Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats 




Google 





This 15 a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 


It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 


Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work 15 expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 


We also ask that you: 


- Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 


- Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


* Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


- Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book 15 in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 


About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 


athttp://books.google.com/ 


^, . [S - - . B 
CO RE 


5 A IN , 


τν - 9 
" .-w wu 
)u- ww 





2o. ff 












κος 

: HARVARD COLLEGE ^ 
LIBRARY 

x E 

x * 

: 2 

x * 

x 2 

d 

Bought from the Fund for : 

AE Ουκκεντ Μορεκκ Poerav 

- groen by 2 

MORRIS GRAY $3 

CLAS$ OF 1877 E 





PATROLO GI 4 


CURSUS COMPLETUS, 


BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA , UNIFORMIS , COMMODA, OECONOMICA 


UINIUN SS. PATRUM, DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE. EGCLESIASTICORUM, 


SIVE LATINORUM, SIVE GRAECORUM, 


QUI AB ΑΥΟ APOSTOLICO AD ETATEM INNOCENTI] III (ANN.1216) PRO LATINIS 
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN. 865) PRO GR.ECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA - 


OMNIUM QUA EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICAE TRADITIONIS PER DUODECIM PRÍORA 
ECCLESLE S/ECULA ET AMPLIUS, 


JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ; 
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; 
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUA TRIBUS NOVISSIMIS SJECULIS DEBENTUR ARSOLUTAS 
DETECTIS AUCTA ; 
JNDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUBSEQUENTIBUS$, DONATA ; - 
CAMTULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM 
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 
OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 

BUCENTIS ET AMPLIUS INDICIBUS LOCUPLETATA; SED PRASERTIM DUOBUS IMMENSIS ET  CENERALIBUS, ALTERO 
sciLickT RERUM, Qvo CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ARSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; 
ALTERO SCRIPTURE SACRA/E, EX QUO LECTORI COMPPRIRE SIT OBYIUM QUINAM PATRES ET 
1N QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURUE VERSUS, 

A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT. 

EDITIO ACCURATISSIMA, CJETERISQUE [OXNIBUS FACILE ANTEPONENDA, δί PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITA, 
CHART4E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, 'PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COXMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETI] EXIGUITAS, PR/ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM "FRAGMENTORUM OPUSCULORUXMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, 

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIDUS ET MSS. AD OMNES ΑΤΛΤΕς, 

LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. 


SERIES GR/ECA 
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLES GRACE 
À S. BARNABA AD PHOTIUM, 


AGCURANTE J.-P. MIGNE, 
Bibiiothecee Cleri universe, 
SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIE ECCLESIASTICAR RAMOS EDITORE 





PATROLOGIA, AD INSTAR 18105 ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRUECO-LATINA ; LATINA, 
JAM INTEGRE EXARATA, VIGINTI ET DUCENTIS VOLUNINIBUS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ET MILLE FRANCIS VENIT. GILEFKA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRUECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FORSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE 1N- 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER. VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQUUDQUE YOLUMEN GRÁCO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUK 
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETI! HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, 

. COLLECTIONEM INTEGRAM S1VE GRAECAM SIVE LATINAM COMPARET NECESSE ERIT ; SECUS ENIM, CUJUSQUE VOLUMINIS AM- 
PLITUPINEM NECKOX ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA QUADBUNT. 


— Áo  À 


ΡΑΙΚΟΙΟΟΕΙΕ GILUEC/E TOMUS XXXIX. 





DIDYMUS ALEXANDRINUS, S. AMPHILOCHIUS ICONIENSIS, NECTARIUS CP. 


QA ασ πακα» 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE ΕΡΙΤΟΒΕΜ, 
IN YA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM 
SEU PETIT-MONTROUGEK. 


1858 


SAECULUM IY. 


AIAYMOY 


TOY AAEZANAPEOZ 


ΤΑ ΣΩΖΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
OPERA OMNIA. 


ACCEDUNT 
$. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI ET NECTARII CP. PATRIARCHJR 


SCRIPTA QUE SUPERSUNT. 


ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE, 
Bibiietheesm Cleri universe, 
SIYE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIRNTLE ECCLESIASTICA RAMOS EDITORE. 





TOMUS UNICUS. 





VENIT fb rixas GALLICIS. 


^ EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 
IA YIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, 


SEU PETTT-MONTROUGE. 
1968 


ME-R RAS. 
HARVARD COLLEGE LIBRARY 


. 27 2 
7: ny Ee 
^ 
C^», 


UT ELENCHUS 


AUGSTORUM ET OPERUM QU/E IN HOO TOMO XXXIX CONTINBNTUR. 


DIDYMUS ALEXANDRINUS. — 


De Trinitate libri tres, 
Do Spiritu sancto. 
Liber contra Manichesos, 
. Fragmenta ex libris deperditis. 
ex Catenis. 
Enarretio in Epistolas catholicas. 


NECTARIUS ARCHIEPISCOPUS CP. 


De festo S. Theodori, et de jejunio et eleemosyna. 


X» 


1822 


n————— ÉD UDaaE£É|CeoeEX2 AA... m— 
Ex Typis MIGNE, au Petit-Mentrouge. 





ANNO DOMINI CCCXCIV. 


S. AMPHILOCHIUS 


ICONIENSIS EPISCOPUS. 


(Notitia e» Bibliotheca Gallandiana,tom. VI, Proleg. p. x1.' 


Ι. Cappadocem foisse Amphilochium, perinde A Lycaoniz more apostolico composuisse traditur (/). 


11que Basilium et Gregorium Nazianzenum, diserte 
prodit Hieronymus (a) : quin et. Caesarez, in ipsa 
videlicet priznaria Cappadociz urbe, magnique DBa- 
silii patria, ortum babuisse, aperte salis testatur 
idem Basilius (b). Primum rhetor ac foro assuetus(cj, 
in solitudinem secedens monachum egit. Deinceps 
vero ineluctabilibus gratie retibus captus, atque in 
medicum Pisidiam numine divino deductus, ut verbis 
uar Basilii (d), lcouii episcopus fuit ordinatus, 
anno 315 exeunte, vel initio anni 374 ex viri docti 
sententia (e) quam sequimur. Basilio in primis fuit 
oninium charissimus, ut ex pluribus ejus epistolis ad 
ipsum datis compertuin babemus; quas inter emi- 
nent tres canonicz (f), intra annos 574 οἱ 575 per- 
seriphe : quo. quidem tempore librum quoque De 
Spiritu sancto Basilius eidem Amphilochio inscri- 
psisse perhibetur (g) Eo itidem familiariter usus 
Gregorius Theologus, ut ex ejus epistolis haud pau- 
εἶδ ad ipsum datis constat, Et jure sane optimo Πο” 
ster lconiensis antístes magnis illis viris in pretio 
habitus: qui nimirum egregiis cum mentis tum 
animi dotibus praeditus fuisse noscatur. lllius enim 
igneus charitatis fervor, morumque gravitas ac ta. 
curnitas celebratur (A). Discendi studium et hu- 
mlitatem admirabatur in eo Basilius (i); quippe 
qui discere non gravaretur, cum docendi locum te- 
neret. Tantum denique amoris sibi apud omnes con- 
tiliabat, ut nullius presentia magis expeleretur quam 
Amphilochii (j). 

ll. Jam vero, ut res in episcopatu ab eo praclare 
gestas summatim recenseamus, Isaurorum Eccle- 
siam sanctus Pater prudenter curasse (Kk), resque 


(a) Ileron. epist. 70, al. 84, $ iv. 
b) Basil. epist. 161, al. 595, $ 1. 
c) M. epist. 150, al. 592, $$ i1 et iv. 
ld. epist. 161, $ . 
(e) Maran. in Vit. Basil. cap. 50, 88 1 et vi. 
(f) Basil. epist. 188, 199, 217. 
(9) Maran. in Vit. Basil. cap. 50, 8 vi. 
(h) Basil. lib. De Spir. sancto, cap. 50, 8 xxix. 
(1) Id. epist. 190, $ 1. 
j) 1d. epist. 176. 
T Basil. epist. 190, δ 1. 
Ij M. epist. 200. 
In) Maran. in Vit. Basil, cap. 58, 8 i. 
. (8) Tillem. Mém. eccl. toin. IX, pag. 624. 


ParBOL. Gn, XXXIX 


Anno autem, ut videtur (m), 577 consultus ab alte- 
rius provincize, fortasse Lycieusis (n), episcopis qui 
cirea Macedonii hxresim fluctuabant, concilium 
eoegit : in quo consultationi respondens, egregiam 
&ynodicam suo et aliorum episcoporum Lycaonien- 
sium nomine conscripsit; quam szculo superiore a 
Cotelerio editam, inter nostra Amphilochiana pro- 
tulimus. Αηπο deinceps 381 synodo generali Con- 
stantinopolitanze interfuit, atque a Patribus ad fidem 
catholicam per Asi: provincias restituendam dele. 
gatus fuisse comperitur (o). Quo item anno primus 
subscripsit noster lconiensis episcopus testamento 
Gregorii Nazianzeni, Flavio Eucherio et Flavio 
Evagrio coss. litteris consignato (p). Biennio post 
synodo viginti quinque episcoporum przfuit, Sida 
in Pamphylia contra Messalianos coactze, teste Theo- 
dorito (ᾳ) : qui et alibi (r) : « Accuratius, inquit, 
hzresim (Messalianorum) confodit longe optimus 
Amphilochius, ipsa illorum verba actis a se con- 
fectis inserens, quae dogtnatum differentiam aperte 
declarant. » Sed hujusmodi opus Amphilochianum, 
ut ferme reliqua, intercidit. Exstat (ragmentum ex 
Amphilochii epistola dogmatica ad Pancharium dia- 
conum Sidensem (s), quod fortasse ad res in ea Si- 
detana synodo gestas pertinere, haud immerito quis 
existimet. Utcunque fuerit, juvabit tamen adire Pho- 
tium (t), qui acta hujusce synodi Sida habite legit, 
pluraque de ea scitu digna posteris tradidit, Neque 
Tillemontium bac de re prztereas velim (u). 

ΗΙ. Porro ad hunc ipsum annum 383, ut post Ba- 
ronium (v) censent Valesius (z) ac Tillemontius (y) 
spectat egregium illud Amphilochii facinus, memo- 


(o) Socrat. Iist. eccl. lib. v, cap. 8; Sozom. lib. 
"Mt, cap. 9. 

d reg. Naz. Opp. tom. I, sub init. 

ᾳ) Theodor. Hist. eccl. lih. 1v, cap. 11. 

(r) ld. Haeret. fab. lib. iw, cap. 11. 

(s) Infra sub num. 10. 

(t) Phot. Bibl. cod. tn. 

(u) Tillem. Mém. eccl. tom. Vill, pagg. 554 et 798, 
not. 2, Sur les Messaliens. 

v) Baron. ad ann. 385, 

€) Vales. ad Theodor. 


XXXI. 
ist. eccl. lib. v, cap. 16, 


not. 2. 
(y) Tillem. Mém. eccl. tom. VI, pag. 627 et 802, 
not. 105, Sur les Ariens. 


1 


Cr 


S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


1. 


--— 


ría scilicet dignissimum, quo a magno Theodosio, A cua : (49 tamen omnia ad nos non pervenisse do- 


invito licet, impetravit ut Arianorum conventicula 
vetarentur. Rem fusius enarrat Theodoritus (a), sed 
minus accurate Sozomenus (0). Nimirum in pala- 
tium ingressus admirandus ille Amphilochius, Theo- 
dosium quidem solito honore prosecutus est ; Árca- 
dium vero patri astantem, quem ille paulo ante Au- 
gustum renuntiaverat, insalutatum prateriit. Quod 
quidem indigae ferens imperator, de filii contemptu 
quod in se ipsum recidat, cum episcopo expostulat. 
Tunc vero contenta voce Amphilochius : « Vides, 
inquit, imperator, te filii tui contumeliam ferre non 
posse; sed succensere iis qui illi contumeliam fa- 
ciunt. Crede igitur, Deum quoque liujus universi eos 
aversari atque: odio habere, qui Filium ipsius uni- 


lendum. 

V. Neque aliter sane censendum, si spectentur in 
primis Amphilochiana fragmenta' que veteres nobis 
servarunt : Cyrillus, inquam, Alexandrinus, Theodo- 
ritus, Anastasius Sinaita, Leontius Byzautinus, Fa- 
cundus Hermianensis, Joannes Damascenus, aliique 
Ecclesi€ scriptores. Hec autem maguam partem 


collegit Combelisius : quibus alia neque pauca et 


ipsi adjeciinus ; eaque omnia primum congesta non 
solum digessimus, sed etiam cum pridem editis denuo 
centalimus, 

VI. Prater ejusmodi germana Amphilochii ope- 
rum deperditorum fragmenta, ex vetustis ecclesia - 
sticis scriptoribus desumpta, exstant praeterea ejus- 


genitum | blasphemant. » Factum dictumque admi- D gem sancti Patris Jambi ad. Seleucum, quos eum 


ratus imperator, legem a beato antistite postulatam 
οχιοιηρ]ο tulit. Quod superest, idem Amphilochius 
anno 394 desinente concilio Constantinopolitano sub 
Nectario habito interfuit, in quo Agapii et Bagadii 
qui de Bostrorum in Arabia episcopatu contende- 
bant, causa definita est. Post liec autem quo tem- 
pore supremum diem obierit sanctus prasul, haud 
salis est exploratum, ut videre est in primis apud 
Tillemontium (c). lllud potius attendendum, ipsum 
scilicet dum adhuc in vivis ageret, Gregorio Theo- 
logo teste (d), miraculis claruisse. Ejus vero memo- 
ria die 25. Novembris ab utraque Ecclesia recoli- 
tur. 

IV. Reliquum es), ut de sancti Patris nostri litte- 
rarum monimentis verba faciamus. Et Hieronymus 
qui.lem egregii unius libri De Spiritu sancto ab Àm- 
philochio conscripti, mentionem injicit (e). Neque 
id sane mirum . Non enim, inquit (f), de his que 
non legi, nosse potui; et quod aliis forsitan sit no- 
tum, mihi in hoc terrarum angulo (Bethlehemitico) 
fuerit ignotum. At vero idem doctor maximus ad 
Magnum oratorem scribens anno circiter 397, quin- 
que nimirum post annos ab edito suo libro De viris 
illustribus, ex quo memoratum opus De Spiritu san- 
cto ab Amphilocbio sib; rectum testatur : eunidem 
praestantissimum praesulem lconiensem, ob specta- 
tain jam et. diu cognitam ejus doctrinam, Basilio 
magno et Gregorio Theologo exzequat his verbis (4) : 
Exstant et Julii Africani libri. . . . . Cappadocum- 
que Basilii, Gregorii, Amphilochii : qui omnes in tan- 
tum philosophorum doctrinis alque «sententiis. suos 
refarciunt libros, vt nescias quid in illis primum 
admirari debeas, eruditionem | sgculi, an scientiam 
Scripturarum. Ex ipso ergo Hieronymo compertum 
habemus, complura fuisse ab Amphilochio perscri- 
pia, et multiformis quidem doctrine laude conuspi- 


(a) Theodor. Hist. eccl. lib. v, cap. 16. 

(b) Sozom. lib. vn, cap. 6. 

(c) Tillem. Mém. eccl. tom. IX, pag. 745, not. 4, 
Sur S. Amphil. 

(d) Greg. Naz. carm. ri, [nune m], } 242, Opp. 
tom. Hl, pag. 125 [ed. uov. p. 1017]. 

(e) llieron. lib. De vir. illustr. cap. 155. 

(f) ld. in prolog. ad lib. De vir. tllusir.. | 


D 


metaphrasi Latina primum edidit Schleusinge enno 
1609 Joachimus Zehnerus. Sunt. autem versus 333, 
eosque in fine adnumerat ipsemet auctor per tres 
hecatoniadas et decadas totidem ac monadas tres, 
ad SS. Trinitatem videlicet respiciens. De operis in- 
tlegritate dissident eruditi. Billius primus omnium 
hes lambos Gregorio Nazianzeno asserere nititur, 
ex autiquarii quo usus est. hujusmodi conjectura : 
Καὶ ταῦτα δοχεῖ µοι τοῦ Θεολόγου τυγχάνειν φρενὸς, 
ὡς παρὰ ᾽Αμϕιλοχίου γραφέντα' Hec mihi videntur 
a Theologi mente. profecta, tanquam sub. Amphilo- 
chii nomine scripta : ea nimirum ratione, qua Na- 
rianzenus 3d Nicobulum ex Nicobuli filii persona, 
εἰ alia. quedam ad Vitalianum parentem ἄστοργον 
scripsit. « Sunt nihilominus, inquit Coubefisius (A), 
hxc leviora, quam ut fidem codicum vindicantium 
Amphilochio elevent. Prinuum enim minus qua- 
deant hic posita de libris canonicis cum iis qui 


habet Theologus (i), ubi absolute pronuntiat de 


Peuli Epistolis et septem catholicis, nulla mentione 
libri Esther aut Apocalypsis. Tum quia videntur bi 
lambi non ita accedere ad cothurnum Gregoria- 
punt, potiusque referre facilem Amphilochii venam, 
ac monnibil licentius decurrere et stylo solutze ora- 
tioni propinquiori... Item, quid vetat ut Theologo 
vqualis, isque ipse omni scientiarum genere excul- 
tus ac plane vir ἑλλογιμώτατος, etiam metro Seleu- 
cum instituerit, ad quem prosa semel et iterum 
eum scripsisse dogimatica probant qua ejus produ- 
cimus fragmenta ? Nec. est simile in aliis allatis, 
in quibus statim palam est assumpta persona. Etiain 
Balsamon habet ut. Amphilochii (j), passimque Da- 
mascenus iu Elementis emin, Rupifucaldii. » Hzc 
porro eadem qui bactenus Combefisius, repetit au- 
getque Tillemontius (k), licet operis auctorem Aw - 
philochium libere astruere non audeat. 


(g) Id. epist. 70 alias 8&, ad Magnum orat., ἃ iw. 

h) Combef. not. ad Atmnphil. pag. 255. 

i) Greg. Naz. carm. xxxum [nunc vin]. Opp. 
tom. Il, pag. 98 [ed. nov. p. 1059]. 

()) Balsam. Comment. pag. 056 et 1082. edit. ^a 
ris. 1620. 

(k) Tillem. Memor. eccl. tom. 1X, pag. 740, not. 6, 
Sur S. Amyhil. 


45 VITA ANTIQUA. 14 


Veram ad vindicandum carmen iambicum extra A qnam szculo superiore desinente in lucem extulit 
omspem dubitationis aleam episcopo nostro lco-  Cotelerius, nemo est qui ambigat : Est enim, iuquit 
nijeusi, preter codices manu exaralos quos prz €x- — cl. editor, tota Amphilochiana, Dasiliana, Grego- 
teris excitat. Montfauconius (a), veterum quoque — riana. De ea pluribus Tillemontius (f). 
seriptorum accedit auctoritas, won solum Joannis Ex octo autem orationibus quas sub Amphilochii 
Damasceni et Balsamonis, quorum meminit Combe- — nomine edidit Combef(isius, quinque tantum selegi- . 
fisius, sed etiam Zonarz (b) Balsainoue antiquioris: — mus, tribus reliquis, cum eodem editore, alio aman 
quin et Cosma Indicopleustz, qui circa medium — daiis(g). Porro de his omnibus laudatus Tillemon- 
seculi τι floruisse perhibetur (c). Quaudoquidem — tjus pro more &uo accurate satis disserit (4). Hoc 
vero ejusdem Cosma locum hae de re nemo hacte- — unum addimus, orationem videlicet 1t, De occursu 
rus animadvertil, ne ipse quidem Fabricius Amphi- — Domini, Ampbhilochio asseri ex codice bibliothecae 
lochii seripta recensens, ipsum propterea huc af- — Mediceee apud Montfauconium (i); qui et alterum 
ferre juverit. Sic igitur ille(d): ᾽Αμϕιλόχιος ἐπίσχοπος — bibliothecze Sfortiang codicem laudat (j), ex quo 
γενόμενος τοῦ Ἰχονίου, φίλος xai χοινωνικὸς τοῦ µα- — eidem lIconiensi antistiti aetruitur oratio 111, in. La- 
χαρίου Βασιλείου, xai αὐτὸς Ev τοῖς πρὸς Zélsuxov — sarum quatriduanum. 
αὐτῷ γραφεῖσιν ἰάμδοις ἀμφιδαλλομένας αὐτὰς (τὰς P.— Vitam demum Amphilochii quam damus post 
χαθολιχἁς) ἐξεῖπεν. ld est : Amphilochius Iconii epi- — Combeflsinm, descripsit editor ex regio coice 
scepus, amicus εἰ familiaris beati Basilii, iw ἵλκ- — n.xcu,qui et de illa hec habet (k) : « ipsa eat antiqua 
εις SUIS AD SELEUCUM. scriptis dubias illas (catholi- — Amphilochii Vita, nou quau Metaphrastes stylo or- 
(35 Epistolas) pronuntiavit, Eo quidem loei minus — navit ac μεταφράσει reddidit : quidquid mibi ju- 
accurate loquitur iste monachus /Egyptius de se- — uiori, meque secuto Philippo Labbe obrepsit. » Et 
ptem catholicis Epistolis, ut probe advertit vir do- — alibi (/) : « Eamdem vitam habet Aloysius Lipoma- 
ctissimus (e) : verum ad rem nostram satis spite, — nus tom. V, et ex eo Surius xxii Novembris ; ma- 
quippe qui Iambos Amphilochianos agnoscat ('). ori tamen verborum flaxu, quam habeat laudatus 
Ex quibus ergo, mea quidem sententia, nullus du- — codex regius : eoque fuit Latina versio Gracis com- 
bitandi locus relinquitur, quin carmen illud iambi- — ponenda, seu potius nova adornanda : nonnullis 
tum tanquam sincerus Ámphilochii fetus sit ba- — etiam re ipsa, quanquam minoris inomenti, in 
bendum. uostro et quo usus est Lipomani interpres, codice 

ΤΠ. De synodicz Amphilochii epistolae γνησιότητι — diversis. » 


(e) Montf. Bibl. bibl. tom. I, pag. 257A,ettom. Il, C (f) Tillem. Mem. eccl. tom. IX, pag. 624 seq. 
pag. 1050 D, 1033 E, 1531 B. (6) Combef. Recens. auct. ad Bibl. concion. tom.1, 
b) Zouar. Comment. pag. 415 edit. Paris, 1618. pag. 9. 
c) Μομι[. Prefat. ad Cosm. Topogr. Christ. cap. 4, h) Tillem. /. c. pag. 747, not. 7, Sur S. Amphil. 
le i) Montf, Bibl. bibl. pag. 958 C. 
(d) Cosm. indie. Christ. Topogr. lib. vn. |) ld. ibid. pag. 702 E. 
(e Montfauc.. Praefat, ad Cosm. Christ. Topogr. (t Combef. £. c. 
cap. 5, $ x. l) M. in not. ad Amphil., p. 279. 


(') Alterius Cosmze testimonium addi posset qui in. Sclioliis ad Gregorii Nazianzeni carmen Ad Olum- 
piada (ap. Mai Spicileg. Rom., t. M, p. 197, et apud nos in Gregorio Naaianzeno) lambicum ad Seleucum 
Aenphilochio tribuit liis verbis : Ταύτης δὲ τῆς Ὀλυμπιάδος ἁδελφιδοῦς Σέλευχος v πρὸς ὃν τὴν ἰαμθιχὴν 
ἐπιστολὴν ᾽Αμϕιλόχιος γεγράφηχεν ... Cum vero Patres Benedictini lambicum iud iuter Opera Nazian- 
zeni reünueriut, ab eis discedere noluimus, EpiT. Pa TR. 





TOY MAKAPIOY ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ 


ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ IKONIOY 
ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΚΑΤΑ APEIANOY ΚΑΙ EYNOMIOY ΚΑΙ MAKEAONIOY. 


B. AMPHILOCHII 


EPISCOPI ICONII 
HISTORIA ADVERSUS ARIANUM EUNOMIUMQUE ET MACEDONIUM. 


NOTA. Voees non paucze in hoc. opusculo occurrunt, usitato scribendi modo prorsus repugnantes, 
Quarum tamen seripturam mutare nobis religio fuit, siquidem ad /Egyptiacam dialectum pertinere 
videantur. Ignoscat igitur nobis lector, sicubi legerit διλειάσῃς pro δειλιάσῃς, ποιμένων pro ποιµαίνων, 
Gieraque id genus. EpiT. PATROL. ' 


K. "Hv τις μοναχὸς àvhg ὀνόματι ᾽Αμϕιλόχιος : Il. Erat monachus quidam nomine Amphilochius ; 
εὰὶ οὗτος δίχαιος ἣν καὶ θεοσεθής. Οὗτος iv σπηλσίῳ fuitque vir ille justus et pius. Is annos quadroginta 


45 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 46 
vixerat in spelunca, quos sicco panis et aqux epulo A ἐποίησεν Écr μ΄. διῆγε δὲ ξηροφαγίαν ἅρτου xa 


transegerat; vinum autem et oleum nunquam sum- 
psit. Accidit autem ut eo tempore decederet epísco- 
pus civitatis lconii; angelus vero Domini astitit 
Amphilochio diceus : Amphilocbi, vade in clvita- 
tem, pasce oves Christi. At ille non acquiescebat. 
Rursumque astans angelus Domini ait illi : Etíam 
nunc dico, vade, fac quod fuit preceptum. [lle au- 
tem nec sic parebat; dicebat enim apud se, ipsum 
etiam Satananm in angelum lucis se transfigurare !. 
Factumque est nocte tertia, ut ei rursus astans an- 
gelus diceret : Surge a tno isto strato, et vade in 
civitatem, ac pasce oves Christi. Surgensque ille 
tenuit eum dicens : Si angelus Dei es, stemus in 
oratione. Moxque angelus Domini, demisso capite 


clamavit, dicens : Sanctus, sanctus, sanctus Dominus B 


Deus Sabaoth : plenum est celum et terra gloria ejus ?. 
Apprehensaque Amphilochii dextera, duxit eum in 
ecclesiam, quie uitro eis aperta est; atque ingressi 
viderunt magna lumina, perinde atque in festo Do- 
mini(a). Erantque viri singulari eximioque ami- 
ciu (b), quorum non erat numerus. li acceptum 
eum, duxerunt ad aram sanctam : ac prz manibus 
Evangelium habentes, tradiderunt ei, dicentes : Do- 
minus tecum. Unus autem ex sanctis angelis qui 
etiam erat in eis primus, dicit ad eos : Precemini, 
omnes. Coepitque dicere : Divina gratia preeficit or- 
dinatque (c) fratrem uostrum Amphilochium epi- 


ΣΗ Cor. χι, 4.. * Isa. vi, 5. 


ὕδατος * ofvou δὲ χαὶ ἑλαίου οὐδέποτε μετελάμθανεν. 
Ἐχγένετο δὲ ἐν τοῖς χαιροῖς ἑχείνοις, τελευτῆσαι τὸν 
ἐπίσχοπον "Ixoviou , καὶ ἑπέστη ὁ ἄγγελος Κυρίου 
τῷ ᾽Αμφϕιλοχίῳ λέγων ᾽Αμϕιλόχιε, ἄπελθε εἰς την 
πόλιν, ποίµανε τὰ πρόθατα τοῦ Χριστοῦ. Ὁ δὲ οὐχ 
ἐπείθετο * xai ἐπιστὰς πάλιν 6 ἄγγελος Kuplou λέγει 
αὐτῷ ^ Καὶ Ίδη λέγω σοι’ Πορεύου, τὸ κελευσθέν σοι 
ποίησον. Ὁ δὲ οὐδὲ οὕτως ἐπείθετο  ἔλεγε γὰρ ἐν 
ἑαυτῷ, ὅτι xal αὐτὸς ὁ Σατανᾶς μετασχηματίζεται 
εἰς ἄγγελον φωτός. Καὶ ἐγένετο τῇ τρίτη νυχτὶ, 
ἐπιστὰς πάλιν αὐτῷ ὁ ἄγγελος λέγει. Ἐγείρου ἀπὸ 
τῆς στρωμνῆς σου ταύτης, χαὶ πορεύου εἰς τὴν mó- 
λιν, καὶ ποίµανε τὰ πρόθατα Χριστοῦ. Καὶ ἀναστὰς 
χατέσχεν αὐτὸν λέγων ' El ἄγγελος cl τοῦ θεοῦ, 
στῶμεν εἰς προσευχἠν ᾽ χαὶ εὐθέως χλίνει τὴν χεφα- 
λὴν ὁ ἄγγελος Κυρίου, xat ἐθόησε λέγων’ Ἅγιος, 
ἅγιος, ἅγιος Κύριος Za6a00* απ.λήρης ὁ οὐρανὸς 
xal ἡ T] τῆς δόξης αὐτοῦ. Καὶ ἐπιλαθόμενος τῆς 
δεξιᾶς ᾽Αμϕιλοχίου, Ίγαγεν αὐτὸν εἰς τὴν ἐχχλησίαν " 
xai αὑτόματος Ἡνοίγη αὐτοῖς: xa εἶδον φῶτα µε- 
γάλα, ὡς ἐπὶ ἑορτῆς Κυρίου. Καὶ ἄνδρες µονάζοντες, 
ὧν οὐκ ἣν ἀριθμός * xat ἐπιλαθόμενοι αὐτὸν, Ίγαγον 
ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον' xaX εἶχον Ev ταῖς χερσὶν αὐτῶν 
Εὐαγγέλιον, καὶ ἀπέδωχαν αὑτῷ λέγοντες' 0 Κύ- 
puc μετὰ co). Ἑϊς δὲ πρῶτος αὑτῶν λέχει πρὸς 
αὐτοὺς ' Εὔξασθε πάντες. Καὶ Ἡρξατο λέγειν Ἡ 
θεία χάρις προχειρίζεται τὸν ἁδελρὺν ἡμῶν ΆΑμφι- 


(a) Perinde atque in festo Domini. Ὡς ἐπὶ ἑορτῆς C gnillcaretur traditio talis vel talis potestatis a legi- 


Κυρίου. velut die Dominico, vel forte, Dominica ipsa 
Resurrectionis, a qua reliqui per annum habent ut 
sint Christianis solemnes et Dominici, laetique om- 
nino; quam eorum laetitiam et φαιδρότητα, μεγάλα 
illa et vere φαιδρά, iu ecclesiis lumina cereique ut- 
cunque reprasentent. 

(b) Eranique viri singulari eximioque amictu. Ha- 
buit noster codex µονάξοντες , nec movimus, quan- 
quam ut minus cougruum non reddidimus. Etsi enim 
plerique episcopi Greci jam olii assumpti fuerint 
6 ceetu monachorum, eoque potuerint augeli conve- 
uisse monachorut specie, ad consecrandum in epi- 
scopum coníratrem monachum : aptius tamen vide- 
tur ut cultiori et sacro habitu apparuerint, ac quali 
deceret tantum ministerium ; idque auctor siguifi- 
care voluerit, Quare reddidimus velut esset µονό- 
ζωνοι, quomodo habuit sine dubio codex Lipomani, 
apud quem legimus : Viri preclara veste induti, et 
cincti singulari cingulo. Ubique Hieronymus eam 
vocem reddit, latrunculos. Videtur sonare, eximie 
et singulariter ciuctum, eoque ornatu reliquis mili- 
tibus pralatum et. honoratiorem, ut Suidas : quo 
sensu optime hic quadrat. 

(c) Divina gratia preficit ordinatque. Προχειρίξε- 
ται. Sic etiam apud Lipomauumn, cui tamen alteram 
vocem addidimus, explicationis causa, et quia pri- 
mum, preficere, usu Latiuo videatur minus deter- 
minatum ad ipsam consecrationem pronioti ad* ta- 
Jem gradum signiflcandaimn, quam Grecis τὸ, προχει- 
pltecOav* quod sit χειροτονεῖν et χειροθετεῖν, uon 
tantum esrimoniale; quidquid multis, totus male- 
dictis infercitus, in Arcudium aliosque s&emulos, Ca- 
toncyritus; sed vere sacrameutale ei substantiale 
sacr: ordinationi; illa manuum impositione, acce- 
deute verborum forma satis exprimente tradendam 
eo actu potestatem, idemque prastante, atque apud 
Latinos prastant alix carimoniz, Christo tantum 
instituente, ut aiguo aliquo sensibili suflicienter si- 


timo ministro : quomodo etiam constat, aliter or- 
dinatos primos diaconos, quam modo ordinentur, 
porrecüone libri Evangeliorum, Matth:xo qui. pri- 
mus scripsit Evangelium, aliquot postmodum an- 
nis, primum scribente. Sed de his pluribus, eccle- 
siasücaram rerum diligens scrutator Parisiensis 
Ecclesi; theologus, D. Isacius Habertus ia. Άρχι- 
ρατικῷ, et Jacobus Goar in Euchologio. Quod porro 
spectat ad miraculosum istam, et preter legem, or- 
dinalionem ; constantissimum esl, polujsse eam 
fieri, füisseque omnino credendum sanctis angelis, 
de ea testantibus, juxta doctrinam D. Thom i1 p., q. 
64, a. 7. Neque enim id illi aUtentarent, nisi Christo 
jubente, qui potest quo maluerit ministro uti in sa- 
cramentis : quanquain secundum legem utatur solis 
hominibus, ut quibuscum ipse, sacramentorum au- 
οἱου, communicat iu natura: neque non factum, 
Spiritus veritatis, mendacio astruerent. Vix autem 
fuerit aliquis, de quo majori specie probabilitatis, 
privile ium tantum credi pie posset, sive insignein 
mphilochii sanctitatem οἱ contemplationis excel- 
lentiam spectemus ; sive malitiam temporis, quando 
ad petulantissimos haereticos coercendos, major viro 
qui velut princeps catholicorum  episcoporunque 
esset futurus, Athanasio Basilioque e vivis exem- 
tis, jactatoque, ac tandem exauctorato Gregorio 
heologo, auctoritas concilianda fuit, 

Est in. Vitis Patrum Rosweydi, ut monachus sit 
redactus ad ordinem a Patribus, qui sibi videbatuc 
Sic miraculose ordinatus in presbyterum, Magua 
certe in rebus tanti inomenti opus caulione. Nul- 
lum apud antiquiores occurrit hujusce tam singula- 
ris ordinationis Amphilochii nostri monumentum : 
nisi forte Gregorius carm. parznetico ad Olympia- 
dem ad eam respexerit y 102, transmissione iila 
ad Deum, Θεχλῇ ve σὺν ávvij^ cum virgine Thecla ; 
nam cum noa possit. intelligi de trausuissioue ad 
Deum per excessum a vita, ut satis bene Baronius 


17 VITA ANTIQUA. 46 
Mywov ἐπίσχοπον Ἰχονίου, ψήφῳ xat κινδύνῳ ἡμῶν A scopum civitatis Iconii, nostro qui adfuimus et suf- 


ςαραγενοµένων * εὐξώμεθα οὖν, ἵνα ἔλθῃ ἐπ᾽ αὐτῷ 
i χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿ησοῦ Χριστοῦ. Καὶ μετὰ 
τὸ εὔξασθαι αὐτῶν , ἔδωχαν αὑτῷ τὴν εἰρήνην, καὶ 
ἀφανεῖς ἑγένοντο ἀπ) αὐτοῦ. 

B'. Καὶ Ιδοὺ ἐπίσχοποι ᾧ τὸν ἀριθμὸν, ἐκπεμφθέντες 
ὑπὸ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος, ἑππρώτων περὶ αὐτοῦ τοῦ 
Αμϕιλοχίου, λέγοντες αὐτῷ Σὺ el ᾽Αμϕιλόχιος 
μοναχός; Ὁ δὲ λέγει: Πᾶν φεῦδος x τοῦ πονηροῦ 
ἐστιν, χἂν ἐπὶ μεγάλου πράγματος γίνεται, κἂν ἐπὶ 
μ.χροῦ. Καὶ εἶπεν Ἐγώ εἰμι ᾽Αμϕιλόχιος μοναχός. 
Kal λαθόντες αὐτὸν οἱ ἐπίσχοποι εἰσήγαγον εἰς τὴν 
ἐχχλησίαν. Καὶ λέγει αὐτοῖς ἐχεῖνος" ᾿Αχούσατε, 
ἀδελφοὶ xal πατέρες, ὡς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λέγω. 
Ἐν γὰρ τῇ νυχτὶ ταύτῃ ἄγγελοι Θεοῦ ἐχειροτόνη- 
civ µε ἐπίσχοπον πόλεως Ἰκχονίου. Καὶ ἀχούσαντες 
ταῦτα ol ἐπίσχοποι, ἔστησαν ἐννεοὶ, ἑμθόλέποντες εἰς 
τὸν ἕνα, χαὶ λέγοντες» "Ov ὁ θεὸς ἐχειροτόνησε διὰ 
τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἀγγέλων, ἡμεῖς χειροτονῆσαι fj 
παρυθρίσαι οὗ δυνάµεθα * ἀλλ' ἔστα: εὐλογημένος εἰς 
τους αἰώνας τῶν αἰώνων . xal δφη αὐτῷ Κύριος 
κᾶσαν χάριν καὶ ἀνάπανσιν * xa υἱοὶ ἀνομίας οὐ 
χαχώσουσιν αὐτῷ. Καὶ δόντες αὐτῷ τὴν εἰρήνην, 
ἀνεχώρησαν ἀπ᾿ αὐτοῦ ' xat ἀπΏλθον ἕχαστος εἰς τὴν 
ἰξίαν πόλιν, xaX διηγήσαντο τὰ περὶ ᾽Αμϕιλοχίου " 
xdi αὐτὸς fv ποιμένων τὸ ποίµνιον Χριστοῦ, ἐν 
πᾶσι ὁσιότητι xai διχαιοσύνῃ. 

I". Μετὰ δὲ τρία ἔτη, ἀνέστησαν ol λύχογ τῆς "Apa- 
θίας, Εὐνόμιος χαὶ ᾿Αρειανὺς xal Μαχεδόνιος, xal 


fragio et periculo (a). Precemur ergo, ut gratia 
Doniui nostri Jesu Christi super eum veniat. Per- 
actisque precibus, dederunt ei pacem, et disparue- 
runt ab ejus oculis. 

ll. Ecce autem septem numero episcopi, mittente 
Spiritu sancto, percontabantur de ipso Amphbilo- 
chio, dieentes: Tune es Amphilochius monachus? 
Qui ait: Mendacium omne a malo est (5), sive quis 
mentiatur in re magna, sive in parva. Respondit- 
que : Egosum Amphilochius monachus. Tunc acci- 
pientes ipsum episcopi, duxerunt in ecclesiam. Ait 
vero illis : Audite, fratres et patres, ut vobis dicam 
veritatem. Hac enim nocte angeli Dei me civitatis 
lconii ordinaverunt episcopum. lis illi auditis, ste- 
terunt muti, in se invicem aspieientes, dicentesque : 
Quem Deus per sanctos angelos suos ordinavit, non 
possumus ipsi ordinare uut afficere.contumelia, sed 
erit benedictus in szcula szculorum; eique Domi- 
nus gratiam omuem οἱ quietem dederit : nec fllii 
iniquitatis nocebunt ei *. Data ergo ei pace, reces- 
serunt ab eo; cumque in suam quisque civitatein 
reversi essent, narraveruut qua circa Amphilo- 
chium gesta erant. [pse porro Amphilochius Christi . 
gregem pascebat in omnibus sanctitate et justi- 
μα. 


IIl. Post tres »utem annos, insurrexerunt lupi 
Arabiz (c), Eunomius, inquam, Arianus, et Mace- 


cufjeratv ἔποιουντο περὶ τῆς πίστεως τῆς sl; Κύ- ᾳ donius, qu:estionemque moverunt de fide in Domi- 


ριν ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν * χαὶ οὐδεὶς ἴσχυεν ἀν- 
τιστῆηναι τῷ λόγῳ αὐτῶν ' xat ἐγένετο σύνοδος &nt- 
* Paal. Lxxxvini, 20. 


an. $94, quidquid levius scholiastes Germanus car- 
minis ad Seleucum : et evidenter colligitur ex Hiero- 
nymo De scriptoribus ecclesiasticis, loquente post 
Gregorii obitum de Amphbilochio ut de superstite, 
exque Menologio longissimam ei etatem tribuente ; 
cum jtem transmissio spiritualis ob solam devotio- 
nem in Theclam minus sufficiens videatur intento 
Gregorii, qui totus inysteria loquitur, vixque ha- 
het syllabam aut vocem, cui non. sit adjectus sub- 
limis aliquis divinusque sensus (ut egregie prosequi- 
ur ejus studiosissimus et ipse nervosissimus Maxi- 
mus, ad primam quaest. in. orat, De amore paupe- 
rum ejusdem Gregorii, propediem cuim reliquis ip- 
sius ab amicissimo regio interprete Alberto, jam ex 
Cyrilli imagoi editione non parum claro, in jus pu- 
blicum ; nonnihil etiam nobis vel conferentibus vel 
apnitentibus celerando operi, et promptius fodien- 
tibus multis, eruendo thesauro, transferendus). non 
absonum videri possit, ut eo dicat, ad Deum trans- 
misisse cum virgine Thecla, quia sibi illa ipsum 
3scivisset, et 6055 illi Ecclesize miraculose praefectum 
et ordinatum antistitein, velut jam uon terrenum 
hominem, et pro vite hujus siatu Ecclesi; przsi- 
dem, sed tanquam ceelestem virum, et jam in ccelo 
el cuin coelitibus Deoque peculiarissime versautem, 
el fere status beatifici cum ipsa consortem videri 
fecisset ; eoque vere sibi amicum, quod dicebatur; 
omnibus jam quodammodo et mystice communibus, 
ostendisset. Eamdem Nicephorus historiam ex com- 
muni fama refert; sed is junior est, nec forte ab 
alio accepit quain a Metaphraste, penes quem, cum 
quaestio facti sit, stet rei tantae fides. 

(«) Nostro qui ad(uimus εί au[fragio et vericulo. 


num Jesum Christum : nec. quisquam eorum ser- 
moni poterat resistere (d) : factaque est Constanti- 


V'fou καὶ χινδύνῳ ἡμῶν παραγενοµένων. Loquun - 
tur angeli more hominum, quibus suffragantibus c£ 
jmponentibus manus, non leve est periculum. Quam- 
obrem Paulus Timotheo chorissimo : Nemini. cito 
manus imposueris, etc., |l Tim. v, 22. Angeli autein, 
eum divinae tantum voluntatis exsecutores, ei Jat 
beati, id muneris obierint, extra aleam fuerunt. Vel 
fuerit nonnullum eorum periculum, ne non satis 
digne sacerdotio fungeretur, velut adhuc ad malum 
vertibilis et viator, quem ipsi el consecrassent et à 
Deo, sedis illius, cum Thecla, episcopum impetrassent.. 
Nescii enim futurorum, cuim aliquid a Deo, quod ad 
Dei gloriam putant, re minus succedente, quanquam 
nulla eorum culpa, velut peccare videntur, et in 


D se ipsos id accersere periculi: quod omnino pecu- 


liarissima cura precibusque ad Deum conantur amo- 
liri, velut quibus maximi sit, illa Dei taliter intenta 
gloria. Legeuda apud Danielem pugna angelorum 
priepositorum Hebrzis et Persis, et in eam expositores. 

b) Mendacium omne a. malo. est. Πᾶν φεῦδος ἐκ 
τοῦ πονηροῦ ἐστι. ln hoc sanius, multis presertim 
Gracis; in quorua partes magnus concessit Hiero- 
nymus ; qua de re pluribus Aug. lib. Contra menda- 
cium, 

(c) Insurrexerunt lupi Arabie. ᾿Ανέστησαν οἱ 
λύχοι τῆς "Apa6lac. Incertus auctor inter Amphilo- 
chii opera orat. In circumc., Gregorius quoque orat. 
24, ubi Billius n. 5, alludunt omnes ad illud Habac. 
rjuxta LXX : Velociores lupis Arabie : ubi Vulg. 
lupis vespertinis. Sola punctorum diversitas discre- 
pantiam facit. Videri potest Cornel. eo loci. — 

(d) Nec quisquam eorum sermoni poterat resistere. 
Maxime Eunomii disertissimi, cujus cum Theodo- 


19 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 90 
nopoli ad inquirendum de ea re, centum quinqua- À σχόπων ovy' £v. Κωνσταντινουπόλει περὶ τοῦ ζητή-. 


ginta trium (a) episcoporum synodus. Cumque Am- 
philochius in memoriam venisset, dixerunt episcopi 
ad imperatorem : Domine imperator, jube igitur 
episcopum lconii venire; etsi quidem fuerit ille vi- 
cius, ipsi omues victi fuerimus. Imperatore autem 
jubente venit Ampbilochius, ut qui non resisteret 
imperialibus mandatis, Theodulo ejus archidiacono 
comite. Porro, cum Iconio egrederetur, tulit ex 
strue plenum igne carbonem (5), tradiditque archi- 
diacono, dicens: Hoc apud te serva, usque dum 
dixero. Conscensoque pullo asini, pergebat Constan- 
 linopolim ; ac neque comedit neque bibit, donec 
urbem ingrederetur. Quam ingressus hora nona, 
divertit apud quamdam mulierem viduam : ac con- 
festim, Deum benedicens, ad ecclesiam est profe- 
ctus, Erant autem porta omnes obseratz ; at, ipso 
positis genibus precante, statim aperte euim intus 
susceperunt. llle vero sic orare coepit : Domine 
Jesu Christe, Deus, non est in me sermo sapientiz : 
nec novi quid dicam loquarve coram imperatore. 
Προ cum disisset, astitit Christus, qui per prophe- 
Las locutus est, dicens : Prope est Dominus invocan- 
tibus eum im veritate *, atque. illi : Amphilochi, 
noli timere, neque trepidaveris : sum ego tecum, ut 
per te loquar, qu: te oportet loqui coram senatu. 
lisque dictis, ab eo discessit. At ille egressus, in 
suum se hospitium contulit. 


IV. Cum audivissent autem lupi Arabis», invase- 
runt hospitium, moxque tanquam feri fluctus ad 
petram allisi, ut spuma soluti sunt, Erat enim Amphbi- 
lochius (49 in petram duratus. Ait vero Ennomius : 
Tune es ille Amphilochius, Dei servus? Qui ait : 
Ego sum Amphilochius peccator. Eunoinius dixit ; 
Quid vero subvertis 1srael* ?* Amphilochius dixit : 
Non ego su'verto, eed. (tu *. Eunoarius ait : Qui 
ergo babet prima vox Evangelii : In principio 
erat Verbum : et Verbum erat apud Deum, ei Deus 
erat Verbum? Num ante. principium erat, nec- 
ne? Amphilochius dixit : Non sicut iu existimas, 
creatura est Dei Verbum ; sed est factum crea- 
tura, ut ejus divinitas voluit (c). Eunomius ait : Qui 


* Psal, cxtciv, 18. * lll. Reg. xvin, 17. .* ibid. 


sio congressionem verita Placilla (contendit Baro- D 


nius an. $85 dictam Flacillam ex veteri numismate) 
quantum potuit, prohibuit, ut Sozom. l. vit, c. 6. 
Ut merito potuerint orthodoxi, imagna jam apud 
oinnes opinione, et Basilii nuper defuncti amicitia 
et studiorum societate cJaruio. Amphilochiuw re- 
quirere, atque in eo plurimum przsidii ponere. 

(a) Centum quinquaginta trium. pvy'.. Alii. tan- 
tum, centum quinquaginta ; sed potuit facile omitti 
minor numerus, ut (it passim in aliis. Apud Lipo- 
manum non exprimitur numerus. 

(b) Tulit ex sirue plenum igne carbonem. Καρθού- 
νην µεμεστωμένην πυρός. Seu titionem, totum igni- 
tum : vox conununi Jau! usu Gr:ecis recepta. Non 
habet vita a Lipomano edita hoc miraculum, vere 
Miud grande, etsi non sine exemplo. Sapius enim 
se divina virtus eo modo prodidit in illo elemento; 
ut in fornace Babylouica, in Brictio, in Francisco 
de Paula, etc. 


µατος τούτου. Kal ἀναμνησθεὶς, πρὸς τὸν βασιλέα 
εἶπον οἱ ἐπίσχοποι' Κύριε βασιλεῦ, κχάέλευσον οὖν 
ἐλθεῖν τὸν ἐπίσχοπον Ἱκχονίου. καὶ ἐὰν ἐχεῖνος, 
ἠττήθημεν πάντες. Κελευσθέντος δὲ τοῦ βασιλέως. 
ᾖλθεν ὁ ᾽Αμϕιλόχιος, ὡς μὴ ἀνθιστάμενος βασιλιχοῖς 
προστάγµασιν, ἔχων μετ αὑτοῦ xal θεόδονυλον τὸν 
ἀρχιδιάχονον αὐτοῦ. Τούτου δὲ ἐξερχομένου ἐχ τοῦ 
Ἰχονίου, Ἶρεν ἐκ τῆς ἀνθραχιᾶς χαρθούνην µεμε- 
στωµένην πυρὸς , καὶ ἔδωχεν τῷ ἀρχιδιαχόνῳ αὐτοῦ 
λέγων ' Τοῦτο φύλαξον παρὰ σεαυτῷ, ἕως ἂν εἴπω 
σοι. Καὶ χαθεαθεὶς ἐπὶ πόλου ὄνου, ἑπορεύετο ἓν 
Κωνσταντινουπόλει * καὶ οὐκ ἔφαγεν, οὐδὲ ἔπιεν, ἕως 
ἂν εἰσῆλθεν ἐν Κωνσταντινουπόλει. Καὶ εἰσῆλθεν ὥρα 


'0', χατέλνσε παρά τινι γυναιχὶ χἠρᾳ᾽’ xal εὐθέως 


ἐξώρμησεν ἐπὶ τὴν ἐχχλησίαν εὐλογῶν τὸν θεόν. AL 
δὲ θύραι πᾶσαι ἠσφαλισμέναι σαν. Ost, δὲ γόνατα 
προσηύξατο, xal αἱ θύραι ἀνεῴχθησαν παραχρῆμα, 
xai εἰσέλαθον αὑτὸν ἔσω. ᾿Αρχόμενος δὲ ἔλεγεν οὔ- 
τω” Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ θεὺς, ὅτι οὐχ ἔστιν ἐν 
ἐμοὶ λόγος σοφίας, χαὶ τί εἴπω 7) τί λαλήσω .ἔμπρο- 
σθεν τοῦ βασιλέως οὐκ οἶδα. Καὶ εὐθέως παρέστη 
αὐτῷ ὁ Χριστὸς, ὁ διὰ τῶν προφητῶν λαλήσας. λέ- 
ων Ἐγγὺς Κύριος τοῖς ἑἐπικαλουμένοις αὐτὸν 
ἐν ἀηθείᾳ - xaX λέγει αὐτῷ; ᾽Αμφιλόχιε, μὴ φοδοῦ, 
μηδὲ διλειάσῃς * * μετὰ σοῦ (d) ὥσπερ δεῖ σε ἐνώπιον 
τῆς συγχλήτου. Καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἀπῃλθεν ἀπ᾿ αὖ- 
τοῦ * xai ἐξελθὼν ὁ ἀνὴρ, ἑπορεύετο Ev τῷ χαταλύ- 
ματι αὐτοῦ. 

A'. "Hxoucay δὲ οἑλύχοι τῆς ᾿Ἀραδίας, xaX ἐπέστη- 
σαν by τῷ χαταλύμµατι xal εὐθέως προσέῤῥηξαν τῇ 
πἐτρᾳ, ὡς ἄγρια xópata, xal ὡς ἀφρὸς ἐξελύθγσαν. 
Πεπετρωμένος γὰρ τῇ πίστει ὑπῆρχεν ὁ ᾽Αμϕιλόχυο. 
Καὶ λέγει ὁ Εὐνόμιος» Σὺ el ὁ ᾽Αμϕιλόχιος, ὁ δοῦ- 
λος τοῦ θεοῦ; Ὁ δὲ λέγει. Ἐγώ εἰμι ὁ ᾽Αμϕιλόχιος 
ἁμαρτωλός. Εὐνόμιος εἶπε' Καὶ s( διαστρἐφεις cóv 
Ἱσραή.; Αμφιλόχιος εἶπεν, Obx ἐγὼ διαστερέρω, 
ἁ 1 1ὰ σύ. Εὐνόμ'ος λέγει: Πῶς οὖν f πρώτη φωνὴ του 
Εὐαγγελίου λέγει’ "Ev ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, xal ὁ Δό- 
yoc ἦν πρὸς τὸν θεόν' καὶ θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Πρὸ 
τῆς ἀρχῆς ἣν, f] οὐκ ἣν; ᾽Αμϕιλόχιος εἶπεν ' Οὐχ, ὡς 
σὺ ὑπολαμθάνεις, χτίσμα ἑἐστὶν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος * 
ἁλλ᾽ ὡς Ἰθέλησεν ἡ αὐτοῦ θεότης, µετεποιήθη. Εὺ- 


48. " Joan. y, 4. 


(c) Sed est facium creatura, ut. ejus divinitas vo- 
luit, Ἁλλ' ὡς ἠθέλησεν ἡ αὐτοῦ θεότης, µετεποι/θη. 
Sic visum est οἱ interpungere οἱ reddere, ut" siet 
sensus catholicus, quo certum est, non solum Απι- 
philocbium esse olim locutimm, sed et Metaphrasten 
scripsisse, Significat ergo Verbum non esse creatu- 
ram, sed facuirin creaturam, ea phrasi qua dicitur, 
factum caro, Joan. 1, 44, seu sib; ascivisse ratio- 
nem illam creature; quz est propria et trits illius 
verbi significatio : idque ut voluit ejus divinitas; 
modo plane nobis incomperto, οἱ in quo tota fact 
ratio, voluntas sit facientis. laterpres Lipomani sic 
reddebat : Sed ut voluit, ejus divinitas transmultota 
es; cujus propositionis non occurrit sensus catho- 
licus, clamante Jacobo ;: Apud quem non est transe- 
mutatio, etc., Jac. 1,7. Plane cohibeuda in rebus 
tam arduis calami festinatio; nec tam sancta, non 
initiatis ac solum grammaticulis, permittenda. 

(d) Μετὰ cov. Deest hic aliquid. 


*1 | VITA ANTIQUA. 22 
νόµιος λέχει * Πῶς οὖν xat ἐν Ilolaud Διαθήχη λέ- A ergo etiam in Veteri Testamento , dicit : Duo 


vtt ^ Δύο καὶ δύο, £r χατέγαντι τοῦ ἑνός; Άμοι- 
λόχιος . εἶπεν" "Αχουσον, à ταλαίπωρα xai δυσωδέ- 
πτατε" δύο χαὶ δύο τἐσσάρά εἶἰσιν. Μάρχος, Ματθαῖος, 
λουχᾶς xai Ἰωάννης ' οἱ τέσσαρες εὐαγχελισταὶ, 
d εὐαγγελισάμενοι τὴν ὑφήλιον πᾶσαν τὴν σωτη- 
pir» ἡμῶν τῶν Χριστιανῶν. Ὁ δὲ ἅγιος Πατὶρ 
ἀποστείλας τὸν Μονογενη xai ὀμόθρονον, xal ὁμοού- 
σ.ον xaX ἀῑδιον αὐτοῦ Λόγον, τοῦ σαρκωθῆναι, ἔφη' 
Aitncas παρ ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν xAn- 
ρονοµίαν σου, καὶ τὴν κατἀάσχεσίν cov τὰ πέ- 
{ατα τῆς γῆς, xai τὰ ἑξῆς. Εὐνόμιος εἶπε, Πῶς 
οὖν διὰ τοῦ Προφήτου λέγει’ Obx ἐκρύδη τὸ ἐστοῦν 
pov à ἐπυίησας àx χρυφῃ; ᾽Αμϕιλόχιος λέγει. Mi 
γὰρ περὶ τοῦ Χριστοῦ τοῦτο λέχει; obyL * ἀλλὰ περὶ 
$99 Αδὰἀὰμ., ἠνίχα χοῦν λαθὼν ἀπὸ τῆς γῆς ὁ cbe, 
ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον, xai εἶπεν Οὐ κα.λὸν εἶναι 
τὸν ἄνθρωπον µόνον" ποιήσωµεν αὐτῷ βοηθὸν 
κας αὐτόν' καὶ ἑπέδα.εν ὁ θεὸς ἔχστασεω ἐπὶ 
τὸν Αδὰμ. καὶ ὕπνωσε ' καὶ ὄνίαδθε µίαν tow 
πα. Ιευρῶν» αὐτοῦ, xal ἀγέπ.Ίασεν αὐτῷ εἰς γνυ- 
vaixa, xal ἔδωκεν αὐτῷ. Διὰ τοῦτο ὁ Προφήτης ὡς 
ix τοῦ ᾿Αδὰμ εἶπεν ' Οὐχ ἐκρύδη τὸ ὁστοῦν µου 
dxó coU, D ἐποίησας ἐν κρυφῃ. Ὑπολαθὼν δὲ 
Εὐνόμιος λέχει Κύριος ἔκτισέ µε ἀρχὴν cÓov 
αὑτοῦ ) πῶς τοῦτο λέγει ὁ Προφήτης; Ορᾷς ὅτι 
ποίημά ἐστιν ὁ Yióc, xal οὐχὶ ὁμοούσιος. ᾽Αμϕιλό- 
χιος εἶπε ' Μὴ γὰρ xal τοῦτο περὶ τοῦ Χριστοῦ λέ- 
χει; οὐχί: ἀλλ᾽ ὅτε συνήντησε ταῖς Ύυναιξ), λέγω δὴ 
Μαριὰμ xai Μάρθαν , λέγουσιν αὐτῷ ἐχεῖναι μὴ 
γνωρίσασαι αὑ-όν' Κύριε, εἰ εἶδας zov ἔθηχαν 
αὐτὸν, εἰπὲ ἡμῖν χαὶ ὁ Κύριος ἔφη, Μαρία, ut 
µου üxctov* πορεύου δὲ πρὸς τοὺς ἀδε.ἰφούς µου, 
καὶ εἰπὲ αὐτοῖς, xal τὰ ἑξῆς. Ταῦτα ἀχούσας ó Eo- 
γόµιος ἔφη ^ Αὔριον ἐπὶ τοῦ βασιλέως xal τῆς συγ- 
χλήτου διαλεγόµεθα. xal ἀνεχώρησαν ἀπ' αὐτοῦ. 
Καὶ ἣν πᾶσα fj πόλις αἱδουμένη εἰς ἀχρόασιν Ἰμ- 
φιλοχίου xaX Εὐνομίου * ἔλεγον γὰρ ἀμφιθάλλοντες 
πρὸς ἀλλίλους, xal λέγοντες’ "Apa ποῖος νιχᾷ; οὗ- 


6 Eccli. xxvi, 45... ? Psal, in, δ. !? Psal. 


15 Joan, xx, 15-17. 


(a) Duo et duo,et unum contra unum. Δύο καὶ δύο, Ev. 
χατέναντι τοῦ ἑνός. Est Eccli. xxxun, 16, vixque ap- 
paret, quid eo loco vellet Eunomius conlicere : nisi 
Anomoeorum ipse coryphzeus sc velut pater conten- 
debat, non tantum in creatis, quod significat Seri- 


ptura, ut bene ibi Jausenius, sed in divinis, esse 


diversa paria, quorum unum alteri esset velut 
contrarium, nec per omnia simile ; eoque non esse 
personas divinas ópoouctouc * ejusdem per omnia 
substantiz, et summe unas. ltesponsio Amphilochii, 
eisi non ita litteralis, non omnino tamen debet. vi- 
deri insulliciens. Satis enim fuit ub perversz expo- 
sitioni, nee ulla fult; veritajis specie, suam mnon- 
Bibil verisimilem, nec ullo modo sanis dogmaiis 
adversam, oppoueret. Ceterum occurrit post hac 
scripta, nondum lamen edita, excerptum Amphilo- 
chianum ex codice emin. card. Rupifucaldii, quod et 
aliis ejusdem excerptis adjunximusa, quo vir sanctus 
rem melius explicat, docens non esse in divinis, 
unum et unum, duo ét duo, sed unitatem in Trini- 
late, et Trinitatem in unitate : quibus nimirum 
significetur distincta subsisteutia trium personarum, 
in individua summeque uua subsiantio, et ἀμέρι- 


oxxxviit, 15. 


et duo, εἰ unum. contra unum * (a)? Amphilochius 
dixit : Audi , miser et pulentissime : duo et duo, 
quatwor sunt. Marcus, Matthzeus, Lucas et Joan- 
nes; quatuor evangeliste, qui terr» universe sa- 
lutem nostram Christianorum annuntiaverunt, Pa- 
ter autem sanclus, misso Unigenito, ejusdemque 
throni consorte et consubstantiali atque steruo 
Verbo suo, ut carnem sumeret, dixit : Postula a 
me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et posses- 
sionem (wam terminos lerra *, ei qua sequuntur, 
Eunomius dixit : Qui ergo ait per Prophetam : Non 
esl occultatum os. meum, quod. fecisti im occulto*1 
Amphilochius ait : Quasi vero boc dicat de Chri- 
sto : non de Adam, quando Deus, accepto de terra 


D pulvere, formavit hominem, et dixit : Non est bo- 


num hominem esse solum; [aciamus ei adjworium 
secundum ipsum. Et immisit Deus ecstasim in Adam, . 
et dormivit, Et accepit unam costarum ejus, et edi- 
ficavit ei in mulierem, quam dedit illi 13. Idcirco 
propheta velut ex persona Ads dixit : Non est 
occuliatum os meum a e, quod fecisti in occulto. 
Suscipiens vero Eunomius dicit : Dominus creavit 
me (b) initium viarum suarum !* : quomodo hoc 
dicit Propheta? Vides ut Filius creatura sil, non 
ejusdem substantie. Amphbilochius dixit : Num verc 
etiain hoc dicit de Christo? minime : sed quando 
occurrit mulieribus, dico autem Marix et Martliz, 
dicunt ill», cum eum non cognovissent, Domine, si 
stis ubi posuerunt eum, dicito nobis. Jesus autem 
dizii : Maria, noli me iangere : vade autem ad [ra- 
tres meos et. dic illis "3. etc. Cum Eunonmius illa au- 
disset, dixit : Disputabimusg crastina die coram im. 
peratore et senatu; discessitque ab illo. Tota porra 
civitas reverentia quadam et metu tenebatur (c), 
ad Amphilochii Eunomiique auditam disputationem. 
Dicebant enim ad invicem hzsitantes : Uter porro 
victur futurus est? Hicne an ille? At Amphilochius 
totam noctem precabatur dicens : Domine Jesu 


!! Gen. 11, 1822, !* Prov. vin, 13. 


στος àv µεμερισµένοις θεότης * ut Gregorius loqui. 
tur, et citavimus in superioribus. 

(6) Dominus creavit me. Ita juxia LXX, nisi in illis 
est mendum, nempe ἔχτισεν, ἀντὶ τοῦ, ixtíjcato* 
Possedit, quomodo reddit Hieronymus ex llebr:eo. 
Porro est responsio obscurior : in hoc tamen vide- 
tur cousistere, ut Dominus, alio modo sibi et nohis, 
Deum et Patrem esse siguificaverit, eoque nou 
accensendum creatis, Vel etiam, et forte melius, ut 
illis verbis, Noli me tangere : ad aliquid altius de 
ipso sapiendum quam pr:e se ferret, vereque divi- 
num, humilius cogitantem, quanquam amantem Ma- 
riam, evexerit, quo Eunomius blasphemiam casti- 
get, et Deum agnoscat, quanquam specie tantum 
liominem, Lapsu memoriz, apparitionem $oli Maria: 
factam, communem Marthe, Amphilochius facit : 
duasque etiam in unam confundit, 

(c) Reverentia quadam et metu. tenebatur. Aloov- 
µένη * interpres Lipom. Mirabaniur. Sequentia 
anxios significaut de pugnze exitu, et cujusnam par- 
tium esset futura victoria ; uL [659 iu similibus ac- 
eidit. 


95 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


. 92 


Christe, przsta quz mihi es pollicitus, ut glorifi- 4 τος 7] ἐχεῖνος ; Δι’ ὅλης δὲ τῆς νυχτὸς προσηύχετ» ὁ 


cetur sanctissimum nomen tuuu Patris et Filii et 
Spiritus sancti (a). Hzc autem eo precante οἱ di- 
cente, nox pereflluxit. 


V. Mane autem facto, apprelienso manu diacono, 
dicit ei : Theodule frater, nobis bodie mors et vita 
proposita est, Dixitque diaconus : Ecquid vero sibi 
vult serino iste, pater? Amphilochius dixit : Quo- 
niam mos est, ut nobis ad imperatorem ingredienti- 
bus (b), dicatur : Recti omnes. Tu igitur, flli mi, in- 
gredientibus nobis, in introitu palatii clama voce 
magna : flecti omnes, sive vita, sive mors. Respondit 
diaconus : Plane vero, si ita Jixero, me imperator 


ἸΑμϕιλόχιος, λέγων * Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἃ ἐπηγ- 
γείλω pot, ποέησον, ἵνα δοξασθῃ σου τὸ πανάγιον 
ὄνομα, τοῦ Πατρὸς xat τοῦ Υἱοῦ xa τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος. Καὶ ταῦτα αὐτοῦ προσευχοµένου xal λέγον- 
τος, παρῃλθεν ἡ νύξ. 

E. Πρωῖΐας δὲ γενομένης, ἐπιλαθόμενος τῆς χειρὸς 
τοῦ διαχόνου λέγει αὐτῷ. ᾿Αδελφὸ θεόδουλε, σήµε- 
pov θάνατος xal ζωὴ ἡμῖν πρόχειται, Καὶ ὁ διάχο- 
vog ἔφη ' Καὶ τίς ἐστιν ὁ λόγος οὗτος, πάτερ; "Ap 
φιλόχιος εἶπεν Ἐπειδὴη [οὐχ] ἔστιν ἔθος ἐν τῷ - 
εἰσιέναι ἡμᾶς εἰς τὸν βασιλέα εἰπεῖν τὸ, ᾿Ορθοὶ 
πάντες. Σὺ οὖν, τἐχνον µου, ἓν τῷ εἰσιέναι ἡμᾶς 
ἐν τῇ εἰσόδῳ τοῦ παλατίου, χράξον µεγάλῃ τῇ quy: 
Ὀρθοὶ πάντες, sIts ζωὴ εἴτε θάνατος. Ὁ διάχονος 


occidet. Ait Amphilochius : Ne, fili, imperatorem B ἔφη: Καὶ πάντως, ἐὰν εἴπω οὕτως, ἀποχτενεῖ µε ὁ 


ἱδίυπῃ timueris, qui potest corpus, non item animam 
occidere, potius autem illum time, qui corpus et 
animam in gehenna occidit **. Dixit diaconus : Ita, 
pater, faciam υἱ dixisti, sive vita, sive mors- pro- 
- posita est. Inter eos sermones cum prope accessis- 
sent ad palatii atrium, nuntiantibus eursoribus ad- 
ventum Amphilochii, jussus est ingredi : aitque ar- 
chidiacono suo: Stolam meam, tua commulta (6). 
Quo facto dicit : Redde quod dum nostra urbe egre- 
deremur, fuit depositum : solutoque strophiolo (d), 
tradidil 2eque ardeutes prunas ac acceperat inítio. 
Quo visu, diaconus factus est fidentior ; adolensque 
thbymiama (e), voce magna clamavit : Hecti omnes. 
Universa porro regia mota est, omnesque slupue- 
runt (f). Cum autem Amphilochius appropinquas- 


1* Luc, xii, 4. 


(a) Sanciissimum nomen tuum, Patris, et Filii, etc. 
Unum nomen est superadorandum, quod Christus 
substantive et absolute dicitur et. est, id ipsum Pa- 
tris, οἱ Spiritus sancti nomen, ut est una tribus 
natura et esse : quod subtilissime Amphilochius iis 
verbis innuit. Utrum vero unum nomen Christi dis- 
tinete invocatum, sufficiens sit Trinitatis invocatio, 
aut saltem fuerit aliquando ex quadam indulgentia, ad 
valorem baptismi ; controversia est, inqua D. Ambro- 
sius, et eum secutus Nicolaus, velut ex ejus sententia 
approbans boaptisinum a Judzo collatum in nomine 
lantum Christi, a parte affirmante videntur stare. 
Sed quidquid sit de Ambrosio qui aliter forte po- 
tuerit exponi, quod spectat ad Nicolaum, constang 
est errasse, qui $ua etiam state, quando constat 


βασιλεύς. Καὶ ὁ ᾽Αμϕιλόχιος ἔφη᾽ Mh φοθοῦ, céxvov, 
τὸν βασιλέα τοῦτον τὸν δυνάµενον σῶμα ἀποχτεῖναι, 
καὶ τὴν φυχὴν μὴ ἀποχτεῖναι' ἀλλὰ μᾶλλον φοθήθητι 
ἐχεῖνον τὸν ἁποχτείνοντα «ἣν φυχὴν καὶ τὸ σῶμα 
ἐν γεέννῃ. 'O διάχονος ἔφη, Nai, πάτερ". χαθὼς 
ἔφησας, οὕτω ποιῄσω, εἴτε ζωὴ, εἴτε θάνατος. Ταῦτα 
λέγοντες, Ίγγισαν τῇ εἰσόδῳ τοῦ παλατίου. Καὶ 
μηνύσασι ταχυδρόµοις τὴν παρουσίαν ᾽Αμϕιλοχίου, 
ἐχελεύσθη τοῦ clotévac* xal λέγει τῷ ἀρχιδιαχόνῳ 
αὐτοῦ: "Αλλαξόν µου τὴν στολὴν τῆς ἑαυτοῦ. Καὶ 
τούτου γενοµένου λέγει αὐτῷ ' Απόδος uot τὴν πα- 
ῥραχαταθήχην ἣν παρεθέµην σοι ἓν τῷ ἐξιέναι ἡμᾶς 
ἐχ τοῦ ἡμετέρου τόπου. Καὶ λύσας αὐτοῦ τὸ ἐγχεί- 
ριον, ἔδωχε τὴν ἀνθραχιὰν ζῶσαν ὥσπερ ἣν τὸ πρό- 
τερον. Καὶ τοῦτο εἰδὼν ὁ διάκονος, ἐθαραωποιήθη. 


Sive mors, sive vita. Velnt caput ad pedes ipsius 
deponeret, lubensque vit:e aleam subiret. 

(c) Stolam meam, tua commuta, Forte ut ornatior 
appareret coram imperatore. Non enim spernit gra- 
tia isthaec οἱ humana media, ut in ejus operibus 
aliquid etiam sit nostre industri», quod passim 
prosequitur. Chrysostomus, et observat in Christi 
in apostolos dispensatione. Sic Esther, Judithque 
adhibuerunt mundum muliebrem : sic cavit Raphael 
ne quid sordidius in Tobis afflicta domo, novaimn 
sponsam offenderet : cavitque Paulus ne vilior tri- 
buno factus flagellatione, neci traderetur, etc. 

(d) Solntoque strophiolo. Λύσας αὐτοῦ τὸ ἐγχεί- 
p:ov. Linteo quo carbonem accensum deposuerat, 
Sic dicto quod habeatur ad manus. S. Germanus 


dispensationem cessasse, si qua unquam fuit, ejus- D mauutergium exponit, quod primo datur subdiaco- 


modi baptismum ratum habuerit, 

(b) Quoniam mos est, ul. nobis... ingredientibus. 
Bigniflcatur fuisse id moris iu aula, ut omnes assur- 
gerent ingredientibus episcopis ob reverentiam or- 
dinis : quo facit incendium illud divinitus excita- 
tum apud Sulpicium, quo Valentinianus, renuens 
id honoris deferre Martino, cella deturbatus est. 
Facit etiam, qua in Euchologio habetur oratio su- 
per imperatorem, patriarcha ingrediente palatium, 


eui is proinde ut benedicendus humiliter assurgens, . 


reverentiam haberet. Porro illud, Hecti omnes, seu, 
Stent omnes et assurgant; non episcopi erat ingre- 
dientis, sed suscipientis imperstoris. Amphilochius 
vero suuni fecit, ad ipsius totiusque aulae animos, 
ín magni alieujus exspectationem ex rei novitate 
erigendos, conciliandamque dicendis auctoritatem, 
pro quibus tanta fiducia note. sanctitatis episcopus 
uuperatorem adiret : adjectis maxiue illis verbis : 


no, et pendet sacris ministris, a sinistro femore : 
de quo in Euchologicis. 

(e) Adolensque thymiama. Καὶ βαλὼν θυμίαμα. 
Simili plrasi, atque βαλὼν µετάνοιαν * quod Da- 
masceno, Joanni Hierosolymitano in ejus Vita, aliis- 
que medii xvi scriptoribus creberrimum est : velut, 
Suffiens et incensum offerens, eadem forte ezrrimo- 
nia, qua nos etiam, personis in altiori gradu posi- 
tis, maxime sacris, seu iu quibus Deum peculiarius 
agnoscamus, et in signuih devoti affectus. cum re- 
verentia, thus et thymiama offerimus. Modus tamen 
ille Amphilochii singularis fuit, ipso a prunis illz- 
80 : quod plaue vel nnum omnibus percellendis 
erat. 

(f) Omnesque stupuerunt. Ἐξέστησαν. Dicta maxi- 
me jaw ratione. Sic Marc. v, 42 Ἐξέστησαν ἑχστά» 
σει µεγάλη. Stupueruni stupore magno. 


35 VITA ANTIQUA. 26 
Καὶ βαλὼν θυμίαμα ἀνέχραξε µεγάλῃ τῇ φωνῇ ὁ A set imperatori, ait: Poz imperatori : puerum au- 


é:3xowo.* ᾿Ορθοὶ πάντες. Ka ἐσαλεύθη τὸ παλά- 
τιον ὅλον, χαὶ ἐξέστησαν ἅπαντες. Πλησίον δὲ γενό- 
az τοῦ βασιλέως, ἔφη Εἱρήνη τῷ βασιλεῖ * τὸ 
& παιδίον παρέδραµε. Καὶ ὁ βασιλεύς ᾽Αμϕιλόχιε’ 
ναὶ, στα}, διὰ τί ἐνύθρισας τὸ βασΏειόν µου, xal 
ἐμοὶ μὲν ἀπέδωκας τὴν εἱρήνην, τὸν δὲ υἱόν µου 
παρτλθες ; Οὐχ οἶδας ὅτι xal οὗτος pec! ἐμοῦ βασι- 
2:238; Καὶ ὁ Αμϕ.λόχιος ἀποχριθεὶς εἶπεν * "Axou- 
cóv µου, βασιλεῦ ἀγαθώτατε * εἰ σὺ, ὁ σὐνδουλός µου, 
ὁ σέμερον iy xat αὔριον μὴ ὑπάρχων, Ἠγανάχτησας 
ὑβρικομένου τοῦ υἱοῦ σου, ὁ δὲ Θεὺς ὁ οὐράνιος οὐχ 
ἀγανακτῆσει ὑδριζομένου τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ; Καὶ ὁ 
ῥᾳσιλεὺς ἔφη" ᾿Αναιδέστατε Ὑέρων xol χύων , διὰ 
*í ἀγαναχτίσει; Καὶ ὁ ᾽Αμϕιλόχιος ἔφη' Βασιλεῦ 
ἀγαθώτατε, ἄχουσον τοῦ παιδός σου * τὸ μὲν γῆρας, 
6 τῶν χρόνων fj δὲ ἀναιδία, διὰ τοὺς ἁτάκτους ᾽ 
χύων δὲ, ὅτι τρεῖς λῃστὰς θεωρῶν, οὗ παύομαι ὑλα- 
χτῶν ' λέγω δὴ Εὐνόμιον, ᾿Αρειανὸν χαὶ Μακεδόνιον 
ὡς ἐχχόκει Κύριος Ex τοῦ λαοῦ τούτου, ὅτι ἐνύδρι- 
σαν αὐτοῦ τὴν θεύτητα. Καὶ ὁ βασιλεὺς ἐν ἑαυτῷ 
Ὑτνόμενος, εἶπεν. Αληθῶς εἴρηχεν ὁ γέρων οὗτος. 
E! γὰρ ἐγὼ ἠγανάκτησα ὑδριζομένου τοῦ υἱοῦ µου * 
ὃ οὐράνιος θεὺς οὖχ ἀγαναχτήσει, ὑθριζομένου τοῦ 
Y:oo αὐτοῦ ; Πολλῷ μᾶλλον ἀγαναχτήσει χαθ᾽ ἡμῶν, 
Καὶ λέγε; ὁ βασιλεὺς τοῖς παρεστῶσιν αὐτῷ ' Κατα- 
ατάσατε αὐτοὺς ἀπὸ τῶν θρόνων αὐτῶν. σαν γὰρ 
σαραχαθήµενοι οἱ διδάσχαλοι τῆς ἀπωλείας οἱ τρεῖς. 
Aat ὁ ὄτμος ἔχραζον, λέγοντες ΄ Τὰς χεφαλὰς αὖ- 


tem preteriit, Tum imperator : Amphilochi, cur 
etiam imperium meum contumelia affecisti? meque 
salutans, pacem impertivisti, filium autem meum prze- 
teristi. Nescis fore post me regnaturum? At Am- 
philochius respondens ait : Audi me, opiime impe- 
rator. Si iu, conservus meus, qui es hodie, cras 
vero non es, zgre tulisti. affectum contumelia tuum 
filium : Deusne cceli non zgre feret, cum Filius 
ejus contumelia afficiatur? Aitque imperator : Senex 
impudentissime et canis (a), cur :xgre feret? At 
Amphilochius : Optime imperator, audi, rogo, pue- 
rum tuum : senex quidem sum, propter lempus : 
impudens autem, propter insolentes : canis denique, 
quod tres latrones videns, nempe Eunomium, Aria- 
num et Macedonium, latrare non desinam. Eos 
Domiuus exscindet ex populo isto, quod ejus divi- 
nitatem affecerint contumelia, Imperator autem in 
ge reversus, dixit : Vere locutus est iste senex. Si 
enim ego xgre tuli quod fllius meus contumelia af- 
ficeretur : Deus cceli non zgre feret, cum ejus Εἰ- 
lius contumelia afficiatur? Plane potiori jure adver- 
sum nos succensuerit. Aitque astantibus, ut illos 
sedibus deturbarent. Assidebant enim tres illi per- 
ditionis magistri. Clamavit autem populus dicens : 
Gladio auimadvertantur. At Amphilochius dixit : 
Domine imperator, ne hoc jusseris fleri : sed rogo 
tuam potentiam, ut unusquisque relegetur in suam 
patriam. Pfzcepit vero imperator ut fieret quem- 


τῶν ἁποτμηθήτωσαν ξίφει. "0 δὲ ᾽Αμϕιλόχιος εἶπε' C &dmodum pater noster. Amphilochius statuerat, 


Κύριε βασιλεῦ, ph χελεύσῃς τοῦτο γενέσθαι, ἀλλά 
δέοµαί σου τοῦ κράτους, ἑξορισθῆναι αὐτοὺς ἔχαστον 
ἐν 5f ῑδίᾳ πατρίδι. Καὶ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς, γε- 
γέσθαι χαθὼς ἔταξεν ὁ πατὴρ ἡμῶν ᾽Αμϕιλόχιος. 'O 
δὲ ὅπμος ἔχραξζον λέχων * Εἰς τὸ ἐξώτερον πῦρ ἀπελ- 
θέτωσαν. Καὶ παραλαθόντες αὐτοὺς, xal πληγὰς 
ἐχιθέντες , ἑθριάμδευσαν αὐτοὺς ἐν τῇ πόλει λέγον- 
τες» Οὗτοί εἶσιν ol. ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ , xal τῶν Χρι- 
στιανῶν " χαὶ ἐπιθάντες αὐτοὺς εἰς τὴν ἑπτάλωφον, 
ἐξεδίωξαν αὐτοὺς μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτῶν εἰς τὰς 
χώρας αὐτῶν. Τὸν δὲ δοῦλον τοῦ θεοῦ ᾽Αμϕιλόχιον, 
χρήματα πολλὰ δοὺς αὐτῷ ὁ βασιλεὺς Ὀεοδόσιος, 
ἀπέλυσεν αὐτὸν kw τῇ ἰδίᾳ πόλει, εὐλογηθεὶς Dri 
αὐτοῦ, xat πᾶσα 1 σύὐγχλητος. Ὁμοίως xal πάντες οἱ 


Porro populus clamavit dicens : Abeant in ignem 
ex terjorei. Cumque apprehendissent, et imposuis- 
sent plagas, triumpho circumegerunt per civitatem 
dicentes : Hi Christi hostes sunt, et Christianorum : 
impositosque in vehiculum (5b), expulerunt cum di- 
$cipu!is in suas ipsorum provincias. Imperator au- 
tem Theodosius servum Dei Amphilochium  mul- 
tis pecuniis donatum in propriam dimisit civitatem : 
benedictionem cum 1oto senatu ab eo consecutus. 
Similiter etiam episcopi omnes reversi sunt in suas 
civitates. Cum autem Amphilochius, tres ab itinere 
annos (c) in. vivis egissel, est el ipse: peregrinatus 
ad Dominum : glorificans Patrem et Filium et Spi- 
ritum sanctum, nunc et semper, et in sxcula sscu- 


ἐπίσχοποι ἀπτλθον εἰς τὰς πόλεις αὐτῶν. 'O δὲ ἸΑμ- D lorum. Amen. 


φλόχιος, µετ 


τὸ ἀπολῦσαι &mb τῆς ὁδοῦ, ἔζησεν ἔτη y', xal οὕτω πρὸς Κύριον ἐπεδήμησε: δοξάζων 


v)» Πατέρα xai Yiby xai ἅγιον Πνεῦμα, νῦν xai ἀεὶ, χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν. 


(a) Senex impudentissime et canis. ᾿Αναιδέστατε 
Ἱέρων xaX χύων. Procacius quam pro imperatoris 
moderatione, et reverentia tanti. senis. Adde fuisse 
Theodosium, quanquam virum adinirabilem, proin- 
ptioris irze, quod prater exdew Thessalonicensium, 
eliam indicta ab Ambrosio illius occasione pana, 
iunuit. Sozomenus ait tantum jussum foras extur- 
bari cum contumelia. 

(b) Impositosque in vehiculum. Ἐπιθάντες εἰς τὴν 
ἑπτάλωφον. Non habuimus quo eam vocein melius 
redderemus : ἀπὸ τοῦ λωφᾷν:. Onere levor. Num sit 


vitiosa seriptio, divinare non possumus. Dicitur 
Roma ἑπτάλορος apud Plutarchum in Probl. propter 
septem colles ; sed nihil ad propositum. — Elg τὴν 
ἑπτάλωφον. Hic locus Cangium haud fugit in. Ap- 
pend. ad Glossarium Gracit. pag. 79, nosque re- 
inittit ad suam Constantinopolim Christ. lib. 1, sect. 
viii, tanielsi nihil ad hunc locum faciat. 

(c) Tres. ab itinere annos. Plures annos. vixisse, 
docet Baronius ann. $94, qui potesl consuli ; υἱ e& 
quie diximus initio. Nihil facilius quam ut numeri 
mutentur vitio scriptorum. 


NN VETERUM TESTIMONIA 98 


qAIAMELLLLL———— Im 








VETERUM TESTIMONIA 


DE S. AMPHILOCHIO ICONIENSI EPISCOPO. 


I. 
S. BasiLios, lib. De Spiritu sancto, cap. 1, pag. 4. tom. III noviss. edit. DB. Paris. 1150. 


Collaudavi plane in moribus tuis diseendi stu- A ἈἘπήνεσα τὸ Φφιλομαθές σου xat φιλόπονον τοῦ 
dium atque industriam; supraque modum delecta- τρόπου, xai σθην γε ὑπερφυῶς τῷ ἐπιστατιχῷ xa 
tus sum tuz? mentis perspicacitate atque prudentia, νηφαλίῳ τῆς διανοίας, δι ἧς οὐδεμίαν ábtepsóve cov 
qui arbitreris nullam vocem, ex his que secundum οἴει χρῆναι χαταλιµπάνειν φωνὴν, τῶν ὅσαι περὶ 
quemcunque sermonis usum de Deo przdicantur, θεοῦ χατὰ πᾶσαν χρείαν τοῦ λόγου προφέρονται, & 
oportere indiscussam relinquere, o charum mihi «φίλη χεφαλὴ, xat τιµιωτάτη µοι πασῶν, ἀδελφὲ ᾿Αμ- 
caput, frater Amphilochi , quem ego pra cunctis ῥφιλόχιε, 
inaximi facio. 


Ingu, Epist. c.xxxviu, que est Canonica I, ibid., pag. 268. 

Sapientis percontatio , etiam stultum sapientem Σοφοῦ ἑπερώτημα, xaX τὸν ἀνόητον aeclzet* ὅπερ 
facit : quod nobis Dei gratia accidit, quoties labo- τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι συμβαίνει ἡμῖν, ὁσάχις ἄν σου 
rios tue anima litteras accipimus, Νουίθ enim δεξώµεθα τῆς φιλοπόνου ψυχῆς τὰ γράμματα * ἐπι- 
ipsis perspicaciores prudentioresque ab ipsa inter- στατιχώτεροι γὰρ ἑαυτῶν xal ἑμφρονέστεροι γινό- 
rogatione reddimur ; ac multa discimus, quz ne- — ps0a ἀπ᾿ αὐτῆς τῆς ἑἐρωτήσεως, πολλὰ ὧν οὐκ ἐπι- 
sciebamus ; fitque nobis doctrina, responsionis stu-« στάµεθα , διδασχόµενοι' χαὶ γίνεται ἡμῶν διδάσκα- 
dium. A06, 1] περὶ τὸ ἀποχρίνεσθαι μέριμνα. 

ἴνει, Epist. cxcix, que est Canonica ll, ibid., pag. 299. 

Admirati sumus, tum discendi tuam illum cu- B. 'Eüaupácapév σου τὴν φιλοµάθειαν ὁμοῦ xal ct» 
piditsten, tum. humilitatem; quod velis discere, ταπεινοφροσύνην * ὅτι xat μαθεῖν καταδέχη τὴν τοῦ 
cui sit creditus locus docendi; idque a nobis, qui- διδάσκειν τάξιν πεπιστευµένος, xal µανθάνειν mag" 


bus nilil magni ad scientiam adest. ἡμῶν, οἷς οὐδὲν µέγα πρόσεστι πρὸς γνῶσιν. 

Π. 
S. 6ΚΕΦΟΝΙΓΦ NAziANZENUS, in Parznetico ad Olympiadem virginem, vers. 180-104, Opp. tom. II, pag. 154. 
À patre susceptam qus te formavit honestis "H ο) ix πατρλς ἔδεχτο, xoX ἔπλασεν Ἰθεσι χεδνοῖ», 
Moribus, Amphilochi soror omui labe carentis, Αὐτοχασιγνήτη péy' ἀμύμονος &pyteprioc 
Quem celis misi Domino cum virgine Thecla , Αμϕιλόχου, τὸν ἔπεμψα θ:εῷ, 660m ve σὺν &rvi, 
Przconem veri celebrem, mihi dulce decusque. Ἄγγελον ἀτρεχίης ἐριηχέα, χύδος ἐμεῖο. 

III. 


S. Hignosvauus, Epist. Lxx, al. Lxxxiv, ad Magnum oratorem, ὃ 4, Opp. tom. I, pag. 427, edit. Veron. 


Exstant libri : Cappadocumque Basilii , Gregorii et Amphilochii, qui omnes in ta*tum philosophorum 
doetrinis atque sententiis suos refarciunt libros, ut nescias quid in illis primum admirari debeas, eru- 
ditionem szculi, an scientiam Scripturarum. 


IpEu, lib. De Vir. illustr., cap. cxxxut. 
Amphiloehius [conii episcopus, nuper mihi librum legit De Spiritu sancto, quod Deus et qvod 
adorandus, quodque et omnipotens sit. B 


IV. 
Τπεοροβιτύς, Hist. eccl., lib. τν, cap. 14. 

Simili modo Amphilochíus ille celeberrimus, qui C ὙἹὩσαύτως δὲ xal ὁ πανεύφημος ᾽Αμϕιλόχιος, τὴν 
metropolim Lycaouix pastorali cura regendam sus- — Auxaóvov μητρόπολιν vépetv πεπιστευµένος. xal 
ceperat , et universam provinciam gubernabat , cui ἅπαν ἰθύνων τὸ ἔθνος, ἑπισχήψφασαν αὑτόσε τὴν αὺ- 
hanc pestem illuc pervasisse didicisset, rursus eam µην ταύτην μαθὼν, ἐξανέστησε πάλιν. xx τὰ ὑπ' 
depulit, et gregem sibi commissum ea labe libera- αὐτοῦ vepópsva τῆς λώδης ἐχείνης Ἱλευθέρωσε ποί- 
vit. μνια. 

Ine, ibid., cap. $0. 

]n Pisidia Optimus, et Amphbilochius in Lycaonia, Ἐν Πισιδί "Όπτιμος, xai ᾽Αμϕιλόχιος ἐν Λυ- 
pro fide a majoribus tradita fortiter propuyuantes, Χαονίᾳ, γενναίως ὑπὲρ τῆς προγονιχῆς παραταττό- 
adversariorum impetus retundebant, µενοι πίστεως, τὰς ἑναντίας ἀπεχρούοντο προσθολάς. 


9) ΡΕ S. AMPHILOCHIO. σ0 


«P 


νεα, ibid., (ib. v, cav. 8. 
σαν δὲ ἄνδρες ἀξιάγαστοι, xoi ζήλου xai σοφίας A — Erant autem viri admirabiles , et zelo divino ας 


ανάκλεοι ᾽Αμφϕιλόχιος Αυχαόνων, X. T. À. 


sapientia singulari przditi : Amphilochius Lyca onix 
antistes etc. 


IpEw, ibid., cap. 16. 


Μετὰ δὲ τὴν ἐχεῖθεν ἐπάνοδον, ἀφίχετο μὲν 'Apqi- 
Ἰόχιος ὁ θαυμάσιος, οὗ πολλάχις ἐμνήσθην, ἀντιδο- 
an τους τῶν Αρειανῶν £x τῶν πόλεων ἐξελαθῆναι 
ςιλιόγηυς. 'O δὲ βασιλεὺς ἀπηνεστέραν ὑπολαθὼν 
τὸν αἴτησιν, οὐχ ἑἐδέξατο. Ὁ δὲ σοφώτατος ᾽Αμϕι- 
Ἰόχιος παραντίχα σιγήσας, µνήµης ἀξίαν ἐξεῦρε µη- 
χχνήν. Elow γὰρ αὖθις τῶν βασιλείων γενόμενος, 
xài παρεστῶτα τῷ βασιλεῖ τὸν υἱὸν ᾿Αρχάδιον θεασά- 
µενος (νεωστὶ δὲ οὗτος χεχειροτόνητο βασιλεὺς), αἎὑ- 
zw μὲν Ἡσπάσατο συνήθως «bv βασιλέα, ἀγέραστον 
ὃ κατέλιπε τὸν υἱόν. Ὁ δὲ βασιλεὺς, ἐπιλησθῆναι vo- 
pisas τὸν ᾽Αμϕιλόχιον. προσελθεῖν xal φιλῆσαι προσ- 
έταξε τὸν υἱόν. 'O δὲ ἀποχρῆναι ἔφη τὴν αὐτῷ map' 
αὐτοῦ προσενεχθεῖσαν τιμήν. 'O δὲ δυσχεράνας, οἱ- 


Post (Theodosii) illine reditum, Amphilochius ille 
admirabilis cujus δα pius a me jam facta est mentio, 
accessit oraturus imperatorem, uti ex urbibus Ária- 
norum conventus ejiciat. At imperator, postulatio- 
nem illam nimis severam et inhumanam arbitratus , 
rejicit, Sapientissimus igitur Amphilochius re ad 
tempus tacita, aliam rationem ad id quod volebst 
obtinendum , eamque plane memorabilem excogita- 
vit. Ingressus enim denuo in palatium, cum videret 
astantem — imperatori filium suum Areadium , qui 
nuper Augustus renuntiatus fuerat, ipsum impera- 
torem Theodosium solito more salutavit ille quidem, 
sed filium sine bonore dimisit. Imperator autem, ra- 
tus Amphilochium oblitum officii, juhet ad filium 


χείαν ἐχάλει παροινίαν την τοῦ παιδὺς ἀτιμίαν. B accedere, eumque osculari. At Amphilochius re- 


Ττνιχαῦτα λοιπὸν ὁ σοφώτατος ᾽Αμϕιλόχιος Exxa- 
ἀόπτει τὸν τοῦ γεγενηµένου σχοπὸν, xal βοῶν ἔφη ' 
0ρᾶς, ὦ βασιλεῦ, ὅπως οὐ φέρεις τὴν τοῦ παιδὸς ἁτι- 
μίαν. ἀλλὰ τοῖς εἰς τοῦτον παροινοῦσι χαλεπαίνεις 
πιχρῶς: Ἡΐστευσον 6h οὖν, xoi τῶν ὅλων θΘεὸν τοὺς 
σὺν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενή βλασφημοῦντας βδελύτ- 
τεσθαι, xal ὡς ἀχαρίστους περὶ τὸν Σωτῆρα xai 
εὐερχέτην γεγενηµένους μισεῖν. Οὕτω συνεὶς ὁ βα- 
αλεὺς, xat τά τε πεπραγμένα, τά τς εἱρημένα θαυ- 
pásac, νόμον εὐθὺς ἔγραφε τοὺς τῶν αἱρετικῶν συλ- 
λόχους χωλύοντα. 


spondit : Satis esse quod οἱ honorem habuerit. Ita- 
que Theodosius rem acerbe et graviter ferens, 
probrum filio objeetum injuria loco sibi ipsi illatzs 
numeravit. Tum sapientissimus Amphilochius, de- 
clarans imperatori , quod animo instituebat, con- 
lenta voce : Vides, inquit, o imperator, quam zgre 
ignominiam fiii tui feras : imo vero illia qui in 
eum insultant, vehementer succenses. Credas igitur. 
mihi velim, hujus universitatis rectorem Deum , eos 
qui contra Filium suum unigenitum loquuntur blas - 


C phenias, itidem detestari , et tanquam ingratos 


erga Servatorem et bene de se meritum , odio prosequi. Cujus institutum cum hoc pacto intellexisset 
kaperator, facta ejus dictaque simul admiratus, legem protinus conscripsit, quae vetabat eonventus 
ab bereiicis agi. 
V. 
Facuxpus ΒΗΕΑΜιαΚΕΚΟΙΦ, lib. xi, cap. 5, pag. 160, tom. Il, Opp. Sumuoxp. edit. Paris. 1696. 


Ex dictis beati Amphilochii Iconiensis episcopi 
3liqua proferemus, quem et sapientissimus Joan- 
»es Antiochenus cum orientali concilio probatissi- 
mma doctorem pronuntiavit, et imperatores Gra- 
uasus et. major Theodosius talem judicaverunt, uL 


VI. 


preciperent, sicat libro iv memoravimus. (cap. 2, 
pag. 521), illos solos eccleaias habere, qui ex pra.- 
dicti sancti Amphilochii et Diodori atque alioruu 
similium communione catholici probarentur. 


Coswas INpicoPLEUsTES, Topograph. Christ., lib. vii, pag. 292, tom. V Collect. PP. Grxc. Montfauc. - 


Ἀμφιλόχιος, ἐπίσχοπος γενόμενος τοῦ "Ixovíou, 
coc xai χοινωνιχὸς τοῦ µακαρίου Βασαιλείου, xat 
ὑτλς iy τοῖς πρὺς Σέλευχον αὐτῷ γραφεῖσιν Ἰάμ- 
έοις, X. t. À. 


Auphilochius Iconii episcopus , amicus et fami- 
liaris beati Basilii, in lambis suis ad Seleucum scri« 
ptis, etc. 


VII. 
ConciLiua Νικο IH, Act. v, pag. 1045, tom. VIU Concil. edit. Veneto-Labb. 
Ταράσιος 6 ἀγιώτατος πατριάρχης εἶπεν 'O macho D — Tarasius sanclissimus patriarcha dixit: Pater 


ἡμῶν 6 ἅγιος ᾽Αμϕιλόχιος µέγας ἐστὶ, καὶ τὰ ἑτης. 


noster sanctus Ampbilochius magnus est , elc. 


VIII. 
βποτισα, Biblioth. cod. Lu. 


^ 


Ανεγνώσθη ᾿ σύνοδος γενοµένη &v. Σίδῃ, χατὰ τῆς 
αἱρέσεως τῶν Μεσσαλιανῶν, Ίγουν Εὐγχιτῶν ἤτοι 
Αδελφιανῶν. Ἐξήρχε δὲ τῆς υνόδου ᾽Αμϕιλόχιος ὁ 
τοῦ Ἰκονίου, συνεδρεύοντων αὐτῷ xax ἑτέρων ἐπισχό- 
των χς. 


Lecta svnodus Sid» habita adversus Ἱρθδίη 
Messalianorum, hoc est Euchitarum seu Adelphia- 
norum. Prefuit synodo Amphilochius lconii epi- 
scopus, consideutibus et aliis viginti quingue epi- 
SCOpis. 


21 VETERUM TESTIMONIA 53 
IX.: 


Joawxes Zowanas ad canonem xxvii concilii Carthag. 
Apud BevERnEGIUM in Pandecte canonum, tom. ll, pag. 549. 

Quos libros legere in ecelesia oporteat, et postre- A Περὶ τοῦ «(va δεῖ ἀναγινώσχεσθαι βιδλία ἐπ) 
mus apostolorum canon statuit, — et magnus Atha- ἐκχλησίᾳ, xa ὁ τελευταῖος τῶν ἀποστολικῶν κα- 
nasius, qui libri legendi sint, omnes enumerat, et vóvov διαλαµθάνει, — καὶ ὁ μέγας ᾿Αθανάσιο ἆτ- 
magnus Gregorius Theologus , et sanctus Amphi- αριθμεῖται, ὅσα χρὴ ἀναγινώσχεσθαι βιθλία, καὶ ὁ 
lochius. μέγας Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, xaX 6 ἅγιωςς ᾽Αμϕιλό- 
χιος. 

Eadem ferme habet |. c. Theodorus Balsamon. 
X. 
ManTYROLOGIUM RowaNUM, d. xxi Novembris. 

leonii in Lyeaonia sancti Amphilochii episcopi, — certamina pro catholica flde suscepta , sanctitate et 
qui sanctorum Basilii magni et Gregorii Nazianzeni — doctrina clarus cuievit in pace. 
in eremo socius, et in episcopatu collega, post multa 

XI. 
MeNoLociUM GRuconvuM jussu Basilii imp. confectum sub die xix Octobris. 
Part. 1, pag. 121. edit. Urbin. 1727. 


Commemoratio | sancti. patris. nostri. Amphilochii B Μνήμη τοῦ &x. ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἀμφιωώοχίου 
episcopi Iconii. ἐπισκόπου Ἰκογίου. 


Hic non mor!alis cujuspiam, sanctorum angelo- 
rum manibus ordinatus episcopus : commilito san- 
ciorum Patrum, Basilii magni, Gregorii Theologi et 
Gregorii Nysseni, adversus Árium , Eunomium et 
horum similes hzreticos in acie stetit. Qui cum ad 
Theodosii magni tempora vixisset, atque ab eo ut 

 eserceret Arianorum synaxes postulasset; tunc 
quidem supersedit , imperator, veritus ne ea res 
magnos excitaret tumultus. Sed postea cum quadam 
de causa imperatorem Theodosium — convenisset, 
illumque solum, Arcadio lilio qui prope assidebat 
pretermisso , adorasset; rogatus quam ob rem id 
faceret , respondit : Quemadmodum tu , imperator, 
indigne fers, si non idem fllio, qui tibi, honor ha- 
béatur , sie et Deo Patri injuriam fieri scito, si quis 
Filium et Verbum contumelia afficit. Quibus verbis 
permotus imperator, justa viri sancti sententiam ac 
voluntatem, rem confecit. Hunc autem in modum 
transacta cum pietate vita, ad Dominum migravit. 


Obxog προχειρίζεται ἐπίσκοπος "Ixovíou ὑφ᾽ ἁγίων 
ἀγγέλων, οὐχ ἀνθρωπίνης χειρός" συναγωνιστὴς δὲ 
γενόμενος τῶν ἁγίων Πατέρων, Βασιλείου τοῦ μεγά- 
Aou, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, xaX Γρηγορίου του 
Νύσσης, κατὰ τῶν αἱρετικῶν παρετάξατο Ἀρείου 
xaX Ἐὐνομίου xal τῶν ὁμοίων. Παρετάθη δὲ ἡ Qui 
αὑτοῦ µέχρι Θεοδοσίου τοῦ μεγάλου ' ὃν καὶ Ἠξίωσε 
χωλῦσαι τῶν ᾿Αρειανῶν τὰς ἓν ταῖς πὀλεσι συνάξεις. 
Βαρὺ δὲ νοµίσαντος τοῦτο τοῦ βασιλέως, διὰ τὴν τα- 
ραχὴν , τότε μὲν ἠσύχασεν. Ὕστερον δὲ κατά τινα 
χρείαν εἰσελθὼν πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ τὸν υἱὸν αὐτοῦ 
ἸΑρχάδιον ἰδὼν τῷ πατρὶ συγχαθήµενον, τὸν μὲν 
Θεοδόσιον προσεχύνησε, τὸν δὲ υἱὸν παρῆΏλθε. Tou δὲ 
βασιλέως εἰπόντος" "Iva vl τὸν υἱόν µου παρέδραµες; 
ἔφη: Γνῶθι, βασιλεῦ, ὅτι ὥσπερ σὺ ἠγανάκτησας τοῦ 
υἱοῦ παραθλεπομένον, οὕτω xaX ὁ θεὸς χαὶ Πατὴρ, 
ποῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου ὑδριζομένου. "Όθεν πεισθεὶς ὁ 
βασιλεὺς, ἑποίησε τὸ τοῦ ἁγίου θέληµα. Οὕτω δὲ Qf 
σας εὐσεδῶς, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. 


XII. 


Μεκοιοσιύν d. xxiu Novembris. 


Memoria sancli patris nostri Amphilochii | episcopi 
]lconii. 

Hic gradu omni ecclesiastico a juvenili state, 
alterna mutatione provectus , monasticaque exerci- 
tatione et divina scientia clarus, communi suffragio 
urbis Iconii episcopus creatur : temporibus Valen- 


Μνήμη τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶ 
ἐπισκόπου Ἱκογίου. 


᾽ΑμϕιΛοχίου 


ὕτος ix νεαρᾶς ἡλιχίας, πάντα βαθμὸν ἔκχλη- 
σιαστιχὺν παραλλάξας, xaX ἀσχήσει xaX θεἰᾳ γνώσει 
λάμπων, φήφῳ τοῦ χοινοῦ προχειρίζεται ἐπίσχοπος 
τῆς Ἱχονιέων πόλεως, ἓν τοῖς χρόνοις Οὐαλεντινιανοῦ 


tiniani et Valentis imperatorum, vita ad Theodo- p) xaX Οὐάλεντος τῶν βασιλέων" παρατείνας τὴν ζωὴν 


sium usque magnum imperatorem ejusque filios 
producta; factusque fidei orthodox2! doctor, contra 
Arianam luem ceu acie instructa firmiter consistens, 
multaa ab impiis persecutiones tribulationesque 
sustinuit, una cum beatis Patribus certamen'adver- 
sus blasphemias Eunormii habens. Hic item, unus 
centum illorum quinquaginta Patrum secundi» sy- 
nodi, plurimum adversus Spiritus sancti hostein 
Macedonium Ariique discipulos depugnavit. Porro, 
potiente rerum mogao Theodosio , reversoque Va- 


μέχρι Θεοδοσίου τοῦ μεγάλου βασιλέως, xal τῶν vitv 
αὐτοῦ ὃς χαὶ διδάσκαλος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως Υε- 
γονὼς, xal κατὰ τῆς Αρείου λύμης στεῤῥῶς ἀντι- 
ταξάµενος, πολλοὺς διωγμοὺς xat θλίψεις ὑπομείνας 
παρὰ τῶν ἀσεθῶν, συναγωνιστὶς Υεγονὼς τῶν µα- 
xaplov Ἡατέρων κατὰ τῆς Εὐνομίου βλασφημίας ( 
οὗτος xal τῶν ἐν τῇ δευτέρα συνόδῳ τῶν ἑχατὸν πεν- 
τῄχοντα Πατέρων εἷς ὑπάρχων, τὰ πλεῖστα διηγω- 
νίσατο χατὰ Μαχεδονίου τοῦ πνευματοµάχο, xc 
τῶν φοιτητῶν Αρείου. χατὰ δὲ τὸ χρατῆσαι τῆς ῥα- 


2 DE S. AMPHILOCHIO. 008 
οικείας θεοδόσιον τὸν µέχαν, xat τὸν νέον Οὐαλεντι- A lentiniano juniore, cum victor ipse rediisset , Sup- 


πτὸν χατατρέφαι , xai νιχήσαντα ἐπανελθεῖν, Ίντι- 
Cz. ὁ μέγας Αμϕιλόχιος τὸν βασιλέα θΘεοδόσιον 
ἀπωσασθαι τοὺς ᾿Αρειανοὺς, xa τοῖς ὀρθοδόξοις 
ἀνεῖναι τὰς ἐχκλησίας. Ἐπεὶ οὖν ὁ βασιλεὺς παρ- 
ττεῖςο, ἔξεὈρε μηχανὴὰν ὁ θαυµάαιος * xal παρελθὼν 
εἰς τὰ βααίλεια., τὸν μὲν βασιλέα θεοδέσιον Ἱσπά- 
cao, τὸν δὲ υἱὸν αὐτοῦ ᾿Λρχάδιον, χαταλιπὼν ὑφει- 
µένως, οὐχ Ἱσπάσατο: χαὶ τοῦτο ὁ βασιλεὺς ὄυσχε- 
ῥᾶνας, οἰχείαν Ὀδριν Σχάλει τὴν τοῦ παιδὸς παρ) αὖ- 
του ἀτιμίαν ^ ὁ 6b σοφώτατα ἐχχαλύπτει τὸ ὁρᾶμα, 
zii φησιν Ὁρᾷς, ὦ βασιλεῦ, πῶς οὗ φέρεις σὺ τὴν 
του παιδὸς ἀτιμίαν, ἀλλὰ χαλεπαίνεις; Πΐστευσον 
ὤν, ὅτι xal τοὺς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ βλασφημοῦντας, 
ὁμοίως xai ὁ Θεὸς ἁποστρέφεται χαὶ μισεῖ. Τότε συν- 
t; ὁ βασιλεὺς , νόµους ἔγραφε τοὺς τῶν αἱρετικῶν 
συλλόχοὺς κιωλύοντας. Οὗτος ὁ ἀοίδιµος &vhp, ἐπὶ 
τλείστοις Χρόνοις ποιµάνας τὸ τοῦ Χριστοῦ ποίµνιον, 
xai λόχους ὀρθοδόξους συντάξας, χαὶ εἰς βαθὺ γῆρας 
ticas, ἂν εἰρῆνῃ ἀνεπαύσατο. 


plicabat magnus Amphilochius ut Theodosius im- 
perator, pulsis Arianis, ecclesias orthodoxis per- 
mitteret. Caeterum eo renuente, vir admirabilis 
subtile quid adinvenit. Accedens itaque ad' regiam, 
Theodosium quidem imperatorem salutavit; ejus 
vero filium Arcadium, cessim relinquens, non salu- . 
tavit. Eam rem moleste ferens imperator, negatum 
lilio honorem , suam ipsius vocabat injuriam. Tuin 
ille sapientissime detegit fabulam, aitque: Viden', 
imperator, ut ipse filii inhonorationem non feras, 
sed indigneris ? Habeas ergo persuasum eadem 
Deum ratione blasphemos in Dei Filium aversari 
et odisse. Tunc imperator, rem intelligens , leges 
conscripsit , quibus haereticorum conventus velaret. 


B Hic vir praclarus ubi annos multos Christi gregem 


pavisset, librosque orthodoxz doctrine composuis- 
set, alta senectute quievil in pace. 


XIII. 


Μεκοιοσιυμ GR&conuM sub eadein die, ex interpretatione cardinalis Sirleti. 


Ez TuEsaURo Caxisiaxo tom. ΤΠ, part. 1, pag. 490. 


Natalis S. P. Ν. Amphilochii episcopi lconii, 
sub Theodosio imperatore magno, vir divinarum 
literarum peritia εἰ sanctitate vit», ac recte et 
ciholiez fidei sinceritate insignis, Basilii magni 


amicitia et testimonio commendatus. Ilic libros or- 
thodoxam fidem continentes conscripsit, et ad sum- 
mam senectutem provectus in pace quievit. 


XIV. 


Ex Απτποιος!ο GaugcogvuM, xxim Novembris, edit. Grec. 1156 (Romana), pag. σνθ'. 


Tos ἓν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν ᾽Αμϕφιλοχίου ἐπισκό C — Sancti patris nostri Ampbilochii episcopi Ico- 


που Ἰχονίου. 
Κογντάκιον. 

Ἡ θεία βροντή dj σἀάλπιγξ τοῦ Πνεύματος * πι- 
τῶν φυτουργέ " xaX πέλεχυς τῶν αἱρέσεων * ἱεράρχα 
Αμφιλόχιε τῆς Τριάδος θεράπων ὁ μέγιστος’ σὺν 
ἀγγέλοις πέλων del* πρεσθεύων μὴ παύσῃ ὑπὲρ 
πάντων ἡμῶν. 


niensis. 
Hymnus parvys. 

O divinum tonitru; o tuba Spiritus; fidelium 
plantator ; et securis hereticorum; pontifex Amphi- 
lochi; Trinitatis minister maxime; cum angelis 
exsistens semper; intercessor ne cesses esse pro 
omnibus nobis. 


IBibEM. 


Στίχοι. 
Σταλεὶς, ᾽Αμϕιλόχιε, νεχρῶν ἁμφίοις, 
Λόχος σχεδάζεις, χαὶ νεχρὸς νοούµενος. 
Εἰχάδι ἓν τριτάτῃ θάνατος λάθεν ᾽Αμϕιλόχιον. 


Versus. 
Indutus, Amphilochi, mortuorum linteis, 
Ínsidiantum agmina dissipas, vel mortuus reputatus. 
Die vicesima tertia mors cepit Amphilochium. 


95 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 





ους τς 








TOY ΕΝ ΑΠΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ 


ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ IKONIOY 
ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΛΙ. 


S. P. N. AMPHILOCHII 


EPISCOPI ICONII 


ORATIONES ET HOMILLE. 


f— 


ORATIO |. 


In natalitia magni Dei et Salvatoris nostri 
Jesu. Christi 15. 


[. Videtur plane pratum lioc spirituale et splendi- 
dum, celestium florum venustate varium illud, apo- 
stolicisque ac incorruptis suaveolens odoribus, di- 
vni paradisi przferre typum. Quemadmodum enim 
tripudii ovansque ille sensui subjectus atque mala 
utuni aura vacuus locus; arboribus incorruplis, im. 
woortalibusque fructibus, ac innumerabilibus aliis 
perquam magnificis decoratur ornamentis : ita sane 
οἱ divinissimus sacratissimusque Écclesi: conven- 
tus, spiritualibus srcanisque illustrius splendescit 
sacramentis : quorum nobis sacrorum hodie Christi 
veri Dei nostri natalitiorum festa dies, solida crepido 


ΛΟΓΟΣ A'. 
Εἰς τὰ γενέθλια τοῦ µεγά]ου 8600 xal Xotü- 
poc ἡμῶν Ιησοῦὺ Χριστου. 

Α’. Ὁ μὲν πνευματικὸς οὗτος xai λαμπρὸς λειμώὠν, 
ὁ τῷ τῶν οὑρανίων ἀνθῶν χάλλει πεποιχιλµένος, 
xai ταῖς ἁποστολικαῖς χαὶ ἀχράντοις εὐοδιάκων 
ἀποφοραῖς, τύπον ἔχειν τοῦ θείου παραδείσου µοι 
φαίνεται. "Ov γὰρ τρόπον ὁ αἰσθητὸς ἐχεῖνος καὶ ἀχή- 
ρατος χορὸς (1), δένδρεσιν ἀφθάρτοις, xal χαρποῖς 
ἀθανάτοις, καὶ μυρίοις ἄλλοις ὑπερλάμπροις φαιδρύ- 
νεται χάλλεσιν’ οὕτω δὴ χαὶ οὗτος ὁ θεοειδέστατος 
τῆς ἱεροπρεπεστάτης Ἐκκλησίας θίασος, νοητοῖς 
καὶ ἀῤῥήτοις χαταλαμπρύνεται µυστηρίοις, ὧν xpn- 
πὶς ἡμῖν ἁῤῥαγῆς, καὶ θεμέλιος ἀστεμφὴς, καὶ ἀρχὴ 
σωτήριος, xat xopugh πανσεδάσµιος, 1j σήμερον τῶν 


est fundamentumque immotum, et salubre initium B ἁγίων Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ θεοῦ ἡμῶν γενεθλίων 


ac plane augustus vertex : propter quam el vetera 
figurate prophetata sunt, et nova in toto lerrarum 
orbe palam praedicata : per quam ccelum apertum 
est, terraque ad divinam elata celsitudinem : per 
quam paradisus concessus est hominibus, mortisque 
potestas abolita : per quam vis corruptionis est con- 
culcata, perniciosusque diaboli cultus sublatus : per 
quam humana vitia mortiticata sunt, augelicique 
dominii designata vitze ratio: per quain fugatus est 
error demonum, Deique sapientia ac eastissimus 
annuntiatus adventus, Non enim angelus, iuquit, 
meque legatus, sed ipse Dominus veniet εἰ salvabit 
eos !*, Q faustorum nuntiorum immense divitize! o 
sapientissimorum sacramentorum scientia inenar- 


ἐστὶν ἑορτή ΄ OU ἣν xaX τὰ παλαιὰ πεπροφῄτευται 
πυπιχῶς, καὶ τὰ νέα διαῤῥήδην elc πᾶσαν τὴν olxou- 
µένην χεχήρυχται * δι fiv. φθορᾶς δύναμις πεπάτη- 
ται, xai διαδόλου σέθας ὀλέθριον πέπανται ' δι ἣν 
ἀνθρώπινα πάθη τεθανάτωται, ἀγγελιχῆς δεσποτείας 
βίος ἀνακεχαίνιαται (2)* δι ἣν οὐρανὸς Ἠνέφχται, 
καὶ γῆ εἰς θεῖον ὕψος µετεώρισται * 60 fiv παράδει- 
σος ἀνθρώποις ἀποδέδοται, xaX θανάτου κράτος χατ- 
ἠργηται: δι fjv πλάνη δαιμόνων δεδίωχται, θεοῦ 
σοφία χαὶ πάναγνος παρουσία µεμήννται. Οὐκ ἅγ- 
γε.ῖος γὰρ, Φφησὶν, οὐδὲ πρέσδυς, ἀ αὐτὸς ὁ 
Κύριος ῆξει καὶ σώσει αὐτούς. Ὦ θείων εὖαγγε- 
λίων πλοῦτος ἀμύθητος! (o πανσόφων μυστηρίων γνῶ- 
σις ἀνεχδιήγητος] ὦ θείων ἀφράστων δωρεῶν θη- 


rabilis! o divinorum inelfabilium donorum inde- C σαυρὸς ἀνεξάλειπτος! ὦ προνοητιχῆς φιλανθρωπίας 


fectibilis thesaurus! o provide clementi» gratia 
innumerabilis! Jpse enim, inquit, Dominus veniet, 
et salvabit nos. Quo, propheta divine, modo ad nos 


15 Tit. n, 15. !* 8ο. Lxinm, 9. 


(4) Καὶ ἀκήρατος χορός. Placeret magis χῶρος * 
reiinuimus tainen propter sequens, θίασος, ut signi- 
licetur paradisus et hortus ille, ad modum loci cho- 
reis destinati, et loci tripudii: qualis vere fuit crea- 
tas innocenti homini. 

(2) ΔΙγεΛιχῆς δεσποτείας βίος draxexalrio cai. 


χάρις ἀναρίθμητος | Αὐτὸς γὰρ, φησὶν, ὁ Κύριος 
ἤξει, xal σώσει ἡμᾶς. Ἔξειν πρὸς ἡμᾶς τίνα τρό- 
πον, ὢ θεῖε προφῆτα, χηρύττεις τὸν Κύριον; Παῤ. 


Velut prima illa libertate, qua similes angelis, mero 
imperio appetitui dominabamur, sin plene restitula, 
at velut inchoata ; abundantiori illa gratia et saui- 
tate. τοῦ ἡγεμονιχοῦ , redundante in corpus subje- 
ctum, ejusque vires. 


$1 ORAT!O IN CHRISTI NATALEM. 


38 


ῥησιάσομαι γὰρ ἐν τούτῳ τῷ µέρει πρὸς σὲ τὸ τῶν A venturum Dominum prsaedicas? Ad te enim hac iu 


σαλαιῶν ἀνδρῶν πρόοωπον ἀναδεδεγμένος, τῶν ταύ- 
την (sic) τὴν πανύμνητόν pot ἑορτασάντων πανἠγν- 
ρω, μήτε δὲ τοῦ χαινοῦ xal πανάγνου τοχετοῦ τῆς 
ἀχράντο Παρθένου πεπειραµένων, μήτε τὰ τῶν ày- 
γέλων ἑωραχότων σχιρτήµατα. μήτε τὰς θείας ἀχη- 
χοότων φωνὰς, ἃς πρὸς τοὺς ἱερεῖς ποιμένας ἄνευ» 
φημοῦντες τὸν Ὑεγεννηµένον Σωτῆρα, Ὑεγηθότες 
ἀτ/Υγελλον. μήτε μὴν τῶν μάγων τὰ δῶρα συνιέἐν- 
των, χαὶ την προσχύνησιν τὴν θεῖχήν ' ἐχείνων àva- 
ξάμενος τὸ πρόσωπον, ἑρωτήσαιμί σε τὸν τρόπον 
«re παρουσίας. Κατέπληττε γὰρ αὐτοὺς εἰχότως 
Mav τὸ λόγιον, xa μικροῦ δεῖν τῷ πλήθει τοῦ δέους 
ἑξίστασθαι παρεσχεύασεν τῶν φρενῶν. OO γὰρ εἶχον 
viv, ὅτι ὁ ἀθάνατος θεὸς πρὸς ἀνθρώπους γεωδεστά- 
τους ὄξει, ὁ ἀψφηλάφητος, πρὸς τοὺς αἰσθητούς * ὁ 
ἀθεώρητος, πρὸς τοὺς ὁρατούς. Πῶς γὰρ ἂν ἦξειν 
τὸν θεὸν ᾠήθησαν, xai πῶς ὀφθήσεσθαι; Ἐνίοις μὲν 
ἐδύχει πρότερον ὡς ὤφθη τῷ ᾽Αθραὰμ δι’ ἀγγέλων, 
? δ a) πάλιν, ὡς ὤφθη τῷ Μωῦσῇ διὰ πυρὸς ἐν 
τῇ βάτῳ, 3] χαθ᾽ ὃν τρόπον ὤφθη τῷ Ἡσαῖᾳ διὰ τῶν 
σεραφὶμ, 3j τῷ Ἰεζεχι]λ διὰ τῶν χερουδἰµ. Οὕτω 
ἵὰρ πόὀντες Θθεὺν ἑωραχέναι διαµφοτέροις τρόποις 
μεμαρτυρήχασι. Ποῖος τοίνυν τούτων τρόπων εἰς 
θιωρίαν θεοῦ ἐστιν ἄξιος ; δηλον ὅτι οὐδὲ εἷς. 
Πόθεν δὲ μάλιστα τοῦτο πιστούµεθα; "Ex τῆς ἑτέ- 
pa; τοῦ προφήτου φωνῆς λεγούσης' Μετὰ ταῦτα 
éxl τῆς γῆς ὤφθη, καὶ toic ἀνθρώποις cvrar- 
εστράφη. ᾿Ὁπτασίας μὲν γὰρ ἐχεῖνα, χαὶ οὗ συνανα- 


parte libere loquar, persona veterum assumpta, qui 
hancce mihi laudatissimam celebritatem coluerunt, 
nec novum tamen et castissimum intemeratz Virgi- 
nis partum, experimento cognoverunt, nec sancto- 
rum angelorum viderunt tripudia, nec divinas au- 
dierunt voces, quibys jlli, sacris pastoribus fauste 
acclamantes, natum Salvatorem gaudio nuntisrunt : 
sed neque magorum munera, divinamque perspe- 
xerunt adorationem : eorum, inquam, persona as- 
sumpta, ex te adventus modum quzsierii, Perculit 
enim eos perquam merito oraculum, parumque ab- 
fuit, ne pra ingenti metu sensibus deturbaret. Non 
enim peterant intellectu assequi, venturum Deum 
immortalem ad crassissimos homines; polpari ne- 


D scium, ad sensibiles; invisibilem, ad visibiles, Nam 


quomodo venturum, quoque modo videndum ezisti- 
marent ? Quidam enim putabant, sicut prius Abrahae 
apparuit per angelos 17: aut rursum ut per ignem 
Moysi in rubo !* : aut quomodo Isaiz visus est per 
seraphim!* ; aut Ezechieli per cherubim δν, His 
enim alterutris modis, Deum omnes vidisse testati 
sunt, Quis ergo illorum dignus, ut se Deus eo viden- 
dum prazberet? Planum est ne ullum esse. 


η. Unde id confirmamus? Ex alia prophet:e voce, 
dicentis : Post hecin terra visus est, et cum homi- 
nibus ,.conversaius est **, llla quidem visionis fuerunt, 
nun conversationis argumenta : ista conversationis 


σεροφῆς ὑπῆρχε texpfjpun* ταῦτα συναναστροφῆς, (s sunt, non visionis preconia. Quomodo igitur ait : 


xit οὐχ ὁπτασίας τυγχάνει χηρύγµατα. Πῶς οὖν 
οταν’ Αὐτὸς ὁ Κύριος ῆξει, καὶ σώσει ἡμᾶς; 
Aivns ἂν ἡμῖν, ὦ μακάρι. Πῶς ὁ ἀσχημάτιστος 
σχτµατίζεται; ὁ ἀχίνητος, ἀπὸ τῶν οὑρανίων θρό- 
νων ἐπὶ τῆς γῆς πάλιν ἀντιμεθίσταται; εἴπῃ ὃ' ἂν 
πρὸς αὐτοὺς ἁπαντῶν ὁ θεῖος οὗτος ἀνήρ ' Ὅτι δι’ ἑτέ- 
ρων λογίων τὺν τρόπον Ἱκούσατε τῆς παρουσίας, τί 
«αριατῶς πολυπραγμονεῖτε ἐνταῦθα τὸ Aóytov; "H 
λέληθεν ὑμᾶς τὸ εἱρημένον, ὅτι 'H. παρθένος ἐν 
quocp ἕξει, xal τέξεται υἱὸν, καὶ χαλέσουσι τὸ 
ἔνομα αὐτοῦ "EnpavovhA, ó ἐστι µεθερµηγευό- 
µενον, Μεθ ἡμῶν d θεός; 1| οὐκ ἀχηχόατε τὸ γε- 
τραμµένον, ὅτι Παιδίον ἐγεννήθη ἡμῶ', viéc καὶ 
ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καὶ 


Ipse Dominus veniet, ei salvabit nos? Dixeris nobis, 
ο beate : quomodo figuratur, iu quem non cadit 
figura? immobilisque ab cclestibus sedibus, dere- 
lieta rursum statione, ín terram transfertur ? His 
vero vir divinus occurrerit, dicens : Alio oraculo 
traditum audivistis adventus modum. Quid hic su- 
pervacanea curiositate exquiritis oraculum? Fugit 
vos dictum illud : Ecce virgo habebit in utero, et 
pariet filium, et vocabunl nomen ejus Emmanuel?! ; 
quod interpreteris, Nobiscum Deus? Nonne audistis 
quod scriptum est, quia Pareulus natus est nobis, 
filius et datus est nobis, cujus principatus super ku- 
merum ejus, et vocatur momen ejus, magni consilii 
angelus : admirabilis, consiliarius, Deus fortis, po- 


χαλεῖται εὸ ὄνομα αὐτοῦ, μεγάλης BovArc ἄγγ6- p tens, princeps pacis, pater futuri seculi** ? Ex iis 


Joc, óavpac'cóc, σύμόου.ος, θεὸς ἱσχυρὸς, &&ov- 
σιαστὴς, ἄρχων εἱρήνης, xachp τοῦ uéAAovtoc 
αἰῶνος; Ex τούτων τῶν λόγων tbv τρόπον τῆς παρ- 
ουσίας ἑἐπέγνωτε. Ἡαρθένος γὰρ ἄφθαρτος ἆπο- 
χυέσει σωματιχῶς τὸν λύχνον τὸν ἄφθαρτον (6). 

" Gen. xvii, 1. 1* Exod. nt, 2. 1? [s2. vi, 2. 
3! ls3. 1x. 6. 


(5) Tór A)xror τὸν ἄφθαρτον. Solet crebro in 
Scriptura. per lucernain designari proles et semen ; 
in qua igniculus Patris et Pater velut vivat. Sic 
Jansen. illad psal. cxxxs, Paravi lucernam Christo 
meo, paraphrasticóos ; Paravi enim uncto meo David 
pesteriiatem , qua sua. claritate et. gloria, quasi lu- 
εετπα quedam iliustrabit Davidis nomen : ubi plura 
in eam reu. Pra onibus autem fuit Marie lu- 


sermonibus cognitum habetis modum presentis. 
Virgo enim :ncorrupta nesciam illam corruptionis 
lucernam corporali ratione concipiet. Oportet 
enim ut se Dei Verbuim augustissimum ad carnem 
usque nobis iuclinet; ut quos incorporea divinitate 


bzech. x, etc. *' Baruch n» 38. 3 Iga. vir, 14. 


cerna Dominus Jesus, qui lnx de luce zternum a 
Patre prodit ; humanumque et suum dignatione ge- 
nus, carpali ex ea nativitate, ad divina lucis com- 
mercium, deillcatione admirabili evehit : ut tantum 
faciat homines deos, quantum faetus est ipse, 
homo : ut ingens illa theologize lucerna Gregorius 
audentius protulit exponitque D. Maximus dub. 
ad Thomar, etc. 


$9 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS 'EPISCOPI 


49 


creaverat, peccato veleratos, carnis assumptione in- A µέχρι γὰρ σαρχὸς δεῖ συγχαταθῆναι πρὸς ἡμᾶς (4) 


novet, et immunes a corruptione, similitudine ad 
corruptionem, efficiat. 


τὸν πανσεθάσµιον τοῦ Θεοῦ Λόγον, ἵνα 6h τοὺς ἁσιω- 
µάτῳ θεότητι παρ᾽ αὐτοῦ δεδηµιουργηµένους ἆνα- 


χαινἰσῃ διὰ σαρχώσεως, παλαιωθέντας διὰ την ἁμαρτίαν, καὶ ἀφθάρτους χατασχενάσῃ διὰ τῆς ὁμοιότηνος 


τῆς πρὺς τὴν φθοράν. 

lii. His ad eos per Prophetam dictis, etiam ipsi 
interrogabimus. O puerule ο antiquior! O filius 
ter beatus, qui venit ferens principatum suum, non 
vero quzrens ut ab alio aeclpiat. Est enim Vecbo 
a natura, tanquam Filio, ut omnibus przsideat, 
nec aliquid adscititium ut creatura habeat. Princi- 
patus enim, inquit, super humerum ejus. O proles 
magni nominis ! Magni enim consilii, inquit, ange- 
lus vocatur, et Deus fortis. O potestas omnipotens! 
Admirabilis enim consiliarius est, et princeps pacis. 

* Qui ergo celebraverimus hodiernam festivitatem? 
Qui maxime spiritualem in przsenti celebritatem 
beatam przdicaverimus? Quis enim hujusce diei 
immortales divitias investigabit? Quibus magniso- 
nis elatissimisque verbis, omnibus canticis prose- 
quendum, ac tropeale sacramentum hoc procla- 
mabimus? O dies innumerabilibus celebranda 
canticis, in qua nobis orta est stella ex Jacob-!*, 
colestisque homo ex Israel apparuit, ac nos Deus 
fortis adiit : Solque justiti& obumbravit, et virtu- 
tum divinarum thesaurus patuit, ac vite ateru» 
planta hominibus germinavit, Oriensque de alto 
illuxit et eoelestium, terrestrium iufernoruinque 
Dominus ex virgineo progressus utero, pro mundi 
redemptione, in mundum corruptibilem veuit. Na- 
tus enim est nobis hodie Salvator Christus Domi- 
nus**, qui [umen est. gentium?*, et salus domus 
]srael. ϐ miraculum! Qui non delnitur coelis, in 

resepi demoratus est ui parvulus : quique brevi 
sermone ubDiversa constituit, muliebribus fovebatur 
u'nis; ac qui supercolestibus omnibus virtutibus 
donavit ut essent, impollutis lactabatur Virginis sa- 
cre uberibus. Factum enim est, inquit, αἱ Evange- 
lium testatur, cum essent. ibi, impleti sunt dies ut 
pareret, Et peperit filium suum primogenitum, εί 
pannis eum involvit, et reclinavit eum in prasepio : 
quia non erat. eis locus in. diversorio 31. 


I'. Ταῦτα τοῦ Προφήτου πρὸς αὐτοὺς εἰρηχότος, 
ἑἐροῦμεν χαὶ ἡμεῖς. Ὢ παιδίον οὐρανοῦ παλαιότερον! "£d 
τριάόλθιος vibe, ὅστις bm' ὤμων Ίχει τὴν ἑαυτοῦ 
βαστάζων ἀρχὴν (5), καὶ οὗ παρ᾽ ἑτέρου ζητῶν αὐτὴν 
κοµίσασθαι. Ἔμφυτον γὰρ τῷ Λόγῳ τῶν πάντων 
ἄρχειν ὡς Yl, καὶ οὐχ ἐπείσαχτον ὡς ποιήµατι. 
Ἡ ἀρχὴ γὰρ, qnoi, ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ. ὪὉ µε- 
γαλώνυμον γέννημα ! Μεγάλης Y&p βουάῆς, φησὶν, 
ἄγγε.Ίος, καὶ Θεὺς ἰσχυρὸς ὀνομάζεται. 'Ὢ παντο- 
δύναμος ἐξουσία ! Θαυμαστὸς γὰρ σύμδουος, xai 
ἄρχων εἰρήνης ἐστί. Πῶς τοίνυν δοξάσωμεν τὴν 
σήμερον ἑορτήν; Πῶς µακαρίσωμεν τὴν ἐπὶ τοῦ 
παρόντος μυστικωτάτην πανήγυριν; Τίς γὰρ ἐξ- 
ιχνιάσει τὸν ταύτης τῆς ἡμέρας πλοῦτον ἀθάνατον : 
Ποίοις µεγαλήχοις xat ὑφηλοτάτοις ῥήμασιν ἀνακη- 
ρύξομεν τὸ πανύμνητον τοῦτο xal τροπαιοῦχον τῆς 
ἀφθαρσίας μυστήριο»; "Q ἡμέρα µυρίων ὕμνων 
ἀξία, ἐν T] ἀνέτειλεν ἡμῖν τὸ ἄστρον ἐξ Ἰαχὼδ, καὶ 
ὁ ἄνθρωπος ὁ οὐράνιος, ὃς ὤφθη ἐξ Ἰσραὴἡλ, xat 
ἐπεδήμησεν ἡμῖν ὁ ἰσχυρὸς θεὺς, χαὶ ὁ τῆς διχαιο- 
σύνης ἐπεσχίασεν fioc, xal ὁ τῶν θείων ἀρετῶν 
Ἠνέφκται θησαυρὺς, καὶ τὸ τῆς αἰωνίου ζωῆς φυτὸν 
ἀνθρώποις ἐθλάστησε, xal dj ἀνατολὴ &x τοῦ ὕψους 
ἐπέλαμφε, χαὶ ὁ τῶν οὐρανίων χαὶ ἐπιχείων Δεσπό- 
της tx παρθενικῶν λαγόνων, ὑπὲρ χόσµου λυτρώ- 
σεως, εἷς χόσμον φθαρτὸν ἐλήλυθεν. Ἐγεννήθη γὰρ 
ἡμῖν σήμερον Σωτὴρ, ὃς ἐστι Χριστὸς Κύριος, 
ὅστι φῶς ὑπάρχει ἐθνῶν , χαὶ σωτηρία οἴχου 
Ἱαραίλ. "Q τοῦ θαύματος | Ἐπὶ φάτνης ὡς παι- 
δίον πηὐλίζετο, ὁ ὑπὸ τῶν οὐρανῶν μὴ περιγραφόμε- 
νος xaX γυναικείαις ἀγχάλαις ἐθάλπετο, ὁ λόγῳ βραχεξ 
τὰ πάντα συστησάµενος͵ xal ἐγαλουχεῖτο ὑπὸ τῶν 
ἁμιάντων τῆς ἁγίας Παρθένου μαστῶν, ὁ πάσαις ταῖς 
ὑπερχοσμίαις δννάµεσι τὸ εἶναι χεχαρισµένος. 'Eré- 
veto γὰρ, «not, χαθὼς μαρτυρεῖΐ τὸ Εὐαγγέλιον, ἐν 
τῷ εἶναι αὐτοὺς ἐχεῖ, ἐπ.ήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ 
σεχδίν αὐτὴν, καὶ ἔτεχε τὸν viór αὐτῆς τὸν πρω- 


γότοκον, καὶ ἑσπαργάνωσεν αὐτὸν, καὶ ἀνέκ λεν αὐτὸν ἐν τῇ φάτνῃ, διότι οὐκ ἦν αὐτοῖς τόπος 


à» τῷ κατα.λύματι. 


iV. Que nova hec et mirabilis doctrina? Quz p — A'. Τί ἡ xatvij χαὶ παράδοξος αὕτη μυσταγωγία; 


omnipotens, et faciens mortalem, diving Providen- 
ie benevoleutia? Quod grande astutissimumque 
Siratogema adversus diabolum? Mundus assertus 


** Num. xxiv, 17... ?* Luc. ni, 11. ** ibid, 52. 


(4) Μέχρι γὰρ capxóc δεῖ συγκαταθῆγναι πρὸς 
ἡμᾶς, velut condescendat : sed ea vox durior est ; 
quanquam babet Bernardus, sive quisquis auctor 
est sermonis ín Evangelium infra oct. Epiphan., Ἱπιὶ- 
tati sumus magnum Leonem in illo, Se nobis incli- 
net. Passim utitur Chrysostomus ea voce etiatn in 
materia visionis, ubi etiam quadain est Dei in nos 
inclinatio, compositioque ad nostrum modum, qui 
se videndum prebeat, non quantus est ipse , sed 


quantum ejus lumine perfusus intellectus creatus, . 


Τίς ἡ παντοδύναµος xal φθαρτοποιὸς (6) τῆς θεἰας 
Προνοίας εὐμένεια; Τί τὸ δεινὸν χαὶ πάναοφον χατὰ 
τοῦ διαδόλου στρατήγηµα; Ἠλευθέρωται χόσµος διὰ 


1” ibid. 6, 7. 


capere potest. 

o Ἔπ᾽ ὤμων βαστάζων τὴν ἑαυτοῦ dpyiv. 
Pulchra illius loci expositio : quam eamdem habet 
Theodotus Ancyranus auctor alterius orationis in 
Aunam et Symeouem, Amphilochii nomine vulgatae. 

(6) Τίς ἡ παντοδύναμος καὶ φθαρτοποιός. Pul- 
chra antithesis : vere enim nusquam magis eluxit 
divina polentia; tametsi impotentiz videtur, fa- 
cere mortalem. Sic Maria : Fecit potentiam, etc. 


M ORATIO IN CHRISTI NATALEM. 88 
εαρθένου, ὁ διὰ ταύτης τὸ πρὶν ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν A est in libertatem per Virginem, qui per virginem 


τεσών. Διὰ παρθενικοῦ τοχετοῦ τεταρτάρωται δαι-΄ 


µόνων ἀοράτων τὰ τοσαῦτα xal τηλικαῦτα συστή- 
µατα. Σύμμορφος τοῖς δούλοις ὁ Δεσπότης γέἐγονεν, 
ἵνα ol δοῦλοι γένωνται σύμμορφοι πάλιν Θεοῦ. Ὦ 
Βιθλεξὲμ πόλις ἡγιασμένηί xoi τοῖς ἀνθρώποις συγ- 
αχαχλτρωµένη (7). Ὦ φάτνη, ὦ φάτνη συµµέτοχε 
των Χερουδὶμ., καὶ ὁμότιμε τῶν Σεραφίμὶ Ὁ γὰρ 
αἰωνίως ὑπ' ἐχείνων τῶν θρόνων ἑποχούμενος θεῖχῶς, 
vov ἐν dol σωματιχῶς πάλιν αὐλίζεται. "Q Μαρία, 
e Μαρία! ἡ τὸν ἁπάντων Δημιουργὸν πρωτότοχον 
χεχτηµένη. "fj ἀνθρωπότης, ἡ τὸν τοῦ θεοῦ Λόγον 
αυματικῶς οὐσιώσασα (8), xaX τῶν ὁπουρανίων xal 
νοεοῶν δυνάµεων ἓν τούτῳ τῷ μέρει προτετιμημένηἱ 
0Ο) γὰρ Ἠξίωσε Χρισατὸς µορφωθῆναι πρὸς τὰς τῶν 
ἀρχαγγέλων μορφὰς, οὔτε μὴν πρὸς τὰς τῶν ἀρχῶν, 
xii δυνάμεων, χαὶ ἐξουσιῶν ἀτρέπτους εἰχόνας (9), 
ἀλλὰ πρὸς σὲ τὴν χατενεχθεῖσαν ἐπὶ τροπὴν, χαὶ τοῖς 
ἀιόχις (Quot; παρασυμθεθληµένην. Οἱ μὲν γὰρ 
ὑγιαίνοντες οὐ χρείαν ἔχουσιν ἱατροῦ * ἡ δὲ νόσῳ συχνῇ 
χχ-ασχεθεῖσα, τηλικούτου καὶ τοιούτου τετύχηχεν 
ἑατροῦ, ὡς μείζονος τῆς ὑγείας εὐτυχής ἐστι σωτη- 
pias (10), τοῦ νοσήµατος δραπετεύσαντος. ᾽Αλλὰ ποῦ 
yas 6 δυσμενὴς xaX ἀθρόντητος (41). à ἁλάστωρ xal 
cappíapog ὁράχων, ὁ µετεωρίζειν elg Όψος τὸν ἑαυ-- 
τοῦ θρόνον ἐπαγγειλάμενος; 

E.A, ἀδελφοὶ, µαχαρίας χλήσεως ἑπουρανίου µέτ- 
οχο:, πρὸς νἱοθεσίαν θεοῦ xal ἀδοιφότητα χεχληµέ- 
wx, εὐχαριστεῖν ὀφείλομεν τῷ χακέσαντι ἡμᾶς, καὶ 
παρέχειν ἑαντοὺς ἀξίους εἶναι τοῦ παρέχοντος ἡμῖν 
th» ἀδελφότητα, xal δεξαµένου ἡμᾶς εἰς νἱοθεσίαν, 
ἑχόντες οὖν xal ἐξ ἀγάπης δουλεύσωµεν αὐτῷ, ἔτοι- 
uo vesc πρὸς πᾶσαν δικαιοσύνης χατόρθωσιν’ ἀγνείᾳ 
χοσμούµενοι, ἀχτημοσύνην διώχοντες, λόγοις Θεοῦ 
προσχαρτεροῦντες, εὐχαῖς ἁγίαις xa ὕμνοις Θεοῦ 
ἱεροῖς ἀναχείμενοι ' µετασχηματίζοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ 
οὗ αἰῶνος τούτου, ἐπιλανθανόμενοι τῶν γηῖνων xal 
θνητῶν ἐπιθυμιῶν, νιχῶντες ἐν τῷ ἀγαθῷ τὸ xaxby, 
μηδενὶ χαχὸν ἀντὶ καχοῦ ἁποδιδόντες uh λογιζό- 
µενοι ἑαυτοὺς διατρίδειν ἐν τῇ yf, ἀλλ᾽ ἐν οὐρανῷ 
σολιτεύεσθαι" pev! ἀγχέλων ἀναστρέφεσθαι, τῷ θρόνφ 
ες οὐρανίου βασιλείας παραστῆναι. Ταῦτα τῶν 
ἱερῶν ἁ ποστόλων τὰ διδάγµατα᾽ kv τούτοις Χριστὸς 
ἡμῖν εἣν µαχαρίαν καὶ αἰώνιον διαθήχην διέθετο. 
θιωµασάτω τὴν ἀρετὴν ἡμῶν ὁ κόσμος αἰσχυνθὴ- 


olim sub peccatum corruerat. Virginali partu, tot 
tantseque invisibilium dzemonur copis in tartarum 
precipites datee sunt. Factus est Dominus conformis 
servis, ut servi iterum conformes Deo flerent. 0 
Bethlehem urbs sanctificata, et communis hzredi- 
tà$ bominibus facta! 0 preesepe, 0 presepe compar- 
ticeps cherubim, eodemque seraphim honore! Qui 
enim iis zeternum sedibus ** divine inequitat, nuuc 
in te rursum corporaliter degit. O Maria, o Maria, 
qua universorum Creatorem habuisti primogeni- 
tum | O humanitss Dei Verbo corporaliter facta 
substantia, eoque titulo celestibus spiritalibusque 
virtutibus honore przlata ! Noluit enim Christus 
formam anchangelorum induere **, sed neque princi- 


B patuum et virtutum  potestatumque  immutabiles 


iwagines, tuam vero in mutationem prolapsam in- 
duit, et brutis animantibus comparatam **, Sanis 
quidem non est opus medicus *' : at quz: multis mor- 
bis detinebstur, talem tantumque eonsecuta est 
medicum, ut fugato morbo, majori quam sana for- 
tunata sit salute. Ubi vero nunc infensus ille et im- 
perculsus : ille exitiosus, prorsusque exsecrabilis 
draco, qui edixerat fore ut thronum suuin in sub- 
lime extolleret *s ? 


V. Ideo, 1ratres, beatze coelestis vocationis parti- 
cipes **, ad divinam vocati adoptionem et fraterni- 
tatem, debemus agefe gratias οἱ qui nos vocavit ; 
eoque nos ipsos dignos ei exhibere, qui se nobis 


C frawrem exhibuit ; ac velut fllii, illo digni esse, qui 


filiatione donavit inque adoptionem assumpsit, Lu- 
bentes ergo et ex charilate ei serviamus, expediti 
ad omnem gerendam justitiam, castitate ornati, 
consectantes paupertatem, divinis sermonibus in- 
atantes, precibus sanctis sacrisque Dei deiiti can- 
ticis, nos ipsos transformantes ab isto s:xculo; obliti 
terrenas et mortales concupiscentias; vincentes in 
bono, malum; nemini malum pro malo reddentes **; 
non reputantes in terra incolatum nostrum, sed con- 
versationem in cclo*' : cum angelis agere, ccelestis 
que Regis throno astare. Sunt hiec sacrorum apo- 
stolorum doctrina tradita. In his Christus beatum 
nobis :eternumque testamentum condidit. Demiretur 
mundus vestram virtutem. Confundantur Judzi con- 


3 Psal. xxix, 2. ** Hebr. ii, 16. ?* Psal. xvvir, 15. *! Matth, 1x, 19. ?* Ioa. xiv, 15. "! Hebr. ini, 4. 


*Rom. xi1,24 et 47. 3 Philipp. i, 20. 


(7) Ἀνθρώποις cvrxexAnpopérn.- Quam. velut p) tione, 


tomunem inetropolim homines sortiti sint, ex 
ixnobili vico, facta Christi editione, regina urbium, 
juxta prophetiam Michz:e : Et tu, etc.— ! 
() Τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγο» σωματικῶς οὐσιώ- 
caca. Quse Dei Verbum vere substantia induisli : 
ui 45, σωματικῶς, sit empbaticum, quale illud Pauli : 
]n quo habitat plenitudo divinitatis σωματικῶς , vel 
corporaliter, quia ipsa corporalis, substantia dona. 
vit Verbum , 60 vere facium corpus, μεταποιούμε- 
wx τοῦτο. Hoc sibi adscisceus, ut et esse carnem, 
alque adeo creaturam, non. mutatione aliqua , sed 
assumptione et appropriatione. . 
(9) 'Acpéxrovc εἰκόνας. Modo quidem tales 
lute, propter gloriam : antea. vero et a condi. 


ParROL. Gn. XXSNIX. 


uodammodo etiam. Quod enim non absolutes» 
arguit Lucifer ille, mutatus in tenebras, ut bene 
colligit Gregorius Theologus , orat. in Natal. et 2 
in sanctum Pascha. 

(10) Μείζονος τῆς ὑγείας εὐτυχής ἐστι σωτη- 
plac. Sic passim Patres et theologi, immeusas 
illas divinse bonitatis divitias in humanum genus 
merito celebrantes. 

14) ᾿Αδόρόγτητυς. Forte ἑμθρόντητος, velut 
qui voto frustratum se videat, quod attonitos per- 
culsosque habet facere. Forte vero voluit signiflcare 
magnam illius audaciam et iufractam pervicacita- 
tem, qualis describitur Job σι sub nomine Behe- 
moth. | 


3 


45 S. AMPHILOCH!I ICONIENSIS EPISCOPI 44 
tuentes quanto novus et electus populus, spirituali A τωσαν Ἰουδαῖοι τὸν véoy xai ἐχλεχτὸν λαὺν θεωροῦν- 


decore exculuus sit, quantoque mundum splendore 
ilustret. Idcirco enim dimisit nos gentibus com- 
misceri, ut luceamus sicut luminaria in nmundo'* : 
ut sinus salutis semen ** omnibus qui nobiscum 
versantur, et nos adeunt ; ipsis facti ad conversio- 
nem spectaculum. Videte ne quis propter vos gen- 
tilium blasphemet Deum. Laudetur vero in nobis qui 
vocavit et sanctificavit, et salvos fecit. Ferox et 
audax, suspiciat nostram mansuetudinem et mo- 
destíam. Qui conviciatur, reportans bona verba, 
confusus abscedat. Qui pro pecuniis contendit et 
vult judicio agere, cirea divitias imperturbatos in- 
veniat, non reputantes habere nos terrenam posaes- 
sionem, sed celestem tenere, Qui nos adit, ut 
amica consolatione in mundanas voluptates inducat 35, 
inveniat graves, immobiles, temperantize amantes, 
non captos voluptate ; mortificautes naturam carnis, 
ut moverint quantuin Spiritus sancti commoratio 
valeat. Qui praceps est ad perjurium, inveniat nos 
qui neque sustineamus jurare, sed Dei noinen, ubi 
de rebus abjectis et terrenis agitur, vereamur pro- 
ferre. Sic enim docebimus omnes, qui in quovis 
negotio nos conveniunt. Sic vero institutis vitae ra- 
tionibus, vere efficiemur sacrum fermentum, nostra- 
que opera fermentabitur muudus ad salutem, mul- 
tusque ex nobis fructus invenietur repositus Do- 
mino, et in nobis glorificabitur Deus, juxta Domiuum 
dicentem : In hoc clarificatus est Pater, ut fructum 
plurimum. afferatis, οἱ efficlamini mei discipuli **. 
Porro clarificatus a nobis Dominus, nos claritate 
eterna clarificabit, in Christo Jesu Domino nostro, 
cui gloria in secula szeulorum. Amen. 
ORATIO 1I. 


De occursu. Domini nostri Jesu Christi : deque 
Deipara, etde Anna. εἰ Simeone. 


I. Sunt plures in hominibus magni, virique prz- 
stantes, qui virginitatem admirentur et depredicent. 
Et sane est mirabilis, velut angelis cognata, velut 
sodalis supernarum virtutum, velut comes incorpo- 
rearum nalurázum, ut qux facem sancta Ecclesise 
przferat, ut quie vincat mundum, ut quz αΠθοιίο- 
nes conculcet, refrenet appetitus, cum Eva commu- 
nionem non habeat, sed doloris expers, immunis 9 
gemitibus, decretam condemnationis sententiam 
non exspectet, qua dicitur : Multiplicans multiplica- 
bo tristitias tuas, et gemitum (uum : in tristitiis pa- 
ries filios, et ad virum tuum conversio tua. Et ipse 
dominabitur (ui **. Est igitur virginitas admirabilis, 
velut res invicta, velut. germen corrumpi nescium, 
velut mansio libera, ut ascetici ordinis et exercita- 


** Philipp. i, 15. ?'1sa. 1, 9; Rom ix, 39. ** Hebr. x, 14. 


(is Προσδ. Al. ὑποδεχομένη. 

15) Καὶ πρὸς τὸν ἄγδρα σου ἡ ἁποστροφή 
σαν. Minus bene Sifanus : Et ad virum (uum te 
avertes : vix enim fuerit Latinis τὸ avertes et aversio, 
ipsum, convertes et conversio, quod vult τὸ ἆπο- 
στροφή, et habent Syxtina ubi, teste Hieronymo, 


Aquila Societatem : Symmachus, appetitum vel im- . 


peium transtulerunt ? quomode etiam Tigur. Et ad 


τες, ὅσῳ χάλλει χεχόσµηται πνευματικῷ, ὅσῃ λαμ- 
πρότητι καταυγάζει τὸν χόσμον. Διὰ τοῦτο γὰρ ἡμᾶς 
µεμιγµένους ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἀφῆχεν, ἵνα φαινώµεθα 
ὡς φωστῆρες &v xóspup* ἵνα σπέρµα σωτηρίας ὤμεν, 
εἰς ἐπιστροφὴν θεωρούμµενοι πᾶσι τοῖς συνοῦσι xal 
συντυγχάνουσιν. Ὁρᾶτε µή τις δι’ ὑμᾶς τῶν ἐθνι-- 
χῶν βλασφημήσει 8cóv. Εὐφημείσθω δὲ ἓν ἡμῖν ὁ 
χαλέσας, xai ἁγιάσας καὶ σώσας. 'O βίαιος χαὶ θρα 
σὺς θαυμασάτω τὴν ἔπιείχειαν ἡμῶν xat µετριότη- 
τα” ὁ λοιδορῶν, ἀντευφημούμενος ἑντρεπέσθω, ὁ περὶ 
χρημάτων Ὥ«φιλονιχῶν καὶ διχάζξεσθαι βουλόμενος 
ἀταράχους ἡμᾶς εὑρισχέτω περὶ χρήματα, μὴ νοµί- 
ζοντες ἑαυτοὺς ἔχειν χτῆσιν ἐπίγειον, ἀλλά χρατοῦν- 
τες την ἐπουράνίον' ὁ διὰ παραχλήσεως φιλιχῆς 
προσιέµενος ἡμᾶς εἰς ἡδονὰς χοσμικὰς εὑρισχέτω 
σεἐμνοὺς, ἀμεταχινήτους, σωφροσύνην ποθοῦντας, οὐχ 
ἡδονῃ δελεαζοµένους * ἵνα εἴδωσι πόσον ἰσχύει Πνεύ- 
µατος ἁγίου σννοἰχησις, φύσιν capxbs ἐχνεχρώσαν - 
τες. Ὁ πρὀχειρος εἰς ἑπιορχίαν εὑρισχέτω μτδὲ 
ὀμνύειν ἀνεχομένους ἡμᾶς, ἀλλὰ δεδοιχότας τὸ τοῦ 
Θεοῦ προφέρειν ὄνομα περὶ ταπεινῶν xal γηΐνων 
πραγμάτων. Οὕτω γὰρ ἑσόμεθα πάντες διδάσχαλοι 
τῶν ἐντυγχανόντων ἡμῖν ἐν οἰῳδήποτε πράγματι. 
Οὕτω δὲ πολιτευσάµενοι γενησόμεθα ζύμη ἁγία, χαὶ 
6. ἡμῶν ζυµωθήσεται ὁ χόσµος εἰς σωτηρίαν, xal 
πολὺς ἐξ ἡμῶν χαρπὺς εὑρεθήσεται τῷ Κυρίῳ πε- 
φυλαγμένος, xal δοξασθήσεται ὁ θεὸς ἐν ἡμῖν, κατά 
τὸν λέγοντα Κύριον’ Ἐν τούτφ ἑδοξάσθη ὁ Πα- 
τἡρ, ἵνα ὑμεῖς καρπὸν ποΛὺν φέρητε, xal γέ- 
vnc0é µοι µαθηταί. Δοξασθεὶς δὲ ὑφ' ἡμῶν ὁ Ko- 
ριος δοξάσει ἡμᾶς τῇ αἰωνίῳ δόξη, £v Χριστῷ Ἰησοῦ 
τῷ Κυρίφ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν. 
ΛΟΓΟΣ Β’ 
Elc τὴν ὑπαπαντὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ). xal εἰς τὴν θεοτόχον, καὶ εἰς τὴν 
᾿Α}γαν, καὶ εἰς τὸν Συμεῶνα. 


Α’. Πολλοὶ τῶν μεγάλων ἀνθρώπων τὴν παρθενίαν 
θαυμάζουσιν * xaX γὰρ £o θαυμαστὴ, ὡς τῶν ἀγγέ- 
λων σύμφυτος, ὡς τῶν ἄνω δυνάμεων συνόμιλος..ὡς 
τῶν ἁσωμάτων φύσεων σύνδρομος, ὡς τῆς ἁγίας 
Ἐκκλησίας λαμπαδοῦχος, ὡς τὸν χόσμον νιχῶσα, ὡς 
τὰ πάθη πατοῦσα, ὡς τὰς ὀρέξεις χαλινοῦσα, ὡς τῇ 
E5q μὴ κοινωνοῦσα, ὡς λύπης ἀπηλλαγμένη, ὡς 
στεναγμῶν λελυτρωµένη, ὡς τὴν χαταδεδικασµένην 


D ἀπόφασιν μὴ προσδεχοµένη (12), τὴν φάσχουσαν " 


Π.1ηθύνων π.Ἰηθυγῶ τὰς Λύπας σου, καὶ τὸν 
στεναγμµόν σου” ἐν 1ύπαις τέξῃ céxva, καὶ πρὺὶς 
τὸν ἄνδρα σου ἡ ἁποστροφή σου (19). καὶ αὑτός 
σου κυριεύσει θαυμαστὴ τοιγαροῦν f) παρθενία, ὡς 
ἀδούλωτον χτῆμα, ὡς ἁμάραντον φυτὸν, ὡς ἐλεύθε- 
pov ἑνδιαίτημα, ὡς ἀσχητιχὸν ἐγχαλλώπισμα (14), 


* Joan. xv, 8. 9 Gen. iri, 16. 


virum tuum erit desiderium tuum. 

(14) Ὡς ἀσκητικὸν ἑγκαλλώπισμα. Velut mo- 
nachoruu et peculiarius Deo audictorum hominum 
gloria, quorum angelico in terris instituto ita co- 
gnata est angelica virtus virginitas, seu saltem con- 
tinentia, ab illo semel arrepto, utnulla indulgentia, 
ipso integro, possit violari, ac vel ad horam, in rà 


A3 


ORATIO IN OCCURSUM DOMINI. 


40 


ὡς εἲς ἀνθρωπίνης ἔξεως ἄνωτερα. ὡς τῶν ἔπαναγ- À torum decus, ut superior humano habitu et. quali- . 


χαιοπαθῶν ἑλευθέρα (15), ὡς συνεισελθοῦσα τῷ ννµ- 
σίω Χριστῷ εἰς τὸν θάλαµον τῆς οὐρανῶν βασιλείας. 
Καὶ τὰ μὲν τῆς παρθενίἰας χλέη, ταῦτα, xal τὰ πα- 
ρακλήσια τούτων. ὁ bk τίμιος Ὑάμος ὑπέρκειται 
παντὸς δώρου Ὑγηΐνου, ὡς ἔγχαρπον δένδρον, ὡς 
ἁστεῖον φυτὸν, ὡς ῥίζα τῆς παρθενίας, ὡς γεωργὺς 
τῶν λογιχῶν χαὶ ἐμφύχων κλάδων, ὡς εὐλογία τῆς 
τοῦ χόσµου αὐξήσεως, ὡς παρήχορος τοῦ γένους, ὡς 
δημωυργὸς τῆς ἀνθρωπότητος, ὡς τῆς θεῖϊχῆς sixó- 
νος ζωγράφος, ὡς τὸν Δεσπότην εὐλογοῦντα κεχτηµέ- 
vec, ὡς πάντα τὸν χόσμον φέρειν δεχόμενος, ὡς ἐχεί- 
wo πηλιτευόμενος (16) ὃν καὶ ἐνανθρωπῆσαι ἐδυσ- 
ώπησεν, ὡς δυνάµενος λέγειν μετὰ παῤῥησίας. Ἰδοὺ, 
ἐγὼ καὶ τὰ παιδία, ἅ µοι ἔδωκεν ὁ θεός. Περίελε 
ὧν τίµιον γάµον, xal ποῦ εὑρῆσεις τὸ τῆς παρθενίας 
ἄνθος * ἔνθεν ΥΣ xat οὐχ ἄλλοθεν, τὸ τῆς παρθενίας 
ἄνθος ἀναλέγεται. Ταῦτα δὲ λέγοντες, ἀγαπητοὶ, οὗ 
μάχην παρεισθάλλοµμεν μεταξὺ παρθενίας xal vá- 
µου. τὰ ἑχάτερα δὲ ὡς ἀλληλόχοεα θαυμάζοµεν. 
Ἐπειδὴ τῶν ἑχατέρων ὁ Δεσπότης xal προνοητῆς 
οὖκ ἀντιταλαντεύει ἕτερον τῷ ἑτέρῳ' πρὸς γὰρ τὰ 
ἑχάτερα τῆς θεοσεθείας ἔχεται (17). "Aveu. γὰρ τῆς 
τιµέας χαὶ θεοσεθοῦς εὐσεθείας (18) οὔτε παρθενία 
σεμνὴ, οὔτε γάμος τίμιος. 


B. Ταῦτα δέ µοι Ev τῷ παβόντι λόγῳ προῄἠχθη, διὰ τὸ 
ἐν τῷ vópup γραφὲν, καὶ ἐν τῇ χάριτι βεθαιωθὲν, καὶ 
χαβόλου λεχθὲν, xal χαθόλου μὴ εὑρεθὲν, xal Ev τῷ 
Κυρίῳ µόνῳ πληρωθέν (19) * περὶ τοῦ γαμιχοῦ φημὶ 


*! Heb. xin, 4. 9 Isa. vini, 18. 


etiam, non servari, solaque preparatione animi et C 


prompta voluntate ; quomodo et obedienti:x et pau- 
pertatis vota , servata , non raro sufficiunt, vel defi- 
ciente qui pracipiat, vel usu rerum interim libero, 
ac qualis fere est domini. Qua de re tum canonistze 
ad Decret. exira. Cum ad monasterium, et Theologi 
9-2, ubi de voto. Sifanus : Uipote virtutis studii et 
mentis exercitationis ornamentum, Plane jejune, nec 
quidquam ad mentem Ainphilocbii. 

(15) Ὡς τῶν ἐπαναγκαιοπαθῶν &AevOépa. ΑΙ. 
ἀπολυθεῖσα. Velut qme superior videatur humanis 
passionibus necessi-tibusque, 96 quemdam jaun 
angelicum et incorruptionis statum przferat. Erat 
téxtus mendosus omnino et mutilus ὡς τῶν ἑπάν- 
αγχες ἐλθοῦσαᾳ τῷ vupuplo, x. τ. ἐξ. Sifanus: Ut que 
necessario sponso Christo veniat in thalamum regni 
celorum : cujus dicti aut non video sensum, aut non 
salis sanum. . L 

(16) Ὡς ἐκείνφ πολιτευόμεγος. Velut quod illi vi- 
vatur et militet. Re vera enim etiam nuptiz Deo mili- 
iant ; quanquam umojori quam virginitas difficultate, 
et terrenorum sollicitudine. Sifanus : Cum ab illo 
regatur et administratur, minus apte : ut enim vir- 
piuitatis, ita nuptiarum ubique Amphilochius pro- 
sequitur χατορθώµατα, non formaliter divina χα: 
ρίόµατα , quid jlla homini conferan!, et quo 
obsequantur Deo ; non quid Deus illis conferat. 

(17^ Πρὸς γὰρ τὰ ἑκάτερα τῆς θεοσεθείας Eys- 
ται. Nempe Dominus ille et provisor, velut ea aíli- 
citur eique insistit : ut sit ratio cur οὐχ ἀντιταλαν- 
te5£t ἕτερον τῷ ἑτέρῳ, non unum contra aliud velut 
trutinat et appendit : quasi ipsa praecise, ac nísi ul 
media ad pietatem religionemque,, pluris fiant ab 
ipso: quod tamen non prohibet, ut ne virginitas 
sil melior et acceptior Deo ex ipsa etiam ratione 


tate, ut necessariis affectionibus libera, ut cum 
Christo sponso In regni coelorum penetrans thala- 
mum. Et hec quidem sunt virginitatis insignia, et 
si qua iis fuerint proxima : honorabile autem con- 
nubium 1, donum omne terrenum superat, tan- 
quam arbor frugifera, ut planta elegans, velut ra- 
dix virginitatis, ut quod rationales vitaque potiori 
auctos ramos, excolat, veluti mundi cremento data - 
benedictio, ut solatium generis, ut natur: conditor, 
ut pictor divinae imaginis, ut cur Dominus bene- 
dixit, ut quod universum mundum portare susti- 
neat, ut cujos rationes illi instituantur, quem etiam 
ut homo fieret. inflexit : quod toia libertate dicere 
possit: Ecce ego, et parvuli, quos dedit mihi Domi- 


B nus **. Aufer honorabilé conjugium, nee usquam 


virginitatis florem inveneris. Inde enim, non ex alio, 
colligitur flos virginitatis. Cum vero hzc dicimus, 
dilecti; haudquaquam inter virginitatem mairimo- 
piumque pugnam inducimus: sed utrumque, ut 
quod alterum alteri officium przstet, vicissiique 
indigeat altero, suspicimus : siquidem amborum 
Dominus provisorque.non alterum alteri opponi: . 
in utroque enim religionem amplectitur Nam abs- 
que religiosa pietate, neque virginitas venerabilis 
est, neque matrimonium honorabile. 

Il. Bze a me pr:esenti oratione prolata. eunt, 
propter id quod est scriptum in lege, et in gratia 
confirmatum : quod universim dictum, nec univer. 
sim inventum est, sed in solo Domino impletum 


operis : de quo Hieronymus contra Vigilantium. 

(16) Εὐσεδείας Editi male, εὐλογίας. 

(19) Καὶ ἐν τῷ Κυρίφ uórq zAnpo0ér. Ut ni- 
mirum ipse aperiret vulvam, nullo semine praevio 
ad ejus apertionem : quam etiam rationem Metho- 
dius habet, necnon Ambrosius : solus tamen Απι- 
philochius ea de re et movet dubium et solvit : Am- 
brosio etiam velut dissimulamte, et ad Ecclesi? spi- 
ritalem vulvam, quam ille vere Sanctus esset. aper- 
turus, remittente : Sed. ille Sanctus , inquit, quem 
in figura futuri mysterii, pia legis divine prescripta 
signabant ; eo quod. solus sancte Ecclesig virginis, 
ad generandos populos Dei, immaculate fecundiotis 
aperiret genitale secretum. Hic ergo solus sibi aperuit 
eulvam. Nec mirum : hic enim dixerat ad prophetam : 
€ Priusquam te formarem, » eic. Qui ergo vulvam san- 


D clificav& alienam, ut nascerelur propheta, hic est qui 


aperuit matris sug vulvam ut immaculatus. exiret. 
Bene id quidem : At instat ille noster Amphilo- 
chius; cujus se τῷ ἐπιστατιχῷ xai νηφαλίῳ τῆς 
διανοίας ὑπερφυῶς fjo0nvat, ait. Basilius, proa. 
lib. De Spiritu sancto ad ipsum : perspicacitate illa 
et prudentia, seu διορατικῷ illo Chrysostomi , quod 
ipsum in sacerdote jungit τῷ νηφαλίῳ, qua. diffici-- 
lia quzque in Scriptura pervideret et feliciter sol- 
verei ; vcl certe, modest; causa, ad solvendum, , 
.quos ut magistros venerabatur, puta Basilium, οἱο., 
ipsa interrogatione ἐπιστατιχωτέρους faciens, ul 
idem Basilius epist. 1 can. ad ipsum, impelleret. 
Instat, inquam : Lex ísta ad Mariam refertur; fuit 
ergo aperta ejus vulva; non ergo Virgo virginitatem 
servavit. Solvat ipse qui tam digeste addubitavit : 
Πρὸς μὲν τὴν παρθενικὴν φύσιν, x. τ. ἐξ. Quod qui- 
dem , inquil, spectat αά naturam virginitatis , nullo 
modo sunt gperta virgine porta : id est, re ipsa, et 





4l S. AMPRILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


48 


loquor de primo edito matrimonii fructu. Quonam A πρωτοδόλου χαρποῦ. Ποίου coucou ; ἤχουες ἁρτίως τοῦ 


hoc ? modo audisti evaugelisiam dicentem : £t fa- 
cium est postquam consummati eunt dies octo, ul cir- 
cumciderelur puer : et vocatum est nomen ejus Jesus : 
quod vocatum est ab angelo, priusquam conciperetur. 
Et postquam impleti sunt dies purgationis, adduxe- 
runt eum in templum, et exhibuerunt Domino, sicut 
scriptum est in lege Domini : (Quia omne masculinum 
adaperiens vulvam, sanciwn Domino vocabitur **, 
Vidistin' matrimonii benedictionem , et id quod in 
commune dictum est, in Domino solo esse reper- 
tum? 1d siquidem, Omne masculinum  adaperiens 
eulvam, sanctum Domino vocabitur : solum Domi- 
num, noo ullum alium refert, tametsi universi: 
dicium sit. Etenim id omnis virgo natura liabet, ut 
primum ex viri consuetudine aperiatur vulva, sic- 
que deinde pariat. At non ita in Salvatore nostro 
accidit : sed ipse, aperta sine coitu vulva, inexpli- 
cabili ratione prodiit. Quare illud, Omne masculinum 
adoperiens vulvam , sanctum Domino vocabitur, ad 
solum Dominum refertur. Nanquid vero Cain san- 
ctus, vita profane abrupta 9, quod materna vulva 
ante omnes princeps prodierit? Nunquid sanctus 
Esau, hostis ille et gladii hzres **, quoniam et is 
primus ex utero materuo excidit? Nunquid Ruben 
sanctus, cubili pateruo violato, maledietionisque 
provocata sententia **, quoniam et ipse ex fecundo 
Lia: utero primus. exivit? Nullus istorum sanctus ; 
omnes enim poenas dederunt, Ex quibus ostenditur, 
referri ad solum Dominum, legis scitum illud : 
Omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Do- 
mino vocabitur : juxta quod Gabriel dixit ad Virgi- 
nem : Spiritus sanctus. superveniet ἐπ ie, εἰ virtus 
Altissimi obumbrabit tibi : Ιάεο et quod nascetur. ex 
te sancium, Filius Dei vocabitur ". 


lil. Plane vero fuerit qui contradicens dicat : Si 
ergo ad Dominum refertur quod scriptuu est : Omne 


*3 Luc, n, 21-25; Exod. xin, 2. 5 Gen. iv, 8. 


quod requiritur ut saiva sint virginea claustra, nulla 
fait apertio : πρὸς δὲ τἣν δύναμιν τοῦ τεχθέντος Δε- 
σπότου, οὐδὲν χέχλεισται τῷ Κυρίῳ. lta. nimirum 


εὐαγγελιστοῦ λέγοντος' Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐκ λήσθη- 
σαν al ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεµεῖν τὸ παιδίον, 
xal ἐκ.ήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς, τὸ χ.ληθὲν' 
ὑπὸ τοῦ ἀγγέ.ου, πρὸ τοῦ συ1ληφθῆναι αὐτόν. 
Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ καθαρισμοῦ, 
ἀν ήγαγον εἰς τὸ ἱερὸν αὐτὸν, xal παρέστησαν ab 
τὸν τῷ Κυρίῳφ, καθώς ἐστι γεγραμµένον ἐν νόμῳ 
Κυρίου, ὅτι Ilàv. ἄρσεν διανοἴγον µήτραν, ἅγιον" 
τῷ Κυρίφ κ.Ἰηθήσεται. Εἶδες τοῦ γάµου τὴν εὖλο- 
γίαν, χαὶ τὸ κατὰ κχοινοῦ λεχθὲν, ἐπὶ τοῦ Κυρίου uó- 
νου εὑρεθέν; Ὅπερ, Πᾶν ἄρσεν διαγοῖγον µήτραν, 
ἅγιον τῷ Κυρίῳ κ.Ἰηθήσεται, εἰς τὸν Κύριον µόνον 
τὴν ἀναφορὰν κέχτηται, οὐχὶ xaX εἰς ἄλλον «wá, eL 
xaX ὅτι xal χαθολιχῶς εἴρηται. Καὶ γὰρ πᾶσα φύσις 
παρθένου, πρῶτον &x συνουσίας ἀνδρὸς διανοίχειται f. 
μήτρα, xal εἶθ᾽ οὕτως τἰχτει. "Emi δὲ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν οὐχ οὕτως ἀλλὰ χωρὶς συνουσίας αὑτὸς διανοί- 
ξας τὴν μήτραν τῆς παρθένου, ἀφβράστως (20) προ; 
Ώλθεν ΄ ὥστε τὸ, Πᾶν ἄρσεν διανοἴγον μήτρα», 
ἅγιον τῷ Κυρίῳ κηθήσεται, el; τὸν Κύριον &va.- 
φέρεται µόνον. Mi) ápa à Κάῑν ἅγιος, ὁ ἓν βεθηλότη- 
τι τὸ ζᾖν ἀποῤῥήξας (21), ἐπειδὰν πρὸ πάντων οὗ- 
τος τῆς μητριχῆς μήτρας ἔξαρχος γέγονεν; Mt) ρα 
ὁ Ἡσαῦ ἅγιος, ὁ πολέμιος χαὶ µαχαίρας χληρονόμος, 
ἐπειδὴ xal οὗτος τῆς μητριχκῆς νηδύος πρῶτος ἑξέπε- 
σεν; Mt) ἆρα à Ῥου6θὴμ ἅγιος, ὁ τὴν πατριχὴν κοίτην 
ὑθρίσας, xal χατάρας ἀπόφασιν ἀναξέσας, ἐπειδὴ 
καὶ αὐτὸς τῆς πολυγόνου χοιλίας τῆς Λίας πρῶτος 
ἐξήλθεν; θὐδεὶς τούτων ἅγιος ' πάντες γὰρ οὗτοι kv 
ἐπιτιμίοις (23). "E& ὧν δείκνυται,͵ ὅτι εἰς τὸν Κύριον 
µόνον τὴν ἀναφοράὰν ἔχει τὸ, 114 ἄρσεν διανοἴγον 
μήτρα», ἅγιον τῷ Κυρίφῳ κὀἀηθήσεται, χατὰ τὸν 
Γαθριὴλ τὸν εἰρηχότα πρὸς τὴν Παρθένον Πνεῦμα 
ἅγιον ἐπεεύσείαι ἐπὶ σὲ, καὶ δύνγαµις Ὑγίστου 
ἐπισκιάσει cov διὸ καὶ τὸ γεγγώΦμενον ἐκ σοῦ 
ἄ]γνον, Υἱὸς Ὑψίστου κ,ληθήσεται. 

I". Ἔστι δὲ πάντως εἰπεῖν τινα τῶν ἀντιλεγόντων, 
ὅτι, El τοίνυν εἰς τὸν Κύριον τὴν ἀναφοοὰν ἔχει τὸ, Hà» 
* Gen. xvi, 12. ** Gen. χωςχ, δ. " Luc. 1, 35. 

(22) Πάντες γὰρ οὗτοι ἐν ἐπιτιμίοις. Sola im- 
pressa hic mutila, necessaria ista continuand:ze ora- 
tioni desiderant. Dederunt poenas ceu rei , quas et 


exivit virtute illa sua divina, claustris integris, ac p) ipsas in singulis velut subindicat. In Caiino ergo τὸ, 


&i illa reserata essent, qui supra naturam natura 
utitur, et ad nutum sibi omnia subjicit. Exivit ergo 
vulva non aperta, quam sibi ipse ad immaculatum 
partum aperuit. Est lixec quzstio, ceu hinc accepta 
grandi fragmento, inter collectanea Maximi, dubio- 
ram in scripturam codicis Thuaui. 

(20) Ἀφράστως. Al. ἀφθάρτω». 

(24) ο à» JHe6nAótnti τὸ (Qv ἀποῤῥήξας. 
Nempe vita fratris quam abrumpendo, τὸ ζῆν et 
vitam absolute abrapit; prima morte, fratricidio 
juvecta immundo. Sicut enim in aliis proprium cujus- 
que crimen refert, cujus causa, etsi primogenitus 
non sit vere sanctus, ita debuit referre Caini : quod 
constaL eese fraternam cz:dem , non quod sit natus 
jn peccato originali, quo nibil differt a sanctissimis. 
Hate ergo Sifanus : Qui in statu. impuro atque pro- 
{απο in vitam prorupit. Retinuimus τὸ, ἔξαρχος, quasi 
princeps primogenitorum : quanquam τὸ, $$ ἀρχῆς 
bon sit incongruum. 


ἀποῤῥηδας τὸ ζᾖν, etiam Caini ipsius vitam signili- 
caverit, quam profane abrupit : eo modo mortuu:, 
quo vixit : Profugus a facie Domini; Genes. iv. 
Forte etiam occisus et ipse a Lamec, juxta Hebraeo- 
rum traditionem, ut sil vir ille, quem is ait, Se 
occidisse ín vulnus suum : Genes. item 1v, cujus 
necis metus, non tam fuit divina indulgentia depre- 
canti abstersus , quam castigatus, adjecta inferenti 
graviori poeua, quam ipse a cede fraterna retulisset, 
la Esau, crimini respoudet poana, τῷ πολεµίῳ, hosti 
omuium et lacessenti omues, gladius quem el hostes 
omnes inferant, juxta illud : Manus ejus contra 
omnes ei manus omnium conira eum, Geueg. xvi, quod 
dictum in Isinaelem, referre videtur Amphiloehius in 
Esau, lapsu memoriz. Male vero Sif. : Et i!le belli 
ει gladii heres : ac in margine ἴσ. πολέμου, egregia 
plane correctio. De Ruben nihil addendum, claris 
in eo, ex Scriptura , crimine et poeua : offensa. pae 
teruo cubili polluto, et iualedictione. 
e 


, ORATIO IN OCCURSUM DOMINI. eb 
ἆρσεν διανοῖγον µήτραν, ἅγιςν τῷ Kvplo χ.Ἰηθή- A masculinum adaperiens vulvam, sanctum. Dommo vo- 


σεται, οὐχ ἔμεινεν ἡ παρθένος, παρθένος. Ἐφώνησε 
yàp fj Γραφὴ, Ὅτι xax ἄρσεν διανοἵγον uüizpar : 
ivépxtat ἡ παρθενιχὴ μήτρα, εἰ εἰς τὸν Κύριον τὴν 
ἀναφορὰν χέχτηται ΄ ἁλλ ἄχουε συνετῶς (23): πρὸς 
μὲν τὴν παρθενιχὴν φύσιν, οὐδ' ὅλως al παρθενιχαὶ 
πύλαι Ἰνεῴχθησαν, βουλήσει τοῦ ἁρτίως χνοφορηθέν. 
wKX, χατὰ τὸ φάσχον περὶ αὐτοῦ ῥητόν ' Αὕτη ἡ πύ- 
4q τοῦ Κυρίου, xal εἰσε.εύσεται καὶ ἑξεεύσε- 
ται, καὶ ἔσται ἡ πύλη χεκλδισµένη. Ὡς πρὸς τὴν 
παρθενιχὴν τοίνυν φύσιν, οὐδ' ὅλως ἠνεῴχθησαν αἱ 
παρθενιχαὶ πύλαι ' ὡς δὲ πρὸς τὴν δύναμιν τοῦ τε- 
χθέντος Δεσπότου, οὐδὲν χέχλεισται τῷ Κυρίῳ, ἀλλὰ 
πάντα Ἠνέφκται. 0ὐδὲν τὸ παρεμποδίζον * οὐδὲν τὸ 
παρενοχλοῦν. Πάντα γὰρ τῷ Κυρίῳ ἀνέῳκχται. "00v 
xai αἱ ἄνω ὑπέρταται δυνάμεις (24), ταῖς κάτω παρ- 
εγγυῶσαι, χεχράγασι λέγοντες * Ἄρατε z$Jac, οἱ 
άρχοντες, ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύ.αι αἰώνιοι, 
καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιεὺς τῆς δόξης. θαυμαστὴ 
τοίνυν ἡ παρθενία, ἡ ὄντως ἀληθῆς παρθενία, ἐπειδή 
ἐστι xal ἐν παρθενἰᾳ διαφορά. Αἱ μὲν νυστάξα- 
σαι (25), αἱ δὲ γρηγορῄσασαι. θαυμαστὸς xat ὁ γά- 
ux, ὁ ἀληθὴς, καὶ τίμιος» πολλοὶ γἀρ ἐφύλαξαν, 
χαὶ πολλοὶ παρεσάλευσαν. Θαυμαστὴ δὲ χαὶ dj χηρο- 
σύνη. Καλὸν γὰρ τῶν τριῶν ταγμάτων ἀπομνημονεῦ- 
σαι. . 


Δ. Καὶ, ὡς προεῖπον, θαυμαστὴ καὶ fj χηροσύνη, ἡ 
brc χηροσύνη ' fj τῶν ἁμιάντων ἄθλων ἀγῶνα νι- 
χίσασα, ἡ τιµία xaX χαθαρὰ xal ἀχίθδηλος ’ fj ἄνευ 
τοῦ ἰδίου συζύγου, ῥύπου ἀνεπίμιχτος. Οἷα γέγονε 
χαὶ ἡ ἁρτίως ἡμῖν παραγνωσθεῖσα, "Αννα ἡ προφή- 
τις, fj χαλῶς Ynpásaca, χαὶ ὡς ἀετὸς ἀναχαινισθεῖ- 
σα. χουες Yàp ἁρτίως τοῦ εὐαγγελιστοῦ Aouxd λέ- 
Tw*x* Kul ἦν Ἄννα προφῆτις, θυγάτηρ Φα- 
rovid, ἐκ gvAnc Ἀσὴρ, αὕτη προδεθηκυῖα ἐν 
ἡμέραις zoAAaic, ζήσασα μετὰ τοῦ ἀνδρὸς ἔτη 
ἑστὰ ἀπὸ τῆς παρθεγίας αὐτῆς ' xal αὕτη χήρα 
ὡς ἐτῶν ὀγδοήκχοντα τεσσάρων * ἡ οὐχ ἀφίστατο 
ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ. γηστείαις (26) καὶ δεήσεσι .Ίατρεύ- 
ovca νύκτα xal ἡμέραν. Εἶδες ἓν clot, xal ota 
t$ χήρα "Άννα ἐν τοῖς θείοις Εὐαγγελίοις ἔγχεχαλ- 
λὠπισται; Ὄντως Άννα, dj "Άννα (21): συνέδραµεν 
τῇ τῶν τρόπων εὐδοξίᾳ ἡ τοῦ ὀνόματος προσηγορία * 


ἀχουέτωσαν ab γυναῖχες, xal ζηλούτωσαν τὴν ἔνδοξον p 


΄νναν, xai τὸν ὅμοιον δρόµον τρεχέτωσαν, ἵνα τῶν 
ἴσων στεφάνων ἀπολαύσωσι. Μηδεὶς ἁποστασίαν προ- 
φασίσηται, ἵνα μὴ] τὴν ἀγνείαν τῆς µονογαµίας ἆπο- 
σείσηται. | 


9 Ezech. Σιν, 2. Ὁ Psal. xxiu, 7, 9. 


(25) Συνετῶς. Impressa συνεχῶς. 

(4) Ὑπέρταται δυνάμεις. Aptius forte ὑπέρτε- 
ῥαι, ut habeut alii codices ; ut tantum signilicentur 
angeli superiores dxmonibus, et Christo comites. 

Υπέρτεραι τούτων Duvápeu;, sin natur: conditione, 
2ἱ dono gratise. 

(25) Al μὲν νυστάξασαι. Dicit, non verba, sed 
ténsum parabolz : vere enim, sapere, vigilare est, el 
quomodo Dominus in parabolis aliis vigilandum 


ο Sap. 1v, 


cabitur, Virgo virginitatem non servavit. Clamavi- 
enim Scriztura : Omne masculinum adaperiens vul- 
vam : fuit utique aperta Virginis vulva, si idá- 
eum referri habuit. Enimvero cordate audi et in- 
telligenter : Quod quidem attinet ad naturam vir- 


' gineam, nullo omnino modo virgineze portze fuerunt 


apertz, volente eo qui nuper utero gestabatur, juxta 
illud de ipso orneulum : Hec porta Domini : et. in- 
gredietur et egredietur : et porta erit clausa *. Quod 
itaque speeiat ad naiuram virgineam, nullo prorsus 
modo apertae sunt virgines portze : sed quod attinet 
ad potentiam Domini qui est natus, nihil Domino 
clausum est, sed omuia sunt illl aperta. Nihil est 
quod impediat; nihil quod officiat et obstet. Omnia 


DB Domino sunt aperta. Unde etiam suprema in excel- 


sis virtutes, inferis virtutibus clamore prs»cipiunt , 
dicentes , Tollite portas, principes, vestras : et eleva- 
mini, porte «cternales, et introibit rex glorie **. Est 
ergo virginitas admirabilis, vera, inquam, virgini- 
tas; quando etiam in virginitate discrimen est. Alis . 
siquidem virgines dormitaverunt, alix fuerunt vigi- 
les. Sed et matrimonium est admirabile, verum, Ἱπ- 
quam, illud et honorabile. Multi enim servaverunt, 
multique labefactarunt. Admirabilis nihilominus 
etiam viduitas. Haud enim alienum a recto, “αἱ 
trium ordinuni mentionem faciamus. 

IV. Atque, ut prius dicebam, etiam viduitas ad- 
mirabilis est, vera illa viduitas : qua ín certamine 
immaculatorum pr:emiorum ezxstitit vietrix * ; que 
honorabilis et pura est, nec ementita : qua excepta 
conjugis consuetudine, turpis rei inquinamenta 
nescit. Talis fuit, que nobis modo, lectionis decursu 
inducta est, Anna prophetissa, bono provecta senio, 
ac tanquam aquila renovata *'*. Audisti enim non ita 
pridem Lucam evangelistam dicentem : Et erat Anna 
prophetissa, filia Phanuel, de tribu Aser : hac pro- 
cesserat in. diebus multis, et vixerat cum viro suo 
annis septem a virginitate sua. Et hac vidua usque 
ad annos octoginta. quatuor : que ποπ discedebat a 
templo, jejuniis et obsecrationibus serviens nocte ac 
die **. Vidistin' quibus, et qualis exsistens Anna 
vidua, in sacris Evangeliis honestetur? Anna, vere 
Anna. Spectatis moribus, comes accessit. nominis 
appellatio. Audiant mulieres, et claram illam Ánnam 
smulentur, paremque conficiant cursum, ut pares 
quoque coronas consequantur. Ne qua se causelur 
destitutam patrono, ut ne unici matrimonil castita- 
tem et sanctimoniam excutíat. 


9. "Psal.cu, 5. ** Luc. un, $6, 51. 


precipit, ut et desipere, dormitare. 

(26) Νηστείαις, x. v. ἐξ. Al. fiv« ἓν νηστείαις 
xaX δεῄσεσι ἑλάτρευσεν ἐν τῷ ἱερῷ. Mox vero pro 
εὐδοξία al. εὐεξίᾳ. 

(27) "Avxa ὄγτως "Avxa. Sic simpliciter reddi- 
mus; noa explicata voce Anna, ut nec auctor ex- 
plieavit : ut enim nobis, Gratia, ita illi fuisset ex- 
ponenda, χάρις. Aliter impressa distinguunt, sed 
minori gratia. 


M 


δι S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


59 


V. Est Anna, corona mulierum viduarum, condi- A — E'. Στέφανος τῶν χηρῶν fj "Άννα, γυνὴ τὸ σχῆμα, 


tione et sexu mulier, ordine prophetissa, in vidui- 
iate degens, in regno agens, corpore languido et 


προφῆτις τὸ τάγµα * bv χηροσύνῃ διάγουσα, Ev βασε. 
λείχ διαστρεφοµένη  χεχαλασμένη τὸ copa, νενευ- 


flaccescenti, robusto animo, cujus faciem rugze con-«. ρωμένη τὴν ψυχἠν; ἑῤῥυχιδωμένη τὴν ὄψιν, διατε- 


traherent, prudentia extenderet, senectute incurva, 
recta incedens scientia, longa annositate veterata , 
scientia Dei vigens, jejunans, non se cibo ingurgi- 
tans: orans, non mente vaga; in templo vacans, 
ron per alienasoberrans domos; psalmis intenta, 
ron nugis : prophetans, non fabulas loquens-: di- 
vina meditans, non inhonesta procurans. Supera- 
vit Anna, quam Apostolus beatam depradicat: 
viduam. Quam illam? Audi Pauium dicentem: 
Vídua eligatur, non pauciores annos sexaginta nata ; 
si filios educavit ; si sanctorum pedes lavit ; si egenis 


ταµένη τὴν φρόνησιν * τῷ γήρᾳ (28) συγχύπτουσα, 
ὁρθοθατοῦσα τῇ γνώσει ' τῇ πολυετίᾳ πεπαλαιωµένη, 
σφριγῶσα τῇ θεογνωσίᾳ' νηστεύουσα, xal μὴ ἆδη- 
φαγοῦσα΄ δεοµένη, xai gh ῥεμθομένη' τῷ ἱερῷ 
σχολάζουσα, xal ἀλλοτρίους οἴχους μὴ περιτρέχουσα" 
Ψάλλουσα, χαὶ μὴ φλυαροῦσα' προφητεύουσα, xat μὴ 
μυθολογοῦσα". Oria μελετῶσα, xal τὰ ἄσεμνα μὴ 
προξενοῦσα  ὑπερέδαλεν ἡ "Άννα τὴν παρὰ τοῦ 


, Αποστόλου µαχαριζομένην χἠραν᾽ ποίαν ταύτην ; 


Ἄχουε Παύλου λέγοντος' Χήρα καταλεγέσθω μὴ 
ἔλαετον ἐτῶν ἑξήκονγτα γεγοννῖα, εἰ &cexvorpó- 


subministravit; si omne opus bonum assectata. est**, B φησεν ' 8l ἁγίων πόδας ἔνιψεν ' εἰ δεοµένοις (39) 


Superavit hac, quam Apostolus beatam praedicavit, 
et.annositate el vite institutis, Quae enim prophe- 
tiam consecuta est, et Spiritus sancti receptazulum 
fuit, omnibusque Christi in carne adventum exspe- 
ciantibus, signa adventus indicavit, qui non viduas 
omnes superaverit? de qua nimirum dixerit evan- 
gelista, ut modo audisti : Et Λας, inquit, ipsa hora 
superveniens, vicissim confitebatur Domino, et loque- 
batur omnibus qui exspectabant redemptionem in 
Hierusalem **. Vidistin' Ann: magnificentiam ? Do- 
mino patronam agebat, coram presente res ejus 
loquens. O res novas et inauditas! Vidua erat ; at 
sacerdotes et scribas mordebat,. mordensque et 
offendens, populum universum oblectabat, futuram 


ἐπήρκχεσεν ' εἰ παντὶ ἔργῳ ἀἆγαθῷ éxnxoAovOnc sr. 
Ὑπερέδαλεν αὕτη τὴν ὑπὸ τοῦ Αποστόλου µαχαρι- 
σθεῖσαν, xai τοῖς ἔτεσι, καὶ τοῖς πολιτεύμασιν. Ἡ 
γὰρ προφητείας ἀξιωθεῖσα, xat Πνεύματος ἁγίου δο- 
χεῖον ὑπάρξασα, καὶ πᾶσι τοῖς προσδεχοµένοις τὴν 
τοῦ Κυρίου Évsapxov παρουσίαν, τὰ φύμθολα τῆς 
παρουσίας μηνύσασα, πῶς οὐχ ὑπερηχόντισε πάσας ; 
τοῦ εὐαγγελιστοῦ περὶ αὐτῆς εἱρηχότος, χαθὼς ἁρ- 
τίως Ίχουες' Καὶ αὔτη, φησὶν, ἡ "Avva, αὐτῃ τῇ 
ὥρᾳ ἐπιστᾶσα, ἂνθωμο.λογεῖτο τῷ Κυρίφ, καὶ 
ἑλά.ει πᾶσι τοῖς προσδεχοµέγοις Avtpucur ἐν 
Ἱερουσα.]ήμ. Ἐἶδες τῆς "Αννης τὴν µεγαλειότητα; 
Ὑπὲρ τοῦ Κυρίου συνηγόρει, ἐπὶ αὐτοῦ τὰ αὐτοῦ 
κατενώπιον λαλοῦαα. Ὢ τῶν παραδόξων πραγμάτων! 


Domini adventu Hierosolymis redemptionem annun- C Χήρα, ἀλλὰ τοὺς ἱερεῖς καὶ Υραμματεῖς ἑδρίμυττε, 


Hians; ad eos loquens qui aderant et Domini 
symbola significans. Videbat Anna infantem Domi- 
pum ; videbat quz pro ipsoet cum ipso offerebantur 
munera, et expiatorie hostia, nec setatis parvitate 
offensa est. Deum Anna confessa est infantem, 
medicum et redemptorem validum, peccatorumque 
exterminatorem, 


γι. Νε vageris, charissime, simpliciter pr:eter- 
lens Ann: verba. Omnibus qui aderant, insinua- 
bat Dominicam virtutem, in hzc verba congregatos 
alloquens: Huncne videtis parvulum , trahentem 


xai δριμύττουσα, πάντα τὸν λαὺν ἑφυχαγώχει, µη- 
νύουσα τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι λύτρωσιν ἓν Ἱερουσα- 
λὴμ, τῇ τοῦ Κυρίου ἐπιστασίᾳ * λέγουσα πρὸς τοὺς 
παρόντας, καὶ τὰ σύμδολα τοῦ Κυρίου μηνύουσα. 
Βρέφος ἑώρα fj "Αννα τὸν Κύριον * δῶρα xat καθάρσια 
ὑπὲρ αὐτοῦ xal μετ αὐτοῦ προσφερόµενα, ναὶ οὗ 
προσέχοψε τῇ ἑλαχόστητι τῆς ἡλιχίας' 8ebv ὡὠμολόγῃ- 
σε τὸ βρέφος ἡ "Άννα, ἰατρὸν xat λυτρωτὴν ἰσχυρὸν, 
καὶ ἁμαρτιῶν ἀναιρέτην. 

G'. Mi ἁπλῶς παραδράµῃς, ἀγαπητὲ, τῆς "Αννης 
τὰ ῥήματα. Πᾶσι τοῖς παροῦσι μηνύουσα ἣν τὴν τοῦ 
Κυρίου ἑνέργειαν, λέγουσα πρὸς τοὺς συνηθροισµέ- 


«νους Οὐχ ὁρᾶτε τοῦτο τὸ παιδίον, τὸ μάζον ἕλχον ; 


mammam? papillam ceu  fenori accipientem ?U 1«à θῇλὴν δανειζόµενον; τὸ µητρῴοις χόλποις προσ- 


acquiescentem in sinu materno? terram adhuc 
pedibus metiri non valentem? octavo circeumcisum 
Jie a nativitate? Huncne, inquam, videtis parvu- 
lum? Hic secula fundavit "5 : Hic cclos testudinario 
opere inflexit: Πιο terram dilatavit et extendit **: 
Hic mare arena circumvallavit! : Parvulus iste 
ventos profert de thesauris suis **: Hic parvulus 


"[ Tim.v, 9, 10, **Luc. 1,38. 55 Heb. 1,2. 


(28) To γήρᾳ. Al. Τὸ γῆρας. Mox vero, al. γνώμῃ 
pro γνώσει. 

(29) Δεομόνοις. Apud Paulum θλιθοµένοις. 

90) ᾿Εθεμε.ίωσε. A1. Emolncs. 

31) Εκαμάρωσε. Fecit in modutm fornicis et 
arcuatos, quod nostris parent oculis terminato un- 





5*5 Ίσα, xL, 292. 


αναπανόµενον; τὸ ποσὶ τὴν γῆν τέως βηµατίσαι uh 
καταδεχόµενον; τὸ ὀκταήμερον περιτεµνόμµενον, Οὐχ 
ὁρᾶτε; Τὸ παιδίον τοῦτο τοὺς αἰῶνας ἐθεμελίω- 
σε (20). τοῦτο τοὺς οὐρανοὺς ἑχαμάρωσε (51) * τοῦ- 
το τὴν γῆν ἐπλάτυνε * τοῦτο τὴν θάλασσαν ἑχαράχω- 
σε ψάμμῳ. Τοῦτο τὸ παιδίον ἐχθδάλλει ἀνέμους Ex Ór- 
σαυρῶν αὐτοῦ τοῦτο τὸ παιδίον ἐπὶ τοῦ Nü τοὺς 


V jer, v, 99. 59 Psal. cxxxiv, 8. 


dique visu, aere luminoso ac velut paulatim subsi- 
dente, ex distantia. Sifanus. Hie calis cameram ας 
testudinem superinduzit : est saltem obscurius : so- 
nant enim illa verba, non ccelos ipsos in testudi- 
nem formatos; sed inductam super ipsos alierius 
corporis testudinem. , 


53 ORATIO [IN OCCURSUM DOMINI | 9a 
χαταρᾶχτας ἀνέῳξεν τοῦ οὐρανοῦ ' τοῦτο τὺ παιδίον A tempore Noe celi c.taractas aperuit "* : bie parvu- 


βροχῆς στήµονας κατεργάζεται ' τοῦτο τὸ παιδίον ὡς 
ἔριον χιόνα τινάσσει᾽ τοῦτο τὸ παιδίον τοὺς προπάτο- 


µας ἡμῶν Ex τῆς Αἰγύπτου διὰ τῆς Μωσαϊχῆς βακτη- . 


ῥρίας ἠλευθέρωσε * τοῦτο τὸ παιδίον τὴν Ἐρυθρὰν θά- 
λασσαν ἔτεμε, xal ὡς διὰ χλοηφόροωυ πεδίου τὸν λαὸν 
&iraycv: xai tv τῇ ἑρήμῳ ἑπομθρίσας τὸ μάννα, 
Tí? ῥέουσαν γάλα xal μέλι ἐχληροδότησε * τοῦτο τὸ 
παιδίον τὸν vaby τοῦτον εἰς ὄψος ἐπαρθῆναι διὰ τῶν 
πατέρων παρεσχεύασε * τοῦτο τὸ παιδίον ὄρχους 
πρὸς ᾽Αθραὰμ προτιθέµενον, ἔλεγε ' Π.ηθύνων π.Ίη- 
0vro τὸ σπέρµα σου, ὡς τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ, 
καὶ ὡς τὴν ἄμμον τὴν παρὰ τὸ ysidoc τῆς 0aAdc- 
σης. Περὶ τούτου τοῦ παιδίου ὁ προφητικὸς χορὸς 
παράχκλησιν προφέρων, ἔλεγεν' Ἐξέγειρον τὴν δυ- 
αστεία» σου, καὶ ἐ.θὲ slc τὸ σῶσαι ἡμᾶς. Mt, 
ὅτι παιδίον, τῷ παιδίῳ προσχόγητε. Τὸ αὐτὸ xal 
παιδίον, χαὶ τῷ Πατρὶ συνάναρχον. Τὸ αὐτὸ xai yoó- 
νοις ἀριθμούμενον, καὶ ἀγενεαλόγητον. Τὸ αὐτὸ xal 
παιδίον φελλίζον, τὸ αὐτὸ χαὶ σοφἰαν xaX στόµα χα- 
ριιόµενον ᾿τὲ μὲν, διὰ τὴν ἐχ Παρθένου γέννησιν (32), 
*b δὲ, διὰ τὸ ἀχατάληπτον τῆς ὑπάρξεως' ἔπει- 
6t xai τοῦτο παρέστησεν Ἡσαῖας φάσχων  Παιδίον 
ἐγεγννήθη ἡμῖν, vióc καὶ ἑἐδόθη ἡμῖν. Τὸ μὲν, 
ἐγεννήθη ' τὸ δὲ, ἐδόθη. Τὸ μὲν, διὰ τὸ ὀρώμενον ᾿ 
τὸ δὲ, διά τὸ νοούμενον. | 

7’. Ταῦτα τῆς, "Άννης τὰ προφητεύµατα "ταῦτατῆς 
γυναιχὸς τὰ ἀριστολογήματα * ταῦτα τῆς χήρας τὰ 
χατορθώµατα, τῆς ὄντως χήρας, τῆς χαλῶς τὸν βίον 


lus pluvie stamina et stillulas conficit ** : hic par- 
vulus ηἶνθιη sicut lanam excutit*!* : puellas hic 
proavos nostros per Mosaicam virgam ex /Egypto 
liberavit ** : hic puellus mare Rubrum secuit ** , et 
tanquam per virentem campum populum traduxit; 
cumque manna in deserto pluisset **, terram laete 
et melle manantem pro patrimonio dedit ** ; hic 
puellus effecit, ut hoc templum per majores nostros 
in altum assurgeret **; bic puellus jusjurandum ad 
Abraham statuens dicebat : Muliiplicuns muliipli- 
cabo semen tuum sicut stellas coli, εἰ tanquam are- 
nam qug est. juxia. labium maris *' Pro puello hoc 
preces offerens propheticus chorus, dicebat : Excita 
potentiam tuam, et veni, ut salvos facias nos**, 


B Nolite, quia puellus est, in  puello offendi. 


ldem et est puellus, et υπο cum Paire principii 
expers **. Idem ipse et annis numeratur, nec. gene- 
ris ejus ratio reddi potest et. enarrari 19. ldem et 
puer balbutiens , sapientiamque et os ac facundiam 
largiens : alterum, propter nativitatem ex Virgine; 
alterum, propter incomprehensibilitatem subetan- 
tis. Hoc enim et Isaias significavit, dicens: Parvu- 
(us natus est nobis, filius et dotus est nobis"*, Mud, 
natus est : hoc, datus. lllud, eo quod est oculis 
subjectum: hoc, eo quod mente percipitur. 

Vll. Hec Annz vaticinia: hzc mulieris verba 
optima ; hec preclara viduz gesta; ejus, inquam, 
qu: vere vidua fuit, qui vitam bene commutavit : 


ἀνταλλαξάσης (55): τῆς τὸν ἄνδρα προπεµφάτης, καὶ c que virum praemisit, et Dominum suscepit? Una 


τὸν Κύριον ὑποδεξαμένης. Ἑπτὰ ἔτη τῷ ἀνδρὶ συν. 
ἐζησεν ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς, ἑτῶν ἑθδομάδα 
πληρώσασα, xal ἓν τῷ ἑθδόμῳ ἔτει τὴν ἀνδριχὴν 
ὁμιλίαν χαταπαύσασα. Καλῶς ἑθδοματίσθη: χαλῶς 
ἐσαθδάτισε. χαλῶς τὴν Κυριαχὴν τῆς χάριτος χατ- 
ἔλαθε (24). τρυγόνος τάξιν ἡ "Άννα μετῆλθεν. Οὐχ 
ἐποιῄσατο λήθην τοῦ συζύγου * οὐχ ἠθέτησε τὴν πρώ- 
την πίστιν’ οὐχ ἀνήγαγεν ὑδριστὴν τῇ χλίνῃ’ οὐκ 
ἐπέθηχεν ἄλλῳ τὸ τῆς µονογαµίας ξύλον. Εἶχεν Ev 
τῇ χλίνη, τῇ µνήµῃ, ὡς ζῶντα τὸν τεθνεῶτα * οὐχ 
ἐρύπωσε τὴν νυμφιχὴν σινδόνα. Οὐχ Ίψατο αὐτῇ ὁ 
ἔλεγχος Παύλου λέγοντος * Ὅταν δὲ καταστρηγιά- 
σωσι τοῦ Χριστοῦ, γαμεῖν θέουσι, ἄχουσαι xpi- 
pa, ὅτι τε} πρώτη» πἰστα ἠθέτησαν. "Όντως 


cum viro annos septem '*, impleta annorum heb- 
domada, a sua virginitate vixit; septimogue anno 
a viri consuetudine cessavit. Egregie septimanam 
exegit, egregie celebravit Sabbatum, egregie Domi- 
nicam grati:& apprehendit. Exhibuit Anna partes 
turtnris, non oblivioni tradidit conjugein : primam 
fidem haudquaquam irritam fecit; non induxit in 
cubile, qui injurius violaret ; nulli alteri, singula- 
ris matrimonii lignum imposuit ; in memoria, ceu 
lecto, defunctum, tanquam viveret, habuit ; spon- 
salem sindonem non polluit. Non eam perstrinxit 
Pauli reprehensio : Cum autem luxuriate fuerint 
in Christo, nubere volunt ; habentes. damnationem,. 
quia primam fidem irritam fecerunt 19. vere digna 


χρίµατος ἀξία, ἡ τὴν μνήμην συνθάψασα τῷ θεοζεύ- D condemnatione, qui? una cum juncto sibi a Deo con- 


χτῳ συζύγῳ, xal μάλιστα τέχνου, ἢ τέχνων παρὀν- 
Suv, διὸ xal ὁ νόμος τοῦ γάμου πεφυτούργητα:; εἰ 


9 Gen. vi, 11. ** Job xxxvi, 29. 
xv, 435. * Deut. vi, 0. 


41, 14. Τὸ [ρα. 1i, 8. 7* Ίνα. ix, 6. 


Τὸ μὲν, διὰ τὴν éx παρθένου vyéry nou. 
D huniana illa, que plura retulit : τὸ δὲ, διὰ 


τὸ ἀχατάληπτον ὑπάρξεως, propter incomprehensibi- 
litatem. subsiantie : nempe divina illa, et omnipo- 
lentiz. Mutlam  vitiosamque litteram nactus Sifa- 
nos nibil inde probati, quanquam conatus, potuit 
elicere. Sic vero resiituta ex fide codicum, ipsaque 
serie exigente, clara oinnino decurrit. 

(25) Της καλῶς cóv Blox ávcaAAatácmc. ΛΙ. 
χαταλλαξάσης, Nimirum, transitu a maritali statu 


*! Psal. cxrvu, 16. 
66 Jus, v, 6; 1 Fed. e eic. *' Gen. xxn, 17. ** Psal. Lxxix, 9. **Joan, 
uc. it, 36. 


juge memoriam sepelivit ; .cum maxime adest 
filius, aut filii : quorum suscipiendorum gratia, ma- 


** Exod. vi, 17. ** Exod. xiv, 94. ** Exod. 


73 | Tim. v, 41. 


ad vidualem : et subrogato Christo in locum prz- 
missi sponsi. 

(94) Th» Κυριακὴν τῆς χάριτος xavcéla66. Que 
nímirum succedit Sabbato; scilicet, translata. ad 
Evangelium a lege. Sit. : Dominicam gratiam deliba- 
vi; suspicatus legendum κατέλειδε, pro, χατόλαθε. 
Quod vitiosum in ejus codice erat : conjectura certe 
infelici ; infldeliusque est τὸ, ἡ Κυριαχὴ τῆς χάρι- 
τος, Dominica gratia; τὸ, χατέλειδα etjam, pouus 
fuerit. distillavit. 


*b$ 


S. AMPHILOCHH ICONIENSIS EPISCOPI 


59 


trimonii lex insita est. Quod si junior vidua filio A δὲ μὴ πρόὀσεστι xf] véa xfjoq τέχνον, εἰκὸς αὐτὴν baut 


careat, 2quum fuerit, at stinralante prolis deside- 
rio ad secundas nuptias prosiliàt ; nam et Paulus 
hoc admonens dicebat : Volo juniores viduas nu- 
bere ΤΝ : tumque ostendens quid secundi matrimonii 
accessio conferat, adjunxit dicens : Volo juniores 
viduas nubere, filios procreare, matres[amilios esse. 
Est itaque adjectio secundarum nuptiarurn ad filios 
proereandos. Cum autem prosilienti ad secundas 
nuptias vidus filii sunt, supervacanea deinceps ejus- 
modi sementis est, rationalibus spicis ex adverso 
pugnantibus. 

Vill. Rursum ergo ad prius argumentum sermone 
redeamus. Quid igitur deinceps evangelista ? prz- 
stat enim ut inlazreamus presenti commentationi. 
Audisti modo Lucam evangelistam dicentem, quem- 
admodum Simeon dixerit ad Virginem : Ecce hic 
positus est im. ruinam el resurrectionem. mullorum 
in Israel, et in. signum cui contradicotur : et tuam 
ipsius animam periransibit gladius. Quid hoe vero : 
Et tuam ipsius animam  pertransibit gladius 151 Audi 
cordate et intelligenter : cum Simeon clare ad 
Virgiuis locutus aures, positum dixisset in rui- 
nam ét resurreetionem multorum in lsrael, et in 
signum cui contradiceretur; moleste forsan tulit 
Virgo nt Domini mater, motaque 'in Simeonem, 
sic eum affata est : Nescis, homo, quid predices. 
Ergore tristia de Christo annuntias? lgnoras pueri 
conceptionem, ei tanquam communis partus, con- 
tradietionis signum significas? Nulla est in eo rui- 
na; sed multa exaltatio, riultaque in eorum usum 
qui beneficium consequuntur, demissio. Quidni ergo 
benedicis, sed ais: Ecce hic positus est in ruinam 
el iu resurrectionem multorum in. Israel, et in si- 
gnum cui contradicatur ? Simeon porro ad Virgi- 
nem? Sat tibi est, Virgo, quod voceris mater. 
Abunde est, ut ejus inventa sis nutrix, qui mun- 
dum universum nutrit Magnum, ut eum carne 
portaveris, qui universa portat. Qui jam in te do- 
micilium Cbristus habuit, ipse idem ut hoc inpre- 
sentiarum de ipso loquerer, disposuit : Ecce hic 
positus est in ruinam et in resurrectionem multorum 
in 1 srael. In ruinam quidem infidelium Judzorum : 
in resurrectionem autem fidelium gentium. Ecce híc 


191 Tim. v, 11. " Lue. n, 94, 35. 


δεύτερον γάμον ópydv, τῷ ἔρωτι τῆς φιλοτεχνίας 
νυττοµένην. Ἐπειδὰν xal τοῦτο παραινῶν ὁ µακά-- 
ριος Παῦλος ἔλεγεν (55) * Βού.Ίομαι νεωτέρας x5i- 
pac Ἰαμεῖν. εἶτα δειχνὺς b τὸ συµθάλλον τῆς 
προκοπῆς τοῦ δευτέρου γάμου, προσέθηκε λέγων - 
Βούλομαι γεωτέρας χήρας γαμεῖν, cexvoyors&tv, 
οἱκοδεσποτεῖν. Ὥστε περὶ τῆς τεχνογονίας ἡ προσ- 
θήχη τοῦ δευτέρου γάμου * ὅταν δὲ πρόσεστι τῇ ὅρμη- 
σἀσῃ χήρα πρὺς Tápov τέχνα, περιττὸς λοιπὸν ὁ 
τοιοῦτος σπόρος, τῶν λογιχῶν ἁσταχύων (36) ἄντερι- 
ζόντων (57). 

Hi. Πάλιν οὖν τῷ λὀγῳ ἑπανέλθωμεν προς τὴν προτε- 
pav ὑπόθεσιν. Τί οὖν λοιπὸν ὁ εὐαγγελιστής; χαλὸν 
γὰρ τῆς παρούσης πραγµατείας ἐπιλαθέσθαι. Ἔχουες 
ἁρτίως τοῦ εὐαγγελιστοῦ Λουχᾶ λέγοντος, πῶς ὁ 
Συμεὼν πρὸς τὴν παρθένον ἔφη Ἱδοὺ οὗτος κεῖ- 
ται elc ατῶσιν καὶ árdecacir. xoAAív. ἐν τῷ Ἰσ- 
pa, καὶ εἰς σημεῖον ἀν εωεγόμεγον' καὶ σοῦ δὲ 
αὐτῆς τὴν ψυχὴν δικλεύσεται ῥομφαία. Τί δέ 
ἐστι, Kal cov δὲ αὐτῆς τὴν» /υχὴ» διεεύσεται 
ῥομφαία; "Άχουε συνετῶς * τοῦ Συμεῶνος εἰρηχότος . 
περὶ τοῦ Κυρίου εἰς ἐξάκουστον τῶν Παρθενικῶν 
ἀχοῶν τὸ, Ἰδοῦ οὗτος χεῖται elc πτῶσιν καὶ árd- 
στασυ πο ἑῶν ἐν τῷ "IopatA, καὶ εἰς σήμεῖον 
ἀντιλεγόμεγον, Ἠγανάκτησεν εἰκὸς ἡ Παρθένος ὡς 
µήτηρ τοῦ Κυρίου χατὰ τοῦ Συμεῶνος, λέγουσα πρὸς 
αὐτόν * O0x olbac τί διαγορεύεις, ἄνθρωχε. Ἐπὶ τὸν 
Χριστὸν σχυθρωπὰ καταγγόλλεις ; Οὐκ οἴδας thv σύλ- 
ληψιν τοῦ παιδίου, xat ὡς χοινοῦ τόχου σημεῖον ἄντι- 
λογίας µηνύεις; Οὐδεμία πτῶσις bv αὐτῷ; ὕψωτις 
δὲ πολλὴ xai συγχάτάδασις τοῖς εὐεργετουμένοις. Τί 


-οὖν οὐκ εὐλογεῖς, ἀλλὰ φάσχεις, Ἰδοὺ οὗτος χεῖται 


εἰς πτῶσυ' xal dváccacur πονῶν ἐν τῷ Ἱσραὴ.λ, 
xal εἰς σηµεῖο» ἀντιλεγόμενον; Ὅ δὲ Συμεὼν 
πρὸς τὴν Παρθένον * ᾿Αρχεϊῖ σοι, Παρθένε, τὸ, µητέ- 
ρα σε χληθῆναι’ ἱκανόν σοι τὸ, τροφὸν εὑρεθῆναι τοῦ 
τρέφοντος τὸν χόσµον. Μέγα σοι τὸ, σαρχὶ βαστάσαι 
τὸν τὰ πάντα βαστάξοντα. Ὁ iv σοὶ Χριστὸς νῦν 
κατοικήσας, xai àv ἐμοὶ (28) νῦν ὁ αὐτὸς περὶ αὐτοῦ 
λαληθῆναι παρεσχεύασεν, ὅτι οὗτος κεῖται εἰς πτῶ- 
cw καὶ ἁνάστασυο' πολάῶν ἐν e Ἱσραήα ' εἰς 
πτῶσιν μὲν τῶν ἁπίστων Ἰουδαίων, ἀνάστασιν δὲ 
τῶν πιστευόντων ἐθνῶν. Ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς 


(55) Ἔ.λεγεν. Al. κἐχραγε. Paulo post pro τεχνο- D mali specie, faciliorem illum transitum, et velut 


χονίας al. «adonortac. . 
«96) Tov Aoyixéy ἁσταχύων ἁγτεριζόντων. Vel- 
ut secunde nuptiz cedant in damnum illerum : 
uod plerumque accidit. Edita, ἑτεριζόντων, ubi 
Sifanus : Quippe ratione praeditis spicis, naturam 
alque conditionem sortientibus diversam : quod con- 
stat minus aptum. Quod enim pracipue nocel prio- 
ris tori prolibus, aliud est; ipsa scilicet inducti con- 
jugis inaffectio, in quam plerumque etiam alter, et 
verus parens declinat, studio illius, Repugnantibus 
ergo, ex hoc aliisque incommodis, primis prolibus, 
non facile convolandum habenti superstites proles 
ad secundas nuptias. Quanquam Πες’ Ρίο copvolàre 
sit proprie crimen : etsi Amphilochius, ex quadam 


prioris conjugis neglectam memoriam, crimen vo- 
carit. Sicque Graecis invidioss sunt illae sepius re- 
petite nuptiae, ut non modo non benedicant secun- 
das, sed abhorreant tertias, quartasque poenis sub- 
jiciant. 
| (97) ᾽Αγτεριζόντων. Cotelerius ad Constit. apost. 
lib. m, eap. 2, in hujusmodi locum hzc adnotat ; 
« Pro ἀντεριζόντων edit. Combef. stat quidem Regie 
bihliothee»: codex 205; pro ἑτεριζόντων vero Biblio- 
hec PP. Paris. tom. XIIl, pag. 841, codex 1043. 
Sed longe rectius ambobus, meo quidem judicio, 
codices 106 et 145 habent ἑταιριζόντων, hoc est, 
adulterinarum spicarum rationalium. » 

(98) Ἐν ἐμοί. Al. ἐμέ. Et mox, περὶ αὐτοῦ λαλεξ 


5: ORATIO IN OCCURSUM DOMINI. 


SR 


ατῶσιν xal ἀνάστασιν xoliów àv τῷ "opa, À positus est in ruinam el resurrectionem multorum in 


zal elc onpeior ἀντιλεγόμεγον * σημεῖον ἀντιλεγό- 
µενον τὸν σταυρὸν προσαγορεύσας. Διὰ τί, Ἐπειδὴ 
iv αὐτῷ τῷ σταυρῷ πολλοὶ τῶν ἀπίστων ἀντιλογίας 
αροσένεγχαν τῷ Κυρίῳ, xai λόγοις καὶ ἔργοις χω» 
μῳδοῦντες, ὄξος ποτίζοντες, χολην προσάχοντες, 
ἀχάνθινον στέφανον περιθέντες, λόγχῃ τὴν πλευρὰν 
νύττοντες, χεροὶ ῥαπίζοντες, ὀνειδιστιχοῖς βοῶντες 
λόγηις" "Α.1Ίους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σᾶῶ- 
σαι. Τοῦτο οὖν ἑρμηνεύων ὁ Συμεὼν ἔλεγε Kal elc 
εημεῖον ἀντι.1ογόμενον. Πολλοὶ γὰρ ἀντεῖπον ᾿ ὅ τε 
Πέτρος ἠρνήσατο, καὶ πάντες ol. ἀἁπόστολοι ὡς ἁποί- 
µαντα πρόδατα διεσχορπἰζοντο * ἓν τῷ οὖν σταυρικῷ 
equzít, xa αὐτῆς τῆς Παρθένου ἐπεπλήρωτο ἡ xap- 
tz λύπης: διὸ xaX ἔλεχε * Διὰ τί μὴ προδτολεύτησα, 


ΔΙ τί δὲ τὴν ἡμέραν ταύτην χατέλαδον; Παρθένος B 


µεμέντχα., xai μείζονα µητρφοις τοῖς σπλάγχνοις δά. 
χνοµαι. Τούτους τοὺς ἀπείρους λογισμοὺς τῆς Παρ- 
Δένου, ῥομφαίαν ὁ Συμεὼν προσηγόρευσεν, ὡς νύττον- 
τας τὰ ἐνδόσθια, ὡς σχάνδαλα προσοἰσοντας, καθὼς 
x3 6 Κύριος προεῖπε' Πάντες ἐν ἐμοὶ σκανδαΊι- 
σθήσεσθε ἐν τῇ »υκτὶ ταύτῃ’ ὅθεν καὶ ἐπήγαγεν Ó 
Συμεὼν φάσχων Καὶ co δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν 
ἑμεἱεύσεται ῥομφαία, ὅπως ἂν ἁποκαβυφθῶσιν &x 
πολλῶν καρδιῶν διαΊογισμοί. "Opx πῶς τοὺς 
ἀπεέρους διαλογισμοὺς ῥομφαίαν προσηγόρευσεν ὁ 
Συμεὼν, ὡς νύττοντας tà ἑνδόσθα, ὡς ἁπτομένους 
νεφρῶν xai μυελῶν. Τούτοις δὲ περιέπεσεν fj Παρθέ- 
vos Μαρία (29), µηδέπω τὴν δύναμιν τῆς ἀναστάσεως 


£Xiz- xa ὅτι Ex γειτόνων 1j ἀνάστασις, οὐδέπω ἐγί- σ 


wocxrv. Ὅθεν μετὰ την ἀνάστασιν, οὐχέτι ῥομφαία 
δίστοµος" ἁλλ᾽ εὐφροσύνη καὶ ἀγαλλίασις. Σημεῖον 
φοΐνυν ἀντιλοχίας, τὸ σταυ ριχὸν σημεῖον ὁ Συμεὼν 
προσηγόρευσεν, kv ip καιρῷ ῥομφαία λογισμῶν τὴν 
Παρθένον (40) διῆλθεν. "Ἔστι δὲ πάντως εἰπεῖν τινα ᾿ 
Καὶ πόθεν ἡμῖν 1) ἀπήδειξις» "EE αὐτῶν τῶν tou Κν- 
píoo διδα γμάτων. "Axous αὐτοῦ λέγοντος 'H γενεὰ 
αὕτη, Τεγεὰ πονηρά ἐστι" υηµεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ 
σηµεῖὀν οὗ δοθήσεται αὐτῃ, εἰ μὴ τὸ σημεῖον 
Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. Ὥσπερ Τὰρ ἦν Ἰωνᾶς ἐν τῇ 
χουλίᾳ τοῦ χήτους, οὕτως ἔσται καὶ ὁ Yióc τοῦ 
ἀνθρώπου àx τῇ καρδἰᾳ της γῆς, τρεῖς ἡμέρας καὶ 
τρεῖς γύκτας. 'Opds πῶς τὸ σταυρικὸν πάθρς ση» 
μεῖον προσηγορεύθη, οὗ µόνον ἐν τῇ Καινῇ Διαθήχῃ, 
ἀλλὰ καὶ ἓν τῇ Παλαιᾷ; Σφόδρα γὰρ τὰ παλαιὰ συµ- 
φωνεῖ τῇ Néq. Auk τί; Ἐπειδὴ εἷς xai ὁ αὐτὸς θεὸς 
ὁ χἀχεῖνα νοµοθετήσας, καὶ ὧδε βραθεύσας. Καὶ τίς 


τούτοις μάρτυς; Αὐτὺς ὁ Κύριος. ΄Αχουε αὐτοῦ λέ- 


χοντος ἐν τῷ προφήτῃ Ἰεζεχιλλ, πρὸς τοὺς θεριστὰς 
ἀγγέλους, τὴν καθολικἣν συντέλειαν µηνύοντος, οὗ” 
τω λέγων Mh φείσησθε τοῖς ὀφθαΛμοῖς ὑμῶν, 


το Matth. xxvii, 42... Με). xxvi, 9J. "'* Luc 


ιέχεσε» ἡ Παρθένος dapla. 1n 
has autem incidit Virgo Maria : nempe, cogitationes 
gladii instar animam pervadentes, quod nondum 
scires vim resurrectionis. Et haec ab Origene accepta 
hom. 47 in Luc. non probanda sententia, in qua 
etiam fait Cyrillus et alii, Potuit sane, nulla tali 
iguorantia laborans Maria, compassionis affectu et 


(59) Τούτοιςδὲπε 


Israel ; et in signum cui coniradicatur : signum eui 
contradicitur, crucem appellans. Quamobrem? Quia 
muli inüdeles in ipsa cruce contradixerunt Do- 
mino, et verbis et factis traducentes, potantes aeeto, 
fe] admoventes, imponentes coronam spineam, lan- 
cea fodientes latus, manibus dantes alapas, probro- 
sis clamoribus sugillantes : Alios salvos fecit, se 
ipsum nen potest salvum facere **. Hoc ergo expo- 
nens Simeon, dicebat : Et in. signum cui contradi- 
catur. Multi siquidem contradixerunt, quando Petrus 
negavit; quando omnes apostoli velut oves pasto- 
rem non habentes, fuerunt dispersi. Fuit ergo ipsius 
etüam Virginis cor tristitia impletum, in crucis 
signo. Quare etiam dicebat : Utquid non prior vi- 
vis excessi? quid ad hane diem perveni? Virgo 
mansi, et ita nianens, majores maternis visceribus 
dolores sentio. Hasce innumeras Virginis cogitatio- 
mes Simeon appellavit gladium, velut quz scandala 
allaturze, viscera vulnerarent : quemadmodum etlam 
praedixit Dominus : Omnes ín. me scandalum patie- 
mini in nocte ista '". Ünde etiam adjecit Simeon 
in hzc verba : Et tuam ipsius animam dolorís gla- 
dius. pertransibit, ut revelentur ex multis cordibus 
eogilationes '*. Vide ut Simeon innumeras cogita- 
tiones gladium vocaverit ; velut quie ferirent visce- 
ra; velut que renes medullasque contingerent. In 
has autem incidit Virgo Maria, quod nondum sciret 
vim resurrectionis, quod etiamnum resurrecWionem 
in propinquo esse ignoraret. Uude post resurrectio- 
nein, non jam amplius gladius anceps, sed να 
aique exsulíauo est. Signum igitur contradictionis, 
erocis signum Simeon appellavit, quo tempore co- 
gitationum gladius Virginem pervasit. Sed prorsus 
aliquis dicat : Unde vero hae demonstraveris? Ex 
ipsa Doinini doctrina. Audi illum dicentem : Gene- 
ralio hec, generatio nequam est : signum querit, et 
signum non dabitur ei, nisi siguum Jone prophete. 
Sicut. enim fuit Jonas in ventre ceti : sic erit Filius 
hominis in corde terre, tribus diebus εί tribus nocti« 
bus 75. Vides ut crucis supplicium dictum fuerit 
signum, non solum in Novo Testamento, sed etiam 
in Veteri ? Admodum enim consonant vetera Novo 
Testamento. Quamobrem? (Quia unus el idem Deus 


D e»t, qui illa sanxit, et hic ordinavit. Quis vero bis 


testis fuerit? Ipse Dominus. Audi enim eum dicen- 
tem in propheta Ezechiele ad angelos messores, 
dum universalem consummationer annuntans ail : 
Ne parcite oculis vestris, 6ἱ ne miseremini semen, 
neque juvenem, neque virginem, et puerum et mulie- 
res interficite ad internecionem. Eos autem qui signum 


. n, 95. !* Luc. xi, 29, 50; Matth. xn, 59, 460. 


maternis visceribus, dira illa Filii passione intime 
cruciari ; ut eliam ex zelo diving glorie, quam tante 
in Jesum parricidio Judeorum videbat immanite* 
conculcari ut ne scandalum dicam in cruce futu- 


rum, ad quod przcipue Simeon respicere videtur. 


' Nidendus Beda, etc. 


(40) Th» Παρθένου. M. Thy ψυχὴν τῆς Παρθένου. 


t9 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


0 


gestant in frontibus, ne tetigeritis'. Vide signum et 4 καὶ μὴ ἐ-εήσητε αρεσδύτην,. μηδὲ γεανίσκον’ 


Veteris eL Novi Testamenti; est enim ipsa crux 
qua: salvat mundum, per Jesum Clristum Dominum 
nostrum : cui gloria et imperium, nunc et semper, 
et in saecula ssculoruin. Amen. 

ὁ σταυρὸς ὁ τὸν χόσµον σώζων ' διὰ Ἰησοῦ τοῦ 
τος, νῦν χαὶ ἀεὶ, xal εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 
ORATIO 1li. 

In Lasarum quatriduanum*!., 

l. Profer rursum in medium Joannem evange- 
listam. Bonum est ut consideremus resurrectio- 
nis primitias. Audisti enim nuper dicentem : Ante 
sez dies Pasche venit Jesus Bethaniam, wbi erat 
Lazarus quem suscitavit α mortuis **..— Vidisun' 
resurrectionis primitias, precedenti typo in Lazaro 
designatas, quas cognovit (ldelis populus? Agnove- 
runt turbe, et pontifices miraculum transferentes 
in occasionem invidiz, probris insectati sunt, Plane 
inviderunt suscitato Lazaro, cum post ejus resur- 
rectionem quam audisti, consilium inierint ut eum 
interficerent, Vidistin' exsuperantem invidiam ? Co- 
gitaverunt ipsi interficere, quem Dominus suscita- 
verat 55: non conscii fore, ut quamvis interfecerint, 
facile sit Domino ut iterum amicum resusrilet. 
Consilium inierunt ut Lazarum interficerent, Nihil 
ita mordebat Judzos sicut resurrectio Lazari. Huic 
uni miraculo nequiverant calumniam inferre. Ceci 
4 nativitate illuminationem fuerant calumniati, di- 
centes : Hic est ; non est hic, similis ei est **. Fuerant 
calumniati suscitationem filie Jairi, dicentes gra- 
viori depressam somno, non consummato morbo 
fuisse traditam **. Suscitationem filii vidus unige- 
niti fuerant calumniati, dicentes simulasse niortem, 
non mortis absorptum tyrannide δὲ, Exsiccatam fi- 
cum calumniati erant, dicentes aruisse velut acci- 
sam, non siccatam sermone Dominico 57. Aquz in 
vinum mutationi intulerant calumniam, diceutes 
jam in cona temulentorum rem esse, nec irrisionem 
percipientium ** ; soli suscitationi Lazari non potue- 
rant inferre, Viderant ipsum Lazarum : vir insignis 
erat: pompe funebri fuerant comites; viderant 
signatum sepulerum, fuerant pro more consolati 
velut in parentalibus et demortui epulo. Fuerant 


xal παρθένο» καὶ παιδίον, καὶ rvraixac θανατώ- 
σατε εἰς ἑξά.ειψι». Τοῖς δὲ ἐπιφερομένοις ἐπὶ 
τῶν μετώπων τὸ σηµεῖον, μὴ ἄψησθε. "los τὸ ση 

μεῖον τῆς Παλαιᾶς xal τῆς Νέας. Αὐτὸς Υάρ ἐστιν 


Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα χαὶ τὸ χρά- 
Αμήν. 


ΛΟΓΟΣ T". 
Elc τὸν τετραήμερο Λάζαρο». 

A'. Φέρε πάλιν elo μέσον τὸν εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην, 
χαλὸν γὰρ τὴν ἀπαρχὴν τῆς ἁἀναστάσεως σχοπήσαι. 
Ἔχουες γὰρ αὐτοῦ ἁρτίως λέχοντος * Πρὸ £5 ἡμε- 
ρῶν τοῦ Πάσχα, ᾖ.θεγ ὁ Ἰησοῦς εἰς Βηθανίαν, 
ὅπου ἦν Λάζαρος, ὃν ἤγειρεν ἐχ νεκρῶν. Ἴδες τὴν 


B ἀπαρχὴν τῆς ἀναστάσεως tv Λαζάρῳ προτυπωθεῖσαν, 


ἣν ὁ πιστὸς ὄχλος ἑγνώρισεν; Οἱ ὄχλοι ἐγνώρισαν, 
καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἑλοιδόρησαν, τὴν θαυματουργίαν εἰς 
βασχανίαν µεταθαλόντες. "Όντως ἑἐθάσχαναν "τὴν 
ἀνάστασιν Λαζάρου, ὅτι μετὰ τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ. 
fc Ίχουες, συνεθουλεύσαντο αὐτὸν ἀποχτεΐῖναι. Ἴδες 
βασκανίας ὑπερθολῆν; "Ov ὁ Κύριος γειρεν, αὐτοὶ 
ἀποχτεῖναι διενοήθησαν, μὴ συνειδότες, ὅτι χᾶν αὐτοὶ 
ἀποχτείνουσι, πάλιν χοῦφον τῷ Κυρίῳ ἀναστῆσαι τὸν 
φίλον....Συνεθουλεύσαντο τὸν Λάζαρον ἀποχτεῖναι. 
0ὐδὲν οὕτως ἑδρίμυττε τοὺς Ἰουδαίους, ὡς ἡ ἀνά- 
στασις τοῦ Λαζάρου. Τοῦτο µόνον τὸ θαῦμα οὐκ ἴσχυ- 
σαν συχοφαντῆσαι. Τὴν ἀνάδλεφιν τοῦ Ex. γεννητῆς 
τυφλοῦ ἐσυχοφάντησαν λέγοντες * Οὗτός ἐστιν * οὐχ 
οὗτός ἐστιν * ὅμοιος αὐτοῦ ἐστιν. Thy ἔγερσιν τῆς 
θυγατρὸς Ἰαήρου ἑαυχοφάντησαν (41), λέγοντες, ὡς 
χατηνέχθη, χαὶ οὐ τελείῳ θανάτῳ παρεδόθη. Τὴν 
ἀνάστασιν τοῦ υἱοῦ τῆς yfipag τοῦ μονογενοῦς ἐσυ- 
χοφάντησαν λέγοντες, ὡς τὸν θάνατον ἑσχηματίσατο, 
χαὶ οὐχ ὑπὸ τῆς τυραννίδος τοῦ θανάτου χατεπόθη. 
Τὴν ξηρανθεῖσαν συχΏν ἑσυχοφάντησαν λέγοντες, ὡς 
τρυγωνισθεῖσαν, καὶ οὐχ ὡς Δεσποτιχῷ ῥήματι ξη- 
ρανθεῖσαν. Τὴν τοῦ ὕδατος εἰς οἶνον μεταθολὴν ἔσν- 
χοφάντησαν λέγοντες, ὡς δη τῶν Ey τῷ δείπνῳ µε- 
θυσθέντων, xat μὴ εἰδότων τὴν χλεύην. Thy ἀνάστα- 
σιν µόνην τοῦ Λαζάρου οὐχ ἴσχυσαν συχοφαντῆσαι. 
Ἴδον αὐτὸν Λάζαρον ΄ ἐπίσημος ἣν ὁ &vfjp* Ἠχολού- 
θησαν τῇ χηδίᾳ * ἴδον τὸν τάφον αφραγιζόμενον ' παρ- 
εμυθῄσαντο χατὰ τὸ εἰωθὸς, ὡς ἐν περιδείπνῳ θανά- 


consolati Martham et Mariam sorores Lazari. Nove- [) του. Παρεμυθήσαντο Μάρθαν xal Μαρίαν τὰς ἁδελ- 


rant tres dies habere, accurate depositum in monu- 
mento, esseque quatriduanum mortuum ; undequa- 
que dissolutis artubus, minutis carnibus, nervorum 
colligatione divulsa, dissipatis visceribus, ventre de- 
fiuente. Cum essent horum conscii, ac repente vi- 
dissent resuscitatum Lazarum incolumem, nocfhm 
velut ex torno, totam juvenem vegelamque ac reni- 
dentem speciem, turbati fuerunt; parum abest ut 
ne exspirarent, non invenientes quibus praetextis 


9* Ezech. 1x, 5, 6. ** Joan. χι, 17 sqq. 


φὰς τοῦ Λαζάρου * ἔγνωσαν ὅτι τέσσαρας ἡμέρας εἷ- 
χεν, ἀχριθῶς bv τῷ µνηµείῳ χατατεθεὶς, καὶ ὅτι τε- 
τραημµερος νεχρὸς, πάντοθεν ἔξαρθρος, τῶν  σαρχῶν 
µειωθέντων, τῆς νευροστασίας διασπασθείσης, τῶν 
ἑνδοσθίων διασκορπισθέντων, τῆς Υαστρὸς ἐχχνθεί- 
ὅης. Ταῦτα συνειδότες, ὡς ἴδον ἀθρόον τὴν ἀνάστα- 
cw Λαζάρου σῶαν, &pvlav ὡς ἀπὸ τόρνου στίλδου- 
σαν τὴν παννεωαίαν, ἑταράχθησαν. Μικροῦ δεῖν 
ἀπέφνξαν, μὴ εὑρίσχοντες λόγους προφασιλογίας, τὸ 


** Joan. τη, 1. ** Joan. arr, 10. 5 Joan. 13, 8. ** Marc. v, 


99; Luc. vi, 52. ** Luc. vi, 441. Matth, xxi, 19; Marc. xi, 45. ** Joan. it, 9. sqq. 


(M) 'Ecvxogdreqcav. Saltem potuerunt 9ljqva 
specie calunniari; quomo:lo reliqua accipi debent? 
solam euim expresse cac illuminationem Joan. 1v 


legimus passam calumniam : τὸ, κατηνέχθη signit- 
eantissimutn est. 


81 ORATIO IN LAZARUM QUATRIDUANUM. 


62 


Ὡς συχοφαντῄσουσι τὴν ἀνάστασιν Λαζάρου, τῆς Α verbis Lazari resurrectionem calumniarentur, 8 


ευ Χριστοῦ πραγµατείας τοῦτο κατασκευασάσης. 

Β.Τί ἐστι, τῆς τοῦ Κνρίου πραγµατείας τοῦτο πα- 
(ασχενασάσης; "Axouc διὰ βραχέων. ἩἨνίχα Λάζαρος 
vh» παροῦσαν ζωὴν ἀπεδύσατο φυσιχῶς, οὐκ ἣν ὁ 
Κύριας Βηθανίᾳ παρὼν τοῖς σωματιχοῖς ὀφθαλ- 
μοῖς (42)- τῇ δὲ θεότητι πανταχοῦ παρὼν, xai τὰ 
κάν-α πληρῶν. Merk γὰρ τέσσαρας ἡμέρας τοῦ τα- 
φΏναι τὸν Λάζαρον, ᾖλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς Βηθανίαν, 
tb» ἀνάστασιν τοῦ φίλου χωμῳδῆσαι, "ὖθεν xal τοῦ 
Ξαραγενομένου ἓν Βηθανίᾳ, ὡς Ίχουσε Μάρθα f, 
ἀδελφὴ Λαζάρου, ἕδραμεν, ἕἔσπευσε, προέπεσεν ἓν 
αρακλήσει, αἱρετικὴν πρεσδείαν προσφέρουσα (45). 
Προπετῶς γὰρ ἔφασχε τῷ Κυρίῳ λέγουσα * Κύριε, el 
ἧς ὧδε, οὐχ ἂν ἀπέθανεν ὁ ἁδεΊφός µου. Kal 
"τν οἶδα, δει ὅσα ἂν αἰτήσῃ τὸν Θεὸν, δώσει σοι 
€ θεός. 'O δὲ Κύριος αὐτὸς, πέλαγος ὢν µαχροθυ- 
μίας, ἀπεχρίνατο λέγων" TI λέχεις, Μάρθα; Κύριον 
χαλεῖς, καὶ Κύριον ἀγνοεῖς ; Οὐχ ἥμην ὧδε; Μικρὸν 
χαρτέρησον ᾿ &v τάχει γὰρ παρὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου µα- 
θήσῃ. Ἀναστήσεται γὰρ ό ἀδε.Ίφός σου. Συγγινώσχω 
σι. Μάρθα. Μεθύεις γὰρ τῇ λύπῃ (44). "Ὥσπερ αὐτῇ 
εἶπεν: Καλῶν μεθύων σφάλλεται * ὅτε ἐχνήψεις, τότε 
σοφρωνισθήσῃ. ᾿Αγαστήσεται γὰρ ὁ ἀδελφός σου. 
Ἡ δὲ Μάρθα, xai οὕτως συμπεριενεχθεῖσα (45) ἀνθρω- 
πίνοις ῥήμασιν, ἀνθυπένεγχε τῷ Κυρίῳ λέγουσα" 
Οἶδα ὅτι ἀναστήσεται ἐν τῇ ἑσχάτῃ ἡμέρᾳ. Ὁ δὲ 
Κύριος πρὸς αὐτήν * Τί θαµθεύεις, ὦ Μάρθα”; Τί εἰς 
μαχρὰς ἐλπίδας τὴν ἀνάστασιν ἀναδύῃ; Ἡ ἀνάστα- 
σές σοι διαλέγεται, καὶ περὶ ἀναστάσεως διαλέγῃ; 
Ew εἰμι ἡ ἀνάστασις xal ἡ ζωή. ὁ πιστεύων 
εἰς ἐμὲ, κἂν ἁποθάνῃ, ζήσεται. 


Γ. Ταῦτα τοῦ Κυρίου διαλεγοµένου, μικροῦ δεῖν πᾶσα 
f πόλις Βηθανία χατέδραµεν εἰς τὴν παρουσίαν τοῦ 
Κυρίο, οὗ θαυµμάσαι, ἀλλὰ γελάσαι. Οὐχ εἶχον γὰρ 
ἑλπίδα, τετραημερον νεχρὸν ἀναστῆσαι. Τί οὖν ὁ 
Κύριος; Ὡς εἶἴδε τοσοῦτον πλῆθος χαταδραμὸν, xol 
ὅτι ἄξιοί celat, χαὶ ἰχανοῦσι πρὸς μαρτυρίαν τοῦ µέλ- 
Άοντος παρ᾽ αὐτοῦ ἀνεγείρεσθαι, ἀποχριθεὶς πρὸς αὖ- 
τοὺς ἔφη * Ποῦ τεθείκατε τὸν Λάζαρο»; "Ag" obx 
ἔδιι τὸν τόπον ὁ τοῦ τόπου Δεσπότης; "Ἠδει τὸν τό- 
xov, ἀλλ’ ἑπραγματεύσατο τὸν τρόπον, ὅπως πάντες 
αὖθις ἀναγχασθέντες ἐἑπαχολουθῄσωσι τῷ Ἰησοῦ, ἵνα 
ajzuyt θεασάμενοι τὴν ἀνάστασιν ἀναμφίθολοι xf pu- 


Christi arte molita. 

Π. Quznam porro sit illa Domini sic moliti ars, 
paucis accipe. Quando Lazarus natura exuit przesen- 
tem vitam, non erat Dominus in Bethania praseng 
corporeis oculis : qui tamen est ubique deitate prze- 
sens, et omnia replet. Post quatnor dies sepulti La- 
zari venit Jesus Bethaniam, amici resurrectionem in 
theatrum acturus, Unde etiam cum eo advenisset : 
ut audivit Martha soror Lazari, cucurrit, properavit, 
accidit, legationem sua voluntate assumptam sup - 
plex obivit. Precipitantius enim allocuta Dominum, 
d'xit : Domine, si fuisses 'hic, frater meus non fuis- 
sel mortuus : sed el nunc scio quia qu&cunque po- 
posceris a Deo, dabit tibi Deus. Dominus autem, 


B ipse longanimitatis pelagus, respondit dicens: Quid 


dicis, Martha? Vocas Dominum, nec Dominum ce- 
gitss? Non hic eram? Modicum sustine : cito eniin 
noveris ex tuo fratre : Resurget enim frater tuus. 
lJgnosco, Martha: pra tristitia enim ebria es. Ac 
»i ei diceret : Errat a bonis qui est ebrius. Cum 
emerserit, tunc sapueris. Resurget enim frater tuus. 
Martha vero, si quoque verbis bumanis obsecuta, 
ex adverso intulit, dicens Domino : Scio quia re- 
surget in novissimo die. At Dominus ad illam ; Quid, 
Martha trepidas ? Quid in longam spem resurrectio- 
nein. revocas? Teeum resurrectio disserit, et de 
resurrectione disceptas ? Ego sum resurrectio et 
vila ; qui credit in me, etiamsi mortuus. (ueri, 
vivet. 


ΠΙ. Hos Domino conferente sermones, parum 
abfuit ue tota urbs Bethania ad adventum ejus ac- 
curreret, non admirationis causa, sed irrisionis . 
non enim sperabant fore, ut quatriduanus resur- 
geret. Quid igitur Dominus ? Ut vidit accurrisse 
tantam. multitudinem, ac dignos esse quibus ha- 
beretur fides, idoneosque ut suscitando ab ipso te- 
stimonium deferrent, respondens ad illos ait: 
Ubi posuistis. Lazarum ? Nunquid non sciebat lo- 
cum, loci Dominus? Plane noverat, sed modum 
negotialur, ut oinnes subinde coacli sequantur Je- 
sum, quo ipsis oculis conspecta resurrectione, prz- 


χες Yévovtat. Ποῦ τεθείχατε abcóv ; Οἱ δὲ ἕπερω- p cones fierent omni majores exceptione.Ubi posui- 


εηθέντες εἶπον πρὸς αὐτόν * "Epxov, xal ἴδε. Τοῦ 
& Ἰησοῦ βαδίζοντος, xaX ἐπὶ τὸν τάφον σπεύδοντος, 
ὁ ἀχολουθῶν ὄπισθεν ὄχλος ἀντέλαδε πρὸς ἑαυτὸν, 
λέγων" Τί θέλει οὗτος τὸν τάἆφον Λαζάρου θεάσασθαι ; 


(42) Oóx ἦν παρὼν τοῖς σωματιχοῖς ὀφθα.μοῖς. 
Est bic modus praesenti in tenninis D. Tho. I p. 
ipseque, quo Deus dicitur in omnibus esse per ργῶ- 
sentiam ; eo modo quo rex omnibus coram positis 
et in prospectu, adest praesens : vixque fuerit us- 
quam scholz theologia sic Patribus expressa. 

(45) Ἐν παραχ.ήσει, αἱρετιχκὴν» απρεσδείαν 
αροσφέρουσα. Forte προφέρουσα΄ ipsa supplica- 
tone, ultro se legationem assumpsisseostendit; vel- 
u quodam calore, inconsideratiusque Dominum 
allocuta, προπετῶς, sola nimirum frairis suscita. 


stis eum? Qui autem fuerant interrogati dixerunt 
ei : Veni et vide. Porro ambulante Jesu et ad se- 
pulerum properante, qui pone sequebatur populus, 
apud se conferebat, dicens : Quid hic sepulerum 


tione et morte obversante animo, cui deprecanize 
sic festina Domino occurrisset. 

(44) Μεθύεις τῇ ἀύπῃ. Dicitür «b µεθύειν meta- 
phorice de quocunque immoderato aífectu, quo 
quis velut sensibus moveatur. Dionys. Halicar. l. n: 

«Μεθύετε τῷ µεγέθει τῆς ἑἐξουσίας. S. Chrys. de 
Abraham to. 1 Fronton. ubi is videri potest. 

(45) Συμπεριεγεχθεῖσα. Velut adblandiens, εἰ 
gratiose quasi acquiescendo respondens, alio tamen 
detortis verbis Dominicis ; ad aliam scilicet resur- 
rectionem, quam pro qua supplex Dominum rogaret, 


665 


S. AMPHILOCHH ICONIENSIS EPISCOPI 


64 


Lazari vult videre ? Si est Del Filius, suscitabit eum. A El Υἱός ἐστι τοῦ Θεοῦ, τοῦτον ἀναστήσει. Tov γὰρ 


Quod enim ad eos spectat quos recens mortuos sus- 
citavit, nescimus. Unde ergo sciverimus? Si erant 
perfecte mortui, hunc suscitabit, eoque cognosci- 
mus esse re vera Dei Filium. Unde et Martha ta- 
libus se sermonibus facilem przebens, accessit et ipsa 
ad Dominum, dicens: Quo pergis, Domine? Quid 
vis videre sepulcrum Lazari? Quid refricas dolo- 
rem nostrum ? Quid luetum exsuscitas? Quid vis 
videre sepulcrum? Nihil enim, Domine, inde retule- 
ris cominodi : jam fetet, quatriduanus est. enim. Do- 
minus autem ad Martliam:; Nonne diai tibi, quoniam 
si credideris, videbis gloriam Dei ? Mihine dicis, Jam 
feiet ? Boror tua ungit unguento, ipsaque in infideli- 
tate denigraris? Volo videre sepulcrum amici mei. 


προσφάτως τελευτησάντων, ὧν fiyetpey, οὐχ ἐπιστά-- 
pea. Πόθεν οὖν ἴσμεν ; El τελείῳ θανάτῳ παρεδόθτ-- 
σαν, τοῦτον ἀναστήσει, xal γνῶσιν λαμθάνοµεν ὅτε 
ἀληθῶς θεοῦ Υἱός ἐστιν. "θεν καὶ ἡ Μάρθα τοῖς 
λόγοις τοιούτοις συμπεοιενεχθεῖσα, προσῆλθε τῷ K u- 
pit» xai αὑτὴ λέγουσα ' Ποῦ πορεύῃ, Δέσποτα; Τί θέ- 
λεις τὸν τάφον ἰδεῖν Λαζάρου; Tl τὴν ὀδύνην ἡμῶν 
ἀναξέεις; Τί τὸ πένθος ἐπεγείρεις; Τί θέλεις τὸν τά- 
φον ἰδεῖν; Οὐδὲν γὰρ ὠνήσῃ, Δέσποτα. "δη ὅζ8ε, 
τετραήµερος γάρ ἐστιν. Ὁ δὲ Κύριος πρὸς τὴν 
Μάρθαν ' Ovx εἶπόν σοι, ὅτι ἑὰν πιστεύσῃς, ὄν'ῃ 
τὴν δόξαν τοῦ 650v ; Ἐμοὶ λέχεις, δη ὄζει; Ἡ 
ἁδελφή σου pups, xal σὺ καπνίζῃ ἐν τῇ ἀπιστίᾳ ; 
Θέλω τὸν τάφον ἰδεῖν τοῦ φίλου pov. 


ΙΥ. His Domiuus dictis, ad sepulerum proces- B Δ’. Ταῦτα εἰπὼν ὁΚύριος, ἐπὶ τὸν τάφον ἑπορεύετο” 


sit , jamque illi propinquus, ut tantum vidit monu- 
mentum, statu. laerymatus est. Quid vero ei 
quem erat suscitaturus, opus lacrymis? Utique la- 
crymatus est Dominus, uf! qui sapienter omnia 
gereret. Est enitn lacrymatus ad tumulum, ut quid 
ji qui comites adh:esissent de ipso suspicionis ha- 
bereut animo repositum proderet. Unde etiam ut 
viderunt laerymantem, humanum denuo aliquid 
passe turbe, coperunt conferre invicem, ac di- 
cere : Ecce quomodo amabat eum. Νοη poterat, qui 
auseitevi* mortuos »^ czcis resiituit visum, facere 
ut me hic morerewur, siquidem eum sic amabat ? 
Dominus autem ut eos adbuc liumana vidit loquen- 
tes, illis respondit ; Erat mihi non grave, ut Lazari 
vitam, quemadmoduwi etiam Elie οἱ Enoch, reti- 
nerem : nemo tamen vestrum , mea illam voluntate 
reliperi cognovisset. Idcirco perimisi ut morte ab- 
sorberetur, quo accuratius vitae et mortis habere 
me potestatem docerem, Moxque ad eos Dominus, 
ut omnes clare nostis : Hevolvite lapidem. Judzis 
injunxit ut revolverent lapidem (46). Vide ut om- 
nia prudenter gesserit, testes probatissimos re- 
surrectionis Lazari faciens.  Revolvite lapidem. 
Concessit discipulis ut sermone montes transfer- 
rent **, et ipse non revolvit lapidem? Verum, 
ut dixi , omnia sapienter ad utilitatem gerens , 
dixit Judais : Revolvite lapidem , ut ex ipso fe- 
retri fetore, putruisse defunctum, non furto fuisse 
sublatum discerent, Revolvite lapidem. Ut autem 
illi murmurantes revolverunt (mordebat enim ef- 
frenata capuli olentia) : cum itaque qui aderaut 
revolvissent lapidem, confestim clamavit Dominus, 
dicens : Lazare, veni foras. Herus est qui vocat : 
ne quis contradixeril. Lasare, veni foras; certam 
fidem sorori*tuz: Martha facito ut jubeam, non ut 
supplicem. Lazare, veni foras. Priusquam descen- 
dero, pereurre, et edissere in te arrhabonem : in 
me autem, quod perfectum est. Lazare, veni foras. 


ϱ Μου], xvni, 19. 


(46) Judeis injunxit ut revolverent lapidem. Hec 
desunt in Graecis, sed sensus constat. 
(47) "Etdxpvcs. Littera vitiosa. 
(48) Πρὸ τοῦ xatéA0« E5eA0s. Perit lepos Grz- 


καὶ πλησιάσας τῷ τἆφψ, μόνον εἶδε τὸ μνημεῖον, εὖ- 
θέως ἐδάχρυσε. Τίς ἡ χρεία δαχρύειν, ὃν ἤμελλεν 
ἐγείρειν; Ἐδάχρυσε (47), διὸ συνετῶς πάντα 6 Κύ- 
pro; σοφῶς ἑπραγματεύσατο. Ἐδάχρυσε γὰρ Evt τον 
τάφον, ὅπως τῶν ἀχολουθησάντων τὴν γνώμην δηµο- 
σιεύσῃ, οἵαν ἔχουσι περὶ αὐτοῦ ὑποψίαν. Διὸ xal ὡς 
εἶδον αὐτὸν δαχρύσαντα, ἀνθρώπινα πάλιν παθόντες 
οἱ ἀχολουθοῦντες ὄχλοι, ἤρξαντο πρὸς ἑαυτοὺς ἀντι- 
θάλλειν χαὶ λέγειν’ Εἶδες πῶς ἐφίλει αὐτόν; 'O νε- 
χροὺς ἐγείρας, xaX τυφλοὺς ὁμματώσας, οὐχ ἑδύνατο 
ποιῆσαι ἵνα xal οὗτος μὴ ἀποθάνῃ, εἰ ἄρα obw; 
ἑφίλει αὐτόν; 'O δὲ Κύριος, ὡς εἶδεν αὐτοὺς ἔτι 
ἀνθρώπινα λαλοῦντας, ἀπεχρίνατο πρὸς αὑτούς' Κοῦ- 
φον μὲν Ἂν gov παρακατασχεῖν τὴν ζωὴν Λαζάρου, 
ὡς xai τοῦ Ἠλία καὶ τοῦ "Ewoy, ἀλλ οὖδεις ὑμῶν 
ἑγίνωσχεν, ὅτι τῇ Eu] θελήσει ἡ ζωὴ Λαζάρου xa- 
ρακατέχεται. Auk τοῦτο συνεχώρησα ὑπὸ τοῦ θανάτου 
αὐτὸν χαταποθῖΏναι, ὅπως ἀχριθῶς µάθητε, ὅτι ζωῆς 
xai θανάτου τὴν ἐξουσίαν ἔχω. Καὶ εὐθὺς πρὸς ab- 
τοὺς ὁ Κύριος, χαθὼς ἴστε πάντες σαφῶς 'Axoxvu- 
λίσατε τὸν AiQov. Βλέπε πῶς πάντα σοφῶς ἔπρα- 
γματεύσατο, μάρτυρας ἀχριδεῖς τῆς ἀναστάσεως Λα- 
ζάρου καθιστῶν. ᾽Αποχυίσατε τὸν «ίθον. Toi, 
μαθηταϊῖς ἐπέτρεπεν ὄρη μεταγαγεῖν λόγῳ, xat αὐτὸς 
λίθον οὐχ ἀπεχύλισεν; ᾽Αλλὰ πάντα σοφῶς, χαθὼς 
προεῖπον, πραγματευύµενος πρὸς λυσιτέλειαν, ἔλεγε 
vot; Ἰουδαίοις, ᾽Αποχυ.ίσατε τὸν «ίθον, ὅπως ἓξ 
αὑτῆς τῆς νεχροφόρου ἀποφορᾶς µάθωσιν ὅτι ἑσάπη 
xaX οὐχ ἑχλάπη. 'AzoxvA(cats τὸν «Ίθον. Τῶν ὃδ 
ἀποχυλισάντων μετὰ γογγυσμοῦ (ἑδρίμυττεν γὰρ αἎ- 
τοὺς ἡ νεχροφόρου δυσ]νιος ἀποφορά)' ἀποχυλισάντων 
δὲ τῶν παρόντων τὸν λίθον, εὐθέως ἐθόησεν ὁ Κύριος 
λέγων Αάζαρε, δεῦρο ἔξω. Δεσπότης ὁ χαλῶν, οὐ- 
δεὶς ὁ ἀντιλέγων. Λάζαρε, δεῦρο ἔξω' πληροφόρησον 
Μάρθαν τὴν ἁδελφήν σου, ὡς χελεύω, χαὶ οὐχ ἴχε- 
τεύω. Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. ἹἩρὸ τοῦ χατέλθω, ἔξελ- 
65 (48): ἐν σοὶ τὸν ἀῤῥαδῶνα, Ev ἐμοὶ τὸ τέλειον. 
Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. 


cus in suavi illa propositionis solins eommutatione, 
Tuergo, priusquam morte inferna petam, esto ho- 
minibus przco; tuzmet resurrectionis, ut primilia- 
rum : mezque illius, ut. perfecti; nempe ut ejus, 


ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM. , 


66 


Ε. Mh οἵου τὸν Κύριον πολλὰς φωνὰς βεδληχέναι.Α — V. Tu vero, amice, cum audis, Lazare, veni fo- 


Άπαξ kAálnoe, xai ὃν ἔπλασεν, fivetpev. Οὔτε γὰρ 
ὡς Ἠλίας ἔχλαυσεν' οὔτε ὡς "Ἑλισαῖος ἁπόρησε. 
Μονοφθόγγῳ φωνῇ (49) διύπνισε τὸν παρ) αὐτῷ 
χαθεύδοντα, εἰπὼν, Λάζαρε, δεῦρο ἔξω: elg 6 λόγος, 
καὶ διάφορα τὰ θαύματα. Μόνον ὁ Κύριος ἐφώνησε, 
Αάζαρε, δεῦρο ἔξω, xaX εὐθέως αἱ σάρχες ἀπεπλη- 
ροῦντο" αἱ τρίχες ἀντεφύτοντο (sic): αἱ ἁρμονίαι συν- 
εδραμουντο΄ αἱ φλέδες χαθαρῷ αἵματι ἀντεγεμί- 
ῥοντο ὁ ἅδης χάτωθεν χοπτόµενος τὸν Λάζαρον 
προέπεµψεν’ ἡ doyh Λαζάρου παραχρατουμένη (50), 
xdi ὑπὸ τῶν ἀγγέλων παραχαλουµένη, τὸ ἴδιον 
εἰς τὸ ἴδιον μετεχωνεύετο" xal τὸ πάντων ἑνδο- 
ξύτερον (51) fjv, ὅτι πανταχόθεν δεδεµένος ἣν τοὺς 
τύδας xai τὴν bj χηρίαις, xal ἀνεμποδίστως ἐδά- 
ét. Διὸ xol ὁ Κύριος ὁραστιχώτερον πρὸς τοὺς 
Ἑαρόντας ὄχλους παρεχελεύσατο, λέγων Αύσατε 
αὐτὸν, καὶ ἄφετε ὑπάγειν. Ἑλέπε τὴν τοῦ Κυρίου 
πραγµατείαν, xal πῶς τὰ πάντα σοφῶς οἰχονομεῖ, 
Πρὸς πληροφορίαν τῶν παρόντων ἔλεγε' Αύσατε αὐ- 
τὸν, καὶ ἄρετε ὑπάγειν, ὡς τὸν λίθον ἀπεχυλίσατε, 
χαὶ τὸν τάφον ὑπεδείξατε, χαὶ τῆς ὀσφρήσεως µετ- 
Ίσχετε, χαὶ τὰ νεχροτάφια ἑλύσατε' τὸ μὲν, εὖλο- 
Τίαν τηροῦντες (52): τὸ δὲ, ὡς μάρτυρες φυλάττον- 
τες. "EXv ἀπιστήσωσιν οἱ ἀρχιερεῖς xaX οἱ Φαρισαῖοι 
ὡς o)x ἀνέστη Λάζαρος, δείξατε τὰ νεχροτάφια’ ἐμ- 
φανἰσατεσουδάρια ὡς ὁ παραλντιχὸς τὸν χκράθατον. 
Ἡμεῖς δὲ τὰ βαῖα τῶν φοινίχων βαστάζοντες (55) 
εἴπωμεν "Dcarróà ἐν τοῖς ὑγίστοις' εὐνλογημόγος 
ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόμαει Κυρίου. Αὐτῷ t δόξα xal 
τὸ χράτος, σὺν τῷ παναγίῳ xai ζωοποιῷ Πνεύματι, 
vov χαὶ ἀεὶ, xai εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 


Ἀμήν. 

ΛΟΓΟΣ A. 

Ὁμωία (54) εἰς τὴν γυναῖχα τὴν ἁμαρτωλὸν, 
τὴν ἁ.1είψασαν τὸν Κύριον μύρῳ, καὶ eic Φαρι- 
σαΐον. Ty µ. δ' (55). 

Ἱχανῶς (56) ἡμᾶς πρώην ἐφυχαγώγησεν ὁ Χριστὸς 


* | Reg. xvi, 30. *! IV Reg. iv, 27. ** Marc. i, 18. 3 Joan, v,9; Matth. xxi, 9. 


vit, 56 sqq. 
cui mors gustata tantum, omnino mortua sil; qui 
resurgens ex mortuis, jam non moriar, sed s:teruna 
vitae mortalibus universis aditum pandam. 

(49) Μονοφθόγγῳ φωνῇῃ. Velut recta una sim- 
plici oratione, qualem refert evangelista , forie 
eüam breviori, pro Hebrez et Syriace lingue 
comiractione, qua Dominus locutus est Potuit 
eliam velut inlerjectione loqui, eaque excitare a 
monumento dormientem Sibi Lazarum : poyogOóy- 
Tu quvij. quasi voce mouosyllaba, evocare. 

(50) Hapaxpatovuérn. Novo robore aucta, Do- 
minica voce : τὸ ἴδιον εἰς τὸ ἴδιον μετεχωνεύε- 
το, Corpus proprium, quo vixisset, tn proprium 
transmulando conjlabat : aptando ad pristinos usus, 
3c doteg restituendo, quibus olim suum continebat. 

(51) Τὸ πάντων évóotórepor. Sic Andreas Cre- 
tensis, aliique, eam circumstantiam merito euspi- 
ciunt : eratque ad stuporem vere maximum, ut ho- 
mo tandiu sepulcro depositus, tolus viuctus et invo- 
lutus, ceu membris liber, procederet, seque aspe- 
ctandum turbe toti ipse redivivus daret. 

(53) Τὸ μὲν, εὐ.1ογίαν τηροῦντες. Respicit per- 
aotiquum morenm Jidelium servandl ut quid sacruig, 
quz sacro alicui vel adlisisseut, vel fuissent usui ; 
ac ceu benedictionem ab eo relictai : qui ritus, etsi 


C 


D 


ras, ne pulaveris plures Dominum jactasse voces. 
Semel locutus est, eumque suscitavit quem plas- 
maverat. Neque enim deploravit sicut Elias 19: 
neque sicut Elis:eus ** dubitavit. Unius soni voce 
excitavit a somno dormientem apud ipsum, dieens : 
Lazare, veni foras. Sermo unicus, οἱ miracula di- 
versa. Solum voce protulit Dominus : Lazare, veni 
[oras, confestimque replete sunt carnes, pili suis 
locis plantati, compages consertz, venz puro pro 
putri repletze sanguine, inferne percussus infernus 
Lazarum emisit. Conflrmata anima Lazari, atque 
ab angelis sanctis evocata, proprium in proprium 
transmutando conflabat. Omnibus vero clarius et 
illustrius erat, ut undequaque pedes et faciem in- 
stitis vinctus, Jibere ambularet, Ideo etiam Domi- 
nus przesentibus turbis efficacius majorique a2ucto- 
ritate precepit dicens : Solvile eum, el sinite abire. 
Vide Dominicam in agendis soleriam , et ut omnia 
sapienter gerat. Ut certam (idem astantibus face- 
ret, dixit : Solvile eum, et sinite abire, quemad« 
modum revolvistis lapidem, et sepulcrum ostendi- 
stis, percepistisque olentiam, ac sepulcralia solvi- 
$lis: qua servantes ut benediclionem : qua velut 
testes custodientes. Si pontifices Phariseique in- 
creduli, quasi Lazarus non surrexerit, inficias ie- 
rint, exhibete sepulcralia, palam proferte sudaria, 
quemadmodum paralyticus grabatum **, Nos veto 
ferentes ramos pal»arum, dicamus : Hosanna ín 
exeelsis : Benedictus qui venit ἐπ nomine Domini **. 
Ipsi gloria et iinperium, cum sanctissimo et vivifico 
Spiritu, nunc et semper, in ssecula seculorum. 
Amen. 
ORATIO IV. 


Homilia in mulierem peccatricem, que unzit Domi - 
num unguento, et in. Phariseum **. Magna quarta 
[eria. 

ἱ. Abunde nuper, apud Zachzum convivans Chri- 


» Luc, 


in eum olim Dormitantius ille Hieronymi, nostrique 
sectarii, deblaterent , etiamnum utrique Ecclesie 
83nctus merito perseverat, perseverabitque, ut et 
reliqua apostolica, usuque universali, christiana 
vere pietate recepta. 

(56) Τὰ Bala τῶν φοιίκων βαστάξζοντες. Allu- 
dit ad futurum statim insequenti Dominica Christi 
wiumphum, quo velut redeuntem a Bethania Domi- 
num, ubi pridie cum suscitato Lazaro, uugenteetiam 
ipsius sorore Maria, celébri convivio exceptus esset, 
continuata festivitate Graeci suscipiunt, qua de re, 
elegantissime nec paucis prefatus Audreas : Am- 
phiiilochius leviter tantum innuit. 

δὲ) Ὁμιω. Hanc bomiliau ex apographo Sirmon- 
diano evulgavià Combelisius. Εκει ediderant 
Savilius et Morellus inter opera Chrysostomo sup- 
posita. Neque illam praetermisit Mouiauconius. in 
sua ejusdem Chrysostomi editione : eketaique.- ín 
Appendice ad Lour. X, pag. 799-806, absque nomine 
auctoris : quaa tamen Amphilochio tribuit doctis- 
simus editor tom. Xill, iu iudice, v. Ἱκανῶς. 

(55) Τῇ p. ó'. Apud Montfauc. τῇ ἁγίφ καὶ µε- 

άλῃ 69, tà sancta εἰ magua feria 1v. 

(56) ᾿Ικανῶς, x. v. 4. Signilicat buic se affloet 
orationeu in Zachieui babuisse, sed ea desideratur, 


6] 


S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI - 


65 


stus, nos recreavit. Ubi enim is convivatur, et simul A παρὰ Ζακχαίῳ ἑστιώμενος. Ὅπου γὰρ Ἆριστὸς ἐστιᾶ-- 


recumbit cum homluibus, nostroque et potu et mensa 
fruitur, in lzetüm omnia sermonem transferuntur. 
Quis enim, dum coli ac terre auctorem in publi- 
canorum meretricumque, seu illorum qui nefanda 
perpetraverant publicanam videt subintrantem do- 
mum : eumve qui fruges prebet, humanum mani- 
bus accipientem panem; seu uvarum largitorem , 
potus communione toercularia benedicentem : non 
eam rem festo leteque celebritatj, merito deputa- 
verit? Fuerit plane hzc festivitas, lizec lzetitia con- 
vivii angelici : ut Dominus cum servis, Deus cum 
hominibus; communi judex potitus mensa videatur 
cum reis. Idcirco enim, ccelo non deserto, in ter- 
ram venit : estque factus homo, divinitate haud- 
quaquam deposita ; ut etiam mare navigans, mundi 
hujus pelago tempestate jactatos, de peccati fundo 
extraheret : vicosque et urbes circumiens, angi- 
pertusque et semitas atque aditus circumcursans , 
errantes in triviis ceu 5 oves non habentes pasto- 
rem ad proprium ovile reduceret. Ipse namque est, 
qui ovem errantem quaerit, quique nonaginta no- 
vem relictis ad unam perquirendam advenit **, 
Quippe quarebat unam ; nec spernens multas, nec 
unam multitudini praeferens. Nihilominus tamen 
reliquit nonaginta novein : par enim erat ut tuto in 
caula morarentur; unam autem illam progressus 
quzrebat, ut ne diabolo preda cederet, Nam ovis 
absque pastore prompta feris parataque ccena : 
animaque signaculo carens, insidiis demonum ex- 
posita. Propterea nuper Zacchzeum *', velut ovem 
ex lupi ore abripuit, commiscuitque caulz, οἱ si- 
gnaculo donavit. Sicut euim pastor errantis ovis 
capturam meditans, sinit cieuratum animal , ut 
libero pastu resilientem venatum trahat : ila el 


ται, χαὶ τοῖς ἀνθρώποις συναναχλίνεται, xal ποτοῖ 
χαὶ τραπέζης ἀπολαύει τῆς ἡμετέρας, πρὸς τὸν τῆς 
εὐφροσύνης µετάγεται λόγον. Τίς γὰρ τελωνῶν, 1) 
πορνῶν, Ἡ τῶν τὰ ἄῤῥητα ἑργασαμένων δεινὰ, τὸν 
οὐρανοῦ f| καὶ γῆς Ποιητὴν, στέγην ὑπελθόντα τελω- 
vixhv βλέπων ἡ τὸν τῶν ἀσταχύων δοτῆρα, ἄρτον 
ἀνθρώπινον μετὰ χεῖρας λαµθάνοντα, f| τὸν τῶν Bo- 
τρύων yopr (ov, τῇ χοινωνίᾳ τοῦ ποτοῦ τὰς ληνοὺς(ϐ1) 
εὐλογοῦντα ph ἑορτὴν xaX πανἠγνριν θέσθαι τὸ 
πρᾶγμα διχαιώσειεν; Αὕτη ἀληθῶς ἑορτή” αὕτη ἆλη- 
θῶς ἀγγελιχῆς ἑστιάσεως εὑὐφροσύνη, τὸ τὸν Δεσπό- 
την, μετὰ δούλων τὸν θεὸν, μετὰ ἀνθρώπων᾽ τὸν 
διχαστὴν, μετὰ τῶν ὑπευθύνων ὁρᾷν κοινῆς ἀπολαύον- 
τα τραπέζης. Διὰ γὰρ τοῦτο ἐπὶ γῆς Tcv, οὖχκ 
ἔρημον καταλιπὼν τὸν οὐρανόν. καὶ ἄνθρωπος 
γέγονεν, οὐχ ἀποδὺς τὸ εἶναι θεός ἵνα xal τὴν θά- 
λασσαν πλέων, τοὺς εἰς τὸ βιωτιχὸν χειμαζοµένους 
πέλαγος, ἐκ τοῦ βυθοῦ ἀνασύρῃ τῆς ἁμαρτίας' καὶ 
χώµας καὶ πόλεις περιϊῖὼν, στενοποὺς καὶ ἀτραποὺς, 
xal ἐπιδρόμους περιτρέχων, τοὺς ἐν ταῖς τριόδοις 
πλανωµένους ὡς ἀποίμαγτα πρόδατα, bri τὴν ἰδίαν 
ἑπαναγάγῃ ποίµνην. Αὐτὸς váp ἔστιν ὁ τὸ ἁπολωλὸς 
πρόθατον ἐπιζητῶν, τὰ ἑννενήχοντα ἀννέα χαταλιπὼν, 
xaX περὶ τὴν τοῦ ἑνὸς παραγενόµενος ζήτησιν. Ἐσδή- 
τει γὰρ τὸ ἓν (58), οὔτε τῶν πολλῶν χαταφρονῶν, 
οὔτε τοῦ µτλ{θους tb ἓν προχρίνων. ᾽Αλλὰ τὰ μὲν ἐν- 
νενήχοντα ἑννέα χατελίµπανεν' ἔδει γὰρ ἀσφαλῶς 
αὐτὰ Ev τῇ µάνδρᾳ αὐλίζεσθαι' τὸ δὲ Ev προϊὼν ἐζήτει, 
ἵνα μὴ θήνη (59) τῷ διαθόλῳ γένηται. Πρόθατον γὰρ 
ἀποίμαντον, θηρσὶν ἔτοιμον δεῖπνον. Καὶ φυχὴ ἆ- 
σφράχιστος, δαίµοσιν εὐεπιθούλευτος. Ὅθεν πρώὠπν 
τὸν Zaxyalov ὡς πρόθατον Ex στόµατος λύκου Xofip- 
πασε., χαὶ τῇ µάνδρᾳ συνέµιξε, xal σφραγίδος Ἠξίω- 
σεν (60): ὡς γὰρ ποιμὴν πρόθατον ἁποπλανηθὲν θη- 


5 ΗΙ Reg. xxu, 17. ** Mattb. xvur, 12 ; Luc. xv, 4, **. Luc. xix, 9. 


ut et pleraque tanti viri opuscula, et prasertim 
docti illi tractatus it Joan., quorum fragmenta plura 
damus suh finem. 

(57) Τῇ κοινωγἰᾳ τοῦ ποτοῦ τὰς Anvovc εὖ Ίο- 
γοῦντα. Erat Christi usus tactusque, ceu consecra- 
tie quadam, pro ejusdem usus ratione : ut quibus 
Ceu sacris et Sacro ritu usus est, totam ad sacra- 
menta necessariaw antecedentem consecrationem 
contulerit; Ecclesia tantum adhbibente ceremonias 
aliquas ad solemnitatem ; ut in baptisino et Eucha- 
ristia, ubi nova antecedens consecratio materiz, eo 
titulo, accidentalis est, ut theologi cuim D. Thou 
ΜΗ! p. Eodem itaque modo pliilosophatur de cibo et 

otu, pieque admodum, vere pius Ampbhilochius. 

dem etiamnum Graci pia religione, futura usui, 
sacro ministerio et incruento sacrificio, linteamina 
sacra, pontificem, ἀφιεροῦντα τὴν ᾿Εχχλησίαν, conse- 
crantem Ecclesiam ; (quo actu. peculiarissime gerit 
personam Christi Ecclesiam sibi in sponsam ad- 
Jungentis, induunt; ut is totus λελαζαρωμένος, 
seu instar Lazari iis involutus, id peragat sacri 
officii : usu tactuque sic adhibita consecraturus : 
quam csremoniam, quanquam Euchologium που 
habet , communi tamen probatam usu, tum ab aliis 
didici, tam nuper ἀπὸ ζωνῆς et viva voce illustris- 
siii metropolità τῆς ἁγίας Μαυρᾶς Parisiis hospi- 
tantis, audivi: quo eodem titulo, massam totam ex 
qua sumpius est ὁ ἅγιος ἄρτος, αἱ confectum 
Domiuicum corpus, sauctam babent et ἀντίδω- 


D 


pov, absque alia consecratione. De quo Thessal. 

(58) Εζήτει γὰρ τὸ Ev. Ubique alii sensus : ubi- 
que τὸ ἐπιστατιχόν Amphilochii nostri, et acute 
movet dubia, et feliciter resolvit. Nonnihil ergo ab- 
sonum illud, ut bonus pastor, unius causa, tot oves 
relictas spreverit; unamque nonaginta illis novem 
anteposuerit; recte hie deprecatur : hujusque ia- 
quisitionem, necessari» saluti; derelictionem illa- 
Tum, securitati, ascribit : nullis re ipsa spretis, 
autve errante przlata cseteris : nisi forte eam ve- 
limus prelationem, quod majori subsidio egens, 
quanquam indignior, Pastore humeris in caula 
reportante, consecuta sit : nimirum sacramento 
incarnationis Dominice ; quo re vera, Scriptura 
phrasi, nonnulla vereque magna fuerit pralatio et 
prirogativa ovis errantis; non tamen quam Aunphi- 
lochius non agnoscit, et qua vere non errantium 
6ρτοιἰο ac injuria sit. 

(59) Ilpotàw... θήνη. Montf, περιϊῖών, circumiens, 
rectius ut videtur. Mox ibid. θοίνη, ubi conjiciebat 
Combef. θήρα. 

(60) Καὶ σφραγίδος ἠξίωσεν. NXidetur loqui desi- 
gnaculo, non quod character est, sive in baptismo, 
sive'in adjuncta confirmatione, qu: peculiarissime 
dicitur σφραγίς, velut. consignatione 1n Christi mi- 
lites subnotans insigniensque; sed de signaculo, 
duod est gratia et charitas, quee sola distinguit inter 

lios regni et gehennae, facitque uL ne aniuia εὖεπι- 
θούλευτος sit diabolo: Deo peculiarius protegeute 


(9 . ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM. 70 
ῥᾶσαι θέλων, χειρόηθες ζῶον ἐᾷ, ἵνα ἁπολύτως νεµό- A Dei Verbum, quam de Virgine carnem accepit, ceu 


βενον, τὸ ἀποπηδῆσαν ἑλχύσῃ θήραμα: οὕτω xai ὁ 
ο) θεοῦ Αόγος τἡνσάρκα, ἣν £x τῆς Παρθένου ἀνέ- 


λαδεν, ὡς πρόδατον kv νομῇ, ἓν τραπέζῃ Zaxyalov: 


ágrxsv* ἵνα τῷ χοινῷ τῆς ἑστιάσεως νόµῳ ἑλχύσας 
à ποίμνῃ. 

B. Αλλὰ τοῦτο μὴ συνιἑντες ol Φαρισαῖοι ἐγόγγυ.: 
(ov, ὀρῶντες αὐτὸν μετὰ τελωνῶν ἐσθίοντα, ἀλλ ἐχεῖνοι 
μὲν ὡς ἀσχὸς παλαιὸς διαῤῥηγνύσθωσαν. Ob γὰρ 
ὄννανται τὸν νέον τῆς διδασχαλίας δέξασθαι λόγον. 
Ἀμεῖς δὲ χατόπιν τοῦ φιλανθρώπου βαδίσωµεν ποι- 
μένος ὁ γὰρ Zaxyalow τὸν τελώνην τῇ λογιχῇ τῶν 
ἁποστόλων συνάψας ποίµνῃ, αὐτὸς xai τὴν πόρνην 
tiv ἁμαρτωλὸν, τὴν µυρίων κακῶν ἐργάτιν, Ex. τοῦ 


ovem in pascua, in mensa Zacchzi dimisit, ut 
communi lege convivii in suam trahens familiari- 
tatem clanculum suo ovili adjungeret. 


αὐτοῦ πρὸς συνουσίαν, λανθανόντως τῇ οἰχείτ συζευ 


Il. Ceterum, qui id nescirent Pharisei, mur- 
murabant videntes manducantem cum publicanis **. 
Enimvero rumpantur illi ceu utres veteres **: 
haud énim novum doctrine sermonem capere pos- 
sunt. Nos porro, sequamur benignum pastorem. 
Nam: qui publicanum Zacchzum, rationali aptavit 
apostolorum ovili; ipse nihilominus meretricem 
illam peecatricem, post innumera patrata mala, 


φάρνγγας τοῦ διαδόλου ὡς ἀμνάδα ἑλχύσας, τῇ ἀν- B a diaboli faucibus ceu agnam abstractam, inviola- 


επηρεάστῳ ἀπέδωχε uávópa. "Iva δὲ γνῶτε καὶ τοῦ 
Χριστου τὴν φιλανθρωπίαν, xat τῶν Φαρισαίων τὴν 
ἀλογίαν, xa τῆς ἁμαρτωλοῦ τὴν παλινοδἰαν (61), 
αὐτὰς ὑμῖν τὰς εὐἀγγελιχὰς παραθῄσοµαι feu 
ἐὰν γὰρ τοῦ Όφους τοῦ ἀναγνώσματος ἐπαχούσητε, 
ῥᾳδίως xai τῆς ἑρμηνείας τὴν ἔννοιαν ἀναμάξεσθε, 
Ἠρώτησε, qnot, εἰς τῶν Φαρισαίων «àv Ἰησοῦ», 
ira gárm μετ) αὐτοῦ" xal. εἰσεθὼν εἰς τὸν οἶκον 
τοῦ Φαρισαίου, ávsxAión. Ὢ χάριτος ἀφράστου ] 
& φιλανθρωπίας ἀῤῥήτου  χαὶ Φαρισαίοις συνεστιᾶ- 
ται, χαὶ τελώνας οὐχ ἀποσείεται’ xal πόρνας προσ- 
ὄέχεται, xal Σαμαρείτιδι διαλέγεται’ xol Χαναναίαν 
λόγου ἀξιοῖ. χαὶ τῇ αἱμοῤῥοούση τὸ χράσπεδον παρα- 
χωρεῖ, xal οὐχ ἑπαισχύνεται. Ἰατρὸς Υάρ ἐστι, πάν- 
των τῶν παθῶν ἑφαπτόμενος, ἵνα πάντας ὠφελήσῃ. 
πο προὺς xal ἀγαθοὺς, ἀχαρίστους χαὶ εὐγνώμονας' 
ὅθεν xai νυν ὑπὸ τοῦ Φαρισαίου χληθεὶς, εἰσέρχεται 
εἰς οἰχίαν ὥστε μεστὴν χαχῶν. Ὅπου γὰρ Φαρισαῖος, 
ἐχεῖ πονηρίας οἰκητήριον, ἁμαρτίας χαταγώγιον’ 
ὑπεροφίας ὑποδοχή. ᾽Αλλὰ καὶ οὕτως αὐτοῦ διαχειµέ- 
ης της οἰχίας, οὐχ ἁπαξιοϊ παραγενέσθαι ὁ Κύριος. 
Καὶ εἰχότως' ὥσπερ γὰρ ὁ Ίλιο; o0 χαταθλάπτεται, 
βορθόρῳ τὰς οἰχείας ἀχτῖνας ἐπιθάλλων, ἀλλὰ τού- 
γαντίον, xaX τὴν ἐνοῦσαν ἁηδίαν περιµάσσεται, μηδὲν 
αὐτὺς ὑθριζόμενος' οὕτω xaY ὁ Χριστὺς, ὡς Άλιος 
δικαιοσύνης, πάντα ἐναγη χαὶ βέδηλον τόπον χατα- 
λαμβάνει, xa τὴν δυσώδη ἁμαρτίαν. ταῖς ἀχτῖσιν αὖὐ - 
του τῆς ἀγαθότητος ἀναλίσχει. Οὐχ ὕθριν, οὗ µείωσιν, 


bii eaulz reddidit, Ut autem et Christi humanita- 
tém noveritis, et a ratione alienam Phariszoruin 
mentem, aversumque peccatricis iter, ipsas vobis 
evangelicas voces proponam. Mox enim ut lectionis 
contextum obaudieritis , facile etiam expositionis 
sensum exprimetis ? Rogavit, inquit, Jesum qui- 
dam de Pharismis, ui manducaret cum illo. Et in- 
gressus domum Pharisaei, discubuit. O ineffabilem 
gratiam ! O inexplicabilem humanitatem! Et convi- 
vatur cum Phbariszis, nec publicanos repellit, Et 
suscipit merelpices ; disseritque cum Samaritana *; 
et Chananzam allocutione dignatur *; atque flm- 
briam hz:morrhoissz cedit *, nec erubescit. Nam 
medicus est, omnes contrectans morbos, ut juvet 
omnes; malos bonosque, ingratosque et gratos ac 
benevolos. Unde et modo a Phariszo vocatas do- 
mum ingreditur, velut malorum plenam. Ubi quip- 
pe Phariseus ; illic malitie domicilium, diver- 
sorium peccati, arrogantiz fastusque receptaculum. 
Verum, neque sic affecta domo, dedignatur Domi- 
nus accedere : idque merito. Quemadmodum enim 
Dihil sol damni, missis in conum radiis propriis, 
accipit : quin potius, nulla sui injuria et lxsione, 
etiam illi insitam turpitudinem abstergit* ita et 
Christus velut iustitie sol, exsecrabilem omnem 
profanumque locum occupat, ac grave olens pec- 
catum, bonitatis sue radiis absumit, nihil ipse 
dedecoris, nihil minutionis, nibil sordium ausii- 


οὗ μολυσμὸν ὑπομένων κατὰ τὸν τῆς θεότητος λό» p nens contrahensque, ratione deitatis. 


Tov (62). | 

["."00ev ἐπένευσεν εὐθέως τῷ Φαρισαίῳ χαλοῦντι " 
ἀρεμῶν, σιωπῶν, ἀνεξέλεγχτον αὐτοῦ τὸν βίον ἀφείς. 
Πρώτον μὲν, ἵνα ἁγιάσῃ τοὺς χληθέντας, τὸν χαλέ- 
σαντα, τῆς οἰχίας τὰ συστήµατα. τῆς πολιτείας τὰ 


δ Luc. £ix, 7. 


Ix, 


quem ut filiom ea agnoscit . de quo et Paulus prz- 
cipue signaculo, Il Cor. 1, 22: Qui et signavit nos, et 
dedit pignus Spiritus in cordibus nostris, velut nimi- 
Tum altero alterum explicante. 
" (604) ΠαΛινοδ. Moutf. cum Combef. παλινῳ- 
uy. 
(02) Κατὰ τὸν τῆς θεότητος Aópyor. Videntur 
rca sonare, ul quod spectat ad ipsam deitatem, 
εἰ qua Deus est, nihil ex maloruw coumnunione ipse 


** Matth. ix, 17; Marc. n, 22; Luc. v, 37. 


lll. Hine statim Phariseo vocanti annuit, ac- 
quiescens, tacens, ejus vivendi rationem irreprehen- 
sam dimittens. Primum quidem, ut vocatos sancti- 
ficaret; ut vocantem, familia coetus, usibus huma- 


! Joan. 1v, 7. * Matth. xv, 234. * Matth. 


mali perpessus sit, quomodo verum habet de omni 
omnino malo, quod etiam vocant defectus naturalis. 
Si vero etiam ad humanitatem extendatur. oratio, 
restringenda erit ad malum culpze, quo prorsus, wt 
etiam liomo, quanquam veraans cuim peccatoribus, xa- 
τὰ τὸν τῆς θεότητος λόγον, juxta quod petit ratio di- 
vinitatis, et ut illi consentaneum est, mansit. im- 
munis : quod secundum videtur ujagis consequens. 


11 S. AMPHILOCHIU ICONIENSIS EPISCOPI "3 
nis comparatos cibos: 4wm vero, ut ex accubilu, A Qoopgata* ἔπειτα δειχνὺς, ὡς οὐ φάσμα fv ἡ tva. v- 
ex esu potuque, 3c ciborum sumplu, non phantasma θρώπησις, Ex τῆς ἀνακλίσεως, τῆς βρώδεως, “τῆς 
esse, quod sit facius homo, ostepderei; praierea «πόσεως, τῆς τῶν σιτίων δαπάνης. "Αλλως δὲ, incibh 
autem, quod meretrix eseeL accessura, atque fer- ἔμελλεν ἡ πόρνη προσιέναι, καὶ τὸν θερμὸν ixstvov 
ventem illum accensumque illic exhibitura poení- καὶ διάπυρον τῆς µετανοίας δειχνύναι τρόπον. διὰ 
tentiz: modum. Propterea annuit confestim vocanti τοῦτο χαλοῦντι τῷ Φαρισαίῳ ἐπινεύει ταχέως, ἕνα 
Phariszo, ut coram Scribis et Pharis»is sua ipsius ἐπ) ὄψεσι Γραμματέων xa Φαρισαίων τὰ οἰχεῖα ἐκ- 
Jugubriter depromens mala, qui debeant peccato- τραγφδήσουσα xaxà, διδάξη αὐτοὺς, πῶς δεῖ τοὺς 
res, tristitia pro peccatis placare Deum, ipsos do- ἁμαρτωλοὺς ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις στυγνάζοντας, ἔδευ- 
ceret, Nam ecce, inquit, mulier in civitate, qu& erat µενίξεσθαι θεόν. "I&ov γὰρ, φησὶ, muri] ἐν τῇ πό- 
peccatrix, Mulier, natura fragilis : primum illud ει, ἥτις ἦν ἁμαρτω.ός. Tuvty fj εὐόλισθος quote, 

diaboli rete, erroris initiatjo, doctrix praevaricatio- τὸ πρῶτον δίχτυον τοῦ διαθόλου, ἡ τῆς πλάνης εἰσ- 
nis; facta illa quidem in adjutorium, sed qux ho- αγωγὴ, ἡ τῆς παραθάσεως διδάσκαλος’ fj βοηθὸς μὲν 
stem sese exhibuit; facta quod spectat ad naturam, — vevouévrn, πολεµία δὲ &vaberyOcioa: ἡ Υενοµένη χατὰ 

bone; sed quie molam, voluntatis proposilo, 66 ip- φύσιν χαλὴ, ix προαιρέσεως δὲ ἀποδειχθεῖσα χαχή" 

sam fecit : qux ostendit ligni pulchritudinem, et B 1j τὸ κάλλος τοῦ ξύλου δείξασα, xal τὸν παράδεισον 

paradisum amisit. Et ecce, inquit, mulier ín civi- — àzxolécaca. Καὶ lBob γυνὴ, quoi, ἐν τῇ πὀλεε, 

(ate, que erat peccatrix, quae portaret Ee» onera, Ἅᾗτις ἦν ἁμαρτωλὸς, τὰ τῆς Εὔας φέρουσα βάρη, 

«uw» multis malis esset onusta. Porro, priorum µπολλὸῖς xaxol; βριθοµένη. Ἐρῶ δὲ αὐτῆς τῶν προ- 

ejus morum largitatem dico, ut noveritis ipsius ρῶ- τέρων τρόπων (65) τὴν δαφίλειαν, ἵνα γνῶτε αὑτῆς 

Ritenti& magnificentiam. τῆς µετανοίας τὴν πολυτέλειαν. 

iV. Assumpto Deus osse de Adami latere *, eo- ΑΔ’. Οθεὺς ἐχ τῆς πλευρᾶς τοῦ Αδὰμ ὁστέον λαθών, 
que carne aucto, Evam fecit, quam et mulierem καὶ τοῦτο σαρχώσας, τὴν Εὔαν εἰργάσατο, ἣν xai 
vocatam, Ad: adjutricem dedit. Post vero pecCà- µκχωναῖχα καλέσας, ἔδωχε βοηθὺν τῷ 'Abáp. Αλλά 
tum legisque transgressionem, postque ejectum € µμετὰ τὸ ἁμαρτεῖν (64). xal παραθῆναι τὸν νόμον, 
paradiso, divinaque ultione adscitam mortem ; Ul — yo ἐχθληθῆναι τοῦ παραδείσου, xat θάνατον τὸ ἐπι- 
ne morte funditus absumptum depereat humanum — «(iiy λαθεῖν' ἵνα ph τῷ θανάτῳ δαπανώμενον ἄἅρδην 
genus, militant nuptig adversus mortem : ul We ο γένος ἀπώληται, γάμος ἐπιστρατεύει τῷ θανάτῳ. 
quidem serant, h»c autem  metat ; edat ista, Hie οἶνα ὁ μὲν σπείρῃ, ὁ δὲ θερίζη: ὁ μὲν τέµνῃ, ὁ δὲ 
germinent, Quod porro post morti subjectum ho- . βλαστάνῃ. Καὶ ὅτι μετὰ τὸ ὑποθληθῆναι θανάτῳ, fi 
- minem, conjugii gratia. concessa sit: inde liquet,  φοῦ γάμου ἐδόθη χάρις, δῆλον &x τοῦ, τὸν "Abd. µε- 
quod Adam, postquam exierat de paradiso, Eva Sit — «à τὴν ἔξοδον τοῦ παραδείσου συναφθῆναι τῇ EUq. 
copmlatus : scriptum est enim quod post egressum ἍΤέγραπται γὰρ ὅτι, μετὰ τὸ ἐξελθεῖν Ex. τοῦ παρα- 
ex paradiso, tunc. cognovit. Adam wrorem suam *. δείσου, τότε ἔγγω Ἀδὰμ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ: m p 
Ante ergo peccatum, virginitas erat: qua natur& τῆς ἁμαρτίας οὖν, παρθενία ἣν ἀμόλυντον τηροῦσα 
tunicam absque sorde servaret. Post autem transS- — «by χιτῶνα τῆς φύσεως. Μετὰ δὲ τὴν παράδασιν, µε- 
gressionem, post mortis sententiam est inductum — cà τὴν τοῦ θανάτου ἀπόφασιν, ὁ.γάμος ἀντεισήχθη, 
conjugiam , ut scaturigine vinceret haurientem — tya ἀντλοῦντα τὸν θάνατον νιχήσῃ βρύων, καὶ τρυ- 
mortem , genituraque vindemiantem — superaret. γῶντα ἠττήσῃ φύων. Ἐπεὶ οὖν ἐπὶ τῇ συνοχῇ τοῦ γέ- 
Quia igitur ad generis conservationem naturZque νους, καὶ ἐπὶ αὐξήσει τῆς φύσεως, ὁ τοῦ γάμου ἐδόθη 
cremenwim data fuit conjugii lex, inseruit. Deus, νόμος τῷ μὲν ἀνθρώπῳ ἡδονὴν ἑνέσπειρε' τὸ δὲ θῇ- 
masculo quidem voluptatem ; feminam autem ceu — Ao, θωπευτιχὸν ἐποίησεν οὐχ ἵνα ἑταιριχῶς πρὸς 
lenocinio quodam et philiro adulante, donavit; non µίξεις ἐρεθίζωνται, ἀλλ᾽ ἵνα ἑννόμως πρὺς γάµον 
prolectandis more meretricio ad coitum , sed legi- συνάπτωνται. "ὀθεν ἡ μὲν ἔνθεσμος τοῦ γάμου µίξις 
time copolandis in matrimonium. Quare honorzbi- p τιµία παρὰ τῷ Θεῷ. Ἡ δὶ πρὺς χάριν τῶν ἡδονῶν 
lis apud Deum legitima conjugii mistio, qua autem ὀἑχτελουμένη, θανάτῳ ὑποδέθληται (65). Τίμιος γὰρ 


* Gen. 1,21. * Gen. 1v, 1. 


(63) Τρόπων. Montf. xaxiv, malorum ; quod utique 
reciius esse insinuare videlur voxsubsequeus µετα- 


nisi a peccato Evam cognoverit, non eo fuit, quia 
nisi peccassel non essel cognilurus, sed quia intra 
modicum illud tempus vixsex horarum a conditione 


velas. 

(64) 'AJ1à μετὰ τὸ ἁμαρτεῖν. Idem pluribus, et 
inductum occasione peccati ac ex ejus pravisione 
matrimonium, Nyssenus, l.1 De opificio hominis, Da- 
masc. lib. 1v, et alil : majori forte pietate quam 
veritate. Quanquam enim propagatio qua est car- 
nali generatione ex legitima copula, nonnihil crassa 
sit et humilis, digniusque videretur ut Deus ipse 
nobis corpora sicut Adamo aptaret, haud tamen 
talis videri debet, iis sublati& qui accesseruut ex 
peccato, ut minus deceat hominem, pro illo etiam 
statu, qni nec ipse ompino a conditionibus vila 
animajis absolutus esset. Quod autem Adam non 


ad lapsum, congruum non fuit : cum a Dei potius 
cultu. et perficiendo usu scienti: animo, finperiisque 
in subjecta quzque animalia exseculione, adeoque 
a spiritalibus inchoandum esset, eisque nonnihil 
temporis statim a creatione impendendur : qua etiam 
ratione, neque legimus id temporis comedisse quid- 
quam, excepto ligno scientiz. 

(65) θανάτῳ ὑποδέδ.ηται. Quando. nimirum ita 
est voluptatis solius causa, ut legitimi motrimonii 
fines exeat, ut satis se auctor ipse declarat; alioqui 
enim concedit Paulus nuptias in. remedjum concu- 
pisceutie: | Cor. vi, 9: Quod. si non se contineat, 


τ5 ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM. 73 


ὁ γάμος &v απᾶσι, καὶ ἡ xo(en ἀμίαντος' πόργους A consummatur ad voluptatum gratiam, vindice mor- 


δὲ xal μοιχοὺς xowet ὁ θεός. At οὖν χάριν παϊδο- 
γονίας ἐννόμως τοῖς ἀνδράσι μιγνύμεναι, ἀνέγχλητοί 
εἶσιν' ὥσπερ f] Σάῤῥα, καὶ dj Ῥεθέχκα, χαὶ dj 'Pa- 
yix χαὶ εἴ τις ἄλλη ἀπ αὑτῆς' αἱ δὲ λόγῳ Ἡδυπα- 
θείας τοὺς νέους πρὸς ἀχολασίαν διεγεἰίρουσαι, ὡς 
ςΏείρουσαι τὸν ναὺν τοῦ Θεοῦ, παραδίδονται φθορᾷ. 
El cic γὰρ, qot, φθείρειτὸν γαὸν τοῦ Θεοῦ, φθε- 
μεῖ τοῖτον ὁ θεός ὧν xal αὕτη µία qv, ἡ μετὰ 
χεῖρας ἁμαρτωλός. Thy γὰρ φύσιν καπηλεύσασα, xal 
ταῖς ἔξωθεν βαφαῖς τὰς παρειὰς φοινίσσουσα, xal 
τέχνη βιαζοµένη φανΏναι xaXh, τοὺς véouq πρὸς ἆχο- 
λααίαν ὑπέσυρεν, ἁπροόπτως (66) αὐτοὺς εἰς τὸ τῆς 
πορνείας ἀποχλίνουσα (67) βάραθρον. 


tis obnoxia est. Honorabile enim connubium in om- 
nibus, et torus immaculatus : fornicatores vero et 
adulteros judicabit Deus *. Qux ergo mulieres sus- 
cipiendze prolis gratia legiume commiscentur viris, 
sine crimine sunt: quemadmodum Sarra οἱ Re- 
becca et Rachel, et si qua alia sequitur. Quz au- 
tem ratione voluptatis adolescentes ad libidinem 
provocant ; velut quz violent Dei templum, in inter- 
itum traduntur. Si quis enim, inquit, templum Dei vio- 
laverit, disperdet illum Deus " : equibus et hxc erat, 
quam pre manibus peccatricem habemus. Velut 
enim sordide venura exponens caupouansque natu- 
ram, genasque ascililiis pigmentis purpurans, ac 


arte contendens videri pulchra, adolescentes incaute declinans depelleusque in fornicationis barathrum, 


in luxuriam subtrahebat. 


E Ταῦταδξ λέγω, οὐ χωμῳδῶν αὐτὴν ἐφ᾽ οἵςξδρασε Ὦ V. Dico autem hzc, non ut traducam ob prius 


πρὶν’ ἀλλ ἐπαινῶν αὐτὴν, ἀφ' οἵων, οἷα Υέγονεν 
ἄφνω. Λέγω γὰρ τίς fiv πρώην, ἵνα δείξω τίς γέγονε 
vuv" λέγω αὐτῆς τῆς ἁμαρτίας τὰ πταΐσµατα, tva 
δεξω της µετανοίας τὰ κατορθώματα. 'AX)' αὕτη, 
i τῷ σώματι οὐχ ἁμέμπτως χρησαµένη τὸ πρίν’ 
τοὺς μὲν διὰ βοστρύχων σαγηνεύουσα, τοὺς δὲ διὰ 
ἑαχρύων Φαρµάττουσα, τοὺς δὲ διὰ λήμματος γοητεύ- 
Όναα, πάντας δὲ πανταχόθεν εἰς τὸν βάραθρον τῆς 
ἀχολασίας προσχαλουµένη, τὸν aloypby αὐτῆς xal 
Ἰδυπαθηῃ ἔρωτα εἰς θεῖον χαὶ ἑπουράνιον μεταθάλλει 
φΏτρον. “Ὡς εἶδε γὰρ τὸν Ἰησοῦν, ποτὸ μὲν ἁδέως 
^i Σαμαρείτιδι διαλεγόµενον, ποτὲ δὲ τὴν Χανα- 
γαΐαν προσιέµενον, ἄλλοτε τῆς αἱμοῤῥοούσης ἀναχη- 
βύττοντα τὴν κλοπὴν, xal πῄ μὲν τελώναις συν- 


εσθίοντα, Tv, δὲ τῶν Φαρισαίων τοὺς οἴχους χαταλαμ- C 


θάνοντα, ἑλογίσατο ὅτι’ El πόρνας xai ἁμαρτωλοὺς 
χαὶ τελώνας προσίεται, μέχρι πότε ἀκαθέχτως οἱ- 
στρῶσα, τὸ τΏς ἁμαρτίας πέλαγος ἀντλῶ», O5 µένω 
γέα, οὗ µένω χαλή * πάντα γὰρ παρέρχεται, πάντα 
µαραίνεται, χαὶ ἄνθη, xat xplva, xal τῶν προσώπων 
τὰ χάλλη. Τί οὖν πάθω ἐφ᾽ of, ἕδρασα; "Hór γὰρ τὸ 
t5; γεένντς πὺρ ἐννοῶ, Ίδη µου τὴν φυχῆν µετά- 
γνωδις λαμθάνει, ὅτι Em! ὀλέθρῳ τῶν νέων βιαζο- 
μένη φανῖτναι χαλὴ, Ev ταῖς ἀγυιαῖς τῆς πόλεως, ἐν 
ταῖς ἀγοραῖς, ἓν ἀμφόδοις Expeyov, δίκτυον μὲν τοὺς 
πύδας ἔχουσα, xat σαγήνην τὴν γλῶτταν. Ὢ πόσους 
γεανίσχους χατέθελξα, μεστὸν ἀναιδείας βλέμμα πε- 
ριφέρουσα! "Eri λύμῃ γὰρ τῶν θεατῶν ὡραϊξομένη, 
^5 μὲν πολυπλόχοις σειραῖς τὴν χεφαλὴν ἐπύργουν, 
Xi δὲ νοµάδας πλοχάµων ἐκ χορυφῆς εἴων χατὰ µετ- 
ύπου χαλᾶσθαι. "Άλλοτε δὲ τὰς παρειὰς ἐφοίνισσον, 
xaX τοὺς ὀφθαλμοὺς κατέγραφον. Καὶ ἄλλοτε δαχρύων 
ἀιδάδας Ἱφίουν, τῇ χολαχείᾳ ἐχτραχηλίζουσα τὴν φν- 
yi». Τίς οὖν ἐπὶ τούτοις γένωµαι; Τίνα ἱατρὸν εὕρω 


7 | Cor. ini, 17. 


»abant. Acceditque ratio, quia nusquam ratio prd- 
repti, seu actus concessi, cadit sub praecepto, nisi 
lorte cui illa substantialis est, Quanquam ergo coeat 
maritus non fine generationis, sitque in eo actu 
nonnulla deordinatio, quia tamen nihil facit vetitam, 
directe. saliem, et sub rigorosa obligatione, nec 
presomit actum non concessum, non peccat saltem 
graviter : ut. neque qui comedit nulla. necessitate, 


ParBoL. Gn. XXXIX. 


€ Hebr. in, 9. 


gesta, sed laudans, ut talis ex tali sit facto. Dico 
siquidem, quie esset olii, ut. quz modo evaserit, 
ostendam. Dico peccati ipsius errata, ut exhibeam 
peenitentie merita. Veruin, cui non absque crimine 
consiMerat usus corporis; qua alios quidem cin- 
cinnis caperet, alios oculorum  lenocinio falleret; 
consilio alios seduceret, omnes undequaque in luxu - 
riv barathrum provocaret, suum illum turpem πιο]- 
lemque amorem, io divinum colesteque | philtrum 
transtulit. Ut enim Jesum cognovit, modo quidem 
libere eum Samaritana miscentem sermonem : mo- 
do Chananzam recipientem; alio item loco, 8an- 
guine fluentis furtum przdicantem ; atque hic qui- 
dem cum publicanis manducantem ; hic Plariseo- 
rum adeuntem domos ; sic secum cogitavit : Cum is 
meretrices et peccalores publicanosque recipiat, 
quandiu impotenti cestro percita, peccati pelagus 
haurio ? Non manet juventus ; non pulchritudo : nam 
pratereunt omni2; cuncta marcescunt, floresque 
et lilia et vuliuum species. Quid mihi ergo accidet 
pro his quà feci? Jam euim gehennae ignem cogi- 
t0; jam poenitudo animun corripit, quod in perni- 
ciem adoleseentum studens parere pulchra, per vi- 
cos civitatis perque plateas et bivia currens, pedes 
quidem, rete; linguam autem, sagenam habuerim. 
O quam multos demulsi juvenes, plenum impudentia 
circumquaque versans oculum! Splendide enim or- 
nata in perniciem spectatorum ; qua süiuosis resti- 
culis plexuque vario caput fastigiabam, qua vagos ab 
vertice crines a fronte laxabam. Quandoque autem 
rubricabam genas, oculosque stibio subliuebam. 
Quandoque etiam lacrymarum latices mittens, ani- 
mum adulatrix prscipitein dabam. Quz igitur in his 
fuero? Quem inuumerabilium isthzc morborum in- 


οἱ sola causa voluptatis, nullo inde gravi damno 
alicujus. — ld vero caute legas velim, 

(06) Απροόπτως. Deest hxc vox apud Moutf., 
qua tameu apposita satis esse videtur. 

(07) Ἀπροόπτως αὐτοὺς ἀποκ.ίνουσα. Velut 
iinprovisos, quomodo Davidem in adulterium impu- 
Jit, nihil ejusmodi cogitantem iumprovisunque, Corn 
specta temere Betb:sabe (11 Reg. χι, 2 sq4.). 


à 





35 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 16 


veniam medicum ? οἱ Γ68 meas hominibus dixero, A τῶν ἀπείρων τούτων παθῶν; Ἐὰν ἀνθρώποις τὰ 


inutilis mihi fuerit hujuscemodi publicatio. Sed num 
mala occultavero? At nequeo latere. Quem enim 
latuero, Deum latere non valens? Quo ergo fugiam, 
cui omni loco judex occurrat? Ille quidem non ma- 
nifestus; sed qui mala mea ubique redarguat. Uua 
mihi spes salutis reliqua est; unus vitz: propositus 
commeatus, uti nimirum Jesum noverim, et ad illum 
accurram. Qui enim publicasos suscipit, non repu- 
diabit mesptricein ; qui communi cum Phariszis 
epulo comedit, peccatricis lacrymas non repellet. 
"Ut ergo cognovi divertisse apud Simonem Phari- 
saeum, ad illum accedam. Quid vero accedens pe- 
tam? Num oculoruin sanitatem ? Αἱ est temporanea 
gratia. Num a morbo liberari? Verum, parum est 
quod eo conheitur : mors enim terna, presenti 
gravior est. Cuncta omittam qua sunt corporis; 
solam anima sanitatem requiram. Unam enim im- 
pendentium malorum consolationem inveniam ; dum 
videro judicem : dum praoccupavero tempus puni- 
tionis. /Emulabor Rahab meretricem * : persequar 
mulieris illius mores studiosos. Nihil quippe Deus 
a nobis aliud requirit, quam mutationem propositi. 

VI. Cum hzc pie dispexisset , animumque ad {Π- 
dem inunxisset : superingressa est ubi accubuerat 
Jesus, assumpta in occasionem libertatis priori im- 
pudentia. Et illi quidem nihil loquitur, nam non 
audebat: noverat enim, non opus esse sermonum 
inspectanti cogitationes. Quid enim omnia scienti 
poterat dicere ? Quod peccaverat? Quod multa per- 
petrarat mala? Quod deperiens , et deperitione 
αηδία, populi totius voluptatem foverat? Erant hzec 
Deo nota, non tantum cum fierent, sed et cuim in 
occulto animi conclavi nudarentur. Sciens itaque 
quod cuncla nosset, nec eum quidquam posset la- 
tere : linguam quidem velut foribus munit, loquitur 
vero lacrymis. Stans, enim, inquit, secus pedes ejus, 
flens, capit rigare lacrymis pedes ejus. Ceeterum, 
quauquam non loquebatur lingua; at inenarrabi- 
liter * mutoque modo loquebatur gemitibus ; cor 
contritum | inflectens, peccatorum triumphans nu- 
merosam multitudinem ; 3bsonas turpesque cogita- 
tones, exsecrandas cupiditates, aeliones profanas, 
colloquia iuiqua traduceus. Nullum siquidem patra- 


xav' ἑμαντὴν εἴπω, ἀνωφελής µοι γίνεται τῆς ἑξ- 
αγορεύσεως ὁ τρόπος. ᾽Αλλὰ χαλύφω τὰ χαχά; "AAA 
οὐ δύναµαι λαθεῖν. Τίνα γὰρ λάθω, θεὺν λαθεῖν μὴ 
δυναµένη; Ποῦ οὖν φύγω, πανταχοῦ τὸν διχαστην 
εὑρίσχουσα; Tóv pij φαινόμενον μὲν, πανταχοῦ δὲ 
διελέἐγχοντά µου τὰ χαχά. Μία µοι σωτηρίας ἀπολεί- 
πεται ἑἐλπὶς, Év µοι ἑφόδιον πρόχειται ζωής: τὸ, 
τὸν Ἰησοῦν ἐπιγνῶναι, xat αὐτῷ προσδραμεῖν. 'O 
γὰρ τελώνας προσδεχόµενος, οὐχ ἀπαναίνεται πόρ- 
νην. 'O Φαρισαίοις συνεσθίων, οὗ παραιτεῖται τις 
ἁμαρτωλοῦ τὰ δάχρυα. Ἐπεὶ οὖν ἔγνων, ὡς παρὰ 
Σιμῶνι Φαρισαίῳ κατάγεται, τούτῳ προσέλθω. "A.X 
τί αἰτήσω προσελθοῦσα; ΟὈφθαλμῶν ὑχγίειαν; Αλλὰ 
πρόσχαιρος ἡ χάρις. Νόσου ἁπαλλαγὴν;, Αλλά µ:- 
xpbv τὸ κατόρθωμα ᾽ ó γὰρ αἰώνιος θάνατος τοῦ 
παρόντος toti βαρύτερος. Πάντα παρῄσω τὰ τοῦ 
σώματος. Τὸ δὲ τῆς ψυχῆς ἐπιζητήσω iapa. Μίαν 
γὰρ εὑρήσω λύσιν τῶν ἑπηρτημένων xaxov, ἐὰν τὸν 
διχαστὴν ἴδω , ξὰν προλάθω τῆς χολάσεως τὸν χαι- 
póv. Μιμήσομαι 'Ραὰθ τὴν πόρνην, τῆς γυναιχὸς τὸν 
ἐνάρετον µεταδιώξω τρόπον ' οὐδὲν γὰρ παρ) ἡμῶν 
ἄλλο βούλεται θεὸς, f) γνώµης ἐναλλαγήν (68). 

6’. Ταῦτα εὐσεθῶς διασχεφαµένη (09), καὶ τὴν διά- 
νοιαν πρὸς πίστιν ἐπαλείφασα, ἐπεισέρχεται τῷ "Im- 
σοῦ ὅπου ἀνέχειτο, τὴν προτέραν ἀναίδειαν εἰς ὑπο- 
θεσιν παῤῥησίας λαθοῦσα. Καὶ λέγει μὲν αὐτῷ οὐ- 
δὲν ' οὗ γὰρ ἑτόλμα ' δει γὰρ ὡς ὁ τῶν λογισμῶν 
ἔφορος οὐ δεῖται λόγων. Τί γὰρ εἰπεῖν εἶχε τῷ 
πάντα εἰδότι; "Οτι ημαρτεν; "ὖτι πολλῶν κακῶν Ep- 
γάτης Ὑέγονεν; Οτι época xa ἐρωμένη τὴν πάνδη 
pov ἡδονὴν ἐθεράπευσε; Ταῦτα ei δῆλα ἣν, οὐ 
πραττόµενα µόνον, ἀλλὰ xal ἐν τῷ ἀφάνῳ τῆς ψυχῆς 
βῥουλευτηρίῳ γυμνούμµενα. Βἰδυῖα οὖν ὡς πάντα οἶδε, 
xai λαθεῖν αὐτὸν δύναται οὐδὲν, θυροὶ μὲν τὴν 
γλῶσσαν , λαλεῖ δὲ τοῖς δάχρυσι, Στᾶσα γὰρ, φησὶ, 
παρὰ τοὺς πόδας τοῦ ᾿Ιησοῦ. κ.αίουσα ἤρξατο 
βρέχει’ τοὺς πόδας αὐτοῦ τοῖς δάκρυσιν. Αλλ' 
εἰ xai μὴ τῇ γλὠώσσῃη ἑλάλει, ἀλλὰ στεναγμοῖς ἆλα- 
λήτοις (70) ἐφθέγγχετο, τὸν συντριμμὸν τῆς χαρδίας 
ἑχχάμπτουσα, τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν θριαμθεύ- 
ουσα” τοὺς ἁτόπους λογισμοὺς, τὰς ἐναγεῖς ἑνθυ- 
μήσεις, τὰς βεθήλους πράξεις, τὰς παρανόµους 
ὁμιλίας ἐχπομπεύουσα * οὐδὲν γὰρ ἣν τῶν πεπραγµέ- 


rat malum, quod non lacrymis dire lamentaretur. D νων αὐτῇ χαχῶν, ὃ μὴ δάχρυσιν ἐξετραγῴδει. "Host 


Sciebat enim quz coufiteretur, oblivioni tradenda : 
Dixi enim, inquit, Proferam adversum me injustitiam 
seam Domino: et. (u. remisisti impietatem peccati 
mei**, Necsic tantum inenarrabiliter loquebatur 


? Rom. viu, 260. 9 Psal. xxxi, 5. 


Jos. in, 4. 
(68) "H Ίνωμης àxaAAa rw. lta ex vi nominis so- 
nat «b μετάνοια’ et quod multis nostratibus cerebrum 
est, Kesipiscentia : cujus tamen loco ubique fere Pa- 
tribus est, Poenitentia. Atline est quod Paulus (tom. 
et Gal.) predicat de fide, velut una sine operibus ad 
Balutem sufficiat : quasi nimirum radix, ad quam 
8i esl perfecta, debeant illa consequi pro locoet tem- 
pore. Sic certe nostra peccatrix, non tantum mu- 
tavit propositum ; verum etiam adhibuit laerywas, 
et pedes dominicos obsequio fovit : tandemque du- 


γὰρ ὅτι ὧν ὡμολόχει, τὴν ἀμνηστίαν ἑλάμδανεν * 
Εἶπα γὰρ, φησὶν, Εξαγορεύσω κατ ἐμοῦ τὴν ἀνο- 
play. µου τῷ Κυρίῳ, xal σὺ ἀφῆκας τὴν ἀσέδειαν 
τῆς καρδίας µου. Καὶ οὗ µόνον ἀλαλήτως ἑφθέγ- 


rissimum vitse genus arripuit, vixitque 

(69) Διασχεψ. Edit. Montf. ἔπισχεφ. 

(10) ᾽Α.ἰαἰήτοις. Velut passive, juxta quod exponi- 
tur Rom. viii, 26, quo et videtur alludere : quauquam 
posset activesumi, ul essei velut multe ac aine voce: 
quo etiam modo forte aptius esseut in sequenti : οὐ 
µόνον ἁλαλήτως ἐφθέγγετο, ubi tamen ob consecu- 
tionem locujionis reddidiinus, inenarrabiliter, ad- 


juneta particula, Sic : ad quamdam determina- 


tionein. 


T9 


ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM. 


78 


Tet», τοῖς στεναγμοῖς τῆς χαρδίας δυσωποῦσα τὸν À Cordis gemitibusque exorans Dominum : sed et ha- 


Κύριον” ἀλλὰ xai σχἡµατι τὸ τῆς µετανοίας περι- 
έγραφε χάλλος. Ἐδάχρυσε μὲν, ὡς πολλὰ γελάσασα * 
τοῖς χαλοῖς δάχρυσι τὸν χαχὸν ἐχπλύνουσα γέλωτα; 
ταῖς ὃξ ῥανίαι τῶν ὀφθαλμῶν τὸν τῶν παρειῶν Ex- 
πλ γυσα ῥύπον; ἵνα ἐν οἷς ἤμαρτεν, Ev τούτοις xal 
ἁπολογῄσηται ' bv ofc Ἠνόμησεν, ἓν τούτοις τὸν νο- 
μοθέτην ἐξιλεώσηται. Ὥσπερ γὰρ τὴν κοίτην ἣν 
ἐχθέσμως ἑμόλυνε συμπλοχῇ, δάχρυσιν ἀπέπλυνεν ὁ 
Δαβίδ’ Λούσω Ὑὰρ, qnoi, καθ ἑκάστην νύκτα 
τήν κοίτην µου: ἐν δἀχρυσί µου τὴν σζρωμνήν' 
µου Βρέξω * οὕτω καὶ αὕτη * δι’ ὧν ὀφθαλμῶν πολ- 
i9); τῶν νέων εἰς ἀχολασίαν ὑπέσυρε, δαχρύων 
ἀφεῖσα πηχὰς, τὸν δύσπλυτον τῆς ἁμαρτίας ἀπέπλννε 
ῥύπον, αὕτη ἑαυτῇ λοῦτρον µετανοίας προθαλλοµένη 
τὰ δάχρυα. Τὰ μὲν γὰρ δάκρυα ὡς ὕδωρ αὐτὰ παρ- 
εἶἴχε᾽ τὴν δὲ ἄφεσιν ἁπράτως παρὰ τοῦ Χριστοῦ 
ὑπεδέχετο. ᾽Αλλὰ μὴν καὶ τὸν '᾿Αδραὰμ., οὐ µιµου- 
µένη µόνον, ἀλλὰ xal νιχῶσα, τοὺς πόδας ἁπέπλυνε 
πὺ Χριστοῦ. Ὁ μὲν γὰρ νιπτῆρα θεὶς, ὕδατι ἁπ- 
έπλυνε, καὶ λεντίῳ χατέµασσεν: αὕτη δὲ οὐχ ὕδωρ 
ἀντλήσασα, ἀλλὰ χρήνας δαχρύων ἀφεῖσα, τοὺς πό- 
CL; ἀπέπλυνε τοῦ Ἰησοῦ : φεισαμένη δὲ, μὴ δάχρυ- 
σιν ἁμαρτωλοῖς ἀγνοὺς ἐνυθρίσῃ πόδας, τὸ τῶν τρι- 
yv χόλλος ὡς λεντίον ὑποδαλοῦσα, ἀπέμασε τοὺς 
όδας καὶ ἣν Ιδεῖν ὅλον δι᾽ ὅλου τὸ γύναιον πρὸς 
θεράπειαν τοῦ Ἰησοῦ καμπτόμενον. Ol μὲν γὰρ 
πθαλμοὶ ἄνωθεν, ὡς κρῆναι, δαχρύων ἔπεμπον όχε- 
τοὺς" fj δὲ Ψυχὴ ὥσπερ νικτὴρ ὑποχειμένη, τὰς &x 


bitu peenitentie pulchritudinem adumbrabat. Luge- 
bat quidem, velut qua multum risisset, bonis la- 
crymis eluens malum risum; oculorum vero stillis 
abluebat genarum sordea : ut in quibus peccaverat, 
in jis quoque defensionem haberet : in quibus egis- 
'set inique, in iis legislatorem placaret, Sicut eniin 
David pollutum iniqua copula lectum lacrymis elue- 
bat : Lavabo enim, inquil, per singulas noctes le- 
cium meum : lacrymis meis stratum meum rigabo **, 
jta et hec: quibus oculis multos adolescentes in 
luxuriam subiraxerat, iis laerymarum fontes emit- 
lens, peccati sordes non faciles elui, diluebat, si- 
bi ipsa. peenitentize lavacrum proponens lacrymas. 
Ipsa quidem , ceu aquam, lacrymas praebebat: 
invisibili autem ratione remissionem a Christo 
suscipiebat. Enimvero uon etiam imitata tantum 
Abraham, sed et superans, Christi abluit pedes. 
llle quidem pelvi posita, abluebat aqua et linteo 
extergebat; haec vero, aqua. non bausta, sed mit- 
tens lacrymarum fontes, abluebat Jesu pedes : ac 
cavens, ne lacrymis peccatricibus pedibus castia in- 
juriam faceret, compactos crines velut linteum sub- 
mittens, pedes extergebat : eratque videre mulier- 
culam, totam prorsus ad Jesu obsequium inflexam. 
Oculi quidem desuper. ceu fontes, lacrymarum mit» 
tebant rivos; ahimus autem ceu pelvis supposita, 
distillantes e pedibus gutuas excipiebat ; cincinni 
detergebant, lintei implentes formam ; manus, fuso 


τῶν ποδῶν ἀποσταζούσας ἐδέχετο ῥανίδας. Οἱ δὲ πλό- ϱ: alabastri unguento, divinos ungebant pedes; unguen- 


χαµοι Ἠπέμασσον, τὸ λεντίου πληροῦντες σχῆμα. Al 
δὲ χεῖρες τὸ ἁλάδαστρον τοῦ μύρου καταχέουσαι, 
τοὺς θείους λειφον πόδας, μύρῳ τὸ μύρον τιμῶσαι: 
Μύρον γὰρ, φησὶ, κεγωθὲν (14) ὄνομά σοι. 

7’. Εἶδες πῶς ἑνίχησε τὴν ἀχάριστον τῶν Ἰουδαίων 
Twounv γυνὴ ἁμαρτωλὸς, fj θείων ἅμοιρος νόμων; 
Ot μὲν γὰρ λίθοις αὐτὸν ἔδαλλον, ἡ δὲ τοῖς τῆς εὖ- 
wa; ηὕφραινε μύροις ' ἀλλὰ Ἰουδαῖοι μὲν ὡς ἀχά- 
ριστο., ὡς ἀσύνετοι xat ἀγνώμονες, χαχοῖς Ἀμείδοντο 
ὦν εὀεργέτην, λίθδις τὸν ἀχρογωνιαῖον φιλοφρονού- 
pvc λίθον. fj δὲ μύρῳ ἠειφε. τοὺς πόδας τοῦ 
μέλλοντος δι αὐτὴν πανηµέριον ἐπὶ τοῦ ἱχρίου 
ἰσιάσθαι τοῦ σταυροῦ. Καὶ τί λέγω, ὅτι τὸν 
ἀχάριστον τῶν Ἰουδαίων ἑνίχησε δημον, ὅπου γε 
ὅλων τῶν ἁγίων ὑπερηχόντισε τὸν yopóv; Ἔλαθδε γὰρ 
χάριν, fjv οὐχ ἔλαδον βασιλεῖς, ἧς οὐκ ἔτυχον δυνά- 
στι. Βασιελεῖς γὰρ θαρσεὶς xal vico δῶρα προσ- 
οίσουσε, xal προσχυνήσουσω αὐτῷ πάντες οἱ 


tum unguento honorantes : Unguentum enim in- 
quit, evacuatum, nomen (ibi !*, 


VI. Vidistin', ut mulier peccatrix, expers illa 
divinarum legum, ingratam vicerit Judeorum men- 
tem ? llli quidem appetiere lapidibus : hsc vero 
unguentis suaveolentibus reereavit. At quidem Ju- 
dzi,ceu ingrati, ceu insipientes atque improbi, 
benefico malis rependebant , lapidem angularem !5, 
&mica exeipientes lapidatione : hec autem illius 
pedes unguento ungebat !*, qui diem totam in erucis 
patibulo, ipsius causa, staturus erat. Quid vero, in- 
gratum Judaicum populum, dico vicisse » quando 
omnium sanctorum superavit chorum? Quam enim 
gratiam reges non acceperunt, quam potentes et 
principes non obtinuerunt, accepit ipsa : fleges enim 
Tharsis, et insule munera offerent : et adorabunt eum 


βασιλεῖς τῆς Τῆς. Καὶ δὴ xazà τὸν προφήτην, xat D omnes reges terre 'Σ. Sane vero. juxta prophetam 


Exxav τὰ δῶρα. xai προσεχύνησαν πόῤῥωθεν ' ἀλλ᾽ 
ois αὐτῶν τοῦ Ἰησοῦ τοὺς πόδας ἑφίλησε. Πῶς 
(ip; Ηλθον μάγοι λαθόντες ἁστέρα τῆς ἱχεσίας 
θύμμαχον * ἀλλὰ πόῤῥωθεν ἑδωροφόρουν, τῆς οἰχείας 
τάξεως τὸ µέτρον γινώαχοντες 'O οὐρανὸς γάρ 

'" Psal, vi, 7. 


13 Can, 1, 2. *? Psal. cxvii, 22. 


(1) Κενωθέν. Montf. ἐχκενωθέν, ut apud LXX. 
Mox ὄνομά σον. Sed lectionem Combefisianam pra- 


et dederunt dona, et eminus adoraverunt : at nullus 
coram osculatus est pedes Jesu. (Qui enim ? Vene- 
ruut magi, accepta stella supplicationis socia : emi- 
nus tamen offerebant doua, modum sui status nor 
ignorantes : Colum enim mihi sedes est; (erra au- 


'* Juan. x, 91. !* Psal. r1xxi, 10 


fert quoque eodex Alex. Infra tamen 


j 11, ubi locus 
hic iterum excitatur, legimus &xxewoüéy. 





19 S. AMPBILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


90 


tem, scabellum pedum meorum !*. Laudetur. itaque A µοι θρόνος, ἡ δὲ γῆν ὑποπόδιον τῶν ποδών µου- 


mulier, velut qu:e totius. terrze gloriam susceperit ; 
velut quz sit amplexata immaculatos pedes, cujus 
pulverem lingent gentes cognationesque, juxta quod 
dictum est: Ei inimici ejus terram lingent *'. Am- 
plexa est intemeratos pedes: Christi corpus cum 


Joanne parua est. lille equidem recubuit supra | 


pectus !?, ut inde expressurus divinam doctrinam : 
at ista pedes unxit gradientes nostri causa. Porro 
Christus qui non judicat peccatum, sed poeniten- 
tiam laudat: qui preterita. non punit, sed probat 
futura, traditis oblivioni malis ejus prioribus, mu- 
lieri honorem habet, et laudat. poenitentiam. Justi- 
ficat lacrymas, et. propositum coronat. 


Ἐπαινέσθω τοίνυν ἡ Yovh, ὡς ὅλης τῆς γῆς τὴν τε- 
μὴν ὑποδεξκμένη ὡς ἀφαμένη ποδῶν ἀχράντων, ὧν 
τὸν χοῦν ἔθνη xai πατριαὶ λίξουσι, κατὰ τὸ εἰρημέ- 
νον' Καὶ οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ χοῦν AlLovcuv. Ἡ κνατο 
πυδῶν ἀχράντων" ἑἐμερίσατο πρὸς Ἰωάνντν τοῦ 
Χριστοῦ τὸ σῶμα. 'O μὲν γὰρ ἐπὶ στήθους ἀνέπεσᾶ" 
θείαν γὰρ αὑτόθεν ἔμελλε διδασκαλίαν ἁπομάσσεσθαι᾽ 
ἡ δὲ τοὺς ὑπὲρ ἡμῶν βαδίζοντας πόδας ὑπήλειφεν. 
'AXX ὁ Χριστὸς μὲν, ὁ μη τῆν ἁμαρτίαν χρίνων, 
ἁλλάἁ τὴν µετάνοιαν ἐπαινῶν * ὁ μὴ τὰ παρελθόντα 
χολάζων, ἀλλὰ τὰ μέλλοντα δοχιµάνων, ἀμνηστίᾳ 
παρελθὼν τὰ προλαθόντα αὐτῆς χαχὰ, τιμᾷ τὸν Yu- 
ναῖχα, xai ἐπαινεῖ τὴν µετάνοιαν " δικαιοῖ τὰ δά- 
xpua, xat στεφανοῖ τὴν πρόθεσιν. 


Vili. Videns autem Pharíszeus miraculum, animo Β H'."O γε φΦαρισαῖος ὁρῶν τὸ θαῦμα , πλῆττεται τὸν 


obstupescit : ictusque invidia, mulieris paenitentiam 
non admittit. Quin vero, quie sie Dominum honora- 
verat, contumelia ceu in faciem cedit: ejusque cui 
delatus esset honos, ignorantia calculo tributa, di- 
gnitatem minuit. Videns enim, inquit, Pharismus 
qui vocaverat eum , ait. intra. se: Hic, si esset. pro- 
pheta, sciret. utique que ei qualis est. mulier quem 
langit eum : quia peccatrix est. 0 stulte et insipiens, 
prorsusque Pharisee | Dum ista dicis, non mulieris 
arguis mores ; sed tuum ipse animum reprehendis, 
qui dicas, nescire illum quznam esset mulier. Non 
ergo ut Deum qui nosset omnia, vocando honorasti. 
Non igitur pudet, o magnifice ealumuiator et syco- 
phania, quod quidem ut Deum voces, et qui bene- 
dicere possit : proclames vero ut honinein ae. velut 
eum, qui nibil sciat prz nobis. Hic, inquil, si essel 
propheta. O quam te melior, Pbarisze, mulier illa 
in Sichimis, qux prophetam nesciens, ex primo 
statim visu confessa, est Salvatoreni! Domine enim, 
inquit, video quia propheta es tu !'*. Quam vero οἱ 
hec peccatrix, pre te digna admiratione , cujus 
quidem vides peccatum, sed poenitentiam non cer- 
nis! Quin et condeimnnas, quam judex justificat : re- 
prebendisque et vituperas, quam Deus suscipiens 
coronat: quod visum apud te Deum in forma hemi- 
nis recumbeutem, agnovit, eique bonorem habuit : 
atque anim: retectis vulueribus, misericordiam, et 
anterioris vitze commissorum obliterationem petiit. 
Tu autem qui honorasti vocando, contumelia in- 
honoras, dicens: Si esset prophetia, scire utique 


que εί qualis est mulier φις (angit eum. Miser! . 


propterea quia non arguit tua inala, ignorautize 
damnas? Propterea quia tectum tuum pluribus gra- 
vatum 1nalis subiit, scientiam adimis? lta ne, quod 
rogaveris ut intraret sub tectum tuum, ut tecum ac- 
eumberet, ut eduliis tuis adjiceret manum, nec rogatus 
ubnuerit, unum aliquem de multis arbitraris? Num 
vero dignus eras, ut hospitio Deuin exciperes, aut 
ei parares mensam, qui mensam paravit in deser- 
to *** Verum cum propensiori in homines esset 
affectu, non detrectavit ut a suis ipse famulis po- 


1*5 ]sa, L.xvi, 4. ^" Peal. Lxx, 9. 


15 Joan. ΧΙΙ, 90. 


διάνοιαν, xal φθόνῳ βαλλόμενος, οὗ παραδέχεται της 
γυναιχὸς τὴν µετάνοιαν. ᾽Αλλὰ xal τὴν οὕτω τιµί- 
σασαν τὸν Κύριον, ἐπιῤῥαπί-ει τῇ λοιδορίᾳ΄ καὶ τον 
τιµηθέντος ἐλαττοῖ τὸ ἀξίωμα, ἄγνοιαν αὐτῷ χατα- 
Ψηφικόµενος. Ἰδὼν }ἁρ, φησὶν, ὁ Φαρισαῖος ὁ xa- 
Aécac αὐτὸν, εἶπεν ἓν ἑαυτῷ' Οὗτος, εἰ ἦν zpozu- 
της, ἔγνωχεν ἂν τίς xal ποταπὴ ἡ γυνἡ. ἤ τις 
ἅπτεται αὑτοῦ, ὅτι ἁμαρτω.ός ἐστιν. "Q Ag pov 
xal ἀσύνετε, xal τὰ ὅλα Φαρισαῖε ! Ταῦτα λέγων, οὗ 
τῆς γυναιχὸς διελέγχεις τὸν τρόπον ΄ ἀλλὰ τῆς ἰδίας 
κατηγορεῖς προαιρέσεως, ἀγνοεῖν αὐτὸν λέγων. τίς 
ποτε ὑπΏηρχεν ἡ γυνή. Οὐχοῦν οὐχ ὡς θεὺν πάντα 
γινώσχοντα τῇ κλήσει ἑτίμησας * οὐχ αἱδῇ οὖν, ὡ λαμ- 
πρὲ χατήγορε xai συχοφάντα, ὅτι χαλεὶς μὲν αὐτὸν 
ὡς θεὸν χαὶ εὐλογῆσαι δυνάµενον, καταθοᾶς δὲ αὐτοῦ 
ὡς ἀνθρώπου, xal μηδὲν ὑπὲρ ἡμᾶς εἱδότος. Οὗτος. 
φησὶν, εἰ ἦν προφήτης. Καὶ πόσον σον βελτίων, ὁ 
Φαρισαῖε, ἡ ἓν Σικήµοις Ὑγυνὴ, f) μὴ προφήτην εἰ- 
δυῖα, καὶ ix πρώτης ὄψεως τὸν Σωτῆρα ὁμολογί-- 
caca! Κύριε. Υὰρ, φησὶ, θεωρῶ ὅτι προφήτης et 
σύ. Πόαον δέ σου θαυµαστοτέρα xal αύτη ἡ ἅμαρ- 
τωλὸς, ἧς τὴν μὲν ἁμαρτίαν ὁρᾷς, τὴν δὲ µετάνοιαν 
οὐ βλέπεις | ᾽Αλλὰ xai χαταχρίνεις, ἣν ὁ χριτὴῆς δι- 
χαιοῖ ' καὶ µέμφῃ xai φέχεις, ἦν ὁ θεὸς ἀποδεξάμε- 
vog στεφανοῖ: ὅτι ἰδοῦσα παρὰ σοὶ θεὸν àv ἀνθρώ- 
που μορφή χκατακείµενον, ἑπέγνω καὶ éxlymoe * xai 
τὰ τῆς ψυγῆς ἐκχαλύψασα τραύματα, ἔλεον ἤτησε 
xai τῶν βεθιωµένων τὴν ἀμνηστίαν. Σὺ δὲ τιµήσας 


p χλήσει, ἀτιμάζεις τῇ λοιδορίφ, Xévov: Ei mr 


προφήτης, ἑγίνωσχεν ἂν τίς καὶ ποταπὴ ἡ ΥυΝἡ, 
di τις ἅπτεται αὐτοῦ. "Αθλιε] ἐπειδὴ τὰ σὰ οὐχ 
ἤλεγξε xaxk, ἄγνοιαν αὐτοῦ χαταφηφίξῃ; Ἐπειδὴ 
τὴν πολλοῖς χακοῖς βεθαρημένην σου στέγην ὑπηλθεν, 
ἀναιρεῖς αὑτοῦ τὴν γνῶσιν; Αλλ’ ἐπειδὴ ἠξίωσας 
αὐτὸν τὴν σὴν ὑπελθεῖν στέγην, ἀναχλιθῆναι μετὰ 
σοῦ, καὶ χεῖρα ἐπιθάλλειν τοῖς ἑδέσμασί σου, ἑἐπ- 
ένευσε χαὶ οὐχ ἁπηξίωσεν, ἕνα αὐτὸν τῶν πολλῶν νο- 
μίζεις; "Αξιος δὲ σθα ξενοδοχῆσαι θεὸν, f] τράπε- 
ζαν παραθῆναι τῷ ἑτοιμάζοντι τράπεζαν ἐν ἐρήμῳ; 
ἸΑλλὰ φιλάνθρωπος iv, οὐ παρητήσατο xat map' ao- 
τῶν τῶν οἰχετῶν πόµα xat σιτίον ὑποδέξασθαι. Τί 


!? Joan, iv, 19. **. Exod. xvi, 19. 


δι ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM. 82 
οὖν αἰτιᾶσαι φιλάνθρωπον Δεσπότην, ὦ Φαρισαῖε, A tum escasque susciperet. Quid ergo beniguum Do- 


ἁμοίως εἰς πάντας τὸν τῆς χρηστότητος ζυγὸν ταλαν- 
τεύοντα; Tí δὲ τὸν χύνωπα τῆς γυναικὸς διὈλίζων, 
*hv κάµτλον τῶν οἰχείων καχῶν κχαταπίνεις; Καὶ 
&£zi σοὶ μὲν µαχκρόθυµον τὸν θεὸν εἶναι βούλῃ, ἐπὶ 
ταύτῃ δὲ ἁπότομον; Τί ἐπ ἀἁλλοτρίοις ἐγχλήμασι 
παροξύνεις τὸν διχαστὴν, ἐπὶ τοῖς οἰχείοις συγγνώµην 
αἰτῶν; Τί συνεφωνῄσατε (72) σὺ χαὶ Ἰοῦδας πει- 
ρᾶσαι τὸν Κύριον; Σὺ μὲν γὰρ ὣς καθαρὸς ἀπὺ ῥύ- 
που», ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασι διασύρων τὸν ἄνθρωπον, 
Ἴγνοταν καταφηφίζῃ θεοῦ * 6 δὲ, ὡς φιλόπτωχος ἀγαν- 
ακτεῖ, λέγων Τίς y) ἁπώ.εια τοῦ µύρου τού- 
τευς éÓbraro γάρ πραθῇῆναι πο..]οῦ. xal δυθῆναι 
πζωχοῖς. Ὢ τῆς ἀγνώμονος γνώμης ! "D τῶν &ya- 
ρίστων τρόπων ! ᾽Απώλειαν τίθης, Ἰούδα, τὴν θερά- 


minum postulas, o Pharisee, qui iu omnes pariter 
bonitatis stateram libret *!? Quid vero excolaus 
mulieris culicem, tuorum ipse malorum camelum 
deglutis **? Et quidem, vis in te Deum longanimem; 
in hanc autem promptum ad iram? Quid Dominum 
exasperas in alienis criminibus, qui in propriis ve- 
niam petas ? Quid tu Judasque convenistis, ul ten- 
taretis Dominum ? Tu quidem, velut mundus a sorde, 
detrahens homini pro peccatis, Deum ignoranti:e 
damnas : ille autem, ceu pauperum amans indigna- 
tur, dicens : Ut quid perditio ista unguenti ? Poterat 
enim venundari mullo, et dari pauperibus 3.0 im- 
probum animum! O .ingratos mores! /Estimas, o 
Juda, perditlonem, obsequium Christi? vocasque 


sux) τοῦ Χριστοῦ; xal µάταιον ἀνάλωμα χαλεῖς, τὸ B inanem sumptum, quod in honorem Dei procedit 3 


εἰς vwihv προχωρΏσαι 8200; 

&. Πότον ἐδώχαμεν ὧν ἑλάθομεν; Λογισώμεθα, ἀφ᾽ 
οὖπερ ὁ χόσµος ἀνεδείχθη, πόσοι παρὰ τῆς αὐτοῦ 
φύσεως ἐλέους ῥέουσι ποταμοὶ, xal οὐ λογίζεται ὁ 
θελς νηµίαν τὴν ἀφθονίαν. Πόσας ἡ γῆ εὐωδίας βλα- 
στᾶνει; ῥόδον, χαὶ Χρίνον, χαὶ στύραχα , νάρδον xat 
στακτὴν, xal τὰ ἄλλα, ἀφ᾿ ὧν τὸ καλὸν χατασχευά- 
φεται pópov* xai οὐ λογίζεται (75) θεὺὸς εἰς ἁπ- 
ὦλξιαν ταῦτα” xal ἵνα μιχοὺν ἀλάθαστρον μύρον τοῖς 
τοσὶ τοῦ Χριστοῦ ἐπιχεθῇ, γογγύτεις; ΜΗ οὖν προῖχα 
αὐτὸ ἔλαδεν, ἵνα Υογγύζεις; Ἔλαθε μύρον, xal 
ἔδειξε µετανοίας τρόπον. "Ελαύε δάχρνα, καὶ ἔστησε 
&nvhwv ἁμαρτημάτων. Ποία οὖν ἔστιν ἀπώλεια, εἰ 
ἑσώθη vuv , δι fjv ὁ παράδεισος ἀπεχλείσθη (74); 
'AXÀà λυπεῖ σα τοῦτο, Ἰούδα: Εἰκότως ΄ xai γὰρ 
εὺν διάδολον ἀλύπησεν αὐτῆς dj σωτηρία. Οἶδε γὰρ 
δι αὐτῆς λοιπὸν τὸ γένος πρὸς μετάνοια» µἔὲταδαλ- 
λόμενον΄ xai δάχνετα, χαὶ ἀνιᾶται οὐκ ἔχων λοι- 
«by δίχτνον δι ὃν θηράσῃ τὸν ἄνθρωπον. “Οῦεν καὶ 
σὲ εἰς τὸ γογγύσαι παρώρμησεν. Elc τί, qnot, ἡ 
ἁπώ.ῖδια αὕτη; Ἐδύγατο γάρ πραθῆναι πο..λοῦ. 
"Hàn πράσσεις, Ιούδα”. Ίδη προδοσίας μελετᾷς ' 
χαχῶν αἰνιγμάτων (15) ἀρχή. Αλλ' ὁ Ἰησοῦς οὐκ 
ἑλέγχει αὐτοῦ τὴν vóaov* οὐ γυμνοῖ τὸ φιλάρχυρον, 
ἵνα μὴ τὴν μέλλουσαν προδοσίαν ἀναχρούσηται ' ἀλλ᾽ 
ἐπὶ πάντας λέγε.’ Τί κόπους παρέχετα τῇ γυγαικέ; 
Τί πρὸς τοῖς προλαθοῦσι xaxoig xaxijste τὴν ἄν- 


*! Sap. vi, 8. 
xis, 6. 


IX. Quantum dedimus ex iis qu: aecepimus. 
Cogitemus ex quo mundus conditus est, quanta 
fluunt ab ejus natura misericordie. flumina, nec 
Deus largitatem detrimento ducit, Quot terra sua- 
ves odores producit? rosam, lilium et styracem, 
nardum et stactem, aliaque ex quibus unguentum 
probum conficitur ; nec Deus ista reputat perditio- 
nem; et tu obmormuras quod modicum alabastrum 
unguenti Christi pedibus affusum sit? Num vero 
illud gratis accepit, ut murimuraveris? Accepit un- 
guentum, et exhibuit penitentie modnm. Accepit 
lacrymas, et cohibuit scaturiginem peccatorum, 
Qus ergo perditio, salva effecta muliere, ob quam 
paradisus clausus fuit? Verum te hoc, Juda, con- 
tristat? Merito : nam et ejus salus diaboluui contri- 
stavít, Noverat enim deinceps per illam conver- 
tendum sexum 28d poenitentíam ; 4ο mordetur, et 
est anxius, quod jam desit rete ad honinem ve- 
nandum, eaque te causa in murmur propellit. Ut 
quid, inquit, perditio hec? Poterat enim venun- 
dari multo. Jam venundas , Juda; jam proditio- 
nes medilaris : malorum znigmatum inehoatio. Je- 
sus tamen non arguit ejus morbum : non detegit 
avaritiam, ut ne futuram proditionem depellat. Sed 
ait in omnes : (uid molesti estis huic mulieri **? 
Quid pro malis prateritis feminam objurgatis? Sa- 


** Mattb. xxii, 24. ?* Mottb.xxvi, 9; Marc, xiv, 4; Joan. xin, ὃ. 3 Mauh. xav, 10; Marc. 


(72) ΤΙ συγεφωγήσατε. Videlur innuere unam D Joannes narrat, aceunmbente Lazaro suscitato, in 


unctionem, cujus causa Judas murmuravit, el quie 
in domo Simonis (Luc. vii, 29) faeta. legitur, mur- 
murante et ipso coutra Dominum suscipientem : 
nisi oratorie, duas unctiones, velut in unam, una 
orationis serie cogit. Eamde:n illam mulierem, et 
quam tres evangelista habent, existimat Chrysost. 
bom. 81 in xxvi Matih., sedaliam a mirabili illa Maria 
sorore Lazari : qua de re nihil Ainphilochius : ob- 
tinetque Augustini, Gregorii Magni, elc., senteutia, 
ut et ipsa una eademque sit; colitque Ecclesia ut 
unam, officio ex variis locis Scripture, quibus et 
sororis Lazari el mulieris quam evangeliste alii 
habent, mentio est, devotissime instructo. Unain 
ego Mariam dixerim, tres uuctiones : vel eerte duas. 
Videtur enim illa Luc. vii, 58, longe antiquior ea 
uam Matthzeus et Marcus factam habent, sub ipsum 
me teipus passionis Domiuica : ac nec quam 


ipsa, ut videtur, Lazari et sororum domo, ipsa fue- 
ril, quà apud Mattb. et Mareuin. legitur in. domo 
Simonis leprosi : quanquam multa consonantia 
eamdem probabilius suadeant. Habet Amphilochio 
proxima praefatus Chrysust. lom. in prodit. Jude 
tom. V Ducezi. Videri potest Jauseuius Concord. 


c. 48. 


(15) Αογίζ, Montf. χαὶ οὐ λογίζεται ο ΘΒεὸς 
ἀπώλειαν' χαὶ ἵνα. 

(14) ᾽Απεκ.είσθη. Addit, Montf. δι ἣν Αδὰμ 
συνεξεθλήθη, per quam Adam simul ejecius [uerat. 
Et stati : ἀλλὰ ἐλύπησε τοῦτο Ἰούδαν' εἰχό- 
πως" Sed illud Jude dolori fuit : jure quidem. Re- 
ctius, ut videtuc. Sed ἐπέχω οὐ ea qua inox sequui- 
tur, ὅθεν xal σὲ, x. t. λ. 

(715) Αἰνιγμάτων. Deest apud Monif. 





83 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


84 


tis male babuit femineus sexus : ne quis prohibeat , A θρωπον; Αὐτάρχως ἔχαμε τὸ των γυναιχῶν γένος 


quo minus salve fiant : ne quis illi molestus sit, 
qua fessos propter ipsam ab itinere super terram 
pedes lavit. Nam semper pauperes habetis vobis- 
cum 15. Etiam cum pauperibus me accipite. Propter 
vos enim, cum dives essem, factus sum pauper, ut 
v0S mea paupertate ditaremini **. Me occiditis, ne- 
que accuso : me illa sepulture tradit, et murimu- 
ralis? Mitiens enim hec unguentum in corpus meum, 
ad sepeliendum me fecit *'. Non pudore, Juda , suf- 


funderis, quod hsc, cum sil peccatrix, me un- 


guentis bonoret ; tu. vero, qui sis apostolus, ven- 
ditione injurius fis? Et mulier quidem, parat que 
spectant ad sepulturam; discipulus autem morti 
wadit. Peccatrix est mulier, novi : cs:eterum, nihil 
fuit preter lacrymarum fontem, quod donaret: 
fontem fonte henevolum faciens. Sed et unguentum, 
infelix, probas; qui dicas trecentorum denario- 
rum 35: probas autem, non ut laudes illius magni- 
ficentiam, ques totum quod peccando divitiarum 
collegerat, in unguenti pretium; insumpserit : sed ut 
murmurando ostendas, ia quam dirum malum, tan- 
tum damni passus, iucideris, Verum nihil magni 
fuerit, quod moleste feras amissos trecentos dena- 
rios, cum acceptis triginta me Dominum tuum tra- 
dideris. Quid enim, inquit, vultis mihi dare, et ego 
gum vobis tradam **? Miser! Servus Dominum ven- 
dit? Inversus est ordo. Et quidem ego proprio fe 
sanguine a peccato redimo : tu autem ad Lec ven- 
dis, triginta obolis? Praeterea vero, homo Deum 
vendit? Demus vero quod vendat : quis emptor? 
Quanti vero quis Deum emerit? Zuid autem etiam 
rem facis vilis pretii ? Sic ne, triginta quis argenteis 
Deum in forma humana, ut servum, ut barbarum, 
vendit? Saltem discernas, quanti Deum inhoabitan- 
*em ; quanti bominem qui paret, facis. Quid mihi, 
inquit, cultis dare? fu quid vis accipere? Nam illi 
nihil babent dore, quod digne Deo responderit. 
Et constituerunt. illi, inquit, triginta argenteos *". 
An quis medicum gratis curantem triginta obolis 
vendit? Medicum, inquam, qui ezcis dat visum : 
qui ad cursum claudos erigit? H»c dico, ut te 
erudiam, qui molestus es mulieri, quod eum qui 
est inter mortuos liber 51, etiam ante mortem, velut 
mortuum, honore affecerit; quod sepulturz, resur- 
yectionisque gratiam unguento prznuntiaverit. Ce- 
terum, tibi quidem proditionis fructus, restis man- 
serit 5: ; istius autem meinoria, ubicunque fueril 
predicatum Evangelium ?*, indeficiens erit. Dixit : 
sieque factum fuerit. Nam cessavit Aaron et Elea- 
zari unguentum , cornnque desiit : at hujus alaba- 
strum, toti evo coextentum, inexhauste memoria 
fragrantiam habet. 

X. Et ita quidem Judam ; murmurantem autem 
Phariseum hoc pacto Christus affatus est : Simon, 


5 Matth. xxvi,4ll.. ** Hl Cor. viri, 9. 
3! Psal. Lxxxvi, 6. ?* Mapth, xxvis, 5. 


(16) Elza Σέ. Montf. ci δὲ. 


*! Matth. xxvi, 12. 
33 Matth. ΣΧΥΙ, 16. 


μηδεὶς αὐτῶν τὴν σωτηρίαν ἑμποδιξέτω᾽ μηδεὶις 
χοπούτω τὴν λούσασαν ppt τοὺς πόδας τοὺς ὑπὲρ 
αὐτῆς βαδίσαντας ἐπὶ τῆς γῆς. Τοὺς πτωχοὺς γὰρ 


πάντοτε ἔχετε μεθ ἑαυτῶν. Λάδετε χἀμὲ καὶ μετὰ 
πτωχῶν. Δι ὑμᾶς γὰρ ἑπτώχενσα πλούσιος iv, ἕνα 


ὑμεῖς τῇ Eu] πτωχείᾳ πλουτήσητε. ᾿Αναιρεῖτέ µε, 
xai οὐχ ἐγχαλῶ' ἐνταφιάζει µε αὕτη, xal ΥοΥΥύ- 
eee ; Βα.οῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον ἐπὶ τοῦ coga- 


tóc µου, πρὺς τὸ ἑνταφιάσαι µε πεποίηκεν. Oox 


αἰδὴ οὖν, Ἰούδα, ὅτι αὕτη μὲν, ἁμαρτωλὸς οὖσα , 
μύροις µε τιμᾷ ^ gb δὲ, ἁπόστολος (0v, πράσει µε 
χαθυθρίξεις; Καὶ fj μὲν γυνὴ τὰ πρὺς τάφον ἐτοι- 
µάζει, 6 δὲ μαθητὴς τῷ θανάτῳ παραδίδωσιν. Ἅμαρ- 
τωλός ἔστιν d) γυνὴ, ola: àXÀ' οὐδὲν εἶχέ µοι χα- 


B ρίσασθαι, ἡ πηγἣν δαχρύων * πηγῇ τὴν πηγὴν εὖμε- 
γίζουσα. Αλλὰ καὶ δοχιµάδεις, ἅθλιε, τὸ μύρον, 
τριακοσίων δηναρίων λέγων ΄ δοχιµάζεις δὲ, οὐχ 
ἵνα αὐτῆς τὴν µεγαλοψυχίαν ἑπαινέσῃς ' ὅτι ὅλον 
τὸν ἐχ xaxüv συναχθέντα πλοῦτον εἰς τιμὴν μύρου 
κατανάλωσεν’ à) ἵνα γογγύξων δείξῃης, ὡς ἀπεύκτῳ 


περιέπεσας χακῷ, τοσοῦτον ζημιωθείς. "AAA οὐ 
μέγα εἰ τριαχοσίων δηναρίων στέἐρησιν δυσχεραίνεις, 
ὅπου Ye τριάχοντα λαδὼν, ἀπέδου µε τὸν Κύριον. 
Τί γὰρ, φησὶ, θέλετέ os δοῦγαι, κἀγὼ ὑμῖν πα- 


ραδώσω αὐτόν. "ΑθλιεΙ Δοῦλος Δεσπότην πωλεῖ; 


ἸΑντέτραπται ἡ τάξις xal ἐγὼ μὲν σὲ τῆς ἁμαρτίας 
τῷ οἰχδίῳ ὠνοῦμαι αἵματι, σὺ δὲ μὲ τριάχοντα 
ἐπεμπωλεῖς ὁδολῶν; Εἶτα δὲ (76) ἄνθρωπος θεὸν 
πωλεῖ; Δεδόσθω δὲ, ὅτι msi: τίς ὁ ὠνούμενος ; 
πὀσου δέ τις ἀγοράσει Θεόν ; τί δὲ xal εὔωνον ποιεῖς 
τὸ πρᾶγμα; τριάκοντά τις ἀργυρίων Oeby πωλεῖ àv 
ἀνθρώπου μορφῇ, ὡς οἰκέτην, ὡς βάρδαρον; xàv 
διάχρινον, πόσου μὲν τὸν ἐνοικοῦντα Θεὸν, πόσου δὲ 
τὸν φαινόμενον ἄνθρωπον ' Τί poi, qnot, 06Asce δοῦ- 
γαι. Xo τί θέλεις λαθεῖν * ἐχεῖνοι γὰρ οὐδὲν ἔχουσι 
δοῦναι ἀντάξιον Θεοῦ. Kal ἔστησαν αὐτῷ, qot, 
τριάκοντα ἀργύρια. Τριάκοντα ὁθολῶν ἅμισθόν τις 
ἰατρὸν πωλεῖ; ἰατρὸν τυφλοὺς ὁμματοῦντα, χωλοὺς 
πρὸς δρόμον ἐγείροντα. Ταῦτα λέγω, ἵνα σου κατ- 
ηχήσω τὴν διάνοιαν, ὅτι χόπους παρέχεις τῇ vovaixt- 
ὅτι τὸν ἓν νεχροῖς ἐλεύθερον, xat πρὸ vou θανάτου 
ὡς vexpby ἐτίμησεν * ὅτι διὰ τοῦ μύρου, τῆς tans, 
xaX τῆς ἀναστάσεως τὴν χάριν προεσήµανεν. ᾽Αλλὰ 


D σὺ μὲν xapmby τῆς προδοσίας τὸν cyolvov ἕξεις" 


ταύτης δὲ ἡ μνήμη, ὅπου ἂν χηρυχθῃτὸ Εὐαγτγέ-λιον, 
ἀνεξάλειπτός ἑστυν. Εἶπε, xai ἐγένετο ἔργον οὕτως. 
τι τὸ τοῦ ᾿Δαρὼν, τὸ τοῦ Ἐλεάξαρ πέπανται μύ- 
pov, καὶ τὸ χέρας ἤργησε. Τὸ δὲ ἁλάθαστρον ταύ- 
της παντὶ τῷ αἰῶνι συνεπεχτείνεται, ἁχένωτον ἔχον 
τῆς µνήµης τὴν εὐωδίαν. 


I. ᾽Αλλὰ πρὸς μὲν τὸν Ἰούδαν οὕτω, πρὸς δὲ τὸν 
Φαρισαῖον γογγύζοντα Χριστὸς οὕτως ἔλεγε. Σίμων, 
** ibid. 


1ο Marc. xiv, b. ** Matth. xxv, 19. 


δν ORATIO IN MULIEREM PECCATRICEM 


ἔχω col τι εἰπεῖν. Ὢ χάριτος &oáxov! Ὢ φιλανθρω- A habeo tibi aliquid dicere. O ineffabilem gratiam! 0 


τας ἀῤῥήτου! θεὸς χαὶ ἄνθρωπος χοινολογοῦνται, 
xit προτίθησι πρόδληµα , xavóva Φιλανθρωπίας, 
ἐχλύων αὐτοῦ τὴν πονηρἰαν. Σίμων, γὰρ, φησὶν, 
ἔχω col τει εἰπεῖν. ὃ μηδενὶ τῶν παλαιῶν εἶπον, ob 
πατριάρχῃ, οὗ προφήτῃ, οὗ νοµοθέτῃ. Τότε μὲν vàp, 
ἐρθαλμὸν ávcl ὀφθα.]μοῦ, xal ὀδόντα ἀντὶ ὁδόντος 
ἐνέτουν, τὸ δίχαιον ἀπαιτῶν ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ob δύνασθε 
φέρειν τὸ δίχαιον, χάριν ἀντεισάγω τῷ vóptp, xal 
ἀλάλητόν σοι µυστήριον bp. 0 δέφησι’ Διδά- 
cxale, slxé. Δύο χρεωφειλέται ἦσαν é&vl ἁνδρί. 
"Opa Θεοῦ σοφίαν. ᾿Αποσιωπᾷ τὴν γυναῖχα , ἵνα μὴ 
χαχουργ{σῃ περὶ τὴν ἀπόχρισιν. 'O εἷς, φησὶν, 
üptcls δηνρια πεγταχόσια" à δὲ ἕτερος, πεντή- 
χογτα. Φοθδερὸ: τοῦ διηγήματος ὁ τρόπος. Γραμμα- 


inexplicabilem humanitatem ! Communem Deus 
cum homine sermonem miscet : problemaque et 
quastionem, regulam humanitatis proponens, illius 
malitiam dissolvit. Simon enim, inquit, habeo tibi 
aliquid dicere; quod nulli veterum dixi : non pa- 
triarchz , non prophete, non legislatori. Tunc 
quidem, qus»rebam oculum pro oculo, dentem pro 
dente ** : quod justum est, exigens. Quia vero 
non potestis ferre quod est justum ; loco legis gra- 
tiam induco, tibique inenarrabile sacrameatum 
dico. At ille ait * Magister, dic. Duo erant debitores 
obstricti uni viro. Vide Dei sapientiam. Reticet mu: 
lierem, ut ne ad responsionem subdole cavilletur; 
Unus, inquit, debebat denarios quingentos, et alius 


τεῖόν ἐστιν ὁ ἡμέτερος βίος, ἀοράτως γράφων καὶ B quinquaginta. Terribilis narrationis species. Est 


κογισμοὺς, xai πράξεις, xal ὀφθαλμῶν ῥεμβασμοὺς, 
xai droyrc χινηµατα ἀλλὰ λύει τὸν φόδθον ὁ φιλάν- 
θρωπος δανειστὴς, ὁ τὰ χειρόγραφα διαῤῥήσσων τῆς 
ἁμαρτίας  χαὶ οὗ µόνον διαῤῥήσσων, ἀλλὰ xal λεαί- 
νων (77) τοῖς ὕδασι τοῦ βαπτίσματος, ἵνα ut] ἴχνος 
στηιχείου ἢ συλλαθῆς ὑπομεῖναν, ὑπόμνημα γένηται 
τῶν παρῳχηχότων κακῶν. Mh ἐχόντων οὖν, φησὶν, 
αὐτῶν ἁποδοῦναι, ἁμφοτέροις ἐχαρίσατο. Εϊΐδες 
φιλάνθρω”τον δανειστήν; Πῶς δανείξει μὲν, οὐχ ἆπο- 
λαμθάνει 5£; Πῶς δὲ ἀγνωμονούμενος οὗ ναρχᾷ * 
ἀλλ Έπλωται αὐτοῦ τοῖς αἰτοῦσιν ἡ χείρ; Mt) éxóv- 
tur, φησὶ», ἁἀποδοῦγαι, ἁμφοτέροις ἐχαρίσατο. 
Ἄφηχε μὴ ἑχόντων (78) * οὐχὶ μὴ θελόντων. Ἕτερον 


γὰρ μὴ ἔχειν, xaX ἕτερον μὴ θέλειν. Οἷόν τι λέγω" C 


θεὺς οὐδὲν παρ ἡμῶν ζητεῖ, f| µετάνοιαν. "O0ev 
βούλεται ἡμᾶς ἀεὶ χαίρειν, καὶ προστρέχειν τῇ 
µετανοίᾳ. ἜΕὰν μὲν θελόντων ἡμῶν μετανοῆσαι, 
τὸ πλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν ἄτονον τὴν µετάνοιαν 
ἡμῶν δείδῃ᾽ οὗ παρὰ τὸ μὴ θέλειν, ἀλλὰ παρὰ 
τὸ μὴ ἔχειν, οὑχ ἐχτίνομεν τὸ χρέος, Διὰ τοῦτο οὖν 
λέχει, Mf) ἐχόντων αὐτῶν ' ἵνα δείξῃ ὅτι ἰδὼν αὐτοὺς 
βουλοµένους μὲν διἁ µετανοίας ἀποδοῦναι «b χρέος, 
μὴ δυναµένους δὲ διὰ τὸ τλῆθος τῶν ἁμαρτιῶν, ὡς 
φιλάνθρωπος, αὐτοῖς συνεχώρησε, οὐχ ἀπὸ πράξεως, 
ἀλλ ἀπὸ προαιρέσεως ἐλευθερῶσαι τῆς ὀφειλῆς τὸ 
ὑπόχρεον. Mi) ἐχόντων οὖν αὐτῶν ἀποδοῦναι" μὴ 
µαστίξας, μὴ ὑθρίσας, μὴ στρεθλώσας, ἀἁμφοτέροις 
ἐχαρίσατο 


ΙΑ’. Τίςοὗν αὐτὸν ὀφεί.ει z Aéor ἀγαπῆσαι; ΑΆπο- 
πριθεὶς δὲ ὁ Σίµων εἶπεν' Ὑποϊαμδάνω, ὅτι ᾧ 
τὸ πΆεῖον ἐχαρίσατο. Βλέπε τοῦ Φαρισαίου τὸ δει- 
vóv. Ὡς οἶδεν ἑαυτὸν τῷ λόγῳ fm τῆς ἀληθείας 
ἀποχλειόμενον, τὸ 'Υπο]αμδάνωτέθειχε, φοθούμενος 


9*5 Exod. xri, 24. 


(17) Αεαίνων. Montf. 23a6aivoy. Unde Boisius 
in notis Savilii legendum putabat ἀφανίζων νο 
ἀπαλειφων. ipse autem Montfauconius, quid, in- 
quit, si dicamus lianc vocem. medii zvi a Grzculo 
usurpatam, ες Latino verbo lavo faetam, inde λα- 
θαΐνων, lavans efformatum? Sed utriusque viri docti 
coujecturam elidit exeinplaris Couibelisiani proba 


libellus bumana vita, inaspectabili ratione et co- 
gitatus et actiones et oculorum vagos ictus mo- 
tusque animi perscribens. Solvit nihilominus metum 
benignus creditor, is, inquam, qui disrumpit chiro- 
grapha peccati : nec disrumpit solum, verum etiam 
delet aquis baptismi, ut ne elementi aut syllabs 
superstes vestigium, malorum praeteritorum monu- 
mentium flat. Non habentibus ergo, iuquit, illis 
unde redderent, donavit wtrisque. Vidistin' credito- 
rem humanum ? Ut qpidem feneretur, sed non reci- 
piat? Dt etiam erga ingratos non torpeat, sed ha- 
beat rogantibus apertam manum? Non habentibus, 
inquit, unde redderent, utrisque donavit. Dimisit iis 
qui non haberent : non ito, qui nolleut. Nam est 
sliud non habere, et aliud nolle. Ut puta : Nibil 
Deus a nobis, prater poenitentiam exigit. Quare 
vult ut semper gaudeamus, et curramus ad p«oni- 
tentiam. Si ergo, dum volumus poenitentiam agere, 
peccatorum ingens numerus viribus infirmam et 
inefficacem poenitentiam fecerit; Don solvimus 
debitum, non quia noliinus, sed quia non habemus. 
Propterea igitur dicit, Won habentibus illis : ut 
ostendat, quod videns, velle debitum per poeniten- 
tam reddere, nec peccatorum multitudine velut 
obrutos, posse; concesserit ipse ut misericors, ut 
ab hujus se debiti reatu, non ab actione, sed a pro- 
posito animi eximerent. Non habentibus ergo illis 
unde redderent : non flagellis adhibitis, non contu- 


p meliam irrogans, non subjiciens tormentis, donavit 


ulrisque. 

Xl Quis ergo plus eum debet aiigere ? Respon- 
dens Simon dizit : /Estimo quia is cui plus donavit. 
Vide Phariszei genium atque solertiam. Ut jam se 
vidit sermone veritatis exclusum, illud 4Estimo, 
posuit ; veritus dare absolutam responsionem. Porro 


lectio. Hic vero respexisse videtur sanctus Pater ad 
locum Coloss. 11, 14. 

(78) 'Aprixe μὴ &y. Dimisit iis qui non haberent; 
non ita, qui nollent. Accedeute libero consensu prom 
piaque voluntate satisfaciendi, qua Deo accepta 
est secundum quod babet, nunquam illi pauper, ino- 
do se divitem semper velit, ut ipsi donet, 


81 


Dominus non est scrutatus mentern : sed respon- 
&in rapiens, ait illi : Recte judicasti. Et conversus 
ad mulierem, dixit Simoni : Vides hanc mulierem? 
peccatricem illam, tibi quidem desperatam, sed 
mibi factam salvam? Ππιταυὶ in domum tuam. Tua 
enim domus est, non mea; qua est pleua contu- 
jnelia. Aquam pedibus meis non dedisti : pedibus, 
jnquam, tui causa pulvere conspersis; pedibus 
labore fatigatis, ut eos qui laborant et sunt onerati, 
laboribus et molestia liberarem δν. DimiJiatum 
honorem obtulisti : qui superiora quidem sis admi- 
ratus, inferiora auteni non foveris. Αἱ tu quidem, 
aquam pedibus meis non dedisti; haec autem lacry- 
marum fontes ab oculis mitteus, peccati sui macu- 
lam abstersit, Mihi tu osculum non dedisti ; atque 


Β, AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


A τελείαν τὴν ἀπόχρισιν δοῦναι. Ὁ δὲ Κύριος. οὐ «hv 


γνώµην αὐτοῦ ἐξήτασεν, ἀλλὰ την ἀπόχρισιν ἁρπάσας, 
λέχει αὐτῷ Ὀρθῶς ἀπεχρίθης. Καὶ στραφεὶς πρὲς 
τήν γυγαῖκα, τῷ Σίµωγι ἔφη: ΡΒ.έπεις ταύτην 
τὴν Tuvaixa τὴν ἁμαρτωλόν; τὴν σοὶ μὲν ἁἆπηγο- 
ρευµένην, ἐμοὶ δὲ σωζοµένην; Εἰσῆ-θον εἰς τὸ» 
olxóv σου. Eb; γὰρ 6 οἶχος., xal οὐχ ἐμός ' ὁ λοι- 
δορίας µεστός. Ὕδωρ ἐπὶ τοὺς πόδας µου οὐκ ἔδω- 
κας ᾿ πόδας, τοὺς διὰ σὲ χονισθέντας τοὺς τὸν xó- 
Toy ὑπομείναντας, ἵνα χόπων τοὺς χοπιῶντας xa 
πεφορτισµένους ἐλευθερώσω. Ἐξ ἡμισείας τὴν τιμὴν 
προσήνεγχας, τὰ μὲν ἄνωθεν θαυµάσας. τὰ δὲ xá- 
τωθεν μὴ θεραπεύσας (79). ᾽Αλλά σὺ μὲν ὕδωρ εἰς 
τοὺς πόδας µου οὑκ ἔδωκας, αὕτη δὲ πηγὰς δα- 
χρύων &x τῶν βλεφάρων ἀφεῖσα, τῆς ἁμαρτίας αὐτης 


utinam nec Judas, qui osculo proditionem patravit : p «5v ῥύπον ἀπέσμηξε. Σύ µοι φἰΊημα οὐκ ἔδωχας * 


Hoc autem ex quo intravit, non cessavit. osculari 
pedes meos. — Oleo caput meum non unxisti ; Oleum 
eniim peccatoris non impinguet caput meum 39, Quo- 
modo enim poterat capiti habere honorem, qui 
pedes ueglexerai? Hac autem etiam pedes. unzit 
unguento. — Oleum enim, inquit, evacuatum nomen 
tibi *. Evacuatum et exhaustum; non effusum. 
Nam quía vas Judaici animi supputre erat, idcirco 
ex alabastrite vestra in pedes meos fuit evacuatum 
unguentum, uL per me fragrantia gratie deriva- 
retur in gentes. Propter quod dico tibi : Remittuntur 
ei peccata multa : quod tu. quidem, eodem teclo 
&usceptum, neque osculo honoraveris, neque un- 
guento foveris : hac autem, multis ejus malis obli- 


vioni traditis, honoraverit : velut. duplici cratere C 


temperato, ex lacrymis et unguentis. 


ΧΙ. Beatam igitur feminam predicemus, quz 
mala Ev: obtegit : peccatricem illam, illam mere- 
tricem, illam bonerum conciliatricem, cui judex 
ipse advocatus fuit: qux lacrymis vicit judicii 
Iuctum. Quotquot adestis, quz audistis semulamini ; 
atque meretricis non voluptatem imitamini, sed 
jamentum. Voluptas quidem parens lamenti οἱ 
luctus fuit; luctus autem malis exitum conciliavit, 
Corpus itaque vestrum non aqua abluite, sed lacry- 
mis* membra ungite, non unguentis, sed castitate, 


*? Μα]. xi, 2δ. 36 Psal, οσι 5. 


3! Cant. 1, 9. 


ὡς εἴθε pij τε Ἰούδας, ὁ φιλήµατι τὴν προδοσίαν 
ἑργασάμενος. Αὕτη δὲ ἀφ ἧς elo nA0sv (80), οὐ 
διέ.Ίειπε καταφι]ῆσαί µου τοὺς πόδας. 'EAaíq 
τὴν κερα.ήν µου οὐκ ἡ.ειψάς "Ε.λαιο» γὰρ 
ἁμαρτωλοῦ μὴ Aizaváco τὴν κεφαλήν µου. Πῶς 
γὰρ (81) εἶχε τὴν χεφαλὴν τιμῆσαι, ὁ ποδῶν ἆμε- 
λήσας;, Αὔζη δὲ xal τοὺς πόδας dise μύρῳφ. 
Μύρον γὰρ, φησὶν, ἐχκεγωθὲν ὄνομά σοι. Ἐκχε- 
νωθὲν, οὐχ ἐχχυθέν, Ἐπειδὴ γὰρ τὸ σκεῦος τῆς 
ουδαϊχῆς γνώμης ὑπόσαθρον fjv, διὰ τοῦτο ἐκ τῆς 
ἁλαδαστροθήχης ὑμῶν, Ev τοῖς ποσί µου ἐξεχενώθη 
τὸ μύρον * ἵνα δι ἐμοῦ εἰς τὰ ἔθνη μετοχετεύθη τῆς 
εὐωδίας ἡ χάρις. Οὗ χάριν «Ἰέγω σοι’ ᾿Αφέωνται 
αὐτῆς αἱ ἁμαρτίαι αἱ zoAAal* ὅτι σὺ μὲν ὁμοῤῥό- 
φιόν µε δεζξάµενος , οὐδὲ φιλήματι ἑτίμησας, οὐδὲ 
ἀλείμματί µε ἐθεράπευσας, αὗὕτη δὲ πολλῶν xaxiv 
ἀμνηστίαν λαθοῦσα, ἐτίμησέ µε, &x δαχρύων xai 
μύρων, οἱονεὶ δυφυῆ χερασαμµένη. 

ΙΒ’, Μαχαρίσωμεν οὖν τὴν ἄνθρωπον, τὴν τὰ Εὔας 
καλύψασαν χαχὰ, τὴν ἁμαρτωλὸν, τὴν πόρνην, τὴν 
πρόξενον τῶν ἀγαθῶν, τὴν αὐτὸν τὸν χριτὴν αὐν- 
ἠγορον ἑἐσχηχυῖαν, τὴν δάχρυσι νιχήσασαν τὸν 
τῆς χρίσεως ὀδυρμόν. Όσοι πάἀρεστε, ζηλώσατε 
ἅπερ Ἰχούσατε" xai τῆς πόρνης μὴ τὴν ἡδονὴν, 
ἀλλὰ τὸν θρῆνον µιµῄσασθε. Ἡ dbovh μὲν γὰρ 
τὸν θρΏνον ἐγέννησεν' ὁ θρῆνος δὲ, τῶν καχῶν 
τὴν λύσιν προεξένησε. Λούσατε οὖν ὑμῶν μὴ ὕδασιν, 
ἀλλὰ δάχρυσι τὸ σῶμα ' ἀλείφατε μὴ μύροις, ἀλλ 


(19) Τὰ μὲν ἄνωθεν» 0avpácac: τὰ δὲ κάτωθεν D que velut propheta, prius quam se cibo corruptibili 


pii θεραπεύσας. Qui superiora quidem sis admiratus, 
in[eriora autem. non foveris. Qui ut prophetam qui- 
dem et sapientem honorifice exceperis convivio, et 
honeste habueris : pedes autem meos et iuflma cor- 
poris, non obsequio foveris; nihil enim aliud τὰ 
ἄνωθεν, xaY χάτωθεν hoc loco voluerint. 

(50) 'Ag' ἧς εἰση.1θεν. Habent. modo Greca 
εἰσῆλθον" quomodo Jansenius putat legendum, et 
ait babere multos antiquos codices, prinia persona: 
Ex quo intravi. Sensus tamen incommodus est; non 
euim tam festine videtur mulier illa secuta Domi- 
num, ut statim atque ingressus est, potuerit ejus 

edes abluere, maxime quia non abluit nisi recum- 
entis * est autem verisimile, ut ingressus exceptus- 


pascendum composuisset, multis ipse verbis sacris 
celestique epulo hospitem suum paverit. Fuerit ergo 
eredibilius, interpretem nostrum correctiorem nactum 
codicem, ei qualis Amphilochio fuit, in quem τὸ εἰσ- 
Ώλθον loco τοῦ εἰσηλθεν facili permutatione ac mala 
lectione irrepserit : quam ut Latinus aliquis offen- 
sus dicti difficultate, τὸ, Intravi, mutatum voluerit 
in intrarit, quare illud merito Syxtina retipuerunt, 

(81) Πῶς ydp, x. t. à. Quomodo poterat capiti ho- 
norem habere, qui, elc. Acute perstringit, et indicat 
jn pedibus Jesu spretos pauperes et fratres, quos 
qui spernit, capiti Jesu ejusque divinitati, etsi ita 
arbitretur, honorem non tribuit. Sic Joannes de di- 
lectione arguit. 


89 ORATIO IN DIEM SABBATI SANCTI, 50 
ἀγνείᾳ τὰ µέλη. Ἐνδύσασθε οὗ τὰ Σηρῶν ὑφάσματα, A Induimini, non vestes sericas, sed incorruptibile 


ἀλλὰ τὸ ἄφθαρτον τῆς σωφροσύνης ἱμάτιον, ἵνα τῆς 
αὖττς τύχττε δόξης ' δόξαν ἀναπέμποντες τῷ "Age 
τοῦ 8:02 , τῷ αἴροντι τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου’ ᾧ 
$ δίξα. καὶ ἡ τιμὴ, xat ἡ προσχύνησις, σὺν τῷ 
Ἡα-ρὶ xat τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν xat ἀεὶ, xa εἰς 
τοὺς αἱἰῶνας τῶν αἰώνων' ᾽Αμὴν. 
ΛΟΓΟΣ E. 
Εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ ἁγίου Ea66ácov (82). 

Α.. Ἐπιτάφιον ἑορτὴν τοῦ Συτῆρος ἡμῶν ἑορτάζο- 
μεν σήμερον. Καὶ ὁ μὲν, παρὰ τοῖς νεκροῖς κάτω τοῦ 
θανάτου τὰ δεσμὰ διαλύων, xaX φωτὸς τὸν ἅδην πλη- 
pov, χαὶ ἀφυπνίζων τοὺς χεχοιμηµένους * ἡμεῖς δὲ 
χορεύοµεν ὑπὲρ γῆν, τὴν ἀνάστασιν φανταζόμενοι, 
χαὶ οὗ δεδοίχαµεν τὴν φθορὰν, μὴ κατισχύσῃ τῆς 


temperantiee indumenurm, ut parem gleriam conse- 
quamini, gloriam submittentes Agno illi Dei, qui 
tollit peecatum mundi 35: cui gloria honorque et ado- 
I31i0, cum Patre et Spiritu sancto, nunc et semper, 
ei in szcula seculorum. Amen. 


ORATIO V. 
In diem Sabbali sancti. 

l. Sepulersle festum Servatoris nostri hodie 
frequentamus. Et ipse quidem apud inferos mortis 
vincula dissolvit, luce sua infernum implet, et dor- 
mientes 4 somno excitat ; nos vero leti exsultamus 
super terram, resurrectionem ipsius nobis cogita- 
tione ob oculos statuentes, neque corruptionem 


ἀςθαρσίας. Ob δώσεις γὰρ, qnoi, τὸν ὅσιόν cov B jam metuimus; ne ea, quam incorruptibilitas, plus 


leir διαρθορἀἆν. Καὶ ἴσως ἡμῶν τὴν φιλοσοφίαν 
γελῶσιν Ἰουδαῖοι xa Ἕλληνες * ol. μὲν ἕτερον Χρι- 
σὺν προσδεχόµενοι, οἱ δὲ τάφοις ἐναποχλείσαντες 
αὐτῶν τὰς ἑλπίδας, περὶ ὧν εἰχότως ὁ προφήτης 
οτσίν» Οἱ τάροι αὐτῶν οἰχίαι αὐτῶν εἰς τὸν 
αἰώνα. ᾽Αλλ’ οἱ μὲν γελῶντες στενάξουσι (στενάξουσι 
tàp ὕστερον, ὀρῶντες εἰς ὃν ἐξηχόντισαν χαὶ ἑν- 
66p.2av )* ἡμεῖς δὲ δαχρύοντες, Ἠδονῃῇ τὸ πάθος 
χεράσωµεν. ρπασεν ὁ θάνατος «bw Δεσπότην 
Χριστόν» ἀλλ) οὗ χαθέξει παρ) ἑαντῷ τὴν ζωήν. 
Κατέπις. χατέπιον ἀγνοῄσας, ἁλλ᾽ ἐξέμεσε (85) 
πολλους σὺν αὐτῷ. ᾿Εκὼν κατέχεται νῦν, μετὰ ταύ- 
τν τὴν ἡμέραν σχυλεύσας τὸν ἅδην ἀνίσταται. Χθὲς 
ἐμαύρωσε τὸν Άλιον σταυρωθεὶς, καὶ μεσούσης ἡμέ- 


possit. Non dabis enim, inquit Scriptura, sanctum 
tun. videre. corruptionem ?*.. Et fortassis philoso- 
pbiam hane nostram Judaei et Grxci irrident; illi 
quidem alium Christum exspectantes ; hi vero 
sepulcris spes suas includentes, de quibus apposite 
propheta ait : Sepulcra eorum, domus ipsorum in 
seculum "5. Cseterum isti. nunc. corridentes, ge- 
ment aliquando ( gement, inquam, aspicientes in 
quem con(üxerunL *', et injuriis affecerunt); nos 
vero lacrymantes, passionem banc lztitia tempera- 
bimus. Rapuit mors Dominum nostrum Christum ; 
$ed non retinebit apud se vitam. Devorovit ipsum 
inscia, sed evomuit multos cum ipso. Volens nunc 
detinetur : sed crastino die, spoliato inferno, resur- 


pr ἐπεισηλθε vul- σήμερον ὁ θάνατος παραλύεται, C get. Heri crucifixus solem obscur»vit, et die adhuc 


ξενον νεχρὸν εἰσδεξάμενος * χθὲς ἐπένθησεν ἡ χτίσις 
th) τῶν Ἰουδαίων µανίαν ὁρῶσα, xat στολὴν πενθι- 
xh» ὢ σχότος ἐνεδύσατο. σήμερον λαὸς ὁ χαθήµενος 
tv σχότει φῶς εἶδε μέγα. Χθὲς ἐδονήθη ἡ γῆ, καὶ 
τερὶ φ)γῆς ἐδουλεύετο, χαὶ διαστῆναι τοῖς ἐνοικοῦ- 
σιν ἠπείλει, xal τὰ μὲν ὄρη ἑχόπτοντο, ἐσχίζοντο δὲ 
αἱ πέτραε, γυμνὸς δὲ ἣν ὁ ναὺς, χαθάπερ ἕμπνους, 
*) ἱμάτιον διαῤόηξας, δι’ ὧν ἔπαθε δειχνὺς ὡς ἐδε- 
θτλώθη τὰ ἅγια. Τὰ ἄφυχα τοῦ τολμήμµατος ᾖσθετο, 
ol & ταῦτα τολμῶντες ἀναισθήτους εἶχον ψυχάς. 
Ἠγανάκτει τὰ στοιχεῖα, xai μιχροῦ τὴν τάξιν ἁπ- 
ἔχιπε, χαὶ σύγχυσιν εἰργάσατο τοῦ παντὸς, εἰ μὴ τοῦ 
ἁπμιωωργοῦ τῆς βουλήσεως ᾖσθετο, ὅτι ph ἄχων 
ὑθρίτετο. 


media nox incubuit; hodie mors vim suain amittit, 
novum quemdam moriuum in se suscipiens. Heri 
rerum fabrica luxit, Judsorum furoreia videns, et 
moestili:e vestimentum sibi tenebras induit : hodie 
populus in tenebris sedens vidit lucem magnam **. 
Heri terra commota, velut de fuga consilium iniit ; 
debiscere inhabitantibus comminata : montes ab- 
scissi, petrae scisse, nudum templum conspectum, 
quod perinde ac si vivum essel, vestem dirupit : 
per ea qus sibi aecidebant , sacra temerata esse 
contendens. EL anims» quidem viteque expertia 
tantum facinus senserunt : at qui id ausi, animas 
omni sensu carentes babuerunt, Dolebaut elementa, 
et parum aberat, quin, ordinem stationemque dese- 


rentia, confusionem inducerent universi, nisi voluntatem conditoris percepissent, videlicet ipsum non 


invitum pati. 


Β. Ὠχαινῶν χαὶ παραδόξων πραγμάτων ! Εύὐλῳ τεί- D 


ναι ὁ λόγῳ τείνας τὸν οὐρανόν ' καὶ δεσμοῖς περι- 
Gusta, ὁ δψσας Φάμμῳ τὴν θάλασσαν ΄ ποτίξεται 
χολὴν, ὁ τὰς πηγὰς μέλιτος χαρισάµενος’ xal στε- 
φανοῦται ἀχάνθαις, ὁ τὴν γῆν στεφανώσας τοῖς 
ἄνθεσι. xal τύπτεται μὲν χαλάμῳ τὴν κχεφαλὴν, 


39 Psal. xv 40. 


(82) Exacripsimus editam a Pantino ex bibliothe- 
4 Thuana, ut est tota usibus publicis devota: 
nactique Regium codicem, nihil pene diversum aut 
mutum, exacta collatione occurrit, Est oratio 
Quo brevior, eo cultior, vere nobilissimum consum- 


* joan. 1. 99. 


** Psal], xvin. 19. 


Π. O res novas atque inopinatas! Ligno exten- 
ditur, qui verbo ccelum tetenderat ; vinculis circum- 
datur, qui mare arenis alligaverat ; felle potatur, 
qui mellis fontes fuerat largitus; spinis coronatur, 
qui terram floribus coronaverat; calamo caput 
verberatur, qui "Egyptum olim decem plagis per- 


"ach. xi, 10. ** [sa. ix, 2. 


matissimi 1ngenii monumentum. Pantini versionem 
ut suis numeris absolutam, vix uno autalio nzevulo, 
retinuimus. 

(85) 'E£égece, Ms. ἐξεμέτει. 


91 S. AMPHILOCHII ICONTENSIS EPISCOPI o2 
€usserat, caputque Pharaonis undis operuerat; À ὁ πατάξας τὴν Αἴγυπτον ταῖς δέχα πληγαῖς, καὶ 


conspuitur ejus vultus, quem cherubim intueri non 
sustinent, Atque hzc talia cum pateretur, pro se 
erucifigentibus comprecabatur, dicens : Pater, 
dimitte illis ; non enim sciunt quid faciunt **. Boni- 
tate malitiam vincit. Defensionem instituit Christus 
pro Christi homicidis, salutem eorum studiose 
captans. Diluit crimen, ignorantiam causatus. Non 
acerbe fert, vesanie ipsorum ludibrium factus. 
Tolerat temulentiam, suaque in genus humanum 
propensione, eosdem ad resipisceudum vocat. Quid 
pluribus? Nullo e bonitate ipsius fructu percepto, se- 
pulcro includunt, quem nulla rerum universarum qua 
exsistunt, in se continere queat. Signacula apponunt, 
nosiram liberationem custodientes : et resurrectio- 


nem metuentes ad sepulcrum milites custodes sta- B 


tuunt. Quis unquam vidit mortuum custoditum? 
Aut potius, quis vidit mortuum bello impetitum? 
quis audivit vitze exitum cuipiam induetum, et ti- 
more auctores afficientem? quis non de inimico 
sollicitus esse desiit, postquam animam ipsius abs« 
wt? quis non inimicitiam dissolvit, morte ad- 
versari] satiatus? Quid quem de medio sustulisti, 
adbuc horres, Judze? quid metuis quem occidisti? 
quid formidas e vivis egressum? quid times ene- 
ctum? quid te discruciat quem crucifixisti? Cxedes 
ipsa tibi securitatem promittit. Bono anino esto. Si 
nudus homo, qui mortuus est, non utique resurgit; 
si nudus honio, recle in crucem egisti; si nudus 
homo, non verum restat quod. dixit : Solvite tem- 
plum hoc, et in. trtbus diebus excitabo illud *. Si 
nudus homo, morte detipetar ; si nudus homo, quid 
sepulcrum consignas? Exspecta diem tertium, et 
videbis insanis tux confutationem. Desine frustra 
laborare, et videbis rerum eventum. Desine contra 
veritatem furere. Desiae Deo bellum inferre, infe- 
rensque te ipsum vuluerare. Desíne solem justitiae 
injuriis afficere, existimans te ejus radios exstin- 
guere. Desine, inquam; nec fontem vitz obstruere 
contendas. Desine przfectos fatigare. Desine de cu- 
stodia verba facere. Desine mendacium tibi com- 
mercari, et armatos commovere. Ne frustra nita- 
ris ne ad impietatem impensatn facias, ne contra 
Deum tibi victoriam fingas. Ne militibus, ut alia 


τὴν κχεφαλὴν τοῦ Φαραὼ κχαλύψας τοῖς ὕδασεν. 
Ἐμπτύεται τὸ πρόσωπον ὃ Ἰδεῖν οὗ φἑρει τὰ Xepou- 
6ἱμ. Ταῦτα δὲ πάσχων, ὑπὲρ τῶν σταυρούντων προσ- 
ηύχετο, λέγων, Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς, οὗ γὰρ οἕ- 
δασι τί ποιοῦσιν. ᾿Αγαθότητι τὴν xaxlav νιχᾷ. 
Απολογεῖται ὑπὲρ τῶν χριστοκτόνων, εἰς σωτηρίαν 
αὐτοὺς σαγινεύων. Λύει τὸ ἔγχλημα, τὴν ἄγνοιαν 
αἰτιώμενος. Οὐ χαλεπαίνει τῆς ἐκείνων παροινίας 
γινόµενος παϊγνιον. Δέχεται τὴν µέθην, χαὶ φιλαν- 
θρωπίᾳ καλεῖ πρὺς µετάνοιαν. T6 δεῖ λέχειν τὰ 
πλείῳ ; 0ὐδὲν τῆς ἀγαθότητος ἁπωνάμενοι, ἐγχλείουσι 
τάφῳ ὃν οὐδὲν τῶν ὄντων χωρεῖ' καὶ σήµανθρα 
ἐπιτιθέασιν, ἡμῶν τὴν σωτηρίαν φυλάττοντες: sca 
δεδιότες τὴν ἀνάστασιν, στρατιώτας φύλαχας ἓφ- 
εστῶσι τῷ µνήµατι. Τίς εἶδε νεχρὸν φυλαττόμε- 
vov; μᾶλλον δὲ είς εἶδε νεχρὸν πολεμούμενον» τίς 
ἤχουσε τελευτὴν ἀμφιθαλλομένην (841, xal δέος 
ἐμποιοῦσαν τοῖς ἐργασαμένοις; τίς οὐχ ἑπαύσατο 
πρὸς ἐχθρὸν τὴν φυχὴν ἀφειλάμενος; τίς οὐ κατ- 
έλυσεν ἔχθραν ἀρχεσθεὶς θανάτῳ τοῦ δυσμενοῦς; Τέ 
ὃν ἀνήλωσας δειλειᾷς, ὦ Ἰουδαῖε; τί φοθῇ ὃν ἁπ- 
έχτεινας; τρέµεις τὸν µεταστάντα; τί δέδοιχας τὸν 
ἀναιρεθέντα; τί ὃν ἑσταύρωσας ἀγωνιᾶς; Ἔχεις ἀπὸ 
τῆς σφαγῆς ἀσφάλειαν. θάῤῥει. El ψιλὸς ἄνθρωπος 
ὁ τεθνηχὸς, οὐχ ἁἀνίσταται: εἰ de ἄνθρωπος, 
καλῶς ἔπηξας τὸν cvaupóv* εἰ ψιλὸς ἄνθρωπος, οὐχ 
ἀληθεύει, Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, εἰπὼν, xal &r 
τρισὶ ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. El φιλὸς ἄνθρωπος, 
τῷ θανάτῳ κατέχεται' εἰ ψιλὸς ἄνθρωπος, τί τὺν 
τάφον σφραγίξεις, ἀνόητε; Περίμεινον τὴν τρίτην 
ἡμέραν, xaX ὄψει τῆς σεαυτοῦ μανίας τὸν ἔλεγχον. 
Παῦσαι περιεργαξόµενος, καὶ θεάσῃη τῶν πραγμάτων 
τὴν ἔχδασιν. Παῦσαι λύττων κατὰ τῆς ἀληθείας. Παῦ- 


-σαι Oei πολεμῶν, χαὶ τῷ πολεμεῖν χατατιτρώσκων 


σαυτόν. Παῦσαι τὸν ἥλιον τῆς δικαιοσύνης ὑθρίζων, 
xai νοµίζων τὰς ἀχτῖνας Exelvou σθεννύειν. Παῦσα: 
τὴν πηγὴν τῆς ζωης προσχῶσαι φιλονεικῶν. Παῦσα: 
ἄρχουσιν ἐἑνοχλῶν, καὶ περὶ φρουρᾶς διαλεγόµενος. 
Παῦσαι τὸ ψεῦδος ὠνούμενος, xai τοὺς ὁπλίτας x:- 
κῶν. Mhà κάµῆῃς. ἀνόνητα ' μὴ εἰς ἀσέθειαν ἀναλώ- 
σῃς τὰ cà, xai xatà Θεοῦ φαντάζου τὴν νίχην. Mi 
δῷς μισθὸν στρατιώταις ἕτερα ἀνθ᾽ ἑτέρων εἰπεῖν. 
Mh παραχοιµίσῃς τὸν ὄχλον τῷ µνήµατι. Mi θαῤ- 


pro aliis referant, mercedem tribuas. Ne turbam D ῥήσης τοῖς ὅπλοις. "Ὅπλοις ἀνάστασις οὗ χωλύεται 


ad sepulcrum excubare facias. Ne in armis tuis Π- 
duciam habeas. Ármis resurrectio non prohibetur, 
non impeditur signaculis, non coercetur militibus, 
non surripitur pecuniis, sed fide obtinetur. Non 
vidisti Lazarum nuper mortem instar somni ex- 
cutientem ? Non vidisti quomodo cum fasciis ipsis 
gradiebatur, vocem, Veni foras '*, simul audivisset? 
.Non vidisti qnomodo mortuus vocantis jussum fue- 
rit secutus, vinculorum nexu minime ipsum cohi- 
bente? Non vidisti quomodo morte jam solutum 


οὐκ ἐμποδίζεται ταῖς σφραγίσιν, o0x εἴργεται στρα- 
τιώταις, οὗ χλέπτεται χρήµασιν, ἀλλὰ πίστει. Mi 
οὐκ εἶδες τὸν Λάζαρον πάλιν χαθάπερ ὕπνον τὸν 
θάνατον ἀποσεισάμενον; Elósq πῶς σὺν αὐταῖς xr. 
plac ἐδάδιζε, τὸ Δεῦρο ἀχούσας ; Elbe, πῶς Tixo- 
λούθησε τῷ προστάγµατι ὁ νεχρὸς, χαὶ ὁ δεσμὸς οὐ 
ἐχώλυσεν; Εἶδες πῶς ἤρμοσεν ἡ φωνὴ τῷ τὸν δια- 
λυθέντα θανάτῳ; 'O ἐχεῖνα δυνηθεὶς, xal ταῦτα 
δυνῄσεται ᾽ ὁ τὸν δοῦλον ἀναστῆσας , αὐτὸς π,λ)ῷ 
μᾶλλον ἐγείρετα.. Ὅ ζωογονήσας τὸν σεσηπότα, οὐχ 


15 Luc. xai, 4. ** Joan.  ν, ** oan, xt, 45. 


(84) Furie ἀναμφιθ. 


95 EPISTOLA SYNODICA. 94 
ἐόσει νεχρὺν ἑαυτόν, ᾽Αλλὰ γὰρ ἡ τυφλότης τῶν A vox restauravit? Qui illa potuit, et Ίο poterit, 


Ἰουδαίων πολλὴ , xai ὁρῶσα τὰ θαύματα , οὐχ ὁρᾶ. 
ὉΟφθα1μοὺς ἔχουσιε, xal οὗ β.έπονσω:' dca 
ἔχουσι, καὶ οὐχ ἀκούουσι'. Ὁ θεὸς γὰρ τοῦ 
αἰώνος τούτου ἑτύφλωσε τὰς καρδίας αὐτῶν, 
zpéc τὸ μὴ καταυγάσαι αὐτοῖς τὸ Εὐαγγέιον τῆς 
ξιχαιοσύγης. ᾽Αλλ' ἐχείνους μὲν τέως ἑάσωμεν τῇ 
ἀπιστίᾳ * ἡμεῖς δὲ λέγωμεν μετὰ τῶν περὶ Μαριὰμ 
την πιστὴν, χατὰ διάνοιαν ἀναπλάττοντες ἑαυτοῖς 
τοῦ Σωτήρος τὸν táqov* "Hpav τὸν Κύριον ἡμῶν, 
xii οὐχ οἴδαμεν τί ἐποίησαν αὐτόν. Αὐτῷ ἡ δόξα, 
οὖν cp ἀχράντῳ Πατρὶ, xai τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν 
χαὶ ἀεὶ, χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν. 


Qui servum suscitavit, ipse multo magis suscita- 
tur. Qui in vitam restituit jam putrefactum, nequa» 
quam se ipsum mortuum sinet. Caeterum Jud*o- 
rum caecitas immensa, qux videns miracula, mi- 
nime videt : Oculos enim habent, et non, vident , 
aures habent, et non audiunt δὲ, Deus enim hujus 
&eculi corda eorum excecavit, ut non illucescai illis 
"Evangelium justitie ".. Sed miseros illos deinceps 
sue (incredulitati relinquamus ; nos vero cum 
fideli Maria, in animo nobis Servatoris nostri se- 
pulerum effingentes, dicamus : Tulerunt Domi- 
num nostrum, et nescimus quid eo fecerunt 08. 


ipsi gloria, cum iptemerato Patre, et sancto Spiritu, nunc et semper, etin sxcula seculorum. 


Àmen. 


9 Psal. στι, 5, 


" [L Cor. iv, 4. ** Joan. xx, 15. 





AMeIAOXIOY 59 ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ IKONIOY 


EITIZTOAH ZYNOAIKH. 


AMPHILOCHII EPISCOPI ICONII EPISTOLA SYNODICA. 


Καὶ πρὶν χοµίζεσθαι τὰ παρὰ τῆς ἀγάπης ὑμῶν Β — Antequam littera a charitate vestra missz affer- | 


Ἱράμματα, περιγγειλεν εἰς ἡμᾶς ἡ φήμη, χαὶ τὸ 
τῆς πίστεως ὑμῶν ἀκραιφνὲς, xal πρὸς τοὺς χινδύ- 
νους παρατεταμἑένον, xal πρὸς τὰ παθήµατα τὰ ὑπὲρ 
Ἀριστοῦ χαρτερικὸν, xal τῆς εἰς θεὺν ἀγάπης (86), 
χαὶ τὸ τῆς μελλούσης ἑλπίδος àv ὑμῖν βέδαιον. 
Ἐπεὶ δὲ xal τοῖς γράµµασι τῆς εὐλαδείας ὑμῶν 
ἐντετυχήκαμεν, εἴδομεν ὄντως Ἐκκλησίας ἆποστο- 
ἀιχτς χαρακτῆρα, xai ποιμένων ἀγαθῶν (Xov, xal 
σπουδην ἄοχνον ἀληθινοῖς Χριστιανοῖς πρέπουσαν. 
Τὸ vip μήτε τῆς ὁδοῦ μῆκος ὑπολογίσασθαι, μήτε 
δασπασµένως τὰς πεύσεις προσαγαχεῖν, ἀλλὰ χοινῃ 
διὰ τῶν γραμμάτων ποιῄσασθαι τὴν ἐρώτησιν, λίαν 
lui; εὐέλπιδας πεποίηχεν, ὅτι συμφώνως ἑἐπιστεί- 
Ἅαντες , συμφώνως xai τὰς ἀποκρίσεις παρ) ἡμῶν 


rentur, frequens fama ad nos perduxerat vestram 
in fide sinceritatem, et ad pericula constantiam, 
nec non ad patiendum pro Christo fortitudinem, 
charitatis in Deum ardorem, denique erga futura 
spei firmitatem. Postquam autem litteras quoque 
pietatis vestre accepimus, agnovimus re vera Ec- 
clesiz apostolicze characterem, bonorum pastorum 
zelum, et impigrum studium quod veros Christia- 
nos deceat. Nam quod nec viz longitudinem repu- 
taverítis, nec separatim detuleritis quaestiones, sed 
communiter per litteras interrogaveritis, id nos 
bona spe replevit, futurum ut qui una voce scripsi- 
οι, unanimi eliam consensu responsionem no- 
stram sitis recepturi ; ac velut exordium perfectio- 


δέξασθςε (87)- χαὶ olóv τι προοίμιον τῆς τελειοτέρας C ris concordim, vestram in litteris consensionem 


óuovotac τὴν ἐν τοῖς γράµµασιν ὑμῶν ὀμόνοιαν ἔδε- 
ξάμεθα. Καὶ δι εὐχῆς μὲν ἣν ἡμῖν, xai τὸν θαυμα- 
διώτατον xal μετὰ πάσης αἰδοῦς ὀνομαζόμενον ἑπί- 
σχοπον Βασίλεων, xal παρόντα δέξασθαι τῇ συνόδῳ, 
χαὶ χοινωνὸν, μᾶλλον δὲ ἔξαρχον τῶν πρὸς ὑμᾶς 
Ἱραμμάτων (88) ἔχειν. Ἐπεὶ δὲ ἐχεῖνον ἀῤῥωστία 
σώματος ὑπερθάλλουσα, πρὸς τὴν ἄφιξιν διεχώλυσεν, 
αλείας μέν ἐστιν ἀγάπης ὑμῶν, µῆτε τὰ τῆς ἡμε- 


Αμφιλοχίου. Αμϕιλοχίῳ Βασίλειος. 
Insiguis ista epistola τος ιο esse Basilii, ut le- 
genti. patebit; sed est synodica Amphilochii, qua, 
meo qaidem judicio, respondet synodice episcopo- 
rum alterius provincie, qui circa Macedonii h:re 
sim de Spiritu sancto fluctuabant et dissentiebant 


suscepimus. Et optabamus quidem, maxime adwmi- 
randum omnique cum reverentia nominandum epi- 
scopum Basilium, presentem excipere in nostra 
synodo, el socium ; seu potius principem habere in 
dandis ad vos litteris. Verum quia gravis eum mor- 
bus detinuit, ne adveniret, vestre est perfecte 
dilectionis, nostre mediocritatis epistolam nequa- 
quam despicere. Neque vero sanctam vestram Eccle- 


Doctrina autem tota est Amphilochiana, Basiliana, 
Gregoriana. 
(86) Videtur deesse aliquid. 
(87) Δέξασθε. ΑΙ. δέξεσθε, 
ed Γραμμάτων. Al. πραμάτων. 


9» S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI - 96 


siam passi sumus etiam illius voce carere; sed ha- A τέρας βραχύτητος παριδεῖν γράµµατα. OO μέν τα 
bentes librum ipsius, quem de hoc peculiariter τὴν ἁγίαν ὑμῶν Ἐχκλησίαν ἄμοιρον καὶ τῆς Exel- 
argumento elaboravit, ipsum pariter nobiscum in νου φωνής reépulbopev* ἀλλ' ἔχοντες αὐτοῦ σύγ- 
scripto loquentem obtinemus. γραµμα περὶ ταύτης (89) ἰδιχῶς αὐτῷ τῆς ὑποθέ- 

σεως πεπονηµένον, κἀχεῖνον διὰ τοῦ γράμματος. 


Quodnam igitur est ad interrogationem respon- 
sum? Sanctum concilium Niczenorum Patrum, pro 
vere catholico et apostolico concilio agnoscimus, 
füdemque eam, qui tunc temporis exposita fuit a 
Patribus servamus immotam, aique ut in perpe- 
tuum maneat inconvulsa exoptamus. Porro [uit 
tunc Patribus necessarium, enarrare fusius de Uni- 
geniti dogmate; quandoquidem Arii heresim ea 
tempestate receus exortam exscindere nitebantur, 


primaillius semina statim abolendo, antequam. ad B 


summam asperitatem perveniret spina : cumque eo 
tempore de quzstione circa Spiritum sanctum tace- 
retur, ideo nihil amplius addiderunt. Verum iis 
qui prudenter legerint, sufficiens videbitur doctrina 
de Spiritu, quz» ea in fide contiuetur. Docuerunt 
enim, sicut credi debet in Patrew et Filium, ita 
eliam credendum esse in Spiritum : nec aliam 
quampiam inducentes in divina beataque Trinitate 
naturam ; neque quidquam de Trinitate resecantes, 
in illa fidei expositione, sed quia nuper Ecclesias 
concutrere aggressus Satanas, immisit quibusdam 
dubitationem de Spiritu, necesse est ut ad fidei 
fontem recurramus ; e quo cum Νίο congregati 
Patres etiam hausissent, fidei expositionem, confe- 


cerunt. Quznam ergo est nostre fidei perfectio? € 


Domini traditio, quam, postquam resurrexisset a 
mortuis, mandavit sanctis suis discipulis, przci- 
piens : Euntes, docete omnes gentes, baptizantes eos 
in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancii *. Con- 
Stat accepisse nos niandatum, non solum hoc modo 
baptizandi, verum etiam pari modo docendi. Adeo 
ut per hoc preceptum, tuu Sabellii intercludatur 
morbus, per tres hypostases pure nobis traditas ; 
tum Ánomcorum Arianorumque et Pneumatoma- 
chorum obturentur ora; tribus quidem personis ae 
hypostasibus declaratis, una vero natura et divini- 
tate confessa. Quamobrem oportet eo nos modo 
baptizare, quo edocti sumus, atque eo credere, quo 


ἔχομεν ἡμῖν συμφθεγγόμενον. 

Τίς οὖν ἡ πρὸς τὴν πεῦσιν ἀπόχρισις; Τὴν ἁγίαν 
σύνοδον τῶν Πατέρων τῶν ἐν Nixala, σύνοδον ὄντως 
καθολιχὴν xal ἀποστολιχὴν γνωρίζοµεν, xai πίστιν 
σὴν ἐκτεθεῖσαν ὑπὸ τῶν Πατέρων τηνικαῦτα, φυλάτ- 
τοµεν ἀχίνητον (90), καὶ πρὸς τὸ διηνεχὲς ἁἀσπά- 
ῥαχτον µένειν εχομαι (91). Γέγονε δὲ τότε τοῖς Ifa- | 
τράσιν ἀναγχαιότερον, πλατύτερον ἐξηγήσασθαι περὶ 
τῆς δόξης τοῦ Μονογενοῦς ' ἐπειδὴ τότε νεωστὶ quo- | 
µένην τὴν αἴρεσιν τοῦ ᾿Αρείου διὰ σπουδής ἔσχον ᾿ 
ἐχχόφαι, τὰ πρῶτα αὐτῆς προαναιροῦντες σπέρµατα, 
πρὶν τελέως ἐκτραχυνθῆναι τὴν ἄχανθαν. Σέσιγη- 
pévou δὲ τηνικαῦτα τοῦ κατὰ τὸ Πνεῦμα ζητήματος, 
διὰ τοῦτο πλατύτερον μὲν οὐδὲν προσέθεσαν' τοῖς 
μέντοι ys συνετῶς ἀναγινώσχουσιν, αὑτάρχης xal 
ἡ περὶ τοῦ Πνεύματος ἐν ἐχείνῃ τῇ πίστει διδασχα- 
Ala. "Ὥσπερ (92) εἰς Πατέρα xai Ylàv πιστεύειν, 
οὕτω xal εἰς τὸ Πνεῦμα πιστεύειν ἐδογμάτισαν 
μήτε ἑτέραν τινὰ φύσιν ἐπεισάγοντες τῇ θείᾳ xal 
paxaplz Τριάδι ' μήτε τι τῶν Ex τῆς Τριάδος ἆπο- 
τέµνοντες, εἰς τὴν τῆς πίστεως ἔχθεσιν. Ἐπεὶ δὲ 
πρόσφατον ὁ Σατανᾶς διασαλεύειν τὰς Εκκλησίας 
ἐπιχειρῶν, ἐνέδαλέ τισι περὶ τοῦ Πνεύματος δ,στα- 
γμὸν, ἀναγχαῖον ἐπὶ τὴν πηγἣν ἀνατρέχειν τῆς 
πίστεως, ἐξ ἧς καὶ οἱ xaxX Νίχαιαν Πατέρες ἆνα- 
ρυσάµενοι, τὴν ἔχθεσιν τῆς πίατεως ἐποίησαν. Τίς 
οὖν ἡμῶν ἡ τῆς πίστεως τελειότης;, Ἡ τοῦ Κυρίου 
παράδοσις, fiv μετὰ την Ex νεκρῶν ἀνάστασιν «ot; 
ἁγίοις αὐτοῦ par al; ἐνετείλατο, προστάξας * Πο- 
ρευθέντες µαθητεύσατε (909) πάντα τὰ ἔθνη, Ba- 
πτίζοντες αὐτοὺς εἰς tó ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xai τοῦ 
ΥἸοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος Δηλον ὅτι την ἐν- 
τολὴν ἐδεξάμεθα, οὐ µόνον εἰς τὸ βαπτίνειν οὕτως, 
ἀλλὰ xa εἰς τὸ μαθητεύειν οὕτως. Ὡς διά ταύττς 
τῆς ἑντολῆς, xai τὴν Σαθελλίου νόσον ἀποχλεισθη- 
ναι, τῶν τριῶν ὑποστάσεων χαθαρῶς ἡμῖν παραδοθει- 
σῶν' καὶ τῶν ᾿Ανομοίων (94) καὶ τῶν ᾿Αρειανὼν xai 
τῶν Πνευματοµάχων ἐμφραγῖναι (9ὺ) τὰ στόµατα’ τῶν 
προσώπων χαὶ τῶν ὑποστάσεων τριῶν δηλουµένων, 


fuimus baptizati, eo autem glorificare, quo credidi - D τῆς 65 φύσεως xal τῆς θεότητος μιᾶς ὁμολογηθείσης, 


mus. Multis siquidem mente volutats, et in om- 
nes partes cogitationibus conversi, nihil possumus 
medium advertere Creatorem inter et creaturam. 
Quocirca si a divinitate Spiritum sejunxerimus, ue- 
cessario illum cum creaturis debemus aunumerare. 
Quod si ausi fuerimus creaturam dicere, qui fieri 


* Matth, xxvii, 19. 


(89) 1d est, de Spiritu sancto. 

(90) Al. add. τε χαὶ ἀσάλευτον. 

(9!) Εὔχομαι. Forte εὐχόμεθα. 

(92) Al. ins. yáp. 

(935) Πορευθέγτες μαθητεύσατε. Ma multi Matth. 
xxvi, 19. Alij iuserunt, οὖν, alii, vov, ut Hilarius 
initio libri i1 De Trinitate, et ad Psal. 1xv, 


Ανάγκη τοίνυν οὕτως ἡμᾶς βαπτίφειν, ὡς ἐδιδάχθτ- 
pev: χαὶ οὕτω πιστεύειν, ὡς ἐθαπτίσθημεν, xal 
οὕτω δοξάζειν, ὡς ἐπιστεύσαμεν. Πολλὰ γὰρ τῇ δια- 
νοίᾳ περισχοποῦντες, xaX πανταχοῦ στραφέντες τοῖς 
λογισμοῖς, οὐδὲν ἐπινοῆσαι δυνάµεθα μεταξὺ τοῦ 
Κτίστου xai τῆς κτίσεως ὥστε εἰ τῆς θεότητος τὸ 


Euntes nunc docete. 

(94) ἸΑγομοίων. Eunomiani ita. vulgo dicti sunt 
propter τὸ ἀνόμοιον, et ᾽᾿Ανομοιουσιασταί Dasilio, ob 
ἀνομοιούσιον, vel, ut loquitur Severus, Anomaousiam. 
id est, dissimilem subsiantiam. 

(95) Εμραγήν-ι. ΛΙ. ἁποφραγῆναι, 





à 


97 


SENTENTLE ET EXCERPTA. 


ἱνεῦμα χωρίνομεν, ἀνάγχης (96) μετὰ τῶν κτισμάτων A poterit, ut in baptismo c€onjungatur? £0 pacto 


αὐτὸ χ1:αριθμεῖν. Ei δὲ xvloya τολµήσοιµεν εἰπεῖν, 
τὼς δυνατὸν ἓν τῷ βαπτίσµατι μιχθῆναι, Τὴν πο- 
ἐυθεῖαν οὕτως ὡς xal τὴν ἀθεῖαν χαχίζοµεν’ xa 
ὧτε τρεῖς ἀρχὰς , οὔτε τρεῖς θεοὺς, οὔτε τρεῖς δια- 
φόρος χαταγγέλλομεν φύσεις * ἀλλὰ ἀρχὴν τῶν ὅλων 
οὖν Πατέρα Ὑινώσχοντες, οὔτε τινὰ τῶν τριῶν (97) 
ὑπιστάσεων ἀθετοῦμεν, καὶ τὸ σεμνὸν τῶν τριῶν 


Γραρῶν, xat τὰς ἐφ᾽ ἔχαστον μαρτυρίας προσάγοντες. 


Aux ἐπειδὴ xai µέτρον ἐπιστολῆς ἐχφεύγει τὸ περὶ 
cuv λεττολοχεῖν, xai τὴν ὑμετέραν ἀγάπην ἔπι- 
σεῴαμεν ἀρχεσθήσεσθαι τῷ χεφαλαίῳ τῆς ἡμετέ- 
pu; ἐκθέσεως, xal. τὰ λοιπὰ προσθῄσειν οἴκοθεν * 
ἀίδευ yXp, roi, σοφῷ ἀφορμὴν, xul σοφώτερος 
ἔσται" χαὶ ταῦτα ἀποχρώντως γεγραφέναι νοµἰζο- 
μεν. O'; ἀρχεῖ βραχεῖαν προσθεῖναι παράκλησιν. 
Παραχαλουμεν γὰρ µένειν ὑμᾶς υἱοὺς εἰρήνης * ἵνα 
Ὡτρύσητε τὴν ἀποστολικὴν ἐντολ]ν, σύμψυχοι, τὸ 
ἐν φρονοῦντες, χαὶ τῶν παθηµάτων τῶν ὑπὲρ Xpr- 
στὼ χεχοινωντχότες. ΜΗ δῶτε τῷ πογηρῷ διατεῦξαι 
τὰ χαλῶς συνημμένα, pfe τοῖς λύχοις ἑαυτοὺς 
εὐαλωτοτέρους ποιῄσητε τῇ διχοστασἰᾳ, τὰς ἐχείνων 
ῥεραιῦντες εὐχάς. Ἐμάθομεν γὰρ ὅσους ἅθλους 
ὑπὲρ τῆς ὀρθοδοξίας ὑπέστητε. Τὰς οὖν ἀπειλὰς καὶ 
τὰς ἀνάγχας τὰς παρὰ τῶν ὑπεναντίων νιχήσαντες, 
μιδένα δῶτε διαστάσει χαιρόν ^ µήποτε κατὰ βραγχὺ 
-αρεισρυόμενον μίσος, ἐὰν σχῇ τόπον, μεγάλους ὑμῖν 
χργμνοὺς ὑποθῄήσει. ᾽Αλλὰ καὶ ἐν ταῖς δοξολογίαις 
9 Πνεύμα Πατρὶ xoi Υἱῷ (98) συνδοξάζειν, καὶ εἰδέναι 


το, ὅτι οἱ τὴν ἀσυγχώρητον ἁμαρτίαν, διὰ τῆς εἰς C 


ὸ Πνεῦμα βλασφημίας ἑξαμαρτάνοντες, εἰχῆ παρ- 
αιτούνται τὴν πρὸς τοὺς ᾿Αρειανοὺς κοινωνίαν. 
Ἠετὰ γὰρ ἐχείνων χαταχριθήσονται. Εὐχόμεθα δὲ 
ὑμᾶς ἄτμητον τὸ σῶμα τῆς Ἐχκλησίας ἀφιλονείχως 
φυλάξαντας , εἱἰρηνιχῶς μὲν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι τὸν 
λειπόμενον διάγειν χρόνον, ἑνδόξως δὲ Ev ἡμέρᾳ τῆς 
κρίσεως παραστΏναι τῷ τοῦ Χριστοῦ βήµαιτι. 

P? Prov. 1α, 9. ** Philipp. η, 2. 


(96) ᾽Ανάγκης. Al. ἀνάγχη. 
(97) Τριῶν. Ευτιθθείων. 


.. Matth. xi, 91 


deorum multitudinem redarguimus, una cum ne- 
gatione divinitatis : et neque tria principia, neque 
µ68 deos, neque tres diversas przedicamus natura» 5 
sed Patrem pro universorum principio agnoscentes, 
nullam trium hypostasum inficiamur, sacrarum Sceri- 
pturarum majestatem, ac singulis probandis testi- 
monia proferentes. Sed quoniam epistole modum 
superat accurata de istis disputatio, credimusque 
charitatem vestram contentam fore expositionis 
nosirze summa , ac reliqua de se addituraim : Da 
enim, inquit, sapienti occasionem , et. sapien(ior 
erit ** ; θες sufficienter scripsisse nos arbitramur. 
Quibus satis est adjicere brevem adhortationem. 
Hortamur namque vos, ut maneatis pacis filii, quo 
apostolicum mandatum impleatis, unanimes, id ip- 
psum senlientes *! , e& communicantes passionibus 
pre Christo. Nolite illud dare malo, ut disjuugat 
qu: pulchre connexa sunt, neque vos lupis efficiatig 
captu faciliores per dissensionem, ijIoruum vota con . 
firmando. Didicimus quippe quanta certamina pro 
recta fide sustinueritis. Quocirca minis et zruinnis, 
ας per adversarios intentabantur, devictis, nul- 
lam prabete dissidio occasionem : ne forte paula- 
tim illapsum odium, si locum invenerit, magna 
vobis supponat przcipitia. Sed et oportet in doxolo- 
giis Spiritum una cum Patre et Filio glorificare, 
atque hoc intelligere, quod ii qui irremissibile pec- 
catum, per blasphemiam in Spiritum admittat 9*, 
frustra. repudiant communionem eum Arianis, 
quia scilicet cum iis condemnabuntur. Precamur 
autem et optamus, ul vos corpus Ecclesiw indie 
visum citra contentionem servantes, pacifice qui- 
dem in praesenti szeculo reliquum vitae tempus transe 
igatis, gloriose vero in die judicii assistatis tribue 
nali Christi. 


(98) ΑΙ. ins. χρή. 





TOY EN ΑΠΙΟΙΣ IIATPOZ ΗΜΩΝ 


ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ IKONIOY - 
ΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ EKAOTAI. 


S. P. N. AMPHILOCHII 


EPISCOPI 1CONII 


SENTENTIAE ET EXCERPTA. 


I. 


Apud Theodoritum Dial. 11, Opp. tom. IV, pag. 166. 
Tov dvlov Ἀμφιλοχίου ἐπισχόπου Ἰκογίου  &x D Sancti Amphilochii episcopi lconii, ex oratione 


τοῦ Περὶ Ylou «ἐόγου. 
Εἰπὼν γὰρ ὁ Πέτρος ὅτι, Καὶ Κύριον καὶ Χριστὸν 


De Filio. 
Cum dixisset Petrus, Et Dominum. ei Christum 


S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


400 


eum fecit. Deus ! ; subjunxit, Hunc Jesum , quem A αὐτὸν ἐποίησεν ὁ θεὸς, ἐπήγαγε' Τοῦτον τὸν 


vos crucifizistis, hunc Deus suscitavit ex mortuis δν. 
Mortua autem est, non divinitas, sed bomo. Qui 
vero ipsum «uscilavit, Verbum est, Dei virtus ; is 
qui dixit in Evangelio : Solvite templum hoc, et in 
tribus diebus excitabo illud **. Quare cum dicitur : 
Et Dominum eum et Christum fecit Deus , qui morte 
affectus est, et α moriuis resurrexit ; carnem dicil, 
et non divinitatem Filii. 


I. 


Ιησοῦν, ὃν ὑμεῖς ἑσταυρώσατε, τοῦτον ὁ θεὸς. 
fewer ἐκ vexpoy. Ἐνεχρώθη δὲ, οὐχ ἡ θεόττς, 
ἁλλ᾽ ὁ ἄνθρωπος. Καὶ ὁ ἐγείρας αὐτὺν, ἐστὶν 6 Αό- 
γος, ἡ δύναµις τοῦ θεοῦ , ὁ εἰπὼν Ey τῷ Εύαγγε- 
Alp: Λύσατε τὸν vaór τοῦτον, xal ἐν ερισὶ 1946 - 


ῥραις ἐγερῶ αὐτόν. "ace ἐὰν λέγηται, Καὶ Κύρεο 


αὐτὸν καὶ Χριστὸν ἐποίησεν ὁ θεὺὸς, τὸν vexpco- 
θέντα, καὶ &x νεχρῶν ἀναστάντα, τὴν σάρχα λέχει, 
xai οὗ τὴν θεότητα τοῦ Yiov, 


Apud eumdem Theoaoritum, ibid. 


Ejusdem ez oratione adversus Arianos. 

Ác ne longa utar oratione , paucis te rogo, h:ere- 
tice. Qui ex Deo est ante &xcula genitus, passus est, 
au qui ex David in novissimis temporibus natus est 
Jesus? Si ergo divinitas passa est, blasphemiam 
dixisti ?: sin homo , ut veritas habet ους homini 
»assionem non ascribis ? 


Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ toD χατὰ ᾿Αρειανῶν JAóvov. 

Καὶ ἵνα μὴ μαχρὸν (987) ἀποτείνω τνλόγον, συν- 
τόµως ἐρωτῶ σε, αἱρετιχέ. 'O ἐκ τοῦ Θεοῦ πρὸ τῶν 
αἰώνων γεννηθεὶς ἔπαθεν, f| ὁ £x τοῦ Δαθὶδ ἐν ὑστέ- 
pow; χαιροῖς τεχθεὶς Ἰησοῦς; El μὲν οὖν θεότης 
ἔπαθεν, εἶπας τὸ βλάσφηµον’ si δὲ ὁ ἄνθρωπος, ὥς 
ἔχει dj ἀλήθεια, τίνος οὖν ἕνεχεν μὴ προσάπτεις τῷ 
ἀνθρώπῳ τὸ πάθος ; 


I!t. 


Apud Cyrillum Alex. lib. De recta fide, Opp. tom. V, part. li, sub fin. pag. 50 εἰ concil. Ephes. part. 1 
tom. Il], Concilior. p. m. 683. 


Amphilochii episcopi lconii ex libro De generatione 
Domiui secundum carnem. 


Veritas cognita est, gratia venit, vila apparuit, 
Dei Verbum, Deique Filius propter nos incarna- 
ius est , quo nimirum mortales ad vitai seternam 


'Aucutoxlov ἐπισκόπου Ἰκογίου, ἐκ τοῦ Περι τῆς 
χατὰ σάρχα γεννήσεως. 


H ἀλήθεια« ἑγνώσθη, ἡ χάρις ἦλθε, καὶ ἡ ζωὴ 
ἐφάνη * ó τοῦ θεοῦ Υἱὸς ὧν, ὁ ἐκ θεοῦ Λόγος, σὰρξ 
ἐγένετο δ ἡμᾶς, ἵνα θνητοὺς εἰς ζωὴν αἰώνιον ἀνα- 


revocaret et a mortuis excitaret. Universorum opi- C στῄσῃ, xai &x τῶν νεκρῶν ἀνεγείρῃ ὁ ποιητὴς τῶν 


fex, qui ante omnem creaturam tam visibilem quam 
invisibilem, soli Patri et Spiritui sancto coexsiste- 
bat immortalis; ecce is exua ullum peccatum, 
ullanque cujuspiam hominis aut viri operam, hodie 
nobis ex Virgine nascitur. 


ὅλων, ὁ πρὸ πάσης Χτίσεως ὁρατῶν τε xal ἀοράτων, 
pówp Πατρὶ xai Πνεύματι δυνυπάρχων ἀθάνατος, 
σήμερον ἰδοὺ ἐκ Παρθένου γεννώµενος, χωρὶς πάσης 
ἁμαρτίας, ἄνευ ἀνθρώπου, Πτοι ἀνδρός. 


Es concilio Ephesino part. II, act. 4, tom. Ilt toncilior. pag. 1063 
ltem er. concilio Chalced. part. VM, act. l, tom. IV Concil. pag. 1145. 


Amphilochii episcopi Iconii. 

Quoniam enim idem Hex et Deus est, el mortem 
ob passionis dispensationem gustavit, munera my- 
steriorum sunt indicia. Offerunt magi aurum co- 
gnoscentes ipsum esse regem ; oflerunt thus, no- 
runt euim se Deo offerre ; offerunt myrrham, propter 
mortein in mysterio passionis. 


Ἀμφι.]οχίου ἐπισκόπου Ικονίου. 

Ἐπειδὴ γὰρ ὁ αὐτὸς βασιλεὺς xai θΞὸς, χαὶ νεχρώ- 
σεως διὰ τὴν τοῦ πάθους οἰχονομίαν γευσάµενος, τὰ 
δῶρα τῶν µυστηρίἰων ἑἐστὶν αἰνίγματα. Προσφέρουσιν 
οἱ μάγοι χρυσίον, γνωρίζοντες αὐτὸν εἶναι βασιλέα. 
Ἡροσφέρουσι λίδανον * Θεῷ γὰρ ἴσασι προσφέροντες. 
Προσφέρουσι σμύρναν, διὰ τὴν ἐν τῷ μυστηρίῳ τοῦ 
πάθους νέχρωσιν. 


Ez concil. Chalced. pari. M, act. 4 tom. IV, p. 14145. 


ltem ex eodem. 

Nisi enim ille natus fuisset secundum carnem, 
non renascereris tu spiritualiter. Nisi ille dignatus 
fuisset forinam servi suscipere, nequaquam tu glo- 
riam adoptionis lucratus esses. Propterea enim ε- 
lestis iu terram descendit. .ut tu oui in terra es, 


53 Act. 11, 326. ὃν ibid. 22. 19. 


(98*) Kal ἵνα μὴ µακρ. Recitat bunc locum Fa- 
cundus Hermianensis lib. x1, cap. 3, pag. 761, eum- 
que ita redditum refert : Et ut non longum extendam 
sermonem, breviter te reguiro. Qui natus est ex Deo 
ante sccula, passus est, an qui ez. David in ultimis 
temporibus generatus esi Jesus? Si auidem divinitas 


55 Joan. i 


Ομοίως τοῦ αὐτοῦ. 

El μὴ γὰρ &xelvoz ἐγεννήθη σαρκικῶς, οὐχ ἂν σὺ 
ἀνεγεννήθης πνευματικῶς. El δὲ μὴ ἐχεῖνος ἠνέσχετο 
τῆς τοῦ δούλου μορφῆς, οὐκ ἂν σὺ τὴν δόξαν τῆς 
υἱοθεσίας ἐχέρδανας. Aux τοῦτο γὰρ ἐπὶ τῆς γῆς ὁ 
ἐπουράνιος, ἵνα σὺ ὁ ἐπὶ γῆς εἰς οὐρανὸν ἀναχθῆς. 


passa est, dixisti blasphemiam :'si autem homo, sicut 
veritas habet, quare non applicas homini passionem, 
aut humilia non consuis verba? Hac Facundus. Po- 
sirema omisit Theodoritus. Videsis qu: infra ad 
Fragm. χι adnotantur. 


101 δΕΝΤΕΝΤΙΑ ET EXCERPTA. 


102 


Διὰ τοῦτο X ριστὸὺς ἑαυτὸν ἐχένωσεν, ἵνα ἡμεῖς πάντες A in coelum extollaris. Ideo Christus semetipsum ex 


ix τοῦ πληρώματος αὐτοῦ λάθωµεν. Ἐχείνου θανόν- 
τος Ὑἐγονέ σοι ἀθανασία. Τὸ τοῦ Δεσπότου πάθος 
“ένονε του δούλου ὕψωμα. EU δὲ τὴν εὐεργεσίαν 
Ἰαμθάνεις βλασφημµίας ἐφνδιον. 


IV. 


inanivit, ut nos omnes de plenitudine ejus accipere- 
mus. Illius mors facta est tibi immortalitas, passio 
Domini facta est servo exaltatio. Tu autem beaefi- 
ciun vertis in occasionem blasphemiz. 


Ex Elementis Damasceni Rupe[fucald. | 


ὔ * ἉμοιΊοχίου 'ὲκ τοῦ, εἰς τὸ, Κύριο 
T eap ol µε. ἀρχὴ, Ὁ Mog, o ο 

Τὸ ἄχρονον ἄχτιστον ' τὸ δὲ ἄχτιστον ἄναρχον ’ τὸ 
δὲ ἄναρχον ἀῑδιον ' ἀῑδιος δὲ μόνος ὁ θεός. Καὶ μεθ' 
ἕτερα" Ὢ Τριὰς (99) ἁγία ἓν ἑνὶ ὀνόματι ἁριθµου- 
μέντ οὐ Υὰρ λέγεται μονὰς χαὶ δυὰς, οὐδὲ μονὰς 
χαὶ μονάς ' ἀλλὰ Ἱριὰς ἓν Μονάδι, καὶ Μονὰς ἓν 


Beati Amphilochii , ex tractatu. in. illud, Dominu 
creavit me 55. Incipit : Quarta rauo. 


Quod sine tempore et ab zterno est, iucreatum 
est ; quod autem est increatum, etiam est a'ternum ; 
Deus autem solus :xternus est, Et post alia : 0 Tri 
nitas in uno accensita nomine. Nam non dicitur, 
unitas eL binarius; neque unitas et unitas; se: Τιί- 


Τριάδι - μονοειδῶς (1) µονωνύμως. Elc θεὸς, Πατὴρ Β vitas in Unitate; et Uuitas in Trinitate ; uniforui- 


iv Yio, Υἱὸς ἐν Πατρὶ σὺν ἁγίῳ Πνεύματι(8). Ἡμοῖς 
οδαμεν Πατέρα, Πατέρα” Yibv, Υἱόν' ἅγιον Πνεῦμα, 
ive» Πνεῦμα Τριάδα ἑνότητι’ µία γάρ ἔστιν ἑνό- 
τς Πατρὸς, xai Υἱοῦ, xai ἁγίου Πνεύματος” µία 
ᾠσία, µία χυριότης, Ev θέλημα ' µία Ἐχκλησία, ἓν 
βάπτισμα, µία πίστις. 


ter, uno nomine, Unus Deus, Pater in Filio, Filius 
in Patre cum sancto Spiritu. Scimus ipsi , Patreti, 
Patrem ; Filium, Filium; Spiritum sanctum, Spiri- 
tum sanctum : Trinitatem unitate, Una enim est 
unitas Patris οἱ Filii et Spiritus sancti, una sub- 
stantia, una dominatio, una voluntas, una Ecclesia 
unum baptisma, una fides. 


Ex sacris Parallelis Damasceni, tom. lI, pag. 299. 


Tov αὐτοῦ. 

Μία δόξα Πατρὸς xai Υἱοῦ xai ἁγίου Πνεύματος. 
Την δόξαν γάρ µου, φησὶν, ἑτέρῳ οὐ δώσω. Οὐ 
Tá2 ἐστι δεύτερος θεὺς ὁ Υἱὸς, ἀλλὰ Λόγος τοῦ ἑνὸς 
χαὶ µύνου Θεοῦ, θεολογούµενος tv Πατρὶ, ὡς xai 
Πατερ ἐν Yi θεολογεῖται. Καθὼς καὶ 'Ησαΐας λέχει, 
θεσγῶν Υ1ὸν σὺν Πατρί:' Προσχυνήσουσί σοι, καὶ 
iv σεὶ προσεύξονται"' ὅτι àv. col d. θεὸς τοῦ 
dcpaA, Σωτήρ. Αἰσχυ»θήσονται καὶ ἐντραπή- 
σενται πάντες οἱ ἀντιχείμενοι αὐτῷ, οἱ μὲ ὁμολο- 
Yos; αὐτῷ, xal τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ, τῆς αὐτῆς τῷ 
Yi» οὐσίας, xaY πλὴν αὐτοῦ [μὴ] εἶναι θεόν. 

Ox ἔστιν οὕτω” μὴ Υένοιτο! Οὐχ ἔστι γεννητὴ ἡ- 
Τριὰς, ἁλλ' ἀῑδιος' xal µία θεότης ἓν Τριάδι, xal 
µία δόξα τῆς ἁγίας Τριάδος. Καὶ σχίξειν αὐτὴν εἰς 
ἑιαφόρους φύσεις το) μᾶτε; Μόνῳ θεῷ ἁρμόττει λέ- 
ειν τὸ ἐμόν. Αὐτοῦ γὰρ µόνου ὄντως xvrua τὰ 
xiva. - 


V. 


Ejusdem, 

Una est gloria Patris et Filii et Spiritus sancti. 
Gloriam enim meam, inquit , alteri non dabo". Non 
enim secundus Deus est Filius, sed Verbum unius 
et solius Dei, qui in Patre Deus esse predicatur, 
quemadmodum et Pater in Filio. Velut eiiam 1saias 
ait , dum Filium una cum Patre profitetur: Adora- 
bunt te, ei in te orabunt : quoniam in te Deus lsrael, 
Salvator. Con(undentur el erubescent omnes "*, qui 


ipsi adversantur, nec ipsum con(itentur, nec Spiri- 


tum ipsius ejusdem ac Filius essentiae esse, ac prae- 
ter eum, alium Deui esse. 

Nequaquam ita est : absit! Non est procreata Tri- 
nitas, sed sempiterna ; et una est in Trinitate deitas 
et una sancta Trinitatis gloria. Et vos eo audacia 
prorumpitis, ut eam in diversas naturas scindats ? 
Uni Deo meum dicere convenit ; nam ipse solus om- 
nía vere possidet. 


Ex Elementis Damasceni Rupefuc. 


Tov αὐτοῦ εἰς 45v "Hoatav. 
ϱ ἐπὶ πάντων θεὸς οὐχ ἀπαξιοῖ διακύπτειν Ex 
τοῦ οὐρανοῦ: οὐδὲ αἱ λειτουργιχαὶ δυνάµεις, τὴν 
διαχονίαν ὑπὲρ εὐεργεσίας τῶν ἀνθρώπων ἀρνοῦν- 


σαι, 


Ejusdem in Isaiam. 
Qui est super omnia Deus **, non dedignatur de 


celo in terram aspicere; neque virtutes ille ad- 


ministratorie obsequium negant **, ad beneficium 


hominum. 


"Prov. vin, 92. 97 isa. χι, 8. **1sa. xvv, 14-16. 5 Rom. ix, δ- ** [lebr. 1, 14. 


tur : μονοειδῶς μονωνύμως εἷς θεός. Πατ. Quod ma- 
is placet. Aliter tamen interpres, qui et .oceu 
Jeus omisit. 

(3) Σὺν ἁγίῳ Πγνεύματι. Hic aesinit fragmentum 
apud Damasc., aliudque subjicitur quod ejusdem Am- 
philochü esse, ex Rupefucald. exemplaris inscriptio- 
ne, putat cl. Lequiep. Sic autem incipit : Μία δόξα, 
X. t. À., ut propterea illud alteri Comibefisiauo ad» 
dendum existimavimus. 


(39) *Q Τριὰς, x. τ. λ. Ic item exstaut in editis 
sacris Parallelis Damascenicis, tom. Il, pag. 299, 
Ubi minus recte doctissimus editor scribit eadein 
lei apud Epipbanium Ancora. $ x. Ceterum hic 
apud Damasc. ita legimus : "D Τριὰς ἁγία ἀριθμου- 
µένη, Τριὰς ty EA. ὀνόματι ἀριθμουμένη. O Trinitas 
$encia qug  numeraris ; Trinitas uno nomine η 
NttTa!g, 


(1) Μον. In edito Damasc. locus sic interpungi- 


£95 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 4803 
VI. n 


Ex collectione Barlahami reg. cod. ms. emend. ex cod. Sirmondi. 


Amphilochii episcopi Iconii, ex sermone primo in A ᾽Αμϕιλοχίου ἐπισκόπου Ἰκονίου, ἓκ τοῦ Περὶ τῆς 
illud, De die illa et hora ** : duos enim in illud ἡμέρας xai ὥρας, «Ἰόγου ἅ. Δύο γὰρ αὐτῷ στερὲ 
tractatus composuit. τούτου πεποίηνται συντάγματα. 


Cum autem. dicit, Neque Filius , nisi Paler ** ; Ὅταν δὲ εἴπῃ, Οὐδὲ ὁ Υἱὸς, el μὴ ὁ Πατηρ, οὐκ 
non Filii ignorantiam ementitur, sed exponit cau- ἄγνοιαν τοῦ Υἱοῦ καταφεύδεται * ἀλλὰ τὶν αἰτίαν της 
sam scientie : Nam quia omnia quecunque habet Ὑνώσεως ἑρμηνεύει. Ἐπειδὴ yàp πάντα ὅσα ἔχει ó 
Pater, palam Filii sunt ** ; neque Filius, nisi Patre Πατὴρ, τοῦ Yio προδήλως εἰσὶν, οὐδ' ἂν ὁ Ὑἱὸς etye 
habente, eorum notitiam haberet, Ai quia Pater τὴν τούτων γνῶσιν, εἰ μὴ ὁ Πατὴρ elye τὴν γνώσιν. 
habet: confessum ergo est habere etiam Filium. Αλλὰ μὴν ὁ Πατὴρ ἔχει, καὶ ὁ Y, τοίνυν ὁμολο- 
Particulam enim, nisi, consuévit Scriptura ponere, —Youpéwos ἔχει. Τὸ γὰρ εἰ μὴ, ποτὲ μὲν ἐπὶ του στε- 
quandoque quidem negative; cujusmodi est illud: ρητικοῦ τάττειν εἴωθεν di Γραφή’ ὡς τὸ, ουδεὶς 
Nemo scit que sunt hominis , nisi spiritus hominis εἶδε τὰ τοῦ ἀγθρώπου, sl μὴ τὸ πνεύμα ToU 
qui est in ipso : ita εἰ que Dei sunt nemo cognovit, ἀγθρώπου, τὸ ἐν αὐτῷ ' οὕτω καὶ tà vov Θε(υ 
nisi Spiritus qui est ex Deo **; quandoque vero po- " οὐδεὶςο οἶδεν, εἰ μὴ τὸ Πγεῦμα τὸ éx τοῦ Θεοῦ" 
nit, ad eorum quz futura quidem exspectabantur, ποτὲ δὲ τὸ, εἰ μὴ, τίθησι, τῆς τῶν προσδοχηθέντων 
nequaquam tamen evenerunt, rationem reddendam, p μὲν, µηχέτι δὲ Υενομµένων αἰτίας τὴν ἀπόδοσιν Tta p- 
ui cum ait: Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis στῶσα * olov, ὅταν λέγῃ' El μὴ Κύριος Ea6aco0 
semen, sicut. Sodoma facti essemus, εἰ sicut Gomor- ἐγκατέλιπεν ἡμῖν σπέρµα, ὡς Σόδοµα ἂν ἐγεντι- 
rha similes (uissemus **. Quia igitur reliquit nobis Θθηµεν, καὶ ὡς Γόμοῤῥα ἂν ὡμοιώθημεγ. Οὐκοῦν 
semen; haudquaquam facii sumus sicut Sodoma, ἐπειδήπερ ἐγχατέλιπεν ἡμῖν σπέρµα, οὐχέτι γεγό- 
nec vero Gomorrha similes evasimus. Et iterum : ναµεν ὡς Σόδομα, οὔτε μὴν ὡς Γόμοῤῥα ὠὡμοιώθη- 
Nisi quia Dominus adjuvit me; paulo minus habi- — uev. Καὶ πάλιν. El μὴ ὅτι Κύριος ἐδοήθησέ goi, 
tassel in inferno anima mea **. Quandoquidem ergo κπαραθραχὺ παρῴκησε τῷ ᾷδῃ ἡ ψυχή µου. Οὐχουν 
me adjuvit Dominus, nequaquam habitavit in inferno ἐπειδήπερ ἐθοήθησέ µοι ὁ Kóptoc, οὐχέτι παβῴκτσε 
anima mea. Nec íllud longe abest: Nisi quia Domi- τῷ ἄδῃη ἡ Ψυχή µου. Παραπλησίον δὲ χἀχεῖνο * El μὴ 
nus erat in nobis , cum ezsurgerent homines in nos, ὅτι Κύριος ἐν ἡμῖν, ἐν τῷ ἐπαναστῆναι ἀνθρώ- 
forie vivos. deglutissent nos **. Quia igitur Dominus — zovc ép' ἡμᾶς, ἅρα ζώντας ἂν χατέπιον ἡμᾶς. 
ia nobis est, palam fit, quod non deglutierint nos. Οὐχοῦν ἐπειδήπερ Κὐριός ἐστιν ἐν ἡμῖν. εὔδηλον ὡς 
Sic itaque eliam hoc loco, Negue Filius novit, nisi οὐχ ὡς ζώντας χατέπιον ἡμᾶς. Κάνταῦθα τοίνυν 
Pater. Quia ergo novit Pater, confessum est, quod οὕτως, Οὐδὲ ὁ Yióc οἶδεν, el µὴ ὁ Πατήρ. Οὐχοῦν 
et Filius. Dixit ergo causam scientie , non falso C ἐπειδὴ οἶδεν 6 Πατὴρ, ὁμολογουμένως xal ὁ Υἱός. 
affioxit ignorantiam. Τὴν oov αἰτίαν εἶπε τῆς γνώσεως, οὐχὶ τὴν ἄγνοιαν 

χατεφψεύσατο. 


VII. 
Apud Theodoritum Dial. Η1 tom. 1V, pag. 166. 
Ejusdem cx oratione ?a illud : Pater, si possibile est, — Tov αὐτοῦ, ἐκ τοῦ «Ἰόγου τοῦ εἰς τὸ, El δυνατὸν 
transeat a. me calix iste 55. παρελθέτω ἁπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο. 

Ne ergo passiones carnis in Verbum impatibile Mh τὰ πάθη οὖν τῆς σαρχὸς τῷ ἀπαθεῖ προσρίγης 
conjeceris. Deus enim sum et homo, lueretice: Λόγῳ᾽ θεὸς Υάρ εἰμι καὶ ἄνθρωπος, αἱρετιχέ' θεὺς, 
Deus, ut testantur miracula; homo, ut declarant ὡς ἐγγνᾶται τὰ θαύματα ' ἄνθρωπος, ὡς μαρτυρεῖ 
passiones. Cum ergo sim Deus el liomo, dic quis τὰ παθήµατα. Ἐπεὶ οὖν Θεός (5) εἰμι καὶ ἄνθ(ω- 
passus est? Si Deum passum dixeris, fueris locutus — mo, εἰπὲ, cic ὁ παθών; El 6 θεὸς ἔπαθεν, εἶπας τὸ 
blasphemiam ; sin autem carnem, cur ei passionem βλάσφημον: εἰ δὲ ἡ σὰρς ἔπαθε, clu τὸ πάθος προσ- 
non tribuis, cui metum ascribis? Alio enim pa- ἁπτεις, ᾧ τὴν δειλίαν ἐπάγεις; "Αλλου γὰρ πάτχον- 
tiente, alius non pertimescit; et dum homo cruciti- τος, ἄλλος οὐ δειλιᾷ * καὶ ἀνθρώπου σταυρουµένου, 
gitur, Deus non perturbatur. D θεὸς οὐ ταράττεται. 


*! Mattb. xxiv, 00. ** Marce. xin,52.. ** Joan. xvi, 15. δν 1 Cor. 0,31. Rom. 1x, 99. ** Psal. xcu, 
45. *' Psal. cxxiu, 2. ** Matth. xxvi, 56. 


(3) Επεὶ οὗν, x, τ.λ. Hzc item recitat Facun- κε Si fieri potest, transeat calix iste? » Omnino autem 
dus lib. χι, cap. 5, pag. 702. Quibus tamen ex ea- si pati nolebas, quid dicebas, « Transeat calix iste? » 
dem Amphilochii oratione sequentia premittit : — Non ego qui celum feci, qui fundavi lerram, sed se- 
«Rursus (Amphilochius) de eo quod dictum est, — cundum te homo dicit, declinans mortem. Hzc au- 
Pater, si feri. potest, transeat calix iste, cujus ini- — tem, et quecunque demum ex Amphilochianis ree 
tium est, Tunc. sicut. miles legitimus, ita dicit : Si — citat Facundus |. c. praeterierunt Combefisium. 
enim oportiel Filium hominis tradi; quomodo dicis, 


ins SENTENTLE ET EXCERPTA. 


196 


ΤΠ]. 
Ex regio cod. laudata collect. Barlahami. 
Ys tov, Καὶ Ιησοῦς προέχοπτε σοφίᾳ xat Λλιχίᾳ A Ex illo : Jesus autem proficiebat sapientia et state 


χαὶ χάριτι παρὰ θεῷ xai ἀνθρώποις. 

Πριέχοπτε χατὰ τὴν ἡλιχίαν' ἀνδρουμένου κατὰ 
güstw τοῦ σώματος. Σοφίᾳ διὰ τοὺς παρ) αὐτοῦ σο- 
φιοµένους. Χάριτι: ἐφ᾽ T] εὑφραινόμενοι προκόπτο- 
μεν’ πιστεύοντες ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς ὑπ αὐτοῦ 
αελαλημένοις, περὶ τῆς ἐν ἡμῖν ἑλπίδος, Παρὰ θεῷ" 
ἔτι τὸ ἔργον τοῦ Πατρὸς τετελείωχε σαρχωθεὶς, xai 
iui; λυτρωσάµενος, Καὶ παρὰ ἀνθρώποις * διὰ τὴν 
αὐτῶν ἐξ εἰδωλολατρείας ἐπὶ τριαδιχἠν θεογνωσίαν 
μειάστασιν  χατὰ τούτους οὖν τρόπους προέχοπτε, 
zi ἀλτθεύει. Οὐ γὰρ χατὰ τοὺς ἄφρονας, ἀπὸ τοῦ 
χέρονος ἐπὶ τὸ κρεῖττον. 


et gratia apud Deum et bomines **, 

Proficiebat secundum ztatem : corpore ad firmata 
slatein juxta naturam perducto ; sapientia, propter 
eos quos ad sapientiam componebat ; gratia, qua 
recreante proflcimus , fide certi, fore ut consum- 
meulur dicta ab ipso, de spe nostra ; apud Deum : 
consummavit enim opus Patris, assumpta carne, et 
redemptis nobis ; apud etiam bomines, quos ab ido- 
lolatria, ad divinam Trinitatis notitiam transtulit, 
Juxta hos ergo modos proficiebat, habetque verum. 
Nou enim juxta quod insipientes existimant , ab 6ο 
quod est deterius, ja melius premovebat. 


IX. 


Ez eodem regio codice. 


Τοῦ αὐτοῦ. eic τὸ, Λύσατε τὸν vaby τοῦτον. 

Καὶ λέλνται τοῦ σώματος ναὺς κατὰ τὸν τοῦ πά- 
Vox; χαιρὸν, &v τῇ τριηµέρῳ ταφῇ βουλοµένου ᾿ xat 
πάλιν ἀνέστησεν αὐτὸν xal ἠνώθη αὐτῷ, ἁῤῥήτῳ xai 
ἑρράσιῳ λόγῳ ' οὗ χεχραμμµένος ἓν αὐτῷ f| ἆἀποσε- 
εαρχωµένος” ἀλλ᾽ ἀποσώζων kv αὐτῷ τῶν δύο φύ- 
στων τῶν ἑτερουσίω» ἀσύγχντον τὴν ἱδιότητα. 


Ejusdem in illud 1: Solvite templum hoc, : 
Solutumque est templum corporis sub tempus 
Passionis, triduo sepulture ipso volente : rursumque 
illud excitavit, et est ei unitus ratione ineffabili : 
non coministionem in ipso passus, aut carne abjecta: 
sed duplicis secunduin essentiam diversas nature, 
inceníusa proprietate servata. 


Apud Theodoritum, Dial. 1, tom. 1V, pag. 43. 


Tcv αὐτοῦ, àx τοῦ Aórov τοῦ εἰς τὸ, O0 δύναται ὁ 
Υἱὸς ποιεῖν ἀφ' ἑαυτοῦ οὐδέν. 


Ποῖος δὲ παρήχουσεν ἓν οὐρανοῖς Αδάμ; Ποῖος δὲ 
Mj οὐρανίου σώματος ἐπλάσθη παρὰ τὴν (4) πρώ- 
«ην πρωτόπλαστος» Αλλ) ἐπλάσθη ἐξ ἀρχῆς, ὁ ix 
τῆς The* παρῄήχουσεν ὁ &x τῆς γῆς ΄ ἀνελήφθη ὁ ix 
τῆς γῆς. Ad xal ἑσώθη 6 ix τῆς γῆς, lv' οὕτως 
ἐληθὶς ἅμα xal ἀναγχαῖος qavfj ὁ τῆς οἰχονομίας 
λόγος. 


Ejusdem ez sermone in illud : Non potest Filius ex 
se facere quidquam "**, 


Quis porro Adam in colis inobediens fuit? Quis 
vero ex cclesti corpore primum fictus est prote- 
plastos? Sed est fictus initio, qui ex terra; fuit in- 
obediens, qui ex terra ; assumptus est, qui ος terra. 
Ideo etiam servatus est qui ex terra, ut ita simul 
vera et necessaria videatur incarnationis ratio. 


Apud Theodoritum, Dial. 11, ibid., pag. 100. 
Too ἁγίου ᾽ΑμϕιΛοχίου ἐπισκόπου Ἰκογίου. ἐκ C Sancti Amphilochii episcopi Iconii ez Oratione ix 


τοῦ .ἰόγου εἰς τὸ, Οὐ δύναται ὁ Yloc ποιεῖν àq' 

ἑαυτοῦ οὐδέν. 

Μιτὰ vàp chv ἀνάστασιν ὁ Κύριος τὰ συναµφότερα 
δείχνυσι, καὶ ὅτι οὗ τοιοῦτον τὸ σῶμα, xal ὅτι 
τοῦτο ἀνιστάμενον. ᾿Αναμνήσθητι τῆς ἱστορίας. 
σαν οἱ µαθηταὶ συνειλεγµένοι μετὰ τὸ, πάθος καὶ 
τὴν ἀνάστασιν καὶ τῶν θυρῶν χεχλεισµένων ἕστη 
µέτς αὐτῶν ὁ Κύριος. Οὐδέποτε τοῦτο πρὸ τοῦ 
Κάθους ἐποίησε. Mi yàp οὐχ ἠδύνατο 6 Χριστὺς 
καὶ πάλαι τοῦτο ποιῆσαι; Πάντα γὰρ τῷ θεῷ δυ- 
νατά. Ἁλλ οὐκ ἐποίησε πρὺ τοῦ πάθους, ἵνα μὴ 
Ὑμίσης φαντασίαν τὴν οἰχονομίαν, 3| δόκησιν’ μηδὲ 
πγευματιχὴν οἱηθῇς τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρχα, μηδὲ 
U οὐρανῶν χατελθοῦσαν, μηδὲ ἑτεροούσιον τῇ ἡμετέ- 
01 σαρχ/. Ταῦτα γὰρ πάντα τινὲς φαντασθέντες, 
καὶ σεμγύγειν νοµίζοντες διὰ τούτων τὸν Κύριον, λε- 
θασι σφᾶς αὐτοὺς διὰ τῆς εὐχαριστίας βλασφη- 
Wwe, καὶ Φεῦδος κατηγοροῦντες τῆς ἀληθείας. 
Hp τὸ, χαὶ παντάπασιν ἄλογον τὸ φεῦδος τυγχά- 


illud : Non potest Filius ex se facere quid- 
quam 13, 


Post, Resurrectionem Dominus utrumque osten- 
dit, tum quod non sit ejusmodi corpus, tum quod 
ipsum resurrexerit. Repete memoria historiam. 
Erant discipuli post passionem et resurrectionem 
congregati; clausis vero januis stetit Dominus in 
medio eorum 75. Hoc ante passionem nunquam fe- 
cerat, Numquid vero nom et olim id Christus fa- 
cere potuisset? Sunt enim omnia Deo possibilia, 
Non tamen fecit ante passionem , ne inani specie 
et opinione existimaveris incarnationem consistere : 
neve Christi carnem putaveris spiritualem ; aut de- 
scendisse e ccelis, aut alterius quam nosirze sub« 
stantiz. Hoc enim omnia síbi quidam animo fin- 
gentes, ac se Dominum per hec honorare arbi. 
trantes, non intelligunt, se blasphemos esse prs- 
textu. gratiarum actionis, felsique crimen veritati 
inferre. Preterquam quod mendacium est, a ratione 


"lu. n. 52. Τὸ Joan. n, 19. "! Joan. v, 19. "* ibid. —'* Joan. xx, 19 sqq. ; 
s Παρὰ τὴν xpórnv. Forte παρὰ τὸν πρῶτον, vel solum πρῶτον, ut legit Hervetus. Cowmeris. — 


Tmondus vertit preter primgm Torntationem. 
PATROL. GR. XXXIX. 


h 


108 


5. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI 


408 


prorsus alienum. Si enim aliud assumpsit corpus, A vety. El γὰρ ἕτερον ἀνέλαθε σῶμα, «tl πρὸς τὸ 


quid hoc ad meum attínet, quod salute indiget? Si 


carnem e coelis devexit, quid ad meam carnem, . 


qua de terra sumpta fnit? 


ἐμὸν τὸ τῆς σωτηρίας δεόµενον; Ei ἐξ οὐρανῶν 
χατήγαγε σάρχα, τί πρὸς τὴν ἐμὴν σάρχα τὴν Ex 
τῆς Υῆς εἰλημμένην ; 


Ibid., pag. 101. 


Ejusdem , ex eadem oratione. 

Propterea igitur non ante passionem, sed post 
passionem , januis clausis stetit Dominus ín medio 
discipulorum , quo fore noveris, ut etiam animale 
corpus tuum seminatum resurgat spirituale "*. 
Ne autem rursus aliud esse putaveris quod resur- 
git, Thoma resurrectionem non eredente , osten- 
dit ei fixuras clavorum, ostendit ei vulnerum ve- 
stigia '*. An vero seipsum ssnare non poterat, 


uU Tov αὐτοῦ, ἐκ tov αὐτοῦ Aóyov. 

Auk ταῦτα μὲν οὖν, οὗ πρὺ τοῦ πάθους, ἀλλάμετὰ 
τὸ πάθος, τῶν θυρῶν κεχλεισµένων ἕστη τῶν µαθη- 
τῶν µέσος ὁ Κύριος, ἵνα γνῷς, ὅτι xal σοῦ τὸ «Lo- 
χιχὸν σῶμα σπαρὲν, ἐγείρεται σῶμα πνευµατικόν” 
ἵνα δὲ μὴ πάλιν ἄλλο νοµίσῃς εἶναι τὸ ἀνιστάμενον, 
τοῦ θωμᾶ πρὸς τὴν ἀνάστασιν ἀπιστήσαντος, δεί- 
χνυσιν αὐτῷ τοὺς τύπους τῶν fuv, δείχνυσιν αὐτῷ 
τῶν τραυμάτων τὰ ἴχνη. "Ap! οὐχ ἴσχυεν ἑαυτὸν 


maxime post resurrectionem, qui omnes etiam ante B ἱάσασθαι, xal ταῦτα μετὰ ἀνάστασιν, ὁ πάντας καὶ 


resurrectionem sanaverat ? Sed per hoe quidein, 
quod clavorum fixuras ostendit, ipsummet esse pro- 
bat : per hoc autem, quod januis clausis ingreditur, 
ostendit non esse ejusmodi. Ipsum quidem , ut dis- 
pensstionis impleret modum , corpus mortuum re- 
suscitando : non autem ejusmodi , ut ne rursus ob- 
noxium esset corruptioni , neve iterum morti suc- 
cumberet. 


πρὸ τῆς ἀναστάσεως ἰασάμενος; 'AXÀà δι ὧν μὲν 
τοὺς «τύπους τῶν Ίλων δείχνυσι, παραδίδωσιν ὅτε 
τοῦτο" δι) ὧν δὲ χεχλεισμένων τῶν θυρῶν εἴσεισι, 
δείχνυσιν ὅτι οὐ τοιοῦτο" τοῦτο μὲν, ἵνα πληρώση 
τὸν τρόπον τῆς οἰχονομίας, Evelpaz τὸ νενεχρωμένον" 
οὗ τοιοῦτο δὲ, ἵνα μὴ πάλιν ὑποπέσῃ φθορᾷ, μηδὲ 
πάλιν ὑποστῇ θάνατον. 


Apud Theodoritum, Dial. ut, ibid., pag. 166. 


Ejusdem ez oratione in illud, Non potest Filius ex 
se facere quidquam '*, 


Non enim fleri poterat ut Vita a corruptione de- 
üneretur. Quare divinitas haudquaquam ad mor- 
tem  pertracta est. Quonam enim id modo? Sed 
humanitas ad incorruptionem renovata est. Opor- 
tet. enim, inquit, morlale hoc induere immortalita- 
tem : εἰ corruptibile hoc induere. incorruptionem "'. 
Vides, quam accurate loquatur? Mortale hoc, quasi 
digito monstravit, ut ne putares allus carnis esse 


1esurrectionem. 


Tov αὐτοῦ éx toU Aórov τοῦ εἰς τὸ, 00 δύναται: ὅ 
Υἱὸς ποιεῖν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὐδέν. 


Ο0ὐδὲ γὰρ εἶχε φύσιν ὑπὸ φθορᾶς χατέχεσθαι τὴν 
ζωήν, διόπερ οὐχ ἡ θεότης εἰς πάθος χατεσπάσθη. 
Πῶς γάρ; Αλλ' f$ ἀνθρωπότης εἰς ἀφθαρσίαν &v- 
εχαινίσθη. Δεῖ γὰρ, «ndi, τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσα- 
σθαι ἀφθαρσίαν. 'Opác τὴν ἀχρίδειαν; Τὸ θνητὀν 
τοῦτο, ἔδειξε δειχτιχῶς, ἵνα μὴ ἄλλης νοµίσῃς σαρχὸς 
ἀνάστασιν. 


Ex cod. ms. R. P. Sirmondi. 


&mphilochii , ex tractatu in illud : Nou potest Filius 
a se facere quidquam "*. 


Nam si is qui semel aut iterum in prasenti se- 
οσο peccasset, ad annos triginta et octo morbo 
wradítus est '*: quis :elernum puniendos dubitave- 
rit eos, qui vitam totam genio indulgentes ac volu- 
ptatibus insumpsere ? 


Ἁμϕωλοχίου, ἐκ τοῦ εἰς τὸ, 00 δύναται ὁ Υἱὸς ἁἀφ᾽ 
ἑαυτοῦ ποιεῖν οὐδέν. 


El γὰρ ὁ ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ ἁμαρτάνων ἅπαξ fj 
δεύτερον, ἐπὶ ὀχτὼ xai τριάχοντα ἔτη παρεδέδοτο 
τῇ νόσῳφ' clc ἀμφιθάλῃ ὅτι ἀθάνατα ob χολάζονται, 
οἱ ὁλόχληρον αὐτῶν βίον iv ταῖς ἡδοναῖς ἀναλώ- 
σαντες; 


XI 


Apud Theodoritum, Dial. i, ibid., pag. 165. 
Sancii Amphilochl episcopi lconii, ex oratione in D Τοῦ ἁγίου Αμφιωοχίου ἑἐπισκόπου Ἱκονίου, ἐκ 


illud : Amen amen dico vobls, qui sudit sermo- 

nem meum , et credit ei qui inisit me, habet vi- 

tam aternam *^, 

Cujus ergo sunt passiones ? Carnis. Ergo sí assi- 
gnas carni passiones, assigna eidem etiam bumiles 
sermones: cui vero ascribis miracula, sublimes 
tribue sermones. Nam Deus miracula edens, jure 
merito sublimia loquitur, et operibus congrua. Qui 
vero patitur homo, recte huinilia sonat, et passioni- 
bus convenientia. 


71 Cor. xv, 1. '* Joan. xz , 27. 


* ibid. 24. 


** joan, v, 19. 


τοῦ JAó τοῦ εἰς τὸ, 'À ὑμῖν, 

ὁ τὸν 1 γον μου od recede e mp. 

ψαντί µε, ἔχει ῥωὴν αἰώνιον. 

Τίΐνος οὖν τὰ πάθη; Τῆς σαρχός. Οὐχοῦν εἰ ói- 
δὅως (5) σαρχὶ τὰ πάθη, δὺς αὐτῇ χαὶ τοὺς ταπει- 
νοὺς λόγους. Καὶ ᾧ τὰ θαύματα ἐπιγράφεις, τοὺς 
ἀνηγμένους ἀνάθες λόγους, ὁ γὰρ θαυματουργῶν 
Gab; εἰχότως ὑψηλὰ λαλεῖ, καὶ τῶν ἔργων ἐπάξια" 
ὁ δὲ πάσχων ἄνθρωπος χαλῶς ταπεινὰ φθέγγεται,͵ xal 
τῶν παθῶν κατάλληλα. 

" ibid, 5, 


"'lCor.xv,55. "* Joan. v, 19. 


(5) El δίδως. Habes hunc locum spud Facundum Hermianensem, lib. x1, cap. 5, pag. 161. 


19 


SENTENTLE ET EXCERPTA. 
XII. 


110 


Apud Theodoritum, Dial. 1 et i1, ibid., pagg. 45, 100. 
Ἀμγωοχίου δπισκόπου Ικονίου, ἐκ τοῦ «Ἰόφου A Amphitochii episcopi lconii , ez oratione in illud, 


τοῦ εἰς τὸ, Πατήρ µου μείζων pou ἑἐστίν, 

Axpwóv µοι (6) λοιπ»ν τὰς φύσεις, τήν τε τοῦ 
8:52, τὲν τ6 τοῦ ἀνθρώπου οὔτε γὰρ xat! ἕχπτωσιν 
dix. 8:25 γέγονεν ἄνθρωπος” οὔτε χατὰ προχοπὴν ἐξ 
ἀθρωπου Θεός. Θεὸν γὰρ xal ἄνθρωπον λέγω. 
"way δὲ τὰ παθήματα (7) τῇ σαρχὶ, xat τὰ θαύματα 
τω θεῷ Apc, ἀνάγχῃ χαὶ μῆ θέλων δίδως, τοὺς μὲν 
εα-εκὺς λόγους τῷ ix Μαρίας ἀνθρώπῳ, τοὺς δὲ 
ἐνττμένους xal θεοπρεπεῖς, τῷ ἐν ἀρχῇ ὄντι Λόγῳ' 
$3 τοῦτο γὰρ, mh μὲν ἀνηγμένους, Tf δὲ ταπεινοὺς 


dEryouat λόγους" ἵνα διὰ μὲν τῶν ὑψηλῶν, τοῦ 


ἑκχοῦντος Λόγου δείξω τὴν συγγένειαν (8): διά δὲ 
των ᾽απεινῶν, τῆς ταπεινης σαρχὺς γνωρίσω τὴν 
ἀπέγειαν. "Όθεν Th μὲν ἑαυτὸν ἴσον λέγω τοῦ Πα- 


Pater major me »st *'. 

Discerne mihi deinceps naturas , Dei et hominis. 
Neque enim excidens ex Deo factus est homo , ne- 
que proliciens ex homine Deus. Deum enim dico 
et hominem. Cum autem passiones carni, Deoque 
miracula dederis, necessario quamvis nolens tri- 
buis, humiles quidem sermones homini ex María 
nato, sublimiores vero et Deo congruentes Verbo, 
quod erat in principio **. Propterea enim, modo 
humili, nonnunquam sublimiori oratione utor : ut 
per sublimem, Verbi inbabitantis cognationem 


. ostendam : per homilem vero , carnis infirmitatem 


aperiam. Unde alio loco, meipsum Patri equalem 
dico ** : alio, Patrem majorem ** : non mecum 


τρὸς, zi; & µείζανα xbv Πατέρα, οὗ μαχόμενος ἑαυ- p pugnans, sed quo me Deum et hominem ostendam : 


τῷ, ἀλλὰ Δετκνὺς ὣς Θεός εἶμι χαὶ ἄνθρωπος) 85; 
μὲν ἐχ τῶν ὑφτλῶν, ἄνθρωπος δὲ Ex τῶν ταπεινῶν. 
E: θέλητε γνῶναι πῶς ὁ Πατήρ µου µείζων µου 
iziw, ix τῆς σαρχὸς (9) εἶπον, xa οὐχ &x προσώπου 
θεύτητος. | 


Deum quidem ex sublimibus : hominem vero ex 
bumilibus, Si autem vultis scire, quomodo Patee 
meus major me sit, ex carnis id dixi, et non ek 
persona divinitatis. 


XIII. 


Ez collectione Barlahami reg. cod. Erat consequenter ad epist. ad Selewcwm de Trinitate, velut 
ejusdem. 


Ἑμμηνεία elc τὸ, "Ex τοῦ ἐμοῦ λήψεται, xai ἀναγ- 
γελεῖ ὑμῖν. 


Il ἓν εἴδει φαίνεται πυροφλόγῳ * ίσως τὸ πῦρ 
ἐχεῖνο τῷ χόσμῳ qépuv, ὅπερ βαλεῖν ἔφησας ἐλθὼν 


& Riva. Καὶ τοῦτο γὰρ προεΐπας, ὡς ἐκ σοῦ λάδοιι) 


χαὶ τοῖς μαθηταῖς ἐχφράσοι σαφεστάτως τῶν σῶν 


ἀπασῶν ἐντολῶν τὰς ἐχδόσεις.]Καὶ τοῦ Παρακλήτου 
* xi ζωαρχίου, Ιχάρις τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, 
ὅτερ ix του Πατρὸς τὴν ἐχπόρευσιν ἀχρόνως [φέρειν 
ἕρισας: αὐτὸ ἀφευδεστάτως, σοῦ Πνεῦμα θεῖον, τὴν 
-υάχραγτον χάριν. alvi), πόρευµα Πατρὸς εὐλογημέ- 
v* ἄκτιστον, εὐχτὸν, xal συνάναρχον πᾶλιν (flo τε 
x1: θεῷ Πατρὶ, τοῖς αἰωνίοις. 


Ezpositio in illud : De meo accipiet, et annuntiabit 
' vobis **, 

Apparet rursus in specie lingwz rgnez : forsan 
inferens mundo ignem illum **, ad quem miten- 
dum in terram, dixisti venisse. Nam et hoc prs- 
dixisti, fore ut de tuo accipiat, planissimeque tuo- 
rum omnium mandatorum doctrinam discipulis 
exponat. Sane Paracleti, et vitse auctoris est gra- 
tia ; ille , inquam , Spiritus veritatis, quem a Patre 
sine tempore dixisti procedere. Jpsum verissime 
Spiritum tuum divinum , gratiam illam intemera- 
tain, peto, benedictam Patris processionem, increa- 
tam, desiderabilem, simulque Filio et Deo Patri 
zlernis cozternam. 


* Joan. xiv, 38. ** Joan. 1, 1, 2. 35 Joan. v, 18. ** Joan. xiv, 98. ” Joan. xv, 14. ** Luc. xn, 41. 


(€) Διάχρινόν µοι. Exstat hic locus inter acta 
Geilii Cüalcedon, part. nt, cap. 4, tom. IV Concil., 
Vg. 1269, edit. Ven. Labb. Praestat autem huc af- 
ferre que. ex hac Amphilochiana oratione recitat 
Facundus Hermiarrensis, lib. xi, cap. 9, pag. 761; 
queque apad alios antiquiores nuspiam reperias : 
cAmphilochius itaque, inquit, de eo quod dietum 
εδ, Qui misit me. Pater, major me est, cum sermo- 
nem faceret, eufus est principium, Laborare nos [e- 
Cil certamen hereticorum, sic ait : Vides quod major 
εἰ Paler dicente (Matth. xxvi, 46), « Eamus, » non 
dicenle. (Ul Cor. vi, 16), « Inhabitabo in eis etinam- 
balabo. » Vides quod major est. Pater dicente, (Joan. 
1*1) c Ego. sum vitis, » non dicente (Jerem. n, 21), 
' Ego planiavi vitem veram. ». Et ut non longum ez- 
priam sermonem, » et reliqua quz habes superius 

ragm. 14 ex Oratione adversus Arianos. Hinc Sir- 
nodos ad Facundum |. v. Theodoritus, inquit, 
Pal. wt, membrum illud, Καὶ ἵνα μὴ uaxpór, citat 

του κατὰ Αρειανῶν Aóyov. Leontius vicissim 
wria kajus loci, Atáxpurov λοιτὸν τὰς φύσεις, 


D (lib. 1 contra 
ρειανοὺς A4 


que Theodoritus, Dial. 1 et i citarat. ἐκ τοῦ Aóyov 
εἰς τὸ, ὁ Πατήρ µου μείζων κά ἑστῖ, citat ipse 
estor. εἰ Eutych.) àx τοῦ πρὸς 'A- 
óyov. Ex quibus liquet, duplicem huic 
Amphilochii libro titulum fuisse. — Hinc porro, col- 
ligas hujusmodi fragmentum jungendum cum it su- 
perius adducto : utrumque enim ex eodem opere 
desumptum esse nos docet Facundus. 

(71) Ὅταν δὲ, x. τ.λ. Hzc et sequentia repetit 
Theodoritus Dial. i1, pag. 165 seq. 

(8) Συγγένειαν. Sirmondus, qui hanc vocem 
Dial. 1, pag. 49, verterat cognationem, deinceps vero 
Dial. wr, pag. 166 reddidit nobilitatem. Rectius 
fortasse : id enim antithesis postulare videtur. 

(0) 'Ex τῆς capxóc. Ex carnis id dixi, et non 
ex persona divinitatis. Ita quidem hunc locum vertit 
cum Combelisio Sirmondus Dial. 11, pag. 166. Sed 
eastigatius forte idem. Sirmondus Dial. 1, pag. 45, 


sic reddiderat : De carne dixi, et κοκ de persona di-- 
vinitatis . 


414 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI s 


XIV. 
Apud Facundum Hermianensem, lib. x1, cap. 5, pag. 161. 
In quodam Sermone, ait Facundus, cujus princi- A Deus est secundum carnem. Ipse enim eam fo vmm 


pium est, Affer, hodie (10) certativos. attingamus 
sermones ; loquens de eo quod dictum est, Ascendo 
ad Patrem. meum εἰ Patrem. vesirum, et Deum 
meum εἰ Deum vestrum , Communis est, inquil, 
Pater; Pater ipsius quidem propler naturam , noster 
aulem propter gratiam, Communiter autem. et Deus 
dicitur (14) : sed nosier quidem Deus est , quia ez 
non exstantibus nos ut essemus. fecit : ejus autem 


vit in Virgine, ipse eam unzit in Jordane, ipse σε 
predicavit , ipse eam  glorificavit in Passione, 3p 
eam suscitavit α mortuis, in. nube vacua evezx 
dextera sede dignam faciens. Haec enim ornn 
qui ascendit ad Patrem. sumens habet , ποπ q 
est ín. Patre. Et in hoc loco accusetur, quod νε 
eum qui est in. Patre, dicit esse. qui ascere« 
ad Patrem. 


XV. 
Ex collectione Barlahami reg. cod. ms. 


Ad Seleucum Trajani pretoris nepotem. 


Credo in unum Deum, iu tribus personis cogni- 
tuin : universorum causam et opificem : ingeni- 
tum : incomprehensibilem : invisibilem : superan- 
tea cogitatum : incireumscriptum : immutabilemn ; 
invariabilem : immortalem, passioni non obnoxium : 
principium unum absque principio; ac nec in alio 
quoquam passionis susceplivum dico : est enim na- 
tura divina prorsus 4 passione immunis. Unum si- 
quidem Deui dico, qui est vere Deus, gentilismi 
deos multos fugiens. Quod vero unus cognoscatur 
in tribus personis, Judaismi est eversio. Nam Pater 
in Filio est; et Fitius in Patre ; Spiritum item in 
Filio et Patre confiteor. Porro Jesum Christum 


Πρὸς Σέλευκο» τὸν Éxyovov Tpalavoo tov 
στρατη.ἰ1άτου. 


Πιστεύω εἰς ἕνα 8cbv ἐν τριαὶ γνωριζόµενον προι 
ώποις αἴτιον xaX δημιουργὺν τῶν ἁπάντων, ἀγένι 
τον, ἀχατάληπτον, ἀόρατον, ἀνεπινόητον, ἀπερίγρο 
φον, ἄτρεπτον, ἀναλλοίωτον, ἀθάνατον, ἁπαθη µία 
ἀρχὴν ἄναρχον ' οὔτε ἐν ἑτέρῳ τινὶ πάθους εἶναε δι 
κτιχὴν φηµί ' πάντη γὰρ ἁπαθὴς τυγχάνει d) θεία φύ 
σις. Ἕνα γὰρ θεὺν λέγω, τὸν ὄντως ὄντα θεὸν, πολι 
θεῖαν ἑλληνισμοῦ φεύγων. Ἐν τριοὶ δὲ προσώποι 
γνωρίζξεσθαι τὸν ἕνα, Ἰουδαϊῖσμοὺυ ἔστιν ἀνατροπή 
Πατὴρ γὰρ ἐν YUp, xai Υἱὸς ἐν Πατρὶ, καὶ Πνεῦυμι 
ἐν Υἱῷ χαὶ Πατρὶ ὁμολογῶ. Προσχυνῶ δὲ Ἰησοῦ 
Χριστὸν, συναῖδιον τῷ Πατρὶ χατὰ τὴν θεότητα -* οὗ) 
οὐσίας, οὐχ ὑπάρξεως τρόπον, νεότερον τοῦ Πατρὰ 


adoro, Patri secundum divinitatem cozternum ; nec C χατὰ τὴν θεότητα. Ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ Πνεῦμα ci 


substantiz:, nec exsistentie modo juniorem Patre, 
qued attinet. ad. deitatem. Similiter vero et Spiri- 
tin sanctum. Equidem Filium genitum dico sine 
tempore et principio, semper Patri qua Deua est, 
coexsistentem. Αι Spiritum sanctum ex Deo οἱ Pa- 
tre slernum procedentem credo. Nee Spiritus pro- 
cessionem, generationem dico : nec Filii generatio- 
nem , processionem dico. Cum porro series oratio- 
nis postulaverit, dico unum Deum, non negans 
hypostases, sed Dei nomine signilicans substantia 
communitatem, Cum autem dico consubstantiale, 
non unius persona, sed trium dico consubstantiali - 
tatem; Patris nimirum, Filii et sancti Spiritus : una 
enim persona non dicitur sibi consubstantialis; sed 
Pater, Filius et Spiritus. Czterum distinctio penes 
personas attenditur, non penes substantiam. Hec 
enim, Pater, Filius et Spiritus sanctus, nomina sunt 
"modi exsistentie seu hbabitudinis, non substantie 
absolute, Quod igitur est Patris declarabit nomen 
Deus; quod vero est alicujus, nomen Pater. Esse 
perro alicujus Dei , Deus est : quod vero hic alicu- 
jus sit, Filius : similiter etiam Spiritus sanctus. 


ἅγιον. Τὸν μὲν γὰρ Υἱὸν φημὶ Yeyevvnpévovy &y póvox 
καὶ .ἀνάρχως, συνυπάρχοντα ἀεὶ τῷ Πατρὶ κατὰ τὴ 
θεότητα. Τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐχπορευόμενον ἑ) 
τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς ἁῑδίως πιστεύω. Καὶ τὴν ἐχπό 
ρευσιν τοῦ Πνεύματος, οὗ φημὶ γέἐννησιν. Καὶ τὴ; 
γέννησιν τοῦ Υἱοῦ, οὗ λέγω ἐχπόρευσιν. "Ovay δὲ var 
λεγομένων ἡ ἀχολουθία ἀπαιτήσῃ, ἕνα θεὸν λέγω, οἱ 
τὰς ὑποστάσεις ἀρνούμενος ' ἀλλὰ τῷ τοῦ Θεοῦ ὁνό. 
µατι, τὸ χοινὸν τῆς οὐσίας σηµαίνων. Ὅταν δὲ d 
ὁμοούσιον λέγω, οὐχ ἑνὸς προσώπου ὁμοουσιότητα, 
ἀλλὰ τριῶν, φηµἰ’ Πατρὸς, Υἱοῦ χαὶ ἁγίου Πνεύμα. 
τος ἓν γὰρ πρόσωπον ὁμοούσιον ἑαυτῷ οὗ λέγεται! 
ἀλλὰ Πατήρ, Υϊὸς xoi Πνεῦμα. Ἡ δὲ διαφορὰ ἐν 
προσώποις, οὐχ ἐν τῇ οὐσίᾳ' τὸ γὰρ, Πατὴρ, Yi 


D καὶ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τρόπου ὑπάρξεως fiouv ay 


σεως ὀνόματα, ἀλλ᾽ οὐχ οὐσίας ἁπλῶς. Δηλώσει, ὁ αἱ 
οὖν εἶναι τοῦ Πατρὸς, τὸ, Θεός. Τὸ δὲ τινὸς εἶναι, 
τὸ, Ὁ Πατήρ: xat τὸ δὲ τινὸς εἶναι τοῦ θεοῦ, τὸ 
Θεός. Τοῦ δὲ τινὸς εἶναι τοῦ, Ylóc. Ὡσαύτως xai *l 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Ὃν δὲ τὸ εἶναι ταυτὸν, τούτων 1 
οὐσία µία. Ταῦτα μὲν περὶ τῆς ὁμοουσίου Τριάδα 
κατὰ τὴν ἐμὴν δύναμιν εἱρείσθω. 


Quorum autem est idem esse, horum una substantia est. Et hxc hactenus de consubstantiali "Trinitaté 


quod mearum est virium. 


5 Joan. xx, 17. 


(10) Afer hodie. Φέρε, σήµερον, etc. Vertendum 
fuerat, Age, non. Affer. Sed. cujusmodi Graecorum 
versionibus uti soleat Fucundus, jam monui. Hujus 
porro Amphilochiang orationis mentionem apud 


alios exstare non memini. SimoNp. | 
(11) Deus dicitur. Codex Veron. ex coilatiox 
Blanchiniana Venet. edit. Deus Deus ; sed. | 


Η» 


SENTENTIE ET EXCERPTA. 


116 


Ex eadem Barlahami collect. reg. cod. liabet etiam Anastasius Sinaita in Hodego. 
Ἀμφιλοχέου ἐπισκόπου 'Inorlov, ἐκ τῆς πρὸς Zé- A Amphilochii episcopi Iconii, ez epistola ed Se- 


Js&vxor àzxu'toAnc. 

Ἡ ληφθεῖσα (12) πάσχει φύσις' ἡ δὲ λαθοῦσα, 
ἀ-αθὶς μένει. Οἰκειοῦται δὰ 5 Θθεὸς Λόγος ἁπα- 
€; (13) τὰ τοῦ ἰδίου ναοῦ ἀνθρώπινα πάθη * σταν- 
9^ ert xat θάνατον. xal τὰ ἄλλα, ὅσα περὶ αὐτὸν 
οἰχονομιχῶς θεωρεῖται, οἰχειοῦται αὐτὸς ὁ θεὸς, 
ec πάσχων οὖδέν (14). 


'ApzCloylov, ix τῆς πρὸς Σέλευχον ἐπιστοίῆς. 
Ἀλλ' ἐπειδὴ εἰς ἓν πρόσωπον συντελοῦσιν αἱ φύ- 
σεις (085) dj ἀπαθὴς τὰ τῆς παθητοῦ οἰχειοῦται. 


leucum. 

Patitur assumpta natura : qux autem assumpsit, 
manet impatibilis. Czeterum Deus Verbum humanas 
sibi passiones, iemplo proprias, nulla passione 
asciscit : sibi, inquam, crucem et morteim, et qua- 


. eunque alia circa ipsum dispensatione gesta consi- 


derantur, Deus ipse, nihil ipse patiens , appropriot 
et sua facit. 
Amphilochii , ez. epistola ed Seleucum. 
Quia vero nature in unam personam coeunt: ven- 


dicat a passione immunis , quz spectant ad naturam 
passioni obnoxiam. 


Apud S. Joannem Damascenum, lib. contra Jacobitas, tom. I, pagg. 425, 424, edit. Paris. 1712. 
Tct ἁγίου ἉἈμφιλοχίου ἐπισκόπου "Ixovlov,àx B Sancti Amphilochii episcopi Iconii, ex epistola ad 


της Xpóc Σέ.ευκον éxwcoAnc. 

05 Θθεὸν (16) xai ἄνθρωπον τὸν Χριστὸν όμολο- 
vu, τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ, ἕνα Υἱὸν, δύο φύσεων, παθη- 
της τε χαὶ ἁπαθοῦς, θνητῆς τε xat ἀθανάτου. 

Καὶ μετ) ὁ.1γα. "Eva Υἱὸν, δύο φὐσεών quu, 
ἐσγχύτως, ἀτρέπτως, ἁδιαιρέτως. Πάσχει τοίνυν ὁ 
Ἀριστὸς, ὁ Υϊὸς τοῦ Θεοῦ, οὗ θεότητι, ἁλλ᾽ άνθρω- 
πύτητι (17). Τουτέστιν, ὁ θεὺς ἔπαθε σαρχί ἀλλ οὐχ 
ἐδεύτης σαρχὶ ἔπαθεν. ΄Απαγε τὸ δυσμενὲς χα) βλάσ- 
er gov, δείλαιε. 


Seleucum. 
Sic Christum Deum et hominem confiteor, Dei 
Filium, Filium unum, duarum naturarum, passibilie 
scilicet et impassibilis , mortalis et immortalis. 


Et paucis interjectis. Ünum Filium, duarum in- 
quam naturarum , sine confusione, conversione, 
separatione. Patitur itaque Christus, Dei Filius, 
non deitate, sed humanitate. Hoc est, Deus pas- 
sus est carne : haudquaquam vero passa est carne 
deitas. Facessat, miser, inimica bhblasphemaque 
isthzec opinatio. 


Ez eadem Barlakami collect. ms. 
Ἀμφιλοχίου ἐπισκόου Ἰκογίου, ἐκ τῆς πρὸς (Q Amphilochii episcopi Iconii , ex epistola ad Se- 


ε.ενκο». 

Ἐὰν εἴπωσι ὡς μιᾶς οὐσίας εἶναι, ἑρωτήσατε αὖὐ- 
τὺς' Πῶς οὖν χατὰ μὲν τὴν θεότητα ἀπαθη λέγετε 
Ἀριστόν κατὰ δὲ τὴν σάρχα, παθητόν; Τὸ γὰρ μιᾶς 
ὑπάρχον οὐσίας, ὅλον ὅμοιον. f) γὰρ ἁπαθὲς ὅλον, f) 
παθητόν. 


leucum, 

Cum tibi dixerint esse unius supstantiz, percun- 
ctare illos : Qui ergo Christum dicitis impatibilem 
secundum divinitatem ; secundum vero humanita- 
tem, patibilem? Quod enim unius substantie est, 
totum simile est: nam vel impatibile totum, vel 
patibile. 


Ez Elementis Damasceni Rupe[ucaldinis. 


Τοῦ µακαρίου Ἁμφιλοχίου ἐκ τῆς πρὸς ZéAsvxor 
ἐπιστοίῆς. 

Λόγος fj» περὶ τῆς ἑνώσεως ΄ χαὶ ὅτι ἄναθεματι- 

αθῆναι χρὴ τοὺς τὴν Ex μήτρας ἕνωσιν τῶν φύσεων 

αύοντας * ἔτι μὴν xal χατὰ σύγχυσιν ἡ τροπὴν νοοῦν- 


B. Amphilochii ex epistola ad Seleucum. 


Erat sermo de unione : quodque ii sint anathe- 
mate percellendi , qui unionem naturarum ex utero 
solvunt ; ad hzc vero, ii etiam qui ineffabilem illant 


τας τὴν ἄῤῥητον Ένωσιν. Ὥσπερ yàp τὸ τὴν Évosw D et arcanam unionem confusione intelligunt et muta- 


Yopisetv, τῆς ὀρθοδοξίας (18) ἀλλότριον, xaX ἔξω τῆς 
ἀληθείας xal τῆς ζωῆς ' οὕτω χαὶ τὸ συγχέειν τὰς 
φύσεις, τῆς θεότητος xal τῆς ἀνθρωπότητος, ἀλλό- 
τριων χριατιανισμοῦ. 


tione, Nam sicut unionis divisio alienum facit a reeta 
fide, extraque veritatem et fldem constituit : ila 
et naturarum confusio, divinze inquam et humane, 
alienum a cbristianismo facit. 


XVI. 
Ex mss. codice R, Ρ. Sirmendi. 


Ἀμοιλοχίου '"Ixorlov, à τῆς «πρὸς Παγχάριον 


(12) Ἡ 196. Hunc et proxime sequentem locum 
recitat Joannes, Damascenus lib. contra Jacobitas, 
von, [, pag. 4 

(5) T eiadoc. Haec vox deest apud Damascenum. 

(14) Οἰκειοῦται — οὐδέν. Sic Damascenus : οἱ- 
χειῦται αὐτὸς ων οὐδέν. Intermedia librario 
et1eidisse videntur ob repetitum αὐτός. 

(15) AL φύσεις. Damasc. αἱ διτταὶ quote. Reli- 
qua desunt ibid. 


Amphilochii 1coniensis episcopi, ex epistola dogma- 


(16) Obro, x. ^. 3. Hxc desunt apud Combell- 
sium 

(47) Ilác xeu — dA" ἀγθρωπότητι. Huc. usque 
Damascenus. Hinc autem rursus ad finem usque 
Combelisius ex laudata Bariabami collectione 


(18) Τῆς ὀρθοδοξίας. Mis addenda vox 
advertit Combelisius. 


ποιξῖ. ut 


£95 


S. AMPHILOCHH ICONIENSIS EPISCOPI 


41 


tica. ad Pancharium diaconum Sidensem. [ncipit : A διάκονον Σίδης δογµατικῆς ἐπιστολῆς ^ ne 1 


Gavisus sum de te, vir probatissiime. 

Plane impius est et alienus a veritate, qui non 
dicit, Christum omnium Salvatorem creatoremque, 
secundum ambas naturas quibus consistit, facultate 
arbitrii praeditum, efficacemque, atque ab omni 
necessitate liberum. 


ἀρχή: Ἡσθην ἐπὶ σοι, δοχιµώτατε. 

Ασεθὴς ὄντως ἐστὶ, xal τῆς ἀληθείας ἀλλότριος 
ὁ μὴ λέγων τὸν Χριστὸν (20) τὸν Σωτῆρα τῶν ὅλω, 
καὶ ποιητὴν, κατ’ ἄμρω τῶν ἐξ ὧν ἔστι χατὰ φύσιν 
αὐτεξούσιον, xal ἐνεργῃ, xat πάσης ἀνάγχης ἑλεύ 
θερον. 


.XVH. 
Ez Elementis Damasceni Rupefucaldinis. 


Ejusdem, ex epistola quam scripsit ad Suadrenses, de 
sancta Trinitate. 


Una potissimum in Moyse annuntiatur divinitas : 
τη prophetis autem binarius plurimum przdicatur ; 


Tov αὐτοῦ, ἐκ τῆς γραφείσης ὑπ αὐτοῦ ἐπιστο- 
Anc πρὸς τοὺς év Zvéópav περὶ της ἁγίας 
Τριάδος. 

Θεότης µία £v. Μωῦσεῖ μάλιστα καταγγέλλεται * 
δυὰς δὲ ἐν προφήταις σφόδρα χηρύσσεται' Τριὰς δὲ 


sed in Evangeliis manifestatur Trinitas: magis se- p ἐν Εὐαγγελίοις φανεροῦται * πλεῖον χατὰ χαιροὺς καὶ 


cundum temporum generationumque successionem, 
justo congruens ad scientiam el fldem. Ejus porro 
scientia, immorlalitag est. Oritur autem adoptio 
ex ejus fide. Primum nihilominus justitias caruis 
edicit , velut. exteriorem templi ornatum in Moyse 
exsuscitet : post bec autem secundas enarrat ani- 
ma justificationes, velut Sancta exornet ín aliis 
prophetiis : tertio denique spiritus justiflcationes, 
velut propitiatorium , Sanctaque sanctorum , domi- 
cilium suum, in Evangeliis rite componat. Porro 
habet tabernaculum sanctum , templum sanctum, 
legem justam illis comitem. Habitat vero in illo 
divinitas una immensa : una divinitas ineffabilis, 
inconceptibilis, Incomprehensibilis, inenarrabilis, 


invisibilis ; αυ sola se ipsa cognoscat; seque qui- C 


bus velit, testes sibi suscitans, manifestam prodat ; 
predestinans οἱ pr:flujens: ad suam rursum glo- 
ríam fidemque, unum faciens. Sunt tria hac, ce- 
lestia, tesrestria et inferna **. 


γενεὰς ἁρμόζουσα τῷ δικαίῳ εἰς γνῶσιν xat πίστιν * 
γνῶσις δὲ αὐτῆς ἀθανασία. Ἐκ πίστεως δὲ αὗτηῆς 
υἱοθεσία γίνεται. ᾽Αλλὰ πρῶτον δικαιώµατα σαρχὸς 
ἐχφράζει, ὡς περιδόλαιον ναοῦ τὸν ἔξω διεγεέρουσα 
ἐν Μωῦσεῖ * δεύτερα δὲ δικαιώµατα ψυχῆς ἐχδιηγεζ- 
ται, ὡς τὰ "Άγια χοσμοῦσα, ἓν λοιπαῖς προφητείαις» 
τρίτον δὲ διχαιώµατα πνεύματος, ὡς τὸ ἱλαστήριον, 
καὶ τὰ "Άγια τῶν ἁγίων ῥυθμίζουσα, ἓν Εὐαγγελίοις 
χατοἰχῆησιν ἑαυτῆς * σχηνὴν δὲ ἁγίαν, ναὺν ἅγιον, τὸν 
δίχαιον ἔχει νόµον, τὸν συνόντα τούτοις” κατοιχεῖ 
ἔτι δὲ ἓν αὐτῷ µία θεότης ἄπειρος * µία θεότης ἄφρα- 
στος" ἀπερινόητος ἀχατάληπτος  ἀνεχδιήγητος 
ἁόρατος * ἑαυτὴν γινώσχουσα μόνη ’ xai ἑαυτὴν ἐμ- 
φανίζουσα οἷς βούλεται, μάρτυρας ἑαυτῇ διεγείρουσα, 
προορἰζουσα. ἑνωποιοῦσα. πάλιν πρὸς τὴν ἑαυτῆς 
δόξαν καὶ πἰστιν. Τὰ «pla ταῦτα" ἐπουράνια, ἐπί- 
γεια, xal καταχθόγια. 


Ex iisdem Βἱοπιοιῖς. 


Ex eadem epistola. 

Qui nou confitetur tres hypostases et personas, 
in una substantia. Porro, haud aliam substantiain 
dico prater deitatem ; haud aliain deitatem prater 
substantiam : sed quia sic exacte rem exquirimus, 
substantiam vocamus ; ut ne aliud οἱ aliud ejusmodi 
vafer obtendat. 


Ἐκ τῆς αὐτῆς. . 

Ὁ μὴ ὁμολογῶν τρεῖς ὑποστάσεις iv μιᾷ οὐσίᾳ” 
οὐχ ἑτέραν δὲ λέγω οὐσίαν παρὰ τὴν θεότητα - οὐχ 
ἑτέραν δὲ θεότητα παρὰ τὴν οὐσίαν. ᾽Αλλά διὰ τὸ 
οὕτως ἀκριδοῦν, οὐσίαν καλοῦμεν ΄ ἵνα μὴ ἄλλο καὶ 
ἄλλο ὁ τοιοῦτος ῥᾳδιουρχεῖ. 


XVIII. 
Ex concilio Niczeno in, Act, v, pag. 1014, tom. V]il. Concilior. edit. Ven. Labb. 
Sancii. Amphilochii episcopi Iconii, de faisis super- D Tov ἁγίου Appuloxiov ἐπισκόπου Ἰκονίου Περὶ 


scriptionibus hzreticorum. 

Justum autem arbitrati sumus omnem eorum de- 
nudare impietatem, et publicare patenter errorem; 
quoniam et libros quosdam proponunt superscriptio« 
nes babentes apostolorum , per quos simpliciores 
quosque decipiunt. [ Et postpauca (19) : Ostendemus 
enim hos libros, quos nobis ii proferunt qui ab 
Ecclesia desciverunt , non apostolorum Acta esse, 
sed demonum scripta.] Et post alia : Hzc quidem 


** Philipp. i, 10. 


(19) Et post pauca. Desunt elausa iu Latina Con- 
cittorum editione, Cowe&ris. 

(20) Tóv Χριστόν. Hac desunt. in edito Combe- 
lisiano. Ea vero restituimus ex ipso Siriuoudo, a 


τῶν ψευδεπιγράφων τῶν παρὰ αἱρετιχοῖς. 

A'xatoy δὲ ἠγησάμεθα πᾶσαν αὐτῶν γυμνῶσαι τὴν 
ἀσέθειαν, xaX δημοσιεῦσαι αὐτῶν τὴν πλάνην. Ἰπει- 
δὰν xaX βιθλία τινὰ προθάλλονται ἐπιγραφὰς ἔχοντα 
τῶν ἀποστόλων, δι’ ὧν ἁπλουστέρους ἑξαπατῶσι. [Kal 
pet ὀ λίγα Δείξομεν γὰρ τὰ βιθλίᾳ ταῦτα, ἃ προ” 
φέρουσι ἡμῖν οἱ ἁποστάται τῆς Ἐκχλησίας, οὐχὶ τῶν 
ἁποστόλων Πράξεις, ἀλλὰ δαιμόνων συγγράµμµατα.] 
Καὶ μεθ’ Écepa * Ἰαῦτα μὲν ὁ ἁπόστολος Ἰωάννης 


quo hujusmodi excerptum accepit Οοπυεβδίη».ΣΕί- 
enim vir ille doctissimus iutegrum nunc lucum, pro- 
ut illum edidiawus, recitat ad Faeuwudum.  Hermian. 
lib. χι, cap. 9, pag. 160. 


41 


SENTENTIA, ET EXCERPTA. 


οὐχ εἶπεν, ὁ γράφας Ev τῷ Εὐαγγελίῳ, ὅτι ὁ Κύριος A Joannes apostolus nequaquam diceret, scribens in 


ἀπὸ τοῦ σταυροῦ λέχει, ]δοὺ ὁ vióc σου. ὡς xa 
ἀξὺ τῆς ἡμέρας Σχείνης λαδεῖν τὸν ἅγιον Ἰωάννην 
τὴν Μαρίαν εἰς τὰ ἴδια. Πῶς ἐνταῦθα λέγει μὴ παρ- 
εἶναι, ᾽Αλλ᾽ οὐδὲν ξένον. Ὥσπερ γὰρ ὁ Κύριος ἁλή- 
θεά ἔστιν, οὕτως ὁ διάδολαος φεύστης τυγχάνει. 


'Exetroc. γὰρ ψεύστης ἐστὶ, καὶ πατὴρ αὑτοῦ 


καὶ ὅταν «ἕαλῇ τὸ /εὔδος , ἐκ τῶν ἰδίων AaAsi. 
Ka ταῦτα μὲν περὶ τοῦ ψεύδους. 


Evangelio, quia Dominus in cruce dieit : Ecce filius 
tuus ** : ita ut a die illa acciperet Joannes Mariam 
in sua. Quomodo ergo bic dicit non adfuisse? 
Sed nihil extraneum. Sicut enim Dominus veritas 
est , ita diabolus mendax est, lile enim. mendaz est, 
et pater ejus : et cum. loquitur mendacium, ex suo 
loquitur **. Sed hzc quidem de mendacio. 


XIX. 
lBteliqua Amphilochiana excerpta que superant. 
Ex catena in Joannem. 


Αμϕι]οχίου. 

Οὐχ ἐπειδὴ ὁ Yibc τοῦ ἀνθρώπου κατῆλθεν ix τῶν 
ωρανῶν, ἁλλ᾽ ἐπειδὴ ὁ χατελθὼν Υἱὸς θεοῦ, αὐτὸς 
άνηλθε Ὑενόμενος Υὣς ἀνθρώπου, ἀσφαλιξόμενος 
Βεχεν Οὐδεὶς ἀνέδη εἰς τὸν obparóv, οἱ μὴ ὁ 
ix rev οὐρανοῦ καταθὰς ὁ Yióc τοῦ ἀγθρώπου, 
ὁ ὧν ἐν τῷ οὐραγῷ. Απαθὴς γὰρ χαὶ ἀθάνατος 
μετὰ τῆς ἀναστάσεως γενοµένη ἡ σὰρξ διὰ τὴν πρὸς 
Gel» κοινωνίαν * ἁδιαιρέτως γάρ ἐστιν αὐτῷ τῆς αὖ- 
της ἠδιωμένη καθέδρας διὸ καὶ Παῦλος Davey: Ὁ 
καταδὰς, αὐτός ἐστι καὶ ὁ ἀναδὰς ὑπεράνω τῶν 
eiparer, ἵνα π{ηρώσῃ τὰ πάντα. 


Amphilochii. 

Non quia Filius hominis descendit de ccelo ; sed 
quia qui descendit Dei Filius, is ipse ascendit fa- 
cius Filius hominis, asseverans dixit : Nemo ascen- 
dit in celum, nisi qui descendit de celo , Filius ho- 
mínis qui est in celo **. Christi enim caro post Re- 
surrectionem , immunis a passione et immortalis, 
communione ad Deum evasit. Eadem enim cum 
ipso , indivise, sessione honorata est. Quapropter 
etiam Paulus ait : Qui descendit, ipse est et qui 
ascendit super colos, ut impleret omnia **. 


Apud Anastasium in. Hodego, cap. 10. 


Ἁμοι]οχίου. 

Εἰς ἓν γὰρ πρόσωπον, χαθὼς χαὶ ὑμετέρα διδά- 
σχει ἁγιοσύνη, συνέδραµον αἱ δύο φύσεις * ἄσπερ xat 
εἶναι, χαὶ σώζεσθαι ἀτρέπτως xat ἁδιαιρέτως ἐν Χρι- 
τῷ ὁμολογοῦμεν. 


Amphilochii. 

Jn unam enim personam, sicut et vestra sanctitas 
docet, convenerunt duz nature; quas et in Christo 
esse et conservari immutabiliter et indivisibiliter, 
confitemur. 


XX. 
Exz-Elementis Damasceni Rupe[ucaldinis. 


Αμφιλοχίου. 


Ὥσπερ τινὰς παιδαγωγοὺς 1) .παιδονόµους ἔπιτε- C 


ταγμένους τοῖς ἀνθρώποις τοὺς ἀγγέλους ἰδὼν ὁ Από- 
στολος, εἰς μαρτυρίαν ἐχάλεσεν. 


Amphilochii. 
Cum Apostolus angelos ceu pedagogos quosdam 
et institutores hominibus praefectos consideraret, 
vocavit in testes **, 


XXI. 
Ex iisdem Elementis. 


Του ἁγίου ᾽ΑμϕιΛοχίου ἐπισχόπου Ἰκονίου. 

θεός λέγεται (21), διὰ τὸ τεθειχέναι τὰ πάντα τῇ 
ἑαυτοῦ ἑξουσίᾳ ἢ ἀσφαλείᾳ' καὶ διὰ τὸ θέειν, ὅπερ 
ἐστὶ τρέχειν καὶ χινεῖν χαὶ χυδερνᾷν, xa ζωογονεῖν 
τὰ πάντα. 


Sancti Amphilochii episcopi Iconü. 

Dicitur θεός, hoc est, Deus; quod omnia con- 
stituerit in sua potestate, et constituta, protectio- 
ne custodiat : vel θεός, διὰ τό θέειν, quod est cur- 
rere, omniaque movere, el gubernare , et vivifl- 
care, 


XXII. 
Ez Euphemio Antiocheno, ap. Photium, Biblioth. cod. ccxxix, ρ.Ἴ90. 
Καὶ ὁ ἓν ἁγίοις δὲ τοῦ "Ixoviov πρόεδρος "'Au- D — Sanctus quoque Amphilochius 1couii episcopus ita 


φι]όχιος οὕτω φησίν * Ὁρᾶται τοιγαροῦν ὅπως xal 
οἱ θεσπέσιοι Πατέρες ὁμοούσιον εἰρήχασι τὸν Yiby τῷ 
Πατρὶ χατὰ τὴν θεότητα, χαὶ ὁμοούσιον τῇ Μητρὶ 
κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, διπλοῦν τὴν οὐσίαν Ίτοι 
χατὰ τὴν φύσιν ᾿ οὐ διπλοῦν δὲ τὴν ὑπόστασιν. 


* Joan. xix , 6. 


(21) θεὸς Aé£yera:. Hujusmodi excerptum exstat 
quidem in Parallelis Damascenicis ex ms. cod. Ru- 
pefueaidino vulgatis, tom. ΙΙ, pag. 785, ubi tribuitur 
Ainphilochio Iconiensi episcopo. Sed pauculis immu- 


eit : Apparet certe divinos Patres nostros consub- 
stantialem asserere Patri Filium seeundum divini- 
tatem, et consubstantialem Matri secundum huma- 
niatem ; duplicem quoad essentiam sive naturam, 
non duplicem quoad pereonam. 


** Joan. viri , 44, ** Joan. in, 13. ** Ephes. ιν, 10. ** Hebr. 1, 14. 


tatis idem occurrit apud Theophilum Antiochenum 
lih. 1 ad Autolycum,S 4, unde sua forte hauserit Áu- 
philochius. Adisis nostrz Biblioth. PP. tow. M, 
pag. 19, not. 6. 


119 


S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI. 


120 





ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ EIIIZKOIIOY IKONIOY 


EIZ ΤΗΝ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΙΗΝ 


Kal elc τὸν παράλυτον, καὶ slc τὸ, « Mi) κρίνετη κατ ὄγιν.) 


AMPHILOCHII EPISCOPI ICONII 


JN MESOPENTECOSTEN (23), 


In paralyticum 3», et in illud : « Nolite judicare secundum faciem **. » 


(Edit. Christ. Prid. Mattheei cum Gregorii Thessalonicensis Orat. X , Mosqu:e, 1176, in-8*, ex. codice 
membran, 899. xi), qui est bibliotherze synodalis num. CCXX].) 


τη Sabbato dixit Dominus ad paralyticum : Sur- A 


gens, tolle grabatum tuum, et vade in domum tuam ; 
et propterea dicebat Judzis : Mea doctrina non est 
mea, sed ejus qui misil me, Patris **. Quod autem 
Jesus, propter paralytici curationem vi omnipoten- 
tis voluntatis su:e effectam, h:»c verba Judzis dixe- 
rit, ex iis quae nuper lecta sunt, demonstratio peten- 
da est. Inde enim probavit Dominus suam cum Patre 
consubstantialitatem. Si enim dixisset Dominus : Mea 
doctrina non est Patris, sed mea est, se a Patre se- 
parasset, ab ipsius substantia se alienum fecisset, 
salutis humane abjecisset oGeconomiam. Cum autem 
dixerit : Mea doctrina non est. mea, sed ejus qui 
misit me, Patris, ostendit se Patri esse consubstan- 
tialem, unamque et eamdem esse doctrinam Patris, 
Filii et Spiritus sancti. Enimvero unua est Filius 
Patris Verbum; et unus Spiritus Patris, Spiritus 
sanmetus (25). Num igitur fieri possit, alia docere 
Verbum, alia Spiritum sanctum? Minime, minime; 
dicit enim beatus Apostolus : Nemo scit que sunt 
hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est : ita et 
que Dei sunt nemo cognovit, nisi Spiritus Dei *'. 
Rursus autem Jesum, propter paralytici curationem 
vi omnipotentis voluntatis suze effectam, sic Judzis 
fuisse locutum, ex illo etiam probatur, quod Do- 
minum modo audieris dicentem : Unum opus feci, 
el omnes miramini, Propterea Moyses dedit vobis 
circumcisionem (non quia ex Moyse est, sed ez patri- 
bus), et in. Sabbato circumciditis hominem. οἱ cir- 
cumeisionem accipit homo in Sabbato, ut non solva- 
tur lez Moysi, mihi indignamini, quia totum hominem 
salvum feci in. Sabbato * Nolite judicare secundum 
faciem, sed justum judicium judicate. Quoniam au- 
tem sic locutus est Dominus propter curationem para- 


οὐ Joan. vn, 10. 05 I Cor. η, 11. ** Joan. vii, 16. 


(92) Mesopentecoste solemnitas est, quz per dies 
octo celebratur, et incipit ab hebdomada quartae post 
Fascha feria quaria, et desinit in feriam quartam 
euinta ebdomada. SuicENUS. 


Ἐν Σαθδάἀτῳ πρὸς τὸν παράλυτον ὁ Κύριος ἕλε 
γεν. ᾿Εγερθεὶς dpov τὸν χράόθδατόν σου, xal 
ὕπαγε εἰς τὸν οἰκόν cov: xaX τούτου χάριν πρὺς 
τοὺς Ἰουδαίους ἔλεγεν, Ἡ ἑμὴ διδαχὴ οὐκ ἔστιν' 
ἑμὴ, dà τοῦ zéjarróc µε Πατρός. Καὶ ὅτι 
διὰ τὴν πρὸς τὸν παράλντον αὐτεξούσισν θεραπείαν ὁ 
Κύριος πρὸς τοὺς Ἰουδαίους τούτους εἶπεν τοὺς λόγους, 
ἐχ τῶν ἁρτίως ἀναγνωσθέντων λάμδανε τὴν ἀπό- 
δειξιν. Ἔνθεν γὰρ ὁ Κύριος φανερώτερον ἐμήνυσεν 
τὸ ἆ παρἄλλαχτον ἑαντοῦ xa τοῦ Πατρός. El ἣν γὰρ 
ὁ Κύριος εἰρηχὼς, Ἡ ἐμὴ διδαχἡ οὐχ ἔστι τοῦ 
Πατρὸς, ἁλλ' ἐμή ἐστιν: ἐχώριζεν ἑαντὸν τοῦ Πα- 
τρὸς, ξένον ἐποίει τῆς οὐσίας, ἡλλοτρίου τῆς olxo- 
νοµίας. Εἱρηχὼς δὲ, Ἡ ép διδαχὴ οὐκ ἔστυο" 
ép, d.AAà τοῦ πέμψαντός µε Πατρὸς, ἔδειξε τὸ 
ἀπαράλλακτον τῆς οὐσίας, xaY ὅτι µία διδαχὴ Πα- 
τρὸς xal Υἱοῦ xai ἁγίου Πνεύματος. Ε]ς γὰρ ὁ Λό- 
γος Υἱὸς τοῦ Πατρὸς, xai Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς, «b 
ἅγιον Πνεῦμα. IIo; ἕτερα διδάξει ὁ Λόγος, xai πῶς 
ἕτερα χατηχήσει τὸ ἅγιον Πνεῦμα ; O0x ἔστι τοῦτο, 
οὐκ ἔστι, χατὰ τὸν µαχάριον Παῦλον τὸν λέγοντα 
Οὐδεὶς οἶδεν τὰ τοῦ ἀνθρώπου, sl μὴ τὸ πγεῦμα 
tov ἀγθρώῶπου τὸ κατοικοῦν iv αὐτῷ ' οὕτω xal 
τὰ τοῦ θεοῦ οὖὐδεὶς οἶδεν, εἰ μὴ τὸ Πνεῦμα τοῦ 
θεοῦ τὸ àv αὐτῷ. Καὶ ὅτι διὰ τὴν πρὸς τὸν παρά- 
Ἄντον αὐτεξούσιον θεραπείαν, χαθὼς προεῖπον, ὁ 
Κύριος προσῄχατο τούτους τοὺς λόγους, ἤχουες áp- 
τίως τοῦ Κυρίου λέγοντος. "Ev ἔργον ézolmca, 
xal πάντες θαυμάζετε᾽ διὰ τοῦτο Μωῦσῆς ὑμν 
ἔδωκε τὴν περιτομὴν (οὐχ ὅτι ἑχ τοῦ Μωῦσέως 
ἐστὶν, 11) àx τῶν πατέρων). καὶ ἐν Σαθόἀάτφ 
περιτέµνετε ἄνθρωπον. El περιτομὴν «Ἰαμόάγει 
ἄνθρωπος àv Σαδόδάτῳ, ἵνα μὴ «υθῇ ὁ νόμος 
Μωῦσέως, ἑμοὶ χο.ᾶτε, ὅτι ὅ ον ἄνθρωπον ova] 


"1 Cor. ui, 14. 


(25) Forte hoc comma, quod τῷ Filioque proce- 
dit prima facie adversari videlur, editori Mosquensi 
persuasit ut hoc fraginentunm e: tenebris, in quibus 
non immerito jacebat, erueret. EpiT.. 


421 


ORATIO IN MESOPENTECOSTEN., 


122 


ἐποίησα àv Σαθδάτῳ; Mh xpivete κατ ὄψιν, A |ytici, Judieos ex ipsa lege legis trangressionis ar- 


&.Llà τὴν δικαίαν χρίσιν κρίνατε. Ὅτι δὲ διὰ τὴν 
«oJ παραλύτου θεραπείαν ὁ Κύριος τοὺς λόγους τούτους 
προσήχατο, ἐχ τοῦ vópou δειχνὺς αὐτοὺς παρανό- 
ους, λέχει πρὸς αὐτοὺς, καθὼς ἤχουες' El περι- 
τομὴν Ἰαμόάνει ἄνθρωπος év Σαόδάτῳ, xoi ἐν 
Σαθδάτῳ περιτέµνεται βρέφος, ἵνα μὴ ἀχυρωθῇ ὁ 
ἀχταήμερος νόμος, νόμῳ νόµον ἀνατρέποντες ὑμεῖς 
ἀνατρέπετε τὸν νόµον, xai ἐμόὶ χολᾶτε, ὅτι ὅ.1ον 
ἄνθρωπον ὑγιῃ ἐποίησα ἐν Σαδδάτῳ. οὐχ ἱδρώ- 
σας, ἀλλὰ θαυματουργήσας! Ἐν Σαθόδάτῳ οὐ δεῖ 
ἑργάξεσθαι, ἀλλὰ πάντας ἀεργοὺυς εἶναι. Τίνος 
ἕνεχεν παρ) ὑμῖν, Ἰουδαῖοι, γυνὴ ἓν Σαδδάτῳ τίχτει, 
xal μαῖα θορυθεῖται, xaX σπάργανα τινάσσεται, xal 
φύσις χαθαίρεται, xat θἠλη πρὸς γαλακτοτροφίαν 


guens, dicit illis, sicut audivisi ; Si circumcisionem 
accipit homo in Sabbato, οἱ in Sabbato circumcidie 
tur infens, ne lex octavi diei antiquelur, vos, le- 
gem unam altera lege subverteutes, totam legem 
subvertitis, οἱ mihi indignamini, quia totum homi- 
nem salvum feci in Sabbato , non laborans, sed om- 
nipotentíam exercens! In Sabbato quidem nulli licet 
operari, sed omnes otiosos esse mandatum est : 
quare igitur, etiam inier vos, o Judsi, mulier in 
Sabbato parit, obstetrix sestuat, pannosque excutit, 
purgantur viscera, ad lactationem mamma pa- 
rantur! Parit in Sabbato mulier, vincit natura le- 
gem, Deus autem omnipotentiam suam exercere non 
potest! Die mihi; in Sabbato circumciditur homo, 


εὐτρεπίζεται; l'ovh τίχτει, xal φύσις νόµου περι- B ne solvatur lez, vosque mihi indignamini, quia 1o- 


γίνεται, xal θΘεὺς οὗ θαυματουργεῖ; Εἰπέ µοι, ἐν 
Σαθθάτῳ περιτέµνεται ἄνθρωπος, ἵνα μὴ λυθῇ ὁ 
νόμος, ἐμοὶ χολᾶτε ὅτι ὅλον ἄνθρωπον ὑγιῆ ἐποίησα 
ἐν Σαθδθάτφ; Mh κρίνετε xac ὄψιυ, ἁ 11ὰ τὴν 
δικαίαν xplew κρίνατε. Καταδέχοµαι ὑφ' ὑμῶν 
οὖν ἐχθρῶν δικάζεσθαι, ὅπως, kv ip χρίµατι χρί- 
νετε, χριθήσεσθε. Τίς λύει τὸ ΣἈθδατον: ὑμεῖς οἱ 
iv τῷ Σαθθάτῳ περιτέµνοντες, xai ξίφος ὀξύνοντες, 
χαὶ τομὴν ἑπάγοντες, xal µέλος χωρίζοντες, xal 
τὸν τόπον αἱμάττειν παρασκευάζοντες, 7| ἐγὼ 6 
εἰρηχὼς λόγῳ, Ἐγερθεὶς ἆρον τὸν κράόδατόν σου, 
xal ὕπαγο εἰς τὸν οἶκόν σου; El μὴ ἐνήργησεν ὁ 
λόγος, ἕλυσα οὖν τὸ Σάδόατον µαταιολογήσας, εἰ 
ἃ προέδραµε τὸν λόγον τὸ ἔργον, τί τὸ Σάδδατον 


ἐχδιχεῖτε, xaX τὸν Δημιουργὸν ἀθετεῖτε; Οὐκ ἔχο- 6 


ρέσθητε, ὦ Ἰουδαίων παΐδες, Ett τριακονταοχτὼ ἔτη 
ὁρῶντες τὸν παράλυτον τῇ κλίνῃ προσηλωµένον, xat 
τὴν χλίνην χάµνουσαν, καὶ τὸν παράλντον, νυχθή- 
µερον φορτίον, βαστάζουσαν; Οὐχ ἠγαναχτήσατε; o2 
συνεπαθήσατε; xaX ἵνα µίαν ὥραν ὁ παράλυτος χλίνην 
βαστάση, χαὶ τὴν ἀντιμισθίαν παράσχῃ, ἀγαναχτεῖτε; 
Οὐκχ ἔδει καὶ τούτῳ βοῆσαι, Ἔστρεγας τὴν xAlynv 
µου ἐν τῇ ἀῤῥωστίᾳ nov; Όἴδα, à Φαρισαῖοι, τίνος 
yàg:y ἀγανακτεῖτε ' οὐχ ὅτι ἐθεραπεύθη ὁ παράλντος 
διαπρίεσθε, ἀλλ ὅτι οὐχ ἰσχύσατε τὴν χλίνην χκρύφαι; 
διὰ τοῦτο, τὴν γνώµην ὑμῶν ἐπιστάμενος, ἐχέλευσα 
βαστάζειν αὐτὸν τὴν χλίνην, ἵνα, x&v ὑμεῖς σιωπή- 
σητε, fj χλίνη τὸ θαῦμα βοήσῃ. Τί διστάζετε, ὦ 
Φαρισαΐοι, Οὐκ "ovy ὁ παράλυτος παρείσαχτος, 
οὐχ ἔστιν ὁλιγοχρόνιος, γνωρίζετε αὐτὸν ἅπαντες 
τριαχονταοχτὼ ἔτη τῇ χολυµθήθρᾳ τῇ παρ) ὑμῖν 
παρεαίτευσεν. Οὐχ ἔχετε λέγειν, ὡς ἐπὶ τοῦ ix 
χενετῆς τυφλοῦ, Οὗτός ἔστιν, "Όμοιος αὐτῷ ἐστιν, 
οὔχ ἔστιν οὗτος. El μὴ Ίττησεν ὑμᾶς ὁ τυφλὸς, 
χαὶ τοῦτον χρατήσατε, xat εἰς διχαστήριον ἑλκύ- 
gat, ὅπως διὰ πάντων αἰσχύνης πληρωθήσεσθε. 
MÀ κρίνετε κατ ὄγιν, àAAAG τὴν δικαίαν κρίσιν 
χρίγατε. 


Καὶ, εἰ δοκεῖ, διὰ βραχέων ἐπ᾽ αὑτὴν τὴν τερι- 
οχὴ» τοῦ παραλύτου ἀναδράμωμεν, διὰ τὸ xal «by 


ο Psal. xL, 4. Ὁ Joan. ix, 8, 9. 


tum hominem salvum feci in Sabbato? Λούιε ju- 
dicare secundum faciem, sed justum judicium ju- 
dicate. À vobis inüinicis judicari sustineo, ut in quo 
judicio judicatis, Ipsi postea judicemini. Quis solvit 
Sabbatum, vos, qui in Sabbato circumciditis, gla- 
dium acuentes, sectionem facientes, membrum ab- 
sciudentes, sanguinia effusionem provocantes ; vel 
ego, qui voce lantum usus, dixi : Tolle lectum tuum; 
ei vade in domum (uam? Si sermo elfectu. caruit, 
solvi Sabbatum, vaniloquentie reus : si autem? 
verbo precucurrit opus, ut quid Sabbatum quasi 
violatum ulciscimini, et Creatorem spernitis? Nonne 
satis vobis fuit per triginta octo annos videre pa- 
ralytieum lecto affixum, ipsumque lectum .pondere 
laborantem, dum paralytici corpus, diurbum Πο: 
cturnumque onus, sustinet? Hoc spectaculum nul 
lam vobis indignationem, nullam compassionem mo- 
vit : nunc autem paralyticum vel unam horam |Ι6” 
ctum euum bajulantem, dignumque beneficio opus 
praestantem, non sine indignatione videre sustine- 
tis? Nonne οἱ ille clamare debuit: Versasti stratum 
meum in infirmitate mea **? Equidem novi, o Pha- 
risai, quam ob causam indignamini : non ideo an- 
gustiamini, quod sanatus est paralyticus, sed quia 
lectum ejus occultare non possibile vobis fuit; 
proplerea ego, cogitationem vestram perspiciens, 
illi lectum suum tollere praecepi, ut, etiam vobis ta- 
centibus, ipse lectus miraculum proclamaret, Quare 
dubitatis, o Pharissi? Non fraudulenter huc addu- 
ctus est paralyticus, non recens infirmitas; nostis 
eum omnes, trigiata octo abbiuc annis, prope pisci» 
nam vestram ex erogata stipe viventem. De loc non 
potestis, sicut de ο ρε nativitate, in varias sententias 
abire, dicentes : Hic est, Est aliquis illi similis, Non 
est .hbic **. Quod si 4 «ου illo non victa est audacia 
vestra, et hunc paralyticum tenete, ad tribunal tra- 
hite, ut in omnibus abundet ignominia vestra. .No- 
lite judicare secundum [aciem, sed justum judicium 
judicate. 


Sed paucis, si placet, paralytici historiam retra- 
ctemus, siquidem ipse Dominus illam memoria tra- 


"— 


493 S. AMPHILOCHII ICONIENSIS EPISCOPI, 192 


didit. Quem enim memoravit Dominus, quomodo nog A Κύριον ἀπομνημηνεῦσαι τοῦ παραλύτου el và 
silentio pralterire possumus? Aut quis mirelur nos ὁ Κύρις αὐτοῦ ἐμνημόνευσε, Tug ἡμεῖς λήθην 
mirabilia Domini enarrare? Presens enim festi- ποιησώμεθα; Τότε τίς θαυμάζει, ὅτε «X τοῦ Ku— 
vitas Doinini est; mediator est Dominus, media est — plou θαύματα διηχεῖται; Toà γὰρ Κυρίου xa fj 
festivitas : porro quod est medium, ab extremitati- παροῦσα éopríj* puesivnc ὁ Κύριος, µέση xat ἡ &op- 
bus firmamentum accipit, ideoque przsens festivi- — fj: ἀεὶ δὲ τὸ μέσον τοῖς ἄχροις fiopáiuvat* διὰ; 
tas duplicem Resurrectionis gratiam obtinet : me- τοῦτο xal fj παροῦσα ἑορτὴ διπλῆν τῆς ᾿Αναστάσεως. 
dium enim locum tenens inter Resurrectionem et — thv χάριν χέχτηται. Ὑπὸ γὰρ τῆς 'Avaoráceuq καὶ 
Pentecosten, Resurrectionem memorat, Pente- τῆς Πεντηκοστῆς µεσολαδουµένη, τὴν ᾿Ανάστασιν- 
costen judigitat, Ascensionem quasi tuba prenun- ῥὑπέδειξε, τὴν Πεντηχοστὴν δαχτυλαδειχτεῖ, τὴν 
tiat. Qualia sint igitur quze de paralytico exponun- Ἅ᾿Ανάληψιν σαλπίζει. Τίς οὖν ἡ παροῦσα vou παρα- 
tur, discite vos, verbi divini negotiatores, αἱ spiri- λύτου πραγματεία, γνωρίσατε, οἱ τοῦ λόγου φιλέµ- 
tualium bonorum thesaurum lucrifaciatis. Certe — vopot, ὅπως διὰ πάντων τῆς πνευματιχῆς ὠφελείας 
memoria tenes verbs evangelistz dicentis : Post τὴν iv0fjxnv χαρπώσησθε. Φέρεις μνήμην πάντως 
hac erat. festus dies Judaorum, εἰ ascendit Jesus τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου 'βοῶντος' Μετά ταῦτα 
Jerosolymam. Erat autem Jerosolymis piscina que D ἦν ἡ ἑορτὴ τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἀνέδη ó Ἰησοῦς 
cognominalur Hebraice Beihsaida, quinque porticus εἰς Ἱεροσόλυμα. "Hr. δὲ ἐν τοῖς "IepocoAbpotc 
kabens. |n his jacebat multitudo magna languen- κολυμόήθρα ἡ ἐπιλεγομένη Ἑδραϊσεὶ Βηθεσδὰᾶ, 
tium, cecorum, claudorum, aridorum; erat autem πέντε στοὰς ἔχουσα. Ἓν ταύταις κατέχειτο 
quidam homo ibi triginta et octo annos habens in ἱπ-  π.1ῆθος ποὺ τῶν ἀσθενούντων, τυφ.1ῶν, χω- 
firmitate eua. Hunc cum vidisset Jesus (qui omnia  A4ov, ξηρῶν. "Ην 06 τι ἄνθρωπος óxst τριά- 
novit priusquam fiant), et cognovisset. quia jam κοντα xal ὀκτὼ ἔτη ἔχων &y τῇ ἀσθεγείᾳ αὐτοῦ. 
multum. tempus haberet, dicit εἰ; Vis sanus fieri? ἍΤοῦτον ὶδὼν ὁ "IncoUc, (ὁ τὰ πάντα εἰδὼς πρὶν 
O curationem Domini ab omni vana gloria alienam ! γενέσεως αὐτῶν), xal yrobc, δει ποβὺν ἤδη χρό- 
Non exspectat invocationem aegrotorum, 564 semet- — voy ἔχει, Ἰέγει αὐτῷ, Θά1εις ὑγιῆς γενέσθαι; Ὢ 
ipse lahorantibus obvium prebere festinat : cum — «f; τοῦ Κυρίου ἀχενοδόξου θεραπείας! Οὐχ ἐχδέ- 
enim sol justitia sit, radios beneficentim sus su- ἍἎἆχεται παραχληθῆναι ὑπὸ τῶν ἁῤῥώστων, αὐτὸς. 
per omnes late effundit. Erat, inquit, Jerosolymis, — &xetyec ἑαυτὸν πρὸς τοὺς πάσχοντας fioc γὰρ ὃν 
ad portam Probaticam, piscina que cognominatur δικαιοσύνης, ἐπὶ πάντας ἁπλοῖ τὰς ἀχτῖνας τῆς εὖερ- 
Ηεὐταίεε Bethsaida, quinque porticus habens. [n ^is |, γεσίας. "Hv. δὲ ὃν τοῖς Ἱεροσολύμοις, ἐπὶ τῇ 
jacebat multitudo magna  languentium, οὔΦεογωπι, Προδατιχῇ, κολυμθήθρα ἡ ἐπιλεγομέγη Ἑδραϊστὶ 
claudorum, aridorum. Alluditur ad spiritualem Ju- ΕΒηθεσδὰ, πέντε στοὰς Éxovca: ἑν ταύταις xat- 
d:eoruin infirmitatem. Quinque sunt numero porli-  £xsico π.ῆθος πολὺ τῶν ἀσθεγούντων, τυφλῶν, 
cus multitudine infirmorum replete; quinque enim — yox, ξηρῶν. Σύμδολον τοῦτο τῆς 'lovbatxng à&- 
sensibus laborat populus Judaicus, visu, olfaciu, µῥωστίας, al πέντε στοαὶ, αἵτινες ἐπεπληροῦντο ἀῤ- 
gustu, auditu, tactu: hos omnes sensus infirmos µῥώστων. Καὶ γὰρ ἀῤῥωστεϊ ὁ Ἰουδαϊχὸς λαὸς Oii 
habebant Judeorum fllii. Non sanum habebant vi- τῶν πέντε αἱσθήσεων, ὁῤάσεως, ὀσφρήῄσεως, Υεύ- 
sum, siquidem miracula videntes, nihil curabant; σεως, ἀχοῆς, ἀφῆς, δι ἁπάντων Ἠἡῤῥώστουν ol Ἰον- 
non beneficiorum memorem gustum, siquidem δαίων malbeg. Οὐχ εἶχον καθαρὺν ὀφθαλμὸν, ὁρῶντες 
manna manducantes cucumerum desiderio teneban- τὰ θαύματα xai παρορῶντες * οὐχ εἶχον γεῦσιν εὖ- 
tur!; pon sincerum olfactam, siquidem unguento Ἁχάριστον, μάννα τρώχγοντες xaX συχεοῦς ἐπιζη- 
Dominico diabolicum fostorem preponebant; non pu- τοῦντες" οὐχ εἶχον ὄσφρησιν εἰλιχρινῆ, τοῦ Δεσπο- 
rum auditum, siquidem draconis inferni sibilis po- µτικοῦ µύρου τὴν διαδολιχἠν δυσωδίαν προχρίναντες * 
tius quam gloriosis prophetarum vocibus se deciles οὐκ εἶχον ἀχοὴν χαθαρὰν, τῶν ὁραχοντιαίων συ- 
prebuerunt; non ulilem tactum, siquidem idola D ρισµάτων, xat οὐ προφητιχῶν χαυχηµάτων, πειθό- 
quasi deos colentes, Deum viventem contempsere. —gsvoi* οὐχ εἶχον τὴν ἀφὴν συνεργητικὴν, εἴδωλα 


Verumtamen Christus, sensuum fabricator, et crea- 
turarum conditor, corporearum simul et voluntaria- 
rum infirmitatum sanationem prestitit. Ille enim 
paralyticus duplici flagello vapulabat, corpus ha- 
bens morbo solutum, animamque peccatis mutila- 


tam; ideoque . Dominus, qui corporis et anims me- . 


dicus exsistebat, corpus firmat, spiritum illuminat ; 
corpori lectum, animx Jugum virtutis tollere prz- 
cipit. Quid enim? Videns Dominus illum paralyti- 
cutn, dicit illi, quod scitis omnes : Vis sanus fieri? 
Hic autem Judzorum "Οἱ Domino obloquuntur, 


! Nuin. xi, 5. 


» d 


θεολογοῦντες, xal τοῦ. ζῶντος θεοῦ χαταφρονοῦντες. 
Αλλ’ ὅμως ἐπιδημήσας τῇ ἑνσάρχῳ αὐτοῦ παρουσίᾳ 
ὁ Δεσπότης Χριστὸς, ὁ χαὶ τῶν αἰσθήσεων ποιητὴς 
καὶ τῶν χτισµάτων δημιουρτὸς, Ev ταυτῷ xal τῶν 
σωματιχῶν παθῶν xat τῶν προαιρετιχκῶν πται- 
σµάτων τὴν διόρθωσιν ἑἐποιῄσατο. Οὗτος Yàp ὁ ποο- 
κείµενος παράλυτος διπλην ἐπεφέρετο τὴν μάστιγα * 
τῷ μὲν σώματι, νόσῳ διελύετο, τὴν δὲ φνχὴν ταῖς 
ἁμαρτίαις ἐξήρθρωτο. Aib xal ὁ Κύριος, ὡς τῶν 
ἑχατέρων ἰατρὸς, xai τὸ σῶμα συσφίγχει, xal τὸ 
πνεῦμα φωτίζει, xal τῷ μὲν σώματι τὴν κλίνην 


125 


. ORATIO IN MESOPENTECOGTEN. 


196 


qipetv ἐχέλευσε, τῇ δὲ φυχῆ τὴν ἀρετὴν βαστάζειν A dicentes : Si. Deus esset Cbristus, num interroga- 


ἐπέτρεπε. T( γάρ; ἰδὼν ὁ Κύριος τοῦτον τὸν παρά- 
λυτον, ἔφη πρὺς αὐτὸν, χαθὼς οἴδατε πάντες, 86- 
Jsc ὑγεῆς γενέσθαι; Αλλ' ἐνταῦθα ἐπιλαμδάνον- 
ται ol Ἰουδαίων παῖδες τῷ Κυρἰῳ λέγοντες, El 
Gc; ἦν ὁ Χριστὸς, πῶς ἐπηρώτα τὸν παράλυτον, 
θέλεις ὑγιῆς γενέσθαι; Τἡ νόσῳ συνείχετο, τριά- 
χοντα xal ὀχτὼ ἕτη εἶχεν ἐν τῇ ἀῤῥωστίᾳ, τῇ κο- 
λυμµζήθρᾳ παρέµενεν, ἵνα τὸ πάθος ἀποῤῥίψηται, 
χαὶ ἑπερωτᾷ τοῦτον, Θέλεις ὑγιῆς γενέσθαι; 
Ποίος Θεὺς ὁ ἑρωτῶν; Ἐνταῦθα ὁ Κύριος οὐχ ὡς 
ἀγνοῶν ἑπερωτῇᾷ, ἀλλ᾽ ὡς διὰ πάντων τὴν διόρθωσιν 
χαρίσασθαι βουλόµενος. El τοῦ σώματος µόνου ἡ 
ἀσθένεια fjv, οὐχ ἂν ἔλεγεν ὁ Κύριος πρὸς τὸν πα- 
ράλντον, Θέ4εις ὑγιῆὴς γεγέσθαι; εἰδὼς, ὅτι θέλει, 


rei paralyticum, Vis sanus fieri? Morbo tenebatur 
ille, triginta et octo annos habebat in infirmitate 
8u8, ad piscinam permanens, ut curationem accipe- 
ret; et interrogat illum, Vis sanus fieri ? Qualis est Deus 
iste interrogator? Non quasi aliquid nesciens para- 
lyticum interrogat Dornipus ; ideo autem interrogat, 
quod omnimodam illi sanationem largiri volebat. 
Si corporis tantum curanda esset infirmitas, non di- 
ceret paralytieo Dominus : Vis sanus fieri? Scit 
enim eum velle, quod reipsa vult. Sed quia a lapsu 
spirituali sanandus erat, propterea dicit : Vis sanus 
fieri? hoc est, À peccando deinceps cavebis? Vis 
sanus fieri? da assensum, el sanitatem recipe: nibil 
enim nisi a libera voluntate requiro. Ego enim eum 


ὁ θέλει’ dX ἐπειδῃ φυχιχῶν πταισµάτων ἦν ὁλί- B qui olim per prophetam clamavi : Si volueritis, et 


σθηµα, τούτου ἕνεχεν ἑπερωτᾷ τὸν παράλυτον λέ- 
γων΄ θέλεις ὑγιῆὴς γενέσθαι; τουτέστι, Παραφυ- 
λάττῃ ἀπὸ τοῦ λοιποὺ μὴ ἁμαρτάνειν; θέάεις ὑγιὴς 
γεγέσθαε, δὺς τὴν συγκατάθεσιν, xal λάδε τὴν 
ἴασιν, ἐπειδὴ οὐδὲν ἀνάγχῃ µετέρχοµαι ἐγὼ γάρ 
εἰμι ὁ διὰ τοῦ προφήτου βοήσας àx πολλῶν τῶν 
χρόνων. Ἑὰν θό.Ίητε xal εἰσαχούσητέ µου, τὰ 
ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε' ἑὰν δὲ μὴ θέλητε, 
μηδὲ εἰσακούσητέ µου, μµάχαιρα ὑμᾶς κατέδε- 
ται. Ἐπεὶ οὖν αὐτεξούσιον ζῶον ὁ ἄνθρωπος, xal 
Φυχιχῶς ὁ παράλυτος ἣν διαλελυµένος, τούτου ἕνε- 
χεν ὁ Κύριος, ἵνα μὴ ἅμισθον αὐτῷ τὴν θεραπείαν 
καράσχη, ἑπηρώτα τοῦτον λέγων, αἰτῶν τὴν συγχα- 
τάθεσιν, Θέ.1εις ὑγιὴς γεγέσθαι;, Ἐπὶ τῶν σωµα- 
τιχῶν παθῶν οὐδ' ὅλως ἐπηρώτα ὁ Κύριος λέγων, 


audieritis me, bona terre comedetis. Quod εἰ nolueri- . 
lis et non audieritis me, gladius devorabit vos?*. Quo- 
niam igitur animal liberum est homo, et spiritua- 
lem paralysim patiebatur paralyticus, idcirco Do- 
minus, ne illum absque ipsius merito curaret, illius 
assensum tali interrogatione postulavit : Vis sanus 
feri? Dicens autem Dominus, Vis sanus fieri? ne- 
quaquam de corporis passionibus interrogabat para- 
lytiqum, sicut nec. bz:emorrhoissam, nec leprosum, 
nec duos czcos de carnali infirmitate interrogavit, 
Tum enim interrogat, cuim spiritualem esse morbum 
cognoscit, assensum videlicet requirens, nec prius 
sanationem collaturus, quam assensus confessionein 
exceperit. 


8éAsic ὑγιῆὴς γενέσθαι; ὡς οὔτε τὴν αἰμοῤῥοοῦ” 


σαν, οὔτε τὸν λεπρὺν, οὔτε τοὺς δύο τυφλοὺς ἐπηρώτησεν. Ὅπου γὰρ ψυχικὸὺν δει πάθος, ἑπερωτᾷ, 
συγχατάθεσιν βουλόμενος δέξασθαι ΄ εἰ μὴ δέξηται συγχατάθεσιν, ἴασιν οὐ παρέχει. 
Ἔστι δὲ πάντως εἰπεῖν «wa * Τί οὖν; xal οἱ δύο — Erit sane qui dicat : Quid igitur? in ipsis duobus 


fuglol ἁμαρτιῶν ἔφερον γνώρισμα, ὅτι χἀχείνους 
ἐπηρώτησε λέγων ὁ Κύριος, Τί θέ.Ίετε, iva ποιήσω 
ὑμιν; Mh xàxsivot οἱ ἀναγεγραμμένοι ἐν τοῖς θείοις 
Εὐαγχελίοις δύο τυφλοὶ συνετυφλοῦντο τοῖς σωµατι- 
xo; ὀφθαλμοῖς, xai τὸ Φυχιχὸν βλέμμα οὐχ ὦξυ- 
ὀόρχουν περὶ τὸν Κύριον; Οὐχ εἶχον τελείαν τὴν 
TWomv, ἀμφέδαλλον περὶ τὴν ὁμολογίαν ' διὸ xal 
ὁ Κύριος ὑπερτίθεται τὴν ἴασιν, ἵνα χρατύνη τὴν 
πίστιν. Ἔστι δὲ πάντως εἰπεῖν τινα. Καταφηφίξει 
τῶν τυφλῶν, πιστοὶ σαν οἱ ἄνδρες. Οὐχὶ, ἀλλά 
μόνον Ίχουσαν [ὅτι] Ὁ Κύριος παροδεύει, [xaX] 
ἐδόησαν λέγοντες ' Ἐ.έησον ἡμᾶς, Κύριε, υἱὲ 
Δαθίδ. Πῶς τοίνυν ἁμαρτωλοὶ, οἱ ταύτην τὴν φω- 
vhv βοήσαντες, ἄχουε ὁ ἀντιλέγων. Auk. ταύτην τὴν 


caecis peccati deprehendit indicium, siquidem et illos 
interrogavit Doniinus, dicens : Quid vultis ut faciam 
vobis * Τ Num illi duo czci, qui io divinis Evangeliis 
memoraniur, prater communem carnalium oculorum 
czcitatem, spiritualis etiam visus infirmitatem pa- 
tiebantur, non plane qua ad Dominum pertinebant 
perspicientes? Perfectam cognitionem nou habue- 
runt, ambiguamque edidere confessionem ; quam- 
obrem curationem differt Dominus, ut illorum fidem 
roboret. Sed dicet aliquis : Calumniatur cascos; 
viri enim erant fideles, Minime : sed tantummodo 
audientes quia Dominus transiret , clamaverunt di- 
centes ; Misererenostri , Domine, fili David *. Quis- 
quis igitur contradicis , audi quomodo peccatores 


φωνὴν, fjv πρώτην ἕῤῥηξαν, xat «hv ὑπέρθεσιν τῆς D sint, qui hanc vocem emisere. lc ipsa precatio, 


ἰάσεως ἐποιήσατο, ἐπειδὴ παραχαλοῦντες EAeyov* 
Ἐ.έησον ἡμᾶς, vié Δαδίδ. Ποῖος υἱὸς Δαθὶδ το- 
σαύτην δύναμιν παρέχει, T] τοσαύτας θαυματουργίας 
ἐποίησεν, ᾿Ωραΐος ὁ ᾿Αθεσσαλὼμ., ἀλλὰ πατροχτόνος 
ἐφάνη - ποθητὸς ὁ ᾽Αμνὼν, ἀλλὰ τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν 
διέφθειρε" σοφὸς ὁ Σολομὼν, ἀλλ’ εἰς τὸ τέλος ὠλί- 
6θησεν. Ἐπεὶ οὖν ὡς vi Δαθὶδ προσῃλθον, xal 
οὐ)ὶ θεὸν, χραταιὸν δοχοῦντες αὐτὸν xal ἐπιστήμονα 


11. 1, 19, 20, 3 Mauh xx, 22. € ibid. 31. 


quam primum edidere, causa dilferend: curationis 
exstitit, quoniam Dominum invocantes dixerunt ; 
Miserere nostri , fili David. Ecquis (lius David tan- 
(am exserit potentiam, tantaque edere potuit prodi- 
gia? Pulcherrimus Absalon, sed parricida; amabilis 
Amnon, sed propria sororis corruptor ; sapiens Sa- 
lomon, sed in fine lapsus est, Quoniam ergo Jesum 
convenerunt duo ezci, ut filium David, minime vero 


2122 


S. AMPHILOCHIE ICONIENSIN EPISCOPI 


423 


ut Deum, illum scilicet. pro potentissime peritissi- À ἰατρὸν, οὐχὶ δὲ ἔνδοξον Gebv, βοώντων τῶν τυφλῶν, 


moque medico babentes , nedum pro Deo gloriosis- 
simo; ideo clamantibus illis, Miserere nostri, fili 
David, non dedit responsum , ut fidei illorum pro- 
ficiendi locum daret. Curatione igitur paulisper di- 
lata, cz:corum anima illuminata est; et paulo post, 
ubi illos, spiritualiter illuminatos fidei lucem acce- 
pisse novit Dominus, interrogavit eos .dicens : Cre- 
ditis quia hocpossum facere *? Quid respondent czci, 
quorum jam fides profecerat? Etiam, Domine *. Jam 
non dicunt, Etiam, ΙΙ David, sed, Etiam, Domine. 
Ex curationis dilatione sapientiores facti, perfectam 
confessionem edere festinant, dicentes: Etiam, Do- 
mine; credimus quia hoc potes facere. Tune (fidei 
illorum profeetum indicans Dominus, respondit : 


EA£ncor ἡμᾶς, υἱὲ Aa610, οὐχ ἔδωχεν αὐτοῖς 
ἀπόχρισιν, ἵνα τὴν πίδτιν αὐτῶν mpoxójat παρα- 
σχευάσῃ. Au τὴν ὑπέρθεσιν οἱ τυφλοὶ δεξάµενοι, 
κατὰ φυχὴν ἑφωτίσθησαν, xal μετ ὀλίγον, ὡς εἶδεν 
ὁ Κύριος, ὅτι κατὰ ψυχὴν ἐφωτίσθησαν, καὶ ὲδέ- 
ξαντο τὸν φωστῆρα τῆς πίστεως, ἑπηρώτα ὁ Κύριος 
λέγων αὐτοῖς' Πιστεύετε, ὅτι δύναµαι τοῦτο 
ποιῆσαι; Tl οὖν οἱ τυφλοὶ, προχόφαντες, Φφασίν; 
Nal, Κύριο. Οὐχέτι εἶπον, Nai, υἱὶ Δαδίδ. ἀλλὰ, 
Ναὶ, Κύριε. Ὑπεμνήσθησαν τῆς ἀναδολῆς, διὸ 
παραυτὰ τὴν ὁμολογίαν ποιοῦνται λέγοντες: Nat, 
Κύριε, πιστεύοµεν, ὅτι δύνασαι τοῦτο ποιῆσαι. Εἶτα 
δειχνὺς ὁ Κύριος, ὅτι τῇ πίστει προέχοψαν, ἀπεχρί- 
vato λέγων Κατὰ cl πίστυ ὑμῶν γενηθήτω 


Secundum fidem vestram. fiat vobis " : innuens scili- B ὑμῖν, ὡς, εἰ μὴ προέχοψαν τῇ πίστει, «b. βλέπον 


cet, eos, nisi flde profecissenL , won fuisse visum 
recuperaturos. Propterea Dominus , quia non tam 
corpore quam anima debilitatus jacebat paralyticus, 
propter peccatorum corruptionem, interrogavit eum 
dicens : Vis sanus fieri ? Paralyticus autem, ignorans 
quis euin. alloqueretur, respondit Domino dicens : 
Volo sanus (leri. [Sed quid dixi, Volo ?] Be- 
ne interroza8 num velim; jam enim velle de- 
sino, siquidem jam diu est quod volo, et nihil 
8um conseculus; quare id velle perseverem quod 
non apprehendo? Volo sanus fieri; in lecto con- 
&enui, sepulcro loquaci assimilatus sum, mor- 
twus sum vivens, nihil mihi pejus accidere po- 
test ; thema juramenti omnibus factus sum ; triginta 


ei octo eflluxere anni , ex quo huic piscinze assideo , C 


el nemo compatitur. Venditur donum Dei, nego- 
tiantur illud Phariszi ; unus singulis annis sanatur, et 
cum prímus ordine czleris praeferri deberet, prz- 
fertur divitier. Abest a piscina justitia , obtinet ini- 
quitas. Nui justa aliquando superveniet administra- 
tio, ut aqua tandem mercimonium esse desinat, 
εἰ oninibus liberaliter donetur? Dominus autem ad 
psralyticum : Quomodo homo uni eidemque loco 
sfüxus de his disserere valeat? En me ut ignorau- 
tem alloquitur! Egone, piscine Dominus , qux ad 
illam spectant nesciverim ? Bene novi Judeorum ne- 
gotiationem; quamobrem veni piscinam commuta- 
turus, Ecce ego illam aboleo, ipsique baptismatis 
lavacrum substituo. In illa unus quotannis sana- 
tur; in hoc innumeri quotidie regenerabuntur; in 
illam angelum descendere jussi, in hoc ego ipse, 
angelorum creator, descendi. Responde igitur ínter- 
roganti : Vis sanus fieri? id est , Credisne quod ta- 
lla facere possim ego qui loquor tecum? Paralyticus 
autem , caput aliquantulum sublevans , supremam 
quidem Domini potestatem confessus est; sed ve- 
terem consuetudinem secutus, respondit :, Etíam, 
Domine; flominem non habeo, ut cum turbata [uerit 
agua, millat me in piscinam; dum venio enim ego, 


5 Matth, ix, 28. ο”. "ibid. 29. 
(24) Βαμδαίνεις. Lexicon. inedit. : Βαμδαίνει’ δι- 


οτάσει , τρέμει τοῖς ποσὶ, xai ^f] Υλὠσσῃ ἀσήμως 


οὐχ ἁδάχοντο. Διὰ τοῦτο xal ἐνταῦθα ὁ Κύριος, 
ἐπειδὴ ὁ παράλυτος μᾶλλον ψυχιχῶς ἣν ἐξηρθρω- 
μένος, τῇ τῶν ἁμαρτημάτων καταφθορᾷ, ἐπηρώτα 
τοῦτον ὁ Κύριος λέγων, θέλεις ὑγιῆς γενέσθαι; 
Ὅ δὲ παράλυτος, μὴ εἰδὼς ἔτι, τίς ἐστιν 6 λαλῶν, ᾽ 
ἀπεχρίνατο πρὸς τὸν Κύριον λέγων. θέλω ὁγιῆς 
γενέσθαι’ χαλῶς ἑπηρώτησας [sl] θέλω; οὐχέτι 
γὰρ θέλω» πολλοστὸν Υὰρ θελήσας, οὐδὲν Ίνυσα; 
τί λοιπὸν θέλω, ὃ οὐ λαµθάνω; θέλω ὑγιῆς veví- 
σθαι, χατεγήρασα τῇ κλίνῃ, τάφος εἰμὶ πολύλαλος, 
τέθνηχα Qv, οὐδὲν χαινότερον ὑπομένειν μέλλω, 
ὄρχον μὲ πάντες λαμθάνουσιν’ τριάχοντα xal ὀχτὼ 
ἕτη ἔχω παραµένων τῇ χολυµθίθρᾳ, xal οὐδεὶς 
συμπαθεῖ. Πιπράσκεται τὸ δῶρον, χαπηλεύουσιν 
αὑτῷ Φαρισαίων παῖδες ' εἷς τῷ ἐνιαυτῷ χαθαίρε- 
ται, χαλ, δέον τὸν πρῶτον προτιμᾶσθαι, ὁ εὐπορώ- 
τερος τοίνυν προκρίνεται’ ἄχριτος ἡ κολυµθήθρα, 
&buxa τὰ παρόντα ' ρα ἔσται ἐπισχοπή τις δικαία, 
ἵνα μὴ τὸ ὕδωρ χαπηλεύηται, ἀλλὰ πᾶσιν ἀφθόνως 
δίδωται; Ὁ δὲ Κύριος πρὸς τὸν παράλντον"' Τί ἐν 
ἑνὶ τόπῳφ καταχείµενος πελάζει τῷ λογισμῷ; Ὡς 
ἀγνοοῦντί µοι διαλέγει. Tro χολυµδήθρας δεσπόζω, 
xai οὐχ οἶδα τὰ Ὑινόμενα; "Evvov τὴν Ἰουδαίων 
πραγµατείαν; Διὰ τοῦτο παρεγενόµην ἀνταλλάξαι 
τὴν χολυµδθήθραν, xaX νῦν ταύτην παύω, xat τὴν 
τοῦ βαπτίσματος ἀνοίγω. "Ev ταύτῃ εἷς xat' ἔτος 
καθαίρεται, ἐχεῖ ἀναρίθμητοι xa0* ἑκάστην ἆναγεν- 
νηθήσονται * ἐν ταύτῃ ἄγγελον ἀπέστειλα, &v kxelvr 
ἐγὼ ὁ τῶν ἀγγέλων ποιητὴς χατῆλθον. Aib πρὸς τὴν 
ἑρώτησιν ἀποχρίθητι’ θέλεις ὑπγιὴῆς γεγέσθαι; 
τουτέστι, Πιστεύεις, ὅτι ἐν τούτοις δυνατός sip ὁ 
λαλῶν σοι; 'O δὲ παράλυτος, μιχρὸν ἀνανεύσας, xat 
τὴν δεσποτείαν τοῦ Κυρίου γνωρίσάς, τῇ συνηθείᾳ 
ἔτι συνεχόµενος, ἀπεχρίνατο λέγων, ἅπερ ἴστε σα- 
φῶς Ὑινώσχοντες' No, Κύρι, ἄνθρωπον οὐκ 
ἔχω, ἴνα, ὅταν ταραχθῇ có ὕδωρ, βά1ῃ μὲ εἰς τὴν 
χο.λυμδήθραν ' ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγὼ, dAAoc πρὸ 
ἐμοῦ καταδαίνει. Ὁ δὲ Κύριος πρὸς τὸν παρἆλν- 
τον’ Τέ βαμδαίνεις (34), παράλυτε; Αρχεῖ σοι τὸ 


Ν 


φθέγγετα:, ὑπὸ τρόμου Ἠχεῖ τοὺς ὀδόντας. Ἀπὸ µε- 
ταφορᾶς τῶν AES τῶν μὴ ἑδραίαν τὴν φυγὴν ἐχόν- 


ORATIO IN MESOPENTECOSTEN. 


150 


γνωρίσαι μὲ Κύριον. μὴ φαντάζου περὶ πολλὰ, μὴ A alius ante me descendit. Dominus autem dixit para- 


εἰς thv ταραχὶν τῆς xoAuu6f0pac &oópa: τετά- 
ῥαχται τὰ Ἰουδαϊχὰ, τῆς ἐμῆς πηγῆς τὴν ὁγδοάδα 
ἔχε: ἃ ἐπιζητεῖς, οἶδα, El yàp xai ἄνθρωπον οὐχ 
ἔχεις, ἀλλὰ παρἑἐστηχἁ σοι 6 ἑνανθρωπήσας θεός. 
Ab ἄχουσόν µου, xai ἐγερθεὶς dpov τὸν κρἀδδα- 
τὀν σου, καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. Δρίμυξον 
Ἰουδαίους, θάµδησον δαίμονας, χάπνισον τοὺς &v- 
τιλέχοντας, πληροφόρησον τοὺς χαχόφρονας, λῦσον 
τὸν τοῦ Σαβδάτου ἀργίαν, ἀντὶ διχολόγου τὴν xAM- 
vny φἑρε. Ταῦτα ἀχούσας ὁ παράλντος, xat τὸ πά- 
θος παραχρῆμα ἀποθέμενος τῷ τοῦ Κυρίου λόγῳ, 
«$ πρόσταγμα ἀπεπλήρου, xal τὴν χλίνην ἐθάστα- 
ζεν, xaX τοὺς Ἰουδαίους, χωλῦσαι θέλοντας διὰ τὸ 
Σάόδατον xai λέγοντας, Οὐκ ἔξεστίν σοι ἄραι τὸν 


Ἰγιιεο: Quid balbutis, o paralytice? Suflicit tibi 
quod me confessus sis Dominum. Noli plura exco- 
gitare ; non jam de piscinze turbatione sollicitus esto: 
turbata sunt Judaica, accipe fontis mei ogdoaderm. 
Quid exspectas, novi ; hominem non habes, sed ad- 
sum tibi ego homo-Deus. Audi ergo me : Surgens 
lolle grabatum tuum et vade ín domum tuam. Punge 
Judzeos, terre demones, suffoca coniradicentes, 
extorque fidem incredulis, solve Sabbati otium ; 
tolle grabatwum, hunc causidicum habe. His auditis, 
paralyticus, verbo Domini sanatam infirmitatem 
sentiens, quod jussus erat facit; lectum bajulat, 
judzeosque obnitentes propter Sabbatum , dicen- 
tesque : Sabbatum est, non licet tibi tollere graba- 


χράδδατον, ὅτι Σάδδατον ἔστιν, ἀπεσόδει, ὡς B tum tuum , repellit, illis objicieus auctoritatem ju- 


πρόσταγµα πληρῶν τοῦ χελεύσαντος, λέγων πρὸς 
αὐτούς. Ὁ ποιήσας µε ὑγιῆ, ἐχεῖγός pou εἶπεν, 
"Apor té» κράόδατόν cov, xal περιπάτει. Τῶν δὲ 
ἀνόμων Ἰουδαίων αἰτιωμένων τὸν Κύριον xaX ἑρω- 
«uvtov, τίς ἐστιν ὁ ἱἰασάμενός σε καὶ προστάξας 
ἆραι τὸν χράδθδατόν cou; χαὶ δίχην χυνῶν ὑλα- 
χτούντων χατὰ τοῦ τεθεραπευχότος, ἐνέμεινεν ὁ 
ἰαθεὶς μαρτυριχκῶς ἁἀγωνισάμενος χατὰ τῶν µιαι- 
φόνων. Ἑδρίσχει αὐτὸν μετὰ ταῦτα πάλιν ὁ Κύριος, 
xai λέγει αὐτῷ, "δε ὑγιῆς Τέγογας, µηχέτι ἁμάρ- 
τανα, ἵνα μὴ χεῖρόν τί σοι γέγηται. Ορᾶς, ἀγα- 
πητὲ, ὅτι διὰ τὰς ἁμαρτίας τοσοῦτον χρόνον τῇ 
ἀσθενείᾳ κατείχετο; Ἐπιστρέφωμεν τοίνυν χαὶ 
ἡμεῖς, ὅπως τῆς προσχαίρου ταύτης χολάσεως ῥυ- 
σθῶμεν, xai τῆς αἰωνίου Ὑεέννης ἐχφύγωμεν, ἓν 
Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ 
χράτος tig τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Αμήν. 


των. "Ἔστιν οὖν βαίνω, xai χατὰ διπλασιασμὸν βα- 
θσίνω, xai πλεονασμοῦ τοῦ gu, βαμθαίνω. em 
euam modo expiicatur in Lezico inedito Cyrilli, 


bentis: Qui me , iuquit, sanum fecit, ille mihi dizit: 
Tolle grabatum tuum, et ambula. Cum autem impii 
Judi ,'accusantes Dominum, interrogarent paraly- 
ticum, quis esset qui eum sanum fecerat el graba- 
tum tollere pr:iceperat, adversusque sanationis au - 
ctorem more canum latrarent, perseveravit qui 
sanatus fuerat, martyrem agens, homicidis illis ob- 
luctari. Postea occurrens ei Dominus, ipsi dixit 2 
Ecce sanus (actus es , jam noli peccare, me deterius 
aliquid tibi contingat. Viden', dilecte, quod in pec- 
catis causa sit cur tam diuturna infirmitate labora- 
verit? Convertamur ergo et nos , ut et illius vindi- 
ctse temporalis immunes simus, el :eternam gehen- 
nam effogiamus , per Christum Jesum, Dominuimn 
nostrum, cui gloria et potestas in szecula szeculoruu. 
Àmen. 


eujus apographum est apud me. Βαμδαίνει ' διστά- 
ζει, τρέµει τοῖς ποσὶ, xai τῇ γλώττῃ ἀσήμως φθέγ- 
γεται. 





IP carm menm * PUERO aiam prestan ENEEPUE prr rep e Ee sed 





pm — —— ο. ἀ....- e * -——- ο 


ANNO DOMINI CCCXCVIII. 


DIDYNUS ALEXANDRINUS. 





NOTITIA. 


(Bibliotheca Greca Fabricii, ed. Harles., tom. IX, pag. 269.) 


Didymus, Alexandrinus, Didymo, Alexandrino A etiam magis vite exemplo et morum sanctitate cele- 


grammatico chalcentero annis prope quadringentis 
junior, nec cum monacho ZEgvptio (a) Didymo (de 
quo Socrates 1v, 53)  confundendus, parva siate 
quadrimulus, cum adhue etiam prima litterarum 
ignoraret elementa, oculorum usum amisit ; sed 
mejore inde desiderio scientie "verique luminis 
inflammatus, precibus et audiendi meditandique 
jmpigro studio (lantum profecit, ut non modo (6) 
grammatice, rhetoricze, dialecticze, geometriz , 
aritbmetiee, musice et astronomis, csterzque 
philosophia adyta penetraverit, sed et sacrarum 
litterarum insigni peritia instructus, doctorem Ec- 
clesie prestüiterit tanto magis eximium, qnanto 


bratum. Vivebat adhue, catechet, hoc est profes- 
soris theologi, Alexandrini fungens munere, cum 
Hieronymus 3. C. 592 librum suum De scriptoribus 
ecclesiasticis componeret, quo tempore annum oclo- 
gesimum tertium zlatis testatur eum excessisse, 
quod ego atigisse interpretor. Nam quinque et 
octoginta cum excessit annos, (c) obiit a. 596, de- 
cennio postquam eum frequentarant Hieronymus 
et Rufinus : ne de Palladio et Ambrosio, Alexandro, 
Evagrio , Isidoro innumerisque aliis, qui ejus 
audiendi causa concurrerunt , jam memorem. 
DIDYMI SCRIPTA QUAE EXSTANT (4). 
l. Liber insignis de Spiritu S. Grece quidem 


(a) De aliis Didymis Jonsius TIT, 2. [Add. Lam- B Vivit usque, inquit, hodie, et octogesimum tertium 


bec. Comm, de bibl. Cesar. VI, p. 59 
(b) Vide Socratem αν, 25; Sozom. m, 45; 
Rufin. 3x1, 7, Hist. ; Theodoritum iv, 29; Tripar- 
titam vni, 8, Cassiodorum c. 5 Just. divin. lit.; 
Nicepliorum ix, 17, et e recentioribus Tillemontium 
tom. X, p. 587 seq. Porro illustre Didymus exem- 
plum est ex iis qui, oculorum luce orbati, magnam 
doctrine laudem obtinuere : quales commemoran- 
tur alii nonnulli a Jacobo Gutherio {η Tiresia sive 
Diatriba de cecitatis εἰ sapientie conjunctione. 
FABB. — Conf. G. Cave Hist, lit. SS, eccl. tom. 1, 
» 255; L. Ell. du Pin Nouv. Biblioth. !1, p. 129; 
. Basnagii Animadvers. in Didymum et ejus Opera, 
in Canisii Lection. antiquis tom. 1, p. 197 sqq. 
Disputat precipue couira Baronium, qui ex uno 
Didymo duos flnxerat. G. Svolle Nachricht von den 
Kirchenvátern, pag. 288; R. Ceillier Hist. gén. des 
ΛΑ. ecclés., tom. Vll, p. 727; J. G. Walch. Hist. 
eccl. N. T., pag. 1364. Jac. Bruckeri Hist. crit. 
philos., tom — lll, periodi 1 pag 471 sqq., et in 
appendice s. vel. Vf, pag. 549 sqq. Hambergeri z. 
M. part. mn, psg. 89) sqq. — Veterum tesimonia 
de Didymo Ái«xandrino εσεο : ex quibus tres. libri 
De Trinitate, nuper detect, eidem asseruntur. Fer- 
dinandus Mingarellus, theologus Camaldulensis, col- 
legit, alque animadverss. adjecit. Roma, 1764, 4« 
(qui in secunda animadversione  probabiliteec 
demonstravit, Didymum videri ana. C. 535, auctore 
Aianasio, catechetze munus obtinuisse, et in ani- 
madv. 11, contra. Tillemontium disputans, annuin 
mortis referzadann. C. 595 ). Saxium in Onom. 1, 
ag. 998 sqq., qui, « Obiit Didymus, ait, circaann. 
. 995. Hieronymus saltem librum suum De scri- 
ptoribus eccles, ann. 393 scribens, sic deeo, cap. 109, 


elatis excessit annum, » Atque Schroeckb. in. Hist. 
eccl. Christ. part. vu, pag. 7& sqq., qui inter alia 
observat, Didymum ab Hieronymo, llius discipulo, 
quidem laudari, sed tamen in Apol. advers. Rufin. 
lib. 1, pag. 155, tom. 1l Opp., lib. i, pag. 441, 
448, culpari, quod Origenis fuerit in. quibusdam 
placitis sectator atque admirator. HaRL. 

p lta Sigebertus Gemblacensis, cum quo non 
difficile fuerit conciliare Palladium, ex cujus sen- 
tentia ad annum 299 Didymi obitum referendum 
colligit Tillemontius tom. X Memor. pag. 592-796. 
Aunos 85 ziatis Didymo wibuit Palladius cap. 4 
Lausiace historie. . 

(d) In variis codd. occurrunt libri aut fragmenta 
Opp. Didymi. lu bibl. Bodleiana secuud. Cai. cod. 
Anglie, eic., in cod. Barocc. CLIV, in catena in 
L priores psalmos (verum quod in pluribus cate- 
narum editt. et codd, Anglicis, Venetis, Vindob., 


C Gallicis, etc., servata sunt illius loca, istarum mentio- 


nem faceredesinam) n. 277. In eod. Oliv. Cromwell. 
(pariter in codd. Coislin. LXXXlll et CCLXXXII sec. 
Montfauc. Bibl. Coisl., p. 139 et 399). In Palladii 
Histor. Lausiaca, n. 58, Vita, etc., Didymi.—N. 1242, 
iu cod. Laudi, Vll, epp. canonice, cum glossis Be- 
de, Didymi et Cleuentis. — Oxoniz in cod. XII 
collegii jesu, $. n. catal, 2051, Didymus De Spi- 
riu S. — ldem opusc. Cautabrigi in cod. collegii 
Caio-Gonv, LXV, 5, sive catal. n... 755, et in cod, 
CXCVIII Peiibroch., sive n. 2126 catal. — idem iu 
cod. eccl, Dunelnens. CXLVI, s. n. 364 'cat., 
tom. Il. —1n cod. XI eccl. Hereford. s. u. 1605 
cat. — luter. codd. Vossian. ibid. n. 9145, et n. 
2290, Did. Περὶ aut µέτρα pappáptoy xat παντοίων 
ξύλων, In bibl. Jacobaa, n. 7535, Didyuii opuscula 


455 


DIDYMUS ALEXANDRINUS. — NOTITIA. 


456 


intercidit, sed ab ffieronymo circa a. 286 Latine e A nisse, quoniam in eo non reperiuntur bzc ferba, 


Greco versus exstat ex illius versione inter Hiero- 
nymi Opera, in Joan. Martianzi editione, tom. 1V, 
preter auctoris et interpretis (a) mentem discerptus 
in libros tres. Meminit Augustinus, lib. i1 Quest. 
in Ezod., cap. 35: Niceph. ix, 17. Prodiit separa- 
tim primum Coloniz ann. 15541, 8, deinde libri. (1 
quatoor exemplarium collatione a multis mendis 
epurgati, Joanne a Fuchte curante, Helmstadii 
4614, 8. Occurrit et in quibusdam Bibliothece Pa- 
trsm editionibus, Paris. 1589, 1654. Plura hujus 
scripti loea illustrat Caspar Barthius in Adversariis. 
Anslysin ejus summaque capita vide, si lubet, apud 
Abrabainum Scultetum, 10m. IV Medulie Patrum, 
pag. 428. FaaB.— Leide inter codd. Scaliger. 


quz ex Didymo adversus Manichaos laudat Damas 
scenus in Parallelis, pag. 507 : Φιλοῦσι τὰ ἅμαρ- 
τήµατα kx πλήθους ὄχλων xal εὐθηνίας τῶν ἆναγ- 
χαίων τίχτεσθαι. Quantum vero illius libri babemus, 
e Graco vertit Franciscus Turrianus, e cujus ver- 
sione dedit Latine primus Antonius Possevinus ín 
Apparatu S., ad calcem littere D, Venet. 1605, 
Colon. 1608, fel.; deinde Heur. Canisius tomo V 
Lectionum antiquarum, Ingolstad. 1604, 4, pag. 17. 
Hinc in Bibliothecis Patrum Colon. et Lugd., tomo 
IV. Grace porro primus exhibuit cum nova versione 
Franciscus Combefis. in parte secunda Auctarii 
novissimi , pag. 21-52, Paris., 1672, fol. (d). Dona- 
verat ipsi Graecum apographum suum ex [talia 


vid. Cat. bibl. Leid., p. 559, 2. Hanr. — Excerpta B redux Emericus Bigotius. Antequam Grece prod- 


ex boc libro vernaculo sermone leguntur in Roesler. 
Bibi. der Kirchenv., VI, p. 384 seq. 

2. (πι eodem libro De Spiritu S. lucem vide- 
runt primum, sed itidem Latine tantum, Didymi 
Breves enarrationesin Epistolas canonicas, Colonise, 
1551, 8; fallitur enim Caveus, qui a Canisio pri- 
mum editas scribit, Exstant et in editionibus Pa- 
trumomnibus, Paris. ann. 1575, tom. VI, ann. 1589, 
16Η, 1654, tom. IX ; Colon. 1618, et Lugd. 1617, 
tom. ΙΤ. lllas Enarrationes ex Graeco Latine ver- 
tendas curavit Cassiodorus ab Epiphanio scholasti- 
co, οἱ ipse narrat eap. 8 De institut. divinarum 
Buerarum : Sed cum. de reliquis. canonicis Epistolis 
wagna mos cogitatio fatigaret , subito nobis codex 
Didgmi, Graco stylo conscriptus, in expositionem 
«ptem canonicarum Epistolarum, Domino largiente, 
concessus est, qui ab Epiphanio, viro disertissimo, 
Divinitate juvante, translatus est. Labbeus (5) testa- 
Ur, se hasce Didymi Enarrationes (c) vidisse mss. 
ia quodam codice antiquo coenobii S. Mariz Montis 
Dei, una cum Clementis Alexandrini Adumbratio- 
sibi in easdem Epistolas, quarum et ibidem Cas- 
siodorus mentionem facit. 

9. Liber adversus Manicheos, sive major certe 
libri pars, nam integer non videtur ad nos perve- 


quedam. — Vindobone in codd. Caesar. Didymi 
lib. vel potius fragmentum libri Contra Manichees 
ia cod. CY. Fragmenta quaedam  miscell. in cod. 


jret, initium ex illo produxit Petrus Possinus ad 


S. Nili epistolas, pag. 542. 

&. De Trinitate libri tres. Fabricius inter seripta 
deperdita retülerat Περὶ Τριάδος, De S. Trinitate 
libros n1, et de iis ea qux sequuntur scripserat : 
« Incertum an iidem cum libris duobus Contra Aria- 
ποε, alque símul cum illis computato libro De Spi- 
ritu S. vel Sectarum volumine (e). Meminit So- 
crates 1v, 95, qui. µέγιστον συνῄγορον τῆς οἰχείας 
πίστεως liabitum ab Ecclesia suz setatis Didymum, 
eadein loco testatur. » Sed detexit eos Joan. Aloy- 
sius Mingarelli in cod, quodam Graco Patris cujus- 
dam incerti, atquedeeorum librorum origine opusc., 
sermone Italico, et separatim et tom. ΧΙ Calogerz, 
Nuova racolta d'opuscoli scient., etc., editum compo- 
suit. lllius vestigia secutus est frater Ferdinandus 
Mingarellus in opere supra jam citato, Veterum 
testimonia de Didymo Alexandrino, etc. In prima 
animadv. docet, hunc Didymum Cxeum Alexandrie 
monachum fuisse; in animadv. 1v operam dat 
denionstrare Didymi libros 11 De Trinitate, ex 
aliorum opinione deperditos, eosdem esse quos 
frater ipsius ab umbris revocassel, et verisimilli- 
mum esse existimat , Didymum libros duos contra 
Arianos Eunomio, et tres De Trinitate Lucio oppo- 


(b) Tom. 1 De scriptoribus eccles., pag. 950. 
FABR. — in cod. Coisliu. CCXXIV, fol. 112, Epistoie 
catholice, cum commentariis Chrysostomi, Ori- 


CLXIYV, n. 6; alia fragmenta in cod. CLXVII et D genis, Didymi et aliorum. V. Montfauc. Bibl. Cois- 


CLXVIH. V. Lainbec. Comment. vol. IV, pag. 50, 
ibique Kollar. : ibid. pag. 564 sqq., pag. 592 seqq. 
ei 995. — Monachii iu cod. CCXXXVIII, Did. Περὶ 
των μαρμάρων xal παντοίων ξύλων µετρήῄσεως, ex 
Anatalio, v. Cat. codd. gr. Bauar., p. 82, el in 
€). Parisio. MMCDLXXV, n. 2, et in Cat. codd. 
bil. Paris. publ., ll, p. 508, dicitur opus ineditum : 
sed alius Didymus. Alexandr. videtur fuisse auctor. 
— Venetiis in Naniano cod. XXIII, s. catena in 
Pslmos insunt plura Didymi loca, que omnia 
Mipgarellius exscripsit in Codd. gr. mss. apud Na- 
M05, pag. 19 sqq., et in animadv. quinta veterum 
Vstimon, de Didymo supra Jaudatorum. Han. 

, (a) Cave eredas Elie du Pin, qui ab Hieronymo 
In Les libros distinctum scribit; nam unum librum 
agnoscit Hieronymus in Catalogo, ο. 109, οἱ lib. n 
t^ Εκβη., et, qui Hieronymi versionem legit, Ra- 
Vamnus lib. n. contra Grecos , cap. 5. 


in., p. 275. HaRL. . 
(c) Opusculum hocce cum fragmentis Grzcis 
exhibeut (ucesliones ac vindicie Didymiana , sive 
Didymi Alex. enarratio in. Epistolas catholicas La- 
lina, Greco exemplari magnam partem. e Gracis 
scholiis restitutu, ed. Lücke. Gottingz, 1829-52, iu 
4*. ΕΡΙΤ. 
(d) Grace ex Combefisii Auctario, et Lat. inter- 
rete Turriano, in H. Canisii Lectt. antiq., ed. J. 

snagii, tom. 1, p. 197 sqq. ; Gallaudius in Bibi. 
PP., tom. Vl, p. 309 sqq. Conf. Lambec. Comm. 
de bibl. Casar. 1V, p. 50 sqq. de cod. CV, ibique 
notas Kollarii. HaRL. 

(e) Hoc ultimum contendit Mingarell. in Vete- 
rum testimoniis citatis , animadv., 1v, quoniam omneg 
iu illo libro De Trinitate ante Macedouianam hare- 
ses ore meinorentur. 


155 


DIDYMUS ALEXANDRINUS. 


156 


suisse. In animadv. v reliqua Didymi Alex. scripta, A dymus, cujus amicitiis nuper usi sumus, ab eo loco 


partim edita, partim inedita adhuc perlustrat. 1n 
additamento respondet anonymo cuidam Roma- 
nensi, qui in : Gazeite littéraire de l'Europe, aun. 
4764, evincere studuit, librum istum haud profe- 
cium esse a Didymo Caco. Conf. longas censuras in 
Novis act. eruditor., Lips. men. Jun. 1768, pag. 248 
sqq.; et (Schroeckli.) in Nova bibl. t^eol., tom. VII, 


Lips. 1766, 8, part. 1v, p. 502-312; atque Schroeckh. 


in Hisl. eccl, Christ., Vll, p. 85. —Lucem viderunt 
Didymi libri tres de Trinitate, a Joan, Aloysio 
Mingarello, Gr. et Lat. Bonon., 1769, fol. V. Mauri 
Boni Degli autori classici, Bibliot. portatile, ete., 
part, 1, Venet, 1793, pag. 287. Haar. 

SCRIPTA DIDYMI DEPERDITA. 

Σνγγραφέα et sacrorum expositorem scriptorum, 
qui multos S. Scripturz libros explicaverit, laudat 
Palladius in Lausiaca ( pag. 15 edit. Meursii ), et in 
Vitis Patrum Rosweidi, pag. 751. Quin in Heracli- 
dis Paradiso ( in iisdem Vitis, pag. 710) legas Te- 
stamentum Vetus ac Novum ad verbum interpreta- 
tum 66568, secias autem omnes tam subtiliter firmi- 
terque, exposita super ipsas ratione disseruisse, ut 
omnium scientiam veterum peritiamque transiret. 
Hujus aliquanti dicta, inquit Rufinus lib. xi His. 
eccles., cap. 7, vel communiter disputata vel propo- 
nentibus responsa , adhibitis notariis descripsere , 
qua etiam nunc in magna admiralione habentur. 
Nos tamen, qui ei vive vocis ejus ex parte aliqua 
fuimus auditores, et ea, qu& α nonnullis dicente eo 
descripta , legimus ; longe majorem gratiam et divi- 
num nescio quid , ac supra humanam vocem sonans, 
in illis magis sérmonibus, qui de ore ipsius profere- 
bantur, cognovimus. 

Εἰς τὸν Λλὼτ xal tóv Δαθίδ. Citat Joan. Dama- 
-scenus iu Sacris Parallelis, pag. 789,tom. ll Opp. 

In Jobum commentarii, Hieron. cap. 109 Cata- 
logi. Fragmenta plurima in cateua Patrum Greeco- 
rum ad Jobi librum. 

Λόγος εἰς τὸν "106. Damascenus in Parallel., 
pag. 789. . 

Commentarii in Psalmos omnes. Hieron. cap. 10 
Caialogi,'et epist. 89 ad Augustin.; Nicephorus ix, 17. 
Fragmenta bene multa in catena ad Psalmos Cor- 
deríana; et in codd, catenar. in Psalmos. 

In Proverbia. Cassiodorus cap. 5 Institut. divin. 
lit., in. quo libro Didymum expositoremn in Greca 
lingua reperimus , qui ab amico nostro viru disertis- 
simo Epiphanio in Latinum sermonem diligentissime, 
Domino juvante, translatus est. Ex boc commentario 
fragmenta in catena Patrum ad Proverbia, quam 
Latine Tlieodorus Peltarus edidit, et in catena Cor- 
deriana ad Lucz viii, 5. 

In Ecclesiastem, Joan. Damascenus in Sacris pa- 
rallelis, pag. 685. 

In Canticum canticor, Catena a. Meursio edita 
pag. 19. 

In Isai postrema a quadragesimo usque capita , 
tomi XVIII. Hieronymus Prologo in [saiam. Di- 


ubi scriptum est (xxxix, 12) : Consolamini, conso- 
lamini populum meum, sacerdotes, loquimini ad cor 
Jerusalem, usque ad finem voluminis, decem et octo 
edidit tomos. Meminil et. capite 109 Catalogi et Ni- 
cephorus ix, 17. Citat Damascenus pluribus locis 
Sacr. parallel. pal. 307, 244, 611, 721, 7814. 

In Jeremiam citat catena Ghisleriana (om. |, 
pag. 59; tom. ll, pag. 704, 753. 

]n Oseam libri 11I, ad Hieronymum scripti, teste 
ipso Hieronymo cap. 109 De S. E. et Apologia wl- 
tima in Rufin. p. 464, et Procm. in Oseam et Za- 
chariam. Citat Damascenus in Parallelis, pag. 778. 
Hieronymi verba ex Ργοςιπίο in Oseam ascribere 
placet : Ante annos circiter viginti duos , cum essem 


B Alexandria, vidi Didymum et eum frequenter audivi, 


virum sui lemporis eruditissimum, rogavique eum, ut, 
quod Origenes non feceral, ipse compleret, et scribe- 
ret in. Osee commentarios : qui tres libros me pe- 
tente dictavit, quinque alios in Zachariam. 

In Zachariam libri V, Hieronymo rogante scripti. 
Id. Procimio in Zachariam : Didymus quinque εχρία- 
nationum libros me rogante diclavit, quos cum aliis 
tribus in Osee et mihi προσεφώνησεν. Sed 101a eorum 
ἐξήγησις allegorica fuit, et historie viz pauca teti- 
gerunt. 

Etiam in Micheam scripsisse Didymum tres libros, 
notat Tillemontius tom. X Memor., pag. 5935 ; sed 
decepit eum corruptus Prooemmii Hieronymiani in 
Zachariam locus : quos cum tribus aliis in Osee et 
Michea προσεφώνησεν, pro, et mihi προσεφώνησεν, 
ut e mss. cod. recte Martianzus restituit. 

In Evangelium Matthei. Meminit Hieron. cap. 109 
Catalogi et Procem. in Matiheum ; Nicephorus ix, 17. 
Citat Damascenus pag. 076 Parallel. 1n catena 
edita ad Matthzum, nusquam, quod miratus sum, 
Didymi nomen occurrit. 

In Evangelium Joannis. Hieron. c. 109 Catalogi; 
Nicephorus 1x, 17. Citat Damascenus pag. 754, et 
sapius auctor catenzg Patrum Graecorum edite in 
Joannem. 

[In Acta apostolorum. V. J. Christoph. Wolfii 
Anecdota Gr., toin. 1V, pag. 4 &qq., ubi inter ex- 
cerpta ex catena ms. in Ασία apost. et Epp. cathol, 


p multas Didymi interpretationes, ex ejus comment, 


in Αεία apost. sumptas , Gr. attulit, Latine vertit, 
et hinc inde explicuit. — In cod. Coislin. XXV, 
qui complectitur Acta apostolorum et Epp. catholicas 
cum commentariis ex Chrysostomo, Ámmonio pre- 
sbytero, Didyimo, aliisque Patribus et auctoribus col- 
lectis et in ordinem digestis ab Andrea presbytero. 
Vid. Montfauc. Bibl. Coislin., p. Ἴὅ9ᾳ. et p. 263, de 
cod. (6011, qui continet Acta apostolor. cum Chry- 
sostomi, Didymi aliorumque commentariis, et pag. 
2064, in cod. CCIV, s. catena in Epistolas Pauli. — 
Leide inter codd. Vossian. Didymus ad cap. i 
Actorum apostol., vers. 19 ei. 21, Gr. V. Cat. 
bibl. Leid., pag. 401, n. &. — Vindobonae in cod. 
Ces. CCLI , qui continet anonymi locos communes 


157 NOTITIA. 


158 , 


asceticos de interpretationibus divinorum przcepio- A logia ultima ad Rufin., pag. 108: Exstat. liber Di- 


ram Domini ex varior. Patrum opp. collectos , fol. 
481 exstat Didymi fragmentun expositionis in. Acla 
epostolorum. V.Lainbec. Comment. V, p.024 sqq. Hanr.] 

]n Epistolam ad Galatas (vel certe in illum locum 
sbi Petri a Paulo reprehensi flt mentio). Hieron. 
epist. 89, ad Augustin. 

In Epistolam ad Ephesios commentarioli. Hieron. 
J in Rufin. et Proosm. in Epist. ad Ephes. 

]n Epistolam ad Corinthios. Hieron. epist. 51, ad 
Pammachium : Origenes, Dionysius, Pierius, Euse- 
bins Cosariensis, Didymus, | Apollinaris, latissime 
hanc Epistolam interpretati sunt. Citat Damascenus 
in Parallelis, pag. 721. 

Sectarum volumen (a). Didymus ipse libro De Spi- 
rita $., tom. IX Opp.Hieron., pag. 525 : Quod autem 
eb eliis. capiatur Spiritus S. et non alia capiat, et 
sanc et in Sectarum volumine, prout potuimus, ex- 
pressimus. Et pag. 228 : Hoc ipsum, qnod. subsistit 
Spiritus, sapientia est, ei natura ejus nihil est aliud, 
nisi Spiritus veritatis εἰ Spiritus Dei, de quibus jam 
abundanter im Sectarum — volumine disputavimus. 
Memorat et Didymi adversus sectas opus Heraclides 
in Paradiso, c. 1, p. 710. Ab hoc non distinguen- 
dum dogmatum volumen, cujus meminit, p. 332. Ex 
quibus ostenditur, esse Spiritum S. creatorem, ut jam 
ia Dogmatum volumine bretiter ostendimus. Hic est 
Liber de dogmatibus, cujus et Hieronymus, cap. 109 
Ceialogi mentionem facit. EL Theodoritus iv, 29, 


Hist. testatur, eodem tempore Ephraimum Edessa, C 


et Alexandrie. Didyinum xazà τῶν ἀντιπάλων τῆς 
ἀληθείας δογμάτων scripla composuisse. Sed qua 
Stobaeus Eclog. ethic., pag. 15, ex Didyino Περὶ 
αἱρέσεως affert, petita sunt ex Didymi alterius (b), 
elbnici scriptoris, libro Περὶ φιλοσοφίας Πνυθα- 
Topic, quem laudat Clemens Alex. 1 Strom., pag. 
39, et eujus Περὶ τῶν Π.1άτωγι dpsoxórcor, lau- 
dat Eusebius x1, 25, Preparat., Epitomen, Stobzus 
Florileg., serm. 101, pag. 557. Vide Joan. Christo- 
phori Wolfii dissertationem, qua fPhilosophumena, 
que sub Origenis feruntur nomine, pro illo Didymi 
Seclarum volumine haberi non posse, neQue volu- 
men Dogmatuu Didymi Alex. a Seciarum volumine 
diversum esse disputat adversus Christophorum 


dymi ad 1e, quo sciscilanti tibi respondit, nom eos 
multa peccasse, et ideo corporum carceres tantum εἰς 
tetigisse sufficere. Magisier meus et. tuus eo tempore 
quo iu ab eo ista querebas. 

De impari numero, sive septenario. Hieron. Apo- 
logia pro libris adversus Jovinianum. 

Περὶ ἀσωμάτου. Damascen., pag. 780 Parallel. 

Ὑπομνήματα εἰς τὰ Περὶ ἀρχῶν Ἡριχένους, In 
libros Origenis De principiis commentaria apologe- 
tica, adversus ejus adversarios, quos calumuiari, 
que non intelligerent, arguit, teste Socrate, iv, 25. 
His praecipue iu se odium muitorum et invectivas 
contraxit bonus Didymus : atque propter hos com- 
menlarios factum est, ut etiatn. post fata sit cum 


B Origene et Evagrio proscriptus non uno in concilio. 


Vide cardinalis H. Norisii Diss. de synodo quinta, 
capite 7, ubi contra Halloisium docet, a quinta sy- 
nodo generali utique fuisse damnatos Evagrium 
Didymumque a. 555, neque in hoc errasse conci- 
lium Lateranense sub Martino papa, a. 649, syno- 
dumque sextam ia Trullo a. 680, et septimam 787 
Nicenam, qua exemplum illud concilii quinti sunt 
secute. Argumenta Norisii lahefactare non potuit 
Joan, Garnerius in Diss. de eadem quinta synodo 
quam Liberati Breviario subjunxit. Hieronymus lib. 
» in Rufín., pag. 348 : Quid respondebis pro. Didy- 
mo, qui certe in Trinitate catholicus est, cujus etiam 
nos De Spiritu S. librum in Latinam linguam verti- 
mus ? Certehic in his que ab hareiicis in. Origenis 
operibus (ex Rufini scilicet opinione) addita sunt, 
el in ipsos Περὶ ἀρχῶν, quos tu interpretatus es, li- 
bros breves dictavit commentariolos, quibus non ne- 
garet, ab Origene scripta, que scripla sunt, eed nos 
simplices homines non posse intelligere, que dicun- 
tur, el quo sensu in bonam partem accipi debeant, 
persuadere conatur, hoc duntaxat de Filio et Spi- 
ritu S. Caterum in aliis dogmatibus et Eusebius et 
Didymus apertissime in Origenis scita. concedunt, 
et quod omnes Ecclesie veprobant, catholice εἰ pie 
dicium esse defendunt. ldem Apologia postrema, 
pag. 165 : In Didymo memoriam praedicamus, et su- 
per Trinitate, fidei puritatem. Sed in cateris, que 
Origeni male credidit, nos ab eo retrahimus. Magi- 


Àugustum Heumanuum. Prodiit illa dissertatio una D strorum enim non vitia imitanda sunt, sed virtutes. 


cw» secundis laudati Wolfii ad diAocogovp£ror 
&riptorem curis Hamburgi 1714, 8. FABR. 

Contra Arianos libri 1]. Hieron., cap. 109, De 
S. E.; Nicephorus ix, 17, Hist. Videtur respicere 
Didymus ipse sub extremum explanat. in I Joannis, 
Árisnos perstringens, Horum, inquit, singula exa- 
minaiionem, ut [uit possibile, in aliis habuerunt. 

Πρὸς φιλόσοφον, Damascenus, pag. 645 Parallel. 

Liber ad Rufinum, quare moriantur infantes, cum 
Propter peccata corpora acceperint. Hieronymus Apo- 


" V. supra ad n. 4. Han. 
ϐ) Incertum, sitne hic Didymus Heractidze filius, 
fammaticus et musicus, Nerone ciarus imperante, 


Inemoratos, cujus libro Περὶ τῆς διαφορᾶ. 
PATROL, Gn. ΧΧΧΙλ., 


Adde pag. 159. 

De providentia et judicio Dei in hac vita, ne er- 
remus, jussit. Didymus (c) ohservare diligenter va- 
rietatem corporum rerumque, quibus mundi decus 
constat, et rationes, quibus Deus peraspera nos ad vir- 
tutem ducit ac sapientiam. Τοὺς Περὶ προγνοίας xal 
κρίσεως χατὰ σαυτὸν ἀεὶ γύμναζε λόγους, φησὶν ὁ 
μέγας xaX γνωστιχὸς δ.δάσχαλος Δίδυμος, xal τού- 
των τὰς Όλας διὰ µνήµης φἑρειν πειράθητι. Καὶ τοὺς 
μὲν Περὶ κρίσεως λόγους &v τῇ διαφορᾷ τῶν σωµά- 


τῶν Ἀριστοξενείων τε καὶ Πυθαγορείων, usi Pto- 


lemzus et Porphyrius, ut. djxi supra, lib. n, cap. 


(c) Apud Socratem iv Hist, ο. 25, pag. 257. 
$ 





459 


DE DIDYMO 


140 


εων xal xavà τὸν xóopov εὑρήσεις. Τοὺς δὲ Περὶ A porum εἰ in partibus mundi reperies. Sermones autem 


προνοίας, ἓν τοῖς τρόποις τοῖς &rb xaxlac xai ἀγνω- 
αίας ἐπὶ τὴν ἀρετὴν f| ἐπὶ τὴν γνῶσιν ἡμᾶς ἆπαν- 
άγουσι. Sermones De providentia et de judicio Dei, 
essidua meditatione tecum. ipse recole, ait magnus 
doctor et spiritali scientia instructus, Didymus, eo- 
rumque sermonum materías (ac in memoria circum- 
(eras. Omnes enim fere in. his labuntur. Et. sermo- 
ues quidem ac rationes de judicio, in differentia cor- 


De providentia, in modis illis, quibus a vitio etignoran- 
tia ad virtulem et cognitionem dacimur, deprehendes. 

Styli simplicitatem significare, non viuum repre- 
hendere voluit Hieronymus, quando Praf. ad li 
brum Didymi De Spiritu S. scripsit : Imperitus ser- 
mone est, sed non scientia, apostolicum virum ex 
ipso siylo exprimens, tam sensus lumine quam sim- 
plicitate verborum. 





DIDYMI ALEXANDRINI 


DE TRINITATE 
LIBRI TRES 


PRIMUM EX PASSIONEIANO CODICE GELECE EDITI ; 


LATINE CONVERSI, AC NOTIS ILLUSTRATI 


À D. JOANNE ALOYSIO MINGARELLIO 


CANONICO REGULARI ORDINIS 8. AUGUSTINI CONGREGAT. ΕΗΕΝΑΝΑ 6. SALVATORIS, SACRJE THEOL. LECT. EMERITO, δια 
CONGR. INDICIS CONSULTORE, ET IN BONONIENSI ARCHIGYMNASIO GRAECARUM LITTERARUM LECTORE PUBLICO. 


(Bononiz, typis L:elii a Vulpe. 1769, in-fol ) 


DE DIDYMO COMMENTARIUS 


46 nobilissimum praesulem D. Franciscum Carafam Minturnensium ducis flum, Patrenstum 
archiepiscopum, apostolica legatione Venetiis functum, et sacre congregationis Episcopo- 
rum ac Regularium negotiis preposite a secretis. 


LIBER PRIMUS. 


DE AUCTORE TRIUM, QUOS NUNC EDIMUS, LIBRORUM DIDYMO. 


[I-X"]Cum veteresomnesPossioneianz bibliothece B men hosce libros, etsi initio mutilos, mihi pots- - 


1hembranss, librosve calamo exaratos seu Grzcos seu 
Latinos humaniter mihi a przclarissimo cardinali 
Dominico Passioneio traditos , imo domum ad me 
paulatim missos, anno 17068, accurate recensuis- 
Sem, ac recensionem ipsam , indicemque a me ela- 
boratum evolverem, plura quidem in iis reperiri 
luce digna opuscula deprehendi, nullum tamen tri- 
bus De Trinitate libris, quos nunc edo, anteponen- 
dum existimavi. ltaque cum illorum nonnulla, do- 
min! non permissu modo, sed pene etiam jussu 
aut manu mea exscripserim, qua Grsca erant, 
aut exscribenda curaverim, qui Latina: tres ta- 


* His numeris repraesentantur pagine editionis Mitigarelli. 


simum excolendos esse duxi : cupido enim me 
statim incessit illos, Deo Opt. Max, opem ferente, 
aliquando evulgandi. Sed quanti id laboris futurum 
easet, jam tum animo prospiciebam. Nam Gracum 
aliud opus postquam descripsissem, quod mutilum 
et ipsum initio est, evulgatum postea fuisse conm- 
peri. Investigaudum igitur erat primum, an li —- 
editi unquam furent, mne bis ad eumdem lapidem, 
quod veteri proverbio prohibemur, offenderem. ὃν. | 
scribi deinde illos a me ipso oportebat, quod nullus 
mibi idoneus presto esset amapuensis; Latine in- 
super verlendi, ac praterea adnotationibus ilW- | 





441 


COMMENTARIUS. — LIB. I. 


142 


sirandi erant. Verum illud prx omnibus sollicitum A et in multis sectator: uterque certa Scripturz loca 


me tenebat, quod cujuspam — auctoris essent , igno- 
rabam. Pigebat enim sine auctoris nomine evul- 
gare, sed pigcbat inulto magis ejus auctoris no- 
men inscribere, a quo scriptos esse certum mibi 
necoum videretur; etsi enim multis ducerer con- 
jeetoris, ut illos buic potius, quam alteri tribuerem 
auctori, bisce tamen conjecturis nimis fidendum 
non arbitrabar, quod et nonnulla opinioni mez 
aliquantulum. officere tune viderentur, et nullum 
toto in opere locum invenire possem , qui invicium 
mihi solus argumentum ad detegendum scriptoris 
nomen suppeditaret : si quid enim occurrebat, 
quod hujusmodi videretur, id re maturius exami- 
pala probabilitatis fines non excedere deprehende- 
bam. Fateor itaque tandiu me de operis auctore 
dubitasse, quandiu scholia, sive adnotationes in 
totum opus non absolvi. His vero ad exitum per- 
ductis, ac singulis auctoris verbis diligenter per- 
pensis, jn ea tandem sententia acquiescendum duxi, 
nt genuinus operis auctor sit Didymus Alexandri- 
nus. Argamentum , quo innitor, multiple quidem 
vi.etur, sed reipsa unicum est : tantamque mibi 
vim habere visum fuit , ut tuto jam Didymi nomen 
jn operis fronte inscribere me posse statuerim : 
illud tamen profiteor, buic me sententiz tunc dun- 
à1at firmiter adbzsurum, cum ea doctis sapien- 
übesque viris, quibus Italia, et reliqua redundat 
Europa, probabitur, quorum et doctrinam, οἱ in- 
genium summopere miror, quosque ut magistros 
suspicio. Argumentum porro, quod dixi , fusius mox 
ia boe libro persequar; quamvis enim unum sit, 
tam multa suat tamen, ex quibus veluti coalescit , 
ui longiorem desideret orationem. Caeterum huc 
totom redigitur, ut fieri omnino non possit, uL Di- 
dymsus ille non sit, cui omnia cum Didymo paria 
sint. Librum De Spiritu sancto edidit Didymus, 
edidit et iste auctor : imo saspius in his libris ita 
lequitur, ut ea supplere videatur, qux» ibi minus 
fuse persecutus est. Szculo quarto uterque floruit ; 
werque Alexandrinus fuit; uterque cateclista ; 
uterque filios genuit; uterque tres De Trinitate li- 
bros scripsit; uterque in Trinitate catholicus fuit ; 
uterque strenue contra Arianos 3e Macedonia- 


hos semper decertavit : uterque λόγους, seu li- D 


bros contra Arianos edidit; neuter satis caute de 
gralia loquitur; uterque in poetis versatus ; uter- 
que Deum vocal ἀμεχέθη, id est magnitudinis, 
nempe [XI] quantitstis expertem : uterque de 
impari numero scripsit : utrumque imitati sunt 
Anbrosius ac Hieronymus; uterque de hazreticorum 
seclis scripsisse videlur; uterque de se demisse 
sent; uterque memoria singulari praditus fuit ; 
eadem tamen utriusque σφάλματα μνημονιχά , sive 
iidem lapsus memori» vitio : uterque nonnulla 
etat apocrypha ; eosdem uterque hzreticos obiter 
confutat; Origenis uterque studiosus, el imitator 


1 l| Tim. Vs 0. , 


eodem modo legit; uterque eosdem Scripturze li- 
bros, de quorum olim auctoritate a multis dubita- 
batur, ut canonicos habuit ; e&dem utriusque omis- 
siones, ezdem Scripturarum interpretationes, ez- 
dem frigiditates', idem stylus, eadem argumeutandi 
methodus, eadem dubitanter loquendi ratio, eadem 
ab utroque dogmata inculeata, ezdem utriusque sz- 
pius formul:e, esdem Scripturarum textuum muta- 
uones, eadem Scripturas citandi ratio, iidem mo- 
Tes, ezdem opiniones, ezdem psrum accurate 
locutiones: innumerabilia demum in hoc opera 
sunt, quz etsi aliis convenire queant, Didymo ta- 
meu potissimum consentanea sunt; nibil contra in 
loto opere legitur, quod ab eo di.sonum sit. Qvid 


B ergo superest, nisi ul Didymum hujus operis au- 


ciorem esse pro certo habeamus? Possem hic equi- 
dem finem loquendi facere; horum enim pleraque 
in adnotationibus ostendi : verum cum plures sint, 
qui adnotationes legere negligunt, cumque labor 
lectori minuendus sit, hzc ipsa veluti totidem li- 
neamenta ac notas simul colligens, sic ea per- 
sequar, ne nimis longus sim, ut nec omnia recen- 
seam, et lectorem identidem ad notas ipsas aman- 
dem. Incipio autem ab eo loco, quo primum motus 
sum, ut Didymo opus hoc tribuerem, etsi postea 
compererii rationem inde ductam non esse in- 
viciam. 


Car. I. Theologus noster bis citat librum suum. De 
Spiritu sancto. 


Suum ergo librum De Spiritu sancto bis citat au- 
ctor noster : primum scilicet pagina 574*, ubi sic lo- 
quitur : « Anima et angeli sunt... mortales, quate- 
nus mente aliquando corrumpuntur : nam ex mu- 
tatione est quando labuntur in peccatum, ex quo 
supervenit mors. Juxia quem modum Paulus scri- 
bit : Et in deliciis vivens vidua, mortua ελ!" : etsi 
ea nondum ex liac vita migraverit, sicut jam expli- 
catum est in λόγῳ (id est, libro, aut sermone) De 
Spiritu sancto... » Deinde pagina 495, ubi bzc legi- 
mus : ac insuper aliis eliam oraculis que afferuntur 
in λόγῳ De Spiritu sancto, ete. Qux» autem citat, 
exstant in. Didymi libro De Spiritu sancto, quem 
Hieronymus Latine vertit, ut inonui in notis ad ea 
loca. 

Confecta ergo res est, inquies : nec dubitandum 
jam, quin tres hi libri a Didymo dictati sint. Jta et 
ego olim, fateor, ratiocinabar ; sed postquam omnia 
maturius expendi, argumentum hoc non mediocri- 
bus di(licultatibus obnoxium esse deprehendi. Nimi- 
rum secundus liber operis, quod nunc edo, De Spi- 
riru sancto εἰ ipse inscribitur. taque existimare. 
quis potest, primo quidem in loco, nempe pagina 
914, respici segm. 67 : in altero autem respici ca- 


put 45 secundi libri, aut aliud, si quod est, caput in 


quo textus Biblici a Macedonianis catholic, Eccle- 
si: objecti afferantur. Huc accedit quod secundus 


'Paginas intellige editionis Mingarelli quas typis grandioribus in textu expressimus. 


1445 


DE OIDYMO 


14: 


liber tribns in locis mutilus est, nimirum pag. 225, A h:ec alia testimonia in secundo hujus operis libro 


285 et 292, Quidni ergo quis putet, ea auctorerm lo- 
ca respicere secundi libri, qux& modo desideran- 
tur? 

Diu hzc, ut verum fatear, sollicitum me habue- 
re. Verum in eam tandem descendi sententiam, ut 
putarem citari utrobique non secundum hujus ope- 
τὶς librum; sed librum De Spiritu sancto ab lliero- 
nymo Latine versum. Tribus autem rationibus id 
cenfirmo. 

Nam primo dubium valde est, an secundi libri ti- 
tulus αὉ auctore ipso sit inscriptus, an vero a libra- 
riis. Equidem non eum modo titulum, sed et indi- 
cem capitum, qui prozime post tilulum sequitur, et 
singulorum capitum argumenta ab his, non ab illo 


addita esse existimo; auctoris vero. mentem hanc B 


fuisse, ut tres hi libri hoc vel alio afflni modo in- 
scriberentur : Περὶ θεολογίας (vel Περὶ τῆς Τριά- 
δος) βιδλίον a". Περὶ τῆς Τριάδος βιθλίον β’. Περὶ 
τῆς Τριάδος βιδλίον Y', id est, De Trinitate liber 1; 
[XII] De Trinitate liber n ; De Trinitate liber in. 
Quod enim spectat ad argumenta. initio capitum 
inscripta, ea auctoris non esse, sed studiosi ama- 
nuensis, colligi videtur cum ex iis, qua dixi pag. 4, 
not. 3; tum ex eo quod is qui illa apposuit initio 
operis, idem quasi defatigatus ea omisit a capi- 
te 15 usque ad postremum libri primi, ac toto libro 
tertio :'lum demum ex argnmento capitis 18 libri 
primi : ibi enim legitur, ὀνόματα λέγονται. "auctor 
vero non λέγονται dictasset, sed λέγεται. sic enim 
semper loqui consuevit. Quod vero attinet ad argu- 
mentorum series, Bive indices capitum, qui prapo- 
nuntur libro secundo, ac tertio, ii adeo oscitanter, 
ac male concinnati sunt, ut auctori tribni non ρος-- 
gint, quin injuria ipsi inferatur. Quse cum ita sint, 
ne titulum quidem, qui exstat pag. 107, auctori tri- 
buerim, sed librario, cum presertim non libro se- 
cundo, sed indici capitum secundi libri, proxime in- 
scribatur. Ceterum sive bic titulus ab auctore di- 
ctatus fuerit, sive a librario adjectis, non ita acci- 
piendus est, ut sit genuinus secundi libri titulus, 
sed ita ut sit ejus veluti argumentum : nempe ve- 
rus, ut dixi, titulus est : De Trinitate liber secundus. 
Jtaque verba illa, Liber secundus, de Spiritu sancto, 


allata? Si excipias illud : Nisi quis, etc., quod cap. 
15 affertur, vix ullum aliud in secundo libro inve- 
nies : id enim potissimum in secondo auctor spe- 
citat, ut argumenta ac testimonia afferat, quibus 
Spiritus sancti divinitas ostenditur, quemadmodum 
in tertio id potissimum spectat, ut ea Scriptiurz lo- 
ca afferat, quibus perperam explicatis catholice 
Ecclesie dogma heretici impugnabant. At contra 
in libro De Spiritu sancto multa profert Seripturze 
loca iis similia, 448 pag. 4925 attulit in hoc opere, 
ut ostendi in notis. 

Tertio librum suum De Spiritu sancto dum citat 
duobus in locis auctor noster, utrobique λόγον euin 
vocat, non βιδλίον. Inde autem colligo spectari ab «ο 
non secundum hujus operis librum, sed librum De 
Spiritu sancto ab Hieronymo Latine conversum ; 
nec enim ita promiscue duo ea nomina accipiun- 
tur, ut nullum inter ipsa discrimen sit. Nomen qui- 
dem λόγος optime lihro De Spiritu sancto conveni- 
re, jam ostendi pag. 374. At secundus De Trinitate 
liber magis proprie βιθλίον, quam λόγος nuncupa- 
tur. Nam tres hi libri βιθλία, non λόγοι vocantur 
in codice Passioneiano : qua de causa merito a So- 
crate quoque eosdem, ut equidem opinor, indicante 
βιδλία denominantur. Quin imo auctor ipse libro 
"t, pag. 915, λόγον secernit 4 βιδλίῳ, cum sic lo- 
quitur : ín primo λόγῳ cap. 10, et in hoc βιθλίῳ cap. 
14. Videtur ergo vocabulo λόγος opusculum designa- 
re aliud a primo hujus operis libro. Quod ut clarius 
adhuc appareat, animadvertendum est, terdecies [η 
his libris a theologo nostro citari primum λόγον, 
Oclies autem primum, aut secundum βιθλίον. Qua- 
cunque vero citat ex primo, sut secundo βιθλίῳ, ea 
omuia, aut fere omnia in primo, vel altero ex tri- 
bus hisce libris inveniri, si pauca excipias, quae {η 
capitibus deperditis exstabaut. At contra tredecim 
ea loca, qua citat ex primo λόγψ, in primo hujus 
operis libro non reperiri, nisi forte unum, aut duo, 
de quibus dubitare licet, utrum in primo libro inve 
niantur, Quis autem credat, tredecim ea loca om- 
nia, aut fere omnia in paucis illis primi libri ca- 
pitibus exstitisse quze interierunt ? Apparet ergo 
non temere distingui a theologo nostro λόγον a βι- 


hoc tantum indicant, in secundo libro sermonem es- p θλίῳ, ot proinde cum citat primum λόγον, aut cum 


se de Spiritu sancto, sicut in primo sermo fuit 
de Filio. Alioquin scribendum fuisset : Περὶ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος * 86Alov β’, uon. vero : βιδ.ίον 
'- Περὶ cov ἁγίου Πνεύματος. 

Secundo concedamus, ea quz pag. 374 habet au- 
cior, referri forsitan posse cum ad secundum hujus 
operis librum, tum ad librum De Spiritu sancto. At 
illud certe, quod ait pag. 425, vix ac ne vix qui- 
dem ad secundum hujus operis librum referre licet. 
Nam postquam tria ibi attulit Scripture loca, qui- 
bus h:eretici ad deprimendam Spiritus sancti natu- 
ram abutebantur, subdit, eos aliis etiam hujusmodi 
testimoniis abusos esse, hsc vero se in libro De 
Spiritu sancto attulisse. At quaenam, qua&so, sunt 


citat λόγον De Spiritu sancto, non primum, [XIII] aut 
secundum hujus operis librum allegare putandus sit, 


' sed alia opuscula. 


Cap. Ἡ. Citat auctior noster Aóyovc, quos scripsit 
conira Arianos. 


Duos Didymum λόγους, id est, sermones contra 
Arianos edidisse testantur vetusti scriptores, quo- 
rum testimonia simul congesta in Appendice lectori 
exhibui. ld autem in tbeologum nosurum quadrare 
liquet com ex iis, qu:e dixi pag. 455, atque alibi, 
tum etiam ex his quz mor dicam. 

Ca». lll. Se contra Arianos semper pugnasse αίτια! 
theologus noster. 

Praeterea auctor noster pag. 202, 3e Arianis 46 








us 


Macedonianis pro virili parte semper obstitisse ail, ac A 
pro catbolica de Trinitate doctrina in medium sem- 
per prodiisse ad. litem aut. iutentandam, aut. susti- 
neudam, ΛΙ quisnam est post Athanasii aetatem Gre- 
cus seculi quarti scriptor, ad quem aptius hzc 
referre possimus, quam Diuymus Alexandrinus? 
quem Rufinus, Socrates, Sozomenus, Hieronymus, 
Theodoretus ut catholice de Trinitate docirinze 
sirenuum propuguatorem praedicant; quique et in 
libro De Spirit& sancto, et in sermonibus contra 
Arienos, et in libro, seu libris De sectis, et De do- 
gmatibus contra eos haereticos ex professo scripsil : 
qui deuique in euarrationibus in Epistolas catholi- 
cas, atque in commentariis sacrae Scripturz, quo- 
rum fragmenta in catenis exstant, nullam elabi sinit 
occasionem, quin catholica de Trinitate dogmata B 
inculcet, aut Arianos, Macedonianos, aliosque hz- 
reticos perperam de illa sentientes refellat? Rem ita 
se habere, observabit diligens lector in cateua in 
Pialmos ad psalmum cu, vers. 20, et alibi, in ca- 
lena in Ácta tom. IV Anecdot. Wolfii, pag. 6, 9,14, 
19, atque in siis catenis quie. jam imprese sunt. 
Egoe»im pe nullum ex innumerabilibus exemplis 
quz afferri queunt, protulisse videar, omissis iis 
quz ο] jam sunt, unum duniaxat exscribo ex 
Cena ms. im libros legum, qua exstat in codice 
Greco xvi bibliothecze Venetze S. Marci. Ibi enim 
3d versiculum 22 capitis xxu libfi 1l. Regum, qui 
incipit, "Oct ἐφύλαξα τὰς ὁδοὺς Κυρίου, bxc legun- 
lur pag. 129 : Διδύμου. "Οτι ἐφύβαξα, qnot, τὰς 
ὁδοὺς Κυρίου. Ταῦτα οὐχ ἁλανονικῶς Φησιν, ὥς 
τινες οἴονται' ἀλλ᾽ ἀνατιθεὶς τῷ θεῳ τὴν αἰτίαν τῶν 
χαρθωμάτων. Φυλάσσει δὰ τὰς ὁδοὺς Κυρίου ταῖς 
ἐντολαῖς αὐτοῦ πορενόµενος ' χαὶ οὐχ ἀσεθεῖ ἀπὸ 
τοῦ Θεοῦ αὑτοῦ, ὁ ὀρθῶς περὶ τῶν τῆς ἀληθείας 
δογμάτων διειληφώς» ἀμέμπτως περὶ θεοῦ ἐννοῶν 
χαὶ ἁγίως περὶ Χριστοῦ δ,αλαµθάνων * καὶ εὐσεδῶς 
τερὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐνθυμούμενος' καὶ περὶ 
των ἄλλων δογμάτων ὃν δεῖ τρόπον δοξάζων. Que 
sic verlo: « Didymi. Quia custodivi, inquit, vias Do- 
wimi*, Hzc non arroganter dicit, ut quidam pu- 
lut; sed Deum agnoscens ut causam eorum qux a 
$e gesta sunt, ac ea illi tribuens. Custodit. autem 
vis Domini is qui ia mandatis ejus ambulat : el 


impie non agit a Deo suo? is qui recie de veritatis p 


dogmatibus disserit, irreprehense de Deo sentiens, 
εἰ sancte de Christo disserens, et pie de Spiritu 
Sancio cogitans, et de aliis dogmatibus ita ut opor- 
lel sentiens. » Quis hominem vel. paucis hisce in 
verbis non. agnoscit catholicam de Trinitate do- 
lriuam ineulcandi pereupidum ? At quanto magis in 
ceteris quae exstant ejusdem operibus atque frag- 
mentis ? 
Car. IV. Tres de Trinilatelibros dictavit auctor noster, 
ut Didynus. 

Quin tres a Didymo libros De Trinitate dictats 
etie testantur aperte Socrates, Cassiodorus, et Àn- 
sehnus Havelbergensis in testimoniis a. me in Ap- 


* Psal, xvu,92..— ? ibid. 


COMMENTARIUS. — LIB. 1. 


"6 


peniice allatis. Bojusmodi vero: opus respicere vi- 
detur et Hieronymus in. libro De script. eccles. cap. 
490, eum ait : Responderunt. ei. (neinpe. Eunomio) 
Apollinarius, Didymus, etc. 1d autem quam belle 
auctori nostro conveniat, me vel tacente onines vi- 
dent. Itaque ad »lia statim progredior. 


[XIV| Ca». V. De impari numero. scripsit ut. Didy- 
mus. 

Undecim scilicet scriptores, qui de impari nu- 
mero scripserant, numerat Hieronymus in epistola 
ad Pammachium, ut dixi pag. 968, not. 5, quorum 
sextus est Didymus. Ego vero rationem hinc duco 
non contemnendam, qua confirmem tres losce li- 
bros esse Didymi. Fuse enim de impari numero, id 
est de septenario, agit theologus noster lib. n, cap. 
14. Itaque cum illa Hieronymi epistola post editos 
hosce libros scripta fuerit, valde probabile est, eos- 
dem ab ipso respici ; multo enim fusius de impari 
numero hic agit. auctor noster, quam plerique ex 
aliis Patribus, quos Hieronymus nominat : nimirum 
undecim ili sunt Clemens, [lippolytus, Origenes, 
Dienysius, Eusebius, Didymus, Tertullianus, Cy- 
prianus, Victorinus, Lactantius, WMilarius: quorum 
unllus mea quidem sententia opus edidit, quod 
de impari numero inscripserit, sed obiter omnes de 
eodein in suis operibus locuti sunt. Nuilius vero 
opus citat Hieronymus nisi Cypriani ; ait enim: 
Quorum Cyprianus de septenario, id est de impari 
numero disserens que et quanta dixerit, ad Fortuna- 


C !um liber. illius testimonio est. Jam vero qux Cy- 


prianus in libro, sive epistola ad Fortunatum de 
septenario scripsit pag. 522 editionis Venetz anni 
1128, multo minus copiosa sunt, quam quz de eo- 
dem numero disputat auctor noster. Quod si reli- 
quorum opera qua exstant evolveris, invenies Ter- 
tullianum quoque, Clementem Alexandrinum, atque 
Origenem variis in locis, llilarium tractatu in psal- 
mum cxvin, Com. I, pag. 409, et Lactantium lib. vtt 
Justit. cap. 14, minus fuse de hac re loculos esse, 
qu»m theologum nostrum. De Hippolyto autem, 
Dionysio, Eusebio, Victorino nihil dico , quod duo- 
rum quidem opera interierlnt, αἱ vero in his αυ 
supersunt operibus aut paruin, aut nihil de impari 
numero disseranl, si Eusebium Casariensem exci- 
pias, qui ubinam de illo sermonem habeat, ignoro, 
sed locum is facile, opinor, inveniet qui ejus com- 
mentarios in Psalmos, atque in Isaiam a Moifau- 
couio editos, aut alia ejusdem modi opera Eusebii 
percurrerit. Mihi enim illud in przsens sufficit, ut 
valde verisimile sit hosce auctoris nostri libros ab 
Hierouy:no indicari. 


Cae. Vl. Perbelle auctori nostro congruunt .que de 
Didymo testantur veieres, eum nempe et de sectis, 
el contra Manicheos scripsisse, et. primam ad Co- 
rinthios Pauli Epistolam latissime interpretatum 
esse, et plures alios e sucris libris commeniariis, 
aut commenlariolis illustrasse. 


Hactenus rationes satis efficaces attulimus, mox 


3141 


DE DIDYMO 


143 


alias adbuc validiores prolaturi. Sed antequam ad A rimos Scripturze libros commentariis, aut cominerr- 


has veniamus, nonnullàs hic addere conjecturas 
. placet. Suum Sectarum velumen bis memorat Di- 
dymus in libro De Sp. S., παπι. B et 21. Opinati 
autem sunt aliqui, id magna saltem ex parte adhuc 
exstare, idem nempe esse cum eo quod Philoso- 
phumena inscribitur. Nonnulli etiam diversum ab 
illo non esse censuerunt, quod Degmatum volumen 
Didymus ipse vocat in libro De Sp. S., num. 22. 
Quarum opinionum primam gravibus obnoxiam esse 
difficultatibus multi ostenderuut, altera levibus con- 
jecturis duntaxat innititur. Quod si talibus ego ra- 
tionibus acquiescerem, contendere forsitan el ipse 
possem, hos De Trinitatelibros nihilaliud esse, quam 
Sectarum volumen : hujusmodi enim suspicio ex 
duobus postremis tertii libri capitibus oriri posset. 
Nam capite quidem 41 repente auctor noster ad 
Montanistarum heresim orationem convertit, ac non 
modo ea refellit, qux contra catholicam de Trini- 
tate doctrinam docebant, sed et^alia eorum delira- 
menta : tum subdit : Jta adversus alias haereses mo- 
deste ac sapienter, ut possumus, pugnamus. Λο sta- 
tim postea Manichaseos confutare aggredltur cop. 42, 
cujus utinam postremam partem nobis ztas non n- 
vidisset. Hujusmodi tamen ego suspicione non mo- 
veor, sed tres hosce De Trinitate libros a Sectarum 
volumine omnino alios esse existimo : tum quía quie 
de Montanistarum, Manicheorum , aliorumque h:e- 
reticorum sectis dicit auctor, obiter duntaxat, ac 
[XV] veluti appendicis loco dici videntur : tum 
etiam quia Sectarum volumen antelibrum De Spiritu 
sancto, ires. vero hi libri post eumdem meo quidem 
judicio dietati sunt. Illud itaque tantum aio, ei qui 
De haeresibus vel sectis, scripserit, optime convenire, 
' ut postrema illa duo capita dictaverit. Id enim Di- 
dymo in inore positimi esse animadverti, αἱ ad ea- 
dew saepius sirut in uno eodemque opere, ita etiam 
in diversis redeat. Quod vere a me dici is fatebitur, 
qui attente singula qua exstant illius opera aut 
fragmenta expenderit, atque inter se contulerit. 
Adversus Manichsxos sane peculiare opus ipse 
edidit, quod aut totum, aut bona saltem ex parte 
etiamnum exstat, Sed adversus eosdem passim dis- 
putat etiam in Enarrationibus in Epistolas catholi- 


tariolis Didymus explanaverit, ut constat cum ex 
Hieronymo, tum ex catenis aut. impressis, aut ca- 
lamo exaratis : si [/ndicem locorum sacre Scripture 
tribus hisce in libris allegatorum expenderis, tria 


: hzec vera esse comperies : primo, ex iis libris, quos 


commentariis Didymus interpretatus est, cujus- 
modi sunt Epistola prima ad Corinthios, Isaias, 
Psalini , etc., plurimos ab'auctore nostro textus af- 
ferri ; secundo, ex iis libris, quos brevibus commen- 
tariolis illustravit, pauciores: ex iis denum quos 
nullo modo interpretatus est, aut nullum textum aut 
pauríssimos allezari. Qua de causa nullum in eo in- 
dice locum reperies ex Machabxorum libris desum- 
ptum, nullum ex libro Judith, nullum ex libro Estlrer, 


B nullum ex libro Ruth ; vix unum aut alterum, aut 


sallem perpauca ex libris Josue, Judicum, Parali- 

pomenon, Esdr:, ac, ut de aliis taceam, plererum- 

que ex prophetis, quos minores vocant. 

Demum, ne in singulis immorer, illud quoque 
animadxertas velim, tribus hisce libris Scriptura- 
rum loca qua afferuntur, ita passim explicari, ul 
facile aucterem agnoscas in Scripturarum campo 
summopere exercitatum : cujusmodi profecto fuit 
Didymus ; talem enim se prodit nou modo in com- 
mentariis in Scripturam, sed vel in ipso libro De 
Spiritu. sancto. 

Car. Vil. Auctorem mostrüm item ut. Didymum 
imitati sunt Ambrosius, - Hieronymus, aliique 
fortasse nonnulli. 

Sed jam ad potiores Didymi Alexandrini notas 
transeamus. Harurh postrema profecto ea non est, 
quod sancti Ecclesi: Patres Ambrosius ae Hiero- 
nymus haud pauca ex ejus libris mutuati sint, aut 
imitati. Nam quod attinet quidem ad Ambrosium, 
id aperte fatetur Bufinus Aquileiensis, cujus verba 
protuli pag. 51, not. 5. id ipsum vero probant ino- 
nachi S. Mauri tom. Il operum Ambrosii pag. 597 
in Admonitione in ejusdem Ambrosii libros De 
Spiritu sancto inscriptos. Jbi enim loca ipsa indi- 
cant que Ambrosius ex Didymi libro De Spirits 
sancto mutuatus fuit. Quod vero pertinet ad Hiero- 
nymum, fatetur ipsemet szepius, multa: se ex Didy- 
mo, quem suum magistrum vocat, desuimpsisse. lI 


cas. Eosdemque ut refellat, a. proposito parumper D ita esse comperiet lector, si Hieronyui loca in 


aberrat in libro De Spiritu sancto, num. 45, occa- 
sione arrepia ex illis [φαί verbis: Jnferens nobis 
jwxia misericordiam suam*. Cuinam ergo magis, 
quam Didymo convenire arbitrabimur quod in 
trium horum librorum auctore observamus, ut Ma- 
nichzos non modo ohiter, paucisque verbis refellat 
paginis 385, $88, et 296; verum etiam capite 42 
tertii libri fusius, ut modo dicebamus, contra eos 
scribat, atque a proposito argumento ad illos con- 
(utandos digrediatur? 

Quoniam vero conjecturis nunc indulgemus, illud 
etiam animadversione dignum reor, quod cum plu- 


* ]sa. Lxui1, 7. 


Veterum. Testimoniis a we allata percurrat. [d sci- 
licet pr:estitit Hieronymus in commentariis potissi- 
mum in Epistolam ad Galutas, iu. Epistolam ad 
Ephesios, in. Mattheum, in. Osee, in. Zachariam , 
in Isaiam, eic. 

Ktaque si ex auctore etiam nostro plura mutuatos 
esse Ambrosium, ac Hieronymum constet, nonne 
id quoque indicio erit, tres hosce libros a Didywo 
dictatos esse? Atqui plura hinc mutuatum, aut imi- 
tatum esse Ambrosium ostendi jam in notis. Lege, 
quaeso, qua dixi pag. 225, not. 9: videbis enim 
totum fere Ambrosii libram De mysteriis, anno 


COMMENTARIUS. — LID. |. 


150 


(XV!] Christi 587 scriptum, e capite 14 secundi A adhibitis, et Alexandrino scriptori magnopere con- 


ex his libris expressum esse. Lege etiam, si libet, 
qus dieta a me sunt pag. 51, noi. 5, pag. 255, not. 
4, psg. 346, not. 4, et pag. 257, not. b. 

Quod si quas prseterea locorum Scripture inter- 
pretationes in auctore nostro inveniamus iis persi- 
miles, quas in memoratis llieronymi commentariis 
legimas, nonne id quoque argumento. erit, ex illis 
6345 esse, quas tacito auctoris nomine, ut solebat, 
ex Didymo szpius deprompsit ipse Hieronymus ? 
uou quod ex hoc opere eas hauserit, ut puto, sed 
quod valde credibile sit, unum eumdenique Scri- 
pierz loeum eodem fere modo plerumque a Didymo 
explicatum esse in lioc opere, atque in commenpta- 
ris in Scripturam. Ut vero perspicias, quam vere 
dixerim, non parvam in Hieronymo, et auctore no- 
stro inlerpretationum similitudinem observari, lege 
quz adnotavi pag. 255, not. 3, pag. 177, not. 4, 
pag. 98, not. 9, pag. 270, not. 5, pag. 271, not. 3, 
εἰ alibi. 

Sed przter Ambrosium ac Hieronymum alii etiam 
fortasse auctorem nostrum imitali sunt : ego-tamen 
unum duntaxat hic nominabo, cujus nomen pordus 
aiiquod addit sententizte mex, quod et Alexandrinus 
faerit, ut Didymus, et baud multis post hujus obi- 
tum annis Alexandrie scripserit, Cyrillum nempe 
Alexandrinz Ecclesiz* patriareham. Utrum is porro 
auctorem nostrum revera imitatus sit, judicet le- 
etor, postquam ea legerit qux dixi pag. 39, not. 3, 
de voee ἀμεγέθης, et pag. 501, not. 8, ac pag. 503, 
in pluribus notis. llla praterea, qua theologus no- 
ster habet. pag. 8, lin. 1, et sequentibus, cum iis 
eonferat quie Cyrillus scripsit lib. 1 in Julianum 
pag. 51 edit. Lipsiensis anni 1696, quique ita se 
babent : Ὀρθῶς 65 µάλα - δόξα γὰρ Κυρίου χρύπτει 
λόγον, χατὰ τὸ γεγραμµένον, xal πᾶς περὶ αὐτοῦ 
λόγος ἀσθενεῖ ΄ xai τῆς ἀξίας κατόπιν ἔἕρχεται' ἔστι 
Tip ἁπάσης ἑννοίας ἐπέχεινα᾽ βλέπομεν δὲ δι ἐσ- 
ὁπτρου, καὶ v αἰνίγματι, τὰ περὶ αὐτοῦ, χαθά φησιν 
6 πάνστοφος Παῦλος, Non parvam enim inter hujus- 
modi loca similitudinem , qui ea contulerit, depre- 
beadet. 


Car. VIII. Auctor noster. [uit Alexandrinus ut. Di- 
dymus. 


Videndum nune, cujas fuerit theologus noster : p die Alexandrinam regionem alluit 


sj enim ipsum Alexandrinum fuisse compertum 
fuerit, multo eum /fidentius poterimus hac de eausa 
Didymum appellare. A: talem reipsa fuisse aucto- 
rem nostrum, salis mihi indicari videtur conjectu- 
ris, quas subjicio ; vix enim fleri potest, ul simul 
omnes alteri congruant, quam seriptori Alexandrino. 

Λο primuin quidem auctoris loquela manifestuim 
eum facit *. Nihil nunc loquar de ejus stylo, quem 
Alexandrini hominis esse censeo : nibil de allego- 
ricis, quas identidem affert, Scripture interpreta- 
onibus, quibus Alexandrina maxime schola oble- 
elbatur; nibil de Origenianis locutionibus ab eo 


Mat. xxvi, 79. 


gruentibus; nihil de studio, quod in poetas eum 
impendisse apparet : nihil demum de dialecticis 
quibusdam ejus subtilitatibus, quas Alexandrix po- 
tissimum viguisse Didymi atate, nemo ignorat : 
h:ec enim omnia. quantam vim habeant, facile per 
se intelliget lector eruditus. At vocabula quoque 
ipsa, quibus theologus noster utitue, Alexaudrinum 
scriptorem subindieant sepenumero. Alexandrina 
videtur vox περιοδία, ab Athanasio quoque adhibita 
ad curationem denotandam, ut dixi pag. 268, rot. 
2 : eam certe apud nullum alium scriptorem hac- 
tenus ego inveni , qui Alexandrinus non foret. lta- 
que tandiu Alexandrinam esse opinabor, quandiu 
ea in aliis scriptoribus, iisque nec /Egyptiis, neque 


B Alexandrine schole alumnis, neque Alexandrie 


proximis reperiatur : quod fieri tamen posse non 
inficior. Álexandrina simili modo est, ut puto, vox 
ἀμεγέθης - hujusmodi enim epithetum haud 5ου 
on Deo ullus alius tribuerit, quam Didymus, a€ 


post ipsum Cyrillus Alexandrinus, ut dixi pag. 39, 


not. 2. Alexandrina fortasse est vox ἀνεθελησία, 
ab auctore nostro usurpata, atque ab eodem Ογ- 
rillo in locis a Suicero allegatis. Alexandrinam esse 
verisimile est vocem οὐρανοί eo sensu acceptam, 
quo occurrit pag. 201, ut ibidem indicavi. [XVI] 
Alexandrinam itidem esse conjicio vocem ἀθεῖᾳα, 
qui legitur pag. $2, quamque ab Athanasio in 
fraginentis commentariorum ἐπ Mattheum pag. 910 
tom. Il Collectionis nove Movtfauconianz adhibitam 
invenio, Denique, ne singula persequar, Alexandri- 
nam quodammedo, parui scilicet elegantem, dia- 
lectum redolent plura ex vocabulis, quz» in Greca- 


rum tocum Indice a me adnotata sunt, ea potissi- 


mum videlicet, qux fastidiose aures, Atticorum 
elegantiorumque aliorum scriptorum stylo assueta 
ferre vix possunt. 

Alexandrino praterea scriptori maxime con- 
gruunt qux legimus pag. 201 : Nec eos piget, in- 
quit, ... pelagus (πέλαγος) trajicere, ac multorum 
deinceps dierum iter ... perficere. Ut enim testatur 
Strabo, lib. xvii, p. 548, m£Aayoc, seu pelagus vo- 
cabatur eum /Egyptiacum tare, tum palus Mareo- 
tis, quorum illud a Septentrione, haec 2 meri- 
: qua de causa 
eamdem regionem ibidem dicit ἀμφίχλυστον δυσὶ 
πελάγεσι, id est, que duobus pelagis alluitur : 
Alexandrinz vero urbis τὸ παράλιον µέρος, id est 
partem ín ora maritima sitam, lib. n contra Apio- 
nem, segin. 4, Josephus immemorat., Qnin etiam optime 
in Alexandrinum theologum quadrant cum ea, que 
pag. 998 docet -auctor noster de quotidiana corporis 
et sanguinis Domini communione, ut ibi adnotavi, 
tum illa, que de quotidiana baptismi adminisua- 
tione scribit, ut videre licet, pag. 275, not. 1; tum 


etiam qua de ambitiosorum dissidiis attingit, pag. 
908, queque de oratione Manassis sensit, quam ut 


DE DIDYMO 


159 


Sacrz Scripture partem citat pag. 599; tum de- A vium et Alexandrum, sequitur lectionem codicis 


mum, quod pag. 184 cosmographum vocet Moysem, 
librum scilicel Geneseos, ut puto, respiciens, qui 
jn codice Alexandrino, et a Philone, atque Cle- 
mente Alexandrinis inscribitur γένεσις χόσµου, id 
est, origo mundi, ut monet vir clariss. Mazochius 
initio Spicilegii. 

Omnibus hisce conjecturis illud insuper adjun- 
gendum est, quod a theologo nostro ita passim 
Scripturas allegari observaverim, ut Alexandrinum 
se prodat. ld autem pluribus modis ostendo. Nam 
primo ubi lectio Greca editionis alia est a lectione 
vulgate Latinz translationis, sepissime auctor no- 
ster eam sequitur lectionem, quam eculus est 
vulgatus interpres. At vero Alexandrinum codicem 
saepissime cum vulgato concordare, testatur Sinmo- 
nius in Dissertatione de manuscriptis Novi Testa- 
menti codicibus, pag. 61. Deinde Alexandrina sa- 
erorum Bibliorum exemplaria non omnino emen- 
data, sed additamentis quibusdam aucta fuisse con. 
stat ex Hieronymi libro xvi in Isaiam, . tom. IV, 
pag. 696 editionis Veronensis. lbi enim postquam 
versiculum undecimum capiuis Εν sic attulit, ut 
in emendatis LXX Jnterpretum exemplaribus lege- 
batur, hzc subjicit : « Quod in Alexandrinis exem- 
plaribus in principio hujus capituli additum est : 
Et adhuc in te erit laus mea semper ; et in fine: Et 
ossa tua quasi herba orientur ... in Hebraico non.ha- 
bentur, sed ne in Septuaginta quidem emendatis, et 


veris exemplaribus. » , Nimirum tres potissimum | 


erant Didymi :wiate versionis LXX — Interpretum 
editiones, ut nos docet ipse Hieronymus Prologo in 
Paralipomena, seu libro n in. Rufinum, segm. 27, 
tom. Il, pag. 521, ubi liecscribit : Si LXX Iner- 
pretum pura, εἰ ut ab eis. ín Grecum versa est editio 
permaneret, superflue me... impelleres, ut tibi Hebraea 
volumina Latino sermone traus[errem ... Nunc vero 
cum pro varietate regionum diversa ferantur exempla- 
ría,... Alexandria, ει /Egyytus ἐπ Septkaginia suis 
Hesychium laudat auctorem, Constaniinopolis usque 
ad Antiochiam Luciani mariyris exemplaria probat. 
Media inter hus provincie Palesiinos codices legunt, 
quos ub Origene elaboratos Eusebius, et Pamphilus 
eulgaverunt : Lotusque orbis hac inter se trifuria 
varietate compugnat, lia Hieronymus. Ac revera 
in codice Alexandrino, qui quarto, ut aliqui, aut 
saliem sexto szculo exaratus esi, uL alii volunt, 
juveniri scholia in textum introducta, rara quidem 
ipsa, iezxiusque vere ἐξηγητικά, testatur Millius in 
Prolegomenis, p. 145; Didymum vero non semper 
quidem, sed plerumque tamen Alexandriua exetmn- 
plaria secutum esse non dubito. lta exempli gratia 
in Enarrationibus ad caput 1 Epistolz prima Petri 
citat psalmum xxxvitt hoc. modo : Peregrinus ego 
(mendosa enim est editionis leclio, ergo) in terra. 
Voces vero, im ierra, leguntur quidem in codice 
Alezandriio, sed desunt in τες Bibliorum [XVIII] 
editione. Simili modo ipse Didymus in fragiento, 
quod affert. Hieronymus in epistola 119 ad Miner- 


Alexandrini. Nam cum in Epistola 1. ad Cor. cap. 
xv, vers. 54, Graeca Biblia babeant : Omnes qui- 
dem non dormiemus, sed omnes immulabimur; co- 
dex vero Alexandrinus, cui consentit vulgata Lati- 
na translatio, habeat : Omnes quidem dormiemus, 
sed non omnes. immulabimur : Didymus utramque 
ibi quidem lectionem memorat, sed secundam alteri 
anteponit, ac sequitur. Cum ilaque noster eliam 
theologus Seripturz loca ita alleget, ut in illius 
allegationibus et additamenta occurrant aliquando, 
et passim Alexandrinarum membranarum. lectiones 
sequatur, Alexandrinum hac etiam in re scriptorem 
agnoscimus. 

Et quod spectat quidem ad additamenta, de iis 


g €um in notis, tum iu rerum Indice ad vocem Addi- 


tamenta, lectorem monui. Quod vero ad codicis Ale- 
xandrini lectiones attinet, pluribus exemplis quod 
dixi confirmandum est : sí. cui vero id molestum 
futurum sit, is eadem praeteriens, ad cstera, quae 
subjiciam,  transiliat. ltaque primo, - in Epist. ad 
Philipp. n1, 8, Grz:ca. Biblia habent, Χριστοῦ "In- 
σοῦ τοῦ Κυρίου µου * codex Alexandrinus pro μου 
habet ἡμῶν * noster vero theologus bunc sequitur, 
pag. 9. Secundo, in Ep. ad Gal. 11, 16, Biblia Graeca 
habent, διότι οὗ διχαιωθήσεται" Alexandrinz vero 
membranz pro διότι habent ὅτι, ut legit auctor, 
pag. 4. Tertio, in ead. Ep. 1, 14, Graeca Biblia habent 
Πέτρῳ , codex Alex. χκηφᾷ, ut auctor noster, pag. 
168 et 387. Quarto, in Kp. ad Hebr. x11, 9, Biblia 


C Graca habent περιφέρεσθε, auctor noster, pag. 6, 


et codex Alexandrinus παραφέρεσθε. Quiuto, in 
Ep. { ad Cor. viii, 2, Graeca Biblia habent, οὐδέπω 
οὐδὲν ἔγνωχε, ^guetor noster pag. 8, omissa voce 
οὐδέν, legit, οὕπω ἔγνωχεν * simili autem modo legi- 
tur in codice Alexandrino, nempe οὕπω ἔγνω. Sexto, 
in Ep. 1 Joan. 1, 5, Biblia Greca habent, ἁπαγγέλ- 
λοµεν ὑμῖν , auctor noster pag. 21, et. codex Ale- 
xandrinus, ἁπαγγέλλομεν xal ὑμῖν. Septimo, apud 
Joannem 1, 18, Grzca Biblia habent, ὁ μονογενῆς 
Yióg, auctor noster pag. 76 οἱ alibi legit, 6 µονθ- 
γενὴς θεός, quo modo legit Origenes Alexandrinus, 
ui monui pag. 76, not, 5. Octavo, in Ep. Jac. ιν, 
12, Greca Biblia carent vocilius καὶ χριτὴς; at no- 
ster auctor illa legit pag. 27, ut et codex Alexanuri- 
nus. Nono, in Ep. ad Hebr. i, 1, Grzca Biblia ha- 
bent &x' ἑσχάτων, auctor vero noster pag. 29, εἰ 
cod. Alex. ἐπ ἑσχάτου. Decimo, in Ep. ad Ephes. 
n, 14, Biblia Graeca. habent, Πατέρα τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, codex Alexaudr., et auetor 
noster, pag. 49, omittunt omnia bxc verba, τοῦ Ku- 
plou ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Undecimo, in Act. v, 
92, Graca Biblia habent αὐτοῦ páprupec* auctor 
noster pag. 55 ouittit vocem αὐτοῦ, ut. cod. Ale- 
xandrinus, Duodecimo, in Ep. ad Philipp. nit, ὅ, 
Biblia Graeca liabent, Πνεύματι 8cip- auctor noster 
hanc lectionem vitiosam esse contendit pag. 246, ac 
legit Πνεύματι Θεοῦ , quo modo legitur et in co- 
dice Alexandrino. Hae, ui fallor, sufficiunt, ut ap- 


μου 


COMMENTARIUS. —— LIB. 1. 


451 


pareat anetorem nostrum Alexandrinis Bibliorum A eter, quam sybaxes, id ex eo fleri, videtur, quod 


eremplaribus usum esse. 

Demum, ut alias mittam conjecturas, qua lectori 
erudito opus hoc legenti facile in mentem venire 
possunt, unum tanium ejus locum addam, quo ma- 
gis magisque roboratur opinio mea de patria, aut 
saliem domicilio auctoris nostri. Exstat is pag. 508, 
in qua cum nibil legatur, quod Alexandrino homini 
που conveniat, tum illud maxime Alexandrini est, 
quod Deum Opt. Max. unum ac trinum orat, ut 
Nili fuenta sint plena, et maxima αἨΠΟΝΦ ubertas. 
Ne vero cogar ea repetere, qua alibi dicta sunt, 
lege, quzs0, nolas meas 4 illum locum. Ego enim 
ad alia statim progredior. 

Qr. IX. Ecclesiam Alexandrine catechista fuit au- 
ctor noster ut Didymus. 

Alexandrinze Ecclesise catecbistam a S. Athana- 
$0 faetum fuisse Didymum, pauci ignorant, praefe- 
eium scilicet eum fuisse celebri scholze a S. Marco 
evangelista, ut testatur Hieronymus, fündate, cui 
schole viri magni Panuenus, Clemens Alexan- 
drinus, Origenes, lleracjas, S. Dionysius, Atheno- 
dorgi, Pierius, S. Petrus Martyr, S. Macarius, alii- 
que prafuerant, Quodnam vero esset Alexandrini 
clecbisie munus, [XIX] ex Eusebii Historia eccle- 
siestica lib. vi, eap. 10, discimus. Ad eum scilicet 
spectabat non modo rudiores primis fidei elemen- 
tis imbuere, ut pomen ipsum catecbisise sonat, ve- 
rum etiam primo sacras lílteras interpretari; eom 
eaim scholam vocat ibidem Eusebius διδασχαλεῖζον 
ὤὧν ἱερῶν λόγων * deinde divinorum dogmatum the- 
sewres, ut. Eusebii verbis utar, partim viva voce, 
partim scriptis exponere auditoribus : demum hzre- 
(eorum sophismata refellere : etsi. enim boc aperte 
nen memorei Eusebius, dubitandum tamen non est, 
quinunum ex prsecipuis illius catecbistae muneri- 
bus fuerit. ld certe a Didymo egregie prestitum 
esse consiat. 

Jam vero ο omnia in theologum nostrum ap- 
prime quadrare quis non videt? lilud in primis 
quidrat, quod. is Alexondrine Ecclesie faerit ca- 
techista, Quid enim, quaeso, aliud sunt illi elterno- 
"tm dierum conventus, quos pag. 504 ipsemet com- 
memorat, nisi conventus, in quibus suas habebat 


hujusmodi denominatio iis ectibus maxime conve- 
niat, quibus non episcopus, non presbyter prserat, 
sed catecbisis eacris ordinibus non initiatus. Aliud 
enim est docere in ecclesia, aliud vero docere in ca- 
techesibus, ut colligo ex hisce Joannis Jerosolymi- 
tani episcopi verbis apud Hieronymum in libro ad- 
versus eumdem Joauneiw, segm. 11, pag. 449 : Que... 
in écclesia docemus, et in. catechesibus. Primum il- 
lud in ecclesia Alexandrina post Aríi tempora epi- 
&COpO reservatum erst, si fldes habenda est Sozo- 
meno, qui lib. vii, cap. 19, scribit, apud Alezandri- 
nos solum civilatis Alexandrine episcopum ἐπ &x- 
χλησίας (id est im ecclesia) docere : quam. consuetu- 
dinem, inquit, cum antea non fuisset, introductam 
esse ferunt, ex quo Arius presbyter de ἀοειτίνα fide 
disserens, nova dogmata invexit. Qux verba etsi 
stricto sensu fortasse accipienda non sint, ex iis ta- 
men conjicere posse videmur, Didymum non ín 
ecclesia, sed alibi, synaxium diebus catecheses suas 
habuisse : ideoque hac etiam de causa eos conven- 
tus magis proprie συνουσίας, quam synaxes nuneu- 
pari. 

Sed alia adbuc sent in auctore nostro loca, qua 
ipsum catechistam fuisse indicant. Szpius enim is lios 
$uos, ac filiorum suorum filios merhorat, propter quos, 
inquit, «e vivenemlaborare; szpius etiam de iis me- 
minit, qui una cum ipso conveniebant. De priwis lo- 
quens ait : Οἱ ££ ἐμοῦ, et παιδία ἃ Ebux£v uoc θεός" 
de aliis autem sic loquitur: Οἱ σὺν ἡμῖν, et οἱ σὺν ἐμοί. 
Etsi vero primos illos nonspiritales, sed carnales au- 
ctoris filios fuiss& conjiciam, secundos tamen, quos 
vocat τοὺς σὺν ἐμοί, eos ipsos fuisse verisimile est, 
qui ανα cum ipso in conventibus, aut συνουσίαις, 
quas dixi, ad eum audiendum confluebant. 

Quod demum spectat ad catechiste munia, quam 
praciare iis functus fuerit theologus noster, dicere 
supervacaneum est. Ex iis enim, qus hactenus 
dixi, apparet eum et in sacrarum, litterarum studio, 
atque interpretatione quammazime versam fuisse, 
et divina dogmata eum viva voce, tum scriptis stre- 
nue propugnasse, eaque ab hzreticorum dicteriis, 
objectisque vindicasse. In iis igitur formulis potius , 
quas modo memoravi, paulisper immoremur : ul 


Cvecheses? ln. íis enim conventibus se wma cwm y majus iude, si fieri potest, opinioni nez robur ac- 


58s, id est cum discipulis, sanciz Trinilatis com- 
wemorationem factitare consuevisse ail, ac semper 
Trinitatem ipsam pro viribus celebrasse, nec ullo un- 
qutm lempore non pradicasse, cos velde in suam ip- 
srum permiciem. pecoare, qui praclorum aliquid ad 
CGtholieam de Trinitate fidem spectans vel discere 
acgligant, vel docere. Aptissime sane hzc in cate- 
diuam Alezandrinum convenire, ostendi jam in 
Νους ad eum locum. Cura enim Alexandrim, non 
wroin reliqua ΑΕΡΙΟ, synaxes alternis diebus 
"eia haberentur, vix dubitandum videtur, quin 
Didymus quoque alternis diebus suas συνουσίας, id 
Όὶ 6006 congreasus, aut conventus babuerit. Quod 
YCr0 i$lo$ coetus συγουσίας potius vocet. auctor no 


cedat. 
Cap. X. Filios genuit et auctor noster et. Didymus. 
Nibil itaque crebrius iu precationibus huic operi 
inseriis ni&morat auctor noster, quam fíllios suos, 
vut jam dixi. [XX] Eurum meminit pagg. 203, 205, 
505, 507, 308, ac demum $19. Quart ergo posset 
primo, utrum auctor noster, aut. Didymus mona- 
chus fuerit : deinde utrum de filiis spiritalibus, an 
de carnalibus ea loca intelligenda sint. Verum prima 
questio et 4 proposito meo aliena est, neque ad 
solvendam alteram omniuo necessaria, Fieri euim 
potest, ut liberis operam prius dederit Didymus, ac 
deinde, uxore aut defuncta, aut consentiente, aut 
etiam, ut Theonas fecit a Cassiauo meinoratus col- 


455 


DE DIDYMO 


156 


latione xxt, cap. 1, eadem invita, in monasterium A — Secundo, in citatis locis auctor noster non solum 


se receperit. Sive ergo monachus fuerit Didymus, 
ut eum appellat Victor Tununensis, sive non fuerit, 
solvenda adhue restat altera ex propositis quzstio- 
nibus. Verum haud scio an ea nobis supersint mo- 
numenta, quibus ita dilui possit, ut lectori omnino 
satisfaciamus, qui probabilibus conjecturis conten- 
tus esse nolit. Duo tamen hzc statuere posse mihíf 
videor : primum sive loca, qua indicavi, de spiri- 
talibus filiis accipiantur, sive de carnalibus, optime 
Didymo ea convenire . secundum, verisimilius esse 
auctorem nostrum de carnalibus filiis loqui. 

Ut autem a primo exordiar, si ea loca de spirita- 
libus filiis per catechesim, ut Cyrillus Jerosolymita- 
nus' loquitur, geuitis intelligautur, quam bene ea 
Didymo congruant, nemo non. videt ; fuit enim is 
Alexandrinz Ecclesiz catechista, ut vero ait Cle- 
mens initio primi Stromatis, Πατέρας τοὺς χατηχή- 
σαντἀς φαμεν. Sin autem de filiis carnalibus theo- 
logi nostri verba interpretemur, cuinam, quseso, ex 
omnibus quarti s:eculi Patribus Alexandrinis apsius 
convenire possunt, quam Didymo ? qui, cum czecus 
foret, nullis ordinibus sacris initiatus esse poterat ? 
Εισὶ enim wuonnulli tunc presbyteri, et episcopi 
uxore non destituti fuisse perhibeantur, ut Syue- 
sius Ptolemaidis, ut S. Hilarius Pictaviensium, wt 
S. Pacianus Barcinonensium episcopi, nulli tamen 
ex hisce tribui potest hoc opus ; nec ullum przter- 
ea ex omni antiquitatre Patrem novi, aut presbyte- 


rum, aut episcopum, qui de liliis suis carnalibus C 


lam sz»pe mentionem fecerit, ac eos veluti oatenta- 
rit, ut auctor noster facit : dedecere scilicet existi- 
inabant, ut opinor, ita se gerere eum, qui sacris 
ordinibus initiatus sit. Huc accedit quod non modo 
filios suos commemorat auctor noster, verum etiam 
pepotes, seu filiorum suorum filios. At id quoque 
adamussim quadrat in Didymum, quod et dintis- 
sime vixerit, et hos libros post tertium ac septua- 
gesimum circiter vite annum diclasse videatur, si 
eos revera dictavit, υἱ puto. 

Quod vero ea qux numeravi, auctoris nostri loca 
de carnalibus multo verisimilius, quam de spirita- 
libus,Gliis accipiantur, multis conjecturis confirmari 
potest, qua non omnes tamen ejusdem sunt robo- 


nihil omnino habet, quod indicet eum loqui de fi- 
liis spiritalibus, sed ita e contrario loqcitur, ut, 
meo quidem judicio, carnales potius filios designet. 
Etsi enim filii spiritales, aut discipuli sepius vo- 
centur a Patribus παιδία, υἱοί, aut τέχνα, nempe f- 
lii; haud scio tamen an eorum ullus de discipulis 
suis loquens hae locutione usus unquam fuerit : c: 
ἐξ ἐμοῦ, id est, ii, qui (sunt) ez me, nempe, qui orti 
sunt ex me. Àt auctor noster sspius eam usurpat, 
ut videre licet in locis superius allegatis. 

Tertio, non filiorum duntaxat is meminit, in- 
quiens eos esse ez ipso (nempe natos ex ipso) ac 
sibi a Domino datos, sed istorum quoque filios me- 
morat, eosque vocat alicubi quidem τοὺς ἀπ᾿ αὐτῶν 
ὄντας, id est, qui ab ipsis sunl, nempe, qui ab eis 
geniti sunt ; alibi vero παιδία τῶν παιδίων, id est, 
filios filiorum. Quin preterea pro nepotibus orat 
nondum natis, sed in posterum orituris, |X X1] dum 
ail, τοὺς ἁπ᾿ αὐτῶν ἐσομένους. Deo in summa com- 
mendat non tantum se, ac filios suos, sed et matos 
natorum εἰ qui nascentur ab illis, AL si h»c omnia 
de filiis, ac nepotibus spiritalibus, sive de discipu- 
lis, οἱ de diseipulorum discipulis, ac demum de 
iis, quos discipulorum discipuli edoeturi erant, in- 
telligerentur, nimis continuata esset, meo judicio, 
sine ulla necessitate, allegoria. Ac sane quis alius 
scriptor unquam discipulorum suorum discipulos, fi- 
lios filiorum suorum nuncupavit, fis presertim in lo- 
cis, ubi oratio simplex sit, nec translationibus referta? 

Quarto, memorat theologus noster cum eos, quos 
vocat τοὺς ἐξ ἐμοῦ, tum eos, quos appellat. τοὺς 
σὺν ἡμῖν, et τοὺς σὺν ἐμοί, nempe memorat cum 
filios suos, tum eos, quos una cum se ipso esse ait. 
Videntur autem hzc satis commode explicari, si 
dixerimus, aut priore formula carnales Didymi fi- 
lios, secunda vero illos, qui sna cum ipso ad catee 
cheses conveniebant, designari; aut primos eos- 
dem esse cum secundis, quod scilicet Didymi filii 
una eum Didymo ipso vitam degerent. 

Quinto, auctor noster pag. 319 ait : Simul cum 
filiis, quos dedit mihi (Deus), et filiorum filiis, 
propler quos etiam — virentes laboramus. Pagina 
vero 907 illud a saneta Trinitate petit, ut possint 


ris. Afferam prius leviores, tum veniam ad gravio- D universi iis qui indigent, largiri pro viribus, inci- 


res 

Nimirum primo in commentariis in Psalmos ad 
versic. 157 psalmi cxvurt, pag. 508 catenae Corde- 
rianze perinde loqui videtur Didymus, quasi uxor 
ipsi fuerit, ac liberi : ita enim ait: Αάνεγεατία po- 
testates per domesticos, per uxorem litigiosam, et 
garrulam, et iracundam nos. tentant, ul. peccemus... 
Τὰ γὰρ χρυπτὰ Κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν; τὰ δὲ φανερὰ 
ἡμῖν χαὶ τοῖς τέχνοις ἡμῶν. Similique modo in li- 
bro adversus Manichaos, pag. 215. Videmus, inquit, 
hec semper in nobis ipsis accidere: que enim filios 
docemus, cum volumus eos. secundum disciplinam 
instituere, ut disciplina utantur, non sic tamen utun- 
tur, ut instiluti a nobis sint, 


pientes a propinquis, et. consanguineis, atque do- 
mesticis. Hzc autem et aptissime ei tribuuntur 
omnia, cui filii carnales sint, nec possunt cuncta 
de discipulis probabiliter intelligi : si eniin de his 
primo in loco loqueretur, filios duntaxat commemo- 
rTasset, non vero filiorum etiam filios : nam yropter 
filios quidem dicere poterat, se viventem laborare, 
non vero propter illos qui non erant ejus discipu- 
li, sed discipulorum suorum discipuli, pro quibus 
proinde non Dilymus ipse laborabat, sed ipsi di- 
scipuli, 

Sexto, quemadmodum ex Isidori Pelusiote epi- 
stolis unam, quz Evagrio inscripta est, celebri Eva- 
grio Didymi discipulo scriptam vult Tillemontius 


131 


COMMENTARIUS. — LIB. 1. 


mo X, in Evagrio; et epistelam 125 libri 1 Gre- A non ignorarent; quod JEgyptius.exstiterit; quod 


porio Nysseno missam idem asrbitrater tom. XV, 
wii agit de S. Isidoro Pelusiota ; 3c demum epistola 
109 libri 1, Marathonio monacho inscripta ,ad eum 
Marithonium data videiur qui episcopus Nicome- 
diexus creatus fuit : iia cum tres etiam sint ejusdem 
S. Isidori epistolae, ut monui pag. 477, quarum due 
inseribuutur Didymo, nempe 330 et -934 libri pri- 
mi, tertia autem  Didymo scholastico, nempe 206 
libri sexti, videntur hxe quoque Didymo nostro scri- 
pz. Nam quod attinet ad binas priores, in ntraque 
de quibusdam — Davidis verbis agit S. Isidorus, Ín 
secunda vero. Didymum, ad quem scribit, ex ee 
hudat,quod, cum et ingenii acumine polleat, et 
Seripurarum sensum sagaciter perscrutetur, nihil est 


doctrine suc copiam aliis fecerit; quod noctu et 
interdiu docuerit; quod filium habuerit non pecu- 
niosum. Itaque iandia de Didymo nostro sermonem 
a Libanio baberi credere licet, quamdiu aut alius 
Didymus deprehensus sit, qui Libanii xtate Alexan- 
drie floruerit, ac Didymo nostro notior, vel saltem 
sque notus fuerit, aut ratio aliqua afferatur, ob 
quam de Didymo nostro Libanius nequeat intelligi. ' 
At inquies, Didymum illum Libanius vocat magi- 
strum, ac prscepiorem suum : id autem Didymo 
nostro vix ac ne vix quidem congruit : nec enim 
Libanius Alexandriam profectus unquam esse vide- 
tur, nec Didymum nostrum utpote cx»cum Antio- 
cbíam, aut Athenas, aut Nicomediam, aut Coustan- 


quod eum latere possit : nam cum omnia, inquit, in B tinopolim, aut Nic perrexisse verisimile est : 


jetenili. etate preclare collegeris, requietem in sene-- 
cute habes. Haec. vero omnia Didymo nostro miri- 
fie conveniunt. Quidni ergo suspicemur tertiam 
quoque eidem Didytao scriptam esse? Non ausim id 
equidem asseverare. Scholastici tamen titulus, de 
quo legendum | Cangii Glossarium, recte ei tribui 
fotuit, qui et scholz Alexandrinz praerat, et pluri- 
bus seientiis eruditus erat. Quod si ad ipsum epi- 
stola isihzc missa est, fuerunt ei sine dubio liberi, 
lique plures, ut allata etiam theologi nostri verba 
indicant, Sie enim | incipit epistola : Filium tum 
morem α matu minimo dissidere, teque ejus rei 
ferunt conscium, fingere tamen. quasi. nescias. Qux 
mirum in modum conveniunt auctori nostro : eum 
enim quietis amantissimum fuisse, ac inansuetum, 
aique ab ejusmodi contentionibus alienum, plurima 
buius de Trinitate operis loca manifestant. 

Demum, Libanius in epistola 5291 Sebasiiano Ma- 
nichzo, Egypti duci, Rhetorium commendat, quem 
εἰ discipalom suum dicit, et hominem non pecunio- 
$um, εἰ in oratoribus ac poetis versatum, Didymi 
autem fllium : Duo, inquit, in primis me ipsi (Rhe- 
torio) benevolum. reddunt. Cum enim meus sit. disci- 
pulus, filius preterea est διδασκάλου, id est doctoris, 
seu magistri, Didymum sane tu non ignoras, nisi et 
magnam civitatem ignores, in qua doctrine suc co- 
piam aliis ipse fecit, noctu el interdiu fluens. Et in 
epistola 520,  Rhetorius ise nobiscum versatus est; 
*9o vtro patris ejus. disciplina usus. sum; et mihi 
Vridem per illum. poetas, illi vero per me rhetoras 
[AXI] nosse contigit... Ille nunc in Egyptum venit 
fadum pateruum non amplum occupaturus : patrem 
im ibi kabet, Hactenus. Libanius. Utrum vero is 
* Dilymo nostro sermonem habeat, penes lecto- 
Tn judicium sit, Ei sane, de quo Libanius, omnia 
ευη Didymo nostro conveniunt adamussim : in Di- 
iymum enim nostram perbelle quadrat, quod voce- 
ur ἠδάσχαλος, id est doctor; quod (ilium in orato- 
TU" à& poetarum lectione versari, atque. erudiri 
verit: quod fuerit in poetis et ipse summopere 
"'MlU$; quod Sebastiano notus non esse nequi- 

"rl; quod ab ijs omnibus cognitus fuerit, qui 

T2502m Z'gypti civitatem, videlicet Alexandriam, 


quibus in urbibus moratuimn esse constat Libanium. 
Huc autem accedit, quod Didymi nostri :xqualis fo- 
ret Libanius : hie enim anno Christi 514 natus 
est, Didymus autem anno circiter 210 ortus fuit. 
Sed ejusmodi hsc non sunt, ut inanem reddant 
conjeeturam meam. Libanius enim utpote paulo 
juuior, Didymi nostri discipulus esse potuit, atque 
Alexandriz forsitan aliquando fuit, eum in ora 
tione in eos qui molestum ipsum appellabant, segm. 
1 sic loquatur: In /£gypto quampluribus, apud Athe- 
nas tribus metum | injeci, a. curia utrobique advoca- 
tus. Quin imo si magne civitatis nomine Aletan- 
driam superius designavit Libanius, ut videtur, vix 
in dubium revocari potest, quin eadem in urbe 
poetis in Didymi gymnasio operam dederit adole- 
sceus. Sed jam ad theologum nostrum redeamus, 
et quo szxculo scripserit, investigemus. 
Cap. Xl. Auctor noster seculo ιν floruit ut 
Didymus. 

Hos de Trinitate libros post annum. Domini 379 
scriptos fuisse aperte patel ex pag. 406 : ibi enim 
Basilium Magnum citat auctor ut jam defunctum. 
Sed tempus ipsum, quo hzc dictata sint, nusquam 

.in hoc opere aperte designatur. Tam multe tamen 
sunt conjecture, quse illum quarto seculo vixisse 
denotant, ut dubitandum non videatur, quin quarto 
szculo reipsa scripserit ut Didymus; nam primo, 
eisi de Filio ex professo agat, nusquam tainen aut 


p Nestorianam, aut Eutychianam hieresim memerat, 


cum plerarumque ex antiquioribus haeresibus men- - 
tionem (faciat. Secundo, Arianis exprobrat, psg. 
227, quod Marsthonium Nicomediensium episco- 
pum creandum curarint : id autem cum quarto sz- 
culo contigerit, seriptorem indicat quarli seculi; 
Marathonii enim nomen haud multos post ejus sta - 
tem annos vix cuiquam notum fuisse videtur. Ter- 
tio, Origenianis quibusdam locutionibus utitur , 
quas post Didymi obitum szculo quinto circiter 
ineunte suspectas evasisse eonstal : iis autem usus 
non esset aucior nosler, si tum scripsisset, cum ab 
Hieronymo jam exagitat fuerant, atque a Theo- 
philo Alexandrino condemnaie; quod contigit ipso 
quinti seculi initio. Quarto, de Macedonianis ubi- 


459 DE DIDYMO | 16 
qwe sic loquitur, ut eoram bizresim non ut veiu- Α tuatum esse conjicere licet, cum et aliis in loci 


st3m, $6d uL recentem confutare videatur, 2c pri- 
mos ejus defensores impugnare. Demum sive do- 
gmata spectentur, que is inculcat, sive peculiares, 
quibus adhzsit, opiniones, sive disciplina ecclesia- 
stica, quam alicubi attingit, cujusmodi est discipli- 
na 3»rcani, orantium conversio ad orientem, orato- 
riorum usus atque constructio, ecclesiarum orna- 
' ius ex auro, argento, ebore ab Hieronynio etiam in 
epist. 150, segm. 14, memoratus, coutinua bapti- 
smi administratio, creberrima Eucharistize sumplio, 
etalia his affinis, nibil in hoc opere invenietur, 
quod auctori [XXIII] quarti szculi non congruat. 
Qus cum ita sint, eadem ipsum ztate qua Didy- 
mum floruisse non dubito, 


Didymum ipsum imitatus esse videatur, ut superiu 
suspicari me dixi. Et de hac quidem re satis - a 
aliam itaque rationem transeamus. 


Cap, XIII. In poetis rersatus erat auctor noster a 
Didymus. 


Cum plurimi ex Grecis Patribus Didymo vetustio 
ribus aut supparibus, profanos scriptores, ac prae- 
sertim poetas citent, ut ex eorum operibus apparet 
mirum non est, si auctores externos, id est profano: 
theologus quoque noster haud raro allegat. Ελλυς 
potius mirum videri debet, potuisse hinc nesci 
quem colligere, opus hocce Didyimi zlate mulic 
recenlius esse : cuj cum satis jam occurrerim in 


Ca. ΧΙΙ. Auctor noster Deum vocat ἀμεγέθη ut Dj. D nolis, mihi nunc vicissim videor ex hoc ipso con- 


dymus. 

Sed aliud hic argumentum addere placet, quod 
non parvi ponderis esse existimo. lllüd autem ex eo 
duco, quod auctor noster Deum saepius in hoc opere 
dicat esse ἀμεγέθη * quam vocem cum in epistola 
ad clarissimum przsulem Joannem Archintum Bo- 
nonie tunc prolegatum commeniorassem , ac ver- 
Hissem, quantitate carentem , Gallicus quidam δοτ]- 
ptor ea de hoc vocabulo pronuntiavit, que mihi 
probari nequeunt. Verum ei satis superque ἃ me 
jam responsum est pag. 29, not. 2, et pag. 112, 
not, 1. Nunc itaque nihil aliud superest, nisi ut 
argumentum meum paucis exponam. Nimirum 
constat primo, Deo magnitudinem a Patribus tribui, 


ut citatis locis diximus : neque vero eam duntaxat C 


magnitudinem , que Grace µεγαλωσύνη dicitnr, aut 
µαγαλειότης, sed etiam μέγεθος, lta. Chrysostomus 
tom. l'editionis Montfaucouian», pag. 457, ait : ToO 
μεγέθους xai τῆς ἰσχύος τοῦ πεποιηχότος aütá- 
et Basilins Deum vocat ἀόριστον μέγεθος apud Fa- 
bricium in Bibl. Grec. vol. Vili, pag. 400; a Josepho 
autem lib, n contra Apionem, segni. 22, Deus ipse 
appellatur τὴν μορφὴν xal μέγεθος [ἡμῖν ἀφανέτ- 
«aoc, Sive, ut alii legunt, ἄφατος. Constat seenuido, 
jn sacra Scriptura, Dei quidem µεγαλωσύνην, aut 
µεγαλειότητα memorari, nusquam tamen, ni fallor, 
Dei μέγεθος aut µέγαθος nominari. Tertio, nullum 
hactenus inveni Didymo vetustiorem Patrem, a quo 
Deus dictus sit &ucyéOnc. Constat denique Deuui a 
Didymo Alexandrino in commentariis in Psalmos 
dictum esse ἀμεγέθη, ut monui not. 4, pag. 112. Id 
aulem ex eo fortasse factum est, quod is, utpote 
diligentissimus Scripturarum interpres, scrutator, 
atque indagator, observarit, μέγεθος nusquam Deo 
tribui. in Seripturis. His praiuissis cum et auctor 
noster Deum sapius in hoc opere dieat esse ἀμε- 
Τέθη, non immerito mibi videor hinc quoque colli- 
gere posse, ipsum unum, eumdemque esse eum 
Didymo Alexaudrino. Fateor aliuu quoque Alexau- 
drinum scriptorem, nempe S. Cyrillum, eodem 
modo de Deo locutum postea esse, ut monui not. 2, 
Pag. 399, cum Deum et ipse aperte dixerit ἀμεγέθη, 
$ed hujugmodi locutionem ex Didymo Cyrillum mu- 


trariam conjecturam ducere posse, ut operis aucto- 
rem Didymum esse inagis magisque confirme. 
Didymum enim in poetarum maxime, ac rhetorurm 
quoque operibus versatum fuisse tesiantur Sozo- 
menus, Theodoretus, ac Nicephorus in Testimoniis, 
que in Appendice attuli. ]pse vero Didymus in 
commentariis im Acta apostolorum ad caput vii, 
tomo 1V Anecdot. Wolfii, pag. 25, docet, doctrinam 
exiernam non omxino contemnendam es3e ; in. laude 
enim ponitur, quod Moses omni sapientia 4; gyptio- 
rum fuerit insiructus, sicul εἰ de Daniele, ei sociis 
ejus Judaeis predicatur, quod omnes in Chaldeorun: 
philosophia , affinibusque scientiis superarint. Quin 
catecbistas omnes Alexandrinos Didy mi precessores 
Panignum, UClementemn, Origenem, Dionysium, 
Ammonium, aliosque exierng quoque sapientiz 
operam impendisse constat : inter quos Clemeus 
atque Origenes quantum non modo in sacra, verum 
etiam in profana eruditione excelluerint, nemo 
[XXIV] ignorat. Nam Clementis quidem opera 
profanorum poetarum ac philosopborum allegatio- 
nibus ubique referta sunt. Alter vero non modo in 
libris contra Celsum pro Christiana religione scri- 
pus Euripidem , Homerum, aliosque citat, ut patet 
ex iom. | pag. 2349, 293, οἱ 750, editionis Pari- 
siensis anui 1735; verum eliam discipulum suum 
S. Gregorium Thaumatorgumphortatur pag. 5 ejusdem 
tomi, ut geometrie, atque astronomia operam na- 
vet, quod hujusmodi scientie Christiano homini a 
intelligendas, explicandasque sacras Scripturas con- 
ferre queant. Quss cum ita sint, rationem hanc 
paucis ita concludimus. Theologus noster Pindarum, 
Homerum , Sophoclem , Orpheum, Diagoram, Pla- 
tonem Comicum, Sibyllina carmina, aliorumque 
poetarum , quorum nomina reticet , versus szpius 
citat; Platonem quoque allegat, Aristotelem, Por- 
pbyrium, ac Mercurium Trismegistum, cujus no- 
mine inscripti libri ut genuini tunc habebantur. 
Atqui hoc ei maxime convenit, quem in poetis, 
aliisque scriptoribus eibnicis versatum — fuisse 
constat, cujusmodi fuit Didymus. Ergo tantum 
s best, ut hoc opinioni nostrae quidquam officiat, ut 
potius liec ratio non scorsua quidem sumpta, sed 


COMMENTARIUS. — LIB. I. 


102 


siis conjecturis, ac rationibus juncta sententiam A non raro utrumque, dum Scripture loca allegat: 


nestram probabiliorem reddat. 
(ar. XIV. Origenianas locutiones habet theologus 
noster ui Didymus. 

Aperiissimum Origenis propugnalorem vocat Didy- - 
mom Hieronymus. Quo autem sensu id accipien- 
dum sii, (4990 sint, aut quales Origenis opiniones, 
quibus adhzserit Didymus, non inquirain. modo. 
lllud mihi in praesens sufficit, ut quemadmodum in 
Dijymo, ita et in theologo nostro mult» occurrant 
et iis locutionibus, quas in Rufino Aquileieusi, in 
jene episcopo Hierosolymitano, aliisque ut Ori- 
penianas insectatus est Hieronymus ipse, Theophi- 
lss Alexandrinus, et alii Patres. At hujusmodi 
reipsa sunt. primo quz de imagine Dei ab homine 
per peccatum amissa docet auctor noster pag. 255 ; 
deinde quas sapius scribit de apatheia, id est, 
impertarbatione, aut immunitate a perturbationibus 
suimi, quas vulgo passiones dicunt; ac demum 
quod pagg. 92 et 151 affirmat, cum in illa quidem 
ail : Quicunque initium dicere voluerint, finem etiam 
confitentur : in bac vero : Nam revera quidquid ini- - 
inm accepit, habebit etiam finem. 

Fateor tres hasce theologi nostri, aliasque hujus- 
modi locutiones recto sensu accipi posse, ac reipsa 
. ab aliis Patribus esse adbibitas. At ne in Didymi 
quidem operibus quz exstant, ulla fortasse est 
Ürigeniana locutio , quam catholice explicare ne- 
queamus : quas vero in theologo nostro reperimus 
Ürigenismum redolentes , plerasque ut Origeniana 
labe infectas ab Hieronymo, aliisve babitas fuisse 
ostendi in notis, ut proiude nihil nunc restet aliud, 
nisi uL de sententia, quam pag. 32 εἰ 151 exstare 
óixi, aliquid addam ; nihil enim de ipsa iu notis 
dietam fuit. In Origenistis igitur banc quoque re- 
yrehensam fuisse didicl e S. Anastasio Sinaita, qui 
ia Hodege apud Gretserum tom. XIV, pag. 149, 
hee scripsit : « Ait sanctus Basilius sermone in 
llexaemeron : Omne illud quod principium | habet, 
habere itidem finem. . . . Quod dictum crehro nobis 
objiciunt vanissimi Origenist:e, ut inde praexsisten- 
δι animarum in celis ante corpora extundant. » 
lla Anastasius. Ego vero cum verba, qu:e is Basilio 
tribuit, in Basilii homiliis in Hexaemeron non inve- 
πε, utrum ea Dasilii sint, ignoro. Sed eadem in D 
'beslogo nostro exstare certum est. 

Quod vero hactenus dixi de Origenianis locutio- 
nibus, id ipsum de iis dicium volo, qua post Di- 
dymi obitum Pelagiane aut Semipelagians vocari 
c*perunt, qnzeque a theologo nostro item ut a Di- 
0ymo usurpaue sunt : cujusmodi est illa, qua auctor 
noter ait pag. 270, fidem a nmobis incipere. Nam 
ilz quoque inter Origenianas recenseri possunt, 
Q"ppe quas auctor noster ex Origene ,desumpsit, 
9! nonui uot, 4, pag. 270. 

[XIV] Cap, XV. lidem in theologo nostro, atque in 
Didgmo occurrunt memorie lapsus. 

Ne illad quidem parvi facieudum est, quod cuin 

Kriplore nostro, tum in Didymo animadverti, 


B enim : 


memorie vitio lapsum esse. Et quod attinet qui- 
dem ad theologum nostrum, singula hujusmodi 
errata diiigenter ipse in paginarum margine adno- 
tavi ; multa etiam in rerum 1niice ad vocem Me- 
morie indicata sunt. | 
Quod autem spectat. ad Didymum, etsi pleraque, 
aut omnia, qux exstant, illius opera tribus hisce 
de Trinitate libris breviora sint, hujusmodi tamen 
lapsus in iis quoque deprehendi. lta, verbi graua, 
in libro adv. Manicheos pag. 207, postquam auu- 
lit ex Paulo hxc verba, Ut sit sancla, et cxtera, 
qus exstant in Ep. | ad Corinthios, statim | sub- 
jungit : {πιο etiam ἰπ Epistola ad Corinthios, etc. 
Quin continuo post lixc verba rursus labitur ; ait 
Et paulo post eosdem (Corinthios) alloqui- 
ur, etc, ; verba enim, qux, is allegat, non paulo 


post, sed paulo ante, imo proxime superius exstant 


apud Paulum. Simili modo in commentariis ir 
Ácia apostolorum, quorum commentariorum pauca 
fragmenta Wolfius edidit, Petrus pro Paulo nomi- 
natur pag. 25 tom. 1V Anecdotorum ejusdeim 
Wolfii. In libro etiam De Sp. sancto plura ex hujus- 
modí erratis inveni, ac de iis lectorem monui 
pag. 9, not. 9, et pag. 62, not. 2. Demum in Επαγε 
rationibus in Epistolas catholicas plurima quidem 
Scripturz testimonia profert, sed vix duobus, tri- 
busye in locis libros nominat, ex quibus ea de- 
sumpia sunt, quasi verealur ne in hujusniodi er- 
rata incidat ; verum emnes memoriz lapsus vitare 
nou potuit; exponens enim quartum caput epi- 
siol» | Petri, allegat octavum versiculum capi- 
tis v Epistole ad Romanos, tum hac addit : « Et 
mox ait : Pro impiis. » Quasi hzc verba, pro impiis, 
post octavum versiculum sequantur, cum exstent 
versiculo sexto ejusdem capitis, — — 

Sed et aliam adjicere placet animadversionem, 
quae pluris adhuc facienda est; aliqua enim ex 
hisce erratis non modo similia, sed eadem plane 
ia utroque auciore esse coinperi. lta, exempli 
gratia, Pauli verba, Ut sit sancta corpore, ei spiritu, 
theologus quidem noster, pag. 160, reperiri ait iu 
Epistola ad llebreus, cuim exstent in prima ad 
Corinthios. Didymus vero in libro adversus Mani- 
chaos eadem verba sic affert, ut ea non iu prima 
ad Corinthios exstare. aflirmet, sed alio in loco, ut 
monui pag. 160, not. 10. Simile quid pag. 588, 
not. 9, et alibi observatum est. 


Cap. X Vl. Memoria tamen.pollebat singulari theologus 
uoster ut Didymus. 


Sed cuim opere in longo fas sit obrepere somnum, 
ut Flaccus ait, mirum nemini videri debet, quod au- 
ctorem nostrum, dum innumerabilia citat Scripturse 
loca, memoria interdum fefellerit : illud potius 
omnes mirabuntur, tanta eum memoria pollere, ut 
tam multa presto aemper habeat Bibliorum te- 
stiionia. At id ipsum Didymo Alexandrino appri- 
me congruit, quod illum memoria summopere 
valuisse cum oinnes uno ore testentur veteres, tuut 


165 


DE DIDYMO 


1:54 


ejus opera confirment, maxime vero liber De Spi- A ejus in vobis ; Latina vero Biblia, propter inhabitase- 


ritu sancto, Enarrationes in Epistolas catholicas, et 
qua supersunt fragmenta commentariorum ipsius in 
sacra Biblia : hujusmodi enim libros a exco di- 
ctari potuisse vix in animum induceremus, nisi ex 
indubitatis constareL monumentis eum non h:ec 
modo, verum alia longe plura, imo, ut llierony- 
mus loquitur, innumerabilia opera dictasse. Novi 
equidem primis Ecclesie s»culis plurimos fuisse 
Christianos, qui divina volumina nocturua diurna- 
que manu versanles memoriter ea ediscebant. 
Quin plures etiam exstitisse non inflciabor, qui iu- 
tegra Biblia fideliter sine scripto recitare possent, 
ut vult auctor Antiquitatum Critices tom. 1l, ac Joan- 
nes Lyronus monachus S. Mauri tom. lll Rerum 
singularium ad litteras, historiamque spectantium, a 
viro clariss. Casto Innocente Ansaldio allegatus. 
At theologus noster non (antum sacros libros 
maxima saltem ex parte memoria tenuisse videtur, 
verum etiam omnia Scriptura loca, quie usui esse 
possent, quotiescunque usui [XX Vl] futura erant, pre 
oculis habuit. Aliud autem est Psalmos, verbi 
causa, aut integra Biblia ita memoria retinere, ut 
hzc in ecclesia vel dormitaus memoriter recitare 
valeas ; aliud vero ex innumerabilibus praterea 
Scripturarum testimoniis ea semper in promptu 
habere atque afferre, que ad rem faciant. MHlug ex- 
cellentis memoria est ; hoc vero, ut equidem arbi- 
tror, excellentissimz : ac illud quidein Didymum 
facere potuisse satis probabile est ; loc vero theo- 
logum nostrum, seu Didymuin ipsum fecisse certum 
ac manifestum est, 

Cap. XVII. £edem in theologo nostro , atque in Di- 
dymo quorumdam Scripture textuum lectiones. 
Magnam fuisse Didymi state In Grzcis Biblio- 

rum exemplaribus aut lectionum, aut translationum 

varietatem, nemo nescius est, ut superius dicebam 
cap. Vlll. Videamus ergo, utrum theologus noster, 
ac Didymus easdem Biblicorum textuum lectiones 
secuti sint ; si euim easdem apud utrumque de- 
prehenderimus, erit hoc quoque non leve indicium; 
quod opinioni nostra suffragetur. Verum non omnes 
parvi etiam momenti varietates attendendz sunt ; 
sape enim contingit ut. unum eumdemque Scri- 


tem, eic. ; tlieologus autem noster nou solum legit, 
per inhabitantem, sed et alteram lectionem ut Ma— 
cedonianam improbat : at Didymus etiam in libr. 
De Spiritu sancto legit, per inhabilantem, ut dix i 
pag. 180, not. 5. Tertio, auclor noster pag. 247, 
h:reticos redarguit, quod in Bibliorum exempla — 
ribus ex quodam Amos prophetz Joco vocem ego. 
abstulerint ; Didymus vero eumdem  propbeize 
texium afferens in libro De Spiritu sancto num. 
44 et 59, cavet ne omittat dictionem ego. Quarto, 
cum apud Joannem cap. 1, vers. 18, omnes editio - 

nes tau Graece, quam Latine, imo et Alexan - 

drinus codex habeat, Unigenitus Filius, qui est im 

sinu Patris ipse enarravit ; theologus tamen noster 


B pag. 76, et alibi pro Unigenitus Filius legit Uni- 


genitus Deus : Didymum vero legisse Unigenitus 
Deus, quamvia certo probare nequcam, quod nul- 
lus nuuc succurrat locus, in quo textum hunc 
afferat, hoc tamen modo ei eum legisse cpinor, cuna 
ejus quoque przecessor Origenes catechista Alexan- 
drinus eadem ratione legerit, nt dixi pag. 76, 
not. 5. Denique, lectorem rogo, ut ea videat quz 
pag. quidem 246, not. 4, scripsi de Pauli verbis , 
Spiritui Dei servientes ; alibi vero de aliis textibus : 
ego enim eum verear ne longior sim, alia hujusmodi 
exenipla hic afferre supersedeo. 

Ac illud potius addo, ab auctore quidem nostro 
Scripturz loca sic szepe afferri, ut sententie magis 
adhereat, quam verbis ; at eadem se ratione 
gessisse Didymum is comperiet qui Biblicos textus 
ab eo allegatos cum Grzcis Bibliis contulerit. 
Attamen cum hoc ipsum non raro ab aliis etiam 
factum esse videamus, non potest pro nota qua- 
dom haberi, qua Didymus a reliquis Patribus secer- 
natur 
Ca». XVIIL Easdem uterque affert certorum Scripture 

(επί interpretationes. 

Alexandrinos catechistas allegoriis, dum Scri- 
pturas iuterpretabantur, delectatos esse nmoruut 
theologi. De Dilymo autem nostro equidem ea prz 
oculis habens, qua in ipsius operibus, aut frag- 
menlis observare me memini, tria hac statuere 
posse mihi videor. l. Eum ubi haereticos refellit, 


pturz locum; nunc uno modo legant, nunc alio, vel p non allegorias sectari consuevisse. sed ex litterali 


quod memoriter citent, vel quod minimas, minimi- 
que pretii discrepantias nmegligant, vel demum 
quod modo unam lectionem sequi malint, modo 
aliam. Attamen quadam tunc. erant in Bibliorum 
codicibus varietates, quas peculiari animadversione 
dignas censeo. lta, exempli gratia, Primo in 
Epist. ll ad Thess., cap. 11, vers. 15, Graca quidem 
editio habet, áx' ἀρχῆς, id est ab initio; Didymus 
vero in libro De Spiritu sancto legit ἀπαρχήν, id est 
primitias ; a auctor quoque noster legit primitias, 
ut dixi pag. 125, not. 4. Secundo, in Epist. ad 
Romanos eap. vin, vers. 11, codex Alexondrinus, 
et Graeca editio habent: per inhabitantem Spiritum 


* | Cor. x, 1f. 


Scriptura sensu argumenta petere ad eos [XX Vii 
confutandos. II, Dum Veteris Testamenti libros, aut 
textus explicabat, allegoriis indulsisse : propterea, 
ut opinor, quod οπιπία in figura contingebaut 
llebreis *. ΕΠ]. In Novi Testamenti verbis raro eum 
allegorias expiscatum esse, sed litterali seusui 
plerumque, aut fere semper adhasisse. 

At tria hzc ipsa iu theologo etiam nostro obser- 
vovi. Sieut enin. Didymus in libro De Sp. sancto 
Macedonianos validissimis confutat argumentis e 
litterali Scripturae sensu deduetis, ita et noster 
scriptor Arianos, Eunomianos, Macedonianos sic 
refellit, ut fere omnia argumenta e Scripturis lit- 


COMMENTARIUS. .— LIB. 1. 


166 


teraliter explicatis derivet. Ac quemadmodum Di- A qui venturus es !!? quam habet pag. 21, baud scio | 


dymus quinque £Explanalionum libros in Zachariam 
ita dictavit, Hieronymo teste, ut tota eorum ἐξ- 
$1131; ellegorica [uer , εἰ historie vix pauca tetige- 
rtxt, ita theologus tioster lib. 11, cap. 14, plures si- 
mul Zacnarize ipsius textus allegans in quadam di- 
gressione, allegorice omnes interpretatur, ac ea 
fortasse in compendium redigit, qux in illis expla- 
actionibus fusius disseruerat : alibi vero sepius alia 
Veteris Testamenti loca allegorice exponit. Demum, 
wt in Didymo, ita et in auctore nostro perpauca, 
si fallor, occurrunt Novi Testamenti loca allegorice 
explanata. 

Yerum, quod magis nolandum est, multe in bis 
De Trinitate libris occurrunt textuum Scripture in- 
lerpretationes, quas si cum iis comparemus quz in 
Dilymo leguntur, easdem esse invenimus, ut pluri- 
mis in nolis monui. Nam 1, Joelis verba, exempli 
gratia, Effundam de Spiritu meo super omnem car- 
wm, eodem modo explicat Didymus lib. De Sp. S. 
anum. 11, ac theologus noster pag. 117. I[.. P:altis 
verba, Signatum est super nos lumen vultus tui, Do- 
mine *, auctor noster de Spiritu sancto exponit pag. 
218, eademque ratione illa accepit Didymus pluri- 
bes in locis, ut dixi ibidem not. 6. IlI. Ubi Scripto- 
τε Veleris Testament érachium Dei , aut dexteram 
Dei nominant, Didymus Filium Dei interpretatur, 
w dizi not. 6 pag. 43; idem vero facit theol. noster 
in eadem pagina. IV. Christi verba, Nom veni pa- 
cm mittere, sed. gladium *, sic intelligit. auctor 
|oster pag. 147, υἱ nomen gladii significet sapien- 
Umm, qua Spiritus sanctus obdurata corda incidit. 
Simili modo Didymus in Enarrationibus ad caput 1v 
Epistole Jacobi : Veniens Jesus (inquit ). «« « gla- 
dium misil in terram. Sermo namque, εἰ doctrina 
Ulins dividit, el abjungit a terrenis, atque materiali- 
Vu rebus, V. Verba. Pauli, Elegit nos in ipso ante 
toustiluionem mundi '*, de Dei przscientia exponit 
leologus noster pag. 541 ; eademque ratione illa 

wtelligit Didymus in Énarrationibus, ut ibidem in- 

6iavi. Demum, ne singula afferam, legenda sunt 
quz scripsi pag. 50, not. 2, pag. 28, not. 5, pag. 127, 
1.5, pag. 177, not. 2, pag. 185, noi. 6, p. 252, ποι.ὅ, 
Pàj- ΣΤ], not. 6, pag. 252, not. 7, et alibi passim. 


an muliis arridere queat. Quin etiam levicula come 
pluribus videbuntur qui occurrunt pag. 545, de 
verbis Joannis Theologi : Et Verbum erat. apud 
Deum :*. Nonnulla vero alia ejusdem generis non 
indicamus, quod fleri facile possit, ut qux a nobis 
levia, eadem ab aliquibus gravia babeantur. lllud 
vero diffiteri nemo potest, duos saltem ex apoeryphis 
Veteris Testamemi libris ab ipso citari, librum Il] 
Esdrz, p. 294, οἱ orationem Manassis, p. 299 et 454. 

At similia plane in Didymo etiam reperi. 1n libro 
quidem De Spiritu sancto gravissimis Macedonianos 
redarguit rationibus, atque ita Scripture loca 
ubique fere exponit ut. theologum decet. [XXVIII ] 
Sed explicatio, quam num. 50 adbibet verbis Isaiz, 
Congregans dextera Moysem 13, in quibus Mosis no- 
mine intelligi etiam posse ait legem Mosaicam, 
haud scio an ejusdem cum cxteris interpretationi- 
bus sit gravitatis. Ac illad quoque non satis fir- 
mum videbitur cuipiam quod ait in commentariis 
ad cap. vir Actorum, tomo [V Anecdotorum Wollii, 
nempe verba Salomonis, qus» exstant in Graeca 
Proverbiorum translatione cap. v, Ne mulius sis 
cum aliena, de uxore marito juncta accipi non 
posse, sed de ethnicorum sapientia accipienda esse. 
Levicula certe est explicatio illa verborum, Quis 
ostendit nobis bona !*? quam etsi ex aliorum senien- 
tia afferat, non respuit tamen in fragmento quod 
edidi pag. 278, not. 6 Leviusculum itidem videri 
potest quod apud Nicetam Heracleensem in catena 
ms. in Jobum legi ad caput 1, vers. 2. Cum enim 
Jobo septem filios, ac tres filias fuisse narret ibi 
sacer scriptor, Didymus binis hisce numeris mystice 
acceptis septem Spiritus sancti dona , ac divinarum 
personarum irinitatem designari ait, ἵνα µάθωμεν 
τὴν ἐν Τριάδι πίστιν τῆς ἑδδόμης χάριτος εἶναι δη- 
µιουρχόὀν, id est, ut discamus, fidem qua in Trini- 
tatem credimus, septemplicis gratie creatricem | esse. 
Leviusculum denique, ut alia nonaulla preteream, 
id eiiam, ni fallor, est, quod ex Enarrationibus mox 
afferemus. 

Quod vero apocrypha Veteris aut Novi Testa- 
menti opuscula a Didymo etiam citata interdum fue- 
rint, tribus ostendo exemplis. Nau I, apud Nice- 


Gr. XIX, Frigidiuscula quedam, aut certe leviora Ὦ tàm in Catena Grecorum Patrum in B. Job, Lon- - 


habet uterque auctor. 

Eisi auctor noster validis plerumque, imo fere 
$per argumentis haereticos refellere soleat, ac 
a scribere, quz gravem theologum decent, nihilo- 
DiD05 pauca quaedam in eo leguntur quie, meo qui- 
dem judicio, frigidiuscula sunt, aut certe leviuscula. 
Hujusmodi esse opinor quod pag. 264 scribit de 
MOMIné περιστερά!, numeroque DCCCi, quem ex eo 
Wine, ite ut ex literis a, et o magno, elici ob- 
Ei Frigida etiam videntur qua pag. 18 exstant 
de Latipis vocabulis, Píus quam perfectus, Inter- 


Patio 20tem verborum Joannis Baptiste, Tu es 


"Jv u, 98, * Psol, iv, 7 
Lun, 12, " Psal, Iv, 6, MN 


dini anno 1627 edita, librum — Pastoris allegat pag. 
202 : qui tamen ab Athanasio quoque tom. I, pag. 
895, et alibi allegatus fuerat. lI. in Enarrationibus 
ad eap. 11 Epistole I Jeannis apocryphum libruin 
citat, qui λεπτογένεσις, aut µιχρογένεσις, id est, 
parva Genesis, nuncupabatur : bec enim ibi legun 
tur : Nam εἰ ín. libro qui Leptogenesis appellatur, 
ita. legitur, quia Cain lapide, aut ligno percusserit 
Abel : unde deputandum non est, percussione dici so- 
lummodo fieri vulnus, sed. absolute omnem plagam, 
qua lacerationem facit in corvore, Il. In commenta- 
riis ad caput viii. Actoruin, tom. IV. Anecdotorum 


' Mab. x, 94. '* Ephes. 1, ᾱ, '' Matth. xj,3. ?* Joan. 1 !* leac 


467 


DE DIDYMO 


168 


Wolfii pag. 35 : Quia rero, inquit, ín canomicis li- A ac rhetorica facundia procut abesse. Demum illnd et 


bris non exprimitur, quo. pervenerit ( Enochus ), in 

apoeryphis in paradisum sublatus memoratur. 

Cap. XX. Plurima theologus noster loca habet atque 
argumenta 1is persimilia, qua in editis Didymi 
operibus reperiuntur, 

Quam plurima in theologo nostro loca esse atque 
argumenta iis valde affiaia, quz in Didymi opuscu- 
Jis, maximeque in libro De Spiritu sancto occur- 
TUnl, extra omnem controversiam positum est. ld 
enim passim ostendi in notis, Ne vero que jam 
scripsi, rursus dicere cogar, lectorem rogo, ut has 
percurra!, ac eas presertim qu: exstant a pagina 
160 ad 170. Jam vero tantam quoque similitudinem 
indicium esse opinor non contemnendum, quo nostri 
operis auctor detegatur, ac unus idemque cum Di- 
dyimo esse indicetur. At potuit, inquies, theologus 
iste Didymum imitari. Non difflleor. Sed primo non 
jud nunc queritur, quid fieri omnino potuerit, sed 
quid probabilius sit. Deinde ita quxdam tbeelogi 
nostri loca quibusdam Didymi locis similia sunt, ut 
sepe ecdem utrobique lectiones deprehendantur, 
lidem Seripture textus cum iisdem additamentis, 
lidem memoriz lapsus, idem denique stylus, ac ra- 
tiocinandi modus : qu:x& omnia ut in duobns aucto- 
ribus tam similia sint, vix fleri posse videtur. 

Car. XXI. Utriusque. scripta. auctorem. produnt 

eisdem moribus preditum, 


Videndum nunc etiam, quibus moribus przditum 


se prodat uterque auctor; fieri enim potest ut ali- C 


quod οἱ isti nobis indicium subministrent. Qus in 
theologo quidem nostro notavi, h»c potissimum 
sunt : 1]. Summus pro catholica in Trinitatem fide 
zelus in toto opere elucet, maximeque pag. 209, 
ubi paratum se esse profitetur omnem laborem stre- 
nue, ac periculum, si opus fueril, subire pro hac fide. 
JW. De se ipso h&c fere scribit pag. 255 : Maxime 
nobis loto vite decursu, ut nobis quidem videtur, cure 
fuit, ut. nihil. . . pronuntiaremus [XXIX] ez odio 
in quemquam, εί convicium quodlibet, tametsi non 
injustum, vitavimus. lll. Demisse ac modeste de se 
Ipse sentit, ac loquitur, dum se indisertum, ac pec- 
calorem vocat pag. 519, atque indignum pag. 104. 
Ιν. Qui de divinitate disserere velit, ei necessariam 


ipse petit ibidem num. 65, ut qui ejus volumen te— 
gere voluerit, mundei se ab omni opere malo, et 


cogitationibus pessimis. Potestne major hac etiam 
in re inter utrumque intercedefe similitudo. 

Cap. XXI. Utriusque stylus idem omnino est. 

Aliud nunc argumentum ex auctoris nostri, Di - 
dymique stylo deductum adjiciendum est. Sed an- 
tequam id faciam, quxrere necesse est, utrum Di- 
dymus eloquens ac disertus dici quest. Qua in re 
dicam ingenue quod sentio. Equidem illum doctis- 


simum fuisse, atque in Scripture praesertim studio, 


οἱ interpretatione tam versatum quam qui maxime, 
libenter concedo ; quin multis, iisque gravibus ra - 
tionibus haereticos ab eo refelli, jure nemo infi- | 
clari potest. Sed si de ea eloquentia sermo sit quam 
in Isocrate, in Demosthene, in /Eschine, atque adeo 
in Basilio, in Joanne Chrysostomo, in Gregorio Na- 
zianzeno suspicimus, ab hac longe ipsum abesse 
existimo. Quamvis enim Grzcum exemplar libri De 
Spiritu sancto atque Enarrationum interierit, ta- 
men ex Latina horum operum interpretatione, et 
ex Graecis qux supersunt ejus opusculis, atque fra- 
gmentis rem ita esse intelligimus. Talis scilicet Di- 
dymi oratio videtur mibi, qualis auctoris nostri. 
Nam doctissimus et iste est, et in Scripturarum 
campo mirum in modum exercitstus, strenue in 
adversarios decertat, gravissimisque ut plurimum 
arguments eos confutat, atque profligat. Sed {- 
cundus, disertus, eloquens meo quidem judicio dici 
nequit. ι 

Αι emuncte naris vir Hieronymus, inquies, in 
Epistola 84 ad Pammachium et Oceanum, Quid 
prudentior, ait, doctior, eloquentior Eusebio ac 
Didymo ? Socrates vero lib. 1v, cap. 25, ἑλλόγιμον 
ipsum Didymum vocat, hoc est, ut vertit Valesius, 
disertissimum. 

Fateor. Verum Rufinua quoque in Hist. eccles. 
hzc de Didymo tesiatus est, Etiam nunc. in. magna 
admiralione habentur (Didymi operas). Nos tamen 
qui el vivat vocis ejus ex parte aliqua fuimus audi- 
tores, εἰ ea, que a nonnullis dicente eo descripta, 
legimus longe majorem gratiam, et divinum nescio 
quid, ac supra humanam vocem sonans, in illis ma- 


esse docet pag. 105, non modo eruditionem, sed D gis sermonibus, qui de ore jipsius pro[erebaniur, 


pietatem quoque, bona opera, ac meditationem. 
Didymum modo cum hujusmodi auctore, qualem 
descripsimus, comparemus. I. Maximo pro catholica 
de Trinitate doctrina zelo eum inflammatum fuisse, 
necesse non est ostendere : adeo manifesta res est 
cum ex omnibus ejus operibus, tum ex veterum 
testimoniis. II. A quovis convicio, quod probo viro 
indignum sit, ita abherruit, ut in libro De Spiritu 
sancto Macedonium, ac Macedonianos, adversus 
quos ex professo scribit, ne semel quidem nominet, 
ut pag. 175 not. 1 animadverti. lll. Demisse et 
ipsum de se sensisse; ac locutum esse constat ex 
num. $8 et 63 ejusdem libri : utrobique enim se 
indisertum esse fatetur, atque ab, eloquii venustate, 


agnovimus. Cum itaque spe contingere videamus, 
ut aliqui ingenio przditi, dum loquuntur, facundi 
videantur, imo interdum reipsa sint, iique ipsi 
cuin calamum prehendunt, flaccida, aut etiam inepta 
scribant, ita fieri potest, ut Didymum dicentem 
quidem vis ingenii atque animi sic incenderet, ut 
eloquens videretur, et foret; scribentem autem, 
seu potius dictantem, srdor ille animi deficeret, 
eaque de causa ejus flaecesceret oratio. 

Czterum quod spectat ad Hieronymi de Didymo 
judicium, is aut Eusebio duntaxat, non Didymo 
eloquentiam tribuere censendus est, αἱ dicendum 
potius, eloquentem ab ipso vocari Didymuim, non 
quod ejus scripta cum scriptis disertoruin virorum, 


“69 


COMMENTARIUS. -- ΙΒ. I. 


10 


quos panlo ante dixi, comparari possint, sed vel A gasse ait τοὺς ἑλλογιμωτέρους τῶν ἐπισχόπων Num 


propter allatam ex Rufino rationem, vel quia quod 
sibi proponit Didymus, id multa doctrina, pluri- 
busque modis et argumentis, iisque robustis et 
efficacibus ostendere consueverit, ac lectoribus 
[XXX] persuadere. Nam Hieronymus ipse in prie- 
fatione libri De Spirüu sancto auctorem ejus ope- 
ris Dilymum appellat imperitum sermone, sed non 
scientia. Quin ipse Didymus pro ea, qua praditus 
erat, modestia candide id fatetur in exiremo eodem 
libro, ubi impressa quidem exemplaria hzc habent: 
Sicut enim pietatis sensum nobis audacter juxta no- 
stram comscientiam vindicamus ; ita quantum de eo 
loqui pertinet, venustatem rhetoricam [acundiamque, 
juxia consequentiam [επίμπιφιε sermonis, procul 
ebesse. simpliciter confitemur. Studii quippe nostri 
[uit, de Scripturis sanctis differentibus pie intelli- 
gere qua scripta sunt, et. imperitiam mensuramque 
mostri non. ignorare sermonis. Sed legendum puto 
ex nostro codice ms. sxpe in notis a me laudato : 
Sicut enim pietatis sensum nobis audacter juxta 
nostram conscientiam vindicamus ; ita quantum ad 
eloquii pertinet venustatem, εἰ rhetoricam. facun- 
diam, el consequentiam textumque sermonis, nos 
procul abesse simpliciter confitemur, et reliqua, ut 
superius. 

Quod si male nos mereri de Didymo quis existi- 
met, dum imperitiam sermonis in ipso agnoscimus, 
noril non modicam ei laudem a nobis tribui, cum 


inter eos illum numeramus, quos dicii Psaltes 


eruditos corde in. sapientia!* : hec enim ipse Didy- 
mus in cateua Corderiana tom. ll, pag. 865, expli- 
cat in hunc modum : « Porro corde eruditus est 
in sapientia qui secundum mentem ac rationem sa. 
piens evasit, tametsi prolatitio sermone aberret ; 
ita ut vere etiam dicere possit : Etsi. imperitus ser- 
mone, mon iamen scientia. » Norit preterea non 
modo Victorinum martyrem imperitum sermone vo- 
cari ab Hieronymo tom. IV, pag. 6, edit. Veronen- 
sis, sed de propheta quoque sic eum loqui tom. VI, 
pag. 933: Ex hoc numero pastorum Amos propheta 
[sit, imperitus sermone, sed mon scientia, Quid 
plura ? Paulos ipse in 1I ad Cor., cap. xi, vers. 6, 
imperitum sermone, sed non scientia semetipsum dicit, 


convocatos ab Ailsnasio putabimus eos episcopos 
qui eloquentiores foreut, an qui insigniores, aut 
doctrina excellentiores? Origenes quoque tom. 1, 
pag. 90, inquit : Ἑλλογίμων αἱρέσεων, hoc est in- 
signiorum sectarum : et apud ipsum Celsus pag. 538, 
ἑλλογίμοις ἀνδράσι, id est doctis viris. Itaque ἑλλό. 
Ύιμος Suide quidem est τίμιος, σεθάσµιος * auctori 
autem Lexici, quod ms. exstat in 140 Naniano co- 
dice, ἑλλόγιμος exponitur λόγιος, ἀξιόλογος. 

Hzc habui qu» dicerem de Didymi eloquentia. 
ΑΙ si quis eum disertum esse contendat, equidem 
contentionis vitanda: causa non repugnabo, modo 
tamen mihi el ipse concedat, eam eloquentiam, 
quam in Jibro De Spiritu sancto, in Enarrationibus, in 
libro adversus Manicheos admiratur, in theologi 
etiam nostri opere elucere. 

His de utriusque stylo generatim dictis, enuclea- 
tjus nunc de eadem re agendum est, ac nonnulla 
singillatim consideranda , ut magis appareat ea 
quam quarimus similitudo. | 

Primo itaque parum elegantem esse auctoris no- 
stri orationem, nemo inficiabitur qui elegantiam, ut 
sic loquar, de facie norit. Quin loca quxdam in eo 
valde perplexa, quedam etiam horrida vocabula, 
quadam itidem soloca, aut ὑποσόλοιχα. Inelegans 
est, ut opinor, exempli gratia, verbum ἆγιοτρισ- 
σολογῆσαι, aliaque haud pauca ex iis qua in vocum 
Gracarum Indice recensui, ut paulo etiam superius 
dictum fuit. Solecum vero est, oi ὄνειδοι, pro 
τὰ ὀνείδη, vel pro οἱ ὀνειδισμοί. Soloecum est etiam 
quod legitur pag. 30, Τριάδα ὀνειδιξούσης, etc., pro 
ὀνειδίζουσαν. 

At nonne similia in Didymo reperimus? Solae- 
cum est quod in libro adv. Manieheos legitur initio: 
Οὗτοι μµεταθάλλειν [XXXI] δύναντες. Solocum 
itidem quod in eadem pagina legere licej : Ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος.... λέγων, pro, λέχοντος. His autem affiuia 
invenimus in Didymi fragmentis toin. IV. Anecdo- 
torum Wollii editis, et apud Catenarum auctores, 

Quod si reponas, librariorum insciti:, aut in- 
curie tribui hzc posse, qui exaraverint λέγων 
pro λέγοντος, et δύναντες pro δύνανται, et ita porro; 
ea dices quae wquitati consentanea sunl; sed hoc 


eo quod scilicet persuasibilibus humane sapientie D eadem 23uitas postulabit, ut soloecisimi etiam in 


verbis, ut ipsemet ait, non uterelur, Grecauque fa- 
cundiam contemneret, aliam vero quamdam multo 
sublimiorem sectaretur : qua de causa merito ipsum 
Dionysius Longinus homo ethnicus inter illos nu- 
merat qui sublimi dicendi genere excelluerunt. 
Quod vero pertinet ad Socratem, nuncupat ís 
quidem Didymum ἑλλόχιμον , sed vereor ut Vale- 
sius non recte ibi interpretatus sit disertissimum ; 
ea enim dictio nou disertum modo denotat, sed ín- 
siqnem etiam, et doctum, ut reor. Theodoretus sane 
in Bist. eccles. lib. ιν, cap. 2, Athanasium Jovíano 
imperatori expositionem fidei missurum copgre- 


9 psal. ,xxxix, 12. 
Ριτπος. Ga. XXXIX. 


theoiogo nostro occurrentes librario tribuantur, 
qui perperam scripserit, ex. gr. οἱ ὕὄνειδοι pro οἱ 
ὀνειδισμοί, et ὀνειδιζούσης pro ὀνειδίζουσαν. 

Il. Ab illis quze prz manibus habet , argumentis 
digreditur aliquando Didymus ad rem a proposito 
plane alienam. Ita in libro De Spiritu sancto, ne pec 
omnia ejus opera discurram , postquam num. 43 
Isaias locum valde longum attulit, in quo pauca tan- 
tummodo ad propositum perlinentia reperiuntur, 
totum eum locum, oblitus veluti argumenti , am- 
plissimo commentario illustrat : nec eo contentus 
alteram repente inserit num. 45 digressionem, in 


171 


DE DIDYMO 


113 


qua Manichzeos alium Deum bonum , alium justum A riun lectione minus versato videri potest), nusquam; 


fingentes refellit. Hujusmodi vero digressiones in 
nostro etiam theologo inveniet lector. Nam p. 295, 
: verbi gratia, Marci textum haud brevem ila. inter- 
pretatur, ut ea etiam explanet qui ad propositum 
argumentum nihil attinent, Λο simile quid occurrit 
pag. 260, et sequentibus, ubi Zacharis locum sic 
explicari videbis, ut jam non theologum de Spiri- 
tus sancti divinitate agentem legere te putes, sed 
interpretem Scripturas explanaritem, Quod paginam 
quoque $15, aliasque nonnullas legenti continget. 

ΠΠ. Dialeetice ac subtiliter in libro De Spiritu 
sancto Didymus ratiocinatur, etsi ibi argumenta e 
Seripturis tantum ducta proferat. Id ipsum facit 
el noster. 

IV. Vocabulis uterque utituP maxime propriis 
ad explicanda, seu designanda potius que ad Tri- 
nitatis mysterium spectant. 

V. Ea Scripture loca, ex quibus hzreticorum 
blasphemias refellit, sensu accipit fere semper non 
mystico, sed litterali, non violento, sed naturali 
cum theologus noster, tum Didymus. 

VI. Nimium subtilis non est Didymus, etsi sub- 
. liter ac dialectice. argumentetur. Eademeue laus 
theologo nostro debetur. 

ΤΗ. Se ipsum citat non raro theologus noster 
item ut Didymus. Uterque etiam scriptores citans , 
aut alios aliquos nominans, breve ipsorum elogium 
passim adjungit. Uterque leetores interdum ad alia 


prater illa, que affert, Scripture testimonia qux- C 


renda excitat; noster quidem, v. gr., pog. 227 et 
944 ; Didymus vero in locis a me pag. 227 allega- 
tis. 

ΤΗ. Nonnulla iterum ac. tertio inculcantur cum 
in libro De Spiritu sancto, tum in hoc opere. 

ΙΧ. Satis longa exscribit interdum Didymus 
Scripture loca, idque sine magna necessitate, ut 
monui pag. 547. ld ipsum a nostro fleri patet 
cum ex eadem pag. 347, tum ex pagg. 26 , 57, 44, 
58, 194, 958 et 585. 

Denique dubitanter loqui amat Didymus, ita sci- 
licet ut non quid ipse sentiat, definire velit, sed 
aliqua lectori examinanda proponat. Hujus rei 
exempla in Enarraüonibus invenies pagg. 50, 54, 


inquam, h:xreticis objicit nec celebre Jcannis ca- 
pitulam, Tres sunt qui testimonium dani in calo !*, 
et reliqua, neque Niczni concilii, neque Constanti- 
nopolitani , multoque minus alterius cujusquam sy- 
nodi deflnitiones. Przterea argumentum ex tradi- 
tione petitum attingit [XXXII] quidem alicubi, sed 
non urget, illud tantum hzreticis veluti obiter ex- 
probrare contentus, novam esse eorum doctrinam , 
ipsosque ez. inconcussa domo , ut ipse loquitur 
psg. 174, nempe ex Ecclesia, egressos esse. Insu- 
per quamvis omnes fere Scripturz libros citet, li- 
bros tamen Machabeorum, librum Judith, ac li- 
brum Esther nunquam allegat. Spe etiam dum 
loca e Scriptura, aliisve libris affert, auctorum, 
aut librorum, unde desumpta sunt, nomina reticet. 
Quod vero majore videtur animadversione dignum, 
Arianos quidem, Macedonianos, ac Eunomianos 
nominat, sed Seiniarianorum, Anomoeoruni, aliis- 
que similibus nuncupationibus nunquam utitur, etsi 
hujusmodi vocabula quarto etiam Ecelesiz szeculo 
invaluerint, ut ex Epiphanio constat, aliisque Patri- 
bus. Postremo Aetii, Apollinarii, Marcelli Ancyrani 
nominibus parcit; etiamsi enim Aetium quidem 
pag. 14 confutet, imo ejus verba sfferat; Apolli- 
narii vero heresim menmoret pagg. 393 et. 596 ; ac 
Marcellum refellat, ut verisimile est, libro t, 
cap. 91 : Aetii tamen, Apollinarii ac Marcelli no- 
mina ne semel quidem commemorat. 

lta quidem theologus noster se gessit. Quia vero 
Didymus ? Nonne simili his quoque modo? Imo 
eodem prorsus, ni fallor. Ne ipse quidem Joannis 
testimoniura, Tres sunt et czlera, unquam affert 
neque in Enarrationibus in primam ipsius Joannis 
Epistolam; neque in libro De Spiritu sancto, nec ali- 
bi. Id autem ex eo factum non dubito, quod in 
Alexandrinis Bibliorum exemplaribus textus ille 
desideraretur : cum Arianis ne ab Athanasio qui- 
dem unquam objectus sit, nec in Alexandrino, qui 
superest, eodice legatur. Nullius quoque synodi 
meutionem ullam facit Didymus ; satius, at opinor, 
esse ducens e Scripturis, quarum auctoritatem 
agnoscebant horetici, quam ex synodis, quas illi de- 
spiciebant, argumentari. Hanc item ob causam, 


65, "1e1 88, Bibliothece Patrum editionis Pari- D ni fallor, ne traditionem quidem magnopere us- 


siensis anni 1644 ; in libro autem De Spiritu sancto 

pagg. 160, 161, 162, 164 editionis Veronensis. Si- 

wilia vero exempla in theologo nostro occurrunt 

pagg. 198, 261, 271, 544 et 417. 

Car. XXIII. Noiabiles quedam in. utroque scriptore 
omissiones. 

Satis multas jam ex iis αι scripsit auctor no- 
ster, conjecluras rationesve deprompsimus. Quid- 
ni ex his etiam argumentemur qu: ipse tacuit? 
eum bsc quoque non mediocriter juvenl causam 
meam, Nusquam igitur in tribus hisce libris (quod 
mirum euipíam in veterum Patrum Didymi suppa- 


1* [ Joan. v, 7 sqq. 


quam urget, sed obiter tantum eam attingit : ut cum 
initio libri De Spiritu sancto sic loquitur : Hec 
de Spiritu sancto jactilant, que neque in Scripturis 
ἱεειᾶ, neque a quoquam ecclesiasticorum veterum 
usurpata sunt. Veterum. enim Patrum testimo- 
nia illis objectare supervacaneum fuisset , αι} 
alios prxtet Arium, Eunomium, ac Macedonium ' 
ne audire quidem volebánt, ut ait theologus noster 
pag. 260, quique cum suas opiniones fidei Patrum 
doctrin:eque contrarias esse non ignorarent , Ca- 
tholicos ad Scripturam solam provocabant , ut 
multis post szeculis nefarii apostatze fecerunt Lus 


I5 

tberus atque Calvinus : 
intoleranda illa atque absurdissima opinio in men- 
tem venerat, ut Patres Niczno concilio vetustiores 
de Filii, aut Spiritus sancti divinitate non ita sen- 
sissent, quemadmodum catholica sensit Ecclesia. 

Libros vero Machabzxorum, Judith, et Esther ne 
Didymus quidem in ullo ex editis operibus allegat, 
quod sciam : sive quod nulla ipsi eos citandi oc- 
casio oblata sit, sive quod illos, utpote historicos, 
uec memorie mandasset, neque commentariis illu- 
sirassel. 

Qu demum pertinet ad reliquas omissiones , 
Diymus quoque swpius testimonia profert, quin 
libros, aut auctores, unde desumpta sunt, nominet. 
Cemque edita hactenus illius opera aut legerim 
olim, ant saltem percurrerim fere omnia, Semiaria- 
rorum, Anom«eeorumque denominaliones , atque 
Àeti, Apollinarii , ac Marcelli nomina nunquam in 
lis reperire me memini, etiamsi horum omnium 
bareses eommemoret. Jure igitur ac. merito con- 
dudere jam licet, maximam esse vel in omissioni- 
bo; inter utrumque theologum similitudinem. 

Fateor equidem , argumentum ex ethnicorum 
striplis, maximeque ex iis quze Orpheo, ac Mer- 
απἱο Trismegisto tribuebantur, deductum objici 
1 Ιὑεοίοσο nostro adversariis, a Didymo autem in 
libro De Spiritu sancto prorsus przetermitt. At Di- 
dymos ibi non ethnicos confutat, sed h:reticos 
duntaxat, a. quibus Orphei ac Mercurii auctoritas 
nihili ebat. Theologus autem noster ethnicos etiam 
redarguere voluit, ui manifesto patet ex cap. 24 
terti libri. Hi vero Orphei , Mercuriique opera tanti 
faciebant, ut Theon Alexandrinus, qui Didymi state 
Somit Alexandrie, ea publice interpretatus sit, 
quemadmodum pag. 501 dictum est. 

[XXXIII Cap. X XIV. Nihil in theologo nostroreperitur 
quod Didymo non conveniat. 

Postremo ne illud quidem exigui momenti est, 
quod de theologo nostro post diuturnam conside- 
ralionem vere affirmare posse mihi videor, nihil 
3dmodum in eo esse, quod in Didymum optime 
Don quadret. Sic se res habet, benigne lector. Nul. 
les in hoe opete auctor citatur, aut nominatur re- 
eentior Didymo ; nulla commemoratur hzresis, quae 
llam non praecesserit ; nullum ex catholicis dogma- 
ébos inculeatur, quod alii Patres aut vetustiores, 
àut suppares non inculearint ; nullus liber laudatur 
Ut cauonicus, quem alii ex Alexanurinis potissimum 
Patribus ot talem antea ΠΟΠ allegassent ; nulla tau- 
dem in eo reperitur dictio, nulla sententia, qua 
Didymi tati, moribus, stylo, doetrinz perapposita 
non $it. 

Δε neillud quidem alienum a proposito nostro 
δι, quod vix unum operis apographum supersit ; 
opus vero ipsum nullus ez Gracis medii zvi scri- 
poribus, iis presertim qui post Justiniani tempora 
stripserunt, eommemoraverit. Nec enim ullam hujus 
πο probabiliorem causam excogitare licet, nisi 
quod ejus auctor Didymus male ob Origenisinum 


D 


COMMENTARIUS. --- LIB. I 
nondum euim cuiquam Α audiret. Eadem namque ex causa »aetum est, ni fal- 


1”: 


lor, ut Enarrationum quoque in Epistolas catholicas, 
ac libri adversus Manichaos, quamvis orthodoxam 
doctrinam continentis, unicum exemplar ms. re- 
perium sit, ex quo imprimerentur; Graecus vero 
textus cum libri De Spiritu sancto, tum Enarratio- 
num omnino interierit, ut videtur. Adeo scilicet 
monachi, atque amanuenses ab iis abhorrebant, 
qui de violata fide suspecti essent, aut damnati, ut 
ipsorum opera vel nullo errore infecta exscribere, 
aut exscribenda curare detrectarent. Hinc factum 
igitur pulo, ut cum aliorum plurimorum, quos enu- 
merare necesse non est, tum etiam Didymi opera 
aul interierint, aut plerisque ignola fuerint : adeo 
ut /Egyptius scriptor Cosmas Indicopleustes, p. 483 
a me allegatus, manifesto indicet sibi ignotas fuisse 
JEgyptii nostri theologi Enarrationes, cum ait, 
neminem ez iis, qui in. divinas Scripturas commen- 
laria ediderunt, catholicarum Epistolarum ullam ra- 
tionem. habuisse. Quinimo Phztius ipse, etsi non 
minori esset eruditione quam improbitate, nullum 


in Bibliotheca ex tam multis Didymi operibus me- : 


moravil ; in libro autem primo adversus Manicheos 
plures quidem enumerat qui contra eos lizreticos 
scripserant, Didymum vero przltermittit 


Cap. XXV. Conclusio. 


Atque haec potissimum sunt que pro sententia 
mea aiíferenda censui. Nihil itaque aliud nunc re- 
liquum est, nisi ut duo tandem ex his, qux hacte- 
nus dixi, colligam argumenta, que quantam vim 
habeant, lectoris erit judicare. Primuin est hujus- 
modi, sicut inilio diximus. Fieri non potesl, ut 
alius à Didymo sit auctor ille, in quo summam cum 
Didymo quoad omnia similitudinem deprehendimus. 
Talis autem est theologus noster, ut ostensum fuit. 
Non est igitur alius a Didymo. Alterum sic se habet. 
Didymo tribuendum est hoc opus, si nullus omnino, 
preter Didymum, inveniatur /JEgyptius theologus, 
in quem ea, quz superius recensui, conveniant uni- 
versa. Atqui nullum alium reperiet, ni fallor, qui 
rem hanc attentius examinare voluerit, ac singulos 
ex JEgyptiis, Alexandrinisve Patribus cum theologe 
nostro conferre. Didymi ergo esse non immerito 
affirmamus tres hosce .De Trinitate libros. Quod 
erat ostendendum. 


CaPuT PosTREMUM. Nonnulla indicantur que objici 
nobis possunt, 

Libro itaque huie flnem tandem imponam , hu- 
manissime lector. Quzcunque enim sententi2 mex 
objici posse suspicatus sum, quantumvis levia, uni- 
versa aut in secundo libro ad trutinam revocaturi 
sumus, aut alibi jam diluimus: pagina nempe 18, 
94, 124, 958 et 3856. Qus» tamen in Litteraria 
ephemeride Parisina objecta Íuerunt, seorsum com- 
memoranda hic sunt, [XX XIV] noncum-: reliquis per- 
miscenda, ne adversarium videar parvi facere : sed 
paucis verbis me expediam, quod et alias his quo- 
que occurrerim, et ad finem jam properet oratio. 


495 


DE DIDYMO 


15í 


latione xxt, cap. 1, eadem invita, in monasterium A — Secundo, in citatis locis auctor noster non solum 


se receperit. Sive ergo nionachus fuerit Didymus, 
ut eum appellat Victor Tununensis, sive non fuerit, 
solvenda adhuc restat altera ex propositis quzestio- 
nibus. Verum haud scio an ea nobis supersint mo- 
numenta, quibus ita dilui possit, ut lectori omnino 
satisfaciamus, qui probabilibus conjecturis conien- 
tus esse nolit. Duo tamen bzc statuere posse mihi 
videor : primum sive loca, quz indicavi, de spiri- 
talibus filiis accipiantur, sive de carnalibus, optime 
Didymo ea convenire . secundum, verisimilius esse 
auctorem nostrum de carnalibus filiis loqui. 

Ut autem a primo exordiar, si ea loca de spirita- 
libus filiis per catechesim, ut Cyrillus Jerosolymita- 
nus' loquitur, genitis intelligantur, quam bene ea 
Didymo congruant, nemo non. videt : fuit enim is 
Alexandrinz Ecclesie catechista, ut vero ait Cle- 
mens initio primi Stromatis, Πατέρας τοὺς χατηχή- 
σαντάς qapev. Sin autem de filiis carnalibus theo- 
logi nostri verba interpretemur, cuinam, quzso, ex 
omnibus quarti $zeculi Patribus Alexandrinis apsius 
convenire possunt, quam Didymo ? quí, cum czecus 
foret, nullis ordinibus sacris initiatus esse poterat ? 
Eui enim nonnulli tune. presbyteri, et episcopi 
vxore non destituti. fuisse perhibeantur, ut Syue- 
sius Ptolemaidis, ut S. Hilarius Pictaviensium, wt 
S. Paeianus Barcinonensium episcopi, nulli tamen 
ex hisce tribui potest hoc opus ; nec ullum prter- 
ea ex omni antiquitate Patrem novi, aut presbyte- 
rum, aut episcopum, qui de filiis suis carnalibus C 
lam sspe mentionem fecerit, ac eos veluti ostenta- 
rit, ut auctor noster facit : dedecere scilicet existi- 
inabant, ut opinor, ita se gerere eum, qui sacris 
ordinibus initiatus sit. Huc accedit quod non modo 
filios suos commemorat auctor noster, verum etiam 
pepotes, seu filiorum suorum filios. At id quoque 
adamussim quadrat in Didymum, quod et diutise 
sime vixerit, et hos libros post tertium ac septua- 
gesimum circiter vite annum dictasse videatur, si 
eos revera dictavil, ut puto. 

Quod vero ea quz numerari, auctoris nostri loca 
de carnalibus multo verisimilius, quam de spirita- 
libus, (iliis accipiantur, multis conjecturis confirmari 
potest, qua non omnes tamen ejusdem sunt robo- 


nihil omnino babet, quod indicet eum loqui de fi- 
liis spiritalibus, sed ita e contrario loqvitur, ut, 
meo quidem judicio, carnales potius filios designet. 
Etsi enim filii spiritales, aut discipuli sepius  vo- 
centur a Patribus παιδία, viol, aut τέχνα, nempe f- 
lii; haud scio tamen an eorum ullus de discipulis 
suis loquens hac locutione usus unquam fuerit : c: 
ἐξ ἐμοῦ, id est, ii, qui (sunt) ez me, nempe, qui. orti 
sunt ez me. Át auctor noster sepius eam usurpat, 
ut videre licet in locis superius allegatis. 

Tertio, non filiorum duntaxat is meminit, in- 
quiens eos esse ex ipso (nempe natos ex ipso) ac 
sibi a Domino datos, sed istorum quoque filios rmne- 
morat, eosque vocat alicubi quidem τοὺς &z' αὐτῶν 
ὄντας, id est, qui ab. ipsis 14, nempe, qui ab eis 
geniti sunt ; alibi vero παιδία τῶν παιδίων, id est, 
filios filiorum. Quin prseterea pro nepotibus orat 
nondum natis, sed in posterum orituris, [XXI] dum 
ait, τοὺς à αὐτῶν ἑσομένους. Deo in summa com- 
mendat non tantum se, ac filios suos, sed et matos 
natorum el qui nascentur ab illis, At si h»c omnia 
de filiis, ac nepotibus spiritalibus, sive de discipu- 
lis, et de diseipulorum discipulis, ac demum de 
iis, quos discipulorum discipuli edocturi erant, in- 
telligerentur, nimis continuata esset, meo judicio, 
sine ulla necessitate, allegoria. Ac sane quis alius 
scriptor unquam discipulorum suorum discipulos, ᾖ- 
lios filiorum suorum nuncupavit, iis presertim in lo- 
cis, ubi oratio simplex sit, nec translationibus referta? 

Quarto, memorat theologus noster cum eos, quos 
vocat τοὺς ἐξ ἐμοῦ, tum eos, quos appellat τοὺς 
σὺν ἡμῖν, et τοὺς σὺν ἐμοί, nempe memorat cum 
filios suos, tum eos, quos «na cum se ipso esse ait. 
Videntur autem haec satis commode explicari, si 
dixerimus, aut priore formula carnales Didymi fi- 
lios, secunda vero illos, qui «tna cum ipse ad catee 
clheses conveniebant, designari; aut primos eos- 
dem esse cum secundis, quod seilicet Didymi filii 
una cum Didymo ipso vitain degerent. 

Quinto, auctor noster pag. 319 ait: Simul cum 
filiis, quos dedit mihi (Deus), et filiorum filiis, 
propler quos etiam — viventes laboramus. | Pagina 
vero 307 illud a sancta Trinitate petit, ut possint 


ris. Afferam prius leviores, tum veniam ad gravio- D universi iis qui indigent, largiri pro viribus, inci- 


res 

Nimiruin primo in commentariis in Psalmos ad 
versic. 157 psalmi cxvin, pag. 508 catene Corde- 
rianz perinde loqui videtur Didymus, quasi uxor 
ipsi fuerit, ac liberi : ita enim ait: Adversarim po- 
lestates per domesticos, per uxorem liiigiosam, ὁί 
garrulam, et iracundam nos. tentant, ul. peccemus... 
Τὰ γὰρ κρυπτὰ Κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν τὰ δὲ φανερὰ 
ἡμῖν xaX τοῖς τέχνοις ἡμῶν. Similique modo in Ἱ- 
bro adversus Manichaos, pag. 213. Videmus, inquit, 
hec semper in nobis ipsis accidere: que enim filios 
docemus, cum volumus eos secundum disciplinam 
instituere, ut disciplina utantur, non sic tamen utun- 
(ur, ut instituti a nobis sunt, 


pientes a propinquis, οἱ consanguineis, atque do- 
mesticis. Hec autem et aptissime ei tribuuntur 
omnia, cui filii carnales sint, nec possunt cuncta 
de discipulis probabiliter intelligi : si enim de his 
primo in loco loqueretur, filios duntaxat commemo- 
rasset, non vero filiorum etiam filios : nam propter 
filios quidem dicere poterat, se viventem laborare, 
non vero propter illos qui non erant ejus discipu- 
li, sed discipulorum suorum discipuli, pro quibus 
proinde non Didymus ipse laborabat, sed ipsi di- 
scipuli, 

Sexto, quemadmodum ex Isidori Pelusiotz epi. 
stolis unam, quz Evagrio inscripta est, celebri Eva- 
grio Didymi discipulo scriptam vult Tillemontius 


5] 


COMMENTARIUS. —- LIB. 1. 


458 


tmo X, in Evagrrio; et epistolam 125 libri 1 Gre- A non ignorarent; quod /Egyptius.exstiterit; quod 


ξωΐο Nysseno missam idem arbiwater tom. XV, 
ubi acit de S. Isidoro Pelusiota ; ac demum epistala 
409 libri 1, Marathonio monacho inscripta ,ad eum 
Maraithosium data videtur qui episcopus Nicome- 
d:erus creatus fuit : ita cum tres etiam sint ejusdem 
S. bidori epistolae, ut monui pag. 477, quarum dux 
inscribuntur Didyimo, nempe 330 et -221 libri pri- 
mi, tertia autem  Didymo scholastico, nempe 9206 
libri sexti, videntur hx quoque Didymo nostro scri- 
pz. Nam quod auinet ad binas priores, in utraque 
de quibusdam — Davidis verbis agit S. Isidorus, Ín 
secunda vero. Didymum, ad quem scribit, ex ee 
hudat, quod, cum et ingenii acumine polleat, et 
Scripturarum sensum sagaciter perscrutetur, nihil est 


ἀοοισίη suz copiam aliis fecerit; quod noctu et 
interdiu docuerit; quod filium habuerit non pecu- 
niosum. Itaque 1sadiu de Didymo nostro sermonem 
a Libanio haberi credere licet, quamdiu aut alius 
Didymus deprehensus sit, qui Libanii xtate Alexan- 
drie floruerit, ac Didymo nostro notior, vel saltem 
eque notus fuerit, aut ratio aliqua afferatur, ob 
quam de Didymo nostro Libanius nequeat intelligi. | 
At inquies, Didymum illum Libanius vocat magi- 
Birui, ac pre:ceptorem suum : id autem  Didymo 
nostro vix ac ne vix quidem congruit : nec enim 
Libanius Alexandriam profectus unquam esse vide- 
tur, nec Didymum nostrum utpote cx»cum Antio- 
Cchiam, aut Athenas, aut Nicamediam, aut Coustan- 


quod eum latere possit : nam cum omnia, inquit, in B tinopolim, aut Niceain perrexisse verisimile est: 


jetenili etate praeclare collegeris, requietem in sene- 
cute habes. Haec vero omnia Didymo nostro miri- 
fce conveniunt. Quidni ergo suspicemur tertiam 
quoque eidem Didytao scriptam esse? Non ausim id 
equidem asseverare. Scholastici tamen titulus, de 
qw legendam  Cangii Glossarium, recte ei tribui 
Totuit, qui et schola Alexandrinz praeerat, οἱ pluri- 
δες scientiis eruditus erat. Quod si ad ipsum epi- 
stola isthzec missa est, fuerunt ei sine dubio liberi, 
ὕφπε plures, ut allata etiam theologi nostri verba 
indieant, Sic enim incipit epistola : Filium tuum 
meiumwm G matu minimo dissidere, teque ejus rei 
ferunt conscium, fingere tamen. quasi. nescias. Que 
miram in modum conveniant auctori nostro : eum 
enim quietis amantissimum fuisse, ac mansuetum, 
atque ab ejusmodi contentionibus alienum, plurima 
bujus de Trinitate operis loca manifestant. 

Demum, Libanius in epistola 221 Sebastiano Ma- 
nichzo, Egypti duci, Hbetorium commendat, quem 
εἰ discipulum suum dicit, et hominem non pecunio- 
$wm, εἰ in oratoribus ac poetis versatum, Didyimi 
suem Glium : Duo, inquit, in primis me ipsi (Rhe- 
torio) benevolum reddunt. Cum enim meus sit. disci- 
pulus, filins preterea est διδασχάλου, id est doctoris, 
seu magistri. Didymum sane tu non ignoras, nisi et 
magnam cipitatem ignores, in. qua dociring suc co- 
pam aliis ipse fecit, noctu et interdiu fluens. Et in 
epistola 520,  Rhetorius iste nobiscum versatus est; 


quibus in urbibus moratuim esse constat Libanium. 
Huc autem accedit, quod Didymi nostri xeqnalis fo- 
ret Libanius : hic enim anno Christi 214 natus 
est, Didymus autem anno circiter 510 ortus fuit. 
Sed ejusmodi hsec non sunt, ut inanem reddant 
conjeeturam meam. Libanius enim utpote paulo 
junior, Didymi nostri discipulus esse potuit, atque 
Alexandrie forsitan aliquando fuit, cum in ora 
tione in eos qui molesium ipsum appellabant, segm. 
1 sic loquatur: [n /Egypto quampluribus, apud Athe- 
nas tribus metum injeci, a. curia utrobique advoca- 
tus. Quin imo si magne civitatis nomine Aletan- 
driam superius designavit Libanius, ut videtur, vix 
in dubium revocari potest, quin eadem in urbe 
poetis in Didymi gymnasio operam dederit adole. 
sceus. Sed jam ad theologum nostrum redeamus, 
el quo szculo scripserit, investigemus. 
Cap. Xl. Auctor noster seculo ιν floruit. ut 
Didymus. 

Hos de Trinitate libros post annura Domini 379 
scriptos fuisse aperte patet ex pag. 406 : ibi enim 
Basilium Magnum citat auctor ut jam .defunctum. 
Sed tempus ipsum, quo h«c diclata sint, nusquam 
in boe opere aperte designatur. Tam mult: tamen 
sunt conjecture, qus illum quarto szculo vixisse 
denotant, ut dubitandum non videatur, quin. quarto 
szculo reipsa scripserit ut Didymus; nam prímo, 
etsi de Filio ex professo agat, nusquam tainen aut 


t90 tero patris ejus. disciplina usus sum; et mihi p Nestorianam, aut Eutychianam b:eresim memerat, 


quidem per illum. poetas, illi vero per me rhetoras 
[XXI] nosse contigit... Hle nunc in Egyptum venit 
fandum patermum non amplum. occupaturus : patrem 
enim ibi habet, Hactenus Libanius. Utrum vero is 
de Didymo nostro sermonem habeat, penes lecto- 
"t^ judicium sit. Ei sane, de quo Libanius, omnia 
eun Didymo nostro conveniunt adamussim : in Di- 
iywum enim nostrum perbelle quadrat, quod voce- 
lr διδάσκαλος, id est doctor; quod filium in orato- 
T" ac poetarum lectione versari, aique erudiri 
crateril; quod fuerit in poetis el ipse summopere 
"8$; mod Sebastiano notus non esse nequi- 
"rh; quod ab iig omnibus cognitus fuerit, qui 
Dagnam Zeypti civitatem, videlicet Alexandriam, 


cum plerarumque ex antiquioribus haeresibus men- - 
tionem faciat. Secundo, Arianis exprobrat, peg. 
227, quod Marsthonium Nicomediensium episco- 
pum creaudum curarint : id autem cum quarto s2- 
culo contigerit, scriptorem indicat quarti szculi; 
Marathonii enim nomen haud multos post ejus zeta - 
tem annos vix cuiquam notum fuisse videtur. Ter- 
tio, Origenianis quibusdam locutionibus utitur, 
quas post Didymi obitum saxculo quinto circiter 
ineunte suspectas evasisse constat : iis autem usug 
non esset auctor noster, si tum scripsissel, cum ab 
Hieronymo jam exagitaue fuerant, atque a Theo- 
pliilo Alexandrino condemnatz; quod contigit ipso 
quinti seculi initio. Quarto, de Macedonianis ubi- 





DE DIDYMO 


que sie loquitur, ut eorum haeresim non ut veitu- A tuatum esse conjicere licet, eum et aliis in locu 


stam, sed ut. recentem confutare videatur, ac pri- 
mos ejus defensores impugnare. Demum sive do- 
gmata spectentur, quz is inculcat, sive peculiares, 
quibus adhssit, opiniones, sive disciplina ecclesia- 
stica, quam alicubi attingit, cujusmodi est discipli- 
na arcani, orantium conversio ad orientem, orato- 
riorum usus atque constructio, ecclesiarum orna- 
' tus €x auro, argento, ebore ab Hieronynio etiam in 
epist. 450, segm. 14, memoratus, continua bapti- 
smi administratio, creberrima Eucharisti: sumpto, 
et.alia his affinia, nihil in hoc opere invenietur, 
quod auctori [XXIII] quarti. szculi non congruat. 
Quz cum ita sint, eadem ipsum ztate qua Didy- 
mum floruisse non dubito. 


Didymum ipsum imitatus esse videatur, ut superius 
suspicari ine dixi. Et de bac quidem re satis : ad 
aliam itaque rationem trauseamus. 


Cap. ΧΙΙ. Im poetis versatus erat. aucior noster wt 
Didymus. 


Cum plurimi ex Grecis Patribus Didymo vetustio- 
ribus aut supparibus, profanos scriptores, ac prae- 
sertim poetas cilent, ut ex eorum operibus apparet, 
mirum non est, si auctores externos, id est profanos 
theologus quoque noster haud raro allegat. Hiud 
potius inirum videri debet, potuisse hinc nescio 
quem colligere, opus hocce Didymi ztate mulio 
recentius esse : cui cum satis jam oeccurrerim in 


Cap. ΧΙΙ. Auctor noster Deum vocat ἀμεγέθη ut Di. B notis, mihi nunc. vicissim videor ex hoc ipso con- 


dymus. 

Sed aliud hic argumentum addere placet, quod 
non parvi ponderis esse existimo. lllüd autem ex eo 
duco, quod auctor noster Deum saepius in hoc opere 
dicat esse ἀμεγέθη * quam vocem cum in epistola 
ad clarissimum przsulem Joaunem Archintum Bo- 
nonis tunc prolegatum commemorassem , ac ver- 
ljssem, quantitate carentem , Gallicus quidam scrí- 
plor ea de hoc vocabulo pronuntiavil, quz mihi 
probari nequeunt. Verum ei satis superque a me 
jam responsum est pag. 39, not. 2, οἱ pag. 112, 
not, 1. Nunc itaque nihil aliud superest, nisi ut 
argumentum meum paucis exponam. Nimirum 
constat primo, Deo magnitudinem a Patribus tribui, 
ut citatis locis diximus : neque vero eam duntaxat 
magnitudinem , que Grzce µεγαλωσύνη dicitur, aut 
µαγαλειότης, sed etiam μέγεθος. Ita. Chrysostomus 
tom. l editionis Montfauconians», pag. 457, ait : Too 
μεγέθους καὶ τῆς ἰσχύος τοῦ πεποιηχότος αὐτά; 
et Basilius Deum vocat ἀόριστον μέγεθος apud Fa- 
bricium in Bibl, Grec. vol. Vill, pag. 100; a Josepho 
autem lib. n conira Apionem, segm. 22, Deus ipse 
appellatur τὴν μορφὴν xal μέγεθος [ἡμῖν ἀφανέσ- 
πάτος, sive, ut alii legunt, ἄφατος. Constat secundo, 
jn sacra Scriptura, Dei quidem µεγαλωσαύνην, aut 
µεγαλειότητα memorari, nusquam tamen, ni fallor, 
Dci μέγεθος aut μέγαθος nominari. Tertio, nullum 
hactenus inveni Didymo vetustiorem Patrem, a quo 
Deus dictus sit &ucvéOnc. Constat denique Deum a 
Didymo Alexandrino in commentariis in Psalmos 
dietum esse ἀμεγέθη, ut monui uot. 1, pag. 119. Id 
autem ex eo fortasse factum est, quod is, utpote 
diligentissimus Scripturarum interpres, scrutator, 
atque indagator, observarit, μέγεθος nusquam Deo 
tribui in Seripturis. His pramissis cuim et auctor 
noster Deum szpius in hoc opere dicat esse ἆμε- 
γέθη, non immerito mihi videor hinc quoque colli- 
gere posse, ipsum unum, eumdemque esse cum 
Didymo Alexaudrino. Fateor alium quoque Alexzau- 
drinum scriptorem, nempe S. Cyrillum, eodem 
modo de Deo locutum postea esse, ut monui not. 9, 
pag. 59, cum Deum et ipse aperte dixerit ἀμεγέθη, 
sed liujuemodi locutionem ex Didymo Cyrillum mu- 


trariam conjecturam ducere posse, ut operis aucto- 
rem Didymum esse inagis magisque confirmem. 
Didymum enim in poetarum mazime, ac rhetorum 
quoque operibus versatum [fuisse testantur Sozo- 
menus, Theodoretus, ac Nicephorus in Testimoniis, 
que in Appendice attuli. lpse vero Didymus in 
commentariis ἐπ Acta apostolorum ad caput τη, 
tomo IV Anecdot. Wolfli, pag. 25, docet, docirinam 
exiernam non omrino contemnendam esse; in laude 
enim ponitur, quod Moses omni sapientia «4 gyptio- 
rum fuerit insirucius, sicut et de Daniele, ei sociis 
ejus Judaeis pradicatur, quod omnes in Chaldeorun: 
philosophia, affinibusque scientiis superarint. Quin 
catecbistas omnes Alexandrinos Didymi preecessores 
Pantenum, Clementem, Origenem, Dionysium, 
Ammonium, aliosque ezierng quoque sapienlix 
operam impendisse constat : inter quos Clemens 
atque Origenes quantum non modo in sacra, verum 
eliam in profana eruditione excelluerint , nemo 
(XXIV] iguorat. Nam Clementis quidem opera 
profauorum poetarum ac philosophorum allegatio- 
nibus ubique referta sunt. Alter vero non modo in 
libris conira Celsum pro Christiana religione seri- 
puis Euripidem , Homerum, aliosque cital, ut patet 
ex tom. { pag. 249, 3925, eU 790, editionis Pari- 
siensis anni 1725; verum etiam discipulum suum 
S. Gregorium Thaumaturgumihoriatur pag. 5 ejusdem 
tomi, ut geometrie, atque astronomia operam na- 
vet, quod bujusmodi scientiz: Christiano homini a 
intelligendas, explicandasque sacras Seripturas cou- 
ferre queant. Qus cum ita sint, rationem banc 
paucis ita concludimus. Theologus noster Pindarum, 
Homerum , Sophoclem , Orpheum , Diagoram, Pla- 
tonem Comicum, Sibyllina carmina, aliorumque 
poetarum , quorum nomina relicel , versus $apius 
citat; Platonem quoque allegat, Aristotelem , Por- 
phbyrium, ac Mercurium Teismegistum, cujus no- 
mine inscripti libri ut genuini tunc habebantur. 
Aiqui hoc ei maxime convenit, quem in poetis, 
aliisque — scriptoribus ethnicis versatum — fuisse 
constat, cujusmodi fuit Didymus. Ergo tantum 
3best, ut hoc opinioni nostra quidquam officiat, ut 
potius bic ratio non scorsum quidem sumpta, sed 


COMMENTARIUS. — LIB. I. 


102 


aliis conjecturis, ac rationibus juncta sententiam A non raro utrumque, dum Scripture loca allegat: 


pestram probabiliorem reddat. 
Cap. XIV. Origenianas locutiones habet theologus 
noster ut Didymus. 

Apertissimum Origenis propugnatorem vocat Didy- 
mum Hieronymus. Quo autem seusu id accipien- 
dum sit, quaeve sint, aut quales Origenis opiniones, 
quibus adhzeserit Didymus, nou inquiram modo. 
Illud mibi in praesens sufficit, ut quemadmodum in 
Didymo, ita et in theologo noatro multe occurrant. 
ex iis locutionibus, quas in ltufino Aquileiensi, in 
joanne episcopo Hierosolymitano, aliisque ut Ori- 
genianas insectatus est Hieronymus ipse, Theopbi- 
lus Alexandrinus, et alii Patres. At hujusmodi 
reipsa sunt. primo quae de imagine Dei ab homine 
per peccatum amissa docet auctor noster pag. 255 ; 
deinde qua sxpius scribit de apatheia, id est. 
imperturbatione, aut immunitate a perturbationibus 
»nmi, quas vulgo passiones dicunt; ac demum 
quod pagg. 52 et 151 affirmat, cum in illa quidem 
αἱ: Quicunque initium dicere voluerint, finem etiam 
confitentur : in hac vero : Nam revera quidquid ini- 
lium accepit, habebit etiam finem. 

Fateor tres hasce theologi nostri, aliasque hujus- 
modi locutiones recto sensu accipi posse, ac reipsa 
ab aliis Patribus esse adhibitas. At ne in Didymi 
quidem operibus qua exstant, ulla fortasse est 
Ürigeniana locutio , quam catholice explicare ne- 
queamus : quas vero in theologo nostro reperimus 
Ürigenismum redolentes , plerasque ut Origeniana 
labe iufectas ab. Hieronymo, aliisve babitas fuisse 
ostendi in notis, uL proinde nihil nunc restet aliud, 
nisi ut de sententia, quam pag. 92 εἰ 151 exstare 
dixi, aliquid addam ; nihil enim de ipsa in notis 
dictum fuit. In Origenistis igitur banc quoque re- 
prehensam fuisse didici e S. Anastasio Sipaita, qui 
in Hodege apad Gretserum tom. XIV, pag. 149, 
hec scripsit : « Ait sanctus Basilius sermone in 
llezaemeron : Omne illud quod principium | habet, 
habere itidem finem. . .. Quod diclum crebro nobis 
objiciunt vanissimi Origenistz, ut inde praexsisten- 
lia animarum in celis ante corpora extundant. » 
lta Anastasius, Ego vero cum verba, qu:e is Basilio 
tribuit, in Basilii homiliis in Hexaemeron non inve- 
nerim, utrum ea Basilii sint, ignoro. Sed eadem in D 
lheslogo nostro exstare certum est. 

Quod vero hactenus dixi de Origenianis locutio - 
hibus, id ipsum de iis diclum volo, quae post Di- 
6jmi obitum Pelagianz aut Semipelagianz vocari 
ceperunt, qnaeque a theologo nostro item ut a Di- 
Óyfo usurpaue sunt : eujusmodi est illa, qua auctor 
BoHer ail pag. 270, fidem a nobis incipere. Nam 

ista quoque inter Origenianas recenseri possunt , 
Quppe quas auctor noster ex Origene ,desumpsit, 

Ww monui uot, 4, pag. 270. 

[XXV] Cap. XV. lidem in theologo nostro, aique in 

Didymo occurrunt memorie lapsus. 

Ne illad quidem parvi facienduin est, quod cum 

la scriplore nostro, tum in Didymo animadverti, 


B enim : 


memorie vitio lapsum esse. Et quod attinet qui- 
dem ad theologum nostrum, singula hujusmodi 
errata diligenter ipse in paginarum margine adno- 
tavi ; multa etiam in rerum Inlice ad vocem δε. 
morie indicata sunt. ' 
Quod autem spectat. ad Didymum, etsi pleraque, 
au! omnia, quz exstant, illius opera tribus hisce 
de Trinitate libris breviora sint, hujusmodi tauwen 
lapsus in iis quoque deprehendi. lta, verbi gratia, 
in libro adv. Manicheos pag. 207, postquam attu- 
lit ex Paulo hxc verba, Ut sit sancta, et extera, 
qu: exstant in Ep. |. ad Corinthios, statim — sub- 
jungit : {Πιο etiam in Epistola αά Corinthios, elc. 
Quin continuo post hxc verba rursus labitur ; ait 
Et paulo posi eosdem (Corinthios) alloqui- 
(ur, etc. ; verba enim, quz, is allegat, non paulo 


post, sed paulo ante, imo proxíme superius exstant 


apud Paulum. Simili modo in commentariis ir 
Acta apostolorum, quorum conunentariorum pauca 
fragmenta Wolflus edidit, Petrus pro Paulo nomi- 
natur pag. 25 tom. 1V Anecdotorum ejusdem 
Wolfii. [n libro etiam De Sp. sancto plura ex hujus- 
modi erratis inveni, ac de iis lectorem monui 
pag. 5, not. 2, et pag. 62, uot. 2. Demum in ματς 
ralionibus in Kpistolas catholicas plurima quidem 
Scripture testimonia profert, sed via duobus, tri- 
busve in locis libros noninat, ex quibus ea de- 
sumpta sunt, quasi vereatur ne in hujusmodi er- 
rata incidal : verum emnes memoriz lapsus vitare 
Won poluit; expomens enim quartum capul epi- 
stole 1 Peii, allegat octavum versiculum capi- 
tis v Epistolie ad Romanos, tum hac addit ; « Et 
mox ait : Pro impiis. » Quasi hzc verba, pro impiis, 
post octavum versiculum sequantur, cum exstent 
versiculo sexto ejusdem capitis. 

Sed et aliam adjicere placet animadversioneu, 
qua pluris adhuc facienda est; aliqua enim ex 
hisce erratis non modo similia, sed eadem plane 
ia utroque auctore esse comperi. lta, exempli 
gratia, Pauli verba, Ut sit sancta corpore, et spiritu, 
theologus quidem noster, pag. 160, reperiri ait iu 
Epistola ad Hebreos, cum exsteut in prima ad 
Corinthios. Didymus vero in libro adversus Mani- 
cheos eadem verba sic affert, ut ea non in prima 
ad Corinthios exstare affirmet, sed alio in loco, ut 
monui pag. 160, not. 10. Simile quid pag. 388, 
not. 9, et alibi observatum est. 


Cap. X Vl. Memoria tamen pollebat singulari theologus 
uosier ui. Didymus. 


Sed cum opere in longo fas sit obrepere somnum, 
ut Flaccus ait, mirum nemini videri debet, quod au- 
etorem nostrum, dum innumerabilia citat Scripture 
loca, memoria interdum fefellerit : illud potius 
omnes mirabuntur, tanta eum memorià pollere, ut 
tam multa presto semper habeat Bibliorum te- 
stimonia. At id ipsum Didymo Alexandrino appri- 
me congruit, quod illum memoria summopere 
valuisse cum omnes uno ore testentur veteres, tuu 


165 


DE DIDYMO 


15& 


ejus opera confirment, maxime vero liber De Spi- A ejus in vobis ; Latina vero Biblia, propter inhabitas- 


ritu sanclo, Enarrationes in Epistolas catholicas, el 
que supersunt fragmenta commentariorum ipsius in 
sacra Biblia : hujusmodi enim libros a czco di- 
etari potuisse vix in animum induceremus, nisi ex 
indubilatis constaret. monumentis eum non liec 
modo, verum alia longe plura, imo, ut Hierony- 
mus loquitur, innumerabilia opera dictasse. Novi 
equidem primis Ecclesie sx»culis plurimos fuisse 
Christianos, qui divina volumina nocturna diurna- 
que manu versantes memoriter ea ediscebant. 
Quin plures etiam exstitisse non inficiabor, qui in- 
tegra Biblia fideliter sine scripto recitare possent, 
ut vult auctor Antiquitatum Critices Vom. l, ac Joan- 
nes Lyronus monaclius S. Mauri tom. lll Rerum 
singularium ad litteras, historiamque spectantium, a 
viro clariss. Casto lnnocente Ansaldio allegatus. 
At theologus noster non (lantum sacros libros 
maxima saltem ex parte memoria tenuisse videtur, 
verum etiam omnia Scriptura loca, quae usui esse 
possent, quotiescunque usui [XX V1] futura erant, prze 
oculis habuit. Aliud autem est Psalmos, verbi 
causa, aut integra Biblia ita memoria retinere, ut 
hzc jn ecclesia vel dormitaus memoriter recitare 
valeas ; aliud vero ex innumerabilibus praeterea 
Scripturarum testimoniis ea semper in promptu 
habere atque afferre, que ad rem faciant. lllud ex- 
cellentia memoria est ; hoe vero, ut equidem arbi- 
tror, excellentissimze : ac. illud quidem Didymum 
facere potuisse satis probabile est; lioc vero theo- 
logum nostrum, seu Didymum ipsuu fecisse certum 
ac manifestum est. 

Cap. XVII. &edem ín theologo nostro , atque in Di- 
dymo quorumdam Scripture textuum lectiones. 
Magnam fuisse Didymi state in Grazcis Biblio- 

rum exemplaribus aut lectionum, aut trauslationum 

varietatem, nemo nescius est, ut superius dicebain 
cap. VIII. Videamus ergo, utrum theologus noster, 
se Didymus easdem Biblicorum textuum lectiones 
seculi sint; si euim easdem apud utrumque de- 
prehenderimus, erit hoc quoque non leve indicium; 
quod opinioni nostrae suffragetur. Verum non omnes 
parvi etiam momenti varietates attendendie sunt ; 
sepe enim contingit ut. unum eumdemque Scri- 


pturz locum; nunc uno modo legant, nunc alio, vel p 


quod memoriter citent, vel quod minimas, minimi- 
que pretii discrepantias negligant, vel demum 
quod modo unam lectionem sequi malint, modo 
aliam. Attamen quzdam tunc. erant in Bibliorum 
codicibus varietates, quas peculiari animadversione 
dignas censeo. lta, exempli gratia, Prüno in 
Epist. ll ad Thess., cap. n, vers. 15, Graca quidem 
editio babet, ἀπ᾿ ἀρχης, id est ab initio; Didymus 
vero in libro De Spiritu sancto legit ἀπαρχήν, id est 
primitias ; a auctor quoque noster legit primitias, 
ut dixi pag. 123, not. 4. Secundo, in Epist. ad 
Romanos cap. viu, vers. 14, codex Alexandrinus, 
et Graca editio habent : per inhabitantem Spiritum 


* | Cor. x, 11. 


tem, eic. ; theologus autem noster nou solum legit, 


per inhabitantem, sed et alleram lectionem ut Ma- 


cedonianam improbat : at Didymus etiam in libr. 
De Spiritu sancto legit, per. inhabitantem, ut dixi 
pag. 180, not. 5. Tero, auctor noster pag. 247, 
hzreticos redarguit, quod in Bibliorum exempla- 
ribus ex quodam Απιοθ prophetz loco vocem ego 
abstulerint ; Didymus vero eumdem  propbetz 
textum afferens in libro De Spiritu sancto num. 
14 et 59, cavet ne omittat dictionem ego. Quarto, 


cum apud Joannem cap. 1, vers. 18, omnes ediiio- 


nes tam. Graece, quam Latine, imo et Alexan- 
drinus codex habeat, Unigenitus Filius, qui est in 
sinu Pairis ipse enarravit ; theologus tamen noster 


B pag. 76, et alibi pro Unigenitus Filius legit Uni- 


genitus Deus : Didymum vero legisse Unigenitus 
Deus, quamvia certo probare nequeam, quod nui- 
lus nunc succurrat locus, in quo textum bunc 
afferat, hoc tameu modo et eum legisse cpinor, cum 
ejus quoque praccessor Origenes catechista Alexan- 
drinus eadem ratione legerit, ut dixi pag. 76, 
not. 5. Denique, lectorem rogo, uL ea videat quz 
psg. quidem 246, not. 1, scripsi de Pauli verbis , 
Spiritui Dei servientes ; alibi vero de aliis textibus : 
ego enim cum verear ue longior sim, alia hujusmodi 
exempla hic afferre supersedeo. 

Àc illud potius addo, ab auctore quidem nostro 
Scripture loca sic scepe afferri, ut sententie inagis 
adhserest, quam verbis ; at eadem se ratione 
gessisse Didymum is comperiet qui Biblicos textus 
ab eo allegatos cum Grzcis Dibliis contulerit. 
Attamen cum boc ipsum non raro ab aliis etiain 
faclum esse videamus, non potest pro nota qua- 
dom haberi, qua Didymus a reliquis Patribus secer- 
natur 
(ων. XVIII. Easdem uterque affert certorum Scripture 

Lexiuum interpretationes. 

Alexaudrinos catechistas allegoriis, dum Scri- 
pturas iuterpretabantur, delectatos esse norunt 
tieologi. De Didymo autem nostro equidem ea pre 
oculis habens, quz in ipsius operibus, aut (rag- 
mentis observare me memini, tria bzc statuere 
posse mihi videor, l. Eum ubi Lireticos refellit, 
non allegorias sectari consuevisse. sed ex litterali 
Scriptura sensu argumenta pelere ad eos [XXVII] 
confutaudos. I1, Dum Veteris Testamenti libros, aut 
textus explicabat, allegoriis indulsisse : propterea, 
ut opinor, quod omnia in figura contingebaut 
IIebrzis *. Ill. In Novi Testamenti verbis raro eum 
allegorias expiscatum esse, sed litterali sensui 
plerumque, aut fere semper adhassisse. 

At tria hzc ipsa iu theologo etiam nostro obser- 
v3vi. Sieut enin. Didymus in libro De δρ. sancto 
Macedonianos validissimis confutat argumentis e 
litterali Scriptura sensu deductis, ita et noster 
scriptor Arianos, Eunomianos, Macedoniauos sic 
refellit, ut fere omnia argumenta e Scripturis lit- 


165 COMMENTARIUS. .— LIB. Ἱ. 


166 


teraliter explicatis derivet. Ac quemadmodum Di- A qui venturus es ' ? quam habet pag. 21, haud scio 


dymus qninque Explanationum libros in Zachariam 
ita dietavit, Hieronymo teste, ut tota eorum ἑξ- 
£151 allegorica [uerit , el historie vix pauca tetige- 
rixt, ità theologus noster lib. n, cap. 14, plures si- 
mul Zacnariz ipsius textus allegans in quadam di- 
gressione, allegorice omnes interpretatur, 40 ea 
fortasse in compendium redigit, quz in illis expla- 
nationibus fusius disseruerat : alibi vero saepius alia 
Veteris Testamenti loca allegorice exponit. Demum, 
αἱ in Didymo, ita et in auctore nostro perpauca, 
ni fallor, occurrunt Novi Testamenti loca allegorice 
explanata. 

Yerum, quod magis notandum est, mult in his 
De Trinitate libris occurrunt textuum Scripture in- 
terpretationes, quas si eum iis comparemus quz in 
Didymo leguntur, essdem esse invenimus, ut pluri- 
mis in notis monui. Nam I, Joelis verba, exempli 
gratia, Effundam de Spiritu meo super omnem car- 
2t", eodem modo explicat Didymus lib. De Sp. S. 
»um. 11, ac theologus noster pag. 117. ΙΙ. Psaltis 
verba, Signatum est super nos lumen vulius tui, Do- 
sine *, auctor noster de Spiritu sancto exponil pag. 
118, eademque ratione illa accepit Didymus pluri- 
bus in locis, ut dixi ibidem not. 6. Ill. Übi Scripto- 
res Veleris Testamentt brachium Dei , aut dexieram 
Dei nominant, Didymus Filium Dei interpretatur, 
Ut dizi not. 6 pag. 42; idem vero facit theol. noster 
ia eadem pagina. IV. Christi verba, Nom veni pa- 
€m milere, sed. gladium ?, sic intelligit. auctor 
hoster pag. 147, ut nomen gladii significet sapien- 
ü&, qua Spiritus sanctus obdurata corda incidit. 
Simili modo Didymus in Enarrationibus ad caput wv 
Epistole Jacobi : Veniens Jesus (inquit ). . . . gla- 
ditm misit in terram. Sermo namque, el doctrina 
Ulins dividit, et abjungit a terrenis, atque materiali- 
bus rebus, Y. Verba Pauli, Elegit nos in ipso ante 
contilutionem. mundi '*, de Dei prescientia exponit 
leologus noster pag. 341; eademque ratione illa 
utelligit Didywus in Enarrationibus, ut ibiden) in- 
diavi. Demum, ne singula afferam, legenda sunt 
quz scripsi pag. 50, not. 2, pag. 28, not, 5, pag. 127, 
n. 35, pag. 177, not. 3, pag. 185, not. 6, p. 252, not. 5, 
P3g. 277, not. 6, pag. 232, not. 7, et alibi passim. 


an multis arridere queat. Quin etiam levicula come 
pluribus videbuntur qui» occurrunt pag. 545, de 
verbis Joannis Theologi : E: Verbum erat apua 
Deum :*. Nonnulla vero alia ejusdem generis non 
indicamus, quod fleri facile possit, ut αυ a nobis 
levia, eadem ab aliqnibus gravia habeantur, Illud 
vero diffiteri nemo potest, duos saltem ex apoeryphis 
Yeteris Testamenti libris ab ipso citari, librum Ill 
Esdrz, p. 294, et orationem Manassis, p. 299 et 404. 

At similia plane in Didymo etiam reperi. In libro 
quidem De Spiritu sancto gravissimis Macedonianos 
redarguit rationibus, atque ita Scripture loca 
ubique fere exponit ut theologum decet. [XXVIII ] 
Sed explicatio, quam num. 50 adhibet verbis Isai, 
Congregans dextera Moysem 13, in quibus Mosis no- 
mine intelligi etiam posse ait legem Mosaicam, 
haud scio an ejusdem cum ceteris interpretationi- 
bus sit gravitatis. Ac illad quoque non satis fir- 
mum videbitur cuipiam quod ait in commentariis 
ad cap. vi Áctorum, tomo IV Anecdotorum Wollii, 
nempe verba Salomonis, qux exstant in Graeca 
Proverbiorum Lranslatione cap. v, Ne mulus sis 
cum aliena, de uxore marito juncta accipi non 
posse, sed de ethnicorum sapientia accipienda esse. 
Levicula certe est explicatio illa verborum, Quis 
ostendit nobis bona !*? quam etsi ex aliorum senien- 
tia afferat, non respuit tamen in fragmento quod 
edidi pag. 278, not. 6 Leviusculum itidem videri 
potest quod apud Nicetam Heraácleensem in catena 
ms. in Jobum legi ad caput 1, vers. 2. Cum enim 
Jobo septem filios, ac tres filias fuisse narret ibi 
sacer scriptor, Didymus binis hisce numeris mystice 
acceptis septem Spiritus sancii dona , ac diviuarum 
personarum irinitatem designari ait, ἵνα µάθωμεν 
τὴν ἐν Τριάδι πίστιν τῆς ἑδδόμης χάριτος εἶναι δη- 
µιουργόν, id est, ut discamus, fidem qua in Trini- 
latem credimus, seplemplicis gratie creatricem | esse. 
Leviusculum denique, ut alia nonnulla praeteream, 
id etiam, ni fallor, est, quod ex Enarrationibus mox 
alferemus. 

Quod vero apocrypha Veteris aut Novi Testa- 
menti opuscula a Didymo etiam citata interdum fue- 
rint, tribus ostendo exemplis. Nam lI, apud Nice- 


Gir. XIX, Frigidiuscula quadam, aut certe leviora Ὦ tam in Catena Grecorum. Patrum in B, Job, Lon- 


habet werque auctor. 

Eisi auctor noster validis plerumque, imo fere 
mper argumentis hzreticos refellere soleat, ac 
& scribere, quz gravem theologum decent, nibilo- 
IibU$ pauca quaedam in eo leguntur quz, meo qui- 
dem judicio, frigidiuscula sunt, aut certe leviuscula. 
lujusmedi esse opinor quod pag. 204 scribit de 
Domine zepicrepá!, numeroque Dccci, quem ex eo 
wine, item ut ex literis a, et o magno, elici οὐ- 
σαι, Frigida etiam videntur quz pag. 18 exstant 
de latinis vocabulis, Plus quam per[ecius. Intet- 
Ptlatio autem. verborum Joannis Baptiste, Tu es 


"josl n, 38. * Psal, iv, 7. 
Hun, 12, !* pia], i" 6. T 


dini auno 1637 edita, libram — Pas!oris allegat pag. 
202 : qui tamen ab Athanasio quoque tom. I, pag. 
895, et alibi allegatus fuerat. ll. In ÉEnarrationibus 
ad cap. 11 Epistolze I Joannis apoeryphum librum 
citat, qui λεπτογένεσις, aut µιχρογένεσις, id est, 
parva Genesis, nuncupabatur : hzc enim ibi legun 
tur : Nain εἰ in. libro qui Leptogenesis appellatur, 
ita. legitur, quia Cain lapide, απἱ ligno percusserit 
Abel : unde deputandum non est, percussione dici so- 
lummodo fieri vulnus, sed absolute omnem plagam, 


, que lacerationem facit in corvore, IM. In coinmenta- 


riis ad caput vii Actorum, toin. iV. Anecdotorum 


* Maub. x, δὲ. '* Ephes, ), 4, '! Matth. xj, 2. !*Joan. 1,1 !* lac 


461 


DE DIDYMO 


163 


Wolfii pag. 35 : Quia rero, inquit, in canonicis li- A ac rhetorica facundia procul abesse, Demum illnd et 


bris non exprimitur, quo pervenerit ( Enochus ), ín 

apocryphis in paradisum sublatus memoratur, 

Cap. XX. Plurima theologus moster loca habet atque 
argumenta iis persimilia, qua in editis. Didymi 
operibus reperiuntur. 

Quam plurima in theologo nostro loca esse atque 
$rgumenta iis valde affinia, quz in Didymi opuscu- 
Jis, maximeque in libro De Spiritu sancto occur- 
Tunt, extra omnem controversiam positum est. Id 
enim passim ostendi in notis, Ne vero que jam 
scripsi, rursus dicere cogar, lectorem rogo, ut has 
percurrat, ac eas presertim qua exstant a pagina 
160 ad 170. Jam vero tantam quoque similitudinem 
indicium esse opinor non contemnendum, quo nostri 
operis auctor detegalur, ac unus idemque cum Di- 
dymo esse indicetur. At potuit, inquies, theologus 
iste Didymum imilari. Non diífiteor. Sed primo non 
iud nunc queritur, quid fieri omnino potuerit, sed 
quid probabilius sit. Deinde ita quzedam theelogi 
nostri loca quibusdam Didymi locis similia sunt, ut 
sxpe esdem utrobique lectiones deprehendantur, 
lidem Seriptura textus. eum iisdem additamentis, 
iidem memoriz lapsus, idem denique stylus, ac ra- 
tiocinandi modus : quz omnia ut in duobus aucto- 
ribus tam similia sint, vix fleri posse videtur. 

Car. XXI. Utriusque. scripta. auctorem. produnt 

eisdem moribus preditum. 


Videndum nunc etiam, quibus moribus preditum 


&e prodat uterque auctor; fieri enim potest ut ali- C 


quod et isti nobis indicium subministrent. Qus in 
theolego quidem nostro notavi, hse potissimum 
sunt : I. Summus pro catholica in Trinitatem fide 
zelus in toto opere elucet, maximeque pag. 202, 
ubi paratum se esse profitetur omnem laborem sire- 
nue, ac periculum, si opus fuerit, subire pro hac fide. 
Jl. De se ipso hsc fere scribit pag. 255 : Mazime 
nobis Loto vita decursu, ut nobis quidem videtur, cur 
fuit, ut. nihil. . . pronuntiaremus [XXIX] ex odio 
in quemquam, et convicium quodlibet, tametsi non 
injustum, vitavimus. lll. Demisse ac modeste de se 
Ipse sentit, ac loquitur, dum se indisertum, ac pec- 
catorem vocat pag. 519, atque indignum pag. 104. 
IV. Qui de divinitate disserere velit, ei necessariam 


ipse petit ibidem num. 65, ut qui ejus volumen le- 
gere voluerit, mundei se ab omni opere malo, εἰ 
cogitationibus pessimis. Potestne major hac etiam 
in re inter utrumque intercedefe similitudo. 

Cap. XXII. Utriusque stylus idem omnino est. 

Aliud nunc argumentum ex auctoris nostri, Di- 
dymique stylo deductum adjiciendum est. Sed an- 
tequam id faciam, quxrere necesse est, utrum Di- 
dymus eloquens ac disertus dici queot. Qua in re 
dicam ingenue quod sentio. Equidem illum doctis- 
simum fuisse, atque in Scripture presertim studio, 
el interpretatione tam versatum quam qui maxime, 
libenter. concedo ;, quin multis, iisque gravibus ra- 
tionibus haereticos ab eo refelli, jure nemo in6- 
ciari potest. Sed si de ea eloquentia sermo sit quam 
in Isocrate, in Demosthene, in /Eschine, atque adeo 
in Basilio, in Joanne Chrysostomo, in Gregorio Na- 
zianzeno suspicimus, ab bac longe ipsum abesse 
existimo. Quamvis enim Grzeum exemplar libri De 
Spiritu sancto atque Enarrattonum interierit, ta- 
men ex Latina horum operum interpretatione, εἰ 
ex Graecis quz supersunt ejus opusculis, atque fra- 
gmentigs rem ita esse intelligimus. Talis scilicet Di- 
dymi oratio videtur mihi, qualis auctorís nostri. 
Nam doctissimus et iste est, et in Scripturarum 
campo mirum in modum exercitatus, strenue in 
adversarios decertat, gravissimisque ut. plurimum 
argumentis eos confutat, atque profligat. Sed fa- 
cundus, disertus, eloquens meo quidem judicio dici 
nequit. ' 

Αι emuncte naris vir Hieronymus, inquies, in 
Epistola δὲ ad Pammachium et Oceanum, Quid 
prudentior, ait, doctior, eloquentior Eusebio ac 
Didymo ? Socrates vero lib. 1v, cap. 25, ἑλλόγιμο 
ipsum Didymum vocat, hoc est, ut vertit Valesius, 
disertissimum. 

Fateor. Verum Rufinna quoque in Hist. eccles. 
hzc de Didymo testatus est, Etiam nunc. in. magna 
admiratione habentur (Didymi opera). Nos tames 
qui el viva vocis ejus ex parte aliqua [fuimus aadi- 
tores, 6ἱ ea, qu& a nonnullis dicente eo descripia, 
legimus longe majorem gratiam, εί divinum nescio 
quid, ac supra humanam vocem sonans, in illis ma- 


esse docet pag. 105, non modo eruditionem, sed D gis sermonibus, qui de ore |ipsius proferebantar, 


pietatem quoque, bona opera, ac meditationem. 
Didymum modo cum hujusmodi auctore, qualem 
descripsimus, comparemus. I. Maximo pro catholica 
de Trinitate doctrina zelo eum inflammatum fuisse, 
necesse non est ostendere : adeo manifesta res est 
cum ex omnibus ejus operibus, tum ex veterum 
testimoniis. II. Α quovis convicio, quod probo viro 
iudignum sit, ita abhorruit, ut in libro De Spiritu 
sancto Macedonium, ac Macedonianos, adversus 
quos ex professo scribit, ne semel quidem nominet, 
ut pag. 175 not. 4 animadverti. lll. Demisse et 
ipsum de se sensisse; ac locutum esse constat ex 
uum. 98 et 63 ejusdem libri : utrobique enim se 
indiserium esse fatetur, atque ab eloquii venustate, 


agnovimus. Cum itaque sepe contingere videamus, 
ut aliqui ingenio praediti, dum loquuntur, facundi 
videantur, imo ínterdum reipsa sint, iique ipsi 
cuin calamum prehendunt, flaecida, aut etiam inepta 
scribant, ita fleri potest, ut Didymum dicentem 
quidem vis ingenii atque animi sic incenderet, ut 
eloquens videretur, et foret; scribentem autem, 
seu potius diclantem, ardor ille animi deficeret, 
eaque de causa ejus flaccesceret oratio. 


Czterum quod spectat ad Hieronymi de Didyme | 


judicium, is aut Eusebio duntaxat, non Didymo 
eloquentiam tribuere censendus est, aut dicendum 
potus, eloquentem ab ipso vocari Didymuin, non 
quod ejus scripta cum scriptis disertoruin virorum, 





:69 


COMMENTARIUS. — LB. I. 


10 


quos paulo ante dixi, comparari possint, sed vel A gasse ait τοὺς ἑλλογιμωτέρους τῶν ἐπισχόπων Num 


propter allatam ex Rufino rationem, vel quia quod 
sibi proponit Didymus, id multa doctrina, pluri- 
brusque modis et argumentis, iisque robustis et 
eflicacibus ostendere consueverit, ac lectoribus 
[XXX] persuadere. Nam Hieronymus ipse in prie- 
fione libri De Spiritu sancto auctorem ejus ope. 
ris Didlymum appellat imperitum sermone, sed non 
scientia. Quin ipse Didymus pro ea, qua praeditus 
erat, modestia candide id fatetur in extremo eodem 
libro, ubi impressa quidem exemplaria liec habent: 
Sicut enim pietatis sensum nobis audacter juxta no- 
siram comscientiam  vindicamus ; ita quantum de eo 
loqui pertinet, venustatem rhetoricam [acundiamque, 
juxia consequentiam textumque. sermonis, procul 
obesse. simpliciter confitemur. Studii quippe nostri 
[sit, de Scripturis sanctis differentibus pie ἱπιε[ίί- 
gere (κα scripta sunt, εἰ imperitiam mensuramque 
mosri non. ignorare sermonis. Sed legendum puto 
ex nostro codice ms. sxpe in notis a me laudato : 
Sicut enim. pietatis sensum nobis | audacter juxta 
nostram conscientiam vindicamus ; iia quantum ad 
eloquii pertinet venustatem, ei rhetoricam facun- 
diam, ef consequentiam textumque sermonis, nos 
procul abesse simpliciter confitemur, et reliqua, ut 
superius. 

(juod si male nos mereri de Didymo quis existi- 
met, dum imperitiam sermonis in ipso agnoscimus, 
norit non modicam ei laudem a nobis tribui, cum 


inter eos illum numeramus, quos dicii Psaltes ϱ 


eruditos corde in. sapientia! : hec enim ipse Didy- 
mus in catena Corderiana tom. ll, pag. 865, expii- 
eal in hunc modum : « Porro corde eruditus est 
tà sapientia qui secundum mentem ac rationem sa. 
pieos evasit, tametsi prolatitio sermone aberret ; 
ita ut vere etiam dicere possit : Eisi imperitus ser- 
mone, non (amen scientia. » Norit preterea non 
modo Victorinum martyrem imperitum sermone vo- 
eari ab Hieronymo tom. IV, pag. 6, edit. Veronen- 
sis, àed de propheta quoque sic euin loqui tom. VI, 
pag. 2232: Ex hoc numero pastorum Amos propheta 
[αί, imperitus sermone, sed mon scientia, Quid 
plura ?* Paulus ipse in 1l ad Cor., cap. 11, vers. 6, 
imperitum sermone, sed non scientia semetipsum dicit, 


convocatos ab Ailisnasio putabimus eos episcopos 
qui eloquentiores foreut, an qui insigniores, aut 
doctrina excellentiores? Origenes quoque tom. 1, 
pag. 90, inquit : Ἑλλογίμων αἱρέσεων, hoc est in- 
signiorum sectarum : et apud ipsum Celsus pag. 558, 
ἑλλογίμοις ἀνδράσι, id est doctis viris, ltaque ἑλλό. 
Ύιμος Suid quidem est τίµιος, σεθάσµιος * auctori 
autem Lexici, quod ms. exstat in 140 Naniano co- 
dice, ἑλλόγιμος exponitur λόγιος, ἀξιόλογος. 

Hzc habui qux dicerem de Didymi eloquentia. 
ΑΙ si quis eum disertum esse contendat, equidem 
contentionis vitandz causa non repugnabo, modo 
tamen mihi et ipse concedat, eam eloquentiam, 
quam in Jibro De Spiritu sancto, in Enarrationibus, iu 
libro adversus Manicheos admiratur, in theologi 
etiam nostri opere elucere. 

His de utriusque stylo generatim dictis, enuclea- 
tius nunc de eadem re agendum est, ac nonnulla 
singillatim consideranda , ut magis appareat ea 
quam quarimus similitudo. 

Primo itaque parum elegantem esse auctoris no- 
stri orationem, nemo inficiabitur qui elegantiam, ut 
sic loquar, de facie norit. Quin loca quxdam in eo 
valde perplexa, quaedam etiam horrida vocabula, 
quadam itidem soleca, aut ὑποσόλοιχα. Inelegaus 
est, ut opinor, exempli gratia, verbum ἁγιοτρισ- 
σολογῆσαι, aliaque haud pauca ex iis qux in vocum 
Grecarum Indice recensui, ut paulo etiam superius 
dictum fuit. Solecum vero est, οἱ ὄνειδοι, pro 
τὰ ὀνείδη, vel pro οἱ ὀνειδισμοί. Soloecum est etiam 
quod legilur pag. 50, Τριάδα ὀνειδιζούσης, etc., pro 
ὀνειδίζουσαν. 

At nonne similia in Didymo reperimus? Sole- 
cum est quod in libro adv. Maniehuos legitur initio: 
Οὗτοι μεταθάλλειν [ XXXI] δύναντε. Solacum 
itidem quod in eadem pagina legere licey : "Y mb τοῦ 
Στῆρος.... λέγων, pro, λέχοντος. His autem affiuia 
invenimus in Didymi fragmentis tom. IV Anecdo- 
torum Woltii editis, et apud Catenarum auctores. 

Quod si reponas, librariorum inscitie, aut in- 
curie tribuni haec posse, qui exaraverint λέγων 
pro λέγοντος, et δύναντες pro δύνανται, et ita porro; 
ea dices quae €quitati consentanea sunt; sed hac 


eo quod scilicet persuasibilibus humane sapientie D eadem uitas postulabit, ut. soloecismi etiam in 


verbis, ut ipsemet ait, non uteretur, Gracawque fa- 
cundiam contemneret, aliam vero quamdam multo 
sublimiorem seetaretur : qua de causa merito ipsum 
Dionysius Longinus homo ethnicus inter illos nu- 
merat qui sublimi dicendi genere excelluerunt. 
Quod vero pertinet ad Socratem, nuucupat is 
quidem Didymum ἑλλόγιμον, sed vereor ut Vale- 
sius non recte ibi interpretatus sit diserissimum ; 
ea enim dictio nou disertum modo denotat, sed in- 
signem etiam, et doclum, ut veor. Theodoretus sane 
in Bist. eccles. lib. ιν, cap. 2, Athanasium Joviano 
imperatori expositionem fidei missurum coggre- 


9 psal. xxxix, 12. 
PargoL. Gg. XXXIX. 


theoiogo nostro occurrentes librario tribuantur, 
qui perperam scripserit, ex. gr. oi ὕὄνειδοι pro οἱ 
ὀνειδισμοί, εἰ ὀνειδιξζούσης pro ὀνειδίζουσαν. 

Il. Ab illis que pre manibus babet , argumentis 
digreditur aliquando Didymus ad rem a proposito 
plane alienam. lta in libro De Spiritu sancto, ne pec 
omnia ejus opera discurram , postquam num. 43 
Isaiz locum valde longum attulit, in quo pauca tan- 
tummodo ad propositum pertinentia reperiuntur, 
totum eum locum, oblitus veluti argumenti , am- 
plissimo commentario illustrat : neceo contentus 
alteram repente inserit num. 45 digressionem, in 


171 


DE DIDYMO 


173 


qua Manichzos alium Deum bonum , alium justuni A riun lectione minus versato videri potest), nusquam, 


fingentes refellit. Hujusmodi vero digtessiones in 
nostro etiam theologo inveniet lector. Nam p. 295, 
verbi gratia, Marci textum haud brevem ita inter- 
pretatur, ut ea etiam explanet qui ad propositum 
argumentum nihil attinent. Àc simile quid occurrit 
pag. 260, et sequentibus, ubi Zacharix locum sic 
explicari videbis, ut jam non theologum de Spiri- 
tus sancti. divinitate agentem legere te putes, sed 
iuterpretem Scripturas explanaritem. Quod paginam 
quoque $415, aliasque nonnullas legenti continget. 

WI. Dialeectice ac subtiliter in libro De Spiritu 
sanctio Didymus ratiocinatur, etsi ibi argumenta e 
Scripturis tantum ducta proferat. Id ipsum facit 
el noster, 

IV. Vocabulis uterque utitur maxime propriis 
ad explicanda, seu designanda potius que ad Tri- 
" nitatis mysterium spectant. 

V. Ea Scripturz loca, ex quibus bsereticorum 
blasphemias refellit, sensu accipit fere semper non 
mystico, sed litterali , non violento, sed naturali 
cum theologus noster, tum Didymus. 

VI. Nimium subtilis non est Didymus, etsi sub- 
tiliter ac dialectice argumentetur. Eademeue laus 
theologo nostro debetur. 

VH. Se ipsum citat non raro theologus noster 
item ut Didymus. Uterque etiam scriptores citans , 
aut alios aliquos nominans, breve ipsorum elogium 
passim adjungit. Uterque lectores interdum ad alia 
prater illa, que affert, Scripture testimonia quz- 
renda excitat; noster quidem, v. gr., pog. 227 et 
944; Didymus vero in locis a me pag. 227 allega- 
tis. 

VIII. Nonnulla iterum ac tertio inculcantur cum 
in libro De Spiritu sancto, tum in hoc opere. 

ΙΧ. Satis longa exscribit interdum Didymus 
Scripturz loca, idque sine magna necessitate, ut 
monui pag. 547. Id ipsum a nostro fleri patet 
cum ex eadem pag. 347, tum ex pagg. 96 , 57, 44, 
53, 194, 258 et 5835. 

Denique dubitanter loqui amat Didymus, ita sei- 
licet ut non quid ipse sentiat, definire velit, sed 
aliqua lectori examinanda proponat. Hujus rei 
exempla in Enarrationibus invenies pagg. 50, 54 , 


B5, "41et 88, Biblioihece Patrum editionis Pari- D ni fallor, 


siensis anni 1644 ; in libro autem De Spiritu sancto 

pagg. 160, 161, 162, 164 editionis Veronensis. Si- 

milia vero exempla in theologo nostro occurrunt 

p»gg. 198, 261, 271, 544 et 417. 

Cap. XXIII. Notabiles quedam in utroque scriptore 
omissiones. 

Satis multas jam ex iis qu: scripsit auctor no- 
ster, conjecturas rationesve deprompsimus. Quid- 
ni ex his etiam argumentemur qux ipse tacuit? 
cum bsec quoque non mediocriter juvent causam 
meam, Nusquam igitur in tribus hisce libris (quod 
mirum euipiam in veterum Patrum Didymi suppa- 


1ο [ Joan. v, 7 sqq. 


inquam, hxreticis objicit nec celebre Jcannis ca- 
pitulum, Tres sunt qui testimonium dant in colo **, 
et reliqua, neque Niczni concilii, neque Constanti- 
nopolitani , multoque minus alterius cujusquam sy- ' 
nodi deflnitiones. Praeterea argumentum ex tradi- 
tione petitum attingit. [XXXII] quidem alicubi, sed 
non urget, illud tantum hzreticis veluti obiter ex- 
probrare contentus, novam esse eorum doctrinam , 
ipsosque ex inconcussa domo , ut ipse loquitur 
psg. 174, nempe ex Ecclesia , egressos esse. Insu- 
per quamvis omnes fere Scripturze libros citet, li- 
bros tamen Machabeorum, librum Judith, ac li- 
brum Esther nunquam allegat. Ssxpe etiam duin 
loca e Scriptura, aliisve libris affert, auctorum, 
aut librorum, unde desumpta suut, nomina reticet. 
Quod vero majore videlur animadversione dignum, 
Arianos quidem, Macedonianos, ac Eunomianos 
nominat, sed Seiniarianorum, Anomoorun, aliis- 
que similibus nuncupationibus nunquam utitur, etsi 
hujusmodi vocabula quarto etiam Ecclesiz szculo 
invaluerint, utex Epiphanio constat, aliisque Patri- 
bus. Postremo Aetii, Apollinarii, Marcelli Ancyrani 
nominibus parcit; eliamsi enim Aetium quidem 
pag. 14 confutet, imo ejus verba afferat; Apolli- 
narii vero heresim memoret pagg. 395 et 596 ; ac 
Marcellum refellat, ut verisimile est, libro 1, 
cap. $1 : Aetii tamen, Apollinarii ac Marcelli no- 
mina ne semel quidem commemorat. 

lta quidem theologus noster se gessit. Quia vero 


Didymus? Nonne simili his quoque modo? Imo 


eodem prorsus, ni fallor. Ne ipse quidem Joannis 
testimonium, Tres sunt et extera, unquam affert 
neque in Enarrationibus in primam ipsius Joannis 
Epistolam; neque in libro De Spiritu sancto, nec ali- 
bi. ld autem ex eo factum non dubito, quod in 
Alexandrinis Bibliorum exemplaribus textus ille 
desideraretur : cum Arianis ne ab Athanasio qui- 
dem unquam objectus sit, nec in Alexandrino, qui 
superest, eodice legatur. Nullius quoque synodi 
inentionem ullam facit Didymus ; satius, dt opinor, 
esse ducens e Scripturis, quarum auctoritatem 
agnoscebant bzretici, quam ex synodis, quas illi de- 
spiciebant, argumentari. Hanc item ob causam, 
ne traditionem quidem magnopere us- 
quam urget, sed obiter tantum eam atlingit : ut cum 
initio libri De Spiritu sancto sic loquitur : Hac 
de Spiritu sanclo. jactilant, qui neque in Scripturis 
lectá, neque a quoquam ecclesiasticorum veterum 
usurpata sunt. Veterum. enim Patrum testimo- 
nia illis  objectare supervacaneum fuisset , qu? 
alios prztet Arium, Eunomium, ac Macedouium | 
ne audire quidem volebant, ut ait theologus noster 
pag. 260, quique cum suas opiniones fidei Patrum 
doctrinzeque contrarias esse non ignorarent , Ca- 
tholicos ad Scripturam solam provocabant , ut 
multis post seculis nefarii apostat: fecerunt Lu- 


I5 
therus atque Calvinus : nondum enim cuiquam A 
intoleranda illa atque absurdissima opinio in men- 
iem venerat, ut Patres Niceno concilio vetustiores 
de Filii, aut Spiritus saneti divinitate non ita sen- 
sissent, quemadmodum catholica sensit Ecclesia. 

Libros vero Machabzorum, Judith, et Esther ne 

Dijymus quidem in ullo ex editis operibus allegat, 
quod sciam : sive quod nulla ipsi eos citandi oc- 
casio ohlata sit, sive quod illos, utpote historicos, 
nec memori: mandasset, neque commentariis illu- 
sirasset. | 

Quod demum pertinet ad reliquas omissiones , 
Didymus quoque sepius testimonia profert, quin 
libros, aut auctores, unde desumpta sunt, nominet. 
Cumque edita hactenus illius opera aut legerim 
elim, aut salteni percurrerim fere omnia, Semiaria- 
rorem, Anomeeorumque denominationes , atque 
Àetii, Apollinarii , ac Marcelli nomina nunquam in 
iis reperire me memini, etiamsi horum omnium 
bareses commemoret, Jure igitur ac merito con- 
dudere jam licet, maximam esse vel in omissioni- 
bus inter utrumque theologum similitudinem. 

Fateor equidem , argumentum ex ethnicorum 
sripis, maximeque ex iis quz Orpheo, ac Mer- 
curio Trismegisto tribuebantur, deduetum ohjici 
1 theologo nostro adversariis, a Didymo autem in 
libro De Spiritu sancto prorsus prztermitti, At. Di- 
dymus ibi non ethnicos confutat, sed hzereticos 
dualaxat, a. quibus Orphei ac Mercurii auctoritas 
nihili fiebat. Theologus autem noster ethnicos etiam 
redarguere voluit, ut manifesto patet ex cap. 24 
tertii libri. Hi vero Orphei , Mercuriique opera tanti 
faciebant, ut Theon Alexandrinus, qui Didymi ztate 
Rorwit Alexandrie, ea publice interpretatus sit, 
quemadmodum pag. 501 dictum est. 

[XXXI CAP. XXIV. Nihil in theologo nostro reperitur 
quod Didymo non conveniat. 

Postremo ne illud quidem exigui momenti est, 
quod de theologo nostro post diuturnam conside- 
ralionem vere affirmare posse mihi videor, nihil 
3dmodum in eo esse, quod in Didymum optime 
non quadret. Sic se res habet, benigne lector. Nul- 
lus in hoe opere auctor citatur, aut nominatur re- 
centior Didymo ; nulla commemoratur hzresis, quae 
illom non przcesserit ; nullum ex catholicis dogma- D 
übos inculcatur, quod alii Patres aut vetustiores, 
àut suppares non inculcarint ; nullus liber laudatur 
ut canonicus, quem alii ex Alexandrinis potissimum 
Patribus ut talem antea non. allegassent ; nulla tan- 
dem in eo reperitur dictio, nulla sententia, qua 
Didymi etti, moribus, stylo, doctrine perapposita 
hon sit. 

Àc neillud quidem alienum a proposito nostro 
δι, quod vix unum operis apographum supersit ; 
9pus vero ipsum nullus ex Graecis medii svi scri- 
Bioribus, iis praesertim qui post Justiniani tempora 
stripserunt, eommemoraverit. Nec enim ullam bujus 
rei probabiliorem causam excogitare licet, nisi 
Quod ejus auctor Didymus male ob Origenismum 


C 


COMMENTARIUS. — LIB. I 


1”: 


audiret, Eadem namque ex causa iactum est, ni fal- 
lor, ut Enarrationum quoque in Epistolas catholicas, 
ac libri adversus Manichaeos, quamvis orthodoxam 
doctrinam continentis, unicum exemplar ms. re- 
pertum sit,ex quo imprimerentur; Graecus vero 
textus cum libri De Spiritu sancto, tum Enarratio- 
sum omnino interierit, ut videtur. Adeo scilicet 
monachi, atque amanuenses ab iis abhorrebant, 
qui de violata fide suspecti essent, aut damnati, ut 
ipsorum opera vel nullo errore infecta exscribere, 
aut exseribenda curare detrectarent. Hinc factum 
igitur puto, ut cum aliorum plurimorum, quos enu- 
merare aecesse non esi, tum etiam Didymi opera 
aul interierint, aut plerisque ignota fuerint : adeo 
ut /Egyptius seriptor Cosmas Indicopleustes, p. 485 
a me allegatus, manifesto indicet sibi ignotas fuisse 
JEgyplii nostri theologi Énarrationes, cum ait, 
neminem ez iis, qui in. divinas Scripturas commen- 
laria ediderunt, catholicarum Epistolarum ullam ra- 
tionem habuisse. Quinimo Phztius ipse, etsi non 
minori esset eruditione quam improbitate, nullum 
in Bibliotheca ex tam multis Didymi operibus me- 
moravil ; in libro autem primo adversus Manicheos 
plures quidem enumerat qui contra eos lireticos 
scripserant, Didymum vero prztermiltit 


Car. XXV. Conclusio. 


Atque hee potissimum sunt que pro sententia 
mea aiferenda censui. Nihil itaque alind nunc re- 
liquum est, nisi ut duo tandem ex his, quxe hacte- 
nus dixi, colligam argumenta, quae quantam vim 
habeant, lectoris erit judicare. Primuin est hvjus- 
modi, sicut initio diximus. Fieri non polest, ut 
alius à Didymo sit auctor ille, in quo summam cum 
Didymo quoad omnia similitudinem deprehendimus. 
Talis autem est theologus noster, ut ostensum fuit. 
Non est igitur alius a Didymo. Alterum sie se habet. 
Didymo tribuendum est hoc opus, si nullus omnino, 
preter Didymum, inveniatur Agyptius theologus, 
in quem ea, qua superius recensui, conveniant uni- 
versa. Atqui nullum alium reperiet, ni fallor, qui 
rem hanc attentius examinare voluerit, ac singulos 
ex /Egyptiis, Alexandrinisve Patribus cum theologe 
noswro conferre. Didymi ergo esse non immerito 
affirmamus tres hosce .De Trinitate libros. Quod 
erat ostendendum. 


CaPuT PosTREMUM. JVonnulla indicantur qu& objici 
nobis possunt. 

Libro itaque huic finem tandem imponam , hu- 
manissime lector. Quzcunque enim sententi:2 mex 
objici posse suspicatus sum, quantumvis levia, uni- 
versa aut in secundo libro ad. trutinam revocaturi 
sumus, aut alibi jam diluimus: pagina nempe 18, 
94, 194, 958 et 356. Qus tamen in Literaria 
ephemeride Parisina objecta fuerunt, seorsum com- 
memoranda hicsunt, [XX XIV] noncum: reliquis per- 
miscenda, ne adversarium videar parvi facere : sed 
paucis verbis me expediam, quod et alias his quo- 
que occurrerim, et ad finem jam properet oratio. 


- 


175 


DE DIDYMO 


176 


Sunt ergo hujusmodi. t. Didymus a Socrate ἑλλόγιμος, A videtur esse monachus aliquis medii αν], nec enim 


id est eloquens diclus est; theologus vero noster 


non est ejusmodi. 1I. Deum vocat auctor iste ἀμεγέθη, 
οἱ ἀνείδεον, hoe est magnitudinis expertem ac forma. 
At Petri Lombardi est isthec locutio, aut alterius 
eujusdam theologi Lombardo supparis. Ilt. Vocabu- 
Jum ἀνεθελησία, quod hic auctor adhihet, unum 
est ex iis, que multo post Didymi zatem euderunt 
seholastici; significat enim monvoluntatem, .seu no- 
lantatem. IV. Didymus ἐν πάσῃ παιδεύσει, id. est in 

emni doctrina, versatus erat, teste. Socrate ; theo- 
logus vero bicce ne geographie quidem elementa 
norat : Golgotham enim montem ferre centrum vo- 
«at. Denique cum Orpheum, Mercurium Trismegi- 


stum, Pindarum, aliosque ethnicos alleget, et qui- 


jta se gessisset ullus ex Patribus quarti asculi. lta 
ille. Primum autem argumentum solutum est paulo 
ante. Alterum infirinum esse patet: vocabulum enim 
ἀμεγέθης alia quidem, imo contraria significatione 
4 Longino in libro Περὶ ὕψους adhibitam fuerat, 
eodem autem, quo in hisce De Trinitate libris, sensu 
usurpatum fuisse etiam a Didymo jam ostendimus 
superius cap. 12, itemque pag. 50, 84, 119. Ter- 
tinm paulo superius diluimus cap. 8, et pag. 151, 
et rursus pag. 148; quartum, pag. 25; quintum 
denique, pag. 69, atque in notis ad 27 caput se- 
cundi libri. Lege, quzso, omnia bzcce quz indi- 
cavi loca ; apparebit euim, «ut confido, rationibus 
ab adversario allatis non iu(irmari seutentiam meam, 


dem de sacrosancto Trinitatis mysterio disputans, B sed confirmari. 





ο». ου ωγψοτα 





LIBER SECUNDUS. 


DE DIDYMI PLACITIS 


Quoniam trium, quos in lucem nunc primum edi- 
mus, librorum auctorem fuisse Didymum, satis, nisi 
«ea me fallit opinio, superiore libro ostensum fait; 
de hujus viri placitis parumper nunc loqui opere 
pretium esse existimo, Franmcisce Carafa presul 
amplissime, ac proposito meo summopere consen- 
4aneum. Etsi enim plures de ipsius vita, scriptisque 
egerint perdiligenter , neme tamen hactenus , quem 
norim, illius opiniones satis accurate persecutus est. 
Itaque ipse priora illa emittens, de postremis hisce 
duntaxat agam, non quod arbitrer tuto nos ubique 
jam posse incedere, 40 veluti pedem figere (plera- 
que enim alia theologi hujusce opera ex quibus 
major posset lux affulgere, interciderunt), sed quod 
nova afferre posse mihi videar, eaque tibi veritatis 


amantissimo non onmino injucunda fore confidam. - 


lia énim his de rebus scribere animus est, ut Di- 
dymo generatim nec favere certum sit, neque ad- 
versari, sed illa tantummodo, qus». vera εί, aut 
verisimiliora videbuntur, breviter proponere, atque 
amplecti ; quxe autem obscuriora fuerint , atque in- 
cera, in medio relinquere. Ae. ne multis te verbis 
inutiliter nunc detineam, exordior statim in hunc 
modum. | 

Car. 1l. De levioribus Jacobi Βαεπαρὶὶ in Didymum 

accusationibus. 

Plurima Didymum in Enarrationibus , atque in 
libro adv. Manicheos, veritati minus consentanea 
docuisse, affirmat homo heterodoxus Jacobus Basna- 
gius tomo J Lectionum antiquarum Canisii, pag. 199, 
ubi ea omnia commeinorat, ob que merito ipsum 
redorgui posse arbitratur. Cum autem hujusmodi 
accusationum aliz leviores sint, graviores alix ; de 


'' | Joan. n, 7. 


ATOUE OPINIONIBUS. 


levioribus nune brevjler dicam, de gravioribas 
(usius in posterum. 

Primo igitur sic eum aecusat, Nescio quos, ἱκ- 
quit, evangelisias carpit in 1 Joan. [XXX V] quasi 
antique legi nimis. addicti ' precepta. ποῦδα repu- 
diarent. Sed equidem miror, ut dicam id quod res 
est Didymo talia objici. Affert ibi Didymus ipse bsec 
Epistole, quam explanat, verha : Charissimi, non 
novum mandatum scribo vobis 1, etc. Tum ea sic 
explicare aggreditur: Quia forte derogabax aliqui 
evangeliste (unc. ἀοείτίπα, tanquam heri εἰ muper 
ἱπεερια, docet quia mandatum. scribit non tunc. pri- 
mitus hominibus datum. Quis porro non videt, vo- 
cabulum, evangeliste, non esse hic nominativum 
pluralem casum (pudel me, lector, ad grammatica 
te revocare), sed esse genitivum singularem, quo 


 doannes ipse Epistola illius auctor designatur? 


Ait secundo .Basnagius * « Homines pravos, et 


p jàm sterno damnatos supplicio penitentiam olim 


scturos, ut eL daemonas, credidit... Quinimo de 
conversione diaboli, quasi jam facta, loqui videtur 
(in Ep. Jude, p. 88) : Ostenditur enim ex communi 
sensu, quem habemus de cunctis animabus, quomiam 
cum sint. liberi arbitrii, et conversio sii [acia diaboli, 
quod nom sit. malus. ». Sed bic quoque te miror, 
Basnagi, nec vocabulum conversio intellexisse, et, 
quod pejus est, Didymi verba tam infideliter pro- 
ferre. Ea sic se habeut : Nec est diabolus terrena 
substantia ; habuit enim aliquando divinam gloriem, 
el sanciam Dei scientiam, licet conversus de magni- 
tudine tanta. ceciderit. Osienditur itaqua ex comeman- 
ni sensu, quem habemus de cunctis rationalibus, 
quoniam, cum sint liberi arbürii, αἱ comwersio sit 


171 


COMMENTARIUS. — LIB. li. 


118 


[acta diebeli, natura non malus. est. Cur, ἀπ 5ο, A dymum non modo non inficior, sed et addo, bis id 


addita vocula quod sententiam omnem  perturbasti, 
atque in Latinam Didymearum Énarrationum inter- 
pretalionem, quie satis czeteroqui per se inelegans 
est, novum barbarismum  invexisti? Cur loco vocis 
| rationalibus, quse naturas ratione non destitutag 
denotat, sobrogas vocem animabus? Cur denique 
vocabulum, natura, quod nullo modo omittendum 
erat, omisisti? Falsum sane est, diabolum non esse 
πιαίκπι : sed verum est, diabolum non esse natura 
malum. Illud falso tribuis Didymo; hoc vere dixit 
Didymus : eo. enim sensu negat diabolum esse na- 
Iura malin, quo natura malum eum dicebant Ma- 
niehzi, quos ibi refellit theologus noster : ita sci- 
lieet vult ipsum esse malüm, ut ex electione mslus 
faetus sit, non ez necessitate. nature suc sit malus. 

Quod vero spectat ad diaboli conversionem, re- 
eissime eam admisit Didymus cum in allato loco, 
um in opere, quod nunc edo, pag. 150 et seqnenti, 
lom demum in libro De Spiritu sancto, num. 12 et 
alibi. Nee enim comversio, quam Greece τροπήν dicit 
Didymus, panitentiam tantammodo signi(icat, ut ta 
putas, qued veteres Patres aut non legeris, aut non 
istelleseris; sed quamcunque auimi, aut voluntatis 
motationem, slve mala tiat ex bona, seu vicissim 
bona effüciatur ex mala. Nihil ergo aliud vult ibi 
Didymus, nisi diabolum non esse conditum malum, 
sed prius fuisse bonum, tum factum esse malum, 
ideoque non necessario, sed libere. . 


Tertio Didymum reprehendit Basnagius hisce ver-- 


bis : « Judam optimuin fuisse cum eligeretur a Chri- 
Μο, sed postea a reeto tramite deviasse probabat 
εκ eo, quod Christus miserit oves inter lupos. Ju- 
dei enim faerunt illi rapaces lupi; oves. vero apo- 
$ioli: Judas fuit ovis; debuit igitur inter bonos 
recenseri. ». 1ta Basnagius. Verum quo meliua intel- 
ligamus, si leri potest, quid sit id quod ei non pro- 
bator, Didymi verba exscribenda sunt. Is ergo libro 
adv. Manicheos, cap. 11, sic loquitur : « Et de 
Juda seriptum est, quod essct filius perditionis. Sic 
enim Dominus de eo dixit : Nemo ez discipulis meis 
perit, misi filius perditionis 39. Eum vocavit filium 
perditionis, quia fecit quce digna interitu erant : non 
enim cum erat unus ex apostolis, et una cum illis 
ministrabat Salvatori, talis erat; sed cum factus 
est proditor Filii Dei, et Magistri, amans argentum 
perditionis, Et quia non erat natura malus, pariter 
cum aliis discipulis omnibüs audivit : Ecce ego mitto 
του tanquam oves in medio luporum !*, Si lupos di- 
. tit eos qui peccant ; oves vero eos, qui virtuti ope- 
ram navant; Judas autem natura malus erat, non 
erat ovis Christi, quia non est aptus ad vacandum 
virtati qui natura malus est. » Amabo te, Basnagi, 
quid his in verbis reprebensione dignum putas ? Si 
illud crimini vertis Didymo, quod dixerit, Judam 
(IXYVI] fuisse bonum, cum erdt unus ex aposto- 
lis, et antequam Doinipum proderet; id dixisse Di- 


" joag,. xvi, 19, !* Math. x, 46. 


ab eo alfirmari in his etiam De Trinitate libris, pag. 
187, εἰ segm. 67, seu pag. 181, not. Tuum er- 
go erit ostendere, 14 falso dici : ego sane qua ratio- 
ne probare hoc possis, non video. Sin autem Didy- 
mi non sententiam redarguis, sed ratiocinationem, 
id redarguis quod non intelligis. Nec enim argu- 
montatur, u& tu. putas, Didymus ad hunc modum. 
Judas erat ovis Christi : ergo non erat malus. Sed 
hoc pacto. Judas erat ovis Cbristi : ergo non erat 
Datura ni3lus, sensu Manich:eo ; sed factus est post» 
ea malus ex mutatione libere voluntatis. Qux ar- 
gumentatio ab eo tantum despici potest, qui Mani- 
chaeorum systenia ignoret. Id auteu nuuc exponere 
meum non est. | 

Quarto Didymum ita carpit Baenagius. « Inter 
eas sententias, » quas nempe ex Didyimo affert 
S. Maximus, « legitur una vix admittenda, quam tamen 


Maximus sibi propriam facit : Peccata non ez vo- 


[untate,. lex. condonat, 6ἱ Όσιο pene despicil, ut qui 
sit clemens ac misericors, nec. vel eorum, qua volun- 
taria sunt, immitis ultor exsistat. » Hactenus Basna- 
gius. Ego vero antequam dico quid sentiam, Grzca 
Didymi verba profero e Maximi sermone 55, pag. 


600. Τὰ μὲν ἀχούσια ἁμαρτήματα, iuquit, καὶ νόµος - 


σνγχωρεῖ, xal θεὺς παρορᾷ φιλάνθρωπος Gv καὶ oüx 
ἁπηνὴς xat τῶν ἐχουσίων..... Reliqua desiderantur. 
Eamdem autem septeutiam eodem modo affert ex 
Didymo Joannes Damascenus in Parailelis, tit. 21, 
pag. 520, nisi quod pro adjectivo £xouslov legitur 
ibi adverbium ἐχουσίως, id est voluntarie. 

His prsemissis, fateor equidem consuevisse Didy— 
mum divipam clementiam valde extollere, ut ex bis 
edam De Trinitate libris cognosci potest. Sed alla- 
tam a Maximo sententiam jure posse reprehendi 
iníicias eo. Duas nempe ipsa habet paries. Prima 
quidem sic ad verbum convertenda est : Involun- 
taria quidem peccata, et lex condonat, εἰ Deus dissi-. 
mulat, cum sit. benignus, non crudelis. At quis ob 
hxc Didymum insimulet? cum de peccatis loquatur, 
qua sint simpliciter involuntaria, non de iis que 
tbeologi appellant voluntaria in causa. Quod vero 
attinet ad alteram sententie partem, quis eam aut 
probare ausit, aut. improbare, cum sit mutila οἱ 


D sensu carens? Combetisius quidem, eujus transla- 


tione utitur Basnagius, iia sententiani perfecit. ut 
ipsi placuit. Possem ego eodem jure aliter eam com- 
plere, «c legere, exempli gratia : Καὶ τῶν ἐχουσίων 
τιµωρός ἐστι, id est, ei voluntariorum vindex esi, Sed 
quidquid sit id quod suppleri oporteat, illad pro 
certo habere posse mihi videor, cum haec Didywi 


-sententía Maximo ac Damasceno, quos inlegràui 


legisse verisimile est, probata fuerit, haud inagni 


referre si non probatur Basnagio. Sed ab hisce jam 


tricis expediti ad graviora transeamus, reliquas 
Basnagii in Didymuim accusationes memoraturi suo 
loco. - 


119 


Ca». ΙΙ. De visibilitate Dei. 

Deum a beatis mentibus cum angelicis, tum hu- 
manis, per lumen gloriz intuitive conspici ; eorum 
vero animabus, qui purgatione non indigeant, hu- 
jusmodi visionem ante extremum judicii diem con- 
cedi : duo sunt catholicz Ecclesie dogmata, de qui- 
bus quid tradiderit Didymus, videndum est. 


Quod spectat ad primum, non ea nunc rursus. 


persequar, quz: copiose alias dixi in epistola ad 
clariss. presulem Joann. Arcbintuin : sed quacun- 
que in Didymo notavi, ad novem capita revocans, 


p»sucis rem expedio. l. Deum a nulla creata intel- . 


ligentia comprehendi posse docet in Énarrationi- 
bus in. Ep. 1 Joan. cap. 1, et libro 1 De Trin. pag. 
96, et alibi. ll^ Stultissimos Eunomianos fuse con- 


ΡΕ DIDYMO 430 
À nis : sed ea potissimum qua fuse ac locupletissime 


edisserit ad caput iv ejusdem Epistolze exponens 
Joaunis verba : Deum memo vidit unquam **. Ego 
enim brevitatis causa lizec non affero. 

.Quod vero ad alterum dogma pertinet, nullum 
hactenus in Didyuio locum me legere memini, ubi 
perspicue id confirmetur : etsi enim creatas intelli- 
gentias cum angelicas, tum humanas haud obscure 
admittat, quae beatze jam sint, quibusque proinde 
beatificam visionem ab eo tribui credibile sit; baud 
$cio tamen an beatitatem hujusmodi re ipsa in 
iutuitiva Dei visione, qua jam fruantur, sitam esse 
dilucide affirmet ullo in loco. Illud tantum scio, nullum 
mihi ejus opera legenti usque adhuc testimoniuu 
occurrisse, quod catholico huic dogmati adversaretur. 


futat Enarratione in. Ep. 1 Joan. cap. 11, quod se Β Quocirca nihil aliud restat, nisi ut pracipua, 


Deum perfecte cognoscere affirmarent. 111. Corpo- 
reis oculis videri Deum non posse tradit Enarr. ad 
cap. 1Y Ep. 1 Joannis, et lib. n De Trin. cap. 16. 
IV. Deum ab Moyse, Abrabamo, lsaia visum non 
esse in hac vita, multis verbis probat ad caput iv 
Epistolae I Joannis, argumento inde potissimum 
ducto, quod Deus sensibiliter videri nequeat 
oinnino. V. : Juxta Didymum aliud est videre, aliud 
inspicere, etsi nonnunquam alterum sumatur pro 
altero; et aliud est sensibiliter, aliud intellectuali- 


ter [XXXVII] Deum percipere. Sie enim loquitur. 


ad caput 1 Ep. ] Joannis : «Quia vero énspiciendi 
sermo intellectualem significat perceptionem, mani- 
festant. etiam hoc illa verba : Beati mundo corde, 


quoniam ipsi inspicient Deum **. Hac itaque differen- * 


tia videndi ei inspiciendi sic maneat, quomodo 
utraque sunt simul. Nam aliquando intelligibilis 
inspectio visionis voce significatur; ut est illud : 
€ Qui videt me, videt εἰ Patrem?',» non quis Patrem 
quis oculis carnis vidit; quisquis enim est ex Deo, 
videt Deum.» VI. Deum evin Scripturis vocari ἀόρα- 
τον, id est invisibilem?**, nec ab ulla creatura sive 
angelica, sive huwana videri posse pluries ait : ut 
lib. 1 De Trin. pag. 26, lib. n, pag. 191, et alibi, 
Hec autem catlbolico sensu ab eo dici, mox appa- 
reLit. Vll. Manichzorum impiam opinionem re- 
fellit ad caput 1v Epistole 1 Joannis, quod duos 
comminiscerentur deos, alterum Veleris Testa- 


menti visibilem, alterum Novi Testamenti invi- D 


sibilem. Vlil. Angelis Filium aute lucarnationem 
fuisse invisibilem, sque ac Patrem ; post Incarna- 
tionem vero ab jpsis visum esse docet lib. » De 
Trin. pag. 85, ex Pauli apostoli testimonio. Quze ita 
accipieuda existimo, ut vidisse dicantur a Didymo 
angeli Filium incarnatum aut corporeis oculis, aut 
eo modo quem in citata ad Archintum epistola ex- 
plicavi. IX. Catholicem dogma tam clare tradit mul- 
tis in locis, Deum a beatis mentibus videri docens, 
ut nullus mihi superesse videatur dubitandi locus. 
Lege, quazso, qux in hanc rem habet lib. τι De 
Trin. pag. 174 et 216,et ad caput 11 £p. I Joau- 


* Matth. v, δ. ?! Joan, xiv, 9. ?* ] Tim. 1, 17. 


32 jjau. 1, 18. 


que in Didymo notavi loca de justorum statu post 
mortem, lectori exbibeam. I. Igitur Millenariorum 
opinionem aperte respuit in Enarr. ad cap. 1 Ep. 1 
Petri. Si ergo in celis, ihquit, fidelibus hec servatur 
hereditas, frivola quedam et tepida proferunt aliqui 
putantes eam. se percipere in terrena Jerusalem. 
Mille annis existimant esse deliciarum premia pro- 
prielate recepturos , ev reliqua. 1l. Omnes qui 
secundum Christum finiuntur, in Abrahae sinum pro- 
ficisci ait ibidem, et lib. i1. De Trinitate pag. 495. 
lil. Sinum hujusmodi vocare videtur (ocum ethe- 
reum in fragmento quod exseripsi ex pagina 92 ms. 
codicis 25  Gr:ei bibliotheeze Venet S. Marci 
titulum hunc pre se ferenüs : Ἐχλογαὶ ἑρμη- 
νειῶν εἰς τὰς Παροιμίας Σολομῶντος ἐχ διαφόρων 
Πατέρων, id est, Selecte interpretationes in. Para- 
bolas Salomonis εν diversis Patribus excerpta. 
Explicans enim ibi Didymus Salomonis locum, ὅτι 
εὐθεῖς κατασχηνώσουσι γῆν, id esl, quia recti tento- 
ria figent in ierra, que exstant vers. 21 capitis i 
Proverbiorum, el verba respiciens Christi apud 
Mattlizum | inquientis, Beati mites , quoniam — ipsi 
possidebunt terram. ἂν, sic loquitur : Τῶν πραέω, 
τόπος αἱθέριος (ov * ὡς πρὸς τὸν ὑπερχείμενον οὖρα- 
νόν᾽ γῆ τῶν οἰχούντων ἑατίν. Ἐν αὐτῇ τοίνυν οἱ 
πραεῖς χατασχηνώσοισιν ' εἰς αὐτὸν πρασδεχόμενοι 
τὸν οὐρανὸν ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ. 
Μήπω γὰρ τῶν ἐπαγγελιῶν τυχόντες οὐχ οἰχοῦσιν * 
ἀλλὰ χατασχηνοῦσιν. id est, Mitium locus cum sit 
athereus, respeclu superioris cali, terra est illorum 
qui ibi habitant. 1n ipsa ergo mites tentoria. figent, 
exspectantes dum in colo ipso appareant ante. [aciem 
Dei : cum enim necdum adepti sint. repromissiones, 
in ea non habitant, sed tenioria habent. 1N. Electos 
salutem. primum, deinde coronam glorie consequi 
docet in libro De Spiritu sancto num, 8. V. Eos, 
qui jam nunc beati sint, admittit in Enarrationibus 
ad caput 1, vers. 12, Epist. 1 Petri, dum ad ea 
verba, In que concupiscunt angeli prospicere , h:ec 
scribit: Von ab re est etiam intelligi de sanctis 
angelis , εἰ simpliciter cunctis (XXXVIII] beatis 


** Math. v, 4. 


181 COMMENTARIUS. — LIB. ΙΙ. 


182 


rationalibus hoc dicium, cum omnes appetitum habeant A me fallit amor non Didymi, sed veritatis. Quis enim 


prospicere ea qua in fine seculi sunt agenda, Vl. Eos 
qui Dei visione jam fruantur, ponere videtur in alio 
fraguento, quod exscripsi ex. pagina 99 codicis 
nuper memorati, ubi explanat hxc verba : Χρηστοὶ 
ἔσονται οἰχήτορες γῆς, ἄχαχοι δὲ ὑποληφθήσονται ἐν 
αὐτὴ, id est, Boni erunt habitatores terre; πια Πα 
ero expertes relingueniur in. ea : quxe verba in La- 
linis Bibliis non leguntur, sed in Graeca Francofur- 
leusi editione exstant cap. 11 Proverb. vers. 20. 
Hre ergo ibi babet Didymus : Διὰ τοῦ χρηστοῦ xal 
ἀχάχου ὁηλοῦται ὁ ἔχων πραχτιχὴν dpstiüv* τοῦ 
θεωρητικοῦ παρισταµένου βίου δι εὐθύτητος xal 
ὀσότττος. Οὐ µάτην δὲ περὶ τῶν τοιούτων Tb ὑπο- 
Ἰηφθήσεσθαι αὐτοὺς ἐν τῇ θείᾳ γῇ εἴρηται' οὗ γὰρ 
μετῳχίσθησαν ἀπ᾿ αὐτῆς οἱ περιεχόµενοι τῶν λεχθει- 
σῶν ἀρετῶν. ᾿Ημῶν vXp, φησ], τὸ πολίτευμα év 
οὐρανοῖς ὑπάρχει. Περὶ τῆς εἰρημένης γῆς xai ὁ 
Ταλμδὸς ἔλεγεν * Πιστεύω τοῦ ἰδεῖν τὰ ἁγαθὰ 
Κυρίου ἐν Tq] ἑώντων, id est, Per bonum et mali- 
tim ετρετίεπι denotatur is qui practicam virtutem 
habet ; per rectitudinem vero et sanctitatem signifl- 
eatur vilà contemplativa. Non frustra autem «de 
bojusmodi bominibus dictum est, fore ut relinquan- 
{αγ ἐν divina terra; nec enim iranslati sunt ex ea 
homines memoratis virtutibus adh:zrentes. Nam 
Paulus ait : Conversatio nostra in calis est **. Ρο 
predicta terra. Psaltes quoque dixit : Credo videre 
bona Domini in terra viventium 39. Vll. Beatorum 
hereditatem in infinitum permansuram ait ad. cap.1 
Ep. ] Petri. Denique nos cum Christo post resur- 
rectionem regnaturos esse docet lib. 1 De Trinitate 
pag. 95, et lib. 11 pag. 258. 

Ex bis porro omnibus simul collectis atque colla- 
tis locis inferre posse videmur, hanc fuisse Didyini 
de proborum statu post obitum sententiam. Eorum 
scilicet animas, nisi purgatione indigeant, in cce- 
lesti quodam, sive zethereo loco detineri , ibique aul 
Dei visione frui, aut certe beatitate aliqua beatas 
65e : easdem vero sive ante resurrectionem, sive 
potius post illam in superius ccelum ascensuras 
esse : postquam autem ipse corporibus in resur- 
Féclione rursus conjuncie fuerint, fore ut nos 
omnes, Electi nempe, cum Christo in xdlernum 
Tegnemus, ac beatifica Dei visione perfruamur. 

Cap. 1]. —De timore servili. 

De timore servili non recie sensisse visus est 
Didymus auctori notularum, qux narrationibus 
apposite leguntur in margine Parisinz, qua utor, 
editionis Bibliothece Patrum anno 1644 evulgatze. 
Δά caput enim 11 Epistolz 1 Petri pag. 57 hzec adno- 
bvit : Caste. lege : nam videtur. damnare timorem 
pene, seu servilem, tanquam | irrationabilem ; cum 
lamen ez se bonus, et utilis sit, eo modo quo S. Tho- 
mas exponit 9-9, q. 19, art. 4. Vide concilium 
Trid sess. vi, c. 6 et canone 8. lta Didymum accusat 
Dolularum auctor. Sed plane immerito, nisi meus 


de limore servili perperam sensisse dixerit eum, 
qui et hujusmodi timorem utilem esse agnoscit, et 
eum commendat, ac veluti pxedagogum , quo ad 
charitatem ducamur, ipsum habet? qui preterea 
illum duntaxat pone, et quidem temporalis , timo- 
rem, quo quis ab officio deterreatur, explodit? qui 
demum charitatem timore servili perfectiorem , ac 
pristantiorem ducit? Ad μάς tamen capita redi- 
guutur, ni fallor, quzeunque de servili timore 
docuit Didymus, aut certe quz ipse in Didymo 
hactenus observavi. 

Nam primo ejus timoris utilitatem agnoselt in 
libro Adversus Manicheos cap. 17, ubi hxc habet : 
Quem enim peccasse paenitet, ideo ponite , ut ab ira 
in peccantes. [utura fugiat, non amplius peccando. 
Eumdeim commendat in illa Enarratione, quam 
carpit memoratus notularum auctor. Nam ad cap. 
&, pag. 06, exponens lixc verba : Si autem initium a 
nobis, quis finis eorum, qui non credunt Dei Evan- 
gelio *'* ? Sic loquitur : Per hoe, certamen, mul- 
tumque timorem fidelibus infert , quatenus. caute 
discent judicem, ad quem habere poterunt sine. dubic 
rationem. [los ergo excitans, ad timorem ejus invi- 
tat, dicens, non credentes divine doctrina inevitabi- 
lem et indeclinabilem suscepturos scilicel ultionem . 
quam finem eorum nominavit. Tinorem | XXXIX] 
vero hunc quasi p:edagoguin quemdam, quo ad Dei 
amorem ducamur, describit in. fragmento, quod 
olim exscripsi ex pag. 92 memhranei codicis 25 
bibliothecae Venet: S. Marci paulo ante commemo- 
rau. Etenim Salomonis verba, φοθοῦ δὲ τὸν Κύριον, 
id est, time autem Dominum, qua exstant in Prov. 
ii, 7, sic ibi interpretatur : Φόδου τις Κυρίου χατα- 
φρονῶν πρὸ τῆς τελείας ἀγάπης τῆς ἔξω θαλλούσης 
τὸν φόδον, οὐ χτήσεται ταύτην» οὐδὲ φθάσει τὴν 
τελειότητα μὴ παιδαγωγηθεὶς τῷ φόθῳ χωλύοντι τοῦ 
καχοῦ τὴν ἑνέργειαν. Μεθ) ὃν ἡ ἀγάπη προσάγει τῷ 
κρείττονί τε xai ἀγαθῷ. Qui Dei timorem, inquit, 
contemnit, antequam  per[eciam charitatem habeat, 
qua foras mittit timorem, hanc non assequetur ; neque 
ad per[ectionem perveniet, nisi timor quasi pedagogus 
quidam eum a perpetrando malo prohibeat ; post 
limorem vero charitas ad id quod praestantius est 


D [vel, ad Deum], et ad bonum adducit. Respicit 


autem hic Didymus versiculum 18 cap. 1v epist. 1 
Joannis : Perfecta charitas mittit foras timorem. 
Deinde ubi timorem servilem deprimit Didymus, 
ibi aut i)li charitatem anteponit, ut in libro De 
Spiritu sancto, num. 42, ubi hzc legimus : « Rur- 
sum refocillans eos, et consolans, el provoocans 
sperare meliora ; quibus loquebatur, ait : Non enim 
accepistis iterum spiritum servitutis in timore, id 
est, nou similitudine servorum, metu et terrore 
poenarum vos abstinetis a vitiis, quia babetis vobis 
datum a Patre Spiritum adoptionia, id est Spiri- 
tum sanctum. » Áut de timore loquitur, qui injuste 


? Philipp. «1, 30. ** Pal. xxvi, 13..." I Petr, iv, 17. 


485 


reant. Ita. ín eadem Enarratione, cui notula illa 
apposita est, cap. 9, pag. 64, ubi Petri verba : 
Cujus estis filie, bene facientes, nec timentes ullam 
perturbationem **, explanat in hunc. modum : 7n- 
vitat mulieres, per bona opera matrem habere Sa- 
ram, et super omnia consistere, nec habere timorem 
illum, quem rationabiliter per[ecta charitas mittit 
foras; quoniam pena magis est, non Dei. Hunc enim 
per omnia divinus interdicit sermo, alicubi quidem 
dicens : « Quis est, ut timeas hominem mortalem *?? y 
alicubi autem : « Nolite tinere eos qui occidunt cor- 
pus ** 5 ει alia his vicina. Et apud Joannem Da- 
mascenum in Parallelis pag. 507, ita loquitur idem 
Didymus : Fieri non potest, ut qui vere timet Deum, 
meticulosus sit, cum dictum (uerit : « Prater ipsum 
ne (oxeas alium. » 

Quas cum ita sint, apparet jam, ut reor, rectis- 
sime Didymuim de timore servili locutum esse. At 
non ita loquitur, inquies, in loco, quem notularum 
auctor reprehendit. Antequam respondeam, ac lo- 


cum jpsum afferam, duo animadvertere necesse: 


est : primo Enarrationes illas esse non modo in- 
eleganter conversas e Greco, verum etiam sive 
vetusti amanuensis, sive typographorum incuria, 
sive alia de causa, mendis refertas : hanc itaque a 
lectore veniam: peto, ut eum locum a me non 
ostentalionis causa, sed quod ita necessitas ferat, 
emendatum afferri patiatur. Deinde sepe contin- 


gere notandum est, ut in vetustis membranis voces ς 


Deus ac Dominus inter se confundantur, quemad- 
modum norunt qui in iis versati sunt; imo sepius 
facium esse, ut ubi membran: habebant Dominus, 
typographi impresserint Deus, et viceversa : quod 
compendiarias utriusque vocis scripturas probe a se 
jnvicem non secernerent, His adnotatis Didywi lo- 
cum exscribo. Propositis itaque Petri verbis : Servi 
obedite cum omni timore dominis vestris **, etc., ita 
loquitur theologus noster : Non passibilem. timorem 
servos habere precipit apud. dominos ; hic enim ir- 
rationabilis, et ad irrationabilia constitutus est ; sed 
eum qui cum disciplina, εἰ recla ratione consistit ; 
cujus proprium esi reverentia. Qui enim propter 
Ghristum et doctrinam ejus Deum. (pro Deum puto 


DE DIDYMO 
ab hominibus injiciatur, ut nos ab officio. deter- A 


184 


[XL] duntaxat Didymus improbet passibilem, sive 
ἐμπαθηῃ, ac de illo timore tantummodo loquatur, 
quo servi dominos juxia Apostolum timere de- 
bent, aut non timere : revera enim non propter 
verbera, sed propter Christum heros servi üimere 
debent. 

Cap. IV. — De hominis spiritu ab anima diverso. 

Didyimum redarguit Gennadius in libro De eccle- 
siasticis dogmatibus, quod tertium in substantia ho- 
minis spiritum admiserit ; sed. spiritus, inquit, ipsa 
est anima, pro spiritali natura, vel pro eo quod spiret 
in corpore, spiritus appellatus. Reipsa vero etsi cuin 
in libro Adv. Manichaos, tum in libro DeSpiritu sancto, 
num. 54 docuerit Didymus, vocabulo spiritus ani- 
mam interdum siguificari; quin tamen tria ipse in 
homine distinxerit, corpus, animam et spiritum, 


dubitari nequit. Ut enim libri in De Trinitate, ca- 


put 94 preterimittam, ubi sententiam hujusmodi 
indicat potius, quam amplectitur ; apertissime pro ea 
pugnat in libro De Spiritu sancto, num. 54, 55 et 59, 
eiindemque manifesto admittit apud Corderium in 
Catena ad vers. 14 psalmi r, pag. 1002 : etenim in 
Psaliis verbis, Spiritu principali confirma me, iutel- 
ligi posse aif nomine spiritus aut Spiritum sanctum, 
aul τὸ τοῦ ἀνθρώπου (πνεῦμα) τὸ by αὐτῷ ἕτερον ὃν 
τῆς τοῦ ἀνθρώπου φυχῆς, id est hominis. spiritum, 
qui in ipso est, ab hominis anima distinctum. 

At sententia bujusmodi non Gennadio solum 
displicuit, sed et sancto. doctori Thom, qui in 
Explanatione E, istolg 1 Pauli ad Thessal. ad hac 
verba *! : Ut integer spiritus vester, et anima, et cor- 
pus... . serveiur, sic loquitur : Occasione verborum 
istorum dizerunt. quidam, quod in homine aliud est 
spiritus, εἰ aliud anima; ponentes duas in homine 
animas : unam que animal, aliam que  ratiocina- 
tur. Et hec. sunt. reprobata in. Ecclesiasticis dogma- 
tibus. Unde sciendum quod hec non differunt. se- 
cundwm essentiam, sed secundum potentiam. 1n 
anima enim nostra sunt quedam vires, qua aunt 
actus corporalium organorum, sicut sunt potentia 
sensitive partis. Alig sunt. que non sunt actus ta- 
lium organorum, sed sunt abstracim ab eis, sicul 
sunt polentig intellectim partis : εἰ hg dicuntur 
spiritus, quasi immateriales, et separat aliquo modo 


scriptum fuisse in membranis dominum, id est he- D a corpore, in quantum non sunt actus corporis : ei 


rum) timet ,;cum reverentia ei. subjectus est : cum 
ille qui per (aut barbarus interpres, aut indoctus 
librarius posuit per pro propter) verbera, aliaque tor- 
menta timet Deum (bic quoque pro Deum legendum 
puto dominum), passibilem timorem habere videt 
(pro videt lego videtur). Hac significatione et hic, 
post alia, utitur ad. feminas dicens : « Considerantes 
vestram. in limore castam. conversationem ὃν.» Et 
[requenter Scriptura hec de timore tali modo perlo- 
quitur. lla se habet Didymi locus a censore repre- 
hensus. Quid autem censoria virgula dignum insit 
in his verbis, non video : prxsertim cum timorem 


dicuntur etiam mens.... 1n quantum aulem animat, 
dicitur anima, quia hoc est ei vroprium. Ilactenus 
S. Tliomas. 

Jam vero quamvis huie opinioni Didymum ad- 
basisse concedamus, quod a nemine, qui sincere 
agat, negári potest; equitatis tamen amor ac ve- 
ritatis id a nobis exposcit, ut nonnulla hic animad- 
vertere ne Onmittamus, qux ipsum valeant ali- 
quantu.am excusare. Primum enim longissime is 
abfuit ab illa hxresi, quam Apollinarius eadem 
fere opinione abusus excogitavit: qui cum in ho- 
mine tria et ipse distinguerel, corpus, animam, 


* | Petr. 1, θ. ** Isa. L1, 19. ** Μαι], x, 98. ** 1 Petr. 11,18. ?? 1 Petr. 11,16. 35 | Thess. v, 25. 


it5 COMMENTARIUS. — LIB. Il. 


186 


e λόγον, ld est. mentem, seu rationem; duo qui- A vel certe spiritum, animam debemus accipere. Ex in 


dem priora 4 Verbo assumpta fuisse fatebatur, 
meute autem Christum caruisse contendebat, ejus- 
que animam ἄλογον, id est, ratione destitutam ap- 
pelabat, Atque hanc fortasse Apollinarii senten- 
tiam spectabat Micliael Glycas, cum in Questio- 
mbus Biblicis necdum editis quzstione 20, pag. 
903 codicis Naniani scripsit : Ἡ αἴρεσὶς f) ἐκ τριῶν 
Ἰάουσα συγχεῖσθαι τὸν ἄνθρωπον, σώματος δη- 
ln, φυχῖς ἁλόγω, χαὶ φυχῆς νοερᾶς, id est, 
heresis να hominem ez tribus rebus coalescere 
dicit, corpore videlicel , anima ralionis experte et 
exima inlelligente. 

Deinde sententiam suam clare nusquam explicat 
Dilvymus. Nam spiritum quidem hominis a Seri- 
piura Sepins memorari ait, eumdemque spiritum 


vrium quiddam in homine, prater animam et : 


cwpus, esse contendit, duobus potissimum Pauli 
letimoniis innixus, quorum primum in ɣp. I ad 
Thessal. cap. v, vers. 23, sic se habet : Ut integer 
spiritus vester, el. anima, el corpus..., servetur ; al- 
lerum vero in. Ep. 1 ad Cor. cap. 1, vers. 11, ex- 
sal, et est bujusmodi : Quis enim scit hominum ea 
quz sunl hominis, nisi spiritus hominis qui in eo 
ei? Λι quid hujusce spiritus vocabulo intelligen- 
Uum velit, non. declarat. Quod si hominem tribus 
substantiis, corpore, anima rationali, et spiri, 
ewslare [XLI] existimasset, rejicienda profecto 
hujusmodi opinio foret; sed ita eum sensisse, haud 
scio an tuto. affirmari possit. Potult. enim spiritus 
bomine animum ab anima rationis experte distin- 
eum intelligere. Quz si fuit ejus opinio, non vi- 
detur iam. confidenter improbanda, ut eam im- 
Probat Gennadius. Lactantius sane in libro De 
Opi&cio Dei cap. 18, non tam facilem solutu censuit 
questionem, qua queritur, utrum animus idem sit 
cn anima. Sequitur, inquit, alia et ipsa ineztri- 
cilis questio : idemne sit anima, εἰ animus; an 
wro alind. sit illud, quo vivimus, aliud autem quo 
snlimus, el sapimus. Non desunt argumenta. ín 
Uranque partem. Potuit etiam vocabulo spiritus 
^on lertiam quamdam substantiam intelligere Di2 
ύωυ, sed λόγον, id est mentem, aut aliud quid- 
Pam ab anima distinctum non ea distinctione, per 


Comment, in Epist. ad | Epltes. lib. 1, cap. 4, pag. 
659 : Signati autem sumus Spiritu Dei sancto, ut εἰ — 
spiritus noster et anima imprimantur signaculo Dei, 
Et cap. 5 ejusdem libri pag. 648 : Necuon et illud 
est disserendum, quomodo uni alque eidem dicalur 
quasi viventi, « Surge qui dormis **, » et quasi mor- 
tuo, « Exsurge a mortuis 5.2 Igitur quia et spiri- 
(tus est hominis, quem semper in bonam partem scri- 
ptum meminimus, et anima, cujus et. infirmitates, 
et mortes legimus peccatorum ; id quod nunc dicitur, 
« Surge qui dormis, » referatur ad apiritum : et 
quod sequitur, « Exsurge a mortuis, » anime co- 
aptetur. « Anima enim qua peccaverit, ipsa morie- 
tur ?, ». Spiritus autem mortem nunquam. omnino 
legimus. Demum in epistola 120, ad Hedibiam, 
exponens Hieronymus ipse allata Pauli verba : 
Ut integer. spiritus. vester, εἰ anima, et cor- 
pus **, etc., post. explosam haereticorum explica- 
tionem, quatuor alias affert interpretationes, atque 
inter ceteras Didymi etiam opinionem. llla qui- 
dem, quam Hieronymus ipse amplectitur, in eo 
Sita est, ut spiritus nomine Paulus non Spiritum 
sanctum, ut volebant heretici, sed Spiritus saneti 
dona designet. Quam vero Didymus probavit, una 
est ex uibus, quas hisce verbis exponit sanctus do- 
ctor : Multi simpliciter hunc locum de resurrectio 
ne intelligunt ; ul et spiritus, et anima, et corpus in 
adventu Domini integra conserventur. Alii ex. hoc 
loco triplicem in homine volunt affirmare substan- 
tiam ?. spiritus, quo sentimus ; anime, qua vivimus ; 
corporis, quo incedimus. Sunt qui ex. anima lanlum, 
et corpore subsistere hominem disserentes, spiritum 
in eo tertium non substantiam. velint intelligi, sed 
efficientiam, per quam et mens in nobis, el sensus, el 
cogitatio, et animus appellantur, et. utique non sunt 
(οἱ substantie, quol nomina. Cumque illud eis oppo- 
situm — fuerit **, « Benedicite, spiritus et anime Ἱκ- 
siorum Domino, » Scripturam non recipiunt, dicen- 
ies eam ἐπ Hebraico non haberi. Nos autem in 
prasenti loco, ut supra diximus, spiritum, qui cum 
anima et corpore integer conservatur, non substan- 
tiam Spiritus sancti, qui non potest interire, sed gra- 
lias ejus, donationesque accipimus, qua nostra vel vir- 


quàm substantia distinguitur a substantia, sed qua p) (ute, vel vitio et accenduniur, et exstinguuntur in nobis. 


modos distinguitur a substantia, seu qua rei modus 
distinguitur ab ipaa re, cujus est modus. 

Verum quecunque fuerit theologi nostri senten- 
Ui, eodem quo ipse modo οἱ Augustinus, et lliero- 
"ymus locati. sunt. Nam ille quidem in tractatu 
De Syabola. tria in homine distingui, spiritum, 
(imam, et corpus, Hic vero lib. 11 Comment. in 
Amet eap. 5, pag. 2979, sic loquitur : «sie qui 
! Tél. spirilum ; » quem in. hoc loco non Spiritum 
Vncum, wt heretici suspicantur; sed ventum in- 
elligimus, sipe spiritum hominis ; quia « nemo scit 
(€ tài in homine, nisi spiritus qui in eo est 9*...;» 


Cap. V. De processione Spiritus sancii, 

Caiholice Didymum de processione Spiritus san- 
eli sensisse, quod liunc non a. Patre solum, sed et 
a Filio procedere docuerit, tam certuin est quam 
quod mazime. Quid enim clarius, magisque Pho- 
tianorum blaspheiniz contrarium, quam qua in li- 
bro De Spiritu sancto hac de re legimus? Numero 
quidem $4 ejus libri Filium de Spiritu sancto sic lo- 
quentem inducit : £x Patre (XLII] et me est : hoc enim 
ipsum quod subsistit, el loquitur, a Patre, et me illi 
est. Numero autem $7, sic loquitur : Neque enim 
quid aliud est Filius, exceptis his qu& ei dantur a 


"I Cor. u, Η. 3 Ephes. v, 14. ** ibi. *' Ezech. xvin, 20, 3. | Thess, v, 35. ? Dan. in, 80. 


181 


DE DIDYMO 


488 


Patre; neque alia substantia est Spiritus. sancti, A tem, sive initium fldei? Ab eo sane, qui ante scri- 


prater id quod datur ei a Filio. 

At in libris De Trinitate, inquies, s»pius ait Di- 
dyinus Spiritum sanctum a Patre quidem proce- 
dere, in Filio autem aut apud Filium manere. Ve- 
rum hzc item ul alia ejusdem modi, quz regerere 
quis posset, satis jam tractata acdiluta sunt a me in 
epistola ad pr:eclarissimum przsulem Joannem Ar- 
chintum. Nempe dum ait Didymus, Filium manere 
apud Patrem, nihil aliud vult, nisi eam indieare, 
quam tlieologi vocant. divinarum personarum cir- 
cuminsessionem, ldque ex eo etiam conl(lrmare li- 
cet, quod libro 11, pag. 500, aperte dicat, Spiritum 
sanctum manere apud Patrem; nec enim apud Pa- 
trein ita. manet. profecto, ut ab ipso Patre non 
procedat. B 
Cap. VI. De divina gratia. 

Cum ante exortas, damnatasve Pelagianorum 
ac Semipelagianorum hereses obierit Didymus, 
mirum nemini videri debet, si ita caute de divina 
gratia locutus ubique non sit, ut ii qui post Pela- 
giana tempora scripserunt. Nimirum nonnulla in 
eo reperiri candide fateor, quz si quinto, aut sexto 
Ecclesie szmculo dictata forent, vix ac ne vix qui- 
dem a Semipelagianismi labe immunia sincero 
theologo videri possent. Verum sape contingit, ut 
una eademque locutio non eamdem semper vim 
habeat, ac sententiam, sed diversis temporibus di- 
verso modo accipiatur. Quid ergo miremur, si de 
eo quidem maxime sollicitus semper fuerit Didy- C 
mus, ul arbitrii libertatem astrueret, eamque ita 
defenderit, ut divin» gratie necessitatem non sem- 
per expresse nominarit, sed lectori aliquando sub- 
intelligendam reliquerit; cum ea floruerit tem- 
pestate, qua. Manichaei quidem libertatem arbitrii 
de medio tollentes Ecclesiam vexabant, Pelagius 
vero libertatem arbitrii nimis extollendo, divinz 
gratie ad bona ac salutaria opera perpetranda ne- 
cessitatem nondum sustulerat ? 

Ου cum ita se habeant, nullus, ut reor, Didymi 
locus theologo zequitatis amanti talis videbitur, ut 
persuadere valeat, Didymum erroribus, qui in Pela- 
gio auL in Semipelagianis postea damnati sunt, ad- 
lia:sisse. Ac in his quidem De Trinitate libris nihil 
tale exstare, satis a me osteusum puto cum in epi- 
stola, quam paulo ante memoravi, tum in adnota- 
tionibus pag. 11 et 270, Quod vero spectat ad alia 
Didymi opera, id ipsum nunc breviter demoustran- 
dum est. Sed antequam hoc prastem, quatuor pro- 
ponere placet effata, sive dogmata, qux ab eo po- 
tissimum inculcata animadverti. 

Primo nempe docet, fidem esse ex divina gratia, ld 
aperte tradit cum in libro De Spiritu sancto, num. 9 
his verbis : Fidei effecius est particeps, qug ex Spiritu 
&ancio venit; tum in loco, quem mox afferam ex 
pag. 189 catenz in Joannem. At fidei nomine quis 
neget desiguatam ab eo fuisse etiam fidem incipien- 


bebat, quam fidem incipientem Semipelagiani a fide 
adulta, ut sic loquar, secernerent, et banc, non il- 
lam diving gratie tribuerent, exigi jure non. po- 
test, ut apertis verbis dicat, ex divina gratia esse 
non incipientein modo, sed et provectam fldem. 

Secundo docet, gratiam nobiscum cooperari. 
Nam capite 4 Enarrationis in Epist. Jacobi : Qni 
fruitur, iuquit, corona deliciarum, et qui babet gra- 
tiam Dei cooperantem, coronam gratiarum percipit. » 
Similique modo in catena Corderiana ad vers. αι 
psalmi L, pag. 995 : τὴν θεοῦ συνέρχειαν, id est Dei 
cooperalionem, seu gratiam cooperantem, ex qua vir- 
tus sit, aguoscit, ut patebit ex verbis mox afferendis. 

Tertio docet, non viribus nostris, sed divinze gra - 
tie tribuendum esse, si non delinquamus. Nam in 
citato catene Corderianz loco sic loquitur : Ne, si 
nom delinquerent, propriis viribus, non vero Θεοῦ 
cuvepyela, id est Dei cooperationi, virtutem ascribe- 
rent. Et capite 5. Enarrationis in Ep. 1 Joannis ex- 
plicans hec verba, Qui natus est ex Deo, servat se- 
metipsum, εἰ malignus non tangit eum **, aperte ait, 
hominem non solis suis viribus, sed per gratiain 
servare se a peccaio; nam ut custodie nostre di- 
vina [XLII]| custodia adjungatur necessarium esse 
affirmat; sic enim loquitur : Si quis autem semet- 
ipsum servat, orat divinitus custodiri, ul intactus per- 
maneat a maligno. Praceptum namque. custodie, 
qu& sludio nostro fit, -hoc est. quod ait : « Gustodi 
(uum cor *'; » εἰ post pauca : « Custodite vos ab ido- 
lis ^. ». Custodig vero. diving exemplum est. quod 
ait ; « Domine, eervabis nos, et custodies nos. » Et il- 
lud : « Sub umbra alarum tuarum protege me**. » Et 
illud : « Pater sancte, custodi eos **. » 

Demum omnia omnino opera, qus ad salutem 
conferant, ideoque etiam initium fidei, ex divina 
gratia esse pluribus in locis asseverat. lta iu Corde- 
riana catena ad vers. 20 psalmi xcu pag. 906 : 
Curam, inquit, nostri habes, Domine. Unde si quid 
adest nobis boni, scimus id ipsum, quantumcunque est, 
a te eiiam exsistere. Et lib. u De Trin. pag. 167 hzc 
habet : Quod nempe sine Spiritus sancti adventu 
nulla nobis ad Deum ait vis aut spes, Et pag. 252 
aflirmat, nullum creaturam bonum habere sine Spi- 


D ritu sancto. Acdemuminlibro De Spiritu sancto num. 


45, hzc dictavit : Dominus videlicet noster, atque Sal- 
valor infert nobis secundum misericordiam suam 
omnia quc nos provehant ad salutem. Quisergo inficie- 
tur jam recte Didymus de necessitate divine gra- 
ti; sensisse? Videndum tamen adhue est. quenam 
ipsi exprobrari posse videantur, aut exprobrata jam 
fuerint ab aliquibus. Quatuor autem, ni fallor, haec 
potissimum sunt. 

Primum exstat in catena in. Joannem pag. 189, 
ubi explicans Domini verba, Omnis qui audivit a 
Patre, et didicit, venit ad me, qux? in Joanne exstant 
cap. vi, vers. 45, sic loquitur: Κατ elxóva xal 


** | Joan. v, 18... Prov. 1v, 390. " Ezech. xiv, 6, "! Psal, xi, δ. ** Joau, xvii, 14. 


189 COMMENTARIUS, — LIB. II. 


190 


ὁμοίωσιν, χαὶ αὐτὸ τοῦτο [legendam fortasse, xat Α ipso**. » Pelagianismum autem redolere videntur haze 


αὐτῷ τούτῳ] λογιχοῦ vevou£voo τοῦ ἀνθρώπου, ἓν- 
επαρµέναι εἰσὶν αὐτῷ ὑπὸ Θεοῦ αἱ περὶ ἐπαινετῶν 
πράξεων ἕννοιαε, ἀλλὰ xal τῆς γνώσεως τῆς ἆλη- 
βείας. Ὁ τοίνυν χατὰ τὰς χοινὰς ivvolag ἀχούσας, 
χαὶ μαθὼν παρὰ τοῦ Ἡατρὺὸς, ἔρχεται διὰ πίστεως 
αρὸὺς τὺν Κύριον. Quz sic vertit interpres : Ad ima- 
ginem. ac similitudinem suam e[formato, atque hoc 
ipso ratione predito homini, quasi semina quaedam, 
ac rerum recle gerendarum  diclamina indita sunt a 
Deo, cognitionisque veritatis. Quisquis igitur commu- 
265 illos instinctus audit, ac discit a Patre, per fidem 
αἱ Christum venit. Wa interpres : qui. vocem ἔν- 
wat eur verterit primum dictamina , deinde instin- 
tu, ignoro : ea enim noliones, sive, ut vulgo lo- 
quuntur philosophi, ideds designat. Ac ne illud 
quidem seio, cur voculam χατά, id est juxta, se- 
eundo loco omiserit in Latina iuterpretatione. Di- 
dymi ergo locum ad verbum imprimi reddemus : 
pet enim zequum est, ut ea translatione utamur, 
que Didymi mentem accurate non referat. Cum 
juxta imaginem, et. similitudinem factus sit homo, 
atque hoc ipso rationalis factus sit, insert sunt ipsi 
ε Deo notiones de laudabilibus actionibus, imo et de 
cognitione verilatis. Qui ergo juxia communes notio- 
vs t audivit, οἱ didicit a. Patre, venit » per fidem ad 
Dominum. » Jam vero in his verbis nihil esse con- 
tendo, quod orthodoxum non sit: nec enim ait: 
Communes tantum recti. bonique notiones. sufficiunt 
εί quis veniat ad Dominum : sed ait, illos per fidem 
venite ad Dominum, qui non modo juxta commu- 
bes notiones audiverint, sed etiam didicerint a Pa- 
ire: hisce autem verbis divinam gratian cum à 
Christo Domino in citato loco, ut docet Augusti- 
nus, tum a Didymo hic significari dubitandum non 
esl. Quod ut manifestius appareat, legenda sunt quz 
«ripsitin lib. De Spiritu sancto num. 31 ; ibi enim 
drin gratie tribuendum esse docet, quod quis 
bat docibilis Dei, id est, a Patre audiat, εἰ discat. 
Quod vero attinet ad co mmunes recti verique no- 
ones bominia Deo insertas, quas admittit Didy- 
Eus, viderint alii, utrum innate dicenda sint, 
&ecne ; ego illod tantum addo, eas cum ab aliis 
Patribus agnosci, tum etiam a Prospero divina 
gie propugnatore gravissimo, qui ait : Genitam 
Wliteum agnoscite legem. 

Alter theologi nostri locus exstat in fragmentis 
à Christophoro Wollio evulgatis, ad cap. v vers. 
3i Exponit enim ibi hzc Actorum verba, Et 
Sirius samcius , quem dedit Deus obedientibus 
tli", in hunc modum : Non solum in hoc, in- 
Qut, sed et aliis. Scripture locis significatur, Spi- 
Πα sancium dari, si nos ipsi occasionem et causam 
td! accipiendi suppeditemus. Obedire enim Ώεο est 
Té arbitris mostri, sicut el. credere, quibus scili- 
€ convenienter Spiritus sanctus. datus. est, tan- 
fum donis (XLIV] grati ejus affectis. His affine 
Gilld: « Dabit Spiritum sanctum. petentibus. ab 


"Àd.v,52, νο Luc. x), 13. 


Wolfio. Ac revera si denotarent posse hominem sine 
gratie auxilio mereri ut accipiat Spiritum san- 
ctum, aut ullam gratiam, Pelagiana sine dubio fo- 
rent. Sed hanc esse Didymi verborum sententiam, 
non concedo. Imo cum ab eo dictata sint, quem 
constat szpius docuisse, fidem esse ex gratia, nul- 
lumque bonum, quo provebamur ad salutem, nobis 
esse sine gratia; et insuperab eo qui illud perpetuo . 
spectavit, dum Scripturas explanabat, ut Manicbzeos 
refelleret, ac nullam esse rationalem creaturam 
natura, ac necessario malam, capta undecunque 
posset occasione, demonstraret ; idcirco nihil aliud 
hic eum voluisse crediderim, nisi libertatem homi-. 
nis Deo obtemperantis, divinamque gratiam non 


B respuentis astruere : de eo autem nequaquam Di- 


dymum cogitasse, ut gratiz salutaría opera prave- 
nienlis necessitatem excluderet. 

Quid? quod locus, de quo agimus, paulo per- 
plexior videtur , ut dubitare non temere liceat, an 
revera ita dictaverit Didymus, ut legit Wolfius. 
Gr:zca enim sic legit : Τὸ γὰρ πειθαρχεῖν θεῷ προαι- 
ρετιχὸν, ὥσπερ τὸ πιστεύειν, οἷς xavà ἀναλογίαν 
δέδοται τὸ Ἠνεῦμα, τοῖς τῶν χαρισµάτων αὐτοῦ τυγ- 
χάνουσι. Quae ad verbum conversa sic sonant: Nam 
obedire Deo, voluntarium esi [seu, liberum est], sic- 
ut et eredere, iis quibus juxia. analogiam datus est 
Spiritus, qui dona ipsius consequuntur. Cum vero 
pigeat me in grammatico vocum examine tempus 
terere, missum hoc faciens sic argumentor. Aut 
lectio, quam Wolfius exhibet, mendosa est, aut ge- 
nuina. Si mendosam quis eam esse reponat, tan- 
diu ergo incerta est Didymi hoc in loco sententia 
ac mens, quandiu non constat, quomodo emendan- 
dus sit iste locus. Sin autem genuinam esse dixe- 


ris, ea duntaxat Didymi verbis interpretatio adhi- 


benda est, quam ferre possunt. Vocula ergo ole, 
id est iis quibus, referenda est ad dietionem προαι- 
ρετιχόν, id est liberum ; nec enim referri potest ad 
verbum πιστεύειν, id est credere: alioquin non de 
flde theologica qua credimus in Deum, loqueretur 
PBidymus, sed de ide quam habemus viris gratia 
sanctificante donatis : quod est absurdum. At si 
vox οἷς referenda est ad vocem προαιρετιχόν, quis 
non videt, Didymi verba a qualibet Pelagianismi 
suspicione immunia esse? Loci enim sententia hzc 
est : lis liberum esse Deo obedire, et credere, qui 
Spiritus sancti dona consequantur. 
Supervacaneum vero foret in aliis hujus modi lo- 
eis explicandis immorari, in quibus ait Didymus, 
Spiritum sanctum illis conferri, aut in illis habi- 
lare , qui digni adventu ejus exstiterint, ut loquitur 
num. 28 libri De Spiritu sancto, quive se dignos 
ejus munere preparaverint, u& ait ibidem num. 31. 
His enim formulis, quas non raro etiam in libris 
De Trinitate habet, perspicuum est dignos eos dici 
adventu Spiritus sancti, qui praecedentes gratias non 
respuerint, sed divina adjuvante gratia a vitiis 


DE, DIDYMO 


liberati sint. His enim lantusmodo Spiritus sanctus A et operum salutarium. Ut enim Didymus ipse ait in 


inseritur, inquitipse num. 49 ejusdem libri De Spiritu 
sancto, qui vitiis derelictis, virtutum seciautur chorum, 
ei juxia eas, et per eas in. fide Chrisii victitant. 
Tertius locus exstat libro 1 De Trin. pag. 51. 
Creatura, inquit, per participationem habet bonita- 
tem, imitatione exprimens pro suis ipsius viribus, si 
íta loqui (as est, innatam, et perfectam Dei benita- 
lem, et per hanc salva facta. Verum non casu, sed 
consulto addit Didymus ; per hanc (Dei bonitatem) 
salea facta , et, si ita loqui (ae est. Vires ergo humanae 
. quas memorat, non sunt mere naturales, sed cum 
divina gratia cooperantes. Quo sensu in libro etiam 
DeSpiritu sancto num. 22, ait: Cum auem Filius 
imago sit Dei invisibilis, et forma substantie ejus; 
quicunque ad hanc imaginem, vel formam imaginan- 
tur aique. formantur, adducentur. in. similitudinem 
Dei, juxla vires tamen humani profectus, istiusmodi 
formam et imaginem consequentes. Ceterum verba 
hzc, pro suis ipsius viribus ; et, juxta vires. humani 
profectus, seque valere opinor, atque ista, quantum 
homini possibile est. . 
Postremus locus exstat in Enmarrationibus ud 
eap. 1 Epist. I Petri. lbi verba Petri , *' Electis.... 
secundum  proscientiam Dei Patris, sic explicat : 
«His concordant αυ a Pauio dicta sant ita : Sicut 
LALV|] elegit που in ipso ante originem mundi esse 
sanctos et immaculatos coram «0 in dilectione, pra- 
destinans nos in. adoptionem filiorum 5. Licet enim 


iisdem Enarrationibus ad caput ni Epist. 1 Jomsznis : 
Filii Dei sumus jam a presenti saeculo... . . dum 
constat in. nobis, sicut possibile est, in presenéi vita 
filiorum adoptio. 

Cap. VII. De apatheia., 

Vocabulum ἀπάθεια, quod, spectata ejus origine, 
impatibilüatem, sive immunilatem a passione signi- 
ficat, post Didymi obitum Catholicis valde suspe- 
ctum evasit, quod eo Pelagiani turpiter abusi sint. 
Cum igitur Didymus ipse illud usurpaverit, videa- 
mus nunc, utrum pravo an recio sensu id accepe- 
rit. Quod priusquam perpendam, animadvertere 
opus est, tribus praecipue modis eam vocem olim 
sumpiam esse. Nam primo dicitur ἀπαθής, sive 
impassibilis absolute et simpliciter. Atque boc sensu 
Didymus lib. n De Trin. pag. 211, ait : Qui vero im- 
passibilisest, Deusest. Inlibro autem DeSpiritu sancto 
num. 9, vocat Spiritum sanctum impassibilem. Se- 
cundo ἀπαθής dicitur ille, qui, ut verbis utar Hie- 
ronynü ad Ciesiphontem scribens, ad virtutum 
summitatem cum. venerit. meditatione, εί assidua 
ipsarum virtutum exercitatione , passiones, seu per- 
turbaliones ita de menie ezstirpaserit , ut nulla fbra 
radixque vitiorum in eo resideat ;: adeo ul ne in 
ποεἰε quidem ea patiatur que hominum sunt, xec 
cogitatione vitiorum aliqua titilletur. loc sensu quos- 
dam sanctos homines evadere impassibiles, docue- 
runt Pelagiani. Quo autein illorum absurdior foret 


quidam dicant, quoniam semper, et ante mundum, c. opinio, illud etiam aliquando saltem sddiderunt, 


rationabilium natura sit; verumtamen prsevidens 
Deus fidem, et actus hominum, qus [legendum 
peto, qui] aguntur per evangelicam dectrinam, 
praescienter elegit ees in Christo ante mundi. origi- 
wem, jam tunc predestinans eos filios esse partici- 


pio sanetos adoptionis. Prascientia enim nihil aliud: 


est putanda, quam contemplatio foturorum : que 
non est jam prescientia postea, sed scientia, dum 
ea qu& primitus contemplata sunt, veniunt ad ef- 
fectum. Licet igitur secundum  prascientiam electi 
erant quibus Petrus seribit; verumtamen exsisten- 
tibus eis Petrus loquitur. Abjicit itaque fabulam 
Manichzorum de naturis et intellectus przsens. » 
Parum vero hzc arridept censori illi, qui in 


posse hominem s0li& nawrz viribus ad hujusmodi 
statum pervenire. His Augustinus ia libro De dono 
perseverantia, cap. 2, hoc Ecclesia dogma opponit : 
In quaniacunque justitia sine qualibuscunque peccatis 
in hoc corrupiibili corpore nemo vivit. Cum gratia 
nempe ordinaria, ut ego interpretor. Demum ἁπά- 
θεια, sive impatibilitas sumitur eliam pro eo statu, 
inquit Cotelerius tomo | Patrum apostolicorum, 
pag. 548, in quo positus vir sanctus, per gratian 
Dei minus crebris , minoribusque tentationibus obno- 
zius est, nec gravioribus peccatis succumbit. Ac saue 
ἀπάθειαν sic delinit S. Maximus centuria 1. De 
charitate, cap. 56, ut sit pacatus anima status, 
secundum quem difficulter movelur anima erga mali- 


Enarrationum margine breves notas apposuit; ar- D tiam. Sanctus vero [Isaacus Syrus, libro n Sermonum, 


bitratur enim is, ut opinor, aut saltem suspicatur, 
Didymum hic loqui de prsdestinatione qux subse- 
quatur naturalium meritorum pravísionem, aut 
saltem de preedestinatione ad gloriam. At, nisi ego 
fallor, Didymus neque de prsdestinatione ad glo- 
riam loquitur, neque de przedestinatione ad gratiam 
ex prsevisis meritis naturalibus : nullam enim ne- 
que glorie, nec meritorum naturalium mentionem 
facit ; nam sermonem habet de priedestinatione ad 
gratiam adoptionis, sive sanctificaptem , qus pra- 
destinatio subsequatur prescientiam meritorum 
per gratiam acquisitorum, fidei nempe potissimum 


7? JPetr. 1, 1, 2... 9* Ephes, 1, 4, 5. 


sermone 54, pag. 200 Nauiani codicis eosdém ser- 
piones continentis : Τί ἐστιν, inquit, ἡ ἀπάθεια f 
ἀνθρωπίνη; ᾿Απάθεια οὐ τὸ μὴ αἱσθηθῆναι τῶν πα- 
θῶν ἐστιν ' ἀλλὰ τὸ μὴ δέξασθαι τὰ πάθη» Ex πολ- 
λῶν γὰρ καὶ ποιχίλων ἀρετῶν ὧν ἐχκτήσαντο τῶν 
φανερῶν xai χρυπτῶν , Ἰσθένησαν αὐτοῖς τὰ πάθη; 
καὶ οὗ δύνανται εὐχερῶς ἐπαναστῆναι xavk τῆς 
ψυχῆς, i. e. Quid est humana impotibilitas ? Impati- 
bilitas (XLVI] non in eo sita est, ut passiones nou 
sentidntur, eed in eo ul. passiones ποπ recipiantur : 
nam ez multis variisque virtutibus cum manifestis, 
tum occuliis, quas acquisiverunt debiles facte cunt 


EN 


135 COMMENTARIUS, — LiB. Ιϊ 194 


eorum passsones , nec. possunt iste contra animam A amicos Dei constituit. Nec enim dubito, quin ἑμπα- . 


facile insurgere. Hoc ferme sensu vulgo intelliguntur 
lIrenzi , Justini, Clementis Alexandrini, Basilii, et 
aliorum loca, in quibus Juatorum ἀπάθεια memora- 
tor. Ego vero hanc explicationem non solum reji- 
cere non sudeo, sed etiam libenter eam amplector, 
sc illod tantam adjicio, mihi quidem eorum Patrum 
Ίο legenti visum esse , ipsos interdum apatheie 
nomine bibil aliud designare voluisse, quam statum 
ilum, in quo aut per baptismum, aut per poni- 
tenüam homo ab omni peccati sorde mundatus sit : 
3deo ut πάθος non tam passionem , quam peccatum 
nonnunquam sonet ; ideoque ἁπαθής aliquando non 
tam is dicatur , qui passionis , aul passionum, quam 
qui peccati actualis expers fuerit. 


θεῖς Grzece dixerit Didymus quos Epiphanius Scho- : 
lasticus, seu quicunque illarum fuerit Enarratio- : 
mum interpres, vocat passibiles ; id est passionibus 
succumbentes. II. Vox πάθος, id est passio, ita 
accipi videtur a Didymo lib. i1 De Trin., pag. 129, 
ut peccatum valeat : vox vero ἐμπαθής ita, ut eum 
significet, qui peccet. Mirum itaque esse non debet, 
si etiam ἁπαθή eum interpreter, qui per Dei gra- 
tiam sanctificantem à peccatis mundatus fuit. ]V. 
Vocabulo ἀφθαρσία, quod idem valet atque àxá- 
θεια, virtutem aliquando denotari docet Didymus in 
catena ín Psalmos, que exstat in codice Graco 
xvit Bibliothece Venet S. Marci ; pagina enim 22 
explicans hae psalmi noni verba, Infixe sunt gentes 


Sed jam tempus est, ut quid hac de re Didymus D in corruptione, quam fecerunt, sic loquitur : Καὶ μὴν 


senserit, inquiramus. Loca igitur, in quibus huma- 
mam ἀπάθειαν i$ commemorat, hsc potissimum 
inveni. Primus occurrit lib. 1 De Trin. pag. 71, 
ubi affirmat, qui Christi consortes sint, eos esse 
ἀπαθείας [sive impatibilitatis] Christi ipsius partici- 
pes. Alter exstat lib. u1 De Trin., pag.507, ubi sic 
loquitur theologus noster : Nos sibi conformes [α- 
ciens (Christus Dominus), ín apatheiam [sive impa- 
übilitatem] transtulit. Tertius legitur in libro De 
Sp. S. num, 11: Deus autem [codex noster, Deus 
enim ] largitor bonorum spem quam promisit, reddet 
[reetius codex noster, reddit ] in virtute. Spiritus 
sancti his, qui habent illum ; gaudio [ codex noster : 
εἰ gaudio], et pace complet eos, qui imperturbatam, 
εἰ sedatam cogitationem possidentes , [etas habent 
mentes, εἰ ab omni perturbationum tempestate tran- 
quillas, 
Verum neque his, nec aliis hujusmodi , si qua 
sunt in Didymo , ostenditur, eum pravo sensu hu- 
manam apatheiam admisisse. Noatrz vero zquitatis 
est, apatheize vocahulum recto sensu in Didymo, ut 
in aliis Patribus facimus, interpretari, donec certa 
proferantur argumenta quz illum perperam sensisse 
demonstrent. Nam I, S. Ilieronymus et in Epistola 
quidem ad Ctesiphontem, et in Proemio libri quaril 
in Jeremiam plures nominat Pelagiane apatheiz 
defensores, Origenem, Rufinum, Evagrium, Jovi- 
nianum, aliosque ; Didymum tamen nusqcam hac de 
re objurgat, etsi multis aliis in locis, alias ob causas 
eum sccusando, illius nomini non pepercerit. 11. Vox 
ἐμπαθής apud Didymum non hominem denotat 
passionibus obnoxium, sed passionibus swccumben- 
lem. Dictione igitur contraria ἁπαθής non eum de- 
signare putandus est, qui nullis passionibus obuo- 
αυ αἱ, aut nunquam iis succuinbat, sed eum qui 
passionibus succumbere non solet. Quod autem vox 
ἐμπαθής ita sumatur a Didymo, ostensum a me fuit 
06i. ad pag. 199, idque confirmare licet ex ejus 
verbis, que in Enarrationibus ad caput 1 Epistolge 
lacobi legimus. Pacem, inquit, quam dai (mundus), 
& corporeos actus invilat amatores concupiscentig, 
€ panibiles eos. (acit ; Jesus autem. vacem prabens, 


" ct, ix, 26. 


xat τῆς ἀρετῆς ἀφθαρσίας λεγοµένης ἐν τῷ * Ἡ χάρις 
μετὰ τῶν ἀγαπώντων τὸν Κύριον ἡμῶν àv ἀφθαρσίᾳ” 
ἡ ἑναντίως ἔχουσα xaxla λἐγοιτ ἂν εἰχότως διαφθορὸ 
xai φθορά, id est, Atqui cum et virtus dicatur incor - 
ruptio in illo textu (Ephes. vi, 24) : « Gratia cum 
iis qui diligunt Dominum nostrum in incorruptione ; » 
merito contraria virtuti nequitia dicilur corruptio. 
V. Humanam apatheiam stricto sensu acceptam 
rejectam fuisse a Didymo colligo ex lib. i1 De Trim. 
pag. 516; ab anima enira [XL VII] quae corpus sibi 
subjectum teneat, et Dei cogitationibus impleatur, 
reddi corpus ipsum ἁπαθές non ait, sed ipsam miti 
reddere illud veluti ἁπαθές. Vl. Si singula ex allatis 
antea Didymi locis expendamus, manifesto appare- 
bit, summum illum virtutum et apatheie apicem, 
quem ex Hieronymo descripsimus, neutlquam ab 
ipso indicari; multoque minus posse houinem, Di- 
dymi sententia, ad eum statum sine divina gratia 
pervenire : ubique enim de iis omnibus loquitur, 
qui gratia sanctificante donati sint. 

Denique omnem scrupulum toilit ipse Didymus, 
dum Pelagianam apatheiam aperte rejicit : nam et 
in loco, quem αἱ]! pag. 255, docet, im- 
possibile esse homini vilam ad per(ectam legis nor- 
mam exigere ; et affinia scribit lib. n De Trin., pag. 
468 et 192. 

At Didymus, inquiet quis, libro n De Trín., pag. 
255, eos qui baptizantur, ait fieri ἀναμαρτήτους, id 
est, impeccabiles. Sed quis non videt, vocem ἀν- 
αµάρτητος non sumi ibi eo sensu, quem reprehen- 
dit Hieronymus in epistola ad Ctesiphontem, nec 
sliud ibidem significari a Didymo, quam omnia in 
baptismo peecata deleri? Alioquin Pelagianam àv- 
αμαρτησίαν tribuisse dicendus esset omnibus bapti- 
zalis : quod ne verisimile quidem est. 

Quz cum sic se habeant, immunem a Pelagiano 
errore fuisse Didymum concludere jam liceret, nisi 
quidam adbuc locus superesset , qui negotium fa- 
cessere queat : de quo proinde pauca dicenda sunt. 
Exstat is tomo 1V Anecdotorum Wolfli, ubi ex- 
planans Didymus ista Actorum verba **, Hec erat 
plena operióus bonis et eleemosynis, sic loquitur : 


195 


DE DIDYMO 


Quoniam ΠΟΠΗΝ..1, qui negligenter in siudio per- A tionem, ostensum a me fuil ín not, ad pag. 2957. Quis 


feci viriutis versantur, fieri posse negant, ut homo 
inculpabilem vitam agat; presenti loco Scripturae 
con[utari possunt, quo Dorcas plena [u'sse dicitur 
bonis operibus omnihus, et erogatis in pauperes elee- 
mosynis. (Qui enim ita vilam instruil, eum sine sor- 
dibus vivere consequens est. 

At ne hxc quidem censure digna existimo. Ab 
illo enim dicuntur, qui aperte docuit, ut jam mao- 
pui, non posse hominis vitam ad per[eclam legis nor- 
mam ezigi. Quapropter eum hominem inculpabilem 
vitam agentem hic nominat, non eum intelligit, 
opinor, qui in nullum unquam ne veniale quidem 
vel levissiimum peccatum labatur, sed qui graviter 
quidem nunquam, venialiter autem multo rarius 
delinquat, quam c:teri vulgo homines. Quanquam 
posse hominem justum, cum gratia extraordinaria, 
vitare omnia peccata eliam venialia, ne ipse qui- 
dem Augustinus negat. Qui dicunt, inquit libro n De 
peccatorum meritis el remissione cap. 6, segm. 7, esse 
posse in hac vita hominem sine pecculo , non est eis 
continuo incauta. temeritate obsistendum. Si enim 
posse negaverimus ; et hominis libero arbitrio, qui 
hoc volendo appetit, εἰ Dei virtuti vel misericordie, 
qui hoc adjuvando efficit, derogabimus. .. .. . Sia 
me quaratur, utrum homo sine peccato possit esse in 
hac vita, confitebor posse per Dei gratiam, et libe- 
rum ejus arbitrium. l1mo aliquos reipsa fuisse, vel 
esse homines justos sine peccato, prxter Christum 
Dominum, ac B. Virginem, confidenter negare nen 


audet in libro De per[ectione justitie, cap. 23, segm. C 


44. Scio enim, inquit, quibusdam esse visum : quo- 
rum de hac re sententiam non audeo reprehendere , 
quanquam nec defendere valeam. 

Cap. Vill. De catis. 

Colos anima intelligentiaque pr:editos esse, adeo 
aperte negat. Didymus lib. 1 De Trin., pag. 97, et 
lib. w, pag. 192, ut jure statui posse existimem , 
ipsum Origenianis hac in re nequaquam suffraga- 
unn esse, Quid ergo sibi vult, inquies, cum ail 
lib. ui, pag. 114, ccelos a Spiritu sancto corrobora- 
tos esse, alque sanctificatos? Respicit ibi, atque 
adeo explicat Psaliis illud : Verbo Domini coli fir- 
muti sunt ^, etc. Eum vero locum accipi posse cum 
de ccelorum substantia, tum de angelis celorum in- 
colis, docet ipsemet lib. n, pag. 174. Itaque cum 
eclos quidem vocat res inanimaias, et creaturas ir- 
rationales, de celorum substantia loquitur; cum 
vero eos a Spiritu sanctiflcatos dicit, alleram se- 
quitur interpretationem. Lege, quaeso, qu:x& scripsi 
not. ad pag. 87 et 114. 

[XL VEI] Car. IX. De peccato originali. 

Inter czeteros errores, quos Didymum in Enarra- 
Uonibus, atque in libro adv. Manicheos docuisse 
suspicatur Jácobus Basnagius, hunc etiam recen- 
set, quod peccatum originale negasse videatur. Sed 
injustam plane ac falsam esse hujusmodi accusa- 


9 Psal. xxxi, 6. *! Ephes. ii, 3. 


vero non miretur, eum Didymo errorem tribui a 
Basnagio, quem aperte explodit ipse Didymus cum 
in libro adv. Manicheos, ut monui pagina jam ci- 
tata, tum. capite 5, 19, Enarrulionis in Epistolam 
primam Joannis, ubi explicat h»c verba : Z'otxws 
mundus in maligno positus est. Horum enim inter- 
pretationem sic exorditur : « Mundus, id est, mundi 
amatores maligno ortui sunt subjecti. Totus, ait, 
quod omnes sub peccato nascimur, quoniam ipse 
ortus in vitio est.» Quid amplius exigi ab eo potest, 
qui tum hac dictabat, cum peccatum originale nec- 
dum negaverant Pelagiani ? 

Sed argumentum paulisper expendamus Basnagi:, 
quod is affert in hunc fere modum. Pauli verba, 


B Éramus natura filii ir "*, ita accipit Didvinus | in 


libro edv. Manicheos, ut vocem natura significare 
dicat vere. « Al φύσει, inquil, nequaquam significat 
vere. et Apostolus voluit, nos Dei vindictam ob pec- 
catum originale mereri; quod tamen ibi Didymus 
non commemorat, ideoque peccatum originale ne- 
gasse videtur. » 

Sed Hieronymus quoque libro 1 Comment. In 
Epistolam ad Ephesios cap. n, ea Pauli verba sie 
exponit, αἱ neque peccati originalis mentionem fa- 
ciat, et vocabulum φύσει ambiguum esse affirmet, 
ut verti etiam possil prorsus, sive omnino. Nunquid 
ergo Hieronymum quoque inter eos numerabimus, 
qui tam turpiter errurunt, ut peccatum originale 
non agnoverint? 

Cap. X. De ammarum praexsistenita. 

Origeniano de animarum przexsistentia errore 
infectum fuisse Didymum, adeo clare testatur mul- 
tis in locis Hieronymus, ut dubilare omnino non 
liceat, quin ipse a sancto doctore, ut prave illius 
docirine patronus habitus fuerit. Ut enim ea 
preteream qua de Didymo scripsit ille Jib. 1 adv. 
Rufinum, segm. 6, et lib. 11, segm. 16, ac lib. rni, 
segm. 12, quid apertius his qu: legimus segin. 28 
libri tertii? Rulinum ibi sic alloquitur : Hinc est. et 
illa (ua arcana interrogatio , quare moriantur in(an- 
les, cum propter peccata, corpora acceperint. Exstat 
liber Didymi ad te, quo sciscitanti tibi respondit, non 
eos mulia peccasse, et ideo corporum carceres 'anium 
eis tetigisse su(ficere. Quapropter Didymum ab Ori- 
genismi labe defendere nemo potest, quin probet 
aut Didymi scripta, ob quie ipsum Hieronymus ac- 
cusat, ab Origenistis corrupta, vel (icta fuisse, idque 
llieronymum ignorasse : aut id Hieronyimo propo- 
situm fuisse, ut Didymum calumniaretur : aut deni- 
que illum Didymi mentem probe non assecutum, ea 
Ürigeniano sensu dicta existimasse, qua catholico 
dictaverat Didymus. Quorum primum ne verisimile 
quidem videtur : alterum diei non potest quin 
maxima maximo doctori , sanctissimoque viro inju- 
ria temere inferatur: tertium vero nulla omniao 
ratione confirmare jam licet, quod et pleraque Di- 


(01 COMMENTARIUS. — LIB. il. 


108 


dymi seripta Interierint, et eirca. quintze synodi A Aabitatores terra : rapientes utique ea qu: terrena 


tempora, ac post eam synodum quamplurimi , qui- 
bus fortasse ea legere datum erst, eamdem, quam 
Hheronymus, Didymo notam inusserint. Quz cum 
ita sint, in dubium revocari non potest, quin aliqua 
saltem ex Didymi scriptis, quae interciderunt, Ori- 
geniana labe inquinata fuerint : ac lllud tantum no- 
bis integrum est querere, utrum hujusmodi sint 
etiam qu£ supersunt. 

Itaque, ut jn praeexsistentia animarum sistamus, 
nollam ejus vestigium neque in libro adv. Mani- 
deos, neque in libro De Spiritu sancto, nec in 
fragmentis, qux Didymo in Catenis tribuuntur, 
ebservare me. memini. In libris vero De Trinitate 
ponnulle quidem occurrunt locutiones, qux ad Ori- 
genianum hunc errorem referri queant, cujusmodi 
ett illa que pag. 948 legitur : Pro terra rursus do- 
ad celum ; sed singulas catholico sensu commode 
αοἱρί posse. ostendi, ni fallor, in notis, ut videre 
licet pag. 87 et 114, [XLIX] 514 et 9248, aliisque 
locis ibi indicatis. Quin vel ipse Augustinus post 
damnatum jam ab Ecclesia Origenismum , cum 
quadam ex hujusmo:i locutionibus usus esset, 
eam in Retractationibus lib. 1, cap. 1, sibi qui- 
den non omnino arvidere indicat, sed ut absur- 
dam non respuit : sic enim eain retraetat : « Aio 
loco cum agerem de animo, dixi : Securior rediturus 
in celum. lturus autem, quam rediturus, dixissem 
s&urigs , propter eos qui putant animos humanes 
pro meritis peccatorum suorum de coelo lapsos sive 
dejectos, in corpora ista detrudi. Sed ego propter- 
1 non dubitavi dicere, quia ita dixi, in celum, 
lanquam dicerem, ad Deum. . . . . Et in libro Ec- 
clesiaste scriptum est : Spiritus revertatur ad Deum, 
qui dedit illum **. » 

Reliquum est ergo ul. quaestionem banc omnem 
1d Enarrationes contrahamns : in his eniin eum, 
de quo loquimur, errorem nonnulli se detexisse ar- 
Vitrati sunt. Locus autem, quem reprehendunt, ex- 
εί initio Enarrationis in primam Petri Epistolam, 
ubi explicatis litteraliter bis verbis, advenis disper- 
tionis Ponti, in bunc. modum pergit : « Si quid au- 
lem supra textum hic potest intelligi, animadver- 
lendum est hoc de anime ratione, quasi advenam 


sunt, et terreni indutos imagine. » Ita Didymus. 
Qui vero notas in margine adjecit : Caute lege, in- 
quit, παπι subdole videtur insinuare heresim Origenis 
de praeexsistenlia animarum ante corpora, ei mun- 
dum visibilem. 

Sed equidem, ut verum fatear, cur non possint 
catholico lizc sensu accipi, non video. Nulla enim 
hic przexsistentie, nulla precedentium peccatorum 
mentio, sed temporanem duntaxat animarum in 
corporibus habitationis : nec aliud spectare mihi 
videtur Didymus, nisi ut moneat, non esse ani- 
mas ex terrena substantia; alioquin dicerentur 
non advene, sed habitatrices terree; eas vero ani- 
mas, quz» habent compassionem carnis, id esi, quie 
carnalia desideria, passionesque sectantur, indige- 
nis potius quam advenis assimilari. 

Quid? quod absurdam Origenis de przexsisten- 
tia opinionem aperte ibidem post paucissima verba 
commemorans Didymus, ita quibusdam eam tribuit, 
ut indicare videatur sibi iliam non arridere, aut 
itacerie, ut illam ibi non amplectatur. Ut. enim 
paulo superius diximus, afferens Pauli verba, Sicut 
elegit nos in ipso ante originem mundi esse sanctos **, 
sic ea exponit : Licet enim quidam. dicant, quoniam 
semper et ante mundum rationabilium substantia sit ; 
verumtamen pr&videns Deus fidem, εἰ actus homi- 
num ... prascienter elegit. eos in Christo ante mundi 


originem. 


Δι si hzc ita se habent, qui flt ergo, inquies, ut 
BKeronymus Origenianum de prewexsistentia erro- 
rem Didymo tribuat ? Nempe Hieronymus ea Didymi 
scripta respicit αι jam nulla sunt; nos vero ea 
duntaxat quo adhuc exstant. 


Cap. ΧΙ. De carnis resurrectione. 


Transeamus modo ad carnis resurrectionem ; 
nam de ista quoque perperam senserunt Origenistz. 
De Didymo autem sic statuo : nullum exstare, aut 
nullum certe mihi notum esse locum, in quo de 
resurrectione ea docuerit qu:e docuisse dicitur Ori- 
genes. Cum enim in canonibus, sive anathemati- 
smis contra Origenem sxculo sexto conditis accuse 
tur ipse Origenes, aut saltem Origeniani, quod cor- 


eam velit agnosci. Unde etlam dictum videtur : Pe- p pus Domini post resurrectionem zthereum et sphz- 


regrinus ergo |legendum, ego] in terra, εἰ advena, 
«cw omnes paires mei ". Ει iterum : Heu me! 
quoniam incolatus meus prolongatus est **. Adven:e 
siquidem fiunt hominum anime corporibus copu- 
las, dum in eis temporaliter esae constituuntur. 
Nam οἱ essent ex ea subsiantia, vera corpora es- 
$rntbabitatrices terre. Denique anim» habentes 
Compassionem earnis, esse in habitatione carnea 
Duneupantur, et velatione, quanquam advenz sunt 
η lerram (lego, in terra], sed magis assimilantur 
Indizenis, Unde et terrores inferuntur [respicit Di- 
éymus versiculum 12 capitis viu. Apocalpsis] super 


ricum evasisse voluerint, ac nosira item corpora 
post resurrectionem ztherea fore, et [L] sphzrica, 
jmo tandem substantiam corporum ia nihilum ab- 
ituram censuerint; nihil tale unquam in ullo Di- 
dymi opere invenire potu! : quin e contrario in mul- 
ta incidi loca, quibus satís aperte se catholice Ec- 
clesie doctrinam sequi indicat. Unum exempli 
causa profero ex Corderiana catena in Joannem. 
Exstat vero pag. 159, ubi exponitur versiculus 29 
quinti capitis, qui est hujusmodi : Omnes qui in mo- 
numentis eunt, audient vocem Filii Dei. Didymi au- 
tem verba Latine a Corderio sic versa sunt : Illud, 


* Eccle. xi, 7. 9 Psal. xxxviu, 15. ὃν Psal. cxix, 3. 55 Ephes. i, 8, 5. 


199 


dicat : Omnes mortui. Alioquin enim eorum qui a. fe- 
ris igneve consumpli sunl, corpora non resurgerent. 
Verum quandoquidem omnium mortalium futura. sil 
resurreclio, illi eiiam eorum, qui in monumentis 
sunt, numero censendi. Quod si contentiosius contra- 
dicant, sciendum iis, sicut qui bona malaque perpe- 
trarunt, non sunt corpora, qu& in monumentis recon- 
dita sunt, sic neque Verbum prohibiturum ipsos quo- 
minus corpora sua igni aliave ratione. absumpta re- 
sumant. Quid clarius? Non atherea, non. sphzerica 
assumptiuros nos esse dicit corpora, &ed τὰ πυρὶ fj 
ἄλλως ἀναλωθέντα, id est ea ipsa qua ante obitum 
habebamus, etsi forte ab igne, aut alia cuacuneue 
ratione absumpta fuerint. 


DE DIDYMO 


« Omnes qui in monumentis sunt,» ídem. est ac si A modo deposita, ac demum iterum assumpta im re 
gurrectione. 


2v 


Sed pergit loqui Didymus in hunc modum z .S3 qui 


vero luec ex. persona Davidis dici opinatur, «flesin« 
sese simpliciorum sententia de resurrectione opponert 


Quamvis enim hi demonstrare ad. oculum nora possis 


quod credunt; pie tamen se gerunt, cum aisesst car 


mem resurgere, ut apiritale et incorrupiibile  corpu 
sit. aicul enim mortuus qui resurgit, post resurrectio 
REIR vivus esi, non vero mortuus; i(acaro. resmuscitat 
post resurrectionem spiriiale εἰ ineorruptibile corpu. 
est. lluic autem loco non dissimilis est alter, qui it 


. exwremis enarrationibus legitur, et est hujusmodi. 


« Scriptum namque de hujusmodi justis est (Dazs. x ti*, 
9): Fulgebuni sicut claritas firmamenti, et. $serel^i- 


Superest itaque tantum, ut potiora qu:edam Didy- B gentes erunt sicut astra. Propterea namque sancii 


mi loca lectori exhibeam, ut judicare cuest, utrum 
orthodoxa sint, necne. 

Primum desumo ex Nicet2 catena ín Jobum, pag. 
487, Greca tamen verba omittens brevitatis ergo 
ac ea Latine tantum, sed fideliter, et ad verbum a 
me conversa afferens, Explicat ibi Didymus nonum 
decimumque versiculum septimi capitis, ubi Graeca 
translatio hzc babet : Si enim homo descenderit in 
infernum, non amplius ascendet, neque revertetur in 
propriam domum, neque agnoscet eum amplius locus 
ejus. Qux dum exponit, sic loquitur : Alii vero di- 
cunt * Non ut. neget resurrectionem. (Jobus), hac di- 
eit : sed ita loquitur primum quidem ut homines ca- 
ducos esse ac debiles ostendat : deinde quia qui semel 


resurgentes a mertuís cum incorruptibili e£  spi- 
rituali corpore, solis et lune, et siderum gloriaz 
comparantur. » Hisce autem in locis [LI] dum re- 
surgentium corpora spiritalia εἰ incorruptibilia 
vocat, respicit sine dubio Pauli verba : Semínatur 
corpus animale, resurget corpus epiritale**. Itemque 
illa : Et mortui resurgent incorrupti "'. 

Suspicionem tamen alicui, ne quid dissimu.em, 
movere potest quod carnem a corpore veluti distin- 
guere videatur Didymus, dum ait, carnem resurgere, 
ul spiritale εἰ incorruptibile corpus sit. Joannem 
enim Jerosolymitanum redarguit Hieronymus, quod 
de mortuorum resurrectione loquens, corporis, non 
carnis vocabulo usus esset : ex quo infert, euun de 


mioriuus est, in hanc corruptibilem vilam non reverte- C resurrectione idem cum Origene sensisse. Alia, 


tur, neque quisquam ipsum videbit ea facientem que 
[acere consueterat. 1taque verbis illis, « Non amplius 
ascendet ex inferno,» conjungenda sunt verba hac, 
« In propriam domum non revertetur. ». Ut. sensus 
sil ; Resurget quidem, non reverieiur lamen in suam 
domum. Sed probabilis quidem est luec interpretatio ; 
verior auem est. prior illa, quod nempe ignorabat 
justus (Jobus) qua pertinent ad. resurrectionem. la 
Didymus, nihil, ut opinor, affirmans, quod Ecclesise 
doctrina de corporum resurrectione adversetur : 
etsi ex duabus, quas indicat, interpretationibus eam 
amplecti videatur, quie minus probabilis est. 

Alter locus legitur tom. IV Anecdotorum Wolfii. 
Affert ibi Didymus ex vers. 90 capitis 11 Acto- 
rum verba Psaltis : Insuper et caro mea requie- 
scet (sive habitabit) in spe : vum hzc subjungit, qua 
Wolfii translationem a me alicubi fideliter emenda- 
tam sequens affero. (Quoniam Jesus, in quantum 
mortem subiit, carnem, quum salutis nostre causa 
assumpserat, deposuit, ut eam tertia die ex morte re- 
euscitaret ;. merito hauc sui ipsius carnem in spe ha- 
bitasse dicit; ob exspectalionem scilicet [sive spem] 
resurrectionis. Hactenus Didymus nihil dicit non or- 
thodoxum ; nulla hic mentio ztherei, sphiricive 
corporis, sed unius tantum ejusdemque carnis, qux 
primum a Domino assumpta fuerit, tum quodam- 


9* | Cor. xv, 44. "ibid. 59. 


inquit, carnis, alia corporis definitio est : omnis 
caro est corpus, non omne corpus esi caro. Caro est 
proprie ge sanguine , venis, ossibus, nervisque con- 
slringitur. Corpus quanquam et caro dicatur, inter- 
dum (amen «cthereum ,. vel. aereum. nominatur.... 
Vides, mos intelligere subtilitates vestras, et arcana, 
qua in cubiculis, εί inter per[ectos loquimini... Pa- 
tet quare corporis, el non carnis resurrectionem di- 
geris ο scilicet wt nos rudes. carnem 1e dicere puta- 
remus in corpore, et hi qui per(ecti sunt, intellige- 
reni carnem in corpore denegari... 1n Symbolo fidei... 
omne Christiani dogmatis sacramentum, carnis re- 
surrectione conclnditur. Eti tu intantum in corporis, 
et iterum corporis, et tertio. corporis, et usque novies 
corporis vel sermone, vel numero immorarís, nec se- 
mel nominans carnem. Hxc Hieronymus adversus 
Joannem, quae in Didymum etiam convenire posse 
censeat quis. 

Verum antequam Didymum damnes, lector, equum 
es! , ut hiec quoqueanimadvertas : primo, resuscitato- 
rum corpora nec aerea, nec setherea, nec sphizrica ah 
ipse hic dici, nec alibi, quod sciam; secundo, hxc 
mulio ante dictasse Didymum, quam subtilem istaia 
carnis a corpore distinctionem exposuisset Hierony- 
Ius, suspectumque reddidisset corporis vocabulum; 
terio, ideo fortasse corporis potius, quam carnis 


301 « 


COMMENTARIUS. — LIB. II. 


205 


Domine usum esse theologum nostrum, quod Pau- Α turbatos fuisse ait apud Wolflum tomo IV Anecdo- 


lus citato in loco dixerit, resurget corpus spiritale. 
Postremo simpliciorum sententiam defendi hic a Di- 
dymo ; Origeuistis autem in more positum fuisse, 
ut non seipsos, sed Catholicos simplicium titulo do- 
narent, ut centies indicat Hieronymus. 

Nune bina alia corouidis loco exscribere possem 
Didymi de resurrectione fragmenta ab Hieronymo al- 
lata in. epistola 119, ad Minervium et Alexandrum. 
Sed cum valde longa sint, nihilque in eis dicatur, 
quod se recte non habeat, satius duco illa przter- 
miuere; salis enim ex his que bactenus dixi, 
consisre videtur, rectene Didymus de carnis resur- 
Tectione senserit, an secus, 

Cap. ΧΙΙ. De penarum reprobis. infliciarum 
eiernitate. 

Quod vero pertínet ad paxiarum d»monibus ac 
reprobis inflictarum zternitatem, nihil iis addere 
necesse est, quz jam dixi pag. 151, not., aliisque 
in notis ibidem indicatis. Nam plura quidem alia in 
Didymi scriptis inveni loca, in quibus iuferni sup- 
plicia aeterna diceret; sed ne unum quidem hacte- 
nus reperi, ubi ea seinpiterna fore inliciaretur. 

Cap. ΧΙΙ. De angelis. 

Com haud pauca de angelis in Didymo loca, 
eaque aut animadversionis, aut censure digna vide- 
rim, operse pretium erit simul hic omnia, vel certe 
potissima lectori indicare, quo facilius valeat ipsius 
hac de re omni opinationes cognoscere. 

Primo itaque ipsom in ea fuisse suspicor opi- 
nione, ut angeli non omni omnino corpore destituti 
sint, sed respectu nostrum tantummodo dicantur 
incorporei. Verum satis de hoc dixi in epistola ad 
przclarissimum presulem Joannem XKrchintum (a). 

Secundo, bonos angelos proborum hominum, ma- 
los vero improborum custodes esse docet, si auctor 
ipse fragmenti est, quod sub ejus nomine scriptum 
reyeri in Naniano codice alias a me pag. 277 inter 
' notas memorato. Nam pagina $928 ejus codicis hzc 
lez;i : Διδύμου. [LIT] Τοὺς μὲν ἁγίους φωταγωγοὶ φυλάτ- 
τουσιν ἄγγελοι' τοὺς δε φαύλους σχοτεινοί, id est : 
Didymi. Sanctos quidem custodiunt angeli (ucis, ma- 
los vero angeli tenebrarum. 

Tertio, quemdam ab ipso angelorum ordinem ad- 


Lorum pag. 26 (ad vers. $8 capitis vir Actuum 
apost. infra) : Cum ibi, inquit (nempe in colo!, 
adhuc essent angeli apostata, terre affectum affixe- 
rant : ez quo illud consecutum est, ut e colo in 
terram. projicerentur. Simili modo lrenzus lib. 1v, 
cap. 16 : Angeli quidem transg?essi, inqult, decide- 
runt in terram. Atque, ut alios pr:eteream, Pantia- 
leon diaconus atque Chartophylax in 329 Naniano 
codice pag. 187, Κατὰ τοῦ ἁποστάτου (ail) xal 
πονηροῦ Σατανᾶ ' τοῦ ὡς ἀστραπὴ Ex τοῦ οὐρανοῦ 
πρὸς τὴν γῆν χατασπασθέντος σὺν τοῖς ἀχαθάρτοις 
xaX πονηροῖς αὐτοῦ πνεύμασιν, id. est, Conira apo- 
statam et. malum Satanam, qui ut fulgur e colo in 
terram detractus est una cum immundis suis malisque 


B spiritibus. At cum Didymum, tum alios ita lequentes 
' nihil aliud spectasse crediderim, quam quod Isaias 


ait cap. xiv, vers. 12 : Quomodo cecidisti de calo, 
Lucifer ?... corruisti in. terram. Ubi tamen statim 
subjungit propheta : Verumtamen ad. infernum de- 
traheris in. profundum laci. Hzc enim omnia de 
diabolo intellecta fuisse a Didymo constat ex iis 
qua legere licet ín. catena in Joannem ad cap. ni, 
vers. 13, pag. 94. 

Sexto, de angelis rebellibus non satis recte ali- 
cubi loqui videri potest, dum de iis ut in via olim 
exsistentibus egit. Namque in Enarrationibus, ad 
versiculum 9 Epistole Judz fc legimus : Nec est 
diabolus terrena substantia; habuit enim aliquando 
divinam gloriam, et sanctam Dei scientiam, licet 
conversus de magnitudine tanta ceciderit. In libro 
autem De Spiritu sancto, num. 12, postquam san- 
ctos angelos nature mutabilis esse offirmavit , 
hzc verba addit : Licet in beatitudine el sanctimonia 
perseverent, Ac paulo post subjungit, si unum salteni 
angelum convertibilis, id est mutabilis nature esse 
ostenderimus, merito dici posse omnes omnino an- 
gelos esse mutabilis naturz, licet, inquit, non sint 
conversi in beatitudine perseverantes. Λι si juxta Di- 
dymum angeli qui non peccavere, in beatitudine 
perseverarunt, sequi videlur, ut eos qui peecarunt, 
ex beatitudine excidisse existimaverit, ideoque an- 
gelis, cum in via adhuc exsistebant, beatitudineu 
tribuerit. 


missum esse suspicor, qui in Scriptura vocentur p — Attamen, ut verum fatear, vix in animum indu- 


AEones, sive Secula, ut dixi pag. 155, not. De qua 
opinione legenda sunt quie seripsit Cotelerius tomo I 
Patrum apostolicorum, pag. 405, not. 18, et p. 406. 

Quarto, dz:zmones ab immundis spiritibus distin- 
guere videtur in libro De Spiritu sancto, num. 56. 
Jbi enim primum vocabulo spiritus nuncupari ait su- 
pernas rationabilesque virtutes, id est sanctos angelos : 
deinde rationales quoque alias creaturas, et de bono 
in malum sponie propria pro(luentes vocari spiritus 
pessimos et spiritus immundos. Tum demum sub- 
jungit, spiritus quoque demones in Evangeliis ap- 
pellari. 

Quinto, angelos apostatas in terram e colo de- 


(a) Exstat infra. 
Ῥλτποι,. Ga. XXXIX. 


cere queo, Didymum in ea fuisse sententia, ut. an- 
geli reprobi beatifica Dei visione aliquando potiti 
sint, qua postmodum privati fuerint. Nam et allata 
Joca recto sensu satis commode exponi posse reor, 
nec alibi usquam, quod sciam, ejusmodi opinionem 
secutus est. 

Quod auinet itaque ad primum locum, equidein 
cum videam Énarrationum editionem mendis refer- 
tam esse, ut dicebam superius, sive ob typographo- 
rum incuriam, sive quod unicus ille codex manu- 
scriptus, ex quo primum impressa sunt, mendosus 
foret; proinde conjicio, Latinum earumdem Enar- 
rationum interpretem non scripsisse divinam glo- 


7 


205 


DE DIDYMO 


904 


riam, sed, divinam gratiam ; tum pro dictione gra- A tamen detenti supplicio resipiscent unde ceciderumi. » 


liam irrepsisse vocem gloriam : quo nihil facilius, 
cum in vestustis membranis compendiariz utriusque 
vocis scripture parum a se invicem absint, ut sic 
loquar, ac valde similes sint. Quod si retinendum 
omnino quis velit vocabulum gloriam, Didymum 
diving glori& nomine non beatificam visionem de- 
signasse respondebo, sed splendorem gratie ac do- 
norum supernaturalium Satan: a Conditore colla- 
torum. Nam vox δόξα, sive gloria szpe a Didymo 
jta accipitur, ut claritatem splendoremque siguificet, 
sicut alibi monuimus : nec proprie sancti angeli 
[LIII] dicuntur habere divinam gloriam, id est beati- 
ficam visionem* «ed frui divina gloria, aut notius 
celesti gloria. 


In altero autem loco, quem superius atügi- B 


mus, ideo sanctos angelos in beatitudine perseverare 
ait, ut puto, quod aut illos spectet quatenus ín pa- 
tria, non in via exsistentes; aut per anticipationem 
loquens beatitudinem vocet eum statum, in quo 
erant cum adhuc essent in via; aut demum quia 
creati sunt. in. beatitudine. imperfecta, ut docet 
S. Thomas. In eodem sane libro De Spiritu sancto 
num. 61, statum ex quo excidit Satanas, exponens 
Didymus inquit : Unde εἰ convertibilis (Satanas) 
aique mutabilis, e sanctitate decidit atque virtute. EA 
in. Enarrationibus ad caput 1 Epist. I Petri : In 
infinitum beatorum. permanebit. hereditas. Ac. de- 
mum in libro adversus Manichaos cap. 1, diabolum 
vocat principem malorum, et primum qui a virtute 


defecit : cap. vero 12 : Factus, inquit, μέ esset C 


bonus, potestatem virtutis capiende imper[ectam εἰ 
mancam servavit (diabolus); potestatem vero vitii 
suscipiendi ad actum perduxit. | 

Septimo, Verbi incarnationem non prius angelis, 
quam nobis notam esse factam, imo eam per nos 
angelis innotuisse docet lib. m De Trin., pag. 392. 
Quod tamen explicatione aliqua indigere nemo non 
videt, ne illud consequatur, ut beata Virgini ac pa- 
storibus, quibus Salvatoris nativitas ab angelis 
nuntiata est, prius notam fuisse incarnationem vo- 
luerit Didymus, quam Gabrieli archangelo, et ange- 
lis, qui Salvatoris adventum Μα] ipsi, ac pasto- 
ribus annuntiarunt. Sanctus Thomas sane angelos 4 
principio suz* beatitudinis przsscivisse docet myste- 
rium incarnationis, quoad substantiam tamen, non 
vero quoad omnes circumsiantias. Qux sententia 
facile cum Didymi verbis conciliari potest. 


Octavo, de angelis lapsis duobus in locis loquens 
Didymus, aliquorum resipiscentiam, emendationem, 
ac salutem per Christum ab eis obtentam comme- 
morat. Primus locus exstat capite 4 Enarrationis 
in Epistolam I Peiri, et a Basnagio tom. I Lectt. An- 
tiqg. Canisii pag. 199 , sic redarguitur * « Homines 
pravos, et jam aeterno damnatos supplicio poniten- 
tiam olim acturos, ut et dademonas, credidit (Didy- 
mus). Nam licet, inquit, quidam angeli aint pravi, at- 


lta Basnagius. Sed integrum Didyini locum exseri- 
bere opera pretium est. Explicat ibi enarrator ver- 
siculos 10, 11 ac 12 capitis primi, in quibus hzec 
inter extera leguntur : De qua salute. exquisierunt 
alque scrulati sunt propheta... quibus revelatum est, 
quod non ipsis, vobis autem ministrabant hec, quee 
nunc annuniiala suni vobis... in qua concupiscunt 
angeli prospicere. Postrema autem hac verba ita in- 
terpretatur : « Sic exponitur, si quis existimaverit, 
quesilam α prophetis salutem in fine esse mundi : 
quod iu omnibus, et in summo est appetitu; quando 
ipsius quidem causa alia cuncta fiunt, ipsum vero 
cujus causa nullius agitur. » [Mendosam hic esse le- 
ctionem perspicuum est : an delenda voz cujus? (a) ] 
« Non abs re est etiam intelligi de sanctis angelis, 
ei simpliciter cunctis beatis rationalibus hoe di- 
ctum, cum omnes appetitum habeant prospicere ea 
que in flne saculi sunt agenda. Si vero alium 
quemdam statum fecerunt beatum (per ea quz reve- 
lata sunt a Spiritu sancto eis qui Evangelium sus- 
ceperunt) preter eum qui duclus est [lego, dictus 
est]; dicendum est et concupiscere in eum prospi- 
cere angelos, qui in transgressione quadam inventi 
sunt. Nam licet quidam eorum pravi sint, attamen 
detenti supplicio, resipiscentes unde ceciderunt: 
(quod etiam studiosis hominibus compromittitur),. 
habebunt desidertum vel per fenestras ea respice-: 
re. » Totum hunc locum attuli, ut videat lector, 
eum alicubi valde obscurum esse, sive id ex Latini 
iuterpretis barbarie repetendum sit, sive ex vetusto- 
rum amanuensium, sive ex typographorum mendis.. 
Quocunque auiem modo se res babeat, equidem 
segre adducor ut credam genuinam esse lectionem 
vocabuli resipiscentes. Nonne multo concinnior sen- 
tentia erit, si legerimus : respicientes unde cecide- 
runi ? Quis unquam audivit hujusmodi locutionem , 
resipiscenles unde ceciderunt? aut quidnam tandem 
vale? Ceterum sive respicientes [LIV] legendum 
Sit, sive resipiscentes, falsum omnino est quod ait 
Basnagius. Didymus enim nec de bominibus repro- 
bis, nec de daemonibus loquitur, sed de quibusdam 
angelis lapsis, quibus Deus poenitentie locum con- 
cesserit, eo quod minus peccarint, sive ín trams- 


D gressione quadam inventi sint. 


Multo enim clarius id ipsum affirmare videlur iq 
&lteroloco qui exstat jn eadem Enarratione, cap. 1n, 
ad bzc Petri verba : Qui est in dextera Dei, deglu- 
tiens mortem, ut vite alerng haredes efficeremur, 
profectus in colos, subjectis sibi angelis, et potestati- 
bus, εί virtutibus. Ea enim sic exponit : « Sicut 
per Filium Dei, quod Verbum est, seu Ratio, essen 
tiam cuncta rationalia, et ut essent, habuerunt ; sic 
per eum omnium eorum salus effecta est. Qui euim 
[fortasse legendum, quia enim] non substantialiter, 
sed acquisitive sanctitatem habent, cuin creature 
sunt [videtur legendum, sint], jure purgatio facta est 


(a) Vide notas ad hunc locum in nova recensione infra. Epiv 


COMMENTÁRIUS. — LIB. Il. 


206 


drea cuneta. hoc modo habentia bonitatem, Unde A nus, ut testatur Photius in Bibliotheca cod. ccxxxin, 


etiam sublimi ore [legendum puto, sublimiorem] cor. 
recionem suscipiunt. Pacificavit: enim Jesus per 
sanguinem crucis sw qua in colis, et'qum in terra 
sini "*, omne bellam déstruens et. tumultum. Mox 
etenim in descensu ejus, et nativitate facta de Vir- 
gine dictam est : Gloria in. excelsis Deo, et in 
terra pax **. Concorditer autem et in prosentibus 
dictum est, quia, cum resurrexisset a» mortuis, et 
sederet in dextera in excelsis, profectus in celum, 
subjecti sunt angeli ei, potestates. alque virtutes. Sic- 
wt eoim" homines abstinentes a peccatis; subjecti 
sunL ; ita et superiora rationalia correcta spontaneis 
ealpis, quz [/ego, quas] forsitan habuerunt, ei sub- 
jecta sunt, completa dispensatione hhbita pro salute 
cunctorum. Possibile 'est autem: aliquos" hujusmodi 
spontaneis passionis voluntatibus abstinéntés dicere, 
quia non omnino mutatio facta significatur subdito- 
nm animalium superiorum. » Hactenus Didymus. 
Qui adeo perspicue hic loquitur, ut négari jam non 
possit, quin aliquos angelos spontanearum culparum 
reos, salvos per Jesum Christum factos'esse existi- 
maverit, aC purgatos atque correctos. ^ c^ - 

Ex hoc tamen dentaxat loco jure inférri rion po- 
Vest, ut opinor, ei'omnem Origeniani systematis ab- 
surditatem probatam fuisse. Nam priio.non de dze- 
mentibus agit, sed de angelis lapsis; nempe non de 
omnibus lapsis angelis, sed de quibusdam. Deinde 
ποη de peccatis mortalibus, ob qus inferni poenas 
meruerint, videtur loqui, sed de culpis venialibus : 
αἱ proinde tertium quoddam angelorum genus ad- 
misisse videatur, qui medii sint inter sanctos ange- 
: les, et angelos reprobos, sive dz»mones. In scriptis 
sane, quz hodie supersunt, queque ipse legerim, 
nusquam indicat, ni fallor, ullam ex reprobis crea- 
turis ab inferni penis liberatam fuisse, aut libera- 
lum iri : quin e contrario szpius docet, ut superius 
diri, reproborum supplicia fore sempiterna. ldeo 
a0tem in hanc de angelorum. quorumdam emenda- 
Wone sententiam Didymum venisse conjicio, ut ma- 
fis magisque sese Manichais opponeret : mibi 
enim ipsius. Enarrationes legenti vix alia de causa 
opus illud composuisse videtur, quam ut pestiferam 
iorum bzresim confütaret. Cum itaque Catholicis 

lud objicere, ac dictitare non cessarent Manichzi, 

érmones esse narra. malos, idque Didymus falsum 

Πο oslendere vellet; eo adductus est, ut diceret, 

diquos quidem ex angelis lapsis, quod minus, aut 

venialiter peccaverint, damnatos non esse, sed poe- 
ailentiz locom relictum eia fuisse ; alios vero, quod 
ertaliter peceaverint, et. ἐξ οἰχείας γνώμης ábóxi- 

µοι xal ῥέδηλοι, ut ipse lib. u De Trin., cap. 6, p. 148 

lquitar, faeti fuerint,[:eternis suppliciis cruciatum iri. 

Ci». XIV. De Origenismo generatim. spectato. 

Plures quarti sseculi Patres de Origenismo accusa- 
los luisse, pauei sunt theologi qui ignorent, Accusa- 
μα fuit S, Gregorius Nyssenus, quem ab hae nota 
deleMdit S. Germanus patriarcha Constantinopolita- 


7 Cos. 1, 90. 9 Luc. ur, 44. 


Accusatus est S. Isidorus Pelusiota, pro quo Stepha- 
num Gobarum Tritheitam, ut hoc [LV] ab eo cri- 
men depelleret, scripsisse affirmat ibidem Photius 
cod. 252. Accusatus est S. Joannes Chrysostomus 
a Theóphilo Alexandrino. Theophili vero liber contra 
Chrysostomum scriptus, Latiue conversus est a S. 
Hieronymo, ejusque translationis fragmentum affert 
Facundus Hermianensis lib. "vi, cap. 5. Accusatus 
fuit denique, ne ómnes enumerem, S. Hilarius Pi- 
ctaviensis. " ' MEE 

Cum itaqué omnes hosce de Origenismo injuría 
accusatos fuisse nemo jam dubitet, suspicari for- 
tasse quis posset, Didymum quoque immerito de 
eodem accusatum faisse; nam "ante sextum Eccle- 


B sip s:zculum nullus omnino scriptor, preter S. Hie- 


ronymum, hanc ei notam inussit, ni fallor :'sed'con- 
tra multi summis eum laudibus extulerunt, ut So- 
crates,' Sozoménus, Theodoretüs. Miruni ^ autem 
videri potest, quod nusquam eum reprehenderit 
magnus ille Origenistarum adversarius S. Epipha- 
nius, neque in' Epistola ad Joannem episcopum Jero- 
soljmitanüm (etsi ini-ea de Origenistis loquens Tu- 
finoin, ac Palladium incuset), neque in Panario, ubi 
de omnibus haeresibus, ae precipuis earum patro- 
nis sermonem habet, neque in ullo alio opere. Quin 
illud etiam adinirationem aliquam habere potest, 
quod neque Augustinus in libro De heresibus Di- 
dymum memoret, nec Gelasius apocrypha recen- 
sens opera ullum Didymi opus nominet, neque 
Theophilus Alexandrinus Origenistarum, et Orige- 
niani systematis damnator, mentionem Didymi un- 
quam faciat in epistolis contra Origenem atque Ori- 
genislas scriptis, ac in-Nitrienses quidem monachos 
invehalur, neminem vero commemoret, quem Ori- 
genianis erroribus a Didymo imbutum affirmet. Imo 
ne in synodo quidem, quam in Nitria ad condem- 
nandos Origenistas habuit ipse Theophilus, ulla 
Didymi mentio faeta est: ut ex eo colligo, quod Hie- 
ronymus in epistola 455 ad Ctesiphontem pag. 1025 
et sequenti, multos enumerans, ac nominans, quiin 
eo concilio damnati sunt, Didymum non commemorat. 

Àt quamvis hzc ita se babeant, si probari tamen 
posset quod Baronius et Natalis Alexander aiunt, 


D Melaniam seniorem Origenianis erroribus a Didymo 


imbutam fuisse, nullus jam relinqueretur de Didymi 
Origenismo dubitandi locus. Sed utrum id efficaci 
aliquo argumento confirmari possit, haud scio. 
Quid ergo tandem, inquies, statuendum est? Fuit- 
ne Didymus Origenista, annon ? Satis fortasse jam 
alibi quid mihi probetur, indicavi, Nimirum pro 
compertis hzc: tantum habenda existimo, qua ex 
veterum testimoniis constant in. extremo hoc volu- 
mine a me editis. Primo, Origenis eruditionem 
summum in modum mirabatur Didymus. Quis vero 
eam non miretur ? Secundo, in iis omnibus qus ad 
sanctissimam Trinitatem spectant, orthodoxus sine 
dubio exstitit, ipso id fatente Hieronymo, sed Orige- 


301 


DE DIDYMO 


208 


nis tamen quoad hzc propugnator apertissimus A tis conjicere licet. ld autem, si sic se habet, haud 


fuit, quod eum de Trinitate catholice sensisse con- 
tenderet, Tertio, in iig quz exstant scriptis plures 
adhibet locutionés, quas antea Origenes usurpave- 
rat, queque etiamsi catbolicum sensum habere 
queant, post Didymi tamen obitum suspecte eva- 
serunt, tum scilicet cum earum nonnullas quidem 
a Pelagianis, alias vero ab Origenianorum errorum 
patronis pravo sensu adhiberi compertum est. De- 
nique cum szceulo quinto maxim: auctoritatis vir 
lieronymus, et a sexto seculo, sive & quintze Sy- 
nodi tempore usque ad banc statem alii plurimi, 
quorum verba in veterum Testimoniis, de quibus 
modo dicebam, legi possunt, Didymum ut Orige- 
nistam habuerint, imo anathemate perculerint, du- 


bitari merito non potest, quin ipse inter Origeni- D 


$tas numerandus sit. 

Sed quo seusu, ut ita dicam, fuerit Origenista, id 
est, cum toL sint errores Origeni tributi, quibus- 
nain adbzeserit Didymus, haud scio an tuto definiri 
queat. Nam in scriptis quidem, quie supersunt, vix 
ulla alia certo apparet Origeniana opinio, prater 
eam, quam capite superiori attuli, de angelis qui- 
busdam, quorum lapsus ejusmodi fuerit, ul zeternís 
suppliciis non statim cum reprobis angelis damnati 
sint, sed peenitentiz locus eis concessus fuerit. Ex 
omnibus autem veteribus scriptoribus, qui Didy- 
mum Origenismi accusarunt, ne unus quidem est 
qui loca aliqua ex Didymo deprompta, atque Orige- 
nietarum blasphemias continentia nobis reliquerit, 
[LVI] imo neunus quidem est (si Hieronymum exce- 
peris, de quo mox dicam) qui eos saltem Didymi 
libros nominaverit, in quibus easdem blasphemias a 
Didymo doceri existimaverit, 


Fateor quidem, in Latina Evagrii scholastici in- 


terpretatione lib. 1v, cap. 98, legi ; Retulerunt etiam 
iidem Datres multas alias Didymi, Evagrii, ac Theo- 
dori blasphemias, quas studiose admodum ez eorum 
libris excerpserant. Sed verba hzeg, ex eorum libris, 
de suo addidit Latínus interpres, cum in Graco fon- 
le, ex quolocum atiuli pag. 485, non legantur ; is 
enim babet : Τὰ περὶ τούτων ἐχλεξαμένοις, nou vero 
παρὰ τούτων, ut proinde vertendum potius sil: 
qui siudiose admodum qu& ad hanc rem [aut, que ad 


magni hac in re Nicephori auctoritas momenti est. 
Apud Evagrium enim legi profecto debet τὰ περὶ 
τούτων, nOD Vero παρὰ τούτων, aut τὰ παρὰ τούτων. 
Etenim si παρὰ τούτων, aut τὰ παρὰ τούτων legere 
quis velit, aut hiulcam ibi, aut inelegantem reddet 
Nicephori orationem. 

Solus ergo nobis modo relinquitur Hieronymus, 
quem certo constet non. aliorum fidei, seu  narra- 
tioni innixum, nec fragmentis e Didymo excerptis, 
e quibus sepe vera auctoris sententia colligi ne- 
quit, Didymum ut Origenistam iraduxisse, sed ex 
ipsis Didymi operibus, iisque genuinis (nihil est 
euim eur de hoc. dubitemus) accusationem suam 
deprompsisse. Etsi enim quandiu in vivis fuit Didy- 
mus, magnis eum laudibus extulerit, ac videntem 
prophetam, et Didymum videntem, et oculos haben- 
tem sponse? de Cantico. canticorum , et. magistrum 
suum eui appellarit, paucisque post eju& obitum 
annis sanctum Didymum ipsum nominarit, imo plu- 
ribus annis post scriptos in RuBnum libras Didy- 
mum memorans se illius anricum fuisse veluti glo- 
riatus fuerit his verbis : Cujus nuper amicitiis usi 
sumus: iu libris tamen contra Rufinum editis non 
modo Didymum Origeniano systemate prxexsisten- 
tie animarnm imbutum fuisse aflirmat, verum etiam 
libros indicat, in. quibus hujusmodi systema ipse 
Didymus secutus fuerat, commentariolos acilicet in 
Origenis libros De principiis, à Socrate etiam me- 
moratos, et librum ad Rufinum De morte infantium. 
Quis autem negare ausit, locupielissimum testem 
esse Hieronymum, maximaque pollentem auctori- 
tate ? 

Αι Rufinus Aquileiensis, inquies, manifeste iudi- 
cat libro 11 Invectivarum sive Apologig num. 49, 
immerito Didymum ab Hieronymo inier eos qui di- 
versa ab Ecclesiis doceant, collocari. Fateor. Verum 
antequam solemni judicio Origenes Alexandriz ac 
Roma condemnaretur, hzc scripsit Rufinus, quod 
ju ea tum esset. opinione, ut censeret quzstionem 
de animarum praexsistentia ad fldem non pertinere, 
sed esse adiaphoram. ld enim aperte affirmat cum 
alibi, tum maxime in Apologia, sive Epistola ad 
Anastasium papam, ubi de erroribus in Origene ab 


hos] spectabant, selegerunt : vel, que de his. retule- D Hieronymo reprebensis loquens, catholicae quidem 


runi (nempe aut de Didymo, Evagrio, ac Theodoro 
Mopsuesteno, aut de his blasphemiis : ambigua est 
enim vox Graeca) selegerant. 

Fateor etiam multis post Evagrii zetatem saeculis 
ea scripsisse Nicephorum, quz Latinz huic ipsius 
Evagrii verborum interpretationi consentanea sunt. 
Nam in testimonio, quod attulit pag. 496 ex libro 
xvii, cap. 27, sic. loquitur Nicephorus : Παρὰ τῶν 
χαχῶς συγγραφέντων ἑχείνοις ἀπολεξάμενοι, hoc 
est, Cum ipsas blasphemias. ex iis, qug perperam ab 
illis (Didymo nempe, Evagrio et Theodoro) scripta 
[uerant, collegissent. Verum citata Evagrii verba 
prz oculis hic habuisse, imo fere exscripsisse vide- 
tur Nicephorus, ut ex utriusque locis inter se colla- 


Ecclesie dogmata esse profitetur et veram vera 
carnis resurrectionem, et po»narum inferni zterni- 
t3tem ; sed qnod spectat ad animarum originem, 
tres ait esse sententias, quse salva file defendi pos- 
sint: primam scilicet de anims diffusione per tra- 
ducem ; alteram, quod formatis in utero corporibus 
Deus quotidie faciat animas, et. infundat ; tertiam 
Origenis, quod factas jam olim, id est, tunc cum 
omnia Deus creavit ex nihilo, nunc eas judicio suo 
dispenset in corpore. Ex tribus autein. hisce opinio- 
nibus quam sequi debeat, se ignorare subjungit. 
Quapropter mirum non est, si Didymum nunquam 
contraria eatholic& Ecclesize [LV] dogmatibus tra 
aidisse ait Rufinus, etsi Didymus ipse Origenis opi- 


209 


COMMENTARIUS, — LIB. 1i. 


210 


sionem de animarum prseexsistentia aut defenderit, A Origenismo infectos esse censebat, fidelibus denun- 


aut sallem non omnino improbabilem esse duxe- 
rit. 

Quod autem in eodem secundo libro, segm. 8, que- 
ritur Rufinus, Hieronymum, dum Origenem ac Di- 
dymum redarguit, reos nec interrogatos, nec respon- 
denies con&emnare ; et non solum. non respondentes, 
sed nec praesentes; et non solum non. prasentes, sed 
e£ mortuos ; et non solum mortuos, sed εἰ eos quos 
semper ante laudaverat ; et non solum eos quos lauda- 
wrat, sed ei 605, quos secutus fuerat, ei magistros ha- 
buerat : videtur id quidem alicujus esse ponderis, 
sed tanti non est, ut certo ostendat Didymum no- 
sirum (nam de Origene loqui mei non est instituti) 
tb omni Origeniano errore alienum foisse : fortasse 


taret, quo isti facilius sibi ab errore cavere pos- 
sent. Tertio, excusandus in eo erit Rufinus, quod 
tegre ferret, eum tam aperte ut heterodoxum dam- 
nari, qui Origenismum aperte non przdicasset, iino 
multa Origenians doctrine capita apertissime re- 
Jecisset. Denique ne illud quidem mirabimur, quod 
Didymum alii quidem, tametsi ab Origeniana do- 
ctrina alieni, maxime laudaverint, alii vero eum 
contra vituperaverint. 


Cap. XV. De nuptiis. 


Hunc preterea Didymo errorem tribuit Jacobus 
Basnagius in Animadversionibus, pag. 199, quod 
nuptias Veteris Testamenti tempore malas fuisse do- 


eaim commentariolos Didymi, quos diximus, librum- B cuerit. Revera autem in libro adversus Manicheos 


que ad Hufinum nondum legerat Hieronymus, cum 
deipso Didymo tanquam de theologo omni exce- 
wCone majori locutus est, videntem prophetam eum 
nuncupans. 

Quanquam mihi de difficili hac quzstione cogi- 
tanti illud in. mentem venit, alia etiam nos pesse 
via incedere, ac eo tandem pervenire, ut et Hiero- 
wynum, et Rufinum, et alios Didymi cum lauda- 
tores, tum vituperatores, et ipsum magna ex parte 
Didymum non sine verisimilitudine toeamur. Nimi- 
rum eum Hieronymus ab iis, quos Origenismi insi- 
mulat, Origeniana dogmata non palam, sed clancu. 
lum disseminata fuisse affirmet saepius, Didymum 
vero usque ad annum Christi. quadringentesimum 
nunquam non commendaverit ; idcirco suspicor, ne 
in iis quidem Didymi scriptis, quz interciderunt, 
Origenismum ita clare predicatum fuisse, ut. nul- 
los eatholicze 1nterpretationi locus relinqueretur, 
eisi mult: in iis occurrerent locutiones Origenia- 
nz. ld si verum esse ponamus, recte omnia se ha- 
bebunt. Nam primo, desperata non erit Didymi cau- 
$2, si nihil eum dictasse censeamus, quod ortho- 
doxo sensu accipi non posset : in libro autem De 
morie infantium nou tam ex sua, quan ex Origeuis 
sententia, de qua a Rufino interrogatus fuerat, lo- 
eatum esse. Secundo, miruni non erit, si Didymum 
Hieronymus aflirmaverit apertissime in Origenis scita 
concedere : cum enim plures locutiones ab Origene 
achibitas, quales in libris de Trinitate nos inveni- 
mus, in Didymo reperisset, quas ab Origenistis 
Pràvo sensu pronuntiari noverat; Didymum vero 
ipsum in il$ quze ad Trinitatem spectant, acerrimum 
Ürigeuis defensorem esse constaret ; nihil dubitavit, 
quin pravo $ensu dictata forent quacunque in Di- 
dymi operibus sapiebant Origenismum : ex quo 
factum est, ut ipse utpote summo catholice fidei 
1elo inflammatus non modo Origenismum radicitus 
ετηἱτραπάππι, atque ab Epiphanio, a Theophilo 
Alexandrino, et a Romano episcopo in primis eon- 
demnandum curaret, verum etiam omnes, quorum 
(XUdlorilate sese (uebantur Origeniste, dquoseue 


ΑΔ 
* Rom, τη, 5. 


cap. 9, ita de nuptiis loquitur theologus noster, ut, si 
oscitanter legatur ille locus, videri possit ita sensisse 
ut vult Basnagius. Αἱ mihi quidem ejus verba per- 
pendenti (id enim theologum przstare oportet, qui 
de theologicis operibus judicium ferre, multoque 
magis qui ea reprehendere velit) videtur injuste 
accusari Didymus a Basnagio. Tuum erit, lector, 
judicare, uter Didymi mentem assecutus sit, Basna- 
gius, an ego. Sed res altius [LVIII] repetenda est. quo 
clariora sint qux dicturi sumus. 

Inter c:etera itaque argumenta, quibus exsecra- 
biles Manichaei utebantur, quoddam erat ex illis 
Scriptura locís deductum, in quibus caro peccati, 
aut corpus peccati nominatur : inde enim colligebant 
admittendam esse carnem matura, et necessario 
malam. Hanc rationem ut inürmet Didymus, osten- 
dit carnem peccati dici non ex eo quod natura sit 
mala, sed quod homo ipsa carne abutatur ad pec- 
candum. Hoc demonstrato locum Paali affert, ubi 
Deus dicitur misisse Filium suum in sinilitudine car- 
wis peccati **. deo autem Christi carnem nuncupa- 
tam ait similitudinem carnis peccati, quia etsi esset 
vera caro, non, ut volebant Manichaei, simulata, 
non erat tamen ex coitu. Quod si corpus ex coitu 
conceptum sumpsisset Salvator, existimatus utique 
esset, inquit, originali peccato et ipse obnoxius. 

Bis premissis ο subdit, qux ex Turriani inter- 
pretatione affero : « Si vero dixerint, Si caro peccati 
est qu& ex conjunctione viri e femine nata est, ma- 
le sunt nuptie ; audiant isti, quod ante adventum 
Salvatoris, qui abstulit peccatum mundi, si omnes 
homines, sicut alia cum peccato agebant, sie etiam 
nuptias cum peccato habebant. Unde similiter de 
corporibus ex connubio natis intelligendum est : 
juia post peccatum facta fuit eonjunctio Ade cum 
Eva, idcirco dicta est caro peccati [malim vertere, 
dicta sunt caro peccati]..... Verumtamen per adven- 
tum Christi, sicut ab aliis rebus ablatum est pecca- 
tum, sic etiam a nuptiis. Itaque nunc qui secundum 
Evangelium vivunt, habere possunt honorabiles nu- 
ptias εἰ torum immaculatum.... Ex. quo fit ut. neque 


2n DE DIDYMO ^ - 912 


peccatum sit conjugium, Aliter etiam ,dici potest Α in Abrahamo, aliisque sanctis ex Christi. venturi 


"magis physice. Divina quedam res est virginitas, et 
tanquam in virtutibus exsistit. Si quis igitur nuptias 
cum virginitate conferens, ipsas dieat peccatum 


esse, non absolute sunt peccatum : malum enim: 


non comparatione boni malum est ; siquidem per se 
tale est. » Hactenus Didymus : quem. pravo hzc 
sensu dictasse equidem persuasum non habeo. 
Nam primo, quis credat eum, qui perpetuus Ma- 
nichzorum adversarius fuit, nuptias damnasse, ut 
Manichzi faciebant, idque in eo libro quem seri- 
» psit adversus Manichaos ? Secundo, sanctos Veteris 
Testamenti sanctis Novi Testamenti zquales esse 
vult Didyinus, idque fuse probare nititur in Enar- 
rationibus. At quis nescit plerosque saltem e sanctis 


meritis : sed, ut ego censeo, nullam aliam ob' cau- 
sam ea verba adjecit Didymus, nisi ut alium Ma- 
nichzorum errorem refelleret, qui nuptias omnes 


Sive in Veteri, sive in Novo Testamento malas esse 
docebant. His praemissis, judicet lector, utrum alla- 


tus Didymi locus merito accusetur a Basnagio. 


Car. ΧΥΙ. De Epistola secunda. Petri. 


Secundam Petri epistolam in deuterocanonicis 
Scripturis numerari norunt theologi. ltiaque sí de 
ea hoc tantuin dixisset Didymus, ipsam non esse im 
Canone, excusatione dignus foret : necdum enim in 
Scripturarum Canonem ab omnibus, nec solemni 
universalis Ecclesize decreto relata fuérat. Verum 


Vetusti Testamenti viris uxore non caruisse? Ter- B ipsam preterea falsatam dicit. His enim verbis epnar- 


tio, Graecum hujus loci textum non omnino since- 
rum ad nos pervenisse perspicuum est : nam ubi 
Turrianus vertit: Audiant isti, quod aute adventum 
Salvatoris, qui abstulit peccatum mundi, αἱ omnes ho- 
mines ei reliqua ; quid, 1.959, sibi vult vocula illa si ? 
nonne perplexam reddit, imo hiulcam orationem ? 
Eadem tamen est Grzci etiam textus lectio. Itaque 
meo quidem judicio corruptus est, ac mendosus ea 
ipsa in parte, qua maxime innititur Basnagius. 
Quarto, si nuptias ante Christi adventum malas 
fuisse opinatus fuisset Didymus, continuo alteram 
responsionem non addidisset : Si quis nuptias cum 
virginitate conferens, ipsas dicat peccatum esse, non 
absolute sunt peccatum, eic. Postremo, quod caput 
est, postulat z2equitas, ut tam turpis error Didyimo 
non tribuatur, nisi saltem in allatis verbis, licet ali- 
cubi mendosis, perspicue is appareat. Verum si at- 
tente singula Didymi verba expenderimus, nullum 
inveniemus, quod eum condemnare nos cogat. Dum 
enim ait, Nuptias cum peccato habebant, nihil aliud 
denotat, ut puto, nisi peccatum originale, quod per 
Christum deletum est, ac deletur. Si enim verbis 
hisce indiearetur, malas olim fuisse omnes nuptias, 
sequeretur ut verba etiam quz proxime antecedunt, 
Alia cum peccato agebant, significarent malas fuisse 
quaslibet illorum omuium actiones, qui ante Christi 
adventum fuere : quo nihil non modo absurdius 
excogitari potest, sed ne Didymo quidem magis 


rationem in hane epistolam concludit : Non est igi- 
lur ignorandum , prasentem epistolam esse. falsa- 
lam : qua licet publicetur, non tamen in Canone 
est. 

Adjectam fuisse ab aliquo hanc clausulam suspi- 
catur Basnagius. Cujus opinionem libenter equidem 
amplecterer, si nossem qua ratione certo confir- 
mari possit, Sed, cum id ignorem, illud duntaxat 
tuto hac in re slatuere posse mihi videor, episto- 
lam hanc ut sacrarum Scripturarum librum, aut 
partem agnitam a Didymo fuisse. In libris enim De 
Trinitate Petro sepius eam tribuit, et instar alio- 
rum Scripture librorum citat; iu Enarrationibus 
vero ipsam quoque una cum aliis Catbolicis episto- 
lis interpretatur : ac demum in allatis verbis opus 
publicatum. illam nuncupat. Quid autem librorum 
publicatorum vocabulo designet, intelligere licet ex 
iis que is dictavit in cominentariis in. Acta, ad 
vers. $9 capitis vin. Ibi enim postquam Enochum 
translatum fuisse dixit, id est ex loco in locum 
delatum, subjungit : Quoniam vero ἓν ταῖς δεδη- 
µοσιευµέναις βίθλοις, id est, in libris publicatis, non 
exprimitur quo is pervenerit ;. in apocryphis dicitur, 
eum in paradisum translatum esse. 

Quid autem sibi velit Didymus, cum eam Epi- 
stolam falsatam esse affirinat, nescire me fateor. 
Exprobrat quidem ipse hzxreücis libro n De Tri- 
nitgle, quod plura Scripture loca depravare, 668 


contrarium. Nam et sanctos Veteris Testamenti Ὦ falsare conati sint; quin etiam exemplaria sic fal- 


laudat jn omnibus qui exstant libris; et omnem 
quoad ioc dubitationem tollunt quz in Enarratio- 
nibus ad eaput 1 Epistolze I Petri. disserit ipse Di- 
dyrhus de duplici Christi adventu, sensibili altero, 
altero intelligibili, cujus participes fuisse [LIX] ait 
sanctos Veteris Testamenti. Quibus similia libro n1 
De Trin. cap. 28, dictavit, pag. 312. Quod vero 
subjungit Didymus, per Christi adventum sicut ab 
aliis rebus, sic a nuptiis ablatum esse peccatum, id 


quoque de peccato originali intelligendum puto. 


Demum qu:e addit de honorabilibus nuptiis, non eo 
epectant, ut nuptie in Veteri Testamento Aonora- 
biles esse non possent, elsi nondum ad sacramenti 
dignitatem evecte; honorabiles enim reipsa fuere 


saia in Orthodoxorum manus venisse conqueritur ; 
nusquam tamen aut ipse, aut ullus alius e veteribus 
Patribus &cripsit, Ecclesiam sinceris Scripturarum 
exemplaribus destitutam fuisse. Credibile itaque 
non videtur, hanc esse Didymi mentem, ut genuina 
secunde Petri epistole exemplaria amissa velit ab 
Ecclesia. At si id reipsa voluisset, absurda plane 
essel illius sententia. 

Cap. XVII. De Didymi fama post obitum valde ob- 

scurala. 

. Satis jam ea qua in Didymi scriptis aut jure, 
aut injuria reprebenàa fuere, persecuti sumus. Su- 
perest nunc tantum, ut de illius existimatioue ac 
fama summopere post obitum obscurata dicamus; 


--- 


215 


COMMENTARIUS. — LID. 1l. 


214 . 


ipsum enim a pluribus damnatum aique anathe- A trario illum magnopere commendarunt. ll. ln sy . 


mate perculsum fuisse post quintum Eeclesice szcu- 
jum, nemo nescius est. Sed cum hujusinodi argu- 
mentum et controversie, et periculi plenum esse 
videam , ac meas insuper vires ei pro dignitate 
tractando impares esse agnoscam, nihil aliud fa- 
ciam, aisi breviter, sed sincere attingam quiecunque 
cum adversus Didymum, tum pro illo afferri posse 
existimo ; ut omnibus inter se collatis judicium le- 
ctor ferre queat. Exordior autem a primis, hoc est 
1b iis, quae bonam Didymi exisumationem obscu- 
Tarunt. 

Π.Χ] Quanquam in hisce fusius describendis im- 
morari necesse non est, cum et vulgo nota sint, et 
superius a nobis indicata, et fusius in Testimoniis 


nodo Nitriensi ad condemnandum Origenismunt 
sub Theophilo Alexandrino episcopo post Didymi 
obitum congregata, quamvis plures Origenistze no- 
ποια πα damnati sint, nulla tamen Didymi mentio 
faeta est. Itaque suspicari. quispiam forsitan potest, 
3ut aliqua Didymi scripta postmodum ab Origeni:tis 
corrupta fuisse, aut supposititium aliquem fetum 
sub ejus nomine ab iisdem evulgatum bons illius 
existimationi plurimum nocuisse. IV. In actis quin- 
06 synodi Didymi nomen nusquam exstat, ut dixi. 
V. Ne Justinianus quidem imperator Didymuin 
unquam nominat in ullo e scriptis, quz? contra Ori- 
genem edidit. VI. Nullum exstat antiquum monu- 
mentum, quod nos doceat, quandonam Didymi ope- 


veterum a me collectis exposita legi queant. Ad duo D ra accurate, ut par est, et canonice examinata 


autem hzc capita revocantur universa. I. Quod 
Didymum Hieronymus perversis Origenianorum 
sententiis infectum fuisse affirmaverit. 1I. Quod 
etiamsi in Actis quinte cecumenice synodi Didy- 
mum ne semel quidem memoratum legamus, ta- 
men ab illa synodo aut ipsum, aut dogmata quz is 
sequeretur, damnata fuisse plurimi asseveraverint, 
ipsumque ipsimet damnarint, nempe Cyrillus Scy- 
thepolitanus, Evagrius Scholasticus, S. Sophro- 
nius, Heraclius imperator, syuodus Lateranensis 
sub Martino I habita, S. Anastasius Sinaita, syno- 
dus sexta. generalis, Constantinus Pogonatus impe- 
raior, Leo Ἡ papa, synodus quinisexta, liber 
Diurnus Romanorum Pontificum, Theodorus pa- 
triareha lerosolymitanus , Tarasius patriarcha Con- 
stantinopolitanus, synodus septima generalis, S. 
Nicephorus patriarcha Constantinopolitanus, alii- 
que nonnulli, Nec enim singulos ad unum nume- 
rare necesse est, cum plerosque, atque adeo illos 
omnes, quorum magna est aucloritas, nomi- 
pnarim. 

Quiz autem pro Didymo afferri posse censeo, hac 
potissimum sunt. I. Quamvis Hieronymus Didymum 
ut Origenistam in libris adversus Rufinum aliquot 
post ipsius Didymi obitum annos scriptis traduxe- 
rit; tamen et illum antea semper commendaverat, 
et eumdem ntpote in Ecclesi: pace et communione 
jam demortuum, sanctum. Didymum appellavit in 
epistola 71, ad Lucinium. Novi equidem vocabulum, 
sancti, 4 Veronensi editore ibi expunctum esse : 
sed cum illud et in vetusto membraneo codice bi- 
bliotheeze nostrze Bononiensis epistolas Hieronymi 
conünente ipse legerim, et in antiquis aliis mem- 
branis, et vero ín impressis etiam exemplaribus 
legi constet; proinde retinendum esse non dubito. 
Huc accedit quod Hieronymus ipse Didymi amicum 
se fuisse gloriatus sit pluribus annis postquam  li- 
bros in. Rufinum evulgaverat, ut superius dictum 
est, Ex quibus omnibus illud consequitur, ut Didy- 
mi memoriam quasi heterodoxi damnatique homi- 
his aversatus non sit. ll. Didymum nullus unquam 
alius scriptor ut heterodoxum traduxit usque ad 
sextum szculum, quod sciam : quin multi e con- 


sint; nullum item, in quo illa Didymi opera nomi- 
nentur, quae condemnatione digna existimata sint 
aut declarata a quinta synodo. Ex quo sequitur, ut 
suspicari possit aliquis. Didywi defensor, eos qui 
ipsuin a quinta synodo condemnatum fuisse affir- 
marunt, non ideo sic locutos esse, quod eum no- 
minatim damnatum. crediderint, sed quod impli- 
cite ipsum quoque, aut saltem aliqua illius opera 
proscripta tune fuisse censuerint a quinta synodo, 
cum hzc Origenem ejusque errores damuavit : 
propterea scilicet. quod canone x1 addiderit hzc 
verba: Et eos qui similia predictis hereticis sa- 
puerunt , et sapiunt, VM. Justinianus iinperator in 
epistola nuper a viro clariss. Bandinio evulgata, /e- 
resum quidem auctores anathemate nominatim fe- 
riendos esse ait; illos vero qui heresum auctores 
secuti sunt, suppresso nomine, ac generali formula 
condemnandos esse, adhibitis nempe his verbis : 
Omnes quoque cum ipso sentientes. Atque ita revera 
se gessit quinta synodus canone xi, ut modo di- 
ctum est. Verisimile itaque non videtur, quintam 
ipsam synodum Constantinopoli sub Justiniano 
habitam, aut aliud Constantinopolitanum | [LXI] 
concilium, quod paulo ante ipsam, ut nonnulli 
opinantur, sub eodem imperatore ad condemnan- 
dum Origenem convocatum fuerit, Didymo nomina- 
tim anathema dixisse; sed contentam fuisse syno- 
dum credibile est Origenem »nathemate percellere : 
Justiniano enim morem gessere, quantum licuit, 
illi Patres. VIII. Cyrillus Seythopolitanus, qui 
paulo post habitum quintum concilium S. Sabe 
vitam scripsit, postquam in eadem dixit, Origenem. 
a quinta synodo damnatum esse, non subjungit, 
condemnatum esse etiam Didymum, sed damnata 
fuisse illa que de praexsislentia εἰ restitutione di- 
cta sunt α Didymo. Similique modo nonnulli alii 
locuti sunt. IX. Gregorius Magnus, qui synodi Acta 
pra manibus se habuisse testatur lib. xii, epist. 7, 
tria tantum capitulg, et unam personam, nempe 
Tneodorum Mopsuestenum , in eodem concilio 
damnata fuisse scribit lib. n, epist. 56. Itaque 
iguota ipsi fuit Didymi condemnatio. X. Tarasius 
patriarcha Constantinopolitanus in synodica, quie 


215 


DE DIDYMO 


216 


exstat act. 3 seplima synodi, aflirmat, 4 Nicena A ceptam esse atque absolutam ; 5, Menam, ad quem 


prima synodo damnatum fuisse Arium, Aetium, 
Eunomium, eic. : attamen nee Aetius, nec Éuno- 
mius a concilio Niczeeno cominemorati sunt; impli- 
cite ergo tantum damnati ab illo dici possunt. Si- 
mili wodo liber Diurnus Romanorum pontificum, 
synodus pseudoseptima, ac Photius Diodorum a 
quinta synodo damnatum aiunt, etsi Diodorus nus- 
quam a quinta synodo nominetur. Et Hieronymus 
in epistola ad Pammachium et Avitum de Patribus 
Nicznis seribit : Latenter Origenem fontem. Arii 
percusserunt. Quidni ergo plures ex iis qui Didy- 
nium a quinta synodo condemnatum dicunt, ita in- 
telligi poterunt, ut implicite ac latenter ab ea dam- 
natum voluerint, non vero explicite, ac nominatim? 


scripta est epistola adnexa tractatui a Justiniano 
adversus Origenem scripto, obiisse ante initium 
quiolze synodi. Hic tamen non eo adnotavi, quod 
censeam, Origenem in quinta synodo damnatum 
non fuisse, et canone xi, pro voce Origenem legen- 
dum esse Dioscorum, ut opinatur Halloixius; sed 
quod probare videantur, Didymum a quinta synodo 
ecumenicea damnatum non esse, sed, si damnatus 
est, ab alio concilio damnatum fuisse, XIV. Roma- 
nos Pontifices Vigilium, Pelagium I et ll, ac S. 
Gregorium Magnum quiut:e synodi gesta probasse 
duntaxat. quoad trium capitulorum damnationem 
contendit Fabrius in Prodromo Velitari. Postremo 
S. Maximus, S. Joannes Damascenus, S. Nico, 


Xl. Liberatus diaconus in Breviario cap. 25, Cas- B Theodulfua Aurelianensis, S. Thoias Aquinas, alii- 


siodorus in Divinis lectionibus cap. 1, Nicolaus 1 in 
epistola ad Michaelem imperatorem, Eustratius in 
Vita sancti Eutychii, apud Bollandianos tom. ] 
Aprilis, pag. 554, seu cap. 3, num. 19, aliique Ori- 
genem quidem a quinta synodo damnatum fuisse 
waduut, Didymum vero non nominaut. Imo Cassio- 
dorus non mediocribus ipsum laudibus prosequitur. 
ΧΙ]. Adeo obscura est h:ec de Didymi condemna- 
tione historia, ut nihil certi de ejus tempore, de 
modo, de auctoribus definiri posse videatur : alii 
enim in fine quinti concilii, alii initio dampatum 
volunt: ΔΙ non Didymum, sed Didymi scripta: 
alii non a quinta synodo, sed ab alio Constantino- 
politano concilio ante quintam synodum habito : 
alii non a concilio, sed a Justiniano ipso damnatum 
suspicantur, qui edictum suum a pluribus episco- 
pis, in concilio tamen non congregatis, subscriptione 
probandum curaverit. Xlll. Tantum abest, ut con- 
stet Didymum a quinta synodo damnatum esse, ut 
ne ipsum quidem Origenem condemnatum ab illa 
fuisse censeant Halloixius οἱ Fabrius : quorum 
sententiam etsi nune non amplectar, tamen hzc ex 
Fabrio adnotabo : 1, Justinianum imperatorem in 
litteris datis ad quintam synodum quarto Nonas 
Maii, id est. eo ipso die, quo coepta est synodus, 
hortari quidem Patres ut tria capitula damnent , de 
Origene autem, ac Origenistis nihil dicere; 2. epi- 
stolam Justiniani ad synodum Constantinopolitanam 
de Origene, ejusque sectatoribus datam esse auno 25 
, imperii Justiniani; synodum vero quintau) anno 27 


que plures Didymum ut [LXII] doctorem citant ; 
Joannes vero de Columna sonctum doctorem, et 
Guido Terrena dociorem Grecorum maximum eum 
vocant, ut constat ex eorum verbis pag. 497 a me 
allatis: Trithemius vero via praeclarum dicit : 
imo in Áctis sacrosancim et ocumenice synodi 
Florentine non allegatur tantuin, verum etiam ma- 
gnus Didymus nuncupatur. 

Hac sunt potissimum qux et contra Didymum, 
et pro Didymo breviter attiogenda ratus sum. Ex 
his judicium ferat lector; nam ego quidem in ob - 
scura adeo, difficilique questione tanto auctoritatis 
pondere me premi sentio ab iis qui Didymo adver- 
sati sunt, ut ne hiscere quidem audeam. 

Finem itaque tandem his libris impono. Si quid 
awtem in iis non satis caute aut vere dixisse vide- 
bimur, docti ab. aliquo, fccile εἰ libenter, ut Marci 
Tullii verbis utar, sententiam commutabimus. Non 
enim parum cognosse, sed in parum cognito stulte 
el diu perseverasse, turpe est : propterea quod alte - 
rum communi hominum infirmitati, alterum singu- 
lari uniuscujusque vitio est attributum, Sed Romanas 
in primis Ecclesi: Ecclesiarum omnium magistra 
judicio cum hzc, tum alia qu:ecunque edidi, $ub- 
jecta volo. Tu vero, przsul amplissime, tenue hoc 
munusculum, ut mea in te observantize monumen- 
tum, ac veteris amicitize nostrae pignus, benigne ex- 
cipe : si enim tibi hzc, qualiacunque sint, non 
displicuisse coguovero, nihil jam erit cur suscepti 
me laboris peniteat. 





VETERUM DE DIDYMO TESTIMONIA. 


prout potuimus, expressimus. 


1. 


Didymus ipselib. De Spiritu sancto, num. 5 
Quod autem ab aliis capiatur Spiritus sanctus et non alia capiat, et nunc, et in Sectarum volumine, 


Et num. 91. 


Spiritas sanctus . . . dictus est Spiritus sapienti . . . et natura ejus nihil est aliud , nisi Spiritus 
veritatis ει Spiritus Dei : de quibus jam abundanter in Sectarum volumine disputavimus. 


H^ VETERUM TESTIMONIA, 218 
Et num. 32. 
Ex quibus ostenditur, esse Spiritum sanctum creatorem, ut jam in Dogmatum volumine breviter os- 
endimus. 
Et num 58. 


Hzc ipterim juxta possibilitatem ingenii nostri , quot res spiritus significaret, attigimus , suo tempore 
jeid unuusquodque siguificet, si Christus tribuerit, disserturi. 


Ei in enarratione in 1 Epist. Joannis cap. v. 


Verus Filius Dei est Jesus Christus , verus Deus exsistens. Et considera quemadmodum. consubstantia- 
is Pawi , et non idem numero secundum Sabellium Filius sit cum Patre, etc... . Horum itaque singu- 
bexaminationem ( at fuit possibile ) in aliishabuerunt. 


Et in libris De "Frinitate haud raro de se ipse loquitur. Lege potissimum | pag. 202, 255, 205, S05 , et S19. 
II. 


Likenius (natus anno 514, εί mortuus. anno. circiter $84) in epist. 521 ad Sebasianum, pag. 155, editionis 
Asuteledamensis anni 11989, de Didymo — nosiro fortasse loquitur, cum hac scribit : 


Έχεις δὲ τουτονὶ Ῥητόριον, οὗ φαύλην παραφυχὴν, Rhetorium vero hunc non leve habebis solatium 


kà πολὠν μὲν ῥητόρων, οὐχ ἑλαττόνων δὰ ποιητών 
ἀφιγμένον, χαὶ ὄντα ἀγαθὸν χαὶ τοῦτο κἀχεῖνο. Ek 
μὲν οὖν αὐτῷ φ[λον motel τά τε ἐμὰ γράµµατα, xai 
9 τος col; οἰχείοις συμπεφοιτηχέναι τὸν ἄνδρα. 
Test δὲ εὔνουν ἐμὲ δύο ποιεῖ τὰ μέγιστα. Mab nti 
Tip ὢν ἐμὸς, διδασχάλου pot παῖς ἐστι. πάντως δὲ 
ἂν Αἰδυμον οὐχ ἀγνοεῖς, εἰ μὴ xal τὴν μεγάλην 
ἀγνεῖς πόλιν, ἐν 5 τῆς αὐτοῦ παιδείας ἐχεῖνος µετ- 
O3) νύχτα xa ἡμέραν ῥέων. 'AXX ὅπως οὗτος ἐγ- 
x61;5; γένοιτο τῶν χτηµάτων ἐφ᾽ ἅπερ Ίχει. Μιχρὰ 
μὲν γὰρ ταῦτα, πένητι δὲ παραµυθία, Ῥητόριος δὲ 
των οὐχ εὐπόρων. Ἔστι δέ σοι δυναμις ἓν Αἰγύπτῳ, 
k o μὲν ἄλλοι Χρήματα εἰργάσαντο, aU δὲ δόξαν 
ἐαθῆν τῇ πρὸς τὸ δίκαιον συμμαχίᾳ. 


inultos quidem rhetores, nec pauciores poetas per- 
vagalum , ex utraque vero parte egregium. Te igi- 
tur amicum illi faciant tum littere mes, tum illud 

uod cum necessariis tuis familiariter est versatus. 

uo vero in primis me ipsi benevolum reddunt. 
Cum enim meus sit discipulus, filius prxterea est 
preceptoris. Didymum sanetu non ignoras, nisi 
et magnam illam civitatem ignores, in qua doctrinz 
suze copiam aliis ipse fecit, noctu et interdiu flueus. 
Fac itaque, ut teneat fundos, quorum causa venit. 
Parvi illi quidem suut, pauperi tamen solatio. Rhe- 
Lorius vero non est ex pecuniosis. Jam potes aliquid 
in "Egypto, cujus ope alii quidem o congesse- 
ruunt, t vero nominis famam tuo justi cequique stu- 
dio tibi peperisti. 


III. 
$. Ambrosius ix libris De Spiritu sancto (scriptis anno 381), et in libro De mysterlis, plura ez Didymo sum- 
psisse videtur. Lege qua scripsi pag. 51, not. 5, et pag. 215, noi. 9. 
IV 
Erecrius Ponticus, primum archidiaconus Constantinopolitanus, tum. monacnus et. abbas (natus anno. 245 


ei mortuus anno 599), in libro Con templativo, s testatur Cassiodorus loco mox a[ferendo, hec scripsit, 
qu£ a0$ e Socratis Historia Eccl. lib. iv, cap. 25, afferimus : 


« Tox; Περὶ Hpdvoluc xaX Κρίσεως, κατὰ σε- 
αν ὺν ἀεὶ γύμναζε λόχους,» φησὶν ὁ µέγας χαὶ γνω- 
στιχὺς διδάσκαλος Δίδυμος, « xal τούτων τὰς ὕλας 
&i µνήµης φέρειν πειράθητι' ἅπαντες yàp σχεδὸν 
tv τώτοις προσπταίουσι. Καὶ τοὺς μὲν Περὶ κρίσεως 
όχος, ἓν τῇ διαφορᾶ τῶν σωμάτων καὶ κατὰ τὸν 
χόσμον εὑρήσεις - τοὺς δὲ Περὶ Προνοίας, ἓν τοῖς 
Τρότοις τος ἀπὸ xaxíac xal ἀγνωσίας, ἐπὶ τὴν 
à j ἐπὶ τὴν Ὑνῶσιν ἡμᾶς ἐπανάγουσι, » 

ισαυτα δν ix τῶν Εὐαγρίου ἐνταῦθα παρεθέµεθα - 
ἐγένετο δὲ xa ἄλλος ἀνὴρ θαυμάσιος ἐν τοὺς µονα- 
Ys, ᾧ ὄνομα ᾽Αμμώνως. 


Sermones De providentia, et De judicio Dei, ass. 
dua ieditatione tecum ipse recole, ait magnus ille 
doctor, et spiritali scientia. instructus, Didymus ; co- 
rumque sermonum materias fac in memoria cir- 
cuinferas. Omues enim fere in his labuntur. Et ser- 
mones quidem ac rationes De judicio in differentia 
corporum, et in partibus mundi reperies. Serimones 
autem De Providentia in inodis illis, quibus a vitio, 
et ignorantia ad virtutem, et cognitionem ducimur, 
deprehendes. Atque hec ex. Evagri libris desumpia, 
hic inseruimus. Fuit etiam alius quidam inter. mo- 
nachos vir mirabilis, nomine Ammonius. 


Y 


S. llieronymus in Chronico (quod editum (nit auno Soo ) tom. ΥΗ11 ed. Veron. pag. 819, ad annum Do- 
mui 9 


Didymus Alexandrinus multa de nostro oogmate per notarios commentatur, qui post. quintum  nativi- 
Ulis su annum luminibus orbatus, elementoruui quoque ignarus fuit. 


I^ rologo in tragslationem  bomiliarum Origenis ia Jeremiam et Ezechielem ad Vincentium. presbyterum, 


licriplo anno circiter 981) tom. V pag. 142. 


Magnum est quidem, amice, quod postulas, ut Origenem faciam Latinum, et hominem, juxta Didymi, 
Mentis sententiam, alterum post apostolorum (alii, post apostolos) Ecclesiarum magistrum etiam Roma- 


U$ auribus 


In epist. 56 ad Damasum ( scripta anno $84 ) tom. I pag. 159. 
Ei οἱ verius loquar, Didymi De Spiritu sancto librum in ianibus habeo, quem translatum tibi cupio 
rt, ne me existimes tantummodo dormitare, qui lectionem sine stylo somnum putas. : 
In praefatione ad Paulinianum in librum Didymi De Spiritu saneto (edita anno circiter 581) tom. II pag. 106. 
Bos la Babylone versarer. . . . volui garrire aliquid de Spiritu sancto, et ceptum opusculum ejusdem 
" poeuüei dedicare . .. Itaque, mi Pauliniane frater, quia supradictus pontifex Damasus, qui me 
opus primus impulerat, jan dormit in Christo. . . canticum quod cantare non potuiin terra aliena, hio 


4 YObig ip 


judaa provocatus imuurmuro...... et ut auctorem titulo fatear, malui alieni ope- 


ris in 
«calum habens 5 


I$ exsistere, quam, ut quidam faciunt, alienis me'coloribus adornare. . . Didymus vero meus, 
ponsz de Cantico canticoruun, et. illa lumina, qua in candentea segetes sublimari jesus 


219 DE DIDYMO 2 


przcepit, procul altius intuetur ; et antiquum nobis morem reddidit, ut. Videns vocetur propheta. Cert 
qui hunc legerit, Latinorum furta cognoscet , et contemnet rivulos, cum coeperit haurire de fontibu 
lmperitus sermone est, et non scientia : apostolicum viruin ex ipso sermone exprimens, tàm  s&ensuu 
lumine, quam simplicitate verborum. 

1n Prologo commentariorum in Epistoram ad Galatas ( scripto anno 387) tom. VIT pag. 570. 


Origenis commentarios sum secutus. .. . Pratermitto Didymum  Videntem meum, et Laodicenum. . 
Qui et ipsi nonnullos super hac re commentariolos reliquerunt. £ quibus si vel pauca decerperem, fier 
aliquid quod non penitus contemneretur. Itaque, ut simpliciter fatear, legi heec omnia, etia mente mk 
plurima eoacervans, accito notario, vel mea, vel aliena dictavi, nec ordinis, nec verborum interduu 
nec sensuum memoriain retentans. 

In Prologo commentariorum in Epist. ad Ephesios (scripto anno 387) tom. VII pag. 559. 


Non quo ab. adolescentia aut legere unquam , aut doctos viros ea qui nesciebam interrogare cessaw 
rim, et ine ipsum tantum, ut plerique labuerim magistrum. Denique nuper ob hanc vel uiaxime causal 
Alexandriam perrexi , ut viderem Didymuin, et ab eo in Scripturis omuibus qua habebam dubia scisc 
tarer. . . . lllud quoque in Przfatione coinmoneo , ut scíatis. . . . Apollinarium etiamet Didymum quo: 
dam commentariolos edidisse, e quibus licet pauca decerpsimus, et nonnulla, quz nobis videbantur 
aujecimus, sive subtraximus, ut studioaus statim in principio lector agnoscat, hoc opus vel alienuim e: 
se, vel nostrum. 

In libro De scriptoribus ecclesiasticis (qui scriptus est anno 592) tom. II pag. 925 , cap. 109. 


Didymus Alexandrinus captus a parva zetate ocu- Δίδυμος ᾿Αλεξανδρεὺς, ix νέας ἡλιχίας Xa6c! 
Jis, οἱ οὗ id elementorum quoque ignarus, lantum τὰς ὄψεις, χαὶ διὰ τοῦτ' ἄπειρος τῶν στοιχείων, τα 


miraculum sui omnibus prabuit, ut dialecticam 
quoque, et geometriam, quz vel maxime visu indi- 
get, usque ad perfectum didicerit. I$ plura opera et 
nobilia conscripsit, commentarios in psalmos omnes, 
commentarios in Evangelium Matthei εἰ Joan- 
nis, εἰ De dogmatbus, el contra. Arianos libros 
duos, et de Spiritu sancto librum unum, quem 
ego in Latinum verti : in. Jsaíam tomos decem οἱ 
octo: in Osee, ad me scribens, commentariorum li- 
bros tres : et in Zachariam, meo rogatu , libros 
quinque : et commentarios in Job, et infinita alia, 
qus digerere proprii indicis est. Vivit usque hodie, 
el octogesimum tertiuin zelatis excessit annum. 


σοῦτον θαῦμα πᾶσι παρέσχετο, ὥστε τὴν διαλεχτιχὶν 
xai γεωμετριχὴν, f τις μάλιστα ὁράσεως χρήςς!, εἰ 
ἄκρον ἐχμεμαθηχέναι. "Üz πολλὰ xal περιρανῆ sw 
έταξε, τυυτέστιν ὑπομνήματα εἰς πάντας τοὺς val 
μούς ' ὑπομνήματα εἰς Ματθαῖον καὶ Ιωάννην 
xai Περὶ δογμάτων * καὶ κατὰ Αρειανῶν λόγου 
δύο” xal περὶ Πνεύματος ἁγίου λόγον ἕνα, 6i 
τινα ἐγὼ εἰς Ῥωμαῖϊκὸν pexégpaca, Elc Ὡσηὲ πρὰ 
ἐμὲ γράφων ὑπομνημάτων λόγους τρεῖς. Eic Za 
χαρίαν ἐμοῦ παραχαλέσαντος λόγους πέντε. πο 
prrpaca εἰς τὸν 'I6* καὶ ἄλλα ἄπειρα, Bav 
ιηγήσασθαι ἰδίου ἐστι καταλόγου. Περίεστιν ἄχρ 
τοὺδε, xal ὁγδοηκοστὸν τρίτον ἁπλήρωσεν ἐνιαυτόν 


Et capite 190 ejusdem libri pag. 951. 


Responderunt ei [Eunomio | Apollinarius, Didymus, 
Basilius C:esariensis eic. 


"Qxivc ἀντέγραφαν ᾽Απολλινάριος, Δίδυμος, Basi 
λειος Καισαρείας, x. τ.λ. 


Et cap. 126 ejusdem libri pag. 955. 


Ambrosius Alexandrinus, auditor Didymi, scripsit 


adversum Apollinarium, etc. 


Αμόρόσιος ᾽Αλεξανδρεὺς ἀκροατ' ς Διδύμου. Éypz 
ε χατὰ ᾿Απολλινάριον [legendum i uà y Men 
lov], x. ^. λ. 


Et cap. 195, ejusdem libri pag. 939. 


Hieronymus... hzc scripsi... De Spiritu sancto 


Didymi, quem in Latinum transtuli, librum unum. 


Ἱερώνυμος... τάδε συνέταξα.... Περὶ ITreouate 
αγίου, Διδύμου, ὃν εἰς Ῥωμαῖϊχὸν μετέδαλον, λόγοι 
να. 


In epist. 48, ad Pammachium pro libris Contra Jovinianum (scripta anno 595) tom. I, pag. 930. 
Nunc enumerandum mibi est, qui ecclesiasticorum de impari numero disputarint : Clemens, Hippolytus, 


Origenes, Dionysius, Eusebius, Didymus, etc. 


- 


In epist. 49, ad Pammachium ( scripta anno ὅ95) tom. 1, pag. 255. 


Origenes, Dionysius, Pierius, Eusebius Caesariensis, Didymus , Apollinaris latissime hanc epistolam 
(nempe primam ad Corinthios) interpretati sunt.... Revolve omnium, quos supra memoravi, commenta- 
rios, et Ecclesiarum bibliothecis fruere, et inagis concito gradu ad optata coptaque pervenies, 


In epist. 50, ad Domnionem ( scripta anno $95) tom. I, pag. 955, ironice sic loquitur : 


Frustra orgo Alexandri verti commentarios.... et, ut humana contemnam, sine causa Gregorium Na- 
zianzenum, et Didymum in Scripturis sanctis catechistas habui.... Inventus est homo absque praeceptore 
perfectus... qui eloquentia Tullium, argumentis Aristotelem, prudentia Platonem, eruditione Aristar- 
chum, multitudine librorum Chalcenterum, Didymum scientia Scripturarum, omnesque sui temporis vincat 

res. 
In epist. 68, ad Castrutium (scripta anno 397) tom. 1, pag. 408. 


Brevem tibi fabulam referam, qua infanti? inezg temporibus accidit. Deatus Antonius cum a sancto 
Athanasio Alexandria episcopo propter confutationem hzreticorum, in urbem Alexandriam esset accio, 
et issel ad eum Didymus vir eruditissimus, captus oculis, inter czeteras sermociuationes, quas de Scripuuris 
suctis habebant, cum ejus admiraretur ingenium, et acumen animi collaudaret, sciscitans ait : Nuu 

7^Vsiis es, quod oculis carnis careas? cum ille pudore reticeret; secundo tertioque interrogans, tandem 
elizuit, ut. mororem animi. simpliciter fateretur. Cui Antonius : Miror, alt, prudentem virum ejus rei 
dolere damno, quam formicz, et inuscze, et culices habent, et non lzetari illius possessione , quam sancii 
$uli, et apostoli meruerunt. Ex quo pervides, quod multo melius sit spiritu videre, quam carne; et illos 
oculus possidere, in quos peccati festuca non possit incidere. 
In epist, 74, ad Lucinium (scripta anno 998) tom. 1, pag. 422. 


» Qrigenis, et sancti Didymi pauca transtulimus, volentes nostris ex parte ostendere, quid Graeca doctrins 


221 VETERUM TESTIMONIA. — 222 


In Prologo comment. in Mattheum ( scripto anno 598) tom. VII, pag. 6. 


Legisse me fateor ante annos plurimos in Mauheum Origenis viginti quinque volumina... Et Theophill 
Antiochenze urbis episcopi commentarios : Hippolyti quoque martyris... ac Didymi Alexandrini... e quibus 
etiamsi parva carperem, dignum aliquid memoria scriberetur. 


In epist. 75, ad. Evangelum (scripta anno 598) pag. 459. ( Vide et Bedam ἵπ Quistionibus in Genesim. ) 


lloc devolutus est (Origenes i ut eum (Melchisedech) angelum diceret...... Transivi ad Didymum 
seciaiorem ejus ( mempe Origenis ), et vidi hoiiuem pedibus in magistri isse sententiam. 


In epist. 84, ad Pammachium et Oceanum (scripta anno 400 ) pag. 520. 


Apollinarium Laodicenum audivi Antiochix frequenter, et colui... Jam canis spargebatur caput, et 
magistrum potius, quam discipulum decebat. Perrexi tamen Alexandriam, audivi Didymum : in multis ei 
gratias ago. Quod nescivi, didici ; quod sciebam, illo docente, non perdidi... Horum omnium frequenter 
14 opusculis meis facio mentionem. Certe Apollinarii et Didymi inter se dogma contrarium est, Rapiat 
jme ergo utraque turma diversum altrinsecus, quia magistrum utrumque conflteor.... Et audet quidam 
proferre literas meas ad Didymum, quasi ad magístrum. Grande crimen discipuli, si hominem erudi- 
μα, εἰ senem magistrum dixerim. Ét tamem volo inspicere ipsam epistolam, qui tanto tempore in 
calumniam reservata est. Nihil preter honorem et salutationem continet. 


Et pag. 527. 
Quis prudentior, doctior, eloquentior Eusebio, ac Didymo, assertoribus Origenis? quorum alter sex 
voluminibus τῆς ἀπολογίας iia eum, ut se, sensisse confirmat; alter sic ejus errores nititur excusare, ut 


tamen illius esse fateatur : non scriptum negans, sed sensuum scribentis edissereus. Aliud est, si qua ab 
hereticis addita sunt, aliud si quis quasi bene dicta defendat. 


Et pag. 528. 
S-xü libri Eusebii super Origenis defensione principium usque ad mille ferme versus liber iste, qui 
Pamphili dieitur, continet : et in reliquis scriptor ejusdem operis profert testimonia, quibus nititur 


approbare Origenem fuisse catholicum... Ex quo ostenditur, vel Didywmi, vel cujuslibet alterius esse 
opusculum, qui sexti libri eapite detruncato czitera membra sociarit. 


In libro primo adv. Rufinum (scripto anno 402) tom. 1I, pag. 462, num. 6. 


Qu» eum legissem, contulissemque cum Grzco, illico animadverti qua Origenes de Patre, et Filio, et 
Spiritu sancto impie dixerat, et quse Romane aures ferre noa poterant, in meliorem partem ab interprete 
emmmutata. Caetera. autem dogmata, de angelorum ruina, de animarum lapsu, de resurrectionis prassti- 
fis, de mundo, vel intermundiis Epicuri, de restitutione omnium in zqualem statum, et. muito. his 
deleriora, quxe longum esset retexere, vel ita |vertisse, ut in Greco invenerat, vel de commentariolis 
δι σαν qui Origenis apertissimus propugnator est, exaggerala, et firiniora posuisse, ut qui in Trinitate 
αὐρίίουπι (Origenem) legerat, in aliis h:ereticum non caveret. 

Et num. 13. 

Àn injuria tibi facta est, quod pro te Apollinarium Didymumque sectatus sum? 
Et nun. 10. 


Ego enim in commentariis ad Ephesios sic Origenem, et Didymum, et Apollinarium secutus sum 


(qui certe contraria inter se babent dogmata), ut lidei mes non amitterem veritatem. Commentarii quid 
operis habent? Alterius dicta edisserunt. 


Et num. 91. 


In eplstolam Pauli ad. Ephesios tria Origenes scripsit volumina. Didymus quoque, et Apollinarius pro- 
pra opuseula condidere. Quos ego vel transferens, vel imitans, quid in Prologo ejusdem operis scripse- 
rm, subjiciam : « Mlud quoque in Praefatione commoneo, ut sciatis, Origenem tria volumina in hauc 


epistolam conscripsisse... Apollinarium etiam, et Didymuim quosdam commentariolos edidisse ex ouibus » 
eic. ui supra col. $17. | 


Et in libro secundo adv. Rufinum num. 11, pag. 5032. 


In primo libro Περὶ 'Apyów, ubi Origenes lingua sacrilega blasphemavit , quod Filius Patrem non 
Tia, tu etiam causas reddis, quasi ex persona ejus, qui scripsit et Didyimmi interpretaris σχόλιον, in 
400 ille casso labore conatur alienum errorem defendere, quod Origenes quidem bene dixerit; sed nos 


ών homines, ei cicures Enniani nec illius sapienam, nec tuam, oui interpretatus es, intelligere 
mug, 


Et num. 16. 


Sed forsitan hic, ut Arianus, ab hiereticis addita, in occasionem sui traxit erroris, ne solus male 
teusissse contra Ecclesiam putaretur. Quid respondebis pro Didymo, qui certe in Trinitate catholicus est ? 
Cujus etiam nos De Spiritu sancto librum in Latinam linguam vertimus. Certe hic in bis quae ab haereticis 
In Ürigenis operibus addita sunt, consentire non potuit; et in ipsius Περὶ 'Apxóv, quos ti interpretatus 
5, libris breves dicavit commentariolos, quibus non negaret ab Origeue scripia, qu&& scripta sunt ; sed 
μον siipplices homines non posse intelligere quz dicuntur; et quo sensu in bonam partem accipi debeant, 
Persuadere conatur. Hoc duntaxat de Filio, et Spiritu sancto. Ceterum in aliis dogmatibus et Eusebius , 


εἰ Didymus apertissime in Origenis scita concedunt, et quod omnes Ecclesie reprobant, catholice et 
pé dicum esse defendunt. 


Et num. 254. 
Origenes tuui... jn omnibus libris suis post LXX Interpretes Judzorum translationes explanat et 
oliserit. Eusebius quoque, et Didymus idem faciunt. 
Et lib. in, num. 12, pag. 541. . 


In Ceariensi bibliotheca, Eusebii sex volumiua reperi dxo.loyíuc ὑπὲρ 'Üpuérovc* que cum legissem, 
Vinum eum librum deprehendi, quem tu solus sub nomipe martyris edidisti, de Filio, et Spiritu sancie 


9955 DE DIDYMO . | 23 | 


in bonam partem plerisque blasphemiis commutatis : et loc vel Didymum, vel te, vel alium fecisse nescit 
quem, quod tu apertissime in libris Περὶ ᾿Αρχῶν fecisse convinceris. 


Et num. 13. 


Si ergo Apollinarii sunt, et Origenis, quz sub aliorum nomine posu.; quomodo iu libris tuis mib| 
crimen impingis, quod quando scribo : Alius hoc dicit : Quidam sic suspicatur, alius ille, et quidam, egci 
sim? Inter Apollinarium, et Didymum explanationis, styli, et dogmatum magna diversitas est. Cuin in ung 
capitulo diversas pono sententias, num contrarios sensus sequi credendus sui ? 


Et num. 97. 


In laude, et detractione mea quia varius exstitisti, miro acumine argumentatus es, sic tibi licere de mt 
et bene, et male dicere, quomodo et mihi licuerit Origenem, et Didymum reprehendere, quos ante lauda- 
verim..., In Origene miramur scientiam Scripturarum, et tamen dogmatum non recipimus falsitatem. 
In Didymo vero et memoriam predicamus, et super Trinitate fldei puritatem, sed in caeteris 
que Origeni male credidit, nos ab eo retrahimus. Magistrorum euim non vitia imitanda sunt, sed vir- 
utes. 


Et nwm. 28. 


Hinc est et illa tua arcana interrogatio , quare moriantur infantes ; eum propter peccata, corpora 
acceperint, Exstat liber Didymi ad te, quo sciscitanti tibi respondit, non eos multa peccasse, et ideo 
corporum carceres tantum eis letigisse sufficere. Magister meus el tuus eo tempore, quo tu ab eo ista 
quarebas, tres Explanationum in Osee prophetam libros ad me, me rogante, dictavit, Ex quo apparet 
quid me, quid te docuerit. | 


In epist. 142, ad Augustinum (scripta. anno 404) num. &, tom. Ἱ, pag. 155. 


Ad que primum respondeo, debuisse prudentiam tuam przefatiuncule commentariorum meorum 
κα κά. dicentis ex persona ΠθΔ.,.. « Pretermitto Didymum  Videntem meum» elc., sw. supra 
col. . 


Et num. 30, pag. 747. 
Maxime in explanatione Psalmorum, quos apud Grecos interpretati sunt. multis volaminibus, primus 


Origenes.... sextus Didymus Alexandrinus. Feruntur et diversorum im paucos [Psalmos opuscula : sed 
nunc de integro Psalinorum corpore diciinus. 


In epist. 149, ad Minervium et Alexandrum (scripta anno. 406) num. 4 et 5, pag. 794 et 795. 


Itaque et ego tempore coarctatus, singulorum vobis, qui in sacram Scripturam commentariolos relique- 
runt, sententias protuli, et ad verbum pleraque interpretatus sum; ut me liberem qusstione, et vobis 
veterum Tractatorum mittatur auctoritas... Didymus non pedibus, sed verbis in Origenis transiens sen- 
tentiam, contraria via gradllur. Ecce mysterium vobis loquor : Omnes quidem dormiemus, non omnes 
autem immutabimur *!. Quod ita disseruit,... Deinde affert Hieronymus Didymi (ragmentum : tum subjun- 
gil : « Quodque sequitur juxta Gracos àv ἁτόμῳ.... idem Didymus ita explanavit. » Tum aliud satis lon- 
gum Didymi fragmentum affert. 


In Prefatione in Osee prophetam (scripta anno 406) tom. Vl, pag. 35. 


Unde ante annos circiter viginti duos, cum, rogatu sancte et venerabilis socrus, imo matris tus 
Paule (illud enim nomen carnis, hoc spiritus est : quae monasteriorum, et Scripturarum semper a:ore 
flagravit), essem Alexandriz, vidi Didymum, et eum frequenter audivi, virum sui temporis eruditissimum, 
royavique eum, ut quod Origenes non fecerat, ipse compleret, et scriberet in Osee commentarios : qui 
tres libros, me petente, dictavit; quinque quoque alios in Zachariam... Πας dico, ut noveris quos in 
prophetz hujus campo habuerim przcursores : quos tamen, ut simpliciter et non superbe ( sicut quidam 
meorum amicorum semper insibilat) twz» prudenti: fatear, non in omnibus sum secutus; ut judex potius 
operis eorum quam interpres exsisterem, diceremque quid mihi videretur in singulis. 


In Prefatione in Zachariam prophetam (ecripta anuo. 406) tom. Vl, pag. 718. 


Scripsit in hunc prophetam Origenes duo volumina, usque ad tertium partem libri a principio. Hippo- 
lytus quoque edidit commentarios, et Didymus quinque Explanetionum libros, me rogante, dictavil, quos 
cum aliis tribus in Osee et mibi προσεφώνησεν ' sed tota eorum ἐξήγησις allegorica fuit; et historiz vix 
pauca tetigerunt. ltaque imitari cupiens illum patremfamilias, qui profert de thesauro suo mowa, e! 
velera **; et Sponsam de Cantico canticorum, quae dicit; Nova cum veteribus, [rauruelis. meus, sereaci 
tibi ** : historia Hebraeorum tropologiam nostrorum miscui. 


In epistola 121, ad Algasiam (scripta anno 401 ) num. 6, pag. 862. 
Origenis, et Didymi in hanc parabolam explanationem invenire non potui; et utrum abolita sit tem- 
porum vetustate, an ipsi non scrinserint, incertum habeo. 
Ín commentariis in Danielem (scriptis anno 407) eap. 5, tom. V, pag. 644, Didymum mea auidem sententia 
potissimum respiciens Hieronymus hec scribit : 


Et ex presenti loco, et ex eo quod sequitar : Benedicite, spiritus et anite justorum, Domino  ; et in 
Psalmis : Sacrificium Deo spiritus contribulatus ; cor contritum, et. humiliatum Deus non despicit *, sunt 
qui alium velint esse spiritum in homine, excepto Spiritu sancto, et aliam animam. Sed laborandum eis 
erit, quomodo absque carne. et gratia Spiritus sancti, dux substantiz, et duo interiores homines iu unc 
howine esse dicantur. 


- In epistola 120, ad Hedibiam (scripta anno 407) num. 12, pag. 844, 


Alli ex hoc loco, nempe ex 1 ad Thessal. v 93, triplicem in homine volunt affirmare substantiam ; spiri- 
fus, quó sentimus ; animz, qua vivimus; corporis, quo incedimus 


^ [ Cor. xv, 51. *' Math. xn, 35. * Cant. vu, 19. * Dan. n1, 860, ** Psal. L, 19. 


25 VETERUM TESTIMONM:; 


1n Praefatione, seu Prologo commentariorum in lsaiam (scripto anno 410), tom. YV, pag. 8. 


Didymus, cujus amicitiis nuper usi sumus, ab eo loco ubi scriptum est (Isa. x1, 1): Consolamini, cos. 
solamini populum. meum, sacerdotes : loquimini ad cor Jerusalem usuue ad (iuem voluminis (ἰδαίο) deceia 
et octo edidit tonos. 


926 


VI. 


S. Isidorus Pelusioia (qui obiit anno circiter 449) septem Didymo inscripsit epistolas, qua exstant libro pri- 
mo Epistolarum ipsius num. 199, 201, 204, 205, 281, 550 et 591. Has Didymo nostro scriptas ;uisse con- 


jicio. Postrema vero sic incipit : 
Διδύμῳ. 
Ἀγχίνους ὧν, χαὶ συνετῶς ἐρευνῶν, οὐδὲν δύνασαι 
ἁγιωεῖν. πάντα Ὑὰρ χαλῶς ἁθροίσας ἓν νεότητε, 
ἴχεις tv Υῆρει ἀνάπανσιν. 


Didymo. 
Cum tu et ingenii acumine polleas, et Scriptu- 
rarum sensum sagaciter persceruteris, nihil. est, 
quod te latere possit, Nam cum omnia in juvenili 


late preclare collegeris, requietem in senectüte 
abes, 


Ipse S. 1sidorus tres Didymo Scholastico inscripsit ' epistolas, nempe 905 libri quarti, et 206, ac 901 libri 
quinti. Utrum vero el he Didymo nostro scripte sint, judicet lector. Nos ducentesimam sextam quinti, libri 


hic subjicimus. 

Διδύμῳ ZxoAactixQ. 

Τὸν πρεσθύτατόν σου τῶν παΐδων πρὸς τὸν νεώτα- 
την διαφέρεσθαί τινές φασι, xal σε μὲν εἰδέναι, περι- 
σπεῖσθαι δὲ μὴ εἰδέναι. θᾶττον τοίνυν ἀποθέμενος 
τὸν ἐχούσιον ἄγνοιαν, πειράθητι αὐτοὺς εἰς φιλίαν 
σναλλάξαι, μήποτέ τι ἀνήχεστον τεχθείη xaxóv * 
63 χὰρ τι χρηστὸν Ἡ φιλονειχία ὠδίνει * ἵν ὥσπερ τοῦ 
εἶναι μετὰ τὴν Ἡρόνοιαν αὐτοῖς χατέστης αἴτιος, οὔ- 
τω χαὶ τοῦ εὖ εἶναι χατασταίης. 


Didymo Scholasiico. 


Filium tuum maximum a natu minimo valde dis- 
sidere, teque ejus rei ferunt conscium, fingere t&- 
men, quasi nescias. Deposita itaque spontanea illa 
ignorantia, conare, quzso, illos ad mutuum adi- 
gere amorem, ne imminedicabile hinc malum exsistat. 
Discordia enim boni nihil gignit. Sic liet, ut quem- 
admodum illos parens genuisti, sic et bene illis ut 
sit, efficias. 


VII. 


Heraclides Cyprius. (qui anno 599 Constantinopoli diaconus est ordinatus) in. opere quod inscribitur Paradi- 


su$, apud 


osceydum in Vitis Payrum, vag. 944, editionis Antuerpiensis anni 1628, hec scripsit de Didy- 


mo juxta. vetustam ejus operis transíationem : si tamen Heraclidi tribuendum est illud opus, ex parte saltem 


κ! opinatur Fabricius, non autem Palladio. 


Plures autem viri digni habitaculo beatorum, feminz quoque obierunt tunc in Alexandring Ecclesie 
civitate : in quibus Didymus erat, oculorum quidem lumine destitutus, divinarum tamen Scripturarum pe. 
ria pollens: quem ego intra decem annos diversis temporibus quater vidisse me memini, quique 
pos octoginta. el quinque annos vit:e terminum fecit. Hic igitur quein loquor, captus est oculis, ut ipse 
retulit mibi, cum quartum ageret aetatis sue annum : qui neque magistris traditus litterarum, neque prima 
unquam elementa cognoscens, habebat insitum bonum semper incolume, naturalem magistrum conscien- 
liam suam. Quern. tanta gratia scientize spiritualis ornabat, ut jn eo evidentissime quod scriptum adim- 
peretur: Dominus czxcos sapientes facit **. Testamentum quidein Vetus ac Novum ad verbum interpretatus 
es: secias autem omnes tam subtiliter firmitlerque exposita super ipsas ratione disseruit, ut omnium 


scientiam veterum peritiainque transiret. Qui cum me co 


eret quondam ut orationem in cella ipsius face- 


rem, nec lamen ejus acquiescerem jussioni, hoc referendo dicebat : Ad istud, inquit, hospitium ter bene- 
dictus Antonius, dum me visitare dignatur, ingressus est; el rogatus a me ut in hoc loco flecteret genua, 
el precem funderet, statim fecit, ac secundo noluit se rogari; ipsis me rebus docens &anctorum volunta- 
übus obedire, Quamobrem si vestigia ipsius, iuquit, sectaris ac vitam quemadraoodum monpachus, et pro 
aquirendis virtutibus peregrinus, nolo contendas. Hoc quoque idem retulit mihi : Cum, inquit, grandi 


quadam sollicitudine ac tristitia fatigarer propter Juliaui imperatoris infelicissimam vitam, ita ut 
dam die usque ad vespertinas profunda noctis horas non attingerem 


| qua- 
anem, anxielate confectus; forte 


aceidit ut somno residens occuparer, et in quadam transmigratione animze revelationem talem viderem : 
Quatuor equites cum albis equis per diversa discurrentes clamantesque : Dicite Didymo: Hodie hora 
stptina Julianas mortuus est : surge igitur, et cibum sume, et ad Athanasii episcopi domum mitte, ut 
ipse quoque cognoscat hoc. Notavit itaque, sicut ipse dicebat, et mensem, et septimauam, et diem, et ho- 
ram : el sic omnia sicut audierat approbavit. Retulit etiam mihi et de puellá quadam, etc. 


VIII. 


Rufinus Aquilezensss libro 11 Historize ecclesiastiese (quem scripsit anno circiter 400), cap. 7, pag. 316, 
tom. 1, Operum ed. Veron. anni 1745. 


Verum eum apud Alexandriam populos, et urbem nebulosi doctoris tetra perídie caligo suffunderet, 
vclut lampad2ry quamdam divina luce fulgentem Didymum Dominus accendit, De cujus vita , atque insti- 
Wis, quoni&ia ad Ecclesiz gloriam Dei munere concessus creditur, licet in transcursu, necessario tamen 
commemoranda nobis pauea videntur. Is namque in parva xtate, cum adhuc etiam prima litterarum igno- 
rretelementa, luminibus orbatus, majore desiderio scientie veri luminis inflammatur : nec despe- 
raüonem cupi*a adipiscendi passus est, cum audisset scriptum in Evangelio: Quod apud homines impossi- 
lile est, possibil. est apud Deum *'. Hac igitur divina pollicitatione confisus indesinenter Dominuimm depreca- 

Ur, non ut oculorum carnalium visum, sed ut illuminationem cordis acciperet. Miscebat tamen preci- 


hus studia, 
ul 
| 


at laborein, et juges continuatasque vigilias, non ad legendum, sed ad audiendum adhibebat, 
quod aliis visus, hoc illi conferret auditus. Cum vero post lucubrationis laborem, somnus, ut fleri solet, 
*genübus advenisset, Didywus silentium illud non ad quietem, vel otium datum ducens, tanquam animal 


'Utíinang eibum, quem ceperat, ex integro revocabat, et ea quae dudum, percurrentibus aliis, ex librorum 
*tlione cognoverat, memoria et animo retexebat, ut non tam audisse quz lecta fuerant, quam descii- 
Piste ea mentis sug paginis videretur. Ha brevi, Deo docente, in tantam divinarum humanaruinque rerum 


^ Pra. cxiv, δ. ' Luc. xvin, 27. 








e91 *  pE DIDYMO | ' σος 


eruditionem ac scientiam vesit, ut schol: ecclesiastice doctor exsisteret, Athanasio episcopo, czeterisque 
sapientibus in Ecchesia viris Dei admodum proBatus : sed et in cseteris sive dialecticze, sive geometrize, 
astronomiae queque, vel arithmeticz disciplinis ita esset paratus, ut. nnllus unquam philosophorum ο|ί- 
qua ex bis artibus proponeus, obtinere eum, vel concludere quiverit, sed statim ut responsiones ejus acci- 
peret, magistrum eum etiam illius de qua proposuisset, crederet discipline. Hujus aliquanti dicta, vel 
communiter disputata, vel proponentibus responsa, adhibitis notariis descripsere: que etiam munc in 
msgna admiratioue habentur. Nos tamen qui et vivze vocis ejus ex parte aliqua fuimus auditores , et ea, 
qua a nonnullis diceníe eo descripta, legimus, longe majorem gratiam, et divinum nescio quid, ac supra 
humanam vocem sonans, in illis magis serinonibus, qui de ore ipsius proferebantur, agnovimus. Hunc 
etiain beatus Antonius cum fidel Athanasii testimonium laturus adversum Arianos de Thebaide Alexan- 
driam descendisset, magnificis consolatus est verbis : Nihil te, inquit, offendat, o Didyme, quod carnali- 
bus oculis videris orbatus. Desunt enim tibi oculi illi, quos mures, et musca et lacere habent, Sed laetare 
quia habes oculos quos angeli habent, et quibus Deus videlur, per quos tihi magnum scientie lumen ac- 
cenditur. Florebat igitur. Zgyptus ea tempestate non solum eruditis in Christiana philosophia viris, verum 
etiam his qui per vastam eremum coinmanentes , signa et prodigia apostolica simplicitate vite, et cordis 
sinceritate faciebant. | | 

Lib.| Apologiz in Hieronymum mum. 4 (pag. 552, tom. I, Operum Rufini) Rufinus ipse lieronymum sic 

loquentem facit : 

Si Origenes aliquid de divine dispensationis secretioribus suspicatus est, nemo recipiat..... etiamsi Gre- 
gorius ille Ponticus, vir apostolicarum virtutum : etiamsi iste alius Nazianzenus, et Didymus videns pro- 
pheta, ambo magistri mei, quibus sapientius in fide Christi nihil habuit mundus. Omnes isti ot Origenes 
erraverunt 

Lib. v, eji$dem Apologize (scripto anno circiter 401) num. 8, pag. 561, tom. I, Opp. Ruf. 

Nunquid illum imitabimur, qui reos nec interrogatos, nec respondentes condemnat, et non solum non 
respondentes, sed nec presentes; et non solum non praesentes, sed eti mortuos; et non solum mortuos, 
sed et eos, quos semper anie laudaverat * et non. solum eos, quos laudaverat, sed et eos, quos secutus 
fuerat, et magistros babuerat ? | 


Et num. 9, atque alibi Hieronymi verba affert in. quibus de Didymo sermo est : sed hec omittimus. utoote 
jam superius allata. . 


Et num. 12, pag. $566. 


^ Ceterum iste qui in tota vita sua non totos triginta dies Alexandrie, ubi erat Didymus, commoratus 
est, per totos pene libellos suos longe lateque se jactat Didymi videntis esse discipulum, €t χαθηγη- 
«ὖν, id est przceptorem, in Seripturis sanctis habuisse Didymum. Et omnis ista jaciantia in uno mense 
quaesita est. Ego qui sex annis Dei causa commoratus sum, et iterum post intervallum aliquod aliis duobus 
ubi Didymus, de quo tu solo te jactas, et ubi alii nihilominus illo non inferiores, quos tu ne facie tenus 

uidem nosti, Serapion, et Menites, viri natura, et moribus, et eruditione germani: ubi Paulus senex 

etri martyris discipulus : et, ut ad eremi magistros veniam, quibus et attentius, et frequentius vacaba- 
mus, ubi Macarius Ántonii discipulus, et alter Macarius, et Isidorus, et Pambas, omnes amici Dei, qui 
nos hzc docebant, qua ipsi a Deo discebant : quantam ego, si hoc ita deceret, aut expediret, de his omni- 
bus babere jactantie materiam possem ? Sed erubesco liec eiiam retexens, dum volo tibi ostendere, 
non, ut tu dicis, nogiro ingenio magistros, sed, quod plus doleo, magistris defuisse magis iugenium no- 
strum. Verum quid stultus ego sanctos enumero Christianos viros? 


&t num. 93, pag. 511. 


Sed quoniam pollieiti sumus probaturos nos, quomodo laceret (Hieronymus) virum omnium admiratione 
dignum Ambrosium episcopum. . . . unam adbuc ipsius Pre|[ationem ponemus, ex qua videatis vel tantum 
virum quam fede et indigne laceret, vel iterum quomodo Didymum usque ad celum efferat laudibus, 
quem rursus usque ad inferna demergit 

Ei num. 95, pag. 378. 


Etiamsi seentus est (S. Ambrosius) Grzcos catholicos nostrorum seriptores, et aliquid de eorum scri- 

is praesumpsit, non continuo hsec debuit tua esse summa cura, hic labor, hoc studium, ut pro hac causa 
Interpretareris librum Didymi De sancto Spiritu, ut furta illius cognoscerentur, qui lortassis etiam ue- 
cessitatein scribendi passus est, ut insanientibus tunc hareticis responderet. . . . Si tu Origenem, quem 
alterum post apostolos dicis, reete facis imitari, quid concidis eunt, qui secutus est Didymur, quem 
nihilominus et prophetam nominas, et apostolicum virum designas? Si ergo neque tanto ac tali viro Am- 
brosio pepercisti.... et Didymum ipsum lunc, quem nunc prophetam videntem, et. oculum. habentem 
Spous:z de Cantico canticorum, et apostolicum virus sensuum nomine designas, iterum eum perversum 
doctorem criminaris, et inter bzretieorum consortia, tua censoria, ut ais, virgula segregas.. . . si, in- 
quai, istos omnes, quos tuo ore laudast, (uo ore rursuin condemnas, quid ego, ad istos pulex, de me 
conquerar, si me nunc laceres? 


Et num. 26, pag. 380 


Verum hxc quoquomodo sint, quecunque habes tu cum istis vel antiquís, vel novellis scriptoribus, sive 
eos tu apostolos, sive eos venererios scribas, sive prophetas eos tu, sive perversos doclores voces, 
ad me ista quid spectant? Tu pro his varietatibus tuis, pro contumeliis, et lacerationibus bonoruiu, recte 
penitentiam egeris, si tamen egeris. 


Et num. $5, pag. 990. 
Quid ergo mirum est, si me minimum, et nullius numeri bominem laceret, si Ambrosium secet, si 
Hilarium, si Lactantium, si Didymuin reprebendat? 
Et num. 45, pag. 298. 


Ostendi etiam, quam indigne ministros, et sacerdotes Christi laceraverit (Hieronymus). . .. Didymum 
etiem, quem dudum intet videntes prophetas, et apostolos posuerat, nuuc inter eos, qui diversa ab Eccle- 
siis doceant, collocarit. 


αν VETERUM TESTIMONIA. 250 


IX. 
Raínzs  Palestinus in libro De fide num. 52 (pag. 610, appendicis tom. Y, Operum Rufini Aquileiensis) eo- 
dem plane modo Arianorum araumenium quoddam re[ert, quo. Didymus in hoc opere De Trin. lib. 1, 


pag. 8. 
X 


S. Augustinus in epist. 82 (scripta anno 405) cap. 5, num. 95, pag. 199, tomi II. 

Cum tu tàm plures nominatim commenoraveris, qui te in eo, quod astruís, pracesserunl; peteus ut 
in eo, si te reprehendo errantem, patiar te errare cum talibus; quorum ego, fateor, neminem legi : sed 
cwn sint ferme sex, vel septem , horum quatuor aucioritatem tu quoque infringis. Nain Laodicenum, 
cjus nomen taces, de Ecclesia dicis nuper egressum ; Alexandrum autem veterem heretici ; Origenem 
vero ac Didymum reprehensos abs te lego in recentioribus opusculis tuis, et non mediocriter, aec de ine- 
dwcribus quazestionibus,quamvis Origenem mirabiliter ante laudaveris. 


Et lib. n Quzstionum in Heptateuchum (scripto anno circiter 419) quasi. 25, pag. 429, partis 1, tom. Π]. 


Digitas autem Dei, sicnt Evangelium manifestissime loquitur, Spiritus sanctus intelligitur... Quis 
mim dementissimus dixerit digitum Dei in hoc signo potuisse conatus magorum impedire, οἱ in supe- 
neribus nequivisse? Omnino ergo certa causa est, quare illa facere huc usque permissi sunt. Comn- 
mendalor enim fortasse Trinilas, et quod verum est, summi philosophi gentium, quanium in eorum 
lueris indagatur, sine Spiritu sancto plilosophati sunt, quamvis de Patre, et Filio non tacuerint ; quod 
eiam Didymus in libro suo meminit , quem scripsit De Spiritu sancto. 


XI. 


Philippus Sidetes , sew Sidensis (qui haud multo post. seculi quinti initia floruit, atque a Socrate libro 
vit, Hist. ecel., cap. 27, citatur) in opere, quod amplius non exsiat , de Didymo loquebatur, ul colligitur 
ez (ragmento quod Henricus Dodwellus ex codice Barocciano 149 edidit Oxonim anno 1689, ad calcem Dis- 
seriauonum in S. Irenzeum , pag., 488. Hac enim inter cetera leguntur. in eo [ragmento : 


Kal φησι Φίλιππος ὁ Σιδητὴς, ἐν λόγῳ xb * Τοῦ Inquitetiam Philippus Sidetes sermone 24: Scho- 
ἑασκαλείου τοῦ Ev ᾽Αλεξανδρείᾳ ᾿Αθηναγόρας πρῶ- — le przefuit Alexandrina primus Athenagoras.... 
τς ἠγήσατο... Τέταρτος προύστη τῇς Χριστιανιχῆς — Quartus Christiane schol: prefuit Origenes ; post 
ἑατριθτς Ὡριγένης μετὰ Cüptytvnv Ἡρακλᾶς: — Origenem Heraclas ; post hunc Dionysius ; post quem 
µέ-α τοῦτον Διονύσιος * μετὰ τοῦτον ἩΠιέριος μετὰ — Pierius; post Pierium Tbeognostus; post huuc 
Πιέριον θεόγνωστος μετὰ τοῦτον Xepamiov: μετὰ — Serapion; post quem magnus ille episcopus Petrus , 
πώτον Πέτρος ὁ µέγας ἐπίσχοπος. µάρτυρ γενόµε- — martyrio inclytus; post Petrum Macarius , Politicus 
v4' µετὰ Πέτρον Μαχάριος, ὃν Πολιτικὸν ἐκάλουν — a conterraneis cognominatus; post illum Diuymus; 
v ἐπιχώριο, μετὰ τοῦτον Δίδυμος’ μετὰ Albupov — post Didymum Rhodon, qui etiam Philippi tempo- 
Pus, ὃς xxi µετήγαχε χατὰ Φλλιππον τὴν διατρι- — ribus [ ita. vertit Dodwellus; sed verti ettam potest: 
x ἐντῇ αὑτῇ |legendum suspicor αὐτοῦ] πόλειτῃ — qui etiam juxta Philippi testimonium] scholam trans- 
24 χατὰ τοὺς χρόνους τοῦ μεγάλου Θεοδοσίου: voó- μέ in ipsam [vel in ipsius] Philippi civitatem 
τῳ ἸῬόέωνι λέχει μαθητεῦσαι ὁ Φίλιππος. Sidem, imperante magno Theodosio. Hujus Rhodo- 

nis se discipulum fuisse ait Philippus. 


XII. 


Palldius in. Historia Lausiaca (scripta amo circiter 420) eap. «ω, tom. Xlll, Bibl. Patrum , pag. 904 , ed. 
Parisien. anni 1644. Locum eontuli cum codice ms. Naniano., 


IDatsvov μὲν οὖν σύστηµα χοροῦ &ylou ἀνδρῶν τε Plurimus ergo coetus sanctorum virorum , et mu- 
ται γυναικῶν ἐτελειώθησαν c τε £v τῇ ᾽Αλεξανδρέων — lierum tunc fuit consummatus iu Eeclesia Alexan- 
Ἐχχλησίᾳ, ἄξιοι εὑρεθέντες τῆς γῆς τῶν πραέων. ἀτίπα, qui sunt. inventi digni terra mitium. Inter 
D. οἳς τελειοῦται xai ὁ µαχάριος Δίδυμος ó soYtpa- quos consummatur etiain beatus scriptor Didymus , 
$36 ἀπὸ ὀμμάτων vevópevoc* οὗ xal συντυχίας — qui foit orbus. Cum quo fuit mihi quater congressio, 
bra τέσσαρας, &x διαληµµάτων [lege, διαλειμμ.] cum decem annorum interjecto intervallo ad. eui 
ἐτερχόμενος πρὸς αὐτὸν, ἐπὶ δέκα ἔτη. Τελειοῦται — profitiscerer. ls autem consummaiur natus annos 
t οὗτος, ἐτῶν ὀγδοήχοντα πέντε. Οὗτος ἀπ᾿ ὁμμά- — octoginta quinque. Fuit autem is orbus, ut qui, cuin 
των ὑπτρχεν, ὡς αὐτός µοι διηγήσατο, τετραέτης τὰς — esset quatuor annos natus, oculos amiseriL, ut ipse 
εις ἀποθαλὼν, μήτε γραµµότων [codez Nanianus, — mihi narravit : et neque litteras didicit, neque ven- 
Ἰράμματα] μεμαθηχὼς, μήτε παρὰ διδασχάλοις φοι- — titavit ad praeceptores (habebat enim secundum na- 
vss (eit γὰρ τὸν χατὰ φύσιν διδάσχαλον ἑῤῥωμά- turam magistram flrmam ac validam , propriam 
Ya τ tov συνειδός) * ὃς τοσαύτη χάριτι ἐχεχό- — conscientiam). Tanta aulem spiritalis cognitionis 
T8130 γνώσεως πνευματιχῆς, ὡς xaÜ' ἱστορίαν πλη- fuit exornalus gratia, uL revera impleretur in eo 
P730. τὸ γεγραμμένον: Κύριος cogo: τυφ.Ίούς. quod scriptum est : Dominus illuminal cecos **. Ve. 

uiv γὰρ xaX Καινἣν re ἣν (cod. Ναπία- — tus enim et Novum Testamentum interpretabatur ad 
n Διαθήχην) ἡρμάνευσε χατὰ Τὰ Τῶν δὲ δογµά- — verbum. Dogmata autem subtiliter, et tam strenue 
e: Utt ἐπεμελήθη λεπτῶς xoi πάνυ ἰσχυρῶς àx- ^ exponebat, ut omnes veteres scientia superarit. Is 
xis y περὶ αὐτῶν λόγον, ὡς πάντας ὑπερθεδη- ευ] aliquande me cogeret in cella facere oratio- 

Ὅαιτους ἀρχαίους ἐν γνώσει. Τούτου ποτὲ ávayxá- — nem, ego autem nollem, mihi dixit narrans : «Ter 
Tele πθιησαι εὐχὴν ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, καὶ m in hanc cellam ingressus est beatus Antonius ut me 
in ὀμένου µου, Ελεγέν µοι διηγούµενος, ὅτι «El; — viseret: quia me rogatus utfaceret orationem, stalim 
sv ray ταύτην τρίτον εἰσῆλθεν ὁ μαχάριος 'Av-  geuuflexit in. hac cella neque commisit, αἱ quod 
M t ἐπισχεφόμενός pe xal παραχληθεὶς παρ ἐμοῦ — dixeram iterum repeterein, re ipsa quidem doceus 
v πι εὐχὴγ, εὐθὺς Exltvev Υόνυ ἐν τούτῳ τῷ χελ- — in obedientia. Quare si tu quoque ejus vitae vestigia 
κι χαὶ οὐ παρεσχεύασέ µε δευτερῶσαι τὸν λόγον, . sequeris ut qui sis monachus, et hospes ob virtu- 
j $i beadeioag ἐν τῇ óxaxof. "Dave οὖν, εἰ xav! — tein, omnem depone contentionem». Hic ipse boc 
κ AW καὶ σὺ τῆς ἐχείνου [cod. Ναπ., αὐτοῦ] — quoque mihi narravit. « Cum quadam die , aiebat, de 
* reci ὅσα τε [εοά. Nan., ὡς ἅτε] µονάζων, xo — vita miseri Juliani imperatoris, utpote pereecutoris, 
"p δενιτεύων, ἀπόθου πᾶσαν Φφιλονειχίαν.ν — essem sollicitus, et animo angerer ; accidit ut propter 

δι, cxLv, 8 


$51 
hanc sollicitudinem, ad vesperam usque seram ni- 
hil comederem : et cum in sedili sederem, me 
somnus opprimeret, eL viderem ín exslasi equos 
albos cum insessoribus percurrentes, et annunüan- 
tes : Dicite Didymo : Hodie hora septima :nortuus 
est Julianus. Surge ergo, et comede : et quod tu 
scis, domum mitte ad episcopum Athanasium , ut 
ille quoque sciat. » Notavi autem, inquit, ethoram, 


DE DIDYMO 2 


Ὅ αὐτὸς [cod. Nan. addit, οὗτος] διηγἠσατό p 
καὶ τοῦτο, ὅτι € Ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν φροντίζον-ός p 
περὶ τῆς ζωῆς Ἰουλιανοῦ τοῦ ἀθλίου βασελέως ( 
διώχτου, καὶ ἁδημονοῦντός µου, ἔτυχέ ποτε ἄχρ 
ἑσπέρας βαθείας μηδενὸς Υεύσασθαί µε, ἕνεχεν τα 
της τῆς φροντίδος xaX καθεζοµένου µου ἓν τῷ 0p 
wp, χατενεχθῆναι Όπνῳ, χαὶ ἰδεῖν ἐν ἐχστάσει Uc 


λευχοὺς διατρέχοντας.μετὰ τῶν ἐπιθατῶν xat χτρύ, 
ει diem, et hebdomadam, et mensem; et sic in- τοντας" Εἴπατε Διδύμῳ' Σήµερον ἑδόμην tup 
veri. [εοά. Nan., ἑδδόμη ὥρα] ἐτελεύτησεν Ιουλιανό 
ἸΑναστὰς οὖν φάγε oU, xai γνῶσιν ἁπόστειλον τῷ ἐπισχόπῳ ᾿Αθανασίῳ v τῇ οἰχείᾳ, ἵνα χἀκεῖνος Tv 
περὶ τούτου. » Καὶ ἐσημειωσάμην, qnot, καὶ τὴν ὥραν, καὶ τὴν ἡμέραν, καὶ τὴν ἑθδομάδα, xaX τὸν μῖνα 
καὶ εὕρηται οὕτως. 

Ibidem cap. 4, pag. 905. 


Narravit sutem mibi quoque hic bestus de qua- Aevfisaó por Αίδυµος ὁ συ βαφεὺς codes Μι 
dam ancilla nomine Alexandra , quz , etc. nianus εἰ . 'O µαχάριος οὗτος διη o: 
ii j περὶ παιδίσχης τινὸς ὀνόματι Αλεξάνδρας * ft 


X. T. Λο 


Ibidem cap. 12, fag. 914. 


Vetus autem et Novum Testamentum dicebat me- Παλαιὰν δὲ χαὶ Katvhv Γραφὴν ἀπεστήθισεν xa 
moriter ; etin doctorum virorum Origenis, et Didymi, ἓν συγγράµµασιν ἀνδρῶν λογάδων Ἡριγένους « 
et Pierii, et Stephani scriptis ita erat versatus, καὶ Διδύμου voces, χαὶ Διδύμου, desunt in codici 
ut sexagies centena millia versuum proferret. Nanien xa Πιερίου, xat Στεφάνου διῆλθεν µυρι. 

ς Εξαχοσίας. ' 


Apud Rosvegdum in Vitis Patrum cum duplex sit Historim Lausiacz editio, una longior, brevior altera, ia 
breviori hec leguntur pag. 986 : 


In sanctis Pawibus Didymus fuit sacrorum expositor librorum, qui mu!tos libros ex divinis Scripturu 
exposuil. Hie absque oculis fuit, cujus et notitiam babui. Hic septuaginta quinque annorum «defunctus 
est. Iste cecus cum esset, ut ipse mihi narravit, quatnor annorum in infantia visum amiserat , nec litie- 
ras noverat, neque apud magistros fuit. Habuit autem naturalem magistrum robustissinum propriam 
conscientiam ; qui tanta gratia ornabatur scientie, ut Vetus et Novum Testamentum interpretaretur ad 
verbum. Liberale autem studium ita exsecutus est subtiliter, e& minutissime exponens sermonem, ut 
omnes superaret antiquos scientia. Compellebat autem me ut in cella ejus facerem orationem. Et nou 
acquiescente me, dicebat mibi, referens : « Quia in cellulam istam tertio ingressus est beatus Antonius, 
visitans me : et deprecatus a me, ut orationem faceret, statim inclinavit genua in hoc domicilio , et nop 
eompulit ie repetere sermonem, erudiens me ad obedientiam. » Narravit autem mihi et hoc : « Quia cum 
essem sellicitus propter vitum Juliaui imperatoris miserabilis, et uimis tristarer, quadam dle usque aJ 
alteram vesperam non gustavi panem propier sollicitudinem. Et evenit, et in cathedra sedente me, 
oppressus somno video in excessu equos albos discurrentes, cum sessoribua dicentibus : Dicite Didymo, 
quia bodie liora diei septima mortuus est Julianus : Surge ergo, comede , et mitte, et nuutia hoc A thanasio 
episcopo, ut οἱ ille noverit. » Et annotavi statim horam , mensem, et septimanam, et dien : inventumque 
est jta, quemaduodum oppresso somno videbatur. Retulit autem et. iibi de ancilla cujusdam , etc. 


XIII 


Auctor operis, quod inscribitur falso : ἹἹερωγύμου ἡ κατ Λἵγυστον τῶν μονγαχῶν Ἱστορία, id est , Mi- 
storia monachorum /Egyptiorum, auc/ore Hieronymo (quod opus Montfawconius in Bibliowieca Coisi- 
niana, ps 198 , teslatur exstare in. codice 85 ejus Bibliothecze) describens Vitas sanctorum Patrum, testé 
eodem Mont(uuconio , inter ceteros vitam ouoque scribit alterius Didymi oculatissimi, 


ΧΙΥ. 


Paulus Orosius (qui. scripsit, ut ριίαί vir clariss. Vallarsius, commentarium ín prophetas minores tres 
Osee, Joel, εἰ Amos, inter annum. 420, et 450) tom. I Operum Επί ed. Veron. pag. 594, in Prologo 
Didymum respicere videtur, dum hac scribit : 


Apud Graecos, et apud Syros exstitere nonnulli, qui scripta eorum (nempe duodecim prophetarum) 
disserere niterentur. 


Ei lib. 1 ejusdem commentarii pag. 395. 


Non me autem fugit quanta doctorum hominum fuerit in loci istius opinione contentio , ita αἱ regiones 
integrz super ejus assertione dissentiant. Nam Palzstina el Aegyptus, aliique omnes, qui Origenis sv- 
ctoritate plurimum cominoventur, conjugium istud ab Osee prophetia negant corporaliter institutum. Sel 
quomodo pleraque prophetis in spiritu gesta narrantur, ita has aiunt cum meretrice nuptias in verbo ta5- 
ium fuisse completas. 

XV. 


S. Cyrillus Alexandrinus, libro primo in Julianum (anno circiter 455 seripio! Didymwum imitatus esse vidt- 
tur. pag, 5 ει 55, editionis Lipsiensis anni 1696 . Lege pag. 105, et $04 et sqq. lib. im. De Trwite 
in hoc volumine. 


XVI. 


Socrates (qui Historiam ecclesiasticam scripsit post annum 459) lib. ww, cap. 24, 25 ei 26. 


Cum igitur imperator Valens lege !ata przce- Τοῦ τοίνυν βασιλέως Οὐάλεντος νόμῳ χελεύσαντο 
issel, ut orthodoxi tam qui Alexandrie, quam qui διώχεσθαι τούς τ’ Ev Αλεξανδρεία καὶ τοὺς χατ À- 
jn reliqua. "Egypto erant, fugarentur, vastata pro- ἍΊΎυπτον, πάντα ἐπορθεῖτο xal ἀνετρέπετο ... Ὕ πὺ δὲ 
tínus ac subversa sunt omuia... Sub idem tempus — touc αὐτοὺς χρόνους xal ἕτερον ἄνδρα πιστὸν Eoi 


£5 


6 8sbc, δι) αὗτου υ ναι διχαιωσας τὴν πί- 
ατιν. Δίδυμος và ἄνὴρ la paccbe xai ἑλλόγιμος, 
xi:à τὸν αὐτὸν Ίνθησε χρόνον, πάσῃ διαπρέψας παι- 
ὀεύσει. κυμιδῇ γέος ὧν, xal τὰ πρωτα τῶν 
γραμμάτων στοιχεῖα μαθὼν, τῷ τῆς ὀφθαλμίας πε- 
pírsss πάθει’ χαὶ καχῶς διατεθεὶς, τὸ ὁρατιχὸν 
ἀπέδαλεν. 'O θεὸς δὲ αὐτῷ ἀντὶ τῶν αἰσθητῶν ὀφθαλ- 

ὧν παρέσχε τοὺς νοητούς * ἃ γὰρ δι’ ὀφθαλμῶν παι- 
σευθῆναι οὐχ ἴσχυσε, ταῦτα δι ἀχοης ἐξεμάνθανε, 
Ex παιδὸς Ὑὰρ ὢν εὐφνῆς, καὶ ψυχῆς λαχὼων ἀγα- 
6*6, νίχα τοὺς εὐφυεῖς χαὶ ὁ ὃν ἐποντας. 
Γριμματικῆς τε Ὑὰρ τοὺς χανόνας ῥᾳδίως χατώρθου, 
κά ῥττοριχῆς πάλιν θἄᾶττον ἐλάμδανεν. Ἐλθὼν δὲ ἐπὶ 
τὰ φιλύσοφα, θαυμαστῶς πως xal τὴν διαλεχτιχὴν 
ἐξέμαθε, xaX ἀριθμητιχήν τε χαὶ μουσικὴν, καὶ τά 
ἅμα τῶν φιλοσόφων µαθήµατα ἐν τῇ doyf] χατέθετο, 
ὡς κροθύµως αὐτὸν ἀπαντᾷν πρὸς τοὺς ταῦτα δι’ 
ἐρθαλμῶν κατορθώσαντας. Οὐ piv ἁλλὰά xaX τὰ θεῖα 
ima Παλαιᾶς xai Καινῆς Διαθήνης οὕτως ἀχριθῶς 
ἐγνώχει, ὥστε πολλὰ μὲν ἐχδοῦναι βιδλία * ὑπαγορεῦ- 
σαι δὲ xal τὰ Περὶ Τριάδος τρία βιθλἰα᾽ ἑρμηνευσαι 
& χαὶ τὰ Περὶ ἀρχῶν Ὡριγένους Ὑπομνηματά τε 
ἐχδοὺς εἰς αὐτὰ, δι ὧν συνίστησιν, ὡς εἴη ἄριστα 
Ἱσραμμένα. Καὶ µάτην ἐρεσχελοῦσιν ol χατηγορεῖν 
ὧν ἄνδρα χαὶ τὰ βιόλία διασύρειν σπουδάξοντες ' μὴ 
ἃ γὰρ αὐτοὺς δύνασθαἰ φησιν ἑλεῖν τὴν τοῦ ἀνδρὸς 
θύνεσιν. Ef τις οὖν τὴν πολυµαθίαν καὶ τὸ διάπυρον 
τῆς Φυχῆς Διδύμου γνῶναι προῄρηται, ἐντυχὼν τοῖς 
πεπονηµένοις αὐτῷ βιθλίοις µαθῆσεται τοῦτο. Λέγε- 
ται χαὶ Αντώνιο» Ίδη πρότερον κατὰ τὸν Οὐάλεν- 
τος χρόνον, ὅτε διὰ τοὺς ᾿Αρειανοὺς ἐν τῇ ᾿Αλεξαν- 
ξρείᾳ ix τῆς ἐρήμου κατῆλθεν, ἐντυχεῖν τῷ Διδύμῳ, 
xal όντα ν τοῦ ἀνδρὸς σύνεσιν, εἰπεῖν mole 
αὐτόν' «Μηδὲν, «9. Δίδυµμε, ταραττέτω σε ἡ τῶν αἰ- 
σθητῶν ἀθθαλμῶν ἀποθολή τοιοῦτοι γάρ σοι λείπου- 
€ ὀφθαλμοὶ, οἷς xaX putat xai χώνωπες βλέψαι 
ἰσχύουσιν. χαῖρε δὲ ὅτι ἔχεις ὀφθαλμοὺς, of, xal 
ἄγελοι βλέπουαι, δι ὧν xal ὁ cb θεωρείται, καὶ τὸ 
αὐτοῦ φώς χαταλαμθάνεται.» Ταῦτα μὲν t πρότε- 
pov παρὰ τοῦ θεοφιλοῦς ᾽Αντωνίου πρὺς Δίδυμον εἴ- 
gto τότε δὲ μέγιστος συνήγορος τῆς οἰχείας πί- 
στεως ἐφαίνετο Δίδυμος, πρὸς τοὺς Αρειανοὺς ἆπαν- 
των, xal σοφίσµατα edo αὐτῶν, xal τοὺς χιθδή- 
lw χαὶ δολεροὺς αὐτῶν λόγους ἐξελέγχων. ᾽Αλλὰ 
aibouov μὲν τοῖς ky ᾽Αλεξανδρείᾳ ᾿Αρειανίζουσιν 1) 
του Θεοῦ ἀντέταξε πρόνοια ' ἓν δὲ ταῖς ἅλλαις πόλε- 
σιν Ἡασίλειόν τε τὸν Καισαρέα, xal Τρηγόριον τὸν 
Νακιανζηνόν., 


VETERUM TESTIMONIA. 


254 
alium quoque fldelem virum Deus in. medium pro- 
duxit, eo consilio, ut fides testimonio οἱ asser- 
tione ejus roboraretur. Didymus enim, vir plaue 
admirabilis ac disertissimus, per id temporis in 
omni genere doctrinz florebat. Hic admodum ado- 
lescens, cum jam prima litterarum elementa dii- 
cisset, in morbum oculorum incidit: quo quidem 

raviter vexatus, videndi facultatem penitus amisit. 

erum Deus pro corporalibus oculis spiritales ei 
largitus. est. Nam ea, que oculorum visu perci- 
pere non poterat, didicit audiendo. Cum enim a 
puero egregía esset indole, et excellenti ingenio 
predius, squales suos, qui oculorum acie polle- 
ant, longe superavit. Quippe et grammaticze pr:e- 
cepta facile addidicit, οἱ rhetoricze multo adhuc 
celerius. Inde ad philosophiam transgressus, ad- 
mirabili facilitate dialecticam, arithmeticam et 
musicam  perdidielt, et reliquas philosophorum 
disciplinas adeo penitus in animo suo recondidit , 
ut adversus illos, qui eas artes oculorum beneficio 
erceperant, prompte atque alacriter disputaret. 

d et divina oracula, qua tam in Vetere, quam 
in Novo Testamento continent, adeo perfecte 
norat, ut multos in ea conscriberet libros; ac pra:- 
terea. De Trinitate tres libros dictavit : et Origenis 
liuros De principiis interpretatus est, editis in eos 
commentariis, quibus illos recte scriptos esse as- 
berit, frustraque contendere eos, qui virum illum 
accusare, et libros ejus calumniari conantur : ne- 
que enim excellentem hominis sapientiam, inquit, in» 
telligentia assequi possunt. Si quisigitur multiplicem 
Didymi erudionem , etanimi ejus ardorem cogno- 
scere desiderat, id ex libris, qui abillo sunt elaborati, 
facile perspiciet. Cum hoc Didymo Antonius mo- 
nachus diu ante Valentis tempora collocutus esse 
dicitur, tunc cum propter Arianos, relicta solitu- 
dine, venit Alexandriam ; Kerspectaque bominis 
doctrina, hzc ei dixisse : « Nihil te moveat, oDi- 
dyme, jactura corporalium oculorum. Ejusmodi 
enim oculis orbatus es, quibus et musca, et cu- 
lices videre possunt. Gaude potius, quod illos ha- 
beas oculos, quibus angeli vident; quibus Deus 
cernitur, et lux ejus comprehenditur. Et istud qui- 
dem diu ante hzc tempora ab Antonio dictum est 
Didymo. Tunc vero maximus fidel patronus, ac pro- 
puguator Didymus habebatur, quippe qui adversus 
Arianos validissime disputaret, eorumque sophi- 
βίζας cavillationes dissolveret, et falsos, ac frau- 


dulenios eorum sermones refelleret. Ac. Didymum quidem Arianis, qui Alexandrie erant, divina 
Oppowit providentia : in aliis autem civitatibus Basilium Casarieusem , οἱ Gregorium — Nozianze- 


XVII. 
Sozomenus (qui anno circiter 450 obiil) lib. ni Historie eccles., cap. 15. 


Ὑπὸ δὲ τοῦτον τὸν χρόνον xal Δίδυμος ἔχχλησια- 
ατιχὸς συγγραφεὺς διέπρεπε, προϊστάμενος kv "AXe- 
ζανδρείᾳ του ἱεροῦ διδασχαλείἰου τῶν ἱερῶν pat μά- 
των. Ἐν τούτῳ δὲ χαὶ παντοδαπὴ σοφία Qxet, 
ποιηταί τε xal ῥήτορες, ἁἀστρονομία τε xal Ύεωμε- 
τρία, xal ἀριθμοὶ, xai δόξαι φιλοσόφων. Πάντων δὲ 
Và µόνῳ χα, ἀχοῃ εἴδησιν ἐχτήσατο νέος γὰρ ἔτι 
τυφὰὸς ἐγένετο ἓν τῇ πρώτῃ πείρᾳ τῆς µαθήσεως τῶν 
στοιχείων, Ἠδη δὲ εἰς ἐφήδους 'τελῶν, ἐπεθύμησε 
λόγων xai παιδείας’ xai τοῖς ταῦτα διδάσχουσι qo 
Των, Ἱχροᾶτο uóvav* xa ἐπὶ τοσοῦτον |» σοφίας, 
ὡς χαὶ τῶν ἓν τοῖς θήµασι σκολιῶν θεωρηµάτων 
ἔφιχέσθαι, λέγεται δὲ τοὺς χαρακτῆρας τῶν Τραµ- 
µάτωγ, σανίδι χαταχαραχθέντας εἰς Άλλος, ἐχμαθεῖν, 
τὰς δαχτύλοις ἐφαπτόμενος ΄ συλλαθὰς δὲ xal ὀνή- 

τα xal τὰ ἄλλα ἑφεξῆς, χαταλήψει vou, xal συν- 
Εχεῖ ἀχροάσει, χαὶ ἀναμνήσει τῶν ἀχοῃ θηρωµένων. 
Hv & οὐ τὸ τυχὸν θαῦμα * xal πολλοὶ κατὰ χλέος 
τον ἀγδρὸς εἰς ᾽Αλεξάνδρειαν παρεγίνοντο, οἱ μὲν 
αὐτοῦ ἀχουόόμενοι, οἱ a. ἱστορήσαντες [f. ἱστοβή- 
Φντες] µόνον. Ἑλύπει δὲ οὐ µετρίως τοὺς Αρείου, 
: ματι τῆς àv Νιχαἰᾳ συνόδου συνιστάµενος. 

Kus γὰρ ῥᾳδίως, οὐ Bla λόγων τοῦτο ποιεῖν δο- 


ParROL, Gn. XXXIX. 


Sub idem tempus Didymus quoque ecclesiasticus 
scriptor floruit, scholze sacrarum disciplinarum in 
urbe Alexandrina praefectus. Hie omnis generis 
Scientia pectus suum impleverat. Nau οἱ poetas, 
ei oratores; geowetriam jtem, astronomiam, et 
aritbineticam, et philosophorum opiniones callebat. 
Harum autem omuium rerum notitiam sola mente, 
atque auditione erat assecutus, Etenim adhuc puer, 
eum príma elementa disceret, luminibus orbatus 
est. Postea vero pubertatis annos iugressus, libe- 
ralium disciplinarum cupiditate exarsiL : earumque 
doctores frequentans, aures tantum comimodabat. 
Tantum tamen in omni eruditione profecit, ut diffi- 
cillima quoque mathematice theoremata perce- 
perit. Fertur autem litterarum formas in tabula 
altius incisas, digitis solum pertractando didicisse ; 
syllabas item, et nomina, ac reliqua deinceps, sola 
inentis comprehensione, et assidua auditione, re- 
rumque, quas audiverat, recordatione percepisse. 
Fuit autem non vulgare miraculum. Multique fama 
ejus impulsi, Alexandriam se contulerunt, alii ejus 
audiendi, alii tantum visendi causa. Cxterum Aria- 
nos non mediocri dolore afficiebat, duin synodi 


950 
Nieznae doctrinam assereret.. Persuadebat enim 


facillime; idque non sermonum violentia, sed pro . 


ea, qua valebat, persuadendi facultate, unumquem- 
que illorum velut arbitrum controversix: consti- 
tuens. Omnes autem Catholici singulari benevo- 
lentia eurn. amplectebantur. Sed et monachoruin 
agmina in /Egypto degentiuin, eum wagnopere lau- 
dabant, et magnus ille Autonius. Quem quidem fe- 
runt, cum Alexandriam eo lempore venisset, ut 
Athanasii (idem suo testimonio coinprobaret, Di- 
dymo hzc dixisse : « Non est grave, nec dolendum, 
o Didyme, quod oculis careas, quibus lacerte, mu- 
res, ei vilissima prodita sunt animalia. Sed beatuin 


DE DIDYMO 


256 


κῶν' ἁλλ᾽ ὑπὸ τῆς ἄγαν πειθοῦς, ἕκαστον αὐτῶν 
οἱονεὶ χριτὴν χαθίστη τῶν ἀμφιθόλων. Τοῖς δὰ àv» 
τῆς καθόλου Εκκλησίας περισπούδαστος ἣν. ἝἜκπ- 
ᾖνει δὲ αὐτὸν καὶ τὰ τάγματα τῶν ἐν Αἰγύπτῳ µο- 
ναχῶν, xal Αντώνιος ὁ µέγας  ὄν φασι τότε ἐπὶ 
μαρτυρία τῆς Αθανασίου πίστεως ix τῆς ἐρήμου 
παραγενόµενον εἰς ᾿Αλεξάνδρειαν, τάδε πρὸς αὐτὸν 
εἰπεῖν * « Οὐ χαλεπὸν, οὐδὲ λύπης ἄξιον, ὦ Δίδυμε, 
ὀφθαλμῶν ἀπορεῖν σε, ὧν µέτεστι σαύραις καὶ μυσὶ 
καὶ τοῖς εὐτελέσι ζώοις' µαχάριον ὃδ χαὶ χαρίεν. 
ὅτι παραπλησίως ἀγγέλοις τοὺς ὀφθαλμοὺς Έχεις. 
δι ὧν τρανῶς τὸ θεῖον χατανοεῖς, χαὶ τὴν ἀληθῃ 
γνῶσιν ἀχριθὼς ὁρᾶς.) 


potius, et jucundum est, quod perinde atque angeli, oculos habeas, quibus Deum perspicue con- 


templaris, οἱ veram notitiam exacte percipis. » 


Et lib. v1 cap. 9. 


Eodem die Didymus quoque ecclesiasticus phi- 
losophus Alexandrix degens, cum, utpote impera- 
tore adversus religionem peccante, gravissimo do- 
lore afficeretur, tum propter ipsum vano errore 
deceptum, tum ob contumeliam Ecclesiarum, jeju- 
nis et orationibus vacabat. Cumque pre nimia 
sollicitudine ne superveniente quidem nocte cibum 
sumpsisset, in cathedra sedens somno oppressus 
est. Àc velut in mentis excessu positus, equos can- 
didos per aerem discurrentes videre sibi visus est, 
virosque ipsis insidentes, ita clamantes audire : 
« Nuntiate Didymo hodie Julianum hac ipsa hora 
peremptum esse; idque ille Athanasio episcopo 
significet, et surgens comedat.» Et hzec quidein twin 
a familiari Juliani , tum a Didymo philosopho 
visa luisse accepi. EL neuter eorum in iis, quie 
viderat, a vero aberravit, sicut postea patefa- 
ctum est. 


Κατ’ ἐχείνην δὲ τὴν tpa καὶ Δίδυμος ὁ ExxAr.- 
σιαστιχὺὸς φιλόσοφος ἓν ᾿Αλεξανδρείᾳ διατρἰδων, οἵἆ 


«Ύε τοῦ βασιλέως εἰς τὴν θρησχείαν διασφαλέντος. 


περίλυπος àv, διά τε αὐτὸν ὡς πεπλανηµμένον, καὶ 
διὰ τὴν χαταφρόνησιν τῶν Ἐκχλησιῶν, ἑνήστευσέ 
τε καὶ τὸν θεὸν περὶ τούτου ἱχέτενεν. Ὑπὸ δὲ τῖτς 
µερίμνης, οὐδὲ τῆς νυκτὸς ἐπιγενομένης μεταλαθὼν 
τροφῆς, ἐπὶ θρόνου καθεζόµενος, εἰς ὕπνον Ἠνέχθτ, * 
χαὶ ὡς Ev ἑκστάσει γεγονὼς, ἔδοξεν ópdv ἵππους 
λευχοὺς ἐν τῷ ἀέρι διατρἐχοντας: τοὺς δὲ επ᾽ αὖ- 
τῶν ὀχουμένους χκηρύττειν, « ᾽Αγγείλατε Διδύμῳ, 
σήµερον περὶ τήνδε τὴν ὥραν Ἰουλιανὸν ἀνηρῆσθαι * 
καὶ ᾿Αθανασίῳ τῷ ἐπισχόπῳ τοῦτο µηνυσάτω" xol 
ἀναστὰς ἐσθιέτω. » Καὶ X μὲν τεθέαται 0 τε Ἰουλια- 
νοῦ οἰχεῖος xal ὁ φιλόσοφος, GE γενέσθαι ἐπυθό- 
µ v* xat οὐδέτερος ὃν οἷς τεθέατο, τῆς ἀἁληθείας 
(ήµαρτεν, ὡς ἐμηνύθη ὕστερον. 


XVIII. 
Theodoretus in Historia eccles. (anno 450 scripta), lib. 1v, cap. 26, pag. 10 tomi 111 Operum editionis 


anni 1 


Per idem tempus, Edesse quidem Eplhrem ad- 
mirabilis, Alexandrie vero florebat Didymus; uter- 
que adversus dogmala veritati contraria libros 
conscribens. Et Ephrem quidem, Syrorum utens 
lingua, spiritalis grauis radios diffundebat..... 
Didymus vero, cum a puero luninibus orbatus fuis- 
set, poeticam nibhilomiuus, ac rhetoricam artem 
didicit. Arithmeticam preterea, ac geometriam, et 
astronomiam ; Aristotelis syllogismos, et Platonis 
facundiam aurium sensu percepit, non tauquam 
disciplinas, qux» veritatem docerent, sed velut tela, 
quibus veritas adversus mendacium uti potest. 
Sacre quoque Scripturze non litteras solun, sed 
et Mlarum sensus edidicit. Inter monachos igitur, 
et virtutis studiosos cultores, isti, quos dixi- 
mus, tuuc temporis enituere. lnter episcopos 


Κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον, Ev Ἐδέσσῃ μὲν 'Egpatu 
6 θαυμάσιος, ἐν ᾽Αλεξανδρείᾳ δὲ διέπρεπε Δίδυμος, 
κατὰ τῶν ἀντιπάλων τῆς ἀληθείας δογμάτων συγ- 
γράφοντες. Καὶ οὗτος μὲν τῇ Σύρων χεχρηµένος 
φωνῇ, τῆς πνευματιχΏξ χάριτος τὰς ἀχτῖνας Ἠφίει. 
... ϱὉ δὲ Δίδυμος, παιδόθεν. τῆς ὁπτιχῆς ἕστερτ- 
μένος αἱσθήσεως, xaX ποιητικών καὶ ῥητοριχῶν 
µετέλαχε παιδευµάτων΄ ἀριθμητιχής τε xal γεω- 
µετρίας, xaX ἀστρονομίας, xai τῶν Αριστοτέλους 
συλλογισμῶν, xal τῆς Πλάτωνος εὐεπείας, διὰ τῶν 
ἀχοῶν εἰσεδέξατο τὰ μαθήματα, οὔχ ὡς ἀλήθειαν 
ἐχπαιδεύοντα, ἁλλ' ὡς ὅπλα τῆς ἁληί είας κατὰ τοῦ 
ψεύδους Υιγνόµενα. Καὶ μέντοι xa τῆς θείας Τραφης 
µεμάθηχεν οὐ µόνον τὰ Ὑράµματα, ἀλλὰ χαὶ τὰ 
τούτων νοήµατα. Ἐν μὲν οὖν ἁσκηταῖς xai τῆς 
ἀρετῆς φροντισταῖς, οὗτοι κατ ἐχεῖνον διέλάαμπον 
τὸν χαιρόν. Ἐν ἐπισχόποις δὲ, x. Τ. λ. 


XIX. 
Faustus Rejensis (qui anno. 455 episcopus ordinatus est) epist. 4o, tom. 1 zectt. Antiqq. Canisii. pag. 564 
editionis Basnagii. 
Legimus enim in quodam receptissimo Patrum tractatu : Ingredi, inquit, εἰ imolere omnia soli est 


possibile Trinitati. 


XX. 


Gennadius (vel. Massiliensis, qui obiit anno 492, vel, juxta ftatramnum, Constantinopolitanus episcopus, 
qui anno 458 successit. Anatolio) in libro De ecclesiasticis dogmatibus, cap. 90, iom. VIII Operuu 


S. Augustini, pag. 78 Appendicis. 


Non est tertius in substantia hominis spiritus, sicut Diaymus contenait, θα spiritus. ipsa est anima, 
pro spiritali natura, vcl pro eo quod Spiret in corpore, spiritus appellatus. Anima vero ex eo vocatur, 


quod ad vivendum, vel ad vivi 


ficandum animet corpus. Tertium vero, qui ab Apostolo cum anima et 


corpore inducitur, spiritum gratiam sancti Spiritus esse intelligamus, quam orat Apostolus ut integra 
perseveret in nobis *, ne nostro vitio aut ininuatur, aut fugetur a nobis; quia Spiritus sanctus effugiet 


XXI. 


Vetustus auctor Vite S. Hieronymi (quem Gennadium esse censent Mabillonius, et. Martianus, Vallarsius 


fictuii '*. 


*! | Thess. v, 95. 7* Sap. 1, 9. 


3] VETERUM TESTIMONIA. T 


Mni ocaro aut mono smcwlo fÜorwisse putat) tom. ΧΙ Operum S. Hieronymi, editionis Veronensis 
r3. 9 
Sicut οἱ de Spiritu sancto Didymi videntis librum in Latinam transtulit (Hieronymus) linguam. 


XXII. 
S. Gelasius (anno 496 pontifex electus) in cap. Sancta Romana, dist. 15, 


lila sentimus, «quae predictum B. Hieronymum sentire cognoscimus : et non solum de Rufino, sed 
tiam de universis, quos vir sepius memoratus zelo Dei, et fidei religione reprehendit. 


XXIII 


.eames Procopius Gaxeus. (qui vixit seculo v exeunte, εἰ sexto ineunte, circa ann. 520 clarus) opus con- 
feit, in quo Didymi loca afferuntur, quodque in codice Graco 92, bibliothece Venete S. Marci sic 
inscribilur : 

Ei; τὸν Ἐχχλησιαστήν. Προκοπίου Χριστιανοῦ n Ecclesiastem. Procopii Christiani sophisie ex- 
σομιστοῦ ἐξητητικῶν éxAoyov ἐπιτομὴ, ἀπὸ µεφείἰεαγώπι eclogarum epitome excerptarum ab ore 
φωνης Γρηγορίου Νύσσης, καὶ Διογυσίου "AAs- — Gregorii Nysseni, et Dionysii Alexandrini, Origenis, 
ἑαγδρέως, Ὡριγένους, Εὐαγρίου, Αιδύµου, Nel- — Evagrii, Didymi, Nili, et Olympiodori, 

Jov, καὶ Ὁ 2υμεπιοδώρου. 

XXIV. 


Cosmas Indicopleustes (qui anno circiter 540 scripsit) in Topographia Christiana, lib. wit, pag. 399. 


Καὶ πάντες 65 οἱ ὑπομνηματίσαντες τὰς BOclas Certe nemo ex iis, qui in divinas Scripturas 
Γραφᾶς, οὔτε εἷς αὑτῶν λόγον ἐποιῄσατο τῶν χαθο- — commentaria ediderunt, catholicarum Epistolarum 
ἀιχὼν [ Ἐπιστολῶν;. ullam rationem habuit. 


XXV. 


Cassiodorus in Historia trinartita (quam scripsit anno 545), libro vi, cap. 4, pag. 500, tom. I. editionia 
Venet anni 1729. 


Hac igitur Evagrius in. libro $uo Actuali commemoravit. In Contemplativo autem hzc dicit, ... Ma- 
ximus conteinplationum doctor Didymus ait: « De Providentia, atque judicio apud temetipsum semper 
exerce. sermones, et studiorum materiam meinoria retine : pene enim omnes in his peccamus : ratio- 
neinque judicii in corporum differentia, in qua etiam est mundus, invenies; l'rovidenti vero, in modis 
quibus a malitia, vel ignorantia ad virtutes atque scientize culmen evehitur. ο autem ex Evagrii 
dictis reiulimus. 

Et cap. Ἱ et 8 ejusdem libri, pag. 504. 


Cum igitur imperator Valens lege przcepisset persequendos esse in Alexandria et ZEgypto cunctos 
oribodoxos, omnia vastabantur.... Sic igitur propter consubstantialitatis fidem, viri aduiirabiles pro- 
babilores effecti sunt, aliosque sanantes, firmiorem operibus ostenderunt fidem. Eo siquidem tempore 
virum alium. fidelem. produxit Deus, ut per eum fidei testimonium perhiberet, Didymum mirabile 
virum, qui omni tunc doctrina. florebat. ls. cum parvus adhuc prima litterarum. elementa doceretur, 
Jassione oculorum perdidit visum. Cui Deus pro visibil/bus oculis intelligibiles condonavit, Nam quod 
per oculos doceri non potuit, auditu vigilanti cognovit. Qui dum a puero fuisset ingeniosus, vincebat 
etiam acute conspicientes. Facile namque regulas grammatice, atque rhetorice artis didicit. Cumque 
venisset ad philosophiam, mirabiliter dialecticam, arithmeticam, musicam, aliasque philosophis disci- 
plinas didicit, animoque recondidit; ita ut celeriter obviaveril eis, qui oculis inspectoribus talia didi- 
cient. Sed etiam Vetus, Novumque Testamentum adeo perlecte cognovit, u! inultos ederet. libros. Qui 
εἰ de Trinitate tres libros fecit, et Origenis opus De principiis, id est, Περὶ ἀρχῶν interpretatus, in eis 
explanationes reliquit eximias. Fertur enim, cutn Antonius, Volentis tempore, propter Arianos venisset in 
Alexandriam, vidisse Didymum, eique dixisse : « Non te conturbet, o Didyme, aimnissio sensibilium ocu« 
lorum : tales etenim oculi tibi desunt, quibus et muscae, et pulices noscere possunt. Sed gaude potius, 
quoniam habes oculos, quibus etiam angeli contuentur, per quos videtur Deus, et ejus lumen inspicitur. 
Ῥιόγπιυς ab infantia privatus oculis, grammaticam, rlietoricam, arithinelicam, geometriam, et astrono- 
iiiaui, et syllogismos Aristotelis, et eloquentiam Platonis auditu didicit; non quasi hac veritatem eru- 
dirent, sed tauquam adversus mendacium aruwa veritatis exsisterent, 


Et in libro De institutione divinarum litterarum, cap. 5, pag. 512, tom. 1I. 


Quintus codex est Salomonis, cujus primum librum, qui appellatur Proverbia, quadrifaria reperi di- 
Visione partitum . . .. In quo libro Didymum expositorem in Graca lingua reperimus, qui ab amico 
nostro viro disertissimo Epiphauio in Latinum sermonem diligentissime, Domino juvante, translatus est. 
Quem Uijymum, quamvis carne ezecum, merito beatus Antonius Pater mouachorum prophetali lumine 
Votavit videntem, quando perspicuo corde conspexit, quod corporeis oculis non valet intueri, Mirum 
est enim dicere, quanps disciplinis, atque artibus audiendo. imbutus fuerit, qui ipsos apices quoque 
lhüerarum privatus carnali lumine nequibat inspicere. Quod mihi pene impossibile, fateor, videbatur 
esse, cum legerem ; nisi de partibus ΑδὶΦ quenidam ad nos venire Eusebium nomine contigisset, qui 
se infantem quinque annorum sic esecatum esse narrabat, ut sinistrum ejus oculum fuisse excavatum, 
orbis profundissimus indicaret : dexter. vero globus vitreo colore confusus, sine videndi gratia iníru- 
cluosis nisibus volvebatur. llie tantos auctores, tantos libros in memoriz sua bibliotheca condiderat, ut 
legentes probabiliter admoneret, in qua parte codicis quod pradixerat, invenirent . . .. Quid plura? 
Fecit eredj de Didyino, quem suo prasentabat officio (alii legunt, exemplo). 


Et capite 8 ejusdem libri, pag. 514. 


Sed cum de reliquis canonicis Epistolis magna nos cogitatio fatigaret, subito nobis codex Didymi 
Greco stylo conscriptus in expositionem septem canonicarum Epistolarum, Dowino largiente, concessus 
€, qui ab Epiphanio viro disertissiuio, divinitate juvante, translatus est. 


359 


DE DIDYMO 


210 


XXVI. 


Quinta synodus ecumenica (habita anno 553) in Actis, que exstant , nusquam Didymum memorat : tantum. 
collatione 8, can. xi, hec leguntur 


Si quis non anathematizat AÁrium .. . et Orige- 
nem... et alios omnes hzreticos...et eos qui 
similia predictis hereticis sapuerunt vel sapiunt, 
et usque ad mortem in sua impielate permanserunt, 
talis anathema esto. | 


E! τις μὴ ἀναθεματίξει "Αρειον... xai Ὡριγέ- 
νην... xai τοὺς ἄλλους πάντας αἱρετιχοὺς... 
xal τοὺς τὰ ὅμοια τῶν προειρηµένων αἱρετιχῶν 
φρονῄσαντας, f) φρονοῦντας, xai µέχρι τέλους τῇ 
gxelg ἀσεθείᾳ ἑμμείναντας. ὁ τοιούτος ἀνάθεμα 
στω. 


XXVII. 


Barsanuphius (qui scripsit anno circiter 550) seu potius. auctor opusculi a Mont(auconio in Bibliotheca 
Coisliniana nd 394 editi, quod sic inscribitur : Διδασκαλία τοῦ ἁγίου Bapcavovglov ἐπὶ Αὐρη.1ιαν οὗ 
7, 


ἐπισχόπον D 


ic περὶ τῶν Ὡριγένους, Εὐαγρίου, xai Διδύμου φρονημάτων, id est, Dociripa sancti 


Barsanuphii, sub Aureliano, episcopo 6429, circa opiniones Origenis, Evagrii et Didymi. 


Frater quidam interrogavit sanctum senem ab- 
batem Barsanuphium his verbis : « Nescio, Pater, 
quo pacto inciderim in libros Origenis, et Didymi, 
et in Gnostica Evagrii, necnon in ejus disciplinze 
instituta. Dicunt autem, hominum animas non 
fuisse creatas cum corporibus; sed ipsis przexsti- 
tísse, nudasque intelligentias fuisse, id est, incor- 

reas ; similiterque angelos nudas intelligentias 

uisse, daemonasque item nudas intelligentias ; at- 
que homines, sive hominum animas ad liujus ο0Γ- 
poris (animationem) damnatas fuisse; angelos vero 
ideo augelos factos esse, quod sese conservaverint ; 
demonas ex multa nequitia tales effectos esse. 
Aliaque bene multa similia dicunt illi, Itemque 
aiunt fore ut futurum illud supplicium finem ha- 
beat; itemque futurum esse, ut homines, angeli, et 
daimones revertantur, ut prius erant, nudz intelli- 
genti? : quod vocant restitutionem. 


Αδελφὸς Πρώτησε τὸν ἅγιον γέροντα τὸν ἀθθᾶν 
Βαρσανούφιον, λέγων ' « Οὖὐχ οἶδα, Πάτερ, πῶς &v- 
έπεσα εἰς τὰ βιθλία τοῦ Ὠριγένονς, xal Διδύμου, 
καὶ εἰς τὰ Γνωστικὰ Εὐαγρίον, xai εἰς τὰ τῶν 
µαθηµάτων αὐτοῦ * xat λέγουσιν ὅτι οὐχ ἑδημιουρ- 
Υήθησαν αἱ τῶν ἀνθρώπων φυχαὶ μετὰ τῶν σωµά- 
των, ἀλλὰ προῦπῆρχον αὐτῶν νόες γυμνοὶ οὖσαι:, 
τουτέστιν ἀσώματοι. Ὁμοίως xal οἱ ἄγγελοι νόες 
γυμνοὶ σαν, xal οἱ δαίµονες νόες γυμνοὶ σαν. 
Καὶ ol. μὲν ἄνθρωποι παραθάντες, χατεδικάσθησαν 
εἰς τὸ σώμα τούτο. Οἱ δὲ ἄγγελοι γεγόνασιν ἄγγε- 
λοι, "np σαντες ἑαυτούς' οἱ δὲ δαίµονες ἀπὸ πολ- 
λῆς χαχίας, τοιοῦτοι γεγόνασιν ' xai ὅσῳ [lege ὅσα] 
ἄλλα λέγουσιν τοιαῦτα. Καὶ πάλιν, ὅτι δεῖ µέλλουσαν 
Χόλατιν τέλος λαθεῖν’ xa ἔχουσιν οἱ ἄνθρωποι, xat 
οἱ ἄγγελοι, χαὶ οἱ δαίµονες ἐπανελθεῖν f | fort. 
ὡς | ὑπήρχον νόες υμνοί: ὃ λέγουσιν ἁποκατά- 
στασιν.) 


XXVIII. 
Cyrillus Scythopolitanus in Vita S. Sabze (paulo post annum 554. scripta) tom. 111 Monumentorum Ec- 
clesie Grace a Cotelerio editorum Parisiis anno 1686, pag. 214. 


Agapetus suscepta novae Laure prefectura, qua- 
tuor invenit in congregatione monachos. . . . qui 
occulte Origeniana dogmata susurrabant. Quorum 
princeps erat vir quidam Palzstinus, Nonnus πο; 
mine, qui Christianismum sectari prz se ferens, et 
pietatem simulans, impiorum gentilium, Judaeorum, 
et Manichaorum dogmata in animo habebat, qux 
ab Origene, Evagrio, et Didymo de praexsistentia 
fabulose fuere prolata. - 


Αγαπητὸς τν τῆς Νέας Λαύρας ἡγεμονίαν δε- 
ξάµενος, ηὗρε τέσσαρας μοναχοὺς . . . . ψιθυρίζοντας 
by χρυπτῷ τὰ ἩὩριγένια [lege Ὡριγένεια] δόγματα" 
Qv πρὠτος ὑπΏηρχεν ἀνῆρ τις Παλαιστινὸς, Névvoz 
Χαλουμενος, ὅστις Χριστιανίζειν προσποιούµενος xat 
εὐλάθειαν ὑποκχρινόμενος, τὰ τῶν ἀθέων Ἑλλήνων, 
χαὶ Ἰουδαίων, χαὶ Μανιχαίων δόγµατα ἑφρόνει, τὰ 
ὑπὸ Ὠριχένους, xat Εὐαγρίου, xai Διδύμου περὶ 
προὐπάρξεως μεμυθολογημένα. 


Et pag. 514 ejusdem Vite, sive act. 1 concilii Niceni secundi, tom. V11I Conc., pag. 199 


Itaque cum sancta et. universalis quinta synodus 
Constantinopoli esset coacta, communi et generali 
anathemati submissi sunt Origenes et Theodorus 
Mopsuestenus, cum iis qua de praersistentia et 
restitutione dicta sunt ab Evagrio et Didyino. 


Της τοίννν ἁγίας xai οἰχουμενιχῆς méumtne συν- 
όδου ivy Κωνσταντινουπόλει συναθρυισθείσης, χοινὼ 
καὶ καθολικῷ καθυπεθλήθησαν ἀναθέματι Ὡριγένης 
τε xai Θεόδωρος ὁ Μοψουεστίας, xai τὰ περὶ π 
ὑπάρξεως xaX ἀποχαταστάσεως Εὐαγρίῳ χαὶ Διδύμῳ 
εἰρημένα. 


XXIX. 
Victor Tununensis (qui scripsit anno circiter 565) in Chronico, tom. 1 Lectt. antiqq. Casinii editionis 
Basnagii, pag. 535. 
Ληπο $9 imperii sui Justinianus Eutychium  Constantinopolitanum episcopum, damnatorem trium 
Capitulorum, et Evagrii eremitze diaconi, et Didymi monachi et eonfessoris Alexandrini, quorum laudes 
supra illustrium virorum ex auctoritate retuliinus, exsilio dirigit, 


Eustratius. Constantinopolitane Eccleswue presbyter in Laudatione in 


S. Eutychium patriarcham. Constanti- 


nopolitanum, quam habuit anno 582, apud Bollandianos die 4 Aprilis, pag. 67 et 557, num. 34. 


. Qui vero hze docuerunt, ii fuere qui exsecranda 
insani Origenis, Evagriique ac Didymi dogwata 
vindicabant, ac. profitebantur. 


OL δὲ ταῦτα εἰσηγούμενοι σαν ol τῶν μυσαρῶν 
δογμάτων vL DOLO BE Vot Ἠριγένους τοῦ ρω, 
Εὐαγρίου τε χαὶ Διδύμου. 


XXXI. 
Evagrius scholasticus m Historia ecclesiastica. (quam scripsit anno 5935) lib. 1v, cap. 58, pag. 418 el. 
Cantabrig, anni 1720. 


Missi sunt Constantinopolim ab Eustochio Rufus 
8bbas monasterii Theodosii, et Conon abbas mo- 
nasterii Sabe... Et hi quidem de Origene in 
primis, et de Evagrio ac. Didymo agere iustitue- 
run 


Στάλλονται πρὸς «hv βασιλέως πόλιν [leg. fort. 
ῥασιλίδα πόλιν] πρὸς es lou, Ῥοῦφος ο ων 
τῆς Θεοδοσίου µονΏης, xaX Κόνων τῆς Σάδα.... Καὶ 
ουτοι μὲν τὰ κατὰ τὸν ἩὩριγένην πρωτοτύπως 
ἐχίνουν, xal Εὐάγριον, καὶ Δίδυμον. 


1H 


. VETERUM TESTIMONIA. 


212 


Et pag. 420 ejusdem capitis. 


"Ex λιδέλλων 6b. ἐπιδεδομένων πρὸς Εὐλογίου, 
Κόνωνος, Kuptaxou, xax Παγχρατίου μοναχῶν κατὰ 
«y Ὠριγένους, τοῦ xal ᾽Αδαμαντίου, δογμάτων, 
χαὶ τῶν ἑπομάνων τῇ τούτου δυσσεθείᾳ xaX πλάνῃ, 
πυνθάνεται ἸἹουστινιανὸς τῆς ἁλισθείσης συνόδου 
περὶ τούτων ... ᾿Αναφορὰ τοίνυν γέγονε πρὸς "Iou- 
στινιανὸν παρὰ τῆς συνόδου μετὰ τὰς γενοµένας 
παρ αὐτῆς ἐκθοῄῆσεις χατὰ Ὠριγένους xat τῶν τὰ 
αὐτὰ ἐχείνῳ πεπλανηµένων... ᾿ΑἈνηνέχθησαν αὐτοῖς 
χαὶ Διδύμου, xai Ἐὐαγρίου, xaX Θεοδώρου ἕτεραι 
πολλαὶ βλασφημµίαι, μάλα σπουδαίως τὰ περὶ τούτων 
ἐχλεξαμένοις. 


XXXII. 


Joannes Moschus cognomento Eucrata (qui floruit Mauritio imperatore, et. ineunte dein 


Cum autem libelli ab Eulogio, Conone, Cyriaco, 
et Pancratio monachis dati essent contra dogmata 
Origenis Adamantii, et contra eos, qui impietatem 
atque errores illius sequebantur, de his Justinianus 
synodum, qua congregata erat, consuluit... Missa 
est igitur relatio a przdicta synodo ad Justinianum, 

st acclamationes, quas contra Origenein, et ejus- 

em cum illo erroris sectatores congesserant.... 
Retulerunt etiam iidem Patres multas alias Didymi, 
Evagrii ac Theodori blasphemias, quas studiose 
admodum (ex eorum libris) excerpserant. 


smculo septimo) in 


capitibus Prati Spiritualis, que edidit Cotelerius 10m. 1 Monumentorum Eccl. Graece, capite 44, 


pag. 549. 

θεωρεῖ ὁ ἀδελφός τινα ἐφιστάμενον αὐτῷ φοθερὸν 
Ei ees, xaX λέγοντα αὐτῷ: « Ἔρχου καὶ δε a 

{θειαν. » Καὶ παραλαθὼν αὐτὸν ἀποφέρει εἰς τ 
φον σχοτεινὺν χαὶ δυσώδη μετὰ πυρός xaX δεἰχννσιν 
αὐτῷ ἐν αὐτῷ τῷ πυρὶ Νεστόριον... Εὐάγριον, xai 
Δίδυμον [hec tamen postrema verba, Εὐάγριον xaX 
lelerius ]. 


Aspicit frater quemdam astantem sibi specie ter- 
ribilem, qui dixit : « Veni, cerne veritatem. » Deinde 
assumens eum duxit in locum tenebrosum, fceti- 
dum, igne ferventem, et ostendiL ei in ipso igne 
Nestorium... Evagrium et Didymutrn. 

Δίδυμον, desiderari in aliis codicibus adnoiat ibi Go- 


S. Sophronius episcopus Jerosolymitanus (qui obiit anno circiter 656 aut 658) in synodica epistola ad Ser- 


gium 
ciliorum editionis Venete anni 1729, pag. 915. 
Ἁλλ' οὐχ ἐπειδήπερ αἱ τῶν ἀνθρώπων ψυχαὶ θεοῦ 
χάριτι τὴν φθορὰν ἀπεώσαντο, τὴν πᾶσι χτιστῆς φύ- 
σεως [al. χτιστοῖς φυσιχῶς] ἐμφωλεύουσαν, διὰ τοῦ- 
το καὶ πρὸ σωμάτων αὐτὰς ὑποπτεύσομεν, f| πρὸ τῆς 
του ὁρωμένου κόσμου παραχωγῆς καὶ συµπήξεως ἐν 
ἀῑδίῳ τινὶ ζωῇ τελεῖν ἐννοήσομεν, xa βίον ἔχειν οὐ- 
ιον vfi pev ἄσαρκόν τε xat-àccpatov, ζώσας 
ωὴν τὴν ἀῑδιον Ev οὐρανῷ ποτε μῆ ὑπάρχοντι, ὡς 
Ἐριχένης ὁ παράφορος βούλεται, xat οἱ τούτου συµ- 
μύσται xai σύμφρονες Δίδυμος, χαὶ Εὐάχριος, xat ὁ 
οιπὸς αὐτῶν pu ομέρι voc ὅμιλος * οἵπερ οὐ τοῦτο 
μόνον πεπλανηµένως δοςάζουσιν Ἑλληνιχοῖς ἐμφερό- 
evo. δόγµασι, καὶ τὴν Χριστιανῶν καταῤῥυποῦντες 
εὐγέγειαν, ἀλλὰ xal zh τῶν σωμάτων τούτων, ὧν 
Y περιχείµεθα, ἀνοήτως ἀναιροῦσιν ἀνάστασιν, 
voia δεινὰ βατταρίἰζοντες, τῆς δυσσεθοῦς αὐτῶν µυ- 
στίας ἑπάζια. 


episcopum Constantinopolitanum, que inserta est actioni x1 synodi sexig cecumenice tom. V1I Con- 


Sed non idcirco quod hominum anim:e gratia Dei 
eorruptionen repulerunt, quae omnibus creaturis 
naturaliter insidet, ideo et ante corpora eas fuisse 
suspicabimur, vel ante hujus visibilis mundi prola- 
tionem, atque compaginem in sempiterna quadau 
vita positas arbitrabimur, vitamve habuisse ceele- 
stem asseremus, incarneam, seu incorpoream vi- 
tam viventes perpetuam in colo aliquando non 
exsistenti, sicut Origenes erroneus constituit, el liu- 
jus complices, atque consentanel Didymus, et 
Evagrius, et reliqua earum fabularum excogitatrix 
sodalitas ; qui quidem non hoc solum errando pro- 
nuntiant paganorum concreti dogmalibus, et Chri- 
stianorum nobilitatem sordidantes, sed et islorum 
corporum, quibus nunc sumus amicti, impruden- 
ter perimunt resurrectionem, multa callide balbu- 
tientes impiissimis eorum, et fabulosis figmentis 
condigna. , 


Et in eadem epistola, pag. 918. 


Καὶ rd ν ἁγίαν... οἰκουμενιχὴν δέχοµαι σύν- 
elov... Αναιρεῖ δὲ χαὶ ἐκρίπτει ie ὅλε Quy, πρω- 
Ίοτυπως μὲν Ὠριγένην τὸν ἄφρονα... Εὐαγρίου δὲ 
οὖν abs καὶ Διδύμου τὰ δάγµατα * καὶ πάντα αὑ- 
των τὰ Ἑλληνικὰ καὶ τερατώδη, οὐ μὴν ἀλλά καὶ 
μυθώδη ληρήµατα. 


Etiam quintum sanctum.... concilium universa- 
liter constitutum suscipio... Perimit autem, el in 
interitum projicit principaliter quidem Origenem 
insanum.... Evagrii quoque cum eo, et Didyii do- 
gmata omnja eorum pagana, atque prodigiosa, nec 
non et fabulosa deliramenta. 


Et pag. 925 in eadem epistola. 


Ἀνάθεμα τοίνυν εἶσαελ... ἔστωσαν, πρῶτον μὲν 
Σίµων 6 Μάγος... Ὠριγένης ἕτερος, 6 xav ᾽Αδαμάν- 
τής... Δίδυμος, xai Εὐάγριος, οἱ τῆς Ὠριγενιανῆς 
τερθρείας μυστηριάρχαι vata pot. 


Adamantius... 


Anathema itaque in perpetuum... sint primum 
quidem Simon Magus... alter Origenes, qui et 
Didymus, et Evagrius Origenianz 
vanitatis primi secretales feedissimi. 


Tria superiora Sophronii loca ez. alia veleri Latina versione exstant etiam pagg. 1258, 13959 et 1201 ejusdem 
tomi septimi. 


Heraclius imperator in Ecthesi (edita anno 639, et inserta Actis concilii Lateranensis S. Martino pontifice 


habiti) secretario 5, pag. 206 tomi ΤΗ Conciliorum. 


Καὶ ταύταις {ταῖς ο.κουμενιχαῖς πέντε συνόδοις] Ev 
ἅπασιν ἀκολονθοῦντες,.. ἀναθεματίζομεν... Ὡριγέ- 
Yiv, Εὐάγριόν τε xaX Δίδυμον. 


Ει hzc (ecumenica quiaque concilia) in omni- 


bus sequentes... auatheializamus..... Origene, 
Evagrium, Didymum. 


Axctores, aut unus ex auctoribus Chronici Pascnalis, sive Alexandrini, a mundo condito ad Heraclii impe- 
rüloris annum vicesimum progredieniis (quod opus videtur Ducangio scriptum usque ad annum 354 ab uno 
auciore,inde vero wsqwe ad finem ab alio qui vixerit Heraclio imperante) hac habet ad olympiadem 


Cccxxxm, pag. 544 edit. París. ann. 1688. 


Ἰούτῳ τῷ ἔτει τῆς Ἱουστινιανοῦ βασιλείας... γέ- 
Tovtv ἡ € σύνοδος kv Κωσταντινουπόλει κατὰ τῶν ὄνα- 


Hoc anno imperii Justiniani... εεἰοῦγαία est ο)” 
nodus Constantinopoli contra impia, exsecranda, 


245 
je»pura. et α Christiana religione prorsus aliena 
pagana dogmats Origenis, ac Didymi et Evagrii 
perduellium Dei, et Theodori, etc 


DE DIDYMO 


9414 


σεθῶν, xal μυσαρῶν, xaX ἀκαθάρτων, xai ἀλλοτρέων 
τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἑλληνικῶν δογμάτων Ὡριγένους, 
xat Διδύμου, xa Εὐαγρίου, τῶν θεοµάχων, xat 
δώρου, x. τ. λ. 


ΧΧΧΥΙ. 


S. Antiochus abbas (qui scripsit anno. circiter 641) in. homilia 130 Pandectis, tom. XII Biblioth. Patrum 
edit. Parisiensis anni 1644, pag. 234 


Hactenus hzreticos recensuimus, quorum hizre- 
ses exposuit sanctus Epiphanius. Post hos autem 
fuerunt Fvagrius, et Didymus, qui Origenem secuti 
8unt quod spectat ad praexsistentiam eL restitu- 
üonem. 


"Eug τῶν ὧδε ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος ἐξέθετο. Μετὰ 


δὲ τούτους Ὑεγόνασιν Εὐάγριος xal Δίδυμος, τὰ 


ἘἨριγένους «φρονοῦντες πρὸς ὕπαρδιν [malim — Le- 
gere φρονοῦντες προῦπαρξιν] xal ἀποχατάστασιν. 


XXXVII. 


Synodus Lateranensis (anno 649 habita) secretario 5, can. 18, pag. 64 tomi VII Conciliorum. 


Si quis... non respuit et anathematizat... Sabel- 
lium, Ariuin... Origenem, Didymum, Evagrium, et 
compendiose omnes alios hereticos... talis homo 
condemnatus Sit. 


E τις... οὐχ ἀποδάλλεται καὶ ἀναθεματίζει... Σα- 
θέλλιον, "Apstov.. . Ἠριγένην, Δίδυμον, Εὐάγριον, χαὶ 
ἁπλῶς τοὺς ἄλλους ἅπαντας αἱρετικοὺς... ὁ τοιοῦτος 
εἔη χατάχριτος. 


XXXVIII. 


S. Mazimus abbas, theologus et confessor (qui synodo Lateranensi interfuit anno 649) ἐπ Loci communi- 
hus, tomo 11 Operum editionis Combefisiana, loca ex Didymi Operibus profert pagg. 551, 549, 579, 585, 
600, 606, 649, 651, 660, 662, 0173. Videndus etiam est codex 51A Coislinianus, de quo Monifauconius lo- 
quitur in Bibl. Coislin, pag. 515, et seqq. Ác praterea videndus codex 15 pluiei septimi bibliothece Medi- 


ee Laurentiana, de quo 


andinius in Catalogo, pag. 253. 


XXXIX. 


S. Anastasius Sinaita in Ἡοάέσο (qui liber inter annum 671 εἰ 686. scriptus ab eo fuit) cap. 5, pag. &&, 
tom. XIV Operum Greiseri edit. Ratisbonensis anni 1140. 


Annis post Chalcedonense concilium centum, sub 
Justiniano imperatore, quintum cecumenicum actum 
est coneilium, contra Origenem, Didymum, et 
Evagrium stulte sapientes; quippe qui dicerent 
animas nostras cum daemonibus e colo in corpora 
nostra decidisse : οἱ quod poena (damnatorum) ha- 
beat finem ; quodque diabolus in antiquum angeli- 
cum denuo restituendgs sit ordinem. Damnavit 
eiiam hzc sancta synodus Severum, εἰς, 


Μετὰ χρόνους β’ τῆς ἓν Χαλχηδόνε συνόδου, Υέγονεν 
ἐπὶ Ἱουστινιανου του βασιλέως f) πέμπτη οἰχουμενι- 
xh σύνοδος κατὰ Ἡριγένους, καὶ Διδύμου, xal Εὖὐα- 
χρίου, τῶν µαταιοφρόνων, λεγόντων τὰς ἡμετέρας 
Ψυχὰς μετὰ τῶν δαιμόνων ἐξ οὐρανοῦ κατατπεσεῖν οἷς 
τὰ σώματα ἡμῶν, xaX ὅτι τέλος ἔχει f) χόλασις, xal 
ἁποχαθίσταται 0t' αὐτῆς πάλιν ὁ διάθολος εἰς τὴν ἀρ- 
χαἰαν αὐτοῦ τάξιν τὴν ἀγγελικήν. Κατέχρινε δὲ ἡ 
αὐτὴ ἁγία σύνοδος τὸν Σε6ῆρον, x. t. λ. 


]dem S. Anastasius in oratione | De Trinitate, tom. I Lect. antiqq. Canisii edit, Basnagiane pag. 446, 
nonnulla scribit, in quibus videri potest imitatus qua scripserat Didymus cum in libro De Spiritu sancto, 
num, 6, tun. in lib. De Trinitate, cap. &, pag. 159 et seq. 


XL. 


Macarius episcopus Theopolitanus, nempe Antiochenus, homo hereticus (in. expositione fae nz inserta est 


aclione 8 syaodi sextae ann. 680, quamque Macarius ipse jampridem se scripsisse ait) tom. V 


pag. 111, iterumque pag. 1208. 
Quse abjecerunt (universales quinque synodi), nos 
uoque anathematizamus, et... precipue Arium... 
rigenem quoque, et lhidymum, et Evagrium, et 
fabulosa horum deliramenta. 


Conciliorum, 


"Arsp ἀπεθάλλοντο [al οἰχουμενιχαὶ πέντε συν- 
obo] xai ἡμεῖς ἀναθεματίζομεν ' καὶ... ἑξαιρέτω: 
"Apttov... Ὡριγένην τε xai Δίδυμον. xoi EO- 
ἀγριον, xai τὰ μυθώδη τούτων [al. τούτου] ληρή- 
paa. 


XLI. 
Synodus sexta generalis anni 680, act. 18, tom. VII, pag. 1055, iterumque pag. 1303. 


Hoc sanctum nostrum universale concilium... 
sanctis et universalibus quinque synodis in omni- 
bus pie consonuit : nempe... ei ultimz harum quinte 
Sancte synodo, qua hic congregata est adversus 
Theodorum Mopsuestenum, Origenem, Didyinum οἱ 
Evagrium. 


'H χαθ' ἡμᾶς ἁγία καὶ οἰχουμενικὴ σύνοδος... ταῖς 
ἁγίαις xa οἰχουμενικαῖς πέντε συνόδοις ἐν ἅπασιν 
εὐσεδῶς ὠὡμοφώνησε. Φαμὲν δὴ... xat τῇ τελευταίᾳ 
τούτων πέµττῃ ἁγίᾳ συνόδῳ, τῇ ἐνταῦθα συναθροι- 
σθείσῃ χατὰ Θεοδώρου τοῦ Μοφουεστίας, Ἠριχένους, 
Διδύμου τε xal Εὐαγρίου. 


ΧΙ Π. 


Constantinus Pogonatus imperator in edicto anni 681, quod exstat in. fine Actorum concilii sexti Φεπετα is, 
tom. V11, pag. 14556, iterumque pag. 1520, quodque Baronio spurium aut. suspectum videtur. 


. Suscipimus quoque eam quz temporibus Justi- 
ΠΙΔΗΙ... congregata est. synodus contra Dei impu- 
guatores Origeuem, Didy uum, et Evagrium. 


Δεχόμεθα δὲ xal τὴν ἓν χρόνοις Ἰουστινιανοῦ.., 
κεχροτηµένην σύνοδον xat' Ἠριχένους, xat Διδύμον, 
xai Εὐαγρίον, τῶν θεοµάχων. 


XLIII. 


Leo I1 in Epistola sd Constantinum Pogonatum (scripta anno 683), que Baronio spuria. videtur, tom. VII 
Conciliorum, pag. 1155. 


Simul anatlieinatizamus omnes haereses... id est, 
Arium... Origenem , qui et Adamantius , Didyium 


et Evagrium., 


Συναναθεματίζοµεν πάσας τὰς αἱρέσεις... τουτ- 
ἐστιν "Αρειον... Ὡριγένην, τὸν καὶ ᾿Αδαμάντωον, Al- 
δυµον, xai Εὐάγριον. 


95 VETERUM TESTIMONIA. . - 946 


.. XLIV. s 
Synodus quinisexta (anno 692. habita) can. 3, tom. VII, pag. 134. 


0: θεόδωρο» τὸν Μοφουεστίας τὸν Νεστορίου διδά- Qui (Patres quinte synodi generalis) Theodorum 
xaXov, Ὥρι ην e [add- xat] Δίδυµον, xal Εάγριον, Mopsuestie, Nestorii magistrum , et Orígenem, et 
κοὺς τὰς ηνιχἁς ἀναπλασαμένους µυθοποιίας, —Didymum, et Evagrium, qui gentiles fabulas rursus 
χαὶ συµάτων τινῶν xai ψυχῶν ἡμῖν περιόδους xal — fictas retulerunt, et corporum quorumdam, et ani- 
&)owosttg ἀναπεμπάσαντας ταῖς τοῦ νοῦ παραφο- marum circuitiones, et immutationes, seu transmi- 
pi τε xal ὀνειρώξεαι, καὶ elg τὴν τῶν νεχρῶν X grationes de integro ruminaverunt, suis quibusdam 
υσσεθῶς ἐμπαροινήσααντας ἀναδίωσιν, mentis deliriis ac somniis : et in mortuorum resur- 

rectionem impie ac contumeliose insultarunt. 
XLV. 
Liber diurnus nomanorum pontificum (quem Garnerius paulo. post annum 714 scriptum putat) in secunda 
$dei professione , pag. 58. 

Hzc igitur sancta atque universalia quatuor concilia, etiam sanctam quintum concilium venerandum 

assecutum est.... In hoc Origenes eum impiis discipulis, et sequacibus, Didymo, et Evagrio, et qui Crea- 


lorem omnium Deum, et omnem rationalem ejus creaturam gentilibus fabulis prosecuti sunt, aeteruz sunt 
condemnationi submissi. 
XLVI. 


S. Bonifacius martyr, episcopus Moountinus (qui sedit ab anno 719 ad annum 154) , epistola 5, pag. 50, 
tom. XVI Bibl. Patrum ed. Paris. ann. 1634. 


Hahes, Pater mi, sicut Antonius de Didymo fertur dixisse, oculos, quibus potest Deus videri, et angeli 
ejus, et supernzxe Jerusalem gloriosa gaudia speculari. 


XLVII. 
S. Joannes Damascenus (qui floruit anno circiter Ἴ5θ , nec obiit ante annum 156) mulla affert ex Didymo 


i^ Parallelis sacris. Addendus etiam alter Didymi locus qui exstat in. codice 22, plutei octavi bibliotheca 


Μεάίεεα Laurentiang , de quo Bandinius in Catalogo, pag. 910. Ac praterea addenda ex codice Naniano 
que ego attuli, pag. 271. 
XLVIII 


Conciliabulum Constantinopolitanum | falso septimum | universale dictum (quod habitum est anno 154) in de- 


fitione, que inseria est. actioni sext& concilii Niceni secundi generalis , tom. VIII, paa. 1072, iterumque 
pag. δ. 


Πρός vs ταύταις dj £v Κωνσταντινουπόλει συνελ- 


θᾳῦσα τῶν ἑχατὸν ἑξήκοντα πέντε ἁγίων Πατέρων 
ἐπὶ Ἱουστινιανοῦ τοῦ τῆς θείας λήξεως * ἥτις ἆνεθε- 
Μάτισεν Ὡριγένην, τὸν xai ᾿Αδαμάντιον, Ἐὐάγριον, 
ἀΐδυμον, μετὰ τῶν Ἑλληνιχῶν αὐτῶν συγγραµμµά- 
ον. 


Prazterea et quie Constantinopoli convenit centum 
sexaginta quinque sanctorum Patrum sub Justiniano 
diva recordationis : qu:e anathematizavit Origenem, 
qui et Adamantius dictus est, Evagrium, Didymum, 
cum paganis conscriptis eorum. 


XLIX. 


Theodorus patriarcha Jerosolymitanus in Epistola synodica (scripta anno circiter 154) et inserta. actioni 3 
concilii septimi generalis, tom. VI1I Conc. pag. 829. ed. Ven. ànn. 1129, iterumque pag. 1510. 


H πέµπτη συγχεχρότηται σύνοδος... Ἆτις... ἄνα- 
θεµατίσασα ἹΝεστόριον... ἔτι τε Ὠριγένην xai Εὐ- 
4ἵρων, Δίδυμον, xaX πάσας τὰς µυθώδεις xal 'EX- 
ληνιχὰς αὐτων τερατολογίας. 


Quinta convenit synodus... quz»... anathematiza- 
vit. Nestorium... adhuc etiam Origenem, et Eva- 
grium, Didymum quoque, et omnia fabulosa et pa- - 


gana atque prodigiosa ipsorum eloquia.. 


Tarasius patriarcha Constantinopoutanus in. Epistola ad tres patriarchas scripta anno 784, inser(a actioni 5 
concilii Niceni secundi, tom. VIII Conciliorum, pag. 815, iterumque pag. 1564. 

Της δὲ πέµπτης [συνόδου], ὡς ἡ τοῦ Πνεύματος Denique cum quinta (synodo), quz sicut machzera 
µάχαιρα τὰς EE ἄνωθεν τῶν χρόνων ἐπιπολαζούσας Spiritus in superficie quodammodo ex prioribus 
ἀθέπμους αἱρέσεις ἐξέτεμε, xai τοὺς ἐφευρέτας αὐ- —teniporibus navigantes iniquas rescidit h.ereses , et 
των ἑθριάμθευσεν, ὩὨριγένην, Δίδυμήν τε xat Εὐά- — inventores patefecit earum, Origenem videlicet, et 
rs χἀγὼ ἑξωθοῦμαι ὡς αἱρετιχῶν vepevicpuázov— Didymum, et Evagrium, ita et ego has, utpote por- 
al, τερατευµάτων] μυθεύματα. tentosas hzreticorum fabulationes, repello. 

LI. 
Septima synodus cecumemca (anno 181 habita) act. Ἴ " definitione, tom. VIII Coónc., pag. 1205, iterumque: 
pag. 1526. 

Καὶ τὰ Ὠριχένους, Εὐαγρίου τε xai Διδύμου µν- Et Origenis , et Evagrii , ac Didymi fabulas ana- 
θεύματα ἀναθεματίζομεν, ὡς xaX dy £v Κωνσταντι- — theinatizamus, sicut et Constantinopoli congregatum 
Νυκόλει συγχροτηθεῖσα πέμπτη σύνοδος. quintum concilium egisse dignoscitur. 

LI 
Tiedulfus. Aurelianensium. episcopus in opusculo De Spiritus sancti processione a Patre Filioque (quod 
scripsit anno 809) apud Sirmondum, tom. 11, pag. 108. 

lllum sicot eta. Patre procedere Hieronymus in libro Didymi, quem de Graeco in Latinum transtulit , 
qu04 Spiritus sanctus a Patre egrediatur, et a Filio mittatur, non secundum angelorum , prophetarum et 
spostolorum ministerium, sed ut a Sapientia Dei Spiritum Dei initti decet, sic docet. Ex quo conficitur et 
à Filio. Hactenus Theodul(us, qui deinde sez Didymi loca satis longa affert ex libro De Spiritu sancto. 


LIII. 
Iuertus auctor Dialogi De origine animarum inscripti (qui cum. S. Gaudioso episcopo, medico, et martyre 
56 (amiliariter locutum esse ait) tom. 1X Operum Hieronymi editionis Vallarsiang pag. 241. 


Ενοιας idem ipse Origenes in prefatis opusculis; sed et Eusebius Casariensis , et Pamphilus marte, 


211 


DE DIDYMO 2 


Basitius quoque , et Gregorius, Didymnsque, et Rufinus similiter in suis, unius substantiz omnes es 
animas, et inimoriales et rationabiles, liberi arbitrii ac voluntatis, judicandas quoque esse pro his quze 
bac vita gesserunt.; esse tamen eas factas a Deo qui universa creavit ei condidit. Quando autem fac 


sint, olim simul, aut nunc per singulos nascentium, quid periculi esse aiunt alterum e duobus opinari ? 
LIV. 
Incer!us auctor Professionis fidei, que exstat apud Joann, Alb. Fabricium vol. XI Bibl. Grec. pag. 1473. 


S«-ptem sanclas et generales synodus recipio... 
Quintam vero... ut et evelleutem, et demetentein 
docirinas Origenis, Didymi , Evagrii, gentilium do- 
gtnatibus incoctorum, qui inprudenti et inepta sen- 
tentia in ultimum impietatis baratlirum delapsi sunt. 
Nam divinitatis gradus et inferiora subsellia finge- 
bant et excogitabant, animarum praexsistentiam, et 
illarum (secundum divinitatem uutus sui) effluvia et 
lapsus in seipsis substituentes et admittentes , illas 
ad Jiversa, εἰ varia corpora accedere, et in illa de- 
trudi volebagt, et. suppliciorum finem, et demouum 
re-titutionem in priorem statum , et ventriloquium 
eruciantes , ore aperto fabulabantur, iuaniterque 
jactabant et decantabant. 


Τὰς ἁγίας καὶ οἰχουμενικὰς ἑπτὰ συνόδους d robd- 
χοµαι... τὴν δὲ πέμπτην....ὡς διασπάσασάν τε χα] 
ἑκδερίσασαν Ὡριχένην, Δίδυμον, xaX Εὐάγριον, "EA- 
ληνόφρονι λογισμῷ καὶ ἀσυνέτῳ γνώµῃ εἰς ἔσχατον 
θνθὴν ἀθεότητος ἐμπεπτωχότας. Ba (o9 γὰρ ταὶ 

ποθάσεις θεότητος ἀναπλάσαντες. χα φυχῶν τερο” 
Ὀπάρξεις, χαὶ τῆς πρὸς τὸ θεῖον αὐτῶν νεύσεως Gs 
ῥοίας τε xai ἀποπτώσεις Ev ἑανυτοῖς ὑποστήσαντες, 
εἰς διάφορά τε xal πολνειδή σώματα µεταγγίςοντες 
ταύτας καὶ µεταθδάλλοντες, xal τέλος χολάσεως, xai 
δαιμόνων ἁἀποχαταστάσεις, ἀπὸ κοιλίας, τὸ bf) λετό- 
µενον, ἐρευγόμενοι, ἀθυροστόμως ἐμυθολόγησάν τὲ 
χαὶ ἑῤῥαψῴδησαν, | 





LV. 


Incertus auctor opusculi , quod inscribitur: Renuntiatio hzreticorum Armeniorum , editus a Colelerio in 
notis ad lib. ν Gonstit. apost., cap. 15, pag. 947, tom. ἶ edit. Αιπείεἰσά, anni 1124. Armeniorum auiem 


heresis seculo circiter septimo cepit, aut viguit. 


Quintam rursus Constantinopolitanam (synodum B — Thv ἐν Κωνσταντινουπόλει αὖθις πέµπτην [σύν- 


suscipio) actam in scripta demeutis Origenis, Eva- 


grii et D.dywi. 


οδον ἀποδέχομαι] τὴν xpotnÜsioav χατὰ Όων συγ- 
γραμμάτων Ὡριγένους τοῦ παράφρονος, Εὐαγρίου 
τε χαὶ Διδύμου. 


LVI. 


S. Nicephorus episcopus Constantinopolitanus in Epistola syuodica ad Leonem HI, Romanum episcopum 
(scripta anno 811), tom. IX Conciliorum edit. Ven. anu. 1729, pag. 512. 


Tum quintam rursus (suscipio)... sacram 165 san- 
ctorum Patrum synodum , quz... impia Theodori, 
Nestorii , Origenis, Didymi, Evagrii, reliquorum- 

ue haereticorum praedicia sectantium dogwuiata, du- 

um quidem ante apud plerosque occulta , per id 
vero tempus acerbos denuo ramos surculosque pro- 
fereutia juste excidit : qua enim ipsi delira et fa- 
bulose profltebantur, ea Judaeorum et paganorum 
imaginationi verius, quam Christianorum fidei cou- 
senlanea erant. 


"Ext μὴν [ἀποδέ opa] xat τὴν... ἁγίαν πέµ.πτην 
σύνοδον τὼν ρξε’ ἁγίων Ηατέρων ἡμῶν ’ ftt; τὰ 6ε6- 
δώρου xaX Νεστορίου, πρὸς & xa Ὡριγένους, Διδ»- 
ov τε xai Εὐαγρίου, καὶ τῶν ἀμφ αὐτοὺς καχοῦό» 
ων ἀσεδῆ δόγµατα, τέως μὲν παρὰ τοῖς πολλοῖς xpo 
πτόμενα, τηνικαῦτα δὲ πιχκρῶς ἀναφυέντα χαὶ &va- 
θλαστήσαντα, ἐξέτεμε. Δι ὧν yàp αὐτοὶ ἑληρῷδουν 
υθολογηµάτων, Ἰουδαϊκῇ τε xat Ἑλληνιχῇ μᾶλλον 
i Χριστιανικᾖ δόξῃ ἐπηκολούθησαν. 


LVII 


S. Theophanes (qui obiit anno 818) in Chronographia ad aunum mundi 6045 , tom. VI Hist. Byzantinze ed. 
επεἰῶ, pag. 154 


Hoc anno sanctum et cecumenicum quintum con- 
cilium adversus dewentem Origenem, Didymum ocu- 
lorum lumine privatum , Evagrium , eorumque de- 


liria jn gentilium mentem decliuantia... celebratum 


Τούτῳ τῷ ἔτσι γέγονεν fj ἁγία καὶ olxoupevod 
πέµπτη σύνοδος κατὰ Ὡριγένους του παρᾶφρονος, 
xai Διδύμου τοῦ ἀπὸ ὀμμάτων, xal Εὐαγρίου, καὶ της 
Ἑλληνόφρονος αὐτῶν ληρῳδίας. 





LVIII. 


Freculphus episcopus Lexoviensis (qui floruit anno circiter 840) in Chronicis, tomo 11, lib. 1v, cap. 21, pag. 
247 iomt XVI Bibl. Patr. ed. Paris. anni 1654. 

Qua tempestate Didymus Alexandrinus, captus parva ztate oculis, et ob id elementorum quoque igna- 
"rus, tantum miraculum sui omnibus przbuit, ut dialecticam quoque, et geometriam , qua vel maxime 
visu indigent , usque ad perfectum didicerit. Hic plurima nobiliaque scripsit, commeutarios ἐπ Psalmos 
omnes , commentarios in. Evangelium. Mauhei , et in Joannis , εἰ De dogmatibus , ek contra Arianos duos 
libros, et De Spiritu sancto librum unum, quem Hieronymus in Latinum verlit, et in Jsaiami decem et octo 
commentarios, et im Osee cominentariorum libros tres, et in Zachariam prophetam libros quinque, et 
commenuarios in Job, et infinita alia, αμ digerere proprii judicii [legendum [ortasse indicis] esi. 


1dem Freculphus in eodem tomo 11, lib. v, cap. 5, pag. 255. 


Responderunt (Eunomio) Apollinaris, Didymus, Basilius Cazesariensig.... Ambrosius Alexandrinus auditor 
Pidymi scripsit auversus Ápollinarem.... llierouymus... hiec scripsit... De Spiritu sancto Didyumi, quem iu 
Launum transtulit, librum unum. 

LIX. 

Rabanus Maurus (qui obiit anno 850), si Thoma Valdensi credimus, cujus verba moz afferentur, quedam 
ex Didymo profert capite. A0 libri ιν De naturis rerum : qui tamen liber non exstat inter opera edita Rabam. 
Exstat quidem tomo 11 Operum Beda liber De natura rerum ; sed in eo non sunt qua a[fert Vuldenasis. 


LX. 
Photius (qut anno 857 sedem. Constantinopolitanam invasit) in Epistola ad Michaelem Bulgarie principem, 


«i VETERUM TESTIMONIA. 


tom. ]I Leet. abtiqq. Canisii ed. Basnag., part. wt, pag. 591; et tom. VI Concil. pag. 46, ubi eadem 
leguntur, sed cum aliqua lectionum varietate : ει apud. Euthymium in Panoplia, pag. 58 membranei cod, 
aniani scripti seculo xn, in quo Panopli» textus Graecus exstat necdum editus. 


Ἔτι δὲ χατεδίχασε xaX ἀνεθεμάτισεν Ὡριγένην, 
Δίδυµον, Κὐάγριον, παλαιὰ τῶν πιστῶν ἁῤῥωστή- 
ατα, ἄνδρας τὴν Ἑλληνιχὴν μυθολογίαν ἐν τῇ τοῦ 
bo Ἐχχλησίᾳ παρεισενεγχεῖν φιλονειχήσαντας. 
Προῦπάρχειν τε γὰρ οὗτοι τὰς φυχὰς τῶν σωμάτων 
ἑληρώδουν, xal πο σώματα τὴν αὐτὴν µετεν- 
ὄνεσθαι [apud  Euthymium in cod. Naniano, ἔπεν- 
ἐγεσθαι]” δόγμα μιαρὸν xal κατάπτυστον, χαὶ pó- 
wow, ὡς ἀληθως, pw τῶν φυχῶν ἄξιον. Καὶ té- 
io; & τῆς ἀτελευτήτου χολάσεως ἐφηφίζοντο' ἄλλη, 
τουτο, παράκλῃησις πρὸς ἁμαρτίαν πᾶσαν καὶ ἁπ- 
όλειαν. Καὶ τοῖς πονηροῖς δαίµοσι τὸ ἀρχαῖον ἀξίω- 
ἑχαρίζοντο, ἑπαναδραμεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν ἄνωθεν 
σαν, ἐξ ἧς ἐξέπεσον, ἀναπλάττοντες. Ἔτι δὲ, οὐδὲ 
τὰ σώματα ταῖς ψυχαῖς ἐθούλοντο συνανίστασθαι - 
γυμνὰς δὲ αὐτὰς σωμάτων ἀνιστῶσιν ' οὐκ olb' ὃ τι 
χαὶ χαλουντες ἀνάστασιν, εἴπερ τοῦ πεπτωχότος xal 
θανόντος ἡ ἀνάστασις, οὖχι δὲ τοῦ ἀεὶ ἑστῶτος xal ἐν 
ἀγλαρσίᾳ διαµένοντος, oióv πέρ ἔστιν ἡ Ψυχή * οὐδὲ 
«vto δυσωπηθέντες οἱ ἅθλιοι, ἡλίχον οἵον ἀδίχημα, 
&' ὧν λήθουσι [Euthymius in cod. Nan , ληροῦσι], 
«ov διχαίου χριτοῦ κατηγοροῦσι. Πῶς γὰρ οὐχ &oyá- 
τν ἀδιχίαν αὐτοῦ χαταμαρτυροῦσι, τὰ μᾶν συναθλη- 
cavea σώματα ταῖς φυχαῖς, τοῖς xat' ἀρετὴν πόνοις, 
τῶν χοινῶν ἐπάθλων ἀποστερεῖν αὐτὸν βλασφημοῦν- 
τες” τὰ δ' αὗ πάλιν συνεξαµαρτόντα, τῆς χοινῆς al- 
εἰας χαὶ πράξεως ἀνεπιτίμητα καταλιµπάνειν, µόνας 
& τὰς ψυχὰς, χωρὶς τῶν συνδιαπραξαµένων σωµά- 
*wy, 1| διπλῆν εἰσπράττειν τιµωρίαν, f] διπλῆς ἀξιοῦν 
μισθαχοδοσίας ; 


Condemnavit insuper (quinta synodus) et ana- 
themate feriit Origenem, Didymum, Evagrium, ab 
antiquis temporibus in flde languidos, quippe qui 
in Ecclesiam Dei subintroducere paganorum fabu- 
13s tentaverant. Delirabant enim animas ante cor- 
pora praexstitisse, necnon ungm 6ἱ eamdem ani- 
mam multa corpora subingredi. Impium dogma et 
conspuendum, nullis dignum prater ipsos fautori- 
hus. Finem quoque, et terminum supplicii inter- 
minabilis constituebant : quae est maxima omnium 
αι] peccandum illecebra et precipitium in ruinam 
ducens. Sed et impiis deemonibus suum antiquum 
locum et dignitatem largiebantur ; nam regressum 
illis ad coelestem gloriam patefactum iri docebant, 
unde olim exciderant. Sed nec corpora cum suis 
animabus conjuncta resurrectura fiugebant, sed nu- 
das animas sine corporibus; nescio quam rem in- 
terea  comminiscentes resurrectionem; siquidem 
resurrectio illius est, quod corciderat et morieba- 
tur, non ejus quod jugiter consistebat et incorru- 
ptibile permanebat, cujusmodi anima status est: 
nec intelligebant miseri, aut reverebantur, quam 
magua injustitia justum interea judicem onerabant. 
Nam quomodo non coutra illu perhibent de sum- 
ma injustitia testimonium, qui blaspheme pronun- 
ti:nt, corpora illa, quz una cum animabus in sta- 
dio virtutis decertaverant, praemiis illorum labo- 
rum commünibus privanda : aut ut quz una pecca- 
verant, 3b omni reatu et pana pro actibus solve- 
rentur; anime autem sole et solitari: ac semota 
a corporibus una operantibus vel duplici poena, vel 
duplicata mercede retributionem haberent? 


LXI. 


Anas episcopus Parisiensis (e floruit anno circiter 867) in libro adversus Grzcos, cap. 29 οἱ sequenti- 
bus, tom. 1 Spicilegii Acheryani ed. Parisien. ann. 1725, pag. 124. 


Hieronymus in libro Didymi, quem de Greco in Latinum traustulit : quod Spiritus sanctus a Patre 
egrediatur, et a Filio rnittatur, non secundum angelorum, prophetarum et apostolorum ministerium, sed 
ut a Sapientia Dei Spiritum Dei initi decet, sic docet: ex quo coufltetur et a Filio illum sicut et 4 
Paue procedere. Hactenus /Eneas, qui statim subjicit sex loca ex Didymi libro De Spiritu saucto depron- 
pa, sed cum aliqua lectionum varietate. 

LXII. 


letremnus: monachus Corbeiensis, nec Parisiensis equalis, lib. n contra Graecorum opposita, cap. 5, 
tom. I. Spicil. Acheryani, pag. 76. 


Didymus Alexandrinus, corporalibus quidem a puero captus oculis, verum spiritali visione satis illu- 
stris, in libro, quem De Spiritu sancto scripsit, sic loquitur : «Igitur quicunque, » ete. Ita Ratramnus, 
qui deinde allatis plurimis ex Didymo testimoniis fuse probat, Spiritum sanctum. ex Didymi doctrina pro- 
cedere non modo a. Patre, verum etiam a Filio : ac tandem caput illud quintum concludit his verbis : Suffi- 
ciunt i$tà de libro Didymi breviter collecta : qui, dum talia de Spiritu sancto positus Alexandri:xe sentiret, 
et scriberet, nec a Graecis, nec 3 Graecorum iinperatoribus est vel reprehensus, vel con'/munione suspen- 
$15... Vos nunc, imperatores moderni, novi sectam erroris instituentes... illorum convineimini non esse 


discipali, qui priores vestri fuere, qui catholicam fidem roboravere, qui pravi dogniatis inventa semper 
tipognavere. 


Et cap. 6 ejusaem libri, pag. 79. 


Pasebaslus antiquus Roman: sedis et doctor, et diaconus, in libello, quem de Spiritu sancto scripsit, 
dymi sequens Alexandrini vestigia, sic infit : « Non scruteris, » etc. 


LXIII. 
Anastasius Bibliothecarius (qui anno 869, synodo vi interfuit) in Historia ecclesiastica ad annum mundi 
046, Christi 546, seu potius ad annum 26 Justiniani, pag. 54 ed. Ven. 


Ànno imperii Justiniani vicesimo sexto facta est sancta et universalis quinta synodus contra Orige- 


Dem vesanum, et Didymuin c:ecum, et Evagriuin, atque gentilis sensus eorum deliraimenptum ; et rursus 
coutra Capitula. 


LXIV. 


S. Ado Viennensis (qui obiit anno 814 circiter) in. Chronico ad annum 385, tom. XVI Bibl. Patrum ed. 
Lugdun. anni 1671, pag. 195. 
Didymus Alexandrinus oculis captus, et ob id elementorum quoque ignarus, tantuni miraculum sui 


Jiaibus prebuit, ut dialecticam quoque, et geometriam, quz vel maxime visu indigereut, usque ad per- 
είσαι didicerit. 


L] 


$51 


DE DIDYMO 


98 


LXV. 


Auctor catene ms. in' Joannem, que exsiat in. codice decimi seculi Bibliothece Coisliniane, a Montfax. 
conio memoratus in Bibl. Coislin., pag. 64. 


Siquidem ex multis variisque non modo sanctis 
Patribus, sed etiam reprobatis hzreticis hic liber 
concinnatus est; nimirum Joanne Clirysostouo 
Constantinopolis episcopo... Eusebio, et Severo... 
ei Apollinario, et Origene... et Athanasio Alexan- 
driuo ; interdum etiam Basilio Magno, Gregorio 
Theologo, Gregorio Nysseno, Isidoro, Epiphanio 
Cypri, Methodio Patarorum, Anastasio Antiocheno, 
, et Didymo caco, alisque muftis, quorum nomina 

reperta hon suut. Ex his itaque omuibus hunc li- 
brum imnutuatus, nihil ex iis, qux» improbe et flagi- 
tiose in haereticorum scholiis dicta sunt, apposui. 


Καὶ γὰρ ἐκ πολλῶν xal διαφόρων οὐ µόνον ἁγίων 
Πατέρων, ἀλλὰ καὶ ἁδοχίμων αἱρετιχῶν αὕτη fj βί- 
λος ἐσχεδίασται' λέγω δὴ Ἰωάννου ἐπισχόπου Κων- 
σταντινουπόλεως... ΕἘὐσεθίου xai Σενἠρου... ᾿Απολι- 
ναρίου τε καὶ Ὠριχένους... xat ᾽Αθανασίου Αλεζαν- 
δρείας ' ἑνίοτε δὲ χαὶ Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, xai 

ρηγορίου τοῦ Βεολόγου, xat Γρηγορίου Νύσσης, χαὶ 
Ἰσιδώρου, Ἐπιφανίου τε Κύπρου, xat Μεθοδίου Ila- 
τάρων, Αναστασίου Αντιοχείας, xal Διδύμου τοῦ 
τυφλοῦ, xaX ἑτέρων πολλῶν, ὧν τὰ ὀνόματα οὐχ εὕρην- 
ται. Ἐκ τούτων τοίνυν ἁπάντων τὴν βίθλον ταύτην 
ἑρανισάμενος, οὐδὲν τῶν ἁδοχίμως xal χακοσχόλως 
ἐν τοῖς τῶν αἱρετιχῶν σχολίἰοις εἰρημένων ἐνθεὶς, Χ. 
t. À. 


LXVI. 


Auctor scholiorum, seu catene in Psalmos, que ezstat in codice Greco decimi seculi, qui memoratur 
a Mont(auconio in Biblioth. Coislia. pag. 151, ez Didymo plura affert : ac semel ait : Ex Didymo mona- 


cho. 


LXVII. 


Auctor opusculi, quod inscribitur : Ὅροι πἰστεως ὀρθοδοξίας, id est, Definitiones fidei orthodoxae, quod 
editum est a Moni(auconio in Bibl. (;oislin. pag. 265, ex codice undecimi circiter awculi. 


Et (suscipio) alteram Constantinopolitanam (syno- 
dum) sub Justiniano... (habitam) contra Origene, 
Évagrium et Didymum... Et anathemate damno 
omnes h:zreses a Simone Mago... praecipue autein, 
4 Arium, 2 Eunomium.. .. 15. Origeuein, 16 Eva- 
grium, 17 Didyinium. 


Καὶ τὴν αὖθις ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπὶ "Inustt- 
νιανοῦ τοῦ χατὰ Ὠριχένους, Ενα γρίου τε xai Διδύ- 
µου... Καὶ ἀναθεματίζω πᾶσαν αἴρεσιν ἀπὸ ΣῬίμω- 
voc... ἑξαιρέτως δὲ a! "Αρειον, «β’ Βὐνόμιον... ve" "Dpe 
γένην, τς’ Εὐάγριον, ιζ Δίδυμον. 


LXVIII. 


Hermannus Contractus in Chronico (quod scriptum es! auno 1054), tom. 111 Lect. antiqq. Canisii edit. Bas- 
nagiang parte 1, pag. 244. 


974 (anno). Didymus Alexandris czcus claruit. 


LXIX. 


S. Nicon (qui floruit anno circiter 1060 sub Constantino Duca) in opere inedito, quod inscribitur DPan- 


dectes, sententias, sive fragmenta affert ex Didymo, ut testatur 


ont(auconius in Bibl. Coislin. pag. 111 el 


491. Exstat hoc opus ms. etiain Venetiis in Bibliotheca Naniana; sed codex est valde mutilus et. imper[e- 


ctus. Vide etiam Bibliothecam bibliothecarum Montf., pag. 1051. 


- 


LXX. 


Nicetas metropolita Heracleensis (qui floruit anno circiter 1077) auctor, seu collector catene in Jobum, 


loca εν Didymo passim affert, ut ex. gr. pag. 11 edit. Juniane, 14, 17, 


28, etc. 


LXXI. 
Antonius, cognomento Melissa, id est Apis (qui floruit, wt Oudinus putat, anno circiter 1080) in Senten- 


LXXII. 


Auctor catene ms. in Acta apostolorum, que exstat in cod. 58 bibliothecae Collegii novi Oxoniensis, ras- 
sim loca ex Didymo deprompta affert. Ex. hisce [fragmentis plura edidit Joannes Christophorus Volfius 
tom. 111 ει 1V Anecdotorum : in prefatione vero tomi Ml laudat exquisitum collectoris, quicunque demuu 
is sit, in seligendis prastantissimis doctorum sententiis judicii acumen. De ejus etate nihil certi habet 
Volfius quod dicat : sed illud tantummodo certum esse ait, collectorem hunc seculo saliem sexto recentiorem 


LXXIII. 


Theophylactus Bulgarorum archiepiscopus (qui floruit seculo χι, εἰ ineunte xu) Didymi fragmenta bis 
affert in commentario in Ácta apostolorum, cap. 1, pag. 18, ei cap. 3, pag. 42 tomi tertíi Operum  ediiio- 


tiis, hbro 1, ez Didymo quinque loca affert. 


έτ56. 


uis Veneta anni 1158. 


LXXIV. 


Alie incertorum auctorum calene, in quibus fragmenta ex Didymo afferuntur. Animadvertat tamen lector 
non omnes hasce calenas esse inter se diversas. Quonam vero inter. se. differant, eorum. est. docere, qui 
codices consulere queunt, in quibus exaratee exstant, Didymum ergo allegant, aut memorant, 


1. Collectores catenarum quinque in Genesim, quarum prima memoratur a Lambecio 11], pag. 11. atqut 


Nesselio, tom. 1, pag. 20. 
105, 141, etc. Tertia exstat cod. 130 bibliothecee 


ecundam edidit Aloysius  Lippomanus, qui Didymum allegat pag. 29, 
egi Purisine, ul constat ex tom. 


11 Catalogi codicum 


. ejus bibliothece, pag. 90. Quarta est in. codice 1601, seculi 15, ejusdem bibliotheca. Quinta in codice Par 


sioneiano seculi xv, pag. 44. 


I1. Auctor catene in Exodum, que exzetat cod. A24 bibl. Regie Parisina. 
411. Auctor catene Grace in Pentateuchum, de qua Fabricius in Bibl. Gr. vol. VII, pag. 729, queque ed. 


esi tantum. La'íine, 


25) VETERUM TESTIMONIA. 254 


]V. Auctores catenarum quinqua: in Octateuchum, quarum. prima est in codice Greco 50 bibliothecte Πεφια 
Taurinensis, ut patet ez tomo ] Catalogi ejusdem bibliotheces, pag. 154. Secunda in cod. 15 Grieco bi- 
Miothece Veneta S. Marci. Hac dicitur afferre [(ragmenta ez Didymo : ego nullum in eo inveni ; sed cum 
festinanter εαπε percurrerim, oculos fortasse meos e(fugere. Tertiam se Venetiis vidisse in codice sc 
cali xy ait Mont(auconius in Diario ltalico, pag. 435. Quarta est in. codice 128 biblioth. Reg. Paris. 
Quinta ibidem in codice 129. 

V. Auctores catenarum in libros Regum, quarum primam vidi Venetiis in bibliotheca S. Marci, codice 
Greco 16, et. Didymus ibi allegatur pagg. 46, 68, 79, 199 et seqq., 150, 195 et 199. Secunda erstat in 
codice seculi x, de quo agit Montfauconius in bibliotheca Coisliniana, pag. 44. Tertia in codice 4&5 bi- 
ο ιά. Reg. Parisiensis. Demum Joannes. Rodulphus Cordubensis Didgymum alleaat in. catena in libros 

egum. 

Vl. Áuctores catenarum in Job, quarum prima memoratur a Montfauconio in biblioth. Coisliniana, pag. 57, 
εἰ dicitur haud mulium. diversa a catena. Nicetee jam edita. Secunda exstat. in. codice Passioneiano se- 
culi xiv, pag. 76 : eam contuli olim cum εαίεπα Nicete, ac valde quidem similem comperi, sed aliqua ex 
parte diversam. Tertia est in. Greco codice Naniano. Quarta est in codice Mediceo Laurentiano 31 plu- 
tei 5, qui scriptus est seculo xw. ineunte, ut testatur vir εἰ. Bandinius, pag. 52, Catalogi, qui eam non 
perum differre ait a catena. Nicetg. Quinto videndus etiam est codex 19 plutei 10 ejusdem bibliotheca. 
Seria exstat in. codice 454 biblioth. Reg. Parisine. Septima et octava in 158 ei 151 codice ejusdem bi- 
Miothece. Nono in codice 162 seculi xus, qui exstat. ibidem, leguntur. scholia in Josnnem, in quibus al- 
legatur Didymus. Decima est in codice Bibliothecm Scorialensis, quem memorat Corderius pag. xxu 
Indiculi ejus Bibliothecae vulgati ab ipso Corderio una cum homiliis xix Cyrilli Alexandrini in Jeremiam. 

Vil. Auctores catenarum in. Psalmos, quarum prima edita est α Corderio. Secundam vidi Venetiis in 
bibliotheca S. Marci codice Greco 11, et est a Corderiana diversa. Tertia exstat in Bibl. Medicea Lauren- 
liane, ut testatur. Bandinius pag. 54. Quarta. et quinia in codicibus 79 ei 221 biblioth. Regie Taurinen- 
sis. Sezxiam α superioribus diversam vidi Venetiis in. codice Greco Bibliothece  Naniance. Septima est. in 
cMdice 188 biblioth. Coisl., qui est seculi x, ut testatur Mont(auconius Bibl. Coisl. pag. 244. Octava in 
codice seculi x ejusdem bibliolhece memorato a Mont[auconio pag. 57. Ez catalogo autem Patrum in hac 
catena. allegatorum colligo eam differre a Corderiana. Nona ibidem in cod. 80. in quo etjam Didymus se— 
mel vocatur monachus, ut paulo superius dixi pag. 490. Decimo alie exstant in codicibus 159, 140, 111, 
146, 148, 165, 164, 166, 167, biblioth. Reg. Parisine. Undecimo in codicibus, qui memorantur, tom. ] ma- 
nascriptorum Anglia parte 1, pag. 20 et i Postremo in catena, que exstat cod. 3 plutei 6 bibl. Medic. 
Ιαιτεκίαπα Didymum allegari, Monifauconius testatur in. Bibliotheca bibliothecarum pag. 256. A1 vir 
d. Bandinius eum codicem recensens, ac. Patres numerans, ex quibus catena. contexta est. Didymi men- 
lionem mon facit. 

ΕΠΗ. Auctores catenarum in. Cantica Vet. et Novi Testamenti. Primam memorat Fabricius Bibl. Gr. 
tol, Vil, pag. 129. Secunda exstut in cod. 459 biblioth. Vindobonensis, teste Nesselio tom. 1, pag. 235. 
Tertia in. cod, 84 Bibl. Coislin. seculi χι, ut testatur Montfauc. in. Bibl. Coisl. paa. 458. Quarta in. cod. 
215 ejusdem. bibliotheca, teste Moni[auc. ibid. pag. 589. 

IX. Auctores. catenarum in Proverbia Salomonis exstantium. Primo in codice 51 bibl. Bavarice mo- 
sachii apud. sereniss. Eleciorem. Videndus etiam. codex 8 ejusdem bibliothece. Secundo in. editione Pel- 
iani Latina hujusmodi catene. Tertio in cod. 22 bibliothece Venete S. Marci. Quario in codice 25 ejus- 
dem bibliothece, quem vidi 5 in eo aulem sic inscribitur catena : Ἐκ.λογαὶ ἑρμηγειῶν εἰς τὰς Παροι- 
plac Σοἱομῶντος ἐκ διαφόρων Πατέρων, id est, luterpretationes selecie in Proverbia Salomonis ex 
divenis Patribus. Quinto in codice Passioneiano, qui mihi est 25. Sezto in cod. 194  Coisliniano seculi 
ivi (ερ Montfauc. pag. 247 Bibl, Coiel. Septimo in codice chartaceo $4 biblioth, sereniss. Elect. 
Ῥανατία, ut me monuit vir. cl. Franciscus Toysl prepositus canonicor. regul. Pollinge. Octavo in cud. 8 
quidem biblioth. teste Monifauc. in. Bibliotheca bibliothecarum, pag. 587. Nono in codicibus 151, 154, 
172 et 4 biblioth., reg. Parising. Decimo in codice Scorialensi, ut constat ez. pag. 35 Corderiani In- 
diculi jam citati. 

I. Auciores catenarum in. Ecclesiastem, quarum primam vidi Venetiis in. codice Greco 22 bibliothece 

Marci. Secunda exstat in cod. 176 bibl. Reg. Parisino. Alic tres vero exstant Oxonie in biblioth. Bod- 
leiana, teste Fabricio, vol. V11 Bibl. Grac., pag. 754. 
I. Auclores catenarum in Canjicum Salomonis, quarum prima exstat in cod. Greco 95 — bibl. Reg. Tau- 
rinetsis, ut disco ex tom. 1 Catalogi codd. ejus bibl., pag. 484. Altera edita est a. Meursio, et Dtdymum 
allegat, pag. 49. Tertia exstat in cod. 155 biblioth. Heg. Parising. . 
Tl). Anetor cateng in lsaiam, quc exstat in codice Scorialensi, ut consial ex Corderiano Indiculo jam 
e. 

1lll. Auciores catenarum in Jeremiam : quarum prima edita est α Ghislerio, et Didymum allegat tom. 1, 
pag. 99, ac tom. 11, pag. 104 et 155. Secunda exstat in cod. & plutei χι bibl. Medic. Laur. Lege Bandt- 
xum pag. 500 Catalogi. Tertia in cod. 159 bibl, Reg. Paris. 

IV. Auctor scholiorum in Danielem, que exstant in cod. 159 bibl. Reg. Parisin:e. 

- Audor catene in. Mattbaeum, Lucam et Joannem, que exstat cod. 187 bibl. Heg. Parisinc. 
" Auctor catene in Lucam , quam | Latine conversam. edidit Corderius, Didymum allegat ad cap. 8, 

IVII. Auctores catenarum in Joannem. Quarum prima edita est a Corderio, et undecies Didymum altegat. 

Ada εεεἰαί in cod. 55 plutei 6 bibl. Medic. Laur. Tertia in codice 25 Coisliniano, ut testatur Mont- 
[euc, pag. 67 Bibl. Coisl. Quario videndus est codex 193 ejusdem bibliothecae, et que Moni[auconius de 
Iso scribit ibidem pag. 948. Quinta esi in cod. 209 bibl. Reg. Parisiensis. Sexto D. Thomas in catena 

I kvaugelia Didymum allegat. 

lll. Auctores catenarum iu Acta : quarum primam exstare in codice bibliothece Regim Parisine ante 

4903 exarato testatur. Richardus Simonius apud Fabricium, vol. V11 Bibl. Graecae pag. 789. Secunda 

Ἀρποταίκγ infra pag. 490. Tertiam collegit Andreas presbyter, εἰ exstat. in. cod. 30 Coisliniano, seculi 

X. Lege Montfauconium in Bibl. Coisl. pag. 16 ei 71. Duaria exstat in cod. 209, olim 94 Coisliniano sa- 
li 3. Lege Moni[auc. ibid. pag. 265. (uinia in. cod. 216 bibl. Reg. Parisine. 

: Auctores catenarum in Epistolas S. Pauli : quarum prima exstat in bibliotheca Bodleiana, teste Fa- 

lricio, vol, V1] Bibl. Gr., pag. 190. Altera in cod. 304. Coisliniano sec. xi circiter. Lege Mont(auc. Bibl. 
* Pag. 264. Tertia in cod. 218 bibl. Reg. Ρατίείπα. 


255 


DE DIDYMO 


e 


XX. Asctores catenerum in Epistolas catholicas, (warum prima exstat in cod. 58 bibliothecae — Colle, 


novi Oxoniensis : eamque memorat Volfius tom. 1V  Anecdotorum, ac in ea Didymum citari 


docet, 


fallor. Secunda in codice Coisliniano, quem memorat Montfauconius Bibl. Coisl. pag. 315, εξ scriptu 
dicit tempore Basilii οἱ Constantini imperatorum. Esse autem hanc. catenam diversam, ab ea quee | exai 


Oxonii, colligo ex Catalogis Patrum in utraque allegatorum. Tertia in cod. 224 
i bibl. Reg. Parisine. Quinta in codice seculi xiu. biblioth 


teste Μοπί[αμο., pag. 214. Quarta in cod. 2 


Coisliniano σας | 


ος Medic. Laureniiang, teste Bandinio pag. 103 Catalogi. . . 
XXI. Auctores Eclogarum, sive Excerptorum ez. Scriptura, et Patribus. Exstant autem hujusmodi Eclog 
primo in codice 994 Coisliniano seculi xn, teste Mont(auconio pag. 442 Bibl. Coisl, Secundo in. cod. 2X 


Coisliniano seculi xu. ui testatur idem ibid. pag. 414 


XXII. Demum Moni[auconius ipse ín Palxographia pog. 541 hec scribit : Frequentissime erratum — fui 
maximeque in catenis, ubi... v. gr. Athanasius pro Didymo, quia cum in codicibus litterz À, et A ac 
modum sjmiles sint, duplex A superpositum pro duplici Α habitum fuit, et lectum ᾿Αθανασίου. 


LXXV. 


Sigeberius Gemblacensis (qui floruit anno circiter 1413) in Chronico, quod ab anno 581, pergit aa αν 
' num 1113, hec habet ad annum 296 ; 


Didymus absque oculis anno statis 85 Alexandri: obiit. 
LXXVI. 


Joannes Zonaras schismaticus (qui floruit anno circiter 1418) in Annalibus, (ib. xi, tom. II edit. Veneta 
anni 1729, pag. 53. 


Concilii hujus (quinti) indicti causa fuit Origenes, 


ejusque perverse opiniones, et sectatores ejus Didy- 
mus, atque Evagrius : quorum dogma fuit animas 
ante corpora exstitisse, et supplicii finem esse, et 
demones pristinam dignitatem recuperaturos , alia- 
que plura. 


Συνῄθροιστο δὲ [t vé σύνοδος] xatà τοῦ Ὦρι. 
vévooc! καὶ τῶν e των ιίνον pofi. xat τῶι 
«à &xelvou πρεσθευσάντων, Διδύμου xal Εὐαγρίον' 
οἵτινες τῶν ugin προῦπαρξιν ἑδογμάτιζον, xal 
τέλος τῆς χολάσεως ἔλεγον, xal τῶν δαιμόνων εἰς 
τὸ ἀρχαῖον ἁποχατάστασιν, xat ἕτερα πλείονα. 


ldem Zonaras in Canone in Deiparam, qut exstat tom. 111 Monumentorum Ecclesie Grece a Cotelerie 
editorum, pag. 468. 


Didymus, Evagrius. 

Cum Didymo rursum docet Evagrius animarum 
praexsistentiam, ex Origene accepta absurda opi- 
nione. 

lidem. 

Eorumdem sententia est, rursum et dzemones re- 
stitntionem in pristinum statum accepturos, atque 
hemines qui nefaria commiserint, cum angelis 
eliam completuros unitatem, quam insana iente 
fabulantur. 


Δίδυμος, Εὐάγχριος. 

Σὺν Διδύμῳ διδάσχει πάλιν ὁ Εὐάγριος φυχῶν 
προῦπαρξιν, ἐκ τοῦ Ὠριγένους τὴν ἀλλόχοτον δόξαν 
δεξάµενοι. 

Οἱ αὑτοί. 

Τῶν αὐτῶν ἐστι δόγµα, αὖθις χαὶ τοὺς δαίμονας 
ἁποχατάστασιν µέλλειν εἰληφέναι, χαὶ ἀνθρώπων 
τοὺς ἄθεσμα πράξαντας, xol μετὰ ἀγγέλων à&va- 
πληρῶσαι τὴν ὀνάδα, fiv μυθεύονται γνώµῃ κακό- 


φρονι. 


LXXVI. 
Honorius Augustodunensis (qui floruit anno circiter 1490) libro 1 De scriptoribus ecclesiasticis, cap. 410. 


Didymus Alexandrinus captus a parva sziate oculis, et ob hoc quoque elementorum penitus ignarus, 
tantum miraculum sui omnibus prebuit, ut dialecticam, et geometriam, que vel maxime visu indiget, 
' usque ad perfectum didicerit. Hic plurima opera, nobiliaque conscripsit : commentarios in Psalmos; 
commentarios in Evangelium Matthei et Joannis; De dogmatibus, et contra Arianos libros duos ; Je 
Spiritu sancto librum unum, ín Isaiam tomos octodecim ; in Osee libros tres ; in Zachariam quinque; οἱ 


coumeniarios ín Job, et multa alia. 


Et cap. 121 ejusdem libri. 
Ambrosius Alexandrinus auditor Didymi. 
Et cap. 156. 
Hieronymus... scripsit... De Spiritu sancto librum unum. 
LXXVI. 


Georgius. Cedrenus (qui floruit anno circiter 1450) in Compendio historiarum, tom. 1, pag. 936, edit. Ve- 


πεις anni 1129 


Eo anno (nempe sexto Constantii) Didymus qui- 
dam, vir przclarus, oculis captus, innotuit. Ad hunc 
magnus ille Antonius Alexandris$ accedens : « Non 
est, ait, cur ob jacturam oculorum perturberis. 
Tales enim amisisti oculos, quos etiam muscze, 
ac culices damno afficere possunt. Gaude potius, 
quod oculos habes, qualibus angeli vident. » 


Τούτῳφ τῷ ἔτει A Bo pc τις ἑλλόγιμος àvhp ἀπὸ 
ὁὀμμάτων ἑγνωρίζετο. Τούτῳ ἑἐντυχὼν ὁ μέγας "Av- 
τῶνιος ἓν ᾿Αλεξανδρείᾳ εἶπε πρὸς αὑτόν' « Μηδὲν 
ταραττέτω σε ἡ ἀποθολὴ τῶν ὀμμάτων' τοιουτοι 
Yáp σε λείπουσιν ὀφθαλμοὶ, οὓς xai μνῖαι xai 
κών βλάφαι ἰσχύουσι' χαῖρε δὲ, ὅτι ἔχεις ὀφθαλ- 
μοὺς, oig xai ἄγγελοι βλέπουσι. » 


Et pag. 297. 


Ànno xzv imperii Justiniani habita est sancta et 
cecumenica quinta synodus... contra Severutm.... 
necnon contra vecordem Origenem, et eos qui im- 
pias ejus opiniones sectabantur, Didyinum czcum, 
et Evagrium, qui dudum floruerant, et contra ca- 
pitula ab ipsis exposita, in quibus, Grzcarum opi- 
Blonum ansa arrepta de animarum transitu in alia 
atque alia corpora, nugabautur animas corporibus 


To κε’ ἔτει τῆς βασιλείας Ἱουστινιανοῦ γέγονεν 
ἡ ἁγία καὶ οἰκουμενιχὴ ε’ σύνοδος... χατὰ Σεθη- 
pov... à)Àà xai χατὰ τοῦ παράφρονος Ἠριγένους, 
καὶ τῶν τὰ ἐχείνου ἀσεθή δόγµατα διαδεξαµένων, 
Διδύμου τοῦ ἀπὸ ὀμμάτων, xoi Ἐὐαγρίου, τῶν 
πάλαι ἁχμασάντων, xai τῶν ἐἑχτεθέντων παρ) αὐ- 
τοῖς κεφαλαίων, iv οἷς ἑληρῴδουν. προὐπάρχειν 
τὰς φυχὰς τῶν σωμάτων, ἐξ "Βλληνικῶν ὁρμώμε. 


| 


q57 VETERUM TESTIMONIA. 258 


νι δογμάτων, thv μετεμφύχωσιν δοξαζόντων, τέλος — tempore esse priores ; nnem suppliciorum fore; non 
«t s Ίσεως, xai τὰ σώματα ἡμῶν μὴ &v- iisdem nosresurrecturos corporibus ; daemonasin in- 
(σιασθαι τὰ αὐτὰ ἓν τῇ ἀναστάσει, xol τὴν τῶν — tegrum restitutum iri; paradisi vocabulum allegorice 
δαιμόνων εἰς τὸ ἀρχαῖον ἁποχατάστασιν τὸν δὲ — accipiendum esse; neque sensilem paradisum fuisse 
σαράδεισον ἀλληγορούντων, xat μὴ γεγενῆσθαι, ufj- a Deo conditum, neque Adamum carneum fuisse 
t εἶναι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ αἰσθητὸν, µήτε ἐν σαρχὶ — effictum. Hz opiniones cum aliquandiu fere latuis- 
Tlas0rvat τὸν  "Abág. "Άτινα δόγματα ἕως χρόνου — sent, tandem in multitudinem eruperunt, multosque 
τὸ κλέον ἐχρύπτετο” εἰς πλῆθος ἐπιδιδόντα, καὶ — ecclesiasticos vitiarunt : itaque tuuc ἀασιπαί et 
πολλοὺς τῆς  "ExxÀnelag λυµαινόµενα, τηνιχαυτα — proscripte sunt. 

στηλιτευθέντα ἀνεθεματίσθησαν. 

LXXIX. 


Petrus diaconus (qui obiit post annum 1140) in libro De viris illustribus Casinensibus, cap. 36, seu pag. 
187 Bibliothecz ecclesiasticze edite α Jo. Alb. Fabricio. 


Paulos e Liguria Romanorum provincia ertus, et ab ipsa infantia, occulto Dei judicio, Jumine priva- 
tas, οἱ ob hanc rem litteris, et philosophicis studiis ignarus, tantum usque in diodiernum diem de se 
miraculum prabuit, ut ab omnibus alter Didymus appelletur. Hic postquam scripsit, eic. 


LXXX. 


Axseimus Havelbergensis (quw. scripsit anno 1445) in. libro n. Dialogorum, cap. 24, seu pag. 189 iom. I 
Spicilegii Achergyani. 

Didymus etiam Graecorum doctor non. minimus, qui multos libros edidit, et De sancta. Trinitate tres 
libros fecit, et Origenis opus De principiis, id est Περὶ ἀρχῶν, commentatus, in eis explanatioues re- 
lift eximias : ille, inquam, Didymus oculorum quidem passione visu privatus, sed intus perfecte illu- 
muatus, in libro De Spiritu sancto, quem noster Hieronymus, Greca, et Latina, et Hebraica lingua 
eruditus, transtufit, Spiritum sanctum a Filio quoque procedere, patenter ostendit dicens : Spiritus 
uncus, qui est. Spiritus veritatis, etc.... Hac ita Didymus. 


LXXXI. 

Gratianus 1n decreto (quoa edidit anno circiter 1451) parte 11 De consecr. dist. 5, cap. 40, pag. 2414, edit. 
Venet anni 3604, longum ετ Didymo testimonium affert, ut probet Spiritum sanctum a Paire et Filio pro- 
cedere, Editores autem decreti hunc. ei capiti titulum. inscripserunt, ltem. Didymus in lib. it. De Spirüw 
saxcio contra errores Graecorum. 

LXXXII. 


.Alcherus monachus Cisterciensis (qui floruit medio circiter seculo. xu, et cui tribuunt monachi Maurini 
librum De spiritu et anima) capite 49 ejus libri, seu tom. VI Operum Augustini in Appendice pag. 55, Di - 
ipeum memorat : sed nihil aliud (acit, quam Gennadii verba jam allata pag. 482 ex lib. De dogm. eccl. 
ascribit. 


Ásctor chronici Veingartensis (qui scripsit. anno circiter 1900) tom. 111 Lectionum antiquarum Canisii 
parte i1, pag. 594, edit. Basnagiane. 


Valens... regnavit annos xi, Ambrosius, Maximus, Hieronymus claruerunt. Jta quidem habent erem- 
Waria edila: sed puto, pro Maximus, legendum esse, Didymus. 


mE LXXXIV. 
Vincentius Bellovacensis ord. Praed. (qui obiit anno 1264) in Speculo Historiali, lib. xtv, cap. 55, pag. 190. 
edit. Venet& anni 1591. 


Hieronymus in Chronico, anno Valentiniani octavo : Didymus Alexandrinus multade nostro dogmate, etc. 
Reines secundo libro : Didymus in parva c&lale cum prima adhuc elementa, eic. 


Et cap. ὅθ ejusdem libri, 
Hieronymus in libro Virorum illustrium : Didymus Alexandrinus captus a parva eate oculis, etc. 
Deinde allato Hieronymi testimonio, hec subjicit Vincentius Bellovacensis : 


Ümnm librorum Didymi nullum in armariis, qus sunt apud nos, uspiam reperi , preter librum De 
"ria sancto ; quem Hieronymus se in Latinum vertisse testatur, dicens, eic. : Auimadvertendum, in locis 
ironymi ac Rufini a Bellovacensi allatis, si con[eraniur cum eorum operibus impressis, aliquas deprehendi 


conum varietates, 

j LXXXV. 

omnes de Columna Romanus — ord. Praed. (qui anno 1955 factus. est. archiepiscopus Messanensis, et anno 
" eicarius Roma) hac habel in. libro nondum edito De viris illustribus in duas partes diviso, quem 
, *tur scripsisse post annum 19605, parte ui, pag. 59, codicis membranei , qui asservatur Venetiis in biblio- 
Ps Sanctorum Joannis et Pauli, et ex quo ego ea exscripsi. Vir dociissimus Bernardus de Rubeis eum- 
€i codicem seculo xiv interpolatum, sive auctum esse docei quoad scriptores recentiores. Videejus admo- 
AMlionem ργανίαπα in tomum JI Operum S. Thome. 


ήν, Alexandrinus genere, vir mor. (nescio, wtrum legendum sit morali, an morum, an moribus) 
imo. et doctrina eximius fuit. ls namque, ut. dicit. Rufinus, in parva :tate cum adhuc etiam prima 
Berat elementa litterarum, luminibus orbatus, majori desiderio veri luminis inflammatus est, nec de- 
at Mis copita addiscendi passus, cum audissel scriptum in Evangelio, Quod apud homines impossibile 
;,» Pestibile est apud Dewmn *', hac pollicitatione conüsus in Domino, precabatur obnixius, ut illumina- 
t 2 4 ordi acciperet ; iniscebat tamen precibus studia, ac laborem, et juges, continuatasque vigilias 
post e peadam, sed ad audiendum adhibebat, ut quod aliis visus, hujus illi conferret auditum. Cum 
quieten mtiouis labores, ut feri solet, somnus legentibus advenisset, Didymus somnum illum non ad 
Fetotabar- oium datum ducens, tanquam mundum animal ruminans cibum quem ceperat, ex integro 

» Ul uon tam audisse qua lecta fuerant, quam descripaisse mentis sux paginis videretur. Et ita 


πλω, Ux, 26 ; Luc. xvin, 27, 


0 DE DIDYMO 2,6 


brevi, Deo dotente, et tanta divinarum humanarumque rerum eruditione ac scientia venit, ut scholae. ec- 
clesiasticae Doctor exsisteret, ab Athanasio episcopo cxterisque viris sapientibus in Ecclesia Dei ad mo- 
dum approbatus, Sed in cxteris sive dialecticze, sive geometriae, astronomiz quoque et arithmeticze disci- 
plinis ita erat peritus, ut nullus unquam philosophorum in aliqua ex his artibus proponens obtinere etm, 
vel concludere quiverit. Sed statim ut responsionem acciperet, magistrum eum etiam illius, de qua pro- 

suisset, quiPreret discipline, Cujus etiam scripta in magna hodie admiratione habentur. Hic, ut d:cit 
lJieronymus, plurimaque nobilia opera scripsit, scilicet commentarios in omnes Psalmos, commentarios 
in Evangeliis Joannis et Maiuhei. ltem De dogmatibus contra. Arianos lib. n: item De Spiriru sancto lib. 
unum, quem Hieronymus de Greco in Latinum convertit ; in Isaíam tomos xvii; in Osee lib. i1: in. Za- 
chariam lib. vit. ltem commentarios in libris sancti Job. De libris autem hujus sancti doctoris apud Latinos 
penitus invenitar, prater librum De Spiritu sancto quem. Hieronymus transtulit, ut dictum est. In cujus 
prologo sic dicit. Volens aliquid De Spiritu sancto garrire, malui alieni operis interpres exsistere, quam, 
ut quidam faciunt, informis cornicula alienis me coloribus adornare. Legi dudum libellos De Syi&rita 
sancto, et juxta comici sententiam, de Grzecis bonis Latina vidi non bona : nihil ibi virile, nili) districteszm, 
sed totum flaccidum, molle et nitidum. Didymus vero meus oculos habeus Sponsa, et ille lumina illa, quae 
in candescentes segetes Jesus prxecipit sublevari, procul altius intuens, antiquum nobis morem reddens 
ut propheta vocetur videns. Certe qui hunc legerit, Latinorum furta cognoscet et contemnet rivulos hau- 
rire de fontibus. Huncque cum beatus Antonius fldei Athanasii testimonium laturus adversus Arianos 
de Thebaide Alexandriam descendisset, magniflcis consolatus est verbis. Nihil te, inquit, offendat, o Dityme, 
quod carnalibus oculis videris orbatus : desunt iibi oculi illi, quos mures, musca et lacerte habent. Sed 
letare quod habes oculos, quos angeli habent, per quos tibi magistrum scientiz: lumen accenditur. Sed 
et Eusebius de eo sic loquitur : Nos qui et vivie vocis ejus et parte aliqua auditores fuimus, et ea, quae a 
nonnullis, docente eo, conscripta gunt, legimus, longe majorem gratiam et divinum nescio quid ac supra 
humanam vocem sonans, in illis magis sermonibus, qui de ore ipsius proferebautur, agnovimus. Vixit 
autem annis nonaginta. Floruit autem sub Valentiniano iinperatore. 


LXXXVI. 
Incertus. auctor Sunopseos imper[ecte vetustorum. conciliorum generalium, in fraqmento, quod. affertur 


tom. V1 Conciliorum ed. Ven. anni 1729 pog. A7. Testimonium vero istud lic ideo collocavi, guod 
videatur idem cum proxime sequenti, aut alterum ex altero exscriptum. 


Rejeceit quoque, et anathematizavit sancta illa 
synodus (quinta) in primis Origenem dementeni, et 
oinnia ejus impia dogmata ac scripta, tum Evagrium 
et Didymum, ut symmystas ejus, ac sequaces, et 
paganorum dogmatibus scaturientes. Naim οἱ illa 
corpora qux& nuuc gestamus, dementer dixerunt non 
excitatum iri a Deo ; nec esse, et iun carne forma- 
tuni non esse Adamum; et finem esse suppliciorum; 
ac daemonum in priorem statum restitutionem. Nec 
ea lantum, sed εἰ alia. quiedam prater hzc, qua 
quasi arcana celabantur, nom omnino traducta sunt 
iu Synodo, etiamsi quidam sauctorum Patrum ea 
haberent, nam et antiquiores hac sancta synódo 
fuerunt illi tres bzretici. Ubi vero populum ingen- 
tein deceperunt hi perversi frutices, tuuc et saucta 
syuodus illa congregata illos aC sequaces cuin suis 
blasphemiis anathematizavit. 


Απεθάλετο δὲ xai ἀνεθεμάτισεν ἡ ἁγία σύνοδος 
M πέμπτη) ἓν πρωτοτύπῳ μὲν ὩὨριγένην τὸν za- 
ῥράφρονα, xal πάντα αὑτοῦ τὰ ἀσεθῃ δόγµατα καὶ 
συγγράµµατα, Εὐάγριόν τε χαὶ Δίδυμον, ὡς συµ- 
μύστας τούτου, xal σύμφρονας, xat Ἑλληνιχοίῖς 
ἐμφορουμένους δόγµασι. Καὶ γὰρ xoi αὐτὰ «à 
σώματα, ἃ νῦν περιχείµεθα, ἀνοήτως εἶπον μὴ 
ἀναστήσεσθαι ὑπὺ ῴεοῦ, μήτε εἶναι, χαὶ ἓν σαρχὶ 
ph πλασθηναι τὸν Αδὰµ, xai τέλος εἶναι τῆς 
χολάσεως, xal δαιμόνων cl; τὸ ἀρχαῖον χατάστα 
σιν. ϱὁ µόνον δὲ ταῦτα, ἀλλὰ xal ἄλλα τινὰ παρά 
τισιν ἐν τῷ χρυπτῷ χατεχόμενα τελείως οὐχ ἑθριαμ- 
θεύθησαν ἐπὶ συνόδῳ, εἰ xal τινες τῶν ἁγίων Tla- 
τέρων εἶχον αὐτά. Καὶ γὰρ προγενέστεροι τῆς ἁγίας 
ταύτης συνόδου οἱ τρεῖς ὑπηρχον αὐτοὶ αἱρετικοί" 
ὁπηνίχα δὲ πολὺν λαὺν τὰ τοιαυτα πονηρὰ ἑἐξηπά- 
τησαν βλαστήματα, τηνικαῦτα καὶ αὐτῃ fj ἁγίς 


σύνοδος συναθροισθεῖσα, τουτους v& χαὶ τοὺς ὀμόφρονας αὐτοῖς xal τὰς αὐτῶν Αλασφημίας ἀνεθε- 


μάτισεν. 


ΙΧΧΧΥΙΠ. 


Auctor Tractatus contra Graecos (qui editus dicitur Constantinopoli anno 1952) tom. XXVII Biblioth. Pa- 
wrum editionis Lugdun. «nui 1611, pag. 013. Combefisius autem. εἰ Fabricius aiunt eum ease scriplum a 


Pantaleone ordinis Predicatorum. 


Exconmunicavit eadem sancta synodus (quinta) Origenem, et omnia ejus ἱιηρῖα scripta, Evagrium et 
Didymum, et similes, et equalia sapientes; et doctrinis gentilium contemnentes (legendum fortasse, con- 
tendentes, au! consentientes). Etenim ipsi corpora, in quibus nunc sumus, dixerunt tanquam sine intellectu 
et insipienter, non esse resurrectura ; et quod paradisus sensibilis non est factus a Deo, nec est ; et quod 
Adam non fuit formatus a Deo in carne ; et quod pena. reproborum finem habeat ; et quod dxemones re- 
ducentur in statum pristinum, quem habuerunt scilicet, antequam caderent. Non solum autem lioc, sed et 
alias infinitas blaspheimias colligentes se ipsos immerserunt in profundum. Quz tamen usque in publicum, 
vel in manifestationem non pradicaverunt, sed apud aliquos in occulto habebantur, nec potuerunt perfecte 
seslimari praedicta dogmata de sancta synodo. Quia cum dicti tres bzretici mullo antiquiores fuissent 
predicto v concilio, multos in diversis parübus mundi attraxerunt. sibi. Cumque inultum populum caopis- 
sent hujusmodi impia dogmata corrumpere ; statim et v concilium. voluntate Dei fuit celebratum, ubi ip- 
5056 et eorum blasphbetnias reprobans, eos et omnes similia sequentes anathematis gladio percussit. Insu- 


per et Tlieodorum, etc. 


LXXXVIII. 


S. Thomas Aquinas in Expositione continua, seu Catena Aurea in evangelistas (quod opus scripsit paulo 
post annum. 1262, illudque se ex diversis doctorum libris compilasse ait) sepius Didymi loca affert ex libro 
De Spiritu sancto : que si conferantur cum editionibus ejus libri, aliqua lectionum varietas deyrehendetur. 
Nimirum ad caput xxvii. Maithai , seu tom. 1 Y. ed. Ven. anni 1745, pag. A95, legimus : 


Didymus in libro (κ) De Spiritu sancto: Licet autem quis possit exsistere saxei, ut ita dicam, cordis, εἰς. 
Et ad cap. xiv Joannis, seu tom. V, pag. 009. 
Didymus De Spiritu sancto : Sed Spiritum sancium. alium Paracletum. nominavit, etc. Didymum eiiam cital 


* 


i 
261 VETERUM TESTIMONIA. 304 


S. Thomas, ejusque verba allegat ad caput xv Joannis pag. 638, εἰ rursus pag. 625. Et ad caput xvi, pag. 
650; εἰ rursus bis pag. 6351 ; itemque pag. 622. 
ΕΙ ix Summa theologica (quam' scribere coil ann 4965) parte, quest. 66, ari. 6, seu tom. XXIV, 
pag. . 
Sed contra est, quod Pelagius papa scribit... Didymus etiam dicitin libro secundo De Spiritu sancto ; 
Licet quis possit exsistere, ec. Verum voz illa, secundo, irrepsit in editionem Ῥεπείαπι. 


Alibi etiam Didymum citare videtur sub S. Hieronymi nomine : ut 1 part., quast. 91, art. 9, pag. 188, ubi 
egitur : 

Qvia ex verbis inordinate prolatis incurritur heresis, ut Hieronymus dicit, ideo cum de Trinitate loqui- 
myr, cum cautela et modestia est agendum. Eadem verba affert. paulo post, nempe quest. 59, art. 7, pag. 
221, wbi editores haec notant : Refertur a Magistro Sententiarum lib. iv dist. 45 in fine; sed in Hieronymo 
nallibi occurrit. Jta sli. Ego vero crediderim respici tum a Magisiro, tum a S. Thoma initium libri Didymi 
De Spiritu sancto. Lege etiam quasi. 95, art. 4, pag. 201. 


LXXXIX. 


Piolemeus Lucensis, episcopus Torcellanus, ordinis Predicatorum (de(uncius paulo post annum 1525) in 
Historia ecclesiastica libro v, cap. 27, seu tom. X1 Rer. ltalicar. seript., pag. 853. 


Cirea ista etiam tempora fuit Didymus Alexandrinus, qui captus a parva zetate, et oculis orbatus, ut 
scribit Hieronymus, et ob hoc litterarum ignarus, tantum miraculum sui omnibus prebuit, ut dialecticam et 
grammaticam vel maximo nisu usque ac perfectum didicerit. Hic plurima volumina conscripsit, videlicet 
rommentarios in. Psalmos omnes, ut scribit idem doctor : Commentarios im Evangelium Matthei et Jo- 
«xit: et De dogmatibus contra Arianos libros n : De Spiritu sancto librum 1, quem idem doctor dicit trans- 
wlisse de Graeco in Latinum : in Jsaiam tomos xvur: in Osee scribens ad Hieronymuin lib. 1i... Longo 
enim tempore vixit, et extendit se vita ejus usque ad tempora memorati doctoris, propter quod ipse Hie- 
mnymus rogavit eum de commentario faciendo supra Zachariam, et fecit libros v. Fecit et cominentarios 
sper Job, et alia multa non sine magna aduiiratione divinz illustrationis in ipso. Hujus Historiam Rufinus 
lib. xi multo diffusius tradidit. 

XC. 


Nicephorus. Callistus. Callisti filius. in Historia Ecclesiastica (quam scripsit anno circiter 4520) libro 1x, 


cap. A7, seu tom. 1, pag. 115, editionis Parisiensis anni 1650. 


Καιροῖς 8 ἐχείνοις xal ὁ ἐχχλησιαστικὸς ovrt pa- 
vc Δίδυμος ἐγνωρίξετο, τῆς Bv Ἀλεβανδρε, ι-- 
fr; προϊστάμενος τῶν ἱερῶν µαθηµάτων. "Hy δὲ 
v. μόνον Ev. τούτῳ τὸ δόχιµος εἶναι χτησάµενος, 
dai χαὶ τῆς ἄλλης παντοδαπῆς σοφίας ἐπ᾽ ἀχρι- 
6 ἔχων. Τούς τε γὰρ ποιητὰς xai ῥήτορας εἰς 
ixw Ἠσχητο" ἁστρονομίας δὲ, xal Ὑεωμετρίας, 
και ἀρθμων ἀναλογίας, οὐδὲν ἐχείνῳ παρεῖτο 
My, "Eri τόσον ὃδ τὰς διαφόρους δόξας τῶν φι- 
402590 χρίδωσεν, ὡς ἄλλο μηδὲν εἰδέναι δοχεῖν. 
Ἄδῆ πάντα vip τε xal &xofj προσεκτήσατο. Νήπιος 
ὩἩρτάμπαν τυφλὸς γενόμενος, εἰς πεῖραν µόνην τῶν 
οτρ,χείων ἑἐλθεῖν' εἰς ἑἐφήδους δὲ παρελάσας, τῆς 
των λόγων ἑρασθῆναι παιδείας. Καὶ δη τοῖς διδα- 
εχαλείοις φοιτῶν ἠκροᾶτο μόνον’ εἰς τόσον δ' ἦχε 
cela; δ᾽ ὀλίχου µεγέθει xal τάχει φύσεως, ὡς 
Xi τὰ τῶν µαθηµάτων σχολιὰ χαὶ ἀπόῤῥητα τῶν 
ευρημάτων εἰς &xpov μαθεῖν. Τυφλὸν ὃ ὄντα λέ- 
MIU Jasstv τὰ γράµµατα τῇ ἀφῇ τῆς χειρός, 
Té γὰρ τῶν γραμμάτων τύπους, σανίδι εἰς βάθος 
ἐνσγμανθέγτας, ἐπαφώμενον γνῶναι' τὰ δ' ἄλλα, 
θνλαθὰς, xal µίξεις, xal τὰ ἑξῆς, διανοίας ὀξύ- 
TW τῷ wp θηράσαι xai ἀχοῇ. θαῦμα δ᾽ ἣν ἑξαί- 
3.9 zal ἀχονόμενος xa ὀρώμενος. Πολλοὶ μὲν οὖν 
X4 εἰς ᾿Λλεξάνδρειαν Ίχον, οἱ μὲν κατὰ θέαν 
µόπν τὰνδρὸς, οἱ δὲ καὶ τῆς 

Της 5 


αἱ τς ἐν Αἰγύπτ ναχοῖς διὰ τιμῆς Ίγετο. Καὶ 
534401 ὁ περι dos ἐν. ἀσχὴσει Αντώνιος διὰ 


ὕχγματος αὐτὸν ἐποιεῖτο, "Ov φασι τὴν 


nsn χαὶ θείαν Ὑνῶσιν κατανοεῖς, 
Ua» ἀχριθῶς εἰσορᾶς. Βιθλία δὲ οὗτος καταλέ- 


Temporibus autem eis clarus etiam fuit ecclesia- 
sticus scriptor Didymus, schol: sacrarum discipli- 
narum Alexandrix praefectus. Neque vero laudein 
inea eruditione tantum meritus fuerat, verum 


. eliam omne genus alterius sapienti summo exco- 


luerat studio, Poeticam namque et oratoriam per- 
fecte didicerat ; de astronomia autem, et geometria, 
numeroruinque proportionibus » 6ἱ convenientiis 
Dihil eum latebat, In diversas philosophorum opi- 
niones tanta incubuerat, ut eas exacte perdiaceret, 
cura, ut preterea aliud nihil scire videretur, (Quse 
sane omnia acumine inentis, et auditionis perceperat, 
ln pueritia namque visum prorsus amisit, cum ele- 
menta prima discenda ei essent. Eplebus vero ar- 
tium liberalium eruditionem adamavit, atque in 
scholis preceptores audiebat lantum. Eo autem 
sapientiz? brevi pervenit amplitudine et celeritate 
ingenii, ut imathematicarum artiura obscura, et theo- 
remalum, speculationumque arcana exactissime di : 
dicerit : el cum cscus esset, litterarum notitiam 
manuum contreetatione assecutus esse dicitur; nam 
earum formas in tabula altius exsculptas szpius 
tangendo cognovit. Alia porro, ut syllabas, litterarum- 
que connexiones, et quz ordine consequuntur csetera, 
propter nature acumen animo etauditu pervestigata 
percepit * procipuurmque ipse miraculum fuit, cum 
audiretur, et. conspiceretur. Multi quidem vel ut 
virum eum duntaxat viderent, vel ut suavem gra- 
lamque orationem audirent, Alexandriam venere. 
Pro Nicznis vero decretis pugnans Arianis restitit, 
eosque oralionis suc suadela, quam vi nulla adbi- 
bere videbatur, pressit. Et ad eos, qui secum dis- 
putabant , verba faciens, rerum controversarum 
judicium detulit. EL cum ad morem gerendum, et 
credendum facilis erat, tum orthodoxia eo nomine 
charus maxime fuit; nec ab his tantum, sed etiam 
a monachis /Egypiiis magno lionore cultus esi. 
Pracipue vero euin clarissimus ille pietatis exerci- 
tio Antonius admiratus est ; quem dicunt, cum 
Alexandriam venisset, ut Athanasio firmz certeque 
fidei perhiberet testimonium, hzc ad Didymum pro- 
locuium esse verba : Non est, Didyime, quod te ipe 
sum ΠΙΟΡΓΟΓΘ conficias, propterea quod oculis ον” 
Γ688, quos mures, lacertw, et. vilia animalcula ba- 
beu: voluptate potius et lastitia efferri 1e conve- 


nit, qui itidem ot angeli interris maxime vigeas 
oculis, quibus clare immortalem et divinam cogni- 
tionem percipis. Hic hosce reliquit libros. In totum 
Psalmorum librum varios commentarios. /n Osee 
et Zachariam libres quinque. In Isaiam libros duo- 
deviginti. /n Evangelium secundum Mattheum el 
secundum Joannem non parvos commentarios scri- 
psit. Insuper contra Arianos. Et De Spiritu sancto : 
aliaque scripta plurima composuit. 


DE DIDYMO 


265 


λοιπε ταῦτα * Elc τὴν τῶν VaJAuór βἰδλον ὅδλην 
διάφορα Ὑπομγήματα. Elc τὸν Ὡσηέχαὶ Ζαχαρέαγν’ 
λόγους πέντε. Εἰς τὸν 'Hcatay λόγους δεχαοχτὠ. Εὶς 
τὸ κατὰ Ματθαῖον καὶ κατὰ Ἱωάνγην οὐκ ἑλάχεστα 
᾿'Ὑπομγήματα. Ἔτι δὲ xol Κατὰ Ἀρειανῶών, καὶ 
"Yaép τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καὶ ἕτερα συγχράμµ.- 
µατα πλεῖστα. 


Et libro x, cap. 35, seu tom. 11, pag. 82 


Sed et Didymus philosophus ecclesiasticus, domi- 
cilium Alexandrie habens, in moerore maximo fuit 
cum propter imperatorem, qui tam impiam seque- 
retur religionem, tum quod Ecclesias tantopere 
contemni videret. Quapropter jejuniis se macerans, 
et Deum precibus invocans, cum pra vehementi 
sollicitudine ne noctu quidera alimenti quidquam 
sumpsisset, in sella considens sumno obrutus est ; 
deinde extasi. correptus equos candidos per aerem 
discurrentes sibi videre est visus : et qui eis insi- 
debant eosque cohibebant equites, elata voce 
clamantes : Annuntiate Didymo, hac ipsa hora Ju- 
liauum esse czesum : hoc ipsum autem magno Átha- 


nasio etiam ipse significet, et surgens cibum capiat..... 


Αλλὰ χαὶ Δίδυμος ὁ τῆς Ἐκκλησίας φιλόσοιρος, 
τὴν Αλεξάνδρου οἰκῶν, περίλυπος μάλιστα f», 6: 
τε τὸν χρατοῦντα θρησχεύειν οὕτως ἑλόμενον, xal 
διὰ τῶν Ἐκχλησιῶν ματαφρόνησιν. Νηστεύων οὗν 
διὰ ταῦτα, χαὶ τὸν θεὸν d εούµενος, ὑπὸ της ἅγαν 

ρίμνης οὐδὲ τῆς νυχτὸς. τροφής μετασχὼν, οὕτευς 
ἐπὶ θρόνον χαθήµενος , εἰς ὕπνον τρέπεται. Ες 
ἔχστασιν δ' ἐλθὼν, λευχοὺυς ὑπ ἀέρι τρέχοντας 
ἵππους ἑδόχει ὁρᾷν' οἱ δ᾽ ἱππόται τούτων ἔποχοι 
ὄντες, ἐχήρυττον' « Αναγγείλατε Διδύμῳ, ὡς περὶ 
τήνδε τὴν ώραν ἀνῄβρηται ὭἸουλιανός' τοῦτο δὲ xat 
Αθανασίῳ τῷ πάνυ διαµηννέτω, xal ἀναστὰς µετ- 
εχέτω τροφῆς. 

má Julianus monachus , et ecclesiasticus 


philosophus Didymus Alexandrinus.... viderunt, talia sunt, Neque illorum ^uis"uyam 4 veritate aber- 


. ravit, quam 009466 postea renuntiata conürmavit. 


Ei lib. xi, cap. 51, tom. 11, pag. 187. 


Valde etiaro litterarum et eruditionis studiosus 
fuit (Ammonius monachus), ita ut Origenis, et 
Didymi, et Evagrii scripta diligenter οἱ feliciter le- 
geret. 


Εἰσάγαν 6k χαὶ Φφιλολόγος ἐγένετο [ Ἁμμωνιος 
ναχὸς], ὥστε xai τὰ Ὠριγένους, καὶ Διδύμου, καὶ 
Εὐα]ρίου σπουδάσµατα γενναίως διεξελθεῖν. 


Et cap. 42 ejusdem libri, seu tom. 11, pag. 196. 


Post Ephraim Syrum, celeberrimi in utraque 
philosophia fuere Didymus Alexandrinus, et Eva- 
grius monachus /Egyptiacus. Ceterum de Didymo, 
qui fuerit, et quz scripta post se reliquerit, in nono 
historie hujus libro a me est dietum. De Evagrio 
autem, etc... Ambo isti in sana fidei doctrina clau- 
dicarunt, etsi plura scriptorum tela in veritatis ho- 
ates jecerint. 


Μετά Ye μὴν τὸν Σύρον Ἐφραῖμ, ἐπισημοτάτω 
ἐγενέσθην χαὶ την χατ ἄμφω φιλοσοφίαν, Δίδυ- 
yos ὁ 'Alctavbpsu;, καὶ Εὐάγριος ὁ Αἰγύπτιος. 
λλλά περὶ μὲν Διδύμου, τίς τε fjv, xal ὅσα συγ- 
γράµµατα χαταλέλοιπεν, àv - ἑννάτῃ µοι διείλη- 
Tta! τῶν ἱστοριῶν περὶ δὲ ὑαγβίου, X. t. À.... 
"Αμφω περὶ τὸ ὑγιὲς τῆς πίστεως δόγμα χωλαίνον- 
«sq σαν, χαΐπερ πλεῖστα λόγων θέλη χατὰ τῶν τῖς 
ἀληθείας ἀφιέντες ἐχθρῶν. 


Et libro eodem cap. A5, seu tom. 11, pag. 199 εἰ seq. 


Hec igitur ad νοθδυπι scribit Evagrius in llbro 
qui inscribitur Practicus. Qusnam vero in Gnostico 
etiam enarret, audiamus..... Sermones De Provi- 
dentia, et De judicio, assidua meditatione tecum 
ipse recole, ait magnus ille doctor, et spiritali scien- 
£a. instructus, Didymus; eorumque sermonum ma« 
lerias fac in meinoria cireumferas. Omnes enim 
fere in his labuntur. Et sermones quidem, ac ratio- 
nes de judicio, in differentia corporum, et in parti- 
bus mundi reperies. Sermones autem de Providen- 
tia, i0 modis illis, quibus a vitio οἱ ignorantia ad 
virtutem et cognitionem ducimur, deprehendes. Αἱ- 

ue hac, speciminis causa, ex Evagrii libris desumpta, 
ic inseruimus. 


'Ev μὲν οὖν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ αὐτοῦ Πρακτικῷ 
ταῦτα »^ MEN φησὶν Εὐάγριος. Ola δὲ xaX ἐν 
τῷ Γνωστικῷ αὐτοῦ διέξεισιν, ἀχουσώμεθα... « Τοὺς 
Περὶ Προνοίας καὶ Ερίσεως χατὰ σαντὸν ἀεὶ γὐμ- 
vale λόχους, Φφησὶν ὁ μέγας καὶ γνωστιχὸς διδάσχα- 
λος Δίδυμος, καὶ τούτων τὰς ὕΌλας διὰ µνήµης φέ- 
pev πειράθητι' ἅπαντες Υὰρ σχεδὺν ἐν τούτοις 
προσπταίουσι. Καὶ τοὺς μὲν περὶ χρίσεως λόγους, ἓν 

jj διαφορᾷ τῶν σωμάτων xat τοῦ xóa uou εὑρήσεις' 
τοὺς δὲ περὶ Ἡρονοίας, ἓν τοῖς τρόποις τοῖς ἀπὸ χα- 
κίας καὶ ἀγνωστίας ἐπὶ τὴν ἀρετην, ᾗ ἐπὶ τὴν γνῶ- 
σιν ἡμᾶς ἐἑπανάγονσιν.ν Ἰαῦτα μὲν, γεύματος χάριν, 
ἐχ των Εὐαγρίου ὑμῖν παρεθέἐµεθα. 


Et libro xvii, cap. 31, seu tom. I1, pag. T14 et aeq. 


Imperator Justinianus sanctam quintam ccume 
nicam synodum coegit... eum perinulii in Pala- 
stina, qui Origenis dogmata profiterentur, flore- 
rent... Postquam Patres (quintze syuodi) ibi in loco 
uno convenere, causam in primis Origenis, Didymi 
et Evagrii in medium protulere : videlicet. quod 
Greeorum opiniones rectis Ecclesix: doctrinis per- 
perani illi immiscuissent : easque opiniones tollen- 
das esse censuere. 


'O βασιλεὺς Ἱουστινιανὺὸς τὴν ἁγίαν πέµπτην 
οἰχουμενιχὴν Ίθροισε σύνοδον... τῶν τὰ Ὡριγένους 
φρονούντων ἐν ΠἩαλαιστίνῃ πολλῶν ἀχμαξόντων... 
ol 6h κατὰ ταυτὸν γενόµενοι, τὰ χατὰ τὸν Ὡριγέ- 
vnv, Δίδυμόν τε xal Εὐάγριον, ἓν πρώτοις ἐχίνουν᾽ 
ὡς ἄρα εἴεν Ἑλλήνων δόξας τοῖς ὀρθοῖς τῆς Ἐχκλη- 
σίας δόγµασι παρασπείραντες, xal δἑον ἐκ μέσου 
τούτους γενέσθαι. 


Et eodem capite 91, pag. 116 εί seq. 


.h secunda autem sessione libelli ab Eulogio, Co- 
Done, Cyriaco, et Pancratio, monachis Jerosolymi- 
(anis, contra impia Origenis, qui et Adamantius 
dictus est, dogmata, ey contra. impietatis, et se- 
duciionis ejus sectatores oblati, et lecti sunt : Ju- 
sumanus rursum synoduu) de eis sententiam dicere 


Ἐν δευτέρᾳ δὲ συνελεύσει λιδέλλων ἐπιδεδομένων 
παρά τε Εὐλογίου, Κόνωνος, Κυριαχοῦ. καὶ Παγχρα- 
είου, τῶν μοναχῶν Ἱεροσολυμιτῶν, χατὰ τῶν δυσσεδῶν 
δογμάτων ὨἈΏριχένους, τοῦ xal ᾿Αδαμαντίου, xal τῶν 
τῇ ἐχείνου δυσσεδείᾳ καὶ πλάνῃ ἐφεπομένων, ὁ Ίον- 
στινιανὸς αὖθις τῆς συνόδου περὶ τούτων ἀπεπεν 


553 VETERUM TESTIMONIA. 966 


ρᾶτο... οἱ δ) αὐτοὶ μοναχοὶ καὶ ἀιδύμου xal Εὐαγρίου A jussit... iidem monachi perquam diligenter etiam 
xi! θεοδώρου ἄλλας πολλὰς DAaoqnplag σπουδαίως idymi, et Evagrii, et Theodori alias plures blas- 
pda παρὰ τῶν χαχῶς συγγραφέντων ἔχείνοις ἀπο- — phemias, ex eorum perperam scriptis libris colle- 
ἐεξάμενοι, τῇ συνόδῳ ἀνήνεγχαν. "A δὴ πάντα τῷ — ctas, ad synodum retulerunt ; quas omnes anathe- 
ἀναθέματι mspti6a)Aov- ἐφεξῆς δὲ πάντα χατέστρω- — mate conciderunt ordineque omnes exposuerunt. 
σαν. 


Et eodens libro, cap. 99, tom. li, pag. 181. 


Οὕπω συχνὸς, ὡς εἴρηται, μετὰ τὴν πέµπτην Nondum multum, sicut diclum est, a quinta syno- 
c)wov παριππεύει χαιρὸς.. τῶν Tàp Σευήβου do preterierat tempus... quum namque Severi 
ἑογμάτων της "Exxinolas ἀπεληλαμένων, καὶ τῶν — doctrina ex Ecclesia rejecta, et qui illam secuti fue- 
εἀχείνου φρονούντων, ἔτι δὲ Ὠριγένους, xax Διδύ- raut; atque eliam Origenià, et Didymi, et Evagrii, 

xaX Εὐαγρίου, xai τῶν ἄλλων ὡς ἀλλοχότων — aliorumque aliena. atque absurda dogmata anathe- 
ὠγμάτων παραδεδοµένων τῷ ἀναθέματι, x. v. À.— ' — mate coufossa essent, etc. 


£t pag. 185, eodem capite. 


Τή Ἱεροσολύμων Μακαρίου αὖθις τῷ θρόνῳ ἀπο- B — Hierosolymis Macario in thronum suum reducto 
ὀοβέντος, μετὰ τὴν Εὐστοχίου χαθαίρεσιν (καθεῖλε — (restituit namque hunc Justinianus, eum Origenem, 
γὰρ τοῦτον μὴ τοῖς ἐχείνου δόγµασιν εἶχειν αἱρού- οι Didymum, et Evagrium anathemati subjecissel) 
µενον' μεθ᾽ ὃ Ὠριγένην xal Δίδυμον ἀναθεμάτισε post Eustochii exauctorationem, edictum (ia enim 
xa Εὐάγριον). Ἰουστινιανὸς τὸ Ῥωμαῖστὶ ὀνομαζό- atine dicitur) idem imperator scripsit. 
µενον ἴδιχτον Υράφει. 


XCI. 


Guido Terrena, Perpinianus, ex ordine Carmelitarum (defunctus anno 1542) in. summa de haresibus, ca. 
pite 1 De haresibus Grecorum, seu pag. 91 editionis Coloniensis anni 1651. 


Unde Didymus, doctor Graecorum maximus, in libro dé Spiritu Sancto dicit, quod Spiritus Sanctus 
dicilur Spiritus veritatis, quia procedit a veritate, quum hoe ipsum sit quod profertur a Filio, id est, 
procedens. 

XCII. 


Guillelmus Pastrengus Veronensis, Petrarche praeceptor, clarus anno circiter 1550, in li'ro De viris illustri- 
bus. Qui liber semel quidem impressus [uit Venetiis anno. 1041 a Michaele Angelo Blondo, ut Montfau- 
conins testatur iom. Xill Opp. Chrysost., pag. 291; sed cum editum exemplar pre manibus non habuerim, 
ezscripsi ejus verba ex codice ms. Bibliothece Venetg Sanctorum. Joannis et Pauli, in quo exstant pag. 


13. Auctor vero ibi vocatur Guillelmus Pastregicus Veronensis civis οἱ fo*i urbis ejusdem aliquando 
causidicus. . 


Didymus Alexandrinus a prima :etate luminibus captus, ob idque litterarum ignarus, tantum sui. mi- 
raculum przebuit, ut dialecticam, et aritlineticamr usque ad. plenum didicerit, Plurima insignia edidi : 
commentarios ἐπ Psalmos omnes, in Evangelia Mathei et Joannis. lem De dogmatibus contra Arianos 
libros n, De Spiritu sancto librum, quem beatus Hieronymus ex Graco in Latinum se vertisse refert. 
a Isaiam tomos xvii. Kem Osee, scribens ad Hieronymum , commentariorum libros ur, In. Zachariam, 
eyisdem Hieronymi exhortatione libros v. In J ob cominentarios. Multaque alia, qux ipse idem indicare 
2oluiL. Obiit Lxxx anuo jam exacto. 


XCIII. 


Andreas Dandulus (anno 1545 Venetorum duz) in. Chronico lib. v, cap. 40, part. Χτι, seu tom. Xil Rer. 
Italicar. Script., pag. 90. 


Vigilins Papa.... in Constantinopoli quintam universalem synodum.... celebravit eontra Theodorum.... 
et contra Origenem, Evagriouem, et Didymum, ac adversus alias hireses. ) 


XCIV. 


Gobeliuus Persona (qui obiit anno circiter 1420) in Cosmodromio, cate vi, cap. 18, seu tom. ] Rerum Ger- 
mauícarum edit. Lipsien. anni 1688, pag. 208. 


Ànho ejus (Valentiniani) sexto Eusebius episcopus Vercellensis moritur. Eo tempore Didymus Alexan- 
dribus multos libros per notarios composuit, licet post quintum annum nativitatis suz luminibus orba- 
Ws, elementorumque ignarus fuit. Cum S. Antonius fldei Athanasii testimonium laturus adversum Aria- 
nos de Thebaide Alexandriam descendisset, bunc Didymum consolatus est his verbis: « Nihil te offeudat, 
9 Didyme, quod carnalibus oculis videris orbatus : desunt enim tibi illi oculi, quos mures, ei musca, et 
lacerti habent :.sed lzetare quod habes oculos, quos angeli babent, quilius Deus videtur : per quos tibi 
sCienuz magnum lumen accenditur. Et Hieronymus in libro De viris illustribus de illo Didymo scribit, 
dicens : quod ipse Didymus eo tempore, quando. Hieronymus librum predictum scripsit, octogesimumn 
lerüuim annaga vitze su:e jam excedebat. Eodem tempore floruit Epiphanius, etc. 


XCV. 


Thomas Valdensis (qui obiit anno 1451) in Doctrinali fidei, lib. 1, cap. 91, seu tom. l Operum editionis Venetce 
anni 1157, pag. 111. 


Sed ostendamus deinceps patronos hujas schole, in qua ponit Vieleffus trinitatem naturarum in uno 
Püpposito liominis, spiritum, animam, et carnem. Unum enim veterem comperi Didymum in hac sententia 
Ijrobatum. Unde Augustinus De definitionibus recte fidei, capitulo 19; et assumit hoc Rabanus De naturis 
'tTwm libro iv, cap. 10. Augustinus. « Duabus, inquit, substantiis constat homo... Non est tertius in sub- 
sàntia hominis spiritas, ut Didyinus contendit, » eic. 


Ten ullatis Gennadii verbis, que is Augustino tribuit, queque superius ego attuli pag. 482, subdit. Val- 


densis : 
llc Rabanus, et Augustinus. Ecce quam plana verborum serie trinitas Vicleili damnabatur in Didymo: 
fuia ulura aui 


uam, et carnem, tertiau ab utraque naturaun, spiritum assignavit. 


PaTROL. GB. XXXIX. 9 


*61 DIDYMI ALEXANDRINI, . 963 
XCVI. 


]n codice ms., qui asservatu». in nostra bibliotheca S. Salvatoris Bononie, el exaratus est ΕΦέΝιθ xv, pa3. 
921, ubi incipit liber Didymi De Sp. sancto, hic titulus legitur : 
Bcati Didym Alexandrini liber de Spiritu Sancto, D. Hieronymo interprete. 
Moutfauconius vero in Dibliotheca bibliothecarum , pag. 127, recensens codices Vaticanos, hec scribit : « Co- 
dex 344, seeulo xiv scriptus. S. Didymi de Spiritu sancto. » 
"Idem, pag. 685, codices Hibernicos in edibus Tacobais asservatos recensens inquit : « 7885. Didymi opuscula 
quadam. » 
Ei pag. 999, εοάϊ τα Co íbertmos recensens, ait : « Codex 6... Liber Didymi Videntis, De Spiritu sancto, 
D. Hieronymo interprete. | 
Et pag. 1286, loquens de codicibus Diviobenignianis, ait : Super Didymum De Spiritu sancto (codez) 857. 
Demum, ut alia hujusmodi preteream, in Catalogo librorum mss. Anglie et Hibernia, tom. l, part. 111, 
pag. 109, ubi recensentur codices mss. in Collegio Caiogonvillensi Cantabrigie asservati, hec legimus co- 
dice 155 : « Didymus Graecus de Spiritu sancto. » Que verba quomodo accipienda sint, ignoro. Bini Απ 
ρε rogatu meo codicem illum 155 Cantabrigie querendum curarunt : sed eum in Collegii modo memorati 
ibliotheca amplius non exstare comnpererunt. 
ΧΟΥΠ. 


Acta concilii ecumenici Florentini, parte n, collatione 292, que habita est anno 1429. 
Habemus apud Latinos translatum per beatum Hieronymum librum magni Didymi De Spiritu sancto. 

Hic Didymus fuit preceptor Hieronymi, et ipsemet Hieronymus de se dicit in epistola, quod jam canis 

ejus spargebatur caput, et magistrum magis decebat esse, quam discipulum ; tamen perrexit Alexandriama, 

ut Didymum audiret : et vestri historici, videlicet Theodoretus , et Secrates immensam laudem de scien- 
"tia sua dicunt. Iste sic dicit : Spiritus quoque Sanctus, etc. 
Tum afferuntur nonnulla Didymi testimonia ex libro De Sp. Sancto. 
XCVIII. 
Joannes Trithemius in libro De scriptoribus ecclesiasticis (quem edidit anno 1492), cap. 15. 
Didymus Alexandrinus, captua a parva setate oculis, et ob hoc elementorum quoque penitus ignarus, 
iantum miraculum sui praebuit, ut dialecticam et geomelriam, qua vel maxime visu indigent, ad per- 
fectum didicerit. In divinis vero Scripturis doctissimus fuit, beati. Hieronymi preceptor, et sancti Antonii 
amicissimus, ingenio acer, et vita przclarus. Scripsit, Gr:co sermone, subjecta : 

Contra. Arianos, lib. 1; De dogmatibus quoque lib. 1; In Epistolas canonicas iib. vn, Jacobus, etc. Sicuti 
mor. ; De Syirilu sancto lib. 1 : Omnes quidem que divina ; In librum sanzti Job lib. 1; In 1saiam 
prophetam lib. x; In Osee ad Hieronymum lib. 11; 1s Zachariam ad eumdem lib. v; 1n Evangelium 
Matthei, lib. *, 15 Evcngelium Joannis, lib. 1; In Psalterium quoque iib. 1; Et quzdam alia. 


Claruit octogenarius sub Theodosio imperatore, anno Domini 495. 
Et cap. 81. 


Ambrosius presbyter, natione Alexandrinus, Didymi exci quondam auditor atque discipulus, quo ex- 

planante Scripturas divinas magnifice didicit, et varias in illas explauationes composuit, etc. 
XCIX. 

Jacobus Merlinus Victurniensis in. Apologia pro Origene ad Patres regalis Collegii Navarre (anno 1542 
typis evulgata Parisiis) fol. 5 editionis Venete anni 1515, α Lazaro Soardo Veneto typographo facia. 
Qus omuia, mea sententia, Origenis doctrinam... ab haeretica pravitate prorsus alienam satis indicant 

3tque demonstrant, et qui sibi persuadere tantis, tamque solemnium Patrum testimoniis non valet, Pam- 

phili Martyris apologiam, Didymi, Mirandulee, Rufini, et aliorum plurium sententias inquirat... Mamma 
vero, auctoribus Eusebio, Didymo, et Orosio, Alexandri imperatoris mater, cuin de Origenis doctrina ma- 
πίᾶσα ubique celeberrima audivisset, summo nisu gestire ccpit, quatenus sibi ejus przesentia fleret..... 
oncludo longe satius esse cum Pamphilo Martyre, Didymo, Aymone,.HRufino, et aliis pluribus semper de 
Origenis doctrina recte sapere, quam inique : nec justum est hoc respueré, quod viri maximi summo 
studio oliui conquirere sudaverunt. 
C. 
Colius Rhodiginus (natus. anno 1450, ac mortuus ri 1520) Lectionum Antiquarum lib. 11, cao. $, 
pag. . 

Nonne Alezandrinum Didymum scribit Hieronymus ab ineunte state excscatum, scientiarum adyi2 
secreliora tentasse przecelso animo, et consecutum felicissime? Sed quod mirari satis non eat, geeuue- 
tica theoremata excellenter etiam tenuisse? Mortalis nature germina non sunt hzc; coelestem redo- 
lent majestatem. 

Et libro xix, cap. 9, pag. 1058. 

Didymi Ἐξόδειον nominat in. Rufinum Hieronymus, et in Exodum commentaria videntur intelligi. 

lta Rhodiginus : sed quod ex. Hieronymi libris in Ruüpum ciat, in iis equidem non inveni. 
CI. 

Auctor Catalogi librorum mss. bibliothece S(ortiang (quem ex manuscripto codice 1595 bibliotheca ωι- 
εἶαπα: edidit Mont(auconius in Bibliotheca bibliothecarum), pag. 706, col. 3, sic loquitur de illo ipso codice 
D'aesioeciano, olim S[ortiano, ex quo tres libros, quos edo, exscripsi. 


Cyrilli De Spiritu sancto libri wes imperfecti, sine princioio primi, et sine flne tertii. 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 





DIDYMI ALEXANDRINI 


DE TRINITATE 
LIBRI TRES Ὁ. 


Didymus certe in Trinitate catholicos est. 


S. Hignox. lib. n adv. Rufinum. 


LIBER PRIMUS. 


Index capitwmn (2) hujus libri, et priora sex capita desiderantur. 


ΚΕΦ. 7’. 
Ha] Ἐκφεύχειν τοιγαροῦν τὸ ἔγχλημα τὸ περὶ 
εἲς δόξης τῶν χτιστῶν θεῶν τοὺς πιστεύοντας τῷ 


(1). Didymi. Deest titulus in codice; tituli autem 
in ea, qua nunc prima est, codicis pagina 
recentior quidam szeulo circiter xv scripsit hac 
verba ad marginem, τοῦ θείου Κυρίλλου, id est, divi 
Cyrilli. Equidem Didymi nomen fidenter hie appo- 
&ui, quod librum De Spiritu sancto, quem S. Hiero- 
nymus Latine transtulit, quique siue controversia 
Didymi est, bis auctor alleget ut suum. Quinetiam 
3 S, Augustino citatum, ac Didymo tributum hoc 
epus, a Didymo autern ipso suas in Epistolam Joan- 
Ris primam Enarrationes in his libris forsitan 
$llegatas fuisse adderem, nisi ea nunc omittenda 
essent, quz dubitatione non carent. Sed de his 
opportunius alibi ac fusius. Nunc illud tantum obi- 
Vranimadvertere placet, Didymum hune, celeber- 
nmesm illum theologum esse, de quo tam multa 
Veteres scripserunt, quiqae in cecumenica Florentina 
$yYnodo, partie 5, collatione xxn, dicitur magnus 


Didymus, Codex vero, ex quo ipse opus hoc manu B 


mea, cum Roma essem, anuo 1759 exscripsi, x19 szx- 
Co exaratus fuit. Erat is amplissimi S. Π. E. 
Presbyteri cardinalis Dominici Passioneii : at post 
tjus obitum in Romanam Patrum Eremitarum 
S. Augustini bibliothecam , quz Angelica dicitur, 
ua cum tota. Passioneiana bibliotheca translatus 
εἰ: ego tamen, grati animi causa, Passioneianum 
ilum vocare pergam. ME 
. Q) Index capHum. initio secundi ac tertii libri 
Midices eapitgm atque argumentorum habet codex : 
lique dubitandum non videtur, quin exstarent etiam 
Initio primi una cum sex capitibus, qua interierunt. 
ΑΙ cum libro in, cap. 2, argumenta a se antea pro 
Verbi divinitate allata in compendium redigat Didy- 
mus, banc nobis jacturam — aliqua ex parte resarcit 
ipsemet. Equidem, elsi modica spes erat, fore ut 
Aliud ealamo exaratum, atque integrum exemplar 
Iweniretur, tentare tamen volui, eaque etiam de 
uta duobus ferme abhinc annis epistolam de 
Iribus bisce libris dedi ad amicissimum mihi, doctri- 
"qué ei omnibus virtutibus ornatum prasulem 
Jóannem Archiatum , Archiutum, inquam, illum, 

nensium desiderium, nobilissimaque familie 
2carun lumen, atque alteram loc s:zculo spem. 
Sei quo abripior? Redeamus in viam. Ex quo igitur 
iliud, quod dixi, opusculum iq undecimo nova 


C 


Α 


1 CAP. VII (5). 


Qui (4) ergo (5) Filio (6) credunt, vereri non 
debent, ne accusentur, quod creatis diis honorem 


collectionis Calogeranze tomo edidi, necdum ullum 
aliud, quod sciam, hujus operis exemplar repertum 
est : itaque diutius exspectandum non censui, opus 
vero ipsum ita edere statui, ut est in codice Pas- 
sioneiano, przsertim cum pluribus et amicorum, et 
doctissimi in primis, estque eminentissimi card. 
Nicolai Antonellii litteris excitatus sim. 

(8) Capui septimum. Vox. caput deest in. Grxeco 
et liie, et in sequentibus. [ llla: supplevimus. ] Ple- 
raque autem capita suum babent in fronte argu- 
mentum, non tamen omnia, ut vel e septimo hocce 
apparet. Qua de causa mibi ea non a Didymo ipso 
dictata esse, sed a librario, aut a studioso aliquo 
homine addita (fuisse verisimilius videtur, cum 
presertim auctorís mentem non omnia accurate 
refeiant. In hoc porro capite auctoritate potissi- 
mum Pauli apostoli probat Didymus, Del Filium 
Deum esse, non servum, aut creaturam. 

(4) (1 a) Totum lioc Didymi opus in totidem 
segmenta partitus sum, quot sunt Passioneiani 
codicis membranss, seu folia, ut, si quis codicem 
ipsum consulere voluerit, facili negotio inveniat 
quod quzrit. liec ergo nota (4 a) significat hic 
incipere primi segmenti partem primam, nimirum 
primam paginam illius folii, quod' nunc est pri- 
mum, oliin vero erat quintumdecimum, aut sextum- 
decimum, cum codex erat integer. Nota vero (2 6) 
exempli causa, qu:& paulnpost apponetur ad initium 
Ociavi capitis hujus libri, designat, ibi incipere 
secundam partem secundi segmenti, seu secundam 
paginam secundi folii. Quoniam porro tria priora 
codicis folia magna ex parte mutila sunt, quod 
litterarum vestigia evanuerint, idcirco servata, ubi 
lacunz occurrent, eadem circiter vacuorum spatio- 
rum, ut sunt jp. codice, intercapedine, ea hic exhi - 
benda curavi, Singula uniuscujusque folii pagiu:e 
septem ac viginti versus inibi habent. Secunda 
incipit , σεως Ἰησοῦ: tertia : Kal οὐκ ἐξ. quarta : 
H. περὶ τῶν po0oloyoóvtov* quinta : Κατὰ «bv 
ixaivuv-. sexta : Τοῦτο εἰ xal ἐγράφη. 

(5) Qui ergo. Prima hujus capitis vetba, ἐχφεύ ' 
(ety. ἔγχλημα, etc., allegat infra, aut, si malis, 
respicit Didymus segm. 151 a, seu lib. 111, cap. 2, 


argum. 14. ME etn 
(6) Filio. Codex habet «à Yl, sine iota subscri- 


94 


DIDYMI ALEXANDRINI 


212 


et gloriam referant : hujusmodi enim eos 9 crimi- A Υἱῷ 6 ἕννομος Παῦλος τῷ θεῖχῷ Πνεύματι σεσοφι- 


. mationem effugere peritus iu lege (7) Paulus, a 
divino Spiritu edoctus, fidejussor est. Quinetiam, 
quia Filius in creaturis non numeratur, atfieos (8), 
sive Deum non colentes, ipse vocat eos, qui antea 


σµένος ἑγγυᾷται. "Ετι δὲ καὶ ἀθέους ἀποχαλεῖ τοὺς 
πρὸ τούτου ἐχτὸς τοῦ Υἱοῦ τὸν Θεὸν xal Πατέρα 
µόνον ἐγνωκχότας (ἐπειδῇ οὐχ £v ποιήµασι τελεῖ), 
γράφων vh μὲν, ὅτι Μνημογεύετα, ὣς ποτε ὑμεις 


non Filium, sed Deum Patrem duntaxat cognove- e τὰ ἔθνη ἐν capxl οἱ «εγόμεγοι ἀκροδυστία ὑπὸ 


rant, Nam alicubi quidem scribit. (9) : Memores 
estote, quod aliquando vos gentes in carne, qui dici- 
«mini praepulium, ab ea qua dicitur circumcisio in 
carne, manu facta; quia eratis ilio tempore sine 
"Christo, alienati a spe Israel, et hospites testamento- 
rum promissionis, spem non habentes, et aihei (ant 
Πε Deo) in mundo; alibi vero (10) : Sed tunc 
quidem ignorantes Deum, iis qui natura won sunt 
ii, serviebatis. Nunc autem cum cognoveritis Deum, 
imo cogniti sitis a D»o, quomodo couvertimini iterum 
ad infirma et egena elementa, quibus denuo ut olim 
servire. vultis (11)? Sed. veteris quoque legis no- 
vam (12) semper, et nunquain ad senium vergeu- 
tem salutarem de Christo et Spiritu sancto pradi- 
cationem, et ectlesiasticam sanctionem prestan- 
tiorem ducit, eo quod perfectior sit, et non habeat 


neque. ..... «ου neque vero pulchrius , 
aut (19) majus. ........ eee e. ratione, 
aul modo. . ... .. eniin... . scribit........ 
D Factus sum. (149).............. 


securdum *(15) aemulationem persequens. Ecclesiam, 
-eecundum justitiam, que in lege est, [αεί irrevre- 


to. Nimirum eum ea littera non pronuntietur, 
librarii paulatim eam ín scribendo negligere caepe- 
runt : itaque mirum nou est, si is qui codicem 
(Passioneisnum exaravit, eam perpetuo omittit. 
[igo ubique illam restitui, a scriptura codicis con- 
sulto recedens hac in re : quod si alibi necessario 
ab ea recedendum mihi fuerit, lectorem monebo. 
Interpunctionem codicis ideo non. immutavi, ut, si 
cui illa, quam in translatione secutus sum, non 
arriserit, is norit quoraodo scripserit librarius. Hac 
qorro adnotatio ad Graecum fontem pertinet, non 
ad meam translationem : verum quo res expeditior 
sit, 40 ne cogatur lector notas hasce modo ad 
Gricum exemplar referre, modo ad Latinam inter- 
preiationem , oines ad. hanc apponendas statui. 
(7) Peritus in lege. Respicere videlur versicu- 
lum 21 capitis ix Epist. 1 ad Corinthios. lu. Graco 
: e$t, ἕννομος. Qus vox apud ethnicos scriptores 
legitimus siguilieat : ita ἔννομον δικαστήριον Polluci 
est legitimum dicasterium , seu legitimus judicum 
' conventus, qui scilicet servato ordine a legibus 
presceipto eoit. In Grvceis Bibliis ἔννομος denotat 
consentaneum legi. lta auctor prologi in Ecclesiasii- 
cum, ἔννομον βίωσιν dicil. vitam que ez legis pre- 
. scripto ducatur, etsi interpres ibi verterit legitimam 
vitam. In Proverbiis auteju cap. xxt, vers. 26, for- 
tis muler dicitur aperire os, id est loqui, ἐννόμως. 
Vesuim a Didymo Paulus hoe in loco dicitur ἕννο- 
go; alio sensu, ut opinor, nimirum ut legis peritum 
denocet, Quo sensu. fortasse a Timone in Sillis 3o- 
crates diclus est ἐγνομολέσχης eo versu, quem 
Laertius. in Socrate, εἰ Sexius Empiricus libro 
adversus Maihematicos afferunt. mpiricus sane ipse 
!: eam vocem accepisse videlur, cuu subjunxit : 
Διὸ καὶ ἐννομολέσχης προσέθηχεν, ἅτε τοῦ ἠθικοῦ 
όρους ὄντος του περὶ τῶν νόµων διαλέγεσθαι, id est: 
Ac proinde addidit ἐννομολέσχης, quod de legibus 
disputare ad ethicen pertiueat. 


τῆς Aerouérnc zepicounc àx σαρχὶ χειροποιεήτου 
ὅτι ἦτε τῷ καιρῷ ἑκείνῳ χωρὶς Χριστοῦ àzt.4.1o- 
τριωµένοι τῆς ἐλπίδος τοῦ Ἱσραὴ.λ, καὶ ξεἐγοι 
τῶν διαθηκῶν τῆς ἐπαγγελίας, ἑἐλπίδα μὴ 
ἔχοντες , xal ἄθεοι ἐν τῷ χόσμφ; vi δὲ "A 4d 
τότε μὲν οὐκ εἰδότες θεὸν, ἑδουᾶεύσατε τοις 
φύσει μὴ οὖσι θεοῖς' vov δὲ γγόντες Θεὀ», 
μᾶμ.Ίον δὲ γνγωσθέντες ὑπὸ θεοῦ , πῶς ἐπιστρέ- 
φετε Xd ἐπὶ τὰ ἀσθεγῆ xal πτωχὰ στοιχεῖα, 


B olc πἀ.ιν ἄνωθεν δουλεύει» OéAece ; Αλλὰ xai 


τοῦ πρεσθυτέρου νόµον τὸ del véov, xai οὐκ εἰς 1- 
ρας ἀποχλίνου σωτήριον χήρυγµα, τὸ περὶ Χριστοῦ 
xaX ἁγίου Πνεύματος, xai τὸν !'* ἐχχλησιαστιχὸν 
θεσμὸν προρερέστερον ἡγεῖται διὰ τὸ !* τέλειον xat 
τὸ μὴ ἔχειν µήτε ἀνομ. ..« «ος «. ἐνοχλουν 
μήτε 30 μὴν χάλλιον ἢ µεῖκον., . ὶ. « «« « . χρὴ 
προτεθῃ. . Ἆ «νε... λόχῳ f) τρότῳ. . . . 
Χαλλ, .. « « «ος γὰρ τῷ "* χρήµατι 
τούτῳ γράφει ΠΕΠ. .ε « «οσο.» ον m n nn 
σι 35 τὺ μὲν, ὅτι Ἐγενόμη». . 
eco. κατὰ ** (nov διώκων τὴν Ἐκκ.]ησίαν, 
κατὰ δικαιοσύνη» τὴν ἐν νόμῳ γενόμενος ápep- 


(8) Atheos. Hoc sensu Aetius Eunomii praeceptor, 
Arianus, cognominatus fuüeral Atheus eo ipso sx- 
culo, quo hzc scripsit Didymus. 

. (9) Scribit. Ephes. 11,11, 12, ubi Graca editio habet : 

Διὸ μνημονεύετε, ὅτι ὑμεῖς ποτε. Et paulo post, iv 
τῷ καιρῷ ἑἐχείνῳ. Pro : ἀπηλλοτριωμένοι τῆς ἑλπί- 
δος τοῦ Ἱσραήλ, id est, alienati a spe Israelis, eadem 
editio habel : ἀπηλλοίριωμένοι τῆς πολιτείας τοῦ 
Ἱσραίλ, quod Vulgatus vertit : alienati a. conversa- 
tione Israel. 

(10) Alibi vero. Galat. 1v, 8. Grzeca editio habet : 
τοῖς μὴ φύσει οὖσι θεοῖς. Vocem vero ἄνωθεν, quam 
verii tu olim, habet Greca. etiain editio; sed Vul- 
gatus interpres eam ornisit, 

(11) Vultis? Punctun! interrogationis ita scribit 
librarius, ut hic impressum est iu. Greco, Quz vero 

aulo post Italico charactere impressa sunt, dubiz 
ectionis esse scias. . 
(12) Novam, etc. Cum hzc, et ea qua sequuntur, 


p usque ad verba, χατὰ ῥήλον, mutila sint in codice, 


el ad legendum peruiflicilia, idcirco dubia ínter- 
pretatiouis sunt, atque lectiouis. Ut autem conjicere 
queat lector, quot circiter verba in proxima lacuna, 
aliisque paulopost sequeutibus, desint, numeros iu 
. Greco apposui, quibus significatur, ubi corrupt 
lineze incipiant, et ubi desinant in codice : nimirum 
lea 48 priuse. paginz incipit a voce ἐχχλησιαστι- 
xóv, decima nona a syllabis λειον, et ita porro. 

(19) Aut. Librarius voculam ^f, id est, aut, 
seuiper scribit sine accentu, sic, à. Ego illum ubi- 
que restitui. 

(14) Factus sum. Citabat hic fortasse aliquem 
Pauli locum, cujusmodi est ille Epistolae ad Coloss. 
l, 25 : Ἡ Ἐκχχλησία ἧς ἁγενόμην ἐγὼ διάκονος» — 

(15) Secundum. Philipp. ui, 6 et 7. Graeca editio, 
item ut Didymus, habet Ecclesiam. Vulgatus vero : 
keclesiam Dei. 


310 


JE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


τε 


ατος" d£. ἄτινα ἦν poi κέρδη, ταῦτα ἡγοῦμαι Α hensibilis. Sed qua mihi fuerunt y lucra, hec arbi- 


διὰ tór Χριστὸν ζημίαν. "AAA μενοῦνγε καὶ 
ἡγοῦμαι πάντα pay. εἶναι διὰ τὸ ὑπερέχον τῆς 
Ἰώσεως Ἰησου [1 b] Χριστοῦ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν ' δὲ ὃν τὰ πάντα ἐζημιώθη», καὶ ἡγοῦμαι 
οχύέαλα εἶναι, ἵνα Χριστὸν κερδήσω"' Ῥωμαίοις 
&- El μὲν γὰρ ὁ ἑρχόμενος áAAor. Ἰησοῦν xn- 
ρύσσει, ὃν οὐκ ἐχηρύξαμεν, ἢ Πγνεῦμα ἕτερον 
αμέάνετε, ὃ οὐχ ἑλάδετε. "Apa δὲ χαὶ πρὸς τί 
ἁ-ιδὼν, xat οἷα διανοηθεὶς , ἀχραιφνοῦς θεογνωσίας 
αὖθις , ἴδια γέγραφεν, Κορινθίοις μὲν τὸ δεύτερον, 
ὅτι γε εἰ τῷ ΥΣῷ τις χαταλλαγῇ, τῷ θεῷ χατηλλάγη' 
χαὶ ὅτι ἓν Χριστῷ ἡ πρὸς τὸν θεὺν σύμδασις, ἐστὶ 
τοῦ χόσµου; Έχει 6é* Ὡς ὅτι θεὸς ἦν ἐν Χριστῷ 
κόσμον κατα. 1άσσων ἑαυτῷ. μὴ «Ἰογιζόμεγος 


tratus sum propter Christum. detrimenta. Verumta- 
sen existimo omria detrimentum esse propter eminen- 
tem scientiam Jesu Christi Domini nostri (16) : propter 
quem omnia detrimentum feci, et arbitror ul. stercora, 
ut Christum. lucrifaciam. Àd Romanos vero (17) 
scribens : Nam si is qui venit, alium Christum 
pradicat, quem non predicavimus, aut alium Spiri- 
tum. accipitis, quem non accepistis. Quiduam vero 
spectabat, et qualia cogitabat, cum. rursus germa- 
na ac vere Dei cognitionis propria scripsit ad 


. Corinthios (18) in secunda Epistula affirmans, £i 


quis Filio reconciliatus fuerit, Deo reconciliatum 
esse; el mundi cum Deo reconciliationem esse in 
Christot H:ec autem habet (19) : Quoniam quidem 


αὐτοῖς tà παραπτώματα αὐτῶν, xal θέµενος ἐν P Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi ipsi, 


ἡμῖν τὸν .Ἰόγον τῆς xacaAAaync. 'Yxàp Χριστοῦ 
obv πρεσθεύοµεν ὡς τοῦ θεοῦ παρακαλοῦντος 
δὺ ἡμῶν. Αεόμεθα ὑπὲρ Χριστοῦ * xacaAAdynce 
t9 θεῷ. Καὶ πάλιν, ὡς πάντα τὰ ἄλλα. . . . d παρ- 
ἐς ἐγήρυττεν μεγάλα 15 αὐχῶν, ὅτι xal τὸ δοχοῦν 
ἐπονείδιστον εἶναι Χριστῷ διὰ τὴν φιλάνθρωπον αὐτοῦ 
exovoulav, πᾶσαν εὔκλειαν xat ῥώμην βρύει ἐγὼ. . 
» τοῦτο ποιῶν ἐξ ἔργου " ἵνα χαὶ ὁ bx τοῦ ἑνδόξου 
εάθους «hv ἀγένητον xa ἀχήρατον xa .. .. « « « 
Δεότητα μὴ χατοπτεύων ** Γραφὴν ὑ... .... 
e. 9 ο .  Οφλοι’ Ελεγεν δὲ τοιάδε ** 
Übx ἔχρινα τοῦ εἰδέναι τι àv ὑμῖν, εἰ μὴ "Incoov 
Σριστὸν, καὶ τοῦτον &ccavpopéror * Ῥωμαίοις δέ: 
Μκαιοσύγη δὲ Θεοῦ διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ 
εἰς πάντας xal ἐπὶ πάντας τοὺς πιστεύοντας 3ν 
φηςὶ. . . ἀπὸ 
Θεοῦ ἕχαστος 35. Γαλάταις δὲ. Εἰδότες, ὅτι οὐ 
διχαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ ἔργων νόµου, ἐὰν μὴ 
διὰ αίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ. καὶ ἡμεῖς εἰς Ἱη- 
σοῦν Χριστὸν ἐπιστεύσαμεν, ἵνα δικαιωθῶμεν 
ix απἰστεως Χριστοῦ, καὶ οὐκ ἐξ ἔργων vópov: 
ὅτι ἐξ |2 a]. ἔργων νόµου οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα 
σάρξ. Ἑξηχεῖται δὲ χαὶ ἑτέρωθι, ὅτι Οὔτε περι- 


(46) Jesu. Christi Domini nostri. Grzca editio 
habel : Χριστοῦ ᾿ησοῦ τοῦ Κυρίου µου, id est γη] 
δεν Domini mei. 

(7) Ad Romanos vero. Didymum memoria fefellit 
hoc in loco; nec enim. exstant hzc in Epistola ad 
Romanos scripta, sed in secunda ad Corinth., cap. 
V, vers. &. In libro quoque De Spiritu sancto iu 
&imile erratum. labitur; nam num. 5' (pag. 9, 
lom. 1 Operum S. Hieronymi editionis Veroneusis) 
legitur : * Ad Corinthios quoque idem scribens : 

olite, inquit, contristare Spiritum sanctum : » quse 
tamen verba in Epistola invenies ad Ephesios scripta, 
Cp. iv, vers, 50, non vero. in Epistolis ad Corin- 
ἴμος, Numero autem 11, pag. 119 a Paulo dieta 
6906 ait in. Actis apostolorum quzdam verba, qua 

à Petro sunt. pronuntiata. Duo bec emendare jn 
503 Interpretatione Hieronymus «debuisset, si id 
Vetum foret, quod nonnulli nescio quibus argumen- 
Us inducti censuerunt, eum aliqua in transferendo 
60 libro addidisse, aut abstulisse, aut. immutasse : 
" quod eum fecisse, in animum inducere nequeo, 
i làmen exceptis locis, iu quibus is, qui ex una in 
3m lioguam convertit, vocabulum aliquod in 

Woue, quo seutentia nou mutetur, sed decla- 


D 


non reputans illis delicta ipsorum, et ponens in nobis 
verbum reconciliationis. [Το Christo ergo legatione 
fungimur tanquam Deo | exhortante per nos. Obse- 
cramus pro Christo : reconciliamini Deo. Et rursus, 
ut alia omnia. ..... 4... . omittens, 
magnopere gloriabatur, ac pradicabat illud etiam 
quod Christo propter benignam ejus Incarnationem 
ignominiosum esse videtur, gloriam undequaque, 
ac vim veluti effundere. . . . 
ut (20) etiam qui in gloriosa Passione increatam, ei 
immortalem, et... .... . » ο Qeitatem non 
agnoscit, Scripturam. . .. . . Àit autem 
in hune modum : Non judicavi (21) me scire aliqvid 
inter vos, nisi Jesum Chrisium, et hunc crucifixum. 
Ad Romanos vero scribens ait : Justitia (22) auten: 
Dei per fidem Jesu Christi, in omnes, et super omnes 
credentes... .. «inquit. . 
A τι Deo unusquisque. Ad Galatas vero : Scien- 
tes (35) quod non justificatur homo ex operibus legis, 
nisi per fidem Jesu Christi ; et nos in Christum Jesum 
credidimus, ut justificemur ex fide Christi, ei non ex 
operibus legis : quia ex operibus legis non justifica- 
bitur omnis caro. Alibi vero eliam sic exponit : 
L] 


9» 9 9 $9 ο ec 009 9 ? 


retur, aliquando cogitur adjicere. Ceterum qui in 
veterum Patrum lectione versati sunt , norunt, 
nonnunquam hujusmodi in illis quoque menda 
occurrere, ac przesertim in Clemente Alexandrino. 
Quare nou est cur miremur, si ciscus quoque, 
qui memoriter omnia citabat, ac per notarios scri- 
bere cogebatur, aliquando in ea inciderit : illud 
potius mirum sumimnopere, atque adeo instar pro 
digii est, ipsum tam multa sacrorum librorum 1008 
mernoria retinuisse, atque in prompti, quoties usus 
essel, habuisse, quam multa in hoc opere allegan- 
tur ; quie sunt innumerabilia. 

(18) Ad Corinihios. Lego ll ad Cor. v, 18419 et 
90: necenim Pauli verba hic allegat, sed sensum. 

(19) Ha5ei. M Cor. v, 19 et 20. 

(20) Ut. Ea omitto in. translatione, quorum et 
lectio, et senteutia incerta. Legeudum fortasse , 
ἑγνωσμένον τοῦτο ποιῶν ἐξ ἔργων. 

(21) Non judicavi. 1 Cor. 11, 2, ubi Grzca editio 
habet : οὐ γὰρ ἔχρινα. 

(23) Justitwu. Hom. wit, 22. 

(235) Scientes. Galat. n, 16, ubi Greca editio 
habet : Elg Χριστὸν Ἰησοῦν. Et paulo. post : Διότι 
οὐ διχαιωθήσεται ἐξ ἔργων νόµου πᾶσα capt. 


315 


DIDYMI ALEXANDRINI 


216 


Neque (24) circumcisio aliquid valet, neque prepu- A τοµή τι ἰσχύει, οὔτε ἀκροδυστία, ἁιὰ xau 


tium . sed. fides nova , que& per charitatem agitur. 
Cum autem hujus loci (25) sensus reconditus sit 
ae profundus, idcirco explicandus est. Hoc itaque 
docere vult, Christi adventu (26) novam quamdam 
. et unicam fidem compertam omnibus bominibus 
faciam esse : juxia quam nullus neque Judaisino 
neque Hellenismo locus relictus est. Hec au- 
tem... crece eee PO eee 
juxta illud (27) : Ecce vetera transierunt , nova facia 
sunt omnia. Et ut, ...... quidem... .... 

Deum noscens...... eec conn 
eluxit vero in salutari doctrina. ......... ο 
Lux vera, et libera Filius; Θἰ... . «ος «ο «ο 
. . quibusdam ipsorum iguoratum myste- 


* 99.9 9 * 9. ο 


rium, propter recentem jn ipsis polytheismi er B 


JEgypto memoriam. Venerandus itaque Dei Filius 
propriam naturam libertatem e coelo habere testi- 
ficans, nec sororem, ut sic dícam, illi esse creatu- 
ram. Quidquid enim productum est (28), servum 
est ejus a quo productum est, et quidquid creatum 
est, creatoris servum est... . ..... ait ad Pe- 
trum : Reges (29) terre a quibus accipiunt. tributum 
sel censum? α filiis suis, an ab alienis? Cumque ille 
respondisset : A5 alienis ; dizit illi Jesus: Ergo liberi 
sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad 
sare, et mitte hamum, et eum piscem, qui primus 
ascenderit, tolle, et aperto ore ejus invenies staterem : 
illum sumens, da eis pro me, et te... ........ 
quidem de his. li vero... ... ..hon cessant 
adhuc. 
B CAP. ΥΠ. | 


De iis (50) qui a. Paire Filium factum esse fabulan- 
lur, ul ipsius minister esset in creatione. 


Blaspheme sese opponentes (21) sic fabulantur : 
Pater, inquiunt, Filium fecit, quod sibi utilissimus 
futurus esset ; ut ipsi nempe ad aliarum creatura- 
rum conditionem inserviret, Sed nequaquam anim- 
advertunt , ex hac illorum sophistica ratiocinatio- 
ne illud consequi , ut in Deum et invidia, et de- 
sidia, et alia bujusmodi , qua crassa 40 materia- 
lia sunt, inducantur. Oportet enim .. . « . vide- 
ye ; nam $i preclara res creatio est (ut sane 
est, ac divine duntaxat magnificentissimaeque 
nature propria ique soli reservata : ne de- 


πίστις δι dydnznc ἐνεργουμέγη. Tou δὲ λόγου 
βαθύνοντος, τὸν νοῦν ἀναπτυκτέον. Διδάσχειν μὲν 
οὖν βούλεται, ὡς ἡ Χριστοῦ ἐπιφάνεια χαινήν τινα 
xal τὴν µόνην πἰστιν ἅπασιν ἀνθρώποις ἐξεύρετο * 
' xa9' ἣν οὐδὲ µίαν χώραν οὔτε Ἱουδαϊσμφ... ... 
ηνισμῷ 8 χαταλέλοιπεν. Αὕτη 6b νοη.... .« «5 
εν χάὶ. oo cce coo o n nsn κατὰ τὸ, Ἰδοὺ 
τὰ ἀρχ. eee es XOU Toe «ες.» on 
πάντα. iKallva συνελ.. « «9 «ο. . μὲν és. 
esos «ο...  θεὸν εἰδὼς νόµ. . . .« ως. 
e. ο. ΤΕλει. . . Ην Περι. .ο «νο e. P gw. 
Ανέλαμψεν δὲ εἰς σωτηριο. . . διδασ........ . 
13 φῶς τὸ ἀληθινὸν xal ἐλεύθερον, ὁ Yióg;- καὶ πα. 
en . . 35 τισιν αὐτῶν ἀγνοούμενον µυ.. .. 
ο... διὰ τὴν ἔναυλον Ev !* αὐτοῖς «rj; πολυθείας 
ἐξ Αἰγύπτου μνήμην. Προσμαρτυρῶν τοίνυν ὁ σε- 
πτὸς θεοῦ Υἱὸς τῇ οἰχείᾳ φύσει τὸ ἄνωθεν ἐλεύθερον, 
καὶ μὴ ἁδελφὴν olov ἔχειν τὴν χτίσιν. Δοῦλον γὰρ πᾶν 
τὸ παραχθὲν τοῦ παραγαγόντος. 1 Καὶ τὸ χτισθὲν 
xia. coo oo eos 9ο. «ο ἐτρογ Οἱ ) βασιλεῖς 
τῆς γῆς... .... . ΠΝσοΥ; ἀπὸ 3 τῶν vlov αὐ- 


TY. «« coo. Αποχρινομ.... .« Ἐκ 
ΤῶΥ.. « «« «ο ο ο ο ο, θὐθεροί ** εἰσι οἱ υἷοι 
"Iva ὃ. . ο «ο ecco oo s . P ρευθεὶ εἰς 


θἀ.Ίασσαν. . 
ΧΑὶἢ.« .. «9 «9 ος 9ο 


eos ος ο ΤΟΝ 1 Ιχθὺν dpor* 
. ρα” ** ἐχεῖνον Aabr 


PPM esos S ο ο ὃν *' mph τούτων. Ol. ... 
ecco] n e. » αὔονται ἔτι. 
κεφ, H. 


[2 5] Περὶ τῶν μυθολογούγτων ὅτι d Πατὴρ 
ἐποίησε τὸν Υἱὸν ἐπὶ τῇ ὑπουρ]γίᾳ τῆς κτίσεως. 


Βλασφήμως ἀντεξάγοντες xai διαμυθολογοῦντες, 
φασὶ τὸν Πατέρα πεποιῆσθαι Υἱὸν χρειωδέστατον, 
ἐπὶ τὸ ὑπουργεῖν αὐτῷ πρὸς τὰ λοιπὰ τῶν Χτισμά- 
των. Οὐκχ ἔτι κατανοοῦντες *, ὡς ἐξήρτηται τοῦτο. - 

. οὔδε στοχαστικοῦ αὐτῶν λόγου φθόνος * τε xal 
ὄχνος xai ἕτερα ὑλικά * δεῖ γὰρ δήπου xaX ταῦτα!’ 
ὁρᾶν. El γὰρ χαλὸν τὸ δημιουργεῖν ( ὥσπερ οὖν xa- 
λὸν. xai µόνον ἴδιον, xai µόνον ἐξαίρετον τῆς θεῖχῆς 
ἀφθόνου φύσεως, ἵν ἔχοι xaX ὑπὸ τοῦ δοξάξηται }, 
ἀνθότου μὴ πάντα δι ἑαυτοῦ ἔχτισεν, ἀλλ οἵον εἴ- 
πως κατώχνησεν; El δὲ xai µέγα τοῖς κτιζοµένοις 


(24) Neque. Galat. v, 6, ubi Greca editio non D χαινὰ γέγονε πάντα. 


habet vocem, xatwfj, idest, nova, quam Didymus 
explicationis causa adjecisse videtur. lia sane non 
raro facere consueverunt veteres Patres, ac ipse 
Didymus alibi. 

(2b) Loci. Vox, λόγος, non raro spud Didymum, 
et alios. Scripturz locum designat, ut videre licet 
eiiam in ejus libro Όε Spiritu sancto, atque in 
Enarrationibus in. Epistolas catholicas. 

(26) Adventu. In Graco, ἐπιφάνεια, id est, appa- 
ritio, seu manifestatio : quo nomine Christi adveu- 
tum in Scripturis, et a Patribus designari, nemo 
ignorat. 

(27) Juxta illud. Il Cor. v, 17, ubi Graca editio 
habet : Τὰ ἀρχάῖα παρῃλθεν  ἰδοὺ véyove χαινὰ 
τὰ πάντα. Didymus noster segm. 165 a.rursus 
hunc lucum sic. affert : Τὰ ἀρχαῖα παρηλθεν ΄ ἰδου 


(28) Productum est. Apud Grscos Patres .xap- 
άγειν szpe est producere, seu condere: itaque αὖτο- 
πάρακτον dicunt quod per se productum sit. Quin 
Lucianus quoque illa voce hoc sensu usus est. 
Didymus vero eadem significatione dixit etiam παρα” 
φέρειν, et παραχομίζειν. 

(99) Reges. Math. xvi, 24, 25 et 26. Qua in 
codice hic legi nequeuut, partim ex Bibliis, partim 
ex conjectura supplevi in luterpretatione Latiua. 

(30) De iis. Capitum argumenta ita posui, uL sunt 
in codice. Vide notam $, pag. 1. MEM 

(61) Sese opponentes. ᾽Αντεξάγειν proprie signili- 
cat, copias adversus hostes educere. (us mox se- 
quuntur usque ad finem hujus segmenti, incertum 
pleraque habeut sensum, utpote mutila. 


?11 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


218 


v) ὑπὸ τοῦ μείζονος καὶ & . . npn µε ov παραφέ- A sit qui gloriam ei reddat) qua de causa (52) non 


ρεσθαι’ (εἴπερ xax' αὐτοὺς µείζων τοῦ ἰδίου Υἱοῦ 
Λόχου ὁ Πατὴρ), ἐδάσχαινε τοῖς δοξάζουσιν αὐτὸν 
τὴν δι ἑαυτοῦ ποίησιν. El δὲ καὶ ὑπερηφαν .... 
ἀδυναμίας τε ἅμα παντάπασιν οὐκ ἀπήλλαχται «b 
ὃ '* µεσίτου ποιειµ. . . «. . τὸ παραγόµενον τοῦ 
παράγοντος 17 αὈτὸ δι ἑαυτοῦ ἥπερ τοῦ δι ἑτέρου 
ποιούντος μείζονα τὴν δόξαν ἐκφαίνει' οὕπω γὰρ ὃν, 
ῦ ἀεὶ ὄντος νεύµασιν ὑπαχκούει, xal ὅσον οὐδέπω 
διαπεραΐνεταε, χαὶ µέτρα 3 προσήχοντα . . . . xal 
οὐχ ἔχει ἕν τινι τὸ 3" ἑλλείπον . . .. . . περήφα- 
νος µόνον 3» ὁ ὕπερη « « « « «ευ . ἁλλ᾽ ἤδη χαὶ 33 


ormnia per semetipsum creavit, sed eum quodam- 
modo (53) piguit id facere? Si vero creatis rebus 
perhonorificum est a majori (54), eta . .. .. pro- 
duci,ac, eorum quidem sententia, proprio Filio 
Verbo major est Pater : iis ergo, a quibus glorifi- 
catur, creationem per semetipsum factam invidit 
ipse Pater. Si autein nec superbie, neque impoten- 
tiz is omnino expers est ; quod per mediatorem 
ert quod producitur, ejus, qui illud per semet 
ipse producit, quam ejus, qui per alterum facit ; 
majorem gloriam exserit : cum enim nondum, fit, 


wu... ο «9 cere. E δειχθείη πάντα ὅσα **— illius nutibus paret , qui semper exsistit, et. statiin 
i.e... « « «ο ὁ Οὐδίαν καὶ ἀπ. . . . p ., perficitur, et convenientes habet mensurag, neque 
Be. e... « «ος... αρῷ ssÜvoxoti: **.— ullain re delicit. . . . superbus tantum .. .. sed 
Δρ... ες. «νο Bt ?! Ἀφέονται , B jamet.... omnía quecunque . .. . auctorita- 


fem, 6, ...... Lazaro mortuo : Veni (55) foras 
eror n n nn alteri : Dimittuntur (560) tibi pecca- 
la... ..praecipens : Exi (51) .....-.. eee. 
facere per alium : juxta eorum interpretationem 
ostendit , Deum quidem Patrem, cui cogitare est fa- 
cere (38), non posse universum per semetipsum per- 
ficere sine illius ope, per & quem, autinquo ope- 
ratur: Filium vero veluti quoddam inanimatum 
ἀναχωρήσει, δεδιὼς μὴ ὑπόδικος γένηται τοῦ θείου — instrumentum esse : quomodo recedere poterit , 
ὃικασττρίου, xaX ἀχοῆς ἁπροαιρέτου χάριν; quin hxc magnopere contemnat, ac veluti remis- 
835 manus (59) tenere desinat, mec sese tam immanibus blasphemiis (40) opponat, neque vereatur 
ne in divino tribunali reus fiat velex eo quod involuntarie hzc audiverit (41) ? 
ΚΕΦ. &. C CAP. IX. 


Περὶ ὧν Aérovcty aipszixol: Ποτὲ ὁ Υἱὸς ἐγεννήθη, — De eo, quod dicunt harretici : Quanaonam (42) Filius 
xai τὸ Πνεῦμα ἑξεπορεύθη; xal τὰ .Ίοιπά. genitus fuit, et Spiritus processit 7 et cetera. 


Τοσούτων τοίνυν xai οὕτω δαφῶν ἁποδείξεων οὐ- Quum ergo tam multa sint, tamque manifesta 
9uv- xal τῆς Γραφῆς παραινούσης ποικἰαις καὶ £&-— argumenta (45): Seriptura vero moneat (44) ne va- 


98, ubi legitur: µνήσθητι τῶν δυσφημιῶν αἎ- 
τῶν, recte Vulgatus interpres vertit : memento 
blasphemias eorum. Quo modo transtulit etian lib. II 
Mach. xui, 44. Sed cap. xv vers. 22, ubi legitur: τὴν 
χεῖρα τοῦ δυσφήµον, Vulgatus habel : manu ne- 
[αγία ; at, si verbum verbo reddere malis, verti po- 
test : blusphemi hominis manu : quod tamen eodem 
recidit. Didymi nostri, apud Joannem Damascenum, 
in Parallelis, pag. 519, similem fere habes senten- 
tiam : Κίνδυνον, inquit, φέρει πολλάχις τὸ δυσφή- 
µους λόγους ἀχούειν, quae verba αἷο transtulit inter- 
pres: Periculum sepe a[fert turpia. verba audire ; 
sed malim : blasphemos sermones audire. 


ero 9 9 ο n ο ο ἑπιτάσσων 15, "E£e108. .. . . 
. «ο. ποιεῖν δι E209 * [5 a] χατὰ τὸν 
ἱχείνων νοῦν δείχνυσι τὸν μὲν θεὺν Πατέρα, οὗ αἱ 
γηήσεις ποιήσεις εἰσὶν, μὴ δύνασθαι δι ἑαυτοῦ τὸ 
tiv διαπεραίνειν δίχα τῆς ἐπικουρίας ἐχείνου τοῦ δι 
ὦ ἡ ἐν ᾧ ποιεῖ * τὸν δέ γε Υἱὸν, ὥς τι ἄφνχον ἔργα- 
ww* πῶς οὗ µέγα προσπτύσας, καὶ τὰς χεῖρας 
ὑπτίας ἀντιθεὶς ταῖς οὑτωσὶ ἀγρίαις δυσφηµίαις, 


(32) Qua de causa. Lege, si magis placet, ἀνθ᾽ 
ὅτου. pro ἀνθότου. s gh pue 
(33) Quodammodo. Lege olov εἴπως, vel olovet- 


(34) A majori. In Grzco legendum fortasse ὑπὸ 
τοῦ µείζονος xat ἐξηρηµένου. 

(35) Veni. Joan. x1, 43. 

(36) Dimittuntur. Math. ix, 2 et 5. Lego, ἀφέων- 
ται, id est, dimissa sunt, sive, ut vertit. Vulgatus, 
dimilluntur. Segmento quoque 31 a. codex habet, 
ἀφέονται. At segm. 59 a, ἀφέωνται. 

($7) Exi. Fortasse hic citabatur illud Marc. r, 
), Ubi Jesus spiritui immundo ait : Ἔξελθε ἐξ 
97509, 1. e, Ezi ab ipso. (41) Audiverit,. Nimirum | inter actiones, que 
(38) Est facere. Respicit fortasse illud Geneseos, .. olim in judicio intendebantur, erat τέρψις ἀχοῆς, 
Dizit... et. factum est. Hieronymus in libro contra D id est, delectatio auditus. Eum morem respexit hie 
Joannem. Jerosolumitanum : Cujus velle, inquit, fe- — fortasse theologus noster: qui si vereri videtur, 
citte est. Clemens Alexandrinus in Protreptico : Sola — ne is a Deo puniatur, qui blasphemias imprudeus 
ejus voluntas esi mundi creatio. Similique modo lo- — audit, quid de illis adolescentibus dicturum putamus, 
quuntur fere omnes. sancti Patres. Quin Aristo- — qui opera sive hzretieorum, sive iinproborum illo- 
phanes quoque : Δύναται γὰρ ἴσον τῷ ópdy «b rum howinum, qui cum se catholicos videri velint, 
Wtly, id est : Cogitare, et [acere sunt iden. Christiano tamen homine indigna scribunt, pervyo- 

(39) Remissas manus. In Greco, τὰς χεῖρας —lutare non verentur? 
ὑπτίας" que locutio ignaviam denotat, et :equivalet (42) Quandonam. Lego, πὀτε. 

ili, qu» in Grecis Bibliis sepius legitur, ubi (43) Argumenta. Sive, testimonia. Didymo enim 
dieuntar manxs dissolute, sive, ut est apud ἰδαίαιη ἀπόδειξις, μαρτυρία, Ὑραφιχὴ ἀπόδειξις, πίστις, 
XY, $, χεῖρες ἀνειμέναι. Respicit fortasse Didy- — xeqáAatov, ἐδάφιον, χωρίον. ῥητὸν, (npa, λέξις, λό- 
mns illul Jobi xi, 15: ὑπτιάλεις δὲ χεῖρας πρὸς ος, περιοχη, Ὑραφὴ, λόγιον, γραφίον, ac si quid 

ν, quod tamen in Vulgato sic se babel : et ec- — aliud est, quod mihi in ργά5θη6 non succurrat, szepe 
lendisti aa eum manus (uas. idet 

(19) Blasphemiis. In Graco, δυσφηµίαις. Vox au- (44) Moneat. Hebr. xi, 9, ubi Gr»ca edi- 
lem µία in sacris libris, ac. Craecls Patribus — tio habet. verbum περιφέρεσθαι, quod est cir- 
Sepe Hlesphemiam valet, non. vero simpliciter comei- — cumferri; sed Didymua legit παραφέρεσθαι imc 
δαν, aul quid simile. lta lib. I Machab. vi, — et Vulgatus interpres, cum verterit abduci. 


219 


DIDYMI ALEXANDRINI 


*n$ et peregrinis doctrinis abducamur, neque vocum A γαις διδαχαῖς μὴ παραφέρεσθαι, φεύγειν δὲ τὰς κα- 


snanitates (49) fugiamus : heterodoxi e Scripturis 
*'sug ipsorum secte dogmata probare nescientes, et 
tanquam (46) ebrii sermonem hahentes de unaqua- 
que re hae atque iliac veluti jactatum et vacillan- 
tem, varia sophismata ab ipsis malo artificio com- 
posita, et diu multumque meditata objiciunt : 
eujusmodi sunt ista : Nonne ergo, inquiunt, omnia 
sunt ex Deo? Quibus respondendum est : Sed non 
per generationem,ut Filius: neque per processio- 
nem, ut Spiritus Dei : neque talia operantur, aut 
tam illustres obtinuerunt confirmationes. . . . . de- 
inde aiunt: Quandonam Filius genitus est, aut Spi- 
ritus processit ? Tunc 7 quum Pater genitus non 
fuit (1. Si enim et....... .. post ipsum, et 
ut fas noh estinquirere. . .... 
quoniam neque. . . . qui genuit, et 
qui generatus est; ita neque. .... .. . tempore: 
cum enim Deus sit Filius et Verbum. . ........ 
similiter (48) et Spiritus. . . ..... Quomodo au- 
tem, inquiunt, genitus est? At hoc, etsi. scriptum 
sit de Filio quidem : Ez utero (49), ante Luciferum 
genui te; de Spiritu sancto autem : Spiritus a me(50) 
procedit ; eX David (51) ita psallat: Verbo Domini cali 
firmati sunt, et spiritu oris ejus. omnes virtutes. eo- 
rum (52) ; ét Jobus dicat: Spiritus. divinus (55) qui 
fecit me, εἰ flatus Omnipotentis docens me ; et Domi- 
nus ipse doceat : Spiritus veritatis (54), quia Patre 
procedit; ac Paulus demum scríbat (55), ipsum 
esse Spiritum Dei, sicut bominibus est ipsorum 
spiritus : tamen omnem mentem excedit (56), Quia 


voee 999 09ο 


jdem valent; significant scilicet Scripture locum, 
testimonium, auctoritatem, capitulum, etc. (Quod spe- 
ctat ad vocem ἁπόδειξις, eam sspe hoc sensu usur- 
patam invenies infra, ut ex. gr. segm. 54 b. At de- 
sionstrationem quoque significare hic potest. 

(45) Inanitates. Ex prima ad Tii. vi, 20. 

(46) Tanquam. Pro ὡς ἂν oi, malim legere ὡς 
. ἂν εἰ, seu ὡσανεί. Pro διαριπτούµενον, lego διαῤ- 

ῥετεούμενον, Similem porro Didywus senteutiain 
iabet apud Josnnem Damascenum in Parallelis, nag. 
— 421: Al οὐκ ἀληθεῖς δόξαι, inquit, διὰ µυρίων ψευ- 

δολογιῶν Ρῥαδίζουσαι, μίαν χαὶ τὴν αὐτὴν της ἑαυτῶν 
“ατηχήσεως οὐχ ἔχουσι διήγησιν’ quie sic verto : 
False opiniones, cum per sexcenta vagentur (alsarum 
ratiocinationum commenta, unam eamdemque dociri- 
nG suc enarrationem non habent. 

wi Genitus non fuit. Prxclara responsio! quam 
Didymum ex Gregorio Nazianzeno, paucis ante illius 


obitum annis defuncto, desumpsisse existimo : is p Πνεύματι τοῦ θεοῦ 


enim oratione $5, qua Eunonmianos refellit, simili 
plane ratione ait: Πότε ὁ Υἱὸς γεγέννηται; "Ότε 
ὁ Πατὴρ οὐ γεγέννηται, id est: Quandonam Filius gs- 
nitus esi? Cum Pater genitus non est. 

(48) Similiter. In codice, ὡς αὕτως, divisim. 
Scribe, si placet, conjunclim, ὡσαύτως, ita enim 
vulgo nunc scribunt. Ego tamen scripturam codicis 
relinui, tum quia ita semper scribit librarius, id 
quod in multis etiam aliis mss. codicibus observare 
196 meinini, tum quia aliquando saltem a veteribus 
jta scriptum fuisse constat, ut in illo Musszi versu 
apud Clementem Alexandrinum in sexto Stromatum : 
Ὡς ὃ) αὔτως xal g04Ja φύει ζείδωρος ἄρουρα. 

(49) Ex utero. Psal. cix, vers. 3. 

(50) Spiritus a me. Respicit lsa. Ότι, 16, ubi le- 
eui : Ἠνεῦμα γὰρ παρ᾽ ἐμοῦ ἐξελεύσεται, id. est, 
ipirilus enim « me exibit : quo modo locum hunc 


. enim in loco: B µήτε περι ΟΡ... . . 


γοφωνίας" οἱ ἑτερόδοξοι συστῆσαι ἀπὸ Γραφῶν τὰ 
τῆς θρησχείας αὐτῶν ἀποροῦντες, καὶ ὡς ἂν οἱ µε- 
θύοντες τῇδε χἀχεῖσε τὸν ἐφ᾽ ἑχάστι λόγον διαρι- 
πτούμενον ἔχοντες, διάφορα σοφίσµατα συνταγέντα 
αὐτοῖς χαχοτέχνως xal χατὰ πολὺ µελετηθέντα προ- 
6άλλουσιν, ἓν οἷς ἐστι ταῦτα” Τὰ σύμπαντα οὖν, φη- 
Gv, οὐκ ἔστιν Ex τοῦ Θεοῦ; Οἷς ἀποχριτέον΄ "AAA' 


«οὐ γεννητῶς, ὡς ὁ Υἱός * οὐδ' ἐκπορευτικῶς, χαθὰ 


τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ * οὐδὲ τοιούτων ἐστὶν ἐνεργειῶν, 
ἡ οὕτω περιθλέπτων 3" ἠξιώθη συστάσεων... . « . 
εἶτο * Πότε οὖν ὁ Υὸς 3: ἐγεννήθῃη ... «νο. 5; 
Τότε, ὅτε ὁ Πατρ 3» οὐχ ἐγεννήθη. El γὰρ xat . ο 
es n n n n n on s. μετ αὐτὸν, xal 35 ὡς ἀθέμιτον 
τὸ ζητεῖν. ...... «ο Yàp ἓν τόπῳ 35 ἐπειδὴ 
eso 9. σας xat ὁ ἹἹ γεν- 
νηθεὶς οὕτως οὐδ...... ecco orn n n χρόνψ. 
θεὺὸς γὰρ ὢν 30 ὁ Υἱὸς χαὶ Λόγος, 200... - eee 
22225. το ἆλλα τού ποιεῖν 1 ὡσαύτως xai τὸ 
Πνεῦμα .. . . «9. Πῶς δὲ, φησὶν, ἔγεν- 
νήθη; ** Τοῦτο εἰ καὶ ἐγράφη περὶ μὲν τοῦ Υἱοῦ » 
[5 b] Ἐκ γαστρὸς πρὸ ᾿Εωσφόρου ἐγένγησά σα” 
περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, Πγεῦμα παρ ἐμοῦ 
ἐχπορεύεται' xaX εἰ Δανυῖδ dde T Aóro Kv- 
piov οἱ obpavol ἑστερεώθησαν, xal τῷ xreópats 
τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυγάµεις αὐτῶν" 
xal εἰ λέγει à Ἰώδ. Πνεῦμα θεῖον τὸ ποιῆσάν µε, 
avoh δὲ Παντοχράτορο ἡ διδἀάσκουσά µε" xa 
εἰ Κύριος διδασχει' Τὸ Πγεῦμα τῆς ἀηθείας à 
παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται ' χαὶ εἰ Παῦλος γρά- 
φει, Πνεῦμα εἶναι αὐτὸ τοῦ θεοῦ, ὡς ἀνθρώποις τὸ 


citat infra ipse Didymus lib. i, cap. 2, segm. 52. 
Vulgatus vero interpres habet : quia Spiritus a fa- 
cie mea egredielur. 

(51) David. Davidis nomen ne semel quidem in 
toto codice integrum scribitur, sed compendiaria 
semper ratione, nempe Δαδ. Àt cum segm. 92 b. 
scribat librarius Aautzuxóv cum v, non cum B, ego 
ubique scripsi, Δανϊῖδ. Hecie tamen scribitur etian 
Δαθίδ, cum Hebraicam litteram vau Greci veteres 
et per u et per f efferrent, ut apparet vel ex ipso 
nomine rau, quod reddiderunt per Bav. 

(52) Virtutes eorum. Ps. xxxn, vers. 6. Hune 
locum &»pe allegat Didymus in hoc opere, ac 
semper legit: πᾶσαι αἱ δυνάµεις αὑτῶν, id est omnes 
virtutes eorum. Quam lectionem secutus videri potest 
Nyssenus, quod in oratione catechelica, cap. 4, scri- 
pserit : Εἰδὲ, χαθὼς λέγει Δαθίδ, ἑστερεώθησαν τῷ λό- 
γφτοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ, καὶ αἱ δυνάµεις αὐτῶνὲν τῷ 
τὴν σύστασιν ἔσχον' ρα, x. τ. λ., 
id est : Si autem, ut dicit David, Verbo Domini βτ- 
mali sunt. celi εἰ eorum virtules consisiunt. ἐν Det 
Spiritu : ergo, etc. Verum Clemeus Alexaudrinus in 
Protreptico, Theophilus in librisad Autolycum, ei 
alii legunt ; Omnis virtus eorum, Et ita habent cum 
οι editio, tum Vulgata wanslatio. 

(53) Spiritus divinus. Job xxxwui 4. Sic babet 
Graca etiam editio. Vulgatus babet : Spiritus Det 
fecit me, et Spiraculum Omnipotentis. vivificavil me. 

(54) Spiritus veritatis. Joan. xv, 26. 

(55) Paulus scribat. 1 3d Cor. n, 14. Sensum, non 
verba hic citat. 

(56) Excedit. Locutio Biblica ex Epist. ad Phil. 
Iv, 7. Ὑεριί etiani posset : tamen sic ommnia mentem 
excedunt, Cum enim :inanca sib. oratio, 8608Us JOD 
esL omnino certus. 


381 DE TRINTATE LIBER PRIMUS. 283 


αὐτὼν' ὅμως οὕτω πάντα νοῦν ὑπερδαίνει: ὅτι ὁ A idem apostolus Corinthiis scribit : Deo autem. (57) 
αὐτὸς ἀπόστολος Κορινθίοις γράφει. Ti δὲ 66 χά- — gratias, qui semper triumphat nos in Christo, et odo- 


εἰς, τῷ zártocs θριαμθεύοντι ἡμᾶς ἐν τῷ Χρι- 
στῷ, καὶ την ὁὀσμὴν τῆς γ»ώσεως φαγερώσαντι 
€r ἡμων ' ὣς μὴ πάσης τῆς γνώσεως ἡμᾶς, διὰ τὸ 
ἀχώρττον, ἀλλ᾽ οἷόν τινος ἰνδάλματος f] αὔρας ὥσπερ 
µετασχόντας. Καὶ πάλιν, Β.έπομεν δὲ Ov éc- 
όπτρου καὶ ἐν' αἰγέγματι τὰ περὶ αὑτοῦ. Καὶ µάλα 
εἰχότως Δόξα γὰρ Κυρίου κρύπτει.Ἰόγον κατὰ τὸ 
θεον ῥητὸν, ὑπερχειμένη ἀφράστῳ χαὶ ἀπείρῳ λόγῳ 
rim αἰσθήσειως Ὑγενητῆς ' οὗ διὰ τὸ ἀθάσταχτον 
góvov , ἀλλ᾽ ὅτι τὸ προαιώνιον xal πρὸ πάσης κτί- 
σεως, Eb μὴ ὑπὸ Γραφῶν δεδἠλωτο, ?! τῇ χτίσει 
iv... . xal πάλιν τοῖς αὐτοῖς τὸ δεύτερον 33 εἰς 
τοῦτο ΠάΥΧαλΟ . .. ..... . 8E&* Ημεῖς δὲ οὐχ 


rem cognitionis manifestavit per nos : quod scilicet 
non omnis cognitionis, quia eain capere uon pos- 
sumus, participes facti simus, sed veluti cujusdam 
simulaeri, aut aure (58). Et rursus : Videmus ϐ 
autem (59) per speculum, et in enigmate qu:e de ipso 
novimus. Et merito qnidem : nam juxta divinam sen- 
tentiam Gloria Domini (60) celat verbum, et ineffabili, 
atque infinita ratione omnem creatum sensum excedit : 
non modo quia ferri non potest, sed etiam quia quod 
est anie szecula et ante omnem creaturam, nisi 4 
Scripturis manifestatum fuisset, a creatura iguorare- 
tur. Et rursusiisdem Corinthiis secundo scribens (61), 
ad hoc pulcherrime..... Nos autem nom in immen- 


εἰς τὰ ἅμετρα ** xavynoóps0a: [ἀλλὰ κατ]ὰ τὸ B sum gloriabimur , sed secundum mensuram regule, 


µέτρον τοῦ xavóroc, οὗ ἐμέρισεν ἡμῖν ὁ θεὸς 
[μέτρου, ἐφικόσθαι ἄχρι καὶ ὑμῶν ]. Καὶ ἓν τῇ 
πρώτῃ δὲ Ἐπιστολῇ φησιν’ ΕΙ τ[ις δοκεῖ elo Ίναι 
τι, οὕπω ἔγγωκπεν καθὼς ** δεῖ γῶναι. . « 9... 
»-.. αφορὰ τῆς Υεννῄσεως 3 xal τῆς ἐἑχπορεύσ.. 
eO. ὡς ὃ τρόπος ἄγνωστος, οὕτω [4 a.] xai 
διαφορά, cvs δὴ ἄρα ἑξὸν αὐτὸ τοῦτο ἀχούειν, f] λα- 
λεν. Τὸ γὰρ αἰτίας τῶν ὑπὲρ πᾶσαν αἰτίαν xal 
ότσιν ἀποδιδόναι, τολμηρόν * τὸ δὲ θαυμάζειν ^b θεῖ- 
ον, χα) φόδον εἶναι τὴν περὶ αὐτοῦ ἔννοιαν φοθερὰν 
νμίζειν, ἀσφαλές. Θέλων οὖν, φησὶν, ἐγέννησεν ὁ 
θ1ὺς, ἡ uh θέλων; 'AXX ἡμᾶς χρὴ: προειπεῖν τὸν 
σχοπὸν αὐτῶν, καὶ οὕτως ἀποκρίνασθαι. 'O οὖν σχο- 
T, ἐστιν, ἵνα πρὸς ἀχεραίους ἀπὸ ἑχατέρας λέξεως 


tbv ἀντίθεσιν ποιῶνται. Ἠντε γὰρ δράζωνται τοῦ, € 


M θέλων ἐγέννησεν ( οὐδεὶς δὲ αὐτοῖς τοῦτο ἀποχρί- 
vetat ), λέγουσιν * Οὐκ οὖν, ὃ μὴ θέλει ὁ θεὸὺς, ὑπο- 
μένει γεννῆσας τὸν Ὑἱὸν, φύσεως ἀνάγχης εἰς τοῦτο 
ἄχοντα αὐτὸν περιαγούσης * ἣν τε δοθῇ αὐτοῖς τὸ, Θέ- 
Ίων ἐγέννησεν, ἐπάγχουσιν * "Αρα γε ἡ γέννησις τοῦ 
Yio) ἑξηπται τῆς πατριχῆς θελήσεως, δημιουγικῶς 
ὑπαρξιν αὐτῷ παρεχούσης. Ἡ δὲ ἀπόχρισις αὕτη 
εὐνουστάτη τυγχάνει. Τῆς θελήσεως γὰρ καὶ τῆς 
ἀνεθελησίας xat πάσης ἑννοίας προτερεύει Ó τε 
"Ἔννησας θΘεὸς xal Ἡατὴρ, τό τε ἀπαύγασμα 


, 197) Deo cutem. M ad Cor. ni, 44, ubi Grzca edi- 
wo, quam Vulgatus int. sequitur habet: 
6εως αὐτοῦ φανεροῦντι. 

(58) Aut aure, Respicit vocem, ὀσμήν a Paulo 
3éhibitam : αΌρα enim bic idem significat atque 
adf id est, odorem, auram, sive eflluviuim odori- 
erum, . 

(99) Videmus autem, Ex 1 ad Cor. xui, 19, ubi 
Greca editio habet : Βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι &aórtpou 
ἐν αἰνίγματι. Didymus vero explicationis causa addit; 
: περὶ αὐτοῦ, 4 esi, qum de ipso cognita habe- 

M, 

(80) Gloria Domini. Proverb. xxv, 2, ubi pro Κυ- 
βίο, legitur, θεοῦ, id est Dei. 

(01) Scribens, 1l Cor. x, 45. Quz uncis inclusa 
tint ià Greco, supplevi ex Grzca Bibliorum edi- 

ühe, 

(62) Si quis sibi. l ad Corinth. vin, 3, ubi 

Mera edilio pro, οὕπω ἔγνωχεν, habet : οὐδέπω 

V ἔγνωχε. Sed vocem, οὐδέν, non modo Didymus, 
wtum eliam Vulgatus interpres videtur non leyisse. 


τῆς TY- p 


qua partus. est, nobis Deus, mensuram pertingendi 
usque ad vos. ln prima vero Epistola ait: Si quis 
sibi (62) videtur scire aliquid, nondum cognovit quem- 
admodum oporteat eum scire. Frustra. vero quari- 
tur (65) discrimen generationis, et processionis, 
eujus steut modus est ignotus, sic et differentia, 
8i tamen hoc ipsum audire licet, aut. dicere; nam 
eorum causas reddere, qu: omnem causam, et in- 
telligentiam superant, audacis est : divinitatem ve- 
ro admirari, et timorem Dei in eo positum esse 
existimare, ut cum timore de ipso cogitemus, tu- 
tum est. Nunquid ergo (64), inquiunt, volens ge- 
nuit Deus, an nolens? Sed nos prius, quinam sit 
illorum scopus, dicere oportet, tum respondere. Eo- 
ruu) ergo scopus est, ut contra simplices (65) homi» 
nes ex utralibet responsione objectionem ducant. 
Nam si respondeas (66): Nolens genuit ( nemo au- 
tem ipsis sic respondet); dicunt: Ergo quod non 
vuit Deus, patitur Filium generans, naturali ne- 
cessitate ipsum invitum ad hoc cogente. Sin vero 
ipsis reposueris : Volens genuit; inferunt : Ergo Fi- 
lii generatio ex Patris voluntate pendet, qu& ex- 
8istentiam ipsi per creationem dat. Maxime au- 
tem liberalis est ista responsio : nam volunta- 
tem, et noluntatem, et omnem cogitationem au- 


(05) Frustra vero quaeritur, Tria hzc vocabula 
addidi ex conjectura, ne hiulca esset translatio, ut 
codex, hoc in loco. 

(64) Nunquid ergo. Affinia Catholicis objicit. Eu- 
nomius in fragmento Disputatiounis, quod exstat to- 
1o primo Antiqq. Lectt. Canisii : ibi enim legitur ο 
Genuitne, annon? Aiunt, Genuit. Ex substantiane, 
an ez voluntate? eic. Veruin hoc Arianorum, Euno- 
mianorumque argumentum solvit, ut Nyssenurm, ac 
Nazianzenum, aliosque vetustos Patres taceam, 
S. Augustinus quoque in libro conira sermonem 
Arianorum, num. 9. 

(65) Simplices. Codex habet, &xepéouz. Lego, &xe- 
palouc. Veleres enim librarios ob son! similitudinem 
sepe αι in e inutasse, et vice versa, neminem latet, 
qui Graecos calamo exaratos codices inspexerit. 

(66) Si respondeas. Pro δράζωνται, lege δράξων- 
ται. Et paulo post pro οὐχ ovv, lege, 8i magis pla- 
eet, conjunctim οὐχοῦν. Ego codicis scripturam mue 
Laudam noun putavi. 


€ splendor (67) gloriz illius, Filius : nihilque me- 
dium inter hunc, et illum, ex quo est, cogitari po- 
test. Similiter vero et imago Dei (68) se habet. Eat 
autem przterea Filius (69) prima exsistentia, qua 
velle aut nolle non incipit, nec desinit. Generavit 
ergo in natura, quz consilio el mente superior est. 
Sed insuper (70) ista, quam proponunt, quzstio ab- 
surditate plena est : precedit enim voluntatem qui- 
dem passio desiderii, hoe autem quod est nolle 
quidem, sed tamen facere, precedit necessitas et 
violentia, ac simul ante hauc volitio intelligitur, et 
ante volitionem cognitio hypostaseos Patris, qua 
tamen omnino, et absolute sibi consubsistentem 
habet splendorem. Praterea si omnia per Filium ex 


voluntate Patris facia esse credunt, non pre- B μιουργὸν ὑφεστάναι, xal μετέπειτα δεδόχθαι τὸ δι’ 


exsistit voluntas : fieri enim nullo modo potest, ut 
opifex non subsistat, el postea putetur aliquid per 
ipsum creatum esse. Verum hoc quoque (71) insci- 
tie plenum est. Si enim ait ipse : Ego sum (72), et 
mulatus non. [ui, quomodo immutabilis natura mu- 
tationi subjici potest secundum  hypostases, non 
manendo in identitate personarum, sed veluti mo- 
tum ac transinutationem  subeundo? Insuper et 
hoc(75) addo: Si verum est, ut verum sane est, 
illud : Quec«nque 10 facit (14) Pater, hec etiam 
Filius similiter facit ; faciet etiam Filius alium Fi- 
lium, ut omnia faciat, que facit Pater. Cum ergo 


(67) Splendor. Ex Epist. ad Hebr. 1, 3. 

(68) Imago Dei. Respicit ea Pauli de Christo ver- 
ba, quz exstant in Epistola ad Coloss. 1, 15: "O4 
ἐστιν εἰχὼν τοῦ θεοὺ τοῦ ἀοράτου, id est, Qui est 
imago Dei invisibilis. Nimirum Filius, ut scite anim- 
advcriit Crigenes libro vi contra Celsum, est εἰχὼν 
toU Θεοῦ, id est imago Dei, nos vero xaz' εἰχόνα 
Θεοῦ, id est ad imaginem Dei. Argumentum porro, 
qued vix duobus verbis attingit Didymus hoc in loco, 
aliquanto latius ante illum diduxerat Alexander 
Alexandrinus in prinia Encyclica epistola, quam con- 
ira Arium scripsit. EL merito quidem. Ex eo enim 
quod Filius imago Patris perfecta sit , recte colligi- 
iur, eum lernum esse, sicut zternus est Pater. 
Neque euim Patris imago est, ex nibilo facta , sed 
ab illo genita, ut testantur saerz Littera : quapro- 
pter, ut optime ait in libro contra sermonem Ατία- 
norum Augustinus, nihil minus habel , quam ille cu- 
jus imago est. Vide inferius segm. 17 b. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
tecedit eum Deus 'et Pater qui generavit, tum A τῆς δόξης αὗτου ὁ Yló;* xal οὐδὲν τούτυ μὲ 









xai ἐχείνου à& οὗ ἐστι ἐπινοηθῆναι δύνατ 
Ὁμοίως δὲ καὶ fj εἰχὼν τοῦ Θεοῦ. Ἔστιν δὲ 
ὁ Υἱὸς οὐκ ἀρχομένη οὐδὲ παυοµένη πρώτη Όπα 
ξις τῆς θελήσεως, f] uh θελἠσεως. Ἐγέννησεν ed 
ἐν τῇ ὑπὲρ βουλὴν xai νοῦν φύσει. ᾽Αλλὰ καὶ Τδε 
πρότασις αὐτῶν , ἁτοπίας ἀνάμεστος. Ἠγεῖταε Y 
τοῦ μὲν θέλειν, πάθος ἐπιθυμίας ᾿ τοῦ δὲ μὴ θέλε 

μὲν, ποιεῖν δὲ, ἡ ἐξ ἀνάγχης βία μετὰ τοῦ poc 
νοεῖσθαι τὴν βούλησιν΄ xal πρὸ ἐχείνης τὴν [ 4 5 
νόησιν τῆς τοῦ Πατρὸς ὑποστάσεως τῆς πάντη 
xaX πάντως ἐχούσης συνυφεστὸς τὸ ἀπαύγασμα. Ἡ 
τούτῳ εἰ πιστεύουσι τὰ πάντα Ex τῆς ῥουλήσεως τοῦ 
Πατρὸς διὰ τοῦ Υἱοῦ γεγονέναι, οὐ προὔπάρχει d 
βούλησις. ᾽Αμήχανον γὰρ xal ἀδύνατον, μὴ τὸν Ar- 


9 






αὐτοῦ δηµιουργῆσαι. ᾽Αλλὰ xal τοῦτο ἀσυνεσίας µε-] 
στόν. El γὰρ αὐτός φησιν Ἐγὼ εἰμὶ, xal οὐκ 9)À- | 
ἑοίωμαι ' πῶς ἡ ἀναλλοίωτος φύσις ἀλλοίωσιν ὑπο-. 
σταίνη, κατὰ τὰς ὑποστάσεις μὴ ἐν ταυτότητι τῶν . 
προσώπων ἑστῶσα, ἀλλὰ xivoupévr καὶ µετατί- 
πτουσα: "Ext xal τοῦτο * El ἀληθὲς, ὥσπερ οὖν 
ἀληθὲς, τὸ, Ἄπερ ἂν ὁ Πατὴρ ποιῇ, ταῦτα καὶ ὁ 
Υἱὸς ὁμοίως zotei * ποιᾗσει xaX ὁ Υἱὸς ἄλλον Y'thv. 
ἵνα πάντα ὁμοίως τῷ Πατρὶ ποιήση: εἰ δὲ οὖκ 
ἐποίπσεν οὐδὲ ποιεῖ, οὐκ ἔστιν χτίσµα. οὐδ ἡγεῖτα: 
αὐτοῦ πατριχὴ βούλησις. Εἴποιμι xai ἕτερον"' El 
λέγει ὁ Σωτήρ θέλημα τοῦ πέμφαντός µε, ἵνα 





C itionibns, qualis est haec, ἔτι xal τοῦτο, et ea que 


miOX OCcurret, εἶἴποιμι xa ἕτερον, utitur Didymus 
initio quoque libri conrra Manichaos. 

(74) Quacunque facit. Joann. v, 19, ubi legitur: 
*À γὰρ ἂν ἐχεῖνος ποιῇ, id est, Queecunque enim ille 
fecerit. Nimirum cum vox, ille, Patrem designet, 
idcirco Didymus explicationis causa. voci, ille, sub- 
stituit vocem, Pater. Eodem modo quo Didymus hoc 
in loco, ea verba citat Augustiuus in libro contra 
sermonem Arianorum, cap. 15, et alii etiam Patres. 
Didymus vero in libro De Spiritu sancto, pag. 145, 
ut est in Bibliis, ita citat: Scriptum est autem (im - 
ji : Que enim ille facit, haud dubium quin Pater, 

ec eadem Filius similiter [acit. Nempe illud vetu- 
siis Patribus in inore posituui est, ut modo quidem 
Seripturz verba, moo autem sensum duntaxat z!- 
legent. Quod spectat ad alios Patres, rem hanc 
exemplis illusirare supervacaneum puto : satis enim 
est, ut quis vel pauca Clementis Alexandrini , verni 


(69) Filius. Legendum forsan , ὁ Πατήρ, id est p gratia, aut Justini folia percurrat, et rem ita se ha- 


Pater. 

(10) Sed insuper. Librarius scripsit : Ἡ δὲ πρό- 
τασις. Sed in. imembranz inargine emendatum est : 
Αλλά xaX δε ἡ πρότασις. 

71) Verum hoc quoque. Hiec verba : Αλλὰ xal 
τούτο, et reliqua usque ad χαὶ µεταπίπτουσα , in 
codicis Passioneiani margine addita sunt. Fieri po- 
test ut Didymi non sint: ego vero ea in textui 
inserui , quod Didymi esse existimarim. 

(72) Ego sum. Malaeh. in, 6, ubi legitue : Ἐγὼ 
Κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν, οὐκ ἡλλοίωμαι, id est, Ego 
Dominus Deus vester, non sum mutatus. Nonnulli 
vero 185. codd. habent : xal οὐκ ἡλλοίωμαι. 
Alexander Alexandrinus in secunda contra Árium 
Encyclica epistola, quam Didymum memoriter edi- 
dicisse crediderim (memoria enim erat incredibili), 
similem Aríanis rationem objicit, et Malachiz 1o- 
cuin hunc iisdem verbis citat, quibus Didyinus. 

(75) Insuper et hoc. Brevibus -hujusimoJi trans- 


bere comperiet. Quod vero attinet ad Didymum no- 
strum , non pauca ejusdem rei nobis exempla is 
praebet in libro De Spiritu sancto, in libro adversus 
Manicheos, in Enarrationibus, et passim in hoc 
opere. Quin illud quoque animadverti , Didymum, 
cum verba ipsa, non sensuin tantum citare volue- 
rit, addere passim has formulas, xatà λέξιν , ἐπὶ 
λέξεως, αὐτολεξεὶ, αὐτῇ λέξει, λέξεσιν αὐταῖς, αὐτοῖς 
ῥήμασι, ῥητῶς, αὐταῖς συλλαδαῖς, aut alias affines ; 
Id est, ad verbum, iisdem verbis, expresse , iisdem 
syllabis, cic. Queni morem secutum fere video Cle- 
mentem quoque Alexandrinum , Gregorius Nysse- 
num, ac nonnullos alios. Adeo ut nisi aliqua ex liu- 
jusmodi formulis addatur, certo non constet, utrum 
verba ipsa , an sententia solum allegetur Hac se- 
mel adnotasse sufliciat, ne quisquam hujusmodi va- 
rietates, quie saepius in posterum occurrent, mire- 
Qr. 







n ζωὴν αἰώνιον * οὐχ Ex θελήµατος ὁ Υἱὸς, ἀλλ' 
θεωρῶν αὐτόν. Τὸ γὰρ θέληµα, μετὰ τὸν Yiby xày- 
v)a εὑρίσχεται. ᾽Απεώσαιτο δ) ἂν χαθ) ὅλου τις 
στον αὐτῶν xal τουτονὶ τὸν λόγον οὐχ ix µόνων 
| προλεχθέντων, ἀλλὰ xal τῶν ἐπαχθησομένων 
"pi; ἡμῶν: touc ἔστιν, εἶγε παραπλῄσιον ἀντέρη- 
«2: αὑτούς * Πότερόν ποτε ὁ Πατὴρ θελήσας ὑπάρχει, 
3 οὐ: Τὰ ἴσα γὰρ ὧν ἐμελέτησαν ἁπαντήσει αὐτοῖς"' 
φώς μὲν τὸ, Οὐ θελήσας, ὅτι παρὰ σχοπὺν αὐτῷ 
εωνέέη τὸ ὑφεστάναι, φύσεως ἀνάγχης εἰς τοῦτο αὖ- 
€i» ἄχοντα περιτρεπούσης * πρὸς δὲ τὸ δεύτερον, ὅτι 
tp ες θελήσεως οὐχ fv. ᾿Αναχθήσεται γὰρ ἡ 
ὕταρξις αὐτοῦ εἰς τὴν βούλησιν αὐτοῦ. δηµιουργι- 
xo; αὐτὸν, χατὰ τὰς βαττολογίας αὐτῶν, εἰς ὑπόστα- 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 986 
ic ὁ θδωρων tóv Υἱὸν καὶ πιστεύων εἰς αὐτὸν, A neque fecerit, nee faciat, non est creatura, nec eum 


przcedit paterna voluntas, seu volitio, Aliud quo- 
que dixerim : Si ait Salvator : Voluntas ejus (15) 
qui misit me, ul omnis qui videt. Filium, et credit 
in eum, habeat vitam cternam ; non est ex voluntate 
Filius, sed qui ipsum videt * nam voluntas hic quo- 
que post Filium invenitur. Citius vero hanc etiam 
illorum argumentationem omnino quis rejiciat (76) 
non ex iis modo, qua antea dicta sunt, sed et ex 
his, qu: a nobis adducentur : si nempe simili eos 
vicissim urgeat interrogatione : Paler exsistitne vo- 
lens, annon (77)? Nam eo modo, quo ipsi respon- 
debunt, et nos ipsis occutremus. Si dixerint : No- 
lens, respondebimus, praeter intentionem ei conti- 
gisse ut subsisteret, ad hoc eum naturali necessitate 


συ περιελαυνούσης. 'Ὁμοίως καὶ ἄλλο, λέξει µόνον B invitum adigente. Si vero dixerint : Volens ; ita eos 


διαρέρον τοῦ πρὸ αὐτοῦ ' θελητῶς [5 a ] 6 θεὸς 
ἀθανατός ὃστιν χαὶ ἀγαθὸς, ἢ ἀνεθελήτως; Ἐπ- 
ενεχθίσεται γὰρ τὰ αὐτά. Κάλλιον δὲ τις ποιἠσει, εἰ 
συντόμως ἀποχρίνηται αὑτοῖς μηδὲν ἐπισυμθαίνειν 
to παντελείῳ Θεῷ, μηδέ τι ἀπολιμπάνειν αὐτόν ' 
καὶ ὥσπερ οὗ προηγεῖται τῆς πατριχῆς ὑπάρξεως 
χα, ἀθανασίας xai ἁἀγαθότητος θέληµα, οὕτως οὐδὲ 
τῆς Υεννῄσεως *. χαὶ ἀπβδει πάντα ὁπόσα τοιαῦτα τῆς 
περὶ τοῦ Θεοῦ ἐνθυμήσεως. Περὶ δὲ τῶν χτιστῶν, 
ὃν Δανϊδ ἄδειν ἐν ριΥ φαλμῷ;' Ὁ θεὸς ἡμῶν ἐν 
τῷ οὐρανφῳ, καὶ iv τῇ ΥΠ πάντα ὅσα ἠθέλησεν, 
ἐποίησεν" χαλ, Πάντα év σοφίᾳ ἐποίησας ' toov 
ἔσιν ἐν τῷ Yl, οὐχὶ δὲ £v θελήµατι. Καὶ ἐν οβ’ 
vp: Ἐκράτησας τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς µου, 
ir τῇ βουϊῇ cov ὡδήγησάς µε, καὶ μετὰ δόξης 
αροσελάθου µε" xai ἓν κθ "Οτι ὀργὴ ἐν τῷ θυμῷ 


αὐτοῦ, xal ζωὴ ἐν τῷ θε.1ήµατι αὐτοῦ * xaX ἓν xe'* 


'Er τῷ θεΊήματί σου παράσχου τῷ κἀ..Ίει µου 
Ürajur* xaX ἐν ιζ’' 'Ρύσεταί µε, ὅτι ἠθέλησέν 
με. Καὶ γὰρ ὃν τρόπον ὑπάρχων ὁ Πατὴρ ἀθάνατός 
τε xal ἀγαθὸς, βούλεται εἶναι ταῦτα, xax βουλόμενός 


ἐστιν ταῦτα, οὐκ αἰτίαν, ἵν οὕτω φράσω,τὴν βούλησιν . 


(15) Voluntas ejus. Joan. vi, 40. 
. (76) Rejiciat. Didymus Attice , ἀπεώσαιτο. Usita- 
teres autem hujusmodi Atticismos aliquando in hoc 
opere invénies , cujusmodi ille est, qui in hac ipsa 
linea mox oceurrit in voce τουτονί. [n libro quoque 
coutra Manicheos , licet. brevi et imperfecto , tres 
30l quatuor animadverti , ut ἠδύνατο, οἴεσθαι, etc. 


urgebimus : Ergo ante voluntatem non exsistebat : 
nam in ejus volitionem, quz per creationein ipsum, 
juxta eorum ineptias, ad subsistentiam traxerit(78), 
reducetur ipsius exsistentia. Alia itidem eos inter- 
rogalione urgere possumus, qux& vocibus duntaxat 
a superiore differt : Nunquid voluntarie Deus im- 
mortalis est, et bonus, an involuntarie ? Nam eadem 
absurda inferri queunt. Sed melius quis egerit, si 
compendiario ipsis respondeat, Deo summe perfecto 
niliil accidere, nihilque excidere: et sicut Patris exsi- 
stentiam, et immortalitatem, et bonitatem non przce- 
dit voluntas, sic ne generationem quidem (quaecumque 
vero liissimiliasunt, omni? a recta, qua de Deo cogitare 
debemus, ratione aliena sunt) : decreatis autem rebus 
sic Davidem canere in cxiii 11 psalmo : Deus noster 
(79) in celo, et in terra omnia quecunque voluit, fecit. 
Et : Omnia (80) in sapientia fecisti, id est in Filio; 
non in voluutate. Et in Lxxur psalmo : Tenuisti (81) 
tanum dexteram meam, in. voluntate tua deduxisti 
me, et cum gloria. suscepisti me. Et in xxix : Quo- 
riam ira (82) in. indignatione ejus, et vita in volun- 
iate. ejus, Et in. eodem (85) : Domine, in voluntate 


tarunt. Si autem ita foret, legendum esset : Ἡρὸ 
τῆς θελήσεως οὐχ ἣν δημιουρχικῶς αὐτὸν, χατὰ τὰς 
βαττολογίας αὐτῶν, εἰς ὑπόστασιν περιελαυνούσης * 
ἀναχθήσεται γὰρ dj ὕπαρξις αὐτοῦ εἰς τὴν βούλησιν 
αὐτοῦ * ὁμοίως, x. τ. λ. Atque iia mollius fluet ora- 
tio. Utcunque sit, ego nihil in textu mutare volui. 

(79) Deus noster. Infra quoque, segmeuto 13 6, 


Quod si. Graecum libri De Spiritu sancto. exemplar D ex psalmo. exui, ita. hunc locum citat Didymus. 


legere liceret , non dubito quin aliquos in eo etiam 
reperiremus. 

(71) An non. Codex , tj o6 * quam formulam in 
secundo Hippocratis aphorismo habes ita scriptam : 
hi$) quod Passioneianus codex dictiunculam , Ἡ, 
babet de more, sine accentu. Porro has responsio- 
ne$, quas theologus noster Eunomii argumeuto ad- 

ibet, alius etiam theologus eidem  adbibuerat, 
nempe Gregorius cognomento Theologus, seu Na- 
Wanzenus, 19 xxxv oratione. 

(18) Ad subaisientiam traxerit. Vox περιελαυνούσης 
referenda est ad vocem θελῄσεως. Nisi. quis malit 
vocabulum aliquod hic omissum fuisse a librario ; 
μὲ legendum sit : δημιουργικῶς αὐτὸν τῆς βουλἠ- 
σεως... slc ὑπόστασιν περιελαυνούσης. Quir conjicere 
e'iam lieet, casu aliquo factum esse, ut verba trans- 
Penerentur : quod in veteribus membranis non 
Tato contingere norupt , qui mss. codices pervolu- 


Quinetiam vetustus auctor operis, quod inscribi- 
tur, Expositio recte confessionis , num. 6, apud 
Justinum, pag. 424 ed. Parisiensis , simili modo 
illum recitat. At voces, xat ἐν τῇ Υῇ, id est, et in 
terra, videntur huc irrepsisse ex psal. CXxxIv, vers. 
6, ubi legitur : Πάντα ὅσα Ἰθέλησεν ὁ Κύριος, 
ἐποίησεν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ, id est : Omnia 
quacunque voluit Dominus, [ecit in εαίον εἰ in 
lerra. 
b Omnia. Psal. ci, vers. 94. 
(81) Tenuisti. Psal. Lxxi, vers. 25, ubi Grzca 
editio habet : Kat ἐν τῇ βουλῇ aov, id est, Et in volun- 
late tua. Sed voculam, xaí, nonnulli codices omit- 
tunt, ut Didymus. 

(82) Quoniam ira. Psal. xxix, vers. €. 

(83) Et in eodem : Domine. Codex habet : Καὶ iv 
κε’ Ἑν τῷ θελήµατι. Αἱ mendose : béc enim 
οχδίαηί nou in xxv, psalino, seu in xxix, vers. & 


881 DIDYMI ALEXANDRINI 


(ua presta decori meo. viriutem, Et in xvii ; Sal- 
eum (84) me faciet, quoniam voluit me, Nam quem- 
admodum, cum sit et immortalis Pater et bonus, 
vult hzc esse, et hac est volens, quin horum cau- 
sam, ut sic loquar, voluntatem babeat, aul invo- 
luntarie sit talis; sic neque generationis causa est 
voluntas. Nostrum autem est, quxdam quidem ex 
Dei operatione, quaedam vero ex nostra voluntate 
habere : nec enim nostra voluntate, sed Dei, habe- 
mus ut constemus ex anima, et corpore, ei ut ra- 
tionales simus : qui enim necdum ullo modo ex- 
eistebamus, quomodo poteramus velle aut nolle? 
Propria autem voluntate(85) habemus, ut boni 
eimus aut mali, 19 et docti ex studio, aut in- 
doct ex ignavia. Ad hoc autem capitulum (86) : 


ltaque librarius vocem omisit, et compendiariam 
ecripturam Ke, quzx legenda hic est, Κύριε, numeri 
notam esse putavit. Biblia habent παρέσχου, pro 


σχου. 

. (84) Salvum. Psal. xvn, vers. 22, ubi Greca 
editio habet, ἠθέλησέ pe, pro Ἠθέλησέν µε. Sed 
discrimen istud, quod passim occurrit in hoc opere, 
nihili faciendum, cum littera v, etiam ante conso- 
nantem, Didymi evo hujusmodi verbis vulgo addi 
consueverit, ut patet legentibus Clementem Alexan- 
drinum, aliosque. 

(85) Propria voluntate. De hac Didymi locutione, 
aliisque nonnullis affinibus, qux pestiferum Pela- 
gianorum aut Semipelagianorum dogma sapere 
videri possunt, sermonem habui, quantum iunc 
satis esse censui, in eo opusculo, quod duobus fere 
abhinc annis Veneiiis edidi, tomo x1 Novs Colle- 
ctionis Calogeranz, pag. 84, οφίθια in aliud tein- 
pus reservans ; nec ením omnia ubique dicenda 
sunt : quam ob reni de ea nunc locutione tantum, 
quam hic habet Didymus, pauca addam. Ac primum 
quiden; ex Pelagianorum historia oninibus comper- 
tum est, post Didymi obitum duntaxat hereseos 
suz virus, ingratissimum Deo Pelagium evomere 
coppisse ; deinceps vero aliquot post annos scriptis 
contra hzreticum hominem pugnare coepisse Hie- 
ronymum aique Augustinum ; 86 tum denique exi- 
tiale illud, ac superbis plenum dogma, quod ipsa 
Christiauz religionis fundamenta convellere niteba- 
(ur, anathemate ab Innocentio Romauo pontifice, 
atque ab universa Ecclesia perculsum esse. lis 
Maque temporibus opera sua dictabat Didymus, 
quibus .nonnulli Patres, ut Augustinus libro De 
praedestinatione sanctorum, cap. Xxiv, animadvertit, 
non satis accurate de gratia Dei, ejusque necessi- 
tate locuti. sunt, quia cum ei nondum a quoquam 
aperte bellum indictum esset, securius. loquebantur, 
ean necessitatem supponendam potius rati, cum 
de arbitrii viribus sermo esset, quam aperte, 
expresse, ac manifesto ubique insinuaudam. Qua- 
propter cum dicentem Didymum audimus, nos ez 
proyria electione, seu voluntate habere, ut boni simus 
vel mali, quidni hanc ejus sententiam catholico 
sensu accipiamus, υἱ diving gratis? necessitas, 
quam in aliis hujusce operis locis aguoscit, non 
excludatur hie, sed subintelligatur? De illa enim 
doctrina, qua bonarum actionum ali:e ordinis natu- 
ralis esse dicuutur, alie ordinis supernaturalis, 
meum non est disserere in presens. lluc accedit 
quod afliues locutiones apud alios etiam Patres 
Pelagiauis temporibus antiquiores invenimus, Cle- 
mens, exempli causa, in Pudagoqo, pag. 118, eit. 
Potueri : Ot πεπιστεύχαμεν, inquit, ἐχουσίῳ προαι- 
ῥέσει σωζόμενοι, id est: Qui credidimus, voluntaria 
electione salvi facti. Ac in libro etiam, cui titulus : 
Quis dives salvetur, pag. 940, ea scribit, quae hisce 












A ἔχων, οὔτε μὴν ἀνεθελήτως (uv * οὕτως οὐδὲ 
γεννῆσαι dj βούλησις αἰτία. Περὶ ἡμᾶς bb, 75 
μὲν ἐκ τῆς τοῦ Θεοῦ ἑνεργείας, τινὰ δὲ Exc του 
ἡμῖν θελήµατος ἔχειν. Καὶ γὰρ οὐ βουλήσει μὲν 
ἑαυτῶν, ἀλλὰ "fj τοῦ θεοῦ κτώµεθα tb συνεστάνα: 
Quy; xal σώματος, xai τὸ εἶναι λογιχο. Οἱ vy 
οὐπώποτε ὄντες πῶς εἴχομεν βούλεσθαι ἡ μὴ 
λεσθαι; Ἡροαιρέσει δὲ ἰδίᾳ ἔχομεν τὸ εἶναι 
λους ἢ καχούς' ἐπιστήμονάς τε κατ ἑἐπιτηδε 
vu, ἡ ἀνεπιστήμονας κατὰ ῥᾳθυμίαν. Ἔληλ 
θασι δὲ ἐπὶ τὸ χεφάλαιον τοῦτο (5 b] οὖχ ἆτ 
κεῖ θεωρήµατι παραδεχόµενοι τὸ, Οὗτός ἐστιν d 
Yióc µου ὁ ἁἀγαπητὸς, ἐν ᾧ εὐδόχησα” ἐπεὶ 
αὐτόθεν εἶχον τῆς ὀρθῆς πίστεως ἄγχυραν βεθαία 
Νυνὶ δὲ φάσχουσιν, ὅτι τὸ, "Ev ᾧ εὐδόχησα, ὃε 


b 


B consentanea sunt. Quin Augustinus ipse, qui (21 
strenue posumodum pro diviua gratia dimicavit, in| 
libro tamen, quem contra Adimantum Manichaum, 
Didymo adhuc in vivis agente, scripsit, «imilia, | 
atque Didymus, protulit cap. xxvii: Simul etiam 
ostendit. (inquit ipse) in nosira potestate esse, nt 
vel inseri bonitate ipsius, vel excidi severilate merea- | 
mur. Quam sententiam, exorta deinceps Pelagiana | 
bizresi, in primo Retractationum, cap. 22, emendavi, 
sive, ut verius dicam, ad catholicum sensum traxit, | 
eam scilicet de voluntate explicans a Domino pre- 
parata. Verum omnibus Patribus, a quibus Mani- 
chazi impugnati sunt ante Pelagianam pestem, Se- 
rapioni in primis, Tito Bostrensi, Didymo nostro, 
atque ipsi Augustino illud commune est, ut, duuw 
exsecrandam — Manetis doctrinam de creaturis 
nalura, nou electione malis, refellere nituntur, 

C paulo plus quam par sit, arbitrii potestatem extol- 
lere videantur. Demum, quod spectat ad Didymum, 
cum is ea tempestate floruerit, qua uondum Hiero- 
njwus adversus prava Origenis dogmala classicum 
ceciuerat, sed mniaguis ubique is laudibus ob es, 
quz recte scripserat, vel ab ipso Hieronymo extoi- 
lebatur, idcirco Origeui nimio plus quam vellem. 

favendum est enim ) addictus fuit : quocirca cum 

elagianismi fundamenta, ut Natalis Alexander 
sec. 5, digsert. 16, ostendit, Origenes jecerit, mi- 
rum non esset, si Didymus nonnulla de humani 
arbitrii viribus pronuntiasset, qua ut minus accu- 
rate dicta aut rejicienda forent, aut benigna inter- 
pretatione mollienda. Quod tameu non eo dictum 
a me lector putet, quod aliqua sit in hoc opere 
Pelagiana sententia, quz eatholicum sensim exclus 
dat, 8ed ne quis existimet me nimio in Dydimum 
amore abreptum, pravas etiam opioiopes illius, οἱ 
quz sint, defendere paratura esse, 

D (86) Capitulum. Vox χεφάλαιον, locum, sententiam, 
aut, $i 1navis, textum hic significat, ut alibi ssepius 
hoc in opere. Ei respoudet vox capitwium, cum a 
Cicerone in primo De legibus, tum etiam ab Ecele- 
sia in Horis canonicis, et a Latinis Patribus eadem 
signilicalione usurpata. [ία Hierouymus, ex. gr., 
Dialogo conira Luciferiunos, pag. 114, post allata 
duo Scripture loca, subjungit : Que quidem d«o 
Scripturarum capitula in sententiam — concurrunt 
unam. Eti pag. 202 : Nec sibi blandiantur; si de 
Scripturarum capitulis videntur sibi oaffrmare quod 
dicunt, Et Augustinus in primo De Trinitate, cap. 
7 : Exuno, inquit, capitulo Epistole Pauli apostoli, 
eic. lloc ipso sensu in libro De Spiritu sancto, pag. 
165, ait Didymus : Existimaverunt Spiritum suncium 
etiam in hoc capitulo significari : ubi Didymum 
Grace scripsisse, χεφαλαίῳ, nullus dubito. lu libro 
autem Adversus Manicnaos : "Ιστωσαν µαχόµενα τῇ 
ἀχολουθίᾳ τοῦ χεφαλαίου, λέγοντες.. .. Aéytt γὰρ 
ἐν ἑτέρῳ κεφαλαίῳ ὁ Σωτήρ ' «uorum verborum 





98) 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


χνυδι χτίσµα τὸν Y'lóv. Καὶ µην πρὸς τὴν tvav0po- A Hic est (87) 6 Yióz µου (id est, Filius meus) dilectus, 


ετσιν αὐτοῦ ὅλον νένευχε τὸ νόηµα. Ἐπειδὴ vip 
λένοντι αὐτῷ, Υἱὸς Θεοῦ εἰμε, ἀντεφθέγγοντο, 
Βἰασγημεῖς, ἐπεψηφίσατο αὐτῷ ὁ Πατὴρ, ὅτι Οὗτος 
póvx εστὶν Ylóc µου γνήσιος. Τὸ γὰρ οὗτος, καὶ 
v; ἀνασητὸς, καὶ τὸ μετὰ ἄρθρου ὠνομάσθαι Yióc, 
σῴτο ὁγλοί, "Ev τούτῳ, φησὶν, εὐδύχησα διὰ τῆς 
ἐνχνθρωπήσεως αὐτοῦ τὴν σωτηρίαν ὑμῖν πορισθή- 
ναι, K3v περὶ τῆς θεότητος δὲ ἐχλάδῃ τις τὸ εὐδό- 
χηζα, τὸ σόφισµα αὐτῶν ἀχυροῦται’ ἐπείπερ οὐ 
πᾶσα λέξις ῥτθεῖσα παρὰ τοῦ θεοῦ xai μάλιστα περὶ 
τῷ Θεοῦ Λόγου, κοσμιχοῦ ἔθους ἀποτελεῖ νόημα. 
Ἔτειτα εἰ ἐπὶ τῷ ἤδη ὄντι Υἱῷ ἔλεγεν, Ἐν ᾧ εὖὐ- 
Mrnca, οὐχ. α τία 1) εὐδοχία τῆς ὑπάρξεως αὐτοῦ 
(ὐρίσκεται, "ote δὲ σαφέστερον τὸ ὑπὸ τῆς τοιαύ- 
tt; λέξεως δηλούμενον γενέσθαι, µάρτυρι χρησώ- 
μεθα τῷ φάλλοντι kv ρμθ’ φαλμῷ' "Οτι εὐδοκεῖ 
Κύριος ἐν τῷ «αφ αὐτοῦ. Οὐ γέἐγονεν δὲ ἡ εὐδοχία 
πθὺ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ μετ᾽ αὐτόν. Τότε γὰρ εὐδόχει àv 
αὐτῷ, xal εἰρήνην xai χάριν ἔπεμπεν, ὅτε ὀρθῶς 
αὐτῷ ἐλάτρευεν * ὅτε δὲ μὴ ὀρθῶς, τοὐναντίον f) νῦν 
προφητεύει: "Oc ἂν ἀπέχτενγεν αὐτοὺς, τότε ἑξ- 
εήτουν αὐτόν ' καὶ ἐν yY' φαλμῷ' Ὁ βραχίων 
αὐτῶν οὐχ ἔσωσεν αὐτοὺς, àAA' ἡ δεξιά cov, 
χαὶ ὁ βραχέων σου, καὶ ὁ φωτισμὸς τοῦ προσ- 
ώσου σου, ὅτι εὐδόκησας ὃν αὐτοῖς  δεξιὰν χαὶ 


sensum satis attigisse non videtur interpres, cum 
verterit : « Intelligani isti dicere se, que. cum conse- 
queniia capitis pugnant... .. . ail enim Salvator in 
adio capite, ». Nam. vox χεφάλαιον utrobique nou (C 
caput denotat, sed. capitulum, aut versiculum. 

(87) Hic est. Duobus in locis hzc refert. Mat- 
lizus, eap. 11, vers. 17, et cap. xvii, vers, 5. Bis 
nempe e ccelo audita est ea vox, in baptismo pri- 
mum, deinde in t1transüguratione. Αἱ Didymus 
primum locum profecto non respicit, ut coustabit ex 
bis que mox sequentur : reliquuui est ergo ut spectet 
allerum. 

(88) Devenerunt. Nempe hzretici, contra quos 
&enbit, Ex hoc porro, aliisque hujusmodi locis non 
immerito quis colligal, certum «quoddam ac pecu- 
liareopus a Didymo liic spectari, ut alibi quoque 
aliquod aliud, quamvis illa, eorumque auetores 
uinime nominet ; hoc enim in loco, item uL in aliis 
lere semper, de adversariis, quos ex professo 
cuefutat, Arianis nempe, Eunomianis, ac Macedo- 
Danis, plurali numero ac generatim loquitur, uno 
làulgm aut altero, nisi meiworia me fallit, excepto, 
vbi ant. Eunomium ipsum expresse nominat, aut 
Macedonianum quemdam hereticum, suppresso 
uomine, alloquitur, ab Eunomio tamen, ut videtur, 
Pane diversum, Ceterum sí Eunomius ipse, quasi 
"0n Suo, sed gregalium nomine scribens, in iis 
eia, quz supersunt, opusculis, Credimus , inquit 
pluraliter, ἐν Dei Filium, et reliqua : quidni plu- 
ri numero uti possit. Didymus, ibi quoque, ubi 
crum aliquod scriptum refellat? Sed hac de re alias. 

(89) Filius Dei sum. Joan. x, $6, ubi legitur : 

Ὑμεῖς λέγετε,, ὅτι Ἡλασφημεῖς ' ὅτι εἶπον ' Υἱὸς τοῦ 
θεῦ εἰμι. idest : Vos. dicitis : Blasphemas; quia 
dini: Filis Dei sum. Cuin hic porro, ut videur, 

Didymus indicet, prius Judaos blasphemum Chri- 

Iun dixisse, quam audita de coelo luerit ea Patris 

τος: Hic est Filius meus, etc., oportet, ut, Didyini 

&eBlenia, transüguratio — contigerit — postquam 

Urristum impie exprobrassent Judzi verbo illo : 


&phemas. Quod an verum sit, meum aon est 
CWeudere, 


in quo complacwi, devenerunt (88), non recto illud 
sensu, sed pravo interpretantes : alioquin firmam in 
hoc ipso recte fldei anchotam habuissent. At οἱ 
econtrario aiunt, vocibus hisce, In quo complacui, 
ostendi, Filium esse creaturam. Atqui ejus incarna- 
tionem totius sententiz significatio respicit. Etenim, 
quoniam dicenti ipsi, Filius Dei sum (89), contra 
reposuerunt, Blasphemas ; ejus dieta hoc suffragio 
confirmavit Pater : Hic solus est Filius meus ge- 
nuinus. Nam vox, hic, et vox, dilectus, et Filii de- 
nominatio cum articulo (90) 13 (ait enin, ὁ Υἱός, 
id est, ille Filius) hoc significat. Nempe, 1n hoc, in- 
quit, complacui, per ejus incarnationem salutem 
vohis comparari. Quamvis vero de divinitate inter- 
pretetur quis. verbum εὐδόχησα, id est, complacui, 
eorum tamen sophisma inane redditur: nec enim 
qualibet vox a Deo, et przsertiin de Deo Verbo 
dicta, eo sensu accipienda est, quem mundana feri 
consuetudo, Deinde si de Filio jam exsistente dixit: 
In quo complacui ; non est exsistentiz Filii causa 
complaceutia. Quo autem manifestum magis. jd flat . 
quod hac dictione (91) significatur, teste utamur 
Psalte, qui in psslmo cxLix ait : Quoniam (92) 
εὐδοχεῖ (id est beneplacitum est), Domino in populo 
suo, Non exstitit autem beneplacitum, seu compla- 


(90) Cum articulo. Didymum hic quoque agno- 
Scimus : solet eniin. is. non raro Grecis nominum 
arliculis non mediocrem vim tribuere, quod αγιί- 
culus, ut ait ipse, in. Greco sermone singularitatis 
significator sit. Ita in. libro De Spiritu sancto ( pag. 
108 edit. Veronensis Operum Hieronymi tom. inj. 
Unde εἰ cum articulo, inquil, ejus meminit, 
quasi solitarium et unum esse contestans, ubi dici 
non simpliciter, Πνεῦμα ἅγιον (sive, ut est in uiss. 
codice nosirz bibliuthecze S, Salvatoris Bononiz, 
Πνεῦμα τὸ ἅχιον * neutra enim lectio improbanda ), 
hoc esi, Spiruus sancius, sed cunt additamento ar- 
ticuli, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, hoc est, Hic Syirit.s 
sanctus. Affiuia sunt, qua pag. 125, idein obser- 
vat. [n catena vero in Psalmos manu exarata, ec 
hec psahni xiv verba : Σύντριφον τὸν fpayícvz. τοῦ 
ἁμαρτωλοῦ, id est: Contere brachium peccatoris, hu- 
jusmiodi articulos itidem inculcat. Didymus : hzec 
enim ibi leguatur : Διδύμου. Μετά ἄρθρου ῥηθεὶς 6 
ἁμαρτωλὸς, τὸν διάδολον δηλοῖ, id est : Didgnit. Cum 
articulo dictus ὁ ἁμαρτωλός, id est, ille peccator, 
diabolum significat. Exstat vero ea catena Veuetiis 
in membraneo codice saculi x, in 4, Nauiaus 
ad sanctos Gervasium ac Protasium Bibliotheca, 
qui numero 21 nune signatus est, ac foliis constat 
86. Eum mihi commodavit Joannes Nanius Venetus 
presbyter ac patricius, qui quanto demissius de se 
ipse sentit, cum maximis viriutibus exspleudescat, 
tanto elatius de ipso alii sentiunt. 


(91) Hac dictione. Theodorus Mopsuestenus in 
quintodecimo ejus operis, quod subdole inseripse- 
rat : Contra. eos, qui affirmunt homines peccare ua- 
tura, non voluntate, de ista voce hiec recte scripsit 
apud Leontium Byzaniünum : «Εὐδοχία vero, id est 
beneplacentia, est optima voluntas Dei, quam fa- 
ciet in iis acquiescens, qui studuerunt se ei dicare, 
ἁπὸ τοῦ εὖ xal χαλὰ δοχεῖν αὐτῷ περὶ αὐτῶν, id est 
ex eo dicto verbo, quod bene et bona placeant. Deo 
de illis. » 


(92) Quoniam. Psalm. Cxvix, vers. 4. 


291 DIDYMI ALEXANDRINI et 

centia ante populum, sed post ipsum. Tunc enim in A [3 * a] βραχίονα τοῦ θεοῦ, xat φωτισμὸν τοῦ 7 
illo complacebat, ac pacem miliebat, et gratiam, — (mou αὐτοῦ, τὸν Υἱὸν ἀνειπών. Καὶ ἓν ρε φαλ pec» 
cum recto ei cullu serviebat : cum vero non rect Ἠνήσθητι ἡμῶν, Κύριε, ἐν τῇ εὐδοκίᾳ cov -ᾱς 
illum colebat, his contraria prorsus dicit Propheta, σου. . | 
pempe : Cum occideret (95) eos, querebant eum. Et in xrur psalmo: Brachmm (945, eorum non sale aci 
eos, sed dextera tua, et brachium tuum, et illuminatio vultus tui, quoniam cowplacuisti in eis (905) : dexie 
ram, et brachium Dei (96), et illuminationem vultus ejus, Filium vocans. Et in cv psalmo : Memento (97| 


nostri, Domine, ín beneplacito (seu complacentia) populi tui. 





14 CAP. X. KE6. Tl. 
De eo quoa dicunt : Si onmino generativus (98) est Περὶ τοῦ JAérew * El ὅλως ἐστὶ γεννητιχὸς 6 ἀγέν- 
ingenitus Deus, non substantialiter genuit; et: νητος θεὸς, οὐκ οὐσιωδῶς ἐγέννησεν' xal, ὅτε Et 


Si ejus essentia mutata est in genimen, non est μετεσλήβη 1j οὐσία αὑτοῦ εἰς γέννημα, οὐκ ἁμετα- 
immutabilis essentia Dei. λητος ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ. 

Ipsorum est etiam inane hoc et absurdum so- B ἍΑὐτῶν xal τοῦτό ἐστι τὸ εἰχαῖον xai πλημμελὲἒς᾽ 
phisma, liujusmodi verbis (99) expositum :Sitotus (1) λέξεσιν τοιαῖσδε τεθέν’ El ὅλος bati γεννητικὸς ó 
generativus est ingenitus Deus, non substantialiter — &y£vyrtoc θεὸς, οὐχ οὐσιωδῶς 6 γεννηθεὶς &vevvt;Om,, 
generatus est is, qui generatus est, cum tota ejus ὅλης ἐχούσης τῆς οὐαίας αὐτοῦ τὸ γεννᾷν, &XA' οὗ 
suhstantia habeat hoc quod est generare, non vero — «b γεννᾶσθαι. 'AX)' ἀχουέτωσαν  ὍΌτιπερ εἰ ὅλον 
generari. Sed audiant responsionem : Si tota lux est ῥἑστὶ γεννητιχὸν τὸ φῶς, οὐχ οὐσιωδῶς τὸ ἀπαύ- 
generativa, non substantialiter splendorem generat, Ύασμα Yevvd, ἁλλ᾽ ἔξωθεν προσλαμθάνει, ὅλης Σχού-- 
&ed ab extrinseco eum, acquirit, cum tota ejus σης τῆς οὐσίας αὐτοῦ τὸ γἐννᾷν, ἀλλ 90 τὸ Yev- 
essentia habeat hoc quod est generare, non vcrO νᾶσθαι. ci δὲ τὸ φῶς οὐ προσλαµθάνει ἔξωθεν τὸ 
generari. Quod si lux non ab extrinseco splendo- ἀπαύγασμα, ἀλλ' àx πάσης τῆς οὐσίας αὐτὸ γεννᾶ 
rem accipit, sed ex tota essentia illum continue — á&txatéáto;: o)ó' 6 θεὸς ἐπεχτήσατο ἔξωθεν τὸν 
generat, ne Deus quidem Filium ab extrinseco sibi — Yibv, ἀλλ' ἐξ ὅλης τῆς ὑποστάσεως ἐγέννησεν ἁδια-- 
additum habuit, sed eum ex tota substantia con- στάτως, &te ἀσώματος. Ὅθεν ἀληθῶς ἐστι Πατήρ. 
tinue genuit, utpote incorporeus : ex quo fit, ut sit— Ἐπάχουσι πάλιν, πανταχοῦ τὴν ἑναντίαν τάξιν της 
vere Pater. Ἰη[εγυμί rursus, iis quze Scriptura do- ,, Γραφῆς διώκχοντες El μετασχηματισθεῖσα dj οὑσία 
cet, contraria semper docentes: Si trausformata C τοῦ θεοῦ, γέννημα λέγεται’ οὐχ διμετάθλητος d 
Dei essentia genimen, id est Filius, dicitur, non est οὐσία αὐτοῦ, τῆς μεταθολῆς ἑργασαμενης τὴν τοῦ 
immutabilis ejus essentia, cum Filii facturam, qua — Yiou ἰδιοποίησιν. ᾿Αλλ' οὖδεις οὐδὲ τοῦτο συγχωρεὲ 
Patris propria est, operata sit mutatio. Sed-ne hoc αὐτοῖς λέγειν’ ᾽Αλλότρια γὰρ εἶναι ταῦτα Χοιστια- 
quidem quisquam ipsis concedit ut dicant : [lec — vov, ἡ μνημονευθεῖσα ἑλέγχει T'pagh, παντὶ αἴρε- 
enim a Christianis aliena esse, commemorata Seri- — tup ἀντιθαίνουσα παγχαλέπῳ πάθει. El γὰρ µε- 
ptura 'ocutio (2) probat, qus cuivis bsrelico per- τασχηματισάµενον τὸ φῶς, ἁπαύγασμα Υίνεται, 


(95) Cum occiaeret. Psal. vixxvn, vers. 38, ubi  Didymi sunt hzreticorum argumentum referentis, 
Greca editio, pro ἀπέχτεννεν, habet ἀπέκτεινεν, — sed hominis hzretici, aut synodi, aut opusculi illius, 
quo modo legendum est. quod confutat.  - 

(94) Brachium. Psal. xin, vers, 4 et 5. (1) Si totus. Hzreticorum argamentum, quod hic 

(95) In eis |5 'a.] Cum sexta codicis membrana — refert Didymus, ac refellit, ei simile est, quod 
ab imperito bibliopego loco non suo posita sit, et ad — Anomoeus aliis verbis objicit catholiez: Ecclesiz in 
finem translata, quinti segmenti numerum iterare fragmento Eunomianz bDisputationis (apud Cani- 
coactus fui, ne omnem numerorum seriem pertur- — sium tom. | Lectt. Antíqq., pag. 184), et Eunomius 
barem. ipse iu libro Apologetico (quem primus integrum 

(96) Dexteram, et brachium Dei. In libro quoque — edidit Joannes Albertus Fabricius, tum Garnierus) 
De Spiritu sancto, num. 20, pag. 127, simiiiter ait num. 9, pag. 621, appendicis ad tom. 1 Operum 
Didymus : Filius et manus, et dextera, et brachium p S. Basihi. liludque diluit Augustinus quoque in 
Patris dicitur. EL num. δὲ, pag. 157 : Que est quinto De Trinitate, num. &, Eunonii et Augustini 
Dextera Dei.... nisi Dominus et Salvator noster? Ipse — verba non affero, ne longior sit hxc nota. Utrius- 
enim est dextera Patris, etc. Ante Didymum vero que loca adeat lector, si videbitur. 


Clemeus Alexaudrinus in Protrepiico, pag. 94:6 Λό- (2) Scripture locutio. Eam intelligit, qua Filius 

γος τοῦ θεοῦ (scripserat), βραχίων Κυρίου: id es* — Hebr. 1, 9, dicitur Splendor glorie Patris, quaw 

Logos, seu Verbum Dei, brachium est Domini. | superius commeinoravit, segm. 4 a. Porro vox 
(97) Memento. Psal. cv, vers. 4. γραφή, seu Scriptura, qua hic utitur Didymus, idein. | 


(98) Generativus. In Graeco, Yevvrzixóz* quie vox μον valet ac χεφάλαιον, seu capitulum, ut in lioc 
proprie non generantem significat, sed eum qui ge- — loco. Vide notam 4, pag. 12. Pro, Scripture locutio, 
perandi facultatem habeat, seu qui sit, ut multi — vertere potuissem , Scriptura : sic enim cu: ab 
hodie loquuntur, generativus. Pro ὅλως, id est omnino — Hieronymo in Didymi libro De Spiritu sancto, num. 
legendum puto ὅλος, id est totus, ut paulo post. 8, tum a. Vulgato iuterprete. redditur vox Υραφή, 
(99) Verbis. Dum ait, hujuscemodi verbis, confir- — co etiam sensu accepta quem dixi, [ta Joann. xix, 
mare videtur Didymus id quod paulo ante indicavi, — 97, legitnus : Et alia Scriptura dicit, id est aliud 
nimirum certum aliquod opus in hoc capiie confu- — Scriptura capitulum. Et Luc iv, 21 : Hodie impleta 
tari (Vide, queso, notam 74 pag. 9, et not. 89 pag. — est hac Scriptura, Veruin quo clarior esset sentene 
12). Quod si ita se res habeat, verba illa : Si totus — tia, sic transtuli, 
generativs, οἱ reliqua usque ad. non generari, nou 


i DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


994. 


α ἁμετάθλητον τὸ φῶς, τῆς µεταθολῆς ἐργαζο- A molesto morbo obsistit. Si enim transformata lux (5) 


Μες thv τοῦ ἁπαυγάσματος ἰδιοποίησιν. Ei δὲ οὐ 
ταθληθὲν τὸ φῶς, ἀπαύγασμα γεγέννηχεν, μεῖναν 
& αὐτὸ [5 ᾿ b ] φῶς, xal ἔχον τὸ ἀπαύγασμα 


ἡθύτως ἐξ αὐτοῦ τέλειον" xal ὁ θεὺς μένει 


ερέπτως Orbe, ἁπαυγάσματος ἰδίου τυγχάνων Ἡα- 
t. οὐχ ἔτι ἔξωθεν αὐτὸ προσλαθὼν, ἀλλ ἐκ τῆς 
μίας γεννῆσας τέλειον. 


«ΚΕΦ, ΙΛ’. 


I! τῶν ο.λυαρούντων ὡς &x τῆς Πατρὸς ὀνομα- 
ciac zapnAAarpérn ἑστὶν ἡ οὐσία αὑτου του 
Yicv. 


Δύτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἀναχυχλοῦντες, xal ἕως τοῦ 
ty. παρασηµαίνοντες τῆς ἀληθείας τὸ χάλλος, 
Ειλοθέως xal τοῦτο Φφάσχουσιν' "Qv τὰ ὀνόματά 
im. διάφορα, τούτων παρηλλάχθαι χαὶ τὰς οὐσίας 
riv, gnoiv váp: 'H Πατὴρ λέξις οὐ σημαίνει 
ttv Yióc, οὐδ' a0 ἡ Υἱὸς ὀνομααία δηλοῖ τὴν Πα- 
tg; ὑπύστασιν. ᾽Αχουέτωσαν Ob, By μὲν, ὅτι εἰ p 
χατλλλίλῳ προσηγορίᾳ πεφανέρωντο αἱ θεῖαι ὑπο- 
σιάσεις, ποίῳ συ θόλῳ ἄν τις χρησάµενος, μὴ λέγων 
το Πατρὸς προσηγορίαν, ἐμήνυσεν αὐτόν τε τὸν Πα- 
τέρα, xal ὅτι Υἱὸν ἔχει; A μὴ ὀνομάζων τὴν Υἱὸς 
xi. Πγεῦμα προσηχορίἰαν, προσεφώνησεν αὐτόν τε 
o» Yiy ἡ τὸ Πνεῦμα, xai ὅτι ὁ μὲν Υἱὸς Πατέρα 
tjs. τὸ Gb Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἐστιν Πνεῦμα; ἝἜτερον 
&, ὅτι ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος, πλὴν τοῦ Πατέρα λέ- 


1a τὸν ἀληθῶς ὄντα τοῦτο, xal τοῦ Μονογενῆ 


sit splendor, non 19 est immutabilis lux , cum 
splendoris facturam, qua lucis propria est, mu- 
tatio operetur, Si vero lux, quin mutetur, splendo- 
rem generavit, manens ipsa lux, et splendorem 
labens connaturaliter ex seipsa perfectum : etiam 
Deus manet immutabiliter Deus, etsi. proprii splen- 
doris Pater sit, cum non ab extrinseco illum acce- 
perit, sed ex substantia eum generaverit perfectum. 


CAPUT XI. 


De iis, qui, cum Patris denominatio diversa sit (4) 
a deuominatione Filii, diversam quoque esse e[u- 
liunt. ejusdem Filii essentiam, 


Cum eadem de iisdem repetant, et veritatis pul- 
chritudinem omnino adulterent , illud etiam animo 
in Deum inimico aiunt : Quorum nomina differuu!, 
horum essentias (b) quoque diversas esse necesse 
est. Vox. enim Pater, inquiunt (6), non signilicat 
vocem Filius ; neque vice versa ΕΙ! denominatio 
Patris hypostasim denotat. Binas vero audiant (7) 
responsioues. Prima quidem est: Nisi divine hy- 
postases (8) convenienti denominatione manifestata 
fuissent, quodnam esset symbolum, quo utentes 
nos, 16 Patrisque denominationem omittentes, indi- 
care possemus cum ipsum Patrem, tum hoc quod 
est, eum habere Filium ? aut quomodo Filii ac Spi- 
ritus denominatione non utentes, vocare potuísse- 
mus cum ipsum Filium , tum Spiritum , et verhis 
declarare, Filio quidem Patrem esse, Spiritum 


(3) Transformata luz. Cum Filius a Paulo splen- C (6) Inguiunt. Vide not. 89, pag. 12, et not. 99, 


dor Patris dietus sit, argumentum hoc ex lucis com- 
paritione desumptum passim inculcant Patres qui 
Cura Árianos scripserunt. Fortasse autem Didy- 
mus ea hic peculiariter refellere in animo habuit, 
que scripserat in Apologetico, num. 19, Eunomius. 
Q''anquam his, aliisque a Didyimo confutatis affinia 
alios etiam Auomoeorum libros habuisse, ut J5ago- 
gicum libellun, quem Gregorius Nazianzenus ex- 
«craur, aut Theognosti opera a Nyvsseno comwe- 
morata, aut Arii Thaliam, aut Eunomium ipsum 
sve in scholiis iw Aetii epistolam, sive iu commen- 
riis ín Epistolam ad Romanos, sive in suis epi- 
stolis, quas Philostorgius Eunomianus ceteris Eu- 
nomii seriptis anteponit, sive in libris coutra Basi- 
lii libros apologetieis, verisimile est. 

. H) Direria sit. Codex hoc Joco mendum habet, 
Veram lectionem expressi in translatione. Nimi- 
mum legendum est: Ὡς £x τῆς Πατρὸς ὀνομασίας 
-αρικαγμένης, παρηλλαγμένη ἐστὶ καὶ ἡ οὐσία 
27:«) τοῦ Yiou, aut quid siiile. Vide notam prozxi- 
m* sequentem, 

(5) Essentias. Vox, οὐσία, si etymon ejus spe- 
C5, estentiam, valet, Ego veteres Patres, maxime- 
ήυὲ Augustinum secutus, modo essentiam modo 
nbilontiam, modo naturam interpretor, ac, si opus 
luerit, vocem ipsam [εί retinere non dubitave- 
rm, Funomius porro in Apologetico, num. 18, hoc 
orthodoxis argumentum objicit, et iisdem pene ver- 
28, υἱ proinde eum locum spectasse Didymus vi- 
iy die OX ἐχρῆν, inquil ipse,... παρηλλαγµένων 
03:36, id est, (uos. utique deceret..., cum diversa 
38 Romina, diversas etiam essentias confiteri. Lege, 


*i Placet, cetera ; nec enim totus nobis liber ille 
eX&Cribendus est, 


µατων, παρηλλαγμένας ὁμολοχεῖν xai τὰς . 


pag. 14. 

(7) Audiant. Similem formulam, seu transitionis 
in respondendo modum adhibet Didymus in libro 
adversus Manichzeos : El δὲ λέγοιεν (inquil)... ἀχουέ - 
τωσαν’ "Οτι πρὸ τῆς τοῦ Σωτήρος, x. τ. À 


(8) Hypostases. Cum hypostasis vocabulum a pri- 
scis aliquando Patribus, imo et a Niczna synodo 
alicubi ad signillcandam essentiam, sive substan - 
tiam adhibitum esset, dubitari coepit Antiochi, ut 
theologi norunt, haud ita multis annis, antequam 
hzc Didymus dictaret, an (res in Deo hypostases di- 
cendz forent. Paulinum Antiochenum secuti non- 
nulli unam tantum Trinitatis hypostasim, tres vero 
personas dicendas esse contendebant, veriti scilicet 


D (nec enin de,bona eorum fide dubitare volumus), 


ne tres essentias, aut substantias dicere viderentuf. 
Plerique alii e contrario tres in Trinitate hyposta- 
ses coufidenter dicebant, quod ita eum vetustiores, 
tum recentiores Patres locuti forent, Anceps inter 
utramque opinionem hasit Hieronymus, ita tamen 
ut a trium. hypostasium nuncupatione potius ab- 
borreret : qua de causa. Romanum pontilicem Da- 
masum cousuluit. At Didymus in hoc opere passim 
hyposiases in. Trinitate pluraliter dicit. Neque vero 
ipsum ab ea locutione in libro De Spiritu saucto 
abstinuisse existimo, quamvis id opus eo circiter . 
tempore dictaverit, quo illa, quam commemoravi, 
controversia vigebat. Verum Tlieronyinus, cui pa- 
rum hypostasium vocabulum probabatur, in. Latina 
ejus operis interpretalione ab eo dedita opera abs- 
tinuisse videtur : nulla saue ibi alia nunc vocabu. 
la occurrunt, quam substantie, subsislentis, perso- 
narum, eic., nusquam vero Aiypostasium. 


295 


DIDYMI ALEXANDRINI E 


varo, Dei Spiritum exsistere? Secunda vero esi: [n A χαλεῖσθαι τὸν φυσικῶς Υεννηθέντα, καὶ τοῦ Tives: 


sancta Trinitate, excepto quod Pater dicitur, qui 
vero est *alis, et Unigenitus vocatur, qui naturali- 
ter genitus est, et Spiritus Dei denominatur qui 
revera est, sicut denominatur, Patris Spiritus : alia 
omnia nomina sunt eadem ; ut, Deus , Dominus, 
sanctus , justus, bonus, lux ,,vita. Ergo econtrario 
in sola beata Trinitate, quorum nomina sunt ea- 
dem , ilforum etiam substantia una est: ut hoc 
sequàlur, nempe simile a simili reprzssentari. Nam 
verz, et sempiterna luci ad veram et sempiternam 
lucem, et vere? (9). .  « «9 c 


Θεοῦ προσαγορεύεσθαι, τὸ ἀχριθῶς τοῦτο O κχέχλητ 
τυγχάνον τοῦ Πατρὸς, τἆλλα πάντα ὀνόματα κα 
έστηχεν τὰ αὐτά " ὡς τὸ, θεὸς , Κύριος, ἅτιος, ! 
χαιος, ἀγαθὸς, φῶς, ζωή. Οὐκ οὖν τοὐνα ντέον & 
τῆς µαχαρίας Τριάδος µόνης, ὧν τὰ ὀνόματά ἐστιν ^ 
αὐτὰ, τούτων xal ἡ οὐσία µία καθἐστηχεν * Tv' ἀχι 
λουθῇ τὸ ὑπὸ ὁμοίου ὅμοιον χαραχτηρίζεσθαε. T 
Y&p ἀληθινῷ καὶ ἀῑδίῳ φωτὶ, πρὸς τὸ ἀληθενὸν χι 
ἀῑδιον φῶς, καὶ τῇῃ Ov . . . . . . - - . 


Capp. XII, ΧΙΙ et XIV desiderantur. 


CAPUT XV. 


KE. ΙΕ’, 


Deest (10) initium. 


egredietur (11) de ore meo justitia, et sermones nei 
non revertentur, quia mihi curvabitur omne genu , et 
omnis lingua jurabit Deum, hoc est, cognoscet 
Deum, aut, confitebitur Deo (12). Nou est ergo ante 
Filium Deus et Pater; non cternitate, non essen- 
tia, non gloria; sed ipsi aequatur (15) : nec prior 
ipso est, nisi paternitatis ratione. Nam quod hzc 
unigeniti Filii verba sint , divinus Paulus Romanis 
scribens declaravit, cum ita ait : A7 Omnes 
enim (14) stabimus ante (ribunal Christi , sicut. scri- 
plum est : Vivo ego, dicit Dominus, quoniam mihi 
flectetur omne genu, et omnis lingua confitebitur Deo. 
Similiter autem Joannes theologus quoque in 
Evaugelio quidem ait : In principio (15) erat Ver- 


(9) Et vere. Postrema hujus folii verba in codice 
funt haec : Καὶ τῇ bv, ita fortasse supplenda : Καὶ 
sf ὄντως ζωῇ. etc. Nunc inter istud folium, et illud 
quod sequitur, quodque numero 6 nudiusitertius 
signatam fuit, tria aut. quatuor folia desiderantur. 
Mud enim quod sequitur, et incipit, ἐξελεύσεται, in 
prima pagina olim, cum codex esset integer, signa- 
'vm fuit littera majuscula A, qux denotat, hic. inci- 
pere quartum quaternionem. Quilibet autem qua- 
ternio octo foliis constat, nempe sexdecim paginis. 


Desunt ergo ab initio codicis ad sequens folium, 


qualuor eL viginti folia, sex tantuin exceptis, quas, 
licet mutila, supersunt tamen. 

(10) Deest. Filium prohut in hoc. capite seternum 
esse, omnipotentem, ac Patri consubstantialem. 
Vide lib. m, eap. 2, num. 135. 


(41) Egredietur. Isa. Σιν, 20, ex quo suppleuda 
que hic desunt, Nimirum ibi legitur : Κατ ἐμοῦ 
ὀμνύω, εἰ μὴ ἐξελεύσεται, et reliqua ; id est : Per me 
juro, nisi egredietur, et cztera, Vulgatus interpres 


paulo aliter vertit. Eum consule. Graca editio habet, 


οἱ λόγοι µου, sine conjunctioue xal. Tum pro ὁμιεῖ- 
ται, liabet ὁμεῖται, et ita revera legeudum est, uon 
vero ὁμιεῖται. 

(12) Confitebitur Deo. Ita. Paulus quoque inter- 
pretatus est, Row. xiv, 14. 

(45) Sed ipsi equatur. In Graco, ἀλλ' ἐπ᾽ ἴσης, 
jd est, ad verbum, sed ex &quo. Malit forsitan quis 
conjunctim scribere ἐπίσης * ego codicis scriptura 
coustanter inbaereo. Thomas Magister in Kclogis 
nominvm  Atticorun : Ἐξίσης (inqui) κάλλιον, ἢ 


et 9 o9 os 9 n ο 5 | 9 $ ο ο e ο | 
ἐξελεύσεται àx τοῦ στόματός µου [6 a] διλαιο- 
σύνη, καὶ οἱ Aóro. µου οὐ» ἀποστραφήσονταε * 
ὅτι ἐμοὶ κάμψει πᾶν γόνυ, xal πᾶσα γ-ζῶὥσσα 
ὀμιεῖται τὸν Θεόν * 6 ἐστιν, ἐπιγνώσεται τὸν Beh, 
ἢ, ἐξομολογήσεται τῷ θεῷ. Οὐκ ἔστιν οὖν ἔμπροσθεν 
τοῦ Υἱοῦ ὁ Θεὺς xoi Πατὴρ, οὐ τῷ ἀνάρχῳ, οὐ τῇ 
οὐσίᾳ, οὗ τῇ δόξῃ, ἁλλ᾽ Ex ἴσης' πλὴν εἰ µή που τῷ 
τῆς πατρότητος λόγῳ. "Οτι γὰρ τοῦ μονογενοῦς Υ ἰἱοῦ 
τὰ ῥήματα, ὁ θεσπέσιος Παῦλος Ῥωμαίοις γράφων 
ἑσαφήνισεν, οὕτως εἰπών ' Πάντες γὰρ παραστησό- 
ps0a τῷ βήματι του Χριστοῦ, καθὼς γέγραπται 
Ζῶ ἐγὼ, «Ἰέγει Κύριος, ὅτι ἐμοὶ κάμψει πᾶν γόνν, 
xal πᾶσα γάῶσσα ἑἐξομο.ογήσεται τῷ Oso. 
Ὁμοίως δὲ xai ὁ θεολόγος Ἰωάννης. ἐν μὲν τῷ 


ἐπίσης. Attamen utrumque promiscue Atticis etiam 
scriptorihus usitatum. 

(14) Omnes enim. Rom. xiv, 30 et 41, ubi pro 
καθὰ γέγραπται, legitur: γέγραπται γάρ, id esi, 
Scriptum est enim. 

(15) In principio. Joan. 1, 1-5. In vocibus, καὶ 
ἡ ζωὴ ἣν, nonnulla Greca editiones perperam 
omiserunt articulum, qui hoc praesertim in loco 
non erat omnino negligendus : à! eum non omisit 
Didymus, qui inobservatos hujusmodi articulos, 
nominibus Πνευμα, ὙΥἱὸς, ζωὴ, ἁμαρτωλός, etc., 
praepositos, przelerire non. consueverat. Vide supe- 
rius notam 90, pag. 12. Quod attinet vero ad ea 
Joannis verba, ὃ ἐγένετο, id est, quod [acium es, 
neminem ex theologis latet, veterum Patrum | sive 
Graecorum, sive Latinorum alios ea conjungere 
cum antecedentibus, alios cum sequentibus : nimi- 
rum alios legere : Et sine ipso factum est πμ 
quod factum est : alios vero post verba : Ei sine 
ipso factum est. nihil, interpunctionis et. clausule 
notam, $eu punctum apponere, imo novum versi- 
culum, ut vulgatis Novi Testamenti editiones Grece 


p faciuut, exordiri sic : Quod factum est, in ipso vita 


erat ; quibus ipsis in verbis non defuit qui inci- 
Sionis notam post voces, In ipso, apponeret ; ut 
Grxca sic verteuda essent : Quod fuit in. ipso, via 
erat, Ego codicis interpuncta, seu, quod eodem re- 
cidit, primam lectionem secutus sum, duabus po- 
tissimum de causis. Nam primum quidem ex his, 
qui mox sequentur, quzque ad verba ilia ; Js 
ipso vita erat, paulo post habet Didyinus, apparet 


297 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


Εδαγγελίῳ εἶπεν, Ἐν ἀρχῇ "jv ὁ Λόγος, xal ὁ Αό- A bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver- 


qoc ἦν xpóc τὸν Θεὸν, xal 8s0c ἦν ὁ Λόγος. Οὔ- 
τος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεό». Πάντα δι αὐτοῦ 
ἐτένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ By ὃ γέ- 
qovsv. Ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωῇ ἦν τὸ góc 
tur ἀνθρώπων ^ xal τὸ φῶς ἐν τῇ σχοτίᾳ φαίνει, 
χαὶ ἡ σχοτία αὐτὸ οὐ xatéAa6ev * ἓν δὲ τῇ Απο 
χαλύψει. Ὅ ὢν͵ xal ὁ ἦν, καὶ ὁ ἑρχόμεγος"' Κύριος ὁ 
θεὸς ἡμῶν ὁ Παντοκράτωρ. Τὸ, Ὁ ὢν, σηµαίνει τὸ 
ἀεὶ ὃν τῆς θείας ὑποστάσεως, χαθὰ xal ἀλλαχοῦ ἔφα- 
pev* ἀόριστος γὰρ ἡ λέξις ὅθεν ὄνομα ἑαντοῦ ὁ Geb. 
εἶπεν εἶναι τὸ, Ὁ Gv. Τὸ, Ἐν ἀρχῇ Tiv, ποιεῖ προῦὔπτον 
χαἱσφόδρα γε συμφανὲς τὸ ἄτοπον καὶ φευκτὸν τοῦ, Hy 
ἔτε οὐκ ἦν. Ἡ γὰρ λέξις ἡ, Ἡν, ἀπαρέμφατός ἐστιν * 


eum primam illam lectionem secutum esse, qua B 


panetus. finalis post verba, Quod factum est, ap- 
ponitur. Deinde hzreuci illi ipsi, quos in hoc 
opere Didymus refellit, ii nempe qui Spiritum san- 
eun Deum esse neyabant, primam illam lectio- 
nem, quam exhibet Passioneianus codex, cum di- 
ciabat hzec. Didymus, respuebant, alteri. tenaciter 
adherentes, quod eain pravo ipsorum dogmati con- 
seulaneam perperam judicarent: sic enim inter- 
pretabantur : Quod facium est. in ipso, nempe Spi- 
rius sanctus, in Filio, sive a Filio creatus, vita 
erat, Rem ita se babere testatur Joannes Chryso- 
stomus homilia v in Joannem, sive in hunc ipsum, 
de quo agimus, Joannis locum; quam quidem eo- 
dew circiter tempore habuit Chrysostomus, quo 
diclabat haec Didymus. In ea scilicet hec leguntur 
lom. Vill, pag. 3o editionis Parisiensis : « Ne vero 
potes ipsuni ea omnia tantum coinmernorare, quie 
e Moyses dixit, subjungit : Er sine ipso factum est 


wi! quod [actum est. ... O5 γὰρ δη τὴν τελείαν (c 


στιγμὴν τῷ, Οὐδὲ ἓν, ἐπιθήσομεν xarà τοὺς αἱρε- 
Mai xdi e γὰρ βουλόμενοι τὸ Πνεῦμα χτιστὸν 
εἰπεῖν, φασίν» “Ὁ Υέγονεν, ἐν αὐτῷ ζωὴ ἣν (malim 
sic iuterpungere : "O γέγονεν ἐν αὐτῷ, Gu v). » 1d 
es, « Neque enim perfectam στιγμήν (seu pun- 
dum) ad verba illa, 0266 Ev, id est, Nihil, appo- 
nemus, ut hzretici faciunt : illi enim cum velint, 
Spiritum creatum esse, ita legunt : Quod factum 
& m ipso, vita erat. » 

(16) Qui est, et qui etat. Apocalypsim, de cujus 
auctoritate nonnulli per ea tempora dubitabant, 
ui librum canonicum a Joanne scriptum agnovit 
Didymus in Enarratione quoque in primam ipsius 
Joannis Epistolam , et in catena in Psalmos a Cor- 
derio edita, ad νυν  L ; capitulum vero hocce, 
prout Didymus illud hic affert, nou exstat iu Apo- 
Glypsi. Nam capite quidein 1, vers. 8, legitur : Ὁ 
Κύριος, ὁ ὢν, xai ὁ fjv, xai ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντο- 
χράτωρ, Sive, ut Vulgatus, addita voce Deus, legit: 

ominis Deus, qui est, et qui eral, et qui venturus 
68, omnipotens. Capite vero iv, vers. 8, legitur : Ko- 
f ὁ θεὸς, 6 Παντοχράτωρ, à ἣν, xaX ó Gv, xat ὁ 
ερχόμενος, 1d est, Dominus Deus , Omnipotens, qui 
trai, e£ qui est, et qui venturus est. Putlandum est 
ergo, Didymum aut primum ex duobus hisce locis 
Gare, ac verba illa : Dominus Deus noster, partim 

ponere, partim explicationis causa addere: 
2st potius &ensum inagis, quam verba ipsa Joannis 
Aere voluisse, ut alias sepe cum in hoc opere 
facit, tum eiiam in libro adversus Manicheos, iu 
το De Spirim sancto, οἱ in Enarrationibus in 
Épitolas catholicas : quod passim fecisse Clemen- 
tm quoque Alexandrinum, et alios Patres, notior 
T$ €, quam ui exemplis confirmanda sit. Vide 
μία! τὸ . 9. 

(11) Sempiternam. Hoe Dei nomen, ὁ "Qv, id 
6ι, Qui est, eodem. quo Didymus seusu acceperat 
àule ipsum Justiuus martyr iu Cohorlatione ad Gra- 


Ῥλτκοι. Gps, XXXIX. 


D 


bum. Hoc erat in principio apud. Deum. Omnia per 
ipsum [acta sunt, et sine ipso facium esl. nilil quod 
factum. est. In ipso vita erat , et vita erat [ux homi- 
uum, el lux in tenebris lucet, et tenebre eam non 
comprehenderunt ; in. Apocalypsi vero : Qui est , et 
qui erat (16), εἰ qui venturus est : Dominus Deus 
noster, Omnipotens. lllud , ὁ "Qv, nempe, Qui est, 
sempiternam (17) exsistentiam divinse Hypostasis 
significat, sicut alibietiam diximus (18) : indelinita est 
enim 18 ea dictio : quam ob causam nomen suum 
Deus dixit (19) esse hoc ipsum, nempe, ὁ "Qv, sive, 
Qui est. Vllud : In principio erat, absurditatem ejus 
hzreticorum locutionis, Fuit quando non erat (20), 


€Q$, pag. 20, post Justinum Alexander Alexan- 
drinus in secunda contra Árium encyclica epistola, 
post Alexandrum Gregorius Naziauzenus in ora- 
tione, quam Constantinopoli habuit coram Patribus 
secundi coucilii &&cumenici. Querebant autem ve- 
teres imetapbysici, utrum. nomen hoc, τὸ 5v, sive 
ens, univoce Deo conveniat et creaturis, an «qui- 
voce. Àst Patres, neglecta istiusmodi quaestione, 
Deo duntaxat nomen, ó "Qv, seu, Qui est, proprie 
convenire consentiunt, ld quod ante ipsos non 
seinel scripserat vel ipse Plato. 

(18) Alibi etiam diximus. Vox ἀλλαχοῦ, id est, 
alibi, opus ab hoc aliud videtur indicare : ut cum 
Enarratioue in. primam Joannis Epistolam ad caput 
v, pag. 85, ait: Horum itaque singula examinatio- 
nem, ut (uit possibile, in aliis habuerunt : apud 
scriptores enim ecclesiasiicos idem valet ἐν ἑτέ- 
pots, atque. ἀλλαχοῦ, id est, alio in loco, lis autem 
verbis Tillemontius (iom. X, pag. 595) respici 
existiinat a Didymo duos libros, quos οοκίτα Aria- 
Ho$ eum scripsisse coustal : ejus vero conjeeturae 
faeile ob rationes alibi afferendas assentior, etsi 
ea, quz ibi Didymus alibi a se ad examen revocata 
esse ait, in his etiam De Trinitate libris expen- 
dantur. Si ergo Didymus aliquod ex superioribus 
capitibus indicare voluisset, non hac locutione, 
υἱ videtur, usus foret, Ut alibi diximus : sed alia 
potius ; cujusmodi est illa : ὡς ἤδη ἐλέχθη, id est, 
ut jam dictum est, qua utitur paulo post; aut illa ; 
ὡς προείρηται, id est, ut antea dictum fuit, quam 
habet segiu. 95b et 99 0; aut slia simili. Posset 
quis huc trahere qux iu libro De Spiritu sancto, 
uum. 30, de hoc Dei nomine, Qui est, obiter dixit : 
at cum ibi sempiterna Dei exsistentia expresse non 
commemoretur, euum indicari locum non existimo. 
Verosimilius dixeris, aut Enarraüonem in primam 
Joannis Epistolam, ea nempe quz dictavit Didymus 
ad prima ejus Epistolae verba : Quod fuit (ἄτφος, 

v, id est, erat) ab initio; aut binos, quos contra 
Arianos edidit, libros; aut qua ipse in Exodum ad 
ea capitis ni verba : £go sum qui sum. dictavit, hic 
speetari. 

19) Deus dizit. Exod. 1, 14. 

(a0) Fuit quando non erai. ld est, Aliquando 
x0n erat, nempe Filius. Nau ad. vitaudum temporis 
vocabulum uon vertimus : Fuil tempus quo non 
exsistebat. Est autem hzc celebris Arianoruu | for- 
mula, quam Niczeni Patres in. Symbolo. nominatim 
ut blaspheuam exsecrati sunt. Ante. Didyinun 
Alexander Alexandrinus, ut Basilium , aliosque 
omittam, ex Joannis verbis id ipsum intulerat quod 
Didymus. Tí γὰρ ἀχούων (inquit is in secuuda 
coutra Árium encyclica epistola) Ἰωάννου λέγοντος * 
Ἐν ἀρχὴ ἦν ὁ Λόγος, οὐ καταγινώσχει τούτων λε- 
Ὑόντων ' "Hy ποτε ὅτε οὐκ iv, id est, Quis, cum 
Joannem audiat dicentem : 1n. principio erat. Ver- 
bum, istos Non. condemnet. qui aiunt ; Fuit quando 
non erai ? 


10 


629 


DIDYMI ALEXANDRINI 


500 


perspieuam ac valde manifestam facit , eamque fu- A ῥωμαῖϊστὶ δὲ ἡ ἀπαρέμφατος Ex δύο λέξεων σύγχειται» 


gieridam esse ostendit. Nam vox , ftv, id est erat,in- 
definita est : Latine autem vocabulum, quo verbum 
indefiniti esse temporis significatur, ex duabus vo- 
cibus, Plusquam perfectus (21), componitur, ac 
vertitur, πλέον fj τέλειος. ftaque hic exigit, ut in- 
telligatur superzeternus, aut principii expers. Nam 
qui erat in principio, aut , ut quis dixerit , qui erat 
aliquando principium (22), quomodo non ita erat, 
ut nullam causam agnosceret ? Aut rursus quomodo 
tempus quod nondum exsistat, mensura illius esse 
potest, qui tempus ipsum fecit (25)? lllud : Erat 19 
apud Deum , ostendit eam, quam (24) Filius habet 
cum Deo Patre, nature communionem , atque hoc 
etiam oalendit, ex quo nempe fuit , si ita loqui fas 
est , increatus Pater, ipsi coexstitisse Filium qui 
ex ipso est. Quin eliam illorum verborum, Erat 
apud Deum , sana interpretatio foret , si ita intelli- 
gerentur : -Érat. secundum Deum, id est, erat, 
sque ac Deus, principio carena, non factus, incom- 
prehensibilis (25), bonus, immortalis, omiium 
rex. Nisi enim in scaturiente hac sapientia res ita 
se habeat, ne in fonte quidem , ex quo ipsa ena- 
nat, sic se habebit. At in ambobus revera ila se 
habet : nam Joannis scopus, et divinitus traditus 
ejus serio , manifestus est , et firmus ,. non super- 
vacuus, sed solam spectans divinitatem. lllud, Deus 
erat Verbum , probat &ubstantiale esse Verbum, 
ipsumque esse Deum, sicut Deus est ille, cujus Ver- 


(21) Plusquam perfectus. Binas hasce, seu tres 
potius dictiones ita hie reprzsentandas euravi, ut 
eas ipse ex codice in meo apograplio delineaveram. 
Quz autem ex temporis plusquam perfecti appel- 
iatione infert Didymus, frigidiuscula esse quis non 
videt? Equidem miror, viro summa doctrina, ma- 
gnoque ingenlo przdito istiusmodi nugas arridere 
potuisse. Quin etiam parum se in Latina gramma- 
tica profecisse ostendit, cum de verbo, ἣν, sive, 
erat , perinde loquitur, quasi illud sit apud Latinos 
temporis plusquain perfecti. Ab his porro plusquam 
per[vcium dicitur neutro genere, quod subaudiatur 
VOX, lempus : Didymus auteni masculino illud effert 
genere, quod ad masculinum nomen χρόνος referat. 
Sed hujusce ιοί tricas omittamus : atque illud 
potius 3nimadvertamus, nullum fortasse aliud in 
veteribus scriptoribus Graecis exemplum oecurrere 
Laiinz vocis ita adhibita, ut retentis elementis q 
et f, que Grzecus sermo non habet, neque vero 
mutata ín ος terminatione Latina us, Latinis om- 
nino litteris scribatur. Ego quidem nunquam in 
quidquam tale incidi : quotiescunque enim Latina 
vocabula aut ex Latino sermone allegant, aut in 
Graecam linguam sequioribus seculis invecta ad- 
hibent, Gracis uti elementis consueverunt (a). 
Ita Plutarchus in Galba : Ἐν τοῖς ἀρχείοις, inquit, 
ἃ αριγκίπια χαλοῦσι Ῥωμαῖοι, id est, in ducum (α- 
bernaculis que Latini principia vocant : et. Pollux 
lib. 1v, eap. 4 : Τὴν ζώνην, f|» Ῥωμαῖοι φασκίαν 
καλοῦσι, id est, zonam, quam — Latini fasciam vo- 
eant ; vocabula vero λίδελλος, δηνάριος, Χχῆνσος, 
σπιχηυλάτωρ, πραιτώριον, χοδράντης, µίλιον, alia- 
que hujus generis quampluruna, Graecis semper 
elementis a Grecis cum auctoribus, tum librariis 
exarata, omnibus qui hoc studiorum genere de- 


leciantur, nota sunt. Neque vero Latinas aliquas - 


PLUSqUb. me £RF6€OTUS:' ἑρμηνεύεταε 
δὲ, zxJAÉov ἢ τέλειος. Ὥστε νῦν ümavcet νοτθη- 
ναι ὑπεράχρονος f| ἄναρχος. Ὁ γὰρ ὢν év τῃ ἁρ- 
Xi, ἃ ἄν τις εἴποι [6 b] ἀρχή ποτε ἀναιτίως οὐχ vv. 
"H πάλιν ὁ µηδέπω! ὢν χρόνος, τοῦ ποιῄσαντος αὐτὸν 
πῶς εἶναι µέτρον δύναται; Τὸ, "Hy πρὸς τὸν Θεὸν. 
παριστᾷ ἣν Υἱὸς ἔχει πρὸς θεὺν Πατέρα φύσεως oi- 
χειότητα, xai τὸ ἀφ' οὗ ἣν, εἰ θέµις οὕτως εἰπεῖν, 
ὁ αὐτογενὴς Πατὴρ, συνυπάρχειν αὐτῷ τὸν ἐξ αὐτοῦ 


- Yióv. Ἐῤῥωμένως δὲ νοηθείη ἂν τὸ, "Hv. αρὸς τὸν 


C 


θεὸν, ὅτι κατὰ τὸν θεὸν Tv, ἄναρχος , ἀγένητος, 
ἀχώρητος, ἀγαθὸς, ἀθάνατος, παμθασιλεύς. EL γὰρ 
μὴ οὕτως ἔχει ἐπὶ τῆς βρυθείσης σοφίας ταύτης, 
οὐχ ἕξει οὐδ' ἐπὶ τῆς πηγΏς τῆς βρυσάσης τὴν σο- 
φίαν. Ἔχει δὲ οὕτως ἐπ ἀμφοῖν. Ἐπιφανῆς Υὰρ, 
xaX βέδαιος, xaX ἀπερ[εργος, χαὶ πρὸς τὸ θεῖον ὁρῶν 
µόνον ὁ σχοπὸς, xaX ὁ θεοπαράδοτος λόγος τοῦ Ἰωά»- 
νου. Τὸ, Θεὸς ἦν ὁ Λόγος, συνιστᾷ τὸ οὐσιώδη εἶναι 
τὸν Λόγον xal θεὺν εἶναι, οἷός ἐστιν θεὺς ἐχεῖνος οὗ 
Λόχος ἐστίν * καὶ αὖθις cb ἀναίτιον. Τὸ, Πάντα δι 
αὐτοῦ ἐγένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ £y, 
ἀποφαίνει αὐτὸν, ὡς Ίδη ἐλέχθη, μονονουχὶ δηµιουρ- 
γόν * ἀλλ᾽ ὅτι xaX οὐκ ἐχτίσθη. El γὰρ µτδε Ev κ-:- 
στὸν χωρὶς αὐτοῦ τὸ εἶναι ἐδέξατο, παντί που δῆλον, 
ὡς αὐτὸς οὐχ ἐγένετο, ἀλλ' ἐγεννήθη θεϊχῶς. Καὶ γὰρ 
ἀμήχανον Ex μὴ ὄντων εἰς τὸ εἶναι Ίχειν, τὸν ὕπαρ- 
ξιν τοῖς ὅλοις, xal τοῖς λογικοῖς οὐσίωσιν xaX ἆθανα- 
cíay δεδωχότα. 0ὐδὲν γὰρ κτιστὸν οὐσιοῦν, f| ἁπ- 


voces Didymo cognitas 1uisse is mirabitur, qu, 


animadverterit. Rutinum' 4ο Hieronymum aliquo, 
etsi non longo, tempore. ejus fuisse discipulos : 


. Latinam vero linguam qui tunc in Oriente εκοο- 


lerent, non defuisse : nam et S. Epiphanius, ut in 
secundo contra Rufinum Hieronymus testatur, eam 
callebat, et Cyrillus Jerosolymitanus, ac Gelasius 
C:sarem in Palestina episcopus, si Photio fides 
adhibenda est, 
Grece transtulerunt, Atque hzc docti illius viri 
gratia dicta sint, qui cum in opusculo a me edito 
locum hunc Didymi allegatum legisset, conjiciebat 
opus illud pervelustum esse non posse, in quo La- 
tinze voces afferrentur. | 


Ecclesiasticam | Rufini historiam 


(22) Qui erat aliquando principium. Codex hoc 


in loco, ut equidem opinor, vitio non caret. Ego 
sic transtuli, quasi legendum sic : Ὁ γὰρ ὢν ἐν τῇ 
ἀρχῇ ' ἡ ἄν τις εἴποι &pyf) ποτε’ πῶς ἀναιτίως οὐχ 
ἦν; Malit fortasse quis, ἀναιτίως οὖν fjv. 


(33) Fecit. Hanc. rationem alii etiam Patres. af- 


ferunt, ac nominatim Alexander Alexandrinus ia 


rima conira Árium Epistola encyclica, Qmnes enim 


in eo consentiunt , ut tempus a Deo factum dicen- 
dum sit, juxta illud Pauli : Per quem fecit et se- 
cula : et illud Ecclesie iu γιο: flex aique factor 


temporum. Quo sensu autem id accipiendum sit, 
viderint philosophi. Scite Augustinus libro contra 
sermonem Arianorum, num. 2 : Tempus (inquit) sine 
aliquibus creatura molibus non poles esse, et ideo 
per illum (id est Filium) facta confüemur et tem- 
pora. 

24) Quam. Pro ἦν, id est, erat, ἦν, id est, quam. 

25) Incomprehensibilis, id est, incapabilis, ut 


veleres Latini Patres loquuntur; nempe, qui capi, 
aut comprehendi non potest; id enim valet vox 
ἀχώρητος. 


(a) Animadvertas tamen velim Theophilum Antecessorem Grzco sermoni plura Latina vocabula Latinis litteris 
exarata immiscuisse, similique modo Constantinum Pogouatum (t. V1I Concil., p. 1195) voce Latina Sancimus usum 


" 
- 


901 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


$02 


αθανατοῦν, ἢ λογιχοὺς ποιεῖν δύναται. ἀλλ᾽ ἐκ τῆς A bum est: quin etiam probat, nullam ei causam 


fà, παρὰ τοῦ θεου ἐξ οὐκ ὄντων παραχθείσης οὐσίας 
Υρυσού, ἡ ἀργύρου, 3) χαλχοῦ, f| σιδήρου, f| ξύλου, 
ᾗ λίθου δημιουργεῖ ἄφυχον xal ἄλογον [7 α| &v- 
δριάντα τυχὸν, f, τι ἕτερον * αὐτὸ δὲ οὐσίαν μὴ οὗσαν 
προοΐσαι, 3) ἔμφυχον xal λογιχὴν ἀναδεῖξαι, µόνης 
της πανδυνἁάμον xal αὑτοτελοῦς μιᾶς θεϊχῆς φύσεως 
ἴδιον καὶ ἐξαίρετον τυγχάνει ὃν. Ἐποίησεν δὲ δὲ αὐ- 
τῦ ὁ Πατὴρ, ὡς φῶς δι) οἰχείου ἁπαυγάσματος, χαὶ 
ὡς νοὺς διὰ λόγον. Τὸ, Ἐ αὐτῷ ζωὴ ἦν, ἐπεχδιδά- 
σχει, ὅτι αὐτός ἔστιν ἀνάρχως, fj ζωὴ τῆς μιᾶς καὶ 
ἀνωτάτω φύσεως ὑπάρχων, xal μηδαμῶς ὄντων πάν- 
των, αἴτιος Gv τῶν ὄντων. Διὸ καὶ αὐτός φησιν’ Ἐγώ 
ei ἡ ζωή. ἐγώ εἰμι τὸ φῶς. ΦΔιλοτιμεῖται δὲ τῷ 
ἀνάρχῳ τὰς μαρτυρίας τοσαυτάχις εἰπὼν τὸ, "Hy * 
ta τῇ συνεχείᾳ τῆς τοιαύτης φωνῆς, T) αἱρετιχῶν 
τὰς χωφὰς ἀχοὰς διανοίξῃ, ἣ μηδὲν περὶ τοῦ, "Ην 
τε οὐκ ἦν, Ev τῇ μελλούσῃ καθολιχῇ καὶ ἀπαρεγ- 
χλίπω διαγνώσει πρόφασις ὑπολειφθείη. Τὸ, Kal ἡ 
ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, ἐχπαιδεύει αὖθις 
τὰ αὐτά. Φησὶν γάρ Αὕτη dj ἁγένητος ζωὴ, σύστα- 
σις τῆς γενητης ἀνθρώπων φύσεως ὑπάρχει. Τὸ, Καὶ 
τὸ poc ἐν τῇ σχοτίᾳ φαΐνει, καὶ ἡ σχοτία αὐτὸ 
oU κατέΊαδεν, οὐχ ἀνέχεται τῶν αἱρετικῶν δοξασµά- 
των. Κρυφίως γὰρ xat ἄγαν δριµέως δηλοῖ, ὡς ὄνπερ 
ἄν τις προχρόνιον χρόνον, f?) ἀχαριαίαν ῥοπὴν , 1) 
προαιώνιον αἰῶνα ὑπολάθῃ., φαίνει ἀῑδίως ὡς ἀχώρι- 
στον ἁπαύγασμα τοῦ θεοῦ, xat οὕποτε σχοτία ἀν- 
υπαρξίας αὐτὸ χατέλαθεν. Τὸ, Ὁ παντοκράτωρ, οὐδὲ 
ἑρμτνείας δεῖται. Δείχνυσ. γὰρ ἁδιαίρετον ἔχειν πρὸς 
ὧν θεὸν Πατέρα καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα αὐτοῦ τὴν βα- 
οιλείαν, χαὶ εἶναι ἐπὶ πάντων θεόν. [Ἴ b] Τὸ, 'O 
ἑρχόμενος, τὸν Ὑἱὸν δηλοῖ μέλλοντα Ἔἔρχεσθαι τὸ δεύ- 
τερν, xai χρίνειν ζῶντας xai νεχρούς. 


dedisse ut esset. Illud, Οιωπία per ipsum [acta sunt, 
el sine ipso ne una quidem res facta est , non Πιο” 
do (26) ipsum conditorem esse demonstrat, ut jam 
dicium est, sed etiam non esse creatum : si enim 
ne una quidem creatura sine ipso accepit exsisten- 
ti», emnibus manifestum est, ipsum mon esse 
facium, sed genitum divino modo : nam fleri non 
potest, ut ex nihilo (27) ad exsistentiam veniat is 
qui omnibus creaturis exsistentiam, rationalibus 
vero subsistentiam dedit, atque immortalitatem ; 
nulla enim creatura potest aut. essentiam dare, aut 
immortalitatem , aut rationalitatem : sed ex sub- 
sSlantia auri, aut argenti , aut eris, aut ferri , aut 
ligni, aut lapidis jam a Deo e nihilo producta (28) 
inanimatum, et irrationale simulacrum, exempli 
causa, effingit, aut aliquid aliud : 9) substantiam 
veronon exsistentem producere, aut animatam, et ra- 
tionalem facere, divin: duntaxat omnipotentis (29), 
atque unius et per se perfecte. naturz proprium 
est, eique soli convenit. Fecit (20) autem per ip- 
sum Pater, sicut lux per proprium splendorem, et 
sicut mens per rationem. lllud, 7n ipso vila erat, 
nos insuper edocet, ipsum esse ab xterno vitam, 
cum sit illius, qnx una est, ac suprema , nature, 
et nequaquam eum esse unum ex omnibue (51), 
cum sit causa eorum συ sunt. Quam ob causam 
ipse etiam inquit : Ego sum vita; ego sum lux (22). 
Dicendo autein tam spe, erat , large nobis, ac pro- 
lixe testimonia suppeditat Joannes, quibus Filii 
sternilas confirmetur : ut continuo ejus vocis usu 


aut surdas hereticorum aures aperiat , aut nullus 


ipsis quoad formulam illam, Aliquando non erat, 
prztextus relinquatur, quo se in futura universali, 


atque inevitabili agnitione (35) tueantur. Illud, Et vita erat (ux hominum , eadem rursus docet: hoc 


(26) Non modo. Observanda vox µονονουχί, qux 
hie, ut alibi quoque apud Didymum, non raro idem 
volet ac, non modo : pro quo nopuuili etiam di- 
cunt, οὐ µονονουχέ, ut Eusebius Pamphili. 

(27) Ez nihilo. Arianam formulam, ἐξ οὐχ ὄντων, 
sive, ἐχ μὴ ὄντων, perstringit, quam Nicaina syno- 
dus eum exsecratione damnaverat in Symbolo, 
Latinorum veterum Patrum alii verterunt : Ez iis 
que non sunt ; alii : Ex nullis substantiis ; alii : Ex 
nullis subsistentibus. Ego, quo sensus magis omni- 

us perspicuus sit, verli : Ex nihilo. Adeo autem 
eelebris erat per ea tempora isthzc formula, ut ex 
eadem Ariani, uno couflato vocabulo, dicti siut 
eliam Exucontii, quemadmodum testatur S, Atha- 
naslus in libro De synodis Arimini et Seleucie. 

(38) Producta. In Graco, παραχθείσης. Evidenter 
auem ex hoc loco confirmari possel, quod de ver- 
bo παράγειν dixi not. 28, pag. &, sí confirmatione 
indigeret, ld cum non animadverterit Harduinus, 
ubi sextus. quintze synodi adversus Origenem. aua- 
lhematismus babet : "Eva δὲ νοῦν... παραγαγεῖν πᾶ- 
σαν τὴν σωματικὴν φύσιν, transtulit : Unum autem 
animum... qui universam  prolergressus sit. corpo- 
Ttem naturam. Sed vertendum sine dubio est : 

Rem vero meniem..... qut omnem produxerit cor- 
peream naturam. 

(29) Omnipotentis. Accusat Origenem Justinianus 
Imperator iu suo contra illum edicto ad Mennam, 
Quod de divina potentia non recte senserit: ipsius 
vero Origenis verba a(fert, quibus innititur accusa- 
ο. Quin etiam inter anathematismos a quiuta 


synodo in Origenem latos hunc octavo loco affert 
Christianus Lupus, qui tamen inter illos quindecim 
a Lambecio primum evulgatos nullus est: οἱ quis 
dicit, aut sentit, vel finitam esse Dei potestatem, vel 
eum lanta [ecisse, quanta comprehendere potuit, 
anathema sit, Verum, quod spectat saltem ad rei 
hanc, Origeuista non fuit Didymus : nam et hoc in 
loco, et segmentis f5. b, 21 a, 57 a, 41 5, aique 
alibi Deum dicit modo πανδύναμον, modo παντο- 
χράτορα, modo παντεξούσιον, modo ἀπειροδύναμον, 
ου est, infinita potentia praeditum. 

(50) Fecit. Respicit verba superius a se allata: 


D Omnia per ipsum facta sunt. 


(51) Ex omnibus. Pro ὄντων πάντων, malim le- 
gere, ἓν τῶν πάντων * id est, Ünum ex omnibus :; 
ut hoc velit Didymus, cuin legiinus, omnia per Fi- 
lium facta. esse, Filium ipsum voce illa : Omnia, 
non comprehendi. Hoc sensu in libro De Spiritu 
sancto, num. 15 : Neque enim (inquit), unum ez 
omnibus, sed aliud extra omnia per substantiam ez 
utroque (desunt voces, ex uiroque, in nostro ins. 
codice) demoustratus est. Spiritus sanctus. 

(32) Ego sum, etc. Joan. x1, 25; et xiv, 6. 

(53) Agnitione. Locutio Biblica, qua extremi judi- 
cii dies designatur : hec. enim in Sacris Bibliis 
ἡμέρα διαγνώσεως, id est, dies agnitionis, dicitur 
Ecclesiastici xxvi, 9; et Sap. 11, 18, ubi legilur : 
Et si celerius de[uncii. fuerint, non habebunt spein, 
nec in die agnilionis (Grace, &v ἡμέρᾳ διαγνώσεως) 
allocutionem. 


$05 DIDYMI ALEXANDRINI 204 


enim sibi vult : Increata hzc vita creatam hominum naturam facit subsistentem, [llud, Et luz in te— 
nebris lucel, εἰ tenebre eam non comprehenderunt, h:ereticas opinationes profligat; arcana enim , et valde 
acri ratione hoe significat : quodcunque tempus tempore anterius, aut. individuum momentum, atat 
szcula precedens szculum conceperis, in eo [ucere Verbum sempiterne ut inseparabilem splemdorerzz 
Dei, ac tenebras non exsistentiz nunquam ipsum comprehendisse. lllud, Omnipotens (54), ne interpreta — 
onis quidem indiget: ostendit enim ipsum habere individuum cum 91 Deo Patre, et sancto ejus 
Spiritu regnum, eLesse super omnia (55) Deum. lllud, Qui venturus est, Filium signilicat, qui iterum ven— 


turus est, et vivos ac mortuos judicaturus. 


Baptista vero Joannes quoque illud, Qui est A — Zuvstüvzolvov xal ó Βαπτιστῆς Ἰωάννης, ὅτι τὸ, Ὁ 


(δύ), de Filio dictum esse statuens , manifestum 
id Domino facit , inquiens : Tw es (57) (pro, Ille, 
qui es, quemque adhuc in Virginis utero exsisten- 
lem cum Deum agnovissem , dum ipse ego in utero 
sterilis femine essem, per subsultum adoravi) : 
An alium exspectamus ? In prima vero Epistola ami- 
cus et apostolus Domini Joannes scribit (58): 
Quod [wit (Grace, ἣν) ab initio, quod. audivimus, 
quud vidimus oculis nostris, quod perspeximus , et 
tanus nostre contrectaverunt de verbo vila : εἰ vita 
mani[estala est , et vidimus, et testamur, et annun- 
tiamus vobis vitam eternam, qua erat apud Patrem, 
et apparuit nobis : Quod vidimus et audivimus , an- 
nuntiamus etiam vobis, wt et vos societatem habeatis 
tobiscum, et societas noslra sit cum Patre, et cum 
Filio ejus Jesu Christo. Observa rursus frequentem 
usum (09) vocis ἦν, id est, erat, atque animadverte 
salutis societatem , seu communionem cum Patre, 
aut cum Unigenito cos non habere, qui Filium ipsuin 
secundum naturam Deo coxternum esse non con- 
fitentur : in hac enim fide, qux in mystagoyia il- 
luminationis (40), seu baptismi , ab omnium Domi: 
no tradita fuit, consortium illud nobis est, de quo 
Petrus scripsit (41) : Ut efficiamini 99 divine con- 
ortes nature : Nam quod creatum est, ac tempori 


Qr, περὶ τοῦ Υἱοῦ εἴρηται, δηλοῖ τῷ Δεσπότῃ' Σὺ εξ 
(ἀντὶ τοῦ, ἘΕκεῖνος ὁῶὢν, ὃν καὶ &v τῇ µήτρᾳ σε ὄντα 
τῆς Παρθένου, θεὸν ἐπιγνοὺς αὐτὸς ἐγὼ, ἐν τῇ νηδύξ 
τῆς στείρας ὧν, διὰ τῆς σχιρτήσεως προσεχύνησα), ἢ 
ἕτερο) προσδοκῶμεν; Καὶ ἐν τῇ πρώτῃ δὲ Ἐτι- 
στολῇ Ἰωάννης ὁ φίλος xaX ἀπόστολος τοῦ Κυρίου 
γράφει. “Ο ἦν àa' ἀρχῆς, ὃ ἀκηκόαμεν, ὃ ἑωρά- 
χαµεν τοῖς óg0aApnoic ἡμῶν ' ὃ ἐθεασάμεθα xal 
αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψη.Ἰάφησαν περὶ τοῦ «Ἰόρου τῆς 
ζωῆς: xal ἡ ζωὴ ἑἐφαγερώθη, xal ἑωράκαμεν, xal 
μαρτυροῦμε», xal ἀπαγγέ.Ίομεν ὑμῖν τὴν ζωὴν 
τὴν αἰώνιον, "cic ἦν πρὸς τὸν Πατέρα καὶ éza- 
νερώθη ἡμῖν. "0 ἑωράχαμεν καὶ ἁκηκόαμεν, dxaT- 
γέ-.Ίομεν καὶ ὑμῖν, Ίνα καὶ ὑμεῖς κοινωγίαν ἔχητε 


B μεθ) ἡμῶν, xal ἡ κοινωνία δὲ ἡ ἡμετέρα μετὰ τοῦ 


Πατρὸς xal μετὰ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. 
Πρόσχες xai αὖθις τῷ πλήθει τοῦ ἦν ' xai ὡς χοινω- 
víav σωτηρίας obx ἔχουσιν μετὰ τοῦ Πατρὸς, ἡ τοῦ 
Μονογενοῦς, οἱ μὴ ὁμολογοῦντες κατὰ φύσιν Υἱὸν 
εἶναι αὐτὸν συνάναρχον τοῦ θεοῦ. Πρὸς ταύτην γὰρ 
ἡμῖν τὴν πίστιν, τὴν παραδοθεῖσαν ἓν τῇ µυσταγω- 
Υίᾷ τοῦ φωτίσματος παρὰ τοῦ πάντων Δεσπότου. 
ἑστὶν ἡ χοινωνία fjv Πέτρος ἔγραψεν ' "Iva γένησθε 
θείας κοιγωγοὶ φύσεως. Τὸ γὰρ χτίσµα xal ὑπὸ 
χρόνον ὃν, οὗ θεία quat, ἐστίν. Μέμνησο δὲ πρὸς τού- 


obnoxium, non est divina natura. lllud autem pra- ϱ τοις, ὀτιπερ τὴν κοινωγίαν ἡμῶν εἶπεν μετὰ τοῦ Πα- 


terea memoria tene, quod societatem nostram dixit 


($8) Omnipotens. A verbis Evangelii Joannis 
transit repeute ad locam Apocalypsis ejusdem, quem 
antea segm. 6 a, protulit. Vide not. 16, pag. 17. 
Filiuin porro, que ac Patrem, esse Omnipotentem 
ideo videtur Didymus sepius inculcare, quod Euno- 
mius id negasset in ea Confessione, quam anno 383 
Theodosio imperatori obtulit, quaeque exstat tom. 
| bect. antiqq. Canisii pag. 178. lbi enim Filium 
excludeus inquit de Patre Eunomius : Unus est enim 
εἰ solus. Deus Omnipotens, Deus deorum, etc. Quae 
verba refellit S. Gregorius Nyssenus libro primo 
conira ipsum Eunomium. 

(95) uper omnia, Respicit Rom. ix, 5, ubi legi- 
tur: 'O ὢν ἐπὶ πάντων θεός, id est, Qui esi super 
omnía Deus. 

(56) Qui est. Non respicit Exod. 11, 14, sed eum, 
quem dixi, Apocalypsis locum. 

($7) Tu es. Matth. x1, 5; et Luc. vu, 49, 20. 


τρὸς xal τοῦ Υοῦ αὐτοῦ ἰσοτίμως, xal οὐχὶ Διὰ τοῦ 


(40) Iiluminationis. Baptismum hoe nomine a 
Patribus passim vocari norunt omnes theologi. Re- 
spietebant scilicet Patres illud Pauli, Hebr. vi, 4 : 

οὓς ἅπαξ φωτισθέντας, id est, Qui semel sunt illu- 
minati. Hinc ducta illarum Cyrilli catechesium in- 
scriptio, quae dicuntur τῶν φωτιξομένων, id est, 
Jlluminandorum. Cur vero sic vocetur baptismus, 
scite exponit Justinus martyr in prima Apologia, 
num. 61. Vocatur autem (inquit) lavacrum illud 
φωτισμός, id est, illuminatio, eo quod mente illumi- 
naniur qui hec discunt. Prietereundum tamen uon 
est, baptismum ab  illuminatione distingui inter- 
dum, ut cum is, quein dizi, Cyrillus in prima ca- 
techesi, num. 2, ait : Ἐδαπτίσθη, à))' obx ἔφω- 
τίσθη, id est, Baptizatus fuit, sed non illumir.s- 
tus. 

(41) Petrus. scripsit. 1n Epis.. 1, cap. 1, vers. 4. 
Auimadverteudum vero est, auctoreuir enarratio- 


(38) Scribit. Cap. 1, vers. 4, 2, S, ubi pro &xav- D nis in. secundam hanc Petri Epistolam, eam ipsam 


γέλλοµεν xal ὑμῖν, Greca editio habet : ἁπαγγέλλο- 
μεν ὑμῖν ' quam lectionem sequitur Vulgatus inter- 


res, 

(39) Frequentem usum. Aut, si malis, eim, em- 
phasim, et similia. Didymus porro initio enarratio- 
nis in priorem Joannis Epistolam de primis ejusdem 
Epistolae verbis : Quod eret ab initio, eodem, quo 
hic, modo disserit. Jdem vero (iuquit) isignificant 
hec verba, quibus ait : Quod erat ab. initio, quod 
ἐίκά, ubi ai : Ego sum qui sui. 


Epistolam ut sacri. Bibliorum canonis partem non 
habuisse. Nam primum quidem inquit : Agnovit au- 
tem hac. conscriptor Epistolg ; quasi Pewrum nouii- 
nare vereatur : tum eain enarratiouem coucludit his 
verbis : Non est igitur ignorandum presentem. Epi- 
stolam esse falsatam, qua licet publicelur, non tamen 
in canone est. Quarum tamen locutionum secunda 
quidem maximam babet vim ad ostendendum quod 
volo : prima vero δι magnam tribuerimus, jam de 
enarratioue quoque in primam Petri Evistolar: eas 


305 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


506 


Υιοῦ αὐτοῦ. Καὶ ὃ᾽Αμὼς δὲ προφητεύων [8 α.] Παν- A cum Patre et Filio ejus , equali utrumque honore 


toxpácopa ὁμοίως τὸν Υἱὸν ὀνομάζει, οὕτω που λέ- 
Των Ὁ οἰκοδομῶν εἰς οὐρανὺν civ ἀνάδασω 
αἰτοῦ, καὶ τὴν éxayreAlar αὑτοῦ ἐπὶ γῆς θεµε- 
λιὼῶγ' ὁ προσκαΛούμενος τὸ ὕδωρ τῆς θα]άσσης, 
xal ἐχχόων αὐτὸ ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς" 
Κύριος ὁ Gsóc ὁ Παντοκράτωρ ὄνομω αὐτῷ. Περὶ 
ἧς ἀναδάσεως Ψάλλει χαὶ Δαυῖδ’ ᾿Αγέδη ὁ θεὸς v 
ἁἰα]αγμῷ, Κύριος ἐν φωνῃ cdAzirroc.. "Αμϕω 
εεὖτα περὶ τοῦ Yiou. Ὁ γὰρ Πατὴρ οὔτε χατέθη 
οὔτε ἀνέδη, ὡς ὁ ᾽Απόστολος ἑρμηνεύει, γράφων Gs: 
Τὸ δὲ, ἀνέόη, τί ἐστυ», εἰ μὴ ὅτι καὶ xacé6n απρῶ- 
tor; Ὁ καταθὰς, αὐτός ἐσευ καὶ ὁ ἀγαθὰς ὑπὲρ 
ἀνωπάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα π.Ίηρώσῃ τὰ πάντα. 
Ὡς πάντων, φησὶν, ὑπερανεστηχὼς xei ὑπερφέρων 


afficiens, non vero dixit, Per Filium (42) ejus. Quin 
Aumos quoque prophetans onmmipolentem similiter 
Filium alicubi vocat inquiens : Qui edificat (45) in 
celo ascensionem suam , et. promissionem suam in 
terra fundans, qui vocat aquam maris, et effundit 
eam super [aciem wniverse terra : Dominus Deus 
omnipotens , nomen illi. De qua ascensione David 
etiam psallit : Ascendit (1) Deus in jubilo , Domi- 
nus in voce Lube. Horum utrumque de Filio dici- 
tur ; nam Pater neque descendit , neque ascendit : 
et sic Apostolus interpretatur, dum ita (45) scribit : 
Quod autem (46) ascendit, quid est, nisi quod et de- 
scendit primum ? Qui descendit, ipse est et qui ascen- 
dit super omnes colos , ui impleret omnia. Quasi di- 


ὑμῦ τῷ τεχόντι Πατρὶ, ἅτε ày£vnvoc. Φανερὸς Υάρ B cat: quippe qui una cum Paure, a quo genitus 


ἐστι τοὔτο νοῄσας ἀφ᾿ ὧν xal αἱ νοεραὶ δυνάμεις, 
ἐπειδὴ κτίσματα µεμετρηµένα τυγχάνουσιν οὖσαι ἓν 
οὐρανῷ, ἀλλ᾽ οὐχ ὑπὲρ ἄνω τῶν οὐρανῶν, οὐδὲ πλη- 
ρῶσαι τὰ πάντα εἰσίν. Καὶ Σοφωνίας παντοχράτορα 
ὡσαύτως ἀναγορεύει αὐτὸν, λέγων ' Αὔὕτη αὐτοῖς 
ἀντὶ τῆς ὕόδρεως αὐτῶν ' διόει ὠγείδισαν καὶ ἐμε- 
γαλύνθησαν ἐπὶ τὸν Κύριον τὸν παντοκράτορα. 
Ἐπιφανήσεται Κύριος ἐπ᾽ αὐτοὺς, xal éEoAo0pev- 
σει Κύριος πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν τῆς 
τῆς, καὶ προσκυνήσονσιν ἕκαστος ἐκ τοῦ τόπου 
αὐτοῦ. Καὶ Μαλαχίας ἑπομένως ἐχ προσώπου τοῦ 
Δεσπότου φάσχει ΄ Διότι ἀπὸ dracoAov s Alov xal 
ἕως δυσμῶν δεδόξασταἰ µου τὸ ὄνομα ἐν τοῖς 
ἔθνεσο, καὶ àr. παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσάγεται 
τῷ ὀνόματί µου καὶ θυσία καθαρά * διότι µέγα τὸ 
ἔνομά µου ἐν τοῖς ἔθνεσι , «Ίόγει Κύριος [80] 
aartoxpátup * ὁμεῖς δὲ βεδηοῦτε αὐτό. Ἡ γὰρ 
βνήµη τῆς τε ἐπεφανείας καὶ τοῦ δοξάὥασθαι év τοῖς 


dubitationes movere incipiemus, quas de enarra- 
Gone im secundam Epistolam mox indicabo, Nam 
et in illa ad caput 1, et rursus ad cap. tu, legiinus : 
Conscriptor Epistole, pro Pelrus. E contrario au- 
wm in opere, quod nunc edimus, non modo secun- 
dam Petri Epistolam szpius allegat Didymus, veruin 
eliam ex ea ut canonica, et una ex catholicis, id est, 
wniversalibus, Epistolis verba profert, ld verum 
esse apparet cuin ex lioc loco, tum e segmentis 41 a, 
310,99 a, &5 a, 51 b, 67 a, 90 b, 107 b, et 1419 b: 
1€ enim longior sím, loca ipsa non affero. Quinam 
trgo rem bane se habere putabimus? Novi equidem 
Didymi ate à quibusdam de illius Epistolz aucto- 
nlate dubitatum esse, ut proinde nuuc inter eas, 
quas deutero-canonicas vulgo theologi vocant, nu- 
Beretur. Novi a Didymo in bis De Trinitate libris 
terium quoque Esdrae, qui canonicus minime est, 
semel allegari. Verum ο nihil ad rem, praeser- 


fuit, omnibus rebus eminentior est, atque prastan- 
tior, utpote increatus, Nam id Paulum voluisse, ex 
eo patet, quod intelligibiles virtutes, cum creaturze 
siut expertes immensitatis, et in colo, non verso 
supra colos exsistunt, neque implent omnia. Et So- 
phonias omnipotentem similiter eum vocat, in- 
quiens : H«c eis (47) pro contumelia. ipsorum : quia 
exprobraverunt, et magnificati sunt in Dominum om- 
nipotentem. Manifestabitur Dominus super eos, et 
disperdet Dominus omnes deos gentium terre, et 
adorabunt unusquisque ex loco suo. Et his consen- 
tanea ecribens Malachias, ex persona 93 Domini 
ait : Ab ortu (48) enim solis usque ad occasum glo- 
rificatum esi nomen meum in gentibus , εἰ in omni 
loco thymiama offertur. nomini meo , et sacrificium 
mundum; quia sagnum est nomen. meum in genti- 
bus, dicit Dominus omnipotens : vos vero polluitis 
illud. Quod enim duobus hisce in locis et manifesta- 


celeris non «ΟΛ ΦΓΕΤΕ, qua de causa ab aliquo forsi- 
tan adjecta esse suspicatur, 60 magnopere non mo - 
veor. 

(42) Per Filium. H:reticos tacite perstringit, qui 
Deo hymuum glorificationis dicebant his verbis : 
Gloria Patri per Filium ἐπ Spiritu sancto : alteram. 
vero fornulam : Gloria Patri, et Filio, et Spiritui 
sancto, aversabantur, ut in. meo de tribus hisce li- 
bris opusculo animadverti. 

(45) Qui aedificat. Amos 1x, 6, ubi Complutensis 
editio habet : ' ρἰκοδομῶν εἰς τὸν θὐρανὸν ἀνάδασιν, 
καὶ τὴν ἐπαγγελίαν ἐπὶ γῆς θεμελιῶν..... ἐπὶ προσ- 
ώπου τῆς γῆς, Κύριος ὄνομα αὐτῷ. Francofurteu- 
sis vero habet : ἐπὶ πρόσωπον τῆς γῆς, Κύριος Παν- 
τοχράτωρ ὄνομα αὐτῷ. 

(44) Ascendit. Psal. xrvt, vers. b. 

(49) Ita. Codex, ὧδε, sine iota subscripto, quod 
tamen semper in eo onmíttitur. Αἱ mea quidein sen- 


Wm cum tertium Εάν ut canonicum non citet. p. tentia jota illud in hac voce omittendum non 


Equidem igitur conjecerim, aut brevissimam iilam, 
Imperfectamque enarrationem, ne dicam abortivum 
leiom, Didymi non esse, aut ab iis, quorum inter. 
trat vel pravam doctrinam obtrudere, vel Didyml 
homen multis olim post ejus mortem invisum infa— 
»t3 afficere, interpolatam fuisse : aut eum tandein, 
Qum libros hosce De Trinitate extremis, ut arbitror, 
V2 annis conscripserit, opinionem, quam antea 
Mhplerus fuerat, seu dubitationem omnem alje- 

Quod enim ait Basnagius apud Canisium, 
(om. 1 Lect, antiqq., pag. 202, clausulze illius ver- 
UA: Non est igüxr ignorandum, ei reliqua, cum 


est. 
(46) Quod autem. Ephes. 1v, 9 et 10. Sed omit- 
tit Didyinus intermedia verba, slg τὰ κατώτερα µέ- 


en FN γης. . 

(41) Hec eis. Sophon. n, 10 et 41, ubi Franco- 
furtensis editio fere in omuibus cum Didymo con- 
sentit. Sed Coimplutensis habet : Τοῦτο αὐτοῖς..... 
ἐπὶ τὸν Κύριον τῶν δυνάµεων' ἐπιφανῆς ἔσται x. 5. 
αὖ. Καὶ ἐξολοθρεύσει πάντας... προσχυνήσουσιν αὐτῷ 
ἕχαστος Ex τοῦ τόπου αὐτῶν. 

(48) Ab ortu. Malach. 1, 14 et 12, ubi Graeca edi- 
tio : τὸ ὄνομά µου δεδόξασται. 


207 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


508 


tio (49) commemoretur, et glorificatlo inter gentes, A ἔθνεσιν, τὸν Υἱον σηµαίνεσθαι δείχνυσιν οὗ τὸ ὄνο-εα 


Filium significari ostendit, cujus nomen Jud:i 
una cum clismatolatris, id est creaturarum adora- 
toribus, polluunt. Ipsa vero sermonis consequentia 
omnipotentem illum esse demonstrat, quatenus 
omnipelentis imago est, et Unigenitus, qui hac 
etiam in re imago esse intelligendus est, ut sit om- 
nipotens , sicut ille est. Paulus vero Hebrzis scri- 
bit : Qui cum sit (50) splendor glorie Patris ; id est, 
..comternus ipsi, et homousius (51), seu consub- 
stantialis. Ut enim ea, qu:x» comparationem non 
admittunt , comparatione aliqua, et exemplo illu- 
sentur, atque hoc saltem modo aliquantulum il- 
Jud, quod supra mentem est , mente concipiatur (52), 
dicam (cum parvo id comparans, quod magnum 
est, et duntaxat magnum) , simul atque sol exsistit, 
e solis natura, et ex toto disco , indivise , et con- 
tinue, et aequali mensura, tolam lucem simul exse- 
ri, simulque operari , ae simul calorem rebus, quz 
hanc sensationem excipere queunt , prebere ; sub- 
stantis vero, a qua lux, seu lumen effunditur, qoa- 
litatem omnem in semetipso exserit ipsum lumen, 
quippe cum primo ipso momento, non vero poste- 
riori, ab ea profundatur, simulque cum ea et pro- 
cedat, et subsistat. Quod si splendor, eorum qui- 
dem sententia, aliquando non erat, ubinam erat ea, 
ex qua splendor ipse est, lucis substantia , sive hy- 
postasis ? Nam simul cum illo hec etiam omnino 
evanescaL necesse est. Atqui Daniel quoque pro- 


phetans ait : Et luz (55) cum ipso erat; id est, 94 C 


Filius cum Patre : quod enim divinitas *omparatio- 
»em omnem excludat, atque excellentissima sit, 
id maxime ostendit, eum Filium a Patre sine ulla 
passione genitum fuisse, qui esset, x&que ac ipse, 
et initio carens, el idem cum eo principium ha- 
bens, simulque et perfectus, et cujuslibet expers 
discriminis : ereatur&& enim, non creatoris (54), 
mutationis capacis , non immutabilis, judicio sub- 
jecti , non judicis , vivificati , non vivificantis, pec- 
cato obnoxii , non vero Dei proprium est generare 
alio modo, et generari : si enim ipse, cum non- 
dum ullum aliud opus factum esset, sxcula fecit, 
qua ex temporibus conficiuntur, et omnibus rebus 


Je6nAovctr Ἰουδαῖοι σὺν τοῖς κτισµατολάτραις. hat 
αὐτὴ δὲ ἡ ἀχολουθία παντοκράτορα αὐτὸν εἶναι Bo:5 
λεται, χαθ᾽ ὃ εἰχὼν xat Μονογενὴς παντοχράτορος χε- 
χρεωστηµένος, τὸ xai ἓν τούτῳ εἰχὼν νοεῖσθαι τοῦ 
παντοχράτοροφ. Καὶ Παῦλος δὲ Ἑδραίοις γράφεε ” 
ὋὉς ὢν ἁπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Παερὸς, xov" 
ἔστιν συνάναρχος xa ὁμοούσιος. "Iva γὰρ τὰ ἁπαρά- 
6λητα παραθολικῶς πως παραδειχθείη , ei xXv οὕτω 
ποσῶς εἰς νοῦν δειχθείη τὸ ὑπὲρ νοῦν, ἐρῶ (τὸ µέγα 
καὶ µόνον µέγα μικρῷ συµθάλλων), ὡς ἅμα τε foc, 
ἅμα ἐξ ἡλίου φύσεως xal ἐξ ὅλου τοῦ δίσχου ἁμερί- 
στως, xai ἁδιαστάτως , χαὶ ἰσομέτρως ὅλον τὸ φῶς 
συνεχφαίνεται, xal συνενεργεῖ, xaX συμπαρέχει τὴν 
θέρµην τοῖς αἰσθήσεως δεχτικχοῖς, xaX τῆς τοῦ προἑν- 
τος οὐσίας τὸ ἁμέσως, καὶ οὐχ ὕστερον προχεόµενον, 
xat συμπροϊὀὸν, xaX συνυφιστάµενον que, ὅλην Ev 
ἑαυτῷ δισχφαἰνει τὴν ποιότητα. El δὲ πρὺς τὸ eixov 
ἐχείνοις, "Hy ὅτε οὐκ ἦν, τὸ ἁπαύγαομα" ποῦ ἡ 
ἀπανγάζουσα αὑτὸ ὑπόστασις τοῦ φωτός; Συνδιολι- 
σθήσει γάρ που πάντως ἐχείνῳ τοῦτο. Καὶ μὴν xal 
Δανιὴλ προφητεύων εἶπεν Καὶ φῶς psc αὐτοῦ ἦν, 
ἀντὶ τοῦ, ὁ Υἱὸς μετὰ τοῦ Πατρός. Τοῦτο γὰρ µάλι- 
στα δείχνυσιν τὸ ἀσυνείχαστον καὶ μέγα τῆς θεότη- 
τος, ὅτι συνάναρχον αὐτοῦ xai σύναρχον, ὁμοῦ δὲ 
[9 a] xaX τέλειον xaX ἁπαράλλακτον ἀπαθῶς ἐγέν- 
νησεν ὁ Πατήρ. Κτίσματος γὰρ ἴδιον xat οὗ χτίστου, 
τρεπτοῦ χαὶ οὐκ ἀτρέπτον' ὑπὸ χρίσιν χαὶ ob χρι- 
τοῦ’ ζωοποιουμένου καὶ οὐ ζωοποιοῦντος * ὑπὸ ἆμαρ- 
τίαν χαὶ o) θεοῦ τὸ μὴ οὕτως γεννῆσαι xaX γεννηθη- 
ναι. El γὰρ αὐτὸς, οὕπω ἑνεργείας ἄλλης οὐδεμιᾶς 
γενομένης, ἐποίησεν τοὺς αἰῶνας, οἳ Ex τῶν χρόνων 
ἀποτελοῦνται, xal τοῖς πᾶσιν ἀρχῖν ἐπέθηχεν, οὐδὲν 
δὲ πρὸ τῶν χρόνων χαὶ αἰώνων νοεῖσθαι δύναται , εἰ 
μὴ fj ἀκατάληπτος xal ἀληθῶς µόνη πρωτίστη xov 
πρωτουργὸς quote, ἡ µόνως οὖσα ἄναρχος καὶ αἱώ- 
νιος, xal ὄφεσιν πρὸς ἑτέραν οὐκ ἔχουσα * πῶς οὐκ 
ἀνάρχως Ex τῆς ὑποστάσεως γεννηθῆναι πιστεύεται 
τοῦ Πατρὸς, καὶ οὐκ &x τῆς ἑνερχείας; Χρόνον γὰρ 
οὐ διορίζοντος, οὐχ ἔστιν πρότερον xaX ὕστερον * ἀλλ 
ὁ μὴ ὢν ὑπὸ χρόνον , ἄναρχός ἐστιν * ὁ δὲ ἄναρχος 
ἄχτιστος. Ὥσπερ γὰρ οὐχ ἔστι χρόνος ἀγένητος, οὗ- 
τως οὐδὲ χτίσις ἄχρονος, ἁλλ᾽ ἔχει µέτρον «bv χρό- 


initium dedit, nibil vero ante tempora, et saicula D νον σὺν αὐτῇῃ yàp xa ὁ χρόνος Υέγονεν. Καὶ εἰχό- 


(49) Manifestatio. Clariora hzc in Graco sunt, 
eum vox Epiphaneia, et mani[estationem, et adven- 
tum Domini signilicet. 

(90) Qui cum sit. Hebr. i, 5. lllud autem nic anim- 
advertendum esl, Epistolam ad Hebreos, de cu- 
jus auctoritate nonnulli dubitaverant, a Didymo ut 
canonicam, atque 4 Paulo scriptam citari. 

(61) Homousius. Cum adeo celebris sit h:»e vox, 
ut diu potior catholicismi nota habita fuerit, eam iu 
vwanslatioue retinere placuit, 'ΟὉμοούσιος autem scri- 
beudum est, non, ut quidam perperam fecit, ὁμού- 
σιος, homousius, inquam, non homusius. Ab ejus vo- 
cis usu Didymi ztate δ. Cyrillus Jerosolymitanus 
«um abstinuerit, nonnullis suspectus fuit, quamvis 
immerito, ut fuse Toutteus probat. At Didymus no- 
$ier eam passim ac palam pradicat cum in. hoc 
Opere, tum euarratione in primam Joannis Epistolam 
pag. 85, ubi ait : Considera, quemadmodum consub- 
santialis Patri, et reliqua; uum demumin libro De 


Spirilu sancto. Quod enim ait Jacobus Basnagius 
(tom. 1 Lectt. απιίφη. Canisii pag. 202), homousii 
vocem ab Hieronymo in Latina ejus libri transla- 
tiune insertam esse, mea quidem senteutia commetu- 
tiüum est, ac uihili plane facienduin, quasi nunquam 
in ullius hominis mentem venisset. 

(52) Concipiatur. Pro, εἰς νοῦν δειχθείη, malit 
fortasse quis legere : εἰς νοῦν δεχθείη. — 

$3) Et luz. Dan. 1, 22, ubi Greca editio habet : 
Καὶ τὸ φῶς µετ αὐτοῦ ἐστι. Articulus vero ille, 
τό, a Didymo negligendus non erat hoc iu loco, ex 
his quz dixi in not. 90 pag. 12. lhaque a librario 
potius omissum quis credat. 

(54) Creatoris. Recte codex habet Χτίστου, non 
κτιστοῦ, et alibi χτίστης, nusquam vero «κτιστής 
Recte eiiam in Bibliis χτίστης semper legitur : re- 
cte in. Clemente. Alexaudrino editum est : χτίσται 
τῶν aip£csov: el. in Herodoto, Terpsichore, avyxti- 
στης, et χτίστης. Perperam vero vulgata Lexica 


309 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. - 510 


φως πάντα μὲν &mb τοῦ Δημωυργοῦ μετρεῖται ὡς A intelligi potest , nisi incomprehensibilis, et vere 
ἀκύτερα, αὐτὸς δὲ ὑπ' οὐδενὺς, ἐπειδὴ ἄναρχος καὶ — unica, omnium príma, et primario operans natura, 
φύσει θεός. que singulari ratione, unitati ejus consentanea , 
principii expers, ac sempiterna, neque ulla altera inferior est : quomodo non creditur generatus ab 
zierno ex hypostasi Patris, non vero ex ejus operatione In illo enim, qui tempus non terminat, ne- 
que prius quidquam est, nec posterius; sed qui non est tempori obnoxius, sternus est: qui autem 
siernus est, increatus esl; nam sicut non exsistit tempus non factum, sic ne creatura quidem tempori 
non obnoxia ; sed tempus ei pro mensura est; simul enim cum ipsa tempus quoque factum est: et 


merito omnia quidem a Conditore mensuram habent, utpote inferiora; ipse vero a nemine, utpote 


zternus, et natura Deus... . 

Τὰ δὲ fca θεωρεῖται xal περὶ τοῦ ἁγίου 
Ἠνεύματος. Οὐ γὰρ γέγραπται πότε, ἐξεπορεύθη, 
ἀλλ’, ἑχπορεύεται. Πῶς δὲ αὑτὴ ἡ ζωὴ ᾿ζωοποιεῖται, 
15 ἀληθινὸν φῶς φωτίζεται; "Hy δὲ ἄρα τότε θεῖον 


Hec eadem vero de Spiritu sancto etiam diei 
possunt : nec enim scriptum est usquam (55), 
processit, sed, procedit (56). Quomodo autem vita 
ipsa vivificatur, aut vera lux illuminatur? Nem- 


φῶς, xaX ζωὴ αἰώνιος ἀεὶ, χαὶ αὐτὸς ἑαυτὸν λέχει B pe. (57) cum divina lux, tum vita cterna (58) 


b ἀφευδὴς xat µέγας θεός * οὐκ ἣν μὴ ὅτε ἀπαύγα- 


cua δόξης, xai χαραχκτηρα ὑποστάσεως, xai εἰχόνα 
ἀγαθότητος, xaX [9 b] δύναμιν, χαὶ σοφίαν, χαὶ διχαιο- 
σύντν Θεοῦ (ἃ ὑπάρχειν τὸν αὐτὸν Μονογενῆ Παῦλος 
βαρτυρεῖ) οὐκ εἶχεν ὁ Πατήρ" ἁλλ᾽, ὃ μὴ προσῄκεν 
εἰπεῖν, ὕστερον ὃ τι οὖν προαέλαθεν, El δὲ εἶχεν, ἣν 
ἀεὶ ὁ ταῦτα ὧν Μονογενῆς. Οὔτε γὰρ ὁ ταῦτα (v 
ixi; τοῦ Θεοῦ, οὔτε ὁ θεὸς χωρὶς τοῦ ὄντος αὐτοῦ 


ταυτά ποτε νοηθῆναι δύναται. Ταῦτα δὲ ὑπάρχει ὁ 


Movoyevhc, οὐ χαθάπερ ἕξις fj ἐπιτηδειότης, ἀλλ᾽ οὐ- 
σιωδως, χαθὰ προείρηται. El δὲ καὶ ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς 
χησμογονίας, τὰ πρῶτα δένδρα σὺν τοῖς EE αὐτῶν 
χαρποῖς συνυπέστη (xai παράδοξον οὐδὲν εἰ σὺν τῇ 

y 6 χαρπὸς συνανέτειλεν), πῶς ἀμήχανον xav ἀρ- 


semper exslitit, οἱ ipse mendacii 25 expers, 
ac magnus Deus semetipsum his nominibus vo- 
cat, ac nullum unquam fuit tempus, ut ita io- 
quar, quo splendoreiu glori», et figuram sub- 
stanlie, et imaginem .bonilatis, et viriutem, et 
sapientiam, et justitiam Dei (hzc enim omnia, 
Paulo teste, est ipse Unigenitus) non haberet 
Pater, aut. quo quidquam de novo (id enim di- 
cere nefas est [59]) postea acceperit. Quod si Pa- 
ter ea semper habuit, Unigenitus, qui hxc omnia 
est, semper exstitit : nam neque qui est hzc, est 
extra Deum, nec Deus sine illo, qui est ipsemet 
hxc, concipi unquam. potest. Hzc autem omnia 
est Unigenitus non tanquam habitus, aul habitudo, 


J*s τὸν εὐμήχανον Πατέρα μὴ ἔγχαρπον γεγενῆσθαι C. sed substantialiter, ut antea dictum fuit (60). Quod 


τοῦ ἰδίου Ylou, xa εὐθὺς ix τῆς δόξης τῆς ὑποστά- 
σεως αὐτοῦ συνεχλάµφαι «b ἀπαύγασμα;: Καθὰ οὖν 
25:09 ἡ τῆς ἑνανθρωπήσεως χάτω γέννησις ἑτέρᾳ 
Τεννῆσει οὗ συγχρίνεται (ἐκ Παρθένου γὰρ ἄρευστος, 
ἁπήμαντος, ὅπερ ἡ φύσις ἡμῶν οὐχ ἔχει), οὕτω xal 
ἄνω γέννησις ἀχατάληπτος ὑπὲρ τὸ πλέον, xal πᾶσαν 
ἐξαλλάττουσα γέννησιν ὑπάρχει" xat οὔτε ἀπιστεῖν 
χρη, οὔτε μὴν ζητεῖν fj. ἐξηγεῖσθαι τὸν τρόπον ἡμῖν 
ἀσφαλὲς, τοῖς εἰπεῖν μὴ δυναµένοις. Πῶς παρθένος 
ἔτεχεν µείνασα παρθένος, µήτε δὲ τὴν ἰδίαν ἡμῶν 


habent χτιστῆς pro κτίστης. Quae tamen de Grzca 
1009 Χτίστης conditorem significante dicta volo. 
Quod enim spectat ad Thracios illos χτιστάς, de 


quibus Strabo lib. vir, legenda sunt quze. vir ingenio D 


Sl'eruditione pollens Martorellius scripsit in TAeca 
αἰππιατία, pag. 482 et seqq. 

(95) Usquam. Lego, Υἐγραπταί ποτε, pro, γέ- 
Ίραπται πότε. Przcedens auteu vox, θεωρεῖ- 
ται, M verbum vertenda : consideraniur. 

. (90) Sed, procedit. Similem Didymi animadver- 
5lonem invenies cum in libro Je Spir. sancto, 
mun. 15, ubi ; Bene autem (inquit) quod in ipsa sen- 
lenia non ait, Qui creavi, sed, Qui creo : tum in 
5 catena, de qua dixi pag. 45 : ibi enim ad 
μα. psalmi " hzec adnoiat Didymus " Ὡς xai 

πρ) Ὁ µεταστρέφων. ἊΑντ τοῦ, | τα- 
ττρέψας, id est; Sicul. etiam bi αι : Conseriens : 
i ΕΝΙΝ positum est pro, Qui convertit, seu, Quimu- 
"a Fatendum est tamen, non semper magui fa- 
rd esse hujusmodi animadversiones, ut ii no- 

"l qui Hebraicam linguam callent. Quin Didy- 


mus ji "E. . NM 
να segm. 60 b discrimenillud parum curasse 


si initio etiam creationis mundi prime arbores 
una tum propriis fructibus &ubstiterunt, ac simul. : 
cum radice fruclum quoque exortum esse, neuli- 
quam incredibile est; quomodo fieri non poese 
censebimus, ut sagax universi Conditor (61) Pater 
proprium Filium, velat fructum (62), in principio 
habuerit, ac simul cum eo splendor statim ex glo- 


ria hypostaseos ipsius eluxerit? Quemadmodum er- 


go terrena ejus in Incarnatione nativitas nulli al- 
teri nativitati comparari potest (nam et ex Vir- 


(57) Nempe. Pro, 9v, legi posset, fjv, id est 
$i: et ut mollius flueret oratio: ἣν δὲ &pa fjv 
Tum : oix ἣν ὅτε µή. Pro τότε, lego τό τε. 

(55) ZEterna. Dn prima Joannis v, 20, Filius voca- 
tur Vita eterna. | 

(59) Nefas est. Προσηχεν pro προσήχει adhibere 
vetat Herodianus in Philetgro, pag. 468. At nou 
pauci auctores, iique potissimum, qui circa Didy- 
Iii tempora scripsere, grammatici illius legi se o 


. noxios non existimarunt. 


(60) Dictum (uit. Fortasse cap. 10. 
(61) Sagax Conditor. In Graco, εὐμήχανον, quam 
vocem uno vocabulo hic twansferre ita, ut tibimet 
ipse satisfacias, diflicile est, Vertere etiam licel ς 
qui omnia facile molitur, aut, qui nullo negotio mundi 
fabricam exstruxit, Porro Didymus paronomasie 
causa eo vocabulo usus est : ludit scilicet. non 
ineleganter in dictionibus, ἀμήχανον, εἰ εὐμῃ- 
χανον. | 

(62) Frucium. Mendum, quod est, ut reor, in. 
codice, sustuleris, si voculam, μή, expunxeris, aut 
pro, ph ἔγχαρπον, mon fruciwosum legeris, pd 
ἄχαρπον, hoc est non. infructuosum. 


291 


DIDYMI ALEXANDRINI ? 


centia ante populum, sed post ipsum. Tunc enim in A [3 * a] βραχίονα τοῦ θεοῦ, καὶ φωτισμὸν τοῦ 7; 


ilo complacebal, ac pacem mittebat, et gratiam, 
cum recto ei cultu serviebat : cum vero non recle 
illum colebat, his contraria prorsus dicit Propheta, 


ώπου αὐτοῦ, τὸν Υἱὸν ἀνειπών. Καὶ ἓν ρε dug 
Μνήσθητι ἡμῶν, Κύριε, ἐν τῇ εὐδοκίᾳ τοῦ Ja 
σου. ] 


pempe : Cum occideret (95) eos, querebant eum, Et in xri. psalmo: Brachrum. (95, eorum mon salt 
eos, sed deztera tua, εἰ brachium (uum, et illuminatio vultus tui, quoniam cowplacuisti ἐν eis (95) : dexi 
ram, et brachium Dei (96), et illuminationem vultus ejus, Filium vocans. Et in cv psalmo : Memento (9 


nostri, Domine, in beneplacito (seu complacentia) populi tui. | 


14 CAP. X. 

De eo quoa dicunt : Si omnino generativus (98) est 
ingenitus Deus, non substantialiter genuit; et : 
Si ejus essentia mutata est in genimen, non est 
immutabilis essentia Dei. 


κε. Υ. | 

Περὶ τοῦ «Ἰέγειν' El ὅλως 'ἐστὶ γεννητικὸς ὁ ἁγέν- 
νητος θεὸς, οὐχ οὐσιωδῶς ἀγέννησεν xal, ccc El 
τεθλήθη fj οὐσία αὐτοῦ εἰς γέννημα, οὐκ ἀμετᾶ- 
ὕλητος ἡ οὐσία τοῦ θεοῦ. | 


Ipsorum est etiam inane hoc et absurdum so- B ἍΑὐτῶν xai τοῦτό ἐστι τὸ εἰχαῖον καὶ πλημμε)ὲς 


phisma, hujusmodi verbis (99) expositum :Si totus (1) 
generativus est ingenitus Deus, non substantialiter 
generatus est is, qui generatus est, cum tota ejus 
substantia habeat hoc quod est generare, non vero 
generari. Sed audiant responsionem : Si tota lux est 
generativa, non substantialiter splendorem generat, 
&ed ab extrinseco eum, acquirit, cum tota ejus 
essentia habeat hoc quod est generare, non vcro 
generari: Quod si lux non ab extrinseco splenido- 
rem accipit, sed ex tota essentia illum contiuue 
generat, ne Deus quidem Filium ab extrinseco sibi 
additum habuit, sed eum ex tota substautia con- 
tinue genuit, utpote incorporeus : ex quo fit, ut sit 
vere Pater. Inferunt rursus, iis que Scriptura do- 
cet, contraria semper docentes: Si transformata 
Dei essentia geniinen, id est Filius, dicitur, nou est 
immutabilis ejus essentia, cum Filii facturam, qux 
Patris propria est, operata sit mutatio. Sed- ne hoc 
quidem quisquam ipsis concedit ut dicant : [Iac 
enim a Christianis aliena esse, commemorata Scri- 
pturz 'oeutio (2) probat, quas cuivis hzretico per- 


(95) Cum occtaeret. Psal. rxxvn, vers. 938, ubi 
Graeca editio, pro ἀπέχτεννεν, habet. ἀπέχτεινεν, 
quo modo legendum est. 

(94) Brachium. Psal. xri, vers. ἆ et 5. 

(95) In eis |5 'a.] Cum sexta codicis membrana 
ab imperito bibliopego loco non suo posita sit, et ad 
finem translata, quinti segmenti numerum iterare 
coactus fui, ne omnein numerorum seriem pertur- 
barem. 

(96) Dexteram, et brachium Dei. In libro quoque 
De Spiritu sancto, num. 20, pag. 127, similiter ait 


Didymus : Filius et sanus, et dextera, et brachium Ὁ S. Basilii. 


Patris. dicitur. Et num. 51, pag. 157 : Qua. est 
Dextera Dei.... nisi Dominus et Salvator noster ? Ipse 
enim est dextera. Patris, eic, Ante. Didyimum vero 
Clemens Alexandrinus in Protreptico, pag. 94 :ó Aó- 
ος τοῦ Θεοῦ (scripserat), βραχίων Κυρίου * id εν’ 
ogos, seu Verbum Dei, brachium est Domini. 

(97) Memento. Psal. cv, vers. 4. 

(98) Generativus. In Graeco, γεννητιχός quae vox 
proprie non generantem signiflcat, sed eum qui ge- 
nerandi facultatem habeat, seu qui sit, ut multi 
hodie loquuntur, generativus. Pro ὅλως, id est omnino 
legendum puto ὅλος, id est totus, ut paulo post. 

(99) Verbis. Dum ait, Aujuscemodi verbis, confic- 
mare videtur Didymus id quod paulo ante indicavi, 
nimirum certum aliquod opus in hoc capite confu- 
tari (Vide, quieso, notam 74 pag. 9, et not. 89 pag. 
12). Quod si ita se res habeat, verba illa : δέ totus 
generativgs, et reliqua usque ad. non generari, non 


λέξεσιν τοιαῖσδε τεθέν' El ὅλος ἐστὶ γεννττιχὸς 6 
ἁγέννητος θεὸς, οὐχ οὐσιωδῶς ὁ γεννηθεὶς ἐγεννίθη, 
ὅλης ἐχούσης τῆς οὐσίας αὑτοῦ τὸ γεννᾷν, ἁλλ᾽ οὐ 
τὸ γεννᾶσθαι. 'AX)' ἀχονέτωσαν  Ὅτιπερ εἰ ὅλον 
ἑστὶ γεννητιχὸν «b φῶς, οὐχ οὐσιωδῶς τὸ ἁπαύ- 
γασμα γεννᾷ, ἀλλ' ἔξωθεν προσλαμθάνει, ὅλης ἐχοί- 
σης τῆς οὐσίας αὑτοῦ τὸ γἐννᾶν, ἀλλ οὐ τὸ Υεν- 
νᾶσθαι' εἰ δὲ τὸ φῶς οὗ προσλαµθάνει ἔξωθεν τὸ 
ἁπαύγασμα, ἀλλ' Ex πάσης τῆς οὐσίας αὐτὸ γεννὰ 
ἁδιαστάτως οὐδ' ὁ θεὺὸς ἐπεχτήσατο ἔξωθεν τὸν 
Υἱὸν, ἀλλ᾽ ἐξ ὅλης τῆς ὑποστάσεως ἐγέννησεν ἆδ'α- 
στάτως, Ric ἀσώματος. Όθεν ἀληθῶς ἐστι Πατήρ. 
Ἐπάγουσι πάλιν, πανταχοῦ τὴν ἑναντίαν τάξιν τῆς 
Γραφῆς διώχοντες' El μετασχηματισθεῖσα ἡ οὐσία 
τοῦ θεοῦ, γέννημα λέγεται οὐχ Φιμετάθλητος 1 
οὑσία αὐτοῦ, τῆς µεταθολής ἐργασαμενης τὴν τῷ 
Υἱοῦ ἰἱδιοποίησιν. "AAA οὖδεις οὐδὲ τοῦτο συγχωρεὶ 
αὐτοῖς λέγειν’ "Αλλότρια γὰρ εἶναι ταῦτα Χοιστια- 
νῶν, 1j μνημονευθεῖσα ἐλέγχει Γραφὴ, Παντὶ αἱρε- 
τικῷ ἀντιθαίνουσα παγχαλέπῳ πάθει. El γὰρ µε- 
τασχηματισάµενον τὸ φῶς, ἁπαύγασμα Ὑίνεται, 


Didymi sunt hareticorum argumentum referentis, 
sed hominis hzeretici, aut synodi, aut opusculi illius, 
quod confutat. 

(4) Si totus. Hareticorum argumentum, quod hic 
refert Didymus, ac refellit, ei simile est, quod 
Anomoqus aliis verbis objicit catboliez Ecclesiz iu 
fragmento Eunomianze Disputationis (apud Caui- 
sium tom. I Lect. Antigq., pag. 184), et Eunownius 
ipse in libro Apologetico (quem primus integrum 
edidit Joannes Albertus Fabricius, tum Gornierus) 
num. 9, pa. 621, appendicis ad tom. 1 Operum 

lludque diluit Augustinus quoque in 
quinto De Trinitate, num. 4, Eunomii et Augustini 
verba non affero, ne longiur sit hzc nota. Utrius- 
que loca adeat lector, si videbitur. 

(2) Scripture locutio. Eam intelligit, qua Filius 
Πευς. 1, 5, dicitur. Splendor glorie Patris, quam 
superius commemoravit, segm. 4 a. Porro vet | 
γραφή, seu Scriptura, qua hic utitur Didymus, idein 
jassus valet ac χεφάλαιον, seu capitulum, ut in hoc 
oco. Vide notam 1, pag. 12. Pro, Scripture locutio, 
vertere potuissem , Scriptura : sic enim cus 20 
Hieronymo in Didymi libro De Spiritu sancto, uum. 
8, tum 4 Vulgato interprete redditur vox γραφή, 
co eiiam sensu accepta quem dixi. Ita. Joann, xix, 
91, legimus : Et alia Scriptura dicit, id est aliud 
Scripturze capitulum, Et Luc 1v, 21 : Hodie implets 
est hec Scriptura. Verum quo clarior esset seuteg- 
tia, sic transtuli. 


6 DE TRINITATE LIBER ΡΗΙΝΟΡ. 


294 


x ἀμετάθλητον τὸ φῶς, τῆς µεταθολῆς ἐργαζο- A molesto morbo obsistit. S: enim transformata lux (5) 


(n. τὴν τοῦ ἁπαυγάσματος ἰδιοποίησιν. El δὲ οὐ 
(παθληθὲν τὸ φῶς, ἀπαύγασμα γεγέννηχεν, μεῖναν 
& αὐτὸ [D* b | φῶς, καὶ ἔχον τὸ ἀπαύγασμα 


μούτως ἐξ αὐτοῦ τέλειον" xal ὁ Geb, μένει 


ρέπτως θΘεὺς, ἁπαυγάσματος ἰδίου τυγχάνων Ἠα- 
p, οὐκ ἔτι ἔξωθεν αὐτὸ προσλαθὼν, ἀλλ ix τῆς 
mag γεννήσας τέλειον. 


κΕὀ. ΙΔ’. 


[εὶ τῶν φἐ2υαρούγτων ὡς éx τῆς Πατρὸς ὀνομα- 
σίας παρη.ἰ 1αγμένη ἑστὶν ἡ οὐσίω αὑτου τοῦ 
γιου. 


λὑτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἀναχυχλοῦντες, xal ἕως τοῦ 
zv; παρασηµαίνοντες τῆς ἀληθείας τὸ χάλλος, 
Avis καὶ τοῦτο φάσχουσιν * "Qv τὰ ὀνόματά 
σι. ξάφορα, τούτων παρηλλάχθαι xal τὰς οὐσίας 
nivxn* emotv Yáp* Ἡ Πατὴρ λέξις οὐ σηµαίνει 
αν Υἱὸς, οὐδ αὖ ἡ Yióc ὀνομααία δηλοῖ τὴν Πα- 
to; ὑπύστασιν. ᾽Ακουέτωσαν δὲ, ἓν μὲν, ὅτι εἰ μὴ 
133b προσηγορίᾳ πεφανέρωντο αἱ θεῖαι ὑπο- 
μάτεις, ποίῳ συµμθόλῳ ἄν τις χρησάµενος, ph λέγων 
tt» Πατρὸς προσηγορίαν, ἀμήννυσεν αὐτόν τε τὸν Πα- 
τέρα, xal ὅτι Yiby ἔχει; 9 μὴ ὀνομάζξων τὴν Υἱὸς 
χα Πγεῦμα προσηγορίαν, προσεφώνησεν αὐτόν τε 
ν YÀv ἢ τὸ Πνεῦμα, χαὶ ὅτι ὁ μὲν Υἱὸς Πατέρα 
Ej: τὺ δὲ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἐστιν Πνεῦμα; Ἕτερον 
ἃ, ὅτι ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος, πλὴν τοῦ Πατέρα λέ- 


idu) τὸν ἀληθῶς ὄντα τοῦτο, xal vou Μονογενῆ 


sit splendor, non 15 est immutabilis lux, cum 
splendoris facluram, qua lucis propria est, mu- 
tatio operetur, Si vero lux, quin mutetur, splendo- 
rem generavit, manens ipsa lux, et splendorem 
habens connaturaliter ex seipsa perfectum : etiam 
Deus manet immutabüiter Deus, etsi. proprii splen- 
doris Pater sit, cum non ab extrinseco illum acce- 
perit, sed ex substantia eum generaverit perfectum. 


CAPUT XI. 


De iis, qui, cum Patris denominatio diversa sit (4) 
a denominatione Filii, diversam quoque esse e[fu- 
tiunt. ejusdem Filii essentiam. 


Cum eadem de iisdem repetant, et veritatis pul- 
chritudinem omnino adulterent , illud etiam animo 
in Deum inimico aiunt : Quorum nomina differun!, 
horum essentias (5) quoque diversas esse necesse 
est. Vox. enim Pater, inquiunt (6), non signi(lcat 
vocem Filius ; neque vice versa ΕΙ denominatio 
Patris liypostasim denotat. Binas vero audiant (7) 
responsiones. Prima quidem est: Nisi divine hy- 
postases (8) convenienti denominatione manifestata: 
fuissent, quodnam esset symbolum, quo utentes 
nos, 16 Patrisque denominationem omittentes, indi- 
care possemus cum ipsum Patrem, tuin hoc quod 
est, eum habere Filium Τ aut quomodo Filii ac Spi- 
ritus denominatione non utentes, vocare poluisse- 
mus cum ipsum Filium , tum Spiritum , et verhis 
declarare, Filio quidem Patrem esse, Spiritum 


(9) Transformata [ux. Cum Filius a Paulo splen- C (6) Inguiunt. Vide not. 89, pag. 12, et not. 99, 


dor Patris dietus sit, argumentum boc ex lucis coin- 
paraione desumptum passim inculcant Patres qui 
cura Árianos scripserunt. Fortasse autem Didy- 
mus e3 hic peculiariter refellere in animo habuit, 
os scripserat in Apologetico, num. 19, Eunoinius. 
"anquam his, aliisque a Didymo confutatis affinia 
30s etiam Anomeeorum libros habuisse, ut /sago- 
ticum libellum, quem Gregorius Nazianzenus ex- 
*crilür, aut Theognosli opera a Nysseno coimuie- 
morata, aut. Arii Thaliam, aut Eunomium ipsuin 
sve in scholiis in Aetii epistolam, sive in commen- 
laris in Epistolam ad Romanos, sive in suis epi- 
stolis, quas Pliilostorgius Eunomianus ceteris Eu- 
πι! seriptis anteponit, sive in libris contra Basi- 
lii libros apologetieis, verisimile est. 

ο] Direria sit. Codex hoc loco mendum habet, 
Veram lectionem expressi in translatione. Nimi- 
rum legendum est : Ὡς £x τῆς Πατρὸς ὀνομασίας 
Ξαρτλλαγμένης, παρηλλαγμένη ἐστὶ καὶ 1j οὐσία 
τω τοῦ Ylou, aut quid εἰιωίίθ. Vide notam proxi- 
m sequenteni, 

(9) Essentias. Vox, οὐσία, si etymon ejus spe- 
ttes, essentiam, valet, Ego veteres l'atres, maxime- 
qué Áogustinum secutus, modo essentiam. odo 
Qibitentiam, modo naturam interpretor, ac, si opus 
verit, vocem ipsam Usig retinere non dubitave- 
nm. Eunomius porro in Apologetico, num. 18, hoc 
orthodoxis argumentum objicit, et iisdém pene ver- 
bis, ut proinde eum locum spectasse Didymus vi- 
datur, OX; ἐχρῆν, inquit ipse,... παρηλλαγμένων 
Των ἀνομάτων, παρηλλαγµένας ὁμολογεῖν xai τὰς 
οναίας, id est, (uos. utique decercl..., cum. diversa 
ΜΒ! nomina, diversas etiam essentias confüeri. Lege, 


A placet, eztera ; nec enim totus nobis liber ille 
"istribendug est, 


pag. 14. 

(7) Audiant. Similem formulam, seu transitionis 
ín respondendo modum adhibet Didymus in libro 
adversus Manichzos : El δὲ λέγοιεν (inquit)... ἀχουέ - 
τωσαν΄ "Οτι πρ) τῆς τοῦ Σωτήηρος, x. t. λ. 


(8) Hypostases. Cum hypostasis vocabulum a pri- 
scis aliquando Patribus, iino et a Niczna synodo 
alicubi ad significaudam essentiam, sive substan- 
tiam adhibitum esset, dubitari οσρίι Antiochi:e, ut 
theologi norunt, haud ila multis annis, antequam 
hzc Didymus dictaret, an tres in Deo hypostases di- 
cendz forent. Paulinum Antiochenum secuti. non- 
nulli unam tantuin Trinitatis hypostasim, tres vero 
persouas dicendas esse contendebant, veriti scilicet 
(nec enim de,bona eorum fide dubitare volumus), 
ne tres essentias, aut substantias dicere viderentur. 
Plerique alii e contrario tres in Trinitate hyposta- 
ses confidenter dicebant, quod ita cum vetustiores, 
tum recentiores Patres jocuti forent. Anceps inter 
utramque opinionem hzsit Hieronymus, ita tamen 
ut a trium hypostasium nuncupatione potius ab- 
horreret : qua de causa. Ronanum pontilicem Da- 
masum consuluit. At Didymus in hoc opere passim 
hypostases in. Trinitate pluraliter dicit. Neque vero 
ipsum ab ea locutione in libro De Spiritu sancto 
abstinuisse existimo, quamvis id opus eo circiter . 
tempore dictaverit, quo illa, quam commemoravi, 
controversia vigebat. Verum Hieronymus, cui pa- 
rum hypostasium vocabulum probabator, in. Latiua 
ejus operis interpretatione ab eo dedita opera abs- 
tinuisse videtur : nulla saue ibi alia nunc vocabu- 
la occurrunt, quai substantia, subsisteniis, perso- 
narum, elc., nusquam vero /iyposiasium. 


295 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4 


vero, Dei Spiritum exsistere? Secunda vero est: [n A χαλεῖσθαι τὸν φυσιχῶς Υεννηθέντα, χαὶ cou Ίνευυα 


sancta Trinitate, excepto quod Pater dicitur, qui 
vero et *alis, et Unigenitus vocatur, qui naturali- 
ter genitus est, et Spiritus Dei denominatur qui 
revera est, sicut denominatur, Patris Spiritus : alia 
oinnia nomina sunt eadem; ut, Deus, Dominus, 
sanctus , justus, bonus, lux ,,vita. Ergo econtrario 
in sola beata Trinitate, quorum nomina sunt ea- 
dem, ilíforum etiam substantia una est: uL hoc 
sequàtur, nempe simile a simili representari. Nam 
verz, et sempiternae luci ad veram el sempiternam 
lecem,et verá (Q). . . - .- 5 . . 


Θεοῦ προσαγορεύεσθαι, τὸ ἀχριθῶς τοῦτο Ó χέχληται 
τυγχάνον τοῦ Πατρὸς, τἆᾶλλα πάντα ὀνόματα κχαθ- 
έστηχεν τὰ αὐτά ' ὡς τὸ, θεὸς , Κύριος, ἅγιος, &- 
καιος, ἀγαθὸς, φῶς, ζωή. Οὐχ οὖν τοὐναντίον iz 
τῆς µαχαρίας Τριάδος µόνης, ὧν τὰ ὀνόματά ἔστιν -à 
αὐτὰ, τούτων xal ἡ οὐσία µία καθέστηχεν * tv ἆἄχο- 
λουθῇ τὸ ὑπὸ ὁμοίου ὅμοιον χαραχτηρίζεσθαι. Τῷ 
γὰρ ἀληθινῷ xal ἀϊδίφ φωτὶ, πρὸς τὸ ἁληθινὸν xol 
ἀῑδιον φῶς, xat τῃ ὃν . . » « « « . c rn 


Capp. XM, XII ει XIV desiderantur. 


CAPUT XV. 


KEó. ΙΕ, 


Deest. (10) initium. 


egredietur (14) de ore meo justitia, et sermones wei 
nom revertentur, quia mihi curvabitur omne genu , et 
omnis lingua jurabit Deum, hoc eut, cognoscet 
Deum, aut, confitebitur Deo (12). Non est ergo ante 
Filium Deus et Pater; non zternitate, non essen- 
tia, non gloria; sed ipsi zequalur (13) : nec prior 
ipso est, nisi paternitatis ratione, Nam quod bzc 
unigeniti Filii verba sint , divinus Paulus Romanis 
scribens declaravit, cum ita ait : 17 Omnes 
enim (44) stabimus ante tribunal Christi , sicut. scri- 
ptum est : Vivo ego, dicit Dominus, quoniam mihi 
flectetur omne genu, el omnis lingua confitebitur Deo. 
Similiter autem Joannes (heologus quoque in 
Evaugelio quidem ait : 4n principio (15) erat Ver- 


(9) Et vere. Postrema hujus folii verba in codice 
$unt lixc : Καὶ τῇ 5v, ita. fortasse supplenda : Καὶ 
&f ὄντως ζωῇ. ete. Nunc inter istud foiium, et illud 
quod sequitur, quodque numero 6 nudiustertius 
signatum fuit, tria aut. quatuor folia desiderantur. 
Illud enim quod sequitur, et incipit, ἐξελεύσεται, in 
prima pagina olim, cum codex esset integer, signa- 
'Um fuit littera majoscula ᾱ, qui denotat, lic. inci- 
pere quartum quaternionem. Quilibet autem qua- 
ternio octo foliis coustat, nempe sexdecim paginis. 


Desunt ergo ab initio codicis ad sequens folium, 


quatuor et viginti folia, sex tantuin exceptis, qua, 
licet mutila, supersuut tamen. 

(10) Όοεει. Filium probut in hoe capite seternum 
esse, omunipolentem, ac Patri consubstantialem, 
Viue lib. 1i, cap. 2, num. 15. 


(44) Egredietur. Isa. xtv, 320, ex quo suppleuda 
qui hic desunt. Nünirum ibi legitur : Κατ ἐμοῦ 
ὁμνύω, εἰ μὴ ἐξελεύσεται, et reliqua ; id est : Per me 
juro, nisi egredietur, οἱ extera, Vulgatus interpres 
paulo aliter vertit. Eum consule. Graeca editio habet, 


οἱ λόγοι µου, sine coujunctione xa(. Tum pro ὁμιεῖ- 


ται, habet ὀμεῖται, et ila revera legenduim est, uon 
vero ὁμιεῖται, 

(19) Confitebitur Deo. Tta. Paulus quoque inter- 
pretatus est, Rou:. xiv, 11. 

(13) Sed ipsi equatur. In. Graco, ἀλλ' ἐπ᾽ ἴσης, 
jd est, ad verbum, sed ex equo. Malit forsitan quis 
conjunctim scribere ἐπίσης * ego codicis scriptura 
constanter inbareo. Thomas Magister in Éclogis 
Rominsm  Allicorum: Ἐδίσης (iuquit) χάλλιον, ἢ 


ἐξελεύσεται ἐκ τοῦ στόματός µου [6 a] διχαιο- 
σύνη, xal οἱ «Ἰόγοι µου οὐ» ἁποστραφήσονται' 
ὅτι ἐμοὶ κάµγει πᾶν Ἰόνυ, καὶ πᾶσα Ἰγλῶσσα 
ὀμιεῖται τὸγ Θεόν * ὃ ἐστιν, ἐπιγνώσεται τὸν Bein, 
1, ἐξομολογήσεται τῷ θεῷ. Οὐκ ἔστιν οὖν ἔμπρησθεν 
τοῦ Yiou ὁ θεὺς καὶ Πατὴρ, οὐ τῷ ἀνάρχῳ, οὐ τῇ 
οὐσίᾳ, οὐ τῇ δόξη, ἀλλ Em [σης : πλὴν εἰ µή που τῷ 
τῆς πατρότητος λόγῳφ. "Ott γὰρ τοῦ μονογενοὺς Υἱοῦ 
τὰ ῥήματα, ὁ θεσπέσιος Παῦλος Ῥωμαίοις γράφων 
ἐσαφήνισεν, οὕτως εἰπών ' Πάντες γὰρ παραστησύ: 
µεθα τῷ βήµατι τοῦ Χριστοῦ, καθὼς Térpaxtai: 
Ζῶ ἐγὼ, «έγει Κύριος, ὅτι égol κάμψει πᾶν Τόνι, 
xal πᾶσα γῶσσα ἐξομονογήσεται τῷ cQ. 
Ὁμοίως δὲ xai ὁ θεολόγος Ἰωάννης. ἓν μὲν τῷ 


ἐπίσης. Attamen utrumque promiscue Atticis etiam 
scriptoribus usitatum. 

(14) Omnes enim. Rom. xiv, 10 et 11, ubi pro 
καθὰ γέγραπται, legitur: γέγραπται γάρ, id. exi, 
Scriptum est enim. 

(45) In principio. Joan. 1, 1-5. In vocibus, xz 
ἡ (oh fv, nonnulle Greca editiones perperam 
omiserunt articulum, qui hoc prasertüwi in loco 
non erat omnino negligendus : at eum non omisit 
Didymus, qui inobservatos hujusmodi articulos, 
nominibus Πνεῦμα, Yibg, ζωὴ, ἁμαρτωλός, eic. 
praepositos, prieterire uon consueverat. Vide supe- 
rius notam 90, pag. 12. Quod attinet vero ad ea 
Joannis verba, ὃ ἐγένετο, id est, quod factum est, 
neminem ex theologis latet, veterum Patrum sive 
Gracorum, sive Latinorum alios ea conjungere 
cum antecedentibus, alios cum sequentibus : nimi- 
rum alios legere : Et sine ipso factum est mihil 
uod factum est : alios vero post verba : Ei sine 
ipso factum est nihil, interpunctionis et clausulz 
nolan, seu punctum apponere, imo novum versi- 
culum, ut vulgate Novi Testamenti editiones Grece 


D faciunt, exordiri sic : Quod factum est, ín ipso vits 


εγὰί : quibus ipsis in verbis non defuit qui iuci- 
sionis notam post voces, In ipso, apponeret ; ul 
Grxca sic verteuda essent : Quod fuit tn. ipso, vila 
erat. Ego codicis interpuncta, seu, quod eodem re- 
eidit, prima lectionem secutus suin, duabus po- 
tissimum de causis. Nam primum quidem ex lis, 
qua ox sequentur, quzxque ad verba illa : Js 
ipso vita erat, paulo post habet Didymus, apparet 


291 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


Εὐαγγελίῳ εἶπεν ' "Er ἀρχῇ ἦν 0 Λόγος. καὶ ó Aó- A bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver- 


qoc ἦν' πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Οὔ- 
τος ἦν àr ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. Πάντα δι αὐτοῦ 
ἐγένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέ- 
eor£r. Ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς 
τῶν ἀνθρώπων ' καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκχοτἰᾳ φαΐνει, 
xal ἡ σχοτία αὐτὸ οὐ xacéAa6gv * ἓν Gk τῇ Απο 
καλύψει" Ὁ ὢν, xal ὁ ἦν, xal à ἑρχόμεγος' Κύριος ὁ 
θεὸς ἡμῶν ὁ Παντοκράτωρ. Τὸ, Ὁ ὢν, σηµαίνει τὸ 
ἀεὶ ὃν τῆς θείας ὑποστάσεως, χαθὰ xat ἀλλαχοῦ ἔφα- 
μεν ἀόριστος γὰρ ἡ λέξις' ὅθεν ὄνομα ἑαντοῦ ὁ θεὸς 
εἶπεν εἶναι τὸ, Ὁ ὤν. Τὸ, Ἐν ἀρχῇ ἦν, πουεῖ προύὔπτον 
χαὶσφόδρα γεσυμφανὲς cb ἄτοπον xai φευχτὸν τοῦ, Hy 
ὅτε οὐκ ἦν. Ἡ γὰρ λέξις ἡ, " Hy, ἀπαρέμφατός ἐστιν 


bum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per 
épsum [acia sunt, εί sine ipso factum est. nisl quod 
factum est. In ipso vila erat, ei vita erat. [ux homi- 
mum, et lux in tenebris lucet, et. tenebre eam non 
comprehenderuni ; in. Apocalyp*si vero : Qui est , et 
qui erat (16), e! qui venturus. est : Dominus Deus 
noster, Omnipotens. lllud , ó "Qv, nempe, Qui est, 
sempiternam (17) exsistentiam divin: Hypostasis 
signifleat, sicut alibietiam dixiinus (18) : indelinita est 
enim 18 ea dictio : quam ob causam nomen suum 
Deus dixit (19) esse hoc ipsum, nempe, ó "Qv, sive, 
Qui est. lllud : In principio erat, absurditatem ejas 
hzreticorum locutionis, Fuit quando non erat (20), 


eum primam illam lectionem secutum esse, qua B cos, pag. 25, post Justinum Alexander Alexan- 


punctus finalis post verba, Quod factum est, ap- 
ponitur. Deinde hzretici illi ipsi, quos in hoc 
opere Didymus refellit, ii nempe qui Spiritum san- 
cum Deum esse neyabant, primam iülam lectio- 
nem, quam exhibet Passioneianus codex, cum di- 
elabat bec. Didymus, respuebant, alteri tenaciter 
adherentes, quod eau pravo ipsorum dogmali con- 
senianeam perperam judicarent : sic enim iuter- 
pretabantur : Quod factum est in ipso, nempe Spi- 
rius sanctus, in Filio, sive a Filio creatus, vita 
erat. Rem ita se babere testatur Joannes Chryso- 
stómus homilia v im Joannem, sive in hunc ipsum, 
de quo agimus, Joannis locum; quam quidem eo- 
dem circiter tempore habuit Chrysostomus, quo 
diclabat ο Didymus. In ea scilicet hzec leguntur 
lom. Vill, pag. 35 editionis Parisiensis : « Ne vero 
potes ipsum ea oninia tantum coinmerorare, quae 
εἰ Moyses dixit, subjungit : Et sine ipso factum est 
πμ! quod (actum est.... 
στιγμὴν τῷ, Οὐδὲ Bv, ἐπιθήσομεν κατὰ τοὺς αἱρε- 
τιχούς. Ἐκεῖνοι γὰρ βουλόµενοι τὸ Πγεῦμα χτιστὸν 
εἰπεῖν, φασίν *O γέγονεν, ἐν αὐτῷ ζωὴ ἣν (malim 
sic interpuugere : Ὁ γέγονεν ἐν αὐτῷ, ζωὴ $v).» ld 
est, « Neque enim perfectam στιγμήν (seu pun- 
cuin) ad. verba illa, 0ὐδὲ Év, id est, Nihil, appo- 
nemus, ut hzretici faciunt : illi enim cuin velint, 
Spiri creatum esse, ita legunt : Quod factum 
ἐν 1 ipso, vita erat. » 
(16) Qui est, et qui erat. Apocalypsim, de cujus 
aucioritate nonnulli per ea tempora dubitabaut , 
w librum canonicum a Joanne scriptum agnovit 
Didymus in Enarratione quoque in primam ipsius 
Jeaunis Epistolam , et in catena in Psalmos a Cor- 
derio edita, ad psalnum L ; capitulum vero hocce, 
prout Didymus illud hic affert, non exstat in Apo- 
clypsi. Nam capite quidein 1, vers. 8, legitur : 'O 
Κύριος, 6 ὧν, xaX ὁ fv, xai ὁ ἐρχόμενος, ὃ παντο- 
χράτωρ, sive, ub Vulgatus, addita voce Deus, legit: 
ominus Deus, qui est, εἰ qui erat, et qui venturus 
6t, omnipotens. Capite vero iv, vers. 8, legitur : Κύ- 
(o; ὁ θεὸς, ὁ Παντοχράτωρ, 6 Tv, χαὶ ὁ Gv, xat ὁ 
ερχόμενος, 1d est, Dominus Deus , Oninipotens, qui 
trai, εἰ qui est, et qui venturus est. Putandum esi 
ergo, Didymum aut primum ex duobus bisce locis 
Glare, ac verba illa : Dominus Deus noster, partim 
Wansponere, partim explieationis causa addere: 
3€ potius sensum inagis, quam verba ipsa Joaunis 
afferre voluisse, ut alias spe cum iu hoc opere 
facit, tum etiam in libro adversus Manichaos, iu 
bro De Spiritu sancto, αἱ in. Enarratiouibus. in 
Epistolas catholicas : quod passim fecisse Cleimen- 
Vm quoque Alexandrinum, et alios Patres, uotior 
't$ €, quam ut exemplis confirmanda sit. Vide 
uotam 72, pag. 9. 
(17) Sempiternam. Hoc Dei nomen, ó "Qv, id 
€, Qui est, eodem. quo Didymus seusu acceperat 
anie ipsum Justinus martyr iu Cohoriatione ad Gra- 


PaTBoL. Gs. XXXIX. 


O3 γὰρ δη «hv τελείανρ 


i 


drinus in secunda contra Arium encyclica epistola, 
post Alexandrum Gregorius Nazianzenus in ora- 
tione, quam Constantinopoli habuit coram Patribus 
secundi coucilii cecumenici. Quazrebant autem ve- 
teres. melaphvsici, utrum nomen hoc, τὸ 5v, sive 
ens, univoce Deo conveniat et creaturis, an equi- 
voce. Àst Patres, neglecta istiusmodi quzsstione, 
Deu duntaxat nomen, ó "Qv, seu, Qui est, proprie 
convenire consentiunt. ld quod ante ipsos non 
semel scripserat vel ipse Plato. 

(18) Alibi etiam diximus. Vox ἀλλαχοῦ, id est, 
alibi, opus ab hoc aliud videtur indicare : ut cum 
Euarratione in. primam Joannis Epistolam ad caput 
v, pag. 85, ait: Horum itaque singula examinatio- 
nem, ut [uit possibile, in aliis habuerunt : apud 
scriptores enim ecclesiasticos idem valet ἐν ἑτέ- 
ροις, alque ἀλλαχοῦ, id est, alio in loco. lis autem 
verbis Tillemontius (tom. X, pag. 995) respici 
existimat a Didymo duos libros, quos conira Aria- 
Mus eum scripsisse constat : ejus vero conjectura 
faeile ob rauüones alibi afferendas assentior, etsi 
ea, qua ibi Didymus alibi a se ad exauen revocata 
esse ait, in his etiain. De Trinitate libris expen- 
dantur. Si ergo Didymus aliquod ex superioribus 
capitibus indicare voluisset, non hac locutione, 
υἱ videtur, usus foret, Ut alibi diximus : sed alia 
potius ; cujusinodi est illa : ὡς ἤδη ἐλέχθη, id est, 
ut jam dictum est, qua utitur paulo post; aut illa : 
ὡς προείρηται, id est, ut antea diclum (uit, quam 
habet segm. 95b et 995; aut alia simili. Posset 
quis huc trahere qux in libro De Spiritu sancto, 
uum. 30, de hoc Dei nomine, Qui est, obiter dixit : 
at cuin ibi sempiterna Dei exsistentia. expresse non 
comimemoretur, eum indicari locum non existinio. 
Verosiwmilius dixeris, aut Enarratiouem in primam 
Joannis Epistolam, ea nempe qua dictavit Didymus 
ad prima ejus Epistoli& verba : Quod fuit (Grzce, 

v, id est, erat) ab inilio; aut binos, quos contra 
Arianos edidit, libros; aut quz ipse in Exodum ad 
ea capitis i verba : Ego sum qui sum. dictavit, hic 
spectari. 

19) Deus dizit. Exod. 11, 44. 

(0) Fuit quando non erat. ld. est, Aliquando 
40R erat, nempe Filius. Nam ad vitandum temporis 
vocabulum «on vertimus : Fuit tempus quo non 
exsistebat. Est autem hzc celebris Arianorum for- 
mula, quam Niczeni Patres in Symbolo nominalini 
ut blaspheuiam exsecraü sunt. Ánte Didymum 
Alexander Alexandrinus, υἱ Basilium , aliosque 
onittam, ex Joannis verbis id ipsum intulerat quod 
Didymus. Tí; γὰρ ἀχούων (inquit is in secunda 
contra Arium encyclica epistola) Ἰωάννου λέγοντος " 
Ἐν ἀρχή ἦν ὁ Λόγος οὗ χαταγινώσχει τούτων λε- 
γόντων "Hv ποτε ὅτε οὐκ Tv, id est, Quis, cum 
Joannem audiat dicentem : lu. principio erat Ver- 
buw, istos N0n. condemnet. qui aiunt : Fuit quando 
non erai ? 


10 


299 


DIDYMI ALEXANDRINI 


300 


perspieuam 460 valde manifestam faeit, eamque fu- A ῥωμαῖστὶ δὲ ἡ ἀπαρέμφατος Ex δύο λέξεων σύγχειται’ 


εἰεήάδηωι esse ostendit. Nam vox , fv, id est erat,in- 
definita est : Latine autem vocabulum, quo verbum 
indefiniti esse temporis signiflcatur, ex duabus vo- 
cibus, Plusquam perfectus (21), componitur, ac 
vertitur, πλέον 7| τέλειος. ftaque hic exigit, ut in- 
telligatur superzeternus, aut principii expers. Nam 
qui erat im principio, aut , ut quis dixerit , qui erat 
aliquando principium (22), quomodo non ita erat, 
ut nullam causam agnosceret? Αα rursus quomodo 
tempus quod nondum exsistat, mensura illius esse 
potest, qui teimpus ipsum fecit (23)? Hlud : Erat 19 
apud Deum , ogiendit eam, quam (24) Filius habet 
cum Deo Patre, nature communionem , atque hoc 
etjam oalendit, ex quo nempe fuit , si ita loqui fas 


est, increatus Pater, ipsi coexstitisse Filium qui B 


ex ipso est. Quin etiam illorum verborum, Erat 
«pud Deum , sana interpretatio foreL, si ita intelli- 
gerentur : Ἔται secundum. Deum, id est, erat, 
sque ac Deus, principio carena, non factus, incom- 
prehensibilis (25), bonus, immortalis, omnium 
rex. Nisi enim in scaturiente liac sapientia res ita 
se habeat, ne in fonte quidem, ex quo ipsa enma- 
nat, sic se habebit, At in ambobus revera ita se 
habet : nam Joannis scopus, et divinitus traditus 
ejus seriuo , manifestus est , el firmus ,- non super- 
vacuus, sed solam spectans divinitatem, Illud, Deus 
erat Verbum , probat substantiale esse Verbum, 
ipsunique esse Deum, sicut Deus est ille, cujus Ver- 


(24) Plusquam perfectus. Binas hasce, seu tres 
potius dictiones ita hie representandas euravi, ut 
eas ipse ex codice in meo apographo delineaveram, 
Qus autem ex temporis plusquam perfecti appel- 
iatione infert Didymus, frigidiuscula esse quis non 
videt? Equidem miror, viro summa doctrina, ma- 
gnoque ingenlo pradito istiusmodi nugas arridere 
potuisse. Quin eliam parum se in Latina gramma- 
tica profecisse ostendit, cum de verbo, $v, sive, 
erat , perinde loquitur, quasi illud sit apud Latinos 
temporis plusquain perfecti. Àb his porro plusquam 
per[rcium dicitur neutro genere, quod subaudiatur 
vox, tempus : Didymus autem masculino illud effert 
genere, quod ad masculinum nomen χρόνος referat. 
Sed hujusce wodi tricas omittamus : atque illud 
potius auimadvertamus, nullum fortasse aliud in 
veteribus scriptoribus Graecis exemplum occurrere 
Laine vocis ita adhibitae, ut retentis elemeutis g 
et f, que Gracus sermo non babet, neque vero 
mutata in og terminatione Latina us, Latinis om- 
nino litteris scribatur. Ego quidem nunquam in 
quidquam tale incidi : quotiescunque enim Latina 
vocabula aut ex Latino sermone allegani, aut in 
Graecam linguam sequioribus seculis invecta ad- 
hibent, Graecis uti elementis consueverunt (a). 
Ita Plutarcbus in Galba : "Ev τοῖς ἀρχείοις, inquit, 
ἃ πριγκἰίπια χαλοῦσι Ῥωμαῖοι, id est, in ducum (α- 
bernaculis que Latini priucipia vocant : et. Pollux 
lib. 1v, eap. 4 : Τὴν ζώνην, ἣν Ῥωμαῖοι φασλ/αγ' 
καλοῦσι, id est, zonam, quam Latini fasciam vo- 
eant : Vocabula vero λίθελλος, δηνάριος, χῆνσος», 
σπ:χονλάτωρ, πραιτώὠριον, χοδράντης, µίλιον, alia- 
que hujus generis quainplurimna, Graecis semper 
elementis α Graecis cum auctoribus, tum librariis 
exarata, omnibus qui hoc studiorum genere. de- 
leciantur, nota sunt. Neque vero Latinas aliquas 


PLUSqUb. me £RFE€OCTTUSS'" ἑρμηνεύεται 
δὲ, xA£ov j| τόειος. "Ücte νῦν ἁπαιτεῖ νοτθη- 
ναι ὑπεράχρονης.ἣἡ ἄναρχος. Ὁ γὰρ ὢν év τῇ ἀρ. 
Xii, ἡ ἄν τις εἴποι [6 b] ἀρχή ποτε ἀναιτίως οὐκ ἦν. 
"H πάλιν ὁ µηδέπω! ὢν χρόνος, τοῦ ποιῄσαντος αὐτὸν 
πῶς εἶναι µέτρον δύναται; Τὸ, Ἡν πρὸς τὸν θεὸν, 
παριστᾷ ἣν Υἱὸς ἔχει πρὸς θεὺν Πατέρα φύσεως οἱ- 
χειότητα, xai τὸ ἀφ' οὗ ἣν, εἰ θέµις οὕτως εἰπεῖν, 
6 αὐτογενὴς Πατὴρ, συνυπάρχειν αὐτῷ τὸν ἐξ αὐτοῦ 


- Yióv. Ἐῤῥωμένως δὲ νοηθείη ἂν τὸ, "Hv. 2póc τὸν 


θεὸν, ὅτι κατὰ τὸν θεὸν ἦν , ἄναρχος , ἀγένητος, 
ἀχώρητος, ἀγαθὸς, ἀθάνατος, παμθασιλεύς. El γὰρ 
μὴ οὕτως ἔχει ἐπὶ τῆς βρυθείσης σοφίας ταύτης, 
οὐχ ἕξει οὐδ' ἐπὶ τῆς πηγῆς τῆς βρυσάσης τὴν ση- 
φίαν. Ἔχει δὲ οὕτως ἐπ᾽ ἀμφοῖν. Ἐπιφανὴς Υὰρ, 
xaX βέδαιος, καὶ ἁπερίεργος, χαὶ πρὸς τὸ θεῖον ὁρῶν 
µόνον ὁ αχοπὸς, xat ὁ θεοπαράδοτος λόγος τοῦ Ἰωάν- 
νου. Τὸ, Θεὸς ἦν ὁ Λόγος, συνιστᾷ τὸ οὐσιώδη εἶναι 
τὸν Λόγον xal θεὺν εἶναι, οἷός ἐστιν θεὺς ἐχεῖνος οὗ 
Λόγος ἐστίν ' καὶ αὖθις τὸ ἀναίτιον. To, Πάντα δὺ 
αὐτοῦ ἐγένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ey, 
ἀποφαίνει αὐτὸν, ὡς Ίδη ἐλέχθη, μονονουχὶ δηµιουρ- 
γόν * ἀλλ᾽ ὅτι χαὶ οὐκ ἐχτίσθη El γὰρ µτδε Ev χτι- 
στὸν χωρὶς αὐτοῦ τὸ εἶναι ἐδέξατο, παντί που ὅτλον, 
ὡς αὐτὸς οὐκ ἐγένετο, ἀλλ ἐγεννήθη θεῖχῶς. Kal γὰρ 
ἀμήχανον ἐχ μὴ ὄντων εἰς τὸ εἶναι ἤχειν, τὸν ὕπαρ- 
ξιν τοῖς ὅλοις, καὶ τοῖς λογιχοῖς οὐσίωσιν καὶ ἆθανα- 
σἰᾶν δεδωχότα. 0ὐδὲν γὰρ χτιστὸν οὐσιοῦν, fj ἁπ- 
voces Didymo cognitas 1uisse is mirabitur, qu. 


animadverterit. Rulinum ac Hieronymum aliquo, 
etsi non longo, tempore, ejus fuisse discipulos : 


. Latinam vero linguam qui tunc in Oriente exco- 


lerent, non defuisse : nam et S. Epiphanius, ut in 
secundo contra Rufinum Hieronymus testatur, eam 
callebat, et Cyrillus Jerosolymitauus, ac Gelasius 
(ὠ884Γ6 in Palestina episcopus, si Photio fides 
adhibenda est, Ecclesiasticam |. Rulini historiam 
Graece transtulerunt. Atque hxc docti illius viri 
gratia dicta sint, qui cum in opusculo a me edito 
loeum hunc Didymi allegatum legisset, conjiciebat 
opus illud pervetustum esse non posse, in quo La- 
üns voces afferrentur. 

(22) Qui erat aliquando principium. Codex hoc 
in loco, ut equidem opinor, vitio non caret. Ego 
sic transtuli, quasi legendum sic : Ὁ γὰρ àv ἐν τῦ 
ἀρχῇ ' ἢ ἄν τις εἴποι ἀρχὴ ποτε’ πῶς ἀναιτίως οὐκ 
ἣν; Malit fortasse quis, ἀναιτίως οὖν fjv. 

(33) Fecit. Hanc. rationem alii etiam Patres. af- 
ferunt, ac nominatim Alexander Alexandriuus in 

rima conira Árium Epistola encyclica. Qunes enim 
in eo consentiunt , ut tempus a Deo factum dicen- 
dum sit, juxta illud Pauli : Per quem fecit et τα- 
cula : et illud Ecclesie iu hymno: fex atque factor 
temporum. Quo sensu autem id accipiendum sil, 
viderint philosophi. Scite Augustinus libro contia 
sermonem Arianorum, uum. 2 ; Tempus (inquit) sine 
aliquibus creature motibus non polest esse, el ideo 
per illum (id est Filium) facta confüemur εἰ iem- 


pora. 
24) Quam. Pro fjv, id est, erat, ἣν, id est, quam. 
25) Incomprehensibilis, id est, incapabilis, ut 
veleres Latini Patres loquuntur; nempe, qui capt, 
aut comprehendi non potest; id enin valet vox 
ἀχώρητος. 


(a) Animadvertas tamen velim Theophilum Antecessorem Graeco sermoni plura Latina vocabula Latinis litteris 
exarata immiscuisse, similique modo Constantinum Pogonatum (t. V1I Concil., p. 11355) voce Latina Sancimus usua 


- 


901 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


302 


αθανατοῦν, ἢ λογιχοὺς ποιεῖν δύναται ἀλλ᾽ ix. τῆς A bum est: quin etiam probat, nullam ei causam 


ἤδη παρὰ τοῦ Bsou ἐξ o0x ὄντων παραχθείσης οὐσίας 
νρυσου, ἢ ἀργύρου, ?) χαλχοῦ, f| σιδήρου, f| ξύλου, 
ἢ λίθου δημιουρχεῖ ἄφνχον xaX ἄλογον [7 α | &v- 
δριάντα τυχὸν, fj τε ἕτερον ' αὐτὸ δὲ οὐσίαν μὴ οὖσαν 
προοῖσαι, Ἱ ἔμψνυχον χαὶ λογιχὴν ἀναδεῖξαι, µόνης 
τῆς πανδυνάµου χαὶ αὐτοτελοῦς μιᾶς θεϊῖκῆς φύσεως 
ἔδον xaX ἐξαίρετον τυγχάνει ὃν. Ἐποίησεν δὲ δι αἎ- 
702 ὁ Πατὴρ, ὡς qug δι) οἰκείου ἁπαυγάσματος, xal 
ὡς νοὺς διὰ λόγου. Τὸ, 'Ev αὐτῷ ζωὴ ἦν, ἐπεχδιδά- 
σχει, ὅτι αὗτός ἔστιν ἀνάρχως, ἡ ζωὴ τῆς μιᾶς xol 
ἀνωτάτω φύσεως ὑπάρχων, xaX μηδαμῶς ὄντων πάν- 
των, αἴτιος ὢν τῶν ὄν-ων. Διὸ χαὶ αὐτός φησιν Ἐγώ 
tipi ἡ ζωή: ἐγώ εἰμι τὸ φῶς. Φιλοτιμεῖται δὲ τῷ 
ἀνάρχῳ τὰς μαρτυρίας τοσαυτάχις εἰπὼν τὸ, "Hy * 
ἵνα τῇ συνεχείᾳ τῆς τοιαύτης φωνῆς, Ἡ αἱρετιχῶν 
τὰς χωφὰς ἀχοὰς διανοίξῃη, J| μηδὲν περὶ τοῦ, Hv 
ἵτε οὐκ ἦν, Ev τῇ µελλούση καθολιχῇ xa ἀπαρεγ- 
xi» διαγνώσει πρόφασις ὑπολειφθείη. Τὸ, Kal ἡ 
ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, ἐχπαιδεύει αὖθις 
τὰ αὐτά. Φησὶν γάρ Λὕτη fj ἁγένητος Qu, σύστα- 
σις τῆς γενητῆς ἀνθρώπων φύσεως ὑπάρχει. Τὸ, Kal 
τὸ goc iv τῇ σλχοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ 
σὺ κατέλαδεν, οὐχ ἀνέχεται τῶν αἱρετικῶν δοξασµά- 
των. Κρυφίως γὰρ xaX ἄγαν δριµέως δηλοῖ, ὡς ὄνπερ 
ἂν τις προχρόνιον χρόνον, f| ἀχαριαίαν ῥοπὴν , f$ 
προαιώνιον αἰῶνα ὑπολάθῃ. φαίνει ἀῑδίως ὡς ἀχώρι- 
στον ἀπαύγασμα τοῦ θεοῦ, xal οὔποτέ σχοτία ἆν- 
ὑπαρξίας αὐτὸ κατέλαθεν. Τὸ, Ὁ παντοκράτωρ, οὐδὲ 
ἑρμηνείας δεῖται. Δείχνυσ, γὰρ ἁδιαίρετον ἔχειν πρὸς 
τὸν θεὺν Πατέρα χαὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα αὐτοῦ τὴν βα- 
αιλείαν, xal εἶναι ἐπὶ πάντων Θεόν. [1 b] Τὸ, Ὁ 
ὀρχόμενος, τὸν Yiov δηλοῖ μέλλοντα ἔρχεσθαι τὸ δεύ- 
τερον, χαὶ χρένειν ζῶντας xai νεχρούς. 

atque inevitabili agnitione (35) tueantur. Illud , Et 


(26) Non modo. Observanda vox µονονουχέ, quie 
hie, ut alibi quoque apud Didymur, non raro idem 
valet 46, non modo : pro quo nonnulli etíam di- 
eunt, οὐ µονονουχί, ut Eusebius Pamphili. 

(27) Ex nihilo. Arianam formulam, ἐξ οὐχ ὄντων, 
sive, ἐχ μὴ ὄντων, perstringit, quam Niezna syno- 
dus com exsecratione damnaverat in Symbolo, 
Laünornm veterum Patrum alii verterunt : Ez iis 
que non sunt ; alii : Ex nullis substantiis; alii : Ez 
nullis subsistentibus. Ego, quo seusus magis omni- 
bus perspicuus sit, verti : Ex nihilo. Adeo autem 
eelebris erat per 64 tempora isthaec formula, ut ex 
eadem Ariani, uno conflato vocabulo, dicli siut 
etiam Exucontii, quemadmodum testatur S, Atha- 
Dbasius in libro De synodis Arimini et Seleucice. 

(28) Producta. la Gra:eo, παραχθείσης. Evidenter 
autem ex hoc loco confirmari posset, quod de ver- 
bo παράχειν dixi not. 28, pag. &, si confirmatione 
iadigeret. ld cum non animadverterit Harduinus, 
Ubi sexius quinte synodi adversus Origenem  aua- 
thematisius habet : "Eva δὲ νοῦν... παραγαγεῖν πᾶ- 
σαν τὴν σωματιχὴν φύσιν, transtulit : Unum autem 
enimum... qui universam  pratergressus sit. corpo- 
Team naiuram. Sed vertendum sine dubio est : 
Unam vero mentem..... qu& omnem produxerit cor- 
poream naturam. 

(29! Omnipotentis. Accusat Origenem Justinianus 
imperator in suo contra illum edicto ad Mennam, 
quod de divina potentia non recte senserit : ipsius 
vero Origenis verba affert, quihus innititur accusa- 
A. Quia etiam inter analhematismos a quinta 


dedisse ut esset. Illud, Omnia per ipsum [acta sunt, 
el sine ipso ne una quidem res [acia est , non mo- 
do (26) ipsum conditorem esse demonstrat, ut jam 
dicium est, sed etiam non esse creatum : si enim 
ne una quidem creatura sine ipso accepit exsisten- 
tim, emnibus manifestum est, ipsum non esse 
facium, sed genitum divino modo : nam fleri non 
potest, ut ex nihilo (27) ad exsistentiam veniat is 
qui omnibus creaturis exsistentiam , rationalibus 
vero subsistentiam dedit, atque immortalitatem; 
nulla enim creatura potest aut essentiam dare, aut 
immortalitatem , aut rationalitatem : sed ex sub- 
$lantia auri, aut argenti , aut seris , aut ferri , aut 
ligni, aut lapidis jam a Deo.e nihilo producta (28) 
inanimatum, et irrationale simulacrum, exempli 
causa, effingit, aut aliquid aliud : 20) substantiam 
veronon exsistentem producere, aut animatam, et ra- 
tionalem facere, divin: duntaxat omnipotentis (29), 
atque unius el per se perfecte nature proprium 
est, eique soli convenit. Fecit (50) autem per ip- 
sum Pater, sicut lux per proprium splendorem, et 
sicut mens per rationem. lllud, Jn ipso vila erat, 
nos insuper edocet, ipsum esse ab «terno vitam, 
cum sit illius, qux una est, ac suprema , naturze, 
et nequaquam eum esse unum ex omnibue (51), 
cum sit causa eorum qua sunt. Quam ob causam 
ipse etiam inquit : Ego sum vila; ego sum luz (52). 
Dicendo autein tam s:epe, erat , large nobis, ac pro- 
lixe testimonia suppeditat Joannes, quibus Filii 
elernilas confirmetur : ut continuo ejus vocis usu 
aut surdas hareticorum aures aperiat , aut nullus 
ipsis quoad formulam illam, Aliquando ποπ erat, 
pretextus relinquatur, quo se in futura universali, 


vila erat lux hominum , eadem rursus docet: hoc 


synodo in Origenem latos hunc octavo loco affert 
Christianus Lupus, qui tamen inter illos quindecim 
a Lambecio primum evulgatos nullus est: Si quis 
dicit, aut sentit, vel finitam esse Dei potestatem, vel 
eum anta fecisse, quanta. comprehendere potuit, 
anathema sit. Verum, quod spectat salltem ad rem 
hanc, Origenista non fuit Didymus : nam et hoc iu 
loco, et &egimentis {ὅ 5, 21 a, 57 a, 3 b, aique 
alibi Deum dicit. modo ' πανδύναμον, modo παντο- 
χράτορα, modo παντεξούσιον, modo ἀπειροδύναμον, 
μου est, infinita potentia preditum. 

($0) Fecit. Respicit verba superius a se allata : 


D Omnia per ipsum fucta sunt. 


(51) Ex omnibus. Pro ὄντων πάντων, malim le- 
gere, By τῶν mávvov* id esu, Ünum ex omnibus : 
ut hoc. velit Didymus, cuim legiinus, omnia per Fi- 
lium facta. esse, Filium ipsum voce illa : Omuia, 
non compreheudi. Hoe sensu in libro De Spiritu 
sancto, num. 15 : Neque enim (inquit), unum ex 
omnibus, sed. aliud exira omnia per substantiam ez 
uiroque (desunt voces, ex ulroque, in nostro ms. 
codice) demonstratus est. Spiritus sancius. 

92) Ego sum, etc. Joan. xi, 25; et xiv, 0. 

(55i Agnitione, Locutio Biblica, qua extremi judi- 
cii dies desiguatur : hec enim iu Sacris Bibliis 
ἡμέρα διαγνώσεως, id est, dies agnitionis, dicitur 
Ecclesiastici xxvii, 9; et Sap. imi, 18, ubi legitur: 
Et si celerius de[uncii [uerint, non habebunt spein, 
nec in die agnilionis (Graece, tv ἡμέρᾳ διαγνώσεως) 
allocutionem. 


$05 


DIDYMI ALEXANDRINI 


204 


enim sibi vult : Increata hzc vita creatam hominum naturam facit subsistentem. [llud, Et {μα in te- 
nebris lucel, et tenebre eam non comprehenderunt, hiereticas opinationes profligat; arcana enim , et valdo 
acri ratione hoe significat : quodcunque tempus tempore anterius, aut. individuum momentum, aut 
szcula praecedens szculum conceperis, in eo /ucere Verbum sempiterne ut inseparabilem splendorem 
Dei, ac tenebras non exsistenti:» nunquam ipsum comprehendisse. lllud, Omnipotens (54), ne interpreta- 
tionis quidem indiget: ostendit enim ipsum habere individuum cum 91 Deo Patre, et sancto ejus 
Spiritu regnum, et esse super omnia (55) Deum. lllud, Qui venturus est, Filium signiticat, qui iterum ven- 


turus est, ei vivos ac mortuos judicaturus. 


Baptista vero Joannes quoque illud, Qui est A — Zuvtotóvtolvovxal ὁ Βαπτιστῆς Ἰωάννης, ὅτι 95,0 


(90), de Filio dictum esse statuens , manifestum 
id Domino facit , inquiens : Tu es (27) (pro, Ille, 
qui es, quemque adhuc in Virginis utero exsisten- 
lem cum Deum agnovissem , dum ipse ego in utero 
sterilís femine essem, per subsultum adoravi) : 
An alium exspectamus ? In prima vero Epistola ami- 
cus et apostolus Domini Joannes scribit (38): 
Quod [uit (Grace, $v) ab initio, quod audivimus, 
quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus , el 
thanus nostre contrectaverunt de verbo vile : el vita 
mani[estala est , el vidimus, et Lestamur, et annun- 
tiamus vobis vilam eternam, que erat apud Patrem, 
et apparuit nobis : Quod vidimus et audivimus, an- 
nuntiamus eliam vobis, ul el vos societatem habeatis 
vobiscum, et socielas nosira sit cum Patre, et cum 
Filio ejus Jesu Christo. Observa rursus frequentem 
usum (239) vocis ἣν, id est, erat, atque animadverte 
salutis societatem , seu communionem cum Patre, 
aut cum Unigenito eos non habere, qui Filium ipsuin 
secundum naiuram Deo coslernum esse non con- 
fitentur : in hac. enim fide , qux in mystagoyia il- 
luminationis (40), seu baptismi , ab omnium Domi: 
no tradita fuit, consoriium illud nobis est, de quo 
Petrus scripsit (41) : Ut efficiamini 99 divine con- 
aortes natura; : Nam quod creatum est, ac tempori 
obnoxium, non est divina natura. lllud autem pre- 
terea memoria tene, quod societatem nostram dixit 


(58) Omnipotens. Α verbis Evangelii Joannis 
transit repente ad locam Apocalypsis ejusdem, quem 
antea segm. 6 a, protulit. Vide not. 16, pag. 17. 
Filiuin porro, que ac Patrem, esse Omnipotentem 
ideo videtur Didymus sepius inculcare, quod Euno- 
mius id negasset in ea Confessione, quam anno 383 
Theodosio imperatori obtulit, quaque exstat tom. 
| bect. antiqqg. Canisii pag. 178. lbi enim Filium 
excludens inquit de Patre Eunomius : Ünus est enim 
εἰ solus Deus Omnipotens , Deus deorum, etc. Que 
verba refellit S. Gregorius Nyssenus libro primo 
contra ipsum Eunomtum. 

($5) uper omnia. Respicit Rom. ix, 5, ubi legi- 
tur: 'O Gy ἐπὶ πάντων θεός, id est, Qui est super 
omnia Deus. 

(36) Qui est. Non respicit Exod. u1, 14, sed eum, 
quem dixi, Apocalypsis locum. 

(37) Tu es. Mattb. xi, 5; et Luc. vii, 49, 20. 

(38) Scribit. Cap. 1, vers. 4, 2, S, ubi pro &rxa- 
γέλλομεν xal ὑμῖν, Greca editio habet : ἀπαγγέλλο- 
μεν ὑμῖν ' quam lectionem sequitur Vulgatus iuter- 
pres. 

(99) Frequentem usum. Aut, si malis, eim, em- 
phasim, et similia. Didymus porro initio enarratio- 
nis in priorem Joannis Epistolam de primis ejusdem 
Epistolae verbis : Quod eret ab initio, eodem, quo 
hie, modo disserit. Jdem vero (inquit) (significunt 
hec verba, quibus ait : Quod erat ab. initio, quod 
ἔίκά, ubi ait : Ego sum qui sui. 


Qr, περὶ τοῦ Υἱοῦ εἴρηται, δηλοῖ τῷ Δεσπότῃ' Σὺ sl 
(ἀντὶ τοῦ, Ἐκεῖγος ὁ Qv, ὃν χαὶ ἐν τῇ μήτρα σε ὄντα 
τῆς Παρθένου, θεὸν ἐπιγνοὺς αὐτὸς ἐγὼ, ἐν τῇ νηδύῖ 
τῆς στεἰρας v, διὰ τῆς σχιρτήσεως προσεχύνησα), ἢ 
ἕτερον προσδοκῶμεν; Καὶ ἓν τῇ πρώτῃ δὲ Ἐπι- 
στολῇ Ἰωάννης ὁ φίλος xaX ἀπόστολος τοῦ Κυρίου 
γράφει" "O ἦν ἀπ' ἀρχῆς, ὃ ἀκηκόαμεν, ὃ ἑωρά- 
χαµεν τοῖς ὀφθα.μοῖς ἡμῶν ' ὃ ἐθεασάμεθα καὶ 
αἱ xsipsc ἡμῶν ἐψ-η.1άφησαν περὶ τοῦ Aóyov τῆς 
ζωῆς" xal ἡ ζωὴ ἑφανερώθη, xal ἑωράκαμεν, xal 
μαρτυροῦμε», xai ἀπαγγέ..Ίομεν ὑμῖν τὴν ζωὴν 
τὴν αἰώνιον, fic ἦν πρὸς τὸν Πατέρα καὶ $za- 
γερώθη ἡμῖν. "0 ἑωράχαμεν καὶ ἀχηκόαμεν, ἁπαγ- 
TéAAopsyr καὶ ὑμῖν, Ίνα καὶ ὑμεῖς κοινωγίαν ἕχητε 


B μεθ) ἡμῶν, xal ἡ κοινωνία δὲ ἡ ἡμετέρα μετὰ τοῦ 


Πατρὸς xal μετὰ τοῦ Ylov αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. 
Πρόσχες xai αὖθις τῷ πλήθει τοῦ ἦν ' xal ὡς χοινω- 
νίαν σωτηρίας οὐχ ἔχουσιν μετὰ τοῦ Πατρὸς, fj τοῦ 
Μονογενοῦς, οἱ μὴ ὁμολογοῦντες xatà φύσιν Ylbv 
εἶναι αὐτὸν συνάναρχον τοῦ θεοῦ. Πρὸς φαύτην γὰρ 
ἡμῖν τὴν πἰστιν, τὴν παραδοθεῖσαν ἓν τῇ µυσταγω- 
γίᾳ τοῦ φωτίσµατος παρὰ τοῦ πάντων Δεσπότου, 
ἐἑστὶν ἡ κοινωνία ἣν Πέτρος ἔγραψεν * "Iva γέγησθε 
θείας χοινωγοὶ φύσεως. Τὸ γὰρ χτίσµα καὶ ὑπὸ 
χρόνον 9v, οὐ θεἰα quote ἑστίν. Μέμνησο δὲ πρὸς τού- 


C τοις, δτιπερτὴν κοιγωνίαν ἡμῶν εἶπεν μετὰ τοῦ Πα- 


τρὸς xal τοῦ ΥΙοῦ αὐτοῦ ἰσοτίμως, χαὶ οὐχὶ Διὰ τοῦ 


(40) Iuminationis. Βαρίίειπαπι hoc nomine a 
Patribns passim vocari norunt omnes theologi. Re- 
&piciebant scilicet Patres illud Pauli, Hebr. vi, 4: 

οὓς ἅπαξ φωτισθέντας, id est, Qui semel sunt illu- 
minati. Hinc ducta illarum Cyrilli catechesium in- 
scriptio, quae dicuntur τῶν φωτιξομένων, id est, 
Jlluminandorum. Cur vero sic vocetur baptismus, 
scite exponit Justinus martyr in prima Apologia, 
num. 61. Vocatur autem (quit) lavacrum illud 
φωτισμός, td est, illuminatio, eo quod mente illumi- 
naniur qui hec discunt. Pretereundum tamen uon 
est, baptismum ab illuminatione distingui inter- 
dum, αἱ cum is, quem dixi, Cyrillus in prima cz- 
techesi, num. 2, ait : Ἐδαπτίσθη, à))' οὐχ ἔφω- 
τίσθη, id est, Baptizatus fuit, sed mon illumir.e 
tus. 

A1) Petrus. scripsit. 1n Epis.. 1, cup. 1, vers. 4. 
Aunimadverteudum vero est, auctorem enarratio- 


D nis in secundam hanc Petri Epistolam, eam ipsam 


Epistolam ut sacri Bibliorum canonis parliet non 
habuisse. Nam primum quidem inquit : Agnotit au- 
tem hac conscriptor Epistolg ; quasi Pewum nouti- 
nare vereatur : tum eain enarrationem coucludit his 
verbis : Non est igitur ignorandum presentem Βρὶ- 
stolam esse falsatam, qua licet publicelur, non tamen 
in canone est. Quarum tamen locutionuu: secunda 
quidem maximam babet vim ad ostendendum quod 
volo : prime vero si magnam tribuerimus, jam de 
enarratioue quoque in primam. Petri Evistolars eas 








305 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


506 


Yiov αὐτοῦ. Καὶ ὁ Αμὼς δὲ προφητεύων [8 a.] Παν- A cum Patre et Filio ejus , equali utrumque honore 


toxpácopa ὁμοίως τὸν Ylbv ὀνομάζει, οὕτω που λέ- 
ων 'O οἰκοδομῶν εἰς οὐρανὸν τὴν ἀνάδασι 
αὐτοῦ, καὶ τὴν éxayyeAlar αὑτοῦ ἐπὶ γῆς θεµε- 
Διῶν' ὁ προσχαΛλούμενος τὸ ὕδωρ τῆς θαλάσσης, 
καὶ ἐχχόων αὐτὸ ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς τῆς: 
Κύριος ὁ θεὸς ὁ Παγτοκράτωρ ὄνομα αὐτῷ. Περὶ 
ὃς ἀναδάσεως φάλλει xat Δαυῖδ. ᾿Ανέδη d θεὸς ἐν 
ἁἰαἰαγμῷ, Κύριος ἐν gorq σἀλπιγχος. "Αμϕω 
εαῦτα περὶ τοῦ Yiou. Ὁ γὰρ Ἡατὴρ οὔτε χατέθη 
οὔτε ἀνέδη, ὡς ὁ ᾽Απόατολος ἑρμηνεύει, γράφων ds: 
Τὸ δὲ. ἀνέδη, τί ὁστοων, εἰ μὴ ὅτι καὶ κατέδη πρῶ- 
tov; Ὁ καταδὰς, αὐτός ἐστι xal ὁ ἀγαθὰς ὑπὲρ 
ἄνωπάγτων τῶν οὐρανῶν, ἵνα π.2ηρώσῃ τὰ πάντα. 
Ὡς πάντων, φησὶν, ὑπερανεστηχὼς xai ὑπερφέρων 
ὁμοῦ τῷ τεχόντι Πατρὶ, ἅτε ἀγένητος. Φανερὸς Υάρ 
ἐστι τοὔτο νοῄσας ἀφ᾿ ὧν xai αἱ νοεραὶ δυνάμεις, 
ἐπειδὴ κτίσματα μεμετρηµένα τυγχάνουσιν οὖσαι Ev 
οὐρανῷ , ἁλλ᾽ οὐχ ὑπὲρ ἄνω τῶν οὐρανῶν, οὐδὲ πλη- 
ροῦσαι τὰ πάντα εἰσίν. Καὶ Σοφωνίας παντοχράτορα 
ὡσαύτως ἀναγορεύει αὐτὸν, λέγων Αὔτη αὐτοῖς 
ἀντὶ τῆς ὕδρεως αὐτῶν * διότι ὠνείδισαων καὶ àpe- 
Ἰαλύγθησαν ἐπὶ τὸν ΚύριοΥ τὸν zavvoxpátopa. 
Ἐπιφανήσεται Κύριος ἐπ᾽ αὐτοὺς, καὶ ἐξο.Ίοθρεύ- 
σει Κύριος πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν τῆς 
pie , καὶ προσκννήσονσιν ἕχαστος &x τοῦ τόπου 
οὐτοῦ. Καὶ Μαλαχίας ἑπομένως Ex προσώπου τοῦ 
Δεσπότου φάσχει * Διότι ἁπὸ ἀνατο.]ῶν "Alov καὶ 
iuc δυσμῶν δεδόξασταἰ µου τὸ ὄγομα ἀν τοῖς 
ἔθγεσο, καὶ àr. παν τὶ τόπῳ θυμίαμα προσάἀγεται 
τῷ ὀνόμαεί µου καὶ θυσία xa0upá * διότι μέγα τὸ 
ὄνομά µου ἐν τοῖς ἔθνεσιν , «Ἰόγει Κύριος [85] 
παντοκράτωρ: ὑμεῖς δὲ βεδη.Ἰοῦτε αὐτό. Ἡ γὰρ 
νήμη τῆς τε ἐπιφρανείας χαὶ τοῦ δοξάξεσθαι ἐν τοῖς 


dubitationes movere incipiemus, quas de enarra- 
tone in secundam Epistolam mox indicabo. Nam 
εἰ in illa ad eaput 1, et rursus ad cap. 11, legiinus : 
Conscriptor Epistole, pro Petrus. E contrario au- 
lem in opere, quod nunc edimus, non modo secun- 
dom Petri Epistolam sepius allegat Didymus, verum 
eliam ex ea ut canonica, et una ex catholicis, id est, 
universalibus, Epistolis verba profert. ld verum 
esse apparet euin ex hoc loco, tum e segmentis 41 a, 
915,99 a, 45 a, 61 b, 67 a, 90 b, 107 0.9ἱ 149 b: 
ne enim longior sim, loca ipsa non affero. Quinam 
ergo rem hanc se habere putabimus? Novi equidem 
Didymi iate a. quibusdam de illius Epistol-» aucto- 
nlate dubitatum esse, ut proinde nuuc inter eas, 
quas deutero-canonicas vulgo theologi vocant, nu- 
meretur. Novi a Didymo iu bis De Trinitate libris 
trtum quoque Esdrz, qui canonicus minime est, 
semel allegari. Veruin hiec nihil ad rem, praser- 


afliciens, non vero dixit, Per Filium (42) ejus. Quin 
Awos quoque prophetans omnipotentem similiter 
Filium alicubi vocat inquiens : Qui cdificat (45) in 
celo ascensionem suam, et. promissionem suam in 
terra fundans, qui vocat aquam maris, et effundit 
eam super [aciem universe terra : Dominus Deus 
omnipotens , nomen illi. De qua ascensione David 
etiam psallit : Ascendit (44) Deus in jubilo , Domi- 
mus in voce Lube. Horum utrumque de Filio dici- 
tut ; nam Pater neque descendit , neque ascendit : 
οἱ sic Apostolus interpretatur, dum ita (45) scribit : 
Quod autem (46) ascendit, quid est , nisi quod et de- 
scendit primum ? Qui descendit, ipse est et qui ascen- 
dit super omnes colos , ut impleret omnia. Quasi di- 


B cat : quippe qui una cum Paire, 8 quo genitus 


fuit, omnibus rebus eminentior est, atque prastan- 
tior, utpote increatus, Nam id Paulum voluisse, ex 
eo patet, quod intelligibiles virtutes, cum creatur: 
siut expertes immensitatis, et in colo, non verso 
supra caos exsistunt, neque implent omnia. Et So- 
phonias omnipotentem similiter eum vocat, in- 
quiens : H«c eis (37) pro contumelia ipsorum : quia 
exprobraverunt, et magnificati sunt in Dominum om- 
nipotentem, Manifestabitur Dominus super eos, et 
disperdet Dominus omnes deos gentium terre, εἰ 
adorabunt unusquisque ex loco suo. Et his consen- 
tanea scribens Malachias, ex persona 99 Domini 
ait : Ab ortu (48) enim solis usque ad occasum glo- 
rificatum est nomen meum in gentibus , et in omni 
loco thymiama offertur. nomini meo , et sacrificium 
mundum; quia magnum est nomen. meum in genti- 
bus , dicit Dominus  omnipolens : vos. vero polluitis 
illud. Quod enim duobus hisce in locis et manifesta- 


celeris non cohaerere, qua de causa ab aliquo forsi- 
lan adjecta esse suspicatur, eo magnopere non mo - 

veor. 

(42) Per Filium. H:ereticos tacite perstringit, qui 

Deo hymoum glorificationis dicebant his verbis : 

Gloria Patri per Filium in Spiritu sancio: alteram. 
vero formulam : Gloria Patri, et Filio, εἰ Spiritui 
sancto, aversabantur, ut in ineo de tribus hisce li- 

bris opusculo animadverti. 

(45) Qui edificat. Amos ix, 6, ubi Complutensis 
editio habet : 'O οἰχοδομῶν εἰς τὸν θοὐρανὸν ἀνάδασιν, 
καὶ τὴν ἐπαγγελίαν ἐπ Tie θεμελιῶν,.... ἐπὶ προσ- 
ώπου τῆς γῆς, Κύριος ὄνομα αὐτῷ. Francofurteu- 
sis vero habet : ἐπὶ πρόσωπον τῆς Υῆς, Κύριος Παν- 
von pdmup ὄνομα αὐτῷ. 

(44) Ascendit. Psal. xLvt, vers. 5. 

(43) Ita. Codex, ὧδε, sine iota subscripto, quod 
tamen semper in eo omíttitur. Αἱ mea quidein sen- 


tim cum tertium Esdr ut eanonicum non citet. D. tentia iota illud in hac voce omittendum non 


Equidem igitur. conjecerim, aut brevissimam iilam, 
imperfectamque enarrationeu, ne dicam abortivum 
fetum, Didymi non esse, aut ab iis, quorum inter- 
erat vel pravam doctrinam obtrudere, vel Didymi 
nomen multis olim post ejus mortem invisum infa— 
inia afficere, in latam fuisse : aut eum tandein, 
cum libros bosce De Trinitate extremis, ut arbitror, 
YVitz annis conscripserit, opinionem, quam antea 
amplexus fuerat, seu dubitationem omnem abje- 
&5ét. Quod enim ait Basnagius apud Canisium, 
tou, | Lect, antiqq., pag. 202, clausulc illius νος- 

: Non. est igüur. ignorandum, et reliqua, cum 


L. 
(46) Quod autem. Ephes. 1v, 9 et 10, Sed omit- 
tit Didymus intermedia verba, elg τὰ κατώτερα µέ- 


en FUN γης. . | 

(41) Hac eis. Sophon. n, 40 et 11, ubi Franco- 
furtensis editio fere in omnibus enm Didymo con- 
sentit, Sed Complutensis habet : Τοῦτο αὐτοῖς..... 
ἐπὶ τὺν Εὗριον τῶν δυνάμεων; ἐπιφανὴῆς ἔσται x. ὲ. 
αὖ. Καὶ ἐξολοθρεύσει πάντας... προσχυνήσουσιν αὐτῷ 
ἕκαστος Ex τοῦ τόπου αὐτῶν. 

(48) Ab oriu. Malach. 1, 14 et 12, ubi Graeca edi- 
tio : τὸ ὄνομά µου δεδόξασται, 


207 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


$03 


tto (49) commemoretur, et glorificatlo inter gentes, A ἔθνεσιν, τὸν Υἱον σηµαϊνεσθαι δείχνυσιν οὗ τὸ ὄνοια 


Filium significari ostendit, cujus nomen Judzi 
una cum ctismatolatris, id est creaturarum adora- 
toribus, polluunt. Ipsa vero sermonis consequentia 
omnipotentem illum esse demonstrat, quatenus 
omnipotentis imago est, et Unigenitus, qui hac 
etiain in re imago esse intelligendus est, ut sit om- 
nipotens , sicut ille est. Paulus vero Hebraeis scri- 
bit : Qui cum sit (50) splendor glorie Patris ; id est, 
..costernus ipsi, et homousius (51), seu consub- 
stantjalis. Ut enim ea, qux comparationem non 
admittunt , comparatione aliqua, et exemplo illu- 
strentur, atque hoc saltem modo aliquantulum il- 
lud, quod supra mentem est , mente concipiatur (52), 
dicam (cum parvo id comparans, quod magnum 
est, et duntaxat magnum) , simul atque sol exsistit, 
e solis natora, et ex toto disco , indivise , et con- 
tinue, et aequali mensura, totam lucem simul exse- 
ri, simulque operari , ac simul calorem rebus, quz 
hanc sensationem excipere queunt , prsebere ; sub- 
stantim vero, a qua lux, seu lumen effunditur, qua- 
litatem omnem in semetipso exserit ipsum lumen, 
quippe cum primo ipso momento, non vero posie- 
riori , ab ea profundatur, simulque cum ea et pro- 
cedat, et subsistst. Quod si splendor, eorum qui- 
dem sententia, aliquando non erat, ubinam erat ea, 
ex qua splendor ipse est, lucis substantia , sive liy- 
postasis ? Nam simul cum illo hzc etiam omnino 
evanescat necesse est. Atqui Daniel quoque pro- 


phetans ait : Et luz (55) cum ipso erat ; id est, Q& (c 


Filius cuu Patre : quod enim divinitas *omparatio- 
»em omnem excludat, atque excellentissima sit, 
id maxime ostendit, eum Filium a Patre sine ulla 
passione genitum fuisse, qui esset, s&eque ac ipse, 
et initio carens, et idem cum eo principium ha- 
bens, simulque et perfectus, et cujuslibet expers 
discriminis : creature enim, non creatoris (54), 
mutationis capacis , non immutabilis, judicio sub- 
ject , non judicis , vivificati , non vivificands , pee- 
cato obnoxii , non vero Dei proprium est generare 
alio modo, et generari : si enim ipse, cum non- 
dum ullum aliud opus factum esset, szxcula fecit, 
qus ex temporibus conficiuntur, et omnibus rebus 


βεδη.ὶοὔσιν' Ἰουδαῖοι σὺν τοῖς κτισµατολάτραις. hal 
αὐτὴ δὲ fj ἀχολουθία παντοχράτορα αὐτὸν εἶναι βού 
λεται, καθ ὃ εἰχὼν xaX Μονογενῆς παντοχράτορος χε- 
χρεωστημµένος, tb καὶ iv τούτῳ εἰχὼν νοεῖσθαι τοῦ 
παντοχράτοροφ. Καὶ Παῦλος δὲ Ἑδραίοις γράφει’ 
"0c ὢν ἀπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, τουτ 
ἔστιν συνάναρχος χαὶ ὁμοούσιος. Ἵνα γὰρ τὰ ἁπαρά. 
6λητα παραθολικῶς πως παραδειχθείη , ei xàv οὕτω 
ποσῶς εἰς νοῦν δειχθείη τὸ ὑπὲρ νοῦν, Epi (τὸ µέγα 
xaX µόνον μέγα μικρῷ συμθάλλων), ὡς ἅμα τε Ἶλιος, 
ἅμα ἐξ ἡλίου φύσεως xal ἐξ ὅλου τοῦ δίσχου ἁμερί- 
στως, χαὶ ἁδιαστάτως , χαὶ ἱσομέτρως ὅλον τὸ φῶς 
συνεχφαίνεται, xal συνενεργεῖ, xai συµπαρέχει τὴν 
θέρµην τοῖς αἰσθήσεως δεχτικοῖς, xaX τῆς τοῦ προέν- 
τος οὐσίας «b ἁμέσως, καὶ οὐχ ὕστερον προχεόµενον, 
xai συμπροϊὸν, xat συνυφιστάµενον que, ἕλην ἓν 
ἑαυτῷ διεχφαἰνει τὴν ποιότητα. El δὲ πρὸς τὸ εἶχον 
ἐχείνοις, "Hy ὅτε οὐκ ἦν, τὸ ἀπαύγαομα". ποῦ ἡ 
ἀπανυγάζουσα αὐτὸ ὑπόστασις τοῦ φωτός; Συνδ.ολι- 
σθήσει Y&p που πάντως ἑχείνῳ τοῦτο. Καὶ μὴν xal 
Δανι]λ προφητεύων εἶπεν ' Kal góc usc αὐτοῦ ἦν, 
ἀντὶ τοῦ, ὁ Υἱὸς μετὰ τοῦ Πατρός. Τοῦτο γὰρ μάλι- 
στα δείχνυσιν τὸ ἀσυνείχαστον xaX μέγα τῆς θεότη- 
τος, ὅτι συνάναρχον αὐτοῦ χαὶ σύναρχον, ὁμοῦ δὲ 
[9 a] χαὶ τέλειον xal ἁπαράλλαχτον ἁπαθῶς ἐγέν- 
νησεν ὁ Πατήρ. Κτίσµατος γὰρ ἴδιον καὶ οὐ κτίστου" 
τρεπτοῦ καὶ οὐχ ἀτρέπτου. ὑπὸ χρίσιν xaX οὗ χρι- 
τοῦ ζωοποιουμένου χαὶ οὗ ζωοποιοῦντος * ὑπὸ ἅμαρ- 
τίαν xal οὗ θεοῦ τὸ μὴ οὕτως γεννῆσαι καὶ γεννηθη- 
ναι. El γὰρ αὐτὸς, οὕπω ἑνεργείας ἄλλης οὐδεμιᾶς 
γενομένης, ἐποίησεν τοὺς αἰῶνας, ot Ex τῶν χρόνων 
ἀποτελοῦνται, χαὶ τοῖς πᾶσιν ἀρχὴν ἐπέθηχεν, οὐδὲν 
δὲ πρὺ τῶν χρόνων χαὶ αἰώνων νοεῖσθαι δύναται , εἰ 
μὴ fj ἀκατάληπτος xai ἀληθῶς µόνη πρωτίστη xo 
πρωτουργὸς φύσις, ἡ µόνως οὖσα ἄναρχος καὶ αἱώ- 
νιος, xal ὕφεσιν πρὸς ἑτέραν οὐχ ἔχουσα * πῶς οὐχ 
ἀνάρχως Ex τῆς ὑποστάσεως γεννηθῆναι πιστεύεται 
τοῦ Πατρὸς, καὶ o)x &x τῆς ἑνεργείας; Χρόνον γὰρ 
οὐ διορίζοντος, οὐχ ἔστιν πρότερον καὶ ὕστερον * ἀλλ) 
ὁ μὴ àv. ὑπὸ χρόνον, ἄναρχός ἐστιν " ὁ δὲ ἄναρχος 
ἄχτιστος. Ὥσπερ γὰρ οὐχ ἔστι χρόνος ἀγένττος, οὔ- 
τως οὐδὲ χτίσις ἄχρονος, ἀλλ᾽ ἔχει µέτρον «bv χρό- 


initium dedit, nibil vero ante tempora, et saecula D vov: σὺν αὑτῇ γὰρ xat ὁ χρόνος Υέγονεν. Καὶ εἰχό- 


(49) Manifestatio. Clariora hec in Grzco sunt, 
cum vox Epiphaneia, et manifestationem, et adven- 
ium Domini significet. 

(90) Qui cum sit. Hebr. 1, 5. lllud autem uic anim- 
advertendum est, Epistolam ad Hebreos, de cu- 
jus auctoritate nonnulli dubitaverant, a Didymo ut 
canonicam, atque a Paulo scriptam citori. 

(B4) Homousius. Cum adeo celebris sit hzc vox, 
utdiu potior catholicisni nota babila fuerit, eai in 
vranslatioue retinere placuit, Ὁμοούσιος autem sceri- 
bendum est, non, ut quidam perperam fecit, ὁμού- 
σιος, homousius, inquam, non homusius. Ab ejus vo- 
cis usu Didymi state δ. Cyrillus Jerosolymitanus 
«um abstinuerit, nonnullis suspectus fui!, quamvis 
immerito, ut fuse Toutteus probat. At Didymus no- 
$ler eam passim ac palam praedicat cuin in. hoc 
Opere, tum enarratione in primam Joannis Epistolam 
pag. 85, ubi ait : Considera, quemadmodum consub- 
uantialis Patri, eLreliqua; uum demumin Jibro De 


Spirilu sancto. Quod enim ait Jacebus Basnagius 
(tom. 1 Lectt. antiqq. Canisii pag. 202), homousit 
vocem ab Hieronymo in Latina ejus libri transla- 
tione insertam esse, mea quideui sententia commen- 
titium est, ac nihili plane facienduui, quasi nüuquam 
in ullius hominis menteu venisset. . 

(52) Concipiatur. Pro, εἰς vouv δειχθείη, malit 
fortasse quis legere : εἰς νοῦν δεχθείη. —— 

(δὲ Et luz. Dan. 1, 22, ubi Grzca editio habet : 
Καὶ τὸ φῶς pev αὐτοῦ bott, Articulus vero ille, 
τό, a Didyino negligendus non erat hoc iu loco, ex 
his qua dixi in not. 90 pag. 12. Itaque a librario 
potius omissum quis credat. 

(54) Creatoris. Recte codex habet Χείστου, non 
κτιστοῦ, et alibi κτίστης, nusquam vero χτιστής 
Recte eiiam in Bibliis χτίστης semper legitur : re- 
cie in. Clemente Alexaudrino editum est : χτίσται 
τῶν alp£osov: et. in Herodoto, Terpsichore, συγκτί- 
στης, et. Χτίστης. Perperam vero vulgata Lexica 


309 . DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 510 
«ως πάντα μὲν &mb τοῦ Δημωυργοῦ μετρεῖται ὡς A intelligi potest , nisi incomprehensibilis, et vere 
δεύτερα, αὐτὸς δὲ ὑπ οὐδενὸς, ἐπειδὴ ἄναρχος καὶ — unica, omnium prima, et primario operans natura, 
φύσει θεός. qui singulari ratione, unitati ejus consentanea , 
principii expers, ae sempiterna, neque ulla altera inferior est : quomodo non creditur generatus ab 
szieruo ex bypostasi Patris, non vero ex ejus operatione? In illo enim, qui tempus non terminat, ne- 
que prius quidquam est, nec posterius; sed qui non est tempori obnoxius, zternus est: qui autem 
ziernus est, increatus esi; nam sicut non exsistit tempus non factum, sic ne creatura quidem tempori 
non obnoxia; sed tempus ei pro mensura est; simul enim cum ipsa tempus quoque factum est: et 


merito omnia quidem a Conditore mensuram habent, utpote inferiora; ipse vero a nemine, ulpote 


ziernus , et natura Deus. | 
Τὰ δὲ fca θεωρεῖαι xai περὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος. OO γὰρ γέγραπται πότε, ἐξεπορεύθη, 


ἁλλ᾽, ἐχπορεύεται. Πῶς δὲ αὐτὴ fj ζωῇ ζωοποιεῖται, 


3 55 ἀληθινὸν φῶς φωτίζεται; "Hy δὲ ἄρα τότε θεῖον 


H»c eadem vero de Spiritu sancto eliam dici - 
possunt : nec enim scriptum est usquam (55), 
processit, sed, procedit (56). Quomodo. autem vita 
ipsa viviflcatur, aut vera lux illuminatur? Nem- 


qug, xa ζωὴ αἰώνιος ἀεὶ, xal αὐτὸς ἑαυτὸν λέγει B ρ (57) cum divina lux, tum vita eterna. (58) 


ὁ ἀφευδὴς xai µέγας θεός * οὐχ ἣν μὴ ὅτε ἀπαύγα- 
oua δόξης, xai χαρακτήρα ὑποστάσεως, xal εἰχόνα 
ἀγαθότητος, xat |9 b] δύναμιν, xat σοφίαν, χαὶ διχαιο- 
εὖνην θεοῦ (& ὑπάρχειν τὸν αὐτὸν Μονογενῆ Παῦλος 
μαρτυρεῖ) οὖχ εἶχεν ὁ Πατήρ" ἁλλ᾽, ὃ μὴ προσῆκεν 
εἰπεῖν, ὕστερον 6 τι οὖν προσέλαδεν, El δὲ εἶχεν, ἣν 
ἀεὶ ὁ ταῦτα ὧν Μονογενής. Οὔτε γὰρ ὁ ταῦτα ὢν 
ἐχτὸς τοῦ Θεοῦ, οὔτε ὁ θεὸς χωρὶς τοῦ ὄντος αὐτοῦ 


ταῦτά ποτε νοηθῆναι δύναται. Ταῦτα δὲ ὑπάρχει ὁ 


Μονογενῆς, οὗ χαθάπερ ἕξις ἢ ἐπιτηδειότης, ἀλλ οὗ- 
6ιωδώς, χαθὰ “προείρηται. El δὲ xaX ky τῇ ἀρχῇ τῆς 
χοσµογονίας, τὰ πρῶτα δένδρα σὺν τοῖς ἐξ αὐτῶν 
χαρποῖς συνυπἑστη (καὶ παράδοξον οὐδὲν εἰ σὺν τῇ 
Pp ὁ χαρπὺς συνανέτειλεν), πῶς ἀμήχανον xat! ἁρ- 


semper exstitit, et ipse mendacii 35 expers, 
ac magnus Deus semetipsum bis nomiuibus vo. 
cat, ac nullum unquam fuit tempus, ut ila io- 
quar, quo splendoreiu glorie, et figuram sub- 
stanlie, et imaginem .bonitatis, οἱ viriutem, et 
sapienjam, et justitiam Dei (h»c enim omnia, 
Paulo teste, est ipse Unigenitus) non haberet 
Pater, aut. quo quidquam de novo (jd enim di- 
cere nefas est [59]) postea acceperit. Quod si Pa- 
ter ea semper habuit, Unigenitus, qui hzc omnia 
est, semper exstitit : nam neque qui est hzc, est 
extra Deum, nec Deus sine illo, qui est ipsemet 
hzc, concipi unquam. potest. Hzc autem omnia 
est Unigenitus non tanquam habitus, aut. habitudo, 


χὰς τὸν εὐμήχανον Πατέρα μὴ ἔγχαρπον γεγενῆσθαι C. sed substantialiter, ut antea dictum fuit (60). Quod 


τοῦ ἰδίου Ylou, καὶ εὐθὺς Ex τῆς δόξης τῆς ὑποστά- 
σεως αὐτοῦ συνεχλάµφαι τὸ ἀπαύγασμα: Καθὰ οὖν 
αὐτοῦ ἡ τῆς ἀνανθρωπήσεως χάτω γέννησις ἑτέρᾳ 
Τεννῇσει οὐ συγχρίνεται (Ex Παρθένου γὰρ ἄρευστος, 
ἁπήμαντος, ὅπερ ἡ φύσις ἡμῶν οὐκ ἔχει), οὕτω xal 
ἄνω γέννησις ἀχατάληπτος ὑπὲρ τὸ πλέον, xal πᾶσαν 
ἐξαλλάττουσα Ἡγέννησιν ὑπάρχει" xal οὔτε ἀπιστεῖν 
χρῃ, οὔτε μὴν ζητεῖν fj. ἑξηγεῖσθαι τὸν τρόπον ἡμῖν 
ἀσφαλὲς, τοῖς εἰπεῖν μὴ δυναµένοις. Πῶς παρθένος 
ἔτεχεν µείνασα παρθένος, µήτε δὲ τὴν ἰδίαν ἡμῶν 


bihent χτιστῆς pro χτίστης. Quis tamen de Graeca 
1066 xt[o-ng conditorem significante dicta volo. 
Quod enim spectat ad' Thracios illos χτιστάς, de 


si initio etiam creationis mundi primz arbores 
una tum propriis fruciibus substiterunt, ac simul - 
cum radice frucium quoque exortum esse, neuli- 
quam incredibile est; quomodo fieri non poese 
censebímus, ut sagax universi Conditor (61) Pater 
proprium Filium, velut fructum (62), in principio 
habuerit, ac simul cum eo splendor statim ex glo- 
ria hypostaseos ipsius eluxerit? Quemadmodum er- 
go terrena ejus in Incarnatione nativitas nuili al- 
teri nativitati comparari potest (nam et ex Vir- 


(57) Nempe. Pro, ἂν, legi posset, fjv, id est 
si: et ut mollius flueret oratio: ἣν δὲ ἄρα fiv 
Tum : οὐχ ἣν ὅτε μή. Pro τότε, lego τό «s. 


quibus Strabo lib. vui, legenda suut quie. vir ingenio D (58) "Eterna. lu prima Joannis v, 30, Filius voca- 


el'eruditione pollens Martorellius scripsit in Theca 
Calamaria, pag.482et seqq. —— 
(59) Usquam. Lego, γἐγραπταί ποτε, pro, γέ- 


59) N efus ei " dh 
e[as. est. σῆχεν pro προσήχει adhibere 
vetat Herodianus ws Phileiro, pag. 468. AL non 


pauci auctores, iique potissimum, qui circa Didy- 
mi tempora scripsere, grammatici illius legi se o 
noxios non existimarunt. | 


Ίραπται πότε. Pracedeus autem vox, θεωρεῖ- 
ται, ad verbum vertenda : consideraniur. 
, (96) Sed, procedit, Similem Didymi animadver- 
$ionem invenies cum in libro Je Spir. sancto, (60) Dictum (uit. Fortasse cap. 10. 
num, 15, ubi : Bene autem (inquit) quod in ipsa sen- (61) Sagax Gonditor. In Graeco, εὐμήχανον, quam 
leniia non ait, Qui creavi, sed, Qui creo : ium. in. vocem uno vocabulo hic transferre ita, ut tibimet 
*2 catena, de qua dixi pag.13 : ibi enim ad ipse satisfacias, dillicile est, Vertere etiam licet ; 
vers. Y1 psalmi Lxv, bzec adnotat Didymus : Ὡς xat — qui omnia facile molitur, aut, qui nullo negotio mundi 
τῷ, Ὁ µεταστρέφων. ᾽Αντὶ γὰρ τοῦ, 'O µετα- — fabricam. exstruxit. Porro Didymus paronomasis 
στρέφας, id esi; Sicut etiàm wbi ait : Converiens : — causa eo vocabulo usus est : ludit scilicet. non 
M enim positum est pro, Qui convertit, seu, (uimus — Weleganter in dictiooibus, ἀμήχανον, et εὐμή- 
«mt. Fatendum est tàmen, non semper magui fa- — yavov. 
ciéndas esse hujusmodi animadversiones, ut ii no- (62) Frucium. Mendum, quod est, ut reor, in. 
Tunt, qui Hebraicam linguam callent. Quin Didy- — codice, sustuleris, si voculam, μὴν expunxeris, aut 
wie segm. 60 b discrimenillud parum curasse — pro, μὴ ἔγχαρπον, non íruciuosum — legeris, 
όσων. ἄχαρπον, lioc est non. infructuosum. 


84 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$18 


gine fuit, et sine fluxione (65), ae sine viola- A γέννησιν ἐπισταμένοις ' ὅπου γε xat τὴν καθ) ἡμᾶς εἰ 


tione (64), td quod natura nostra non habet): ita 
etiam ccelestis (65) nativitas incomprehensibilis 
maxime est, et a quavis discrepans (66) nativitate. 
Neque vero aut fidem denegare oportet, aut tuta 
res nobis est quzrere, sive exponere, quomo«o ea 
se habeat, eum ne dicere quidem possimus, quo- 
modo Virgo peoererit manens virgo; imo ne pro- 
priam quidem nostram generationem perspectam 
- habeamus : quod si. etiam nostram non ignorare- 
mus, nullo tamen modo Dei quoque generationem 
eognosceremus, qua vel ipsis coelestibus virtuti- 
bus (67) 96 incomprehensibilis est. Quaré cum 
stupore prophetes ait, de terrena quidem  nati- 
vitate : Et homo est (68), εἰ quis cognoscet. &um? 
id est, Nemo. De celesti vero : Generationem (69) 
autem ejus quis. enarrabit? quoniam tolliiur a terra 
vita ejus. Ubl generationis nomine (70) nativitatem, 
vite vocabulo exsistentiam designat : hoc vero quod 
est, in immensum supra terram elevatum esse, et 
emnem mentem excedere, valde mystice exprimit 
jis vocibus : Tollitur a terra: nam quod is omni 
tempore, quodcunque tandem quis, postquam multa 
animo versaverit, concipiat, infinite superior sit, 
et quavis quantitate sine comparatione prastan- 
ου, ejusque essentia mente comprehendi nequeat, 
et sit jpse usquequaque omnino invisibilis, semet 
]pse cireumdans, εἰ nihil extra se habens, et huic 
illius incomprehensibilitati angelorum quoque mul- 


ἐγινώσχομεν, οὐ πάντως xal τὴν τοῦ θεοῦ, fitic xai 
ταῖς ἐπουρανίοις δ,νάµεσιν ἀκατάληπτος οὖσα τυγχά- 
vet διὸ σὺν ἐχπλήξει ὁ προφήτης φησὶν, περὶ μὲν τῆς 


φάτω γεννβσεως' Kal ἄνθρωπός ἑστεο, καὶ τίς 


γ}ώσεται αὐτόν; ἀντὶ τοῦ, οὐδείς' [10 a] περὶ δὲ 
τῆς ἄνω. Τὴν δὲ γενεὰν αὐτοῦ εἰς ἐξηγήσεται; 
ὅτι αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζυἡ αὐτοῦ * τὴν γέννη- 
σιν, γεγεάν * τὴν ὕπαρξιν, ζωήν * τὸ ὑπερεξεπῆρθαι 
ἀμέτρως àmb τῆς γῆς xal ὑπερφέρειν παντὸς vou, 
αἴρετωι ἀπὸ τῆς γῆς χαλέσας μυστιχώτατα. "Ort 
γὰρ παντὸς χρόνου ὃν ἂν vofjan τις, πολλὰ χυχλέύσας 
τῇ διανοίᾳ, ἁπεράντως ἀνώτατος, xaX ποτότητος πάἀ- 
σης ἀσυγχρίτως ἀμείνων, χαὶ τὴν οὐσίαν ἀπερινότ- 
τος, χαὶ πάντοθεν ἄποπτος εἰς ἅπαν καθέστηχεν, αὖ- 


B tb; ἑαυτὸν περιδαλὼν, xal οὐδὲν ἑαυτοῦ ἔξωθεν 


ἔχων * xai παραχωρεῖ τῷ τοσούτῳ αὐτοῦ ἀχαταλήπιφ 
xaX ἡ ἀγγέλων πληθὺς, xaX πᾶς οὐρανίων ταγμάτων 
δῆμος ’ ἐχδοῶσιν ὡδί' ὁ μὲν Δανῖδ ἐν ιζ qeu: 
Ἔθετο σκότος ἁποκρυφὴν αὐτοῦ, xal κύχΊᾳφ αἎὐ- 
τοῦ "| σχηνἡ αὐτοῦ ἡ δὲ ᾠδῆ ᾽Ἀμθαχούμ' Ἐκά- 
ἑυψεν οὐρανοὺς ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ * ὁ δὲ Ματθαῖος - 
Οὐδεὶς, φησὶν, γινώσκει τὸν Ylóv, εἰ gii ὁ ἹΠα- 
τήρ ' οὐδὲ τὸν Πατέρα τις ἐπιγιγώσχει, εἰ μὴ ὁ 
Yióc. Τὸ μὲν γὰρ τεχθὲν παρὰ τῆς χτίσεως χατὰ 
χοινωνίαν ἄλλου πρὸς ἄλλο γεγέννηται, xal οὗ 6νµ» 
quic τῷ γεννῄσαντι: οὐδὲ τέλειον εὐθὺς xal ἁπαθῶς 
ἐξελήλυθεν. Ἐπὶ δὲ τῆς θεότητος, τὸ ἔμπαλιν. Ἔπει- 
6h yàp ἡ χτίσις τοιῶσδε, ὁ γενεσιουργὸς ἑναντίως, 


titudo, et omBis colestium ordinum populus ce- 6 καὶ οὐχ ὁμοίως τῶν ἰδίων ποιημάτων, ἀλλ' ὥς οἶδεν 


dat, exclamant Scripture io hunc modum : David 
quidem in xvn psalmo : Posuit (11) tenebras laiti- 
ὀμήμ suum, in circuitu ejus. tabernaculum ejus. 
Canticum autem Ambacumi : Operuit (72) colos 
virtus ejus. MaUbhaeus vero ; Nemo (15), inquit, no- 
vit Filium, nisi Pater : neque Patrem quis novit, nisi 
Filius. Nam quod a creatura gignitur, per coum- 
munionem, seu relationem alterius ad alterum ge- 
neratur, neque ejusdem naturz est cum generante, 
pec perfectuin statim est, nec sine passione proce- 
dit : in divinitate vero res contra se habet : nam 
cum ereatura sic generet, gegeralionis auctor con- 
trario modo gignit, non vero similiter ut propriz 


(65) Fluzione. Codex, ἄρευστος et ita scribi- 
iur etiam in vulgatis lexicis. At equidem non du- 
bito quin ex similium aualogia scribendum sit ἄῤ- 

νστος. 

64) Violatione. Ne putet quis Grece lingue 
minus peritus desiderari hoc in loco conjunctio- 
nem χαί, ac legendum esse, ἄῤῥευστος xaX ἁπή- 
paveoc* nam hujuscemodi asyudeia. non /— raro 
occurrant. et in. Didymo, et. jn. aliis, ut. cum ait 
bidymus seg. 155 a, ἀμήχανον, ἀδύνατον, et Cle- 
iens Alexandrinus paa- 424, λέγειν τι, πράττειν τι. 

(65) Caelestis. 1n Greco Jegeudum arbitror, καὶ f) 
ἄνω γέννησις. 

55) Discrepans. Observa peculiarem usum verbí, 


ττω. 
(67) Virtutibus. Ita vulgo verti solet vox, δυνά- 
εις, tum etiam cum angelos designat. Hierouyinus 
vertit szepe, fortitudines. 
(68) Et homo. Frustra hoc in Vulgato int. quz- 
siveris : sed Graca editio id habet Jerem. xvu, 9. 


παῦτα µόνη ἡ µαχαρία Τριάς. 0ὐδὲ γὰρ àxatále- 
πτος, εἰ χατελαμθάνετο * οὐδὲ µυστήριον, εἰ ἐγινώ- 
σχετο" οὐδὲ θεῖον. εἰ ἐχωρεῖτο * οὐδὲ δημιουργὺς 
πάντων, εἰ ἀπὸ χρόνου * οὐδὲ ἀσύνθετος xat ἁμερὴῆς, 
εἰ πρὸς τὰ σώματα. Καθάπερ γὰρ ἀκούοντες περὶ 
τοῦ Πατρός: [10 5] Απὸ τοῦ αἰῶνος καὶ ἕως tov 
αἰῶνος σὺ εἶ ' χαὶ, ἕως τῶν vspsAov ἡ ἀλήθεια 
αὐτοῦ * οὐχ ὅρους τιθέαµεν αὐτῷ, ἀλλὰ τὸ ἀῑδιον πι- 
στεύομεν (οὐ γὰρ ὁμήλιξ αὐτῷ ὁ αἰών) ' ὡσαύτως 
περί τε τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος φρονεῖν 
ὀφείλομεν ΄ ἐπὶ γὰρ τῆς πάντων ἐπιχρατούσης. μιᾶς 
φύσεως, εἰς fjv αὗται αἱ πάντιµοι ὑποστάσεις. Τὰ 
ἴσα μελῳδεῖ xal περὶ τοῦ Υἱοῦ: ZU ὁ αὐτὸς cl, καὶ 


(69) Generationem. Isa. riu, 8, ubi voculam, δέ, 


D nou liabet Grzcca editio. Vulgatus autem aliter in- 


terpretatur. . , 
(70) Genérationis nomine. Ne locus iste alicui 
Grace lingue rudi videatur insulsus, quasi nullum, 
quod quidem ad rem faciat, generationem inter, ac 
nativitatem discrimen sit, sciendum est, voce Υε- 
νεάν, quam, generationem, cum — Vulgato interprete 
transtuli, non actum ipsum, quo quis generatur, 
aut nascitur, denotari, sed genus potius, progeniem, 
prosapiam. ltaque probe a se invicem tria hzc, Υε- 
νεὰ, γέννησις et γένεσις, distinguenda. Videsegm.85 «. 
(74) Posuit, Vers. 15, ubi Gratca editio habet, κύ- 
χλῳ, sine conjenctione xai. 
(72) Operuit. Abac. tu, 2, ubi editio Complutensis 
habet, ἐπεχάλυφεν. Vulgatus paulo aliter : habel 
enim gloria, pro virtus. 
(75) Nemo. Cap. x1, 27, ubi Greca editio aabet: οὔ- 
δεὶς ἐπιγινώσχει. Vide Luc. x, 22, uhi legitur, οὐδεὶς 
χινώσχει. Videetiam segm. 31 a. 


45 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


$14 


tà έτη σου obx ἐκ.1είψουσι. Καὶ εἰ μὴ μιχρὸν τὸ A illius creature. faciunt, sed 60 modo, quem iila 


«ipi τοῦ Πατρὸς Τεγράφθαι, Ὁ ὑπάρχων πρὸ τῶν 
αἰώνων, οὐ μιχρὸν οὐδὲ τὸ περὶ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ χρη- 
σμηδηθὲν, ὅτι Προαιώνιος θεός ' 550v δ, ὡς ἀπε- 
ρινόητος, χαθὰ δειχθήσεται οὗ πολλῷ ὕστερον. Καὶ 
χαθὰ ὁ Πατὴρ ἔχει ἀθανασίαν, μᾶλλον δὲ αὑτός ἐστιν 
$ ἀθανασία' οὕτως ὁ Υἱός ἔστιν Qui αἰώνιος, ἔστιν 
& x αὐτό. Καὶ ὥσπερ ὁ Πατὴρ, Etc θεὸς, εἴρηται ' 
τω ὁ Υιὸς χέχληται Μογογεγἠς, θεὸς Λόγος, xol 
Εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός. Καὶ ὡς Ἰάχωθος πε- 
p αὐτοῦ γράφει Εἷς ἑστο' ὁ γοµοθέτης καὶ κρι- 
τὴς, ὁ μόνος σώζειν δυγάµενος' οὕτω τὸ Πνεῦμα 
παρὰ Παύλου, Κορινθίοις xai Ἐφεσίοις γράψαντος, 
ὕμνηται, "Er, xal τὸ αὐτὸ, καὶ µόνον * ἵνα xaX αὓ- 
c9 τούτῳ ^p ὡσανεὶ ἀριθμῷ, ἵν οὕτω λεχθῇ, δεί- 


duntaxat cognitum habet, quz hsec novit, beata 
Trinitas : nam neque incomprehensibilis esset, si 
comprehenderetar, nec mysterium foret, si cogno- 
sceretur, nec Deus, si caperetur, nec omnium con- 
ditor, si certo tempore exsistere cepisset, nec in- 
compositus, et partibus carens, si cum corporihus 
Q7 conferri posset : quemadmodum enim cum id 
audimus, quod de Patre dicitar : A seculo (74) et 
usque in seculum tu es; el: Usque (15) ad nubes veri- 
tes ejus, fines ipsi non ponimus (76), sed ejus seter- 
nitatem credimus; nec enlm ipsi cozsvum est sa- 
culum : eodem modo cum de Filio, tum de Spiritu 
sancto sentire debemus : nam in una natura om- 
nium domina exsistunt (77) hie summopere hono- 


xwvun φέρουσαι ai µαχάριαι ὑποστάσεις αὗται τὸ pg randz hypostases. Similia modulatur David etiam 


ἐνλοών, fizot μοναδιχὸν, τῆς πατριχῆς θεότητος. 
Καὶ εἰ ἐπὶ τοῦ Πατρὸς ἀληθὲς τὸ, ὁ Θεὸς χαὶ Κύ- 
µος, ἀἠευδὲς xai ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ καὶ τοῦ Πνεύ- 
µατος. Ὡς γὰρ ἐπεμνῄσθημεν πολλαχοῦ, f; τε Πρε- 
αθντέρα Διαθήκη, τὴν ἰσοτιμίαν φυλάξασα διελάλη- 
αν Elzer ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ pov * xot, "E6petev 
Κύριος παρὰ Κυρίου * xaX, Εποίησεν ὁ θεὸς κατ’ 
εἰχόγα θεοῦ τὸν ἄνθρωπον καὶ, Τίς [14 «) θεὸς 
πάρεξ τοῦ Κυρίου ; xa, Τίς θεὸς π.λἡν τοῦ θεού 
ἡμῶν; Καὶ iv τῇ Νέᾳ δὲ Διαθήχῃ, ὁ μὲν Ἰωάννης 
ἔφη ἅπερ ἤδη ἐλέχθη” ὁ δὲ θωμᾶς' Ὁ Κύριός µου 
καὶ ὁ θεός nov: χαὶ ὁ Παῦλος ' 'O δὲ Κύριος có 
Ιγεῦμά ἐστιν: οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐχεῖ 
ἐλευθερία’ xaX πάλιν καθάπερ ἀπὸ Κυρίου Πνεύμα- 


de Filio : Tu idem (78) ipse es, et anni tui non defi- 
cient. Quod si parvum, minusque, quam oporteat, 
exprimens, non est quod de Patre scriptum fuit : 
Qui est (79) ante secula ; ne parvum quidem est il- 
lud quod de ipso Filio editum fuit oraculum, quo 
is dicitur, Ante secula (80) Deus. Manifestum vero 
est, eum mente comprehendi non posse, ut paulo 
post ostendetur. Et quemadmodum Pater habet im- 
morialitatem (81), vel potius ipse est immortalitas ; . 
sic Filius est vita «cterna (82). Quod unum et idem 
est. Et sicut Pater dietus est unus Deus (85); ita 
Filius vocatus est Unigenitus Deus (85), Verbum, 
et unus. Dominus Jesus Christus (85). Et sicut Ja- 
cobus de illo scribit : Unus est (86) legislator, 


to; Καὶ δφη Κύριος εὑρεῖν &Asoc παρὰ Κυρίου C et judez, qui solus potest salvare; sic Spiritus a 


τῷ 'Orqcipópov οἵκῳ. Ὁ δὲ Ἰώ6δ * Πνεῦμα θεῖον 
τὸ αοιησάν µε; xa, Πνεῦμα θεῖον τὸ περιόν 
μει iv ῥισίν. Ταυτὸν δέ ἐστιν τῇ Γραφῇ λέξαι θεῖον, 
f, 85v, ὡς διδάσχουσιν, Παῦλος μὲν Ῥωμαίοις γρά- 
qui* Ἡ τε ἀῑδιος αὐτοῦ δύγαμις καὶ θειότης' al 
& Πράξεις’ οὐχ ὀφείλομεν νοµίζειν χρυσῷ, ἢ ἀργύ- 
(9. fi Abo, χαράγµατι τέχνης, T] ἐνθυμήσεως &v- 
δρωκίνης, τὸ θεῖον εἶναι ὅμοιον * Πέτρος δὲ ἐν τῇ δεν- 
"ipa Ἐπιστολῇ: "Ira διὰ τούτων Ίγένησθε θείας 
zorurol φύσεως.. Καὶ ὃν τρόπον 6 Πατὴρ ἀχατά- 
Arzt, οὕτω καὶ τοῦ Χριστοῦ ὁ πλοῦτος ἀνεξιχνία- 


(74) Α seculo, Psal. Lxxxix, vers. 9. 

(75) Usque. Psal. cvn, vers. 4, ubi Grzeca editio 
Νο αὐτοῦ, habet coo, ui Vulgatus interpres, 

(76) Penimus, Notandum 'onicum illud, τιθέαµεν, 
yv τίθεµεν adhibitum. 

(11) Exsistumt. Pro εἰς fjv, hocest, in quam, lego 
tiov, id esL sunt. 


bv μέσρ τῆς γῆς, id est, Deus autem noster ante. εᾱ- 
Cum, ορεταίκε est saltem. in medio terre, Quew 
heuu infra, nempe segm. 15. b, de Filio intelligit 
Didymus, 
(91) Immortelitatem. 1 ad Tim. vi, 16. 

terna. 1 Joaunis cap. v, vers. 20, 
ii Uns Deus, ] ad Cor. virt, 6, εἰ alibi. 
ei Unigenitus Deus. Respicit Evangelii Joannis 


Paulo Corinthiis, et Epbesiis scribente (87) laudatus 
est tanquam unus, οἱ idem, et aolus : ut vel hoc 
ipso quasi numero, ut sic loquar, ostendatur, bea- 
tas hasce hypostases in unitate, aut singularitale 
paterne deitatis exsistere, Ac si de Patre vera est 
hzc locutio, Deus, et Dominus ; vera est etiam de 
ipso Filio, et de Spiritu. Nam, ut szpius diximus, 
cum Vetus, tum Novum Testamentum zequali hasce 
liypostaseg lionore afficit. Ac Vetus quidem sjc lo- 
quitur : Dizit (88) Dominus 98 Domino meo; et, 


Pluit Dominus α Domino ; et, Fecit Deus ad ima- 


cap. 1, vers. 18. Nam quamvis ibi cum σος edi- 
tio, tum Vulgata translatio nunc. habeat : 'O Mo- 
voyevhe Ylóc, id est, Unigenitus Filius; tamen olim, 


D aliqui saltem, pro Filius, legebant Deus. Constat 


hoc ex Theodoti excerptis, num. 6, ubi legitur : 
"Αντιχρυς Ocbv αὐτὸν δηλοῖ, λέγων 'O μονογενῆς 
θεὸς, j ὢν εἰς tbv χόλπον τοῦ Πατρὸς, ἐχεῖνος 
ἐξηγήσατο' id est, Deum illum esse liquido osteudit 
(Joannes) dicens : Unigenitus Deus, qui est in sinu 
Patris, ipse enarravit. Quin etiam Syriaca trauslatio 
libet, Deus. Vide segin. 62 a. 

(85) Jesus Christus. 1n prima ad Cor. vini, 6. 

(86) Unus est. Jacob. iv, 12, ubi Graca editio 
naulo aliter babet, nempe : Efg ἐστιν ὁ νομοθέτης, ὁ 
ὀυνάμενος σῶσαι xal ἀπολέστι, id est: Unus estiegis- 
lator, qui potest salvare, ei perdere. Sed voces xal 
χριτής. legit etiam Vulgatus interpres. 

(81) Scribente. |. ad Cor. xii, 45 et. &. Et Ephes 


p, 18. 

(88) Dixit. Psal. cix, vers. 1. Alia quatuor ιο” 
ca proxime sequentia invenies, primum quidem 
Geu. xix, 24, ubi : Καὶ Κύριος ἔδρεξεν..... παρὰ 


115 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


$16 


ginem Dei hominem ; et, Quis Deus prater. Domi- À στος, κατὰ τὸν Παῦλον, τυγχάνει ὤν. Φησὶν váo* 


num ? el, (Quis Deus preter Deum nostrum ? In Novo 
autem Testamento, Joannes quidem dixit quz jam 
allata sunt. (89): Thomas vero: Dominus (90) 
meus, el Deus meus. Et Paulus : Dominus au- 
lem (91) Spiritus est; ubi autem. Spiritus. Domini, 
ibi libertas. Et rursus, Dominum esse Spiritum in- 
dicans : Et det (92) Dominus invenire misericordiam 
a Domino Onesiphori domui. Job autem: Πνεῦμα 
θεῖον , id est, Spiritus (95) Deus, qui fecit me; et: 
Πνεύμα θεῖον, id est, Spiritus Deus, qui superest (94) 
mihi in naribus. ldem vero sunt in Scriptura θεῖον, 


'Epol τῷ &Aayw'totépo πάντων ἀνθρώπων ἐδόθη 
ἡ χάρις εὐαγγείζεσθαι ἐν τοῖς ἔθνεσιν τὸν áv- 
εξιχγίαστον π.οῦτον τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλὰ καὶ της 
μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐχ ἔστιν πέρας, οὔτε trjg  Guv- 
έσεως ἀριθμὸς, xavà τὸν Δαυῖδ. οὔτε τῆς εἰρήντς 
ὅριον, χατὰ Ἡσαίῖαν. Καὶ Τὸ ἄφθαρτοΥ 06 cov, er, 
αἲν, π»εὔμά ἐστιν ἐν πᾶσι' χαὶ, Πγεῦμα Κυρίου 
πεπ.1ήρωκεν τὴν οἰκουμένη». Οὐδεὶς γὰρ ὃν οὕτω 
παχύνους xat voc εὑρεθείη, Gatto μὴ ἔχ τούτων τῶν 
ἁπλάστων xal καθαρῶν μαρτυριῶν, τὸ ἀπέραντον του 
Μονογενοῦς καὶ τοῦ παναωχίου Πνεύματος συνείδοι, 


ei θεός; hoc est, Divinitas, οἱ Deus, ut docent Paulus quidem ftomanis scribens: Sempiterna (95) guoque 
ejus virtus, et θειότης, id est, Divinitas; Acta vero: Non debemus (06) estimare, auro, aut argento, aut. 
lapidi, sculpture artis, aut. cogitationis humana τὸ θεῖον, id est, Divinitatem esse similem; Peirus autem. 
in secunda Epistola : Ut per hec (97) efficiamini diving consortes nature. Et quemadmodum Pater com- 
prehendi non potest, ita. Christi divitiz:? investigari nequeunt, teste Paulo. Ait enim : Mihi (98) omnium 
hominum minimo data est gratia, ut evangelizarem in gentibus. ininvestigabiles divitias Christi. Praeterea 
magnitudinis (99) ejus non est finis, neque intelligentie (1) numerus, juxta David, neque pacis terminus (2). 
juxia Isaiam. Et : /ncorruptibilis (5) 99 «utem, inquit, Spiritus tuus est in omnibus. Et : Spiritus (4) Do. 
mini replevit orbem terrarum, Nemo enim adeo stupidus invenietur atque bebes (5), ut e sinceris bisce 


ac genuinis (6) testimoniis immensilatem Unigeniti, et sauctissimi Spiritus non colligat. 
Ejusdem vero ponderis sunt, iisdemque vo- B [11 b] Kat ἰσόσταθμα, χαὶ ὁμοιόλεχτα, τὰ περὶ ἁμ- 


cibus expressa, quz de utraque bvpostasi ab Ápo- 
solo scripta sunt; nimirum cum ea, quz de 
Patre dicuntur: Qui est (7) super omnes, et per 
omnia, εἰ in omnibus Deus; eV: Deus (8), ει Pa- 
ter Domini nostri Jesu Christi novit, qui est. benedi- 
ctus in secula, quod non mentior. 'Tum ea quae de 
Filio scripta sunt Romanis : Qui est (9) super om- 
nia Deus benedictus in secula. Amen. Przterea 
ciiam illud : Plenitudo (10) ejus, qui omnia in 
omnibus adimpletur. Similia itidein. sunt oracula, 
qua de tribus hisce personis prolata fuerunt; ni- 
Κυρίου. Alterum Gen. 1, 27. Tertium et quartum 


psal. xvii, vers. S4. In iis porro Geneseos verbis, 
Pluit Dominus a Domino, distinctas Patris ac Filii 


φοῖν τῶν ὑποστάσεων γραφέντα παρὰ τοῦ Αποστόλου 
φημλ, τά τε περὶ τοῦ Πατρὸς διαλεγόµενα. Ὁ ἐπὶ 
πάντων, καὶ διὰ πάντων, καὶ ày züci 65óc* xai, 
Ὁ θεὸς xal Πατλρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
οἵδεν, d Qv εὐ.Ίογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας, ὅτι οὗ sfreó- 
δοµαι' τά τε περὶ τοῦ Υἱοῦ Ῥωμαίοις γραφέντα" Ὁ 
Qv ἐπὶ πάντων θεὸς εὐ.λογητὸς εἰς τοὺς αἰῶν"ας. 
᾽Αμήν' πρὸς τούτῳ καὶ, Τὸ π.]ήρωμα τοῦ τὰ πάντα 
ἐν πᾶσιν π.Ίηρουμέγου. "Ext ὅμοια τὰ χρησθέντα, 
περὶ μὲν τοῦ Πατρός * "Iva ᾖ 0 θεὸς τὰ πάντα £v 
πᾶσι" περὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ: "Οπου οὐκ ἔνι " EA- 
(98) Mihi. Ephes. 111, 8, ubi Grzeca editio pro. ἂἀν- 


θρώπων, id est hominum, habet ἁγίων, hoe est, 
sanclorum, Et deinceps: 'H χάρις αὕτη, ἓν τοῖς 


personas ante Didymum agnoverant lrenzeus lib. i1, { ἔθνεσιν εὐαγγελίσασθαι. 


cap. 6, Tertullianus lib. contra. lP'ruxeam cap. 15 et 
16, Justinus in Dialogo cum Tryphone , aliique 
osunodum. His adh;erere debent. catholici theo- 
ogi, non Judzis, qui illud zy nw, id est, a 
Domino, veluti pronomen habent, quasi valeat, a 
semeiipso, ac majorem duntaxat vim sermoni ad- 
dat. 

(89) Allata sunt. In boc capite, segm. 6 a. 
(90) Dominus. Joau. xx, ?8 
δι) Dominus autem. V ad Cor. 11, 11, uli Vulg. 
interpres pro, Spiritus Domini, habet, Spiritus Det. 
Vide segm. 74 b. Etiam in libro De Spiritu sancto 
num. 54 ad Filium locum hunc refert Didyinus, 
cum inqnit : « Nam et Pater Spiritus dicitur... Et 
Filius Spiritus : Dominus, inquit, Spiritus est. » 

(93) Et det. Vide Il ad Tim. 1, 16 et 18. Didymus 
enim sensuui polius allegans, quam verba, ex duo- 
bus locis unuim conflat. 


(95) Spiritus. Job. xxxi, 4. Vertissem, Spiritus p 


divinus, sed ob ea qux sequuntur, coactus fui ver- 
tere : Spiritus Deus. 

(94) Spiritus... qui superest. Job xxvn, 5, ubi pro 
qui superest, Complutensis editionis Latina transla- 
tio habet, circumezxsistens. 

(95) Sempiterna. Rom. 1, 90. 

(96) Non debemus. Act. xvu, 29, ubi Grzca edi- 


tio habet : Καὶ ἐνθυμήσέως ἀνθρώπον, id estet. co- 


gitationis hominis. 
(97) Ut per Λας. Vl Petr. 1, 4. 


(99) Magnitudinis. Psal. cxriv, vers. 9. 

(1) Intelligentig. Psal. cxr.vr, vers. 5. 

(2) Terminus. 1sa. ix, 7, ubi pro 6pwv, Graeca 
editio habet τέλος. 

(9) Incorruptibilis. Sap. xxt, 3, ubi. Vulgatus ali- 
ter. Greca editio : τὸ γὰρ ἄφθαρτόν oov, etc. Euse- 
bius lib. iv Hist. eccl. cap. 15 Clementem Alexan- 
drinum suggillat, propterea quod in Stromatum libris 
utitur testimoniis Scripturarum, quibus a multis con- 
tradici solet : nimirum Sapientie, qua Salomonis 
dicitur,... et Barnaba, εἰ Clementis. At Didymus 
noster nullum ex apocryphis libris à Clemente cita- 
tis allegat in hoc. opere, preter tertium Esdrz. Li- 
brum vero Sapientiz, de cujus auctoritate dubitare 
jam nefas est, s:epius hic, et in libro De Spir. san- 
cto, num, 26, allegat. 

(4) Spiritus. Sap. 1, 7. 

(5) Hebes. Pro, νοθής, lego, νωθής. 

(6) Genuinis. Καθαρὰς µαρτυρίας, seu pura testi- 
monia, eodem sensu dicit, quo argentum, exempli 
causa, mon adulterutum, dicitur ἀργύριον χαθαρὀν. 

(7) Qui esi. Ephes. 1v, 6, ubi Grzca editio : εἷς 
θεὸς ... 6 ἐπὶ πάντων, x. τ.λ. 

(8) Deus, ll ad Cor. χι, 351. 

(9) Qui est. Rom. 1x, 5. 

(10) Plenitudo. Eples. 1, 25, ubi Vulgatus ipter- 
pres vertit, adimpletur : at verti etiam potest, is- 
jy.let : quod fortasse Didymi sententiam inelius re- 
lerret. 


97 
{ην καὶ "Tovéatoc, βἀρδάρος, Σκύθης, δοῦ.Ίος, 
ἐϊεύθερος ἆ 1.]ὰ τὰ πάντα ἐν πᾶσιω Χριστός. 
Kat ἑτέρωθι * "Iva ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν TÓ- 
rv χάμύῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων», καὶ πᾶσα 
πἱῶσσα ἑξομο.ογήσεται, ὅτι elc Κύριος Ἰησούῦς 
Χριστός. Περὶ δὲ τοῦ Πνεύματος, xavá τε τὰ περὶ 
αὐτοῦ προσφάτως εἰρημένα, xol χκαθ᾽ ὃ πάντα νοεῖ- 
chu, χεχρεώστηται αὐτῷ ' ὅσα ἐστὶν ὁ Πατὴρ, ὡς 
Π,εῦμα αὐτοῦ, δίχα μέντοι τοῦ εἶναι Πατέρα. "E&et- 
xj γὰρ xal ἂν τούτῳ χαὶ kv πᾶσιν τὸν θεὸν, ᾗ 
ἐπνορεύει’ Ἐν τούτῳ γινώσκοµεν, ὅτι ἐν ἡμῖν 
ἐστιν ἐκ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ, οὗ ἔδωκεν ἡμῖν" 
xi ἱσηδύναμον τῷ μελῳδηθέντι περὶ τοῦ Θεοῦ Πα- 
so Σὺ el µόνος Ὕγιστος ἐπὶ πᾶσαν τὴν τήν, 
d περὶ τοῦ Υἱοῦ χρησμῳδηθὲν ἐν πς’ ψαλμῷ᾽ Μή- 


τηρ Xi épsi* "AvOpozoc, xal ἄνθρωπος ἐγενή- B Tu es (16) 


θη iv αὐτῇ, xal αὐτὸς ἐθεμε.ίωσεν αὐτὴν ὁ 
Ὕγιστος" xaX τὸ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐν Βὐ- 
arii" Ὑμεῖς «ἠψεσθε δύναμιν ἐξ ὕψους ἐπ- 
εἰὐότος τοῦ ἁγίου Πγεύματος ἐφ᾽ ὑμᾶς. Καὶ κα- 
61 [12 a] μέγας ὁ Πατὴρ πρὸς τοῖς ἄλλοις, ὅτι οἵδεν 
εν Υἱόν' οὕτω xat ὁ Υἱὸς μέγας ἐστι καὶ διὰ τὸ γι: 
νύσχειν τὸν Πατέρα. 'Ὁµοίως xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 
ἐτὴν γάρ: Οὕτω καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ οὐδεὶς οἵδεν, 
εἰ μὴ τὸ Πγεῦμα τοῦ θεοῦ. Καὶ ἀπαράλλακτον τῷ 
παρὰ Παύλου Ἑδραίοις Υραφέντι περὶ τοῦ Πατρὸς, 
Έτρεπεν γὰρ αὐτῷ, OU ὃν τὰ πάντα, καὶ £v οὗ 
τὰ πάντα, τὸ περὶ τοῦ Υἱοῦ χρησμῳδηθέν * Πάντα 
UU αὐτοῦ ἐγένετο" καὶ περὶ τοῦ Πνεύματος" TO 
Avo Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθησαν, xal τῷ 
Πγεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυνᾱ- 
µεις αὐτῶν. Al οὖν τῷ θεῷ xai Πατρὶ &v ἴσῳ ἐχ- 
τετιµηµέναι ἔνδοξοι ὑποστάσεις, ὡς τὴν ἐπὶ πάν- 


(11) Ui sit. 1 ad Cor. xv, 28. . 

(13) Ubi non est. Coloss. m, 11, ubi Greca. edi- 
to: τὰ πάντα xal ἐν πᾶσι Χριστός. Quin etiaw 
Bonnulla verba intermedia omittit Didymus. 

(3) Ut in nomine. Philipp. n, 10 et 11. Didymus 
omitü voces, xal καταχθονίων. in Graeca editione 
legitur : ἐξομολογήσηται, et desideratur vocula εἷς, 
ij est unus... 

(4) In ipso, In Greco, αὐτῷ. Fortasse legen- 
duin, ἐν αὐτῷ. Vel potius, αὑτό. 

(15) 1n hoc. Locura "bunc prim: Joannis Epistole 
, 15. sepius recitat iufra Didymus, puta segm. 
625,105 a, et alibi : necnon in libro De Spiritu 
sancto, nuin. 40. Nusquam vero verba ipsa affert 
prout sunt in Graeca editione : in hac enim legitur: 
Ἐν τούτῳ Ὑγινώσχοµεν, ὅτι Ev αὐτῷ µένοµεν, xal 
αὐτὸς ἐν ἡμῖν, ὅτι ἐκ τοῦ Πνεύματος αὐτου δέδωχεν 
ἡμῖν: quae Vulg. int. ad verbum transtulit. 

(16) Tu es. Psal. Lxxxn, vers. 17 (seu 19), ubi 
Greca editio non babet vocem, e. | 
. (17) Mater. Psal. Lxxxvi, vers. 5, ubi Graeca ei- 
Uo pro ἐγενήθη, id est factus est, babet, ἐγεννήθη, 
hoc esi natus, seu. genilus est. 

(15) Vos accipietis, etc. Verti eliam recte posset : 
supereniene Spiritu sancto. ín vos. Vide notas ad 
som. 00 a. Hiec porro non in. Evangelio exstant 
sel in Aelis apostolorum, cap. t, vers. 8, ubi Graca 
elitio caret voc.bus. ὑμεῖς, et, ἐξ ὕψους. Vide not. 
11. pag. 5. An ideo άγιο dixisse, in Evangelio, 
puabimus, quod primi capitis Actorum initium, 
veluti quaedaw  Evaugelii pars videatur, cum ibi 
nvnulla ad Christum Dominuu pertinentia, ejus- 
que ad apostulos verba, a Luca referautur? 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


$18 


A mirum de Patre quidem : vt sit (11) Deus amnia 


D pag. 502 : « in primo libro Περὶ ἀρχῶν», ubi 


in omnibus. De Filio autemipsius : Ubi non est (12) 
gentilis, et Judaeus ; barbarus, Scytha, servus, liber ; 
sed omnia in omnibus Christus. Et alibi: Ut in no- 
mine (15) Jesu omne genu fleciatur celestium, et ter- 
resirium, et omnis lingua. confitebitur, quod wnus 
est Dominus Jesus Christus. De Spiritu autem, cum 
juxta. ea, quz paulo ante dieta sunt, tum etiam 
quatenus omnia in ipso (14) intelligi debent, qux- 
cunque est Pater, cum sit ejus Spiritus, quin ta- 
men sit Pater: Imaginem enim Dei refert cum in 
hoc, twin in omnibus : qua ratione edicit Scriptu- 
ra : In hoc (15) cognoscimus, quod ín nobis est, ex 
Spiritu ejus, quem dedit nobis. Ac illi quidem sen- 
tentie, quam David de Deo Patre modulatus est, 
solus Altissimus in. omni terra, a'quiva- 
let id, quod de Filio in rLxxxvi psalmo scriptum 
est : Mater (17) Sion dicet: Homo, et 90 homo 
factus est in ea, et ipse. (undavit eam Altissimus. Et 
quod de Spiritu sancto in Evangelio legitur : Vos 
accipietis (48) virisem ex alto supervenientis Spiri- 
(us sancti in vos. Et sicut. magnus est Pater cuin 
ob alia, tum etiam quia novit Filium; ita Filius 
quoque magnus est ex eo etiam quod cognoscat 
Patrem (19): similiterque Spiritus sanctus. Ait 
enim Scriptura : Sic et que (20) Dei sunt, nemo 
novit, nisi Spiritus Dei. Quod autem de Patre a 
Paulo Hebrzis scriptum fuit, Decebat (21) enim eum, 
propler quem omnia, et per quem omnia, nihil plane 
dKfert ab eo quod de Filio in Scriptura legitur : 


C Omnia (22) per ipsum [αεία suni: Et de Spiritu 


sancto: Verbo (25) Domini coli firmati sunt, et 
Spirit oris ejus omnes viriutes eorum. lisque cum 


19 
"a rd 


Patrem, Accusat. Origenem Hieronymus in 
Joannem Jerosolymitanum, num. 1, 
quod Patrem a Filio, Filium a Spiritu. scripserit 
non videri : quin etiam Origenis verba ex primo 
Περὶ ἀρχῶν ibidem Hieronymus recitat iu lune 
modum : Sicut euim incongruum est — dicere, quod 
possit Filius videre Patrem ; ia conveniens esl opi- 
nari, quod Spiritus suncius possi. videre Filium. 
Rulinus e contrario eum Origenis locum catholice 
explicandum esse contendit lip. 1 Inveciivarum in 
llieronymum : de visione videlicet, qui per oculus 
corporeos habeatur. Eademque ante Ru(iuum Didy- 
mus noster senserat, ut Hieronymus testatur in 86” 
cundo contra Rufiuum, quem sic alloquitur num. 14 
rige- 
nes lingua sacrilega blaspheinavit, quod Filius Pa- 
trem nou videat, tu eliam. causas reddis, quasi ex 
persona ejus, qui scripsit, el Didymi interpretaris 
σχόλιον, in quo ille casso labore conatur alieuum 
errorem defendere, quod Origenes quidein beue di- 
xeril, sed nos simplices homines, et cicures Εις 
niani nec illius sapienumm, nec. tuam, qui inter- 
pretatus es, intelligere possumus. » Quidquid autem 
sit (nec enim meum est. de liac re modo disserere), 
ai ea fuit Origenis opinio, quam ipsi tribuit Hiero- 
nymus, ne hac quidem in re Origenistam Didymum 
fuisse apparet tum ex hoc loco, tum clarius adhuc 
e segm. 11 a. 
(20) Sic ei qua. I ad Cor. 11, 11. 
21) Decebat. Hebr. n, 1θ. 
22) Omnia. Joan. 1, 9. 
(23) Verbo. Psal. xxxii, 


pog. 1. 


vers. 6. Vide notaw 53, 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ου. 


juclytas basce bypostases, utpote divinam illam na- A των θεῖχὴν ἅμιχτον καὶ ἀπαράθλητον αὐτοῦ φύ 


turam habentes, qua ita in ownibus rebus est, ut 
nulla tamen cum re aut permisceatur, aut. compa- 
yari queat, quali cum Deo et Paue honore affici 
videant ; quomodo eas sub Deo in rerum omuium 
censu connumerare possunt (24)? quod tamen fa- 
ciunt, dum eas statuunt fuisse creatas, Nam sicut 
fieri nequit, ut Pater non sit et ab :eterno, et vere 
Pater (nec enim iu tempore babuit, neque su- 
peradditum (25) hoc nomen); sic fleri non 
8 potest, ut Filius Verbum, ac ejus Spiritus et 
ab slerno, et natura, ex ejus hypostasi non sit. 


Nam simul ac exstitit Pater (concedatur, quiso, ut, 


sic loquar), continue ille quidem genitus fuit, hie 
vero processit, ltaque numquam exstitit, quin et 


σιν διακληρωσάµεναι ' πῶς ἂν iv πᾶσιν ὑπὸ Θεῷ 
xa0' ὃ χτιστὰς φΦηφίζονται αὐτὰς, συναριθµείησαν. 
"Qcxep γὰρ ἀδύνατόν ἐστιν μὴ τὸν Πατέρα  &v. 
άρχως τε καὶ ἀληθῶς εἶναι Πατέρα (οὐ γὰρ χρόνῳ 
οὐδ' ἐπίθετον ἔσχεν τὸ ὄνομα τοῦτο), οὕτως ἀδύνα. 
τόν ἐστιν μὴ τὸν Υἱὸν Λόγον xai τὸ Πνεῦμαι a 
τοῦ ἀνάρχως τε xal φύσει εἶναι ἐχ τῆς ὑποστά. 
σεως αὐτοῦ. ἅμα γὰρ Πατὴρ (συγχωρηθῇ δὲ cl 
οὕτως εἰπεῖν), ἁδιαστάτως, ὁ μὲν ἐγεννήθη, τὸ δὲ 
ἐξεπορεύθη. Καὶ τοῦ εἶναι οὖν Ἡατέρα Tou Μονο- 


γενοῦς, καὶ τοῦ ἔχειν τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ ἕκτο- 
ρευόµενον παρ) αὑτοῦ οὗ παρῄρηται xai διὰ τὰ 


εἶναι Πατέρα, οὔτε χρόνῳ, οὔτε οὐσίᾳ, διαφέρει 
τοῦ Υἱοῦ xai τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ. El γὰρ ὕστε- 


essel. Unigeniti Pater, et Spiritum suum haberet e B pov. ἐγέννα, µετεθάλλετο ἂν, fj οὖν ἑτρέπετο, 


semetipso procedentem. Ex eo autem quod sit Pa- 
ter, colligitur eum neque tempore, nec esseutia dif- 
ferre a Filio, aut a Spiritu ipsius. Nam si posterius 


ὅπερ ἀλλότριον θεότητος, μετὰ τοῦ εὑρίσχεσθα: 
τὸν Θεόν ποτε ph λεγόμενον, ἢ μὴ ὄντα Πατέρα, 
ὡς µήπου γεγεννηχότα. 


gigneret , immutaretur, aut converteretur; quodalieuum esta deitate, sicut ab eadem alienum est, ut 
inveniatur, Deum aliquando vocatum non fuisse Patrem, aut talem non exstitisse, eo quod nondum ge- 


neravisset. 

Hebraeis autem quoque comprobat Apostolus 
selernitatem , οἱ incomprebensibilitatem genera- 
donis Filii Dei, cum de MMelchisedeco scribit : 


(24) Possunt. 1n codice, συναριθµείησαν, quse le- 
etio videtur vitiata, Legendum forsitan passive, συν- 
αριθµηθείησαν. At legi etiam potest active, σύναρι- 
65olncav* nec enim desunt in Grsecis scriptoribus 
hujuscemodi llebraismi, ut sic eos vocem ; nomi- 
nativi casus videlicet ita suspensi, ul suspensus fo- 
ret boc loco nowinativus, αἱ ὑποστάσεις, si legere- 
mus συναοιθµοίησαν. lta Heliodorus lib. 1 ait: 'O 
δὲ αἰγιαλὸς, μεστὰ πάντα σωμάτων. In Bibliis vero 
nihil occurrit. crebrius. Sic Psal. xvii, vers. 93. le- 
gitur : Ὁ θεός pou, ἅμωμος ἡ ὁδὺς αὐτοῦ, id est 
Deus meus, impolluta via ejus. 

(35) Superauditum ... hic vero processit. « Alia 
haeresis (inquit Augustinus in libro De h«eresibus) 
sempiterne matum non intelligeus Filiuin, putat il- 
lam nativitatem sumpsisse a teinpore initiuin : et 
tamen volens cozternum Patri Filium confiteri, 
apud illum fuisse antequam de illo nasceretur, exi- 
stimat : hoc est, semper eum fuisse, verumtamen 
semper eum Filium non fuisse, sed ex quo de illo 
natus est, Filium esse cepisse. » Quod hisce tam 
perspicuis verbis nos docuit Augustinus, id ipsum 
passim alii Pawes uixere, iique potissimum, qui 
Arianas blasphemias eoufutaruut, quorum 'dux et 


Καὶ Ἑδραίοις δὲ 6 Απόστολος, «b ἄναρχον xai 


ἀχατάληπτον τῆς τοῦ ὙΥποῦ τοῦ Θεοῦ γεννίσεως 
[42 5b] παριστῶν, γράφει περὶ "ou Μελχισεδέχ᾽ 


σύμόολον Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα Παντο- 
κράτορα πιστεύω, οὐκ ἑρευνῶ ᾿ πιστεύω, οὗ διώχω 
τὸν ἀχατάληπτον * πιστεύω, οὐ μετρῶ τὸν ἁμέτρτ- 
τον. ᾿Εὰν πιστεύω, φωτίζομαι την φυχἠν, ἐὰν σε- 
ριεργάζοµαι, σκοτίζοµαι τοὺς λογισμούς: ἐἑὰν πι- 
στεύω χαλῶς, ἀνυψοῦμαι πρὸς οὗρανόν ' ἐὰν ζητίσω 


περιέργως, χαταφέροµαι εἰς βυθόν. Πιστεύω εἰς $va 

8s6v, ἀληθινὸν, παντοχράτορα. ᾿Αρνοῦμαι τοὺς παρὰ 

τῶν Ἑλλήνων πεπλανηµένους (lego, πεπλασμένους) 

θεούς. Πο 

θεὺν ἀνυμνῶ. Μισῶ τὸν ᾿Αρειανισμόν. Ob λέγω: "Hr 
. ποτε ὅτε οὐχ ἦν Πατήρ ἀλλά ἀεὶ θεὸν τὸν θεὸν, ἀεὶ 


υθεῖα γὰρ οὐρανὸν οὐχ οἰχεῖ. "Eva µόνον 


Πατέρα αὐτὸν κηρύττῳ, οὕτως ὄντα Πατέρα, ὡς ol- 
δεν αὐτός. Ἱ.στευω εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰτσουν 
Χριστὸν, τὸν Ylbv αὐτοῦ τὸν Μονογενῆ ’ τὸν ἐξ αὐτοῦ 
γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων, ὡς οἵδε μόνος 
οἶδεν (lege αὐτὸς) ὁ γεννηθείς " γεννηθέντα, οὐ ποιη- 
θέντα, xal δημιουργηθέντα Ex τῆς πατρφας αὐτου 
οὐσίας' ἀχρόνως ἐχλάμφαντα, xal οὐχ ἔπωῦεν ἔπεισ- 
ελθόντα ποθέν' οὐχ ὑποθδολιμαῖον, νόθον υἱὸνν 
ἀλλὰ γνῄήσιον ἀπαύγασμα τοῦ γνησίου Πατρός àzap- 
ἀλλακτον χαραχτηρά àopátou μορφῆς ' οἶδα τὸν 
Χριστὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ xa Πατρὸς ὡς Θεόν’ οἶδα τὸν 
Χριστὸν ὁμοούσιον τοῖς ἀνθρώποις, ὡς ἄνθρωπον ἐς 


antesignanus Alexander Alexandrinus, in secunda [) οὐρανοῦ * olba τὸν Χριστὸν ἀόρατον καὶ ὀρώμενον" 


conira Arium encyclica Epistola : lola 6E (inquit) 
παρὰ τὰς Γραφὰς ἐφευρόντες λαλοῦσιν, ἔστι ταῦτα * 
δύγµα Αρείου. Οὐχ ἀεὶ ὁ θεὸς Πατὴρ ἦν, ἀλλ᾽ fv 
ὅτε ὁ θεὺς, Πατὴρ οὐχ ἦν id est : Que autem contra 
Scripturas cxcogiiarunt, sunt hujusmodi :4οβηια | Arii : 
Deus non semper [uit Pater, sed aliquando (uit Deus, 
quin esset Pater. De aliis Patribus taceo, quippe qui 
theologis noli suut : ac. nemo catholicus esse aut 
debet, aut potest, qui tam perversam opinionem ex- 
secrandamque blaspheiniam tueatur. lilud tamen a 
lectore peto, ut hunc quoque Didyui locum perpen- 
dat, 36 uihi nunquam alas ejus beuiguitate abu- 
süro, benigue ignoscat, si occasionem banc nactus 
Symbolum quoddam, ne pereat, hic adjunxero, ac 
totum e Graco ad verbum, ut par est, Latine trans- 
tulero : facit enim uwirifice ad rem nostram. lilud 
autem sic edo, ut exstat in eo ipso codice ms., qui 
spocryphum Thome kvangelium habet, superiore 
anno aane editum. To) Χρυσοστόμου, τὸ ἅγιον 


οἶδα τὸν Χριστὸν ἀφηλάφητον, xat χεῖρα (lege, χειρὶ) 
τοῦ θωμᾶ ( ηλαφού urvoy οἶδα τὸν Χριστὸν Moto 
ῥήματι θρέψαντα, xal τοῖς χύμασιν ἐπιβαδίσαντα, 
xai δαἰµοσιν ἐπιτάξαντα, xai νεχροὺς ἀναστήσαντα, 
χαὶ µυρία ποιῄσαντα θαύματα τῇ δυνάμει τῆς οἰχείας 
θεότητος  οἶδα τὸν Χριστὸν πεινάσαντα, χαὶ δις{- 
σαντα, xal ἱδρώσαντα τῇ φύσει τῆς ἀνθρωτότητος. 
Οἶδα τὸν ὡς Θεὸν (lege τὸν αὐτόν, vel potius, τὸν 
Χριστὸν ἀποθανόντα σαρχί). Οἶδα τὸν Χριατὸν ἀνα- 
στάντα σαρχὶ, ἀναστάντα τοῦ σώματος αὐτοῦ τὸν 
ναόν. Γνωρίζω πῶν δύο φύσεων αὐτοῦ tb διάφορον. 
Οὐ µερίζω τὸν ἕνα Ylàv εἰς δύο υἱούς. Πιστεύω xal 
εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον' τὸ Πνεῦμα τῆς ἁληθείας, ὃ 
παρὰ τοῦ Ηατρὸς ἐχπορεύεται ' τὸ τῆς Τριάδος πλη- 

ιχόν. Αὐτῷ θαῤῥώ τὸν ἐμὸν ἁγιασμόν" a7 
ῥαῤῥῶ τὴν ἐκ τῶν. vexpioy ἐξανάστασιν. Id est : Joan- 
nis Chrysostomi, sanctum symbolum, Credo in unum 
Deum, Patrem omnipotentem. Credo, non perscrutor. 
Credo, non investigo incomprehensibilem. Credo, non 


p DE TRINITATE LIDER PRIMUS. peo 
Ἱμότωρ, ἁμήτωρ, ἀγεγεαλόγητος μηδὲ dp- A Sine patre (26), sine 89» matre, sine genealogia, ne- 


yv ἡμερῶν ἔχων, μηδὲ τέλος ζωῆς ἁφωμοιω- 
piroc τῷ Υἱῷ τοῦ Θεοῦ. ᾽Αφωμοίωτο δὲ, xaüb 
oix ἐγενεαλογήθη, ὡς ἔθος ἣν ποιεῖν ταῖς qu- 
Mi; τοῦ Ἱσραἳλ περὶ τῶν ἐν αὐτοῖς ἑντίμων' 
διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν τύπον xal ὑπογραμμόν τινα 
τοῦ Δεσπότου, τοῦ ἄνω μὲν ἀμήτορος xal ἀχρόνου, 
χάτω δὲ ἀπάτορος xai ἀπὸ χρόνου. Kalcot ἐπιφα- 
vh; ἱερεὺς Υενόµενος ὁ Μελχισεδὲχ, ὡς εὔλογη- 
θῆνει παρ αὐτοῦ τὸν ᾿Αδραὰμ, xal δεχάτας αὐτῷ 
vuv σχύλων παρασχεῖν, χαθὰ ὁ αὐτὸς ᾿Απόστολος 
λέγει θεωρεῖτε δὲ xnAixoc οὗτος d καὶ δεχά- 
τη ἀπὸ πάντων ἐμέρισεν ᾿Αόραάμ' xaX πάλιν" 
Καὶ, ὡς ἔπος εἰπεῖν, διὰ ᾿Αδραὰμ xal Asvt. ὁ 
ξενάτας ἰαμδάνων, δεδεκάτωταυ τοῦτ ἔστιν, διὰ 


que initium dierum, neque finem vite habens, assi» 
milatus Filio Dei. Assimilatus est autem, quatenus 
contexta non est ejus genealogia, ut mos erat tri- 
buum lsraelis, illorum virorum texere, qui apud 
ipsas (27) illustriores erant ; quia scilicet typus ipse 
erat, et quedam imago Domini, qui in coelo qui- 
dem est sine matre, et sine tempore ; in terra vero 
sine patre, et in tempore. Atqui clarum est sacer- 
dotem fuisse Melchisedecum, adeo ut ab ipso bene- 
dictionem acceperit Abrahamus, et spoliorum ἀθοὶ- 
mas ipsi prabuerit, sicat idem apostolus testatur 
inquiens : Intuemini (28) autem quantus. sit hic, cul 
εἰ decimas ex omnibus partius est Abraham. Et rur- 
sus : Et (ut ita (29). dictum sil) per Abraham, et 


tW προπάτορος ᾿Αθραάμ. Ἔτι γὰρ, φησὶν, ἐν τῇ Β Levi, qui decimas accepit, decimatus est; boc est, per 


ἀσφύϊ τοῦ πατρὸς fjr(Acut 6 ànóyovoc ᾿Αθραὰμ, 
παρ' οὗ fj δεχάτωσις τῷ Κυρίῳ γενιχῶς ἐπινενόηται) 
ὅτε συγήγτησεν αὐτῷ (τοῦτ) ἔστιν τῷ ᾿Αθραὰμ) 
à Με]χισεδἐκ. Τί δᾳ οὖν τὸ βούλημα τῆς χενολοχίας 
αὐτῶν, xal πη τὸ ἄτοπον; Σύνεξ yáp' Ὅσοι ἐθέ- 
lev λέγειν ἀρχὴν, xai πἐρας ὁμολογοῦσιν' xa 
wp ένεσιν ἐπαγγέλλεσθαι, xal τὴν ἐχ ταύτης θνῆ- 
&w ἀποδέχονται" xaX τῷ ὲξ οὐχ ὄντων, f] EE ἀνομοίας 
εἷς θε]χῆς οὐσίας ὑπολαμθάνειν γεγενῆσθαι θνη- 
τόν ἅμα xal ἀλλότριον, τῆς τοῦ Πατρὸς συνθεό- 
tí» ἀποφαίνονται ὅπερ xal λεγόμενον μονονουχὶ 
καὶ δοξαζόμενον πάσης ἀθεῖας [15 a] ἀνάμεστον. 
"A πρὸς «b, Ἑν ἀρχῇ ᾗν ὁ Λόγος, τὰ Σχείνων 
ὅθεν ἰσχυρά. Ἐγράφη καὶ περὶ τῆς κτίσεως, φησὶν, 
ὁ, "Hr. Ἔχει γάρ: "Ey ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν 
οὐραγὸν καὶ τὴν γῆν" ἡ δὲ Tí ἦν dóparoc καὶ 
ἀχατασκεύαστος" xaX, "Hr. ἄνθρωπος ἐξ Άρμα" 
6p Σιρἀ. Ob8bv δὲ χκοινὸν τῷ, "Ev ἀρχῇ ἦν, xai 
τῷ, Ev ἀρχῇ ἐποίησεν" οὐδὲ τῷ κτίστῃ πρὸς τὸ 
χτίσμα. Τὸ γὰρ, Ην, ἐπὶ τῆς κτίσεως, περὶ μόνου 


melior immensum. Si credo, illuminatur anima mea. 
Si curiosius examino, mens obscuratur. Si recte cre- 
do, extollor in celum. Si exquisiero curiosius, deor- 
$m feror in profundum. Credo in. unum Deum, ve- 
rwn, omnipotentem. Nego deos α Graecis confictos; 
deorum enim multitudo in celo non habitat. Unum 
unum Deum hymnis celebro. Aversor, odio habeo 
Arinismum. Non dico : Aliquando non erat Pater : 
Deum semper Deum pre dico, Patrem semper Pa- 
irem, c0 modo Patrem, quem solus novit. tpsemel. 
Credoin Dominum nostrum Jesum Christum, Filium 
ejus Unigenitum, ex ipso genitum anie omnia sacula, 
to modo genitum, quem solus novit. ille qui genitus 
fuit. Genium, non facium, nec creatum. dui ez Pa- 
iris subslautig ab ceterno eluxit, neque ab extrinseco 
ullalemus irrepsit, Non supposititium, aw noihum 
Blum , sed genuinum | splendorem genuini Patris. 
Imrisibilis [mme characterem cajuslibet discriminis 
epertem. Novi. Christum Filium Dei et Patris ut 
: Novi Christum. consubsiantialem hominibus, 
qftaieiis heminem de celo. Novi Chrislum invisibi- 
lem, ei visum, Novi Christum intaugibilem, et Thoma 
mant palpatum, Νους Christum verbo millia homi- 
Un "ulrientem, εἰ super fluctus ambulantem, et da 
Bonibus "GcipieMem, et mortuos. suscitantem, εί 
Duttwterg ilia miracula patrantem potestate propria 
étilatis, Noyi Christum. esurientem, εἰ aitientem, ac 
ΔΙέρΤέ mangntem in.naiura humanitatis. Novi Chri- 
Utm carne mortui, Novi Christum in. carue resu- 
"alum, corporis sui templum suscituntem.  Agno- 


proavum (20) Abrahamum. Adhuc enim (51), in- 
.quit, in (umbis patris érat (ipse Levi scilicet prone- 
pos Abrahami, ex quo repetitur ea, quze in Domino 
ob generis originem considerata est decimatio) , 
quando obviavit ei (nempe Abrabamo) Melchisedecus. 
Quid ergo sibi vult li:ee eorum vaniloquentia, imo 
absurditas? lloc enim probe intellige. Quicunque 
initium dicere voluerint, finem etian confitentur, 
et dum genituram temporariam admittunt, mortem 
quoque ex ea derivatam agnoscunt, et dum ex 
nihilo, aut e substantia divinz dissimili (22) pu- 
tant factum esse, mortalem simul, et alienum a 
paterne deitatis communione pronuntiant. fd au- 
tem vel dicere duntaxat, nedum opinari, omui im- 
pietate plena res est. Sed contra illud Joannis, Ja 
principio erat Verbum, eorum vires potiasimum con 
vertuntur. De creatura etiam, inquiunt, scripta est 
vUx, ἦν, id est, erat. Legimus enim : In principio (55) 
fecit Deus colum, et terram : terra autem erat invi- 
sibilis, et incomposita. Et : Erat (54) homo ex Har- 


εεο duarum ejus naturarum discrimen. Non divido 
unum Filium in duos filios. Credo etiam in Spiritum 
sanctum, Spirilum veritatis, a Paire. procedentem, 
I'riniiatis complementum. 1n ipso spero meam san- 
ctificationem. In ipso spero resurrectionem ex mor- 
[uis. 

(26) Sine Patre. Hebr. vit, 5, ubi aliquas, nullius 
tamen momenti, varietates habet Graeca editio. 

(27) Apud ipsas. Malit fortasse quis pro, &v αὖὐ- 
τοῖς, ueinpe, in Israel, legere, ἓν αὐταῖς. 

(28) 1niuemini. Hebr. vi1, 4, ubi Grzca. editio ’ 
θεωρεῖτε ... δεχάτην "Afipaàg, ἔδωχεν Ex τῶν ἆχρο- 
θινίων ὁ πατριάρχης. 

(29) Et ut a. Hebr. vi, 9. 

($0) Per proavum. Aptius vocabulum, quo vocem 
προπᾶτοβα verterem, non occurrit, Nimirum non 
avum, non proavum, non progenitorem duntaxat 
hoc in loco sonat, sed ἀρχηγὸν vévouc, ἀρχηγέτην, 
ῥίζαν τοῦ γένους, πηγὴν του γένους, id est, aucto- 
yem generis, principem generis, radicem generis, 
prosapie fontem : cujusmodi erat Abrahamus ad 
Christum relatus. 

(81) Adhuc enim. Hebr. vit, 10, 

($2) Dissimili, Exucontios, sive Arianos et ΑΠο- 
meos intelligit, ui patet. 

(55) In principio. Gen. 1, 4. 

(34) Erat. Lib. 1 Reg. 1, 1, ubi Grxca editio voe 
cem, fjv, nunc non habet : sic enim in ea legitur $ 
Καὶ ἐγένετο ἄνθρωπος el; ἐξ ᾽Αρμαθαϊῖμ Σιφα, vel, 
ἐξ ᾽Αραμαθαῖμ Σοφίµ, juxta Coinplut. editionem. 


515 ΡΙΡΤΗΙ ALEXANDRINI 321 
sathem. Sipha. Verum nihil commune babet illud, Α τοῦ ῥέοντος χρόνου, τοῦ xai περατουµένου, λέγετσ' 


]n principio fecit, cum illo, In principio erat, neque 
creatura 93 «cum Creatore. Nam. vox, Erat, de 
creatura dicitur duntaxat, et creditur, quatenus 
significat tempus flaens, quod est etiam limitatum : 
etenim creatura erat, posiquam facta fuit ex nihilo ; 
pam prius dixit Moses, Deum illam fecisse; tum 
subjunxit vocem, Erat; ne per se exsistens crea- 
tura putaretur. Át vero in Deo Verbo singularem, et 
omnimodam significat initit carentiam. Ait euim : 
In principio erat. Et: Deus erat. llludque : In prin- 
cipio erat, creationem ex non exsistentibus, id est 
ex nibilo, excludit. Quod vero Filius sit ante s:xcula 
exsistens, et faetor sxculorum, sic testantur Scri- 
ptura. Paulus Jlebreis quidem scribens : Muliifa- 


xai πιστεύεται. "Ην γὰρ d χτίαις μετὰ τὸ KE οὐ! 
ὄντων γενέσθαι. Εἶπεν γὰρ προλαθὼν ὅτι ἐποέησεν 
αὐτὴν, xal τότε ἐπήγαχεν τὸ, "Hy, ἵνα μὴ αὐτόμα- 
tog νομισθῇῃ. "Emi δὲ τοῦ θεοῦ Λόγου, τὸ ὑπεράναρ- 
yov» σηµαίνει. "Ev ἀρχῇ Υὰρ. φησὶν, spo χαὶ, θεὶς 
ἦν" καὶ τὸ, Ἐν ἀρχῇ ἦν, τὸ ἐκ μὴ ὄντων ἐξωθςῖ. 
Μαρτυροῦσι δὲ, περὶ μὲν τοῦ εἶναι τὸν Υἱὸν προπιώ- 
ytoy, καὶ ποιητῆν τῶν αἰώνων», ὧδε' Παῦλος ἐπιστέλ- 
λων Ἑδραίοις μέν Πολυμερῶς xal xoAvtpóawc 
πά-αι ὁ θεὺς «Ἰαλήσας τοῖς πατράσι ἐν τος 
προφήταις, ἐπ᾽ ἑσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐ-ά- 
Aqcey nut. ày Yl, ὃν ἔθηχεν xAnporópor -τάν- 
των” δι) οὗ καὶ τοὺς alovac ἐποίησεν. Αὐτὸς οὖν 
τὰ ἑαυτοῦ χληρονομεῖ, xal ὡς ποιητῆς αὐτῶν, καὶ 


riam (55), multisque modis olim Deus loquens patri- Β ὡς ἀληθινὸς Υιός" ἑτέθη δὲ κληρονόμος, ὡς ἔνανθρω- 


bus in prophetis, novissime diebus istis locutus esl 
nobis in Filio, quem constituit heredem universo- 
rum, per quem [ecit el secula.]pse ergo eorum, quz 
sua ipsius sunt, bares est, tum ut illorum Conditor, 
tum ut verus Filius. Hzres autem constitutus est, 
quatenus incarnatus. Corinthiis vero scribens ait iu 
prima Epistola : Fundamentum (56) enim nemo po- 
lest ponere, pricter id quod positum esi quod est Chri- 
sius Jesus. Hoc est, principium Filii iutelligi non 
potest : in ipso enim, οἱ per ipsum est omne prin- 
eipium (57). David etiam in Lxxiu psalmo de ZEterno 
psallens ait (38) : Deus autem. rez noster ante secula 
operatus est salutem in medio terre. Golgothai vero 
intelligit : locum in ipso medio (39) situm, ac veluti 


centrum terrz, illum vocans (40) : In ouo divina C 


($5) Multifariam. Hebr. 1, 1, 2. Graeca editio 
pro, ἐπ᾽ ἑσχάτου, habet, ἐπ᾽ ἑσχάτων. 

(96) Fundamentum. 1 ad Cor. nr, 11. Graeca 
editio addit, ἄλλον, et articulum nomini Χρι- 
στός. 

(97). Principium. Vide Coloss. 1, 16, 17 et 18. 

(38) Deus. Psal. Lxxin, vers. 15, ubi Greca 
editio habet non προαιώνιος, sed πρὸ αἰῶνος. 
Utrum iamen Didymus vocem, προαιώνιος, revera 
dictaverit, an vero librarius ex duabus dictionibus, 
πρὸ αἱῶνος, unam cuderit, valde dubito. Paulo 
post euim locum hunc explicans ait : Divina sua 
prascientia pb αἰῶνος operatus es! salutem nobis, etc. 

(359) [n ipso medio. Vocem, ipso, addidi, quo 
propius vim dictionis, µεσώτατον, attingerem, cum 
vocabulum novum, mediissimus, elfingere non lice- 
rel. Caeterum hac eadem, qua Didymus, locutione 
haud ita multis ante illum, ut opinor, annis usus 
fuerat S. Cyrillus Jerosolymitauus catechesi xui, 
num. 28. Ibi enim sic loquitur : Expandit in cruce 
manus, wt comprehenderet τῆς οἰχουμένης τὰ πέ- 
ῥατα, id est, Orbis terrarum fines; medius enim 
terra locus est iste Golgothas (in Greco : Τῆς ie 
γῆς τὸ µεσώτατον ὁ Γολγοθᾶς οὗτός ἐστιν). Non 
meus hic sermo est. Propheta est qui ait ; « Óperaius 
es salutem in medio terre. ». Alios etiam Patres 
affinia de Golgotlia inonte, aut de urbe Jerusalem, 
quasi in medio terrarum orbe sitis, scribentes 
aflerre nunc supersedeo, presertim cum de re 
agatur theologis nota, ut alias in meo ad Archin- 
tum przesulem opusculo indicavi. Vide, si placet, 
Calmetum, aliosque Scripture interpretes tum ad 
hunc psalmi versiculum, tum ad Ezechielis cap. v, 
vers. 5, et cap. xxxviui, vers. 12. 

(40) lilium vocans, Cum locum bunc in eo, quod 
modo dixi, opusculo attulissem, incertus , aut mihi 


πῄήσας. Κορινθίοις δὲ ἐν τῇ πρώτη Ἐπιστολῇ: 6ε- 
μέ-ιον γὰρ οὐδεὶς δύναται θεῖναι, παρὰ τὴν κεἷ- 
perov, óc ἐστι Ιησοὺῦς Χριστός τοῦτ᾽ ἔστιν, 
ἀρχὴν ἐπινοηθῆναι τοῦ Υἱοῦ, ἀμήχανον' Ev αὐτῷ γὰρ 
καὶ δι αὐτοῦ πᾶσα ἀρχῆ. Aavtb δὲ ἐν oy' φαλμῷ 
περὶ τοῦ ἀνάρχου άλλων’ 'O δὲ θεὸς [12 ^] βα- 
σιΊεὺς ἡμῶν, προαιώγιος" εἱργάσατο σωτιμίαν 
ἐν µέσῳ τῆς γῆς. Λέγει δὲ τὸν Γολγοῦᾶν, τόπον 
μεσώτατον καὶ oloyet χέντρον τῆς ὑπουρανὸν ὀνυμά- 
ζων αὐτόν ἓν ᾧ τῇ μὲν θεϊχῇ αὐτοῦ προγνώσει τρὸ 
αἰῶνος εἰργάσατο ἡμῖν σωτηρίαν ἐν τῇ ἂνανθρω- 
πῄσει ὁ χἱός' τῷ δὲ πράγµατι, ὅτε δι’ ἁγαθότττα 
ἔπαθεν ὡς οἶδεν xal ἠθέληαεν ὁ ἀπαθὴς ὑπὲρ ἡμῶν, 
χαὶ ἕως τῆς Χαρδίας τῆς γῆς, ὡς εἰπεῖν, ἐγένετο" 
καθὰ xaX ᾿Ἰεζεχιηλ προφητεύει τοιάδε" Αὐτὴν 


quidem certe ignotus auctor in Literaria Epheme- 
ride, qua Parisiis editur, atque inscribitur : Gazette 
littéraire de ÜEurope, ad dieia primam Augusti anui 
proxime elapsi 1764, articulo 9, hac scripsit : So- 
crate rapporte que Didyme é:ait versé dans tout» 
sorte de doctrine, ἐν πάσῃ παιδεύσει’ οἱ ÜC.autenr 
des trois livres découveria par le P. Mingareili wa 
pas méme les éléments de ia géographie : il. place le 
mont Golgoiha au milieu du giobe , il en [ait le 
centre de la terre, χέντρον τῆς γῆς. Det, quaeso, 
mihi jector hanc veniam, ut hic tantisper imano- 
rer : innoxium enim tam male haberi, *quo animo 
( fateor) ferre nequeo. Sicubi errat Didymus, erra- 
(um non inficior : ignosco, non tueor : ubi vero 
injuria accusatur, quidui defendam ac propulsem 
injuriam? Primum itaque cur tam fidenter censor 
iste aflir:uet, Golgotham montem in medio globo a 
tlieologo nostre collocari, non video. Ego sane in 
neo illo opusculo dedita opera cavi, ne id asseve- 
rarem, quod res certa esse non videretur. Quod si 
de Cyrillo Jerosolymitano, exempli causa, serino 
esset, vix haberem, quod opponerem ; Golgotham 
euun in medio terrarum orbe ab ipso collocari, 
salis indicare videutur voces ille, τῆς οἰχουμένης 
τὰ πέρατα, id esti, orbis terrarum fines : nam sic 
vulgo accipitur, ac vertitur vox, οἰχουμένη, quaim- 
vis, spectata vocabuli origine, nou tam terrarum 
orbem, quem globum terraqueum dicunt, quam eam 
terrestris globi partem designet, qua Rabitetur.. Αἱ 
si de Didymo sermo sit, res meo quidem judicio 
non esi ila perspicua : nullus enim theologus 
ignorat, nultas (erre vocabulum in Scripiuns 
habere significationes : &epe vero non terrarum 
orbem, sed regionem illam, in qua sacer auctor 
scribit, aut de qua loquitur, denotari, ut iu teruo 
Regum : Aóstulit effeminatos de terra : in eecundo 


45 ΡΕ TRINITATE LIBER PRIMUS. 


$26 


Ἱερουσα λὴμ εἰς μέσον τῶν ἐθνῶν céósixa αὐτήν' A SA quidem sua. prescientia ante saecula operatus 


καὶ ἐν ptr φαλμῷ' Εἰς τὸν αἰώνα, Κύριε, ὁ Aóvoc 
σου διαμένει ἐν τῷ οὕρανῷ. Καὶ αὐτὸς περὶ ἑαυτοῦ 
ὁ Δεσπότης αἱρετιχοῖς που πάντυς ἀποχλείων εἶπεν" 
μὴν ἁμὴν Aéro σοι πρὸ τοῦ τοὺς αἰώνας γε- 
γέσθαι, ἑγώ εἶμι. 


verbis : Ipsam (42) Jerusalem in medio gentium posui eam. Et iu. οΣνΙΙΙ psalmo : 


est salutem nobis in incarnatione Filius : re autem 
ipsa, quando propter suam bonitatem ille, qui im- 
paasibilis est, pro nobis sie passua est, ut ipse novit, 
et voluit, et usque ad eor terras (41), ut sic loquar, 
venit. Quo sensu Ezechiel quoque prophetat hi-ce 
In eternum (49), 


Domine, Verbum tuum. permanet in εώίο. Et ipse de se ipso Dominus, hiereticia ora omnino obstruens, 
35 »licubi »it : Amen (44) amen dico tibi : autequam secula. fierent, ego. sum. 


Περὶ δὲ τοῦ χαθεστάναι πάντων ἀσωμάτων τε 
xdi σωματοειδῶν δημιουργὸν, οὐχὶ δὲ ὑπουργὸν 
| µεσίτην, Ev ταυτῷ δὲ xoi ἄναρχον' πρὸς ταῖς 
Kx παρατεθείσαις µαρτυρίαις xal Δανῖδ ἐν pur 
αλμῷ ἄδει Ὁ θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ 
ἐν τῇ Tl, πάντα ὅσα ἠθέλησεν ἐποίησεν». Οὐχ 
εἶπεν, "Uca ἑπετράπη. Τίς οὖν καταρνήσαιτ ἂν, 
τὶς αὑτεξουσίου xai παντεξουσίου µονάδος οὐσίας 


Paralipomenon * Regnavit Athalia super terram, et 
alibi. Itaque ut ex theologi nostri verbis jure quis 
colligere posset, Golgotham montem in medio ter- 
τοιτὶ globo collocari, ostendendum foret, lerra 
noinine globum terrestrem ab ipso intelligi. Verum 
id neque ostendit articuli illius auctor, neque osten- 
surus est, αἱ puto, Didymus enim psalmi locum 
explicans, mbil affirmat aliud, quam verbis illis, 
in medio terre, Golgotham | indicari, Golgotliam 
vero ipsum a Psalinographo vocari locum in ipso 
medio situm, ας veluti centrum terre, Quid. vero 
urre vomine a Davide intelligatur, totusue terra- 
rum orbis, an aliquid aliud, non statuit. Sed cum 
censore liberaliter agamus. Golgotham inontem in 
medio terrarum orbe situm dixerit theologus uoster. 
Numquid cootinuo vel ipsa geographiz eleinenia 
ignoravit? Si ita se res habet, quam multis ea nota 
s&riptoribus inurenuda erit? Nihil de profanis dicam, 
qui celebrem Phocensium urbem Delphos in medio 
terrarum orbe positam falso ceusuerunt : nihil 
ilaque de Pindaro, qui in sexto Pythiorum εἴδει 
eam vocat ὀμφαλὸν χθονός, id est umbilicum terra; 
aihil de Sophocle, qui in GEdipo tyranno µεσόμφαλα 
TL, id est medium terre umbilicum, illam dixil : 
niil de T. Livio, qui Jib. xxxvi Manlium inquien- 
tem inducit : Etiam Delphos. ... . umbilicum orbis 
lerrurum Galli spoliaverunt ; nihil demum de Ovidio, 
qui in Metamorphosibus cecinit : 
Mediamque tenentes 

Ürbis humum Delphos. 

Horum quidem opinio superstitioni magis con- 
senmea est, quam veritati cum in ea distan- 
a, que inter Columnas llerculis, aut locum 
illum, cujus meridianum circulum quasi primum 
οκ! Ptolem:eus, et eos qui ad orientem fines 
wrre olim babebantur, intercedit, qiedium cir- 
avr locom Delphi non teuerent : sed nuin 
propterea scriptores illi quasi geographie prorsus 
Mari habendi sint, an vero qui hauc eis dicam 
Inpingat, perinde facere videatur ac si quis, ubi 
quempiam dicentem. audiverit : Velut inter orbes 
Isna minores, illico exclamet : 4[. m'a pas méme (es 
Uémeus de l'astronomie , alii viderint. Quod vero 
spectat ad theologum nostrum, si vel ipsoruin geo- 
erapbie elementoru:n ignarus merito haberetur, 
Mhurus eadem de causa habendus esset lrenzus, 
qu Ecclesias in. Palaestina constitutas vocat, τὰς 
12:à µέσα τοῦ χόσµου, id est, ad mundi meditullium 
Was: ignarus Hieronymus, qui eam opinionem 
Taionibus ex geograpbia petitis defendit : ignari 
Uno verbo ii Patres, qui cun Jerusalem ab KEze- 
chile et umbilicus terra dicta sit, et in medio gen- 
ittm ila posita, ut in circuitu terras habeat, a Psalte 
àutem {8 medig terre exhibeatur, terre nomine uou 
loczau, οἱ Josephus, sed mundum, id est, terrarum 


vid quoque testimonio s8uo confirmat : 


Quod autem Filius non minister, aut mediator 
sil, sed omnium cum incorporearum, tum corpo- 
rearum rerum conditor , simulque etiam ater- 
nus, praeter 9, qu:e allata sunt, capitula, Da- 
nam in 
οχι psalmo canit : Deus (40) noster ín colo, et 


p in terra omnia quecunque voluit, fecit, Non ait : 


Quecunque ipsi mandala sunt. Eum ergo, cujus 


orbem intellexerunt. Quid plura? lgnarus elemen- 
torum  geographie erit magnus ille geographus 
Christophorus Cellarius, qui, cuim Jerosolyma sexa- 
giuta circiter gradibus distet ab llispania ulteriori, 
ac totidem a Gange fluvio, itaque media circiter 
notis tunc terre finibus interjaceat, idcirco non ut 
anilis fabula (inquit) ridenda est illa antique Εο- 
clesie opinio, in medio mundo urbem Hierosolymi- 
tanam sitam fuisse, et in eadem medietate. natum, 
supplicio affeclum, a murte eacitatum humani generis 
reparatorem ; scilicel ut omnibus pateret tanta salus, 
et ez equo aununtiari omnibus applicarique divina 
beneficia possent. la Cellarius, etsi liomo hetero- 
doxus. Αἱ censor multo aliler : /[. n'a. pas méme 
les éléments de la géographie : il place le mont 
Golgotha αν milieu du globe. Quin vulnus refricat, 
dum pis hec mando, auctor Literarig Epheme- 
ridis Florentin:e : nam ad diem 3 Maii hujus anni 
1765, non solum Didymo eam, quam dixi, opinionem 
nimis confidenter tribuit, verum etiam sic loqui 
non dubitat . Quanto allo sproposito geografico. ... 
quesia cosa ὃ comune agli anlichi Padri, Jaw vero 
cum lic ita se habeant, equidem Parisinum illum 
articulum à preclaro geometra Jacquiero scriptuin 
esse nunquam in animum inducere potui : geome- 
tra: enim esse arbitrabar, qua certa non Sint, ea 
fidenter non affirmare; nec verisimile videbatur, 
doctissimo viro ignota fuisse qu;e Cellarius hac de 
re scripserat. Le mathématicien n'y a point de part, 
scite iuquit Jacquierus ipse. Nimiruin impenso veri- 
tatis amore ductus insignis ille mathematicus, 
meusque in ipsius veritatis amore rivalis, dubita- 
lionem nobis omnem sustulit : in epistola enim Pa- 
risinze illi Ephemeridi iuserta ad diem 3 Febr. auni 
1765, lhi;ec scribit; Le mathématicien, suns autre intérét 
que celui de la vérité, déclare. . . . qu'il n'a point de 
part à cette critique. Itaque. Florentine Ephemeridis 
Litterarig auctori. aliquantulum | irascor, quod au- 
reun illud Auguatini in Canonicorum Regula moui- 
tmn non attenderit : Famulo Dei dicenti quid. sibi 
doleat, sine dubitatione credatur. 

(41) Cor terra. 1490 sic loqui Didymum coojicio, 
quod respiciat ea Christi Domini nmestri verba 
spud Mauhzunm : Sic eril. Filius hominis iu corde 
terre, eic. 

(42) Ipsam. Ezech. v, 5, ubi Grzeca editio: Αὕτη 
Ἱερουσαλὴμ, ἐν µέσῳ, xai τὰ ἑξῆς, id est: Hac 
est Jerusalem ; in medio, et reliqua. 

45) In eternum. Psal. cxvin, vers. 89. 

4) Amen. Joan. vir, 58. Sensum tamen citat 
Didymus, non verba : ibi enim cum Graeca editio, 
tum Vulgata translatio habent : ΑΠΙΕΛ, amen dico 
tobis, antequam Abraham fieret, ego sum. Notanda 
praterea in Didymo vocis illius, ἀποχλείων, acceptio, 

(45) Deus. Psal. οχι, vers. 14. Vide not. 79,p.11. 





$97 


DIDYMI ALEXANDRINI 


essentia libere, ae per se operans sit, quique A ὀπάρχειν τὸν ἐθελουσίως αὑτουργοῦντα, xal ἔχοντ: 


omnia babeat soli ac mero $uo nutui sine cuneta- 
tione obsequentia, quis ad unitatem illios essentia 
pertinere Inficietur, quz propria auctoritate agit, et 
omnem plane habet potestatem ? Et in οἱ psalmo : 
Initio (448) terram tu, Domine, (undasti, ei opera ma- 
nuum (uarum sunt ccli : ipsi peribunt, tu autem per- 
manes, et. omnes sicul vestimentum veterascent, el 
sicut. stragulum circumvolves eos, εἰ mutabuntur ς 
(u autem idem ipse es, et anni (ui non deficient. Hoc 
est : Tu zternus es, et infinitus. Paulus autem quo- 
que similia seribit, ad Ephesios quidem : In Deo 
(41), qui omnia creavit : ad Colossenses autem : 
Quoniam (48) in ipso condita sunt. universa, qua in 
culis, et que in lerra sunt, visibilia, et invisibilia, 
aive throni, sive dominationes, sive principatus, sive 
potesiates : omnia per ipsum, el in ipso creata sunt ; 
εἰ ipse est ante omnes, el omnia in ipso consiant. Nam 
eo, qui substantialis imago Dei est, quique est 
ante omnes, nullus deitate prastantior est, nec 
supra eum positus, neque vetustior; sicul eo, qui 
est post omnes, nullus inferior est, ac sub eo posi- 
tus, neque posterior(49). Et aliter. Si est ante omnes, 
solus igitur ex solo, et unica ac singulari ratione 
ante omnem operationem ineffabiliter genitus fuit, 
et substantialiter est Filius Patris : necesse enitn 
est, ut qui est ante omnes, et omnem naiurain 
modo quodam 36 naturam ipsam transcendente 
administrat, non sit quidquam ex omoibus, neque 
creatura habeatur, iisve comparetur, qua ab ipso 
producta (50) fuerunt, et omnem, habita ad eum 
ratione, diversitatem sortita (51) sunt. Et aliter. 
Hum, quem quis cujuslibet creatur factorem esse 
pronuntiaverit, quemque portautem (53) omneu 
creaturam, et imaginem Dei, et Filium, cum rei 
veritatem spectans, tum divinis oraculis convictus 
nominaverit ; eum, inquam, ipsum, quomodo factu- 
ram quoque, aut minorem portante omnia Deo, aut 
juniorem, nisi insanus fuerit, in fidei confessione 
(93) affirmabit? De nomenclatura vero Dei, et an- 
geli, Filio conveniente, prophetat Malachias sic iu- 
quiens : Veniet (04) ad templum suum Dominus 
quem vos quaritis, et. Angelus. testamenti, quem vos 
vultis. Ecce venit Dominus, et quis sustinebit diem, 
ingressus ejus? aut quis subsistet in. visione ejus? 
Hujus oraculi initium OEconomiam, hoc est, Jncar- 
nationem designat; quod autem sequitur, secun- 
dum Domini adventum | indicat, terribilem simui, ac 
(46) Initio Psal. οἱ, vers. 26, 27 et 28. Greca 
editio, διαµένεις, id est. permanes. Godex. l'assio- 
neianus, διαµενεις, sine accentu, quasi incertus 
fuerit librarius, scriberetne διαµένεις, an διαμενεῖς, 
id est permanebis. Pro, εἰλίξεις, autem, sive, ut 


habet codex, εἰλίξεις, Graeca editio habet, ἑλίξεις. 
Neutra lectio videlur repudianda. Vide segw. 67 5. 


(47) In Deo. kphes. 11, 9, ubi post, χτίσαντι, 


additur: Διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, jd est per Jesum 
Christum. Conjiciat fortasse quis, librario bxec exci- 
disse, cum Didy uus de Filio hie loquatur, non de 
Deo ac Patre. Vide tamen segm. 90 a. 

(48) Quoniam. Coloss. 1, 16 et 17, ubi Graeca 
editio habet : Τὰ ὁρατὰ xal τὰ ἁόρατα. Deinde pro, 
ἀχτίσθη, habet, ἔχτισται. Pro, sive. (roni, S. ÀAu- 


Φιλῷ τῷ οἰκείῳ νεύματι πάντα δίχα µελλήσεεος συν 
τρέχοντα; καὶ àv ρα’ φαλμῷ: Κατ ἀρχὰς τὸν ΤΗ: 
σὺ, Κύριε, ἐθεμελίωσας, xal ἔργα τῶν xe pane σοι 
elc!» οἱ οὐρανοί: αὐτοὶ ἁποιοῦνται, σὺ δὲ δεαμέ 
νεις' καὶ πάντες ὡς ἱμάτιοΥ πααιωθήσονταε, xa 
ὡσεὶ περιδόΆαιον εἰλίξεις αὐτοὺς, καὶ ἀ.ξ 1αγτ 
σονται: σὺ δὲ ὁ αὐτὸς el, καὶ τὰ ἔτη [14 a] σοι 
οὐκ ἐκλείφουσιν' ἀντὶ τοῦ, ἄναρχος ὑπάρχεις xa 
ἀπέραντος. Καὶ Παῦλος δὲ τὰ (ca Ὑράφει, pb 


Ἐφεσίους μέν. Ἐν τῷ θεῷ τὰ πάντα κατέσαντι 


πρὸς δὲ Κολασσαεῖς' "Οτι ἐν αὐτῷ ἐκτίσθη τὰ πάν». 
τα, τὰ àv τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς ὁρατὰ, 
xal dópaca: εἴτε θρόνοι, εἴτε χυριότητες, εἴτε ἀρ- 
xal, slve ἐξουσίαι, τὰ πάντα δι αὐτοῦ καὶ elc «v- 


τὸν ἐκτίσθη' καὶ αὐτός ἐστι πρὸ πάντων, καὶ τὰ 
πάντα àv αὐτῷ συνέστηκεν. Τοῦ γὰρ οὐσιωδῶς 
ἐξεικονίζοντος τὸν θεὸν, xaX τοῦ πρὸ πάντων τὴ θεό- 
τητι οὐδεὶς ὑπέρχειταε, οὐδὲ πρεσδυτερεύει’ ὥς τοῦ 
μετὰ πάντας οὐδεὶς ὑπόχειται, οὐδὲ ὑστερεύει. Καὶ 
ἄλλως. El πρὸ πάντων ἑστὶν µόνος ἓχ μόνου, xai 
µόνως πρὸ πάσης ἑνερχείας ἀποῤῥήτως ἐγεννήθη, 
xaX οὐσιωδῶς Υἱός ἐστι τοῦ Πατρός. Act γὰρ τὸν πρὸ 
πάντων ὄντα, καὶ πάσης φύσεως ὑπερφυῶς ἔπιτρο- 
πεύοντα, μηδὲν εἶναι τῶν πάντων’ μηδὲ κτίσμα xai 
σύγχρισιν νοεῖσθαι τῶν παρ᾽ αὐτοῦ παροισθέντων, 
xai πᾶσαν εἱλιχότων πρὸς αὐτὸν ἐξαλλαγήν. Καὶ 
ἄλλως' "Ov άν τις παντὸς ποιήµατος ποιητὴν ἆπο- 
φήναιτο, xal πᾶσαν βαστάζοντα τὴν χτίσιν, xaX εἰκό- 
να τοῦ θεοῦ καὶ Υἱὸν ὀνομάσοι, τῇ τε ἀληθείᾳ προσ- 
έχων χαὶ ὑπὸ τῶν θείων λογίων πληροφορούμενος 
τοῦτον πῶς ἂν ποίηµα, ?) µιχρότερον τοῦ φέροντος 
τὰ πάντα Θεοῦ, f] προγενέστερον ἔχοντα, εἰ μὴ) μαί- 
νοιτο, προσοµολογήσει; Περὶ δὲ τοῦ Θεὸν xol “ΑΥΥΣ- 
λον χεχλῆσθαι, προφητεύουσιν, Μαλαχίας μὲν, οἵ- 
τως εἰπών' "Ηξει εἰς τὸν ναὸν αὐτοῦ Κύριος. ὃν 
ὑμεῖς ζητεῖτε: καὶ ὁ ἄγγελος τῆς διαθήκης, ὃν 
ὑμεῖς 06Ascs. ]Ιδοὺ ἔρχεται Κύριος, καὶ [14 ϱ) 
τίς ὑπομενεῖ ἡμέραν εἰσόδου αὐτοῦ; ἡ εἰς ὑπο- 
στήσοαται àv τῇ ὁπτασίᾳ αὐτοῦ; "H ἀρχὴ του ῥι- 
τοῦ, τὴν οἰχονομίαν «b 6' ἑπόμενον, τὴν φοθερὰν 
xal φιλάνθρωπον αὑτοῦ δευτἐραν παρουσίἰαν δηλοῖ. 
Ἡσαῖας δὲ βοῶν, τρόπῳ ᾧ εἰώθασιν οἱ συγχαίροντες 
ἀγγέλλειν τοῖς οὕπω τοῦ γενοµένου ᾖσθημένοις' 


D Παιδίον éyerysi0n ἡμῖν, Ylóc xal ἐδόθη' καὶ xa- 


Aeica. τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ueyá Anc BovArc "Arre- 
Ίος θαυμαστὸς, cóu60ovAoc, θεὸς, loxvpóc, &- 
ουσιαστὴς, ἄρχων εἱρήνης. Τοῦτον τὸν θεὸν Λόχο 


(49) Et aliter. Arida ista, ut sic loquar, et jejua 
transitione utitur Didymus etiam in libro comira 
Manicheos, nisi quod ibi ait, ἄλλως τε. Veri 
autem potest : Et aliter, vel, praterea, vel, item. 

(30) Eroducta, , Vide not, 28, pag. 4, et not. 28, 


pag. 19. 

(51) Sortita. In cod. εἱλιχότων. Lege, εἰληχότων. 

(92) Portantem. Respicit Hebr. 1, 9. Vide etiam 
not:un 68, pag. 9. 

(S3) In fidei confessione. Ideo sic transtuli, quod 
voce illa, προσοµολργήσει, videawr mihi Didymus 
aliquam ex multis fldei Confessionibus, quas ea xtate 
Ariani, Eunomiani, floincusiani, Macedonianique 
identidem cudebaut, indicare. 

(04) Veniet, Mal.ch. 1, 4 et 2. Grzca editio 


6239 
xi laxo6 "Άγγελον χαλεῖ, ὅτε πορευόµενος εἰς A 
Μεσοποταμίαν, χοιμηθεὶς ἴδεν ὄναρ. Φησὶν γάρ 
καὶ ἰδοὺ xAipa£ ἑστηριγμένη ἐπὶ τῆς γῆς, ἧς ἡ 
χεγαλὴ ἐφιχεῖτο εἰς τὸν οὐρανόν' καὶ οἱ ἄγγεοι 
τοῦ θεοῦ ἀγέέαιον xal χατέδαιγον éx' αὐτῆς' ὁ 
e£ Κύριος ἐπεστήρικτο ἐπ αὑτης, xal εἶπεν' 
Εγὼ Κύριος ὁ θεὸς τῶν πατέρων σου, ὁ θεὸς 
Ἀόριὰμ, xal ὁ θεὸς Ἰσαάχκ μὴ φοδοῦ. ἡ 
Ti ἐρ ἧς σὺ καθεύδεις, col δώσω αὐτὴν xal 
τῷ σπέρµατἰ σου’ καὶ ἐγὼ ἔσομαι μετὰ coU, 
καὶ ἕωυλάξω σε ἐν τῇ ὁδῷ πάσῃ, ᾖ ἐὰν πο- 
ρευθῆς, xal ἀποστρέγω σε μετὰ σωτηρίας εἰς 
tir οἶκον to) Πατρός σου " xal π.Ἰαευγθήσεται 
τὸ σπέρμα σου ἐπὶ «δα, xal θἀάΐασσαν, καὶ 
fqyüv, xal dvazoAdc. Ἡροεφητεύετο δὲ, διὰ μὲν 
χλίµαχος ὁ σταυρὺὸς , bv οὗ οἱ πιστοὶ ἐπὶ τὰς οὐὗ- D 
pavicog ἀναθαίνουσιν Gxryág* ὁ δὲ ἐπὶ τῇ χλίµακι 
ἐπεστηριγμένος θεὸς, αὐτὸς ὁ ἑχουσίως τῷ σταυρῷ 
ὑπὲρ ἡμῶν προσηλωθείς. Καὶ μεθ) Écepa* Ηὔξατο, 
c1, "Taxo6 - Ἐὰν ᾗ Κύριος ὁ θεὺς μετ ἐμοῦ, 
καὶ διαρυλάξῃ µε ἐν τῇ ὁδῷ 1 πορεύομαι, xal 
to µοι ἄρτον φαγεῖν, xal ἱμάτιον περιδα.έσθαι, 
[13 α.] xal ἀποστρέγψῃ µε μετὰ σωτηρίας εἰς τὸν 
εἶχον τοῦ πατρός µου" xal ἔσται poc Κύριος εἰς 
8er: xal ὁ Aí0oc οὗτος ὃν ἔστησα στή1η», 
ἔσται µοι οἶχος Θεοῦ" καὶ ἀπὸ πάγτων ὧν ἄν 
pot δφό, δεκάτην ἁποδεχατώσω σοι. Εἶτα πληθυν- 
ἐεὶς παρὰ τῷ Λάδαν, ἴδεν ἐν τῇ χισσήσει τῶν θρεµ- 
µάτων, πάλιν ἓν ὁπτασίᾳ, τὸν ἀνωτέρω ὀφθέντα 
αὐτῷ θεόν» xal διηγήσατο οὑτωσεί: Εἰπέν µοι ὁ 
ὀγγεΊος τοῦ Θεοῦ καθ ὕπγον.' Ἰακὼδ, dvá6As- . 
yer τοῖς ὀφθαλμοῖς σου, καὶ ἴδε τοὺς κριοὺς xal 
τοὺς τράγσυς ἀν αθαίνοντας éxl τὰ πρόδατα xal 
τὰς diyac* οἶδα γὰρ ὅσα σοι Λάδαν ποιήσει. 
Evo εἰμι ὁ θεὸς ὁ ὀφθείς σοι àv τῇ ὁδῷ ᾖ ἤρ- 
yov, οὗ ἑστησάς poc στήἠΆην, xal ηὔξω uoi éxst 
εὐχήν. Καὶ àv. Αἰγύπτῳ δὲ, ὁ αὐτὸς Ἰαχὼθ τοῖς 
viis Ἰωσὴφ τούτου τοῦ ἀγγέλου xai μεγάλου Θεοῦ 
εν εὐλογίαν αἰτεῖται, εἰπών' Ὁ θεὸς, ᾧ εὐπρέ- 
στησαν οἱ πατέρες µου ᾿Αόραὰμ καὶ ᾿Ισαὰκ ὁ, 
θεὺς d τρέφων µε ἐκ γεότητός µου ἕως τῆς ἡμέ- 
υας ταύτης, ὁ ἄγγε-ος ὁ ῥυόμεγός µε ἐκ πάντων 
tür χαχῶν µου, 

D 


pr», αὐτοῦ, habet, ἑαυσεῦ. Deinde : Ἰδοὺ ἔρχεται, 
λέχει Κύριος παντοχράτωρ * xa τίς, x. 5. λ., id est, 
ectt venit, dicit. Dominus omnipotens. ÉL quis, eic. 

(35) Consueverunt. Lego, εἰώθασιν. 

(96) Pareuíus. Isa. ix, 6. luter vocem, ἐδόθη, 
et voces, xal χαλεῖται, Graeca editio nonnulla habet 
intermedia, a Didymo omíssa. 

(51) Et ecce. Gen. xxvin, 19, 15, 15, 21 et 14. 
Crera editio habet has varietates : Καὶ Ιδοὺ.. . 
iv τῇ yl. .... ἀφιχνεῖτο. . . . χατέδαινον &x' αὐτῇ 
(votes, Κύριος ὁ Θεὺς τῶν πατέρων σου, in ea 
desint)... .. ὁ θεὸς ᾿Αθραὰμ τοῦ πατρός cou. . . .. 
καθεύδεις ἐπ᾽ αὐτῆς. A versiculo 13 transit Didy- 
mus ad 45, ubi Graeca editio : Καὶ ἰδοὺ ἐγώ εἰμι 
μετὰ σοῦ, διαφυλάσόων σε... «οὗ ἂν πορευθῆς. A 
vts. 15 transit ad 21, ubi Grzca editio : Καὶ 
ἀπυττρέψει μετὰ σωτηρίας. .. . πατρός µου. Demum 


l'aYROL, GR. XXXIX. 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


beniguuin. Isatas vero ea: ratione clamans, qua even- 
tum aliquem iis, qui nondum illum norunt, nuntiare 
consueverunt (55) qui congratulantur : Parvulus 
(56), inquit, natus est nobis, εἰ Filius detus est : et 
vocatur nomen ejus, magni consilii Angelus, admi- 
rabilis, consiliarius, Deus fortis, dominetor, princeps 
pacis. Hunc Deum Verbum Jacobus quoque Ange- 
lum vocat, cum in Mesopotamiam proficiscens 
somno captus somnium vidit : ait enim Scriptura : 
Et ecce (57) scalu. firmatà in terra, cujus caput per- 
lingebat ad. celum, εἰ angeli Dei ascendebant, εί 
descendebant in ea. Dominus aulem  innitebatur 
ipsi. et dixit : Ego sum Dominus Deus patrum 
tuorum, Deus Abrahami, et Deus ' Isaaci : ne 
limeas ; terram, ἵπ qua dormis , tibi dabo, 
εἰ semini (uo : Et ego ero tecum , et 87 
custodiam te in omni via, quacunque perrexeris, et 
reducam {6 tum salute in. domum patris tui, et 
dilatabitur semen iuum in austrum, et fare, et 
boream, . eL orientem. Pr:enuntiabatur autem iu scala 
quidem crux, per quam fideles in. coelestia taber- 
nacula ascendunt : Deus vero qui scale innititur, 
est ipse Deus eruci pro nobis voluntarie affizus. Et 
post alia : Vovit (58), inquit, Jacob : Si fuerit Domi- 
nus Deus mecum, ei custodierit me in via, in qua 
ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum, et. we- 
stimentum ad induendum, ei reduxerit me incolumem 
in domum patris mei, et erit mihi Dominus in. Deum ; 
el lapis iste, quem erezi in columnam, erit mihi do- 
mus Dei; et ex omnibus quc dederis mihi, decimas 
offeram tibi. Postea cum in Labani domo ditatus fuis- 
set, in coitu pecudum rursus illum vidit in visione, 


'quem antea viderat Deum, et sic eam narravit : Dixit 


mihi (59) angelus Dei 1n somno : Jacob, respice oculis 
tuis, et vide arieles, εἰ he dos ascendentes saper pecu- 
des, et capras : novi enim quecunque Laban tibi faciet. 
Ego sum Deus quem vidisii in via, in qua ambulabas, 
ubi erezisti mihi columnam, et vovisti mihi ibi votum. 


1u Egypto autem quoque Jacobus ipseé Josephi filia 


hujus angeli, et magni Dei benedictionem precatur 
sic inquiens : Deus (60), cui accepti (uerunt paires 
mei Abrahamus, et Isaacus, Deus qui nutrivit me ab 
adolescentia mea usque in diem hanc, angelus qui 
liberavit me a. cunctis malis meis. 


4 vers, 21 redit ad 14, ubi Graeca. editio : Καὶ πλα- 
τυνθήσεται ἐπὶ θάλασσαν, καὶ λίδα, xat βοῤῥάν ( ma- 
ἵνα sd on ) καὶ ἐπὶ ἀνατολάς. 

(58) Vovit. Gen. xxvui, 20-22. Greca Complu- 
tensis editio : Hoiaro pros Ae uv TD 

t' ἐμοῦ. διαφυ o... ὁδῷ ταύτῃ T) ἐγὼ. πο- 
Peücopat . 9 ο. καὶ M πάντων . .. . . ἀποδεχα» 
τώσω αὐτά σοι. 

(59) Dizit mihi, Gen, xxxi, 11 et 12. Post voces, 
Ἰαχὼδ, et αἶγας, nonnulla oinittit Didymus, quae fu 
Grzca editione exstant, in qua praeterea legitur : 
ἑώραχα γὰρ ὅσα σοι Λάδαν ποιεῖ... θεός σου kv τῷ 
τόπῳ θεοῦ, οὗ Ἠλειφάς gov ἐχεῖ στήλην, οἵο. - 

(60) Deus. Gen. xLvin, 15. Compiutensis editio 
post πατέρες µου, addit ὀνώπιον αὐτοῦ. Pro juópe- 
vog; habet ῥυσάμενος, .et omittit voculam pov. 


11 


, 


551 
98 CAP. XVI. 


De iis, qui dicunt : Parem excludit Pater; et : 
Est major Filio; et : Aliud est imago, sliud Deus; 
et : Homo etiam dictus est in Scriptura imago, 
ei gloria Dei. Et de eo quod testatur. Scriptura, 
nullo modo differre a Filie Patrem. 


Miud vero etiam Patri, eo quod sit ingenitus, tri- 
buunt, ut parem excludat personam, et eit major: 
Filio autem, ut sit dissimilis (61), eo quod sit geni- 
tus : rursus scilicet quze ad summe ineffabilem dei- 
4atem spectant, ea deprimunt, et ad nostre naturz 
. conditionem (62) trabunt ; queque spiritalia sunt, 
atque intellectu tantum percipiuntur, ea flux ma- 
terix& similia esse existimant ? cum illa qux super- 
coelestia sunt, omnem mentem, et cogitationem su« 
perent ; quee vero terrena sunt, abjecta etiam sint, ac 
tempore facta, et decremento mnortique obnoxia. Sed 
llle maxime quidem ab eterno genitus est, cum vero 
8u0 Patre, veluti lux cum solis disco, et simulexsistens 
et simul operans : illud vero etiam habet, ut et sit, 
et à Scripturis dicatur Deus, Dominus, sanctus, 
creator, incorruptibilis, vita, lux, et omnia αυ: 
-eunque est Pater. Λο potius ex pluribus similitu- 
dinem babere debet, et :equalitatem, quam ex uno 
dissimilitadinem. Quomodo autem Adam et Eva, 
qui geniti non fuerant, neque patrem babuerant, 

nobis, qui ex ipsis orti sumus, natura eequales fue- 
runt? Aut qualisnam omnino est ea. comparatio, 
'wel mensura, ad quam illum, qui est, ut ipsi in- 
quiunt, ἀνόμοιας, nempe dissimilis , referunt, dum 
in eo insistunt, ut Patrem prestantiorem dicant, 
«wtque majorem? cum Seriptura quidem ex una 
parte neque naturarum in sancta, et aeterna, una, 
ndividuaque Trinitate distinctionem admittat, ne- 
que alteri quidem hoc attribuat. (62), ut. prior sit, 
alteri autem, ut posterior : ex alia vero parte duo 
hzc manifesta sint; pvimo scilicet necessario non 
sequi, ut quod majus est, sit helerousium, vieli- 
cet alterius essentix : deinde comparativa de fis, 
que homousia sunt, id est consubstantialia, non 
99 de iis, que sunt heterousia, hoc est alterius 
mature, enuntiari. Neque vero temporarium (64) 
illum dicere tentabunt, quia ne de illo quidem, qui 
asyncritus (seu parem excludens), et major est, 
dicitur. Non quoad quantitstem, aut quamdam mo- 
lem : etenim sine magnitudine (65) est, ac sine la- 
titudine, et a quavis quantitate, et compositione, et 


(61) Dissimilis. Anomoeos, sive Eunomianos hic 
Tefellit. ) 

(62) Conditionem. Seu perfectiones, id est proprie- 
tates, qualitates etc. Vide segm. 58 b, et 202 a. 

(65) Mttribuat. Ludit in vocibus διοριξούσης et 
ἀφοριζούσης. 

(1) Temporarium. Utrum aliquod hic mendum 
lateat, judicet eruditus lector. £quidem suspicor 
monnuülla deesse, quibus veluti via sterneretur ac 
tranáitus ad ea qua sequuntur : et Patris essentia 
major ullo modo esse megaretur, quam essentia 

i ll. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


KE. IT. 


Περὶ τῶν Agyórtow, ὅτι ᾽Ασύγχριτος κάὶ μείζων ὁ 
Πατὴρ του Yloó: καὶ, ὅδι "Αλλο εἰχὼν xai ἄλλο 
θεός' καὶ, ὅτι Καὶ ἄνθρωπος εἰχὼν Θεοῦ ἐγράφη 
xaX δόξα. Καὶ περὶ τοῦ μαρτυρεῖσθαι κατ οὐδὲν 
διαφέρειν τοῦ Υἱοῦ τὸν Πατέρα. 


Καὶ τὸ ἀσύγχριτον δὲ xal μεῖζον τῷ Πατρὶ διὰ τὲ 
ἀγέννητον ἀπονέμουσι . τῷ δὲ Υἱῷ τὸ ἀνόμοιον, δι 
τὸ ἔχειν τὸ γεννητὸν, χαθέλχοντες πάλιν τὰ περὶ Ὡς 
ἀῤῥητοτάτης θεότητος εἰς τὰ τῆς ἡμετέρας φύσεως 
ἁποτελέσματα , καὶ τὰ νοητὰ τοῖς τῆς ὕΌλης fev 
µασιν συνεξομοιοῦσθαι νοµίζοντες. Τὰ μὲν γὰΓ 
ὑπερουράνια πάντα νοῦν καὶ πᾶσαν νόησιν ὑπερ- 


Β θαΐνοντα, τὰ δὲ γἠϊῖνα xaX ταπεινὰ xaX χρόνῳ γινό- 


µενα xai ἀπογινόμενα τυγχάνει. ᾿ΆἈλλὰ μάλιστό 
μὲν [15 b] ἀνάρχως ἑτέχθη, συνυπάρχων xa 
συµπράττων τῷ ἑαυτοῦ ἀληθινῷ Πατρὶ, ὡς τὸ φῶς 
τῷ ἡλιαχῷ δίσχῳ. Ἔχει δὲ τὸ εἶναι καὶ ἀπὸ Γραφῶν 
μαρτυρεῖσθαι θεὸς, Κύριος, ἅγιος, Δημιουργὸς 
ἄφθαρτος, ζωὴ, φῶς, xaX πάντα ὅσα ὁ Πατήρ. Kot 
μᾶλλον kx τῶν πλειόνων τὸ ὅμοιον xal [cov ἔχειν 
ὀφείλει, ἅπερ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς τὸ ἀνόμοιον. Πῶς ὃξ ὁ 
Αδὰμ χαὶ dj Εὔα, οὗ γεννηθέντες, οὐδὲ πατέρα ἔσχη- 
χότες, τοῖς ἐξ αὐτῶν ἡμῖν ἴσοι τῇ φύσει γεγόνασιν; 
ἡ ποίαν ἁπλῶς παράθεσιν ποιησάµενοι τοῦ, ὡς λέ- 
γουσιν, &vopolou ; 7] πῶς παραμετρῄσαντες ἐπέστη- 
σαν τῷ κρεἰττονι xat µείζονι: Γραφῆς μὲν οὔτε &- 
οριζούσης τῇ φύσει τὴν ἁγίαν xai ἄναρχον μίαν xa 


C ἀμέριστον Τριάδα, οὐδ' ab πάλιν ἀφοριξούσης aoi 


τὸ πρώτιστα καὶ τὸ ἔπειτα;, δήλων δὲ ὄντων δύο τού- 
των, ὅτι τε οὐ πάντως τὸ μεῖζον ἑτεροούσιόν ἔστι, 
xai ὅτι χαθ) ὅλου τὰ συγχριτιχὰ ἐπὶ ὁμοουσίων, ἁλλ᾽ 
οὐχ ἐπὶ ἑτεροουσίων λέγεται. Οὐκ ἂν δὲ οὐδ' ἐξ ἐπι- 
6ολῆς εἴποιεν χαίριον, ὅτι οὐδὲ περὶ τοῦ ἀσυγχρῖτου 
xai μείζονος. Οὐ χατὰ μέγεθος, f) τινα ὄγχον ' ἆμε- 
γέθης γὰρ xal ἁπλατής ἐστιν, xol πηλικότητος 
πάσης, xai συνθέσεως, xal σχήµατος ἀναχωρίέσας 
ὁ θΘεὺς Λόγος (χαθὰ xal ὁ Πατὴρ, xai τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα αὐτοῦ), xal ὑπὸ μηδενς μὲν περ:- 
εχόµενος αὐτὸς, πάντα δὲ ἐμπεριέχων ' διότι xal 
πάντων ἀρχὴ μεγεθῶν ὡς ποιητής ἐστιν. Ποῦ 
γὰρ ἓν ταῖς ἀχροτάταις, χαὶ ὑπερασωμάτοις, χαὶ 
χρείττοσιν ὑποστάσεσι μέγεθος; 0ὐδὲ χατὰ τὸ ἄναρ- 


D yov* συνυπάρχει γὰρ τῷ Πατρὶ, ὡς ἀπαύγασμα τῆς 


δόξης αὐτοῦ, χαὶ μὴ ἔχων πρὸ αὑτοῦ Θεόν. [16 a] 
Καὶ γἀρ φησιν "Ev ἀρχῇ "Y ὁ Λόγος. Καὶ οὐδὲ 
συμμετρεῖται χρόνῳ θεὸς, xaX ποιητῆς ποιήματι 


(65) Sine magnitudine. Quo clarior esset trausla- 
tio, maluiassem vertere, sine quantüate , ut in Ερὶ- 
stola ad Árchintum feci : sed ob ea quie sequunuur, 

uantitatis vocabulum hic omittere coactus sum. 
ox ergo μέγεθος, seu magnitudo, qux apud Marco- 
sies, lrenxo teste, angeli nowen erat, a Didymo 
spe ita usurpalur, αἱ quantitatem valeat, aut, si 
uiavis, molem, sive (ut fortasse in Didymi libro De 
Spiritu sancto, num. 26, vertit Hieronymus), vastita- 
tem. ltaque cxcelos e contrario vocat Didymus segm. 
155 a, παμμµεγεθεστάτους, Jam vero censor ille, 
cujus memini not. 40, pag. 55, ex eo quod Deum 


353 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


o4 


ἐπεὶ ἀνάγχη αὐτοὺς ἀπαιτεῖ (ὅπερ xal ἐννοεῖν σφα- A figura alienus Deus Verbum, quemadmodum etiam 


λερὸν), πρότερον ὑποστῆσαι τοῦ ἀνάρχου χαὶ ἅπε- 
ρινοήτου θεοῦ xal Πατρὸς χρόνον, χαὶ οὕτω συγχρί- 
νειν. "Άνθρωποι δὲ εἰώθασι µείξονας χαλεῖν τοὺς 
χρόνῳ τὴν γένεσιν προειληβότας, κατὰ τὸν Ἰσαὰχ 
διαταττόµενον' 'O µείζων δου.Ἱεύσει τῷ ἑλάττονι. 
0ὐδὲ ὡς αἴτιος * οὗ γὰρ αἴτιος αὑτοῦ. "Αναμχος 
γὰρ χαὶ ὁ μονογενὴς Υἱὸς ἐδείχθη * ἐπεὶ ὁμοίως αὐτοῦ 
τε xai ἡμῶν μείζων; ὅπερ μὴ Ὑένοιτο εἰπεῖν ἢ 
ἀχοῦσαι. Οὐδὲ χατὰ τὴν οὑσίαν xai τὸ ὅμοιον ' ἐξ 
αὐτοῦ γὰρ ὡς Μονογενῆς παρὰ Πατρὸς πλήρης χά- 
pros xal ἀληθείας, xal ὣς χαρακτὴρ τῆς ὑποστά- 
σεως πρὸς ἅπαντα Gv χαραχτὴρ, καὶ ὡς εἰχὼν τοῦ 
θεοῦ, ἣν ὁ ἑωραχὼς ἑώραχε τὸν Πατέρα. Ἐν αὐτῷ 
yip xacouxst πᾶν τὸ π.Ίήρωμα τῆς θεότητος" 


Pater, et sanctus illius Spiritus ; eta nulla quidem 
re ipse continetur, omnia vero in se continet, eo 
quod omnium etiam magnitudinum principium est, 
utpote earum factor. Quomodo enim in supremis, 
et incorporeis, et divinis hypostasibus magnitudo, 
seu quantitas, esse potest? Nec quoad »sternita- 
tem ; etenim una cum Patre coexsistens est, utpote 
splendor glorie illius, et non habens ante se 
Deum. Nam, 1n principio, inquit, erat Verbum. Ne- ^ 
que vero Deus commensuratur tempori, neque 


. factor facturz : alioquin necessitas eos illuc adi- 


get, ut ante zeternum, οἱ create meni. incompre- 
hensibilem Deum Patrem, tempus subsistens po- 
nant, ac tum comparationem instituant : qnod vel 


ἐπισπᾶται δὲ τοῦτο μαρτυρία xai τὸ, Ποιήσωμεν B cogitare periculosum est. Consueveruat autem ab 


ἄνθρωπον κατ εἰχόγα xal ὁμοίωσιν ἡμετέραν. 
Οὐδὲ χατὰ ποιότητος ἐπίτασιν. ἐπεὶ ph ποιότητες 
ai θεῖαι καὶ ἀπόῤῥητοι ὑποστάσεις * iy σώμασι γὰρ 
ἡ ποιότης ^ αἱ δὲ ἀσώματοι , xat νοητα[. ᾽Αλλὰ μηδὲ 
νοεῖσθαι δύνασθαι περὶ αὑτῶν, ὡς εἴη τοῦ χαλοῦ 
χάλλιον, χαὶ τοῦ χαλλίονος βέλτιον παραπλησίως τῇ 
περὶ ἄλλου λεγούσῃ Παύλου φωνῇ ' Nuvi δὲ μένει 
τὰ τρία ταῦτα ’ πίστις, &Azxlc, ἀγάπη ’ μείζων δὲ 
τούτων ἡ ἁγάτη ^ διὰ γὰρ τὴν εἰς ἀρετὴν ἐπίτα- 
σιν, ἀπένειμεν τῇ ἀγάπῃ τὸ µείζω. ᾽Αγαπήσαντες 
vàp, Φησὶ, πιστεύομεγ * xa πιστεύσαντες, éAzt- 
ζομεν συμδασιεῦσαι τῷ Χριστῷ. El γὰρ ἁληθὲς 
«b, Elc Θεὸς, χαὶ «5, "Iva γένησθε θείας χούωγοὶ 
[16 ϱ] φύσεως, χαὶ οὐχὶλ, φύσεων * ἓν εἶναι xal τὸ 


καθ ἅπαξ χαλὸν ἀποδέδειχται, φημὶ δὲ d θεότης. C 


0ὐδ» κατὰ τὸ ἴσον, διότι, Μέγας χαὶ ἐπὶ πάντων, 
γέγραπται, θεὺς ὁ Υἱὸς, [σον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ IIa- 
«pl, xai, Ὀμνύων καθ) ἑαυτοῦ , ἐπειδὴ μὴ ἔχει τὸν 
μείζονα. Οὐδὲ χατὰ τὴν δύναμιν. Γέγραπται γάρ * 
Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν χαὶ Θεοῦ σοφίαν * καὶ, Πάντα 
ὅσα ἂν ποιῇ ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Ylóc ὁμοίως ποιεῖ. 
0385 χατὰ τὴν δόξαν, fj τι ἀξίωμα. El γὰρ ᾖδε- 
σαν, φησὶν, οὐκ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἑσταύ- 
ρωσαν. Καὶ θἐληµά ἔστι τοῦ Πατρὸς κατὰ «bv 
Ἰωάννην, "Ira πάντες τιμῶσι τὸν Υἱὸν, καθὼς 
ειμῶσι τὺν Πατέρα. Κατὰ τί οὖν λοιπὸν τὸ µείζω, 


hojus operis auctor dicat ἀμεγέθη, aliisque non- 
pallis hujusmodi locutionibus utatur, intulit eum ad 
Petri Lombardi tempora pertinere. N'esi-ce pas là, 
inquit, une phrase de Pierre Lombard, ou de quel- 
qu'autre théologien de son temps? At Cyrillus quo- 
que Alexandrinus non multis a Didymi obitu annis 
Deum dixit ἀμεγέθη, id est, magnitudinis ( nempe 
quantilatis ) experiem, tom. V, pag. 591. Simili 
modo swbsiantic quoque vocabulum quasi Deo in- 
dignum nonnulli Patres babuerunt, ac essentiam po- 
tíus, quam substantiam Dei dicendam rati sunt. Ma- 
mifestum est (inquit Augustinus l. vm De  Trin., 
eap. 5) Deum abusive substantiam vocari. Nimirum 
hi substantiam spectabant, ut a Peripateticis deseri- 
titur, accidentibus obnoxiam ac veluti substantem. 
Aliis vero bujusmodi locutionibus, quas hodie quis 
immerito recentiores putaverit, et scholasticas no- 
minaverit, passim usus est ante Didymum, ut reli- 
quos Oinittam, Clemens Alexandrinus ; Didymi vero 
siae, aut post ipsum, ii potissimum Patres qut 
coutra subtiliores Manichsorum, et Arianorum ha- 


hominibus majores vocari illi, qui tempore priores 
generati sunt, juxta illad Isaaci preceptum : Ma- 
jor (66) serviet minori. Neque ut causa; nec enim 
est illius causa : cum Filius quoque unigenitus 


' principio carens ostensus sit : alloquin simili ra- 


tione ipso, ac nobis, major esset Pater; quod ab- 
sit ut dicamus, aut. dicenti aures prabeamus (67). 
AQ Neque quoad essentiain, et similitudinem : ex eo 
enim est sicut Unigenitus a Patre, plenus graWiz 
et veritatis; et sicut character hypostaseos, sive 
substantie, isque talis ut quoad omnia sit chara- 
cter perfecte reprssentans; et sicut imago Dei, 
quam qui vidit, vidit Patrem : etenim in ipse (68) 
inhabitat omnis plenitudo divinitatis. Ex testimonio 
sutem Seripturze hoc infertur, et ex. illis verbis : 
Faciamus (69) hominem secundum imaginem. et si- 
militudinem nostram. Neque quoad qualitatis in- 
tensionem * quoniam qualitates non sunt, divinz 
et ineffabiles persons : in corporibus enim est 
qualitas, ille autem incorpore sunt, et intel- 
ligibiles. Sed ne illud quidem de ipsis cogitare 
potestis. (70), 69906 in illis pulchro polchrius, 
et pulchriore melius, quo modo Paulus de alia 
re dixit : Nunc autem (74) manent tria hoec, fides, 
spes, charitas : major autem ex his est. charitas; 
nam cliritatem majorem (72) dixit, ob in- 


reses scripsere. Vide segm. 58 a. 
(66) Major. Gen. xxv, 25. Graeca editio, ἁλάσσονι. 


D Didymus AWice, ἑλάττονι,. 
( 


1) Aures prabeamus. Consueverunt Christiani 
veteres, ubi impium aliquid a quoquam diceretur, 
aures obturare. ltaque flieronyinus in primo adver- 
sus Rufinum : Lectis, inquit, nuper Theophili pape 
epistolis, in quibus Origenisexponit errores, dicitur 
obiurasse aures suas. Athanasius vero in Épistola 
ad solitarios : Τίς ἀχούσας οὐ δαχρύσεις, τάχα xat 
τὴν ἀκοὴν Χλείσειε, ἵνα μηδὲ ἑτέρου λέγοντος áv- 
ἐχηται; id est, quis hec audiens non lugeat, aut au- 
res eliam non obiuret ne alterum. dicentem sustineat ? 
Morem hune szpius respieit Didymus. Vide not. 41, 
pag. 9, et segm. 58 a, etc. 

(68) [n ipso. Coloss. n, 9. 

69, Faciamus. Gen. 1, 26. . 

10) Petestis. Lego, δύνασθε. 

11) Nunc autem. Y Cor. xui, 
τὰ τρία ταῦτα postponuntur. 

(72) Majorem. Videtur Icgendum in ἄγῶςο, τὸ μεί- 


15. ubi voces, 


835 


DIDYMI ALEXANDRINI 


296 


tensionem, qua in virtutem tendit : ait enim Scri- A xaX &vópotov ; Ὡς ἐδείχθη, χατ᾽ οὐδέν. Καὶ γοῦν ὁ 


ptura : Diligentes (15) credimus, εί credentes. spe- 
ramus regnare cum (είς. Etenim si verum est 
illud : Unus (14) Deus, et illud : Ut efficiamini (15) 
diving consortes nalur&, non vero naturarum; 
unum quoque esse id, quod omnino bonum est, 
demonstratur, nempe deitatem. Neque quoad zqua- 
litatem ; quia Magnus, et, super omnia Deus dici- 
tur Filius in Scriptura, et /Equalem (76) seipsum 
faciens Patri, eti, Juraus (77) per semetipsum, cum 
non habeat iuajorem se. Neque quoad potentiam : 
scriptum est enim : Christum (78) Dei virtutem, 
seu potentiam, et Dei sapientiam; et : Omnia (79) 
quecunque (acit Pater, Filius quoque similiter facit. 
Neque quoad gloriam, aut quamdam dignitatem. 
Ait eniin Scriptura : Si cognovissent (80), Dominum 
glorie noh crucifixissent. Et voluntas Patris est, 
juxta Joannem, ut omnes (81) honorent Filium, sic- 
ut honorant Patrem. Secundum quid ergo restat 
ut major (82) sit Pater, et dissimilis Filius? Se- 
cundum nihil, ut ostensum est. Apostolus itaque 


hzreticornm impias de unigenito Filio et Deo ορὶ-. 


niones A41 rejiciens, et eamdem ipsi cum Patre 
Daluram esse, eamque cozternam praedicans, cum 
scripsisset, ut superius diclum est : Qui cum asit 
(85) splendor glorim Patris; subjunxit : Et chara- 
cter hypostasis, seu substantie, ejus. Et rursus ad 
Colossenses, et ad Hebraeos (84) scripsit : Qui est 
(85) imago Dei invisibilis. In Evangelio autem se- 
cundum Joannem, Filius suam essentiam Patris 
charactere obsignatam esse ostendens, ait : Hunc 
(80) enim Pater signavit Deus. Propterea scilicet, 
quod sigillum una cum archetypo subsistat, et 
sequalem cum eo typum, seu formam habeat, et 
perfecte, ac vere unitatem naturz Patris, οἱ Filii, 
οἱ Spiritus sancti in se ipso ostendat : nam sigil- 
lum, item ut eharacter, similitudinem, et genui- 
tam nativitatem significat : alioqui ne Pater qui- 
dem ingenitus, atque incomparabilis dicendus jam 
erit, si ille, qui creatus, et ei dissimilis est, ipsius 
imago, et character est. Divina hzc, et interpreia- 
tionis non indigentia oracula recte non intelligen- 
ies hzretici, sed et ea pervertentes, et humanis 
commentis ad impugnanda Dei verba utentes, sic 
aiunt : Aliud est Deus, aliud imsgo Dei; sicut aliud 


Ἀπόστολος, τὰς εἰς τὸν μονοχενῆ Υἱὸν xaX θεὺν ἆσε- 
θεῖς ὑπολήψεις ᾿αἱρετιχῶν ἀναστέλλων, τὴν δὲ :πρὸς 
τὸν Πατέρα αὐτοῦ τῆς φύσεως ταυτότητα, ἔτι δὲ xai 
«b συνάναρχον χηβύττων, γράψας, ὡς ἀνωτέρω ἑλέ- 
χθη, ὡς "Qv ἁπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, 
ἐπήγαγεν, xal χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ. 
Καὶ πάλιν πρὸς Κολοσσαεῖς xai πρὺς Ἑδραίους 
ἐπέστειλε" "Oc ἐστι εἰχὼν τοῦ θεοῦ τοῦ dopá- 
του. Καὶ tv τῷ κατὰ Ἰωάννην δὲ Εὐαγγελίῳ , ὁ 
Yib; τὴν ἑαυτοῦ οὐσίαν πατρικῷ χαρακτῆρι ἔσφρα- 
γίσθαι  παριστῶν, εἶπφ' Τοῦτον Τὰρ ὁ Πατὴρ 
ἑσρράγισε» ὁ θεός συνυφεστηχυἰίας δὲ δηλον ὅτε 
τῆς σφραγίδος τῷ ἀρχετύπῳ, καὶ ἰσοτύπου οὔσης, 
χαὶ ἓν ἑαυτῇ δὲ δειχνυούσης τελείως xaX ἁληθῶς τὴν 


B Πατρὸς xoi Υἱοῦ xoi Πνεύματος ἁγίου µονάδα τῆς 


φύσεως. Ἡ γὰρ σφραχὶς, ὡς xai ὁ χαραχτὴρ τὸ 
ὅμοιον καὶ ἀνόθευτον σηµαίνει ' ἐπεὶ χαιρὸς [17 a] 
εἰπεῖν καὶ τὸν Πατέρα μὴ ἁγενήτως xaX ἀσυγχρίτως 
ἔχειν, εἴπερ ἐξειχονίζεται χαὶ χαρακτηρίζεται ὑπὸ 
γενητοῦ xal ἀνομοίου. Τὰ θεῖα ταῦτα xat ἑρμηνείας 
ἀνεπιδεᾶ λόγια μὴ σννέντες ὀρθῶς, διαστρέφοντες 
δὲ, καὶ ἀνθρωπίνοις νοήµασι μαχόμενοι τοῖς τοῦ Θεοῦ 
ῥήμασι, φάσχουσιν» "Allo θεὸς, xai ἄλλο εἰχὼν 
Θεοῦ. ὣς ἄλλο ἄνθρωπος, xaX ἄλλο εἰχὼν ἀνθρώπου" 
xai τρόπον τινὰ εἰχόνι ἀχινήτῳ τὸν ζῶντα xal ἕνερ- 
γὸν Θεὸν Λόγον ἀπειχάζουσι' xav' οὐσίαν δὲ καὶ 
χατὰ πάντα εἰχών ἐστιν ἁπλανεστάτη xal ἄναρχος 
τοῦ Πατρὸς, xal οὗ χατὰ μορφὴν καὶ σχΏημα, ὡς ὁ 
πλαστουργηθεὶς ἢ γεγλυμµένος ἄπνους xat οὐχ αὖ- 
τοχίνητος ἀνδριάς * οὐδὲ κατὰ εἶδος xaX χρῶμα ὡς 4 
τεχνητὴ χαὶ μιμητὴ ἄφωνος εἰχών. Ταῦτα γὰρ οὐδὲ 
κατὰ φύσιν, οὐδὲ μὴν εἰς ὅλα τὰ ἄλλα ἐχφαίνουσι 
τὸν πρωτότυπον. Καὶ Υἱὸς μὲν γὰρ ἀνθρώπου εἰχὼν 
οὐσίας τοῦ ἑαυτοῦ Πατρός ἐστιν ' ἀλλὰ συμθαίνει 
παραλλάττειν ἡλιχίαν, f| εἶδος, ἡ γνώµην, 7) δύνα- 
piv, ἣ ἀξίαν, fj τὰ συναµφότερα, ἣ xal τι ἕτερον. 
Ὁ δὲ Geb; Λόγος, ἁπαραλλάχτως xai ἀπηχριδωμέ- 
νως, εἰς ὅλα τὴν ἁπλην, xal ἀσύνθετον, xaX ἁποίκι- 
λον πατριχἠν θεότητα φυσικῶς xal ἀνάρχως ἑξει- 
χονίζει. 0ὐδὲ γὰρ νοεῖν ἐξὸν, ὡς χατά τι θεοῦ εἰχὼν 
xal παρά τι’ οὐδὶ μὴν γίνεται ἀσυγχρίτον εἰχὼν, 
οὐδὲ δύναται διὰ τοῦ ἀνομοίου, 3) µικροτέρου, ἢ ὑπεξ- 
ουσίου τὸ ἀληθὲς, xa ἀρχέτυπον, xal µείζω, καὶ 
αὐτεξούσιον, χαὶ ἀσύγχριτον φαίνεσθαι. 0ὐδ αὖ διὰ 


ζων, ut vocem ipsam indicet Didymus, quam habet D (80) Si cognovissent. 1 Cor. 11, 8. Graeca. edi- 


Paulus. Malit fortasse quis iegere τὸ μεῖζον, Nec 
deerunt forsitan quibus ne leclio quidem codicis 
displiceat : eum et paulo post ea occurrat, et a 
Clemente Alexandrino in. tertio Stromatum quidam 
Mauhzi locus ita citetur : '"Eàv μὴ περισσεύσῃ ἡ 
δικαιοσύνη ὑμῶν πλείω «τῶν γραµµατέων’ ubi tawen 
Grzca Dibliorum θἀἱίο pro, lo, babet, πλεῖον. 
Vide not. 82, hic, et segux. 17 a, 85 a, 141 b. 

(13) Diligentes. Locum hunc in Scriptura non in- 


veni, Respicit, ut opinor, 1 Petr. 1, 8. 
(14) Unws. Ephes. 1v, 6. 
(15) Ut e*ficiamini. ll Petr. 1, 4. 


76) AEqualem. Joan. v, 18. 
17) Jurans. Hebr. vi, 13. 
(18) Christum. 1 Cor. 1, 24. 
(19) Omnia, Joan. v, 19. 


tio, ἔγνωσαν, pro ᾖδεσαν. 

(81) Ut omnes. Joan. v, 25 

(82) Major. In codice, τὸ 
8upra. 

(85) Qui cum sit. Hebr. 1, 5. Pro, ὡς, lego, ὃς, 
praseriim cum ita scripserit Paulus. In libro etiam 
De Syiritu sancto, num. 5, Epistolam ad Hebrz:os ut 
a Paulo scriptam agnoscit Didymus. 

(84) Et ad Hebreos. Conjicio legendum esse, ὡς 
xa πρὸς Ἑδραίους, id est, sicut et ad Hebraeos. Nam 
verba illa : Qui est imago, et csetera, in. Epistola ad 
Hebraos non exsiant, eisi eumdem sensum habeaut 
ac illa : Character (seu foxma) substantie ejus, qua 
leguntur in Epistoia ad Hebreos. 

83) Qui est. Coloss. 1, 15. 

(86) Hunc. Joan. vi, 27. 


μείζω. Vide not. 79. 


327 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


τοῦ κτίσματος ἡ queuxct) μορφὴ τοῦ χτίσαντος χατα- A est homo, aliud imago hominis: ac vivum, atque 


νοξῖσθαι. 0ὐδὲ [17 b] γὰρ οὐδὲ ἄλλη φύσις τὴν ἑτέ- 
gav iv ἑαυτῇ ἐπιδείχννσιν ' ἀλλὰ καὶ ὁ Πατὴρ εὑρί-, 
σκεται ἀνυπόστατος Ὑεγενῆσθαι ὅτε αἱρετιχοὶ τὸν 
χαρακτῆρα οὗ διδόασιν ἔχειν αὐτὸν τῆς ὑποστάσεως. 
"AAX' οὐδὲ ὁ ἀόρατος , xai ἀσύνθετος, xal ἀσχημάτι- 
στος θεὸς εἰχόνα ἔχει οἵαν ἐχεῖνοι ἐμφαίνουσι µιµη- 
τικἠν. Παραλύει δὲ τὰ ἑκείνων σαφῶς καὶ ἡ ἑπ- 
aYtorh, ἔχουσα. Οὐχ ἁρπαγμὸν ἠγήσατο τὸ εἶναι 
Ica θεφ. Περὶ δὲ φυσιχῆς εἰχόνος ὑφηγεῖται xai 
Νιωῦσῆς οὑτωσεί: ᾿Εγένγησεν Αδὰμ τὸν Σὴθ κατὰ 
τὴν εἰδέαν αὐτοῦ. Οὐχ ἦν δὲ ἑτεροούσιος ἀναγχαίως 
ὁ Σὴ0θ τῷ Αδάμ: χαὶ ὅμως εἰχόνα τὴν εἶδέαν xal 
ὁμοίωσιν τῆς οὐσίας ἐχάλεσεν. Αλλὰ xal περὶ &v- 
θρώπου, qnot, γέγραπται, ὅτι ἔστιν εἰχὼν καὶ δόξα 


operantem. Deum Verbutn imagini motu ὁθθείμίῳ 
quodammodo assimilant : cum is el quoad. essen- 
tiam, et quoad omnia, imago sit Patris omni om- 
nino diversitate carens, et. zeterna, non vero ad il- 
lius formam ac figuram sit, instar simulacri a plaste 
effici, aut seulpti, quod inanimum est, nec sua se 
vi movens : neque secundum. illius speciem, et co- 
lorem sit, cujusmodi est artificiosa ad imitationem 
facia, et muta effigies : hujuemedi enim imagines 
neque quoad naturam, neque ex integro quoad.alia- 
prototypum exhibent, Porro hominis etiam &lius 
imago est substantize patris sui, sed diversus ab 
ipso est etate, aut specie, aut sententia, aul. vi, 
aut dignitate, out his omnibus simul, aut. aliqua 


Θεοῦ. 'AXX οὐδαμοῦ, ὦ οὗτοι, ἄνθρωπος ἡ ἄλλο D etiam alia re. At Deus Verbum sine ullo discrimine 


ποίηµα Υέγραπται εἶναι ἀπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ 
θεοῦ xal χαραχτὴρ τῆς ὑποστάσεως' ἄλλο δέ ἐστιν 
ἄνθρωπον εἰχόνα εἶναι Θεοῦ, τοῦτ᾽ ἔστι τὸ τεχνηθὲν 
τοῦ τεχνησαµένου, ὡς δίφρος τοῦ τέχτονος. Σολομὼν 
Υὰρ λέχει' Ανα Ίόγως τῶν κτισμάτων ὁ Γενε- 
σιουργὸς θθωρεῖται' xa ἄλλο ἐστὶν, κατὰ τὸ σύμ- 
µορφον, xai ταυτούσιον, xai συνάναρχον, ἀπαύγασμα 
εἶναι δόξης, xal χαραχτῆρα ὑποστάσεως ἐνυπόστατον 
xai ἀφευδέστατον. Φησὶ γάρ". 'O ἑωραχὼς ἐμὲ, 
ἑώρακε τὸν Πατέρα". 6 δὲ ἑωραχὼς ἄνθρωπον, οὐχ 
bopaxe τὸν θεόν ' ὡς ὁ θεασάµενος τὸν δίφρον, οὐχ 
ἑώραχε τὸν τέχτονα. ᾽Αλλὰ xal ἀνάγχη τοῦ μόνου ἀορά- 
κου θεοῦ µόνην ἁόρατον εἶναι ἐχείνην τὴν εἰχόνα xal 
οὗ τὺν xaz' εἰχόνα ὁρατὸν ἄνθρωπον. Οὔτε οὖν ἄλλῳ 


ὅμοιός ἐστιν ὁ Υἱὸς' γράφει Υάρ' Τίς ὁμοίωθήσεται C 


τῷ Κυρίῳ ἐν υἱοῖς 86500; Οὔτε τῷ | 18 a ] ἑαυτοῦ 
Πατρὶ ἀνόμοιος, "Ey γὰρ, φησὶ, xal ó Πατὴρ ἔν 
ἐσμεν. Οἱ δὲ κτιστῆς εἰκόνος ἔννοιαν ἐπὶ αὐτοῦ λαµ- 
θάνοντες, ἑἐξομοιοῦνται τῷ Ναδουχοδονόσωρ ποιητὴν 
ἄφυχον εἰχόνα προσχυνεῖσθαι τυπώσαντι. Καὶ τὸν 
Αδὰμ δὲ διὰ τὴν mapaxohw ἐκ τοῦ παραδείσου ὁ 
θεὺς δικαίως ἔῤῥιφε * τὸν δὲ ληστὴν, xal σὺν αὐτῷ 
τὸν 'Αδὰμ xal τὸ χοινὸν ἡμῶν ὅλον γένος 6 Υἱὸς εἰσ- 
{γαγεν ὡς ἴσος πάντὼς τῇ θεότητι καὶ ἀγαθότητι xal 
δεσποτείᾳ τῷ ῥίψαντι τυγχάνων. Ποῦ δὲ ἐγράφη ὅτι 
ἀσύγχριτος ὁ Πατὴρ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Μονογενὴῆ; fj 
ὅτι ὁ Υἱὸς αὐτοῦ xai τῶν πάντων Δημιουργὸς xal 
xptthe, χατὰ τὴν θεῖχὴν αὐτοῦ xaX ὅλων ἐξῃρημένην 
ἄπειρον φύσιν χτίσµα ἑἐστίν, 7) ὅλως, ὅτι ποτὲ οὐχ 
1»; f| ποῦ ἰδικῶς ἔφη ὁ Πατὴρ, "Εχτισά pov Υἱόν 
ἡ ὁ Yl, Ἐχτίσθην ὑπὸ τοῦ Πατρὸς; ὅπερ ἀχούειν, 
µέτιγε καὶ λέγειν, φριχτὸν xal φευχκτόν. θὐδαμοῦ 
μὲν οὖν παντελῶς θείας: καὶ πνευματικῆς Τραφῆς 
εὕρηται ταῦτα. Τοὐναντίον δὲ συγχρίνοντος ἑαυτὸν. 
πρὸς τὸν Πατέρα ἐἑστὶ πάντα τοῦ Μονογενοῦς τὰ 
περὶ τῆς θεότητος αὐτοῦ ῥήματα ' καὶ ἑνοῦντος ἑαυ- 
(η Non rapinam. Philipp. η, 6. 

8) Adam. Gen. v, 5. Graeca editio pro, εἰδέαν 
babet, ἰδέαν. Seusum iamen. potius quam verba ci- 
Gt Didymus : quie, cum clarius reddant quod | ipso 
subjungit, hic affero : Ἔζησε δὲ ᾿Αδὰμ διακόσια xat 
εριάχοντα Ecr, xaX ἐγένγησε κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ 
χαὶ xatà τὴν εἰχόνα αὐτοῦ, xoi ἐἑπωνόμασε τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ Σ49, idest - Vixit vero. Adam ccxxx annos, 


el adamussim quoad omnia simplicem, εἰ incoin- 
positam, et varietate carentem Patris deitatem na- 
turaliter, et ab 2terno habet ut Patris imago : uum 
quod ipse sit Dei imago 9. secundum quid, et pro- 
pter aliquid, ne cogitare quidem licet. Nee vero 
quidquam illius imago est, qui ejus respecta iucom- 
parabilis sit : neque per eum qui dissimilis sit, aut 
minor, aut subjectus, reprasentari potest ille qui 
verus sit, el archetypus, et major, et sui ipse juris, 
et incomparabilis : neque pariter per creaturam. 
naturalis forma Creatoris intelligi potest ; nam ne 
alia quidem ulla natura alteram in semetipsa re- 
prasentat. Quin etiam illud sequitur, ut Pater sit 
siue substantia, nisi verum sit illud, quod ba'retiot 
negant, ipsum babere characterem substantie. Pra- 
terea invisibilis, et incompositus, et flg1ra carens 
Deus imaginem habere non potest, qualem ipsi de- 
scribunt, qua scilicet ad imitationem facta fuerit. 
Niorum autem commenta manifeste enervat etiam 
quod subjicitur, et sic se babet : Non rapinam (87). 
arbitratus est esse se equalem Deo. De naturali vero 
huagime Moyses quoque sic loquitur : Adam (88) 
genuit Seth secundum [oriuam. suam, Neque vero (uit 
Seti alterius necessario substantie, habita ratione 
sd Àdamuimn ; et tamen imaginem (89) vocavit for. 
mam, et similitudinem substantiz. At. de homine 
quoque, inquiunt, scriptum est (90), eum esse ima- 
ginem, et gloriam Dei. Sed nullo in loco, o sua- 
vissimi, de homine, aut de alia ulla ereatura scri- 
ptum est, eam esse splendorem glorix Dei, et cha- 
raeterem substantie. Aliud autem est, hominem. 
esse imaginem Dei, id est rem fabrefactam archite- 
eii esse imaginem, sicut sella est imago fabri; ail 
enim Salomon : Per analogiam (91). creaturarum: 
Conditor cernitur, Aliud vero est, per identitateu 
forms, essentim, et :ternitatis, splendorem esse 


et genuit secundum [ormam auam, et secundum ima- 
ginem. suam, et nominavit nomen ejus Seth. 

(89) Imaginem. Ex. bac voce conjicere licet, l:- 
brarium nostrum in Genesis loco aute allato otni- 
eisse verba illa, καὶ χατὰ τὴν εἰχόνα αὐτοῦ, id est, 
et secundum imaginem suam. . 

(90) Scriptum est. I Cor. x1, 7. 

(091) Per analogiam. Say. xi. S. 


“οφ DIDYMI ALEXANDRINI 340 


glorie, et characterem hypostaseos, sive substan- A τὸν xal ὁμότιμον ἀποφαίνοντος' ἁλλ' οὐδὲ τέχνον T, 
tix: ih Patre subsistentem, et veracissimum. Inquit παιδίον f] γέννημα εἴρηται πώποτε χατὰ τὴν ἄνω 
euim ipse : Qui vidit (92) me, vidit Patrem : at vero Ἅἄπειρον γέννησιν ἣν οὐδὲν τὸ παράπαν χαραχτηρίσας 
qui vidit hominem, non vidit Deum, sicut qui vi- δύναται ἵνα μὴ τι μιχρὸν f] ὑπόνοιαν παρέχον ταῖς 
dit sellam, non vidit fabrum. Verum necesse etiam Ἠπρολεχθείσαις αὑτῶν σεσοφισµέναις βλασφημίαις 
est, ut unius invisibilis Dei illa una invisibilis Φφαντασθείῃ τις: ἀλλ Υἱὸς διὰ τὸ τέλειον xal τὸ 
imago sit, non vero visibilis liomo, qui est ad Ἱπια- ἀνάρχως γεννηθῆναι, καὶ τὸ πρὸς τὸν Πατέρα τῆς 
ginem (95). Igitur Filius neque alteri 49 similis φύσεως ἁπαράλλαχτον. "Ὅλα δὲ τὰ νομιζόµενα παρά 
est; scriptum est enim : (wis (94) assimilabitur ἍΊτισιν εἶναι πρὸς θεότητα μιχρὰ, xai τὸ, 'Ο πέμψας 
Domino in filiis Dei ? neque Patri suo dissimilis µε Πατὴρ µείζων μού ἐστι, διὰ τὴν φιλάνθρωπον 
est : ait enim : Ego (95) et Pater unum sumus. καὶ ἄῤῥητον [18 b] ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ, τὴν δι’ 
Qui vero creatam in ipso comminiscuntur imagi- ἡμᾶς xal ὑπὲρ ἡμῶν γενοµένην, ταῖς ἱεραῖς xeyen- 
nem, Nabuchodonosori (96) similes sunt, qui ma- σµῴδηται βίδλοις» δι fiv χαὶ ἀγγέλων ἠλαττῶσθαε 
nufactam, et inanimatam imaginem conflavit, ut γέγραπται, χατὰ τὸν ᾽Απόστολον brieseDavea * TOv 
adoraretur (97). Adamum porro ob inobedientiam e δὲ βραχύ τι zap' ἀγγέλους ἡ λαττωμέγο» BAézo- 
paradiso Deus merito ejecit. Latronem vero, et B µεν Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου. "Eyé 
éum ipso Adamum, et universum nostrum genus οὖν otgat xal οὗ πάντως διασφἀάλλομαι, ὅτι περὶ τοῦ 
iMuc Filius introduxit (98), utpote ei, qui expule- Πατρὸς xai ἑαυτοῦ εἶπε, τὴν ἀμφοῖν δειχνὺς ἀγα- 
rat, omnino zqualis deitate, et bonitate, et domi- θότητα xal ópoouctótnza * "H ποιῄσατε τὸ 6évópor 
natione. Ubinam vero scriptum legitur (99), Pa- — xaAóv, xal τὸν καρπὸν αὐτοῦ xaAóv, ἢ ποιήσατε 
trem, babita ad suum Unigenitum ratione, esse tÓ δέγδρον σαπρὸὀν καὶ τὸν καρπὸν αὐτοῦ ca- 
asyncritum, hoc est, incomparabilem? aut omnium — zpóx* ex γὰρ τοῦ καρποῦ, φησὶ, τὸ δένδρον γι- 
conditorem, ac judicem Filium ejus spectata ipsius — »«oc'xecat. 

divina, et infinita, et ab omnibus rebus segregata natura creaturam esse? aut omnino aliquande 
eum non exstitisse? aut ubinam speciatim dixit vel Pater : Creavi mibi Filium; vel Fiius : 
Creetus sum a Patre? quod: auditu, nedum dictu horrendum est, et omnino fugiendum. Ncs- 
quam porro h:ec in tota divina, et a divino Spiritu inspirata Scriptura inveniuntur. E contrarie 
3utem quxcunque de sua deitate dixit Unigenitus, ea omnia sunt Filii semetipsum comparantis Pa- 
tri, et unum cum illo, ejusdemque bonoris dignum se demonstrantis. Quin spectata coelesti infinita 
generatione, quam nihil omnino exprimere, ac repriesentare valet, neque τέχνον, id est Natus, neque 
παιδίον, id est puerulus, neque γέννημα, id est genimen (1), unquam dictus fuit : ne scilicet aliquid 
humile imaginetur quis, aut quod predietis eorum blasphemiis artificiose confictis suspicionem 
prebeat. Verum Y!ó;, id est Filius, dieitur, ob perfectam atque seternam generationem, eamdem- 
que plane cum Patre naturam. Omnia vero illa quae nonnulli respectu divinitatis &/& humilia esse 
putant, ut. et illud : Qui misit me Pater (2), major me est, in sacris libris divinitus dictata, ac 
scripta sunt ob benignam atque ineffabilem ipsius incarnationem, quae propter nos, et pro nobis facta 
est : propter quam etiam scriptum fuit, eum angelis minorem factum esse, juxta Apostolum in 
Epistolis suis inquieutem : Eum autem (5), qui modico quam angeli, minoratus est, videmus Jesum, 
propter passionem | mortis, Ego igilur puto , nec omnino fallor, illun de Patre, et de se ipso, ut 
bonitatem utriusque, et consubstantialitatem ostenderet, dixisse : Aut facite (&) arborem bonam, et 
[ructum ejus. bonum : au. facite arborem malam, ei fructum. ejus. malum. Siquidem ez fructu, in- 
quit, arbar cognoscitur. 


CAP. XVII (5). C ΚΕΦ. IZ'. 
Quoniam vero ex his qui Deo bellum inferunt, Ἐπειδὴ δὲ θεομαχοῦντες οἱ μὲν σὺν τῷ Υἱῷ xal 
92) Qui vidit. Joan. xiv, 9. dum lrenzus lib. 1, cap. 31, loquitur, excogitavit, 
(85) Ad imaginem. Vide not. 68, pag. 9. ut Adamum inter damnatos ac reprobos numeraret. 
(94) Quis. Psal. ,xxxvii, 7. (99). Legitur. Eunomianos, sive Anomceos carpit, 
(95) Ego. Joan. x, 50. qui cum Áomousii vocem ideo respuerent, quod iu 


(96) Nabuchodonosori. Codex, Na6ouyobovoowp, ^ Scriptura non. legatur, plura tamen de Filio imple 
cum t, et sine accentu, Griecze Bibliorum editiones, — affirmabant, qux in Scriptura neque quoad verba, 


oir) Ut ad erar "In Gr Ναδουχοδονόσωρ. ueque quoad sensum reperiuntur. | 
. t adoraretur. In σος, πρασχυνεισναι, pro, (4) Genimen. Ea locutio, qua Filius diceretur Pa- 
e n pocxovetota ' quz ellipsis Graeis scriptoribUS µῃς γέννημα, id est gemimen seu germen, parum non- 


: is Patribus probabatur, ut constat ex Gregorii 
98) Introduxit, Nempein regnum ccelorum; quod — P"llis Pa! p! , 

tatio, ex Persica scilicet lingua ducto, Paradisi — Nysseni libro tertio contra Eunomium pag. 108. 
nomine a Grecis Patribus passim vocari norunt — (2) Qui misit. Joann. xiv, 28, ubi tamen non le- 
theologi. Salutem itaque Adami, quem a Christo ad — gitur, Ὁ πέµψας µε, sed : "Ost ὁ Πατήρ µου μείζων 
inferos descendente liberatum ait Augustinus in poU ἐστι, id est, quia Pater meus major me est. 
epistola 164, ad Evodium, indicat his verbis Didy- IH Eum autem. Hebr. n, 9. 
mus Tatianum tacite vellicans , qui primus ταύτην $ Aut facite. Mauh. xu, $3. 
βλασφημίαν id est, hanc blasphemiam. ouemadmo- (9) Cap. XV1J. Primam Dei creaturam non cssc 


$41 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


242 


e» ἅγιον Πνεύμα τὸ πρῶτον χτισμα εἶναι λέγειν τολ- A alii quidem eum Filio Spiritum queque sanctum 


μῶσε * Μακεδόνιος δὲ τὸ Πνεῦμα µόνον’ ἐπ᾽ ἐχείνους 
μὲν xb βάρος τοῦ ἐπιμνησθῆναι τῶν τοιούτων ἆπο- 
νενοτπµένων xai χαταχρίτων ῥημάτων τρέφειεν ἡ 
ἁγία χαὶ ὁμοούσιος Τριάς, ἡμεῖς δὲ ὑποδεί[ξομεν, 
τὰς θείας παρατιθέµενοι Γραφᾶς, τὸ πρῶτον χτίσµα 
τοῦ Θεοῦ οὕτω γεχενῆσθαι. Πρῶτον χτίσµα ἐπαρθὲν 
Ex τῶν οὐρανῶν ἑῤῥίφη ὡς ἀστραπὴ, χαθὰ αὐτὸς ὁ 
χτίσας χαλῶς xai Όστερον δικαίως ῥίψφας £v Εύαγγε- 
λίῳ ἐθεώρησε * λέγε δὲ οὑτωσεὶ παρὰ τῷ Μώδ; 
'AAA Bob θηρίον Λλαρὰ col χόρτον ἴσα βουσὶν 
ἐσθίον: ὶδοὺ ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ ἐν ὀσφύὶ, ἡ δὲ δύ- 
ναµις αὐτοῦ ἐπ ὁμφαλοῦ γαστρός. 'Εστησεν» 
οὐρὰν ὡς κυπάρισσον, τὰ δὲ γεῦρα αὐτοῦ συµ- 
πέπ.Ίεχται' αἱ zAsvpal χα λκαὶ, ὁ δὲ νγῶτος ab- 
του σιδηροῦς χυτός. Τοῦτό ἐστι ἀρχὴ xAd- 
σµατος Κυρίου [19 a] πεποιηµένον àyxaca- 
παίζεσθαι ὑπὸ τῶν ἀγγέων. "Dots τὸν διάδολον 
πρῶτον χτίσμα εἶναι λέγει, ἑαυτὸν ποιῄσαντα ἔγχα- 
ταπαίζεσθαι ὑπὸ τῶν ἁγίων ἀγγέλων, διὰ τὸ ἀνόσιον 
αὐτοῦ χαὶ καχόδουλον τῆς προαιρέσεως. Οὐκ ἂν δὲ 
μετ αὐτὸν ὁ Υϊὸς, ὁ xai τοῦτον δηµιουργήσας οὔτε 
μὴν τὸ Ἠνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐχτίσθη, 


ΚΕΦ. ΙΗ’. 
api τής ἁγίας Τριάδος. Καὶ ὅτι διὰ τὸ ταὐτὸν 


τῆς οὐσίας τὰ αὐτὰ ἐπ᾽ ἀμφοτέραις ταῖς ὑπο- 
στάσεσυ’ ὀνόματα «Ίέγονται, πάρεξ τῆς. πατρό- 
ζητος xal υἱότητος, καὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ 
Πνεύματος ' τοῦτο γὰρ ἴδιον ἑκάστης ὑποστά- 
σεως ἰδικῶς. Καὶ ὅτι ποτὲ ὁ Πατὴρ, ποτὸ ὁ 


Ylóc, ποτὲ τὸ Πγεῦμα προστάσσεται. Καὶ ὅτι. 


χα) τὸ τριαδιχὸν καὶ τὸ μοναδιχὸν ἑν τῇ Γραφῇ 
δείχνυται. | 


Ἐκ πάντων δὴ οὖν τῶν εἰρημένων συνέστη ὡς τὰ 
ὀχείνων παντοίως ἀλλότρια τῆς ἀληθείας ὄντα τυγχά- 
vet. Σοφιστείας γὰρ Épyov τὸ εὑρεσιλογεῖν. σοφίας 
ὃὲ τὸ μετ᾽ αἰδοῦς xa τῆς ἐναρμοττούσης ἀποδοχῆς 
διερευνᾷν τὰς l'yapác. ᾽Αναγκαῖον δὲ λοιπὸν, τὰς 
ἀπειθάνους αὐτῶν συρφετολογἰας xaX διαµάχας παρ- 
ελθόντας xal τῷ νοητῷ ποτίµῳ ὕδατι, τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος τὰς ἀλμυρὰς, τὸ δη λεγόμενον, &roxiu- 
σαμένους ἀχοὰς ἐπιδεῖξαι, ὅτι περ αἱ Γραφαὶ διὰ τὸ 
ταυτὸν τῆς θεότητος ποτὲ μὲν µίαν τῶν θείων ὑπο- 
στάσειων, ποτὲ δὲ τὰς τρεῖς ὀνομάζουσιν ' καὶ ἑχάστῃ 
αὐτῶν ὁμοίως τὸ ἀγαθὸν ἀπονέμουσιν' ὡς ὅτ ἂν 


esse primam creaturam audent dicere; Macedo- 
nius autem Spiritum sanctum duntaxat: in illos 
quidem fastidium, quod stulta liujusmodi, et da- 
mnata deliramenta commemorantes afferunt, vertat 
sancta et consubstantialis Trinitas ; nos autem 
divinas Scripturas in medium afferende, primam 
Dei creaturam sic factam esse ostendemus. Prima 
creatura superbia elata, ex ccelo ejecta est ut ful- 
gur, sicut. ille ipse qui eam preclare creavit, ac 
jure postea expulit, in Evangelio (6) vidisse se 
dicit, Sie autetn. loquitur Scriptura apud Jobum : 
Sed ecce (1) fera apud te, fenum sicut. boves. co- 
medens. Ecce fortitudo ejus in. lumbis; virtus au- 
tem illius in umbilico ventris. Erexit caudam sicut 
cgpressum, nervi autem. ejus perplexi sunt. Coste 
ὤγεα, dorsum autem. ipsius ferrum [usum. Hoc est 
principium formationis Dei, factum ut illudatur ab 
angelis. ltaque primam creaturam dicit esse dia- 
bolum, qui se ipsum a sanctis angelis, oh suam 
pravitatem, et malam voluntatem, fecit illudi. Post 
ipsum (8) autem A45 neque Filius, qui illum etiam 
creavit, neque vero ipse Spiritus Dei creatus fuisse 
dicendus est. 
CAP. XVIII. 


De sancta. Trinitate. Et ob identitatem essentim ea- 
dem de ambabus personis nomina dici, excepta 
paternitate, e$ filietate, et processione Spiriius : 
hec enim singularum peculiariter personarum 
propria sunt. El modo Patrem, modo Filium, mo4o 
Spiritum primo loco nominari (9). Et in Scriptura 
cum (rinilalem, (um wnitelom Dei demonstrari. 


. Ex his porro omnibus, qua dicta sunt, omnino 
allena esse constat a veritate, qux ab illis affirman- 
tur ; sophistze (10) enim proprium est rerba loqua- 
citer fundere (14); sapientis vero est, cum vere- 
cundia, et convenienti quzestu (12) Scripturas per- 
serutari. Necesse antem est, ut deinceps ineptas 
eorum, sordidasque ratiocinaüones contentiohes- 
que pretereuntes, ac myslica sancti Spiritus po-. 
enlenta (12) aqua salsas, ut dici solet, aures abs- 
tergentes , ostendamus, Scripturas ob identitatem 
deitatis aliquando quidem unam ex divinis perso- 
nis, aliquando vero tres nominare, εἰ unicuique 


MY, Μωῦσης, "Axovs, Ἱσραή.: Κύριος ὁ θεός D ipsarum eodem modo bonitatem attribuere. Ut cum 


Filium, nec Spiritum sanctum, ostendit in hoc ca- 
pite contra Eunomianos ac Macedonianos. 

. (6) In Evangelio. Luc. x, 18. Videbam Satanam 
sicut fulgur de caelo cadentem. 

(T) Sed ecce. Job xz, 10, 11, 12, 15 et 14. Com- 
plutensis editio babet : ᾽Αλλὰ δὴ ἰδοὺ θηρία... 
ἐσθίει’ ἰδοὺ δὲ .. . ἐπ᾽ ὀσφύῖ .. . αἱ πλευραὶ αὐτοῦ 
πλευραὶ χάλχειαι' dj δὲ ῥᾶχις αὐτοῦ σίδηρος . . . 
τουτ᾽ ἔστιν. .. . ἀγγέλων αὐτοῦ. In Passioneiano 
autem apograpbo pro χαλχαἰ, malim legere, yaAxat. 

(8) Post ipsum. Similia habemus libro iv contra 
Esnomium, tom. { Operum Basilii, pag. 288. 

(9) Primo loco nominari. Pro, προστάσσσται, lego, 
Ἀροτάσσεται. 

(10) Sophiste. In Graco, σοφιστείας. Hoc autem 
vox Polluci , spud quem legitur etiain. σοφιστία͵ 


inelegans videtur ac. barbara. Sed tam delicatis 
auribus non erat theologus noster, ut hsec quasi 
absona vitaret. Vide segm. 70 a. 

(11) Fundere. Notandum antithetum in vocihus 
σοφιστείας, el σοφίας. Pro εὑρεαιλογία vero Cle- 
mens Alexandrinus εὑρησιλογίαν dixit in octavo 
Siromatum, pag. 924. Ibi enim legitur : xal τὰς 
ἀγοραίους εὑρησιλογίας,  ἰὰ est, ut Latina trans- 
latio habet, et forenses sermonum inventiones : qux 
tamen interpretatio mihi quidem minus arridet. 

(12) Quastu, aut, si cui magis placeat, inerpre- 
tatione. - 

(13) Poculenta. .espieit, opinor, illnd Pauli in 
] Cor. xiu, 13 : Omnes in. wo. Spiritu. potat. 
eumtust. 


$45 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$344 


ait Moses : Audi (14), Jsrael : Dominus Deus (uus, A σου, Κύριος εἷς ἐστιν. Διὰ τοῦ εἰπεῖν elc δηλεωσας 


Dominus unus esi. Per vocem, unus, unom indi- 
eans deitatem : per vocem vero Dominus, deinde 
Deus, et rursus. Dominus, Trinitatem signiflcans : 
aqua bominibus omne mundanum, et eupramun- 
sanum (15) bonum 4uit, 3tque erit. Et rursus : 
Digit (16) Deus : Fiat firmamentum. Et fecit. Deus 
firmamentum. Εἰ vidit Deus, quod esset. bonum. 
Animnadvertendum est, boc in loco el (res personas 
nominari, et unamquamque Deum vocari, et. con» 
sensionem, atque cooperationem demonstrari cum 
illius, qui dixit, wm illius qui fecit, tum A46 illius 
qui laudavit. Et rursus : Precipit (17), inquit, Deus 
Moysi diceus : Loquere Aaromi et filiis ejus : Sic 
benedicetis Israelem. | Benedicat te Dominus, εἰ cu- 
atodiat te. Ostendat. Dominus. [aciem suam super te, 
et misereatur tui. Elcvet Dominus vultum suum su- 
per te, et dei tibi pacem. Ut tres indicaret perso- 
was, non dixit semel : Dominus benedical te, et 
ostendat tibl, εἰ det. tibi pacem : sed ter Dominum 
nominavit. Simili modo prophetant, Agg:zeus quidem 
ex persona Patris divinam (18) sententiam profe- 
rens, qua sic se habet : Confortare (19), Zoroba- 


bel, quoniam ego vobisoum sum, et Verbum meum | 


bonum, et. Spiritus meus in medio vestri : Isaias au- 
tem ab hypostasibus zquaii honore dignis, ac per 
ae perfectis missionem aque honorificam factam 
fuisse dicens, paucisque verbis omnem ipsarum com- 
munionem demonstrans, et clamans : Et nunc (20) 
Dominus Dominus misit me, et Spiritum suum (21) : 


Nec enim frustra bis nominans dixit," Dominus C Κύριος xaX οὕτω τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ : ἀλλ' 


Domixus, et postes, Spiritum suum : sed ul 
eum personas, tum unam deitatem ac volunta- 
tem denotaret. David vero (nam ípse quoque hu- 
jusmodi capitulo. suffragatur [22]) ει cantu 


(14) Audi. Deuter. vi, 4. Greca editio pro ὁ βεός 
εου, habet, ὁ θεὸς ἡμῶν, id est Deus noster. 

(15) Mund. et supramundanum. 1d est, naturale, 
et supernaturale. 

(16) Dixit. Gen. », 6-8. Plura intermedia verba 
omittit Didymus. 

(17) Pracipit. Numer. νι, 92-26. Grxca . editio : 
καὶ ἑλάλησε Κύριος πρὸς Μωῦσῆν λέγων... αὐτοῦ: 
λέγων, Οὕτως εὐλογήσετε τοὺς υἱοὺς Ἱσραλλ, λέγοντες 
αὐτοῖς, Εὐλογήσαι, x. τ.λ. | 

(18) Divinam. Sive, Deo afflante prolatam , aut 


τἣν µίαν θεότητα ΄ διὰ δὲ τοῦ Κύριος, εἶτα Gecc 
καὶ πάλιν Κύριος, vh» Τριάδα σηµάνας' παρ᾽ T) 
πᾶν ἑγχόσμιον xal ὑπερχόσμιον ἀγαθὸν ὑπηρξεν 
xai ὑπάρξει τοῖς ἀνθρώποις. Καὶ πάλιν. Εἶπεν d 
θεός' Γενηθήτω στερέωμα. Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς 
τὸ στερέωμα. Καὶ lóev ὁ Geóc, ὅτι xaAóv. Xm- 
µειωτέον , ὅτι xal «pst; ὑποστάσεις, xal ἑχάστη 
Θεὸν ὀνομάζει, xal τὴν συµφωνίαν xal thv σννερ- 
γίαν δείχνυσι τοῦ εἰπόντος καὶ τοῦ [190 ] πο:ή- 
σαντος xal τοῦ ἑπαινέσαντος. Καὶ πάλιν, Προσταᾶς- 
τει, Φησὶν, ὁ θεὸς τῷ Μωῦσῃ «έχων Ad4nc ov 


' ᾽Ααρὼν καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ. Οὕτως εὐλογήσετα 


τὸ» Ισραή.  Εὐλογήσαι σε Κύριος, καὶ gv.Ad - 
£a. σε. Ἐπιράναι Κύριος τὸ πρόσωπο» αὗτοῦ 


B ἐπὶ σὲ καὶ ἐλεήσαι σε. Ἑπάραι Κύριος τὸ πρόσ- 


ωπον αὐτοῦύ ἐπὶ cé* xal δφη σοι εἰμήνην. Ἵνα 
δηλώση τρία πρόσωπα, οὐχ εἶπεν ἅπαξ' Κύριος 
εὐογήσαι σε, xal ἐπιράναι σοι καὶ ὄφη σοε 
εἰρήνην ' ἀλλὰ τρίτον ὠνόμασεν Κύριο». Καὶ ex 
ἡνίχα προφητεύουσιν’ ᾽Αγγαῖος μὲν θεόχρηστον Ex 
προσώπου τοῦ Πατρὸς φέρων φωνὴν οὕτως ἔχου- 
σαν' Ἴσχυε, Ζοροδάδε., διότι ἑγὼ μεθ ὑμῶν 
εἰμι' xal ὁ Λόγος µου ὁ ἀγαθὸς, xal τὸ Πγευμά 
pov ἐν µέσῳ ὑμῶν Ἡταῖας δὲ ££ ὁμοτίμων τῶν 
αὐτοτελῶν ὑποστάσεων ὁμότιμον τὴν ἀποστολην 
γεγενῆσθαι λέγων xal ἐν ὀλίγῃ ῥήσει πᾶσαν xotvto- 
νίαν αὐτῶν ἐνδειχνύμενος xat βοῶν' Καὶ vvr 
Κύριος Κύριος ἀπέστα.ἰκέν µε καὶ τὸ Πνεῦμα 
αὑτοῦ. 0) γὰρ ἁπλῶς δεύτερον ὠνόμασεν, Κύριος 
ἵνα xal 
τὰς ὑποστάσεις χαὶ τὴν µίαν δτλώσῃ θεότητα καὶ 
θέλησιν. Δαυὶδ δὲ (καὶ γὰρ χαὶ αὐτὸς ἀρίγει τῷ 
τοιῷδε - xegaAal) xal ᾠδῆς ἔμπλεα πάντα ποιεῖ xal 
ἐχφαίνει, ὅπη πίστεως ἔσχε, χατὰ τἀσὃς τὰς λέ- 


quenti : Οὕτως λέγει Κύριος, Κύριος. Ast editio 
Francofurtensis anni 12597 iteratam dictionem 
Κύριος, habet in 16 versiculo, ut Didymus : cujus 
lectio Hebraico fonti magis consentanea est, in quo 
legitur nomen Adonai junctum nomini tetragram- 
niato. 

(24) Spiritum suum. Cum Greca duplicem possint 
habere significationem, ac verti queat tuin , Spiri- 
tus ejus, ut habet Vulg. interpres, tum Spiritum 
$uum, ego eam interpretationem hie sequor, quae 
Didymo ipsi arrisit, ut apparet ex lib. De Sp. 


potius, a Deo editam : ut non omnino idem valeat D sancto, num. 26. lbi enim hzc. legimus :. « lueffa- 


θεόχρηστος, atque θεόπνευστος. Etenim χρᾷν est 
responsa dare, ut homines divinitus inspirati faciunt. 
Unde Χρηαμὸς, χρηστήριον, χρηαµῳδία, θεόχρηστος, 
el similia. 

(19) Confortare. Agg. 11, ὃ et 6. Sensum porius, 
quam verba recitat Didymus. Ac sane verba illa, 
xax ὁ λόγος uoo ὁ ἀγαθός, id est, et Verbum meum bo- 
xwum , in nulla ex Grecis editionibus leguntur. Di- 
dymus tamen ea citat alibi, nempe segm. δὲ b, 
t3uquam ex Scriptura deprompta. Graeca porro 
Complutensis editio hoc in loco sic babet : Kazioyus, 

&),.... διότι μεθ) ὑμῶν εἰμι..... τὸ ῥῆμα ὃ 
διέθῃηχα πρὸς ὑμᾶς (alim editiones babent, ὁ λόγος, 
alig, τὸν λόγον ὂν διεθέµην ὑμῖν ).... xaX τὸ Πνευμά 
µου ἑἐφέστηχεν Ev uou ὑμῶν. 

(20) Et nunc. Isai. χιτια, 16. Ουιηρ]υιεηθίφ 
editio habet : Καὶ νῦν Κύριος 6 θεὸς ἀπέστειλέ µε. 
Vocem vero, Κύριος, repetitam habet versiculo sc- 


bili itaque, et sola fide noto sermene credendum 
est, Salvatorem dictum esse exisse a Deo, et Spiri- 
tum veritatis a Patre egredi, loquente : Spiritus qui 
a me egreditur. Cum enim dicere posset , de Deo , 
sive de Domino, sive de Omnipotente, nibil borum 
tetigit, sed ait, de Patre. » [Qux cum in editis 
libris manca sint, supplenda sunt ex codice ms. 
nostr: bibliothecae S. Salvatoris Bononix* in quo 
post voces , a Deo , legitur : « et Spiritum veritatis 
a Patre egredi. loquente : Spiritus qui a me egredi- 
tur, Et pulchre. Qui de Paire, inquit, egreditur. Cun 
enim ete. |..... Salvatore quoque per prophetarmi 
loquente [sicut manifesti .esse poterit ei, qui tu- 
tum perlegerit locum] : Et Dominus misit me, et 
Spiritum suum. Siquiuem non solum Fitium, sed et 
Spiritum mittit Deus. » 

(22) Suffragatur. Codex, ἀρηχείτω. Se] mani- 
festum mendum sustuli, 


Le 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS, 


249 


Iu tv μὲν ιζ do)pip* Τίς θεὸς πἀρεξ coo Kvu- Α omnia replet, et, quz illius esset (des, declarat 


pov; Καὶ εἰς θεὸς, xÀAhx τοῦ θεοῦ ἡμῶν, d 
θεὺς ὁ περιζωγγύων us δύναμω. "Ev δὲ µη; 
Σὺ, ὁ 8sóc, ἀντιλ]ήπτωρ µου εἷ. 'O θεός µου, 


τὸ &leoc αὐτοῦ προφθάσε; µε" ὁ θεός µου δείξει . 


pot ἐν τοῖς ἐχθροῖς µου " Ev δὲ ζε'' "Ασατε τῷ 
Κυρίφ depa κχαινόν  ἄσατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ 
pi^ σατε τῷ Κυρίφ' εὐλογήσατε τὸ ὄνομα αὐ- 
τοῦ. [20 a | Τρίτον γὰρ ὀνομάσας, ?) Κύριον, ἢ 
8e), «i Τριάδα παρεδήλωσεν. ᾽Αλλὰ xal "Άννα 
ti; τὰς Βασιλείας πρὀσευχοµένη, τὴν Τριάδα i 
εχαλέσατο, εἰποῦσα * ᾽Αδωναεὶ, Κύριε, Ἐ.]ωεὶ Σα- 
θαώθ. ἑρμηνεύεται yàp τῇ Ἑθραῖδι φωνῇ τὸ, 
Αξωναεὶ, Κύριος. xai πάλιν Ἑλλάδι φωνῇ sins, 
Κύριος χαὶ τρίτον Ἑδραϊστὶ ἔφη, Ἐλωεὶ Σαθαὠθ, 


his verbis : in. psalmo quidem xvn : Quis Deus 
(25) preter Dominum, et quis Deus prater Deum 
nosirum? Deus qui pracinzit me viriule. ]n νι 
autem : Tu Deus (24) susceptor. meus. es; Deus 
A] meus, misericordia ejus praveniet me." Deua 
meus . ostendet mihi in inimicis meis. ]n xcv autein : 
Cantate (25) Domino caniicum novum, caniate. Do 
mino, omnis Lerra, Cantate, Domino : benedicite no- 
men.ejus. Ter enim nominaudo aut Dominum, aut 


" Deum, Trinitatem significavit. Sed et Anua in Re- 


gaorum libris orans, Triitatem invocavit, cum 
dixit : Adonai (26), Domine, Elohi Sabaoth. Hebraica 
en&n vox, Adonai, vertitur Dominus (27), el rur- 
$us Graca voce dixit, Κύριος, hoc est, Dominus, et 


ὅτερ ἐστὶ, θεὲ στρατιῶν, sóc Óvrdpeov." Hóv δὲ νῦν B tertio Hebraice (28) dixit : Elohi Sabaoth, quod est, 


(95) Quis Deus. Psal xvii, v. 34 et $5 (seu 
$2 εἰ 33). Pro, χαὶ τίς, Greca editio habet, ἡ τίς, id 
est, aut quis. a 

($94) Τα Deus Psal. Lvim, 10 et 11. 

(25) Caniate. Psal. xcv, 1 οἱ 2. 


(26) Adomai. | Reg. 1, 11. Complutensis editio pro . 


his quatuor vocibus , binas tantum labet, ut He- 
breum exemplar, Κύριε Σαθαώθ. Nounulle vero 
alie editiones habent, ut legit Didymus : in his ta- 
men scribitur 'Aówvyat, οἱ "EXwt cum iota simplici. 

(237) Dowminus. Recte Didymus. Nam quamvis 
somen τη, quod hic habei Hebreum exemplar, 
aliter vertendum sit; cum tamen Hebrai sacrosan- 
eiom iliud nomen pronuntiare non auderent, usus 
obtinuit, ut ejus loco aliud a Christianis etiam pro- 
nunliaretur, plerumque scilicet subrogaretür no- 
men *:rm Adonai, quod reipsa valet Duminus. 


(38) Hebraice. Ütrum Didymus Hebraica linguae 
peritus fuerit, non videtur certo definiri posse. In 
ejus libro De Spiritu sancto, num. 13, haec leguntur : 
t Quod sí e diverso opposuerint [editi libri habent, 
oppesuerii, sed legendum esse, opposuerint , ut ha- 
bet noster codex, ex teto sermonis decursu patet], 
vanifeste de Spiritu sancto hae dici , quia infera- 
lur ad creationem Spiritus illud, quod sequitur : Et 
emuntians in. homines [ediia exemplaria habent, 
in omnes homines : sed vocem illam , omnes , codex 
noster uon habet, ac eam merito Vallarsius expuu- 
gendam conjecii]. Christum suum Πα Hebreo habe- 
wir : Ακλακιίαι in hominem ; cod. noster : Et annun- 
lian in. hominibus] loquelam suam. » Porro hzc 
verba : In Hebreo habetur, et reliqua, Jacobus Bas- 
nagius ab interprete Hieronymo audita esse affirmat. 
Deindecero (inquit ipse tom. Lect. antiqq., Canisii p. 
32), aliquoties con[ugit ad (είπε Hebraicum, Didymo 


tanquam certum ausim asseverare , quotiescunane 
Hebraicas voces in hoc opere transfert Didymus, 
genuinam alque accuratam esse eam , quain affert, 
interpretationem, ut videre licet non tantum in hoc 
loco, sed etiam segm. 193 a, iu voce Osanna ; segm. 
4U a, in vocibus Bar Jona; segm. 216 b, in voce 
Abba, etc. Quin imo id ipsum in ejus libro adversus 
Manicheos observavi, ubi agit de voce Satanas. At 
quz in libro De Spiritu sancto, num. 44, scribit ipse 
de voce lsrael , queque ab Hieronymo adjecta esse 
neminem dicturum puto, in causa sunt, ul nou 
certum quidem , probabilius tamen mihi videatur, 
Didymuip Hebraica linguz valde peritum non fuisse. 
Sed Vallarsius quoque in notis ad eum Didymi 
locum, pag. 125, verba illa : [n Πεῦταο, et extera, 
ab Hieronymo adjecta censet : nullam tamen ratio- 
nem on affert, ut Basnagius. Adnotationem, inquit, 
ex Hebreo non ex Didymi ingenio , qui Hebraico 
litteras penitus. ignorabat, sed utique ex Hieronymo 
profecisse, mihi persuadeo. Nam S. quoque Ambro- 
sius , qui lib. n De Spiritu sancto huic ex Amos 
loco objectioni respondet, hanc apud Didymum solu- 
tionem ez llebreo se indicat non legisse, cum illam 
omnino dissimnlet. ]ta vir elarissimus, Sed ejus 
conjec'ura tanti. ponderis esse non videlur, ut ob 
illam Hieronymum interpretem Didywi non fidelem 
habere cogamur ; fidelis eniin saue non fuisset, si 
quid de suo addidisset, presertim cum ea de re 
lectorem in Priefatione non. moneat. Non quzram 
punc, an S. Amnbrosius aliqua ο Didyno revera 
mutuatus sit; consentientes eniin hac in re viros 
dectissimos video : quin Rutinus ipse, libro n in 
Hieronymum, etsi Ambrosium , queui ab Hieronymo * 
ipso suggillatum putabat, quodammodo tueatur, id 
tamen non denegat, Ne illud quidem quaeram, an 
S. llieronymus S. Ambrosium acriler ac mordaci- 


penus ignotum.... observabat optime Hieronymus fec D ver. carpa, quasi multa ex Didymo furatum., etsi 


in Hebreo non legi. Vide heterodoxi bominis niürau 
contidentiam hoc in loco. Prunum atlirinat, a S. Hiero- 
^yuoadjecta dicenda 6:86 δα verba : In Hebreo, eic.,si 
Hebraicam linguam Didymus ignoravit. Deinde tezium 
Hebraicum Didgmo peniius ignotum fuisse: quasi homo 
Alexandrinus Hebraice liuguze peritus esseoimnino non 
powerit, Atquibus baec arguimeutis probat Basnagius ? 


Δυτὺςἔφα, Ipse dizit. Hocsatis superque esse debet. 


Mihi quidem , ut verum fatear, tanta confidentia non 
Μο probatur ; sed brevis adnotationis augustize 
me liberius vagari non patiuntur: itaque perpauca 
12€ subjunxisse sufficiat. (uod spectat ad primum, 
pre manibus habebat Didymus Aquilze, Symmachi, 
at Tbeodotionis translationes, eisque utebatur, ut 
Cisat e segm. 165 a hujus operis, et ex aliis, 
qut supersunt, ilius libris, et fragmentis, utque 
ΣΡΓΙΟ testatur Hieronymus in secundo adversus 
lifinum. Quod atinet' ad alterum , illud tantum 


egre adducar ut id credam, quidquid hac de re 
senserit Rulinus in. Hieronymum eXacerbatus. lllud 
tantum. dicam , quamvis plura ex Didymo Am- 


. bresium deprompsisse concedamus , non oinnia ta- 


men eum describere voluisse , quz Didymus dicta- 
verat. Didymus quidem objectum ab haereticis pro- 
phetzs capitulum ; Creans Spiritum, et anununtians... 
Christum suum , ita. explicat, υἱ spiritus noniue 
ventum intelligat, At Ambrosius spiritus notine 
Christi quoque animam accipi ibi posse contendit : 
nulla itaque ipsum necessitas adigebat, ut lectorem . 
moneret , pro Citristum suum , iu Hebrao legi, lo- 
quelam suam. Quin imo eumdeniforsitan sensum esse 
ceusuit Ambrosius, sive legas, Christum suum, sive 
legas loquelum auam , aut Sermonem suum, aut, 
Verbum suum, id cst, Filium : cum Didymo e 
contrario alius videatur sensus, si legas, Christum 
suum, alius vero, si legas, loquelam stam. 


371 


DIDYMI ALEXANDRINI 


348 


o Deus exercituum, aut virtutum. Quin et Elias A xal Ἡλίας ὁ θεσθἰτης εν τῇ τρίτη τῶν Βασιλειῶν 


Thesbites in tertia Regnorum historia (29), 48 
eum orasset, ut mortuum Sidoniw vidus flilium 
ad vitam revocaret, ter in ipsum insufflavit, et post- 
ea illum resuscitavit : atque ita nou modo osten- 
dit se in oratione vivificam Trinitatem invocavis- 
se, sed et nos docuit, non aliam nostram aut fidem, 
aut in. reddenda Deo gloria formulam esse debere. 
Cum vero iis, qui aquam portabant, przecepit : Jte- 
rum (50) hoc facite; eV : Tertio hoc facite, tres has- 
ce omnibus hymnis dignas personas zequali vi ubi- 
que in omnibus operari, et. equaliter. honorandas 
esse indicavit. Quod si vobis placet, ex divina 
quoque.voce rursus id ipsum, de quo agilur, vobis 
notum faciam. Nam cum turris, ut. est in libro 
Genesis, zxdificaretur, Deus et Pater heatas perso- 
nas manifestavit, ita Filium suum, et sanctum ejus 
Spiritum alloquens : Venite (51), descendamus, 
con(undamus ibi linguas eorum, ut non audiat unus- 
quisque vocem proximi sui. Moyses autein ad osten- 
dendam, ut opinor, Trinitatis sequalitatem, unam 
vitem exposuit in trihus propaginibus (22), nus- 
quam vero alteram propaginem altera profundio- 
rem (35) dixit : ne quis scilicel unam personam 
altera priorem putet, sed tres ad unam deitatem 
spectare credamus universi. Qua etiam de causa in 
altari, in quo Trinitas gloriflcatur, gradus (leri ve- 
tit divina Scriptura (34) : ne scilicet homines, sic- 
ut in gradibus , divinas personas ita definirent, ut 
alteram altera iuferiorem dicerent. Iu. summa Ve- 
tus Testamentum Novi typum ferens, mystice, et 
consultissime loquitur, mysterium hocce, quod post- 
ea patefactum Íuit, snigmatice potius multis in 
locis indicans, quam in uno eodemque (355) expla- 
nans, ac simul magis illud explicans, quam obscure 
indicans : ne scilicet aut eos, qui initiati non erant, 
quique nondum satis firmi, divinzque cognitionis 
capaces exsistebant, repentina impressione percelle- 
Tel, aut omni eos damno afficeret; illud enim 
esset A9) imperitis , hoc autem inbumanitatis. 
Sepe vero euam eorum (56), quz ex occasiune uno 
in loco nobis dixit ad comprehendendum difficilia, 
solutionem, explicationemque in alio capitulo prz- 
bere consuevit. Novum autem Testamentum non 


ἱστορίᾳ, τῆς Σιδωνίας χήρας τὸν vibv νεκρὸν 
ὄντα ἀναθιῶναι εὐξάμενος, τρίνον ἐνεφύστισεν ei; 
αὐτὸν, χαὶ οὕτως ἀνέστησεν ' Ex τούτου μονονουγν 
σηµάνας, ὡς αὑτὸς ἐν τῇ προσευχῇ τὴν ζωοποιὸν 
ἐπεχαλέσατο Τριάδα, ἀλλὰ xal ἡμᾶς μὴ ἄλλως πι 
στεύειν χαὶ δοξάζειν διδάξας. Καὶ τοῖς ὑδροφόροις ὃὲ 
παρακελευόµενος, Δισσεύσατε, χαὶ, Τρισσεύσατε, 
τὰς τρεῖς πανυµνήτους ὑποστάσεις ἱσοδυνάμως καὶ 
ὁμοτίμως πανταχοῦ ἐν πᾶσιν ἐνεργεῖν παρεδ/λου. 
El δὲ βούλεσθε, γνώριµον ὑμῖν xal ἑχ θείας φωνῖς 
αὖθις τὸ xtvoópevoy ποιῄσω. Ἐν γὰρ βίδλῳ Γενέ- 
σεως, ἐν τῇ πυργοποίῖᾳ, ὁ θεὺς καὶ Πατὴρ τὰς µσ- 
χαρίας ὑποστάσεις ἐξέφηνεν, πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Υἱὸν 
xai τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα εἰρηχώς; Δεῦτε xara- 
θάντες συγχέωµεν àxst αὐτῶν τὰς γλώσσας, Tra 
μὴ ἀχούσωσιν ἕκαστος τὴν φωγὴν τοῦ zAncíor. 
Καὶ Μωῦσῆς δὲ, τὴν ἰσότητα τῆς Τριάδος, ὡς οἶμα:, 
δηλῶν , ἐξέθετο µίαν ἄμπελον iv tptot πυθµέσε, 
τοῦτον τοῦ ἄλλου πυθµένος οὐδαμοῦ προθαθέστερον 
εἰρηχώς ΄ ἵνα µή τις τὴν ὑπόστασιν ταύτην ἐχείντς 
προτερεύειν νοµίσῃ, ἀλλὰ τὰς τρεῖς bv μιᾷ συντεί- 
νειν [905] θεότητι πάντες πιστεύωμεν. Διὰ 10770 
χαὶ ἡ θεόπνευστος Γραφὴ ἐχώλυσεν ἐν τῷ θνσιασττ- 
plo, ἐν ᾧ ἡ Τριὰς δοξάζεται, ἀναθδαθμοὺς ποιεῖν᾽ 
ὥστε μὴ ὡς ἐν βαθμοῖς διορίζεσθαι ἀνθρώπους, καθ 
Ὀφεσίν τινα εἶναι τὰς θείας ὑποστάσεις. Καὶ ἁπλιῶς 
ἡ Παλαιὰ Διαθήχη, τύπον φέρονσα τῆς Νέας, poste 
κῶς xat προµηθεστάτως διαλέγεται᾿ αἰνιττομένη μᾶλ- 
λον ἐν πολλοῖς, 3| φράζουσα ἓν ταυτῷ ’ xat φράτουσα 
πλέον, περ αἰνισσομένη τὸ ὕστερον ἐχφανθὲν µυστ!- 
ριον' ὅπως µήτε πλήξη τῇ ἀθρόᾳ προσθ»λὴ τοὺς 
ἀμνήτους, καὶ οὕπω ὄντας σταθερούς τε xaX δεχτιχοὺς 
τῆς θεοπτίας * µήτε μὴν εἰς τὸ παντελὲς ξημιώστ’ τὸ 
μὲν γὰρ fjv ἀπειρίας, τὸ δὲ ἀπανθρωπίας. Πολλάχι 
δὲ xal ἅπερ τυχὸν ἐνταῦθα ἡμῖν δυσεφίκτως Ezpa- 
σε, δι ἑτέρας γραφῆς τὴν λύσιν παρέσχετο. Ἡ ὃ 
Νέα οὐχ ἔτι ὡς ἐν σχιᾷ xal παραπετάσµατι, ài 
σαφῶς xai διαῤῥήδην φράζει, ὡς μαρτυροῦσιν οὗτοι 
Παῦλος γράφων, Ῥωμαίοις μὲν, Εἶπερ eie ὁ θεός" 
Γαλάταις δὲ χαὶ Κορινθίοις 'Ο θεὸς elc ἐστι. 
Καὶ πάλιν δὲ Κορινθίοις τὸ δεύτερον 'ΗἩ χάρις ccv 
Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, xal ἡ ἁτάτη τοῦ 
θεοῦ, καὶ ἡ κοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος μετὰ 


jam tanquam in umbra, et sub velo, sed manifesto, p πάντων ὑμῶν. Ἐνταῦθα διὰ τὸ ταυτὸν τῆς θεότη- 


et expresse loquitur, ut testantur ii, quorum verba 
suhjicio. Paulus Romanis quidem scribens : Siqui- 


(29) Historia. lll Reg. xvi, 91. Eodem modo 
Jusünus in Cohortatione ad Grecos, num. 51, 
hunc librum citat. Οὐκ ἀπὸ "js τρίτης (inquit) τῶν 
Βασιλειῶν ἱστορίας; x. τ. λ. Nonne ez tertia Regno- 
rum historia ? eic. 

($0) lterum. lll. Reg. xvi, 54. Complutensis 
editio habet, Δευτερώσατε, et Τρισσεύσατε. Non- 
nulla alie, Δευτερώσατε, et Τρισσώσατε. 

(94) Venite. Gen. xi, 7. Complutensis. editio : 
Δευτε, xai χαταθάντες συγχέωµεν αὐτῶν γλῶσσαν... 
ἕχαστος τῆς φωνῆς. Nonnulla alie editiones liabeut 
ut legit Didymus. 

(532) Propaginibus. Gen. xr., 9 et 10. 

($5) Pro[undiorem. Vox, προθαθύς deest in vul- 


τος, πρώτου ἐμνημόνευσεν τοῦ Υἱοῦ, καὶ οὕτω το 
Πατρὸς, εἶτα τοῦ ἁγίου Πνεύματος αὐτοῦ) zou. miar 


gas lcxicis, aut nullo exemplo illustrata affertur, 
ut in Patricii lexico. 
(94) Scriptura. Exod. xx, 26. Eodem plane modo, 
no Didymus, hunc Exodi locum accepit auctor 
lossarum in Exodum, anno 41756, in Fasciculo 
anecdolorum a me editus. Nihil, inquit pag. 116, 
in. Trinitate superius, nihil inferius credendum e, 
ne gradus faciamus, sicut. Arius, dicendo Paire Fi- 
lium minorem, et Filio Spiritum sancitum. 
(95) Eodemque. In. Grzeco, ἓν ταντῷ, quod suni 
etiam potest adverbii instar, ut valeat, simul, une, 
sive, ut σας, interpres loqui solet, in unum. —— 
(56) 94, Eorum. lu Graco, ἅπερ, pro ὤνπερ. Vide 
bot. 7 pag. 40. 


310 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


300 


δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος μετὰ Πατρὸς xat Yioo εἶπε A dem (57) unus est Deus. Galatis vero, et Corin- 


τῆς μιᾶς θεότητος, xai δόξης, χαὶ βασιλείας Tola 
fio ἄλλη ἐπὶ Θεοῦ κοινωνία; Ἐφεσίοις δέ: Εἷς Κύ- 
(xoc, µία πίστις, v βἀάᾳπτισμα, εἷς 850c καὶ Ifa- 
τὴρ πάντων, ὁ [24 a] ἐπὶ πάντων, καὶ διὰ xdy- 
twr, xal ἐν πᾶσιν. Εἶτα τοῖς αὐτοῖς' Τούτου χάριν 
xduxte τὰ γόνατά µου πρὸς τὸν θεὸν xal ITa- 
τέρα, ἐξ οὗ πᾶσα πατριὰ ἐν οὐραγοῖς καὶ ἐπὶ γῆς 
ὀνομάζεται, Ίνα 0i ὁμῖ, κατὰ τὸν π.Ἰοῦτον λτῆς 
δόξης αὐτοῦ, δυνάμει χραταιωθήναι διὰ τοῦ 
Πνεύματος αὐτοῦ, εἰς τὸν ἔσω dv0pozor. κατοι- 
χήσαι τὸν Χριστὸν διὰ τῆς πίστεως ἐν ταῖς xap- 
δίαις. Ὥδε πάλιν ὁμοίως, διὰ «b ἱσότιμον τῶν ὑπο- 
στάσεων, μετὰ τὸν Πατέρα, πρὠτου τοῦ Πνεύματος, 
χαὶ οὕτω τοῦ Υἱοῦ ἐμνημόνευσεν. Καὶ πάλιν Κοριν- 


thiis : Deus (58) unus est. Et rursus in secunda ad 
Corinthios : Gratia (59) Domini nostri Jesu Christi, 
el charitas Dei , el communicatio (40) sancti Spiritus 
cum omnibus vobis. Hic ob identitatem deitatis pri- 
mum nominot Filium , deinde Patrem ac postea 
sanctum ejus Spiritum. Communicationem autem, 
seu communionem Spiritus sancti eum Patre et 
Filio, dum dixit, unius deitatis, et gloriz, et domi- 
nationis, seu regni communionem indicavit : qux 
enim alia est in Deo communio ? Ad Ephesios vero : 
Unus (41) Dominus, una fides, unum baptisma, unus 
Deus, et Pater omnium, qui est super omnes , et per 
omnia, el in omnibus (42). Deinde ad eosdem : Hu- 
fus (49) rei gratia flecto genua mea ad Deum et Pa- 


Uo Ilapaxa.Aó δὲ ὑμᾶς, ἁδελφοὶ, διὰ τοῦ Κυ- B trem (44), ez quo omnis paternilas in celis, et in terra 


piov ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, καὶ διὰ τῆς ἁγάπης 
τοῦ Ηγεύματος, συναγωνἰίσασθαί µοι ἐν ταῖς 
αροσευχαῖς ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν Θεόν. Ἑδραίοις 
δέ’ El γὰρ ὁ δι) ἀγγέ ων «Ἰαληθεὶς Aóvoc ἐγένετο 
βέδαιος, καὶ πᾶσα παράδασις καὶ παραχοὴ &Aa- 
Gv ἔνδιχον µισθαποδοσίαν ' πῶς ἡμεῖς ἐκφευξό- 
pda, τηλικαύτης ἁἀμεΛήσαντες σωτηρίας; τις 
ἀρχὴν Aafovca «ἰα.λεῖσθαι διὰ τοῦ Κυρίου, ὑπὸ 
tur ἀχουσάντων, εἰς ἡμᾶς ἐδεδαιώθη, συγεπ- 
μαρτυροῦντος τοῦ 860) σηµείοις τε καὶ τέρασι, 
τ8ὶ ποιχίΆαις δυνάἆµεσι, καὶ Πγεύματος ἁγίου 
μερισμοῖς, κατὰ τὴν αὑτοῦ 0&Ancur. Διὰ οὖν τοῦ, 
Ευρίου, δεδήλωται 6 Υἱός - διὰ δὲ τοῦ, θεοῦ, ὁ Πα- 
εἱρ᾽ εἶτα xaX τὸ αὐτεξούσιον χαὶ παντοδύναμον τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος. Καὶ ὁ ὙΥἱὸς δὲ ἔδειξε, τὴν μὲν 
u:2y θεότητα, διὰ τοῦ εἰπεῖν, Τί µε .Ἰέγεις ἁγαθόν; 
Οἰδεὶς ἀγαθὸς, εἰ uf). elc ὁ θεός ' τὰς δὲ ἱσοτίμους 
x1: ἱσοδυνάμους τρεῖς ὑποστάσεις, διὰ τῆς περὶ τὸ 
βάπτισμα διδαχῆς ' μὴ εἰπὼν δὲ πειραστιχῶς ἑξετά- 


(91) Siquidem. Rom. n», 50. Greca editio ἐπεί- 
Τερ. prO, εἴπερ. 

e) Dews, Galat. η, 30, et 1. Cor. vin, ἆ 
et 6. 


(39) Gratia, 1l (ου. xm, 10. Greca editio 
Omitil vocem, ἡμῶν, quam εἰ Vulgatus legit, et 
Didymus tum bie, tum in libro De Spiritu sancto, 
»0m.16, ubi edita exemplaria babent, sit semper 
cum omnibus vobis : sed codex noster omittit binag 
ere sit semper, ut. eas omittit Didymus hoc in 

0 


nominatur, ut det vobis secundum divitias glorie sue, 
virtute corroborari per Spiritum ejus ἐπ interiorem 
hominem (A5) habitare Christum per fidem in cordibus. 
Hoc in loco rursus simili ratione ob zequalitatem 
honoris, qui singulis personis debetur, post Patrem 
prius meminit Spiritus, deinde Filii. EL rursus ad 
Corinthies scribens : Obsecro (46) autem vos, fratres, 
ρε” Dominum B3Q) nostrum Jesum Christum, et per cha- 
ritatem Spirilus , ul adjuvetis me in orationibus pro 
me ad Deum. Ad Hebreos autem : Si enim (47), qui 
per angelos dictus. est sermo, (actus est firmus , et 
omnis prevaricatio, et inobedientia accepit justam 
mercedis retributionem ; quomodo nos efugiemus, 
sí lantam neglexerimus salutem? que cum initium 
acceperit, ad loquendum per Dominum , ab eis , qui 
audierunt, in nos confirmata est , contestante Deo et 
signis, et portentis, εἰ variis virtutibus, et Spiritus 
sancti distributionibus juxta suam voluntatem. Porro 
hic Domini (48) vocabule significatur Filius , Dei 


his qu:e sequuntur. Hzc enim ibi legimus : « Nec- 
non et illud censideranuum, quod in corde, et sen- 
su [cod. noster : et. in sensu] habitare non potest 
creatura, nisi Deus, et Sermo ejus, iu Spiritu san- 
cto..... Per fidem quippe habitare Christum in in- 
teriori bomine in Spiritu, ait Apostolus ita scri- 
bens : In Spiritu in interiori homine habitare Chri- 
sium per fidem in cordibus vestris [codex noster 
mendose, ut videtur : nostris]. 1ρ56 quoque,» et re- 
iqua. 

(40) Obsecro. Non in Epistolis ad Corinthios 


(40) Communicatio. Ita. vertit Vulg. interpres, ac D scriptis hzc exstant, sed Rom. xv, 30. Vide no- 


lieronymus in Didymi libro jam laudato. Vox ta- 
- communio Didymi scopo accommodatior hic 
ide'ur, 

(11) Unus, Ephes. iv, 5 et 6. 

(82) In omnibus. Grzca ed. addit ὑμῖν, id est, 
tobis, Vulgatus int. nobis. 

(45) Hujus. Ephes. 11, 14-17. Hoc Scriptare te- 
iUmonium, ac duo que proxime antecedunt, simili 
modo Macedonianis objicit Didymus in libro δε 
Spiritu sancto. 

(M) Ad. Deum et Patrem. (ΓΕΑ editio : Πρὸς 
V Πατέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰηαοῦ Χριστοῦ. Et 
Paulo post : ἵνα δφη ΄ quo modo dictavit. Didyunus 
δε, 27 a. Vide et segm. 88 a. 

(&) In interiorem hominem. lta Vulg. interpres. 

kronywus vero in. Didymi libro De Spiritu san- 

&o, num. 21, vertit, in interiori homine, atque bac 
*erba jungit non. cum iis qux» autecedunt, sed cum 


tam 17, pag. 5. 

(41) Si enim. Hebr. i1, 2-4. . 

(48) Domini. Simili modo Pauli verba accipit in 
libro De Spiritu sancto, num. 15, ubi- hac leguntur : 
« Unde et Apostolus [codex noster habet, Paulus]... 
alium eum esse al oinnibus angelis demonstrat, di- 
cens : Cui enim angelorum dizit aliquando : Sede a 
dexiris meis..... Et post alia : Quomodo nos effugie- 
mus, tantam negligentes. salutem? κα principium 
accipiens ad loquendum per Dominum..... Hoc enim 
quod ait, c«í angelorum, 3-que accipitur, ac si dice- 
ret [cod. noster ; dixerit]: Nulli : per angelicum πο” 
men significans omnium substantiam invisibilium 
creaturarum, Neque enim ulli [emendatum est ex 
nostro codice sic : Neque enim nulli] quidem ange- 
lorum, et ali: cuidam rationabili creaturs «dixit 
Deus, : Sede a dexiris meis. In cominune itaque Ser- 
mo pronuntiat, non esse dictum cuiquam creatuia 5 


261 


DIDYMI ALEXANDRINI 


25: 


autem voce Pater : deinde auctoritas, quam ex se- A σαντι τῷ νομικῷ, Μή µε λέγε ἀγαθὸν, ἀλλὰ, TZ 5c 


metipso habet Spiritus sanctus, ejusque omnipoten- 
tia, declaratur, Quin Filius quoque unam quidem 
deitatem ostendit dicendo : Quid me (49) dicis bonum? 
nemo bonus , nisi unus Deus : trium. autem perso- 
narum zqualem dignitatem , ac potentiam ostendit 
per ea, quz docuit de baptismo (50). Cum vero le- 
gisperito, qui eum tentando interrogaverat, non re- 
sponderit : Ne dicas me bonum; sed : Quid me dicis 
bonum ? ostendit hac responsione et semetipsum 
bonum 6666 94119 ac Patrem, et ex Patris bonitate 
suam patefleri bonitatem , et se bonum a bono (51) 
generatum esse demonstrat. Si enim, inquit, nosti 
ime bonum, et non cum magistri voce connectis 
hanc vocem (eo sensu quo dictum est illud : Euge, 


Aér&ic [21 b] ἀγαθόν ; ἔδειξεν ὡς xal αὐτὸς ἆγα, 
06; ἐστιν ἐν loy «ῷ Πατρὶ, καὶ ἐχ τῆς Tat pexr, 
ἀγαθότητος ἐχφαίνεται dj αὐτοῦ, χαὶ δείχνυται τς” 
ἀγαθοῦ, ἀγαθὸς γεγεννηµένος. El γὰρ, φησὶν . οἵδά. 
µε ἀγαθὸν, καὶ μὴ συµπλέχεις τῷ διδασχάλῳ ci 
λέξιν (ὡς τὸ, EO, δοῦ.ϊε ἀγαθέ. καὶ ὡς, 'O ἆγαθς 
ἄνθρωπος ix τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας 
προφέρει τὸ ἆγαθόν" χαὶ ὡς, Ἀγαθὸς ἦν Σαμοι; r.- 
μετὰ θεοῦ καὶ ἀνθρώπων" xaX, Αγαθὺς ἦν EZaci.A 
υἱὸς Κεὶς, àx gvAnc Βεγιαμὶν, ὑγη«όεερος zcv 
tóc 'Ἱσραὴ ὑπὲρ ὠμίαν xal ἑπάνω: xaX, ΑἉγαθες 
λύων ὁ Gov ὑπὲρ τὸν «Ἰέοντα τὸν τεθνηπότα ) 
μηδὲν παραιροῦ τοῦ πρωτουργοὺ ἀγαθοῦ, ἁλλ᾽ ux; 
Θεόν µε ἐπίγνωθι ΄ μὴ ἄλλον τῇ θεότητι τοῦ Haz po. 


(92) serve bone ; et illud: Bonus (53) homo ex bono the- B ἀλλὰ τῇ ὑποστάσει: µία γὰρ dj ἀμφοτέρων θεόττς- 


sauro cordis profert bonum ; et illud : $1 Bonus erat 
(94) Samuelcum Deo, et iominibus; et illud : Bonus erat 
Saul (55) filius Cis ex tribu Benjamín, magis procerus 
inter omnes Israelitas ab humero el sursum ; etillud: 
Bonus canis (56) vivus super leonem mortuum) : 
Nihil adinmas primario bono, sed sicut Deum me 
agnosce, non alium deitate a Patre, sed hypostasi : 
una est enim amborum divinitas ; alioquin primum 
bonum jam non uuum esse invenietur: legisti enim, 
inquit, alicubi , Bosum esse (57) tibi confidere in 
Domino, quam confidere ἐπ homine : nam adhe- 
rere (58) Deo bonum esi : ac vos ego me tanquam 
bonum sequi, et post me venire, semper hortatus sum. 
Propterea non dixit: Nemo bonus, nisi unus Pater ; 


ἐπεὶ οὐκ ἔτι τὸ πρῶτον ἀγαθὸν, ἓν εὑρίσχεται. Αν- 
έγνως Yáp mov, φησὶν, ὡς Ἀγμθόν σοι πεποιθέναιε 
ἐπὶ τὸν Κύριο», f) πεποιθέγαι ἐπ ἄγθρωπον. 15 
γὰρ προσκολλᾶσθαι τῷ θεῷ, ἀγαθόν ἐστιν - καὶ ὡς 
ἀγαθῷ, ἀκολουθεῖν μοι, xal χατόπιν µου βαΐνειν 
ὑμᾶς ἀεὶ προέτρεψα. Διὸ οὐκ εἶπε μὲν, Οὐδεὶς ἄγα- 
θὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Πατὴρ, ἀλλ', Οὐδεὶς ἀγαθὸς, εἰ µη 
εἷς ὁ θεός * ὡς xal ἐν ἄλλῳ που λέγει’ Tí ie. Aé- 
γετε, Κύριε, Κύριε, καὶ οὐ ποιεῖτε τοὺς ἐμοὺς Ac- 
Ίους; Ἡ γὰρ χτίσις, qnot, κατὰ μετοχὴν τὴν ἆγα- 
θότητα ἔχει, ἁπομιμουμένη πρὸς δύναμιν τὴν ἐαν- 
τῆς, εἰ θέµις εἰπεῖν, τὴν ἔμφυτον χαὶ τελείαν τον 
θεοῦ ἀγαθότητα, χαὶ δι αὐτῆς σωζοµένη ΄ xaX ἔστ.ν 
ὕπαρξις τοῦ ἐν αὐτῇῃ ἀγαθοῦ., τὸ µετέχειν της τοῦ 


sed (59) : Nemo bonus , nisi unus. Deus : quemad- C Θεοῦ, προσχολλωμένην αὐτῷ τῇ ὑπακοῇ καὶ τῷ πρὸς 


Sede a dextris meis. EL hoc in commune de creatura 
ΜΜ [sic emendo ex nostro codice ; editi enim 
ibri habent : de creatura. Et pronuntians|, de om- 
nibus invisibilibus creaturis ait, eas esse administra- 
tores [cod. noster : adminisiratorios] | spiritus..... 
Quomodo igitur alius est ab universis creaturis : 
: Dominus, per quem principium ad loquendum acce- 
perat (cod. noster, accepit] illa magna salus... ; sed 
et Deus, qui testimonium perhibet signis et porten- 
tis isti saluti, alius est ab omnibus administratoriis 
spiritibus : Sic et Spiritus sanctus, cujus divisioni- 
bus juxta voluntatem. ejus. testimonium perhibet 
Deus, distribuens eum, non per concisionis [cod. 
noster, concisionum] partes, sed per communionem, 
quibus eum przstare decreverit, alterius est et ipse 
substantiz ab his in quse disparlitur effusus [codex 
noster : dispertitur diffusus ].» 
(49) Quid me. Mauh. xix, 
οἱ Luc, xvii, 19. 
.(50) De baptismo. Matth. xxvii, 19,  Baptizantes 
eos in nomine Patris, et reliqua. EN 

(54) Bonum a bono. Eadem plane scribit Didy- 
mus in libro De Spiritu sancto, num, 53. Bonus, in- 
quit, Dominus noster Jesus Christus, et ex bono Pa- 
ire generatus esi. 

(58) Euge. Mauh. xxv, 21, et alibi. 

(hp) Bonus. Math. xii, S3... Graeca editio pro, 
προφέρει τὸ ἀγαθόν, habet, ἐχδάλλει τὰ ἀγαθά, Vul- 
gatus vero ink. profew bona. 

(54) Ronus erat. 1 Keg. ΙΙ, 98 (seu 26). Com- 

lutensis editio habet : "Hv ἀγαθὸν (nempe τὸ παι- 

ρων Σαμουήλ) μετὰ Κυρίου xai ἀνθρώπων. Vul- 
Κωίυς interpres : Placebat tam. Domino, quam ho- 
minibus. 

(55) Bonus erat Saul. Vide 1 Beg. 1x, 1 «t 2. 


17; et Marc. x, 18, 


Inde enim hac protulit Didymus, sensum tamen po- 
tius allegans, quam verba. Sic enim liabet Complu- 
tensis editio : Καὶ Ἶν ἀνῆρ ix τῶν υἱῶν Βενιαμὶν, 
καὶ ὄνομα αὐτῷ Κλς..... χαὶ τούτῳ υἱὸς, xat ὄνομα 
αὐτῷ Σαούλ... ἀγαθὸς, xal οὐκ ἂν ἐν υἱοῖς Ἱσρανλ 
ἀγαθὸς ὑπὲρ αὐτὸν, ὑπερωμίαν χαὶ ἑπάνω ὑψτλὸς 
ὑπὲρ πᾶσαν τὴν γῆν. 

(56) Bonus canis. Ecclesiastis x, 4. στὰ ου- 
tio : 'Ü χύων ὁ ζῶν, αὐτὸς ἀγαθὸς ὑπὲρ τὸν λέονταε 
τὸν νεκρὀν. 

91) Bonum esse. Psal. ΟΣΥΙΙ, 8. 

. (58) Adherere. Psal. xxn, 28. 

(59) Nemo. Marc. x, 18, et Luc. xvin, 19. Simili 
modo Ambrosius lib. n De fide, cap. 1. scripsit : 
Et ídeo circumspectione celesti non. dixit : Nemo 
bonus, nisi unus Pater ;: sed : Nemo bonus nisi unus 
Deus. Quod si qninque S. doctoris libri De fide, aut 
liber De incarnationis Dominice sacramento, imo 
liber ipse De mysteriis, cum tribus hisce theologi 
nostri libris conferrentur, non pauca invenirentur 
utrobique similia. Nunquid ergo, quemadmodum 
Ambrosium ipsum in suis De Spiritu sancto libris 
aliqua ex Didymo deprowpsisse fatentur. eruditi 
theologi, idque S. Hieronymi, aut Ruliui, aut 
utriusque scilicet, aut, quod verisimilius credere 
nie juvat, Rufini duntaxat testimonio. contirmatur ; 
ita aliqua eumdem Aiwbrosium in libris De fide ex 
hoc Didymi opere, aut ex duobus libris contra Ária- 
που scriptis desumpsisse statim. conjiciemus? "Te- 
statur (fateor) Rufinus afiqua sanctum illum Medio- 
lanensium episcopum ex Graecis Patribus iu opera 
$ua derivasse, dum b:ec de ipso scribit lib. 14 :m 
Hieronymum : Qui (alii legunt, quod) etiamsi secu— 
lus est Grecos catholicos nosirorum scriptores, et 
aliquid de eorum scriptis praesumpsit, non continuo 


. € 


M5 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS: 


554 


αὐτὸν ἔρωτι. Ἐγράφη γὰρ ὣς Οἱ μακρύγοντες éav- A modum et alibi ait : Quid me (60) dicitis, Domine» 


τοὺς ἀπὸ coU ἁπο.οὔνται' καὶ, Μακρὰν ἀπέχει 
d θεὶς ἀπὸ ἀσεδῶν ' xai, Μακρὰν [229 α] ἀπὸ 
ἁμαρτω]ῶν ἡ σωτηρία. Δῆλον δὲ, ὡς σχέσει xal 
ἀαθέσει, 51 τὴν πρὸς τὸ) ἀγαθὸν ἑναντίωσιν, καὶ τὸ 
πρὸς ἀρετὴν βράδος  ἀλλ᾽ ob τόπῳ. "Οτι δὲ καὶ αἎ- 
ες ἀγαθός ἐστιν, te φύσει τῷ ἀγαθῷ Πατρὶ ὑπάρ- 
yov ἓν, αὐτός τε iy Ματθαίῳ λέγει’ El ὁ ὀφθα.ῖμός 
ccv πεγηρός ἐστιν, ὅτι ἐγὼ ἀγαθός εἰμι; καὶ πά- 
àv: Μαρία τὴν ἀγαθὴν µερίδα ἐξε.έξατο, ἥτις 
cix ἀραιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς. Ἔλεχε δὲ ἀγαθὴν 
μερίδα, ἑαυτόν. Καὶ συνεξαγγέλλουσι δὲ αὑτῷ οὐχ 
ἀπανεῖς ἄνδρες, ἀλλά xal σφόδρα προσοµιλήσαντες 
τῷ θεικῷ Πνεύματι' οἱ δέ elot μεταξὺ τῶν ἄλλων 
τῶν συνοπαδῶν αὐτοῖς, οὗτοι: ὁ Ἱεροψάλτης ἐν pu? 
pügo* Ἐξομο1ογεῖσθε τῷ. Κυρίῳ, ὅτι ἁγαθός' B 
xi ἐν τῷ αὐτῷ Ἀγαθὸς Κύριος τοῖς ὑπομένου- . 
cv αὐτὸν, ψυχῃ ἐκζητούσῃ αὐτόν * χαὶ Ἡσαῖας' 
Κύριος χριτὴς ἀἁγαθὸς τῷ οἵκῳ Ἱσραή.. "Οτι δὲ 
x3 τὸ ἅγιον τοῦ Θεοῦ Πνεύμα ἀγαθὸν ὑπάρχει, ὁ 
μυιτμονευθεὶς Aautó ἐν χδ ψαλμῷ μελῳδεῖ’ Τὸ 
γεῖμά σου τὸ ἀγαθὸν ὁὀδηγήσει µε ἐν γῇ εὖὐ- 
δεί. Πρὺς δη τούτοις, εἰ ἀγαθόν ἐστιν fj αἰώνιος - 
ζωὴ, καὶ τὰ ῥήματα τοῦ Yiou* (ἔφη γάρ Ἐγώ 


hec debuit tua esse summa cura,... ut pro hac cau- 
ja interpretareris librum Didymi De sancto Spiritu, 

ui farta illius cognoscerentur. lta Rutinus. Quod si 

illad etiam dicere liceret, quod mihi magni illius 

doctoris opera legenti contingit, adderem, plures 

ideutidem locutiones in eo occurrere, quie fasiidio- 

8s quidem Latinorum grammaticorum auribus du- 

riuscule videntur, sed mihi non inus sapiunt 

quam caiera, quod scriptorem in iis, etsi. minus 

Latinis, agnoscere videar Graeca exprimentew. Atque 
αἱ id magis perspicuuin sil, quod volo, unum sal- 
tem afferre exemplum opus est. Iu. extremo libro 
De incarnationis Dominice sacramento hzc de Spi- 
riu sxneto scribit. Ambrosius : Spiritus intelligen- 
làe, sancius... subtilis, bene mobilis, disertus... invio- 
labilis... possibilis, stabilis, integer, εἰ reliqua. Quis, 
qurse, intelliget, cur Spiritus sanctus subtilis, bene 
mobilis, inviolabilis, possibilis, sIabilis, integer, di- 
raiur ab Anibrosio, nisi ab eo respici Graecas vo-- 
(ες, Ἰεπτὸν, εὐχίνητον, ἀπήμαντον, δυνατὸν, βέ- 
δαν, ἄρτιον animadvertat? Quin etiam interdum 
brzcas ipsas voces a Graecis Patribus adhibitas ap- 
ponit. Nemo tamen, opinor, diffltebitur, facili ne- 
£o fleri posse, ut, cum duo eadew de re scribunt, 
Μία, aut etiam aliquando eadem excogitent. 

(60) Quid me. Luc. vi, 46, ubi Grzeca editio: Τί δὲ D 
µε χαλεῖτε, Κύριε, Κύριε, xal οὐ ποιεῖτε & λέγω, id 
€ 1, Quid autem vocatis me, Domine, Domine ; ei non 
[scitis qug dico? Clemens quoque Alexandriaus in 
$pumo Stromatum bis allegans hunc locum, nein- 
P^, pag. 904 ει 896, pro χαλεῖτε, h«bet, λέχετε. 
Nam primo. in'loco sie citat : Τί µε λέχετε, Κύριε, 

vp, χαὶ οὐ ποιεῖτε ἃ λέγω ; lu secundo. aulein ; 
τμ λέχετε, Κύριε, xai οὐ ποιεῖτὲ τὸ θέληµα τοῦ 

τ . 


, 
(61) [muatione exprimens... salva facta, etc. Affi- 
pia scribit Didymus in Enarratione in primam Joan- 
^i Epistolam ad caput tertium. Scriptoris autem 
bec suni in bello adversus Manichzos exercitati, 
quiis erat Didymus, et nefanda. Basilidis, Valen- 
uii, Marcionis dogmata, totamque illam errorum 
culluviem tacite abominantia. Quorum alii creaturas 
"lta, non. electione, nou libera voluntate, malas 
Onniniscebantur, ut Maniclii ; alii natura homi- 
M65 elo. fieri, υἱ Valentinus, 4este Clemeute in 


Donine, εἰ non facitis sermones meos? Creatura 
enim, inquit, per participationem habet bonitatem, 
imitatione exprimens pro suis ipsius viribus, si ita 
loqui fas est, innatam et perfectam Deí bonitatem, 
et per hanc salva facta (61): Bonum autem, qüod jn. 
ipsa $9 exsistit, In eo situm est,.ut illius bonitatis, 
quz Dei est, particeps fiat, ei per obedientiam , et 
per amorem erga ipsum , adhzerendo. Scriptum est 
enim : Qui elongant (602) se a ie, peribunt ; et: 
Longe (65) abest Deus ab impiis ; et : Longe a pec- 
caloribus (04) salus. Manifestum porro est, de ha- 
bitu, et affectu hse dici, eo quod bono contrarii 
sint, et ad virtutem tardi peccatores, non autem de 
loco. Quod autem et ipse bonus sit, utpote natura 
unum cuin bono Patre, ipsemet in Matthaeo dicit : 
Απ oculus (65) tuus nequam est, quia ego bonus 
sum? Et rursus : Maria (66) bonam partem elegit, 
quae non au[erelur ab ea. Semetipsum autem dixit 
bonam partem. Idem vero, ac ipse, pradicant viri 
non obscuri, sed divino Spiritui valde familiares : 
nempe, prater alios, qui ipsos sequuntur, isti. Sa- 
cer Psaltes in cxvii. psalmo: Confitemini (67) Do- 
mino quoniam bonus. Et in eodem : Bonus est (68) 


quinto Stromatum ; alii natura fideles et electos 
esse, ut Basilides. Idcirco subjungit Didymus : ipsi 
per obedientiam... adharendo, ei caetera. |n libro 
quoque De Spiritu sancto, num. 45, veluti argumenti 
sui parumper oblitus, ab eo ad Manichzorum con- 
futationem digreditur. Arguendus est, inquit, ex 
presenti capitulo hereticorum error, qui... alium 
Deum bonum, alium justum esse [vocem, esse, addo 
ex nostro codice] finzerunt..... Salvatore etiam in 
Evangelio justum, et bonum Patrem liquido αἰίε- 
siante : Pater juste, mundus [cod. noster : Et muan- 
dus, ut legitur in Grzcis Bibliis] te non cognovit... 
Et hec quidem e latere contra hereticos strictim. di- 
cta sunt [cod. noster : sint]. Tempus autem est, eic. 
Enarraüo vero in primam Petri Epistolam, cap. ui, 
2d ea verba, genus electum, et cetera, banc liabet 
digressiuoculam; : Fugiendum est itaque de naturis 
loqui, quod Manichaei proponunt, dicentes bonam, 
seu malam naturam, etiam propter presentes voces, 
Nam quod eligitur, non ez. natura, sed virtutis mu- 
nere possidetur. Quinimo in iis Enarrationibus klen- 
tideu ad liunc ipsum sermonem redit, Vocabulum 
vero illud, ἔμφυτον, valet, innatam, nempe natura- 
lem, cujusmodi non. est creaturae bonitas, ἔμφντος, 
seu saturalis, immerito dicta ab hzreticis. 

(62) Qui elongant. Psal. Lxxn, 26 [seu 27] 

635) Longe. Prov, xv, 52 [1pud Vulg. 29]. 

(m Longe a peccatoribus, Psal. cxvin, 154 (seu 
455]. Francofuriensis editio habet : ἡ σωτηρία. 
Sed Complutensis, ut legit Didywus. U 

(65) An oculus. Maub. xx, 15. Nonnullse editio : 
nes pro ei, babent fj. 

(66) Maria. Luc. x, 492. 

(07) Confitemini. Psal. cxvn, 1 et 29. Ia libro 
quoque De Spiritw. sancto, num. 53, ad Filium 
refert Didymus hunc psalmi locum. 

(68) Bonus est. Non in Psalmis bsc exstant, sed 
;D Jeremiz Thren. 11, 25, ubi Compluiensis. editio 
habet, φνχὴ fj ζητήσει, id east, nima qua quaeret. 
Francofurteusis : Φνχῇ f, ζητήσει, ἰά est, animer, 
qwe qucret. Vulgaio interpreti- consentit Caecus 
noster, quein si menoria fefellit lioc iu loco, nou 
fefellerat tamen in libro De Spiritu sancto, rum. 43; 
ibi enim hoc testimonium citat ex Jeremiae. 


i 


555 


DIDYMI ALEXANDRINI 


su 


Dominus exspectantibus eum, anime ezquirenii illum. Α &lju ἡ ζωή * καὶ πάλιν’. Τὰ ῥήματα, d 38.164. A1 n 


Et Isaias : Dominus (69) judez bonus domui ]srael. 
Quod autem sanctus quoque Dei Spiritus bonus ait , 
memoratus David in xxiv psalmo canit : Spiritus (70) 
(uus bonus deduce! mein terra recia (11). Ad hsec, 
si bona est vita zelerna, ac si bona sunt verba Filii 
(ait enim : Ego sum (72) vila : et B3 rursus : 
Verba (15), que locutus sum vobis, Spiritus sunt, el 
vita sunl) ; ac si bona est. sancti Spirilus sancüll- 
caiio, ejusque in illuminatione, seu baptismo, ope- 
ratio (nam una cum aliis personis in eo commeuio- 
ratur, utpote cooperans) ; atque insuper si bona est 
celestium donorum distributio (74) : omnino dicen- 
dum est, Filium, et Spiritum sanctum bonum esse. 
Neque vero ex auditu tantum didicimus, sed etiam 
oculis, quoad ejus fleri potest, spectavimus in vene- 
rands, et consubstantiali Trinitate personarum pro- 
prietatem : Patris quidem, cum e colis ait: Hic 
est (75) Filius meus dilectus : Unigeniti autem 
ipsius, cum in terra baptizatus est: sancti vero illius 
Spiritus, qui unus et solus Spiritus dicitur, cum in 
columbae specie (76) descendit, eL mansit super ipsuin 
unigenitum Deum et Filium. Nam tbesaurus quo- 
que Davidicus iu Lxxxiv psalmo hujus rei fidem fa- 
cit; quod illum scilicet, qui ex nobis terrenis car- 
nem sumpsit, Deus Pater testatus est esse suum 
Filium. Notus autem omnibus est locus, qui sic se 
habet : Veritas (77) e terra orta est, justitia e celis 
v'zspezit, Similiter, quia deitatis discrepantia non 


Cst in tremenda, et immaculata Trinitate, aliquando C 


Patrem cum Filio revelant divina oracula, ut euin 
ait David quidem : Dixit (18) Dominus Domino meo : 
Sede a dextris meis : Paulus autem : Gratia (79) 
vobis, et pax a Deo Patre, et Domino Jesu Christo. 
Aliquando vero Patrem cum Spiritu sancto conjun- 
gunt : uL cum Agg:eus prophe(at : Quoniam (80) ego 
vobiscum sum , dicit Dominus omnipotens , et Spiri- 
(us. meus stelit in. medio vestrum. Et rursus : Non 

in virtute (81) magna, neque in robore , sed in Spi- 


(69) Dominvs. Frustra hzc qu:esieris in Vulgata 
translatione. Greca LXX ea babet Isa. χι, 7. 

(70) Spiritus, Psalmo non xxiv, sed cxLi, vers, 
12 [seu 10]. 

(74) [n terra. vecta. Aut, in terram. rectam, ut 
est in Vulg. int., utque Hieronyinus transfert. in 
Didymi libro De Spiritu sancto, num. 55, ubi cum 
Didymus prius sic citasset : Spiritus tuus bonus de- 
ducel (sive, ut habet noster codex ms. biblioth. S. 
Balv. Bonouiz, diriget] me in terram rectam ; statim 
subdit: Scimus aulem. in. quibusdam exemplaribus 
scriptum esse : Spiritus. sanclus tuus. Codex qui- 
dem noster caret voce illa, samctss, sed mendose, 
ut reor, Nimirum pro τὸ ἀγαθόν aliquos scripsisse 
τὸ ἅγιον, conjicio. Quam lectionem mendosam Di- 
dymus comperisset, si Hebraicum fontem adiisset. 
Hieronymus vero, si qua in. translatione ejus libri 
emendare voluissel, ut aliqui suspicati sunt, locum 
ilum Didymi alio nunc todo legeremus. 

3) Ego sum. Joan. x1, 25 ; ei xiv, 6. Ego sum... 
eua. 

(18) Verba. Joan. vi, 65 [seu 64]. Grx»ea editio 
pro, λελάληχα, habet, ἐγὼ λαλῶ. Vulgatus legit, ut 
Didymus, cum transtulerit : Verba, que ego locu- 


ὑμῖν, Πγεῦμά ἐστι , xal ζωή ἐστι) - καὶ εἰ ἆγα- 
θὸν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὁ ἁγιασμὸς, xai ἡ ἓν 3 
φωτίσματι ἑνέργεια (σνμμνημονεύεται γὰρ ὥς συν. 
εργὸν), ἔτι δὲ xaX ἡ διανομὴ τῶν οὐρανίων δ.ρη- 
µάτων * πάντως ἀγαθὸς 6 Yibc, καὶ τὸ ἅγιον Ive opa. 
Οὐχ ἀχοῇῃ δὲ µόνον ἑδιδάχθημεν, ἀλλὰ xal ἔθεασά- 
µεθα, ὡς ἐγχωρεῖ τῆς σεπτῆς xat ὁμοουσίου Ἐρ:άδος 
τὸ ἰδιχὸν τῶν ὑποστάσεων * τοῦ μὲν Πατρὸς ἐξ οὗρα- 
νῶν λέγοντος' Οὗτός ἐστυω ὁ Υἱός µου ὁ áqaan- 
τός' τοῦ δὲ Μονογενοῦς αὐτοῦ ἐπὶ γης βαπτιζοµένο» 
[32 b] τοῦ δὲ ἑνὸς xal µόνου ἁγίου Πνεύματος αἵ- 
τοῦ χατιόντος ἓν εἴδει περιστερᾶς, xal µένοντος Ez" 
αὐτὸν τὸν μονογενῆ θεὸν καὶ Υἱόν. Καὶ Δανῖτικὸν γὰρ 
θησαύρισµα ἐν mU τοῦτο πιστοῦται φαλμῷ: ὅτι ὁ 


B σαρχωθεὶς Ex τῶν γηΐνων ἡμῶν, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Πα- 


τρὸς ἐμαρτυρεῖτο Υἱός. Γνώριµος 65 πᾶσιν ὁ λόγος, 
ἔχων ὧδε' Ἀ.1ήθεια ἐκ τῆς γῆς ἀγέτειάε, δεχαιο- 
corn ἐκ τῶν οὐρανῶν διέκυγεγ. Ὁμοίως, διὰ τὸ 
μὴ εἶναι διαφορὰν θεότητος τῇ φρικτῇ καὶ ἀχράντῳ 
Τριάδι, ποτὲ τὸν Πατέρα μετὰ τοῦ Ylou ἐχφαίνους: 
τὰ λόγια, ὡς ὅταν λέγη, Δανῖδ µέν' Εἶπεν d Κί- 
poc τῷ Κυρίῳ µου" Κάθου ἐκ δεξιῶν pov * Παῦ- 
λος 6£* Χάρις ὑμῖν, xal εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ Πατρὶς, 
καὶ Κυρίου ΙΓησοῦ Χριστοῦ ᾽ ποτὲ δὲ τὸν Ἑξατέρα 
μετὰ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος συνάπτουσιν, ὡς ὅταν 
Αγγαῖος προφητεύῃ; Διότι ἐγὼ μεθ ὑμῶν εἶμε, A£- 
ye. Κύριος παντοκράτωρ, xal τὸ Πνευμά µευ 
ἑφέστηχεν ày µέσῳ ὑμῶν ' καὶ πἀλιν' Οὐκ ἓν' ὃν- 
νάμει ueyáAmn, οὐδὲ &v lo xvt, àAA' ἢ ἐν Πνεύματί 
pov, εἶπε Κύριο; παντοκράτωρ. Ἐγχρονιστέων 
τῷ ῥητῷ. Ἐπειδὴ γὰρ ἔστιν ὅτε οἱ ἑτερόδοξοε, τοῦ 
Πνεύματος cov τῷ Πατρὶ μνηµονενομένου , φασὶν 
ἀνυπόστατον δύναμιν τινα δηλοῦσθαι, ἠσφαλιαμένως 
ἔχει τὸ προχείµενον ῥητόν. Καὶ 'Hoatag* Καὶ vvr 
Κύριος ἀπέστα.κά µε, καὶ τὸ Πγεῦμα αὗτοῦ' καὶ 
πάλιν Ἐκχεῖ συγήντησαν EAagot, καὶ ἔδοσαν τὰ 
πρόσωπα àAA)Aov: ἁριθμῷ παρή.Ίθοσαν, καὶ µ/α 
αὐτῶν οὐκ ἁπώ.ετο" ἑτέρα τὴν ἑτέραν» οὐκ ἑζή- 


tus sum vobis, spiritus, et vila sunt. 

Hs] Distribuiio. Vide I Cor. xir. 

15) Hic est. Matth. ui, 17. 

76) In columbae specie. Mattheus, Marcus, et 
Joannes Spiritum sanctum descendisse aiunt ὡς πε- 
ριστεράν, id est, sicut. columbam : Lucas vero, σω- 
ματιχῷ εἴδει ὡς περιστεράν, id est, corporali specie 
&icut columbam. Negant itaque nonnulli recentiores 
columbae speciem a Spiritu. sancto assumptam esse. 
At Didymus id expresse affirmat. 

(11) Veritas. Psal. Lxxxiv, 12. Greca editio ha- 
bet : Καὶ δικαιοσύνη Ex τοῦ οὐρανοῦ. 

(78) Dixit. Psal. cix, 1. 

(79) Gratia. Rom. 1, 7. Grzca editio habet : Ila- 
τρὸς ἡμῶν, ut el 1 Cor. 1, 5, οἱ Coloss. 1, 9, ubi 
eadem plane repetit Paulus. in libro quoque De 
Spiritu sancto, num. 16, ea citans Didyius omittit 
vocem ἡμῶν, seu noslro. 

(80) Quoniam. Agg. n, b et 6, ubi nonnulla sunt 
intermedia, qus omittit Didymus. Cowplutensis 
editio pro Παντοχράτωρ, id est, Omnipotens, habet : 
τῶν δυνάµεὼν, id est, viriutum, sive exercituum, 
Sed alis editioueg hahent ut legit Didymus. 

.. (81) Non. in virtute. Zachar. 1v, 6. Grece. editio- 


851 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


tncav* διότε Κύριος ἐγετείΊατο αὐταῖς, καὶ τὸ Α ritu meo, ait Dominus omnipotens. Quibus In verbis 


Πνεύμα αὐτοῦ συνήγαγεν αὑτάς. Παῦλος 65 Ko- 
βινθίοις' Οὖκ οἴδατε, ὅτι vaóc θεοῦ ἐστε, καὶ có 
Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ olxsi ἐν ὑμῖν; Καὶ πάλιν’ [25 a] 
Ἡ ἀγάπη τοῦ θεοῦ ἐχκόχυται ἐν ταῖς χαρδίαις 
ἡμῶν διὰ Πγεύματος ἁγίου ' xaX πάλιν’ Ἡμο δὲ 
ἀπεχάλυψεν ὁ θεὸς διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ. 
λλλοτε δὲ µόνον τὸν Υἱὸν ὀνομάζουσιν, ὡς ἠνίχα 
Ἡσαίας προφητεύῃ᾽ Kal vvv, Κύριε, πατὴρ ἡμῶν 
σὺ, ἡμεῖς δὲ πη.λὸς ἔργα τῶν χειρῶν σου πάἀγ- 
τε. Παῦλος δὲ Γαλάταις Όσοι γὰρ εἰς Χριστὸν 
ἑέαπτίσθητε, Χριστὸν ἐγεδύσασθε. "Άλλοτε σὺν 
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι τὸν Μονογενήη χηρύττουσιν, ὡς 
ὅταν Παῦλος Κορινθίοις μὲν ἐπιστέλλῃη: Αάιὰ ἁπ- 
εἰούσασθε, ἆ ἐ1 ἡγιάσθητε, àAA' ἑδικαιώθητε ev 


immorandum est (82) : cum enim interdum hete- 
rodoxi Spiritum, si una eum Patre commemoretur, 
significare dicant quamdam virtutem 6, non sub 
sistentem (85), ad eorum cavcendas insidias valet illud, 
quod superius positum est, testimonium. Et Isaias : 
Et nunc (84) Dominus misit me , et Spiritum suum. 
Et rursus : Illic (85) occurrerunt cerva, et dederunt 
(86) facies invicem : numero praeterierunt (87) , et 
una ex ipsis non periit : aliera alteram non quasivit : 
quia Dominus (88) precepit eis, et Spiritus ejus 
congregavit eas. Paulus autem a4 Corinthios : Ne. 
scitis (89) , quod templum Dei estis , et Spiritus Dei 
habitat in vobis? Et rursus : Charitas (90) Dei dif- 
[usa est in. cordibus nostris per Spiritum sanctum. 


τῷ ὀνόμαει τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ B Et rursus : Nobis (91) autem revelavit Deus. ver 


ἑντῷ Ilrepazct τοῦ 6600 ἡμῶν" Ῥωμαίοις δέ’ Α.Λή- 
θειαν Aéreo ἐἑν' Χριστῷ, οὐ φεύδομαι:, συμμαρτυ- 
ρούσης µοι τῆς συγειδήσεώς µου ἐν Πγεύματι 
dio καὶ πάλιν * El μὲν γὰρ ὁ ἑρχόμεγος &AAor 
Ἰησοῦν κηρύσσει, ὃν οὐκ ἐἑκηρύξαμε». 7) Πνεῦμα 
ktpv «ἁαμόάνετε, ὃ oóx ἑ.άδετε. Καὶ ἄλλοτε 
«ῷ ἁγίου Πνεύματος χατὰ µόνας ἐπιμέμνηται, 
ὡς ὁπόταν Ἡσαῖας μὲν προφητεύῃ’ Αὐτοὶ ἡπεί- 
θησαν, xal παρώξυγαν τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον. Καὶ 
πάλιν. Κατέδη Πγεῦμα παρὰ Κυρίου, καὶ ὡδήγη- 
σεν αὐτούς. Παῦλος δὲ Κορινθίοις γράφει ' Σαρκι- 
xic δὲ ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ τοῦ Πνεύματος 
τοῦ θεοῦ * xaX ὡς Στέφανος àv ταῖς Ἱράξεσι φάσχει᾽ 
Ὑμεὶς τῷ Πνεύματι τῷ dpi ἀντιπίπτετε. Καὶ πά- 
iv* Hysic ἐσμεν' μάρτυρες τῶν ῥημάτων τούτων, 
καὶ τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον. Καθὰ ὡς ἐπίπαν εἰώθαμεν 
λέχειν' ἨΗμεῖς μόνοι ἐνταῦθά ἆσμεν, χαὶ ὁ θεός. Καὶ 


nes omittunt voculam, fj. Nonaullze vero post ἰσχύϊ 
2epetunt vocem µεγάλῃ. . 

(82) Immoraondum esi. Lego, &vypovtatsov., 

(85) Non subsistentem. Nonnullos ex Macedonia- 
nis indicat, qui Spiritum sanctum non creaturam 
dicebant, sed essentia, seu substantia, ac propria 
sebsistentia carentem. ltaque Augustinus in libro 
De haeresibus, h:eresi 52, de Macedonianis h:ec 
seribit : Sed de Spiritu sancto hoc nolunt. credere, 
treaturam esse dicentes..... Quamvis a nonnullis per- 
hibeantur, non. Deum, sed deitatem Pairis et Filii 
dicere Spiritum sanctum, et nullam propriam habere 
násantiam, Utramque — Macedonianam — sectam 


οδοεί, nempe 
es 


Spiritum suum, Alias vero solum Filium nominant : 
ut cum Isaias propbetans ait : Ei nunc (92), Domine, 
pater noster es (tu, noà vero lutum, opera manuum 
iuarum omnes. Paulus autem ad Galatas : Quicun- 
que (93) enim in Christum baptizati estis , Christum 
induistis. Alias cum Spiritu sancto Unigenitum prz- 
dicant : ut cum Paulus ad Corinthios scribit : Sed 
abluti estis (94), sed. sanctificati estis, sed justificati 
estis in nomine Domini nostri Jesu Christi, et in Spi- 
ritu Dei nostri. Ad Romanos autem : Veritatem (95) 
dico in Christo, non mentior, testimonium simul red- 
dente mecum conscientia mea in Spiritu sancto. Et 
rursus : Nam si (96) is, qui venit, alium Jesum 
praedicat, quem non pradicavimus , aut alium Spiri- — 
tum accipitis, quem non accepistis. Alias vero Spiri 
tum sanctum duntaxat commemorant (97) : ut cum 
]saias quidem sic prophetat : /psi (98) non credide- 


6, legitur, χατελάθοσαν, pro χατέλαθον. Et paulo 
vers. 91, ἐξήλθοσαν, pro, ἐξῆλθον - et 
alibi similes inflexiónes, seu terminationes occur- 
runt, ut εἴδοσαν pro εἶδον, et cz:elera. 

88) Quia Dominus. Grxca editio, ὅτι ὁ Κύριος. 

89) Nescitis. I Cor, 1n, 16. 

(90) Charitas. Rom. v, 5. Vide segm. 15 b, et ibi 


meas nolas. 


(94) Nobis. 1 Cor. 11, 10. 

92) Et nunc. 153. Lxiv, 8. 

95) Quicunque. Gal. ni, 21. 

(94) Sed abluti. 1 Cor. v1, 11. Greca editio 
carel. vocibus ἡμῶν, et Χριστοῦ. Αἱ Vulgatus eas 


stgm. quidem 26 a 1acite carpit, in libro autem D legit, ut Didymus. In libro autem De Spiritu. san- 


De Spiritu sancto aperte refellit Didymus : primaui 
quidem passim, alteram vero nutu. 25, ubi bzec ba- 
bet : Unde discentes operatricem..... naturam Spiri- 
it5 sancii, non. abducamur ab his, qui dicunt opera- 
lionem, εἰ non substantiam Dei esse Spiritum san- 
eum, 


uS Et nunc. 154. xLvin, 46. Vide notam 20, pag. 


. (&5) lilic, 1sa. xxxiv, 43. et 10. Cum vox ἔλαφοι 
8 communis generis, in Complutensi editione ver- 
tat, cerei. Ego. transtuli, cerec, ob nómina femi- 
Din3, que sequuntur, µία, id est, una, el ἑτέρα, id 
*sl, altera, 

n) Dederunt, Graeca editio, εἴδον, id est, vide- 


(97) Pretesierunt. Complut. editio, παρῆλθον, 
Francofurtengis, παρῆλθεν, sed ex errore typogra- 


Mi forasse, Didymus, παρήλθοσαν. Sic Zachar. !, 


cto, nuni. 4, citatur locus a Didymo, juxia editio- 
neu Veronensem : In nomine Jetu Christi ; at co- 
dex ms. nostre bibliothec:e sspius jam citatus ibi 
babet : [n nemine Dowini nosiri Jesu Christi ; qui 
codex, etsi mendis scateat, plures tamen babet le- 
ctiones animadversione dignas. 

(95) Veritatem. Rom. ix, 1. 

(96) Nam εἰ. H Cor. τι, 4. 

(87) Commemorant. 1n Graeco, ἐπιμάμνηται. Sub- 
intellige, ἡ Γραφή. Nisi malis legere, ἑπιμέμνηνται, 

(98) Ipst. 15a. xii, 10. lta. traustuli, ut. Hiero- 
nymus in libro De Spiritu sancto, num. 47, ubi haze 
habet Didymus: « Siquidem et ibi post peccatun 
dicitur ad eos : Dereliquistis Dominum, et αά ira 
cundiam concilastis sanctum Israel ; et nunc. quod 
ipsi non crediderunt [rectius fortasse codex noster : 
Kt nunc eque : /psi non crediderunt], εἰ exacerba- 
verunt Spiritum sanctum ejus. » 


959 


DIDYMI ALEXANDRINI 


305 


runt , B8 et exacerbaverunt Spiritum. sanctum. & A ὁ Σωτὴρ δὲ παρ) Ἰωάννη, μόνου μνημονεύει τοῦ θεῖ-' 


rorsus : Descendit (99) Spiritus a Domino , et dedn- 
&í( eos. Paulus. vero ad Corinthios scribit : Carna- 
lis (1) auten homo non recipit que sunt. Spiritus 
Dei ; et Stephanus (2) in Actis. ait : Vos (3) Spiritui 
sancto resistitis. EL rursus : Nos sumus (4) testes ho 
rum verborum , εἰ Spiritus sanctus. Eo plane modo 
quo dicere consuevimus : Nos soli hic sumus, et 
Deus. Quin Salvator etiam apud Joannem solius 
meminit divini Spiritus , dum ait : Cum autem (5) 
venerit ille, Spiritus veritatis, deducet (6) vos in 
onmem veritatem. Et Acta slwiliter de hoc fldem fa- 
ciunt : Petro (7) autem cogitante de verbo (8) , dixit 
ei Spiritus sanctus (9) : Surgens descende, ei vade 
cum eis nihil dubitans , quia ego misi illos. Et rur- 
sus : [Lec dicit (40) Spiritus sanctus : Segregate mihi 
Paulum (11), et Barnabam in opus ad quod vocavi 
eos. Et rursus Petro dixit Spiritus sanctus (12) ; 
Surgens vade in domum Cornelii. Et rursus 5 Acta 
apostolica cuin gratia ae jucunditate in hoc sermone 
nos detinent : hzc enim continent z Tunc Paulus 
reyletus Spiritu sancto dixit ad eum (15). Et insuper ; 
Peirus (14) enim plenus Spiritu sancto dixit ad po- 
pulum. Divinarum autem, omnique honore colen- 
darum hypostasium zqualis vis ac potentia in eo 
eliam similiter significatur , quod Dominus Deus 
Verbum, per priedictam suam de baptismo hymnis 
sempor celebrandam vocem, aqualitatem honoris 


xoJ Πνεύματος, λέγων "Ocay δὲ &40n ἐκεινος, có 
Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰἷς ei 
ἀ.1ήθεια» πᾶσαν. Καὶ αἱ Πράξεις ὡσαύτως περὶ ' 
τούτου [23 b] πιστοῦνται Τοῦ δὲ Πέτρου διανο- ' 
ουµέγου περὶ τοῦ ῥήματος, εἶπεν αὐτῷ τὸ Ην ευμα 
τὸ ἅγιον' Ἀνγαστὰς Σατάδηθι, xal πορεύου σὺν 
αὐτοῖς, μηδὲν διακριγόµενος" διότι ἐγὼ ἀπέστα.ἵκα 
αὐτούς. Καὶ πάλιν Τάδε «Ἰέγει τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον' Ἀφορίσατέ µοι τὸν IlavAor καὶ τὸν Bap- 
γἁάδαν εἰς tó ἔργον, ὃ zpooxéxAnuas αὐτούς. Καὶ 
πάλιν Πέτρῳ εἶπεν τὸ ἅγιον Πνεῦμα Ἀγαστὰς xo- 
ρεύθητι εἰς τὸν οἶκον Κορνη.ίου. Καὶ αὖθις χομ- 
ψευόµεναι αἱ ἀποστολιχαὶ Πράξεις , διατριθὴν παρ- 
έχουσι τῷ τοιῇδε λόγῳ' περιέχουόι Yóp* Τότε ὁ 


B Παῦλος π.ἱησθεὶς Πνεύματος ἁγίου, εἶπε πρὸς 


αὐτόν. Καὶ ἔτι, Ὁ γὰρ Πέτρος π.ησθεὶς Πνεύ- 
µατος ἁγιον, εἶπε πρὸς τὸν «Ἰαόν. Σηµαίνεται δὲ 
ὁμοίως τὸ. ἰσόῤῥοπον χαὶ ἰσηδύναμον τῶν παντίµων 
ὑποστάσεων. καὶ ἓν τῷ τὸν Δεσπότην θεὸν Aóyov, 
διὰ τῆς προλεχθείσης αὐτοῦ εἰς τὸ βάπτισμα παν- 
υµνήτου φωνῆς, τὴν Ισοτιμίαν ἑαυτῷ καὶ τῷ ἁγίῳ 
Πνεύματι τὴν πρὸς τὸν Πατέρα φυλάξαι: δι’ ἣν αἱ 
ἑεραὶ βίθλοι, ποτὲ μὲν πρώτου µέμνηνται τοῦ Πα- 
τρὸς, xal οὕτω τοῦ Υἱοῦ, f| τοῦ ἁγίου Πνεύματος" 
ποτὲ δὲ πρώτου ἐπιμέμνηνται τοῦ Yiou, διὰ τὸ τῆς 
φύσεως ἁμέριστον, xaX τῆς θεολογίας τὸ ἁδιάφορον" 
ὡς ὅταν λέΥῃ Ἰὼδ, τρανῶς τὴν Τριάδα δηλῶν. Zgü 


(99) Descendit, In Vulgato interprete baud ita (; bent, αὐτοῦ μάρτυρες, et, Πνεῦμα δὲ. 


facile h:ec invenies. Exstant autein. iu. Graeca edi- 
tione Isai. Lx, 14. 

() Garnalis. 1 Cor. n, 14. τδοα editio, et 
Vulgatus int. habet, φυχικός, id est animalis. Quin 
Didymus ipse tum in hoc opere, segm. 98 b, 154 
a, et alibi, tum iu libro De Spiritu sancto, uum. 31, 
habet, animalis, non vero, carnalis. Quod si edita 
tantum ejus libri exemplaria spectemus, videbitur ibi 
paulo post legisse, ea qua Spiritus sunt, non vero, 
ea qua sunt Spiritus Dei. At res aliter se habebit, ei 
codicem ms. bibliothecz nostra inspicere, ac sequi 
malimus. -En totum locum, ut exstat. iu. editione 
Veronensi : « Docebit vero non quasi doctor, et 
magister discipline, quam aliunde est consecutus... 
sed quasi ipse ars, atque doctrina, ei sapientia , 
veritatisque Spiritus.... audacter alio conclanante : 


Docuisti me, Deus, α juventute mea: »tque. ila p xat τὸν 


omnes flunt docti. Dei quoque Filius et sapientia 
Dei et veritas sic docet participes suos.... Uude et 
eum docentur sulum magistrum vocare discipuli. - 
(las easdem disciplinas, quze dantur a Patre et Fi- 
lio in. corda credentium Spiritus sanctus ministrat 
his , qui animales esse desierint. Animalis quippe 
homo Won percipit ea, qug Spiritus suni : arbiirans 
esse stultitiain quae dicuntur. » Codex vero nosler 
babet : Docebit, eic... et Sapientie veritatisque Spi- 
ritus... audacter alio conclamante : Docuisti me, Deus, 
κ juventute mea. Atque : Omnes fiunt docibiles Uei. 
Fiuius quoque Veritas, et Sapientia Dei sic docei 
participes suos... Ünde et eum solum docentur magi- 
sirum. vocare discipuli. Has easdem igitur. discipli- 
nas, que daniur, ec... his qui animales. eese desie- 
funi, animalis quippe homo non percipit ea qua 
sunt Spiritus Dei, arbiurans, esse stultitiam qua di- 
cuntur. 

(2) Stephanus. 

(3) Vos. Act. vu, 
Cetera. 

(4) Nos sumus, Act. v, 53, ubi Graeca Biblia ha- 


endum in Greco, Στέφανος. 
1, ubi legitur, ὑμεῖς &sl, et 


(5) Cum autem. Joan. xvi, 13. 

(0) Deducet. Sive, diriget , ut transfert Hierony- 
mus in Didywmi libro De Spiritu sancto, num. 33. 
Vulgatus interpres : docebit. 

(1) Peiro. Act. x, 19 et 20. Nonnulla intermedia 
hic omittuntur. 

(8) Cogitante de verbo. Hoc est, de re : id enim 
sepe valet Hebraisinus iste, Quanquam ea etiam 
verba ,intelligere licet, qua Petro, dum celehre 
illud vas. descenderet, in visione dicta sunt. Graeca 
editio : ἑνθυμουμένου περὶ τοῦ ὁράματος, hoc est 
cogitante de visione. Vide segm. 102 b. 

(9) Sancius. H:ec vox deest tui. in. Greca. edi- 
tione, tum in Vulg. int. 

(10) Heec dicit. Aci. xut, 9. Graeca. editio : εἶπε 
τὸ Πνευμα tb &y. 'Agop. δή µοι τόν τε Ba. 

Όλον, et reliqua. lu libro quidem De Sp. 
sancto num, 8, hxc habet Didymus : « Hinc [codex 
noster ms. unde| οἱ quidam cum supercilio ait : Hec 
dicit Spiritus sunclus. » Verum. ibi non locum hunc 
respicil, sed Act. xx1, 11, ubi Agabus eo modo caia 
supercilio loquens inducitur. Vide segm. 102 b. 

(11) Segr. mihi Paulum. Pro, Paulum, Graeca 
editio babet, Saulwn, 1n libro autem De Spiritu 
sancto, num. 25, affertur hic locus iu hunc modum 
in editis exemplaribus ;: Separate mihi Barnabam ei 
Saulum, et cetera. AL ibidem codex noster ms. ha- 
bet, Paulum. Conjicere itaque licet, Hieronymum 
ex Didyino vertisse Paulum, ac scitulum aliquem 
ex Bibliis emendasse, Saulum. 

(12) Sp. sanctus. Act. x, 19 οἱ 20. Sensum tamen 
cilat, nou verba. 

(13) Tunc Paulus. Act. xii, 9. Sensum magis 
affert, quam verba. : 

(14) Peirus. Act. tv, 8. Videtur Didymus supe- 
riorem locuin cuim hocce confundere , aut sensui 

'Oolius, quam ipsa verba utrobique citare «oluisse. 
ide segui. 107 b. | 


561 


ΡΕ TRINITATE LiBER PRIMUS. 


$04 


Κύριος. ὃς οὕτω µε xáxpixs , καὶ ó Παντοκράτωρ A cum Patre sibi, et Spiritui sancto servaverit. Atque 


ὁ xixgárac µου tv qyrvxy"r * εἰ μὴν ἔτι τῆς πγοῆς 
µου ἐνσύσης, Πγεῦμα δὲ θεῖον τὸ περιόν uoc év 
ficir. Τὸ ζωοποιοῦν µε ἅγιον Ηνεῦμα, φησὶν, xol 
ἀναπνέειν ἔτι ποιοῦν. Καὶ ὡς ἠνίχα Παῦλος θεσσα- 
λονικεῦσ. τὸ δεύτερον γράφει. Αὐτὸς δὲ ὁ Κύριος 
ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, καὶ ὁ θεὸς xal Πατὴρ πα- 
ραχα]έσει ὑμῶν [94 α[ τὰς καρδίας. Καὶ Γαλά- 
ταις Παῦ.1ος ἁτόστο.Ίος, οὐχ ἁπ᾿ ἀνγθρώπου, οὐδὲ 
&r ἀνθρώπου, ἀ.ὶ1ὰ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ xal 8500 
Πατρός. Καὶ Κορινθίοις, ὡς προείρηται᾽ Ἡ χάρις 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ιησοῦ Χριστοῦ, xal ἡ ἁγάπη 
τοῦ θεοῦ xal Πατρὸς, xal ἡ χοινωγία τοῦ ἁγίου 
Πγεύμµατος. Καὶ ὁ Xothp δέ now: Ἐμλευσόμεθα 
ἐγὼ xal ὁ Πατὴρ, xal uortv παρ᾽ αὐτῷ ποιήσο- 
µεν. Ποτὲ δὲ πρῶτον τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὀνομάζουσιν, 
μετέπειτα δὲ τὸν Πατέρα, ἢ τὸν Υἱὸν, ὡς ὅταν Aavtó 
«άλλη; Ποῦ πορευθῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός σου; xal 
ἀπὸ τοῦ προσὠπου σου xov φύγω; Καὶ ὁ Ἰώθ6, τὸ 
εὔγνωμον δειχνὺς, φάσχει ' Πγεῦμα θεῖον τὸ ποιῆ- 
cár µε" πγοὴ δὲ Παντοκράτορος ἡ διδἀσχουσά 
με. Καὶ ὡς Παῦλος Ey τῇ πρὠτῃ Ἐπιστολῇ Μοριν- 
θίδις γράφει Διαιρέσειὸ δὲ χαρισμάτωγ εἰσὶν, τὸ 
6$ αὐτὸ Ilvevga καὶ διαιρέσεις διακονιῶν celer, 
ἑ δὲ αὐτὸς Κύριος xal διαιρέσεις ἑνεργημάτων 
εἰσὶν, ὁ δὲ αὑτὸς θεὸς, ὁ ἐνεργῶν τὰ πάντα év 
αᾶσιν. Ποτὲ δὲ περὶ δύο ὑποστάσεων διαλέγονται 
ἀνωνύμως , ὡς ὅτε Ζαχαρίας λέγει ' Εἶπεν Κύριος 
xpóc τὸν διάδο.ον ' '᾿Επιτιμήσει Κύριος ἐν col, 
ξιάδολε. Καὶ ἀνωτέρω ἔδείχθη διὰ πλειόνων. 


ob hanc squalitatem sacri libri modo quidem prius 
mentionem faciunt Patris, tum Filii, aut Spiritus 
sancli; modo vero prius memorant Filium : quod 
natura ab iis individuus sit, et quod Dei nomen 
sine ulla discrepantia omnibus conveniat (15). Ut 
cum alt Job, Trinitatem manifesto designans : Vi- 
vit (16) Dominus qui sic me judicavit , et Omnipotens 
qui ad amaritudinem adduxit animam meam : si 
quidem dum adhuc inest. halitus meus, Spiritus au- 
cem divinus qui superest. mihi in naribus : quasi 
diceret : Spiritus sanctus, qui me vivificat, et qui 
adhuc me respirare facit. Et sicut cum Paulus 
in secunda ad 'lbessalonicenses scribit : /pse (17) 
autem Dominus noster Jesus Christus, et Deus ac Pa- 


B ter consolabitur corda vestra. Et ad Gatatas : Ρακ- 


lus (18) apostolus non ab homine, neque per homi- 
nem, sed per Jesum Christum et Deum Patrem. ^ EA 
ad Corinthios, ut antea (19) dictum est : Cratia (20) 
Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei ac Patris, et 
communicatio sancti Spiritus. Salvator vero etiam ait: 
Veniemus (21) ego et Pater, ει 7 mansionem apud 
eum [aciemus. Modo vero primum Spiritum san- 
ctum nominant, deinde Patrem , aut Filium : ut cum 
David psallit : Quo ibo (32) a Spiritu tuo , et a facie 
tua quo fugiam ? Et Jobus non iugratum se osten- 
dens ait : Spiritus (23) divinus qui fecit me , halitus 
vero Omnipotentis docens me. Et sicut Paulus ín 
prima ad Corinthios Epistola scribit : Divisiones (24) 


C autem. charismatum sunt, idem. autem Spiritus ;. et 


divisiones ministeriorum sunt, idem autem Dominus (25); et divisiones operationum sunt, idem az» 
lem Deus, qui operatur omnia in omnibus. Modo vero de duabus persouis loquuntur, quin eas noe 
miaent (26) : ut cum Zacharias ait: Dixit. (27) Dominus ad diabolum : Increvabit Dominus in. te, dia- 


bole, Et ut superius (28) ostensum est fusius. 


(15) Dei nomen... conveniat. Ad verbum : et ob 
theologie indifferentiam. Porro sicut. χνυριολογεῖν, 
est, Dominum vocare, sic θεολογεῖν est, Deum vocare, 
ut omnibus notum est, iis maxime, qui in Graco- 
rum Patrum lectione versati sunt. [taque hzc tAeo- 
logie indifferentia , de qua Didywus, in eo sita est , 
ut Dei nomen sine discrimine divinis personis tri- 
buatur. 

(16) Virit, Job xxvii, 2et 5. Complutensis edi- 
tio sic habet, ut Didymus. Nonnullz alie pro Κύ- 
"X habent, ὁ θεός, et pro εἰ μήν habent, fj μήν. 
Qui notas. apposuit Francofurtenst editioni, lectio- 
non, εἰ µήν, mendosam dixit: non animadvertens 
lortasse bebraismum hic latere, ac jurantig esse 
illud, εἰ, aut, s:. 

(11) Ipse. HW Thess. n, 16 et. 17. Nonnulla 
Omiuustur intermedia. Pro παραχαλέσει Graeca 
editio habet , παραχαλέσαι, sicul et Vulgatus legit. 

(48) Paulus. Galat. s, 1. Graeca editio et Vul- 
gata translatio habent : non ab hominibus. 

(9) Antea. Segm. 30 b. MEM 

(2U) Gratia. M Cor. xin, 13. Explicationis 
cusa addit Didyimas verba illa, et Patris, quie 
segm. 20 b. non. adiiderat : ut scilicet clarius indi- 
cet, Dei nomine 56 Deum Patrem intelligere. 

(24) Veniemus. Joan. xiv, 25, ubi verha illo, ego, 
6t Pater, non exstant, sed a Didynio sensum citante 
bic adduutur : nec ea in Evangelio ipse legit, aut, 
Ui rectius loquar, sibi a suis lecta audivit : sicut 
manifesto apparet ex libro De S». saucio, uum. 24. 


Ῥλτκοι, GR. XXXIX. 


Ibi enim prius νεο dictavit : « Et Salvator, Venie- 
mus, inquit, ego et Pater (haud dubium , quin ad 
euim , qui precepta ejus servaveril) , εί mansionem 
apud eum [acienius. » Tum quasi eum paeniteret, - 
quod verba ipsa sermonis, id esl textus ( id enim 
valet non raro vox λόγος apud Didymum, ut vidimus 
segm. 22 b, et apud alios Patres), hzc statim 
subjuuxit: « Porro sic sermo iste contexitur: Si 
quis diligit me... Pater meus diliget eum, et ad eum 
veniemus, » οἱ reliqua. 

(23) Quo ibo. Psal. cxxxvnit, 6 (seu 7). 

(23) Spiritus. Job xxxuit, 4... Complutensis editio 
post Παντοχράτορος , addit ἐστι, Aliae editiones vo- 
culam eam omiuunt, uL Didymus tum hic, tum 
alibi. 

(24) Divisiones. 1 Cor. xit, 4-6 

(25) Idem autem. Dominus. Greca editio habet : 
xal ὁ αὐτὸς Κύριος , quau lectionem sequitur Di- 
dymus segm. 26 a, et 94 b, et, ut videtur, in libro 
De Spiritu sancto, nmn, 22, cum ibi Vaticanus co- 
dex, ac noster, et Vetus editio habeant : £t ipse 
Dominus. Quin etiam vocula ἐστι, que mox additur 
in Grxcis Bibliis, ibi similiter owittitur a. Didymo, 
ut hoc in loco. 

(26) Quin eas nominent. Pro ἀνωνύμως legendum 
suspicor, ὁμωνύμως , id est, ambigue. 

(27) D:zxu. Zachar. 1, 2. Greca editio pró. àxt- 
τιμήσει habel, ἐπιτιμήσαι, lioc est increpet. 

(28) Superius. Initio bujus capitis, sive sega. 49, 


| 12 


"$65 


Quod alicubi dicitur de Patre, id alibi de Filio di- 
ci, aut de Spiritu sancto, eo quod Trinitas sit in 
una Deitate. 

In una igitur exsistere deitate inclytam Trini- 
tatem , 3e Dei appellationem in ea communem esse 
cum norint hierophantz (29) nostri , seu mysierio- 
rum doctores ; illud ipsum , quod modo de Patre 


dixerunt, alias alii de Filio, aut de Spiritu san- . 


cto przdicant : non quod sibimetipsi contradicant , 
sed ut nos quoque et hoc ipsum rect: fidei przci- 
puum (30) caput noverimus, neque hoc etiam igno- 
remus, quod scilicet cujuscunque oinniuo persona 
meniionem fecerimus. fide aliam quoque simul, 
utpote inseparabilem (51), $8 comprehendimus. At 
fleri non potest, uL veraces, atque ab omni opi- 
nione veritatem negaite puri, ac immunes , Dei 
bypophetz (52), hoc est , ejus oraculorum interpre- 
tes, mentiantur, qui simplicem veritatem , ac eam, 
qua vere veritas est, id est bonitatem Dei, docent : 
Nec enim fas est. immundis munda (55) attingere , 
ut aliut : ii vero mandi erant, atque ab omni falsa 
opinione alieni. Hoc porro statim ia. divina visione 
inveniemus, quau vidit Isaias, Quidni auteni primo 
totum illum locum, sicuti se babet, in medium affe- 
ram? Ait igitur : Vídi (54) Dominum Sabaoth (35) 
sedentem super solium excelsum, et. elevatum : el 
plena domus gloria ejus. Et. seraphim stabant circa 
ipsum : sex alte uni , et sex alg uni : et duabus qui- 
dem alis velabant. [acies ; duabus autem pedes ; dua - 


DIDYMI ALEXANDRINI 
CAP. XIX. Α 


504 
ΚΕΦ. I8. 


Περὶ τοῦ τὸ νῦν «Ἰεχθὲν περὶ τοῦ Πατρὸς., ἄ-ἲ Ίοτε 


περὶ τοῦ Υἱοῦ εἱἰρησθαι. ἢ τοῦ ἁγίου Πγεύματος., 

διὰ τὸ &v µιᾷ θεότητι τὴν Τριάδα ὑπάρχεεν'- 

Ἑν pid τοιγαροῦν θεότητι οἱ ἱεροφάνται την Ev- 
δοξον Τριάδα ἐπιστάμενοι, xal τὴν θεολογίαν aO TS 
ἐπίχοινον οὖσαν, ὅπερ νῦν εἰρήχασι περὶ τοῦ Πατρὸς, 
ἄλλοτε ἄλλοι περὶ τοῦ 1ἱοῦ, ἤ τοῦ ἁγίου Πνεύμα-ος 
διαγορεύηυσιν * οὐχ ἑναντιούμενοι ἑαντοῖς, ἀλλά διὰ 
τὸ καὶ ἡμᾶς εἰδέναι τοῦτό τε αὐτὸ τῆς ὁρθῆς πίστεως 
τὸ κέριον χαὶ ὡς οἷας δ' ἂν ὑποστάσεως ἐπιμνησθῷ- 
μεν &x παντὸς, χαὶ cy ἄλλην τῇ πίστει [24 b] σον- 


ανελάθοµεν, ἅτε ἀχώριστον.' ᾿Αφευδεῖν δὲ ἀνάγκη 


τοὺς ἀφευδεῖς ὑποφήτας 8505, καὶ δύξης ἀρνουμέντς 
τὴν ἀλήθειαν χαθαροὺς τοὺς τὴν ἁπλῆν xal ὄντως 


p ἀλήθειαν, τοῦτ᾽ ἔστιν τὴν ἀγαθότητα, τοῦ θεοῦ διδά- 


σχοντας. Mh χαθαροῖς γὰρ καθαρῶν ἐφάπτεσθα: ph 
οὐχὶ θεµιτὸν, φασίν ' οἱ δὲ ἦσαν χαθαροὶ , xai πάσης 
ψευδοδοξίας ἀλλότριοι. Εὐρήσομεν δὲ τοῦτο εὐθὺς eic 
τὴν θεοπτίαν, ἣν ἐθεάσατο Ἡσαΐῖας. Τί δὲ μὴ πρῶτο» 
ὅλου ἐχείνου, ὡς ἔχει, μνημονεύσω τοῦ χωρίους Λέ- 
χει οὖν. Ἴδον τὺν Κύριον Σαδαὼθ καθήµενον £l 
θρόνου ὑψ'η.1οῦ xal ἐπηρμέγου, καὶ π.Ἰήρης ὁ οἵ- 
κος τῆς δόξης αὑτου. Καὶ σεραφὶμ εἰστήχεισαν 
χύκ.ῳ αὐτοῦ: ἓξ πτέρυγες τῷ ἐνὶ, xal ££ πτέρυ- 
Ίες τῷ ér(* καὶ ταῖς μὲν δυσὶ πτέρυξι xavexáAv- 
πτον τὰ πρόσωπα, ταῖς δὲ δυσὶ τοὺς πόδας, ταῖς 
δὲ δυσὶν ἐπέταντο, xal ἔκραζον ἕτερος πρὸς ccv 
ἕτερον * Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος σαδαώθ * zA1j- 
pnc ὁ οὐρανὸς xal πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ. 


bus autem. volabant. Et clamabant alter ad alterum : Καὶ μεθ’ ἕτερά φησιν * Εἶπέ µοι' Εἰπὲ τῷ Jai : 


Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Sabaoth : ple- 
num est calum (56), el omnis terra gloria ejus. Et 
post alia inquit ; Dixit (37) mihi : Dic populo : Au- 
ditu audite, et non intelligetis ; et videntes videbitis , 
el non cognuscelis ; impinguatum enim est cor populi 
hujus, et auribus suis graviter audierunt , el oculos 
8u0$ clauserunt, ne forte videant oculis, et auribus 
audiant, οἱ corde inlelligant ,.et convertantur , et sa- 


(29) Hierophante. Vox a profano usu ad sacrum . 


traducta : eujus medi apud Grecos Pawes non 
paucz occurrunt, ab ethnicis quoque usurpatie, ut 
hieromante , hypophete , myste, mystagogia, λόγια, 
sive, oracula, xfjpuxsz, seu pracones , χρησμοί, id 
est divina responsa, et alia id genus. 

(50) Precipuum. lu. Graco , τὸ χέριον, qua vox 
rursus occurret segm. 120 a. Nunquid suspicabi- 
mur χύριον legendum esse? Mihi quidem id minus 
arrideret. Αη vocem ipsam retinebimus , quippe 
quz bis ita scripta fuerit a librario , eoque non 
omnino indiligenti ? Eam fortasse lectionem quis 
defendat, atque huc χεροπλάστας vel invites trahat, 
aet quod apud Homerum Paridi Diomedes ait , xi 
ἀγλαέ. Ast equidem malin pro xéptov legere xat- 
piov, ut-legitur seg. 201 b; naui segin. quoque 4 
a scriptum est ἀχερέους pro ἀχεραίους, et segin. 
491 b, ἀχέρεον pro ἀχέραιον. Ko sensu itaque 
καίριον lue dixit. Didymus, quo Timzus Locrus τό» 
πως ἐπιχαιρίως, id est, loca principatia ? ac. Lucia- 
nus τραύματα χαἰρια, cujusmodi sunt, quie a. Sy- 
nesio κροταφιαῖαι πληγαί dicuntur. 

(91) Inseparabilem. Legi potest Augustinus .n 
prino De Trinitate, num. 17: Denique propter iuse- 
parabiliiatem, inquit , sufficienter aitquaudo nomima- 
iur vel Pater solus, vel F'uius solus, ei reliqua. 


Ἁχοῇ ἀχούετε, xal οὗ ui?) συνῆτε". καὶ fA£xos - 
τες βέψετε, καὶ οὗ μὴ ἴδητε. Ἐπαχύνθη γὰρ ἡ 
καρδία τοῦ «Ἰαοῦ τούτου, καὶ τοῖς ὠσὶν αὑτῶν' 
βαρέως fixovcav, καὶ τοὺς ὀφθα.Ίμοὺς αὐτῶν 
ἐχάμμυσαν, µήποτε ἴδωσι τοῖς ῥφθαᾶμοῖς, xal 
τοῖς ὡσὶν ἀκούσωσι»., xal τῇ καρδἰᾳ συνῶσυ - 
xal ἐπιστρέψωσι», καὶ ἰάσομαι αὐτούς. Καὶ µε- 
ταξὺ ἄλλων ἐπιφέρει ' Καὶ τὸν βασιὰέα Κύριον Σα- 


(53) Hypophete. Erant apud ethnicos et propkeie, 
seu vates, et Aypophere, quasi subvates, ii scilicet, 
opinor, qui ridicula illa oracula a perridiculis pro- 
phetis accepta interpretabantur, aut evulyabaut. 
Itaque hypophetas non ineleganter vocat Didymus 
sacros illos Novi Testamenü scriptores, qui pro- 
phelarum Veteris Testamenti oracula interpretati 
sunt. . . 

(33) Immundis munda. Socrates in Phardone. Pla- 
tonis : Mà χαθαρῷ γὰρ (inquit) χαθαροῦ ἐφάπτεσθαι 
μὴ οὐ θεμιτὸν i. id est, Num impuro quidem puru 
attiugere nefas est. Eodem vero sensu adagium illud 
Plate adhibet, quo Didymus, et Gregorius Naz. 
oratione xxxii. Vox quoque φευδοδοξία, quae mox 
subjicitur, Platonica est. 

(34) Vidi. lsa. vi, 1-3. Grsca editio habet, 
εἶδον, et εἰστήχεισαν, aliasque nonnullas parvi mo- 
menti varietates, Vuarom lerasque ormitLo. 

($9) Sabaoth. Vox Σαθαώθ hic deest in Greca 
editione. 

(96) Colum, et. Non leguntur in. Greca editione 
vOCes, οὐρανὸς, xal. 

(97) Dixit. Isa, vi, 9, 10. Complutensis editio : 
Καὶ εἶπε * Πορεύθητι' xal εἶπον τῷ λαῷ τούτῳ... 
ἀχούσετε... συνεῖτε... ἱάσωμαι. | 


965 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


506 


δαὼθ ἴδον τοῖς ὀρθαλμοῖς µου * καὶ áxsccáAn A nabo (58) eos. Et inter alia addit : Et regem (39) 


αρὸς μὲ ἓν τῶν σεραφὶμ, καὶ τὰ ἕξης, Τὸν ὀφθέντα 
αοίνυν Κύριον Σαθαὼθ xat [ 25 a] βασιλέα, Ἡσαῖας 
μὲν οὗτος αὐτὸν τὸν Θεὸν Πατέρα εἶναι οἵδεν: Παῦ- 
Ao, ὃξ, ἐν τῇ βίδθλῳ τῶν ἀποστολικῶν Πράξεων, τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα τυγχάνειν ὃν ἀπεφήνατο, τοιῶσδε ἀνει- 
τών’ Καλῶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐλάλησε πρὸς 
τοὺς πατέρας ὑμῶν διὰ 'Hcalov τοῦ προφήτου, 
Λέοντος * Πορεύθητι πρὸς τὸν «1αὸν τοῦτο», xal 
εἰπὲ αὐτῷ Ἀκοῃῇ ἀκούσετε, xal οὗ μὴ συγῆτε, 
χαὶ τὰ ἕξης ὡς πρόκειται. Ἰωάννης 05 ἐν ΕὐαΥγε- 
Alo. τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ εἶναι διωρίσατο"' ἔφη γάρ; 
Τοσαῦτα σημεῖα Ππεποιηχότος τοῦ '"Incov, οὐκ 
ἠξύναντο πιστεύει; ' ὅτι εἶπεν Ἡσαϊας. Τετύ- 
ΦΊωχκεν αὐτῶν τοὺς ὀρθαλμοὺς, καὶ ἐπήρωσεν 


Dominum Sabaoth vidi oculis meis , et anissus est ad 
me unus e seraphim. Et qu: sequuntur. Illum ergo, 
quem vidit, Dominum Sabaoth, et regem, Isaias 
quidem iste ipsum novil esse (40) Deum Patrem. 
Paulus autem in libro Actorum apostolicorum Spi- 
rium. sanctum esse affirmaviL, przeconíis instar id 
ita proinulgans ; Bene 141) 59 Spiritus sanctus [o- 
culus est ad patres vestros per Isaiam prophetam di- 
centem : Vade ad populum istum , et dic ipsi : Aure 
audielis, et non intelligetis , el qux& sequuntur , ut 
antea posita sunt. Joanues autem ia Evangelio Fi- 
lium Dei esae definivit : ait enim : Cum 1anta (43) 
signa [ecisset Jesus, non poterant credere ; quia di- 
xit lsaias : Excmcavit eorum oculos, el perveriét 


αὐτῶν τὴν καρδίαν ἵνα gi) ἴδωσι τοῖς ὀφθα.ἲ- B (45) eorum cor, ut non videant oeulis , et πο intelli- 


μοῖς, xal γοήσωσι τῇ καρδἰᾳ, xal ἐπιστρέψω- 
σι, καὶ ἱάσομαι αὐτούς. Καὶ εὐθὺς ἐπάχει ' Ταῦτα 
δὲ εἶπεν Ἡσαϊΐας, ὅτε εἶδεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, 
τουτ᾽ ἔστιν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα μὲν δὴ περὶ 
εούτων ὧδέ zt. "Axoue δὲ xal ἕτερα τῆς αὐτῆς δυνά- 
µεως, τοῦ Δανῖδ ἐν φαλμῷ Ιδ’ ἐκ προσώπου τοῦ 
θεῦ Πατρὸς ἄσαντος τῇ λύρᾳ τοιῶσδε" ᾿Επείρασάν 
µε οἱ πατέρες ὑμῶν, καὶ ἴδον τὰ ἔργα µου τεσσα- 
fáxorta ἔτη. Διὸ προσώχθισα τῇ versd ταύτῃ, καὶ 
&lxor * "Asl π.Ίανῶνται τῇ καρδίᾳ. Αὐτοὶ δὲ οὐκ 
ἕγγωσαν τὰς ὁδούς µου. Ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὁργῇ 
µου, εἰ εἶσε.λεύσονται εἰς την κατάπαυσίν µου. 
Izjlo;, Ἑθραίοις γράφων, &x τοῦ αὐτοῦ φαλμοῦ ἀπὸ 
το ἁγίν Πνεύματος διορίζεται τόνδε τὸν τρόπον * 
Καθὼς size, φησὶν, τὸ Πνεῦμα τὺ ἅγιον. Σήµερον' 
ἐὰν τῆς φωνῆς µου ἀκούσητε, μὴ cxAnpórnte 
τὰς καρδίας ὑμῶν, ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ, κατὰ 
τὴν ἡμέραν τοῦ [35 b] πειρασμοῦ, οὗ ἐπείρασάν 
µε οἱ Ζατέρες opor, καὶ ἵδον τὰ ἔργα µου τεσσα- 
ῥάχοντα Ern. Καὶ Στέφανος, εἰς τὰς ἁποστολιχὰς 
Πράξεις, τοὺς Ιουδαίους ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἐντρέπων 
Γαφῆς, ἔφη: Σκ.Ἰηροτράχη.Ίοι καὶ ἀπερίτμητοι 
τῇ χαρδίᾳ καὶ τοῖς ὡσὶν, ὑμεῖς del τῷ Πνεύματι 
t9 dy ἀντιπέπτετα ὡς οἱ πατέρες ὑμῶν, xal 
ὑμεῖς. Ομοίως δὲ ἐξ Αἰγύπτου: ὡδηγηχέναι τοὺς 


(58) Sanabo. 1n libro quoque De Spiritu sancto, 
mun. 29, Didymus dictavit, ἰάσομαι, cum Ilierony- 
mmus transtulerit ;. Et. convertentur (sive, ut habet 
€odex noster, et convertantur), et sanabo illos. 
κο) ΕΙ regem. 15a. vi, 5, 6. Graca editio 
εἶδον. 

(40) Esse. Lego 5v, pro 9v. Argumentum porro, 
quod hie hxreticis objicit, attigerat Didymus etiam 
Jn libro De Spiritu sancto, num. 29 

(M) Bene. Act. xxvii, 25, 26. Greca editio ha- 

ἱ ἡμῶν pro ὑμῶν, et λέγον pro Aéyovto;. Vox 
vero αὐτῷ ibi deest, In libro De Sp. sancto, num. 
?, pro, bene, Hieronymus vertit, sicut. ltaque ve- 
nsuile est, Didymei opusculi exemplar, quo is usug 
esl, habuisse χαθώς pro καλῶς. ΑΙ in eodem 
libro, num. 29, hunc ipsinn locum rursus citat boc 
modo; « Ut in fine eorumdem Actuum scribitur : 
Bene Spiritus sanctus locutus. est per 1saiam prophe- 
iam od patres vestros |couex noster : ad paires no- 
5ἱγος], dicens : Vade ad populum istum, et dic : 

ure audietis, et reliqua. » 

. (2) Cum tania, Joan, xi, 57-40, Plara omittit 
ωμή», 


id est probaverunt me, Tum habet : χαὶ εἶδο 


gant corde, εἰ convertantur, et sanabo eos. Et'statim 
subdit : Hec (44) autem dixit 1saios, quando vidit 
gloriam ejus : id. est, Filii Dei. Atque hsec quidem 
de his hactenus. Alia vero etiam eamdem vim ha- 
bentia, audi a Davide in psalmo xciv ex persona 
Dei Patris canente ad lyram in hunc modum : Ten- 
taveruni. (&5) me patres vestri , et videruni opera mea 
quadraginta annis : ideo (36) iratus. fui. generationi 
huic , οι dizi : Semper errant. corde : ipsi vero non 
cognoverunt vias meas ; ul juravi in ira mea , si in- 
troibunt in requiem meam. Paulus Hebraeis scribens, 
ex eodem psalmo ex persona sancli Spiritus deli- 
nit in hunc modum : Sicut (47) dizit, inquit, 
Spiritus sanctus : Hodie, si vocem meam (48) audie- 
ritis , ne obduretis corda vestra , sicul in. exacerba- 
tione, secundum diem tentationis (49), ubi tentave- 
runt me patres vestiri (20), et viderunt opera mea qua- 
draginia annis. EX Stephanus in Actis apostolorum 
Judaeis ex eodem Scripture loco pudorem incutiens 
ait : Duri (51) cervice, et incircumcisi corde, et au- 
ribus , vos semper Spiritui sanclo resistitis ; sicul pa- 
tres vestri, ita el vos. Similiter vero. Hebreos ex 
JEgypto eductos fuisse ac deductos a Domino Moyses 
dicit in. Deuteronomio ; Dominus (52) eniin, inquit, 


solus duxit illos, et non erat Q() cum illis deus alienut. 


(45) Pervertit, In. Joanne Grzca editio habet 


πεπώρωκεν, id. est, induravit, Didymus, ἑπήρωσεν, 
nisi quis librarium conjiciat pro ἐπώρωσεν, scri- 
psisse ἐπήρωσεν. Paulo post Graeca Joannis editio 
liabet, ἐπιστραφῶσι xaX ἰάσωμαι, id est convertantur, 
el sanem, ut legit, et vertit 


ulg. interpres. 
(44) Harc. Joan. xit, 41, ubi deest vocula δέ. 
(45) Tentuverunt, Psalm. xciv, 10-12, Greca 


ed. post ὑμῶν addit, ἐδοχίμασάν µε. Tum sequi- 
tur, xaX εἶδον. Pro ταύτῃ, καὶ εἶπον, habet, &xslvy, 
xa εἶπα. 


(46) Ideo. Deest vox διό in Greca editione Psal- 


morum. Sed eam habet Paulus.citans hunc locum 
in £pistola ad Hebroos. 


(&1) Sici. Mebr. 11, 1-9, ubi legitur : χαθὼς 


λέγει, 


48) Meam. Biblia : αὐτοῦ, id est ejus. 
49). Teniationis. Biblia addunt, ἐν τῇ ἑρήμῳ, 


id est in deserio. 


(50) Vestri. Graca editio addit, ἐδοχίμασάν pe 


(51) Duri. Aet. vir, 54. 
(52) Dominus. Deut. xxxi, 12, 


. $01 


DIDYMI ALEXANDRINI 


268 


Et Jeremias similiter : Ei non (55) dizistis (inquu) : A Ἑθραίους, ὁ μὲν Μωῦσῆς Κύριον λέγει ἓν τῷ Αευ- 


Ubi est Dominus, qui reduxit nos de terra /£gyjti, 
qui deduzit nos in deserto ? Isaias autem a Spiritu 
sancto deducios fuisse dicit : ait enim : Duzit (54) 
eos per abyssum , sicut equum per deserlum , et non 
laboraverunt ; et. sicut jumenta per. planitiem : de- 
scendit Spiritus a Domino , et deduxit illos. Paulus 
autem ipsis ducem vie Christum fuisse docet : 
Bibebani (55) enim, inquit, de spirituali sequente pe- 
tra; petra autem erat. Christus. Cui consona etiam 
Judas in catholica, hoc est universali , Epistola scri- 
:bit : Qui (56) enim. Dominus Jesus semel populum 
.ez Egypio salvavit, secundo eos , qui non credide- 
unt ipsi, perdidit. Eorum (57) eryo. conatus, qui 
adorabilem. Filium, et divinum Spiritum aiunt esse 
creaturam , duobus hic modis evertitur : primum 
scilicet ex eo, quod de utraque persona in Seriptura 
dicta sint, qua unam infinitam naturam denotant ; 
deinde ex eo, quod addalur : Non erat cum illis 
Deus alienus, id est heterousius , sive alterius sub- 
stanti:. Eadem ratione Moyses quidem ait : Non 
erit (58) pars, neque sors Levitis in terra : Dominus 
ipse est pars eorum, El Jeremias : (ui formavit (59), 
inquit, omnia, ipse est heredilas Jacob : Domi- 
nus nomen illi. Ac David in xv psalmo : Dominus 
(60) pars haereditatis meam, et calicis mei. At vero 
Paulus Spiritum sanctum hzereditatem esse serilit 
Ephesiis : 1» quo (61), inquit, credentes signati su- 
mus Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hare- 
ditatis nostra. Similiter ad Corinthios scribit Pauius: 
Divisiones (62) autem charismatum sunt, idem autem 
Spiritus : et divisiones ministeriorum sunt , et idem 
Dominus : et divisiones operationum sunt, idem (65) 
autem Deus, qui operatur omnia in omnibus. Ut porro 
deitatis 61, identitatem ostendat, non modo Spiritus 
primum meminit hoc ía loco, deinde Filii, ac post- 
modum Patris : sed etiam ille ipse, qui nunc 
dixit , Deum omnia operari, post pauca subdit: 
Hec autem (64) omnia operatur unus. el. idem Syiri- 
με dividens seorsum unicuique, sicut vult : maui- 
feste, eL expresse ostendens, Spiritum esse simul 
et Deum Pairi, ac Filio cousubstantialem, et sua 
preditum auctoritale , ac potestate. Quin audire 
eliam licet Deum ac Patrem in 1lsaia dicentem : 
Ei gloriam (65) meam alteri non dabo : et Joan- 


(55) Et non. Jerem. n, 6. Graeca editio : εἶπαν 
pro εἶπατε, εἰ ἡμᾶς utrobique pro ὑμᾶς. 
(54) Duxit. Ysa. Laut, 15, 14. Edit. τῆς ἀθύσσου. 
(b5) Bibebant. l Cor. x, 4. 
(56) Qui. Juda vers. 5. Graca editio : εἰδότας 
ὑμᾶς ἅπαξ τοῦτο, ὅτι ὁ Κύριος λαὺν ix γῆς Αἰγύ- 
πτου... μὴ πιστεύσαντας αὐτῷ ἀπώλεσεν. Vulgatus 
int. pro, Dominus, habel, Jesus. Didymus utrunque. 
(54) Eorum , eic, Anomoos, sive Eunomianos 
potissimum designat. Macedonius enim, ut ait 
eiiam Didymus segm. 18 b, solum Spiritum san- 
etum, non Filium volebat esse creaturam, Quin de 
Macedouianis quoque Augustinus in libro De /teresi- 
bus, bixresi 52, ait : De Paire εἰ Filiorecte sentiunt, 
quod unius sint ejusdemque subatantig sive essentic. 
(58) Non erit. Deut. x, 9, ubi sensus quidein 
est fere idem, sed verba paululum diversa, Com- 


τερονομίφ * Κύριος Υὰρ, qno, µόνος ἦγεν αὐτοὺς, 
xal οὐχ Tv uec αὑτῶν θεὺς ἆ 1 Ἱότριος. Καὶ ὁ "Te- 
peulac ὡσαύτως: Καὶ οὐκ εἴπατε, φησίν' Hob ἔστιν' 
Κύριος ὁ ἀναγαγὼν ὑμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ὅ 
καθοδηγἠσας ὑμᾶς ἐν τῇ ἐρήμῳ ; Ὁ δἐγε Ἡσατας, 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὡδηγηχέναι λέγει’ Ἡγαγε Υὰρ, 
qnoi, αὐτοὺς διὰ ἀδύσσου, ὡς ἵπαον δι ἐρήμου, 
καὶ οὐκ ἑἐκοπίασαν xal ὡς κτήνη διὰ πεδίου. 
Κωτέδη Πνεῦμα παρὰ Κυρίου, καὶ ὡδήγησεν ab- 
τούς. 'O δὲ Παῦλος ὁδηγὸν αὐτῶν τὸν Χριστὸν Υς- 
γενῆσθαι διδάσκει’ Ἔπινον γὰρ, φησὶν, ἐχ ανευ- 
µατικῆς ἁκο.ουβούσης πέτρας ἡ δὲ πέτρα ἦν ὁ 
Χριστός. "Q συνῳδὰ καὶ Ἰούδας καθολιχῶς γράφει" 
"Aza& γὰρ Κύριος "Incovc Aaór ἐξ Αἰγύπτου σώ- 


B σας, δεύτερον τοὺς μὴ πιστεύσαντας αὐτῷ áx- 


ώἼλεσεν. Ἐνταῦθα οὖν διπλῶς ἀναιρεῖται fj ἐπιχείρη- 
Gig τῶν λεγόντων χτίσµα τὸν σεπτὸν Yibv xai τὸ 
θεῖχὸν Πνεῦμα, ἀπό τε τοῦ περὶ ἑχατέρας ὑποστά- 
σεως χεχρησμφδῆσθαι τὰ τὴν ἄπειρον μίαν οὖσιν 
χατασηµαίνοντα, ἀπό τε τοῦ παραχεῖσθαι, ὅτι OUx 
ᾖν uec αὐτῶν θεὸς ἀ.].Ίότριος. 100v ἔστιν ἕτερο- 
οὖσιος. Τὸν ἴσον τρόπον Μωῦσῆς μὲν λέχει. Ovx 
ἔσται ueple, οὐδὲ xAnpoc τοῖς Λευῖταις ἐπὶ [26 a] 
τῆς γῆς: Κύριος αὐτὸς, μερὶς αὐτῶν Ἱερεμίας 
δέ' 'O π.ιάσας, φησὶν, τὰ πάντα, abc'c xAnporo- 
µία τοῦ 'laxo6 * Κύριος ὄνομα αὐτῷ) Δαυϊὸ δὲ Ev 
w' Φαλμῷ”’ Κύριος. μερὶς τῆς x4nporojgiac µου 
καὶ τοῦ ποτηρίου µου. Ὁ δὲ γε Παῦλος «b ἄγων 
Πνεῦμα τὴν κληρονομίαν εἶναι Ἐφεσίοις ἐπιστέλλει” 


'CEv ᾧ, φησὶν, πιστεύσαντες, ἑσφραγίσθημεν τῷ 


Πγεύματι τῆς ἐπαγγείας τῷ ἁγπίῳ, ὅ ἐστιν ἁῤῥα- 
60v τῆς xAnporopíac ἡμῶν». Ὁμοίως Παῦλος 
Κορινθίοις γράφει" Διαιρέεις δὸ χαρισμάτων 
εἰσὶν, τὸ δὲ αὑτὸ Πνεύμα. καὶ διαιρέσεις 
διανονιῶν εἰσι, xal ὁ αὐτὸ Κύριος" καὶ 
διαιρέσεις ἐγεργημάτων εἰσὶν , ὁ δὲ αὐτὺς θΘεὸς 
ὁ ἑνεργῶν τὰ πάντα ἐν xciv. Δεικνὺς δὰ τὴν 
ταυτότητα τῆς θεότητος, οὗ µόνον ἐνταῦθα πρώτου 
ἐπιμέμνηται τοῦ Πνεύματος, εἶτα τοῦ Υἱοῦ, xai 
οὕτω τοῦ Πατρός ἀλλὰ καὶ ὁ νῦν εἰρηχὼς τὸν θεὸν 
τὰ πάντα ἐνεργεῖν, uev ὀλίγον ἐπάγει’ Ταῦτα δὲ 
κἄνγτα ἐνεργεῖ τὸ Er καὶ τὸ αὐτὸ Πγεῦμα, διαι- 
ροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ, καθὼς βού.εται' δαφῶς xoi 
διαῤῥήδην αὐτὸ Θεὸν ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ xai τῷ 


D plutensis editio habet : Οὐχ ἔσται τοῖς Λευῖταις µε- 


pis xai χλῆρος παρὰ τοῖς ἁδελφοῖς αὐτῶν ' Κύριος 
αὐτὸς χληρος αὐτοῦ. ld est: Non erit Levitis pars et 
possessio apud (ratres suo&. Dominus ipse possessio 
ejus. Ali:e editiones aliter. — — 

(59) Qui formavit. Bis hzc scripsit Jeremias. 
€ap. x, 5, el cap. Li, 19. Uwobique pro τοῦ Ἰακώδ 
legitur αὐτοῦ, 

(60; Dominus. Psal. xv, 5. 

(61) In quo. Ephes. i, 13, 14. Grzca editio : 
ἑσφραγίσθητε, id est signati estis. Et paulo post : ὃς 
ἐστιν. Segm. 56 a, et in lib. De Spiritu sancto, num. 
9, etiam Didymus dictavit : signati. estis. 

(602) Divisiones. { Cor. xu, 4-6. 

(63) Idem. Oittit voculam ἐστι, ut. segm. 24 a. 

(64) Hec antem. 1 Cor. xn, 11. 

(65) Et gloriam. Vocula καί deest iu Gr. eq. 


369 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. $10 


Tip ἅμα xai αὐτεξούσιον παριστῶν. Ἔστιν ἀχοῦσαι 
xai τοῦ θεοῦ xal Πατρὸς παρ Ἡσαῖᾳ μὲν clpnxó- 
ος’ Καὶ τὴν δόξαν µου ἑτέρῳ οὐ δώσω" Ἰωάν- 
yw ὃξ φῄσαντος "Iva πάντες τιμῶσι τὸν Ylóv, 
καθὼς τιμῶσι τὸν Πατέρα (ἤδη γὰρ δει σαφῶς, 
ὅτι οὐχ ἑτεροουσίῳ τῷ Μονογενεῖ χαὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύ- 
ματι di δόξα ἀναπέμπεται)' πάλιν τοῦ Μάρχου λέ- 
Τοντος ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ: "Oc γὰρ ἂν ἑπαισχυνθῇ 
με xal τοὺς ἐμοὺς Aórovc, ἐν τῇ γεγεᾷ ταύτῃ τῇ 
βοιχα.]ίδι καὶ ἁμαρτω1ῷ, xal ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώ- 
που ἑπαισχυγθήσεται αὐτὸν, ὅταν δ.Ί6ῃ ἐν τῇ 
δόξῃ tov Πατρὺς αὐτοῦ μειὰ τῶν ἀγγέλων τῶν 
ἁλων. Ὁ Ματθαῖος, τὸ αὐτὸ χεφάλαιον ἐχτιθέμενος, 
ox εἶπεν, Ἐν τῇ [26 6] δόξη τοῦ Πατρὸς, ἀλλ, "Ev 
τῇ τοῦ Υἱοῦ, οὕτω γράψφας' Ὅταν δὲ E10n ὁ Yióc 
τοῦ ἀγθρώπου ἓν τῇ δόξῃ αὐτοῦ, xal πάντες οἱ 
ἅγιοι ἄγγε.ῖοι μετ’ αὐτοῦ ' ὅτε καθἰσῃ ἐπὶ θρόνου 


4 


À nem inquientemz: Ε]{ omnes (66) bonorent Filium , 
sicut honorant Patrem (jam enim probe noverat , 
gloriam, quz redditur Unigenito, et Spiritui san- 
cto, non reddi heterousio, hoc est, ei, qui sit alte- 
rius essentike) : insuper Marcum dicentem er per- 
sona Christi : Qui enim (67) me erubuerit et verba 
mea, in generatione ista adultera εἰ peccatrice , et 
Filius hominis erubescet eum, cum venerit in gloria 
Patris sui cum angelis sanctis. Hoc ipsum capitu- 
lum exponens Matthzeus non dixit, iu gloria Patris, 
sed, in gloria Filii, cum ita scripserit : Cum au- 
tem (68) venerit Filius hominis in gloria sna, et 
omnes sancti angeli cum eo, quando sedebit ἐκ 
throno glorie suc. Et apud Joannem ait: Glori- 
fica (69) me gloria quam habui apud (e, antequam 

D mundus. esset. 

δόξης αὐτοῦ. Καὶ παρ) Ἰωάννῃ. δέ. φησιν ' Δόξασόν 


µε τῇ δόξῃ, ᾗ εἶχον παρὰ col, πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι. 


ΚΕΦ. K'. 

Περὶ τοῦ, διὰ τὸ ὁμοούσιον καὶ Ισοδύναμο», xac- 
οιχείν ἐν π,στοις τὀν τε Πατέρα, τόν τε Υἱὸν, 
τότε ἅγιον Ηγεῦμα. Καὶ πρὺς τὴν τῶν ἑτεροδό- 
tur ἀντίθεσω.. 

Εὐρήσομεν ἔτι τὸ ὁμοούσιον τῆς Τριάδος, καὶ ὡς 
ἁταραλλάχτως πάντα ἐστὶν acf) δυνατὰ, εἰ ξυνεί- 
ζωμεν, ὅτι αὐτὴ μόνη, ὑπὲρ τὸ ἄῦλον xal ἀόρατον 
ὧσα, χατ' οὐσίαν µετέχεσθαι δύναται, xal πληροῦν 
ν ἔχτισε ναόν : xal αὐτῇ οὗ τὸ πρᾶγμα τοῦτο µόνον, 
ἀλλὰ χαὶ ἡ λέξις ἀρμόσει. Ἔπεται γὰρ τῷ μεθεχτῷ 
τὸ ἄτρεπτον. xal τούτῳ τὸ ἄχτιστον, ὅ ἐστιν xal 
ἄναρχον. 0ὐδὲν δὲ χτιστὸν, ὅσον ἀπὸ Γραφῶν συν- 
πθείας, µετουσίας τρόπῳ µετέχεσθαι δύναται, ἡ πλη- 
f^» οὐσιωδῶς τὸν ἄνθρωπον) ἀλλὰ µόνῳ τῷ τῆς 
ἔξεως, τῆς ἀγαθῆς, fj τῆς φαύλης. Μεταφορικῶς γὰρ 
Mvoufy τινας ἀρετῆς xal ἐπιστήμης πεπληρῶσθαι, 
xa τεθεωρηµένως προφέρειν δύνασθαι τὰ ἀρετῆς xat 
ἐπιστήμης ἐπίχειρα, ὡς οἱ ἀχραιφνῶς τῆς χάριτος 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος µεταλαχόντες. Μαρτνρεῖται οὖν 
χατυιχεῖν ἐν ἡμῖν ὅ τε Πα-ἡρ, Ó τε Υἱὸς xai τὸ Πνεῦ- 
μα, ὡς ἡνίχα Παῦλος Κορινθίοις τὸ δεύτερον γράφει 
ix τοῦ Ἱερεμίου. 'Ημεῖς γὰρ vaóc θεοῦ ἐσμεν 
ὤντος, καθὼς εἶπεν ὁ θεός: Ἐγοιχήσω ἐν αὐτοῖς, 
xal ἐμπεριπατήσω: καὶ ἔσομαι αὐτῶν θεὺς, xal 
αὐτοὶ ἔσονταί µου Aaóc* xaX πάλιν. Οὐκ οἵδατε, 
ὅτι γαὸς Θεοῦ ἐστε, xal τὸ Πνγεῦμα τοῦ Αεοῦ 
clxei ἐν ὑμῖν; καὶ οὐκ οἴδατε, ὅτι τὰ [27 a] σώ- 


(60) Ut omnes. Joan. v, 95. 

(01) Qui enim. Marc. vin, 38. Greca. editio sic 
babet omnino , ut Didymus. At Vulgatus interpres 
contrario sensu : confessus fuerit, ei : confitebitur. 
Àn suspicari licet librarios ita scripsisse, pro con- 
[nius fuerit, et, confundetur ? 

(68) Cum autem. Matuh. xxv, 351. Graeca editio 
pto οτε habet τότε, id est, tunc. 

(69) Glorifica. Joan. xvn, 5. Aliqua omitut. in- 
ler» edia, 

(10) Ob consubstantialitatem, etc. Hoc ipsum ar- 

(meatum fuse persequitur Didymus in hbro De 

Ptril aancto, num. 4, et seqq., et num, 25 et 60. 
Alicubi vero iisdem verbis menienr suam aperit, 
quibus hoe in capite. 

(4) Ipsa. Librarius quasi incertus, scribereine 


CAP. XX. 


De eo, quod in Scripturis ob consubstantlalitae 
lem (10), et potestatis equalitatem legimus, habi- 
tare in fidelibus et Patrem, et Filium , et Spiritum 
sanctum. Et contra. heterodoxorum | objectionem. 


Praeterea consubstantialem esse Trinitatem , ac 
onmia eam posse sine ullo inter personas diseri- 
mine, inveniemus, si hoc animadvertamus, quod 
cum ipsa (71) sola supra immateríalia et invisi- 
bilia omnia posita sit, participari secundum es- 
sentiam potest, et templum implere, 642 quod. 
condidit; ac si noverimus, non modo hanc ei 
rem convenire, sed etiam ipsum vocabulum. Quod 
enim est communicabile , est etiam  immuta-- 
bile; quod vero est immutabile, est etiam 
increatum, seu, quod idem valet, est etiam  2ter- 
num, Nulla vero creata. res, quantum quidem |ο- 
quendi consuetudo fert a Scripturis servata , per 
participationem eommunvicari dici potest, aut sub- 
stantialiter hominem implere valet ; sed dun'axat- 
instar habitus boni, aut mali : metaphorice enim 
aliqui virtute, et. scientia repleti esse dicuntur, et- 
speculative proferre posse virtutis et seientia- 
dona (72), ut ii. qui vere ac sincere Spiritus san- 
cli gratix participes facti sunt. In nobis porro ha- 
bitare et Patrem, et Filium, et Spiritum testantur 
Scripture : ut cum Paulus in secunda ad Corin- 
Wbios scribi ex Jeremia : Nos enim (75) sumws 


D αὕτη, id est, hec, an αὐτὴ, id est, ipsa, scripsit 
sine spiritu, ae sine accentu, αυτη. 

(12) Dona. ᾿Επίχειρον est proprie manupretium, 
translate quodvis premium , aut merces. lique So- 
phocles, apud Clementem in quarto Stromatum, 
virtutem ait laboris ipsam sui prxemium esse , οὐκ 
ἐκ θυραίων τἀπίχειρα λαμδάνειν, id est, non aliunde 
premia accipere. 

19) Nos enim. II Cor. vi, 10. Grzca Episto- 
larum Pauli editio hahet: 'Ὑμεῖς . . . ἔστε . . . ὅτι 
ἑνοιχήσω . . . . ἔσονταί pot. Locus vero a. Paulo 
hic allegatus exstat non in Jeremia, ut ait Didymus, 
sed Levit, xxvi, 12. At cuin. Apostolus paulo post 
afferat Jeremig. verba, ero. vobis in Patrem, hinc 
fortasse profecta errati occasio. Quanquam  Didy- 
mum iu citandis Scriptura Jocis memoria nonnun. 


$t 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$72 


templum. Dei viventis, sicut. dicit Deus : Inhabi- A µατα ὑμῶν vaóc τοῦ àx ὑμῖν ἁγίου Πγεύματός 


(abo (74) in ipsis, aique. inambulabo, εἰ ero illo- 
rum Deus, et ipsi erunt meus populus. Et rursus : 
Nescitis (75) quod templum Dei extis, et Spiritus 
Dei habitat in vobis? Et : Nescitis (76) quod 
corpora vestra templum synt exsistentis in vobis Spi- 
ritus sancti, quem habetis a Deo? Et ad Ephesios : 
Ut det (TI) vobis secundum divitias glorie sue, 
viriute corroborari per Spiritum ejus in interiorem 
hominem, habitare Christum per fidem in cordibus 
vestris. Et sicut cum Dominus in Joanne ait : Spi- 
ritum (78) veritatis , quem mundus non potes! ac- 
cipere, quia non videl eum, nec cognoscit eum : vos 
autem cognoscilis eum , quia apud vos manet, εἰ in 
vobis erit ; et rursus : οἱ quis (79) diligit me, sermo- 
nem G3 meum servabit, et Pater meus diliget eum, 
et ad eun seniemus , et mansionem apud eum facie- 
tus. ÀÁtque hoc ei magis manifestum erit , qui no- 
rit (80), omnipotentem Deum Verbum et immuta- 
bilem mansisse, et a Virgine in utero gestari vo- 
luisse, lpsi vero iterum instant, et ita. contradi- 
eunt (81), Scriptum est (82) scilicet de Anania (83) 
quidem : Cur implecit Satanas cor tuum? De. Juda 
vero (84), quod intraverit in ipsum Satanas. Quibus 
sic respondendum est. Satauas non parlicipatus, 
ueque in animam veluti insiliens, sed eam deci- 
piendo, et imala consilia , ac versutos mores in ea 
operando, atque otiosam reddendo, sua nequitia 
replet eum, qui non attendit quod scriptum est : 
Non des (85) in. commotionem pedem tuum, neque 
dormitut qui custodit te. (uo modo Elymam (i- 
lium suum operationis Satanicz suggestione re- 
plevit : nam ei mente (86) δι actionibus abomi- 


quam lapsum esse, alias jam dixi. Ita in lib. De 
Spiritu sancto, num. 10, cum ex xn Lucz capite 
attulisset versiculos 11 et 12, statim subjungit : Ei 
in alio Evangelio; cum tamen continuo nou aliud, 
sed rursus idem citet Luce Evangelium, afferens 
ex cap. xxi versiculum 14. Quin etiam num. 60 
similem denuo nzvum diligeus lector animadvertet : 
ait enim : « Et de Juda loquitur ipse Salvator, quod 
intraverit [ codex noster, intravit] in eum Satanas. » 
AC verba ista ? Iniravit autem. Satanas in. Judam, 
quise tuin Graeca editio, tum Vulgata translatio habet 


in Luc. cap. xxxi vers. 5, non Salvatoris sunt, p tem alicujus, εἰ principale eordis impleat. 


sed evaugelistze. Simile quid reperies num. 18 ejus 
libri. Vide eijam qua dixi pag. 5, not, 2, et pag. 49, 
not. 11. 

(74) Inhabitabo. In Levitico sic habet Grzca edi- 
tio : xal Spmepirsotioco ἐν ὑμῖν, xal ἔσομαι ὑμῶν 
θ:ὸς, xal ὑμεῖς ἔσεσθέ pot λαός, id est, εἰ inumbu- 
labo in vobis, el ero vester Deus, εἰ vos eritis mihi 
populus. 

(15) Nescitis. I Cor. ut, 16. 

(16) Nescitis. 1 Cor. vt, 19. Grzca ed. pro τὰ 
σώματα babet τὸ σῶμα, id est, corpus. Vulgatus 
lut, nembra. Didymus etiam in libro De Spiritu 
sancto, num. 90, corpora. 

(77) Ui det. Eples. μι, 16, 17. Vide notam 8, 
pag. 49. 

(78) Spiritum. Joan. xiv, 17. 

(19) Si quis. Joan. xiv, 25. Grzca editio, ac Di- 
dywmus ipse segm. 24 a, pro ποιησόµεθα habet 
πο.ησομεν. 

(50) Norit. Notanda vox, ἐπιστάνοντι. 

(81) Comnradicunt. Hoc ipsutu argumentum sibi 


ἑστιω, οὗ ἔχετε ἀπὸ τοῦ 0500; Καὶ Ἐφεσίως» 
"Iva 6qm ὑμῖν, κατὰ τὸν zAovtor τῆς δόξης αὐ- 


τοῦ, δυγἀάµει κραταιωθηγαι, διὰ τοῦ Πνεύματος 


αὐτοῦ εἰς eóv ἔσω ἄνθρωπον κατοιχῆσαι τὸν 
Χριστὸν, διὰ τῆς πίστεως ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν. 
Καὶ ὡς ὅταν ὁ Δεσπότης iv Ἰωάννῃ λέγει. Τὸ 
ΗΠγεῦμα τῆς ἀ.ϊήθείας, ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται: 
Ja6siv, ὅτι οὗ θεωρεῖ αὐτὸ, οὐδὲ γιυώσχει αὑτό' 
ὑμεῖς δὲ γω ώσκετε αὐτὸ, ἔτι παρ ὑμῖν µένει, 
xal ἐν ὑμῖν ἔσται' xaX mái ^ Εάν τις ἁγαπᾳ µε, 
τὸν Aóyor µον τηρήσει ' xal à Πατήρ µου ἆγα- 
πήσει αὐτὸν, xal πρὸς αὐτὺν ἐλευσόμεθα , xai 
μµονὴν παρ) αὐτῷ ποιησόµεθα. "Ἔσται δὲ τοῦτο 
πλέον χαταφανὲς τῷ ἐπιστάνοντι, ὅτι θελήσας ὁ 
πάντα δυνάµενος θεὸς Λόγος, ἄτρεπτός τε διέµεινεν 
xai ὑπὸ τῆς Παρθένου ἐχυοφορήθη. Οἱ δὲ πάλιν ἓν- 
ἱστανται ἀντιλέγοντες. Γέγραπται δῃηθεν περὶ μὲν 
ἉἈνανία * Διὰ cl ἐπ.Ἱήρωσεν» ὁ Σατανᾶς τὴν xap- 
δίαν σου ; περὶ δὲ Ἰούδα, ὡς Εἰσῆ.θεν εἰς αὐτὸν 
ὁ Σατανᾶς. Πρὸς οὓς ῥητέον, ὡς Ob µετεχόµενος, 
οὔδὲ τῇ φυχῇ ὥσπερ ἐπιθατεύων, ἀλλὰ φεναχέζων, 
xai χακοθουλίας, xaX παλίμθολον τρόπον ἔνεργαζό- 
µενος, καὶ πάρεργον ποιῶν τῆς ἑαυτοῦ πονηρίας, 
πληροὶ τὸν pf] προσέχοντα τῷ, Mi) ὄφης elc cádor 
τὸν πέδα σου, καὶ οὗ ui] »υστάζει ὁ φυλάσσων 
σε" xa0' ὃν τρόπον Ἔλυμαν τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἑτλή- 
ρωσεν τῇ ὑποθολῃ πράξεως σατανικῆς λέγει γὰρ 
αὐτῷ Παῦλος, μυσαρῷ τὴν γνώμην xal τὰς πράξεις 
τυγχάνοντι, xol ἀνάπλεῳ τῆς διαθολιχῆς [27 b) ὄντι 
µοχθηρίας, καὶ χατασοφιξομένῳ τοὺς ἁγίους, ὡς δο- 
χεῖν £y αὑτῷ οἰχεῖν τὸν ἀρχέχαχον πατέρα αὐτοῦ ᾽ 
*Q π.Ίήρης παντὸς δό.Ίου καὶ πάσης ῥᾳδιουργίας 


objicit, ac diluit Didymus in libro De Spiritu saucto, 
num. 60 οἱ 61. Confer, si placet, utriusque operis 
loca. 

(82) Scriptum est. Act. v, 5. Vulgatus interpres 
pro, implevit, hsbet, tentuvit. Didymus autem in li- 
bro etiam De Spiritu sancto, num. 18, legit, com- 
plevit, εἰ num. 60, implevit : quin vocem ipsam, im- 
plevit, ibi urget, argumentum  diluens ex ea de- 
sumptum. l1kec enim ibi legimus : Interim munc 
disputenrus adversum ἰά quod scriptum est : Quare 
implevit Satanas cor tuum? quomodo Satanas men 
o. $e 
quasi callidus quidam, ei nequam ac (allax ( cod. 
noster : atque pellaz, pro, ac fallax) fraudulentusque 
deceplor , in eos animam humanam malitie affectus 
trahit | rectius codex noster : traAtat ]. per cogita- 
tiones, εἰ incenliva vitiorum, quibus ipse plenus est. 
Gregorius Nyssenus quoque in opusculo ad Abla- 
bium tom. Il, pag. 452 legit : Quare implevit Sata- 
nas, et czelera. 

(85) De Απαπία. Codex, περὶ μὲν ᾿Ανανία. Puts- 
bit quis Ἱερθιάσια, περὶ μὲν ᾿Ανανίου , vel cum |0- 
cus hic citatus. incipiat. in. Bibliis a voce ᾿Ανανία, 
legendum fortasse sic esse : περὶ μὲν 'AÁvavíov: 
'Avav(a, διὰ τί, et reliqua. Vide tamen segum. 77 &. 

(54) De Juda vero. Luc. xxn, 5. . 

(3) Non des. Psal. cxx, 5$. Complutensis 
editio : μὴ δῴη, id esi, non det, ut Vulg. interpres. 
Tum pro, χαὶ οὐ μῆ νυστάζει, babet, μηδὲ νυστάξη. 
Mox codex habet Ἔλυμαν pro Ἐλυμαν. 

(86) Mente. ln. codice, τὴν γνώμη. Legendum 
vero, ul patet, τὴν γνώµητν. 


315 


DE ΤΒΙΝΙΤΑΤΕ LIBER PRIMUS. 


54 


vià διαδὀ.Ίου ' ἔτι δὲ χαθὼς xai τοὺς φευδοπρεσθύ- A nabili ac diabolica nequitia pleno, et sanctos cae — 


τας ἐπὶ τῆς σεµνοπρεπεστάτης Σωσάννης ἐπλήρωσεν 
ἀχολάστου γνώμης * ἔχει δὸ οὑτωσί : ”Η.16ον δὲ xal 
οἱ δύο πρεσθύτεροι π.λήρεις τῆς ἀνόμου &vrolac. 
Καὶ ἵνα μὴ ὄχλον πολὺν τῇ ἀχοῇ παρασκευάζωµεν, 
πολλὰ ἃ λέγειν εἴχομεν, εἰς τοῦτο παρέντες, συν- 
τύµως ἑἐροῦμεν, ὡς εἴπερ χρατεῖ ὁ λόγος αὐτῶν 
οὗτος, ὅρα λοιπὸν μὴ µέγα οἴεσθαι τὸ τὴν θείαν γα- 
ἁηνότητα οἰχεῖν ἐν πιστοῖς, ἀλλ᾽ ὡς ἕν γε δὴ µόνῳ 
τῷ δοχεῖν τοῦτο τὴν δόξαν ἔχειν. 


ptiose eludenti, ita ut pater. ejus, princeps mali au- 
ctor (87),.in ipso habitare videretur, dixit Paulus : 0 
plene (88) omni dolo et omni fallacia (89), fili dia- 
boli ! Ac pra'terea quo modo illorum etian, qui 
senes falso (90) dicebautur, mentem ineontliueitia, 
qua in mulierem pudicissimam Susannam fereban- 
tur, implevit. Sic autem scriptum est : Venerunt (91) 
autem (40, et duo presbyteri pleni iniqua cogitatione. 
Ác ne nimiam auribus molestiam comparemus, plu- 


ribus, que in lianc rem dicere possemus , omissis, breviter dicemus : quod si quid valet liec eorum 
objectio, oportet jam (92), ut in posterum ne magni faciamus , quod divina. serenitas habitet in fi- 
delibus; sed spectata duntaxat hominum opinione gloriosum boc esse statuamus. 


ΚΕΦ. KA'. 
Περὶ τοῦ, διὰ τὸ ἁπαράλΛακτον τῆς φύσεως xal 
της οὐσίας, λαλεῖν Ev πιστοῖς τὴν Τριάδα. 

Καὶ τὸ λαλεῖν δὲ ἐξ ἴσου ἓν ἁγίοις τὰς θείας ὑπο- 
στάσεις, την ἁπαραλλαξίαν τῆς φύσεως xat ἐξουσίας 
ἀπαγγέλλει. Ζαχαρίας μὲν γὰρ, οὐχ ὁ προφήτης, 
ἀλλ ὁ πατηρ Ἰωάννου, Κύριον τὸν Gcby Ἰσραὴλ 
διὰ τῶν προφητῶν λελαληκέναι ἔφησεν. Καὶ Παῦλος 
ἕξ ὁμοίως Ἔθραίοις ἐπέστειλεν» Πολυμερῶς xal 
αποἱυτρόπως anda. ὁ θεὸς .Ίαἱήσας τοῖς πατρά- 
Cw ἐγ τοῖς προφήταις, ἐπ᾽ ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν 
τούτων ἐ.άλησεν ἡμῖν ἐν Υἱῷ. Καὶ Κορινθίοις 
& περὶ τοῦ Υἱοῦ ἔγραφεν' "Excel δοκεμν ζητεῖτε 
τοῦ ér ἐμοὶ «Ία.)οῦγτος Χριστοῦ. Ὁ δὲ γε Συτὴρ 
παρὰ Ματθαίῳ διδάσχει' Ob γὰρ ὑμεῖς ἑστε οἱ Aa- 


Jovrtec, àAAà τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὑμῶν ἐστιν C 


τὸ ladovy ἐν ὑμῖν. 


(81) Princeps, etc. Voce, ἀρχέχαχος, quie in vul- 
giis lesicis deest, usus est nou. modo Didymus et 
in hoc opere, et in libro adversus Manicheos ver- 
sus finem, verum etiam Clemens Alexandrinus in 
Protrepiico, ubi Satanam dixit quoque, ἄρχοντα τῆς 
χαχίας, id est, nequitic principem. 

(58) O plene. Aci. xin, 10. 

. 89) Fallacia. la vertit Vulgatus. Hieronymus in 
hin. De Spiritu sancto, num. CO. ubi similia dictasse 
Didymum disi, transtulit, iniquitate. Hxc enim ibi 
jegimus : Arguens itaque eum. ( Elymam) apostolus 
Paulus, aique corripiens ait : 0 plene omni iniqui- 
tate, οἱ omni dolo [ cod. noster : omni dolo, et omni 
tiiqxitate |, fili diaboli, inimice justiüi:e Dei. Quia 
enim. versipellis, et callidus, omnem in se dolum 
fraudulentim [ cod. noster, dolum [raudulentiamque] 
iisceperat, appellatur filius diaboli, quia impiebat ipse 
omne yrincipale illius [ codex noster, omissis voci- 
bus ipse omne, habct : qui implevit et. principale 
ipis | [rowde et iniquitate . . . . ut ipse Satanas 

: . . Παθίίατε in eodem putaretur. 

(90) Senes falso. Ex personis comieis "na dice- 
batur φενδοχόρη, id est, virgo falso sic dicta. Simili 
fere ratione viros illos Didymus dieit, Φευδοπρε- 
οὐύτας, 

(91) Venerunt. Dan. xin, 28. Dux vocul», autem 
εἰ, desunt in'Grzeea editione. Sed Didymus eumdein 

"m citans eas habet etiau in libro De Spiritu 
sanclo, nuin. 61, ubi legimus : Hac autem fallacia 
eliam presbyteros, qui adversus Susannam in crude- 
ltatem se verterant, intravit : implens animas eorum 
[«9d noster : Huc utens fallacia contra presbyteros, 
Qwt contra Susannam amorem | in crudelitatem verte- 
Fani, implevit animas eorum] incendio libidinis, et 
$e70 senii [ cod. noster, senum ] voluptate. Scriptum 
e&t enim ; Venerunt autem ei duo presbyteri, pleni 
iniqua cogitatione. 

3) Oyertet jam. Pro ὅρα lego ὥρα. liec enim 


CAP. XXI. 


De iis locis in quibus, ob nature, et. substantie 
identitatem , loqui in fidelibus Trinitas dicitur. 


Ex eo etiam quod in sanctis (93) ex squo [ο- 


'"quantur divin: hypostases, unam sine.ullo discri- 


mine ipsis naturam et potestatem esse apparet. 
Nam Zacharias quidem , non propheta (94) ille, sed 
Joannis pater, Dominum Deum lsraelis, per pro- 
phelas lecutum esse-dixit (95). Paulus autem simi- 
liter Hebreis scripsit z Multifariam (96) multisque 
modis olim Deus loquens patribus in prophetis , no» 
vissimis diebus istis locutus est nobis in Filio. Et 
ad Corintbios de Filio scripsit : Quoniam (97) ex- 
perimentum quaritis: Christi , qui in. me. loquit.r. 
Salvator autem spud Maubheum docet : Nos 
enim (98) vos estis qui loquimini, sed Spiritus Pa» 
tris vestri , qui loquitur in vobis. 


locutio, ὥρα Aéyetw, χαιρὸς λέγειν, ὥρα οἴεσθα:, et 
alie id genus, non raro occurrunt in Grzeis Patri- 
bus, ut, exempli gratia, in Cyrillo Alexandrino 
pag. 129 Thesauri, et in Gregorio Nazianzeno 
orat. 55, ubi liec. locutio ὥρα δἰαγράφειν, non satis 
concinne ab interprete redditur : tempus jam. fu» 
erit, elc. 

(95) In Sanctis. Nempe in sacris scriptoribus, qni 
Deo afflante scripserunt, Hos enim passim Sanctos 
per antonomasiam dicit Didymus in hoc opere. Quin 
etiam eam vocem hoc modo ab ipso adhibitam ob- 
servavi in libro De Spiritu sancto, et in Enarratio- 
nibus ἐπ Epistolas catholicas, aique in aliis etiam 
Patribus. Ductam vero opinor eam locutionem ex 
vers. 21 capitis 1 secundx? Petri Epistolzw : Spiritu - 
sancto inspirati locuti sunt sancti Dei liomines, 

(94) Non propheta. Simili ratione loquitur Didy- 


D mus segm. 109 b, communem secutus cousuetudit- 


nem, uL alterum Zachariam ab altero distinguat. 
Ceterum Zacharias quoque Joannis pater proplie- 
tasse dicitur a Luca cap. 1, vers; 67. Luez verba 
profert Didymus ipse in lib. fe Spiritu sancto, 
num. 8 : sed eo in loco edita exemplaria mendosa 
sunt : sic enim habent : « Et post alia : Et Spiritu 
sancto repletus est Zacharias pater ejus. Maud du- 
bium quin et Joannes prophetavit. Necnon in Acti- 
bus apostolorum, » et extera, Porro ubi editio habet, 
quin et Joannes, codex noster habet : quin Joannes 
et. Utraque autem | lectio, ut puto, eivendatione in- 
digel, ac ita legendum est: « Et post alia : Et Spiritu 
sancto repletus est Zacharias pater ejus ( haud. du- 
bium, quin Joannis), et prophetavit. Necnon, » et 
eietera, 

(95) Dixit. Luc. 1, 68 et 70. 

(96) Multifariam. Hebr. 1, 1 (ap. Vulg. 4 et 2). 

97) Quoniam, Il Cor. xui, ὂ. 

98) Non enim. Math. x, 2U. 


$75 
65 CAP. XXII. 


De iis locis in quibtis, ob eamdem rationem, id est 
οὐ, consubstantialitatem Trinitatis, scriptum est, 
nos vivere Patri, et Filio, et Spiritui sancto. 


Hoc ipsum manifestissime in iis etiam locis con- 
templari docemur, in quibus scriptum est, nos vi- 
vere Patri, et Filio, et Spiritui sancto: ut cum Pau- 
Jus per litteras Romanos sic alloquitur : Vos (99) 
ezistimale, vos moriuos quidem esse peccato , viven- 
tes autem. Deo in. Christo Jesu. Domino nostro; et 
rursus : Ut qui (1) vivunt, non jam sibi vivant , sed 
ei qui pro ipsis morluus est, el resurrexit , Christo ; 
el ad Galatas : Si Spiritu (2) vivimus, Spiritu et am- 
bulemus. 

CAP, XXIII. 


De iis locis in quibus, ob eamipsam rationem, coele- 
stem legem Patris , et Filii, et Spiritus sancti esse 
scriptum fuit... 


Ob eam, quam diximus , rationem coetestem qno- 
que legem Patris, et Filil, et Spiritus sancti esse 
Bcripturze aiunt, Ita sacer Psaltes in. psalmo qui- 
dem xxxv inquit : Lez (5) Dei ejus in corde ipsius. 
η xixix autem : Ui facerem (4), Deus, voluntatem 
tuam volui, el legem tuam. in. medio ventris mei. 
Paulus vero scribit Galatis quidem : Alter (5) alte- 
fius onera portate, et sic adimplete legem Christi ; 
et ad Corinthios in prima Epistola : Factus (6) sum 
iis, qui sine lege erant, tanquam sine lege essem 
(cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem 
Ghristi), ut (ucrifacerem eos, qui sine lege erant; 
ad Romanos autem : Nam lez (7) Spiritus vite in 
Christo Jesu liberavit me a lege peccati, et mortis; 
et rursus Novum ac Vetus Testamentum subindi- 
cans, ait : Nunc (8) autem soluti sumus a lege mor- 
iui in qua detinebamur, ita ul serviamus in novitate 
Spirilus , et non in telustate litere; et rursus : 
Scimus (9) enim quod lex spiritalis est. 


66 CAP. XXIY. 


De iis locis in quibus, ob eamdem causam, id est ob 
Trinitatis consubstantialitlatem , aut homiues Dei, 
aut Christiani, aut spiritales nominamur. 


Propter hanc ipsam porro rationem aut homines 
Dii, aut Christiani, aut. spiritales, in sequentibus 


Seripturze locis cognominamur. Vidua quidem, qu» D 


ja Sareptis (10) erat , Elie Thesbitz dixit : Quid (11) 
mihi et tibi ,vir Dei? εἰ rursus: Nunc (12) cognovi quod 
homo Dei sanctus es tu. Sunamitis autem ad suum 


(99) Vos. Rom. vi, 11. 

(1) Ut qui. Η ad Cor. v, 15. Vocem Χριστῷ non 
liabet Graeca editio, nec Didymus ipse pag. 67. 

(9) Si Spiritu. Galat. v, 95. 

(3) Lex. Ps. xxxvi, 25 ( seu $1). 

(4) Ut facerem. Psal. xxxix , 11. Complut. edit, 
hahet t60vXf61,», ac transponit nomen ὁ θεός. 

(5) Álter. Galat. vi, 9. 

(6) Factus. 1 Cor. 1x, 20 οἱ 21. Gracs editiones 
plereque habent θεῷ et Χριστῷ. 

(7) Nam lex. Won. vui, 2. 

" Nunc. lom. vin, 6. Grece editiones non. 
bulla habent ἀποθανόντος. Vulg. mortis. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


στο 


ΚΕΦ. ΚΡ’. 


Περὶ τοῦ, διὰ τὸν αὐτὸν Aóvov, fi yovv διὰ [28 a] 
τὸ ὁμοούσιον τῆς Τριάδος, γεηράφθαι, Cl» ἡμᾶς 
τῷ Πατρὶ, xai τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύ- 
ματι. 

Τοῦτο ἐπιφανέστατα θεωρεῖν διδάσχει, xot τὸ γε- 
γράφθαι, ζᾗν ἡμᾶς τῷ Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ καὶ τῷ 
ἁγίῳ Πνεύματι’ ὡς ὅταν Παῦλος διαλέγεται γράμ.- 
pact Ῥωμαίοις. Ὑμεῖς «Ἰογίζεσθε ἑαυτοὺς νε- 
χροὺς μὲν εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῶντας δὲ τῷ θεῷ ev 
Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Kvplo ἡμῶν * καὶ πάλιν "Iva, 
οἱ ζῶντες µηκέτι ἑαυτοῖς ζῶσιν, ἀλλὰ τῷ ὑπὲρ 
αὐτῶν ἁποθανόγτι καὶ ἐγερθέντι Χριστῷ * καὶ Ta- 
λάταις' El ζωμεν Πνεύματι, Πγεύματι καὶ στοι- 
χῶμεν. 

ΚΕΦ. KT"... 


B Περὶ τοῦ. διὰ τὺν «Ἰόγον τοῦτον, τὸν ἄνωθεν vópoy 


γεγράφθαι εἶναι τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ Υἱοῦ, xat 

τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

Δι ὃν ἔφαμεν λόγον xal ὁ ἄνωθεν νόμος γέγρα- 
πται εἶναι τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ Υἱοῦ, xai τοῦ ἁγίου 
Πνεύματης' xai ὁ ἱεροψάλτης λέγει, ἓν μὲν Ἆς΄ 
qao * Ὁ όµος τοῦ θεοῦ αὐτοῦ, ἐν καρδίᾳ αὐ- 
τοῦ. ky δὲ λθ’ ToU ποιῆσαι, ὁ θεὸς, τὸ θέληµά 
σου ἐδουλήθην, καὶ τὸν νόµον σου ἐν uécq τῆς 
κοιλίας µου. Καὶ ὡς Παῦλος γράφει Γαλάταις μέν 
Ἀ.1λή-Ίω» τὰ βάρη βαστάζετε, καὶ οὕτως ἀἆνα- 
π.1ηρώσατα τὸν νόµο» τοῦ Χριστοῦ ' xal Κοριν- 
θίοις ἐν τῇ α’ Ἐπιστολῇ' Ἐγενόμην τοῖς ἀνόμοις 
ὡς ἄνομος, μὴ à» ἄνομος Θεοῦ, à ἔνγομος 
Χριστοῦ, ἵνα χερδήσω τοὺς ἀγόμους Ῥωμαίοις δὲ» 
Ὁ γὰρ γόμος τοῦ Πνεύματος τῆς ζωης ἐν Χρι- 
στῷ ᾿Γησοῦ ἠ.ϊευθέρωσέν µε ἀπὸ τοῦ νόµου τῆς 
ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου. Καὶ πάλιν τὴν Néay xol 
τὴν Παλαιὰν Διαθήχην αἰνιττόμενός φησιν ' Νυνὶ δὲ 
χατηργήθηµεν ἀπὸ τοῦ vópov, ἁποθανόντες ἐν ᾧ 
κατειχόµεθα, ὥστε δου.1εύε' ἡμᾶς ἐν καινότητι 
Πγεύματος, καὶ οὐ πα-αιότητι γράμματος * καὶ 
πάλιν. Οἴδαμεν γὰρ, ὅτι ὁ νόμος πγευματικές 
ἐστιν. 

ΚΕΦ. Κά’. 
Περὶ cov, διὰ τὴν αὐτὴν» τῆς ὁμοουσιότητος ἐν 


τῇ Τριάδι αἰτίαν, χρηµατίξει ἡμᾶς [28 9] ἣὴ 
ἀνθρώπους θεοῦ, ἢ Χριστιανοὺς, ἢ πνευματικούς. 


Χρηματίζομεν τοίνυν διὰ τοῦτο 7], ἄνθρωποι Θεοῦ, 
ἡ Χριστιανοὶ, fj πνευματιχοὶ, δι ὧν φασιν, ἡ μὲν ἓν 
Σαρέπτοις yfpa πρὸς τὸν θεσδίτην Ἡλίαν' Τί ἐμοὶ 
καὶ col, ἄνθρωπε τοῦ 050v; xoi πάλιν. Nvv 
ἔγγων, ὅτι ἄνθρωπος τοῦ θεοῦ ἅγιος εἰ σύ: dj à 
Σουμανῖτις πρὸς τὸν ἑαυτῆς ἄνδρα περὶ Ἐλισσα:ὸ 


(9) Scimus. Rom. vr, 44. 

(10) In Sareptis. Ad vocem Σαρέπτοις in. mem- 
hran: margine librarius hane apposuit uotam : τό» 
πος ἐστὶ τῆς Σιδῶνος, id est, locus est Sidonis. Ni- 
mirum Sarepia, a Plinio quoque lib. v, cap. 19, 
commemorata, inter Sidonem erat ac Tyrum, in Si- 
douiorum tamen agro sila. 

(11) Quid. Ill Reg. xvn, 18. 

(12) Nunc. Ill Reg. x «i1, 25 (seu 24). Grzeca editio 
caret voce &ytoc, id. est, sancius, quam huc fortasse 
Didymus transtulit e sequenti loco quarti Regum. 
Ac pro νῦν ἔγνων liabet, ἰδοὺ ἔγνωχα, id est, ecce 
cognoti, Mox codex : Σουμανῖτις oro Σουναμῖτις. 


511 ^X. DE TRINITATE LIBER PRIMUS. $73 
τοῦ προφήτου * Ιδοὺ δὴ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ué- A virum de Eliseo propheta sic loquitur : Ecce (15) 


Tac παραγίνεται πρὸς ἡμᾶς ' αἱ δὲ Βασιλ'χαὶ toxo- 
pia: Καὶ ἄνθρωπος τοῦ θεοῦ ᾖ-δεν ἐξ ἹἸούδα, 
καὶ προεφήτενυσεν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἐν 
Βεθή.1’ ὁ δὲ ἱεροφάλτης ἓν τῇ ἐπιγραφῃῇ τοῦ xf 
φαλμον * Ilpocsvy Move, ἀγθρώπου τοῦ θεοῦ - 
ὁ δὲ Παῦλος, Τιμοθέῳ γράφων τὺ δεύτερον: "Ira 
ἄρτιος ᾗ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, πρὸς πᾶν ἔργον 
ἀγαθὸν ἐξηρτισμέγος * αἱ δὲ Πράξεις Ἐγένετο δὲ 
αὐτοὺς καὶ ἐνιαυτὸν ÓAor συγαχθῆναι év τῇ Ἑκ- 
xinclg, χρηµατίσαι τε πρῶτον ἐν ᾿Αγτιοχείᾳ 
τοὺς μαθητὰς Χριστιανούς" ὁ δὲ Παῦλος Κορινθίοις 
by Ἐπιστολῇ διαλεγόµενος. Περὶ δὲ τῶν πγευμα- 
τικῶν οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγγοεῖν, dósAzol. Οἴδωτε, 
ὅτι ὅτε ἔθνη vice, πρὸς τὰ εἴδωλα τὰ ἄφωνα óc 


vir Dei magnus venit ad nos. Regum vero historiz : 
Et homo (14) Dei venit ex Juda, et prophetavit in 
altari, quod est in Bethel. Ac sacer Psaltes in in- 
scriptione psalmi Lxxxix : Oratio Moysis hominis 
(15) Dei. Paulus autem secundam Timotheo scri- 
bens Epistolam : Ut (16) perfectus (17) sit homo 
Dei, ad omne opus bonum instructus. Acta. vero : 
Factum est (18) autem , tit etiam annum totum con- 
gregarentur ipsi ín Ecclesia, et cognominarentur prí- 
mum Antiochim discipuli , Christiani, Et Paulus 
Corinthios in Epistola síc alloquitur : De spiritali- 
bus (19) autem, nolo vos ignorare, fratres. Sci- 
lis, quod, cum gentes essetis, ad simulacra muta 
veluti adducebamini sequentes. Ideo notum vobis fa- 


ἀνήγεσθε ἁπαγόμενοι ' διὸ γνωρίζω ὑμῖν, ὅτι οὐ- B cio, quod nemo (20) potest dicere , Dominus Jesus, 


δεὶς δύναται εἰπεῖν, Κύριος ἸΙησοῦς, εἰ μὴ ἐν 

Πγεύματι ἁγίῳ ' xaX πάλιν' Ψυχιχὸς δὲ ἄνθρω- 

cc οὐ δέχεται τὰ τοῦ Πγεύματος τοῦ θεοῦ (µω- 

pla vàp αὐτῷ ἐστιν), καὶ οὐ δύναται Trova, ὅτι 
αγευματιχὸς ἀνακρίγεται ' ὁ δὲ απγευματιχὸς 
ἀγαχρίγει μὲν πάντας, αὐτὸς δὲ ὑπ᾿ οὐδενὸς ἀἆγα- 
αρίνεται. Τίς γὰρ ἔγγω γοῦν Κυρίου, ὃς συµόδιδά- 
σει αὐτόν, ἡμεις δὲ νγοῦν Χριστοῦ ἔχομεν' xol 

*iuv: ἈδεΛφοὶ, ἐὰγ' καὶ προ.ηφθῇ ἄνθρωπος &E 

ἑμῶν Év εινι παραατώµαει, ὑμεῖς οἱ zvevpatixol, 

χαταρτίζετε τὸν τοιοῦτον &v. πγεύματι πραότητος' 
cxoxov σεαυτὸὀν, μὴ xal σὺ πειρασθῇς. Α.ἱλή- 

Ίων [29 α] τὰ βάρη βαστάζετε, xal οὕτως ἀἆνα- 

πἱηρώσατε τὸν γόµο» τοῦ Χριστοῦ. 

Κεφ. ΚΕ’. 

Περὶ τοῦ, διὰ τὴν αὐτὴν τῆς ὁμοουσιότητος τῆς 
Τριάδος αἰτίαν, τὴν 1 ραφὴν, ἅπερ νὺν «έχει 
τοῦ Πατρὸς, ἆ.1.1οτε .1έγειν' τοῦ Υἱοῦ, ἢ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος. 

Μίαν θεότητα καὶ δεσποτείαν ἡ Γραφὴ δηλοῦσα, 
ἅπερ voy λέγει τοῦ Πατρὸς, ἄλλοτε φάσχει τοῦ Υἱοῦ, 
7 10v ἁγίου Πνεύματος εἶναι, ὡς ἠνίχα ὁ Σωτὴρ πα- 
p Ματθαίῳ Ἰουδαίοις λέγει’ ᾿Απόδοτε τὰ Kalca- 
poc Καΐσαρι, xal τὰ τοῦ Θεοῦ tQ θεῷ. Καὶ ὡς 
ὅταν ὁ ἀοίδιμος γράφει Παῦλος Φιλιππησίοις μέν’ 
Οἱ πάντες γὰρ τὰ ἑαυτῶν ζητοῦσι», οὐ τὰ "Incov 
Χριστοῦ: Γαλάταις δὲ. Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ "Incob 
τὴν σάρχα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήµασι xal 


(15) Ecce, IV Reg. 1v, 9. Sensum citat : nam D 


verba in Complutensi editione sunt : Ἰδοὺ δὴ οἶδα, 
ὅτι ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἅγιος οὗτος διαπορεύεται ἐφ᾽ 
ἡμᾶς» id est, ecce jam. novi quod homo Dei sanctus 
iMe transit ad nos. 

(14) Et homo. IIl Reg. xi, 1 et 2. Hic quoque 
riiatur sensus. Verba suut : Kat ἰδοὺ ἄνθρωπος τοῦ 
6:03 παχρεγένετο ἐξ Ἰούδα . . . . εἰς Βαιθήλ . .. 
χαὶ ἐπεχάλεσεν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, id est, Et ecce 
homo Dei venit ex Juda .. . . in Bethel . . ., et 
inrocati! super aliare. 

(15) Hominis. Complut. editio : ἀνθρώπῳ, id est, 
homini, Nonnullz alize, ut Didymus. 

(16) Ut. 1l Tim. in, 17. 

(I7) Perfectus. Ad dictionem ἄρτιος liec adno- 
tavit librarius in margine : ὑγιής' ὁλόχληρος: πε: 
T5 (aoévos, id est : sanus, integer, complelus. 

(18) Factum est. Act, xi, 96. 1u Graeca edit. dcest 
Yocula xal, ac, nonnulla adduntur intermedia. 


misi in Spiritu sancto. Et rursus : Animalis (21) 
autem homo non capil ea qua sunt, Spiritus Dei ; 
siuliitia enim sunt. illi * et non potest cognoscere 
quod spiritaliter (92) judicatur : spiritalis autem 
judical quidem omnes, ipse vero a nemine judicatur. 
Quis enin 7 cognovit mentem (seu sensum) Domini 
qui instruet. eum? nos autem. mentem (seu. sensum) 
Christi habemus. Et rursus : Fratres (25), etsi preoc- 
eupatus fuerit. homo ez vobis in aliquo delicto, vos 
qui spiritales estis, talem instruile in spiritu leni- 
tatis : considerans te ipsum , ne οἱ (u tenteris. Alter 
allerius onera portale, et aic adimplele legem Chri- 
sti. 


CAP. XXV. 


De iis locis in quibus, Scripture ob eamdem cau- 
sam , nimirum ob consubstantialitatem Trinitatis, 
ea que alicubi dicunt esse Patris, alibi dicunt 
esse Filii, au; Spiritus sancti. 


Unam deitatem. et dominationem ut. ostendant 
Scripture, ea qux: nuuc dicunt esse Pauis, alibi 
aiunt essé Filii, aut Spiritus sancti : Ut cum Salva- 
tor apud Matthaeum Judais dicit: Reddite (24) qua 
sunt. Cesaris, Caesari , et que sunt. Dei, Deo. Et 
cum inclytus Paulus scribit ad Philippenses qui- 
dem : Omnes (25) enim querunt que sua sunt , non 
qua Jesu Christi ; ad Galatas vero : (ui autem (26) 
sunt Christi Jesu, carnem crucifixerunt cum passioni- 


(19) De spiritualibus. 1 Cor. xir, 4-3. Vox ὅτε 
deest in aliquibus editionibus Grecis : sed eaim legit 
Vulg. interpres. Pro ἀνήγεσθε Grixca. editio habet, 
ἂν ἤγεσθε. 

(20) Nemo. Post hanc vocem nonnulla omittit, 
Grzea ed. pro Κύριος Ἰησοῦς habet, Κύριον "In- 
σοῦν. Vulgatus int. legit, ut Didymus hoc in loco. 

(91) Animalis. I Cor. 11, 14-16. 

(32) Spiritualiter. Lego πνευματικῶς, ut est. in 
Grecis Bibliis : qu& paulo post pro πάντας habent 
πάντα, id est, oninia. 

(25) Fratres. Galat. vi, 1 et 2. Grxca editio non 
habet voces, ἐξ ὑμῶν. 

(24) Reddite. Maul. xxii, 21; Marc. xit, 17; 
Luc. xx, 25. 

(35) Omnes. Philipp. 1, 21. Grzca editio : οὐ τὰ 
τοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ. 

(20) Qui autem. Galat, v, 24. Όταςα ed. non ha. 


bet vocem Ἰησοῦ. 


$19 DIDYMI ALEXANDRINI 180 
bus , et concupiscentiis ; et ad Corinthios : Charitas A ταῖς ἐπιθυμίαις ' xa Κορινθίοις' Ἡ γὰρ ἁγάπη 


(27) enim Christi cohibet nos, hoc judicante (28). Et 
pro omnibus morluus est, ut ,qui vivunt, jam non 
sibi vivant , sed ei qui pro ipsis mortuus est , ei resur- 
wexi(; et rursus : Animalis (29) autem homo non 
capit ea οι sunt Spiritus. Dei; stultitia enim sunt 
illi; οἱ rursus : Zmulamini (30) autem spiritalia. 
Insuper Ecclesiam quoque, qux simul cum glori- 
ficatione, quam Deo exhibet, et cum incruenta la- 
tria (51), quam offert, consideratur, in prima qui- 
dem ad Corinthios Dei G8 esse annuntiavitin hunc 
modum : Sine (22) offensione estote εἰ Judaeis, et 
Grecis, et Ecclesie Dei; et rursus : Nos (53) ta- 
lem consuetudinem. non. habemus, neque Ecclesie 
Dei. Ad Ephesios autem seribens, ipsam vice 


toU Χριστοῦ συνέχει ἡμᾶς, λρίγαγτος τούστδυ” 
καὶ ὑπὲρ πάντων ἀπέθαγεν, Ίνα οἱ ζώντες µη2εδ- 
τι ἑαυτοῖς ζωσι, ἁλλὰ τῷ ὑπὲρ αὐτῶν ἀποθαν όν- 
τι xal ἐγερθέγτι καὶ πάλιν ' V'vyixóc δὲ ἄνθρω- 
πος οὐ δέχεται τὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ θεοῦ * gseo- 
ρία γὰρ αὐτῷ ἐστιν καὶ πάλιν» Ζηοῦτε δὲ τὰ 
πνευματικά. "Est καὶ τὴν Ἐκχλησίαν, Ἶτις νοεῖται 
σὺν τῇ ἀναπεμπομένῃ ἐν αὐτῇ δόξῃ, xal τῇ προσ- 
αγοµένῃη ἀναιμάχκτῳ λατρείᾳ, Κορινθίοις μὲν τὸ 
πρῶτον γράφων τοῦ θεοῦ εἶναι, κατήγγειλεν οὑτωσέ - 
Ἀπρόσχοποι καὶ Ιουδαίοι Ίίνεσθε, καὶ "EA- 
Άησι, xal τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ' xol πάλιν - 
Ἡμεῖς τοιαύτην συγήθειαν οὐχ ἔχομεν, οὐδὲ ai 
'ExxAnc'(at τοῦ θεοῦ. Ἐφεσίοις δὲ πάλιν ἐπιστέλ- 


versa docuit esse Cristi, cum sic ait : Ut. exhi- B λων, τοῦ Χριστοῦ εἶναι αὐτὴν ἐδίδαξεν, ὧδε εἰτιών- 


beret. (54) sibi irreprehensibilem | Ecclesium , mon 
habentem maculam , aut. rugam , aut. aliquid hujus- 
modi, sed ul sit sancta, et immaculata. Si quis enim 
aliter sentit, is interpretetur quid sibi velit Ag- 
gius propheta , cum inquit : Magna (35) erit gloria 
domus hujus, novissima super primam; id est , Ec- 
clesiz Christi, et glorifieationis, quze in ipsa red- 
ditur, prae Synagoga Judzorum , in qua solus Deus 
Pater vocsbotur Deus, et glorificabatur. His porro 
consentanea sunt quz de Evangelio quoque scribit 
Paulus. Nam illud inodo dieit esse Dei Patris, ni- 
mirum scribens ad Romanos : Paulus (56) servus 
Jesu Christi, vocatus Apostolus , segregatiss in. Evan- 
gelium Dei; et rursus : Non enim !31) erubesco 


Evangelium : virtus: enim. Dei est in salutem. omni € 


credemi,ei Judgo prinum, et (στα οὐ ο justitia enim Dei 
in eo revelatur (38) : justus autem ex fide vivet ; eL in ll 
ad Corinthios : Quoniam (39) gratis Evangelium 
Dei erangelizavi vobis. Modo autem Dei Unigeniti 
illud esse Corinthiis scribit : in prima quidem Epi- 
Stola : Sed non (40) usi sumus hac potestate, sed 
omnia sustinemus , ne quam excisionem demus Evan- 
gelio Cliristi ; in secuuda vero : Cum. venissem (41) 
auem Troadem propter. Evangelium Christi ; e rur- 


(27) Charitas. 11 Cor. v, 14 et 15. 

(38) Hoc judicunte. Greca editio : χρίναντας 
τοῦτο, id est, judicantes hoc. Post qux verba nou- 
nulla sequuntur, qux omittit Didyuus. 

29) Animalis. 1 Cor. n, 14. 

90) Amulumini. 1 Cor. xiv, 4. 

(534) Latria. Glorificationem dicit precipue hy- 
mnum, Gloria Pairi, δι reliqua. Incruentam vero 
latriamn, seu cultum, sacrosanctam liturgiam inter- 
pretor : sic enim eam vocat Cyrillus quoque Jero- 
solymitanus catech. xxii, num. 8, Ipse autem Didy- 
mus segmento 92 a, et, quod pluris faciendum est, 
Ephesiua synodus cecumenica anath. xt, eam vocal 
ἀναίμακτον θυσίαν, id est, incruentum sacrificium. 
-.Alrig vero, id est, servitutis, aut cultus nomiue sa- 
crificium etiam designari cum in Dibliis, tum in Pa- 
trum scriptis, norunt theologi. Qua de causa ipso- 
rum Patrum uonnulli Jud:eos, jam μήτε προφήτας, 
μήτε λατρείαν, id est, neque prophetas, neque la- 
£rtam, nempe sacrificium, habere affirmant. Utram- 
que forro simul appellationem jungeus AUienagoras 
η Legatione, vum. 12 : ΠἩροσφέρειν 5£oy. ( inquit ) 
ἀναίμαχτον Üuclav, xat τὴν λογιχὴν προσάχειν λα- 


ερείαν͵ id est, cum incruentam victiinam, et rationa-. 


lem lairiam , seu. cultum offerre oporteat, Quam in- 


"Iva παραστήσῃ ἑαυτῷ ἄμεμπτον τὴν "ExxAm- 
clar, μὴ ἔχουσαν σπῖλον, ἡ ῥυτίδα, 4j τε τῶν 
τοιούτων" ἆ 1.1 iva ᾖ ἁγία καὶ ἅμωμος. Εἰ γὰρ μὴ ὧδε 
αὐτῷ ἑδόχει, ἑρμηνεύσειτις, τί βούλεται εἰπὼν [29 5] 
ὁ προφήτης ᾿Αγγαῖος, ὅτι Μεγά.1η ἔσται ἡ δέξα τοῦ 
οἴχου τούτου, ἡ ἑσχάτη ὑπὲρ τὴν πρώτην ' «oos 
ἔστιν, τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, καὶ τῆς ἐν acci 
δοξολογίας, παρὰ τὴν συναγωγὴν Ἰουδαίων, ἓν ᾗ uó- 
vog ὁ θεὸς χαὶ Πατὴρ ἐθεολογεῖτο χαὶ ἐδοξάςετ». 
Ἑπομένως τοίνυν xai τὸ Εὐαγγέλιον νῦν μὲν Θεοῦ 
τοῦ Πατρὸς εἶναι λέγει, γράφων Ῥωμαίοις'. Hav- 
Ίος, δοῦλος Ἰησοῦ Χριστοῦ, xAncóc ἁπόστο.ος, 
ἁφωρισμέγος εἰς Εὐαγτέλιον θεοῦ ' καὶ πάλιν; OD 
γὰρ ἑπαισχύνομαι τὸ Εὐαγγέλιον. Δύναμις γὰρ 
θεοῦ ἐστιν, εἰς «σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι͵, 
Ἰουδαίφ τε πρῶτον, καὶ "EAAmvi.. Δικαιοσύνη 
γὰρ θεοῦ &v αὐτῷ ἀποχκαλύπτεται΄ ὁ δὲ δίκαιος 
ἐκ πίστεως ζήσεται ' χαὶ Κορινθίοις τὸ δεύτερον 
"Οτι δωρεὰν τὸ τοῦ θεοῦ Ε ὐαγγέ-ιον εὑηγγε-ισά- 
µη» ὑμῖς. Nov δὲ θεοῦ τοῦ μονογενοῦς αὑτὸ τυγχά- 
νειν ἐπιστέλλει Κορινθίοις, τὸ μὲν α ᾿ 'AJA οὐκ 
ἐχρησάμεθα τῇ ἐξουσίᾳ ταύτῃ ' dAAà πάντα στέ- 
yop£r, ἵνα μὴ ἐκχοπήν τινα δῶμεν τῷ Evarre- 
Alo τοῦ Χριστοῦ ' τὸ δὲ β’'' Ε.θὼν δὲ εἰς τὴν 
firma autem sint qu:ze Albertinus, aliique Calviniani 
de hujusmodi locutione coinmenti sunl, non est 
hujus loci ostendere. 

(52) Sine. | Cor. x, 33. 

33) Nos. 1 Cor.! xi, 16. 

94) Ut exhiberet. Ephes. v, 27. Grzeca edition habet, 
ab-tv ἑαυτῷ ἔνδοξον, ac nonnulla exemplaria habent 
αὐτός pro abthy* qua de causa Vulg. int. vertit : 
Ut exhiberet ipse sibi gloriosam, et reliqua. Pro 
σπἰλον lego σπῖλον. 

Ee Magna. Agg. τι, 10. 
(36) Paulus. lom. r, 1. . 
(97) Non enim. Rom, i, 16 et 17. Graeca editio 


habet : Εὐαγγέλιον Χριστοῦ. At vocem, Chrisii, 
omittit non inodo Diuymus, sed et Vulg. iuter- 


pres. 

(38) Revelatur, Post hanc vocem nonnulla habet 
editio, quae owittil Didyinus. 

(39) Quoniam. ll Cor. χι, 7. 

(40) Sed non. | Cor.^ 1x, 12. (τος editio pro 
ἐχχοπὴν habet, ἑγχοπήν. Sed utraque vox videtur 
eamdem hic habere significationem, offendicui 
nempe, sive impedimenti. 

(4!) Cum venissem. Ἡ Cor. ας 12. 


δι 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


282 


Τρωάδα slc τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ ' χαὶ «á- A sus : Glorificantes (42) Deum in "obedientia "confes 


àv: Δοξάζοντες cór. θεὸν ἐπὶ τῃ Óxocayü τῆς 
ὁμολογίας ὑμῶν slc εὸ Εὐαγγέιον τοῦ Χριστοῦ ' 
χαὶ Ῥωμαίοις: Μάρτυρ γάρ µου ἐστὶν ὁ θεὺς ᾧ 
Ἰατρεύω ἐν τῷ Εὐαγγε!ῳ τοῦ Yjov αὑτοῦ. Αλλὰ 
xai τὴν [sov λειτουργίαν ποτὲ μὲν θεῷ τῷ Πατρὶ, 
ποτὲ δὲ Θεῷ τῷ μονογενεῖ αὐτοῦ Yl ἐχτελεῖσθαι 
Ion, γράψας Κορινθίοις, τὸ μὲν a'* Οὕτως ἡμᾶς «Ίο- 
γιᾷσθω ἄνθρωπος, ὡς ὑπηρέτας Χριστοῦ καὶ ol- 
χογόµους μυστηρίων θεοῦ * ὃ δὲ .λοιπὸν, ζητεῖται 
ἐν τοῖς olxorópotc, iva. πιστός τις εὑρεθῇ' τὸ δὲ 
δεύτερον. Ἐν παντὶ συγιστῶντες ἑαυτοὺς, ὡς 
θεοῦ διἆκονοι" xol πάλιν’ Διάκονοι Χριστοῦ ἐἰ- 


ew; παραφρονῶν Aéyo * ὑπὲρ ἐγώ. Καὶ...... 
κε. KG. 


^ 


(Initium. desideratur.) 
B 


fo αὐτοῦ, xal ἐγκατελείφθη; ἢ «(c [50 a] ἐπεκα- 
lécato αὐτὸν xal ὑπερίδεν αὐτόν; "Oc γὰρ. xa οἱ 
I2» φασὶν, πείθεται θεῷ, μάλα c ἔχλυεν αὑτοῦ. 
Τοιγαροῦν οὐδὲν ἐπίκτητον, ἢ ὑφ᾽ ἑτέρου ἐνεργού- 


(19) Glorificantes. Ἡ Cor. 1x, 13. 

(43) Testis. Rom. 1, 9. Nonnulla omittuntur ín- 
termedia, 

IM) Sie nos. I Cor. 1v, 1 et 2, 

45) 1n omnibus. M Cor. vi, 4. | 

(46) Ministri. M Cor. χι, 25. Editio Grreca ha- 
bet, λαλῶ, id est, loguor, pro, λέγω. Sed Vulg. 
interpres legit ut Didymus. 

11) Et. . . Cum codex quaternionibus constet, 
quorum singuli qnatuor integras membranas ha- 
bert, nempe octo folia, seu dimidias membranas, 
quidam satis. vetustus, librario tamen recentior, 
singulorum quaternionum initio snum apposuit nu- 
merum : nempe folio 6 apposnit notam δ᾽, folio 14 
notam ε’, folio 22 notam c*. Hujus vero sexti qua- 
ternionis postrema verba sunt, ὑπὲρ ἐγώ. Kat. Fo- 
lio autem sequenti, seu Iricesimo, a quo incipit 
septimus quaternio, octo foliis, ut tres przceden- 
tes, constans, apposuit notam ('. Attamen inter 
sextum. illum et septimum hunc quaternionem 
multa desiderari perspicuum est. Qus cum ita se 
habeant, primum quidem apparet, mutilum hoc in 
loco jam tum fuisse codicem, cum ez not: appo- 
site fuerunt : deinde cum verisimile non videatur, 
ea, que desideranjur, tam multa fuisse, ut octo in- 
tegris foliis continerentur (deesl enim duntaxat 
fiuis capitis xxv, et initium capitis xxvr, cujus 
magna pars exstat), suspicari licet librarium ipsum 
ϱ omisisse, nullum vero ex iis foliis qus ab eo 
e1arata sunt, hie deficere. 

(48) Caput XXV]. Filium esse Deum Patri zqua- 
lem probat in hoc capite Didymus ex iis Scripture 
loeutionibus, in quibus eadem ipsi ae Patri tri- 
buantur, et nonnullas solvit hereticorum objectio- 
hes . 


(49) Quis permansit. Eccli, n, 14 (seu.42). Graeca 
ed. babet ὑπερεῖδεν. Porro librum Ecclesiastici, 
quem temere beterodoxi rejieiunt, citat Didy- 
mus etiam segm. 121 a, et 159 a. Quin citari 
euam putabit quis in lib. De Spiritu sancto, n. 10, 
"t censuit is, qui concinnavit editionem Veronen- 
sem. AL ibi laudatur a Didymo non Eeclesiasticus, 
sed versieulus 6 capitis 11 Proverbiorum, in hunc 
modum : « Dominus, inquit, dabit saptenliam, et a 
facie ejus sapientia [codex noster, seientía, quod 
magis consentaneum est Greecis Bibliis), εἰ intelle- 
cus procedit.» Vox. autem, procedit, omittitur. in 
Dosiro codice, item ut in Greca Bibliorum editione. 


sionis vestra in Evangelium Christi ; et ad Romanos : 
Testis (43) enim mihi est Deus, cui servio in Evan- 
gelio Filii ejus. Quin etiam sacram liturgiam modo 
quidem Deo Patri, modo autem Deo Unigenito 
ipsius Filio praestari ac perfici dixit ad Corinthios 
scribens : in prima quidem Epistola ; Sic nos (44) exi- 
étimet homo ut. ministros Chrisri.G9) et dispensatores 
mysteriorum Dei : quod aulem reliquum est , queri- 
(ur inter dispensatores ut fidelis quis inveniatur ; in 
secunda vero : In omnibus (45) exhibentes nosmet- 
ipsos sicut. Dei ministros ; et rursus : Ministri (46) 
Christi sunt? [ preter mentem. dico] plus ego. Et 
(41)... ...... 


CAP. XXVI (48). 


. 5. [Quis permansit (49) in. timo-] 
re ejus, et derelictus est? aut. quis. invocavit. eum, et 
despexit illum ? Ut enim aiunt etiam externi (50), 
sive profani : Qui obtemperat deo, illum magis 
ezaudire (51) 10 consuevit, Ut ostendat porro ni- 


(50) Ezterni. In Gr:eco, oi ἔξω. Locutio est bi- 
blica. Grzeeis Patribus usitata, qua ii significantur, 
qui extra Ecclesiam sunt, Dücta est autem. ex illo 
Pauli [ad Cor, v, 12: Τί γάρ pot τοὺς ἔξω xplvetv; 
id est: Quid enim mihi de tis qui foris sunt judi- 
care? εἰ similibus aliis ejusdem Apostoli locis, quo- 
rum unGm Didymus noster afferens enarratione ín 
primam Petri ad caput tertium, recte sic interpre- 
tatur: Foris dicens eos qui nondum fideles exsistunt. 
Hinc titulus Hermiz libelli, qui inscribitur : /rrisio 
τῶν ἔξω (id est ethnicorum) philosophorum. 

(91) Exaudire consuevit, Emendo : Μάλα «&' ἔχλυεν 
αυτοῦ. Locutio .est enim ex Homero deprompta, 
mutato tamen plurali deorum nomine in singulare 
Dei vocabulum. Nimirum in Odyssea quidem lib. Q' 
versu 186 legitur : Μάλιστα δέ «' ἔχλυον ab col, id 
est, Maxime autem. audiunt ipsi. In. Παάε v«ro lib. 
a' vers, 218 ; "Oc χε θεοῖς ἐπιπείθηται, µάλα vy' 
ἔχλνον αὐτοῦ, id est, Qui díis quidem paruerii, eum 
magis exaudiverunt, hoc est, exaudire consueverunt, 
Ac secundum hunc locum respicit Didymus, etsi 
voculam τε ex primo sumpsisse videatur; Porro 
ex eo, quod plura profanorusa scriptorum loca a 
nostro auctore citari dixerim in meo de tribug 
hisce libris opusculo, quorum non pauca ibi attuli, 
Gallicus censor in Litteraria ephemeride, de qua 
superius cominemoravi, conjicit, aut suspicatur po- 
tius, opus hoe ab aliquo medii evi monacho con- 
scriptum esse. Nous ne dissimulerons point (inquit 


D ipse) que nous sommes trs-porté à soupgonner que 


ce manuscrit est de quelque moine du moyen áge. En 
effet l'auteur..... ciueà tout propos (cur dicat, à tout 
propos, equidem non intelligo) Mercure Trismégiste, 
Orphée, et reliqua. Qua in re unicuique integrum 
est id opinari, quod maxime placeat. Equidem, si 
quam ejus argumenti vim esse sentirem, id aperte 
profiteri non dubitarem. At cum abiis potissimum 
ex Grecis Patrib.s (de Latinis enim nihil dicam) 
qui ante Didymum scripserunt, vel ejus :etati sup- 
pares fuere, Justino scilicet, lrenzo, Atbenagora, 
Tatiano, Clemente Alexandrino, Theophilo Autio- 
chensi, et aliis, profanos auctores eodem niodo, 
iisdemque occasionibus captis, allegari videam, a 
nonnullis quidem haud raro, ab aliis autem sapis- 
sime : quie vero in Theologo nostro occurrunt aile- 
gationes, nihil habere, quod medium «vum sapiat, 
ut apparebit in posterum : ideirco Gallo scriptori 
nequeo assentiri. 1460 autem eos Patres ita se ges- 


235 


DIDYMI ALEXANDRINI 


σας 


hil eum ia semetipso habere, quod acquisitum fue- A µενον, &v ἑαυτῷ εἶναι ' οἴχοθεν δ' ἐπάγεσθαι τἀγαθὰ 


rit, aut quod alter in ipso operatus sit, sed omnia 
$e bona de suo habere, ac secum trahere, unam 
divinam pacem, cujus non est finis (52), et de: qua 
Isaias locutus est, cum exclamavit : Domine (55) 
Deus noster, pacem da nobis; omnia enim reddidisti 
. nobis : Domine, extra te alium non novimus : banc, 
inquam, pacem, utpote qua illius est, co quod 
communem cum Patre naturam babeat, et. z2eque 
Dominus sit, ac ille, propria auctoritate largitur. 
Ait enim : Pacem (54) relinquo vobis, pacem meam 
do vobis. ldcirco Paulus quoque eodem modo di- 
vinum (55) hoc donum ambas increatas hypostases 
sine ullo discrimine subministrare ait, cum aic ad 
Romanos alicubi scribit : Gratia (56) vobis, et pax 
α Deo Paire nostro, et Domino Jesu Christo. Hoc 
autem ipsum ita se habere, dignoscere nobis licet 
etiam ex illis verbis : Omnia (57) quecunque habet 
Pater, mea sunt. Hxc enim non de creatura, hoc 
est de Christo ut homine, inscite accipienda sunt, 
sed de divina dignitate, si tamen dignitatem in Deo 
dicere fas est. Deus enim (inquit) est Pater ? Sum 
et ego; cum Filius ejus unigenitus sim, et verus, et 
dilectus. Dominus est Pater? Sum et ego omnium 
Dominus, et h:res, qui vivente Patre in hzreditate 
dominium exerceo : ac eorum qua mea ipsius (58) 
sunt hzres exsisto, (um quatenus ipsorum Crea- 
tor, tum vero etiam ut germanus Filius : constitu- 
tus autein sum Acres (59), ut incarnatus. Creator 
et Rex est Pater? Sum ego quoque : dixi (60) enim 
vobis, fuisse quemdam regem, et abiisse, ut. faceret 
nupiias filio suo regi, Immutabilis est Pater? Sum 
et ego. Scriptum est enim de me (61) : Tu idem ipse 
es, el anni tui non deficient. Inpatibilis est Pater? 
Sum ego quoque, ila uL etiam participes, seu con- 
sortes (62) "71 mei, impatibilitatis participes sint. 
JEternus est Pater? Sum et ego. Nunquam enim 
ipse non babuit nomen Patris, et subsistentem in 
eo gloriz sux splendorem, et characterem substan- 
tire, el imaginem deitatis, nempe me, Vita, et lux, 
et bonitas, eli potentia, el sapieutia, et veritas, et 


omnia, qux Deo digna suut, est Pater? Sum et 


ego, ut antea audistis. Atqui etiam Salvator sum 


sisse exsistimo, quod, cum inter homines Gracani- 
c& eruditionis amantissimos scriberent, venerentur, 
ne, si aliter se gessissent, veluti rudes, et indocti 
despicerentur; aut quod majorem hac ratione apud 
illos fidem sibi conciliare vellent. Praeclare S. Atm- 
brosius lib. n1 De fide, cap. 4, cum in primo libro 
non poetarum versiculos citasset, ut Didymus, sed 
ex poeticis fabulis comparationem duxisset : Si quis, 
Inquit, conira licitum putat colorem. disputationis 
ejusmodi a poeticis fabulis derivatum, οἱ cum in fide 
nihil quod vituperare possit invenerit, aliquid in 
sermone reprehendit; agnoscat non solum senien- 
lias, sed eiiam versiculos poetarum, Scripturis insere 
tos esse divinis. 
(53) Finis. Respicit lsa. ix, 7, ubi legitur ; Καὶ 
Ais εἰρῆνης οὐχ ἔστι τέλος, id est, el pacis non est 
nis. 
(65) Domine. 1sa. xxvi, 19 e 15. Nonnulla onit- 
tit iuterinedia. 
(54) Pacem. Joann. xiv, 27. 


πάντα παριστῶν, τὴν ulay Üstxiv εἰρήνην, ἧς ὅριον 
οὐκ ἔστιν * περὶ fic Ἡσαῖας διαχέχραχεν Κύριε ὅ 
θεὸς ἡμῶν, εἰρήνην δὸς ἡμῖν ' πάντα γὰρ áa- 
έδωχας ἡμῖν Κύριε, ἐκτὺς cov ἅ--ἰον οὐκ olóa- 
μεν ὡς αὐτοῦ τυγχάνουσαν, διὰ τὸ ἐπίχοινον ττς 
φύσεως, xal χυριότητος δίδωσιν κατεξουσίαν. "Ez, 
γάρ. Εἱρήνη» ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμῆν 
δίδωµι ὑμῖν. Ai οὐχ fxwrva χαὶ Παῦλος τουτο τὸ 
θεόσδοτον χρῆμα ἄμφω τὰς ἀγενήτους ὑποστάσεις 
ἁπαρα)λάχτως χορηχεῖν ἔφη, Ῥωμαῖίοις οὕτω που 
γράψας ' Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ Πατρὲς 
ἡμῶν xal Κυρίου Ἰησοῦυ Χριστοῦ. διάγνωσιν δὲ 
ἡμῖν, τοῦτ) αὑτὸ οὕτως ἔχειν, παρέσχετο xal τὸ, 
Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ, ἐμά ἐστιν. Ταῦτα Υὰρ 


B οὐχ ἁμαθῶς εἰς τὴν κτίσιν, ἀλλ᾽ εἰς τὴν θεϊχὴν ἀξίαν 


ἐχλαμόάνεται, εἰ ἀξίαν ἐπὶ τοῦ θεοῦ φάναι yof. 
θεὸς γὰρ, φησὶν, ἐστὶν ὁ Πατήρ; εἰμὶ xai ἐγώ» 
γἱὸς γὰρ αὐτοῦ μονογενὴῆς, xot ἀληθινὸς, xoi &va- 
πητός. Κὐριός ἔστιν ὁ Πατήρ; εἰμὶ xal ἐγὼ πάντων 
Κύριος, xaX χληρονόμος ῥῶντος Πατρὸς, τῆς χλτρο- 
νοµίας δεσπόκσων. Κληρονομῶ δὲ τὰ ἐμαντοῦ, τοῦτο 
μὲν ὡς ποιητὴς αὐτῶν, τοῦτο δὲ xal ὡς ὙΥνήσιος 
γἱός. Ἕτέθην δὲ χληρονόμος, ὡς ἑνανθρωπήσας. 
Δημιουργὸς χαὶ βασιλεύς ἐστιν ὁ Πατήρ; elut. Εἴπον 
γὰρ ὑμῖν, ὡς "Hv τις βασώεὺς, καὶ ἐπορεύθη 
ποιῆσαι γάµους τῷ υἱῷ αὑτοῦ τῷ βασι.ξεῖ. "Ατρε- 
πτός ἐστιν ὁ Πατήρ; εἰμὶ γαὶ ἐγώ. Κεχρησµῴδηται 
γὰρ περὶ ἐμοῦ. Σὺ ὁ αὐτὸς sl, καὶ τὰ ὄτη σου 
οὐκ ἐχλείψουσιν. ᾿Απαθήῆς ἐστιν ὁ Πατήρ; εἰμὶ, ὡς 
xal τοὺς μετόχους µου ἁπαθείας [ὅ0ἑ]μεταλαμδάνειν. 
"Αναρχος ὁ Πατήρ; εἰμί. O0 γὰρ ἣν, ὅτε οὐχ εἴχεν 
τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xat τῆς δόξης αὐτοῦ τὸ ἑνυπό- 
στατον ἁπαύγασμα, xai τὸν χαρακτΏρα τῆς ὑποστά- 
σεως, καὶ τὴν εἰχόνα τῆς θεότητος, ἐμέ. Zu, xol 
φῶς, xal ἀγαθότης , xat δύναμις, χαὶ σοφία, xai 
ἀλήθεια, xaX ὅσα θεοῦ ἄξιά ἔστιν ὁ Πατίρ ; el jt, ὡς 
φθάσαντες ἠχούσατε. Καὶ μέντοι xal Σωτὴρ ἐγὼ, 
ἀνατέλλων τὸν ἥλιον ἐπὶ διχαίους xal ἁμαρτωλοὺς, 
χαὶ οὐκ ἐπάγων xaxbv ἀντὶ χαχοῦ. .Φιλάνθρωπος ὁ 
Πατήρ; εἰμί. ὄπουγε ὑμῶν ἕνεχα ἐμαυτὸν ἑχένωσα, 
μορφὴν δούλου λαδών * χαὶ ῥαπιζόντων, xat ἑμπτυόν- 
των, καὶ ἐμπαιζόντων, xai σταυρούντων ὑμῶν tv- 


D (55) Divinum. Recte θεόσδοτον dictavit Didymus : 


sic enim Pindarus Pyth. od. v scripsit, aliique ve- 
teres. ltaque vocabulum illud, θεόδοτος, quod in 
fragmento Didyii apud Joannem Damascenum in 
Paralielis, pag. 685, legitur, mendosum fortasse 
esl. 
(56) Gratia. Rom. 1, *. 
57) Omnia. Joan. xvi, 15. 
58) Mea ipsius. Lego ἐμαντοῦ pro ἑαυτοῦ. 
59) Constitutus..... heres. ltespicit Hebr. 1, 9. 
60) Dixi, Μα]. xxn, 2. 
(61) De me. Vide not. 78, pag. 27. . 
(602) Consortes. Locutio Biblica ex illo psalmi 
xLIv, ducia : Pre consortibus (seu participibus) tuis. 
Quod vero spectat ad illam ἁπάθειαν, id est, impa- 
tibilitatem, cujus nos participes ellici affirmat, qua- 
que llieronywi accusatione infamis, aut. suspecta 
saltem, duin hac. dictaret. Didymus, uondum. eva- 
serat, dicam iu notis ad segia, 175 a, sive ad cap. 
42 tertii libri. 





e85 


1 
DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


986 


εσόµην. Πάντα οὖν εἶπε τὰ πατρικὰ τυγχάνειν Α ego, qui oriri facio (05) sotem super justos, et pec- 


αὐτοῦ, ὥστε μηδὲν πλέον διδόναι τῷ θεῷ Πατρὶ, ἣ 
μόνον «b εἶναι Πατέρα ὙΥἱοῦ συνανάρχου καὶ συν- 
υφεστῶτος. Οὕτω πιστεύειν ἀναπείθει xat τὸ, Πάντα 
τὰ ἐμὰ cd ἐστιν καὶ τὰ σὰ, ἑμά * καὶ δεδόξασµαι 
ἐν αὐτοῖς. El γὰρ μὴ διὰ τὴν φυσιχὴν σχέσιν ὧδε 
ἐλέἐχθ., xal πᾶσιν τοῖς πατρικοῖς οὐσιωδῶς δεδόξα- 
σταιὁ Υἱός' εἰ μὴ βασιλεία xal δεσποτεία µία τυγ- 
χάνει ἄρα, χατά γε λόγον αἱρετιχὸν, ἔστιν & μὴ 
ὑπὸ την τοῦ Πατρὸς, ἁλλ᾽ ὑπὸ τὴν ἑξουσίαν τοῦ 
Yi) τελεῖ. Καὶ πάλιν. ᾿Εὰν ἐγὼ δοξάζω ἐμαυ- 
tir, ἡ δόξα µου οὓδέν ἑττιν' ἔστι à Πατήρ 
µου d δοξάζων µε. Ἐμοι, φησὶν, λέγοντι 
περὶ τῆς ἑμαυτοῦ θεῖχῆς δόξης, ὅτι Ἐγὼ καὶ ὁ 
Πατὴρ &r ἐσμεν, ἀπιστεῖτε * ἀλλ᾽ ἔστιν ὁ μαρτυρῶν 


. catores, et nou induco malum pro malo (64). Beni- 


gnus est Pater? Sum et ego : quandoquidem me : 
ipsum propter vos exinanivi, formam servi acci— 
piens, vobisque alapis me c:edentibus, atque in me 
conspuentibus, et mihi illudentibus, meque cruciti- 
gentibus, hzc universa sustinui. Omnia ergo, quce 
Patris sunt, sua dixit esse, ita ut nihil amplius 
Deo Patri det, nisi hoc solum, quod ipse sit coz- 
terni, ac simul cum eo subsistentis Filii Pater. Sic 


.hos credere jubet etiam oraculum illud : Omnia (65) 


mea (ua sunt, et (ua. mea, et. glorificatus sum 
in illis, Si enim non propter naturalem habitudi- 
nem id ita dietum fuit, ac si non omnibus, quz Pa- 
tris àunt, substautialiter glorificatus est Filius, si 


μοι Πατὴρ, ὅτι χατὰ φύσιν δοξάζοµαι, Υἱὸς μὲν ὧν B demum utriusque regnum ac dominium unum non 


αὐτοῦ ἀγαπητὸς xal ἁληθινὸς, θεὸὺς 6E ὑμῶν xal 
Δεσπότης. Εἶτα λέγει Πάτερ, δόξασόν σου τὸν 
Yir, ἵνα xal à Ylóc cov óo&£daq σε. Ἴση xáàv- 
115a ἐφυλάχθη τιµή τε xal δόξα ταῖς θείαις |51 a] 
ὑποστάσεσιν. "Q γὰρ ἂν ὑπολάδωμεν τρόπῳ τὸν 
Πατέρα δοξάζειν τὸν Ylby αὐτοῦ , τούτῳ αὐτὸς δοξά- 
ἔεται ὑπ) αὐτοῦ. Καὶ αὖθις ἐπάχει ' Kal vor δόξα- 
cór µε, Πάτερ, παρὰ σεαυτῷ, τῇ δόξῃ qi εἶχον 
390 τοῦ τὺν' χόσμον εἶναι παρὰ σοί. Φρικτὸν ἀχοῇ, 
6:6 δύξαν ἔχων ἀνάρχως παρὰ τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ 
(τοῦτο γὰρ στµαίνει τὸ, "H εἶχον δόξῃ πρὸ τοῦ τὺν' 
χέσµον εἶναι) ὑπὸ αἱρετικῶν οὐ δοξάζεται. Ποία δὲ 
Ty αὕτη; "Hv, ὡς οἶμαι, xai Μάρχος ἔφη, "Οταν 
Hn à Yióc ἓν τῇ δόξῃ cov Πατρὸς αὐτοῦ" ἀντὶ 


τοῦ, Την πατρικὴν δόξαν ἔχει, xal ἐν abt?) Ίξει τὸ C 


ῥεύτερον, Ὃν δὲ ἡ δόξα µία, οὐχ ἄλλη xat ἄλλη θεό- 
της, χαὶ βασιλεία, xal προσχύνησις χαθέστηχεν. 
Ὅδεν προπαραγγέλλει ᾽ Πιστεύετε εἰς τὸν θεὸν, 
καὶ εἰς ἐμὲ πιστεύετε” ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Πατρός 
pov μοναὶ zxo.4Aal ect. Της γὰρ θεότητος, φησὶν, 
διαφορὰν οὐκ ἐχούσης, µίαν πίστεως γνῶσιν περὶ τῆς 
Τριάδος ἔχειν ὀκρείλετε, ἵν οὕτω χατασκηνώσητε ἐν 
ἐχείναις ταῖς τρισµαχαρίσταις αὐλαῖς, ταῖς πᾶσιν 
ἀρμοδίαις τε xal ἀρχούσαις. Οὐ µόνον γοῦν τὰ ὑφ) 
ἡγητοῦ, ἀλλὰ καὶ τὰ θεοῦ παρέχων, λέγει’ 'Agéor- 
tal σοι αἱ ἁμαρτίαι' προσέχεις κἀνταῦθα τὸ αὐτ- 
εξούσιον αὑτοῦ, ὅτι ὡσανεὶ πρὸς μείζονα οὐ πρεσθεύει, 
ἀλλ ὡς αὐτοχράτωρ σνυγχωρεῖ. Ματθαῖος δὲ, συνεισ- 
φέρων xal αὐτὸς ταῖς περὶ τοῦ μονογενοῦς Yiou θεο- 
Ἁγίαις, Eon - Οὐδεὶς γινώσχει τὸν Πατέρα, εἰ μὴ 
ὁ Yióc- οὐδὲ τὸν Ylór τις ἐπιγινώσχει, εἰ μὴ ὁ 
Πατήρ. Πῶς τοίνυν οὗτοι φιλονεικοῦσιν, ὡς εἰδότες , 
9v ui) Πατέρα ἀσύγχριτον. τὸν δὲ Υἱὸν αὐτοῦν 
ἀνόμοιον αὐτῷ ' «hv δὲ οὐσίαν, ἁγεννησίαν' οὐδὲν 


(56) Oriri facio. Vide Matth. v, 45. 

[δέ Pro malo. Vide Rom. xu, 11; et I Petr. i1, 
9; el Jerem. 1v, 6, eic. 

(fi) Omnia, Joan. xvi, 10, 

(65) Si ego. Joan. vin, 54. 

(67 Ego. Joan. x, 2). 

U 8) Puter, Joan. xvn, 14. 
(3) E! nunc. Joan. xvn, 5, ubi Graeca. editio ad- 
ull Yorulam σύ, id est, {μ. 

(10) Significat. Y'de qua adnotamus ad segm. 


est, sequitur, justa hzereticam quidem ratiocinatio- 
neum, ut quaedam sint, quie non sub Patris, sed sub 
Filii potestate enumerentur. 'Et rursus : $i 
ego (06) glorifico me ipsum, gloria mea nihil est : est 
Pater meus, qui glorificat me. Mihi, inquit, de mea 
diviva gloria dicenti : Ego (07) εἰ Pater unum su- 
mus, non creditis; sed est, qui mihi testinionium 
perbibet, Pater, secundum naturam glorificari me 
testans, cuim ipsius exsistam dilectus Filius, et ve- 
rus, vester autem Deus, et Dominus. Deinde inquit : 
Pater (68), glorifica tuum Filium, ut et Filius tes 
glorificet (e. /IEqualis hoc etiam in loco divinis ser- 
vatus es, et honor, et gloria personis : quocunque 
enim modo a Patre glorificari exisiimaverimus Fi- 
lium suum, eodem ipse Pater a Filio glorificatur. 
Et rursus adiit : Et nunc (69) glorifica me, Pater, 
epud temetipsum gloria quam habui, priusquam 
mundus esset, apud te, Horrendum auditu est, il- 
lum 72 qui gloriam ab zterno habet apud Patrem 
suum (hoc enim significat (70) illud : Gloria quam 
habui priusquam mundus esset), ab hereticis non 
gtorificari. Qualis autem erat ista ? Ea, ut puto, de 
qua Marcus eiiam ait : Cum venerit (71) Filius. in 
gloria Pairis sui : quod perinde est ac si diceret: 
Patris gloriam liabet, et ia hac iterum veniet. Quo- 
rum autem una est gloria, alia atque alia non est 
deitas, et regnum, et adoratio. Qua de causa prius 
precipit : Creditis (72) in. Deum, et in me credite. 
]n domo Patris mei mansiones multe eunt. Quasi 
dicat : Cum deitatis nullum sit. discrimen, unam 
de Trinitate habere debetis fidei cognitionem : ut 
ita eredeules in illis ter beatissimis aulis, quae om- 
pibus aptaUe sunt, ac sufficientes, inhabitetis (75). 
Jam vero non modo doctorem (74) se ostendens, 


905 a. Excidit librarie vox εἶναι, addenda an!e 
ὑπό. 

71) Cum venerit, Marc. vin, 38. 

(72) Creditis. Joan. xiv, 1 612 

(75) Aulis.. ... inhabitetis. Locutio Biblica ex 
Psalm. Lxiv, vers. 4 (seu 5) desumpta, ubi legi- 
tur : Κατασχηνώσει ἓν ταῖς αὐλαῖς σου, sive, ul eat 
jn Vulg. int., inhabitabit in «atriis tuis. 

(14) Doctorem. Lego, ὑφηγητοῦ. 


$81 


DIDYMI ALEXANDRINI 


588 


sed etiam Deum, ait : Dimissa sunt (75) tibi peccata. A ἐξαίρετὀν τῇ Ὑνώσει τοῦ Θεοῦ Πατρὸς xat τοῦ 


 ]psum hic quoque vides propria auctoritate agen- 
tem : quoniam non rogat, quasi majorem alloqua- 
tur, sed, ut plenam habens ipsemet potestatem, 
condonat. Mattzeus autem earum locutionum cen- 
sui, in quibus unigenitus Filius vocatur Deus, et 
ipse contribuit, cum inquit : Nemo (16) novit Pa- 
trem, nisi Filius, neque Filium quis novit, nisi Pa- 
ter. Qui ergo 1, ut hi pervicaciter altercentur (77), 
quasi probe noverint, Patrem quidem esse asyn- 
eritum, hoc est, respectu Filii incomparabilem , 
Filium vere ipsius ei dissimilem exsistere, ac Patris 
essentiam esse ἁγεννησίαν, hoc est, ingeneratio- 
nem (78); nihil vero Dei Patris, et Del unige- 
niti cognitioni reservatum relinquant; neque de- 
mum illud reputent, quod nunquam is qui hete- 
rousius sit, id est. alterius nature, xqualem habet 
cognitionem ac alter heterousius? Paulus autem 
siniliter scribit Timotheo quidem in prima Epi- 
siola : Precipio (19) tibi coram Deo, qui "43 υἱυί- 
ᾗεαί omnia , el Jesu Christo, qui testimonium 
reddidit. sub Pontio Pilato bonam confessionem , 
ut serves mandatum. (80) sine macula, irrepre- 
hensibile, usque ad adventum Dominis Jesu Christi : 
quem [adventum] suis Lemporibus ostendet beatus, 
el solus potens (81), et- Rex regnantium, et Dominus 
dominantium, qui solus — habet. immortalitatem, et 
lucem habitaJ inaccessibilem : quem nullus hominum 
vidit, nec videre potest, cui honor, et gloria (82) sem- 
piterna in. secula seculorum. Amen. Haveticis qui- 
dem de solo Patre accipiendum esse visum est 
illud : Solus potens , et Rez regnaniium , et reliqua. 
Sicut vero de ambabus semper praedicandis personis 
inquit : Precipio tibi coram Deo, et Christo Jesu ; 
ita ambas casdem, ut deitate unum, hymnis cou- 
celebravit in verbis qua sequuntur. Nec enim 
ignorabat ipse, ut isti haeretici, illud : Omnia (83) 
quacunque habet Paier, mea suni ; et illud : Ut om- 
nes (84) Λονοτεπί Filium, sicut honorant Patrem ; et 
illud : Ilic est. (85) verus Deus et vita aerna; et: 
Hic (86) Deus noster : non reputabitur- alter. pre 


(15) Dímissa suni. Matib. 1x, 3 et 5. Vide not, 26, 


ag. 5. 
d (10) Nemo. Mauh. xi, 27. Locum hunc segm. 10 
a ita protulit Didymus, ut est in Bibliis : hic autem 
inverso ordine, quo modu eum citat Justinus quoque 
iu prima Apologia. Leve scilicet id utrique visum 
est, ac leve reipsa essel, nisi Valentiniani, ac Mar- 
cosii consulto locum corrupissent, quamvis idem 
revera sensus sil, sive uno, sive aliero modo legas. 
At cum ii Iieretici hac inversione abuterentur, ideo 
lrenzeus lib. tv, cap. 6, ita in eos invehitur : Domi- 
nus... dicebat : « Nemo cognoscit. Filium nísi Pa- 
ler, neque Pairem quis cognoscit, nisi Filius... » sic 
εἰ Matheus posuit, et Lucas. similiter... Hi autem, 
qui peritiores apostolis volunl esse,sic describunt : 
« Nemo cognovit. Patrem, nisi. Filius, πες Filium, 
nisi Pater, εἰ cui voluerit Filius revelare; εἰ inter- 
preiantur, quasi a nullo. cognitus sit verus Deus anie 
Domini nostri adventum : et eum. Deum, qui a pro- 
ohetís sit annuntiatus, dicunt non esse Patrem Christi. 
(11) Alterceutur. Codex. pro. Φφιλονειχοῦσιν liabet 
φιλονιχουσιν. 


μονογενοῦς Θεοῦ καταλιµπάνοντες, οὐδὲ λογιξό- 
µενοι, ὅτιπερ οὐδὲν ἑτεροφυὲς ἴσην wp ἕτεροου- 
σίῳ χέχτηται Ὑνῶσιν; Παῦλος δὲ ὁμοίως γράφει 
[31 5] Τιµοῦέῳ μὲν iv τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ " 
Προστάσσω σοι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τοῦ ζωοποι- 
οὔντος τὰ πάντα, καὶ Ἱησοῦ Χριστοῦ τοῦ µαρ- 
τυρήσαντος ἐπὶ Ποντίου Πιωάτου τὴν xaAür 
ὁμοογίαν, φυ.]άξαι την παραγγεἁίαν doxcAor, 
ἀνεπίληπτον, ἕως τῆς ἐπιραγείας τοῦ Κυρίου 
Ince? Χριστοῦ” ἡν χαιροῖς ἰδίοις δείξδι ὁ µακά- 


puc, xal μόνος δυνατὸς, xai Βασιλεὺς cov βα- 


σιἀευόντω»ν, xal Κύριος τῶν χυριευόντων, ὁ µό- 
voc ἔχων ἁθανγασίαν, xal φῶς οἰκῶν ἀπρόσιξον' 
ὃν οὐδεὶς ἀνθρώπων ἴδεν, οὔτε ἰδεῖν δύναται" ᾧ 
tuis) καὶ δόξα αἰώγιος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν aia 
vor. Αμήν. Αἱρετιχοῖς μὲν γὰρ δέδοχται τῷ Πατρὶ 
µόνῳ διδόναι τὸ, 'Ο µόνος δυνατὸς, καὶ Bact-Aevc 
βασιωευόντων, xai τὰ ἑξῆς ὝὌὭσπερ δὲ τερὶ 
ἀμφοῖν τῶν ἀειμνῄστων ὑποστάσεων εἶπεν ' Προσ- 
τάσσω σοι ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ καὶ Χριστοῦ 'Incov* 
οὕτως ἐπ᾽ ἀμφοῖν αὐτῶν, ὡς κατὰ ἑνὸς τῇ θεότττε, 
καὶ τὰ ἑξῆς ὕμνησεν. Οὐ γὰρ, ὡς οὗτοι, ἠγνόησεν 
αὐτὸς τὸ, Πάντα ὅσα ἔχει à Πατὴρ, ἐἑμά ἐστι" 
xaX τὸ, "Ira. πάντες τιμῶσι τὸν Υἱὸν, καθὼς τι- 
μῶσι τὺν Πατέρα. xaX τὸ, Οὗτός ἐστιν à ἀ.1η0ε»ὸς 
θεὸς, καὶ ζωὴ alóvioc* χαὶ, Οὗτος ὁ θεὸς ἡμῶν. 
οὐ .Ἰογισθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν ' xa, Οὗτός 
ἐστιν ὁ Yióc µου ὁ ἀγαπητός ' ἀλλὰ καὶ ἀποτεί- 
νεται μᾶλλον τὰ ἐχχείμενα πρὸς τὸν Υἱόν. Ἔχει γἀρ' 
Παραφυωάξαι τὴν παραγγε.ίαν ἕως τῆς ἐπιρα- 
γείας τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ ἣν καιροῖς 
ἰδίοις δείξει ὁ µαχάριος καὶ μόνος δυνατός. ΔΤ.λον 
ὃ), ὅτι ὁ Υἱὸς δείξει τὴν ἑαυτοῦ ἐπιράνειαν, τὸ δεύ 

τερον ἑλευσόμενος. Ἐπιτήρει οὖν, ὅτι διὰ τὴν ἰσοτι- 
μίαν Πατρὺς xal Υἱοῦ, xat δόξαν τὴν πρώτην αὐτῷ 
ἀπονέμει. Ῥωμαίοις δὲ' Τὰ γὰρ ἁόρατα αὐτοῦ, 
ἀπὸ κτίσεως χόσµου, τοῖς ποιήµασι’ νοούµενα 
καθοραᾶται’' ἢ τε ἀῑδιος αὐτοῦ δύναμις καὶ θεόσης. 
Καὶ ταυτὶ δὲ οὗ ῥέπει πρὸς ποίημα. Ob γὰρὲν τῷ γεντ- 
τὸὀννοεῖσθαι τὸν Δημιουργὸν, f) [52a] ἀῑδιότης χαὶ θεό- 


(78) Ingenerationem. là. loquebatur Ennomius, 
cujus systema. breviter exponit Didymus. Rem ita 
esse constat cum ex aliis, tum ex Gregorii Nazian- 
zeni oratione $5, 

(79) Precipio. 1 Tim. νι, 433. et 16. Greca editio 
pro προστάσσω hahet παραγγέλλω. 

(80) Mandatum, Graeca ed. τηρῆσαί σε τὴν ἓν - 
τολήν... μέχρι τῆς ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν. 

(84) Poteus. στο editio habet. δυνάστης, id est 
Dynastes, seu. Dominus. At Vulgatus. int. legit ut 
Didyinus. Tuum eadem editio pro χαὶ Βασιλεύς, la- 
het ὁ Βασιλεύς. ut legit Vulgatus. Ac paulo post, 
εἴδεν. 

(82) Gloria. Aliter Grreca editio ; nempe brevius : 
ᾧ τιμὴ καὶ χράτος αἰώνιον. ᾽Αμήν, id est cui liunor, 
el inperium sempiternum. Amen, | 

(83) Omnia, Joan. xvi, 15. 

(54) Ut omnes. Joan. v, 25. 

(85) Hic est. 1 Joan. v, 20. Grzeca editio cum arti» 
culo : ἡ ζωή. 

(56) Hic. Baruch 11, 22 (apud Vulg. 36). 


989 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


$90 


της αὐτοῦ οὗ γνωρίζεται, τοῦτ) ἔστιν ἡ ἀεὶ xal χατὰ A ipso ; et : Hio est (81) Filius meus dilectus. Quin 


ταντὰ ἔχουσα θεότης. Φιλιππησίοις δέ: *0c ἐν µορφῇ 
θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο εἶναι ἴσα 


θε, ἀ. ἑαυτὸν ἑκένωσεν, μορφὴν δού.ου JAa- . 


Gor. Τί της ἰσότητος ταύτης εὑρίσχεται ἄνισον ; 
Θὐχ Ίρβπασε Υὰρ, φησὶν, οὐχ ἔλαθε τὸ Tcov εἶναι 
τῇ φύσει τῷ θεῷ xai Πατρί. Καὶ δὴ ὁ μὴ ὑπ' ἄλλου 
χενωθεὶς, ἑαυτὸν δὲ χενώσας, αὐθέντην δεσπότην 
ὁμωώ xai ἀῑδιον ἑαυτὸν ἐπέδειξεν. El γὰρ ἐγένετο ἐν 
δοῦλου popoli, ἀναμφίλογον, ὡς οὐ διετέλει πρινὴ 
τοῦτο γένηται ἓν ποιήµασιν, ἀλλ ἐν ἐλευθέρᾳ τῇ 
τατριχῇ φύσει fv. Ἐπειδὴ μὴ δυνατὸν fjv ὀφθῆναι, 
συγχατέθη ἀτρέπτως, ἀφαντασιάστως, ἕως οἰχέτου 
μορφῖς καὶ τὰ τοῦ οἰχέτου ἁπώσατο ἄχθη, καὶ 
ζωῆς φαιροτέρας δέδωχεν ἀρχήν' ὅθεν xaX ὅστις àv- 
άρχως fjv, ἐπεγνώσθη. Καὶ τὰ ἄλλα δὲ τὰ ἐπιστα- 
M71 vol; αὐτοῖς Φιλιππησίοις, ὅτι ἤδη πως τὸν 
Yiv, προὔχοντά τε χαὶ ὑπερθάλλοντα σὺν τῷ ἑαυτοῦ 
Βατρ), ὅσον πρὸς ἀσυνέτους ἀποφαίνει, Ίδη µοι λέ- 
χεχται πρόσθεν ἐν χεφαλαίῳ ὅ κωλύει δὲ οὐδὲν, xat 
à3 τῆς ἀρχαίας τοῦτο συστῖσαι ΤραφΏς ' δεῖ γὰρ 
μὴ παρέργως χεχρΏσθαι τῇ θεολογίχ. Λέγει οὖν παρὰ 
τῷ Ἡσαῖᾳ ὁ θεός᾽ Τὰς νουµηγίας ὑμῶν, καὶ τὰ 
Μάέδατα, xal τὰς ἑορτὸς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή 
µου. Ἐγενήθητά μοι εἰς xAncporüv: οὐκέτι 
ἀγήσω τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν ' κἂν π.Ἱηρώσητε τὴν» 
ξέησι, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν ' αἱ γὰρ χεῖρες 
ὑμῶν αἵματος π.]ήρεις. Λούσασθε, χαθαροὶ Υέ- 
vecós - dzéAeze τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν ἁπὸ τῶν yrv- 


χω; ὑμῶν. 'Üp&c τοίνυν, ὅτι καὶ φθάνει φιλανθρω- C 


πα τὴν ἀπειλῆν, ὕσον οὐδέπω διαλλαττόµενος, καὶ 
μηνεῖν uaxpi, μᾶλλον δὲ μην,εἴν ὅλως οὐκ εἰδώς’ xat 
μισεῖ τὰς ἑορτὰς αὐτῶν, ὃ ἐστι τὴν |53 0] θρησκείαν, 
ὡς τῆς τελεωτάτης θεογνωσίας ἀπολειπομένην ' πα- 
βαχελεύεται δὲ βαπτισθῆναι, ὥστε δέξασθαι τὴν πίστιν 
πρὸς τὸν περὶ τοῦ βαπτίσματος δεσποτιχὸν ὅρον. 
Ἐπιστώσατο δὲ ἡμᾶς xal ἀλλαχοῦ ὁ Παῦλος, ἐπὶ λέ- 
ξίως ἀναχεχραγὼς, μὴ ἔχειν ἑαυτοῦ µείζονα τὸν 
Yióv. Εἰπόντος γὰρ τοῦ θεοῦ ἐν «τῇ Γενέσει πρὸς τὸν 
Ἄεραάμ΄ Τὸν υἱόν σου προσένεγκέ uot θυσία" 
καὶ τοῦτο προθύµως ποιῄσαντος, χαὶ ἐπάγειν ἐπ 


(87) Hic est. Matth. in, 17, οἱ xvii, 5. 

(88) Invisibilia, Rom. 1, 20. Greca ed. pro θεό- 
r$ habet θειότης. Vide segm. 11 a et 114 a, ubi 
legendum omnino esse vult θειότης. 

(89) Factus. Lego γενητόν pro γεννητόν. 

(30) Modo se ζαθει. Lego κατὰ ταυτά pro χατὰ 
Ίαυτα, quod mendosum esl. Hxc porro locutio, j 
ἀεὶ xa! χατὰ ταυτὰ ἔχουσα, aut τὸ χατὰ ταυτὰ xa 
ωπαντως ἔχον, Platonica est : ac sxpius α Platoue 
lue potissimum adhibetur, cum de divinitate ser- 
nonem Labet, ut videre licet in Timco , et alibi. 
Lam vero. deitatem. sic loquens excludit Didymus, 
quam Filio tribuebant Ariani. 

(91) Qui cum. 'hilipp. i, 6 et 7. Codex Φιλιπ- 
πιοῖοις. Graeca editio, τὸ εἶναι. 

(9) Agentem. De voce αὐθέντης, vide Thomam 
Magistrum pag. 905, in. voce δεσποτεία, et qu ibi 
sdnolata suut, 

4591 Philippensibus, Lego Φιλιππησίοις, pro δι- 
ππισίοις. 

, (81) In. VII capitulo. Quidnam septimi χεφα- 
4259 nomine intelligat, non omnino exploratum 


etiam ad Filium magis spectant que allata aunt : 
sic enim babent : Ut. serves mandatum usque. ad 
advenium Domini Jesu Christi, quem adventum suís 
temporibus ostendet beatus, et solus potens. Mani- ' 
festum est autem, de Filio potius hxc dici; ipse 
enim est qui suum ipsius adventum ostendet, cum 
iterum veniet. Observa igitur, Paulum, ob cjus 
cum Patre equalitatem, etiam primam gloriam ipsi 
attribuere. Ad. Romanos autem scribit : Invisibilia 
(88) enim ipsius a creatura mundi per ea que facia 
sunt inlellecia conspiciuntur : et sempiterna ejus 
virius, ac deitas, Ne ha;c quidem ad eum pertinent 
qui factus sit : dum enim Conditor conditus seu 
factus (89) concipitur, ipsius zternitas ac deilas, 


B id est ea. deiJas qua üno eodemque semper modo 
"66 habet (90), non deprehenditur. Ad Philippenses 


9 »utem : Qui cum (91) in forma Dei esset, non 


rapinam arbitratus est esse se qualem Deo; sed 


semetipsum ezinanivit, [ormam servi accipiens. Quid 


ju hac zequalitate invenitur inequale? Nec euim 


rapuit, inquit, non aliunde accepit ut essel natura 
Deo et Patri squalis. Et sane qui non ab alio 
exinauitus est, sed semetipsum exinanivit, is se- 
ipsum ostendit Dominum esse propria auctoritate 
agentem (92) simul et seternum. Si enim in forma 
servi factus est, indubitate, antequam hoc fleret, 
inter creaturas non numerdabatur; sed in libera . 
erat natura Patris: et quoniam fieri non poterat 
ut aspiceretyr, condescendit immutabililer ac rea- 
liter usque ad formam servi, et famuli molestias 
repulit, et lxetioris vitze initium dedit : unde et. qui 
sb terno erat, agnitus est. Alia vero quz iisdem 
Philippensibus (95) scripta sunt, Filium una cum 
proprio Patre dignitate procellentem et euperio- 
rein declarare, quantum nostra fert inscitia, jam 
antea in septimo capitulo (94) a me dictum fuit. 
Nihil autem prohibet quominus hoc ex Veteri 
eliam Seriptura probemus : divinum enim sermo- 
nem obiter 4ο negligenter tractare nefas est, Ait 
ergo apud Isaiam Deus : Neomenias (95) vestras et 


mihi est. Quater duntaxat in iis qux» supersunt 
capitibus Epistolam ad Philippenses scriptam alle- 
pi hactenus Didymus : nimirum cap. 95, segm. 

9, cap. 16, segm. 17, eap. 15, seg. 11, et cap. 7, 
segui. 1. Porro tria priora ex hisce capitibus sane 
non respicit : ut enim alias omittam conjecturas, 
credibile non est, tantam in numero mutationem a 
librario factam esse. Reliquum ergo esset. ut illud 
indicaret, quod caput 7 inscripsimus : presertim 
cum ibi locus ex ea epistola afferatur, eisi nullum 
peculiare ex illo argumentum deducat Didymus. 
Sed utrum illud caput revera pra oculis ipse 
habuerit, lector judicet. Mibi quidem illud etiain 
verisimile videtur, quemadmodum libri tertii capu: 
allerum quinque el quinquaginta habel κεφά- 
λαια, lioc est capita, seu capitula potius, nempe ar- 
gumenta; ita. in libro primo pest prooemium caput 
exstitisse, quo multa hujusmodi χεφάλαια, seu - 
pitula continerentur : ac septimum ex iis uic allega- 
ri. Vide notas pag. 82. 

(95) Neomenias. lsa. 1, 14-16 Plura omittit inter- 
media. Graeca. editio : καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν ὅσις 


$91 DIDYMI ALEXANDRINI $99 


Sabbata, οί festivitates vestras odit anima mea : (acti Α αὐτὸν τὴν χεῖρα µαχαίρᾳ ὠπλιαμένῃ μέλλοντος, 
estis mihi in satietatem; non amplius remitiaom pec- ἐχάλεσεν αὐτὸν ἄγγελος Κυρίου, elmov* "AÓpaap, 
caa vestra ; οἱ si implevertis. orationem, non exau- μὴ éxiód Ame τὴν xsipá σου ἐπὶ τὸ παιδἀάριον, 
diam vos; manus enim vesire sanguine plene sunt; µήτε ποιήσῃς αὐτῷ μηθὲν κακόν. Nor γὰρ Error, 
lavamini, mundi efficiamini, auferte peccala vestra ὅτι φοθῃῇ σὺ τὸν Ocór, καὶ οὐχ ἐφείσω τοῦ vicv 
ab animabus vestris. Vides ergo et benignitate ptz-— cov τοῦ ἁγαπητοῦ δι ἐμέ. Eia χριοῦ πρὸς την 
veniri minas, quatenus etsi nondum reconciliatus, Ουσίαν ἀντὶ Ἰσαὰκ εὑρεθέντος, xai τῆς θυσίας ὑπὸ 
nescil tomen diutius irasci, aut potius nescit — 'A6paXp πληρωθείσης, τῇ μὲν γνώµῃ διὰ τοῦ παι- 
omnino irasci; el ipsum eorum festivitates, id est — 55e, τῇ δὲ σφαγῇ διὰ τοῦ χριοῦ, Εκάλεσαεν' qnoi, 
cultum, odisse, utpote ad perfectissimam (96) Dei αὐτὸν éx δευτέρου ἄγγελος Κυρίου ἐκ tov οὗρα- 
cognitionem non perüngentem. '75 Jubet autem. «οὔ, Aéyur Κατ égavrov (poca, «έγεε ΕΣζύριος, 
eos baptizari, ut juxta statutam a Domino baptismi οὗ εἴνεχεν ἐποίησας τὸ πρᾶγμα, καὶ oox ἐκφείσω 
formulam fidem recipiant. Sed alibi quoque fldem τοῦ vlov σου τοῦ dyaxntov δι ἐμέ ' 8l μὴν εὖ- 
nostram Paulus confirmavit, cuim expresse dixit, — loy εὐλογήσω ce, xal π.ηθύνγων xJnOvvo εὸ 
aique exclamavit, Filium non habere majorem se. σπέρµα σου, ὡς τοὺς ἀστέρας τοῦ οὐρανοῦ xal 
Cum enim Deus in Genesi dixisset Abrabamo : D τὴν ἄμμον τῆς θα.Ίάσσης' καὶ ἐγευλογηθήσον- 
Filium (93) tuum offer mihi in sacrificium, idque — cac ἐν col xávca τὰ ἔθνη, ἀνθ dv ὑπήκουσας τῆς 
8iue cunctatione faceret Abrahamus, ac manum ἑμῆς φωνῆς. Ἡν δὲ οὔτε ὁ Πατὴρ, οὔτε μὴν λειτουρ- 
ense armalam (98) jamjam in filium illaturus esset, — vb, ἄγγελος. Οὐ γὰρ ὀμνύει καθ) ἑαυτοῦ λειτουργὸς, 
vocavit eum angelus Domini, et ait: Abraham (99), — 1 εὐλογεῖ, f) λέχει’ Οὐκ ἐφείσω τοῦ νυἱοῦ σου τοῦ 
ne injicias manum tuam. in. puerulum, neque. ipsi ἁἀγαπητοῦ δι épé* οὐδ ἁποστῆσαι τὴν τῷ Θεῷ προσ- 
feceris quidquam mali (1) ; nunc enim cognovi, quod αγομένην τολμᾷ Ouclav, οὐδ' αὖ προσίεσθαι αὐτὶν 
tu times Deum, εἰ non. pepercisti filio tuo dilecto — &&ouatáset. Αλλὰ ἣν ὁ τὴν θυσίαν ζητήσας μονογενὶὲς 
propier me. Deinde cum 1saaci loco aries ad sacri- θεὸς Λόγος, χαριζόµενος τὸν μονοχενῆ τῷ ᾿Αδραὰμ, 
ficandum ioventus esset, ac sacrificium, spectato ὡς Παῦλος ἑρμηνεύει, Ὑράφων Ἑθραίοις [25 a] 
«quidem animo, per puerum, spectata vero uiacta- οὑτωσί ' TQ Tàp Ἀδθραὰμ ἐπαγγειλάμενος ὁ θεὲς 
tione, per arietem, jam peregisset Abrahamus, Vo- — (&rep ἐπηγγείλατό τὲ xaX ἐποίησεν), ἐπεὶ κατ᾽ οὗ- 
cavit (2) ipsum, inquit Scriptura, iterum angelus δενὸς μείζονος εἶχεν ópócat, ὤμοσεν xaO" ἑαντοῦ, 
Domini de εωἰο dicens : Per. memetipsum juravi, «έχων El μὴν εὐλογῶν εὐ.ογήσω σε. Καὶ 'Po- 
dicit. Dominus, quia fecisti rem (3) [hanc], et non, µαίοις δὲ, τὸν Υἱὸν αὖθις xa0' ἑαυτοῦ ὀμνύοντα ἐξ- 
pepercisti filio tuo dilecto propter me : nisi (4) bene- ηγεῖται' Πάντες γὰρ παραστησόµεθα τῷ βΒήματι 
dicens benedicam (e, eb. muliiplicans muliiplicabo τοῦ Χριστοῦ, καθὼς γέγραπται. Zo ἐγὼ, «ἀέγει 
semen iuum sicut sellus cali, et arenam maris (5), Κύριος, ὅτι ἐμοὶ κάμφει πᾶν Tórv, καὶ πᾶσα 
el benedicentur in le omnes. gentes, quia obedisti voci yAocca éCopoAoyicecat τῷ θεῷ. Καὶ τὸ £x δεξιὼν 
meg. Angelus autem ille nec Pater erat, nec vero δὲ συγχαθέζεσθαι τῷ Πατρὶ, ἔτι δὲ xal τὸ θεοφράστῳ 
minister aliquis : minister enim neque jurat per γλώττη ἀναφθέγγεσθαι τὸν εὐαγγελιστὴν, χαθέδραν 
semetipsum, neque benedicit, nec dicere potest: πρέπουσαν τῷ Υἱῷ τὸν πατριχὸν εἶναι κόλπον" εἰ 
Non pepercisti filio tuo dilecto propter me, neque — yh σηµαίνει τὸ ταυτούσιον, χαὶ ὁμότιμον. καὶ τὸ 
Bacrificium Deo oblatum audet prohibere, neque ἉΧχρῆναι σὺν τῷ Πατρὶ xaX τῷ Πνεύματι αὐτοῦ 7 po3x2- 
vicissim potestatem habet illud acceptandi. Sed νεῖσθαι τὸν μονογενή 8sbv xal Yibv, ἀλλὰ κατὰ ἄν- 
qui sacrificium exposcebat, unigenitus Deus Ver- θρωπον οὐ δέον ἐχδέχεσθαι yph τὰ περὶ Θεοῦ ve- 
bum erat, qui Abrahamo etiam unigenitum largi- — Ypap.uéva* μείζων 32V ἑνδοξότερος χατ᾽ αὐτοὺς ἔστιων 
ius fuerat, ut interpretatur Paulus, cum ita scribiL — à £x δεξιῶν, ὁ τὸν θεῖχὸν ἄφατον χόλπον, ὡς τὸν 
ad Hebraos: Abrahe (6) namque promittens Deus — yepoufiuxbv, ἔχων πολύωπα Opóvov ὃ μὴ γένοιτο 
(qui et promisit, et fecit), quoniam neminem Aa- p εἰπεῖν ἐπὶ τῆς ἀῤῥητοτάτης xal γαληνοτάτης Tp:à- 
buit, per quem. juraret, majorem, juravit per se- ὅδοςὶ 'O μὲν γὰρ Aavtb ἄδει περὶ τοῦ Πατρὸς ἐν c9 


ctv... Ylvea0e- ἀφέλετφ τὰς πονηρίας ἀπὺ τῶν droyiv (5) Rem. Complutensis editio : ῥῆμα τοῦτο, id est 
ὑμῶν. verbum hoc, ΠΘΙΗΡΘ rem lianc. 

(96) Perfectissimam. Perfectam Del cognitionem (4) Nisi. Compl. eu. $ μὴν, id est profecto. Didy- 
dici: nou ee sensu, quo ridicule dicebat Éunomius, — mus pro fj habet εἰ, ιά est si, qui est jurauiis 
sed quatenus per eam Deus creditur non modo particula apud Hebreos. At legendumne esi pf 


unus, sed ctiam trinus. pro μήν, postquam legeris el? Viderit lector. 
(91) Filium. Gen. xxit, 2, ubi tamen non. verba (8$) Maris. Cowpl. ed. xaX ὡς την ἄμμον τὴν παρὰ 
& Didymo recitata exstant, sed sensus duntaxat. τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης. Tum, alis interjectis, 


(98) Armatam. Legendum videtur, ὡὠπλισμένην. — que omittit. Didymus : xat εὐλογτθήσονται iv τῷ 
(99) Abraham. Gen. xxii, 11 et 12. απἐρµατί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, ἀνθ᾽ ὧν, 
(1) Mali. Nox. χαχόν deest in. editis Bibliorum — et reliqua, ut bic. 


exemplaribus, ae tantum in iis legitnr : μηδὲ [pro (6) Abrahe. Hebr, vi, 45 et 14. Grzeca. Novi Te 
pire | ποιέσῃς αὐτῷ μηδέν pro. µηθέν]. stamenti editio hic habet $j pro εἰ. Verba veio 
(2) Vocawut. Gen. xxn), 15-18. Graca editio pro ἐκ illa : qua et promisit, et [ecit, a Diuymo jnterpretae 


δευτέρου habet δεύτερον. tionis causa addita videntur. 


595 DE TRINITATE LIBER PRIMUS. " $94 


φαλμῷ * ETxer ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ pov: Κάδου ἐκ A metipsum, dicens (7) : Nisi benedicens benetlicam te. 
δεξιῶν µου * ὁ δὲ Παῦλος Ἑδραίοις ὑφηγεῖται  Ὃς — Ac in. Epistola quoque ad Romanos Scriptures lo- 
ὧν ἀπαύγσσμα τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, καὶ χαρα- — eum de Filio rursus per semetipsum jurante ex- 
κτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, φόρων te τὰ πάντα — ponit, inquiens : 70 Omnes (8) enim stabimus ante 
τῷ ῥήματι τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, καθαρισμὸν cov — tribunal Christi : sicut. scriptum est (9) : Vivo ego, 
ἁἀμαρτιῶν. ποιησάµενος, éxáüagev àv. δεξιᾷ τῆς — dicit Dominus, quoniam mihi flecietur omne genu, 
μεγαλωσύνης ἐν QOyemdoic: 6 0b εὐαγγελισής ^ εἰ omnis (ingua. confitebitur Deo. Quin etiam quod 
Ὁ uovorertic θεὸς, ὁ ὢν ἐν τῷ xóAzqo τοῦ Πα- — Filius sedeat a dextris Patris, ac praterea quod 
τρὸς, αὐτὸς ἐξηγήσατο. evangelista Deo afflante loquens sedem Filio con- 
vesientem dicat esse sinum Pairis, nisi eamdem esse utriusque essentiam, et qualem ambobus 
bonorem deberi, atque una cum Patre, et ejus Spiritu unigenitum — Deum ac Filium adorandum 
esse significet, sed humano more, quod nefas est, interpretari oporteat qui de Deo scripta sunt; 
illud sequetur, ut major, et illustrior, eorum sententia, ille sit, qui a dextris sedet, et cui divinus 
ineffabilis sinus sit instar cherubici, multisque oculis (10) praediti throni: quod absit ut dicamus de 
summe ineffabili, sc serenissima (11) Trinitate. Nam David quidem in psalmo cix de Patre canit : Dixit 
Dominis: Domino meo : sede a dextris meis. Paulus autem Hebraeis scribens, .ita exponit : Qui cum (19) 
sit splendor glorie Patris, ei figura. substantie ejus, portansque omnia verbo vírtulis sum, purgatione 
peccatorum. facia, sedit. ad dexieram | majestatis ιν excelsis; evaugelista vero : Unigenitus (15) Deus, 
qui est in sinu. Patris, ipse enarravit. 


ΚΕΦ. KZ'. B 97"7] CAP. XXVII. 

Ὁμοίως θεο.Ίογία περὶ τοῦ Υἱοῦ ὅτι ἓν αὐτῷ — Eu similiter loca afferuntur, qua ostendunt. Filium 
κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος' xal ὅτι esse Deum (14) ; ea nempe, in quibus dicitur, quod 
θ.ὸς μέγας xaX ἐπὶ πάντων, πρὸς ὃν o0 λογισθή- inipso habitat plenitudo divinitatis; εἰ quod ipsc 
σεται ἕτερος xal ἀληθινὸς θΘεός' καὶ ζωὴ αἱώ- est Deus magnus; et super omnia ; et, cujus re- 
γιος xal μόνος Δεσπότης χαὶ μόνος θαυματουρ- spectu alter non reputabitur; et, verus Deus; 
χός' καὶ Ὀψιστος' καὶ βασιλεύς L5 b] καὶ ἔξου- el, vita dwlterna ; et, sulus Dominus ; αἱ, solus 
σιαστἠς' καὶ πάντα £v mda: Χριστὸς, xai τὰ inirabilium effector ; et, altissimus; et, lex ; et, 
Joiad. Doiniuator; et, Quinia in. oinnibus Christus ; et 

reliqua. . 
Τοσαῦτα μὲν xai περὶ τούτων fjpxev οὐχ Ἶρε- Atque hzc quidem de his sufficerent : verum 


pojst δὲ οἱ τῶν θείων μύστα:, xal τὰ τῆς προνοη- — qui res divinas docuerunt, ei cum zelo ea qu: ad 
τιχκωτάτης πάντων Τριάδος ζηλοῦντες' ἀλλ᾽ ἔτι ὑψη- — rerum omnium providentissimam Trinitatem atti- 
à χαὶ οἷα περὶ τοῦ Πατρὸς, τοιαῦτα χαὶ περὶ τοῦ — nent, périractarunt; sacri magistri, his contenti 
Υἱοῦ θεολογοῦσιν' ὅτι ἐν αὐτῷ κατοικεῖ πᾶν τὸ mon sunt: sed alia adhuc de Filii deitate testimo 
alüpeua τῆς θεότητος, «aX ὅτι θεὸς μέγας καὶ — nia nobis suppeditant, eaque sublimia, atque 
ἐπὶ πάντων, πρὸς ὃν οὐ «Ἰογισθήσεται ἕτερος' C ejusmodi cujusmodi sunt quz de Patris divinitate 
x1 &nüwóc Θεὲς, xaX ζωὴ αἰώνιος, καὶ φῶς τὸ — scripserunt. Nimirun quod in ipso habitat omnis 
ἀληθινὸν, καὶ µόγος Δεσπότης, καὶ μόνος Ὕψιστος, — plenitudo divinitatis; 6ἱ quod est Deus magnus; et 
xai uóroc θαυματοποιὸς, καὶ Βασωεὺς μέγας, xaX — super omnia ; el, pra quo alter non reputabitur; et, 
Κύριος πάντων, xal Δημιουργὸς, xal ἐξουσια- — verus Deus; et, vita eterna; et, lut vera; et, solus 
στῆς, xai τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ὅριον, καὶ — Dominus; et, solus Altissimus; et, solus miracu- 
Σωτὴρ, χαὶ πάντα àv πᾶσυ Χριστὸς, xal £040- — lorum effector ; e&t, Rex magnus; et, Dominus 
γηµένος εἰς τοὺς αἰῶνας' χαὶ ὅτι μέγα τὸ tc&0-— omnium ; et, Creator ; ei, Dominator; et, cujus pacis 


(T) Dicens. Gen. xxit, 10 εἰ 17. Graca editione, et addita videiur a. Didymo expli- 
(8) Omnes. Rom. xiv, 10 et 14. Editio: γέγραπται — cationis causa. Sed praterea. Grzeca editio habet, δι’ 
Ἱάρ, pro καθὼς Υέγραπται. * Δαυτοῦ καθ. ποι. t. ἁμ. ἡμῶν. Didymus vero 
(9) Scriptum est. Isa. xLv, 25. D voces illas, δι ἑαυτοῦ, id est, per semetipsum, et 


(10) Multis oculis. Seu faciebus. Vide Ezech. t, ἡμῶν, id est, nostrorum, nou legit : quod mirum 
i8 et 10. 1n. membrenz: margine Δι] voceu πο- — non est, cum eas ue Vulgatus quidem int. legerit. 
λύωκα librarius, haud scio "trum scholiastze officio (15) Unigenitus. Joan. 1, 15. Vide not. 84, pag. 
fungens, ac eam dictionem nimis difficilem, aut poe- — 27, et segm. 62 a. Grazca editio nunc babet : ὁ po- 
ticam existimans, an vero aliter legere jubens scri- νογενῆς YU, 6 ὧν εἰς τὸν χόλπον τοῦ πατρὸς, ἐχεῖ- 
psit, πολυόμµατον. Sed sive πολύωπα, sive πολυόµ- — vog ἐξηγήσατο. lta etiam Vulgatus : qui tamen cum 
µατον, sive etisi) πολυόφθαλμον dicere malueris, — verbum e verbo vertat, videtur cum  Didynio legisse, 
parum refer. De hac autem voce, πολύωφ, quie αὐτός pro ἐχεῖνος. Origenes quoque caiechista Ale- 
in vulgauis lexicis desideratur, legendus vit eruditus — xandrinus pro unigenitus Filius, legit unigenitus 
Martorellias in. Theca. calamaria, pag. 18, ubi πο- — Deus, in coumentariis in Joannem tom. IV, pag. 
λύωπα reete ἀπὸ τοῦ πολυωποῦ distinguit, ac πο- — 89 οἱ A38 edilionis Parisiensisanni 1759. Eodeuique 
λύωπα multis faciebus distinctum vertit. Cherubinis — modo legit Irenzeus. 
porro quatuor πρόσωπα, seu facies tribuuntur ab (14) Deum. Pro θεολογία, lego θεολοχίαι. Quin- 
Ei^chiele, eamque ob rem πολύωπες dici a Didymo — que porro εἰ quadraginta Christi nomina recenset 
poterunt : »ed ocalís pleni fuisse dicuntur : idcirco — S. Damasus in suo De Christi cognomentis epigram 
In translatione, oculis potius dixi, quam faciebus. — mate, pag. 224 ed, Rom. aani 1754. Sed alia adhuc 

(1f) Serenissima. 4d est, beatissima. fortasse pluraa Didymo in hoc opere recensentur. 

(4123) Qui cum. Hebr. 1, 3. Vox , Patris, deest in 


Paraot. Gn. XXXIX. | 13 


395 


DIDYMI ALEXANDRINI 


246 


non est finis; et, Salvator; et, omnia in omnibus A σεδείας μυστήριον (δηλον 0 ὡς τὸ Χριστιανων, 


Christus ; et, Benedictus in. secula; et, quod ta- 
gnum est pietatis mysterium [perspicuum vero est, 
de Christianorum mysterio hoc dici, apud quos 


Christus ut. inereatss Deus hymnis celebratur]; et . 


quod sua deitate populum: acquirit, ac liberat : eo quod 
sit Patri consubstantialis. Sancti (15) ergo, qui nunc 
a nobis commemorabuntar, quibusque Deus, juxta 
psalmum xv, notas (16) fecil vias vita, ita de his lo- 
quuntur. David iu νι quidem psalmo sie orat: Ez- 
surge (17), Domine Deus meus, in precepto quod man- 
dasti,et synagoga populorum circumdabit te, el pro- 
pler hanc in alium regredere. lpsum a Propheta ut 
Dominum ac Deum agnosci sentis, quem etiam ita 
precatur : Exsurge, in ineffabili tua Incarnatione, eo 


παρ oig ἀγένητος Geb; ὑμνεῖέαι ὁ Χριστός)’ xal 
ὅτι τῇ ἑαυτοῦ θεότητι περιποιεῖ τὸν λαὸν, διὰ τὸ 
ὁμοουσίως ἔχειν πρὸς τὸν Πατέρα. Τοιῶσδε τοίνυν 
περὶ τούτων λέγουσιν οἱ μνημονευθησόµενοι νῦν πρὸς 
ἡμῶν ἅγιοι οἷς ὁ θεὺς, κατὰ τὸν τε’ φαλμὸν , ἐγνώ- 
ρισεν ὁδοὺς ζωῆς. Δανῖδ, ἐν μὲν ὅ' φαλμῷ εὐχόμε- 
voz Ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ Θεός µου, év προσ- 
τάγµατι ᾧ ἐγετείλω, καὶ συναγωγὴ Aac κυχ.λώ- 
σει σε' καὶ ὑπὲρ ταύτης slc boc ἐπίστρεψον. 
Αἰἱσθάνῃ, ὡς ὁ προφήτης Κύριον xat θεὸν οἵδεν αὐ- 
τὸν, xal δέεται αὑτοῦ λέγων Ἐξεγέρθητι ἐπὶ τὴν 
ἐνανθρώπτσίν σου, τρόπῳ ip προώρισας τῷ, Αύσατε 
τὸν vaóv τοῦτον, καὶ &v τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὖἎ- 
τόν. Ὑπὲρ ταύτης Yáp φησιν τῆς περιχινοµένης 


modo, quem ipsemet prafinisti illis verbis: Solvite(18) B ἡμῖν ἐντεῦθεν σωτηρίας, τὰ μὲν ἔθνη τῇ πίστει χυ- 


templun. 8 hoc, et. (ribus diebus. excitabo illud. 
Nam propter hanc, inquit, qux nobis iude compa- 
rata est, salutem, gentes quidem fide cireumdabunt 
te, tu. vero illuc unde ita venisti, ut inseparabilis 
tamen maneres, regredere; in psalmo autem x1vi : 
Devs (19) magnus Dominus, e& rex magnus. super 
omnem lerram; et in psalmo xrLix : Α solis (20) 
ortu usque ad occasum , ex Sion species decoris 
ejus : Deus manifeste veniet ; et in. Lxvii : Exsurgat 


(91) Deus, et dissipentur inimici ejus; et: Iter [α- 


zite (22) ei qui ascendit. super. occasum : Dominus 
tomen illi; et in txxxi : Surge (25), Deus, judica 


Jerzam. Animadverte hic porro, quomodo uuurn-. 


quodque ex hisce testimoniis quid de Filio senWen- 
Alum sit, deüniat, et eorum quodlibet sufficiat, ut 
;llum ad unitatem paterna essent: pertinere per- 
Buadeaiur. Ac illud etiam observa, quod inagnilo- 
quus scriptor eum, qui in sepulero, non sine 
vita (24) tamen exsistens, ideo positus est, ut simul 
€um vivis eos etiam servaret, qui e vivis excesse- 
rant, Deum vocat, atque e monumento surreciu- 
rum prenuntiat, eosque judicaturum, qui post tale 
ac tantum beneficium terrena sapiunt. Scito autein, 
0ccasus nomiue eum novissima Lempora denotare, 
quibus aspectabili buic mundo solis instar mani- 
feste imminens, apparuit. Et in psalmo Lxxvi : 
4r. sancto (25) via tua : quis Deus magnus, sicut 
Deus noster? Tu es Deus, qui facis mirabilia solus. 
Incarnatum Deum Verbum celebrat etiam hoc in 
1oco, qui in Judaico templo et crebro versatus est, 
et docuit, et miracula patravit, In psalmo autem 
cxvii ? Benedictus (26) qui venit in nomine Domini : 
Deus: magnus Dominus, et illuxit nobis. Quod si Do- 


(45) Sancti. Vide notam 95, pag. 64. 
(18) Notas. Ex psal. xv, vers. 14, 

(47) Ezsurge. Psal. vii, vers. 7 et 8. 

48) Solvite. Joan. 1,19. 

19) Deus. Psal. xyvi, vers. 2 (seu 5). Greca edi- 
tio : Κύριος ὕψιστος, φοδερὸς, xal βασιλεύς, et ex- 
tera. 

(20) A solis. Psal. χεις, vers. 2 et2. 
943 Ezsurgat. Psal. Lxvit, vers. 4 (seu 2). 
[δν] lter. Psal. nxvii, vers. 4 (seu 5). Editio : ἐπὶ 


δυσμῶν. 
(95) Surge. Psal, Lxxx1, vers. 8. 


Χλώσει σε’ σὺ δὲ, ὅθεν Ύλθες, ἀχωρίστως ἐπάνελθε' 
ἓν δὲ µς’' θεὸς μέγας Κύριος, καὶ βασιλεὺς µέγας 
ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν’ ἓν δὲ μθ; Ἀπὸ ἀνγατο.-ῶν 
ἡνίου µέχρι δυσμῶν, ἐκ Σιὼν ἡ εὐπρέπεια τῆς 
ὡρπιότησος αὐτοῦ. ὁ |54 αἱ θεὸς ἐμφανῶς 9q£sc 
àv δὲ Ll" Αγαστήτω ὁ θεὺς, καὶ διασχορπισθή- 
τωσαν ol ἐχθροὶ αὐτοῦ' xo, Οδοποιήσατε τῷ 
ἐπιθεδθηχότι ἐπὶ δυσμάς. Κύριος ὄνομα αὐτῷ' Ev 
δὲ ma" Avücra, ὁ θεός’ κρῖνον τὴν ΥΠΥ. "Άθρει 
μὲν, πῶς ἑχάστη λέξις ἀνάπτει τὴν περὶ αὐτοῦ δύ- 
ξαν, xat ἐξαρχεῖ πεῖσαι τῆς πατριχῆς µονάδος ὑπάρ- 
χειν αὐτὸν οὐσίας' χαὶ ὅτι ὁ μεγαλογράφος, τὸν ἐν 
τάφῳ οὐ δίχα ζωῆς τεθέντα, ἵνα σὺν τοῖς ζῶσιν xal 
τοὺς ἀπελθόντας τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων σώσῃ. 
θεὸν χαλεῖ, καὶ ἀνίστασθαι τοῦ µνήµατος προφητεύει, 
χρινοῦντα τοὺς μετὰ τοσαύτην xai τηλικαύτην εὖερ- 
γεσίαν valve φρονῄσαντας. ᾿"ἶσθι δὲ, ὅτι δυσμὰς 
τοὺς ἑσχάτους λέγει καιρούς. Ἐν αὐτοῖς γὰρ roy 
ἐμφανῶς τῷδε τῷ θεατῷ xóspup* ἐν δὲ ος’. Ἐν τῷ 
ἁγίφ ἡ ὀδός σου’ εἰς θεὸς uéyac, ὡς ὁ θεὸς ἡμῶν; 
Σὺ sel ὁ θεὸς ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. Τὸν σαρ- 
χωθέντα θεὸν Λόγον ἀνευφημεὶ χἀνταῦθα, τὸν ἐν 
τῷ Ἰουδαϊχῷ ἱερῷ ἐμφιλοχωρήσαντα, xat διδάξαντα. 
xaX θαυματουργήσαντα’ £v δὲ τῷ pu^. Εὐ.λογημένος 
ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου" θεὸς µέγας Kó- 
ptoc, καὶ ἐπέφανεν ἡμῖν. El εὐλόγως παρὰ τῷ προ- 
φήτῃ θεὸς µέγας, καὶ εἰ εὐ.ἰογημένος, 6 ἐστιν δε- 
δοξασµένος, καὶ βασιλεὺς μέγας, xal μόνος Oaupa- 
τουργὸς ὑπάρχει ὁ ἐπιφανεὶς ἡμῖν Κύριος (ἔστιν δὲ 
ὁ Υἱός) ἀλόγως παρὰ αἱρετιχοῖς, μικρότερος τοῦ 
ἰδίου Πατρὸς ὑπονοεῖται. Οὐκ ἑνδέχεται γὰρ, τὸν αὐ- 


τὸν τῇ ἀληθείᾳ, πρώτως μὲν ἔχειν κατὰ τὴν προ- 
φητείαν, δευτέρως δὲ κατ ἐχείνους. El δ] πυθόµεθα 


(24) Non sine vita. Ναιη et eo tempore, quo Chri- 
sti corpus in sepulcro mansít, eidem corpori divina 
Verbi persona conjuncta fuit. 

(25) In sancto. Psal. Lxxvi, vers. 15 (sea 14). Vox 
μόνος, id est solus, deest in Graca editione, et vide- 
tur huc translata ex versiculo 19 psalmi septaa- 
gesimi primi, ubi legitur : ó ποιῶν θαυμάσια 


μόνος. 
(26) Benedictus. Psal. cxvii, vers. 94. et 25. Non- 
nulla omittit intermedia. Vox autem μέγας, id est, 


magnus, deest in Grzca editione. 


391 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


493 


«oU αὐτοῦ Φαλμῳδοῦ, µαθησόµεθα, ὅτι ἑπίσταται, ὡς A minus, qui nobis apparuit, sive illuxit (is autem Fi- 


ὧν Πατέρα, οὕτω xol τὸν Υἱὸν, ὑπάρχοντα θΘεὸν 
τῶν προπατόρων. Ἐν γὰρ µς’ φαλμῷ xéxpaysv 
ἘέασιΊευσεν ὁ θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη' à θεὸς χάβηται 
ἐπὶ θρόνου ἁγίου αὐτοῦ. ἄρχοντες «Ἰαῶν συγ- 
ήχθησωαν |540| μετὰ τοῦ Θεοῦ ᾿Αόραάμ. Συνεκκλη- 
σιάσθησαν δὲ μετὰ τοῦ θεοῦ τοῦ ἑνανθρωπήσαντος, 
περὶ οὗ ᾧδεται ἐν β’ φαλμῷ' Ίνα τί àgpvatur 
Ern, xal Aaocl ἐμε.1έτησαν χεγά, Παρέστησαν οἱ 
βασιαεῖς τῆς γῆς, xal οἱ ἄρχογτες συν ἠχθησαν 
ἐπὶ τὸ αὐτὸ, κατὰ τοῦ Κυρίου, xal κατὰ τοῦ Xpi- 
στοῦ αὐτοῦ; Ἡσαῖας 065 ἀσύγχριτον αὐτὸν, ὡς τὸν 
θεὺν Πατέρα, ἀνευφημῶν Bod: 'AxÓ τοῦ αἰώνος 
cix ἠκούσαμε», οὐδὲ οἱ ὀρθα.ἲμοὶ ἡμῶν ἴδον θεὺν, 
zÀhv coU. "Αλλον γὰρ οὐχ ἴδομεν θεὸν. f| τὸν ἐκ 
Παρθένου Μαρίας, χατὰ τὴν σωτήριον ἑνανθρώπη- 
σιν τεχθέντα" οὐδὲ Ἠχούσαμεν, εἰ uh τὸν µαρτυρη- 
θέντα ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Πατρός Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός 
µου ὁ ἀγαπητός" xaX πάλιν, ὡς προελέχθη’ Παιδίον 
ἐνεγγήθη ἡμῖν. υἱὸς καὶ ἑδόθη, οὗ ἡ ἀρχὴ ἐπὶ 
τοῦ ὤμου αὐτοῦ. xal κα.εῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ. 
θεὲς ἰσχυρὸς , Εξουσιαστῆς, ᾿"Αρχων εἰρήνης, 
Πατὴρ τοῦ uéA-Aovcoc αἰῶνος. Ms0' ἕτερά τε ἑπ- 
ἀνει' Καὶ τῆς εΙρήγης αὐτοῦ οὐκ ἔστυ' ὅριο». Ὁ 
Yihg, φησὶν, τοῦ θεοῦ ἐνανθρωπήσας, ἐγεννήθη παι- 
6o; xal ἐδόθη ἡμῖν, φέρων αὐτὸς ἐπὶ τοῦ ὤμου 
αὐτοῦ ταύτης αὑτοῦ τῆς χάτω γεννήσεως τὶν &pyhv: 
τοῦτ' ἔστιν, αὐτὸς ἑαυτοῦ ἀρχὴ τυγχάνων, Ev τῷ 
ἁδῥεύστως ὑπὸ ἩΠαρθένου, xai ἐξ αὐτῆς ἁῤῥήητως 
σαρχωθέντα τεγθῆναι, συνουσίας ἀνδρὺς ἀρχῖν οὗ 
ταρασχοµένης. "Όνομα δὲ αὐτῷ, θεὸς ἰσχυρὸς, Ἐξ- 
ουσιαστής. Οὐχ εἶπεν, ᾿1 πεξούσιος' ἀλλ' ἐφανέρωσεν 
αὐτοῦ τὴν φύσιν, τὴν δύναμιν, τὴν αὐθεντείαν. Ὅπερ 
Loga γινώσχων Δαυῖδ, ψάλλει Γγώτωσαν, ὅτι ὄνο- 
μά σοι, Κύριος σὺ εἶ όνος Ὕψιστος ἐπὶ πᾶσαν 
τὴν γἠν΄ τὸ µόγος, διὰ τὴν µίαν θεότητα εἰπών 
[35 a]. Πατέρα δὲ αὗτὸν μέλλοντος ἐκάλεσεν αἰῶνος 
bra, xai τῶν παρελθόντων αἰώνων δη μιουργὸν, διὰ 
τὸ ἀπὸ χρόνου τοῦ τῆς οἰχονομίας ἑγνῶσθαι αὐτὺν 
πολὺ τοῖς ἀνθρώποις. Κτιστῆς τοίνυν, χαὶ οὐκ ἀκτί 
στου φύσεως, εἶπεν αὐτὸν Πατέρα" εἷς γὰρ ὁ ἀκτί- 
συ xal ὁμοουσίου Υἱοῦ Πατήρ. Παραδειχνὺς δὲ τῖς 
θεύτητος αὐτοῦ τὸ ἀμέγεθες, ἔφη: Τῆς εἰρήνης αὖ- 
τιῦ obx ἔστιν Ópiov. Καὶ Ἱερεμίας δὲ, ᾖτοι Βαροὺχ 
(6l; γὰρ µία ἁἀμφοτέρων), σεμνηγορεῖ περὶ αὐ- 
ποῦ' Οὗτος ὁ θεὸς ἡμῶν" οὐ .Ἰογισθήσεται ἕτερος 
αρὸς αὐτόν. Ἐξεῦρεν πᾶσαν ὁδὺν ἐπιστήμης, xal 
ἔδωχεν αὐτὴν ᾽᾿]ακὼδ τῷ xai) αὐτοῦ, καὶ ᾿Ἱσραὴ.ϊ 
τῷ ἠγαπημένῳ ὑπ) αὐτοῦ. Μετὰ ταῦτα, ἐπὶ τῆς 
TC ὤφθη καὶ τοῖς ἀγθρώποις συνανεστράφη. El 
ὦν μὴ θεοπρεπῶς νοηθείη, ὅτι διὰ τὸ ταντὸν τῆς 
θεύτητος ἅμφω τῶν ἀποῤῥήτων ὑποστάσεων, ἡ προ- 
χειµέγη γραφὴ οὕτως ἑῤῥήθη, λείπεται ἀθεῃσαντα 


(27) Regnavit. Psal. χινι, vers. 7 et 8. 

(28) A seculo. 1sa. uxiv, 4. Grxea editio εἶδον. 

(239) Dictum est. Cap. 15, segm. 14 ὐ. 

(90) Puer. 1a. 1x, 6. Complutensis editio post ἐδό - 
^2, addit $pIv- post. ἀρχή, addit ἐγενήθη. Demum 
vul, τὸ ὄνομα αὐτοῦ, plura habet, quie Didymus pr:e- 
wrunuit. Vocem vero ἡμῖν, omisit ctiam segui, 14 b. 


lias est), recte dicitur apud Prophetam Deus magnus, 
$i est benedictus, id est glorificatus, si rex magnus, 
si solus miraculorum effector, perperam heretici 
minorem proprio Patre eum esse suspicantur : nec 
enim fieri potest, ut unus atque idem reipsa et 
primas teneat, ut vult prophetia, et secundas, ul 
ipsi volunt. Sane 79 si Psaltem ipsum percon- 
temur, sicut Patrem, sic etiam Filium ab ipso ut 
Deum proavorum agnosci comperiemus. Nam in 
psalmo xrvi exclamavit : Regnavit (21) Deus. super 
gentes, Deus sedet super sedem sanctam suam ; priu- 
cipes populorum congregati sunt cum Deo Abraham. 
Simul autem convenientes congregati sunt. cum Deo 
incarnato, de quo canitur in secundo psalmo: Quare 


B fremueruni gentes, et populi meditati sunt inania? asti- 


terunt reges terre&,el principes convenerunt in unum 
adversus Dominum, et adversus Christum ejus ? Isaias 
autem ipsum celebrans ut eum, qui asyncritus sit, 
id est, incomparabilis, xzque sc Deus Pater, ita 
clamat (28) : A seculo non audivimus, neque oculi 
nosiri viderunt Deum prater. (e. Nec enim alium 
Deum vidimus, nísi eum, qui ex Virgine Maria in 
salutari Incarnatione natus est, neque alium audi- 
vimus, nisi eum, cui testimonium hoc reddidit 


: Deus Pater : Hic est Filius meus dilectus ; et rursus, 


up antea dictum est (29), exclamavit : Puer (90) 
nalus est nobis, filius et datus est, cujus &pyfj, hoc 
est, principatus, seu principium super humerum ejus : 
εἰ vocalur nomen ejus Deus fortis, Dominator, Prin. 
ceps pacis, Puter futuri seculi. Post alia vere 
subdit : Et pacis (51) ejus non est ierminus. Dei 
Filius | inquit] incarnátus, natus est puer, et. datus 
est nobis, portans ipse super humerum suum hu- 
jus sus Lterrene generationis ἁρχήν, hoc est, prin- 
cipium , nempe ipse sui ipsius &pyf, seu principium 
exsistens, dum secluso quovis fluxu (22) a Virgine 
genitus fuit, ex qua ineffabiliter incarnatus est, 
quin viri coitus ἀρχήν, id esL initium, ei preeberet. 
Nomen autem ipsi est, Deus fortis, Dominator: 
non dixit, subditus ; sed ejus naturam, potentíam, 
dominationem, atque auctoritatem declaravit. Quod 
nomen cum David non ignoraret, sic psallit : 
Sciant (55), quod nomen tibi Dominus :; tw es solus 
Altissimus super omnem terram ; ubi illud, solus, 
dixit Psaltes ob unitatem deitatis. Patrem autem 
futuri szculi, cum sit etiam praeteritorum $zcule- 
rum creator, ipsum vocavit Isaias, eo quod a tem- 
pore SO cconomis», nempe lIncarnationis, valde 
cognitus fuit ab hominibus. Creatam igitur, scilicet 
humanam, non vero increatam naturam indicavit, 
cum eum vocavit Patrem : unus enim est in deitate 
Pater, inereati nempe, et consubstantialis Filii. Ut 


(31) Et pacis. 1sa. ix, 7. Complut. edit. οὐχ ἔσται 
τέλος. 

(32) Fluxu. Codex, ἀρεύστως. Lego, ἀῤῥεύστιως. 

(53) Sciant. Psal. Lxxxn, vers. 42 (seu 19). Edi- 
tà Biblia careut vocula ct. Vide, si placet, Mardi 
Marini adnotationes ad hunc locum. 





$09 


DIDYMI ALEXANDRINI 


A(t) 


autem deitatem ipsius ostendat quantitate ac certa A εἰπεῖν, ὅτι ὁ τεκὼν αὐτὸς coz; val Ilathp, οὐ θΘεὸς 


magnitudine carere, ait : Pacis ejus non est termi- 
nus. Jeremias (54) vero etiam, aut. Baruch (nim 
unus est amborum liber), de illo magnifice loquitur 
jn hunc modum : Hic est (55) Deus noster, et non 
reputabiyur aliler pre ipso. Adinvenit omnem viam 
scientie, et tradidit illam Jacob puero suo, εί 
Israel dilecto suo. Post hec (56) in terris visus. est, 
*t cum hominibus conversatus est. Porro nisi allatus 
modo Scripturz locus eo sensu, qui Deum deceat, 
intelligatur, ut scilicet ob identitatem deitatis am- 
barum ineffabilium personarum in hune modum 
Baruch locutus fuerit, reliquum jain est, ut impie 
dicas (57) ipsum Deui Patrem, qui genuit, non esse 
Deum uostrum, neque eum comparari posse cum 


ἡμῶν, οὐδὲ συγχρίνεται τῷ Ylo αὐτοῦ. Ἑκπέπτωχεν 
8h οὖν, xaX εἰσπάμπαν Ἡφάνισται ὁ λόγος τῶν δια- 
θαλλόντων µικχρότερον χαὶ ὑπουργὸν τὸν θεὸν Λόγον. 
Πῶς γὰρ àv ἄλλος e ἀσύγχριτος πρὸς τὸν Yiov, 
Πρὸς ὃν o0 «Ἰογισθήσεῖαι ἕτερος; Καὶ πάλιν’ 
θεοὶ, ol τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν οὐκ ἑποίη- 
σαν, ἀπολέσθωσαν ἐπὶ τῆς γῆς Κύριος. ὃς 
ἐποίησεν τοὺς οὐρανοὺς ἐν συνέσει, αὗτος 88cc 
(ov καὶ ἀ.ηθιός' ὡς ἄλλης θεότητος μὴ οὔσης 
ἀληθινῆς, εἰ μὴ τῆς τοῦ Ὑνησίου ὙΥἱοῦ τοῦ Θεοῦ, δι 
οὗ xal παρ᾽ οὗ ἅμα παντὶ τῷ χόσμῳ καὶ οἱ οὐρανοὶ 
παρεχοµἰσθησαν. Καὶ ὁ ἔξοχος δὲ ἀνδρῶν Παῦλος, 
τὴν αὐτὴν ἀχολουθίαν τοῖς προφἠταις τηρῶν, τοὺς 
πρέποντας περὶ αὐτοῦ ἀποδίδωσι λόγους [55 δ], vpa- 


Filio suo. Concidit ergo, et omuino irrita redditur B φων Τίτῳ μέν Προσδεχόµενοι τὴν µακαρίαν 


eorum ratiocinatio, qui calumniando inquiunt, Deum 
Nerbum minorem esse, et ministrum : quomodo 
enim alius esse potest asyncriLus, id est incompara- 
bilis, prz illo Filio, de quo dicitur : Pre ipso alter 
non reputabitur ? Et rursus : Dii (58), qui celum et 
terram non fecerunt, pereant in. terra, Dominus, qui 
fecit (59) colos in intelligentia, ipse est Deus 81 vi- 
vus, et verus : quia scilicet nulla alia est vera 
deitas, nisi deitas genuini Filii Dei, per quem, el 
a quo, una cum toto mundo, cceli etiam producti 
sunt (404. Sed Paulus quoque, virorum ille przestan- 
tissimus Paulus, eamdem cum prophetis servans 
locutionum seriein, de Filio convenientes rationes 
reddit; etenim ad Titum quidein scribit : Ezspe- 


ἐλπίδα xal ἐπιράνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγά.ου 
Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἸΙησοῦ Χριστοῦ, τοῦ δέντες 
ἑαυτὺν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα «ντρώσηται ἡμᾶς ἁπὸ 
πάσης ἀνομίας, xal καθαρἰσῃ ἑαυτῷ Jaór πε 
ριούσιον, ζηλωτὴν κα]ῶν ἔργων. Mà μὲν νὰρ τοῦ 
ἀναφθέγγεσθαι, τοῦ μµεγά.Ίου θεοῦ xal Σωεῆρες 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δηλοῖ τὸ μὴ δευτέρως ἔγειν 
xav οὐσίαν xal τὸ ἄναρχον πρὸς τὸν µέγαν Θεον 
Πατέρα. Καὶ κατὰ τὸ φαινόμενον γὰρ ἔστι συνιδεῖν, 
ὅτι εἰ μιχρὸς ὁ Yi, πῶς ἔσται μέγας 6 Ilacfp ; εἰ 
Tw, ὅτε οὐχ ἦν ὁ θεὸς Aóyog ἣν, ὅτε Πατρὸς ὄνο- 
μα οὐχ ὑπῆρχεν. Ἔστω δὲ Dt ἡμῖν, τοιαῦτα λέ- 
Υειν τολμῶσιν διὰ τὴν ἄλλων ἀγνωμοσύνην' Ἡ γὰρ 
εὐ.]άδεια κα.λὸν ἔθος. qaot, τοῖς χρωµέγοις. Διὰ δὲ 


ctantes (41) beatam spem, ei adventum οἱογία πιαφηὶ C τοῦ φράζειν, ToU Oóvroc ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα 


Dei,et Salvatoris Jesu Christi : qui dedit semetipsum 
pro nobis, ut redimeret nos ab. omni iniquitate, εἰ 


(34) Jeremias. Lego, pro Ἰηρεμίας, Ἱερεμίας, ut 
s:zpe scribit librarius noster, aul, si mavis, Ἱερε- 
μίας. usus enim obtinuit apud Graecos, ut nomen 


hocce aspiretur, quamvis io Hebraica ejusdem no- , 


minis scriptura nihil sit, quod illam aspirationem 
exposcat; quod ipsum de nominibus Ἱερουσαλὴμ, 
"Ησαΐας, aliisque nonnullis valet. Atque hac. de 
causa, Jeremias, 1saias, Jerusalem, et c:etera, pleri- 
que nunc scribunt, nou Hieremias, Fesaias et lie - 
rusalem. 

(35) Hic. Baruch. ui, 22 et 25 (sen 56-58) . Simili 
modo Ambrosius lib. 1 De fide locum hunc quasi 
Jeremis citat : /n Jeremig quoque. libro (inquit)... 
»ic habes : « Hic Deus noster, et non repuuabitur alius 
ad eum. » Et cetera. 

(96) Post hec. Graeca editio : μετὰ τοῦτο, id est post 
hoc. Vulg. int. legit ut Didymus. Paulo post pro xat 
τοῖς, Graeca ed. habet, xat ἓν τοῖς. 

(57) Impie dicas. Notanda antithesis inter voces, 
θεοπρεπῶς et á8efjsav:a* nempe inter explicatio- 
nein, qua Deo conveniat, et eam, quae Deo non 

. conveniat : seu, quod eodeai recidit, inter explica- 
tionem tAeologo dignam, eL explicationem dignam 
atheo, Nolanda etiam vox ipsa, ἀθεῄσαντα. Vocem 
quidem ἀθεεί in Ailianasio invenies, iu Clemente, 
in aliis : in verbum vero, ἀθεεῖν, non tam facile 
jncides : nec eniin. quemadmodum οἱ ἀθέατος, et 
θεάσοµαι dicitur, ita et ἄθεος εἰ ἀθείσω dicere 
amarunt Grzci. Eam porro dictionem, ἀθεῆσαν- 
πα, referre etiam licet ad. prophetam, ac. vertere ; 
€t impie dicat. 

(98) Dii. Jerem. x, 10 (sive 34). Editio Complu- 
&eusis habet, ἀπὸ τῆς γῆς, pro ὁπὶ τῆς γῆς" editio 


χαθαρίσῃ ἑαυτῷ «Ίαὺν περιούσιον (οὐχὶ δὲ, "Αλλῳ 
ἵνα καθαρίσῃ λαὸὀν), ἀχόλουθα τῶν µνημονευθέντων 


Francofurtensis: àx τῆς γῆς; liber vero quartus ia 
Eunomium tomo primo Operum S. Basilii p. 295, ὑπο- 
xátt τοῦ οὑρανοῦ. Locus porro, quem ex Jeremia 
citat Didymus, explicit nou in verbis illis, vivus et 
verus, ut olim suspicabar; sed in illis, pereant in 
lerra, ut nunc opinor. Nimirum qua post h:ee. se- 
quuntur, non ab eo citari videntur veluti ex Jereniia 
deprompta, sed addi explicationis causa. Nisi con- 
Jicere quis malit, vocem quidem illam, Κύριος, e-se 
primain versiculi proxime sequentis, qui incipit : Κύ- 
proc ὁ ποιῄσας την γῆν, id est Dominus, qui | fecit 
terram, et reliqua, sed. librarium aliqua omisisse. 
Vide tamen segm., 203 b. In Soliloquiis, quae exstant 
apud Augustinam touo Vl, in appendice, sic. alle- 
gatur cap. 22 liic locus : Dii, qui non fecerunt ca- 
lum, et terram, pereant de calo, et terra : Deum ve- 
ro, qui creavit celum, et terram, coli, et ierra. bene- 
dicant, 

(99) Qui fecit... vivus, et verus. Hzc verba, ut jam 
indicavi, Didymi esse videntur, Biblicis tamen locu- 
tionibus ulentis: nam psalmo quidem xxxv, vers. 
5, legitur: Ti ποιήσαντι τοὺς οὐρανοὺς by συν-- 
έσει, id est, fi, qui fecit. celos in intelligentia. 1n 
prima vero ad Thess. 1, 9: δουλεύειν θεῷ ζώντι xal 
ἀληθινῷ, id est servire Deo vivo et vero 

(40) Producii sunt. Παραχομίζειν idem valet hic, 
atque παραφέἑρειν et παράγειν. Videnot, 28, pag. 4. 
Eodem sensu verbum hoc adhibet segm. 166 a. 

(41) Exspectantes. Tit. n, 15 et 14. Grxca editio : 
Σωτήρος ἡμῶν... ὃς ἔδωκεν ἑαυτόν, ele. Vocem vero 
ἡμῶν, paulo post addit Didymus, etsi hic eaim osnit- 
tit, 


401 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


40b 


προσεπιτίχτει. Σημαίνει γὰρ αὐτὸν, τὴν µίαν αὐτεξ- A mundaret. sibi populum peculiarem (4/2), sectatorem 


οὕσιον xai ἀγαθὴν θεότητα τὴν πάντων αἰτίαν. δια- 
χεχληρῶσθαι. Ἴδιον γὰρ δημιουργοῦ μὲν, xal οὐ δη- 
µμουργήµατος, τὸ ὑπεραποθανεῖν, εἰ οὕτω χρὴ φάναι, 
τοῦ ἰἱδίου ποιβµατος" Υἱοῦ δὲ ἀγαπητοῦ, θεότητα xal 
ψασιλείαν οὗ διάφορον ἔχοντος μετὰ Πατρὸς, τὸ ἑαυ- 
τῷ τὸν λαὸν περιποιῆσαι. "Αγων δὲ τὸν λόγον, ὁ πολὺς 
ὗτος καὶ ἀληθὴς ἑξηγητὴῆς, εἰς τὸ ἀποδεῖξαι αὐτὸν, 
ἅμα μὲν φιλάνθρωπον σωτῄριόν τε θεὸν, ἅμα δὲ ὡς 
ἑαυτὸν ἑδυσώπησεν, xal οὐ χρείύτονι εἶξεν θεότητι, 
"ενέσθαι μεθ) ἡμῶν, ὡς εἷς ἓξ ἡμῶν, τροπῆς δίχα 
xai ἁμαρτίας, φάσχει' "Ore δὲ ἡ χρηστότης, καὶ ἡ 
φι]ανθρωπία ἐπεράνη τοῦ Σωτήρος ἡμῶν Θεοῦ, 
cix &E ἕργων ὧν ἐποιήσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ κατὰ 
τὸ πολὺ αὑτοῦ ἔ.ῑεος. Κολοσσαεῦσι δὲ χαὶ µέμφε- 


ται, xal καταξολὴν τῆς πρωτίστης θεολογίας περὶ B 


[56 e] αὐτοῦ ποιεῖται, γράφων, ὡς Ίδη &v τῷ Περὶ 
ἐμοουσίου εἴρηται χεφαλαίῳ' Διὰ τἰ κατὰ τὴν 
παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων, κατὰ τὰ στοιχεῖα τοῦ 
κύσµου, χαὶ οὐ κατὰ Χριστὸν Ἱησοῦν. ὅτι ἐν 
αὐτῷ κατοιχεῖ πᾶν τὸ π.1ήρωµα τῆς θεότητος 
σωματικὠώς" tout ἔστιν, οὐσιωδῶς. Καὶ γὰρ ἐχεῖνος 
c33et πλἠρωμά ἐστιν, αὐτὸ ἡ πατριχὴ θεότης ὑπάρ- 
χων τῇ οὐσίᾳ. Oby ἁρπαγμὸν γὰρ ἡγήσατο τὸ εἷ- 
γαι loa ϐΘεῷ' ἡμεῖς δὲ ix τοῦ πληρώματος, δι 
ἀγαθότητα αὐτοῦ, χάριν ἑλάδομεν, Άνπερ φύσει, 
ὡς ὄουλοι, οὐχ εἴχομεν, κατὰ Ἰωάννην λέγοντα" Καὶ 
ἐχ τοῦ α.ἱηρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἑλά- 
€cusr , καὶ χάρι ἀντὶ χάριτος" τοῦτ ἔστιν, 
ον τῆς ἀναγεννήσεως ἀντὶ fo ἀπεδάλομεν χάρι- 
τὸ, παραχρουσάµενοι τὴν ἐπὶ τῷ ἑνὶ quii 
πρὠτην θεσµοδοσίαν. Οὐκ ἔτι γὰρ, φησὶν, ἐστὲ 
ὑπὸ νόµον, ἆ 11 ὑπὸ χάριν" καὶ αὖθις' Ὅτι ἐν 
αὐτῷ εὐδόκησε πᾶν τὸ π.ήρωμα χατοιχῆσαι, xal 
ἕι αὐτοῦ ἀποκατα.1λ]άξαι τὰ πάντα εἰς αὐτόν. 
Ἑτόμενα καὶ ταῦτα τοῖς πρόσθεν. Τοῦ γὰρ Πατρὸς 
b» τῷ Yl, xat αὖτου ἐν τῷ Πατρὶ τῇ φύσει τυγχά- 
νουτος, ὡς xai πᾶν συγγενὲς ἀχώριστόν πως τοῦ 


(12) Peculiarem. Valgatus interpres, acceptabilem, 
eodem fere, ut opinor, sensu. Sed vox, peculiarem, 
fortasse magis Didymi mentem refert, ex his, quee 
sequuntur paulo post. Ic porro Pauli locutio, λαὸς 
περιούσιος, ex Veteri Testamento deprompta est, in 
10 non semel reperitur. 

i43) Locum. Visus est Origenes Hieronymo, Ju- 


bonorum operum. inquiens porro, magni Dei, et Sat- 
eatoris nostri Jesu. Christi, ostendit, eum, spectata 
essentia, zPlernaque exsistentia, secundum post ma- 
gnum Deum Patrem locum (45) non tenere. Atque 
id vel sensu ipso, ut ita loquar, percipi potest. Si 
enim parvus est Filius, quomodo magnus potest 
esse Pater? Si Deus Verbum aliquando non ezstitit, 
nonne Patris quoque nomen aliquando non fuit ? 
Propitius (44) autem sit nobis Deus, qui ob aliorum 
improbitatem talia dieere audemus. Ut enim aiunt : 
Religioso (45) metui assuescere pulchrum est. Cum 
vero ait : Qui dedit semetipsum pro. nobis, ut mun- 
daret sibi populum peculiarem, non dicens, alteri 
ut mundaret populum, ijs, qui commemorata sunt, 
conseni(anea et ipse concipit: Filium enim ad unam, 
propria potestate atque auctoritate praditam, bo- 
namque deitatem , quz rerum omnium causa est, 
pertinere (46) significat : Creatoris $9. enim, non 
ereaturz proprium est τὸ ὑπεραποθανεῖν, si ita 
loqui fas est, τοῦ ἰδίου ποιήµατος, id est mori pro 
sua creatura : Filii autem dilecti eamdem cum Pa- 
tre divinitatem, et dominationem liabeniis proprium 
est, sibi populum acquirere (17), ac vindicare. Illuc 
vero sermonem provehens, eoque tendens magnus 
hic et verax interpres, ut ostendat ipsum esse be- 
nignum in homines Deum, salutisque auctorem, si- 
mul vero hoc indicet, non eum potentiori cessisse 
Deitati, sed ipsum semet exorasse, ut nobiscuu 


6 esset tanquam unus ex nobis, sine ulla tamen mu- 


tatione, atque peccato, inquit : Cum autem (48) be- 
nignitas et humanitas apparuit Salvatoris nostri Dei, 
non ex operibus, qu& fecimus nos, sed secundum 
magnam ipsius misericordiam. |n Epistola vero ad 
Colossenses οἱ conqueritur, et precipux atque ex- 
cellenüssimzxe deitatem ipsi tribuentis theologixe 
fundamenta jacit, dum scribit, ut jam in capi- 
tulo De consubsiantiali (49) dictum fuit : Secun- 


ciuram confugiam. Quare, nisi quis velit utramque 
Didymo terminationem placuisse, reliquum esl, ut 
putemus librarium aut pro ἴλεως mendose scripsisse 
Deo, aut cum scriptum reperisset in apographo, 
quod describebat, ἴλεος cum parvo o, ex duobus ele- 
inentis. o, c, unum iuendose couflasse co magnum. 

(45) Religioso. Ex ^liquo forsitau poeta senten- 


siniano imperatori, aliisque gradus in Trinitate p tiam hang hausit theologus noster, alque ex iam- 


2gnoscere in libro primo De principiis cap. 3, n. 5 
δν saue eum locum, prout a Justiniano affertur in 
Epistola ad Menam, non vero prout a Rufino Latine 
translatus fuit, ad catholicum sensum trahere haud 
ta facile est. At theologus noster neque liac in re, 
neque in ulla alia ad sauctum Trinitatis mysterium 
sprctante, Origenista fuit : nisi Origenistam eum 
dieere. quis velit, qui Origenis de Triuitate locutio- 
Ȏs a multis reprehensas catholice explicari posse 
contendebat. 

(48) Propitius. Codex, Oso. Que vox cum sz- 
pius in boc opere occurrat, uiodo scribitur a libra- 
ro sine littera c, ut hic, et segm. 58 a, et alibi : 
modo vero ἴλεως, ut segm. 38 b, et alibi. Quod si 
lam sepe scriptum non invenissem, ἴλεω, legen- 
dum e$se conjecissem hoc in loco, ἔστων δὲ 
Πεω, id est, propitii ambo sint, Pater nempe, ac 
Filius. Sed cum alibi qnoque Deo pro ἴλεως a libra- 
ne scriptum videam, oihil est cur ad hauc. conje- 


senario prosam orationeu fecit. Versus autein 
videtur hic fuisse : χαλὸν γὰρ εὐλάθει ἔθος τοῖς 
χρωμµένοις, aut alius aflinis. 

(A6) Ρετιίπετε. Locutio illa, θεότητα διαχεχλη- 
ρῶσθαι, siguilicat proprie, deitatem sortitumn esse, 
seu sorte veluti divisam possidere. Quod Grzcis 
quidem auribus absonum uon est, sic enim alii 
quoque Patres loquuntur : sed Latiuz id noa fe- 
runt ; itaque dedita opera soriitionis vocabuluimn evi- 
tavi. 

(41) Acquirere. Ex prima Petri i1, 9. 

(43) Cum autem. Tit. 1Η, 4 et 5. Editio Bibliorum 
habet : ὅτο δὲ... οὐκ ἐς ἔργων τῶν ἐν διχαιοσύνῇῃ 
ὧν ἐπ. ἡὰμ. ἁλ. x. τὸ) à. ἕλεον. 

(49) De consubstantiali. Eadem bic oritur diffi- 
eultas, qux? paulo ante, segm. 252 a, orta est. Quod- 
nau, quaeso, est capitulum istud, vel caput, de 
consubstantiali inscriptum? An aliquod aliud. opus 
respicit. Didymus? Minus. verisimile videtur. Nun- 


405 DIDYMI ALEXANDRINI 4$ 


dum (50) traditionem hominum, secundum elementa À ἑαυτοῦ συγγενοῦς χαθέστηχεν, xàv τῇ ὑποστάσει 0:2 


mundi, e! non secundum Christum Jesum ; quia in ipso 
habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter ; id est 
substantialiter; nam ille ex natura est plenitudo 
ipsa, cum sit paterna ipse Deitas ex essentia : et- 
enim non rapinam (51) arbitratus est esse se equalem 
Deo. Nos autem ex illo qui est plenitudo, ob ejus 
bonitatem gratiam accepimus, quam natura, utpote 
servi, non habebamus, juxta Joannem qui ait ; Et 
ez (52) plenitudine ejus nos omnes accepimus, εἰ gra- 
tiam pro gratía , id est, gratiam regenerationis pro 
gratia, quam abjecimus (55), quando primum Dei 
preceptum, quo ab una planta abstinere jubebamur, 
yepudiavimus. Non enim, inquit (54) Paulus, jam estis 
83 sub lege, sed sub gratia. Et rursus : Quia (55) in 
ipso complacuit, omnem plenitudinem inhabitare, et 
per eum reconciliare omniain ipsum. Consentanea 
sunt hsc quoque superioribus; nam cum mnetura 
Pater in Filio, et Filius in Patre, quamvis hypostasi 
distinctus, "exsistat, sicut omne etiam συγγενές, 
hoc est coexsistens, inseparabile quodammodo ab 
illo est, cujus respectu coexsistens est : idcirco in 
eo, de quo sermo est, Scripture textu recte (56) 
etiam, etsi valde profunde, ac ita ut facile id omnes 
assequi uequeant, addilum est : Per ipsum, et in 
ipsum reconciliare omnia : adeo ut Filio quoque il- 
Jul conveniat, quod de Patre in sacris oraculis 
dictum est : Ex quo (57) omnia; si recte quidem se 
habent et quie modo dicta sunt, et illud, 7n ipso (58) 


έζευχται  καλὼς χαὶ ὁ ἓν τῷ κινουμένῳ ἐδαφίῳ λόγος, 
εἰ xal ἄγαν βαθέως, ἁλλ' οὐ πᾶσιν εὑσυνόπτως, A. 
αὐτοῦ xal εἰς αὐτὸν áxoxacaAJAdccew τὰ xürv- 
τα" ὡς ἁρμόττειν τῷ Yl χαὶ τὸ περὶ τοῦ Πατ 05; 
χρησθέν' "EC οὗ τὰ πάντα εἴπερ ὑγιῶς ἔγει, τά τε 
νῦν εἰρημένα, τό τε, Εν αὐτῷ κατοικεξ Xa» το 
π.Ίήρωμα τῆς θεότητος. Καὶ Τιμοῦέῳ δὲ γράφας, 
εἰς ἄκρον ἐθεολόγησεν περὶ αὐτοῦ, xal ἀπ ἀμφοῖν 
τῶν λέξεων, τὸ μὴ εἶναι κατὰ θεότητα παρὰ φύσιν 
τὴν πατριχὴν ἑἐδίδαξεν. Εἶπεν γὰρ τοιῶσδε. Ὁμο.ῖς- 
γουµένως uéya ἐστὶν τὺ τῆς εὐσεδείας µυστή- 
ριον 'θεὺς ἐφανερώθη ἐν σαρχὶ, ἑδιχαιώθη ἐν Πν εὺ- 
ματι, ὤφθη ἀγγέλοις [56b], ἐκηρύχθη ἔθνεσιυ', ἐστι- 
στεύθη àx κόσµῳ, ἀνελήφθη ἐν δόξῃ. ΟΌπω γὰρ 
πᾶσιν σαφῶς ἔχδηλος ὧν οὗτος ὁ πάντων γενεσιουρ- 
γὸς καὶ εὑεργέτης, ἐχφανὴς εὑρέθη, ἠνίχα διὰ τὴν 
πάντων σωτηρίἰαν ἐγένετο ἐθελοντὴς, xal ὡς εἷς τῶν 
πάντων. "0θεν ἐδιχαιώθη ἐν Πγεύματι, τοῦτ ἔστιν 
ἀπεφάνθη. fx οὖν ἐθεδαιώθη, xal παρὰ τῶν ἆγνοι- 
σάντων αὐτὸν iv. τῷ ὄπισθεν χρόνῳ ἀληθινὸς εἵναι 
8:6; * xaX τοῦτό φησιν, οὐχ ἀθασανίστως, ἀλλ aoi, 
τῇ Φυχικῇ ἡμῶν κινήσει, ὡς fj χοινὴ συνήθεια ἔχει 
λέγειν: Ὁ δεῖνα ἐδιχαιώθη ἀληθινὸς εἶναι υἱὸς τοῦ- 
δε, πίστιν γένους παρασχόµενος ' καὶ ἄλλοτε * Ὁ δεῖ- 
να ἑδικαιώθη καλῶς ἡγεμονεύειν. Καὶ ἵνα πιστικώ- 
τερης ὁ λόγος φανῇᾖ, ὤφθαι αὐτὸν ἀξιοῖ καὶ άγγεέλοις, 
οἵστισι, διὰ τὴν θείαν αὐτοῦ ἀπειρίαν xal ἀνειδεόττ- 
τα, ἁόρατος fv πρὸ ἐχείνου τοῦ χρόνου ὁμοίως τῷ 


habitat omnis plenitudo divinitatis. Ad "Timottieum C µόνῳ ἀοράτῳ θεῷ ΄ xai ὑπ αὐτῶν ὑμνῆσθαι. Δόξα 


quoque scribens, mirum in modum theologi mu- 
nere functus est, Filii divinitatem asserens: atque 
ambobus in locis ipsum, spectata ejus deitate (59), 
a paterna natura alienum non esse docuit: sic 
enim ait : Manifeste (60) magnum est pietatis sacra- 
mentum: Deus (61) manifestatus. est in carne, justi- 
ficatus est in. Spiritu, apparuit angelis, predicatus 
est gentibus, creditus est. mundo, assumptus est. in 


quid unnm 6 sex ac viginti superioribus capitibus? 
In iis quidem, quze supersunt, semel tantum cita- 
tur locus hic Epistolxz: ad Colossenses, scilicet ca- 
pite 16, segm. 16 a, si tamen ibi illum citari, non 
vero potius attingi, dicendum est. At quis putet 
caput illud 16 hic respici? Equidem índicari potius 


ἐν ὑψίστοις θεῷ, xal ἐπὶ γῆς siprivn: ἐν ἀγθρώ- 
ποις εὐδοχία * κεχηρύχθαι δὲ kv τῷδε τῷ παντὶ, xol 
πεπιστεῦθαι, ὅτιπερ ὁ x τοῦ ἀῤῥήτου φωτὸς ἀχρόνως 
ἐχλάμψας, ἀπὺ τῆς ἸΔειπαρθένου ἐν ὑστέροις xa:- 
ροῖς διὰ φιλανθρωπίαν ἀφράστως ἑτέχθη, τὰ πατριχὰ 
πάντα ἐχφήνας iv taut: ἀναθεθηχέναι τε τὸν 
πάντα περιειληφότα ἓν δόξῃ, ᾗ ἀεὶ ἐτύγχανεν ὢν µε- 
τὰ τοῦ Θεοῦ. ᾽Αξιόπιστος δὲ xat αὐτὸς, περὶ οὗ ὁ λό- 


55) Quia. Coloss. 1, 19 et 20 

bo) Texiu recte. In. Greco, χαλῶς, et reliqua. 
Nisi librarius aliquid omisit, subintellige ἔχει, aut 
quid simile, Ἑδάφιον vero est τὸ χείµενον, seu 
texius. lia apud Athanasium dial. 5 De Trin.. tom. 
M, pag. 220 : Μᾶλλον γὰρ Ex τοῦ ἑδαφίου διδάσχο- 


crediderim caput 15, aut. capitulum aliquod capitis p uev. Übi interpres vertit: Magis enim ab ipsis 


illius plura habentis χεφάλαια, sen capitula, de quo 
dixi not. 94, pag. 74. Vide segm. 68 a. 

(50) Secundum. Coloss. u, 8 οἱ 9. Librarius 
porro, mea quidem sententia, aliquid hic omisit. 
Quid enim sibi vult. illud διὰ τί, id est quare? 
Cum igitur in citato Pauli loco legatur : Atà τῆς 
φιλοσοφίας xal χενῆς ἁπάτης, κατὰ τὴν παράδοσιν, 
et reliqua, ut à Didymo citautur; idcirco pio, διὰ 
εἰ. conjicio ita legendum esse, ut habet Bibliorum 
editio. 

(91) Non rapinam. Philipp. 11, 6. 

(52) Et ex. Joan. 1, 16 

(55) Abjecimus. Pro ἀπελάδομεν, lego, ἀπεθά- 
Ἄομεν. Nam τὸ ἀπολαμθάνειν τὴν χάριν huic. loco 
videlur minus opportunum : librarii vero non raro 
-lteram vocem pro altera scribunt in. vetustis metu- 
branis, ut norunt qui eas evolvere consueverunt. 

(54) 1nquit. Wom, vi, 14, ubilegftur, οὐ, pro 


6yxitt 


fundamentis erudimur. Sed non satis feliciter. 
1) Ex quo. | ad Cor. viu, 6 

(58) Coloss. n, 9 

(59) Deitate. Eunomianos carpit, qui Deum qui- 
dem dicebaut Filiuin, sed ὁμώνυμον, id est, zequi- 
voce sic vocatum, et Patri dissimilem. Lege, si 
placet, xxxv Gregorii Nazianzeni orationem, pag. 
511 edit. Coloniensis. 

(60) Manifeste. | Tim im, 16. Greca editio : 
'Ev ἔθνεσιν. At voculam illam, ἐν, neque Vulg. 
interpres legit, neque Didytnus. 

(61) Deus. Greca etiam editio habet, θεὸς ἐφα- 
νερώθη, id est, Deus manifestatus est, ut legit Didv- 
mus. &ed Vulg. int. habet : Quod manifestatum es!. 
Liberatus vero diaconus in Breviario, cap. 19: 
Hoc tempore, inquit, Macedonius Constantinopoli- 
tanus episcopus ab imperatore Anastasio dicitur 
expulsus , tanquam | Evangelia falsasset, et mazime 
illud Apostoli dictum : « Quia apparuit in. carne, 


405 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


πε 


τος, τῇ ioa μαρτυρῶν θεότητι, καὶ χυριότητι, xal A gloria. Cuin. enim  beneficus iste rerum omnium 


λέγων, παρὰ Ματθαίῳ μὲν, πρὸς τὸν bi&6olov * OO 
ph χειράσῃς Κύριον civ. Θεόν σου * παρὰ Ἰωάννη 
δὲ, πρὸς τοὺς ἀποστόλους, ᾿Υμεῖς φωνεῖτέ µε" 
0 Κύριος, xal ὁ διδάσκα.Ίος * καὶ κα.λῶς Aérecs * 
εἰμὶ γάρ. θωμᾶς δὲ καὶ τύπους fior, οὓς ἔσχεν δι 
ἡμᾶς παρ᾽ ἡμῶν ὁ Σωτὴρ ὡς φιλάνθρωπος, φηλαφή- 
σας,οὐχ ἑταράχθη.[ὅ7α] οὖδὲ χαθυφΆχεν τῆς περὶ αὐτοῦ 
ἀνωτάτω δόξης. Ἠπίστατο γὰρ, ὡς µόντς τῆς αὗτο- 
χρατοριχῆς ἀπειροδυνάμου xai ἀγαθωτάτης φύσεως 
ts, οὗ μὴν δὲ χτιστῆς, τὸ µόνον οὐχ ὑπὲρ ἰδίων χτι- 
σµάτων παθεῖν, ἀλλὰ xal καθολικὴν fjv φαµεν, χαὶ 
γνιχῖν σωτηρίαν, xaX ταύτην αἰωνίως δωρῄσασθαε. 
Τριγάρτοι χἀντεῦθεν μᾶλλον ἑπιθαρσήσας, ἀντεισφά- 
pz αὐτῷ τὴν βεδαίαν πίστιν, xal ἀνευφημεῖ' 'O 
Κύριός µου, xal ὁ Θεός µου. Καὶ £v ταῖς Καθολι- 
χαῖς δὲ Ἐπιστολαϊς, $E ἴσου xal ὁμοιολέχτως τὸν 
Υὸν τῷ Πατρὶ θεολογοῦντᾷς, ἔγραφαν, ὥς προελέχθη, 
Ἰωάννης μὲν 6 πολὺς ἐν θεολόγοις, Kal οἵδαμεν, 
ons, ὅτε ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ ἤχει' καὶ ἔδωκεν' 
ἡμῖν διάνοια», ira. γιώσχωµεν τὸν ἀ.ῑηθινὸν 
8er, καὶ ἑσμὲν ἐν τῷ ἀληθιγῷ τῷ Υἱῷ τοῦ θεοῦ 
Ἰησοῦ Χριστῷ. Οὗτός ἑἐστο' ὁ ἆ ληθινὺς θεὸς, 
xal ζωὴ αἰώνιος. "Άλλον, φησὶν, μὴ ζήτει τῇ οὐσίᾳ 
8:5y. 4 Υἱὸν Θεοῦ. Al; γὰρ εἶπόν σοι ἐπὶ αὐτοῦ τὸ 
ἀληθινὸν, ὅτι τε Υἱὸς ἀληθινὸς, xai θεὸς ἁληθινὸς, 
δεδωχὼς διάνοιαν τοῖς λαθεῖν ἀξίοις' ὥστε ἔχειν εἷ- 
δέναι ὡς ἀληθῶς γεγέννηται, καὶ ἀληθῶς ἐστι τῷ τε. 


Conditor nondum aperte omnibus manifestatus es- 
set, tunc manifestus factus est, quando ob omnium 
salutem voluntarie etiam sicut unus ex omnibus 
factus est : unde justificatus est in Spiritu, id est, 
affirmatus fuit, aut confirmatus ab iis etiam, qui 
eum antea ignorabant, verus Deus ; idque mon sine 
examine, inquit, sed ipsa anima nostrz motione 
peractum est : atque hoc sensu communem loquendi 
consuetudinem secuti dicere nonannquam solemus : 
Mle ἐδιχαιώθη (sive justificatus est) verus filius hu- 
jus, genus suum, atque originem comprobando : 
et noununquam : [lle ἐδιχαιώθη Βζ, [nempe justifT- 
catus est] recte administrare. (Juo. majorem autem 
8d persuadendum sermo vim habeat, ipsum etiam 
ab angelis visum esse addit; quibus, eo quod divinz 
esset ac ju(üluite nature, furmaque (62) careret, 
Iuvisibilis 3nte illud tempus erat 2ique ac ille qui 
dicitur in Scriptura (06) solus invisibilis Deus: et 
ab ipeis cantatum esse hymnum illum : Gloria (64) 
in altissimis Deo, et in terra pax, in hominibus bona 
voluntas. Eum vero praedicatum esse in hoc uni- 
verso, et creditum esse addit, quia qui ex ineffabili 
luce ab zterno eluxit, e semper Virgine (65) poste- 
rioribus temporibus eb suam benignitatem in ho- 
mines ineffabiliter natus est, ac omnia in semet- 
ipso manifestavit, qu» Patris sunt. Et eum qui 
omnia comprehendit, ascendisse ait in gloria, in 


χόντι θεῷ ὁμοούσιος * Ἰούδας δὲ ὁ εἰς τοὺς δυοχαί- C qua semper fuit cum Deo. Fide autem dignus est 


pitificatum est im Spiritu. ». Hunc enim mutlasse ubi 
bubet, ὃς, id est, qui, monosyllabum Grwcum, litera 
mulala o tn o, vertisse, el lecisse ὡς, id est ut essel 
Deus, apparuit per carnem. 

(62) Formaque. In Graco, ἀνειδεότητα. Cum porro 
apud Clementem in quarto Stromatum legatur voca- 
bulum, ἀνείδεος, conjicit Sylburgius legendum esse, 
ἀνίδεος, ut sit non a voce εἶδος, sed a voce ἰδέα. Αι 
vox quidem ἀνείδεος iu vetustis scriptoribus s:pius 
occurrit, vox. vero ἀνίδεος haud scio am usquau 
reperiatur. Neque vero ceusori alias a me comme- 
moralo not. 40, pag. 52, assentiri possum, qui, 
tametsi vel membranas ipsas, e quibus opus hocee 
exscripserain, Petri Lombardi zetate antiquiores esse 
monuissem, in Parisina tamen Ephemeride supe- 
rioris aunj 1764 hiec scripsit : Les mois dont l'uu- 
teur des trois livres se sert, n'appartiennent point au 
style du 1v* siecle; mais bien à cette scolustique, qui 
*e [ut inventée que plusieurs siécles aprés. Pur exem- 
ple, Dieu y est uppelé ἀμέχεθες (emendandum typo- 
praphi erratum, ac legendum ἀμεγέθης) xaX ἀνεί- 
Uo;, sans grandeur ei sans forme. N'esi-ce pas là 
μπε phrase de Pierre Lombard , ou de quelque autre 
Ihéologien de son 'emps? De voce ἀμεγέθης dixi 
uot, 65 ad pag. 59, etadsegm. 51a. Vocem vero ἀνεί- 
6:0;, ut alia ouiittam exempla, reperiet censor in 
Janblicho, et in Sallustii libro De diis et mundo, 
cap. 27, ubi haze scripsit ; EJ. δὲ ἀνείδεον λέγουσι 
μεν thy Όλην, x. τ. X. id est : Si vero materiam qui- 
dem forma carentem dicunt, eic. Athanasius quoque 
tom. ll, pag. 598, ἀνείδεον θεόν dixit. Ac Tertullia- 
nus, lib. adv. Pruz. cap. 21, eum vocavit informa- 
bilem. Ceterum si vel uuum ex omnibus vocabulis , 
Ia non modo in meo ad ÁArchintum pra'sulem 

pistola attuli, sed. etíam in toto hoc opere occur- 

τα, aut quidquam aliud, Didymi :elate recentius 
ostenderit ceusor, equidem serio polliceor me sta- 

Um e sententia. decessurun : nihil enhn veritate 


mihi potius, nihil antiquius, Legat, qu:eso, alia 
Didymi opera, ac plura in iis inveniet qua scho- 
lastica ei videbuntur. a 

$i In Scriptura. 1l Tim. 1, 17. 

64) Gloria. Lnc. τί, 14. 

65) Semper virgine. Qao tempore sic Didymus 
loquebawr, eodem circiter adversus Helvidium 
scribebat Hieronymus librum De beate Maria vir- 
ginitate perpetua iuscriplum : atque hoc. dogma 
Eunomius etiam, ut ex Pbilostorgii libro vi testa- 
tur Photius, impudeuter reJiciebat. Noinen porro, 
Αειπαρθένος, aute Didvmui a pluribus cuu etlini- 
cis, tum Christianis scriptoribus adhibitum fuerat, 
ac iis tributuin femninis, qu;e aut nunquam nupsis- 
Sent, aut perpetuam Deo virginitatem  vovisseut. 
Hoc seusu adhibetur a Dione, Sophocle, Eusebio 
Csariensi, Ignatio martyre, et ab aliis. Attamen 
paulo autequam hac dictaret Didymus, nomen 
iilud peculiari modo beat» Dei geuitrici Mari:e 
atribuerat maguus ille Origenis, asque Origenia- 
norum adversarius Epiphanius in. Panario h:ere-i 
LXXViI, quae est Autidicomarianitarum , pag. 
1037 edit. Colonien. anni 1682, ubi scripserat : 
Κενὸν γάρ τι ἀχούω περὶ τῆς ἁγίας Μαρίας τῆς 
Αειπαρθένου τινὰ διανοεῖσθαι΄ qua sic vertit Peta- 
vius : Etenim nescio quem audio edversus sanctissi- 
mam perpeiuamque Virginem. Mariam medilari. non- 
nihil. Quod si Kuliui Palestini, Pelagiani quidein, 
sed pervetusti auctoris, librum, De fide allegare hic 
licet, is quoque nuin. 43 scribit: Ez Maria quidem 
semyer virgine corpus accipiens. El paulo post : Ex 
ipsa semper Virgine nascitur homo. Verum teupori- 
bus Didyino posterioribus maxime invaluit id nomen, 
vut uihil frequentius occurrat, quam voces, ἀειπαρ- 
θένος, et semper virgo, in Gr:ecis, ac Latinis litur- 
giis, antiplionis, orationibus, atque adeo in synodo- 
rum actis, el sanctorum Patrum operibus, ubi de 
beata Maria serio sit. Vide segm. 168 a. 


πα 


DIDYMI ALEXANDRINI 


408 


etiam ipsemet : ad ipsum enim pertinent ea loca, A ὄεχα συγγραφεις, µονοχτήτορα ὠρίσατο αὐτὸν, ὡς 


in quibus »ibi ipse testimonium reddit, Deum se, 
ac Domiuum esse declarans, eum apud Mattlieum 
quidem diabolo ait: Non (060) tentabis Dominum 
Deum tuum : apud Joannem vero apostolis : Vos (61) 
vocatis me : Magister, εἰ Dominus: el bene dicitis : 
sum etenim. Tliomas quoque cum 89 vestigia, seu 
loca clavorum, quos a nobis propter nos Salvator 
utpote benignus babuit, palpasset, conturbatus non 
est, nec de suprema illius glorificatione quidquam 
deiraxit. Noverat enim, solius imperatoria per se 
auctoritate, et infinita potentia praedite, et optima 
nalurs, non vero illius, qua creata sit, propriuin 
esse non modo pro suis creaturis pati, sed etiam 
universalem quam dicimus, et generalem salutem 


τὴν ἐπὶ πάντων, xal διὰ πάντων, xal ἐν πᾶσιν πα- 
τρικἣν διακληρωσάμενον θεότητα, οὑτωσί που τοῖς 


. ἁπανταχοῦ γράφας Παρεισέδυσαν γάρ τινες ἄν- 


ϐρωποι (οἱ πάἀ.αι προγεγραμµένοι εἰς τοῦτο τὸ 
χρῖμα) ἀσεθεῖς, τὴν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν χάριν µετα- 
τιθέντες εἰς ἀσέ.γειαν, καὶ τὸν µόνον Δεσπότη» 
καὶ ἱκύριο» ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν ἀργούμεγοι. 
Αλλὰ xa Πέτρος ὁ ἓν ἀποστόλοις χρρυφαῖος, ἐν 
ταῖς Πράξεσιν φαίνεται εἰπών ' Τὸν Λόγον, ὃν àz- 
έστει λεν τοῖς υἱοῖς "IcpaiA, εὐαγγε-ιζόμενος εἱρή- 
ΥηΝ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὗτός ἐστι πάντων Κύ- 
ριος. Ποῦ (37 b) οὖν, f] πῶς, f πότε τοσαύταις ἓν- 
αργέσι τε xal ἰσοτρόποις, xal ἁπαραλλάχτοις του 
Πατρὸς τετιμηµένος χρησµωῳδίαις, ἀνόμοιος εἶσχομι- 


largiri, idque in zeternum. ldcitco inde etiam imajo- B σθείη; 

rem fiduciam ;sumens, flrmam ei (idem vicissim quasi tributum offert, et clamat : Dominus (68 
meus, et Deus meus. In catholicis vero (id est, universalibus) Epistolis quoque deitatem Filio ac Pa- 
tri ex zquo, et similibus vocabulis tribuentes Joannes ac Judas ita scripserunt, ut antea (69) dictum 
est. Joannes quidem, magnus ille theologus, Et novimus (70), inquit, quod Verbum Dei venit, et dedit 
"obis mentem (71), ut cognoscamus verum. Deum (72) : et. sumus in vero Filio Dei Jesu Christo (T5). Hie 
est verus Deus, et vita eterna, Quasi dicat: Alium ne quzras, qui sit ex essentia Deus, aut Filius Dei: 
nam de ipso loquens bis tibi dixi vocem, verus: quia et Filius verus est, et Deus verus, qui intelli- 
gentiam, seu mentem dedit iis, qui illam accipere erant digui (74). Adeo ut cognoscere inde liceat, 
ipsum et vere genitum fuisse, οἱ vere Deo, qui illum genuit, consubstantialem esse. Judas autem, is 
nempe qui inter duodecim illos ascriptus est, unicum Dorminum (75) ipsum deflnivit, utpote eum qui 
paternam deitatem, super omnia, et per omuis, et in omnibus exsistentem, habet. Sic enim alicubi 
ad universos populos scripsit: Subintroierunt. (76) enim quidam homines (qui olim prescripti sumt in 
hoc judicium) impii, Dei nostri gratiam — transferentes. ἐπ petulantiam, et solum Dominatorem et Domi- 
num nostrum Jesum Christum negantes. Sed et Petrum. 86 apostolorum  corypbzum in Actis dixisse 
coustat. (77) : Verbum (78) quod misit filiis. Israel. annuntians pacem per Jesum Christum, hic. ext 
omnium Dominus. Ubinam ergo, aut quomodo, aut quandonam ille, qui tantis, tamque evidentibus, et 
ejusdem omnibus modi, nibilque inter se discrepantibus Patris oraculis decoratus fuit (79), dissi- 


Jnilis produetus fuisse dici potest? 
CAP. XXVIII. 

De iis locis, im quibus scriptum est, Filium lar- 
giri (80) omne bonum ; et, exoriri ; et, esse solem 
justiti:e ; et, sanationem ; et, thesaurum sapiern- 
tig et scientiz ; et, lucem : eos vero, qui credunt, 
neque scandalizantur in ipso, fios lucis fieri. 


Enimvero qui laudibus illum celebrarunt, ji, ut 
multis modisejus deitatem, perfectamque propria- 


(66) Non. Matth. iv, 7, ubi, ox ἐχπειράσεις. 

(sn Vos. Joan. xiii, 10. 

(68) Dominus. Joan. xx, 28. 

(69) Antea. Joannis locum attulit segm. 31 b. 
Jud:x autem Yerba in capitibus quae perierunt. 

(70) Et novimus. 1 Joan. v, 20. Graca editio : 
Qi6. δὲ 0. ὁ Ylbc τοῦ . . . xaX δέδωκχεν. 

(14) Mentem. ln enarratione ad hunc. J]ocum ait 
Didymus, διάνοιαν idem hic esse, atque mentem 
illam, de qua diclum est 1 Cor. n, 16, νοῦν 
Χριστοῦ ἔχομεν, id est mentem, seu cognilionetn, 
Chrisii habemus. Vulgatus int. utramque voce, 
διάνοιαν, el νοῦν, vertit sensum tum hic, tum alibi, 
Quo modo vetus quoque lren:xi interpres transferre 
»0let; ut lib. 11, cap. 15, ubi legitur : totus. cum 
sit sensus (Deus). Et in apocrypha Pauli Epistola 
ad Laodicenses : Estoie firmi in sensu Christi. 

(12) Deum. Vox, Deum, deest in Grzcis Bibliis : 


legiturque in iis duntaxat, τὸν ἀληθινόν, id est, ve- 


rum, sive, eum qui verus est. At Dydimus in citata 
etiam enarratioue legit eam voceu, Deum, ut et 
Vulg. interpres. 


ΚΕΦ. KH'. 


Περὶ τοῦ τὸν Υἱὸν πᾶν ἀγαθὸν ἀνατέλλειν' xal εἷ- 
ναι Ίλιον δικαιοσύνης ' καὶ ἴασιν * καὶ θησαυρὸν 
σοφίας xaX γνώσεως * καὶ qox * xal τοὺς πιστεύ- 
οντας, xal μὴ σκανδα.ιζοµένους εἰς αὐτὸν, 
ὑἱοὺς φωτὸς γίγνεσθαι. 


Οἱ γοῦν περὶ αὐτοῦ ὑμνηχότες, διαφόρως ἡμὶν 
τὴν θεότητα αὐτοῦ, καὶ τὸ τελέως αὐτὸν προεστάναι 


(75) Christo, Greca editio : Ev τῷ ἀληθινῷ, ἐν τῷ 
Yi αὐτοῦ "I. X... . xat ἡ ζωὴ αἰώνιος. 

(74) Qui illam accipere erant digni. flujusmodi 
locutionem, benigne a lectore accipiendaum, habet 
sepius Didymus tum hic, tum in libro De Spiritu 
sanclo, pag. 153 et 156 edit, Veronensis, tum 


D 3libi. Quiu etiam apud Clementem Alexandrinum, 


el alios Patres legitur. 

(T5) Dominum. Seu, possessorem : quem Lucas 
quoque in Actis iv, $5, dixit χτήτορα. 
(76) Subintroierunt. Epist. Jud. verg. 4. 
(71) Corypheum. Nova Ernesti Grabii hominis 
heterodoxi opinio, qua non Petrum, &ed Jacohum 
apostolorum primum fuisse retur, cum risu polius 
excipienda est, quam refellenda,. Vide Massueti 
notas ad lrenasá librum tt, cap. 3, num. 2, pag. 
200. Vide et meas ad segm. 106 5. 

(18) Verbum. Act. x, 56. 

(79) Decoratus. Codex mendose, τετηµημένος, 

(80) Largiri. In Graco excidisse conjicio voces 
παρέγχειν xal, post vocem ἀγαθόν. 


409 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


410 


τῶν οἰχείων ἔργων ἐπιδεικνύντες, διδάσχουσιν, ὅτι A rum ipsiuscreaturarum gubernationem nobis osten: 


αὐτός ἔστι παντὸς ἀγαθοῦ παρεχτιχὸς, xa φῶς ἀγα- 
θοειδὲς, xal ἁἀγαθοποιὸν, xaX foc ' νοητὸς, τῷ ἀφ' 
ἑαυτοῦ ἁλήχτῳ φωτὶ ἁἀπολαμπρύνων τὰ ὄμματα τῶν 
ἁπλανῶν xai δεχτικῶν φυχῶν, xat εἴσω τῆς νοητῆς 
ἄγων περιωπῆς, xai ποιῶν ὁρᾷν, ἃ μὴ πρότερον àv 
ἁμαρτίας ὁρᾷν καθ) αὑτὰ ἐπεφύχει' 7] χαὶ ὅλον τὸν 
ἄρτιον ἄνθρωπον φωτοειδῃ ποιῶν, ὡς ὁ foc ἡλιοειδῆ 
τὰ σύματα τὰ ἐν οἷς παραγίνεται ' ἔτι δὲ ὅτι χαὶ [α- 
πι, xài θησαυρὸς σοφίας xai γνώσεως ἁδαπάνητος 
xil κανταρχὴς τυγχάνει. Καὶ οἱ περὶ αὐτὸν εἰλιχρι- 
yox διαχείµενοι, ὡς xat περὶ τὸν Πατέρα αὐτοῦ, υἱοὶ 
φωτὸς γίνονται, χαθὰ υἱοὶ τοῦ θεοῦ Πατρός * ὡς fvi- 
χα διαχηρύττουσιν, Μαλαχίας uév* Ἁνατε.εῖ ὑμῖν, 
τοῖς φοδουµένοις τὸ ὄνομά µου, ἥ,λιος δικαιοσύ- 


daut, docent, ipsuin cujusvis boni largitorem esse ; 
el bonitate praeditam (81), bonorumque elffectriceim 
lucem ; et mysticum solem, qui indelicienti lumine 
a se jpso emanante inerrantium (82), ejusdemque 
luminis capscium animarum oculos illuminat, et 
intra mysticam speculam degit, ac ea, qus ob pec- 
cala ila prius comparata erant, nt ipsa per se videre 
non posseni, videndi facultate donat, aut etiam to- 
tum perfectum bominem lucidum facit, sicut et sol 
clara, sibique similia reddit corpora, ad quse per- 
tingit. Eum insuper et sanationem esse docent, et 
thesaurum sepienti:& et scienti:e Inexhaustum , 
omnesque juvantem (85). Ac demum eos, qui erga 
ipsum, sicut erga Patrem ejus, sincero animo af- 


γης, xal lactic ἐν ταῖς xrépvtir αὐτοῦ. Πέτρος B fecti suot, filios lucis esse aiunt, sicut filii sunt Dei 


δὲ, iv τῇ δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ' "Eoc οὗ ἡμέρα διαυ- 
Ἱάσῃ, καὶ Φωσφόρος ἁνατεί 1η àx ταῖς καρδίαις 
ὑμῶν. Ἔλεγεν δὲ, οἶμαι, τὸν ἀπὸ τῆς δευτέρας αὐ- 
τοῦ ἐπιφανείας ἀνίσχειν μέλλοντα ταῖς φυχαῖς φωτι- 
σμὸν, xal πάντα καταφαιδρύνοντα τὰ σκότῳ χεχρατη- 
μένα. Καὶ ἑτέρωθι. Καὶ ἡ δόξα Κυρίου ἐπὶ σὲ 
ἀγατέτα ἔκεν. Ζαχαρίας δὲ προεφήτευσεν ET τι 
ἀαθὺν, αὐεοῦ * xal eI τι κα.ὸν, παρ᾽ αὐτοῦ ἔσται. 
Καὶ Παυλος, πρὸς μὲν Κολοσσαεῖς περὶ [28 a] αὖ- 
τῷ Een * Ἐν dp εἰσυ"' πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σο- 
gíac καὶ γνώσεως ἁπόκρυφοι" πρὸς δὲ Ῥωμαίους, 
Λέχει γὰρ, φησὶν, ἡ Γραφή ' Πᾶς ὁ πιστεύω» ἑσ 
αὐτφ, οὐ καταισχυνθήσεται’ οὗ γάρ ἑστι δια- 
στο]ᾗ Ἰουδαίου xal'EA4nvoc* ὁ γὰρ αὐτὸς Κύ- 
ptc záxzuv, π.1ουτῶν εἰς πά,τας τοὺς àxixadov- 
µέγους αὐτόν * πᾶς γὰρ ὃς ἐπιχα.]έσηται τὸ ὄνο- 
pa Κυρίου, σωθήσεται. Ποῖον δὲ ὄνομα ἐπικαλοῦν- 
ται τοῦ Υποῦ, οἱ μηδὲ Θεὸν ἄχτιστον, μηδὲ Υἱὸν ὁμο- 
οὗσιον τῷ Πατρὶ λέγοντες αὑτὸν τὸν καλλίνιχον, τὸν 
Σωτῆρα οὐρανοῦ, xal γῆς, χαὶ θαλάσσης; Καὶ Ἰωάν- 


(84) Donitate preditam. Quemadmodum θυµοει- 
bl; dicitur anismwosus, aut iracundus; ita ἆγα- 
Üocibtc. bonitate praditus, seu bonus, seu beneficus, 
" puto. Suepicabitur fortasse quis legendum esse, 
quc αὐγοειδές. Sed codicis lectio solliciilanda non 
eL: cum Jamblichus quoque ante Didymum eodem 
vocabulo usus sit apud Joannem Stobensem λόγφ 
primo, Τὰ δὲ ἀρετῆς τρια (inquit) ἀγαθοειδῆ ’ quae 
sic vertit interpres : Virtutis autem opera boni [or- 
mam habent. De scriptore autem, qui sub Dionysii 
Áreopagite. nomine latet, ac eamdem vocem adhi- 
bet, nibil dico, quod eum Didymo recentiorem esse 
valde probabile videatur, ideoque hujus vocabuli 
velustas, quam quaro, satis ex eo non probetur. 

(52) Imerrantium. | Allegoriam a sole ductam 
persequitur, atque ab astris inerrantibus, seu 
νὰ Ànimas ergo interpretor peccato non inqui- 


(85) Juvantem. Olympii Jovis digito, Clemente 
Vsle in Protreptico, Phidias insculpsit, IIavcapxte 
Xii. Est autem πανταρχἠς qui omnibus prodest, 
aut qui omuibus sufficit. 

(84) Orietur. Malach. iv, 2. 

(85) Donec, 1l Petr. 1, 19. 

(88) Omnia. Origenismum hie fortasse aliqui sub- 
elfacient, At cum Didymus sempiternos reproborum 
tractatus et. in libro De Spiritu sancto num. 47 ac 
*3 et in hoc opere segm. 221 a, atque alibi agnove- 
Πέ, propterea ddemonas, reproborumve animas ni- 


D 


Patris. Hec $7 enim przedicant. Malachias qui- 
dem : Orietür (84) vobis, qui timeiis nomen meum, 
sol justitim ; el aanilas in olis ejus. Pelrus autem 
in secunda Epistola : Donec (85) dies eluxerit, et 
Lucifer ottus sit in cordibus vesiris.. llluminationem 
autem, ut puto, intelligit ex secundo ejus adventu 
in animabus orituram, ac ounia (86). qux. a tene- 
bris tenentur, exsplendescere facientem. Et alibi : 
Et gloria (87) Domini super ie orta est. Zacharias 
autem sic prophetavit : Si quid (88) bouum, ab ipso, 
ei, si quid pulchrum, ab ipso erit; et scribeng ad 
Colossenses Paulus, de illo dixit: Im quo (89) sunt 
omnes thesauri sapienti et scientie absconditi ; in 
Epistola vero ad Romanos ait: Dicit enim (90) Scri- 
ptura : Omnis, qui credit in illum, non con(undetur. 
Non enim est. distinctio Judei, εἰ Graci; nam idem 
Dominus omnium, dives in omnes, qui invocant il- 
lum: omnis enim. quicunque invocaverit nomen Do-- 
mini, salvus erii, Quale autem Filii nomen invocant 
qui ipsum coeli, et terrz, et maris (91) victoriosum 


hil buc pertinere crediderim, sed eodem fere sensu 
hzc a Didymo dici, quo in prima ad Cor. iv, 5, scri- 
ptum a Paulo fuit : Donec veniat Dominus, qui et il- 
luminabit abscondita tenebrarum. 

87) Et gloria. 1sa. Lx, 4. 

88) Si quid. Zaclar. 1x, 17, legitur : Ef τι &ya- 
θὸν αὐτοῦ, xat εἴ τι καλὸν map' αὐτοῦ. Complut. ta- 
men editio vocem παρά omittit, quam habet l'ran- 
cofurtensis : vox vero ἔσται utrobique desideratur. 
Itaque hie pro ἔτι lego εἴ τι, praesertim cuui libra- 
rius ante illud ἔτι interpuuctionis notam apposue- 
rit. 

(89) Jn quo. Coloss. 1, 3. 

(90) Dicit enim. Rom. x, 141-13. Gr:eca edit., "Tou- 
δαίον τε, et paulo post, ὃς ἂν ἐπικαλέσηται. 

(91) Et maris. Origenisinum hic quoque suspi- 
cari proclive est, item ut segm. 67 a. Origenes eniin 
lib 1 De principiis (num. 4 et 5, pag. 75) solis ani- 
mam antiquiorem dixit alligutione ejus ad corpus. 
Ac sextus ex anathematismis in Origenem latis sic, 
se liabet ; Si quis dicit celum, et solem, et lunam, et 
slellas, ei aquas, qua super calos sunt, animatlas, 
et materiales esse quasdam — virtutes, anathema sit, 
De 3quis vero, que super terram sunt, id ipsum sene 
sisse Origenem affirmat S. Epiphanius η litteris 
ad Joannem Jerosolymilanum. Αἱ equidem in pra 
seus baec duultaxat. lectori animadvertenda propo- 
nam. Ll. Didymum  nilil aliud his fortasee verbis 
velle, quam quod in lib. De Spir. sancto scripserat 





£t 


808 Serratorem neque Deum increatum esse dicunt, A 
seque Filium Patri consubstantialem? Ac Joannes 
similiter de ipso inquit : Quoniam (929) (lucem habe- 
tis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. Nam post 
mortem, ait, hon est poenitentie locus, sicut et 
David psallit : In inferno (95) autem quis confitebitur 
tibi? Et rursus ex persona Salvatoris dicitur : Euwn- 
tes (94) renuntiate Joanni que auditis, et videtis: 
ceci rursus vident, claudi ambulant, et mortui resur- 
gunt, et pauperes evangelizantur, El beatus est qui- 
cunque (95) non fuerit. scandalizatus in. me. Quid 
eui: de seductis, et seducentibus dicturus sit, 
l3aias przedixit : Popule (96) meus, qui vos beatos 
dicunt, illi vos seducunt, εἰ semitam pedum vestrorum 
turbant. Sed nunc constituetur in judicio Dominus, 
εἰ sistet. populum (97) in judicio. 1pse Dominus ad B 
judicium veniel cum senioribus |populi, et cum prin- 
cipibus suis : vos autem quare. incendistis vineam 
meam ? Ipse vero Dominus in judicium veniet cum 
doctoribus, et principibus, non tanquam ipse ab 
alio judicandus, sed tanquam redarguturus eos, ut 
alibi loquitur : Venite (98), et disceptemus, dicit Do- 
minus, Nimirum videamus, inquit, qualia ego pro 
vobis fecerim, et qualia vestra erga me, et servos 
meos opera exsliterint, Vineam enim dicil mun- 
dum, aut populum ; quem hzreticorum quidem, et 
judeorum doctores per blasphemam  ductrinam 
gehennz igni obnoxium fecerunt: principes vero, 
dum ea, qux populi sunt, ut. sua non curaverunt, 
sed potestate abusi sunt, variis et multis modis 
iniquitatem patrarunt, Nam et aliud quid ejusdem 


num. X1: Salvator in universam terram, quin potius 
in omnem creaturam — exiendit vocabulum suum. 
M. Ipsum paucos post versus hic subjungere : Jost 
mortem non est ponileniie locus : et segr. 88 « 
similia babere : alibi autem suppliciorum, quihus 
reprobi cruciantur, zternitatem proflteri, ac deni- 
qne illum ab ea opinione abhorruisse, quam lib. 1 
De principiis, cap. 8, pag. 76, proposuerat Origeues 
lus verbis : Καὶ τάχα κατ ἀξίαν τῆς ἐπὶ πλεῖον 
πτώσεως τῆς χαχίας ἐνδύξται σώματα οὐδεῃ τοιοῦδε 
ζώου ἀλόγου, id. est, ut vertit interpres, e! forte pro 
werito majoris ad vitium prolapsionis induit (anima) 
corpus aquaticum hujus, vel hujus bruii animalis. 
Nimirum pro mendosa voce οὐδεῃ, legendum mouet 
interpres ὑδαρῃ ΄ sed malim legere : σώματα τοῦδε 
3| τοιοῦδε ζώου ἁλόγου, id est, corpora hujus, vel ta- 


DIDYMI ALEXANDRINI 


412 


γης ὁμοίως περὶ αὑτοῦ' Ὡς ró οῶς ἔχετε, ἴι- 
στεύετε εἰς τὸ φῶς, Tra viol φωτὸς γέγησθε. Mz-3 
γὰρ θάνατον, φησὶν, µετάνρια οὐχ ἔστιν' ὡς καὶ 
Δαν]ῖδ ψάλλει’ Ev δὲ τῷ ᾧδῃ τίς ἐξομο.ογήσεταί 
σοι; καὶ πάλιν ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος' Πορευθέντες 
ἁπαγγείατο ᾿Ιωάννῃ, ἃ β.έπετε, καὶ ἀκούετε ' 
tvo.lol ἀναδ.ἐπουσιν, χω.-οὶ περιπατοῦσι, καὶ 
vexpol ἐγείρογται, xal ἁατωχοὶ εὐαγγείζονταε - 
χαὶ µακάριός ἐστιν ὃς δ ἂν μὴ σχᾶνδαλισθῃῇ ἐν 
épol. Τί γὰρ λέξει περὶ τῶν πλανωµένων xal τῶν 
πλανώντων, Ἡσαῖας προεῖπεν, Λαός µου, ol µακα- 
ρ/ζοντες ὑμᾶς, xAarocir ὑμᾶς, xal τὴν τρίδεν 
τῶν ποδῶν ὑμῶν capdocovotr. Ἀ.λὰ νῦν xaca- 
στήσεται εἰς χρίσι’ Κύριος, καὶ στήσει τὸν «2αδν' 
εἰς xplotv. Αὐτὸς Κύριος εἰς xplow ἦξει μετὰ 
τῶν πρεσδυτέρων τοῦ Juov, xal μετὰ τῶν ἀρχόν- 
τῶν αὐτοῦ. ὑμεῖς δὲ cl ἐγεπυρίσατε τὸν ἅμπτε- 
τῶνά µου; "Hie δὲ αὐτὸς Κύριος εἰς χρίσιν μετὰ 
τῶν διδασχάλων xal ἀρχόντων, οὐχ ὡς αὐτὸς ὑπ ἅλ- 
λου χριθησόµενος, ἁλλ' ὡς ἑλέγξων αὐτοὺς, χαθά- 
περ διαλαλεῖ ἐν ἄλλῳ μέρει. Δεῦτε, xal διακριβῶ- 
με», Aéyec Κύριος. Οἷα. φησὶν, τὰ ἀπ᾿ ἐμοῦ ὑπτιρξεν 
ὑμῖν, xal ofa τὰ ἀφ᾽ ὑμῶν γέγονεν εἰς ἐμὲ xat τοὺς 
δούλους pov. Λέγει γὰρ ἀμπε.ῶνα τὸν χόσµον, Ἡ 
τὸν λαόν’ [28 b] ὄντινα οἱ μὲν αἱρετιχῶν χαὶ Ἴο.- 
δαίων ἑἐξηγηταὶ, διὰ τῆς βλασφήμου διδασκαλίας, 
ἔνοχον ἑποίησαν τῷ τῆς γεέννης πυρ! οἱ δ' ἄρχοντες, 
οὐκ οἰχειωσάμενοι τὰ κατ᾽ αὐτὸν, ἀποχρησάμενοι Cb 
τῇ ἐξουσίᾳ, ποιχίλως xal διχφόρως ἠδίχησαν. Totou- 
τότροπον γὰρ καὶ ἄλλο εἴρηται τῷ αὐτῷ προφέτῃη 
ἀπὺ τοῦ Δεσποτικχοῦ προσώπου Τίς ὁ κρι’όµενες 


139 a, et alibi, tum, ut alios omittam, Oeellus F.u- 
canus in libro De universo, cap. 1 : Καὶ τὸ τοῖς ἅλ- 
λοις (inquit) αἴτιον γινόµενον τῆς σωτηρίας xat δια- 
μονῆς, αὐτὸ ἐξ ἑαυτοῦ σωζόµενον, xa διαμένον ἐστί 
^. Ὁ δὲ γε χόσµος αἴτιός ἐστι τοῖς ἄλλοις τοῦ ctvat, 
xaX τοῦ σώζεσθαι, xat τοῦ αὐτοτελῆ εἶναι ' αὑτὸς ἄρα 
ἐξ ἑαυτοῦ ἀῑδιός ἐστι, xal αὑτοτελῆς, xoi διαµένων 
τὸν πάντα αἰῶνα, xal δι’ αὐτὸ τοῦτο τοῖς ἄλλοις πας- 
αίτιος Ὑινόμενος τῆς διαμονΏς τῶν ὅλων. Quis sie 
vertit Nogarola : Quod item efficit, ut alia serventur, 
ac permaneant, ipsum sua sponte salvum itidem est, 
ac permanens ... Mundus igitur. cum sit in causa cur 
exsisiant alie res, serventur, et perfectionem habeant, 
idcirco sua vi sempiternus. est, eternoque permanens 
lempore, atque ob eam rationem habetur auctor, cur 
alie quoque rcs perpetuo durent el consistant. lta in- 


lis animantisirrationalis. Ab his, inquam, alienum D terpres : sed. equidem voces illas, τῆς σωτηρίας, 


se prodidit Didymus in connunentariis ἐπ Jobum. 
Dogma etiam (ait pag. 227) praclarissimum docet 
(Jobus), quod scilicet qui semel ex hac vita excesserit, 
non amplius αά eam reveriatur, ὡς μυθολογοῦσιν οἱ 
τὰς μετενσωματώσεις τερατευόµενοι, id est, siculi 
fabulantur qui corporum  transmutationes (sive, ul 
Tertullianus loquitur, recorporationes) prodigiose 
efinxerunt. Videtur ilaque Origenianis tam addictus 
non fuisse Didymus, quam vulgo putant. ΕΙ. Eum 
segm. 142 a scripsisse : Recta udminiasiratio, ac pro- 
[unda pax in. universa terra, et mari erit. Maris au- 
tem nomine fabulosos illos Origenianorum d:emo- 
nas profecto ibi non designari. IV. In Apocalypsi le- 
gi : Quibus datum est nocere. terre ei mari. V. Ma- 
ris nomiue 8atis commode insularum incolas venire 
posse. Demum Σωτῆρα conservatorem niagis, quam 
servatorem hie lorsuan denotare; nain σώπεσθαι 
couserv»ri polius aliquando valet, quam servari. 
lloc sensu verbum illud adhibet cum Didymus segui. 


σωζόµενον et σώζεσθαι, Latinis vocabulis comserta- 
tionis, conserraium et consertari, vertendas credi- 
derim. Lege Didyimi enarrationem in { Petr. 11, 22. 

(92) Quoniam. Joan. xu, 36. Graeca editio, ac 
Vulgata habent : ἕως, id est dum, pro ὡς, id est 
quoniam. 

(95) In inferno. Psal. vi, vers. ὃ (seu 6). 

(94) Euntes. Luc. vii, 22, 30. Nounulla tamen 
hic omittuntur iutermedia. Grzca editio : & εἴδετε 
xai Ἱχούσατε * ὅτι ... περιπατοῦσι .. . νεχροὶ ... ὃς 
ἐὰν pf. 

(95) Quicunque. Codex u.endose, ὃς 5' ἄν, pro, 
ὃς ἐάν. 
(90) Popule. 88. n1, 11-15. Complut, ed. τὰς τρί- 
6ους ... ἑχταράσσουσι, Alis, ut Didymus... 

(97) Populum. Gr:eca. ed. addit αὐτοῦ, id est, 
suum. 

(98) Venite. 1sa. 1, 18. Complut. ed. διελεΥχθῶ- 
μεν. Ali, διαλεχθῶμεν. Didymus, διακριθῶμεν. 


45 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


4M 


po; ἀντισεήτω µοι' xal τἰς ὁ κριγόµεγός µοι; A modi ab eodem propheta ex persona Domini ui- 


ἐγγσάτω μοι” ἀντὶ τοῦ, EU τις ἔχει δίχαια λέγειν, 
ὡς ἔργοις ὠχνυρωμένος, ἀντενεχθήτω µοι θέλοντι τοῦ- 
το, χαὶ πλησιασάτω τοῖς λόγοις. Ἔνιοι 65 ἀναγινώ- 
σχουσι τοιῶσδε Τίς ὁ χριόμεγός µοι; ἀντί' τοῦτ' 
ἔστι, χατ᾽ ἀντικρὺ xal πόῤῥω που στήτω µου, ὡς μὴ 
ἔχων ἐφόδια χαλὰ, xal διὰ τοῦτο συγκριθἠναί uot, 
xai ἐπιφαῦσαι τοῦ χαθαροτάτου βήµατος ἀνάξιος. 
Td; γὰρ ἀξίοις, εἰ τυγχάνοιεν τῶν καλῶν, οὐδεὶς 
Φθόνος * αὐτοῖς Ὑὰρ ἠτοίμασται. 


ctum est : Quis est (99) qui litiget mecum ? ἀντιστήτω 
(hoc est, obsistat) mihi. ΕΙ quis est, qui litige! me- 
cum ? accedat ad me. Quod perinde est ac si diceret : 
Si quis rationes habet, quas pro se afferat, utpote 
operibus munitus, is contra me veniat, qui hoc 
volo, et per sermones mecum congrediatur. Aliqui 
&9 autem legunt sic : Quis est qui litiget mecum? 
ἀντί (1) , id est, ex adverso, et alicubi longe a me 
στήτω, id est, stet, utpote qui bona viatica (2), 


nempe bona opera, non babet, atque ob hanc causam mecum contendere, et mundissimum tribunal 
meum attingere indignus (3) est: nam iis quidem, qui digni sunt, si preclara consequantur, nulja in- 


vidia (4) : ipsis enim preparata sunt. 
KE». Ke. 
Περὶ τοῦ τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ εἶναι κριτὴν ζώντων 


χαὶ νεκρῶν. ἄφεσιν ἆ ιῶν παρέχοντα * xal ὅτι 
ἐν οὐδενὶ ἄλλῳ ἐστὶν σωτηρία. PX 


λὑτὺς y&p ἐστιν ὁ χριτὴς ζώντων xal νεχρῶν, 
Ὁὐτ ἔστιν διχαίων xal ἁμαρτωλῶν, ὁ παρέχων 
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τοῖς πιστεύουσιν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, 
xii σῴξων ἡμᾶς ἰδίᾳ δόὀξῃ xal δωρεᾷ * χαὶ ἓν οὐδενὶ 
ἅλλῳ ἐστὶν σωτηρία’ ἐπείπερ τὴν φύσιν ἑστὶν ἴλεως 
χαὶ Lutho, εἰς οὐδὲν καταδεέστερος τοῦ Deo xal σώ- 
ζοντος Θεοῦ χαὶ Πατρὸς, ὡς χρησμῳδοῦσιν ali τε ἅλ- 
λαι Γραφαλ, xa μέντοι Μιχαίας, λέγων’ Τίς θεὺς, 
ὥσπερ σὺ, ἑξαίρων dvoulac xal ὑπερδαίνων ἁδι- 
κίας; Καὶ Πέτρος iv ταῖς Πράξεσιν οὑτωσί. Kal 
παρήγτει1εν ἡμῶν κηρύξαι τῷ Aag καὶ διαμαρτύ- 
µασθαι, ὅτι αὗτός ἑστυ' ὁ ὡρισμένος ὑπὸ τοῦ 
θεοῦ κριτὴς ζώντων xal γεκρῶγ. Τούτῳ πάντες 
οἱ προφηται μαρτυροῦσι», ἄφεσι» ἁμαρτιῶν JAa- 
etr διὰ τοῦ ὀν όματος αὐτοῦ πάντα τὸν πιστεύογ- 
τα [39 a] elc αὐτόν. Ἔχομεν αὑτὺν τοίνυν εὐφημη- 
θέντα, ὡριαμένον ὑπὸ θεοῦ, διὰ τὴν σωτἠριὸν Evav- 
θρώπησιν αὐτοῦ, bv f, ἦλθεν ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ 
ἀπολωλός' δι ἣν xal τὸ, 0ὐδὲ γὰρ ὁ Πατὴρ κρίνει 
εἰδέγα. ἁ 11ὰ πᾶσαν τὴν κρίσιν δέδωκεν τῷ Υἱῷ, 
Τέχραπται. Κριτὴν δὲ, ὡς ἐξηρημένον τῶν κχτισµά- 
των. Τὸ γὰρ χτίσμα οὐ χρίνει, ἀλλὰ νόμῳ καὶ χρί- 
σει ὑπόχειται. Καὶ πάλιν. Οὗτός ἐστιν ὁ «λίθος ὁ 


CAP. XXIX. 

De iis locis, in quibus scriptum est, Filium Dei esse 
judicem — vivorum , et mortuorum; eum largiri 
remissionem peccatorum; et iu nullo alio esse 
salutem. 

Ipse enim est vivorum, et mortuorum judex, id 
esi, justorum, et peccatorum ; ipse est, qui remis- 


sienem delictorum iis largitur, qui credunt nomini 


. ejus; ipse, qui propria gloria, et gratia nos salvos 


facit : neque est in ullo alio salus: quoniam na- 
tura propitius (5) est, et Salvator, propitio, et sal- 
vante. Deo et Patre nulla in re inferior; sicut do- 
cent cum alía Scripturarum oracula, tum Michieas 
inquiens : Quis (6) Deus sicut tt, qui aufers. iniqui- 
ἰαίθε, et transcendis injustitias ? Et Petrus in Actis 
sic loquens : Ei precepit (7) nobis predicare populo, 
et testificari, quod ipse est, qui constitutus est a Deo 
judex vivorum, et mortuorum, Huic omnes prophete 
testimonium perhibent, remissionem peccatorum. ac- 
cipere per nomen ejus omnes, qui credunt in eum. 
En ipsum bic celebratum habemus ut constitutum 
a Deo, ob salutiferam ejus Incarnationem, in qua 
9Q verit (8) quarrere, et salvum [acere quod perierat : 
propter quam etiam scriptum est illud : Neque (9) 
enim Pater judicat quemquam, sed omne judicium 
dedit Filio. Ipsum vero judicem vocat, utpote inter 
creatura8 non numerandum : nam creauira non 
judicat, sed legi, et judicio subjicitur. ldem vero 


(99) Quis est. Isa. 1, 8. Greca editio : ἀντιστήτω D scriptor, qui novum, ac ridiculum officii genus vel 


uot ἅμα, id est obsistat mihi simul. 

(1) Ἀντί. Codex ἀντίς, sed mendose, ut perspi- 
cüum est, Habet. etiam ἀντικρῦ, pro ἀντικρύ. 

(2) .Viatica. Ἐφόδιον lrenzo dicitur auxilium, 
subsidium, argumentum. Vide lib. 1 Adv. her. pr»f. 
versus fluem. Simili fortasse modo posset etiam 
hic ea vox. accipi. 

(5) Indignus. Pro ἀναξίως, lego ἀνάξιος. Tum pro 
mendosis vocibus, τυγχάνει ev, lego τυγχάνοιεν. 

iU] Nulla invidia. Grecicmum retinui : hec enim 
loeutio, οὐδεὶς φθόνος, id est nulla invidia, est ve- 
luti quzdam. proverbialis. formula, Grecis familia- 
T5, ut videre licet vel in Cebetis tabula; ideoque 
sensu proprio accipienda non est : alioquin dedece- 
rel, sic loquentem Deum inducere. ldem porro va- 
lel, ac si dixeris : Non officio : Non impedio, quo- 
Mis, elc, Per me habeas, facias licet, Hinc dictum 
puto Ovidii illud : 

Abe (nec invideo) sine me, liber, ibis in Urbem. 
(9) Propitius, Vocem ἴλεως, id est propitius, eo 
*wsu 3eeipit, quo de divinitate proprie dicitur. lta 
Cm Juliani Ápostatze (ignoscat mihi recentior ille 


ipsi Case, nedum sanctis Patribus, ignotum, inve- 
here conatus est, dedecere putans Apostate titulo 
Julianum notare : quasi vero unus idemqte et ele- 
gans scriptor, cujus modi apostatam illum fuisse fa- 
teor, et improbus esse nequeal, aut apostala imme- 
rito is vocetur, quí Christianus, atque adeo clericus 
cum esset, Christianz religioni post adeptum impe- 
rium bellum maligne intulit, atque ad abominauda 
sacra turpissime deflexit); cum Juliani, inquam, Apo- 
state libros Porphyrii libris, discipulum nempe ma- 
αἰδιτο, antetulisset Libanius, et quasi Porphyrii 
tuanes reformidans, addidissel , ἴλεως ὁ Τύριος 
εἴη, id est propitius mihi sit Tyrius ille senez, scite, 
ac lepide inde intulit Socrates |. rii, ο. 29, Porphy- 
rium a Libanio in diis numerari. 

(6) Quis. Mich. vij, 18. Complutensis editio paulo 
aliter : ali, ut Didymus. 

(1) Et precepit. Act. x, 42 et 43. Librarius no- 
ster scripsit παρείγγειλεν, pro πα ειλεν. 

(8) Venit. Luc. xix, 10. d Part 

(9) Neque. Joau. v, 22. 


415 


DIDYMI ALEXANDRINI 


416 


Petrus sie rursus loquitur : Hic est (10) "lapis, qui A ἐξουδενωθεὶς ὑφ᾽ ὑμῶν τῶν οἱχοδόμων, ὁ ΥΕΝ όμε- 


reprobaius est a vobis cedificatoribus, qui factus est 
in caput anguli : et non est in alio aliquo salus. Sed 
et catholicas, id est, universales, secundo mittit 
litteras, qua Inter alia de Filio dicta, illud etiam 
habent: Quippe (11) omnia nobis a divina virtute 
ipsius, κα ad vitam et pietatem donata. sunt, per 
cognitionem ejus, qui vocavit nos propria gloria, et 
virtute (12) : perque moxima, et preiiosa nobis feli- 
citer nuntiata (A5) donavit, ut per hec efficiamini 
diving consortes nature. Idcirco Jacobus quoque 
iu generali Epistola ait : Unus (14) est legislator, 
et judex, qui potest liberare, et perdere, Quid autem 
necesse est multa adhue Scripture testimonia in 
hanc rem congerere? cum Samaritani quoque apud 
accuratum theologum Joannem has gratis homiui- 
Dus, recteque sentientibus dignas voces emiserint : 
ἐγεὶ (15) enim. audivimus, et scimus, quia hic est 
vere Salvator mundi, Christus. llle scilicet, qui be- 
nigne (16) ait: Confide (11), fili : remissa tibi sumi 
peccala., 
91 CAP. XXX. 


De iis locis, in quibus ob equalem Trinitatis dijni- 
tatem acriptum. esi, Patrewm revelare nobis Filium, 
el trahere nos ad ipsum ; et. vicissim ipsum Fi- 
lium, οἱ Spiritum sanctum adducere nos ad Pa- 
trem. De Petri etiam confessione simul sermo ha- 
betur : et admittendam esse. penitentiam ostendi- 
tur. 


Ut enim omnibus modis beatae Trinitatis z:equali- 
tas, ac eadem undecunque dignitas demonstretur, 
proprium Filium nobis Pater revelat, el nos ad il- 
]jum per semetipsum trahit, et in regnum illius 
transfert: ac vicissim Filius, et Spiritus sanctus 
ad Deum et Patrem nos adducit: nec enim ad 
eum, qui heterousius, id esl alterius substantia, es- 
set, aut major, neque ad sceptra, ut ita dicam, 
scepiris ejus iuferiora nos transferret Deus. Ve- 
tus ergo Testamentum Novi Testamenti scriptura 
pérfecit ob fidem, qua in Filium, et divinum Spiri- 
tum credere nos jussit. Sic autein. loquuntur. Seri- 
pturz. Deus quidem Pater in Isaia ad Filium ait: 
Ecce (18) proselyti accedent tibi per me, εἰ accolee 
twi erunt, et ad te con[ugient ; Filius autem in 
Joanne : Nemo (19) potest venire ad me, nisi Pater 


voc εἰς xepaATtr γωνίας" καὶ obx ἔστιν ἐν ἅ.1.1ρ 
οὐδενὶ ἡ σωτηρία. ᾽Αλλὰ xai Καθολιχἁὰ τὸ δεύτερον 
πέµπει γράμματα, pacato ἄλλων περὶ αὐτοῦ Éyovta 
xai τοῦτο” Ὡς τὰ πάντα ἡμῖν τῆς θείας δυ» ἄχεεως 
αὐτοῦ τὰ πρὸς (ot. xal εὐσέδειαν δεδωρηµεέντης. 
διὰ τῆς ἐπιγγώσεως τοῦ κα.έσαγτος ἡμᾶς Ifa 
δόξῃ xal ἀρετῃ' δι ὧν τὰ μέγιστα καὶ τέµια 
ἡμῖν evarréApaca δεδώρηται, Tra διὰ τούτω» γέ- 
vnc0s θείας κοιγωγοὶ φύσεως. Διὸ xaX Ἰάχιωδος ἐν 
γενικοῖς χαράγµασιν ἔφη: Elc ἐστι ὁ νομοθέτης. 
καὶ κριτὴς, ὁ δυνἀμενος σῶσαι καὶ ἁπολέσαι. Τί 
ὃξ πλήθους δεῖ Γραφῶν εἰς τοῦτο λοιπὸν, καὶ Eapa- 
ρειτῶν παρὰ Ἰωάννῃ τῷ ἀχριθεῖ θεηγόρῳ, εὖννω- 
µόνων ἀνδρῶν, ἀφιέντων φωνάς; Αὐτοὶ γὰρ, «πσὶν, 


Β ἀκηχόαμεν καὶ οἵδαμεν, ὅτι οὗτός ἐστι dm Occ ὁ 


Σωτὴρ τοῦ κόσμου, ὁ Χριστός ὃ λέγων . cn 
ctv, Ἱπίως' Θάρσει, τέκνο. dpéurrad coc αἱ 
ἁμαρτίαι. 


ΚΕΦ. Λ’. 
Περὶ τοῦ διὰ τὴν ἰσοτ'μίαν τῆς Τριάδος, τὸν Πσ- 
τέρα ἀποχαλύπτειν ἡμῖν τὸν Ylbv, xal ἕλχειν ἡμᾶς 


πρὸς αὑτόν' καὶ πἀνἰιν αὐτὸν Υἱὸν xal τὸ dic 
Πνγεῦμα προσάγειν ἡμᾶς τῷ Πατρἰ. Ἐν ταιτῷ 
xal περὶ τῆς ἁμο.λογίας Πέτρου * καὶ ὅτι ἔστ.ν 
μετάνοια. 


"Iva γὰρ δι ὅλων ἀποδειχθῇ τῆς µαχαρίας Τρ:4- 
δος τὸ περὶ πάντα ἰσότιμον, ἀποχαλύπτει ἡμῖν τὸν 
ἴδιον Υἱὸν ὁ Πατὴρ, xoi ἕλκει ἡμᾶς δι ἑαυτοῦ πρὸς 
αὐτὸν, xaX μεθιστᾷ εἰς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ ' χαὶ τά- 
Atv. ὁ Υἱὸς, xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα προσάχει ἡμᾶς τῷ 
8:6 xal Πατρί” οὐκ ἂν [59 b] γὰρ εἰς ἑτεροούσιον, 
J| μείζονα, οὐδ εἰς ὑποχατερχόμενα, ὥσπερ σκῆ- 
«pa, τῶν ἑαυτοῦ µετέθηχεν ἡμᾶς ὁ θεός. Τετελείω- 
xev γοῦν τὴν Παλαιὰν Διαθήχην d Νέα, διὰ τὴν εἰς 
τὸν Yibv xal τὸ θεῖον Πνεῦμα πίστιν. Λέγουσι δὲ 
ὧδε, ὁ μὲν θεὸς Πατὴρ àv 'Hoata πρὸς τὸν Yióv: 
Ἱδοὺ προσή.ἔντοι προσελεύσονταί σοι δι’ ἐμοῦ, 
xal παροικήσουσἰίν σοι, καὶ ἐπὶ eol χαταφεύξον- 
ται ὁ δὲ Υἱὸς Ev Ἰωάννῃ, Οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν 
πρὸς µε, ἐὰν μὴ à Πατὴρ à οὐράνιος ἀλκύσῃ αὐ- 
τόν ' κἀγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ. 


calesiis. traxerit eum ; et ego resuscitabo eum in no- p Καὶ πάλιν πρὸς τὸν Πέτρον εἰπόντα, Σὺ sl d Χρι- 


vissimo die. EL rursus ad Petrum, qui: dixerat, Ta 
es (20) Christus Filius Dei vivi, ait: Beatus es, Petre 
bar Jone, quia caro, et sanguis non revelavit tibi, 


(10) Hic est. Act. 1v, 11 οἱ 12, Edita Biblia : ἔξου- 
θενηθείς , et οἰχοδομούντων, pro οἰχοδόμων. 

(11) Quoniam. ll Petr, 1, 9 et 4. Edita exempla- 
ria : ὡς πάντα. 

(12) Et virtute. Biblia, διὰ δόξης xaX ἀρετῆς, id 
est per gloriam et. virtutem, Didymus initio hujus 
capitis ideo fortasse dixit, ἰδίᾳ δόξῃ καὶ δωρεᾷ, 
quod respexerit etiam versiculum 12 psalini. Lxxxin, 
χάριν xat δόξαν δώσει Κύριος, id est gratiam εἰ glo- 
riam dabit Dominus. 

(19) Nunutiata, Biblia, ἐπαγγέλματα, id est , pro- 
missa. Didymus, eoa yé pata" nisi lectio mendosa est. 

(14) Unus. Jac. iv, 12. Graca Biblia carent voci- 
bus, xal κριτής, id est, et judez. Sed Vulgatus inter- 
pres item, ut Didymus, eas legit. 


στὸς Ó Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, ἔφη: Maxád- 
p'oc el, Πέτρε βὰρ Ἰωνὰ, ὅτι σὰρξ. καὶ αἷμα οὐκ 
ἀπεκά.1υγψ)έν cou dAA' ὁ Πατήρ µου d ἐν τοῖς οὐ- 


(15) Ipsi. Joan. iv, 43. 

(16) Benigne. Codex, ἠπίως, cum spiritu aspero, 
ut segni. δί b et 181 b. Alii scribunt, Ἠπίως ei fro; 
el ἠπιότης. Neque enim consentientes sunt hac iu 
re grammatici. 

(17) Confide. Matth. ix, 2. 

(18) Ecce. Isa. uiv, 45. Nonnullz editiones omit- 
tunt voculam σοι, primo loco. 

(19) Nemo. Joan vit, 44. Edita Biblia pro οὐράνιος, 
id est. celestis, habent, ὁ πέµψας µε, id est qui misil 
me. Tum : καὶ ἐγώ... αὐτὸν τῇ ἑσχάτῃ. 

(20) Tu es. Matth. xvi, 16, 17. Ed.iio pre Πέτρε, 
habet Σίμων. 


e DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


415 


[aroic. Κάγὼ δέ σοι Ayo, ὅτι σὺ εἶ Πέτρος, καὶ A sed Pater meus, qui in celis est. Et ego tibi dico, 


ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἱχοδομήσω µου τὴν "ExxAn- 
cíar, καὶ zóAat δου οὗ κατισχύσουσιν αὐτῆς 
xal δώσω σοι τὰς xAsic τῶν οὐρανῶν' καὶ ὃ ἐὰν 
fence ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσταιδεδεμένον ἑγ' τοῖς οὐ- 
(αγοῖς" καὶ ὃ ἑὰν «ἰύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται .Ίε- 
ἱυμέγον ἐν τοῖς obparoic. Ὢ πόσα δύναται πίστις! 
κα) τὸ ὁμολογῆσαι Yibv ἀληθινὸν εἶναι τοῦ θεοῦ, xal 
u$ χτίσµα τὸν μονογενή θεὺν Λόγον. Οὐχ ἐδίστασεν 
Πέτρος σαρχὶ καὶ αἵματι θεὸν ἐπὶ γῆς ἐμφιλοχωροῦν- 
τα ὁρῶν ΄ τοῦτο γάρ ἐστιν, ὅτι Σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ 
ἀπεχάλιψἐν' σοι. Ἐπέγνω δὲ τὸν συμφνᾶ xai συν- 
αἶδιου χλάδον τοῦ Θεοῦ * ἑτίμησεν ἐν τούτῳ τὴν ἆπο- 
«1λνγασαν αὐτῷ αὐτογενῆ καὶ ἄναρχον ῥίξαν". Emi- 
στε»σεν αὐτοῦ «Tj πρὺς τὸν Πατέρα τῆς θεότητος Evó- 
ist: ἐμαχαρίσθη ὑπὺ τοῦ µόνου µαχαρίου Δεσπότου" 
ᾠχῤομέθησαν ἐπὶ τὴν πέτραν ταύτην αἱ Ἐκχλησίαι, 
ὄντνων πύλαι ὥδου, tout. ἔστιν αἱρετιχῶν συλλοχι- 
εμὰ, o0 περιγένωνται' ἐνεχειρίσθη τὰς χλεῖς τῶν 
i a] οὐρανῶν " ἵνα τοῖς μὲν πιστεύουσιν (ὡς αὐτὸς 
Πέτρος ἁρτίως ἀποκρινάμενος φαίνεται, xal ὡς παρὰ 
νῷ Ἆρ.στοῦ σὺν τοῖς ἄλλοις ἤχουσεν ἁποστόλοις), Da- 
πτίκοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς xal τοῦ 
Yi) καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἀνοίξη ἓν τῇ βασι- 
Ai του θεοῦ: τοῖς δὲ μὴ οὕτω δοξάζουσιν, τὴν c pt3- 
μαχαρίαν xal εὐχταιοτάτην εἴσοδον ἁποχλείσῃ. Αὐτῷ 
Ἡὰρ τούτῳ, ᾧ ἑμακαρίσθη, αὐτὸς ἐπὶ τῇδε τῇ δόξη 
ἐξέχθη, ὡς οἱ ἀπεναντίως Ἀέγοντες, χατεφέχθησάν 
τε χαὶ ἀπεθλήθησαν. ᾽Αληθεύσας Oh» οὖν, Yibv τοῦ 
6:52 διωμολογηκὼς αὑτὸν, τοῦτ) ἔστιν γνήσιον χαὶ 
ὑμοβῦσιον, παραπλήσια Ίκουσεν, Βὰρ Ἰωγα, ὃ ἑρ- 
μηνεύεται, uà. Ἰωνᾶ. Οὐχ ἣν δὲ πάντως ἑτεροούσιος 
τῷ τεχόντι αὐτὸν ὁ Πέτρος. Πρὸς τούτοις ἔλαθεν ἑξ- 
ουσίαν, μᾶλλον bb xaX πάντες δι αὐτοῦ, μὴ ἀπαγο- 
μεέεωὼ τοῖς πταίουσιν, ἀλλὰ δέχεσθαι μετανοοῦντας 
ὑὐδεὶς γὰρ ἀναμάρτητος, εἰ μὴ ὁ ταύτην ἐπιτρέψας, 
τω Πέτρῳ τὴν αὐθεντείαν ' τοῦτο γάρ ἐστιν. Ὅ ἐὰν 
ἰύσητε éxl tc γῆς, ἔσται 1ελυμένον ἐν τοῖς obpa- 

81) Celorum. Bibliorum editio, Βασιλείας τῶν 


εὑρανῶν, id est, regni celorum. 
2)In hoc. Pro τούτῳ, lego ἐν τούτῳ. 


(35) Superabunt. Lego, περιγένωνται, pro περιγέ- 


ννται, 

(39) Baptizantes. Matth, xxvii, 19. 

(25) Formula. Eos respicit, qui Deo gloriam di- 
ctlant liis, aut. similibus verbis: Gloria Patri per 

ilum in Spiritu sancto. 

(26) Vera, Pro ἀληθευούσας, lego ἀληθεύσας. 

(27) Per eum... id enim, etc. Ex iis, quae hic 
Jowemur, illud Christi ad apostolos, Quodcunque 
selseritis, et reliqua, ita accipiendum est, ut per 
Petrum apostoli, id est per papa epiecopi, a Cüri- 
80 auctoritatem illaan omnem acceperint : nec in- 
Crium est Didymo, an aliam, preter se ipsum, Pe- 
Iram Christus. significaverit. Mauh. xvi, 18. Parum 
Quidem hzc Justino. Febronio, cujus nuper opus a 

NDan2 Ecclesi inimicis cum plausu exceptum 
Iit (a), probari novi Sed quid personatum, ac 
Proinde nullius auctoritatis scriptorem moretur, 
QUI, eum se catholicum nominet, Tridentinam ta- 
ÉD synodum quasi ex monumentis, quorum nec- 
dum falsitas delecta foret (ex ea scilicet Decreta- 


quia tu es Petrus, et snper hanc petram ecedificabo 
Ecclesiam meam, et porte inferni non pravalebum! 
adversus eam, et tibi dabo claves celorum (91), et 
quodcunque ligaveris auper terram, erit ligatum in 
c*lis, et quodcunque solveris super terram, erit solu- 
tum in colis. Proh! quanta potest (ides, et confes- 
sio, qua unigenitum Deum "Verbum esse verum 
Dei Filium confitetur, non vero creaturam! Non 
hzesit ambiguus Petrus, carne et sanguine Deum ia 
terra versantem videns; hioc enim sibi vult. illud, 
caro ei sanguis 69 non revelavit tibi. Agnovit autem 
consubstantialem, δὲ cozternum Dei ramum : in 
hoc (22) radicem ingenitam, et principio carentem, 
qui ipsi revelavera!, honoravit : unam eamdemque 
ipsius cum Patre deitatem credidit: beatus dictus 
est ab eo, qui solus beatus Dominus est . Ecclesia 
super hanc petram zdiflcate sunt, quas porta in- 
ferni, id est, hzreticorum syllogismi, non supera- 
bunt (25) : waditze ipsi sunt claves coelorum ; ut il- 
lis quidem, quorum fides cum iis consentit, qua 
Peirus ipse modo respondit, et cum iiis, qua ille 
una cum aliis apostolis a Christo audivit (24), Ba- 
piizontes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus 
sancti, fores aperiat in regno Dei : iis autem, qui 
simili formula (25) glorificationis hymuum non ef- 
ferunt, beatissimum, et optatissimum aditum inter- 
cludat. Ob illud enim ipsum, cujus causa beatus 
dictus est, ipse in hac gloria exceptus fuit, sicul 
vicissim ii, qui eontraria dicunt, et vituperati sunt, 
et reprobati. ls ergo cum vera dixisset (26), et Fi- 
lium Dei, id est, genuinum, el consubstantialem, 
illum esse confessus foret, similia audivit, cum ei 
dicium fuit, bar Jona, quod interpretari licet, fii 
Jone. At non erat sane Petrus, illius respectu qui 
eum genuerat, heterousius, hoc est alterius ab eo 
substantie. Potestatem pratterea accepit, aut potius 
omnes etiam per eum acceperunt (27), 93 non 


lium collectione, de qua jam Cusanus scripserat : 
Jllas Anacleti epistolas apocryphas credo), nonnulla 
carpit pag. 60 et 586. Qui sanctos priscorum s:ecu- 
lorum pontifices Victorem !], Stephanum I, Jnno- 
centium 1, Bonifacium |, Colestinum I, Leonem 
Magnum, Gelasium 1, Gregorium Magnum quasi ea, 
quam a Christo acceperant, potestate non contentos 
traducit pag. 648, et alibi; qui sacrosaucti, ac 
generalis. concilii Florentini auctoritatem tacite 
imminuere nititur pag. 988 ; qui llieronymi, Augu- 
sini, aliorumque Patrum locutiones sibi minus ar- 
ridentes, ampullatas vocat. pag. 191; qui S. Gela- 
sium, eujus verbis se premi sentit, primum qui-lein 
in suam sententiam trabere conatur, tum vero Lu- 
iberana licentia (nos enim Catholici talem consue- 
ludinem non habemus, neque Ecclesia Dei) aperte 
refellit pag. 346 ; qui S. quoque lunocentium 1 au- 
dacter impugnat pag. 279; qui S. Theodori Studitze 
verba, quibus Romanus pontifex, ἀρχιποίμην τῆς 
ὑπ' οὐρανὸν Ἐκκλησίας, sive, ut ea citat. Benedi- 
ctus. XIV, universa, que sub colo est, Ecclesie prin- 
ceps moderator, et pastor dicitur, quasi HKomaini 
curialis. effatum proponit, ac ea Benedicto XIV 
subdole, atque inlideliter tribuit pag. 214 ; qui ge: 


Ul litari primam Febronii editionem quz sola tunc in lucem prodierat, et ex Germania in Italiam paucis diebus 
léqUam eam notam scriberem delata fuerat. — Ex addendis et emendandis. 


69 


DIDYMI ALEXANDRINI 


420 


rejiciendi lapsos, sed recipiendi eos, si resipiscaunt; A *oic. Ἔῤῥιφεν ἔχτοτε τὴν Ναυάτου xai Σαθθατίου 


cum nemo sil peccati expers, nisi is, qui hanc Pe- 
tro coucessit auctoritatem : id enim significat illud : 
Quodcunque selveritis super ierram, erit. solutum 
in colis. Repudiavit ex illo tempore Novati (28) et 
Sabbatii (29) inhumanitatem. lis vero, quas ante 
allata sunt, consentanea scribit eliam Paulus ad 
Galatas : Cum autem (50) placuit Deo, qui me segre- 
gavit ex utero matris mec ut revelaret. Filium suum 
in me ; et ad Colossenses : Gratias (51) agentes Pa- 
tri, qui idoneos nos [ecit in vartem. sortis sanctorun 


neralium conciliorum, Lateranensis sub Innocen- 
tio lll, ac Tridentini, Romanam Ecclesiam omnium 
Eeclesiarum, et cunctorum fidelium matrem, et 


magistram nuncupantium auctoritatem parvi (acit p hensionem. Ὢ πότνια αἰδὼς, εἴθε τί 


pag. 177 : qui universalein primatum Romano pon- 
tiici in Petro, ut definivit synodus Florentiua, a 
Christo collatum, ipsi eterna: Ürbis episcopo ab 
Ecclesia adimi, et alterl alterius sedis antistiti tri- 
bui posse asseverat, suzque sentent: Benedi- 
ctum XIV singulariter irasci. fingit. pag. 405 ; qui 
hauc ipsam opinionem, quasi ownes sancti Patres, 
aut unus saliem eam tradiderit, in se verissimam 
de(init pag. 105, et eamdem defendi ait pag. 98, cum 
a Scoto in iv. dist. 24, ubi tamen nihil tale legitur ; 
tum a Bannesio in l| quast. 1, art. 10, qui in eo 
articulo pag. 183, illam rejicit; tum a Cusano De 
soncordanlia catholica lib. iu, cap. $95, lametsi iu 
eo capile ne verbum quidem hac de re habeatur 
(fateor tamen, ne parum siucere agere videar, do- 
clissimum illum canonicum regularem, ac postea 
sancte υπ Ecclesie cardinalem, Basileensis 
laineu concilii tauc fautorem, lic alibi scripsisse : 
Si per possibile Treverensis archiepiscopus per Eccle- 
siam congregatam pro praside et capite eligeretur, 
ille proprie plus successor S. Petri in principatu [ο- 
ret, quam Romanus episcopus), tum demum a Cordu- 
bensi lib. 1v, quist, 4, quamvis ex propria senten- 
tia non loquatur Cordubensis, ut colligitur ex pag. 
4235 et 2359 ; qui Ecclesi& universalis in concilio 
congregata infallibilitatem non agnoscit pag. 415 οἱ 
seqq ; qui tenporariam a Romani episcopi ohe- 
dientia subtracüionem (audite qui nouduui schisina- 
tici estis, ut esse discatis) nalioiíalibus syuodis, 
3tque adeo catliolicis Europa regibus maligne in- 
$inuat pag. 712 et 714, si decretis ἃ Febronio 


propositis, atque in syuodo coudendis sese ΟΡΡΟ-. 


Dal, ut recte animadvertit doctus. ille canonicus 
regularis, qui sub Justiniani Frobenii nomine latet; 
qui demum, ut alia praeteream, etsi Edinundi Bi- 
cherii doctrinam, ac Pauli Sarpii, quos osores pa- 
paius vocat, et quorum ductores Lutherum, Catvi- 
numque fuisse atlirmat pag. 777, sibi nou probari 
dicat, novis tameu eam additamentis ampliare nou 
verelur : atque hanc preclarorum  iuventorum 
congeriem Clementi XIII potissimum inscribere non 
erubuit; jtaque iu oínium Christianorum Patrem 
ac doctorem, cujus pedes maximi reges aut corau 
aliquando (quod nostra aetate augustus ac serenis- 
simus Carolus IIl Borbonius fecit) aut per legatos, 
vel per epistolas quotannis exosculaptur, insultare 
non dubitavit. Cumque a successore ac barrede po- 
testatis illius apostoli, cujus terrena judicia (ut cuin 
S. Hilario loquar) judicia colesiia sunt, apostolico 
Brevi anno 1764 se reprehensum, suuuque opus 
ülamnalum audisset, nou modo non resipuit, sed 
iterum illud insequenti anno, dum hzc ad preeluut 
mitterem, auclius evulgare ausus est, juscriptis 
primo folio, quasi vexillo cuidam, iis Joannis Cury- 
ροδίοιη, eliinicam. Cuusueuudineim insectanlis, ver- 
bis, ex quinquagesima duodeciuii toini pagina peti- 
us: Melius est, ut vos me suspicemini audaceut, 
su vum, et arroganiem, quam ut vos (acialis ea que 


Ca 


ἁπανθρωπίαν. Τοῖς προχειµένοις δὲ a9 ἔπεται xat 
Παῦλος Γαλάταις γράφων" "Oce δὲ εὐδόχησεν ὁ 
θεὸς ὁ ἁφορίσας µε éx xo.lac µητρές µου, ἅπτο- 
χαλύψαι τὺν Yiór αὐτοῦ év ἐμοί' καὶ Κολοσσαε»- 
σιν * Εὐχαριστοῦγτες τῷ Πατρὶ, τῷ ἱκανώσαντι 
ἡμᾶς slc τὴν μερίδα τοῦ κ.λήρου τῶν ἁγίων év 
τῷ φωτί" ὃς ἑῤῥύσατο ἡμᾶς éx τῆς ἑξουσίας τοῦ 
σκότους, xal µετέστησεν εἰς τὴν βασωείαν' τοῦ 
Υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ: ἓν ᾧ ἔχομεν την ἁπο- 
ἀύτρωσιν, τὴν ἄφεσι τῶν ἁμαρτιῶν ' χαὶ Κοριν- 


Deo non placent : etsi eadem in pagina legisset hzec 
alia : Ui bonum est non peccare, ita. est utile ferre 
reprehensionem... Si peccaverimus, [eramus rejse- 
D Φεόθρωνίῳ 
Συνουσα τἀναίσχυντον ἐξβρου φρενῶν. Ümne malum 
(inquit Teruillianus iu. Apologetico) aut. timore, aut 
pudore natura per[udit. Febronius timorem prodit, 
dum latere gestit : faxit. Deus, ut salutari etiam 
pudore perfuudatur. Sed ad lineas rursus, et in 
gradum : satis enim vagali sumus. Vide fiotas meas 
ad segm. 56 b. 

(28) Novati. Novatus, et Novatianus presbyteri, 
ille Carthaginensis Ecclesie, hic Romana cujus 
etiam primus autipapa fuit, nemini ignoti sunt. Ac 
Novatianum quidem, Adamitarum, ac Montanista- 
rum errorem renovando, lapsis peenitentiau dene- 
gasse consentiunt. omues : Novatianos vero non a 
Novato, sed a Novatiauo denominatos esse monert 
passim viri eruditi, Monent preterea sepe a Grze- 
cis Pairibus pro Novatiano Novatum perperam no- 
minari, ab Eusebio, exempli gratia, ab ejus inter- 
prete Rufino, a Socrate lib. iv, cap. 28, et ab aliis, 
ui dum ovatum cum. Novatiano. con|undunt. (ail 
Constantius pag. 159), Novaium haresarcham, οἱ 
Calharorum principem [also [aciunt. . . Novatus enim 
[actionis F elicissimi presbyteris adherebat, qui lap- 
sis. . . SlaLim pacem, el communionem" dari volebaut. 
Hzc si ita se liabent, Didymum quoque deceptum 
fuisse putandum erit, ac pro Novatiano Novatum 
nominasse: nec enim dubitandum videtur, quin 
Novatianz secte auctorem respiciat, Verum si uua 
cum aliis scriptoribus Graecis iu. errorem inductus 
est Didymus, errarunt eliam Augustinus, ac. Hic- 
ronymus. llle eniin in libro Deheresibus, hxeresi 98, 
hzc scripsit : Cathari, .... penitentiam denegau!, 
Novatum sectantes. hereticum ; unde etiam Nocra- 
tiani appellantur. Hieronymus vero in ep. 77, ad 
Oceanum : Non est loci hujus(inquit) ut poeniteniium 
predicem, εἰ quasi contra Montanum, Novatumque 
scribens, dicam, etc. Quid plura? Cypriauus ipse 
in ep. 49, ad Cornelium, de «Novato sic loquiiur : 
Damnare nunc audet sacrificantium manus, cum sit 


D ipse nocentior : Qui Novato exprobrari nou potuis- 


sent, si in ea (unc opinione mansisset, ul lapsis 
pacem continuo dandam vellet. Quinimo universus 
orbis quodammodo deceptus videretur, quod Catba- 
ros nou Novatiauistas, aut Novatianenses vocave- 
rit, ut alicubi eos appellat Cyprianus, sed Novatia- 
nos. At enim Novatus Felicissiui schismati adhaesit. 
Fateor. Verum Novato ipso instigante, ac favente, 
Novatiani quoque schísma couflatum est. Sed quis 
jure ab insanientibus postulet, ut cum ratione iu- 
seniant ? 

(29) Sabbaiii, Ex eo quod Sabbaiii, ex Jud:eo 
Chrisiani, Novatianeque secuB. addicli meminerit 
Didymus, libros hosce ab eu. postremis vitze anuis 
editos fuisse colligo, Maguo Theodosio imperante. 
Sed hsc alias. 

(9U) Cum autem. Galat. 1, 15 et 16. Nonnulla 
onutut post voculaim µου. 

(94) Gratias. Colo.s. 1, 
τρῳσιν, pauca praztertittit.. 


13.14. lust. ἀποιύ 


pn 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


423 


8i; * Πιστος ὁ θεὺς. δι οὗ ἐκχ.1ήθητε εἰς κοῦω- A in lumine; qui eripuit nos de potesiatle. tenebrarum » 


γίαν τοῦ Ylov αὐτοῦ "IncovU Χριστοῦ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν * xai Ἐφεσίοις ' Καὶ [40 b] ἐθὼν εὐηγγείί- 
cato εἰρήνην ὑμῖν τοῖς μακρὰν, καὶ εἰρήγην τοῖς 
imc] ὅτι δι αὑτοῦ ἔχομεν τὴν προσαγωγὴν 
εἰἀμρέτεροι, ἐν évl Πγεύματι, πρὸς τὸν Πατέρα. 


et transtulit in regnum Filii dilectionis sue : in quo 
habemus Oi redemptionem, remissionem peccato- 
rum; et ad Corinthios : Fidelis (22) Deus, per quem 
vocati estis in communionem Filii ejus Jesu Christi 
Domini mostri; οἱ ad Ephesios : Et veniens (35) 


erangelizavit pacem vobis, qui longe fuistis, et pacem iis, qui prope : quoniam per ipsum habemus accessum. 


axbo in uno Spiritu ad Patrem. 
ΚΕΦ. AA". 
Περὶ τοῦ μὴ εἶναι τέλος τῆς βασιλείας τοῦ 
Μονογενοῦὺς. 
Καὶ ὥστε αἱρετικοὺς λέγοντας, ὅτι μετὰ τὴν ve- 
vixby ἀνάστασιν ὁ Υἱὸς παραδιδόναι μέλλει τὴν βασι- 
ias τῷ Πατρὶ, χαταισχύνεσθαι, χκηρύττουσι τὸ κρά- 


CAP. XXXI. 


De iis locis, in. quibus. dicitur, nullum esse finem 
regno Unigeniti. 


Atque ut haretici (24), qui Filium post ge- 
neralem resurrectionem regnum Patri aiunt esse 
traditurum, erubescant, Filii imperium perpe- 


τος τοῦ Υἱοῦ εἵναι ἀτελεύτητον οὑτωσί' Γαθριὴλ μὲν B tuum fore praedicant Scripture. Gabriel quidem 


παρὰ Λουχᾷ εὐαγγελιζόμενος τὴν θεοτόχον' Καὶ δώ- 
σει, «ησὶνι, αὐτῷ Κύριος ὁ θεὸς τὸν θρόνον' Aavtó 
τεῦ Πατρὸς αὑτοῦ * καὶ βασιλεύσει ἐπὶ τὸν olxov 
Ἱσ(αἡ εἰς τοὺς αἰώγας, xal τῆς βασιλείας αὐτοῦ 
cix έσται τέλος. Καὶ µάλα ἁληθῶς * εἰ γὰρ ἀποχαθ- 
ἱστσιν, ἐν ποἰᾳ αὐτοῦ βασιλείᾳ, καὶ πότε συµθασι- 
is2souev αὐτῷ; Παῦλος δὲ γράφων, πρὺς Ἐφεσίους 
μὲ Πᾶς πόρνος., ἢ ἀκάθαρτος , ἢ π.λεογέκτης, 
& ἐστιν εἰδωλο.1άτρης, οὐκ ἔχει χηρογομίαν ἐν 


(33) Fidelis. 1 Cor. 1, 9. 

(35) Et. veniens. Ephes. n, 17, 18. Vocem, 
εἰράνην, semel tantiim habet Greca editio. Sed 
Vulgatus interpres legit ut Didymus. 

(54) Haretici. Perversam hanc doctrinam re- 
feli rursus lib. 1114, cap. 20. /Eternum autem non 
fore Christi regnum cum Eunomiani aflirmarunt, 
ium Marcellus Ancyrauus : illi quidem obiter po- (c 
ws, ut videtur, et occasione capta ex xv capite 
prime ad. Corintliios perperam accepto : Marcellus 
ve ex professo, ut ita dicam, nisi taea me fallit 
opinio. Utrosque igitur respicere Didyius potuit. 
Ac primum quidem quod ad Eunomianos spectat, 
id eos affirmasse testatur Gregoriws Nazianzenus 
oratione xaxvi, ac eos tacite fouriasse indicant Sar- 
dieenses Patres, cum in epistola Encyclica, etsi 
Marcellum ab eo errore alienum affirment, sic ta- 
men loquuntur : Jilud eiiam credimus, hunc semper 
sme ullo principio ac fine cum Patre regnare, et 
reguum ejus nec tempus habere, quo definiutur, nec 
»agsam desinere. Quod vero Marcellus quoque 
regni Christi (inem fore dixerit, extra oinnem con- 
troversiam positum esse arbitror : ut Petavius ipse, 
doctissimus ille vir, qui multa pro Marcello, multa 
contra Marcellum, de cujus recia lide dubius 
est, attolit, id aperte fateatur. Cuin itaque is et a Ju- 
lio pontifice, ad quem appellavit, absolutus sil, et a 
Bardicensi eoncilio receptus, et ab Athanasio, diu 
vllem, ut Catholicus habitus, ideirco nihil aliud 
füperesi, quam ux putemus aut eum coram Sardi- 
censibus Patribus ad catholicum aliquem sensum 
Varisse, quz& bona lide scripserat, aut bxereticuim 
quidem reipsa fuisse, sed versipellem adeo, ut Ca- 
ἠνοήῶς imponeret, quod multo mihi probabilius 
Yidelur, ac dicam certius. Eum enim ut puruii ac 
puum hereticum aperte traducuit non modo Cy- 

rillus Jerosolyiitanus catech. xv, Hilarius in libro 
td Comitantium , Hieronymus in libro De scripto- 
rius ecclesiasticis, Basilins. Magnus epist, 69 et 

» Joannes. Chrysostomus , Theodoretus, Gen- 
adus, Marius Victorinus, verum etiam secunda 
tjwedus (eumenica, idque post Julii obitum, et 

I^ ps0 primo canone uni legimus : ᾿Αναθεματι- 

κι πᾶσαν αἴρεσιν, xai ἰδιχῶς HM τῶν Εὐνομια- 

Va... καὶ Shy τῶν Σαθελλιανῶν, Μαρχελλιανῶν, x. 

&oA, Md cul; Anathematizari. omnem — liere- 


apud Lucam Deiparze (35) annuntians, ΕΙ da- 
bit (56), inquit, illi Dominus Deus sedem David 
pairis ejus, et regnabit in domo Israel in secula, et 
regni ejus non erit finis. Ac verissime id qui- 
dem $5 dicitur : Si enim regnum ipse restituit(37), 
in quonam ejus regno, el quandonam simul cui 
Mlo regnabiwmus : Omnis (58) fornicator, aut. im- 
mundus, aut avarus, qui est idolorum servus, non 
habei hereditatem in regno Christi, et Dei. De re- 


sim, ac speciatim haeresim Eunomianorum. . . Sal.1 . 
lianorum, Marcellianorum, et reliqua, Οι etiam 
ad profligandam Marcelli hzeresim concilium illud 
symbolo Nicz»no hzc verba adjecisse, cujus regni 
uon erii finis, aliqui opinantur. 

(55) Deiparae. Cum in fragmentis hujus operis, 
in Epistola ad Archintum przsulem, ἃ me allatis 
vOx istà occurreret, dubitavit nonnemo, au opus 
ipsum tante esset vetustatis, quantain ei lunc ipse 
tribueram, quod dictionem illam ante Nestoriana 
tempora usitatam non fuisse diceret, At res non ita 
se liabet: nam ante Didymum co vocabulo usus 
fuerat Alexander Alexandrinus in Epistola ad 
Alexandrum Byzantinum anno 321 scripta, Grego- 
rius Naziauzenus in epist. ad Cledonium, Cyrillus 
catechesi x, uum. 19, ac Eusebius Csariensis. 
Quin magister ipse Nestorii Tlicodorus Mopsueste- 
nus eam omuiuo non respuit. Cum igitur in- 
terrogani (ait ille apud Leontium Byzantinum lib. ut, 
contra Nest. et. Eutych.) an sit. Maria, ἀνθρωποτό. 
κος, f| θεοτόχος, id est hominipara, an Deipara, 
dicatur a nobis. utrumque, ete. Julianus vero Apo- 
slata apud Cyrillum Alexandrinum lib. vin, pag. 
262, ita Christianos alloquitur ; Vos Muriam θεο- 
τόχον, id est, Deiparam vocare non cessatis. Merito 
itaque Cyrillus ipse tom. V, pag. 716, Nestorium 
illaa vocem rejicientem ex eo redarguit, quod 
Patrum traditioni contradicat ; et auonymus syno- 
dicarum epistolarum collector, qui sexio suculo 
florut, atque a Christiano Lupo editus est, id 
ipsum in aniinadversionibus ad epistolam 198 con- 
firmat his verbis : Cur ergo ipsi novitatis inventores, 
nostros Patres accusant, dum longe antiquiores. ab 
Ephesino, sed et alii ab ipso quoque Nic«wno concilio 
magistri clarissimi, vere ac proprie, id est summi ας 
sempiterni Dei Genitricem beutam Virginem... dicant? 

(56) Et dabit. Luc. 1, 52, 55. Biblia pro, 
]srael, habent, Jacob. Eodeni tamen utrumque recidit. 

(51) Hestituit. Hoc ipsum verbum  adhibebaut 
Euuotmiani, ut colligo ex Nazianzeuo, eorum opi- 
nionetn, seu potius ohjectionem, orauoue 35 (nunc 
99) exponente. Oportet (inquit ípse ex illorum sen- 
tentía) illum regnure.... usque ad tempora τῆς χα” 
ταστάσεως, id est restitutionis, 

(38) Omnis, Ephes. v, 5. 


425 


DIDYMI ALEXANDRINI 


434 


gno autem sine dubio loqnitur, quod erit post re- A τῇ βασιωείᾳ τοῦ Χριστοῦ xal Θεοῦ. πάντως UE 


surrectionem (59). Quodnam ergo tempus illud est, 
quo regnum, eorum judicio, deinceps tradet? Ad 
Timotheum vero in secunda Epistola : Testor (40) 
coram Deo, et Christo Jesu, qui judicaturus est. εἷ- 
v0s, et mortuos, et adventum. (41) ipsius, et. regnum 


ejus, predica Verbum. Manifestum porro est, Pau- - 


Jum de regno loqui, quod iudivisum, ac perpetuum 
una cum Patre, et Spiritu sancto et nunc, et in fu- 
^uro szculo habet Filius. Ad Hebraos autem : Et 
ad (42) angelos quidem dicit : Qui facit angelos 
8u08 spiritus, el ministros suos flammam ignis. Ad 
Filium autem : Thronus tuus, Deus, in seculum se- 
culi. Ac David in xLiv psalmo : Thronus (45) 
tuus, Deus, in. e&culum seculi; virga rectitu- 


λέγει τὴν μετὰ τὴν ἀνάστασιν. Πότε οὖν λοιπὸν, 
χατ ἐχείνους, παραδίδωσι τὴν βασιλείαν; ΈΏρὸς C 
Τιμόθεον ἐν τῇ δευτέρᾳ Ἐπιστολη" Αιαμαρτύρομαι 
ἑνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ Χριστοῦ "Incov τοῦ µέ-- 


JAovtoc κρίνευ' ζώντας xal νεχρούς"' xal τὴν 


ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, καὶ τὴν βασιείαν αὐτοῦ. x1- 
ρυξον τὸν Λόγον. Σαφὲς δὲ, ὅτι βασιλείαν λέγει, f,» 
ἔχει ἁδιαίρετον, χαὶ ἁδιάδοχον μετὰ τοῦ Πατρὸς, xat 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν τε καὶ εἰς τὸν μέλλοντα 
αἰῶνα. Πρὸς δὲ Ἑθραίους» Kal απρὸς μὲν τοὺς 
ἀγγέλους «Ἰόγει' Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέῖους αὐτοι" 
γεύματα, xal τοὺς «ῑειτουργοὺς αὐτοῦ πυρές 
φλόγα” πρὺς δὲ τὸν Υἱὸν' 'O ὀρόνος cov, à θεὲς. 
εἰς σὺν αἰῶνα τοῦ akovoc* Δαυῖδ δὲ Ev μδ ψαλμῷ; 


dinis virga regni tui : dilexisti justitiam, et odisti B (M a] 'O θρόνος σου, ὁ θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα ccv 


injustitiam : propterea unzit 1e, ο Deus, Deus tuus 
oleo letitie pre participibus, seu consortibus tuis. 
Übserva, hic rursus regnum ejus infinitum dici, οἱ 
deitatem ipsius sempiternam. llla vero verba, Deus 
tuus, propter ineffabilem ejus lucarnationem addita 
sunt. Et iu cxriv: Regnum (44) tuum regnum omnium 
stculorum, et dominatio (ua in omni generatione et 
generatione. Et in x psalmo : Regnabit (45) Dominus 
in seculum seculi. Petro. (46) autem. Filius claves 
regni dedit 96 ut Dominus'(non regni quidem hu- 
jus seculi, nondum enim illo potimur; sed futuri : 
jn quo etiam sxculo Filium illud traditurum esse 
conjiciuut haeretici), ut qui :ternum quidem, et fi- 
nem non babiturum illius regnum esse credunt, bi 


recipiantur; qui vero cum Nathauaele non ela- € 


mant, Tu es (41) Filius Dei, tu es Rex. Christiano- 
rum, ii rejiciantur, ut paulo ante dictum est (48). Ac 
verba illa Isaíix proplietse, Regem (49) Dominum 
Sabaoth vidi oculis meis, Paulus quidem Spiritui 
Dei attribuit, Joannes autem Ὀπίρειήίο, ut antea 
dictum fuit; ob deitatis nempe, et unius perpetui 
regni (50) communionem. Quomodo enim fleri po- 
test, ut. unus quidem reguet, alius vero, sicut. in- 


(99) Post resurrectionem. Nimirum tunc duntaxat 
et omnes sancti cum Cliristo regnabunt, et eo modo 
in celis erunt, quo ibi nunc Christus est, auima- 
bus nempe cum corpore conjunctis, post acceptam 
mysticam utramque stolani. Vide tamen segm. 119 
a, οἱ 206 b. 

(40) Testor. M ad Tim. 1v, 1 et 2. Greca editio 
habet : 8. x. τοῦ Κυρίον 'I. X. id est Deo, et Domino 
J. C. At voceui, Domino, ne Vulg. quidem int, le- 


IL 
s (41) Et adventum. Grzca editio : χατα τήν, elc., 
id est juxia adventum ipsius. At Vulg. iuterpres 
videtur legisse ut Didyuus; vertit enim ; testificor... 
per advenium ipsius. 

42) Ei ad. Hebr. 1, 6 εἰ 8. 

45) Thronus. Sive, sedes. Ps. xpi, vers. 8 et 9. 
(seu 1 οἱ 8). Graeca editio pro. ἁδιχίαν, liabet, &vo- 
µίαν, et pro, Θεέ, hahet ὁ θεός. 

(44) BReguum. Ps. cxLiv, vers. 15. 

(45) [In x psalmo. Cum Psal:iorum numeri in 
Graeca editione a numeris discrepent, quos Hebrai- 
cum exemplar habel, imo ex hoc ipso, quem Didy- 
mus Citat, palio discrepantia exordiatur (psalmus 
enim, qui Grocis est nonus, in duos ab Hebr:is 
Becatur, quorum alter nonus ab illis dicitur, alwr 


αἰῶνος' ῥάόδος εὐθύτητος, ἡ ῥάέδος τῆς βασ.ι.ἒείας 
σου ἠγάπησας διχαιοσύνην, καὶ àploncac ἁἆλι- 
χίαν ' διὰ τοῦτο ἔχρισέν σε, θεὲ, ὁ θεές ccv 
ξαιον ἀγα..Ίιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους cov. 
"Αθρει xol αὖθις τὴν βασιλείαν αὐτοῦ ἀπέραντον, 
xa τὴν θεότητα ἄναρχον. Aux δὲ τὴν ἁῤόιτον αὐτοῦ 
ἐνανθρώπησιν ἐπήγαγεν τὸ, 'O θεός σου. Καὶ ἐν 
ϱρµμδ’ Ἡ βασιεία σου, βασιλεία πάντων τῶν 
αἰώνγων' xal ἡ δεσποτεία σου, ér πάσῃ Teveg 
xal γεγεᾷ. Καὶ ἐν τῷ v φαλμῷ΄ Βασι]εύσει Κύ- 
ριος elc τὸν αἰῶνα τοῦ alovoc. Καὶ Πέτρῳ δὲ 5 
Υἱὸς τὰς χλεῖς ὡς Κύριος δέδωκχεν τῆς βασιλείας (οὐ 
τοῦ νῦν αἰῶνος, οὕπω γὰρ τυγχάνοµεν αὐτΏς, ἁλλὰ 
τοῦ μέλλοντος, Ev ᾧ xai παραδιδόναι αὐτὸν τεχµαί- 
ρονται αἱρετικοὶ ), ἐπὶ τὸ εἰσδεχθῆναι μὲν τοὺς ἄναρ- 
yov αὐτοῦ xal ἁπέραντον τὴν βασιλείαν εἶναι πι- 
στεύοντας , ἁπωσθῆναι δὲ, ὡς μικρῷ πρόσθεν εἴρι- 
ται, τοὺς μὴ χκράζοντας xatà xbv Ναθαναβλ' Σὺ 
εἶ d Yióc τοῦ θεοῦ, σὺ sl ὁ Βασωεὺς τῶν 
Χριστιανῶν' Καὶ τὴν προφητείαν δὲ 'Hoatov, 
τὴν λέγουσαν. Tórv  Baciléa Κύριο Σαέαὼθ 
ἴδον τοῖς ὀφθα.Λμοῖς µου, Παῦλος μὲν τῷ ΗἨνεύ- 
µατι τοῦ θεοῦ ἀνέθηχεν, Ἰωάννης δὲ τῷ Movo- 


decimus) ; theologus noster Grsecze editionis nume- 
ros sequi consuevit. Sed boc in loco Hebrzoruc 
numero, qua de causa nescio, utitur. Nimirum in 
psalmo, qui Hebraeis est decimus, vers. 416 (apud 
Gracos xi), Graeca editio habet : Κύριος βασιλεὺς 


D εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἱῶνος, id est 


Dominus τες in seculum, et in. seculum. seculi. 
Pro, βασιλεύς, seu rex, Didymus, et Vulg. int. lege- 
runt, βασιλεύσει, id est regnabit. Àt Compluteusis 
editio, ac Fraucofurtensis, quas ego solas nunc 
inspicio, habent βασιλεύς, quin ulla in margine 
adnotelur lectionis varietas. Marcus Marinus tauen 
ad hunc locum scribit : Greci utramque lectionem 
agnoscunt, nam quidam habent βασιλεύς, quidam 
vero βασιλεύσει. 

(40) Petro. Pro, Πέτρος, lego, Πέτρῳ. Hujusmodi 
vero inutatiouem littera ω in ος, alias vidimus. 

(47) Tu es. Joan. 1, 50, ubi Biblia habent τοῦ 
Ἱσραήλ, id est Israelis. Didymus vero dedita opera 
vocem, Christianorum, subrogat, locum illum ad 
rem, propositumque suum accommodaus. 

S Dictum esi. Segiento 40 a. 

49) Hegem. 198. vi, 5. Vide segm. 34 5, ubi 
aflinia scribit. 

(90) Perpetui regni. Theophilus Alexandrinus in 


t 


425 


τητος, xal τῆς ἁδιαδόχου μιᾶς βασιλείας. Πῶς γὰρ 
xai ἑγχωρεῖ, τὸν μὲν ἄρχειν, τὸν δὲ, ὡς ἐν ἀνθρώ- 


DE TRINITATE LIDER PRIMUS. 
Τενεῖ, ὣς προείρηται, διὰ τὸ ἐπίκοινον τῆς θεό- Α ter homines fit, in otio degal, 


436 
cum Pater in Filiu, 
ei Filius in Patre maueat, et Spiritus a Patre pro- 
cedat, ac maneat apud Filium (54) divino modo? 


ποις, σχολαῖον εἶναι, ὅταν ὁ Havchp ἐν τῷ Yl, καὶ 6 Yiba ἐν τῷ Πατρὶ μένει, καὶ ὁπότε τὸ Πνεῦμα 
ἐκπορεύεται παρὰ τοῦ Πατρὸς, καὶ μένει παρὰ τῷ Υἱῷ θεϊκῶς : ; 


[41 ϱ] ΚΕΦ. AB. 

Περὶ δοξο.λογίας αὐτοῦ τοῦ ΥΙοῦ τοῦ Θεοῦ. 

Τοιγαροῦν xa περὶ τῆς δόξης αὐτοῦ θέα , οἷα καὶ 
αὖθις μαρτυροῦσιν οἱ ἅγιοι, ὧν. φησὶν, ό xócpoc 
οὐκ ἦν ἄξιος " διδάσχοντες ἡμᾶς τοὺς χάριτι ἐπὶ τῆς 
γης χληθέντας υἱοὺς, τὸν ix τῆς ὑποστάσεως τοῦ 
Πατρὸς μονογενῆ Υἱὸν ἐν (ey, χαθάπερ αὐτὸν, δοξά- 
ζευ δόδῃ, καὶ ἀποθλέπειν εἰς τὴν δόξαν ἣν εἶχεν πρὸ 
τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ τῷ Πατρὶ τῷ ph φθο- 


CAP, XXXI. 
De gloria ipsi Dei Filio re.'diia. 

Jam vero de gloria quoque ipsius, ac majestate 
vide qualia rursus testentur sancii, quorum di- 
gu", uL ait. Scriptura (52), non erat mundus. Hi 
porro nos docent, eb iis, qui in terra per grauam 
vocali sunt filii, illum qui ex persona Patris exsi- 
stit unigenitem Filium zquali, ac ipsum Patrem, 
gloria glorificari, eamque gloriam ab ipsis respici, 


αὔντι τῷ ᾽Αγαπητῷ: βασχανίας Υὰρ καὶ παντὸς πά- B quam habuit, priusquam mundus esset, apud Pairem 


jo τὸ θεῖον ἐλεύθερον. Aavtó ἐν οα’ ψαλμῷ, ὃν 
ὑμολογουμένως περὶ τοῦ Χριστοῦ προεφήτευσεν, 
"Ecrat, φησὶν, τὸ ὄνομα αὐτοῦ εὐλογημένον εἰς 
τοὺς αἰώνας πρὸ τοῦ sov διαμένει τὸ ὄνομα 
avrov καὶ πρὸ τῆς σετήνης γενεὰς qevedw * καὶ 
ἐγευλογηθήσονται ἓν αὐτῷ πᾶσαι αἱ gvAal τῆς 
τῆς, καὶ πάγτα τὰ ἔθνη μακαριοῦσι αὐτόν. Εὐ- 
Ἱογητὸς Κύριος ὁ 850c τοῦ Ἱαραὴ.,.ὁ soir 
θαυμάσια μόνος, καὶ εὐλογητὸν τὸ ὄνομα τῆς 
δόξης αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἷς τὸν αἰῶνα «o0 
alevoc xal π.Σηρωθήσεται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα 
ἡΤῆ' ένοιτο.---Εὐ.λογητὸς Κύριος ὁ θεὸς Ἱσραὴβ, 
εἶπεν, ἀντὶ τοῦ, δοξαζόµενος, 1] αἰνούμενος. Ὁ γὰρ 
θεός, εὐλογεῖται μὲν ὑπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, τοῦτ 


dilecte suo non invidentem : malignitatis enim, et 
cujuscunque pravi affectus expers est Divinitae. Da- 
vid quidem in Lxxr psalmo, quem sine controver« 
sia de Christo prophetavit : Erit (53), inquit, no- 
men ejus benedictum. in sgcula : anie solem perma- 
Ναί nomen ejus, et. ante lunam | generationes gene» 
rationum, Et benedicentur in. ipso 9'Z omnes tribus 
lerre, εί omnes gentes beatum. pradicabunt illum. 
Benedictus Dominus | Deus Israelis, qui facit mira- 
bilia solus, et benedictum nomen glorie ejus in κα- 
culum, et in. saculum seculi. Et implebitur. gloria 
ejus omnis terra. Fiat. Ait autem, Benedictus Do- 
minus Deus Israelis, hoc est, glorilicatus, aut lau- 
datus (54). Nam Deus benedicjtur quidem ab ope- 


ἔστιν δοξάζεται; εὐλογεῖδὲ αὐτὸς τὰ οἰχεῖα κτίσματα, C ribus suis, id est, glorificatur; benedicit autem 


sw ἔστιν ἁγιάζει. Ἐπισημαντέον δὲ, ὡς καὶ 8sbe 
Ἱσραλ, ü ἐστι Θεὸς τῶν πατέρων, χαθὰ ὁ Πατὴρ 
εὐτοῦ ἀνείρηται. Καὶ Bv πε’ φαλμῷ τὸ παγχρατορι- 
Xv xal πανδύναμον τοῦ Μονογενοῦς, xat ὡς ὀφεί- 
Ast δοξάζεσθαι παριστῶν, ψάλλει: Πάντα τὰ ὄθνη, 
ὅσα ἐποίησας, ἤξουσο, καὶ προσχυνήσουσο 
ἐνώπιόν σον, Κύριε, καὶ δοξάσουσω τὸ ὄνομά 
σου, ὅτι μέγας sl σὺ, καὶ ποιῶν 0a0pácur σὺ εἶ 
ὁ θεὺς μόνος xaX ἓν ή Οἱ οὐρανοὶ δαηγοῦνται 
δόξαν Θεοῦ. Yl; Τῷ δειχνύναι ἀπὸ τῆς δοθείσης 
αὐτοῖς µεγαλειότητος xa ὡραιότηνος, [43 a] àv- 
υεἐρθλητον xaX δοξαζόμενον τὸν δηµιουργήσαντα, ὃς 
ἐστιν ὁ θεὺς Λόγος. TO γὰρ Λόγφ Κυρίου οἱ οὖρα- 
γοὶἑστερεώθησα», καὶ τῷ Πγεύμαει τοῦ στόματος 


ipse proprias creaturas, id est, eas sanctificat. Illud 
etiam animadvertendum est, Deum lsraelis, boc 
est, Deum patrum, sicut vocatus est Pater ejus, et 
ipsum hic pradicari. Et in txxxv psalmo, Unigeniti 
omnipotentiam (55), ac omnimodam quidlibet effi- 
ciendi potestatem ostendens, et yloriam ei redden- 
dam esse docens, ita psallit : Omnes (56) gentes, 
quascunque fecisti, venient, εί adorabunt coram te, 
Domine, ei glorificabunt nomen tuum, quoniam ma- 
gnus es (iu et faciens mirabilia : (u es Deus solus. 
Et in xvin : Coli (07) enarrant. gloriam Dei. Quo- 
modo autem enarrant? Per amplitudinem, et pul- 
cbritudinem, qua donati sunt, et qua prastantis- 
simum, οἱ gloria dignum esse ostendunt eorum 


αὐτοῦ αᾶσαι al δυνἆμεις αὐτῶν. Οὔτε οὖν τὴν τῶν D conditorem, qui est Deus Verbum : nam Verbo (58) 


5ynodiea epistola, quam primus edidit vir οἱ. Val- 
larsius, bae Origen verba tribuit pag. 541, tom. I 

perum Hieronymi : Christi. regnum | finietur. ali- 
quado. Α quo errore quam longe absit Didymus, 
patet ex hoc capite. . 

(91) M. a. Filium. De hac, aliisque hujusmodi 
locuonibus Didymi, sermonem habui in Epistola 
ad Árchintum. praesulem. Caeterum hac ipsa, quam 
Didymus affert, ratione Origenem postmodur re- 
felht Theophilus in prima Paschall epistola anno 
AU data, num. 5, pag. 9539. Ubi erit. inquit, quod 
Ventper Filius in Paire, et Pater in Filio est, si re- 
num Filii non eril comternum ? 

(92) Seriptura, Hebr. χι, 28. 

(S5) Erit, Psal. Lxxi, a. vers. 17 ad 24. Verba ta- 
Den, Ei ante (unam. generationes. generationum, ex 


Ῥατκοι.. Gn. XXXIX. 


versiculo quinto ejusdem psalmi huc (ranstata sunt. 
Ibi autem Graeca editio pro γενεάς, id est. genera- 
(iones, habet, [eese quod Vulg. interpres vertit, 
in generatione. Paulo post pro, xa εὐλογητόν, Biblia 
habent, xai εὐλογημένον, 

(64) Laudatus. Hoc sensu a profanis quoque 
scriptoribus accipitur verbum εὐλογεῖν, seu bene- 
dicere. 

(55) Omnipotentiem. Pro, παγκρατοριχόν, Clemens 
in quinto. Stromatum, ac Didymus superius dixit 
παντοκρατοριχόν. uu 

(56) Omnes. Psal. txxxv, vers. 8 et 9. Biblia 
habent, Θεός, sine articulo. 

57) Coli. Psal. xvin, vers. 14. | 
ta) Verbo. Psal. xxxii, — vers. 6. Vide not. B2, 
pag. 7. Tertullianus quoque legit ut Didymus ; n. er 


1^ 








DIDYMI ALEXANDRINI 


428 


Domini celi firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnes A ἀφύχων αἰσχύνονται περὶ τῆς δόξης τοῦ Υἱοῦ καὶ 


viriules eorum. ltiaque isti ne illud quidem testi- 
moenium erubescunt, quod de Filii, et Spiritus san- 
eli gloria res inanimatz (59) reddunt ; οἱ in xxm: 
Attollite (60) portas, principes, vestras, et elevamini, 
port& eterno, εἰ introibit Rex glorie. Quibus in 
verbis terrenz quidem creature precipit, ut attol- 
lat portas in ejus Incarnatione; coelesti autem, in 
ejus Assumptione (64). Et iu cxvi : Laudate (02) 
Dominum, omnes gentes, et laudent eum omnes. po- 
puli. Isaias vero: Regem (65) cum gloria videbitis. 
Ezechiel autem : Benedicta (64) gloria Domini ez 
loco suo. Et : σε (65) visio similitudo glorie Do- 
mini. Deinde Paulus : 98 Dicentes (06) se esse sa- 
pientes, slulti fact. sunt, εἰ mutaverunt. gloriam | in- 
corruptibilis Dei, in similitudinem imaginis corru- 
ptibilis hominis; et rursus sd Romanos : Propter 
quod (67) tradidit illos in desideria cordium eorum, 
in immunditiam, πί ignominia afficiant corpora sua 
in semetipsis : qui commulaverunt gloriam (68) Dei 
ín mendacium, et. coluerunt, et. servierunt. creature 
potius quam Creatori, qui est benedictus in secula. 
Amen. Quisnam vero est rerum omnium Conditor, 
quem ait esse benedictum in szcula, nisi Unigeni- 
ius? Quinam autem ii, qui mutaverant gloriam 
ejus ?* Qui dicunt, Gloria Patri per Filium in san- 
tio Spiritu, quique Filium opinantur esse creatu- 
ram, ac ne regem quidem zternum exsistere. Ad 
eosdem preterea scribens ait : Jta ut (69) sint inez- 
tusabiles ; quia cum cognovissent Deum, non sicut 
Deum glorificaverunt, aut gratías egerunt; sed. eva- 
nuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est in- 
slpiens cor eorum. Qualisnam vero est Tveus ille, 
qui ab hereticis, et Judxis, et Grecis cognitus 
est, sed non agnitus, nisi ille, qui in carne manife- 
status est, Deus Verbum ? Ad Corinthios vero etiam 
primam scribens Epistolam Dominum gloriz natura 
ipsum esse dstendit, cum ait : Si enim (70) co- 
gnovissent, Dominum glorie non crucifizissent. Et 
alibi : Ut in (71) nomine Jesu Christi omne genu 
flectatur : et omnis lingua. confitebitur, quod Domi- 
nus Jesus Christus in. gloria Dei Patris, id est , in 
ipsa paterna gloria exsistit Scribit insuper : Eum(72) 
enim, qui minoratus egt, videmus Jesum, propter pas- 


τοῦ ἁτίου Πνεύματος µαρτυρίαν. Καὶ £v xyY'- ΄Ἄρατε 
πύ.ας, ol ἄρχοντες, ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύ.ΐαι 
αἰώγιοι, xal εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης. 
Παραχελεύεται τῇ μὲν χάτω χτίσει, dpa: τὰς πύλας 
ἐν τῇ ἑνανθρωπήσει αὐτοῦ * τῇ δὲ ἄνω, Ev. τῇ &va- 
λήψει. Καὶ ἐν pic! * Αἰγεῖτε τὸν Κύριον, πάντα τὰ 
ἔθνη, xal ἑπαινεσάτωσαν αὐτὸν πάντες οἱ Aact. 
Ἡσαῖας δέ: Βασιέα μετὰ δόξης ὄψεσθε. Ἐζεχιλλ 
6: Εὐ]ογημέγη ἡ δόξα Κυρίου ἐκ τοῦ τόπου 
αὐτοῦ ' xaX, Αὕτη 1) ὅρασις, ὁμοίωμα δόξης Kv- 
ρίου. Elza Παῦλος * Φάσκοντες εἶναι σοφοὶ, égo- 
ράνθησαν * καὶ ἠ1.Ίαξαν» τὴν δόξα» τοῦ ἀφθάρ- 
του θεοῦ, ἐν ὁμοιώματι εἰχόνος φθαρτοῦ ἀνθρώ- 
που" καὶ πάλιν Ῥωμαίοις' Διὸ παρέδωχεν αὐτοὺς 
ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν», εἰς 
ἀχαθαρσία», τοῦ ἀτιμάζεσθαι τὰ σώματα αὐτῶν ἐν 
ἑαυτοῖς' οἵτινες usci(AAatay τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ 
ἐν τῷ φεύδει xal ἐσεθάσθησαν, καὶ ἑλάτρευσαν 
τῇ κτίσει παρὰ τὸν ατίσαντα, óc ἐστι εὖ.Ίογη- 
μάγος εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν». Τίς δὲ ὁ πάντων 
δημιουργὸς, ὃν εἶναι λέγει εὐλογητὸν εἰς τοὺς αἱῶ- 
νας, £L μὴ ó Μονογενής; τίνες 68 οἱ ἀλλάξαντες 
τὴν δόξαν αὐτοῦ; Οἱ λέγοντε, Δόξα Πατρὶ δὺ 
Yiov ἐν ἁγῳ Πγνεύματι' ob xoi χτίσµα αὐτὸν 
εἶναι, xal οὐδὲ βασιλέα αἰώνιον δοξάζοντες. Elta 
τοῖς αὐτοῖς ρησιν' Εὶς τὸ εἶναι αὐτυὺς ἄναπο.ο- 
Tücovc: διότι Ίἤγόντες Θεὸν, οὐχ óc Θεὸν 
ἑδόξασαν», ἢ ηὐχαρίστησαν' dAA ἑματαιώθη- 


C σαν ἐν τοῖς δια.λογισμοῖς αὐτῶν, καὶ ἑσκοτίσθη 


ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία. Moto; δὲ 6 (42 b] vve- 
σθεὶς θεὸς, καὶ μὴ ἐπιγνωσθεὶς, παρὰ αἱρετεχῶν, 
xai Ἰουδαίων, xai Ἑλλήνων, εἰ μὴ ὁ ἐπιφανεὶς σαρχὶ 
cb; Λόγος: Καὶ Κορινθίοις δὲ ἐν τοῖς πρώτοις 
γράµµασι, Κύριον δόξης κατὰ φύσιν εἶναι δειχνὺς 
αὐτὸν, ἐπιστέλλει οὕτως" El γὰρ ῄδεσαν, οὐχ ἂν 
τὸν Κύριον τῆς δόξης ἑσταύρωσαν * xat ἑτέρωθι ᾽ 
"Iva ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ xa» TÓrv 
χἀμψῃ, καὶ πᾶσα γωάῶσσα ἐξομο.ογήσεται, ὅτι 
Κύριος "Incovc Χριστὸς, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός 
ἀντὶ τοῦ, Ἐν αὐτῇ τῇ πατριχῇ δόξῃ ὑπάρχει. Καὶ 
ἔτι Τὸν γὰρ ἡ.λατζτωμένον β.1έπομεν ᾿Ιησοῦν, 
διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου δόξῃ xal cuim ἔστε- 
φανωμένον. Ὑστεροπρώτως εἴρηται. Φησὶν Yáp: 


sionem mortis, gloria et honore coronatum, Quod D Τὸν δοχοῦντά τισιν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου 


in libro adversus Praxeam, cap. 7, ita hunc versi- 
culum affert : Sermone ejus coli confirmati sunt, et 
Spiritu ejus omnes vires eorum. Et cap. 19 : Ser- 
mone ejus coli formati sunt, εί Spiritu oris ejus 
omnes virtutes eorum. lta legit Theodoretus quoque 
pag. 578 cateng in Psalmos. Sed alii Patres ferme 
omnes legunt, omnis virtus corum. 

(59) Res inanimate. Confer hac cum segmm. 51 
a, 59 a, 78 b, 79 a et 87 a. 

(60) Attollite. Ps. xxi, vers. ? et 9. 
. (61) Assumptione. Christi. ascensio ἃ Grecis vo- 
catur Assumptio. 

(62) Laudate. Ps. cxvi, vers. 1. Biblia habent, 
ἑπαινέσατε, pro, xaX ἐπαινεσάτωσαν. 

(05) Regem. 13a. xxxu 17. Vulgatus Interpres 


ter. 
(64) Benedicia. Ezech. i1, 12. 


(65) Hec. Ezech. i, 4. Biblia habent, ὁμοιώμα- 

τος, id esL similitudinis, pro, ὁμοίωμα. 

66) Dicentes. Rom. i, 22, 95. 

(6 Propter quod. Kom. 1, 24 et 25. Biblia post, 
αὐτούς, addunt, Θεός. 

(68) Gloriam. Editio (νο, cui consentit tran:- 
latio Vulgata, habet, τὴν ἀλήθειαν, id est veritatem. 
Et paulo post, εὐλογητός, pro, εὐλογημένος. 

(69) Jta ut. Rom. 1, 20, 21. Edita Biblia : γνόν- 
τες τὸν Θεόν. Et, εὐχαρίστησαν. 

(70) Si enim. 1 Cor. n, 8. Biblia pro ᾖδεσαν, 
habent, ἔγνωσαν. 

(71) Ut in. Philipp. it, 10 et 44. Nonnuila omittit 
Didymus intermedia. Biblia non habent vocem, 
Χριστοῦ. Et pro, ἑξομολογήσεται, habent, ἐξομολο 
Y 


erras rectius]. 
(12) Eum. Hebr. 11, 9. Nonnulla omittit Didymus, 
ac pro, δέ, legit Υάρ. 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


. 200 


ἡλαττῶσθαι Ἰησοῦν, βλέπομεν δόξῃ xai τιμῇ ἑἐστε- A inverso verborum ordine (75) dictum fuit, per figu 


φανωμµένόν. ᾽Αλλὰ xal δόξαν αὐτὸν καλεῖ, ἅτε φυ- 
cuu ἀπαύγασμα ὄντα τῆς πατρικῆς δόξης, δι) 
ὧν γράφει’ "0 θεὸς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ, ὁ Πατὴρ εῆς δόξης. θεὺν δὲ εἶπεν τῆς 
ἀῤῥήτου σαρχώσεως, Πατέρα δὲ τῆς ἀνάρχου vev- 
γήσεως. Καὶ πάλιν Ἰωάννης (Εθεασάμεθα τὴν 
δέξαν αὑτοῦ, δόξαν ὡς Μογογεγοῦς παρὰ IIatpóc), 
π]ήρης χάριτος καὶ àAn0slac. Καὶ πάλιν παρὰ 
Μάρχῳ μὲν, ἀπὸ τοῦ Σκυτῆρος” "Οταν δ.6ῃ ὁ χιὸς 
ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὑτοῦ ' παριστῶν, ὡς di 
αὐτοῦ δόξα, ἰσότιμος τῆς δόξης ἐστὶν τοῦ Πατρός 
παρὰ δὲ Ματθαίῳ;» "Οταν Σ.16ῃ ὁ Υὲὸς τοῦ ἀνδρώ- 
που ἐν τῇ δόξῃ αὑτοῦ, καὶ πάντες οἱ ἄγγε.οι αὺ- 
τοῦ uet' αὑτοῦ. Καὶ αὖθις γοῦν Ἰωάννης, συνιστῶν 
$$ ἐν δόξῃ εἶναι αὐτὸν, καὶ παρὰ πάντων δόξαν ὀφεί- 
ἐεσθαι αὐτῷ, εἶπεν ' Τοσαῦτα δὲ onpeia πεποιη- 
κότος τοῦ Ἰησοῦ , οὐχ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν οἱ 
Ἱονδαῖοι: ἵνα π.Ίηρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἡσαϊου" 


Ἀχοῇ ἀκούσετε, xal οὐ μὴ συγητε. Καὶ [45a] 


μεταξὺ ἐπάχει' Ταῦτα δὲ εἶπεν, ὅτε ἴδεν τὴν δό- 
Lay αὐτοῦ, καὶ ἑ.14.1ησεν περὶ αὐτοῦ. Καὶ Πέτρος 
&, ἐν μὲν τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ. Καθ b χοινω- 
γεῖτε τοῖς τοῦ Χριστοῦ παθήµασυ, χαίρετε, ἵνα 
καὶ ἐν τῇ ἀποχα.λύψει τῆς δόξης αὐτοῦ χαρήτε 
ἀγαἰλιώμενοι ' ἓν δὲ τῇ δευτέρᾳ' Ὡς τὰ πάντα 
fiv τῆς θείας δυνάμεως αὐτοῦ, tà αρὸς Cut, 
χαὶ εὐσέδειαν» δεδωρηµέγης, διὰ τῆς ἐπιγγώσεως 
τοῦ χαλέσαντος ἡμᾶς ἰδίᾳ δόξῃ καὶ ἀρετῇ ' ἀντὶ 


τὸ, Ἡ δόξα τοῦ Μονοχενοῦς, fj τῆς φύσεως, 1] τῶν (. 


θευμµάτων, ἡ τῆς βασιλείας xaX αὐτῆς τῆς δοξολο- 
Ti, ὁμοία ἐστὶν xal ἴση τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, 
αρ οὗ φυσιχῶς xal ἁδιαστάτως γεγέννηται, καὶ 
9a ἐν ἑαυτῷ ἔχει ὡς Μονογενής. "Dave χαὶ γενόµε- 
ww» σάρχα µηδεµίαν τροπὴν, f) µείωσιν ὑπομεῖναι. 
Üvus χαὶ οἱ τρεῖς παῖδες, οὐ τῇ Βαθυλωνίᾳ φλογὶ, 
ἀλλὰ τῷ περὶ τὸν χτίστην xal εὐεργέτην πυρακτού- 
Brot πόθῳ, xat οὗ μᾶλλον τὴν περιδάλλουσαν αὖ- 
τὺς χάµινον, τῆς ἠτοιμασμένης τοῖς χτιστολάτραις 
Ἱεέννης, κροσέχοντες, ὑπέδαλλον τῇ χτίσει δοξολο- 
Τεῖν τὸν φανέντα σὺν αὐτοῖς &v τῇ xap(wp* περὶ οὗ 
Ἱέγραπται: Ἡ δὲ ὅρασις τοῦ τετάρτου ὁμοία 
Yip θεοῦ ' εὐΊογεῖτε πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν' 


(79 Oulins. Vocem. ὑστεροπρώτως vertere po- 
Wissem uno voesbule. paempeetere. AL cum id in ma- 
lam quoque partem accipiatur, sb ee easi. 

(14) Gloriam. Hieronymus quoque in conmenta- 
riis in Epistolam ad Ephesios lib. 1, cap. 1, eodem 
modo verba illa, Pater glorie, accipit. Pater autem 
glorie, inquit, ita intelligendus, ut quomodo Domi- 
233 noger Jesus Christus, ipse est Sermo, Sapien- 
la, Τετίίαε..., ipse sit eiiam Gloria. Utrum vero 
bec interpretatio ex iis sit, quas in illis commen- 
laris ex Didymi commentariolis in esmdem Episto- 
lam se decerpsisse ait Hieronymus, deflnire difficile 
e*t. Illud tantuin constat Didymum nostrum etiam 
mn commentariis in Psalmos, ad ea psalmi Lxx verba, 

ἱ cautem gloriam tuam, hanc ipsam indicasse ex- 
Plicationem, θεοῦ δόξα, inquit, ἐστὶν... ὁ Μονογενῆς, 
περὶ οὗ γέγραπται’ Ὀφθήσεται ἡ δόξα θερῦ, id esi, 

oria Dei est... Unigenitus, de quo scriptum est : 
Videbitur Gloria Dei. 


D 


ram, qui vocatur hysteron proteron. Sensus enim 
e&t bojuscemodi : Eum, qui aliquibus visus est mi- 
norari propter passionem mortis, Jesum videmus 
gloria et honore coronatum. Verum gloriam (74) quo- 
que 99 ipsum vocat, utpote eum, qui naturaliter 
splendor est paternz glorie cum scribit : Deus(15) 
Domini nostri Jesu Christi, Pater glorie. Ubi Deum 
quidem ipsius dicit, ratione habita ineffabilis Incar- 
nationis ; Patrem vero, respectu zeternze generatio- 
nis. Joannes przterea, (Vidimus (76), inquit, glo- 
riam ejus, gloriam quasi Unigeniti α Patre), plenus 
gratie et veritatis. Et rursus apud Marcum quidem 
ex persona Sálvatoris scriptum est : Cum (77) ve- 
πετ (Filius) in gloria Patris sui. Quae verba osten- 
dunt ejus gloriam :equalem esse Patris glorie. 
Apud Matthzum vero: Cum venerit Filius (78) homi- 
nis in. gloria sua, et omnes angeli ejus cum eo. Rur- 
80s porro Joannes ostendens, ipsum in gloria esse, 
el ab omnibus gloriam ei deberi, ait: Cum (79) au- 
tém tanta signa fecisset Jesus, nom crediderunt in eum 
Judei, ut impleretur quod. dictum est. per. lsaiam : 
Auribus audietis, et non. intelligetis. Tum subdit : 
Hac autem (80) dizit, quando vidit gloriam ejus, et 
loculus est de eo."Petrus quoque in prima quidem 
Epistola: Quatenus (81) communicatis Christi passio- 
uibus, gaudete, ut et in revelatione glorie ejus gau- 
deatis exeuliantes, in secunda vero ait: Quippe (82) 
omnia nobis divina virtus ipsius, que ad vitam et 
pietatem | donavit, per cognitionem ejus, qui vocavit 
nos propria gloria et virtuté. Quorum hic sensus 
est: Gloria Unigeniti quoad naturam, quoad mira- 
enla, quoad dominatum, et quoad ipsam glorifica- 
tionem similis est, et equalis glorig Patris, a quo 
naturaliter, et continue atque inseparabiliter geni- 
tus est, et omnia in seipso habet ut Unigenitus : 
adeq ut factus etiam caro nullam conversionem, 
aut decrementum passus sit. Sic etiam tres pueri 
non Babylonica flamma, sed desiderio, quo in Crea- 
torem ac benefactorem ferebantur, incensi, et 
praeparatam creaturarum adoratoribus gehennam 
potius quam fornacem, qua circumdabantur, at- 
tendentes, creaturam jubebant gloriflcare eun, qui 


(75) Deus. Ephes. 1, 17. 

(76) Vidimus. Joan. 1, 14. 

(71) Cum. Marc. vim, ὅδ. 

ga venerit Filius. Mauh. xxv, 51. Vulga- 
tus legit, ut Ενας, emittens vocem, ἅγιοι, id est 
suncti, quam habet Graca editio. Vox αὐτοῦ deest 
utrobique. 

(79) Cum autem. Joan. xu, 57, 38. Sed Greca 
Biblia sc Vulg. translatio eisi enmdem ferme sen- 
sum habeant, eadem tamen non habent verba. Quin 
imo verba illa, Auribus audietis, el czelera, εκ ca- 

ie Actorum xxvii, vers. 26, huc translata sunt a 
idymo. 

C ) Hec autem. Joan. xn, 4, ubi legitor : 
Ταῦτα εἶπεν Ἡσαῖας, ὅτε εἶδε, et reliqua. 

(81) Quatenus. | Petr. iv, 12. Didymus legit, 
xaB'ó- Greca editio, καθώς" ο. int., sed. 

(82) Quoniam. ll Petr. 1, 3. Vide can. 29, pag. 
90, not. 11. 


4! 
in fornace cum ipsis apparuit, 100 de quo scriptum 
est, Visio (85) autem quarti similis Filio Dei, di- 
centes : Benedicite (88), omnia opera Domini, Domi- 
num, laudate, et. superexaltate eum in secula. Quin- 
etiam cum Domini interfectores iraseerentur (85) 

ut alt evangelista, pueris, et turbis, quod Jesum 
tanquam Deum glorificantes dicerent, Hosanna (86) 
in altissimis : Benedictus qui venit in nomine Domini, 
jilum Seripturz locum in memoriam eis revocavit, 
qui sic se habet : Ez ore (87) infantium εἰ lacten- 
lium per[ecisti laudem : sibimet ipsi eum accommo- 
dans, et gloriam sibi, quse ab ipso alieua sit, ;non 
bant : Gloria (88) in altissimis Deo, et in terra paz, 

CAP. XXXI. 
De adoratione. Epilogus (89). 

Jam vero eum ipsum viderimus glorificatum, vi- 
deamus (90) eumdem etiam adoratum : utruinque 
enim Deoet convenit et debetur, nou. vero creatura. 
lta $aneti. scribunt, quos subjicimus. David in psal. 
mo Xciv : Venite (91), adoremus, et procidamus ante 
illum, et ploremus coram Domino, qui fecit nos, quia 
ipse est Deus noster, et nos populus pascua. ejus, et 
eves manus ejus; ek in xxi : Reminiscenur (93) et 
eonverteniur ad. Dominum universi fines lerra ; et 
adorabunt in. conspectu. ejus universe familim gen- 
tum ; quoniam Domini est regnum, et ipse domina- 
tur gentium, Quidnam tandem illi inquient, qui 
seorsum tribuunt Patri quidem nomen Deus, Filio 
autem nomen Dominus (95), cum audiant hic Domi. 
num et adorari, et dominari, et ipsius esse re- 
gnum? 101 Et rursus in ix psalmo (94) : Et ad- 
orabo te, Domine. fortitudo mea. Etin οσχχι: Adore- 
enus (95) in loco, ubi steterunt pedes ejus. Paulus ex 


(8o) Visio. Dan. t, 93. 

(84) Benedicite. Dan. nt, 57. Porro hymnum 
trium puerorum ut canonici libri partem a Didymo 
agnitum fvisse apparet non modo ex hoc loco, et 
ex segm. 77 a, sed eiiam ex iis, que idem ad psal- 
mi xxxiu versiculum 4 dictavit pag. 604 Catenze 
a Corderio edite : "Ὥσπερ ol &v χαμίνῳ βληθέντες, 
ait, ἐν Βαθυλῶνι... θεὸν ὑμνοῦντες, πᾶσαν d χτί- 
σιν παρέλαθδον εἰς τοῦτο, x. τ. λ. id est, Sicul qui Ba- 
bylone ἐν [ornacem missi sunt,,... Deum hymnis pro- 
sequentes omnem ad hoc creaturam advocarunt. 

85) lrascerentur. Matth. xxr, 15. 

(86 Hosanna. Mauh. xxt, 9. Qua hic primum, 
in Bibliis secundum locum habent. 

(87) Ez ore. Peal. vin, vers. 3. | 

(88) Luc. n, 14. 

(89) Epilogus. In Graco, ἀναχεφαλαίωσις, sive, 
ut vetusti interpretes vertere solent, recapitulatio : 
quauquam Graecam vocem retineri mallet Hiero- 
nymus jn commeut. Epist. ad Ephes. lib. 1, cap. 4, 
ut Latine quoque diceretur anacephalzosis. Videtar 
autem hic posita. ea vox, quia nihil aliud facit iu 
hoc capite Didymus, nisi Seripturce testimonia con- 
gerit. 

(90) Videamus. Lego, ἴδωμεν. 

(91) Venite. Psal. xciv, vers. 6 et 7 

(92) Reminiscentur. Psal. xxi, vers. 
(seu 28 et 29). 

(95) Dominus. Eunomii sententia erat, nomine 
Κύριος seu Dominus, quod Filio tribuitur, Filii 
ipsius on dignitatem, sed essentiam significari : 
ita scilicet ut Patris quidem essentia sit θεότης, id 
est Deitas, Filii vero essentia sit Κνριότης, id est 


99, 30, 54 


DIDYMI ALEXANDRINI 


p? 


ο] 


A Κύριον ὑμνεῖτε, καὶ ὑπερυφοῦτε αὐτὸν elc τοὺς 
αἰώνας. ᾿Αχθομένων δὲ, φησὶν, xal τῶν Κυριοχτή- 
γων πρὸς τὰ παιδία xai τοὺς ὄχλους, ὅτι ὡς θεὺν «y 
Ἰησοῦν δοξάδοντες ἔλεγον, 'ücavrà àv. τοῖς ὑψι- 
στοις' εὐλογημένος ὁ ἑρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυ- 
piov, ὑπέμνησεν αὐτοὺς τῆς λεγούσης Γραφῆς: Ἐκ 
στόματος νηπίων καὶ θη.ἱαζόντων κατηρτίσω αἷ- 
vov  ἑαυτῷ ἁρμόσας τὸ ῥητὸν τοῦτο, xal δείξας μὴ 
ἀνοιχείως πρυσάχεσθαι αὐτῷ δόξαν. [45 ϐ] Καὶ &y- 
Ύελοι δὲ, φησὶν, ἔλεγον «εχθέντος αὐτοῦ: Δόξα ἐν 
ὑψίστοις Θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἱρήνη. 

offerri demonstrans. Sed et angeli ipso nato inquie- 

vt refert evangelista. 

B ΚΕΦ. AI"*; 

Περὶ προσκυνήσεως. Ἀνγακεφαλαίωσις. 
Ἴδομεν τοίνυν αὐτὸν δοξαζόµενον, ἴδομεν αὐτὸν 
καὶ προσκυνούµενον. ἀμφότερα δὲ Geop ἐστιν πρέ- 
ποντα xai ὀφειλόμενα , οὐχὶ δὲ χτίσµατι, χαθὰ voá- 
φουσιν οἱ ὑποτεταγμένοι ἅγιοι ' Δανῖδ ἐν LO dap" 

Δεῦτα, προσκυνήσωµεν xal προσπέσωµε»ν αὐτῷ, 

xai κ.εύσωμεν ἐναντίον Κυρίον, τοῦ πουήσαντος 

ἡμᾶς, δει αὐτός ἐστιν ὁ θεὸς ἡμῶν, καὶ ἡμεῖς Aaic 
νομῆς αὐτοῦ, καὶ πρόδαεα χειρὸς αὐτοῦ - χαὶ ἐν 
χα Μνησθήσονται, καὶ ἀπιστραφήσονται αρὸς 

Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς * xal προσκυ- 

φήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν 

ἐθνῶν ' δει τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, καὶ αὐτὸς 
δεσπόζει τῶν ἐθνῶν. Τί ἐροῦσιν ἄρα οἱ ἆ πονέµοντες 
ὄνομα χεχωρισµένως, τῷ μὲν Πατρὶ τὸ Θεὸς, τῷ ἃ ' 

Υἱῷ τὸ Κύριος, ἑπαῖοντες ἐνθάδε τὸν Κύριον προσχυ” 

νεῖσθαι xal δεσπόζειν, xal αὐτοῦ εἶναι chy Bac 

λείαν; Καὶ πάλιν ἓν 0' φαλμῷ' Καὶ αροσκυγήσω 
σε, Κύριε, ἡ Ισχύς µου’ καὶ ἓν ρλα' Προσκυγή- 


6 


Domineitas, ut ita dicam, seu Dominatio, nempe 
hoc quod est esse. Dominum. Absurdam vero hauc 
opinionem refellit Gregorius Nyssenus initio libri vi 
in Eunomium. Ac videndus etiam Didymi liber De 
Spiritu sancto, num. 29. 

(94) Et adorabo. Cum hic locus in Bibliis omnino 
non exstet, psalini xvi? prima. verba, Diligam te, 
Domine, fortitudo mea, a Didymo respici conjice- 
rem, nist obstaret tum vocula, et, tum discrimen 
quod. interest non modicum inter ἀγαπήσω, id est 
diligam, et προσχυνῄσω, 1d est adorabo, quam 
vocem hie Didymus inculcat; ac nisi preterea 
incredibile videretur, eum, qui memoria laniopere 
llebat, ín citando eo psalmo lapsum esse, quem 
in ecclesia cantatum sexcenties eum audivisse nou 
dubito. Qu:e cum ita se labeaut, aut putandum 
est, ea verba etsi in nono psalmo non exstent, in 
aliquo tamen alio Scripturae loco legi, quem ego 
nou invenerim ; aut dicendum, exemplaria, quibus 
Didymus utebatur, addimenta aliqua habuisse. 
Simili modo Irenseus lib. 1v, cap. 32, verba qu£- 
dam e Scripturis allegat, quae modo in Bibliis not 
leguntur : hec. enim ibi scripsit : Quemadmodum 
alibi ait : « Sacrificium Deo, cor. coniribulatum ; 
odor suavitatis Deo, cor clarificans eum, qui platma- 
vit.» Quin Clemens quoque in libro Paedagogi terio, 
postquam illud psalmi L attulit, Sacrificium Do- 
mino spiritus contritus, subjunyit : Quodnam Dome 
incensum offeram ? « Üdor, inquit, suavitatis ! 
est cor, quod glorificat eum qui ipsum formatu.? 
Vide infra, si placet, notas ad segin. 65 6. 

(95) Adoremus. Psal. cxxxi, vera. 7. 


ect DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


ASA 


σωµεν εἰς τὸν τόπον, οὗ Eotucav. οἱ πόδες αὐ- A cantico Deuteronomii seribit: Cum (96) vero introdz- 


τοῦ. Παῦλος &x τῆς ᾠδῆς τοῦ Δευτερονομίου veáquy: 
"Όταν δὲ εἰσαγάγῃ τὸν Πρωτότοκον εἰς τὴν olxov- 
µένην, «ἰέγει' Καὶ προσκυγησάτωσαν αὐτῷ πάντες 
ἆγγεΊοι θεοῦ. Καὶ ὁ εὐαγγελιστής: Εἶπον, qnot, 
d μάγοι. ᾿Ίδομεν αὐτοῦ τὸν ἁστέρα ἐν τῇ ὀνα- 
τοΛῇ, καὶ ᾖ Ίθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ xal πά- 
hv Ἰδοῦ, φησὶν, Aexpóc ᾖ.θεν, καὶ προσεχύγαι 
αὐτῷ * καὶ πάλιν παρὰ Ματθαΐῳ φησίν’ ᾿Εχόπασεν 
ὁ άνεμος’ οἱ δὲ ἐν τῷ π.Ίοίῳ προσεχύγησαν αὐτῷ, 
«έχοντες. Ἀ.1ηθῶς Θεοῦ Yióc εἰ. Καὶ οὗ χαθ) 
ἡμᾶς, φησὶν, τοὺς ἀφθόνῳ [44 a] δωρεᾷ ἐπιχλη- 
βέντας υἱούς. Kal, ΄Αρχων τις προσεχύνγει αὐτῷ. 


cit primogenitum in orbem terre, dicit * Et. adorent 
(97) eum. omnes angeli. Dei ; et evangelista, Dixe- 
runt (08), inquit, magi ; Vidimus stellam ejus in 
Oriente, et venimus adorare ipsum, Et rursus, Ecce 
(99), inquit, leprosus venit, et adorabat eum. ltem- 
que apud Mattheum legitur : Cessavit (1) ventus; 
qui autem in navicula erant, adoraverunt eum, di- 
centes : Vere Filius Dei es. Quasi dicerent : Et. non 
Bicut nos, qui eX munifico dono cognominamur filii. 
Et alibi : Quidam (2) princeps adorabat eum. Et post 
illius resurrectionem apostoli in monte, ut ait evan» 
gelista (5), Videntes eum, adoraverunt ipsum. 


Καὶ μετὰ τὴν áváctaow αὐτοῦ ἐν τῷ δρει, φησὶν, Οἱ ἁπόστο.οι ἱδόγτες αὐτὸν, προσεκύνγησαν 


αὐτφ. 
ΚΕΦ. AA. 


Περὶ τῆς αρὸς τὸν θεὸν Πατέρα πίστεως. 

Καθὰ τοίνυν τῆς Γραφῆς µείξονα, 7 περὶ τοῦ Πα- 
tek, χατὰ τὸ φαινόμενον λεγούσης πολλὰ περὶ τοῦ 
Υοῦ, καὶ δηλούσης αὐτὸν παντοκράτορα xa ποιητὴν 
τῶν αἰώνων, καὶ πάντων δημιουργόν’ καὶ ἀληθινὸν 
cw, xal οὐχ ἔχοντα πρὸ αὑτοῦ Θεόν, xal ἑπάνω 
πάντων, xal µέγαν xai ἐπὶ πάντων θεὸν, πρὸς ὃν o0 
λοχισθήσεται ἕτερος» χαὶ Ex. δεξιῶν συγχαθεζόµενον 
τῷ Πατρὶ, xai εἰς τὸν χόλπον αὐτοῦ ὄντα: καὶ αὐτὸν 
εἶναι τὴν αἰώνιον Cuv, xal φῶς τὸ ἀληθινὸν, xal 
πάντων Κύριον, καὶ µόνον Δεσπότην καὶ ἐξουσιαστήν: 
τινος f) μὲν εἰρήνη οὐκ ἔχει ὅριον, ἀλλὰ xal ὑπερ- 
ἔχει πάντα voüv* ἡ δὲ βασιλεία ἀτελεύτητος: xal 
ἐν μηδενὶ ἄλλῳ εἶναι τὴν σωτηρίαν * καὶ τὸν Πατέρα 


CAP. XXXIV. 


De fide in Deum Patrem. 

Quemadmodum porro etsi mulia de Filio majora 
in speciem, quam de Patre, Scriptura dicat, οἱ Fi- 
lium ipsum omnipotentem esse declaret, ac facto- 
rem &eculorum, et rerum. omnium conditorem, et 
verum Deum, quique Deum antese non babeat, οἱ 
supra omnia exsistentem illum vocet, ac magnum, 
et super omnia Deut, et prz quo noa reputabitur 
alter, et 4 dextris sedentem una cum Patre, et. ex- 
sistentem jn sinu ejus, et ipsum esse dicat vitam 
eternam, et lucem veram, et omnium Dominum, et 
solum Dominum οἱ dominatorem : cujus pax quidem 
nec babet 1092 terminum, et superat omnem men- 
tem, regnum autem fine caret, atque in nullo alio 


ἔχειν πρὸς τὸν Ὑἱὸν τοὺς ἀξίους: κατ᾽ οὐδὲν ὑπο- (1 salutem esse, et Patrem ad Filium trahere eos, qui 


&isctpoc ( μὴ vévoitol) νοµίζεται ὁ Πατὴρ, f] τὸ 
Πνεύμα αὐτοῦ: τὸν ἴσον τρόπον, θεολογούσης περὶ 
τοῦ Πατρὺς ὑψηλὰ, οὐκ ὀφείλει ὡς µιχρότερος, ἣ 
ἀνόμοιος λογίζεσθαι ὁ Μονογενὴς, ἢ τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 
Οὐδεμιᾶς γὰρ κτιστῆς δυνάμεώς ἐστιν, µόνης δὲ τῆς 
ἀχτίστου, τά τε µινηµονευθέντα, xal «b δημιουργεῖν 
ὡσίαν ἐξ οὐχ ὄντων, xal λογιχήν' ζωοποιεῖν τε" 
ἁμαρτίας τε συγχωρεῖν * καὶ τὴν χτίσιν ἰδίαν λέ- 
Tev* καὶ ix. τῶν ἴσων γινώσχειν τὸν Πατέρα, ὡς 
Τνώσχεται ὑπ᾿ αὐτοῦ * xaX ἰσουργεῖν τῷ Θθεῷ Πατρί’ 
χαὶ εἶναι ἓν τῷ Πατρὶ, xat τὸν Πατέρα ἐν αὐτῷ ἓξ 
ἴσου" ὑπὸ ἀγγέλων τε ὑπηρετεῖσθαι : xal τὸ ἔτι τού- 
των ὑπερτεροῦν τὸ μονογενη Υἱὸν, xal θεὸν, καὶ 
οὓς ix φωτὺς, xaX ζωὴν αἰώνιον, καὶ ἀλήθειαν, xat 
Σωτῆρα μαρτυρεῖσθαι ΄ xal πανταχοῦ [44 b] παρ- 
εἶναι, χαὶ πάντα &v αὐτῷ ἑστηρίχθαι ' βασιλείαν «e 
οὐρανῶν, καὶ τὴν θεῖχὴν εἰρήνην, ὡς αὐτοῦ τυγχά- 
Ύουσαν, ἁδασχάνως πᾶσιν δωρεῖσθαι' xal τοῖς πι- 
στεύουσιν, ἐπικαλουμένοις αὐτὸν, τὴν ἐπὶ τῇ διηνε- 
Xt σωτηρἰᾳ παρέχειν ἀσφάλειαν. OL γὰρ χτίσμα, 
χαὶ οὐχ ἄναρχον, καλοῦντες τὸν ἀληθινὸν Υἱὸν Oeby, 


(96) Et cum. Hebr. 1, 6, ubi post. δέ, additur, 
πάλιν, 


(1) Et adorent. In Vulgate editionis margine ad 
pilmom xcvi referuntur quz hic Paulus citat ; sed 
Cislant, ut optime ait Didymus, iu cantico Deute- 
Tonomii, eap. xxxit, vers. 40. | 

,08) Dizerunt, Math, 11, $ et 2. Sensum potius. 
1, quam verba, Editio Graeca : εἴδομεν. 


digni sunt : tamen nullo plane modo minor ( apage 
impietatem) putatur Pater, aut Spiritus ejus : ea- 
dem ratione cum sublimia de Patre Scriptura dicit, 
non debet minor, aut dissimilis Unigenitus, vel Spi- 
ritus sanctus reputari. Nullius enim create poten- 
ti, sed increate duntaxat propria sunt et, ea. qua 
commemorata fuerunt, ei subsiantiam ex nibilo 
creare ; et rationalem cam facere; et illam vivifica- 
re; et peccata condonare, et creaturam sui ipsius 
propriam dicere ; ei Paurem ex sequo coguoecere, 
sicut semetipsum ipse cognoscit, et sequalem una 
cum Deo Patre operationem habere; et esse in Pa- 
tre, et Patremin ipso squaliter; et angelos sibi 
famulantes habere ; et, quod his adbuc prsestantius 


D est, unigenitum Filium a Scriptura vocari, ac Deum, 


et lucem ex luce, et vitan?:eternam, et veritatem, 
et Salvatorem dici; et ubique adesse; et omnia in 
ipso firmata fuisse; et regnum «coelorum divinam- 
que pacem, utpote quse ipsiussit, sine invidia om- 
nibus largiri; et credentibus, qui eum invocant, se- 
curitatem iu perpetua salute sitam prebere. Qui 


(99) Ecce. Mattb. vin, 3. Grzca editio : Ἐλθὼν 
προσεχύνει αὐτῷ. 

(4) Cessavit. Matth. xiv, 352 et 33, Graeca editio 
addit, ἑλθόντες, post πλοίῳ. 

(2) Quidam. Matub. 1x, 18. Vocula, τις, deest 1n 
Graeca editione. 

(9) Videntes. Mauh. xxviu, 17. 


485 


DIDYMI ALEXANDRINI 


n) 


enim verum Filium Deum, et sanctum ac vivill- A xaX τὸ ἅγιον xa ζωοποιὸν Πνεῦμα, οὗ πιστεύουσιν 


eantem Spiritum non eternum vocant, sed creatu- 
ram, illiio has personas non credunt, quamvis se 
credere pro(iteantur; fortasse autem ne in Patrem 
quidem credunt: etenim Patris mandatum violant 
(4) sic preecipientis: Audi (5), popule meus, et loquar 
tibi ; [srael, et contestabor te; si audieris me, mon 
eril in te deus recens, neque adorabis deum alie: 
num, id est, deum qui olim non exsüterit, aut 
deum heterousium, aeu qui sit alterius substantie ; 
ei :Domiuum (6)Deum tuum adorabis, et illi soli ser- 
vies; οἱ: Non erunt (7) tibi dii alii preter me; et: 
Matedictus (8) omnis, qui habet spem in homine, id 
est, io creatura, Filii quoque preceptum violant, 
103 qui in Mathzo quidem ait, Nemo (9) potest 


εἰς τὰς ὑποστάσεις ταύτας, χᾶν λέγωσι πιστεύειν» 


-πάχα δὲ οὐδὲ εἰς τὸν Πατέρα. Παραδαίνουσι vào τὴν 


ἐντολὴν τοῦτο μὲν τοῦ παραγγἑλλοντος Πατρός" 
"Axovcor, Aaóc µου, xal) «Ἰαήσω coc, Ἱσραὴ., 
xai διαμαρτυροῦμαί σοι. Εὰν ἀκούσῃς pov, οὖκ 
ἔσται ἐν col θεὸς πρόσφατος, οὐδὲ προσκιυνή- 
σεις θεῷ dAAotplo* &v τοῦ, οὐχ ὄντι ποτὲ, 1j 
ἑτεροουσίῳ. Καὶ, Κύριο {τὸν Θεόν σου xpoexv- 
γήσεις, καὶ αὐτῷ µόγῳ «Ἰατρεύσεις ' xol, Ovx 
ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι, xA ἐμοῦ * καὶ, Ἔπι- 
κατάρατος πᾶς, ὃς ἔχει τὴν ἑλπίδα ἐπ᾽ ἄνθρω 
Sov * τοῦτ ἔστιν, ἐπὶ ποίηµα. Τοῦτο δὲ τοῦ λέγον 
τος Υἱοῦ, tv Ματθαίῳ μέν. Οὐδεὶς δύγαται δυσὶ 
χυρίοις δου.εύειν» τοῦτ' ἔστιν, δύο φύσεσιν, ἃ 


duobus dominis servire, id est, duabus naturis, aut B δεσποτείαις  ἓν Παύλῳ δὲ Ῥωμαίοις ἐπιστέλλοντι» 


dominationibus ; in Paulo autem Romanis scriben- 
te : Coluerunt. (10) et. servierunt. creature magis 
quam Creatori. Mosis demum legem violant sie se 
habentem : Qi (11) sacrificaverit diis alienis, pre- 
ter solum. Deum, lapidabitur. Recens autem, et alie- 
nus Deus ille exsistit, qui non eat Deo et Patri con- 
substantialis, quique aliquando non fuit. At qui di- 
cunt, Gloria Patri per Filium in sancto Spiritu, non 
glorificant Filium, aut Spiritum Dei: nam alteri 
per alterum in altero gloriam referunt, aut, ut me- 
lius dicam, nulli : quinetiam lzdunt primum quidem 
voluntatem Patris , qui ait, Gloriam (19) meam 
alteri non dabo, id est, ei qui sit alterius naturz: 
quique Filio similem ac sibi honorem deferri vult. 
Deinde vero etiam traditionem Filii transgrediun- 
tur. Ac idem ipsi faciunt, quod ii, qui. ore quidem 
ipsum vocabant Christum, manibus autem eum cz- 
debant, et clamabant : Prophetiza (15) nobis, Christe, 
quis estqui te percussit : quique aiebant : Credimus (14) 
w Moyses, et prophete; sed eum ipsum, qui ab his 
preenuntiatus fuerat, crucifixerunt. Cum ergo et Deo 
Patri, et Unigenito Deo inobsequentes sint, et fides in 
ereaturam sit inutilis, ac nocere magis possit, quam 
salvare; veputent ipsi, an periculo carzeat eorum 
fides, dum salutem abnegant : nec enim salvus fleri 
js potest, qui recte non credat: nam praeclara, ut 
alunt, res est servari, aliorum) vero alia est ra- 


Ἀσεθάσθησαν, xal ἐ.άτρευσαν τῇ κτίσει, παρὰ 
τὺν κτίσαντα. Τοῦτο δὲ τοῦ νοµοθετήσαντος Μωῦ- 
σέως; 'O θυσιάζων θεοῖς ἁ-λοτρίοις, «110οδ6ο.λη- 
θήσεται, z Ah. Κυρίφ µόγῳ. Ἡρόσφατος δὲ χαὶ ἆλ- 
λότριος θεὸς, 6 μὴ ὁμοούσιος τῷ Oc καὶ Πατρὶ 
ὢν, χαὶ ποτὲ μὴ ὑπάρξας. Καὶ οἱ λέγοντες, Δόξα 
Πατρὶ δι Υιοῦ ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, οὗ δοξάνουπ 
τὸν Yibv, ἡ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. "Άλλῳ γὰρ δι 
ἄλλου bv ἅἄλλῳ ἀναπέμπουσι τὴν δόξαν, μᾶλλο δὲ 
οὐδ' ὁποτέρῳ * xal παρατιτρώσχουσι τοῦτο μὲν τὰ 
θέληµα τοῦ Πατρὸς (λέγοντος. Τὴν [45 a] δόξαν 
µου écépi οὗ δώσω: àv τοῦ, Ἑτεροφυεῖ 09 
δώσω, βουλομένου δὲ τιμᾶσθαι τὸν Ὑἱὸν ὁμοίως 
αὐτοῦ), τοῦτο δὲ χαὶ τὴν παράδοσιν του Υἱοῦ" 
ὅμοια πάσχοντες τῶν Ἄριστὸν μὲν αὐτὸν τῷ στόµατι 
χαλούντων, ταῖς δὲ χεροὶ τυπτόντων xal χραξόντων' 
Προφήτευσο ἡμῖν, Χριστὸ, τἰς ἑστυ' ὁ παίσας 
σε" τῶν xat λεγόντων οὕτως, Πιστεύομεν oc Mub- 
σῆς καὶ ol προφῆται᾽ αὐτὸν δὲ τὸν προφητευθέντς 
σταυρωσάντων. "Occ οὖν xat ὁ θεὺς Πατὴρ σὺν τῷ 
μονοχενεῖ θεῷ παραχούεται, xaX ἡ εἰς χτίσμα πίστις 
ἀνωφελής ἐστιν, βλάπτειν μᾶλλον f| σώζειν δυνα- 
µένη ^ αὐτοὶ λογιζέσθωσαν, εἰ ἀχίνδυνον ἔχουσι 
πίστιν, τὴν σωτηρίαν ἀρνούμενοι " δεῖ γὰρ σωθῆναι 
ὀρθῶς πιστεύοντα" χαλὸν γὰρ, qaot, τὸ σωθῖναι" 
τὅλλα δὲ ἐστιν ἄλλως λόγος. Ka Μακχεδονίου à 
παῖδες, ὡς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὕτω xdi τοῦ Mo- 


(4) Mandatum violant. Hoc ipsum hzreticis D 10, Christus Dominus eumdem locum allegans, usus 


argumentum objicit in comment. in Psalmos, pag. 
695 catene Corderiane, ad vers. 9 psalmi 80 : 
Ταῦτα τὴν 'Apslou (inquit) καὶ Εὐνομίου παραπλη: 
ξίαν ελέγχει. El γὰρ οὐχ ὁμοούσιος, ἀλλότριος ἄρα 
καλοῖτ᾽ ἂν εἰχότως... Ἱὸν ὅσιον τοίνυν προφανώς 
παραινοῦσι γόμον, ἀλλότριον xat πρόσφατον προσχυ- 
νοῦντες θεόν, id est, Hc Arii, et Eunomii vesaniam 
redarguunt : si enim consubstantialis non est. (Fi- 
lius), alienus merito vocari poterit . .. Manifeste 
Hague sanoiam legem. (ransgrediantur, alienum | ac 
recentem deum adorantes. ^ 


(8) Audi. Ps. Lxzr, vers. 7 (seu 9). Complu- 
tensig editio omittil YOces, xat AaAfjoo σοι, item ut 
Vulg. translatio. 


(6) Dominum. Deut. vi, 15, ubi pro προσχυνή- 
σεις, editio Grieca babet, φοδηθήσῃ, id est timebis, 
Bed ideui utrobique seusus ; ex quo fit ut Mattb, τν, 


sit verho προσχυνήσεις. 

(7) Non erunt. Exod. xx, $. Sed Vulg. int. paulo 
aliter, θοήθιη tamen sensu. 

(8) Maledictus, Jerem. xvn, 5. Graeca editio pro 
πᾶς, habet ὁ ἄνθρωπος. 

(9 Nemo. Matth. vi, 94. 

(10) Coluerunt. Rom. 1, 25. 


(41) Qui. Leguntur hzc Exod. xxi, 20. Sed pro 
λιθοδοληθήσεται, Graca editio habet ἐξολθθρευθή- 
σεται, id est, exterminabitur. At lapidatio ipsa in 
Deuteronomio memoratur xit, 10, et xvi, 5, ubi 
idololatram lapidibus obrui jubet Moyses. 

(43) Gloriam. 15a. χι, 8, et ΧΙΙ, 44. 


(45) Prophetiza. Matth. xxvi, 68. 
(14) Credimus. Hac verba in Bibliis non reperi. 


Respicit autem. fortasse Didymus illud Joannis 1 
98 * Nos autem Mosis discipuli sumus. ' 


ο) 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


νογενοῦς τὴν δόξαν οὗ σώζουσιν, ὁμαρύδιον τῷ Πα- A tio (15-16). At Macedonii auumni (17)sicut sancti Spi- 


«pt, xai οὐχὶ ὁμοούσιον λέγοντες αὐτόν ' ὡς νοεῖσθαν, 
ὅτι ἄλλης ὁμοίας οὐσίας ἑστίν. Ὥστε λείπεται αἱρε- 
τιχοὺς, 7) ἀμεῖφαι kv ταῖς θρησχείαις αὐτῶν τὸ 
ὄνομα τοῦ Πατρὸς, ὡς τῇ ἀληθείᾳ παρ αὐτοῖς οὖχ 
bv: αὐτοῦ Πατρὸς, ἔτι μὴν χαὶ τοῦ μονοχενοῦς 
Υιοῦ, καὶ τοῦ Πνεύματος δὲ τοῦ Θεοῦ, ὡς τοῦτο οὐχ 
ὄντος (συνγγνώτω δὲ ἡμῖν dj ἁγία χαὶ σεπτὴ, xol 
παρ᾽ ἡμῶν δοξαζοµένη ὁμοούσιος Τριάς) ' ἀμεῖφαι 
δὲ πρό γε πάντων τὸ ἑαυτῶν ὄνομα, xol μήτε χα- 
λεῖσθαι Χριστιανοὺς 3j Πνευματιχοὺς, μήτα διαχεῖσθαι 
ὡς ὄντες αὑτοὶ ἐχεῖνοι ὁμογενεῖς υἱοὶ τῶν ἰδίων πα- 
τέρων $ uh ἐξαλλάττειν τῆς τοῦ Πατρὸς θεότητος 
χαὶ δόξης, τὸ» ἀληθινὸν ΥΤὸν, xaX τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
αὑτοῦ. Ἴδιον γὰρ Ἰουδαίων μὲν τὸ τὸν Πατέρα pó- 


ritus, sic etiam Unigeniti gloriam labefactant , cum 
ipsum aiunt esse Patri homoeusium (18), id. est, si- 
milis cum eo substantiz, non vero homousium, id 
esi consubstantialem ; ut significent (19), eum alte- 
rius similis substantie 10$ exsistere. Itaque reli- 
quum est, ut h:eretici aut. insuperstitiosis ipsorum 
liturgiis nomen Patris immutent, quippe cum vere 
juxta illos non sit Pater : quin etiam nomen unige- 
niti Filii, οἱ Spiritus Dei obliterent necesse est, 
quippe cum eorum sententia neuter sit talis (par- 
cat vero nobis sancita, et adoranda, et a nobis glo- 
rificata consubstantialis Trinitas) : sed in primis 
proprium nomen mutent oportet, ac neque Chri- 
stiani vocentur, aut spiritales, neque se ipsi paren- 


voy τιμᾷν, Ἑλλήνων δὲ τὸ [45 ϱ] πλῆθος δαιµονίων p tum suorum congeneres filios esse existiment ; aut 


μέγα, xai μιχρὸν, xal χρονιχὸν, xaX ἑτεροούσιον 
σέδειν. 


a deitate, et gloria Patris verum Filium, et san- 
ctum ejus Spiritum non subducant. Nam Judeorum 


quidem proprium est, solum Patrem honorare; Grecorum vero, multütudinem demonum colere, qui 
magni sint, et parvi,et temporarii, et heterousii, hoc est, alii alias habentes naturas. 


ΚΕδ. AE. 
Ὅπως χρὴ νοεῖν τὰς θεο.λονίας τῶν Γρα- 
gor. 

Συναγωνίσασθαι δὲ 6 ἀνάξιος ἐγὼ ταῖς περὶ «oU 
μονοχενοὺς Ylou καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 0890 (ίαις 
προῄχθην, οὐδὲ χατὰ ἔννοιαν παραθλάπτων τὴν περὶ 
v θεοῦ xal Πατρὸς ἄφραστον δόξαν (οὐ γὰρ 
Ἡγνόηται, ὡσεὶ xal μὴ πρὸ ἀμφοῖν δεδήλωται τῶν 


CAP. XXXV. 


Quomodo intelligere oporteat. Scripturarum de Dee 
testimonia. 


Eo autem adductus sum ego indignus, ut in hoc 
certamine Scripturarum testimoniis, in quibus uni- 
geniti Filii, et Spiritus sancti divinitas declaratur, 
veluti suppetias ferrem. ld porro non eo prestiti, 
quod ineffabilem Del ac Patris gloriam ne cogitatio- 


εἰρημένων θείων ὑποστάσεων * à) ὅμως ἄμφω al ϱ nequidem labefactare vellem ; nota enim ea est; 


ὑποστάσεις ἐξ αὐτοῦ χατὰ φύσιν συμφυῶς ela, ἡ 
μὲν τοῦ Υἱοῦ γεννητιχῶς, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ 
ἐχτορευτικῶς) * ἀλλ᾽ αἱρετιχῶν τὰς πανολεθρίους 
ἐηγήσεις ἀποσχευαζόμενος, xal συνιστάµενος, ὅτι 
&' ὧν δοχοῦσι παρὰ τὴν Τραφὴν πλέον τιμᾷν τὸν 
Πατέρα, διὰ τούτων αὐτόν τε λυποῦσι , xai «bv Mo- 
Ἱογενη αὐτοῦ, καὶ τὸ Ἠνεῦμα ἐνυθρίξουσιν. 


et quamvis (20) ante ambas praedictas divinas per- 
sonas manifestatus sit ; tamen utraque hypostasis 
ex ipso secundum naturam, et cum ipso coexsistit, 
Filii quidem hypostasis per generationem, Spiritug 
autem ipsius per processionem. Sed hzc dictavi, 
ut hereticorum perniciosissimas explicationes ever- 
terem, simulque probarem, illos per ea ipsa Patri 


displicere, atque — Unigenitum ejus, ac Spiritum contumelia afficere, per αι Patrem ipsum contra Scri- 


pure mentem ,magis videntur honorare. 


ΚΕΦ. AG". 
Καὶ τοῦτο περὶ τοῦ αὐτοῦ. 
Tox, τοίνυν ὀρθοδόξους χρὴ εἰδέναι μὲν, ὡς xat 
περὶ μικροῦ ἔργου τοῦ θεοῦ (εἰ τολµήσαντα μιχρὸν 
ἔρχον ἔστι φάναι Θεοῦ) τοῖς διαλαδεῖν ἐθέλουσι, χρεία 


105 ΟΛΡΟΤ XXXVI. 
De eadem re. 
Illud porro orthodoxi norint oportet, eos qui vel 
de parvo aliquo Dei opere (si tamen ullum Dei opus 
sine audacia parvum vocare licet) disserere velint, 


ἠόγων, χαὶ ἔργων ποὺ τῶν λόγων, xal πίστεως πρὸ p eruditione indigere, sed ante eruditionem. operi- 


(15-16) Alia est ratio. Pro ἄλλως λόγος, lego ἄλλος 
ος’ quam proverbialem locutionem in Atticis 
«riptoribus memini me legere. 
(07) Alumni. In Greco παῖδες, seu filii, nempe 
dittipuli. Simili modo alii etiam loquuntur vetusti 
*eriptores. ία qui philosophize operam dant, quo- 
ζων παῖδες vocantur a Clemente in-Protreptico ; 
Qui vero grammatica arte eruditi sunt, in Pedagogo 
dicüntut γραμματιχῶν παῖδες. Quin vocem quoque, 
V4, Codem sensu adhibuisse videtur Justinus in 
Cohert, ad Grecos, num. 5, dum Museum Orphei 
υἱόν, seu filium nuncupat ; Muszi enim pater Eu- 
molpus fuit, non Orpheus. 
Nu Homuusium. Doctissimi monachi S. Mauri 
Athanas, lib. De synodis, pag. 746, scribendum 
*we contendunt, ὁμοιοούσιον, Sive homcousium. 


Ego lectíonem Passioneiani codieis non immutavl, 
etsi alteram magis probem. 

(19) Ut significent. Recte hec  Macedonianis 
otius, quam Macedonio. tribuit Didyious. Nam 

acedonii dogma est, ut ait Hieronymus in Chro- 
nico, Patrem quidem, et Filium unius divinitatis, 
ejusdemque substantie confiteri, sed Spiritum sanctum 
dicens creaturam. Macedonianorum autem opinio- 
nem Antiochena synodus anno 363 declaravit : in 
qua synodo, ut ait ibidem Hieronymus, Homousio, 
Anomaoque rejecto, medium inter hec. Homoiusion 
Macedonianum dogma vindicaverunt. 

(20) Et quamvis. Utrum ea lectio, ὡσεὶ xal pf, 
recta sit, judicet lector. Ego voculam pf, expun- 
gendam crediderim. 


439 


DIDYMI ALEXANDRINI 


440 


bus (21), ante opera vere, atque eruditionem floe, A ἀμφοῖν τούτων, xaX πολλῆς εὐλαδείας, xaX χατνανοή- 


magnaque pielate, el exquisilissima meditatione, 
ut bac ratione intelligere digni flant neillud qui- 
dem, quod parvum sit, cogitatione eapi posse, sed 
et hoc humanos in infinitum conatus excedere (si 
enim Dei opus est, elsi parvum videatur, magnum 
est, quatenus est Dei : Parvis autem (22) magna 
laboribus quomodo quis assequatur? stultum est, ut 
ille ait, hec vel optare) : multo autem magis ut 
supra humanas vires esse cognoscant, ipsius ineffa- 
bilis Dei jllam notionem h2bere, qua archangele- 
rum etiam sensum ac mentem superat ? hzc aulem 


cognoscentes el a periculosis inquisitionibus absti- - 


neant, talia Deo, qui solus ea novit, relinquentes, 
εἰ eum Ápostolo dicant : Credidi (25), propter quod 


σεως ἀχροτάτης” ἵνα διὰ ταῦτα γνῶναι ἀξιωθέντες, 
ὡς καὶ τὸ μικρὸν οὐχ ἁλώσιμον τῇ διανοἰψ, ἀλλ ἁτεί- 
poc xaX αὐτὸ τῶν ἀνθρωπίνων ὑπερφέρει ἐπιθολών 
(εἰ γὰρ τοῦ Θεοῦ ἔργον, x&v μικρὸν δοχῇ , µέγα ὡς 
θεοῦ ' Mixpoic δὲ τὰ μεγάλα πῶς ἔ.οι τις ἂν πό- 
vow ; Ἀμαδὲς, qaot, xal τὸ βούεσθαι τάδε), 
πολλῷ δὲ μᾶλλον ἡ περὶ αὐτοῦ τοῦ ἀφράστου θεου 
διάληφις ὑπερθαίνουσα xaX ἀρχαγγέλων αἴσθησιν" 
τῶν μὲν σφαλερῶν ζητήσεων ἀναχωρήσωσιν, γινώ- 
σχειν [46 a] αὐτὰ  pów τῷ θεῷ ἀφιέντες, συν τῷ 
ΑἈποστόλῳ δὲ εἴπωσιν᾽ Ἑπίστευσα, διὸ καὶ ἐλά- 
Άησα” τὰς δὲ θεολογίας τῶν Γραφῶν νοεῖν οὑτωσί” 
Ὅτιπερ, ὅταν ἀπὸ ἑνὸς προσώπου λέγουσιν, διὰ τὴν 
μίαν φύσιν καὶ θέλησιν ὅταν ἀπὺ ἀμφοῖν, διὰ τὸ 


el locutus sum, Scripturarum autem de Deo testi- B δείχνυσθαι τὸ ἰδιοσύστατον τῆς ἁγίας xaX ἀχηράτου 


monia sic ab iis intelligi oportet, ut norint, sacros 
scriptores modo ex unius persona loqui, ob na- 
υγ et voluntatis unitatem ; modo ex persona am- 
barum, ut in saneta et immaculata Trinitate pro- 
priam consistentiam ostendant. Aliquando enim 
Isaias ait : Ego Dominus (24) extendi celum, et fir- 
mavi terram ; et rursus, Ego sum (25), et non est alius 
Deus preter me; ob deitatis. unitatem eL concer- 
diam personarum, ut antea dictum est ; aliquando 
cominemorari non videtur Spiritus sanctus, ee 
quod Dei, cujus ipse Spiritus est, nomen et 
illum complectatur; aliquando initiationis ritum 
tradens-Dominus ait, Baptizantes (20) eos, in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti ; eo quod persone 
zquali honore digne sint, et equali potentia prz- 
dits», et consubstantiales, et distinctz ; aliquando 
quod alicubi de Deo et Patre dictum est, alibi de 
Unigenito, aut de Spiritu sancto commemoratur, 
106 οὗ predictas causas; aliquando eadem opera 
eadem operatione ambas personas facere, diversis 
modis docent (27), ob rationem, quz allata est ; 
aliquando, cum possit unaqueque persona creare 
et omnia facere, placuit Deo et Patri per Filium 
quidem ac Deum omnia constitui, per Spiritum au- 
tem sanctum sanctificari , eo quod una sit Trinitatis 
voluntas, utque ostendatur, omnia bona ab ea 
subministrari, οἱ ut communem nos ei, et zequalem 
gratiarum actionem reddamus, et glorilicationem ; 
aliquando Scripture iisdem utuntur nomioibus de 
beata Trinitate loquentes, cujusmodi sunt, Deus, 
Dominus, sanctus, justus, bonus, et aliis similibus; 
idque, cum de ipsa loquuntur, duntaxat faciunt , 
eo quod communis sit in hypostasibus Balura, et 


(21) Operibus. Similia inculcat lib. De Spiritu 
sancto, n. { et 65. 
. (22) Parvis autem. Lilrarius quasi ea non intel- 
ligeret, que hie scribebat, aecentus, et spiritus 
onmistt, Sunt autem duo iambi, quos Cyrillus quo- 
que lib. ix in Julianum sic affert : Optime autem 
mihi dixisse videtur quidam e poetis Graecorum : 
Σμικροῖΐς δὲ τὰ μεγάλα πῶς ἕλοι τις ἂν 
M Πόνοισιν; ᾽Αμαθὲς xat τὸ βούλεσθαι τάδε. 
est, 
Qui magna parvis compares loboribus ? 
Srultum est vel ista velle. 


Πριάδος. Ὅταν γὰρ Ἡσαῖας λέγῃ᾽ Ἐγὼ Κύριος 
ἐξέτεινα εὐν οὐρανὸν, καὶ ἑστερέωσα τὴν την: 
xai πάλιν’ Εγὼ εἰμὶ, xal οὐκ ἔστι ἆ Ίος θεὸς, 
π.]ἠν ἐμοῦ * διὰ τὴν μίαν θεότητα xal συµφωνίαν, 
ὡς προείρηται. "Όταν δόξῃ μὴ μνημονεύεσθαι zb 
ἅγιον Πνεῦμα, διὰ τὸ συμπεριέχεσθαι αὐτὸ τῷ θεῷ, 
οὗ Πνεῦμα τυγχάνει 8v * ὅταν τὴν µνσταγωγίαν πα- 
ῥᾳδοὺς 6 Δεσπότης λέγῃ᾽ Βαπτίζοντες αὐτοὺς elc 
τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Yíov, xal τοῦ ἁγίου 
Ηγεύματος' διὰ τὸ ἰσότίμον, xaX ἰσοσθενὲς, xai 
ὁμοούσιον, καὶ τὴν εὐχρινίαν τῶν ὑποστάσεων. "Όταν 
τὸ νῦν περὶ τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς λεχθὲν, ἑτέρωθι 
περὶ τοῦ Μονογενοῦς, 7| τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀπομέ- 
µνηται ’ διὰ τὰς προλεχθείσας αἰτίας. "Όταν τὰ αὑτὰ 


C ἔργα, τὴν αὐτὴν ἑνέργειαν ἁμφοτέρας ποιεῖν τὰς 


ὑποστάσεις διαφόρως διδάσχωσιν διὰ τὸ ὡς προεί- 
prat. "Οταν ἑχάστης ὑποστάσεως δυναµένης δη- 
μιουργῆσαι, καὶ πάντα ποιῆσαι , εὐδόχησεν ὁ θεὺς 
xo Πατ]ρ, διὰ μὲν τοῦ Υἱοῦ καὶ θεοῦ ὑποστῆναε 
πάντα, διὰ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἁγιασθῆναι ' Ou 
τὸ ἓν θέληµα τῆς Τριάδος, καὶ τὸ δείχννσθαι ἐξ αὐτῆς 
χοοηγεῖσθαι πάντα τὰ χαλὰ, καὶ διὰ τὸ ἡμᾶς χοινἣν 
αὐτῇ xaX ἴσην ἀναπέμπειν εὐχαριστίαν χαὶ δοξολο- 
γίαν. "Ὅταν τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασι χέχρηνται ἐπὶ τῆς 
µαχαβίας Τριάδος * οἷον θεὸς, Κύριος, ἅγιος, δίχαιος, 
ἀγαθὸς, χαὶ ὅσα τοιαῦτα πλὴν ὅτι ὁ Πατὴρ, μόνος 
xa ἀεὶ Πατήρ * xaX ὁ ἀληθινὸς Υἱὸς χαὶ θεὸς, xat «b 
ἅγιον Πνεῦμα, ἀνάρχως Ev [46 b] χαὶ τὸ αὑτὺ Πνεῦμα 
τοῦ θεοῦ * διὰ τὴν τῆς φύσεως, χαὶ βασιλείας, xat 
πάντων κοινωνίαν ' τοῦτο δὲ ἐπὶ αὐτῆς µόνης. Ὅταν 
ἐν ἀποῤῥήτῳ διαλέγωνται, διὸ τὸ ἀεὶ τὸ μυστήριον 
τῆς πίστεως φυλάττεσθαι, µόνοις ἁποχαλυπτόμενον 
πιστοῖς. "Όταν λέγωσιν, τὸν μὲν θεὸν Πατέρα γεννή- 


: (26) Credidi. Ἡ Cor, 1v, 15, ex psalmo crv. 
Dirobique Grzeca editio voculam, xat, omittit, 

(24) Ego Dominus. δα. xiv, 24. In Bibliis 
additur vox μόνος, id est solus, casu fortasse hic 
omissa. 

(25) Ego sum. Isa. xLvi, 9. 

(36) Baptizantes. Matth. xxvi, 19. 

(27) Diversis modis. Sic verti, ne lectionem 
codicis temere immutare viderer. Ceterum puto 
legendum ἁδιαφόρως, id est indifferenter, aut. sime 
discrimine ( facere ). 


ul DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 441 


σαντα, τὸν δὲ Υϊὸν Αόγον γεννηθέντα , τὸ δὲ ὅγιον A dominatus, et omnino omnia : hoc solum excepto 
Βνευμα ἐχπορευόμενον ' διὰ τὸ θεϊκῶς νοεῖν ἔχ τής Ἅαιοί prima tantum est Pater, et semper Pater, 
ὑποστάσεως τοῦ Πατρὸς ἀνάρχώς xai ἀπαθῶς, xai. altera tantum est verus Filius ac Deus, tertia tan- 
μὴ παραπλησίως τῶν κτισμάτων προεληλυθέναι τε — tum est Spiritus sanctus ab zterno, et unus atque 
χαὶ ἡνῶσθαι. "Όταν Xéyn: Ὁ πέµγψας µε Πατὴρ, idem Spiritus Dei ; aliquando secreto loquuntur, ut 
μείζων µου ἐστὶν͵, xal ὅσα νενόμισται πρὸς θεότητα — fidel mysterium, quod solis fidelibus revelatum est, 
εἶναι juxp& * διὰ τὴν δι᾽ ἡμᾶς xal ὑπὲρ ἡμῶν Ἀῤῥη- semper custodiatur; aliquando dicunt Deum qui- 
τον χαὶ ἐχούσιον αὐτοῦ οἰχονομίαν. "Eri γὰρ τῆς — dem Patrem genitorem, Deum vero Verbum geui- 
θεύτττος οὔτε τὸ μιχρὸν, οὔτε τὸ μὴ εἶναι πανταχοῦ — ium, sanctum autem. Spiritum procedentem, ut 
χώραν ἔχει. "Όταν λέγῃ ὁ Υἱὸς, ὅτι Ὁ Πατήρ µου — intelligamus, divino modo ex persona Patris ab 
ἐντο]ήν µοι δέδωκεν, τί εἴπω, καὶ τί «Ἰαήσω, — slerno, el sine passione, non vero ut in creaturig 
καὶ àx' ἐμαυτοῦ οὐκ éAálnca: περὶ δὲ τοῦ ἁγίου — contingit, duas hypostases sic processisse, ut unum 
Πνεύματος, 'Ag' ἑαυτοῦ οὗ «Ἰα.ήσει , καὶ ὅσα τοι- — essent cum Patre. Aliquando ait, Qui misit (28) me 
ατα: διὰ chv συµςωνίαν τῶν θείων ὑποστάσεων, — Pater, major me esi, et alia, quz deitatis respectu 
χαὶ διὰ τὸ χοινὰ εἶναι τῆς µακαρίας Τριάδος τὰ δι- humilia esse videntur, ob eam, quz propter nos, 
ἑάγματα xa χαρίσματα, xaX οὐ διαφωνοῦντα ὡς τὰ B et pro nobis facta est, ineffabilem, et voluntariam 
τῶν ἀνθρώπων. . . ejus incarnationem 1 nam in deitate neque quod 
bumile et parvum sit, neque quod ubique non sit, locum habet ;. aliquando inquit Filius : Pater (29) 
meus preceptum. mihi dedit, quid dicam, οἱ quid loquar, et a memetipso noh. sum locutus; de Spiritu 
anlem sancto, Α semetipso (00) non loquetur, et alia bis similia; ob divinarum personarum con- 
cordiam, et eo quod communia sint beate Trinitatis documenta, et dona, non vero discrepantia, ut 
ja hominibus. 


(23) Qui misit. Joan. xiv, 98, ubi non leguntur — evangelista plus dixit, in alio, quia minus putaverint, 
Y0ces, πέµψας µε, ex aliquo alio Evangeliorum loco — addiderunt. 


fortasse huc translate, Magnus. enim (inquit Hie- (29) Pater. Joan. xu, 49. Sensum citat, non 
ronymus in praefatione in evangelistas) hic tn nostris — verba. 
codicibus error inolevit, dum quod in eadem re alius (50) A semetipso. Joan. xvi, 15. . 


Suae 





BIBAION B. 107 LIBER SECUNDUS. 


WI a] ΠΕΡΙ TOY ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. CIN QUO DE SPIRITU SANCTO SERMO EST. 
ΚΕΦ. A'. Περὶ τοῦ τὴν ἁγίαν Τριάδα ἁκατάληπτον (Αρ. V. Sanctam Trinitatem cum invisibili, tum visi- 


τῇ τε ἀοράτῳ καὶ ὁρατῇ ατίσει καθεστάναι" bili credture incomprehensibilem esse ; et rebus 
καὶ τοῖς πᾶσιν zapsuwai καὶ πᾶσαν δηµιουρ- omnibus ΡΥΦΜΕΠΙΕΠΙ; ac omnem crealionem irium 
Τίαν εἶναι αὐτῆς κοιν ήν. communiter pereonarum exzaistere. 


9. B. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον IIrebpa εἶναιτου Θεοῦ — Cap. Π. Spiritum sanctum esse. Dei et Patris Spiri- 
καὶ Πατρὸς Πγεῦμα, ὡς ἡμῶν τὸ ἡμέτερον" (um, sicut nostrum εί noster ; et ab. ipso con- 


καὶ zap' αὐτοῦ ὁμοουσίως ἐκπεπορεῦσθαι. Kal substantialiter processisse. Et contra. hereticam 
κατὰ αἱρετικῆς διδασκα.λἰίας. doctrinam. - . :c 
ΚΕΦ, T. Περὶ τοῦ διάφορα ὀνόματα εἶναιτῷ Πγεύ- (αρ. Mil. Diversa esse nomina Spiritus Dei, qua di- 
ματι τοῦ 880v, σημαίνοντα τὴν 0sixsiv αὐτοῦ vrinam ejus naturam, οἱ yotentiam significant. 


φύσιν καὶ δύναμιν. Kal κατὰ αἱρετιχου φρογή- Et contra hereiicam opinionem 


ματος. - 
ΚΕΦ. &. Περὶ τῶν Aspyórcov alpecixów * Πνεῦμα — Cap. IV. De hereticis qui aiunt: Deus. est Spiri- 


ὁ θεὸς, xa πῶς τοῦ Πνεύματος Πνεῦμα τὺ ἅγιον tus; quomodo autem Spiritus sanctus esse potest 
Πνευμά ἐστιν ; Καὶ xdv * Οἱ ἄγγελοι οὖν, φασὶν', Spiritus Spiritus ? Jtemque: Ergone angeli, in- 
οὐχ dio ἀπὸ τοῦ θεοῦ, xal ἅγιοι, xal πνεύματα φομ, non sunta Deo, et sancti, et spiritus 
τον 8:09; ei 


ΚΕΦ. Ε’. Περ) τῶν «Ἰεγόγτων, ὅτι Μοναγενοῦς ὄντος, D Cap. V. De his qui inquiunt : Si Unigenitus est 
φησὶν, τοῦ Θεοῦ Λόγου, xl xb Πνεῦμα χαλέσομεν; Deus Verbum, quomodo vocabimus Spiritum ? Et 
Καὶ περὶ τοῦ µαρτυρεῖσθαι, τὸν Ylóv µονογεν n: de locis, in quibus Filius dicitur unigenitus, εἰ Spi- 
τὺ ümor Ilvevpa, b xal µόνον ' καὶ xáAw τὸν ritus sanctus unus ei solus ; itemque Filius Logos 
Yióv, λόγον * τὸ ἅγιον Πνεῦμα, Ῥῆμα. Καὶ περὶ seu Sermo, et. Spiritus sanctus Rhema seu Ver- 
συγκρίσεως. Καὶ περὶ τοῦ μὴ εἶναι παράδειγµα bum. ΕΙ de comparatione. Et quod exemplum a[- 


της ἀσυγκρίτου οὐσίας. ferri nequit. aayncrite (i. e. incomparabilis) sub - 
siantig. 
ΚΕΦ. Q". Περὶ τοῦ závca, ὅσα ἴδια θεότητος — Cap. Vl. Omnia qua propria sunt deitatis, dici in 
μαρτυρεῖσθαι περὶ τοῦ Πνεύματος οὕτωφρ' Scriptura de Spiritu. In hunc modum : 

v. Ὅτι οὐ κατὰ αἱρετιχκοὺς πρῶτον xticya 4. Quia non est, ut volunt herelici, prima. erea- 
ἐστὶν͵ ἀ--λὰ θεός ' τὸ γὰρ πρωτο» xcicua ὁ tura, sed Dens; nam prima creatura est Sa- 
Σατανᾶς τυγχάνει. fanas. 

P. Ότι zAnpoi τὴν olxovpérny, xal συγέχει τὰ 9. Quia tmplel orbem terre, et continet omnta. 
aürta. : 

F Ὅτι ἄφθαρτον. 3. Quia est incorruptibilis. 

"Oct αἰώνιον. ' &. Quia est aeternus. 


430 


DIDYMI ALEXANDRINI 


440 


bus (21), ante opera vero, atque eruditionem flae, A ἀμφοῖν τούτων, xal πολλῆς εὔλαδείας, xaX xavavoti- 


magnaque pielate, el exquisitissima meditatione, 
ut bac ratione intelligere digni fiant neillud qui- 
dem, quod parvum sit, cogitatione eapi posse, sed 
et hoc hsmanos in infinitum conatus excedere (si 
enim Dei opus est, etsi parvum videatur, magnum 
est, quatenus est Dei : Parvis autem (22) magna 
laboribus quomodo quis assequatur ?. stultum est, ut 
ille ait, hec vel optare) : multo autem magis ut 
supra huimanas vires esse cognoscant, ipsius ineffa- 
bilis Dei illam notionem hebere, qux archangele- 
rum etiam sensum ac mentem superat ? Ίο aulem 
cognoscentes οἱ a periculosis inquisitionibus absti- 
aeant, talia Deo, qui solus ea novit, relinquentes, 
el cum Apostolo dicant : Credidi (35), propter quod 


σεως &xpovátne: ἵνα διὰ ταῦτα γνῶναι ἀξιωθέντες, 
ὡς καὶ τὸ μιχρὸὺν οὐχ ἁλώσιμον τῇ διανοίᾳ, ἀλλ ἁπεί- 
ρως xal αὐτὸ τῶν ἀνθρωπίνων ὑπερφέρει ἐπιθολῶν 
(εἰ γὰρ τοῦ θεοῦ ἔργον, xÀv μικρὸν δοχῇ , µέγα ὡς 
θεοῦ ' Mixpoic δὲ τὰ μεγά»ῖα πῶς ἕ-οι τις ἂν Χό- 
vouct* ; Ἀμαθὲς, qaot, καὶ τὸ βούᾶεσθαι τάξε), 
πολλῷ δὲ μᾶλλον ἡ περὶ αὑτοῦ τοῦ ἀφράστου Θεοῦ 
διάληψφις ὑπερθαίνουσα χαὶ ἀρχαγγέλων αἴσθτσιν" 
τῶν μὲν σφαλερῶν ζητήσεων ἀναχωρήσωσιν, γινώ- 
σχειν [48 a] αὐτὰ µόνῳ τῷ θεῷ ἀφιέντες, σὺν τῷ 
Ἀποστόλῳ δὲ εἴπωσιν Ἐπίστενσα, διὸ xal éAá- 
Άησα * τὰς δὲ θεολογίας τῶν Γραφῶν νοεῖν οὑτωσαί᾽ 


— "Ovxsp, ὅταν ἀπὸ ἑνὸς προσώπου λέγονσιν, διὰ τὴν 


μίαν φύσιν καὶ θέλησιν. ἄταν ἀπὸ ἀμφοὶῖν, διὰ τὸ 


et locutus sum. Scripturarum autem de Deo testi- D δείχνυσθαι τὸ ἰδιοσύστατον τῆς ἁγίας καὶ ἀχηράτου 


monia sic ab iis intelligi oportet, ut norint, sacros 
scriptores modo ex unius persona loqui, ob na- 
turz et voluntatis unitatem ; modo ex persona am- 
barum, ut in saneta et immaculata Trinitate pro- 
priam consistentiam ostendant. Aliquando enim 
Isaias ait : Ego Dominus (24) extendi coelum, et fir- 
mavi Lerram ; et rursus, Ego sum (25), et non est alius 
Deus preter me; ob deitatis unitatem et eoncer- 
diam personarum, ut antea dictum est ; aliquando 
commemorari non videtur Spiritus sanctus, ee 
quod Dei, cujus ipse Spiritus est, nomen et 
illum complectatur; aliquando initiationis ritum 
tradens-Dominus ait, Baptiaantes (20) eos, in nomine 
Patris, et Filii, εἰ Spiritus sancti ; eo quod personze 
zquali bonore digne sint, et equali potentia pra- 
dits, et consubstantiales, et distinctz ; aliquando 
quod alicubi de Deo et Patre dictum est, alibi de 
Unigenite, aut de Spiritu sancto commemoratur, 
106 ob praedictas causas; aliquando eadem opera 
eadem operatione ambas personas facere, diversis 
modis docent (27), ob rationem, quz allata est ; 
aliquando, cum possit unaquzque persona creare 
et omnia facere, placuit Deo et Patri per Filium 
quidem ae Deum omnia constitui, per Spiritum au- 
tem sanctum sanctificari , eo quod una sit Trinitatis 
voluntas, utque ostendatur, omnia bona ab es 
subministrari, et ut communem nos ei, et zequalem 
gratiarum actionem reddamus, et gloriticationein ; 
aliquando Scripture iisdem utuntur nominibus de 
beata Trinitate loquentes, cujusmodi sunt, Deus, 
Dominus, sanctus, justus, bonus, et aliis similibus; 
idque, cum de ipsa . loquuntur, duntaxat faciunt , 
eo quod communis sit in hypostasibus satura, et 


(21) Operibus. Similia inculcat lib. De Spiritu 
sancto, n. 1 et 65. 
. (22) Parvis autem. Librarius quasi ea non intel- 
ligeret, que hie scribebat, aecentus, et spiritus 
omisit, Sunt autem duo iambi, quos Cyrillus quo- 
que lib. 1x in Julianum sic affert : Optime autem 
mihi dixisse videtur quidam e poetis Gra&corum : 
Σμιχροῖς δὲ τὰ μεγάλα πῶς ἕλοι τις ἂν 
M Πόνοισιν;, ᾽Αμαθὲς xai τὸ βούλεσθαι τάδε. 
est, 
Qui magna parvis compares loboribus? 
Siultum est vel. ista velle. 


Ἱριάδος. Ὅταν γὰρ Ἡσαῖας λέγῃ᾽ Ἐγὼ Κύριος 
ἐξέτεινα τὸν οὐρανὸν , καὶ ἑστερέωσα τὴν γην᾿ 
καὶ πάλιν. ᾿Εγὼ εἰμὶ, καὶ οὐχ ἔστιν ἆ. Ίος θεὸς, 
SAY ἐμοῦ * διὰ τὴν µίαν θεότητα xal συμφωνίαν, 
ὡς προεἰρηται. Όταν δόξηῃ μὴ μνημονεύεσθαι 5b 
ἅγιον Ἠνεῦμα, διὰ τὸ συµπεριέχεσθαι αὐτὸ τῷ θιῷ, 
οὗ Πνεῦμα τυγχάνει ὃν ' ὅταν τὴν µυσταγωχγίαν πα- 
ραδοὺς ὁ Δεσπότης λέγη’ Βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς 
τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου 
Ηγεύματος" διὰ τὸ ἰσότίμον, xai ἰσοσθενὲς, xal 
ὁμοούσιον, καὶ τὴν εὐχρινίαν τῶν ὑποστάσεων. "Όταν 
τὸ νῦν περὶ τοῦ θεοῦ xaX Πατρὸς λεχθὲν, ἑτέρωθι 
πᾶρὶ τοῦ Μονογενοῦς, Ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἁπομέ- 
µνηται ' διὰ τὰς προλεχθείσας αἰτίας. Ὅταν τὰ αὐτὰ 


C ἔργα, τὴν αὐτὴν ἑνέργειαν ἀἁμφοτέρας ποιεῖν τὰς 


ὑποστάσεις διαφόρως διδάσχωσιν ^ διὰ τὸ ὡς προεί- 
ρηται. "Όταν ἑχάστης ὑποστάσεως δυναµένης δη- 
μιουργῆσαι, καὶ πάντα ποιῆσαι , εὐδόχησεν ὁ Oc; 
καὶ Ilavho, διὰ μὲν τοῦ Υἱοῦ xal θεοῦ ὑποστῆναι 
πάντα, διὰ δὲ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος ἁγιασθῆναι : διὰ 
τὸ £y θέληµα τῆς Τριάδος, xat τὸ δείχνυσθαι ἐξ αὐτῆς 
χοοηγεῖσθαι πάντα τὰ χαλὰ, xai διὰ τὸ ἡμᾶς χοινΏν 
αὐτῇ xal ἴσην ἀναπέμπειν εὐχαριστίαν xal δοξολο. 
γίαν. "Όταν τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασι χέχρηνται ἐπὶ τῆς 
µαχαβίας Τριάδος * οἷον θεὸς, Κύριος, ἅγιος, δίχαιος, 
ἀγαθὸς, καὶ ὅσα τοιαῦτα πλὴν ὅτι ὁ Πατὴρ, μόνος 
καὶ ἀεὶ Πατήρ ' xaX ὁ ἀληθινὺς Ylóc καὶ θεὸς, χαὶ τὸ 
ἅγιον Πνεύμα, ἀνάρχως Ev [46 b] καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα 
τοῦ Θεοῦ * διὰ τὴν τῆς φύσεως, xal βασιλείας , xat 
πάντων κοινων[αν’ τοῦτο δὲ ἐπὶ αὐτῆς µόνης. Ὅταν 
ἐν ἀποῤῥήτῳ διαλέγωνται, διὸ τὸ ἀεὶ τὸ μυστέριον 
τῆς πίστεως φυλάττεσθαι, µόνοις ἁποχαλυπτόμενον 
πιατοῖς. "Όταν λέγωσιν, τὸν μὲν θεὸν Πατέρα γεννή- 


: (23) Credidi. Ἡ Cor. 1v, 15, ex psalmo cxv. 
Dirobique Grzeca editio voculam, xal, omittit. 

(24) Ego Dominus. |1sa. xii, 24. |n Bibliis 
additur vox póvoc, id est solus, casu fortasse hic 
omissa. 

(25) Ego sum. Isa. xtvi, 9. 

(40) Baptizantes. Matth. xxvii, 19. 

(27) Diversis modis. Sic verti, ne lectionem 
codicis temere immutare viderer. Caeterum pulo 
legendum ἁδιαφόρως, id est indifferenter, aut. siM 
discrimine ( facere). 


M1 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


441 


σαντα, τὸν δὲ Υϊὸν Αόγον Υγεννηθέντα , τὸ δὲ ὅγιον A dominatus, et omnino omnia : hoc solum excepto 


Πνευμα χπορευόμενον ' διὰ τὸ θεϊκῶς νοεῖν &x τῆς 
ὑποστάσεως τοῦ Πατρὸς ἀνάρχως καὶ ἁπαθῶς, xol. 
μὴ παραπλησίως τῶν κχτισµάτων προεληλυθέναι τε 
χαὶ ἡνῶὥσθαι. "Όταν λέγῃ᾽ Ὁ πέμψας µε Πατὴρ, 
μείζων µου ὁστὶν, χαὶ ὅσα νενόµισται πρὸς θεότητα 
εἶναι µιχρά * διὰ τὴν δι ἡμᾶς καὶ ὑπὲρ ἡμῶν ᾶῤῥη- 
«ον xal ἐχούσιον αὐτοῦ οἰχονομίαν. "Ent γὰρ τῆς 
θεότητος οὔτε τὸ μιχρὸν, οὔτε τὸ μὴ εἶναι πανταχοῦ 
χώραν ἔχει. Όταν λέγῃ ὁ Υἱὸς, ὅτι Ὁ Πατήρ µου 
ἐντο]ήν µοι δέδωκχεν, τί εἴπω, καὶ εἰ «Ία.ήσω, 
xal ἀπ᾿ ἑμαντοῦ οὐκ ἐλάλησα περὶ δὲ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, 'Ag' ἑαυτοῦ οὐ «Ἰαήσει , καὶ ὅσα τοι- 
αὖτα" διὰ τὴν συµφωνίαν τῶν θείων ὑποστάσεων, 
χαὶ διὰ τὸ χοινὰ εἶναι τῆς µαχαρίας Τριάδος τὰ δι- 


quod prima tantum est Paler, et semper Pater, 
altera tantum est verus Filius ac Deus, tertia tan- 
tum est Spiritus sanctus ab zterno, et unus atque 
idem Spiritus Dei ; aliquando secreto loquuntur, ut 
fidei mysterium, quod solis fidelibus revelatum est, 
semper custodiatur; aliquando dicunt Deum qui- 
dem Patrem genitorem, Deum vero Verbum geni- 


qum, sanctum autem Spiritum procedentem, ut 


intelligamus, divino modo ex persona Patris ab 
slerno, et sine passione, non vero ut in creaturig 
contingit, duas hypostases sic processisse, ut unum 
essent cum Patre. Aliquando ait, Qui misit (28) me 
Pater, major me est, etalia, qua deitatis respectu 
humilia esse videntur, ob eam, quz propter nos, 


ῥάγµατα xal χαρίσματα , xa οὐ διαφωνοῦντα ὡς τὰ B et pro nobis facta est, ineffabilem, et voluntariam 
τῶν ἀνθρώπων. ejus incarnationem : nam in deitate neque quod 
bumile et parvum sit, neque quod ubique non sit, locum habet ;. aliquando inquit Filius : Pater (29) 
meus preceptum mihi dedit, quid dicam, εἰ quid loquar, et a memetipso noh. sum locutus; de Spiritu 
adem sancto, Α semetipso (50) mon loquetur, et alia his similia; ob divinarum personarum con- 
cordiam, et eo quod coinmunia sint beate Trinitatis documenta, et dona, non vero discrepantia, ut 


ia hominibus. 


(28) Qui misit. Joan. xiv, 28, ubi non leguntur 
voces, πέµψας µε, ex aliquo alio Evangeliorum loco 
lurtasse huc translate. Magnus. enim Cinquit Hie- 
ronymus in przefatione im evangelistas) hic tn nostris 
codicibus error inolevit, dum quod in eadem re alius 


Suae 


BIBAION B. 


11 a] ΠΕΡΙ TOY ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. 


ΚΕΦ. A'. περὶ τοῦ τὴν ἀγίαν Τριάδα ἁκατάληπτον 
τῇ τε ἀοράτῳ καὶ ὁρατῇ χτίσει χαθεστάναι 
καὶ τοῖς πᾶσιν παρεῖναι' καὶ πᾶσαν δηµιουρ- 
Tav εἶναι αὐτῆς κοιν ήν. | 

ΚΕΦ. B. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πγεῦμα εἴναι του θεοῦ 
καὶ Πατρὸς Πγεῦμα, ὡς ἡμῶν τὸ ἡμέτερο»" 
καὶ zap' αὐτοῦ ὁμοουσίως ἐκπεπορεῦσθαι. Καὶ 
κατὰ αἱρετικῆς διδασκα.λίας. 

ΚΕΦ. D. Περὶ τοῦ διάφορα ὀνόματα εἶναι τῷ Πγεύ- 
ματι τοῦ θεοῦ, σημαίνοντα τὴν θεϊκὴν αὐτοῦ 
φύσιν καὶ δύναμιν. Καὶ κατὰ αἱρετιχοῦ φρογή- 


µατος. 
ΚΕΦ. Μ. Περὶ τῶν «1εγόντων αἱρετικῶν ' Πνεῦμα 
ὃς, xal πῶς τοῦ Πνεύματος Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
Πνεύμά ἐστιν ; Καὶ πάἀ.ἰιν Οἱ ἄγγολοι ov, φασὶν, 
οὐχ aio ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, xal ἅγιοι, xal πνεύματα 
τὺ θεοῦ; 


ΚΕΦ. Ε’ Περὶ τῶν .Ἰεγόντων, ὅτι Μοναγενοῦς ὄντος, D 


gnclv, τοῦ Θεοῦ Λόγου, xl xb Πνεῦμα χαλέσομεν ; 
Καὶ περὶ τοῦ μαρτυρεῖσθαιν τὸν Υἱὸν μονογενή’ 
τὺ ἅγιον Πνευμα, ἓν xal µόνον ' καὶ záAww τὸν 
Yiàv, Λόγον * có ἅγιον Πνεῦμα, 'ΡῬῆμα. Καὶ περὶ 
συγκρίσεως. Καὶ περὶ τοῦ μὴ εἶναι παράδειγµα 
της ἀσυγκρίτου οὐσίας. 


ΚΕΦ. 6’. Περὶ τοῦ πάντα, ὅσα ἴδια θεότητος, 
μαρτυρεῖσθαι περὶ τοῦ Πνεύματος οὕτωφρ' 

α. Ὅει ob κατὰ αἱρετικοὺς ἁπρῶτον κτίσμα 
ἐστὶν, ἆ 11ὰ θεός’ τὸ γὰρ πρώτον κτίσμα ὁ 
Σαταγας τυγχάνει. 

P. Ed zAnpot τὴν olxovpér mr, xal συγέχει τὰ 

a 


: Oni ἄρθαρτον. 
: Ott αἰώνιον. 


evangelista plus dixit, in alio, quia minus pulaverint, 
addiderunt. 

(29) Pater. Joan. xii, 49. Sensum citat, non 
verba. . 

(50) A semetipso. Joan. xvi, 13. . 





107 LIBER SECUNDUS. 


C IN QUO DE SPIRITU SANCTO SERMO EST. 


Cap. I. Sanctam Trinitatem cum invisibili, tum visi- 
bili creature incomprehensibilem esse ; εἰ rebus 
omnibus preseniem ; ac omnem creationem. trium 
communiter personarum ezsistere. , 

Cap. Il. Spiritum sanctum esse. Dei et Patris Spiri- 
lum, sicut nostrum. esl noster ; et ab. ipso con- 
substantialiter processisse. Et contra. hereticam 
doctrinam. 

Cap. lil. Diversa esse nomina Spiritus Dei, que di- 
νίπαπι ejus maturam, εἰ yolentiam significant. 
Et contra hereticam opinionem 


Cap. IV. De hereticis qui aiunt: Deus. est Spiri- 
tus; quomodo autem Spiritus sanclus esse potest 
Spiritus Spiritus ? Jtemque : Ergone angeli, in- 
quint, non sunta Deo, et sancli, et spiritus 


ei 
Cap. V. De his qui inquiunt : Si Unigenitus est 

Deus Verbum, quomodo vocabimus Spiritu? Et 

de locis, in quibus Filius dicitur unigenitus, et Spi- 

ritus sancius unus εἰ solus ; itemque Filius Logos 
seu Sermo, et. Spiritus sanctus Rhena seu. Ver- 

bum. Et de comparatione. Et quod exemplum a[- 

[erri nequit. asyncrite (i. e. incomparabilis) sub - 

stantia. 

Cap. Vl. Omnia que propria sunt deitatis, dici in 

Scriptura de Spiritu. In hunc modum : 

4. Quia non est, ut volunt heretici, prima €rea- 
tura, sed Deus; nam prima creatura est Sa- 
tanas. . 

9, Quia tmplet orbem terre, et continet omnta. 


9. Quia est incorruptibilis. 
4. Quia est aternus. 


425 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


424 


gno autem sine dubio loquitur, quod erit post re- A τῇ βασιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ xai Θεοῦ" πάντως ἃ 


surrectionem (59). Quodnam ergo tempus illud est, 
quo regnum, eorum judicio, deinceps tradet? Ad 
Timotheum vero in secunda Epistola : Testor (40) 
coram Deo, et Christo Jesu, qui judicaturus est. vi- 
v0s, et mortuos, et adventum. (41) ipsius, el. regnum 


ejus, predica Verbum. Mavifestum porro est, Pau- - 


lum de regno loqui, quod indivisum, ac perpetuum 
una cum Patre, et Spiritu sancto et nunc, et in fu- 
^uro seculo habet Filius, Ad Hebrzos autem : Et 
ad (42) angelos quidem dicit : Qui [acit angelos 
ενος spiritus, ei ministros suos. flammam ignis. Ad 
Filium auem : Thronus tuus, Deus, in seculum se- 
culi. Ac David in xLiv psalmo : Thronws (45) 
tuus, Deus, in. scculum seculi ; virga rectitu- 
dinis virga regni (ui : dilezisii justitiam, et odisti 
injustitiam : propterea unxit. te, ο Deus, Deus tuus 
oleo latitie για participibus, seu consortibus tuis. 
Observa, lie rursus regnum ejus infinitum dici, et 
deitatem ipsius sempiternam. llla vero verba, Deus 
tuus, propter ineffabilem ejus Iucarnationem addita 
sunt. Et in cxLiv: Regnum (44) (uum regnum omnium 
seculorum, εἰ dominatio tua iu omni generatione et 
generatione. Et in x psalmo : Regnabit (&5) Dominus 
in seculum seculi. Petro. (46) autem Filius claves 
regni dedit 96 ut Dominus*(non regni quidem hu- 
jus szxeculi, nondum enim illo potimur; sed futuri : 
in quo etiam sxculo Filium illud traditurum esse 
conjiciunt haretici), ut qui :eternum quidem, οἱ fi- 
nem non habiturum illius regnum esse credunt, hi 
recipiantur; qui vero cum Nathanaele non οἱδ-- 
mant, Τα es (47) Filius Dei, tu es Rex. Christiano- 
rum, ii rejiciantur, ut paulo ante dictum est (48). Ac 
verba illa [saixte proplete, Regem (49) Dominum 
Sabaoth vidi oculis meis, Paulus quidem Spiritui 
Dei attribuit, Joannes autem Unigeiito, ut. antea 
diclum fuit; ob deitatis nempe, et unius perpetui 
regni (50) communionem. Quomodo enim fleri po- 


test, ut. uuus quidem reguet, alius vero, sicut. in- 


(99) Post resurrectionem. Nimirum tunc duntaxat 


et omnes sancti cum Cliristo regnabunt, et eo modo 
jn coelis erunt, quo ibi nunc Christus est, auima- 
bus nempe cuin corpore conjunctis, post accep!am 
mysticam utramque stolam. Vide tamen segm. 119 
a, et 206 b. 

(40) Testor. ll ad Tim. τν, 1 et 2. Greca editio 
habei: 8. x. τοῦ Κυρίου 'I. X. id est Deo, et Domino 
J. C. At vocem, Domino, ne Vulg. quidem int, le- 


It. 
: (41) Et adventum. Grzca editio : κατα τήν, 6ἱ6., 
id est juxia adventum. ipsius. At Vulg. interpres 
videtur legisse ut Didymus; vertit enim : testificor... 
per advenium ipsius. 

42) Et ad. Hebr. 1, 4 οι 8. 

45) Thronus. Sive, sedes. Ps. xpi, vers. 8 et 9. 
(seu 7 et 8). Grzeca editio pro, ἁδιχίαν, liabet, &vo- 
μίαν, et pro, Θεέ, hahet ὁ θεός. 

44) Regnum. Ps. cxLiv, vers, 15. 

45) In x psalmo. Cuin. Psalziorum numeri in 
Grzca editione a numeris discrepent, quos Elebrai- 
cum exemplar babet, imo ex hoc ipso, quem Didy- 
mmus ciiat, psalmo discrepautia exordiatur (psalmus 
euim, qui Graecis est nonus, in duos ab Hebrzis 
Becatur, quorum alter nonus ab illis dicitur, alwr 


λέγει τὴν μετὰ τὴν ἀνάστασιν. Πότε οὖν λοιπὸν, 
χατ ἐχείνος, παραδίδωσι τὴν βασιλείαν; Πρὸς à 
Τιμόθεον ἐν «f; δευτἐρᾳ Ἐπιστολή. Αιαμαρτύρομαι 
ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ g£1- 


Ίοντος κρίνει’ ζώντας xal γεχρούς' xal tir 


ἐπιφάνειαν αὐτοῦ, καὶ τὴν βασιβείαν αὐτοῦ, χἠ- 
ρυξον τὸν Λόγο». Σαφὲς δὲ, ὅτι βασιλείαν λέγει, tv 
ἔχει ἁδιαίρετον, χαὶ ἁδιάδοχον μετὰ τοῦ Πατρὸς, xai 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν τε xai εἰς τὸν μέλλοντα 
αἰῶνα. Πρὸς δὲ Ἑδραίους. Καὶ απρὸς μὲν τοὺς 
ἀγγέ]ους «ἰόγει' Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγό-ῖους αὔτεὶ' 
πγεύµατα, xul τοὺς «Ἰειτουργοὺς αὑτοῦ πυρίς 
φλόγα πρὺς δὲ τὸν Yióv- 'O ὀρόνος σου, d θεὲς. 
εἰς tóv αἰῶνα τοῦ αἰώνος' Δαυῖδ δὲ Ev μδ oai 
(M a] 'Ο θρόνος σου, ὁ θδὸς, εἰς τὸν αἰῶνα c 
αἰῶνος' ῥάέδος εὐθύτητος, ἡ ῥάδδος τῆς βασιλείας 
σου. ἠγάπησας δικαιοσύ»]ῃρ», καὶ ἐμίσησας ἀξι- 


χίαν ' διὰ τοῦτο ἔχρισέν σε, θεὲ, ὁ θεός cv — 


ξλαιον ἆγα..Ίιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου. 
"Αθρει xal αὖθις τὴν βασιλείαν αὑτοῦ ἁπέραντο, 
xa τὴν θεότητα ἄναρχον. Aux δὲ τὴν ἄῤῥττον αὐτοῦ 
ἐνανθρώπησιν ὁπήγαγεν τὸ, 'O θεός σου. Καὶ iv 
ϱρμδ- Ἡ βασιλεία cov, βασιλεία πάντων τῶν 
αἰώνων' καὶ ἡ δεσποτεία σου, ἓν πάσῃ γενεᾷ 
καὶ γεγεᾷ. Καὶ ἐν τῷ  φαλμῷφ' Βασιλεύσει Κύ- 
ριος slc τὸν αἰῶγα τοῦ αἰῶνος. Καὶ Πέτρῳ à ὁ 
Υ]ὸς τὰς χλεῖς ὡς Κύριος δέδωχεν τῆς βασιλείας (o) 
τοῦ νῦν αἰῶνος, οὕπω γὰρ τυγχάνοµεν αὐτῆς, ἀλλὰ 
τοῦ μέλλοντος, Ey d xal παραδιδόναι αὐτὸν τεχµαί- 
ρονται αἱρετιχοὶ ), ἐπὶ τὸ εἰσδεχθῆναι μὲν τοὺς ἄναρ- 
yov αὐτοῦ xaX ἀπέραντον τὴν βασιλείαν εἶναι πι- 
στεύοντας , ἁπωσθῆναι δὲ, ὡς μιχρῷ πρόσθεν εἴρι- 
ται, τοὺς μὴ κράζοντας χατὰ τὸν Ναθαναίλ' Σὺ 
εἶ ὁ Yióc τοῦ θεοῦ, σὺ sl ὁ Βασιλεὺς τῶν 
Χριστιανῶν' Καὶ τὴν προφητείαν δὲ Ἡσαῖω, 
τὴν λέγουσαν. Tóv Βασιλέα Κύριο" — Xa6ao 
ἴδον τοῖς ὀφθα.μοῖς µου, Παῦλος μὲν τῷ Πνευ- 
µατι τοῦ Θεοῦ ἀνέθηχεν, Ἰωάννης δὲ τῷ Mow- 


decimus) ; theologus noster Grace editionis nume- 
ros sequi consuevit. Sed hoc in loco Hebrzorua 
numero, qua de causa nescio, ulitur. Nimirum in 
psalmo, qui Hebraeis est decimus, vers. 16 (apud 
Gracos xv), Greca editio habet : Κύριος βασιλεὺς 


D εἰς τὸν αἰῶνα, xal εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἱῶνος, id est 


Dominus rex in seculum, et in. seculum seculi. 
Pro, βασιλεύς, seu rez, Didymus, et Vulg. int. lege- 
runt, βασιλεύσει, id est regnabit. At Compluteunsis 
editio, ac Fraucofurtensis, quas ego solas nunc 
inspicio, habent βασιλεύς, quin ulla in margine 
adnotetur lectionis varietas. Marcus Marinus taueu 
ad hunc locum scribit : Greci utramque lectionem 
ügnoscunti, nam quidam habent βασιλεύς, qudam 
vero βασιλεύσει. 

(40) Peiro. Pro, Πέτρος, lego, Πέτρῳ. Hujusmodi 
vero inutatiouem littere ω in ος, alias vidimus. 

(47) Tu es. Joan. 1, 50, ubi Biblia liabent τοῦ 
Ἱσραήλ, id est lsraelis. Didymus vero dedita opera 
voceu, Christianorum, subrogat, locum illum ad 
rein, proposituimque suut acecoimodaus. 

i Dictum est. Segiento 40 a. 

49) Regem. δα. vi, 5. Vide segm. 34 b, ubi 
aflinia scribit. 

(90) Perpetui regni. Theophilus Alexandrinus in 


i25 DE TRINITATE LIBER PBIMUS. 438 


vel, ὡς προείρηται, διὰ τὸ ἐπίκοινον τῆς θεό- A ter homines fit, jn otio degal, eum Pater in Fili, 
της, xal τῆς ἀδιαδόχου μιᾶς βασιλείας. Πῶς γὰρ οἱ Filius in Patre maneat, et Spirilus a Patre pro- 
καὶ ἐγχωρεῖ, τὸν μὲν ἄρχειν, τὸν δὲ, ὡς ἓν ἀνθρώ- — cedat, se msueat apud. Filium (54) divino modo? 
ποις, σχολαῖον εἶναι, ὅταν ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ, καὶ ὁ Υἱὸς tv τῷ Πατρὶ μένει, καὶ ὁπότε τὸ Πνεῦμα 


ἐχκορεύεται παρὰ τοῦ Πατρὸς, xal μένει παρὰ τῷ Υἱῷ θεϊκῶς ; ; 


[4 ϱ] ΚΕΦ. AP. 

Περὶ δοξο.λογίας αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. 

Teyapouv xal περὶ τῆς δόξης αὐτοῦ θέα , οἷα καὶ 
αὖθις μαρτυροῦσιν οἱ ἅγιοι, ὦν, φησὶν, ὁ κόσμος 
οὐκ ἦν ἄξιος ' διδάσκοντες ἡμᾶς τοὺς χάριτι ἐπὶ τῆς 
γῆς χληθέντας υἱοὺς, τὸν ix τῆς ὑποστάσεως τοῦ 
Πατρὸς μονογενή Υἱὸν ἐν ἴσῃ, χαθάπερ αὐτὸν, δοξά- 
τειν δύξῃ, καὶ ἀποθλέπειν εἰς τὴν δόξαν ἣν εἶχεν πρὸ 
του τὸν κόσμον εἶναι παρὰ τῷ Πατρὶ τῷ μὴ φθο- 


CAP. XXXII. 
De gloria ipsi Dei Filio re.'dita. 

Jam vero de gloria quoque ipsius, ac majestate 
vide qualia rursus testentur sancii, quorwm di- 
gnus, ut ait. Scriptura (52), non erat mundus. Hi 
porro nos docent, eb iis, qui in terra per grauam 
vocali sunt fllii, illum qui ex persona Patris exsi- 
stit unigenitam Filium zxquali, ac ipsum Patrem, 
gloria glorificari, eamque gloriam ab ipsis respici, 


οὔντι τῷ ᾽Αγαπητῷ' βασκανίας γὰρ καὶ παντὸς πά- B quam habuit, priusquam mundus esset, apud Patrem 


Jox; τὸ θεῖον ἐλεύθερον. Aavtó ἐν oa' ψαλμῷ, ὃν 
ὁμολογουμένως περὶ τοῦ Χριστοῦ προεφήτευσεν, 
Ἔσται, φησὶν, εὸ ὄνομα αὐτοῦ εὐβογημένον εἰς 
εοὺς akovac" πρὸ του sov. διαμένει τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ καὶ xpó τῆς σετήνης γεγεὰς γενεῶν καὶ 
ἐγευ]ογηθήσονται f. αὐτῷ πᾶσαι αἱ gvAal τῆς 
τῆς, καὶ πάντα τὰ ἔθνη μακαριοῦσιν αὐτόν. Εὐ- 
Ἰογητὸς Κύριος ὁ θεὸς τοῦ "IapatA, d. ποιῶν 
θαυμάσια μόνος, καὶ εὐλογητὸν τὸ ὄνομα τῆς 
ὀόξης αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ 
αἰώνος 'καὶ π.Ἰηρωθήσεται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα 
ἡ Τή' Τέγοιτο.---Εὐ.λογητὸς Κύριος ὁθεὸς 'IopatA, 
εἶπεν, ἀντὶ τοῦ , δοξαζόμενος, 1) αἰνούμενος. Ὁ γὰρ 
Gd , εὐλογεῖται μὲν ὑπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, τοῦτ 


dilecte suo non invidentem : malignitatis enim, et 
cujuscunque pravi affectus expers est Divinitas. Da- 
vid quidem in Lxx1 psalmo, quem sine controver- 
sia de Christo prophetavit : Erit (52), inquit, πο- 
men. ejus benedictum. in sacula : ante solem perma- 
mei nomen ejus, εἰ ante lunam generationes gene- 
rationum. Et benedicentur in ipso 97 omnes tribuas 
terre, et omnes gentes. beatum. pradicabunt illum, 
Benedictus Dominus | Deus Israelis, qui facit. mira- 
bilia solus, et benedicium nomen glorie ejus in se- 
culum, et in. saeculum saeculi. Et implebitur gloria 
ejus omnis terra. Fiat. Ait autem, Benedictus Do- 
minus Deus Israelis, hoc est, glorificatus, aut lau- 
datus (54). Nam Deus benedicjtur quidem ab ope- 


ἔστιν δοξάζεται" εὐλογεῖδὲ αὐτὸς τὰ οἰχεῖα xsispava, C ribus suis, id est, glorificatur; benedicit autem 


vot. ἔστιν ἁγιάζει. Ἐπισημαντέον δὲ, ὡς xai θεὸς 
Ἱσρα)λ, 6 ἐστι Osho τῶν πατέρων, χαθὰ ὁ Πατὴρ 
αὐτοῦ ἀνείρηται. Καὶ ἐν πε ψαλμῷ τὸ παγκρατορι- 
xbv xal πανδύναμον τοῦ Μονογενοῦς, xai ὡς ὀφεί- 
le δοξάζεσθαι παριστῶν, ψάλλει’ Πάντα τὰ ἔθνη, 
ὅσα ἐποίησας, ἤξουσιν, καὶ προσκυγήσονσυ 
ἐγώπιόν σου, Κύριε, xal δοξἀάσουσιν τὸ ὄνομά 
σον, ὅτι µάγας sl σὺ, καὶ tou θαὀµάσια' σὺ el 
ὁ θεὺς µόνος χαὶ ἓν wy Οἱ οὐρανοὶ διηλοῦνται 
δόξαν θεοῦ. Πῶς:; Τῷ δειχνύναι ἀπὸ τῆς δοθείσης 
αὐτοῖς µεγαλειότητος xai ὡραιότητος , [43 a] àv- 
υπἐρθλητον xaX δοξδαζόµενον τὸν δηµιουργήσαντα , ὃς 
ἐστιν ὁ θεὺς Λόγος. Tip. γὰρ Λόγῳ Κυρίου οἱ obpa- 
νοὶἑστερεώθησα», καὶ τῷ ΠΗνεύματι τοῦ στόματος 


ipse proprias creaturas, id est, eas sanctificat. lllud 
eliam animadvertendum est, Deum ]sraelis, hoc 
est, Deum patrum, sicut vocatus est Pater ejus, et 
ipsum hic predicari. Et in txxxv psalmo, Unigeniti 
omnípotentiam (55), ac omnimodam quidlibet effi- 
ciendi potestatem ostendens, et yloriam ei redden- 
dam esse docens, ita psallit : Omnes (56) gentes, 
quascunque fecisti, venient, εί adorabunt coram te, 
Domine, el glorificabunt nomen tuum, quuniam ma- 
gnus es iu et faciens mirabilia : tu es. Deus solus, 
Et in xvin : Coli (57) enarrant gloriam Dei. Quo- 
modo autem enarrant? Per amplitudinem, eL pul- 
chritudinem, qua donati sunt, εἰ qua przstantis- 
simum, οἱ gloria dignum esse ostendunt eorum 


αἰτοῦ πᾶσαι al δυνάμεις αὐτῶν. Οὔτε οὖν τὴν τῶν D conditorem, qui est Deus Verbum : nam Verbo (58) 


synodiea epistola, quam primus edidit vir cl. Val- 
larsius, hec Origeni verba tribuit pag. 544, tom. I 
Operum Hieronymi : Christi. regnum. finietur. ali- 
quando. À quo errore quam longe absit Didymus, 
palet ex hoc capite. . 

(91) M. a. Filium. De bac, aliisque hujusmodi 
locutionibus Didymi, sermonem habui in Epistola 
ad Archintum. prasulem, Ceterum hac ipsa, quam 
Didymus affert, ratione Origenem postmodum re- 
felit Theophilus in prima Paschali epistola anno 
Μἱ data, num. 5, pag. 559. Ubi erit. inquit, quod 
wmper Filius in Patre, εἰ Pater in Filio est, εἰ re- 
gnum Filii non eril comiernum ? 

(92) Scriptura. Hebr. χι, 38. 

(99) Erit. P»al. Lxxi, a. vers. 17 ad 21. Verba ta- 
men, Et ante (unam generationes generationum, ex 


Ῥλτκοι,. Ga. XXXIX. 


versiculo quinto ejusdem psalmi buc translata sunt. 
Jbi autem Greca. editio pro Υενεάς, id est genera- 
tiones, habet, γενεᾶς, quud Vulg. interpres vertit, 
in generatione, Paulo post pro, xai εὐλογητόν, Biblia 
liabent, καὶ εὐλαγημίνον, 

(54) Laudatws. Hoc sensu a profanis quoque 
scriptoribus aecipitur verbum εὐλογχεῖν, seu bene- 
dicere. 


jn quinto. Stromatum, 30 Didymus superius dixit 
παντοχρατοριχόν. -- 

56) Omnes. Psal. txxxv, vers. 8 et Θ. Biblia 
habent, Θεός, sine articulo, 

57) Coli. Psal, xvin, vers. 1. 

56 Verbo. Psal. xxxii, vers. 6. Vide not. 52. 
pag. 

1^5 


(598) Omnipotentiam. Pro, παγκρατορικόν, Clemens. 


. Tertullianus quoque legit ut Didymus; n. rt 


vira 


DIDYMI ALEXANDRINI 


423 


Domini coli firmat sunt, et Spiritu oris ejue omnes A ἀφύχων αἰσχύνονται περὶ τῆς δόξης τοῦ Υἱοῦ καὶ 


virtutes eorwm. Haque isti ne illud quidem testi- 
menium erubescunt, quod de Filii, et Spiritus san- 
ei gloria res inanimatz (59) reddunt ; et in xxu: 
Autollite (60) portas, principes, vestras, et elevamini, 
porte eterno, et introibit Rex glorie. Quibus in 
verbis terrenz quidem creaturs precipit, ut attol- 
lat portas in ejus Incarnatione; cosesti autem, ín 
ejus Assumptione (68). Et in cxvi : Lasdate (62) 
Dominum, omnes gentes, et laudent eum omnes po- 
puli. Isaias vero: Regem (63) cum gloria videbitis. 
Ezechiel autem : Benedicta (04) gloria Domini ex 
loco suo. Et : flec (65) visio similitudo glorie Do- 
mini. Deinde Paulus : 99 Dicentes (66) se esse sa- 
pientes, stulti (act. sunt, et mutaverunt. gloriam. in- 
corruptibilis Dei, in similitudinem imaginis corru- 
ptibilis hominis; et rursus ad Romanos : Propter 
quod (67) tradidit illos in desideria cordium eorum, 
in immunditiam, ut. ignominia afficiant corpora sua 
in semetipsis : qui commutaverunt gloriam (68) Dei 
in mendacium, et coluerunt, εἰ servierunt. creature 
potius quam Creatori, qui est benedictus in secula. 
Amen. Quisnam vero est rerum omnium Conditor, 
quem ait esse benedictum in sz:eula, nisi Unigeni- 
ius? Quinam autem ii, qui mutaverant gloriam 
ejus * Qui dicunt, Gloria Pairi per Filium in san- 
tio. Spiritu, quique Filium opinantur esse creatu- 
ram, ac ne regem quidem seternum exsistere. Ad 
eosdem preterea scribens ait : Jta ut (69) sint inex- 
tusabiles ; quia cum cognovissent Deum, non sicut 
Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt; εεά eva- 
nuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est in- 
sipiens cor eorum. Qualisnam vero est Deus ille, 
qui ab hereticis, et Judxis, et Grecis cognitus 
est, sed nen agnitus, nisi ille, qui in carne manife- 
status est, Deus Verbum? Ad Corinthios vero etiam 
primam scribens Epistolam Dominum gloris natura 
ipsum esse ditendit, cum ait : Si enim (70) co- 
gnovissent, Dominum glorie non crucifizissent. Et 
alibi : Ut in (71) nomine Jesu Christi omne genu 
fleciatur » et. omnis lingua. confitebitur, quod Domi- 
nus Jesus Chrisius in. gloria Dei Patris, id est , in 
ipsa paterna gloria exsistit.Scribit insuper : Eum(72) 
enim, qui minoratus egt, videmus Jesum, propter pas- 


τοῦ ἁτίου Πνεύματος µαρτυρίαν. Καὶ £y xy'- "Apare 
zóJac , ol ἄρχοντες, ὑμῶν, καὶ ἀπάρθητε, πύὐ.αι 
αἰώνιοι, xal εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης. 
Παραχελεύεται τῇ μὲν χάτω χτίσει, ἃραι τὰς πύλας 
ἐν τῇ ἐνανθρωπήσει αὐτοῦ * τῇ δὲ vo, Ev. τῇ &va- 
λήψει. Καὶ ἐν ρις’' Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, πάντα τὰ 
ἔθνη, xal ἐλαινεσάτωσαν αὐτὸν πάντες οἱ Aaot. 
Ἡσαῖας δέ' Βασιλέα μετὰ δόξης ὄγεσθε. Ἐζεχιηλ 
δὲ: Εὐλογημέγη ἡ δόξα Κυρίου àx τοῦ τόπου 
αὐτοῦ xai, Αὕτη ἡ ὅρασις, ὁμοίωμα δόξης Kv- 
ρίου. Εἶτα Παῦλος * Φάσκχοντές εἶναι σοφοὶ, épgo- 
ράνθησαν * καὶ J4AAatar τὴν δόξαν εοῦ ἀςφθάρ- 
του θεοῦ, ἐν ὁμοιώματι εἰκόγος φθαρτοῦ ἀνθρώ- 
που" xat πἆλιν Ῥωμαίοις Διὸ παρέδωκεν αὐτοὺς 
ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν, εἰς 
ἀχαθαρσίαν, τοῦ ἀτιμάζεσθαι τὰ σώματα αὐτῶν ἐν 
ἑαυτοῖς οἵτινες uec AAa£ay τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ 
ἐν τῷ ψεύδει καὶ ἐσεθάσθησαν, καὶ ἑλάτρευσαν 
τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, ὃς ἐστεο εὐ.1ογη- 
μένος εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν. Τίς δὲ ὁ πάντων 
δημιουργὸς, ὃν εἶναι λέγει εὐλογητὸν εἰς τοὺς αἱῶ- 
νας, £L μὴ ὁ Μονογενής; τἶνες δὲ οἱ ἀλλάξαντες 
τἣν δόξαν αὐτοῦ» Οἱ λέγοντες Δόξα Πατρὶ δι 
Υιοῦ ἐν ἁγίῳ Πγεύματι' ol καὶ κτίσμα αὐτὸν 
εἶναι, xat οὐδὲ βασιλέα αἰώνιον δοξάζοντες. Εἶτα 
τοῖς αὐτοῖς φησιν’ Elc τὸ εἶναι αὐτοὺς árazoAo- 
γήτους' διόει ἤνόντες θΘεὸν, οὐχ ὡς θεὸν 
ἐδόξασαν, ἢ ηὐχαρίστησαν, dAA ἑματαιώθη- 


Q σαν ἐν τοῖς δια λογισμοῖς αὐτῶν, καὶ ἑσχοτίσθη 


ἡ ἀσύνετος αὐτῶν» καρδία. Ποῖος δὲ ὁ [49 b] γνω- 
σθεὶς θεὸς, xaX μὴ ἐπιγνωσθεὶς, παρὰ αἱρετιχῶν, 
καὶ Ἰουδαίων, xoi Ἑλλήνων, εἰ μὴ ὁ ἐπιφανεὶς σαρχὶ 
cb; Λόγος; Καὶ Κορινθίοις δὲ ἐν τοῖς πρώτοις 
γράµµασι, Κύριον δόξης κατὰ φύσιν εἶναι δειχνὺς 
αὐτὸν, ἐπιστέλλει οὕτως ' El γὰρ ῄδεσαν, οὐκ ἂν 
τὸν Κύριο» τῆς δόξης ἑσταύρωσαν * xaY ἑτέρωθι : 
"Iva ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ αἂν γόνυ 
κάμγη, καὶ πᾶσα γάῶσσα ἐξομολογήσεται, ὅτι 
Κύριος "Incovc Χριστὸς, εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός" 
ἀντὶ τοῦ, Ἐν αὐτῇ τῇ πατρικῇ δόξη ὑπάρχει. Kat 
ἔτι Τὸν γὰρ ἡλατζτωμέγον β.έπομεν ἸΙησοῦν, 
διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ tius ἐστε- 
φαγωμένον. Ὑστεροπρώτως εἴρηται. Φησὶν váp- 


sionem  moríis, gloria et honore coronatum, Quod D Τὸν δοχοῦντά τισιν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου 


in libro adversus Βγαφέαπε, cap. 7, ita hunc versi- 
culum affert : Sermone ejus ecli confirmati sunt, et 
Spiritu ejus omnes vires eorum. Et cap. 19 : Ser- 
moue ejus coli formati sunt, et Spiritu oris ejus 
omnes virtutes eorum. lta legit Theodoretus quoque 
pag. 578 catenss in Psalmos. Sed alii Patres ferme 
omnes legunt, omnis virtus eorum. 


(59) Res inanimate. Confer hz:c cum segaim. 51 
a, 59 a, 78 b, 9 a et 81 a. 


(60) Attollite, Ps. xxm, vers. 7 et 9. 


. (04) Assumptione. Christi ascensio a Grecis vo- 
catur Assumptio. 
(62) Laudate. Ps. cxvi, vers. 1. Biblia habent, 
ἑπαινέσατε, pro, καὶ ἑπαινεσάτωσαν. 
anos) Regem. 1sa. xxxm, 17. Vulgatus interpres 
ter. 
(64) Benedicta. Ezech. 11, 12. 


(65) H«c. Ezech. i, 1. Biblia habent, ὁμοιώμα- 
τος, id est similitudinis, pro, ὁμοίωμα. 

(66) Dicentes. Rom. 1, 22, 25. 

(67) Propter quod. om. 1, 24 et 25. Biblia post, 
αὐτούς, addunt, Θεός. 

68) Gloriam, Editio Grzeca, cui consentit tran:- 
latio Vulgata, habet, τὴν ἀλήθειαν, id est veritatem. 
Et paulo post, εὐλογητός, pro, εὐλογημένος, 

(69) Ita ut. Rom. 1, 20, 21. Edita Biblia : γνόν- 
τες τὸν Θεόν. Et, εὐχαρίστησαν. 

(70) Si enim. 1 Cor. n, 8. Biblia pro ἤδεσαν, 
habent, ἔγνωσαν. 

(71) Ut in. Philipp. tr, 10 et 11. Nonnulla omittit 
Didymus intermedia. Biblia non habent vocem, 
Χριστοῦ. Et pro, ἐξομολογήσεται, habent, ἔξομολο 
T 


erras Lectus]. 
(72) Eum. Hebr. 11, 9. Nonnulla omittit Didymus, 
ac pro, δέ, legit váp. 


DE TRINITATE LIBER PRIMUS. 


&30 


ἁλαττῶσθαι "Ensouy, βλέπομεν δόξῃ καὶ τιμῇ ἔστε- A inverso verborum ordine (75) dictum fuit, per figu 


φανωµένόν. ᾽Αλλὰ xal δόξαν αὐτὸν χαλεῖ, ἅτε qu- 
σιῶς ἀπαύγασμα ὄντα τῆς πατρικῆς δέξης, δι) 
ὧν γράφει. 'U θεὸς τοῦ Κυρίου ἡμῶν 'Incoo 
Χριστοῦ, ὁ Πατὴρ τῆς δόξης. θεὸν 05. εἶπεν τῆς 
ἀῤῥήτου σαρχώσεως, Πατέρα δὲ τῆς ἀνάρχου γεν- 
vista. Καὶ πάλιν Ἰωάννης (Εθεασάμµεθα τὴν 
δέξαν αὐτοῦ, δόξαν ὣς Μον ογεγοῦς παρὰ IIatpóc), 
xlüpnc χάριτος καὶ ἀ 1ηθείας. Καὶ πάλιν παρὰ 
Μάρχῳ μὲν, ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος” "Οταν 5A0n ὁ Yióc 
ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ ' παριστῶν, ὡς di 
αὐτοῦ δόξα, ἰσότιμος τῆς δόξης ἐστὶν τοῦ Πατρός 
παρὰ δὲ Ματθαίῳ "Οταν Σ.16ῃ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώ- 
xov àv τῇ δόξῃ αὑτοῦ, καὶ πάντες οἱ ἄγγεοι αὑ- 
τοῦ μετ᾽ αὐτοῦ. Kat αὖθις γοῦν Ἰωάννης , συνιστῶν 
ὁ ἐν δόξῃ εἶναι αὐτὸν, xaX παρὰ πάντων δόξαν ὀφε[- 
λεσθαι αὐτῷ, εἶπεν ' Τοσαῦτα δὲ σηµεῖα xexom- 
κότος τοῦ Ἰησοῦ, οὐχ ἐπίστευσαν eic αὐτὸν οἱ 
Ἱουδαῖοι' Ίνα π.Ίηρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἡσαϊου" 
Ἀχοῇ ἀκούσετε, xal οὐ μὴ συγήτο. Καὶ [Aja] 
μεταξὺ ἐπάχει' Ταῦτα δὲ εἶπεν, ὅτε ἴδεν τὴν δό- 
tav αὐτοῦ, καὶ ἐ.λ41ησεν περὶ αὐτοῦ. Καὶ Πέτρος 
δὲ, ἐν μὲν τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ΄ Καθ b κχοινω- 
γείτε τοῖς τοῦ Χριστοῦ παθήµασι», χαίρετε, iva 
καὶ ἐν τῇ ἀποκα.ἰύψει τῆς δόξης αὐτοῦ χαρῆτε 
ἀγα] λιώµενοι ' ὃν δὲ τῇ δευτέρᾳ. Ὡς τὰ πάντα 
iu τῆς θείας δυνάµεως αὐτοῦ, τὰ πρὸς (wh. 
zal εὐσέδειαν δεδωρηµένης, διὰ τῆς ἐπιγγώσεως 
τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς ἰδίᾳ δόξῃ xal ἀρετῇ ' ἀντὶ 


ram, quz vocatur hysteron proteron. Sensus enim 
est hojuscemodi : Eum, qui aliquibus visus eat ini- 
norari propter passionem mortis, Jesum videmus 
gloria et honore coronatum. Verum gloriam (74) quo- 
que 99 ipsum vocat, utpote eum, qui naturaliter 
splendor est paternze glorie cum scribit : Deus(75) 
Domini nostri Jesu Christi, Pater glorie. Ubi Deum 
quidem ipsius dicit, ratione habita ineffabilis Incar- 
nationis ; Patrem vero, respectu :ternz? generatio- 
nis. Joannes preterea, (Vidimus (76), inquit, glo- 
riam ejus, gloriam quasi Unigeniti α Patre), plenus 
gratie et veriatis. Et rursus apud Marcum quidem 
ex persona Sálvatoris scriptum est : Cum (77) ve- 
nerit. (Filius) in gloria Patris sui. Quae verba osten- 
dunt ejus gloriam qualem esse Patris glori. 
Apud Matthzum vero: Cum venerit Filius (78) homi- 
nis in gloria sua, et omnes angeli ejus cum eo. Rur- 
509 porro Joannes ostendens, ipsum in gloria esse, 


et ab omnibus gloriam ei deberi, ait: Cum (79) au- 


tem tanta signa fecisset Jesus, nom crediderunt in eum 
Judei, ut impleretur quod. dictum δε per 1saiam : 
Auribus audietis, eL non. intelligetis. Tum subdit : 
Hac autem (80) dizit, quando vidit gloriam ejus, et 
locutus est de eo.-Petrus quoque in. prima quidem 
Epistola: Quatenus (81) communicatis Christi passio- 
nibus, gaudete, ut et in revelatione. glorim ejus. gau- 
deaiis exeultantes, in secunda vero ait: Quippe (82) 
omnia nobis divina virtus ipsius, que ad vitam et 


ww, Ἡ δόξα τοῦ Μονογενοῦς, ἡ τῆς φύσεως, f) τῶν σ pietatem donavit, per cognitionem ejus, qui vocavit 


θαυμάτων, ἡ τῆς βασιλείας xal αὐτῆς τῆς δοξολο- 
T, ὁμοία ἐστὶν xal [e τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, 
παρ οὗ φυσιχῶς xai ἁδιαστάτως γεγέννηται, xal 
ὅλα iv ἑαυτῷ ἔχει ὡς Μονογενής. Ὥστε xat γενόµε- 
ww σάρχα μηδεμίαν τροπὴν, Ἡ µείωσιν ὑπομεῖναι. 
Uu» xal οἱ τρεῖς παῖδες, οὗ τῇ Βαθυλωνίᾳ φλογ], 
ἀλλὰ τῷ περὶ τὸν χτίστην xal εὐεργέτην χνρακτού- 
µενοι πόθῳ , χαὶ οὗ μᾶλλον τὴν περιδάλλουσαν ab- 
τοὺς χάµενον, τῆς ἠτοιμασμένης τοῖς χτιστολάτραις 
Τεέννηςι προσέχοντες, ὑπέθδαλλον τῇ χτίσει δοξολο- 
Til» τὸν φανέντα σὺν αὐτοῖς ἐν τῇ καμίνῳφ περὶ οὗ 
γέχραπται. 'H δὲ ὅρασις τοῦ τετάρτου ὁμοία 
Υῷ θεοῦ ' εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν 


n0s propria gloria et virtuté. Quorum hic sensus 
est: Gloria Unigeniti quoad naturam, quoad mira- 
cula, quoad dominatum, et quoad ipsam gloriüica- 
tionem similis est, et equalis gloriam Patris, a quo 
naturaliter, et continue aique inseparabiliter geni- 
tus est, et omnia in seipso babet ut Unigenitus : 
adea ut factus etiam caro nullam conversionem, 
aut decrementum passus sit. Sic etiam tres pueri 
non Dabylonica flamma, sed desiderio, quo in Crea- 
torem ac benefactorem ferebantur, incensi, et 
preparatem creaturarum adoratoribus gehennam 
potius quam fornacem, qua cireumdabantur, at- 
tendentes, creaturam jubebant glorificare eum, qui 


(25 Gedims. Vocem ὑστεροπρώτως verlere po- D (15) Deus. Ephes. 1, 17. 
voensbule- 


tnissem uno &. At cum id in ma- 
lam quoque partem accipiatur, ab ee exxi.. 

(14) Gloriam. Hieronymus quoque in comments-- 
riis in Epistolam ad Ephesios lib. 1, cap. 1, eodem 
modo verba illa, Pater glorie, accipit. Pater autem 
glorie, inquit, ita intelligendus, ut quomodo Domi- 
nus noser Jesus Christus, ipse est Sermo, Sapien- 
lia, Veritas..., ipse sit etiam Gloria. Utrum vero 
hzc interpretatio ex iis slt, quas in illis commen- 
Lriis ex Didymi commentariolis in eamdem Episto- 
lam se decerpsisse aít Hieronymus, definire difficile 
est. Ἠ]αά tantuin constat Didymum nostrum etiam 
in commentariis in Psalmos, ad ea psalmi Lxx verba, 
Ut cantem gloriam tuam, hanc ipsam indicasse ex- 
plicationem. Θεοῦ.δόξα, inquit, ἑστίν... ὁ Movoysvhe, 
περὶ οὗ γέγραπται’ Ὀφθήσεται 1) δόξα θεοῦ, id esi, 
Gloria Dei est... Unigenitus, de quo scriptum est : 
Videbitur Gloria Dei. 


(76) Vidimus. Joan. 1, 14. 

(17) Cum. Marc. vin, 38. 

Cum venerit Filius. Matth. xxv, 51. Vulga- 
tus legit, ut Didymes, emittens vocem, ἅγιοι, id est 
sancti, quam habet Greca editio, Vox αὐτοῦ deest 
utrobique. 

(19) Cum autem. Joan. xu, 57, 38. Sed Greca 
Biblia ac Vulg. translatio eisi enmdem ferme sen- 
sum habeant, eadem tamen non habent verba. Quin 
imo verba illa, Auribus audietis, et czelera, ex €a- 
pite Actorum xxvii, vers. 26, huc translata sunt a 

id ymo. 

C ) Hec autem. Joan, xu, 41, ubi legitor : 
Ταῦτα εἶπεν Ἡσαῖας, ὅτε εἶδε, et reliqua. 

(8)) Quatenus. | Petr. iv, 12. Didymus legit, 
καθ) ó* Grseca editio, καθώς: rug. int., sed. 

(82) Quoniam. ἰἱ Petr. 1, 5. Vide can. 29, pag. 
90, not. 11. 


Aot 


In fornace cum ipsis apparuit, 100 de quo scriptum 
est, Visio (85) autem quarti similis Filio Dei, di- 
centes : Benedicite (848), omnia opera Domini, Domi- 
num, laudate, et. superexaltate eum in secula. Quin- 
etiam cum Domini interfectores iraseerentor (85) 

vt ait evangelista, pueris, et turbis, quod Jesum 
tanquam Deum glorificantes dicerent, Hosanna (86) 
in altissimis : Benedictus qui venit in nomine Domini, 
jllum Seripturz locum in memoriam eis revocavit, 
qui sic se habet : Ex ore (87) infantium εἰ lacten- 
lium per[ecisti laudem : sibimet ipsi eum accommo- 
dans, et gloriam sibi, quz ab ipso aliena sit, ;non 
bant : Gloria (88) in altissimis Deo, et ín terra paz, 

CAP. ΧΧΣΙΗ. 
De adoratione. Epitogus (89). 

Jam vero eum ipsum viderimus glorificatam, vi- 
deamus (90) eumdem etiam adoratum : utruinque 
enim Deoet convenit et debetur, nou vero creatura. 
lta $ancti. scribunt, quos subjicimus. David in psal- 
mo xciv : Venite (91), adoremus, et procidamus ante 
illum, et ploremus coram Domino, qui fecit nos, quia 
ipse est Deus noster, ei nos populus pascua ejus, et 
eves manus ejus; ek in xx1: Reminiscenur (93) et 
convertentur αά Dominum wniversi fines terra ; et 
adorabunt ἐν conspeciu ejus universe familia gen- 
tum ; quoniam Domini est regnum, et ipse domina- 
twr. gentium. Quidnam tandem illi inquient, qui 
seorsum tribuunt Patri quidem nomen Deus, Filio 
autem nomen Dominss (95), cum audiant hic Domi. 
num et adorari, et dominari, et ipsius esse re- 
gnum? 101 Et rursus in ix psalmo (94) : Et ad- 
orabo te, Domine. foriitudo mea. Etin cxxx1: — Adore- 
enus (95) in loco, ubi steterunt podes ejus. Paulus ex 


(90) Visio. Dan. m, 92. 

(84) Benedicite. Dan. nt, 57. Porro hymnum 
trium puerorum ut canonici libri partem a Didymo 
agnitum fvisse apparet non modo ex hoc loco, et 
ex segm. 77 a, sed eliam ex iis, quae idem ad psal- 
mi xxxii versiculum 4 dictavit pag. 604 Catenze 
a Corderio edite : "Ὥσπερ οἱ ἓν χαμίνῳ βληθέντες, 
ait, £v Βαθυλῶνι... θεὸν ὑμνοῦντες, πᾶσαν τὴν xvl- 
σιν παρέλαθον εἰς τοῦτο, x. t. λ. id est, Sicut qui Ba- 
bylone in [ornacem missi sunt,... Deum hymnis pro- 
sequentes omnem ad hoc creaturam advocarunt. 

85) Irascerentur. Matth. xxr, 15. 

(86) Hosanna. Maub. xxi, 9. Qus hie primum, 
in Bibliis secundum locum habent. 

(87) Ez ore. Pe»l. vin, vers. 3. 

(88) Luc. 1i, 44. 

(89) Epilogus. In Graco, ἀναχεφαλαίωσις, sive, 
ut vetusti interpretes vertere solent, recapitulatio : 
quanquam Graecam vocem retineri mallet Hiero- 
nymus in comment. Epist. ad Ephes. lib. 1, cap. 4, 
ut Latine quoque diceretur anacephaleosis. Videtar 
aulem hic posita.ea vox, quia nihil aliud facit iu 
hoc capite Didymus, nisi Seripturs testimonia cou- 

erit. 

(90) Videamus. Lego, ἴδωμεν. 

(91) Venite. gi ven. 6 et 7 

(92) Reminiscentur. Psal. xxi, vers. 
(seu 28 et 29). 

(95) Dominus. Eunomii sententia erat, nomine 
Κύριος seu Dominus, quod Filio tribuitur, Filii 
ipsius ου dignitatem, sed essentiam signillcari : 
ita scilice. ut Patris quidem essentia sit θεότης, id 
est Deitas, Filii vero essentia sit Κυριότης, id est 


99, 30, 51 


DIDYMI ALEXANDRINI 


p? 


A51 
Α Κύριον ὑμνεῖτε, καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰς τοὺς 
αἰῶνας. ᾿Αχθομένων δὲ, φησὶν, καὶ τῶν Κυρωχτή- 
γων πρὸς τὰ παιδία xat τοὺς ὄχλους, ὅτι ὡς Θεὸν cy 
Ἰησοῦν δοξάξοντες ἔλεγον, ᾿Ωσαννὰ &r. τοῖς ὑψί- 
στοις' εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυ- 
plov, ὑπέμνησεν αὐτοὺς τῆς λεγούσης Γραφῆς: "Ex 
στόματος νηπίων καὶ θη.ἱαζόγτων κατηρτίσω αἷ- 
ΥΟΥ ' ἑαυτῷ ἁρμόσας τὸ ῥητὸν τοῦτο, χαὶ δείξας μὴ 
ἁνοιχείως προσάγεσθαι αὐτῷ δόξαν. [45 ϐ] Καὶ &y. 
Ύελοι δὲ, φησὶν, ἔλεγον τεχθέντος αὐτοῦ. Δόξα ἐν 
ὑψίστοις θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη. 
offerri demonstrans. Sed et angeli ipso nato inquie- 
υἱ refert evangelista. 
B ΚΕΦ. ΛΙ». 
Περὶ προσκυγήσεως. Ἀναχεφαλαίωσις. 
Ἴδομεν τοίνυν αὐτὸν δοξαζόµενον, ἴδομεν αὑνν 
xaX προσχυνούµενον' ἀμφότερα δὲ Ge ἐστιν πρέ- 
ποντα xal ὀφειλόμενα, οὐχὶ δὲ χτίσµατι, χαθὰ γβά- 
φουσιν οἱ ὑποτεταγμένοι ἅγιοι ' Δανῖδ ἐν L8 φαλμῷ:' 
Δεῦτα, προσκυνήσωµεν καὶ προσπέσωµεν αὐτῷ, 
xal κ.λαύσωμεν ἐγαντίον Κυρίου, τοῦ ποιήσαντος 
ἡμᾶς, ὅτι αὐτός ἐστι ὁ 8s0c ἡμῶν, καὶ ἡμεῖς Aaic 
νοµῆς αὐτοῦ, xal πρόδατα χειρὸς αὐτοῦ : χαὶ t 
xa^ Μνησθήσονται, καὶ ἐπισεραφήσονται αρὸς 
Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς Tic καὶ προσαν- 
φήσουσιν ὀνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι al πατριαὶ τῶν 
ἐθνῶν ' ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, καὶ αὐτὸς 
δεσπόζει τῶν ἐθνῶν. Τί ἐροῦσιν ἄρα οἱ ἆ πονέµοντες 
C ὄνομα χεχωρισµένως, τῷ μὲν Πατρὶ cb Θεός, τῷ ἃ 
Υἱῷ τὸ Κύριος, ἁπαῖοντες ἑνθάδε τὸν Κύριον προσευ- 
νεῖσθαι xal δδσπόζειν, xal αὐτοῦ εἶναι τὴν βασι- 
λείαν; Καὶ πάλιν ἓν ϐ) φαλμῷ» Καὶ προσκυγήσω 
σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς µου χαὶ ἓν ρλα  Προσκυγή: 


Domineitas, ut ita dicam, seu Dominatio, nempe 
hoc quod est esse. Dominum. Absurdam vero hauc 
opinionem refelit Gregorius Nyssenus initio libri vi 
in Eunomium. Ac videndus etiam Didymi liber De 
Spirüu sancto, num. 29. 

(94) Et adorabo. Cum hic locus in Bibliis omnino 
non exstet, psalmi xvi prima verba, Diligam te, 
Domine, fortitudo mea, ἃ Didymo respici conjice- 
rem, nisi obstaret tum vocula, ei, tum discrimen 
quod interest non modicum inter ἀγαπήσω, id eit. - 
diligam, eV προσχυνῄήσω, ld est adorabo, quam 
vocem hice Didymus ineulcat; ae nisi przterei 
incredibile videretur, eum, qui memoria taniopere | 
llebat, in citando eo psalmo lapsum esse, quem 
in ecclesia cantatuim sexcenties eum audivisse nou. 
dubito. Qux cum ita se habeant, aut putandum 
est, ea verba etsi in nono psalmo non exstent, n 
aliquo tamen alio Scripturse loco legi, quem ego 
non invenerim ; aut dicendum, exemplaria, quibus 
Didymus utebatur, addimenta aliqua habuisse. 
Simili modo Irenseus lib. 1v, cap. 32, verba qu£- | 
dam e Scripturis allegat, quae modo ia Bibliis not 
leguntur : hec. enim ibi scripsit : Quemadmodum 
alibi ai : « Sacrificium Deo, cor comiribulatum ; 
odor suavitatis Deo, cor clarificans eum, qui plasme- 
vil.» Quin Clemens quoque in libro Pedagogi Leruo, 
postquam illud psalmi L altulit, Sacrificium Do- 
tnino spiritus contritus, subjungit : Quodnam Domine 
incensum offeram? «Üdor, inquit, suavitatis Deo — 
esi cor, quod glorificat eum qui ipsum formatt.! 
Vide infra, si placet, noias ad segin. 05 a. 

(93) Adoremus. Psal. cxxxi, vers. 7. 








στ] 


ΡΕ TRINITATK LIBER PRIMUS. 


. 


A54 


σωµεν εἰς τὸν τόπο», οὗ ἔστησαν οἱ πόδες ab- A cantico Deuteronomii scribit: Cum (96) vero introdu- 


τοῦ. Παῦλος &x τῆς ᾠδῆς τοῦ Δευτερονομίου γφάφων' 
"Όταν δὲ εἰσαγάγῃ τὸν Πρωτότοκον εἰς τὴν οἰχου- 
µέγην, ἰέγει' Καὶ προσκυγησάτωσαν αὐτῷ πάντες 
ἁγγείοι θεοῦ. Καὶ ὁ εὐαγγελιστῆς: Εἶπον, φησὶν, 
αἱ μάγοι "Ίδομεν αὐτοῦ τὸν ἁστέρα éx. τῇ ὀνα- 
τολῇ, καὶ ᾖάθομεν προσκυνησαι αὐτῷ xaX πά- 
iv "ov, φησὶν , Aexpóc ᾖ.θεν, καὶ προσεχύγθι 
αὐτῷ * καὶ πάλιν παρὰ Ματθαίῳ φησίν' ᾿Εκχόπασεν 
ὁ árspoc* οἱ δὲ ἐν τῷ ztAol« προσεχύγησαν αὐτῷ, 
Jéywrrec* Ἀληθῶς Θεοῦ Υἱὸς εἰ. Καὶ o0 xaO 
ἡμᾶς, φησὶν, τοὺς ἀφθόνῳ [44 a] δωρεᾷ ἔπιχλη- 
βέντας υἱούς. Kal, Ἄρχωντις προσεκύγει αὐτῷ. 


cit primogenitum in orbem terra, dicit * Et. adorent 
(97) eum omnes angeli Dei ; et evangelista, Dixe- 
runt (98), inquit, magi : Vidimus stellam ejus in 
Oriente, et venimus adorare ipsum. Et rursus, Ecce 
(99), inquit, leprosus venit, et adorabat eum. ltem- 
que apud Mattheum legitur : Cessavit (1) ventus; 
qui autem in navicula erant, adoraverunt eum, di- 
centes : Vere Filius Dei es. Quasi dicerent : Et. non 
sicut nos, qui eX munifico dono cognominamur filii. 
Et alibi : Quidam (2) princeps adorabat eum. Et post 
illius resurrectionem apostoli in monte, ut ait evan» 
gelista (3), Videntes eum, adoraverunt ipsum. 


Καὶ μεὰ τὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ ἐν τῷ ὄρει, φησὶν, Οἱ ἁπόστο.οι ἱδόντες αὐτὸν, προσεκύγησαν 


αὐτῷ. 
ΚΕΦ. ΛΔ.. 


Περὶ τῆς αρὸς τὸν θεὺν Πατέρα πίστεως. 

Καθὰ τοίνυν τῆς Γραφῆς μείζονα, ἢ περὶ τοῦ Πα- 
τρὸς, χατὰ τὸ φαινόμµενον λεγούσης πολλὰ περὶ τοῦ 
Tio, xat δηλούσης αὐτὸν παντοχράτορα καὶ ποιητὴν 
τῶν αἰώνων, καὶ πάντων δημιουργόν’ καὶ ἀληθινὸν 
θν, xal οὐχ ἔχοντα πρὸ αὑτοῦ Θεόν’ xai ἑπάνω 
άνων, χαὶ µέγαν xa ἐπὶ πάντων θεὸν, πρὸς ὃν o0 
ογισθήσεται ἕτερος: καὶ ἐχ δεξιῶν συγχαθεζόµενον 
τῷ Πατρὶ, xal εἰς τὸν χόλπον αὐτοῦ ὄντα καὶ αὐτὸν 
εἶναι τὴν αἰώνιον ζωὴν, xai φῶς τὸ ἀληθινὸν, καὶ 
πάγτων Κύριον, xal µόνον Δεσπότην xaX ἐξουσιαστήν" 
οἶτινος ἡ μὲν εἰρήνη οὐχ ἔχει ὅριον, ἀλλὰ καὶ ὑπερ- 
ἔχει πάντα νοῦν" dj δὲ βασιλεία ἀτελεύτητος: xal 
ἐν μηδενὶ ἄλλῳ εἶναι τὴν σωτηρίαν " καὶ τὸν Πατέρα 


' CAP. XXXIV. 


De fide in Deum Patrem. 

Quemaamodum porro etsi multa de Filio majora 
in speciem, quam de Patre, Scriptura dicat, οἱ Fi- 
lium ipsum omnipotentem esse declaret, ac facto- 
rei ssculorum, et rerum. omnium conditorem, et 
verum Deum, quique Deum antese non babeat, et 
supra omnia exsistentem illum vocet, ac magnum, 
et super omnia Deum, et pre quo non reputabitur 
alter, et a dextris sedentem una cum Patre, et. ex- 
sistentem in sinu ejus, et ipsum esse dicat vitam 
eternam, οἱ lueem veram, et omnium Dominum, et 
solum Dominum οἱ dominatorem : cujus pax quideu 
nec habet 1092 terminum, et superat omnem men- 
tem, regoum autem fine caret, atque in nullo alio 


ἔχειν πρὸς τὸν Yiby τοὺς ἀξίους: xat' οὐδὲν ὑπο- (1 salutem esse, et Paurem ad Filium trahere eos, qui 


ξεέστερος ( μὴ γἐνοιτο! ) νοµίζεται ὁ Πατὴρ, f τὸ 
Πνεύμα αὐτοῦ. τὸν ἴσον τρόπον, θεολογούσης περὶ 
wo Πατρὸς ὑψηλὰ, οὐχ ὀφείλει ὡς µιχρότερος, fj 
ἀνόμοιος λργίζεσθαι ὁ Movoysvhe, ἢ τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 
θὐδεμιᾶς γὰρ κτιστῆς δυνάµεώς ἐστιν, µόνης δὲ τῆς 
ἀχτίστου, τά τε µνηµονευθέντα, xat τὸ δημιουργεῖν 
ὡσίαν ἐξ οὐχ ὄντων, xal λογιχήν’ ζωοποιεῖν τε’ 
ἁμαρτίας τε συγχωρεῖν * καὶ τὴν χτίσιν ἰδίαν λά- 
Tev* xal ἐχ τῶν ἴσων Υγινώσχειν τὸν Πατέρα, ὡς 
Ἱνώσχεται ὑπ᾿ αὐτοῦ * xaX ἰσουργεῖν τῷ Θθεῷ Πατρί’ 
xd εἶναι ἐν τῷ Πατρὶ, χαὶ τὸν Πατέρα ἓν αὐτῷ ἐξ 
ἴσου" ὑπὸ ἀγγέλων τε ὑπηρετεῖσθαι ’ xal τὸ ἔτι τού- 
των ὑπερτεροῦν τὸ μονογενῆ Υἱὸν, καὶ Gebv, xal 
φῶς Ex φωτὸς, χαὶ ζωὴν αἰώνιον, xal ἀλήθειαν, xal 
Σωτῆρα μαρτυρεῖσθαι ΄ xal πανταχοῦ [44 b] παρ- 
εἶναι, χαὶ πάντα ky αὐτῷ ἑστηρίχθαι ' βασιλείαν τε’ 
οὐρανῶν, καὶ τὴν θεῖχὴν εἰρήνην, ὡς αὐτοῦ τυγχά- 
Ύουσαγ, ἁθασχάνως πᾶσιν δωρεῖσθαι’ xal τοῖς πι- 
στεύουσιν, ἐπιχαλουμένοις αὐτὸν, τὴν ἐπὶ τῇ διηνε- 
xl σωτηρίᾳ παρέχειν ἀσφάλειαν, Οἱ γὰρ κτίσμα, 
καὶ οὐχ ἄναρχον, χαλοῦντες τὸν ἀληθινὸν Υἱὸν θεὸν, 


(96) Et cum. Hebr. 1, 6, ubi post. δέ, additur, 
πάλιν. 


(01) Et adorent. In Valgatze editionis margine ad 
psalmum xcvi referuntur quz hic Paulus citat ; sed 
Cislant, ut optime ait Didymus, in cantico Deute- 
TOonomii, cap. xxxi, vers. 45. 

.(98) Dixerunt. Math. 1, 9$ et 2. Sensum potius. 
clt, quam verba, Editio Graeca : εἴδομεν. 


digni sunt : tamen nullo plane modo minor ( apage 
impietatem) putatur Pater, aut Spiritus ejus : ea- 
dem ratione cum sublimia de Patre Scriptura dicit, 
non debet minor, aut dissimilis Unigeuitus, vel Spi- 
ritus sanctus reputari. Nullius enim creatm9 poten- 
ti», sed increate duntaxat propria suntet ea quee 
commemorata fuerunt, et substantiam ex nihilo 
creare ; et rationalem cam facere; et illam vivifica 
re; ei peccata condonare, et creaturam sui ipsius 
propriam dicere ; εἰ Patrem ex equo cognoscere, 
sicut semetipsum ipse cognoscit, el aequalem una 
cum Deo Patre operationem habere; et esse in Pa- 
tre, et Patrem in ipso squaliter; et angelos sibi 
famulantes habere ; et, quod his adhuc prsestantius 


D est, uvigenitun Filium a Scriptura vocari, ac Deum, 


et lucem ex luce, et vitan?:ternam, et veritatem, 
et Salvatorem dici; et ubique adesse; et omnia in 
ipso firmata fuisse; et regnum celorum divinam- 
que pacem, utpote quz jpsiussit, sine invidia om- 
nibus largiri; et credentibus, qui eum invocant, se- 
curitalem ia perpetua salute sitam prebere. Qui 


(99) Ecce. Mattb. vin, 2. Grzeca editio : Ἑλθὼν 
προσεχύνει αὐτῷ. 

(4) Cessavit. Matth. xiv, 22 et 23. 6086 editio 
addit, ἑλθόντες, post πλοίῳ. 

(2) Quidam. Matth. ix, 18. Vocula, τις, deest 1n 
Graeca editione. 

(9) Videntes. Mauh. xxvii, 17. 


A33 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4S6 


enim verum Filium Deum, et sanctum ac vivill- A xai τὸ ἅγιον xal ζωοποιὸν Πνεῦμα, οὗ πιστεύουσιν 


eantem Spiritum non :elernum vocant, sed creatu- 
ram, illiin has personas non credunt, quamvis se 
eredere proliteantur; fortasse autem ne in Patrem 
quidem credunt: etenim Patris mandatum violant 
(4) sic precipientis: Audi (5), popule meus, et loquar 
tibi ; Israel, et contestabor te; si audieris me, mon 
erit in te. deus recens, neque adorabis deum alie 
num, id est, deum qui olim non ezrstiterit, aut 
deum heterousium, aeu qui sit alterius. substantie ; 
et: Dominum (6)Deum tuum adorabis, et illi soli ser- 
vies; eL: Non erunt (T) tibi dii alii preter me; et: 
Maledictus (8) omnis, qui habet spem in homine, id 
est, iu creatura, Filii quoque preceptum violant, 
103 qui in Matthxo quidem ait, Nemo (9) potest 


εἰς τὰς ὑποστάσεις ταύτας, xiv λέγωσι πιστεύειν" 


“τάχα δὲ οὐδὲ εἰς τὸν Πατέρα. Παραθαίνουσι γὰρ τὴν 


ἐντολὴν τοῦτο μὲν τοῦ παραγγἑλλοντος Πατρός: 
"Αχουσον, Aaóc µου, xal .Ἰαλήσω σοι, Ἱσραῇ., 
xal διαμαρτυροῦμαί σοι. Εὰν ἀκούσῃς pov, οὖν 
ἔσται ἐν col θεὸς πρόσφατος, οὐδὲ προσχυγή- 
σεις 6εῷ dAAocplo* ἀντὶ τοῦ, οὐχ ὄντι ποτὲ, 1 
ἑτεροουσίῳ. Καὶ, ΚύριοΥ τὸν Θεόν σου xpocxv- 
»ήσεις, καὶ αὐτῷ µόνῳ «ατρεύσεις ' xai, Ova 
ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι, x Atv. ἐμοῦ * καὶ, "Exi- 
κατάρατος πᾶς, ὃς ἔχει τὴν ἑἐἰπίδα ἐπ᾽ ἄνθρω 
Sov * τοῦτ ἔστιν, ἐπὶ ποίηµα. Τοῦτο δὲ τοῦ λέγον 
τος Υἱοῦ, ἓν Ματθαίῳ μέν. Οὐδεὶς δύναται δυσὶ 
κυρίοις δουλεύει» τοῦτ' ἔστιν, δύο φύσεσιν, d 


duobus dominis servire, id est, duabus naturis, aut P δεσποτείαις * ἓν Παύλῳ δὲ Ῥωμαίοις ἐπιστέλλοντι; 


dominationibus ; in Paulo autem Romanis scriben- 
te : Coluerunt. (10) εἰ servierunt creature magis 
quam Creatori. Mosis demum legem violant sie se 
habentem : Qui (11) sacrificaverit diis alienis, pre- 
ter solum Deum, lapidabitur. Recens autem, et alie- 
nus Deus ille exsistit, qui nop eat Deo et Patri con- 
substantialis, quique aliquando non fuit. At qui di- 
eunt, Gloria Patri per Filium in sancto Spiritu, non 
glori&icant Filium, aut Spiritum Dei: nam alteri 
per alterum in altero gloriam referunt, aut, ut me- 
lias dicam, nulli : quinetiam lzdunt primum quidem 
voluntatem Patris , qui ait, Gloriam (12) meam 
alteri non dabo, id est, ei qui sit alterius natur: 
quique Filio similem ac sibi honorem deferri vult. 
Deinde vero etiam traditionem Filii transgrediun- 
tur. Ac idem ipsi faciunt, quod ii, qul. ore quidem 
ipsum vocabant Christum, manibus autem eum cz- 
debant, et clamabant : Prophetixa (15) nobis, Christe, 
quis estqui te percussit : quique aiebant : Credimus (14) 
wt Moyses, et prophete; sed eum ipsum, qui ab his 
prenuntiatus fuerat, crucifixerunt. Cum ergo et Deo 
Patri, et Unigenito Deo inobsequentes sint, et fides in 
creaturam sit inutilis, ac nocere magis possit, quam 
salvare; veputent ipsi, an periculo careat eorum 
fldes, dum salutem abnegant : nec enim salvus fleri 
js potest, qui recte non credat: nam preclara, ut 
alunt, res est servari, aliorum vero alia est ra- 


'Ecs6ácencar, xal àAácpsvcax τῇ χτίσει, παρὰ 
τὺν ἁτίσαντα. Τοῦτο δὲ τοῦ νοµοθετήσαντος Μωὺ- 
σέως: 'O θυσιάζων θεοῖς ἆ.λλοτρίοις, «11θοδο.η- 
θήσεται, zx Ah. Κυρίῳ µόγῳ. Ἡρόσφατος δὲ καὶ ἀλ- 
λότριος θεὺς, ὁ μὴ ὁμοούσιος τῷ θεῷ χαὶ Πατ 
(v, xal ποτὲ μὴ ὑπάρξας. Καὶ οἱ λέγοντες, Acta 
Πατρὶ δὲ Yloo ἐν ἁγίῳ Πγεύματι, οὗ δοξάνουπ 
αὺν Υπὸν, Ἱ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. "Άλλῳ γὰρ δι 
ἄλλου ky ἄλλῳ ἀναπέμπουσι τὴν δόξαν, μᾶλλον ὃ 
οὐδ' ὁποτέρῳ * xal παρατιτρώσχουσι τοῦτο μὲν τὸ 
θέληµα τοῦ Πατρὸς (λέγοντος: Tijv [40 a] δέξαν 
µου ἑτέρῳ οὐ δώσω" &w τοῦ, Ἑτεροφυεῖ o 
δώσω, βουλομένου δὲ τιρᾶσθαι τὸν Ylóv ὁμοίως 
αὐτοῦ), τοῦτο δὲ χαὶ τὴν παράδοσιν τοῦ Υἱοῦ" 
ὅμοια πάσχοντες τῶν Ἀριστὸν μὲν αὐτὸν τῷ στόµατι 
χαλούντων, ταῖς δὲ χεροὶ τυπτόντων xal χραζόντων' 
Προφήτευσο ἡμῖν, Χριστὲ, εἰς ἐστιν ὅ παίσας 
σε * τῶν χαὶ λεγόντων οὕτως' Πιστεύομεν ὡς Μωῦ- 
σῆς καὶ οἱ προφῆται ' αὐτὸν δὲ τὸν προφητευθέντα 
στανρωσάντων. "τε οὖν xal ὁ θεὺς Πατὴρ σὺν τῷ 
μονογενεῖ θεῷ παραχούεται, xat fj εἰς χτίσµα πίστις 
ἀνωφελής ἐστιν, βλάπτειν μᾶλλον f] σώζειν ὄννα- 
µένη » αὐτοὶ λογιζέσθωσαν, cl ἀκίνδυνον ἔχουσι 
πἰστιν, τὴν σωτηρἰαν ἀρνούμενοι " δεῖ γὰρ σωθῖναι 
ὀρθῶς πιστεύοντα" χαλὸν γὰρ, qaot, τὸ curva 
τὅλλα δὲ ἐστιν ἄλλως λόγος. Καὶ Μαχεδονίου à 
παῖδες, ὡς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὕτω xal τοῦ Mo- 


(4) Mandatum violant. Hoc ipsum bhzreticia D 10, Christus Dominus eumdem locum allegans, usus 


argumentum objicit in comment. in Psalmos, pag. 
695 catenzg- Corderiane, ad vers. 9 psalmi 80 : 
Ταῦτα τὴν 'Aptlou (inquit) καὶ Εὐνομίου παραπλη: 
ξίαν ἑλέγχει. El γὰρ οὐχ ὁμοούσιος, ἀλλότριος ἄρα 
καλοῖτ ἂν εἰχότως.. . Ἱὸν ὅσιον τοίνυν προφανώς 
παραινοῦσι νόµον, ἀλλότριον xai πρόσφατον προσχυ- 
νοῦντες Osóv, id est, Hac Arii, et Eunomii vesanium 
redarguunt : si enim consubstantialis non est (Fi- 
lius), alienus merito vocari poterit ... Manifeste 
ilague sanctam legem. (ransgrediuntur, alienum | ac 
recentem deum adorantes. ^ 


(5) Audi. Ps. Lxzxsz, vers. 7 (seu 9). Complu- 
tensis editio omittit. YOCeS, xal λαλήσω cot, iteu ut 
Vulg. translatio. 


(6) Dominum. Deut. vi, 12, ubi pro προσκυνή- 
στις, editio Grieca habet, φοδηθήσῃ, id est timebis, 
Bed idem utrobique sensus ; ex quo fit ut Mattb. iv, 


sit verho προσχυν σεις. 

(7) Non erunt. Exod. xx, 3. Sed Vulg. int. paulo 
aliter, eodewà tamea sensu. . 

(8) Maledictus. Jerem. xvi, 5. Grzeca editio pro 
πᾶς, habet ὁ ἄνθρωπος. 

(9) Nemo. Matib. vi, 24. 

(10) Coluerunt. Rom. 1, 25. 


(14) Qui. Leguntur hzc Exod. xxu, 20. Sed m. 
λιθοδοληθήσεται, Greca editio habet ἐξολοθρευθή- 
σεται, id est, exterminabitur. At lapidatio po in 
Deuteronomio memoratur xut, 10, et xvir, 5, ubi 
idololatram lapidibus obrui jubet Moyses. 

(12) Gloriam. 1sa. χι, 8, et xrvin, 11. 


(49) Prophetiza. Matth. xxvi, 68. 


(44) Credimus. Hac verba in Bibliis non reperi, 
Respicit aulem fortasse Didymus illud Joannis 1$ 
98 - Nos autem Mosis discipuli sumus. 


Sr Dr TRINITATE LIBER PRIMUS. &59 
γογενοῦς τὴν δόξαν οὗ σώζουσιν, ur τῷ Ia- A tio (15-16). At Macedonii arumni (17) sicut sancti Spi- 
«pt, χαὶ οὐχὶ ὁμοούσιον λέγοντες αὐτόν * ὡς νοεῖσθαι, — ritus, sic etiam Unigeniti gloriam labefactant , cum 
ὅτι ἄλλης ὁμοίας οὐσίας ἑστίν. Ὥστε λείπεται αἱρε- — ipsum aiunt esse Patri homoeusium (18), id est, si- 
τιχοὺς, 3 ἀμεῖψαι iv ταῖς θρησχείαις αὐτῶν τὸ — milis cum eo substantiz, non vero homousium, id 
ὄνομα τοῦ Πατρὸς, ὡς τῇ ἀληθείᾳ παρ᾽ αὐτοῖς obx — esi consubstantialem ; ut significent (19), eum alte- 
ὄντος αὐτοῦ Πατρὸς, ἔτι μὴν xal τοῦ μονοχενοῦς — rius similis substantie 10/6 exsistere. Itaque reli- 
Yios, xal τοῦ Πνεύματος δὲ τοῦ Θεοῦ, ὡς τοῦτο οὐχ — quum est, ut h:eretici aut. insuperstitiosis ipsorum 
ὄντος (σνγγνώτω δὲ ἡμῖν d ἁγία xal σεπτὴ, xai — liturgiis nomen Patris immutent, quippe cum vere 
παρ ἡμῶν δοξαζοµένη ὁμοούσιος Tptác): ἀμεῖφαι — juxta illos non sit Pater : quin etiam nomen unige- 
δὲ πρὀ γε πάντων τὺ ἑαυτῶν ὄνομα, χαὶ µήτε κα- niu Filil, οἱ Spiritus Dei obliterent necesse est, 
λεῖσθαι Χριστιανοὺς 3 Πνευματικοὺς, μήτε διαχεῖσθαι — quippe cum eorum sententià neuter sit. talis (par- 
ὡς ὄντες αὐτοὶ ἐχεῖνοι Ópoyevelg υἱοὶ τῶν ἰδίων πα- — cat vero nobis sancta, et adoranda, et a nobis glo- 
tipuy* f| μὴ ἐξαλλάττειν τῆς τοῦ Πατρὸς θεότητος —riffcata consubstantialis Trinitas) : sed in primis 
καὶ δόξης, τὸ) ἀληθινὸν Ὑϊὸν, xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα — proprium nomen mutent oportet, ac neque Chri- 
αὑτοῦ. Ἴδιον γὰρ Ἰουδαίων μὲν τὸ τὸν Πατέρα pó- — stiaui vocentur, aut. spiritales, neque se ipsi paren- 
voy τιμᾷν, Ἑλλήνων δὲ τὸ [45 b] πλῆθος δαιµονίων ῃ tum suorum congeneres filiosesse existiment ; aut 
μέγα, xal μικρὸν, xal χρονιχὺν, xal ἑτεροούσιον κ deitate, et gloria Patris verum Filium, et san. 
αίδειν. ctum ejus Spiritum non subducant. Nam Judeorum 
quidem proprium est, solum Patrem honorare; Grecorum vero, multitudinem demonum colere, qui 
magni sipt, et parvi,et temporarii, et heterousii, hoc est, alii alias habentes naturas. 


ΚΕΦ. AE. CAP. XXXV. 
"Oxec χρὴ vosiwv τὰς θεολογίας τῶν Γρα- Quomodo intelligere oporteat Scripturarum de Dee 
gor. —. testimonia, 


Συναγωνίσασθαι δὲ ὁ ἀνάξιος ἐγὼ ταῖς περὶ τοῦ Eo autem adductus sum ego indignus, ut in hoe 
uovorevoug lou καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος θεολωµίαις — certamine Scripturarum tesümoniis, in quibus uni- 
προῄχθην, οὐδὲ χατὰ ἔννοιαν παραθλάπτων τὴν περὶ — geniti Filii, et Spiritus sancti divinitas declaratur, 
οὐ Θεοῦ xal Πατρὸς ἄφραστον δόξαν (οὐ yàp veluti suppetias ferrem. Id porro non eo prestiti, 
γνόηται, ὡσεὶ xai μὴ πρὸ ἀμφοῖν δεδήλωται τῶν — quod ineffabilem Dei ac Patris gloriam ne cogitatio- 
εἰρημένων θείων ὑποστάσεων * ἀλλ ὅμως ἄμφω αἱ ᾳ ne quidem labefactare vellem ; nota enim ea esi; 
ὑτοστάσεις ἐξ αὐτοῦ xarà φύσιν συμφυῶς εἰσιν, ἡ et quamvis (20) ante ambas przdictas divinas per- 
μὲν τοῦ Υἱοῦ γεννητικῶς, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ — sonas manifestatus sit ; lamen utraque hypostasis 
ἐχτορευτιχῶς) ' ἀλλ᾽ αἱρετιχῶν τὰς πανολεθρίους ex ipso secundum naturam, et cum ipso coexsislit, 
Urrfst ἀποσχευαζόμενος, xai συνιστάµενος, ὅτι Filii quidem hypostasis per generationem, Spiritus 
&' ὧν δοχοῦσι παρὰ τὴν Γραφὴν πλέον τιμᾷν τὸν — autem ipsius per processionem. Sed bsc dictavi, 
Πατέρα, διὰ τούτων αὐτόν τε λυποῦσι, xal τὸν Mo- — ut hereticorum perniciosissimas explicationes ever- 
wytvr, αὐτοῦ, χαὶ τὸ Πνεῦμα ἑνυθρίζουσιν. terem, simulque probarem, illos per ea ipsa Patri 
displicere, atque Unigenitum ejus, ac Spiritum eontumelia afficere, per que Patrem ipsum contra Scri- 
Pure mentem ,magis videntur honorare. 


ΚΕΦ. Λα». 105 CAPUT XXXVI. 
Καὶ τοῦτο περὶ τοῦ abcov. De eadem re. 

Tob; τοίνυν ὀρθοδόξους χρὴ εἰδέναι piv, ὡς καὶ lllud porro orthodozi norint oportet, eos qui vel 
περὶ μιχροῦ ἔργου τοῦ Θεοῦ (sl τολµήσαντα μικρὺὸν — de parvo aliquo Dei opere (si tamen ullum Dei opus 
ἔργον ἔστι φάναι Θεοῦ) τοῖς διαλαδεῖν ἐθέλουσι, χρεία — Sine audacia parvum vocare licet) disserere velint, 
Muy, xaX ἔργων ποὺ τῶν λόχων, xai πίστεως πρὸ p eruditione indigere, sed ante eruditionem. operi- 


(5-16) Alia est ratio. Pro ἄλλως λόγος, lego og — Ego lectíonem Passioneiani codieis non immutavi, 
ος quam proverbialem locutionem in Alicis etsi alteram magis probem. uU 
€riploribus memini me legere. (19) U: significent. Recte hsec Macedonianis 
(17) Alumni. la Graeco παῖδες, seu filii, nempe potius. quam Macedonio tribuit Didyinus. Nam 
ditipuli, Simili modo alii etiam loquuntur vetusti acedonii dogma est, ut ait Hieronymus in Chro- 
striptores. Ita qui philosophie operam dant, φιλο- mico, Patrem quidem, et Filium unius divinitatis, 
?wv παῖδες vocantur a Clemente in-Protreptico; — ejusdemque substantie confiteri, sed Spiritum sanctum 
051 vero grammatica arte eruditi sunt, in Padagogo dicens creaturam. Macedonianorum autem opinio- 
óicuntur γραμματικῶν παῖδες. Quin vocem quoque, nem Antiochena synodus anno $65 declaravit : in 
υἱός, eodem sensu adhibuisse videlur Justinus in — qua synodo, ut ait ibidem Hieronymus, Homousio, 
Cohort, ad Graecos, num. 5, dum Muszum Orphei — Anmomaoque rejecto, medium inter hec. Homoiusion 

υίόν, seu filium nuncupat; Mussienim pater Eu- — Macedonianum dogma vindicaverunt. 

molpus fuit, non Orpheus. (20) Et quamvis, Utrum ea lectio, ὡσεὶ xa! μῇ, 
18) Homawsium. Doctissimi monaebi S. Mauri recta sit, judicet lector. Ego voculam gf, expun- 

Wd Alhanas, lib. Je synodis, pag. 746, scribendum — gendam crediderim. 

06 contendunt, ὁμοιοούσιον, sivo homoousium. 


499 


DIDYMI ALEXANDRINI 


440 


bus (21), ante opera vere, atque eroditionem ας, A ἀμφοῖν τούτων, xaX πολλῆς εὐλαδείας, xal χατανοή- 


magnaque pietale, et exquisitiesima meditatione, 
ut bae ratione intelligere digni fiant ne illud qui- 
dem, quod parvum sit, cogitatione eapi posse, sed 
et hoc hermanos in infinitum conatus excedere (si 
enim Dei opus est, etsi parvum videatur, magnum 
est,quatenus est Dei : Parvis autem (22) magna 
laboribus quomodo quis assequatur? stulium est, ut 
ille ait, hec vel optare) : multo autem magis ut 
supra hutnanas vires esse cognoscant, ipsius ineffa- 
bilis Dei illam notionem he2bere, qua archangele- 
rum etiam sensum ac mentem superat : hzc autem 
cognoscentes et a periculosis inquisitionibus absti- 


neant, talia Deo, qui solus ea novit, relinquentes, - 


el cum Apostolo dicant : Credidi (25), propter quod 


σεως àxpotá&tnc: ἵνα διὰ ταῦτα γνῶναι ἀξιωθέντες, 
ὡς xal τὸ μιχρὸν οὐχ ἁλώσιμον τῇ διανοίψ, ἀλλ᾽ ἀτεί- 
poc xaX αὐτὸ τῶν ἀνθρωπίνων ὑπερφέρει ἐτιδολῶν 
(sl γὰρ τοῦ θεοῦ ἔργον, x&v μικρὸν Box, , µέγα ὡς 
8to2 * Mixpoic δὲ τὰ μεγάλα πῶς Jo. τις ἂν πό- 
vot ; Ἀμαθὲς, φααὶν, xal τὸ βούᾶεσθαι cá), 
πολλῷ δὲ μᾶλλον ἡ περὶ αὑτοῦ τοῦ ἀφράστου ϐεου 
διάληψις ὑπερθαίνουσα χαὶ ἀρχαγγέλων αἴσθησιν» 
τῶν μὲν σφαλερῶν ζητήσεων ἀναχωρήσωσιν, Ἠγινώ- 
σχειν [48 a] αὐτὰ µόνῳ τῷ θεῷ ἀφιέντες, σὺν τῷ 
Αποστόλῳ δὲ εἴπωσιν' Ἐπίστευσα, διὸ καὶ ἑ.ά - 
ησα * τὰς δὲ θεολογίας τῶν Γραφῶν νοεῖν οὑτωαί" 
Ὅτιπερ, ὅταν ἀπὸ ἑνὸς προσώπου λέγουσιν, διὰ τὴν 
μίαν φύσιν καὶ θέλησιν᾽ ὅταν ἀπὸ ἀμφοῖν, διὰ τὸ 


et locutus sum. Scripturarum autem de Deo testi- B δείχνυσθαι τὸ ἰδιοσύστατον τῆς ἁγίας xal ἀχηράτου 


inonía sic ab iis intelligi oportet, ut norint, sacros 
scriptores modo ex unius persona loqui, ob na- 
turz et voluntatis unitatem ; modo ex persona am- 
barum, ut in sancta et immaculata Trinitate pro- 
priam consistentiam ostendant. Aliquando enim 
Isaias ait : Ego Dominus (24) eatendi caelum, et fir- 
mavi lerram ; el rursus, Ego sum (25), et non est aliua 
Deus preter me; ob deitatis unitatem et eoncer- 
diam personarum, ut antea dictum est ; aliquando 
cominemorari non videtur Spiritus sanctus, ee 
quod Dei, cujus ipse Spiritus est, nomen et 
illum complectatur; aliquando initiationis ritum 
tradens Dominus ait, Baptizantes (28) eos, in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti ; eo quod persona 
equali honore digna sint, et equali potentia prz- 
dite, et comsubstantiales, et distinctze ; aliquando 
quod alicubi de Deo et Patre dictum est, alibi de 
Unigenito, aut de Spiritu sancto commemoratur, 
108 ob predictas causas; aliquando eadem opera 
cadem operatione ambas personas facere, diversis 
modis docent (27), ob rationem, quz allata est ; 
aliquando, cum possit unaqueque persona creare 
et omnia facere, placuit Deo et Patri per Filium 
quidem ac Deum omnia constitui, per Spiritum au- 
tem sanctum sanctificari , eo quod una sit Trinitatis 
voluntas, utque ostendatur, omnia bona ab ea 
subministrari, et ut communem nos ei, et ::qualem 
gratiarum actionem reddamus, et glorilicationem ; 
aliquando Scripture iisdem utuntur nominibus de 
beata Trinitate loquentes, cujusmodi sunt, Deus, 
Dominus, sanctus, justus, bonus, et aliis similibus; 
idque, cum de ipsa loquuntur, duntaxat faciunt , 
60 quod communis sit in hypostasibus natura, et 


(21) Operibus. Similia inculcat lib. De Spiritu 
sanclo, n. 1 et 65. 

(22) Parvis autem. Librarius quasi ea non intel- 
Jigeret, que hic scribebat, aecentus, et spiritus 
omisit, Sunt autem duo iambi, quos Cyrillus quo- 
que lib, ix in Julianum sic affert : Optime autem 
shihi dixisse videtur quidam e poetis Grecorum : 

Σμιχροῖς δὲ τὰ μεγάλα πῶς ἕλοι τις ἂν 

, Πόνοισιν; ᾽λμαθὲς xai τὸ βούλεσθαι τάδε. 

est, 
Qui magna parvis compares laboribus ? 
Siultum est vel. ista velle. 


Τριάδος. Ὅταν γὰρ 'Hasatag Méyp Ἐγὼ Κύριος 
ἐξέτεια τὸν οὐρανὸν , καὶ ἑστερέωσα τὴν γην - 
xai πάλιν. Ετὼ εἰμὶ, καὶ οὐκ ἔστιν dAloc Θεὸς, 
π.]ἠν' ἐμοῦ * διὰ τὴν µίαν θεότητα xal συμφωνίαν, 
ὡς προείρηται. Ὅταν δόξῃ μὴ μνημονεύεσθαι τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα, διὰ τὸ συµπεριέχεσθαι αὐτὸ τῷ θεῷ, 
οὗ Πνεῦμα τυγχάνει 5v * ὅταν τὴν µνσταγωγίαν πα- 
ραδοὺς ὁ Δεσπότης λέγη᾽ Βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς 
τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ Ylov, καὶ τοῦ ἁτίου 
Ηγεύματος διὰ τὸ ἰσότίμον, xaX ἰσοσθενὲς, xoi 
ὁμοούσιον, xat τὴν εὐχρινίαν τῶν ὑποστάσεων. "Όταν 
τὸ νῦν περὶ τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς λεχθὲν, ἑτέρωθι 
περὶ τοῦ Μονοχγενοῦς, 7| τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀπομέ- 
µνηται ' διὰ τὰς προλεχθείσας αἰτίας. Ὅταν τὰ αὑτὰ 


C ἔργα, τὴν αὐτὴν ἑνέργειαν ἀμφοτέρας ποιεῖν τὰς 


ὑποστάσεις διαφόρως διδάσχωσιν ' διὰ τὸ ὡς προεί- 
pntat. "Όταν ἑκάστης ὑποστάσεως δυναµένης ὅδη- 
μιουργῆσαι, xai πάντα ποιῆσαι , εὐδόχησεν ὁ Geb 
xai Πατὴρ, διὰ μὲν τοῦ Υἱοῦ καὶ θεοῦ ὑποστῆναι 
πάντα, διὰ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἁγιασθῆνει ' διὰ 
τὸ Ev θέληµα τῆς Τριάδος, χαὶ τὸ δείχνυσθαι ἐξ αὐτῆς 
χορηγεῖσθαι πάντα τὰ χαλὰ, xa διὰ τὸ ἡμᾶς χοινὴν 
αὐτῇ xaX ἴσην ἀναπέμπειν εὐχαριστίαν χαὶ δοξολο - 
γίαν. Ὅταν τοῖς αὐτοῖς ἀνόμασι χέχρηνται ἐπὶ τῆς 
µαχαρίας Τριάδος * οἷον θεὸς, Κύριος, ἅγιος, δίχαιος, 
ἀγαθὸς, xai ὅσα τοιαῦτα΄ πλὴν ὅτι ὁ Πατὴρ, μόνος 
καὶ ἀεὶ Πατήρ ' xai ὁ ἀληθινὸς Υἱὸς xaX θεὸς, xai «b 
ἅγιον Πνεῦμα, ἀνάρχως £v [46 b] καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα 
τοῦ Θεοῦ * διὰ τὴν τῆς φύσεως, χαὶ βασιλείας, xat 
πάντων κοινωνίαν * τοῦτο δὲ ἐπὶ αὐτῆς µόνης. Ὅταν 
ἐν ἀποῤῥήτῳ διαλέγωνται, διδ τὸ ἀεὶ τὸ μυστέριον 
τῆς πίστεως Φφυλάττεσθαι, µόνοις ἁποχαλυπτόμενον 
πιστοῖς. "Όταν λέγωσιν, τὸν μὸν θεὸν Πατέρα γεννἠ- 


: (95) Credidi, ll Cor. 1v, 15, ex psalmo crv. 
Uirobique Grzca editio voculam, xat, omittit. 

(4) Ego Dominus. |1sa. xiw, 24. |n Bibliis 
additur vox póvoc, id est solus, casu fortasse hic 
omissa. 

(25) Ego sum. Isa. x1vi, 9. 

(36) Baptizantes. Matth. xxviii, 19. 

(27) Diversis modis. Sic verti, ne lectionem 
codicis temere immutare viderer. Caterum puto 
legendum ἁδιαφόρως, id est indifferenter, aut sine 
discrimine ( facere ). 


ut DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 442 


σαττα, τὸν δὲ Υἱὸν Αόγον γεννηθέντα , τὸ δὲ ὅγιον A dominatus, et omnino omnia: hoc solum excepto 
Hv:;ua ἐχπορευόμενον ᾿ διὰ τὸ θεϊῖχῶς νοεῖν Ex τῆς — quod prima tantum est Pater, et semper Pater, 
ὑποστάσεως τοῦ Πατρὸς ἀνάρχως xal ἁπαθῶς, xat. altera tantum est verus Filius ac Deus, tertia tan- 
μὴ παραπλησίως τῶν κτισμάτων προεληλυθέναι τε — tum est Spiritus sanctus ab zeterno, el unus atque 
xal ἠνῶσθαι,. "Όταν λέγῃ᾽ Ὁ πέµψας µε Πατὴρ, idem Spiritus Dei ; aliquando secreto loquuntur, ut 
μείζων µου ἐστὶν, xal ὅσα νενόµισται πρὸς θεότητα — fidei mysterium, quod solis fidelibus revelatum est, 
εἶναι µιχρά * διὰ τὴν δι’ ἡμᾶς καὶ ὑπὲρ ἡμῶν Xbpn- semper custodiatur; aliquando dicunt Deum qui- 
«ον xal ἐχούσιον αὑτοῦ οἰχονομίαν. Ἐπὶ γὰρ τῆς dem Patrem genitorem, Deum vero Verbum geni- 
θεότητος οὔτε τὸ μιχρὸν, οὔτε τὸ μὴ εἶναι πανταχοῦ — tum, sanetum autem Spiritum procedentem, ut 
χώραν ἔχει, "Όταν λέγῃ ὁ Υἱὸς, ὅτι Ὁ Πατήρ µου — intelligamus, divino modo ex persona Patris ab 
ἑγτο]ήν µοι δέδωκχεν, τί εἴπω, xal τί «Ἰαλήσω, — werno, el sine passione, non vero ut in creaturis 
καὶ ázx' ἐμαυτοῦ οὐκ ἑ1άλησα " περὶ δὲ τοῦ áyloo — contingit, duas hypostases sic processisse, ut unum 
Πνεύματος, 'Ag' ἑαυτοῦ οὐ «ἰαλήσει, καὶ ὅσα τοι- essent cum Patre. Aliquando ait, Qui misi (28) me 
ατα: διὰ τὴν συµφωνίαν τῶν θείων ὑποστάσεων, — Pater, major me est, et alia, qua deitatis respectu 
χαὶ διὰ τὸ χοινὰ εἶναι τῆς µαχαρίας Τριάδος τὰ δι- — humilia esse videntur, ob eam, qu:e propter nos, 
δάγµατα xal χαρίαµατα , χαὶ οὐ διαφωνοῦντα ὡς τὰ B et pro nobis facta est, ineffabilem, et voluntariam 
τῶν ἀνθρώπων. | ejus incarnationem : nam in deitate neque quod 
. bnmile et parvum sit, neque quod ubique non sit, locum habet ; aliquando inquit Filius : Pater (29) 
meus preceptum wihi dedit, quid dicam, et quid loquar, et a memetipso noh sum locutus; de Spiritu 
aulem saneto, Α semetipso (50) non loquetur, et alia his similia; ob divinarum personarum con- 


cordiam, et eo quod communia sint beate Trinitatis documenta, et dona, non vero discrepantia, ut 


in bominibus. 


(28) Qui misit. Joan. xiv, 98, vbi non leguntur 
γρ, € µε, ex aliquo alio Evangeliorum loco 
lortasse huc trauslatz.. Magnus. enim Cinguit Hie- 
ronymus in praefatione in evangelistas) hic tn nostris 
codicibus error inolevit, dum quod in eadem re alius 


[s] 


BIBAION B. 


H7 a] ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. 


ΚΕΦ. Α’. Περὶ τοῦ τὴν ἁγίαν Τριάδα ἁκατάληπτον 
τῇ τε ἀοράσφ καὶ ὁρατῇ κτίσει καθεστάναι - 
χαὶ τοῖς πᾶσιν παρείγαι' καὶ πᾶσαν δηµιουρ- 
Τίαν εἶναι αὐτῆς κοινή». 

ΚΕΦ. B. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πγεῦμα εἶναι του Θεοῦ 
καὶ Πατρὸς Πγεῦμα, ὡς ἡμῶν τὸ ἡμέτερον" 
xal παρ) αὐτοῦ ὁμοουσίως ἐκπεπορεῦσθαι. Kal 
2ατὰ αἱρετιχῆς διδασκα.ἰίας. 

ΚΕΦ. T". Περὶ τοῦ διάφορα ὀνόματα elvat τῷ Πγεύ- 
ματι τοῦ Θεοῦ, σημαίνοντα τὴν θεϊκὴν αὐτοῦ 
φύσιν καὶ δύγαμυ’. Καὶ κατὰ αἱρετιχοῦ φρον- 


ος. 

κά. A. Περὶ τῶν «Ίεγόγτων αἱρετικῶν  Πνεῦμα 
ὁ θεὸς, xaX πῶς τοῦ Πνεύματος Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
Πνεῦμά ἐστιν ; Καὶ zdJAv* Οἱ ἄγγελοι οὖν, φασ]ὶ», 
οὐχ εἰσὶν ἀπὸ τοῦ θεοῦ, xal ἅγιοι, χαὶ πνεύματα 
τοῦ θεοῦ » 

ΚΕΦ. Ε’. Περὶ τῶν Ae «v, ὅτι Μοναγενοῦς ὄντος, 
φησὶν, τοῦ Θεοῦ Λόχου, τἰτὸ Πνεῦμα χαλέσομεν; 
Καὶ περὶ τοῦ µαρευρεῖσθαι, τὸν Υἱὸν' µονογεν η’ 
τὺ ἄγιον Hvsvpa, ἕν xal µόνον ' καὶ πά»ἰιν τὸν 
Yibv, Λόγον ’ τὸ ἅγιαν Πγεῦμα, Ῥῆμα. Καὶ περὶ 
συγκρίσεως. Καὶ περὶ τοῦ μὴ εἶναι παράδειγµα 
της ἀσυγκρίτου οὐσίας. 


ΚΕΦ. 6’. Περὶ τοῦ závca, ὅσα ἴδια θεότητος, 
µαρτυρείσθαι περὶ τοῦ Πνεύματος οὕτωφ' 

c. Ὅει οὗ κατὰ αἱρετιοὺς πρῶτον ατίσμα 
ἐστὶν, ἆ-]λὰ θεός ' τὸ γὰρ πρὠτον κτίσμα à 
Σατανας τυγχάνει. 

P. Ὅτι zAnpoi τὴν olxovpérny, καὶ συγέχει τὰ 
αάντα 


γτα. 
. Ὅτι ἄφθαρτονγ. 
. "Oct αἰώγιογ. 


evangelista plus dizit, in alio, quia minus putaverint, 
addiderunt. 

(29) Pater. Joan. xui, 49. Sensum citat, non 
verba. . 

(50) A semetipso. Joan. xvi, 10. . 





107 LIBER SECUNDUS. 


C IN QUO DE SPIRITU SANCTO SERMO EST. 


Cap. T. Sanctam Trinitatem cum invisibili, tum visi- 
bili credituri incomprehensibilem esse ; el rebus 
omnibus praseniem ; ac omnem creationem trium 
communiler personarum ezasislere. 

Cap. Il. Spiritum sanctum esse Dei εἰ Patris Spiri- 
(um, sicut nosirum esi noster ; εί ab. ipso con- 
substantialiter processisse. Ei contra. hereticam 
doctrinam. 

Cap. III. Diversa esse nomina Spiritus Dei, que di-- 
vinam ejus naturam, εἰ yolentiam significant. 
Et contra hareiicam. opinionem 


Cap. IV. De hereticis qui aiunt: Deus. est Spiri- 
tus; quomodo autem Spiritus sanctus esse potest 
Spiritus Spiritus ? Jtemque : Ergone angeli, in- 
quunt, non sunta Deo, et sancli, et spiritus 

ei 


Gp. V. De his qui inquiunt : Si Unigenitus est 

us Verbum, quomodo vocabimus Spiritum ? Et 
de'locis, in quibus Filius dicitur unigenitus, et Spi- 
ritus sancius unus et s0lus ; itemque Filius Logos 
seu Sermo, εἰ Spiritus sanctus Rhema seu Ver- 
bum. Et de comparatione. Et quod exemplum a[- 
[erri nequit. asyncrite (i. e. incomparabilis) sub - 
stantia. 

Cap. Vl. Omnia que propria sunt deitatis, dici ín 

Scriptura de Spiritu. 1n hunc modum : 

4. Quia non est, ut volunt heretici, prima. erea- 
tura, eed Deus; nam prima creatura est Sa- 
tanas. 

9, Quia implet orbem terre, el continet omnia. 


9. Quia est incorruptibilis. 
' &. Quia est aeternus. 


445 


mulationi non obnoxius. 

6. Οία est παντα sanctus, et sanclificans, et justi- 
ficans. 

7. Quia substantialiter participari potest ; Dei ακ- 
tem duntaxat hoc proprium est. 

8. (Quia est bonus, ac per se efficiens in 108 crea- 
(ura. bonitates cum veritatis, tum sapientie, 
(μπα charitatis ;. et in ipso simul intelligitur 
omnis larguio bona, et omne donum yer- 
fectum. 

9. Quia hominum amator est. 

10. Quia est natura liber, non servus ; et ut Deus, 
εί Dominus liberat, et facit filios Dei. 


41. Quia precipit, non veru ministrat. 

12. Quia robur, ac vim confert. 

"5 Quia fallere nequit ; quod proprium est solius 
ei. 


14. Quia tpse est veritas, eo quod non discrepet ab B 


una Deitate. 

15. Quia nemo scit κα sunt Dei, nisi. Spiritus 
sanctus. Et quia οὐ ejus aqualitatem cum Pa- 
tre, Deus. vicissim scit qum sunt Spiritus 
sancii. 

16. Quia nemo videt Deum ei Patrem, nisi solus 
Filius, et Spiritus sanctus. Et adversus eos qui 
dicunt ; Nonne scriptum est, Augeli vident faciem 

atris 


47. Quia Spiritus sanctus. creaturam. adoptione 
dignatur, ipse autem ex persona Dei pro- 
cedit. | 

18. Quia in hymno Deum laudare non jubetur, ut 
Alie creature ; esl enim ipse ex iis, qui in hymno 
celebrantur. 

19. Quia simul cum Patre, et Filio nominatur. 
Et de hereticorum objectione. 

30. Quia sicut communem habet essentiam, sic 


etiam communia habet| nomina cum Deo Patre, C 


εἰ Unigenito ejus Filio. 
21. Quia unus est, non plures, ut sunt creature. 


22. (Quia ob ejus consubstantialitatem et. eterni- 
tatem scriptum est, eum aquam vil esse ex. pa- 
Lerno fonte procedentem. 

25. Quia Spiritu sancto uncius est Salvator; si 
autem essel creatura sancius Spiritus, non esset 
wnctus proprio Spiritu ille qui est increa- 
ius. Et quia nos quoque. unciionem ejus habe- 
mus. 

Cap. VII. De divinis operationibus, et [argitionibus 
sancti Spiritus. In hunc modum : 

1. Quia vivificat. 

2. Quia ob identitatem deitatis, et equalem trium 
personarum operationem, Christum voluntarie 
propter nos carne passum mo4o dicilur in Scri- 
piura suscilasae 109 Pater, modo ipse semet- 


ipsum, modo Syirilus sanctus, Et contra here- D 


ticam expositionem, 

9. Quia creat, et a mortuis resuscilat, Item, quia 
sanctificatio est creatio, et magis necessaria est, 
quam crealio. Et contra hareiicam interpreta- 
tionem. 

4. Quia sanctificat, et justificat. 

5. Quia salutem largitur. 

6. Quia a morte liberal, et peccata dimittit. 


7. Quia operatur simul cum Patre εἰ Filio. Et 
quia Christus in virtute Spiritus signa, et pro- 
digia fecit, εἰ demones ejecit, eo quod insepara- 
bilis sit deitas. 

8. Quia sicut. Deus ac Pater, sic etiam Spiritus 
sgancius. divinitus revelat : quod significat eum 
esse Deum et Dominum. 

9. Quia cum Christo judicaturus est omnia. 

40. Quia Paulus in virtute Spiritus Elymam Magum 
excacnvit. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
b. Quia nec virtutis, nec nequitia capax esl ulpote A 


“1 


ε’. "Ori ὡς ἄτρεπτο», ἀρετῆς τε, [417 b] κακίας 
τε ἀνεπίδεκτόν ἐστυ.. 
ς’. "Oct φύσει ἅγιον, καὶ ἁγιάζον, καὶ δικαιοῦν. 


Q. "Ott. μεθεκτὸν οὐσιωδῶς ἐστι" θεοῦ δὲ ριό- 
vov ἴδιον τοῦτο. 

η’. "Orc ἀγαθὸν, αὐτοτίκτον τὰς év τῇ ατίσεε 
ἀγαθότητας, καὶ ἀ.ληθείας, xal σοφίας, καὶ 
ἁγάπης' καὶ àv αὐτῷ συνεπινοεῖται πᾶσα 
δόσις ἀγαθὴ, xal πᾶν δώρηµα τέ.ειον. 


€. Ὅτι φιωλάνθρωπο». 

v. Ὅτι φύσει ὀΊεύθερον, καὶ οὐ δοῦλον. καὶ 
ὡς θεὸς xal Κύριος &AsvOspoi, xal viobc 
θεοῦ αποιεῖ. 

ια’. "Oct ἐπιτάσσει οὐχ ὑπουργχεῖ. 

ιβ’. Ὅτι ἐνδυγαμοῖ. 

vr. Ὅτι ἀφευδές ' ὅπερ ἴδιοΥ µόγου θεοῦ. 


εδ. "Occ ἀ.ήθεια , διὰ τὸ μὴ διαφωγεῖν αὐτὸ 
πρὸς τὴν µίαν θεότητα. . 

t€'. Ὅτι οὐδεὶς οἵδεν τὰ τοῦ θεοῦ, εἰ g τὸ 
ἅγιον Πγεῦμα. Καὶ ὅτι διὰ τὴν πρὸς τὸν Πα- 
τέρα ἱσότητα, τὸ ἀνάπα.1ι ὁ θεὸς οἶδεν và 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

tc'. "Ott οὐδεὶς ὁρᾷ τὸν Θεὸν xal Πατέρα, εἰ p 
μόνος ὁ Ylóc, xal τὸ ἅγιον Πγεῦμα. Καὶ πρὸς 
τοὺς JAévorcac* Οὐ γέγραπται οὗν, φησὶν, 
ὅτι Οἱ ἄγγελοι βλέπουσιν τὸ πρόσωπον τοῦ Πα- 
τρός» 

ιό. "Orc τὸ ἅγιον Ilvsvpa, τὴν ατίσιν' υἱοθεσίας 
ἀξιοῖ' αὐτὸ δὲ àx της ὑποστάσεως τοῦ sov 
ἑχπορεύεται. , 

e. "Occ οὐχ ὑμνεῖ, óc ἡ ἅο Μη xcloic* ἐπειδὴ 


αὐτὸ τῶν ὑμνουμένωγ ἐστι. 


v. "Orc μετὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ ΥΙοῦ cvroro- 
µάζξεται. Καὶ περὶ αἱρετικῆς ἀντιθέσεως. 

x'. "Ott κοιωγεῖ, ὡς τῇ οὐσίᾳ, οὕτω καὶ τοῖς 
órónaciv, τῷ 85 Πατρὶ xal τῷ μονογενεῖ 
αὐτοῦ Ylo. 

χα. Οτι &y ἐστι, καὶ οὐ πο. λὰ, ὡς τὰ κτί- 


caca. 

x8. "Oct διὰ τὸ ὁμοούσιον , xal [48 a] drap- 
xov γέγραπται εἶναι ὕδωρ ζωῆς, ἐκ της πα- 
τρικης πηγης ὀχπορευθέν. 

xY'. "Οτι τῷ dyio Πνεύματι ἐχρίσθη ὁ Σωτήρ; 
οὐκ ἂν δὲ εἰ κτίσμα ἦν, τῷ ἰδίῳ ἐχρίσατο 
ποιήµατι ὁ ἄκτιστος. Καὶ ὅτι καὶ ἡμεις χρί- 
cya ἔχομεν αὐτοῦ. 


ΚΕΦ. 7’. Περὶ τῶν θεϊκῶν ἐνεργειῶγ xal παροχῶν 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος οὕτως" 

a'. "Oct ζωοποιεῖ. 

B'. "Οτι διὰ τὴν ταυτότητα τῆς θεόζητος, xal 
τὴν ἴσην ivép Teu γέγραπταε, ὡς ἤγειρεν' 
τὸ» ἑχουσίως δι "pac παθόνγτα σαρχὶ Χρι- 
στὀν ποτε ὁ Πατὴρ, ποτὲ αὐτὸς ἑαυτὸν, ποτὲ 
τὸ ἅγιον Πγεῦμα. Καὶ κατὰ αἱρετιχης ἐκθέ- 


σεως. 
. Οτι δηµιουρΤεῖ, καὶ àx »εχρῶν ὀγείρει. 'Ev- 
d ταυτῷ, ὅτι τὸ ἁγιάσαι, δηµιουργῆσαί ἑστιν. 


καὶ ἀναγκαιότερον) τοῦ 
χατὰ αἱρετικῆς ἐχθέσεως. 

8. "Οτι ἁγιάξει, καὶ δικαιοῖ. 

ε’. "Oti σωτηρία» χορηγεῖ. 

ς’. "Ort θανάτου ἐλευθεροῖ, καὶ ἁμαρτίας cvr- 

ωρεῖ. --- 
cA a συνεργεῖ τῷ Παερὶ καὶ τῷ Yio. Καὶ ὅτι 
^. Δριστὸς ày τῇ δυγἀάµει του Πνεύματος, ση- 

μεῖα καὶ τέρατα ἐποίησεν, καὶ δαιμόνια ἑξ- 
é6aAev, διὰτὸ ἀχώριστον τῆς θεὀτητος. 

η’. "Oct, ὥσπερ ὁ θεὸς xal Πατὴρ, οὕτω καὶ τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα χρηµατίζει, σηµαςόµεγον θεὺς 
xal Δεσπότης. 


ημιουργῆσαι. Καὶ 


..θ’. ᾿Οτισὺν τῷ Χριστῷ κρίνει’ nés. τὰ πάντα. 


v. "Οτι ὁ Παῦ.Ίος ἐν τῇ δυκάµει τοῦ Πνεύμα- 
τος Ἐύμαν τὸν µάγον ἐξετύφ.ῖωσεν. 


us 


ἀνεφχθέντες οἱ οὐρανοὶ ὤφθησαν τῷ oc 


v. [iso]: 

TA "Οτι ztporróctnc. 

ΚΕΦ. H'. Περὶ τῆς αὐτεξουσιότητος τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος οὐτωσί" 

α. "Οτι αὐθεντικῶς δωρεῖται τὰ χαρίσματα, ὡς 
βού.ἱεται * καὶ ανεῖ ὅπου προῄρηται. Καὶ κατὰ 
Μακεδογιανοῦ φρογήµατος. 

P. Ὅτι ἔθετο τοὺς προφήτας καὶ ἁποστό.ους * 
xal αὐθεν εικῶς ἀπέστειλεν * καὶ ἐποίησεν ὡς 
ἠδου.1ήθη φθέγξασθαι αὐτούς. 

Υ. Οτι Όμοθετει καὶ προστάττει ἀποφαντικῶς, 
ἅτε θεός. Καὶ πρὸς τοὺς «έχοντας, ὡς xal 
περὶ ἀγγόΊου ἑγράφη * Τάδε λέχει ὁ ἄγγελος. 

δ. "Οτι μετὰ τοῦ Πατρὸς ἀποστέλλει καὶ ὁδηγεῖ 
αὐτεξουσίως. Καὶ πρὸς τοὺς «έχοντας 9 
θεὸς πρὸς ἑαυτὸν ὁδηχεῖ, τὸ δὲ Πνεῦμα πρὸς 
τὴν ἀλήθειαν. 

ΚΕΦ. &. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ὁμοού- 
cio τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Yi: γεσθαι δὲ 
καὶ παντοκράτορα. Ἐν ταυτῷ περὶ τῆς d: 
υδεύτου παρθεγικῆς πύλης. 

ΚΕΦ. l'. Περὶ τοῦ ρείσθαε, ὅτι τὸ ἅγιον 
Πνεύμα θεὸς, καὶ Kópwc , καὶ δοξαζόµεγος. 
Καὶ ἀντίθεσις τῆς Μακεδονιαγῆής διδασχα.ίας. 

ΚΕΦ. ΙΑ’. Περὶ τοῦ αὐτοῦ. Καὶ ὅτι ἐπὶ τοῦ χερουδι- 
χουκαθέζεταιθρόνου᾿ καὶδύναμιν ἑξαποστέ-ει. 
Kal ὅτι ὁ Παῦ.Ίος αὐτὸ οἶδεν εἶναι τὸν ὀφθέγτα 
τφ Ἡσαϊᾳ Κύριον Σαδαώθ. Kal κατὰ τοῦ Maxstbo- 
γιαγοὺ gpornpazoc. Καὶ ὅτι ἐν ἡμῖν οἰκεῖ. Καὶ 
δει ῥᾳδιουργοῦσιν αἱρετιχοὶ τὰς θείας Γραφάς. 

ΚΕΦ. IB. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἀνακαιν {ζδιν 
ἡμας τῷ βαπτἰσµατι’ καὶ ὡς Δεσπότη» àAsv- 
θερουν * καὶ ποιεῖν μετόχους θείας δόξης, καὶ 
υἱοὺς, xal xAnporópove τοῦ Πατρὸς, cvrxAn- 
poróuovc δὲ τοῦ Υἱοῦ καὶ ἀδεφοὺς, συγδοξα- 
σθησοµένους xal συμθδασιᾷεύσοντας [49 a] 
αὐτφ. Καὶ περὶ τοῦ ἀνόγητον εἶναι τὸ βάπτι- 
σµα τοῖς μὴ πιστεύουσιν, ὅτι Θεός ἐστι τὸ 
driov. Πγευμα. 'Er ταυτῷ, ὅτι ἅ 11η ἡάίου δό- 
ξα, xal ἅλ 1η cerne xal ἀστέρω». 

ΚΕΦ. II". Περὶ τῶν πρὸς εὐτέ.ειαν τοῦ Πνεύμα- 
τος προφερόντων τὸ, Ἐὰν µή τις γεννηθῇ ἑἐξ 
ὕδατος καὶ Πνεύματος. 

ΚΕΦ. ΙΔ’. Καὶ περὶ τοῦ ἀπὸ xaca6oAnc χόσµου cá 
τε ὕδατα ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἡγιᾶσθαι, 
xal προφκονομῆσθαι ἡμῖν τὴν ἀπὸ του βαπτί- 
σµατος σωτηρίαν. Καὶ περὶ τοῦ Ἱσραη.ίτας 
σωτηρίας τετυχηκέναι ἁπὸ τῆς οὔσης ποτὲ εἰ- 
κόλος τοῦ βαπτίσματος * 1044 δὲ π.Ίέον τοὺς 
yvy βαπειζοµένους xal µακαριζοµέγους. 

ΚΕΦ. ΙΕ’. Περὶ τοῦ τὴν Γραφὴν ἐν πο. Λοῖς, xal 
μάιστα ἐπὶ τοῦ βαπτίσματος, μόνου τοῦ ἁγίου 
Πγεύματος., καὶ τῆς σφραγίδος αὐτοῦ, ἧς ἔχο-. 
μέν, μνημιον δὐδιγ. 

ΚΕΦ. Iq". Περὶ τοῦ ἐπιτετελεχέναι dsl τυπικῶς 
Ἱσραη.ίτας, elc μὲν τιμὴν xal δόξαν' τοῦ ἁγίου 


Πάσχα τοῦ Χριστοῦ, τὴν ἡμέραν τῶν Ἁζύμων. p 


εἰς δὲ τιμὴν καὶ δόξαν τῆς σεπτῆς ἐπιδημίας 
του ἁγίου Πγεύματος, τὴν παρ ἐχείνοις ἡμέ- 
pav τῆς Πεγτηκοστης * προηγορεῦσθαι δὲ διὰ 
της ἑορτης των Σκη»οπηγίω» τὰς συγάξεις 
tor 'ExxJAncu» καὶ µαρτυρίων. ᾿ 


ΚΕΦ. 17’. Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πγεῦμα συμπαρεῖναι΄ 


καὶ συγεγεργεῖν dsl τῷ Θεῷ Παερὲ, καὶ ἐνδυ- 


γαµουγ ἡμᾶς. Καὶ τὴν àxipársu αὐτοῦ καὶ. 
tiv διδασκα.ἰίαν, ὀμότιμον καὶ σύμφωνον εἶναι 


της του Yiov * xal εὔχεσθαι τὸν πγευµατοφό- 
por Δαυϊὸ στηριχθήηναι ὑπ αὐτοῦ. 


ΚΕΦ. ΙΗ’, Περὶ τοῦ τοὺς δώδεκα [49b] ἁποστό- 
Jovc. τῇ δυνἀάμει τοῦ Πνεύματος καθοπ.ι- 
σθέντας, µόνους ἀντιστήναι τῇ οἰκουμέν]ῃ xal 
t9 διαδόΊῳ, .Ία.οῦνγτας καὶ νοοῦντας πασαν 
TÀoccay. Καὶ περὶ τοῦ εἰπόντος εὐγσύχου ' 
Ἴδου ὅδωο «t χωλύει µε βαπτισθῆναι; 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, 
uf. "Οτι τῇ δυνἀάµει τοῦ παναγίου Πνεύματος A 


A6 


41. Quia virtute sanctsimi Spiritus apertos colos 
vidu sanctus Stephanus. 


49. Quia Spiritus sanctus pracognoscit. 

Cap. VIII. De potestate, quam habet propriam Spi- 
ritus sanctus. In hunc modum : 

4. Quia propria auctoritate largitur dona, ut vuli; 
εἰ ubi vult, spirat. Ei conira Macedonianam 
opinionem. 

2. Quia posuit prophetas et apostolos, et. propria 
euetoritate eos misit, et fecit illos loqui ut. vo- 
uit. 

9. Quia leges fert, ei precipit definitive, utpote 
Deus. Et contra eos, qui dicunt, eiiam de angelo 
scriptum esse : Haec dicit angelus. 

&. Quia una cum Patre mittit, et in via deducit, 
ropria potestate. Et contra eos, qui dicunt : 
eus ad semetipsum ducit, Spiritus autem ad 

veritatem. 


B ος ΙΧ. Spiritum sanctum esse. consubstantialem 
a 


tri, et Filio: in Scripturis vero significari, eum 
esse omnipoleniem, Jbidem de virginea impervia 
orta, 

Cab. X. Testari. Scripturas, quod Spiritus sanctus 
est. Deus, et Dominus, 110 εί glorificatus. Et 
oppositio Macedoniane doctrine. 

Cap. ΚΙ. De eadem re. Et quod in cherubico thromo 
sedet, et virtutem. emittit. Et quod Paulus. ilium 
novil esse eum, quem vidit Isaias, Dominum Sa- 
baoth. Ei contra Macedonianam opinionem. δὲ 
quod in nobis habitat. Et quod heretici divinas Scri- 
piuras dolose depravant. 

Cap. XII. Spiritum sauctum baptismo nos renovare, 
et tanquam Dominum liberare, et [acere nos par 
ticipes divine glorie, et filios, et heredes Pairis, 
coheredes autem. Filii, et fratres, simul cum ipso 
glorificandos, et simul regnaturos. Et baptismum 
esse tnulilem iis, qui Spiritum sanctum Deum esse 
non credunt. lbidem, aliam esse «solis gloriam, 

- aliam lune, εἰ stellarum. 


Cap. Xill. De iis qui ut Spiritum deprimant, profe- 
run illud : Nisi quis generatus fuerit ex aqua, et 

iritu. 

Cap. XIV. A mundi conslitutione et aquas a. Spirits 
sancto sanciificatas esse, eL prastitutam nobis eam, 
qu& est ex baptismate, salutem. Et Israelitas sa- 
lutem consecutos fuisse ex ea, qua olim erat, ba- 
piismi imagine; mullo autem magis. illos, qui 

. baptiaantur nunc, beatique pradicantur. 


Cap. XV. Scripturam in multis , et maxime in ba- 
, ptismo, solius Spiritus sancti , et. obsignationis 
ejusdem Spiritus, quam habemus, meminisse. 


Cap. ΧΤΙ. Semper lsraelitas typice celebrasse ín 
honorem quidem et gloriam sancii Paschatis Christi, 
diem Ázymorum; in honorem autem εἰ gloriam 
adorandi adventus Spiritus sancii, diem, que apud 
ipsos est Pentecoste, id est, quinquagesima. Pra- 
nuniiatas vero esse per festum  Scenopegiorum, 
synaxes (swe collecias) Ecclesiarum εἰ marty- 
riorum, 

Cap. XVII. Spiritum sanctum semper una cum Deo 
Paire el adesse, et operari, et nos corroborare. Et 
ejus manifestationem , ac doclrinam equali honore 
dignam esse, ac manifestationem, doctrinamque Filii, 

"et illam huic consonam 11] exsistere. Et Davi- 
dem, qui Spiritum in se 1pso ferebat, orare, ui ab 
ipso Syiritu confirmetur. 

Cap. XVII, Duodecim apostolos virtue — Spiritus 
armatos, solos resistere orbi terre, εἰ diabolo, 
loquendo, et intelligendo omnes linguas. Et de en- 
nucho, qui dizit : Ecce aqua : quid prohibet me 
baptizari ? 


441 


Cap. XIX. De his, qui aiunt : Quare Spiritus san- 
ctus clare non vocatur Deus, sicut vocatur Deus 
Filius? Et quod sancte Trinitatis commune est 
nomen Deus, et Dominus, dicut est una deitas, 
et una dominatio, 

Cap. XX. Spiritum sanctum. non. habet terrenus 
homo, sed fidelis, et baptismum consecutus. Et 
talis homo potest, pro mensura naiurg nostre, 
gloriam quoque suncti Spiritus oculo απίπια vi- 

ere. 


Cap. XXI. De iis, qui dicunt, in sancto Spiritu glo- 
fificari Deum, non tamen Spiritum sanctum, Et 
de illo loco : Nemo potest dicere Dominum Je- 
sum, nisi in Spiritu sancto. Et quod regenerare 
per baptismum majus δεί εἰ honorificeniius, quam 
glorificari, aut adorari. 


Cap. XXII. O5 perfectionem fidei in Spiritum san- 
ctum εἰ Filium, Ecclesiam Synagoga majorem 


esae. 

Cap. XXII. Et de doxologia, seu glorificatione. 

Cap. XXIV. De hareticis, qui nobis adversaniur, et 
perperam interpreiantur Scripturas. lbidem, Paires 
non hallucinari. 

Cap. XXV. Epilogus, sive repetitio. 

Cap. XXVI. De definita a Deo comminatione eontra 
eos, qui Filium ejus, ei Spiritum sanctum non 
agnoscunt. ' 

Cap. XXVII. Grecorum quoque sapientes, ac proceres 
ín ipsorum scriptis Spiritus sancti cum Deo con- 
substantialitatem, illiusque ex hoc processionem 
, agnoscere. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
A ΚΕΦ. 1&. Περὶ «ov. Aerórtov* Διά «i, ὡς 6 Yi 


48 


πρανῶς Θεὸς προσηγόρευται, μὴ xal τὸ ἅγιον 

νεῦμα; Καὶ περὶ τοῦ xowóv ὄνομα εἶναι τῇ 
ἁγίᾳ Τριάδι τὸ θεὸς καὶ τὸ Κύριος, ὡς ἡ θεότης 
xal χυριότης µία. 

ΚΕΦ. Κ’. Περὶ τοῦ τὸν χοϊκὸν ἄνθρωπον μὴ 
ἔχει τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ἀλλὰ τὸν πιστὀν. καὶ 
βαπτίσματος καταξιωθέντα. αὐτόν το δύνα- 
σθαι, πρὸς τὸ µέτρον εῆς φύσεως ἡμῶν xal 
τὴ» δόξα» τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τῷ τῆς Φυ- 
χης ὄμματι xa0opg». . 

ΚΕΦ. KA'. Περὶ τὼν «Ἰεγόγτων, ὅτι Ἐν τῷ &ylo 
Πνεύματι δοξάζεται ὁ Θεὸς, οὐ μὴν τὸ ἅγων 
Πνεῦμα. Καὶ περὶ τοῦ" Οὐδεὶς . δύναται εἰπεῖν 
Κύριον Ἰησοῦν, εἰ μὴ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. Kal 
περὶ τοῦ τὸ árvayevvrQv τῷ ῥβαατίσματι vov 
δοξάᾶσθαι ἢ απροσχυγεῖσθαι μεῖζον καὶ τι- 

ιὠώτερον καθεστάναι. . 

ΚΕΦ. ΚΒ’. Περὶ τοῦ, διὰ τὸ τέΊειον τῆς περὶ có 
ἅγιον Πνεῦμα καὶ τὸν Υἱὸν πἰστεως, μείζονα 
εἶναι τὴν Ἐκκ.ησίαν τῆς evrayornc. 

ΚΕΦ. KI". Καὶ περὶ δοξο.ο]γίας. 

ΚΕΦ. ΚΔ’. Περὶ τῶν ἀντιδιαταττομέγων καὶ παρ- 
ερµηνενόντων τὰς Γραφὰς αἱρετικῶν». Ἐν 
ταυτῷ, περὶ τοῦ μὴ παραθ.λέπει Πατέρας. 

ΚΕΦ. ΚΕ’. Επαγάληγις, ἤγουν ἐπαναδίπ.λωσις. 

ΚΕΦ. KQ'. Περὶ τῆς ὁρισθείσης ὑπὸ του Θεοῦ 
ἀπειΛ]ῆς κατὰ τῶν ἀθετούγτων τὸν Yiór ai- 
τοῦ καὶ τὸ ἅγιον Πγεῦμα. . 

ΚΕΦ. KZ'. Περὶ τοῦ καὶ Ε..λήνων τοὺς JAorátuc 
τὸ πρὸς tóv θεὸν ὁμοούσιον τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος γεγραφέναι, καὶ τὸ ἐξ αὐτοῦ ἐἑκπορεύθ- 
σθαι. 





CAP. 1. 

Sanctam Trinitatem esse incomprehensibilem, 

Qui templum se esse student aliquatenus dignum 
Spiritus sancti in fidelibus habitantis, utpote qui 
illucescentem ipsis inaccessibilem lucem semel ha . 
buerunt, equaliter glorificant, eodemque honore pro- 
Sequuntur, sicut Dominus in mystica baptismi in- 
stitutione precepit, cum ingenitum Deum ac Patrem, 
tum ipsi ex ipso coexsistentem dilectum, et unige- 
nitum Filium Verbum, tum commemorztum Spiri- 
tum sanctum, qui solus ex ejus hypostasi ab seterno, 
et continue processit : consubstantialitati quidem 
Trinitatis fidem non denegantes, modum vero ac 
discrimen generationis et processionis non investi- 
gantes : id enim vel coelestibus Deo inservientibus 
potestatibus ignotum est, ineffabile, et ad cogitan- 
dum formidabile; nec modum inquirentes, quo in 
semetipsa ab eterno substiterit sancta, et uno semper 
eodemque modo se babens Trinitas, quz ex :elerno, 
ubi considet, so)lio abyssos inspicere potest, et tacens 
audiri, et tacentes audire, et quz futura sunt, ante- 
quam flant, scire, et verbo duntaxat, imo verbo ci- 
tius, et sola voluntate omnia producere, et priusquam 
jn corde tuo consideres quid petas, dummodo fide- 
liter, et juste petas, statim postulata concedere, et 
Omnibus tempus ad beneficia eis conferenda dispo- 
pere, et ad iram quidemjtarda esse, ad benefacien- 
dum vero prompta, et irasci quidem ob nostra de- 


112 [L]BER SECUNDUS. 


50a] ΚΕΦ. A'. 

Περὶ τοῦ τὴν ἁγίαν Τριάδα áxacdAnzcov. eva. 

Οἱ σπουδάζοντες εἶναι ναὺς χᾶν ποσῶς ἄξιος τοῦ 
οἰκοῦντος ἐν τοῖς πιστοῖς ἁγίου Πνεύματος, ὣς ἅπαξ 
ἔχοντες ἑλλάμπον αὐτοῖς τὸ ἁπρόσιτον φῶς, δοξά- 
ζουσιν, ὡς ὁ Δεσπότης, ἓν τῇ µυσταγωγίᾳ τοῦ Ba- 
πτίσµατος, ἐθέσπισεν ἰσοτίπως τόν τε αὐτογενῆ 
θεὸν xal Πατέρα, καὶ τὸν ἐξ αὐτοῦ αυνυπάρχοντα 
αὐτῷ ἀγαπητὸν xal μονογενήη ὙΥἱὸν Aóyov, xai τὸ 
μνημονευθὲν ἅγιον Πνεῦμα, τὸ µόνον Ex τῆς ὑποστά- 
σεως αὐτοῦ ἀνάρχως xai ἁδιαστάτως ἐἑχπορευθέν ' 
τῷ μὲν ὁμοουσίῳ τῆς Τριάδος μὴ ἀπιστοῦντες, τρό- 
Tov δὲ χαὶ διαφορὰν γεννήσεως xal ἐχπορεύσεως 
οὐ ζητοῦντες, ἐπειδῃ xal ταῖς οὐρανίοις λειτουρ- 
γιχαῖς δυνάµεσιν ἄγνωστον, ἄφραστον, xai φοδερὸν 
ἐνθυμήσει καθέστηχεν τοῦτο, xal τὸ πῶς ἑαυτῇ 
συνυφέστηχεν ἀνάρχως ἡ ἁγία Τριὰς, ἴχουσα ἀεὶ 
ὡσαύτως xal χατὰ ταυτά xal οἷά «s οὖσα kml τοῦ 
αἰωνίου χαθηµένη θώχον, ἐπιθλέπειν ἀθύσσους, xal 
σιωπῶσα ἀχούεσθαι, xal σιωπώντων ἀχούειν' χαὶ 
πρὸ τοῦ mpaxtéou ἐπίστασθαι «b μέλλον ' καὶ λόγῳ, 
xaX θᾶττον λόγου, xai µόνῳ τῷ θέλειν πάντα παρ- 
αγαγεῖν * xaX πρὶν διαθρἠσῃ τις ἐν τῇ xapbla, µόνον 
δξ πιστῶς καὶ διχαίως, τὴν φΏφον εὐθὺς τὴν ἐπὶ 
τῇ αἰτήῆσει παρέχειν, xal πᾶσι καιρὸν εἰς εὗεργε- 
clay ἁρμόζεσθαι’ xal βραδεῖαν μὲν εἶναι εἰς ὁργὴν, 
εἰς εὐποιίαν δὲ ἔτοιμον xaX χαλεπαίνειν μὲν δι 
ἡμετέραν πλημμέλειαν, ἀφιέναι δὲ δι’ οἰχείαν φιλ- 


49 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


450 


ανθρωπίαν «hy τιµωρίαν. Ἔτι Ύε μὴν ἀχατάλη- A lieta, penam autem ob propriam ipsius benignita- 


πτον αὐτῆς ἐστιν καὶ τὸ πῶς ἓν ἔχει θέληµα, xal 
λαλεῖ, καὶ παρέχει χοινὺν ἑαυτῆς ' xaX ἐπισκέπτεται 
o5 μᾶλλον εδεξίαν σωμάτων, ἀλλ᾽ αὐτὴν συντετριµ- 
µένην καρδίαν. Καὶ μὲν δὴ xai τοῦτο, πῶς ὑπάρχει 
ἀόρατος, καὶ σεραφιχοῖς ὀφθαλμοῖς ἀπερίληπτος, 
Mytp καὶ τόπῳ ἀχώρητος , δυνάμει ἀμερὴς, ἀναφὴς, 
ἀμεγέθης * ἁδαθὴς, ἁπλατῆς, ἀνείδεος ' [50 b] παντ- 
επίσκοπος, παντεπήχοος, xal πάντων ἑλπίς' φωτὸς 
οὐρανίου ὑπὲρ τὸ πολὺ φωτεινοτέρα, xal παντὸς 
ύδους, ὅσον οὐχ ἔστιν εἰπεῖν, ὑψηλοτέρα ΄ xai παν- 
τὸς vo) ἀπείρῳ λόγῳ νοητικωτέρα. Πῶς yàp οὐκ 
ἔμελλεν τὰ τῆς Τριάδος πᾶσιν ἀκατάληπτα τυγχά- 
vw, ὅτε αὐτὴ πάντων ἐστὶ Υενεσιουργὸς, xal 
ἀνωτάτω πάσης νοερᾶς, ἔτι μὴν xai νοητῆς κτί- 
σεως, μεθ ἣν ἐπέχεινα παντελῶς οὐδὲν, πάντα δὲ 
μᾶλλον ὑπ᾿ αὐτῇ, xat 6v αὐτὴν, xal ὑπὸ πόδας αὐ- 
τῆς, ὡς ποιήµατα; Προχατήρξατο yàp οὐδοκῆσας 
ὁ Πατήρ: ἐδημιούργησεν δὲ ὁ Μονογενής ' ἡγίασεν 
& «b Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, xal τῷ ἁγιασμῷ αὐτοῦ 
ἐτελείωσεν, ἐφώτισεν, ἑνεδυνάμωσεν, ἑζωοδότησεν * 
ἐν πᾶσιν xai àv ἑκάστῳ ὅλον ὑπάρχον, καὶ ὑπὸ 
ὅλων ὅλον µετεχόμενον καὶ χωρούμενον δι’ ἀγαθό- 
τητα" xai μὴ µεριζόµενον, µήτε µετερχόμενον, 1 
µεταδαλλόµενον ΄ ἀλλ' ἀεὶ πᾶσιν ἐπιπνέον ὁμοίως, 
xdi οὐχ ἐν µέρει, καὶ φυλάττον τὴν οἰκείαν ἄχραν- 
τον ἀπὸ τῶν σωμάτων καθαρότητα, πάντα τε θείως 


4) Maaniindinis... expers. In Greco, ἀμεγέθης. 
nu autém ille, de quo not. 65, pag. 59, et nót. 62, 
ag. 8& jam dixi, ex eo quod Theologus noster 
Deum dicat ἀμεγέθη, colligit eum non esse Didy- 
mum, Àt (pace ipsius diclum sit) ex hoc ipso hujus 
auctorem operis potius se prodit Didymus. Didymo 
enim peculiare est, ut Deum vocet àpgeyé0n* adeo 
ut cam in innumerabilia incideriim Patrum loca, qui 
Deo magnitudinem tribuunt, neminem hactenus re- 
pererim, qui illum magnitsdine carentem clare ap- 
pelle. Nimirum alii eum dicunt ἀπειρομεγέθη, id 
est, « infinite magnum, » alii µεχέθει ἀπεριόριστον’ 
alii, αἱ Tertullianus, ipsum sic deüniunt, ut sit 
«summam magnuro; » cui deünitioni maxime [9 
ipnniütur Marcionem refellens; alii, ut Athanasius, 
μέγεθος ei tribuunt; alij demum alias habent hujus- 
modi locutiones. At Didymus in commentariis ἐπ 
Psalmos ad versiculum quartum psalmi xxxmt 
(pag. 604, torn. 1. Caten:ze Corderlang) sic aperte 
loquitur : Τὸ δὲ, Μεγαλύνατε τὸν θεὸν, οὐχ αὐξήσαι 
perte ἔστιν αὐτοῦ (ἀμεγέθης γάρ) σωμάτων γὰρ 

y τοῦτο, ὁ δὲ eb; ἀσώματος, id est, « Illud au- 
tem, « Magnilicate Deum, » non denotat, magnitu- 
atm ejus augendam esse : Deus enim est expers 
magnitudinis; siquidem hec corporum est proyria, 
Deus autem incorporeus exsistit. » Simili tamen 
modo magnitudinis vocabulum adhibuisse videri 
petest Origenes in libro primo De principiis : nam 
eap. 1, num. 7, « Visui, » inquit, « subjacent colo- 
res, babitus, magnitudo. » Et cap. 2. nuin. 4, sic 
loquitur : « In nulla harum intelligi corporale ali- 
quid potest, quod vel. magnitudinem designare vi- 
deatur, vel habitum, vel colorem. » Idein auteai 
fere, ut puto, Didymus hic voluit, quod lrer:us 
Ueum vocans « immensurabilem, » ac Rufinus Pa- 
lzstipus inquiens in libro De fide, ipsum esse « sine 
tireumdatione. » Nam μέγεθος, seu. « magnitudi- 
sem, » alio tamen seusu acceptam, Deo tribuere 
videtur eiiam Didymus segm. 153 b, et enarratione 


(α) Hane postea edidit Mingarelli ο exstat ibter Opera S 


/ 


tem eondonare. Ae ne illud quidem in ipsa 
comprehendi potest, quomodo et unam habeat 
voluntatem, et ita loquatur, largiaturque, ut loquela, 
ac largitio tribus personis communis sil, et non 
tam bonam corporum habitudinem spectet, quam 
ipsum contritum cor. Insuper ne hoc quidem intelli- 
gere licet, quomodo ipsa vel seraphicis oculis invisibi- 
lis sit, incomprehensibilis exsistat, ratione, aut loco 
capi nequeat, individuam potentiam habeat, tangi non 
possit, magnitudinis ([51] id est,quantitatis) expers sit, 
profunditate, 1138 latitudine, ei forma careat, omnia 
inspiciat, omnia audiat, et omnium spes in ea sita 
sit, ac celesti luce supra modum splendidior, et 
omni celsitudine, ultra quam dici possit, excelsior 


Β exsistat, et cujusvis mentis infinita ratione intelli- 


gentiam excedat, Quoinodo enim ea qux ad Trini- 
tatem pertinent, omnibus incomprehensibilia non 
esse possunt, cum ipsa rerum omnium creatrix sit, 
et supra quamlibet intelligentem, imo et intelligibilem 
creaturam quam longissime extollatur, ac post eaim 
nihil omnino ulterius sit, sed oinnia potius sub ipsa 
sint, et propter ipsam, et sub pedibus ejus (52), ut- 
pote creata ? Auspicatus est enim Pater complacen- 
do, creavit autem Unigenitus, οἱ sanctificavit Spi- 
ritus Dei, et sanctificando perfecit, illuminavil, cor- 
roboravit, vivificavit, totus in omnibus, etin singulis 


C in primam Petri ad cap. mi, ubi ait: « Qui ma- 


gnilicat eum, magnitudinis ejus (nempe Dei) par- 
lieipium suscipit in semetipsum. » Quauquam non 
constat, utrum Didymus ibi, et Origenes in citato 
loco voce μέγεθος, an alia usi sint. Scriptura sane 
Deo ipsi μέγεθος nusquam tribuit, ni fallor. 

(92) Sub pedibus ejus. Nimis absona ac dura, 
Latinis przsertim auribus, videtur hzc translatio, 
qua omnia dicuntur esse « sub pedibus Trinitatis. » 
Reepieit fortasse Didymus 1sa. vi, 2, aut | Cor. 
xv, 21. In libro tamen etiam De Spir. sanctio num. 
$9, sic loquitur : « Ipsos quoque daemones... ha- 
bebunt sub pedibus suis. » EL post pauca : « Cum 
autem tutillantem subjeceerimus nostris pedibus la- 
xuriam. » Quin etiam damonem Christus « divini- 
tatis pede » percussisse dicitur in homilia necdum 
edita (a), qua in Naniano xu ου] codice sic in- 
seribitur : Τοῦ ἓν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Y'onyoplov 
τοῦ θαυματουργοῦ λόγος εἰς τοὺς ἁγίους πάντας, 


pid est « Sancti Patris. nostri Gregorii Thauma- 


turgi sermo in omnes sanctos : » Ibi enim hac ex- 
stant : Πάλαι μὲν Ἰαχὼδ χλίµαχα ἑστηριγμένην ἕως 
τοῦ οὐρανοῦ ἑθεάσατο, xai τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ 
ἄν δα ψοντας xat Καταθαίνοντας . iv ον διὰ τν 

νθρωπον ἄνθρωπος Ὑενόµενος ὁ νθρωπος, τὸν 
ἀπάνὂ ρωπον λαχτίσας τῷ, ποδὶ τῆς Oed cog , xa 
τὸν ἄνθρωπον βαστάσας τῇ χειρὶ τῆς χριστότητος 
( seu χρηστότητος), τὸν ἄθατον αἰθέρα ποσὶν ἀνθρω- 
πίνοις πεζεύσασθαι παρεσχεύασεν, id est, « Olim 
quidem Jacobus scalam vidit usque ad ccelum per- 
tingentem, ibique firmatam, et angelos Dei ascen- 
dentes ac descendentes : nunc vero propter homi- 
nein hono factus ille qui hominum amator est, ac 
benignus, eum qui bominum hostis est, et inhuma- 
nus, divinitatis pede perculiens, et mauu benigni- 
tatis (seu dignitatis qua Christa esi) bhoiminein 
portans , Dedibus humanis invium aethera calcari 
ecil. » 


. Gregorii Thaumaturgi, hujusce Patrologic tom. X. Epas, 


431 


DIDYMI ALEXANDRINI 


εν 


exsistens, et totus ab omnibus propter ipsius boni- A χαταλάµπον, xal πανταχοῦ πληθύον ἁγιασμὺὸν, 


tatem participatus, et receptus, non tamen divisus, 
neque alio transmigrans, neque mutationem sub- 
iens, sed omnibus eodem semper modo, non vero 
ex parte, inspirans, et propriani puritatem a corpo- 
ribus incontaminatam servans, et omnia divino 
modo illuminans, et ubique sanctificationem, chari- 
tatem, paeem, sapientiam, gaudium, seeuritatem, 
et orane bonum 114, adaugens, utpote qui ex pa- 
terno fonte (33) subsistenter emanavit ac eluxit ; 
per quem, et propter quem nobiscum versatur 
Deus et Pater, cum quo Spiritus ipse et in coelis est, 
et apud nos manet; nam potest quidem unaquz- 
que divina persona omnia perfecte sine ullius indi- 
gentia facere; verum ut eadem ostendatur opera- 
tio, eademque cum essentia ipsarum, tum adoratio, 
ei gloria, et gratiarum actio, quz: eis reddi a nobis 
debel, ideo communiter a sancta Trinitate creatio 
completa fuit. Ut hunc porro creatarum rerum or- 
natum atque ordinem a tota Trinitate esse de- 
monstret David, sic psallit : « Verbo (324) Domini 
celi firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnes virtu- 
tes eorum. » Etenim Dominum quidem dicit Deum 
Patrem; Verbum vero, Unigenitum Filium, per 
quem, et a. quo creati sunt. coeli ; Spiritum autem, 
sauctum Dei subsistentem Spiritum, a quo et san- 
ctificati (25) et corroborati sunt: ipse enim est 
divinum nomen ; ipse omnipotentia, et excellentis- 
sima dignitate praeditus; qui simul eum Patre ac 
Filio et commemoratur, et conglorificatur; qui s2n- 
ctificat, et vivificat, et ccelestis lucis participes fa- 
cit; qui singulorum in concordia persevérantiam 
custodit; qui prophetis et apostolis inspiravit, et 
martyribus, ut tyrannice crudelitati resisterent, 
vim dedit; qui renovat, et liberat ut Dominus, et 
filios Dei nos facit ut Spiritus adoptionis; qui de- 
monum acies per illuminationem, id est per ba- 
ptisma, repellit, et adversarium, seu Satanam, 
ignominia afficit; qui coelorum portas nobis reserat, 
et ad salutis aditum (36) nos ducit, et angelicze con- 
versationis, hymnodizque participes facit; qui se- 
nita nobis fit, ad ipsum colestem Deum a& Pa- 
trem deduceus; qui serenissimo adventu suo nobis 
sese liberrime et excellentissime manifestavit ; 
qui est 115 fecunda, et infinita, et servatrix vis ; 
magnitudine, seu dimensione quavis carens ja 


33) Fonte. Est enim Pater, ut loquuntur theologi, 
« fons totius divinitatis. » Cave autem putes , his 
locutionibus processionem Spiritus sancti a Patre, 
Filioque negari. Qua de re alias sermonem babui in 
Epistola ad Archintum praesulem. 

' (84) Verbo. Psol. xxxi, vers. 6. 

(85) Sanctificati. Cum hzc ab eo dictata sint, 
qui ob Origenismum male audit, nihil facilius quam 
ut illuc ab aliquo trahantur. Vide qus superius 
pag. 87, adnotavi. Quid tamen vetat quominus Di- 
dymum  existimemus c«lorum nomine angelos, 
colorumque virtutes, seu potestates, aut fortitu- 
dines hic intelligere, ideoque Origeniano sensu non 
loqui? Hieronymus sane in Epistola ad Algasiam 
num. 16, « Militia coli, » inquit, « non tantum sol 
appellauur, et luna, et astra ruüilantia, sed et omnis 


ἀγάπην, εἰρήνην, σοφἰαν, χαρὰν, ἀσφάλειαν, καὶ πᾶν 
ἀγαθὸν, ἅτε ἐχ τῆς πατριχῆς ἑνυποστάτως ἐχλάμφψαν 
πηγῆς ΄ δι οὗ καὶ δι’ ὃ ἡμῖν πλησιάζει ὁ θεὸς χαὶ 
Πατὴρ, μεθ᾽ οὗ xat &v οὐρανοῖς ἐστιν, xal παρ᾽ ἡμῖν 
pévev* δυναµένης μὲν ἑχάστης θείας ὑποστάσεως 
ἁπροσδεῶς πάντα ποιῆσαι τελείως * ἵνα δὲ δειχθῆ 
vb συμπραχτικὸν xal ἁπαράλλαχτον τῆς τε οὐσίας 
αὐτῶν, τῆς τε προσχυνῄσεως, xoi δόξης, xal εὖ- 
χαριστίας τῆς ὀφειλούσης παρ) ἡμῶν Ὑγίνεσθαι, διὰ 
τοῦτο χοινῇ παρὰ τῆς ἁγίας Τριάδος τῆς κτίσεως 
πληρωθείσης. [51 αἱ Παριστῶν γοῦν τὸ τριαδιχῶς 
διαχεκοσμῆσθαι τὴν κτίσιν, φάλλει' « Ti λόχω Kv- 
ρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθησαν, x«l τῷ Πνεύματι 
τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυνάµεις αὐτῶν.) 


B Εἶπεν γὰρ Κύριον μὲν τὸν θεὸν Πατέρα’ Λόγον δὲ 


D 


τὸν μονογενη Υἱὸν, δι οὗ xaX map' οὗ ExclaÜnsav: 
Πνεῦμα δὲ τὸ ἐνυπόστατον ἅγιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, 
παρ οὗ ἁγιασθέντες ἑνεδυναμώθησαν, Αὐτὸ γάρ 
ἔστιν τὸ θεῖχὸὺν ὄνομα, τὸ παντοχρατοριχὸν xal 
ὑπερέχον ἀξίωμα, τὸ σὺν Πατρὶ xaX Ylp uvnpo- 
νενόµενον xal συνδοξαζόμενον" τὸ ἁγιαστιχὸν, xal 
ζωοποιὸν, χαὶ φωτὸς οὐρανίου µεταδοτιχόν * τὸ 
φρουρητικὺὸν ἑχάστων τῆς bv ταυτότητι διαμονῆς : 
τὸ προφήταις χαὶ ἁποστόλοις ἐνηχῆσαν, xa uáp- 
τυρας ἀντιστῆναι τυραννιχῇ ὠμότητι ἐνισχύσαν " 
τὸ ἀναχαινίζον xal ἐλευθεροῦν ὡς Κύριος, xat υἱοὺς 
θεού ἡμᾶς ποιοῦν. ὡς Ηνεῦμα υἱοθεσίας' «b ἁπ- 
ελαῦνον τῷ φωτίσµατι δαιμόνων στίφη, xaX τὸν &v- 
τιχείµενον χαταισχύνον. τὸ ἀναπετάζον ἡμῖν τὰς 
οὐρανῶν πύλας, xa ἄγον ἐπὶ τὴν εἴσοδον τῆς σω- 
τηρίας, xai τῆς ἀγγέλων πολιτείας xol ὑμνῳδίας 
ἐργαζόμενον κοινωνούς" τὸ γινόμενον ἡμῖν τρίθος 
ἀποφέρουσα πρὸς αὐτὸν τὸν ἑπουράνιον θεὸν xal 
Πατέρα: fj αὐτεξούσιος xal ὑπερθάλλουσα γαληνο- 
τάτη ἐπιφάνεια ' dj Ὑόνιμος, xal ἄπειρος, καὶ σω- 
στιχὴ δύναμις. dj ἀμεγέθης, xal ἀσύγχριτος, xal 
σεπτὴ ὑπόστασις" ἡ ἄχραντος, xal ἔγχριτος, xal 
πάναγνος δόξα ᾽ ἡ θεία χάρις, fj τὰ λείποντα &va- 
πληροῦσα, xai τά ἀσθενη ἰωμένη;" ἡ ἄῤῥητος xe 
ἀῑδιος ἀγαθότης ' ἡ πηγἡ τῶν ἀνεχλείπτων χαρισμά- 
των, καὶ παντὸς ἀγαθοῦ νοῦ πρόοδος. dj µελλόντων 
καὶ ἀγνώατων ἀληθὴς φανέρωσις:. ἡ [51 0] σωτή- 
prog σφραγῖς, καὶ τὸ θεῖον χρέσµα” ὃ ἀῤῥαθὼν τν 
ἀῑδίων ἀγαθῶν' παρ οὗ πᾶσα χτίσις, ὁρατὴ xai 
ἀόρατος, λογιχὴ καὶ μὴ λοχικὴ, ἑνδυναμοῦται: παρ 


απῄο]]σι multitudo, eorumque exercitus, qui He- 
braice appellatur Sabaoth, id est, virtutum, sive 
excrcituuim, » Hilarius vero ad ea psal. Lxvit verba, 
« Coli distillaverunt, » sic loquitur pag. 220 tom. 1: 
« Si enim lex disposita est per angelos, panemque 
angelorum manducavit homo, coelique stillasse in 
Sina scribuntur, profecto ministeriuin hoc a coelis, 
id est, ab angelis exPletum esse non dubium est. » 
Quid plura? Didymus ipse hunc eumdem psalmi 
locum afferens segm. 78 b, « Virtutes ceelorum | 
alt esse non modo coelorum « substantias, » sive 
id quo « constituuntur, » verum etiam « angelos. » 

(96) Salutis aditum. Locutio translata ; e templis 
$cilicet, ut opinor, ducla, quorum pars anterior 
εἴσοδος, sive « aditus » dicitur, aut προπύλαια, seu 
« vestibulum. » 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


454 


οὗ ἡμῖν ἡ θεία ἀναγέννησις, καὶ τῶν. ἀνομιῶν ἡ A asynerita (id est, incomparabilis), et veneranda hy 


ἂφεσις, xal τῶν ἁμαρτιῶν dj ἐπιχάλυψις, χαὶ 5 
πρὸς τὸν θεὸν οἰχείωσις» στέφανός τε διχαἰοις, καὶ 
ἀγαθῶν ἀπόληψις * οὐράνιόν τε ἑνδιαίτημα, xat ζωὴ 
ἀτελεύτητος, xai βασιλείας Θεοῦ κληρονοµία αἰώ- 
woc* οὗτινος τῆς κοινωνίας διὰ τῆς παλιγγενεσίας 
ó µετέχων, τυγχάνει τῶν µνημµονευθέντων ἀγαθῶν, 
xdi πρὸς τὰς χαθολιχὰς Ἐπιστολὰς, θείας ἑἐστὶ 
χονωνὸς φύσεως. 'O γὰρ ἀφθάρτου xal ἀῑδίου φω- 
. τίσµατος μετειληφὼς, ἀγήρως κατὰ τὸ νοητὸν 
μένει ἓν νεότητι xai Ἠπιότητι, χαὶ ἐξομοιοῦται τῷ 
μόνῳ ἔχοντι ἀθανασίαν, χαὶ φῶς οἰχοῦντι ἀπρόσιτον. 
Οἱ γὰρ τῆς Αρχαίας καὶ Νέας Διαθήχης ἵδερο- 
µάνται, τῆς ἀνωτάτω μιᾶς θείας φύσεως εἶναι τὸ 
ἅγιον Ἠνεῦμα ἑπίστανται. Αὐτίχα γοῦν µαρτυ- 
ροῦσιν’ 


postasis ; incontaminata, et eximia, ac purissima 
gloria; qui est divina ipsa gratia, que deficienua 
sunt, supplens, et qux inürma sunt, sanans ; inef- 
fabilis, et sempiterna bonitas ; indeficientium cha- 
rismatum fons, et omnis bonz mentis precursor; 
futurarum, et ignotarum rerum vera manifestatio ; 
salutaris obsignatio, et divinum chrisma, sive un- 
ctio (27), eternorum bonorum arrhabo : a quo 
omnis creatura visibilis et invisibilis, rationa- 
lis et. irrationalig robur ac vim accipit : 4 quo 
nobis est divina regeneratio,. et iniquitatum re- 
missio, et peccatorum absconsio (28), et conjun- 
etio (39) cum Deo, et corona justis, οἱ bonorum 
acquisitio, et coeleste domicilium, et vita intermi- 


B nata, et regni Dei sempiterna hereditas : cujus 


communionis qui per regenerationem fit particeps, commemorata bona consequitur, et juxta catheli- 
cas Epistolas divinze (40) est consors nature. Qui enim incorruptibile, et zlernum boptisma partici- 
pavit, senii expers quoad animam, et spiritum, in juventute manet ac in infantia (41), οἱ ei assimila- 
tar, qui solu. (42) habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem. Nam Veteris ae Novi 
Testamenti scriptores sacri (45) Spiritum sanctum coelestis unius divinz natur: esse norunt. En vero 


quid testentur. Nimirum : 
ΚΕΦ. P'. 
Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πγεῦμα slvai: τοῦ θεού. Καὶ 
περὶ αἱρετικῆς ἀντιθέσεως. 

Πρῶτον μὲν, ὅτι Πνεῦμά ἐστιν τοῦ θεοῦ, xai ix 
οῦ θεοῦ, εἰ xaX uj μετ) αὐτὸν, xal µόνον εἰδὸς τὰ 
τοῦ θεοῦ, xat ἐπὶ πάντας τυγχάνον’ λάγουσι cotábe * 
Μωὺσῆς μὲν ἐν τῇ Γενέσει ἐἑχ προσώπου τοῦ Θεοῦ 


CAP. Il. 
Spiritum sanctum. esse Doi. Et de hareticorum ob- 
jectione. 

Testantur primo, Spiritum esse Dei, et ex Deo, 
etsi non sit post ipsum, et eum solum scire qus 
sunt Dei, et super omnes exsistere ; hac enim scri- 
bunt. Moses quidem in Genesi ex persona Dei : « Non 


«Οὐ μὴ χαταµείνη τὸ Πνεῦμά µου ἐν τοῖς ἀνθρώ- C 116 permauebit (44) Spiritus meus in hominibus 


ποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς 
σάρχας» Αγγαῖος ὁμοίως ἀπὸ θεῖχῆς φωνῆς' « "Evo 
εἰμι μεθ) ὑμῶν, xal τὸ Ἠνεῦμά µου ἐφέστηχεν ἐν 
µέσῳ ὑμῶν») Ζαχαρίας ópoloc «Πλὴν ἀχούσατε τοὺς 
λόγους µου, xal τὰ νόµιµά µου δέχεσθε, & ἑγὼ ἑν- 
τέλλομαι ἐν Πνεύματί µου τοῖς δούλοις µου τοῖς 
προφήταις ν Ἡσαῖας ἀπὸ τοῦ Ἡατρὸς πρὸς τὸν 
Υϊόν' « T6. Πνεῦμα τὸ ἐμὸν, 6 [52 a] ἐστιν ἐπὶ σοὶ, 
χαὶ τὰ ῥήματα, & δέδωχα εἰς τὸ στόµα σου, οὗ μὴ 
ἐχλείπῃ ix τοῦ στόµατός σου, xai ἐκ τοῦ στόματος 
τοῦ σπέοµατός σπου"» σπέρμα λέγων αὐτοῦ, τοὺς 


(57) Unctio. Respicit sacramentum confirmatio- 
his. Lege segm. 126 et seqq. . . 

(38) Absconsio. Locutiones Biblicze ex illo psalmi 
vers. desumptze : « Beati quorum remissa sunt ini- 
Quitales, et quorum tecta sunt peccata. » 

(39) Conjunctie. In Graeco, οἰχείωσις, id est, « fa- 
millaritas, » aut « propinquitas. » Atque hanc vo- 
cem Didymus eodem modo adhibuit in comment. 
in Psalmos. Affini etiam locutione utitur segm. 
119 a, et 22 a, ubi ait : Ἡροσομιλήσαντες τῷ θεῖκῷ 
Πνεύματι. Et ad vers. ή cap. 1 Jobi (.pag. 44 
calen2 in Jobum 4 Niceta concinnata) : Πᾶς γὰρ 
θε προσομιλῶν, μιχρὰ φροντίζει τῶν κάτω, id. est, 
« Nam qui Deo utitur familiariter, terrena parvi- 
pendit. » Nimirum sancti fiunt (ut ait Paulus in 
Epist. ad Ephes. n, 19) οἰχεῖοι τοῦ Θεοῦ, id est, « do- 
mestici Dei. » 

(40) Diving. Η Petr. 1, ^. 

(M) Infantia. Codex, ἡπιότητι, Vide not. 16, 


g. 90. 

(43) Solus. I Tim. vi, 16. 

Y Scriptores sacri. In Greco, ἱερομάνται, Vide 
Ml. 29, pag. 57. Simili modo in comment. in Paal- 


hia in seculum, quia ipsi sunt carnes. » Aggaus 
pariter ex persona Dei : « Ego (45) sum vobiscum, 
et Spiritus meus stetit jn medio vestrum. » Zacha- 
ries similiter : « Verumtamen (46) audite sermones 
meos, et legitima mea suscipite, qua ego mando 
in Spiritu meo servis meis prophetis. » Isaias ex 
persona Patris Filium alloquentis : « Spiritus (47) 
meus, qui est in te, et verba, qua dedi in ore tuo, 
non deficient ex ore tuo, et ex ore seminis iui. » 
Semen ejus appellat fideles, quos etiam 46 adoptio- 
nem vocavit; el rursus ex persona Filii : « Spiri- 


mos ad vers. 4 psalmi xXzxr, et ad vers. 24 psalmi 
cxi, Mosem vocat ἱεροφάντην. 

(44) Non permanebit. Gen. vi, 5. Nonnullz editio- 
nes omittunt voces, εἰς τὸν αἰῶνα. Sed Coinpluten- 


D sis eas habet, item ut Didymus hoc in loco; nam 


alibi, ut enarratione in primam Petri ad cap. 11, 
is eas pretermittit. 

(45) Ego. Agg.' 1, 5 et 6. Nonnulla omittuntur 
intermedia. 

(46) Verumtamen. Zach. 1, 6. Verbum ἀχουσατε, 
idest, « audite, » deest in Bibliis. Et pro &, in 
eisdem legitur, ὅσα. In libro De Spir. sancto num. 29, 
hujus versiculi partem affert Didymus, ita tamen ut. 
videatur legisse non, « mando, » ut hic, sed, « iman- 
davi, » si edita exemplaria spectemus : sic enia 
babent : « Quz:ecunque mandavi in Spiritu meo, » 
etc. At codex noster ms. ibi sic habet : « Quazcun- 


que ego mondo in Spiritu meo, » et reliqua. Nu- 
mero tamen 20, rursus citatur hic locus ita : « Μαι- 
dabo in Spiritu meo, » et c:elera. 


(41) Spiritus. 183. Lix, 21. Complut. edit. habet, 
ῥήματά pov, & ἔδωκα. 


455 


DIDYMI ALEXANDRINI 


436 


tus (48) Domini super me. » impleta autem hsec A πιστοὺς, οὓς xal εἰς vioüsclav ἐχάλέσεν. Καὶ πάλιν 


esse in Incarnatione, Mattheus bis verbie ait : 
« Ut (49) adimpleretur quod dietum est per Isaiam 
prophetam dicentem : Ecce (50) puer meus, quem 
elegi, dilectus meus, in quo bene complacuit ani- 
ma mes. Ponamn Spiritum meum super eum; » et 
Fursus ex persona Patris: « Spiritus (51) enim ex 
me exibit. » Et in Ezechiele altiesimus Pater no- 
sirum quidem spiritum, vocat nostri spiritum , 
Spiritum vero sanctum, sui ipsius proprium vocat, 
utpote qui ex ipso processit secundum naturam: 
« Et dabo (52) vobis cor novum, et Spiritum no- 
vum : et auferam cor lapideum ex carne vestra, et 
dabo vobis cor carneum ; et Spirilum meum dabo 
in vobis; » et In Joele : « Effundam (55) de Spiritu 


&nb τοῦ Yioo* «Πνεῦμα Κυρίου àv ἐμέ.» "Exxt- 
περάνθαι δὲ ταῦτα ἐν τῇ οἰχονομίᾳ, Ματθαῖος οὕτως 
εἶπεν « Ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἡσαῖου τοῦ 
προφήτον, λέγοντος * Ἰδοὺ ὁ malc µου, ὃν ἠρέτισα, 
ὁ ἀγαπητός µου, εἰς ὃν εὐδόχησεν d$ φνχή µου" 
θήσω τὸ Πνεῦμά µου ἐπ αὐτόν") xal πάλιν ἀπὸ 
τοῦ Πατρός ' « Πνεῦμα γὰρ ἐξ ἐμοῦ ἐξελεύσεται. » 
Καὶ ἐν τῷ Ἰεζεχιλλ ὁ ὕψιστος Πατὴρ, τὸ μὲν ἡμέ- 
τερον πνεῦμα, ἡμῶν πνεῦμα * τὸ δὲ ἅγιον ἨΠνεῦμα, 
ἴδιον ἑαντοῦ ἑἐξονομάζει, ἅτε ἐξ αὑτοῦ ἐχπορευθὲν 
χατὰ φύσιν ' « Kat δώσω ὑμῖν χαρδίαν χαι)ὴν, xal 
πγεῦµα xawóv* καὶ ἀφελῶ τὴν καρδίαν τὴν λιθινἠν 
ix τῆς σαρχὸς ὑμῶν, xal δώσω ὑμῖν καρδίαν σαρ- 
κίνην, xai τὸ Πνεῦμά µου δώσω ἐν ὑμῖν » καὶ ἓν 


meo super omnem carnem. » Hzc quoque impleta B τῷ Ἰωήλ". « Ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματός µου ἐπὶ 


esae scripsit Paulus ad Titum : « Quando (54) ap- 
paruit gratia salutaris nostra, non ex operibus quse 
fecimus nos, sed secundum multam ipsius miseri- 
cordiam regenerande nos per lavacrum regenera- 
tionis et renovationis Spiritus sancti, quem effudit 
in nos abunde per Jesum Christuin,. » Quandonam au- 
tem « effudit ? » quando Cbristus insufflans dixit :« Ac- 
cipite Spiritum sauctum. » Recte autem positum est 
illud, ε effudil: » effudit scilicet eum veluti aquamex 
ipso cousubstantialiter procedentem, et ut divinum 
unguentam, 11'7 queinadmodum opportune a nobis 
in locis convenientibus ostendetur. Recte etiam di- 
etum est, « Super omnem carnem : » quadrant 
enim hujusmodi voces in sanctz Trinitatis essen- 


πᾶσαν σάρχα. » Καὶ ταῦτα τετελέσθαι Παῦλος ἔγραφεν 
Tictp* « Ὅτε ἐπεφάνη ἡ χάρις fj σωτήριος ἡμῶν, οὐχ 
ἐξ ἔργων, ὧν ἐποιῆσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ χατὰ τὸ πολὺ 
αὐτοῦ ἔλεος ἀναγεννήσας ἡμᾶς διὰ λουτροῦ ταλιγ- 
Υενεσίας, xal ἀναχαινώσεως Πνεύματος ἁγίου, οὗ 
ἐξέχεεν ἐφ᾽ ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Πότε 
δὲ ἐξέχεεν; "Οτε ὁ Χριστὸς ἐμφυσῶν, ἔλεγεν' « Λάόστε 
Ἠνεῦμα ἅγιον. » ES δὲ χαὶ τὸ, ἐξέχεεν, ἅτε ὕδωρ ἐς 
αὑτοῦ ὁμοουσίως ἐχπορευθὰν, xat μύρον θεῖχὸν , χαθὰ 
εὐχαίρως iv τοῖς ἁῤμόζουσι τόποις δειχθἠσεται 
πρὸς ἡμῶν" xai τὸ, « Ἐπὶ πᾶσαν όάρχα. » Al γὰρ 
λέξεις αὗται, ἐπὶ τῆς ἓν ὁμάδι μεθεχτῆς οὐσίας τῆς 
ἁγίας Τριάδος ἁρμόζονσιν, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπὶ χτιστῆς 
ἀμεθέχτου λογιχῆς φύσεως. Οὐ γάρ που [ 525] 


tiam, qua essentia tota simul (539) communicabilis C ἐγράφη, οὔτε λέγειν πειθανὺν, Ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ ἁρ- 


est; at create. incommunicabili rationall natura. 


non conveniunt : nusquam enim scriptum est, ne- 
que probabile dictu est, « Effundam de archan- 
gelo (56); » idque non absolute enuntiatum, sed 
eum additamento, « super omnem carnem. » Da- 
vid quoque supplex clamat : « Spiritum (57) tuum 
Sanctum ne auferas a me ; » et rursus: « Spiritus(58) 
tuus bonus deducet mé in terra recta ; » et Mai- 
theus ex persona Filii: « Non enim (59) vos estis 


- (48) Spiritus. 1sa. Όχι. 1. Vide etiam Luc. 1v, 48. 

(49) Ut. Math. xui, 17, 18 

90) Ecce. Hxc &itat Matthaeus ex Isa. Lxi, r, 
elsi in Gricis Bibliis nunc aliqua sit lectionum va- 
rietas. Vide lib. De Sp. S. nui. 1. Pro ἠρέτισα, 
codex Passioneianus hic habet, ἠρέτισα, 

(04) Spiritus. laa. Lvu, 16. Vide not. 50, pag. 7. 

(92) Et dabo. Ezech. xxxvi, 26 et 27. Pro, λιθι- 
viv, lego λιθίνην. Graca editio post πνεῦμα xatvóv, 
addit, δώσω ἐν ὑμῖν, id est, « dabo in vobis. » 

' (93) Effundam. Joel. n, 28. 

(54 Quando. Tit. 111, 4-6. Sensum potius alle- 
ga!, quam verba ipsa, ut sunt in Bibliis, Vide 
segin. 74 a, ei 69 b, et 116 a, et lib. De Sy. S. 
num. 19. 

(55) Tota simul. In Grzco, ἓν ὁμάδι. Yocis por- 
yo, ὑμάς, nullum in vulgaribus Lexicis affertur 
exemplum. loter opera Maneti, seu Manich:eo attri- 
buta numeratur ἐπιστολῶν ὁμάς. Theophilus vero 
antecessor lib. n Institutionum, tit. 4, scribit : Τῆς 
δὲ ὁμάδος, ficot universitatis εἰσίν, etc. 

(96) De archangelo. Simillima, et maxime gemina 
diciaverat Didymus in libro De Spiritu sanctio cum 
mun. 8, tum maxinie num. 14, pag. 119, edit. Ve- 


χαγγέλου, καὶ οὐδὲ οὕτως ἀπολελυμένως, à, « Ἐτὶ 
πᾶσαν σάκρα. » Καὶ Δαυῖδ δὲ ἱκετεύων βοᾷ ’ «Τὸ 
Ηνευμά σου τὸ ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ εμοῦ”» » xal 
πάλιν. « Τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἀγαθὸν οὀηγήσει µε 
àv γῇ εὖθείᾳ * » καὶ Ματθαῖος ἀπὺ τοῦ YioU * « Οὐ γὰρ 
ὑμεῖς ἐστε ol λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρός 
µου τὸ λαλοῦν ἐν ὁμῖν - » ὃ ἐστιν, Οὐχ ὑμεῖς οἱ χτι- 
στοὶ, ἀλλὰ τὸ ἄχτιστον Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. Γράφει δὲ 
χαὶ Παῦλος, πρὸς μὲν Κορινθίους kv τῇ πρώτῃ Ἐπι- 


ronensis. «Ipsum quoque » effusionis « nomen,» in- 
quit, «increatam Spiritus sancii substantiam probat. 
Neque enim Deus cum angelum mittit, aut aliam 
creaturam, « Effundam, » dicit, de angelo meo, aut 


D principatu, aut throno, aut deminatione 1n solis 


quippe liis, dus ab alio participantur, hic sermo 
consentit. » Confer, si placet, ambo hze loca, et 
Didymum vere Didymum, id est geminum, ac sese 
pene exseribentem hic agnosces. Quod si rem quo- 
que minimi momenti adnolare licet, aniwadvertas 
velim, quemadmodum hie ait Didymus, οὔτε λέγειν 
πειθανόν, ita ibi post vocsbulum, « Dominatione, » 
jn Tolosano ms. codice, et Vaticano, et nostro addi : 
€ Iicredibili, imo, fallaci istiusmodi dicto. » 

ο (8T) Spiritum. Psal. t, vers. 42 (seu 12). Vide 
lib. Dugmi De Spiritu sancto, num. 2, 55 ei 19. 

(58) Spiritus. Psal. οχι, vers. 43 (seu 10). 

(59) Non enim. Mauh. x, 30. Biblia babent, 
ὑμῶν, id est, « vesti,» pro, « mei. » At. Didymus 
segm. etiam 148 b, habet pov, seu « mei. » Αἱ iu 
libro De Spiritu sancto, num. 19, legitur : « Patris 
vestri; » quaiiquam ibi codex noster €slamo ex- 
artus habet : « Sed Spiritus Patris qui. loquitur in 
vobis. » 


A51 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


493 


πολ’ « "A ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, xa οὓς οὐκ fjxou- A qui loquimini, sed Spiritus Patris mei qui loquitur 


σεν͵ xat ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέδη * ἃ ἠτοίμα- 
σεν ὁ θεὺς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτὸν, ἡμῖν δὲ ἀπεκάλν- 
dev à θεὸς διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ. Τὸ ἨΠνεῦμα 
πᾶντα ἐρευνᾷ xal τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ. Τίς γὰρ οἵδεν 
ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀνθρώπου, ei μὴ τὸ πνεῦμα τοῦ 
ἀνθρώπου τὸ ἐν αὐτῷ; θὕτω xat τὰ τοῦ Θεοῦ οὐδεὶς 
οἶδεν, εἰ μὴ τὸ Ἠνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Ἡμεῖς δὲ οὗ 
πγεῦμα τοῦ χόσµου ἑλάδομεν, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἐχ 
τοῦ 8cob* ἵνα ἴδωμεν τὰ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ χαρισθέντα 
ἡμῖν.» Τὰ ἠτοιμασμένα παρὰ τοῦ θεοῦ ἀγαθὰ 
εἶπεν, ὅτι τὸ Πνεῦμα ἀπεκάλυψεν ὡς συνδοτἠρ΄ xai 
Πνεύμα αὐτοῦ, χατὰ ἀντιπαράθεσιν τοῦ ἡμετέρου 
πνεύματος. Καὶ ἑπασφαλιζόμενος αὖθις τὸ μὴ νοµί- 


ύεσθαι αὐτὸ ὡς ἄγγελον, ἡ ἄλλο πνεῦμα κτιστὸν, | 


ἐπήγαγεν᾽ « Ob πνεῦμα τοῦ κόσμου ἑλάδομεν » 
(τοῦτ᾽ ἔστιν γενητὸν), « ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ Ex τοῦ 
Θεοῦ ΄ » τοῦτ᾽ ἔστιν, ἓξ ὑπολειπομένων, τὸ Ex. τοῦ 
θερῦ τῆς ὑποστάσεως ἐχπορευθέν ' χαὶ ὡς αὐτὸ µό- 
ww οἵδε τὰ τοῦ "Θεοῦ, ὡς Κύριος xa ἔχον ὡσαύτως 
τῇ φύσει πρὸς τὸν Πατέρα. Ὁ γὰρ εδοῦλος, » ὡς 
ἐν Εὐαγγελίῳ λέγει, « οὐκ οἵδε τί ποιεῖ ὁ χύριος 
αὐτοῦ. » Οὐὖκ ἔτι δὲ ὡς ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου εἶπε τὸ, 
εΚατοιχοῦν ἐν τῷ θεῷ, » ἵνα μῆ σύνθετος νομισθξίη 
ὁ ἀσύνθετος | 55 a | θεός. Πρὸς δὲ Ἐφεσίους' εΜὴ 
λυπεῖτε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοῦ θεοῦ, ἐν ᾧ ἑσφρα- 
Ίίσθητε εἰς ἡμέραν ἀναπολυτρώσεως"» πρὸς δὲ 
Ῥωμαίους” « Ὑμεῖς οὐκ ἑστὲ ἐν σαρχὶ, ἀλλ' &v 
Πνεύματι, εἴπερ Ἠνεῦμα θεοῦ οἰχεῖ ἓν ὑμῖν εἰ δέ 
τις Πνεῦμα Χριστοῦ οὐχ ἔχει, οὗτος οὐχ ἔστιν αὖ- 
τοῦ. » πρὺς δὲ Γαλάτας ᾽ « Ότι δὲ ἐστε viov, ἑἐξ- 
απέστειλεν ὁ θεὺς τὸ Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ elg τὰς 
χαρδίας ὑμῶν, xpájov ᾽Α0θ6δᾶ ὁ Πατήρ" » πρὸς δὲ 

Φιιππησίους * « Οἶδα γὰρ, ὅτι τοῦτό µοι ἀποθήσεται 
' tl; σωτηρίαν, διὰ τῆς ὑμῶν δεῄσεως, xaX ἐπιχορη- 
ἵας τοῦ Πνεύματος Ἰησοῦ Χριστοῦ. » "A0ps: δὴ οὖν, 
ὡς xai μόνον τὸ φάναι αὐτὸ « Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, » 
χαὶ $ προσθήκη δὲ τοῦ ἄρθρου τοῦ « poo » xoi 
t 909, ? xal τοῦτο τηλαυγῶς ἐσήμανεν, ὅτι καὶ ἄχτι- 


(60) Que oculus. 1 Cor. 1, 9-12. 

(648) Spiritus, Biblia addunt hic vocem γάρ. Et 
paulo post pro ἴδωμεν habent εἰδῶμεν, 

62) Non novit. Joan. xv, 15. 

63) Nolite. Ephes. 1v, 50. Pro ἀναπολυτρώσεως 
lege ἀπολυτρώσεως, ut est in Grzcis Bibliis, Nam 
Mllaba illa &v huc irrepsit e superiori voce ἡμέραν, 
οὗ librarii oscitantiam. Vide segw. 128 a. 

(64) Vos. Rom. vit, 9. Pro. τις codex habet τι. 
Àrgumentum vero ex boc Pauli loco dtnetuin. fusius 
pefsequitar. Didymus in libro De Spiritu sancto, 
num. 59 et 40, ubi bxc legimus : « Vos autem, » ait, 
(baud dubium quin discipuli Christi) qui sapientiam 
Spiritus suscepistis, et vitaun, et pacer, « non estis 
!à Carne » (id est, in carnis operibus) : « neque ejus 
[cedex noster : neque enim ejus] opera perpetratis, 
' $1 quidem Spiritum Dei habetis in vobis. » Idem 
30léu Spiritus Dei, et Spiritus Christi est deducens 

€0d. noster, adducens], et copulans eum, qui in se 
sabuerit [legendum cum mosiro codice : qui se ha. 
ΙΓ, Domino Jesu Christo. Unde et in conse- 
quentibus scribitur : « Si quis autem Spiritum Chri- 
δι non habet, hic non est ejus. » Rursum in prz- 
senli discimus societatem, quam babet Spiritus san- 
Εν ad Deum, et ad Christum [codex noster : ad 


Ῥλτκοι.. Gn. XXXIX. 


in vobis. » Hoc est : Non vos creaturz, sed increa- 
tus. Spiritus Dei. Paulus vero in prima Epistola a 
Corinthios scribit : « Quxe oculus (60) non vidit, et 
auris non audivit, et in cor hominis non ascende- 
runt qus preparovit Deus diligentibus se : nobis 
autem revelavit Deus perSpiritum suum. Spiritus (61) 
omnia scrutatur etiam profunda Dei. Quis eniin 
hominum novit qux» sunt hominis, nisi spiritus 
hominis qui est in ipso? Sic etiam qus sunt 
Dei, nemo novil nisi Spiritus Dei. Nos autem non 
spiritum mundi accepimus, sed Spiritum qui est ex 
Deo, ut sciamus qu: a Deo donata. sunt nobis. » 
Preparata a Deo bona revelata esse ait a Spiritu 
tanquam conlargitore. Ac Spiritum suum, id est 
Dei, spiritui nostro opponit. Atque ut boc tanquam 
certum rursus stahiliat, non esse habendum ipsum 
ut angelum, aut alium spiritum creatum, subjecit, 
« Nor spiritum mundi accepimus » id est, facium, 
seu creatum , « sed Spiritum qui est ex Deo, » id 
est (supplendo qux subintelliguutur ), « qui ex Dei 
hypostasi processit. » Addit etiam, ipsum solum no- 
visse qux: sunt Dei, ut Dominum 118 et eamdem 
cum Patre naturam habentem; naim t servus, » 
ut est in. Evangelio, « non novit (62) quid facia: 
dominus ejus. » Neque vero quasi de homine 
dixit : « Qui habitat in Deo; » ne compositus pute- 
tur incompositus Deus. Ad Ephesios autem : « No- 
lite (65) contristare Spiritum sanctum Dei, in quo 
signati estis in diem redemptionis ; » ad Romanos 
vero : « Vos (64) non esüs in carne, sed in Spi- 
ritu; si tamen Spiritus Dei habitat in' vobis. Si 
quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est 
ejus; » et ad Galatas : « Quoniam (655) autem estis 
fllii, emisit Deus Spiriium Filii sui in corda vestra 
clamantem, Abba, Pater;» et ad Philippenses : 
« Scio (66) enim quod hoc mihi proveniet ad s:lu- 
tem 'per vestram orationem , οἱ submiuistratio- 
nem Spiritus Jesu Christi. » Jain vero in allatis te- 


Christum, et ad Deum]..... Deinde sequitur post 
lioc quod ait : « Si quis autem Spiritum Dei [legen- 
dum cum nostro codice: « Spiritum Christi] non 
habet, hic uon est ejus,» οἱ infertur: « Si autem 
Christus in vobis, » οἱ manifestissime demoustratur 
inseparabilem esse Spiritum sanctum a Christo : quia 


D ubicusque. Spiritus sanctus. fuerit, ibi et Christus 


est ; οἱ undecunque Christi Spiritus discesserit, inde 
pariter recedit et Christus : si quis enim. Spiritum 
Christi non habet, lic non est ejus. Cui conjuncto 
si quis contrarium assumal, dicere potest : Si quis 
Christi est, ita ut. Christus in eo sit, in hoc Spiri- 
tus Dei [rectius cod. noster : Christi] est. Hoc autem 
idem et de Deo Patre similiter usurpandum : Si 
quis Spiritum Dei non habet, iste non est ejus. Cui 
rursum contrarium si quis assumat, dicens [u£ sen- 
sus integer sit, legendum cum nostro codice. : cui 
rursum contrarium quis assumens dicet] : Si quis 
Dei est, in fioc Spiritus Dei est. » 

(65) Quoniam.. Galat. ιν, 6. In libro De Spirit: 
sanctio, num. 31, editum est: « iu. corda nostra. » 
Sed ibi codex noster calamo exaratus habet: « ii 
corda vestra. » 3 

(60) Scio. Philipp. 1, 19. Codex , Φιλιππισίους, 


19 





459 


, DIDYMI ALEXANDRINI 


460 


stimoniis hzc considera. Nimirum nuncupatio « Spi- A στόν ἐστι, xai 8cbc τοῦνομα ἔχον οὐκ ἑπαχτν,, 


ritus Dei » vel sola, multoque magis cum addita- 
inento vocum « meus, » et « tuus (67), » perspieue 
significat, ipsum et increatum esse, et Deum, neque 
boc Dei nomen ascititium habere, sed ideo ha- 
bere, quod ex natura sit id, quod vocatus fuit. 
Quod autem scriptum est, ipsum esse « Spiritum Fi- 
lii (68), » ostendit similiter, 119 communem esse 
Spiritui et Filio naturam, ut opinari non liceat 
Filii creaturam esse Spiritum : quomodo enim pro- 
prio Patri, quasi eum aniea ex se ipso non ha- 
benti, condidisse dici potest Filius illum, qui et est, 
el dictus fuit in Seripturis Spiritus Dei? Id quidem 
non modo blasphemum est, sed etiam stultum. 1n- 
telligatur autem « Spiritus Christi, » id est virtus 


ἀλλ᾽ ἀπὸ τοῦ εἶναι ἐχεῖνο φυσιχῶς, τοῦτο ὅπερ xai 
προφηγόρενται. Καὶ τὸ γεγράφθαι δὲ αὐτὸ, « Πνεῦμα 
τοῦ Υἱοῦ, » ὁμοίως τὴν πρὸς αὐτὸν χοινωνίαν της 
φύσεως ἑδήλωσε, χαὶ ὥστε μὴ χτίσμα αὐτοῦ νοµι- 
σθῆναι. Πῶς γὰρ ἂν τῷ ἰδίῳ Πατρὶ. ὡς οὐχ ἔχοντι 
πρὸ τούτου ἐξ ἑαυτοῦ, ἕκτισεν ὁ Υἱὸς τοῦθ) ὅπερ 
ἑστί τε χαὶ γέγραπται Πνεῦμα 8600; Ὅπερ οὗ ῥλάσ- 
φημόν ἐστι µόνον, ἀλλὰ καὶ Ἠλίθιον, Νοηθείη δὲ ἂν 
« Πνεῦμα Χριστοῦ, » τοῦτ' ἔστι δύναµις Χριστοῶ, 
ὃν τρόπον εἴρηται ' Χριστὸν θεοὺ δύναμιν, χαὶ Geo; 
σοφίαν. Ἐπειδὴ γὰρ Ex τοῦ ἑνὸς Πατρὸς φύσει, xai 
οὐ δημιουργικῇ ἑνεργείᾳ, προΏλθον αἱ µαχάριαι ὑτ'- 
στάσεις αὗται, εἰς τὸν αὐτὸν ἕνα ἀνάγονται. να 
γὰρ µή τις ὑποπτεύσῃ ἀρχὴν αὑτοῦ εἶναι f] πέρας. 


Christi, eo modo quo dictum est : Christum (69) B ἀλλ ἀπὸ τῆς κατὰ τὴν φύσιν αὐτοῦ προόδου zi 


Dei virtutem, et Dei sapientiam. Quoniam eniin ex 
uno Patre natura, non vero creatrice operatione 
processerunt beatae iste hypostases, ad eumdem 
unum referuntur. Etenim ne suspiceris, ipsi ini- 
tium esse, aut finem, sed eum vere credas ob suam 
processionem secundum naturam, Spiritum D. 
esse, ab «terno spiratum, non vero factum, quasi 
unus foret ex ον Deo famulantibus spiritibus, in 
Evangelio secundum Joannem hxc Dominus docet : 
« Spiritus (70) veritatis , qui a Patre procedit. » 
Non ait autem, creatur; omnis enim generatio el 
processio in iis qui equales et similes sint, perf(i- 
citur, maxime autem et prestantiori modo ge- 
neralio ac processio qua est ab uno Patre est 
secundum unitatem deitatis ipsius Patris. Ac in 
creaturis quidem tempore praecedit prototypus, at 
vero in Deo non ita se res liabet ; sed persons sic 
subsistunt, ut simnl subsistanl, et ita procedunt, ut 
simul procedant. Domino autem concinens Joannes 
quoque sanctuin Spiritum Patri sine ulla discrepan- 
tia :qualem, et, ut ita dicam, totum incircumscri- 
Ρίυιη Deum Patrem comprehendentem praedicavit, et 
in fidelibus inveniri ostendil, cum ait : « In lioc (71) 
enim scimus quod in ipso manemus, et ipse in 


($7 Meus, et tuus. Simile argumentum, ductum 
scilicel ex voce, « meus, » lege apitd Hilarium, tom. 
l], pag. 148, 149, 167. 

(68) Spiritum Filii. Cum Spiritus sanctus in Scri- 
pturis dicitur « Spiritus Filii, » id ita explicat Di- 
dymus, ut Spiritum. ipsum Filio consubstantialem 
esse significet. Eodem plane modo ratiocinatur et 
in libro De Spirilu sancto ; nam num. 51, « Osten- 
dit, inquit, quia unitate sit junctus ad Filium : unde 
et Filii dictus est Spiritus; » numero autem 91, 
idem argumentum fusius persequitur. Post Didy- 
mum Theodoretus quoque (pretereo alios Patres) 
in Ep. ad Rom. cap. x, num. 14 : «Sanctum, in- 
quit, Spiritum et Dei appellavit, et Christi : non 
quod, ut volunt heretici, ex Deo per Filium crea- 
tus sit; sed quia est ejusdem enm Patre et Filio 
substantiae. » Quin etiam cum S. Cyrillus in Ana- 
thematismis « proprium Filii Spiritum » dixisset, 
veritus Theodoretus ipse, ne id sensu Macedoniano 

rolatum fuisset, sic respondit : « Proprium autern 

iui Spiritum, si quidem ut ejusdem cum eo natu- 
re, ei ex Patre. procedentem dixit (Cyrillus), se« 
mel confitebimur..... Si vero tanquam ex Filio, aut 


ατεύσῃ ἀληθῶς αὐτὸ Πνεῦμα εἶναι τοῦ Θεοῦ, ἀνα- 
πνευσθὲν ἀνάρχως, xal ob γενόµενον, ὡς Ev τῶν 
ἄλλων λειτουργικῶν πνευμάτων ' διδάσχων [55bj 
ὁ Κύριος ἓν τῷ χατὰ ἹἸωάννην Εὐαγγελίῳ, λέγει᾽ 
« Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκ- 
πορεύεται. » Οὐχ εἶπε δὲ, κτίζεται. Πᾶσα μὲν γὰρ 
γέννησις χαὶ ἐχπόρευσις, διὰ τῶν ἴσων xax ὁμοίων 
ἐπιτελεῖται ' μάλιστα δὲ διαφερόντως fj ἀπὺ vou Evo; 
Πατρὸς xa0' ἕνωσιν τῆς ἑαυτοῦ θεότητός ἐστι γέν- 
νησις xal ἐχπόρευσις. ᾽Αλλ’ ἐπὶ μὲν τῶν χτισµά- 
των ἡγεῖται τῷ χρόνφ ὁ πρωτότυπος: ἐπὶ δὲ τ 
θεοῦ οὐχ οὕτως, ἀλλὰ συνυφεστώτως xal συµτρυ 
εληλνθότως. Σννάδων δὲ τῷ Kuplo χαὶ Ἰωάννης 
ἐχήρυξε τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὸ πρὸς τὸν Πατέρα 
(cov xal ἁπαράλλαχτον, ὅλον, ὡς àv εἴποι τις, c 
ἀπερίγραφον θεὺν Πατέρα περιλαμθάνον, χαὶ παρὰ 
πιστοῖς εὑρισχόμενον δεἰχνυσιν, εἰπών. « Ἐν τούτῳ 
γὰρ γινώσχοµεν, ὅτι ἐν αὐτῷ pévouev, xai aii; 
ἐν ἡμῖν, ἐκ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ, οὗ ἔδωχεν ἡμῖν 
ὃν τρόπον ὁ Υἱὸς εἴπεν « Ὁ ἑωραχὼς ἐμὲ ἑώρα- 
κε τὸν Πατέρα" » xat, « Ἐγὼ παρὰ τοῦ Πατρὺς 
ἐξήλθον. » Οὐδὲν γὰρ ὅλως xat' οὐσίαν, Ἡ xri 
χρόνον, f| δόξαν ὕφεσιν ἔχον, δύναται τὴν ὅλην ἐχ- 
φαίνειν ἀλήθειαν, Ἡ ὁμοειδὲς τυγχάντιν, xai (sry 


per Filium exstantiam habeat, hoc ut blasphemum 
el impium rejiciemus. » Nimirum eum sensum re- 
Jicit Theodoretus, quem Biblica illi locutioni Απο: 
moi adhibebant, dum Spiritum sauctum «ex Fi- 
lio, » aut. « per Filium » exstitisse inquiebant per 
creationem. 

(69) Christum. 1 Cor. 1, 34. Vide notas ad 
segm. {74 a,sen lib. 1i, cap. 7. 

(10) Spiritus. Joan. xv, 26. 

(71) In hoc. 1 Joan. im, 24. ubi Greca edi 
tío habet ita, ut Vulgatus int. transtulit : « Et. qui 
servat mandata ejus, in illo manet, et ipse iu eo: 
et iu hoc scimus quoniam manet in nobis, de Spi- 
ritu quem dedit nobis. » Omitto Greca brevitatis 
causa. Atque illud potius animadverto, hunc ipsum 
texium ad illud idem probandum , quod hoc in 
loco vult Didymus, afferri etiam in libro De Spiri 
sancto, num. 40 : δεά seusum potius utrobique 
afferri, quai verba. Ibi enim ita dictavit : « Et i» 
Joanuis Epistola : «In hoc coguoscitur Deus liabi- 
tans in » quibusdam, cum « manserit in » eis « Sp- 
ritus quem dedit. » Ex quibus omnibus indissociabilis, 
atque indiscreta Trinitatis substantia deinonstratur.? 


D 


A 


461 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


4c2 


ἔχεν ἐπίγνωσιν' οὔτε δέ τις τύχοι ἂν μετοχῆς A nobis, ex Spiritu ejus, quem dedit nobis; » eo 


εότητος ἀληθοῦς διὰ χτίσµατος - δίδοται δὲ «b ἅγιον 
Πνεύμα, οὗ χατατομῆς μερισμοῖς, ἀλλὰ τῷ λόγῳ 
τῆς µετουσίας, xal τοῦ μὴ νοεῖσθαι ἑτεροφνῶς, 1] 
ἑτερογνώμως τοῦ Πατρὸς οἰχεῖν Ev ἡμῖν. Ἔδειξε 
& ipa ὁ τῆς βροντῆς υἱὸς, ὡς ἔνθα ἑστὶ τὸ ἅγιον 
Πνεύμα, πάρεστιν ὁ θεὸς Πατὴρ, οὗ Πνεῦμά ἔστιν ΄ 
ὅπερ καὶ αὐτὸς 6 Orb; προανεφώνησεν, εἰπών ' 
 Ἐκηχήσω iv αὐτοῖς, xat ἐμπεριπατήσω xai 
ἔσομαι αὐτῶν θεὸς, χαὶ αὑτοὶ ἔσονταί µου λαός. » 
Ὡς πάλιν τὸ ἀντιχείμενον δηλοῖ, ὅτι Εἴ τις τὸ Πνεῦμα 
τοῦ θεοῦ ὡς 8eby [54 a] ἀληθινὸν οὐχ. ἔχει, οὐδὲ 
εὖν Πατέρα ἔχει ' παρ og δὲ μὴ οὗτός ἐστιν, οὐδὲν 
ἀληθὲς, οὐδ' ἀσφαλὲς, οὐδὲ βέδαιον. Ὡς τὸ ἔμπαλιν ' 
ἹὈστισοῦν λέγων περὶ αὐτοῦ, χᾶν αἱρετιχὸς ὧν τύ- 


yos ἐὰν ἑρωτηθῇ περὶ ποίου διαλέγεται πνεύματος, B 


Mr, «τοῦ ἁγίου * » xal εἰ αὖθις πάλιν πεῦσις αὐτῷ 
προσενεχθείη, « ποίου ἁγίου, » ἀνάγχη αὐτὸν εἰπεῖν 
εἷς Φανερωτάτην δἠλωσιν, « τοῦ Πνεύματος τοῦ 
8:09, » ὡς τῶν ἄλλων ph οὐσιωδῶς ὄντων αὐτοῦ. 
Μοχθτροὶ δὲ ἑαυτοῖς τε χαὶ τοῖς ἀκούουσι γινόμενοι 
αἱρετιχοὶ, βιαίοις ἐπιχειρήσεσιν συχοφαντοῦσι τοὺς 
ἐμῶν xaX αὐτῶν ἁμείνους, xal μέγιστον διαφέρον- 
«x;, χαὶ περὶ τοῦ loo Ἠνεύματος χρῄῆσαντας 
ἁγίους, οἷς οὐχ ἑναντία νοµοθετητέον. Φασὶ γὰρ 
χατὰ λέξιν οὕτως "Όταν οὖν λέγῃ ὁ θεός; « Ὁ mat; 
µου Ἡσαῖας » xaX, «ΥΤὸς πρωτότοχός µου Ἱσραὴλ, » 
ᾗ «μου » συλλαδὴ ἔχειν τι χοινὸν τὴν ἀνθρωπείαν 
οὖσιν πρὺς τὺν τοῦ Θεοῦ δείχνυσιν; Ὥσπερ οὖν, 
gnat, τοῦτο εἶπεν ὡς τοῦ εἶναι αὐτοῖς αἴτιος, οὕτως C 
καὶ τὴν φύχωσιν αὑτῶν ε Πνεῦμά µου » προσεῖ- 
πεν. Ef τις δὲ αὐτοῖς τῆς ἁληθείας χαὶ ἀχριθείας 
Ἰόγος ὑπῃν, οὖκ ἂν τγλικαῦτα ἕπταιον. Πρῶτον μὲν 
Υὰρ αὐτῷ τῷ φάναι, Ἡσαῖαν, xoi, "lopaha, ἀνθρώ- 
πους ἐδήλωσε  προσέθηχεν δὲ χατ᾽ ἐξαίρετον αὑτοῖς 
*) € μοῦ » ὡς αὐτῷ ταῖς πράξεσι προσῄἠχουσιν. Τὸν 
Ἡσεῖαν δὲ παΐδα ἐχάλεσε, τοῦτ ἔστιν οἰχέτην τὸν 
& Ἱσραῇλ πρωτότοχον, ὡς πρῶτον ἀρξάμενον λα- 
τρεύειν αὐτῷ, xa ὄντα τῇ περὶ αὐτὸν διαθέσει, χαὶ 
οροντίδι τοῦ θεοῦ, ἐν τάξει υἱοῦ. Ὥστε τὸ « pou, » 
ἐπὶ μὲν τοῦ ἀληθινοῦ υἱοῦ xal τοῦ ἀληθινοῦ Πνεύ- 
µατος λεγόμενον παρὰ τοῦ Θεοῦ, τὴν οἰχείωσιν τῆς 
οὗσεως δηλοῖ " ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων πάντων, τὸ αὐτῷ 
χατὰ δεσποτείαν f) πίστιν διαφἑρειν» ὡς xaX ἡμεῖς 


modo quo Filius dixit: « Qui vidit (72) me, vidit 
Patrem; » et: « Ego (75) a Patre exivi. » Nihil 


' enim omnino quod secundum essentiam, aut tem- 


pus, aut gloriam inferius sit, totam exhibere ac 
reprasentare valet veritatem, aut ei conforme (74) 
esse, et :equali cum ipsa veritate 190 cognitione 
cognosci : nec preterea potest quis veram deitatis 
participationem consequi per creaturam : datur au- 
tem Spiritus sanetus non concisim et per partes, 
sed ratione participationis, et quia concipi non po- 
test, eum ita habitare in nobis, ut sit alterius a 
Patre naturz, aut sententiz. Quin iliud etiam simul 
ostendit tonitrui filius (75), ubi est Spiritus san- 
ctus, ibi adesse Deum Patrem, cujus est Spiritus : 
id quod ipse quoque Deus antea inclamans dixerat : 
« Inhabitabo (76) in cis, et inambulabo, et ero illo- 
rum Deus, et ipsi erunt populus meus. » Sicut rur- 
sus ex. opposito declarat, si qui Spiritum Dei ut 
verum Deum non habeut, eos ne Patrem quidem 
habere ut talem : iis autem, apud quos talis non ext 
Pater, nihil verum, nihil tutuin, nihil firmum esse 
potest. Sicut vice versa quicunque de ipso loquens, 
quamvis hzreticus fuerit, si interrogetur. de quo 
nam spiritu disserat, « de sancto, » inquiet; ac si 
rursus urgeatur interregatio, « de quo sancto, » 
necesse est. uL ad explieandam clarissime mentei: 


| guam dicat : « de Spiritu Dei; » cum alii spiritu. 


non sint substantialiter ipsius Dei. Hxretici autem 
cum sibimetipsis, tum auditoribus graves ac ΙΠο- 
lesti, sanctos, qui nobis et ipsis meliores suni, 
multoque excellentiores, quique divinitus inspirat: 
de Spiritu sancto scripserunt, quibus proinde con- 
traria statuere non licet, violentis conatibus inva- 
dunt, et eoruih verba calumniosis interpretationi - 
bus pervertunt. Sic enim ad verbum (77) aiunt : 
Cum ait Deus, « Puer (78) meus 1saias; » et, « Fi- 
lius (79) primogenitus meus Israel, » nunquid vox 
illa, « meus, » ostendit, naturam humanam haber« 
aliquid commune eum Dei natura? Sicut ergo, in 
quiunt, hec dixit Deus, quatenus illis causa est ut 
exsistanl ; ita et eorum animationem, Spiritum suum 
vocavit. Αἱ si quam illi veritatis atque accurato 
interpretationis rationem haberent, in hujusmodi 


εἰώθαμεν λέγειν, ἐπὶ μὲν τῶν ὁμοουσίων ἡμῖν, «. Ὁ D errores non inciderent, Nam primum eo ipso quod 


υἱός µου, τὸ πνεῦμά µου; » ἐπὶ δὲ τῶν | 54 5 ] ἄλ- 
luv, « Ὁ ἀγρός µου, ὁ ἵππος µου, » ἀλλὰ xal, « ὁ 
θεός µου. » "Ov τρόπον Xp τὸν τῆς θείας φύσεως 
ἐνυπόστατον Λόνον, οὐ τὸ ἁπλῶς xal ἀπολελυμένως 


(13) Qui vidit. Joan. viv, 9. 

(73) Ego. Joan. xvi, 27, 38. 

(14) Conforme. 1n Graco, ὀμοειδές. Cujus vocis 
nullum in vulgaribus lexicis affertur exemplum. Ea 
lamen usus est, ut alios taceam, M. Aurelius Au- 
loninus lib. vi, num. 957, et alibi. 

(19) Tonitrui filius. Id est, Joannes ipse. Nemo 
enim ignorat, Jacobum Zebedzi filium, et Joannem 
ejus fraurem a Christo Domino apud Marc. rni, 47. 
t Boanerges, »hoc est, «tonitrui filios,» coguoiinatos 
68ο. De voce autem ipsa «Boanerges » lege, si pla- 


Isaiam, et Israel nominavit, de hominibus se loqui 
ostendit. Ut vero eos a reliquis secerneret, addidit 
1291 iis pronomen illud, «meus, » quasi ob illorum 
gesta ejus propinqui forent. Ac Isaiam quiden pue- 


cet, Possini Spicilegium evangelicum. 
(76) Inhabitabo. M Cor. v1, 16; Levit. xxvi, 
1, 12. In secunda quidem ad Corinthios Biblia 
pro µου habent pot. In Levitico àutem Compls- 
tensis editio : Καὶ θήσω τὴν axnvív µου ἐν ὑμῖν 
Καὶ ἐμπεριπατήσω ἐν ὑμῖν, καὶ ἔσομαι 
χαὶ ὑμεῖς ἔσεσθέ µοι εἰς λαόν. 
(71) Ad verbum. Videtur hic afferre ipsa. Eunon:;i 
aut Macedoniani alicujus haeretici vcrba. ] 
(78) Puer. 1sa. xx, 3. M 
(19) Filius. Exod. iv, 93. 


ὑμῶν θεὸὲς, 


165 


PIDYMI ALEXANDRINI 


46i 


rum vocavit, id est, servum ; israeiem vero primoge- A εἰρῆσθαι Yibv, xa Μονογενη, χαὶ Λόγον τοῦ 6255, 


nitum, quippe qui ipsum adorare primum ccepit (80), 
οἱ spectata cum sua in Deum affectione, tum 
Dei ipsius cura οἱ sollicitudine, loco filii erat. 
jtaque vox, « meus, » de vero quidem Filio, et de 
vero Spiritu dicta a Deo, proprietatem (81) con- 
junctionemque significat natura; de aliis autem 
omnibus cum dicitur, denotat, eos attenta domina- 
tonis aut fidei ratione ab ipso differre. Ita nos 
quoque dicere consuevimus non modo de lis, quz 
nobis sunt consuhstantialia, « filius meus, spiritus 
meus ; » sed et de aliis, « ager meus, equus meus, » 
imo etiam, « Deus meus, » Nam quemadmodum di- 
vina natur: subsistens Verbum ex hypostasi Dei 
genitum esse ostenditur non simpliciter εἰ absolute 
ex eo quod nominetur Filius, et Unigenitus, et Ver- 
bum Dei, et Christus, sed ex eo quod adnexam 
videamus iis appellationibus vocem , « meus, »et 
« tuus, » (ut cum Deus inquit, « Hic est (82) Filius 
meus dilectus; » et rursus , « Sermo (83) meus bo- 
nug ; » et , « Paravi (84) lucernam Christo meo : » 
cumque nos clamamus, « Filius tuus, Unigenitus 
tuus, Christus tuu5;») neque vero ex eo quod ho- 
monyme, id est, &equivoce, aut synonyme, hoc est, 
univoce de nobis scriptum sit (85), « Filii (86) bomi- 
num, usquequo gravi corde? » isthec homonymia, 
seu nominum similitudo Filium Dei excludit a dei- 
tate : ita Spiritum sanctum ex paterna hypostasi 
processisse ostenditur non ex eo quod simpliciter 
vocetur Spiritus, sed ex eo quod connexa fuerit 
huic nomini aut, cum loquitur Deus, vox « meus, » 
aut, cum loquitur creatura, vox « tuus, » aut eliam 
voi « sanctus, » vel « incorruptibilis, » vel « ceter- 
nus : » neque vero ex eo quod homonyme admini- 
stratorii spiritus, ac nostri quoque spiritus aut san- 
cti vocati fuerint, aut eterni, concludi 192 potest, 
eum secundum naturam non esse verum Spiritum 
Dei; nam vel in ipsis locutionibus arcanis, qux de 
illo dictze sunt, invenitur omnino aliquid , quod di- 
vinam ejus naturam ac potentiam manifestat. Crea- 
ture autem superadditam earum nature sanclita- 
tem atque sternitatem acceperunt, 3c nunquam 
ista ex seipsis secundum maturam habuerunt ullo 
modo. Caterum nonne hzretici (87) isi ipsi 


xai Χριστὸν, δείχνυσι γεγενῆσθαι ἐχ tfc ὑποστά- 
σεως τοῦ θεοῦ, ἁλλά τὸ ἔχειν συνημμένην τὴν συλ- 
λαδὴν τοῦ « µου » xal « σου » (ὡς ἠνίχα ὁ μὲν Oei 
λέγῃ * « Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός µου ὁ ἀγαπητός ᾿ » xa 
πάλιν" € Ὁ λόγος µου ὁ ἀγαθός; » xal, « Ἡτοίμασα 
λύχνον τῷ Χριστῷ µου’ » ἡμεῖς δὲ ἀνευφτμοῦμεν, 
Ὅ Υἱός σου" ὁ Μονογενής σου’ ὁ Χριστός σου)" 
οὐδέ γε μὴν τὸ ὁμωνύμως 7) τυνωνύµως περὶ fuo 
γεγράφθαι, « Υἱοὶ ἀνθρώπων , ἕως πότε βαρυχάρ- 
διοι; » ἑξέλχει τὸν Yibv τοῦ θεού ἡ ὁμωνυμία c7; 
θεότητος * οὕτω τὸ ἅγιον Πνεῦμα, οὐ τὸ ἁπλῶς εἰρτ- 
σθαι Ἠνεῦμα, ἀλλὰ τὸ συνΏφθαι τῷ ὀνόματ., f) ὡς 
ἀπὸ τοῦ Θεοῦ τὸ « pou, » f| ὡς ἀπὸ τῆς κτίσεως τὸ 
«σου, » fj xaX τὴν «ἅχιος,» Ἡ « ἄφθαρτος,» ἵ 
« αἰώνιος » λέξιν δηλοῖ ἐχπεπορεῦσθαι αὐτὸ. Ex. της 
πατριχῆς ὑποστάσεως  οὐδέ γε μὴν τὸ ὁμωνυμως 
εἰρῆσθαι τὰ λειτουργικὰ xa τὰ ἡμῶν πνεύματα, ἤ 
ἅγια, fj αἰώνια, ἑξέλχει αὐτὸ τοῦ χατὰ φύσιν εἶναι 
ἀληθινὸν Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Καὶ Ev τοῖς αἰνίγμασι 
γὰρ αὐτοῖς τοῖς περὶ αὐτοῦ εὑρίσχεταί τις πάντως 
δήλωσις περὶ τῆς θείας αὐτοῦ φύσεως xal δυνάμεως. 
Τὰ δὲ χτίσµατα πρὸς τὴν ἑαυτῶν φύσιν ἔλαθε τὸ 
ἅγιον καὶ αἰώνιον, οὐ χαθάπας ταῦτα χατὰ cua ἐξ 
ἑαυτῶν ἔχοντα. Ἐπεὶ μὴ γε αὐτοὶ οὗτοι αἱρετικοὶ 
εὑρίσχονται χκατηχοροῦντες ἑαυτῶν, ὅτι τὸ « µου, 
ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ τὸ « ἅγιον » xa ὁ 
« αἰώνιον } ἁπλῶς δέχονται ὡς ἀγγέλλον ταυτότττα 
τῆς Ὀεῖχῆς φύσεως; Ἔπειτα πρὸς τούτοις, οὗ τὴν 


C φύχωσιν ἡμῶν πνεῦμα ὠνόμασεν ἐν ταῖς προχειµέ- 


ναις ἀποδείξεσιν, ἀλλὰ τὸ αὐτοῦ ἅγιον Πνευμα. 
Ἑχόντων γὰρ ἡμῶν τὸ ἴδιον πνεῦμα, | 59a] ἐδόθπ 
ἡμῖν χαὶ «b τοῦ θεοῦ. Εἶπε γὰρ ὁ Πατήρ: « O2. μὲ 
χαταµείνῃ τὸ Πνεῦμά µου Ev τοῖς ἀνθρώποις του- 
τοις" 2 xa ὁ Ylóc* « Λάθετε Πνεῦμα ἅγιον. » Δτλον 
δὲ, ὡς τοῖς Ίδη ἔχουσι τὸ οἰχεῖον ἡμῶν πνεῦμα 
ἑλέγετο περὶ τοῦ θεῖϊχοῦ Πνεύματος. Καθὰ τοίνυν ὁ 
Υἱὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ, υἱιχῶς Ὑεννητιχός * οὕτω τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα, πνευματιχῶς ἐχπορευτιχὸν, xai oj 
δημιουργικῶς. Καὶ ὡς οὐδεμία παραλλαγὴ οὐσίας, 
xai δυνάµεως, xaX δόξης τῷ μονογενεῖ Υἱῷ πρὸς τὸν 
Θεὸν Πατέρα, διαφορὰ δὲ πᾶσα, εἴ γε θέµις τοῦτο 
φάναι, πρὸς τὴν xvíoty* οὕτω xal τῷ Ew θειχῷ 
Πνεύματι. Τὸ οὖν μηδὲ ἀχούειν τὰ αἱρετιχῶν, τοῦ 


semetipsos accusare deprehenduntur, quia vocem D μὴ xal προσιέµενον αὐτὰ ἀκούειν δικαιότερον. 
« meus » de Filio Dei prolatam , et vocein « sanctus, » et. « aeternus » sinipliciter ita interpretantur, 


(80) Primum cepit. De lsraelitico populo, seu de 
Jacobi, aut Israelis posteris, non de Jacobo ipso 
accipienda hzec sunt, ut patet : alioquin manifesto 
falsum esset quod aii Didymus, etsi verbo λατρεύειν 
non «adorandi,» sed «sacri(icandi » signilicatio- 
nem tribueremus. 

(81) Proprietatem. Ubi Hieronymus lib. De Spi- 
rit sancto, num. 26, vertit : «Proprietatem, et, ut 
ita dicam, familiaritatem, » οἰχείωσιν a Didymo scri: 
ptum fuisse puto, nt hoc in loco. 

82) Hic ext. Maub. ui, 11. 

85) Sermo. Hec verba non modo in Vulgata 
Pibliorum translatione non reperiuntur, sed ne in 
Greca quidem. Citat vero ea Didymus ex Aggei 
cap. u, vers. 5, propterea quod hujusmodi in suis 
exemplaribus additamentum haberet, ut patet. ex 


segm. 19 b, ubi eum locum alias attulit. Ducta for- 
tasse sunt, οἱ illuc translata ex primo versiculo 
salmi ιν, quem de Filio intelligit Tertullianus in 
ibro ade. Praxeam, cap. 11 : «Distincte, inquii, 
Pater et Filius demonstrantur, distincte, inquam, 
non divise, sicut ego profero dictum 4 Deo : « Eru- 
ctavit cor nieum sermonem oplimum. » 

fis Paravi. Psal. cxxxi, 18 (seu 17). 

85) Ez eo quod..... scriptum sit. Pro τὸ... Υε- 
γράφθαι lego τῷ... Υεγράφθαι. Legenda quie Di. 
dymus in libro De Spiritu sancto, nuin. 58, de ho- 
monymis et synonymis ait. 

(86) Filii. Psal. iv, 5. 

(87) Heretici. Non Eunomianos, sed Macedonii 
asseclas indicat. 


463 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. £60 


ul identitatem divine naturz enuntiet (88) ? Przierea non animationem nostram spiritumi nomina- 
vit in allatis antea Scripturz testimoniis, sed Spiritum sanctum suum : nobis enim proprium Spiri- 
tum jam habentibns datus est etiam Spiritus Dei. Ait namque Pater : » Nequaquam (89) manebit 
Spiritus meus in hominibus his ; » et Filius : « Accipite (90) Spiritum sanctum. » Porro de divino 
Spiritu hzc dicta fuisse perspicuum est, cum ad nos pertineant, qui proprium nostrum spiritum 
lam habebamus. Sicut ergo Filius Verbum Dei filialiter (91) genitus est , ita sanctus Spiritus spiritali- 
wr processit, non vero per creationem : et sicut uulla essentize , et potestatis, οἱ gloriz differentia 
est in Unigenito Filio, respectu Dei Patris, sed omne discrimen (si ita loqui fas est) in creatura, 
nempe in. assumpta humanitate, consislit : ita ne in divino quidem uno Spiritu ulla est bujusmodi 
diserepantia, Satius ergo est qu:e hzeretici effutiunt. omnino non audire, quam,non ea quidem admit- 


tere, sed tamen aures illis adhibere. 
ΚΕΦ, I". 


Περὶ τοῦ ἐκ διαφόρων ὀνομάτων enpalvsc 0a: cir 
θεϊκὴν φύσιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 


"0 δὲ ἐλέγομεν ἐξ ἀρχῆς, δεύτερον μαρτυροῦσι τὰ 
Mtr, 021 διάφορα θεοπρεπῆ ὀνόματά ἐστι τῷ Πνεύ- 
ματι 09 Θεοῦ, πολλήν τε ἄλλην ἔμφασιν ἐπηρμένην, 
καὶ σχέσιν ὑπερτέραν πάντων, καὶ τῷ Πατρὶ καὶ τῷ 
Tio συνεχή, xa χρείττονα τῆς πρεπωδεστάτης ἑρ- 
µλγείας συνεισφέροντα τοῖς προχειµένοις Ósopf uaa 
11i ἔτι ἀναπλοῦντα, ἔνια μὲν τὴν θεῖχὴν αὑτοῦ φύ- 
πν, ἔνια δὲ τὴν αὐθεντικὴν δύναμιν , χαὶ παραµυ- 
Ἰούμενα «hv ἀδυναμίαν ἡμῶν, τὴν περὶ τὸ ἀξίως 
ἐφιχέσθαι αὐτοῦ. f| ἑρμηνείᾳ ῥημάτων, fj θεωρίᾳ 
Ἀν, xal παῤῥησίαν παρέχοντα, ἀκινδύνως ὁμοούσιον 
7) 6:09 χαλεῖν αὐτὸ, xal πιστεύειν τῷ ἁγιασμῷ 


Α 


193 CAP. ΙΙ. 


Ex diversis Spirilus sancti nominibus divinam ejus 
naturam colligi. 


Ut autem initio (92) diximus, testantur secundo 
loco divina oracula, varia esse ac diversa Spiritus 
Dei nomina», divinze majestati convenientia, qua 
non modo allatis antea  capitutis, atque animad- 
versionibus sublimem aliam speciem, et emphasim 
liaud modicam conferunt, atque habitudinem, seu 
relationem supra omnia clevatam, et a Patre ac 
Filio non disjunctam, et'quavis vel magniflcentissi- 
ma interpretatione potiorem ostendunt ; verum 
etiam eorum alia quidem divinam ejus naturam, 
alia vero propriam ipsius potestatem exprimunt, 
ac nostram consolantur impotentiam, qui pro me- 


1/3). Καὶ οὐχ εὑρίσχομεν οὐδὲν τῶν ἄλλων πνευ- B rito illum assequiaut textuum explicatione, aut 


µάτων καταξιωθὲν κχληθῆναι τοῖς ὀνόμασι τούτοις. 
D δὲ µόνως xai φύσει ὑπάρχον ταῦτα, οὐδέν ἐστι 
των πάντων, ἀλλὰ Θεός. Ἔστι δὲ τὰ ὀνόματα τάδε" 
ἥνευμα ἅγιον, ὡς πανταχοῦ γέγραπται' Πνεῦμα 
ἁγιωσύντς, καὶ ἁγιάζον, [55 b] ὡς γράφει Ῥωμαίοις 
t Παυλος, δοῦλος Ἰησοῦ Χριστοῦ, χλητὸς ἁπόστολος, 
ἀρωρισμένος εἰς Ἐὐαγγέλιον Θεοῦ, ὅ προεπηγγείλατο 
$i τῶν προρητῶν αὐτοῦ by Γραφαῖς ἁγίαις περὶ τοῦ 
Yioo αὐτοῦ, τοῦ γενοµένου Ex σπέρµατος Δανῖδ κατὰ 
σάρχα, τοῦ ὁρισθέντος Υἱοῦ Θεοῦ iv δυνάµει χατὰ 
ἥνευμα ἁγιωσύνης ᾿ » καὶ πάλιν’ « "Iva. γένηται ἡ 
προσφορὰ τῶν ἐθνῶν εὐπρόσδεκτος, ἡγιασμένη iv 
Ηνεύματι ἁγίῳ: » xal ἑτέρωθι « Ἡμεῖς δὲ ὀφείλο- 
μεν εὐχαριστεῖν τῷ Oei πάντοτε περὶ ὑμῶν, ἀδελφοὶ 
Ἱγαπημένοι ὑπὸ Κυρίου, ὅτι εἴλετο ὑμᾶς ὁ θεὸς ἁπαρ- C 
Yiy εἰς σωτηρίαν, ἓν ἁγιασμῷ Πνεύματος, χαὶ πίστει 
ἀλτβείας. » Πνεῦμα δυνάµεως, xaX ἀγάπης, xa σω- 
Τονισμοῦ, ὡς Παῦλος ἓν δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ πρὸς 
Τιμόθεον ἔγραφεν : « Οὐ γὰρ ἔδωχεν ὑμῖν ὁ θεὸς 


(85) Enuntiet. Lego ἀγγέλλον pro ἄγγελαν. 

(89) Nequaquam. Gen. vi, 5. PUT 

(90) Accipite. Joan. xx, 22. 

(91) Filialiter. In Graco, υἱικῶς. Quam dictionem 
»one primum non cudit Didymus, sed ab aliis an- 
ta :dbibitam usurpat. Ita in epistola cxxix. Basilii 
legitur: Τὸν δὲ Υἱὸν, υἱικῶς (εἶναι) Πατέρα, id est, 
cFilium. vero. filialiter esse. Patrem. » Que tamen 
verba non scripsit Basilius, sed en affert ipsemet ex 
quadam epistola, quam ejus adversarii a Basilio 
ipso ad Apollinarium scriptam finxerant, qu:eque ab 
3ceuraüssimis, doctissimisque monachis Maurinis 
inter epistolas Basilii ad Apollinarium, et Apollina- D 
ri ad Dasilium ideo edita non est, quod ejus apo- 
Crapbum non invenerint ; sed inveni ego in perve- 
usto codice sc. x circiter, ac penes me habeo. 


mentis contemplatione non valemus, et animum no- 
bis addunt, ut eum confidenter ac sine errandi pe- 
riceulo consubstantialem Deo vocemus, et  ssainctifl- 
cantem esse credamus. Neque vero ullum ex aliis 
spiritibus dignum habitum esse invenimus qui his 
nominibus appellaretur. Ast ille qui unico et singu - 
lari modo, et ex natura sua hac exsistit, non est 
omnino ex numero aliorum omnium, sed est 
Deus. liec autem sunt ea qus dixi nomina: Spiri- 
lus sanctus, ut passim legitur in Scriptura; Spi- 
ritus sanctitatis, et sanctificans, ut scribit ad Ro- 
manos : « Paulus (93) servus Jesu Christi , vocatus 
apostolus, segregatus in. Evangelium Dei, quod an- 
te promiserat per prophetas suos in Scripturis 
sanctis, de Filio suo, qui factus est ex semine David 
secundum carnem : qui praedestinaius est Filius 
Dei in virtute secundum Spiritum sanctitatis ; » et 
rursus : « Ut flat (94) oblatio gentium accepta, sancti- 
fleata in Spiritu sancto ; » et alibi : « Nos autem (95) 


Agitur in ea de voce ὁμοούσιος , et ita incipit : Ἐδε- 
ξάµην τὸ γνώρισμα τῆς πίστεως. Concluditur autem 
his verbis : Οὐχ ὡς ἕτερον ἐν τῷ χοινῷ δεχοµένους 
ἑνοειδῶς, οὔτε ἓν τῷ ἰδίῳ κατὰ τὸν αὐτὸν «ρόπον 
(οὐ γὰρ ἐμπεριέχεται τῷ χοινῷ τὸ ἴδιον), ἀλλ Exá- 
τερον ὡς Ev Ex τῆς ἀρχῆς ἐκπέφηνεν ὁ θεὸς Λόγος. 

(92) Initio. Vide postrema verba primi capitis 
hujus libri, et secundi capitis prima. 

(95) Paulus. Rom. 1, 1-4. 

(94) Ut fiat. Rom. xv, 16. 

(95) Nos autem. Il Thess. n, 13. Graeca editie 
nunc pro ἀπαρχήν, id est « primitias, » habet ἀπ᾿ 
ἀρχῆς, id est «ab initio. » Nimirum cum pro &*' 
&pyns scribatur eliam ἀπαρχῆς, ut ἐξαρχῆς, et 
καταρχάς, idcirco facilis fuit mutatio vocis ἁπαρ- 
χἠν in vocem ἀπαρχῆς. At Vulgatus interpres legit, 


481 


DIDYMI ALEXANDRINI 


A08 


debemus gratias agere Deo semper pro vobis, 1944 A πνεῦμα δουλείας, ἀλλά Πνεῦμα δυνάµεως, xal ἀγά. 


fratres dilecti a Domino, quia elegit vos Deus pri- 
mitias in salutem, in sanctificatione Spiritus, et fi- 
de veritatis ; » Spiritus potestatis, et dilectionis, et 
castigationis, seu moderationis : sicut. Paulus in se- 
eunda ad Timotheum Epistola scripsit : « Non 
-nim (96) dedit vobis Deus spiritum servitutis, sed 
spiritum potestatis, et dilectionis, οἱ emendationis 
(97); » et ad Romanos : « Obsecro (98) autem 
vos, fratres, per Dominum nostrum Jesum Chri- 
$tum, et per charitatem Spirítus ; » εἰ alibi: 
« Fructus (99) autem Spirilus est charitas, gaudium, 
pax. » Cui simileest illud : « Deus (1) charitas 
est ; » et illud alierum : « Transtulit (2) in regnum 
Filii dilectionis ευ» » et illud : « Sicut (5) Clri- 


πης, xai σωφρονισμοῦ’ » xol πρὸς Ῥωμαίους" 
ε.Παρακαλῶ δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, χαὶ διὰ τῆς ἀγάπης τοῦ Πνεύματος, 
καὶ ἑτέρωθι» « 'O δὲ χαρπὸς .τοῦ Ἠνεύματός ἐστι 
ἀγάπη, χαρὰ, εἰρήνη * » ὅμοιον ttp, « 'O θεὸς &yázr 
ἐστὶ, » xaY τῷ, « Μετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ 
Υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ. 2 Kat, « Καθὼς ὁ Χριστὸς 
Ἠγάπησε τὴν Ἐκχχλησίαν * » xa πάλιν "ε Too Υἱοῦ 
τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός µε" » ὅμοιον xal τῷ, 
€ Απάρτι ὄψεσθε τὸν Tlby τοῦ ἀνθρώπου χαθήµενον 
ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάµεως τοῦ Πατρὸς, » χαὶ τῷ, « Ἐγὼ 
ἔγνων δύναμιν ἐξελθοῦσαν ἐξ ἐμοῦ. » Πνευμα oo- 
φίας χαὶ συνέσεως' Πνεύμα βουλῆς χαὶ ἴσχύος' 
Πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεθείας . Ἠνεῦμα φόδο 


stus dilexit Ecclesiam ; » et rursus illud : « Filii (4) R θεοῦ ' Πνεῦμα κρίσεως xal καύσεως, ὡς Ἡσαῖας 


Dei, qui dilexit me. » Simile est etiam illud : 
« Amodo (5) videbitis Filium hominis sedentem a 
lextris virtutis Patris; » et illud : « Ego (6) cognovi 
virtutem exeuntem ex me. » Spiritus sapientiae 
et intelligentixz, Spiritus consilii et fortitudinis, 
Spiritus scientie el pietatis, Spiritus timoris Dei, 
Spiritus judicii et combustionis : sicut [saias pro- 
| lieta eum vocat (7); et sicut Sapientia dicit: « Be- 
nignus (8) enim Spiritus sapientis ; » et sicut Moy- 
καν in Exodo disserit : « Ecce (9) vocavit Deus ex 
uomine Beseleel (ilium Uri, filium Or (10), de tribu 
Juda, et implevit eum Spiritu divino sapientiz 
οἱ intelligentie, et scientize ; » etl secundum Ba- 
vueh : « Dereliquit (14) fontem sapientie ; » et. ut 
l'roverbia docent : « Deus (12) sapientia fundavit 
terram, paravit autem. εῳίορ in prudentia. » Quo 
modo de Deo Patre Isaias inquit: « Ipse (15) Sa- 
piens duzit super ipsos mala ; » de Uuigenito au- 
tem Paulus dixit : « Christus (14) Dei virtus, et Dei 
195 sapientia; » et alius (15) : « Beuedicam Do- 


ut Didymus; vertit enim. « primitias, » Eodemque 
nodo legit ipse Didymus in lihro De Spiritu sancto 
uum. 53, ubi hac exstant : « Et nuuc in presenti 
|codez noster : ex priesenii] Pauli testimonio lar- 
gitor sauctificationis ostenditur, in eo quod ait : 
« Debemus autem. et nos [voculo, el nos, desunt 
im nostro codice] gratias agere Deo... quia elegit 
Deus nos [legendum fortasse, vos] primitias in salu- 
tem...» Nam et in hoc loco charismata Dei sub- 
intelliguntur [codez noster, superintelliguntur] in 
Spiritu, » etc. 

' (96) Non entm. 1 Tim. 1, 7. In Grecis Bibliis 
omittitur vox πνεῦμα secundo loco, et pro δου- 
λείας legitur in 1] δειλείας, id est « timoris. » 


(97) Emendationis. Aut, « sobrietalis, » ut vertit 
Vulg. interpres. 


(98) Obsecro. Rom. xv, 50. 

99) Fructus, Galat, v, 23. 

th Deus. | Josn. iv, 8. 

(2) Transtulit. Coloss. 1, 15. 

3) Sicut. Ephes. v, 25. 

ui Filii. Galat. n, 20. 

(5) Amodo. Mauh. xxvi, 64. Graeca editio ha- 
bet ἀπ᾿ ἄρτι pro ἁπάρτι, quod idem est. At prz- 
terea omittit vocem. Πατρός, id est « Patris. » Vul- 
patus int, pro Πατρός legit θεοῦ, id est. « Dei,» ut 
et Marc, xiv, 62, Graeca vero editio utrobique utram- 
que vorem — omittit, Vocein autem θεοῦ habel 
$C, ΣΣ, 69, ubi eadem repetitur senteutia, 


προφητεύει ᾿ xai ὡς ἡ Σοφία λέγει’ «. Φιλάνθρωτον 
γὰρ Πνεῦμα σοφίας ' » καὶ ὡς Μωῦσῆς &v τῇ Ἑτόψ 
διηγεῖται 7 ε Ἰδοὺυ ἀνακέχληχεν ὁ θεὸς ἐξ ὀνόματος 
τὸν Βεσελεὴλ τὸν τοῦ Οὐρὶ, [56 a] τὸν τοῦ "Dp, ix 
φυλῆς Ἰούδα, χαὶ ἐνέπλησεν αὐτὸν ΠΗνεῦμα θεῖον σο” 
φίας, xat συνέσεως, καὶ ἐπιστήμης » xax κατὰ τὸν 
Βαρούχ * « Ἐγκατέλιπε τὴν πηγὴν τῆς σοφίας’) 
xai ὡς ai Παροιμίαι διδάσχουσιν' ε Ὁ θεὸς τῇ os- 
«lg ἐθεμελίωσε τὴν γῆν, ἡτοίμασεν δὲ οὐρανοὺς ἐν 
φρονήσει ᾿ » καθὰ περὶ τοῦ Θεοῦ Πατρὸς 'Hoois; 
εἶπεν, « Αὐτὸς σοφὸς γεν ἐπ) αὑτοὺς χαχά. » Περὶ 
δὲ τοῦ Μονογενοῦς Παῦλος ἔφη ’ « Χριστὸς, θεοῦ 6 
ναµ.ς, χαὶ θεοὺ σοφία * » xal ἄλλος' ε Εὐλογέσω zb? 
Κύριον τὸν συνετίσαντά pus.» ΠἨνεῦμα πραότητος, 
χαθὰ Παῦλος νουθετεῖ Γαλάτας * « Αδελφοὶ, ἐὰν xdi 
προληφθῇ ἄνθρωπος Év τινι παραπτώµατι, ὑμεῖς οἱ 
πνευματιχοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν Πνεύματι 
πραότητος. » Πνεῦμα παιδείας, τοῦτ' ἔστι σοφίας. Ἡ 
γὰρ Σοφία λέγει’ « Πνεῦμα παιδείας φεύξεται δόλον, 
χαὶ ἁπαναστήσεται ἀπὸ λογισμῶν ἀσυνέτων. » Πνευ- 


(6) Ego. Luc. vint, 46, ubi Graeca editio habet ἀπ 
ἐμοῦ pro ἐξ ἐμοῦ. 

(7) Vocat. Ex Isa. 31, 2 et 5, et iv, 4. 
- (8) Benignus. Sap. 1, 6. Grzeca editio pro. 4072; 
habet σοφία, id est «sapientia. » Αι Vulg. inter- 
pres ac Didymus οἱ hie, et in libro De Syiris 
sancto, legit « sapientize.» lta enim habet num. 33: 
« Benignus siquidem est (voculam, est, omitti codex 
noster ms.] Spiritus sapienti:e. » 

(9) Ecce. Exod. xxxv, 28. 29 (seu 50, 31). 

(10) Filium Or. Greca Biblia, νἱοῦ "Dp, id esl 
« lilii Or. » Compl. ed. Exod. xxxi, 2, babet "lp, 
seu «Hor.» Quas lectio, sive pronuntiatio [είν 
exemplari cousentit, in quo nomen « lior,» vel 
«Hur» scribitur eum littera Π, cui litere. vilil 
inelius iu Graco respoadere potest, quas densw$ 
spiritus. 

(14). Dereliquit, Baruch. ui, 7 (ap. Vulg. 12). 
Grieca editio habet ἐγχατέλεπες, id est « dereliquisti. ! 

(12) Deus. Proverb. 14, 19. Hunc versiculun 
elsi ad Spiritum sanctum hie referat, ad Filium 
tamen refert tum. segm. 166 a, tum in. cateua ^ 
Jobum a Peltano translata, pag. 81. 

(49) Ipse. Isa. xxxi, 3. Graeca. ed. eoque, 1d 65' 
« sapienter,» pro σοφός, id est, « sapiens. » 

(14) Christus. 1 Cor, 1, 2$. Sed Biblia 6 
efferunt quarto cásu, ut Didymus ipse alibi. 

(15) Alius. Nempe Psaltes in psalmo xv, vers. * 
Diblia Graca habent σννετήσαντα, 


152 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, A0 
ga υἱοθεσίας, ὥς Παῦλος τὸ πρῶτον Ῥωμαίοις ἐπ. &; minum, qui tribuit intellectum mihi. » Spiritus 


ísteOev- « Ὅσοι γὰρ Πνεύματι θεοῦ ἄγονται , οὗτοι 
vie θεοῦ εἰσιν. "Ότι γὰρ ἑλάδετε Πνεῦμα υἱοθεσίας, 
ἐν ᾧ χράνοµεν, | "A66X 6 Πατὶρ, αὐτὸ τὸ Πνεῦμα 
συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν, ὅτι ἐσμὲν τέχνα 


θεοῦ.» Πνεῦμα ἑπαγγελίας, xavà τὸν αὐτὸν ἁπόστο- ' 


low, Ἑφεσίοις γράφοντα" « Ἑν ᾧ xai πιστεύσαντες, 
ἐσραχγίσθητε τῷ Ἠνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ ἁγίῳ, 
ὃς ἐστιν ἀῤῥαθὼν τῆς χληρονοµίας ἡμῶν * » xat πρὸς 
Γαλάτας" « Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐχ τῆς κατάρας 
162 νόµου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν χατάρα. Γέγραπται 
ν40ο" Ἐπιχατάρατος πᾶς ὁ χρεµάμενος ἐπὶ ξύλου” 
ἵνα tig τὰ ἔθνη ἡ εὐλογία τοῦ ᾽Αδραὰμ γένηται ἓν 
πριστῷ Ἰησοῦ, ἵνα τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πνεύματος 
λάθωμεν διὰ τῆς πἰστεως. » Πνευμα πἰστεως xal 


mansuetudinis ; sicut Paulus Galatas monet : « Fra- 
tres (16), et si przoccupatus fuerit homo in aliquo 
delicto, vos, qui spiritales estis, talem instruite in 
Spiritu mansuetudinis. » Spiritus disciplinz, id est, 
sapientie. Nam Sapientla inquit : « Spiritus (17) dis- 
ciplinss fugiet dolum, et recedet a eogitationibus 
stultis. » Spiritus adopüonis ; sicut Paulus pri- 
mum (18) Romanis scripsit : « Quicunque (19) enim 
Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei. Quod euim 
accepistis Spiritum adoptionis, in quo clamamus, 
Abba (Pater); ipse Spiritus testimcnium reddit 
spiritui nostro, quod sumus filii Dei. » Spiritus 
promissionis; juxta eumdem Apostolum Ephesiis 
ita scribentem : « |n quo (20) credentes signati 


ἀποχαλύψεως, κατὰ τὸν αὐτὸν, Κορινθίοις δηλοῦντα p estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hve- 


ἐν τῇ δευτέρα Ἐπιστολῇ * « Ἔχοντες [56 b] δὲ τὸ 
αὐτὸ Πνεῦμα tfc πίστεως, » χαὶ πάλιν. « 'Hyty δὲ 
ὁ 8c; ἀπεχάλυψε διὰ τοῦ Ἠνεύματος αὐτοῦ. » 
Ὅμοιον οὖν Ῥωμαίοις ἑδήλωσεν' « Πιστὸὺς ὁ θεὸς, 
X οὗ bà f ncs εἰς χοινωνίαν τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ * » xaY 
:y ὑπὸ Μωῦσέως £v τῷ Δευτερονομίῳ λεχθέντι’ «Ka 
νώσῃ σήμερον, δτικύριος ὀθσός σου, οὗτος θεὸς 6 θεὸὺς 
& πιστός» » xaX τῷ ἙῬάλλοντι * 2 Πιστὸς Κύριος ἐν πᾶσι 
«οἷςλόγοις αὐτοῦ, xat ὅσιος ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις αὐτοῦ. » 
« Νο (23) autem Deus revelavit per Spiritum 


reditatis nostr» ; » et ad Galatas : « Christus (21) 
nos redemit de maledicto legis, factus pro uobis 
maledictum ; scriptum est enim : Maledictus omnis 
qui pendet in ligno : ut in gentibus benedictio 
Αυτα! fieret in Christo Jesu, ut pollicitationem 
Spiritus accipiamus per fidem. » Spiritus fidei et 
revelationis, justa eumdem , qui in secunda ad Co- 
rinthios Epistola ita eum manifestat : « Habentes (22) 
autem eumdem Spiritum fidei ; » et rursus : 
suum. » Simile quid porro siguificavit Romanis : 


t Fidelis (24. Deus, per quem vocat estis in communionera Filii ejus. » Simile itidem est quod a 
Moysc in Deuteronomio dictum fuit : « Et cognosces (25) hodie, quod Dominus Deus tuus hic Deus 
Deus fidelis. » Et quod a Psalte canitur : « Fidelis (26) Dominus in omuibus sermonibus suis, εἰ san- 


ctus in omnibus operibus suis. » 


Πνεύμα ἡγεμονιχὸν, Πνεῦμα εὐθὲς, κατὰ «bv C — Spiritus principalis (27) seu guoernans, Spiritus 


Δανῖδ ἐν τῷ v' ἀξομολογούμενον. 'Ὁμοίως τῷ Ψάλ. 
ivt iv « "Οτι εὐθὴς ὁ Λόγος τοῦ Κυρίου, 


d Fratres, Galat. vi, 4. 
(17) Spiritus. Sap. 1, 5. 

(18) Primum. Cur τὸ πρῶτον, id est « primo, » 
dixerit, divinare non ausim, cum una tantum sit 
Pauli Epistola ad Romanos. Λη eam ante alias tre- 
decim scriptam putavit Didymus? An ideo ait, 
« primo, » quod similia legantur in Ep. ad Gal. iv, 5, 
6. Λη vero aliquid a librario omissum conjiciemus? 

(19) Quicunque. Rom. vin, 14-16, Graeca editio 
pro"Ow γὰρ ἑλάδετε, el reliquis, babet οὐ γὰ 
ἑλάδετε πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόδον, ἀλλ᾽ ἑλά- 
6:75, et eztera. Quo modo legit οἱ theologus noster 
segmm. 74 b et 416 b, Passioneianun vero codicem 
vitio hic non carere verisimile est, Nam primum 
etsi Didymus capitulum ljocce detruneando hreviare 
voluisse putetur, valde duruin tamen est illud, ὅτι 
Ἱάρ᾽ deinde ubi una eademque vox bis occurrat, 
wt diclio ἑλάδετα hoc in loco, contingit uon r»ro ut 
Wbrarii a priore ad alteram, intermediis omissis, 
desiliant. 

(20) In quo. Ephes. 1, 13, 14. 

(234) Christus. Galat, 1n, 15, 14. 

(22) Habentes. 1 Cor. iv, 135. 
(25) Nobis. 1 ad Cor. u, 10. 
(24) Fidelis. Non iu Epist. ad Romanos, sed in 

l ad Cor. 1, 9, hzec exstant, ex qua Didymus ipse ea 

eilàvit segm. 40 a. 

(25) Et cognosces. Deut. ντι, 9. In Gr. edit. deest 

VOX ofiuspov, id est « hodie. » 

(26) Fidelis. Psal. cxxiv, 14 (seu 13). 
(21) Principalis. Hae dictione utuntur veteres, 
ui Gracam fyepgovwxós Latine vertant. Haque Ter- 


rectus, 1 960 quemadmodum David in t psalmo (28) 
confitetur. Similique modo tum Psaltes In 197 xxxi 


tullianus in libro De anima, cap. 15, sic loquitur z 
« Suminus in anima gradus,... quod reposxóy ap- 
pellant, id est principale. » Et cap. 15 : « Dispicere 
superest, principalitas ubi sit, id est, quid cui prz- 
est; » et in libro adv. llermogenem, cap. 4 : « Quid 
principale, nisi quod super omnia? nísi quod ante 
omnia, et ex quo omnia?» Alia ex aliis scripto- 
ribus loca afferre supervacaneum est. Unum dun- 
taxat ex lrenzi libro nt adv. heres., cap. 95, placet 
adjungere. Ibi προ leguntur : « Ad hane. enim Ec- 
clesiam (nempe ad Romanam) propier potiorem 
priucipalitatem necesse est omnem convenire Ec- 
elesiam, hoc est, eos qui sunt undique, fideles :» 
ubi plerique codices mss. pro « potiorem » habent 
t potentiorem. » Clericus nulo alio argumento in- 
nixus, quam suo in sedem Homanam odio, inter- 
pretem ait vertere debuisse, «propter potiorem 
antiquitatem. » Salmasius vero, ac Massuetus pro 
« principalitatem » putant Irenz*um Grace scripsisse 
πρωτεῖον, id est « primatum : » nempe Salmasius 
quidem ἐξαίρετον πρωτεῖον, Massuetus vero ὑπέρ- 
τερον πρωτεῖον. Sed quomodo Irenzus scripserit, 
tandiu certo statui non poterit, quandin Graecum 
ejus exemplar in lucem non proferetur. Attamen 
si post binos hosce' doctissimos viros mihi dicere 
licet. quod sentio, lrenzuin potius voce ἡγεμονίαν 
usum crediderim, quam voce πρωτεῖον. Veieribus 
erim translatoribus Greca ad verbum fere verten-. - 
tibus solemne est, ut ubi in. vocem ἡγεμονίαν et 
ἡγεμονιχόν incidunt, « principalitutem » vertant, et 


priucipate 
(28) In x psalmo. Vers. 15 et 11. 


A1 


DIDYMI ALEXANDRINI 1 


psalmo ait : «Quia (29) rectum est Verbum Domini, et Α xat πάντα τὰ ἔργα αὑτοῦ ἐν πίστει » καὶ τῷ 


omnia opera ejusin fide ; » tum Moyses inquit : « Re- 
ctus (50) Dominus Deus noster, et non est iniquitas in 
ευ. » Spiritus gratize, sicut Apostolus Hebreis scri- 
bit : « Qui (51) Fium Dei conculcaverit, et Spiritui 
gratie. contumeliam fecerit. » Atqui idem aposto- 


« principale. » ut jam dixi. [ta apud Irenzum ipsum 
lib. nr, cap. 11, ubi vetus interpres habet, «et 
principale, et regale, » Graecus lreuzi textus habet 
καὶ ἡγεμονικὸν, xai βασιλικόν, Et paulo post ubi 
legitur « principalem, » Grace lrenzus dixit ἡγεμο- 
wxfjv. Utra autem lectio, ὑπέρτερον πρωτεῖον, id 
est « superiorem primatum, » an ὑπερτέραν ἦγεμο- 
νίαν, probabilior sit, et Grz:cis auribus melius so- 
net, judicent qui in Graecis Patribus versati sunt. 
Equidem neque ὑπέρτερον πρωτεῖον, id est « supe- 
riorem primatum » legerem, nec ἑξαίρετον πρω- 
τεῖον, id est « eximium primatum. » Quod si voce 
ἡγεμονίαν usus est lrenzus, « principalitatis » vo- 
cabulum ibi non primatum duntaxat, sed rectionem 
gubernationemque totius Ecclesiz significat. [taque 
quod ait. David, « Spiritus priucipalis, » a Didymo 
iu comment. in. Psalmos ad vers. 15 psalmi ε, di- 
citur ἄρχον xai ἡχεμονεύον, id est « imperans et 
guberuans.» Ας Romauam Ecclesiam Cyprianus 
quoque, epist. 55, vocat « Ecclesiam principalem. » 
Hoc ergo sibi vult lrenzeus : « Ad Romanam Eccle- 
siam διά τὴν ὑπερτέραν ἡγεμονίαν, » idest « propter 
superiorem, qua potitur, gubernationem necessario 
convenire debere omnem Ecclesiam. » Lectionem 
interpretationemque 1neam peorvi forsitan facies, 
Justine Febroni : quo enim alio te nomine coinpel- 
lem, nescio, nisi eo quod ipseinet ementitus es. 
Αι nihil nos ejus clamoribus commoveniur, qui 
etsi in Romano episcopo primatum agnoscat, tam 
apnguslis tamen limitibus auctoritatem illi a Christo 


collatam coercet, ut eam peue ad nihilum redigere, (C 


16 omnem fere universalis Ecclesie administratio- 
nem ei adimere videatur. Qui summo Pontifici Cle- 
menii Xlli volumen inscribens, « primum in terris 
Christi vicarium » eum appellat, quasi alius in 
terris sit Christi vicarius eo sensu, quo talis est 
successor Petri. Qui morem illum, quo nunc epi- 
scopi, sui nominis, et honoris auctorem agnosceti- 
re$, semetipsos « Dei, et apostolicze sedis gratia 
episcopos » vocare solent, « seculo xiv, necdum 
usitatum » fuisse confidenter asseverat pag. 257 
secundi editionis ; quamvis auno 1270 Auximatium 
episcopus sanclus Benvenutus (tom. V Annal. Ca- 
maldul., pag. 215 Append.) eo se titulo appellaret, 
dum ila exordiebatur : « Denvenutus Dei et apostolica 
gratia Auximauus episcopus : » et mox adderet : 
ε Auctoritate Dei, οἱ apostolice sedis, et B. Leo- 
pardi :» Eodem auteu szculo xii similem titulum 
sumpserit Gerardus archiepiscopus Nicosiensis, ut 
videre licet:tom. xv Conciliorum. Qui pag. 258 bac 
ipsa formula, « Dei, et sancte sedis gratia, » pri- 
uos iu Gallia annis 41551 et 1565 usos esse archi- 
episcopos ait, ob «ea jura, qua archiepiscopali 
Pallio anuectere pontificibus visum est : » quamvis 
nec S, Beuvenutus, nec urbis nostrx? Febronio in- 
vise antistes anno 1343 archiepiscopus foret, sed 
episcopus, ac Beltraminus tamen eo anno « Dei, et 
apostolicze sedis gratia episcopus Bononiensis » vo- 
cetur in monumento, quod exsiat pag. 5087 Appen- 
dicis ad librum Bonouiz impressum, qui iuscribi- 
ας: Memorie istoriche concernenti le due Canoni- 
che di S. Maria di Reno e di S. Salvatore. EA in 
App. tom. V Annal. Camaíd., pag. 515. Thomas 
episcopus Forolivien. an. 1535 eodem inodo loqua- 
tur. Qui pag. 205 ex Pithoo statuit, « octo primis 
»aeculis nullius synodi et decretorum ejus confir- 
maltionem a sede Romana postulasse » episcopos ; 
pagina vero 388 scntentiz ipsemet sus circum- 
»triptor synodum Chalcedonenscin « petiisse » ait 


Μωῦσεϊ λέγοντι ' « Εὐθὴς Κύριος ó θεὺς ἡμῶν, xa 
οὐκ ἔστιν ἁδιχία ἐν αὐτῷ. » Ηνεῦμα χάριτος, χαθὰ 
ὁ Απόστολος Ἑθραίοις ἐπιστέλλει» «.'O τὸν Υῶν 
τοῦ Θεοῦ καταπατήσας, xai τὸ Πνεῦμα τῆς χάριτος 
ἑνυθρίσας. » Καὶ γὰρ ὁ αὐτὸς ἔγραφε, περὶ μὲν τοῦ 


a Leone f, « sub confirmationis verbo ratihabi- 
tionem eorum, quz contra voluntatem legatorum 
acta fuerant; » ac sextam synodum in synodica 
epistola Agatboni pontifici hzc scripsisse : « Quam 
(doctrinam ) ut. iterum. per bonorabilia rescripta 
conflrinetis, vestram rogamus paternam sanclia- 
tem. » Qui pag. 251, ait Innocentium 1Η, « ex per- 
suasione contraria sacrae Scripture, toti anliqui- 
tati, conciliorum definitionibus, et observantiz 
universalis Ecclesize » scripsisse hxc verba : « Ma- 
jores Ecclesix* causas, praesertim articulos fidei 


B contingentes, ad Petri sedem referendas, » eic.; 


quamvis multis ante seculis ad Afros S. lnnocen- 
tius 1, rescripsisset in hunc modum : « Ut quid- 
quid quamvis de disjuuctis remotisque provinciis 
agerelur, non prius ducerent flnienduin, nisi ad 
hujus (nempe Romanz) sedis notitiatn perveniret, 
ut tota hujus auctoritate quie fuerit justa sententia 
firmaretur. » Qui, cum Cyprianus nonnullos Ro- 
mam navigaturos, postquam «€ in Urbe (id est 
Rome) schisma factum erat,» hortatus sit, cut 
Ecclesie catholice matricem et radicem agnosce- 
rent, ac tenereut, » fidenter alfirinat pag. 185 non 
ita Cyprianum iutelligendum esse, ut Hoimnanam 
Ecclesiam vocet « Ecclesiae catholicze matricem et 
radicem, » sicut interpretes arbitrati sunt, sed 
« Ecclesias catholicz:e matricem εἰ radicem » nibil 
aliud esse, quam unitatem catholicam, eo quod 
alibi Ecclesiam catbolicam vocet « matricem » Cy- 
prianus: quasi vero aut idem sit « matrix » sim- 
pliciter, atque « Ecclesi: catholice matrix et ra- 
ix; » aut supervacaneum non fuerit Christiauos 
homines horiari, ut unitotem catholicam, quam 
ex Symbolo jamdiu norant, « agnoscerent ; » aut 
quasi in libro De unitate Ecclesie aperte non do- 
cuerit. Cyprianus, « uuitatis ejusdem originem ab 
uno » Petro « incipere, ac super illum unum azdi- 
(icatam esse Ecclesiam. » Qui demum, cum hzc in 
$uo « singulari libro» scripserit, ut alia omittan, 
sibimet ipse blanditur, ac bibliopolam initio sic 
loquentem inducit : « Postquam prima hujus Operis 
editio insolita celeritate exhausta esset, » etc. Sed 
inflantur et pueri calceis novis, ut ille ait; nemo 
autem ignorat, nostro ssculo (proh doloi!) pet- 
versos atque adeo exitiosissimos libros brevi tem- 
pore iterum, ac tertio, aut saepius typis maudari: 
ut in Helvetii opere, et fedissimis, maximeque 
impiis libellis, qui Voltairii nomine clam venditai- 
tur, conligisse nuper vidimus, dum interim tol 
sauctorum Patrum, tot doctissimorum  tlieologo- 
rum, jurisconsuliorum ac philosophorum opera 
vix semel uno szculo imprimuntur. Ut enim recte 
inquit flieronyaus, « multo pars major est Milesias 
fabulas revolventium, quam Platonis lihros. » Sed 
jam ad ἀπροσδιόννσα digressus sum, et currente 
rota, dum urceum [acere cogito, aumpboram [inxi 
mauus, Vide nolas ad segm 78 b. 

(9) Quia. Psal. xxxi, vers. 4. Complut. editio, 
εὐθύς. 

(30) Rectus. Deut. xxxi, 4, legitur θεὸς otis, 
καὶ οὐκ ἔστιν ἀδιχία ἓν ajtip: δίχαιας xal ὅσιος ὁ 
Κύριος. Hac tametsi ii8 similia sint. quas Didymus 
affert, uou suut tamen plane eadem. AL cadem 
plane invenies in psalmo xci, vers. 15. 

(31) Qui. Hebr. x, 29. Plura omittit intermedia. 
ln lib. De Spiritu sanc:io, num. &, 46 οἱ 63, siuili 
modo accipit Pauli verba; nam num. 4 hzc bà 
bet : « Denique qui comnunione ejus fruuntur, 
participes dicuntur Spiritus saucli, sauctificali uti» 


AS 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


414 


Ιατρός « Χάριτι θεοῦ εἰμὶ 8 ela, χαὶ ἡ χάρις αὐ- A lus scripsit de Patre quidem: « Gratia (39) Dei sum 


τοῦ ἡ εἰς ἐμέ᾽ » περὶ δὲ τοῦ Ylou* « Ἡ χάρις τοῦ 
Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. » Πνεῦμα ἀληθείας, 
ὡς Ἰωάννης ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος εὐαγγελίζεται» ε Ἐὰν 
ἀναπᾶτέ µε, τὰς ἑντολὰς τὰς ἐμὰς τηρῄσατε * χὰγὼ 
ἐρωτήσω τὸν Πατέρα, xai ἄλλον Παράχλητον δώσει 
ὑαῖν, ἵνα fj μεθ’ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα 
sí; ἀληδείας » xal πάλιν ἓν τῇ πρώτῃ αὐτοῦ Ἐπι- 
στολῇ " «Καὶ τὸ Πνεῦμά ἐστι τὸ μαρτυροῦν, ὅτι τὸ 
Πνευμά ἐστιν ἡ ἀλήθεια" » ὁμοιότροπον τοῦ εἰπεῖν 
τὸν Ylóv * « Ἐγώ εἰμι dj ἀλήθεια. » Πνεῦμα θεῖον, 
χαὶ voi) Παντοχράτορος, xai φιλάνθρωπον, χατὰ τὴν 
πράσιν Ἰὼδ, xaX τὴν πρὸ ὀλίγων στιχιδίων ἓν τῷ χε- 
σαλαίῳ τούτῳ μνημονευθεῖσαν Μωῦσέως. Άνευφη- 
μήθη xal φῶς, τὸ ἅγιον Πνεῦμα [57 a], ἓν d καὶ 


id quod sum, et gratia ejus, qui est in mo ; » de Fi- 
lio autem : « Gratia Domini (53) nostri Jesu Chri- 
sii. » Spiritus veritatis; sicut Joannes ex persona 
Salvatoris ait in Evangelio : « Si diligitis (34) me, 
mandata mea servate : et ego rogabo Patrem, et 
alium Paracletum dabit vobis, utsit vobiscum in 
eternum, Spiritum veritatis; » et rursus in prima 
Epistola : « Et Spiritus (55) est qui testificatur ; quo- 
niam Spiritus est veritas. » ld autem simile est ei, 
quod ait Filios : « Ego (56) sum veritas. » Spiritrs 
divinus, et afflatus (57), sive spiratio Omnipotenus, 
et benignus, vel homines amans, juxta phrasim Jo- 
bi (38) et Moysis locutionem, qu:e in hoc capite an- 
te paucos versiculos (39) commemorata est. Dictus 


ὑφ᾿ οὗ φωτιζόμεθα, ὡς ἠνίκα ὁ Απόστολος γράφει: D etiam fuit lux Spiritus sanctus, in quo et a quo 


« Ἵνα ὄφη ὑμῖν Πνεῦμα σοφίας χαὶ ἀποχαλύφεως, 
ἐν ἐπιγνώσει αὐτοῦ, πεφωτισµένους τοὺς ὀφθαλμοὺς 
τῆς καρδίας ' » xal ὡς Δαυῖδ ψάλλει’ « "Ότι παρὰ 
οἱ πηγη ζωῆς  ἓν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς; » 
“οὐτ’ ἔστιν, Ἐν τῷ Ylp σου, τῷ ἀπαυγάσματι τῆς 
ὑύδης σου, τὸ ἅγιόν σου Πνεῦμα. Καὶ, « Ἐσημειώθη 
i9' ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Küp:e.» Τί γὰρ 
ἂν εἴη ἄλλο τὸ Πνεῦμα, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς, fj ἐχ τοῦ 
τωτὸς ἐχπορεύεται; περὶ οὗ Ἰωάννης ὕμνησεν ἐν 
μὲν τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ ' « Φῶς ὁ θεός’ » ἐν δὲ 
Εναγγελίῳ περὶ τοῦ Μονογενοῦς: « "Hy τὸ φῶς τὸ 
ἀλτθυὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἑρχόμενον εἰς 
τὸν xóa pov * » χαὶ, « Ἐγώ εἰμι cb φῶς, ἐγώ εἰμιἡ ζωή.» 
0νδὲν δὲ θαυμαστὸν, εἰ ἓν ὃν, χαὶ ἀεὶ ὡσαύτως Éyov, 


διαφόροις προσηγορἰαις δοξάζεται. Ti γὰρ ἀπερίλη- c 


πτον εἶναι θνῃητῶν λόγων τὴν ἄφραστον αὐτοῦ θεότητα, 
χατὰ δύναμιν τὰς εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς γινοµένας ἑνεργείας 
ὑμνοῦντες, διαφόροις χαὶ τοῖς ὀνόμασι προσχρώµεθα. 


illuminamur: sicut cum Apostolus scribit : « Ut 
det (40) vobis Spiritum sospientis et revelationis, 
in agnitione ejas, illuminatos oculos eordis: » et 
sicut David psallit : « Quoniam (41) apud te est (ons 
vite : in lumine tuo videbimus lumen, » id est, in 
Filio tuo (42), qui est splendor glori μα, sanctum 
tuum Spiritum videbimus. 198 Et : « Signatum 
(45) est super nos lumen vultus tui, Domine. » 
Quid enim aliud esse potest Spiritus, qui a Patre, 
aut ex lumine procedit ? de quo Joannes ipsum lau- 
dens inquit in prima Epistola : « Luz est (44) Deus; » 
in Evangelio autem de Ünigenito ait: « Erat (49) 
lux vera, quz illuminst omnem hominem  venien- 
tem in muuduin ; » et : « E3o (46) sui lux , ego sum 
(41) vita. » Nihil autem mirum est, si, cum sit 
unus, et semper eodem modo se habens, diversis 
denominationibus glorificatur. Nam quia mortalium 
sermones ineffabilem ejus deitatem — assequi, ac 


veluti comprehendere nequeunt, nos, dum pro viribus diversas ejus operationes in nobismetipsis fa- 


das celebramus, diversis etiam nominibus utimur. 


que ab eo. Perspieue enim scriptum est : « Et Spi- 
ritui gratia contumeliam faciens: » haud dubium 
juin is, qui post susceptionem ejus peccaverit. Si 
autem sanctificatus est per communionem Spiritus 
sancti, ostenditur, » ete. Codex vero noster paulo 
4liter habet, nempe : « Denique.... sanctificati utique 
ab eo, ut perspicue seriptum est: « Et Spiritui 
£ralie contumeliam faciens, in quo sanctilicatus 


εδ: haud dubium quin » et cetera. Nuinero ϱ 


autem 16 : « Nam et ipse Spiritus dictus est gratia, 
secundum illud : « Et Spiritui grati injuriam [co- 
de$ mosier, contumeliam] faciens, in quo sancti- 
licatus est, » In Zacharia quoque, » et reliqua. 
Demum uum. 63: « Neculla misericordia, et venia 
reservabitur illi, « qui conculcaverit Filium Dei, 
"V injuriam [cod. noster, et coutumeliam] fe- 
ert Spiritui gratie ejus , in quo sanclificatus 
P 


(32) Gratia. I1 Cor. xv, 10. 

(33) Gratia Domini. om. xvi, 20, et alibi. 
. (94) Si diligitis. Joan. xiv, 15-17. Grxea editio : 
Καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω οἱ: Ἵνα µένῃ μεθ) ὑμῶν. 

(95) Et Spiritus. 1 Joan. v, 6. 

(36) Ego. Joan. xiv, 6. 

(97) Afflatus. lta vocem πνοή vertendam esse vult 
Tertullianus lib. 11 contra. Marcionem, cap. 9. Vul- 


atus int. habet « spiraculum » tum Gen. ij, 7, tum 
in. Jobi loco hic citato, 
58) Jof, Cap. xxxur, 4. Vide etiam Sap. 


1, 6. 

J (59) Torsiculos. Nimirum segm. 56 a Exoai «ο- 
cum attulit ex cap. xxxi, vers, 2, ubi Spiritus di- 
citur « divinus. » 

(40) Ut det. Epnes. 1, 47 et 18. Viigatus inter- 
pres legit ut. Didymus. Αι Grzca editio pro χαρ- 

ίας, id est « cordis, » babet διανοίας, id est « men. 
tis. » 

(44) Quoniam. Psal. xxxv, 10. 

(49) In Filio tuo. Eodem modo illa psalmi verba 
interpretatur. Alexander Alexandrinus in epistola 
Eucyclica, quam szpius coinmemoravi (pag. 19 
tom. lI Concilior. edit. Veueta). Origenes vero libro 
1 Περὶ ἀρχῶν, cap. 1, paulo aliter, nempe de Filio, 
et Patre, ea accipit. « Tale est ergo (inquit) quod 
dicitur, «In lumine tuo videbimus lumen :» hoe 
est, in Verbo, et Sapientia tua, qui est Filius tuus, 
in ipso te videbimus Patrem. » 

(43) Signatum. Psal. 1v, 7. 

(44) Lux est. 1 Joan, 1, 5. Greca editio: 'O θεὺς 
φῶς ἐστι. 

(45) Erat. Joan. 1, 9. 

(46) Ego. Joan. vin, 12. 

(47) Ego »um. Joa xiv, 6. 


415 


Dur À 34: 


^ aasah ha νο 8 EUN ι 


476 


Qui vero Macedonii dogma profitentur, desua ipso- A Οἱ δὲ τὸ Μακεδογίου πρεασθεύοντες δόγµα, ^Y; 


rum ldheresi magis quam de veritate (48) sollici- 
ti, nihil vident, quod his consentaneum sit, qu:e di- 
vina docent oracula. Nam his ipsis verbis (49) sum- 
matim (50) blaterones isti nugantur. Attendendas 
uon esse aiunt homonymias, aut synonyimias, aut 
locutionum sünilitudines (51). Ubi enim Deo, in- 
quiunt, Scriptura tribuit nomen hoc « Bonus, » ibi 
statim additur, « unus Deus (52). » At vero ubi de 
Spiritu sancto sermonein habet, nomini « Bonus » 
von adjungit ea verba, « unus Deus. » Pr»terea bo- 
nus, inquiunt, dictus est etiam homo a Scriptura, 
ut. cuin. ait : « Benefac (56), Domine, bouis ; » et : 
« Donus (54) homo de bono thesauro profert bona. » 
Similiter autem bona, inquiunt, homonyme dicuntur 
eiiam inanimata : ut cum ait propheta : « Si volu- 
eritis (50) 199 et audieritis me, bona terrzx come- 
detis. » Quin etiam de rebus non subsistentibus di- 
ctum est, eas esse bonas ; ut in iis verbis : « Όρ- 
num (96) est confiteri Domino. » Similiter sanctus, 
inquiunt, vocatur etiam homo. Ac potentia Dei, in- 
quiunt, vermis, quoque dictus fuit: qua ratione 
scribit Joel, « Eruca (57) potentia mea magna. » 
Salvator autem : « Potestates (58) colorum com- 
movebuntur. » Át boc quidem (quod nempe homo- 
nymias οἱ loeutionum similitudines attendere non 
oporieal) quamvis in iis valeat, quorum alia alte- 
rius generis sunt , alteriusque substantiz ; non va- 
let tà men in Spiritu sancto, nec in illo, cujus ipse 
est Spiritus, ac ne in Filio quidem. Scriptura 


B 


enim «quaudo homonymiis aut synouymiis bisce C 


ulitur, voces « meus , » auL « tuus, » aut « san- 
elus, » aut « bonus, » simul adjungit, ut genuinum 
suarum locutionum sensum iti (tuto ponat. Nimirum 
aut ex persona Dei dicit, « Spiritus meus, » aut 
ex persona Davidis, el nostra : « Spiritus (59) tuus 
bouus deducet me. » Sed iis credere oportet, 
quibus multo utilius creditur, coimmemoratis nen:- 
pe Scripture testimoniis : ac jllud nosse opus 


(48) De veritate. In Grxeco τἆληθοὺς, quod gram- 
maticis parum arridebit. At Clemens quoque lib. it 
Pedagogi, pag. 955 edit. Potteri dixit τἀνδρός: et, 
quod magis wirere τἀλήθειαν, iu primo Stromatum 
pag. 992: quod tamen adeo inusitatum est, uL non 
immerito suspicari de mendo liceat. 

(49) His ipsis verbis. Macedoniani alicujus verba 
affert, nou vero Eunomii, au! Eunomiaui cujus- 
piam, ut patet ex bis quae sequuntur. 

(50) Summatim. ln Graeco. cvvapaxttixüg* quo 
adverbio iterum ulitur segm. 77 b. Quznam vero 
liic sit certa illius significatio, non ausim definire. 
Didymus quidem in libro adv. Manicheos, ἀσννάρ- 
παχτος, inquit, ἡ ἀρετὴ τῇ xaxíq* quie interpres 
sic vertit : « Virtus cum vitio non potest simul ar- 
ε ripi. ln Scriptoribus autem Didymi fere zequalibus 
ubi occurrit νο formula, χατὰ avvapraytv, inter- 
pretes modo vertunt, « raptim, festinanter, » modo 
per « impulsum ». alterius. Demum apud. Theophi- 
lum Antecessorem libro ιν Institutionum, tit. xii, 
et apud alios jurisconsultos, et in Basilicis συναρ- 
παγἠ est « subreptio, » aut polius « obreptio, » 
(ux cum ita 66 habeant, videtur vox συναρπα- 
χτικῶς tunc adhiberi, cum aliquid subripitur, aut 
cum secum trahit aliud, aut cum plura simul col- 


D 


αἱρήσεως αὐτῶν μᾶλλον f| τἁληθοῦς γινόµενοι, οὐδέν 
τι συμθαῖνον τοῖς τῶν λογίων βλέπουσιν. Συναρπα- 
κτικῶς γὰρ μυθεύονται ῥήμασιν αὐτοῖς, ὡς 05  yph 
ὁμωνυμίαις, 13) συνωνυµίαις, T) ὁμοιολεξίαις προσ- 
έχειν. Too γὰρ θεοῦ, φησὶν, τὸ ε ἈΑγαθὸς » 
ὄνομα, τῷ « εἷς θεὺς » συμπέπλεχται’ ἐπὶ δὲ τῷ 
ἁγίῳ Πνεύματι τῷ e Ἀγαθὸς, ὀνόματι οὗ συνέσευχτατ 
τὸ € εἷς θεός.» Καὶ πάλιν’ Αγαθὸς, φησὶν , ἐγράφη 
εἶναι καὶ ἄνθρωπος, ὡς ἠνίκα λέγει" ε Ἀγάθυνον, 
Κύριε, τοῖς ἀγαθοῖς ' » xai, «'O ἀγαθὸς ἄνθρωπος 
&x τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ ἐχθάλλει ἀγαθά. » Ὁμοίως 
δὲ, [57 b] φησὶν, ἀγαθὰ ὁμωνύμως καὶ ἄφυχα" 
ὡς ὅταν προφητεύῃ΄ « Ἐὰν θελήσττε xai ἀχούστ- 
τέ µου, τὰ ἀγαθά τῆς γῆς φάγεσθε.» Αλλὰ xaX ἐπὶ 
ἀνυποστάτων δηθεν πραγμάτων εἴρηται: « Ἀγαθὺν 
τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίψῳ.» Ομοίως ὁ ἅγιος, φτ- 
Gi, καλεῖται xal ἄνθρωπος. Δύναμίς τε θεοῦ, φταὶ, 
καὶ σχώληξ, f| γράφει" « Ἡ χάµπη, dj δὐναμἰς poo 
ἡ µεγάλη.» καὶ ὁ Σωτὴρ 566: «Αἱ δυνάµεις τῶν οὗ- 
ρανῶν σαλευθήσονται'» xa τοῦτο μὲν (φημὶ δὲ τὸ 
μὴ προσέχειν ὁμωνυμίαις καὶ ὁμοιολεξίαις) λόγον 
ἔχει ἐπὶ τοῖς ἑτεροειδέσιν καὶ ἑτεροουσίοις, οὐ μέντοι 
ἐπὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. χαὶ ἐκείνου οὗ Πνεῦμά 
ἐστιν, ἔτι μὴν xal τοῦ Υἱοῦ. Προστιθεῖσα γὰρ ij 
Γραφὴ τὴν ἀπὸ ἑαυτῆς ἀσφάλειαν ταῖς ὁμωνυμίαις 1j 
συνωνυµίαις συμφράζει τὴν « uoo » f| «σοῦ» συλλα- 
θὴν, ἡ τὴν «ἆγιος» f), «ἀγαθὸς » λέξιν ' τοῦτ' ἔστιν, 
ἢ ὡς ἀπὺ τοῦ Θεοῦ λέχει, «Τὸ πνεῦμά µου’, ἡ ὡς 
ἀπὸ τοῦ Aavtó καὶ ἡμῶν". « Tb Πνεῦμά σου τὸ ἆγα- 
0by ὁδηγήσει µε.ν Πείθεσθαι οὖν δεῖ οἷς πολλῷ λν- 
᾽σιτελέστερον, ταῖς µνημονευθείσαις Υραφικαῖς µαρ- 
τυρίαις λέγω, καὶ εἰδέναι, ὡς τὸ ἅγιον Πνεῦμα τὴν 
ὁμωνυμίαν f] συνωνυµίαν xal τὰς ὁμοιολεδίας πρὺς 
τὸν Θεὸν ἔχει, xai τὸν μονογενη αὐτοῦ Υἱὸν, τοὺς 
τοῖς ὁμοίοις ὀνόματιν ὑμνηθέντας, οὐ πβὸς τὰ κτί- 
σµατα διὰ τὴν εὑρισχομένην ἔσθ᾽ ὅτε ἐν ἐχείνοις 
ὁμωνυμίαν. Ταῦτα γὰρ, εἰ καὶ δοίηµεν ὀνόματί τινι 
ἢ λέξει θεῷ χοινωνεῖν, ἀλλ' οὐκ οὐσίᾳ οὐδὲ ἑνεργείᾳ 


liguntur. Primo sensu vox συναρπαχτιχῶς verii 
eliam hic posset, « per obreptionemn : » quo modo 
Ambrosius lib. v De fide, cap. 15, « Totum aposto- 
licum capnt recenseamus, ut nibil videatur fraude 
subtractum, aut obreptione prastrictum. » Altero 
sensu Basilius epist. 255, ait : Tfj ἐρωτήσει τοῦ 
χαθόλου τὸ πᾶν συναρπάζουσιν, id est « Interroga- 
Lione generali omnia simul complectuntur. » 

(DÀ) Similitudines. Lego ἢ ὁμοιολεξίαις. Leyi 
eliam potest xal ὁμοιολεξίαις. Vocabulo autem 
ὁμοιολεξία usus est Athanasius tor. Il, pag. 06. 

(52) Unus Deus. Respicit illud Christi apud 
Marcum x, 18 : « Nemo bonus, nisi unus Deus. » 

(53) Benefac. Psal. cxxiv, 4. 

(04) Bonus, Matth. xn, 95. Greca ed. habet: 
θησαυροῦ τῆς καρδίας ἐχθάλλε, τὰ ἀγαθά. At Vul. 
gatus int. legit, ut Didymus hoc in loco: uterque 
enim omittit nomen τῆς χαρδίας, id esl « cordis. » 
Vide tamen segm. 72 b. 

(53) Si volueritis. 1sa. 1, 19. Complut, ed. habei 
εἰσαχούσητέ μον. 

(56) Bonum. Psal. xct, 1. 

(51) Eruca. Joel. n, 25. 
8) Potestates. Mauh. xxiv, 29. 
(59) Spiritus. Psal. σσ, 10. 


TE 


DE λεν ο 4 4. 11 ιο S&CUNDUS. 


478 


ὄυνάμεως καὶ ἁγιασμοῦ. Οὐδὲ γὰρ φύσει ταῦτα χα κ; { est, quze homonyme aut synonyme, et per lo- 


izat ὑπάρχουσι' χατὰ σύγχρισιν δὲ τοῦ χαχοῦ τὸ 
ἀγαθὸν, xai τοῦ ἁμαρτήματος, Έτουν τοῦ πάθους, τὸ 
ἆπον tévaxtat* cb γὰρ μὴ λίαν χαχὸν χαὶ ἁμαρτω- 
My, fzoov ἐμπαθὲς, ἀγαθὸν xaX ἅγιον ἐνθάδε προσ- 
tiom. Ὡς Ὑὰρ xaxía xai ἁμαρτία, fivouv πάθος 
xa ἀδυναμία [58 a], £v τῷ ἑνὶ ἁγίῳ Πνεύματι οὐχ 
εὐρίσχετα:, ἅτε ἁγενήτῳ ' οὕτως ἐν οὐδενὶ τῶν γε- 
vnu, 5ὸ ἀγαθὸν χαὶ ἅγιον χαὶ δυνατὸν κατὰ τὸ «£- 
A:t0v, ἀλλὰ χατὰ µετουσίαν ' ὅπου δὲ οὑδαμοῦ ταῦτα 
χατὰ τὸ τέλειον, οὐδαμοῦ τὸ ἀγένητον. Ἔνθα γὰρ 
σκότος, οὐδαμοῦ τὸ φῶς ' χαὶ « ὅπου νὺξ, οὐχ ἡμέρα. 
δεν » (εἴρηται xal τῷ Ἑρμῆ τῷ ἐπίχλην Τρισμε- 
vizio) «ἀδύνατον iv Ὑενέσει εἶναι τἀγαθὸν , ἐν 
μόνῳ ὃΣ τῷ ἁγενήτῳ., ΄Ὥσπερ δὲ µετουσία πάντων 


cutionum similitudines Deo Patri conveniunt, et 
unigenito ejus Filio, qui similibus nominibus con- 
celebrantur, eadem eodem modo etiam Spiritui 
sanctio convenire : quz vero de creaturis dicuntur, 
ea in Spiritum sanctum eodem modo non quadra- 
re, etsi nonnulla aliquando de creaturis ipsis di- 
eta inveniamus, qua homonyme, hoc est, sensu 
plane diverso, de Spiritu sancto itidem enuntan- 
tur. Etsi eniin eas nomen aliquod aut vocabulum 
cum Deo commune habere concedamus, com- 
munem tamen cum ipso non habent potestatis 
et sanctificationis essentiam atque operationem. 
Ipse enim ne sunt quidem etr earum natura abso- 
lute (60), sed comparative dicuntur bonz et san- 


ἐστι τῇ ὕλῃ ósbopévn, οὕτω xal τοῦ ἀγαθοῦ.» B cte : nimirum spectato malo, dicte sunt bonz ; 46 
ralione babita peccati sive passionis, vocale sunt sancte : quod enim valde malum non est, nce pec- 
Cis inquinatum , aut passionibus deditum (61), id bouum et sanctum in allatis locis 1940 denomi- 
natum fuit : nam sicut nequitia el peccatum, sive passio et impotentia in jllo Spiritu sanclo, qui 
nhus est, non reperitur, utpole increato: sic in nulla ex rebus creatis bonitas, auti sanctitas, aut 
potentia invenitur perfecto modo, sed tantum ex participatione. Ubi autem hac nequaquam exsistunt 
perfecto modo, ibi nequaquam est increatum : ubi enim sunt tenebre, ibi neutiquam est lux ; οἱ « ubi 
est nox, ibi non est dies. Quapropter » (inquit vel ipse Hermes (62) cognomento Trisraegistus) « fleri 
uequil ut in generatione sit bonum; sed in solo increato esse potest. Sicut autem omnium partici- 


patio est materiae data, sic εἰ boni. » 

Ὅμοιον τοίνυν xaX ἴσον τὸ ἅγιον Ηνεῦμα τῆς τοῦ 
Πατρὸς χαὶ tou Μονογενοῦς θεότητος” xal ἐχ τῆς 
των πτοιούτων δείχννται χρίσεως, αὐτὸ τῇ φύσει 
ἁγιότης, χαὶ ἀγαθότης, xal δύναµις ὑπάρχον, ἅτε 
εν ὃν Ex. τοῦ ἑνός. Ἐπεὶ πρὸς τὴν ἐχείνων ἐρῄσχε- 9. 
Ἰναν οὔτε ὁ ἀγαθώτατος καὶ ἴλεω τὴν φύσιν Υἱὸς ἔτι σ 
ἀγαθὸς ἔσται " ἐπειδὴ μὴ συνηνωµένον ἔχει τὸ, « Εἷς 
θεός.» οὔτε μὴν ὁ φιλανθρωπότατος xat ὅλος ἴλεως 
Tato xat ó Y'ibc ἔξουσιν ἐπίσημα τὰ μνημονευθέντα 
ὀόματα της θεότητος ἀλλὰ xal δι αὐτῶν ὑποθι- 
ασθῄσονται οἷον, ὡς ἔθος λαλεῖν αἱρετιχοῖς, εἰς τοὺς 
ἡμωνύμους ἡμᾶς. Ἴλαθι δὲ, ἁγία Τριάς. 'AXX ὁ 
Yibc, φησὶν, συναπογεννηθεὶς, ἔμφυτον ἔχει τὴν ἆγα- 
ῥότητα, xal τὰ ἄλλα ὅσα ὁ Πατίρ. ᾽Αλλὰ χαὶ τὸ 
ἆγιον Ἠνεῦμα συνεκπορευθὲν, κατὰ φύσιν ἐστὶν 
ἀγαθὸν, xaX ὅσα ὁ θεὸς Πατήρ. El μὲν οὖν περὶ 
τῶν τυχόντων ἢ βιωτικῶν πραγμάτων ἣν αὗτοῖς ἡ 
ἑιάλεξις, χαλῶς ἂν αὐτοῖς ἔσθ᾽ ὅτε χρεία ἐγίνετο συµ- 
πλάσσειν μύθους τινὰς, καὶ Αριστοτελιχῇ δῆθεν δει- 
Μτητι χαὶ τῇ Ev λόγοις τέχνῃ, ὡς Εὐνόμιος, περιστρέ- 


civ τὸ πρᾶγμα, xal συσχιάζειν τὴν ἀλήθειαν * vov D 


(60) Absolute. Gr:ece χαθ ἅἄπαξ. quod eodem 
sensu s»pius dicit Didymus inlib. adv. Manicheos. 

(61) Passionibus deditum. 1n Graco, &pa6& - 
füà vocé eodem sensu usus est Didywus in com- 
wenlariis in Psalmos ad vers. 5. psalmi ci, ubi ἐμ- 
*305 ζωήν vocat «vitam passionibus deditam, » 
nempe, ut alias loquitur, οὐχ ἁπαθη. 

(02) Bermes. Loquitur Didy:uus ex communi per 
fà lempora opinione, ut alii. etiam Patres. Vide 
u0t3s ad segm. 139 b. Verba porro, qua hic affert, 
ετοίοηί lib. vj, pag. 14 editionis Ferrariensis : asl 
Ibi pro ἀγενήτῳ legilur ἁγεννήτῳ, εἰ pro δεδομένη 
legitur δεδεµένη΄ quie postrema editiouis lectio 
"ihi quidem minus arridet. Tots itaque locus in 
Ferrariensi editione sie se babet : "Ozou γὰρ hp£oa 
νραμου yo& * ὅπου δὲ νὺξ, οὐδαμοῦ ἡμέρα. 'Uüsv 

υνατον ἐν Τενέσει εἶναι τὸ ἀγαθὸν, ἐν μονῳ δὲ τῷ 


ltaque Spiritum sanctum deitate similem esse, et 3- 
qualem Patri, atque Uuigenito, ex talium etiamjudicio 
ostenditur, cum ipse ex natura sua sitet sanctitas, et 
honitas, ei potentia, quippe qui est unus ex uno. 
Alioquin ne ipse quidem natura optimus et propi- 
tius (65) Filius bonus erit, si illorum ratiocinatio- 
nem cavillationis (64) et pervicaci:e plenam attenda- 
mus : quoniam conjunctum non habet illud, « Unus 
Deus. » Quin imo benignissimus erga homines to- 
tusque propitius Pater ac Filius ne characteres qui- 
dem illos babebunt atque insignia deitatis, qualia 
suni nomina qus» commemoravimus : sei per ea- 
dem nomina deprimentur veluti, ut loqui ;consue- 
verunt haeretici, ad nostram hominum , qui eis ho- 
monymi sumus, hoc est, eadem cum ipsis nomina 
habemus, conditionem. Mibi vero sic loquenti pro- 
pitia esto sancta Triuitas. At non eodem modo boni 
nos dicimur, quo bonus est Filius, et Spiritus san- 
ctus (65). Filius enim cum ita sit genitus, ut. cum 
genitore exaistat, habet ex ipsa natura, sive essentia, 
bonitatem, ct alia quecunque habet Pater. Ac Spi- 


ἁγεννήτῳ. Ὥσπερ δὲ µετουσία πάντων ἐστι iv τῇ 
ὕλῃ δεδεµένῃ, οὕτω xal τοῦ ἀγαθοῦ. Qua sic trans- 
tulit. Franciscus Patricius : « Ubi namque dies, 
nullibi nox. Ubi vero nox, nullibi dies. Unde im- 
possibile est in generatione esse bonum, sed in 
solo ingenito, Sicut vero participatio omnium est 
in materia illigata, sic et boni. » 

(65) Propitius. Vide not. 5, pag. 89. 

(64) Cavillationis. ln Graco ἐρισχελίαν, quze vox 
Auica est. Disputant grammatici, utrum &criben-- 
dum sil ἐρεσχελία, an vero ἐρεσχηλία, am polius 
ἐρισχηλία, an demum ἐρισχελία. bo lectionem co- 
dicis retinui, controversiam hanc aliis dirimendam 
relinquens, neque ullam ex quatuor illis forwis 
jespuere audens. 

(65) At non. eodem . .. Spirilus. sanctus. Utrum 
aliquid in. Graeco desideretur. post vocein. Τριάς, 


479 


DIDYMI ALEXANDRINI ' 


480 


ritus sanctus itidem eum ita procedat, ut ei coexsi- A δὲ διδάσχει Παῦλος. « Ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδ 


stens sit, a quo procedit, natura bonus 131 est, οἱ 
est omnia quz est Deus Pater. Porro si de rebus 
qualibuscunque , ac parvi momenti, aut de mun- 
danis (66) negotiis dissererent, fabulas aliquas pos- 
sent interdum belle conflngere , aique Aristote 
lico (67) acumine, et dicendi arte, ut Euno- 
míus (68) feeit, rem pervertere, ac veritatem 
obscurare, Át vero hic non ita se res habet; Paulus 
enim nos docet : « Si non credideritis (69), ne in- 
telligetis quidem ; » el: « Sapientia (70) hominum 
stultitia est apud Deum. » Neque vero divina ora- 
cula, qu» de inclyto Spiritu loquuntur, et supra 
humanas ratiocinationes sunt, captiosis sophisma- 
tibus eludere fas est : nam saneto quidem Spiri- 
wi vituperatio non nocet, neque hzreticorum per- 
peram sentieptium convicia (71) et. scommata ul- 
tra (72) aures progrediuntur : qui vero ea .usur- 
pant , sempiternum crüciabuntur (73), et similiter 
quodammodo faciunt, ac si quis in hanc lucem, 


οὐ μὴ [58 5] συνῆτε" » καὶ, « Ἡ σοφία τῶν ἀνθρώ- 
πων µωρία παρὰ τῷ c9. ». Καὶ οὗ χρὴ τὰ περὶ τοῦ 
ἐνδόξου Πνεύματος λόγια, τὰ μείζονα λογισμῶν &v- 
θρωπίνων, κατασοφίζεσθαι. O0 γὰρ βλάπτει φόγος 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα * οὐδὲ περαιτέρω τῆς ἀχοῃης προἑρ- 
χονται οἱ ὀνειδισμοὶ xal τὰ σχώµµατα τῶν αἱρετι- 
κῶν, olg ἐπῆλθε τὸ φαύλως φρονεῖν ' ἀλλ᾽ oi. χρώ- 
µενοι τοιούτοις, ἁπέραντα πονῄήσουσι, xal πράξουσ: 
παραπλᾖἠσιά πως τοῖς ἐπιχειροῦαιν ἀποσχώπτειν εἰς 
τοῦτο τὸ φῶς, τὸ ἐκ τοῦ ἀπροσίτου φωτὸς τὴν ἰσχὺν 
ἔχον, xaX µιαίνειν τοῖς λόγοις αὐτό. Πιστεύειν δὲ δεῖ 
τὴν Ex τῶν ἁγίων διδασχαλίαν, τῆς παρ’ ἀνθρώπων 
πλείονα δύνασθαι τὴν δόξαν ἐμποιεῖν. Ἡμῖν τοίνυν 
ἀρμόζει ἐχείνοις ἐπιμέμφεσθαι, τοῦ μὴ δι’ ὑπερδολὴν 
εὐνοίας, τῆς περὶ τὴν οἰχείαν αἴρεσιν, χαθέλκειν τό 
γε ἐπ᾽ αὐτοῖς τὸ θεῖον εἰς τὰ τῶν χτιαµάτων ἆποτε- 
λέσματα ταῖς σοφιστείαις, xal διὰ τούτων τἶχτειν 
ἁπωλείας ἔρωτα τοῖς ἁπλουστέροις xal ἀπειροτέροις, 
xaX προάχειν εἰς ἐπιθυμίαν ἁμαρτημάτων µειζόνων. 


qui ex luce  inaccessibili vim habet, scoimmata jaculari, ac eam sermonibus inquinare aggrediatur. Sed 
imajoren ín nos gloriam ex doctrina a sanctis deprompta derivari eredendum est, quam ex ea qua 
raditur ab boiminibus, Illos ergo a nobis redargui convenit, πο ob nimium, quo propriam h:resim 
prosequuntur, amorem  sophisticis suis ratiocinationibus divinitatem, quantum quidem in ipsis est, 
ad creaturarum 339 proprietates et conditionem detrahant, atque hac ratione exitii amorem simplicioribus 


inusque expertis ingenerent, ac illos ad majorum facinorum et scelerum desiderium inducant. 


CAP, IV. 

De hereticis qui aiunt : Spiritus est Deus; quo- 

modo autem Spiritms sanctus potest esse Spiri- 
tus Spiritus? et reliqua." 


Verum ipsi ea, quz simplicia, et recta, εἰ per- C 


fecta sunt, rejicientes, ac sacrorum oraculorum 


quidve proprie sibi velit illud φησίν, quod mox se- 
quitur, judicet lector. Eguidem ne locus nimis 
perplexus atque obscurus foret, aliqua de meo 
addere in translatione coactus sum. 

(66) Mundanis. 1n Grzco βιωτιχῶν. Didymo au- 
lem βιωτιχός sepe est « mundanus, » aul. « szcu- 
laris, » ut in commentariis in Psalmos ad vers. 5 
psalmi xxii, ubi µερίµνας βιωτιχάς dicit « curas 
mundanas. » Et alibi eorum scripta, qui ecclesia- 
slici scriptores non sunt, vocat βιωτιχὰς συγΥ 
φάς, id est « szeculares scriptiones.» Vide et librum 
adv. Manich., pag. 207. 

(67) Aristotelico. Quantum  ÁAristotelice, quam 
excoluerat, philosophie principiis inniteretur Eu- 
nomius, constat ex Gregorii Nysseni libro v1 con- 
ira illum scripto, constat ex Cyrilli Thesauro, con- 
Slat ex Augustini libro De haeresibus, constat de- 
nium, uL de aliis Patribus sileam, ex Eunomii 
ipsius libro Apologetico. Quin de omnibus gene- 
ralim Arianis, Eunomianis, etc., conqueruntur illius 
sseculi Patres, quod dialecticas argutias δη at- 
que orthodoxa divinorum oraculorum interpreta- 
tioni anteferrent. « Omnem enim vim venenorum 
suorum (ait Ambrosius lib. 1 De fide, cap. 5) in dia- 
lectica disputatione constituunt, qux? philosopho- 
rum sententia definitur non astruendi vim ha- 
bere, sed studium destruendi. » Vide not, 65, pag. 29. 

(68) Eunomius. in vivis adbuc erat infamis iste 
Aetii discipulus, dum bxc diíctarentur a Didymo : 
obiit enim anno circiter 294. 

(69) Si non credideritis. Non Pauli sunt harc, sed 
Isaia : exstant autem cap. vij, vers. 9, ubi Grzca 
editio habet οὐδὲ µή pro οὐδ' οὗ µή. Complutensis 
vero συνεῖτε pro συνῆτε. Vulgatus int. vertit: 
« Si non credideritis, non permanehitis, » Augu- 
stinus autem in Collatione cum Maximino Ariano, 


ΚΕΦ Δ’. 

Περὶ τῶν «1εγόνγτων αἱρετικῶν * Πνεῦμα ὁ θεός; xal 
πῶς τοῦ Πνεύματος Πνεῦμα τὸ ἅγιον Πνεῦμά 
ἐστιν» xal τὰ Jod. 

Αλλ’ ἀποπεμπόμενοι pev τὰ ἁπλᾶ, xal εὐθέα, 
χαὶ τέλεια". καὶ ἀνεπιστημοσύνης ἀναπιμπλῶντες 


psg. 676, tom. VIII : « Et scis, » inquit, « utique di- 
xisse prophetam : Nisi credideritis, non intelligetis.» 
(70) Sapientia. 1 Cor. ui, 19. Sed Grzca οὐ. ' 
habet : Ἡ Y&p σοφία τοῦ χόσµου τούτον, id est 
« sapientia eniin hujus mundi. » 
74) Convicia. Lego οἱ ὀνειδισμοί, γε] τὰ ὀνείδη. 
12) Ultra. Codex περετέρω. Lego περαιτέρω. 
(15) Cruciabuntur. Accusantur Origeniani a. Ju- 
stiniano imperatore, quod reproborum in inferno 
supplicia zterna fore negaverint. « lloc quoque 
proprio errori adjungunt (inquit ipse in libro ad- 
versus Origenem ad Mennam, de Origenianis lo- 
quens) ducem "et auctorem liabentes perversam 
ejus (nempe Origenis) disciplinam, ut dicant, om- 
nium impiorum hominum, ac preterea dawonurm 
ponam finem habituram esse. » Similia de Ori- 
gene scripserat S. Hieronymus in libro adv. Joan. 


! Jerosol., num. 7. Imo et S. Athanasius in Frag- 


mentis comnientariorum in Mattieum, pag. 98, 
Collectionis nove  Montfauconianzs tom. 1l, ut 
alios Patres pratereaum, ad θὰ verba, « Omne pec- 
catuin, et blasphemia remittetur. hominibus, » sic 
loquitur : «Si verum est illud (quod ait Evange- 
lium), cur miser accusatur Origenes, quod finem 
aliquem poenarum constituat, ac tandeu remissio- 
nem omnium peccatorum hominibus pariter etl 
d::monibus a Deo concedendam prxdieet ? » Utrum 
vero Didymus hoc sensu Origenianus fuerit, co- 
gnoscel lector non modo ex hoc loco, sed etiam 
ex segm. 88 a, 114 b et 221 a, itemque ex lib. De 
Spiritu sancto, num. 47 et 59, εἰ, ut aiia omittam, 
ex his qux» dictavit ad vers. 18 cap. 1x Proverbio- 
rum, pag. 156 Catenze cdita» a Peltano : « Qui illius 
(nempe meretricis) moribus atque consiliis obse- 
quuntur... ad sempiternum tandem interitu abdu- 
cuutur, » 


481 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 482 


« 


vov ἱερῶν λόγων τὴν mpoalgsatvy, καθ) fjv ἐθέλει ὁ A sensum propositumque inscitia replemes , j'xta 


θεὲς Πατὴρ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ συντάττεσθαι αὐτῷ. 
ὡς τὸν μονογενή Aóyov, χαὶ τὸ ἐξηρημένον αὑτοῦ 
inb της χτίσεως xal ὑπερέχον ἀσφαλίζεται, διὸ xal 
ερισαγιολογεῖται, φασίν * lio; τοῦ Πνεύματος 
Πνεύμα τὸ ἅγιον Πνεῦμά ἐστιν; "Ότι δὲ τοῦτο γέ- 
γραπται, δέδεικται τὸ δὲ πῶς, νοῦ xal λόγου τοῦ 
χαθ ἡμᾶς, ἔτι δὲ χαὶ ἀγγέλων γνώσεως ἐπέχεινα 
τυγχάνει. Ὡς γὰρ Πνεύματος ὑπάρχοντος αὐτοῦ, 
[39 a] ἐγεννήθη ἐξ αὐτοῦ 6 θεὸς Λόγος" οὕτως ἐξ 
αὐτοῦ xai σὺν αὐτῷ ἐξεφάνη τὸ ἅγιον Πνεῦμα' δεί- 
χγυσθαί τε ἓν τούτῳ μάλιστα τὸ ἀχατάληπτον αὐτοῦ, 
ἐν τῷ τὸ φαινόµενον xal ὃν τῇ χτίσει ἀδύνατον, εἶναι 
map αὐτῷ δυνατόν. Ἐπεὶ τίς dj διαφορὰ τῆς ἀναι- 
τίου xal ζωοποιοῦ φύσεως. xat τῆς δημιουργηθείσης 
χαὶ ζωοποιουμένης; οὐκ ἑἐγχωρεῖ δὲ τὸ Πνεῦμα μὴ 
εἶναι ὁμοούσιον xal ἱσότιμον Exslvou ἐξ οὗ ἐστι διό- 
περ ἐστὶν xat ἅγιον φυσικῶς. Ul οὖν ἄγγελοι, φη- 
σὶν, οὐχ εἰσὶν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, xal ἅγιοι, χαὶ πνεύματα 
τοῦ θεοῦ» "Exsivol εἶσιν ἀπὸ τοῦ θεοῦ, xa0' ὃ προσ- 
τάξει αὑτοῦ Ὑδγόνασιν, ὡς πάντα" ἅχιοι δὲ 
μετὰ τὺ ἁγιασθῆναι, ὡς οἱ ἄνθρωποι’ πνεύματα 
δὲ, καθ πρὸς ἡμᾶς ἀσώματοι ' οὐ Χληθέντες 


πνεύματα τοῦ Θεοῦ, Ἡ ix τοῦ Θεοῦ, f) ἑχπορευό- . 


βενα παρὰ τοῦ Πατρὸς, 7| θεῖα, f) πνεύματα ἀλη- 
θείας, Ἱ πνεύματα ἁγιωσύνης * ἀλλ᾽ ἄγγελοι λειτουρ- 
Υ, xaX σώματα οὑράνια, διὰ τὸ ἀπείρως ἀπέχειν xat 
ὑφιζάνειν τοῦ ἀχτίστου Πνεύματος τοῦ θεοῦ , χατά 
τὺν γράφοντα ἔμπειρον Απόστολον «Σώματα ἑπί- 
Ἱεια, xa σώματα ἑπουράνια. » Ὡς γὰρ οὐ χατ᾽ αὐ- 
τοὺς τὰ πνεύματα τῶν ἀνέμων, οὐδὲ αὑτοὶ χατὰ τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Αὑτοὶ γὰρ ἐχτίσθησαν , οὐ 
μέντοι ἐξεπορεύθησαν ἐκ τῆς ὑποστάσεως τοῦ θεοῦ 
χαὶ Πατρός * οὐχ ἀναγεννῶσιν ἡμᾶς, οὐ θεοποιοῦσιν, 
ἁμαρτίας οὗ συγχωροῦσιν, οὐ ζωοποιοῦσιν, οὗ δη- 
μιρυργοῦσιν, οὐχ ἁγιάζουσιν, οὗ χρίνουσιν, ἀλλά xal 
χρίνονται (ε 'Ὑμεῖς » γὰρ, φησὶν, « xai ἁἀγγέλους 
χρινεῖτε » ). 0ὁδ' ἓν αὐτοῖς εἶσι τῶν οὐρανῶν αἱ ὃν- 
Witte. Οὐ τόποις εἰσὶν ἀπερίγραφοι , χαὶ διαστήµα- 
σιν ἀμέτρητοι. Ὁ γὰρ Γαθρι]λ λαλῶν τῷ Δανι]λ, ἢ 
εὐαγγελιζόμενος τὴν θεοτόχον Παρθένον, [59 b] οὐχ 
ἦν χαὶ ἐν οὐρανῷ τῇ οὐσίᾳ, ὡς τῇ διανοίᾳ * ἀλλὰ τότε 
ἐπὶ γῆς διέτριδε µόνον. 0ὐδὲ τοῖς αἱῶσίν εἶσιν ἆπε- 
ρἴληπτοι” « Ὁ ποιῶν » γὰρ, qnot, ε τοὺς ἀγγέλους 


qua Spiritum suum, non secus ac unigenitum 
Verbum, sibi zequalem dici vult Deus Pater, eumque 
jn cresturarum numero non esse, sed longe supra 
illas excellere asseverat; qua etiam de causa ter 
in trisagio sanctus nominatur : Quomodo potest, in- 
quiuut , Spiritus sanctus esse Spiritus illius: qui 
est Spiritus? Ast hoc in Scripturis affirmari osten- 
sum est. Qua autem ratione id fiat, intelligere non 
valemus : excedit enim hoc mentem οἱ rstionem 
nostram, imo etiam angelorum coguitionem. Nam 
sicut cum ipse Pater esset Spiritus, genitus ex 
ipso fuit Deus Verbum ; ita ex ipso, et cum ipso 
eluxit. Spiritus sanctus. Ex 60 autem potissimum 
apparet (74) illum esse incomprehensibilem , quod 
ei id possibile sit, quod creatur: et videtur et est 
impossibile (75). Alioquin quanam iu re differret 
nalura cause aut principii expers , ac vivificans 
a natura creata atque [vivifieata ? Non potest au- 
tem Spiritus non esse cousubstantialis et zequa- 
lis illi ex quo exsistit : ideoque est etiam natura 
sanctus. Nunquid ergo angeli (inquiont [76]) non 
sunt 4 Deo, nec :sancti, nec spiritus Dei? Sunt a 
Deo, quatenus jussu ipsius facti sunt, ut alia. om- 
nia: sancti autem sunt, postquam sanctificati 
sunt, ut homines; spiritus vero sunt, quatenus 
respectu nostrum sunt incorporei. AL nusquam vo- 
cati fuerunt spiritus Dei, aut ex Deo, aut proce- 
dentes a Patre, aut. divini, aut spiritus veritatis, 


C aut spiritus sanctitatis : sed angeli ministrantes 


aut servientes, et corpora coelestia, eo quod ab 
133 increato Dei Spiritu in infinitum distent, eo- 
que inferiores sint juxta peritutn Apostolum, qui 
&cribit : « Corpora (77) terrena, et corpora cale- 
stia. » Sicut enim ipsis similes non sunt spiritus 
ventorum, sic ne ipsi quidem sunt similes Spiritui 


: sancto Dei. Nam ipsi quidem creati sunt; attamen 


ex hypostasi Dei et Patris non proceaserunt, non 
regenerant nos, non faciunt filios Dei, peccata non 
remittunt, non vivificant, non creant, non sanctifi- 
cant, non judicant, sed e contrario judicantur : 
(« Vos » enim, inquit (78) Scriptura, « etiam an- 
gelos judicabitis.») Nec in ipsis sunt (79) coelorum 
virtutes, seu potestates. Non sunt locis incircum- 


αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ müp D scripti, nec. distantiis immensi : nam Gabriel Da- 


φλέγον. » Οὐχ Év τι τῶν γινοµένων παρὰ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος ποιοῦσιν, ἀλλὰ καὶ λειτουργοῦσιν αὐτῷ, 
ὡς ἔδειζεν ὁ ἀρχάγγελος Γαθρι]λ, διαχονησάµενος 


(14) Apparet. Pro δείχνυσθαι legendum fortasse 

χνυται ' nisi quis ἀπὸ χοινοῦ subaudire malit 
superius illud δέδειχται, quod tamen valde durum 
oret, 

(75) Impossibile. Matth. xix, 26, οἱ Luc. xvin, 27. 

(I6) Inguixnt. Qui Spiritum sanctum angelum esse 


u 

(IT) Corpora. 1 Cor. xv, 40. Plures ex vetu- 
iuis Patribus corpora alicnjus generis angelis tri- 
buisse, norunt theologi. « Corporum » vero « ccele- 
slum » vocabulo alii in hoc Pauli loco solem, lunam, 
sells intellexere, ut Hieronymus in libro contra 

(amem Jerosolgmitanum. 
M 


nielem alloquens , aut Deipare Virgini annuntians, 
non erat etiam in coelo essentia, sicul mente ; sed 
Ín terra duntaxat tunc degebat (80). Neque sunt 


(78) Inguit. 1 Cor. vi, 5. Grieca editio havet: 
Uóx οἴδατε, ὅτι ἀγγέλους χρινοῦμεν; id est, « An 
nescitis, quod angelos judicabimus ? » 


(79) Nec in ipsis sunt, Eamdem locutionem habet 
etiam segm. 69 a. An respicit illud Psaltis: « Et 
spiritu oris ejus omnes viriutes eorum? » An vere 
potius illud : « Et hoc, auod continet omuia, » e! 
reliqua? 

(80) [n terra duntaxat tunc degebat. Affinia tum 
his, tum iis qua-paulo post sequentur, dictavera' 
Didymus in libro De Sp. S., num. 6: que cum 
utilia nobis mox futura sint, operz pretium erit hic 





485 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


154 


sonibus, sive szculis (81) ineomprehensibiles; ait Α πρὸς τὴν Θεοτόχον Μαρίαν, xoY εἰπών' « Πνεύμα 


enim Scriptura : « Qui facit (82) angelos suos spiritus, 
et ministros suos ignem urenteimn. » Ác ne unum 
quidem ex iis faciunt, qux (iunt a Spirítu sancto ; 
sed huic famulantur, sicut archangelus Gabriel fecit, 
cum legationem (85) ad Deiparam 194 Mariam 
obiit, ac dixit: « Spiritus (84) sanctus veuiet su- 
perte. » lgitur ne illorum quidem templum est 
hono, sicut est Dei, et Spiritus ejus, et unigeniti 
Filii. Non circeumprehenduntur (85) simul cum Deo. 
Non una quedam duntaxat hypostasis angelica ex- 
sistit, sed innumerabiles. Spiritus autem sanctus, 
qui divino modo omnia collustrat, ex ineffabili et 
&upersubstantali, et ante omnes substantias exsi- 
Slenle, et universali, et forma experte paterna 
lypostasi per identitatem (86), unitatemque nature 
ab zterno (87) processit ; et nominatus est divi- 
nus; et unus est, non multiplicatus; bonus, ma- 
gnilicus, inaccessus, nulla potis intelligentia cir- 
cumscribi, infinita potentia praeditus, ineffabilis (88), 
singulari modo et unico exsistens, et natura cum 
sanctius, tum Spiritus Dei, et in rerum omnium 


0 exscribere, etsi longiora. Sic ergo se habent: 
« Ipse vero Spiritus sanctus, si anus de creaturis 
esset, saltem circumseriptam haberet substantiam, 
Sicut universa, qua facta sunt; nam etsi non cit- 
cumseribantur loco, et finibus invisibiles creaturae, 
tamen proprietate substantie finiuntur. Spiritus 
autem sanctus, cum in pluribus sit, non habet 
substantiam circumscriptam ; inittens quippe Jesus 
praedicatores doctrinaz suc, replevit eos Spiritu ; 
et insufflans in faciem eorum, « Accipite, inquit, 
Spiritum sanctum. (Joan. xx, 22); » Et: « Euutes 
docete omnes geutes (Marth.. xxvi, 19) : 2 quasi 
omnes cunctis gentibus mitteret. Neque enim om- 
nes apostoli ad omnes gentes pariter sunt profecti, 
sed quidain in Asiam, quidam in Scythiam [codez 
noster pro Scythiam habet Syriam], et. alii iu alias 
dispersi nationes, secundum dispensationem illius, 
queni secum habebant Spiritus sancti, quomodo et 
Dominum dicentem: « Vobiscnm sum omnibus diebus 
usque ad consunuimationem seculi (ibid. 20).» His et 
illud congruit : « Accipietis virlutem supervenientis 
Spiritus sancti in vos [cod. noster, superveniente in 
vos Spiritu sancto]: et. eritis testes inihi... usque 
8d exiremum terrae (Act. 1, 8).? Si ergo hi in extre- 
mis finibus terr: ob testimonium Domini constituti, 
distabant inter se longissimis spatiis, aderat auteur 
eis inhabitator Spiritus sauctus, incircumscriptam 
habens substantiam, demonstratur angelica virtus 
ab hoc prorsus aliena. Angelus quippe, qui aderat, 
verbi gratia, Apostolo in Asia oranti [codez noster, 
moranti,| non poterat simul eodem teinpore adesse 
aliis in czeteris partibus mundi constitutis. Spiritus 
autem sanctus non solum sejunctis a se hominibus 
prasto est, sed ei singulis quibusque angelis, prin- 
cipatibus, throwis, dominationibus inbabitator as- 
sistiL. ) 

(531) Seculis. An. z:onum, sive sxculorum no- 
mine aliquem augelorum ordinem intelligit? Hoc 
seusu fortasse Clemens in. extremo Padagogo ait: 
οὗ δόξα αἱῶνες, id est « cujus gloria sunt saecula. » 
Ex nonnullis autem Scriptura locutionibus, cujus- 
modi sunt ille, « Per quem fecit et secula (Hebr. 
1, 2), » et, « legi. &eculorum iinmortali ({ Tim. 1, 
41), » opinio που duci potuit : ac. indeetiam Valen- 
ini suos illos 20nas, sive s»cula forsitan con- 

nxit. | 

(82) Qui (acit. Psal. ciu, 5 (seu 4). Compluten- 


C 


ἅγιον ἑλεύσεται ἐπὶ a£. » Οὔτε οὖν ναὺς αὐτῶν ἐστιν 
ὁ ἄνθρωπος, χαθά ἐστι τοῦ θεοῦ, καὶ τοῦ Πνεύματος 
αὐτοῦ, xai τοῦ μονογενοῦς Ylou. Ob συμπεριλαβέά- 
νονται μετὰ τοῦ Θεοῦ. Οὐ µία τίς ἐστιν ὑπόστασις 
ἀγγελιχὴ, ἀλλὰ xal δυσαρίθµητος. Τὸ δὲ ὑπερπαμ- 
φαὲς ἅγιον Πνεῦμα, συμφνῶς xaX ἑνρειδῶς ἀπὸ ττς 
ἀῤῥήητου, χαὶ ὑπερουσίου, χαὶ προονσίου, xat χαθολι- 
χῆς, xal ἀμόρφου προῄλθεν ἀχρόνως πατριχῆς ὑσ- 
στάσεως , xaX προσηγόρευται θεῖον' ἓν τέ ἔστιν, 
ἀπλήθυντον, ἀγαθὸν, ἄφθονον, ἀπρόσιτον, ἀπερίγρα- 
φον πάσαις νοῄσεσιν, ἀπειροδύναμον, ἀνέχλεχτον. 
µόνως ὑπάρχων ' xaX φύσει ἅγιόν τε χα) Πνεῦμα τοῦ 
θεοῦ, καὶ οὐδὲν ὃν τῶν πάντων ' ἀλλά θεὸς ἐν οὐρανῷ 
τε ὢν καὶ συνὼν ἡμῖν, αἴτιος πᾶσιν πάντων xaXov * 
παρὼν μὲν τοῖς ὅλοις ἆθλως, ἀνειδέως, ἆμετασχημα- 
τίστως ' οὐχ ἑξ,στάμενος δὲ τοῦ συνιδρῦσθαι ἀφρά- 
στως τῷ Πατρὴ, καὶ ἐξαπλούμενος πάντη, xal χωρῶν, 
χαὶ ἓν ἅπασιν ἁμιγῶς χατοιχῶν ' xaY ταῖς ἑννοίαις 
ἡμῶν τε xal τῶν fui) ἁοράτων ἑἐμθατεύων , xai 
ἀχριδῶν ἅπαντα, κχαΐτοι πάντα εἰδώς' xal cow; 
ἐνηχῶν, xal φυχῶν ἐπαχούων ἔνδοθεν σιγῇ χραζου- 


sis editio habet, πυρὸς φλόγα, id est « ignis flam- 
main,» pro «ignem urentem. » Vide segm; 78 b. 

(85) Legationem. lu Graco διαχονησάµενος, quod 
verbum vulgo a lexicographis οἱ interpretibus 
« ministrandi » verbo transfertur. Αι mea quidem 
opinione significat eliam « legationem obire : » id- 
que confirmare licet cum ex hoc ipso Didymi loco, 
tum ex Polluce ; is enim lib. viii, cap. τι, scribit: 
Καὶ τὰ fpes πρεσθεῦσαι, διακονῄσασθαι, ἀποπρὲ- 
σθεύεσθαι. Quem locum interpres sic reddidit : 
« Et verba, legatum agere, administrare, legationew 
miuere. » Malim: « Et verba, legatum agere; 
legationem obire; qua in legatione acta sunt 
renuntiare. » Libro autem iv, cap. $, ubi Pollux 
ait, πρεσθεῦσαι, διαχονῄσασθαι, πλανηθηνα:, iu- 
terpres verlit: «legatum agere, inservire, se- 
ducere. » Sed malim hic quoque: « legatum 
agere; legationem obire; legalionis causa per 
varias regiones errare. » Simili ratione regum lc 
gaü vulgari sermone nunc apoellautur etiam « ui- 
nistri. » 

(84) Spiritus. Luc. 1, 38, Biblia babent ἐπελεύ- 
σεται, Vide notas ad segm. 125 a. 

(85) Circumprehenduntur. Respicit, ut opinor, 
divinarum personarur « circuiminsessionem. » Qua 
de causa verbo, « comprehenduntur, » usus non 
sum. « Dei » vero nomiue Deum Patrem passim 
designari, neminem fugit. Recte Augustinus in Al- 
tercatione cum Pascentio : « Laudantes Deum dicere 
solemus... Qui capit omnia, quem capit nemo; sed 
hominuin : naim totus capitur a Filio. » 

(86) Identitatem. 1n. Graco ἑνοειδῶς , qua vox 
deest in vulgaribus lexicis. Ante Didymum ea usus 
fuerat auctor supposititize epistolze, de qua dixi not. 
91, pag. 122, in verbis ibi allatis. Athanasius quo- 
que diit ἑνοειδής. 

(81) Ab aterno. In Graco, ἀχρόνως, ld est sine 
tempore. Vide qua ex Joanne kuchaitensi adnotavi 
ad segm. 168 a. 

(88) Ineffabilis. In Graco, ἀνέκλεχτον. Est autem 
ἀνέχλεχτον, quod verbis effari, aut exprimere nou 
valemus. Qua ratione ἀνεχλάλητον quoque, et ἀνέχ- 
epactov, et ἀνεχδιήγητον dicitur, ut norunt qui 
j]rengum, Clementem Alexandrinum, | Eusebiuu, 
aliosque hujusmodi scriptores legeruut : sicut e 
contrario ἐχλαλεῖν, atque ἐχλέχειν Polluci esi « elo» 
qui,» et « efferre. » Vide segui. 94 a, et 194 b. 


485 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


486 


σῶν, xat τασας ἐπὶ πᾶσιν οἰχτείρων ἀμελλητὶ, xai A censu non numerandus : sed Deus et in caelo, οἱ 


ix:pomvvutov, xai εὐφροσύνην ἄφατον ταῖς ἑχαστα- 
yo [60 αἱ φύσεσιν ἑνδιδούς περιέχων τοῦδε τοῦ 
παντὸς τὴν σύατασιν, xal πάντα ἔχων ὑφ' ἑαυτῷ * 
xai θεσπεσίῳ φωτίςων φωτὶ, καὶ εὐεργετῶν τῇ ἁπλέ- 
τῳ αὐτοῦ ἑνεργείᾳ xax ἀναθοτητι' τὰ μὲν ἀμείνω 
τὸν γνώµην ἐπὶ τελειότερον ἄγων σχοπὸν, τὰ 6b 
χείρω xal πλημμελῶς ἀναστρεφόμενα οὐχ ἀποστερῶν 
τῆς ἑαυτοῦ βασιλιχῆς χαὶ ὁμονοητιχῆς xaX ἁμερίστου 
προστασίας. ἁλλ' ἐν ἐφέσει χαθιστῶν αὐτὰ, xal 
συννοία τῆς χορηγοῦ τῶν ὁλικῶν ἀγαθῶν ὁμοουσίου 
Τριάδος, χαὶ πᾶσι τοῖς καλλιεργοῦσι συλλαμθανόµε: 
νος, μετὰ τοῦ πάντων ἑἐξῃρημένος εἶναι, οὕτως, ὅτι 


(89) In celo, et.... in nobis exsistens. Hxc, alia- 
que hujusmodi, qua segm. 60 a subjiciuntur, sicut 
lis similia sunt, qux:€ modo nota 80 e libro De Sp. 
S. attulimus, ita lucem afferunt. argamento, quo 
ibi Didymus probat, Spiritus sancti incircumscri- 
plam esse substantiam. Eo enim abutitur Albertinus, 
seriplor satis eruditus, sed Calvinianus, lib. 1 de 
Euchar. sacram. cap. 9. Paucis totam hujus argu- 
mentationeim contraho : piget. enim binas ex illo 
paginas exscribere. « Didymus, inquit, Spiritus 
sancti divinitatem. probaturus, argumentum ducit ab 
ipsius incireumsceriptione ; incireumsceriptionem rur- 
sus demonstrans ex eo quod simul sit in pluribus lo- 
cis, » Ergo dognia « Transubstantiationis » non agno- 
scit. Si enim Christi corpus in pluribus simul locis 
esse posset, futilis hujusmodi ratio foret. tuc redeunt, 
velit nolit, quzecunque duabus paginis scribit homo 
heterodoxus. Ea duin legerem, poete illius mihi 
jn mentem venit, qui cum in vatum conventu te- 
tradecastichum recitaturus insurrexisset, atque ar- 
gumentum gravissimum histrionali levitate sic pro- 
pesuisset : « ]nter natos mulierum non surrexit 
major Jeanne Baptista (Matth. xi, 11) : « ergo B. 
Virgo est immaculate concepta, » alius repeute e 
secundis sedibus eum interpellans, « In principio, 
inquit, creavit Deus caelum, et. terram (Gen. 1, 2 ) 
« ergo philosophia esi necessaria. » Sed a ludicris 
3d seria; nisi tainen ludicrum id ipsum est, quod 
refellimus. Catholicos inducit Albertinus, quasi ni- 
hil aliud respondere valeant, ad hoc veluti latibu- 
lum confugientes, ac inquientes:; « Didymi mens 
tsl, angelum esse non posse simul pluribus in locis 
propria naturalique virtute, quemadmodum Spiri- 
lus sanctus in iis est, » Sed bona verba, (119960. Ne 
nos tam stolidos fingas, Albertine: non ita, mibi 
crede, desipimus. Age vero, dic sodes. Si ego non 
omuia que a Patribus afferuntur argumenta in- 
vicia esse responderem: si Didymum alibi veram 
corporis Christi in Eucharistia presentiam agno- 
scere objieerem : si verba illa, « Cum in pluribus 
sit,» quibus tu maxime iuniteris, idem ac, « Quam- 
vis in pluribus sit, » valere contenderem : si argu- 
menti vim non in eo quod Spiritus sanctius sit in 
pluribus, sed quod «in colo, et nobiscum, et in 
Dobis, et ab ortu ad occasum, » nempe ubique, eum 
exsistere testentur Scriptura, positam esse vellem : 
quid esset quod a te regeri posset? « Vox, vox, prz- 
lereaque nihil. » Ne videar tamen noduin tuo qui- 
dem judicio inextricabilem non solvere, sed czedere, 
hzc pronon dictis babeautur. « Didymus, inquis, 
Incircumscriptionemn Spiritus sancti ex eo demon- 
sra, quod simul sit in pluribus locis. » Falsum 
tsl, quod ais, pace (ua dixerim, Albertine. Didy- 
mus ait: « Cum in pluribus sit: » tu, quasi eodein 
urunque recidat, « Cum sit, inquis, in pluribus 
locis. » At nusquam Didymus Spiritum sanctum in 
pluribus « locis » esse affirmavit : quin imo id num. 
25 aperte negat. « Sed quomodo, inquit, Pater non 
COusislens iu loco, ultra omnein corporum est na- 


nobiscum, ac in nobis exsisteus (89), omnia in 
omnibus 135 bona efficieus, omnibus quidem 
immaterialiter, sine forma, sine transüguratione 
presens; nunquam vero cum Paotre ineffabiliter 
manere, ac veluti considere cessans, et ubique 
diffusus, et capiens, et in omnibus sine commistione 
inhabitans, et in cogitationes cum nostras, tum eo 
rum qui nobis invisihiles sunt, se insinvans, et ac- 
curate scrutans omnia, etiamsi omnia noscat, et 
sine voce insonans, et animas intus tacite claman- 
tes exaudiens, el eas omnes sine cunctatione (90) 
in omnibus misericordia prosequens , et corrobo- 


B turam [noster ms. codex habet * sea quomodo Pa- 


ter non consistit in loco, cum ultra omuem corpo- 
rum naturam] : ita et Spiritus veritatis nequaquam 
locorum fine clauditur, cum sit incorporalis, et, ut 
verius dicam, excellens [rectius codex nosler, exce- 
dens] universam rationalem creaturam. » Ac similia 
docet segim. 66 α hujus operis, quod nunc edimus. 
Tantum vero abest. ut Spiritum sanctum in plu- 
ribus locis esse velit Didymus, ut angelos ipsos 
non modo « in locis » non exsistere, sed ne «iu 
loco » quidem esse aperte doceat. « Etsi. non cir- 
cumscribautur, inquit, loco et finibus, tamen pro- 
prietate substantie finiuntur. » Et num. 926: 
ε Sicut loca. et commutationes locorum ab incor- 
poralibus separamus; sic et prolationes (intus dico, 
et foris) ab intellectualium matura discernimus : 
quia iste. corporum sunt recipientium tactum, et 
habentium vastitates. » De iis ergo substantiis !o- 
quitur, quas vult « in loco » non esse: quaeque 
nihil quoad ad hane rem cowmune habent cum 


C Christi corpore : hoc enim quamvis innumeris, ac 


pene dixerim in(nitis in locís ponatur exsistere, 
lamen non modo « proprietate subsiantiz finitur, » 
sed «loco » etiam «ac finlbus circumscribitur. » 
Nec enim ex eo Deus incircumscriptus est, quod 
infinitis loeis praesens sit, sed ex eo quod ubique 
ita presens sil, ut « substautize proprietate non {|- 
niatur : » creatura vero si vel infinitis in locis si- 
mul exsistere füngeretur, in iis omnibus locis cer- 
lam quamdam magnitudinem, exempli causa, aut 
intelligentiam, aut inscitiam, etc., haberet, uno 
verbo, « substantie suz proprietate fluiretnr. » En 
itaque quo tandem meo quidem judicio (ut omuia 
uno complectar syllogismo) tota magni hujus theo- 
logi argumentatio redigenda sit. Hle incircumscri- 

tam habet substantiam, quem sacra Scriptura ta- 
em esse testantur, ut « pluribus » (non Jocis, Al- 
herline) sed sanctis tum viris, tum angelis ubique 
sive terrarum, sive colorum exsistentibus « inba- 


p bitator assistat, » 60 ipso modo, quo Dei Filis, 


cujus vos Macedoniani incircumseriptam  fatemini 
esse substantiam. Atqui talem esse Spiritum sau- 
ctum testantur Scripturze. Ergo Spiritus sanctus in- 
cireumscriptam habet substantiam. 

(90) Sine cunctatione, In. Graeco, ἀμελλητί. Idem 
autem valet, ac id quod superius segm. 15 5 dixit, 
δίχα µελλήσεως. In vulgaribus Lexicis affertur vox 
ἀμελητί, eaque nullo exemplo illustrata : οἱ ἆμελ- 
λητί in eisdem deest. Sed hac utilur non modo 
Constantinus Maximus imperator in oratione ad 
Patres Nicenos habita, ac Sozomenus Πέ. Eccl. 
lib. 11, cap. 22, verum etiam Didywus ipse in lrag- 
meuto quod affert Joannes Damascenus in Parai- 
lelis, tom. Ἰ, pag. 941; elsi enim ibi legatur non 
ἀμελλητί, ut apud Sozomenuni, sed ἀμελητί, emen- 
dandum tamenest ac scribendum ἀμελλητί, ut pa- 
lel ex his quae antecedunt. el subsequuntur. Thu- 
cydides autem e contrario in lib. 1 ac Polluz 
«cunctalorem » µελλητέν dixerunt. 


v 


481 


DiDYMI ALEXANDRINI 


S 


rans (91), et inexplicabilem letitiam omnibus ubi- A ἄλλῳ μὲν τῶν ἁποστόλων διάγοντι iv Ἰνδίᾳ, ἑτέρῳ» 


que naturis infundens, hujus universi constilutio- 
nem continens, et ompia sub semetipso liabens, et 
divina luce ea illuminans, et illis immensa sua ef- 
ficacia, ac bonitate benefaciens : eos quidem, qui- 
bus melior intentio est, atque animus, ad perfe- 
ctiorem scopum ducens ; quorum vero deterior, at- 
que adeo prava mens ae vila est, eos sua ipsius re- 
gia, et concordi, et indivisa gubernatione non pri- 
vans, sed desiderium in eis ingenerans, et consi- 
derationetn consubstantialis, omniumque generatim 
bonorum largitricis Trinitatis, et omnibus recte 
operantibus opem ferens, cum simul sit ab omnibus 
segregalus, hac ratione videlicet, quod alteri quidem 
apostolorum (92) 1946 in India (95) degenti (94), 


δ' £v Σπανίᾳ, ἄλλῳ δ' ἐν ἄλλῳ τόπῳ ἕως τῆς ἔσχα-- 
τιᾶς τῆς γῆς . παρ᾽ αὑτοῦ νενεμημένῳ, τῆς ἑαυτοῦ 
ἁπλανοῦς xal ἀχιθδήλου µετεδίδου σοφίας’ οὐ τῷὸξ 
μὲν νῦν, ἑτέρῳ δ᾽ εἰς αὖθις παραγινόµενος” οὐδὸ τῷ 
μὲν μᾶλλον, τῷ δὲ ἔλαττον ἐπιπνέων. ἀλλ' ἅμα τε 
xal ἑχάστῳ ὁμοῦ καὶ διαχεχριµένως ἀεὶ ὁμοίως ἐἔπι- 
λάμπων, χαθὰ xai ὁ εἰπὼν Κύριος: « Μεθ᾽ ὑμῶν 
εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἱὼ-- 
voc. » Ἐπεὶ μή ye ἐπειδὴ αὑτοὶ τὴν παρ) Ἰωάννη 
χειµένην θεολογίαν περὶ τοῦ Πνεύματος ἔνθα εἶπε, 
« Πνεῦμα ὁ θεὸς, » µεταφέρουσιν εἰς τὸν θεὸν xax 
Πατέρα, λέγοντες διὰ τὸ εἶναι Πνεῦμα αὐτὸν οὕτω 
γεγράφθαι. Ἔτι δὲ ἐπειδὴ γέγραπται χαὶ, « Πνεῦμα 
τοῦ προσώπου ἡμῶν Χριστὸς Κύριος * » ρα xai τὸν 


alteri vero in Hispania (95), alteri autem ab ipso B Πατέρα, xaY τὸν Υἱὸν, ἅτε Ἠνεῦμα, τοῖς ἄλλοις συν- 


- (94) Corroborans. Codex, ἐπιρωννύων pro &rig- 
ωννύων. 

(92) Apostolorum. Apostoli nomen non modo 
duodecim illis, quibus a Christo ipso, utpote ab 
illo « missis,» impositum fuit, sed aliis etiam tri- 
butum est. Nam et Paulus, et Barnabas honorifi- 
ceniissimo eo titulo cum a (ισα, tum a Latina 
Ecclesia insigniti sunt. Ác Paulus ipse in Epist. ad 
Philipp. cap. t, vers. 25, de Epaphrodito loquens, 
« Vestrum autem, inquit, apostolum : » et Salvia- 
nus in primo De gubernatione Dei : « Legimus Timo- 
theum apostolum carne ipfirmissimum fuisse : » et 
Hieronymus in Chronico; « Reliquis apostoli Ti- 
mothei Constantinopolim invectz : » et Joannes XX 
S. Martialem apostolum in epistola sua nuncupa- 
vit. Quinimo a Grecis multo adhue facilius cre- 
briusque apostolicos viros « aposteli » titulo dona- 
tos esse, quam a Latinis, non diffiteor. Ita Clemens 
in quarto Siromatum, ὁ &rócvolo; Κλήμης, inquit, 


id est « apostolus Clemens. » Et Didymus noster . 


segm. 95 5, Stephanum dicit « duplici corona redi- 
mitum, apostolatus et martyrii. » In Graecis vero 
Menologiis aut Kalendariis nihil occurrit frequen- 
tius. Nam, ut niliil dicam de Hemerologio illo quod 
quotannis Graeci Venetiis edunt, in Menologio xu 
sseculi, quod in nostra S. Salvatoris Bononiz bi- 
bliotheca exstat, ad diem 1x Octobris lego : Too 
ἁγίου ἀπυστόλου Φιλίππου τοῦ ἑνὸς τῶν ἑπτά, id est, 
« Sancti Philippi apostoli unius e septem. » Ας in 
Evangeliario x1 seculi Nanianz bibliothecz? eodein 
titulo decorantur S. Quadratus ad diem xxi Se- 
ptembris, S. Silas ad xxix Novembris, sancti Hero- 
dion, Agabus, Rufus, Phlegon, et Epapbras ad νηι 
Aprilis, ac sanctus Fortunatus ad ix Juuii. Demum, 
ut citera hujusmodi monumenta praeteream, in 
alio adhuc vetustiori Evangeliorum codiee Naniano, 
uncialibus litteria scripto, ad 1 Octobris diem legi- 
μυς: Εἰς τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου ároatólou "Avavlou, 
id est, « Pro coamnemoratione sancti apostoli Ana- 
nie. » ldemque ibidem titulus tribuitur S. Luce 
die xvin Octobris, et S. Onesimo die xv Februarii. 
flunc porro codicem sxculo vit. exaratum censuit 
qui eum ante me inspexit, sed cum ibi S. Ignatius 
Constantinopolitanus patriarclia commemoretur ad 
diem xxii Octobris, idcirco ante seculum x scri- 
ptus non fuit : libros enim chori usui destinatos vel 
usque ad xi seculum uncialibus litteris scribere 
perrexerunt librarii. Jam vero etsi hac ita se 
habeant, nemo tamen inficiabitur, cum apostoli 
sine additamento nominantur, duodecim illos a 
Christo Domino electos intelligi: quo sensu Didy- 
mus in libro De Spir. S., num. $5, ait : « In apoato- 
lis caeterisque discipulis. » Eodemque modo no- 
men apostolorum accipiendum hic esse existimo. 
(95) [n (India. Grxce, ἐν Ἰνδίᾳ. Etsi autem ea 


D 


regio erebrius a vetustis scriptoribus Graecis dica- 
tur ἡ Ἰνδιχή, Josephus tamen etiam iu. primo Aa- 
tiquitatum, οἱ Polysenus Ἰνδίαν dixerunt. lndize 
porro nomine ZEthiopia etiam  denotala est 4 Pa- 
tribus : atque in hac Thomam apostolum Evange- 
lium pradicasse censent plures. Sed hzc alii vide- 
rint. Quod attinet ad hunc locum, videtur Didymus 
lndiam proprie dictam designate, binos scilicet 
noti tunc orbis fines spectaus, dum Indiam aique 
Hispaniam nominat. 

(94) Degenti. Hoc ipso verbo usus erat theologus 
noster ja loco, quem attuli not. 80, pag. 1355: ubi 
enim edita exemplaria habent, « oranti, » biblio- 
thecz nostra codex ms, habet, « moranti. » Que 
lectio genuina videtur. Nec alia fortasse est apud 
Hieronymum significatio verbi, « requiesceret, » 
libro x comment. in Jsaiam, cap. xxxv, pag. 446, ubi 
hzxe leguntur : « Ut alius ad Indos, alius ad Hi- 
sponías... pergeret, et unusquisque in Evangelii sui 
alque docirinze provincia requiesceret. » 

(95) In Hispania. Grace, ἐν Σπανἰᾳ. Biblico autem 
nomiue, et sui. saeculi scriptoribus usitato llispa- 
niam vocat: ea enim a profanis scriptoribus Ἰέτ- 
pla, aut Ἰδηρία, ab Irenzo αἱ Ἱδηρίαι, ab auctore 
secundi Machabsorum, alisque 'laxavía, sed a 
Paulo bis, ab Athanasio in Epistola ad Jovianum 
imperatorem, tom. lI, pag. 785, 4 Constantino im- 
peratore in epistola encyclica ad omnes Ecclesias, 
a Gelasio Cyziceno, atque ab aliis; in. Grecis vero 
couciliorum circa Didyini tempora babitorum Actis 
passim πανία dicitur : qua ratione apud Gregorium 
quoque Magnum legimus in epist. 145 lib. 1x, vel 
ep. 45 lib. xiu: « Eunti in Spaniam. » Et apud 
Beatum Liebanensem presbyterum in commentariis 
in Apocalypsim : « Jacobus pauia. » Et in Martyro- 
logio Blumano, quod Benedictus Clemens Arostegui 
in dissertatione eruditionis plena, « de Jacobi ma- 
joris praedicatione in Hispania, » citat ex Florenti- 
nio : « Hic Spaniam, et occidentalia loca przedica- 
tur. » be illo autem apostolo, quem Didymus hic 
indicat, dixi in mea ad Archintum praesulem epistola. 
Nulli scilicet alteri Didymi verba melius conveniunt 
quam ei qui ex duodecim apostolis unus exstiterit ; 
qui inter eos presens fuerit quos Christus Doui- 
nus alloquebatur, cum ait, « £ritis mihi testes... 
usque ad extreiuum terrz (Act. 7, 8),» ut colligo 
ex hujus Didywij loci collatione δω! num. 6 libri 
De Sp. sancto; qui ex eorum numero sit quos «a 
Spiritu sancto » ad concionandum νενεµηµένους, id 
est « distributos » vocat Didymus, cui scilicet Hi- 
spania in ea distributione per apostolos facia ob- 
ugerit; qui demum in Hispania biennio salieu 
aut triennio διάγων, id est « commoratus » esse, 
ibique Evangelium pradicasse dici queat. At hu- 
jusmodi magnus ille universarum gentiuin apostelus 


A) 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


490 


μθμάσουσι λειτουργικοῖς πνεύμασιν; El δὲ τοῦτο A in alia regione usque ad extremitatem terre distri- 


(χ οὕτως, οὐδὲ τὸ ἅγιον Πνεῦμα νοεῖται μετὰ τῶν 
λλων πνευμάτων. Αρχάγγελος γὰρ οὐκ ἔστιν, Ὁ 


σὰρ Μιχαἡλ, xat l'a6ottÀ, χαὶ οἱ χατ᾽ αὐτοὺς, clot: 
ἀσγάγγελοι ΄ pe" ἐχείνους δὲ οὐδὲ αἱρετιχοὶ εἴποιεν' 


ἂν τετάχθαι τὺ ἅγιον Πνεῦ:-α τοῦ θεοῦ. Ποῦ οὖν λοι- 
σὺν, ἃ [00 b] μετὰ ποίων χτισµάτων τάσσεσθαι δο- 
x:13:09009 αὐτό; Μετὰ Υὰρ τὸν θΕὸν , φύσιν ἄλλην 
ο ικἓν ἀπὸ Γραφῶν οὐχ ἐδιδάχθημεν, T) τῶν πολλῶν 
πιευµάτων xal τῶν καθ ἡμᾶς σωμάτων. "Ett σοφι- 
στιχῶς Ex τῶν προχειμένων ἐπάγουσιν' Ὅ Tlazto 
χϊ ὁ Y; ἀληθινὸς, τὸ δὲ Πνεῦμα ἀλήθεια γέγρα- 
Ἆται, ὡς ἁπάδοντος τούτου. Ἔστιν δὲ ταυτὸν» χαθὰ 
ἐν τῷ πρώτῳ δέδειχται λόγῳ, χαὶ οὗ δισφέρει τοῦτο 
ἐχείνου. 


buto, suam infallibilem, οἱ incontaminatam imper- 
tiebatur sapientiam : nequaquam alteri (96) qui- 
dem nuuc, alteri vero alias przsto exsistens : ne. 
que alteri quidem magis, alteri autem minus afflans, 
alque inspirans ; sed simul et universis conjunctim, 
οἱ singulis seorsum simili semper modo illucescens : 
sicut etiam Domiuus (97), qui dixit : 137. « Vo- 
biscum sum omnibus diebus usque ad consumma- 
tionem szculi. » Alioquin eum isti bzeretici senten- 
tiam illam apud Joannem scriptam, « Spiritus (98) 
est Deus, » ad Deum et Patrem referant, eo quod 
(inquiunt) Spiritus sit ipse Pater; cumque preterea 
scriptum sit, « Spiritus faciei (99) nostr Christus 
Dominus : » nonne illud sequetur, ut Pater quoqae 


Σε Filius, utpote quibus nomen Spiritus convenit inter ezteros famulantes spiritus ab íis connuine- 
raudi sint ? Quod si boc dici non potest, ne Spiritus quidem sanctus in aliorum spirituum censum venit. 
Nan arehangelus non est; Michael ením et Gabriel, et qui his sunt similes, archangeli sunt; infra 
los autem ne hzretici quidem dixerint positum esse Spiritum sanctum Dei. Quinam ergo ipsi locus 
reliquus e-t? aut. cum quibusnam creaturis eum ponendum censent?: Nam post Deum nullam aliain 
raüionalem naturam esse docent Scriptura, nisi plurium spirituum , et talium corporum, qualia 
sunt nostra. Insuper sophistice ex praemissis inferunt : Pater et Filius dicitur in Seripturis verus; 
Spiritus autein. veritas (1) : quasi hec ab illo diversum sit. At vero utrumque unum et idem est, . 


win pruno λόγῳ [id est, tractatu, vel libro (2)] ostensum fuit, neque ab illa differt hzec locutio. 


KE. E. 


Περὶ τῶν εγόντων, ὅτι Ἀ]ονογενοῦς ὄντος τοῦ θεοῦ 
Λόγου, τί τὸ Πνεῦμα χαλέσομεν; καὶ cà Aouxá. 


, Hp; ταῦτα οἱ ποιχιλώτατοι καὶ πολυτροπώτατοι 
xiii τὸν λόγον (οὐχ οἶδα , cl μὴ χαὶ κατὰ τὴν γνώ- 
urv, πάντως δὲ ὅτι xal τοῦτο), o! τῆς ἀπ) ουσ-έρας 
x2 ἀληθεστέρας διδασκαλίας ἀλλότριοι αἰρετικοὶ, 


Paulns non exstitit ; uec enim ulla ex quatuor hisce 
wolis ei convenit. Quiu iuo Didymus noster. Eccle- 
sias a Paulo fundatas commemoraüs 1 counnein-. 
tariis in l'salmos, ad vers. 2 psalmi cxi, intra eos- 


B 1298 CAP. Y. 


De iis, qui inquiunt : Cum Deus Verbum sit. Uni- 
genitis, auo nomine vocabimnus Spiritum? et 
reliqua. 

Contra hzc inconstantissimi, maximeque varii, 
et serinone (haud scio an mente quoque) versipel- 
les haeretici, a simpliciori certe (id enira oninino 
scio) veriorique doctriu» alieni, eadem sepius 


num. 954 : « sanctificationis [ codex noster, « san- 
ctiiatis » ] bonitatisque vocabulum et ad Patrem, et 
ad Επί, et ad Spiritum sanctum sque refertur, 
sicut ipsa quoque appellatio Spiritus. Nam et Pater 


dm fines illas concludere videtur, 46 eos, quos c, Spiritus dicitur, ut ibi : « Spiritus est Deus. » Et 


Apostolus ipse, cuui ad Romanos scripsit, eua prze- 
dicationi cap. xv, vers. 19 assignaverat. Sic enim 
ibi loquitur noster Bibliorum interpres, catechista, 
ac theologus : Οἷον Παῦλος 6 ἀπόστολος, ἀπὸ Ἱερου- 
σαλὴμ μέχρι τοῦ Ἰλλυοικοῦ συστησάµενος τῷ θεῷ 
μυμάνόρωυς Ἐκκλησίας .. ὁμοίως ὃξ xal τῶν λοιπῶν 
μαβητῶν ἕχαστος, id est « Veluti Paulus apostolus, 
qui ab Jerusalem usque ad lilyricum nuinerosis- 
819 Deo constituit Ecclesias... ac similiter unus- 
quisque ex aliis discipulis. » Catholicis itaque re- 
guis, inclyteque Hispanorum nationi gratulor, quod 
novum ipsis theologus noster monumentum sup- 
Pediet, quo eorum sententia, ac traditio magis 
confirmetur. 

. (96) Alteri, Codex, οὕτω δὲ. Lego, οὐ τῷδε. Nec 


ls probandus videretur, qui legere mallet, οὗ τῳ δέ, . 


id est οὗ τινι δέ. 

(97) Sicut etiam Dominus. Eadem scribit, eum- 
demque allegat ex Matth. cap. xxviit, vers. 20 lo- 
eun, in verbis ex lib. De Spir. sancto uuper citatis 
Dol. 80, pag. 120. 

(98) Spirüus. Joan. 1v, 94. Vide notas ad segm. 
15 a. Similia habet Didymus segm. 107 a. In li- 
bro autem De Spiritu sancto numero tuin 54, tun 
98, ad Filiam quidem refert illud Pauli in secunda 
ad Cor. eap. ui, vers. 17 : « Dominus autem Spi- 
ri*us est : » ad Patrem vero hzc Jesu Christi apud 
*Gauneum verba : « Spiritus est Deus. » Quanquain 
θες ms, bibliotbeczs nostr: Bononieusis ab edi- 
oue Veronensi discrepat : editio enim sic babet 


ParROL. GB. XXXIX, 


Filius Spiritus. « Dominus, » inquit, « Spiritus est. » 
Spiritus autem sanctus semper Spiritus sancti ap- 
pellatione censetur. » At postrema hxc in codice 
nostro sic se habent : « ut ibi Σε Spiritus Dei. » 
Et Filius Spiritus. « Domini » [ mendose pro Domi- 
nus ], inquit, « Spiritus est. » Et Spiritus sanctus 
semper Spiritus l codex rectius omittit hic vocem 
« Sancti, » qua. irrepsit in. edita exemplaria] ap- 
ellatione censetur. » Equidein. cum nostro codice 
egerem, « Spiritus Dei, » nisi numero deinceps 
58, cuui libro impresso consenliret hac in re co- 
dex manuscriptus; uterque enim habel : « ut ante 
[ codex hic addit, jam ] diximus, ubi etiam illud 
adjunximus : « Spiritus Deus est. » Αι hie quo- 
ue legendum suspicabimur : « Spiritus Dei? » 
Equidem legere malim : « Spiritus Deus. » 

(99) Spiritus faciei. Thren. ιν, 20. Biblia non ha- 
bent articulum τοῦ. 

(1) Veritas. In prima Joannis v, 6, uhi Vulgata 
translatio habet, « Christus est veritas, » Graeca 
editio habet : «b Πνεῦμα ἐστιν ἡ ἀλήθεια, hoc est, 
« Spiritus est veritas. ». Vide segm. 56 b, pag. 127. 

(2) Libro. Cum priorem hunc λόγον, sive tracta- 
tuin, sive orationem, sive librum allegat Didymus, 
plerumque negotium nobis facessit. Vide qua adno- 
tabimus ad segm. 72 b, 75 a, 9 b, 155 o, 156 a, 
475 b, 485 b, 181 b, 208 α, οἱ 919 a. Aique illud 
interim tecum reputa, utrum duoruin λόγων, seu li 
brorum , primus hic. citetur,. quos edidit Didyuus 

. contra. Arianos, 


16 


'£91 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Ac2 


verba repetentes inquiunt : Deus Verbum vocatus A ἀναστρέφοντεν πολλάχις τὰ αὑτὰ ῥήματα, φασῖν ^ 


est Unigenitus, quia Spiritus sanctus ex hypostasi 
Patris non exsistit: alioquin ipse quidem vocatus 
non fuisset Unigenitus; Spiritus vero sanctus voca- 
tus fuisset ipsius frater (5). Ita quidem illi disse- 
TUnt, ac seipsos produnt vel sibi ipsis dissimi- 
les (4), sicut eis dissimilis est veritas. Unigenitum 
dixit Seriptura Filium, tum quia solus ex liypo- 
slasi Patris genitus fuit, non vero processit, sic- 
ut Spiritus sanctus; tum quia excludere voluit 
bereticorum blasphemias , qui eum dicunt esse 
creaturam, et filium, sicut nos sumus. Spiritum 
autem sanctum ait Scriptura unum et solum esse, 
tum quia unico (3) quodam, et singulari modo ipse 
processit ex Dei et Patris hypostasi, non vero ge- 
nitus est, s:cuL Filius: tum etiam ne susp;cemur, 
eum esse creaturam, ut sunt alii. spiritus. Nam qui 
est unus Spiritus (6), alienus non est ab essentia 
l'atris, neque ab unitate illius, quod unum est, se- 
jungitur, sed unum cum eo esL: neque respectu 
illius aut minor, subjectusve est, aut alium habet, 
qui connaturalior, magisque cum illius essentia con- 
junctus sit, aut Deo propinquior : neque potest (7) 
aul numerus vocari, cuim. pertineat ad unitatem es- 
sentia, aut inter res productas collocari, quippe 
qui una cum Patre, et Filio omnium rerum conditor 
est. Nequit ergo unus sanctus Spiritus aut unius Pa- 
tris, uniusve Filii esse dissimilis, aut multitudini 
spirituum similis. Quemadmodum enim quamvis 
unus sit Deus οἱ Pater, οἱ unus Filius ve- 
rus, 139 omnes tamen, qui ad ejus imaginem eu- 
mus, dii et filii ob illius bonitatem et liberalita- 
tem, licet reipsa non simus, vocati fuimus, juxta 
illud, « Ego dixi (8) : Dii estis, et filii Excelsi om- 
nes ;» ita etsi unus sit et solus Spiritus sanctus veri- 
tatis, multi tamen spiritus dicuntur, qui non sunt 
ratura Spiritus Dei. Porro (9) hzeretici nihil de eo 
solliciti, ut divinis theelogis consentanea dicere vi- 
deantur, alia quoque afferre non verentur valde per- 
niciosa. Neque vero quispiam antequam id omne, 
quod dicturus sum, audierit, tme reprehendat, 
quod perniciosa vocem quz illi afferunt: eos. enim 
sic loqui comperiet, ut illorum virorum menti ac 
sententie manifesto repugneut, qui Deo afllaute 
scripsere, quique donum hoc a Deo habuerunt, ut 


Μονογενῆς ἐκλήθη ó θεὸς Λόγος, ἐπειδὴ τὸ ür:ov 
Πνεῦμα οὐκ àx τῆς ὑποστάσεώς ἐστιν τοῦ Πατρός. 
Ἐπεὶ αὐτὸς μὲν οὐκ ἂν ἑλέχθη Μονογενῆς, τὸ δὲ 
ἅγιον Πνεῦμα προσηγορεύθη ἂν ἀδελφὸς αὐτοῦ. 
Ἐχεῖνοι μὲν οὕτως, xal πρὸς ἑαντοὺς ἀνομοιούμενος, 
fj δὲ ἀλήθεια πρὸς αὐτοὺς. Μονογενὴς γέγραπται, δ.ά 
τε τὸ µόνον γεννηθῆναι ἐχ τῆς ὑποστάσεως τοῦ Πα- 
τρὸς, xai μὴ ἐχπορευθῆναι, ὡς τὸ ἅγιον Πνεύμα: διᾶ 
τε τὸ ἀποχλείεσθαι τὰς ῥλασφημίας αἱρετιχῶν, λε- 
γόντων αὑτὸν χτίσµα xaX υἱὸν, ὥς ἔσμεν ἡμεῖς. Kat 
τὸ ἅγιον δὲ Πνεῦμα ἓν xal µόνον εἶναι γέγραπταε , 
διά τε τὸ ἐνιαίως xal µόνως αὑτὸ Ex τῆς ὑποστάσεως 
τοῦ θεοῦ xat Πατρὸς ἐχπορευθῆναι, xal μὴ γεννηθἩ - 
ναι, ὡς ὁ Υἱός * διά τε «b μὴ κτίσμα, ὡς τὰ ἄλλα 


B πνεύματα, ὑπονοεῖσθαι. Τὸ γὰρ ἓν οὔτε ἀλλότριόν 


ἔστι τὸ Πνεῦμα τῆς οὐσίας τοῦ Πατρὸς, οὔτε διωρ:- 
etat τῆς πρὸς τὸ ἓν ἑνώσεως * οὔτε πρὸς ἐχεῖνο, Ἡ 
ὕφεσιν ἔχει, f| [04 a] ἄλλον ἑαυτοῦ μᾶλλον συμφνέ- 
στερον, 7| ἀγχίθεον * οὔτ᾽ ἀνέχεται, 7) ἀριθμὸὺς προσ- 
αγορξεύεσθαι, τῆς ἑνάδος οὐσίας ὃν, ἢ τοῖς παρηγμέ- 
νοις αυντάττεσθαι, τῶν πάντα παραγαγόντων σὺν τῷ 
Πατρὶ xal τῷ Υἱῷ τυγχάνον. Οὐ δύναται οὖν τὸ Ev 
ἅγιον Πνεῦμα, οὔτε τῷ ἑνὶ Πατρὶ, ἡ τῷ £v Y εἵναι 
ἀνόμοιον, οὔτε τῷ πλήξει τῶν πνευμάτων ὅμοιον. Καθ- 
ἁπερ Υὰρ ἑνὸς ὄντος θεοῦ καὶ Πατρὸς, xaX ἑνὸς Yiou 
ἀληθινοῦ, πάντες ol χατ εἰχόνα δι ἀγαθότητα xai 
ἀφθονίαν αὐτοῦ ἐχλήθημεν θεοὶ xaX υἱοὶ, οὐχ ὄντες 
τῇ ἀληθείᾳ xavX τὸ, « Ἐγὼ clma: θεοί ἔστε xai 
ulot Ὑψίστου πάντες’ » οὕτως ἑνὸς χαὶ µόνου ὄντος 
άντου Πνεύματος ἀληθείας, πολλὰ πνεύματα λέγεται, 
οὐκ ὄντα τῇ φύσει πνεύματα τοῦ θεοῦ. Οὐ βλέποντες 
xaX ἀνασχεπτόμενοι, ὅπως ἂν τοῖς θεολόγοις φαίνοιντο 
συμθαϊνόν τι λέγοντες, οὐχ ὀχνοῦσι xal ἄλλα ἐπιφέ- 
ρειν βλαθερἀ. Καὶ uoi, πρὶν ἅπαντος ἀχοῦσαι τοῦ 
λόγου, µέμψηται μηδὲ εἷς, εἰ βλάθην τὰ ἐχείνων 
καλῶ. Εὐρήσει γὰρ, ὅτι φθέγγονται, ἄντιχρυς ἀντι- 
πράττοντες τῇ γνώμῃ τῶν θετγόρων ἀνδρῶν, ol τὸ 
περὶ τοῦτο διαπρέπειν εἶχον παρὰ τοῦ θεοῦ ἐν δωρεᾶς 
μέρει. Λέγουσι γάρ; El θεὺς τὸ ἅγιον Πνεῦμα, f 
Πατὴρ, ἡ Yióg ἐστιν" μὴ ὃν δὲ τούτων μηδὲν, οὐκ 
ἔστι θεὸς, ὡς οὐδὲ τὰ ἄλλα πνεύματα. Απαντητέον 
τοίνυν αὐτοῖς οὑτωσί' "orco θεὸς ὁ Πατὴρ, οὗ διὰ 
τὸ εἶναι Πατέρα. ἀλλὰ διὰ τὸ εἶναι θείας φύσεως" xal 
ὁ Υἱὸς, οὐ διὰ τὸ εἶναι τοῦ τυχόντος υἱὸς, ἀλλά διὰ 


jsta in re praeclare versarentur. Aiunt enim: Si D τὸ τοῦ Θεοῦ εἶναι Υἱὸν Λόγον, καὶ ἀναγχαίως τῆς 


(10) Deus est Spiritus sanctus, aut Pater est, aut 
Filius. Atqui neuter horum est: non est ergo Deus, 


(3) Frater. Hoe Macedoniauorum argumentum 
affert Didymus ac diluit in libro etiam De Spiritu 
sancto, num. 62. 

4) Dissimiles. Utpote versipelles. 

9! Unico. In Grieco, ἑνιαίως. Est autem ἐνιαῖος 
« solus, unus, » aut « singularis. » Itaque Joannes 
Euchaitarum metropolita in oratione inedita in Sy- 
naxim angelorum pag. 58, cufusdam ws. codicis 
Nauianz bibliothecs, sic loquitur : τὸ τρισσὸν αὐτῆς 
(nempe τῆς θείας µεγαλειότητος ) καὶ &vratov, id est, 
« Wwiuitatem ipsius (divinz majestatis ) et unita- 
tom. » 

(6) Spiritus. Si conjecturis indulgere liceret, su- 


αὑτοῦ θείας φύσεως ὑπάρχειν ' οὕτως xal τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα θεὸς, οὐ διὰ τὸ ἁπλῶς εἶναι Πνεῦμα, ἀλλὰ 


spicarer legendum esse in Grzco : τὸ γὰρ Ev δγλο 
ὅτι οὔτε, x. t. λ. 

(7) Neque potest. Codex, ἂν ἔχεται. Lego, ἀν- 
έχεται. 

8) Ego dizi. Psal. Lxxxi, vers. 6. 

9) Porro. Nisi aliquid addas in Graco, ac legas, 
exempli causa, οὐ βλέποντες οὖν, vel, οὗ βλέποντες 
δέ, vel, ἀλλ' οὗ βλέποντες, nim s soluta, laxa, aique 
exsanguis videbitur oratio. Quauquam hzc magno 
pere curasse non videtur Didymus. Fortasse e:am 
novum caput hic incipi volebat, cuin ad aliam tram- 
eat objectiopem. 

(10) Si. Iu codice, t, Θεός. Lego, El θεός. 


493 


DE TRINITATE LIDER SECUNDUS. 


494 


διὰ τὸ τοῦ Θεοῦ εἶναι ἓν xal µόνον Πνεῦμα ἅγιον, A sicut ne alii quidem spiritus dii sunt. Sic porro ip- 


xai τῆς αὐτοῦ [ 61 b] θείας φύσεως χαθεστάναι, ὡς 
προελέχθη. Kal ὥσπερ ἀχούσαντες' εΕῖς ὁ θεός; » 
xit, € Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου προσχυνήσεις, xal αὐτῷ 
uóvp λατρεύσεις * » ἐξ (cou τῷ Πατρὶ Θεόν τε εἶναι 
τὸν μονογενη Λόγον πιστεύοµεν, xal προσχυνοῦμεν, 
xal λατρεύομεν αὐτῷ * τὸν ἴσον τρόπον καὶ περὶ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος διαχείµεθα. Αὐτῷ γὰρ, ᾧ προσετά- 
χθημεν ἐν τῷ περὶ τοῦ ἀφθάρτου βαπτίσματος δοθέντι 


ὄρῳ, ἐξ οὗ ἤρτηται ἡ τῆς πάσης ἡμῶν πολιτείας xol. 


θρησχείας χατάστασις, συντάττειν αὐτὸ τῷ Πατρὶ 
χαὶ τῷ Yüp* προσετάχθηµεν καὶ συμπροσχυνεῖν, 
xai συνδοξάξειν αὑτὸ, xal λειτουργεῖν αὐτῷ. Αὕτη 


Yáp ἐστιν ἡ λογιχὴ λατρεία, ἣν ἔγραφεν Παῦλος - 


τοιώσδε” « "Iva. παραστήσητε τὰ σώματα ὑμῶν ϐθυ- 
σαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον τῷ θεῷ, τὴν λογιχὴν 
ματρείαν. » Καὶ ὃν τρόπον, τοῦ ᾽᾿Αποστόλου τὸν θεὺν 
µόνον σοφὀν τε xat ἔχειν ἀθανασίαν χρησµῳδήσαντος, 
πιστεύομεν xa τὸν Ὑἱὸν ὁμοίως ἔχειν ἀθανασίαν, 
καὶ εἶναι σοφὸν, ἅτε ἁπαράλλαχτον χατ᾽ οὐσίαν ὄντα 
tp πατρὶ, xat Λόγον αὐτοῦ, καὶ ζωὴν αἰώνιον, ὡς 
(ράφει, ὑπάρχοντα * οὕτως καὶ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µχτος. Οὐ γὰρ χατὰ χάριν, ἤτοι δόσιν, ἔχει τὴν ἆθα- 
νασίαν χαὶ σοφίαν, ὁμοίως τῶν λειτουργικῶν πνευ- 
µάτων᾽ ἀλλὰ φύσει κέχτηται’ Πνεῦμα γὰρ σοφίας 
ἐστίν. Τοιγαροῦν γέγραπται, ὡς « Οὐδεὶς γινώσχει 
τὰ τοῦ μόνου σοφοῦ, εἰ ph τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ. » El 
Υὰρ δρίησαν μὴ ταῦτα οὕτως ἔχειν, f) παραχρούσονται 
τὸν θεὸν Aóyov, f| παρὰ τὰς Γραφὰς δόξουαι ποιεῖν. 
Tij yàp iv μιᾷ θεότητι Τριάδι οὗ συντάττεταί «t, 
(Vs τὰ πνεύματα διὰ τὸ χεχλῆσθαι πνεύματα, xàv 
μὴ τὰ βέδηλα εἴποιμεν, οὔτε οἱ ἄνθρωποι διὰ τὸ 
χεκλησθαι θεοί; οὐ γάρ ἕσμεν τῇ ἀληθείᾳ. El δὲ οὐχ 
οἰηθῶσιν ἀντιπίπτειν αὐτοῖς τὸ, « Μόνῳ [03 a ] σοφῷ 
ϐεῷ: » xaX, «Μόνος ἔχων ἀθανασίαν ' » o0 δυνῄσον- 


ται ἀπ᾿ οὐδενὸς ἐξ ἑναντίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος - 


χατασοφίζεσθαι. Ταῦτα γὰρ οὕτως ὑπὸ Παύλου ἑἐρ- 
ῥήθη, διὰ τὸ τοῦ Θεοῦ Λόγον μὲν τὸν Υἱὸν, Πνεῦμα 
δὲ τὸ ἅγιον Πνεῦμα τυγχάνειν, xat ἀχωρίστως αὐτοῦ 
ἔχειν κατὰ τὴν φύσιν, xat εἰς µίαν ἀνάγεσθαι θεότητα, 
ὥς χαὶ παρὰ τοῖς ἔξω λέγεται’ 


sis respondendum est : Sicut Deus est Pater non eo 
quod sit Pater, sed quia est divine nature;et Fi- 
lius est Deus non eo quod sit qualiscunque filius, 
sed quia est Dei Filius Verbum, et necessario ejus- 
dem divine nature eum Patre : sic. etiam. Spiritus 
sanctus est Deus, non eo simpliciter quod sit spiri- 
tus, sed quia est Dei unus et solus Spiritus sanctns, 
ejusdemque divine naturx: cum Patre, ut anteo 
dictum est. Et quemadmodum cum audimus, « Unus 
(11) Deus; » et, « Dominum (12) Deum tuum ado- 
rabis, et illi soli servies, » unigenitum Verbum, 
eque ac Patrem, Deum esse credimus, et eum ex 
wquo adoramus, acei servimus; ita eodem modo 
etiam affecti sumus erga Spiritum sanclum. Nam 


B eo ipso quod in prescripta nobis divini baptismatis 


fermula, ex qua totius nostrae politie, et religionis 
constitulio pendet, eum collocare cum Patre, et Fi- 
lio jussi sumus, jussi etiam sumus eum simul ado- 
rare, et glorificare, eique obsequium, et cultum . 
exhibere. Hoc enim est rationabile obsequium, hic 
cultus, de quo iia scripsit Paulus : « Ut (15) 
exhibeatis corpora 144) vestra hostiam viventem, 
sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium (si- 
ve cultum). » Et quemadmodum etsi Paulus Deum 
solum sapientem (14) esse, eL eum solum immor- 
talitatem habere (15) dicat, Filium tamen quoque 
similiter, utpote qui Patrisine ullo discrimine na- 
tura similis est, et Verbum illius, et vita selerna, 
ut Scripture aiunt (16), exsistit, immortalitatem 
babere, et sapientem esse credimus : sic etiam de 
Spiritu sancto idem dicendum est. Nee enim er 
gratia, aut ex donatione immortalitatem ac Sapien- 
tiau babet instar famulantium spirituum, sed natu- 
ra; est enim Spiritus sapientie : qua de causa in- 
quit Scriptura, « Neminem (17) nosse que sunt 
solius sapieatis, nisi Spiritum illius. » Nam ei hxc 
ita se babere non concesserint (18), aut Deum Ver- 
bum repudiabunt, aut Scripturis adversari vide» 
buntur. Nam ei, qux in una Deitate est, Trinitati 
nulla res zequalis dici potest: neque spiritus scili- 


εδ, ex 60 quod spiritus vocati sint, in eodem eum ipsa gradu collocantur, quamvis de imipundis spi- 
ribus non loquamur ; neque nos homines, ex eo quod dii nuncupati fuerimus, illam :xquamus; nec 
enim dii revera sumus. Si vero illos sibimetipsis adversarl non opinemur, illud, « Soli (49) sapienti 
Deo, » et illud, « Solus (20) habens immortalitatem, » non poterunt ullo modo contra Spiritus 
saneti Deitatem captiose objicere. Nam hzc a Pauloideo dicta sunt, quia Dei Verbum quidem est Fi- 
lius, Dei autem Spiritus est Spiritus sanctus, et binze hypostases iste natura idem cum ipso sunt, at 
que in unam coalescunt deitatem : sicut etiam apud ethnicos (21) dicitur : 

Elec θεὸς αὐτοπάτωρ, ἐξ οὗ fes πάντα D Unus Deus, suimetipsius pater (22), ex quo hec 


γένοντο. 
Ὡς τοίνυν περὶ τοῦ Πατρὸς Παῦλος Ῥωμαίοις, 


(M) mu, Ephes. iv, 5, el alibi szpius, H 

(12) Dominum. Mauh. iv, 10, ubi Grzca editio 
habet : Κύριον τὸν Θεόν σου. Vide etiam Beut. 
Vi, 15; inde enim locus hie i Hbi Api est : ibi ta- 
men legitur θήσῃ, pro προσχυνήσεις. 

(t5) i. Roe. ks, 4. Pro ἵνα παραστῄσητε  ΕΒἰ- 
blia habent tantum, παραστῆσαι. 

ts Sapientem. 1 Tim. 1, 17. 

15) Habere. 1 Tim. vi, 16. 


| omnia exstiterunt, 
Sicut igitur de Patre Paulus ad Romanos, ad Ga- 


(46) Aiunt. I Joan. v, 90. 

"n Neminem. 1 Cor. ii, 11. 

18) Concesserint. Lego δοίησαν pro δοίης ἄν. 

19) Soli. 1 Tim. t, 17, et Ruin. xvi, 27. 

μή Solus. 1 Tim. vi, 16. 

(21) Eihnicos. Vide not. 50, pag. 69 1 

(22) Pater. Vide quae de voce αὐτογένεθλος, aliis- 
que affinibus adnotauius ad segm. 149 6. 


495 


DIDYMI ALEXANDRINI 


496 


latas et ad Timotheum (35) scribens ait, « Unus A Γαλάταις καὶ Τιμοθέῳ γέγραφεν. «El; 6 θεός: 


Deus; » sic de Filio quidein Joannes dixit: « Unige- 
nitus (24) Deus, qui est in sinibus Patris: » de Spi- 
ritu sancto autem Paulus ad Corinthios scribens 
docuit : « Alteri(25) 141 autem dona euratiouum 
in uno Spiritu; » nam unitas propria est divinse 
et immultiplicabilis naturze. Et sicut. scriptum est, 
Filium genitum esse (26), et ipse id attestans oit, 
« Ego (27) a Patre exivi; » ita scriptum est, et ip- 
gemet dixit: « Spiritum (28) veritatis, qui a Patre 
procedit, » aut processit. Et sicut Filius cum sit 
Deus et Dominus, est tamen Dei et Donini 
Filius, sic Spiritus sanctus etsi sit Deus et 
Dominus, est iamen Dei et Domini Spiritus. 


Et quemadmodum Verbum  dicitur«in Scriptu- ΄ 
B *pl* τὸν αὐτὸν τρόπον xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα γέγρα- 


ris Filius, quia coexsistit Patri; eodem modo etiam 
Spiritus sanctus vocalus estin Scriptura Dictum 
Dei (29); et Spiritas oris (50) ejus, et Flatus Omni- 
potentis (51), quia simul cum illo subsislens ex eo 
eluxit : ne ipsum suspicetur quis extra deitalem es- 
se Patris, aut Verbi ipsius: nàm Dictum proprium 
est verbi, sive sermonis, et Sermo mentis, ei ve- 
rum esse comperitur illud : « Unus (53) Deus et Pa- 
ter omnium, et superomnes, et per omnia, et ia 
omnibus, » Et. sicut Filium a Patre nullo modo 
discrepare ostenditur ος eo quod (33) ait Scriptura, 
« Qui (24) vidit me, vidit Patrem ; » simili ratione et 
Spiritum sanctum uullo modo a Patre discrepare 
ostenditur per ea qua ait Scriptura: « In. hoc (5E) 
cognoscimus, quod est in nobis Deus, ex Spiritu ip- 
sius, quem dedit nobis. » Cum ergo Pater sít ve- 
rus Dcus, necesse omnino est, ut. verus Deus ipsi 
sequalis ille etiam sit, qui eum ostendit per solam 
sui ipsius manifestationem. Et sicut per Filium om- 
nia facta sunt, sica Spiritu sancto omnia sanctificata 
sunt, et corroborata. Aiunt (56) enim apostoli: 
« Domine (57) qui fecisti celum, et terram, et ma- 
Te, eLompia quz in eis sunt: qui per Spiritum 
Banciurm, et per os David pueri tui dixisti. » Et sic- 
ut equalis potestate, et similis Patri, 'et Dominator, 
Unigenitus significatur juxta illud, « Quecunque (358) 


65. Ad Timotheum. In prima epist. cap. rt, 
vers. 5. 

en Unigenitus. Greca. editio pro θεός habet, 
Υἱός. Et pro ἓν τοῖς χόλποις habet, εἰς τὸν χόλπον, 
id est, d in sinu.» Vide not, 84, pag. 27, et not. 15, 

. 16. ; 

(35) Alteri. ἵ Cor. xn, 9. Editio Grzeca nunc 
habet : ἐν τῷ αὐτῷ Πνεύματι, id est, « in eodem 
Spiritn. » Sed Vulgatus int. legit ut Didymus : 
vertit enim totum versiculum sic : « Alteri tides in 
eodem Spiritu : alii gratia sanitatum in uno Spi- 
ritu. » Vide segm. 04 b. 

96) Genitum esse. Psal. 1, 7, et Hebr. 1, 5... . 
97| Ego. Jos. xvi, 27, 28. Ἐγὼ παρὰ τοῦ 

Θεοῦ ἐξήλθον. ἐξῆλθον παρὰ τοῦ Πατρός. 

(28) Spiritum. Joan. xv, 36. , 

(29) Dicium Dei. Ephes. vi, 17, ubi legitur : 


την μάχαιραν τοῦ Πνεύματος, 6 ἐστι ῥῆμα Θεοῦ. 


Vulgatus int, vertit : « gladium Spiritus , quod est 
verbum Dei. » Sed Didymus voculam ó retulit. ad 
Πνεύματος, wt sensus esset : « Qui Spiritus est 
Dictum Dei. » 


οὕτω, περὶ μὲν τοῦ Υἱοῦ Ἰωάννης εἶπεν ' « 0 po- 
voyevhe θεὸς, ὁ &v Bv τοῖς κόλποις τοῦ Πατρός: » 
περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος Παῦλος Κορινθίοις ἑδί- 
δαξεν ΄ « "Αλλῳ δὲ χαρίσματα ἱαμάτων kv τῷ EA 
Πνεύματι  » τὸ γὰρ ἐνιαῖον τῆς θείας xal ἁπλη- 
θύντου φύσεως ἴδιον. Καὶ χαθὰ ἐγράφη, ὅτι ὁ Υἱὸς 
ἐγεννήθη, xal μαρτυρῶν λέγει: « Ἐγὼ παρὰ τοῦ 
Πατρὸς ἐξήλθον * » οὕτως ἐγράφη, χαὶ ὁ αὐτὸς εἶπεν" 
« Τὸ Πνεῦμα τῆς ἁληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς 
ἐχπορεύεται, » ἤτουν ἐξεπορεύθη. Kal ὥσπερ ὁ Υἱὸς 
θεὸς xal Κύριος ὢν, τοῦ Oto) xal Κυρίου ἑστὶν 
Yiéc: οὕτω τὸ ἅγιον Πνεῦμα, Θθεὺς χαὶ Κύριος ῶν, 
τοῦ θεοῦ καὶ Κυρίου ἐστὶν Πνεῦμα. Καὶ ὃν τρόπον 
Λόγος γέγραπται ὁ Υἱὸς διὰ τὸ συνυπάρχειν τῷ Ha- 


πται, Ῥῆμα τοῦ θεοῦ, χαὶ Πνεῦμα τοῦ στόματος αὖ- 
τοῦ, xal Πνοὴ Παντοχράτορος, ἐπειδῇ συνυφεστὼς 
ἐξέλαμφεν ἐξ αὐτοῦ ἵνα μὴ ἔξωθεν αὐτὸ τῆς θεότη- 
τος τοῦ Πατρὸς f| τοῦ Λόγου αὐτοῦ εἶναί τις ὑπο- 
λά6ῃ. Ἴνιον Y&p τὸ Ῥῆμα τοῦ λόγου, xal ὁ Λό- 
ος τοῦ voo * xal πληροῦται τὸ, € Ὁ εἷς θεὸς xa 
Πατ]ρ πάντων, χαὶ ἐπὶ πάντων, χαὶ διὰ πάντων, 
xal ἐν πᾶσιν. » Καὶ xc0& ὁ Υἱὸς δείχνυται ἀπαράλ 
λσχτος τοῦ Πατρὸς, ᾗ Υράφει: « Ὁ ἑωραχὼς iyi 


-ἑώραχε τὸν Πατέρα» ὡσαύτως xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα 


6; ὧν [63 b] φάσκει' « Ἐν τούτῳ γινώσχοµεν, ὅτι 
ἐν ἡμῖν ἐστιν ὁ θεὸς, Ex τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ, οὗ 
ἔδωκεν ἡμῖν. » ᾿Ανάγχη οὖν πᾶσα, Θεοῦ ἀληθινοῦ 
ὄντος τοῦ Πατρὸς, Gcbv ἀληθινὸν εἶναι ἴσον αὐτῷ 
κεὶ τὸν δειχνύντα αὐτὸν τῇ ἑαυτοῦ ἐμφανείᾳ. Καὶ 
ὥσπερ διὰ τοῦ Υιοῦ πάντα ἐγένετο, οὕτως ὑπὸ τοῦ 
Πνεύματος πάντα ἡγιάσθη xai ἐνεδυναμώθη. Φασὶν 
Υὰρ οἱ ἀπόστσιοι’ εΔέσποτα, 6 ποιῄσας τὸν οὐρανὸν, 
xai τὴν γῆν, xai τὴν θάλασσαν, xal πάντα τὰ ἓν 
αὐτοῖς ' ὁ διὰ Πνεύματος ἁγίου, στόματος δὲ Δαυϊῖδ 
παιδός σου εἰπών. » Καὶ χαθὰ ἰσοδύναμος xal ὅμοιος 
ὁ Μονογενῆς τῷ Πατρὶ καὶ ἐξουσιαστὴς σηµαίνεται, 
χατὰ τὸ, « "Όσα Bv vod ὁ Ilacho, ταῦτα xai ὁ Υἱὸς 
ὁμοίως motet* ». ὡσδύτως xal τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ 
κατὰ τὸ, « Πάντα δὲ ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἓν xol τὸ 


(20-31) Spirilus oris. Psal. xxxn, « Flatus O:- 
nipotentis, » vers. 6, et Job xxxii, 4 
($2) Unus. Eplies. ιν, 5. Gries οὐ. εἷς, sine ar- 
ticulo. Et paulo post, ὁ ἐπί pro xal ἐπί. 
ü (53) Ex eo quod. Lego ᾗ pro fj, scriptura co- 
icis. 
(34) Qui. Joan. xiv, 9. 
(20) In hoc. 1 Joan. iw, 15. Vide not. 13, 


pag. 29. 

(56) Aiunt. Codex, φησίν. Lego, φασίν. 

($1) Domine. Act. " 9) et 25. Grzca editio 
post Δέσποτα addit, σὺ ὁ θεός. deinde owittit vo- 
ces, ὁ διὰ Πνεύματος ἁγίου. Vulgatus interpres e 
contrario nec babet nomen illud « Deus, » et addit 
voces, « Spiritu sancto » : itaque legit ferme ut lii- 
dymus ; qui inlibro etiam De Spiritu sancto num. 29, 
eadem ratione locum hunc citaverat : sic euim ibi 
transtulit Hieronymus : Et ín eodem rursus. libro 
( in Actis scilicet apostolorum ) : Qui per Spiritum, 
inquit, sanctum ore David pueri tui locutus ex. 

(98) Quacunque. Joan. v, 1J. Vide tiot. 74, psg. 10. 


i01 


DE TRINITATE ΜΠΕΗ SECUNDUS. 


498 


αὐτὸ Πνεῦμα. » Καὶ ὥσπερ περὶ ἑαυτοῦ εἶπεν ὁ A facit Pater, hzc et Filius similiter facit; » sic 


Χριστός * « Οὐδεὶς ἔγνω τὸν Πατέρα, ei ut ὁ Yióc*» 
οὕτω καὶ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὸ ὅμοιον εἴρη- 
σαι, ὅτι € Τὰ τοῦ θεοῦ οὐδεὶς ἔγνω, el μὴ τὸ Πνεῦμα 
τοῦ θεού. » Καὶ ὃν τρόπον ὁ Ὑἱὸς τὸ ἀγγελτιχὸν, 
« Μεγάλης βουλῆς Αγγελος,» ἐχλήθη * οὕτω xal περὶ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Φησὶν γάρ’ « Αλλὰ ἑλάβομεν 
τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ἵνα ἴδωμεν τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ 
χαριαθέντα ἡμῖν.» Καὶ ὁμοιότατον τῷ, € Απαρχὴ, 
Χριστὸς,» τὸ λέγον ῥητόν” «Καὶ τὴν ἀἁπαρχὴν τοῦ 
Πνεύματος ἔχοντες.» Καὶ ἱἰσοπαλὲς τῷ, « 'O δὲ Κύ- 
pio; ἁγιάσαι ὑμᾶς, ἵνα ἧτε εἰλικρινεῖς xal ἁπρόσκο- 
xot sig ἡμέραν ἀπολυτρώσεως,. » τὸ, « "Iva γένηται 
1i προσφορὰ τῶν ἐθνῶν εὐπρόσδεχτος, ἡγιασμένη 6v 
Πνεύματι ἁγίῳφ. » Καὶ ἱσόῤῥοπον τῷ εἰπεῖν, « Ὁ 
ἀφορίσας µε Ex χοιλίας μητρός pou, διὰ τῆς χάριτος 
αὐτοῦ ἀποχαλύψαι ἐν ἐμοὶ τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, » τὸ, 
€ ᾽Απεχάλυψεν 6 θεὸς Gus τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ. » 
Καὶ ἰσοδύναμον τῷ εἰπεῖν, « 'Ῥαντοὺς δοχιµάζετε, 
[60 αἱ εἰ ὁ Χριστὸς ἐν ὑμῖν, » τὸ φάναι’ « Ἡμεῖς 
δὲ o) πνεῦμα τοῦ χόσµου Σλάδοµεν, ἀλλὰ 5 Πνεῦμα 
τοῦ θεοῦ. » Καὶ ἴσον τὸ, « Οὐχ οἴδατε, ὅτι ναὺς θεοῦ 
xt, xai «b Πνεῦμια τοῦ Θεοῦ olet ἐν ὑμῖν» » τῷ 
ὑπὸ Ἰωάννου vpaoévst * « Ἐδν ἀγαπῶμεν ἀλλήλους, 
ὁ θεὺς ἐν ἡμῖν μένει. Ἐν τούτῳ γινώσχοµεν, ὅτι ἐν 
αὐτῷ µένομεν, xat αὐτὸς ἓν ἡμῖν, ἓχ τοῦ Πνεύματος 
αὐτοῦ, οὗ ἔδωχεν ἡμῖν" » xal τῷ, « Ἑλουσόμεθα 
ἐγὼ καὶ à Πατὴρ, xai μονὴν παο αὐτῷ ποιήσο- 
μεν.) 


A49 lis est et Spiritus sanctus, juxta illud: 
« Hac (39) autem omnia operatur unus εἰ idem 
Spiritus. » Et sicut de se ipso dixit Christus, « Ne- 
mo (40) novit Patrem, nisi Filius; » sic etiam de 
Spiritu sancto simile quid dictum est, nempe: 
« Quz (41) sunt Dei, nemo novit, nisi Spiritus Del.» 
Et sicut Filius, quatenus fungens legatione (42), 
« Magni consilii (45) Angelus, » id est. /egatus, vo- 
catus fuit; ita de Spiritu sancto tale quid dictum 
est: ait enim Scriptura: « Sed (44) accepimus Spi- 
ritum Dei, ut sciamus qu: a Deo donata sunt no- 
bis. » Et illi locutioni, « Primitie (45), Ghristus, » 
simillima egt alia: « Et primitias (46) Spiritus ha- 
bentes. » Et illi textui, « Dominus (A7) autem 5au- 
ctificet vos, ut sitis sinceri et sine offensione in 
diem redemptionis, » eadem vis est atque alteri, 
« Ut liat (48) oblatio gentium accepta (49), sancti- 
ficata iu. Spiritu sancto. » Et illud, « Qui me (50) 
segregavit'ex utero matris mex per gratiam suam, 
ut revelaret in me Christum suum, » zque valet, 
ac illud, « Revelavit (51) Deus per Spiritum suum.» 
Et iequalem.vim habet textus ille, « Vosmetipsos 
(52) probate, si est Christus in vobis, » cum alio 
textu : « Nes autem (55) non spiritum mundi accepi- 
mus, sed Spiritum Dei ; » et illud, « Nescitis, (54) 
quod templum Dei estis, et Spiritus Dei 143 habi- 
tat in vobis? » idem valetac illud, quod a Joanue 
scriptum est: « Si (45) diligamus invicem, Deus in 


nobis manet. In hoc cognoscimus, quod in eo manemus, et ipse in nobis, ex Spiritu ejus quem dedit 
nobis. » ldemque etiam vale! ac illud : « Veniemus (56) ego, et Pater, et mansionem apud eum faciemus. » 


($9) Hec, | Cor, xn, 14. 


(40) Nemo. Mauh. xi, 27. Vide not. 76, pag. 72. C 


: JI Que. 1 Cor. 11, 11. Pro. ἔγνω Biblia. babent 
v. 


(42) Legatione. Notanda in Gr:eco formula illa, 
τὸ ἀγχελτιχόν, qua ex Polluce lucem accipit, ut 
vicissim Pollucis lecus ex Didymo. Nimirum li- 
bro iv, cap. 14, de variis saliationis generibus lo- 
vens Pollux h:ec scripsit : Τὸ δὲ Ἰωνιχὸν, Αρτέμιδι 

βχουντο, Σικελιῶται μάλιστα) τὸ δὲ ἀγγελικὸν, ἐμι- 
usto σχήµατα ἀγγέλων ^ quz sic γογιθγαί ἱπίει- 
pres : € lonicum vero (clioree genus), Dianze sa- 
liebant, inprimis Siculi. Augelicum porro, auge 
lorum. referebat formas. » ld quod saiis ridicu- 
μμ est : quis enim sine risu audiat « angelicas 
choreas » ab ethnicis usurpatas, ét ab ethnico scri- 
More commemorataa? Recte ergo ex codice Pala- 


η pro ἀγγελιχόν emendavit Kohuius, ἀγγελ- D 


τιχόν, ut de ea saltatione loquatur Pollux, qua 
t legatorum » gestus habitumque referret. Justinus 
quoque eodem vócabulo usus est in prima Apologia 
(um. 22, ubi Mercurium a nonnullis etbuicis vo- 
ri ail λόγον τὸν παρὰ θεοῦ ἀγγελτιχόν, id est, ser- 
monem a Deo internuntium. 

(45) Magni consilii. Isa. τς, 6, in Grzeca editione. 
Vulgatus enim interpres hiec non. habet, Tertul- 
lianuy. in libro De carne Christi, cap. 14 : « Dictus 
661 quidem, inquil, « magni consili Angelus, » id 
εί, nuntius; officii, non nature vocabulo. » Ac Hi- 
rius, ut alios Patrés omittam, eadem citat lib. 1v 

t Trinitate nau. 25 : « Est aulem, inquit, secun- 
Uum prophetam Filius Dei uiagni consilii Angelus. » 

(M) Sed. 1 .Cor. 1, 12. Biblia pro, τὸ Πνεῦμα 
ad Bod ἵνα ἴδῶμεν, habent, τὸ Ἡ /εὔμα τὸ ἐκ τοῦ 

ευ: ἵνα εἰδῶμεν. ^ 

US) Βιμία. 1 Cur. xv, 35, 


46) Ei primitias. Rom. vui, 25. 

41) Dominus. 1 ad Thess. v, 23, et Philipp. 1, 
10, et Ephes. 1v, 50. Nempe ex duobus primis tex- 
tibus unum cudit, nonnulla etiam verba immutans, 
aut ex tertio loco huc transferens. Primus in Bi- 
bliis sic se habet : ὁ θεὺς τῆς εἰρήνης ἁγιάσαι ὑμᾶς 
ὁλοτελεῖς xaX ὁλόχληρον ὑμῶν τὸ πνεῦμα . . . . ἓν 
τᾗ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου...» τηρηθείη. Alter vero 
8iC : ἵνα {τε εἰλιχρινεῖς xat ἀπρόσκοποι alg ἡμέραν 
Χριστοῦ. Cum vero nonnulla inter eos similitudo 
sil, mirum non est, si extus merhoriter citans ex 
uno ad alium transierit. Suspicari tamen licet, er- 
ratum librarii esse, non Didymi, cum segm. 208 b, 
primus textus recte ciletur, ut et lib. adv. Manich., 


pag. 207. 
48) Ut fiat. Rom. xv, 10. 


49) Accepta. Sive, « acceptabilis, » ut vertit 
Hieronyuus in Didymi libre De Spiritu sancto, 
num. 114, ubi hec legimus : « Cum ergo haec bona 
ex largitione Spiritus sancti ad homines veniant, 
« vocatio Gentium . . . acceptabilis, et sanctificata 
redditur in Spiritu Ssauclo : » quia et in bac saneti- 
ficatos et acceptus faciens Spiritus sanctus, substan- 
tia est bouoruw Dei. » 

(60) Qui me. Galat, 1, 15, 16. Greca editio post 

v addit, xal Χαλέσας, et pro Χριστόν habet Yióv, 
14 est, Filium. | ' 

51) Revelavit. 1 Cor. n, 10. 

52) Vosmeiipsos. ll Cor. xiu, ὅ. Seusum citat, 
non ipsa verba. 

(953) Nós autem. 1 Gor. 11, 12. Biblia babent : τὸ 
πνεῦμα τοῦ χόσµου . . . τὸ Ex τοῦ θεοῦ. 

(34) Nescitis. | Cor. 1n, 16. 

(85) Si. 1 Juan. iv, 13. 

(56), Veniemus. Joan. xiv, 25. Explicationis causa 
addit voces, « ego ey Pater. » 


499 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


500 


Et sicut per Patrem, et Filium Spiritus sanctus A Καὶ ὥσπερ διὰ τοῦ Πατρὸς xaX τοῦ Υἱοῦ τὸ ἅγιον 


datur, juxta illud, « Effundam (57) de Spiritu meo 
super omnem carnem, » et juxta illad, « Accipite 
(58) Spiritum sanctum; » sic per Spiritum sanc- 
tum datur Christus, juxta Paulum ad Ephesios hzec 
.Scribentem: « Ut det (59) vobis secundum divitias 
glori: sux, virtute corroborari per Spiritum ejus, 
in interiorem bominem Christum habitare. » lllam 
' vero locutionem, « Factus (60) est sermo Domini 
ad hunc prophetam, »et illam, « Dominus dixit, » et 
illam, « Hzc dicit Dominus omnipotens, » simili et 
zquali modo accipiamus, ac illud, quod in Actisa 
Petro dictum est, « Oportebat (61) impleri Scriptu- 
ram, quam predixit Spiritus sanctus ; » et id quod 
Paulus Romz Judzis dixit, « Recte (62) Spiritus 


sanctus locutus est per Isaiam prophetam; »et il- B 


Jud, « Spiritus (63) autem manifeste dicit; » et Ἱ- 
lud, « Hzc (64) dicit Dominus omnipotens. » Et illi 
textui, « Deus (65) :xternus, » respondet zqualem 
majestatem denotans quod a Paulo est preedicatum : 
« Qui (66) semetipsum obtulit per Spiritum :ter- 
num; » et cum illis verbis : « Nemo (67) potest Spiri- 
tum sanctum accipere nisi a Domino, » itemque cum 
illis : « Accipite (68) Spiritum G//$ sanctum, » com- 
parantur haec: « Nemo (69) potest dicere Dominum 
Jesum Christum, nisi in Spiritu sancto ;» et, «Deduci 
(70) a Spiritu sancto ad veritatem, » nempe, dedu- 
ci a Spiritu sancto ad veram fidem, idem est ac de- 
duei a Domino Christo, hec precipiente : « Bapti- 
zantes (74) eos in nomine Patris, et Filii, et Spiri- 
tus sancti; » et cum iis verbis, « Λη emulamur (72) 
Pominum ? Nunquid fortiores illo sumus ? » zequa- 
lem vim habent hzc : « Nolite (73) contristare Spi- 
ritum sanctum Dei, in quo signati estis in diem re- 


(57) Effundam. Joel. n1, 28. . 

58) Accipite. Joan. xx, 22. 

0o Ut det. Ephes. 11, 16. Vide notas 46, 44, 45, 
pag. 49. 


(60) Factus. Ezech. 1,5, et alibi passim in Ve- 
teri Testamento, item ut binze, quz proxime sequun- 
tur formula». 

(61) Oportebat. Act. 1, 16. 

(62) Recte. Act. xxviii, 25. Vide not. 41, pag. 58. 
Hunc ipsum locum non modo affert Didymus in libro 
De Spir. S. num. 5 , verum etiam eumdem , ut puto, 
respicit eodem numero ubi legitur : Et Isaiam pro- 

hetasse commemorat cum,  orticulata voce , διὰ τὸ 
Trosüua τὸ ἅγιον, id est , « per hunc Spiritum san- 
ctum, » et non simpliciter IIveopa ἅγιον. Nimirum 
hujusmodi lectionem mendosam esse existimo ; nus- 
quam enim ait Paulus, ni fallor, aut scriptura, 
Isaiam « prophetasse per Spiritui sanctum , » sed 
vice versa ait, « Spiritum sanctum locutum esse per 
Isaiam. » Ac praeterea voces illas, διὰ τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον, non recte verteret Hieronymus, « per hunc 
Spiritum sanctum ; » siguificaut enim, « propter 
hune Spiritum sauctum. » Porro ex bibliothec» 
nostre codice ms. nihil lucis mutuari possumus: 
menda enim mendis addit, cum habeat, « ipsa jam, 
pro, Isaiam. » Itaque sic legendum ipse conjicio , 
« Et per Isaiam prophetasse commemorat cum arti- 
culata voce τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιου, id est, « hunc 
Spiritam sanctum , » et non simpliciter Πνεῦμα 

χιον. . 


Πνεῦμα δίδοται, κατὰ τὸ, « Ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύ- 
µατός µου ἐπὶ πᾶσαν σάρχα, » xaX χατὰ τὸ, « Λάύετε 
Πνεῦμα ἅγιον, » οὕτως διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὁ 
Χριστὺς, κατὰ τὸν Παῦλον Ἓφεσίοις Ὑράφοντα" 
c "Iva δῷ ὑμῖν, κατὰ τὸν πλοῦτον τῆς δόξης αὐτοῦ, 
δυνάµει χραταιωθῆναι διὰ τοῦ Πνεύματος αὐτου, εἰς 
τὸν ἔσω ἄνθρωπον κατοιχῆσαι τὸν Χριστόν. » Ἐχλά- 
6οιµεν δ᾽ ἂν ἐν ὁμοίῳ καὶ ἴσῳ τὸ, « Ἐγένετο Λόχο: 
Κυρίου πρὸς τόνδε τὸν προφήτην, » xai τὸ, « Κύριο: 
εἶπεν, » καὶ, « Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ, » 
τῷ ἐν ταῖς Πράξεσιν ὑπὸ Πέτρου clpnuéwp* « Ἔδει 
πληβωθῆναι τὴν Γραφὴν, ἣν προεῖπεν τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον, » xaX τῷ ὑπὸ Παύλου iv Ῥώμῃ πρὸς τοὺς 
Ἰουδαίους, « Καλῶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅχιον ἑλάλησςν 
διὰ "Hoatou τοῦ προφήτου, » xaX τῷ, «Τὸ δε Πνευμε 
ῥητῶς Avec » χαὶ « Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ., 
Ἰσότιμόν τε τῷ, € Ὁ θεὸς αἰώνιος, 2 τὸ ὑπὸ Παύ- 
λου χηρυχθᾶν, « "Oc ἑαυτὸν προσήνεγχεν διὰ Ηνεύ - 
µατος αἰωνίου. » Συγχριτιχόν τε τῷ, « Οὖδεὶς δύναται 
Πνεῦμα ἅγιον λαθεῖν, ἡ παρὰ Κυρίου, » xol τῷ, 
« Λάθετε Πνεῦμα ἅγιον, » τὸ, « Οὐδεὶς δύναται εἰπεῖν 
Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, εἰ uh ἓν Ηνεύματι ἁγίῳ. » 
Ταυτόν τέ ἐστιν τὸ ὁ, « Ὁδηγεῖσθαι ὑπὸ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος πρὸς τὴν ἀλήθειαν, » τοῦτ ἔστιν τὸ ὁδτ- 
γεῖσθαι ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος πρὸς [63 b] τὴν 
ἀληθινὴν πίστιν, τῷ ὁδηγεῖσθαι ὑπὸ τοῦ Δεσπότου 
Χριστοῦ, θεσπίζοντος' « Βαπτίζοντες αὑτοὺς εἰς τὸ 
ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος. 2 Καὶ ἰσοσθενὲς τῷ λέγοντι ῥητῷ, « Mi πα- 
ραζηλοὺμεν τὸν Κύριον; Μὴ Ἰἰσχυρότεροι αὐτοῦ 
ἐσμεν; » τὸ γράφειν 'εΜἡλυπεῖτε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
τοῦ θεοῦ, £v ᾧ ἑσφραγίσθητε εἰς ἡμέραν ἁπολυτρώ- 
σεως. » Καὶ ὁμοιόλεχτον τῷ, « Ἐξαποστελεῖς τὰ 


(63) Spiritus. l Tim. iv, 4. 

(64) Hac. Ut intelligas cur ista verba hic citet, 
lege librum De Spir. S. num. 28. Vide etiam cap. 19 
libri superioris. 

(65) Deus. Isa. xxvi, &, ubi Vulg. int. aliter. 
Vide etiam Epist. ad Rom. xvi, 26, et Dan. xin, 42. 

(δη Qui. Hebr. 1x, 14. Vulgatus int. aliter. 

67) Nemo. In Bibliis hec non exstaut , ni fallor. 
Simon Magus objurgatur Act. vin, 20, quod Spiri- 
tm sanctum emere vcllet. Et in Epist. ad Rom. xii, 1 
legitur : « Non est potestas, nisi a Deo. » Et apu 


D Joannem ii, 94 : « Ad mensuram dat Deus Spiri- 


tum ; » et cap. xiv, vers. 17 : « Spiritus veritatis, 
quem mundus non potest accipere. » Utrum aliquem 
ex his locis respexerit Didymus, lector judicet, Sed 
cum privatorum hominuni codices brevia scholia 
aut ad marginem Bibliorum haberent, aut intra li- 
neas, fieri potest ut unum sit hocce ex illis scholiis, 
quod Didymo quasi pars textus sacti lectum fuerit. 

(08) Accipite. Joan. xx, 92 

(69) Nemo. 1 Cor. xii, 2. Biblia carent vuce, 
Χριστόν quam Didymus ipse omittit infra , nempe 
seym. 494 b, et in lib. De Sp. S. num. 4 

(10) Deduci. Ex Joan. xvi, 13. Passioneiani co- 
dicis lectio illa, τὸ ó, mendosa est : expungendus 
scilicet est articulus, 6. 

pH Baptisantes. Matth. xxvi, 19. 

12) An emulumur. 1] Cor. x, 92. Greca editio: 
"H Tapas nioUpev. 

(75) Nolite. Ephes. 1v, 30. 


901 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, 


Πνευμά σου, xax χτισθήπονται, » τὸ, « Ἐξαποστελεῖς A demplionis ; » et isdem verbis expressum est illud, 


eb» Λόγον σου, xai τήξει αὐτά. » Ἰσάμιλλόν τε τῷ 
εἰπεῖν, « Kóproz μαρτυρεῖ τῇ ἐμῇ ψυχή, ὅτι οὐ φεύ- 
ὅομαι, » τὸ γράφειν’ « Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ 
παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται, ἐχεῖνος µαρτυρήσει 
περὶ.ἐμοῦ: » xal, « Τὸ Πνεῦμα διαμαρτύρεταί µε 
χατὰ πόλιν λόγον.» Απειχασμένον τε τῷ λέγοντι 
Δεσποτικῷ ῥήματι, « Ἰδοὺ ἁποστέλλω ὑμᾶς, ὡς πρό- 
δατα bv µέσῳ λύκων, » τὸ, « ὐὗτοι μὲν οὖν ἔχπεμ- 
φθέντες ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, χατηλθον 
εἰς Σελεύχειαν. » Καὶ ἴσον τὸ Υράφειν, « El δοχιμὴν 
ζητεῖτε τοῦ ἐν ἐμοὶ λαλοῦντος Χριστοῦ, » τῷ Ypá- 
φειν, ὅτι e Ἔλεγον τῷ Παύλῳ διὰ τοῦ Πνεύματος * 
Mh ἀνάδαινε εἰς Ἱερονυσαλήμ. » Συγγενές τε τῷ, 
« Ὁ Υἱὸς ζωὴ αἰώγιος. » τὸ ὑπ' αὐτοῦ Aey0év* « Τὸ 


cEmittes (74) Spiritum tuum, οἱ creabuntur, » qui- 
hus hoc alterum: « Emitles Verbum (79) tuum, et 
liquefaciet ea; » et huic loco, « Dominus (76) testis 
est animz: mez, quod non mentior, » congruit hic 
alter : « Spiritus (77) veritatis qui a Patre procedit, 
ipse testimonium perhibebit de me, » itemque hic 
alius: « Spiritus (78) contestatur me per. civitatem 
dicens ; » et illis Domini verbis, « Ecce (79) mitto 
vos sicut oves in medio luporum, » similia sunt 
hec: « Hiergo (80) emissi a Spiritu sancto de- 
scenderunt in Seleuciam ; » et illud, « Si (81) ex- 
perimentum quzritis loquentis in. me Christi, » 
sque valet ac illud * « Dicebant (82) Paulo per Spi- 
rium : Ne ascendas in Jerusalem; » et illi capitu- 


Sup, ὃ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, γενήσεται ἐν αὐτῷ πηγἡ ὕδα- B. lo, «Filius (86) vita eterna », cognatum est quod ab 


τος ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. Τοῦτο δὲ ἔλεγεν περὶ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὗ ἔμελλον λαμόάνειν οἱ πιστεύ- 
Οτες εἰς αὐτόν.» καὶ τῷ, «Μέτοχοι γὰρ τοῦ Χριστοῦ 
Ἱεγόναµεν,» τὸ, « ᾿Αδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέν - 
τας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τοῦ ἑπουρανίου, xat 
μετόχους γενηθέντας Πνεύματος ἁγίου. » Καὶ ἔοιχεν 
σφόδρα τὸ ἐν ταῖς Ἡράξεσι τοιῶσδε εἱρημένον, 
« Ὥφθησαν τοῖς ἁἀποστόλοις διαμεριζόµεναι γλῶσ- 
σαι ὡσεὶ ᾿πυρὸς, χαὶ ἐχάθισαν ἐφ᾽ ἕνα ἕχαστου αὖ- 
τῶν, xal ἐπλήσθησαν ἅπαντες Ἠνεύματος ἁγίου, » 
[64a] χαὶ τὸ ὑπὸ Ἰωάννου λεχθὲν, « Αὐτὸς ὑμᾶς 
βαπτίσει ἓν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πνρὶ, » τῷ χρη- 
σµῳδηθέντι, ὑπὸ μὲν Μωῦσέως « Ὁ θεὺς πῦρ 
καταναλίσχον’ » ὑπὸ δὲ 'Hoatoo: « Ἰδοὺ Κύριος ὡς 
tup Ίξει. » Καὶ συνάδει τῷ φάναι, « Περιετμήθητε 
εριτομῇ ἀχειροποιήτῳ, ἐν τῇῃ ἀπεχδύσει τοῦ σώ- 

τος τῶν ἁμαρτιῶν, Ev τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ,» 
*b γεγράφθαι; « Περιτομὴ χαρδίας ἐν Ἠνεύματι. » 
Kal εἰ ἐμπρέπει περὶ τοῦ Θεοῦ λέγεσθαι τὴν Πέ- 
τρου Quyfjv: « Mesavofjaet ἕχαστος ἀπὸ τῆς χαχίας 
αὐτοῦ, χαὶ ἀπὸ τῆς ὁδοῦ τῆς πονηρᾶς, xai βαπτι- 


(74) Emittes. Psulm citt, vers. 54 (seu 50). 

15) Emittes Verbum. Ps. cxLvin, vers. 7 (seu 18). 
Biblia eum Graeca, tu: Latina habent : « Ewmittel 
Yerbum snum. » 

(76) Dominus. Sensum citat, non verba. Vide ep. 
Ron. 1, 9, et ep. ad Galat. i, 20 

(IT) Spiritus. Joan. xv, 26. 

(18) Spiritus. Act. xx, 23. Gr:eca ed, paulo aliter. 
ln ea deest vocula µε, quam Vulg. interpres le- 
^s: videtur : vertit enim : « mihi protestatur. » 

(19) Ecce. Mauh. x, 16. 

(80) Hi ergo, Act. xin, 4. 

(81) Si. 1|. Cor. xi, 3. Greca editio pro εἰ 
babel ἐπεί, id est, « quoniam. » Vulgatus vero int. 
legit ut Didymus. 

(82) Dicebant. Act. xx1, 4. Θες editio habet : μὴ 

yabaívety, 

(83) Filius, 1 Joay. v, 20, ubi legltur : οὗτός 
ἐστιν... ἡ Coh αἰώνιος, id est. « Hic est... vita 
eierna, ο 

(4) Aqua. Joann. 1v, 14. Greca editio caret 
τους, ἐγώ, 
io d Salieniis. Codex habet ἀλλομένου pro ἆλ- 


9. 
(86) Eternam, Hac voce absolvitur locos ex 
Quario Joannis capite depromptus. Quz sequuntur, 
buc transtulit Didymus ex cap. vii, vers, 39 ejus- 
8 évabgelistqe , eo quod perbelle in allatam quo- 


ipso Filio dictum fuit: « Aqua (84), quam ego da- 
bo illi, fiet in ipso fons aqu:e salientis (85) in vitam 
seternam (86). Hoc autem dicebat de Spiritu sancto, 
quem accepturi erant credentes in ipsum ; ». et loco 
illi. « Participes (87) enim Christi facti sumus, » affinis 
est hic: « [mpossibile (88) est enim, eos qui semel 
sunt illuminati, qui eLgustaverunt donum caeleste (89) 
145 et participes facti sunt Spiritas sancti.» Quod 
vero in Actisita scriptum est, « Apparuerunt (90) 
apostolis dispertite linguse sicut ignis, et sederunt su- 
pra singulos eorum, et repleti sunt omnes Spiritu 
sancto,» et illud quod a Joanne dictum est, elpse (91) 
vos baptizabit in Spiritu sancto, οἱ igne, » valde 
simile est huic Mosis oraculo, «Deus (92) iguis 
consumens, » et alteri. [saíiz, «. Ecce (95) Dominus 
quasi ignis veniet. » Et testimonium hoc, « Cir- 
cumeisi (94) estis circumcisione non manufacta, in 
ex poliatione corporis peccatorum, in circumcísio- 
ne Christi, » consonum est buic alteri, « Cireumci- 
sio (93) cordis im Spiritu. »Ac si Deo convenit illa Pe- 
tri vox,« Poenitentiam (96)aget unusquisque a mali- 


que Cbristi ,sententiam conveniant. Biblia habent : 
Τοῦτο δὲ εἶπε περὶ τοῦ Πνεύματος, et reliqua, ut 
hic afferuntur. 

87) Participes. Hebr. ui, 14. 

i Impossibile. Hebr. vi, 4.. 

89) Celeste. Codex babet : τῆς δωρεᾶς τοῦ ἔπου, 
pavlou, id est « donum Coelestis , » nempe Dei. Sed 
cum in extremo hocce capite eumdem locum affe- 
rens Didymus dictaverit τῆς ἑπουρανίου , idcirco 
codicem hic inendosum crediderim. 

(90) Apparueruni, Act. i1, 9 θἱ 4, Graeca editio 
liabet ἐχάθισέ τε, pro xax ἐχάθισαν. 

(91) Ipse. Matth. 1, 14, non vero in Evangelio 


Joannis. 


(92) Deus. Deut. iv, 34. 

95) Ecce. 1sa. Lxvi, 15. 

94) Circumcisi. Coloss. n, 11. Graeca ed. τῶν 
ἁμαρτιῶν τῆς σαρχός, idest « peceatorum carnis. » 
(95) Circumcisio. Rom. u, 29. 
(96) Ponitentiam, In Actis cap. n, vers. 58, 
sie Petrus loquitur : Μετανοῄσατε, xai βαπτι- 
aüfjtu ἕχαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι "Incou Xpt- 


στοῦ, id est « Poenitentiam agite, et baptizelur 
unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi. » 
Cztera, qux addit Theologus noster, translata huc 
Bunt ex Jerem. xxxvi, 5,aut aliquo alio simili loco. 


Vide not. 94, pag. 101. 


905 


DIDYMI ALEXANDRINI 


5804 


íia sua, et 4 vla mala, et baptizetur in. nomiue A a0f,su εἰς τὸ ὄνομα Κυρίου Ἰησοῦ. χαὶ au0f3ezac » 


' Domini Jesu, et salvabitur, » Spiritum igitur a Deo 
nihil differre constat etiam ex eo quod iisdein ver- 
bis utens Dominus discipulis dixerit : « Exspecta- 
te (97) promissionem Patris, quam audistis : quia 
Joannes quidem baptizavit aqua in poenitentiam (98), 
vos autem baptizabimini in Spiritu sancto. » Nihil 
enim aliud ha:c denotant, nisi id quod slia quoque 
ejus de baptismo doctrina; eadem scilicet operari, 
εἰ posse Spiritum sanctum, qua nomen Patris, et 
Filii ejus, utpote qui est. ejusdem deilatis : et cu- 
juslibet discriminis expertes Filium, ac Spiritum 
sanctum ín unum veluti glomui (99) convenire, et 
ex aquo venerandos esse; quo inodo (1) Paulus 
Romanis (2) scribit: « Nam si. is qui venit, alium 
Christum praedicat, quem non predicavimus, aut 
alium. Spiritum arccipitis, quem non accepistis. » Il- 
lud quoque, « Non euim (5) audeo aliquid loqui eo- 
rum, que per me non effecit Christus in obedientiam 
gentium, verbo et opere, 1/469 in virtute signorum 
et prodigiorum, iu virtute Spiritus Dei, » eamdem 
vim habet, atque eimpbaslm, quam habet illud: 
t Pater (4) in me manens ipse facit opera. Creditis, 
quod ego in Patre, et Pater in me?» Etenim  ob- 
serva primuin, àicut. Patrem, sic etiam Spiritum 
ejus apu! Christum manere, quod sit ob divinam 
naluram inseparabitis. Observa deinde, ab inejTa- 
bili Trinitate divina opera concorditer fieri. Qb- 
serva demum, sicut Pater in. propria. hypostasi ex- 
sistens repraesentatur in unigeuito velut in imagine 


ob identitatem deitatis, id est essentiz, eodem modo " 


etiam Unigenitum in uno Cpiritu sancto velut in 
imagine reprasentari. Quam multa vero a;ia de di- 
vino Spiritu scripta sunt (5) abiis non discrepantia, 
que de Deo ac Patre, ei de Unigenito ejus Filio 
scripta fuerunt! quorum aliqua variis locis hujus 
Jibri continentar, in sermonis decursu a nobis al- 
lata. Quod si (7) eos vicissim interrogemus, utrum 
Eva (8), ac pueri quos ea genuit, ex Adamo sint, 


(97) Εαερεείαίε. Act. 1, ἆ et 5. Biblia paulo 
aliter. 

(98) In penitentiam. Greca editio hzc non habet. 
Hac fortasse irrepserunt ex Matth. ii, 11. aut ex 
scholiis iutra lineas, vel ad marginem adjectis. Vide 
not, 28, pag. 106 et not. 62, pag. 145. κ 

(99) Glomum. In Graco: τὸ μήρυγμα τοῦ Υἱοῦ 
χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, id est ad verbum, « glo- 
weramen Filii et Spiritus &»ncti. » Quz locutio, 
seu metaphora Latiuis auribus humilior videtur, 
quam utin divinas personas convenire queat: at- 
tameu satis perspicue id exbibet, quod vult Di- 
dymus, Vetus: porro Pollucis editiones lib. iv, 
cap. 10, babebant p.heoyua sed Kuhnius emenda- 
vit, μήρυμα, Verum. ex hoc Didyini loco apparet, 
priscam illam lectionem μήρυγμα nou contemnuen- 
dam esse. 

(1) Quo modo. Codex, 5. Lego, 1j. 

(2) Romanis. Bis ad eumdem, ut est in proverbio. 
]terum scilicet ex Epistola ad Romanos citat, qu: 
exstant in secunda ad Corinthios. Vide not. 17, 

ag. 9. 

5) Non enim. Rom. xv, 18 et 19. Graeca editio 
babet τολµήσω, id est« audebo. » Sed Vulgatus 
int. legit ut Didymus, nempe, t audeo. » 


ἄρα τῷ θεῷ ἁπαράλλαχτον τὸ Πνεῦμα αὐτου' xai 
ἀπὸ τοῦ τὸν Δεσπότην τοῖς μαθηταῖς, αὐτοῖς ὀνόμα-ι 
φάναι' « Αναμείνατε την ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, ἣν 
ἠχούσατε, ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐθάπτισεν ὕδατι ci; 
µετάνοιαν, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε iv Πνεύματι 
ἁγίῳ. » Οὐδὲν γὰρ ἕτερον τοῦτο δηλοῖ, ἡ ὅπερ xal 
$ ἄλλη αὐτοῦ περὶ τὸ φώτισμα µυσταγωγία, ὅτι 
δὴ τὰ αὐτὰ ἐνεργεῖ καὶ δύναται τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
ἅπερ τοῦὔνομα τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Παιδὺς αὐτοῦ. 
ἅτε τῆς αὐτῆς ὑπάρχον θεότητος. ΑἈπαράλλαχτόν 
τε τὸ ufjpuypa τοῦ 1οῦ χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 
xai ἐξ (oou σοπτὸν, f| Παῦλος Ῥωμαίοις γράφει’ 
« El μὲν γὰρ ὁ ἑργόμενος ζλλον Ἰησοῦν χηρύσσε:, 
ὃν οὐχ ἑκπορύζαμευ, f] Πνεῦμα ἕτερον λαμθάνετε, 


P ὃ οὐχ ἑἐλάδετε. »; ἣν αὐτὴν ἔνδειξιν ἔχει xal τὸ, 


« Οὐ γὰρ κολμῷ τι λαλεῖν, ὧν οὐ χατειργάσατο 
Χριστὸς δι’ ἐμοῦ εἰς ὑπαχοὴν ἐθνῶ», λόγῳ χαὶ ἔργῳ, 
ἐν δυνάμει σημείων xal τεράτων, ἐν δυνάµει Ἡνςύ- 
µατος Θεοῦ, »τῷ,ε 'O Πατ]ρ kv ἐμοὶ µένων, αὑτὸς 
ποιεῖ τὰ ἔργα. Πιστεύετε, ὅτι ἐγὼ ky κῷ Πατρὶ, «as 
ὁ lazo ἐν ἐμεί. » Γαρατήρει γὰρ, ὄτιπερ ὡς ὁ 
Πατηρ, οὕτως καὶ τὸ Ηνεῦμα αὐτοῦ παρὰ τῷ Xp:- 
cv µένε', ἀχώριστον ὃν τῇ θείᾳ φύσει’ xal ὅτι τὰ 
θεικὰ ἔργα [64 b | ὑπὸ τῆς ἁῤῥήτου Τριάδος ὁμος ρύ- 
νως Υίνεται’ καὶ χαθὰ 6 Πατὴρ, ἐν ἰδίᾳ ὑποστάσει ivv, 
ἐξειονίζεται ἓν τῷ Ιάονογενεῖ, διὰ τὸ ἁπαράλλαχτον 
τῆς ὁεότητος, τοῦτ) ἔστιν τῆς οὐσίας) τὸν ἴσον τρόπον 
καὶ ὁ Μονογενῆς £v τῷ EX ἁγίῳ Πνεύματι. Πόσα 
δὲ αἷλα ἐμφέρεται περὶ του θεϊχοῦ Πνεύματος, οὗ 
διαφέροντα πρὸς τὰ γεγραµµένα περὶ τοῦ θεοῦ xal 
Πατρὸς, xal τοῦ μονογενοῦς αὐτοῦ Υἱοῦ! ἐξ ὧν τινα 
διαφόροις τόποις τοῦδε περιέχεται τοῦ βιθλίου, δι’ ὧν 
ἦλοεν ὁ τοῦ λόγου δρόμος. Ἐπεὶ µήγετι (6) ἐροῦσιν 
ἀντερωτηθέντες, ὅτι Ex τοῦ ᾽Αδὰμ dj Εὔα xal οἱ ἐξ 
αὐτῆς παῖδες; Καὶ πῶς, oi μὲν ἐγράφησαν Ύεννη- 
θέντες, 1j δὲ οὔτ αὐτοῦ παῖς, οὔτ ἀδελφὴ τῶν τε- 
χθέντων ἐχλήθη; ᾿Ὁπότε οὐ δυνατὸν παραδειχθῆναι, 
&x παραθολῆς ατισµάτων, τὴν µονάδα xat ἀσύγχριτον 


(4) Pater, Joan. xiv, 10, 14. Diblia paulo aliter, 
ged eodem sensu. 

(8) Ceripta sunt. Aut, « feruntur, » in Seripturis 
« continentur, » Simili significatione adhibitum ἐμ- 
φέρεται invenies apwd Epiphanium M bhzres. 1. 
"Amb τῶν ἄγτων... Πιλάτου (iuquit)... àv οἷς ἐμφέ- 
ρεται 1 πρὸ ὀχτὼ χαλανδῶν ᾽Απριλλίων τὸν Σωτῖρα 
πεπονθέναι, id est « Ες Aetis Pilati... in quibus 
continetur, vel, scriptum esi, » el reliqua. Joannes 
vero Damascenus tow. Il, pag. 275 ait: χαὶ ὅσα 
περὶ ἡμῶν ἐν Γραφαῖς ἐμφέρεται, id est « et qua 
cunque de nobis in Scripuris feruntur, aut, scripta 
8Unl, » aut « continentur, » 

(6) Μήγετι. Forte, μήτιγε. Ent. 

(7) Quod εἰ. Redit repente ad hzereticorum οὐ]ο- 
ctionem, hujus capitis initio propositaur : cujus nos, 
qui tanta memoria, quanta Didymus, non pollemus, 
obliti jam eramus. tac de causa ubi is ait, ἐπεί, 
verti, « quod si, » quo violenta minus esset transitio. 
Hac porro responsione, quam bareticorum argu- 
mento adhibet Didymus, alii etiam Patres, qui con- 
ura Arianos scripseruut, passim utuntur, 

(8) Eva. Codex habet fj Eba sine accentu, ut so- 
Jet, id est, ἢ Εὔα, nempe, «aut Eva, » Ego (άμμου 
legi, ἡ E22. 


505 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


506 


φύσιν, τὴν ἀθέατον pévoucav τῷ vip, ἀκοῇ δὲ xal ῥή- A nonne illos ex Adamo esse respondebunt? ΑΙ quo 


µασιν οὔτε προοισθηναι ἀνεχομένην. Κὰν γὰρ μικρά 
τις, ὡσεὶ σχιὰ ὁμοιώσεως οἰονείπως, εὑρεθῇ, φεύγει 
τὸ πλέον ἀφὲν τὸν παρεχβάλλοντα χάτω που. Οὐδα- 
μῶς γὰρ τὸ παράδειγµα ταυτότης εἶναι δύναται" 
ἐχεῖνα δὲ μόνον λέγειν ἀσφαλὲς, ἅπερ πρὸς τὰ µέτρα 
ἡμῶν ἐδίδαξαν αἱ Fpaqal. "Oct οὖν ἓν xaY µόνον εἶναι 
Πνεύμα τοῦ θεοῦ Πατρὸς γέγραπται, διὰ τὸ κεχωρί- 
σθαι μὲν τῇ φύσει τῶν ἄλλων πνευμάτων, συνιφθαι 
& τῷ Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ αὐτοῦ τῷ λόγν τῆς οὐ- 
σίας, Παῦλος ὁ,ληγεῖται γράφων πρὸς μὲν Κοριν- 
θίους ἓν τῇ πρώτη Ἐπιστολῇ. « " AXI δὲ χαρίσματα 
ἰαμάτων ἓν τῷ ἑνὶ Πνεύματι' » καὶ πάλιν’ «Πάντα 
& ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἓν xal τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, διαιροῦν 
Bia ἑχάστῳ, χαθὼς ῥούλεται» χαὶ πάλιν’ « Πάντε; 
tv Πνεύμα ἑποτίσθημεν: » πρὸς δὲ Ἰφεσίους' « "Ότι 
&' αὐτοῦ ἔχομεν τὴν [69a] προσαγωγὴν οἱ ἀμφέτεροι, 
ἓν b Ἠνεύματι πρὸς τὸν Πατέρα") καὶ πάλιν 
t µπουδάκοντες τηρεῖν τὴν ἑνότιητα τοῦ Πνεύματος.» 
vus ἔστιν, πολλὴν ποιεῖσθαι φυλαχὴν τοῦ μὴ χω- 
μίνειν αὐτὸ τς ἀνωτάτω ἑνάδος xal αὐτοτελοῦς οὐ- 
σίας. Ὅτι δὲ xol ᾿Ῥῆμα ὠνόμασται, μαρτυροῦσιν οὐ- 
τωσί Παῦλος γράφων, πρὸς Ἐφεσίους μέν « 'Ava- 
λαβόντες τὴν πονοπλίαν τεῦ Θεοῦ, xal θώραχα 
τῆς δικαιοσύνης, xal τὸν θυρεὺν τῆς πίστεως, χαὶ 
τν περιχεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου, xai τὴν µάχαιραν 
τοῦ Πνεύματος, 6 ἔστιν Ἑῆμα 8600. » "Hg τινος 
µαχαίρας ἐμνημόνευσεν xax Ματθαῖος, ἓχ προσώπου 
του Χριστοῦ εἰπών' « 00x ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην, 


ἀλλὰ μάχαιραν΄ » οὐ ξίφος λέγων, ἀλλὰ τὴν εἰρήνης c 


ἐπέχεινα τμητικὴν τῶν πεπωρωµένων χαρδιῶν τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ἀχατάλεχτον σοφίαν' poc δὲ Ἑύραί- 
ὡς' εφέρων γὰρ τὰ πάντα τῷ Ῥήματι τῆς δυνάµεως 
αὐτοῦ. » Ἠοίῳ δὲ Ῥήματι; ἩΠροεφήτευσεν Δανῖδ' 
t To λόγῳ Κυρίου ol οὐρανοὶ ἑστερεώθησαν, καὶ τῷ 
Ποεύματι τοῦ στόµατος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυνάμὲἒις ab- 
“ων xal πάλιν ὁ Παῦλος « ᾿Αδύνατον γὰρ τοὺς 
ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαµένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς 
ἐπουρανίου, xal μετόχους γενηθέντας Ἠνεύματος 
ἁγίου, xa καλὸν γευσαμένους Θεοῦ “Ῥῆμα: » Πὲ- 
τρος δέ: « Διότι πᾶσα σὰρς ὡς χόρτος, xai πᾶσα 
a αὐτῆς ὡς ἄνθος χόρτου' ἐξηράνθη ὁ γόρτος, 
καὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσεν, χαὶ ἡ εὐπρέπεια αὐτοῦ ἁπ- 
ώλετο' τὸ δὲ "Pa τοῦ Θεοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα; » 
ὃν τρόπον περὶ τοῦ Υἱοῦ φἀάλλει bv ovr] * « El; τὸν 
αώνα, Κύριε, ὁ Λόγος σου διαμένει ἓν τῷ οὐρανῷ. » 


(9) Menti invisibilis. Ἐκοίαάίι visionem « adz- 
qualam, » el « comprelensivam, » non « intuiti- 
vat : » ut alias ostendi in Epistola ad Archintum 
P'esulem, pag. 53 et seqq. 

(10) Possemus. in. Grieco, φεύγει τὸ πλέον ἀφὲν 

παρεχθάλλοντα χάτω που. Qus proverbialis lo- 
Cullo videtur, Est autem παρεχθάλλειν « excerpere :» 
We diete Eustathii παρεχδολαί, composita voce ex 
παρὰ, Ex, οἱ βάλλω. Maque Didymi locutionem sic 
ή verbum transferendam censeo : « cum quis ex 
Iuferiori loco » procerz arboris poma, exempli causa, 
{ €XCerpit, » aut « dejicit, major eorum pars rema- 
Del » in arbore. Si cui hsec non arrident, afferat 
Iliora; libenter enim 2a exeipiam. 
^U) Tum est. Simili modo respondet jn libro De 
fir. sancto, num. 09. 


modo hi quidem dicuntur in Scriptura generati esse, 
illa vero neque Adami filia vocatur, neque eorum, 
quos genuit, soror? Nimirum fleri non potest, ut ex 
creaturarum comparatione exemplum aliquod cu- 
catur ac similitudo ad exprimendam illam mona- 
dem, et incomparabilein illam naturam, qux menti 
invisibilis (9) manet, ac ne auribus quidem man- 
dari, verbisve proferri se patitur. Nam etsi parva 
aliqua veluti umbra similitudinis qualitereunque 
inveniretur , nunquam tamen illam satis explicare 
possemus (10). Similitudo enim, et comparatio ne- 
quaquam esse potest identitas. Ea vero duntaxat 
dicere tutum est (11), qux» ad nostrum captum ac 
mensuram accomunodata 147 Scripture docue- 
rupi, €uod ergo unum et solum esse Spiritum Dei 
Fatris ideo dicat Scriptura, quia natura sejunctus 
quidem est ab aliis spiritibus, conjunctus a&tem 
Patri, et ejus Filio ratione essentiae, Paulus enarrat 
scribens ad Corinthios quidem in prima Epistola: 
« Alteri (12). autein. dona curationum in uno Spi- 
ritu ;» et rursus : «Ilaec (12) autem omnia operatur 
unus atque idem Spiritus, dividens seorsum singulis 
prout vult ; » et rursus: « Et omnes (14) uuo Spiritu 
potati sumus; » ad Ephesios autem : « Quo- 
niam (15) per ipsum habenius accessum ambo in uno 
Spiritu ad Patrem ; » et rursus : « Curantes (16) ser- 
vare unitatem Spiritus; » id est, valde cavere ne 
jpsum separemus a suprema unitate, et ab ea, qua 
per se perfecta est essentia. Quod auiem etiam 
Ὅδημα, seu Dictum nominatus sit, ex hisce testi- 
nioniis apparet. Vaulus scribens ad Ephesios qui- 
dem iuquit: « Accipientes (17) armaturam Dei, et 
loricam justitiz, et scutum fidei, et galeam salutis, 
et gladium Spiritus, qui est Dictum Dei. » Cujus 
gladii meminit etiam Matthzus, cum ex persona 
Christi dixit: «Non veni (18) pacem mittere, sed 
gladium ; » non ensem intelligens, sed inenarrabi- 
lem sapientiam Spiritus sancti, qu:e, plus quam pax, 
obdurata corda incidit, Ad Hebraeos vero: « Por- 
tans (19) enim omnia Verbo virtutls suz. » Quo 
autem Verbo? Pranuntiavit David: « Verbo (20) 
Domini coli firinati sunt, et Spiritu oria ejus om- 
nes virtutes eorum ; » et rursus Paulus : « lmpos- 


D sibile (21) est enim eos qui semel sunt. illuniinati, 


qui εἰ gustaverunt donum cceleste, et participes 


"uu Alteri. 1 Cor. xu, 9. Vide not. 25, pag. 


(43) Hac. F Cor. xiu, 41. 

(14) Et. omnes. | Cor. xit, 15. Greca ed. εἰς 87 
Dena. 

15) Quoniam. Eples. i, 18. 
16) Curantes. Ephes. iv, 5. 


(17) Accipientes. Ephes. vi, 15-17. Cüat seusua, 
plura omittens internedia. 


(48) Non veni. Matth. x, 34. 

(19) Portans. Hebr. 1, 3. Graeca ed. φέρων 
τε, id est « portansque. » 

(20) Verbo. Psal. xxxn, vers. 6. 

(219 Impossibile. Webr: vi, 4 et 5. 


501 DIDYMI ALEXANDRINI 508 


facti sunt Spiritus sancti, et gustoverunt bonum Dei A Πολλὰ γὰρ περὶ τῶν ἀχροτάτων xai θειοτάτων o7» 
Verbum ; » Petrus autem : « Quia (22) omnis caro στάσεων μυστιχώτατα παραδίδωσιν. 

ut fenum, et omnis gloria ejus tanquam flos feni: exaruit fenum, et flos (953) excidii, et decor ejas 
periit: Verbum autem Dei manet in seculum ; » Quemadmodum de Filio Psaltesait in. cxviu psalmo: 
«In. zternum, (24) Domine, 348 Verbum tuum permanet in colo. » Multa enim de supremis, et 


divinissimis bypostasihus tradit sensu summe mystico intelligenda. 


CAP. VI. 


Omnia, que Deitatis sunt propria, testimonium red- 
dere Spiritui sancto. 


Insuper (25) igitur de immortali et ineffabili Spi- 
ritus sancti natura. talia dicuutur in divinis oracu- 
lis, qualia de omnium dominatore Deo et Patre, ac 
de universorum Domino, et omuia transcendente 
Filio, propterea quod neque heterousius, id est, 


' ΚΕΦ. G*. 
Περὶ τοῦ πάντα, ὅσα ἴδια θεότητος [65 bj, µαρτι- 
ρεῖσθαι τὸ ἅγιον Ilvevya. 

Ἔπειτα οὖν χρησμῳδοῦσιν περὶ τῆς ἀχηράτου xal 
ἀφράστου φύσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οἷα περὶ τοῦ 
ὅλων χατεξουσιάζοντος Θεοῦ χαὶ Πατρὺς, xal τοῦ T-&v- 
των ἐπέχεινα καὶ πάντων Κυρίου Ylou, διὰ τὸ μὴ ἔτε» 
ῥοουσίως ἔχειν, μηδὲ δυνάµει χαὶ δόξῃ ἑλαττόνως. Καὶ 


alierius esséntie sit, neque potentize minoris, aut Ἡ οὐδὲν εὑρίσχεται τούτων ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ὑπάρχον οὐδενὶ 


gloriz. Quorum nihil per se ulla ereatura babere 
deprehenditur : id ipsum -enim, quod habet, ex 
ejus, quz in una deitate est, Trinitatis largitione 
babet. Cujuslibet autew rei natura iis semper con- 


χτιστῷ. Ὅπερ yàp χαὶ ἔχει φιλοτιμηθὲν παρὰ τῆς ἐν 
μιᾷ θεότητι Τριάδος, ἔχει" χα) πέφυχεν Exaotov ἀεὶ 
ἀφ ὧν ἔστιν ἐπιγινώσχεσθαι, τί τέ ἐστιν, xa τί uf 
ἐστιν, εἴτε θΘεὸς ἔφυ, εἴτε χτίσµα. Οἶον' 


stituitur, ex quibus dignoscitur et quid ea sit, et quid non sit, et utrum illa Deus exsistat, an crea- 


tura. Exempli gratia : 

l|. Creatura habet ut sit, cum initio omnino non 
exsisteret. Cujusmodi vero sit ín rationalium natu- 
rarum ordine primum illius opus, ostendit liber 
Jobi : moribus enim mendacem, natura diabo- 
lum (26) dicit, At vero Spiritus sanctus, utpote 
flatus Omnipotentis (27), nusquam in Scripturis di- 
citur aut esse creatura, aut initium omnino babere. 
Νεο enim ante creatorem Spiritum exsistere potuit 
creatura, ac talis quidem creatura, qua ος propria 


Α’. Ἡ χτίσις τὸ εἶναι ἔχει, οὐχ οὖσα τὴν ἀρχήν. 
Ἐδείχθη δὲ ἐν τῷ Ἰὼδ, καὶ ποῖον αὑτῆς ἐστιν ἐν 
λογιχοῖς πρῶτον ποίηµα. Λέγει γὰρ τὸν ψευσάµενον 
τῷ τρόπῳ τὴν φύσιν διάδολον. Τὸ δ ἅγιον Πνεῦμα, 
ὡς πνοὴ τοῦ Παντοκράτορος, Χτίσμα εἶναι, f] ἀρχὴν 
ὅλως ἔχειν, οὐδαμή γέγραπται.Οὐδὲ γὰρ ἂν προῦττρξεν 
τοῦ δημιουργιχοῦ Πνεύματοςδηµιούργηµα, χαὶτοιοντο 
ἀδόχιμον, ἀχάριστον, χαὶ βέδηλον ἐδ οἰχείας γνωµτς 
φανέν. Γραφῆς δὲ μήτε λεγούσης εἶναι τοῦ θεῖϊχοῦ 


voluntate sese reprobam, ingratam, ei impuram c, Πνεύματος ἀρχὴν, Πνεῦμα δὲ τοῦ Θεοῦ χαὶ ἓχ τοῦ 


prodidit. Cum vero Scriptura neque Spiritus sancti 
initium esse dicat, sed illum celebret ut Spiritum 
1/49 Dei, ei ex Deo, et divinum, et sanctum, neque 
iu divinarum hypostasium nátura prioritatem, ac 
posterioritatem admittat, quinam relinquitur dubi- 
tandi locus, utrum ipse in una increata deitate sint, 
et equali honore afliciendz? 


(22) Quia. Epist. 1, Petr. 1, 24 et 25. Pro αὐτῆς 
Greca editio babet ἀνθρώπου, id est « hominis. » 
Sed Vulg. interpres legit ut. Didymus : vertit enim 
« ejus. » 

(23) Et flos. Grzca editio : xal τὸ ἄνθος αὖ- 
τοῦ, idest « et flos ejus. » Verba vero proxime se- 
quentia, xal ἡ εὑπρέπεια αὐτοῦ ἀπώλετο, id est « et 


θεοῦ, xai θεῖον xai ἅγιον εὐφημούσης αὑτό' µίτε 
δὲ ἀφοριζούσης ἐπὶ τῆς φύσεως τῶν θείων ὑποστά- 
σεων τὸ πρώτιστα, xai τὸ ἔπειτα, mola περὶ τοῦ εἷ- 
ναι αὐτὰς Év τῇ ἁγενήτῳ μιᾷ θεότητι καὶ ἰσοτιμίᾳ 
ὑπολείπεται ἀμφισθήτησις; 


(26) Natura diabolum. Ne videatur Didymus se- 
cum ipse pugnare, ac iis contraria dictare, qua in 
libro ade. Manich. dixerat, animadvertendum est, 
nomen « diaboli » ab ipso hic non sumi quatenus 
« calumniatorem » designat, sed ut nomen proprium. 
ju Jobo enitn. cap. 1 et 11 Graeca editio habet, διά- 
6ολος, ubi Hebraicum exemplar, et Latina transla- 


exiniius decor ejus perit » desiderantur οἱ liic, et D tia babent « Satan : » qua vox etsi cadversariuain 
r 


acis Bibliis, tum in Latinis: 
in quibus praterea pro, « Dei, » legitur, «Domini.» 

24) In aeternum, Psal. cxviui, vers, 89. 

25) Insuper. Dictio, « insuper, » idein hic valet 
atque, « tertio loco. » Nimirum in extremo capite 
primo hujus libri ait Didynius, se ex Veteri Novo- 
que Testamento plura testimonia, sive argumenta 
allaturum, quibus probet Spiritum sanctum esse 
Deum, eaque ad nonnulla capita revocat, ac primum 
iud caput secundi hujus libri sic concludit : αὑτί- 
χα γοῦν μαρτυροῦσιν' tum statim primum argumen- 
torum capiu aut genus exponit capite secundo, sic 
incipiens : Πρῶτον po Alterum proponit capite 
lerlio, sic exorsus : ó δὲ ἑλέγομεν Jd ἀρχῆς δεύτε- 
pov μαρτυροῦσιν. Tertium in sexto hoc capile : ea- 

ue de causa, omisso nominativo, incipit : ἔπειτα 
οὖν χρησ Ucty. Quartum in septimo capite, et ita 
deinceps. Vide notas ad segun. 212 a. 


]sa. xr, 8, cum in 


elipsa significel, usurpatur tamen instar nominis 
proprii. ltaque cum adversus Manichazos creaturas 
« natura » ηλ conüngentes loquens ait (pag. 
911, tom, 1 Lectt. Antigq. Canisii) : τὸ τὰρ διά- 
βολος ὄνομα, οὐχ οὐσίαν, ἀλλὰ προαίρεσιν δηλοῖ, 
id est ε diaboli euim nomen non usiam, 8ive natu- 
ram declarat, sed voluntatem, » etymon respicit 
vocabuli « diabolus: » cum vero bic ait, τὴν φύσιν 
61460209, hoc est « natura diabolum, » imo etiam 
cum ín ipso libro adv. Manich. pag. 212 inquit, τὴν 
οὐσίαν τὴν καλουμένην διάθολον, id est « naturam, 
qua vocatur diabolus, » vocem « diabolus » accipit 
ul nomen proprium. Quod ut clarius appareat, τρό- 
πον ἀπὸ τῆς Φύσεως, id est « mores 4 natura, » 
hic sejungit, sicut ibl προαίρεσιν distinguit ab οὐ- 
σίᾳ, id est, « voluntatem a natura, ? 
(2T) Flatus Omnivotentis. Ex Job xxxi 4. 


ο 


B. Οὐδὲν χτιστὸν πληροῖ τὴν οἰχουμένην, f] συν- 
έχει τὰ πάντα, xal ἓν πᾶσιν τυγχάνει’ ἀλλὰ καὶ τῶν 
νερῶν δυνάµεων πέρας ἑἐστὶν, xal ὡὠρισμένη ποσό- 
της µόνως γὰρ ταῦτα τῆς θεότητος ἴδια. Ἡ δὲ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος μεγαλωσύνη, ἁδιάλυτος, ἀἁπέραν- 
v», χαὶ πανταχοῦ, xal διὰ πάντων, xal ἐν πᾶσιν 
ἀεί ἐστιν πληροῦσα μὲν τὸν κόσμον χαὶ συνέχουσα 
6 a] χατὰ τὴν θεότητα, ἀχώρητος δὲ κατὰ τὴν δύ- 
ναµιγ’ xal μετροῦσα μὲν, οὐ µετρουµένη δέ. « O6 
Tipix μέτρου δίδωσιν ὁ θεὸς τὸ Πνεῦμα, ὡς ὁ 
Σωτὶρ ἐν Ἰωάννῃ λέγει xal χατὰ τὴν Σοφίαν, ἔχου- 
σαν Ἁγαπᾷς γὰρ τὰ ὄντα πάντα, xa οὐδὲν βδε- 
i75, ὧν ἑποίησας' οὐδὲ γὰρ ἂν μισῶν τι κατ- 
εσχεύασας. Πῶς δὲ ἔμεινεν ἄν τι, εἰ μὴ σὺ ἠθέλη- 
σας, f| τὸ μὴ βληθὲν ὑπὸ σοῦ ἐτηρήθη; Φείδῃ δὲ 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


A 


910 

Il. Nulla res creata implet orbem terrarum, aut 
continet omnia, aut ín omnibus exsistit : sei in- 
telligentium quoqne virtutum terminus quidam est, 
et quantitas definita : qu:e vero dixi, solius deitatis 
propria sunt. At vero Spiritus sancti majestas per- 
petua est, atque interminata, et ubique et per om- 
nia et in omnibus semper exsistit, ac mundum qui- 
dem implet, et continet secundum divinitatem, sed 
capi ipsa et contineri non potest secundum poten - 
tiam, et mensurat quidem, sed non mensuratur: 
« Nec enim ad mensuram dat Deus Spiritum, » sicut 
Salvator apud Joannem (28) ait, et sicut Sapientia 
docet,.cum inquit : « Diligis (29) enim omnia qu:e 
sunt, et nibil abominaris eorum quz fecisti: nec 
enim odio habens quidquam constituisti. Quomodo 


πάντων, ὅτι πάντα σἁ ἐστιν, Δέσποτα φιλόψυχε, xat D autem permansisset aliquid, nisi tu. voluisses? aut 


τὸ ἀφθαρτόν σου Ἠνεῦμα ἑἐστὶν iv πᾶσιν. » Ἔνθεν 
χαὶ Πατέρα πάντων, τὸν θεὸν εἰχότως ὀνομάζομεν, 
vx ὄντα ἡμῶν φύσει πατέρα, ὡς ἔστιν τοῦ Movoye- 
πῶς αὐτοῦ. Καὶ πάλιν’ « Πνεῦμα Κυρίου πεπλήρυω- 
χεν τὴν οἰχουμένην, xai τὸ συνόχον τὰ πάντα γνῶσιν 
ἔχει φωνής" » ἀντὶ τοῦ, Περιέλαθεν «hv ἀόρατον xai 
ὁρατὴν χτίσιν, τὴν νοητὴν xai αἰσθητὴν, χαὶ οὐδὲν 
τῶν πάντων ἐστὶν ἅμοιρον τῆς ἀῑδίου ἐπιστασίας αὖ- 
*wW τὸ γὰρ πάντα σννέχειν τοῦτο δηλοῖ. Καὶ πάσης, 
gr2lv, ἐπαχούει φωνῆς, ὡς θεὸς ἐν πᾶσιν πανταχοῦ 
às τυγχάνων, xaX πᾶσαν ὑλικὴν ἀναρμοστίαν εἰς 
Tiv περιάγων τὴν πρέπουσαν, xai τῶν πρὸς αὐτοῦ 
ποιγθέντων φειδόµενός τε χαὶ ἐπιμελούμενος, ἅτε 
αὐτὸς τὴν φύσιν πρόνοια ὑπάρχων, xal σοφία, δι 
ὅλων διαπεφοιτηχυῖα, ὡς ὁ Πατήρ. Τίς γὰρ ὁ τοιαύ- 
την ἔχων γνῶσιν; 'Hoatac τε λέγει οὕτως « Πνεῦ- 
μα γνώσεως xai εὐσεθείας' » χαὶ ὁ Δαυῖδ προσάδει’ 
tllo) πορευθῶ ἀπὸ τοῦ προσώπου σου; xai ἀπὺ τοῦ 
Πνεύματός σου ποῦ φύγω; » Καὶ ὁ Δεσπότης δὲ δι- 
ῥάσχων, ὡς fj θεότης τοῦ ἁγίου Πνεύματος οὐ περι- 
Ἰράφεται τόπῳ, ἀλλ' ὁμοῦ by οὐρανῷ τέ ἐστιν xai 
ἐπὶ γῆς, πᾶσαν αὐτάρχειαν παρασχόµενον ἀεὶ wal 
παρεχόμενον τῇ χτίσει, ἔφη παρ Ἰωάννῃη € Ἐὰν 
ἀγαπᾶτέ µε, τὰς ἑντολὰς [ 66 ὐ ]τὰς ἐμὰς τηρῄσαταε' 
χἀγὼ ἐρωτήσω τὸν Πατέρα. xaX ἄλλον Παράκλητον 
ἑώσει ὑμῖν, ἵνα ᾗ μεθ) ὑμῶν τὸ Πνεῦμα τῆς ἁλη- 
θείας, à ὁ χόσµος οὐ δύναται λαθεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ 
αὐτὸ οὐδὲ γινώσχει αὑτό: ὑμεῖς δὲ γινώσχετε αὐτὸ, 


(8) Apud Joannem. Cap. 11, vers. 54. 

(39) Diligis. Sp x1, 25-27; xu, 4. Graeca. editio 
habet : τὸ ph χληθὲν ὑπὸ σοῦ διετηρήθη, pro τὸ μὴ 
Βθέν... ἑτηρή η. . 

(30) Omnia, Hzc vox deest in Greca editione. 
lh libro De Spir. sancto num. 46 hiec ita afferuntur : 
* Pares » (legendum | reor, « parcis, » ut legiwr 
1 ms. codice bibliothecze nostre Bononiensis) « au- 
lem omnibus; quia tux sunt. » Sed legendum puto, 
* quia (ua sunt, » ex eodem codice, quem szpius 
νοκ :Dullum enim est in Graeco uomen fen;i- 

(4) Et, Greca editi « nam. » Vul- 
Plus int alites editio, γάρ, id est « nam. » Vul 

(33) Patrem omnium. Sic vocatur Deus Ephes. 
l*, 6. Quin etiam etbnici eum sic nuncupaveruni, 


Ww lato, ac Dipbilus i ] . 
quinto Siromatum.. comicus apud Clementem in 


D 


^ Οδοὶι Κυρίου (inquit), 


ate non Jactum conservaretur? Parcis autem om- 
nibus, quoniam omnia (60) tua sunt, Domine ama- 
tor animarum. Et (51) incorruptus tvus Spiritus es. 
in omnibus. » Itaque Deum merito vocamus etiam 
Patrem omnium (52), etsi natura pater noster non 
sit, sicut est Unigeniti sui ; el rursus : « Spiri- 
tus (53) Domini replevit orbem terrarum, et hoc 
quod continet omnia, scientiam habet vocis.» ld 
autem perinde est ac si diceret : Invisibilem el vi- 
sibilem creaturam, intelligentem el sentientem com- 
prehendit, ac nulla ex omnibus rebus zlernz illius 
rectionis expers est: nam omnia continere, hoc si- 
gnilicat. Et omnem, inquit, vocem audit, utpote Deus 
in omnibus ubique semper exsistens, et materialem 
omnem confusionem in convenientem ordinem redi- 
gens, οἱ iis, quxe ab ipso facta sunt, parcens, et €o- 
rum curam habens, uipote qui ipse ex natura est 
providentia et sapientia , omnia complectens, 
150 ac penetrans (54), sicut Pater. Quis enim est 
qui talem habet scientiam? Audi tum ex lsaía in 
quiente, « Spiritus (55) scientize εἰ pietatis;» tum ex 
Davide ita canente : « Quo (36) ibo a facie tua, et quo 
a Spiritu tuo fugiam? » Quin etiam Dominus ut dei- 
tatem Spiritus sancti loco non circumscribi doceat, 
sed simul et in ccelo esse, et jn terra, omnemque 
creaturis sufficientiam (57) subministrasse semper, 
ei subministrare, sic loquitur apud Joannem: « Si 
diligitis (58) me, mandata mea servate. Et ego ro- 


(85) Spiritus. Sap. 1, 7. 

(54) Omnia... penetrans, Eodem modo loquitur 
in commentariis in Psalmos ad vers. ἆ psalmi xxiv : 
αἱ διοικήσεις τῆς αὐτοῦ προνοίας, 
καθ) ἃς τὰ σύµπαντα διακυδερνᾷ... τρίδοι δὲ, αἱ κατὰ 
µέρος διοικήσεις, δι ὧν ὥσπερ τά πάντα διαπορεύεται, 
id est, « Vie Dominisunt dispositiones provideutias 
ipsius, per quas omnia gubernat... » Seinitz: « au- 
tem sunt particulares dispositiones, per quas veluti 
omnia pervadit. » 

(55) Spiritus. Isa. x1, 2. 

(56) Quo. Psal. cxxxvin, vers. 7. Biblia inverso 
ordine. 

(57). Sufficientiam. Vox. est biblica, vide M. Cor. 
ix, 8, ubi αὐτάρχεια, et cap. 11, vers, ὃ ejusdem 
epistole, ubi ἱχανότης dicitur. 

(93) Si diligitis. Joan. xiv, 1o-17. 


511 


DIDYMI ALEXANDRINI 


513 


gaho Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut A ὅτι παρ) ὑμῖν μένει, καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται » Ἵνα 25 


sit. vobiscum (39), Spiritum veritatis, quem mundus 
non potest accipere, quia non videl eum, nec scit 
eum : vos autem coguoscitis eum, quia apud vos 
manet, et in vobis erit. » Ut vero potum flat, t.li- 
bus etiam testimoniis ipsum unius ubique presentis 
nature declarari, aequalia de ambabus hisce im- 
mortalibus subsistentiis Scripturz tradiderunt. Nam 
Jeremias quidem ex persona Dei et Patris loqueus 
hzc exponit : « Ceelum (40) et terram ego impleo, 
dicit Dominus; » David vero de Filio in cxviv. psalmo 


γνώριµον γένηται, ὡς τῆς ἁπανταχοῦ παρούσης µι-ς 
ἀπείρου φύσεως xal αἱ τοιαίδε µαρτνρίαι ἀποφα:- 
νουσιν αὑτὸ, τὰ (ca παρέδοσαν περὶ ἑκατέρας ἄκτ- 
ράτου ὑποστάσεως' Ἱερεμίας μὲν ἐξηγούμενος ἀτὸ 
τοῦ Θεοῦ xal Πατρός « Τὸν οὐρανὸν xat τὴν Υπν 
ἐγὼ πληρῶ, λέχει Κύριος" » Δαυῖδ. δὲ περὶ τοῦ Y too 
ἐν pp φαλμῷ χελαδῶν' « Καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὖ- 
τοῦ οὐκ ἔστιν πἐρας' » Παῦλος δὲ χηρύττων περὶ τοῦ 
αὐτοῦ. « Ὁ χαταθὰς αὐτός ἐστιν xal ὁ ἀναθὰς ὑπὲρ 
ἄνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τὰ πάντα. » 


clamat: « Et (44) magnitudinis ejus non est finis; » Paulus autem przedicat de eodem : « Qui descendit (42), 
jpse est et qui ascendit super omnes celos, ut impleret omnia. » 


]il. Creaturo non est simpliciter incorruptibilis, Ὦ T*. 'H κχτίσις οὐκ ἄφθαρτος καθάπαξ toxiv- ἆλλὰ 


sed corruptioni obnoxia, id est, conversioni, quam 
dicimus etiam mutationem ; sicut propnetia inquit ; 
« Faciens (45) omnia, et transmutans ipsa. » Cui 
obsecundantes illi etiam qui a profanis sapientes 
habentur, aiunt (4): 
Jpsa dissolvens in ipsamet, εἰ ex ipsismel rursus ea 
[augens. 
Nam incorporea rationalis creatura, quoad 331 
voluntatem corruptionis expers non est, cum sta- 
bilem quidem ei naturam Deus dederit, illamque 
iu szculum et. iu seculum szculi constituerit ; ipsa 
vero ex sua ipsius electione mutata sit, et in pejorem 
sortem (45) statumque inciderit, et ex hoc ipso 
adeo corrupta sit, ut ex eo tempore denominationeu 
Klam veluti amiserit, qua vocabatur eterna. Quod 
enim ex &e ipso, quocunque tandem modo id (ist, 
egreditur, hoc est, immutatur, illud etsi alio modo 
perduret, mortem invenit, nempe propriam muta- 
tionem (46). Nam quidquid eam rem postea fieri 
posueris, illud est rei prioris mors: exempli gratia, 
si malitia fiat bonitas, jam eo ipso quod malitia re- 
cedit a creatura, occiditur a bonitate ; et vice versa 
bonitas interficitur a malitia, Sunt enim quidam, 
qui semper consistere in primo slatu ac termino, 
etsi hoc ipsis denegatum non fuerit, non pergunt. 
Hxc itaque in Epistolis scribunt Petrus et Judas. 
Petrus ait: « Si euim (47) angelis peccantibus non 
pepercit Deus, sed rudentibus inferni (aut tenebra- 
rum) deitractos in tartarum, in judicium inagni 
diei (48) reservavit, et antiquo mundo non pepercit.» 
Judas vero : « Angelosque, qui non servaverunt suum 


(39) Ut sit vobiscum. Biblia : ἵνα µένη με» ὑμῶν 
εἰς τὸν αἰῶνα, id est « ut inaneat vobiscum 1η sasca- 
lum. » At Didymus in libro quoque Le Spir. S. num. 
97] habet : « ut sit vobiscum in aternum. ». Voces 
porro, « in. eternum, » etsi omittantur in. editis 
exemplaribus, non desunt tamen in nosiro codice. 

(40) Colum. Jerem. xxii, 24 

(44) Ei. Psal. cxttv, vers. 9. 

12) Qui descendit. Ephes. iv, 10. 

43)) Faciens. Amos v, 8, ubi Vulg. interpres 
nihil tale habet; verti enitn : « Facientem Ár- 
cturum, et Orionem. » Compluteusis ed. pro µε- 
κπασχευάζων habet χατασχευάζων. Sed Francofur- 
tensis, µετασχευάζων' ambe vero earent voce ab- 
κάν quie tanien non. omittitur apud Basilium in quiu- 
to contra Eunomium, pag. 996. 

(44) Aiunt. Vide not. 51, pag.69. Verbis autem illis, 


φθορὰν ἐπιδέχεται, τὴν τροπὴν, ἣν φαμεν xat pe-2- 
θολὴν, ὡς ἡ προφητεία λέγει ε Ὅ ποιῶν πάντα καὶ 
µετασχευάζων αὑτά. » "He καταχούσαντες τῶν ἔξω 
σοφοὶ, φασίν' 


Αὐτὰ Aour εἰς αὐτὰ, xal &£ αὐτῶν záduwr ab£r. 


'H μὲν γὰρ ἁσώματος λογιχὴ Χτίσις, τὴν xac 
προαἰρεσιν ἔχει φθορὰν, τοῦ μὲν Θεοῦ μόνιμο» 
αὐτῇ φύσιν δεδωκότος, χαὶ στήσαντος αὐτὴν εἰς τὸν 
αἰώνα. xat εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος * αὑτῆς δὲ αὖ - 
τοτροαιρέτως µεταδαλλοµένης, xat εἰς χείρονα ἕχτοι- 
πτούσης λῆξιν, xal αὐτῷ τούτῳ φθειροµένης, ὡς ἁπ- 
ολλύειν οἷον &x τούτου τὸ καλεῖσθαι αἰῶνος. Τὸ γὰρ ὁτι- 
δήποτε ἐξερχόμενον ἑαυτοῦ, τοῦτ' ἔστιν ἀλλασσόμενον, 


 ῥάνατον εὐρίσχει, x&v ἄλλως διαμένει, τὴν ἰδίαν ἆλ- 


λοίωσιν, Kat γὰρ ὅπερ ἂν vofjsa« [67 a] γεγενησθαι 
ἔπειτα, τοῦτο θάνατος τοῦ mporípou ἐστίν ' οἵόν τι 1 
xanía γενοµένη ἀγαθότης, θανατοῦται αὐτῷ i &r- 
έστη ὑπὸ τῆς ἀγαθότητος * xal τὸ ἔμπαλιν, ἡ ἀγαθά- 
της ὑπὸ τῆς χαχίας. Ἔστιν γὰρ τινα ἅπερ ἀεὶ ἑστά- 
ναι τῷ πρώτῳ ὅρῳ, εἰ καὶ μὴ ἠρνήθη τοῦτο αὐτοῖς, 
οὖν ἀνέχετα:. ΤοιΓαροῦν διαγορεύουσιν Ev Ἐπιστο- 
Aaig ταῦτα, Γέτρος μέν * « El γὰρ ἀγγέλων ἅμαρττ- 
σάντων οὐκ ἐφείσατο ὁ θεὺς, ἀλλὰ σειραῖς ζόφου ταρ- 
ταρώσας, ele Χρίσιν μεγάλης ἡμέρας τετήρηχεν, xal 
ἀρχαίου κόσμου οὐχ ἐφείσατο" 2 Ἰούδας δὲ᾽ « Ἁγ- 
γέλους τε τοὺς pf] τηρῄσαντας τὴν ἑαυτῶν &pytv, 
ἀλλ᾽ ἀπολιπόντας b ἴδιον οἰχητήριον, δεσμοῖς ἀῑδίοις 


D ὑπὸ ζόφον τετήρηχεν. » Ἡ δὲ σωματιχὴ xat λογιχὴ 


fc καταχούσαντες, quie verti etiam possunt « quam 
cum audissent, » Clementis Alexandrini sententiam 
attingere videtur, qui ethpicos plura e sacris Bibliis 
hausisse contendit. ἳ 

45) Sortem. λῆδιν duco ex verbo λαγχάνω, quo: 
est, «sortior) : ut significet sedem, locum, aut statum 
quem quis sortitus sit, Posset quis voceu) ducere a 
verbo λήγω, ac «finem 2 vertere. 

(46) Mortem. . . nempe propríam mulationem. Ea- 
dem locutione usus erat Tertullianus in libro adv. 
Prazeam, cap. 27. « Deum» iuquit « immnutabileu, 
et iuformabilem credi necesse est, ul aeternum ; 
transliguratio autem Ínterémptio est pristini. » Et 
reliqua. 

"n Si enim. ll Petr. t, 4, 5. 

48) Diei. Cum similia in loco Jud, quem mox 
afferet, legantur, idcirco ea verba, «in judicium 


515 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


$14 


χτίσις ἀλλοίωσιν δέχεται’ xat thv μὲν, ὡς 6 ἹἸού- A principatum (49), sed dereliquerunt suum domi- 


ia; τὺν ἁγιασμὸν ἀπολέσας * xal ὡς Παῦλος γράφει’ 
cH δὲ σπαταλῶσα χήρα, ζῶσα τέθνηχεν’ » χαίτοι 
βί0) ἀνύουσα τὸν ἐν ἀνθρώποις ἔτι χατ οὐσίαν δὲ, 
ὡς ἀπολήγουσα μὲν πρῶτον, ἔπειτα δὲ µεταπίπτου- 
σα eig ἀθανασίαν. « Acl γὰρ, φησὶν, τὸ φθαρτὸν τοῦ- 
το ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἑνδύ- 
01303: ἀθανασίαν. » Ἡ δὲ μὴ λογιχὴ χτίσις τροπὴν 
ὑσομένει, χαὶ ἀπογίνεται' ὡς ἠνίχα τοῦ φωτὸς εἰς 
σχύτος, καὶ τοῦ ὕδατος εἰς αἷμα µεταπίπτοντος, προ- 
ερητεύετο” « Αὕτη ἡ ἁλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψί- 
6:5, * » xat ἀλλαχοῦ" « Ὁ οὐρανὸς, φησὶν, xat ἡ vij 
παρελεύσεται.» Προεφητεύθη γὰρ, ὡς ἔσονται χαινοὶ 
ὡρανοὶ, xat χαινῆη γη. Καὶ Y&p ἀληθῶς πᾶν τὸ δεξά- 
µενον ἀρχὴν, ἕξει xal τέλος. Τὸ δὲ ἅγιον [675] 
ἤνευμα, ἅτε τῆς ἀῤῥήτου, χαὶ πάντων ἐπικρατού- 
ση; αἰωνίου, xat ἀφθάρτου φύσεως ὑπάρχον, xat ἀεὶ 
ὡπαύτως χαὶ χατὰ τὰ αὐτὰ ἔχον ' μόνον τε εἰδὸς xol 
70629 τὰ τοῦ Θεοῦ * xai φρουρητιχὸν πάντων ὃν τῶν 
tt λογιχῶν xa τὴν πίστιν τελείων, τῶν τε μὴ λογι- 
χὼν, ἕως τοῦ δοθέντος τοῖς μὴ λογικοῖς ὅρου τῆς ἓν 
ταυτύτητι διαμονῆς: φύσει χαὶ προαιρέσει τροτῆς 
15s μεταθολῆς ἀνεπίδεχτον καθέστηχεν, Ó ἐστιν 
ἀφθαρτον. Τὸ δὲ ἄτρεπτον, ἤτουν ἄφθαρτον, εὐθὺς 
&1pyow, ἀτελεύτητον xal ὑπεραιώνιόν ἐστιν. τὸ δὲ 
ἄναρχον, δημιουργὸς, xal οὗ δημιούργημα. ^u. xv- 
piu; λέγει ἡ μὲν Σοφία”: «Τὸ ἄφθαρτόν σου Πνεῦμα 
ἐσεὶν ἐν πᾶσιν * » ὁ δὲ Πέτρος: « Ἐν τῷ ἀφθάρτῳ τοῦ 
πραέος xoi ἡσυχίου Πνεύματος. ν΄ Οὕτω γὰρ καὶ ὁ 
ll:to ἴσος αὐτὸς ἑαυτῷ καὶ ὅμοιος ἀεὶ ὑπάρχων, 
pí* ἔνδοσιν πρὸς τὸ χεῖρον, μήτ) ἐπίτασιν πρὸς τὸ 
ῥέλτιον δεχόμενος, Ίχουσεν ὑπὸ Ἰαχώθου;" « Παρ᾽ ᾧ 
€x ἔνι παραλλαγὴ, ἡ τροπῆς ἀποσκίασμα * » xol 
παρὰ Παύλο. « ᾿Αφθάριῳ, ἁοράτῳ, µόνῳ σοφῷ 
Ut" ν ὃν τρόπον xal ὁ Υἱὸς ἓν ρα’ ψαλμῷ ἆμαρτν- 
pn * « Ey δὲ, Κύριε, εἰς τὸν αἰῶνα μένεις: » χαὶ 
ziv: « Κατ ἀρχὰς τὴν γῆν σὺ, Κύριε, ἐβεμελίω- 
σα», χαὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσὶν οἱ οὐρανοί. Λὺ- 
v) ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαµένεις ' χαὶ πάντες ὡς ἱμά- 
Www παλαιωθβσονται xal ὡσεὶ περιθόλαιον εἰλίξεις 


in hac Petri loco liabet : Παρέδωχεν εἰς κρίσιν τετη- 
ῥμμενους, pro, εἰς x. u. fj. τετἠρηχεν. 

(9) Angelosque... principatum. Ep. Judze, vers. 6. 
"SL vocem, e domicilinn, » Graeca editio, et Vulg. int. 
libent. verba illa, « in Judicium magna diei, » de 
quis nota superiore. 

6) { Tiu, v, 6. ZEE 

(4) LCor. xv, 53. 

δὲ) Hec. Psal. Lxxvi, vers. 40 (sive 11 ). 

. 99) Celum, Marc. xii, 51. Graeca. editio, παρ- 
Ut)30v.gt. 

(94) Fore celos. Isa. L.xv, 17 et Lxvi, 22. Vide 
etam epist, Il Petr. 19, 15, et Apoc. xxi, f. 
am) labebit. .. finem. De spirituum. immortali- 
le clarius alibi loquitur Didymus, quam ut suspi- 
un liceat, ipsum generali hoc axiom:ue illam ever- 
vd" 3ut inüciari voluisse. Intelligendus ergo est 
ü óe sspeclabilibus creaturis, vel potius de eo 
i Qui nibil alind sit, quam τροπή illa, seu 
enc ertio, ) aut «mutatio,» quam paulo ante 
"i mDetphoríco, aut potius dialectico, « mor- 
ilt quoque appellavit. Mirum in modum bc 

Mrantur ey ijs, qua in libro. De δρυ]. sancto 


màgn2 diei, » inde hwc irrepserunt. Greca editio 


pet { 


cilium, vinculis sternis sub caligine reservavit.» 
Creatura vero qua corporea simul et rationalis sit, 
mutationem subire potest : quoad babitum quidem, 
ut Judas qui sanctificationem amisit et sicut Paulus 
Bcribit (50) : « Quz autem in deliciis est vidua, vi- 
vens mortua est,» quamvis ea inter homines adhuc 
vitam agat ; quoad subsiantiain vero, quatenus pri- 
mum quidem moritur, deinde ad immortalitatem 
transit. « Oportet. enim,» inquit [Paulus] (51) « cor- 
ruptibile hoc induere incorruptionem et mortale 
hoc iuduere immortalitatem. » Creatura autem ra- 
tione destitula mutationi subjicitur οἱ corrumpitur 
ut quando luce in lenebras, et aqua in sanguinem 
conversa, dictum est a Propheta : « Hc (52) mu- 


3 tatio dexterz Excelsi ; » et alibi: « Caelum (53), in-. . 


quit, et terra transibit. » Prophetatuimn. est enim, 
fere « coelos (51) novos, et lerram novam. » Nam 
revera quidquid initium accepit, babebit etiain fle 
nem (55). Spiritus autem sanctus 159 cum ineffa- 
bilem, et rerum omnium dominain, sempiternam et 
incorruptibilem naturam habeat, et uno eodemque 
seimper niodo exsistat, et. solus ea quie sunt Dei, 
porit, el faciat, et omnia cum rationalia, et per fi- 
dem perfecta , tum irrationalia tutetur usque ad 
assignatum iis, qux:e rationalia non sunt, limitem 
perseverautie in ideuiitate ; idcirco ex natura, et 
voluntate sua conversionis , et mutationis incapax 
est, id est, incorruptibilis. Quod autem est immuta- 
bile, sive iucorruptibile, est etiam initii et finis 
expers, et excellenti modo sempiternum. Quod vero 
est zternum, crealor est, non creatura. Quocirca 
proprie loquitur tum Sapientia inquiens : « Incor- 
ruptibilis (56) tuus Spiritus est in omnibus; » tum 
Petrus, cum ait : « In incorruptibilitate (57) cle- 
mentis et quieti Spiritus. » Simili enim ratione de 
Patre quoque, cum sibimet ipse semper squalis et 
similis exsistat, neque remissionis in deterius, ne- 
que intensionis in melius capax sit, dictum fuit a 
Jacobo : «Apud (58) quem non est transmutatio, 


diclaverat : quorum aliqua ex num. 132 placet 
exscribere, « Capabili quippe, » inquit, «statim 
inconvertibile, et inconvertibili eternum est conse - 
quens : quomodo e contrario capienti convertibile, 
soculam, «et» addo ez nostro codice conver- 
tibili creabile subsequens est, Nihil ergo de crea!u- 
ris inconvertibile, propter quod neque sempiternum 
est [voz, «est, » deest in nostro codice]. Non solum 
igitur quod in hominibus est rationale, convertitur 
el creatur, verum etiam in omnibus creaturis hiec 
eadem conversio reperitur. Nam et angelorui 
conversioues et ruinas divina eloquia demonstrant, 
Licet enim multítudo angelorum ., . in, beatitudine 
et sanctimonia perseverent : tamen eum ea. [edita 
exemplaria habent, « cum in ea, » sed particula, 
«in,» quam codez noster non habet, omnino. eit 
expungenda : senientiam. enim, aliogui satis claram; 
perplezam reddit, et solecam,] « quas similem habeut 
naturam, conversa sinb, dilucide ostenditur, » et 
reliqua. 
(30) Incorruptibilis. Sap. xi, 4. Vide not. 8, 
a . 


(51) In incorruptibilitate, 1 Pew. 1n, 4. 
(58) Apud. Ja.. 1, 17. 


515 


DIDYMI ALEXANDRINI 


816 


neque conversionis obumbratio ; » et 4 Paulo : « In- A αὐτοὺς, xat ἀλλαγήσονται' σὺ δὲ ὁ αὐτὸς ἀεὶ, χαὶ τὰ 


corruptibili (59), invisibili, soli sapienti, Deo. » 


ἔτη σου οὐκ ἐχλείφουσιν. » 


Quemadmodum etiam de Filio in psalmo ci testatur Psaltes : «Τα sutem (00), Domine, in seternum 
manes; » et rursus: «Initio (61) terram tu, Domine, fundasti, et opera manuum twarum sunt cce; 
]psi peribunt, tu autem permanes, et omnes sicul vestimentum velerascent, et sicut opertorium im 
volves illos, et mutabuntur : tu autem idem semper es, et anni (αἱ non deficient. » 


JV. Creatura non est absolute, et per se perfecte 
eterna: primum quidem quia boc de suo non ha- 
. bet, sed ab eo tempore quo facta fuit, id consecuta 
est ex participatione ac dono Dei, qui unice et 
superzeterne est a se: cum enim bonus sit, creat, ac 
$uzx facture przsideus, slernitatem ipsi munifice 
largitur : secundo autem ob causas in capitulo(62) 
proxime superiore expositas. 1353 At vero Spiritas 


A'. Ἡ κχκτίσις οὐ χαθάπαξ xaX αὐτοτελως τὸ αἱώ- 
vtov χέχτηται, πρῶτον μὲν ἐπειδὴ οἴχοθεν τοῦτο oix 
ἔχει, ἀλλ᾽ ἔτυχεν αὐτοῦ εἰς τὸ ἑξῆς, ào' οὗ ἐγένετο, 
µεταδόσει τοῦ µόνως καὶ ὑπεραιωνίως ὄντος αὑτομά- 
του Θεοῦ. ᾿Αγαθὸς γὰρ ὧν οὗτος, δημιουργχεῖ * [68 a] 
προϊστάμενος τῆς ἑαυτοῦ ποιήσεως, φιλοτιμεῖται αὐ- 
τῇ αἰωνιότητα * δεύτερον δὲ, διὰ τὰς ἐξηγηθείσας αἷ- 
τίας ἓν τῷ χεφαλαίῳ τῷ πρὸ τοῦδε. Τὸ δὲ ἅγιον 


Sanctus cum natura zternitatem habeat, sicut con- B Πνεῦμα, ὡς φύσει τὸ αἰώνιον ἔχον, χαθὰ προσΏχεν 


venit babere Creatorem, et sit. bonus Spiritus Dei, 
omnia ut is qui zternus sit operans, et ipsequidem 
nunquam limitetur, sed quz& ab ipso facta sunt, li- 
mitare possit, idcirco ea nuncupatione celebratus 
fuit. Quod si his qux dixi, non acquiescitis, vera 
esse discetis hac ratione. Paulus ad Hebrzos ita scri- 
bit : « Qui (64) per. Spiritum zternum semetipsum 
immaculatum obtulit Deo. » Loquitur autem de Do- 
mino Ghristo, qui in veneranda sua incarnatione 
semetipsum pro nobis per Spiritum sanctum Patri 
suo obtulit. His consentanea Petrus quoque perso- 
nat, ut jam commemoratum est : « Verbum (65) 
autem Dei manet in seculum. » Nam Verbum Dei 
vocat Spiritum Dei. Paulus porro Patrem et Filium 
eomweinorans, eadem /Eterni denominatione Fi- 
lium quoque celebrat propter identitatem Deitatis. 
«Deus (66), inquit, et Pater Domini uostri Jesu 
Christi novit, qui est benedictus in ssecula; » et 
rugus: « Jesus (07) Christusheri et hodie, idem etin 
ssecula, » Non possunt aulem, non possunt audiri 
ac ferri, αυ contra hoc etiam capitulum statuerunt 
qui erga testimonia Spiritus sancli divinitatem de- 
clarantia male affecti sunt. Nam ob przoccupatam 
opinionem semetipsos in terrz extremitates abdu- 
cunt: inconsideratus vero amor diligentem pr:e se 
ferre non solet inquisitionem. Nihil tamen impedit 
quin banc ipsam captiosam argumentationem audia- 
jous : sic enim magis adhuc damnatione digni vide- 
buntur. Sic igitur ea se habet : Si quid homonyme 
selernum vocatum fuit, non continuo Deus dici po- 
test: sed qui Deus est, is illorun qus dicuntur 
seterna, creatorest. Scriptum enim fuit (68), « tem-" 
porum el szculorum factorem esse Deum ; » et rur- 
sus: « Multifariam (69) inultisque modis olim Deus 


(59) Incorruptibili. ] ad Tim. 1, 47. 

(60) Tu autem. Psal. ci, vers. 13. 

(4) Inr Psal. ci, vers. 26-98. Vide not. 46, 
Dag. 99. 

(62) Capitulo, Nimirum paragrapho superiore, 
sey. 66 b, et 67 a. Notanda hzc siguificatio vocis, 
κεφάλαιον. 

(66) ET µοι ἐπείποισθε. Legisse videtur interpres 
εἰ µή, pro εἴ µοι. Lege ἐπέπεισθε, vel πέπεισθε, 
pro ἐπείποισθε. EpiT. 

64) Qui. Hebr. 1x, 44. 

65) Verbum. Epist. 1 Petr. 1, 25. Vide not. 23, 


ἔχειν δημιουργὸν καὶ ἀγαθὸν ΠΗνεῦμα τοῦ Θεοῦ, T-ív- 
τα ἐνεργοῦν αἰωνίως, καὶ οὕποτε μὲν αὐτὸ περατού- 
µενον, τῶν δ᾽ ὑπ᾿ αὐτοῦ γενοµένων δυνάµενον εἶναι 
περατωτιχὸν, ταύτῃ ἀνευφημήθη τῇ προσρῄσει. Má- 
θοιτε δὲ ἂν, εἴ pot ἐπείποισθε (05), τῇδε’ IIa23o; 
Ἑδραίοις ἐπιστέλλει οὕτως" « "0; διὰ Πνεύματος 
αἰωνίου ἑαυτὸν ἅμωμον προσήνεγχεν τῷ θεῷ. » Λέ- 
γει δὲ τὸν Δεσπότην Χριστὸν, τὸν ἐν τῇ σεπτῇ Evav- 
θρωπήῄσει αὐτοῦ ἑαυτὸν διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀνθ᾽ 
ἡμῶν τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ προσενηνοχότα. Καὶ Πέτρος 
δὲ προσηχεῖ ἀχόλουθα, ὡς ἤδη ἐμνημονεύθη” « Τὸ δὲ 
Ῥῆμα τοῦ θεοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα. » Ῥῆμα γὰρ 
Θεοῦ ἑνταῦθα χαλεῖ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. Διὰ γοῦν 
τῆς θεότητος τὴν ταυτότητα μνημονεύων τοῦ Πατρὸς 
καὶ τοῦ Υἱοῦ ὁ Παῦλος, τῇ αὑτῇ χέχρηται τοῦ ῥήμα- 
τος εὐφημίᾳ: « Ὁ θεὺς, φησὶν, xal Πατὴρ τοῦ Κυ- 
ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ οἶδεν, ὁ ὢν εὐλογητὸς εἰς 
τοὺς αἰῶνας * » xal πάλιν * € Ἰησοῦς Χριστὸὺς χθὲς xat 
σήμερον * 6 αὐτὸς χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. » O9x ἔστεν δὲ, 
οὐχ ἔστιν ἀχοῇ ἀχοῦσαι, ἅπερ xal εἰς τὸ χεφάλαιον τοῦτο 
ὡρίσαντο οἱ περὶ τὰς θεολογίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἀποδιαχείμενοι. ᾿Απάγουσι γὰρ εἰς ἔσχατα γῆς Éav- 
τοὺς ἀπὸ προλήψεως  ἄχριτος δὲ ἔρως obx εἴωθεν 
ἀχριθῆ μαρτυρεῖν ἐξέτασιν ' ὅμως οὐδὲν olov χωλύει 
αὐτῆς ἐχείνης τῆς πειθανουργἰας ἀχοῦσαι. Οὕτω γὰρ 
ἂν ἔτι πλέον χαταγνωσθείησαν. Ἔχει οὖν ὧδε Οὐκ ct 
τι αἰώνιον ὡὠμωνύμως προσηγόρευται, θεὸς δύναται 
λέγεσθαι, ἀλλ᾽ εἴ τις θεὸς, αἰωνίων [68 b] ποιητές. 


p ἵ έγραπται váp* « Xpóvov xai αἰώνων ποιητὴς ὁ 


θεός * » xol πάλιν’ « Πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως 
πάλαι ὁ θεὸς λαλῄσας ἓν τοῖς προφἠταις, ἐπ᾽ ἐσχά- 
του τῶν ἡμερῶν ἑλάλησεν ἡμῖν &v Υἱῷ, ὃν ἔθετο χλη- 
ῥόνοµον πάντων, 6C οὗ χαὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν.» El 
γὰρ εἴ τι αἰώνιον προσηγόρευται, θεὸς ὀφείλει ὀνο- 


pag. 147. 

(66) Deus. M Cor. τι, 31. 

67) Jesus. Hebr. xii, 8. 

68) Scriptum enim fuit. Vertendum videbatur : 
Scriptum est. enim: Temporum et szculorem 
factor Deus.» At cum bic textus in Bibliis no^ 
exstet, idcirco aliter transtuli, 

(69) Multifariam. Hebr. :, 4, 9. Biblia post 
λαλήσας addunt τοῖς πατράσιν, ei post ἡμερῶν 
addunt τούτων ᾿ ac demum pro ἔθετο liabent ἔθηχε, 
Sed vide segui. 27 b, et 901 5. 


"iri DB TRINITATE LIBER SECUNDUS. 518 
µάνεσθαι * ἄπειροι θεοὶ ἔσονται. Γέγραπται γάρ A loquens in prophetis, in novissimo dierum locutus 


Καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, » Καὶ πάλιν « Ἔτη αἰώ- 
via» ἐμνήσθησαν. Καὶ αὖθις * «Ὥσπερ πρόδατα αἰώ- 
via *) xat, « Αναστήσονται οὗτοι εἰς χόλασιν αἰώνιον' 
« χαϊ ἑτέρωθι ’«᾿Αναστήσονται οἱ Ey χώματι γῆς, οἱ μὲν 
elc Cuv αἰώνιον, οἱ δέ εἰς αἰσχύνη ναἰώνιον, "Αρα οὖν 
χαὶ ἡ χόλασις xat fj αἰσχύνη, θεοί; 'Opd εἰς ὅσην ἆτο- 
πίαν xai ἀσέδειαν dj κατὰ τὸ αἰώνιον ὁμωνυμία ἑχπί- 
πτει;Τοῖς μὲν οὖν ἐχείνων νοηµασι xat ῥήμασι σχάλµη 
ἐπιπολάσει τε καὶ συµπέφυρται " ταύτην δὲ διαλύει 
tiós* Τοῦ αἰωνίου ὀνόματος, ὡς ἄρτι ἐπεμνήσθημεν, 
τὰ ἄλλα χᾶν ἔτυχεν, µόνον οὐκ ἀπὸ χρόνου ἔτυχεν» 
ἀλλὰ xal φθορὰν τὴν ἀπὸ γνώμης οἰχείας τροπὴν 
ἔχει, xal ἀνόμοιον παντάπασιν τῷ θείῳ αἰωνίῳ τὸ 
ἐχείνων αἰώνιόν ἔστιν ^. χαθὰ οὐδὲ ὁ λεγόμενος ἅγιος, 
ἄγγελος Ἡ ἄνθρωπος, ὁμοίως xa ἴσως τοῦτό ἐστιν τῷ 
ἀγίῳ τῶν ἁγίων Πνεύματι’ αὐτὸ γὰρ ἁγιότης καὶ 
αἰωνιότης τὸ πᾶν ὑπάρχει. Πρόσχωσι τοίνυν, μετὰ 
ola; µεγαλοφωνίας τὸ αἰώνιον ἐπὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος ἀνείρηται, καὶ ὅτι τούτῳ τὸ θαυμαστὸν ἐχεῖνο 
χαὶ πᾶσιν ἀχωρητότατον προσεπέθηχεν, φημὶ τὸ διὰ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὸν χατασχεὐάσαντα τοὺς alo- 
νας ἑαυτὸν προσαγαγεῖν τῷ ἑαυτοῦ ἀληθινῷ Πατρὶ 
ὑπὲρ ἡμῶν. Σκεφάσθωσαν δὲ καὶ ὅτιαί [69 α]δυνᾶμεις 
κᾶσαι τῶν οὐρανῶν Ev τῷ ἁγίῳ Πνεύματί εἶσιν, móv- 
τως ὅτι ὡς συνδημιουργῷ τοῦ ἀνεπιδεοῦς δηµιουρ- 
TX)* xal ὅτι ὧν οὐκ εὐχαίρως, ἁλλ᾽ ἑνδιασχεύως 
ἐμνημόνευσαν αἱρετικοὶ αἰωνίων πυλῶν καὶ προθά- 
των τὸ τέλος, τὰ εἰς τὸ χεφάλαιον τοῦτο προσχοµι- 
σθέντα πρὸς ἡμῶν λόγια προεῖπαν. Καὶ ἕστω δῆλον 
αὐτοῖς τὸ διάφορον τοῦ τε ἀνάρχως xal ἀτρέπτως αἱω- 
Yo, τοῦ τε ἀπὸ χρόνου xai τρεπτοῦ, xal ὡς οὐ βρα- 
χὺ τοῦτο, οὐδὲ περὶ τὴν οὐσίαν xai τὸ ἄλλο κάλλος 
ἐστὶ µόνον, ἀλλὰ τὸ παντάπασιν ἐξηλλαγμένον. Ἔστω 
δὲ γνώριµον χαὶ τὸ, ὅτι τὸ ἅγιον Πνεῦμα τὴν περὶ τὸ 
αἰώνιον χρίσιν πρὸς τὸν ἐνισχύσαντα τὰ σύμπαντα 
θεὸν Πατέρα καὶ τὸν Υὸν ἔχει, οὐ πρὸς τὰ χτίσµατα" 
χαὶ λύσαντες τὴν χείρω γνώµην, ἑλέσθωσαν τὴν βελ- 


(10) Et elevamini. Psal. xxi, vers. 7 et 9. 

(4) Anni. Psal. Lxxvi, vers. 5 (seu 6). 

(12) Sicut, Hiec in Vulg. translatione non exstant : 
&Xslant tamen in Grxca Job xxi, 11. 

(I9) Resurgent.. Matth. xxv, 46, ubi Grzca edit. 
pro ἀναστῄσονται, liabet ἀπελεύσονται. 

(4) Resurgent qui sunt. Dan. xi, 2, ubi €om- 


est nobis in Filio, quem constitit heredem univer- 
sorum, per quem fecit et szxcula. » Nam si ex eo 
quod sternum aliquid vocatum sit, debet deus no- 
minari, innumerabiles erunt dii : scriptum est 
enim : « Et elevamini (70), 1454 port» sxtern;» 
et rursus: « Anni (71) e&eerni » commemorati sunt; 


. et rursus: « Sicut (72) oves zterne; » et : « Resur- 


gent (79) bi in supplicium zternum; » et alibi: 
« Resurgent qui sunt (74) in acervo terre, alii qui- 
dem in vitam eternam, alii vero in opprobrium 
azternum. » Nunquid ergo dii sunt et supplicium, et 
opprobrium ? Videsne in quantam absurditatem, et 
impietatem incidas ob hanc homonymiam, qua plura 
vequivoce dicuntnr zterna? lllorum porro cogitatis 


B dictisque commista veluti sunt, ac supernatant fur- 


fur et purgamenta (75). Sed hujusmodi cavillationes 
sic dissolvuntur. Nimirum etsi alia quoque, ut modo 
diximus, aeterna nuncupentur, tamen non modo 
eam nomenclaturam ex certo tempore acquisitam 
habent, sed etiam corruptioni, qux ex proprize vo- 
luntatis animique mutatione proficiscitur, obnoxia 
sunt: ac dissimilis plane est eorum seternitas di- 
vinz zlernitati : sicut ue angelus quidem, aut homo, 
qui dicatur sanctus, simili eodemque modo sanctus 
est, quo sanctus sanctorum Spiritus : iste enim 
sanctitas totus est, atque aeternitas. Attendant ergo, 
quam excelso ac sublimi sensu :ternus prezedicetur 
Spiritus sanctus. Animadvertant, huic denomina- 
toni mirabile illud, et cuilibet menti maxime in- 
comprehensibile adjectum esse, quod scilicet is, 
qui s:cula condidit, semet ipse per Spiritum san- 
ctum suo vero Patri pro nobis obtulerit. lllud etiam 
animo reputent, omnes virtutes ccelorum in Spiritu 
ΦΛΟΙΟ esse (76); quod jta omnino intelligendum 
155 est, ut sintin eo tanquam in creatore, et 
concreatore, ut sic loquar, ac socio non indigi crea- 
toris. Considerent demum, earum, de quibus non 


runt, oxaApf) cum omnium interpretum ingenia 
torserit, tum etiam omnibus pro adjectivo nomine 
posita visa est. Verum ex Didymi nostri verbis 
perspicuum plane est, eam noinen esse substauti- 
vum. Xylander pro σκάλµη legendum putavit 
cxaAnvfj* υἱ veluti subintelligatur nomen ὁδός, id 
est «via» :ac vertit, «insidie tectm. ». Bootits 


Phuensis edit. habel, &x γῆς χώματος ἐξεγερθή- D emendavit, σχαιά, id est, « sczeva, sinistra. » Meri- 


9:11, Sed Francofurtensis, ἓν γῆς χώµατι ἔξεγερ- 
Mavecat Alias varietates, utpote parvi momenti, 
uito, 
(I$) Furfur et purgamenta. In Graco, σκάλµη. 
* vox sollicitos hactenus viros doctissimos 
Vénui, quod ejus sensum assequi nequiverint : nihil 
pum hue μίνι σχαλµή illa, sive σχάλµη, cujus 
ollux et esychius meuwinere, cum nihil aliud sit, 
qvam barbarieum, nempe Thracicum, gladii genus, 
AU nomen. [n adpotationibus postremz Pollucis 
duin adjectis M. Aurelius Antoninus sepe hac 
detione usus dicitur. At equidem cum omnes illos 
U decim Antonini libros legerim, in eam mon 
ο ή me nisi semel incidere : uccurrit scilicet 
"V0 X1 segmento 15, ubi hzc scribit sapieus ille 
Ἡβόταίοτ 2c philosophis :; Ἐπιτήδευσις δὲ ἁπλότη- 
Ὡς σκάλµη ἐστίν. Vox porro isthaec, σκάλµη ( sive, 
W plerique, quam ob causam nescio, legere malue- 


cus Casaubonus lsaaci fllius vertit : « nullo modo 
laudabilis. Αι undenam banc signilicationem 
eruit? Salmasius legere jubet, σχαµθή, id est, 
« distorta. » f;gtakerus Saliasium ait « rem ipsam 
acu tetigisse, nec quiesitu ulterius opus.» ltaque 
vertit : « Simplicitaus vero affectatio tortuosa est. » 
Mibi, ut verum fatear, nulla ex his opinionihug 
arridet, quod omnes adjectivum noinen ibi quzsie- 
rint, ubi agnoscendum erat substantivum. Itaque 
σχάλµη a verbo σχάλλειν, quod est « sarrire» deri- 
vatur. ZxáApur autem proprie dicitur, ut censeo, id 
quod «sarriendo» ac purgando segetes veluti 
inutile, aut noxium rejicitur. Valet ergo « purga- 
mentum, » cujusmodi sunt furfur, acus, et alia id 
genus : ut M. Aurelit senteulia sit: « Est. autem 
simplicitatis veluti purgamentugm, affectatio, » 81v6 
ε artificinm. » 
(16) δε. Vide segm. 155 a. 


δι 


DIDYMI ALEXANDRINI 


520 


opportune, sed ad orationem ornandam memine- A τίονα * xaX θαυμαζέτωσαν, ἀντὶ τῶν νῦν, ἃ θαυμάνειν 


runt hzretici, *ternarum portarum, et ovium flnem 
praedictum esse in oraculis, quae a nobis antea in 
lianc rem allata sunt : et discant. tandem, eum qui 
sit sine initio, et immutabiliter zeteruus, ab eo quod 
est in tempore et mutabile, differre; neque vero 
parvum esse hoc. discrimen, neque duntaxat circa 
essentiam, el eas, quibus hzc ornatur, proprietates 
versari, sed ex toto et in totum isthac inter se dis- 
crepare. Notum autem ipsis loc etiam sit, Spiritum 
sanctum scilicet aternum dici non respectu creatu- 
rarum, sed respectu ejus, a quo omnia vim acci- 
piunt, Dei Patris et Filii : ac deteriori repudiata 
opinione, meliorem eligant : el pro iis, αυ nunc 
admirantur, ea admirentur, qux? admiratione digna 


sunt, ac venturum tempus felicius transigant ; nibil B 


enim ipsis invidemus : et unde arroganteu accusa- 
tionem sibimet ipsis noxiam deprompserunt, inde 
poenitentie emolumentum percipiant. Si enim vox 
hac « sternus » tanquam aliquid divina majestate 
dignum designans in Scripturis de Deo Patre ac de 
Filio dicta fuit, simili et z:equali modo aceipienda 
est ubi dicitor de Spiritu Dei. Atque hec quidem 
est prima responsio, Altera vero est hujusmodi. 
Nulla ex iis rebus :ternis, quas commemorarunt, 
denominata est aut divina, aut sanctus Spiritus ex 
Deo procedens, nempe unum quid et simplex, non 
plura exaistens ; neque ulla ex ipsis sitnul cum Pa- 


we et Filio in divina baptismatis mystagogia, uivi- - 


ἄξιον' καὶ πραξάτωσαν βελτίω τὸν μετὰ ταῦτα χρύ- 
vov* φθόνος γὰρ οὖδείς' καὶ ἀφ' ὧν τὴν ἁλαςόνι 
μέμψιν ποιησάµενοι, ἑαντοὺς ἕδλαφαν, ἐντεῦθεν χαὶ 
τὸ τῆς µεταμελείας ὄφελος ἀπενεγκάσθωσαν. El v20,- 
ὡς θεοπρεπές τι ἐνδειχνυμένη ἡ λέξις αὕτη, ἐχρίσθη 
περὶ τοῦ θεοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ, leuc xal ὁμοίως 
ἐχληφθείη ἂν περὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ θεοῦ. "Ev. μὲν 
6h τοῦτο" ἕτερον δὲ, ὅτι οὐδὲν ὧν ἐμνβσθησαν alo- 
νίων, προσηγόρευται θεῖον, ἡ Πνεῦμα ἅγιον Ex τοῦ 
θεοῦ ἐχπορευθὲν, ἤγουν Ey τι, xal th πλῆθος ὕν' οἵ- 
δὲ συντάττεται τῷ Πατρὶ xal τῷ  Yüp εἰς θείαν 
μυσταγωγίαν καὶ θεϊχὴν δωρεὰν, οὐδὲ ἄλλης τινὸς, 
ἵνα μὴ πολλὰ, λέγω, θεότητι ἀνηκούσης τιμῆς ἢξίω- 
ται. "Αλλο πρὸς τούτοις» Ὁ θεὸς καὶ Πατὴρ εὐδόχτ- 
σεν διὰ { 69 ϱ] τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ Λόγου πάντα δηµιορ- 
Υηθῆναι. Καὶ ποία, ὡς ὀνειροπολοῦσιν, λοιδορία τῷ 
Ἠνεύματι αὐτοῦ τῷ παναχίῳ ἐχ τοῦ μὴ ónptovprt.- 
σαι, εἴ γε ἄρα, κατ’ αὐτοὺς, μὴ ἁῤῥήτως συνεργόν 
ἐότι τῷ Δημιουργῷ, ὡς ὁ Πατήρ; "Ότι δὲ τοῦ gow- 
χενοῦς αὑτοῦ Υἱοῦ Λόγου, xai τοῦ ἑνὸς ἁγίου Πνεύ- 
µατος, πᾶσα ἑνέρνεια xal δωρεὰ, δημιουργιχή τε, 
ἀγαθή τε xc τελεία, καν κοινὴ αὐτῶν ὑπάρχει, ἀν- 
άγεται 0 ὅλα εἰς τὸν ἕνα, ἐξ οὗ καὶ σὺν ᾧ ἀφράστως 
ἐξεφάνησεν αἱ µακαρίαι ὑποστάσεις αὗται ' ῥᾷστα ἂν 
χαταµάθοι à ἑἐβέτασίν τινα ἡσυχῆ ποιησάµενος tov 
σοφίας μεστῶν λογίων, τῶν τε by διαφόροις τόποις 
τοῦδε τοῦ βιδλἰου μνημονευθεισῶν, τῶν τε ἐν τῷ vp 
αὐτοῦ. Καὶ Παῦλος δὲ, οὐ χρείττων f| xat' ἀνθρώ- 


naque gratiz largitione collocatur, neque ullo alio ᾳ ους, ἀπέφηνεν τοῦτο φανερῶς διαδεδαιωσάµενος, 


honore deitati conveniente (ne plura enumerem) 
dignata est, Aliud praterea addam. Dei et Patris 
complacentia fuit, ut per Filiuin suum Verbum om- 
nia crearentur ; qualis autem sanctissimo Spiritui 
injuria non inferretur, si, ut ipsi somniant, creare 
non diceretur? nimirum si, ut ii volunt, simul cum 
Creatore »que ac Pater ineffabiliter operari uon 
crederetur ? Quod autem unigeuiti ejus Filii Verbi, 
et unius Spiritus sancti operatio omnis, atque lar- 
gitio et Creatoris propria, et! bona, et perfecta, et 
communis ipsorum sit, omnia vero in unicum ac 
solum referantur, ex quo, et cum quo beate ist:e 
hypostases 156  ineffabiliter eluxerunt, facillime 
intelliget qui oracula sapientia plena cum in diver- 


Κορινθίοις μέν" « 'AXA& ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἑδιχαιώ- 
θητε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χβιστοῦ, καὶ ἐν τῷ Πνεύμάτι τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν. » "Αθρει οὖν, ἄθρει, ὡς εἰ θεῖκὸν ὄνομα, ὤσ- 
περ οὖν θεῖχὸν, τὸ τοῦ Υἱοῦ, ἑξάπαντος καὶ τὸ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος Év γὰρ ἀμφοῖν αὐτῶν ἑδήλωσεν 
ὄνομα. Kai ὅτι, ὡς συγχτίσαν ἀῤῥήτως τὸ ἅγιον 
Ηνεῦμα παρὰ τὴν ἀρχὴν, καὶ νῦν ἀνακτίζει. Τὸ v4 
ἀπολούσασθαι, τὸ ἀναχτισθῆναι ἐσήμανεν. Τίτῳ δὲ᾽ 
« Αναγεννήσας ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας χαὶ 
ἀναχαινίσεως Πνεύματος ἁγίου. » Οὐδὲν δὲ ἧττον χαὶ 
ὁ Ἱεροφάλτης, τοὺς ἤδη ἐν γενέσει ὑπάρχοντας, yov 
κτιζοµένους ἓν τῇ θείᾳ κολυμδήθρᾳ πνευματικῶς ἀξο 
εἰδέναι. Φησὶν váp* «Λαὸς ὁ κτιζόµενος αἱνέσει 7" 


sis hujus libri locis, tum in superiore libro com- f) Κύριον. » Οὕχουν αἱ τὴν αὐτὴν τιμὴν καὶ ἐνέργειαν 


memorata (77), quieto (78) ac tranquillo animo ali- 
quantulum expendat. Sed Paulus quoque supra 
communem horninum conditionem elatus (79) ma- 
nifesto id declarat, dum in Epistola* àd Corinthios 
heec asseverat : « Sed abluti (80) estis, sed justificati 
estis, sed sanctificati estís in nomine Domini nostri 
Jesu Christi, et in. Spiritu Dei nostri. » Observa 


U7) Commemorata. Codex habet, µνηµονευθει- 
σῶν ΄ qux lectio Sine. dnbio mendosa est. Legen- 
dum scilicet,  pgvroveuOévttov* aut putandum 
deesse dictionem aliquan, ut ἀποδείξεων, vel µαρ- 
ανρ.ων. . 

78) Qwuieto. Codex, ἡσυχῖ. Lego fsvy;. 

19) Elatus. Codex habei , οὐ MAH Ego sic 
transtuli, quasi legendum sit, ὁ χρείττων. 


ἔχουσαι ὑποστάσεις [10 a] τὴν αὐτὴν ἐκληρώσαντο e? 
σιν, xai οὐδὲν θεότητι xal δυνάµει διαφέρουσιν Qf- 
λων, µόναι δὲ συμφύεσθαι, xat ισυντάττεσθαι, xol παν 
παχοῦ συνεπινοεῖσθαι δύνανται τῷ Evi ὃς ἄμφω αὐτὸς, 
οὐχ ὧν αἱ ὑποστάσεις ἀμφοῖν, ἔχει ἐξ ἑαυτοῦ ἀνάρχὼ», ᾿ 
καὶ ἐξ ἴσου, καὶ ὁμοίου, xaX ἀλέχτως ἠνωμένας, χοὶ 
συνεχεῖς τὰς ὑποστάσεις. Ἔτι πρὸς τοῖς λεχθεῖσιν Πὰν 


(80) Sed abluti. 1 Cor. vi, 14. Ordinem verborum 
non enmdem omnino habent Biblia, Vide not. 9 

ag. 58. Didymus in lib. De Spiritu sancto, num. ἂν 
jta hae allegat : « Apostolus quoque ad Corinbivs 
scribens, el enumerans eos, qui regnum celorum 
sunt consecuturi (legendum pito cum Bibliotiee? 
nostrz codice : «non sunt consecuturi », addit d.cens 
Ei hec quidem fuistis, sed abluti estis, » etc. 


8 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, 


διχαίωµα τῶν αἱρετικῶν τούτων ὁμοιότροπον, ὥσπερ 
καὶ ὁμοιόλεχτόν ἐστι τῆς νῦν χινουµένης ἄλώλου αὐ- 
τῶν συφιστείας, ὡς µαθησόµεθα μετ οὗ πολὺ τῇ 
πείρᾳ ἐξ αὐτῶν τῶν κεφαλαίων. El γὰρ τυχὸν λέβξιν 
τὰ, ὡς τὴν « αἰώνιος, » T] τὴν « ἀγαθὸς, » θείαν 
ἔνδειξιν χοµίζουσαν περὶ τῆς ἓν µονάδι Τριάδος, xoi 
a xaü' ὅλου xa τελείως προσήχουσαν, ἔτυχέ 
κο εἰρῆσθαι περὶ κτίσματος, μετὰ τῆς ὀφειλομένης 
χτίσµατι μνήμης * οὐδὲν μὲν λέγουσι (cl. γὰρ xa εἰ- 
πεῖν ἔχουσιν ;) περὶ τοῦ Θεοῦ Πατρὺς xal τοῦ Yiou 
αὐτοῦ ' χατάγουσι δὲ εὐθὺς ἀφρονέστατα τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα εἰς τὴν χτίσιν, οὐχ ἀνάγουσι πρεπωδέστατα 
εἰς τὸν θεὺν xat τὸν Μονογενη τοὺς ἐν ὁμοίῳ καὶ ἴσῳ 


523 


ergo, observa, αἱ divinum est, ut sane est, Filii 
nomen, tale omnino esse nomen quoque Spiritug 
saneti : unum enim amborum dixit nomen. Ac illud 
etiam animadverte, sicut initio ineffabiliter Spiritus 
sanctus una cum Patre οἱ Filio creavit, sic etiam 
nunc rursus creare; nam ablui idem valeL ac ite- 
rum ereari. In Epistola vero ad Titum ait: « Rege- 
nerans (81) nos per lavacrum regenerationis el re» 
novationis Spiritus sancti. » Simili modo sacer quo- 
que Psaltes eos qui generati jam erant, nunc vero 
in divina piscina (82) spiritaliter creantur, videre 
exoptat ; ait enim : « Populus (83) creatus lauda- 
bit Dominum. » Cum igitur eodem honore digne 
v) ἁγίῳ Πνεύματι ἁρμοδιώτατα ὑπὸ τῶν θεολόγων sint, eademque operentur istae liypostases, eamdem 
ἀνευρημηθέντας. Καὶ µόνων τοίνυν τῶν πρὸς ἡμῶν — quoque naturam habent, neque deitate ac potentia 
ἐν τῷ χεφαλαίῳ, ᾧ µέτειμεν, δικαιολογηθέντων ὑπερ- B a se invicem quidquam differunt ; sol: autem cum 
ἑαθῖναι μὴ δυναµένων, ἀρχούντων δὲ εἰς ὅλον τὸν — eo qui unus est, simul exsistere possunt, et simul 
περὶ αἱρετιχῶν &yüva* ἢ δειξάτωσαν (ὃ καὶ λέγειν — in eodem gradu collocari, et simul ubique accipi, et 
βαρὺ λίαν), ὡς ἀρχὴ, 7] πέρας τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος — subintelligi : qui ipsemet (uec enim dico: quarum 
χεχρησµῴδηταί που f| ὅλως, ὅτι ὁδόν τινα ἔσχεν ἐπὶ — ambarum personz) ambas personas babet ex se 
οβορὰν, ὡς ἡ ἀγγελιχὴ xaX ἀνθρωπιχὴ προαίρεσις ἡ — ipso ab Φίθγηο, et zqualiter, et similiter, et ineffa- 
ἔσω ἀὐτοῖς, τὸ δη λεγόμενον, « βοῦς [70 b] ἐπὶ — biliter unitas atque conjunctas. Haec insuper iis, 
Ἰλῶσσαν, » Τοδαῦτα μὲν περὶ ἐχείνων ἐγὼ δὲ ἐπὶ — quas dicta sunt, addo. Quidquid pro sua causa affe. 
τὴν ἐξ ἀρχῆς ὑπόθεσιν µεταθήσοµαι. runt isti hzretici, ejusdem modi est, item ut iisdem 
verbis expressum. 1577 ac frigida (84) illa, quam nunc expendimus, cavillatio, ut paulo post ex ipsis 
eorum capitulis argumeutisque experientia comperiemus. Si enim aliquam forte vocem, ut « slernus,» 
an «bonus, » de Trinitate, qu: in unitate est, dictam, ejusque divinitatem denotantem , et eidem 
omnino ac perfecte convenientem, de creatura quoque alicubi dici contigerit, cum ea tamen, quas crea- 
lare debetur, commemoratione, ipsi de Deo Patre quidem, ac Filio ejus nihil mussitant (quid enim di« 
eere. possent?) ; sed Spiritum sanctum siatim ad creaturarum conditionem  insipientissime dejiciunt, 
quem maxime deceret ad zqualitatem evehere(85) cum Deo, et Unigenito, qui Spiritui ipsi similes et 
zquales a theologis convenientissime przedicati sunt. Itaque cum vel ea sola, quz» a nobis in hoc capi- 
tale, in quo versamur, pro nostra causa allata fuerunt, invicta sint, et ad totam concertationem ade 
versus hzereticos conferendam sustinendamque sufficientia, ostendant ergo illi, aut Spiritui sancto 
(quod vel dicta molestissimum est) initium, vel finemalicubi in Seripturis tributum fnisse, aut ali- 
quem omnino aditum ad corruptionem jn ipsoesse, ut est in angelica, et humana voluntate; aut sit 
ipiis, ut fert adagium, « bos inlingua (86). » Atque hec deillis quidem hactenus: ego vero ad argu- 
mentum, quod initio susceperam, revertar. 


(81) Regenerans. Tit. ux, 5. Graeca. editio habet C ineptamque significet bereticorum ratiocinationem. 
ἔσωσεν, id est « salvavit, » pro, ἀναγεννήσας, id est — Non est tameu continuo reprehendendus Passio- 
(«qui regeneravit : » el, ἀναχαινώσεως, pro, ἀναχαι- — neiani apographi exscriptor, aut Didymus, quasi 
Vstux. Diüvmus vero legit ἀναγεννῆσας etiam — lectionem &equantur, qu:e sine dubio vitiosa sit. 
segin. 52 a, et 116 a. Pro ἀναχαινίσεως vero ipse- — Nam et apud Pollucem libro sexto ubi edita exem- 
mei habel ἀνακαινώσεως Segm. 52 a, etsi segm. — plaria habent ἑωλοχρασία, apographa calamo exara- 
116 a, rursus habeat ἀναχαινίσεως. ta babent αἰωλοχρασία. In. Cyrilliano autem lexico 

(2) Piscina. Fons sacer, seu baptismalis non — 1s., quod Venetiis Naniana servat bibliotheca, non 

a Graecis Patribus passim « pisciua » vocatus — in littera e, sed in littera a hec leguntur * ἄωλον 
esl, sed a Latinis quoque nonnullis. Ita Optatus (mendose pro αἴωλον), µάταιον, ἄπρακτον, , Vide 
libro ui adv. Parmenianum, cap. 2, « Hic est piscis — not. 10, pag. 45. 

(inquit) qui in. baptismate fontalibus undis inseri- (85) Evehere. Observanda illa antitheta χατάγουσιν 
Ur, ut que aqua fuerat, a pisce etiam Piscina voci- ἀφρονέστατα, et ἀνάγουσι πρε στατα. 

wur.» Πεσρίεῖί autem Optatus ad celebre illud Chri- (86) Bos in lingua. De hoc adagio onines illi 
sl nomen ἰχθύς, id est «piscis,» quod zeque valet ac p agunt qui adagia collegerunt, aut interpretati sunt, 
t Jesus Christus Dei Filius Servator. » Quod respi- — Zenobius centuria altera, Scbottus iun Zenobium , 
cens etiam "Tertullianus in libro De baptismo — Erasmus, Manutius. Nimirum nuumisma quoddam , 


KTipseraL : « Sed nos discipuli secundum ἰχθύν 
Mostrum Jesum Cliristum iu aqua nascimur. » Átta- 
men fonti sacro piscinze nomen inditum crediderim 
PoUas translatione ducta ex probatica Piscina. Vide 
segm. 195 b. 

ibi Populus, Psal. οι, vers. 19. 

(84) Frigida. 1n codice, αἰώλου σοφιατείας. Le- 
Beadum pulo aut αἱόλου cum o parvo, aui ἑώλου : 
Ww. vel « perplexam » ac versutam, vel «frigidam,» 


PiraoL, Gn. XXXIX, 


Polluce teste, puta didrachmum, « bos » vocabatur, 
quod bovem haberet insculptum : hiuc factum ut 
qui pecunia corruptus silere cogebatur, bovem in 
lingua habere diceretur. Paulo tamen aliter adagium 
accipit Didyinus, de illo nempe, qui cum objecta 
diluere non valeat, invitus tacet : quo inodo Theo- 
gnis quoque in Gnonmis ait : Boo, pot ἐπὶ γλὠσσης, 
id est : « Bos mihi est in lingua.» Julianus vero 
Apostatia jn oratione vn, alio adbuc aliquantum 


17 


90; 


DIDYMI ALEXANDRINI 


σοι 


tia sua, εἰ a. via mala, et baptizetur iu nomine A σθήτω εἰς τὸ ὄνομα Κυρίον Ἰησοῦ. xai σωθἤσεται) 


- Domini Jesu, et salvabitur, » Spiritum igitur a Deo 
nihil differre constat etiam ex eo quod iisdein ver- 
bis utens Dominus discipulis dixerit : « Exspecta- 
te (97) promissionem Patris, quam audistis : quia 
Joannes quidem bapüizavitaqua in poenitentiam (98), 
vos autem baptizabimini in Spiritu sancto. » Nihil 
enim aliud hzc denotant, nisi id quod alia quoque 
ejus de baptismo docirina; eadem scilicet operari, 
et posse Spiritum sanctum, qua nomen Patris, et 
Filii ejus, utpote qui est. ejusdem deitatis : el cu- 
juslibet discriminis expertes Filium, ac Spiritum 
sanctum in unum veluti ghomuin (99) convenire, et 
ex aquo venerandos esse: quo modo (1) Paulus 
Romanis (2) scribit: « Nam si is qui venit, alium 
Christum praedicat, quem non predicavimus, aut 
aliuin Spiritum aeccipitis, quem non accepistis. » ]l- 
lud quoque, « Non euim (3) audeo aliquid loqui eo- 
rum, qua per me non effecit Christus in obedientiam 
gentium, verbo et opere, 1/49 in virtute signorum 
et prodigiorum, in virtute Spiritus Dei, » eamdem 
vim habet, atque emphasiu, quam habet illud : 
« Pater (4) in me manens ipse facit opera. Crediti, 
quod ego in Patre, et Pater in me?» Etenim ob- 
serva primum, aicut. Patrem, sic etiam Spiritum 
ejus apull. Christum manere, quod sit ob divinam 
naturam inseparabitis. Observa deinde, ab ineiTa- 
bili Trinitate divina opera concorditer fieri. Qb- 
serva demum, sicul Pater in. propria hypostasi ex- 
Sisleus repraesentatur in uaigeuito velul in imagine 


ob identitatem deitatis, id est essenitiz, eodem modo 


eiiam Unigenitum in uno CSpiiitu sancto velut in 
imagine repraesentari. Quam multa vero aiia de di- 
vino Spiritu scripta sunt (5) abiis non discrepantia, 
qua de Deo ac Patre, et de Unigenito ejus Filio 
scripta fueruut! quorum aliqua variis locis bujus 
Jibri continentur, in sermonis decursu a nobis al- 
lata. Quod si (7) eos vicissim interrogemus, utrum 
Eva (8), ac pueri quos ea genuit, ex Adamo sint, 


(97) Exspectate. Act. 1, ἆ οἱ 5. Biblia paulo 
aliter. 

(98) In penitentiam. Greca editio h»c non habet. 
Hac fortasse irrepserunt ex Mattb. ii, 11, aut ex 
scholiis intra lineas, vel ad marginem adjectis. Vide 
not, 28, pag. 106 et not. 62, pag. 145. ] 

(89) Glomum. In Graco: τὸ μήρυγμα τοῦ Yioo 
καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, id est ad verbum, « gio- 
weramen Filii et Spiritus &ncti. » Qux locutio, 
seu metaphora Latiuis auribus humilior videtur, 
quam uLin divinas personas convenire queat: at- 
tamen satis perspicue id exhibet, quod vult Di- 
dymus, Vetustz porro Pollucis editiones lib. iv, 
cap. 10, habebant pfpourpa* sed Kuhnius emenda- 
vit, µήρυµα. Verum. ex hoc. Didyini loco. apparet, 
priseam illaun lectionem μήρυγμα non conteimnen- 
dam esse. 

(4) Quo modo. Codex, ^. Lego, fj. 

(2) Romanis. Bis ad eumdem, ut est in proverbio. 
]terum scilicet ex Epistola ad Romanos citat, quie 
exsiant in secunda ad Corintbios. Vide not. 17, 

ag. 9. 

" 3) Non enim. Rom. xv, 18 et 19. Graeca editio 
babet τολµήσω, id est« audebo. » Sed Vulgatus 
int. legit ut Didyinus, nempe, « audeo. » 


ἄρα τῷ Θεῷ ἁπαράλλαχτον τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ) xai 
ἀπὸ τοῦ τὸν Δεσπότην τοῖς μαθηταῖς, αὑτοῖς ὀνόμασι 
φάναι' « ᾿Αναμείνατε την ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, $» 
ἠχούσατε, ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐθάπτισεν ὕδατι εἰς 
µετάνοιαν, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν ΗΠνεύματι 
ἁγίῳ. » Οὐδὲν γὰρ ἕτερον τοῦτο δηλοῖ, f] ὅπερ xai 
f ἄλλη αὐτοῦ περὶ τὸ φώτισμα µυσταγωγία, ὅτι 
δὴ τὰ αὐτὰ ἐνεργεῖ καὶ δύναται τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
ἅπερ τοῦνομα τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Παιδὺς αὐτοῦ, 
τε τῆς αὐτῆς ὑπάρχον θεότητος. Απαράλλακτόν 
τε τὸ μήρυγμα τοῦ Yioo καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 
xai ἐξ ἴσου σεπτὸν, f| Παῦλος Ῥωμαίοις γράφει’ 
ε El ϱὲν γὰρ ὁ ἐργόμενος ἕλλον Ἰησοῦν χηρύσσει, 
ὃν οὐ» ἐκηρύξαμεν, f) Πνεῦμα ἕτερον λαμθάνετε, 
ὃ οὐκ ἑλάθετε. » 7hv αὐτὴν ἔνδειξιν ἔνει xal τὸ, 
« Οὐ γὰρ ολμῷ τι λαλεῖν, ὧν οὐ χατειργάσατο 
Χριστὸς δι ἐμοῦ εἰς ὑπαχοὴν ἐθνῶν, λόγῳ xat ἔργῳ, 
ἐν ouvé pet «οημείων xal τεράτων, ἓν δυνάµει livz)- 
µατος Θεοῦ, » τῷ,ε 'O Πατ]ρ ἓν ἐμοὶ µένων, αὐτὸς 
ποιεῖ τὰ ἔργα. Πιστεύςτε, ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ 
ὁ Πατηρ ἐν ἐμεί. » Γαρατέρει γὰρ, ὄτιπερ ὡς 6 
Πατηρ, οὕτως xoi τὸ Ηνεῦμα αὐτοῦ παρὰ τῷ Xp:- 
στῷ µένε', ἀχώριστον ὃν τῇ θείᾷᾳ φύσει xal ὅτι τὰ 
θεικὰ ἔργα [64 b | ὑπὸτῆς ἁῤῥήτου Τριάδος ὁμοςρί- 
νως Υίνεται" καὶ χαθὰ ὁ Πατὴρ, ἐν ἰδίᾳ ὑποστάσει iv, 
ἑξευιονίζεται ἐν τῷ Ιάονογενεῖ, διὰ τὸ ἁπαράλλαχτον 
τῆς ὁεότητος, τοῦτ) ἔστιν τῆς οὐσίας' τὸν ἴσον τρόπον 
xxi ὁ Μονογενὴῆς ἐν τῷ ἐν) ἁγίῳ ἨΠνεύματι. Πόσα 
65 «Ma ἑἐμφέρεται περὶ τοῦ θεϊχου Πνεύματος, o5 
διαφέροντα πρὸς tà γεγραμµένα περὶ τοῦ θεοῦ xal 
Πατρὸς, χαὶ τοῦ μονογενοῦς αὐτοῦ Υἱοῦ! ἐξ ὧν τινα 
διαφόροις τόποις τοῦδε περιέχεται τοῦ βιθλίου, δ. ὧν 
ἦλθεν ὁ τοῦ λόγου δρόµος. Ἐπεὶ µήγετι (6) ἐροῦσιν 
ἀντερωτηθέντες, ὅτι Ex τοῦ ᾽Αδὰμ ἡ Εὔα χαὶ οἱ ἐξ 
αὐτῆς παϊδες; Καὶ πῶς, οἱ μὲν ἐγράφησαν γεννη” 
θέντες, ἡ δὲ οὔτ αὐτοῦ maig, oU" ἀδελφὴ τῶν τε- 
χθέντων ἐκλήθη; Ὁπότε οὐ δυνατὸν παραδειχθΏναι, 
&x παραθολῆς χτισµάτων, τὴν µονάδα καὶ ἀσύγχριτον 


(4) Pater, Joan. xiv, 10, 441. Biblia paulo aliter, 
sed eodem sensu. 

(5) Ceripta sunt. Ant, « feruntur, » in Scripturis 
ε continentur, » Simili significatione adhibitum ἐμ- 
φέρεται invenies αριά Epiphanium  hzres. ϱ.. 
Απὸ τῶν ἅγχτων... Πιλάτου (mquit)... àv οἷς ἐμφέ- 
ρεται Hi πρὸ ὀχτὼ χαλανδῶν ᾽Απριλλίων τὸν Σωτῖρα 
πεπονθέναι, id est « Ex Actis Pilati... in quibus 
continetur, vel, scriptum esi, » et reliqua. Joannes 
vero Damascenus tom. Ἡ, pag. 275 ait': xal ὅσα 
περὶ ἡμῶν ἐν Γραφαῖς ἐμφέρεται, id est « et qua 
cuuque de nobis in Scripuris feruntur, aut, scripta 
SUnt, » aut « continentur. » 

(6) Μήχετι. Forte, µήτιγε. Epi. 

(7) Quod εἰ. Redit repente ad hzereticorum obje- 
ctionem, hujus capitis initio propositau : cujus nos, 
qui tanta memoria, quanta Didymus, non pollemus, 
obliti jam eramus. tlac de causa ubi is ait, ἐπεί, 
verti, « quod si, » quo violenta minus esset transitio. 
Hac porro responsione, quam hzreticorum argu- 
meuto adhibet Didymus, alii etiam Patres, qui con- 
ta Arianos scripserunt, passim utuntur. 

(8) Eva. Codex habet fj Εὖα sine accentu, ut so- 
let, id est, f) Εὔα, nempe, «aut Eva. » Ego tanen 
legi, ἡ E92. 


n5 


µασιν οὔτε προοισθηναι ἀνεχομένην. Κὰν γὰρ µιχρά 
τις, ὡσεὶ σχιὰ ὁμοιώσεως οἰονείπως, εὑρεθῇ, φεύγει 
τὸ πλέον ἀφὲν τὸν παρεχθάλλοντα χάτω που. Οὖδα- 
po γὰρ τὸ παράδειγµα ταυτότης εἶναι δύναται" 
ἐχεῖνα δὲ µόνον λέγειν ἀσφαλὲς, ἅπερ πρὸς τὰ µέτρα 
ἐμῶν ἐδίδαξαν αἱ Τραφαί. "Ότι οὖν ἓν καὶ µόνον εἶναι 
Πνεῦμα τοῦ soU Πατρὸς γέγραπται, διὰ τὸ χεχωρί- 
cia: μὲν τῇ φύσει τῶν ἄλλων πνευµέτων, συνηφθαι 
ὃξ p Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ αὐτοῦ τῷ λόγυ τῆς οὗ- 
σἷας, Παῦλος ὁ.ρηγεῖται γράφων πρὸς μὲν Κοριν- 
ῥίους Ev τῇ πρώτῃ Ἐπισ-ολῇ. «”άλλῳ δὲ χαρίσματα 
ἰαμάτων ἐν τῷ ἑνὶ Πνεύματι' » καὶ πάλιν’ «Πάντα 
& ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, διαιροῦν 
δᾳ ἐχάστῳ, χαθὼς Ρούλεταιν xa πάλιν « Hávre; 
ly Πνεῦμα ὁποτίσθημεν; » πρὸς δὲ Ἐφεσίους' « "Ότι 
δαὐτοῦ ἔχομεν τὴν [652] προσαγωγὴν cl ἀμφέτεροι, 
ἐν b Πνεύματι πρὺς τὸν Πατέρα" » xol πάλιν’ 
t Σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότ]τα τοῦ Πνεύμστος. » 
vu? ἔστιν, πολλὴν ποιε;σθαι φυλαχὴν τοῦ μὴ χω- 
pev αὐτὸ τῆς ἀνωτάτω ἑνάδος χαὶ αὐτοτελοῦς οὐ- 
zia; Ὅτι δὲ xal Ῥῆμα ὠνόμασται, μαρτυροῦσιν o5- 
τωσί Παῦλος γράφων, πρὸς Ἐφεσίους μέν’ « "^va- 
λαὔόντες τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, xai θώραχα 
τῆς δικαιοσύνης, xai τὸν θυρεὸν τῆς πίστεως, καὶ 
τὴν περιχεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου, xal τὴν µάχαιραν 
τοῦ Πνεύματος, ὅ ἑστιν Ἑῆμα Θεοῦ. » "Hg τινος 
µαχαίρας ἐμνημόνευσεν χαὶ ]Ματθαῖος, ἐκ προσώπου 
τοῦ Χριστοῦ εἰπών' ε0ὐμ ᾖλθον βαλεῖν εἰρήνην, 
ἀλλὰ µάχαιραν' » οὐ ξίφος λέγων, ἀλλὰ τὴν εἰρήνης σ 
ἐπέχεινα τμητιχὴν τῶν πεπωρωµένων χαρδιῶν τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ἀχατάλεχτον σοφίαν᾿ ιερὸς δὲ Ἑδραί- 
ὡς' εΦέρων γὰρ τὰ πάντα τῷ Ῥήμαιτι τῆς δυνάµεως 
αὐτοῦ. » Mol δὲ Ῥήματι;, ἩΠροεφήτευσεν Δαυϊδ' 
t To λόγῳ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθησαν, καὶ τῷ 
legas: τοῦ στόµατος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυνάµεις ab- 
*uv » xal πάλιν ὁ Παῦλος, « ᾿Αδύνατον γὰρ τοὺς 
ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαµένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς 
ἐπουρανίου, xai μετόχους γενηθέντας Ηνεύματος 
ἁγίου, xai xaÀbv Ὑευσαμένους Θεοῦ Ῥῆμα: ν Πέ- 
τρος Ub « Διότι πᾶσα σὰρξ ὡς χόρτος, xai πᾶσα 
Xér αὐτῆς ὡς ἄνθος χόρτου' ἐξηράνθη ὁ χόρτος, 
χαὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσεν, χαὶ ἡ εὐπρέπεια αὐτοῦ ἁπ- 
ὤλετο' τὸ δὲ Ῥῆμα τοῦ Θεοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα; » 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 
ϱὐσιν, τὴν ἀθέατον µένουσαν τῷ vip, &xofj δὲ καὶ ῥή- A 


5068 


nonne illos ex Adamo esse respondebunt? At quo» 
modo hi quidem dicuntur in Scriptura generati esse, 
illa vero neque Adami filia vocatur, neque eorum, 
quos genuit, soror? Nimirum fleri non potest, ut ex 
creaturarum comparatione exemplum aliquod cu- 
catur ac similitudo ad exprimendam :llam mona- 
dem, et incomparabilem illam naturam, qua menti 
invisibilis (9) manet, ac ne auribus quidem man- 
dari, verbisve proferri se patitur. Nam etsi parva 
aliqua veluti umbra similitudinis qualitereunque 
inveniretur , nunquam tamen illam satis explicare 
possemus (10). Similitudo enim, et comparatio ne- 
quaquam ease potest identitas. Ea vero duntaxat 
dicere tutum est. (11), qui& ad nostrum captum ac 
mensuram acconunodata 147 Scripture docue- 
runt, Cuod ergo unum et solum esse Spiritum Dei 
Patris ideo dicat Scriptura, quia natura sejunctus 
quidem est ab aliis spiritibus, conjunctus a&tem 
Patri, et ejus Filio ralione esseutie, Paulus enarrat 
scribens ad Corinthios quidem in prima Epistola; 
« Alteri (12) autem «dona curationum in uno Spi- 
ritu ;» et rursus : «Hac (15) autem omnia operatur 
unus atque idem Spiritus, dividens seorsum singulis 
prout vult ; οἱ rursus: « EL omnes (14) uno Spiritu 
potati sumus; » ad Ephesios autem : « Quo- 
niam (15) per ipsum habemus accessum ambo in uno 
Spiritu ad Patrem ; » et rursus : « Curantes (16) ser- 
vare unitatem Spiritus; » id est, valde cavere ne 
jpsum separemus a suprema unitate, eL ab ea, qua 
per se perfecta est essentia. Quod autem etiam 
'Püua, seu. Dictum nominatus sit, ex hisce testi- 
nioniis apparet. Paulus scribens ad Ephesios qui- 
dem iuquit: « Accipientes (17) armaturam Dei, et 
loricam justitiz, et scutum fidei, et galeam salutis, 
et gladium Spiritus, qui est Dictum Dei. » Cujus 
gladii meminit etiam Mattbzus, cum ex persona 
Christi dixit: «Non veni (18) pacem mittere, sed 
gladiuin ; » ΠΟΠ ensem intelligens, sed inenarrabi- 
lem sapientiam Spiritus sancti, quz, plus quam pax, 
obdurata corda incidit, Ad Hebrzos vero: « Por- 
tans (19) enim omnia Verbo virtutls suz. » Quo 
autem Verbo? Pranuntiavit David: « Verbo (20) 
Domini coli firinati sunt, et Spiritu oria ejus om- 
nes virlutes eorum ; » et rursus Paulus : « lmpos- 


ὃν τρόπον περὶ τοῦ Υἱοῦ ψάλλει iv ριη” « Elc τὸν p sibile (21) est enim eos qui semel sunt. illuminati, 


αἰώνα, Κύριε, ὁ΄Λόγος σου διαμένει ἐν τῷ obpcvip. » 


(9) Menii invisibilis. Excludit visionem « adz- 
quatam, » et « comprebensivam, » non « intuiti- 
vam : » ut alias ostendi in. Epistola ad Archintum 
presulem, pag. 53 et seqq. 

(10) Possemus. 1n. Graeco, φεύγει τὸ πλέον ἀφὲν 
τν παρεχθάλλοντα κάτω που. Quis proverbialis lo- 
culio videtur, Est autem παρεχδάλλειν « excerpere :» 
wide diete. Eustathii xapex6oAat, composita voce ex 
παρὰ, ix, et βάλλω. itaque Didymi locutionem sie 
ad verbum transferendam censeo : « cum quis ex 
inferiori loco » procerze arboris poma, exempli causa, 
t excepit, » aut « dejicit, major eorum pars rema- 
Bel» in. arbore, Si cui hzee non arrident, afferat 
Reliora; libenter enim 2a exeipiam, 
^, UU) Tuum est, Siroili modo respondet in libro De 
ΜΙΤ. sancto, uutu. 62. 


qui et gustaverunt donum εα]εδίο, el participes 


Au Alteri. Y Cor. xu, 9. Vide not. 25, pag. 


(43) Hac. LV Cor. xit, 11. 
(14) Et. omnes. | Cor. xit, 15. Greca eid, εἰς 


IIyc: μα. 
15) Quoniam. Ephes. i1, 18. 
16) Curantes. Ephes. 1v, 3. 


(47) Accipientes. Ephes. vi, 15-17. Cat seusun, 
plura omittens intermedia. 


(18) Non veni. Matth. x, 24. 

(19) Portans. Hebr. 1, 3. Graeca ed. φέρων 
τε, id est « portansque. » 

(20) Verbo. Psal. xxxi, vers. 6. 

(314 Impossibile. fiebr: vi, 4 et 8. 


e 


501 


DIDYMI ALEXANDRINI 


508 


facti sunt. Spiritus sancti, et gustoverunt bonum Dei A Πολλὰ γὰρ περὶ τῶν ἀχροτάτων xal θειοτάτων zo» 


Verbum ; » Petrus autein :. « Quia (22) omnis caro 


στάσεων μυστιχώτατα παραδίδωσιν. 


ut fenum, et omnis gloria ejus tanquam flos feni: exaruit fenum, et flos (35) excidit, et decor «jes 
periit: Verbum autem Dei manet in seculum ; » Quemadmodum de Filio Psaliesait in cxviti. psalmo: 
«In. ziernum, (24) Domine, 148 Verbum tuum permanet in colo. » Multa enim de supremis, et 
divinissimis bypostasibus tradit sensu summe mystico intelligenda. 


CAP. VI. 


Omnia, qu& Deitatis sunt propria, testimonium red- 
dere Spiritui sancto. 


Insuper (25) igitur de immortali et ineffabili Spi- 
yitus sancti natura talia dicuntur in divinis oracu- 
lis, qualia de omnium dominatore Deo et Patre, ac 
de universorum Domino, et omnia transcendente 
Filio, propterea quod neque heterousius, id est, 


. κεφ. G*. 
Περὶ τοῦ πάντα, ὅσα ἴδια θεότητος [65 bj, µαρτυ- 
ρεῖσθαι τὸ ἅγιον Ιγεῦμα. 

Ἔπειτα οὖν χοησμῳδοῦσιν περὶ τῆς ἀχηράτου xal 
ἀφράστου φύσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οἷα περὶ τοῦ 
ὅλων κατεξουσιάζοντος Θεοῦ καὶ Πατρὺὸς, καὶ τοῦ πᾶν- 
των ἐπέχεινα καὶ πάντων Κυρίου ΥἸοῦ, διὰ τὸ μὴ ἔτε- 
ροουσίως ἔχειν, μηδὲ δυνάµει χαὶ δόξῃ ἑλαττόνως. Καὶ 


alierius esséntie sit, neque potentiz minoris, aut M οὐδὲν εὑρίσχεται τούτων ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ὑπάρχον οὐδενὶ 


glorise. Quorum nihil per se ulla ereatura habere 
deprehenditur : id ipsum enim, quod habet, ex 
ejus, quz? in una deitate est, Trinitatis largitione 
habet. Cujuslibet autew rei natura iis semper con- 
siuitur, ex quibus dignoscitur et quid ea sit, el 
tura. Exempli gratia : 

l. Creatura habet ut sit, cum initio omnino non 
exsisteret. Cujusmodi vero sit fn rationalium natu- 
rarum ordine primum illius opus, ostendit liber 
Jobi : moribus enim mendacem, natura diabo- 
lum (26) dicit. Ai vero Spiritus sanctus, utpote 
flatus Omnipotentis (27), nusquam in Scripturis di- 
citur aut esse creatura, aut initium omnino habere. 
Nec enim ante creatorem Spiritum exsistere potuit 
creatura, ac talis quidem creatura, qua ex propria 


voluntate sese reprobam, ingratam, et impuran C 


prodidit. Cum vero Scriptura neque Spiritus sancti 
initium esse dicat, sed illum eelebret ut Spiritum 
149 Dei, et ex Deo, et divinum, et sanctum, neque 
in divinarum hypostasium natura prioritatem, ac 
posterioritatem admittat, quinam relinquitur dubi- 
tandi locus, utrum ipse in una increata deitate sint, 
et x&:quali honore afficiendz? 


(29) Quia. Epist. 1, Petr. 1, 34 et 25. Pro αὐτῆς 
Greca editio babet ἀνθρώπου, id est « hominis. » 
Sed Vulg. interpres legit ut. Didymus : vertit enim 
« ejus. » 

(23) Et flos. Greca editio : xai τὸ ἄνθος αὖ- 
τοῦ, id esi « et flos ejus. » Verba vero proxime se- 
quentia, xal fj εὐπρέπεια αὐτοῦ ἀπώλετο, id est « el 


xztatip. "Orep γὰρ χαὶ ἔχει φιλοτιμηθὲν παρὰ τῆς ἐν 
pid θεότητι Τριάδος. ἔχει’ καὶ πέφυχεν ἕχαστον ad 
ἀφ' ὧν ἔστιν ἐπιγινώσχεσθαι, τί τέ ἐστιν, καὶ τί uf 
ἐστιν, εἴτε Bebo ἔφυ, εἴτε χτίσµα. Oloy: 


quid non sit, et utrum illa Deus exsistat, an. crea- 


Α’. Ἡ χτίσις τὸ εἶναι ἔχει, οὐχ οὖσα τὴν ἀρχήν. 
Ἐδείχθη δξ ἐν τῷ Ἰὼδ, xai ποῖον αὐτῆς ἔστιν ἐν 
λογιχοῖς πρῶτον ποίηµα. Λέγει γὰρ τὸν ψευσάµενον 
τῷ τρόπῳ τὴν φύσιν διάθολον. Τὸ δ᾽ ἅγιον Πνεύμα, 
ὡς πνοὴ τοῦ Παντοκράτορος, χτίσµα εἶναι, 1 ἀρχὴν 
ὅλως ἔχειν, οὖδα μῆ γέγραται.Οὐδὲ γὰρ ἂν προῦττρξεν 
τοῦ δημιουργιχοῦ Πνεύματος δημιούργημα, καὶ τοιούτο 
ἀδόχιμον, ἀχάριστον, καὶ βέθηλον ἐξ οἰχείας γνώμης 
φανέν. Γραφῆς δὲ µήτε λεγούσης εἶναι τοῦ θεϊχοῦ 
Πνεύματος ἀρχὴν. Πνεῦμα δὲ τοῦ Θεοῦ xai Ex. τοῦ 
θεοῦ, xa θεῖον xai ἅγιον εὐφημούσης αὑτό' µίτε 
δὲ ἀφοριζούσης ἐπὶ τῆς φύσεως τῶν θείων ὑποστά- 
σεων τὸ πρώτιστα, χαὶ τὸ ἔπειτα, mola περὶ τοῦ εἷ- 
ναι αὐτὰς bv τῇ ἁγενήτῳ μιᾷ θεότητι καὶ Ισοτιμία 
ὑπολείπεται ἀμφισθήτησις; 


(26) Natura diabolum. Ne videatur Didymus se- 
cum ipse pugnare, ac iis contraria dictare, quz in 
libro adv. Manich. dixerat, animadvertendum est, 
nomen « diaboli » ab ipso hic non sumi quatenus 
ε calumniatorem » designat, sed ut nomen proprium. 
In Jobo enim cap. 1 et i1 Greca editio habet, διά- 
60Xoc, ubi Hebraicum exemplar, et Latina transla- 


exiniius decor ejus peris » desiderantur οἱ hic, et D tia babent « Satan : » quz vox etsi «adversarium? 
r 


scis Bibliis, tum in Latinis : 
in quibus przeterea pro, « Dei, » legitur, «Domini.» 

24) In eternum, Psal. cxvri, vers, 89. 

95) Insuper. Dictio, « insuper, » idem hic valet 
atque, « tertio loco. » Nimirum in extremo capite 
primo hujus libri ait Didymus, se ex Veteri Novo- 
que Testamento plura testimonia, sive argumenta 
allatarum, quibus probet Spiritum sanctum esse 
Deum, eaque &d nonnulla capita revocat, ac primum 
jilud caput secundi hujus libri sic concludit : αὑτί- 
χα YoUv μαρτυροῦσιν' tum statim primum argumen- 
torum capul aut genus exponit capite secundo, sic 
incipiens : Πρῶτον μέν. Alterum proponit eapite 
leriio, sic exorsus : ὁ δὲ ἑλέγομεν ἐξ ápyrc δεύτε- 
pov μαρτυροῦσιν. Tertium in sexto boc capite : ea- 

ue de causa, omisso nominativo, incipit : ἔπειτα 
οὖν χρησμῳδοῦσιν. Quartum iu septimo capite, et ila 
deinceps. Vide notas ad segm. 212 «. 


]sa. xL, 8, cum in 


et ipsa significel, usurpatur tamen instar nominis 
proprii. ltaque cum adversus Maniclieos creaturas 
« natura » ηλ confingentes loquens ait (pag. 
911, tom. ] Lectt. Antiqq. Canisii) : m rào &ái- 
polo; ὄνομα, οὐκ οὐσίαν, ἀλλὰ προαίρεσιν δηλοῖ, 
id est ε diaboli euità nomen non usiau, sive natu- 
ram declarat, sed voluntatem, » elymon respicit 
vocabuli « diabolus : » cum vero hic ait, τὴν φύσιν 
διάθολον, hoc est « natura diabolum, » iuo. etiam 
cum in ipso libro adv. Manich. pag. 212 inquit, «hv 
οὐσίαν τὴν καλουμένην διάθολον, id est « naturam, 
qua vocatur diabolus, » vocem « diabolus » accipit 
ut nomen proprium. Quod ut clarius appareat, τρό- 
πον ἀπὸ τῆς φύσεως, id est « mores ἃ natura, » 
hic sejungit, sicut ibi προαίρεσιν distinguit ab οὐ- 
σίᾳ, id est, « voluntatem a natura, ? 
(31) Flatus Omnivotentis. Ex Job xxxsu 4. 


M6 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 
P. Οὐδὲν χτιστὸν πληροὶῖ τὴν οἰχουμένην, f) cuv- Α 


έχτι τὰ πάντα, xal ἓν πᾶσιν τυγχάνει’ ἀλλὰ xot τῶν 
νοερῶν δυνάµεων πέρας ἐστὶν, xal ὡρισμένη πυσό- 
της µόνως γὰρ ταῦτα τῆς θεότητος ἴδια. Ἡ δὲ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος μεγαλωσύνη, ἁδιάλυτος, ἁπέραν- 
τος, χαὶ πανταχοῦ, xai διὰ πάντων, χαὶ àv πᾶσιν 
ác ἐστιν πληροῦσα μὲν τὸν χόσµον xol συνέχουσα 
[66 a] χατὰ τὴν θεότητα, ἀχώρητος δὲ κατὰ τὴν δύ- 
ναμιν’ xal μετροῦσα μὲν, οὐ µετρουµένη δέ. « Οὐ 
Tipix μέτρου δίδωσιν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα, » ὡς ὁ 
Σωτὲρ ἐν Ἰωάννῃ λέγει’ xal χατὰ τὴν Σοφίαν, ἔχου- 
σαν Ava mde γὰρ τὰ ὕντα πάντα, xol οὐδὲν βδε- 
λύσση, ὧν ἑἐποίησας' οὐδὲ γὰρ ἂν μισῶν τι κατ- 
εσχεύασας. Πῶς δὲ ἔμεινεν ἄν τι, εἰ μὴ σὺ Ἠθέλη- 
σας, | τὸ μὴ βληθὲν ὑπὸ σοῦ ἐτηρήθη:; Φείδῃ δὲ 


910 

ll. Nulla res creata implet orbem terrarum, aut 
continet omnia, aut in omnibus exsistit : sed η. 
telligentium quoque virtutum terminus quidam est, 
et quantitas definita : qu:e vero dixi, solius deitatis 
propria sunt. At vero Spiritus sancti majestas per- 
petua est, atque interminata, et ubique εἰ per om- 
nia et in omnibus semper exsistit, ac mundum qui- 
dem implet, et continet secundum divinitatem, sed 
capi ipsa et contineri non potesl secundum poten - 
tiam, et mernsurat quidem, sed non mensuratur: 
« Nec enim ad mensuram dat Deus Spiritum, » sicut 
Salvator apud Joannem (28) ait, et sicut Sapientia 
docet, cum inquit : « Diligis (29) enim omuia quie 
sunt, et nibil abominaris eorum quze fecisti : nec 
enim odio habens quidquam constituisti. Quomodo 


πάντων, ὅτι πάντα σάἁ ἐστιν, Δέσποτα φιλόψυχε, xal D autem permansisset aliquid, nisi tu voluisses? aut 


τὸ ἄφθαρτόν σου Πνεῦμα ἑστὶν ἓν πᾶσιν. » Ἔνθεν 
xix Πατέρα πάντων, τὸν θεὸν εἰχότως ὀνομάξομεν, 
oix ὄντα ἡμῶν φύσει πατέρα, ὡς ἔστιν τοῦ Μονογε- 
wc αὐτοῦ. Καὶ πάλιν’ « Πνεῦμα Κυρίου πεπλήρυ- 
χεν τὴν οἰχουμένην, χαὶ τὸ συνόχον τὰ πάντα γνῶσιν 
ἔχει φωνῆς' » ἀντὶ τοῦ, Περιέλαθεν τὴν ἀόρατον καὶ 
ὁρατῆν χτίσιν, τὴν νοητὴν xat αἰσθητὴν, xai οὐδὲν 
τῶν πάντων ἐστὶν ἅμοιρον τῆς ἁῑδίου ἐπιστασίας αὖ- 
τοῦ’ τὸ γὰρ πάντα συνέχειν τοῦτο δηλοῖ. Καὶ πάσης, 
φτοὶν, ἐπαχούει φωνῆς, ὡς θεὺς Ey πᾶσιν πανταχοῦ 
ἀ:ὶ τυγχάνων, χαὶ πᾶσαν ὑλιχὴν ἀναρμοστίαν εἰς 
τάξιν περιάγων τὴν πρέπουσαν, xal τῶν πρὸς αὐτοῦ 
ποιτθέντων φειδόµενός τε xal ἐπιμελούμενος, ἅτε 
αὐτὸς τὴν φύσιν πρόνοια ὑπάρχων, xal σοφία, δι’ 
ἕλων διαπεφοιτηχυῖα, ὡς ὁ Πατήρ. Τίς γὰρ ὁ τοιαύ- 
την ἔχων γνῶσιν; Ἡσαῖας τε λέγει οὕτως) « Πνεῦ- 
μα γνώσεως xai εὐσεθείας' » χαὶ ὁ Δαυῖδ προσάδει’ 
«Ποῦ πορευθῶ ἀπὸ τοῦ προσώπου σου; xai ἀπὺ τοῦ 
Πνεύματός σου ποῦ φύγω: » Καὶ ὁ Δεσπότης δὲ δι- 
ὁάσχων, ὡς fj θεότης τοῦ ἁγίου Πνεύματος οὐ mept- 
Ἰράφεται τόπῳ, ἀλλ᾽ ὁμοῦ Ev οὐρανῷ τέ ἐστιν xai 
ἐπὶ γῆς, πᾶσαν αὐτάρχειαν παρασχόμενον ἀεὶ καὶ 
παρεχόµενον τῇ κτίσει, ἔφη map' Ἰωάννῃ € Ἐὰν 
ἀγαπᾶτέ µε, τὰς ἑἐντολὰς | 66 ὁ ]τὰς ἐμάς τηρῄσατε’ 
xivà ἐρωτήσω τὸν Πατέρα. xai ἄλλον Παράκλητον 
ῶσει ὑμῖν, ἵνα Tj μεθ) ὑμῶν τὸ Πνεῦμα τῆς ἅλη- 
θείας, ὃ ὁ χόσµος οὐ δύναται λαθεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ 
αὐτὸ οὐδὲ γινώσχει αὐτό' ὑμεῖς δὲ γινώσκετε αὐτὸ, 


(38) Apud Joannem. Cap. n, vers. 54. 

(29) Diligis. Sap. xi, 25-27 ; xii, 1. Greca. editio 
habet : cb μὴ χληθὲν ὑπὸ σοῦ διετηρήθη, pro τὸ μὴ 
θιτβέν... ἑτηρήθη. " 

(30) Omnia. H:ec vox deest in Greca editione. 
lh libro De Spir. sancto num. 46 hzc ita afferuntur : 
« Pares » (legendum reor, « parcis, » ut legitur 
in m3, codice bibliothecze nostrze Bononiensis) « au- 
tem omnibus; quia tux» sunt. » Sed legendum puto, 
* quia tua sunt, » ex eodem codice, quem szpius 
menoravi :nullum enim est in Greco nomen femi- 

! * 

(34) Et. Greca editio, γάρ, id est « nam. » Vul- 
fatus int, aliter. 

(33) Patrem omnium, Sic vocatur Deus Ephes. 
l*, 6. Quin etiam ethnici eum sic nuncupaverunt, 
V Plato, ac Dipbilus comicus apud Clementem in 
quinto Stromatwn. 


ate non jactum conservaretur? Parcis autem om- 
nibus, quoniam omnia (30) tua. sunt, Domine ama- 
tor animarum. Et (61) incorruptus tuus Spiritus 68. 
in omnibus. » Itaque Deum mnierito vocamus. etiam 
Patrem omnium (52), etsi natura pater noster non 
sit, sicut. est Unigeniti sui ; et rursus : « Spiri- 
tus (25) Domini replevit orbem terrarum, el hoc 
quod continet omnia, scientiam babel vocis. » 1d 
autem perinde est ac si diceret : Invisibilem et vi- 
sibilem creaturam, intelligentem et sentientem com- 
prehendit, ac nulla ex omnibus rebus zternz illius 
reciionis expers est: nam omnia continere, hoc si- 
gnificat, Et omnem, inquit, vocem audit, utpote Deus 
in omnibus ubique semper exsistens, el materialem 
omnem confusionem in convenientem ordinem redi- 
gens, et ijs, qux ab ipso facta sunt, parcens, el eo- 
rum curam habens, utpote qui ipse ex nalura est 
providentia et sapientia , omnia complectens, 
150 ac penetrans (54), sicut Pater. Quis enim est 
qui talem babet scientiam? Audi tum ex Isaia in- 
quiente,« Spiritus (55) scientie et pietatis;» tum ex 
Davide ita canente : « Quo (36) ibo a facie tua, et quo 
α Spiritu tuo fugiam? » Quin etiam Dominus ut dei- 
tatem Spiritus sancti loco non cireumscribi doceat, 
sed simul et in ccelo esse, et in terra, omneuique 
creaturis sufficientiam (27) subministrasse semper, 
el subministrare, sic loquitur apud Joannem: « Si 
diligitis (58) me, mandata mea servate. Et ego ro- 


(55) Spiritus. Sap. 1, 7. 
(54) Omnia... penetrans. Eodem modo loquitur 


in commentariis in Psalmos ad vers. 4 psalmi xxiv : 


^ 'Οδοὶ Κυρίου (inquit), αἱ διοικήσεις τῆς αὐτοῦ προνοίας, 


χαθ᾽ kc τὰ αύμπαντα διακυβερνή... τρίδοι δὲ, αἱ κατὰ 
µέρος διοιχήσἒις, δι ὧν ὥσπερ τὰ πάντα διαπορεύεται» 
jd est, « Vie Domini sunt dispositiones providentia 
ipsius, per quas omnia gubernat... » Semit2 « au- 
tem sunt particulares dispositiones, per quas veluti 
o!:nia pervadit. » 

(55) Spiritus. Isa. x1, 2. 

(56) Quo. Psal. cxxxviu, vers. 7. Biblia inverso 
ordine. 

(97) Sufficientiam. Vox est biblica. v1de Il Gor. 
ix, 8, ubi αὑτάρχεια, et cap. in, vers. 9 ejusdem 
epistole, ubi ἱχανότης dicitur. 

(55) Si diligitis. Joan. xiv, 1-17. 


511 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ata 


gabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut A ὅτι παρ) ὑμῖν μένει, καὶ ἓν ὑμῖν ἔσται. » "Iva. 7t 


sit vobiscum (29), Spiritum veritatis, quem mundus 
non potest accipere, quia non videl eum, nec scit 
eum : vos autem coguoscitis eum, quía apud vos 
manet, et in vobis erit. » Ut. vero notum flat, tali- 
bus etiam testimoniis ipsum unius ubique presentis 
nature declarari, zequalia de ambabus hisce im- 
mortalibus subsistentiis Scripturz tradiderunt. Nam 
Jeremias quidem ex persona Dei el Patris loqueus 
hzc exponit : « Ceelum (40) et terram ego impleo, 
dicit Dominus; » David vero de Filio in cxtiv psalmo 


γνώριµον γένηται, ὡς τῆς ἁπανταχοῦ παρούστς ui^ 
ἀπείρου φύσεως xal αἱ τοιαίδε µαρτυρίαι ἀποφαί- 
νουσιν αὐτὸ, τὰ (ca παρέδοσαν περὶ ἑχατέρας ἀχτ- 
páxou ὑποστάσεως' Ἱερεμίας μὲν ἐξηγούμενος ἀπὸ 
τοῦ Θεοῦ xat Πατρός, « Tbv οὐρανὸν xai τὴν Try 
ἐγὼ πληρῶ, λέγει Κύριος » Δαυϊδ. δὲ περὶ τοῦ Υἱοῦ 
ἐν puo φαλμῷ χελαδῶν' « Καὶ τῆς µεγαλωσύνης αὖ- 
τοῦ οὐχ ἔστιν πἐρας᾽ » Παῦλος δὲ κηρύττων περὶ τοῦ 
αὐτοῦ. « Ὁ χαταθὰς αὐτός ἐστιν καὶ ὁ ἀναθὰς ὑπὲρ 
ἄνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τὰ πάντα. » 


clamat : « Et (44) magnitudinis ejus non est finis; » Paulus autem pradicat de eodem : « Qui descendit (43), 
ipse est et qui ascendit super omnes coelos, ut iipleret omnia. » 


Η1. Creatura non est simpliciter incorruptibilis, m 


sed corruptioni obnoxia, id est, conversioni, quam 
dicimus etiam mutationem ; sicut prophetia inquil ; 
« Facieus (45) omnia, et trausmutans ipsa. » Cui 
obsccundantes illi etiam qui a profanis sapientes 
habentur, aiunt (44): 
Jpsa dissolvens in ipsamet, εἰ ex ipsismet rursus ea 
[augens. 
Nam incorporea rationalis creatura, quoad 3151 
voluntatem corruptionis expers non est, cum sta- 
bilem quidem ei naturam Deus dederit, illamque 
iu seculum οἱ in seculum seculi consütueril ; ipsa 
vero ex sua ipsius electione mutata sit, et in pejorem 
sortem (45) statumque inciderit, el ex hoc ipso 
3deo corrupta sit, ut ex eo tempore denominationem 
Klam veluti amiserit, qua vocabatur zterna. Quod 


euim ex se ipso, quocunque tandem modo id flat, C 


egreditur, hoc est, immulatur, illud etsi alio modo 
perduret, mortem invenit, nempe propriam multa- 
tionem (46). Nam quidquid eam rem postea fieri 
posueris, illud est rei prioris mors: exempli gratia, 
si malitia fiat bonitas, jam eo ipso quod malitia re- 
cedit a creatura, occiditur a bonitate ; et vice versa 
bonitas iuterficitur a. malitia, Sunt enim qusedam, 
qua semper consistere in primo statu ac termino, 
etsi boc ipsis denegatum non fuerit, non pergunt. 
Hzc itaque in Epistolis scribunt 2etrus et Judas. 
Petrus ait: « Si euim (47) angelis peccantibus non 
pepercit Deus, sed rudentibus inferni (aut teuebra- 
rum) deiractos in tartarum, in judicium imagnz 
diei (48) reservavit, et antiquo mundo non peperciL.» 
Judas vero : « Angelosque, qui uon servaverunt suuu 


(69) Ut sit vobiscum. Biblia : ἵνα µένῃ μεθ ὑμῶν 
εἰς τὸν αἰῶνα, id est « ut maneat vobiscum in. saccu- 
lum. » At Didymus in libro quoque £e Spir. S. num. 
97 habet : « ut sit vobiscum in zernuum. ». Voces 
porro, « in zternum, » etsi omittantur in editis 
exemplaribus, non desunt tamen in nostro codice. 

(40) Colum. Jerem. xxui, 24 

(41) Ft. Psal. cxriv, vers. 5. 

(12) Qui descendit. Ephes. ιν, 10. 

(43)) Faciens. Amos v, 8, ubi Vulg. interpres 
nibil tale habet; vertit enitn : « Facientem ΑΓ: 
cturum, et Orionem. » Complutensis ed. pro µε- 
πασχευάζων habet χατασχευνάζων. Sed Francofur- 
tensis, p£taoxeudQquv: ambe vero carent voce aó- 
τά» quie tamen non. omittitur apud Basilium in quiu- 
to contra Eunomium, pag. 296. 

(44) Aiunt, Vide not. $1, pag.69. Verbis autem illis, 


I'. 'H κτίσις οὐχ ἄφθαρτος χαθάπαξ ἑστίν' ἀλλὰ 
φθορὰν ἐπιδέχεται, τὴν τροπὴν, fiv φαμεν καὶ µετ.- 
θολὴν, ὡς 1j προφητεία λέγει ε Ὁ ποιῶν πάντα xi 
µετασχευάζων αὐτά. » "Ho χαταχούσαντες τῶν ἔξω 
σοφοὶ, φασίν' ) 


Αὐτὰ λύων εἰς αὐτὰ, καὶ ἐξ αὐτῶν sáAw αὔξων. 


Ἡ μὲν γὰρ ἀσώματος λογικὴ χτίσις, τὴν xoti 
προαἰρεσιν ἔχει φθορὰν, τοῦ μὲν θεοῦ μόνιμο 
av φύσιν δεδωχότος, καὶ στήσαντος αὐτὴν el; τὸν 
αἰῶνα. καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος * αὗτης & αὖ- 
τοπροαιρέτως µεταθαλλοµένης, xa εἰς χείρονα ἔχπι- 
πτούσης λῆξιν, καὶ αὐτῷ τούτῳ φθειροµένης, ὡς ἆπ- 
ολλύειν οἷον ἐκ τούτου τὸ καλεῖσθαι αἰῶνος Τὸ γὰρ ὁτι 
δήποτε ἐξερχόμενον ἑαυτοῦ, τοῦτ' ἔστιν ἀλλασσόμενον, 
θάνατον εὑρίσχει, χᾶν ἄλλως διαμένει, τὴν ἰδίαν ἀλ- 
λοίωσιν. Kal Υὰρ ὅπερ ἂν νοήσαις [67 a] γεγενΏσθαι 
ἔπειτα, τοῦτο θάνατος τοῦ προτέρου ἐστίν : οἵόν τι f 
xaxía γενοµένη ἀγαθότης, θανατοῦται αὐτῷ ᾧ ἁπ- 
έστη ὑπὸ τῆς ἀγαθότητος * xal τὸ ἔμπαλιν, ἡ &raf- 
της ὑπὸ τῆς xaxlac. Ἔστιν γάρ τινα ἅπερ ἀεὶ ἑστά- 
ναι τῷ πρώτῳ ὄρψ, εἰ xaX μὴ ἠρνήθη τοῦτο αὐτοῖ», 
οὖχ ἀνέχεται. Τοιγαροῦν διαγορεύοωσιν ἓν Ἐπιστι- 
λαῖς ταῦτα, Γέτρος μέν * « El γὰρ ἀγγέλων ἆμαρτι- 
σάντων οὐχ ἑφείσατο ὁ Gebc, ἀλλὰ σειραῖς ζόφου τρ 
ταρώσας, εἰς χρίσιν μεγάλης ἡμέρας τετήρηχεν, xd! 
ἀρχαίου κόσμου o)x ἐφείσατο" » Ἰούδας δέ᾽ € Αγ’ 
γέλους τε τοὺς μὴ τηρῄήσαντας τὴν ἑαυτῶν ἀρχὶ», 
ἀλλ᾽ ἀπολιπόντας «b ἴδιον οἰχητήριον, δεσμοῖς ἀῑδίοι 


D ὑπὸ ζόφον τετήρηχεν. » Ἡ δὲ σωματικὴ καὶ λογιχῇ 


fc καταχούσαντες, qu:e verti etiam possunt « quam 
cum audissent, » Clementis Alexandrini sententiam 
attingere videtur, qui ethpicos plura e sacris Bibliis 
hausisse contendit. ) 

(45) Sortem. λῆξιν duco ex verbo λαγχάνω, que! 
est, «sortiors : ut siguificet sedem, locuni, aut slatum 
queui quis sortitus sit, Posset quis voceu) ducere 4 
verbo λήγω, ac c«finem » vertere. 

(46) Mortem. . . nempe propriam mutationem. E: 
dem locutione usus erat Tertulfianus in libro ad?. 
Prazeam, cap. 27. « Deum». iuquit. « immutabilew, 
et informabilem credi necesse est, ul «η, 
transtiguratio autem íntérémptio est pristini. ? µ 
reliqua. 

"n Si enim. Il Petr. ut, 4, 5. 

48) Diei. Cum similia in loco Judze, quem πιο 
afferet, lezantur, idcirco ea verba, cin jodicium 


35 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


514 


χτίσις ἀλλοίωσιν δέχεται’ χατὰ ἕξιν μὲν, ὡς ὁ Ἰού- A principatum (49), sed dereliquerunt suum domi- 


ἓας τὸν ἁγιασμὸν ἀπολέσας * xat ὡς Παῦλος γράφει; 
c Ἡ 8 σπαταλῶσα yfpa, ζῶσα τέθνηχεν’ » χαίτοι 
Voy ἀνύουσα τὸν ἐν ἀνθρώποις ἔτι, χατ᾽ οὐσίαν δὲ, 
ὡς ἀπολήγουσα μὲν πρῶτον, ἔπειτα δὲ µεταπίπτου- 
σα εἰς ἀθανασίαν. « Aci γὰρ, φησὶν, τὸ φθαρτὸν τοῦ- 
το ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύ- 
σασθαι ἀθανασίαν. » Ἡ δὲ μὴ λογιχὴ χτίσις τροπὴν 
ὑπομένει, xal ἀπογίνεται ' ὡς ἠνίχα τοῦ φωτὸς εἰς 
σχότος, καὶ τοῦ Όδατος εἰς αἷμα µεταπίπτοντος, προ- 
εφητεύετο” « Αὕτη Ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ "Yul- 
0:02 * » xat ἀλλαχοῦ. « Ὅ οὑρανὸς, φησὶν, xat ἡ γῆ 
παρελεύσεται.) Προεφητεύθη γὰρ, ὡς ἔσονται χαινοὶ 
ὡρανοὴ, xal χαινἡ γη. Καὶ Y&p ἁἀληθῶς πᾶν τὸ δεξά- 
µενον ἀρχὴν, ἕξει καὶ τέλος. Τὸ δὲ ἅγιον [07 ϱ] 
[νευμα, ἅτε τῆς ἀῤῥήτου, χαὶ πάντων ἐπικρατού- 
o7; αἰωνίου, xat ἀφθάρτου φύσεως ὑπάρχον, χαὶ ἀεὶ 
ὡσαύτως χαὶ χατὰ τὰ αὐτὰ Éyov* µόνον τε εἰδὸς xoi 
ποιοὈν τὰ τοῦ Θεοῦ * xai φρουρητικὸν πάντων ὃν τῶν 
τε λογιχῶν xal τῶν πίστιν τελείων, τῶν τε μὴ λογι- 
χῶν, ἕως τοῦ δοθέντος τοῖς p.h λογιχοῖς ὅρου τῆς ἐν 
ταωτότητι διαμονΏῆς: φύσει xal προαιρέσει τροπῆς 
x1 μεταθολῆς ἀνεπίδεχτον καθέστηχεν, ὅ ἐστιν 
ἄφθαρτον. Τὸ δὲ ἄτρεπτον, Ἠτουν ὄφθαρτον, εὐθὺς 
ἄναρχον, ἀτελεύτητον xal ὑπεραιώνιόν ἐστιν. Τὸ δὲ 
ἄναρχον, δημιουργὸς, xaY οὐ δημιούργημα. ^i xv- 
pug λέγει dj μὲν Σοφία" «Τὸ ἄφθαρτόν σου Πνεῦμα 
ἐσεὶν ἐν πᾶσιν ^ » ὁ δὲ Πέτρος « Ἐν τῷ ἀφθάρτῳ τοῦ 
πραέος xal ἡσυχίου Πνεύματος. » Οὕτω γὰρ xaló 
Dato ἴσος αὐτὸς ἑαυτῷ xai ὅμοιος ἀεὶ ὑπάρχων, 
pis ἔνδοσιν πρὸς τὸ χεῖρον, μήτ᾽ ἐπίτασιν πρὸς τὸ 
ῥέλτιον δεχόμενος, Ίχουσεν ὑπὸ Ἰαχώδου" « Παρ' ᾧ 
9x ἔνι παραλλαγὴ, f| τροπῆς ἁποσχίασμα * » xal 
παρὰ Παύλου: « Αφθάρτῳ, &opávp, μόνῳ σοφῷ 
Bsp" 1 ὃν τρόπον xal ὁ Υἱὸς ἓν ρα’ ψαλμῷ ἆμαρτν- 
μίθη' εΣὺ δὲ, Κύριε, εἰς τὸν αἰῶνα μένεις * » xal 
πάλιν « Κατ ἀρχὰς τὴν γῆν oo, Κύριε, ἐβεμελίω- 
025, καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσὶν οἱ οὐρανοί. Αὐ- 
v" ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαµένεις * xal πάντες ὡς ἱμά- 
ΣΥ παλαιωθῄσονται xal ὡσεὶ περιθόλαιον εἰλίξεις 


magne diei, » inde huc irrepserunt, Greca editio 
In boc Petri loco habet : Παρέδωκεν εἰς xolatv τετη- 
ῥημένους, pro, εἰς x. p. dj. τετἠρηχεν. 

9) Angelosque... principatum. Ep. Judz, vers. 6. 
ust vocem, « domicilunu, » Graeca editio, et Vulg. int. 
babent verba illa, cin Judicium Inagud diei, » de 
quibus nota superiore. 

(οὐ) 1 Tin. v, 6. ] . 

(^1) Εδου, xv, 53. 

(2) Hec. Psal. uxxvi, vera. 10 (sive 11 ). 

, 99) Colum. Marc. xi, 51. Graeca editio, παρ- 
λεύσονται. 

(54) Fore celos. Isa. Lxv, 17 et Lxvi, 22. Vide 
etiam Epist, 11 Petr. iy, 15, et Apoc. xxi, 1. 

($5) llobebit, .. finem. De spirituum. immortali- 
late clarius alibi loquitur Didymus, quam ut suspi- 
Gri liceat, ipsum generali hoc axiomate illam ever- 
^ 3ut inficiari voluisse, futelligendus ergo est 
ü de aspéclabilibus creaturis, vel potius de eo 
"i qui nibil aliud sit, quam τροπή illa, seu 
seuuversio, » aut «mutatio,» quai paulo ante 
usn metaphorico , aut potius dialeclico, « mor- 

4? quoque appellavit, Mirum in modun b:c 

"rantur e is, qua in lipro. De. Spiritu sancto 


pe 


cilium, vinculis sternis sub caligine reservavit.» 
Creatura vero qui corporea simul et rationalis sit, 
mutationem subire potest : quoad babitum quidem, 
ut Judas qui sanctificationem amisit et sicut Paulus 
scribit (50) : « Quz autem in deliciis est vidua, vi- 
vens mortua est,» quamvis ea inter homines adhuc 
vitam agat ; quoad substantiam vero, quatenus pri- 
mum quidem moritur, deinde ad immortalitatem 
transit. « Oportet. enim,» inquit [Paulus] (51) « cor- 
ruptibile hoc induere incorruptionem et mortale 
hoc induere immortalitatem. » Creatura autem ra- 
tione destitula mutationi subjicitur εἰ corrumpitur: 
ut quando luce in tenebras, et aqua in sanguinem 
conversa, dicium est a Prophetia : « Hac (52) mu- 


3 tatio dexterz Excelsi ;» et alibi: « Coelum (535), in-. . 


quit, et terra transibit. » Prophetatum est eniun, 
fore «cclos (51) novos, et terram novam. » Nam 
revera quidquid initium accepit, habebit etiam fle 
nem (55). Spiritus autem sanctus 159 cuu ineffa- 
bilem, et rerum omnium dominain, sewpiternam et 
incorruptibilem uaturam habeat, et uno eodemque 
semper niodo exsistat, et solus ea. qua sunt Dei, 
porit, et faciat, οἱ omnia cum ralionalia, οἱ per fi- 
dew perfecta , tum irrationalia tutetur usque ad 
assignatum iis, quxze rationalia non sunt, limitein 
perseveranti€ in identitate; idcirco ex natura, et 
voluntate sua conversionis, et mutationis incapax 
est, id est, incorruptibilis. Quod autem est immmuta- 
bile, sive iucorruptibile, est etiam initii οἱ fiuis 
expers, et excellenti modo sempiternum, Quod vero 
est aternum, creator est, non creatura. Quocirca 
proprie loquitur tum Sapientia inquiens : « Incor- 
ruptibilis (56) tuus Spiritus est in omnibus; » tum 
Petrus, cum ait : « In incorruptibilitate (57) cle- 
mentis et quieti. Spiritus. » Simili enim ratione de 
Patre quoque, cum sibimet ipse semper sequalis et 
Similis exsistat, neque remissionis in deterius, ne- 
que intensionis in melius capax sit, dictum fuit a 


Jacobo : «Apud (58) quem non est tramsnutatio, 


dictaverat : quorum aliqua ex num. 192 jlacet 
exscribere. « Capabili quippe,» inquit, «statim 
inconvertibile, et inconvertihili eternum est conse - 
quens : quomodo e contrario capienti convertibile, 

soculam, «et» addo ex nostro codice] conver- 
tibili ereabile subsequens est. Nihil ergo de crea!u- 
ris inconvertibile, propter quod neque sempiternum 
est [voz, «est, » deest in nostro codice]. Non solui 
igitur quod in hominibus est rationale, convertiiur 
et creatur, verum etiam in omnibus creaturis h:ec 
eadem conversio reperitur. Nam et angelorum 
conversiones et ruinas divina eloquia demonstrant. 


Licet enim multítudo angelorum .. . in, beatitudine 
et sanclimonia perseverent : tamen eum. ea [edita 
exemplaria habent, « cum in ea,» sed particula, 


( in,» quam codex noster non. habet, omnino. et 


éxpungenda : sententiam. enim, alioqui salis claram; 
perplexzam reddit, et solgcam,] « quae similem habeut 
naturam, conversa sinL, dilucide ostenditur,» et 
reliqua. 


(56) Incorruptibilis. Sap. xn, 4. Vide not. 2, 
ag. 28. 


(57) In incorruptibilitate, Y Pew. ni, 4. 
(58) Apud. Ja... 1, 17. 


515 


DIDYMI ALEXANDRINI 


117 


neque conversionis obumbratio ; » et 4 Paulo : « In- A αὐτοὺς, xat ἀλλαγήσονται' σὺ δὲ ὁ αὐτὸς ἀεὶ, καὶ τὰ 


corruptibili (59), invisibili, soli sapienti, Deo. » 


ἔτη σου οὐχ ἐχλείψουσιν. » 


Quemadmodum etiam de Filio in psalmo ct testatur Psaltes : « Tu «utem (600), Domine, in sternom 
manes; » et rursus: «lnitio (61) terram tu, Domine, fundasti, et opera manuum tuarum sunt. cel. 
Ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnes sicut vestimentum velerascent, el sicul opertorium im 
volves illos, et mutabuntur : tu autem idem semper es, et anni tui non deficient. » 


JV. Creatura non est absolute, et per se perfecte 
eterna: primum quidem quia hoe de suo non η” 
, bet, sed ab eo tempore quo facta fuit, id consecuta 
est ex participatione ac dono Dei, qui unice et 
superzterne est a se: cum enim bonus sit, creat, ac 
suz facture presidens, :zternitatem ipsi munifice 
largitur : secundo autem ob causas in capitulo(62) 
proxime superiore expositas. 1593 At vero Spiritus 


A'. Ἡ χιίσις οὗ χαθάπαξ χαὶ αὑτοτελῶς τὸ αἱώ- 
vtoy χέχτηται, πρῶτον μὲν ἐπειδὴ οἴχοθεν τοῦτο οὐχ 
ἔχει, ἀλλ' ἔτυχεν αὐτοῦ εἰς τὸ ἑξῆς, &o' οὗ ἐγένετο, 
µεταδόσει τοῦ µόνως καὶ ὑπεραιωνίως ὄντος αὐτομά- 
του Θεοῦ. ᾿Αγαθὸς γὰρ ὧν οὗτος, δημιουρχεῖ : [68 a] 
προϊστάμενος τῆς ἑαντοῦ ποιῄσέως, φιλοτιμεῖται αὐ- 
τῇ αἰωνιότητα δεύτερον δὲ διὰ τὰς ἐξηγηθείσας al- 
τίας ἐν τῷ χεφαλαίῳ τῷ πρὺ τοῦδε. Τὸ δὲ ἄγων 


Sanctus cum natura zternitatem habeat, sicut con- B Πνεῦμα, ὡς φύσει τὸ αἰώνιον ἔχον, χαθὰ προσΏχεν 


venit habere Creatorem, et sit bonus Spiritus Dei, 
omnia ut is qui zeternus sit operans, et ipsequidem 
nunquam limitetur, sed quz ab ipso facta sunt, li- 
mitare possit, idcirco ea nuncupatione celebratus 
fuit. Quod si bis qux» dixi, non acquiescitis, vera 
esse discetis hac ratione. Paulusad Hebrzos ítascri- 
bit : « Qui (64) per Spiritum zternum semetipsum 
immaculatum obtulit Deo. » Loquitur autem de Do- 
mino Ghristo, qui in veneranda sua incarnatione 
semetipsum pro nobis per Spiritum sanctum Patri 
suo obtulit. His consentanea Petrus quoque perso- 
nat, ut jam commemoratum est : « Verbum (65) 
autem Dei manet in szculum. » Nam Verbum Dei 
vocat Spiritum Dei. Paulus porro Patrem et Filium 
eomieinorans, eadem /Eterni denominatione Fi- 
lium quoque celebrat propter identitatem Deitatis. 
«Deus (66), inquit, et Pater. Domini nostri Jesu 
Christi novit, qui est benedictus in secula; » et 
rugsus: « Jesus (67) Christusheri et hodie, idem etin 
ssecula, » Non possunt aulem, non possunt audiri 
ac ferri, qu:& contra hoc etiam capitulum statuerunt 
qui erga testimonia Spiritus sancti divinitatem de- 
clarantia male affecti sunt. Nam ob preoccupatam 
opinionem semetipsos in terre extremitates abdu- 
Cunt : inconsideratus vere amor diligentem pr:e se 
ferre non solet inquisitionem. Nihil tamen impedit 
quin hanc ipsam captiosam argumentationem audia- 
Tuus: sic enim magis adhuc damnatione digni vide- 
buntur. Sic igitur ea se habet : Si quid homonyme 
selernum vocatum fuit, non continuo Deus dici po- 
test: sed. qui Deus est, is illorum quas dicuntur 
seterna, creatorest. Scriptum enlm fuit (68), « tem-" 
porum et szculorum factorem esse Deum ; » et rur- 
sus: « Multifariam (69) inultisque modis olim Deus 


(59) Incorruptibili. | ad Tim. 1, 17. 

P" Tu autem. Psal. ci, vers. 15. 

(04) Initio. Psal. ci, vers. 96-28. Vide not. 48, 
Dag. $9. 

(62) Capitwío, Nimirum paragrapho superiore, 
seym. 66 b, et 67 a. Notanda lizec significatio vocis, 
Χεφάλαιον. 

(65) ET μοι ἐπείποισθε. Legisse videtur interpres 
εἰ pf, pro «&' µοι. Lege ἐπέπεισθε, vel πέπεισθε, 
pro ἐπείποισθε. EpiT. 

(is Qui. Hebr. 1x, 14. 

65) Verbum. Epist. ! Petr. 1, 25. Vide not. 922, 


ἔχειν δημιουργὸν xaX ἀγαθὸν Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, r-v- 
τα ἐνεργοῦν αἰωνίως, xat οὕποτε μὲν αὐτὸ περατού- 
µενον, τῶν δ' ὑπ᾿ αὐτοῦ γενοµένων δυνάµενον εἶναι 
περατωτιχὸν, ταύτῃ ἀνευφημήθη τῇ προσρήσει. Μά- 
θοιτε δὲ ἂν, eU uot ἐπείποισθε (65), «foc Πανλος 
Ἑδραίοις ἐπιστέλλει οὕτως" ε "Og διὰ Πνεύματος 
αἰωνίου ἑαυτὸν ἅμωμον προσήνεγχεν τῷ θΘεῷ. » Λέ- 
ει δὲ τὸν Δεσπύτην Χριστὸν, τὸν ἐν τῇ σεπτῇῃ ἑναν- 
θρωπῄήσει αὐτοῦ ἑαυτὸν διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀνθ' 
ἡμῶν τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ προσενηνοχότα. Καὶ Πέτρος 
δὲ προσηχεῖ ἀχόλουθα, ὡς Ίδη ἐμνημονεύθη - « Τὸ G 
Ῥῆμα τοῦ θεοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα. » Ῥῆμα γὰρ 
θεοῦ ἐνταῦθα χαλεῖ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Διὰ γοῦν 
τῆς θεότητος τὴν ταυτότητα μνημονεύων τοῦ Πατρὺς 
καὶ τοῦ Ylou ὁ Παῦλος, τῇ αὐτῇ χἐχρηται τοῦ ῥήμα- 
τος εὐφημίᾳ»” « 'O θεὺς, φησὶν, xaX Πατὴρ τοῦ Κ.- 
plou ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ οἶδεν, ὁ ὢν εὐλογητὸς el; 
τοὺς αἰῶνας * » xal πάλιν * € Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς xai 
σήμερον * ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. » Οὖκ. ἔστιν δὲ, ᾿ 
οὐχ ἔστιν ἀχοῇ ἀχοῦσαι, ἅπερ χαὶ εἰς τὸ χεφάλαιον τοῦτο 
ὡρίσαντο οἱ περὶ τὰς θεολογίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἀποδιαχείμενοι. ᾽Απάγουσι γὰρ εἰς ἔσχατα γῆς ἑαυ- 
τοὺς ἀπὸ προλήψεως ’ ἄχριτος δὲ ἔρως οὐκ εἴωθεν 
ἀχριθῆ μαρτυρεῖν ἐξέτασιν ' ὅμως οὐδὲν οἷον χωλύει 
αὑτῆς ἑχείνης τῆς πειθανουργίας ἀκοῦσαι. Οὕτω vip 
ἂν ἔτι πλέον καταγνωσθείησαν. Ἔχει οὖν ὧὥδε Οὐχ ef 
τι αἰώνιον ὠὦμωνύμως προσηγόρευται, θεὸς δύναται 
λέγεσθαι, ἀλλ᾽ εἴ τις θεὺς, αἰωνίων [ 68 b] ποιητές. 
Γέγραπται váp* « Χρόνων xal αἰώνων ποιητὴς ὁ 
Θεός * » καὶ πάλιν’ « Πολυμερῶς xat πολυτρόπως 
πάλαι ὁ θεὺς λαλήσας iv τοῖς προφήταις, ἐπ᾽ ἐσχά- 
του τῶν ἡμερῶν ἑλάλησεν ἡμῖν ἐν Υἱῷ, ὃν ἔθετο xim- 
ῥόνομον πάντων, δι’ οὗ χαὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν.» El 
γὰρ εἴ τι αἰώνιον προσηγόρενται, θεὸς ὀφείλει ὀνο- 


pag. 147. 

(66) Deus. II Cor. xi, 34. 

67) Jesus. Hebr. xii, 8. 

68) Scriptum enim fuit. Vertendum videbatur : 
ν Scriptum est. enim: Temporum et ssculorun 
factor Deus. » Ai cum hic textus in Bibliis no" 
exstet, idcirco aliter transtuli. 

(69) Multifariam. Hebr. 1, 1, 2. Biblia post 
λαλήσας addunt τοῖς πατράσιν, ei post ἡμερῶν 
addunt τούτων 46 deinum pro ἔθετο liabent ἔθηχς, 
Sed vide segui. 27 b, εἰ 201 5. 


χι 


DB TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


518 


µάζεαθαι * ἄπειροι θεοὶ ἔσονται. Γέγραπται γάρ A loquens in prophetis, in novissimo dierum locutu 


«Καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, » Kat πάλιν « Έτη alo 
vir » ἐμνήσθησαν. Καὶ αὖθις * «Ὥσπερ πρύδατα αἰώ- 
va *) xat, ε Αναστήσονται οὗτοι εἰς χόλασιν αἰώνιον" 
« xai ἑτέρωθι * « Ἀναστήσονται οἱ Ev χώματι γῆς, οἱ μὲν 
εἰςζωὴν αἰώνιον, οἱ δέ εἰς αἰσχύνη ναἰώνιον, » Άρα οὖν 
χαὶ ἡ χόλασις xa! fj αἰσχύνη, θεοί; ᾿Ορᾷς εἰς Gov ἆτο- 
πίαν xat ἀσέθειαν d) κατὰ τὸ αἰώνιον ὁμωνυμία ἑχπί- 
«tt; Tol; μὲν οὖν ἐχείνων νοήµασι xat ῥήμασι σχάλµη 
ἐπιπολάζει τὰ χαὶ συµπέφυρται * ταύτην δὲ διαλύει 
τάδε᾽ ToU αἰωνίου ὀνόματος, ὡς ἄρτι ἐπεμνήσθημεν, 
τὰ ἄλλα xàv ἔτυχεν, µόνον οὐχ ἀπὸ χρόνου ἔτυχεν 
ἀλλὰ xai φθορὰν τὴν ἀπὺ γνώμης οἰχείας τροπὴν 
ἔχει, χαὶ ἀνόμοιον παντάπασιν τῷ θείῳ αἰωνίῳ τὸ 
ἐχείνων αἰώνιόν ἔστιν ' χαθὰ οὐδὲ ὁ λεγόμενος ἅγιος, 
ἄγγελος ἢ ἄνθρωπος, ὁμοίως xai ἴσως τοῦτό ἐστιν τῷ 
ἁγίῳ τῶν ἁγίων Πνεύματι' αὐτὸ γὰρ ἁγιότης xol 
αἰωνιότης τὸ πᾶν ὑπάρχει. Ἡρόσχωσι τοίνυν, μετὰ 
ποίας µεγαλοφωνίας τὸ αἰώνιον ἐπὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος ἀνείρηται, xax ὅτι τούτῳ τὸ θαυμαστὸν ἐχεῖνο 
χαὶ πᾶσιν ἀχωρητότατον προσεπέθηχεν, φημὶ τὸ διὰ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὸν κατασκεὐάσαντα τοὺς αἱῶ- 
νας ἑαυτὸν προσαγαγεῖν τῷ ἑαυτοῦ ἀληθινῷ Πατρὶ 
ὑπὲρ ἡμῶν. Σκεφάσθωσαν δὲ χαὶ ὅτι αἱ [69 α]δυνάμεις 
πᾶσαι τῶν οὐρανῶν ἐν τῷ ἁγίῳ Πνεύματί εἰσιν, πάν- 
τως ὅτι ὡς συνδημιουργῷ τοῦ ἀνεπιδεοῦς δηµιουρ- 
TX xal ὅτι ὧν οὐχ εὐχαίρως, ἀλλ ἑἐνδιασχεύως 
ἐμνημόνευσαν αἱρετιχοὶ αἰωνίων πυλῶν xal προθά- 
των τὸ τέλος, τὰ εἰς τὸ χεφάλαιον τοῦτο προσχοµι- 
σθέντα πρὺς ἡμῶν λόγια προεἶπαν. Καὶ ἕστω δῆλον 
αὐτοῖς τὸ διάφορον τοῦ τε ἀνάρχως xal ἀτρέπτως αἰω- 
Yos, τοῦ τε ἀπὸ χρόνου xa τραπτοῦ, xal ὡς οὐ βρα- 
Y» τοῦτο, οὐδὲ περὶ τὴν οὐσίαν xal τὸ ἄλλο χάλλος 
ἐστὶ µόνον, ἀλλὰ τὸ παντάπασιν ἐξηλλαγμένον. Ἔστω 
& γνώριµον xal τὸ, ὅτι τὸ ἅγιον Πνεῦμα τν περὶ τὸ 
αἰώνιον κρίσιν πρὸς τὸν ἐνισχύσαντα τὰ σύμπαντα 
θεὺν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν ἔχει, οὐ πρὸς τὰ κτἰσµατα" 
χαὶ λύσαντες τὴν χείρω γνώµην, ἑλέσθωσαν τὴν βελ- 


(70) Et elevamini. Psal. xxu, vers. 7 οἱ 9. 

(4) Anni. Psal. Lxxvi, vers. 5 (seu 6). 

(13) Sicut. Hiec in Vulg. translatione non exstant : 
exstant tamen in Greca Job xui, 11. 

(7$) Resurgent. Matth. xxv, 46, ubi Grzca edit. 
pro ἀναστήσονται, habet ἁ πελεύσονται. 

(4) Πεειτφεπι qui sunt, Dan. xu, 2, ubi Com- 


est nobis in Filio, quem constituit hzredem univer- 
sorum, per quem fecit et. szcula. » Nam si ex eo 
quod eternum aliquid vocatum sit, debet deus no- 
minari, innumerabiles erunt dii : scriptum est 
enim : « Et elevamini (70), 1544 porte zternz;» 
et rursus : « Anni (71) eterni » commemorati sunt ; 


et rursus: « Sicut (72) oves zlern2; » et : « Resur- 


gent (75) bi in supplicium seternum; » οἱ alibi: 
« Resurgent qui sunt (74) in acervo terrse, alii qui- 
dem in vitam zternam, alii vero in opprobrium 
a ternum. » Nunquid ergo dii sunt et supplicium, et 
opprobrium ? Videsne in quantam aabsurditatem, et 
iupietatem incidas ob hanc homonymiam, qua plura 
:equivoce dicunter selerna ? Hlorum porro cogitatis 


B dictisque commista veluti sunt, ac supernatant fure 


fur et purgamenta (75). Sed hujusmodi cavillationes 
sic dissolvuntur. Nimirum etsi alia quoque, ut modo 
diximus, eterna nuncupentur, tamen non modo 
eam nomenclaturam ex certo tempore acquisitam 
liabent, sed etiam corruptioni, qux ex proprie vo- 
luntatis animique mutatione prollciscitur, obnoxia 
sunt: ac dissimilis plane est eorum seternitas di- 
vina zternitati : sicut ne angelus quidem, aut homo, 
qui dicatur sanctus, simili eodemque modo sanctus 
est, quo sancius sanctorum Spiritus : iste enim 
sanctitas totus est, atque aeternitas. Attendant ergo, 
quam excelso ac sublimi sensu zternus przedicetur 
Spiritus sanctus. Animadvertant, huic denomina- 
tioni mirabile illud, et cuilibet menti maxime in- 
comprehensibile adjectum esse, quod scilicet is, 
qui secula condidit, semet ipse per Spiritum san- 
ctum suo vero Patri pro nobis obtulerit. lilud etiam 
animo reputent, omnes virtutes coelorum in Spiritu 
$ancio esse (76); quod jta omnino intelligendum 
155 est, ut sint in eo tanquam in creatore, et 
concreatore, ui sicloquar, ac socio non indigi crea- 
toris. Considerent demum, earum, de quibus non 


runt, σχαλμή) cum omnium interpretum ingenia 
torserit, tum etiam omnibus pro adjectivo nomine 
posita visa est. Verum ex Didymi uostri verbis 
perspicuum plane est, eam noinen esse substauti- 
vum. Xylander pro σχάλµη legendum putavit 
σχαληνἠ * ut veluti subintelligatur nomen δδός. id 
est «via» :ac vertit, «cinsidie tectz. » Dootits 


plutensis edit. habet, ix γῆς χώματος ἐξεγερθή- D emendavit, σχαιά, id est, « sczeva, sinistra. » Meri- 


σονται, Sed Francofurtensis, ἐν γῆς y pact ἔξεγερ- 
6fsovcav. Alias varietates, utpote parvi momenti, 
001!10. 

(I$) Furfur et purgamenta. In Greco, σκάλµη. 
Üwe vox sollicitos hactenus viros doctissimos 
tenuit, quod ejus sensum assequi nequiverint : nihil 
enim buc pertinet. σχαλµή illa, sive σχάλµη, cujus 
Pollux et Hesychius meminere, cum nihil aliud sit, 
quam barbaricum, nempe Thracicuim, gladii genus, 
30 nomen. in adpotationibus postrema Pollucis 
editioni adjectis M. Aurelius Antoninus sepe hac 
dictione usus dicitur. At equidem eum omnes illos 
duodecim Antonini libros legerim, in eam non 
memini me nisi semel incidere : uccurrit scilicet 
libro xi segmento 15, ubi hec scribit sapiens ille 
Imperator ac pliilosophus : Ἐπιτήδευσις δὲ ἁπλότη- 
τος σχάλµη ἐστίν. Vox porro isthaec, σκάλµη ( sive, 
W plerique, quam ob causam nescio, legere malue- 


cus Casaubonus leaaci filius vertit : « nullo modo 
laudabilis. » At undenam banc signilicationem 
eruit? Salmasius legere jubet, σχαµθή, id est, 
« distorta. » fsgtakerus Salmasium ait « rem ipsam 
acu tetigisse, nec qu:esitu ulterius opus. » Itaque 
vertit : « Simplicitatis vero affectatio tortuosa est, » 
Mibi, ut verum fatear, nulla ex his opinionibus 
arridet, quod omnes adjectivum nomen ibi quasie- 
rint, ubi agnoscendum erat substantivum. [taque 
σχάλµη a verbo σχάλλειν, quod est « sarrire» deri- 
vatur. Σχάλμη autem proprie dicitur, ut censeo, id 
quod «sarriendo» ac purgando segetes veluti 
juutile, aut noxium rejicitur. Valet ergo « purga- 
minentum, » eujusinodi sunt. furfur, acus, et alia id 
genus : ut M. Aurelii senteutia sit: « Est. autem 
simplicitatis veluti purgamentugm, aífectatio, » sive 
« artificinm, » 
(16) Esse. Vide segm. 155 a. 


CIE 


DIDYMI ALEXANDRINI 


520 


opportune, sed ad orationem ornandam memiae- A τίονα * xaX θαυμαζέτωσαν, ἀντὶ τῶν vuv, ἃ θαυμάτειν 


runt hzretici, &cernarum portarum, et ovium finem 
pradictum esse in oraculis, quee 4 nobis antea in 
hanc rem allata sunt : et discant tandem, eum qui 
sit sine initio, et immutabiliter zveteruus, ab eo quod 


estin tempore et mutabile, differre; neque vero 


parvum esse hoc discrimen, neque duntaxat circa 
essentiam, et eas, quibus hzc oruatur, proprietates 
versari, sed ex (oto et in totum istliec inter se dis- 
crepare. Notum autem ipsis hoc etiam sit, Spiritum 
sanctum scilicet ternum dici non respectu creatu- 
rarum, sed respectu ejus, a quo omnia vim acci- 
piunt, Dei Patris et Filii: ac deteriori repudiata 
opinione, meliorem eligant :et pro iis, qux» nunc 
admirantur, ea admirentur, qux admiratione digna 


sunt, ac venturum tempus felicius transigant ; nihil B 


enim ipsis invidemus : et unde arrogantem accusa- 
tionem sibimet ipsis noxiam deprompserunt, inde 
poenitentia emolumentum percipiant. Si enim vox 
9ο « :eternus » tanquam aliquid divina majestate 
dignum designans in Scripturis de Deo Patre ac de 
Filio dicta fuit, simili et zequali modo accipienda 
est ubi dicitur de Spiritu Dei. Atque hec quidem 
est prima responsio, Altera vero est hujusmodi. 
Nulla ex iis rebus zternis, quas comimemorarunt, 
denominata est aut divina, aut sanctus Spiritus ex 
Deo procedens, nempe unum quid et simplex, non 
plura exsistens ; neque ulla ex ipsis simul cum Pa- 
tre et. Filio in divina baptismatis mystagogia, uivi- 
naque gratiz largitione collocatur, neque υἱ]0 alio 
honore deltati conveniente (ne plura enumerem) 
dignata est, Aliud praterea addam. Dei el Patris 
complacentja fuit, ut per Filium suum Verbum om- 
nia crearentur ; qualis autem sanctissimo Spiritui 
injuria non inferretur, si, ut ipsi somniant, creare 
uon diceretur? nimirum si, ut ii volunt, simul cum 
Creatore eque ac Pater ineffabiliter operari uon 
crederetur ? Quod autem unigeuiti ejus Filii Verbi, 
et unius Spiritus sancti operatio omnis, atque lar- 
gitio et Creatoris propria, et bona, et perfecta, et 
communis ipsorum sit, omnia vero in unicum ac 
solum referantur, ex quo, et cum quo beate iste 
bypostases 156 ineffabiliter eluxerunt, facillime 
intelliget qui oracula sapientiz; pleua cum in diver- 
Sis hujus libri locis, tum in superiore libro com- 
memorata (77), quieto (78) ac tranquillo animo ali- 
quantulum expendat. Sed Paulus quoque supra 
communem horinum conditionem elatus (79) ma- 
nifesto id declarat, dum in Epistola* àd Corinthios 
haec asseverat : « Sed abluti (80) estis, sed justificati 
estis, sed sanctificati estis in. nomine Domini nostri 
Jesu Chris, et iu Spiritu Dei nostri. » Observa 


(71) Commemorata. Codex habet, µνημµονευθει- 
cGOv* qus lectio sine dubio mendosa est. Legen- 
dum scilicet, [βνημµονευθέντων. aut putandum 
deesse dictionem aliquam, ut ἀποδείδεων, vel µαρ- 
τυρ.ῶν. 

18) Quieto. Codex, *$cvyt. Lego ἡσυχη. 

19) Elatus. Codex Dabei , οὗ χρεϊττων. Ego sic 
transtuli, quasi legendum $it, ὁ χρείττων. 


&£wv* xaX πραξάτωσαν βελτίω τὸν μετὰ ταῦτα γρ/- 
vov* φθόνος γὰρ οὖδείς. καὶ ἀφ ὧν τὴν ἁλαζόνα 
μέμψιν ποιησάµενοι, ἑαυτοὺς ἔθλαφαν, ἐντεῦθεν χα) 
τὸ τῆς µεταµελείας ὄφελος ἀπενεγκάσθωσαν. El v3», 
ὡς θεοπρεπές τι ἐνδειχνυμένη f) λέξις αὕτη, ἐχρίσθη 
περὶ τοῦ θεοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ, ἴσως καὶ ὁμοίως 
ἐχληφθείη ἂν περὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ θεοῦ. "Ev μὲν 
6h τοῦτο” ἕτερον δὲ, ὅτι οὐδὲν ὧν ἐμνήσθησαν alo 
νίων, προσηγόρενται θεῖον, 7| Πνεῦμα ἅγιον Ex το 
Θεοῦ ἐχπορευθὲν, ἤγουν ἓν τι, xaX μὴ πλῆθος bv οὐ- 
δὲ συντάττεται τῷ Πατρὶ xai τῷ Υιῷ εἰς θείαν 
μυσταγωγίαν χαὶ θεῖχὴν δωρεὰν, οὐδὲ ἄλλης ctv, 
ἵνα μὴ πολλὰ, λέγω, θεότητι ἀνηκούσης τιμῆς ἡξίω- 
ται. "Άλλο πρὸς τούτοις Ὁ θεὸς xat Πατὴρ εὐδόχη- 
σεν διὰ [ 69 b] τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ Λόγου πάντα δηµιουρ- 
γηθῆναι. Καὶ ποία, ὡς ὀνειροπολοῦσιν, λοιδορία τῷ 
Βνεύματι αὐτοῦ τῷ παναγίῳ Bx τοῦ μὴ δηµιουργή- 
σαι, eU γε ἄρα, κατ’ αὐτοὺς, μὴ ἁῤῥήτως συνερτό» 
ἑότι τῷ Δημιουργῷ, ὡς ὁ Πατήρ; "Οτι δὲ τοῦ µονο- 
γενοῦς αὐτοῦ Υἱοῦ Λόγου, xal τοῦ ἑνὸς ἁγίου Πνεὺ- 
µατος, πᾶσα ἑνέρνεια καὶ δωρεά, δηµιουργχιχή τε, 
ἀγαθή τε xci τελεία, χαὶ χοινὴ αὐτῶν ὑπάρχει, àv- 
άγεται δὲ ὅλα εἰς τὸν ἕνα, ἐξ οὗ καὶ σὺν ᾧ ἀφράστως 
ἐξεφάνησεν αἱ µακαρίαι ὑποστάσεις αὗται ' ῥᾷστα ἂν 
χαταµάθοι ὁ ἐξέτασίν τινα ἡσυχῆ ποιησάµενος τῶν 
σοφίας μεστῶν λογίων, τῶν τε ἓν διαφόροις τόποις 
τοῦδε τοῦ βιθλίου μνημονευθεισῶν, τῶν τε &v τῷ πρὺ 
αὐτοῦ. Καὶ Παῦλος δὲ, οὐ χρείττων ἢ xat' ἀνθρύ- 


απους, ἀπέφηνεν τοῦτο φανερῶς διαδεδαιωσάµενος, 


Κορινθίοις μέν" € "AX ἀπελούσασθε, ἀλλὰ ἑδιχαιώ- 
θητε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε iv τῷ ὀνόματι τοῦ Κνρίο 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ tv τῷ Βνεύμάτι τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν. » "Αθρει οὖν, ἄθρει, ὡς εἰ θεϊκὸν ὄνομα, ὤσ- 
περ οὖν θεῖχὸν, tb τοῦ Υἱοῦ, ἑξάπαντος xal τὸ τοῦ 
ὁγίου Πνεύματος: ἓν γὰρ ἀμφοῖν αὑτῶν ἐἑδήλωσεν 
ὄνομα. Καὶ ὅτι, ὡς συγχτίσαν ἁῥῤῥήτως τὸ ἆγων 
Πνεῦμα παρὰ τὴν ἀρχὴν, xaX νῦν ἀνακτίξει. Τὸ Υ3ρ 
ἀπολούσασθαι, τὸ ἀναχτισθῆναι ἐσήμανεν. Τίτῳ δὲ᾽ 
c ᾽Αναγεννήσας ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ 
ἀναχαινίσεως Πνεύματος ἁγίου. » 0ὐδὲν δὲ ἧττον καὶ 
ὁ Ἱεροψάλτης, τοὺς ἤδη àv. γενέσει ὑπάρχοντας, Vot 
χτιζοµένους ἐν τῇ θεἰᾳ κολυµδήθρᾳ πνευματικῶς dS 
εἰδέναι. Φησὶν γάρ" « Λαὸς ὁ χτιζόµενος αἰνέσει 9 


D Κύριον. » Οὕχουν αἱ τὴν αὐτὴν τιμὴν χαὶ ἐγέργειαν 


ἔχουσαι ὑποστάσεις [70 a] τὴν αὐτὴν ἐκληρώσαντο ei 
σιν, καὶ οὐδὲν θεότητι xai δυνάµει διαφέρουσιν ἁλλῆ- 
λων, µόναι δὲ συμφύεσθαι, καὶ ἰσυντάττεσθαι, xol παν” 
ταχοῦ συνεπινοεῖσθαι δύνανται τῷ Evi: ὃς ἄμφω αὐτὸν 
οὐχ ὧν αἱ ὑποστάσεις ἀμφοῖν, ἔχει ἐξ ἑαυτοῦ ἀνάρχω», ᾿ 
καὶ ἐξ ἴσου, χαὶ ὁμοίου, xa ἀλέχτως ἠνωμένας, x; 
συνεχεῖς τὰς ὑποστάσεις. "Ext πρὸς τοῖς λεχθεῖσιν' Πᾶν 


(80) Sed abluti. 1 Cor. vi, 13. Ordinem verborum 
non eumdem omnino babeut Biblia, Vide not. 35, 

ag. 54. Didymus in lib. De Spiritu sancto. num. ἂν 
jta hac allegat : « Apostolus quoque ad Corintbius 
scribens, et enumerans eos, qui regnum celorum 
sunt consecuturi (legendum puto cum Bibliotie? 
nostfze codice : «non sunt cousecuturi », addit dicetis: 
Et hec quidem fuistis, sed abluti estis, » eic. 


59i DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, 533 


δικαίωµα τῶν αἱρετικῶν τούτων ὁμοιότροπον, ὥσπερ A ergo, observa, si divinum est, ut sane est, Filii 
καὶ ὁμοιόλεχτόν ἐστι τῆς νῦν κινουµένης ἄλώλου aó- £ nomen, tale omnino esse nomen quoque Spiritug 
τῶν σοφιστείας, ὡς µαθησόμεθα μετ οὗ πολὺ τῇ sancti: unum enim amborum dixit nomen. Ac illud 
πείρα ἐξ αὐτῶν τῶν χεφαλαίων. El γὰρ τυχὸν λέξιν — etiam animadverte, sicut initio ineffabiliter Spiritus 
τὰ, ὡς τὴν « αἰώνιος, » 1j τὴν « ἀγαθὸς, » θείαν — sanctus una cum Patre εἰ Filio creavit, sic etiam 
ἔδειξιν χοµίζουσαν περὶ τῆς iv µονάδι Τριάδος, καὶ — nunc rursus creare: nam  ablui idem valet ac ite- 
qi. καθ) ὅλου xai τελείως προσήχουσαν, ἔτυχέ — rum creari. In Epistola vero ad Titum ait: « Rege- 
κου εἱρῆσθαι περὶ χτίσµατος, μετὰ τῆς ὀφειλομένης — nerans (81) nos per lavacrum regenerationis et re» 
ατίσµατι gf pne * οὐδὲν μὲν Aéyouot (τί γὰρ καὶ εἰ. novationis Spiritus sancti. » Simili modo sacer quo- 
πεῖν ἔχουσιν; ) περὶ τοῦ Θεοῦ Πατρὺς καὶ τοῦ Yioó — que Psaltes eos qui generati jam erant, nunc vero 
αὐτοῦ ' χατάγουσι δὲ εὐθὺς ἀφρονέστατα τὸ ἅγιον — in divina piscina (82) spiritaliter creantur, videre 
Πνεῦμα εἰς τὴν χτίσιν, οὖχ ἀνάγουσι πρεπωδέστατα — exoptat; aitenim : « Populus (86) creatus lauda- 
εἰς τὸν θεὺν καὶ τὸν Μονογενη τοὺς ἓν ópolo xal ἴσῳ — bit Dominum. » Cum igitur eodem honore digne 
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι ἁρμοδιώτατα ὑπὸ τῶν θεολόγων — sint, eademque operentur istae liypostases, eamdem 
ἀνευρημηθέντας. Καὶ µόνων τοίνυν τῶν πρὸς ἡμῶν — quoque naturam habent, neque deitate ac potentia 
ἐν τῷ κεφαλαίῳ, p. µέτειμεν, δικαιολογηθέντων ὑπερ- B a se invicem quidquam differunt ; solze autem cum 
ῥαθῆναι μὴ δυναµένων, ἀρχκούντων δὲ el; ὅλον τὸν — eo qui unus est, simnl exsistere possunt, et simul 
περὶ αἱρετιχῶν &yüva.* f] δειξάτωσαν (à καὶ λέχειν — in eodem gradu collocari, et simul ubique accipi, et 
βαρὺ λίαν), ὡς ἀρχὴ, fj πέρας τοῦ ἁγίου Πνεύματος — subintelligi : qui ipsemet (nec enim dico: quarum 
χεχρησµῴδηταί που” 1| ὅλως, ὅτι ὁδόν τινα ἔσχεν ἐπὶ — ambarum persohe) ambas personas habet ex se 
elopkv, ὡς ἡ ἀγγελικὴ καὶ ἀνθρωπιχὴ mpoalpesis * f] — ipso ab ΦΦίβγηο, et zqualiter, et similiter, εἰ ineffa- 
ἔσω αὐτοῖς, τὸ δὴ λεγόμενον, « βοῦς [70 b] ἐπὶ — biliter unitas atque conjunctas. Hac insuper iis, 
γλὠσσαν,  Τοδαῦτα μὲν περὶ ixslvov* ἐγὼ δὲ ἐπὶ — que dicta sunt, addo. Quidquid pro sua causa affe- 
τὴν ἐξ ἀρχῆς ὑπόθεσιν µεταθήσομαι. runt isti l;eretic), ejusdem modi est, item ut iisdem 
verbis expressum 197 ac frigida (84) illa, quam nunc expendimus, cavillatio, ut. paulo post ex ipsis 
eorum capitulis argumenüsque experientia comperiemus. Si enim aliquam forte vocem, ut « aeternus,» 
10i «bonus, » de Trinitate, qux in unitate est, dictam, ejusque divinitatem denotantem , et eidem 
omnino ae perfecte convenientem, de creatura quoque alicubi dici contigerit, cum ea tamen, qus crea- 
iare debetur, commemoratione, ipsi de Deo Patre quidem, ac Filio ejus nihil mussitant (quid enim di« 
eere. possent?) ; sed Spiritum sanctum statim ad creaturarum condi&onem  insipientissime dejiciunt, 
quem maxime deceret asd qualitatem evehere(85) cum Deo, et Unigenito, qui Spiritui ipsi similes et 
zquales 4 theologis convenientissime przdicati sunt. Itaque cum vel ea solas, qu: a nobis in hoc capi- 
tulo, in quo versamur, pro nostra causa allato fuerunt, invicta sint, et ad totam  concertationem  3d- 
versus hazreticog conferendam sustinendamque sufficientia, ostendant ergo illi, aut Spiritui sancto 
(quod vel dictu molestissimum est) initium, vel finemalicubi in Seripturis tributum fuisse, aut ali- 
quem omnino aditum ad corruptionem jn ipsoesse, ut est in angelica, et humana voluntate; aut sit 
ipsis, ut fert adagium, « bos inlingua (86). » Atque hec deillis quidem hactenus: ego vero ad argu- 
mentum, quod initio susceperam, revertar. 


(81) Regenerans. Tit. 111, 5. Greca editio habet C ineptamque significet hereticorum ratiocinationem. 
ἔσωσεν, id est « salvavit,» pro, ἀναγεννήσας, id est — Non est tamen continuo reprehendeudus Passio- 
«qui regeneravit: » et, ἀναχαινώσεως, pro, ἀναχαι- — neiani apographi exscriptor, aut Didymus, quasi 
νίσεως. Didvmus vero legit ἀναγεννῆσας etiam — lectionem sequantur, quie sine dubio vitiosa sit. 
segin. 52 a, et 116 a. Pro ἀναχαινίσεως vero ipse- — Nam et apud Pollucem libro sexto ubi edita exem- 
mel habet. ἀναχαινώσεως Segin. 52 a, etsi segm. — plaria habent ἑωλοχρασία, apographa calamo exara- 
16 a, rursus habeat ἀναχαινίσεως. ta habent. αἰωλοχρασία. In. Cyrilliano autem lexico 

(82) Piscina. Fous sacer, seu baptismalis non — ins., quod Venetiis Naniana servat bibliotheca, non 

à Gracis Patribus passim « piscina» vocatus — in littera e, sed in littera a hec leguntur * ἄωλον 
est, sed a Latinis quoque nonnullis. Ita Optatus — (mendose pro αἴωλον), µάταιον, ἄπραχτον. ,Vide 


libro nt adv, Parmenianum, cop. 2, «Hic est piscis — not. 10, pag. 45. 

(inquit) qui in. baptismate fontalibus undis inseri- (85) Evehere. Observanda illa antitheta χατάγουσιν 
lur, ut quae aqua fuerat, a pisce etiam Piscina voci- ἀφρονέστατα, et ἀνάγουσι πρεπωδέστατα. 

wlur.» Respicit autem Optatus ad celebre illud Chri- (86) Bos in lingua. De hoc adagio omnes illi 


su nomen ἰχθύς, id est «piscis,» quod zque valet ac p) agunt qui adagia collegerunt, aut interpretati sunt, 
t lesus Christus Dei Filius Servator. » Quod respi- — Zenobius centuria altera, Schottus in Zenobium, 
cens etiam Tertullianus in libro De baptismo — Erasmus, Manutius. Nimirum mnuwisma quoddam, 
Mripserat : « Sed nos discipuli secundum ἰχθύν — Polluce teste, puta didrachmum, « bos » vocabatur, 
nostrum Jesum Christum iu aqua nascimur. » Átta-— quod hovem haberet insculptum : hiuc factum ut 
men fonti sacro piscinze nomen inditum crediderim — qui pecunia corruptus silere cogebatur, bovem in 
pouus translatione ducta ex probatica Piscina. Vide — lingua habere diceretur. Paulo tamen aliter adagium 
segm. 125 b. accipit Didymus, de illo nempe, qui cum objecta 

ή Populus. Psal. ci, vers. 19. diluere non valeat, invitus tacet : quo modo Theo- 

(84) Frigida. Yu codice, αἰώλου σοφιατείας. Le- gnis quoque in Gnomis ait : Βοῦς µοι ἐπὶ γλὠσσης, 
gendum puto aui αἱόλου cum o parvo, aut ἑώλου: — id est: « Bos mihi est in lingua. » Julianus vero 
ut vd « perplexam » ac versutam, vel «frigidam,  Apostata jn oratione vn, alio adbuc aliquantum 


PíirROL, Ga. XXXIX, | 1" 


525 


DIDYMI ALEXANDRINI 


:94 


V. Rationalis creatura et virtutis capax est, eL A — E. Ἡ χτίσις ἡ Xoytxk ἀρετῆς τε χαχίας vé Eon 


nequitiz. Tales sunt inter naturas incorporeas, ut 
antea diximus, quoad virtutem (87) quidem boni 
. angeli, quoad nequitiam vero, reprobi (88) : inter 
corporeas autem naturas, tales nosmetipsi sumus. 
At vero divinus Spiritus, cum pr:zstantior 158 
sit, quam ut virtutis et opinionis capax exsistat, 
seu potius summam ipse virtutem e semetipso vel- 
ut ex fonte scaturientem habeat, nihil horum ac- 
cipere potest, sicut ne Pater quidem, nec Filius, 
Quod si horum capax non cst, ne alterius quidem 
est voluntatis : si autem alterius voluntatis non est 
(facit enim omnia qux vult Pater), ne alterius qui- 
dem substantiz est. Hinc ergo etiam colligitue (89) 
et eum creaturam non esse, nihilque plane a Deo 


óexvuxt, ὡς εὑρίσχομεν Ev ἀσωμάτοις μὲν, χαθὰ 
προείποµεν, ἀρετῆς ἑἐντὸς τοὺς εὐδοχίμους ἀγγέλους, 
χαχίας δὲ τοὺς ἐχριφέντας * ἓν δὲ σώμασιν, ὡς Epi 
ἡμεῖς αὗτοί. Τὸ δὲ θεῖχὸν Πνεῦμα ὑπὲρ ἀρετὴν xa! 
δόξαν τυγχάνον, μᾶλλον 6 αὐτὸ πηγάζον τὴν Xxpo- 
τάτην ἀρετὴν, οὐδενός ἐστι τούτων δεχτιχὸν, ὡς οὐδὲ 
ὁ Πατὴρ, οὐδ' ὁ Υἱός. El δὲ μὴ δεχτικὸν, οὐδ' ἑτερύ- 
6ουλον * εἰ δὲ τοῦτο (ποιεῖ γὰρ πάνθ᾽ ὅσα θέλει ὁ 
Πατὴρ), οὐδ' ἑτεροούσιον. Κάντεῦθεν οὖν συνάγεται 
xai τό τε μὴ εἶναι αὐτὸ κτίσμα, ἁπαραλλάκτως δὲ 
ἔχειν πρὸς τὸν θεὺν Πατέρα xai τὸν Υἱὸν αὐτοῦ, xal 
τὸ ἡμᾶς ἐξ αὐτοῦ τὸν θεὺν, ἐξ οὗ φυσικῶς ἔξεπο- 
ρεύθη, γινώσχειν, ὅτι χαὶ ἐν ἡμῖν ἐστιν ὡς γέγρα- 
πται. 


Patre ac Filio ejus discrepare, et ex ipso Deum, a quo is naturaliter processit, a nobis cognosci, 


quod in nobis etiam sit, ut ait Scriptura. 


VI. Creatura a Deo, qui natura sancius est, B 


sanclificatur, et justificatur ; nam sanctificationem, 
et justificationem accipere ea potest, non dare. Spi- 
ritus vero sanctus, quia sejungitur quidem a crea- 
tora, conjunctus autem natura est illi, ex quo pro- 
cessit (de quo etiam mystiea hzc doctrina tradita 
nübis fuit : « Omnis (90) largitio bona, et omne 
donum perfectum desursum est , descendens a 
Patre luminum , apud quem non est transmutatio, 
meque conversionis obunibratio) ; » et quia omnium 
curam babet, et omnibus prospicit, ne exceptis 
quidem sontibus : idcirco sanctificeat quidem ipse, 
t justificat, et sapientiam dat, eL omne coelestis 
viriutis genue praebet; ipsum autem nequaquam 
talem natura dici usquam invenimus, ut aut sancti- 


Q'. Ἡ χτίσις ἁγιάζεται, xal διχαιοῦται ὑπὸ τοῦ 
τὴν φύσιν ἁγίου θεοῦ * δεχτιχἡ γὰρ τοῦ ἁγιασθτνα: 
xat διχαιωθῆναι τυγχάνει, οὗ παρεχτιχή. Τὸ 6 ἅγιον 
Πνεῦμα, ἐπείπερ διέστηκε μὲν τῆς Ἀτίσεως, συν- 
ἅπται δὲ τῇ φύσει ἐχείνῳ, ἐξ οὗ ἐχπεπόρευται (περὶ 
οὗ καὶ ἑμυσταγωγήθημεν, ὡς ε«Πᾶσα δόσις ἀγαθὴ. 
χαὶ πᾶν δώρηµα τέλειον ἄνωθέν ἐστι, χαταθαΐῖνον 
ix τοῦ Πατρὸς τῶν φώτων, παρ) ip οὐκ ἔστι παρ- 
αλλαγὴ, ἢ τροπῆς ἁποσχίασμα)) * καὶ ἐπείπερ πάν- 
των χῄδεται, xal προμηθεῖται xal αὐτῶν τῶν ora 
τίων  ἁγιάζει μὲν, xal δικαιοῖ, xal σοφίζει, xai rdv 
εἶδος |71 a] ἑπουρανίου ἀρετῆς παρέχει. αὐτὺ δὲ 
οὐδαμῶς εὑρίσχεται ἔχον ἐπιτηδειότητα τοῦ ἁγιά- 
ζεσθαι, f| διχαιοῦσθαι, ἡ σοφίξεσθαι ὑφ᾽ ἑτέρου (χαθὰ 
οὐδ ὁ αὐτοφυὴς Πατὴρ, οὐδ' ὁ ὁμοφυὴῆς αὐτοῦ Υἱός) 


.lcari possit, aut justificari, aut sapiens fleri ab c ὡς χαὶ διὰ τοῦτο ὀρθῶς εὐφημεῖσθαι αὑτοάγιόν τε 


altero (sicut ne talis quidem est aut qui per se 
ipse exsistit, Pater, aut qui simul cum eo coexsi- 
stit, ejus Filius) : adeo ul recte hac etiam de causa 
Spiritus sanetus et per se sanctus dicatur, et Spi- 
Fitus sanctitatis, id est , ex natura sua, et ex se- 
ipto sanctus; et Spirltus divinus, id est, natura 
Deus ; et flatus Omnipotentis, id est, consubstan- 
tialis Omnipotenti, atque ex ejus hypostasi spiratus : 
ut vel bac sola denominatio ostendat, eum et con- 
gubstantialem esse Deo Patri, et sanctificandi vim 
habere, ac ne oratione quidem , aut ratione nos as- 
sequi illum posse. Quocirca nos Paulus ille et fa- 
eundia (94) pollens , et in exponendis fidei formulis 
strenuus, quid eredendum nobis esset, edocuit, dum 


xai Πνεῦμα ἁγιωσύνης, ἀντὶ τοῦ, φύσει xal ág 
ἑαυτοῦ ἅγιον' xal Ἠνεῦμα θεῖον, ἀντὶ τοῦ, φύσει 
θεός ' χαὶ πνοὴ Παντοχράτορος, ἀντὶ τοῦ, ὁμοούσιον 
τοῦ Παντοχράτορος πνευσθὲν £x. τῆς ὑποστάσεως αὖ- 
τοῦ» ὥστε xal µόνην µίαν τοιαύτην ὀνομασίαν δει; 
χνύναι αὑτὸ ὁμοούσιόν τε τῷ θεῷ Πατρὶ xai ἆγιαστι- 
xbv, xai μηδὲ λόγῳ χωρεῖσθαι. Τοιγάρτοι ὁ δυνατὸς 
εἰπεῖν τε χαὶ τύπους ἐχθέσθαι πίστεως Παῦλος εἶσ 
ηγήσατο, προθέµενος ἅμα μὲν τοῦτο τὸ χεφάλαιον, ὃ — 
νυνὶ µέτειμεν, ἅμα δὲ xal τῶν µεγαλοδωρεῶν, χαὶ — 
τῆς iv τῷ βαπτίσµατι ἀναγεννήσεως τὸ πρὸς τὸν 
θεὸν Πατέρα ἐπίχοινον τοῦ ἁγίου ΗἨνεύματος : ἔτι 
δὲ καὶ ὅτι τὸ «ὁ Geb » ὄνομα, ἓν το χαὶ ἴσως ἐστὶ 
τῇ Τριάδι: καὶ ἰσοδυνάμως ἀεὶ ἐνεργεῖ ἐπιχληθεὶς ὃ | 


159 simul et capitulum hocce, quod nunc expen- D τε 8e»; Πατὴρ, 6 τε θεὸς Υἱὸς, ὅ τε θεὸς ΠἨνεῦμα᾽ 


diverso sensu ait: Τὸν βοῦν δὲ ἐπιτίθημι τῇ 
γλώττῃ, id est « Bovem vero linguz deinceps impo- 
nam,» nempe, arcana nom retegam. 

(87) Quoad virtutem. In Greco, ἀρετῆς ἑντός. 
Is e contrario, qui nullius peccati reus sit, dicitur a 
Didymo, ἁμαρτημάτων ixtbg Ov, pag. 149 Cateuz 
ἐπ Jobum Niceuanzs. 

(88) Reprobi. Notandus hic locus, propterea 
quod ei faveat, qui commentitium Origenianorum 
eystema de angelis reprobis, sive apostatis, probis 
aliquando evasuris, a Didymo adoptatum non fuisse 
. tontenderet, Vide etiam segm. 72 a. 

(89) Colligitur. 1n codice, συνάγεται xal τότε. 


An inducenda vocula xai, ut supervacua? Pro, 
τότε, sane legendum τό τε. lilud vero, cuvíyc- 
ται, eodem sensu adhibitum invenies in Clemente 
Alexandrino. .. 

(90) Omnis. In Epist. Jac. 1, 17. Gr:eca editio 
"habet, ἀπὸ τοῦ Πατρός, pro, ἓχ τοῦ Πατρός ' atque. 
οὐκ Évt, pro, οὐχ ἔστι. 

(91) Facundia. In codice εἶπέν τε’ quam  lectio- 
nem mendosam esse non dubito : itaque lego, εἰπεῖν 
τε. Quin tota hzc sententia adeo perplexa est iu 
Greco, ut vocem aliquam librdrio excidisse 
suspicer. 





1525 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


926 


Κορυθίοις γράφων Ong yopet* « ᾽Αλλὰ ἀπελούσασθε, A dimus, proposuit, et magnifica dona, ac regenera- 


ἀλλὰ ἑδικαιώθητε, ἀλλά ἡγιάσθητε iv τῷ ὀνόματι 
«οὐ Κυρίου ἡμῶν Ἰηςοῦ Χριστοῦ, xat ἐν τῷ Πνεύ- 
ματι τοῦ θεοῦ ἡμῶν. » Διὸ ol. χοινωνοῦντες αὑτῷ, 6 
ἐστι) οἱ ἀξιούμενοι ἁγιάζεσθαι ὑπ αὐτοῦ, xal δι- 
χαιοῦσθαι, xai σοφίζεσθαι, εἴρηνται, ὡς ὁ αὐτὸς 
ἀκύστολος Ἑδραίους διδάσχει , « μέτοχοι Πνεύματος 
ἁγίο. » Καὶ Ἐφεσίοις δὲ γράφει’ « "Ev ᾧ xat πι- 
στεύσαντες ἑσφραγίσθητε τῷ Πνεύματι τῆς ἐπαγγε- 
Mac τῷ ἁγίῳ.» Δῆλον γὰρ, ὡς ol σφραγιζόμενοι, 
vut ἔστιν ἁγιαζόμενοι, µετέχουσιν, ἁλλ' ob µετ- 
έχνται. Καὶ γὰρ εἰ χτίσµα ἐτύγχανεν ὃν τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα, ἢ ὁ Yióc* ποῦ ἣν χρεία τὸ χτίσµα [71 0] 
ἁγιάζειν, xal ποιεῖν «ἣν πλήρωσιν, χαΐτοι τοῦ θεοῦ 
Πατρὸς ἀποχρώντως ἡγιαχότος» OU q^ οὖν χτιστοὶ, 
ἀχτίστου τὸ χρίσμα τοῦτο εἰδότες, οὐχ οἴχοθεν παρ- 
ἔχομεν τὸν ἁγιασμὸν, ἀλλὰ φαμέν. Ὁ Gebc ἁγιάσαι 
6. Καὶ πρὸς ἕτερον δὲ ὁμόλογον καὶ χραταιὸν βα- 
δοῦμαι δικαίωµα, μεθ) ὃ οὐδὲ τοῖς μεμελετηχόσιν 
ἀναισχυντεῖν ἑξέσται τοῦτο ποιεῖν. Ὁ τοῦ παντὸς 
Δεσπότης, περὶ μὲν τοῦ Θεοῦ Πατρὸς xai ξαυτοῦ 
ἀπολελυμένως διαταξάµενος  «Βαπτίζοντες αὐτοὺς 
εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺς, xaX τοῦ Υἱοῦ,ν οὐχ ἁπλῶς 
ἐπήγαγε, «xat τοῦ Πνεύματος, » ἀλλὰ προσέθηχε, 
«τοῦ ἁγίου.» Ὥστε μονονουχὶ ὑποδεδηχότως αὐτοῦ 
ὧχ ἐμνήσθη, ἀλλὰ xai ἀναθεθηχότως, διὰ τὸ ἐχεῖνο 
εἶναι τῇ φύσει, ὅ slow αἱ αὐτοτελεῖς ὑποστάσεις, 
ἓ- ἐσήμανε τὸ ἓν ὄνομα, ᾧ xxi αὐτὸ τὸ Πνεῦμα 
ζαμτροσηγορεύθη * xal παραλλήλως διὰ τὸ ἐχεῖνο 
Ἀθεστάναι τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ὃ ἐστι τῇ θεότητι ὁ 
latte xal ὁ }ἰὸς αὐτοῦ: olg συνεμνημονεύθη, ὡς. 
τὸ δῇ λεγόµενον, ἔστι πρόδηλον xal τυφλῷ. ᾽Αλλὰ 
το μὲν πλείονος ἔχεται θεολογίας" ἵνα δὲ ῥᾳδίως 
Ξιστεύηται θεότητος µόνης ἴδιον ὑπάρχειν τὸ καλεῖ- 
90a, xat εἶναι φύσει ἅγιόν τε, δίχαιόν τε, ἔτι μὴν τὸ 
ἁγιάνειν, xal δικαιοῦν τὰ οἰχεῖα κτίσματα: ὅμοια 
ὑμημένα εἰσὶν, περὶ μὲν τοῦ Πατρὸς, ὡς ἠνίχα αὐ- 
UK 6 Yihc παρὰ Ἰωάννῃ Mp: «Πάτερ Byte, τὴ- 
βη5ον αὐτοὺς Ey τῷ ὀνόματί σου.» xoi πάλιν" 
t Αγίασον αὐτοὺς v τῇ ἀληθείᾳ σου” ὁ Λόγος ὁ abc, 
ἀλήθειά ἐστι» καὶ αὖθις" εΠάτερ δίχαιε.ν Καὶ ὡς 
ὅταν προφητεύωσιν, Ἰεζεχι]λ μέν’ « Kal γνώτωσαν, 
i ἐγὼ Κύριος ὁ ἁγιάζων αὐτούς:» Δανῖδ δὲ ἐν i 
ψαλμῷ: εΔίχαιος Κύριος, xat [T2 αἱ δικαιοσύνην 


B docet (95). Ad Ephesiós autem scribit : 


tionem, quam in baptismo consequimur , :eque et 
communiter a Deo Patre, ac Spiritu sancto esse, 
8t praeterea nomen boc « Deus » in Trinitate unum 
exsistere, et tribus zequaliter convenire , et invoca- 
tum 4 nobis cum Deuni Patrem, tum Deum Εἰ- 
lium, tum Deum Spiritum zquali, semper po- 
testate operari ostendit : nam Corinthiis scribens 
ita concionatur : « Sed (99) abluti estis, sed 
justificati estis, sed sanctificati estis in nomine 
Domini nostri Jesu Chrisu, et in Spiritu Dei no- 
stri. » Propterea qui οἱ communicant, id est, qui 
digni facti sunt ut ab eo sanctificentur, et jusii(i- 
centur, et sapientes reddantur, ii « participes Spiri- 
tus sancii » dicuntur, ut idem Apostolus Hebraeos 
« ]n. quo 
(94) et credentes signati estis Spiritu promissionis 
sancto. » Nam perspicuum est , eos qui signantur, 
id est, sanctificantur, participare, sed non partici- 
pari. Si enim creatura esset Spiritus sanctus aut 
Filius, quidnam necesse foret, postquam Pater 6a- 
tis abundeque sanctilicavit, ut is etjam, qui crea- 
tura esset sanctificaret, ac veluti supplendo ex- 
pleret? [taque cum cbrisma istud, sive unctionem , 
illius esse noverimus, qui increatus est, nos ut- 
pote ereaturz non de nostro sancüificationem da- 
mus, sed dicimus : Deus te sanclificet. Trans- 
eo nunc ad simile aliud, idque pervalidum ar- 
gumentum , quod cum attulero, eorum quoque 
audacia contundetur, qui in impudenti contendendi 
ratione exercitatiores sunt. Universi Dominus cum 
de Deo Patre, ac de seipso absolute loquens, ita 
precepisset , « Baptizantes (95) eos in nomine Pa- 
tris, et Filii. » non subjunxit simpliciter , « et Spi- 
ritus, » sed addidit, « sancti. » Itaque non solum 
ejus ità non meminit, ut eum deprimeret, sed 
etiam ejus ita menrinit, ut eum extolleret, eo quod 
ipse natura id sit, quod sunt perfectissim:a hypo- 
stases, quas signilicat unum nomen, quo ipse etiam 
Spiritus simul cum illis nominatus est, et pari in 
gradu collocatus, propterea quod id sit Spiritus 
sanctus, quod est divinitate Pater et Filius ejus, 
quibuscum simul commemoratus fuit, quemad- 
modum vel ezco, ot aiunt, 160 perspicuum est. 


ἡγάπησεν εὐθύτητας ἴδον οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ * » xaX p Sed hoc quidem majori quadam emphasi Spiritus 


tp «Καὶ πάντες ol ἡγιασμένοι ὑπὸ τὰς χεῖράς 
50», χαὶ ὑπὸ σέ εἰσιν.» Καὶ ὡς ὅταν Παῦλος ἐπιστέλ- 
M. πρὸς μὲν θεσσαλονεκέας: « Αὐτὸς δὲ ὁ θεὸς τῆς 
ερῄνης ἁγιάσαι ὑμᾶς ὁλοτελεῖς * » πρὸς δὲ ἜῬω- 
µαίους * εθεὺς ὁ διχαιῶν * τίς ὁ καταχρίνων; » πρὸς 
& Ἐδραίους" « Ἵνα ᾗ ἡ παρθένος ἁγία σώματι καὶ 
Ἰνευματιν ὡς ἐγχωροῦντος τοῦ, J| xav' οἰχείαν 
"Phy μὴ εἶναι αὐτὴν ἁγίαν, f) κατ ἀρετὴν ἁγιά- 


T Sed. | Cor. vi, 14. Vide not. 80, pog. 


(95) Decet. Hebr. vi, &. 
9b In quo. Ephes. 1, 43. 
(95) Baptizantes. Math. xxvi, 19. 
) ater. joan. xvi, 44. 
37) Sanctifica. Joan. xvn, ΕΤ. In libro De Spir. 


sancti divinitatem declarat. Verum quo facilius 
quis credat, solius deitatis proprium esse, ut voce- 
tur, οἱ sit cum sancta ex essentia sua, tum justa, 
et proprias przterea creaturas sanctificet ac ju- 
Stificet : similia afferam elogia, quibus Paler itein 
ut Filius celebratus fuit. Ac de Patre quidem ipse 
Filius apud Joannem ait : « Pater (96) sancte, ser- 
va eos in nomine 1uo; » et rursus : « Sanctiflca (97) 


sancto, num. 53, si edita spectemus exemplaria, 
videbitur Didymus paulo aliter cítasse hunc locum : 
in iis enim legitur : « Et Salvator ait : « Pater san- 
cte, sanctifica eos in yeritale, quia verbum tuun est 
veritas. » Perspicue dicens : In me ... sanctifica il- 
los fide, et consortio mei. » Αι res alitcr se habebit, 
si codicem nostrum ms. consuJamus, qui sic habel à 


- 


527 


DIDYMI ALEXANDRINI 


73 


jlos in veritate tua : Verbum tuum veritas est; » A ζεσθαι. Λέχει δ ἐνταῦθα, τὴν μὲν ἕξιν «πνεῦμα, v zkv 


et rursus ; « Pater (98) juste. » Propbetz vero his con- 
sentanea habent. Nam Ezechiel quidem ait : « Et 
sciant (99), quod ego Dominus sanetificans illos. » 
David veroin x psalmo : « Justus (1) Dominus, et jn- 
stitiam dilexit: rectitudines viderunt oculi ejus (2). » 
Etalius : « Et omnes (3) sanctificati sub manibus 
tuis , et sub te sunt. » Simili demum modo Pau- 
Jas scribit ad Thessalonicenses quidem : «Jpse (4) 
sutem Deus pacis sanctificet vos perfectos.» Ad Ro- 
manos autem : « Deus (5) est qui justificat : quis est 
qui condemnet ? » Et ad Hebrzeos : « Ut sit (6) vir- 
60 sancta corpore et spiritu. » ldeo vero sic lo- 
quitir, quod fleri possit, ut ea vel ex proprie το” 
Juntatis mutatione sancta nou sit , vel per virtutem 


δὲ πραχτικὴν ἑνέργειαν c σῶμα,» κατὰ Ἡσαῖαν προφη- 
τεύοντα ' «Καὶ γνώσονται οἱ τῷ πνεύµατι πλανώμε- 
Vot σύνεσιν * » ὅ ἔστιν, οἱ τῇ πράξει f) τῇ ἕξει πλανώ- 
μενοι. Περὶ δὲ τοῦ Ylou, ὡς fjvixa εὐφημῆται c E 
ἅγιος. εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστόςν * xal ὡς ai Πρά- 
ξεις διαλέγονται΄ € Απέχτειναν τοὺς προχαταγγεί- 
λαντας περὶ τῆς ἑλεύσεως τοῦ Otxalou *» χαὶ χαθὰ 
Πέτρος ἔφη’ εΧριστὸς ἅπαξ ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν àz- 
έθανε, δίχαιος ὑπὲρ ἀδίχων.» Καὶ Ex τῶν τοιούτων 
τοίνυν λογίων δέον, εἰ τὰ δίχαια πράττειν ἐθούλοντο, 
ποδηγεῖσθαι ἐπὶ τὸν θεὸν ἀνυμνεῖν τὸ Πνεῦμα: τοῦ 
μὲν οὐ ποιοῦσι, φάσχουσι δὲ, ὅτι Οἱ ἄγγελοι οὐχ 
Ἡγιάσθησαν, χαὶ ὅμως ἅγιοί εἰσιν ' οὗ προσέχοντες, 
ὅτι xaX ἄγγελοι, ἡ ὡς ἄνθρωποι ἡγιάσθησαν (ὅπερ 


sanctificetur. Nomine autem « spiritus » hoc in B ἄληθες * χτιστοὶ vàp),. 7] ἑλάττονες τῶν ἁγιασθέντων 


loco habitum intelligit , nomine vero « corporis, » 
practicam operationem , juxta illud Isai: prophe- 


ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἀνθρώπων, χαὶµετεχόντων αὐτοῦ, χαθ- 
εστᾶσιν, 


129: « Et cognoscent (7) qui spiritu errant, intellectum : » id. est, qui errant opere, aut habitu (8). D* 
Filio autem similia legimus, 136] ut ubi is ita laudatnr : « Unus sanctus (9), unus Dominus Jesus Christus, 
et ubi Acta babent : « Oceiderunt (10) eos, qui pranuntiaverant de adventu Just.» Et ubi Petrus 
inquit : « Christos (11) semel pro peccatoribus mortuus est, Justus pro injustis. » Porro divinis 
eam hisce oracnlis adduci eos oporteret, nisi injusti esse velint, ad laudandum (12) ac przedicanlum 
Spiritum ut Deum : at ipsi non modo id uon faciunt, sed e contrario inquiupt : Angeli non suni 
sanctificati; aMamen sancti. sunt. Neque animadvertunt, angelos quoque aut sanctiflcatos esse , noa 


4 Et Salvator ait: « Pater, sanctifica illos in veri- 
tate tua ; verbum tuum veritas est. » Perspicue di- 
cens : «ln me... sanctifica illos, in lide, et consortio 
Inel. ) . 

98) Pater. Joan. xvn, 25. 

(o9) Et sciant. Ezech. xx, 
τοῦ γνῶναι αὐτοὺς, ὅτι ἐγώ, et reliqua. 

(4) Justus. Psal. x, vers. 8. σγῶςα editio habet : 
διχαιοσύνας, pro δικαιοσύνην. In libro autem De Sp. 
sancto. Didymus videbitur legisse, διχαιοσύνας, id 
est, « justitiae, » si edita consulas exemplaria, quae 
num 45 babent : «et justitias dilexit. » Verum co- 
dex noster ms. liabet ibi : «et justitiam dilexit. » 
Vide tamen segm. 74 a. 

(9) Rectitudines viderunt oculi ejus. Greca ed. εὖ- 
θύτητας εἶδε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. 

(2) Et omnes. Deut, xxin, 3. Graeca. editio : xal 
οὗτοι ὑπὸ σέ εἰσι. Didymus eadem, qua hic, ratione 
legit in libro De Spir. sancto, num. 55, acibi quoque 
ad Filium refert boc oraculum. 

(&) Ipse. lad Thess. v, 25. In libro quoque De 
Spir. sancto, num. 55, ad Patrem refert hunc locum, 
ita scribeus : « Quod autem Pater sanctiflcet, Apo- 
stolus scribit, dicens : « Deus autem pacis sancti(icet 
vos perfectos. » 

(5) Deus. Rom. vut, $5 et 54. . 

M Ut sit. Lad Cor. vii, $4, non vero in Epist, 
ad Hebr«os. Mox, « virgo, » addita ex antecedenti- 
bus, explicationis causa. Greca editio addit xat, 
ante vocem σώματι. Sed Vulg. interpres legit ut 
dictavit Didymus tum hic, tum in lib. De Spir. san- 
eto, tum in libro Adv. Manicheos, ubi etiam ita hunc 
locum citat, quasi uon exstet in Epistola ad Corin- 
thios, sed alibi. . 

(7) Et cognoscent. Sive, «et scient. » Isa. xxix, 


(8) Aut habitu. Adeo affinia his sunt, imo gemina, 

ug in libro De Spir. sancto dictavit Didymus, num. 
ὅτι ut unum eumdemque theologum uirobique lo- 
quentem facile agnoscas. « Sciendum quoque (in- 
qui), qued nomen spiritus et voluntatem homiínis, 
et animi sententiam sonel [malim cum ms. mostro 
eodice legere, sonat]. Volens quippe Apostolus, vir- 


ginem non solum opere, sed et mente sanciam es- 
se, id est, non tantum corpore, sed ei motu coruis 
interno, ait : « Ut sit sancta corpore, et spiritu,» 
voluntatem spiritu, et corpore opera significans 
[codex noster mendose, ui «αρίµε, habet * sanctam 


19. Complutensis ed., C voluntatem, et corpus opera significans). Considera, 


utrum hoc ipsum in Isaia [cod. noster, in Esaia] so- 
net quod scriptum est : Et scient, qui spiritu er- 
rant, intellectum : qui enim errore judicii alia pro 
aliis bona [cod. noster, bono studio, pro bona] exi- 
Stimant, accipient |cod. noster, accipiunt] inielle- 
ctum, ut corrigatur error illorum, ut [cod. noster, 
et] Pre pravis ea, quz recia sunt, eligant. Necnon 
et illud, « Una fortitudo spiritus vestri, » vide an id 
ipsum ostendat. » Sed in postremis hisce verbis 
mendum latet tum in libris impressis, tum in nostro 
codice manu exarato. Nusquam enim in Seripwra 
legitur : « Una. fortitudo spiritus vestri. » Emen- 
dandum ergo sic : «Vana fortitudo spiritus vestri. » 
Qua ducta sunt ex [sa. xxxur, 11, ubi Gr. ed. ba- 
bet : µαταία ἔσται ἡ ἰσχὺς τοῦ πνεύματος ὑμῶν, id 
est «Vana erit fortitudo spiritus vestri, » Vide etiam 
librum adv. Manich., pag. 207, tom. I Lectt. απίῖφφ. 
Canisii. 

(9) Unus sanctus. Hunc versiculum hisce iisdem 
verbis affert . 198 a, quasi ex Paulo desum- 
pium, itemque segm. 91 5 οἱ 175 a. Attamen voces 
Mie, «unussanctus, » quas maxime hoc in loco 
Bpectat Didymus, in Paulo non leguntur. Vide ad 
Cor. vin, 6, et ad Philipp. 11, 11, ubi Didymum le- 
gisse, εἷς K opus, id est « unus Dominus, » appare 
e segm. 187 b. Vide etiam, si placet, segm. 177 5, 


" &c przsertim notas meas ad segm. 175 a. 


10) Occideruni. Act. τι:, 52. 

41) Christus. I Petr. ut, 48. Grzca. editio loeo 
haruui vocum, ὑπὲρ ἁμαρτωλῶν, labet, ὑπὲρ ἅμαι- 
τιῶν, id est « pro peccatis. » Similiter pro ἀπέθανεν, 
habet, ἔπαθε, id est .« passus est. » Vulgatus tamen 
jnt. legit, ἀπέθανε, ut Didyuius ; vertit enim, « mor 
tuus est. » Vide segm. 82 b, ubi Didymus legit paulo 
aliter. 

(12) Ad laudandum. Codex, ἐπὶ τὸν Θεὸν ἀνυμνεῖν. 
Malim pro τόν, legere τό. 


529 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 556 


secus a€ homines (quod verum (15) sane est: sunt enim creati), 
bos , ewm hí a. Deo sanctificentur, ejusque participes flant. 


aut inferiores esse (14) homini- 


7. Ἡ χτίσις ἀμέθεχτός ἐστιν οὐσιωδῶς τῇ λοχιχῇ A — VII. Creatura non potest (15) substantialiter ita 


vYoyl, ὡς ἑνοιχίζεσθαι a)vfiv- uóvou γὰρ Θεοῦ ἴδιον 
τὸ οὕτως µετέχεσθαι. Τὸ 5 ἅγιον Πνεῦμα μεθεχτὸν 
ουσιωδῶς ὑπάρχει, ὡς ὁ Πατὴρ χαὶ ὁ Υἱὸς, χαθὰ ἐν 
τῷ πρώτῳ εἴρηται λόγῳ. [730] Ἐπεὶ κἀνταῦθα, 
τη Πατρὸς ἅπαξ ἑνοικοῦντος τοῖς ἀξίοις, ποῖον tv 
ἀναγχαῖον, εἰ μὴ δι’ ἑνότητα τῆς θεῖχῆς φύσεως xol 
πλῆρωσιν τὴν εἰς ἡμᾶς, συνεισθάλλειν xal συνειστρέ- 
yt, καὶ τὸν Ὑτὸν, xo τὸ ἅγιον Πνεῦμα ; ΑἈμέλει 
τοι οὐχ ἄν τίς ποτε ἕλοιτο φάναι πληθὺν οἰονείπως 
θεῶν χατοιχεῖν ἓν ἡμῖν, ἀλλ ἕνα χατά γε τὸ Ey 
ἐνάδι θεότητος ὑπάρχειν τὰς τρεῖς ὑποστάσεις. 


wullitudinem quodammodo deorum in nobis habitare; 


uugm esse dicendum est. 


participari ab anima rationali, ut illa in hac habi- 
tet : solius enim Dei proprium est sie participari. 
Αι vero Spiritus sanctus substantialiter participa- 
bilis est, ut Pater. οἱ Filius, sicut in primo (16) λόγῳ 
(aut sermone) dictum est. Nam bic quoque valet 
eadem ratio, Nimirum simulac Pater in iis qui 
digni sint, habitat, quid necesse est, Filium etiam, 
et Spiritum sanctum in illos una ingredi, et con- 
currere, nisi id ex eo fiat, quod divina harum per- 
Sonarum natura una sit, e( 1063 Trinitatis pleni- 
tudo in nobis habitet? Nemo sane uuquam dixerit, 
sed tres hypostases, spectata uuitate (17) deitatis, 


H'. Ἡ κτίσις ἔχει τὸ ἀγαθὸν, μεταδούσης aos B — VIII. Crestura habet bonum, quia illius ρατιίοἱ» 


τῆς iv pud θεότητι Τριάδος, τῆς οὔσης ἀἁὐτὸ tà ya- 
Vw. Καὶ ἔστι δεύτερον, τὸ χατὰ µετοχὴν ἔχειν τι 
p τὸ ἑαυτοῦ µέτρον ἀγαθὸν, τοῦ φύσει αὐτὸ τὸ 
πρῶτον xal ἀμέτρητον ἀγαθὸν ὑπάρχειν' xol οὐ 
ουγχλώθεται, οὐδὲ συντάττεται τῷ δημιουργῷ Evi 
xi πρωτουργῷ ἀγαθῷ * οὗ πάντα μὲν ἐφίεται, 
αὐτὸ δὲ οὐδενὸς, τὸ ἓν τῇ χτίσει εὑρισχόμενον ἀγα- 
V», x3v λέγηται £v Εὐαγγελίῳ * « E, δοῦλε ἀγαθέ- » 
xài, « 'O ἀγαθὸς ἄνθρωπος ix τοῦ ἀγαθοῦ θησαυ- 
p) τῆς καρδίας προφέρει τὸ ἀγαθόν. » OO γὰρ, ὡς 
εἰπεῖν, αὐτὸ τὸ ἐγχάρδιον xal χυρίως ὃν ἀγαθὸν λέ- 
Tt, ἀλλὰ τὸ συνεζευγµένον xaX πρέπον τῇ κτίσει. 
Ἐχεῖνο γὰρ πληθύει τε καὶ τοῖς οἰχείοις ποιήµασιν 
ϱ'λοτιμεῖται ἀγαθότητας, ὅπως ἂν ἐντεῦθεν ἕχαστα 


pem eam facit Trinitas, que in una deitate est, 
quaque est ipsum bonum. Minus autem atque infe- 
rius est, bonum aliquod pro sua ipsius mensura ex 
participatione habere, quam natura esse ipsum pri- 
mum, et immensum bonum. Neque bonum, quod 
in creatura invenitur, ejusdem ordinis, ejusdemve 
gradus est cum eo bono, quod unum est, ei creans, 
et primigenium bonum, ac taie, ut omnia quidem 
illud appetant, ipsum vero nullam appetat rem, 
quamvis in Evangelio dicatur : « Euge (18), serve 
bone; » ei: « Bonus (19) homo ex bono thesauro 
cordis profert bonum ; » nec enim bonum ipsum in- 
Aimum, atque in corde, ut sic loquar, situm, quod- 
que proprie bonum sit, his verbis designatur; sed 


τῶν ὄντων σώζηται, xol ἐν ᾗ ἔλαχεν εἶναι τάξει C bonum, quod creaturae adjungitur, eique conve- - 


διαµένῃ: xal αὐτό ἐστι τὸ EV ἀγαθὸν, αἴτιον πᾶ- 
ει πάντων ἀγαθῶν  χαὶ δι αὐτὸ πράττεται τὸ 
χάτω ἀγαθόν ' χαὶ αὐτὸ σώζει πάντα, olg ἂν παρῇ, 
ὥσπερ τὸ xaxbv &x προαιρέσεως ἡμῶν συμθαῖνον 
Φθείρει. θὗ αἰσθόμενοι καὶ οἱ ἔξω φασὶν, ὡς ε Οἱ 
| a] xaxot τοῦτο µέγιστον ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς 


ἀγαβόν' ἄλλους γὰρ ἐπιχειροῦντες χαχοῦν, αὐτοὶ 


πρότεροι τῆς ἑαυτῶν ἀπολαύουσι µοχθηρίας.» Τὸ δὲ 
ἄγιον Πνεῦμα , ὡς προείρηται, ὑπάρχον αὐτοαπροσ- 
δεὲς ἀγαθὸν, xaX ὅλον ἀεὶ πρὺς πάντας, ὃν ἀγαθὸν, 
χαὶ οὗ δεύτερον τοῦ ἑνὸς χαὶ πρώτου ἀγαθοῦ,. ἴσας 


(5) Verum. Codex etsi segm. 4 b, et alibi habeat, 
ἀληθές, tamen et hic, et segm. 177 b, atque 197 a 
liabet, ἄληθες, proparoxylone. Si grammaticos au- 
dimus, acuenda est postrema vocis syllaba, cum 
Valet « verum ; ». prima autem, cum valet « vere. » 

δὲ Cyrilliauam vocum Collectionem, Thomam 
Magistrum in voce ἀληθές, pag. 54, aliosque lexi- 
tographos, Sed apud D;dyium tunc etiam signifi- 
Càt id quod « veruin » sit, cum scribitur ἄληθες. 

(14) Aut inferiores. esse, etc. Eodem plane modo 
raliocinatur Didymus inlibro De Spir. sancto uum. 7, 

(15) Non potest, etc. Breviter haec attingit in prie- 
Ss, quod fuse ea persecutus fuisset in libro De 
Sir. sancto num. presertim 8. « Mult» Scripturze 
$unt (inquit), quze eine ambiguitate convincant, al- 
terius eum 3 cunctis conditionibus esse natura. 
Quidam enim [exemplaría typis impressa haben! : 
Quidam eliam; sed ego sequor leciionem nostri codi- 
με) Spiritusancto pleni esse dicuntur. » Lege csetera. 


niens est. Nam bonum illud prioris generis et dif- 
funditur, et propriis creaturis beneficia abunde 
elargitur, αἱ omnia, quae exsistunt, conserventur, 
et jn eo, qui ipsis obtigit, ordine permaneant. 
Atque hoc est unum illud bonum, quod omnibus 
causa est bonorum omnium, et propter ipsum agi- 
tur bonum omne terrenum, et ipsum servat omnia, 
quibus adest; sicul e contrario inalum, quod ex 
nostra voluntate fit, corrumpit ac labefactat. Id 
verum esse cum vel ipsi ethnici senserint, inquiunt : 
« Mali (30) maximum hoc bonum in seipsis ha- 


(16) In primo, Primum fortasse indicat duorum 
librorum, quos contra Arianos dictaverat. .Vide 
not. 2, pag. 157. Ceterum | in libro etiam De Sp. 
sancto id ipsum ostenderat, ut dixi. 


gn Spectata unitate. Codex, χατάγετο ἓν ἑνάδι 

θεότητος. Legendum videtur, χατά ye τὸ ἓν ἑνάδι 

θεότητος, uisi cui magis arrideat, χατά Ye τὸ ἐν ἑνά- 

δι θεότητος, . 
18) Euge. Matth. xxv, 21 et 30. 

9 19) Bonus. Math. xi, ὅδ. Vide not. δὲ, pag. 
8. 


(20) Mali. Aflinem ex Didymo sententiam affert 
Joannes Damascenus in Paratlelis, pag. 562 : Ὁ xa- 
χῶς ἕτερον διατιθέναι βουλόμενος (inquit), πρότερον 
ἑαυτὸν οὕτω διατίθησιν * qux interpres sic reddidit : 
« Qui malo aliquoalium vult multare, eodem modo 
se ipsum prius multat. » Haud scioan verli melius 
possit : « Qui alterum vult malo aflicere, semet- 


σοι 


DIDYMI ALEXANDRINI 


952 


bent, quod dum alios malo afficere aggrediuutur, A τῷ Πατρὶ xai τῷ Yl χαὶ περὶ τούτυυ μαρτυρίας 


ipsimet primum propria fruuntur nequitia. » At 
vero Spiritus sanctus cum bonum sit, sicut antea 
dictum fuit, per seipsum tale ut nullius indigeat 
rei, cumque totus semper in omnes sit bonus, ne- 
que inferior uno et primo bono exsistat, 1363 ea- 
dem de ipso, ac de Patre, et Filio, etiam quoad 
hoc, testimonia legimus in Scripturis, sicut osten- 
sum est in primo (21) sermone, et sicut ex Esdra 
patet, qui de divina bonitate confidenter (22) lo- 
cutus est, propterea quod nosset, nihil se ab ea 
pati posse, etiamsi aliquantulum imprudentia labe- 
retur, Hxc enim prophetavit : « Et Spiritum (93) 
tuum bonum dedisti, ut intelligentes faceret eos. » 
Mauheus autem et Lucas, ut Spiritum divinam 


ἑδέξατο, ὡς Ev τῷ πρώτῳ ἀπεξείχθη λόγῳ, xa ὡς ὁ 
Ἔσδρας ὁ πρὸς τὴν θείαν παῤῥησιασάμενος ἀγαθό- 
τητᾶ, διὰ τὸ εἰδέναι, ὅτι κἂν πταίῃ τι, τὸ παθεῖν 
«ap αὐτῖς οὐχ Évt, προεφήτευσεν * « Καὶ τὸ Πνευμά 
σου τὸ ἀγαθὸν ἔδωχας συνετίσαι αὐτούς. » Καὶ 
Ματθαῖος δὲ xai Λουχᾶς, αὐτὴν τὴν θεῖχὴν ἁἆγαθό- 
τητα *b Πνεῦμα χατ᾽ οὐσίαν εἶναι σηµαίνοντες, καὶ 
ἐν αὐτῷ ἐπινοεῖσθαι πᾶσαν δόσιν ἀγαθὴν, χαὶ «iv 
δώρημα τέλειον, ὁ μὲν ἔγραφε' « Πόσῳ μᾶλλον ὁ 
Πατὴρ ££ οὐρανοῦ δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιν αὖ: 
τόν, » ὁ δὲ' «Πόσῳ μᾶλλον ὁ Πατὴρ ἐξ οὐρανοῦ 
δώσει Πνεῦμα ἅγιον τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν; » Τρεπτῆς 
γὰρ, ὃ ἐστι χτιστῆς , Οὐσίας ἴδιον τὸ ὑπ ἄλλου 
ἀγαθύνεσθαι, ἢ ἁγιάζεσθαι, ἢ σοφίζεσθαι, xat μὴ 


ipsam bonitatem substantialiter (24) esse signi(i- B αὐτὴν ἀτρέπτως ὑπάρχειν ταῦτα. Καὶ ὁ θεὸς δὲ 


cent, atq[ue omnem (25) largitionem bonam, et 
omne donum perfectum in ipso intelligi (26), hzc 
acripserunt. Alter quidem : « Quanto (27) magis 
Pater e ccelo dabit bona petentibus ipsum? » Alter 
vero : « Quanto (23) magis Pater de ccelo dabit Spi- 
ritum sanctum petentibus se?» Illius enim sub- 
stantiz, qua sit mutabilis, id est, creata, proprium 
est, ut bona ab alio reddatur, aut sancta, aut sa- 
piens, non vero ut sit immulabiliter hxc omnia. 
Quin etiam Deus in Isaia ut ostendat, neminem un- 
quam spiritales ejus benedictiones accepturum (29) 
esse, qui inventus prius non fuerit plenus (50) 
sapientia, et intelligentia Spiritus sancti, inquit : 
« Ponam (51) Spiritum meum super semen tuum, 


ἐν Ἡσαῖᾳ δειχνὺς, ὡς ob mote τὰς πνευματικὰς αὖ- 
τοῦ εὐλογίας λήψεταί τις, μὴ ἀνάπλεως πρότερον 
τῆς σοφίας xat συνέσεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος εὗρε- 
θεὶς, ἔφη « Ἐπιθήσω τὸ Πνεῦμά µου ἐπὶ τὸ 
σπέρµα σου, xal τὰς εὐλογίας µου ἐπὶ τὰ τέχνα 
σου.» Ὦ ἑπόμενα ἔγραφε Παῦλος" « Διὰ τοῦτον 
qnot, « xaX ἡμεῖς, ἀφ' ἧς ἡμέρας ἠχούσαμεν , o) 
πανυόµεθα ὑπὲρ ὑμῶν προσευχόµενοι, xav [ Τό ὁ | 
αἰτούμενοι, ἵνα πληρωθῆτε τὴν ἐπίγνωσιν τοῦ θελή- 
µατος αὐτοῦ, Ev πάσῃ σοφἰᾳ xal σννέσει πνευματιχῇ 
περιπατοῦντες ἀξίως τοῦ Κυρίου. » Δῆλον δὲ, ὅτε 
λέγει « τοῦ θεῖκοῦ Πνεύματος. » Συνεπινοεῖσθαι γὰρ τῷ 
Πνεύματι τοῦ θεοῦ τὴν ἄνω ἀτελεύτητον βασιλείαν, 
ὡς ph ἁλλοτρίαν αὐτοῦ τυγχάνουσαν διὰ τὴν πρὸς 


et benedictiones meas super Β]ίοῦ tuos. » Quibus- «bv Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν ἀλληλουχίαν. Καὶ αὖθις διὰ 


consentanea scripsit Paulus : « Ideo (52), inquit, 


ipsum prius malo aflicit. » Equidem transtulerim 
potius : « Qui alierum vult male affectum reddere, 
semetipsum prius male affectum reddit. » Demophi- 
lus quoque in Sententíis Pythagoricis num. 4, sinii- 
lem habet sententiam : Βουλευσάμενος περὶ ἄλλου 
χαχῶς, βρονεῖς σαυτῷ (lege φθάνεις σεαυτὸν) πά- 
σχων ὑπὸ σαυτοῦ χαχῶς, id est « Duin alterum malo 
afficere deliberas, te ipsum prius malo afficis. » Et 
llierax in libris De justitia a Joanne Stebeusi λόγῳ 
€ allegatis : Πᾶς ἄδιχος αὐτὸς τῆς χαχίας πρῶτος 
γεύεται πρὶν εἰς ἄλλους ἀφιέναι, id est «quivis in- 
justus malitiam suam primus experitur, antequam in 
alios emittat. » 

21) In primo. Vide not. 2, si 131. 

32) Confidenter. Lege lib. li Esdrae, cap. ix, 
vers. 11-19. 

(25) Et Spiritwn. Lib. II Esdr., ix, 30. Verti 
eliam potest, ut transtulit Hieronymus in Didvmi 
libro De Spir. sancto : ita enim legitur num. 53 : 
« Porro in Esdra absque ulla ambiguitate bonus 
Spiritus appellatur : « Spiritum tuum bonum dedisti, 
ul eos faceres iuielligere. » 

an Substantialiter. Aflini, imo eodem argumento 
usus fuerat in libro De Spir. sancto : üzec enim le- 
guntur num. 4 : « Nam eumdem Evangelii locum 
Mattheus  Lucasque describens, alter ex his ait : 
« Quanto wagis Pater coelestis dabit bona petentibus 
se?» Alter vero : « Quanto. magis Pater vester 
«celestis dabit Spiritum suum [cod. noster omittit 
tocem, suum | sanctum petentibus se? » Ex quibus 
apparet, Spiritum sanctum plenitudiniem esse « bo- 
norun Dei... » Quod autem substantialiter bonum 
esl , non potest eAtranez capax csse bonitatis. » 


τῆς αὐτῆς Ἐκστολῆς πιστοῦταε, γράφων * « 00 γάρ 


Numero autem 9: « Et paulo ante diximus, substan- 
tiam bonorum Dei Spiritum sanctum esse , » cuu 
posuimus exemplum : « Dabit Pater Spiritum san- 
ctum petentibus se. » Et: « Dabit Pater bona peten- 
tibus se. » 

25) Omnem, etc. Ex Epist. Jac. 1, 17. 

36) Inielligi, ινο, ut. vertit Hieronymus, « su- 
perintelligi. » Nam num. 10 libri De Spir. sancto; ubi 
legitur, « superintelligi semper in Spiritu sancto 
dona viriutum, » puto Grecum exemplar habuisse 
ἐπινοεῖσθαι, pro « superintelligi. , 

27) Quanto. Maub.. vn, 44, ubi Grzca ed. pro, 
ὁ Πατὴρ ἐξ οὐρανοῦ, habet : ó Πατὴρ ὑμῶν ó tv 
τοῖς οὐρανοῖς. | 
*(28) Quanto. Luc. xi, 15. Graeca ed. ὁ Πατὴρ ó 
ἐξ οὐρανοῦ. 

(29) Accepturum. Persimilia in libro De Sp. S. 
pum. 10 legimus : « Unde » (inquit) et in Isaia ipse 
Deus cuidam dicit : « Ponam Spiritum meum super 
semen iuum, et benedictiones meas super filios 
tuos. » Nunquam enim accipit quisquam spirituales 
benedietiones Dei, nisi pracesserit Spiritus sau- 
cius. » Lege cetera num. 10 et 11, et cum bis con- 
fer, qua hoc in loco dictavit theologus noster, ut 
eumdem utrobique auctorem sguoscas, et sex illa 
ipsa Scripturz loea, que hic proxime affert, ibi 
eiiam allata perspicias. 

20) Plenus. Codex, ἀναπλέως. Lego, ἀνάπλεως. 

91) Ponam. 1sa. 11v, 5. 

902) Ideo. Coloss. 1, 9 et 10. Graca ed. pro περι- 

πατοῦντες, habel, περιπατῆσαι ὑμᾶς, id est, « ut 
ambuletis. » At Didymus in lib. etiam De Spir. S. 
num. 10, legit « ainbulantes. » 


- DE TRINITATE LIBEA SECUNDUS. 


054 


ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις, ἀλλὰ A et nos ex qua die audivimus, non cessamus pro vo- 


δικαιοσύνη, καὶ εἰρήνη, xat χαρὰ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. » 
Ux ἕλαθε δ᾽ οὐδὲ τοῦτο χαὶ Πέτρον. ᾽Απολογούμε- 
κος γὰρ τοῖς αἰτιωμένοις τὴν συντυχίαν, ἣν ἐποιή- 
τατο πρὸς Κορνήλιον, ἔφη ' « El οὖν τὴν ἴσην δωρεάν 
ῥέδωχεν αὐτοῖς ὁ Geb, md ρασχὼν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
ὡς xa! ἡμῖν ἐν ἀρχῇ ' ἐγὼ τίς ἥμην δυνατὸς χωλῦσαι 
ὧν θεόν; » Καὶ πάλιν ᾽ «Καὶ ὁ καρδιογνώστης θεὸς 
ἐμαρτύρησεν αὗὑτοῖς, δοὺς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
χαθὼς xa ἡ μῖν ' χαὶ οὐδὲν διέχρινεν μεταξὺ ἡμῶν τε 
χαὶ αὐτῶν, τῇ πίστει χαθαρίσας τὰς χαρδίας αὐτῶν. » 
Tour ἔστιν» Ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἔχχυσις, ὡς 
3y τις εἴποι, ἡ ἀκατάσχετος xal ἄφθονος ἐπιφοίτη- 
σις αὐτοῦ, αἰτία προφητείας, xal ἀναχαινισμοῦ, xal 
Φρανίων ἀγαθῶν, xal τοῦ χατανοεῖν τὸ χάλλος τῆς 


bis orantes, et postulantes οἱ impleamini agni- 
tione voluntatis ejus, in omni sapientia et intel- 
ligenia spiritali, ambulantes digne Domino, » hoc 
est, « digne divino Spiritu, » 1844 ut manifestum 
est. Nam simul cum Spiritu Dei intelligi coeleste 
intlerminatum regnum, utpote ab ipso non alienum, 
cum ea qux habet Pater et Filius, habeat et ipse 
Spiritus, rursus per eamdem Epistolam con(irmat 
scribens : « Non est (55) enim regnum Dei cibus, 
εἰ potus, sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu 
sancto. » Id vero ne Petrum quidem latuit : expur- 
gans enim se illis qui eum accusabaut, quod in 
consuetudinem Cornelii se dedisset, ait : « Si ergo 
(34) equalem gratiam dedit ipsis Deus prebeus 


ἠεἶχῆς ἀληθείας ἐστίν. Ὡς γὰρ τῷ Αποστόλῳ δοχεῖ’ B Spiritum sanctum, sicut et. nobis jn principio, ego 


c 'U χαρπὺς τοῦ Πνεύματος, ἀγάπη, χαρὰ, εἰρήνη 
ἐστίν. » "Όθεν καὶ πάλιν γράφει’ « Ἡ γὰρ ἀγάπη 
τοῦ θεοῦ ἐχχέχυται ἐν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν ἐν Πνεύ- 
ματι ἁγίῳ. » Μιᾶς γοῦν οὔσης ἀγαθότητος τῆς ἐν 
ἐνάδι Τριάδος, πολλαὶ ἡμῖν ἀποτίχτονται ἁγαθότητες" 
ὥσπερ ἀληθείας, χαὶ δικαιοσύνης, xai σοφίας μιᾶς 
οὖσης (τῆς ἄνω φημὶ) χατὰ τὸ, « Δυνατὸς cT, Κύριε, 
χαὶ fj ἀλήθειά σου χύχλῳ σου » (fivc [ 74 a] ἑἐστὶν 
6 μονογενὴς θΘεὸς ), xal κατὰ τὸ. « Μόνῳ cogi 
θεῷ», πολλαὶ πληθύνονται ἡμῖν ἄνωθεν ἀλήθειαι, 
χαὶ διχαιοτύναι, xai σοφίαι, χατὰ τὸ, « ᾽Αληθείας 
ἐχεητεῖ Κύριος: » xat, « Δίχαιος Κύριος, xai δι- 
χαιοσύνας Ἠγάπησε” » xal, « Πληθος σοφῶν, σωτη- 
pia χόσµου’ » xal, « Συμπορευόµενος σοφοῖς, σοφὸς 
ἔτ. » Σαφὲς οὖν. ὡς τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, τῇ ὑπάρ- 
ξει abt, Ηνεῦμα ἀγαθὸν, xai Ἠνεῦμα σοφίας καὶ 
ἀληθείας, xai Πνεῦμα τοῦ ἀοράτου xaX ἀσυνθέτου 
θεοῦ χαὶ Πατρὸς χαθέστηχεν. 


quis eram qui possem prohibere Deum? » Et rur- 


$08 : « EL cordium (35) cognitor Deus testimonium 


tribuit eis, dans Spiritum sanctum, sicut et nobis, et 
nihil discrevit inter nos, et illos, fide mundans corda 
eorum. » Id est, Spiritus sancti effusio (26), 25:2, 
ut sic loquar, coerceri non potest, et copiosa illius 
participatio, atque adventus, propheti?, et reno- 
vationis, et ccelestium bonorum causa est, efficitque 
ut pulchritudo diving veritatis percipiatur. Ut enit 
Apostolo videtur : « Fructus (57) Spiritus, charitas, 
gsudium, pax est. » Unde et rursus scribit : « Cha- 
ritas (28) enim Dei diffusa est in cordibus nostris (29) 
in Spiritu sancto. » Cum ergo Trinitatis in unitate 
exsistenlis una sit bonitas, που] tamen nobis gi- 
gnuntur bonitates : sicut cum veritas, et jus:itia, 
et sapientia una sit (loquor autem de coelesti), juxta 
illud : « Potens (40) es, Domine, et veritas tua 
(guzx est unigenitus Deus) in circuitu tuo, » et. 


jaxta illud : « Soli (41) sapienti Deo; » mult: tamen nobis desuper sunt, ac multiplicantur vefitates, et 
jistitim, et sapientiz, 165 juxta illud : « Veritates (42) exquirit. Dominus; » et: « Justus (45). Domi- 
Duy, οἱ justitias dilexit; » et : « Multitudo (44) sapientium, salus mupdi ; 1 et: « Ambulans (45) cum 


(33) Non est. Non in Epist. ad Coloss. hsc le- 
guntur, sed Rom. xiv, 17. 

(54) Si ergo. Act. x1, 47. Verba, « przbens Spi- 
ritum sanctum, » et « in principio, » addit explica- 
lionis causas , ex his, qux duobus proxime superio- 
ribus versiculis, 15 et 16, leguntur. Eademque ipsa 
additamenta observabis 4 Didymo facta etiam iu 
libro De Spir. S. num. 41, ubi hunc iocum citat. 
Quod si ibi non legitur, « prohibere Deum, » ut hic, 
sed « prohibere Dominum, » nihil te moveat ista 
varietas : nam codex roster ms. ibi babet, « pro- 
bibere Deum. » 

(55) Et cordium. Act. xv, 8et9. Grocaed. bis labet 
vocein, αὐτοῖς, nempe habet, « dans ipsis Spiritum 
saBclum. » Sed Didymus eodem plane modo locum 
altulit eum hic, tum in lib. De Spir. sancto, num. 11. 

(960) Effusio, etc. In lib. DeSpir. S. num. 1, « Ef- 
fosio quippe Spiritus (inquit) eausa exsistit prophe- 
audi, ei videndi sensum pulchritudinemque veri- 

tis. » 

(41) Fructus. Galat. v. 92. [n libro De Spir. S. 
num. 17 edita exemplaria ordinem verborum ο|ἱ- 
quantulum immutant: habent enim : « gaudium , 
PAX, charitas. » Sed omnem discrepantiam tollit 
codex noster ms., qui habet ibi : « Charitas , gau- 
dum, pax : » quo modo legit Didymus etiam ín 
commentariis in. Psalmos , ad psalmum txvin, pag. 


569 catenz Corderianz. 

(58) Charitas. Rom. v, 5. Graeca editio babet 
non, « in Spiritu sanct » sed, « per Spjritum 
sanctum. » Quin Didymus ipse Jocum hunc in tribus 
aliis hujus operis locis afferens ( nempe segin. 25 a, 
98 a, ei 200 ^) legit, « per Spiritum sanctum. » 
Verum eadem piane verietas occurrit etiam in libro 
De Spir. sancto : nam num. 11, bis hunc locui alle- 
gans, dictavit, « per Spiritum sanctum : » num. 
autem 17 dictavit, « in Spiritu sancto. » 

(59) Nostris. Quotiescunque in hoc opere totum 
istum versiculum profert, legit : « in cordibus no- 
stris per Spiritum sanctum, qti datus est nobis. » At 
in libro De Spir. S. num. 11 et 17, editio Veronensis 
habet, « in cordibus vestris... qui datos est vobis. » 
Codex vero noster ms. primo quidem in loeo babet 
semel, « vestris, » et « vobis : » sed duobus aliis in 
locis non dissentit a lectione Grzec:e editionis. Itaque 
puto ubique legendum esse : « in cordibus nostris... 
qui datus est nobis. » 

40) Potens. Psal. rxxxvmi, vers. 9. 

44) Soli. I Tim. 1, 17, et Rom. xvi, 27. 


42) Veritates. Psal. xxx, vers. 31 (seu 24). 
A iren. Psal. x, vers. 8. Vide not, 1, 
ag. 164. 


44) Multitudo. Sap. vi, 20. 
49) Ambulans. Prov. xi, 21 (seu 20). Com- 


555 


DIDYMI ALEXANDRINI 


956 


sep.entibus, sapiens eris. » Manifestum est ergo, Splritum Dei ex ipsa sui exsistentia esse Spiritum 
bonum, ei Spiritum sapientis, et veritatis, et Spiritum invisibilis et incompositi Dei Patris. 
ΙΧ, Creatura non diciiur in Seripluris amatrix A ϐΘ’. Ἡ υτίσις o0 γέγραπται φιλάνθρωπος” ἴδιον 


hominum, seu benigna in humanum genus : id 
enim proprio sensu ae stricto soli convenit con- 
substantiali Trinitati : namque amator hominum 
est Pater, qui « non usque in finem (46) nobis ira- 
scitur, neque in szculum iratus manet, neque no- 
bis facit secundum peccata, neque secundum iniqui- 
tates nosiras retribuit, » juxta cm psalmum; et 
jexta Salomonem (47), qui ait : « Parcis (48) au- 
tem omnibus, quia omnia tua sunt, Domine amator 
animarum, » ut dietum est (49) : adeo ut hac etiam 
de causa noster et Dominus et Pater nuncupetur, 
quod paterna ejus cura, ac sollicitudo vi ac po- 
tentia temperetur. Dei enim nulla est denominatio 
magis propria, quam denominatio Patris, et ama- 


toris hominum, et boui, et sancti. Amator homi- B 


num est Filius, qui propter nos, augustarum my- 
sticarumque ejus manuum opera (50) ezsisten- 
tes, ε semelipsum exinanivit formam servi acci- 
piens. » Id testatur Tito scribens Apostolus his 
verbis : « Cum (51) autem bonitas, et amor in ho- 
mines (seu benignitas) Salvatoris nostri Dei appa- 
ruit. » Quisquis vero illa omnia ipsi tribuerit, qux 
unigenito Deo conveniunt, plus οὗ eo accipiet, 
quam sperabat. Amator hominum est sanctus Dei 
Spiritus, juxta Sapientiam sic inquientem : « Àma- 
tor (52) enim hominum (seu benignus in bumanum 
genus) est Spiritus sapientlz, et non liberabit 166 
justum : » nec enim perditam humanam naturam 
neglexit, sed per semetipsum venit, dirigens nos in 
vis, et omnem veritatem docens, et renovans nos, 
et divina nobis dona largiens; tantamque e super- 
Bis sedibus curam ejus, qui ad imaginem Dei fa- 


γὰρ τοῦτο χυρίως µόνης τῆς ὁμοουσίου Τριάδος. 
Φιλάνθρωπος γὰρ ὁ Πατὶὴρ ε οὐχ ἕως τέλους d; piv 
ὀργιζόμενος, οὐδ' εἰς τὸν αἰῶνα µηνίων, οὐδὲ ποιῶν 
ἡμῖν πρὸς τὰς ἁμαρτίας, οὐδὲ χατὰ τὰς ἀνομίας 
ἡμῶν ἀνταποδιδοὺς, » χατὰ τὸν ρβ’ φΦαλμόν * xai ὡς 
Σολομὼν λέγει « Φείδῃ δὲ πάντων, ὅτι πάντα cá 
στι, Δέσπωτα φιλόύνχε, » χαθὰ εἴρηται’ ὡς xaX διὰ 
ταῦτα χαλεῖσθαι ἡμῶν Δεσπότην τε xoi Πατέρα, 
τῆς χηδεµονίας αὐτοῦ τῇ δυνάµει χεχραµένης. To 
θεῷ γὰρ οὐκ ἔστι πρόσρησις οἰχειοτέρα τῆς Πατρὸς, 
καὶ φιλανθρώπον, xaX ἀγαθοῦ, xaX ἁγίου. Φιλάνθρω- 
πος ὁ Υϊὸς, ὃς vc δι ἡμᾶς, τὰ ἔργα τῶν cer 
αὐτοῦ καὶ νοητῶν χειρῶν, « ἑαυτὸν ἑχένωσε, μορφὴν 
δούλου λαδὼν » , χαθὰ Τίτῳ γράφει ὁ Απόστολος" 
« Ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν θεοῦ ἐπεφάνη. » Καὶ ὅστις ἂν ἆπο- 
νείµῃ αὐτῷ, ὅσα πρέπει μονογενεῖ θεῷ, λαδὼν 
πλέον ὧν Έλπισεν ἀπέρχεται. Φιλάνθρωπον τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, χατὰ τὴν Σοφίαν, οὕτω λέγουσαν ᾽ 
c Φιλάνθρωπον γὰρ Πνεῦμα σοφίας, xax οὐχ ἀθωώσει 
δίχαιον. » 00 γὰρ παρίδεν ἀπολλυμένην τὴν ἆνθρω- 
πείαν [74 b] φύσιν" ἀἁλλ' ἐφοίτησε δι ἑαυτοῦ, 
ὁδηγῆσαν, διδάξαν πᾶσαν ἀλήθειαν, ἀναχαινίσαν 
ἡμᾶς, xa τὰ Οεϊχὰ χαρίσματα δωρησάµενον» καὶ 
τοσαύτην τοῦ χατ᾽ εἰχόνα θέµενον ἀνέχαθεν φροντίδα, 
ὥστε εἰς γνώρισμα τῆς ὑπερφυοῦς αὑτοῦ ἀγαθότητος 
xaX ταύτην ἔχειν τὴν προσηγορίαν. Μεγάλα μὲν γὰρ 
στοιχεῖα οὐρανὸς, Y), θάλασσα" µεγάλη δὲ λογικὴ 
slate, ἡ ἀγγέλων καὶ πάσης ὑπερχοσμίου δυνάμεως’ 
&) οὐχ ἀφ᾽ ἑνὸς τούτων ἠξίωσεν, Ex δὲ ttc πρὸς 
τὸν ἄνθρωπον ἀγαθότήτος ἔχει ὄνομα τὸ φιλάνθρω- 
πον ἡ Τριάς. 


etus est, suscepit, ut hanc quoque denominationem, veluti notam atque indicium eximie sna bo- 
nitatis, babeat. Nam magna quidem elementa sunt colum, terra, mare; magna quoque est rationalis 
creatura angelorum, et cujuslibet supermundanz potestatis : sed a nulla harum ereaturarum nomeu 
sumere (55) voluit Trinitas; eum e contrario ex ea bonitate, qua hominem prosequitur, φιλάνθρω- 


Toc, hoc est, amatrix hominum, seu benigna iu homines, vocetur. 


X. Creatura serva est Domini, qui eam affabre 
condidit, ac libertawm, quam ex se ipsa non babet, 
neque sibimet ipsa, nec aliis prebere potest; ait 
enim prophetia : « Omnia (54) serviunt iibi, » At 


plutensis editio : 'O συμπεριφερόµενος σοφοῖς, σο- 
φισθήσεται, id est, « qui cireumfertur cum sapienti- 
bus, sapiens flet. » Fraucofurteusis vero habet ut 
Didymus, nisi quod pro, ἔσῃη, id est « eris, » habet 
ἔσται, id ext « erit. » At Didymus in libro etiam 
De Spir. S., num. 21, lcgit, « sapiens eris. » 

(46) Non usque in finem. Ex Psal. cu, vers. 9 
οι 10. Codex mendose οὐδ' ct, Emendo, ac lego, 
020. εἰς. . 

(47) Juxta Salomonem. In libro etiam De Spir. S. 
num. 54, Salomoni tribuit theologus noster librum 
: Sapientie : hzc enim ibi legimus : « Necnon Salo- 
mon inter multa lioc quoque munus a Deo accepit, 
[codez nostre bibliothece : Necnon οἱ Salomon 
inter multas gratias, hoc quoque a Domino munus 
accepit Ἱ, ut sciret violentias spirituum, « non aliud 
se in hoc accepisse demonstrans, quam scire rapi- 
dos ventorum ílauus. » Quibus in verbis perspicuum 


I. 'H κτίσις, δούλη τοῦ τεχνησαµένου αὑτὴν Ac- 
σπότου χαθέστηκεν, ἐλενθερίαν, fjv ἀφ᾿ ἑαυτῆς μὴ 
χέκτηται, οὔτε ἑαυτῇ οὔτ᾽ ἄλλοις παρέχειν δυναµένη. 
Φηοὶ yàp dj προφητεία" « Τὰ σύμπαντα, δοῦλα 


D est citari a Didymo caput septimum libri Sapientiz, 


uhi legitur vers. 18 et 20: Αὐτὸς γάρ uox ἔδωχεν... 
εἰδέναι... πνευμάτων βίας, id est: « Ipse enim mihi 
dedit... scire... spirituum violentias. » 

(48) Parcii. Sap. x1, 27. 

(49) Dictum est. Segm. 66 a. 

50) Opera. Locutioues Biblicze unicuique notz. 

(t Cum. Tit. 10, 4. 

(52) Amator. Sap. 1, 6. Graeca editio pro, δί- 
xav, habet, BA&conuov, id est « blasphemum : » 
quo modo legit ipse Didymus segin. 158 b 

(53) Nomen sumere. Nimirum Deus nusquam 
φιλάγγελος, exempli causa , id est, « angelorum 
amator 2 dictus fuit, sicut vocatus est quójuyo, 
id est, « amator animarum, » el φ ρωπος, id 
est « amator hominum. » 

(54) Omnia. Psal. cxviu, vers. 91. 


xy 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS, 


538 


e$. » Τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα μονονουχὶ δοῦλον ob γέ- A vero Spiritus sanctus non modo dieitur In Scriptu- 


ἵραπται, ἀλλὰ χαὶ ὡς Δεσπότης xat φύσει ἐλεύθερος, 
ἴνθα ἐστὶ xat ol; ἐπιφοιτᾷ, ἐλευθερίαν, fiv. ἔχει, 
παρέχει. Τὰ γὰρ ποιήματα póva τῷ τῆς δουλείας 
ὑπάχεται ζυγῷ * τὸ δὲ μὴ δοῦλον , οὐδὲ ποίηµα” τὸ 
& μὴ ποίηµα, φύσει θεός * « οὐδὲν » γὰρ « τὸ δοῦλον 
πρὸς τὸ uj] δοῦλον γένος, » xal οἱ ἔξω ἔφασαν. Μάρ- 
^u; δὲ τούτων πιστὸς ὁ ᾿Απόστολος, γράφων Κοριν- 
θίοις μὲν ἓν τῇ δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ' ε Ὁ δὲ Κύριος 
«ὁ Πνεῦμά ἐστιν " οὗ δὲ «b Πνεῦμα Κυρίου, ἐχεῖ 
ἐλευθερία” » Τιμοθέῳ δέ" « Οὐ γὰρ ἔδωχεν ἡμϊν ὁ 
Gd πνεῦμα δουλείας, ἀλλὰ Πνεῦμα δυνάµεως, xal 
ἀγάπης, xaX σωφρονισμοῦ"» Ῥωμαίοις 66: « 00 
Tip ἑλάδετε πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόδον, ἀλλὰ 
Ἄνεῦμα υἱοθεσίας, ἓν ip xpátogev* [75 «| ᾿Α6δὰ, 


ris servus, sed etiam ut Dominus, et natura liber, ibi 
describitur, et iis, quos adventu suo diynatur, li- 
bertatem, quam habet, impertitur. Nam solz erea- 
turze servitutis jugo subduntur. Quod autem non 
est servum, ne creatura quidem est : quod vero 
non est creatum, natura Deus est : etenim c ser- 
vum genus (55) nihil ad eum qui servus non sit, » 
ut profani quoque dixerunt. Hujus rei testis est fide 
dignus Apostolus scribens Corinthiis quidem in se- 
cunda Epistola : « Dominus (56) autem Spiritus 
est : ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas, » 
Timotheo autem : « Non enim (57) dedit nobis 
Deus spiritum servitutis (58), sed spiritum fortitu- 
dinis, et dilectionis, et emendationis; » Romanis 


ὁ Πατήρ. Ὥστε οὐκ ἔτι el δοῦλος, ἀλλὰ υἱός.» Ka0á- B vero : « Nec enim (59) accepistis spiritum servitu- 


περ οὖν ἠλευθερώθημεν παρὰ τοῦ Υοῦ, ἀχούσαντες" 
εΟὐκ ἔτι eL δοῦλος, ἀλλ) ἐλεύθερος: » xai, « Τῇ 
ἐλευθερίᾳ ᾗ ὁ ὙΥἱὸς ὑμᾶς ἠλευθέρωσεν; » οὕτω διὰ 
*b ταυτὸν τῆς οὐσίας χαὶ δεσποτείας, ὑπὸ τοῦ Πνεύ- 
µατος ἐλευθερούμεθα, διὰ τοῦ µνημµονευθέντος ῥή- 
µατος’ « Οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίο, ἐχεῖ ἔλευθε- 
pa. ) 

mium, liberi efficimur, ut ostendunt commemorata 
uas. ) 


ΙΑ’, Ἡ χτίσις, fj «€ νοερὰ xaX αἰσθητὴ, ὑπουργεῖ, 
οὐχ ἐπιτάττει ἀφ ἑαυτῆς, ὡς περὶ τῶν ἀγγέλων 
Aivet* «€ Δυνατοὶ ἰσχύῖ, ποιοῦντες τὸν λόγον αὐτοῦ.» 
Τὸ δὲ ἅγιον Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ αὐθεντικῶς προφ/- 
ταις χαὶ ἁποστόλοις προστάττει, ὡς θεὺς xal Δε- C 
σπότης, χαθὰ ἐν τοῖς ὑποχειμένοις χεφαλαίοις ἆπο- 
δειχθείη. 

IB, Ἡ χτίσις ἐνδυναμοῦται ὑπὸ τῆς παναλχοῦς 
χαὶ πανδυνάµου θεῖχῆς ἰσχύος, οὐχ ἑνδυναμοῖ δὲ αὐ- 
τή. Την γὰρ αὐτῇ διαρχοῦσαν ἑδέξατο δύναμιν, xal 
µεταδιδόναι τοῖς συνδούλοις o0 σαθένει. Τὸ δέ γε 
lua τοῦ θεοῦ, τῇ γονίμῳ, xai θρεπτιχῇ, καὶ 
ἀνεχλείπτῳ αὐτοῦ ἰσχύϊ ἑνδυναμοῖ, ἐπειδὴ χτίστης, 
χαὶ οὗ χτίσµα τυγχάνει. Ὁ γὰρ Σωτὴρ ἐν ταῖς Πρά- 
ξεσι ensív* « Ὑ μεῖς δὲ λήψεσθε δύναμιν, ἐπελθόν - 
τος τοῦ ἁγίου Πνεύματος iq' ὑμᾶς' » ὡς δίχα τῆς 
αὐτοῦ ἐπιφοιτήσεως, οὐδεμιᾶς ἡμῖν πρὸς τὸν θεὸν 
ὀυνάμεως, f| ἑἐλπίδος ὑπαρχούσης. Κατανοητέον δὲ 
Tp τούτῳ, ἓν μὲν, ὅτι τὴν παρουσίαν τοῦ ἁγίου 


(55) Servum genus. Poetz alicujus sententiam 
eise existimo : si enim voculam γάρ detraxeris, 
reliquus erit iambus iste senarius : 

0ὐδὲν τὸ δοῦ.Ίο» πρὸς τὸ μὴ δοῦ.ῖον γένος. 

Es vero locutio, δ2ῦλον γένος, Euripllea est : ut in 
illo versu : 

HJeryor * οὕτω γὰρ xaxóv 600Aov. γέγος. 

Et in hoc altero ejusdem poet : 
$cv ! Φεῦ ! Τὸ δοῦ.Ίον ὡς ἁπανγταχῆ γένος, x. τ. ). 

η Dominus. V Cor. 1n, 17. 

(57) Non enim. ll Tim. 1, 7. 

(38) Servituis. Greca editio pro, δουλείας, habet, 
δειλίας, id est timoris. 

(39) Nec enim. Rom. vni, 15, usque ad vocem, 
t Pater. » 

(60) Haque. Ista huc translata sunt ex Epist. ad 
Galat. αν, 7. Nisi suspicari malimus Didymum 
duo Pauli loca dictasse, librarium vero ex duo- 


tis iterum in timore, sed spiritwn adoptionis, in 
quo clamamus, Abba, Pater. ltaque (60) jam 167 
non es servus, sed filius. » Sicut ergo liberavit 
nos Filius, cum dictum nobis sit: « Jam non es 
servus, sed liber ; » et : « Libertate (61), qua Fi- 
lius vos liberavit, » ita etiam a Spiritu, quod eam- 
dem cum Filio essentiam babeat, idemque domi- 
yerba : « Ubi autem Spiritus Domini, ibi liber- 


ΧΙ. Creatura cum intelligibilis, tum sensibilis 
ministrat, non precipit ex seipsa; sicut de an- 
gelis testatur Scriptura : « Potentes (02) virtute, 
facientes verbum illius. » Àt Spiritus sanctus Dei 
$ua ipsius auctoritate prophetis, et apostolis przci- 
pit ut Deus, et Dominus, sicut in iis, quse subji- 
cientür, capitulis ostendetur. 

ΧΙΙ. Creatura ex validissiina, et omnipotenti vir- 
tute divina vim ac robur accipit; sed ipsa vim ac 
robur nop impertitur; tautam enim accepit vim, 
quanta ipsi suffleit, eamque conservis communicare 
non valet, At Spiritus Dei fecunda sua, et nutri- 
cante, et indeficiente virtute corroborat; quia 
creator est (62), non creatura : Salvator enim in 
Aclis ait: « Vos autem (64) accipietis virtutem, 
guperveniente Spiritu sancto in vos ; » quod nempe 
sine ejus adventu (65) nulla nobis ad Deum sit vis, 
aut spes. Animadvertendum vero eliam est, duo 
alia his verbis significari ; primo quidem, Spiritus 


p bus unum conflasse. Nimirum ita legendum esse 


conjieio : Ῥωμαίοις δέ. Ob γὰρ ἑλάδετε... 'A66à 
(an 'A66à), ὁ Πατὴρ. Γαλάταις δέ " Ἐξαπέστειλεν 

Bebe τὸ Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας 
ὑμῶν. xpátov* ᾿Α66ὰ, ὁ Πατήρ. Ὥστε οὐκ ἔτι el 
δοῦλος, ἀλλ᾽ υἱός, - 

( ) Libertate. Galat. v, 1. Grzca editio pro, ó 
Yióc, habet, Χριστός. 

(62) Potentes. Psal. cu, vers. 20. —— 

(65) Creator est. In libro etiam De Spiritu sancto 
num. 31, Spiritum sanctum Creatorem esse probans 
affert Cliristi verba in Actis a Luca relata : « Acci- 
pietis virtutem, » etc. 

64) Vos autem. Act. 1, 8. Biblia pro ὑμεῖς 64, 
habent ἀλλά. Vide not. 18,pag. 30, et notas ad 
segm. 115 a. |. 

(65) Adventu. ltane ioqueretur. qui de divinze gra- 
ti? necessitate perperom sentiret? 


559 


DIDYMI ALEXANDRINI 


40 


eancti adventum ex propria illius auctoritate fa- A Πνεύματος xat' ἐξουσιαν σηµαίνει γεγενῆσθαι) ἕτερον 


ctum esse; deinde vero Spiritum sanctum, suum 
lpsius adventum non. nuntiasse, sed ab ipso magno 
Deo et Salvatore prenuntiatum fuisse. Itaque rur- 
sus ait: « Vos autem (66) sedete in civitate, donec 
ο induamini virtute ex alto. » Virtutem vero intelli- 
git Spiritus sancti. Et Paulus Romanis ea scribit, 
quie admirari, ul par est, aut interprelari nemini, 
multoque minus cursim hzc afferenti, facile est : 
« Habeo (67) igitur fiduciam, inquit, in Christo Jesu 
ad Deum: non enim audeo aliquid loqui eorum, 
qua non eflecit Christus per ine verbo et opere, in 
obedientiam gentium, in virtute signorum 168 et 
prodigiorum, in virlute Spiritus saucti. » 

ΧΙ. Greatura non semper verax est, sed de suo 
id habet, ut et animi mutationi obnoxia sit, et ali- 
quando mentiatur. Talis inter creaturas carnis ex- 
pertes (68) est diabolus : de carneis vero scriptum 
est : « Omnis (69) homo mendax ; » et: « Perdes (70) 
omnes qui loquuntur mendacium. » Quin ethnici 
quoque scripserunt: 

Nec enim mendacibus pater Deus erit auxilíator. 


De sanctis vero, puta de apostolis (71), ait Pau- 
Jus : « Sed (72) cum vidi, quod non reete ambula- 
rent ad veritatem Evangelii, dixi Cephze (75) coram 
omnibus, » quz? dixit. Revera enim solius divine 
natur: est nunquam a veritate recedere. Ideo He- 
brais Paulus ita scripsit: « Ut (74) per duas res 
immobiles, in quibus impossibile est mentiri Deum, 
validum solatium habeamus qui confugimug ad te- 
nendam propositam spem. » Communio autem Spi- 
ritus sancti, qua communem cum Patre et Filio 
naturam habet, communio est quosd omnia, atque 
adeo eiiam quoad hoc, ut nisi vera loqui non pos- 
sit. Nam Spiritus veritatis Dei est, ut antea dictum 
fuit, una voluntate Patris et Filii et suí ipsius {ο- 
quens, et a semetipso non loquens, sicut de ipso 
testatus est Filius, cum inquit: « A semetipso (75) 
non loquetur. » 

XIV. Creatura nihil habet quod denominetur 
veritas (76), eo quod una sit divina veritas, sicut 


(66) Vos autem. Luc. xxiv, 49. Grzca editio, 
by τῇ πόλει Ἱερουσαλὴμ.. Vocem vero, « Jerusalem,» 
σας, interpres omíttit υἱ Didymus. . 

(67) Habeo. Rom. xv, 17, 18 et 19. Gr:eca edi- 
o, καύχησιν, pro, πεποίθησιν. Et, τὰ πρὸς θεόν, 
pro, πρὸς τὺν Θεόν. Et, τολμήσω, pro, τολμῶ. El, 
Πνεύματος Θεοῦ, pro, Πνεύματος ἁγίου. 

(68) Carnis expertes. Simili modo in Commenta- 
riis in Psalmos locutus est Didymus ad psal. 1x, 
vers. 18. 'ApapzuXoUe, inquit... χαλεῖ, οὐχ ἀνθρώ- 
πους µόνον, ἀλλὰ xai δυνάµεις ἀσάρχους, id. est: 
« Peccatores... vocal (Psaltes) non modo homines, 
sed et carnis expertes potestates. » 

(69) Omnis. Rom. ui, 4. 

uU Perdes. Psal. v, vers. 6, seu 7. 

11) De apostolis. Vide not. $, pag. 155. Nempe 
apostelorum vocabulum latiori significatione hic 
accipitur, presertim cum horum, de quibus Didy- 
mus ac Paulus loquuntur, unus fuerit Barnabas; 
Didymus vero ipse in Enarr, in Epist. I Petr. cap.1, 
apostolorum vocabulum stricliort sensu accipiens, 


δὲ, ὅτι οὐκ αὑὐτάγγελος $30sv, ἀλλ᾽ ὑπ αὐτοῦ τοῦ 
μεγάλου θεοῦ xai Σωτῆρος προεμηνύθη. iat αὖθις 
οὖν λέγει ε Ὑμεῖς δὲ χαθίσατε ἐν τῇ πόλει , ἕως οὗ 


[75 b] ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους. » Αὕτη δὲ ἓν 


ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Καὶ Παῦλος γράφει Ῥω- 


µαΐοις, ἃ θαυµάσαι, 7) ἑρμηνεῦσαι ἀξίως, μάλιστα ἐξ . 


ἐπιδρομῆς, οὐδενὶ εὐπετές' « Ἔχω οὖν πεποίβτσιν 
Ev Χριστῷ Ἰησοῦ πρὸς τὸν Θεόν. OO γὰρ τολμῶ τι 
λαλεῖν, ὧν οὐ χατειργάσατο Χριστὸς δι ἐμοῦ, λόχῳ 





xaX ἔργῳ, εἰς ὑπαχοὴν ἐθνῶν, £v δυνάµει σημείων 


xat τεράτων, ἓν δυνάµει Πνεύματος ἁγίου. » 


II". Ἡ κχτίσις οὐχ ἀληθεύει ἀεί: ἀλλ ἐξ οἰχείας - 


B γνώµης ἔχει τροπῆς µέρος καὶ τὸ φεύδεσθαί ποτε. 


Ὡς &v μὲν ἀσάρχοις, ὁ διάθολος’ ἓν δὲ σαρχίνοις, xa- 


θἀ γράφει’ « Πᾶς ἄνθρωπος ψεύστης' » καὶ, « Απ΄ | 


ολεῖς πάντας τοὺς λαλοῦντας τὸ φεῦδος. » 


Ov γὰρ ἐπὶ ψεύδεσσι Πατὴρ θεὺς ἔσσετ) 
[ἀρωγός 


ἔγραψαν χαὶ οἱ Eo. "Ey δὲ ἁτίοις, ὡς Παῦλος περὶ 
τῶν ἁποστόλων ἔφη ε᾽Αλλ' ὅτε ἴδον, ὅτι οὐχ ὁρῦο- 
ποδοῦσιν πρὸς τὴν ἀλήθειαν τοῦ Εὐαγγελίου, εἶπον 
τῷ Κηφᾷ ἔμπροσθεν πάντων, » ἃ εἶπεν. Ὡς ἀληθῶς 
γὰρ. µόνης θεῖϊχῆς φύσεως τὸ del ἀψευδεῖν. Δὺ 
Ἑδραίοις ἐπέστειλεν' 1 "Iva, φησὶν. διὰ δύο πραγµά- 
των ἀμεταθέτων, ἓν ol; ἀδύνατον φεύσασθαι τὸν 


 θεὸν, ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωμεν οἱ καταφυγόντες 


κρατῆσαι τῆς προκειµένης ἑλπίδος. » Ἡ δὲ κοινωνία 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, χοινωνοῦσα τῇ φύσει τῷ Πα- 
τρὶ καὶ τῷ Yl, κοινωνεῖ εἰς ὅλα, ἔτι μὴν xal εἰς c 
ἀφευδεῖν. Πνεῦμα γὰρ ἀληθείας ἐστὶ τοῦ Θεοῦ, ὡς 
προελέχθη, τῷ EX θελήµατι τοῦ Πατρὸς, xai τοῦ 
Υποῦ, καὶ ἑαυτοῦ λαλοῦν, xal ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὗ λαλοῦν, 
ὡς ὁ Υἱὸς αὐτῷ ἐμαρτύρησεν. εἰπών' € Αφ ἑαυτοῦ 
00 λαλλσει. » 


IA'. Ἡ χτίσις οὐδὲν ἔχει προσαγορευθὲν ἀλήθεια, 
διὰ τὸ µίαν εἶναι θεῖχὴν [76 a] ἀλήθειαν, ὡς µία 


affirmet, «inter eos, qui Christi Evangelium sunt 
secuti, » neminem c apostolis celsiorem esse fide et 
conversatione. » - 

(m Sed. Galat. 1i, 14. Graeca editio, εἶδον, pro, 
ἴδον. llam vero Pauli querimoniam adversus Ce- 
pham scite appellat Tertullianus lib. primo contra 
Barcionem, cap. 20, «solius conversationis, placi- 
Lur:ze postea accusatori suo, reprehensionem. » 

(75) Cephe. Grzca editio, τῷ Πέτρῳ. Sed Vulg. 
interpres legit « Cephz, » ut Didymus. Utrum ver^ 
Cephas iste sit Petrus apostolorum princeps, 3n 
vero unus e Lxx discipulis, uL vetustis etiam teim- 
poribus non paci opinali sunt, meum non esl in- 
quirere, Multi jam de hac re scripserunt nosirà 
etiam atate, Lege Hieron. lib. 1 in Ep. ad Galat. 
cap. n, pag. 408 ed. Veronensis, et. ibidem Val- 
larsii notas, 

(74) Ut. Hebr. vi, 18. 

(75) A semetipso. Joan. xvi, 15. 

76) Veritas. Cod., ἀληθεία. Lege, ἀλήθεια, vd 
doddetav, 


Y DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 542 
ἐσὶν fj ἁγιότς, xal d ἀγαθότης, ào' ἧς ἑχάστοις A una est sanctitas, et bonitas, a qua singulis nobis 


ἡμῖν ταῦτα ἑφήχειν ὁμολογοῦμεν. Τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦ- 
pa ἀλήθεια Προσηγόρευται, χαθὰ ὁ Πατὴρ καὶ ὁ 
Τϊός' ἐπειδὴ τῆς αὑτῆς μιᾶς ἔστι θεότητος , οὐδὲν 
ἔχον πολυσχιδὲς, Ἡ διαφωνοῦν. Μαρτυρεῖ δὲ περὶ 
μὲν τοῦ Πατρὸς xai ἑαυτοῦ ὁ Υἱὸς, λέγων; « Πάτερ, 
6 Λόγος ὁ abe, ἀλήθειά ἐστι» xa πάλιν « Ἐγώ εἰμι 
ἡ sot, xal fj ἀλήθεια. » Περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύμα- 
τος, ὡς προξλέχθη. | 
ΙΕ’. Ἡ χκτίσις οὐχ οἵδε τὰ τοῦ Gto): ὑπερθαίνει 
Tip αὐτὴν " xal οὐδὲν πρὸς τοιαύτην εἶδησιν ὁρμῆ- 
σαι τολμᾷ, xàv ᾗ τῶν εὐδοχίμων, ἐπειδὴ γνῶναι τὰ 
τοῦ θεοῦ, εἰς πάµπαν ἀδύνατον τῇ μὴ οὔσῃ τῆς αὐ- 
τῆς φύσεως, xal τὴν αὑτὴν γνῶσιν τῷ θεῷ χεχτηµέ- 
vr, ὡς ἐδίδαξεν ὁ Σωτὴρ, εἰπὼν ἐν Ἰωάννῃ, «'O δοῦ- 


Ίος οὐκ οἶδε τί ποιεῖ ὁ χύριος αὐτοῦ: » καὶ ὡς ἔγρα- B 


ψεν Πέτρος « Ἔστιν & νῦν ἀναγγέλλει ὑμῖν, διὰ τῶν 
εὐαγγελισαμένων ὑμᾶς Ἠνεύματι ἁγίῳ, ἁποσταλέντι 
ἀπὸ οὐρανοῦ. εἰς & ἐπιθυμοῦσιν ἄγγελοι παραχύψαι.» 
Τὸ δὲ ἅγιον Πνευμα ὅτι ἐπίσταται, ὡς ὁμοούσιος 
θες, ὁ Απόστολος Κορυθίοις ἐπέστειλεν, ὡς προεἰ- 
piat. Καὶ πάλιν τὴν µεγαλειότητα τοῦ Πνεύματος, 
x3 τὴν πρὺς τὸν Πατέρα ἱσότητα παριστῶν, loóppo- 
παν ἐχείνῳ γράφει" ε Ὁ δὲ ἐρευνῶν τὰς χαρδίας,. 
δε, τί τὸ φρόνημα τοῦ Πνεύματος. » Καθὰ γὰρ µέ- 
T1 5t λέγων περὶ τοῦ Πατρὸς, εἶπεν εἰδέναι αὐτὸν τοῦ 
Πνεύματος τὸ φρόνημα. οὕτω τὴν πρὸς αὐτὸν χοινω- 
νίαν τῆς φύσεως καὶ θελήσεως, καὶ τὴν ἱσότητα τῆς 
ἀξίας χαὶ δυνάμεως τοῦ ἁγίου Πνεύματος παριατῶν, 
ἔχραψε µόνον αὐτὸ εἰδέναι τὰ τοῦ Πατρὸς, xai τὰ 
ῥάθη αὐτοῦ ἐρευνᾷν, xat τὰς ἀγνώστους ἐκείνου νοή- 
δεις, ἃς χρὴ, xa ἠνίχα [76 b] δεῖ, τοῖς ἀξίοις &x-. 
Ῥαΐνιν. Τὸν δὲ Πέτρον, ὡς προείρηται, Ὑράψαι " 
Ἀπεστάλη ἀπ' οὐ ρανοῦ τὸ Πνεῦμα: νοείσθω, ip τρόπῳ 
νηεῖται τὸ, ᾽Απεστάλη ὁ Yloc. Ὡς Λόγος γὰρ ἐχεῖνος, 
χαὶ τοῦτο ὡς ῥῆμα xai Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἀπεστά- 
ls. Καὶ διὰ τὸ εἰδέναι, ὅτι τὰ παρὰ τοῦ Χριστοῦ, U 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος λεγόμενα, λέγεται xol παρὰ 


(ΤΗ Pater. Joan. xvii, 47. Vide not. 96, pag. 160. 
T8) Ego. Joan. xiv, 6. 

19) Antea. Segm. 56 a. 

(80) Servus. Juan, xv, 15. 

(81) Quzdam. ]n prima Petri 1, 12. Biblia carent 
1008, ἔστιν, quam a Didvmo additam puto ad bre- 
viandum locum, atque indícanda simul quie in Petri 
lextu antecedunt. Pro, ἀναγγέλλει, habent, ἀνηγ- 
TO, et pro, Πνεύματι, habent, ἐν Πνεύματι. Ver- 
siculum hunc bis affert in libro De Spiritu sancto, 
num. 26 et 40. Primo quidem in loco eum tribuit 
Apostolo, et voculam £v omittit : sic enim habet : » 
Sed et Apostolus loquitur : «Qux? nunc annuntiata 
$unt vobis per eós, qui evangelizaverunt vobis, 
Spiritu sancto misso de ccelis. » Et in libro, qui Sa- 

lenia inscribitur [cod. noster m. s. habet : et in 

ápienia, quie inscribitur πανάρετος] ab his qui 

Irina charismata consecuti suni, vox gratias Deo 
perferens [cod. noster, grates Deo referens] destina- 
Ur. » In altero autem joco eum Petro tribuit. « Sed 
et in Epistola Petri, inquit, Spiritus sanctus esse 
Cristi Spiritus comprobatur. « Scrutantes, » inquit, 
€ et Inquirentes » [cod. noster : exquirentes], id est 
Prophete, de quibus ei fuerat sermo superior, in 
qutd et quale (cod. moster, aut quale] tempus si- 
£nilieabat is, qui in. eis erat, Spiritus Christi testi- 





hzc provenire confitemur. At Spiritus sanctus veri- 
tas denominatus est, sicut Pater εἰ Filius; quo- 
niam ejusdem cum ipsis est, atque jmnius deitatis, 
nibilque habens multifidum, aut. dissonum. &c de 
Patre quidem, et de se ipso id testatar Filius in- 
quiens : 169 « Pater (77), Verbum tuum veritas 
eat. » Et rursus : « Ego (78) sum vita, et veritas. » 
De Spiritu sancto autem, ut antea (79) dictum est. 


XV. Creatura non novit quz sunt Dei; ipsam 


enim excedunt : et nullo modo in hujusmodi eogni- 
tjonem ea tendere ac niti audet, quamvis ex ele- 
ctorum numero fuerit: nec enim (ieri ullo modo 
potest, ut ea, qux non sit ejusdem mature, eam- 
demque cognitionem nen babeat cum Deo, noseat 
iNa, qux Dei sunt; sicut Salvator docuit, cum ait 
in Joanne : « Servus (80) nescit, quid faciat. domi- 
nus ejus ; » et sicut scripsit Petrus : « Qusedam (81) 
sunt, que punc annuntiat vobis per eos qui evan- 
gelizaverunt vobis Spiritu saneto misso. de coelo, 
in quz (82) desiderant angeli prospicere. » At vero 
Spiritus sanctus novit υἱ consubstantialis Deus, 
juxta Apostolum ad Corinthios (85) scribentem, ut 
antea dictum est. Ac rursus ut majestatem Spiritus, 
ejusque cum Pate aequalitatem confirmet, illunx 
huic z:quiparat scribens : « Qui (84) autem scruta- 
tur corda, scit quid desideret (aut sapiat) Spiritus. » 
Nam sicut cum vellet magnum aliquid de Patre 
dicere, dixit eum nosse, quid desideret Spiritus; 
ita cum vellet nature voluntatisque communionem, 
ac dignitaiis, et potenti:e :equalitatem, quam cum 
Patre habet Spiritus sanctus, confirmare, scripsit, 
ipsum solum nosse quai sunt Patris, ac ejus profunda 
scrutari, οἱ ignotas ejusdem Patris cogitationes, 
quas oportet, et quando 170 oportet, lis qui digni 
sint, manifestare. Quod autem Petrus scripsit, ut 


antea dictum est, missum esse de cclo Spiritum, - 


jd eo modo accipiatur, quo intelligitur illud: Mise 


flcans in Christo passiones, et ea, qua post erant 
secutura [cod. noster: quz& erant subsecutura] de- 
creta : in [deest vocula, in, in nostro codice] quibus 
revelatum est : quia [cod. noster : quoniam] non 
sibi, sed nobis ministrabant ea, que nunc annun- 
tata sunt vobis per Spiritum sanctum. 2 Vide Didymi 
narrationem in primam Petri ad hunc locum. 


e 
D (82) In qua. In Didymi enarratione ad hzc verba 


legitur : «In quem eoncupiscunt angeli prospicere. » 
Notandum quod apud Grzcos, « in quae, » legatur, 
non «in quem. » Et sic exponitur. Si quis existi- 
maverit, » etc. Conjicio autein, Didymum dictasse, 
«in que:» Latinum vero interpretem ex Vulgata 
translatione posuisse, «in quem, 2 ac de suo addi- 
disse verba illa : «notandum quod, » etc., ut leclor 
melius intelligeret qux? subjungit Didymus. 

(85) Ad Corinthios. 1 Cor. n, 11. 

(84). Qui. Rom. vir, 27. S. Augustinus in libro 
conira sermonem Arianorum, cap. 25, vertit: «scil 
quid Spiritus sapiat. » Vulgatus interpres, et Hie- 
ronyinus in Didymi libro De Spir. sancio, pro, « sa- 
piat, » vertunt, « desideret! : » sic enim in eo libro 
legitur num. 27 : «Qui autem scrutatur corda, scit 
quid desideret Spiritus, quomodo [legendum puto, 
quoniam, u£ scriptum est in. nostro codice] secun- 
duin Deum postulat pro sanctis. » 


555. —— ' 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Su 


gus est Filius. Iste enim missus est ut Verbur, ille Α τοῦ Πατρὸς, διὰ τὸ ἓν θέληµα, τὰ τοιαῦτα χεῖται ῥή- 


aulem ut dictum (85), et Spiritus Dei. Ideo vero 
hujusmodi voces adhibita: sunt, ut qua a Christo, 


µατα. Οὔτε γὰρ &yvost, f) πέµπεται ὡς δοῦλον" οὔτε 
ἀφ᾿ ἑαυτοῦ λαλεῖ, f ποιεῖ, ἢ ἔρχεται ὡς ἀντίθεον. 


aut a Spiritu sancto dicuntur, ea dici etiam a Patre noverimus : quod una sit eorum voluntas. Nam 
neque ignorat Spiritus sanctus, nec mittitur ut servus (86), neque a semetipso aut loquitur, aut opera- 


tur, aut venit quasi Dei adversarius (87). 


XVI. Creatura non videt Deum et Patrem ita uti 
εδἰ; ab altera enim natura capi id non potest, nec 
sustineri: ac de ipsa jntelligendum est illud : 
« Nemo (88) videbit faciem meam, et vivet.» In 
Seripturis vero interdum quidem Filius solus, in- 
terdum autem solus Spiritus sanctus videre dicitur, 
aul nosse Deum Patrein; eo quod. in unitate Deita- 
tis sit Trinitas: ut cum Salvator apud Joannem 


ait: « Non quia (89) Patrem quisquam vidit, nisi B 


is qui est ex Deo: hic vidit Patrem.» Est autem 
ex Deo secundum naturam cum Filius per geuera- 
tíouem, tum Spirilus sanctus per processionem. Et 
rursus cum ait: « Nec enim (90) Pairem quis novit 
nisi Filius, et cui Filius revelaverit. » Et quando 
peculiariter de Spiritu sancto illa Paulus Corin- 
thiis (91) scribit, quae antea dicta sunt. Et cum 
Isaias prophetes ait: « Spiritus (92) sapientix, οἱ 
intellectus, Spiritus scientim, eL pietatis. » Sed 
nonne a Mathzo, inquiunt, scriptum est ex per- 
sona Salvatoris: « Videte (02) ne contemnatis unum 


ex his pusillis : dico enim vobis, quod augeli eorum - 


in eclis semper vident faciem Patris mei, qui in 
eclis est. » Utique. At vident, 1371 non quantus, 


IG. *H χτίσις οὐχ ὁρᾷ τὸν 8cbv xal Πατέρα οὕτως 
ὡς ἔστιν ' ἑτέρᾳ γὰρ φύσει τοῦτο ἀχώρητον xat à6á- 
σταχτον ὑπάρχει' xal πρὸς αὐτὴν ἐστι τὸ, « Οὐδεὶς 
ὄψεταί µου τὸ πρόσωπον, χαὶ ζήσεται. » AE δὲ Γρ1- 
qai λέγουσι, ποτὲ μὲν τὸν 1ἱὸν µόνον, ποτὲ δὲ τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα µόνον ὁρᾷν, f| εἰδέναι τὸν θεὸν Πατέ- 
ρα, ἐπειδὴ ἐν µονάδι θεότητος ἡ Τριάς' ὡς ἠνίχα ὁ 
Σωτὴρ παρὰ Ἰωάννη λέγει’ « Οὐχ ὅτι τὸν Πατέρα 
τις ἑώραχεν, εἰ μὴ ὁ Gv Ex τοῦ θεοῦ ' οὗτος ἑώραχε 
τὸν Πατέρα. » "Ἔστι δὲ ix τοῦ θεοῦ χατὰ φύσιν ὁ 
Υἱὸς γεννητικῶς, χαὶ τὸ ἅγιον Ηνεῦμα ἐχπορευτικῶς. 
Καὶ πάλιν’ « 0ὐδὲ γὰρ τὸν Πατέρα τις ἐπιγινώσχει, 
εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, καὶ ᾧ ξὰν ὁ Υἱὸς ἁποχαλύφῃ. » Καὶ ὡς 
ὅταν ἰδιχῶς περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς προελέἐχΊη, 
Παῦλος Κορινθίοις γράφει. Καὶ ὡς Ἡσαῖας προῳτ- 
τεύει’ € Πνεῦμα σοφίας xaX συνέσεως, Πνεῦμα γνώ- 
σεως xal εὐσεθείας. » OO γέγραπται οὖν. rol, 
Ματθαίῳ ἀπὸ τοῦ ΣωτΏρος, « Ορᾶτε, μὴ χαταφρο- 
νῄσητε ἑνὸς τῶν μιχρῶν τούτων * λέγω γὰρ ὑμῖν, 
ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν ἓν οὐρανοῖς διὰ παντὸς βλέπο»- 
σι τὸ πρόάαωπον τοῦ Πατρός µου τοῦ ἓν οὐρανοῖς ; » 
Ναί’ ἀλλὰ βλέπουσιν, οὐχ 0306 xaX οἷός (71 a] ἔστιν 
ὁ θεὸς, ἀλλὰ καθ’ ὅσον αὐτοὶ χωροῦσιν. Ὁ δὲ Movo- 


et qualis est Deus, sed quantum psi capaces C γενὴς χαὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, διὰ τὸ ταυτὸν τῆς θεύ- 


sunt (94). Unigenitus autem οἱ Spiritus sanctus, 
ob identitatem deitatis, vident ita uti est quantita- 
tis et forma: expers Deus. 

XVIl. Creatura rationalis cum renovationem et 
adoptionem consequitur, illam hisce donis omnipo- 
tens gratia Spiritus sancti dignam facit ; quia mon 
creatura is est, sed Deus, qualis ille est , qui pri- 
mum eam creavit. 

XVIII. Qualibet creatura cum visibilis, tum in- 
visibilis, laudare et superexaltare Deum in ssecula 


S) Dictum... Dei. Vide superius paginam 147. 
In libro étiam De Spir. sancto num. 928 et 29 Spiri- 
tum sanctum vocat «sermonem Dei,» ni fallor, 
« [saias quoqne, inquit, cum sermone Dei impulsus 


τητος, ὁρῶσιν οὕτως ὡς ἔστιν ὁ ἀμεγέθης xal ἀνε-- 
δεος θεός. 


IZ. Ἡ χτίσις ἡ λογικη, ὅταν ἀξία γένηται &va- 
χαινισμοῦ χαὶ υἱοθεσίας, ὑπὸ τῆς πανδυνάµου χά- 
ριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος τούτων ἀξιοῦται * ἐπειδὴ 
οὐ χτίσµα, ἀλλὰ θεὺς ὑπάρχει, οἷος ὁ χτίσας "ὸ 
πρῶτον. 

[Η’. Ἡ χτίσις πᾶσα, ὁρατὴ xaX ἁόρατος, ὀνομαστὶ 
προστάττεται ὑπὸ τῶν τριῶν παίδων 'Avavia, 'Ata- 


Alterius Pindarus in Pytkiis od. ὅ et 4, Homerus, 
alii. Vide segm. 482 a, et 186 a. 

88) Nemo. Exod. xxxii, 20. Citat sensum: 
Greca euim editio habet : Ob γὰρ μὴ ἵδῃ ἄνθρωπος 


ad prophetandum fuisset, Spiritus sancti imperio D τὸ πρόσωπόν µου, xat ζήσεται. 


prophetasse perhibetur. » Ubi vir clariss. Vallarsius 
eonjicit pro, « Spiritus sancti imperio, » legendum 
esse, « Spiritus sanctus per eum. » Ego codicis no- 
tri lectionem seculus suin, qui habet : « Spiritus 
sancti imperio. » 

(86) Ut servus. De missione Filii, ac Spiritus 
sancüsimilia dictavit Didymus in lib. De Spir. sancto, 
num. 25, 26, 50 οἱ 51. lbi enim copiosius de hac re 
agit. lta num. 30 ait : «Missus a Patre Spiritus 
Sancius, non servus, non alius [rectius codex noster: 
non alienus], nec disjunctus a Filio intelligatur. » 

(87) Dei adversarius. Vel, semideus. Utrumque 
enim valet vox , ἀντίθεος. Prima signi(icationis 
exemplum nobis prebet Christianus ille poeta, 
quem lrenzus in primi libri eap. 45, «divinum 
senem, veritatisque praconein » vocet, in eo versu : 


"ὌἜχων σε xpóópouor ἀντιθέου παγουργίας. 


89) Non quia. Joan. vi, 46. Greca editio, παρὰ 
του θεοῦ. pro, £x του θεοῦ. 

(90) Nec enim. Matth. xi, 27, et Luc. x, 33. Sen- 
sum citat, non verba. Vide not. 70, pag. 72. Cate- 
rum S. etiam Athanasius in sermone majori De 
fide, num. 38, legit : Καὶ ᾧ ἐὰν ὁ Υἱὸς ἀποχαλύψῃ. 

(91) Corinthiis. Ep. 1, cap. it, vers. 11. 

(92) Spiritus. 1sa. x1, 2. 

(95) Videte. Maui. xvin, 10. 

194) Capaces sunt. Didymum de visione, qua Deus 
a beatis mentibus videtur rectissime sensisse, appa- 
rel tuii ex. hoc, aliisque similibus locis a me in Ept- 
stola ad, Archintum praesulem allatus (infra), tum etiam 
ex iis, que is diciavit enarratione in primam Joannts 
ad ea capitis πι verba, « Videbimus eum είς” 
υἱἱ est, » eL alia cap. iv : « Deum nemo vidil un- 
quam. » 


545 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


546 


βία, xa Μισαδλ, ἐν τῇ Βαθυλωνίᾳ καμίνῳ árove- A nominatim (95) jubetur (96) a tribus pueris Ana- 


θέντων, ὑμνεῖν xal ὑπερυφοῦν τὸν Θεὺν εἰς τοὺς 
αἰώνας "ἔτι δὲ xal τὰ Χερουθὶμ xaX ὁ θεϊχὸς θρόνος, 
ὃς ἐνταῦθα νοεῖται τὰ Σεραφὶμ, δοξάζει, ἅτε ὄντα 
καὶ αὐτὰ µέρος τῆς κτίσεως. Ἔφασαν γὰρ ol αὐτοί - 
«Εὐλογημένος et, ὁ καθήµενος ἐπὶ τῶν Xepovfly.* » 
xai πάλιν, ἀντὶ τοῦ μνημονεῦσαι τῶν Σεραφίμ.; εΚαὶ 
εὐλογημένος cl ἐπὶ θρόνου τῆς βασιλείας cov, xal 
ὑπερύμνητος, xal ὑπερυφούμενος εἰς τοὺς αἱῶνας. » 
Ὁμοίως xaX ὑπὸ τοῦ Δαυῖδ, ἑνεργουμένου ὑπὸ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος, ἓν ϱβ’ xat &v pun! φαλμῷ, παρα- 
χελεύεται dj Χτίσις αἰνεῖν τὸν Κύριον. Τὸ δὲ ἅγιον 
Πνεῦμα, ὡς καὶ ὁ Ὑἱὸς, οὗ συνεμνημονεύθη : ἐπειδὴ 
καὶ αὐτὸ, οὗ δημιούργημα, ἀλλὰ δημιουργός οὐδὲ 
τῶν ὑμνούντων, ἀλλὰ τῶν ὑμνουμένων xai ὑπ 


αὐτῶν τῶν Σεραφίμ ἐστι, τῶν σὺν πολλῷ φόδφ B 
περιεστώτων τὸ θεῖχὸν βῆμα, xai συγχαλυπτὀν- 


των ταῖς πτέρυξιν ἑαυτὰ, xal ἁμοιθαδὸν ἀνταναφω- 
νούντων ἁσιγήτσις στόµασι, χαὶ ἀχαταπαύστῳ φωνῇ, 
τρίτον, "Άγιος, διὰ τὰς τρεῖς ὑποστάσεις ᾽ ἅπαξ, 
Κύριος, διὰ τὴν µίαν χυριότητα" [77 {] ἅπερ 
ὅτι μάλιστα δε[χνυσι τὴν θεότητα τοῦ πανυµνήτου 
Πνεύματος. Μακεδονιανοὶ δὲ, φυλαττόμενοι, καὶ ofoy 
δεδοικότες, μὴ περὶ αὐτοῦ ἡ προσἠχοντά ποτε λέ- 
Ίοντες ὀφθῶσιν, J| ἁπρόσηχα προέµενοι λάθωσιν, ἐπι- 
θαίνουσιν, ἄνευ δίχης ἑαυτοῖς ἐπιτρέποντες, xal τῷ 
χεφαλαίῳ τῷδε, ὅπλα κπαντοδαπὰ κχινοῦντες, τοὺς 
ἀχολάστους λόγους, καὶ φάσχοντες συναρπαχκτικῶς. 
Γέγραπται, φησίν ΄ « Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι &ya- 
Qv ψαλμός * τῷ θεῷ ἠδυνθείη αἴνεσις *» καὶ, « Άγα- 
Uv «b ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ, xai ψάλλειν τῷ 
ὀνόματί σου, "Υψιστε. » Οὐδαμοῦ δὲ δῇθεν εὑρίσχο- 
psv* Αἰνεῖτε τὸ ἅγιων Πνεῦμα. ᾽Απαντητέον δὲ αὖ - 
τοῖς οὕτως El περὶ τοῦ Πατρὸς δέχεσθε, ἃς προεχο- 
µίσατε φωνὰς, ἐχδάλλετε τὸν Ylóv- εἰ δὲ περὶ τοῦ 
Yio5, τὸ &vavziov* ὁπότε καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα Κύ- 
pc ἑστί τε χαὶ γέγραπται’ xol ἄδηλον περὶ ποίας 
ὑποστάσεως γέγραπται νῦν τὸ εΚύριος.» Σχοπεῖτε οὖν, 
εἰ μὴ τοὐναντίον ἑαυτοῖς ἐχρήσασθε. Τὸ δὲ ἅγιον 
Πνεῦμα ὅτι οὐχ ὑμνεῖ, Eme) μὴ χτίσµα ἐστὶν, 
συνυμνεῖται δὲ, τῷ Θεοῦ Πνεῦμα ὑπάρχειν, ῥᾷον xa- 
ταμαθεῖν, ἀπό τε τοῦ συντάττεσθαι αὐτῷ, xal &rb 
τοῦ τοὺς τρεῖς «albae, xai τὸν Ἱεροψάλτην, πᾶσαν 
τὴν χτίσιν κατ᾽ ὄνομα ὑμνεῖν παβαχελεύεσθαι, οὐ μὴν 


ps) Nominatim. Codex, ὀνομαστεῖ. Lego ὀνομα- D 
e" 


(96) Jubetur. Hoc argumento alii etiam Patres usi 
Sunt, ut Athanasius, et Cyrillus Alexaudrinus in 
Thesauro 19m. V, pag. 169. 

(97) Anania. In Greca, 'Avav(a, pro 'Avavlov, Si- 
mili modo in commentariis in Psalmos ad vers. 2 
psalmi cxi. dixit. ipse Didymus : τοῦ Ἡλία, ἡ τοῦ 
ipe la Hic tamen aiias, nempe segi. 107 α di- 
XI. "Ávaylou, 

(98) Benedictus. Dan. 1, 54 (seu 55). Complut. 
e. ἐπὶ Χερουδείμ. 

(09) Et benedictus. Dan. nt, 55 (seu 54). Vulga- 
tus interpres legit ut Didymus. Sed Graeca Biblia 
addunt vocem δόξης post vocem θρόνου. Ac preater- 
a I" ὑπερυψούμενος, habent ὑπερένδοξος. 

(1) In. centesimo secundo. Hoc ipso argumento 
Macedonianos obiter refellit Didymus in commenta- 
TIS in Psalmos ad psalmi cit versiculum 90, qui sic 
&t babet : « Benedicite Duminum, omnes angeli, » 


nia (97), Azaria et Misaele, in Babylonica fornace 
depositis. Quin etiam Cherubimi, et divinus thro- 
nus, qui hoc in loco Seraphimos signiflcat, gloriam 
Deo reddunt, utpote qui sunt et ipsi pars creatio- 
nís. Dixerunt enim iidem pueri : « Benedictus (98) 
es, qui sedes super Cherubim, » et rursus, Seraphi- 
mos indicando, aiunt : « Et. benedictus /99) es in 
tirono regni tui, et superlaudabilis, et superexal- 
tatus in szcula. » Similiter a Davide etiam, qui a 
Spiritu sancto agebatur, in cn (1), et in cxiviu 
psalmo jubentur creature laudare Domiuum. At 
vero Spiritus sanctus simul cum illis non comme- 
moratur, sicut ne Filius quidem : quia ut Filius, 
ita etiam Spiritus neque creatura est, sed creator, 
neque hymnis celebrans, sed celebratus ab ipsis 
quoque Seraphimis, qui mulio cum timore divinum 
circumstant tribunal, ac suis se alis velant, et al- 
ternis vicibus, suis nunquam tacentibus oribus, at- 
que incessanti voce 179. proclamant ter quidem 
Sanctus, propter tres hypostases, semel vero Do- 
minus, ob unitatem dominauonis. Hec Spiritus 
sancti hymnis nunquam satis celebrati divinilatem 
maxime ostendunt, Macedonioani autem, quasi ca- 
veant ac metuant, ne forte aut qux» ei conveniunt, 
dicere unquain. videantur, aut ne non evulgentur 
qu: de illo, quamvis ei non convenientia, effutiunt : 
in lioece etiam capitulum argumentumque invadunt, 
ac semetipsos, quin judicium dent, arbitros con- 
$tituunt, omnique armorum genere, effrenatisque 
sermonibus utentes, hec in summa (2) objiciunt. 
Scriptum est, inquiunt, « Laudate (3) Dominum, 
quoniam bona res est psalmus : Deo dulcis sit lau- 
datio; » et: « Bonum (4) est confiteri Domino, et 
psallere nomini tuo, Altissime ; » nusquam vero scri- 
ptum invenimus : Laudate Spiritum sanctum. Sic 
autem ipsis respondendum est : Si de Patre ea loca 
accipitis, qu& modo attulistis, excluditis Filium : 
sin autem de Filio, Patrem vicissim excluditis: 
quandoquidem Spiritu quoque sanctus et est et 
dicltur in Scripturis Dominus, incertumque est, de 
quanam hypostasi scriptum hie sit illud « Dominus.» 
Videte ergo, num eo argumento usi sitis, quod vo- 
etc. : 00 τὸν προφήτην (inquit) ἄνθρωπον ὄντα, ἀλλὰ 
τὸ ἓν αὐτῷ Πνεῦμα ἅγιον ἡγητέον προστάττειν τοῖς 
ἀγγέλοις τὰ ἐγχείμενα. «Πάντες γὰρ, φησὶν, «ol ἄγγε- 
λοι αὐτοῦ, » δηλονότι τοῦ Κυρίου, « εὐλογεῖτε αὐτόν.ν 
Προστάττον δὲ πᾶσι τοῖς ἀγγέλοις τὸ Πνεῦμα, ἕτερον 
αὐτῶν κατ’ οὐσίαν ἑστίν. Ei 5b τοῦτο, πῶς θρασέως 
ἑτόλμησάν τινες τῆς τάξεως τῶν ἀγγέλων αὐτὸ φά- 
ναι, κατὰ πάντα ἕτερον bv; id est, « Non prophetam, 
cuim homo esset, sed Spiritum sanetum, qui in ipso 
erat, angelis pr:cipere putandum est ea, qux habet 
textus. « Omnes » enim, inquit, « angeli ejus, » nem- 
pe Domini, « benedicite eum. » Spiritus vero, qui 
omnibus angelis przcipit, alius ab ipsis est secun- 
dum essentiam. Quod si ita est, quomodo conflden- 
ter quidam dicere ausi sunt, eum esse ex ordine an- 
gelorum, cuin alius ab ipsis sit omnino? » 

(2) In summa. Vide not. 50, pag. 198. 2. 

(2) Laudate. Psal. cxyvi, vers. 4. Biblia : «ip θεῷ 

μῶν... 1j αἴνεσις. 

(4) Bonum. Psal. xct, vers. 1 (seu 2). 


544 


DIDYMI ALEXANDRINI 


543 


bismetipsis adversetur. Quod autem Spiritus san- A τὸ τοῦ θεοῦ Πνεῦμα, ὡς ἔχουσι συνηθείας οἱ ἆχιοι 


etus hymnis Deum non celebret, quia non est crea- 
tura, sed et ipse concelebretur, quia Dei Spiritus est, 
facile cognoscitur tum ex eo quod in :equali gradu 
cum Deo collocetur, tum ex eo quod tres pueri, et 
sacer Psaltes omnem creaturam nominatim hymnos 
Deo canere jubent, non tamen Spiritum Dei, ut illum 
sancti (5) nominare consueverunt. Si enim est, ut 


ἐξονομάσαι. El γὰρ, ὡς φασὶν αἱρξτιχοὶ, μέσης θεοῦ 
xaX ἀγγέμων φύὐσεώς ἐστι, xal τιμιώτερον χαὶ ἁνω- 
τέρω πάντων * ἔδει, ἐπειδὴ μάλιστα Ev ἐστιν, fj χαθ' 
ἑαυτὸ παραχελεύσασθαι αὐτὸ ἀνυμνεῖν, ἢ xàv πρω- 
τον αὐτὸ ὀνομάσαι, xal αὐτῷ τὰ ἄλλα γενιχῶς συν- 
αναλαθεῖν ' οὗ μὴν, ὡς αὐθαδῶς εἰχάζουσε, τὸ ἀνά- 
παλιν. 


dicunt hzretici, nature inter Deum et angelos medise, et praestantior omnibus atque excelsior, oportebat, 
cum presertim sit unus, aut illi jubere, ut semet ipse per seipsum hymnis celebraret, aut saltem primo 
illum nominare, tum alías cum ipso creaturas generatim assumere : non vero contra, ut isti arrogantet 


blaterant atque comminiscuntur. 
XIX. Creatura non connumeratur cum Deo. Qus 
enim decremento obnoxia est, quid commune ha- 


I&. 'H κτίσις οὐ συναριθμεῖται [78 α ] τῷ 8eij. 
Τί γὰρ xa χοινὸν τῇ οὕσῃ 6v μειώσει πρὸς τὸν πάν- 


bet cum eo, qui est. 178 omnium excelsissimus, B των ὑπέρτατον, xaX ὑπὲρ πᾶσαν ὄντα ὑπερδολὴν, f 


et supra quamlibet exaggerationem ? aut ea, que 
condita est, cum íllo, qui ipsam condidit? At san- 
ctus summe honorandus Spiritus, utpote Deus, aut 
simul cum Patre et Filio nominatur, ut cum Do- 
minus baptismi formulam tradit, et cum Aposto- 
lus in secunda ad Corinthios scribit, « Gratia (6) 
Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et com- 
municatio sancti Spiritus cum omnibus vobis: » 
aut simul nominatur eum una duarum bypostasium ; 
aut etiam solus, ut in primo libro (7) dictum est, 
commemoratur. Macedoniani (8) vero e secta ex- 
communicati illius, atque ex Ecclesia ejecti Valenü- 
ni, qui manichzizavit, ac furore (9) plenus, prater 
alia absurda comnienta, divinum Spiritum angelis 
cozvum dixit, ortum trahentes, inquiunt (10): Pau- 
lus ad Timotheum scripsit : « Obtestor (11) coram 
Deo, et Domino Jesu Christo, et eleetis angelis : » 
sanctum vero Spiritum tacuit , quippe qui scilicet 
eum cum angelis connumerabat. Sed ex abundantia 
eordis ipsorum propria manat hocce cogitatum. 
Quamvis enim aliquando Spiritus sancti. mentio pe- 
culiariter non flat, coassumitur tàmen cum Deo Pa- 
tre, utpote qui Spiritus ipsius est secundum natu- 
ram. Hac sane ratio est, ob quam aut ipse Deus 
Pater expressis verbis non est commemoratus, sed 
fideli interpretatione, Filius autem et Spiritus san- 
etus commemoratus est; aut vice versa : quandoqui- 
dem vel abominandus ille, ac ne nominandus qui- 


τῇ γενομένῃ πρὸς τὸν ποιῄσαντα; Τὸ δὲ πάντιμον 
Πνεῦμα, ὡς θεὺς, ἢ μετὰ Πατρὸς xai Yloo συνονομά- 
ζεται ' ὡς ὅταν ὁ Δεσπότης τὸν περὶ τὸ βάπτισµε 
δίδωσιν ὅρον, xal ὡς ὅταν ὁ ᾿Απόστολος Ἱορινθίοις 
τὸ δεύτερον Ypáqp' « Ἡ yápiu τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, ΄ καὶ fj ἀγβπη τοῦ θεοῦ, καὶ fj xo- 
νωνία τοῦ ἁγίου Πνεῦματος μετὰ πάντων ὑμῶν .ν 
3) μετὰ μιᾶς αὐτῶν ὑποστάσεως ' f] xal χατὰ µόνας, 
χαθὰ iv τῷ πρώτῳ εἴρηται βιδλίῳ, μνημονεύεται. 
Απὺ δὲ τῆς προαιρέσεως τοῦ ἐξοδλήτου, xal ἀπε- 
ῥιμμένου Οὐαλεντίνου, τοῦ μανιχαῖσαντος, xal πρὸς 
τοῖς ἄλλοις ἁτόποις μυθοπλάσµασι μανιωδῶς εἰπόν- 
τος ἡλιχιώτην τὸ θεῖχὸν Πνεῦμα τοῖς ἀγγέλοις, ὁρ- 
μώμενοι ol Μαχεδόνιο,  qaoí* Παῦλος Τιμµοθέῳ 
ἔγραψε. « Διαμαρτύρομαι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ , xai 
Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, xal τῶν ἐκλεχτῶν ἀγγέλων» 
τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα, ὡς συντάξας δῆθεν τοῖς ἀγ- 
γέλοις, ἀπεσιώπησεν. "Amb δὲ τοῦ περισσεύματος 
τῆς χαρδίας αὐτῶν τῆς ἰδίας ἡ ἔννοιά ἐστιν αὗτη. 
K&v γάρ ποτε ἰδιχκῶς ph γένηται μνήμη τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, συναναλαμδάνεται τῷ zi Πατρὶ, ἅτε 
Πνεῦμα αὐτοῦ κατὰ φύσιν bv. Διά τοι τοῦτό ἐστιν, 
ὅτε, ἢ αὐτὸς ὁ Θθεὸς Πατὴρ τῷ ῥήματι οὐκ ἐμντμο- 
νεύθη, ἀλλά τῇ Λιστῇ διανοίᾳ, 6 δὲ Υἱὸς, xaX τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα ἐμνημονεύθη * J| «b ἕαπαλιν. Ὅπου γε ὁ μὴ 
ὀφείλων μνημονεύεσθαι Οὐύαλεντίνος, τὸ μὲν για 
στιχὺν Ηνεῦμα, Παράχλητον ὠνόμασεν, ὡς καὶ ὁ 
Δεσπότης Χριστὸς, Παράκλητος £x τοῦ παραχαλεῖσθαι 


dem Valentinus sanctificantem quidem Spiritum f ἐχλήθη: τοὺς δὲ ἁγιαζομένους λειτουργοὺς , προζ- 


(5) Sancti. Id est, sacri scriptores. Hos enim per 
aSntonomasiam « sanctos » vocat passim Didymus. 
Vide not. 2, pag. 64, οἱ segm. 98 b, 106 a, 108 b, 
415 a, eic. Sed vide etiam notas ad segm. 202 a, 
ubi alio sensu hxc vox accipitur. 

(6) Gratia. l1 ad Cor. xiu, 15. Grieca editio caret 
voce, « nostri. » Sed cum Vulgato interprete eam 
legit Didymus tur hic, tum in libro De Spir. sancto 
num. 16. Nonnullam vero varietatem in his, qua se- 
quuntur, esse censebit qui editis ejus libri exeinpla- 
ribus contentus, membranas manu exaralas negli- 
gal :sic euim habet editio Veronensis : « Et com- 
municatio sancli Spiritus sil semper cum omnibus 
vobis. » At in codice nostre bibliouhecz Didymus 
versiculum eodem plane modo affert, quo hoc iu lo- 
60 : ita enim habet : « In fine Epistolze secuudz, 
quam ad Corinthios scripsit Paulus, ait : « Gratia 
Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et com- 
mun. sanct Spiritus cum omnibus vobis. » Numero 


itidem 17 editio Veronensis habet : Juxta illud : « et 
comm. S. Sp. sil semper cum omnibus vobis. » Codex 
vero noster omiltil voces, « sit semper. » 

(à In primo libro. Segm. 95 a. | 
(8) Macedoniani. Codex : οἱ Μαχεδόνιοι, Videlur 
legendum : οἱ Μακεδονιανοἰ. 

(9) Furore. Ludit in vocibus μανιχαΐσαντος el 
μανιωδῶς. 

(10) Inquiunt. Inlibro etiam De Spir. sancto num. 
16, iisdem Scripturz oraculis Macedonianos refellit, 
quibus in hoc 78 segmento. Auamen hauc eorum 
respousionem ibi non commemorat, sicut ne alias 
quidem plures, quas superius jam solvit, ac in poste- 
rum soluturus est. Qua ex re Magcedonianum illud 
opus, quod prz oculis habuit hoc in loco Didymus, 
'editum videlur postquam dictatus a Didymo fuerat 
liber De Spiritu sancto. 

(11) Obtesior. 1 ad Tim. v, 21, 


919 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 856 


πἹόρευσεν ἀγχέλους. Ἡρὺς τούτοις [78 b| οὖδαμοῦ 
Γραφής εἰς δηµιουργίαν, fj µυσταγωγίαν, f] δοξολογίαν 
ἀγγέλους συμμνηµονευοµένους εὑρίσχομεν τῷ θεῷ. 
Τοῦ δὲ ἁγίου Πνεύματος χοινωνίαν πρὸς τὴν θεότητα 
ὁ Παῦλος Κορινθίοις ἓν τῇ δευτἐρχ γέγραφεν Ἐπι- 
στολῇ" «€ Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, 
χαὶ Ἡ ἀγάπη τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς, xai fj χοινωνία 
τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος * » καὶ £y ἄλλο:ς ' « EU τις χοι- 
νωνία Πνεύματος.» Ὁ γοῦν Ἱεροφάλτης, τὴν πρὸς τὰ 
λειτουργιχὰ πνεύματα ἐξαλλαγὴην τοῦ ἁγενήτου Λό- 
Ίου χαὶ τοῦ θεῖχοῦ Ἠνεύματος, xai τὸ μὴ εἶναι τῆς 
ἐχείνων συστοιχίας, ἁλλ' ὑπὸ τῶν αὐτοτελῶν ὑπο- 
στάσεων τούτων, χαὶ δι αὐτῶν, xal δι αὐτὰς τὸν 
θεὸν Πατέρα, xal ἓν αὐταῖς ἑχτίσθαι τοὺς ἀγγέλους, 
καὶ τὰ πάντα τελειοῦσθαι xal διαχρατεῖσθαι, Bod 
ῥήμασι τοιοῖσδε * « To Λόγῳ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστε- 
ρεώθησαν, καὶ τῷ Ἠνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσαι 
αἱ δυγάµεις αὐτῶν. » Νοητέον γὰρ Λόγον, τὸν δι’ οὗ 
τὰ πάντα. Πνεῦμα στόµατος Κυρίου, τὸ ἅγιον 
Πνεύμα * δυνάµεις οὐρανῶν, αὐτάς τε τὰς συστάσεις 
αὐτῶν, xa μέντοι ἀγγέλους, xal ἀρχάς, καὶ ἐξου- 
σίας, χαὶ δυνάµεις. Καὶ πάλιν» « Ὁ ποιῶν τοὺς 
ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, xal τοὺς λειτουρχοὺς 
αὐτοῦ πῦρ φλέγον. » Διαπληκχτίζεται δὲ πρὸς αὐτοὺς 
χαὶ ὁ Ἀπόστολος, χράζων' € "Ev Πνεῦμα ἑποτίσθη- 
μεν.» Ὡς γὰρ τὸ ἁπαύγασμα χωρισθῆναι ἁμήχανον 
τοῦ φωτὸς, xal τὴν σοφίαν τοῦ σοφοῦ , τοῦτ' ἔστι 
ὧν YU» ἀπὸ τοῦ Πατρός: οὕτως xai τὸ ἅγιον Πνεῦ- 
ua ἀπ᾿ ἐχείνου, οὗ ἐστι Πνεῦμα, ὡς ἡμῖν ὃ ἀνα- 
πνέοµεν. Ἔλαθον τοίνυν ἑαυτοὺς, ὡς δι’ ὧν ἀχαίρως 
ἡμῖν οὐ συντίθεντα:, καὶ εἰς τὸν ἀχατάσειστον οἶχον 
ἐπάνεισιν τὸν Ev. ἀρχαῖς, ὅθεν ἀπεπήδησαν * πρά- 
ἵματα πλέχουσι τῷ ᾿Αποστόλῳ, αὐτῶν ἕνεχα [79 a ] 


δαμαρτνραμένῳ Ev τοῖς ἐγχειμένοις αὐτοῦ ῥήμασιν, 
ἐγύπιον τῆς ἀχτίστου φύσεως xal τῆς χτιστῆς, πα- 


«12 e aracletus, Videlibrum De Spir. sancto num. 
et 28. 
15) Alibi, Vide pag. 18 not. 58. ! 

M) Si qua. Philipp. τι, 1. 1n libroquoque De Spir. 
sanclo num, 17, locuin huuc eodem modo acceperat, 
suamque interpretationem, aut argumentum inde du- 
eium uberius explicaverat. 

(15) Patrem. Codex, τὸν θεὸν Πατέρα. Sed aliquid 

supplendum esse perspicuum est : puta, ὡς xal διὰ 
τὸν θεὸν Πατέρα, vel aliud quid. M 
(16) Verbo. Vide not. 53, pag. 7. 
(17) Qui facit. Psal. ciui, vers. 4. In libro De Spir. 
sancto num. 56. videbitur paulo aliter legisse Didy- 
Ius, si editionem Veronensem sequamur : sic enim 
liabet : « Appellantur quoque suüpernz rationabiles- 
que virtutes, quas solet Scriptura angelos, et forti- 
ludines nominare, vocabulo spiritus, ut ibi : « Qui 
facis angelos tuos spiritus. » At codex noster ms. 
alique babent : ut ibi ait : « Qui facit angelos suos 
spiritus. » Tertullianus pariter lib. 11 adv. Marcio- 
Mtt Cap. 8 sic cital : « Qui facit, inquil, spiritus an- 
gelos, et apparitores flammam ignis. » 

(18) Uno. | ad Cor. xit, 15. Greca editio : εἰς 
ν, hoc est « in uno, » ut habet Vulgatus interpres. 
Rufinus quoque Palzstinus legit ut Didymus : uam 
in libro De fide num 14 sic legit : « Unum Spiritum 
Polati sumus, » Vide segm. 120 a. 

19) In inconcussam domum. Respicit lllua Pauli 

p. 1 ad Tim. cap. ui, vers. 15 : « In domo Dei, 
408 est Ecelesia Dei vivi. » Macedonianos ergo in 


A vocavit Paracletum, sicut etiam Dominus Christus 
vocatus est Paracletus (12) ex eo quod consoletur; 
sanctificatos autem ministros denominavit angelos. 
Ad hzc, iu nullo Scripture loco angelos una cum 
Deo 17/$ commemoratos aut in creatione, aut in 
initiatione, seu baptismi disciplina, aut in glorifica- 
tione invenimus. Sanctivero Spiritus communica- 
tionem, seu communionem, qua communem habet 
cum Patre deitatein, Paulus Corinthiis in secunda 
memoravit Epistola : « Gratia Domini nostri Jesu 
Christi, et charitas Dei ac Patris, et communicatio 
sancti Spiritus. » Et alibi (15): « Si qua (14) com- 
municatio Spiritus. » Porro famulantes spiritus ab 
iucreato Verbo, ac divino Spiritu differre, hunc ve- 
TO ad illorum ordinem non pertinere, sed ab hisce 

B per se perfectis hypostasibus, et per eas, et propter 
eas, ut οἱ propter Deum Patrem (15), et in eis 
creatos esse angelos, easque omnia perfecisse, et 
conservare, clamat sacer Psaltes his verbis : 
« Verbo (16) Domini coli firmati sunt, et Spirituoris 
ejus omnes virtutes eorum. » Sic enim intelligenda 
sunt : Verbum est illud, per quod sunt omnia ; Spi- 
ritus oris Domini est Spiritus sanctus. Virtutes ο09- 
lorum sunt cum ipsae eorum essentize, et constitu- 
tiones, tum etiam angeli, et principatus, et pote- 
states, οἱ virlutes. Et rursus: « Qui facit (17) ange- 
los suos spiritus, et ministros suos ignem uren- 
tem. » Quin Apostolus etiam ipsos impugnat, cla- 
mans: « Uno (18) Spiritu potati sumus. » Nam sic- 
ut splendor a luce separari non potest, nee s»pien- 

C tia a sapiente, id est, Filius a Patre : sic ne Spiritus 
quidem sanctus ab eo, cujus est Spiritus, sicut no- 
bis est spiritus ille, quem spiramus. Itaque per ea, 
in quibus intempestivea nobis dissentiunt, atque in 
inconcussam domum (19), ubi initio 178 erant, et 


Ecclesize catholiese sinum redire vult, quam domum 
inconcussam vhcat, quod « concuti, » id est falli ne- 
ueat, utpote « columna et firmamentum veritatis, » 
e qua proinde etiam in comment. in Psalmos ad 
vers. 10 psal. xcv sic loquitur : Τὴν Ἐχχλησίαν αὖ- 
τοῦ, Ἶτις οὗ σαλευθήσεται * τεθεµελίωται γὰρ ἐπὶ 
τὴν πέτραν, id est « Ecclesiam ejus (Dei scilicet), 
quà non concutietur ; fundata enim est supra pe- 
tram. » Plures porro adbuc erant, cum hzc dicta- 
bantur a Didymo, non solum laici et clerici, sed et 
episcopi, qui Scripturarum ac Patrum de Syiritu 
D $ancto locutiones ita accipiendas esse sentiebant, ut 
eas Macedoniani interpretabantur. Nihilominus Di- 
dymus duo hic tanquam certa habet : primo eos, 
qui hujusinodi locutiones sic explicabant, ut. Spiri- 
tum sanctum Patri Filioque consubstantialem deno- 
tarent, esse illam Christi Ecclesiam, quam fides 
docet esse infallibilem : deinde Macedonianos in 
Ecclesia amplius non exsistere, Verum si in Febro- 
niana potius, quam in theologica schola institutus 
fuisset, haud scio an lizc duo fidenter asseverasset. 
Quaero enim es personato illo jurisconsulto [nam 
eo jam ventum est, ul de theologicis rebus jurispe- 
ritos consulere, et quz ex theologis accepimus, de- 
discere nos debere contendant novi isti jurisconsulti, 
ut ea discamus, qui ipsi nos dedocent] quero, 
inquam, ex te, Justine Febroni, quonam modo hzc 
duo vera ostendere Didymus potuisset? Án ex eo 
quod Roinanus episcopus, aut Romana Ecclesia Ec- 
clesiaru omnium magistra Macedonianam illau 


δι 


DIDYMI ALEXANDRINI 


5.2 


unde exsilierunt (20), non revertuntur, se litigare A ραπλησίως πως τοῦ slmóvto;* « Ἡμαρτον τῷ θεῷ 


cum Apostolo, eique veluti negotium facessere non 
animadvertunt, qui ipsorum causa in verbis jam 
allatis obtestatus est; coram nalura tum increata, 


xaX ἀνθρώποις ' » xal, « Διαμαρτύρομαι σήμερον 
τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν: » xaX, « "Axouc, οὐρανὲ, 
καὶ ἑνωτίζου, γη. » 


tum creata, eo fere modo quo quidam dixit: « Peccavi (21) Deo et hominibus; » et : « Testor (23) 
ποιο colum, et terram; » et : « Audi (225), coelum, et auribus percipe, terra, » 


XX. Creatura communia cum Deo 176 non ha- 
bet nomina, sicut ne naturam quidem. At Spiritus 
sanctus, quia communem cum Deo naturam babet, 
communia etiam cum ipso habet nomina: nisi 
quod Pater &olus vocatur Pater, quia solus hyposta- 
si generat ; οἱ Filius solus dicitur Filius increatam 
naturam babens, non vero dicitur Pater, quia vere 
generatur, sed non generat. lta Scriptura ipsum 
etiam Spiritum vocat Dominum, utpote rebus om- 


nibus dominantem, et commune habentem unum B 


interpretationem blasphemiamque damnaret? Verum 
Romanus pontifex universos (fideles ea qua sunt 
fidei docens, et una cum ipso Romana Ecclesia, 
tuo quidein judicio, falli potest. An ex eo quod ple- 
rique episcopi per universum orbem dispersi cum 
Romano antistite consentirent ? Sed consensum 
jstum negare audes infallibilem esse. An demum ex 
eo, quod secunda synodus generalis Macedonianos 
anathemate perculisset? Αι concilium generale 
« conditionate » duntaxat infallibile esse doces cap. 
9, paragr. 8, num. 12 : (Si nempe,) inquis, « Pa- 
tres legitime eonvooati, in eo ita »e gesserint, ut 
dici debeant representasse totam Ecclesiam : quod 
an ila de facto sit, declarat agnitio, seu receptio 
Ecclesix. » Neget ergo Didymo Macedonianus, Con- 
giantinopolitanos Patres eo, quem tu dicis, modo se 
gessisse. Quanam ratione retelli poterit? An ex eo 
quod Romanus episcopus, aut Romana Ecclesia, 
el universi fere antistites per terrarum orbem di- 
spersi eam synodum ita se gessisse asserant? At 
hi omnes, tua opinione, in rebus fidei possunt de- 
cipi : quanto magis in facto, quod ex pluribus fa- 
ctis moralis duntaxat certitudinis capacibus coale- 
scit? Aliudne ergo generale concilium congregan- 
dum erit, ut sciamus, an prius illud ita se gesse- 
rit, ut totam reprasentaret Ecclesiam? Ast de hoc 
eiiam eadem, quz prius, valebit rao. Vides, Fe- 
broni, in quasnawm angustias, quantum quidein in 
te est, Catholicos redigas. Illuc scilicel nos ade- 
gisti, ut, si te sequi velimus, necessario nobis di- 
cendum sit, Didymuim, ac omnes illius seculi Pa- 
tres, dum Macedonianos ut «forinales » haereticos 
insectati sunt, aut parum firma ratione ductos esse, 
aut odio, illo, quod tu «odium thbeologicuin » vocas, 
formulam hanc ex quibusdam nugarum scriptori- 
bus indecentissime mutuatus. Macte porro auimo, 
Febroni, et quoniam monitum illud Hieronymi, 
«Quaeso te, ut parcas Romanis auribus, parcas fidei, 
qua Apostoli voce laudata est, » parvi facis, nil 
actum reputa si quid supersit agendum. Multa un- 
dique collegisti in unum ea volumen congerens, sed 
non omnia. Si Grece linguis peritus es, Grecorum 
Schismalticorum opera tibi compara : polliceor fore 
ut vel in uno tantuni scriptore nondum Latine con- 
verso quatuor ac viginti accusationum capita in 
Romanau Ecclesiam intentata invenias, quorum ue 
unum quidem attigisi. Ridicula quidem mihi vi- 
dentur : sed tu, qui acutiore es ingenio, aliter for- 
tasse senties. Àc ue ea quidem oinia tibi forsitan 
displicebunt, qua pro Photio alii, qua pro Ceru- 
lario, quae adversus generalem Florentinam syno- 
dum scripserünt, quamvis sexcenties confutata. [n - 
farci ex his ownibus librum tuum, ut. perfectam 
tandem in hoc genere syllogen, numerisque omni- 
bus absolutum sordium, ac purgaimentorum omniuir 


C 


K'. Ἡ χτίσις ἀχοινώνητα ἔχει τὰ ὀνόματα πρὸς τὰ 
ἐπὶ τοῦ θεοῦ λεγόμενα ὀνόματα, ὡς xal τὴν φύσ.ν. 
Τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα χοινωνεῖ τοῖς ὀνόμασι τοῦ 8267, 
διὰ τὸ xal τῇ φύσει κοινωνεῖν πλὴν ὅτι ὁ Παττρ 
μόνος χαλεῖται Πατὴρ, διὰ τὸ µόνον ὑποστάσει Υ5ν- 
vijsat* xal ὁ Υἱὸς, Υἱὸς, xat οὗ Πατὴρ, ἀχτίστου 75 
σέως, διὰ τὸ ἀληθῶς γεννηθῆΏναι μὲν, μὴ γεννΏσαι 
δὲ. Ὡς ἠνίχα ἡ Γραφὴ ὀνομάζει xal αὐτὸ τὸ Πνευμα 
Κύριον, ὡς πάντων δεσπόξον, καὶ κοινωνοῦν τῆς 
μιᾶς βασιλείας τῷ Πατρὶ xoi τῷ Yip* &ytov, ὡς 


receptaculum habeamus. 

(20) Ezsilierunt. In libro De Spir. sancto Macedo- 
nianos confutat Didymus ; Macedonium tameu, aot 
Macedonianos nusquam nominat: imo ne hzreti- 
cos quidem forlasse eos usquam vocat : unus enim 
in toto libro locus est, ubi sic illos appellare videri 
possit, nempe num. 7, ubi ait : « Si vero baeretici 
proposuerint, » etc., sed voce illa, « hxretici, » 
iaud scio utrum Arianos potius designet , quam 
Macedonianos. At vero in tribus hisce libris et Ma- 
cedonii nomen ssepius occurrit, et Macedoniaui 
passim haeretici nuncupantur, et. extra Ecclesiam 
esse dicuntur hoc in loco. Quidnam in causa eit, 
cur ita se gesserit theologus noster? Propteres, 
opinor, quia librum illum dictavit antequam secunda 
synodus haberetur, eo scilicet tempore, que necdum 
Macedonlii nomen infame evaserat, ac Macedoniani 
etsi ut blasphemi, iio αἱ bsxretici haberentur a 
Didymo, nondum tamen ut « formales» hzretici 
traducendi videbantur. Cum vero tres hi libri ex- 
arati sunt, babita jam fuerat generalis ea synodus, 
ideoque Macedoniaui « formales » bzretici jam crant. 
Didymus enim, aliique omnes ejusdem statis Patres 
eum Febronianam de supremo, ac ultimo controver- 
siarum judice docirinam ignorarent, ac secundam 
synodum a lRomana Ecclesia non in omnibus qui- 
dein, sed « in hoc » tamen, «quod est per eam coutra 
Macedonium definitum, » ut ait Gregorius Magnus, 
acceptam ac probatam nossent, ideo « causam fiui- 
tam » esse non dubitabant : nec Macedonianos au- 
diendos jam esse arbitrabantur, si Febroniana 6χ- 
ceptione uti vellent, ut negarent universam Eccle- 
8iam ab eo concilio reprzscentatam fuisse, quod ex 
centum et quinquaginla lautum episcopis consti- 
lisset; cui lhomanus pontifex nec per se, nec per 
legatos interfuisset; cui ex universo Occidente unus 
tantum antistes affuisset; cui plures Christiani, 
clerici, presbyteri, episcopi Macedonio adhzrentes 
etiamnum reiragareniur. ο enim, aliaque id ge- 
nus Didymo objici ab iis poterant, si przenoscere 
potuissent, post inille trecentos et octogiuta circiter 
annos in iis regionibus, in quibus Didymi ipsius 
cum doctor, atque in Christo pater Athanasius, tum 
auditor Hieronyinus aliquando versati sunt, exoritu- 
rum quemdau ex catliolice Ecclesie sinu, qui tam 

Arenue illorum omnium causam ageret, qui Romauz 
Ecclesie judiciis, ac synodis ut generalibus ab ea 
ognitis subjici renuant. 

(21) Peccavi. Non exstant hzc, ni fallor, in 
Bibliis. ltespicit autem, ut reor, Luc. xv, 18, ubi 
tum Graeca editio, tum Vulgata trauslatio. habet : 
« Peccavi in coelum, et coram te.» 

(22) Testor. Deut. 1v, 26, et xxx, 19. Greca ed, 
addit, ὑμῖν, id est « vobis. » 

(25) Audi. Isa. 1, 2. 


999 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


551 


αὐτὸ φόσει ἅγιον, καὶ ὡς τὴν χτίσιν ἁγιάξον * ἄφθαρ- A regnum cum Patre et Filio; sanctum, quia ipse 


τον, ἀγαθὸν, ἀγάπην, σοφίαν, σύνεσιν, ὡς xai τὸν 
θεὸὺν προσηγόρευσεν * δύναμιν, ἀφ᾿ ὧν ἑνδυναμοῖ" 
δίχαιον, ἀφ᾿ ὧν δικαιοῖ, αὑτοαναμάρτητον ὑπάρχον * 
Παράχλητον, ὡς xai τὸν Yióv: mop, &q' ὧν ὤφθη 
τοῖς ἀποστόλοις πυρίναις Ὑλώσσαις, χκαθὰ περὶ μὲν 
«οὗ Πατρὸς λέχει Μωῦσῆς ' « Ὁ θεὸς ἡμῶν πῦρ 
χαταναλίόχον, » περὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ Ἰωάννης ' « Δύ- 
τὺς ὑμᾶς βαπτίσει ἓν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ vupl* » xai 
ὅσα τοιαῦτα ο 


ΚΑ’. Ἡ χτίσις οὐδὲν ἔχει ἓν μιᾷ ὑποστάσει, Πτοι 
ἐν ἑνὶ προσώπῳ, ὑπάρχον. Καὶ γὰρ ἄγγελοι xal 
ἀβχάγγελοι πολλοί * τὰ σεραφὶμ ὁμοίως ' τὰ χερου- 
Gy, οὐχ ἓν τί ἐστιν, ἀρχαὶ καὶ ἐξουσίαι εἴρηνται, B 
ὀνάμεις, xal χνριότητες, xaX θρόνοι, πληθυντικῶς * 
οὐρανοὶ, ἄνθρωποι, καὶ τὰ λοιπὰ ποιἡµατα. Κοινωνεῖ 
vàp καὶ ἥλιος, καὶ σελήνη τῷ πλήθει τῶν ἄστρων, 
τῇ τε φύσει xal τῷ πυροειδεῖ, ὡς ἐβεργαστιχώτέ- 
pov [79 b] ὁ πρῶτος τοῦτο περιέσχεν λόγος. Τὸ δὲ 
ἅγιον Πνεῦμα, ὡς μὴ ἑναρίθμιον τῇ χτίσει, ὃν xal τὸ 
αὐτὸ εἶναι τὰ λόγια ἡμῖν προσανεφώνησεν. 


KB. Ἡ χτίσες οὐ γέγραπται εἶναι ὕδωρ ζωῆς * οὗ 
ὰρ ἀφ᾽ ἑαυτῆς ἔσχεν ἀειζωῖαν, ὡς ὁ ἀνάρχως ζῶν 
θεός. Τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα τοῦτο εἶναι εὐφημοῦσιν οἱ 
tv τοῖς ὑπογεγραμμένοις μνημονευθησόµενοι Eepoxf,- 
βυχες, ὡς ἐκ τής ἀθανάτου xal φυσιζώου πατριχῆς 
πηγῆς συμφυῶς ἐχπορευόμενον, οὐχὶ κτιζόµενον. Κα- 
θάπερ γὰρ ἐν τῷ πρώτῳ εἴπομεν λόγῳ, ὅτι τὸ φὼς οὗ 
γενεσιουργεῖ τὴν ἑαυτοῦ αὐγὴν, ἀλλὰ γεννᾷ * οὕτως ἐν- 
ταὖθα, ὅτι d πηγη οὐ γενεσιουργεῖ τὸ ἐξ αὐτῆς 
ὕδωρ, ἀλλ᾽ ἐχπορευόμενον ἔχει xal ὁμοούσιον. Οὐ- 
δες γὰρ κοῦ ἑαυτοῦ, f) υἱοῦ, f) πνεύματος, Yeve- 
σιουργός ἐστιν ἐπεὶ οὐχ ἔτι πατὴρ, οὔτε πνεῦμα 
ἔχων, Ἱερεμίας ἐχ προσώπου τοῦ Ocoo* « Ἑξ- 
έστη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ τούτῳ, xaX ἔφριξεν ἀπὶ τούτῳ 
fj vh: ὅτι δύο xal πονηρὰ ἐποίησεν ὁ λαός μου. 
Ἐμὲ ἐγχατέλιπον tqv ὕδατος ζῶντος, χαὶ ὤρυξαν 
ἑαυτοῖς λάχχους συντετριµµένους, οἳ οὗ δυνῄσονται 
ὕδωρ συνέχειν. » Τὸ µυστέριον ὁ προφήτης µνστι- 
χῶς ἐχτίθεται. Εἶπεν γὰρ πηγΏν τὸν Θεόν’ ὕδωρ 
ὃξ ζῶν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, τὸ ἐν τῇ χολυµθήθρᾳ 
ιτάσας ἡμῶν ἐχχαθαῖρον τὰς ἁμαρτίας, τὸ διασπα- 
αῆναι τῇ φύσει τῆς νοητῆς πηγῆς μὲ δυνάµενον, 
ὃς καὶ. τὸ Ex πηγῶν ῥεῖθρον. 'Ἡσαῖας ὁμοίως ’ 
€ Ἐγὼ δώσω ὕδωρ iv δίφῃ τοῖς πορευοµένοις ἐν 


(24) Deus. Deut. 1v, 24. Biblia : σου, pro ὑμῶν. 

(25) Ipse. Matth. 11, 11, hzc exstant, uon vero 
»pud Joannem. 

(16) Unum. Simili ratione Ambrosius lib. v De 
fde, cap. 2: « De nullo, inquit, qui creatus eat, pro- 
priedici potest, quia solus est. Nam cui inest com- 
munitas creaturas, quemadmodum quasi solus potest 
à celeris separari? » Et reliqua. 

(21) Obstupuit. Jerem. 1, 12 et 12. Complu- 
tensis editio : Ἑξέστη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ τοῦτο, xal 

v ἐπὶ πλεῖον, λέχει Κύριος ὅτι δύο πονηρά, 
ει reliqua, 

(28) Aquam.... vivam Spiritum sancimm. Eodem 


PargoL. Ga. XXXIX. 


per se natura saucius est, et creaturam sanctificat ; 
lacorruptibilem, bonum, charitatem, sapientiam, 
intelligentiam, sicut eL Deum appellavit ; virtutem, 
ex eo quod roboret, ae vires largiatur; justum, ex 
eo quod justi(icet; impeccabilem per se ipsum, et 
Paracletum, sicut etiam dicitur Filius; ignem, ex 
eo quod apostolis apparuit in linguis igneis : qua 
ratione de Patre quidem ait Moses: « Deus (24) 
noster ignis consumens ; » de Filio autem Joaunes : 
«lpse (25) vos  baptizabit in Spiritu sancto et 
igne. » Et alia id genus. 

XXI. Creatura nihil habet in una hypostasi, aut 
in una persona exsistens, Nam angeli, et archaugell 
multi sunt; seraphim pariter, et cherubim non 
sunt unum aliquid ; ac plurariter dicti sunt. princi- 
patus, et potestates, virtutes, et. dominationes, et 
throni, celi, homines, et alia creatursee. Nam 0l 
quoque et luna communem babent cum astrorum 
inultitudiae tum naturam, tum ignis similitudinem, 
sicut operosius in primo λόγῳ, seu sermone disce- 
ptatum est. At Spiritum sanctum, cum inter creatus 
ras non connumeretur, unum (26) et eumdem esse 
divina nobis oracula manifestarunt. 

XXil. Creatura in Scripturis non dicitur esse 
aqua vita ; nec enim a semetipsa habuit sempiter« 
nam vitam, sicut vivensab eterno Deus. At Spiri- 
tum sanctum talem esse affirmant sacri praecones 
infra commemorandi, eo quod ex immortali, et vi- 
vifico paterno fonte connaturaliter procedat, quin 
creetur. Quemadinodum enim lux, ut in primo λόγῳ, 
seu sermone diximus, non est causa productionis sul - 
177 splendoris, sed eum generat; ita fons non est 
causa producens aquam, que ex ipso manat, sed 
illam habet ex se procedentem et consubstan- 
talem. Nemo enim est causa productionis sui (ilii , 
aut sui spiritus: alioquin nullus amplius esset pater, 
nemo baberet spiritum. Jeremias ex persona Dei: 
« Obstupuit (27) celum in loc, et horruit in hoc 
terrà : quoniam duo, et mala fecit populus meus : 
me dereliquerunt fontem aqua viva, οἱ foderunt 
sibi cisternas contritas, quz non poterunt aquam 
continere. » Mysterium propheta inystice exponit. 
Dixit enim fontem , Deum ; aquam vero vivam, 
Spiritum sanctum (28), qui omnia peccata nostra 
emundal in piscina, quique natura distruhi nou 
potest ab intelligibili fonte sicut ne rivus qui- 
dem a fontibus. Isaias similiter : « Ego dabo (29) 


modo Jeremise locum explicat Didymus in com- 
meni. in Psalmos ad vers, 2 psalni xxxix, pag. 
145 catenz, ubi ait: Τῆς ζωῆς νοητὸν ὕδωρ, δηλον- 
ότι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον. Φησὶ γὰρ χαὶ διὰ Ἱερεμίου 
προφήτου" « Ἐμὲ ἐγχατέλιπον shy ὕδατος ζῶντος,» 
id est, « Aqua vite, spiritali seusu [accepta; vide- 
licet Spiritus sanctus. Ait enim et per Jeremiain 
prophetam : « Me dereliquerunt fontem — aqu 
€ vivae. » 

(29) £go dabo. Isa. xiv, S et 4. Greca editio : ὡς 
ἀνὰ µέσον ὕδατος yópvog. Tum pro παραῤῥέον, 
babet πᾶν óéov. 7 


18 


555 - 


DIDYMI ALEXANDRINI 


^ 


556 


aquam in siti ambulaptibus in sicco ; imponam Spi- A ἀνύδρῳ' ἐπιθήσω τὸ Πνεῦμα µου ἐπὶ τὸ σπέρµα 


ritgm meum super semen tunm, et benedictiones 
meas super filios tuos : et exorientur in medio 
aqua, sicut herba, et sicul salis super prater- 
flnentem aquam. » Hic quoque loeus arcanum 
sensum continet, atque allegoricam explicationem 
habet, Nam his, inquit, qui baptismum (320) igno- 
rant ideoque in sicco ambulant, « imponam Spi- 
ritum meum , » qui efficere potest, ut per piscinam 
reflerescant sicut plaut:e aquatiec , et « sicut (31) 
liguum, quod. plantatum est secus decursus aqua- 
rum, quod fructum suum dabit in tempore suo, et 
folium ejus non defluet.:» Et sacer Psaltes id quod 
re verum esL, verbis obscurum quodammodo ex 
necessitate faciens , in xxxv psalmo concinit : 


σου, καὶ τὰς εὐλογίας µου ἐπὶ τὰ τέχνα σου. xal 
ἀνατελοῦσιν ἀνὰ μέσον ὕδατος, ὡς χόρτος, xal ὡς 
ἱτέα ἐπὶ παραῤῥέον ὕδωρ. » Καὶ τοῦτο διὰ χρυφίων 
ἔχει νοητὴν διαίρεσιν, Tol; γὰρ ἓν ἀγνοία, φησὶν, 
| 80 a] τυγχάνουσιν τοῦ βαπτίσματος, χαὶ διὰ τοῦτο 
πορευοµένοις ἓν ἀνύδρῳ, « ἐπιθήσω τὸ Πνεῦμά µου, » 
τὸ ποιῆσαι δυνάµενον τὴν χολυμθήθραν ἀναθηλα: 
αὐτοὺς, ὡς τὰ φίλνδρα τῶν φυτῶν, xaX « ὡς τὸ ξύλον 
τὸ πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων ’ ὃ 
τὸν χαρπὸν αὑτοῦ δώσει Ev xatpip αὑτοῦ, καὶ τὸ 
φύλλον αὐτοῦ οὐχ ἀποῤῥυήσεται, » Καὶ ὁ ἱεροφάλτης, 
τὸ ἀληθὲς τῷ πράγµατι ἀφανές πως τῷ λόγῳ διὰ τὸ 
ἀναγχαῖον ποιῶν, ἀναμέλπει, ἓν μὲν λε’ φαλμῦῶ' 
«€ "Οτι παρὰ σοὶ πηγη ζωῆς” » ἓν δὲ pp * [e Ἑξ- 


« Quoniam (22) apud. te est fons vitze ; » in οχιτιι 1 αποστελεῖ τὸν Λόγον αὐτοῦ, καὶ τήξει αὐτά ' πνεύσει 


autem : « Emittet (33) Verbum suum, εἰ liquefaciet 
ea : flabit .Spiriims ejus, et fluent aque, ma- 
gnam civitatem (34) Dei Letificantes : » hzc au- 
tem est tota terra. Ut enim sic loquar, quod homi- 
nibus est unaquzeque civitas, hoc (35) O mnipotenti est 
terra. Baruch populum deflens, qui in 1768 terra erat 
Chaldzorum Spiritum sanctum won habentium, 
clamat : « Quid tibi (36) est, Israel * quod in terra 
inimicorum es, inveterasti ín terra aliena, coin- 
quinatus es.cum mortuis, repntatus es cum his, 
qui sunt in inferno : dereliquisti fontem Sapien- 
tis? : In via Dei si smbulasses, habitasses in pace 
secuium 1empus. » Porro fontem dicit Deum ; 
Sapientiam Spiritum sanctum. Joannes ex persona 


Filii ad Samaritanam : « Si scires (57) donum Dei, C 


et quis est qui dicit tibi : Da mihi bibere, tu forsi- 
tan petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam, » 
id est, piscine saneti Spiritus immortales aquas. 
Quod enim hec omnia de Spiritu Dei dicta sint, 
commemoratos evangelista inlerpretatus est aper- 
tis verbis. Cum enim Salvator dixisset, « Si quis (38) 
sitit, veniat ad me, et bibat : qui credit in me, 
sicut dixit Seriptura, flumina ex ventre ejus fluent 
aque vive; » slatim subjunxit : « Hoe autem dixit 
de Spiritu, quem accepturi erant credentes in 
eum. » 

. XXIII. Creatura oleo creato ac sanctificato un- 
gitur in baptismo. Salvator, utpote Deus, un- 
ctus est éuo undequaque sanctio, et sque, ac 
ipse increato Spiritu, prz» consortibus suis, nobis 
scilicet. Quod sí creatura esset Spiritus sanctus, 
illo onctus (39) non foret is, qui est increatus. Te- 
stes hujus rei sunt, quos subjicio. Isaías ex per- 
soua Salvatoris dicens : « Spiritus (40) Domini su- 

(50) Baptismum. Similia habet Hieronymus ad 
hunc [saiz locum tom. IV, pag. 525, in commeu- 
tariis : quod opus scripsit postquam decem et octo 
Didymi in Isaiam tomos vidisset, ut ipse ait. 

(94) Sicut. PsaL 1, 5 

(52) Quoniam. Psal. xxxv, vers. 10. 

($5) Emittet. Dsal. cxtvn, vers. 7. 


(94) Civitatem. Ex psal. x,v, vers. 4 seu 6. 
(35) Hoc. Codex τοῦ τῷ. Lego τοῦτο, vel τοῦ- 


t e 
(56) Quid (ibi. Baruch m, 7 seu 10. Complu- 
εκ] editio paucas habet varietates, nimiruui τι 


το 


τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ, καὶ ῥυήσεται ὕδατα εὐφραίνοντα 
τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ τὴν μεγάλην» » αὕτη δέ ἐστιν ἡ 
πᾶσα οἰχουμένη. "Iv' οὕτως γὰρ εἴπω, ὅπερ ἀνθρώ- 
ποις ἐστὶν ἑχάστη πόλις, τοῦτο παντοχράτορι ἡ οἱ- 
χουµένη. Βαροὺχ ἀποχλαιόμενος τὸν Aabv ὄντα Ev v 
Χαλδαίων τῶν Πνεῦμα &ytov μὴ ἐχόντω»ν, Bod- « T! 
cot ἐστιν, Ἰσραῇλ, ὅτι ἐν γῇ τῶν ἐχθρῶν εἶ; "Era- 
λαιώθης ἓν γῇ ἀλλοτρίᾳ, συνεµιάνθης τοῖς νεχροῖς, 
προσελογίσθης μετὰ τῶν εἰς ἅδου, Ἐγκατέλιπες 
πηγην τῆς σοφίας" τῇ ὁδῷ τοῦ θεοῦ el ἐπορεύθης, 
χατῴχεις ἂν Ev elpfivr τὸν αἰῶνα χρόνον * » πηγὶν 
τὸν θεὸν, σοφίαν τὸ ἅγιον Πνεῦμα λέγων. Ἰωάννης 
ἀπὸ τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὴν Σαμαρείτιδα ’ « Ei δεις τὴν 
δωρεὰν τοῦ θεοῦ, καὶ τίς ἐστιν ὁ λέγων σοι, Δός uox 
πιεῖν, σὺ ἂν τησας αὐτὸν, καὶ ἔδωχεν ἄν σοι ὕδωρ 
ῥῶν  » τῆς χολυµθήθρας τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὰ 
ἀθάνατα νάµατα λέγων. "Ott γὰρ πάντα ταῦτα περὶ 
τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ εἴρηται, ὁ μνημονευθεὶς 
εὐαγγελιστῆς ἡρμήνευσεν ἐπὶ λέξεως. Τοῦ γὰρ Σω- 
τῆρος εἰπόντος, « EU τις διφᾷ, ἐρχέσθω πρὸς μὲ, xat 
πινέτω. Ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, χαθὼς εἶπεν fj pac, 
ποταμοὶ ἐκ τῆς χοιλίας αὑτοῦ ῥεύσουσιν | 80 b ] 
ὕδατος ζῶντος, » εὐθὺς ἐπήγαχεν' « Τοῦτο δὲ εἶπεν 
περὶ τοῦ Πνεύματος, οὗ ἔμελλον Aagbávew οἱ πι- 
στεύοντες εἰς αὐτόν. » 


ΚΓ’. Ἡ χτίσις ἐλαίῳ χτιστῷ ἁγιαζομένῳ Ev τῷ 
βαπτίσµατι χρίεται. Ὁ Σωτὴρ, ὡς θεὸς, τῷ avv- 
αχτἰστῳ αὐτοῦ ἐχρίσατο παναγίῳ Πνεύματι παρὰ τοὺς 
μετόχους, ἡμᾶς. El γὰρ χτίσµα ἣν, οὐχ ἂν τῷ ἰδίῳ 
ἐχρίσατο ποιήµατι ὁ ἄχτιστος. Μάρτυρες δὲ οἱ ὑπο- 
γεγραμμένοι' Ἡσαῖας ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος λέγων’ 
« Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ µε") 
Aaotó δέ’ « Διὰ τοῦτο ἔχρισέ, σε ὁ θεὶς ὁ Θεός σου 


ἐστιν pro τί σοί ἐστιν. Ε, τὴν πηγὴν τῆς σοφίας 
τῇ ὁδφ. Et, χατῴχισας Bv εἰρήνη, pro χατῴχεις 
ἂν ἐν εἰρήνῃ. ΑΙΙΦ editiones alias habent discre-, 
pantias. 
πε (57) Si scires. Joau. iv, 10. 

(58) Si quis. Joan. vui, 51-59. Graeca editio : &&v 


τις. 

(59) Unctus. Codex oóx àv,'... ἐχρήσατα, id esi 
« usus non esset. » Ego legi : ἐχρίσατο pro ἐχρή- 
σατο. 


(40) Spiritus. Isa. τσι, 4. 


951 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


558 


ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου. » Διά A per me; propterea unxit me. » David vero : « Pro- 


τοῦτο, ποῖον; Ἐπειδὴ θεὸς ἀχειροποίητος Gv, ὑπὸ 
θεοῦ ἀχτίστου, ἀνάρχου ἐχρίαθη. Εἶπεν δὲ τὸ, « Ὁ 
θεός σου, » διὰ τὴν Ex Παρθένου γέννησιν αὐτοῦ. 
Πέτρος iv ταῖς Πράξεσιν:' « Ὑμεῖς ἐπίστασθε τὸ 
γενόµενον ῥῆμα χαθ᾽ ὅλης τῆς Ἰουδαίας xol Σα- 
µαρείας, ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας μετὰ τὸ 
βάπτισμα, ὃ ἐχήρυξεν Ἰωάννης Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ 
Νακαρὶθ, ὡς ἔχρισεν αὐτὸν ὁ θεὺὸς Πνεύματι ἁγίῳ 
xi δυνάμει » αἱ Πράξεις. € Συνἠχθησαν iz 
ἀλτθείας Ev τῇ πόλει ταύτῃ, ἐπὶ τὸν ἅγιον παϊδά 
00) Ἰπσοῦν, ὃν ἔχρισας. » Καὶ τὰ "Acpaza δὲ περὶ 
σύτου ὑφτγεῖται οὑτωσί * « Μύρον ἐχχενωθὲν ὄνομά 
σοι" διὰ τοῦτο νεάνιδες Ἠγάπησάν σε. » Μύρου 
ἔνομα εἶναι τῷ Χριστῷ λέχει τὸ τοῦ Παρακλήτου" 
ἐπειδὴ ἅμφυ αἱ ὑποστάσεις τοῦ τε ὀνόματος χοι- 
νωνοῦσιν, χαὶ ἓν ἑανταῖς την τοῦ Θεοῦ xai Πατρὸς 
εὐωδιάζονσιν φύσιν. Νεάνιδας δὲ τὰς Ἐκκλησίας 
λέγει, £v αἷς δοξάζεται͵, περὶ ὧν xal Δαυῖδ ἐν Gy 
εἶπεν φαλμψ» « Ἡροέφθασαν ἄρχοντες, ἑχόμενα 
ἑαλλόντων, ἓν µέσῳ νεανίδων τυμπανιστριῶν” » 
οὕτω φράσας, διὰ τὸ ἐχδόητον τῆς πίστεως, xol 
διὰ τὸ [ 8] α ] ἠχεῖν αὐτὰς εἰς πᾶσαν thv Υῆν τοῖς 
ἀναγνώσμασιν καὶ ταῖς Ψαλμῳδίαις. Πρὸς ἑχάστην 
& αὐτῶν ἐν τοῖς "Ασμασι xa αὐτὸς ὁ ὡραῖος τῷ 
xis νυµφίος σωφρόνως προσλαλεῖ: « Ἰδοὺ εἶ 
χαλὴ, à πλησίον µου’ ἰδοὺ cl καλή. » Καὶ πάλιν 
ἐπιθαλάμιον ὥσπερ δει « Δεῦρο ἀπὸ Λιθάνου, 
νύμφη» δεῦρο ἀπὸ Λιδάνου" ἐλεύσῃ καὶ διελεύσῃ 
ἀπὸ ἀρχῆς πίστεως. » "Ότι δὲ χαὶ ἡμεῖς χρίσμα δε- 
χόµεθα ἓν τῷ ἀναχαινισμῷ, Ἰωάννης γράφει ἐν τῇ 
πρώτῃ Επιστολῇ' « Καὶ ὑμεῖς χρίσμα ἔχετε ἀπὸ 
τοῦ ἁγίου, xat οἴδατε πάντα. » "Ὥσπερ, φησὶν, ἐν 
τῇ οἰχονομία.ὁ Σωτὴρ, xal ὑμεῖς χρίσμα ἔχετε ἀπὸ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Καὶ τοῦτο δὲ τὸ σωτήριον 
ἕῶρον χοινη ὑπὸ τῆς µακαρἰας Τριάδος ἡμῖν παρ- 
εσχητθαι, διδάσχουσιν οὕτως' Ἡσαῖας' « Καὶ ποιή- 
«ει Κύριος Σαθαὼθ πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν ἐπὶ τὸ ὄρος 
τοῦτο, πίονται olvov, χρίσονται μύρον ἐν τῷ δρει 
τούτῳ, Παράδος ταῦτα πάντα τοῖς ἔθνεσιν. » Ὄρος 
yàp τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ, διὰ τὸ ὑψηλὸν τῆς 
πίστεως οἶνον, τὸ δεσποτιχὸν σωτήριον αἷμα * μύ- 
pw, à ἁγιασθέντες ἀλειφόμεθα ὑπὸ τοῦ ἑερέως, 
πριανεφώνησεν. Ἰωάννης ἐν τῇ αὐτῇ πρώτῃ Ἐπι- 


pterea unxit te Deus Deus tuus oleo Ιω pre 
consortibus tuis. » Quid sibi vult illud, « Pro- 
pterea (44) ?*» Nempe illum, quód Deus sit non ma- 
nufactus, a Deo increato et zeterno unctum esse. 
Dixit autem « Deus tuus » propter ejus nativitatem 
ex Virgine. Petrus in Actis : « Vos scitis (49) ver- 
bum factum per universam Judzam, et Samariam, 
quod incepit a Galilea post baptismum, quem prz- 
dicavit Joannes, Jesum a Nazareth , quomodo un- 
xit eum Deus Spiritu sancto et virtute.» Acta : «Con^ 
venerunt (45) vere 179 in civitate ista adversus 
sanctum puerum tuum Jesum, quem unaisti. » 
Cantica verto etiam ita de hoc enarrant: « Un- 
guentum (44) evacuatum (hoc est, effusum) nomen 
tibi : propterea adolescentulz dilexerunt te. » Porro 
unguenti nomen esse Christo hic dicitur, id est, 
nomen Paracleti, seu consolatoris : quoniam am- 
bas hypostases et nomen hocce commune habent, 
εἰ in se ipsis veluti suavem odorem nature Del 
et Patris emittunt. Adolescentulas autem, Eccle- 
sias dicit, in quibus gloriflcatur. De quibus David 
quoque in rxvit psalmo inquit : « Prevenerunt (45) 
principes, juxta psallentes, in medio adolescen- 
tularum. tympauistriarum : » sic locutus curi pro- 
pter divulgationem fldei, tum quia ipse Eccle- 
sie resonant in omni tema lectionibus, et psale 
modiis. Unamquamque vero ipsarum in Cantico- 
rum libro ipse etiam speciosus forma sponsus mo- 


6 deste alloquitur sic : « Ecce (46) pulelra es, pro- 


pinqua niea : ecce pulchra es. » Et rursus epitha- 
lamium veluti canit : «Veni (47) de Libano, sponsa, 
veni de Libano: venies, et transibis ab initio fldei, » 
Quod autem ei nos unetionem accipiamus in reno- 
vatione, id est in baptismo, Joannes scribit in pri- 
ma Epistola : « Et vos (48) unctionem habetis 4 
sancto, et nostis omnia. » Sicut, inquit, in Incar- 
natione Salvator, sic et vos unctionem habetis 4 
sancto Spiritu (49). Hoc autem salutare donum 
communiter a beate Trinitatis personis collatum 
nobis esse docent Seripturz, Isaias quidem ; « Et 
faciet (50) Dominus Sabaoth omnibus gentibus 
super montem hune : bibent vinum, ungentur un- 
guento in monte hoe : trade hzec omnia gentibus. » 


στολῇ πεῤὶ τοῦ Χριστοῦ" « Kat ὑμεῖς τὸ χρίσμα, 6 D Nam montis nomine Ecclesiam Dei przsignificat ob 


(4M) Propterea. Psal. xiv, vers. 9 sive 8. Vide, 
Si placet, Hilarium lib. 1v De Trinitate, num. $5. 

43) Vos scitis. Acl, x, 97 et 98. Graca editio 
habet οἴδατε pro ἑἐπίστασθε. Et omiltit voces. καὶ 
Σαµαρείας. An hue irrepserunt ex Act. 1, 87 


05) Comsenerunt. Act. 1v, 27. Voces ἓν τῇ πόλει 
ταύτῃ, id est « in. hac civitate, » desunt in Grivca 
ediione. Sed WVu:g. interpres eas legit ut Didy- 
luus, 


(44) Unguentum. Cant, 1, 2. In libro etiam De 
Spirilu sancto, num. 11, ad Christum refert hoec 
verba, 


(&) Prevenerunt. Psal, Lxvit, vers. 27 (seu 20). 
Nonnulbe editiones habent ἑχόμενοι. Sed Complu 
tusis Σχόµενα, ut Didymus, id est. « juxta : » uL in 
illis verbis Judic. xix, 14 ; "Eó αὐτοῖς ὁ ἥλιος ἐχό- 


μενα τῆς Γαθαά, hoc est « Occubuit ipsis sol juxta 
Gabaa. » 

46) Ecce. Cantic. 1, 14. 

47) Veni. Cantic. 1v, 8. 

48) Et vos. In prima Joan. 1, 40. . 

49) A sancto Spiritu. Enarratione in. primam 
Joannis ad bunc locum : « Palam facti sunt enim 
(inquit) recedentes ab unctione, quam habebant a 
sanclo Spiritu, 6ο videlicel ostentantes, quod sint 
Anlichristi : Christianisii quicunque sunt partüi- 
cipes, Christi in eis permanet unctio, id est chrisma . 
4 sancto percipientes. » 

(50) Et faciet. 1sa. xxv, 6 et 7. Complutensis 
editio : πίονται ἐν εὐφροσύνῃ * πίονται olvov. Verba 
autem illa, πίονται &v εὐφροφύνῃ , fortasse a Di- 
dymo dictata sunt, sed in Passioneiauo codicg. 
omissa.- 


559 


DIDYMI ALEXANDRINI 500 


sublimitatem fidei : vinum desigaat Dominicum  ἑλάδετε ἀπ᾿ αὐτοῦ, µένει ἓν ὑμῖν: xai οὐ χρείαν 


salutarem sanguinem (51) : unguentum vero illud 
dicit, quo sanctificati ungimur a sacerdote. Joan- 
nes autem in eadem prima 1680 Epistola de Chri- 
sto ait : « Et vos (52) unctio quam accepistis ab eo , 
manet in vobis : et non necesse habetis ut aliquis 
doceat vos ; sed sicut unctio ejus docet vos de σπι- 


ἔχετε ἵνα τις διδάσχῃ ὑμᾶς, ἀλλ' ὡς τὸ αὑτοῦ ypl- 
σµα διδάσχει ὑμᾶς περὶ πάντων ' » Παῦλως δὲ ἐν τῇ 
δευτέρᾳ πρὸς Κορινθίους. « Ὁ δὲ βεθαιῶν ἡμᾶς 
σὺν ὑμῖν εἰς Χριστὸν, xaX χοίσας ἡμᾶς θεὸς, χαὶ 
σφραγισάµενος ἡμᾶς, χαὶ δοὺς τὸν ἀῤῥαθῶνα τοῦ 
Πνεύματος ἐν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν.» 


nibus. » Paulus vero in secunda ad Corinthios: «Qui autem (53) confirmat nos. vobiseum in Christo, 
et qui unxit nos Deus, qui et signavit nos, et dedit pignus Spiritus in cordibus nostris, » 


CAP. Vil. 


De divinis operationibus, et largitionibus Spiritus 
sancii, 


Jam vero Scripturarum oracula cum valde ac- 
curate sancti Spiritus naturam, que supra omnem 


vitam, mentemque exsistiL, divinam esse ac su- B 


premam nobis ostenderint, similem quoque, et tali 
natura convenientein declarant providentissimam 
illius atque entheam operationem, in hunc modum ς 

]. Quia vivificat, utpote qui est Spiritus Dei om- 
nia vivificantis, juxta fidei tubam Paulum scriben- 
tem ad Itomanos quidem : « Lex (54) enim Spiritus 
vite iu Christo Jesu liberavit me a lege peccati, 
et mortis; » et rursus : «Qui suscitavit (55) Jesum 
Christum ex mortuis , vivifl. abit et mortalia vestra 
corpora per inhabitantem (56) ipsius Spiritum in vo- 
bis; » ad Corinthios vero : «Non quod (57) sufficientes 
simus cogitare aliquid a pobis quasi ex nobis : sed 
rufliclentia nostra ex Deo est : qui et idoneos uos 
fecit ministros Novi Testamenti , son littere, sed 
19 spiritus; littera enim occidit, spiritus autem 
vivificat. » Littera vero hic Mosaicam legem (58) 
de :iotat, quz sic edicit, « Oculum (59) pro oculo , el 


dentem pro dente, » quique defendit eum, qui in- - 


sipienter vivit (60). Vivificantem vero dicit san- 
ctum Dei Spiritum , qui facit ut non amplius sub 
lege simus, sed sub gratia, nobisque prsecipit, αἱ 


(51) Sanguinem. Nisi in Eucharistia Christi san- 
guis reipsa adesset, vinum hic signilicaret vinum, 
non vero salutarem sanguinem, quem pro humano 
genere Chrisium effudit. 

53) Et vos. In prima Joannis i, 27. 

53) Qui autem. In lI ad Cor. 1, 91 et 22. Biblia : 


ὁ χαὶ σφραγισάµενος. : 

54 jn ftem. vii, 2. 

55) Qui suscitavit. Rom. vin, 41. Groca. editio 
pro Ἰησοῦν Χριστόν, habel τὸν Χριστόν. Sed Vul- 

alus interpres legit ut. Didynius hoc in loco, In 
fibro autem De Spiritu sancto bis affert theulogua 
noster hunc ipsum versiculum, ac numero quidem 
59 habet, « Jesum Christum; » numero autem 41 
habet duntaxat, « Christum, » tum in editis exem- 
plaribus, tum in nostro codice. 

(56) Per inhabitantem. Apud Athanasium in dia- 
logo i De Trinitate (tom. Il, pag. 228 et 3254 vet. 
ed.) Macedonius redarguitur, quod in hoc Pauli 
texiu. perperam legeret : διὰ τὸ ἑνοιχοῦν αὐτοῦ 
Πνεῦμα, id est « propter inbabitantem ipsius Spi- 
riuim ; » ac legendum esse contendit Dialogi auctor, 

& τοῦ ἑνοιχοῦντος, et reliqua, ut habent. Graeca 
Biblia. Eadem sensit, ac dictavit Didymus segm. 
144 a. Jan vero quis credat, lectionem illam, quam 
ut Macedonianam exagitavit segm. illo 144 a, pro- 
positam ab ipso fuisse in libro De Spiritu sancto? 
Attamen jin eo libro num. 39, edita exemplaria sic 
babent : « Proponamus et Apostoli ad Homanos 


ΚΕΦ. Z'. 
Περὶ τῶν θεϊκῶν ἐνεργειῶν, xal | 81 b Ἰ παρ: 
οχῶ» τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

"Avav τοίνυν φιλοτίµως τὴν θείαν xal ἀχροτάττν 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος φύσιν, τὴν οὖσαν ὑτὲρ Coh 
χαὶ ὑπὲρ νοῦν, τὰ λόγια ἐπιδείξαντα, ἐφάμιλλον αὐ- 
τῆς xai τὴν χηδεμονιχωτάτην ἔνθεον ἐνέργειαν Ex- 
φαΐνει οὕτωσί 


Α’. "Οτι ζωοποιεῖ, ὡς Πνεῦμα ὑπάρχον τοῦ ζωογο- 
νοῦντος τὰ πάντα Θεοῦ, κατὰ Παῦλον τὴν σἀάλπιγγα 
τῆς πίστεως, γράφονται ᾿Ῥωμαίρις μέν ε Ὅ vio 
νόµος τοῦ Πνεύματος τῆς ζωῆς, Ev Χριστῷ Ἱπσοῦ 
ἠλευθέρωσαέν µε ἀπὸ τοῦ νόµου τῆς ἁμαρτίας xai 
τοῦ θανάτου » xal πάλιν « 'O ἐγείρας Ἰησοῦν 
Χριστὺν &x νεχρῶν, ζωοποιήσει xal τὰ θνητὰ ὑμῶν 
σώματα, διὰ τοῦ ἑνοικοῦντος αὐτοῦ Πνεύματος iv 
ὑμῖν" » Κορινθίοις 66 * « Οὐχ ὅτι ἰχανοί ἔσμεν à 
ἑαυτῶν λογίσασθαί τν, ὡς ἓξ ἑαυτῶν ' ἀλλ᾽ f) ἰχανότης 
ἡμῶν ἐκ θεοῦ: ὃς xaX ἱχάνωσεν ἡμᾶς διαχόνους Και- 
vie Διαθήχης, οὐ γράμματος, ἀλλὰ πνεύματος. 10 
γὰρ γράμμα ἀποχτείνει, τὸ ὃξ πνεῦμα ζωοποιεῖ. » 
Γράμμα δὲ εἶπεν τὸν Μωσαϊχὺν νόµον, τὸν διαγο- 
ρεύοντα ὀφθαλμὸν ἀντι ὀφθαλμοῦ, xal ὁδόντα ἀνιὶ 
ὀδόντος, xal ἀμυνόμενον τὸν ἀσυνέτως βιοτεύοντα" 
ζωοποὼν δὲ. τὸ ἅγιον Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, τὸ µτχέτι 
ὑπὸ νόµον, ἁλλ' ὑπὸ χάριν ἡμᾶς πλιῆσαν, xal παρεγ- 


Epistole testimonium ... « Si autem Spiritus ejus, 
« qui suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis : 
« qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, vivifl- 
«eabit et mortalia corpora vestra propter inhabi- 
« tantem Spiritum ejus in vobis...» Ait quippe 
Apostolus, justificationem divinam, οἱ spiritu.lis 
legis expleri in his, non qui juxta carnem ambu- 
lant, sed juxta Spiritum. » Verum sernpulus omnis 
tollitur, 8i ms. codicem nostre Bibliothecee S. Sil- 
vatoris Bononisx consulamus, Sic enim in eo legi- 
tur : « Proponamus autem et Apostoli, » et. reliqua. 
Tum: cSi autem Spiritus ejus, qui suscitavit J«- 
sum Cbristum ex inortuis, habitat in vobis; qui 
suscitavit Jesum Christum ex wortuis, vivilicavit 
[legendum vivificabit, ut puto] et mortali» οοι- 
pora vestra per inhabitationem Spiritus ejus in. vo- 
bis... Ait quippe Apostolus, justificationem divinz, 
εἰ spiritualis legis, » etc. Àc sane num. 41 ejusdem 
libri cum editio, tum noster codek liabet, « per 
inhabitantem, » non vero, « propter inbabitantem.? 
Hec tamen non eo dixi, quod lectionem illam, 
« propler inhabitantem, » omnino rejicieudam ve- 
lim, cum Vulgaus interpres illam habeaj. 

. (97) Non quod. ll. Cor. 11, 5. et 6. Graeca edi- 
Uo : ἐχ τοῦ θεοῦ. 

3) Legem. Vide lib. De Sp. sancto num. 51 et 


(59) Oculum. Levit. xxiv, 20, 
(60) Vivit. Lege Exod. xxi, 15, 18, 21, etc. 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


502- 


Ἰνῆσαν μὴ ἀποδοῦναι χαχὺν ἀντὶ χαχοῦ, μᾶλλον δὲ A non. reddamus malum pro m:lo , sed bonum potius. 


ἀγαθὸν ἀντὶ xaxou παρασχεῖν. « Ἐὰν » γὰρ, qnoi, 
« πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου, χόρτασον αὐτόν" » xat πάλιν 
τος αὐτοῖς᾽ ε Ἐγένετο ὁ πρῶτος ᾿Αδὰμ elc φυχὴν 
ζώσαν, ὁ ἔσχατος ᾿Αδὰμ εἰς Πνεῦμα ζωοποιοῦν» » 
Γαλάταις δέ".ε 'O σπείρων εἰς τὸ Πνεῦμα, ἐχ τοῦ 
Πνεύματος θερίσει ζωὴν αἰώνιον ΄  γαὶ χατὰ Ἰωάν- 
τν λέγοντα ἀπὺ τοῦ Σωτῆρος” « Τὸ Πνεῦμά ἐστιν 
τὸ ζωοποιοῦν. » Αὐτὸ δὴ τοῦτο δηλῶν Ἰεζεχιὴλ, xal 
ὅτι σὺν τῷ Θεῷ, ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ, [89 α] τὴν 
ἀνάστασιν ποιῄσει, προφητεύει’ « Τάδε λέγει Κύριος 
τοῖς ὁστέοις τοῖς ξηροῖς τούτοις Ἰδου ἐγὼ εἰσάγω 
εἰς ὑμᾶς Πνεῦμα ζωῆς, xai δώσω Ég' ὑμᾶς νεῦρα, 
χαὶ ἀνάζω ἐφ᾽ ὑμᾶς σάρχας, xai ἐχτενῶ ἐφ᾽ ὑμᾶς 
δέρμα, χαὶ δώσω ἐφ᾽ ὑμᾶς τὸ Πνεῦμά µου, καὶ ζ- 


pro maloprzbeamus. « Si (61) » enim, inquit, « esu- 
rierit inimicus tuus, ciba illum ; » et rursus ad'eos- 
dem (62) : «Factus est (65) primus Adam in animam: 
viventem, novissimus Adam in Spintum viviflcan- 
tem ; » ad Galatas vero : « Qui seminat (64). in; 
Spiritu, de Spiritu metet. vitam «zternam; » eb 
secundum Joannem (65) ex persona Salvatoris. 
inquientem : « Spiritus (66) est qui vivifleat, » 
Hoc sane ipsum significans Ezechiel, eumque si- 
mul cum Deo, utpote Spiritum ipsius, resurrectio 
nem (67) facturum declarans, sic prophetat : « ο 
dicit (68) Dominus 189 ossibus his aridis : Ecce 
ego induco in vos Spiritum vitze, et dabo super vos 
nervos, et reducam super vos carnes , ei exten-' 


σεσθε, xal γνώσεσθε, ὅτι ἐγὼ Κύριος.» Ἡ οὖν οὐ- B dam super vos pellem, et dabo super vos Spi- 


σιωδὼς ζωὴ , xa f) ζωοποιὸς δύναμις, οὔτ' ἀρχὴν, 
οτε πέρας. οὖτ) ἀλλοίωσιν ἔχει ' τὸ δὲ τούτοις μὴ 
ὑποπῖπτον φύσει xal ἀληθείᾳ θεός ἐστιν, ἅτε δὴ 
xii τὰ χατ) ἐξαίρετον τοῦ θεοῦ xal Πατρὺς οἴχοθεν 
χεχτηµένον. Οὐδὲν γὰρ κτιστὺν ζωῖς αἴτιον εἶναι, f) 
ἑωὴν Ev. ἑαυτῷ δειχνύναι δύναται. πάντα δὲ νεχρὰ 
τὰ τοῦ θεῖχοῦ Πνεύματος ἑστερημένα. « Ἑν αὐτῷ 
Τρ (pev, xa χινούμεθα, xa ἑσμὲν, » ὡς ἔφασαν 
αἱ ἀποστολικαὶ Ἡράξεις. Καὶ γὰρ εἰ πάντα τὰ vt- 
γόµενα, xal φθαρτὰ, τὰ δὲ φθειρόµενα στερεῖται 
ζωῖς ὑπομένοντα ' πῶς ἂν ἄλλοις χαρίσαιτο ταῦτα, 
ὧν αὐτὰ Ὑίνεται ἐνδεῆ; Ζωοποιούμεθα δὴ οὖν ὑπὸ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς xai ὑπὸ τοῦ εἰπόντος * 
€ Evo εἰμι ἡ ἀνάστασις χαὶ dj ζωή. » 

quorum ipsa indigent? Vívificamur ergo sane a 
sum (70) resurrectio, et vita. » 


B. Ότι, διὰ τὴν ταυτότητα τῆς θεότητος xot C 


τὴν µίαν ἐνέργειαν, λέγουσιν αἱ Γραφαὶ, ὡς κατὰ 
τὴν τοῦ δούλου μορφὴν Ἰησοῦν Χριστὸν Ἠγειρέ ποτε 


(61) Si. Rom. xi, 20. Greca editio : Ἐὰν οὖν 
πεινὰ ὁ ἐχθρός aov. φώμιζξε αὐτόν. Passioneianus co- 
deà mendose, v4. 

, (62) Ad eosdem. Que. allaturus est, non exstant 
in Epistola ad lomanos, ut proxime superiora. Ita 
que voX ista, « eosdein, » referenda est ad Corin- 
'hios, quorum paulo ante meminit : uL scilicet verba 
lla, « littera. autem. hie, » usque ad, « ciba il- 


ns » quasi inlra parenthesim clausa habenda 
sun. 


ritum meum , et vivetis, et cognoscetis, quod 
ego Dominus. » Porro subsiantialis vita , et vi- 
vificans virtus neque initium babet, neque finem, 
neque mulationi subjecta est ; quod autem bis 
obnoxium non est, natura et vere Deus est : 
quippe qui de suo et illa habet , qux» per ex- 
celleutiam tribuuntur Deo Patri ; nulla enim erea- 
tura potest vite causa esse, aut vitam iu se ipsa. 
ostendere : sed quaxcunque divino Spiritu carent, 
mortua sunt: ε ἵπ ipso (69) enim vivimus, 
movemur et sumus, » ut nos docent Ácta apo. 
stolica. Si enim omnia que facta sunt , corrupti- 
bilia etiam sunt ; qux vero corrumpuntur , patiendo. 
vita privantur , quomodo aliis largiri possunt. illa, 
Spiritu sancto, sicut et ab eo qui dixit : « Ego 


lj. Quia ob identitatem deitatis, οἱ unitatem 
operationis Scripture Jesum Christum, quatenus 
in forma servi exsistenlem, suscitatum esse in- 


sic habet : « Neque vero frustra sine articulo... et 
nunc spiritus creatus dicitur, quoniam non est san- 
etus ; cum pene semper Spiritus sanctus cum arti- 
culo nominetur : ut. in. illo... Et alibi ; Τὸ Πνεῦ- 
µα (id est Spiritus) est qui vivificat. » 

(67) Resurrectionem. Origenem de corporum re- 
surrectione non recte sensisse norunt theologi. Il- 
lius vero opinionem seculum esse Joannem quoque 
Jerosolymitanum episcopum probat Hieronywus in 
libro contra insum Joannem num. 23 et seqq., quod 


(G5) Factus est. Y ad Cor. xv, 45. Grzca editio : D de resurrectionis veritate subdole locutus sit, atque 


ὁ πρῶτος ἄνθρωπος Αδάμ. 

(64) Qui séminat. Galat. vi, 8. 

, 65). Et secundum Joannem. Cum initio hujus ar- 
Uiculi dixerit, « juxta. Paulum, » idcirco nunc ait : 
* Et secundum Joannem. » At nos, quibus Didymea 
Ienoria no» rst, obliti jam peue eramus illoruim 
Verborum, e juxta. Paulum. » 

66) Spiritus, Joan. vi, 00. Locus hic citatur a 
idymo etiam in libre De Spir. sancto num. 15, sed 
!"a Jn edilis exeuplaribus affertur, ut. vix eum 
3inoscas. Sic enim babent : « Neque enim frustra 
916 articulo... nnnc. spiritas creatus dicitur ? quo- 
"la" non est sanctius, cum pere semper Spiritus 
Pneus eum articule nominetur, ut in illo... Et 
alibi : αὐτός ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν, id est, Ipse est qui 
Viilicat, » Emendatione. locum indigere sensit Val- 

TIUS, sed miss, librorum auctoritate destitutus 
cuendare coactus fuit ex ingenio. Codex noster ins. 


ad eam confirmandam illa ipsa Seripturz testimo- 
nia attulerit, quibus iunixus Origenes veram vera 
carnis resurrectionem negavit. Itaque ut se ab Ori- 
genismo abhorrere ostendat Joannes, illud ab ipso 
erigit Hieronymus ut hune potius Ezechielis leeum 
afferat, quem affert Didymus hoc in loco. « His enim 
testimoniis (aít Hieronymus) veritatem resurrectio 
nis probas, quibus Origenes negat... Profer magis 
Ezechiel, qui ossa jungens ossibus, el. educens 64 
de sepulcris suis, el super pedes stare faciens, car- 
nibus nervisque constringit, et cute desuper te- 


itl. » 
s (68) Ilic dicit. Ezech. xxxvn, 5 et 6. Compluteu- 
sis editio habet : Τάδε 3. Κύριος, Κύριος. et omittit 
voces, τοῖς ξηροῖς ' ae pro εἰσάγω habet ofcto* et 
Πνεῦμά pov, sine artieulo : et ἐγὼ εἰμι Κύριος. 
(69) /n ipso. Act, xvit, 28. 
(70) Ego sum. Joan. xs, 25. 


5603 


DIDYMI ALEXANDRINI 


96i 


quiunt modo a Patre, modo ipsum a se ipso, modo A ὁ Ilatho, t$ αὐτὸς ἑαυτὸν, ποτὲ τὸ ὅγιον Πνευμα 


a Spiritu sancto, in hunc modum; Acta : « Hunc 
Deus (71) suscitavit tertia die.» Joannes ex persona 
Salvatoris : «Solvite (72) templum boc et in tribus 
diebus suscitabo illud. Ipse autem dicebat de tem- 
plo corporis &ui ; » et rursus : « Ego pono (73) ani- 
mam meam , ut iterum sumam eara. Nemo tollit 
eam a me : sed ego pono eam (74). Potestatem ha- 
beo ponendi eam , et potestatem habeo iterum su- 
mendi eam. » Petrus in prima Epistola : « Chri- 
stus (73) semel pro peccatis pro nobis mortuus est, 
justus pro injustis, ut nos offerret Deo, mortifica- 
tus quidem carne, vivificatus autem Spiritu. » 

Ill. Quia ereat Spiritus sanctus magnam creatu- 
ram hominem, atque ex mortuis eum suscitat, οἱ 


οὑτωσί. Ai Πράξεις" « Τοῦτον 6 θεὸς ἔχειρς τῇ 
τρίτῃ ἡμέρᾳ' » Ἰωάννης ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος" « Λύ- 
gave τὸν vaby τοῦτον, xal ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῷ 
αὐτόν. Αὐτὸς δὲ ἔλεγεν περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος 
αὑτοῦ * » xai πάλιν" « Ἐγὼ τίθηµι τὴν Ψυχήν pov, 
ἵνα πάλιν λάδω αὐτὴν. Οὐδεὶς αἴρει αὑτὴν ἀπ᾿ ἐμοῦ, 
ἁλλ ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν. Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὖ- 
τὴν, χαὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαδεῖν αὐτὴν. » Πέ- 
τρος ἓν τῇ πρώτῃ [825] Ἐπιστοῇ” « Χριστὸς 
ἅπαξ περὶ ἁμαρτιῶν ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανεν, δίχαιος 
ὑπὲρ ἀδίχων, ἵνα ἡμᾶς προσαγάγῃ τῷ θεῷ' θανα- 
τωθεὶς μὲν σαρχὶ, ζωοποιηθεὶς δὲ Πνεύματι. » 

ΙΓ’. "Ότι δημιουργεῖ τὸ µέγα χτίσµα τὸν ἄνθρω- 
TOV, χαὶ ἐχ νεχρῶν ἐγείρει, χαὶ ζωοποιεῖ, χαὶ εἰς 


vivilicat, et ad colum verüt, ac terram in diluvio B οὐρανὸν ἐπιστρέφει' xal συγχαταῤῥυεῖσαν ταῖς &v- 


simul cum humanis iniquitatibus defluentem, 183 
Püursus renovavit, eamque iterum indito calore 
fovit sine studio, ae spontanea, instar veluti auto- 
matum, operatione, utpote qui sque creator est, ut 
supremus ille architectus (76) Deus, qui tellurem 
ipsam initio subsistentem fecit, et cum quo :equa- 
lem habet operationem; ut cognoscere nobis licet ex 
jis, quz sacri scriptores declararunt, quos subji- 
ου. Job : « Spiritus (77) divinus, qui fecit me, 
flatus autem Oinnipotentis, qui docet me. » Da- 
vid in psalmo quidem ctn : « Emittes (78) Spi- 
rilum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem 
terre. » ld. confirmat Apostolus in secunda ad Co- 
rinthios Epistola : « Itaque (79) si qnis in Christo, 
ΒΟΥΑ creatura : vetera transierunt : ecce nova facta 
sunt omnia. » In psalmo autem xxxir: « Verbo (80) 
Domini cceli firmati sunt, et Spiritu oris ejus omnes 
virtutes eorum. » Quz porro ex hujus capituli sen- 
tentia colligi possunt, inobservata ne przetereas. Ni- 
3nirum ipse, utpote crealor et bonus Deus, manens 
semper Spiritus Dei, stabilem creature largitur 
amicitiam, et indissolubilibus eam astrinxit viu- 
culis, firmamque e$ inconcussam posuit, suaque 


14) Hunc Deus. Act. x, 40. 

12) Solvite. Joan. n, 199131. Bib. ἐχεῖνος pro αὐτός. 

19) Ego pono. Joan. x, 17 et 18. 

74) Pono eam. Graeca editio hic addit, ἁπ' ἐμαν- 
φοῦ, id est « à me ipso. » 

(15) Christus. In prima Petri i1, 18. Voces, ὑπὲρ 
ἡμῶν, omittit Greca editio. Pro ἀπέθανεν eadem edi- 
ο liabet ἔπαθε, id est « passus est. » Sed Vulg. 
int. legit ut Didymus. Demum ea editio habet τῷ 
Πνεύματι, sed articulum omissum hice puto a libra- 
rio, ex his, quz dixi in not. ad pag. 12. 

(16) Supremua | architectus. ln. Graco, ἀρχιτέχνα 
Θεοῦ, cujus locutionis, inflexiouisque vix aliud 
mihi hactenus occurrit exemplum. Eo autem mo- 
do Deum vocat ἀρχιτέχναν, aut, si malis, &o- 
χιτέχνην, quo viles artifices dicuntur μµιχροτέ- 
χναι * quo Piudarus apud Plutarchum lib. u De na- 
iura, ei apud Clementem Alexandrinum ait, &pr- 
στοτέχνα Πάτερ ' quo. alibi legitur, ὁ ἀριστοτέχνας 
Πατήρ. alibi vero ἀριστοτέχνης" quo apud Ana- 
creontem nonnulli legunt καλλιτέχνα τόρευσον, pro 
χαλὴ τέχνα τόρευαον' quo demum ab Epipbanio it 
Anchorato.cap. 28, Filius vocatur ὁ ἀρχιτέχνης Λό- 
γος. id est « supremus artifex Verbum. » 

(11) Spiritus. Job xxxii, 4. Vide not. 55, pag. 7, 
αἱ not. 25, pag. 57. 


θρωπίναις ἀνομίαις τὴν γῆν ἀνεχαίνισε πάλιν, xal 
ἀνέθαλφε τὸ ΠΗνεῦμα τὸ ἅγιον ἄνευ πραγµατείας, xal 
οἷον αὐτομάτως, ἅτε συνδημιουργὸς xai ἰσουργὸς τοῦ 
ὑποστήσαντος αὐτὴν xav' ἀρχὰς ἀρχιτέχνα θεοῦ, ὡς 
γνῶναι ἡμῖν ἐφίεται, ἐξ ὧν ἐξέφηναν οὗτοι" Ἰώδ. 
« Πνεῦμα θεῖον, τὸ ποιῆσάν µε᾽ πνοὴ δὲ παντοκρά- 
τορος, Ἡ διδάσχουσά µε. » Δαυῖὸ Ey μὲν ρΥ’ φαλμῷ, 
« Ἐξαποστελεῖς τὸ Πνεῦμά σου, χαὶ χτιαθήσονται, 
xai ἀναχα.νιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς. » Τοῦτο βε- 
θαιοῖ ὁ Απόστολος, γράφων Κορινθίοις. τὺ δεύτερον ᾿ 
ε "ots. cl τις ἐν Χριστῷ, χαινἡ χτίσις ᾽ τὰ ἀρχαῖα 
παρῇλθεν, ἰδοὺ γέγονε χαινὰ τὰ πάντα.» Ἐν δὲ λρ 
Ψαλμῷ. « Ti Λόγῳ Κνυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθτ- 
σαν, xai τῷ Πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ 
δυνάµεις αὐτῶν. » Mh παραδράµῃης τὰ αὐτόθεν 
ἀχούεσθαι δυνάµενα * ἀλλ᾽ ἴδε, ὅτιπερ ὡς δηµιουρ- 
γὸς xai ἀγαθὸς θεὺς µένων εἰς ἀεὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ 
θεοῦ, φιλίαν µόνιμον τῇ χτίσει χορηγεῖ, καὶ ἀλύτοις 
αὐτὴν ἔσφιγξε δεσμοῖς, xal "δρασεν ἀκατάσειστον, 
καὶ πάντα τῇ ἑαυτοῦ δυνάµει στηρίζει’ χαὶ ὅτι ἀθέ- 
µιτόν ἐστι χτίσµα καλεῖν τὸ χτίζον xal ἑνδυναμοῦν 
τοῦ θεοῦ τὰ χτίσµατα. Συνεργὺν γὰρ xal ὁμοούσιον 

(18) Emittes. Psal. cim, vers. 51 (seu 30). Inlibro 
De Sp. sanctio. num. $2, ubi hic locus bis affer- 
tur, paulo aliter legisse videbitur Didymus, :si in 
exemplarium typis impressorum auctoritate sis- 
tamus. Ea enim pro, « emittes, » habent utrobique, 


« emitte. » At codex nosler ms. quamvis priore 
loco habeat mendose, ut reor, « emiUe, » in se 


D cuudo tamen habet « emittes. » Sed ipsa Didywi 


verba afferre inutile non erit. « Et in psalino ad Do- 
minum dicitur : « Auferes ab eis Spiritum tuum, et 
« delicient, eLin lerram suam revertentur :; emitte 
« Spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciein 
« terrz, » Nec mirum si Dominici tantum eorporis 
Spiritus sanctus conditor sit, cum Patri Filioque sa- 
ciatus, eadem potestate creaverit oinnia, quae Pater 
creavit, et Filius : « Emitte » enim, ait, « Spiritum 
« (tuum, et creabuntur. »lia jin editis libris : se4 
poswema hiec rectius. ex parte saltem, ut videtur, 
in eo quem dixi codice : « Nec mirum si Dominici 
tantuim. corporis Spiritus sanctus conditor, sit cum 
Patre Filioque sociatus : cum eadem creet omuia 
qux Pater creavit, et Filius. « Emittes » enim, ail, 
« Spiritum tuum, et creabuntur. » 

(79) ltaque. I 2d Cor. v, 17. 

(80) Verbo. Psal. xxxi, vers. 6. 


065 


DE TRINITATE LIBER. SECUNDUS. 


566 


αὐτὸ τῷ ep, ἅτε Πνεῦμα αὐτοῦ καὶ δάχτνλον, ὡς ἐν A ipsius potentia rebus omnibus tribuit stabilitatem : 


τῷ πρώτῳ ἐδείχθη βιθλίῳ, [55 a] μυστικῶς παριστῶν 
ἐν η’ φαλμῷ προφητεύει" « "Οτι ὄψομαι τοὺς οὖρα- 
we, ἔργα τῶν δαχτύλων σου. » Καὶ Μωῦσῆς δὲ ἐν 
^i Γενέσει, ἁπὺ τοῦ θεοῦ καὶ Πατρὸς, πρὸς τὸν Υἱὸν 
xal τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμά quw * « Ποιήσωμεν ἄν- 
θρωπον xaz' εἰχόνα xaX ὁμοίωσιν ἡμετέραν, xal ἁρ- 
χέτωσαν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς. » Οὐ γὰρ ἀγγέλους, 7| ἅλ- 
λα πνεύματα ἔλαθε συγχειρουργοὺς, f| Υνωµοδότας ὁ 
θεός; ἐπειδὴ ὁ δοῦλος οὐχ οἶδεν, τί ποιεῖ αὐτοῦ ὁ δε- 
σπότης. Οὐδὲ εὑρίσχεται πώποτε εἰς δημιουργίαν 
συμπαραλαθὼν «κτίσμα (καθὰ Δαυῖδ φάλλει ἐν λβ’ 
φα)μῷ» « 'O πλάσας κατὰ µόνας τὰς χαρδίας αὖ- 
τῶν» » καὶ ἓν pXr/ * « Οὐκ ἐχρύδη τὸ ὁστοῦν µου ἀπὸ 
o9), ὃ ἐποίησας £v χρυφῇ. » Καὶ ὡς Παῦλος Ῥω- 
μαίοις γράφει « Τίς γὰρ ἔγνω νοῦν Κυρίου, 1| τίς 
σύµδουλος αὐτοῦ ἐγένετο; » τοῦτ ἔστιν, τῆς χτίσεως 
οὐδε[ς. Πλάτος yàp ἔχον τὸ « τίς » τοῦτο προφαίνει). 
Ἔδειξε δὲ τῷ μὲν μὴ εἰπεῖν Ποιήσατε, ἀλλά, 
* Ποιήσωμεν, » ὡς οὐχ ἔστιν ὑπουργὸς ὁ Υἱὸς, xat 
9) ἅγιον ΠἨνεῦμα, ἀλλὰ δυνάµεως xai θελήσεως 
po^ τῷ δὲ ἐπαγαγνεῖν, « xac εἰχόνα xaX ὁμοίωσιν 
ἡμετέραν, » ὡς µία ἑστὶν οὐσία τῇ Τριάδι’ καὶ ὡς 
0$ πρὸς ἀγγέλους εἴρηται τοῦτο, τοῖς ἀπείρως καὶ 
ἀσυνειχάστως ἐν µείω τὴν εἰκόνα xat ὁμοίωσιν ἔχου- 
σιν (εἰ ἀχίνδυνον τοῦτο, ὡς ἄνθρωπον, εἰπεῖν) τῆς 
ἀνειδέου, xal ἀσχηματίστου, xal ἀῤῥήτου Τριάδος. 
Δὺ ἐπήγαγεν ὁ αὐτὸς χοσμογράφος ' « Καὶ ἑποίη- 
σεν ὁ θεὺς τὸν ἄνθρωπον * κατ᾽ εἰχόνα θεοῦ ἐποίησεν 
αὐτόν ’ ἄρσεν xat θήλυ ἐποίησεν αὐτούς * xaX εὐλόγη- 
σεν αὑτούς » xal πάλιν « Ἴδεν ὁ θεὸς, ὅτι χα- 
Ἰόν' » Ev ofc ῥητοῖς αὖθις τῆς αὐτοτελοῦς xal Υενε- 
σιουργοῦ Τριάδος τὸ τέλειον, xaX σύμµφωνον, xal xo- 
σμητιχὸν, xaX ἐπίπαν ἄφθονον σηµαίνεται μυστικῶς. 
Ἐτειδῇ ταῦτα [850] θεάτρων μὲν χαὶ πλήθους ἄξια 
οὐχ ἡγήσατο εἶναι ὁ Μωῦσῆς, ἤτουν ὁ ἐνηχήσας αὖ- 
τῷ θεός; τοσούτων δὲ, ὅσον pl παρανομεῖν ἐς ταῦτα 
ἔμελλον. «Ἐποίησε » γὰρ «ὁ θεὸς, » τοῦτ ἔστιν. ὁ 
Yl, «τὸν ἄνθρωπον χατ εἰχόνα Θεοῦ, » τοῦτ ἔστιν 
τοῦ Πατρὸς, « ἐποίησεν αὐτὸν, χαὶ ἴδεν ὁ θεὸς, » τοῦτ 
στιν τὸ Πνεῦμα, « ὅτι χαλὸν, καὶ εὐλόγησεν αὖ- 
τοὺς, 2 τοῦτ' ἔστιν ἡγίασεν. Τὸ δὲ, « xav' sixóva, » 
ὡς ἐμοὶ δοχεῖ, νοητέον, ὅτι Ex τοῦ θεῖχοῦ φυσήµα- 
τος τὸ Πνεῦμα τὸ ἀθάνατον ἔχομεν, xal νοῦν ἀξὶ 


nefas vero est crealgram.illum vocare, qui Dei 
creaturas creat, et. vim ipsis omnem inpertitur : 
ipsum enim simul cum Deo operari, et Deo ipsi 
consubstantialem esse, utpote qui Spiritus ipsius, 
ac Digitus est, ut in| primo libro (81) ostensum 
fuit, mystice indicans, comprobansque in virt psul- 
mo sic prophetat David : « Quoniam (82) videbo cae- 
los, opera digitorum tuorum. » Moses vero iv Ge- 
nesi ex persona Dei et Pais Filium, 184. et saa- 
cium ejus Spiritum sic alloquitur : « Faciawmus (86) 
hominem juxta imaginem et similitudinem nostram, 
et dominentur in illa, qux sunt in terra. » Necenim 
cooperatores, aul consiliarios sumpsit Deus ange- 
los, vel alios spiritus : quoniam servus non novit, 


n quid faciat. douwinus ejus ; neque inveniemus euin 


unquam ad creationem sociam sibi assunipsisge 
creaturam (sicut David psallit in. xxxi psalmo: 


« Qui fluxit (84) singillatim corda eorum. » EA in. 
cxxxvul : « Non est (85) occultatum os meum a te, 


quod fecisti in occulto ; » et sicut Paulus a4 Roma- 
nos scribit : « Quis enim (86) novit mentem  Do- 
mini, aut quis consiliarius ejus fuit? » Id est, uulla 
ex creaturis. lllud enim, « Quis(87), » late patei, 
atque hoc significat). Dicendo autem non Facite, 
sed « Faciamus, » ostendit ministrum non esse Fi- 
lium, nec Spiritum sanctum, sed unius cuin ipse 
Deo potentie οἱ voluntatis : suljjungendo. autem , 
« secundum imaginem, et similitudinem nostram, » 
unam esse essentiam Trinitati ; ev liec ad angelos 
dicla non esse ostendit iis, qui imperite, et stulte 
parvi faciunt, et imminuunt (88) (si hoc sine peri- 
culo homini dicere licet) imaginem ac similitudinem 
forma carentis, et figure experüis, et. ineffabilis 
Trinitatis. Idcirco subjunxit idem cosmographus : 
« Et fecit (89) Daus hominem : ad imaginem Dei 
fecit illum : masculum et feiniuam fecit eos, et be- 
nedixit eos; » et rursus : « Vidit(90) Deus quod 
esset bonum. » Quibus in verbis mystice rursus 
perfectio, et concordia, et exornandi scientia, et 
omnimoda liberalitas signiflcatur illius, quie per se 
ipsa perfecta est, et productriz, Trinitatis. Nec 
enim Moses, aut. Deus, quo is efflante scripsit, thea- 
tris veluti, ac multitudini hzc exponenda censuit, 


(6ovta , xal χνθερνῶντα, iq ὃ yph, χαὶ λόγον D sed illis omnibus tantum, qui (91) ea violaturi non 


συφὺν ἀρέσχοντα τῷ δεδωχότι, xal δυνάµενον σὺν 
πίστει τεχνογονίας αἴτιων Ὑγίνεσθαι, xal ζωῆς, xal 
νεχρῶν ἐγέρσεως, καὶ ὀρέων µεταθέσεως * πρὸς τού- 
τοις, ὅτι µετειλήφαμεν xal τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος. 


. (81) In primo libro. In iis nempe capitibus, qux 
Ierierunt, Czierum in libro etiam De Sp. sancto 
num, 20 fusius ostendit, « digitum Dei » nominari 
Spiritum sancium. 

82) Quoniam. Psal. vin, vers. 4. 

, A53) Faciamus. Gen. 1, 26. Postremam tamen ver- 
siculi partem breviat Didymus. Lege Tertulliani li- 
rum adversus Prazeam, cap. 12, ubi similes affert 
érguinentationes ex liis Geneseos loeis. 

(84) Qui finzit. Psal. xxxu, vers. 45. 

(85) Non est, Psal. cxxxvin, vers. 14 (seu 15). 

Q6) Quis enim, Rom. xi, 54. 


essent. « Fecit » enim « Deus, » idest Filius, « homi- 
nem : ad imaginem Dei, » id est, Patris, « fecit 
illum. » Et vidit Deus, » id est Spiritus sauctus, 
« quod esset bonum, et benedixit eos, » id est san- 


(87) Quis. Wujusmodi adnotationem non semel 
m bidymo olfendiuus, ut superius pag. 26, et 
in lib. De Sp. sancto num. 15, ubi legimus : «lloc 


enim quod ait. « Cui angelorum, » que acciperet, 


ac si diceret, Nulli. » Et alibi etiam. 

(88) Imminuunt. Notanda locutio ista, ἐν µειω 
ἔχουσι, id est uetovextouat. 

(89) Et fecit. Gen. 1, 27 οἱ 98. 

(90) Vidit. Gen. 1, 48. Graca ed., «Uv. 

(91) Qui. In codice, ὅσον. Malim ὅσοι. Nisi quis 
malit legcre : ta200c07 δὲ ὅσον. 


561 


DIDYMI ALEXANDIUNI 


t63 


ctificavit. Loeutio autem illa, « juxia imaginem, » A Εἶτα καὶ Παῦλος, ὡς μιχρῷ πρόσθεν ἐλέχθη;᾽ « Zu 


ità meo quidem 185 judicio intelligenda est, ut 
significet, ex divina nos insufflatione immortalem 
spiritum habere, et mentem semper cogitantem (92), 
et, pront oportet, gubernantem (95), rationemque 
sapientem, qud et el, qui illam dedit, placeat, et 
per fidem filios gignere potest, et vitam tribuere, et 
8 mortuis ezcitare, et montes transferre. Quin illud 
preterea denotat, ipsum nos suz quoque bonitatis 
participes fecisse. lta juxta Paulum etiam, ut non 
inulto ante dictum est (94), « Vivificabit et mortalla 
nostra corpora per inhabitantem Spiritum ejus in 
nobis. » Et in Epistola ad Hebrxos, s:zcula facta 
esse, et creaturam firmatam fuisse a Spiritu sancto 
denuntians, Spiritum vero vocans, ut jain comme- 
moravi (95), « Verbum, » seu « Dictionem Dei,» lizec 
S^ribit : « Fide (96) intelligimus aptata esse saecula 
Verbo Dei, ut id quod videtur, factum non sit ex 
apparentibus ; » et rursus: « Portaus (97) enim omnia 
Verbo virtutis suz; » et. Psaltes: « Omnia (98) in 
sapientia fecisti : » id est, in Spiritu tuo, et in Fi- 
lio two. Quomodo ergo divinus Spiritus zternus 
dicendus non erit, et creator, et proprie Deus ? 
cum sit inseparabilis ab eo, qui eum spiravit, eta 
creatore Fillo; cum szcula constituerit, quibuscum 
et eclum, ei omnia, que in eo sunt, et quidquid 
aliud creatum exsistit. productum 186 fuit; et 
omnia sua virtute portet, atqueadministret ; cum 
demum ille ipse ait, qui statim ac ccelum, terra, et 
mare conditum fuit, « ferebatur (99; super aqua, » 


ποιῄσει χαὶ τὰ θνητὰ ἡμῶν σώματα, διὰ τοῦ bvo- 
κοῦντος αὐτοῦ Πνεύματος ἐν ἡμῖν. » Καὶ ἛἙδθραίοις 
τοὺς αἰῶνας γεγενησθαι, xaX τὴν χτίσιν ἑστηρίχθαι 
ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος χαταγγέλλων, xal "Prus 
θεοῦ τὸ Ηνεῦμα, χαθὰ ἤδη ἐμνημονεύθη, προσαγο- 
ῥεύων, γράφει ” « Πίστει νοοῦμεν χατηρτίσθαι τοὺς 
αἰῶνας Ἕλματι θεοῦ, si; τὸ μὴ Ex φαινομένων 5 
βλεπόμενον γεγονέναι' » xal πάλιν « Φέρων γὰρ ti 
πάντα τῷ ἛῬήματι τῆς δυνάµεως αὐτοῦ ’ » χαὶ ὁ 
Topo) « Πάντα ἓν σοφίᾳ ἑποίησας, » τοὺς 
ἔστιν ἐν τῷ Πνεύματί σου καὶ τῷ Υἱῷ σον. Πῶς οὖν 
οὐχ ἄναρχον, xaX δημιουργὸν, xai χνρἰως θεὺς «b 
θεῖχὸν Πνεῦμα; τὸ ἀχώριστον τοῦ πνεύσαντος αὐτὸ, 
xaX τοῦ δημιουργοῦ Υἱοῦ. τὸ τοὺς αἰῶνας xxti- 
σχευάσαν ' μεθ) ὧν obpavóz τε xal τὰ ἐν αὐτῷ, xil 
πᾶν εἴ τί ἐστιν χτιστὸν παρήχθη ᾿ xa πάντα τῇ bav- 
τοῦ δυνάμει φέρον τε xal διοικοῦν * τὸ παραντίχα το 
γενέσθαι οὐρανὸν, [84 a] γῆν, θάλατταν, ἐπιφερόμε- 
voy ἐπὶ τοῦ ὕδατος, xaX ζωογόνον xat ζωοτρόφον αὐτὸ 
ἀπεργά-ομενον. Ὥσπερ Υὰρ διὰ τὸ λέγειν ἐν τῷ Ἰὼό 
περὶ τοῦ Υἱοῦ, € Ὁ τανύσας τὸν οὐρανὸν μόνος, » ox 
ἀφιστᾷ μὲν τῆς δημιουργίας τὸν ἐξ οὗ τὰ πάντα, xal 
by ip πάντα συνέστηχεν Πατέρα. (πῶς γὰρ ἂν εἴτ λοι- 
πὸν ταῦτα ἀληθῃ ;) οὕτως οὐδὲ τὸ τῆς σορίας, xd 
δυνάµεως, xaX ἁγιωσύνης Πνεῦμα τοῦ θτοῦ ἑξωθεῖν 
τοῦ εἶναι συνδημιουργὺν τοῦ Θεοῦ, ὅσιον. Καὶ ola 
δὲ εἰς τοῦτο µείζων ἀπόδειξις ἂν εὑρεθείη, τοῦ iy 
ἑχάστης ἐν τῷ βαπτίσµατι ἀναχαινίζειν καὶ ἁγιάνειν 
τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, χαὶ ἐπὶ τὸ χρεῖττον xal πρώτο 


el animantium genitricem, atque nutricem eam fa- C ἀναχαλεῖσθαι σχῆμα τοῦ βίου; τοῦτο γὰρ δηλοῖ xol sb 


(02) Cogitantem, In Greco, ἀεὶ θέοντος vou, id 
est ad verbum, « semper eurrentis mentis, » Que 
Jocitlo ex. vetustissimo philosopho Ocello ducta vi- 
detur. l5 enim in libro De universo, cap. 2, hzc scri- 
psit : Τὸ δὲ ἐξ ἁμφοτέρων αὐτῶν, τοῦ μὲν ἀεὶ θέον- 
τος θείου, τοῦ δὲ ἀεὶ µεταθδάλλοντος γεννητοῦ, χόσµος 
ἄρα ἐστίν, id est, ut vertit Nogarola, « At quod ex 
ambabus constat partibus, ex upa scilicet divina et 
semper currente, ex aliera vero genita, et mulatio- 
nibus semper obnoxia, id certe mundus est. » 
Vide qua» ad segwm. 97 b de voce ἀειχίνητος, aduo- 
Javi. 

93) Gubernantem. Codex : χυθερνοῦντα. 

94) Diciumest. Vide not. δει 56, pag. 180. 

95) Commemoravi. Scgm. 65 a. 

(96) Fide. Hebr. xi, 5. Graca editio habet divi- 
sim, ἐκ φαινομένων, codex vero Passioneianus 
conjunctim unum verbum, ἐχφαινομένων. Passim 
tamen librarius verb» diversa simul inter exaran- 
dum connectit, ut videre licel in aliis etiam vetustis 
membranis. Preterea eadem editio habet τὰ βλεπό- 
μενα pluraliter. 

(91) Portans. Hebr. 1, 5. Biblia habent φέρων 


τε. 

ο (98) Omnia. Psal, cut, vers. 25 (seu 24). Locum 
hunc Origenes libro 1 De principiis, cap. 2 et alibi, 
item ut Didymus superius lib. 1, cap. 9, pag. 11, de 
Filio acceperat : nunc. vero: theologus noster de Fi- 
lio et de Spiritu eum interpretatur. Nimirum Spiri- 
tum sanctum. quoque « Sapientiam ν΄ dictum esse 
docent, ut alios taceam, Irenzeus pag. 953, οἱ ftufi- 
nus Palestinus in libro De fide pag. a5. Quin Didy- 
mus ipse lusius b:ec persequitur in lib. De Sp. san- 
εἰο nuin. 21 οἱ 22, ubi inter czetera hxc. leguntur: 
ε Deus vero non alterius sapieutise participatione, 
eque aliunde sapieus elíTectus, dictus est « solus 


sapiens, » et generans [codex noster ma. rectius, ul 
pulo, habet, sed generans] Sapientiam, et alios fa- 
ciens sapientes. Qu: sapientia Dominus est nosler 
Jesus Christus, qui dicitur, « Dei virtus, οἱ Dei 5a- 
ientia. » Spiritus quoque sanctus dicitur Sapientia 
eodez lamen noster habet ; Qux Sapientia Dominus 
nosler est : Jesus Cliristus euim « Dei virtus » esl, 
« lei Sapientia. » Spiritus quoque sanctus « Spiri- 
tus » dicitur « Sapientize » ]. Siquidem et in veler- 
bus libris refertur, repletum esse Jesum Nave 3 [o 
mino Spiritu Sapientiz. Sicut ergo solus sapiens 
Deus, non accipiens aliunde sapientiam, sed sapien" 
tes faciens, et generans sapientiam : solus esi 83” 
piens, extra omnes, qui per nuncapationem ejus 5k 
pientes dicuntur... sic e! Spiritus sanctus non acc 
piens aliumde sapientiam, dictus est, « Spiritus si* 
D pientim [codex noster omissa illa voce sicut, sic &e- 
bet ; Ergo « solus sapiens » Deus est, et nou 2061” 
pieus aliunde sapientiam. Sed sapientes faciens, el 
generans sapientiam « solus » est « sapiens » extra 
onmes, qui per nuncupationem ejus sapientes d 
cuntur... Sicut et. Spiritus sanclus non accipiens 
aliunde sapientiam, dictus est « Spiritus Saple 
lig » J... Similiter οἱ Spiritus sanctus cum οἱ $* 
gnaculum Dei, hi qui formam et imaginem Del 63’ 
piunt, signati per eum, in eo ducuntur ad signact- 
lum. Christi sapienti, et scientize, Insuper fide ple 
[rectius codex noster : signati per eum, et in eo, du. 
cuntur. ad signaculum Christi, sapientia, el scienti 
et iusuper (ide pleni ]. » 
(99) Ferebatur. Gen. 1, 4. Origenes quoque libr?! 
De principiis, cap. 5, pag. 61, Paschasius Ιω. Eed, 
diaconus lib. r De Sp. sancto, cap. 12, aliique pass 
Patres bunc locum de Spiritu sancto interpreta! 
suut, Vide scgm. 121 5. 


569 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


570 


σομμνημονεύεσθαι αὑτὸ, ὡς τὸν ᾿Απόστολον περὶ Α ciebat? Quemadmodum enim ex eo quod Seriptura 


τῶν ἐχ παλιγγενεσίας ἁρτίων γενέσθαι, xal τοῦ παρὰ 
πᾶντα μεγίστου κατορθώµατος ἀπολαῦσαι προσδοκω- 
µένων, ἀναφωνεῖν' « Ὅπως γένησθε κατ εἰχόνα τοῦ 
κτίσαντος ὑμᾶς * » προφητεύειν δὲ καὶ τὸν Δαυῖδ ἓν 
ρα’ ψαλμῷ΄ € Λαὺὸς ὁ χτιζόµενος αἱνέσει τὸν Κύ- 
piov. 2 El. μηδὲ χοινωνίαν οὐσίας, xaX χυριότητος, 
xal ἐνεργείας εἴχεν πρὸς τὸν Πατέρα xai πρὸς τὸν, 
€ Δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, » Yl, οὐχ ἂν ἀνεχαίνι- 
ζε xa Ἠγίαζε. Δι σὺν τῷ παναγίῳ Πνεύματι ὁ 
Χροιστὸς, μετὰ τν ἀνάστασιν, τὸν φθαρέντα τῇ παρ- 
αχοῇ ἄνθρωπον ἀνακτίξων καὶ ἁγιάζων, ἐνεφύσα εἰς 
τὰ πρόσωπα τῶν μαθητῶν, χαὶ ἔλεγεν ε Λάδετε 
Πνεῦμα ἅγιον *. » πληρῶν τοῦ Ναοὺμ προφητείαν, τὴν 
ὑπὸ ἀχατασχέτου πόθου, τοῦ πρὸς τὸ ἅμετρον χαλὺν 
τοῦ πράγµατος, τὸ γενησόµενυν ὡς Ίδη πραττόµενον 
ἑηγουμένην * « Ανέδη ἐχ τῆς γῆς ὁ ἐμφυσῶν εἰς τὸ 
αρὐσωπόν σου, xal ἑξαιρούμενός σε Ex θλίψεως. » 
"Oct δὲ χτίσαι ἐστὶν χαὶ [84 b] τὸ ἁγιάσαι, ὅπερ 
ποεῖν πέφυχε τὸ θεῖχὸν Πνεῦμα, Δανῖδ μαρτυρεῖ, 
φάλλων» « Καρδίαν χαθαρὰν κτίσον &v ἐμοὶ, ὁ 
θεός» » τοῦτ) ἔστιν, ᾽Αγίασόν µε, ἵν' ἀναχαινισθείην, 
χα-αφθαρεὶς τῇ ἁμαρτίᾳ ' ἐπεὶ πῶς ἂν αὑτῷ ἑτέρα 
ἐχτίσθη καρδία ; Συμφράζει τε τούτῳ * « Καὶ Πνεῦμα 
εὐθὲς ἑγχαίνισον ἐν τοῖς ἐγχάτοις μου’ » ἀντὶ τοῦ, 
Τὸ πάντα ὑπερφέρον σεθάσµιόν σου Ἠνεῦμα ma- 
ῥάσχου uot. "Iva, φησὶν, τῷ ἁγιασμῷ αὐτοῦ χαθαρὸς 
ἀναφανεὶς. γένωμαι ναὸς αὐτοῦ ἄξιος. 'Ex γὰρ δὴ 
µόνης τῆς αὐτοῦ xal τοῦ Ylou σου ἑπιστασίας, xaX αὖ- 
9X, Δέσποτα, χατασηµαίνη ἡμῖν, xal πάντων ἄχος 
ὄξχόμεθα χαχῶν, xaX kv ἐλπίσιν βεδαίαις παντὸς αἰω- 
νίου γινόµεθα ἀγαθοῦ. Ἑμφανὲς γὰρ ἡμῖν, ὅτι Δανῖδ 
αὐτὸ ἐξαιτεῖ ἐγχαινισθῆναι αὐτῷ * ἐπεὶ πῶς ἂν τὸ 
Ίρη ὃν αὐτῷ Πνεῦμα, ὡς ἄρτι ἐπ᾽ αὐτὸν ἐρχόμενον 
ἐνεχαινίζετο; ᾽Αλλὰ xai μεῖκον xai ἀναγχαιότερον 
τὸ ἁγιάσαι τοῦ δημιουργῆσαι εἰδυῖα dj Γραφὴ, περὶ 
το) ἀπολέσαντος τὸν ἁγιασμὸν ἐλεεινοῦ Ἰούδα εἶπεν, 
t Καλὺν ἣν αὐτῷ, εἰ οὐχ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἑἐκεῖ- 
ws. Ἐπειδὴ, φησὶν, ἁπάντων ἀσυμφορώτατον 
ἔπραξε, xat «bv Δεσπότην ἀντ᾽ οὐδενὸς xaxou ἁπέδο- 
το, xai τὴν ζωὴν ἀργυρίων Ἠλλάξατο. Καὶ δὴ xoi 
περὶ τῆς ἐν τῇ ἀῤῥήτῳ οἰχονομίᾳ δουλιχῆς µορφῆς, 
περὶ ἧς λέγει Ἰωάννης μέν’ «Καὶ ὁ Λόγος σὰρς 
ἐγένεῖο" » Παῦλος δέ’ « ᾿Εαντὺν ἐχένωσεν, μορφὴν 
ὀσύλου λαθών. » ὁ μὲν Σολομὼν εἶπεν ε Ἡ σοφία 
ᾠχυδόμησεν ἑαυτῇ οἶχον » ὁ δὲ Ματθαῖος, διὰ τὸ 
ταυτὸν τῆς θεῖχῆς φύσεως xal ἑνεργείας ἐξέθετο 
GM « Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἣν" 
Μνηστευθείσης τῆς μητρὸς [85 a] αὐτοῦ Μαρίας τῷ 
Ἰωσὴφ, πρινὴ συνελθεῖν αὐτοὺς εὑρέθη ἐν γαστρὶ 
ἔχουσα ἐκ Πνεύματος ἁγίου. » Καὶ ὁ ἀρχάγγελος δὲ 
ἔφη, «Τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν, &x Πνεύματός ἐστιν 


3) Quotidie. Vide segm. 125 b. 

$) Rerocat. Vide uotas ad segm. 114 b. 

(&) Ut sitis. In. Bibliis non, exstant haec ad ver- 
bun, ut puto. Citat. ergo seusum ος Epist. ad Co- 
loss, 1, 10. Vide segin. 100 a, ubi pro ὑμᾶς, habet 
ἡμᾶς, et segin. 418 a. 

. (6) Popuíus. Psal. ci, vers. 19. 


i Qui extendit. Job ix, 8. 


de Filio dicat in Jobi libro, « Qui exteudit (1) ccelum 
solus, » a creatione non excludit illum, « ex quo 
omnia, el in quo omnia » constituta sunt, nempe 
Patrem (alioquin quomodo hzec jam vera esse pos- 
àent? ); ita. neque fas est Spiritum sapientize, et 
virtutis, et sanctitatis, Spiritum scilicet Dei, exclu- 
dere ab eo ut simul cum Deo creator sit. Quanani 
vero ad lioc probandum firniior demonstratio exco- 
gitwi potest, quam quod. quotidie (2) operatur Spi- 
ritus Dei, dum in baptismo renovat, οἱ sanctificat, 
et ad priestantiorem, ac primam vitz formam revo- 
eat (3) ? ld enim illa etiam formula siguificat, qua 
ipse una cum Patre et Filio in baptisiuo commejno- 
ratur; adeo ut Apostolus de iis, qui ex regenera- 
tone integri, ac perfecti fleri, et, donorum omnium 
maximo, redintegratione frui sperant, exclamet : 
« Ut sitis (4) secundum imaginem ejus, qui creavit 
vos; » David autein quoque in οἱ psalmo sic pro- 
phetet : « Populus (5) qui creatur, laudabit. Domi- 
nui. » Nisi communem haberet essentiam, et. do- 
minationem, et operationem cum Patre, et cum 60, 
per quem omnia faeta. sunt, nempe Filio; non re- 
novarel, nec sanctiülearet, Idcirco post resurrectio- 


nem Christus corruptum per inobedientiam hominem 


una cum sanctissiio Spiritu rursus creans, ei san- 
cüificans, insufflavit in facies discipulorum, et ait, 
« Accipite (6) Spiritum sznctum, » implens hac ra- 
tione Nabumi prophetiam, quz ob vebemens ac 
effrene desiderium, qua in immensam rei pulchritu- 
dinem ferebatur prophela, ut. jam factum enarrat 
quod faciendum erat : « Ascendit (7) ex terra, qui 
insufflat in faciem tuam, et eruit te ex tribulatione.» 


Quod autem sanctificatio (quam praestare Spiritus 
gancti est) sit ereatio, testatur 187 David psal- 
lens : « Cor(8) mundum crea in me, Deus ; » hoc est, 
sanctifica me, ut renover, cum. peccato corruptus 
sim : alioquin quomodo aliud cor ipsi creatum fe- 
rei? Consentanea vero sunt quz jungit superiori- 
bus ; « Et Spiriium rectum, inquit, innova in visce- 
ribus meis: » id est veueraudum tuum Spiritum, 
omuia trauscendentem ae pretergredientem mihi 
largire, ut ejus scilicet sanctilicatione mundatus di- 
gnum illius templum efficiar; nam ex sola ipsius, 
et Filii tui gubernatione ac presidentia tu quóque 
nobis, Donine, signaris, et malorum omnium re- 
medium accipimus, et. flrmam spem habemus cu- 
juslibet :terni boni. Quod euim David hunc sibi 
renovari postulet, manifestum est; nam quomodo 
is, quem jam habebat, spiritus in eum veluti re- 
cens venire, ac renovari poterat? Quin etiam Scri- 


(6) Accipite. Joan. xx, 24. 

(T) Ascendit. 1n Vulgata editione frustra hunc lo- 
cum quaeras. In Graeca. Complutensi exstat Vers. ul- 
tino capitis 1 Nahum, in. aliis editionibus vers. 1 
cap. ti. lbi autem sie se habet : 'Av£6n ἐμφυσῶν εἰς 
πτρόσωπόν σου, ἐξαιρούμενος Ex θλίφεως. 

(8) Cor. Psal. L, vers. 11 (seu 121. 


571 


DIDYMI ALEXANDRINI 


δν | 


piura cum /prestantiorem, magisque necessariam A ἁγίου * » xal πάλιν’ «Πνεῦμα ἅγιον ἐλεύσεται ἐσ' 


sanctificationem esse nosset, quam creationem, de 
miserabili Juda, qui sanctilicationem amiserat, ait : 
« Bonum (9) erat ci, si natus non fuisset homo 
ille; » quia scilicet rem omnium perhniciosissimam 
patravit, et Dominum, a quo nihil mali acceperat, 
tradidit, et eum, qui vita est, argento vendidit. 
Atqui etiam de assumpta in ineffabili Iucarnatione 
servili forma (de qua Joannes quidem ait : « Et 
Verbum (10) caro. factum. est; » Paulus autem : 
« Semetipsum (11) exinanivit, formain servi acci- 
piens» ) Salomon dixit : « Sapientia (12) zdificavit 
sibi domum : » Mattlieus vero ob identitatem. di- 
vina? naturze, et operationis sic (12) eam exposu:t ; 
« Jesu (14) Christi autem generatio sic erat. Cum 


cà, xai δύναµις 'Ὑψίστου ἐπισχιάσει σοι διὸ xa τὸ 
γεννώμενον ἅγιον, Υἱὸς Ὑψίστου χληθήσεται. 2 Μντ- 
μονευτέον οὖν, ὅτι διὰ τὰς αἱρετιχὰς ἁδολεσχίας Υὲ- 
νεσιν προανέταξεν τῆς ἑνανθρωπήσεως ὁ εὔαγγελ- ' 
στῆς, εἶτα γέννησιν. Διασύροντες γὰρ ἡμῶν τὰς Yoa- | 
φιχὰς ἀποδείξεις, λέγουσιν πευστικῶς xa0* ὑπόχρι- 
σιν» Υἱὸς οὖν τοῦ Πνεύματός ἐστιν ὁ Χριστός; πι:- 
στῶς οὐδὲ ταῦτα ἀχούοντες, οὐδὲ τὸ παρ᾽ αὐτοῦ τοῖς 
ἁποστόλοις εἰρημένον ' « Οὐκ οἴδατε, οἵου Ἠνεύμα- 
τός ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου. » El οὖν, ἐπειδὴ ὁ 
Πατὴρ θεὸς ἁληθινὸς, διὰ τοῦτο xa ἡ ἑνέργεια αὖ- 
τοῦ θεία ἐστιν πάντη τε xal πάντως, ἐπειδὴ ταύτῃ — 
lov, χαὶ ὁμοία fj ἑνέρχεια τοῦ ἁγίου Πνεύματος φαί- 

νεται΄ διὰ τοῦτο xal αὐτὸ θεὸς ἀληθινὸς τυγχάνει. 


esset desponsata maler ejus Maria Joseph, aute- B Πρέποι δὲ ἂν καὶ περὶ τοῦ Υἱοῦ ὡσαύτως εἰπεῖν. 


quam convenirent, inventa est in utero habeas de 
Spiritu sancto.» Archangelus vero inquit : « Quod 
enim (15) in ea natum est,e Spiritu sancto est; » et 
rursus : « Spiritus (16) sanctus veniel super te, et 
virtus Altissimi obumbrabit tibi : ideo et quod na- 
Svetur Sanctum, Filius Altissimi vocabitur. » Illud 


ergo memoria tenendum 189 est, evangelistam ob. 


hvreticorum nugas, quas loquaciter effutiunt, aute 
Incarnationem posuisse originem, deinde generatio- 
nem. llli enim Scripturarum tesuümonia a nobis al- 
lata carpente& simulate sic nps interrogant (17) : 
Ergone Christus est Filius Spiritus sancti * Ac eo 
modo, quo fidelem decet, neque hzc accipiunt, ne- 
que id quod apostolis ob ipso dictum fuit : « Nesci- 
tie (18), cujus Spiritus est Filius hominis.» Si ergo 
ex eo quod Pater sit Deus verus, sequitur ut ejus 
operatio sit omnino atque absolute divina ; ex eo 
etiam q:od operationi Patris »qualem οἱ similem 
esse appareat operationem Spiritus sancti, sequitur 
ut et ipse sit Deus verus. Pari aulem modo etiam 
de Filio loqui convenit; nam si Patris operatio ope- 
ratione Filii, aut Spiritus potior (19) esset, quidnam 
omnino operarentur in nobis Spiritus, aut Filius? 
qui sane, si Patri dissimiles forent, ut volunt hzre- 
tici, minorem, quam Pater, nobis inderent virtu- 
tem. (Quod si e contrario utile nobis, ac salutare 
est Filio, et Spiritu sancto repleri, nulla in re Patri 
dissimilis erit Filius, aut Spiritus : nam neque is, 


(9) Bonum. Math. xxvi, 24. 

(10) Et Verbum. Joan. 1, 14. 

(14) Semetipsum. Philipp. n, 7. 

(12) Sapientia, Prov. ix, 4. 

15) Sic. Codex : &5t. 

14) Jesu. Mauh. 1, 48. Grzca editio habet. µνη- 
στευθείσης Y&p. Sed Vulgatus interpres legit ut 
bidyimus. 

(19) Quod enim. Math. 1, 20. 

(16) Spiritus. Luc. 1, 35. (γιος Complatensis 
editio : Τὸ γεννώµενον Ex σοῦ ἅγιον, κληθήσεται 
Υἱὸς θεοῦ. Ali:e tamen editiones omittunt voculas, 
ἐχ coo, ut Didymus. In libro De S»iritu sancto, 
num. 94, versiculus iste affertur dimidins, ac eo 
medo, quo in hoc loco. Hxc enim ibi leguntur : 
« ZEqualem vero Spiritui virtutem non possumus 
gliam prxter Christum Dominum interpretari, Ipse 
enim discipulis ait : « Accipietis enim  virtuteut 
« Spiritus sancti venientem super vos.» Et ad Ma- 


Ἐπεὶ µή γε εἰ ἡ τοῦ Πατρὸς ἑνέργεια τῆς τοῦ Υἱοῦ, 
ἡ τοῦ Πνεύματος ἀμείνων, τί γὰρ χαὶ ὅλως ἑνήργει 
τὸ Πνεῦμα, 7] ὁ Υἱὸς εἰς ἡμᾶς; καίΐτοι τὴν χείρω ἐπ- 
άγοντες δύναμιν, εἴπερ ἀνομοίως ἔχουσιν, ὡς οἱ ai- 
ρετιχοί φασιν. El δὲ δὴ χρήσιμος χαὶ σωτηριώδης ἡ 
τοῦ Υἱοῦ xal τοῦ Πνεύματος πλήρωσις, χατ᾽ οὐδὲν 
ἔσται ἀνόμοιος ὁ Υἱὸς, τὸ Πνεῦμα. Οὔτε γὰρ ἂν ὁ 
ὑπέρτατος xal πλούσιος ἐν ἑλέει παρὰ τοῦ χείέρονος 
καὶ πενεστέρου ἑδανείσατο, οὔτε ἡμεῖς διττῶς xal 
ἀνομοίως ἐνηργήμεθα. Καὶ μέντοι «olov ἔχει λότον, 
ἄνθρωπον μὲν χαλῶν, φἑρε εἰπεῖν, f] χαχῶν εἶναι 
ποιητὴν xal δημιουργὸν, τὸ δὲ Πνεῦμα μὴ εἶναι του- 
το; 'AAX ὁ ἄνθρωπος, [85 b] χατὰ συγχώρησιν μὲν 


C τοῦ θεοῦ πράττει τοῦτο, ἢ Exetvo* ἀπὸ οὐσίας δὲ της 


ὑπὸ τοῦ Θεοῦ προοισθἑίσης, ἄφυχον δημιουργεῖ à 6 ἂν 
£t, οὗ μὴν χαὶ οὐσίαν αὐτὴν, ὡς ἔφαμεν for. Τὸ 
δέ γε Πνεῦμα xat αὐθεντικῶς ποιεῖ, xai οὐσίαν ἐχ 
ph ὄντων ὑφίστησιν, ἅτε συνεργὸν καὶ πνοὴ τοῦ 
Παντοχράτορος. Διόπερ ὁ θεὺς ἐν τῷ Ἰεζεχι]λ, 
τὸ μὲν ἡμέτερον πνεῦμα ἀναχαινίζεσθαι, τὸ δὲ 
ἅχιον Πνεῦμα ἀναχαινίζειν, xal οὐχ ἁπλῶς Πνεῦ- 
pa εἶναι, ἀλλ ἑαυτοῦ χυρίως ὑποδειχνὺς, τοιάδε 
θεσπίζει' « Καὶ δώσω ὑμῖν καρδίαν χαινὴν, xai 
Πνεῦμα xatvóv*. xal ἀφελὼῶ τὴν καρδίαν τὴν λι- 
θίνην &x τῆς σαρχὸς ὑμῶν, χαὶ δώσω ὑμῖν χαρδίαν 
σαρχίνην, xal τὸ Πνεῦμά µου δώσω ἐν ὑμῖν. » Οἱ δὲ 
xai τῶν θείων φωνῶν τούτων ὁλιγωροῦντες, χαὶ ἐν 
ἁπορίᾳ πάσῃ τῶν διχαίων χαθεστῶτες, λοιπὸν ταῖς 


D riam angelus, « Spiritus, » inquit, « sanctus super- 


« veniet in te, et virtus Altissimi obuinbrabit tibi. » 
[Codex vero noster post vocem — interpretari sic 
habet : « Accipietis enim virtutem Spiritus sancli 
« venientem super vos, » ad apostolos dicitur. Et 
3d Mariam archangelus, « Spiritus, » inquit, « san- 
« ctus. veniet super te, et virtus Altissimi obum- 
« brabit te. »] 

(47) Interrogant. In. Graeco, πευστικῶς, id est 
« interrogative, » sive, uL in comment, ad psalmum 
1n loquitur theologus noster, χατὰ πεῦσιν, id esl 
« per interrogationem, » 

(18) Nescitis. Luc. ix, 55. Sed Greca editio, cui 
consentit Vulgata translatio, sic. liabet : Oüx οἵ- 
ὅχτε, οἵου Πνεύματός ἔστε ὑμεῖς, lioc est, « Nesci- 
tis, cujus Spiritus vos estis; » nempe, « nescitis, 
qualis sit Spiritus ille, cujus vos estis. » 

(19) Potior. Codex, ἁμείνω. Lego ἀμείνωνε 





319 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


574 


ἔξωῦεν τέχναις ἀποχέχρηνται, xal ἐπ᾽ ἄλλα xal ἄλλα A qui supremus est, ac dives in misericordia, ab in- 


µεταφέρειν ἐπιχειροῦσι τὰ οὕτως σαφῶς εἱρημένα. 
Φάσχουσι γὰρ λέξεσιν αὐταῖς ' Νεχροὺς ὁ δηµιουργ{- 
σας, τοὺς νεχρουµένους ἐγείρει μόνος. ᾽Αρχιτέχτονος 
T2p ἔργον φθειρόµενον ζωγράφος οὐκ ἂν διορθώσαι- 
το, ἀλλ᾽ οὐδὲ ναυπηγοῦ θηρευτῆς, ἁλλ᾽ οὐδέ γε olxo- 
ὁόμου δρομεύς ' ἀλλὰ γὰρ ἀρχιτέχτονος ἀρχιτέχτων, 
χαὶ ναυπηγοῦ ναυπηγός. Τὸ δὲ ἅγιον Ηνεῦμα, φησὶν, 
οτε νεχροὺς Ίγειρεν, οὔτε ἐδημιούργησεν' ἅπος 
γὰρ, φησὶν, ἐπὶ τοῦ Αδάμ. δεδηµιούργηται ἡ ἀνθρώ- 
των φύσι; * χαὶ οὔτε ἑτέρα παρ' ἐχείνην, οὔτε πολ- 
Ἰάχις. ᾽Αλλὰ xa fj Εὖα συνεχτίσθη μὲν τῷ 'Aóàp 
τῷ χοινῷ τῆς φύσεως λόγῳ, μετὰ ταῦτα δὲ διεµορ- 
σώθη. Ἡμεῖς δὲ οἱ ὀρθόδοξοι, ἐπειδὴ µάλιστα θεῖχῆς 
ὀυνάμεως γνώρισμα τὸ δημιουργῆσαι xal νεχροὺς 


feriori, et pauperiore quidquam muluatus esset, 
neque nos duplici modo, ac dissimili acti sumus. Ae 
sane quomodo rationi consentaneum est, ut homo 
quidem bonorum, exempli gratia, aut malorum 
effector sit, atque conditor, Spiritus autein non sit 
hujusmodi ? Verum bomo ex concessione quidem 
Dei hoc, aut illud operatur, atque ex substantia a 
Deo creata inanimatum aliquid, quodcunque vo- 
luerit, efficit; non tamen etiam substantiam ipsam, 
ut jam diximus (20), condit. At vero Spiritus et 
sua auctoritate operalur, et substantiam ex nihilo 
educit, ac subsistentem facit, utpote cooperator, ct 
flatus Omnipotentis. Quapropter Deus in Eze- 
chiele nostrum quidem spiritum renovari inquieus, 


ἐγεῖραι, ὁμολογοῦμεν τὸ ἅγιον Πνεῦμα ταῦτα πεποιη- B Spiritum autem sanctum renovare, et huuc. non sim- 


x5; εἶναι ΘΞόν * « Tq Λόγῳ » γὰρ « Κυρίου οἱ οὖρα- 
νοὶ ἑστερεώθησαν, [86 a] xo τῷ Ἠνεύματι τοῦ στό- 
µατος αὐτοῦ πᾶσαι αἱ δυνάµεις αὐτῶν * » xal ἐπειδῆ 
ἀρχζθεν, δηµιουργουµένων πάντων, συμπαρῆν καὶ 
ἀχωρίστως εἶχε τῇ θεότητι xal τῇ ἐνεργείᾳ, διὰ τοῦ- 
το xai ἀναχαινιζομένων αὐτῶν συµπάρεστιν xal 
συμμνημονεύεται. "Onep γὰρ εἰρήχασιν αὐτοὶ οὗτοι, 
οὐχ fv ἑτέρας οὐσίας, ὃ ἐστιν φύσεως, τὸ ἀναχαινί- 
σαι, εἰ μὴ] τῆς τοῦ χτίσαντος. Περὶ οὖν τῶν ὄντων 
xal πολιτενοµένων, ὡς μὴ ὄντων, ἀλλά νῦν πνευµα- 
τιχῶς xat θειοτέρως κτιζοµένων, ὁ Aavtó καὶ ὁ Παῦ- 
λος χηρύσσει, ὡς προελέχθη, χαὶ ὡς πολλαχοῦ εὑρή- 
σοµεν. Ἐπιλείψει µε γὰρ ἂν ὁ πᾶς χρόνος, εἰ πάντων 
πανταχοῦ μνημονεύειν ἐθελήσω. El μὴ οὖν] ἑτέρως 
μὲν ταῖς Γραφαῖς, ἑτέρως δὲ αὑτοῖς ἐχείνοις ἐδόχει, 
πρῶτον μὲν οὖν κἄν mote παρενεθυμήθησαν τὰ 
θεῖᾳ γραφία, τὰ ἓν τῷ βιδλίῳ τῷδε xal τῷ πρὸ αὐτοῦ 
μνημονευθέντα" τί γὰρ ἂν, ἀχούοντες ταῦτα, φῄσαιεν 
τὺν χρήσαντα αὐτὰ διδάσχειν; Δεύτερον δὲ ἑλογίσαν- 
το ἂν, ὄτιπερ, ὃν τρόπον τοῦ ὙΥἱοῦ κτίσαντος συµ- 
ποιητὴς ὁ Πατήρ ἐστιν τῇ εὐδοχήσει, οὕτω καὶ τὸ 
Πνεύμα αὐτοῦ * xal οὐκ εἰς τὴν τῶν οὐχ ὁμοίων ἑξ- 

τασιν, τῶν συνάρσεως τῆς ἀλλήλων xaX τῆς ἀπὺ τοῦ 
Xfóvou δεοµένων, xa μηδὲ πληρούντων ἑτοίμως καὶ 
λανταχόθεν ἁμέμπτως τὴν ἐνθύμησιν, τὰ τῆς ἁμί- 
χτου ἅπασιν µακαρίας Τριάδος, τῆς χαὶ ἡμᾶς άπολε- 
σάσης δημιουργοὺς λόγων τε καὶ ὑλῶν ἐπισχευῆς, 
Ίγαχον, λέγοντες, ἅπερ μήποτ' ἔφασαν. Τί γὰρ, 1| 


ὡς πηλίχοι εἴποιμεν τῷ ἅπαξ θελήσαντι θεῷ Πατρὶ D 


διὰ τοῦ Υἱοῦ Λόγου πάντα ὑποστῆναι; ᾽Αμέλει τοι 
περὶ τοῦ ix σπέρματος Δανῖδ, xal ᾿Αόραὰμ., καὶ ix 
ῥίζης Ἰεσσαὶ κατὰ σάρχα, κεχήρυκται [86 b], ὡς &p- 
τίως εἴρηται * « Τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν Ex Πνεύ- 
µατός ἐστιν ὁγίου ’ » ἵνα χἀντεῦθεν ὁμόλογον f), ὡς 
συνεργὸν ἣν τῷ ἀγαθουργῷ Δημιουργῷ τὸ ἁγιαστι- 
x^» Πνεῦμα. Διὸ xai αὖθις γέγραπται᾿ « "Hyevo ὁ 
Ἰησοῦς ἐν Πνεύματι ἐπὶ τὴν Éprpov * 2 ἐπειδὴ συν- 
T» αὐτῷ τὸ ἡγεμονιχὸν Πνεῦμα, ὡς θεὸς θεῷ xal ὡς 
Ἁάντα συνέχων xal πανταχοῦ παρὼν, τῷ Ey' ὃν πάν- 
τα ἑστήριχται, xal £y πᾶσιν ὄντι, xai πληροῦντι cà 


(20) Dizimus. Vide segm. 7 a. 
(21) Et dubo, Ezceh. xxxvi, 26 δι 27. Biblia : Καὶ 


pliciter Spiritum, sed ipsius Spiritum proprie 
esse subindicaus, hxc diviue loquitur: « Et dabo (21) 
vobis cor. novum, et spiritum novum : et auferam 
189 cor lapideum ex carne vestra, et dabo vobis 
cor carneuu, et. Spirituin meum dabo in. vobis. » 
Hieretici vero divina etiam Ίο verba parvipenden- 
tes, cum firiiis rationibus omnino careant, extrin- 
secis jam artibus abutuntur, et alio atque alio 
transferre conantur qux tam manifesto sensu dicta 
sunt. Inquiunt enim hisce ipsis verbis: Qui mor- 
tuos condidit, mortifieatos solus suscitat; deprava* 
tum enim, et corruptum arcbitecti opus pictor re- 
staurare non potest , neque naupegi opus venator, 
neque fabricatoris opus cursor ; sed architecti archi» 
tectus, el naupegi naupegus. Spiritus autem san- 
ctus, inquiunt, nec mortuos suscitavit, neque crea- 
vit. Semel enim, inquiunt, in Adamo condita est 
hominum natura, neque vero altera preter illam 
condita fuit, nec eadein sxpius: quin Eva quoque 
simul quidem eum Adamo creata est, communi na- 
turze ratione; postea vero formata fuit. Nos aute 
orthodoxi, quoniam divine potissimum potentie 
character est condere, et mortuos suscitare, confi- 
temur sanctum Spiritum, qui duo hzc fecit, esse 
Deum. Nam « Verbo (22) Domini caeli firmati sunt, 
et Spiritu oris ejus omues virtutes eorum. » Et quo- 
nism initio, cum omnia condita sunt, presens 
simul cum aliis personis aderat, et deitate, atque 
operatione ab iis inseparabilis erat, proinde nuuc 
quoque, cum ea renovantur, una cum aliis hypo- 
Stasibus przsens est, et simul cum iis commernora - 
tur; nam, ut ipsi adversarii dixerunt, renovare ad 
aliam essentiam, id est, naturam non spectabat, 
quam ad naturam illius, qui condiderat. De is 
porro, qui, cum essent, ita se gerebant quasi non 
essent, nunc vero spiritaliter, et diviniori modo 
conditi sunt, David, et Paulus sic predicaut, ut au- 
tea dictum est, et sicut multis aliis in locis inve- 
niemus: deficiat enim me omne tempus, si omnía 
ubique comineinorare velim. Nisi ergo alia Sceri- 


πνευμα Yatvby δώσω ἓν ὑμῖν. 
(22) Verbo. Psal. xxxu, vers. 6. 


575 DIDYMI ALEXANDRINI | 516 


pturarum esset, alia vero illorum ipsorum senten- A πάντα. Ἐπεὶ µή ve, τῷ ἐχείνων λόγῳ xal τῷ τρόταμ, 
tia, primum quidem aliquando saltem divina Sceri- οὔτε ó Πατὴρ δημιουργὸς, f) νεχροὺς ἐγείρων. Πάντα 
ptura oracula (23), quz hoc in libro, atque in supe- — vp διὰ τοῦ Υἱοῦ ἐγένετο ἀπόνως. Πόνος γὰρ πάθος 
riore commemorata sunt, inlmentem revocassent (24): — &ac(* πάθος δὲ ὁδὸς ἐπὶ φθοράν. Οὐχ ἀρνούμενοι δὲ 
ea enim audientes quidnam doceri ab eo di- τὸν Δεσπότην σεσαρχῶσθαι δἰχα ἁμαρτίας Ex τῆς qu- 
cerent, quo afflante scripta sunt? Deinde vero illud σεως τοῦ 'Αδὰμ, 6 ἐστιν Ex τῆς Παρθένου, f) της 
considerassent, sicut una cum Filio 190 creante ἡμετέρας) ταῦτά φαµεν, μᾶλλον δὲ χαὶ βεδαιούµεν 
creavit et Pater complacentia, sic etiam simul cum Ἅτοῦτο διὰ τοῦ λέγειν ix Πνεύματος ἁγίου yeTevvr,- 
eo creantem dici debere Spiritum ejus: neque ea σθαι. Ἐπειδῃ, ὡς εἴρηται, xal τὴν ἀρχὴν συµπαρΏ» 
qu2 ad beatam, nullique rei permistam Trinitatem, — tb προαιώνιον καὶ προχόσµιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ τῷ 
à qua nos quoque et ratiocinationum, et rerum ma- ποιητῇ τῆς ἡμετέρας φύσεως, οὐχ ὡς χρῄξοντι por- 
terialium. structurae (95) veluti conditores effecti su- θείας, ἀλλὰ σὺν ταυτότητι xal ἰσότητι θεότητος xal 
mus, coimparassent, simulque discussissent cum iis, θελήσεως, xal οἷον μὴ ἁποτετμημένον τοῦ φωτὸς τὸ 
quie dissimilia, exsistunt, quzeque mutua connexio- Φῶς. Ἡ σύστηθι οὖν, Μακεδόνιε, τοῖς ἁγίοις, κτίσμα 
ne, eaque temporaria, indigent, ac ne cogitationem — 79 θεῖον Πνεῦμα pij ὀνομάξουσιν, ἀλλ' ἐχπεπορεῦ- 
quidem prompte, modoque cujuslibet repreheusionis B σθαι kx τοῦ Θεοῦ, ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ χατὰ qua f, 
experte, implent ; neque ista unquain dixissent (26), ὡς ἔθος σοι φάσχειν, ὅτι Θεοῦ μὲν ἥττων τῇ φύσει, 
qua objecerunt. Quare enim, aut qua auctoritate, ἀγγέλων δὲ χρείττων ἐστῖν, µέσην τινὰ φύσιν xat 
vel potestate dicemus, Deo Patre semel voleute, τάδιν εἰληχὸς χεχρησµῳδηχότας (τὰ γὰρ ὀκείνων δι- 
omnia sicut per Filium Verbum, ita et per Syiri- κάΐως προτετίµηται παρὰ τῷ θεῷ τῶν σῶν xal τῶν 
ium sanctum (27) constituta non esse? Deeo sane, ἈΑβέίου)΄ xal οὐχ ὡς δίδωσιν ὁ τῆς τέχνης καὶ τῆς 
qui est ex semine David, et Abrahaiwi, et ex radice σοριστείας νόμος, ἐξόν σοι, θαῤῥήσαντι, ἀφεῖναι xa- 
Jesse secundum carnem, praedicatum fuit, ut nuper — ** τοῦ θείου Πνεύματος ἰδίους λόγους: οὗ τὴν θείαν 
diximus: « Quod (28) enim in ea natum est, ex Φύσιν οὐδ' ἂν εἰ τοὺς τῆς διανοίας [87 a] ὀφθαλμοὺς 
Spiritu sancto est: » ut vel ex his verbis certo τοσούτους χαὶ τοιούτους εἶχες, ὅσους xal οἵους ἔδω- 
constet, beuefico Creatori socium in ογειιίοιθ, et ἆΧν 1j Τραφὴ τοῖς χερονδίμ’ Ἠδυνήθης ἂν xiv 
cooperatorem fuisse sanetificantem Spiritum. Ideo — 7099€ YoUv θεωρῆσαι. (τίς Υὰρ ἐπιδράττεται τῆς 
alibi quoque scriptum est: « Ducebatur (29) Jesus ἀφανοῦς xa ἀχωρήτου θεότητος:) ἢ καταγνοὺς τῆς 
in Spiritu in δγθ μάς) quia simul cum ipso erat ὀἑαυτοῦ ἀσεθείας, j| ἑχὼν ἡμῖν τῶν πρωτείων ἀφ- 
Kle, qui dicitur Spiritus principalis, seu ductor, ut loxaao. 
Deus cum Deo, et ut omnia continens, et ubique prasens una cuim eo, in quo omnia firmata sunt, 
quique in omnibus est, et omnia implet. Alioquin, si eorum rationem et arguendi modum  attendamus, 
ne Pater quidem erit conditor, aut mortuorum suscitator : oinnia enim per Filium facia sunt sine la- 
bore; labor euim est passio; passio vero est via ad corruptionem. [ο autem dum dicimus, Dominum 
, iicarnatum. esse sime peccato ex natura Adami, id est ex Virginis natura, aut. ex. nostra, uon. inficia- 
n.ur: sed polius boc confirmamus, cum dicimus ex Spiritu sancto geaeratum esse: quoniam, ut di- 
ctum est, initio quoque is, qui ante secula, et ante mundum exsistebat, Spiritus Dei, simul aderat cum 
conditore nostre natur; neque vero cum ipso aderat tanquam cum eo, qui auxilio indigeret, sed 
eum identitate, et zequalitate 191 deitatis, ei volitionis aderat, ac veluti lux a luce non sejuncta. 
Aut ergo sanciis adjuugere, 0 Macedoni, qui divinum Spiritum creaturam ΠΟΠ vocant, sed eum pre 
cessisse aiunt ex Deo, ut Spiritum ejus secundum naturam: aut, quoniam tibi dictitare mos est, eor 
in divinis oraculis docuisse, Spiritum sanctum Deo quidem natura minorem esse, angelis autem majo 
rem, pristantioremque exsistere, ac mediam quamdam naturam, et locum sorlitum esse; tu ipse vel 
tiam (50) ipsius impietatem condemnando, vel sponte, primas nobis cede: qux enim sancti. illi scripse- 
runt, jure ac merito apud Deum tuis, et Arii dictis pr:eferuntur, nec licet tibi, αἱ artificiose, et sophi- 
siicz discipline lex fert, audacter contra divinum Spiritum propriis sermonibus effutire, cujus divi- 
nam naturam ne ininimum quidem inspicere posses, etsi mentis oculos tantos ac tales haberes, 
quantos et quales tribuit Scriptura cherubinis : quis enim ^ invisibilem, et incompreheusibilem deitatem 


(35) Oracula. Codex proparoxytone γράφια tum 6 φαί. Vel potius (eum apud scriptores Didymi aequales 
hic, tum segw, 100 a. Sed Υραφία paroxytone µήποτε sspe valeat « fortasse») &msp μἠποτ' οὐκ 


segmm. 104 b, 108 b, οἱ alibi. Qv ἕἔφασαν, id est « quie fortasse non dixissent. »— 

(24) In mentem revocassent. Verbo. παρενθυμοῦ- (27) lta. et per. Spiritum. sancitum. Cum desi 
μαι alter usus est Clemens libro primo Pedagegi, — aliquid in. Grco, non potui. quin. hiec. verterem 
cap. 12, ubi, ut reor, valet « negligo. » ex ingenio. Puto tamen ine a Didywi sententia uot 


(25) Struclurg. Codex : ἐπὶ σχενῆς. Lego &mt- — recessisse. 


σχευῆς. (28) Quod. Matth. 1, 20. 

(26) Dixzissent. Codex : ἅπερ μήποτ' ἔφασαν. Quo (39) Ducebatur. Luc. iv, 1. Greca editio : Ηγετο 
lectio ferri potest, Suspiear! tamen licet. deesse ἐν τῷ Ilveopatzt εἰς «iv ἔρημον. 
aliquid, ut legendum sit, verbi gratia, ἅπερ µή- (50) Tuam. Pio ἑαυτοῦ malim σεαυτοῦ  θἱ εἶκω) 
ποτ ἂν ἔφασαν. Vel : ἅπερ μήποτ᾽ ἔφασαν αἱ ρα. pro ἑχών. 


51 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


$19 


veluti apprehendere potest, et capere? Sed redeamus rursus ad argumentum, quod initio suscepi- 


Δ'. "AXA' ἑπανίωμεν πάλιν ἐπὶ τὴν ἐξ ἀρχῆς A 
ὑπόθεσιν, ὅτι ἁγχιάζει xal διχαιοῖ, χαθὰ προείπο- 


μεν. 
E. "Ott σωτηρία» xa τοῖς ἀποσφαλεῖσιν χορηγεῖ " 
0 µόνης ἑστὶν τῆς παγχρατορικῆς οὐσίας. Άνευ γὰρ 
θιοῦ πρᾶξαί τι χτιστὸὺν, ἆμήχανον, 


0ὐδ' ὅσον ἁμπετάσαι β.εφάρων Ἅριρα λύ- 
χα. 
Ἔλεγχεν γὰρ 6 ᾿Απόστολος Φιλιππησίοις τοιάδε : 
ε ὔἶδα γὰρ, ὅτι τοῦτό µοι ἀποθήσεται εἰς σωτηρίαν, 
ἕὰ τῆς ὑμῶν δεῄσεως, xal ἐπιχορηχίας τοῦ Πνεύ- 
µατος Ιησου Χριστοῦ.» Καθὰ ὕμνηται περὶ μὲν 
τοῦ Πατρὸς ἓν Ὡσηέ. « Πλὴν ἐμοῦ οὐ γνώσῃ' xol 
σώζων οὐκ ἔστιν πάρεξ ἐμοῦ. » περὶ δὲ τοῦ Υἱοῦ 


IV. Quia sanctificat, et justiflcat, sicut antea - 
diximus. 


V. Quia solutem etiam iis, qui errarunt, largitur : 
quod solius est omnipotentis essentiz; fieri enim 
non potest, ut sine Dei ope creatura quidpiam ope- 
retur, 

Ne tantum quidem, quantum est palpebris. clausos 

[oculorum orbes (51) aperire. 
Nam hzc Philippensibus (52) dixit Apostolus: 
« Scio (05) enim, quod hoc mihi proveuiet ad salu- 
tem per vestram orationem, et subministrationem 
Spiritus Jesu. Christi. » Sicut de Patre quidem ab 
Osee hymnis eum celebrante dictum est: « Preeter 
me (54) non cognosces, et qui salvet non est, pr:eter 


ἐν ταῖς Πράξεσιν * « Καὶ ox ἔστιν àv. ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ B me; » de Filio autem in Actis: « Et non est (25) in 


σωτηρία. Οὐδὲ γὰρ ἄλλο ὄνομά ἐστιν ὑπὸ τὸν οὐ- 
ῥρανὺν τὸ δεδοµένον ἓν ἀνθρώποις, àv ᾧ δεῖ σωθῆ- 
vat.» 

Φ. "Oct θανάτου ἐλευθεροῖ, xat ἁμαρτίας συγχω- 
ge, ἅτε 0h Ex τῆς πατριχῆς ῥίζης οὐσίας xaprby φέ- 
00v τὸ ἀθάνατον καὶ ἴλεω. Κτίσµατι δὲ οὐ δυνατὸν, f| 
ἀγαμάρτητον εἶναι, f] ἓν τούτων οἴχοθεν ποιῆσαι. Οὐ- 
& γὰρ οὐδὲν τῶν πνευμάτων, ὡς προεδείχθη, ἀν- 
αµάρτητον . οὐδὲ τάχα, xa0' ὑπερδολὴν λόγου, fj μὴ 
€; λογιχή. Καὶ γὰρ ὁ οὐρανὸς αὐτὸς χαὶ ὁ fog 
πρὸς τὴν τηῦ Θεοῦ καθαρότητα οὐχ ἄμεμπτοι. El γὰρ 
xa φαίνονται ἁπόστολοί ποτε τοιοῦτόν τι πράξαντες, 
οὐχ ἰδίᾳ δυνάµει [87 b] περιεγένοντο, ἀλλὰ τῇ τοῦ 
εἰπόντος' « 'Ev τῷ ἐμῷ ὀνόματι μείζονα τούτων 
ποιῄσετε * » χαὶ τῇ τοῦ Πνεύματος τοῦ Πατρὸς, τοῦ 
λαλήσαντος ἐν αὐτοῖς, χαθὰ Ῥωμαίους Παῦλος διδά- 
σχει"ε Ὁ γἀρνόμος τοῦ Πνεύματος, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ 
ἑλευθέρωσέν µε ἀπὸ τοῦ νόµου τῆς ἁμαρτίας xat τοῦ 
θανάτου.» Καὶ ὁ Δεσπότης δὲ παρ) Ἰωάννη, ἀποδιδοὺς 
ἡμῖν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ὃ ἀπολέσαντες Άμεν διὰ τῆς &p- 
χαίας παραχοῆς ,ἐνεφύσηαεν εἰς τὰ πρὀσωπατῶν µαθη- 
"uv, καὶ εἶπεν" «Λάδετε Πνεῦμα ἅγιον. "Αν τινων ἀφῆ- 
τὲ τὰς ἁμαρτίας, αφἰενται’ ἄν τινων χρατῆτε, χεχρά- 
τηνται. Ἐνταῦθα τοσοῦτον τοῦ ἀειμνήστου Πνεύματος 
ὁ αὐτεξούσιον, ὅτι αὐτός τε δι’ ἑαυτοῦ ἁμαρτίας συγ- 
χωρεῖ, xat ἓν «ip ὀνόματι καὶ τῇ δυνάμει αὐτοῦ, οἱ ἁπό- 

δτολοι, xal πάντες οἱ πιστεύοντες αὐτῷ, ἄφεσιν ἆμαρ- 

*um παρέχουσιν. "Oct δὲ θεοῦ µόνου τὸ ἱλάσκεσθαι 

ἁμαρτάνουσιν, ἕἔνδοξοι Θεοῦ ῥήσεις σηµαίνουσιν 

CET » γὰρ, φησὶν, « εἰμὶ ὁ ἐξαλείφων τὰς ἆμαρ- 


I) Orbes. Pro χύχλα legendum conjicerem 
Χνλα, nisi χύχλα non modo Dionysius Periegetes, 
οοἡ et Homerus. dixisset in. duodevicesimo Jliadis 
libro versu 575, qui est. hujusmodi : 

ύσεα δέ σῳ ὑπὸ xóxla ὁκάστῳ odis 
: ηΧΕΥ. 
Sie enim plures legunt pro ὑπόχυχλα. 

32| Philippensibus. Codex : Φιλιππισίοις. 

(57) Scio, Philipp. 1, 19. 

94) Prater me. Osee xin, 5. Complut. editio 1 Θεὸν 
TM ἐμοῦ οὗ γνώσῃ. Vocem vero Θεόν, id est 
(UDeün,» videtur hic omisisse librarius noster. 
Etitib Franeofurtensis paulo -aliter, nempe : θεὸς 
"AY ἐμοῦ οὐκ ἔστι. 


ullo alio salus : nec enim aliud nomen est sub coelo 
datum in hominibus, in quo oporteat salvari. » 


ο 

Vl. Quia a morte liberat, et peccata dimittit, ut- 
pote is nempe qui ex paternz essentixs radice hunc 
veluti fractum refert, 199 ut sit immortalis, et 
propitius (56). Creatura vero non potest aut impec- 
cabilis esse, aut quidquam horum, quz dixi,de suo 
facere : nam ne spirituum quidem ullus, ut antea (57) 
ostensum fuit, est impeccabilis; πιο, ut hyper- 
bole sermonis utar, ne ulla quidem fortasse 
creatura (28) irrationalis: nam coelum ipsum, et 
sol, si cum Dei puritate conferantur, irreprehensi- 
biles non sunt. Etsi porro apostolos interdum tale 
aliquid fecisse constet, non propria tamen virtute 
fuerunt mortis victores, aut peccati, sed virtute il- 
lius, qui dixit, « |n nomine (29) meo majora bis fa- 
cietis,» et virtute Spiritus Patris, qui in eis locutus 
est, sicut Romanos docet Paulus: « Lex enim (40) 
Spiritu$ (41) in. Christo Jesu liberavit me a lege 
peccati et mortis. » Ac Dominus quoque apud 
Joaunem reddens nobis Spiritum sanetum, quem 
amiserainus per veterem inobedientiam, iusufflang in 
facies discipulorum ait : e Accipite (42) Spiritum san- 
ctum: quorum dimiseritis peccata, dimittuntur (43); 
quorum  retinueritis, retenta sunt.» Tam magna 
illius, qui cum Jaude semper commemorandus est, 
Spiritus propria potestas hoc in loco iudicatur, quia 


p ipse per se ipsum peccata condonat, et in illius 


nomine, ac virlute tum apostoli, tuu. omnes, qui 


(55) Et non est. Act. 1v, 12. 

36) Propitius. Vide not. 44, pag. 81. 

31) Autea. Cap. superioregsegm. 79 b. 

(38) Creatura. lu Graeco fortasse addenda vox, 
χτίσις. . 

(39) In nomine. Joan, xiv, 12, Sensum citat, 
non verba. 

(40) Lez enim. Rom. vii, 2. . 

(41) Spiritus. Graeca editio, el Vulg. translatio 
addunt, τῆς ζωῆς, id est « vite. » Quo inodo legit 
ipse Didymus sega. 28 a. 

(42) Accipite. Joan. xx, 22 et 20. ] 

(43) Dimittuntur. Grac, ed. et Vulg. int. addunt 
αὐτοῖς, id est « eis. » 


E19 


DIDYMI ALEXANDRINI aa0 


ei credunt (44), remissionem peccatorum conferunt, A τίας σου’ » xat, « Ἐὰν ὥσιν al ἁμαρτίαι ὑμῶν ἐς 


' Quod autem solius Dei proprium sit propitium esse 
bis, qui peccaverint, eisque peccata dimittere, in- 
clyta Dei oracula significant. « Ego » (45) enim, in- 
quit, « sum qui deleo peccata tua ; » et : « Si sint (46) 
peccata vestra ut puniceum, tanquam [nivem deal- 
babo; si autem sint ut coceinum, sicut lanam 
tico (47) dixit: « Fili (48), dimittuntur tibi peccata; 

193 ΥΠ. Quia una eum nonu indigo, et rerum 
omnium datore Deo Patre, et Fillo ejus operatur ut 
Spiritus Patris, et simul cum eo largitur (50) om- 
nia omuibus, non in crastinam diem differens, ut- 
pote qui ejusdem esl, et concordis sententiz, iu- 
ereatam babeus exsistentiam, et una cum Patre 
regnans, ut increatus, et ejusdem cum illo, ex quo 
sic prodiit οἱ una cum ipso ab zterno substiterit, 
deitatis exsistens. Et quia Christus infinitam aucto- 
ritatem, ac potentiam liabens, cum virtute ejusdem 
augustissimi Spiritus signa, et prodigia fecit, et dze- 
mones ejecit, ut hierophantze nostri enarrarunt. 
Michzas quidem: « Hzc (51), » ifiquit, « dicit Domi- 
nus super prophetas, qui seducunt populum meum.» 
Et post pauca subdit : « Quia (52) non erit qui exau- 
diat ipsos : nisi ego implebo fortitudinem in Spiri- 
tu Domini, et judicii, et dominationis. » Ait porro, 
Dominum fortitudinem facere in Spiritu Domini, ut 
simul et Trinitatem declaret, et naturz ipsius vel- 
uti colligationem. Subindicat autem judicium illud, 
in quo non est amplius paenitentia, nec qui exau- 
diat (55). «In inferno» (54) enim, inquit, « quis con- 
fitebitur tibi? » Quod autem ait, « Implebo for&- 
tudinem, » perinde est, ac si diceret : Magnam re- 


tributionem faciam cum divino Spiritu. Paulus vero. 


ille magis quam omnes apostoli tentatus ac proba- 
tus, ad Ephesios scribit : « Hujus rei (55) gratia 
flecto genua mea ad Deum Patrem, ex quo omnis 
paternitas in ccelis etin terra nominatur: ut det 
vobis secundum divitias ρ]οτί sua, virtute corro- 
herari per Spiritum ejus in interiore homine, habi- 
tare Christum; » ad Romanos autem : « Habeo (56) 
igitur fiduciam iu Christo Jesu ad Deum : non enim 
audeo aliquid loqui eorum, quz non effecit Christus 
per me verbo, et opere in obedientiam gentium, in 


φοινικοῦν, ὡς ytóva λευχανῷ * &áàv δὲ ὧσιν ὡς χόκχι- 
vov, ὡσεὶ ἔριον λευχανῶ. » Καὶ ὁ Σωτὴρ δὲ, ὡς Παῖς 
θεοῦ, τῷ παραλύτῳ Er * « Τέχνον, ἀφέωνταί σοι at 
&papcíat* » xaX, « "δε ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων 
τὰς ἁμαρτίας τοῦ χόσµου. » 


allia reddam. » Salvator vero, ut. Dei Filius, paraly- 
» et: « Ecce (49) Agnus Dei, qui tollit peccata mundi. » 


Z'. Ὅτι τῷ ἀπροσδεεῖ, καὶ παντοδότῃ θεῷ Πατρὶ, 
καὶ τῷ Υἱῷ αὐτοῦ συνερχεῖ, xaX συµπαρέχει πάντα 
πᾶσιν, οὐχ εἰς αΌριον ἀναθαλλόμενον, ἅτε δὴ ζὐγ- 
γνωμον xat ὁμόγνωμον Ηνεῦμα τοῦ Πατρὸς, &vex- 
ποίητον ἔχον τὸ εἶναι xal συμδασιλεύειν αὐτῷ, xol 
τὴν αὐτοῦ, ὅθεν xal συνυφεστώτως ἐξήλθεν, διαχλη- 
ῥωσάμενον θεότητα. Καὶ ὅτι ὁ παντεξούσιος xal ταν- 
δύναμος Χριστὸς, σὺν τῇ δυνάµει τοῦ. αὐτοῦ σεµνυ- 
τάτου Πνεύματος, τὰ σημεῖα καὶ τὰ [88 a] τέρατα 
ἐποίησεν, xal δαίµονας ἐξέδαλεν, ὡς ἐξηγήσαντο ol 
ἱεροφάνται Μιχαίας μέν" « Τάδε, » φησὶν, « λέγει 
Κύριος, τοὺς προφήτας τοὺς πλανῶντας τὸν λαόν 
pov. » Καὶ μετ ὀλίγον ἐπιφέρει ᾿ «Διότι οὐχ ἔσται 
ὁ εἰσακούων αὐτῶν, ἐὰν μὴ ἐγὼ ἐμπλήσω ἰσχὺν t» 
Πνεύματι Κυρίου, χαὶ κρίσεως, καὶ δυναστείας. » Εἷ- 
πε τοίνυν ποιεῖν ἰσχὺν Κύριον Ev Πνεύματι Κυρίου, 
διὰ τὸ xai τὴν Τριάδα, xaX τὸν σὐνδεσμον τῆς φύσεως 
αὑτῆς δηλῶσαι. Αἰνίττεται δὲ τὴν χρίσιν, ἓν f] οὖχ 
ἔτι λοιπὸν μετάνοια καὶ ὁ εἰσαχούων"' « Ἐν » γὰρ 
« τῷ ἄδῃ, » φησὶν, « τίς ἐξομολογήσεταί aot; » 1$ 
δὲ, « Ἐμπλήσω ἰσχὺν, » ἀντὶ τοῦ, Μεγάλην ἀνταπό- 
δοσιν ποιῄσω μετὰ τοῦ θείου Πνεύματος. Παῦλος δὲ ὁ 
δοχιμώτατος ἁποστόλων πρὸς Ἐφεσίους μὲν ’ «εΤού- 
του χάριν χάµπτω τά Υόνατά µου πρὸς τὸν θεὸν lla- 
τέρα, ἐξ οὗ πᾶσα πατριὰ ἓν οὐρανοῖς χαὶ ἐπὶ γῆς 
ὀνομάζεται, ἵνα δῷ ὑμῖν, κατὰ τὸν πλοῦτον τῆς δό- 
ξης αὐτοῦ, δυνάµει χραταιωθῆναι, διὰ τοῦ Πνεύματος 
αὐτοῦ, εἰς τὸν ἔσω ἄνθρωπον χκατοιχῆσαι τὸν Χρι- 
στόν» » πρὸς Ῥωμαίους δέ᾽ « Ἔχω οὖν πεποίθτσιν 
Ey Χριστῷ Ἰησοῦ πρὸς τὸν Θεόν. Οὐ γὰρ τολμῶ τι 
λαλεῖν, ὧν οὐ κατειργάσατο Χριστὸς δι’ ἐμοῦ, λόγω 
καὶ ἔργῳ, εἰς ὑπαχοὴν ἐθνῶν, £v δυνάµει σημείων 
xaX τεράτων, Ev δυνάµει Πνεύματος ἁγίου. » Al 
ὅμοιαι τῇ φύσει ὑποστάσεις ὁμοίας τιμῆς ἄτιαι " 
ὅθεν παραπλήσιον xai τὸ λόγιον τόδε τῷ, « Χριστὸς 


(44) Omnes, qui ei credunt. Paulo durior videri D τίαν, id est « peccatum, » pro τὰς ἁμαρτίας. 


potest hzc sententia. Sic autem accipienda est, ut 
de sacerdotibus catholicis loquatur, ac simul indi- 
care velit, ab episcopis, ac presbyteris hzreticis, 
qui Spiritui sancto nou credunt, nec catholice Ec- 
clesie communione fruuntur, nempe a Macedonia- 
nis, quos hic refellit, remissionem peccatorum non 
conferri. 

(45) Ego. Isa. xti, 25. Gr:eca editio : 'Eyo εἰμι 
αὐτὸς ὁ ἐξαλείφων... τὰς ἁμαρτίας σου. 

(46) δι sini. Isa. 1, 18. Graec. ed. ὡς ἔριον. 

(47) Paralytico. ln. Grzco : παραλύτῳ pro πα- 
ραλυτικῷ. Eodem modo alii scriptores Didymi 
dequales, ac suppares locuti sunt : Apollinarius enim 
in catena in Joannem Corderiana, pag. 146, ait. Τοῦ 
ἐχεῖ κειµένου παραλύτου, id est « paralytici ibi de- 
cumbeuUs. » Et Cyrillus ibidem : Του παραλύτου 
ἀσθένεια, id est « paralytici infirmitas. » 

t Fili. Maul, ix, 2 et 5. Videnot. 26, pag. 5. 

(49) Ecce. Joan. 1, 29. Greca editio ; τὴν ἁμαρ" 


(50) Simul... largitur. De hae re copiose egerat 
Didymus in lib. De Spiritu sancto, num. 16 ei 17. 

(91) Hec. Mich. ui, 5. Passioneianum exemplar 
caret voce ἐπί, quie omnino addenda est ex (Γον 
editione, ac legendum ἐπὶ τοὺς προφήτας, hoc est 
« super prophetas. » 

(52) Quia. Mich. nr, 7 et 8. Grzca. editio, διότ; 
οὐκ ἔστιν ὁ ἐπαχούωνε... xai xplpa καὶ δυνα- 
στείαν. 

(53) Exaudiut. Λη is, qui Origeniano de repro- 
borum vicissiludinibus, ac de temporaria eorum 
poena systemati adbzreret, heec dictasset? 

(955) [n inferno. Psal. vi, vers. 5 (seu 6). 

(55) Hujus rci. Ephes. 11, 14-17. Vide notas 45- 
45, pag. 49. 

(86) Habeo. Rom. xv, 17-19. Grzca editio : "Exo 
οὖν καύχησιν ἓν X. "I. τὰ πρὸς Θεόν. Οὐ γὰρ τολ- 
µήσω λαλεῖν τι ὧν, et reliqua. 


58l 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


582 


Θεοῦ δύναµις, xal Θεοῦ σοφία. » Ματθαῖος ἀπὸ τοῦ A virtute signorum, et prodigiorum, ín virtute Spiri- ' 


XNwtípo;* « Ei δὲ ἐν Πνεύματι θεοῦ ἐχθάλλω τὰ δαι- 
μόνια, ἄρα ἔφθασεν ἑφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ. » 
Καὶ ὡς ἐν τῷ φωτίσματι συµπράττει, ἀδύνατον τοί- 
νυν τῇ συµφωνίᾳ χαὶ τῇ ἑνεργείᾳ ὑπάρχειν ἓν, μὴ 
οὖσης τῆς οὐσίας μιᾶς ' xaX διὰ τοῦτο λέγει ὁ Δεσπό- 
της ποτὲ μέν « 'Ollatho ὁ £v ἐμοὶ µένων, αὐτὸς 
αοοιεῖ τὰ ἔργα * » ποτὲ δὲ, ὡς νῦν εἴρηται: « Ἐγὼ ἐν 
Πνεύματι θεοῦ [88 ὐ] ἐχθάλλω τὰ δαιμόνια. » Aix 
τοῦτο δὲ καὶ Παῦλος εἶπεν « Ἐν δυνάµει Πνεύματος 
ἁγίου " » ὁμλογῶν, ὅτι τῇ θε[ᾳ τῆς Τριάδος ἑνεργείᾳ 
τἐθνεῶτας Ίγειραν, αὐτὸς μὲν τὸν Εὔτυχον, Πέτρος 
δὲ τὴν Ταθήθαν. 


tus sancti. » Hypostases natura similes similis 'hbo- 
noris sunt digua : ideoque huic etiam oraculo sl- 
mile est illud : « Christus (57) Dei virtus, et Dei 
sapientia. » Matthzeus ex persoua Salvatoris : « Si 
autem (58) 1944 in Spiritu Dei ejicio daemonia, 
ergo pervenit in vos regmum Dei. » Et sicut in illu- 
minatione, id est, in baptismo, simul cum Patre et 
Filio operatur, ita fieri non potest, ut ipse- eonso- 
nantia, et operatione sit unum cum ipsis, quin 
tamen unum sit eliam essentia. Atque hac de causa 
Dominus aliquando quidem ait : « Pater. (59) in me 
manens, ipse facit opera; » aliquando vero, sicut 


nunc dictum est, « Ego in Spiritu Dei ejicio dzeinonia. » Propterea vero etiam Paulus dixit : « In vir? 
tute (60) Spiritus sancti. » Quibus verbis divina Trinitatis operatione, ac virtute mortuos suscitatos 
esse confitetur, ab ipso quidem Eutychum, a Petro autem Tabetbam. 

Η'. Ότι ὥσπερ ὁ Ocb; χαὶ Πατηρ, οὕτω χαὶ τὸ B. Vill. Quia sicut Deus et Pater, sic etiam Spiri- 


&ztov Πνεῦμα ypnpat!,ec, σηµαινόμενον cbe xol 
Δεσπότης, χαθὰ φράζει Aouxdg: « "Hv ἄνθρωπος iv 
Ἱερουσαλὴμ, ᾧ ὄνομα Συμεών" xa ὁ ἄνθρωπος οὗ- 
τος, δίχαιος χαὶ εὐλαθῆς, προσδεχόµενος παράκλη- 
ew τῷ Ἰσραήλ * xat Πνεῦμα ἅγιον ἦν ἐπ᾽ αὐτῷ, καὶ 
ἓν αὑτῷ χεχρηματισµένον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ 
ἁγίου, μὴ ἰδεῖν θάνατον, ἕως ἂν ἵδῃ τὸν Χριστὸν Ku- 
pico. Καὶ Ἠγετο ἓν τῷ πνεύµατι εἰς τὸ ἱερόν. 
Καὶ ἐγένετο, ἐν τῷ εἰσαγαγεῖν τοὺς γονεῖς τὸ 
παιδίον Ἰησοῦν, τοῦ ποιῆσαι αὐτοὺς χατὰ τὸ ἠθισμέ- 
voy τοῦ νόµου περὶ αὑτοῦ ' xal αὐτὸς ἑδέξατο αὐτὸ 
εἰς τὰς ἀγχάλας, xai εὐλόγησεν τὸν θεὸν, xal εἶπεν ' 
Ἂνν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, Δέσποτα, χατὰ τὸ ῥῆ- 
Bá σου, Ev εἰρήνη * ὅτι ἴδον οἱ ὀφθαλμοί µου τὸ Σωτή- 


ριόν σου. » Ἐχρημάτισεν τοίνυν τὸ ἅγιον Πνεῦμα: C 


ἐδέξατο Συμεὼν τὸν Χριστὸν εἰς τὰς ἀγχάλας, xac 
τὸν χρηματισμόν΄ εὐλόγησεν τὸν χρηµατίσαντα, τοῦτ) 
ἔστιν ἐδόξασεν τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα, ἑωραχὼς τὸ σωτή- 
piov τοῦ χρησμοῦ δεξάµενον πέρας * θεόν τε xal Δε- 
σπότην αὐτὸν τὸν χρηµατίσαντα ἐχάλεσεν. Ἐχρημά- 
τισεν δὲ ὁ θεὸς Πατὴρ, τῷ Ἰὼ6 φάνας * « Oist µε ἅλ- 


λως σοι χεχρηµατικέναι, fj ἵνα ἀναφανῆς δίκαιος; »- 


Οἱ δὲ, τῷ ἀληθινῷ Πνεύματι τοῦ Θεοῦ µάχεσθαι 
Ἱσχηχότες, πανταχοῦ τῆς ὑποθέσεως τὰ ἐν ἄλλοις 
πράγµασιν, xal οὐκ εἰς θεολογίαν, συντελοῦντα πρὸς 
τὸ συσχιάσαι τὴν ἀλίθειαν συλλέγοντες, xal οὐ τὰ 
πρέποντα τῷ θείῳ μυστηρίῳ ἀτρεχέως [89 a] ἐχδε- 
χόμενοι, xai τῇ ὑποθέσει ἁρμόδοντες, xal πρὸς τὸ 
χεφάλαιον τοῦτο ἄδεχτα τοῦ θείου προφέρουσι ῥήμα- 
τα, ἄνω χαὶ χάτω, ὡς µέγα xal ἑναργὲς χεφάλαιον, 
€) ψυχρὸν ἐχεῖνο xai ἁπατηλὸν ῥῆμα λέγοντες' "Oct, 
Qni! κατάγεται Ex τῶν τοιούτων μαρτυριῶν τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα εἰς ἀγγέλου φύσιν, f] καὶ αὐτοὶ φαίνον- 
ται χρηµατίσαντες. Καὶ οὕτω τὰς ὀρθὸς τῶν Γραφῶν 
ἐγνοίας, ἐξ ἁτόπων ἰδίων λόγων εἰς περιπετείας ἑἐξ- 
Christus. I. Cor. 1, 94. 


5 

B Si autem. Matth. xii, 38. 

(oo Pater. Joan. xiv, 10. 

60) In virtute. Rom. xv, 19. 

(604) Erat. Luc. wu 25-59. Gr. ed. habet τοῦ 
spat pro τῷ ἸἹσραήλ. Et, ἐπὶ αὐτόν pro 
ἐπ] αὐτῷ. Et, πρὶν fj pro ἕως ἄν. Et, λθεν pro 
Ίγετο, Deinum vox. ἐγένετο ibi desideratur. 


D 


tus sanclus dicitur chrematizare , id est, oracula 
edere, seu divina responsa dare: quod illum signi- 
ficat esseDeuin ae Dominum. lta Lucas: « Erat (61),» 
inquit, « homo in Jerusalem, cui nomen Simton : et 
homo iste justus, et timoratus, exspectans conso- 
lationem Israeli: et Spiritus sanctus erat in eo. Et 
ipsi chrematizatum (hoc est, responsum datum) 
fuerat a Spiritu sancto, non visurum eum mortem, 
donec videret Christum Domini. Et ductus est in 
spiritu in templum. Et factum est, cum inducerent 
parentes puerum Jesum, ut facerent secundum con- 
sueludinem legis pro eo: et ipse accepit eumin 
ulnas, et benedixit Deum, et dixit : Nunc dimittis 
servum tuum, Domine, secundum verbum tuum 
in pace, quia viderunt oculi mei Salutare tuum.» 
Itaque chre:atizavit, id est, responsum e supernis 
dedit Spiritus sanctus ; Simeon vero Christum 
chrematismo illo sibi premissum in ulnas sumpsit; 
ac eum, qui chrematismi auctor erat, benedixit ; 
boc est, Spiritui sancto gloriam reddidit, postquam 
Salutare (id est, Salvatorem) chrematismo prznun- 
tiatum aspexit, ac divinum in eo responsum imple- 
tum vidit; Deumque ac Dominum, eum qui chre- 
matizaverat, appellavit. Chrematizavit vero etiam 
Deus Pater, cum Jobo dixerit : « Putas (62) me ali- 
ter tibi ehrematizasse (id est responsa dedisse), 
195 quam ut appareas justus? » At. hzretici in 
bello contra verum Dei Spiritum exercitati, cum, 
quavis arrepta occasione, ad obscurandam verita- 
tem ea congerant, quae de aliis rebus dicta suni, 
queque ad theologiam, seu modwm, quo de Deo 
loqui debemus, nihil attinent; ea vero, qua divino 
mysterio conveniunt, simplici ac sincero sensu non 


accipiant, nec proposito argumento aptent; contra 


(62) Putas. Ne qu:eras hzc in Vulgata transla- 
tione, sed in Greca libri Job x1, 9. Nonnulla edi- 
tiones habent, Ofec δὲ µε ph ἄλλως, et reliqua. 
Editio libri Jobi ex vetustissimo codice 4 Patricio 
Junio Londini anuo 1637 concinnata : Μηδὲ οἵου 
µε ἄλλως σοι χεχρηµατικέναι, ἀλλ ἵνα δίκαιος 
ἀναφαν]ς. Complfutensis vero voculam μή omitti 
ut Didymus, 


DIDYMI ALEXANDRINI 


584 


: liocce etiam capitulum, demonstrationemque insur- Α έλχουσιν. Γένραπται Υὰρ, φησὶν, ἓν ταῖς ἄποστολι- 


gunt, οἱ Scripturae textus, ac verba proferunt, qui- 
Dus divinitas indicari non potest, et quasi maximum 
quoddam, ac perspicuum argumentum, frigidam 
hanc, et fallacem ratiocinationem jactitant incul- 
cantque. Hujusmodi testimoniis, iuquiunt, Spiritus 
sanctus ad angelicam naturam deprimitur ; cum 
angelos (65) quoque cbrematizasse (hoc est, oracula 
fudisse) constet. Atque ita rectas Scripturarum 
sententias absurdis suis commentis temere depra- 
vant (64), Nam scriptum est, inquiunt, in Actis apo- 
slolicis : « Cornelius (65) centurio, vir justus, et 
timens Deum, et testimonium habens ab universa 
gente Judzorum, chrematismum (hoc est, celestem 
admonitionem) accepit ab angelo sancto, accersire 
te in domum suam, et audire verba abs te. » Vos 
porro si taceretis, o liretici, et calumniosa ora 
consueretis, rem multo utiliorem faceretis. Nos 
autem ad perfectiorem scopum hoc etiam capitulum 
dirigentes ac veluti retro flectentes, et animi alacri- 
tatem iis, qui lecturi hxc sunt, comparantes, ac 
majorem orthodoxum zelum ipsis injicientes, sic 
respondemus. Sicut nulla nature communio est in- 
fer creatam, et increatam naturam, ita ne chre- 
matisrai quidem communio intercedit. Nain angelus 
quidem id omne ἀγγέλλει (id est, aununtiat) quod a 
Spiritu sancto, a quo agitur, dicere coactus fuerit, 
etsi illud ignotum ipsi fuerit; atque inde angeli no- 
men habet. ' Spiritus vero sanctus, ulpole qui ea 


χαῖς Πράξεσιν * « Κορνήλιος ἑχατοντάρχης, &vhp δί- 
χαιος xal φοθούµενος τὸν Osbv, μαρτυρούμενός τε 
ὑπὸ παντὸς ἔθνους τῶν Ἰουδαίων, ἐχρηματίσθη ὑπὸ 
ἀγγέλου ἁγίου, μεταπἐμψφασθαἰί σε εἰς τὸν οἴχον αὖ- 
τοῦ, xal ἀχοῦσαι ῥήματα παρὰ cou. » Ὑμεῖς μὲν 
οὖν, εἰ ἐσιωπήσατε, xal ἀπεῤῥάφατε συχοφαντίας τὰ 
στόµατα, ἑπράττετε ἂν πολλῷ λυσιτελέστερον. ᾿Ημεῖς 
δὲ, ἐπὶ τὸν τελειότερον σχοπὸν ἀναπέμποντες xal τὸ 
Χεφάλαιον τοῦτο, xal εὐθυμίαν τοῖς ὀντευξομένοις 
παρέχοντες. xal πλείονα τὸν ὀρθόδοξον ζῆλον ἐμθάλ- 
λοντες, φαμὲν, ὅτι Ὡς οὐδεμία χοινωνία φύσεως κχτί- 
σµατι πρὸς τὴν ἄχτιστον φύσιν ἐστὶν, οὕτως οὐδὲ 
χρηματιαμοῦ. 'O μὲν γὰρ ἀγγέλλει, ὃ δ' ἂν οὐχ εἰδὼς 
ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰπεῖν ἑνεργηθείη ^ xai ἓν- 
τεῦθεν αὐτῷ ἄγγελος τοὔνομα ' τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα, 
ἅτε πάντα εἰδὸς τὰ τοῦ θεοῦ, ὡς διαθεθαιοῦται ὁ Παν- 
λος, χρηµατίξει θεϊχῶς, ὡς ὁ Πατὴρ, ἅπερ ἂν τοῖς 
τῆς θεότητος ἀχοιμήτοις ὄμμασιν ὁρᾷ βουλόμενον, 
xai τὸν Πατέρα, xoi «bv Υἱὸν, καὶ οὗ δ.αχονικῶς, 
χαθάπερ ὁ δορυφόρος ἄγγελος. « Ὁ γὰρ δοῦλος 
οὐχ οἵδεν, τί ποιεῖ ὁ Κύριος αὐτοῦ, » οὐδό γε ὁ Exepo- 
οὖσιος τὴν αὐτὴν τῷ ἑτέρας ὄντι οὐσίας κεχτῆσθαι 
[89 &] δύναται γνῶσιν φύσει γὰρ ἑκάστῃ ἡ ἀνήχου- 
σα γνῶσις xal μνήμη συμπαρομαρτεῖ ' ἁλλὰ xa τὸ 
γνωσθὲν τῇ γενητῇ φύσει ἔσθ᾽ ὅτς τῷ χρόνῳ ἀφ- 
(tata, "Όθεν χἀνταῦθα τὴν ἀρχὴν τοῦ χωρίο 
ἑχόντες ἐν τῇ διαμάχη τοῦ λόγου παραλελοίπασιν οἱ 
ἀγνώμονες. Ἔχει γάρ" « Τοῦ δὲ Πένρον διενθυµου- 


omnia novit quz sunt Del, ut Paulus (66) asseverat ; C µένου περὶ τοῦ ῥήματος, εἶπεν αὐτῷ tb ἅγιον Πνεῦ- 


divino modo, sicut Pater, chrematizat, id est, reve- 
lat, quecunque 196 insomnibus deitatis oculis 
videt velle cuin Patrem, tum Filium ; non vero in-« 
star ministri ac famuli chrematizat, sicut satel- 
les (07). Dei Angelus facit« : nec enim servus no 
vit (63), quid faciat, dominus ejus, » neque ille, 
qui sit heterousius, hoc est, alterius substantie, 
eamdem habere potest cognitionem cum eo, qui 
natura alter ab ipso est, Unamquamque enim natu- 
ram conveniens ei cognitio sequitur, et memoria: 
quin etiam aliquando creat» nature illud evenit, 
ut longa die id ipsum ei excidat, atque evolet, quod 
cognitum ab illa fuerat. Quapropter hic quoque ca- 
pituli initium dedita opera inter decertandum dis- 


pa Ἰδοὺ ἄνδρες τρεῖς ῥητοῦσίν σε. ᾽Αλλὰ ἀναστὰς 
πορεύθητι σὺν αὐτοῖς, μηδὲν διαχρινόµενος * but 
ἐγὼ ἀπέσταλχα αὐτούς. Καταθὰς δὲ Πέτρος πρὶς 
τοὺς ἄνδρας εἶπεν Ἰδοὺ ἐγὼ, ὃν ζητεῖτε * τίς ἡ ai- 
tla, δι) ἣν πάρεστε; Οἱ δὲ εἶπαν * Κορνήλιος ἕχατον- 
τάρχης, àvhp δίχαιος, νὶ xal τὰ ἑξῆς, ὡς mpóxerzat. 
Ὥστε παρὰ κχριταῖς ἀγαθοῖς, χἀνταῦθα παρὰ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος φαίνεται τὸν χρησμὸν ὁ ἄγγελης µα- 
θών. θεότητος Υὰρ ἔχχριτον γνώρισμα, τὸ προλέγειν 
ἀσφάλτως ^ xal τοῦτο E ἀγαθῷ τῶν ἀχουόντων, ἵν' 
ἀσφαλισάμενηι σωθῶσιν, Εἶτα οὐ νομίζετε, τοισῦτα 
εἰσηγούμενοι, βασχαίνειν μέν πως τῇ χτίσει, μέμφε- 
σθαι δὲ οἷον τῷ δι’ ἀφθονίαν ταῖς περὶ αὐτοῦ εἰρημέ- 
ναις λέξεσιν χοσµήσαντι τὰ ἑαυτοῦ ποιήματα; ὡς 


ceptandumque improbi omiserunt (69). Sic enim D ἐπομένου πάντως τῷ τοιούτῳ πράγµατι καὶ τῆς ab- 


liabet : « Petro (70) autem cogitante de verbo (71), 


(65) Cum angelos. Codex : ἡ καὶ αὐτοί, et re- 
liqua. Equidem pro t, quod mendosum est, llego 
{, id est, « qua, » vel, « quatenus. » AL si ita lega- 
mus, mutanda fortasse erit vox, ἀγγέλον, ac legen- 
dum, ἀγγέλων, hoc est « angelorum , » ut eo refe- 
ratur pronomen αὐτοί. Quod si quis pro, ^, vel f, 
. legere? mallet fj, ac vertere: « Ῥορα ! et ipsi ( hz- 
retici scilicet ) oracula fundere videntur, » is mea 
quidem sententia Didyimi mentem) probe non as- 
sequeretur. 

hw. Temere depravant. In Grzeco, εἰς Περιπετείας 
ἑξέλχουσιν. Legendum forsitan quis conjiciat, εἰς 
περπερείας ἐξέλχουσιν. Verum Passioneiani  apo- 
grapht lectio immutanda non est; nuam" vocem, 
περιπέτεια, simili modo accipit Epiphanius in Pa- 


id est « de visione. » 


τοῦ χάριτος. "Ex γὰρ xai τούτου, ὕθρισεν μὲν ἑαυτὸν 


nario hxres, 61, pag. 528, alilque nonnulli. 

(05) Cornelius. Act. x,122. Graca editio : ὑπὸ ὅλου 
τοῦ ἔθνους, pro, ὑπὸ παντὸς ἔθνους. 

(06) Paulus. l;Cor. tt, 10 et 11. 

f" (67) Satelles. Sive, « hastifer, » Vide lib. 1V 
Reg. xix, 25, et lib. II Reg. xxiv, 17, εἰ Josue v, 
14, et Luc. xvi, 22. 

E C) Novit. Joan. xv, 15. 

(69) Omiserunt. Ex hoc etiam loco apparet, cer- 
twin quoddam Macedonianum opusculum a Didymo 
refelli. 

(70) Petro. Act, x, 19, 22, Nonnulla intermedia 
omittuntur, qua babet Greca editio, 

(71) De verbo. Graica editio : περὶ τοῦ ὁράματος, 
e pou -- 


$85 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


586 


οὐδαμῶς, μᾶλλον δὲ xa ἐπαινετὸν ἔδειξεν, τὰ δὲ Ép- A dixit ei Spiritus sanctus. (72): Ecce viri tres quay- 


[2 αὐτοῦ συνήθως ἐφαί[δρυνεν. Ἡμεῖς δὲ, εἰ χαὶ σε- 
μνότητά τινα θείαν τῇ πάσῃ ὑποθέσει φέρει τὸ ypn- 
ματίςειν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, χαὶ ἀρχεῖ xa0' ἑαυτὸ πα- 
ραλαμθανόμενον εἰς μαρτυρίαν ' ὅμως οὗ µόνον αὐ- 
τὸ, ἀλλὰ γὰρ xai πληθος ἄλλό ὑφηλῶν xa ἀναμφι- 
σύητήτων ἀποδείξεων παρηγάγοµεν’ οἷς εἰ προσέχετε 
ἀντιπαθείας ἄνευ, ἀφωνύτεροι |90 a] πάντως ἔσεσθε 
τῶν ἰχθύων. Διελέγχει τοίνυν τὴν πειθανουργίαν 
ὑμῶν σαφέστατα xaX ὁ Παῦλος, Ἐφεσίοις Υράφας ' 
: Ἐμρὶ τῷ ἐλαχιστοτέρῳ πάντων ἁγίων ἐδόθη ἡ χά- 
ρις αὕτη, Ev. τοῖς ἔθνεσιν εὐαγγελίσασθαι τὸν ἀνεξ- 
ενίαστον πλοῦτον τοῦ Χριστοῦ, χαὶ φωτίσαι πάντας, 
τίς fj οἰχονομία τοῦ μυστηρίου, τοῦ ἀποχεχρυμμένου 
ἀπὸ τῶν αἰώνων £v τῷ Θθεῷ, τῷ τὰ πάντα χτίσαντι * 
(và γνωρισθῇ νῦν ταῖς ἀρχαῖς, xol ταῖς ἔξου- 
σίαις, Ev τοῖς ἑπουρανίοις, διὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἡ πο- 
λυποίχιλος σοφία τοῦ θεοῦ. » Κατανοεῖτε οὖν, πόσον 


ἔξηρηται dj ἀγγέλων φύσις τοῦ ἀφ᾿ ἑαυτῆς εἶδέναι τι 


τῶν ἐσομένων, καὶ τοῦ χρηματίζειν * ὅτι χαὶ διὰ τῆς 
ἐν τῷδε τῷ xóa pup. Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ, Ἶτις ἑσμὲν 
ἡμεῖς, τὰ μεγαλεῖα µανθάνει. Πρὸς πειθὼ δὲ τὴν πε- 


ρἱ τοῦτο, δὐναταἰ τι αυλλαμδάνειν xaX ἅπερ Κολοσ- 


σχεῦσιν ἔγραφεν τοιῶσδε «Τὸ µυστήριον τοῦτο τὸ 
ἀποχεχρυμμένον πρὸ τῶν αἰώνων χαὶ ἀπὸ τῶν Υε- 
νεῶν, ὃ vuv ἐφανερώθη τοῖς ἁγίοις αὐτου.» ITpó τούτου 
Υὰρ, φησὶ, τῷ Θεῷ ἔγνωστο µόνῳ. Πρὸς τούτοις, xal 
ἅπερ περὶ τῶν Σνεγχόντων πᾶσιν ἀνθρώποις ὄφελος, 
τῶν περὶ τὴν ἄλεχτον οἰκονομίαν φημὶ, τοῖσδε παρὰ 
Πέτρο ἀνείρηται τοῖ; ῥητοῖς, ὡς προελέχθη * « Εἰς 
&, φησὶν, ἐπιθυμοῦσιν ἄγχγελοι παραχύψαι. » El 
δέτινα ἔμφυτον γνῶσιν εἶχον, οὐχ ἂν ἱμείροντο τοῦ 
xiv διαχύψαι εἰς αὐτά. Αλλ’ ἐπειδῃ μὴ ἔχουσιν, εἰς 
ὑπερβάλλοντα, ὡς οἱ ἄνθρωποι, τρόπον τινὰ ἑἐκ- 
πίπτουσιν ἔρωτα ἑχείνων, ὧν τῆς γνώσεως τυχεῖν 
aj; pd Ὀπεστιν. Πέφυχε Ὑὰρ xoi τηνάλλως, 
ὑπερορᾶσθαι μὲν τὰ εὑρεθῆναι ῥάδια, ποιεῖσθαι δὲ τὰ 
σπανιώτερα. Καὶ μέντοι καὶ τοῦτο οὐ xazà γνώμην 
οἰχείαν, τῷ χοινῷ δὲ τῆς φύσεως αὐτῶν λόγῳ (οὐ πάν- 
τας φημὶ) ὑπόχρεοι ὄντες τινές. « El [90 b] γὰρ, 
τηἡν, ἀγγέλων ἁμαρτησάντων ὁ θεὸς οὐχ ἐφείσα- 
το, } ποίαν ἔμφυτον γνῶσιν τῶν µελλόντων, 7| αὖθ- 


εντείαν τοῦ χρηµατίξειν, ὡς ὁ Geb, ἔχειν δύνανται; . 


Ei δὲ οὐχ ἴσασι μὲν οὗτοι ἀφ᾽ ἑαυτῶν, οὐδὲ κατ) ἐξ- 
ουσίαν ἰδίαν χρηματίζουσιν, ὡς ἔστι χαὶ δίχα συστά- 
σεώς τινος τὸ πρᾶγμα αὐταπόέδεικτον, διὰ δὲ τὸ τὴν 
Ἰέξιν µόνην χατὰ χοινοῦ κατηγορεῖσθαι, ἐπὶ τὴν 
μέμφιν χαὶ τὴν χατηγορίαν παρηγγείλατε᾽ προπε- 
τῶς χαὶ ἁδιασχέπτως ἐπράξατε, χαὶ οὐδὲν πρὸς τὸ 


(13) Sanctus. Vox ἅγιον deest in Bibliis. — 

(1) Ad viros. Gr:eca editio hic addit : τοὺς 
ἀπεσταλμένους ἀπὸ τοῦ Κορνηλίου πρὸς αὐτόν, id est 
« missos a Cornelio ad eum. » At hac nou. modo 
Didymus, sed et Vulgatus interpres omittit. — 

(14) Veluti. Codex : οἷον τὀ. Lego, olov τῷ... 
voler. 


(15) Comitetur. Cod. ἐπομένου. Legend. fort. 
ἐπομένης. [Bene se habet, &ropévov... χάριτος : 
$ic euim aliquando occurrit spud Alexandrinos. 
Sie eliam infra, ῥᾳθυμία τῇ ox ἑνδέοντι, pro ἐν- 
δεώύση. Epir.] . 

ParRoL. Gg. XXXIX. 


runt te, Sed surge, et vade cuu eis, nihil dubitans, 
quia ego misi illos. Descendens autem Petrus ad 
viros (75), dixit : Ecce ego sum quem quaeritis : quae 
causa est propler quam — venistis? lili aute«m dixe- 
runt: Cornelius centurio, vir justus, » et reliqua, 
ut antea posita sunt. liaque apud prohos quidem 
jadices constat, angelum hic quoque a Spiritu san- 
cto ea didicisse, qua chreimatizavil, id est, revela- 
vit. Eximius enim divinitatis character ac. nota est, 
pradicere infallibiliter, idque ita facere, ut in eo- 
rum, qui audiunt, commodum alque utilitatem ce- 
dat ; ut nempe sibi caveant, et salvi fiant, Dum ita» 
que hujusmodi interpretationes, et eoimenta pro- 
fertis, nunquid illud non reputatis, quod et creatur:e 
ipsi quodammodo invidi estis, οἱ eum, qui liberali- 
tatis ac muni(icenti:? causa suas ipsius creaturas iis 
ipsis vocabulis, qu:e de illo dicta sunt, bonestavit 
ornavitque, veluti (74) criminamini? cum hujusmodi 
rem, chrematismum scilicet Spiritus sancti, coele- 
stemve ejus admonitionem , gratia quoque ipsius 
comitetur (75). Ex hoc enim ipso chrematismo non 
modo is nullum plane sibimet ipsi dedecus couipa- 
rat, sed etiam laude dignum se ostendit, atque opera 
sua, ut solet, exhilarat, 397 Nos vero etsi divinain 
Spiritus sancti amplitudinem ac majestatem in tota 
hac disputatione ex eo tantum confirmare potuis- 
semus, quod ipse chrematiaet, id est, oracula fundat, 
aul responsa det, aut coelitus revelet, atque hoc vel 
solum, ac seorsum sumptum, eam satis demonstret 
ac testetur : tamen non hocce duntaxat argumentum 
attulimus, sed plura etiam alia, eaque splendida ac 
sublimia, et cujusvis dubitationis expertia, Scriptu- 
rarum loca: ad quas si absque aversatione ae fa- 
stidio attenderitis, inagis quam pisces (76), ut aiunt, 
muti, omnino evadetis. Jam vero captiosam argu- 
mentationem vestram manifestissime diluit ac re- 
darguit etiam Paulus Ephesiis scribens : « Mihi (77) 
emnium sanctorum minimo dala eat gratia hzc, 
in gentibus evangelizare ininvestigabiles divitias 
Christi, et illuminare omnes, qus sit dispensa- 
tio (78) mysterii absconditi a saculis in Deo, qui 
omnia creavit (79) : ut innotescat nunc principati- 
bus et potestatibus in coelestibus, per Eeclesiam, 


D muliüiformis sapientia Dei.» Animadvertite ergo, 


quam. alienum ab angelorum natura sit, ut eorum, 
qua futura sunt, aliquid per seipsos sciant, et chre- 
malizent, id est, revelent ; eum eliam per Eccle- 
siam Dei, qux in hoe mundo est (hzc vero Eccle- 


(76) Magis quam pisces. Proverbialis locutio , 
quam Polluz quoque habet lib. vi, cap. 34. 

(71) Mihi. Ephes. i11, 8, 9 et 10. Vide not. 10 ad 
ag. 28. 


(78) Dispensatio. Vulgatus interpres legit ut υι- 
dymus. At Greeca editio habet : ἡ χοινωνία, id. est, 
« communio. » 

(79) Creavit. Grzera editio hic addit, διὰ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ, Yd est, «per Jesum Christum.»Sed hzc verba 
omittit, preter Didymum, Vulg. etiam jnterprese 
Vide Seg. 14 a. 


19 


58] 


DIDYM! ALEXANDHINI 


sia nosmet ipsi sumus) Dei magnalia perdiscant. A πρᾶγμα. Οὐδὲ γὰρ εἰ τὸν 8cby Πατέρα φαῖεν τυχὸν 


Atque ut id ipsum adversariis perguadeatur , illa 
eiiam efficere possunt, nonnullanique ad -hoc vim 
habere, quse Colossensibus seripsit in hunc mo- 
dum (80) : « Mysterium (81) hoc absconditum ante 
sxcula, et a generationibus, quod nune manifesta- 
(um est sanctis ejus. » Antea enim, inquit, a Deo 
tantum cognoscebatur. Preterea huc etiam illud 
facit, quod de iis, quze omnibus hominibus utilita- 
tem auulerunt, de iis scilicet, quie ad ineffibilem 
Incarnationem spectant, hisce (82) a Petro verbis, 
ut autea diximus, praedicatum fuit (85): « In qui, 
inquit, desiderant angeli prospicere. » Si quam vero 
innatam cognitionem haberent (84), illa per rimas 
sallem perspicere non optarent; 198 sed quia 
eam non habent, in vehementissimunm quodarmn- 
modo, ut homines, amorem incidunt eorum quo- 
rum cognitionem assequi nequeunt. Solent enim quz 
inventu quidem facilia sunt, obiter (85) cerni et 
despici ; que autem sunt rariora, cxstimari. Neque 
xero id ex propria quorumdam voluntate repeten- 
dum est, sed ex comniuni (86) eorum naturz ra- 
4one. Porro de omnibus angelis id non dico, sed 
de quibusdam , qui veluti debitores sunt, ac sup- 
plicio obnoxii (87. Nam Scripiura inquit * « Si 
enim (88) angelis peccantibus Deus non pepercit.» 
Q.omodo ergo innatam futurorum cognitionem 
habere, aut propria auctoritate chrematizare (hoc, 
est, ewlitus admonere) possunt. ut. Deus? Quod si 
ipsi nec scientiam (89) ex seipsis habeni, nec ex 
propria -potestate chrematizant, uL est eliam siné 
ulla probatione per se manifestum; vos vero, quia 
uuu idemque chreniatizandi verbum communiter 
de Spiritu sancto et. de angelis praedicatur, ad re- 
prehensionem accusationemque conversi estis (90): 
temere et inconsulte egistis, ac nihil ad rem. Nam 
ue si -Deuin quidem Patrem chrematizare (id est, 
eracula.[undere, aut revelare), et bonum esse ali- 
qui alii lone dixerint, decet nos contrarium affir- 
mare, An quiddam oliud vobis dicain? Videte, quax- 
$0, num per angelum, qui centurioni chreimatizavit, 
seu celeste responsum. dedit, Sanctus sanctorum, id 
esl Salvator, significetur. Nam hoc etiam nomine 
arcano sensu. multa cum emphasi ac divina Sceri- 


ἄλλοι τινὲς, ὅτι χρηµατίζει καὶ ἀγαδός ἔστιν, ἡμᾶς 
«b ἑλαντῖον λέχειν πρέπον. Ἐἴπω τι ὑμῖν xal ἕτερον; 
Βλέπετε μὴ «bv χρηµατίσαντα τῷ ἑχατοντάρχη &y- 
Υελον, τὸν ἅγιον τῶν ἁγίων Σωτῆρα εἶπεν. Ti γὰρ 
ὀνόματι τούτῳ προσχρησαµένῃ ἐπικεχρυμμένως gus 
ἑμφάσει πολλῇ xal θεἰᾳ περὶ αὐτοῦ φαίνεται f 
Γραφὴ, διὰ τὸ ἀγγεῖλαι ἐν τῇ οἰχονομίᾳ ὡς Yin 
Λόγον τὸ πατριχὺν βούλημα. Οὐ γὰρ εἶπεν ὁνο- 
pacc, ὡς εἴωθε λέχειν * Μιχαἡλ, Γαδριὴλ, f, ὃ δεῖ 
να. Τί τοίνυν ἐξ ἁπάντων τῶν ἡμετέρων λόγων 
αἰτιάσαιτ ἄν τις εὐλόγως; τί δὲ µέμφαιτο τῇ οὗ- 
δαμόθεν ἐχούσῃ τὸ εὐθύνεσθαι ὀρθοδόξων πίστει; 
πῶς δὲ οὗ πιστεύειν ἄξιον, ὡς τὸ ἅγιον Πνεῦμα μα” 
σιλιχῶς, τοι θεϊχῶς, χρηµατίζει. οἱ δ' ἄγγελοι 


B λειτουργικῶς, fyvouv διαχονιχῶς; ὡς χαλεπὸν 02v, 
' xa0& φησιν, οἰάχων ἔχεσθαι, ὅτῳ κυθερνητικῆς οὐχ 


Όπεστιν ' οὕτω χαλεπὸν xai διδάσχειν, ὅτῳ fj χάρη 
τοῦ θείου Πνεύματος, fj τῶν ἀνθρώπων σὺν τῷ Πα: 
cpi χαὶ τῷ YXp ἑργαζομένη τὴν σωτηρίαν, οὗ πάρ- 
εστιν, οὔτε ἑἐστὶν τὸ εἰδέναι «hv xal iy τοῖς αἰνί» 
γµασιν τῶν λογίων εὑρισχομένην [91 a] ἀσφάλειαν. 
xdi τὴν ἀπὸ τῆς ἐπιστήμης τῶν πιστῶν ἀ»δρῶν δι- 
δοµένην ἀπόχρισιν * xal ὅτῳ ἑριστιχῆς, xal ἀντιλο- 
γιχῆς, xal ποικίλης πρθαιρέσεως ἄνευ οὐχ ἔστι 
λόγου προφορά. Οἶδα δὲ σαφῶς, G εὐδόχιμοι, xat τὸ 
οὐράνιον φῶς κατοιχοῦντες ἄγγελοι τοῦ θεοῦ, ὄτιταρ 
ὑμεῖς, ὡς ἄμεμπτοι χαὶ τέλειοι. οὐχ Ἠχθέσθητε iri 
Tolg λεχθεῖσι παρ' ἐμοῦ, ἕνεχα τῶν χατὰ τὴν φύσιν, 
οὐ κατὰ τὸ ἐἑπαινετὸν τῆς γνώμης, ὁμοίων ὑμῖν ἁγ- 
γέλων  οἷς ἐξ ἀρχῆς µέμψις παρηχολούθησεν, ὡς 
xa αἱρετιχοῖς, τοῖς elc μέσον ἄγουσιν, ὡς οὐκ kyptv, 
«à ἄρτι μνημονευθέντα * οἵτινες ὑμῖν µάλιστα ἀπεί- 
θανοί τινες πρὸς τὸν κατὰ τῆς ἀληθείας ἀγῶνα φαί- 
νονται. 'O γὰρ λόγος µοί ἐστιν ὑπὲρ τοῦ θεῖχου 
Πνεύματος, τοῦ φωτίζοντος ἅπαντα, xai φιλοτιμηυ- 
pévou τὰ θεῖχὰ τοῖς χτίσµασι " τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ 
Μονογενοῦς αὐτοῦ ἐφάμιλλα, τοῦ ἁγιάσαντος χαὶ 
ὑμᾶς, xol συνδοξαζομένου παρ) ὑμῶν, ἅμα τῷ Πα- 
ερ], καὶ τῷ Υἱῷ, διὰ τοῦ τρισαχίου αἴνου. Μᾶλλον 
δὲ xal συνεπενεύσατε, Πνεῦμα τοῦτο τῆς ὑποστά- 
σεως τοῦ θεοῦ ἓν, xat µόνον, xal Θεὺν ἀνευφημή- 
σαντί μοι’ χαὶ ἐδούλεσθε ἄν τάχα (πανηγυρίζει δέ 
pot à» τῷ μέρει τούτῳ τὸ βιθλἰον), δι ὑπερδολὴν 


pturam, ubi de eo lequitur, usam esse constat, pro- p εὐνοίας ὑμῶν, τῆς περὶ τὴν σεπτὴν xal ὁμορύσιον 


pterea quia is in Inearnatione, quatenus Filius 
Verbum, paternam w*woluntatem Ίγγειλε, boc est, 
annumtiavit, Nec. enim dixit nominatiin, ut solet 
dicere, Michael, Gabriel, nec certum aliud hujus- 
modi nomen adhibuit. Quidnam ergo in omnibus 
doctrinis — nostris "merito criminari quis po- 


(80) In hunc modum. Codex τοιῶσδα, non vero 
τοιώσδε. Ita alibi habet «otf fe, τοιῷδε, etc. Simili 
inodo ZEscliylus initlo Promethei vincti habet τοιᾶς, 
et vers. 951, τοιῶσδε, et similia alibi. 

(81) Mysterium. Coloss. 1, 26. Graca editio paulo 
aliter, eodem tamen sensu. Vide segm. 160 a. 

(82) Hisce. Codex τοῖς δέ, nro τοῖσδε. 

(85) In que. 1n prima Petr. «, 12. Viue net. 5, 
pag. 169, et qua Didymus habet enarratione ἐν 
erimam Petri ad bunc versiculum. 


Τριάδα, ὑμέτερά τε εἶναι ῥήματα τὰ ix τῆς τῶν 
Γραφῶν διανοίας λεχθέντα παρὰ πολλῶν, xal vuv 
παρ ἐμοῦ, xal µηδέποτε σιωπὴν τούτοις ἐπιθληθῇ” 
ναι, xai πάντας δὲ τοὺς ἀνθρώπους τὴν ἀπὸ τῶν 
πραγμάτων σχολὴν δαπανᾷν εἰς ὑπόθεσιν τοιαύτην, 
Τοιγαροῦν διὰ τοῦτο, χρίσει τῇ ὑπερτάτῃ, σὺ μὲν, 


LI 
$ 


(84) Haberent. Codex, 5v. Lego εἶχον. 
(85 Obiter. Godex, τὴν ἄλλως. Lego, τηνάλλως 
86) Ez commuti. Leg. lib. De Sp. s. num. 12115. 
(8 Übnozii. Totus hic locus paulo perplexior 
est it. Graeco. Deest fortasse aliqua dictio. 
88) Si enim. In secunda P'etr. n, 4. 
(89 Scientiam. Codex , εἴσασι. Lego, ἴσασι. 
(9U) Conversi estis. Ludere videtur in duplici se 
gnilicatione vocuu χατηγορεῖσθαι et χατηγορία. 


ο. 


bE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


590 


ὦ ἅχις Μιχαἡλ, ἄρχειν 9v ἀσωμάτων στρατιῶν À lest Ἰ aut. quid est, in quo orthodoxorum $- 


προεχειρίσθης, xal ζώνῃ olov νοερᾷ [91 5] ἑτιμή- 
θης, καὶ εὐωδία τις τῆς πάντων δεσποζούσης πανα- 
(99€ xai οἰκτίρμονος Τριάδος ὑπάρχεις' σὺ δὲ, ὦ 
ἅγιε Γαθρῦιλ, διακονῄσασθαι τῷ µυστηρίῳ τῆς 
ἀφράστου οἰχωνομίας, ὡς ἐχέμυθος xal πιστὸς, ἕξε- 

6’ ἄλλος δὲ ἄλλῳ, οὐδὲ αἰτήσας, θεοσδότῳ χαρί- 
εκατι τετίµηται, eco μὴ χαὶ ἕτεροι, xaX οἵφ μὴ xal 
ἡμεῖς * ἁλλὰ καὶ ἡμεῖς , ot μὴ xax ὑμεῖς. Ὁ γὰρ 
θιὺς Λόγος, oà διὰ τοὺς ἁμαρτήσαντας ἀγγέλους 
ἄγγελος, ἀλλά διὰ τοὺς bv ἁμαρτίᾳ ἀνθρώπους ἄν- 
θρωπος, ἄτρεπτος, ἀσυγχύφως, ἀναμαρτήτως, ἀφρά- 
στως, ὡς οἷδε xal ἠδουλήθη, &x τῆς Παρθένου, xat 
χατὰ τὴν σάρχα αὐτῆς χαὶ πάντων ἡμῶν ἐγένετο, 
µείνας 8 ἣν, xai ἔστι, καὶ ἔσται, εἷς καὶ ὁ αὐ- 
v. € El γὰρ, φησὶν, ἅγιος, εἷς Κύριος "Insouc 
Χρ:ιστὺς, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός.» Καὶ οὕτως, 
ὡς ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνέδη, Ίξει τὸ δεύτερον, Bta- 
χονουµένων αὐτῷ ἀγγελικῶν εὐδοχίμων φαλάγγων 
μυρίων µυριάδων, xat ἔτι χαὶ χρινεῖ xal ποιήσει κατὰ 
τὴν φιλανθρωπίαν αὐτοῦ. Διὸ μετὰ τὰς Ἐκκλησίας, 
καὶ οἶχοι εὐχτήριοι τῷ θεῷ, τῆς προσηγορίας ὑμῶν 
ἐπώνυμοι, à εὐάρεστος ξυνωρὶς ἀρχαγγέλων, οὖκ kv 
µόναις ταῖς πὄλεσιν, ἀλλὰ καὶ στενωποῖς ἐδίᾳ , xat 
οἰχίαις, xaX ἀγροῖς ἱδρύσθησαν, χρυσῷ, καὶ ἀργύρῳ, 
1| xai ἑλέφαντε χοσμηθέντες * ἴασίν τε οἱ ἄνθρωποι 
χαὶ εἰς τὰ ἁπωτέρω τῆς ἐνεγχαμένης αὐτοὺς χω- 
pla τὰ ἔχοντα οἷον ὡς πρυτάνια ἐπιτευγμάτων τὰ 
εὐχτήσια προθεθληµένα, οὐχ ὀχνοῦντες xai πέλαγος 


dem, nulla es parte emendationis indigentem, 
sccusare qnis possit? Quomodo autem credendum 
mon eri, Spiritum quidem sanctum ut Regen 
sive ut Deum, angelos vero ut adminisiros, sive ut 
famulos, chrematizare? Sicut ergo difficile est, ut 
199 aiunt, ut gubernacula teneat is qui guber- 
nandi arte caret : ita difficile est ut is doceat cui 
divini Spiritus gratia, quz: hominum salutem una 
cum Patre et Filio operatur, non adest ; et cui pre- 
terea cognoscere non datur illam, quz vel in ipsis 
divinorum oraculorum xnigmatibas invenitur, cer- 
làin sententiam atque interpretationem, et eam, qua 
ex sciemtía fldelium virorum profertur, responsio- 
nem; qui demum sine contendendi et contradi- 
cendi libidine, ac sine versutia loqui neseit. Novi 
autem optime, o inclyti, ac ceelestem lucem habi- 
tantes angeli Dei, iratos mihi vos non esse, utpote 
irreprehensibiles ac perfecte&, οὗ ea quse a me di- 
cta sunt illorum angelorum causa, qui natura qui- 
dem vobis similes sunt, laudabili vero mente non 
item; quique ab initio reprehensionem meruerunt, 
sicut heretici etiam, qui ea in medium inconsulte 
afferunt, que nuper commemorats sunt, quosque 
maxime ineptos, ad certamen contra veritatem 
ineundum, esse cognoscitis. Mihi enim sermo est 
pro divino Spiritu, qui omnia illuminat; qui erea- 
turis divina, non secus ac Pater οἱ Dnigenitus ejus, 
largitur ; qui vos etiam sanctifica it; quique a vobis 


διαλαθεῖν, ἣν δέοι, μακρὸν, καὶ πολλῶν ἑφεξῆς ἡμε- (€ per trisagium hymnum una cum Paire et Filio gle- 


piv ὁδὺν ἔσθ᾽ ὅτε καὶ ἀργαλέαν ἐξανύσαι, ὡς πει- 
ῥαθησόµενοι πλείονος οὐνοίας μὲν τῆς περὶ τὴν πρεσ- 
δείαν ἀπὺ ὑμῶν, µετουσίας δὲ τῆς τῶν φιλοτιμουμέ- 
νων ὑπὲρ 400 εὖ [92 a] ἀγαθῶν παρὰ τοῦ θεοῦ. 
Ἐν γὰρ ταῖς ἁγίαις αὐτοῦ ἐκχλησίαις, xai τοῖς 
εὐχτηρίυις, xal μαρτυρίοις, ὡς ἓν ἄλλοις οὐρανοῖς, 
«ὰ ἀνέχλειπτα αὐτοῦ προὔθηκεν ἀγαθά' xai ἀφ ὧν 
X αὐτὸς ὁ Βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων, καὶ Κύ- 
Ριος τῶν χνριευόντων, δέδωχέ τε χαὶ ὁσημέραι δί- 
bus» ἑχάστοις, ἀπὸ τούτων, εὐσεθῶς xal ὁσίως 
εροσφεροµένην, δέχεται ἀναίμαχτον θυσίαν, xol 
πάντα ἔχει τὰ παρὰ ἀνθρώπων γἐρα. Νομίζω δὲ εἰς 
τὰ χατὰ αἱρετιχῶν, xal εἰς τὰ περὶ θεολογίας, xal 
τὰ ἄλογα ζῶα, μενοῦνγε τοὺς λίθους αὐτοὺς, τῇ προ- 


rificatur. Sed mihi potius Spiritum hunc Ἠγροδια- 
sis Dei unum et solum, et Deum praedicandi con- 
sensistis : ac fortasse ob immodicum vestrum erga 
augustam et consubstantialem Trinitatem amorem 
(mihi autem meus hac in parte liber panegyricus 
evadit] vestra esse velletis verba, qua ex Scriptu- 
rarum sententia a multis, atque in praesens a me 
dicta sunt, et. nunquam hzc silentio obrui, sed 
omnes homines, cum a negotiis vacant, in hocce 
argumento tempus impendere exoptatis. Banc igi- 
tur ob causam tu quidem, o sancte Michael, su- 
premo judicio ad imperandum incorporeis exerci 
bus electus, ac veluti spiritali cingulo hohestatus 
es, et suavis quidam odor exsistis sanctissimae re- 


δυµίᾳ συμφθέγγεσθαι ἡμῖν. Τί γὰρ οὐ ποιεῖόὁ περὶ D rum omnium doming, et misericordis Trinitatis. 


θεὺν ἔρως; ἢ τίνι παραχωρεῖ φίλτρον ἀληθὲς xap- 
δας; Ἴστε γὰρ (σὺν Θεῷ δὲ πάντα εἰρήσθω), οὕτω 
μεθ ὑμῶν τε xal τῶν ix τῆς ἡμετέρας φύσεως Υε- 
Tow uv ἁγίων πρεσθευόντων πεπραχέναι, ὡς µηδέ- 
να πω, µέχρι xal τήµερον, οἷον δίχην τινά uot xal 
χαχηγορίας ἑλέσθαι λαχεῖν ὑπὲρ ὑμῶν τῶν ἡμετέ- 
[Av πρέσδεων, τῶν τιμὰς τὰς πρὺς τὸ µέτρον ὑμῶν 
παρὰ πᾶσιν ἐχόντων ’ μηδὲ ὀνόματι χαλέσαι µε εἰς 
ἀγῶνα τὸν περὶ τούτου, xat xploxv, xalcot εὑρισχομέ- 
Vv τῶν τὰ ph ὄντα χατηγορούντων * ἀλλὰ μηδέ τινα 
Ῥειραθηναι διελέγξαι µε, ὡς εἴην λόγους ἀχούσας 


(1) Legatus. Lucianus quoque verbo διαχονεῖ- 
σθαι Sunili fere sensu usus videtur in Dialogis [a- 
Νεος telectis, Dialogo 1, pag. 66 ; nam Mercuriu" 


Tu vero, o sancte Gabriel, utpote arcani tacitur- 
pus ac fidelis custos, legatus (94) ad prastandum 
ineffabilis Incarnationis mysterio ministerium ele- 
ctus es. Alii autem 900 aliis douis, vobis a Deo 
datis, ne petentes quidem, ornati estis ; quorum: do- 
norum nonnullis quidem alii honestati non suut, 
nonnullis autem honestati non fuimus nos : sed nos 
quoque nonnullis decorati sumus, quibus vos hone- 
stati non fuistis. Nam Deus Verbum non propter 
peccantes angelos angelus, sed propter peccatores 
homines homo, citra mutationem, citra confusio- 


ait diis διαχονεῖσθαι, id est, ut ego interpretor, deo- 
rum « legatum esso. » 


591 


DIDYMI ALEXANDRINI 


nem (92), citra peceatnm, inelffabiliter, sicut ipae A χατὰ τοῦ Θεοῦ Λόγου xaX τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος. xai 


novit, et voluit, ex Virgine, et eum earne carui 
ipsius Virginis, omniumque nostrum siwili, factus 
est, manens quod erat, et est, et erit, unus, el 
idem. « Unus (95) enim Sanctus, inquit, unus Do- 
minus Jesus Christus in gloria Dei Patris. » Atque 
uli ex terra jn coelos ascendit, ita iterum veniet, 
myriadibus myriadum phalangum bonorum angelo- 
rum ipsi inservientibus : ac preterea tum judicabit, 
ium aget juxta suam in homines benignitatem. Id - 
circo post ecclesias, sedes etiam oratoria» (94), qua 
a vobis, o gratiosum archangelorum par (95), no- 
men habent, Deo erecta (96) sunt που solum in ci- 
vitatibus, sed et in vieis privatim, et domibus, et 
agris, ezeque auro, et argento, aut etiam ebore or- 


δι αἰδῶ τυχὸν f| φόδον τοῦ λέγοντος ἐπινεύσας, xal 
τὰ μὴ καλὰ ἐπαινέσας, «| ὅλως ὁλιγωρήσας xot, 
xai kv ῥαθνμίᾳ τῇ οὐχ ἑνδέοντι θέµενος τὸ πρὰς 
δύναμιν ἀντιτάξασθαι, μενοῦνγε ἐχ τοῦ ἑναντίου 
φάναι πολλοὺς, ὡς ἀεὶ παρῆλθον εὔτούος xat "ρεμος 
εἰς τὰ τοιαῦτα, 7) δώσων δίχην, f) ληφόμενος. Κέρδος 
γὰρ µέγιστον καὶ αἰώνιον ἐμαυτοῦ, χαὶ τῶν ἐξ ἐμοῦ, 
xai τῶν οὖν (v2 b] ἡμῖν ἡγοῦμαι χαλῶς, τὸ πάντα 
πόνον, εἰ δεῄσοι, xal χίνδυνον ἑλέσθαι ὑπὲρ τοῦ ποιῇ- 
σαντος ἡμᾶς xaX σώκοντος, xaX χρῖναι, καὶ φιλανθρω- 
πεύσασθαι αὑτοῦ ἕνεχα ἔχοντος Πατρὸς, xat Υἱοῦ. xai 
ἁγίου Πνεύματος. Εἰδότες οὖν, ὡς ἐχλεχτοὶ λατρευ- 
tal μὲν τῆς παναγοῦς Τριάδος, πρεσθενταὶ δὲ τοῦ 
ἀνθρώπων Yévoug, μτδὲν μετ αὐτὴν, τἣν πάντων 


not : et pergunt homines in loca etiam a regione, B αἴτιον xal ζωοποιὸν. αἰδοῦς εἰς ὑμᾶς ἑλλελεῖφθαί uot, 


in qua orti sunt (97), lougius dissita, $01 quod 
oratoría in iis exposita sint veluti totidem pryta- 
nea (98), curieve, in equibus voli compotes fiunt : 
nec eos piget longum quoque, 8i opus sit, pelagus 
uajicere, ac multoruin deinceps dierum iter, idque 
inlerdum etiam difflcile ac molestum, perficere, 
utpote majorem experturos a vobis in intercedendo 
pro illis benevolentiam, et bonerum, que maxime 
benefice (99) Deus elargitur, copiosius participes 


(92) Citra mutationem. Codex, ἄτρεπτος. Legen- 
dum videiur ἀτρέπτως. 

(95) Unus. Quamvis textus iste, prout hic affer- 
tur, non exstet iu Bibliis, tamen sepius euim citat 
Didymus. Vide uot. 1, pag. 161, et segmm. 175 a, 
477 5,497 b, ἑἱ 196 a... 
— (94) Ades oratorim. Hac ipsa appellatione seu 
locutione utitur S. Athanasius in cominent, ín. Mat- 
Iheum, pag. 29 tom Il Collectionis nove Patrum 
Gracorun , ei Socrates lib. ν f/Jistor. ecclesiast., 
cap. 20, ubi ἔξω τῶν πόλεων (inquit) συνεχώρησε 
εὐχτηρίους οἴχους χατασχευάζειν, id est, « ut extra 
urbes exsiruereut (Ariani et Macedoniani) zles 
oratorias, »sive « oratoria, permisit (Theodosius). » 
Quin et ecclesias ab oratoriis, ac martyriis distin- 
guunt, ut Didymus, cum Rufinus lib. i Hist. eccl, 
cap. 27, tum idem Socrates lib. v cap. 10, ac post 
utrumque Theophilus antecessor lib. n 4nstitutionum, 
Ait. 1, pag. 215 editionis anni 1754 : ubi sacra esse 
ait qux justo ritu, et per sacerdotes Deo suut. con- 
secrata, ὁποῖαι αἱ ἐχχλησίαι, xai τὰ μαρτύρια, xat 
τὰ εὐχτήρια, id est, « cujusmodi sunt eeclesiz , 
martyria et oratoria. » Quz vero Didymus ipse hoc 
in loco de sacris sedibus Deo in archangelorum 
honore) erectis dictavit, iis consentanea suiit quce 
Sozomenus wadidit lib. 11. Hist. eccles., cap. 9 de 
ecclesia in Hestiis extra Constantinopoliin a Con- 
slautino erecta, qux ab archangelo Michaele nomen 
habebat, et Μιχαήλιον, seu « Michaelium » voca- 


tur. 

(95) Par. lu Grieco, ξυνωρίς. Ῥννωρίς vero, sive 
συνωρίς inter talorum jactus receusetur a Polluce 
hb. vi, eap. 95, etsi aliqui codices ibi habeant 
συνοριχῶς. Interpres autem vertit, « conveniens. » 
At σννωρίς Hesychio est δυάς, sive « dyas, » id est, 


ut nonoulli ex veteribus Patribus, ac nominatim 


S. Paschasius diaconus, loquuutur, aub vertunt, 
« dualitas, » nimirum « par, » aut « biga. » Quo 
sensu "heodoretus Hist. eccles. lib. n, cap. 8 de 
duobus loqueus ait : τῶν ἀρχιερέων ἡ δυνωρίς, id 
est, « par illud episcoporum; » et cap. 24: ἡ δὲ ἀξι- 
ἀγαστος ξυνωρὶς Φλαδιανὸς xat Διόδωρος, id est, « Par 
autem iliud aduirabile, Flavianus, οἱ Diodorus. » 
hino Lucianus ipse in T'imone ait : vevixnxs,.. ovv- 


τῆς ὀφειλομένης εἰς τοὺς συναγορευοντάς µε ταύτῃ, 


τῇ χορηγούσῃ ἐνθυμήσεις χαὶ φράσεις σοφἁς, αὐτῇ 
τε ἀρεσχούσας χαὶ ἡμᾶς εὐεργετούσας' ἔπειτα xal 
ὑμῖν ' xal τοσούτῳ «ἔπειτα,» ὅσῳ πρέπει, μετὰ 
τὴν ἄχκτιστον χτιστῆς εὐπρεπῶς μνημονεύειν φύσεως 
τάξαντας ἰχετεύσατε ἰδιχῶς ὑπὲρ ἐμοῦ χαὶ τῶν ἐξ 
ἐμοῦ, xal σὺν ἐμοὶ, xal πάντων (τούτου γὰρ πλέον 
παρέχειν ἡμῖν οὑκ ἐπετράπητε), «fjv τε ἐπὶ τούτῳ 
γνώµην διατηρηθῆναἰ uot ἀχίνητον, τήν τε εὐχήν 


ωρίδι πωλικῇ * qux interpres vertit : « equestri cer- 
taiine vicit. » Sel συνωρὶς πωλιχἠ sensu proprio 
est « equulorum par, » aut « higa. » 

(96) Deo erecie. Va loquiur Didymns, ut Theo- 
logum decet ; soli enim Deo templa eriguntur, non 
augelis, non sanctis, etsi iu. istorum honorem eri- 
gsutur. Praeclare Augustinus in Collatione cum 
Mazimino Ariano (tom, VIII, pag. 660) : « Nonne, 
si templum (inquit) alicui sancto angelo excellen- 
tissimo de lignis et lapidibus faceremus, anathema- 
remur a veritate Christi, et ab Ecclesia Dei : quo- 
niam creaturze exhiberemus eam servitutem, quz 
uni tantuni debetur Deo? Si ergo sacrilegi esseinus 
faciendo templum cuicunque creaturz, quomodo, ε 
etc. Pseudo-Athanasius vero dial. 5 De Trinitate : 
Πᾶς ναὺς, θεοῦ ναός ἐστι, id est, « Omue templum, 
Dei templum est. » Atque, ut alios praeteream , 5. 
Paschasius lib. 11 De Spiritu sancto, cap. 19 : « Quem 
templo, inquít, perspicis dignum, divinis honoribus 
noveris adoranduin , celebrandum votis, sacrificiis 
excolenduim. » 

(97) A regione in qua orti suut, In. Greco, τῆς 
ἐνεγχαμόνης. Simili modo « patria » à Libanio vocari 
solet ἡ ἐνεγχοῦσα. 

(98) Prytanea, Satis eleganter oratoria illa vocat 
Didymus ἐπιτευγµάτων mputavela, sive, ut habet 
codex, πρυτάνια * quemadiunodum enim Athenis in 
Prytaneo sportuls ex qublico srerio dabautur, aut 
victus quotidianus pr:bebatur, ita in oratoriis illis 
sedibus ea passim «counsequebantur» fideles, qua 
postulassent. « Idque ipse quoque (ait Sozomenus 
de Michaelio prope Constantinopolim sito loquen:) 
maximo alfectus beneficio, verissimum — esse |ε- 
stor... Quidam... in gravissimas calamitates, aut 
inevitabilia pericula prolapsi, alii morbis... oppres- 
si, precibus illic ad Deum fusis, statim malis libe- 
rati sunt, » et cglera. 

(99) Benefice. 1n. Graco, ὑπὲρ τοῦ εν, qued posi- 
tum videtur pro ὑπέρευ. Simili mode Aristophanes 
in Acharn., act. n, vocule εὖ arueulum addidit in 
anapzstis illis, quos lib. viui αά Attic., epist. vini, 
affert Cicero : 

Τὸ γὰρ εὖ μετ ἐμοῦ, xal τὸ δίκαιον’ 
Σύμμαχον ἔσται. 


e το 


595 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


594 


µου πᾶσαν, fjv οἵδεν αὐτὴ fj τὰ πάντα µόνη εἰδυῖα, A futuros. Etenim in sanctis quis ecclesiis, ei orato» 


xal εἰς αἴσιον, xal ἐπ ἄπειρον χκατορθοῦσα ἆἀγαθω- 
τάτη, καὶ αὐτοτελῆς, χαὶ ἁδιαίρετος Τριὰς προσδε- 
χθΊναι’ xai καταξιωθῆναι ἡμᾶς παντεχνεῖ, πανοιχεῖ, 
παγγενεῖ, xat παμφιλεῖ (φίλοι δὲ ἡμῖν οἱ ὀρθόδοξοι), 
σὺν ὑμῖν τε xal πᾶσιν τοῖς ἁγίοις, ἁγιοτρισσολογή- 
σαι αὐτῆν Ev οὐρανοῖς εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας 
τῶν αἰώνων ' xal τῆς ἑπηγγελμένης, xax πρὸς ἡμῶν 
πιστευοµένης ἀτελευτήτου xai ἁδιαιρέτου αὑτῆς 
βασιλείας, χάριν αὐτῆς, τυχεῖν. Αμήν. ᾽Αμην. Αμήν. 


riis, et martyriis, sicut in aliis sacellis (1), indefi- 
cientia sua bona proposuit : et ex quibus rebus hic 
ipse Rex regnantium, ac Dominus dominantium et 
dedit, et quotidie dat singulis, ex his pie: et sancte 
oblatum accipit incruentum sacrilicium (2), et om- 
nia babet, qui: ab hominibus 909 dari possunt, 
munera, In his autem quie contra hzreticos, et in 
iis, que de Trinitatis unitate diximus, vel ipsa ir- 
raiionalia animantia, imo ipsos lapides prompte 


nobiscum consentire pulo. Quid enim non facit amor qui in Deum fertur? aut cui. cedi verum cor- 
dis philtrum (2)? Ut enim vos nostis (omnia autem Deo favente dicta sint), sie vobiscum, et cum, oim- 
nibus sanctis, qui ex nostra (4) fuerunt natura, quique pro nobis intereedunt, me gessi, ut usque ad 
hanc diem nemo ullam mihi veluti convicii actionem intenderit pro vobis, qui nostri estis intercessores, 
atque honores pro modulo vestro apud omnes habetis: ac nemo me nominatim in certamen ac ju* 
dicium de hac re vocavit; quamvis non desint qui falso etiam accusent: sed ne ullus quidem me re- 
darquere tentavit, quod sermones contra Deum Verbum, et sanctum Spiritum audiverim, et pro vere- 
«undia fortasse, vel loquentis timore annuerim, ac ea quz recta non erant, laudaverim, aut. quod om 


(4) Sacellis. Videat eruditus lector, an verba illa, B iis, quorum patrocinium susceperat, αὐρανοδάτα 


ὡς ἓν ἄλλοις οὐρανοῖς, ita accipi queant, ut sensus 
sit, Deum «sicut in celis, ita in ecclesiis indefi- 
eientia sua bona proponere :» an vero polius, 
quod mihi magis arridet, conjieiendum sit, dicta- 
tam quidem fuisse a Didymo ἱεροῖς, aut ναοῖς, id 
est « templis ;» nam Didymi νο, « templi » voca- 
bulo, a quo antea abhorrebant, assuescere coeperunt 
Christiani : librarios vero vocem ἱεροῖς, aut ναοῖς 
mutasse in. compendiariam notam οὐνοῖς, hoc est, 
οὐρανοῖς. Quod si retiueuda sit lectio codicis, οὖρα- 
νοῖς, nihil aliud designari crediderim, quam θείους 
αἴχους, nempe «sacras edes,» eo sensu οὐρανούς 
dicias, quo in iis versibus, quos ÁAntiochiz in ma- 
gna ecclesia inscribi jussit Coustantius, teste Joan- 
ne Malala lib. xii, templum illud dicitur οὐρανίαις 
ἀθῖσι πανείχελον, id est, « c(:blestibus apsidibus per- 
simile : » aut quo sensu Pullux lib. 1, cap. 4, ait : 
Tou δὲ στόματος τὸ ἄνω, οὐρανός, id est, « Superior 


vero oris pars, vocatur eclum : » quod autem nos ( 


diciinus « capiti impendere,» id AEgyptii, Alexandri- 
ni videlicet, dicebant, μεσουρανεῖν ' quorum tamen 
dialectum ii despiciebant, quibus nihil sapiebat, nisi 
quod Aticismum saperet, Didymus ergo cum tria 
sacrarum aedium nomina recensuissel, ne oinnia 
que in usu tunc erant, recenseret (qua enim re- 
centjoribus szeculis in Graecam linguaw invecta sunt, 
huc non pertinent), generatim subjunxit : « sicut in 
aliis sacris zdibus. » Hujusmodi sunt, exempli a 
tia, ναοί, seu θεῖοι ναοί, id est, « templa Dei ;» Ba- 
σιλιχαί, seu «Basilice ; » Cyriacum, seu « Domini- 
cum, » ut ecclesiam vocat Hilarius lib. 1 ad Con- 
siantium : οἱ τῶν μαρτύρων σηκοί, «aula, » etc. 
Quinetiam nonnullarum propria, ac veluti singu- 
l.ria eraut nomino, ut « Anastasis, Ápalepsis, » sive 
Assumptio, id est Ascensio, « Crux, Anastasia, Mi- 
cbaelium, » τὸ Μνῆμα, seu. « Sepulcrum » Domini, 
᾽Αποστολεῖον, τὸ Καισάριον, seu Καισάρειον, alia- 
que bujusmodi id temporis usitata. Porro vox, οὐ- 

, hoc sensu accepta nondum alibi miht occur- 
rit. Aliquod fortasse ejus vestigium exstare suspi- 
cetur quis in Philostorgio, seu potius in compen- 
dio Philostorgians Historiz, quod Photius nobis 
reliquit. Nam lib. 1z, haec impius ille Eunomii lau- 
dator ac patronus narrabat : 'O μὲν Εὐζώιος, οἰς τὸ 
χαχολογεῖν τοὺς ἄνδρας, ὧν ὑπερήσπισεν, ἀπετρά- 
πετο οὐνοδόστας bx ἐχχλησίας εἰρωνευόμενος τοὺς 
ἀμφὶ tbv ᾿Αέτιον, Αἰθίσπά τε τὸν Θθεόφιλον ἐβνόρί- 
ζειν. ὥσπερ"οὐχ εὐσεθείας xal πίστεως ἀγώνων ν- 
των, ἀλλὰ χρωμάτων ἐχλογῆς καὶ Ὑένους, id est, ut 
vertit Valesius, « Euzoius quidem conviciari. coepit 


in ecclesia per ludibrium — appellans sectatore 

Λου, et Theophilum ZEthiopem : prozsus qua 

non de religione ac tlde ageretur, sed de colorug 

ac generis deleetu. » Porro vocem οὗ ας mer 
dosam esse omnes (fatentur. Valesius legendua 
censet οὐρανοθάτας. « Sic autem (Inquit) Euzoius 
Aetium et Eunomium per ludibrium appellabat o* 
audaciam ac deurentiam, quod instar gigantum i& 
coelum conscendere tentarent, et de divinitate te- 
mere garrire prasumerent. » Gotbofredus obpavo- 
6ócxac legendum putat : «allusione (inquit) ad 
Aeuanorum ecclesias facta, quasi pascua caelestia 
incolerent haberentque. » Demum Jacobus Basn»a- 
gius, « Observat (inquit) Philostorgius bas ironia 
indicari Eunomianorum ecclesias. Át ecclesie non 
tentabant in celum conscendere, nec dici poterant 
coli paseua : sed. ipsas appellabat Euzcius ridende 
ὀνοθόσκας, «asinorum pascua.» Jam vero ex hoc 
Didymi loco conjiciet quis legendum esse ope 
θόσχους, aut quid simile; Aetianos vero ab Euzoio 
Conciones in Ecclesia habente ideo sic vocatos esse,. 
quia in templo viderentur totidem βοσχοί. 

() Incr. sacrificium. Sacrosanctum Misss $a» 
erilleium sine dubio intelligit, quod eodem modo 
vocat etiam in commentariis in Psalmos ad vers, 
$9 psalmi vi, pag. 748 catens Corderiaos : 
Αντεισάγει δὲ (inquit) τὴν ἀναίμαχτον θυσίαν xal 
λογιχὴν τοῦ Κυριακοῦ σώματος καὶ αἵματος, id est, 
« kx opposito autem introducit incruentum ae ra- 
tiopale sacrificium Dominici corporis et sanguinis. » 
Ad versiculum vero 22 psalmi cvi, Misss sacriti- 
Cia voeal τὰς τῆς Καινῆς' Διαθήκης θυσίας, ἃς xal 
εὐχαριστίας ὀνομάζειν ἡμῖν ἔθος, τὰς λογιχὰς xal 
ἀναιμάκτους, id est, « Novi "Testamenti sacrificia, 
qua Eucharisias etiam nominare consuevimus, 
rationalia et ineruenta, » Ideo autem ea appellat 
« rationalia, » ut a cruentis sacriliciis Veteris Te- 
stamenti seceruantur, qua alibi dicit αἰσθητὰς θυ- 
σίας, id est, «sensibilia sacrificia. » 

(9) Philtrum. De rerum terrenarum amore econ- 
trario ait Clemens in secundo Peadagogi : Πτηναὶ 
γὰρ αἱ τῶν ἐρώντων χαρδίαι, xai σδέννυται 
vola τὰ φίλτρα, id esi, « Amantium enim corda 
sunt volucría, amorisque irritamenta, » seu « philtra, 
exstinguuntur szpe poenitentia. » 

(4) Ex nostra. ln. Epistola ad Archintum presw- 
lem, ubi bzec attuli, impresczum Venetiis fuit, Ex τῆς 
ὑμετέρας, id est, c ex vestra. » ld quomodo conti- 
gerit, ignoro: hoc tantum scio, ip codice clare legi, 
ἐκ τῆς ἡμετέρας, id est, «ex nostra. » 


4598 DIDYMI ALEXANDRINI 596 


nino unquam neglexerim eig pro virili parte obsistere, et, contra quam deceat (5), socors fuerim. 
Quinimo e contrario plerique aiunt me pro hujusmodi rebus in medium semper prodiisse magna vi 
et voce, ac sine perturbatione (6), ad litem aut intentandam aut sustinendam (T7). Nam lucrum maxi- 
mum et ziernum puto mei ipsius, et. eorum qui ex me sunt. (8), eorumque, qui nobiscum exsístunt, 
omnem laborem strenue, ac, si opus fuerit, periculum subire pro Patre, et Filio, et Spiritu sancto, 
qni nos fecit, et salvat, et judicaturus est, ac sui ipsius (9) causa. benignitate prosecuturus. Cum ergo 
noveritis, utpote electi adoratores sanciissimz Trinitatis, et humani generis legati atque oratores, 
nulla me in re obsequio ílli defuisse, quod vobis post hahc (10) Trinitatem rerum omnium causan, 
aique omnia vivificantem 903 debetur, utpote qui mihi apud eamdem Trinitatem patrocinamini, a qua 
cogitationes locutionesque  s:spientes, et ei grate. atque accept, nobisque utiles, ac deinde vobis 
quoque placentes subministrantur : tantoque libentius dico « deinde, » quanto convenientius est na- 
turam creatam post increatam collocari, atque ita à nobis decenter commemorari : supplicate peculiariter 
pro me, et prolis qui orti sunt ex me, ac pro [Πρ qui mecum sunt, et pro omnibus (nec enim 
vobis concessum est, αἱ quidquam amplius, quam hoc, nobis prebeatis), ut et in mea de hac re sen- 
tentia immobilis permaneam, et omnes mez preces, quas novit illa, qua sola novit omnia, et cui 
omnia prospere in siernum cedunt (41), optima, et per se perfecta et individua Trinitas, accepte 
sint, et benigne audiantur; nosque eum omnibus filiis (12), cum tota domo, cum tola famiia, et 
cum omuibus amicis [amici veró nobis sunt orthodoxi] vobiscum una, et cum omnibus sanctis eam 
laudare, trisagium hymnum canendo, in coelis per infinita sacula saeculorum, et promissum, 
atque à nobis creditum interminsbile, et individuum ejus regnum per gratiam  ipeiws conseqbi 
mereamuf. Amen. Amen. Amen. ' 

IX. Sed jom tempus est ad inceptum argumentum A — 8'. "AXI ὥρα γὰρ εἰς τὴν ἀρχθεῖσαν ὑπόθεσιν 


reverti. Quia una cum Christo, utpote Deus et Con- 
ditor, judicaturus est omnia Spiritus sanctus. Cu- 
jus est enim omnia judieare, nisi ejus qui Deitatis 
et regie dominationis communionem cum illo ha- 
bet, qui ipsa fecit? Ita prophetat Isaias : « Egredie- 
tar (15) virga ex radice Jesse, et flos ex radice (14) 
ascendet. Et requiescet super eum Spiritus Dei (15), 
Spiritus sapientiz et intellectus, Spiritus consilii et 
fertitudinis, Spiritus scientie οἱ pietatis; et reple- 
bit eum Spiritus timoris Dei. Non secundum epinio- 
nem judicabit, neque secundum loquelam arguet. 
Sed judicabit humili 90A judicium, et arguet su- 
perbos (16), et liberabit humiles terra, et percutiet 
terram verbo oris sui, et in Spiritu per labia intet- 
ficiet impios (17). » Virgam et florem ex radice 
Jesse illum dicit, qui ex ipsa quasi germen prodiit 
in incarnatione, ac sui odoris suavitate terram cor- 
roboravit:super quem etiam quiescentem vidimus 
in Evangeliis Spiritum sanctum : quem demum 


(5) Deceat. Didymus, οὐχ ἑνδέοντι. Qua. voce eo- 
dem seusu utitur Dio Cassius, pag. 855 editionis 
Reimari. Aliis vero, ut Clementi in vii Siromaium, 
«b ἑνδέον dicitur «id quod deest. » 

(6) Perturbatione. Codex , Ίρεμος, cum aspero 


piritu. 

(7) Sustinendam. Verti etiam potest : «ad judi- 
cium daudum, aut accipiendum. » 

(8) Ex me sunt. Vide segm. 148 b. 

(9) Sui ipsius. Codex, αὐτοῦ. Legere maiim αὖ- 


του * 

(10) Post hanc. Codex, μηδἐν µε ταύτην. Lego 
μηδὲν μετ᾽ aütfv. 

(41) Cedunt. In. Grsco, εἰς αἴσιον χαὶ ἐπ᾽ ἄπειρον 
κατορθοῦσα. Quz verba non satis perspicua sunt. 
]n Epistola ad Archintum praesulem transtuli, « infi- 
nite beata : » nam vox ἄπειρον sine dubio valet hic 
« infuitum, » aut «aternum: » ac frigide, meo ju- 
dicio, quis Verteret, « inexperto, » aut « ignoto mo- 
do. » Simili ratione in cominentariis in Psalmos. ad 
postrema verba psalmi cx, quod Psaltes ait, εἰς τὸν 
αἰῶνα ποῦ αἰώνος, DiJymus aliter dicit, ἐπ᾽ ἄπει- 


αὖθις οὖν τείνεσθαι [05 a]. Ὅτι σὺν τῷ Χριστῷ, 
ἅτε θεὸς xaX Δημιουργὸς, τὸ ἅγιον Πνεῦμα xpivew 
μέλλει τὰ πάντα. Τΐνος γὰρ καὶ ἔστιν χρῖναι, fj τοῦ 
χοινωνίαν ἔχοντος πρὸς τὸν ποιήσαντα αὐτὰ θεότητος 
καὶ βασιλείας; ὡς προφητεύε. Ἡσαῖας μέν * « Ἐξ- 
ελεύσεται ῥάδδος Ex τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ, xal ἄνθος ix 
τῆς finc ἀναθήσεται, xal ἀναπαύσεται ἐπ) αὐτὸν 
Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ, Πνεῦμα σοφίας xai συνέσεως, 
Πνεῦμα βουλῆς xai ἰσχύος, Πνεῖμα Ὑνώσεως xat 
εὐσεθείας ᾽ xal ἐμπλήσει αὐτὸν Ηνεῦμα φόδου θεοῦ. 
Οὐ χατὰ τὴν δόξαν κρινεῖ, οὐδὲ χατὰ τὴν λαλιὰν ἑλέγ- 
ζει ἀλλὰ χρινεῖ ταπεινῷ χρίσιν, χαὶ ἑλέγξει τοὺς 
ὑπερηφάνους, xai ἐξελεῖται τοὺς ταπεινοὺς τῆς γῆς, 
xai πατάξει τὴν γῆν τῷ λόχῳ τοῦ στόµατος αὐτοῦ, 


B καὶ ἐν Πνεύματι διὰ χειλέων ἀνελεῖ ἀσεδεῖς.» Ῥά- 


6δον xai ἄνθος Ex τῆς ῥίξης Ἰεσσαὶ λέχει, «ov ἐξ αὖ- 


τῆς àv τῇ ἑνανθρωπήσει βλαστήσαντα, xal τῇ ἑαυ- 
τοῦ εὐωδίᾳ τὴν ὑφήλιον ῥώσαντα, ἐφ᾽ ὃν ἴδομεν ἐν Εὺ- 
αγγελίοις ἀναπαυσάμενον τὸ ἅγιον Πνεῦμα * χριτὴν 


pov, id est, «in siernum. » Ἡ αἴνεσις αὐτοῦ (ἱ8- 
quit) μένει ἐπ᾽ ἄπειρον, id. est, «laudatio ejus ms 
net in zternum,» sive «infinitum. » Cum vere 
verbum, κατορθοῦν, duplicem habeat significalie- 
nem, verti fortasse etiam posset : « qui& omnia ad 
prosperum exitum in zlernum dirigit. » 

(12) Filiis. Codex, παντεκνεῖ, et reliqua. Utrum 
autem secribendem sit πανδηµεί, exempli «2055, 
παμψηφεί, πανανδεί, el extera, an. vero πανδημὶ, 
παμφηφ], πανσνδί, disputant grammatici. Ego eodi- 
cis scripturam retinui, in quo similium vocabulo- 
rum postrema syllaba circuifleciitur. 


C (i Egredietur. 194. xy, 1-4. 


14) Ex radice. Greca Biblia habent : «ex ri 
dice ejus. » Didymus segm. 125 b, habet ££ αὐτῆς, 
id est, « ex ipsa. » 

(13) Dei. Compl. editio, Κυρίου, id est «Domini? 
(16) Superbos. Verba ista, τοὺς ὑπερηφάνους * xil 
ἐξελεῖται, id est, «superbos; et liberabit,» si't 
« eruet, » desunt in omnibus editionibus. 
. (47) Impios. Biblia Graca . ἀσεδῆ, id est, «i9 
pium. » 


57 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 598 
à αὐτὸν σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι ἓν τῇ δευτέρᾳ αὖ- Α una cum sancto Spiritu judicem in secundo ejus 


τοῦ παρουσίᾳ ἰδεῖν περιµένομεν. Τοῦτο γὰρ σηµαί- 
νι τό τε, « Ἐν Πνεύματι διά χειλέων ἀνελεῖ ἆσε- 
θεῖς,» xaX τὸ ἀλλαχοῦ εἰρημένον τῷ αὐτῷ προφήτῃ’ 
(Ev Πνεύματι χρίσεως, xai ἐν Πνεύματι χαύσεως.» 
λαυϊδ δὲ Ev ρλη’ ψαλμῷ φησιν’ «Ποῦ πορευθῶ ἀπὸ 
τοῦ Πνεύματός σου; xal ἀπὸ τοῦ προσώπου σου 
τοῦ φύχως » Τὸ, « Ποῦ πορευθῶ, » xat, « Ποῦ φύγω,» 
πλατεῖαν ἔχει  ἔμφασιν' σηµαίνει γὰρ πανταχοῦ 
παρεῖναι xal χριτὴν ὑπάρχειν τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 
«Φοδερὸν» γὰρ ὡς ἀληθῶς, κατὰ τὸν Απόστολον, 
«ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος, » τοῦ λέγοντος ἐν 
pP φαλμῷ: « Ἑλέγξω xat παραστήῄσω κατὰ πρὀσωπόν 
σου τὰς ἁμαρτίας σου.» Καὶ τοῦ Μιχαίον δὲ ἡ 
μιχρῷ πρόσθεν [93 b] λεχθεῖσα προφητεία, xat εἰς 


adventu videre speramus; id enim significant tum 
verba illa, «In Spiritu per labia interficiet im- 
pios, » tum id, quod alibi ab eodem propheta di- 
ctum est : « In Spiritu (18) judicii, et in Spiritu ardo- 
ris. » David veroin cxxxvin psalmo ait: « Quo ibo (19) 
a Spiritu tuo, et a facie tua quo fugiam ?» lilud, 
« Quo ibo, » et, « Quo fugiam, » latam habel em- 
phasim : Spiritum enim sanctum ubique przsen- 
tem esse, ac judicem exsistere significat. Revera 
enim « terribile (20) est, » ut. Apostolus ait, « jn- 
cidere in manus Dei viventis : » illius nempe, qui 
in xLix psalmo inquit : « Arguam (21), et statuam 
contra faciem tuam peccata lua. » Quin Michzee 
quoque prophetia, quze paulo ante (22) allata es!, 


είδε συντελεῖ τὸ χεφάλαιον. Ποίαν δὲ ἀπόδειξιν ἂν p hoc ipsum capitulum argumentumve confirmatur. 


εἶποι τις ἰσχυροτέραν εἰς τοῦτο, τοῦ xal τὸν Συτῆρα 
παρ Ἰωάννῃ λέγειν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ᾽ 
ι Ἐλθὼν ἐχεῖνος ἐλέγδει τὸν κόσμον περὶ ἁμαρτίας, 
xal περὶ ξιχαιοσύνης, χαὶ περὶ χρίσεως ; » 


V. "Oct ἐν τῇ ὑπερδαλλούσῃ δυνάµει τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, ὁ Παῦλος ἐν Κύπρῳ Ἑλύμαν τὺν µά- 
To, ἐπιστρατεύοντα τοῖς ἁγίοις, xat λυμαινόμενον 
τῇ ἀληθείᾳ, ἐξετύφλωσε λόγῳ. Τοῦ Πνεύματος γὰρ 
εἶναι τὴν δύναμιν δειχνῦσα dj Γραφὴ, λέγει αὐτοῖς 
ὑνόμασιν οὕτως * «Τότε ὁ Παῦλος πλησθεὶς Πνεύμα- 
τος ἁγίου, εἶπε πρὸς αὐτόν. Ἰδοὺ χεὶρ Κυρίον ἐπὶ 
d, xal ἔσῃ τυφλὸς μὴ βλέπων τὸν tov. ». ᾽Αληθῶς 
γὰρ οὐχ fjv αὐτὸν, μὴ ἔχοντα 400 Ἠνεύματος τὴν 


Quanam vero validior ad hoc probandum demon- 
etralio afferri potest, quam qua ducitur ex eo, 
quod Salvator apud Joannem de Spiritu sancto sic 
loquatur : « llle (25) veniens arguet mundum de 
peceato, et de justitia, et de judicio? » 

X. Quia in suprema Spiritus sancti. virtute Ely- 
mas ille magus sanctorum hostis, ac veritatis cor- 
ruptor, verbo a Paulo in Cypro excmcatus est. 
Scriptura epim ut illam virtutem ostendat esse Spi- 
ritus sancti, hisce verbis loquitur : « Tunc (24) Pau- 
lus repletus Spiritu sancto dixit ad eum : Ecce 
manus (25) Domini super te, et eris czecus non ví- 
dens solem. » Revera enim fieri non poterat, ut 
Paulus, nisi virtutem Spiritus habuisset, qua οι)” 


πάντα ἐνεργοῦσαν δύναμιν, ἀνθρώπου payyavelau C nia operatur, verbo visum hominis exstingueret, 


συζῶντος xal δαίµοσι πεποιθότος τὸ βλέπειν ῥήματι 
ἀποσθέσαι. 

I. "Oct τῇ δυνάµει xat χάριτι τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος ἀναπτυχθέντες ol οὐρανοὶ, ὤφθησαν τῷ δι- 
πλοῦς στεφάνους ἀναδησαμένῳ ἀποστολῆς xal µαρτν- 
ρίο. Φησὶ γάρ" «Στέφανος πλησθεὶς Πνεύματος 
ἁγίυ ἴδε τοὺς οὐρανοὺς ἀνεφγμένους.» Ὥστε εἶναι 
τὸ ὑπὸ ἀρχαίου εἱρημένον” 


Οὐρανόθεν 0^ dp" ὑπεῤῥάγη ἄσπετος αἰθήρ. 

ΙΒ. Ὅτι προγινώσχει, ὡς ὁ Πατὴρ xai ὁ Τἱός’ 
µόνης δὲ θεῖχῆς φύσεώς ἐστιν, ἀχριθῶς εἰδέναι τὰ 
μέλλοντα. Ἡ γὰρ χτίσις, πάντα μὲν τὰ ἀφ᾿ ἑαυτῆς 
στοχαστιχἁ προφέρει, ἐχεῖνο δὲ µόνον ἁπλανῶς καὶ 
ἁπαραδάτως προθλέπει, ὃ αὐτὴν διδάξῃ τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα. Tal; γὰρ θείαις ἀχτῖσιν αὐτοῦ μονονουχὶ τὰς 
tv οὐρανῷ χαταλάμπον δυνάµεις, ἀλλά xat τῶν ἡμε- 
τέρων φυχῶν ἀπολαμπρύνον τὰ ὄμματα, ὑποδείχνυσί 


18) In.Spiritu. Isa. iv, 4. 
19) Quo ibo. Psal. cxxxvir, vers. 6 (seu 7). 
20) Terribile. Hebr. x, 91. 
(34) Arguam. Psal. xyix, vers. 22 (seu 21). Bi- 
bia: ἑλέγξω σε. 

ο Aute. Segm. 88 a. 

235) lile. Joan. xvi, 8. 

(34) Tunc. Act. xin, 9 et 11. Sacri scriptoris ver- 
la in compendiem redigit. 

(25) Manus. Codex, ut solet, yeip, pro χείρ. 

(36) Stephanus. Act. vii, 55 et 56. Sensuu potius 


affert quam. verba, omiueus ea qua ad rem non 
facit, 


incaptamentis dediti, et daemonibus confidentis. 


ΧΙ. Quia virtute et gratia Spirilus sancti factum 
est, ut reseratoa colos conspicerel 905 is, qui 
duplici corona redimitus est, apostolatus et marty- 
rii. Ait enim Scriptura : « Stephanus (26) plenus 
Spiritu sancto vidit coelos apertos. » Adeo ut de 
ipso verum fuerit quod 4 vetusto poeta dictum est : 


E celo (21) autem. discissus est immensus eher. 

ΧΙΙ. Quia prescit ut Pater et Filius : futura 
autem probe nosse, divin tantummodo nalura 
est. Quidquid enim per seipsam pranoscil crea- 
tura, jd conjecturis duca assequitur, ac profert, 
et illud tantum infallibiliter, aé sine ullo deceptio- 
nis periculo previdet, quod ipsam docuerit Spiri- 
tus sanctus. Nam divinis suis radiis non solum 
coelestes illuminans virtutes, sed etiam nostrarum 


(27) E colo. Hemistichium est Homeri ex 1liad. 
cant, viri, vers. 554. Alii etiam Patres, cum profa- 
num aliquem poetam citant, sepe nonien omittunt. 
Ita Clemens Alexandrinus, exempli gratia, duos in 
Protreptico ex Euripide versus afferens , λέλεχται 
(inquit) «tvi, id est, «a quodam dictum fuit. » Cy- 
rillus vero Alexandrinus dialogo 4 De sancta Trini- 
tate profereus ex lliad. cant, xvi, vers. 104 ea 
verba, ἐτώσιον ἄχθος ἀρούρης, quz ab Horatio ita 
conversa suni, * telluris )nutile pondus, » bac 
utitur locutione : Καθάπερ τις Éqr τῶν παρ) Ἕλλησι 
ποιητῶν, id est « Sicut quidau ait Graecorum poe 
lares, » Vide not. 50, pag. 69. 


599 


DIDYMI ALEXANDRINI. 


animarum oculos illustrans, diversis sepe modis A τε πολλάχις διαφόρως τὰ [94 a] μέλλοντα. xaX συγ- 


suggerit (28) futura, et ob propriam bonitatem et 
benignitatem concedit, ut creatura aliquando ea 
qu» humanae nature conducibilia sunt atque uti- 
lia, eloquatur : qux quidem interdum non ei, qui 
per creaturam concessit, sed ipsi (29) creature 
accepta refert (50) materialis nostra natura. Testi- 
monia vero de prescientia Spiritus ex apostolicis 
Actis desumpta, hzec. sunt. Ex personaà Petri ad 
Judzos : « Viri (51) fratres, oportebat impleri Seri- 


puram (52), quam przdixit Spiritus sanctus per. 
os David de Juda, qui factus est dux éorum (25, - 


qui comprehenderunt Jesum, » Recte autem dixit, 
« oportebat ; » nam solius Dei sermo talis est 
empis, ut non compleri non possit. Et 906 ex 
persona Pauli : « Spiritus (24) sanctus per singulas 
sivitates mihi protestatur dicens, quod vincula 
et tribulationes me manent. » Per prophetam vero 
Agabum frumenti egestatem (35) in terra ob ho- 
minum delicta futuram pranuntiavit (36) utpote 
bonus, sicut fecerat etiam in Ninive, ut scilicet 
timore perculsi, per peenitentiam malum effugerent. 
Contigit vero ea fames multo post tempore sub 
Claudio. Quin etiam ín Evangelio Christus de Spiritu 
est, quae futura sunt. 
CAP. VIII. 


De praescientia, et potestate, quam per se habet 
Spiritus sanctus. 


Post divinam porro Spiritus Dei naturam, atque 
energiam, sive operationem, manifestissime omnino 


χωρεῖ, δι) οἰχείαν ἀγαθότητα xal φιλανθρωπίαν, τὰ 
πρὸς τὸ χρήσιµον σνντελοῦντα τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει 
ἐχλέγειν moth τὴν χτίσιν ^ ἅπερ ἔσθ᾽ ὅτε ἡ ἔνυλος 
ἡμῶν φύσις, οὐ τῷ χορηγήσαντι διὰ µέσης τῆς χτί- 
σεως, ἀλλ αὐτῇ ἐπιγράφει. Αἱ δὲ περὶ τῆς προγνύ- 
σεως τοῦ Πνεύματος ἀπὸ τῶν ἀποστολιχῶν Πράξεων 
μαρτυρίαι εἰσὶν Ev τούτοις. "Amb τοῦ Πέτρου πρὸς 
τοὺς Ἰουδαίους * t Άνδρες ἁδελφοὶ, ἔδει πληρωθήναι 
τὴν Τραφὴν, fjv προεῖπε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ 
στόματος Δαυῖδ περὶ Ἰούδα, τοῦ γενοµένου ὁδηγοῦ 
τῶν συλλαδόντων Ἰησοῦν. » Εὖ τοΐνυν εἶπε τὸ, 
εἴδει * » θεοῦ γὰρ µόνου πᾶς λόγος οὐχ ἀτελεύτητος. 
Καὶ ἀπὸ τοῦ Παύλου * «Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον χατὰ 
πόλιν διαμαρτύρεταί µε λέγον, ὅτι δεσμὰ xot θλ/- 
Ψεις µε µένουσιν. » Καὶ διὰ τοῦ προφῄτου δὲ 'Ayá- 
6ου, σιτοδεἰαν ἑσομένην τῇ ὑπ οὐρανὸν, διὰ τὰς ἁν- 
θρώπων πλημμελέίας, προεµήνυσεν, ὡς ἀγαθὸς, χα- 
θά xal ἐπὶ τῆς Νινευη' ὡς ἂν εὐλαδηθέντες, µετα- 
vola φύγοιεν τὸ χαχόν. τις xai συνέδη πολλοῖς 
ὕστερον χρόνοις ἐπὶ Κλανδίον. Καὶ ἐν Εὐαγγελίῳ & 
ὁ Χριστὸς περὶ τοῦ Πνεύματός φησιν «Καὶ τὰ ἑρ- 
χόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν" » τοῦτ ἔστι, τὰ μέλλοντα. 


ait: « Et quz (57) veniunt; annuutiabit vobis ; » ió 


κΕφ. B. 
Περὶ τῆς προγγώσεως xal αὐτεξουσιότητος τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος. 
Μετὰ δὴ τὴν Oclav φύσιν xal ἐνέργειαν τοῦ Πνεὺ- 
µατος. τοῦ Θεοῦ, τρανέστατα χομιδῆ περὶ τῆς αὐτεῖ- 


auctoritatem, quam per se ipse habet, et volunta- C ουσιότητος αὐτοῦ xal ἐθελουσίου διανομῆς τὰ λόχια 


riam ejus distributionem Scripturarum oracula 
exponunt. 

l, Quia uon ut minister, sed propria auctoritate 
emnia facit, et, prout vult, subministrat chari- 
sroata, quotcunque ineffabilis, et supersubstantia- 
lis, et unica largitur natura : et quaecunque vult, 


(28) Suggeri. n Graco, ὑποδείκνυσι Sunt 
autem qui censeant, prapositionis ὑπό eam esse 
in compositione vim , ut zque valeat interdum, 
atque πρὀ, id est «ante. » lta Phavorinus in Lexico: 
Ὑπειπεῖν (inquit) ἀντὶ τοῦ προειπεῖν, xaX ὑπολαθών 
ἀντι τοῦ προλαθών. Ác saue commodius in hoc 
bidymi loco verteretur, « praemonstrat, » quo inodo 
vertunt vulgata Lexica, quam « subindicat ; ». ut 
perspicuum est. Verum haud scio, an id quod 


διαλέγονται. 


A'. Ὅτι οὐ διαχονιχῶς, ἀλλ᾽ αὐθεντιχῶς, πάντα 
ποιεῖ xai παρέχει, χαθὼς βούλεται, τὰ χαρίσματα, 
ὅσαπερ ἂν ἡ ἄφραστος, xol ὑπερούσιος, xal μόνη 
χαρίσαιτο φύσις' χαὶ ἐνεργεῖ ὅσα ἐθέλει, xai vwd 


not. 4, pag. 25. Preterea pro «impleri, » habet, 
« compleri »: et pro « locutus, » habet «przlo- 
culus, » Vox vero illa, « id est, » ibi desideratur. Que 
codicis nostri lectiones mihi quidem magis arrident, 
quam vulgatze.. Numero autem 29 ejusdem libri si€ 
rursus allertur iste versiculus : Et Petrus 2d 
consortes fidei loquitur : « Oportebat ippleri [ cod... 
noster : Oportet compleri] Scripturam, quam pr2- 
dixit, » et reliqua. — 


Phavorinus ait, ullo certo exemplo confirmari. — (52) Scripturam. Graca editio addit ταύτην, ἰά 


queat. 


(29) Jpsi. Codex, αὑτή. Lego, abf. Nisi quis 


malit, αὑτῇ, id est «sibi ipsi. » 
όν) Accepta refert. 1n. Greco, ἐπιγράφει. Nimi 
rum ἐπιγραφεῖς dicebantur. qui «à ὀφειλόμενα ἐφ᾽ 


ἑχάστου ἑχάστῷ ἐπέγραφον, id est, « qui singulorun. 


debita adnotUbaut. » 

(53) Viri. Act. 1, 46. Primam hujus versiculi 
partem sic affert Theologus noster in lib. De Spiritu 
sancto, num ὃ ; Petrus quoque in eo sermone, quo 
presentibus persuadebat : « Oportuerat, inquit, 
impleri Scripturam, quam locutus est Spiritus 
sanctus,» id est, «b Ἠνεῦμα τὸ ἅγιον, « per os David 
de Juda. » Ita editi libri : nostri vero codicis exara- 
Lor cum scripsisset vocem, «praesentibus, » in 
margine emendavit, « patribus. » Tum pro, « opor- 
fuerat, » habet, «oportet» : ita enim verbum ἔδει, 
aul προσΏηχεν, aliquando accipitur. Vide qua dixi 


est « hanc. » Sed eam vocem neque Vulg. interpres 
legit, neque Didymus ipse in allatis verbis lib. Dt 
Spiritu sancto, ] 

(55) Eorum, etc. Graeca editio, τοῖς συλλαθονσι. 
Vulgatus int. videtur legisse ut Didymus. 

(94) Spiritus. Act. xx, 95. Grsca editio, posi 
διαμαρτύρεται, omittit voculam ge. Sed Vul 
interpres legit ut Didymus. 

(83) Εοεείαίεπι. Codex, αιτοδίαν. Lego 959 
δείαν' sed non continuo librarium nostrum repre 
hendo; nam alii quoque satis vetusti librarit ila 
scripserunt, ut videre licet etiam apud Hes 


: chium, 


(56) Prenuntiavit. Act. xi, 28. Jonse porro pre 
phetia, qua nou famem, sed Ninives subversioncu 
prauuntiavit, neminém latet. 

(97) Lt qua. Joan. xvi, 10. 


601 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


05 


ἄπου προῄρηται  βούλεται δὲ, ὅπερ ὃ Πατὴρ, xai A operatur, et spirat ubi volt : id autem vult. quod 


Yi* καὶ πνεῖ ὁμοίως ἔνθα θέλει xa ὁ Horchp xai 
ὁ Τίός * πληροῦν τὴν ἄφθονον [94 5] τοῦ Πατρὸς, xal 
τοῦ Ylou, χαὶ ἑαυτοῦ μίαν βούλησιν’ xal μηδὸν, µη- 
δὲ αὐτῶν τῶν ἁμυδρὰν ἐχόντων ζωὴν, ἔρημον ἆπο- 
λιμπάνον τῆς ἑαυτοῦ προνοίας. Προϊστάμενον γὰρ 
τς ἑαυτοῦ ποιήσεως. ἅτε ὃν αὐτοάγαθον, xal ἅτε 
συνεργὸν τοῦ ἀγαθοῦ Δημιουργοῦ, πάντα ἐφορᾷ, καὶ 
οὐδὲν παραθλέπει, πανταρχὲς ὑπάρχον, xal θεῖχὰ 
ῥωρήματα διανέµον. T γὰρ εἑνὶ ἀγαθῷ, » οὐδεὶς 
τερὶ οὐδενὸς οὐδέποτε ἐγγίνεται φθόνος' ἀλλ᾽ εὐεργε- 
σίαις μᾶλλον δείχνυσι τὴν ἐξουσίαν. Καὶ διὰ τοῦτο ἓν 
θέµα, χαὶ µίαν ἐξουσίαν xat δύναμιν τῆς Τριάδος 
εἶναι λέγομεν. "ftv. δὲ θέλησις, καὶ ἑξουσία, καὶ ἓν- 
ἔργεια µία, ἄρα µία xa dj θεότης. Τὸ γὰρ πάντα ἓν- 
εροῦν xat' ἐξουσίαν iblav, καὶ παρὸν ἓν τοῖς xaO 
ἕχαστον, τῆς ἐπὶ πάντων ἐστὶ μιᾶς καὶ ἀχηράτου 
«ᾳὕσεως, οὐχ ἔχον Év τινι τὸ ἑλλεῖπον, οὐδὲ ποιοῦν ὃ 
μὲ θέλει; ἀλλ οὐδὲ ποιοῦν ὃ μὴ θυμῆρες τῷ Πατρὶ 
χαὶ τῷ Υἱῷ. Καὶ ὃν τρόπον ἁπαράλλαχτον πρὸς τὸν 
Πατέρα μετὰ τῶν ἄλλων ἀποδείξεων δείχνυσι τὸν 
Yiby, xat τὸ, « Ὅσα ἂν ποιῃ ὁ Πατὴῆρ, ταῦτα χαὶ ὁ 
Yüc ὁμοίως ποιεῖ.» οὕτω xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
σὺν τοῖς ἄλλοις καὶ τὸ πάντα ἐνεργεῖν xai δωρεῖσθαι 
χαθὺς βούλεται χαὶ .πνεῖν ἔνθα προῄρηται. Τοῦτο 
Tip παριστῶν, καὶ τρανῶς θεολογῶν τὸ Ηνεῦμα, 


ἔγραγεν ὁ ᾿Ἀπόστολος" « "Iva ἴδωμεν τὸ ὑπὸ τοῦ - 


co) χαρισθέντα ἡμῖν.» Γένοιτο δ' ἂν πάντων τού- 
τον χαὶ αὖθις µάρτνς πιστὸς γράφων ὁ αὐτὸς Κόριν- 


Ves iv τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ  «Διαιρέσεις δὲ χαρι- ϱ 


σµάτων εἰσὶν, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα * xai διαιρέσεις 
διαχονιῶν εἰσιν, καὶ ὁ αὐτὸς Κύριος" καὶ διαιρέσεις 
ἐνεργγμάτων εἰοὶ, 6 δὲ αὐτὸς Θεὸς ὁ ἐνεργῶν τὰ 
Άάντα ἓν πᾶσιν. Ἑκάστῳ δὲ δίδοται ἡ φανέρωαις τοῦ 
Πνεύματος πρὸς τὸ [95 a] συμφἐρον. Ὢ μὲν γὰρ δί- 
boat διὰ τοῦ Πνεύματος λόγος σοφίας, ἄλλῳ δὲ λό- 
TX γνώσεως χατὰ vb αὐτὸ Πνεῦμα, ἑτέρῳ δὲ πίστις 
tv τῷ αὐτῷ Πνεύματι, ἄλλῳ δὲ χαρίσματα ἱαμάτων 
'v*t ἑνὶ Πνεύματι, ἄλλῳ δὲ ἑνεργήματα δυνάµεων, 
ἆλλῳ δὲ προφητεία, ἄλλῳ δὲ διάχρισις πνευμάτων, 
ἑτέρῳ δὲ γένη γλωσσῶν, ἄλλῳ δὲ ἑρμηνεία γλωσσῶν. 
Ἱαῦτα δὲ πάντα ἐνεργεῖ τὸ Ev καὶ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, 
διροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ καθὼς βούλεται.» Xph 65 μὴ 


. (08) Imperfecta 
Inelligit, de quibus Clemens in Protreptico, pag. 45 
ediione Potteri ο; acribit : Τινὰ τῶν ζώων οὐχὶ 
πάσας ἔχει τὰς αἰσθήσεις, ὥσπερ εὖὐλαὶ χαὶ χάµπαι, 
χαὶ ὅσα διὰ τῆς πρώτης γενέσεως εὖθὺς ἀνάπηρα 
φαΐνεται͵ χαθάπερ οἱ σπάλαχες καὶ 1j μυγάλη’ id est : 
t Quzuam animalia non babent omnes sensus, ut 
Ytrmes, et eruceze, quaeque na(urz suz conditione a 
P'imo orit imperfecta sunt, velut talpa et mus 
àraneus, 
| (99) Quacunque. Joan. v, 19 
,U Ui perspiciamus, | ad Cor. n, 42. Grzca 
"iQ, εἰδῶμεν pro, ἴδωμεν. Hunc Pauli loeum 
spit Didymus in tib. De Spiritu sancto, num. 51, 
eu, impressa exemplaria mendose habent : « Et 
inn (m ipsum Spiritum, ipso revelante, cogno- 
^5 Ul &ciant quia a Domino donata sunt eis. » 
ud eum enim puto : «qux: a Domino donata 


(4) Divisiones, 1 ad. Cor. XH, a vers, & ad 11. 


Peter, et Filius : et ibi similiter spirat obi vult et 


Pater, ei Filius : munificam Patris, et Filii, et sui. : 


ipsius unam voluntatem complens, nullamque crea- 


twram ne er iis quidem qua obscuram imperfe- : 


ctamque (28) vitam habent, expertem relinquens 
sus» providentim. Nam sus ipsius facture presi- 
dens, utpote qui est ipse per se bonus, et simul 
cum bono Creatore operans, omnia inspicit, et nihil 
,inobservatum praeterit, omuibus sufficiens, ac divina 
dona disiribuens : nam qui est « unus bonus, » ei 
nulla omnino unquam ingeneratur invidia, sed 
suam beneficiis potius ostendit potestatem. Idcirco 
unam voluntatem, et unam auctoritatem, ac 907 
potentiam Trinitatis esse dicimus. Quorum autem 


' voluntas, οἱ potestas, el energia, sive operatio una 


est, una etiam est Deiias. Nam qui omnia ex pro- 
pris auctoritate operatur, atque adest in singulis, 
huic non alia natura est, quam unica illa, et in- 
corrupta, atque in omnibus rebus exsistens natura ; 
nihilque ulla in re mancum habet, ac imperfectum, 
neque facit quod non vult; sed oe facit quidem 
quod gratum Patri et Filio non sit, Et quemadmo- 
dum Filium nibil a Patre differre osteudit, praeter 
alios Scripture textus, etiam iste : « Quzcunque 
(39) (acit Pater, bec etiam Filius similiter facit : » 
jla Spiritum sanctum quoque Patri zequalem cum 
alia ostendunt, tum etiam hoc, quod omnia opere- 
tur, el lorgiatur prout vult, et spiret ubi vult. ld 


enim confirmans Apostolus, et manifeste Spiritui, | 


Deum vocans, scripsit : « Ut perspiciamus (40) quz 
a Deo donata sunt nobis. » Sjt autem horum οἱ)” 
nium rursus fidelis testis ille idem Corinthiis hec 
scribens in prima Epistola : « Divisiones (41) vero 
charismatum sunt, idem antem Spiritus; et divi- 
siones ministeriorum sunt, et idem Dominus; οἱ 
divisiones operationum sunt, idem vero Deus, qui 
operatur omnia in omnibus. Uniceuique autem datur 
manifestatio Spiritus ad utilitatem ; nam alii qui- 
dem datur per Spiritum sermo sapientis; alii au- 
tem sermo scientie secundum eumdem Spiritum : 
alteri autem fides in eodem Spiritu : alii autem 
δελ sanalionum in uno Spiritu (42) ; alii autein 


. Ee, opinor, animaleula D Totum fere hunc locum sic affert in libro De Spiritu 


sancto, num. 22: « Nam» dlvisiones operationum 
sunt, idem autem ipse Spiritus, qui operatur omnia 
in omnibus | codex noster habet : « Divisiones quippe 
donationum sunt : idem autem Syiritus ; etl divisio- 
nes ministeriorum, et ipse Dominus; et divisiones 
operationum : ipse idem Deus, qui operatur omnia 
in omnibus]. Operante ergo Patre multiplicem 
charismatum plenitudinem, — multiplicat [codes 
noster : ministrat] eam Filius subsistentem pet 
Spiritum sanctum. ». Alii enim per Spiritum datur 
sermo sapientiz. Alii vero scientie [ codex noster. 
Alii seruo scientie] secundum eumdem Spiritum, 
Alii fides in eodem Spiritu. .... Hzc autem omnia 
operatur «nus atque idem Spiritus, dividens singulis 
prout vult | codez noster ; dividens unicuique sicul 
vult]. Unde discentes, » etc. . 

(42) In uno Spiritu. Vulg. interpres legit ut Di- 
dymus. Sed ο editio babet : ἐν τῷ αὐτῷ IIvev- 
pac, id οτί, «in eodem Spiritu. » 


*- 


VPN LL 


- 





ο 


605 | DIDYMI ALEXANDRINI 604 
operationes virtutum, alii autem prophetia, alil au- A παραδραμεῖν, ἓν μὲν, ὅτι διὰ την πρὸς τὸν Πατέρα 


tem discretio (45) spirituum, alteri autem genera 
lioguarum, alii autem interpretatio linguarum. Προ 
autem Oomnía operatur unus atque idem Spiritus, 
dividens seorsum unicuique prout vult. » Neque 
vero hzc obiter pretereunda sunt. Nam primo qui- 
dem animadverteudum est, quod 908 ob onni- 
niodam Spiritus sancli cum Patre zquaolitatem, 
prius meimiuit ipsius Spiritus, tum Filii, ac dein- 
ceps Dei et Patris qui operatur omnia iu omnibus. 
Secundo illud observandum est, quod, cum supe- 
rius dixisset, Deum operari omuia in omnibus, 
unam postmodum  lotius testimonii consequentiam 
atque harmoniam indicans, et de Patre aque ac de 
Spiritu ejus intelligendum ostendens, subjungit : 
« Hzc autem. omuia operatur unus et idem Spiri- 
tus dividens seorsum unicuique prout vult ; » ut 
iude Spiritum sanetum declaret esse Deum. propria 
ex seipso auctoritate praeditum : neque vero, dum ita 
se gerit, quidquam aggreditur (44), quod inconve- 
niens slt, nec. ordinem novum invcbit, nec ab eo 
Quod recte se habct, aberrat, sed illesam servat 
fldei cognitionem, et theologici sermonis purita- 
tem : neque individuz naturz ac dignitati injuriam 
infert, sicut ii faciunt, qui Filium et Spiritum san- 
ctum non cum Patre connuinerant, sed sub Patre 
numerant. Namque nec fortuito, ac sine causa, 
neque propria auctoritate nominum ordinem inver- 
tit : sed is, qui loquitur iu eo, Christus, ut omnem 
cum malignorum cordium, tum eorum, que non- 
dum perversa facta sunt, suspicionem tollat, diver- 
sis modis unam eamdemque veritatem docet, per- 
fectam scilicet esse in Trinitate et potentize, et ho- 
noris, et usiz, sive substantie :qualitatem : eum 
alibi quidem apud eumdem Paulum dixerit : « Idem 
autem Deus est, qui operatur omnia in omnibus; » 
alibi vero apud Evangelistam dicat :. « Baptizantes 
(45) eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus s$an- 
οἱ : » nunc autem apud Paulum, ut antea dictum 
est, sic. loquatur : « Hzc autem. omnia operatur 
unus et idem Spiritus, dividens seorsum singulis 
sicul vult. » Quin etiam in Epistola ad Ilebrzeos hoc 
ipsum capitulum argumentumque confirmat his ver- 
bis : « Contestaute (46) Deo et siguis, et portentis, et 


περὶ πάντα ἱσότητα τοῦ ἁγίον Πνεύματος, πρώτου 
µέμνηται αὐτοῦ, εἶτα τοῦ Yiou, xal μετέπειτα του 
θεοῦ xai Πατρὸς ἑνεργοῦντος τὰ πάντα ἐν πᾶσιν" 
δεύτερον δὲ, ὅτι ἀνωτέρω εἰπὼν τὸν θεὸν ἐνεργεῖν τὰ 
πάντα kv πᾶσιν, ἐπάγει µίαν ἁρμονίαν μαρτυρίας 
ἐχτιθέμενος περὶ τοῦ Πατρὸς χαὶ τοῦ Πνεύματος αἳ- 
ποῦ. εΤαῦτα δὲ πάντα ἐνεργεῖ τὸ Ev xal τὸ αὐτὸ 
Πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑχάστῳ χαθὼς βούλεται.ν 
ἵν) ἐκ τούτου Gebv αὐτεξούσιον δηλώσῃ vb ἅχιον 
Πνεῦμα * οὐχ ἀπροσήκῳ πράγματι ἁγχδιρήσας, οὐδὲ 
τὴν τάξιν καινοτοµήῄσας, οὐδὲ διαμαρτὼν «του χαλὼς 
ἔχοντος' ἀλλ᾽ ἄτρωτον φυλάττων τὴν γνῶσιν τῆς xl- 
στεως, xal τῆς θεολογίας τὴν χαθαρότητα * καὶ οὐχ 
ὑδρίζων «hv. ἁμέριστον φύσιν xal ἀξίαν, ὡς οἱ μὴ 
αυναριθμοῦντες, ἁλλ᾽ ὑπαριθμοῦντες τῷ Πατρὶ τὸν 
Υἱὸν καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς xo ἀφ' 
ἑαυτοῦ ἀνέστρεφε τῶν ὀνομάτων τὴν ἀκολουθίαν ᾿ 
ἀλλ ὁ λαλῶν ἐν αὐτῷ Χριστὸς,. τῶν κακοήθων xal 
ἁδιαστρόφων καρδιῶν ἀφανίζων τὴν ὑπόληψιν, διᾶ- 
φόρως τὴν ἀλήθειαν τῆς ἰσοδυνάμον, xal ὁμοτίμου, 
καὶ ὁμοουσίου διδάσκει Τριάδος, ἄλλοτε μὲν παρὰ τῷ 
αὐτῷ Παύλῳ εἰρηχώς' εὉ δὲ αὐτὸς θεός [95 ϱ] 
ἐστιν ὁ ἑνεργῶν τὰ πάντα ἓν πᾶσιν * » ἄλλοτε δὲ παρὰ 
τῷ Εὐαγγελιστ], λέγων  εΒαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς 
τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὺς, xal τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου 
"Πνεύματος:» νῦν δὲ παρὰ Παύλῳ, ὡς προείρηται’ 
« Ταῦτα δὲ πάντα ἑνεργεῖ τὸ Ev xa τὸ αὐτὸ Πνευμα, 
διαιροῦν Ιδίᾳ ἑχάστῳ χαθὼς βούλεται.» Συνηγορεϊ δὲ 
xai ἐν τῇ πρὸς Ἑδραίους Ἐπιστολῇ τῷ χεφαλαίψ 
τούτῳ, ἐχούσῃ ὧδε * «Συνεπιμαρτυροῦντος τοῦ 'Θεοῦ 
σηµείοις τε xat τέρασι, χαὶ ποιχίλαις δυνάµεσι, καὶ 
Πνεύματος ἁγίου μεριαμοῖς, κατὰ τὴν αὑτοῦ θέ- 
λησιν.» Καὶ δεσποτικαὶ δὲ φάσεις παρ Ἰωάννῃ 
ἔχουσιν «Τὸ ἩΠνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ' » καὶ, 
εΤὸ Ἠνεῦμά ἐστιν dj ἀλήθεια.» Καὶ ἐμπρεπὲς, 
qnoi, πρωτείοις θεότητος, ἀλλὰ μὴ ἐπὶ δευτερείοις 
ὑμνεῖν αὐτό * ἵν ἐπὶ τῇ ζωῇ τὴν ἀσφάλειαν ἔχητε. 
Τὸ γὰρ εὐεργετοῦν, εὐχαριστεῖσθαι xal θεραπεύεσθαι 
quel: ὅπερ εὗρον εἰπεῖν ἁδόλως xal οἱ Ego: « Tov 
εὐεργέταν ἀγαναῖς ἁμοιθαῖς ἀποτίννυσθε. » El. yàp, 
φησὶν, ἁμείνων ὁ αὐτεξούσιος ὑπεξουσίου, δη xai ὁ 
ἄνθρωπος αὐτεξούσιος (v, χρείττων παρ᾽ ὑμῖν ἆπο- 
φανθείη τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Φεῦ τῶν δεινῶν | Τὰ 


variis virtutibus, et Spiritus saucti Wistributionibus, p τῆς θεῖχῆς δυνάµεως χαὶ φύσεως σύμόολα ὡς ἐπὶ 


juxta ipsius voluutatem. » Et Domini sententiz apud 
Joannem sic habent : « Spiritus (47) ubi vult. spi- 
rat ; » ei : «Spiritus est (48) veritas.» ld perinde est, 
ac si diceret : Decet vos ipsum ut Deum hymnis 
celebrare, non in secundo divinitatis gradu euin 
209 collocando, sed iu primo: ut securitatem in 
vita (49) habeatis. Nam qui beneficia confert, sibi 


(A3) Discretio. Graeca. editio : &taxplaexc, id est, 
« discretiones. » Vulg. int. legit ut Didymus. 

(M) Aggreditur. Eodem amodo verbum ἔγχει- 
ρεῖν construit Clemens in septimo Stromatum, pag. 
890, cum ait : Τοῖς µεγίστοις ἐγχειροῦντας πράγµα- 
σι. Notanda quoque vox, ἀπροσήχῳ, qua usus esi 
&uclor etjam sega. 77 b. 


χτιστῆς ἐχδεχόμενοι Maxebovtavol, περινενοήχασιν 
ἁπάτας, χαὶ ἔγραψαν εἰσάγοντες πρόσωπα ὀρθοδό- 
Bou καὶ Μακεδονιανοῦ» xal τοῦ μὲν ὀρθοδόξου vuv 
περικόπτοντες τῶν ἀποδείξεων, νῦν οὐδὲ προφέρον- 
τες ὅσας ἐχρῆν ' ἄλλοτε ἀποροῦντα ποιοῦντες αὐτὸν 
περὶ τὴν ἀντιλοχιχὴν xal ἀποδεικτιχὴν ἀπόχρισιν' 
1| καὶ διαχέοντες xal ἀνιέντες δῄἸθεν πειθανοῖς ῥή-. 


(45) Baptizantes, Maub. xxvii, 19. 
(46) Contesianie.. Hebr. n, 4. 
(41) Spiritus. Joau. 11, 8. : 
(48) Spiritus est. Epist. 1 Joan. v, 6. Vide not. 
ad segm. 60 b. 2. 
9j In vita. Nempe, ut ego interpretor, « in viu 
«terna. ) 


e€5 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


µασι thv ἀλήθειαν χαὶ τὸ ἐμμελές' xal ἁπλῶς ἐν A gratias agi, ac se eoli amat: quod, ut candide lo- 


οὐδενὶ τὰ λόγια, ἃ pev! ἀξιώματος τοῦ πρέποντος 
ἐχρήσθη, τιθέµενοι’ εἰς ὃ δὲ αὐτοῖς δοχεῖ περιάγοντες 
[96 ο] τὸν λόγον, χαὶ ἑαυτοὺς ἀνθοῦντας περὶ τὸν 
οἰχεῖον σχοπὸν, xai ἀπνευστὶ τὸν λόγον εἴροντας, xat 
γιχητὰς πάντων μετὰ εὐλαδοφανοῦς εἰρωνείας εἰσφέ- 


ῥοντες’ διασύρουσιν, ὥς Ύε νοµίζουσι, τὴν ὀρθοδο-- 


ξίαν. Ἔχει δὲ ἡ τοῦ Μαχεδονιανοῦ φωνὴ δῆθεν vevo- 
µένη πρὸς ὀρθόδοξον, τόνδε τὸν τρόπον’ Ἔλεχες: 
Ἐνεργεῖ θεός’ ἐνεργεῖ xaX ἅγιον Iveupa xat Ex τοῦ 
ἑνεργεῖν xat ἐνεργεῖν, ἐθούλον τὸ ἐἑσότιμόν τε xal ἰσο- 
ὄύναμον ἁγίῳ Ἠνεύματι χαὶ θεῷ ὑπάρχειν. Ἐγὼ δὲ 
ὅτι ἐπὶ ἑτεροειδῶν τε xal διαφΞερόντων τῇ φύσει xal 
τοῖς ὁρισμοῖς, τὸ ἐνεργεῖν ἰατροί τε χαὶ πάντες ἄν- 
θρωποι λαµθάνουσιν, εἴτε ἐπὶ ὑδάτων θερμῶν, εἴτε 


ἐπὶ τῶν ἑσθιομένων, εἴτε ἐπὶ βοτανῶν, ko" τοῦτο δὲ Β 


μόνον δείχνυµι, ὅτι χαὶ ἐπὶ τῆς ἑναντίας δυνάμεως ὁ 
θεῖος εἴληφε λόγος, εἱρηχότος τοῦ ᾿Αποστόλου περὶ 
τοῦ 'Avttyplatou* « OO ἐστιν ἡ παρουσία xaz' ἑνέρ- 
Ύειαν τοῦ Σατανᾶ bv πᾶσι σηµείοις xai τέρασι φεύ- 
Uu. » "Opa. οὖν, φησὶ, τοῦ ἐνεργεῖν ὀνόματος ὁμω- 
γύµως Jj συνωνύµως λαμδανομένου ἐπὶ πολλῶν, elg 
τἱχατήγαγες τὸ ἅγιον Πνεῦμα" χαὶ οὐχ ἑλογίζου, ὅτι 
θεὺς μὲν χόσµον ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τὸ εἶναι πεποίηχέ 
τε xal ἐνήργηχεν' ἅγιον δὲ Πνεῦμα, διαίρετιν χαρι- 
οµάτων &y τοῖς ὑπὸ θεοῦ χτισθεῖσιν. Γέγραπται γάρ' 
«διαιρουν ἰδίᾳ ἑκάστῳ χαθὼς βούλεται' ob μὲν 
ῥωρούμενον. » Καὶ πῶς, ὦ Μακχεδονιανὲ, οὐχ) ταῦτα 
παρὰ τὰς ἐννοίας ἐστὶ τὰς θεολογιχκάς; πῶς δὲ αὐτό- 


φωρος οὑχ ἔστιν αὐτόθεν dj ὑπόχρισις; Πρῶτον μὲν C 


Ἱὰρ ἐπειδὴ πᾶσιν ὁμόλογον, ὅτι τὸ ἐγεργεῖ ῥῆμα ἐπὶ 
διαφόρων οὐσιῶν τε xal πραγμάτων κατηγορεῖται, 
τίνος εἶνεχα τοῦ χινουµένου περὶ θείας xai ἐμφανοῦς 


ἐνεργείας τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὄντος, σὺ εἰς µέσον᾿ 


παρήγαγες ἃ παρῄήγαγες, xaX ix τούτου ὕδρισας 
μᾶλλον ἡ ἐπῄνεσας [96 5] τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ; 
Ἔπειτα οὐ τῷ ὁμωνύμως, 3) συνωνύµως, ἐπί τε 
τοῦ θείου, ἐπί τε βοτανῶν, xal τοῦ Σατανᾶ Aap6á- 
νεσθαι τὴν λέξιν τὴν ἐγεργεῖ ἀλλὰ τοῖς προσώποις 
χαὶ τῇ της ἑνεργείας διαφορᾷ προσέχειν ypfj* xai 
τὴν χρίσιν τῶν περὶ τοῦ θεϊκοῦ Πνεύματος λόγων τε 
χαὶ πραγμάτων πρὸς τὸν θεὸν, τὸν τῇ λέξει τοῦ 
ἐνεργεῖν ὑμνηθέντα, ὡς πρόχειται, ἀλλὰ μὴ πρὸς τὰ 
Ἰῑΐνα χαὶ πρὸς τὸν ῥιφέντα δαίμονα ποιεῖσθαι. Ἔπει- 


quar, vel etinicis compertum fuit : « Bene meri- 
tum (50) blandis retribuGonibus remuneramiut. » 
Si enim, inquit, prestantior ille est qui propria 
jpse auctoritate ac potestate prsditus est, quam 
ille qui alterius potestati subjicitur, jam illud se- 
quitur, ut homo etiam, cum sit «δι potestatis, 
praestantior a vobis, o hsxeretici, dicatur esse, quam 
Spiritus sanctus. Apage intoleranda hujusmodi de- 
liramenta. Macedoniani porro ea, quae divinse po- 
tenti? ac naturz symbola sunt, perinde accipien- 
tes quasi creatam potentiam, naturamque siguifi- 
cent, fraudes excogitarunt, ac litteris mandaruat, 
atque orthodoxum, et Macedonianum, quasi binas 
dialogi personas, loquentes induxerunt, et ortho- 
doxi interlocutoria testimonia (54) modo detrunca- 
runt, modo ne tot quidem protulerunt, quot opor- 
tebat ; alias vero eum ancipitem exhibuerunt, quid 
contra diceret, quove argumento objectis responde- 
rei; ac vel ipsam veritatem, et rerum convenien- 
tiam ineptis sane, confusisque ratiocinatienibus 
obscurarunt : et omnino Scripturarum oracula, quee 
cum convenienti dignitate Deo afflante prolata 
sunt, nihili faciunt : sed quocunque ipsie videtur, 
oraüonens trahunt, ac semetipsos transferunt ja- 
ctantque, dum in eo, quod sibi ipsl proposuerunt, 
exsultant, et sermonem uno spiritu protrabentes, 
et semetipsos quasi omniom vietores cum quadam 
ironía et dissimulatione gerentes, orthodoxiam, 
ut ipsi quidem arbitrantur, suggillant, et carpunt ; 
sic autem in eo dialogo Macedonianus disputans, 
ac orthodoxum alloquensinducitur : Dixisti (52), Ope- 
ratur Deus ; operatur etiam Spiritus sanctus: et ex 
eo quod Deus operetur, et Spiritus sanctus opere- 
tur, inferri volebas, Spiritum sanctum esse zquali 
honore dignum, et zquali potentia preditum, &c 
Deum : ego vero illud quidem omitto, quod de re- 
bus divers: 910 speciei, et natura, ac definitione 
inter se diversis energie, id est operationis voca- 
bulum cum medici, tum omnes homines aecipiunt, 
sive de aquis calidis sermonem habeant, sive de ci- 
bis, sive de herbis. Hoc autem solum ostendo, 
quod etiam de adversaria virtute divinus sermo il- 
lud accepit, cum de Antichristo dixerit Apostolus : 


ὃὴ τὸ μὲν Πνεῦμα «b ἅγιον μετὰ τοῦ Θεῷ πρέποντος D « Cujus (53) est. adventus secundum operationem 


σεθάσµατος μνημονεύεται Ev ὅλῃ τῇ περὶ αὐτοῦ εὖ- 
βισχοµένῃ Ev ἑχάστῳ χωρίῳ συµφράσει ᾿ τὰ δὲ κτί- 
ὅματα xal ὁ δαίµων, ἑαυτῶν ἀξίως. "Ὅπερ μὴ qu- 
λάττων σὺ 6 Μαχεδονιανὸς, μηδὲ διαγινώσχων, τοῦ 
μὲν δαίµονος τὸ δυσμενὲς, τοῦ δὲ ἁγίου Πνεύματος 


50) Bene meritum. Desumpia hzc sunt ex Do- 
rico aliquo scriptore, Pindaro fortasse; e deper- 
: "itis scilicet. ejus carminibus. Pro &yav αἷς, 
lego ἀγαναῖς. Simile illud Thebani poeie in V 
Pyth, oda : Ἑχόντι τοίνυν πρέπει Nóo τὸν εὑεργέ- 
ταν Ὑπαντιάσαι. Et in. ME. Γειμπι. Oda : Χρη δὲ 
χωµάζογτα ἀγαναῖς Χαρίτεσσι βαστάσαι. Et Callinia- 
chi iud Hyun. in. Dianam : Χάριτος δὲ τοι ἔσσετ' 
t 


(51) Testimonia. In Grzco, ἀποδείξεων, Deest for- 


Satanz, in omnibus signis οἱ prodigiis mendacii. » 
Cum ergo, inquiunt, verbum hoc, operari, homo- 


yme aut synonyme de muitis rebus usurpetur, 


vide quo dejeceris ac depresseris sanctum Spiri- 
tum : neque illud reputasti, quod Deus quidem 


tasse aliqua vox, verhi gratia, τινάς. 

(09) Dixisti. Videntur hsec non. Didymi esse, sed 
Macedoniani scriptoris, quem confutat; nimirum 
a vocibus illis : Ἔλεγες' Ἐνεργεῖ θεός, usque au, 
ob μὴν δωρούμενον, Suspicor auiem ea 0656 Mara- 
thonit. 

(55) Cujus. Il ad Thess, n, 9. Pro, iv πᾶσι ση- 
µείοις, Graeca ed. habet ; ἐν πάσῃ δυνάμει xai ση” 
µείοις, id. οδῖ, « in omni virtute el siguis. » 


J 


007 


DIDYMI ALEXANDRINI 


mundum ex nihilo ad exsistentiam eduxit, eumque A τὸ φίλιον, εἰς ἅπερ Ex τοῦ περισσεύματὸς σου AE TT Et 


et fecit. et.operatus est; Spiritus autem sanctus di- 
visionem charismatum in iis, qui a Deo ereoti 
Sunt, operatus est. Scriptum est enim : « Divideus 
seorsum singulis prout vult ;» non vero, «largieps.» 
Αι quomodo non vides, o Macedoniaue, theologicis 
sententiis atque inlerpretationibus isthxe nequa- 
quam consenianea esse, teque ex his ipsis, quae 
dicis, hypocrjseos manifeito convinci * Nam pri- 
mum verbum hoc, ἑνεργεῖ, id esl, « operatur, » de di- 
versis esseiitiis, ac rebus praedicari, omues fateu- 
tur: quanam ergo de causa, cum in eo, de quo 
agilur, textu de divina οἱ manifesta Spiritus san- 
cti operatione sermo sit, ea tu in medium adduzi- 
δε], atque bac ratione contumelia potius affecisti 


καταφέρεις, τό γε ἐπὶ σοὶ, τὴν ἀσύγχριτον δόξαν του 
θεοῦ Πατρὸς, τοῦ ὁμοιολεξίαις ἐπὶ θείων πραγμάτων 
ἀνευφημηθέντος, xai τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ * xai E2a- 
θες εἰχότως τάξας ἑαυτὸν Ev τοῖς ὑγιῶς φρονοῦσι. 
Ἡρόσεχε δὲ μᾶλλον, ὅτι ἐν τοῖς προχειµένοις, πρὸ 
^00 θτοῦ Πατρὸς xat τοῦ Υἐοῦ, τὸ ἅγιον Πνεῦμα stp 
τον θεοπρεπῶς ἐμνημονεύθη; xai λογίζου ix τούτου, 
ὅτι διαφορὰν ἡ ἐν µονάδι σεπτὴ Τριὰς οὐχ ἔχει, xat 
ὅτι ἁῤῥήτως συνεργεῖ ἑαυτῇ. Εἶτα σὺ σχόπησον, ὅτε 
᾿ἐχάστῳ διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ παρὰ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος δίδοται τὰ μνημονευθέντα θεῖχά χαρίσμα- 
τα" ὧν οὐδεμία ἔξωθεν ὑπολείπεται δόσις θεῖχῆς δω- 
ρεᾶς ἰδία, xaX ὧν ὁ μὴ τυγχάνων, ὡς παρὰ τοῦ Θεοῦ 
διδοµένων, ἁθλίων ἐστὶν ἀθλιώτερος' χαὶ ὁ μὴ οὕτω 


Spiritum Dei, quam laudasti? Deinde non hoc at- B γράφων τε καὶ λέγων, ἀνίατος μένει, ulis" αὐτὸς 


tendendum est, quod ais, homonyme aut synonyme 
cum de Deo, tum de herbis, et de Satana accipi vo- 
cem &vepyel, id est, « operatur ; » sed personz atten- 
dends sunt, atque operationum discrimina : ac de 
iis, qus ad divinum Spiritam attinent, sive doctri- 
nis, sive rebus, judicium facere oportet, non ba- 


bita ad res terrenas et ad ejectum e colo damo- - 


nem ratione, sed habita ratione ad Deuin, qui verbo 
illo, ἑνεργεῖ, boc est, « operatur, » celebratus est, ut 
superius dictum fuit. Singula enim, quz de Spiritu 
sancto inveniri possunt Scriptura loca, talia sunt, 
ut ex lota sermonis &erie et consequentia pateat, 
Spiritum ipsum cum ea, qua Deo convenit, vene- 
ratione commemorari, creature vero, οἱ da- 
mon eo modo commemorantur, quo merentur : 
211 id quod non observans tu, qui Macedonianus 
es, nec ea, qui operatur demon ez odio, ab iis 
discernens, quz? Spiritus sanctus ob suum in ho- 
mines amorem operatur, deprimis, quantum in te 
est, ac labefactas per ea, quz ex cordis tui abun- 
dantia dicis, incomparabilem gloriam Dei Patris, 
qui similibus et ipse locutiouibus ob divina sua 
opera celebratus est, et sancti Spiritus ipsius Pa- 
tris: neque illud ànimadvertisti, qued inmerito (54) 


temetipsum inter eos numerasti, qui recte sen- 


tiunt. Sed hoc potius auende, quod in allatia Pauli 
verbis ante Deum Patrem, et Filium Spiritus san- 
cius primo loco memoratus est: id vero ei soli 
convenit, qui Deus sit. Ex hoc autem infer, vene- 
rande illi in unitate exsistenti Trinitati uullam 
plane inesse discrepantiam , eamque ineffabiliter 
suimet ipsius cooperatricem esse. lllud insuper 
considera, quod commemorata divina dona uni- 
euique per Spiritum sanctum, et a Spiritu sancto 
conferuntur : prxter qui nulla alia reliqua est lar- 
gitio ac donatio divinm grati: propria ; qui vero 
ea non assequitur, utpote a Deo data, miserorum 
miserrimus est ; ac si quis non ita in scriptis suis 
sentit, ac sermonibus, ille insanabilis mauet, ne- 
que adjumentum ipse ullum percipiens, nec alios 


4 
ὑγιῶς 


D 


ὠφελούμενος, μήτ᾽ ἄλλους ὠφελῶν, ἀλλὰ [97 a) καὶ 
βλάπτων" καὶ ὅτι ταῦτα πάντα ἐνεργεῖ τὸ ἓν xal τὸ 
αὐτὸ Πνεῦμα, τοῦτ' ἔστιν ποιεῖ ve. xal παρέχει ’ ὁ δὲ 
εἰς ταῦτα ἐνεργῶν, xal εἰς πάντα ἑνεργήσει, χα) 
ἀνενδεῆς ἔστιν' ὁ δὲ ἀνενδεῆς, ἁπαθής͵ ὁ δὲ ἀπαθὴς, 
θεός. "H ἄρα ἐὰν λέγηται περὶ τοῦ θεοῦ Πατρός " 
« Κύριος δυνατὸς Ev πολέμψ' » xat, € Γνωστὺς ἐν τῇ 
Ἰουδαίᾳ ὁ θεὺς, » xaX ὅσα τοιαῦτα” ἐν ἄλλοις o0 von 
θήσεται δυνατὸς, «aX ἑνεργητιχὸς, xal ἐπιφανῆς:; 
Σχέφαι 0b ὁμοίως, ὅτι πᾶσαν μὲν ἁπαμφιέννυσιν 
αἱρετιχὴν πειθανολογίαν, διεγγυῶνται δὲ διαφόρως 
τὴν θεῖχὴν αὐτοῦ αὐτεξουαιότητα, τὴν ὀμόφρονα τοῦ 
Πατρὸς, xai τοῦ Υἱοῦ , αἱ οὕτω διαλαλοῦσαι λέξεις’ 
ε Κατὰ τὴν αὐτοῦ θάέλησιν’ » xal, « Διαιρεῖ ἰδίᾳ ἐχό 
στῳ χαθὼς βούλεται’ » χαὶ ὅτι συνεπιμαρτυρεῖ τού- 
τοις, ὅ τε θεὺς Πατ]ρ σηµείοις xal τέρασιν, ὅ τς 
Σωτὴρ λέγων. ε Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ 
τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται' » xal, « Τὸ Πνεῦμά ἐστιν 
à ἀλήθεια » ὅ τε Πέτρος, Gsbv τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
:διαῤῥήδην τῷ ἸΑνανίᾳ χαταγγέλλων τοιῶσὸς: « Τί 
ὅτι συνεφωνήθη ὑμῖν ψεύσασθαι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιων ; 
Οὐκ ἑφεύσω ἀνθρώπῳ, ἀλλὰ τῷ θεῷ. » Κάκχεῖνο ὃλ 
εἰδὼς ἔσο, ὅτι οὐχ ἔλαθες πανούργως παραλείφας Ev 
τῷ µαταίῳ xal καταθλαθεῖ πονηµατίῳ σου, μᾶλλον 
δὲ βλασφημητηρίῳ σου, τὸ προηγούμενον τοῦ θείου 
ἴραφίου. Περιέχει γὰρ ὧδε' « Τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ 
Πνεῦμα. » xai οὕτως ἐπιφέρει, ὃ µόνον σὺ ἑνδια- 
στρόφως ἐπήγαγες ' « Διαιροῦν ἰδίᾳ ἑχάστῳ χκαθὼς 
βούλεται’ » ἀντὶ τοῦ, δωρούμενον, χαὶ διανέµον, xal 
ἐχχαλύπτον αὐθεντικῶς τὰ οὐράνια ἀγαθά. Obx ὁρ- 
θῆς δὲ γνώμης καὶ πίστεως, μετὰ τοῦ παρερμηνεύειν 
ἔτι xai ἀχρωτηριάζειν τὰ λόγια. [57 b] Τὸ γὰρ πε- 
ῥιέχειν, € "Ev xai τὸ αὐτὸ Πνεῦμα, » ἀποχλείει σοι 
τοῦ τε χωρίζειν αὐτὸ τῆς πρὸς τὸν ἕνα, xa ἀνώτα- 
τον, xai πάντα πηδαλιουχοῦντα ταντότητος (διαφέρει 
: Y&p οὗτος ὁ ἀθεωρητότατος xal ἀπεριληπτότατος τῇ 
θεότητι οὔτι γε σμικρὸν, πλὴν µόνῳ τῷ τῆς πατρὀ- 
τητος λόγῳ᾽ ὅτι ἐξεπορεύθη φύσει ἐξ αὐτοῦ, xal οὗ 
δημιουργιχῇ ἑνεργείᾳ), oU ve λέγειν’ El Πνεύμαθεοῦ, 
xai Πνεῦμα Ἀριστοῦ γέγραπται, δύο νοηθήσεται 


(54) Immerito. In Grzeco, εἰχότως, Videat lector an. legeudum sit oóx εἰχότως, aut paulo post, οὐχ 


609 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


010 


Πνεύματα. Προείρηται δὲ οὗ πολλῷ ἀνωτέρω, δι fjv A juvans, sed eis potius nocens. .Neque vero hoc 


αἰτίαν οὕτω χεχρησµῴδηται. Mh ἀγνόει δὲ xal τὸ 
ὅτι cx ἐχχείμενα λόγια, οὐχ ἄλλο σηµαίνει πρόσωπον 
εἶναιτὸ χαριζόµενον, xaX ἄλλο τὸ διανέµον. ὡς ἐπὶ τῶν 
a ufse εἰδέναι δυναµένων, μήτε ἁπάγως πραττόντων 
ἀνθρώπων, xat διὰ τοῦτο διδόντων μὲν ἁποχρίτως τού- 
των, ἑτέρων δὲ χατὰ δοχιµασίαν ἀχριθῆ διανεµόντων, 
µέσως, ἡ οἱ χορηγοῦντες οὐχ ἑπαρχέσωσιν, fj οἱ 
δαχονούµενοι αὗτοὶ o0 χερδάνωσιν. 'O γὰρ ἀναίτιος, 
χαὶ ἀπαθὴς, καὶ ἀειχίνητος, πανταρχἠς τε xat ἄφθο- 
νος θεὺς, ὁ μὴ πρὸς ὃ ἄξιοι λαθεῖν ἡμεῖς (οὐδὲ γὰρ 
οὐδὲ ἄξιοι ἐξ ἔργων ἀγαθοῦ οὐδενὸς), ἀλλὰ πρὸς ὃ 
αὐτῷ δούναι πρέπον ἐστὶ παρέχων ΄ πάντα εἰδὼς, xai 
πάντα ὀυνάμενος, ὡς xai παρ) Ἕλλησιν εἴρηται ᾿ 


eliam perpendere omitas, quod « bac omnia ope- 


ratur unus et idem Spiritus, » id est, ea et facit et 
prbet ; qui autem in. horum laryitiQne operator 
est, in omuibus quoque operabitur, et .nulla re in- 
diget; qui vero nulla re indiget, passionis incapax 
est ; qui vero passionis est incapax, Deus est. Quod 
si de Deo Patre dicitur: « Dominus (55) potens 
in bello : » et : « Notus (56) in Judza Deus, » et 
alia bujusmodi, nunquid bxc ita accipiemus, ut 
eum in aliis rebus potentem, et operatorem, et il- 
luswrem inclytumque non esse arbitremur? lllud ve- 
ro pariter reputa, Scripturarum verbis mox affe- 
rendis artificium omne, quo hzresi vestra aliquam 


veri speciem ecomparaüs, irritum omnino reddi (57), nosque de divina, quam ex semetipso habet 914 
Spiritus, auetoritate ac potestate Patris Filiique potestati consentiente atque concordi, certiores 
fieri. lta. enim loquuntur : ε δυσία ipsius voluntatem ; » et : « Dividit (58) seorsum unicuique prout 
vwüüli : » his autem testimonium simul reddere cum Deum Patrem signis et prodigiis (59), tum Salva- 
lorem inquientem : « Spiritus Veritatis, qui a Patre procedit; » et : « Spiritus (60) est veritas ; » 
lum etiam Petrum, qui Deura expresse dixit Spiritum sanctum, idque Ananie annuntiavit in hunc 
molum : « Quare (61) simul conspirastis uL mentiremini Spiritui sancto? Non es mentitus homini, 
κά Deo. » Atque illud etiam scito, quod ποπ latet, fraudulenter a te omissum esse in inepto et perni- 
cioso (no opusculo (62), vel potius in tuo blasphematorio, id quod antecedit in divino textu. Sie enim 
babet: « Unns et idem Spiritus: » ac deinde id subdit, quod tu, hisce omissis verbis, perverse ad- 
duxisti : « Dividens seorsum unicuique prout vult: » nempe, largiens, οἱ disiribuens, et revelans per 
Semelipsum, ac propria potestate ccelestia bona. Non est autem ejus qui recte sentiat, et credat, di- 
vina oracula non modo perperam  Interpretari, sed insuper etiam mutilare. Quod enim habeant, « uuus 
εἰ idem Spiritua, » id primo te vetat (63) separare illum ab ea identitate, qua idem eum eo est, qui 
Unus el. supremus exsistit, ac omnia gubernat : nam liic summe invisibilis, et summe incompre- 
hensibilis Deus ne minimum quidem deitate differt a Spiritu, sed sola Paternitatis ratione : quia hic 
processit natura (64) ex illo, non vero per Conditoris operationem. Vetat secundo te dicere : Si 
t Spiritus Dei, » et, « Spiritus Christi » nominatus ent in Scripturis, duo intelligentur Spiritus, Dictum 
esi autem. non multo ante, quam ob causam sic scriptum sit. Sed ue illud quidem ignores, quod al 
lata Scripture oracula nou aliam esse significant personam, αυ donat, aliam vero que distribnit, sieut 
eoningit in hominibus, qui omnia nec scire 9139 possunt, nec sine labore faciunt, atque hac 
de causa alij quidem non sine delectu largiuntur, alli vero non sine accurato examine ac probatione , 


disribuunt: ne forte aut qui largiuntur, reipsa opem non ferant (65), aut. ministri ipsi lucrum non 


tn Dominus. Psal. xxii, vers. 9. 
96) Notus. Ps. Lxxv, vers. 1 (seu 2). 

(97) Irrtum . . reddi. In Graeco, ἁπαμφιέννυσιν. 
Legendum tamen crediderim ἁπαμφιεννὺσιν. Ver- 
bum porro hoc « nudandi, » aut « exuendi » signi- 
lieationem habet in Lexicis. In Cyrilliano Lexico alias 
à me cMàlo sic. exponitur : ἁπαμφιάσαντες, &mo- 
[osavess - similique ratione in Patricii Lexico 

une vertitur. ltaque sicut. Sophocles dixit, ἐπ- 
Ἰμφιεσμένος, ita e contrario Didymus non inelegau- 
ter dixit, ἀπαμφιέννυσιν, vel potius, ἀπαμφιεννῦσιν, 
sensu seilicet translato. 

(98) Dividit, Cur hic non legit : « Dividens? » 
Δι deest aliquid post vocem λέξεις ? 

(39) Prodigiis. Ex ep. ad Hebr. n, 4. 

(60) Spiritus, Vide not. ad segm. 60 b. 

01) Quare. Citat sensum : uempe ex versiculis 
3, S el ἆ, capitis v Actorum. 

(62) Oyusculo. Graece , πονηματίῳ ' qus vox eo- 
"" ient legitur apud Athanasium, tom. ll, 

. 495. 

. US) Τε vetat, Cod. ἀποχλείει σοι. Malim : ἄπο- 
XJE'£t σε, 

, (04) Processit natura. 1d. quomodo intelligendum 
$1, nullus ignorat theologus. Simili modo Ambro- 
$us lib, iv De fide, cap. 8, divinam naturam rela- 
Ute spectans, quateuus scilicet in. Patre exsistit, 


B bec de divina generatione scribit : « Generatio. . . 


non ad sublimitatem potentiz, sed ad proprietatem 
refertur naturz. » Quanquam nomen φύσις apud 
Gr:cos Patres non « naturam » aliquando denotat, 
sed « personam : » ul cum S. Alexaudrinus in 
Epistola ad Alexandrum Constantinopolitanum , Pa- 
trem ac Filium vocat, τὰς τῇ ὑποστάσει δύο φύσεις, 
Unigenitum vero appellat φύσιν μονογενῃ. Demuut 
apud Patres aliquando vox φύσει, id est « natura, » 
idem valet atque ἀληθῶς, id est « vere, » ut Di- 
dymus noster explicat in. libro adv. Manichaos. 
(65) Non [erant, Locum lunc nou satis clarum 
ita tandem vertendum statui ; sed erit fortasse qui 
ambiguas voces διαχονούµενοι, et ἑπαρχέσωσιν, 
aliter accipiendas putet. Hoc porro sib! vult, ni 
fallor, Didymus : in Deo quidem eum qui largitur 
alium non esse ab eo qui distribuit, in hominibus 
vero eos qui iargiuntur, alios esse ab iis qui 
disiribuunt, quosque mox vocat Óuaxovoupévovue * 
ac ii quidem qui distribuunt, id potissimum curant, 
ut lucrum et ipsi 3liquod percipiant ; qui vero lar- 
gioutur, illud spectant, ut iis largiautur, quibus 
reipsa opem largitione laturi sint. Hoc sensu, ut 
equidem puto, scripsit Pollux lib. 1, segm. 418 : 
πολύδωρος, τοῖς δεοµένοις ἑπαρκῶν ' elsi enim 
interpres vertat, « multa donans inunera ,, necessa- 
riis contentus, » tamen, pro «necessariis con 


οι 


DIDYMI ALEXANDRINI 


pereipiant. Porro inculpabilis (66) , et impatibitis , et nunquam otiosus (67), et omnibus sufficiens , et 
liberalis Deus , qui , dum largitur, non id respicit, quod nos meremur accipere (nam nme ex operibus 


quidem meremur ullum bonum), sed illud spectat, quod ipsi 


nia potest , sicut a Grsecis quoque dictum est : 
Nec enim quis aliam mentem ea.potioreut coyit. 
[Qualem ego cogito : 
sole nutu, non vero manuum operatione, 914 
vel inolestia ac dolore singulis bona et larga doua 
liberaliter copioseque semper prsebet : neque vero 


nunc (68) ea confert, nunc minime confert ; neque - 


modo quidem magis, aliae vero minus, sed conti- 
nue, eodem modo et similiter, summa cum con- 
sensione (qui enim Geri potest ut res aliter se ba- 
beat?) tum proprii Filii Verbi, tum unius sancti 
ejus Spiritus. Nemo enim ex iis, qui sunt , ab 
ipso rejicitur, quandoquidem oriri facit (60) so- 
lem super justos aque, ac super peccatores, et 
iis, qui undecima hora operari cceperunt, eam- 
dem mercedem confert quam iis, qui ab aurora 


convenit dare; qui omnía novit, et om- 


abit , A Ob γάρ τις vóor ἆ 11ον dpsirora voula νοήστι, 


[Οἶἷον ἑγὼ Y oé - 
ἐπινεύσει µόνῃ, καὶ οὐ χειρουργίᾳ, ἡ χακοπκαθείᾳ, 
ἑχάστοις τὰς ἀγαθὰς χαὶ ἀφθόνους ἀόσεις δαφιλῶς 
ἀεὶ χορηγεῖ καὶ οὐ νῦν μὲν, νῦν δ' οὔ ' οὐδὲ zi 
μὲν μᾶλλον, ἄλλοτε δὲ ἧττον ἀλλὰ διηνεχῶς χατὰ 


φαυτὰ xal ὡς αὕτως iv ἁπάσῃ συµπνοίᾳ (Troc Υὰρ 


οὔ ;) τοῦ τε ἰδίον Υἱοῦ Λόγου xal τοῦ ἑνὸς ἁγίου αὖ- 
τοῦ Πνεύματος. Οὐδὶ γὰρ τῶν ὄντων οὐδεὶς αὐτῷ 
ἀπόθλητός ἐστιν ' ὅπου γε ἀνατέλλει [98 a] τὸν tov 
ἐπὶ δικαίους xal ἁμαρτωλοὺς ὁμοίως, καὶ τοῖς si; 
τὴν ἑνδεχάτην ὥραν ἐργασαμένοις, τὸν αὐτὸν μ.σθὸν, 
ὃν τοῖς ἀπὸ ὄρθρον σχάπτουσι xal ἆμπελουργουσι 
συνεφώνησε, χορηγεῖ, οὐδὲ ἐπίφοθος αὐτῷ ἐστιν, 
ἵνα διὰ τῆς ἑνδείας, f| τοῦ μὴ πλουσίως δοῦναι πολε- 


. foderunt , et vineam coluere , ex conventione dat. B μήσει αὐτῷ * οὐδὲ ἄλλος Τις κατὰ δεσποτείαν διαφέρων 


. Neque ullus ei metuendus est, quasi vel ob ejus 


&entus, » transferendum crediderim, «indigentibus 
opem ferens; 2 46: 60 enim loquitur Pollux, qui 
munilicus sit. 

(66) Inculpabilis. Juxta illud effatum : Alcía , 
ἀλομένου * θεὸς δ᾽ ἀναίτιος, id est. « culpa, eligentis 
est; at Deus culpzs expers est. » Ceterum ἀναί- 
τιος Didymo esse etiam potest, «cause,» seu 
€ μα expers. » 

(07) Nunquam otiosus. Nimirum , « cujus mens 
nunqnam otiosa est. » In Graco legitur, ἀξιχίνη- 
του. Est autem ἀειχίνητος, proprie «qui semper 
movet,» aut «sese movet. » Hoc sensu S. Theodo 
. rus Siudita in centesima prima ex cxxxv nondum 
editis catechesibus πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ µαθητάς, hoc 
δδί, «ad discipulos suos, » virtutem ἀειχίνητον, 
" es à n ulteriora emper tendentem, » vocat. 
Ἡ ἀρε nquil) ἀεικ ν τι πρᾶγμα πέφυχεν 
εἶναι * οὐδέπατε d. ἐπὶ τὰ πρύσω dogd, ἱσταμένη, 
ἀλλ ἀεὶ πρὸς τὰ κρείττονα τοὺς μετόχους αὐτῆς 
µεταθιδάζουσα; id est, « Virtus res quadam est ita 
comparata, ut semper in motu sit : nec unquam ad 
ulteriora ferri desinit, sed qui ipsius participes 
fuerint, eos ad meliora semper provehit. » At enim 
quo sensu Deum ἀειχίνητον vocat Didymus? Nonne 
iste contrario ἀχίνητος, id est « cujuslibet motus 
expers, » rectissime dicitur? Nonne illum ejusmodi 
esse omnes omnino docuerunt cum Patres, tum 
theologi, 8ο Didymus ipse in libro De Spiritu sancto, 
num. 25 et 26? ut proinde non male a nonnullis 
vocatus δἰιὁ Ἑστώς, id est «Staus : 2 ὅτι χατὰ αὐτὰ 
ἑστὼς χινεῖ τὴν σύμπασαν στάσιν, ut ait Philo. in 
libro De nominum mutatione, pay. 1054, hoc est, 


C 


D 


«quia in eodem statu stans, id omne quod stat, - 


movet.» Verum aliud est « motus » proprie 
sumptus, qui Deo non convenit; aliud « motus» 
per trauslatjonem acceptus, qui a. Patribus Didymi 
xQqualibus non solum animo rationali, sed etiam 
Deo tribuitur, dum utrumque vocant ἀειχίνητον. 
ita nempe loquuntur, μη Didymum aliosque, 
Hilarius ac Basilius, Hilarius quidem in psalmum 
Cxxix, num. 6 : «Anima humana. (inquit) in hac 
sensus sul mobilitate ad imagiuem  Opiticis sui 
facla est; dum naturam Dei mobilitas anim 

rennis imitatur. » Basilius autem epist. 933 de 
umana nente loquens ait : ἀειχίνητος Gv, id est, 
«cum iR perpetuo motu versetur. » Ut autem ad 
Theolegum nostrum redeam, is Deum ἀειχίνητον 
dicit aut eo sensu quo in Sapientiz libro, cap. vi, 
vers. 22, «Spiritus intelligentize sanctus» vocatur 


εὑρίσχεται, ἵνα βασχάνῃ τούτῳ τὸ ἀξισωθηνας τοῖς | 


εὐχίνητος, id est « bene mobilis; » propterea scili- 
cet quod ejus providentia nunquam otiosa sit: 
uz explicatio iis consentanea est, quz mox sub- 
Tungit Didymus : aut illo fere modo Deum ἀεεχί- 

voy nuncupat, quo superius, segm. 93 b, dixit 
νοῦν ἀεὶ θέοντα, id est « mentem semper curren- 
tem, » nempe semper cogitantem. (Quo seusu ia 
Cyrillíano Lexico ms. alias a me citato ratio nostra 
ἀειχίνητος dicitur. Hac enim leguntur sub littera 
8 psg. 133 : θέληµά ἔστι ὁρμὴ xal χίνησις πρὸς sb 
ποθούμενον * 1| ὁ ἐν ἡμῖν ἀειχίνητος λόγος. id est, 
« Voluntas esi. impetus et motus in rem οοησαρἰ- 
tam : aut ratio nostra nunquam quiescens. » Quin 
etiam angelum sic de(init ejusdem Lexici auctor, 
sive interpolator, ut sit οὐσία νοερὰ, ἀειχίνητος, 
αὐτεξούσιος, ἀσώματος, id est : «substantia iutelli- 
gentia praedita, semper cogitans, sui juris, et incor- 
porea.» Has vero omnes locutiones ex vetnstis 
philosophis depromptas puto. Nam et Thiles, Plu- 
tarcho teste, lib. iv De placitis philosophurum, cap. 
2, primus auimam dixit φύσιν ἀειχίνητον ἢ αὐτοχί- 
νητον, id est, «naturam qua semper movetur, aut 
ipsa se movet »: et Ocellus Lucanus divinam nata- 
ram ἀε.χίνητον dixit cum iu libro De universo, tum 
in libro De legibus, cujus frag.»entum in Eclog. 
phys. lib. 1, cap. 16, Joaunes Stobeusis profert : 
utrobique enim duplicem distinguit naturam, alte- 
ram ἀεικίνητον, alteram ἀειπαθη, nempe alteram 
« semper in uiotu positain, » aut « agentem, ».— alie- 
ram «semper patientem. » Ac demui, ut alius 
omitam, post Ocellum Plato non ioo a.iwi 
λόγον, id est « rationem,» seu defliittonem. ait 
(tom. 1I, pag. 896 ed. Serrani) esse τὸ ἑαυτὺ xciv, 
id est «semet ipsum movere; » sed euam iu. Ρα: 
dro pag. 245, animum ex eo immortalem esse pro- 
bat, quod sit ἀειχίνητος. Pollux vero lib. v, cap. 
51, celebre illud Platonis ταὑτὸν, hoc est, idem, 
ai esse ἁϊδιον, ἄφθαρτον... ἀειχίνητον, αὐτοχκίνῃ- 
τον, id est, «seternum , incorruptibile. . ο perpetuus 
motum, seipsum per sese moveus. ) 

(68) Neque vero nunc. Similia dictavit in com- 
mentariis in. Psalmos ad vers. 16 psalmi cii, par. 
43 catene Corderianz. Οὐ γὰρ ποτὲ μὲν, inqui, 
ἐλεεῖ, ποτὲ δὲ o0. Φύσει γὰρ ἀγαθὸς iv, às ἔλεεῖ ' 
id est, € Nec eniut inodo quidem miseretur, niodo 
vero non: cum enim natura bonus sit, semper 
miseretur, ) 

(69) Oriri facit. Ex Math. v, 45. Vide et cap. 
XX, Vers. 9 εἰ sedg. 


615 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


614 


αὑτῷ προσήχουσιν (5 μηδ' εἰπεῖν εὐαγὲς, εἰ μὴ A egestatem , vel quía abunde non oet, bellum ip-i 


ὑποθέσεων xal ὑποστάσεων μοχθηρῶν) ' οὐδὲ ἀνῆχεν 
ᾧ ὀργισθήσεται * « Φείδῃ » γὰρ, qnot, « πάντων, ὅτι 
πάντα cá ἐστι, Δέσποτα φιλόφυχε. xal τὸ ἄφθαρτόν 
σου Πνεῦμα ἐστὶν ἓν πᾶσιν. » Τούτων δὲ μὴ ὄντων, 
εἰ σοι ὑπολείπεται σοφἰζεσθαι;. Ὡς πάλιν ὅταν λέ- 
ἵπται ὁ Υἱὸς, 3 τὸ ἅγιον Πνεῦμα, παρέχειν θεῖχὰ 
δωρήµατα, εὔδηλον, ὡς εὐδοχία πατριχή * πῶς γὰρ 
οὐχ οὕτως; Τοιγαροῦν ἀχρόασαι Παύλου 'Ῥωμαίους 
διδάξαντος’ « "Ότι fj ἀγάπη τοῦ θεοῦ ἐχχέχυται Ev 
ταῖς χαρδίαις ἡμῶν διὰ Πνεύματος ἁγίου τοῦ δοθέν- 
τος ἡμῖν» xal, « Όσοι Πνεύματι θεοῦ ἄγονται, 
οὗτοι viol Θεοῦ εἰσιν" » καὶ πάλιν’ « Ὁ οὖν ἔπιχο- 
ρηγών ὑμῖν τὸ Πνεῦμα, xai ἐνεργῶν δυνάµεις bv 
ὑμῖν" » καὶ Κορινθίοις τὸ πρῶτον - «Εἰ δὲ Πνεύματι 


illaturus sit : neque alius (70) quisquam , qui cum 
eo de imperio contendat, invenitur, ut huic invi- 
deat , ae vereatur, ne sibi exz:equetur ea óccupando 
qus ad se pertinent : id quod ne dicere quidem 
fas est, nisi ubi de malignis substantiis sermo 
sit (71). Neque ob id, quod semel remisit, rur- 
aus irascitur. « Parcís(72) » enim « omnibus, » inquit 
Scriptura, « quiaomnia tua sunt, Domine amator 
animarum : et incorruptibilis tuus Spiritus est in 
omnibus. » Cum vero hac dicere nequeas, quid 
tibi relinquitur ad captiose cavillandum ? Vice versa 
cum Filius aut Spiritus sanctus prebere dicitur 
divina dona, Paterna complacentia id fleri maui- 
festum est : qui enim aliter fleri potest ? [taque 


ἄγεσθε, οὐκ ἔτι ἑστὲ ὑπὸ νόµον:» χαὶ Γαλάταις: « Ὁ B Paulum audi Romanos hzc docentem : « Cbari- 


Ἱὰρ χαρπὺς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρὰ, ci- 
ptr. µακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, 
πραύτης, ἐγχράτεια. Κατά τῶν τοιούτων οὐχ ἔστι 
νόμος. » Δι) κἀνταῦθα προεῖπε" « Διαιρέσεις δὲ 
χαρισµάτων εἰσὶ, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα": » τοῦτ ἔστι 
(κατὰ ἔλλειφιν λόγου χαὶ συγχοπὴν), τὸ χαριζόµενον 
Πνεῦμα΄ καὶ οὕτως ἐπήγαγεν' « Τὸ By xal τὸ αὐτὸ 
Πνευμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ χαθὼς βούλεται’ » 
ὥστε ἀποδεῖξαι, ὅτι αὐτὸ, χαὶ χαρίζεται, χαὶ [98 b] 
διαιρεῖ, ὁμοφρόνως δηλον ὅτι τῷ Ev, οὗ Πνεῦμά 
ἐστι, χαὶ εἰς ὃν πάντα ἀνάγεται, ὡς Ῥωμαίοις 
ἐγράφη * « "Oct ἐξ αὐτοῦ, xai δι αὐτοῦ, xat εἰς αὖ- 
τὸν τὰ πάντα. » Ἡρόσεχε δὲ χαὶ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν, 
ἃ προσείρηχε τὰ λόγια περὶ αὐτοῦ. El δ᾽ ἂν γὰρ πᾶσι 
προσεῖχες, xai εἰ ἐπίστενες αὐτῷ τῷ θεῷ Πατρὶ, χαὶ 
τῷ μονογενεῖ αὑτοῦ Yl, ἔτι δὲ xal τοῖς τοσούτοις 
ἁγίοις, ὧν οἱ ὀφθαλμοὶ τῆς διανοίας ϱὕτως ἐγρηγό- 
pouv, ὡς οἱ Χερουδιχοὶ, οὓς ἡμεῖς, ὅσῳ πλέον αἰσχυ- 
νόµεθα χαὶ τιμῶμεν, τοσούτῳ μᾶλλον τὴν ἔργῳ ve- 
Ἡμένην τε παρ) αὐτῶν συμθολὴν xal διδαχὴν xol 
τὴν ἐπιδεχθεῖσαν πίστιν ὀρθῶς δεχόµεθα * el δ ἂν 
ἃ χαὶ μὴ τὴν ἀρχὴν Ἠχολούθὴσας ἐν μέρει τοῖς Αρείου 
ὑπασπισταῖς, οὓς μηδὲ λέγειν ἡμᾶς εἴη, μηδὲ µαν- 
Üáyetv, ἐρυθριῶν αὐτοὺς, ὡς περιτεθειχότας σοι ὄνο- 
μα ἐπισχόπου, διακόνῳ πρὺ τούτου τῆς ὀρθοδόξου 
xai ἀποστολιχῆς Ἐκχλησίας τυγχάνοντι ' οὖκ ἂν 
μὲν τὴν παρεξέτασιν τῶν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
εἰρημένων πρὺς τὰ περὶ τῶν χτισµάτων λεχθέντα 
ἐπιιήσω, xal τὴν ὑπόνοιαν τοῖς συνασεθοῦσί σοι 


πλείονα ἔδωχας, οὐδὲ ἐχρήσω ἂν λοιδορία, ἵνα μὴ - 


the βλασφηµίᾳ, νικώσῃ τὸ µέτριον' εἰδέναι δὲ 
εἶχες ἂν, ὅτι συμπαρῆν xa συνήρχει ἁῤῥήτως πάν- 


(70) Alius. Codex, ἄλλω τις. Lego ἄλλος τις. 
Malim etiam πολεμήσοι, vel πολεμήσῃ, pro πολε- 


μήσει. 
. 04) Nisi ubi... sermo sil. In Greco, el μὴ 
υποθέσεων. Videtur omissum aliquid a librario, ut 
lgendum sit, exempli gratia, εἰ μὴ ἐπὶ ὑποθέσεων, 

u Parcis. Sap. x1, 27 οἱ seq. 

T9) Charitas. tom. v, 5. 

fr Quicunque. Rom. vini, 14. 

9) Qui ergo. Galat. 11, 5. 

. U6) Si autem. Non in { ad Cor. bxc exstant, sed 
Ib Ep. ad Galat. v, 18. Grzca editio non habel voceun 
ἔτι id est « amplius. » 


tas (75) Dei diffusa est in cordibus nostris per 
Spiritum sanctum , qui datus est nobis ; » et : «Qui- 
cunque (74) Spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt. » 
Et rursus : « Qui ergo (75) tribuit vobis Spiritum, 
et operatur virtutes in vobis ; » et in prima ad Co- 
rinthios : « Si autem (76) Spiritu agimini, non am- 
plius estis sub lege. » Et ad Galatas : « Fructus (77) 
enim Spiritus est charitas , gaudium, pax, longa- 
niudtas, probitas, bonitas, fldes, mansuetudo, 
continentia. 1 5 Contra tales non est lex. » Qua- 
propter hic quoque prius dixit : « Divisiones vero 
gratiarum sunt; idem autem Syiritus : » id est 
(per ellipsim sermonis, et syncopeu ) « Spiritus 
qui donat : » et postea subjunxit: « Unus et. idem 


C Spiritus , dividens seorsum unicuique prout vult; » 


ut eumdem ipsum et donare, et dividere ostende- 
ret , ita scilicet, ut idem omnino velit, atque ille 
unus, cujus est Spiritus, et ad quem omnia referun- 
tur, sicut Romanis scriptum est : « Quoniam (78) 
ex ipso, et per ipsum, et in ipsum omnia. » Verum 
ad alia cuucta etiam oracula attende , qui de ipso 
Scripturz habent : Si enim ad omnia attendisses, 
ac si ipsi Deo Patri, et Unigenito ipsius Filio cre- 
deres, ac insuper tot sanctis, quorum mentis ocu- 
li, cherubicorum instar, vigiles (79) erant, quos 
ipsi quanto majori reverentia et honore prosequ[- 
mur, tanto magis symbolam opere ab ípsis factam , 
et doctrinam, et fidem ab il&à probatam recte sus- 
cipimus : ac si preterea initio secutus ex parte 
non fuisse Arii asseclas , quos nec nominare nobis 
licet, nec noscere, reveritus eos utpote qui tibi 
uomen episcopi (80) imposuerunt , cum antea or- 


(TT) Fructus. Galat. v, 22 et 25. Biblia pro Υάρ 
babent δέ. quo modo legit etiam Didymus segm. 
55 b. Vide Vulgatam translatioriem. 

18) Quoniam. Rom. χι, 36. 

79) Vigiles. Ῥτο ἐγγρηγόρουν, emendo ἐγρηγόρουν, 

80) Nomen episcopi. Hac locutione aut indicat 
eum quem refellit, GyoXaioy (ut Socrates lib. 1v 
Hist. eccl. cap. 7 loquitur), id est « vacantem » 
episcopum fuisse; aut potius contemptus causa sic 
loquitur Didymus, ut eum indicet pseudo-episcopum 
a 8e haberi : qua ratione concilii Sardicensis Pa- 
res in epistola syuodica, de episcopis Magni Atha- 
nasii adversariis οἱ ecalumniatoribus loquentes, 


0615 


DIDYMI ALEXANDRINI 


thodoxz et apostolic:e Ecclesi: diaconus esses; A των δηµιουργουµένων, ἅτε Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ iv- 


nunquam ea,'que de Spiritu sancto dicta sunt, 
eum iis comparasses, qux de creaturis dicta fue- 
runt, nec iis, qui tibi in impietate socii sunt, ma- 
jorem suspicionem ingenerasses, neque convició , 
ne dicam blasphemia , modum omnem excedente, 
usus esses : sed illud scire potuisses, quod simul 
aderat Spirits sanctus , et simul operabatur inef- 
fabiliter, cum omnia condita sunt, utpote Spiritus 
Dei in eodem subsistens ; Dei vero et l'atris com- 
placentia omnino fuit, sicut superius dictum est, 
per Filium Verbum omnia ex nihilo produci, ita 
ut simul cum ipso intelligatur ( qui enim aliter res 
esse polest ?) cum ipse Pater, tum sanctificans ejus 
Spiritus, in creatione : hominibus vero tantum , 
aut etiam angelis contingere, ut multis personis, 
et manibus indigeant ad quidlibet perfecte , et fe- 
lici cum exitu 916 faciendum. De his autem nos 
ille certos reddit, qui in ea, qux per baptismum 
lit, nostra hominum reyeneratione, Spiritum simul 
cum aliis personis commemorari jussit ; nam ipse 
quoque commemoralur ut simul presens, et simul 
operans , et ineffabili natura non inferior. Sic ergo, 
et non aliter hxc se habent, et plura tamen (81) 
dicere omittam. At enim per Spiritum etiam dis- 
tribuit Deus , sicut per Verbum suum creat. Sed hoc 
eum a deitate non excludit , sicut ne Filium qui- 
dem : quin imo hzc etiam ostendunt, ipsum esae 
Deum : quoniam iis, qui per Filium creati sunt, 
per Spiritum sanetum bona przbentur, quz ad sa- 
lutem conferunt, quaque ubigue celebrantur : al- 
terum enim ab altero. pendet, et creature utilior 
est providentia, copioszeque divinorum ac ceelesüum 
donorum multitudinis consecutio, quam creatio ; et 
pluris ab omnibus :wstimatur non exaislere, quam 
cum exsistas, superna inexhausta bona non conse- 
qui ; que etiam cum dantur, non conspiciuntur, 
sicut eorum etíam donator et in szcula elargitur, 
et quodammodo ignoratur : nec enim ea oculus 
vidit, neque auris audivit, neque iu mentem et 
cogitalionem nostram venerunt, mec coguitioni 
nostre exposita sunt; sed quidquid exceisum ac 
sublime , quidquid pulchrum usquam est , id omne 
simul mente colligimus, ut (82) aliquo tandem 


umógtatov' εὐδόχησε δὲ «ἅπαξ ὁ θΘεὸς χαὶ Ilazbp, 
χαθὰ ἀνωτέρω εἴρηται, διὰ τοῦ Υἱοῦ Λόγου πάντα 
Ex μὴ ὄντων παροισθΏναι, αυναπινοουµένου (πῶς 
γὰρ οὗ |) αὑτοῦ τε τοῦ Πατρὸς xai τοῦ ἆγταστικοῦ 
Πνεύματος αὐτοῦ εἰς τὸ δημιουργῆσαι : ἐπι ἀνθρώ- 
πων δὲ, ἡ xaX ἀγγέλων, χρεία πολλῶν προσώτοων xal 
χειρῶν εἰς τὸ τελείως xal περιγεγονότως ὁτιοῦν πρᾶ- 
ξαι. Διεγγυᾶται δὲ [99 a] ταῦτα ὁ θεσπίσας συµ- 
μνημονεύεσθαι αὑτὸ ἐν τῇ τοῦ βαπτίσματος άναγεν- 
νῆσει ἡμῶν' ὡς συμπαρὺν γὰρ, xal συμπρᾶττον, 
xaY τῆς ἀῤῥήτου φύσεως οὐχ ὑποθιδαζόμενον µντ- 
μονεύεται xal αὐτό. θὕτως μὲν οὖν ταῦτα, xal: οὐχ 
ἄλλως. xal πλείω παρῄσω λέγειν ὅμως. ᾽Αλλὰ xai 
διὰ τοῦ Πνεύματος διανέµει ὁ θεὸς, ὡς διὰ τοῦ Λό- 
γου αὐτοῦ χτίζει. Τοῦτο οὐκ ἐχθάλλει αὐτὸ τῆς θεό- 
τητος, ὡς οὐδὲ τὸν Ylóv- μενοῦν γε xal ἁποφαίνει 
χαὶ διὰ τούτων αὑτὸ Θεόν. Ἐπειδὴ τοῖς διὰ τοῦ Ytoo 
χτισθεῖσι, διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὰ πρὸς σωττ- 
píav καὶ πανταχοῦ λαλούμενα παρέχεται ἀγαθά. θ4- 
τερον γὰρ θατέρου Ἡρτηται, xai τῷ δημιουργηθέντι 
συμφορώτερον τοῦ δημιουργηθῆναι τὸ προνοεῖσθαι, 
καὶ τού ῥέοντος πλήθους τῶν ἐξ οὐρανοῦ θείων χατ- 
αξιοῦσθαι δώρων. xal προτετίµηται πανταχοῦ τὸ μὴ 
γενέσθαι, τοῦ γενόµενον ἀτευξίαν ἔχειν τῶν ἄνωθεν 
ἁδαπανήτων ἀγαθῶν ' ἃ xaX διδόµενα οὐχ ὁρᾶται, ὡς 
xai ὁ διδοὺς xaX δι) αἰώνων ἐπαρχεῖ, xai ἀγνοεῖταί 
πως. Οὐ γὰρ ἴδεν αὐτὰ ὄμμα, οὔτε ἤχουσεν οὖς, ἡ 
εἰς ἐνθύμησιν $306 πω * xal πρόχειται τῇ γνώσει 


σ ἡμῶν πᾶν περὶ αὐτῶν ὕφος συλλογιζοµένων, πᾶν τε 


κάλλος συλλεγόντων, ὅπως ποτ οὖν πελάτη τῷ πρέ- 
ποντι ἡ πίστις ᾽ ἕνθα γὰρ αὑτὸ «dr OEC, f) τἀχριθὲς, 
τέως οὐχ ἁλώσιμον, ἐς τὸ δυνατὸν δεῖ βλέπειν. ᾿Απλα- 
vhs; οὖν ἔλεξε quvh περὶ τοῦ γενοµένου ἁμετόχου 
τούτων’ «Καλὸν ἣν τῷ ἀνθρώπῳ &xs(wp, εἶ οὖχ 
ἐγεννήθη. » Αὐτὸς οὖν σεαυτὸν δι αἰτίας Ίγαγες 
ἤδη, xat εἰς ἑαυτὸν περιέτρεφας, ἦν εἴλω χαθ᾽ ἡμῶν 
χατηγορίαν ' καὶ ἁπλῶς τῶν ἀέρα τνπτόντων οὐδὲν 
διαφέρειν ἔδοξας, προαχθεὶς εἰς τὸ ἀπορίας τι- 
νὰς, τὸ δὴ λεγόμενον, καττύσαι, xoi [99 5] µε- 
ταξὺ θείων πραγμάτων xoi διηγηµάτων εἰς µέαον 
ἀσόφως φέρειν, τῆς χρείας οὐχ ἀπαιτούσης, ἄλλα sé 
τινα ὑλικὰ, καὶ µέντοι τὸν ἀντιχείμενον, xal ámo- 
θεθληµένον, xal οἵάπερ ἔλεδας ὑποθάλλοντα. Πολύ 


modo ad veritatem accedat fides nostra; in al- D τε ἀπέχεις τῶν ἐπιεικές τι καὶ χρηστὸν πεποιηχό- 


tera enim vita duntaxat divina illa bona, prout 
revera in seipsis sunt, et sine velo, quan- 
iwm capaces erimus , intuebimur, cum in hac vita 
percipere eadeni non valeamus. Itaque is qui falli 
non polest, de eo qui bonorum istorum particeps 
factus non est, dixit : « Bonum (85-73) erat homini 


T'« συχοφαντίας αὑτῆς μισθὸν (inquiunt) τῷ Ἰσχύ 

δεδώχασιν ἐπισκόπου ὄνομα , A: μηδὲ MCA. 
τυγχάνοντι, id est : « ipsi Isehyrze calumnize istius 
mercedem dederunt nomeu episcopi, cum tameu 
me presbyter quidem esset. » Theo/oretus vero 
lib. 1 Hist. eccl., cap. 24, Leontium a Flaviano ac 
Diodoro reprehensum narrat, quod Aetium ἐπὶ 
λύμῃ τῆς Ἐχκλησίας τοῦ τῆς διακονίας ὀνόματος 
Ἀξιώσατο, id est, « quod in Ecclesia perniciem dia- 


των, xai οὐδεί σε Χριστιανῶν τῶν τὰς .Γραφὰς 
ὀρθῶς xai ἁπροσπαθῶς ἐχμελετησάντων, xal ol; 
εὐθὺς τὸ διαπρέπειν ἐπὶ τῇ δοθείσῃ παρὰ τοῦ θείου 
Πνεύματος χάριτι ὑπῆρξεν, ἁποδέξαιτο ἂν εἰς -ὰ 
Ψυχοθλαδῶς σοι ἑχπονηθέντα. Κατά γὰρ τὴν civ 
ἐγχείρησιν, ἐχθληθήσεται τάχα πᾶσα Γραφὴ, θεολο- 
γίας ἔνδειςιν ἔχουσα. Καὶ φέρε, εἰ μὴ ταῦτα ἀληθη, 


conatus nomine Aetium dignatus esset. » 

(81) Tamen. Vox ὅμως loco fortasse non suo 
posita est a librario : ac legendum conjiciat quis : 
Αλλ εἰ xal διὰ τοῦ Πνεύματος ... ὅμως τοῦτο οὐχ 
ἐχθάλλει, addita nempe vocula ei, quo coucinnior 
sit orario, . 

(82) Ut. Legendum fortasse, iv' ὅπως ποτ οὖν. 

(85-15) Bonum. Matth. xxvi 24, et Marc. xiv 21. 
Utrobique autem Gr:ca editio paulo aliter. 


611 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


618 


οὑτωσὶ πράως xal μετρίως σχοπήσωμεν. "Eye τε A illi , si natus non fuisset. » Tute ergo temet- 


γὰρ ἀναφανῶ ἀκριβῶς, xaX οὐ ἁπλῶς ἓξ ἀμφιδόξων 
ἀποδξίξεων, ἀλλ᾽ ὁμολογουμένων, διδάξω τε ῥᾳδίως, 
xi ὑμεῖς µαθήῄσεσθε. Παῦλος, ὁ τὸν Om λεγόμενον 
πυρὸς θερµότερον τὸν περὶ τοῦ μεγάλου θεοῦ xal 
Σωττρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ µαχάριστον ζῆλον 
ἔχων, γράφει Χριστὸν διάχονον γεχενήσθαι. Καὶ αὖ- 
τὸς περὶ ἑαυτοῦ ὁ εὐεργέτης οὗτος ἐπιφανῶς ἔφη ' 
: Ἐντολην ἔλαδον, τί εἴπω, xat τί λαλήσω * » xal, 
« 0ὐδὲν ἀπ' ἐμαυτοῦ ποιῶ.» Καὶ ἑτέρωθι εἴρηται ' 
c Ὁ νόµας διὰ Μωῦσέως ἑἐδόθη * ἡ χάρις χαὶ ἡ ἁλή- 
θεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο. » Καὶ ὅμως πι- 
στῶς χαὶ θεοπρεπῶς ταῦθ) οὕτως γεγράφθαι, διὰ τὸ 
ἓν θέληµα τῆς ἁγίας Τριάδος, xal διὰ τὸ sig τὸν 
Πατέρα πάντα ἀνάγεσθαι, νοοῦμεν. Ὡς τοίνυν οὐδς- 
µία ἐπινοεῖται παραλλαγὴ θεότητος ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ 
(οὖτ: γὰρ διαχονεῖ, ὡς ἀλλοῖος τῇ φύσει ἀλλοίῳ * οὔθ' 
ὑφέσει δυνάµεως, ἀλλ' ὡς Υὲὸς Λόγος γνησίῳ Πατρί" 
oot ἐντολὴν λαμόάνει, ὡς ἀγνοῶν τὸ δέον χαὶ τὸ 
πατριχὸν βούλημα, ἀλλ ὡς προείρηται), οὕτω xal 
[100 a] τὸ θεῖχὸν Πνεῦμα. Καὶ ᾧ τρόπῳ τὰ τοῦ 
θεοῦ Λόγου ἀναφέρεται εἰς τὸν Θθεὺν Πατέρα, τούτῳ, 
χαὶ οὐχ ἄλλῳ, τὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ὥστε οἷς 
ἂν ἑπἹραν τὸ φρόνημα αὐτῶν αἱρετιχοὶ, τούτοις ἂν 
χαθ᾽ ἑαυτῶν τὴν ἐπ᾽ ἁλαζονείᾳ xai χαχοδηςξίχ διαθο- 
My ἐχίνησαν. Οὐκ ἕστη αὐτοῖς ἄχρι τούτων τὰ τῆς 
ἀσεθοὺς καὶ ἁπροσήχου διαθολῆς. θολοὺν γὰρ πειρώ- 
μενοι τὴν περὶ τῆς θεότητος τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἄχραντον δόξαν, ὡς οὐδενὸς αὐτοῖς ἀγαθοῦ ὑπάρ- 
χοντος παρ) αὐτοῦ, ἅμα δὲ χαὶ ἡμᾶς εἰς ἔγχλημα 
ῥαλεῖν, αὐτοὶ οὗτοι ol χρησάµενοι διδασχάλοις &v- 
θρώπων τιαὶν, οὐχ ὀχνοῦσι νεαλογεῖν καὶ τόδε αὐτο- 
λετε, ὅτι λαμδάνοντες ἡμεῖς εἰς θεικὴν ἀξίαν τὸ 
διαγορεῦον Υραφίον, « Τὸ ΗἨνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, » 
εἰς ἀνθρωπείαν φύσιν χατάγοµεν αὑτό ' ἐπειδὴ μεθ᾽ 
ἕτερα ἔχει. « Οὕὔτως ἔσται πᾶς ὁ γεγεννηµένος ἐκ 
του Πνεύματος. » Λὐτοὶ δὲ, φησὶν, οὔτε εἰς. θεϊκῆν 
ἀξίαν ἀνάγουσι τὸ Πνεῦμα, οὔτε εἰς τὴν τῶν λοιπῶν 
φύσιν χαθέλχουσιν. τὴν γὰρ µέσην τάξιν ἐπέχει, 
μήτε θεὺς ὧν, μήτε ἓν τι τῶν λοιπῶν. Καὶ τίς αὐτοὺς 
*ip ὄντι τῆς τοσαύτης τόλµης οὐ γράψεται; Δεῦρο οὖν 
προσέχετε τὸν vov" 6v ὀλίγων γὰρ φράσω. Μάλιστα 
μὲν οὐκ εἶπεν » Οὕτως ἑστὶν ὁ ἄνθρωπος, ὁ ἁπλῶς 
ἄνθρωπος * ἁλλ᾽, « Οὕτως ἔσται πᾶς ὁ γεγεννηµένος 
i» τοῦ Πνεύματος * » ἀντὶ τοῦ. ὁ χαταξιωθεὶς άναγεν- 
νηθῆναι ἐν τῇ θείᾳ χολυµθήθρᾳ, xat γενέσθαι (ὡς 


(14) Propter. criminationes tuas. ln. Graco, δι 
αἰτίας, itaque verti etiam pésset : « Per accensa- 
Uonem tuam, » Verum δι αἰτίας ἄγειν idem videtur 
6968 atque. δι) αἰτίας ἔχειν. Legendum vero esse 
Suspieatus sumi aliquando : Αὐτὸς οὖν σεαυτῷ αἰτίας 
(30i potius αἰτίαν ). ἐπήγαγες. Nam forensis locu- 
Uo, αἰτίαν ἑπάγειν, valet « causam intendere, » ut 
, Omnes norunt, 

* (05) Susceperas. In Graco, εἴλω per o* qua 
rauone in Sapientize libro, ex. gratia, cap. tx, vers. 
,^ legimus : Σύ προείλω βασιλέα. Contendunt 
jPTTO veteres gramniatici, iuflectendum sic esse hoc 

Verbum, nempe εἱλόμην, οἵλου, εἴλετο, non vero 

εὐόμην, εἶω, εἴλατο, quod Phrynicho, aique He- 

ΓΟΙΙΠΟ inelegans videtur. Ac sane Atticisinum non 

Ἡριί hee jnflezio, etsi illius exempla Orvillius 


Ριτποι. Ga. XXXIX 


ipsum jam propter criminationes unas (74) in judi- 
cium lraxisli , alque ja Lemetipsum eam aceu- 
$alionem , quam contra nos susceperas (75), 917 
convertisti , nihilque in summa ab iis, qui aerem 
verberant, differre visus es, ac eo redactus fpiali, 
ut futilia quaedam sutoris instar (ut. est in prover- 
bio) consueres, et dum divinis de rebus, doctrinia- 
que sermo era!, cum alia quxdam e materialibus 
rehus dueta exempla, sine ulla necessitate in me- 
dium inscite afferres, tum etiam adversarium, et 
reprobum, ac tibi ea, qua dixisti, suggereutem Sa- 
tanam, Tantum vero abest, ut rem fecerle, que 
deceat equum ac probum virum, ut e Christianis 
hominibus, qui Scripturas reete, et animo ab omni 


n partium studio alieno scrutati ac meditati sunt, et 


quibus datum est, ni statim per concessam a di- 
vino Spiritu gratiam proficerent, nullus ie non 
averselur, ac ea non respual, qus magna cum 
animarum pernicie a te elaborata sunt. Si quid 
enim conatus tui valerent, nullus jat fortasse no- 
bis Seripturz locus relinqueretur theologicum ar- 
gumentum subministrans, Áge vero, utrum hac 
vera sint, sine iracundia et zquo animo expenda- 
mus. Nam ego quod volo, accurate ostendam non 
ex ainbiguis, sed ex certis, et controversia nou 
obnoxiis testimoniis, et facile atque expedite do- 
cebo, vosque discetis. Beatissimus ille Paulus, cui 
zelus igne, ut loquuntur, fervidior erat pro magno 
Deo, et Salvatore nostro Jesu Christo, scribit (76) 
ministrum factum esse Christum; et ipse de se 
ipso beneficus iste Salvator aperte dixit : « Manda- 
tum (77) accepi, quid dicam, et quid loquar; » 
et: « Nihil (78) a me ipso facio ; » et alibi dictum 
fuit : « Lex (79) per Moysem data est; gratia, et 
veritas per Jesum Christum facta. est. » Et tauen 
hac fideliter, et sensu, qui Deo conveniat, acci- 
pientes, ideo ita scripta esse intelligimus, quod 
una et eadem sancte Trinitatis voluntas sit, et 
quod omnia ad Patrem referantur. Sicut ergo nulla 
deitatis diversitas in Filio intelligitur (nam nec 
ministrat quasi nalura alienus alieno, aut quasi 
minore potentia przditus, sed ut Filius Verbum 
genuino Patri : neque mandatum accipit, quasi 


D ignorans quid facere oporteat, et quid Pater velit ; 


sed eo modo, qui antea dictus est) : sic etiam de 


attulerit ad Chariton. pag. 334: dubitare enim 
adhuc licet, utrum ea auctoribus ipsis, an librariis 
usum sui temporis secutis tribuenda sit. Didymus 
segm. 145 b, dixit ἀνείλετο, et segm. 195 a, εἴλετα. 
Sed in comment. in Act. apost. vi, 45 (tom. IV: 
Anecd. Wolf. pag. 97) dixit. εἱλάμεθα, εἴλαντο. 

10) Scribit. Row. xv, 8. 

u Mandatum. Joan. xii, 49, ubi Biblia habent : 
Λὐτός µοι ἐντολὴν ἔδωκχε, τί εἴπω, xal τί λαλήσω, 
id est « ipse (Pater) ιμδμάδίηη dedit uhi, » etc. Cap. 
vero x, vers. 18, legitur : Ταύτην τὴν ἐντολὴν ἔλα- 
6ov, id est : « Mandatum lioc accepi, » eic. Vocem 
ergo ἔλαδον e secundo lioc loco in primum  illuua 
transtulit Didymus. 

(78) Nihil.Joan. vin, 98. - 
(19) Lex. Joan. 1, 17. Biblia : Μωσέως. 


20 


"V 


619 DIDYMI ALEXANDRINI 690 


Spiritu sancto eadem sentire debemus. 918 Et A Καθολικοῖς ἐχπέφανται yap&ypas:v) θείας χοινωνὸς 
quomodo qua Dei Verbi sunt, referuntur ad Deum «φύσεως. Καὶ παραπλἠσιά ἐστι ταῦτα τῷ, « Ποιῄσω- 
Patrem, eodem et non alio modo ad ipsum refe- µεν ἄνθρωπον κατ εἰχόνα xaX ὁμοίωσιν ἡμετέραν» » 
juntar qua sunt Spiritus sancti. Ea igitur omnia, καὶ τῷ, « "Iva. Υένησθε χατ εἰχόνα τοῦ χτίσαντος 
ob qwe sese audacter extulerint haeretici, ipsorum ἡμᾶς. » Καὶ ὡς οὐ χαθέλχεται ὁ ὄψιστος Πατὲρ, χαὶ 
aecusationem ín ipsosmel non injuria retorqueri, — 6 Yi, αὐτοῦ, Ex τῶνδε τῶν ἁγίων xal ὑπὲρ ἡμᾶς ςω- 
ac eos arroganlie reos esse, el. perperam sentire, — vv εἰς ἀνθρωπείαν φύσιν * [100 ϱ] οὕτως οὐδὲ τὸ ἅγιον 
demonstrant. Sed hic non sistit illorum impia, et Πνεύμα, &x τῶν προλεχθέντων ῥητῶν, xal τῶν περὶ 
indecens calumnia. Immaculatam enim Spiritus ἡμᾶς αὐτοῦ φιλανθρωπευμάτων. Ἔπειτα δοχεῖ ab- 
sancti gloriam in ejus divinitate sitam, quasi nnl- τοῖς, τό ys ἔτι χεῖρον, µήτε Θεὸὺν εἶναι τὸ Eytov 
lum (80) ab eo beneficium acceperint, inquipare — Ilveopa, µήτε ἓν τι τῶν λοιπῶν. Ὑπολείπεται τὸ 
conantes, ac simul nos culp:ze reos facere, isti ipsi ἀνύπαρχτον αὐτὸ νοεῖν. Καὶ ἄλλως * El μὴ ἔστιν. ὡς 
quibusdam bominibus ut magistris utentes, hane — q&oxouct, cbe, τῷ χοινῷ λόγῳ τῶν χτισµάτων ὑπ- 
etiam docirinam plane novam afferre (81) non ve- ἀάγεται. Oo0ty δὲ τοιοῦτον τεχµέριον ἓν Γραφαῖς εὑρί- 
rentur, et hisce verbis exponere. Nimirum Spiri- σχεται, οὐδὲ µέσης φύσεως εἶναι xeypnojupbr, rat * 
tim sanctum a nobis, duin locum illum Scripture, B πᾶν δὲ τοὐναντίον, ὅτι Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, xaX ὃ παρα 
ubi dicitur, « Spiritus (82), ubi vult, spirat, » de τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται, xai Πνεῦμα θεῖον, Λείπεται 
divina dignitate interpretamur, ad bumanam «b θεὸὺν εἶναι, ἀπό τε τῶν Πέτρου καὶ Παύλου Φω- 
conditionem deprimi inquiunt; ibidem enim post νῶν, ἀπό-τε πάσης ἑννοίας τῶν Γραφῶν xa tnc 
alia verba additur : « Sic erit (85) omnis qui natus κε ἐχπορεύεται» λέξεως. ᾿Αόριστος γὰρ οὖσα, τὸ &t- 
est ος Spiritu. » Ipsi vero neque ad divinam di- —$:ov xal ἀχώριστον τῆς φύσεως αὐτοῦ τῆς πρὸς Exei- 
guitatem, inquiunt, Spiritum extollimus, neque ad — vov, ἐξ οὗ ἁῤῥήτως προέρχεται, θειότατα ἐνδείχνυ- 
reliquarum creaturarum naturam eum deprimimus: ται. Καὶ μὲν δη xal τοῦτο * El μηδὲν τῶν ἄλλων ὑπάρ- 
nam medium locum tenet, cum neque Deus sit, — yet, ὥσπερ οὖν τοῦτο αὐτῶν ἀληθὲς, θεός ἐστιν. Πρὸς 
neque unum aliquod ex reliquis. Quis autem revera — toUtotz* Ei οὐδὲν χτιστὸν bv μιᾷ ὑποστάσει εὑρίσχε- 
tantam illorum audaciam non condemnaverit?Adesle — «at, ὡς Év τῷ πρώτῳ ἀπεδείχθη βιθλίῳ, τὸ δὲ ἅγιον 
ergo huc, et animuin attendite : nam paucis verbis — IIveopa ἓν καὶ µόνον τῆς ἑνάδος, ἤτοι µονάδος, οὗ- 
loquar. lllud vero potissimum animadvertite, quod — cla &azív* ὡς ἂν τοίνυν φεναχίζοντες ἐξ αὐτῶν, ὧν 
non dixit Scriptura : « Sic est homo, qui est sim- ἔγραψαν, νοηθεῖεν, xXv δοχοῦσιν εἶναι δεινοὶ εἰπεῖν, ὃ 
pliciter homo; » sed dixit : « Sic erit omnis, qui |, βούλοιντο, καὶ μηδὲ Ev αὐτοῖς τῆς χαθ᾽ ἡμῶν óc poo; 
natps est ex Spiritu * » id est, Qul dignus factus — ἐχπορισθείη ^ χαυχήµατα γὰρ ἀνθρώπινα ταχὺ ἑξ- 
est ut regeneraretur in divina piscina, et fleret ελέγχεται. Σοφὸς περὶ ἑχάστου αὐτῶν ὧδς διείληςεν 
(sicut in Catholieis (84), hoc est, universalibus ma- — &vfjp* εΜὴ πολλὰ σοφίσου, ἵνα μὴ ἐχπλαγῆς.» Καὶ 
nifestatum est Litteris) divine consors mature. — 6 Στέφανος δὲ ἓν ταῖς Πράξεσιν ὡδί πως ὀνειδίζει αὖ- 
Qwe verba similia sunt hisce : « Faciamus (85) «olg: «Σχληροτρᾶχηλοι, χαὶ ἀπερίτμητοι τῇ χαρδίᾳ 
bominem secundum imaginem, et siniiitndinem — xal τοῖς ὡσὶν, ὑμεῖς ἀεὶ τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἄντι- 
nostram ; » et his aliis : « Ut sitis (86) secundum µπίπτετε’ ὡς οἱ πατέρες ὑμῶν, xat ὑμεῖς. » Πατέρας 
Ímaginem ejus qui creavit nos. » Et quemadmo- δὲ αὐτῶν ἔφη "Αρειον, [101 a] Μαχεδόνιον, tx» ὀλέ- 
dum Altissimus Pater, ac Filius ejus per san-  6p:ov δυάδα. Ἔρχομαι οὖν ἐφ᾽ ἕτερον χεφάλαιον. 
€tas hasce locutiones, quae captum nostrum excedunt, ad humans nature conditionem non de- 
primitur; ita ne Spiritus sanctus quidem per antedieta testimonia, aut per suam erga nos 
benignitatem , ad eam redigitur. Deinde (quod pejus adhuc est) Spiritum sanctum nec 919 
Deum esse putant, neque unum aliquod ex reliquis, Restat ergo ut ipsum exsistentia carentem pa- 
fent. Et aditer : Si Deus non est, ut ipsi inquiunt; communi creaturarum rationi, ac definitioni subji- 
citar. At vero nullum bujus rei argumentum in Scripturis invenitur. Neque vero mediz cujusdam 
nature esse dicitur a divinis illis oraculis; sed ipsum e eontrario esse aiunt et Spiritum Dei, et 
eum qui a Patre procedit, et. divinum Spiritum. Restat ergo ut. sit Deus tum ex Petri, ac Pauli lo- 
ewtionibus, tum ex omni Scripturarum sensu, et verbi, procedit. Cum enim boe indefioitum sit, 
ictemam esse illius naturam, atque ab illo, ex quo ineffabiliter « procedit, » inseparabilem, diviuissime 
ostendit. At hoc etiam addo. Si nulla is est ex aliis rebus, ut vere profecto Ipsi inquiunt : Deus igitur 
est. Àd hac : Si nibil quod creatum sit, in. una bypostasi, sive substantia esse invenitur, sicut in pri- 
mo libro (87) demonstratum est, Spiritus vero sanclus, utpote unus et solus, ad unitatem, aut mo- 
nadem essentizm pertinet: hereticos ergo ex jis ipsis, quz scripserunt, impostores esse intelligi- 


(et Nullum. 1n Greco, οὐδέν. Lego, obbsvóc. — D — (84) Catholicis. Primam Petri Epistolam indicat. 


81) Novam afferre. lu Graco, νεαλογεῖν. Legen- (85) Faciamus. Gen. 1, 20. 

duui putet quis, veoloyelv* at segm. 126 α iterum (80) Ut sitis, Vide not. 4, pay. 1806. 

eccurelt vox νεαλογοῦντες. (87) In primo libro. ln capitibus deperditis, opi- 
(82) Spiritus. Joau. 111, 8. nor. Lege hujus 1 libri cap. 6, paragr. 21, pag. 


i (a5) Sic erit, lbid. Biblia pro ἔσται, babent, — 176. 
axi. 


e DK TRINITATE LIBER SECUNDUS. ' ο 


mus, etsi foeutate quidquid voluerint dicendi pollere videantur; nec ullus ipsis sese adversum nos 
eflerendi praetextus suppetit; luman:ze enim jactantie cito redarguuptur. Ας sapiens vir de uno quo- 
que ipserum ita disseruit : « Ne multa (88) sapias, ut non stupescas. » Stephanus autem in Actis sie 
eos exprobrat : « Duri (89). cervice, et incireumcisi corde et auribus, vos semper Spiritui sancto resi- 
siiis ; sicut patres vestri, ita et vos. » Patres (00) vero eorum dixit exitiosum illad par, Arijum et 


Macedonium. Venio nunc ad alterum capitulum. 


B- "Ou ἔθετο τοὺς προφΏτας xal ἁποστόλους Α 


ποιµαΐνειν τὴν λογικὴν ποίμνην, xol ἐπιμελεῖ- 
σθαι αὐτῆς ᾽ xal αὐθεντικῶς ἀπέστειλεν , xal 
ἐποίπσεν, ὡς ἸἈθουλήθη , φθέγξασθαι αὑτοὺς καθ) 
ὁμοιότητα τοῦ Πατρὸς xoi τοῦ Υἱοῦ, ἅτε Πνεῦμα 
τοῦ θεοῦ, δι ἐχπορεύσεως, οὗ διὰ ποιήσεως ὑπάρ- 
χον, xai ἅτε Πνεῦμα ἄνοθον σοφίας καὶ συν- 
έσεως, συνδεσπόξον τῷ πάντων ἡγονμένῳ ἹΠατρὶ, 
xi Υϊῷφ. Κτίσματος δὲ φύσις. οὐ ταύτης τῆς 
τάξεως. Εἶναι δὲ ἀληθή ταῦτα, πείθουσιν Ἁωῦσέως 
τε βίδλοι, λέγουσαι - « Τίς δώσει πάντα τὸν λαὸν προ- 
φήτας, iv τῷ δοῦναι Κύριον τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ ἐπ᾽ 
αὐτούς:» at τε ἀποστολιχαὶ Πράξεις, τοιαῦτα ἅττα 
ἁαλεγόμεναι « Ὥφθησαν αὐτοῖς διαµεριζόµεναι 
Ἱλῶσσα: ὡσεὶ πυρός ' ἐχάθισέν τε bg' ἕνα ἕχαστον 


IL Quia prophetas et apostolos posuit Spiritus 
sanctus, ut rationalem gregem pascerent, ejusque 
curam haberent: et propria auctoritate eos misil, 
et loqui fecit ut voluit, nihil ne in hoc quidem dis- 
crepans a Patre et Filio, utpote qui est et Spiritus 
Dei per processionem, non vero per creationem, et 
Spiritus genuinus sapientiw et intelligentize, com- 
munem habens cum rerum omnium moderatore 
Patre et Filio dominatum. A! vero creature 990 
natura non est liujus ordinis. Quod autem haec vera 
sint, persuadent cum Mosis libri, qui aiunt ; « Quis 
dabit (94) omnem populum prophetas, dum dat 
Dominus Spiritum suum super eos? ».tum Acta 
apostolica, 439 in hunc fere modum loquuntur : 
« Apparuerunt (92) illis dispertitse lingue sicut 


αὐτῶν: xa ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος ἁγίου, B ignis, seditque supra singulos eorum, et repleti 


χαὶ ἠρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις, καθὼς τὸ TIveu- 
µα ἐδίδου ἀποφθέγγεσθαι αὐτοῖς».ν xai πάλιν ἀπὸ 
τοῦ θεσπεσίου Παύλου «Καλῶς τὸ Ἠνεῦμα τὸ ἅγιον 
ἑλάλησεν πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν διὰ τοῦ προφή- 
ου.) Αὖθίς τε a5, µεταπεμφάμενος àv Μιλήτῳ τοὺς 
Ἐφέσου πρεσθντέρους, φησίν * « Προσέχετε ἑαυτοῖς, 
καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
ἔδετο ἐπισχόπους, ποιµαίνειν τὴν Ἐκκχλησίαν τοῦ 
Κνρίου, fjv περιεποιῄσατο διὰ τοῦ ἱδίου αἵματος » 
xi πάλιν ε Διῆλθον δὲ τὴν Φρυγίαν καὶ τὴν Γαλα- 
uw χώραν, χωλυθέντες ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
λαλῆσαι τὸν λόγον ἓν τῇ "Acla" ἑλθόντες δὲ κατὰ τὴν 
Ννσίαν, ἑπείραζον εἰς τὴν Βηθυνίαν πορευθῆναι, xal 
οὐχ εἴασεν αὐτοὺς τὸ Πνεῦμα Ἰησοῦ.» Ὡς πάντα 
προγιγνώσχων, xai αὐτεξβούσιος θεὸς, [104 b] ὅπον 
μὲν λαλῆσαι, ὅπου δὲ πορευθῆναι αὐτοὺς οὐχ ἀφῆχεν, 
διά τὸ συμφέρον «ἴσον πριῶν τῷ Υἱῷ, εἰπόντι: « Mh 
Μασιάζετε πήραν, J| ῥάδδον, ἡ ὑποδήματα * » xai αὖ- 
és οἱ ἀπόστολοι xal οἱ πρεσθύτεροίἰ φασιν’ «Ἔδοξεν 
Ἡρ τῷ ἁνίω Πνεύματι καὶ ἡμῖν, μηδὲν πλέον ἔπι- 


(88) Ne multa. Ecclesiastis cap. vii, vera. 17. Com- 

t ed., Mh σοφίζου περισσὰ, pj mo: ὄχπλα- 
Tc, id est, « ne sapias supervacua, ne quando ob- 
8 üpeseas. » 
i Duri. Act, τή, 51. 

Patres, Codex, Πατέρα, Lego, πατέρας. 

91) Quis dabit. Num. χι, 29. Biblia eodem fere 
siu, Dent : Τίς ὄφη πάντα τὸν Aaby Κυρίου προ- 


πας, ὅταν Op Κύριος τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ &n' αὖ- D 


kn T 

ἂν) ppernerun. Act. n, 3 et 4. 

(95) Bene. Act. xxvi, 90. Vide not. 41, pag. 58 
M^ 3 b. Gr. ed. pro ὑμῶν habet ἡμῶν. 

) Attendite, Act. xx, 28. Graeca. editio et Vul- 
3 translatio pro τεῦ Κυρίου habet τοῦ θεοῦ, id 
Gi (Dei. ». Didymus legit « Domini, » seu Κυρίου, 
eliam in libro De Spir. sancto, num. 4, ubi hzc ex- 
saa :cSiquidem cum Miletum Paulus apostolus 
Prébyteros de diversis locis et plurimis Ecclesiis 
COngreguset, « Attendite, » inquit, « vobis, et uni- 
"tT90 gregi, super quos [codex etiam. noster habet ; 


sunt omnes Spiritu sancto, οἱ coeperunt loqui aliis 
linguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis; » 
et rursus ex persona divi Pauli : « Bene (95) Spi- 
ritus sanctus locutus est ad patres vestros per pro- 
phetam ; » et rursus, cum Ephesios presbyteros 
Miletum accersivisset, ait : « Attendite (94) vobis- 
melipsis, et universo gregi, in quo vos Spiritus 
sanctus posuit episcopos ad pascendam Eeclesiam 
Doinini, quam acquisivit per proprium sanguinem; » 
et rursus : « Transierunt (95) autem Phrygiam, et 
Galatig regionem, vetati a Spiril& sancto loqui 
verbum in Asia : cum verissent autem in Mysiam, 
tentabant ire in Bibhyniam, et non permisit eis 
Spiritus Jesu (96). » Nempe, utpote Deus omnis 


C prasciens, et propriam potestatem habens, mode 


quidem loqui, modo autem profleisci eos non si- 
vit, quod ita utilitas postularet; idem scilicet fa- 
ciens quod Filius, qui ait: « Nolite (97) portare 
peram, aut virgam, sut calceamenta ; » et rursus 
apostoli ac presbyteri aiunt (98) : « Visum (99) est 


e super quos ; » sed paulo post omíttit voculam « x08 : » 
itaque in codice, quem exscribebat librarius, videiur 
scriptum [uisse, « super quo vos »] Spiritus sanctus 
posuit vos episcopos ad regendam Ecclesiam Domi- 
ni, quam acquisivit per sanguinem suum. » 

(95) Transierumt.. Àct. xvi, 6 et 7. Graeca. editio 
pro διῆλθον habet διελθόντες, id. est « cum preeteri- 
issent. » Pro ἑλθόντες δέ habet ἐλθόντες. Sed Vulg. 
int. legit voculam δέ ut Didymus. Pro εἰς «hv Bibv- 
vlavy (sic enim legendum, noo Βηθυνίαν) πορειθῆ- - 
ναι. habet χατὰ τὴν Βιθυνίαν πορεύεσθαι. 

(96) Spiritus Jesu. Vox, « Jesu, » deest in Grecis 
Bibliis. At Vulg. int. eam legit ut Didymus. 

(97) Nolite. Vide Malth. x et Luc. x, 4. Nam ex 
duobus locis unum conflat. 

ή Aiunt. Codex, φησίν. Lego. φασίν. 

(99) Visum. Act. xv, 98, 39. Biblia : ἐπιτίθε» 
σθαι pro ἀπιθέσθαι. Et, πλὴν τῶν ἐπάναγχες τού- 

των, pro πλὴν τούτων, ὧν ἑπάναγχες. Voces vero, . 

onde ἀπό, in iis desunt. Sed Yulg int. legit ut. Die 
ywinus. 


695' 


DIDYMI ALEXANDRINI 


621 


enin Spiritul sancto, et nobis, nihil ultra impo- A θέσθαι ὑμῖν βάρος, πλὴν τούτων, ὧν ἐἑπάναγχες ἀτ. 


nere vohis oneris, preter hzc, qu:e necessaría sunt : 
wt abstineatis ab. inimolatis simulaerorum, et. san- 
geine, οἱ suffocato, et fornicatione; a quibus cu- 
stodientes vos, bene agetis. » Quod visam fuerit 
ei, qui subditus sit, non vero dominus, nemo va- 
tum habet : quidquid autem visum fuerit regi, et 
iis, qui ab ipso przfecti sunt, illud est lex ; et hls 
quidem, qui parent, laudem; his vero, qui 9491 


έχεσθαι ὑμᾶς ἀπὸ εἰδωλοθύτων, καὶ αἵματος, xai xv- 
κτοῦ, xal πορνείας’ ἐξ ὧν διατηροῦντες ἑαντοὺς, ej 
πράξετε.» To δόξαν τῷ ὑπεςουσίῳ, xal p χυρίῳ, o)- 
δεὶς προσἰεται ' máy δὲ ὃ τι ἂν δόξῃ βασιλεῖ xal τοῖς 
ὑπ αὐτοῦ προχειρισθεῖσιν, τοῦτο νόμος. τοῖς μὲν 
ὑπηχόοις ἔπαινον, τοῖς δ᾽ ἀπειθοῦσι χίνδυνον φέρων. 
cH γὰρ επαραχοὴ,» φησὶν, « θάνατον χατεργά- 
εται’ di δὲ ὑπαχοὴ, ζωὴν αἰώνιον. » 


nen obtemperant, periculum affert. Nam « inobedientla (1), » inquit, « mortem operatur, obedientia av 


tem vitam teternam : 
Potentior. (2) enim est. rez, cum irascitur viro 

[ inferiori. 
Süicnt ergo fex ad magnos przfectos, qui proximum 
3b eo locum tenent, quibusque subditorum babe- 
n2s tegendas dedit, proprias sanctiones transmit- 
tere solet; hi vero eas obsignare (6), οἱ omnibus 
notas facere, ot omnes iis, que a rege, aut. impe- 
Flore sancita sunt, sese subjiciant, et earum san- 
etionum violatoribus pericula minari consueve- 
runt : ita etjam apostoli, quos primos posuit Deus (4), 
cum Spiritum sanctum propria potestate  przedi- 
tum, et Patri consubstantialem esse ácirent (5), 
jta scripserunt : Visa sunt, inquiunt, hsc et hec 
 Spiritei sancto (ut regi, οἱ dominatori, et curatori 
generis), et nobis quoque, utpote qui segregati su- 
INUuS, υἱ prsieessemus fidei, et Ecclesiis; « a quibus 
custodientes «osmetipsos, bene agetis ; » sin autem 


Kpelccwr γὰρ βασιωεὺς, ὅτε χώσεται ας 
ji. 


Καθὰ τοίνυν εἴωθεν βασιλεὺς μὲν τὰς ἑαυτοῦ vou- 
θεσίας τοῖς ἔγγιστα µεγάλοις ἄρχουσι χαταπέµτεω, 
oic τὰς ἡνίας τῶν ἀρχομένων δέδωχκεν * ἐκείνους δὲ, 
πάντων εἰς Ὑνῶσιν φέρειν τυποῦντας, ὑποχύπτεν 
τοῖς παρὰ βασιλέως θεσπισθεῖσιν, χαὶ ἀπειλοῦντας 
τοῖς παραθαΐνουσιν χίνδυνον. οὕτω xai οἱ ἆ τόστολαι, 
οὓς ἔθετο πρώτους ὁ θεὸς, τὸ αὐτεξούσιον τοῦ Tivi 
µατος, xai τὸ πρὸς τὸν Πατέρα ὁμοούσιον εἰδότες, 
ἐπέστελλον * Ἓδοξεν, φησὶν, τάδε xai τάδε τῷ ἁγίν 
. Ἠνεύματι ὡς βασιλεῖ, xal ἐξουσιαστῇ, xat χηδεµόνι 
τοῦ Ὑένους" xai ἡμῖν δὲ, ὡς προεστηχέναι ἆφορι- 
σθεῖσιν τῆς πίστεως xol τῶν Ἐχχλησιῶν. ε Ἐς ὧν 
διατηροῦντες ἑαυτοὺς, εὖ πράξετε.» παρατρώσαντες 
δὲ, φησὶν, τὸ ἑναντίον πείσεσθε. Ἑμέμνηντο yip τὸ 
Σωτῆρος αὐτοῖς εἰρηκότος Ev τῷ xack Μάρχον Ἐναν- 


precepta Mec violaveritis, res (inquiunt) centra 9ὲρ TeAup: «Οὐ γάρ ἔστε ὑμεῖς οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ 3 


habebit (6). Eorum enim meminerant, que Sal- 
wojor ipsis dixerat in Evangelio secundum Mar- 
cwn ? « Non euim (7) vos estis qui loquimii, sed 
Spiritus sanetus. » Atqte ut nemo capitulum hoc- 
56, argumentemve, quod nane persequimur, parvi 
meimenti esse suspicetur, sed omnes eamdem esse 
aanets Trinitati voluutatem, et jussionem, εἰ ope- 
rationem eredani, ideoque eamdem etiam deita- 


M Inobedientia. |n Bibliis h:ec non inveni. Num 
yespicit Hom. v, 19, aut tf Cor. vri, 40? 

(2) Potenuor. Homerus Iliad. lib. 1, vers. 80. 

(5) Obsignare. Sententia in. Graco adeo perpléxa 
est, ut voces aliquas a librario omissas putem. 
Suspicatus sunm addendum esse verbum χελεύει, 


Hveopa 46 ἅγιον.» Καὶ ὥστε µήτινα ὑπολαδεῖν 
[402 à] μικρὸν εἶναι, ὃ µέτιμεν νῦν χεφάλαιον, 7t 
στεύειν δὲ «hv. αὐτὴν εἶναι τῇ ἁγίᾳ Τριάδι θέλησυ, 
πρόσταξίν τε, ἑνέργειάν τε, olg ἔπεται τὸ xal τῇ) 
αὐτὴν εἶναι αὐτῃ θεότητα’ Παῦλος 6 πρῶτον Teviyt- 
voc νοµομαθὴς xai διώχτης, xoi ὕστερον αὐτῆς εν 
ἀφθέγκτου οἰχονομίας ἀναδειχθεὶς μυσταγωγὸς, συν” 
ἁδοντα περὶ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ διαγορε-ει 


illustris magnificentia tua legis tenorem litteris suis 
edictisque propositis, ad omnium Judicum, el. pro- 
vincialium notitiam faciat pervenire. » 
(4) Posuit Deus. Ex [ ad Cor. xn, 23. 
(5) Cum Spir. sancto conzubstantialem esse scirent. 
Simili modo hzc libri Actorum verba aceepil In 


id est « jubet, » ac pro τυποῦντας legeudum esse D lib. De Spir. sancto, num. 25, ubi hzc legimus : «E. 


τοῦ πάντας, Υθὶ τυποῦὔντας τοῦ πάντας, al ne sic 
quidem coucinua redditur oratio. Sed mirifice lo- 
cuin hune illustrabit alius Gregorii Nysseni locus 
huic valde sunilis, nempe iuitium orationis, quae 
ingcribitur, « In eos, qui differuut baptisina, » quod 
sic 66 habet : Oi τῆς οἰχουμένης ταύτης βασιλεῖς, 
Ἠνίχα ἂν νόµους συγγράψφωσι... tot; ἄρχουσιν αὐτοὺς 
ἐγχειρίσοντες, δι ἐχείνων χελεύουσι τοῖς ὑπηχόοις 
δη μοσιεύεσθαι, lv' οὕτως ἁπαράδαἑα προστεταγµένα 
φυλάττοιτο, id est, « Hujus mundi reges, cum leges 
scripserinf,.. eas tradentes magistratibus, per illos 
eas jubeut evulgari, ac innotescere subditis, ut quie 
imperata fuerit, inviolata verventar. » Mos porro 
iste, de quo Nyssenus ac Didymus loquuntur, ne- 
minem latet, qui vel Theodosianum codicem tan- 
tum inspexerit. lta in ejus codicis Appendice, lege 
xvi, Henorius imperstor Theodorum. profectum 
praetorio his verbis affatur : « Et ne qnis contuma- 
Ciw sus culpam precepi ignoratione tueatur, 
Theodore parens charissime, atque amantissiine, 


ex aliis quoque plurimis locis subsistens nalura 
demonstratar Spiritus sancti : ut in illo quod Ape- 
stoli scribunt : « Visum est enim Spiritui sancu, 
et nobis : » quia hoc quod dicitur, « visum esi! 
non operationem siguificat, sed naturam, 

(6) Se habebit, Codex, πήσεσθα. Lego, πείσεσθε. 
Cum porro εὖ πράττειν sit « recte agere, » et «pv 
speram vitam agere, » videust Didymus verba ilf», εν 
πράξετε, accepisse perinde acsi valerent: « pet 
clare vobiscum agetur. ». Ego Vulgati iuteryrebs 
translationem retinui. 

(7) Non enim. Marc. xiu, 41. 1n. libro etia δέ 
Spir. sancto, num. 90, ex similibus Christi apud Μα: 
thizeum verbis infert Spiritus sancti consuusiantiali- 
tatem : € In alio quoque. (ait) Evangelio. dicit: 
« Non enim vos estis, qni loquimini, sed Spirilus 
Patris vesiri, qui loquitur iu vobis. » Si ergo. Sp" 
tus. Patris in apostolis loquitur,... liquido appareh 
ejusdem nature Spiritum esse cum Filio, el cuD 
Paire, cujus Spiritus est. » 


ἔθετο ὁ θεὺς &v τῇ Ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, 
δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασχάλους’ ἓ xal ἀλλα- 
yoo* «Λέγω δὲ οὐχ ἐγὼ, ἀἁλλ' 6 Κύριος, γυναῖχα db 
ἀνδρὸς μὴ χωρισθῆναι-ι Γαλάταις δ6: «"Ότε εὐδόχη- 
αεν ὁ θ9ὺ., ὁ ἀφορίσας µε ix χοιλίας μητρός µου, 
ἀτοχαλύγαι τὸν Yibv αὐτοῦ kv ἐμοι. ἵνα εὐαγγελίζω- 


μαι αὑτὸν ἐν τοῖς ἔθνεσεν .» χαὶ ἑτέρωθι: « Καθὼς. 


xai δεδοχιμµάσμεθα ὑπὸ τοῦ 8269 πιστευθῆναι τὸ Εὐ- 
αγγέλιον, οὕτως λαλοῦμεν, οὐχ ὡς ἀνθρώποις ἀρέ- 
σχοντες, ἀλλὰ τῷ θεῷ τῷ δοχιµάζοντι τὰς καρδίας 
ἡμῶν » Ο0ὐδὲν δὲ ἧττον xal ὁ Σωτὴρ τοῖς μαθηταῖς 
εἰπεῖν ἠξίωσεν » ε« Ἐγὼ ὑμᾶς ἐξελεξάμην. » 

ιτεάυτοίυς Evangelium, ita. loquimur, non quasi 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. | 
Τράφας Κορινθίοις ukv τὸ πρῶτον ΄ «'AXX οὓς μὲν A tem; Paulus, qui prius $99 legis peritus, et per- 


629 


secutor Ecclesie fuerat, ac postea ipsius inexplics- 
biiis incarustionis doctor, ac fidei initiator (8) f2» 
ctus egt, consona de Patre οἱ Filio edicit, scribens 
$ed Cerinthios quidem in prima Epistola ; « Sed 
quosdam (9) quidem posuit Deus in Ecclesia, pri- 
mum apostolos, secundo prophetas, tertio docto- 
res ; » et alibi : « Dico (10) autem non ego, sed 
Dominus, uxerem a viro nou separari; » ad Ge- 
latas vero: « Cum complacuit (11) Deo, qui segre- 
gavit me ex utero maris mem, revelare Filium 
suum in me, ut evangelizarem ipsum ig. gentibus ; » 
et alibi : « Sieut (12) et probati. sumus a Deo, ut, 
bheminibus placenies, sed Deo, qui probat corda 


»ostra, » Pari autem. modo Salvator. etiam discipulis dicere dignatus est : « Ego (13) vos. elegi. » 


I'. Ὅτι νομοθετεῖ xal προστάττει ἀποφαντικῶς B 


ἑχάστοις τῶν ἔργων τὸ πρόσφορον, ὡς βασιλεὺς 
ἆμερον καὶ vógipov ἀνημμένο ἡἠγεμονίαν, xal 
εἰρήνην ἄπειρον τῷ σύμπαντι οὐρανῷ τε xal κχό- 
Cup βραθεύων, xal τὸ ἡγεμονιχὸν μετὰ τοῦ 
χηδεμονικοῦ ἁρμοσάμενος. Μόνης δὲ τῆς τῶν ὅλων 
ῥασιλίδος φύσεως, b θεσμοθετεῖν xal κρίνειν * 
ποιήµατος δὲ, τὸ ὑπὸ νόμον xal κχρίσιν τελεῖν. Δι- 
ωρίσατο γὰρ. Παῦλος μὲν τὸ σχεῦος τῆς ἐχλογῆς, 
ὡς ἔφαμεν ἤδη, Ὑράφας' «'O yàp νόμος τοῦ 
Πνεύματος τῆς ζωῆς ἓν Χριστῷ Ἰησοῦ Σλευθέρωσέν 
µε ἀπὸ τοῦ νόµου τῆς ἁμαρτίας xai τοῦ θανάτου» 
αἱ δὲ ἁποστολικαὶ Πράξεις, ἔχουσαι (be - « ToU Πέ- 
ἴρου Διανοουµένου περὶ τοῦ ῥήματος, [102 b] εἶπεν 
αὐτῷ *b Πνεῦμα ' Ἰδοὺ ἄνδρες τρεῖς ζητοῦσίν σε. 


Aij ἀναστὰς κχατάθηθι, xai πορεύου σὺν αὐτοῖς, C 


pr&iv διαχρινόµενος * ὅτι ἐγὼ ἁπέσταλκα αὐτούς.» 
xi πάλιν «Εἶπεν τὸ Πνεῦμα τῷ Φιλίππῳ;' Πρόσ- 
&Us, xai χολλήθητι τῷ ἆρματι toUztp*». xal αὖθις 
ἀπὸ Αγάδου προφήτου' «Τάδε λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον * Τὸν ἄνδρα, οὗ ἐστιν fj ζώνη αὕτη, οὕτω δή- 
σουσιν’ » xal Παῦλος, « Ἱδοὺ νῦν ἐγὼ δεδεµένος τῷ 
Πιεύματι πορεύοµαι * » ὅπερ παραπλῄσιον τυγχάνει 


(8) Fidei initiator. Grece, « mystagogus.» Hie- 
rorymus quoque in Didymi lib. De Spir. sancto. 
2". UL puto, Yoceu eodem modo transtulit num. 


- (9) Sed quosdam ἵ Cor. xn, 28. Grrc, ed. xal 
ὡς, pro ἀλλ οὓς. In libro etiam De Spir. sancte 
num, 24 de Patreaccipit Didymus hunc Pauli lo- 
cim. Vide uot. 5, supra. 


110) Dico. 1 ad Cor. vi, 10. Grec. ed. παραγ- — 


Τέλλω pro λέγω δέ, quod ductum est ex vers. {38 
, ejusdem capitis. 
"m, Cum complacuit, Galat. 1, 15 et. 16. Omittit 
", 

(12) Sicut, Tad Thess. n, 4. Grzca editio habet 
ἀλλὰ χαθώς, boc est, sed sicut, pro χαθὼς xat. Sed 
I libro etiam De Spir. sancto, num. 94, Diuymus οἱ 
dicavit xat, pro ἀλλά, et de Deo Patre textum hunc 

, Mierpretatus est. H:ec enim ibi legimus : « Hiec es 
Salus ergo credentium » [codex noster, omissis voci 

U5, t Hye esti, ν habet; « Et salus ergo ereden- 
bari εἰ dispensatio ecclesiasticae discipline in 
hae Trinitate perficitur. Να cum Salvator. disci- 
Pulos 8u06 ad przedicaudum Evangelium miserit, et 
^d dogwata veritalis dócenda Pater im Ecclesia 
Conilituisse dicatur « primo spostolos, secundo pro- 


lll. Quia leges fert, et precipit, singulis operi - 
bus suis quod condueibile sit, demonatrans, ut rex 
mansueta οἱ legitima utens (14) gubernatione, atque 
interininalam pacem universo cum coelo, tum mun- 
do comparans, et ut premium largiens (15), atque 
imperium eum curatione permiscens ac temperaus. 
Solius autem matura rerum omnium deminp est 
leges ferre, et judicare. Creature vero, sub lege 
degere, ac judieio subjici. IJ enim deGnuivit vas 
illud electionis Paulus, ut jam dixiuus (16), dum 
scripsit: « Nam lex (17) Spiritus vite in Chriaio 
Jesu liberavit me a lege peccati el mortis; » et 
Acta apostolica, qua sic habeut : « Petro (18) 
cogilante de verbo, dixit ei Spiriius : Ecco viri 
tres querunt te. Sed surgens descende, et vade 
cum eis nihil dubitans, quia ego misi 9939 il- 
los; » et rursus : « Dixit (19) Spiritus Philippo : 
Accede, et adjunge te currui buic; » et rursus ex 
persona Agabi prophetae : « Hzc dicit (20) Spiritus 
sanctus : Virum, cujus est zona pec, sic ligabunt ; » 
ει Paulus : « Ecce nunc (21) ego vinctus Spiritu, 
proficiscor. » Quod testimonium siwile est illi : 
« Paulus (22) vinctus Jesu Christi; » et rursus : 


pheias, tertio magistros; » super hac re etiam 
apostoli congruente sententia : « Et. sicut. probat] 
sumus a Deo ad credendum Evangelium, sic 'oqui- 
mur; non ut bominibus placentes, sed Deo, qui 
probavit corda nostra : « hos eosdem, quos Christus 
magistros esee praecepit, et Pater probavit, el r^ 
ritus sanctus dispensatores, et prapositos in 
clesia constituisse perhibetur. Siquidem, » etc. 
(13) ro Joan. xv, 16 ei 19. 

(14) Utens. Codex, ἀνημμένος. Legendum for- 
tasse. ἀνειλημμένος, fta. Epiphanius itio Ancho- 
rati homines divini amori^ facibus. inflauiatos. vo- 
cat zobc ςήλον θεοῦ ἀνειλημμένους, 

15) Ut yremium largiens. ἓ Greco, εἰρῆνην 
βραθεύων. Videtur respicere illud. Pauli ad Coloss. 
wi, 15: Ἡ eightw τοῦ θεοῦ βραθευέτω, id est, « Pax 
Dei ut premium detur. » | , 

(16) Diximus. Segm. 28 « et 57 b. 
(17) Nam lex. How. vin, 2. 
(48) Petro. Act. x, 19, 29. Vide not. 7, pag. 55. 
9. Dirit. Aet. vin, 29. 
(20) Hoc dicit. Act. xx1, 14. 
(21) Ecce nunc. Act. xx, 22, 
(32) Paulus. Philem. i, 1. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


« Hzc dicit (25) Spiritus sanctus : Segregate mihi A τοῦ, « Παῦλος δέσµιος "Ingoó Χριστοῦ" » καὶ πάλιν, 


Paulum, et Barnabam in opus, ad quod vocavi 
eos. » Quis verba similia sunt illis : « Dominus (24) 
aetem dixit : [ngredere in civitatem , et ibi dice- 
tur tibi, quid te oporteat facere; » et rursus 
Petro « dixit Spiritus (25) : Surgens vade in domum 
Cornelii. » Atque in Epistolis Paulus Timotheo 


scribit : « Spiritus autem (26) expresse dicit. » 
"Observa porro, non solum per hanc vocem ut legis- 


latorem rursus a Paulo exhiberi Spiritum [nam 
voce illa, ῥητῶς, hoc est, expresse, sive aperte (21), 


illi etiam usi sunt, qui mundanas leges (28) tule- 


Tunt], sed aliis queque testimoniis zqualem Petris, 
ac Spiritus sancti naturam, et potestatem demon- 
strari : nam simili modo de Deo et Patre multis in 
locis scriptum est : « Hzc dicit Dominus omnipo- 
tens. » Hieretici vero, qui omnia quas vera sint, 
impugnant, nihil sublime de divina operatione, ut 
par esset. sentientes, sed in futilibus, et inanibus 
commentis, et in iis omnibus, qua tenaciter ap- 
preheuderiut, inhzrentes, atque hzc utpote refra- 
etariüi tanquam firma proferentes opponunt. De 


angelo quoque, inquiunt, Zacharias, cum spectavit 


In visione candelabrum, ait: « Angelus (29), qui 
loquebatur in me. » liaque Spiritum sanctum quasi 
angelum quempiam habere licet (50). Sed vel ex 
hoc ipso apparet, eorum 994 tenacitatem (51), 
ac sordidam parcimoniam ipsis detrimentum affer- 
re (04) : nam angelus ille non ex seipso loqueba- 
tur, nec propria sui ipsius verba, sed quo» a Deo, 
ejusque Spiritu jussus fuerat, ut mínister dicebat. 
Sic enim locus ílle se habet : « Ex interrogavi (33), 
e& dixi ad angelum, qui loquebatur in me, dicens : 
Quid sunt hoec? et respondit angelus, qui loque- 
batur ín me, et dixit ad me : Iste est sermo Do- 
mini ad Zorobahel, dicens : Non in fortitudine ma- 
gna, neque in robore, sed in Spiritu meo, dicit Do- 
ininus omnipotens. » Deinde Filius, et Spiritus ad 


(25) Hec dicit. Act. xii, 3. Vide not. ad pag. 3δ. 
in libro etiam De Spir, suncto, nuin, 93, hoc. textu 
utitur, ut probet Spiritum sauctum auctoritate prz- 
ditum esse; eo enim allato, subjuugit : « Quz vox 
divinitatis, el auctoritatis index, non creatam, sed 
increatam substantiau demonstrat. » Lege cztera, 
qua sequuniur. 

(24) Dominus. Aet. ΙΧ, 6 (seu 7), Greca editio : 
xa ὁ Κύριος πρὸς αὐτόν, ᾿Ανάστηθι, xal εἴσελθε, etc. 
Tum pro χἀχεῖ habet xaí, Sed Vaolg. iut. legit 
κἀχεῖ, ut Didymus. 

(35) Dixit — Spiritus. Act, x, 19, 20. Sensum 
citat, non verba. 

(36) Spiritus autem. 1 Tim. 1v, 4. 

(21) Aperte. Joannes Chrysostomus hom. 16 in 
pina | ad Timotheum aic, ex licat: TL δέ ἐστι, 

; φανερῶς, σαφῶς, ογουµένως', ὡς 
ἀμφιδώλειν, [à en : « Quid autein sibi vult vox ὴ 
tux? aperte, manifeste, sine controversia, sine du- 
bitatione, » Quod vero ait Didymus, civilium legum 
latores vocabulo ῥητῶς usos fuisse (uL dieerent ex. 
gr. « expresse sancimus, jubemus, vetarus, » etc.) 
utrum de imperatorum constitutionibus legibusve, 
an de priefectorum praetorio, aut aliorum magistra- 
tnum edictis accipiendum sit, viderint jurisconsulti, 
Nullum sape in promptu est exemplum ex iis, qua 
exstant, imperatorum coustitutionibus ductum, quo 


«Τάδε λέγει τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον: ᾿Αφορίσατά pot 
by Παῦλον xai tbv Βαρνάδαν εἰς b ἔργον, ὃ προς» 
χέχληµαι αὐτούς *» ὅμοιων τῷ, «'O δὲ Κύριος εἷ- 
πεν' Εἴσελθε εἰς την πόλιν, χάχεξ λαληθήσεταί σοι, 
τί σε δεῖ ποιεῖν.» Καὶ πάλιν τῷ Πέτρῳ εἶπεν ὁ 
Πνεῦμα. «Αναστὰς πορεύθητι εἰς τὸν οἶχον Κορνη- 
λίου.» Καὶ δὴ ἐν Ἐπιστολαῖς Παῦλος Τιμοθόῳ Υρά- 
φει’ «Τὸ δὶ Πνεῦμα ῥητῶς λέγει.» "Opa οὖν, μὴ 
µόνον ὅτι διὰ τοῦ τοιούτου ῥήματος ὁ Παῦλος vope- 


᾿θέτην αὖθις ἀπέφηνεν τὸ Πνεῦμα (τῇ Υὰρ λέξει τοῦ 
'« ῥητῶς » καὶ οἱ χοσμικῶς θεσµοθετήσαντες ἐχρήσανς 


το), ἀλλ᾽ ὅτι καὶ ἄλλαι µαρτυρίαι xb ἴοσν τῆς pix 
τὸν Πατέρα φύσεως, χαὶ αὐθεντίας τοῦ ἁγίου Five2- 
µατος δειχνύουσιν. Ὁμοιοτρόπως γὰρ περὶ τοῦ θευῦ 
καὶ Πατρὸς ἐν πολλοῖς γέγραπται ΄ «Τάδε λέγει Ko- 
ptos παντοχράτωρ. » Αἱρετιχοὶ δὲ, ofc «dn OT] πάντα 
ἀντιλεγόμενα ὑπάρχει, οὐδὲν ἄξιον τῆς θείας ἕνερ' 
γείας ἐννοοῦντες, περὶ φαντασίας δὲ διαχένους δ-ατρί- 
δοντες, χαὶ ὧν ἂν ἀπρὶξ ἐπιλάδωνται, ταῦτα, ὥς τι- 
νες ἀντίτυποι, ὡς βέδαια προφέροντες ἀντιτιθέασιν. 
Εἶπεν, φησὶν, xoi περὶ ἀγγέλου Ζαχαρίας, ὅτε τὴν 
ὁπτασίαν τὴν περὶ τῆς λυχνίας τεθέαται᾽ ε Ὁ ἆἅτ- 
Ίελος ὁ λαλῶν [105 a] ἐν ἐμοί. ». Δύνασθαι οὖν δήθεν 
ἄγγελον νοεῖσθαι τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Αλλ᾽ αὐτόθεν τὸ 
γλίσχρον αὐτῶν ἀποικονομεῖται. '0 γὰρ ἄγγελος cix 
ἀφ᾿ ἑαυτοῦ, οὔτε ἴδια ῥήματα, ἅπερ δὲ προσετάτ- 
τετο παρὰ τοῦ θέοῦ χαὶ τοῦ Πνεύματος αὑτοῦ, δια- 
χονῶν ἔλεγεν. Περιέχει δὲ οὕτως’ «Kat ἐπηρώτησα, 
xai εἶπα πρὸς τὸν ἄγγελον τὸν λαλοῦντα ἓν ἐμοὶ, Me 
quy * Tl ἐστι ταῦτα; Καὶ ἀπεχρίθη 6 ἄγγελος ὁ λα- 
λῶν ἐν ἐμοὶ, xat εἶπεν πρός µε * Οὗτος ὁ λόγος Kv- 
ρίου πρὸς Ζοροδάδελ, λέγων * Oüx kv δυνάµει µεγάλῃ, 
οὐδὲ ἐν ἰσχύῖ, à)" f| ἓν Ἠνεύματί pov, λέχει Κύριος 
παντοχράτωρ.» Ἔπειτα ἄγγελος ἐχλήθη ὁ Yi, καὶ 
tb Πνεῦμα, ἐν τῇ bput τῇ Μαμθρὴ, ὅτε ἡ ἔνδοξο 
Τριὰς ὤφθη τῷ ᾿Αδραὰμ, διὰ τὸ ἀγγεῖλαι τὰ ἅτνω- 
στα. Πρὸς οἷς, ix τῆς ἀγγελιχῆς πληθύος οὐδεὶς αὖ- 


id eoufirmetur. Nisi forte nuc pertineant juriscon- 
sultorum locutiones in Digesta postmodum  relat£. 
Ita Modestinus ait : « Et principalibus constitutont- 
bus expresse cavetur, » etc. Qus verba exstant 
lib. xiv Digest., tit. 1, leg. 2. Julianus vero eodem 
lib., tit. 5, leg. 5, ait: « Cum aperte lege Julia... 
caveatur, » elc. 

(28) Mundanas leges. Vide notas ad segm. 125 P. 

(29) Angelus. Zach. wv, 4 - 5. 

(30) Quasi angelum... habere licet. In Grzco, À»- 
νασθαι οὖν, etc. Sed mendum aliquod illuc videtur 
irrepsisse. 

(34) Tenacitatem. Codex, τὸ Ύλισχρον, sine 26- 
δει. Nimirum quum alii scribant γλίσχρος, alil 
γλισχρός, librarius noster eam rem in medio reliB- 
queudain fortasse ceusuit, 

(32) Detrimenium afferre. ln. Graeco, τὸ Υλίσχρον 
αὐτῶν ἀποιχονομεῖται' quod Latine ad amussim red- 
dere difficile est. Videtur autem proverbialis locu- 
tio, Alexandrinorum forsitan propria : verbum saue 
ἁἀποιχονομεῖσθαι necdum alibi mibi oecurrit. la οὐ 
porro particula ἀπό « negationem, » seu « privatio 
neu signilicat, ut in vocibus ἀποχήρυκτος, ἆπευ . 
χταῖος, ἀποφατικχόν, et aliis id genus. 

(95) Et interrogasi. Ex Zachar. iv, 4-6, nonne 
lis omissis intermediis. 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


θεντικῶς ἐξ αἰχείας χινῄσεως ἁγίους ἀπέστειλεν, A quercum in Mambre, cum inelyta Trinitas ab Abra- 


οὐδὲ ἀγορεῦσαι λόγια, ἢ νόµον διατάξασθαι, ἡ 21e 
ἅπερ ἐθούλετο αὐτὸς, λέξαι ἐποίησεν. "AX οὐδὲ ἴσα- 
σιν ἄγγελοι τῆς ἁῤῥήτου xai εὐμενοῦς Τριάδος τὰ 
ὀμόφρονα βουλεύματα, οὐδὲ χαταλαμθάνουσι τῆς 
θείας αὐτῖς ἀρωγῆς τὴν δύναμιν * τῷ 0: αὑτῆς γαλη- 
νῳ νεύµατι ὑπηρετοῦνται, xal µειλίσσονται αὐτὴν 
λιταῖς, ἀσιγήτοις στόµασι, xal φωνῇ ἀκαταλέκτῳ. 


hamo conspecia fuit, angeli vocati sunt (34), du- 
cta denominatione a verbo ἀγγέλλειν, quod scilicet 
ignota annuntiaverint. Praeterea ex omni augelo- 
rum multitudine nullus propria auctoritate, ac 
proprio motu sanctos unquam misit, neque oracula 
fundere, aut legem statuere, aut. omnino quie ipse 
vellet, dicere eos fecit. Quin etiam ineffabilis, et 


benignis Trinitatis concordia consilia ignoraut angeli, neque diving ejus opis vim compreheudunt, 
s'il sereno illins nutui. inserviunt, et eam assiduis, ac nunquam interruptis precibus placant. 


X. "Ost μετὰ τοῦ θεοῦ Πατρὸς τὸ ἅγιον αὑτοῦ 
Ίνευμα ἁποστέλλει xai ὁδηγεῖ αὐτεξουσίως' xal 
Υ4ρ ἐστιν ἀληθῶς Épyov φιλάνθρωπον τῆς πανσόφου 
χαὶ ἀγαθωτάτης Τριάδος, fj εἰς εὐσεθῇ βίου τρίδον 
ἀποστολὴ, xai ὁδηγία, xa fj περὶ πάντας χρηστότης. 
"Qv δὲ ἡ αὐτὴ ὁδηγία χαὶ γαληνότης, ἡ αὐτὴ καὶ οὐσία. 
Καὶ τοῦτο δὲ τὴν διὰ τῶν ἔργων ἀριδηλοτάτην λαμθάνει 
πίστιν. ToU γὰρ θεοῦ εἰρηχότος τῷ Μωῦσεῖ, « Συναπο- 
στέλλω πρὸ προσώπου σου τὸν ἄγγελόν µου, xal ἐχδάλ- 
às τὸν [105 b] Χαναναῖον, » ὁ μέγας οὗτος Μωῦσῆς 
t? μάλα εἰδὼς, τοὺς μὲν ἀγγέλους χτίαµατα, τὸ δὲ 
ἄγων Ἠνεῦμα θεὸν, παρεχάλει λέγων ' « El μὴ αὖ- 
*b; συμπορεύη μεθ) ἡμῶν, ph ἀναγάγῃς µε ἐντεῦ- 
0:v. » ᾽Αμειϕαμένου δὲ αὑτὸν τοῦ Παντοχράτορος 
τοίσὃε τοῖς ῥητοῖς, « Καὶ τοῦτόν σου τὸν λόγον, ὃν 
εἴρηχας, ποιῄσω * εὕρηχας vàp χάριν ἐνώπιόν µου, 
xi οἶδά σε παρὰ πάντας, » ὁ Ἡσαῖας δηλῶν τὸ 
ταυτὸν τῆς ἐν μιᾷ θεότητι συμφώνου Τριάδος, προ- 
Ἰγήσασθαι αὐτῶν τὸ θεῖχὸν Πνεῦμα ἔφατο λέξεσιν 


IV. Quia cum Deo Patre sanctus. ejus Spiritus 
mittit, atque in via nos deducit propria potestate : 
benignum enim revera opus sapientissima , et 
summe bonz Trinitatis est in piam vitz; semitam ' 
mittere, et in ea deducere, atque ownes clemen- 
tia (35) prosequi. Quorum autem eadein. est ὁδη- 
ία (hoc est, duciio, qua in via ducimur) eademque 
serenitas, illorum eadem etlam est essentia. lloc 
vero manifestissime opera ipsa confirmant, osten- 
duntque. Cum enim dixisset Mosi Deus : « Simul 
mitto (56) ante faciem tuam angelum meuin, et ejicit 
Chananzum ; » optime sciens mognus ille Moses 
angelos quidem creaturas, sanctum vero Spiri. 
225 tum Deum eise, sic obseeravit : « Nisi (57) 
lpse venis una nobiscum , ne educas me hinc. » 
Cum vero ei responderit Omnipotens bis verbis : 
« Et hoc tuum (38) verbum , quod dixisti, faciam ; 
invenisti enim gratiam coram me, et novi te prz- 
ter omues ; » Isaias identitatem concordis in una 


αὐταῖς. « Ὁ ἀναθιδάσας ix γῆς τὸν ποιμένα τῶν C deitate Trinitatis ostendens, eorum rectorem ae 


προθάτων. Ποῦ ἔστιν ὁ θεὶς ἐν αὐτοῖς τὸ Ηνεῦμα τὸ 
ἅχων, ὁ ἀναγαγὼν τῇ δεξιᾷ Μωῦσηνς » Μετ o0 
πολύ τε ἐπάχει' « Κατέδη Πνεῦμα παρὰ Κυρίου, 
xài ὡδήγησεν αὐτούς οὕτως Ίγαγες τὸν λαόν σου, 
ποιῆσαι σεαυτῷ ὄνομα δόξης. » θέα οὖν χαὶ τοῦτο 
ἐνταυθοῖ, ὅτι οὗ πεπέµφθαι εἶπεν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, 
ἀλλ’ αὐθεντιχῶς xai βασιλικῶς χαταθεθηχέναι. Λύ- 
Oc τε, ἀμφοῖν µεμνηµένος τῶν θείων ὑποστάσεων, 
ὀμοτίμως ἀνείρηκεν ’ «Καὶ νῦν Κύριος ἀπέσταλκέν 
µε, xoi τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ. » "Όθεν πολλάχις ἀνευφη- 
µήσας εὑρίσχεται Μωῦσῆς ' « Κύριος ὁ θεὸς ὁ προ- 
πηρευόμενος πρὸ προσώπου ὑμῶν. » Καὶ εὖὐχαρι- 
στοῦντες δὲ ὕμνουν τρόπῳ τοιῷδε:' « Ti διαγαγόντι 
τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐν τῇ ἑρήμῳ, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ 


(34) Angeli vocati sunt. Coufcr Genes. cap. xvii, 
vers. 1-5, cum cap. xix, vers. 1. Ac lege qua ante 
Didymum Justinus Martyr in Dial. cum Tryphone, 
niu. 56, atque Hilarius lib. iv De Trinitate, num. 
25, quaque postea magnus Eeclesiz doctor Augusti- 
uus rlenter scripsit hac de re lib. ui De Trin., 
num, 19-94. 


4 Clementia. Codex, χριστότης. Lego, χρη- 


ς. 
. ($6) Simul mitto. Exod. xxxi, 2. Complut. 'edi- 
UO: Συναποστελῶ... xal ἐκθαλεῖ... τὸν Χαναναῖον. 

(31) Nisi. Exod. xxxtu, 15. 

(98) Et hoc tuum. Exod. xxxi, 17. Graeca editio 
90. pro σου. Librarius vero noster mendose scripsit 
εἴρηχα, id est « dixi, » pro εἴρηχας, id est « dixisti. » 

(99) Qui eduxit. [sa. χει, 11 et 12. Lege que 
de boc laiz loco uberrime disserit theologus no- 
δεῖ inlib. De Spir. S. num. A3 et seqq. 


ducem fuisse ait divinum Spiritum, his ipsis ver- 
bis : « Qui (59) eduxit (sive ascendere fecit ) ex. 
ferra pastorem ovium. Ubi est qui posuil in ipsis 
Spiritum sauctum ? Qui reduxit (40) dextera Mo- 
gem ? » Et paulo post subdit : « Descendit (21) Spi-- 
ritus a Domino , et ductor eorum fuit : sic duxiss 
populum tuum , ut faceres tibimetipsi nomen glo- 
riz. » lllud autem etiam observa hoc in loco : quod 
scilicet non ait Scriptura, Spiritum sanctum mis- 
sum fuisse, sed propria eum auctoritate, οἱ regia 
potestate descendisse. Rursus vero ambas comme- 
morans divinas hypostases, et sequali honore utram- 
que prosequens, hzc promulgavit : e Et nunc (43) 
Dominus misit nie, et Spiritus ejus. » ltaque Mo- 


(49) Qui reduxit. Graeca editio pro ἀναγαγών 
habet ἀγαγών. Hieronymus vero in Didyni lib, 
De Spir. S. num. 45 vertit : « congregans dextera 
Moysem : » sed num. postea 51, transfert : « qui 
adduxit. » Hzc enim ibi legimus : « Qui ergo posuit 
in eis Spiritum sanctum, Moysem dextera sua san- 
ctifieatum esse commenjorat : sive illum illustrem 
virum, et mysteriorum Dei initiatorem [codes κο- 
ster, nuntiatorem] . . . sive legem suam. . . Porro 
que est dextera Dei, que » adduxit Moysem, « nisi 
Dominus, et Salvator noster ? Ipse est enim dextera 
Pawis, per quam (iypographus Verouemasis , per 
quem ) salvat, » etc. -. 

(4M) Descendit. κα σι, 44. Greca editio pro 
ποιῄσαι habet τοῦ ποιῆσαι. 

ο ΕΙ munc. loa ΣΙΥΙΗ, 16. Vide mot. 30. 
pag. 49. 


Pd 


έδι 


D!IDTMI ALEXANDRINI 


652 


*em sapius exclamasse invenimus : « Dominus (45) A ἔλεος αὐτοῦ. » "AXÀX καὶ ὁ θεὺς Πατὴρ, μηδέν -: 


Deus qui przcedit ante faciem vestram. » Israelitze 
vero dum gratias Deo agerent, laudes ei canebant Ín 
hurc modum : « Ei qui (44) traduxit populum suum 
w deserto : quoniam in Sxculum misericordia ejus. » 
Quin etiam Deus Pater, ut nullum plane discrimen 
in essentia , et potentia, et voluntate, et gloria in- 
ter seipsum , et unigenitum Verbum, et uuum ejus 
Spiritum sanetum intercedere ostendat , in tota fere 


διάφορον ἓν τῇ οὐσίᾳ, xaX δυνάµει, xal θελῆσει, xa: 
δόξη εἶναι δειχνὺς μεταξὸ αὐτοῦ τε xal τοῦ µονογε- 
νοῦς Λόγου, xal τοῦ ἑνὸς ἁγίου Πνεύματος «0792, 
διὰ πάτης σχεδὺν τῆς ΓραφΏς λέγει’ « Ἐγὼ ἀνήγα- 
yov ὑμᾶς ix γῆς Αἰγύπτου. Μάρτυρες ὑμεῖς ἐσ-ε, 
εἰ θεὸς ἣν ἁἀλλότριος ἐν ὑμῖν, πλην ἐμοῦ. » Καὶ ὁ 
τῷ ὑφίστῳ δὲ Πατρὶ xal τῷ ἁγίῳ Πνεύματι αὗτηυ 
ὁμοφυῆς χαὶ ὁμόφρων, 6 προσηνὴῆς ἡμῶν... « ««« 


Scriptura iuquit : « Ego (45) reduxi vos ex terra. /Egypti. Testes vos estis, si Deus erat alienus in vobis 
preter ime. » ls vero, qui cum altissimo Patre , et sancto ejus Spiritu ejusdem natura , et voluntatis est , 


clemens noster (46)... «ο «ον 
CAP. X. 


296 Capi IX desideratur, 


ΚΕΦ. Y. 


Deest. iniiium cap. 10.) 


e 9 9 v o € 9 ο » ὁ e 5 ο ο » 9 ο 5» » ο ο COntTÀ 


Spiritum meum (47) , aut de Spiritu meo. Atque is R 


vel ob hanc tantum causam , ut equidem opinor, 
ipsorum misertus venire eos jussit ad Jobum , ut pro 
illis oraret : nimirum propter verba ad eum perti- 
nentia , qu:e protulerunt , id factum puto : rectissime 
euim, nescio quomodo , ei convenientiss'me dixe- 
runt : « Spiritus (48) divinus qui fecit me, halitus 
autem Omnipotentis docens me ; ὁ et paucis verbis 
magnam potentiam , et creatricem, ac salutis largi- 
tricem , malorumque expuliricem naturam exjlica- 
runt. Αἱ nunquid in theologica hac locutione sistit 
Eliu (49)? Atqui multa de omuipotenti Deo Patre 
aperte adjecit, quibus quod opponi possit, nibil est. 
Ait enim : « /Eternus (50) enim est, qui est supra 
mortales. » Et rursus : « Si sint mille angeli mortem 
afferentes, unus ex ipsis nequaquam vulnerabit ex 
ipsis (21), si cogitaverit corde conver i ad Douii- 
num; » οἱ rursus : « Orabit (52) ad Dominum, et 
accepta ei erunt; » et rursus : « Salva animam 
meam, ne exeat (53) in corruptionem: et vita mea 
lucem videbit. Ecce hzc omnia operatur Fortis. » 
Qus igitur de Dco, ac ejus Spiritu docet, recta 
suni: qua vero aliis de rebus, prava. Nam Jobus 
quoque ciun divinum vocasset. Spiritum sauctum , 
ut superius dictum fait, tantam a Deo laudem con- 
secutus est. Hoc ergo reputa , etsi nempe testimo- 


(45) Dominus. Deut. 1, 50. Complut. ed., Κύριος 
6 θεὸς ἡμῶν, Similis habemus Deut, xx, 4; xxxi, 
6, εις. 

(44) Ei qui. Ps. cxxxv, vers, 16. 

(45) Ego. Sensum citat ex pluribus sunul Scri- 
pturze locis. Vide 14. Paral. vi, 5; Levit. xi, 45; 
]ea. Σε, 19, etc. 

(46) Noster. . . «. Quateor hic. folia, sive se- 
gmenta desiderantur : (inis nempe octavi hujus capi- 
Μθ, totum capot. nonu, et decimi initium. Noni 
vero, ac decimi capitis argumenta superius babes 
in tabula, pag. 109. 

(47) Contra Spiritum meum. Fortasse Didymus 
eo sensu dixit, χατὰ τοῦ Πνεύματός µου, ut valeret: 
« de Spiritu meo. » ita enim sx»pe accipit dictionem 
xz*3á, in hoc opere, et iu aliis. Ut exewplum affe- 
ram, iu. comment, n Áct. apost. ad vers. 22 cap. 
H, (tow. ΕΥ Anecd. Wolf., pag. 9,) sil: xav µόνης 
σαρχὸς λεχθήσεται, id est, « de sola carne dice- 
tur. » 

(48) Spiritus. Job xxxur, 4. 

(49) Eliu. Codex mendose Ἐλιοῦς, pro Ἐλιοῦς, 
quod Fraurcofurteusis editio habet. Scribere tamen 


[104 a] χατὰ τοῦ Πνεύματός µου, Ἡ περὶ τοῦ Πνεύ- 
µατός µου. Καὶ οἶμαι, ὡς διὰ τοῦτο χαὶ µόνον φεισά- 
µενος αὐτῶν, προσέταχεν ἐλθεῖν ὡς τὸν "Io6, ἐπὶ τῷ 
ἐχεῖνον εὔξασθαι ὑπὲρ αὐτῶν ΄ ἕνεχα δηλον ὅτι sov 
εἰς αὐτὸν συντεινόντων ῥημάτων, διὰ τὸ ἁλήττως 
αὐτοὺς xal λίαν προσηχόντως οὐχ οἶδα πόθεν φάνα; ' 
« Πνεῦμα θεῖον τὸ ποιῆσάν ps, πνοὴ δὲ Παντοχρά- 
τορος ἡ διδάσκουσά µε" » xol ἓν Myr, ῥῆσει δύνα- 
µιν πολλὴν, xai φύσιν τὴν δημιουργιχὴν χαὶ ἁλεξῖ- 
xaxov διηγἠσασθαι. "Ap" οὖν ἐνταῦθα ἕστη τῖς Oso- 
λογίας ὁ Ἐλιοῦς; Καΐτοι διαῤῥήδην προσέθγχεν 
πολλὰ περὶ τοῦ παντοχράτορος θεοῦ Πατρὸς. o 
οὐδὲν ἀντιθετέον. Ἔφη yáp: « Αἰώνιος Υάρ ἔστιν ὁ 
ἁπάνω βροτῶν: » χαὶ πάλιν: « Ἐὰν ὥσιν χίλιοι ἅγ- 
γελοι θανατηφόροι, εἷς αὐτῶν o0 μὴ τρώσῃ t£ αὐτῶν, 
ἐὰν νοήσῃ τῇ xapbla ἐπιστραφῆναι ἐπὶ τὸν Κύριον’ » 
αὖθίς τε: «Εὔξεται πρὸς Κύριον, xai δεκτά αὐτῷ 
ἔσται * » xal πάλιν * « Σῶσον τὴν φυχήν μον, τοῦ μὴ 
ἐξελθεῖν εἰς διαρθοράν. χαὶ ἡ ζωή µου que ὄψεται. 
Ἰδοὺ ταῦτα πάντα ἐργάζεται ὁ Ἰσχυρός. » Οὐκοῦν οἱ 
λόγοι αὐτοῦ, εἰς μὲν τὰ περὶ τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ Πνεύ- 
µατος αὐτοῦ, χαλοί εἰς δὲ τὰ ἄλλα, ἁμαρτάνοντες. 
Ἐπείτοι καὶ ὁ Ἰὼδ, θεῖον ὀνομάσας τὸ ἅγιον Ives ga, 
ὡς προελέχθη, τοῦ παρὰ θεοῦ ἔτυχεν τηλικοῦτου 
ἐπαίνου. Λογίζου τοίνυν, ὅτι x&v τὴν μαρτνυρίαν 
τοῦ Ἐλιοῦς μὴ προσδἐχῃ, ἀρκοῦσι xat οὕτως οἱ 


mali ex llebraico Ἐλιοὺ, ut in. Complut. ed. iu- 
pressum fuit. 

(50) Aternus. Job xxxi, 12. Tria, que mox 
affer loca ibidem exsiaut vers. 25, 26, οἱ 25, 
ac 29. 

(51) Ex ipsis. Complut. ed., οὗ ph "pase: aj- 
τόν, id est, « non vulnerabit ipsum |.» Fraucofur- 
tensis vero : ob μὴν τρώσῃη αὐτόν, hoc est, « nou 
tame", » ete, Et paulo post Complutensis : πρὸς τὸν 
Κύριον. Jeniana libri Jobi editio, seu vetusiissituus 
codex in ea expressus habet : Ei; ἐξ αὐτῶν οὗ μὴ 
τρώσῃ αὐτὸν, &àv νοήσῃ «fj χαρδίᾳ ἐπιστραφῆναι 
ἐπὶ τὸν Κύριον. 

(59) Orabit. Graca Biblia : εὐξάμενος, id est, 
« deprecatus. » Sed Didymi lectio Hebraico exemn- 
plari cousentanea est, et vetustissimo Graco codici, 
«quo usus est Patricius Junius, qui ex eo edidit 
εὔξεται. i 

(56) Ne exeat. Graeca editio, τοῦ μὴ ἐλθεῖν, id 
est, « ne veniat, » aut, « ne pergat. » Et paulo post 
habet ἐργᾶται pro ἐργάξεται, eodem sensu. Co- 
dex quo usus est Junius, habet, τοῦ μὴ ἑςτλθσῖν, 
ut legit Didymus, εἰ ἐργᾶται, ut Graeca editiones. 


633 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


634 


θεῖον τὸ ἅγιον Πνεῦμα φῄσαντες lepoxfipuxec* xal A nium Eliu non accipias , nobis tamen sacros prae» 


ἀξιόπιστός ἐστιν χαὶ εἷς ἐξ αὐτῶν paptupov: xal 
ὅτι πολλάχις ὁ δαίµων ἁπατῆσαι βουλόµενος, µίγνυσι 
τῷ ψεύδει, ὡς δέλεαρ, ἀλήθειάν τινα τῷ πρὸς ὃν 
ὁ λόγος αὑτῷ ἐστιν ἐγνωσμένην. ᾿Αμέλει τοι iv 
Εὐαγγελίῳ ἀχούομεν τοῦ διαδόλου ἀπὸ θείων Γραφῶν 
τῷ πάντων Δεσπότῃ διαλεγοµένου, xot [104 b] τοῖς 
ἀνοαίοις αὐτοῦ λογισμοῖς xat ῥήμασιν τὰ ὅσια Υραφία 
συµπλέχοντος. xaY λέγοντος πειραστιχῶς; « El YU; 
εἴ τοῦ 8:09, βάλε σεαυτὸν χάτω Yéypar:mi vàp, 
τι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ auo, τοῦ δια- 
φνλάξαι σε: » ἔτι μὴν χαὶ τῶν δαιμόνων θεολογούν- 
των βέλτιον ᾿Αρειανῶν, τῶν χειροτονησάντων τὸν 
αἱρεσιάρχην ὑμῶν Μαχεδόνιον, χαὶ μετ αὐτὸν Μα- 
ραθώνιον. « Τί ἡμῖν καὶ oov, Ἰησοῦ Υἱὲ τοῦ Θεοῦ 


cones sufficere, qui Spiritum sanctum divinum 
997 »ppellaveruut ; ac (49 dignum esse vel unius 
tantum ex ipsis Lestimonium ?* sxpe vero demo- 
nen , quod nos decipere velit, veritatem aliquam 
veluti escam eum mendacio permiscere , qux» ei, 
quicum sermonem habet, perspecta sit, In. Evan- 
gelio sane diabolum audimus ex divinis Scripturis 
cum rerum omnium Domino colloquentem , et pro- 
fanis suis ratiocinationibus ac verbis saucta ora- 
cula inserentem , εξ tentautis instar inquientem : 
« Si Filius (54) Dei es, projice te deorsum ; scri- 
pium est enim : Quoniam angelis suis mandabit de 
te, ut custodiaut. te. » Quin etiam dzemones audi- 
mus, de Filii divinitate melius loquentes , quam 


τῦ ζῶντος; Ἡλθες ὧδε πρὸ χαιροῦ βασανίσαι D Ariaui , qui hwresiareham. vestrum. Macedonium 


tud;; » Καὶ ὁ Ἰάχωδος δὲ παριστῶν, ὅτι 1) πίστις 
χωρὶς τῶν ἔργων νεχρά ἔστιν, xal τὸ ἔμπαλιν, θά. 
ερον δὲ θατέρῳ συνεργεῖ, καὶ ἐξ ἀμφοῖν τὺ τέλειον, 
ἀναφανδὺν χηρύσσει: « Σὺ πιστεύεις, ὅτι ὁ θεὸς 
εἰς ἐστιν; Καλῶς ott; * χαὶ τὰ δαιμόνια π.στεύου- 
cw, xal φρίσσουσιν. » Οὐ phy ἁλλὰ χαὶ ἡ Σαµμα- 
pet, Tovh, ἐφ᾽ οἷς εἶπεν παρὰ τὴν ἀρχὴν, ὕθρι- 
σθεῖσα παρὰ τοῦ πάντας σωθῆναι βονλομένου Ἆρι- 
στοῦ. ἐφθέγξατο τὸ δεύτερον πιστῶς, καὶ οὐχ ὡς 
Σαμαρεῖτις ' χαὶ tmalvou ἅμα καὶ ἑλέους Ἀξιώθη. 
Καὶ ἄλλα δὲ ἴσως εὑρεθείη τοιαῦτα πολλὰ παρὰ 
τῶν φιλοπονώτερον περὶ ταῦτα διατριδόντων. ᾿Ορᾷς 
οὖν, ὅτι cv, ὦ Μακεδονιανὲ, οὐδὲ ὡς ὁ Ἐλιοῦς περὶ 
τῷ ἁγίου Πνεύματος πιστεύεις’ ἀλλ ἐξεῤῥύη ἀπὸ 
οὗ πᾶς σῴφρων περὶ αὐτοῦ λογισμός * καὶ διὰ τὴν 
µε[ωσιν, ἣν ἐργάζη περὶ τὴν θείαν οὐσίαν αὐτοῦ, 
καὶ τὸ u$ εἶναί σε τέλειον συγχοινωνὸν τῆς χάρι- 
της αὐτοῦ, ὑποσπανίζει σοι τὰ ἀῑδια δωρήµατα 
03:02; Αλλὰ xat τούτων μὲν ἅλις, ἐπὶ δὲ τὰ 


(94) Si Filius, Math. 1v, 6, Verha, τοῦ διαφυ- 
1352: σε, lioc est, « ut eustodiant. te, » in Matthaeo 
vou leguntur : sed ex verg. 11 psalmi 3c, quein 
Ibi damen citat, desumpta suut. 

($5) Marathonium. Ordinationem Marathouii, Qi 
undecimus Nicome:liensiuim episcopus numeratur, Ma- 
cedunio tribuunt Socrates ac Nicephorus : id tamen 
oplime cum eo componitur, quod ante ipsos dixe- 
Ta hoc in loco Didymus. Nam primum quidem 
de electione potius, quam de ordinatione loqui 
Yidetur theologus noster, aut certe de trihus, seu 
Phribus episcopis Marathonii cousecratoribus : 
deinde iidem sape lharetici turbulenta ea. tempe- 
$lalt modo Ariani, modo Pneumatomachi dunta- 
Va, δει Macedonioni videri volebant. Hac ergu 
de Marathonio scripsit Socrates lib. n, cap. 38 : 

αἱ fe μὲν Κυζίχου, Ἐλεύσιον ἐπίακοπον àvabet- 
MNA τῆς δὲ Νικομηδείας, Μαραθώνιον * ὃς πρότερον 
μὲν διάκονος fv. ὑπὸ Μακεδονίῳ ταττόµενος, id est : 
' € Et Cyzici quidem episcopum ordinavit, aut crea- 
Τὰ (Macedonius) Eleusium, Nicomedix vero Ma- 
Talbonium, qui diaconus antea sub ipso eral. » 

Leap. 45 ejusdem libri: « Invaluit tamen apud 
plerosque haec opinio (Greca brevitatis causa omitio), 
190 à Macedouio primum istud (nempe vocabulum, 
honeusius) excogitatum fuisse, sed a Marathonio, 
qvem illi ad episcopatum Nicomediensis Ecclesiz 
Paulo ante. promoverant : unde et. Marathoniani 
dicuntur hujus doguiatis sectatores. » Lege etiam, 


ordinarunt , post Macedonium vero , Marathonium. 
« Quid nobis (55), et tibi, inquiunt, Jesu Fili Dei 
viventis? Venisti huc ante tempus torquere nos ? » 
Al Jacobus quoque fidem (56) osteudens sine operi- 
bus mortuam esse (57), et vice versa ; ex duobus vero 
his alterum cum altero (58) cooperari, atque ex 
ambobus perfeetum quid haberi, palam ac mani- 
festo sic praedicat : « Tu. credis (59), quod Deus 
unus est ? Βέπο facis: etiam dzemones credunt , et 
contremiscunt, » Quin. Samaritana quoque mulier, 
quam Christus, qui onmes vult salvos fleri, ob 
ea, qus» initio dixerat, exprobravit (60), iterum 
postea ut fidelis, non ut Saniaritana locuta est, 
et laude. simul ac misericordia dignata est. Sed 
multa etian alia his similia ab iis fortasse inveulen- 
tur, qui mojorem in b:ec laborem impendent (61). 
Jamne 998 vides, o Macedoniane, tuam de Spi- 
ritu sancto fidem ne illi quidem zqualem esse , 
quam de illo babuit Eliu? nihil vero te eapienter 


si placet, Suzomenum, lib. 1v, cap. 27, ae Nicepho- 
runt Callisuun, lib, ix. Hist. eccles., cap. 42 et 47. 

(66) Quid nobis, Mauh. viri, 29. Graeca. editio 
caret vocibus τοῦ ζῶντος, id esl, « viventis.) 

(57) Fidem. Jav. 1, 20 et 22, 

(58) Cum altero. 1n Graeco, θατέρῳ. De qua voce 
grammatici disputant, aliis eam barbaram 6386 con- 
tendentihus, aliis vero aliquibus exemplis defendi 
posse. Vide Herodianum in Philetero. Julianus. (a- 
men Apostata ip. Epistola ad Serapionem ea utitur : 
Τὸ γὰρ ὅμοιον θατέρῳ (inquit), µένειν ὁποῖον καὶ τὸ 
ἕτερον, iil est : « Quod enim. alieri simile est, tale 
semper manere, quale sit. alierum, » Et Heuiochus 
apud Joannem Stobensem λόγῳ xn : Δημοκρατία 
θατέρᾳ ὄνομ᾽ ἐστὶ, τῇ δ' ἀριστοκρατία Όατέρφ᾽ 
jd est : « Democratia alteri. nomen est, alteri. vero 
Aristocratia. » 

(59) Tu credis. Jac. u, 19. ] 

(60) Exprobravit. Joan. αν, 11 et 18 Samari- 
tauam illam exprobrat Christus : ubinam vero postea 
laudata fuisse dicitur? - ] 

(64) Alia.. ab iis. . invenientur, qui majorem 18 
hec laborem impendeni, Dilymum hic quoque 
aguosco. Simili enim modo loquitur nou raro. lta 
Iib. De Spir. S., num. 26, ait : « Et inulta. alia bis 


similia, quz& in Evangelio observans lector inve- . 


niet, » Ac num. 30 : « Quod mauifestum adver 
tere poteris, propbetas relegens ex — auimo. 1 Yiub 


et num. 2, 5 et 98. 


DIDYM£E ALEXANDHINI 


de illo cogi:are? sed divina (62) tibi ejus dona de- A ἑξῆς προῖωμεν. Ὁμοίως Παῦλος tv τῇ δεντέρᾳ πρὸς 


ficere , tum quia divinam ejus essentiam deprimis, 
tiim quia gratiz illius perfecte particeps non es ? Sed 
de his satis. Ad sequentia progrediamur. Paulus 
similiter in secunda ad Corinthios scribit: « An ne- 
scitis (65), quod templum Dei esiis, et Spiritus 
Dei habitat in vobis ? Si quis templum Dei corrum- 
pit, disperdet hunc Deus: ten plum enim Dei sau- 
cium est , quod esiis vos.» Animadverte autem, 
hic Spiritum Dei Deum dici habitautem in templo 
hominis, quem Dei teinplum vocat Apostolus, sic- 
ut alibi dicit : « Qux consensio (64) templo Dei 
cum idolis ? Nos enim sumus (65) templum Dei vi- 
vi ; sicut dixit Deus: Inbabitabo in illis, οἱ inam- 
bulabo inter eos, et ero illorum Deus, et ipsi erunt 


Κορινθίους γράφων * [105 a] « Oox οἴδατε, ὅτι vale 
θεοῦ ἔστε, xal τὸ Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ οἰχεῖ ἓν ὑμῖν» 
El τις τὸν ναὸὺν τοῦ θεοῦ φθείρει, φθερεῖ τοῦτον ἃ 
θεός ' ὁ γὰρ ναὺς τοῦ θεοῦ Ἁγιός ἐστιν, οἵτινές bos 
ὑμεῖς. » Κατανόησον , ὡς τὸ Ινεῦμα τοῦ θεο” θεὺν 
εἶπεν οἰκοῦντα ἐν τῷ ναῷ τοῦ ἀνθρώπον, ὄντια 
Θεοῦ ὠᾠὠνόμασε ναὺν, ὧς ἀλλαχοῦ λέγει’ « TG 
συγχατάθεσις ναῷ Θεοῦ μετὰ εἰδώλων;: "Ἡμεῖς 
γὰρ ναός ἔσμεν θεοῦ ζῶντος, χαθὼς εἶπεν ὁ θεός’ 
Ἐνυικήσω ἓν αὐτοῖς, χαὶ ἑμπεριπατήσω, καὶ ἔφομαι 
αὑτῶν θεὸς , xal αὐτοὶ ἔσονταί uot λαός. » Καὶ ὡς 
Τιµοθέῳ χράφει' ε Thy χαλὴν παραθήχην φύλαξον 
διὰ Πνεύματος ἁγίου, τοῦ ἑνοιχοῦντος Ev ἡμῖν. » 
Καὶ ὡς ἐν Εὐαγγελίῳ ἔχει, χαθὰ ἤδη ἐλέχθη' « "Ev 


mihi populus ; » et sicut Timotheo scribit: « Bo- B τούτῳ γὰρ Ὑινώσχομεν, ὅτι ὁ Θεὸὺς ἐν ἡμῖν ἔστιν, 


num (66) depositum custodi per Spiritum sanctum , 
qui habitat iu nobis ; » et sicut in Evangelio liabet , 
ut jam dictum est : «In hoc (67) enim coguosciinus , 
quod Deus in nobis est , ex Spiritu ejus, quem dedit 
nobis. Profecto tanquam ex persona duarum bypo- 
stasium apud Isaiam dicit Scriptura : « Ego sum (68), 
et non est amplius. » Sicut etiam ex persona Filii 
evangelista inquil : « Si quis (69) diligit me, sermo- 
nem meum serval , et Pater meus diliget eum , et ad 
eum veniemus, el mansionem apud eum faciemus ;» 
et in Epistola ad Ilebraos :« Christus (70) autem su- 
499 per domum suam, cujus domus sumus nos; » 
εἰ sacer Psaltes : « Tu autem (71) in sanctis ha- 


(62) Divina, In Grzco, ἀῑδια, id est, ad verbum, C 


« wlerna. » Sepe vero « ;iernum » pro « divino» 
dicit. Didymus. 

(65) An nescitis. Non in secunda, sed in 1 ad 
Cor. ill, 16, 17. 

64) Que consensio. 11 Cor. vi, 16. 

65) Nos. . . sumus. Biblia : ὑμεῖς... ἐστέ, id 
est, « VOS. .. e&lis, ) 

(66) Donum. HW ad Tim; 1, 14. Greca editio πα- 

χαταθήχην, pro παραθήχην. 

P 7) In ioc. Non in. Evangelio, sed in Epist. 1 
Joau. iv, 10. 

(68) Ego sum. Isa. xL v, 19. Biblia habent : 'Eyo 
εἰμι Κύριος, xal οὐκ ἔστιν ἔτι, id est, « Ego sum 
Domiuus, ei non est amplius. » 

(69) Si quis. Joan. xiv, 35. Graeca editio pro 
«npst habet τηρήσει: quaw lectionem. Didymus 
juoque secutus est superius segm. 27 a et in lib. 

6 Sp. sancto, num. 
editio οἱ Didymus ipse segm. 24 a habent Totfj- 


μεν. 

(10) Christus. He^r, m, 6. Gr:eca. editio post 
δὲ addit ὡς Υἱός, id est, « ut Filius. » Similia 
porre dictaverat Didymus in lib. De Spir. S., num. 

et 25, ubi hunc quoque Pauli locum allegat, 
sed tam male babitum in editis exemplaribus, 
ut vix eum agnoscas, ac Didyrmi mentem non sa- 
tis percipias. Sic enim habet editio Veronenais : 
ε In alio quoque loco, omnis natura ratioualium 
creaturarum, domus dicitur Salvatoris. Sicut autem 
super domum suam Dominus Jesus, cujus domnus 
sumus nos : ita domus Chrisu templum Dei est, in 
quo Spiritus ejusdem inbabitat Dei. » Αι codicis 
nostri ms. in Canonica S. Salv. Bonouim asservati 
lectio concinnior videtur, et clarior, atque adeo ge- 
muina, presertim cum Vaticanus Regin: codex a 
cl. Vallarsio citatus ex parte saltem ei consentiat. 
Bic porro habct codex noster: «In alio quoque loco 


24. Pro ποιησόµεθα eadem D ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν Υἱῷ. Καὶ αὐτὸς δέ φησιν ὁ 
ε 


ix τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ, οὗ ἔδωχεν ἡμῖν ' » ἀμέλει 
ὡς ἀπὸ δύο ὑποστάσεων παρ) Ἡσαῖᾳ λέχει’ « "Evo 
εἰμι, xal οὐκ ἔστιν ἔτι. » Ὡς χαὶ ἀπὸ τοῦ Υἱοῦ ἐν 
Εὐαγγελίῳ ἔφη” « Ἐάν τις ἀγαπᾷ µε, τὸν λόγον 
µου τηρεῖ, xal ὁ Πατὶρ µου ἀγατήσει αὐτὸν, xal 
πρὸς αὐτὸν ἑλευσόμεθα, xai μονην παρ αὑτῷ 
ποιησόµεθα ' » καὶ πρὸς Εβραίους, ε Χριατὺς 
6b ἐπὶ τὸν οἴχον αὑτοῦ, οὗ οἶκός ἐσμεν ἡμεῖς' » χαὶ 
ὁ Ἱεροψάλτης' «Σὺ δὲ ἐν ἁγίοις χατοιχεῖς, ὁ ἔπαινος 
τοῦ Ἰσραήλ.» Οἶμαι οἰχητήριον ἅγιον τοῦ ἀπεριγρά- 
qou θεοῦ εἰπὼν πᾶσαν λογιχὴν τῶν πιστῶν φύσιν. 
Απεδείχθη οὖν μονονουχὶ θεὸς τὸ ἅγιον Πνεῦμα: 
ἀλλὰ xai ἴσος, xal ὅμοιος τῷ Πατρὶ xaX τῷ Υἱῷ, ἓν 


omnis natura rationabilium creaturarum — domas 
dicitur Salvatoris : « Christus autein. saper do- 
mum suam, eujus domus sumus nos. » ista. domus 
Cliristi templum est Dei, in. quo Spiritus ejusdem 
habitat Dei.» Utrobique ergo omittit Didymus verba 
illa, « ut Filius. » Inferre tamen inde non licet, 
Bibliorum exemplaria, quibus ille utehaiur, vo- 
cibus, « ut Filius, » catuisse. Nam iu commenta- 
riis ἐπ Psalinos ad titulum psalmi noni explicans 
ipse ea verba, ὑπὲρ τῶν χρυφίων τοῦ Ylou, id est, 
« pro occultis Filii, » atmlit bunc Pauli locum, nec 
voces, « ul Filius, » omisit, Hzc enim leguntur in 
catena in Psalmos maun . scripta, fol. 20, ad eum, 
quem dixi, pilum v e CES πολλοῖς δὲ NU 
Γραφῆς ἀορίστως εἴρηται, προσχειµένου, τίνος 
Yi e ἐν μὲν τῇ π » Ἑέρείωυς λέγοντος Παύλου’ 
Χριστὸς ὡς Υἱὸς ἐπὶ τὸν olxov αὐτοῦ’ οὗ οἶχός ἔσμεν 

μεῖς ' xaX πάλιν "Em ἑσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων 
Xonio 
ἐν Εὐαγγελίοις περὶ ἑαυτοῦ: Ἐὰν οὖν ὁ Ylbg ὑμᾶς 
ἑλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι Υενήσεσθε. Δῆλον ouv, 
ὡς xal νῦν αὐτὸν δηλοῖ τῷ μὴ προσχεῖσθαι, τίνος 
Yi: καὶ οὐχ ὡς ἂν εἴποιεν Ἰουδαῖοι τὸν Ἄδεσα- 
λὼμ, καὶ ὅσα χρύθδην ἐδουλεύσατο χατὰ τοῦ πατρός. 
Οὐ yàp ἐξωμολογήσατο τελεντήσαντος, ὁ xai ἁπει- 
πὼν αὐτοῦ την ἀναίρεσιν, xat θρηνἠσας τὸν θάνατον" 
id est : « Didymi. In multis vero Scripturae locis 
indefinite dicitur Filius, quin addatur cujus sit Fi- 
lius : cum in Epistola quidem ad He 
cat Paulus : « Cliristus ut Filius super domum 
suam, » eic., nec enim omnia vertam, ne longior 
sim. Catena porro locupletissima, ex qua bac ex- 
scripsi, necdum edita est, atque ab ea diversa, 
quam Corderius edidit, exstatque in codice Greco 
xvi Biblietheczee Veueue S. Marci elegantissimo 
et satis emeudate exarato, ac Didymus in ea pae 
sim allegatur. 

(71) Tu autem. Psal. xxi, 5 (seu &). Graeca edi 


657 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


τῷ ἴσως xai ὁμοίὼς vaby ἔχειν τὸν ἄνθρωπον ' xal A bitas, laus Israel. » Universem vero fidelium ra- 


ὅτι ὁ ὧν οἶχος τοῦ Πατρὸς , ἔχει xai «by iy abc 
ὄντα Yibv, καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. ὡς ab πάλιν 
ποὺ YioU, f| τοῦ Πνεύματος τῆς ἐπιφοιτήσεως xat- 
αξιωθεὶς, ἐχ παντὸς ἔχει χαὶ τὸν Πατέρα. Καὶ πάλιν 
iv τῇ [105 b] αὐτῃ δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ:. € Ἡ οὐκ οἵ- 
ὅατε, ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν ναὸς τοῦ Ev ὑμῖν ἁγίου 
Πνεύμᾳατός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὺ τοῦ Θεοῦ, xal οὐχ 
ἐστὲ ἑαυτῶν; Ἰγοράσθητε γὰρ τιμῆς. Δοξάσατε δὴ 
ὢν Θεὸν τὸν kv τοῖς σώμασιν ὑμῶν.» Τὰ σώματα 
τῶν πιστῶν ναὸν τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἶναι εἰπὼν, 
ἱνουθέτησεν δοξάξειν τὸν Θεὸν ἓν τοῖς σώμασι, δῆλον 
ὅτι τὸ ἅγιον Πνεύμα. Λέγων δὲ αὐτὸ ἀπὸ τοῦ θεοῦ, 
διδάσχει, ὡς χατὰ φύσιν πρόεισιν ἐξ αὐτοῦ. Ὅπερ 
αὖθις παριστᾷ xa τὸ ναὺν εἶναι αὐτοῦ τὸν ἄνθρω- 


tionalem naturam incircumseripti Dei sanctum ha» 
bitaculum dicit, ut puto. Spiritum sanctum ergo 
non modo Deum esse demonstratum est, sed etiam 
eequalem et similem Patri, et Filio, tum quia trium 
personarum equali et simili modo templum est (72) 
homo; tum etiam quia qui domus est Potris, File 
lium quoque in $e habet exsistentem, et Spiritem 
Dei : sicut vicissim qui Filii, aut Spiritus adventa 
dignus factus est, habet omnino etiam Patrem; et 
rursus in eadem secunda Epistola (75) : « An ne- 
scitis, quod corpora vestra (74) templum sunt ex- 
sistentis in vobis sancti Spiritus, quem babetis a 
Deo, et non estis vestri? Empti enim estis pretio. 
Glorificate Deum, qui est in corporibus vestris. » 


πον, ἴσως τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ. Ὁμοίως £v τῇ B Postquam üdelium corpora templum esse dixit 8pi- 


αὐτῇ δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ  «’Αχρι vàp τῆς afjuepov τὸ 
αὐτὸ χάλνµμµα ἐπὶ τῇ ἀναγνώσει τῆς Παλαιᾶς Δια- 
θήχης μένει, μὴ ἀναχαλυπτόμενον (ὅτι bv Χριστῷ 
χαταργεῖται) . Ὅταν δὲ ἐπιστρέφῃ πρὸς Κύριον, πε- 
paipelzat τὸ χάλυµµα. Ὁ δὲ Κύριος τὸ Πνεῦμά 
ἐστιν: οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐχεῖ ἐλευθερία. 
Hu δὲ πάντες ἀναχεχαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν 
61» Κυρίου χατοπτριζόµενοι, τὴν αὑτὴν εἰχόνα 

ταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, χαθάπερ ἀπὸ 
Κυρίου Πνεύματος.» Καὶ Κύριον τοσαυτάχις ὠνό- 
µασεν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, xot ἐλευθερίαν δωρούμε- 
αν, οἷς ἐπιφαίνει xal δόξαν ἔχον Ev ἑαυτῷ. Ἡ δὲ 
πᾶσα τοῦ χεφαλαίου ἑρμηνεία ἔχει ὧδε' Τὰ τῆς Πα- 
Mid; φησιν, Διαθήχης Ἰουδαϊχὰ παρατηρήµατα 
ἔτι μένει, μὴ ἁποσχεπααθέντα χαὶ γνωσθέντα ἑνίοις, 
πι χατήργηται Ev Χριστῷ, τῷ εἰπόντι" « 00x ἦλθον 
«αταλῦσαι τὸν νόµον, ἀλλὰ πληρῶσαι” » τοῦτ' ἔστιν, 
] παῦσαι, fj τὸ λεῖπον ἀναπληρῶσαι. "Όταν δὲ τις 
ἐπιστρέψῃ πρὸς Κύριον, xat gesagt?) ἀπὸ τοῦ τύπου 
ες τὴν ἀλήθειαν, ἀπὺ τοῦ νόµου εἰς τὴν χάριν, χατὰ 
?,«(0)x ἐστὲ ὑπὸ vópov, ἀλλ ὑπὸ χάριν,» &mop- 
ῥιπτεῖ ἐχεῖνο τὸ ὥσπερ [108 a]. συγχαλύπτον αὐτὸν 
κἄλυμμα. ὅμοιον ποιῶν Μωῦσῇ, περιαιροῦντι, νίχα 
ἐ-αλέγεσθαι ἠξιοῦτο τῷ ἀοράτῳ θεῷ, τὸ χάλυµµα 
τοῦ προσώπου αὑτοῦ, τοῦ Ex τῆς θεῖχτς ἐπιφανείας 
ὑοξασμένου, xat ἁμαυροῦντος δίκην ἠλιακῶν ἀκτί- 
Yu» τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν ἑνατενιζόντων αὐτῷ. Toy 
& Κύριον ἐνταῦθα τὸ ἅγχιον Ηνεῦμα εἶναι λέγει’ 


ritus:sancti, Deum gloriffceandum esse monet in 
corporibus; videlicet Spiritum sanetum. Inquiens 
vero, a Deo illum nos habere, ipsum secundum 
naturam (75) ex Deo procedere docet. ld quod ες 
eo rursus confirmatur, quod templum ejus sit homo 
zqualiter atque Patris et Filii. In eadem similiter 
secunda Epistola : « Usque (76) in hodiernum enim 
diem idem velamen in lectione Veteris Testamenti 
manet non revelatum (quoniam (77) in. Christo eva- 
cuatur). Cum autem conversus fuerit ad Dominum, 
aufertur velamen. Dominus autem Spiritus est : ubi 
autem Spiritus Dominl, ibi libertas, Nos 490 vero 
ones revelata facie gloriam Domini speculantes, in 
eamdem imaginem transformamur a gloria in gloriam 
tanquam a Domini Spiritu. » Observa, Spiritum 
sanctum et Dominum sepius hie vocari, et largien- 
tem libertatem iis, quibus illucescit, et habentem 
gloriam in semetipso. Totius autem capituli ipter- 
pretatio sic se habet: Judaiesm, inquit, Veteris 
Testamenti observationes adhuc manent non re- 
tecue nonnullis, qui non cognoscunt, eas evacuatas, 
sive abrogatas esse in Christo, qui dixit : « Non 
veni (78) solvere legem, sed implere, » id est, aut οἱ 
fidem imponere, aut. quod deest, supplere. Cum 
vero quis conversus fuerit ad Dominum, et transmi«- 
graverit ex typo in veritatem, ex lege in gratiam, 
juxta illud: « Non estis (79) sub lege, sed sub ει” 
tia; » illud velamen abjicit, quod eum velati abe- 


tio : ἐν ἁγίῳ, id est « in saneto. ». Symmacbi ver- p Sp. sancto, num. 24, ac postquam primum etertio 


8 onem hie sequitur Didymus, qux habebat, ἓν 
ἁγίοις, AL in lib. De Spir. sancto, num. 24 legitur : 
t To antem in sancto habitas. » 
emplum est. Simili modo in lib. De Spir. 
«clo, num, 95 : « Si autem in domo, inquit, el 
lemplo [cod, moster, οἱ in templo], quo Pater et 
Salvator inhabitat, illico invenitur et Spiritus 
Enctus, ex hoe indivisa Trinitatis substantia de- 
woMtlralur.., Cum ergo Spiritus sauctus, similiter 
Ww Pater et Filius, mentem, et interiorem howi- 
Be inhabitare doceatur, non dicam ineptum, sed 
Wim est eum dicere creaturam. » 
16) Secunda Epistola. Locum Pauli, qui exstat 
3 prima ad Cor. 11, 16 et. 17, citavit paelo- ante 
dm desumptum ex secunda. Nunc rursus in euin- 
| Impingit. lapidem : natn hac quoque exstant 
P^ 19 secunda, sed in priua ad Cor. vi, 19 ei 20. 
Utrumque vero testimoniuin affert etiam in lib. De 


capite attulit, e sexto capite sic affert. alterum: 
« Et post non multa [rectius codez moster: et post 
mulia] ejusdem Epistola: « Nescitis, inquit, quia 
corpora vestra templum Spiritus sancti sunt, quem 
habetis a Deo? » Vile not. 45, pag. 62. 

(14) Corpora vestra. Graeca editio; τὸ σῶμα ὑμῶν, 
jd esi « corpus vestrum. » Et paulo post: τὸν 8ebv 
ἐν τῷ σώµατι ὑμῶν, id est, « Deum ja. corpore 
vestro. » 

(15) Secundum naturam. Non per creationem. 
Vide uot. 64, pog. 212. 

(16) Usque. M Cor. m, 14-18. 

(77) Quvmam. Graeca editio : ὅτι, id est « quod » 
scilicet, « velameu. » Versiculum 15 omisit fortasse 
non Didymus, sed librarius, simili vocum xatap- 
γεῖται, εἰ χεῖται termiuatione deceptus. 

(18) Non veni. Matth. v, 17, 

(19) Non estis. Rom. vi, 44. 


ΡΙΡΙΜΙ ALEXANDRINI 


630 


condiL; idemque facit, ας Moses.(80), qui, cum in- A map' οὗ τὴν ἐλευθερίαν, οἱ ναὺς ὄντες αὐτοῦ, δεχό. 


visibdew Deum alloqui dignus flebat, auferebat ve- 
lyven vultus sui. (81) ex divina apparitione gloriü- 
Gaii (82), atque illorwn oculos, qui obtutum in ipso 
figerent, solarium radiorum instar, persiripgentis 
aiqne hebetantis, Dominuw autem hoc in loeo. Spi- 
ritum saneiuuw esse dicit : a quo no5, qui ejus 
templum | suinus, libertalem accipientes, revelata 
jara facie, nec servitutis jugo amplius succum- 
bestes, gloriam Duimini in nobis babitauds specula - 
mur ex gloria Spiritus in. gleriam Patris venientes. 
Sed progrediamur ad sequegtia. « Si euues, in- 
quit ($3), prophetent, intret aulem quis infidelis, vel 
idiota, convincitur ab omnibus, dijudicalur ab owni- 
luis (84) : occulta cordis ejus manifesta fluut : et ita 
cadens ia faciem adorabit Deum, pronuntians, quod 
vere Deus in vobis est, » itaque boc etiam in loco 
Spiritus sanctus, qui in prophetis, ei in sanctis lo- 
quitur, et operatur, et charismata, seu dona largi- 
tur, manifeste vocatus est. Deus adoraius. Notandum 
vero hoc est, quod ipse etiam adorari dicitur. Pra 
cedentibus similia ad Romanoa quoque scribit. Sic 
autem se habent ejus verba : « Deus(85) autem 
pauentie, εἰ spei (86) dei vobis idipsum sapere 
in alterutrum secundum Jesum 9231 Christum : ut 
upanimes uno ore glorificeiis Deum et Patrem Do- 
wipi nostri Jesu Christi. » Quis vero est Deus, qui 
φαΐ nobis ita sapere de Patre, οἱ Unigeunito ejus, 
uisi Spiritus sanctus? Superest enim ipse duntaxat, 
quem hic intelligere possimus, Sed Thessalonicen- 
sibus quoque similiter scribit : « Dominus (87) au- 
tem dirigat corda vestra in charitatem Dei, et in 
patientiam Christi, » Adeo ut Spiritus sauctus sit 
Ule Dowminus , qui dirigit io claritatem Dei et Pa- 
Uis, « in patientiam Filii; et rursus: « Vos aw 
tem (83) Dominus wnlüplicet, e& abundare faciat 
charitate in invicem, et iu omnes, quemadmoóduis 
ei nos in vos; ad confirmanda coria veswa siue 
«uerela (89) in sanctitate, coram ;Deo et Patre no- 
δμο, in adventu Domini nostri Jesu Christi. » Quis 
porro est ille Doininus, qui multiplicat et confirinat 
iu sanctitate coram Patre et Filio, nisi Spiritus 
sauctus? Ipsos hortatur insuper, ne ex quadam pe- 
tulantàa, out negligentia zternam (90) ejus gra- 
tiam, que in nobis veluti accensa est, respuant : 
hsc seribens (91) : « Spiritum nolite exstinguere; » 
et rursus Deum illum facieus, et :equalis eum cum 
Patre gradus, 2c diguitatia esse, eique concordare 
xnnuntlians, ait: « Qui spernit (92), non homiuem 


(80) Moses. Vide Exod. xxxiv, 34 ει 35. Similia 
babet. Origenes iu libro primo De principiis, cap. 1, 


pag. 50. 

(81) Sui. Codex, αὐτοῦ. Legendum f[ortasse, 
αὐτοῦ. 

(82) Glorificati. Latina. ἰεκιιφ]ωήο Exod. xxxiv, 
39, Mosis faciem. « cornutam fuisse » ait; Greca 
yero, « gloriticatam fuisse. » 

(85) Inquit. 1 ad Cor. xiv, 24 et 25. 

(84) Ab omnibus. Grxzca. Biblia post, ὑπὸ πάντων, 
habent : xat οὕτω τὰ χρυπτά, id est. «et ita oc- 
culta. » Sed Biblia Latina item ut Didymus omit- 
tunt hic voces, cet Πίο 


C 


µενοι, ἀναχεχαλυμμένῳ προσώπῳ, καὶ οὐχ ἔτι τῷ 
ζυγῷ τῆς δουλείας ὑποχεχυφότες, τὴν δόξαν vou Ku- 
βίου, τοῦ οἰχουντος ἐν ἡμῖν, κατοπτριζόµεθα. ἀπὸ 
δόξης τοῦ Ilrebpatoc εἰς δόξαν τοῦ Παερὸς &pyó- 
pavot. Προΐωμεν δὲ καὶ ἐπὶ τὰ ἑξῆς' « "EXv, » «prat, 
ε πάντες προφητεύωσιν , εἰσέλίῃ δέ τις ἄπιστος, ἢ 
ἰδιώτης, ἐλέγχεται ὑπὸ πάντων, ἀναχρίνεται ὑπὸ 
πάντων, τὰ χρυπτὰ τῆς καρδίας αὑτοῦ φανερὰ vive- 
ταν’ xal οὕτω πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον, προσκυνήσει 
τῷ θιεῷ, ἀπαγγέλλων , ὅτι ὄντως ὁ θεὸς ἐν ὑμῖν 
ἐστιν. » 8:0; οὖν προσχυνούµενος tb ἐν τοῖς προφη- 
τεύουσι xai τοῖς ἁγίοις λαλοῦν χαὶ ὀνεργοῦν, xal τὰ 
χαρίσματα παρέχον ἅγιον Πνεῦμα xat ἐνταῦθα φα- 
γερὼς ὠνόμασται. Καὶ σημειωτέον, ὅτι xal προσχυ- 
Alvat. Τοῖς πρόσθεν παραπλήσια καὶ Ῥωμαίοις 
ἀξιοῖ (ράφειν ' ἔχουσι ὃ αἲ λέξεις τόνδε «bv τρόπον’ 
6 Ὁ δὲ θεὸς τῆς ὑπομονῆς xai τῆς ἑλπίδος ὄφη ὑμῖν 
τὸ αὑτὸ φρονεῖν ἓν ἀλλήλοις, χατὰ Ἰησοῦν Χριστόν’ 
ἵνα ὁμοθυμαδὸν ἓν ἑνὶ στόµατι δοξάξητε τὸν Θεὺν 
xai Πατέρα τοῦ Κνρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τίς 
οὖν ὁ διδοὺς ἡμῖν θεὸς οὕτω φρονεῖν περὶ τοῦ Ila- 
τρὸς, χαὶ τοῦ Μονογενοῦς αὐτοῦ, ἁλλ' ἡ τὸ ἅγιον 
Πνεύμα; Αὐτὸ γὰρ [106 b] νοῆσαι ἡμᾶς ὑπολείπε- 
και. Αλλά xai θεσσαλονιχεῦσιν ὡσαύτως' « Ὁ & 
Κύριος χατευθύναι ὑμῶν τὰς χαρδίας εἰς τὴν ἀγάπην 
τοῦ θεοῦ, xal εἰς thv ὑπομονὴν τοῦ Χριστοῦ.» Ὡς 
εἶναι τὸ ἅγιον Πνεῦμα, τὸ χατευθῦνον Κύριον εἰς civ 
ἀγάπην τοῦ θεοῦ xoi Πατρὸς, xal εἰς τὴν ὑπομο- 
vhv τοῦ Υἱοῦ. Καὶ πάλιν’ « 'Χ μᾶς δὲ ὁ Κύριος πλεο- 
γάσαι καὶ περισσεύσαι τῇ ἁγάπῃ εἰς ἀλλήλους, xal 
εἰς πάντας, χαθάπερ xai ἡμεῖς εἰς ὑμᾶς εἰς τὸ 
στηρίξαι ὑμῶν τὰς καρδίας ἁμέμπτως ἐν ἁγιωσύνη, 
ἔμπροσθεν τοῦ θξοῦ xal Πατρὸς ἡμῶν, ἐν τῇ παρου- 
σίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Ποῖος οὖν 
Κύριος ὁ πλεονάσων xal στηρἰζων ἓν ἁγιωσύνη ἕμ- 
προσθεν τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ, ἢ τὸ ἅγιον IIve»- 
μα; Καὶ παρεγγνᾷ δὲ αὐτοῖς, μὴ &x παροινίας τινὸς, 
ἡ ἀμελείας ἀποπέμψασθαι τὴν iv ἡμῖν ἀναφθεῖσαν 
αὐτοῦ αἱωνίαν χάριν, Ὑράφων «Τὸ Πνεῦμα μὴ 
σθέννυτε. Αὖθίς τε θεοποιῶν αὐτὸ, xal τὴν πρὸς 
τὸν Πατέρα συστοιχίαν xai ὁμοφροσύνην ἁπαγγέλ- 
λων, φησίν' « Ὁ ἀθετῶν οὐχ ἄνθρωπον ἀθετεῖ, ἀλλὰ 
τὸν Θεὺν, τὸν διδοῦντα τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ τὸ pw 


D εἰς ἡμᾶς.» Πέτρος δὲ, ὁ τὰ πρωτεῖα ἐν τοῖς ἁ ποστό- 


λοις ἔχων, διαῤῥήδην Geb» χαὶ Κύριον τὸ ἅγιον Πνεῦ- 

pa παριστῶν, τοιοῦτον Ἠπείλησεν χατὰ λέξιν "Ava- 

viz τινὶ τοὔνομα. s Auk εἰ ἑπλήρωσεν ὁ Σατανᾶς 

τὴν χαρδίαν σου, ψεύσασθαί σε τὸ Πνεῦμα τὸ ἆγιον, 
Deus. Rom. xv, 5 οἱ 6. 


85 
(9) Et spei. Biblia Graca : xal παραχλήσεως, 
id est, « et consolationis.» 
87) Dominus. M Thess. 11, 5. 
88) Vos autem. 1 Thess. tui, 12 et 135. 
(89) Sine querela. Graca Biblia, ἀμέμπτως. 
(90) AEternam. ld. est, € divinam. » Vide not. 62 
ay. 238. Alwvlav vero dicit pro αἰώνιον, ut. Paulus 
ebr. ix, 12 dixit, αἰωνίαν λύτρωσιν, αἱ Dasilius li- 
[το De Sp. sancto cap. 11, αἰωνία κατάχρισις, id 
est « sempilecua condemnatio. » 
(4) Spiritum. 1 Thess. v, 19. 
(93) Qui spernit. | Thess. 1v,.8. In Graco, 0 


x 


61 


DE TMNITATE LIBER ες ντ». 


92? 


καὶ νοσφίσασθαι ἀπὸ τῆς τιμῆς τοῦ χωρίου: Ob Α spernit, sed Dow; qui eusm dat(85) βίαιη 


µένον σοι ἔμενεν, xoi πραθὲν bv τῇ σῇ ἀξουσία e. 
ἤρχεν; Οὐκ ἐφεύσω ἀνθρώχοις, ἀλλὰ τῷ θιῷ.) 
Εὐθέως δὲ xat πρὸς Σάπφειραν, τὴν "Avaviou γυναῖκα, 
λέγει τάδε" « Τί ὅτι | 107 a] συνεφωνήθη ἡμῖν πειρά- 
σαι τὸ Πνεῦμα Κυρίου,» ὁμοιότροπον τῷ, « Οὐ’ μὴ 
πειράσεις Κύριον τὸν θεόν σου.» καὶ τῷ παρὰ Ἰα- 
xu6ou vpagévtu ι Ὁ γὰρ cb, ἀπείραστός ἐστι 
χαχὼν” πειράζει δὲ αὐτὸς οὐδένα.ν 'O bb Ἰωάννης 
θεολοχγῶν τὸ Πνεῦμα, ὡς ἀνωτέρω ὀἐλέχθη, ἔφη: 
εΠνεῦμα ὁ θεὺς, xa τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν, Ev 
Πνεύματι xal ἀληθείᾳ δεῖ προσχυνεῖν.» Ὡς γὰρ ὁ 
θεὺς Πνεῦμα., χαὶ τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα θεός’ xoi 
ὡς ὁ θεὸς Exslvó ἐστιν χαὶ λέγεται, ὅ ἐστιν τὸ Πνεῦ- 
μα αὐτοῦ ' οὕτω xal τὸ ἅγιν Πνεῦμα ἑἐχεῖνό ἐστιν, 


φυυτὶ sanetum im nobis. » Petrus µσ]θιή ille inter 
apostolos principstem tenens (94), Spirtum sm- 
ctum Deum »e 33348 Dominnm esse aperte stotuens, 
dwn quemdam nomine Ananiam. cum eommiwa- 
tione redargueret, ità ad verbum locutus est : «Our 
buplevit (90) Satanss cor twam, ut. ientireris Hpi- 
ritui sancto, et freudares de pretio agri? Nome 
manens tibi manebat, et venumdatara i. t& eset 
petestate? Non es mentitus hominibus , sed Deo. » 
Statim vero Sspphiram quoque Ananke uxorem sic 
Mlequitur : « Quare (96) cenvenit inter ves, ut ten- 
taretis Spiritum Domini? » qui textus similis est 
illi : « Non tentabis (97) Deminum Deum tuum : » 
et ei, qui a Jacobo scriptus est : « Deus enim (98) 


9 ἔστιν, οὗ Πνεῦμα τυγχάνει, τοῦτ ἔστιν ἄναρχος B tentationi obnexius non est malorum ; ipse auteni 


θεός. Xph δὲ, φησὶν. ἡμᾶς ἐν ὅλῳ τῷ πνεύματι 
ἡμών ἀνενδυάστως, μετὰ ἀληθείας, |χαὶ μὴ χείλεσι 
µόνον , xaX λόγοις Ψιλοῖς, τὸ ἅγιον ΠΗνεῦμα 
αροσχυνεῖν. El δὲ εἴποιεν ἸΜαχεδονιανοὶ, ὅτι ἐν τῷ 


ἀθετῶν. Verbum perro ἀθετεῖν Vulgato quidem in- 
terpreii hoc in loco est, « spernere : » Hieronymus 
autem in Di ᾽γιπὶ libro De Spir. saucto vertendum po- 
tins esse velt, « preevaricari, ». quam « spernere. » 
Numero enim 49 οι 50, ubi idem Pauli locus affar- 
lur, quamvis in Veronensi editione vix agnoscatur, 
lec legimus : « Quod si paulatim negligentia sub- 
repente eceperint ad pejora confluere | codez noster :- 
eorruere], eoncitaut adversum se habitatorem sunm 
Spiritum sanctum... Huie quid simile et. Apostolus 
ad Thessalonicenses scribens ait: « Neque eniin 
vocavit nos Deus ad immunditiam, sed ad sancti- 
fieationem : itaque qui spernit (sive, quod melins 
habetur in. Graco, qui prevaricatur], non hominem 
prevaricabitur, sed Deum, qui dedit Spiritum san- 
etum suum in vobis, » Nam in his sermonibus Deus 
vocans per fidem in sanctificationem, id est, ut 
sancti Spiritus fierent credentes, dedit eis Spiritum 
sanctum, » Ita editio Veronensis : sed codex noster 
pro, « non hominem praevaricabitur, » liabet, « non 
hominem przevaricatur, » et ita legendum puto : 
Greca enim Pauli verba sunt: οὐχ ἄνθρωπον ἀθε- 
*tà fum pro iis verbis, « ut saneti Spirites (lerent 
eredentes, » babet idem codex : « ut sancti fierent 
tredentes, » Praerea num. 45 ejusdem libri verba 
hee [sai cap. χι, vers. 8, οὐ μὴ ἀθετήσωσε, 
verit Hieronymus, « non pravaricabuntur : » οἱ 
paulo post, num. scilicet 44, ubi ille Isaize lucus 
explieatur, hzec legimus : « EA factus est eis in 8a- 
lutem:» id est, ilis, de quibus Dominus ait: 
« Nonie populus ineus filii, et non pravaricabun- 
ur ? » Hoc euiu ipsum quod non pr:varicali suut, 
uec spreverunti pairem, eis factus. est iu salutem. » 

(95) Dat. Cod. διδοῦντα, pro διδόντα. Vide Sui- 

iD. 

(94) Principatum tenens. Quem hoc in loco τὸν 
τὰ πρωτεῖα bv ἁποστόλοις ἔχοντα vocat Didymus, 
M est e« primas inter apostolos lenentem, » eum- 
dem iuem in eommentariis ín Acta apost. ad cap. 
X, vers. 10 (tom. iV Anecd. Wolf., pag. 52) appet- 
lavit τὸν τῶν ἁποστόλων É&apyov, bh. e. «apostulo- 
rum exarchum. » Quee dignitas cain. Petro. non ab 
Ecclesia collata sit, sed a Deo ae Domino nostro 
lesu Christo, eam tps adimere, ac. ulteri couferre 
non potuissent uuiversi apostoli, aut. universa Ec- 
εδω. Quod de Petro dizi, primatum ipsi non ab 
homine, sed a Christo eollatum esse, id ue Homana 
*Me, ejasque aniistite S. Damasus, S. Gelasius, 
àque, et. alios Patres pretermittam, cecumenica 
3ynouué. Florentiua. docuerunt. Judicet itaque le- 


C 


neminem tentat. »: Joannes vero Spiritas divinitaten 
asserens, sicut superius (99) dietum est, ait : « Spi- 
vitus (1) est Deus, et eos, qui adorant illum, in 8Ρί- 


ritu et veritate oportet adorare, » Nam sicat Deas 


ctor veritatis amans, utrura ferenda sit Annm Com- 
nene, 4ο Justini Febronii confidentia. Nam schi- 
smatica quidem illa scriptrix universalis Eeclesize 
primatum Koma Constantinopolim translatam a$- 
severat in Aleziade, libro priino, pag. 29 edit. Ve- 
net3. Febronius vero eumdem primatum. nondum 
quidew alio translatum dicit, sed eum tamen « cutn 
omni jure suo» universalis Ecclesi: auctoritate 
Komano episcopo auferri, àique ad Myriophitensem, 
verbi causa, aul Constantinopolitanum antistitem 
transferri posse ita statuit, ut hanc opinatiouem {- 
denter, sicut solet, cin se verissimam » vocet. Qui 
cum de primatu ipso ex Scriptura, ex. Patribus, ex 
conciliis, atque ex usu constanti et uniformi disg- 
ciplina judicandum esse rectissime doceat, jure 
iHlad ab ipso exspectamus, aut potius exigiinus, ut 
argumenta ex hisce fontibus derivata in lucein pre- 
ferat, quibus id confürmet, aut unu saltom e 
sanctis Patribus, vel coneiliis nominet, a quo il 
affirmatim asit. 

(95) Cur implevit. Act. v, 5 et 4. Vide not, 88, 
pag. 65. In libro porro De Spir. sancto, num. 18, idem 
argumentum  Macedonisnis objicieus, hae «dictavit 
theologus noster: « Neque enim [rectius codex 
noster : Neque vero] ex his tautum, qua prx»mist- 
mus, Trinitatis onitas docetur [cod. moster: edoce- 
tur].. Arguens Petrus Ananium, in eo quod im 
veuditione agri, cujus se tom pretium obtulisse 
dicebat, fraudem fecisset e medio [codes noster: 
ex dimidio], sancti Spiritus unitatem ad Deum, 
nou seeundum numerum, sed juxta substantiam 
comprobavit, dieens: « Anania, quare complevit 
Satanas cor tuum, vut meniireris Spiritni sancto, 
εἰ absconderes de pretio agri? Nonne manens tibi 
matrebat, et venditum in tua erat potestate ? Quare 
posuisti ih corde tue hauc rem? Nou bomiulbus 
mentitus es, sed Πθο. » Si enini qui Domino meuti- 
iur, mentitur Spiritei sancto, et qui Spiritn καποιο 
mentitur, mentitur Deo: nulli dabium est, cousor- 
tium Spiritus sancti esse cum Deo. » 

(96) Quare. Act. v, 9. 

"m Non tentubis. Deut. vi, 46, et Matth. iv, 
7. Uwobique Biblia liabent : Οὐπ ἀχπειράσεις, 

(98) Deus enim. Jac. 1, 15. 

(99) Superius. Vide segimn. 60 a. Verisimilius ta» 
Ten est respici liic a Didysuo ea qua interciderunt, 
initium. 2 

(1) Spiritus. Joan. 1v, 24. Vide segm. 1354 à, ei 
not. 98, pag. 157. 


nempe caput octavum, aui nomm, vel decimi tu 


ο” 


ΡΙΡΥΝΙ ALEXANDRINI 


644 


est Spiritus, la otiam sanctus ejus Spiritus est A ἁγίῳ Πνεύματι ἔφη τὸ λόγιον τὸν Θεὸν προσκυνεῖ- 


Deus : et sicut. Deus et est, et esse dicitur illud, 
quod est Spiritus ejus; ita etiam Spiritus ssnctus 
illud est, quod est ille, eujus Spiritus est: nimirum 
est principii expers Deus. Hsc ergo est eorum 
verborum sententia : Oportet nos toto nostro spi- 
ritu(3) confidenter ac sine hxsitatione (5), cum ve- 
ritate, non vero solis labiis, nudisque sermonibus, 
Spiritum $33 sanctum adorare. Quod si dixerint (4) 
Macedouiani, in allato Scriptura oraculo dici quidem, 
quod iu Spiritu sancto Deus adoratur, non vero 
etiam dici, quod Spiritus adoratur, illud etiam co- 
gentur dicere, nos in Filio adorare, non vero Fi- 
liem adorari : ipsemet enim ait: « Ego (5) sum 
veritas : » ac ne sic quidem uila erit ex hoc textu 


σθαι, οὐχὶ xal τὸ Πνεῦμα προσχννεῖσθαι ἆναγχα- 
σθἠόονται λέξαι, ὅτι χαὶ ἐν τῷ Υἱῷ, οὐχὶ xa τὸν 
Yióv. Αὐτὸς γὰρ ἔφη « Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια »» xal 
οὐχ ἔξουσι οὐδὲ ἀπὸ τοῦ ῥητοῦ τοῦδε διαφορὰν αἱ 
µαχάριαι ὑποστάσεις αὗται. Ἡσαῖας δὲ, περὶ τῆς 
Ἐχχλησίας καὶ τῶν iv αὐτῇ ἐκπαιδευομένων τὴν 
σοφίαν τοῦ Πνεύματος προφητεύων, ὧδί πως ἀπὸ τοῦ 
Θεοῦ χαταλέχει ' « Ἰδοὺ ἐγὼ ἑτοιμάζω σοι ἄνθραχα 
τὸν λίθον σου, xal τὰ θεµέλιά cou σάπφειρον;. xal 
θήσω τὰς ἑπάλξεις σου ἴασπιν, xal τὰς πύλας σου 
λίθους χρυστάλλου, xai τὸν περἰθολόν σου λίθους 

ἐχλεχτοὺς, καὶ πάντας τοὺς υἱούς σου διδαχτοὺς θεοῦ.» 
"ἨἩστινος προφητείας ὁ Σωτὴρ ἐμνημόνευσεν [107 ϱ] 
παρ Ἰωάννη, εἰπών ' « Ἔστιν γεγραμμένον ἐν τοῖς 


beatarum istarum hypostasium discrepantia. Isaias B προφήταις ' Καὶ ἔσονται πάντες διδαχτοὶ θεοῦ » Kal 


vero de Eeclesia prophetans, et de bis, qui in ea 
sapientiam Spiritus docentur, atque Deum loquen- 
tem inducens, hunc texit catalogum : « Ecce ego (6) 
praparo tibi carbunculum lapidem tuum, et funda- 
menta tua sapphirum; et ponam propuguacula tua 
iaspidem, et portas tuas lapides crystalli (7), et val- 
lum tuum lapides selectos, et omnes filios tuos do- 
cio& Dei (8). » Cujus propbetie meminit Salvator 
apud Joannem iuquiens : « Scriptum est (9) in pro- 
phetis : Et erunt omnes docti Dei. » His vero con- 
sentanea scribit etiam Paulus Thessaloniceusibus : 
« Vos enim (10) ipsi a Deo docti estis, ut diligatis 
vos invicem. » Anibo. vero de Spiritu sancto lo- 
quuntur. Ita et in Joonne rursus ait Dominus : 


- 


Παῦλος δὲ θεσσαλονιχεῦσιν ἀχόλουθα τούτων γράφει” 
εΑὐτοὶ γὰρ ὑμεῖς θεοδίδαχτοἰ ἔστε εἰς τὸ ἀγαπᾷν 
ἀλλήλους.» ᾽Αμϕότεροι δὲ περὶ τοῦ ἁγίου λέγχουσι 
Πνεύματος, ὡς ἐν Ἰωάννῃ αὖθις ὁ Δεσπότης λέγει ΄ 
€ Ἐχεῖνος ὑμᾶς διδάξει, χαὶ ἀναμνήσει πάντα. » El 
τοίνυν οἱ ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος διδασκόµενοι, δι- 
δαχτοὶ Θεοῦ ἀχούουσιν, τί ἐστιν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ὁ 
ἀναγινώσκων νοείτω, ἀκούων καὶ ἑτέρου-αὐχοῦντος * 
ε Ὁ θεὸς ἐδίδαξέν µε aoplav*» xa πάλιν’ « Ἐδίδα- 
ξἐν µε ὁ θεὸς Ex νεότητός µου.» Κέχληται δὲ xal 
θεόπνευστος, χαὶ θεία ἡ Γραφὴ, ὡς τοῦ πνεύσαντος 
αὐτὴν ἁγίου Πνεύματος θεοῦ καθεστῶτος, κατὰ Παῦ- 
Àov γράφοντα Τιμοθέῳ τὸ δεύτερον" «Πᾶσα Γραφὴ 
θεόπνευστος, καὶ ὠφέλιμος.» Καὶ αὖθις δὲ Πέτρος, 


« Ille-(11) vos docebit, et in memoriam revocabit C ἀποφέρων τὸ μὴ δεῖν οἴἵεσθαι «b ἅγιον Πνεῦμα τελεῖν 


omnia. » Si ergo qui a Spiritu sancto edocti sunt, 
docti a Deo dicuntur : quid sit Spiritus sanctus, 
«qui legit (43), intelligat, » cum audiat etiam alte- 
rum gloriantem : « Deus(13) docuit me sapien- 
tiam; » et rursus : « Docuit (14) me Deus a juven- 


(2) Nostro spiritu. In libro etiam De Spir. sancto, 
wum. 57, verba illa « ln spiritu et veritate, ». sic 
exponit, ut ad Spiritum sanctum, οἱ ad Filium now 
referat. « Qui trauscendentes (inquit) umbras, et 
imagines Veteris Testamenti cultores veri adorant 
Patrem « in spiritu, et. veritate. In spiritu » quia 
corporalia, et humilia transcenderunt, «n veri- 
tate, » quia typos, οἱ umbras, et exemplaria relin- 
«quentes, ad ipsius veritatis venere substantiam, θέ... 
ad spiritualewu legis notitiam perveuerunt. » 

(3) Sine hesitatione, Codex, ἀνενδυάστως. Ma- 
lit forsitan quis legere, ἀνενδοιάστως, at librarius 
segmento etiam 122 a acripsil, ἑνδυάσαντας. Quin 
alius quoque Alexandrinus scriptor, nempe Atha- 
Dasius, habet non semel ἑνδυαστώς, id est « dubi- 
"anter. » Vide tamen gegm. 184 b. 

(4) Quod εἰ dixerint. 1u verbis illis, « 1n spiritu, 
et veritate, » Spiritum sanctum «spiritus » nowine 
designari volebant Macedoniani. Didymus vero 
tum hic, tum segm. 154 5, aliter ea. interpretatur. 
Utrobique tamen conteudit , eorum rationem nullius 
esse ponderis, etsi locutio illa, « in Spiritu, » ad 
Spiritum sanctum referatur. Eodem plane modo se 
gessit posumodum Ambrosius in lib. ut De Spiritu 
sancto, cap. 11, num. 70, 72 et 75, atque argu. 
mentum herelicorum iu ipsoemelt retorsit, ut Didy- 
amus. 

(5) Ego. Joan. xiv, 6 

4 5 9 e. 

(6) Éice ego. sa. 


tv, 11-15. Hieronymus 


Ey χτίσµασι, χαθολιχῶς τὸ δεύτερον γράφει’ε O5 γὰρ 
θελήµατι ἀνθρώπου Ἰνόχθη προφητεία ποτὲ, ἀλλ 
ὑπὸ Πνεύματος ἁγίου φερόμενοι ἐλάλησαν ἀπὸ Θεοῦ 
ἅγιοι ἄνθρωποι.» Καὶ αἱ Πράξεις δὲ τῶν ἁποστόλων 
περιέχουσιν τάδε" «Πέτρος, πλησθεὶς Πνεύματος 


quoque post Didymum hac ad Ecclesiam retulit in 
Comment, ad hunc locum tom. IV, pag. 634. 


(1) Lapides erysialli. Complut. editio pro xp»- 
στάλλου habet χρυστάλλους. Francofurtensi s ver [: 
Καὶ τὰς πύλας σου λίθου, κρυστάλλους λίθους. 

8) Doctos Dei. ld est, doctos a Deo. 

9) Scriptum est. Joan. Τι, 45. 

10) Vos enim. 1 Thess. iv, 9. 


(14) Ille. Joan. xiv, 26. Citat sensum potius, 


D juam verba. Hunc vero locum sic explieat in lib. 


e Spiritu sancto, num. 51 : « Docebit omnia eos 
qui in fide Christi perfecti sunt : omnia autem, 
illa quz spiritualia sunt et intellectualia. » 


(13) Qui legit. Locutio biblics ex Marc, xni, 14. 

(49) Deus. iln Vulgata translatione non exstant 
hec verba, 8ei exstaut iu. Grazca.. Nam. Proverb. 
XXx, O9, ubi Vulgatus int. babet, « Non didici 
sapientiam, » Grzca editio habet : θεὸς 56b ἑἐδίδαξέ 
µε σοφίαν, id est, « Deus autem. docuit me sapien- 
uam. » 

(14) Docuit. Psal. Lxx, vers, 18 (seu 17 ). Com- 
plutensis editio : 'O θεός µου, & ἑδίδαξάς µε kx veó- 
τητός pou, id est, « Deus neus, qux» docuisti me a 
juventute mea. » Didymus autem in libro etam 
De Spiritu «ancto, num. 51, affinia scripserat, ac ue 
ibi quidem legit voculam illam, &, id est «qus.» 
Hzc enim ibi habent edita exemplaria : « Nam et 
Pater docet sic discipulos suos, dicente illo, qui ab 


615 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


ἁγίου, εἶπεν πρὸς τὸν λαὸὺν,» ἅπερ εἶπεν. "Ev Exa- A tute mea. » Quin etiam divinitus inspirata, et diviua 


στον μὲν οὖν τῶν ἐν Γραφαῖς περὶ τοῦ θεῖχοῦ Πνεύ- 
µατος διαγορευθέντων, ἀποχρῶν ἐστι τεχµήριον τῆς 
ἐχείνου περὶ πάντα πρὸς τὴν τοῦ θεοῦ Πατρὸς xoi 
οὗ Yiou θεότητα ὁμοιότητος. Οἱ δὲ τὸ Μακεδονίου 
φρόνημα ἠτούμενοι τῆς àv Γραφαῖς ἁπλότητος εἶναι 
σπουδαιότερον, xai βουλόμενοι τοῦτο τιµιώτεραν τῆς 
παρ ἡμῖν ἀκχιθδήλου πἰστέως δειχνύναι, ἀντεροῦντες 
s ἁγίῳ Πνεύματι, ἔγραψαν xaX περὶ τῆς [108 a] 
ἐν ἡμῖν χατοικῄσεως αὐτοῦ λοιδορίας, αὐτοῖς ὀνόμα- 
σιν οὕτως  εΤὰ ἀλληγοριχῶς, ἢἡ προσηγορικῶς, Ἡ 
μεταφοριχῶς, fj ὁμωνύμως λεγόμενα, οὗ χρὴ εἰς 
ὀόγματος ἀχρίδειαν παραλαμθάνειν. ἹΝαὺς và, 
φταὶν, xai ὁ àv Ἱεροσολύμοις ὁ ἐξ ὕλης ἀφύχου, 
xai πρῶτος ἐχεῖνος ὠνομάσθη ναός ὁμωνύμως δὲ 
λοιπὸν καὶ οἱ ἄνθρωποι. Ναὸς δὲ δῆθεν xal οἶχος 
ωτιχὸς, διὰ t5 ἐννεῖν xal ἑνοιχεῖν. « "Hv γὰρ, » φησὶν, 
«6 Nafooyobovóawp kv τῷ ναῷ τῆς βασιλείας.» Καὶ 
x&v: El φύσει ἄνθρωποι, προσηγοριχκῶς vaóc εἰσιν, 
χαὶ οὐχὶ ὅτθεν ἀληθῶς' xai πάλιν’ Ἐπειδὴ oiv, 
qno, xai πρόδατα ὠνομάσμεθα, ρα κατὰ φύσιν 
οὐτό ἐσμεν; αὖθις τε’ Ὁ ἐξαγοράσας ἡμᾶς, φηαὶν, 
ὁ ὑπὲρ ἡμῶν ἁ ποθανών ἐστιν ὁ δὲ ἐξαγοράζων, οὐ 
τὸ ἀλλότριον ἐξαγοράξει.» Λὐτοὶ μὲν οὕτως, ἀπόρως, 
χαὶ ἁλόγως, xal ὡς οὐκ ἄν τις, οὐδὲ τῶν μικρὰ ὅπωσ- 
οὖν λογίζεσθαι δυναµένων, ἀποδέξαιτο αὑτούς. Εἰς 
παρεζέτασιν γὰρ τῶν θεοχρῄατων ῥητῶν, τῶν περὶ 
αὐτῆς τε τῆς ἀχαταφρονήτου θεότητος, περί τε τῶν 
ληγικῶν ἔργων τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἡμῶν. χτήνη καὶ 
οἰχοδημίαν ἄφυχον εἰς μέσον φέρουσιν, xal παίζουσιν 
οἷον εἰς τὰ φοθερὰ γραφία xal πράγµατα, χαὶ διὰ 
vuv ὅηθεν ἀφελῶν τούτων xai ἀνειμένων λόγων ἐπὶ 
*b ἑαυτῶν βάραθρον χαλοῦσιν, ὡς οἱ τοὺς ἰχθύας 
Βικρῷ τινι δελεάσµατι ἁγχιστρεύοντες. Ἡμεῖς δὲ 
χανταχόθεν δεικνύντες ὡς πλείστην παρὰ πάντα τὸν 
Μον, ὥς γε ἑαυτοῖς δοχοῦμεν, πεποιημεθα φροντίδα 
τοῦ un) ὁτιοῦν εἰχῃ, μηδὲ σὺν ἀπεχθείᾳ τῇ χατά 
τινος φθέγγεσθαι, xal τοῦ ὅτι εὔλογον λοιδορίαν πε- 
φεύγαµεν * Ίχομεν [108 b |, τοὺς μὲν τῶν σωφρονε- 


eo doetns fuerat : « Deus docuisti me sapientiam. » 
Βι audacler alio. couclamante : « Docuisti me, 


ἅγιος θεοῦ b permet. Eu secutus est Vulg. int. 
. m iV, ο 

(30) A4 populum. Gr:eca editio, πρὸς αὐτούς, id 
€t, «ad ipsos. » 
PL) Contumeliose. Codex mendose, λοιδωρίας, 


ριας. 
(23) Primum iliud templum. Respicit, opiner, 


vocata est Scriptura, quia qni eam inspiravit san- 
«ius Spiritus, Deus est. Paulus enim in secunda ad 
Timotheum ΦΚ, scribit : «Omnis (15) Scriptura 
divinitus inspirata, e& utilis. » Ac Petrus quoque 
Spiritum sanctum in creaturis numerandum non 
esse ostendens (16), in catholica secunda Epistola 
scribit: « Non. enim (17) voluntate hominis allata 
est prophetia aliquando, sed a Spirita sancto ducti 
locuti sunt (18) ex Deo sancti bomines. » Aeta vero 
apostolorum htc habent : « Petrus (19) plenus Spi- 
ritu sancto dixit ad populum (40) » quse dixit. Eorum 
igitur, quas de divino Spiritu in Scripturis preedicata 
8Upt, satis unumquodque ostendit, nibil illum 9 Dei 
Patris, ac Filii deitate discrepare, sed similem esse 


B quoad omnis. Qui vero Macedonii opinionem, au- 


daciamque et Scripturarum simplicitate potiorem 
Arbitrantur, et pluris faciendam ease contendunt, 
quam incorruptam nostram fidem, Spiritai sancto 
eontradicentes, de ipsius quoque in nobis inhabita- 
tíone contumeliose (21) scripserunt hisce ipsis ver- 
bis : « Quz allegorice, aut denominative, aut meta- 
phorice, aut homonyine, sive zequivoce dicuntur, ad 
aceuratam dogmatis explicationem 3s$5umenda non 
sunt. Etenim ναοῦ, id est, templi nomine et illud 
quod Jerosolymis erat, ex inanimata materia con- 
fectum, et primum illud templum (22) vocatum est: 
deinde vero homonyme homines quoque templa no- 
minati sunt. Quin etiam domus, in qua degimus, 
ναός, hoc est, templurmn, dicitur, ducto nomine a 
verho ἐννεῖν (25), nempe &votxslv, quod est, inhabi- 
tare. Ait. enim Scriptura : « Erat(24) Nabuchodo- 
nosor in templo regni. » Insuper : Si nos natura 
homines sumus, denominative profecto templum 
sumus, non re vera. Preterea : Oves etiam (Iinquiuut) 
appellati fuimus : nunquid ergo natura oves sumus! 
Ad haze : Qui nos redemit (inquiunt) est ille, qui 
pro nobis mortuus est : at is qui redimit, 435 
nen redimit auod alienum sit (25). » Ita qui- 


Gesnerus legendum esse, Ot véjsaveo, id est « qui 

peribus ac diebus, 
vers. 639 ail: Νάσσατο δ &yy' ἘΕλιχῶνος, id est, 
« Habitabat autem prope Heliconem. » 

(24) Erat. Dan. iv, 26. Vulg. int. habet : « In 
aula Babylonis desmbulabat, responditque (Nabu- 
chodonosor). » Sed Greca editio : Ἐπὶ τῷ vai 
τῆς βασιλείας αὐτοῦ tv Βαθυλῶνι περιπατῶν, àt- 
εχρίθη, id est «In templo regni aui in Babylone 
deawmbulans, respondit, » etc. 

(29) Alienim sit. Cum ea nunc desiderentur, ad 
qua lic referuntur, satis certa non est hujus loci 
sententia. Eo tamen spectat Macedonianorum ohje- 


^ 


941 


ΡΙΡΥΝΙ ALEXANDIUNI 


648 


dem illi: sed perplexa. (26) adeo, et ratiene desti- A otépuv χαὶ τοὺς ὀμόφρονας ἡμῖν ἀναμνήσοντες, ὧν 


tuta est eorum oratio, ui ne ex iis quidem, qui vel 
minimem quomodocunque ratiecinari valent, ullus 
sit eis assensurus. Ad illustranda enim, ac diseu- 
tienda divina oracia, in quibus cum de ipia nullo 
modo contemnenda deitale, tum de ratienalibas 
illius tnanuum operibus, nempe de nobis, sermo 
est, quadrupedes, οἱ imanimatum zediflcium in me- 
dium afferunt, ac tremendis Scripturas textibus, re- 
busque veluti iliudunt, οἱ per mwdes hasce, infir- 
másque ratiocinationes ad suum ipsorum barathrum 
iuvitaut, eorum instar qui parva quadam esca pis- 
ces ad hamum trahunt, et. capiunt. Nos vero qui 
ntlla enquam occasione non declaravimus, mazime 
nobis toto vitss decursu, ut nobis quidera videtur, 


ἀπὸ τῶν Γραφῶν ἀχηχόασιν' τοὺς δ ἄλλους «»- 
σοντες, τῷ γε ἐφ᾽ ἡμῖν, μὴ οὕνω γνώμης, ἡ πίστεως, 
ὡς ἔχουσιν, τοῦ λοιποῦ ἔχειν. Οἱ γὰρ ἀξιούμενοι 
ἔχειν κατοικοῦν ἓν αὐτνοῖς τὸ πληροῦν τὰ πάντα ἓν- 
υπόστατον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, οὔτε xarà ὁμωνυμίαν f) 
συνωνυμίαν, οὔτε κατὰ ἀλληγορίαν, οὔτε κατὰ µετα- 
φορὰν, ναὺς αὐνοῦ ὠνομάσμεθα, ἀλλὰ χυρέως xaci 
χατὰ ἀλήθειαν. "Οθεν ὁ ᾿Απόστολος, οὗ τῷ ἐν Ἵε- 
Ροσολύμοις ναῷ xai ἐχείνοις, οἷς εἰχόνι ἐχρήσαντο 
αἱρετιχοὶ, ἀλλὰ γὰρ πιστοῖς, Θεὺν σαφῶς τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα εἶναι δειχνὺς, ἔφη᾽ « Οὐκ οἴδατε, ὅτι vai; 
θεοῦ ἐστε, xat τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ οἰχεῖ ἐν ὑμῖν: » 
Καὶ πρὺς Ἑδθραίους «Μέτοχοι Πνεύματος ἁγίου 
ἑσμέν. » El γὰρ ναὺς του ἁγίου Πνεύματος, οὐχ ὡς 


curz fuisse, ut nihil temere pronuntiaremus, aut ex B 8«o0, ἀλλὰ παρὰ τὸ ἐννεῖν xaX ἑνοιχεῖν ἆσμεν, οὐδὲ 


odio ία quempiam, qaique conviciun quodlibet, 
tameisi non injustum, vitavimus (27), iis quidem, 
qui prudentiores suni, quique nobiscum sentient, 
eu in menieriam revocare pergimus, que ex Seri- 
pteris audiverunt ; οδός vero diud, quantum(28) 
quidem in nobis est, persuadere, ut aliam in po- 
sterum »b 6», quam nunc habent, sententiam ac 
fidem amplectantur, Qui enim digni facti sumus, ut 
babitantem in nobis (29) haberemus cum, qui om- 
nia implet, subsistentem Spiritum Dei ; neque per 
homonymiam, aut synonymiam, neque per allego- 
riam, neque per metapboram templi ejus. nomi- 
nati sumus, sed proprie, et secundum veritatem. 
Quamobrem manifesto Apostolus Spiritum sanctam 


τοῦ θεοῦ ναὺς χληθέντες, ὡς θεοῦ προσηγορεύθημµεν. 
Καὶ ὁ θεὸς δὲ Πατὴρ, δεσποτιχῶς ἡμᾶς χεχτηβµένος, 
οἰχεῖ àv ἡμῖν (ναὺς γὰρ θεῷ µόνῳ ἁρμόξει), καὶ κα- 
ῥαπλησίως αὐτοῦ, ὃ τε μονογενἠὴς αὑτοῦ libe, τό τε 
iv αὐτοῦ ἅγιον Πνεῦμα. Καὶ ὃν τρόπον ὁ θεὺὸς xat 
Πατὴρ, xàv μὴ Υγέγραπται, ὅτι ἐξηγοράσατο ἡμᾶς 
τῷ ἰδίῳ αἵματι, Δεσπότης ἡμῶν ἐστιν ' οὕτω xal cb 
Πνεῦμα αὐτοῦ τὸ ἅγιον. Τούτοις γὰρ τοῖς πρὸς περι- 
γραφὴν τῆς θεότητος τοῦ ἁγίου Πνεύματος λεγοµέ- 
νοις ἀχολουθεῖ τὸ παραπλησίως xal ἐπὶ τοῦ Θεοῦ 
Πατρὸς ἐχλαμδάνεσθαι. Ti; οὖν ἂν πείθοιτο δειαιότε- 
pov Παύλῳ καὶ τοῖς ἄλλοις ἁγίοις, ἡ Μαχεδονίῳ xo* 
τῷ πλαστῶς µετανοῄσαντι Ἀρείῳ: El μὲν γάρ ἔστιν 
αὐτοῖς τῶν ἁγίων λόγος, πῶς [1409 a] ἔλαθον τά- 


Deum esse ostendens, non templo Hierosolymitano, 6 ξαντες ἑαυτοὺς àv τοῖς ἀντιταττομένοις, καὶ ο) 


.lisve rebus, quibus ut exemplis usi sunt hsretici, 
sed fidelibus sit : « Neseitis (30), quod templuimn 
Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis? » Et ad 
 Mebrieos : « Participes (51) Spiritus sancti sumus.» 
S4 enim ναός (id est templum) Spiritus sancti su- 
mus eon ut Dei, sed inhabitstionis causa. duntuxat, 
ducto 9369 scilicet &omine ναός, quod est tem- 
plum, a verbo ἐννεῖν, nempe ἐνοιχεῖν, quod est in- 
colere: sequitur, ut ne tunc quidem cum Dei tem- 
plum vocat fuimus, templum Del «t Del denomi- 
nati simus. At vero et Deus Pater, qui nos ut Do- 
minus possidet, habitat in nobis (nam soli Deo tein- 
plum convenit), et, suniliter ac ipse, cum unigeni- 
tus ipsius Filius, tam unus ejus Spiritus sanctus. 
Et quemadmodum Deus et Pater, quamvis de eo 
scriptum uon sit, quod nos proprio sanguine rede- 
merit, Dominus noster est: iia. etiam sanctus ejus 
Spiritus. Hzc euim, qua ad describendam Spiritus 


clio, ut infirmetur quod cnaibolica. docet. Ecclesia, 
hog mudo Filium esse uostrum « Dowinum, » sed 
ει Spiriinm. sanctum : ut colligo ex capitis hujus 
Brgumento, et ex iis, qui subjiciuntur pag. seq. 
(26) Perpleza. ln. Graeco, ἀπόρως xal ἁλόγως" 
quod sumpto videri queat, aut lucem certe mu- 
1uatur ex Polluce, qui lib. vi, cap. 34 in eum, qui 
ὀλίγα ὑπ ἀσθενείας λέχει, id est, qui perspicuis 
adversarii ralionibus convicias, pauca duntaxat 
balbuiire valet, quadrare ait h»c : "Azopoc, ἄλογος, 
ἄφωνος. .. xal τὰ ἐπιῤῥήματα, ἀπόρως, ἀλόγως, 
ἀφώνως, X. t. λ. αμ verba sic vertit. interpres : 


ταυτὰ ἑχείνοις λέγειν xal φρονεῖν àcioumw ; El δὲ ἆλ- 
λως μὲν ἐχείνοις, ἄλλως δὲ τούτοις δοχεῖ (τοῦτο γὰρ 
ἀναμφίλεχτον ἀφ᾿ ὧν δέδειχται. UU γὰρ τοίχοις xat 
θρέμμασιν χαταφρονητικῶς xal χλεναστιχῶς, ὡς οἱ 
ὑδρισταὶ οὗτοι, παραθάλλοντες, f ἓν καὶ ταυτὺν το-- 
τοις εἶναι δοχιµάζοντες τὸν λογιχὺν ναὺν, «bv xat 
εἰχόνα τοῦ θεοῦ, τὸ ἔργον τῶν χειρῶν αὐτοῦ. χα) 
τῶν ἐπὶ γῆς τὸ χάλλιστον, ἔχρησαν τὰ ἐχχείμενα }ό- 
γ-α), οὗ Χριστιανῶν μὲν, οὐδὲ ἄλλως σορῶών ἐστι 
«oüto* ὀὐδὲ ἀληθεύειν τοιαῦτα αὐτοὺς διδάσχοντας 
ἄν τις τὴν ἀρχὴν νοµίσοι. Οὕτως δὲ ἔχειν γνώµτς 
αὐτοὺς ὡς ἀληθῶς μαθὼν, πῶς οὐκ οἱἰήσεται πλέον 
σωφρονεῖν, ἂν τὰ μὲν αἱρετικῶν φεύτῃ, πείθοιτο δὲ 
οἷς πολλῷ ἄμεινον, φημὶ τοῖς ἁγίοις, 1, τό γε ἁλτ- 
θέστερον, τοῖς αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ. ()ὐ γὰρ ἄν τις, χᾶν 
Γραφῶν παντοίως ἄπειρος T), ἀπὸ τῆς αὐτῶν γνώμης 
µόνον ταῦτα εἰρηχέναι τοὺς ἀρίστους πάντας καὶ 
χλεινοὺς ἐχείνους ἄνδρας Φῄσειεν, ἀλλ᾽ οὐγὶ διὰ τῖς 


« perplexus, sermone carens, mutus... atque adver 
bta, perplexim, mute, infapter, » etc. 

(27) Vitavimus. Codex mendosc, πεφεύγομεν. 
Lego πεφεύὐγαμεν. Quin etiam pro xal του ὅτι, 
legendum videtur. xa cb ὅτι, 

(28) Quantum | ew. Pro τῷ γε legendum forie 


χε. 
(39) /n nobis. Codex, £v αὐτοῖς. Lege &v ἑαυτοῖς, 
aut £v αὐτοῖς. 

(9U) Nescis. | Cor. 1n, 16. 

($1) Pariicipes. Hebr. vi, 4. Graeca Biblia : Mev- 
άχους γενηθέντας Ηνεύματος ἁγίου. 


τό 


619 


DE TRINITATE LIBER. SECUNDUS. 


650 


αὐτῶν φωνῆς filv τὸν Osby διαλέγεσθαι, xal τά τε A sancti divinitatem dieta sunt, consentaneum ac ne- 


ἄλλα, τὰ µείξονα συνέσεως ἀνθρώπων, διδάσχειν, xal 
ὅτι ἓν πιστοῖς αὐτός τε 6 θεὸς, καὶ ὁ μονογενὴς αὐτοῦ 
YO;, καὶ τὸ ἓν αὐτοῦ Ἠνεῦμα ὁμοίως χαὶ ἴσως οἰχεῖ 
ἀχράντως. Διελέγχων τοίνυν xal ἀποῤῥιπτῶν τὰς 
σοφισµατώδεις αὐτῶν φλναρίας, xai τὸ μὴ τὰ βλα- 
θερὰ, διὰ "A petov xal Μακεδόνιον, αἱρεῖσθαι συµόθου- 
λεύων ἐν ρὅ' φαλμῷ παρεγγνᾶται αὐτοῖς * « Ἐν τοῖς 
προφήταις µου μὴ πονηρεύεσθε. » ᾽Αλλὰ τὰ μὲν περὶ 
ἐχείνων, τῶν μηδαμοῦ φίλων θεῷ τῷ χαὶ τὴν ἐξ 
ὁμωνυμίας δωρεὰν [109 b] ἀνθρώποις δεδωχότι c!pn- 
χότων΄ « Mi xlvec χαµάριναν ' ἀχίνητος γὰρ &gel- 
wv. ? Διαγνωσθέντος τοίνυν χαὶ τοῦ, ὅτι θεὸς τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα, xal τὰς προφητείας αὐτὸ ὑπέθαλεν, 
µεταθῆναι Ίδη χαιρὸς ἐπὶ τὸν Ζαχαρίαν, οὗ τὸν δρε- 
πανηφόρον προφῄήτην, ἀλλὰ τὸν πατέρά Ἰωάννου, 
ἐγχρίναντα χαὶ αὐτὸν θεὸν xal Κύριον τοῦ Ἱσρα]λ 
εἶναι τὸν Ev. προφήταις λαλήσαντα. Αὐτὰ δὲ παρα- 
θῶμαι, ἅπερ ἐχεῖνος ἔλεξεν ' « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ 
θεὺς τοῦ Ἰσραὴλ, ὅτι ἐπεσχέφατο, xal ἐποίησεν λύ- 
τρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ ' xal Άγειρεν χέρας σωτηρίας 
ἡμῖν bv τῷ οἴχῳ Δανῖδ τοῦ παιδὺς αὐτοῦ, χαθὼς 
ἑλάλησεν διὰ στόματος τῶν ἁγίων, τῶν ἀπ) αἰῶνος 
προφητῶν αὐτοῦ. » Καὶ ὁ ἱεροψάλτης δὲ οὐκ ἁποστάς 
ποτε δογματιχΏς διδασχαλίας, συμφέρεται τούτοις, 
λέγων ἐν μὲν πα’ φαλμῷ' « Αχούσομαι, τί λαλήσει 
ἐν ἐμοὶ Κύριος ὁ θεός * » ἓν δὲ τῇ β’ τῶν Βασιλειῶν 
ἱστορία ἑξεῖπεν, ποίου ἣν Κυρίου xai θεοῦ ὁ εὖ- 
χταῖος οὗτος ἐνθουσιασμὸς, φράσας « Πνεῦμα Κυ- 


cessarium ess etiam de Deo Patre simili modo acci- 
pere. Cui ergo magis sequum est credere? Paulone, 
et alüs sanctis, an Macedonio, et ei qui ficte resi- 
puit (22), Ario? Si quam porro ipsi sanctorum ra- 
tionein habent, quomodo in eorum numero sese 
imprudentes collocarunt, qui sanctis adversaniur , 
nec eadem (53) cum his dicere ac sentire volunt? 
Si vero aliter quidem illi, aliter vero isti sentiunt 
(nam hoc ex iis qua ostensa sunt indubitatumest; 
nec enim illi rationale templum, quod ad imaginem 
Dei est, et opus manuum ejus, atque omnium ter- 
renarum rerum pulcherrimum, cum pecudibus ae 
muris per contemptum, et irrisorie, ut couviciato . 
res isii faciunt, compararunt, aut unum et idem 
cum his rebus esse putarunt, quando divino afflatn 
allata Scripturze loca scripserunt) , indignum id 
Christianis est, atque adeo iis qul quovis alio modo 
sapientes sint; neque quisquam illos vera docere 
omnino (54) existimaverit, dum talia docent. Cum 
vero eos sic revera sentire quis compererit, quo. 
modo non se magis sapere arbitrabitur, si ea quidem 
devitet, quz ah haereticis dicuntur, iis autem cre- 
dat, quibus credere multe melius est, nempe san- 
ctis, aut, ut verius eloquar, iis qua sunt ipsius 
Dei? Nemo enim, etsi omnino Scripturarum iimpe- 
ritus, optimos illos omnes inclytosque viros ex sua 
ipsorum sententia duntaxat hzc scripsisse dixerit, 
sut per eorum vocem nobis Deum loqui negaverit, 


plou ἐλάλησεν ἐμοὶ, xa ὁ Λόγος αὐτοῦ ἐπὶ γλώσσης (; eumque cuim alia*docere hominum intelligentia 


μου. » 


937 superantia, tum etiam hoc, quod in fidelibus 


et Deus ipse, et unigenitus ejus Filius, et unus ejus Spiritus similiter. et equaliter habitat impollute. 
Sophisticas itaque eorum nugas redarguens ipse, ac rejiciens, eosque, ne propter Arium et Macedo 
nium, que noxia sint, sectentur, monens in eiv psalmo, hzc eis przcipit: « In. prophetis (55) meia 
nolite. 1Dalignari. » Sed deillis hactenus (36) : nam ji eüam qui Deo, a quo gratia quoque homonyme sie 
dicta hominibus data est, nequaquam amici sunt, hzc monuerunt (57): « Camarinam ne moveas; sa- 
tjiusenim est immotam relinquere. » Cum ergo et Spiritum sanctum Deui esse, et prophetias jpsum 
dictasse viderimus, tempus jam est ad Zachariam transire, non prophetam illum falciferum (38), sed 
Joaunis patrem, qui et ipse Deum ac Dominum Israelis esse profitetur illum, qui in propheus lo - 
tulus est. lpsa autem, qua is dixit, verba apponam (239) : « Benedictus Dominus Deus lsraelis, quia 
visitavit, οἱ fecit redemptionem plebi suse: et erexit cornu salutis nobis in domo David pueri sui: sicut 
locutus est per 08 sanctorum , qui a. saeculo sunt, prophetarum ejus. » Sacer autem Psaltes 3 dogma- 
tiea doctrina nunquam recedens, his consentit, in psalmo quidem Lxxxi dicens : « Audiam (40) qu d 
loquatur in me Dominus Deus ; » in secunda vero Regnorum historia, cujus Domini ac Dei optabilis 


(53) Ficte resipuit. De simulata ab Ario resipi- D 


seentia lege. inter czeteros Socratem Hist. eccl. lib. 1, 
cap. 26, 35 et 28. 

(33) Eadem. Codex, ταῦτα. Lego ταυτά. — 

(54) Ountino. ln Graco, τὴν ἀρχήν. Simili mo- 
do pag. 179 Catenze in. Jobum anu Didymus : Mi 
χαταδεχόµενος αὐτὰ τὴν ἀρχήν. lbi enim τὴν 
ἀρχήν valere pulo « omuino,» etsi interpres verterit, 
'in initio, » AL non raro alii quoque, binas eas 
significationes confundendo, lapsi sunt. 

95) In prophetis. Psal. ci, 15. . 

(56 Hactenus. Codex, τὰ µέν. Legendum potius, 
αυτα µέν. Quiu fortasse aliquid deest. . 

(91) Camarinme. De noüssimo hoe adagio lege 
paremiographos. De eo dixi in. Fasciculo anecdo- 
terum pag. 279, in notis ad Theopbylacü libel- 
8Η. . 


Ῥιτκοι. οκ. XXXIX. 


(58) Falcifer&m. In Zachariz libro cap. v, vers. 
1 et 2, «falcem » quidem « vidisse» dicilur ipse 
Zacharias, juxia Graecam editionem : nam ubi 
Vulgata translatio habet : «Et ecce volumen νο- 
lans... Ecce video volumen volans,» Gr:eca 
hahet : Καὶ ἰδοὺ δρέπανον πετόµενον. .. ἐγὼ ὁρῷ 
δρέπανον πετόµενον, id est, « et eccefalx volans... 
ecce video falcem volantem.» Αἱ nusquam, quod 
sciam, Zacharias ipse « falcem ferens » describitur. 
Conjicere itaque licet, ideo sic loqui Didyumm, quod 
propheta ille falcem manu gereus a pictoribus eam 
visionem respicientibus fortasse exhiberetur. Vide 
nol. ad cap. 21 libri 1. 

59) Benedictus. Luc. 1, 68-10. 
, Audiam. Psal. Lxxxiv (non Lxxxi), 6 (scu 


21 


σι 


DÍDYMI ALEXANDRINI 


hiece se divinus sflülatus exsisteret, declaravit, inquiens : « Spiritos (41) Domini loentus est in 


1e (42), et sermo ejus in lingua mea. » 
938 CAPUT XI. 


Quod in cherubico throno sedet. Spiritus sanctus, εἰ 
viriutem emittit. Et quod Spiritum sanctum Pau- 
[us eum esse novit, qui ab Isaia visus (uit, Domi- 
num Sabaoth. Et contra Macedonianam opinionem. 
Et quod in nobis habitat Spiritus sanctus. Et quod 
divinas Scripturas dolose depravant heretici. 


Jam vero apud eum, quem commemoravi, accu- 
ratissimum, ac omnia, quz necessaria sint, copiose 
traclantein. melodum, in psalmo cix, qui totus ex 
persona Patris ad Filium dictus est, tum zque ho- 
noranda sancta Trinitas, tum Spiritus, qui Dominus 
sit emittens virtutem, atque una cum Patre et Filio 
considens, manifeste potius quai snigmatice an- 
nuntiatur. Ut autem in. promptu sit demonstratio, 
visum est mibi totum ex ordine ascribere (45) sa- 
erum hoc oraculum, nibilque pretermittere. Sic 
ergo habet : « Dixit (44) Dominus Domino meo, Sede 
a dexiris meis, donec ponam jiuimicos8 luos sca- 
bellum pedum tuorum. Virgam potentie emitlet 
tibi Dominus ex Sion, et dominare in medio inimi- 
corum tuorum. Tecum principatus in die potentize 
tua, in splendoribus sanctorum (45) : ex ventre ante 
Luciferum genui te. Juravit Dominus, et non ρωπί- 
tebit eum : Tu es sacerdos in zternum secundum 
ordinem Melchisedech : Dominus a dextris tuis. » Si 
enim Pater ait Filio : « Sede a dextris meis ; » et: 
« Virgam potentie  emittet. tibi Dominus ; » et: 
« Dominaberis inimicis tuis; » οἱ: « Juravit Domi- 
nus ; » et : « Dominus 4 dextris tuis: » quisnam est 
Dominus ille, qui ipsi virgam mittit, et jurat, et a 
dextris Filii sedet Τ Nibii restat, nisi ut sit Spiritus 
sanctus : adeo ut Filiun a dextris quidem Patris 
esse, Spiritum vero Dei a dextris habere comperia- 
mus. lllud vero meminisse oportet, quod hic jurat 
eliam Spiritus, quippe qui « non babet majorem 
se (46),» sicut Filius, qui dixit, « Per memet- 
ipsum (47) juro, » quemadmodum in primo libro (48) 
commemoratum 939 fuit. Sed et in Lxi psalmo 
ab eodem Davide annuntiari apparet sanctam Tri- 
nitatem, dum ita. psollit : « Semel (49) locutus est 
Deus: duo hwc audivi. » Quzenam vero sunt bxc 
duo ? Subdit : « Quod potestas Dei est, et tua Do- 
inine, misericordia. » Quis enim est. Deus, qui dixit, 
« quod potestas Dei est? » et cuinam dicit : « Et 
tu3, Domine, misericordia * » Qnin et apud Danie- 


(M) Spiritus. 11 Reg. xxii, 2. 

(42) 1n me. Grzca Biblia pro. ἐμοί, id est «mibi,» 
habent ἐν ἐμοί, id est « in me»: atque [ία legen- 
dum puto cum ob antecedentia, tnm quia postre- 
ma syllaba vocis ἐλάλησεν, facile nostrum exscri- 
ptorem in errorem inducere potuit. 

(45) Ascribere. lta. loquitur. Didymus, quasi sus 
czcitatis oblitus. Simili modo in lib. De Spiritu 
&ancto, num. 50, ait : «Crebrolegisse me memini. » 
Quin etiam Hieronymus Abigaum cecum epistola 
M sic alloquitur, num. 4: «Scribe igitur auda- 

T.» 

(4M) Dizit. Psal. cix, vers. 1-6. Vide, si placet, 


ΚΕΦ. ΙΑ’. 

"Οτι ἐπὶ τοῦ χερουδθιχκοῦ θρόνου χαθέξζεται τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα, καὶ δύναμιν ἐξαποστέλ1ει. Kal 
ὅτι ὁ Παῦ.Ίος αὑτὸ οἶδεν εἶναι τὸν ὀφθέντα τῷ 
'Ἡσαϊᾳ Κύριον» Σαδαώθ. Καὶ κατὰ tov Maxe- 
δογιανοῦὺ φΦρονήματος. Kal ὅτι ἐν ἡμῖν olxet. 
Kal ὅτι ῥᾳδιουργοῦσο αἱρετιχοὶ τὰς θείας 
Γραφάς. 

Παρὰ τῷ μνημονευθέντι τοίνυν ἀχριβεστάτῳ µε- 
λῳδῷ, τῷ πᾶσι τοῖς ἀναγχαίοις ἐμπλεονάζοντι, Ev ρθ’ 
Ψαλμῷ, ὅστις ὅλος Ex προσώπου τοῦ Πατρὸς πρὸς 
τὸν Υἱὸν ἐλέχθη, ἰσότιμος ἡ ἁγία Τριὰς, xol Κύριος 
τὸ Πνεῦμα ἐξαποστέλλων δύναμιν, xal συγχαθεσό- 
µενος τῷ Πατρὶ xai τῷ Υἱῷ ἐμφανῶς μᾶλλον, ἥπερ 
αἰνιγματωδῶς ἁπαγγέλλεται. "Ἔδοξεν δέ pot εἰς ἑτοί- 
µην ἀπόδειξιν πάντα ἔφεξης παραγράψαι τὸν ἱερὸν 


Β τουτονὶ λόγον, μηδὲν αὐτοῦ παραλιπόντι. Ἔχει δὲ οὔ- 


τως * « Εἶπεν (110 a] ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ µου’ Κάθου 
Ex δεξιῶν µου, ἕως ἂν θῷ τοὺς ἐχθρούς σου ὕπο- 
πόδιον τῶν ποδῶν σου. "Pá65ov δυνάµεως ἐξαποστελεῖ 
σοι Κύριος Ex Σιῶὼν, χαὶ χαταχυρίευε iv µέσῳ τῶν 
ἐχθρῶν σου. Μετὰ σοῦ fj ἀρχὴ &v ἡμέρᾳ τῆς δυνά- 
peux σου ἓν ταῖς λαμπρότησι τῶν ἁγίων. Ἐκ γαστρ)ς 
Tb Ἑωσφόρου ἐγέννησά σε. Ὥμοσεν Κύριος, καὶ οὗ 
µεταμεληθήσεται’ Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὸν 
τάξιν Melytoebéx * Κύριος £x δεξιῶν σου. » El γὰρ 
ὁ Πατὴρ λέγει τῷ Υἱῷ» «Κάθου ἐχ δεξιῶν pov * » 
καὶ, « Ῥάδδον δυνάµεως ἐξαποστελεῖ σοι Κύριος» 
καὶ, ε«Καταχυριεύσεις τῶν ἐχθρῶν σου’ » xai, 
« Ὥμοσεν Κύριος’ » xal, « Κύριος ἐκ δεξιῶν 
σου” » τίς ὁ ἀποστέλλων αὐτῷ τὴν ῥά6δον., xol 


C ὀμνύων, xai ix δεξιῶν τοῦ Υἱοῦ καθεζξόµενος 


Κύριος, εἰ μὴ λοιπὺν τὸ ἅγιον Πνεῦμα: ὡς εὖ- 
ρἰσχεσθαι τὸν Υἱὸν, ὄντα μὲν ix δεξιῶν τοῦ Πα- 
τρὸς, ἔχοντα δὲ ἐκ δεξιῶν τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. Με- 
μνῆσθαι δὲ χρὴ, ὅτι ἐνταῦθα xaX ὀμνύει τὸ Πνεῦμα, 
ὡς οὐχ ἔχον τὸν μείζονα, χαθὰ ὁ Υἱὸς, εἰπὼν, « Κατ' 
ἐμαντοῦ ὀμνύω, » ὡς ἓν τῷ πρώτῳ ἐμνημονεύθη βι- 
θλίῳ. ᾽Αλλὰ χαὶ ἐν ξα’ ψαλμῷ 6 αὐτὸς Δαυῖδ ἁπαγ- 
γέλλων τὴν ἁγίαν Τριάδα φαίνεται, Ev τῷ φάλλειν - 
« "Anat ἐλάλησεν ὁ θεός * δύο ταῦτα ἥχουσα. » Ποῖσ 
δὲ δύο; Ἐπάγει' € "Οτι τὸ χράτος τοῦ θεοῦ, xa 
σοῦ, Κύριε, τὸ ἔλεος. » Τίς γὰρ ὁ εἰπὼν θεὺὸς, 
€ Ὅτι τὸ χράτος τοῦ Θεοῦ; » xaX πρὸς iva λέγει, 
ε Καὶ σοῦ, Κύριε, τὸ ἔλεος; » Καὶ ἐπὶ τοῦ Δανιὴλ 
δέ φησιν ἓν τῇ περὶ Σωσάννης χρίσει’ ε Ἐξήγειρεν 
ὁ θεὸς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸν Δανιήλ’ » χἀνταῦθα 


qus ad hunc psalmum dictavit Didymus, pag. 249 
catenze Corderiauz. 

(45) Sanctorum. Grsca Biblia : τῶν ἁγίων aov, 
id est « sanctorum tuorum. » Vulg. int. legit αἱ 
Didymus. 

i Majorem se. Ex epistola ad Hebr. τι, 15. 

47) Per memetipsum. 199. xLv, 25. Vide etiam 
"Gen. xxr, 16, ubi tamen Graeca editio habet « ju- 
ravi, » pro « juro. » 

(48) In primo libro. Cap. xxvi, pag. 75, seu 
segm. 53 a, 3ut fortasse cap. xv, ante segm. 6 a. 

(49) Semel. Psal. 1x1, 14 (seu 12). 


655 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 654 


θεὺν δηλώσας εἶναι τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Ἐπιφέρει γάρ' A lem (50) in. judicio de Susanna (51) habito legitur d 
«Kal ἔχρινεν τοὺς πρεσθυτέρους, Πνεύματι ἁγί κε Suscitavit. (52) Deus Spiritum sanctum Danie- T, 
ἐμφορούμενος.» Ἔδροιμεν δ' ἂν xat Ἑλισσαῖον τὸν — lis (55). » Hic quoque Deui esse spiritum sanctum ο 


ἀξιολογώτατον ἓν προφῄήταις, ἀξιοῦντα εἰδέναι θεὺν 
ο τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Ἔχει δ [10 5b] ἡ πρὸς Ἡλίαν 
αὐτοῦ φωνὴ, ἡ ἑξαιτοῦσα Gov τῇ μηλωτῇ xal τὸ 
ἅγιον χληρονομῆσαι Ἠνεῦμα οὑτωσί» « Γενέσθω τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἐπὶ soi, δισσῶς ἐπ) ἐμοί. Ὁ δὲ εἶπεν, 
Ἐσχλήρυνας τοῦ αἰτήσασθαι (ἀντὶ τοῦ, Μεγάλα ἑζή- 
τησας). Πλὴν ἐὰν bnc µε ἀναλαμθανόμενον, ἔσται 
σοι οὕτως ᾽ ἐὰν δὲ μὴ Donc, οὐ p γένηται, » Ἴδεν 
«olyuv αὐτὸν xal ἔχραξεν' «Πάτερ, πάτερ, ἅρμα 
Ἰσραὴλ, xal ἰππεὺς bw αὐτῷ. » "Ote οὖν « ἑπάτα- 
ξεν » τὸν Ἰορδάνην τῇ μηλωτῇ τοῦ Ἠλία, «καὶ «b 
ὕδωρ οὐ διηρέθη » ὡς ἐπὶ Ἠλίᾳ, ζητῶν τὴν αἴτησιν 


ostendit (54) Seriptura. Subjungit enim : « Et judi- 


cavit (55) presbyteros (sive seniores) Spiritu saneto ΄ 


repletus. » Àst Eliseum quoque inter prophetas ma- 
xime insignem illud petere inveniemus, ut cogno- 
scat Deum Spiritum sanctum. Ipsius vero ad Eliam 
verba, quibus exposcit ut simul cum melota (56) 
2AQ Spiritum etiam savctum bereditarium acci- 
piat, sic se habent : « Sit Spiritus (57), qui est in 
te, dupliciter in me. Ille autem dizit : Indurasti 
petendo (hoe est: Magna posivlasti). Verumtamen 
αἱ videris me, eum assumar, erit tibi sic : αἱ autem 
non videris, non fiet. » Vidit ergo ipsum, etclama- 


ἑαυτοῦ xa την δοθεῖσαν ὑπόσχεσιν, οὐκ ἔτι εἶπεν B vit : « 0 pater. (58), pater, o currus Ieraelis, et 


(00) Apud Danielem, Sive ad verbum «in Da- 
niele. » Porro historiam Susannz ut libri Danielis 

riem a Didymo etiam agnosci, animadvertant 

eterodoxi. Ante Didymum vero celebrem pro ejus 
bistorie auctoritate epistolam scripserat Origenes 
ad Africanum, ut de aliis Patribus sileam. 

(31) In judicio de Susanna. Ea pars libri Danielis, 
euam hic indicat, in. editione Complutensi, et in 
Vulgata est. decimum tertium caput. Danielis. In 
Francofurtensi editione, ab beterodoxo bomine 
concinuata, seorsum a Daniele imprimitur, inscri- 
biturque Σωσάννης ἱστορία, id est «Sosannz Histo- 
ria» : quo inodo etiam a S. Hieronymo vocatur. 
Ab Africano in Epistola ad Origenem dicitur 'H ἐν 
γεότητι προφητεία τοῦ Δανιῆλ, id est « Prophetia 
Danielis adbuc adolescentis. » Ab Origene in Epistola 


editione Theodotionis, altera in editione LXX inter- 
prem : hse vero ab illa plurimum differebat; in 

ac enim non modo ea exstabant, qu: de Susania, 
de Belo ac dracone, et de tribus pueris legunter in 
Theodotionis versione, quam hac in parte probavit 
Ecclesia ; sed etiam nonnulla addita fuerant a LXX 
interpretibus, aut fortasse ab alio, qui LXX inter- 
prem nomine abusus fuerat. Joannes Rodolphus 

eisthenius, homo beterodexus, censet Susanuz 
historiam editioni LXX interpretum adjectam olim 
fuisse ex editione Theodotionis; ut iisdem omnino 
verbis in utraque editione legeretur Origenis ac 
Didymi state, utrobique scilicet ex versione Theo- 
dotionis. Sed eum falli ostendunt Maurini monachi 
tomo | Operum Origenis, pag. 14. Quorum senten- 
tia ex hoc eliam additamento, quod hie citatur a 


aa Africanum simpliciter appellatur Σωσάννα, id est ϱ Didymo, et in Theodotionis versione desideratur, 


«Susanna, » sive « Sosanna: » eodemque modo in 
aliquibus vetustis codicibus eam inscribi testatur 
Sabatierus ad hunc Danielis locum tom. ll, part. i1. 
Demum in aliis codicibus, eodem Sabatiero teste, 
labet bunc titulum : Διάχρισις Δανιή-, id est, 
«Judicium  Dauielis. » À nostro autem Theologo 
appellatur Tov Δανιὴ.1 ἡ περὶ Zuocárrnc αρίσις, 
id est, « Danielis judicium de Susanna, » sive sini- 
pliciter Ἡ περὶ Σωσάννης χρίσις. 

(92) Suscitavit. Dan. xi, 45. In Complutensi 
editione translatio S, Hieronymi, omisso vocabulo 
«sanctum » babet : « Suscitavit Dominus spiritum 
pueri junioris, cujus nomen Daniel. » At Didymus 
in libro etiam De Spiritu sancto legit, ut hoc in 
loco : nam nuin. 2, pag. 108, hzc babet : « Et Da- 
nieli adbuc puero « suscitasse » dicitur « Deus Spiri- 
tum sanctum : » quasi jam habitantem in eo. » Ac 
sane Grzca Biblia, quibus consentit Vulyata editio, 


confirmari potest. lllud porro respexisse videtur 
Rufinus libro un Apologie, num. 35, ubi ironice sic 
loquitur : « Omnis qui putabat, quod puer Daniel ϱ 
Spiriiu sancto «fuerit» repletus, «el arguerit 
adulteros senes, erravit. » Sed apertius id respicit, 
imo affert Epiphanius in Anchorato, cap. 95, ubi 
hzc legimus : "Οτι ἐπλήσθη Δανι]λ Πνεύματος ἁγίου, 
xai tire: Καθαρὸς ἐγὼ ἀπὸ τοῦ αἵματος αὐτῆς : 
xal ἐπέστρεψαν εἰς τὸ χριτήριον : xal ἔχρινε τὸὺς 
πρεσθυτέρους, Πνεύματι ἁγίῳ ἐμφορούμενος. Qua 
sic vertit Petavius : « Cum scriptum sit Daniele 
Spiritu 8ancto repletum exelawmasse : Mundus ego 
sum a sanguine Hlius : et reversi sunt ad judi- 
ciun : judicavitque seniores, impellente Spiritu 
sancto. » Ídeo autem hzc postrema verba diverso 
charactere, iis scilicel typis, quos « rotundos » 
vocant , efpressil vir ille doctissimus, quod cum 
hunc Didymi locum non vidisset, censuit ea ex Bi- 


habegt : Ἑξήγειρεν ὁ Geb; «b Πνεῦμα τὸ ἅχιον ϱ bliis non atferri, Ex his porro Epiphauii verbis 


παιδαρίου νεωτέρου, ᾧ ὄνομα Δανιήλ. Cyrillus vero 
Hierosolymitanus catech. xvi, num. 21, legit ἐπὶ 
παιδαρίου, id est «iu puero, » pro παιδαρίου, id 
€. c pueri. » , 

(33) Dunielis. Codex, «bv Δανιήλ. Lege, τοῦ 
Δανιήλ. Aut verte : « Excitavit Deus Spiritus san- 
cus Danielem. » 

i4) Ostendit, etc. Lego not, ad num. 7 capitis 

ri i1. 

(95) Et. judicavit. Hzc verba neque in Gracis 
Biblis leguntur modo, neque in Vulgata transla- 
tione, quae boc in Joco Theodotionis interprelatio- 
"em exprimit, neque jin vecsiouibus antiquis a 
Sabauero editis. Desumpta itaque arbitror ex edi- 
uone LXX interpretum, qualis exstabat Origenis, 
Didymi ac. Hieronymi tempore, non vero qualis 
legitur in Bibliis Complutensibus. Nimirum duplex 
Wac erat historie Susannss translatio, altera iu 


colligo primum, Didymi state in Bibliis re ipsa 
juxta aliquam versionem a versione | Theodotionis 
diversam exstitisse lac verba : «Et judicavit 
seniores Spiritu sanclo repletus, » aut, ut vertere 
mavult Petavius, « Spiritu sancto impellente, » 
Deinde colligo, ubinam eadem lizec verba exstarent ; 
nimirum legebantur cap. xiii Danielis, ac, ni fal- 
lor, versiculo 50 proxime subjangebantur. 

(56) Melota. Erat µηλωτή vestis, aut stragula ex 
ovis pe 
(57) Sit Spiritus. IV Reg. 1", 9 et ^). Com- 
plutensis editio pro γενέσθω habet γενηθήτω δή. 
Et pro, &x' ἐμοί, "O δὲ εἶπεν, habet : ἐπ᾽ &g£* xal 
εἶπεν Ἡλίας. Et post voceum ἀναλαμθανόμενον 
addit ἀπὸ cou. Francolurteusis alias habet varie- 
lates. 

(98) O pater. IV Reg. 11, 12. Biblia : αὐτοῦ pro 
ἐν αὐτῷ. 


$c 


65 


DIDYMI ALEXANDRINI 


equitans ia eo! 1 Cum itaque Jordanem melota Elise A « Ποῦ τὸ Ηνεῦμα «b διπλοῦν; » ἁλλά » « Ποῦ 6 8e; 


« percussit (59) » Eligseus, «et aqua non est divisa, ». 
sicut sub Elia contigerat (60), orans ipse, ut ejus po- 
etulatio et data promissio impleretur, non ait am- 
plius : « Ubi est Spiritus duplus? » sed: « Ubi est 
Deus Βία appho (61) duplus? » illud scilicet nobis 
revelans, Spiritum sanctum esse Deum, simulque 
docens, idem esse dicere Deum, ac dicere Spiritum 
sanctum, et vice versa. Vox vero. ἀπφώ (62) frater- 
na est compellatio. Quid autem prophetavit Eze- 
chiel quoque, cum , apertis ei colis, « vidit (65) vi- 
siouem Dei, » et cberubimos ? « Et cum starent (64), 
inquit, animalia, stabant roti, et cum ea extolle- 
rentur (65), extollebantur, quia Spiritus vite erat 
in rotis ; » hoc est , iusidens erat in cherubimis. Et 
poulo post ait: « Hoc animal (66) est, quod vidi 
subter Deum  ]sraelis, et cognovi, quod cherubimi 
sunt. » Cum superius dixisset, « Spiritum esse supra 
cherubimos, » postea dixit, « subter Deum,» id est, sub- 
ter Spiritum, esse cherubimos et animalia. Rursus 
itaque animadverte, sanetum Dei Spiritum et Deum, et 
Spiritum vite nuncupariet in cherubico zeterno thro- 
no considere. Verum ad argumentum hocce confir- 
mandum 94 1Judicum (67) quoque testimonio uti opus 
est, eorumque non negligentium, sed qui hoc maxime 
pre aliis rebus omnibus recte judicarunt, oportere 
Spiritum Dei ut Dominum potentem et opitulato- 
rem agnoscere et confiteri. Cum enim de eodem 
dixissent, quod simul cum Samsone ibat, in eur- 
que «dirigebatur (68),» adeo ut majorem quam na- 


tura humana feri, vim exsereret ostenderetque ; € 


mon dixerunt postea, Spiritum, a quo robur omne 
Samson acceperat, ab illo recessisse, eamque ob 
causam Samsonein infirmum factum esse; sed Do- 
minum ab eo recessisse dixerunt, Sic autem lo- 


quuntur : « Coepit (69) Spiritus Domini simul ire: 


cum Samsone; » et rursus ; « Saliit /70) super eum 


(59) Percwssit. Ibidem vers. 14. Complutensis 
editio : Καὶ ἑπάταξε τὰ ὕδατα, xaX οὗ διηρέθη * χα 
εἶπεν Ἔλισεαί' Ποῦ ἔστιν θεὸς 'Ἠλίου ἀφώ; Franco- 
furiensis vero : Καὶ ἑπάταξε τὸ ὕδωρ, xal οὐ διέστη * 
καὶ εἶπε ' Ποῦ ὁ θεὺὸς Ἡλιοῦ ἀπφώ ; 

(60) Contigerat. lbid. vers. 8. 

(61) Appho. E. duabus vocibus wy1 Ὦν (αρ Àu ), 
id est, «etiam ipse,» quas hic habet Hebrzuin 
exemplar, finxerunt LAX int. vocem ἀπφώ, sive, ut 
alii scribunt, ἁ ρὠ, sive ἀφφώ. Vulgatus interpres 
binas illas Hebraicas voces vertit 3 « etiam nunc. » 
Didyinus legit ἀπφώ * unde videtur ductum Φου αίμα» 
coguomentum, qui ab auctore libri primi Macha- 
borum, cap. u, 5, dicitur ὁπιχαλούμενος Απϕοῦς, 
b. e. « cognominatus Apphüs. » 

(62) Vox vero ἀπφὼ. Alii aliter hanc vocem 
interpretati sunt, Hesychius ita eam accipit, ut 
siguilicel πατρός, id est. « patris.» Verum in exem- 
plari Hebraico non legitur κ] 24 (abb hu), id est 
t pater ipse, » sed wY1 ὮΝ, ut dixi. Suidas vero sic 
illam explicat, ut valeat : ᾽Αποχρύφου ἢ τοῦ ἀποχρυ- 
θέντος, id est «abseonditi. » At undenam hanc 
significationem eruit Suidas? Nunquid ex radice 
ean, id est « latitavit?» Sed quis non videl nihil 
eam radicem huc pertinere? Probabiliora itaque 
affert Didymus, modo vox υἱ Graeca spectetur. 
Pollux enin lib. 111, cap. 8, segm. 74, apud novos 


Ἡλίου ἀπφὼ 6 διπλοῦς; » ἐκκαλύπτων θεὸν ὑπάρχειν 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα, xai διδάσχων ἅμα, ὡς ταυτόν 
ἔστιν οἰπεῖν θεὸν, ἡ Πνεῦμα ἅγιον, xal τὸ ἔμπαλιν. 
Τὸ δὲ ἀπφὼ προσφώνησίς ἁστιν ἁδελφιχή. Τ{ δὲ xat 
Ἰεζεχιλλ προφητεύει, ὅτε, τῶν οὐρανῶν ἀνοιγέντων 
αὐτῷ, ἴδεν ὅρασιν θεοῦ xai τὰ χερουδίµ.; « Καὶ ἓν 
τῷ ἑστᾶναι, » φησὶν, « τὰ ζῶα, ἰστήχεισαν οἱ τρο- 
yol χαὶ kv τῷ ἑξαιρεῖν αὐτὰ, ἐξῄροντο ὅτι Πνευμα 
ζωῆς ἂν ἓν τοῖς τροχοῖς * » ἀντὶ τοῦ, ἐπιχαθεζήμενον 
ἐπὶ τῶν χερουθἰµ. Καὶ μικρὺν ὑποχαταδὰς λέγει ᾽ 
« Τοῦτο τὸ ζῶον, ὃ ἴδον ὑπὸ κάτω Θεοῦ Ἱσραὴλ, xal 
ἔγνων, ὅτι τὰ χερουδίµ ἐστιν. ». Εἱρηχὼς ἀνωτέρω τὸ 
Πνεῦμα ἑπάνω εἶναι τῶν χερουθὶµ, ὑποχαταθὰς εἴπεν, 
ὑποχάτω τοῦ θεοῦ, τοῦτ ἔστιν τοῦ Πνεύματος, εἶναι 


B τὰ χερουθὶμ xaX ζῶα. θέα τοίνυν καὶ αὖθις τὸ ἅγιον 


τοῦ θεοῦ Πνεῦμα, καὶ θεὺν xaX Πνεῦμα ζωῆς προσαγο- 
ρενόµενον, xaX ἐπὶ τοῦ χερουθικοῦ χαθεζόµενον alum 
νίου θρόνου. Χρηστέον δ᾽ εἰς τὸ χεφάλαιον τοῦτο [111 a] 
xaX τοῖς χριταϊς οὐδὲ αὐτοῖς ἀμελήσασιν, ἀλλ᾽ ὅτι µάλι- 
στα παρὰ πάντα τοῦτο χεχριχόσιν χαλῶς, τὸ ὅμολο- 
γῆσαι Κύριον δυνατὸν χαὶ ἐπίχουρον τὸ Πνεῦμα τοῦ 
θεοῦ. Εἰπόντες γὰρ περὶ αὐτοῦ, ὅτι συνεπορεύετο 
μετὰ Σαμφὼν, καὶ χκατεύθυνεν αὑτῷ, ὥστε μείζονα 
φύσεως ἀνθρωπίνης δύναμιν ἑνδείχνυσθαι αὐτὸν, οὖχ 
εἶπαν μετὰ ταῦτα τὸ ἐνδυναμοῦν αὐτὸν Πνεῦμα àva- 
κεχωρηχέναι ἀπ᾿ αὐτοῦ, καὶ διὰ τοῦτο ἠσθενηχέναι, 
ἀλλὰ τὸν Κύριον. Ἔχουσι δὲ οὕτως. « "Ἡρξατο 
Πνεῦμα Κυρίον συμπορεύεσθαι μετὰ Σαμφών * » xal 
πάλιν. « Βλατο ἐπ᾽ αὐτὸν Ἠνεῦμα Κυρίου» » xai 
πάλιν. € Ἐξέκλινεν εἰς ἀμπελῶνα θαμναθὰ, xaX ἰδοὺ 
σχύμνος λέοντος εἰς ἁπάντησιν αὐτοῦ. xal χκατεύ- 
θυνεν ἐπ᾽ αὐτὸν Πνεῦμα Κυρίου, καὶ διέσπασεν αὖ- 
τὸν ὡς ἔριφον αἰγῶν' » xai πάλιν. « Ἠλάλαξαν, » 
φηςσὶν, « οἱ ἀλλόφυλοι, xal ἕδραμον εἰς ἁπάνττῃσιν 
αὐτοῦ » (τουτ) ἔστιν Σαμφών)' « xai κατεύθυνεν 
ἐπ αὐτὸν Πνεῦμα Κυρίου, χαὶ ἐγένοντο τὰ χαλώδια, 


comicos nomina ἁἀπφία et ἀπφάριον alt esse blan- 
das nova Domiaz compellationes. Ad quem Polilu- 
cis locum hzc adnotat Kahnius : « Carterum ἀπφία 
est blanda sororis fratrisque compellatio. » Novi 
hanc Pollucis interpretationem Henrico Stephano 
suspectam esse (ut ibidem animadvertit Juuger- 
mannus), quod Pollox ab, Hesychio, Eustathio ac 
Suida hac in re dissentiat. Sed Polluci suffragatur 
Didymus hoc in loco. 

03) Vidit. Ezech. 1, 1. 

64) Et cum starent. Greca quidem editio Ezech. 
J, 21, isthzec habet. Sed Didymus respicere videtur 
cap. X, vers. 17, ubi eadem fere leguntur. 

; eos) Extollerentur. Codex mendose ἐξαιρεῖν. Lege 
ειν. 

(66) Hoc animal, Ezech. x, 90. 

(67) Judicum. De auctore libri Judicum  aceipe 
quie hic pluraliter de judicibus dicuntur. 

(68) Dirigebatur. In Graeco, κατεύθυνεν αὐτῷ, da- 
tivo casu : quod singulare videtur. At cum iu libro 
Judicum xiv, 6 et 49, et xv, 14 Graca translatio 
babeat, χατεύθυνεν ἐπ᾿ αὐτόν, Didymus pro ἐπ᾽ 
αὐτόν dicit αὐτῷ. Valet autem : « Irruebat in 
eum. » 

(10) Copit. Judic. xiu, 25. 

70) Saliit. Judic. xiv, 49. Graeca editio habet xav 
εύθυνεν pro Ἴλατο. 


651 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


τὰ ἓν τοῖς βραχίοσω αὐτοῦ, ὡσεὶ στύππιον, ἠνίκα Α Spiritus Domini; » et rursus : « Deelinavit (71) in 


ἂν ὀσφρανθῇ πυρός. » Ὅτε δὲ λοιπὺν σὺν τῇ χόµῃ 
xai τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἀπέθετο, xal ἀπώνατο εἰς 
ὄλεθρον ἑαυτοῦ τῆς ἁθδουλίας, ἀλλόφυλον, οὐ δέον, 
γυναῖχα ὑπερφιλῶν τὴν Δαλιδὰ, « Ἐξηγέρθη, » φη- 
Gt, «€ &x τοῦ ὕπνου αὐτοῦ, xai εἶπεν, Ἐξελεύσομαι, 
xai ἀποτινάξομαι, καὶ ποιήσω καθὼς ἀεί. Καὶ αὐτὸς 
οὐχ ἔγνω, ὅτι Κύριος ἀπέστη ἁπ᾿ αὐτοῦ. » Ἑής γὰρ 
δυναστείας τοῦ Κυρίου τούτου πεῖραν ἔχων καὶ 
Μωῦστς, εἶπεν» « Ilo διώξεται εἷς χιλίους, xoi 
δύο μεταχινῄσουσιν µυριάδας, εἰ μὴ Κύριος παρέδω- 
xtv αὐτοὺς , χαὶ ὁ θεὸς ἀπέδοτο αὐτούς» » Καὶ τὸν 
ὀφθέντα δὲ τῷ ᾿Ἡσαῖᾳ βασιλέα Κύριον Σαθαῶθ χαθ- 
Ίμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ xal ἐπῃρμένου, [111 ϐ) 
ἐν oup δόξης πεπληρωμµένῳ, xat ὑπὸ τῶν σεραφὶμ 


vineam (72) Thamnatha ; et ecce catulus leonis in oc- 
cursum ejus : et direxit super eum Spiritus Domini, 
el dilaceravit eum ut hedum caprarum; » et rursus, 
« Vociferati (75) sunt , inquit, alienigene et cucur. 
rerunt in oecursum ejus (id est , Samsonis) , et di- 
rexit super eum Spiritus Domini , et facti sunt {ας 
niculi, qui erant in brachiis ejus tanquam stuppa, 
quando olfecerit ignem. » Postmodum vero, quando 
simul cum coma robur amisit, atque alienigenam 
feminam Dalidam (74) vehementer ab eo, eontra 
quam fas erat, dilectam, in suam ipsius perniciem 
atque insipienti:te poenam, assecutus est, « Exser- 
rexit (75), » inquit Scriptura, « esomno suo, et dixit : 
Egrediar, et excutiam ine, et faciam sicut semper « 


τῇ τρισαχίῳ φωνῇῃ χαταγεραιρόµενον, ὁ μὲν προφή- B et ipse non novera! quod Dominus recesserat ab 


της τὸν Πατέρα οἵδεν, ὁ δὲ Ἰωάννης τὸν Yióv- ὁ δὲ 
Παῦλος ἐν ταῖς ἩΠράξεσιν, διὰ τὴν ταυτότητα τῆς 
θεότητος, τὸ πάνσοφον ΗἨνεῦμα εἶναι ἑἐδήλωσεν τοι- 
&gós* « Καλῶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐλάλησεν πρὸς 
τοὺς πατέρας ὑύμῶν διὰ 'Hoatou τοῦ προφήτου, λέ- 
Yov* Πορεύθητι πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον, xal εἰπὰ 
αὐτῷ; Αχοῇ ἀχούσετε, χαὶ οὗ μὴ συνῆτε, » xai τὰ 
E. Αἱρετιχοὶ δὲ, κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς προαίρεσιν 
ὁιοδσύοντες, xa τὸν οἰχεῖον σχοπὸν xai λόγον ἄγον- 
τες χατὰ τοῦ χάους, ἀποπηδῶσι καὶ πρὸς τὸ λόγιον 
τῶτο, xal συνήθως ἀντιφάσχουσιν οὐκ εὐλόγως, xal 
Τειρώνται δυσσεθείᾳ δυσσέδειαν συνδεῖν xal συν- 
ἀπτειν, φημὶ τοῖς προτέροις αὐτῶν ῥήμασιν τὰ δεύ- 
τερα xat τρίτα, λόγους προῖάέμενοι, ὅτι οὐδὲν θαυ- 
βαστὸν χαὶ θεότητος ἴδιον περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
εὑρίσχεται ἐκ τοῦ Παῦλον φἀναι" « Καλῶς τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον Σλάλησεν πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν διὰ 
Ἡσαϊου τοῦ προφήτου, λέγον * Πορεύθητι πρὸς τὸν 
Ἰαὺν τοῦτον, καὶ εἰπὲ αὐτῷ s τάδε χαὶ τάδε" διὰ «b 
Ῥηλλάχις, φησὶν, τὰ αὐτὰ, moth μὲν bx προσώπου 
του θεοῦ, ποτὲ δὲ ἐκ προσώπου τοῦ προφήτου, fj 
ἁγγέλου εἰρημένα φέρεσθαι' ὡς ἠνίχα, φησὶν, περὶ 
τοῦ χωρίου τούτου λέγει Ἰωάννης: « Ταῦτα εἶπεν 
Ἡμαῖας, ὅτε ἴδεν τὴν δόξαν αὐτοῦ » xal ὡς ὁ Σω- 
*hp iv Ματθαίῳ ἔφη « Καλῶς προεφήτευσεν 
Ἡσαίας, λέγων: 'O λαὸς οὗτος τοῖς χείλεαίἰν µε 
td, τῇ δὲ χαρδίᾳ πὀῤῥω ἀπέχει ἀπ ἐμοῦ: » καὶ 
ὡς ὁ Παῦλος ἐν ἄλλῳ χεφαλαίῳ ἔφη: «Καθὼς Δα- 


V6 λέγει τὸν µακαρισμόν ' Μακάριοι, ὧν ἀφέθησαν D 


αἱ [M3 a] ἀνομίαι, καὶ ὧν ἐπεχαλύφθησαν αἱ 
ἁμαρτίαι: ν΄ οὐκ εἶπεν δὲ, φησἰν᾽ Καθὼς ὁ θεὸς 
διὰ Δαυϊδ λέγει. Καὶ ἑτέρωθι: « Kat ᾖλθεν ὁ θΘεὺς 
πρὸς Βαλαὰμ νυχτὺς, xai εἶπεν αὐτῷ El κχαλέσαι 
σε πάρεισιν οἱ ἄνθρωποι οὗτοι, ἀναστὰς ἀχολούθη- 


(11) Declinavit, Judic. xiv, 5, 6. 

) In vineam. Complut. ed. εἰς ἀμπελῶνας, id 
et in vineas. » Et post. vocem λέοντος in eadem 
additur ὀρυόμενος, , id est « rugiens. » 

(15) Vociferati sunt, Judic. xv, 44. Grzeca ed, εἰς 
σννάντησιν, pro εἰς ἀπάντησιν. Et ἐγένετο, pro 
ἐγένοντο, Et στυππίον, pro στύππιον. 

14) Dalidam. In. Hebrzo fonte , et in Complut. 
elitione vocatur « Dalila. » In Francofurtensi vero 

iioné, atque a Didymo « Dalida. » Pro ὑπὲρ 
v)uv, quod habet codex, lego ὑπερφιλῶν. 


eo. » Nam hujus Domini potentiam Moses quoque 
experientia compertam habens, ait: « Quomodo (76) 
persequelur unus mille, et duo diinovebunt decem 
millia, nisi Dominus tradidisset eos, et Deus vendi- 
dissel eos? » Quin illum etiam, qui ab Isaia visus 
est (77), « Regem , Dominum Sabaoth, in excelso 
tbrono eti elevato sedentem, » in domo gloria 
plena, atque a seraphiimis ter « Sanctus » clamantibus 
celebratum , propheta quidem 949 Patrem aguo- 
vit; Joannes (78) vero Filium ; Paulus autem in 
Actis, ob identitatem deitatis, sapientissimum Spi- 
ritum esse declaravit his verbis : « Bene (79) Spi- 
ritus sanctus loculus est ad paires vestros per 
Isaiam prophetam dicens : Vade ad populum hunc, 
ei dic ei : Àure audietis, et non intelligetis, » et quz 
sequuntur. At bzretici eam, quam initio elegerunt , 
viam tenentes, et proprias speculationes doctrinas- 
que per medium veluti cliaos promoventes , iu hoc 
etiam oraculum insultant , ac temere, ut assolent, 
contradicunt, aique impietatem cum impietate, cum 
primis scilicet verbis secunda et tertía, colligare et 
nectere conantur, futiles hasce rationes proferendo, 
Nihil mirabile (inquiunt) aut deitatis proprium de 
Spiritu sanclo a Paulo dictum deprehenditur in ijs 
verbis : « Bene Spiritus sanctus locutus est ad pa- . 
tres vestros per Isaiam prophetam dicens : Vade ad 
populum hunc, εἰ dic ei » hoc οἱ hzc. Swpius 
enim, inquiunt, contingit ut eadem modo ex per- 
sona Dei dicantur, modo vero ex persona prophe- 
t3, aut angeli efferantur; ut cum de hoc oraculo 
Joannes ait : « Hzc dixit (80) Isaias, quando vidit 
gloriam ejus. » Et cum Salvator in Matibzeo inquit : 
« Bene prophetavit (81) Isaias dicens (82) : Popu- 
lus hic labiis me honorat , corde autem longe abest 


76) Quomodo. Deut. xxxn, 90. 
1) Visus est. lsa. v1, 1, 5, b. 
(78) Joannes. Cap. xn, 44. Vide , si libet, Hila- 
rii librum v De Trin., num. 33 et seqq. 
(79) Bene. Act. xxvii, 25. Vide not. 44, pag. 58. 
(80) Bec dizit. Joann. xu, M. 
(B1) Bene prophetavit, Matth. xv, 7, 8. Evange- 
listz? textum abbreviat Didymus. 
(82) Dicens. ἴδα. xis, 13. 


t Exsurrezit. Judic, xvi, 94. 
( 


DIDYMI ALEXANDRINI ; 


66C 


8 me. » Et cum Paulus in alio capitulo ail : « Sic- A σον aüzol;* ἀλλὰ τὸ ῥῆμα, ὃ ἂν λαλήσω πρὸς σε, 


ut David (85) tribuit beatitudinem : Beati quorum 
remisse sunt iniquitates , et quorum tecta sunt 
peceata, » Non ait (inquiunt ipsi) : « Sicut Deus per 
David dicit. » Et alibi : « Et venit (84) Deus ad Ba- 
]2am nocte, et dixit ei : Si vocare te veniunt homi- 
nes hi, surgens sequere eos : sed verbum quodcun- 
que loquar ad te, hoc facies; » et post alia : « Dixit 
(85) (inquit Seriptura) angelus Dei ad Balaam : 
Vade una cum hominibus his: verumtamen verbum, 
quodcunque dixero tibi, hoc vide ut facias. » Non 
dixit ei (inquiunt) : Quod dixit tibi Deus; sed: 
« Quodcunque dixero tibi. » Talia sunt , atque ea- 
tenus prava qus illi proferuut. At ne sibimetipsis 
quasi victores blandiantur. Nos vero metuentes ne 


aliquibus ironia, hoc est, dissimulatione (86) revera B 


sophistarum propria 93 uti videamur, ut ipsi fa- 
ciunt, id maxime curemus, dum eos redarguimus, 
a prima fere syllaba, ut sic loquar, usque ad ex- 
tremsm , ut veritatem in ore semper habeamus. 
ltaque ut ad vos, qui in prophetico sermone, et in 
divinis, qu& commen:orata sunt, oraculis versati 
estis, orationem convertam, nostis sane [sajam jussu 
illius, qui in eterno throno sedet, ea prophetasse, 
qu: ab illo ad verbum dicere jussus est : nam qui 
prophetat , Dei propheta est, non sui ipsius, Per 
Isaiam igitur, aut ab Isaia (eodem enim recidit 
utrumque) potens vox illius, quem ipse conspexit, 
quemque Paulus Spiritum sanctum esse denuntiat , 
tuüc annuntiata est, quando vidit quidem lsaias 
ipse gloriam illius; sed propria potestate de ea lo- 
cutus non est, quamvis alicubi scriptum sit 5 « [saias 
dixit; » non vero: Dixit Deus Pater, aut Filius, 
sut Spiritus ejus per Isaiam. Sed mon errarunt 
apostoli , qui a pueritia (87) in Scripturis statim 
innutriti fuerant, quibusque nove gratie pradi- 
catio credita erat, quique ob illius Trinitatis, quae 
in unitate exsistit, bonitatem, ea habuerunt, quae 
aondum ullus alius habuerat ex hominibus. Quin 
Joannein quoque ita hzc intellexisse, ut a Filio Dei 
dieta forent, Paulum vero sic ea accepisse, ut dicta 
essent à Spiritu sancto, vel c:eco, ut aiunt, perspi- 
cuum est. Etenim beatz istze hypostases praecipiunt, 
angelorum vero vel omnium natura obtemperat. 
Nimirum przsunt ille, atque iroperant regio modo ; 
et per propriam naturam ob identitatem deitatis 
cum Patre ex quo ipse processerunt , dominantur, 


(85) Sicut David. Rom. 1v, 6,7. Post vocem µα» 
χαρισµόν nonnulla hic omittuntur. 

84) Et venit, Num. xxii, 20. Complut. editio : παρ- 
ἦσαν pro πἀρεισιν. Sed Francofurteusis habet ut 

idymus. 

(85) Dixit. Num. xxn , 55. Graeca Biblia carent 
voce τούτων, et pro φυλάξῃ ποιῆσαι habent φυ- 
λάξῃ λαλῆσαι, id est ε cavebis ne loquaris : » quo 
modo legendum videtur. 

(86) Dissimulatione. Respicit Socratieam cuivis 
notissimaim ironiam , quam sopbiste imitati sunt. 
« Socrates (inquit Cicero in quarto Academicarum 
questionum) de se ipse detrahens in disputatione, 
plus tribuebat iis quos volebat refellere. ltaque 
cum aliud diceret atque sentiret, libenter uli 


τοῦτο ποιῄήσεις ’ » xal μεθ) Ecepa* « Εἶπεν, » φησὶῖν. 
€ ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ πρὸς Βαλαάμ ' Συμπηρεύθττι 
μετὰ τῶν ἀνθρώπων τούτων” πλὴν τὸ fua, ὃ ἐὰν 
εἴπω πρὺς σὰ, τοῦτο φυλάξη ποιῆσαι» » xal οὐχ εἷ- 
πεν αὐτῷ, φησίν. "O εἶπέν σοι ὁ θεός. d), « Ὅ 


"ἐὰν εἴπω σοι. » "Ev τοιούτοις χαχοῖς τὰ χατ ixsi- 


νους xal μὴ ὡς χρατοῦντες σεμνυνέσθωσαν. Ἡ μεῖς 
δὲ δείσαντες, pif] τισιν δόξωµεν χρῆσθαι, ὥς ἐχεῖνοι, 
σοφιστοῦ τινος ὡς ἀληθῶς εἰρωνείᾳ, εὐθὺς ὡς ἐκ 
πρώτης σχεδὸν συλλαθῆς, οὕτω µέχρι xal αὐτοῦ τοῦ 
τέλους, πλείστην τινὰ τῆς ἀληθείας πρόνοιαν ποιἠ- 
σωµεν, διελέγχοντες αὐτούς. "Iove δὴ οὖν, οἱ συγχε- 
νόµενοι τῷ τε τῆς προφητείας λόγῳ, xal τοῖς µνη- 
μονευθεῖσιν θείοις Υραφίοις, ὡς 6 'Hoatac χελευ- 
σθεὶς παρὰ τοῦ καθηµένου ἐπὶ τοῦ αἰωνίου θρόνου, 
προεφῄήτευσεν, ἅπερ αὐτῷ ἐχεῖνος χατὰ λέξιν εἰπεῖν 
ἐνετείλατο: ὁ γὰρ προφητεύων θεοῦ, οὐχὶ ἑαυτοῦ 
προφήτης ἑστίν. "ove διὰ Ἡσαῖου, τοι παρὰ Ἡσαϊου 
(ταυτὸν γάρ ἐστιν εἰπεῖν), dj τοῦ ὀφθέντος αὑτῷ 
κραταιὰ φωνὴ, ὃν ὁ Παῦλος τὸ ἅγιον Πνεῦμα εἶναι 
κατέγγχειλεν, ἀἁπηγγέλθη, ὅτε ἴδεν την δόξαν αὐτοῦ" 
οὗ μέντοι κατ ἐξουσίαν ἰδίαν ταύτην ἐφθέγξατο, x&v 
που ἐλέχθη, ὅτι ε Ἡσαῖας εἶπεν, » xal οὐχὶ ὁ θεὸς 
Πατὴρ, fj ὁ Υἱὸς, ἣ τὸ Πνεῦμα αὑτοῦ διὰ Ἡσαῖου. 
0ὐδὲ μὴν ἐπλανήθησαν οἱ ἁπόστολοι , οἱ Ex παΐδων 
εὐθὺς ταῖς Γραφαῖς ἐντεθραμμένοι, xat πιστευθέντες 
τῆς νέας χάριτος τὸ χἠρυγµα, [112 b] οἱ ἔχοντες, 
διὰ τὴν ἀγαθότητα τῆς kv µονάδι Τριάδος, & µήπω 
«tg τῶν ἀνθρώπων xaX ἕτερος. ᾽Αλλὰ xal. Ἱωάννης 
δηλός ἐστι, χαθά φασι, xal τυφλῷ, ταῦτα τὸν Yiby 
τοῦ θεοῦ νοήσας εἰρηκέναι’ xal Παῦλος, τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα. Κελεύουσι γὰρ αἱ µαχάριαι ὑποστάσεις αὖ 
ται, εἴχει δὲ ἡ ἀγγέλων xal πάντων φύσις. Ἡγεμο 
νεύουσι γὰρ βασιλιχῶς, xal χατάρχουσιν αὐτοφυῶς, 
διὰ τὴν ἁπαράλλαχτον πρὸς τὸν ἐξ οὗ προΏλθον Tla- 
τέρα θεότητα, xal ἀνάγεται πάντα εἰς ἐχεῖνον. "Eys- 
ται οὖν Bv τοῦτο” ἕτερον δὲ, ὅτι τίς ἂν ὀφθείη ἕτερος, 
ᾧτινι συµφωνότερον, 7) προσφορώτερον ταῦτα, τὰ ix 
προσώπου τοῦ θεοῦ Πατρὸς προφητευθέντα, δόξειεν 
ἐπιγράφεσθαι ὡς εἰρηχότι; Ποίας δὲ χαταχρίσεως 
οὐχ ἔστιν ἄδιος ὁ τὴν περὶ τοῦ χρείττονος ἁἀλήθειαν 
τολμῶν παραχαράττειν, xai παρευδοχιμεῖν ἐθέλων 
Ἰωάννην καὶ Παῦλον, τοὺς pfit ἀγνοήσαντας, ufi 


D ἀποχρύφαντας, ἐναργῶς δὲ xal τρανῶς τὰ περὶ τού- 


του εἰς πάντας ἐξαγορεύσαντας;, Καὶ πᾶσα δὲ Γρας} 
ἔχει τι νόηµα περὶ τῆς τοῦ μεγαλωνύμου Πνεύματος 


solitus est ea dissimulatione, quam Graci tlpo- 
νείαν vocant. » 

(87) A pueritia. Duodecim apostolos rudes plane 
atque ignaros tunc fuisse, cum α Christo vocati 
sunt, ac divina tantum scientia postea donatos αί- 
firmant sancti Patres, quorum verba vir celebris 
Joannes Lamius affert in libro De eruditione aposto- 
lorum, cap. 8 ac 15. His non adversatur, ni fallor, 
Didymus, dum eos « a pueritia in Scripturis innu- 
tritos » dicit : nihil enim aliud his verbis voluisse 
videtur, quam ipsos et Scripturarum lectioni in 
synagogis interfuisse, et religionis dogmata ab 
ineunte setate edoctos esse ; quorum unum illud 
erat , prophetas Deo afflante , ac divina auctoritate 
scripsisse. 


πί 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


60^ 


µονότητος, ftouv θεότητος, ἐξηρημένον μὲν xoi A et ad eum. omnia referuntur. Ac prima quidem re- 


ἀσύνταχτον παντελῶς τῶν ὅλων, συντεταγµένον δὲ 
x3: σύμφωνον τῆς πρωτίστης, xal γενεσιουργοῦ, xal 
ἀτυγχρίτου φύσεως. Τί γὰρ οὐχ ἀεὶ τῶν ἀγαθῶν δι 
αὐτοῦ, καὶ παρ) αὑτοῦ, ἔτι μὴν καὶ παρὰ τοῦ µονο- 
γενοὺς Ylou εὐδοχίᾳ τοῦ Θεοῦ Πατρός; "Όταν οὖν 
Afvm ὁ μὲν "Yyuvolóyo;: « Τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἅγιον 
μὴ ἀντανέλης ἀπ' ἐμοῦ * » ὁ δὲ Παῦλος, « El Πνεῦμα 
ἆγιον ἑλάθετε πιστεύσαντες * » ἐπιφέρῃ τε’ « Εἰς 
τί οὖν ἑβαπτίσθητε; ν εἴ γε μῇ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦ- 
μα ἑθαπτίσθητε' [145 a] ó δὲ μονογενῆς θεός " 
« Συµφέρει ὑμῖν, ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω. Ἐὰν γὰρ μὴ 
ἐγὼ ἀπέλθω, ἐχεῖνος οὐκ ἔρχεται, τὸ Π»εῦμα τῆς 
ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐχπορεύεται: » xal, 
€ Ὑμεῖς δὲ λήψεσθε δύναμιν, τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπελέόντος ἐφ᾽ ὑμᾶς' » xaX ὁ θεὺς Πατῃρ ἐν τῷ 
Ἁγγαίῳ' ε Me0' ὑμῶν ἐγώ εἰμι, λέγει Κύριος παν- 
τοχράτωρ, xat τὸ Πνεῦμά µου ἑφέστηχεν ἓν µέσῳ 
ὑμῶν" » τί φῄήσομεν αὐτοὺς φάσκειυ, f) ὅτι θεῖχὴν 
φύσιν xa µέθεξιν αὐτοῦ, καὶ ἁγιασμὸν, xat δηµιουρ- 
(ocv δύναμιν, καθαίρουσαν ἡμῶν, καὶ olov ἀπολαμ- 
πρύνουσαν τὴν ζωὴν, καὶ £v πᾶσιν ἁρωγοῦσαν, πα- 
ϱαδιδόντες ταῦτ) ἐξεφώνησαν; "Όταν δὲ χαὶ πάλιν 
λέγῃ ὁ θεὸς Πατήρ εΟὐαὶ, «éxva! Βουλὴν ἑἐποιή- 
τε, οὐ δι ἐμοῦ. xal συνθήχας, οὐ διὰ τοῦ ΠἨνεύμα- 
τός µου” » ἂρ' οὐχ ἁραρότως ᾽Αρειανῶν, xal Εὐνο- 
μιανῶν, xat Μακεδονιανῶν τὴν ἐπὶ τῇ αἱρέσει ἆθλιό- 
τητα χαὶ ταλαιπιωρίαν ἐπιμέμφεται; Πρὸς τούτοις 
φαΐημεν ἂν, ὡς διὰ τοῦτο ἐγράφη ΄ « Ταῦτα εἶπεν 
Ἡσαῖας * » xat, « Καθὰ Δαυῖδ λέγει; » ty' 6 θεῖος θε- 
ομὸς φαίΐνηται, διὰ ποίου ἁγίου χεκήρυχται. Περὶ δὲ 
τοῦ χατὰ τὸν Βαλαὰμ ἀγγέλου τοσοῦτον ἑἐροῦμεν, 
ὡς οὐχ ἔχει τὰ χατ’ αὐτὸν τῶν περὶ τοῦ θείου Πνεύ- 
µατος, f| τοῦ Υἱοῦ παρὰ Παύλου χαὶ Ἰωάννου χυ- 
βίως πεφασµένων ἑοιχότα λόγον. 'O γὰρ ἄγγελος 
ἀποσταλεὶς, ἅπερ ὁ θεὺς ὑπέσχετο ἐπὶ μέλλοντι 
χρόνῳ δηλώσειν τῷ Βαλαὰμ., διΊΥγειλεν οὐχ αὐτὸς 
δὲ εἶναι ἐνοήθη ὁ Gebc, χαθὰ ὁ Υἱὸς καὶ τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα ἐνοήθησαν εἶναι οἱ λελαληχότες τὰ ἔνταλ- 
θέντα τῷ 'Hoatz παρὰ τοῦ χαθεζοµένου ἐπὶ τοῦ 
θεϊχοῦ θρόνου, xal iv φωτὶ ἀφάτῳ xa δόξῃ ἀνει- 
χάστῳ ὑπάρχοντος. Κάνταῦθα τοίνυν, ὡς τὰ ἡμῶν 
μὲν φαῦλα, [115 ϱ] τὰ δὲ αὐτῶν σεμνὰ, καὶ πλείονος 
σπουδῆς xal πίστεως ἄξια πειρῶνται δειχνύναι. Συµ- 
μιγίαν τινὰ xal συμφωνίαν τοῦ θείαυ πρὸς τὰ κτί- 
ὅµατα ἐργάκονται, xal συγκαταθάλλρυσιν, ὡς οὐχ 
ἴσασι, ταῖς θεῖχαῖς ὑπολήψεσι τοῦ àel ὡσαύτως 


(88) Est hec. Codex, ἔχεται οὖν ἓν τοῦτο, Legen- 
dum fortasse ἔχετε pro ἔχεται.. 

(89) De divinitate. In Grzco, περὶ τοῦ κρείττο- 
νος. Simili modo a Clemente in quinto Stromatum, 
ab Athanasio tom 1, pag. 315, et ab aliis Deus vo- 
eatur ὁ Κρείττων. 

(90) Spiritum. Psal. L, 13 (seu 1). 

(91) Si Spiritum. Act. xix, 2 et 3. 

. (893) Expedit. Joan. xvi, 7. Biblia pro ἐχεῖνος, 
Id est ille, babent ὁ Παράκλητος, id est « Paracle- 
lus. » Verba vero illa : « Spiritus veritatis, qui, » 
€€., uon habet Scriptura hoc in loco, sed alibi. 

(95) Vos vero. Act. 1, 8. Passioneiani codicis 
&triplor post vocem δύναμιν interpunctionis no- 
κ hie apposuit :: itaque transtuli: « Spiritu san- 


sponsio est hzc (88). Altera vero est hujusmodi, 
Quisnam alius conspici ab Isaia potuit, cui conve- 
nientius aut utilius hzc, qux ex persona Dei Patris 
a propheta scripta sunt, tribui videantur tanquam 
ei qui illa dixerit ? Quali autem condemnatione di- 
gnum eum dicemus, qui veram de divinitate (89) 
doctrinam adulterare audet, ac 9/4 Joannem et 
Paulum infamare vult, qui eam sane neque ignora- 
runt, nec celarunt, sed omnibus e contrario maui- 
feste et evidenter ea, que ad ipsum pertinent, prae- 
dicarunt ? Verum Scriptura tota inclyti Spiritus 
unitatem, sive deitatem nobis indicat, dum de ipso 
sic loquitur, ut ab omnibus plane rehus eum segre- 
get, ac secernal, atque in eodem ordine cum prima, 


B et creatrice, et incomparabili natura collocet , eique 


concordem faciat. Quodnam enim bonum est, quod 
per ipsum semper, et ab ipso, sicut et ab unigenito 
Filio, com complacentia Dei Patris, non exsistat? 
Cum ergo ait bymnologus quidem : « Spiritum (90) 
tuum sanetum ne auferas a me; » Paulus vero : 
« Si Spiritum (91) sanctum aecepistis credentes ? » 
subjungens : « Ia quo ergo baptizati estis? » si 
nempe in Spiritu sancto non estis baptizati ; δη. 
genitus vero Deus : « Expedit (92) vobis, ut ego 
abeam : sí enim ego non abiero, ille non venit, Spi- 
ritus » scilicet « veritatis, qui a Patre procedit; »et: 
« Vos vero (95) accipietis viriutem, Spiritu sanete 
superveniente in vos; » Et Deus Pater in Aggseo : 
« Vobiscum (94) ego sum, dicit Dominus omnipo- 
tens : οἱ Spiritus meus stelit in medio vestrum. ) 
Cum hac, inquam , divini scriptores dicunt , quid- 
nam aliud illos voluisse inquiemus , nisi, dum hzc 
tradiderunt, divinam Spiritus sancti naturam , ejus- 
demque Spiritus cominunicationem, et sanctificandi 
vin , et creatricem potentiam , qua vitam nostram 
emundat (95), ac veluti illuminat, atque in omnibus 
opitulatur, celebrarunt? Cum vero rursus ait Deus 
Pater : « Τα, filii (96) ! consilium fecistis, non pet 
me, et conventiones, non per Spiritum meum, » 
Ronne Arianorum , et Eunomianorui , et Macedo- 
nianorum :uiseriam atque iofelicitatem , ob eorum 
heresim, convenienter apteque redarguit ? Ad hxc : 
ideo scriptum esse dicimus, « Hzc dixit Isaias, » 


p €!» * Sicut. David dicit, » ut appareat, quis ille 


sanclus sit, per quem divinum oraculum prae- 
dicatum est. 9/45 (Quod vero ad angelum spectat, 


cto superveniente in vos; » non vero : « superve- 
nientis Spiritus saneti in vos, » prisePim cum in 
Didymi libro De Spiritu sancto num. 6, ubi editi 
libri habent « supervenientis, » et cetera, codex 
ms. bibliothecze nostr S. Salvatoris Bononiz he- 
beat : « superveniente in vos Spiritu saneto. » 

94) Vobiscum. Agg. u, 5 et 6. | 

(o ) Emundat. Codex, καθαἰρουσι». Lego 4:a0at- 


ουσαν. 

d (96) Vo, filii.1sa. xxx, t. Complut. editio : Οὐάὶ 
τεχνα ἁποστάται. Τάδε λέχει Κύριος. Καὶ ἑποιῆσατε 
βουλὴν, οὐ δι’ ἐμοῦ: xal συνθήχην, x. t. X. Franco- 
furtensis pro xal ii rie liabet tautum &votfj- 
αατε' el pro συγθήχην habet συνθήχας, ut Didy- 
mus, 


665 


DIDYMI ALEXANDRINI 


et. 


qui Balaamum allocntus est, respondemus, qua de A ἔχοντος πρὸς τὺν Θεὺν Πατέρα ἁγίου Πνεύματος, 


ilo dicuntur, iis similia non esse, qua de divino 
Spiritu, aut de Filio a Paulo et Joanne proprie di- 
cia sunt, sed esse diverse rationis. Angelus enim 
ille, qui tunc. missus fuit, ea nuntiavit Balaamo, 
quz pollicitus erat Deus se venturo tempore mani- 
festatarum : nusquam vero iudicat sacer (extus, 
angelum illum esse ipsum Deum. Filius autem e 
contrario, ac Spiritus sanctus ii esse dicuntur a 
Scriptura, qui loquebantur qu» Isaia tunc manda- 
vit ille , qui et in divino thropo sedere dicitur, οἱ 
in luce ineffabili est, atque in gloria incomparabili. 
Sed hic quoque ea quidem, qux dicuntur a nobis, 
nullius esse pretii couantur osteudere: quo vero 
aiunt ipsi, graviora esse, ac majorem cum animi 
atentionem tum fidem promereri. Commistionem 
scilicet quamdam consensionemque divinitatis cum 
εγθαµιτίβ comminiscuntur ; meque intelligunt, se 
una cum divinis Spiritus sancti, qui eodem semper 
modo se habet ad Deum Patrem, notis et characte- 
ribus notas etiam et characteres deprimere ipsius 
Dei Patris, et unigeniti ejus Filii; atque Isaiam 
fortasse in ccelesti throno sedentem exhiberi sub- 
indicant, ac sibimetipsi precipientem : « Vade ad 
populum hinc, et dic ei » qux juásus est dicere. 
Nos vero illud plane miramur, quod jam vel ipsi- 
met suarum opinationum absurditatem  imbecilli- 
tatemque non sentiant, nec videant, quam risn di- 
gni sint, dum talia de Deo cogitant, ac ea qus 


manifesta sunt, quasi ad dirimendum difficilia, C 


pervertunt. Neque vero nos errare arbitramur, dum 
ita sentimus : nam iis, qui cum ipsis senliuut, 
.longenimis Deus ostendens nullum relinqui nec 
pratextam ad contradicendum, neque argumentum 
ad sese defendendos, per Ezechielem ait: « Si pa- 
ter (97) ego sum, ubi est timor meus? et, si Do- 
minus ego sum, ubi est gloria mea ? » Sed hsec 
hactenus. Illuc autem redeat oratio, unde divertit. 
Videamus vero quid rursus dicat Paulus ad Phi- 
lippenses (98) seribens : « Videte (99) concisio- 
nem: nos enim sumus circumcisio, qui Spiritui 
QAG Dei- (1) servimus, et gloriamur in Christo 


(97) Si pater. Non ín Ezechiele hzc exstant, sed 
Malachb. cap. 1, ver&. 6, ubi etiam inverso ordine 
leguntur in hunc modum : El Πατήρ εἰμι ἐγὼ, ποῦ 
ἐστιν ἡ δόξα µου; xat el Κύριός εἰμι ἐγὼ, ποῦ ἐστιν 
ὁ φόθος µου; id est : «Bi pater sum ego, ubi est 
gloria mea? et si Dominus sum ego, ubi est timore 
meus? » atque ita omnino legeudum est cum He- 
breo textu, cum Vulgata, aliisque omnibus editio- 


nibus. 

(98) Ad Phüilippenses. Codex, Φιλιππισίοις pro 
Φιλιππησίοις. 

(99) Videte. Philipp. 1, 3, 3. 

(4) Spiritui Dei. Lectionum varietatem habent 
in hoc Pauli loco vetera exemplaria cum Graeca, 
tum Latina, Nam primo Greca editiones complu- 
yes, ut Aldina anni 1518, Francofurtensis, et alix 
pre Πνεύματι θεοῦ habent Πνεύματι θεῷ, ut sensus 
sit : « Qui spiritu Deo (vel, Qui Spiritui Deo) ser- 
vimus. » Secundo Complutensia editio (γα ex 
vetustissimis meinbranis expressa, codex membra- 
neus Grzcus bibliothecae nostra S. Salvatoris Bo- 


τάς τε αὐτοῦ τοῦ θεοῦ Πατρὸς xai τοῦ μονογενοὺς 
αὐτοῦ Υἱοῦ, xat ὑποδηλοῦσιν τὸν Ἡσαῖαν, τάχα ἐτὰ 
ποῦ obpavlou χαθεσθέντα θρόνου, xat προστάξαντα 
ἑαυτῷ' ε«Πορεύθητι πρὸς τὸν λαὸὺν τοῦτον. xal εἰσὲ 
αὐτῷ, » ἅπερ προσετάχθη εἰπεῖν. Ἠμεῖς μὲν οὖν 
ἄντικρυς θαυμάξοµεν, εἰ μὴ Ἠδη xol αὑὗτοὶ «nc 
ἁτοπίας xal ἁσθενείας τῶν οἰχείων δοξασµάτων 
αἰσθάνονται, χαὶ ὡς γελθῖοί clot, τοιαῦτα περὶ «o0 
Θεοῦ διανοούμενοι, xal τὰ cag? ὡς δυσδιαίΐτττα 
διαστρέφοντες, Καὶ οἰἱόμεθα μὴ σφάλλεσθαι οὕτως 
ἔχοντες, ὅτι τοῖς χατ᾽ αὐτοὺς ὁ µαχρόθυµος θεὸς 
παριστῶν, ὡς οὐχ ὑπολείπεται αὐτοῖς οὔτ άντιλο- 
Τίας ὑπόθεσις, οὔτ) ἀπολογίας ἀφορμὴ. διὰ τοῦ 
Ἰεξεχι]λ ἔφη". Ei Dato. ἐγώ εἰμι, ποῦ ἐστιν ὁ 
φόδος µου; Καὶ εἰ Κύριος ἐγώ εἰμι, ποῦ ἆστιν ἡ 
δόξα µου; Αλλὰ ταῦτα μὲν οὕτως" ἐφ᾽ ὃ δὲ ἡμῖν 
ὁ λόγος ὤὥρμηται, µετιτέον. "ἔδωμεν δὲ, τέ λέγει 
xal αὖθις ὁ Παῦλος, Φιλιππησίοις Ύραφων" « BM- 
πετε τὴν χατατοµήν ' ἡμεῖς γάρ ἐσμεν ἡ περιτομὴ, 
oi Πνεύματι θεοῦ λατρεύοντες, xal χαυχώµενοι bi 
Χριστῷ Ἰησοῦ. » θεὸς οὖν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, πᾶσαν 
ἀναπεμπομένην θυσἰαν σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ 
δεχόµενον. εὔδηλον γὰρ, ὡς ἡ λατρεία τῷ θεῷ 
µόνῳ ὀφείλεται. Ἀλλ' οἱ αἱρετιχοὶ χόραχες βλέ- 
πετε πῶς τοῖς θείοις λυμήνασθαι ἐπεχείρησαν ῥη- 
τοῖς, δι) ἑνὸς στοιχείου ὑπαλλαγῆς' τινὲς γὰρ αὖ- 
τῶν ἐποίησαν, «Οἱ Ἠνεύματι θεῷ λατρεύοντες, » 
ἕνα μὴ δείχνυται ἡ [114 a] λατρεία τῷ Πνεύματι τοῦ 
θεοῦ, ἀλλ ἐν πνεύματι τῷ θεῷ xo Πατρὶ µόνῳ 
προσαγοµένη. Ὥσπερ καὶ ἐν τῇ πρὸς Κορινθίως 
toU Παύλου γεγραφότος. « El δὲ τὸ Πνεῦμα τοῦ 
ἐγείραντος Ἰησοῦν Χριστὸν ἐκ νεκχρῶν οἰχεῖ iv 
ὑμῖν. ὁ ἐγείρας Χριστὸν Ἰησοῦν ix νεχρῶν ζωο- 
ποιῄσει xai τὰ θνητὰ ὑμῶν σώματα, διὰ τοῦ ἔἑνοι- 
χοῦντος αὐτοῦ Πνεύματος ἐν ὑμῖν.» ἐχεῖνοι ἐἑναλ- 
λάξαντες ἐποίησαν ' Auk τὸ ἐνοιχοῦν αὐτοῦ Πνεὺμα 
ἐν ὑμῖν. ἵνα μὴ ζωοποιὸν καὶ δημιουργὸν δείχνυ- 
ται. Καὶ Ῥωμαίοις γράψαντος αὐτοῦ. «"H «s: 
ἀΐδιως αὐτοῦ δύναμις xol θειότης * » ἐκεῖνυι ἑποίη- 
σαν, θεότης ' ἔστιν δὲ τὸ αὑτό' ἀλλ' ὅμως διὰ τὸ 
στενοῦσθαι τὰς περὶ τοῦ µεγαλωνύμου Πνεύματος 


nonim Evangelia ac Pauli Epistolas continens, et 
szculo xi scriptus, tres item codices in margine 


D Francofurtensis editionis citati habent Πνεύματι 


θεοῦ - imo. « omnes, aut pene omnes Graci » codi- 
ces Augustini ztate hanc habebant lectionem, ut 
testatur ipsemet. Tertio Lstinus nostre bibliotbece 
codex seculo χι exaratus, et Pauli Epistolas cum 
glossis continens, habet : « Qui Spiritu Dei servi- 
mus : » quo modo locus.hic legitur etiam in Lyrani 
Bibliis editionis Venetze anni 4485, Quarto Latinus 
alius nostra bibliothecz: codex membraneus szeculo 
circiter xin. scriptus habet ; «Qui Spiritui Deo, » 
eic, Demum Vulgata editio habet : « Qui spiritu 
servimus Deo, » Ex his omnibus lectionibus secnn- 
dam amplectitur Didyuus cum hic, tum segm. 134 b. 
Αι primam secutus videbitur in libro De Spiritu 
sancio, num. 57, si edita exemplaria consulas : sic 
enim babent : «In. hanc. congruit voluntatem et 
illud : «Nos sumus círcumcisio, qui spiritu Domino 
servientes sumus... » Qui eniui non littera carnem 
concidunt, sed cor soiritu circuumcidunt. . . , hi 


605 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. | 696 
ἀπολείξεις, τὰς διὰ τοῦ εἱρῆσθαι αὐτὸ Πνεῦμα A Jesu. » Deus ergo est Spiritus sanctns, sacrifi- 


θεῖον, δηλούσας αὐτὸ Θεόν. Καὶ τοῦ προφἠτου ᾽Αμὼς 
ἐχ προσώπου ᾖΛτοῦ ἁγίου Πνεύματος εἱρηχότος " 
€ Ἰδοὺ ἐγὼ στερεῶν βροντήν »» περιεῖλον τὸ «ἐγώ 
ἵνα uj δείχνυται τοῦ ἁγίου Πνεύματος fj φωνὴ, ἀλλὰ 
Tip τοῦ Πατρὸς, 7) τοῦ προφήτου. Οὐκ ἔστιν δὲ 
τέως τοῦ Πατρὸς χαὶ θεοῦ, διὰ τὸ ἔχειν εὐθέως ' 
€ Απαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν Χριστὸν αὐτοῦ.» 
καὶ μὴ εἰπεῖν" Τὸν Χριστόν µου, ὡς ἐν φαλμῷ λέ- 
Τε" { Ἡτοίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ µου.» Καὶ ἐν 
πολλοῖς δὲ φαίνονται παρατρώσαντες ἐξεπίτηδες 
χἀντεῦθεν, τὴν ἀχριθῆῃ διάγνωσιν τῶν νοθευθέντων 
τόπων, τό γε ἐπ᾽ αὐτοῖς. ἀφανίσαντες. Καὶ τοῦτο 
οὕπω ἓν δεινὸν, χαΐίπερ ὃν σφόδρα δεινὸν, εἰ μὴ 
οὕτω παρ ἐχείνων παραποιηθεῖσαι βίθλοι ἆλθον καὶ 


cium (2) omne, quod a nobis oblatum fuerit, una 
eum Patre et Filio excipiens. Nam servitgtem pro- 
prie dietam, seu lautreiam, soli Deo deberi manife- 
sium est. Sed videte quomodo hzretici corvi divina 
verba corrumpere (5) conati sunt per unius litterae 
mutationem : quidam enim ipsorum fecerunt (4) : 
« Qui spiritu Deo servimus ; » neservitusscilicel, seu 
latreia, Spiritui Dei oblata indicetur, sed in spiritu 
soli Deo et Patri. Ita etiam in Epistola ad Corin- 
thios cum Paulus scripserit : « Si autem (5) Spiri- 
tus 247 cjus, qui suscitavit Jesum Christum ex 
mortiuis, habitai iu vobis; is qui suscitavit Chri- 
sium Jesum ex mortuis, vivificabit etjam mortalia 
vestra corpora per inhabitantem ejus Spiritum in 


εἰς ὀρθῶς πιστεύοντας, ἁμαντεύτως ἔχοντας τῆς B vobis: » illi immutarunt, ac fecerunt : « propter 


εοαύτης ῥᾳδιουργίας. 


inhabitantem ejus Spiritum ín vobis : » ne videli- 


(αἱ Spirüus vivificeans et Creator denotetur. Et cum ftomanis idem scripserit, « Sempiternaque (6) 
tjes virtus ac divinitas, » illi fecerunt, « deitas. » Est autem unum et. idem : attamen sic. illi immu- 
Grunt, ot testimoniorum, qus de inelyto Spiritu dicta sunt, vis imminuatur (7), eorum szilicet, qua 


vere spiritu. circumcisi sunt. » Verum jin codice 
nostro ms. sepius a me citatolegitur : « In hanc con- 


eruit voluntatem et illud : Nos sumus cireumcisio, | 


qui Spiritu Dei servientes, et non in carae confi- 
lentes. Qui. enim, » et reliqua. Deinde animadver- 
fndum est, non raro Didymum in diversis unius 
ejusdemque operis lecis unum ac idem Scripturae 
testimonium diversis modis legere, aut interpretari : 
eujus rei plura exempla in hisce ipsis libris De 
Trinitate videre licet. Nihil iraque esset, cur mira- 
remer, si in. libro quidem De Spiritu sancto unam 
lectionem secutus esset, in hisce vero libris non 
paucos pest annos compositis, re malurius conside- 
rata, eam ipsam lectionein reprebendisset, ac aliam 
seentus foret, 

(2) Sacrificium, linc colligitur, idem interdum 
esse Didymo θυσίαν ac λατρείαν, utroque scilicet 
votabolo « saerilicium » ab eo designari. Vide not. 
9l, pag. 07. 

e Corrumpere. Codex, λοιμήνασθαι. Lego. λυµή- 
νασθαι. 

(4) Fecerunt. Mirabitur fortasse quis, eam lectio- 
nem, quam pleraeque saliem Vulgatae translationis 
editiones habent, suggillari a Didymo, quasi confti- 
eiam ab bzreticis. AL licebat Diuyomi ztate id sen- 
üre liac de re, quod magis arrideret. Aubrosius 
88Ώ6 atque Augustinus id ipsum, quod hic a Didy- 
ui dictatum, et ab Aubrosio fortasse leetum | fue- 
rai suffragio suo postea comprobarunt : uterque 
enim et Spiritus sancti divinitatem ex hoc Pauli 
loco demonstravit, et lectionem illam, πνεύματι 
6:0, id est. «spiritu Deo, » ut fictitiam explosit. 
Ambrosius quidem in libro n De Spiritu sancto, 
cap. ὅ, liec. scripsit : « Et quouiam creatorem Spi- 
nium noverat ( Paulus), docet eidem serviendum : 
« Videte eanes videte, malos operarios, videte con- 
' &ionem : nos euim sumus circumcisio, qui Spiritui 
Uei servimus. » Quod si quis de Latinorum codi- 
€uu varietate. contendit, quorum aliquos pertidi 
lalsaverunt, Graecos inspicial codices, el advertat 
quia ibi scriptum est : Ot Πνεύματι θεοῦ λατρεύον- 
τες, quod interpretatur Latinus : « Qui Spiritui Dei 
ervimus. ». Ergo cum serviendum dicat Spiritui 
idem Apustolus, qui non creature, sed Creatori 
aséeri. serviendum; evidenter utique. et ipse san- 
cuu ostendit Spiritum creatorem, ..» Post Ambro- 
$uu vero Augustinus in libro quidem ut ad Boni- 
facium, eap. 7, sun. 22, blanc lectionmin. varieta- 
Vm copwuemorat, quin ullam ex illis rejiciat. 


e 


« Nam ex quo loco (inquit) suscepit hzc dicere, 
sic exorsus est: « Videte canes,.. Nos enim 
sumus circumcisio, qui spiritu Deo servimus ;» vel, 
sícut nonnulli codices habent, « qui Spiritui Deo, » 
vel, « Spiritui Dei servimus, et gloriamur in Christo 
« Jesu, et non in carne fidentes. » Verum cap. 7 
libri ι De Trinitate aliquot ante annos hzc scripse- 
rat uum. 15 : « Similiter et de Spiritu sancto col- 
lecia sunt testimonia, quibus ante nos, qui haec 
disputaverunt abundantius, usi sunt, (an Didymum 
quoque hic respicit Augustinus?) quia et ipse Deus, 
et non creatüra.. , Maxime vero illo loco satie 
claret, quod Spiritus sanctus non sit ereatura, ubi 
jubemur non servire creaturz, sed Creatori : non 
eo modo, quo jubemur per charitatem servire invi- 
cem, quod est Gr:ece δουλεύειν, sed eo modo, quo 
tautum Deo servitur, quod est Grace λατρεύειν... 
Porro si tali servitute creature. servire probibe- 
mur...., non est utique creatura Spiritus sau- 
eius, cui ab omnibus sanctis talis servitus exhibe- 
tur, dicente Apostolo : « Nos enim sumus circum- 
cisio, Spiritui Dei servientes, » quod est in Greco 
λατρεύοντες. Plures enim codices etiam Latini. sic 
habent : «Qui Spiritui Dei servimus :» Greci 
autem omnes, 3ut pene omnes. [n nonnullis autem 
exemplaribus Laünis invenimus gon, «Spiritui 
Dei servimus,» sed, « spiritu Deo servimus. » Sed 
qui In hoc errant, et auctoritati graviori cedere de- 
weclant, nunquid et illud varium in codicibus 


- reperiunt : «Nescitis quía corpora vestra,» et csetera. 


(95) Si autem. Rom. vin, 11. Vide notas 55 et 56, 
pag. 130. 
. (6) Sempiternaque. Roin. 1, 90. 

1) Imminuatur. Hzc, ni (fallor, Didyml mens 
est : Catholici Spiritum sanctum Deum esse pro- 
bant ex iis Scripture locis, in quibus ipse appellatur 
« Bpiritus divinus. » (Vide segm. 56 a et b.) Nam 
eodem modo « divinum » Paulus vocat etiam Deum 
Patrem, dum ejus « divinitatem » nominat Hom. 1, 
20 ; loquitur enim ibi de Deo Patre. Haretici itaque 
ut istam Catholicorum rationem in(irmarent, in hoc 
Pauli loco vocem θειότης, id est « divinitas, » 
expunxerunt, ac pro ea scripserunt legeruntque 
θεότης, id est «deilas. » Ipse tamen Didywus, aut 
certe librarius, pag. 75 legit θεότης. Illud mihi pra- 
terea in mentem venit, Didymum fortasse iu Pauli 
verbis « virtutis » nomine Filiuin, qui in |l ad Cor. 
1, 24, dicitur « virtus» Patris; « divinitatis» autem 
vocabulo « divinuu » Spiritum intelligere. 


967 


DIDYMI ALEXANDRINI 


€53 


illum Deum esse demonstrant ex eo quod in Scripturis vocetur « divinus Spiritus. » Et cum ex persona 
Spiritus sancti Amos (8) propheta dixerit, « Ecce ego (9) firmaus tonitruum, » amputarunt ipsi vocem, 
«Ego (10) ;»» ne Spiritus sancti verba esse videantur, sed Patris, aut prophete. At lequens ibi non indu- 


ciilur Pater ac Deus; quia statim subjungitur : « Annuntians 


in hominibus Christum ejus; » non 


vero dicitur, « Christum meum ; » sicut in. psalmo legitur : « Paravi (11) lucernam Christo meo. » fn 
multis autem eos de industria peccasse vel hinc apparet, atque accuratam germanamque adultera- 
lorum locorum interpretationem, quantum quidem in ipsis erat, corrupisse. Atque hoc nondum grave 
foret, etsi. gravissimum sit, nisi libri ita ab illis adulterati in manus etiam orthodoxorum venissent, 
qui hujusmodi fraudem detegere ac divinare non poterant. 


48 CAP. ΧΙΙ. 


Spiritum sanctum : baptismate nos renovare, et tan- 
quam Dominum liberare, ei divine glorie partici- 
pes facere, et filios, et heredes Patris , et reliqua. 
Et baptismum — inutilem. esse iis qui non credunt 
Spiritum esse Deum. Et aliam esse solis gloriam, 
aliam lunc, aliam astrorum. 


Sed hactenus dicia sufficiant, ne longior sit di- 
gressio. Revertamur autem ad munificam magno- 
rumque donorum largitricem Spiritus sancti deita- 
tem. Renovat igitur nos iu baptismo Spiritus san- 
ctus ut Deus, una cum Patre et Filio, nosque ex de- 
formi statu ad pristinam pulchritudinem reducit, 
ac sua implet gratia, adeo ut nullam ainylius rem, 
que expeteuda non sit, capere possimus : et libe- 
ral a peecato atque a morte : et ex terrenis , id 
esl, ex «terra οἱ cinere, » (12), spiritales tacit, οἱ 
participes divine gloria, et filios et hzeredes Dei 
ac Patris, et conformes imaginis Filii, et cohzredes 
ejus, et fratres, una. cum eo glorificundos, simul- 
que cum ipso regnaturos : el pro terra rursus do- 
nat (13) coelum, et paradisum liberaliter largitur : 
et angelis jam honoraliores facit : et divinis pisci- 


(8) Amos. Codex, 'Apox, cum spiritu aspero. 

(9) Ecce ego. Amos iv, 15. Vide caput 34 libri 11. 
Complutensis editio habet: Κύριος el, στερεῶν 
Ερνσήν id est «Dominus es firinans tonitruum. ) 

rancofurtensis vero editio habet, ut legerunt Didy- 
imus cum hoc ín loco, tum libro De Spiritu sancto, 
num. 14, 59, atque Ambrosius lib. 1 De Spiritu 
sancto, cap. 0. ' 

(10) Ego. Vocem hanc, Ego, omiuit ipse Didy- 
mus segm. 207 a, nec eam habet Hebreum  exem- 
plar, in quo legitur Q'Y1 "XT. ^u id est « Ecce 
formans monies, » ut legitur etiam in Vulgata 
translatione. Auctor quoque Dialogi tertii de Trini- 
tate, apud Athanasium, Macedonianis similia expro- 
brat pag. 255 towi ll antiqui editionis. 

11) Paravi. Psal. exxxt, 18 (seu 17). 

(a Et cinere, Ex Gen. xvin, 27. 

(15) flursus donat. Origeniana videri potest hac 
locutio : Origenismi tamen ob ipsam Didymum 
nou accusaverim, Sepe euim apud velustos Patres 
ΙΔ occurrunt. Clemens. quidem in Protreptico 
( 10m. I, pag. &) sic loqu tur : "Hyde... αὖθις εἰς 
οὐρανοὺς ἀναχαλεῖται τοὺς εἰς γην ἑῤῥιμμένους, id 
e$i, €u0S... humi abjectos ai carum revocat » 
Chrstus Dominus. Et pag. 25 : "Iv' δη ποτὲ τῆς 
πλάνης λήξητε, αὖθις δὲ παλινδροµήσητε εἰς οὖρα- 
νούς, id est: « Ut ab liis erroribus taudem aliquando 
desistatis, et in coelum revertamini. » Atque in 
libello, qui inscribitur, « Quis dives salvetur,» ait: 
« Ut cum oovissima tuba .. . hiuc emigrandi velut 
e stadio, ex mortali hac vita, signum dederit, .., 
ceriauminum prasidi victor prasentetur, coelesti 
palau diguus patria, εἰς fjv... ἑπανέρχεται,» id. cst 


ΚΕΦ. 18’. 

Περὶ τοῦ τὸ ἅγιον Πνεύμα ἀνακαιν (ζει ήμας τῷ 
βαπτίσµατι xal ὡς Δεσπόστην ἐ-ευθεροιν; 
xal ποιεῖ’ μετόχους θείας δόξης, xal υἱοεὺς 
xal κ. ηρογόμους tou Πατρός xal τὰ Joexá. 
Καὶ περὶ cov ἀν όνγητον εἶγαι τὸ βάπτισμα τοῖς 
μὴ πιστεύουσιν ὅτι |! 6| θεὸς τὸ Πνεῦμα 
καὶ ὅτι ἅ 11η ἡἠ.1ου δόξα, xal ἆ 11η σελήνης, 
xal ἅ-Ίη ἀστέρων. 


ἸΑλλὰ ταῦτα μὲν ἐπὶ τοσοῦτον ἀπόχρη, ἵνα μὴ πολὺ 
ὁ λόγος ἓν ἐἑχτροπῇ γένηται. Ἐπανίωμεν δὲ πάλιν Ez 
τὴν µεγαλόδωρον τοῦ ἁγίου Πνεύματος θεότητα. Ἄνα- 
χαινίζει τοίνυν ἡμᾶς τὸ ἅγιον Πνεῦμα &v τῷ βαπτ-- 
σµατι, ὡς θεὸς, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ylip, xa ἆτλ 
τοῦ ἀχαλλοῦς εἰς τὸ πρεσθύτερον ἀνάγει χάλλος, xai 
τῆς ἑαυτοῦ πίµπλησιν χάριτος, ὡς μηδὲν ἔτι τῶν 


p ἀνεράστων δύνασθαι χωρεῖν ' καὶ ἐλευθεροῖ ἀπὸ της 


ἁμαρτίας xaX τοῦ θανάτου * xal ἀπὸ χοϊχῶν, ὃ ἐστιν 
ἀπὸ γῆς xal σποδοῦ, ποιεῖ πνευματιχοὺς, xal µετ- 
όχους θείας δόξης, xat υἱοὺς xai κληρονόμους τοῦ Θεοῦ 
xaX Πατρὸς, συµµόρφους τε τῆς εἰχόνος τοῦ Υἱοῦ, xal 
συγχληρονόµους αὐτοῦ, καὶ ἀδελφοὺς συνδοξασθησο- 
µένους xal συμθασιλεύσοντας αὐτῷ' xaX ἀντὶ qv 
πάλιν δωρεῖται τὸν obpavbv, xal τὸν παράδεισον ἀςθ'- 
νως χαρίζεται’ καὶ ἀγγέλων ἤδη ποιεῖ τιµιωτέρους" 


«in quam... revertitur. » Simili rstione Basilius, 
in libro De Spiritu sancto (cap. 15, num. 55) de 
baptismo loquens, ait : «Aqua mortis exhibet imagi- 
nem, corpus velut in sepulero recipiens : Spiriius 
vero vim vivificam immittit, 4 niorte peccati reno- 
vans animas nostras» εἰς τὴν ἐξ ἀρχῆς ζωήν, id 
est «in pristinam vitam, » sive, ad verbum, «in 
vitam, quam initio vivebamus, » Et num. $6 : Ad 
Πνεύματος ἁγίου, à εἰς παράδεισον ἀποχατάστασις 
ἡ εἰς βασιλείαν οὐρανῶν ἄνοδος  ἢ εἰς υἱοθεσίαν 
ἐπάνοδος, id est : « Per Spiritum sanetumn datur in 
aradisuin restitutio, ad regnum coelorum ascensus, 
in adoptionem filiorum reditus. » Qui vero in la- 
trum lectione versantur, iis alia hujusmodi facile 


D occurrent loca, in quibus nobis per baptismum 


«reddi,» aut «rursus donari» affirmant sancti 
Pawes vel ccelum, vel Dei imaginem, aut similitu- 
dinem, vel pristinam vilam, vel pristinaut gratiam, 
vel Spiritum sanctum, etc, Hac omnia « rursus» 
nobis «dari» dicuntur ratione babita jusuiie 
originalis, ac status innocentiam, ex quo cum per 
Adami peccatum excidimus, jus omne ad caelorum 
regnum amisimus, idque per baptismuin rursus 
acquirimus, Alque hoc sensu accipiendze sunt affi- 
nes alia locutiones, quas theologus noster label 
segin. δὲ a, 125 a, 127 b, 204 b οἱ slibi. Huc acce- - 
dit, quod quacunque in hujus capitis procewio de 
baptisimate maguifice praedicat Didymus, ad ea Βἰ- 
bliorum 1oca referuntur, que mox affert ; itaque 
locutio isthzec, « pro terra rursus donat coelum, » 
refertur ad illud Pauli : « conresuscitavit, οἱ con- 
edere fecit in celestibus; » quod citatur segm. 
4. 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


610 


x3 τοῖς θείοις τῆς χολυµθήθρας ῥείθροις τὴν τοσαύτην A nz (14) fluentis tantam gehenns inexstingnibi- 


τῆς εέννης ἄσδεστον χατασθέννυσι φλόγα. Διτταὶ γὰρ 
Ἱένονται χυῄσεις ἀνθρώποις, fj μὲν Ex σώματος fjus- 
τέρου, ἡ δὲ ἐκ τοῦ θείου Πνεύματος. Περὶ δὲ τούτων 
οἰκεέως ἔγραναν δογματικοὶ ἄνδρες παραγράχω 
ὃ ἑχάστου τό τε ὄνομα xal αὐτὸ τὸ διήγημα. Ἰωάν- 
vng « Όσοι δὲ ἔλαδον αὐτὸν, ἔδωχεν αὐτοῖς ἑἐξου- 
σίαν τέχνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ 
ὄνομα αὐτοῦ: ol οὐκ ἐξ αἱμάτων, οὐδὲ kx θελήµατος 
σαρχὺς, οὐδὲ kx θελήµατος ἀνδρὸς, ἀλλ ἐχ Θεοῦ 
ἐγεννλθησαν. » "Όσοι, φησὶν, ἀπίστευσαν εἰς τὸν 
Χριστὺν, ἑδέξαντο ἐξουσίαν τέχνα co) γενέσθαι, τοῦτ' 
ἔστιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, χαὶ συγγένειαν χτήσα- 
σθαι πρὸς τὸν θεὸν, [145 a] ἧς οὐχ ἠξιώθησαν ἅγ- 
Ίελοι. Δηλῶν Ὑὰρ, ὅτι ὁ γεννῶν θεὸς τὸ ἅγιον 


lem (15) 449 flammam (16) exstinguit, Duz sunt 
enim hominibus conceptiones, altera ex nostris eor- 
poribus, altera ex divino Spiritu. De utraque apte 
scripserunt dogmatici viri. Ego vero uniuscujusque 
ei nomen ascribam, ei doctrinam ipsam. Joan- 
nes : « Quotquot (17) autem acceperunt eum, dedit 
eis potestatem filios Dei fleri, his qui credunt in 
nomen ejus, qui non ex sanguinibus, neque ex vo- 
luntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex 
Deo nati sunt (18). » Quotquot, inquit, in Christum 
crediderunt, potestatem acceperunt ut filii Dei effl- 
cerentur, id est, Spiritus sanc, utique congeneres 
flerent Dei ; quo honore dignati non sunt angeli. 
Ut enim ostenderet, quod generans ille Deus 


Πνεῦμά ἐστιν, ἐπήγαγεν ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ: « ᾽Αμὴν, B Spiritus sanetus est, subjunxit ex persona Chri- 


ἁμὴν λέγω cov ἐὰν µή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος xai 
Πνεύματος, οὗ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν 
tU Θεοῦ. Τὸ Ἡγεγεννηµένον Bx τῆς σαρχὺς σάρξ 
ἐστιν’ xal τὸ γεγεννηµένον ἐχ τοῦ Πνεύματος Πνεῦ- 
pi ἐστιν. Mh θαυμάσῃς, ὅτι εἶπόν σοι Act. ὑμᾶς 
Ἱεννηθῆναι ἄνωθεν. Τὸ Πνεῦμα, ὅπου θέλει πνεῖ- 
χαὶ thv φωνὴν αὐτοῦ ἀχούεις' ἁλλ᾽ οὐχ οἶδας, πόθεν 
ἔρχεται, xal ποῦ ὑπάχει. Οὕτως ἔστιν πᾶς ὁ veyev- 
Ὑημένος Ex. τοῦ Πνεύματος. » Τῷ εἰπεῖν « Ἐὰν pf 
τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος xat Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσ- 
ελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ν xat, « Aet ὑμᾶς 
Ἱεννηθῆναι ἄνωθεν' » ἐσήμανεν, ὡς, χἂν εἰς τὸ ὄνο- 


14) Piscine. Vide not, 82, pag. 156. 
15) Inexstinguibilet. Accusatur Origenes, quod 
reproborum in inferno penas aternas fore nega- 
verit. Vide not, 8, pag. 151. Origenianum vero hac 
in re Didlymum non esse apparet etiam ex hoe 
loeo. Nec enim ferendus esset. catholicus theologus, 
qui locutione illa, τῆς Ὑεέννης ἄσθεστον φλόγα, 
significari vellet « geheun:e flammam non « inexstn- 
guibilem,» sed «inexstinctam.» Hac enitn ipsa voce, 
ἄσθεστος, ad declarandam suppliciorum zeternita- 
tem usus est Christus apud Marcum, c. ix, 44, 
45, unde ea locutio desump!a est : ibi enim |6- 
κατ: Eig τὴν γέενναν, εἰς τὸ πὺρ τὸ ἄσθεστον, 
οπου ὁ σχώληξ αὑτῶν οὐ ελευτᾷ, καὶ τὸ πὺρ οὐ σδἑν- 
γυται, id est, ut recte vertit. Vulg. ipterpres, « in 
gehennam ignis inexstinguibilis, ubi vermis eorum 
non moritur, et iguis non exstingoitur. » Qu:e po- 
strema. verba ex ultimo [ναία versiculo deprompta 
sunt, uhi pro οὗ σθέννυται, id. est « non exstingui- 
Ur, » Graeca editio eodem sensu liabet : οὐ σδεσθή- 
σεται, id est « non exstinguetur. » Ex his autem 
Evangelii atque Isai; locis sempiternas fore da- 
mnatorum peenas probant, ut alios omittam, Ambro- 
eius lib. 11 De fide, cap. 45, et Augustinus, qui in li- 
bro contra Priscillianistas οἱ Origenistas ad Oro- 
3um, num. 7, « Qualiscunque (ait) poena significata 
8l Domine vermis atque ignis, certe si non morie- 
lur nec exstinguetur, sine fine przdicta est, nec 
aliud agebat propheta, cum hoc diceret, nisi ut eam 
tine fine pr:ediceret. » ; 
(16) Flammam. Hieronymus lib. tm, cap. 5, 
rommentariorum ín Epistolam ad Ephesios, in qui- 
ins plura se ος Didymi commentariolig mutuatum 
fatetur, « Sunt plerique (ait) qui dicunt, non futura 
pro peccatis esse supplicia, nec extrinsecus adbi- 
benda tormenta, sed... conscientiam delicti esse 
Pro pena, dum... in animo ignis accenditur. » Ori- 
Venem autem. et Origenianos respicit, vt colligo ex 


ib. uin Rafinum, num. 7, pag. 496. At Didymus - 


sti : « Amen (19) amen dico Ubi : nisi quis genitus 
fuerit ex aqua οἱ Spiritu, non potest introire in 
regnum Dei ; quod genilum est ex carne, caro est ; 
et quod genitum est ex Spiritu, Spiritus est (20). 
Non mireris, qula dixi tibi : Oportet vos nasei de- 
nuo (aut, « desuper»). Spiritus ubi vult spirat, et vo- 
cem ejus audis, sed nescis unde venit, et quo vadit. 
Sic est omnis qui nalus est ex Spiritu. » Cum ait: 
« Nisi quis genitus fuerit ex aqua, et Spiritu, non 
potest introire in.regnum Dei ; » et : « Oportet vos 
generari denuo ( seu « de colo»).» 390 significavit, 
quod, etsi in nomen Patris ei Filii crediderint, ac 


noster ista elíam in re ab eis dissensit lioc in loco, 
atque in commentariis ἐπ Psalmos, ad vers. 8 psal- 
nii xvii, ubi de improbis resipiscere nolentibus ait 
(pag. 528 catenze Corderianz) : Καταφλέξει τὸ πὺρ 
αὑτοὺς τὸ αἰώνιον, id est, « Comburet illos ignis 
steruus. » Ác, ne quis reponere queat, « flamme, » 
aut « ignis » nomen proprie ab eo non sunii, ipse- 
met ignem illum vocat « elementum a terra di- 
versum. » Hiec enim dictavit ad psal. cur, ὅδ, 
pag. 92: ᾽Αμαρτωλοὶ xai ἄνομοι τότε ἐχλείψουσιν, 
οὐχ ἁπλῶς ἀπὺ τοῦ παντὸς, ἁλλ᾽ ἀπὸ τῆς γῆς, ὡς 
μηχέτι ὑπάρχειν αὐτοὺς ἐν τῇ γῇ, ἀλλ᾽ ἐν ἑτέρῳ πα- 
ρὰ τὴν γῆν στοιχείῳ' παραδοθῄσονται γὰρ πάντως 
που τῷ αἰωνίῳ πυρί" id est, « Peccalores et iniqui 
tunc deficient non simpliciter de universo, sed de 
terra, ita ut non amplius in terra versentur, sed in 
alio elemento a terra diverso. Tradentur enim om- 
nino zteruo igni. » 

(17) Quotquot. Joan. 1, 12 et 15, 

(18) Nati sunt. Codex, kyevfjoncav. Lego &vevvfj- 
θησαν. Vide, si placet. que 46 hac lectione per- 
docte scripsit Hieronymus de Prato in Obser- 
valionibus in Sulpicium Severum, tom. ll, pag. 505 


et seqq. 

19) Amen. Joan. nt, 5-8. 

20 Spiritus est. Ambrosius lib. 1 De Sp. sancto, 
cap. 10, sexium hunc versiculum sic legit : « Quod 
natum est ex carne, caro est; quia de carue natum 
est ; ei quod natum est de Spiritu, Spiritus esi; 
quia Deus Spiritus est. » Tum Arianos objurgat, 


' quod verba illa, « Quia Deus Spiritus est, » e sacris 


codicibus eraserint, ne « Dei » nomen Spiritui san- 
cto tribui apparereL « Atque utinam (inquit) de 
vestris, eL non etiam de Ecclesie codicibus auferre- 
tis. » At cum Didymus hzc diclaret, fraus aut de- 
tecta nondum erat, aut saltem Alexandrinis ignota. 
Imo verba illa, « Quia Deus Spiritus est, » nunquam 
in ulla omnino Bibliorum editione huc resutia 
suul. 


L 


CE 


DIDYMI ALEXANDRINI 


673 


D,ptizad fuerint, nisi tamen equaliter et similiter A p τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ πιστεύσωσιν xal βακτι- 


iu ipsam deitatem Spiritus sancti crediderint, eL ín 
ejus nomeg baeptizati fuerint, regnum coelorum 
ronsequi 9ου possunt, utpote qui baptismatis per- 
fectionem nog habent, et frustra tres immersiones 
susceperunt, eo quod post bapünma, doxole- 
giam (21) (id est, glori&eationis hymuum) im:nu- 
tando, zqualitatem Trinitatis sustulerunt, et pro- 
prias confessipnes (22) transgressi sunt ; sed eum 
suas ipsorum confessiones violarint, audiunt a san- 
ciis quidem ea qux a Propheta in Lxxx psalmo di- 
οἷα sunt : « [uimici (90) Domini mentiti sunt ei; » 
a Filio autem, yt legitur cum in xvii psalmo: 
« Filii (24) alieni mentiti sunt mibi ; » tum in €: 
« Facientes (25) prxvaricationes odi ; non adhazsit 


σθῶσιν, xat μὴ ἴσως καὶ ὁμοίως εἰς τὴν αὐτὴν θεό- 
«ητα τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος, ἅτε μὴ ἔχοντες τὸ τέ- 
λειον, xai μάτην τὰς τρεῖς καταδύσεις δεξάµενοι, tv 
τῷ ἐναλλάττειν μετὰ vb βάπτισμα τῇ δοξολογία «tv 
ἱσοτιμίαν τῆς Τριάδος, xaX παραδαίνειν τὰς ἰδίας 
ὁμολογίας, βασιλείας οὐρανῶν ἀξιωθῆναι οὗ δύναν. 
ται à)À' ὡς ὀμόλογοι παραβάται ἀχούουσιν, παρὰ 
μὲν τῶν ἁγίων, τὰ προφητευθέντα Ev vv Φαλμῷ' «0i 
ἐχθροὶ Κυρίου ἐφεύσαντο αὐτῷ: » παρὰ δὸ τοῦ Υἱοῦ, 
ώς ἔχει àv. μὲν ιό φαλμῷ' « ΥἼοὶ ἀλλότριοι ἐφεύ- 
φαντό pov » Ey δὲ p: ε Ποιοῦντας παραθάσεις ἐμί- 
$192: οὐχ ἐχολλήθη µοι xepbla σχαμθή” » παρὰ δὲ 
«00 ἁγίου Πνεύματος, ὡς Ῥωμαίοις ἐγράφη: « Yic 
ἐγέννησα χαὶ ὕψωσα, αὐτοὶ δὲ µε ἠθέτησαν" » ἁχούει 


mihi cor pravum; » a Spiritu sancto autem, ut Ro- B δὲ λοιπὸν xai τὺ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἓν ξε’ φαλμῷ’ c'Ev 


manis (26) scriptum est : « Fillos genui, οἱ exal- 
tavi, ipsi vero me pravarieati sunt (27). » Ac Spi- 
ritui etiam Dei dieitur in Lxv psalmo : « In multi- 
tudine (28) virtutis (uae mentientur te. (seu « 00ἱ ») 
inimici tui, » Praeterea in allato Evangelii loco ait 
Christus, « Oportet generari ez aqua ; » quia abiutio 
sordium (29) corporis, quie fit in baptismo, indicat, 
eos qui bapLizantur, iterum ereari a Spiritu sancto. 
Visibiliter enim visibile nostrum eorpus piscina pa- 
vit (50) ministrantibus sacerdotihus (31) ; spiritaliter 
951 autem corpus simul et animam, ministranti- 
. bus angelis, Spiritus Dei, qui omnibus intelligentiis 
invisibilis est, baptizat ipse in semetipsum, et re- 


(24) Dozologiam. Quosdam in Anglia heterodoxos 
eo nuperrime jam venisse, ut « glorificationis » ver- 
ba ex Liturgia delere niterentur, quod a S. Damaso 
papa primum invecta fuisse putarent, Jidici ex li- 
bro qui inscribitur : « Gentleman's Magazine vol. 
XXXIII, for the yeor 1763. » Ibi enim pag. 535 hzc 
leguntur : « tbe Dgxology in our Liturgy should be 
omitted, because it was first introduced by a decree 
ef Pope Damasus. » At glorificationis lymnum Da- 
masi poniifieatu multo antiquiorem esse apparet nou 
modo ex theologi nostri verbis, qua et hic, et pag. 
98 et 105, et segin. 198 b, seu 199 a, ipse dictavit, 
verum eijam ex aliis Patribus Didymo vetustioribus. 
Quod si in libro De Spir. sancto nullam ejus hymni 
bidywmus mentionem facit, id ex eo flt, quod ibi hie- 
reticos refellere voluerit argumentis e Scriptura 
tanium ductis, ut apparet ex toto libro, ac praeser- 
fim ex numero primo ac postremo. 

(22) Confessiones. Seu fidei professiones. 

(25) J nimici. Psal. Lxxx, 12 (seu 16)... 

au Filii. Psal. xvii, 49 (seu 46). 

95) Facientes. Psal. c, 4 et 5 (seu 5 et 4). 

26) Romanis. Verba illa, « Filios genui, » et cz- 
tera, non exstant in Epistola ad Romanos, sed in 
Isaia cap. 1, vers. 2, ubi Grzca Biblia sic babent ut 
legit. Didymus. Cui. itaque verisimile non sit, me- 
moriam hic theologum nostrum fefellisse, suspicor 
potius aliquid a librario oinissum esse, testimonium 
nempe ex Epistola ad Romanos desumptum : ut 
proinde locus in bunc. vel affinem modum supplen- 
dus sit: Ὡς Ἑωμαίας ἐγράφη' διότι Ὑνόντες τὸν 
Θεὸν, οὐχ ὡς Θεὸν ῥἁδόξασαν. ka μεθ) ἕτερα. Ot- 
ηινες µετήλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ kv τῷ φεύ- 
δει. Καὶ παρὰ 'Ἡσαϊᾳ' Υἱοὺς ἐγέννησα, x. τ. λ., id 
esl, « Sicpt Romanis scriptum est (Cap. 1, vers. 2J): 
* Quia cum cognovissent Deum, nou sicut Deum 
8 orificaverunt. » Et postalia (ibid. vers. 25; sed 


«ip πλήθει τῆς δυνάµεώς σου ψεύσονταί σε οἱ ἐχθροί 
[1458] σου.» Εἶπεν δέ: « Ast γεννηθῆναι ἐξ ὕδατος"ν 
ἐπειδὴ τὸ ἁποπλῦναι ἓν τῷ βαπτίσµατι τὸν ὀύπον τοῦ 
σώματος Ὑνώρισμά ἔστιν vv ἀναχτιζομένων ὑπὸ 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ὁρατῶς μὲν γὰρ τὸ ὁρατὸν 
ἡμῶν copa, ἱερέων διακονουµένων ἢἡ «κολυµδή- 
θρα τίχτει' νοητῶς δὲ, σῶμα ὁμοῦ καὶ dv- 
χὴν, ἀγγέλων ὑπηρετουμένων, τὸ Ἱπάσαις νοῄσεσιν 
ἁόρατον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ βαπτίζει εἰς ἑαυτὸ xal 
ἀναγεννᾷ. Καὶ γὰρ xaX Βαπτιστῆς ἱστορικῶς, xal 
ἁπομένως τῷ. « Ἐξ ὕδατος καὶ Ἠνεύματας, v» εἶπεν 
περὶ τοῦ Χριστοῦ. « Ἐχεῖνος ὑμᾶς βαπτίσει iv 
Πνεύματι ἁγίῳ καὶ᾽ πυρί. » Ὀστράκινον γὰρ ὃν ὁ 


vide notam 68, pag. 9) : « Qui commutaverunt gloriam 
Dei in mendacio (aut, « in mendacium »). » Et aped 
Isaiam : « Filios genui, » etc. 

97) Prevaricati sunt. Vel, « spreverunt me.» 
Prior tamen interpretatio Didymi scopo accommo- 
datior. Vide not. 92, pag. 204. 

(28) In multitudine. Psal. Γιαν, vers. 2 (seu $). 
29) Sordium. Grzce, τὸν ῥύπον, ex lsa. 1v, 4. 
90) Parit. Hac ipsa translatione utitur Didymi 

equalis Pacianus in sermone de baptismo : ait 
enim, « partu fontis, manibus sacerdotis obstetricis 
vice fungeutis, Christianum effundi, fide (amen in 
omnibus prenuba. » Affinia habent S. Zeno, aliique. 

(91) Ministrantibus sacerdotibus. Simili fere modo 
loqyitur segm. 118 b. Plures autem, dum confere- 
batur baptismus, ministrasse « sacerdotes, » indi- 
cat Ambrosius quoque in libro De mysteriis; nam 
eap. 2, num. 6, baptizatos alloquens, « Vidisti, in- 


D quit, illic levitam, vidisti sacerdotem (editto Romana 


habet, sacerdotes), vidisti summum sacerdotem. ) 
Kt cap. v, num. 27 : « Credeergo adesse Dominum 
Jesum invocatum precibus sacerdotum. » Itaque Ra- 
finus jn Apologia 4 de semetipso sic loquitur : « Ego... 
per gratiam baptismi regeneratus, signaculum fidei 
consecutus $uui per sanctos viros Chromatium, Jo- 
vinutu et Eusebiuin..., quorum alter, tunc presbyler 
beate memoria Valeriani (episcopi Aquileiensis), 
alter archidiaconus, alius diaconus, simulque pater 
mihi, et doctor symboli ac fidei fuit, » Sed clarius 
hoc exponitur in. 7 ex lis canonibus, qui dicuntur 3 
synodo Romanorum ad Gallos episcopos missi, Siricio, 
ut videtur, pontifice : ibi euim hec legimus apud Con- 
$iantium, pag. 592: « Paschz tempore presbyter el 
diaconus... in fontem quoque ipsi descendunt : illi 
in officio sunt; sed illius (nempe episcopi) nomini 
faci suigma conceditur. » 


61$ 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


67 


ἀνθρώπειον σκεῦὺς, δεῖταϊ atoÓstpo? τοῦ ἀπὸ ὕδατος A generat, Nam Daeptista qnoque historice et coa- 


καθαρσίου, εἶτα xal τοῦ στερέµνιον αὐτὸ ἁποτελοῦντος 
νοηγτοῦ πυρὸς (ὁ γὰρ θεὸς πῦρ χαταναλίσχον)ι xa ob - 
τω τοῦ ἁπαρτίζοντος xal ἀνακαινίζοντος ἁγίου Πνεύ- 
µατος" ὁπύτε οἶδεν τό τε πῦρ 1b πνευματικὸν xo 
.ἀρδεύειν, τό τε ὕδωρ xai ἀναχωνεύειν. ᾿Απόδειξις 
δὲ τούτου. ὁ Παῦλος γράφων Κορινθίοις τὸ δεύτερον" 
ε Ἔχοντες δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον bv ὁστραχίνοις 
σχεύεσιν. » Tip δέ γε εἰπεῖν « Τὸ γεγεννηµάνον ix 
της σαρχὸς σἀρξ ἔστιν' xal τὸ γεγεννηµένον &x τοῦ 
Πνεύματος Πνεῦμά ὅστιν' » ἑδίδαξεν ἓν ἐπιτόμῳ, ὡς 
ὁ ἄνθρωπος, ὁ βαπτίσματος μὴ τυχὼν, σαρκιχός 
ἑστιν, τοῦτ' ἔστιν ἀμέτοχος φωτὺὸς ἐπουρανίου (σαφὲς 
yàp, ὣς ἡ σὰρξ ἐν ὅσῳ Cfi μετὰ τῆς ἰδίας ψυχῆς νυεῖ- 
ται) ὁ δὲ βαπτισθεὶς πνευματικός ἐστιν, ἀντὶ τοῦ, 


μέτοχος ζωῆς ἀθανάτου. Tip δὲ εἰπεῖν « Τὸ Πνεῦ- D 


μα, ὅπου θέλοι πνεῖ.» τὸ αὐτεξούσιον xal παντοδύναμον 
αὐτοῦ ἐχφαίνει. Ti δὲ εἰπεῖν' ε Καὶ «hv φωνὴν αὐ- 
τοῦ ἀχούεις' à) [116 a] οὐχ οἶδας, πόθεν ἔρχεται, 
καὶ ToU ὑπάγει' » δηλοί ὡς op Νιχοδήμῳ τὸ τηνι- 
καὖτα διελέγετο µόνῳ, ἁλλὰ xa Ἀρείῳ, Εὐνομίψ 
«5. xai Μαχεδονίῳ προενεχάλει, τοῖς τὴν φωνὴν τοῦ 
αγίου Πνεύματος διὰ τῶν Γραφῶν ἀκούουσιν, xal 
Ax εἰδόσιν, ὡς ἔρχεται, ἀνάρχως ἐκπορευθὲν παρὰ 
οὗ Πατρὸς, τὸ πανταχοῦ ἀεὶ παρὸν, καὶ ὑπάχει πρὺς 
αὐτὸν, ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ ἀχώριστον ὑπάρχον τῇ 
θεότητι' ἁῤῥήτως γὰρ προῄλθεν ἐξ αὐτοῦ φύσει, xai 
ἑπέστραπται πρὸς αὐτόν χφὶ πρόοδον μὲν τὴν ix τοῦ 
Πατρὸς ἔχει, ὡς ἂν ἐξ αὐτοῦ ἐχπορευόμενον' µόνην 
& τὴν εἰς τὸν Πατέρα, ὡς ἂν ἓν xat ταντὸν ὑπάρ- 
κυν' ἐπιστρέφει δὲ πρὸς «by γεννήσαντα προελθὸν, 
ὡς ἂν μιᾶς xaX τῆς αὐτῆς ὃν οὐαίας, καὶ τῆς πατρι- 
«ης ἕξω Ὑενέσθαι σννυπάρξεως μὴ δυνάµενον, TO 
fk εἰπεῖν ε Οὕτως ἐστὶν πᾶς ὁ γεγεννηµένος ἐχ τοῦ 
Πνεύματος » διδάσχει, ὡς τὸ Ηνεῦμα τυῦ θεοῦ 
πνευματικὸν γεννᾷ, καὶ λέγεται πνευματικὸς ἐκ τῆς 
ἔξεως, χαθὰ ὁ ἐς ἀνθρώπου τεχθεὶς καλεῖται ἄνθρω- 
πος. Ἐπιφωνεῖ γοῦν τῷ τοιούτῳ ὁ Μελῳδός' « 'Ava- 
καινισθήσεται ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης σον’ » xai, « Ma- 
«ἀριοι, ὧν ἀφέθησαν al ἀνομίαι, καὶ ὧν ἐπεκαλύφθη- 
σαν αἱ ἁμαρτίαι. » Καὶ Παῦλος δὲ συνιστῶν, ὅτι 


(33) Consentanee. Cod. ἑπόμενος. Lego &mo- 


νως. 

(25) llle. Mauh. in, 11. Biblia : 
Εχεῖνος. 

(34) Fictile... vas. Locutio biblica ex II Gor. 
sv, 1. Maris in voce χεραμεοῦν, alque Hesychius 
babent óstpaxivóv pro ὁστράχινον. Àt in Bibliig 
ea vox ita semper scribitur, ut a librario nesiro boo 
in loco. ' 

(35) Roboretur ac perficiatur. Sacramentum con- 
Éirmationis indicat a baptismo distinctum. In Grze- 
«0 autem est : « robustum perficiatur. » Quo mode 
$u libro De Spir. sancto, oum. 6, ait idem Didymus : 
« sancla perficitur. » 

(56) Init consumens. Deut. 1v, 24, et 1x, 3. 

(57) Habenies. l1 Cor. 1v, 7. |n Bibliis le- 
gitur ἔχομεν, id est, « habemus, » pro ἔχοντες. 

98) Quatenus, Vel, « quandiu. » Codex mendose, 
ἀνόσω p ἓν 63. Simili niodo Didymus ad cap. xv, 
vers. 29, Jobi (pag. 295 catene in Jobum a Niceta 
€oncinnatz) : Tà γὰρ δένδρα, ἓν ὅσῳ μὲν ἵσταται, χαὶ 


αὐτός pro 


D 


sentanee (22) eum hae locutione, « Ex aqua et Spi- 
riu, » aii de Christo : « llle (23) vos baptizabit in 
Spiritu sancto, et igne. » Cum enim (fictile sit vas (24) 
humanum, idee primum indiget, ul per aquam 
purificetur, deinde ut per spiritalem ignem robore- 
tur, ac perficiatur (55) (est enim Deus «ignis con- 
sumens » [56]) : atque ita Spiritu sapelo indiget, & 
quo perfectum [lat et renovetur : novit eniin spi- 
ritalis iguis etiam irrigare, novit spiritalis aqua 
etiam reconflare. dd porro denionstrat Paulus, cum 
in secunda ad Corinthios scribit : « Habentes (57) 
autem (hesaurum hunc in vasis ficlilibus. » Cuu 
vero ait Christus, « Quod genitum est ex carue, 
earo est, et quod genitum est ex Spiritu, Spiritus 
esl, » breviter docuit, eum hominem, qui bepti- 
smum non s$it eonseculus, carnalem esse, id est, 
celestis lucis participem non exsistere (nam per- 
Spicuum est, carnem, quatenus (28) vivit cum pro- 
pria anima, hic ab eo aecipi) : qui autem baptiza- 
tus fuit, spiritalem esse, boc est participem vilae 
iemortalis, Ubi vero inquit, « Spiritus ubi vulV. spi- 
rat, » ostendit hunc propria potestate praeditum esse, 
atque omnipotentem. ]uquiens autem, « Et voceui 
ejus audis, sed nescis unde venit, et quo vadit, ὁ 
indica se non solum Nicodemum ibi alloqui, sed 
et Arium, et Eunomium, et Macedonium anticipate 
incusare, qui Spiritus sanoti vooem per Scripturas 
audiunt, ac nesciunt, quod ipse ubique semper pra» 
sens venit, sine initio procedens a Patre, et vadit 
ad eum, utpote Spiritus ipsins, et deitate ab eo in- 
separabilis exsistens : ineffabiliter enim processit 
natura (290) ex ipso, 2954 et reversus est ad eum: 
εἰ progressum qaidem ex Patre habet, utpoie ex 
ipse procedens; solam (40) autem progressionem 
in Pawrem habet, utpote qui unum et idem cem 
ipso est : revertitur autem ad Genitorem (41) in 
procedendo, utpote qui et est unius ejusdemque 
cum illo essentiz, neque esse potest exira Patris 
coexsistentiam. Dicendo autem, « Sic est omnis, 
qui genitus est ex Spiritu, » docet a Spiritu Dei spi- 


σχιὰν πουεῖ. ἀἁποτμηθέντα δὲ, oüx£ce id est, « arl:ores 
enim quandiu stant, unibram faciunt; exciss ver, 
nequaquatm. » 

(59) Natura, Seu, « vere. » Vido net, 64, psg. 


40) Solam, etc. Ne inferat binc schismaticus ali» 
Quis, Spiritum sanctum, Didymi sententia, ex Patre 
tantummodo procedere, quod ej iribuat « solam 
progressionem in Patrem : » nam raálie illa, quam 
subjungit, « utpote qui unum et idem cum ipso 
est, » hujusmodi sensum excledit, cum de Filio 
quoque eam valere certum sit, ldeo ergo theologus 
noster « solam progressionem iu Patrem » Spiritui 
sancto tribuit, ut ejus « creationem » in(icietur. » 

(41) Ad genitorem. In Graco, πρὺς τὸν γεννή- 
σαντα, id est « 9d eum qui genuil, » vel, « ad gene- 
rantes. » Miror autem Didymum hac locutione 
uti tam 4mpropria. Sed, nisi mendum .aliquod sube 
sit, ea sic proeul dubio accipieada est, ut nihil aliud 
vuleat, quam πρὸς τὸν Πατέρα, id est, « ad Pae 
trem. » 


675 


DIDYMI ALEXANDRINI LI 


ritalem (42) generari, et spiritalem dici hominem A τούς τε φωτιξομένους τὸ Πνεῦμα ἀναγεννᾷ, xal ch 


ex habitu; sicut qui natus est ex homine, vocatur 
lomo. Acclamat itaque hujusmodi homini spiritali 
Melodus inquiens : « Renovabitur (45) ut aquile 
juventus tua ; » et : « Beati (44) quorum remissa 
sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peecata. » At 
Pavlus quoque Spiritum et illuminatos (seu bapti- 
fatos) regenerare, et Dei denominationem ex nà- 
tura habere con(ürmat, dum scribit ad Titum qui- 
dem, sicut superius (45) dictum est : « Regenerans 
nos per lavacrum regenerationis, et renovationis 
Spiritus sancti, » Ad Romanos vero: « Si autem (46) 
Spiritu opera corporis (47) mortifleatis, vivetis : 
quieunque enim Spiritu Dei aguntur, hi filii 
Dei sunt : non enim .accepistis spiritum servitutis 


τοῦ Θεοῦ προσηχορίαν φύσει χέχτηται, ἔγραφο, 
πρὸς μὲν Τῖτον, καθὼς ἀνωτέρω ἐλέχθη᾽ « "Avayo- 
νῄήσας ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας, xal ἄναχαι- 
νίσέως Πνεύματος &ylou* » πρὸς δὲ Ῥωμαίους (El 
δὲ Πνεύματι τὰς πράξεις τοῦ σώματος θανατοῦτε, 
ζήαεσθε" ὅσοι γὰρ Πνεύματι Θεοῦ ἄγονται, οὗτοι νὰ 
θεοῦ εἰσιν. Οὐ γὰρ ἑλάδετε Πνεῦμα δουλείας πάλιν 
εἰς φόδον' ἀλλ' ἐλάδετε Πνεῦμα [116 ϱ] υἱοθεσας, 
ἐν ᾧ κράζοµεν' ᾿Αθθὰ ὁ Πατήρ. Αὐτὸ τὸ Πνεῖμα 
συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν, ὅτι ἑσμὲν τέχνε 
θεοῦ. εἰ δὲ τέχνα, xal χληρονόμοι, Χληρονόμοι μὲν 
θεοῦ, συγχληρονόµοι δὲ Χριστοῦ" » πρὸς δὲ Τιμ- 
θεον ἐν τῇ δευτέρᾳ Ἐπιστολῇ"' « OO γὰρ ἔδωχεν toi 
4 θεὸς Πνεῦμα δουλείας, ἀλλὰ δυνάµεως, χαὶ ἀγά- 


, iterum in tiinore, sed accepistis Spiritum adoptio- B πης, xal σωφρονισμοῦ.» "Ότι γὰρ περὶ τοῦ ἁγίῶν 


nis in filios, in quo clamamus : Abba (Pater), 
Ipse (48) Spiritus testimonium reddit spiritui no- 
stro, quod sumus filii Dei : si sutem fllii, etiam 
haredes; hzredes quidem Dei, cohzredes autem 
Christi. » Ad Timotheum vero in secunda kpistola : 
« Non enim (49) dedit nobis Deus Spiritum servi- 
tutis (50), sed potentis, et charitatis, et emenda- 
tonis. » Quod enim 953 de Spiritu sancto loqua- 
tur, ex eo etiam patet quod dicat : « Non enim ac- 
cepistis Spiritum servitutis iterum in tinore; sed 
accepistis Spiritum adoptionis in filios : » cum 
enim jam spiritum nostrum omnino baberemus, 
accepimus etiam. Spiritum Dei. Manifestam vero 
boc etíam ex eo est, quod subjunxerit, ipsum Spi- 


Πνεύματος διαλέγεται, εὔδηλον xa) ix τοῦ εἰπεῖν 
« Οὐ γὰρ ἑλάδετε Πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς oiov, 
ἀλλ' ἑλάδετε Πνεῦμα υἱοθεσίας. » "Ἔχοντες γὰρ Mt 
πάντως τὸ ἡμέτερον, ἑλάδομεν xal τὸ τοῦ θεοῦ. Zo 
φὲς δὲ τοῦτο xal ἀπὸ τοῦ ἐπαγαγεῖν, ὡς : Δὺνὺ € 
Πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν. » δρ 
οὖν, πῶς παραδόξως Δεσπότην ἁπαγγέλλει τὸ By 
Πνεῦμα. Ὁ γὰρ μὴ Gv δοῦλος ἐλεύθερός ἐστιν αὶ 
ὁ ἐλευθερῶν δεσπότης χαθέστηκεν’ οὐδεὶς γὰρ, ὃ αὖ- 
τὸς οὐκ ἔχει, ἄλλῳ παρέχει. Καὶ ὁ εἰς υἱοθεσίαν καὶ 
Χληρονομίαν ἄγων Θεός ἔστιν, χοινωνίαν οὐσίν 
καὶ δεσποτείας ἔχων πρὸς ἐχεῖνον, οὗτινος τῆς νἱ 
θεσίας ᾿χαὶ κληρονοµίας ἀξιοῖ. Κληρονόμον δὲ Υγρά” 
φει, Χριστὸν μὲν, ὡς φύσει Υϊόν' ἡμᾶς δὲ, ὡς ir 


ritum testimonium reddere spiritui nostro. Sed C θότητι αὐτοῦ τῆς χληρονομίας ἀξιουμένους" συγχη 


vide quomodo prster exspectationem Spiritum 
sanctum Dominum esse annuntiat : nam qui non 
est servus, est liber; et qui liberat, Dominus est ; 
nemo enim praebet alteri quod ipse non habet; οἱ 


qui ad adoptionem (51) in filios, et ad hzereditatein. 


ῥονόµους δὲ Χριστοῦ, διὰ τὴν ἀνέχλεχτον ἐνανθρύ 
πησιν αὐτοῦ. Κράζει δὲ ἐν ἡμῖν ἀντὶ ἡμῶν' «Αβάι 
ὃ ἐστιν Πατήρ, ἐπειδήπερ ἡμεῖς οὔτε píow 
οἷοὶ, ὡς αὐτὸ γνήσιον Πνεῦμα, xat ἄλλως ἀπαῤῥη: 
σίαστοι πρὸς τοιαύτην φωνἠν 


ducit, Deus est, communionem essentiz: et dominationis cum illo habens, cujus adoptione e! hzré 
ditate dignos facit. Hsredes autem dicit, Christum quidem, utpote natura Filium; nos vero, utpolt, 
ipsius benignitate, hareditatis dignos factos; cohzredes autem Cbristi, propter ineffabilem ejus la 
carnationem. Clamat vero in nobis pro nobis: Abba, id est, Pater; quia nos neque genuisi BB 


sumus, ut ipse est genuinus Spiritus, nec praeterea sine aliquo metu eam vocem proferre audemus : 


Quis enim coram magno Deo venire, 
Aut ullum verbum dicere (52) queat, cum natura 
[mortalis sit? 


D 
(42) Spiritalem. Simili modo in libro De Spir. S., 


num. 5: « Sic et is (inquit), qui Spiritus sancti par- 
ticeps efficitur, per communionem ejus fit spiritua- 
lis pariter, ei sanctus. » Vide notas ad segm. 127 b. 
Renovabitur. Psal. cu, 5. 

44) Beati. Psal. xxxi, 1. 

a Superius. Segm. 69 & et 529 a. Vide not. 77, 
par. $6. Cod. habet, Τΐτον, cum accentu circum- 

exo 


(46) Si autem. Rom. vui, 15-17. 

η Opera corporis. Vulgata translatio eodem 
sensu : ε facta carnis. » Quam lectionem  habeut 
etiam in theologi nostri libro De Spir. S., num. 59, 
edita exemplaria. ΑΙ codex noster ms. ibi sic ha- 
het : « Si autem Spiritu opera carnis vivificaveritis, 
rivetis : quicunque enim Spiritu Dei ducuntur, hí 
filii Dei sunt, » Uhi pro, « vivificaveritis,» legendum 
videtur, « inortilicaverilis, » etsi ejus codicis ex- 


Tic γάρ xev. peyáow θεοῦ κατ ἑναντίον EMor 
"H εἶποι τι ἔπος θγητὸς ἑὼν even ; 


&criptor num. etiam 492 ejusdem libri rursus scn- 
pserit, « vivificaveritis; » cum ibi sie exaravert: 
« Si quis autem transcenderit vitam carnis, et Sp 
ritu opera ejus vivificaverit, vivet beata :elernase 
vita... « Quod si Spiritu opera carnis vivificavenus 
vivetis. » Sed melius, ut opinor, edita exemplari: 
qus lector consulet, si libuerit. . 
(48) Ipse. Vulg. int. habet: « Ipse enim. » Diar- 
mus vero in lib. De Spir. sancto, num. 55, vocem illaw, 
« enim, » omittit. Αἱ eam habet. ibidem num. »*. 
nisi a librariis addita fuit ex Latinis Bibliis. 
(49) Non enim. 1! Tim. t, 7 a 
(50) Servitutis. Biblia : δειλίας, id est « timoris) 
pro δουλείας. Vide segm. 55 b. 
(51) Qui ad adoptionem. In libro quoque De 8p. 
S., uum. 44 οἱ 42, similia dictavit Didymus. 
as 2) Verbum dicere, Vide Homer. Aliud. lib. Xt 
3U. 


en 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


678 


Πρ; δὲ Γαλάτας περὶ τῶν βαπτισθέντων [117 a] A In Epistola vero ad Galatas de iis qui baptizati 


ensi « Οὐκ ἔτι εἶ δοῦλος, ἀλλά υἱός' εἰ δὲ υἱὸς, 
xai χληρονόμας θεοῦ διὰ Χριστοῦ. » Κορινθίοις δὲ 
τὰ [sa ἐπιστέλλει' ε ᾽Αλλὰ ἀπελούσασθε, ἁλλ᾽ ἡγιά- 
σθητε, ἀλλ᾽ ἐδεχαιώθητε ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἓν τῷ Πνεύματι τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν. » Άθρει οὖν xa Ex τῶν ῥητῶν τούτων, ὡς 
ἡ ἀπολύτρωαις, xat ὁ ἁγιασμὸς, χαὶ ἡ δικαίωσις οὐχ 
ἄνευ τοῦ ὀνόματος τοῦ θεϊκοῦ Πνεύματος παρέχεται. 
Καὶ πάλιν ἐν ταῖς Ἡράξεσιν ἠρώτησεν, φησὶν, τινὰς 
µαθητάς, εἰπών' « El. Ἠνεῦμα ἅγιον ἑλάδετε πιστεύ- 
αντε.» Τῶν δὲ ἁἀποχριναμένων, « Αλλ' οὐδὲ el 
Πνεῦμα ἅγιόν ἐστιν, ἠχούσαμεν' » ἔφη, « Εἰς τί οὖν 
ἐδαπτίσθητε:» ὡς οὐδὲν ὄφελος ἑσχηχότων ἀπὺ τοῦ 
μὴ χαὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἐξ ἴσου πιστεῦσαι xal 


sunt inquit : « Non jam (53) es servus, sed (ilius : 
δἱ autem filius, etiam bzxres Dei per Christum; » 
et Coriuihiis affinia scribit ; « Sed abluti (54) estis, 
sed sanctificati estis, sed justilicati estis in nomine 
Domini nostri Jesu Christi, et in Spiritu Dei uo» 
$tri. » Observa porro, illud ex his etiam verbis eol- 
ligi, redemptionem, et sanciificaionem, et justifi- 
eationem non sine nomine divini Spiritus przberi. 
Et rursus in Actis interrogavit, inquit, quosdam 
discipulos : « Si Spiritum (55) sanctum accepistis 
credentes ? » Cum vero illi respondissent, « Sed ne- 
que si Spiritus sanctus est, audivimus, » dixit: 
« ln quo ergo baptizati. estis?» quia scilicet nihil 
ipsis proderat, nisi etiam in Spiritum sanctum ex 


βαπτισθῆναι, ὡς ἐπίστευσαν εἰς τὸν Πατέρα xai τὸν B sequo crederent, εἰ baptizarentur, sicut crediderant 


Yióv. Καὶ ἔτι ἀπαγγέλλουσιν αἱ Πράξεις ἀνωφελὲς τὸ 
βάπτισμα, δίχα τῆς τοῦ θεῖχοῦ Πνεύματος ἐπιφοιτή- 
σεως, χαὶ τοῦ ἁγιασμοῦ αὐτοῦ, ἓν συλλαθαῖς τοιαύ- 
ταις. € Αχούσαντες δὲ οἱ ἓν Ἱεροσολύμοις ἁπόστολοι, 
ὅτι δέδεχται fj Σαµάρεια τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστει» 
λαν πρὸς αὐτοὺς Πέτρον xai Ἰωάννην' οἵτινες χατα- 
6ivg προσηύξαντο περὶ αὐτῶν, ὅπως ἂν λάδωσιν 
Πνεύμα ἅγιον. Οὐδέ πω γὰρ fjv ἐπ᾿ οὐδενὶ αὐτῶν 
ἐπιπεπτωχὸς, µόνον δὲ βεθαπτισµένοι ὑπῆρχον εἰς 
*b ὕνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. Τότε ἐπετίθεόαν τὰς 
χείρας bw αὐτοὺς, xaX ἑλάμθανον Πνεῦμα ἅγιον. » 
Τὸ γὰρ ἔχειν. « Μόνον δὲ βεθαπτισµένοι ὑπῆρχον 
εἰς *b ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, » καὶ τὸ μετέπειτα 
λαμβάνειν τὸ Πνεῦμα, δηλοῖ, ὡς µόνον οὐχὶ ἔλειπεν 
abo; ἡ περὶ τοῦ Πνεύματος θεογνωσία: [117 5]: C 
ἀλλ’ ὅτι xaX σὺν τῷ Υἱῷ xat τῷ Ἠνεύματι συµπάρ- 
εττιν, χαὶ συμμνημονεύεται, xal συνευεργετεῖ ὁ Πα- 
tho xai θεὺς, χᾶν ποτε ἰδικῶς μὴ ὀνομασθῆ; f) ὡς 
Ua) πάλιν, κἂν σιωπηθείη τῷ λόγῳ, καὶ μὴ τῇ 
πίστει, ὁ ϊὸς, f| τὸ Ηνεῦμα, συμπάρεστιν, xal 
συμμνημονεύεται, xal συνσώξει ἅμα τῷ θεῷ xai 
Πατρί. Καὶ πάλιν’ «Καὶ συναυλιξοµένοις παρήγγει- 
Atv αὐτοῖς, ἀπὸ ἹἹεροσολύμων μὴ χωρίζεσθαι' ἀλλά 
περιµένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρὸς, ἣν Ἰχούσα- 
1 uox "Oct Ἰωάννης μὲν ἐδάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς 
itv Πνεύματι ἁγίω βαπτισθήσεσθε, οὗ μετὰ πολ- 
AM ταύτας ἡμέρας' » καὶ πάλιν ἀπὸ τοῦ Πέτρου 
περὶ τῶν iv Καισαρείᾳ βαπτισθέντων' « Ἐν δὲ τῷ 
ἄρασθαί µε λαλεῖν, ἐπέπεσεν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
ἐπ αὐτοὺς, ὥσπερ xai ἐφ᾽ ἡμᾶς £v ἀρχῇ' ἐμνήσθην 
& τοῦ ῥήματος τοῦ Κυρίου, ὡς ἔλεγεν' Ἰωάννης μὲν 
ἐβάπτισεν Ὁδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε £v Πνεύ- 
ματι ἁγίω. » Οἱ οὖν àv φιλῷ ὀνόματι τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, xai οὐχ ὡς ἐν ὀνόματι θεοῦ xat Πνεύ- 
µατος Θεοῦ, φύσει ὄντος Πνεύματος αὐτοῦ, βαπτι- 


(53) Non jam. Galat. iv, T. . 

(54) Sed. abluti. 1 Cor. νι, 11. 

(25) Si Spiritum. Act. xix, 9et 3. 

(56) Cum autem. Act. vin, 14-17, . 

(97) Imponebant. Graca editio : ἐπετίθουν. Didy- 
Imus et hic et segin. 919 b, ἐπετίθεσαν. 

(98) Simul salvare. Codex, συνσώζει. Elegantius, 
U puto, scriberetur συσσώζει’ qua ratioue scribi- 
(u$ σύσσιτος, σνσπένδειν, eic. 1u. Philosophumenis 


jn Patrem et Filium. Przterea inutile esse bapti- 
&ina sine divini Spiritus adventu ac sanctificatione, 
snnuntiant Acla his verbis : « Cum autem (56) 
25/$ sudissent apostoli, qui erant Jerosolymis, 
quod recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad 
eos Petrum et Joannem, qui descendentes orave- 
runt pro ipsis, ut acciperent Spiritum sanctum : 
nondum enim in quemquai illorum venerat, sed 
baptizali tantum erant in nomine Domini Jesu. 
Tunc imponebant (57) manus super illos, et acci- 
piebant Spiritum sanclum. » Ex illis eniu verbis, 
« Sed. baptizati tantum. erant in. nomine Domiui 
Jesu, » atque ex eo quod postea acceperint Spiri- 
"m, apparet, non modo ipsis defuisse coguitio- 
nem, qua Deuin Spiritum cognoscerent, sed etiam 
cum Filio et Spiritu simul adesse, et simul com- 
memorari, el simul beneficia largiri Pauvem 40 
Deum, eisi aliquando is. peculiaritér non fuerit no- 
minatus : aul vice versa, etsi taceatur verbis, non 
fide Filius, aut Spiritus, simul cum Deo et Patre 
adesse utramque personam, eli simul coumemo- 
fari, el simul salvare (58). Ac rursus : « Fi 
cum (59) essent congregati in eadem domo (60), 
pracepit eis, ab Jerosolymis ne discederent, sed 
exspeclarent promissionem Patris, quam audistis a 
me : quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos au- 
tem in Spiritu sancto baptizabiinini, nou post mul- 
tos hos dies; » et rursus ex persona Petri de iis, 
qui in Cesarea baptizati erant, scriptum est : 
« Cum vero (61) ecpissem loqui, cecidit Spiritus 
sanctus super eos, sicut el in nos in initio : recore 
datus sum autem verbi Domini, sicut dicebat : 
Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem bapti- 
zabimiui in Spiritu sancto. » Qui ergo baptizan- 
tur (62) ia. nudo nomine Spiritus sancti, et non 


tamen, cap. 2, legimus, συνσεσηµµένης. 

99) Et tum. AC 1, 4 et 5. 

(6 Congregaii, etc, Bibliorum editio habet : συν- 
αυλιζόµενος, id est, « cum iis versans in eadem 
domo. » 

(61) Cum vero. Act. xi, 15 et 16. 

(62) Qui... baptizantur. ld est, « qui baptismum 
accipiunt, inanem spem habent, » nisi Spiritum 
sanctuin credant esse Deum. Sic enim benigne vi- 


079 


DIDYMI ALEXANDIUNI 


tanquam in nomine Dei, et Spiritus Dei, qui na- A ζόμενοι, ὡς ὕδατι φιλῷ λουόμενοι, ἀνόνητον ἔχοιαι 


tura est Spiritus ejus, ii utpote mera aqua abluti, 
vanam atque inutilem spem habent. Cum enim in 
piscina immergimur, complacentia Dei et Patris 
per gratiam Spiritus ejus, peccatis nudamur, de» 
ponentes 955 veterem hominem, et regia ipsius 
potentia regeneramur atque obsignamur ; cum 
vero ex illa ascendimus, induimur Salvatorem 
Christum ut stolam incorruptibilem, et zquali bo- 
nore dignam, ac ille dignus est, qui nos regenera- 
vit et obsignavit, sanctus Spiritus : « Quotquot (65) 
ením,» inquit Scriptura, « in Christum baptizati estis, 
Christum induistis; » et eam, de qua loquuntut 
Scripture, « imaginein (64) ac. similitudinem Dei » 
accipimus, quam acceperamus per divinam insuf- 


τὴν ἑλπίδα. Καταδύοντες μὲν γὰρ ἓν τῇ oup. 
6ήθρᾳ., εὐδοχίᾳ τοῦ θεοῦ xoi Πατρὺς vuywi- 
µεθα, τῇ χάριτι τοῦ Ἠνεύματος αὐτοῦ, τῶν ἆμαρ- 
τιῶν, ἀποτιθέμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον, χαὶ τῇ 
βασιλιχῇ αὐτοῦ δυνάµει ἀναγεννώμεθα xal σφρά]ι- 
ζόμεθα” ἀνιόντες δὲ ἑνδυόμεθά τε τὸν Σωτῆρα Xo- 
στὸν, στολὴν ἄφθαρτον καὶ ἰσότιμον τοῦ ἀναγενν- 
σαντος καὶ σφραγίσαντος ἡμᾶς ἁγίου Πνεύματο, 
(« Όσοι γὰρ, * φησὶν, « εἰς Χριστὸν ἑδαπτίσθητε, 
Χριστὺν ἑνεδύσασθε ») καὶ τὴν γεγραμμένην ci- 
xóva xai ὁμοίωσιν τοῦ θεοῦ ἁἀπολαμβάνομεν, tv 
ἐδεξάμεθα διὰ τοῦ θεῖχοῦ ἐμφυσήματος , χαὶ ἁπωλέ- 
σαµμεν διὰ τοῦ ἁμαρτήματος: xaX αὖθις εὑρισκόμεθα, 
[148 a] οἷοί περ ἐπὶ τοῦ πρωτοπλάστου ἐγενίδι- 


flaionem, et amiseramus (65) per peccatum : ac D µεν, ἀναμάρτητοι χαὶ αὐτεξούσιοι * ταῦτα γὰρ ση- 


denuo quales in protoplasto fuimus, invenimur, 
peccati expertes, et propria praediti potestate (06) : 


dentur hzc accipienda, ut de suscipiente baptismum 
loquatur Didyinus, nou vero de ministro baptisini, 
quasi invalidum, aut saltem suscipienti inutile sit 
baptisma ab eo collatum, qui perperam de Spiritus 
saucti. divinitate sentiat, etsi formulam a Christo 
prescriptam pronuntiet inter. baptizandum. (Vide 
segm. 128 a). Quanquam norunt theologi non 
defuisse etiam post Nicznum concilium Patres, qui 
baptismum ab hzreticis collatum ut invalidum ha- 
buere. Meum non est hac de re nunc disserere. ll- 
lud tantam animadverto, S. Athanasium oratione 
9 contra Arianos, num. 42 et 45, in ea videri opi- 
nione fuisse, ut prava interpretatio atque acceptio 
formulae a Christo prescript:e baptismum irritum 
redderet : ait enim num. 42, « multas hareses » 
trium personarum « nomina » in baptismo qui- 
dem « pronuntiare; sed cum recte non sen- 
tiant, » inquit, ἁλυσιτελὲς ἔχουσι xal τὸ παρ᾽ αὐ- 
τῶν ὕδωρ, id est, «inutilis est aqua. quam donant. » 

(06) Quo(quot. Galat. i1, 27. 

64) Imaginem. lmaginis ac similitudinis voca- 
bulis nou eadein. rem designari in Gen. càp. r. 
vers. 26, putant multi Patres, alii e contrario unam 
eamdemque. His assentiri videtur Didymus. Que» 
runt eiiam Patres, quid illud sit, propter quod 
dicius est Ἠοιπο « ad imaginem Dei. » Ac in corpore 
quidem eau rationem quzrendam non esse, sed in 
anima, consentiunt omnes, nec ab eis disseulit 
Didymus, ut apparet ex verbis illis : « quam acce- 
peramnus per divinam iusufllationein. » Verum ος 
quanam anim: proprietate aut attributo ea ratio 
repetenda sit, non consentiunt, imo in plures, eas- 
que inter se diversas abiere sententias : quas accu- 
ralé docteque recenset ac expendit vir clariss. 
D.Joan. Chrys. Trombellius Dissertatione 3 in Hila- 
rii Epistolam in Anecdotis nostris edita. Facile ta- 
men inter se, ut reor, l'atres illi conciliari possunt : 
nec enim necesse est ut ex una tantum re imagi- 
bis ac similitudinis notio repetatur ; imo quo plura 
suut qua hominem Deo aliquatenus similem fa« 
ciunt, eo magis verum est quod in Genesi dicitur, 
ad iwaginem Dei conditui hominem fuisse. 

(65) Amiseramus. Hieronymus in libro adversus 
Joannem Jerosotymitanum episcopum, num. 7, Ori- 
genianos errores enumeraus, de quibus Joannem 
ipsum et accusat, et a S. Epiphanio accusatum dicit, 
sic loquitur : « imaginem et similitudinem Dei , ad 
quam homo coudiius fuerat , dicit ab eo perditam, 
et in homine post paradisum non fuisse, » Paria de 
Origene scribit Epiphanius ipse h:resi Lx:v , pag. 
528. At quamvis liec ita sint, non continuo tamen 
reprehendendus videtur Didymus noster : nam quid- 


. De 


µαΐνει ἡ εἰκὼν xal ὁμοίωσις' ὡς ἀρμόζειν c 
Παύλου περὶ τῶν βαπτιζοµένων Γοαφήν « Ὅτως 


gnid sit de Origeuis sententia, catholico sensu, ri 
allor, dici potest, imaginem ac siimilitudiaem Dei 
end peccaium originale ab homine amissam esse. 

imirum ejus effati veritas, aut falsitas ex eo 
sensu pendet, quo vocabula illa « imaginis ac si- 
nilitudinis » accipiuntur : siquis enim εκ. gr. ejus 
imaginis notionem in hoe sitam affirmet, ut aaimi 
sit immortalis, ac deinde subjungat, hominem per 
peccatum Dei imaginem amisisse, is sine dubio erit 

ereticus : secus vero se res habebit , si in jslitis 
originali, aut gratia sanctilicante , aut alia aliqua 
simili re sitam eam putet. Hinc fit ut alii eliam 
Patres id ipsum affiriarint, quod Didymus. Ter 
tullianus in libro De baptismo, cap. 5 : « lta resti- 
tuitur (inquit) homo Deo ad similitudinem ejui, 
qui rero ad imagineia Dei fuerat. Imago in effiie, 
similitudo in steruitate censetur, Recipil euim 
illum Dei Spiritum, quem 1iunc de afflatu eju 
acceperat, sed post amiserat per deliciam. » Exden 
sentit auctor bomilie qus buuc babet titulum 
« Quod liomo imaginem Dei per peccatum abjecit. » 
Eadem illi Patres , qui iu virtute sitam volunt ejus 
imaginis notionem, Eadem Augustinus libro " 
enesi ad. literam, cap. 21 ei 28. Neque vero ia 
Retractationibus, cap. 24, falsuin. omnino esse ail, 
quod ibi scripserat, ac multo miuus hzreticum. 
« 1n sexto (inquit) libro, quod dixi, « Adan imafi- 
nem Dei, secundum quam factus est, perdidisse 
peccato, » non sic accipiendum est, tanquam in co 
nulla remanserit, sed quod tam deformis, ut refor- 
malione opus haberet. Nou igitur iu fidei reien- 
tione , coutemplalione , dilectione, quz won eril 
seu»per, sed iu eo, quod semper erit, inveniendi 
est, quaui dici oporteat imaginem Dei. » Quin Hie 
ronymue ipse im Comment. ἐπ Epist. ad Ephesios, 
lib. 1, cap. 2, pag. 582 ed. Veron., eadem tradidit, 
qua Didymus hoc in loco. « Sic suz intelligeati£ 
coaplabit (inquit) ut dicat hominem juxta unag- 
nem οἱ similitudinem Dei factum, eamdem posl 
reconciliationem forman recepturum, quam el aun 
angeli habeut , et ipse perdiderit. » Quei locum 
Hieronymo exprobrat Hutinus lib. 1 contra ipsum 
Hieronymum, num, 59. Demum S. Zeno, Veroueu- 
sium episcopus, lib. i1, traet, 19, eodeu fere inodo 
loquitur quo Didymus. 

(06) Potesiate. "Tertullianus, libro 1  adweres 
Marcionem, cap. 8 : « Oportebat ( inquit) imagineat 
et simititudinem Dei , liberi arbitrii, οἱ suz pote- 
statis institui, in qua hoc ipsum, imago et siut 
tudo Dei deputaretur, arbitrii scilicet *ibertas εἰ 

testas. » Caeterum quo sensu accipienda sint quz 

ic docet Didymus , ii norunt, qui Augustini de 


651 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


684 


qienaüs xav! εἰχόνα τοῦ κτίσαντος ὑμᾶς' » xai, A 396. hec enim significat ea imago, et similitudo : 


εΚαθὼς ἐφορέσαμεν τὴν εἰχόνα τοῦ χοϊχοῦ, φορέ- 
σθµεν xai τὴν εἰχόνα τοῦ ἑπουρανίου.ν ᾿Αναπείσει δὲ 


περὶ τούτου, xal αὖθις Υράφων ὁ αὐτὸς, Ῥωμαίοις. 


μέν « Οὓς προέχνω xal προώρισε συµµόρφους 
τῆς εἰχόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρω: 
τότοχον ἓν πολλοῖς ἀδελφοῖς » Ἐφεσίοις δέ’ « Καὶ 
Uva; ἡμᾶς νεχροὺς τοῖς παραπτώµασιν, συνεξωο- 
ποίησε τῷ Χριστῷ, xal auvfysipe xai συνεχάθισεν 
ἐν τοῖς ἐπουρανίοες.» Τίς, ἡ πότε ταῦτα παρέσχεν; 0 
Πατὴρ, μετὰ τοῦ ἀναχαινισθῆναι ἡμᾶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος αὑτοῦ. "Ov τρόπον γὰρ τὸ πρῶτον ὑπὸ 
τῆς µαχαρίας Τριάδος ἑκτίσθημεν χατὰ τὸ, « Ποιη- 
σωµεν ἄνθρωπον ' » οὕτως τὸ δεύτερον ὑπ' αὐτῆς 
σωζόμεθα * ἵν ὁμοίως τὴν Τριάδα δοξάζωµεν. Δίχα 
δὲ τοῦ ἀναγεννηθῆναι βαπτίσµατι ὑπὸ τοῦ Πνεύμα- 
τος τοῦ Θεοῦ , χαὶ σφραχισθῆναι τῷ ἁγιασμῷ, χαὶ 
ας αὐτοῦ γενέσθαι, οὐδεὶς τῶν ἑπουρανίων ἔτυχεν 
ἀγαθῶν, xXy τὸν ἄλλον βίον ἅμεμπτος εὑρέθη. ᾽Αλλὰ 
καὶ οἱ πρὸ βαπτίσματος μαρτυρΏσαι ἐπιτυχόντες, τῷ 
lb ἀπολουσάμενοι αἵματι, οὕτως ὑπὸ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος τοῦ θεοῦ ἐζωοποιήθησαν. Aib προτρέπων 
ὁμοῦ xai µαρτνυρόμενος ἱερολόγος ἀνῆρ Bod * « IIpos- 
ἔλθετε πρὸς αὐτὸν, xai φωτίσθητε, xal τὰ πρόσωπα 
ὑμῶν οὐ μὴ χαταισχυνθῇ. » Φῶς γὰρ τὸ ἀληθινὸν 
xii αἴτιον τοῦ αἰσθητοῦ φωτὸς, xai δόξα ἐχλάμ- 
πουσα πανταχοῦ ἐστι τὸ Πνεῦμα τὸ σεπτὸν, f] xai 
αὖθις Φάλλει» (148 b]« Διότι φῶς τὰ προστἆἀγµατά σου 
ἐπὶ τῖς γῆς. » Περὶ τούτου xaX ἐν τῷ χη’ ψαλμῷ διδά- 


adeo ut quadret huc quod scribit Paulus de bapti- 


.Zalis : « Ut sitis (07) secundum imaginem ejus, qui 


creavit vos ; » et, «Sicut (68) portavimus imaginem 
terreni, portabimus etiam imaginem ccelestis. » 
ld ipsum vero nobis ex eo praterea persuadebitur, 
quod scribit idem Apostolus; ad Romanos qui- 
dem : «Quos prascivit (69), et praedestinavit con- 
formes imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus 
in multis frawibus; » ad Ephesios autem : « Et 
cum (70) essemus mortui peccatis, convivilicavit 
nos cum Christo, et conresuscitavit, et consedere 
fecit in celestibus. » Quis, aut quando hzc largi- 
tus est? Pater, simulque a s2ncto ejus Spiritu 
renovali sumus 1 nam sicut primum a beata Tri- 
nitate creati fuimus, juxta illud, « Faciamus (74) 
hominem :» ita secundo ab ipsa salvamur: ut aqua. 
liter Trinitatem glorificemus. Nemo autem, qui 
baptismate regeneratus nou esset a Spiritu Dei, et 
obsignatus sanctificatione, et factus templum ejus, 
coelestia bona consecutus est, etsi reliqua ejus vita 
inculpabilis inventa fuerit. At ii etiam, qui ante 
baptismum martyrium assecuti sunt, proprio abluti 
sanguine (72), sic a sancto Dei Spiritu viviflcati 
fuerunt. ldeo cum exhor!atione testiflcationem 
conjungens sacer scriptor clamat : « Accedite (75) 
ad eum, et illuminamini (74), et facies γεδίγ non 
confundentur. » Lux enim vera est, ac subjectae 
sensibus lucis productor et exsplendescens ulique 


exet* «Φωνῇῃ Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων, ὁ Θεὺς τῆς δό- ϱ gloria, sive claritas venerandus Spiritus. Qua ra- 


ξης ἑδρόντησεν ' Κύριος ἐπὶ ὑδάτων πολλῶν » » xal 


gra'ia ac libero arbitrio doctrinam norunt, catho- 
lie Ecclesixe judicio confirmatam. Liberum scilicet 
arbitrium Adami peccato sauciatum quidem est, 
sed non sublatum , nec veluti mortuum : ita tamen 
vivum mansit, ut in ipsis etiam baptizatis adliuc 
infirmum sit, atque « integerrimis » illis « viribus, » 
ut Augustinus ipse loquitur, destitutum, quas la- 
buit « in. protoplasto, » id est in Adamo, ante pec- 
catum, « Jam baptizatis enim » ( inquit is in Opere 
imperfecto eontra Julianum lib. vi, cap. 8 
eis, qui jam Spiritum sanctum acceperant , dicebat 
Apostolus: « Caro concupiscit adversus spiritum , 
foiritus autem adversus carnem : hzc enim invi- 
cem adversantur, ut non ea, quie vultis, faciatis. » 
Ubi tu, qui negas liberum arbitrium vires suag 
perdidisse peccando, id est male se utendo? » et 
czlera, qu:e sequuntur. Nos. ergo per baptismum 
ita fieri αὐτεξουσίους intelligendum est, ut ab ea ser- 
vilute liberemur, de qua Scripture et Patres. Ut 
enim ait Ambrosius epist, 42, num. 7: « Redege- 
rai humanum genus in perpetuam captivitatem 
obnoxizg bareditalis gravi foenore, quod obazratus 
auctor ad posteros de foenerata successione trans- 
Iniserat. » Quod autem ait Didymus, baptizatos , 
ο Spiritu sancto obsignalos, fleri ἀναμαρτήτους, 
id est « peccati expertes, » certum est. Verum ἀν- 
ἁμαρτησία istbxe εἰ alio sensu segm. 174 5 usur- 
paiur, et pravo sensu post Didyini obitum a Pelagio 
przdicata est, Hujus sententiam refellens Hiero- 
üymus lib. t contra Pelagianos num. 4 : « Absque 
vitio (inquit), quod Grzce dicitur xaxíz, bomi- 
nem posse esae aio : ἀναμάρτητον, id est, sine pec- 
cato, esse nego. » Et num. 7 : « Quod autem scri- 
plui est, e kt sanguis Jesu Filii ejus emundat nos 
ab omni peccato, » tam in confessione baptismatis, 
*" quam iu clementia poenitudinis accipiendum est. » 


PaTROL. Ga. XXXIX. 


,«eU ^ 


tione rursus psallit: « Quia lux (75) mandata tua in 


Nimirum ne baptizatus quidem potest omnia vitare 
peccata venialia. Ab bae doctrina alienum Didymum 
non fuisse colligi videtur ex iie, quxe ad vers. 17, 
cap. 1v Jobi ( pag. 149 Catenz in Jobum a. Niceta 
contexta ) ipse dictavit, etsi de baptizalis non lo- 
quatur : « Nedixeris (inquit).hzec te nulli peccato 
obnoxium pati ; cum impossibile sit bominis vitam 
ad perfectain Legis normam exigere. » Ἔστι γὰρ, 
ὅτε μὲν xal ἐχουσίοις, πολλάχις δὲ χαὶ ἀχουσίοις ᾽ 
περιπίπτοµεν, διὰ τὴν τῆς φύσεως ἀσθένειαν, id est: 
« Fit enim per nature iutlirinitatem, ut sponte ia- 
terdum, sspe etiam inviti, in peccata incidamus. » 
Et ad vers. 15 cap. x (pag. 253. ejusdem catene) : 
« Quadam enim peccata. ex arbitrii nostri libertate 
(ἐκ προαιρέσεως τῆς ἡμετέρας) fiunt ; quibus sup- 
pliciuiua comitatur : alia vero a parentibus inanant, 


p quibas purgatio debetur, » 


"d ( sitis. Coloss. ni, 10. Vide not; 4, page 

(68) Sicut. 1. Cor. xv. 49. 

(69) Quos prascivit. Rom. vi, 99. 

(70) Et cum. Ephes. u, 5 et 6. Post voces , τῷ 
Χριστῷ, aliqua omitit. 

(71) Faciamus. Gen. 1, 30. 

(72) Sanguine. De baptismo sanguinis loquitur 
Tertullianus in libro De baptismo cap. 16. 

(15) Accediie. Psalm. xxxi, 5 (seu 6). 

(14) liluminamini. Cum, baptismus a / Grecis 
« illuminatio » vocetur, ideo ad baptismum relert 
haec Didymus. 

(75) Quia luz. Non Psallis hxc verba sunt, sed 
jsaig, quamvis in Vulg. trauslatione non legantur ; 
nam cap. xxvi, vers. 9, ubi Vulg. int. habet, « Cum 
feceris judicia tua iu terra, » Graca Biblia βία 
habent ut. citat Didymus. 


22 


085 


DIDYMI ALEXANDRINI 


terra. » De hac re in psalmo etiam ΧΣΥΠΙ sic docet: Α £v oc doÀqp^ » Φωνὴ τῆς βροντῆς σου ἐν τῷ τροχῷ, 


« Vox Bomini ( 6) super 95'7 aquas, Deus glorix 
(sive claritatis) intonuit : Dominus super aquas 
multas; » et in Lxxvi psalmo : « Vox tonitrui (77) 
tui in rofa. Illluxerunt (78) coruscationes tuz orbi 
terra : vidit et commota est lerra. » Nam per aquas 
baptismum significat, in quo fit a sacerdotibus, sicut 
idem Psaltes canit, « operatio multa (79); » per 
tonitruum 3sutem, baptismi gratiam quocunque 
pertingentem (80), et cum timore receptam, indi- 
eat; per rotam vero, vitam  instabilem, ac mire 
variam; per coruscationes autem, spiritalem pul- 
chritudinem (81), quam coram Deo habent illumi- 
nati, idest, baptizati; per commotionem terrae 


denique, promptam humanitatis motionem in Dei 


Ἔφαναν ai ἁστραπαί σου τῇ οἰχουμένῃ * ἴδεν, xci 
ἐσαλεύθη ἡ vf. » Διὰ μὲν γὰρ τῶν ὑδάτων τὸ βά- 
πτισµα σηµαΐνει, ἓν ᾧ Ὑίνεται παρὰ τῶν ἱερέων, 
χαθὰ φαλμιδεῖ ὁ αὐτὸς, « ἐργασία πολλὴ»» διὰ δὲ ττς 
Βροντῆς τὴν πανταχοῦ φθάσασαν xaX μετὰ φόδου 
ὑποδεχθεῖσαν χάριν τοῦ βαπτίσματος αἰνίττεται ' διὰ 
δὲ τοῦ τροχοῦ, τὸν ἄστατον xal ἀλλόχοτον piov: 
διὰ δὲ τῶν ἀστραπῶν, τὰ κατὰ θΘεὸν χάλλη τῶν φω- 
τιζοµένων' διὰ δὲ τοῦ σαλευθῆναι τὴν γῆν τὸ χινη- 
θῆναι σὺν προθυµία τὴν ἀνθρωπότητα εἰς θεογνυ- 
slav ónAot, Καὶ τοῦ Δεσπότου δὲ βαπτιζομένον ἐν τῇ 
οἰχονομίᾳ ἐπὶ τῷ τόν τ6 δράκοντα, τὸν ἐπὶ τοῖς ὕδασι 
δεξάµενον τὸν Ἰορδάνην, tv τῷ στόµατι, ὡς ἱστορεῖ 
αἰνιγματωδῶς ὁ Ἰὼδ, θανατῶσαι , τόν τε ἡμέτερον 


cognitionem declarat. Dum vero post incarnatio- B ἀποσμῆξαι ῥύπον, xai τὴν παλαιὰν αυγχωρῆσαι 


nem Dominus baptizabatur, dum draconem (82) in 
aquis (83) exsistentem, Jordanemque ore capien- 
tem, ut ssnigmatice Jobus narrat, occidebat ; dum 
sordes nostras abstergebat, et vetus peccatum (84) 
dimittebat, 956 el suber serpentes, et scorpio- 


(76) Vox Domini. Psal. xxvi, vers, 5. Hunc 
locum ad baptisima refert Ambrosius quoque in 
libro De mysteriis cap. 5. . 

(TT) Voz tonitrui. Psal. vxxvi, vers, 17 et 18 
seu 19 ). 

(18) lHluxerunt. Aut librarius inter. scribendum 
similitudine vocum deceptus ex duobus duorum 
psahnorum versiculis a Didymo fortasse hie allatis 
unum fecit; aut Didymum fefellit eorumdem ver- 
Siculorum similitido. Nimirum iu psalmo quidem 
Lxxvi, sic legitur : Ἔφαναν αἱ 
οἰχουμένῃ * ἐσαλεύθη xaX ἔντρομος ἐγενήθη ἡ η, id 
est : « lliuxerunt coruscatioes tua (seu, fulgura 
tus ) orbi terre : commota est, et tremens Fea 
est terra.» 1n psalmo vero xcvi, vers. À : Ἔφαναν 
al ἁστραπαὶ αὐτοῦ τῇ οἰχουμένῃ’ εἶδε xa ἐσαλεύθη ἡ 
T5, id est: «Εαχθγιί coruscationes ejus orbi terr : 
γη, εἰ commota est terra. » 

(9) Operatio n:ulta. Hc ipsa verba non habet 
Ῥεα]ιθς. Existimo autein. hic respici versiculum 923 
psalmi cvi, ubi legitur: Ποιοῦντες ἑργασίαν ἐν ὕδασι 
πολλοῖς, id esi: « Facientes operationem iu aquis 
imultis, » 

80) Quocunque pertingentem. Lege segm. 125 b. 

81) Pulchritudinem. Greca plurali numero ς 

η. Eodeu modo Chrysostomus in oratione 
pila. conira Ánomaos anuo $86 habita (tom. 1l, 
pag. 448) inquit : Κιόνων κάλλη, id est: « Coluiuna- 
rziwn pulchritudinem. » 

(82) Draconem. Vide Job xt, 18-20, ubi Vulg. 
quidem interpres habet, « Leviatban, » sed Graca 
editio, δράχοντα, id est « draconem : » qua dictione 
« diabolum » sepe desiguari docet. Didymus pag. 
195 catene in Jobum. 

(83) 1n aquis. Affinia sunt que dictavit Didymus 
ad psalmi Lxx versiculum 13 : Τὰς οὖν πολλὰς 
τῶν ὁραχόντων χαὶ τοῦ δράκοντος χεφαλὰς ἐπὶ τοῦ 
ὕδατος συνέτριψεν ὁ Σωτήρ. Et paucis interjectis : 
Καθ ὧν ἐνεργοῦσιν οἱ δράχοντες, xal ὁ τούτων, ὡς 

έγραπται, ἔξαρχος, βασιλεύων ἐν τοῖς ὕδασι xol 
ξιατρίδων ἓν τῇ θαλάσσῃ. Πὶ est : « Multa ergo 
draconum, et draconis capita in aqua contrivit 
Salvator... Contra quos operantur dracones, et 
eorum exarchus, ut Scriptura loquitur, regnans in 
aquis, et degens in mari. » . 

(8$) Vetus peccatum, Kn peccatum originale, 
quod ab Origene etiam admissum fuisse conten- 
duni Ballerinii fratres doctiseimi tom. IV Operum 


. Metipsos 


ἁμαρτίαν, xal ποιῆσαι πατεῖν ἑπάνω ὄφεων χαὶ 
σχορπίων , xal ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ, 
ἅμα δὲ καὶ διδάξαι πάντας, τὴν παλιγγενεσίαν ἀν- 
θρώποις εἶναι σωτηρίαν΄ παρῆν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
ὡς ὁ Πατήρ. Ὁ μὲν γὰρ ἐξ οὐρανῶν ἐμαρτύρει τῇ 


Norisii pag. 825. Quanquam haud satis video, quo- 
modo catholica de peccato originali doctrina conci- 
lietur cum doctrina de animarum przexsistentia , 
ei antiquis lapsibus admissa ab Origene, τι qui 
reterita in colis, et antiqua delicta solvi dicit 
i^ baptismo, » ut de ipso loquitur Hieronywus 
in calce Dialogorum contra Pelagianos, Sed wit- 
tamus Origenem. Didymus noster dogma hoc-e 
&xpius indicat, ut et paulo ante, et segm. 36 
a, et 175 a, et 119 b. Quin etiam illud ad. versi- 


ἁστραπαί σου τῇ Ó culum 48 cap. x Jobi (pag. 326 catenz in Jobum 


a Niceta collecte ) profitetur Didymus. « Vide au- 
tem (inquit), quod incumbeutiuus tentationum re- 
cordatus, ad primam malorum causam, id est man- 
dali trausgressionem, el ex corruptióne genera- 
tionem recurrat; nusquam tamen coutra primi 
hominis creationem  indignanter queritur. Uteri 
vero et ventris inentionem facieus, quod vite hu- 
jus corruptionem experiretur, grave existinmat : » 
Ἡμεῖς yàp ἑαυτοῖς τῇ παραθάσει τὴν ὁδυνηρὰν 
ταύτην ζωὴν ἐπεισηγάγομεν, id est: «Ipsieuim nos» 
per transgressionem in zrumnosam hanc 
vitai conjecimus, » In commentariis vero in Psal. 
mes ad. vers, 9 psalini cx : Τῷ αὐτοῦ γοῦν «tal αἴ- 
ματι (inquit)... ἐλυτρώθημεν ἐκ τῆς πατροπαραδό- 
του ἀναστροφῆς ἡμῶν, id est : « Ejus igitur pretioso 
sanguine. . . redempti sumus a subversione nostra, 
qua 4 patre nostro Αὐαπιο nobis veluti tradita 
est. » Demum in libro adv. Manicheos pag. 209: 


D « Si corpus ex coitu sumpsisset ( Dominus ) ,.. 


existimatus et ipse fnisset illi peccato obnoxius, 
cui omnes, qui ex Adamo originem ducunt, per 
successionem obnoxii sunt. » Miror. itaque Jaco- 
ὑυιη Basnagium in Animadversionibus ad hunc Di- 
dymi librunr tom 1 Lectt, antiqq.. Canisii pag. 199, 
hac scripsisse : « Peccatuin originale Degasse vie 
detur Diuyimus in libro adversus Manichaos.» Nulla 
autem alia ratione innititur Basuagius, quam ista, 
quod nempe illa Pauli verba, « uatura lilii ire, » 
sic explicat Didyinus, ut φύσει, seu « natura,» ideun 
Sil ac « vere. » Àt non alia de causa eam interpre- 
lationem amplexus est theologus noster, quam ut 
Manichais Pauli textu abutentibus, et naturam 
« per se malam » esse coutendentibus sese validius 
oppoueret, dum neminem « natura » malum esse, 
sed « ex inutatione libere voluntatis » malum fleri 
docebat. 


(45 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 686 
Ἰνησιότητι τοῦ olxiloo cóxou: τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα, A nes, ac .supra omnem inimici potestatem an.hu- 


ἀνοιχθέντων αὐτῷ, ὡς βασιλεῖ καὶ ἀνωτέρω τῆς 
ἁγγέλων φύσεως ὄντε, τῶν οὐρανῶν, κατελθὸν. ἐπ- 
épsvev ἐπὶ τὸν Υλὸν τοῦ Θεοῦ. Φησὶν γάρ’ « Ἰδοὺ 
ἀνεῴχθησαν οἱ οὐρανοὶ, xat ἴδον τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ 
καταθαΐνον ὡς περιστεράν. » [419 a) Νόει οὖν, τί 
ἐστιν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ἅτε τὸν ἑαυτοῦ vaby, ἡμᾶς, 
τῷ ὑψίστῳ θεῷ συγχαθεσθῆναι, χαὶ συνδοξασθΏναι, 
χαὶ συμδασαιλεῦσαι Tot , καὶ ὅτε μένει ἐπὶ τὸν µο- 
νογενη Θεόν ' xai εἰ ὁσίως λάγονσιν αἰῤετικοὶ μὴ 
συγχαθέζεσθαι αὐτὸ, xoi συμπροσχυνεῖσθαι, xal 
συμδασιλεύειν τῷ θεῷ Πατρἰ. Μὴ ὁμοίως δὲ ἡμῶν, 
τῶν χτιστῶν, xai ἐν τοσαύτῃ ἁγαθῶν ἔργων γυμνό- 
τητι τηλικαῦτα ἑἐλπιζόντων, νοηθείη τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
toU θεοῦ συγκαθέζεσθαι, xa συνδοξάζεσθαι, xal 


lare (85), atque hzc omnia conculcore nos facie- 
bat; et dum simul docebat omnes, salutarem ho- 
minibus esse regenerationem : aderat Spiritus 
sanctus item ut Pater: hic. enim e celis proprio 
Filio testimonium perhibebat, ac eum verum et ge- 
nuinum esse testificabatur ; Spiritus vero sanctus, 
apertis sibi colis ut regi, et supra angelorum na- 
turam exsistenti, descendens manebat supra Filium 
Dei. Ait enim Scriptura : « Ecce (86) aperti sunt 
cceli, et viderunt Spiritum Dei descendentem síeut 
columbam. » Considera ergo atque intellige, quidsit 
Spiritus sanctus, (87). qui suum ipsius templum, id 
est nos, cum altissimo Deo consedere, et conglori- 
ficari, et conregnare facit, et super unigenitum 


συμδασιλεύειν τῷ Θεῷ' ἀλλ ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ, xa Ὁ Deum manet: ac vide, num pium sanctumque fit quod 


φύσει θεὺς xai Βασιλεὺς. xal ἁῑδίως συγχαθεζόµενος, 
καὶ πλήρης ἀχράντου δόξης ὑπάρχων. Ol γὰρ κτι- 
στὰ, χατὰ χάριν μετὰ τὴν ἀνάστασιν τούτων ἁξιω- 
θήσονται, ἀἁπολαύοντες τῶν ἁγαθῶν τῆς βαιλείας, 
οὐχ ὄντες δὲ βασιλεῖς. Οἶδεν γὰρ fj Γραφὴ, ἄλλην μὲν 
ἡλίο δόξαν, ἄλλην δὲ σελήνης χαὶ ἁστέρων' καὶ 
τούτων πάλιν διάφορον δόξαν. « ᾿Αστὴρ γὰρ, » φησὶν, 
t ἀστέρος διαφέρει &v δόξῃ.» Καὶ ὁ ὀφθαλμὸς τοῦ σώ- 
µατος τῶν ἄλλων μελῶν τιµιώτερός ἔστι' πλὴν xal 
αὐτὸς σῶμά ἐστιν: ὥστε τοσοῦτον ἡμᾶς ἀνακαινι- 
Εθέντας τῆς θείας ἀπολαύειν οἰχειότητος , ὅσον ἡ 
τὶς ἡμενέρας φύσεως ἑνδέχεται δύναµις, χαθὼς λέ- 


τουσιν. 


aiunt bxretici, ipsum simul non sedere, nec simul 


' adorari, nec simul regnare cum Deo Patre. Nemo 


autem putet, sanctum Dei Spiritum cum Deo eon- 
sedere, et conglorificari, et conregnare eo modo, 
quo nos, qui increaeti non sumus, atque in tanta 
bonorum operum nuditate talia, ac tam sublimia 
speramus; nam considet, conglorificatur, et con- 
regnat cum Deo ut Spiritus ejus, ut natura Deus, 
ut Rex, ut ab sterno considens, ut plenus incor- 
rupta atque immaculata gloria. Qui ením creati 
sunt, illi per gratiam h:c consequentur post re- 
Surreclionem (88), sed ita ut regni quidem bonis 
fruituri sint, reges vero futuri non sint. Novit 


namque Scriptura aliam esse solis. gloriam, id est claritatem, aliam luns, atque stellarum : et his 
rorsus eamdem noa esse gloriam : «Stella. (89) enim, » inquit, « a stella differt in gloria ; » et corpo- 
ris oeulns aliis Q59 membris nobilior est; attamen corpus et ipse est (90). [taque nos baptismate 
renovali divina familiaritate tantum fruimur, quantum náture nostre vires sinunt: quomodo ait 


quidam : 
Ὁαπόσον ἡμέριό» xs θεῷ γένος ἱσάζοιτο. 


Καὶ Πέτρος ἐχθειάζων τὸ βάπτισμα, ὡς θεοῦ ὄντος 
τοῦ ἀναχτίζοντος ἡμᾶς ἁγίου Πνεύματος, χαθολικὸν 
διὰ τῆς πρώτης Ἐπιστολῆς ἐξεφώνησε χήρυγµα, δια- 
Ἱορενον taut(* «Αναγεγεννημένοι, οὐχ Ex σπορᾶς 


85) Ambulare. Respicit fortasse psal. xc, vers. 


(88) Ecce. Matth. ii, 16. Biblia habent : ἀνεῷ- 
χθησαν αὐτῷ, id est « aperti sunt ei. » Pro ἴδον 
λα εἶδε, id est « vidit. » Et pro ὡς habent 
ώσε[. 

(87) Qui. Codex, ἅτε. Legendum fortasse ὅτε, 

(88) Post resurrectionem. Ideo hec adjicit theo- 
logus noster, quod sententiam illam Pauli respiciat 
superius a se allatam : « conresuscitavit, et conse- 
dere fecit in celestibus : » qua rem futuram de- 
notari vult , tametsi prazteriti temporis verbis elffe- 
fatur, « consessioneui » nempe, quas futura sit post 
* conresuscitationemm. » Porro sanclorum animas, 
simul ac purgatze sint, aut, 8i nulla indigeant pur- 
gatione, statim post discessum e corpore, intuitiva 
Dei visione frui, dogma catholicum est : quod vulgo 
rejiciunt Graeci. heterodoxi. Pro illis pugnat. Mat- 
tieus Quzestor Angelus Panaretus catholice Eccle- 
sie maxime infensus , antithesi 2 adversus S. ΤΑο- 
mam Áquinatem. Frustra vero pro sua opinione ex 
hoc Didymi loco argumentum schisinatici isti ho- 
mines petereut. Cum enim pra oculis hic habeat, 


€ Quantum (91) mortale genus Deo. equiparari 


potest. 
Et Petrus baptisma divinum esse docens, quia 
Spiritus sanctus, a quo rursus creamur, Deus est, 
catholicam (id est universalem) doctrinam in 
prima catholica Epistola pradicavit his verbis : 


ut dixi, Didymus « consessionem» illam, et« conglo- 
rificationem , ei conregnotionem , et conresuscita- 
tionem cum Christo, » de qua szpius Paulus , ideo 
de iis bonis loquitur, qus simul omnia sancti ex- 
tremo judicii die duntaxat plene consequentur. 
Quid est enim συνδοξάζεσθαι Χριστῷ, seu « glori- 
ficari una cum Christo, » nisi glorilicari instar 
Christi ? eujus corpus post resurrectionem glorifi- 
catum est, seu gloriosum , ac resplendens factum 
fuit. Hujusmodi vero « glorificationein » sanctorum 
non modo animabus, sed corporibus quoque com- 
municandam in resurrectione respicere videtur 
verbis illis, quà mox subdit : « Et corporis oculus. » 
elc. Vide segm. 206 b, ει 40 b. 

89). Stella. 1 Cor. xv, 41. 

(90) Corpus et ipse est. loc fortasse vult : Sancii 
Deum corporeis oculis ne tunc quidein videre pot- 
erunt, cum « gloriosa » erunt eorum corpora. 

(91) Quantum. | Librarius hunc versui in codicis 
margine sic explicat : Σηµείωσαι, ἁπόσον τὸ ἀνθρώ- 
πινον Ὑένος τῇ τοῦ Θέου φύσει δύνατάι  mposeryl- 
σαι, id est « Nota, quantam humanum ,genus ad 
Dei naturam potest accedere. » 


657 


DIDYMI ALEXANDRINI 


633 


« Regenerati (92) non ex semine corruptibili, sed A φθαρτῆς, ἁλλ' ἀφθάρτου, διὰ λόγου ζῶνιας θεοῦ χαὶ 


incorruptibili, per verbum Dei /vivi, et permanen- 
tis. » Verebatur enim eum, qui przcepit in Evan- 
gelio secundum Marcum : « Euntes (95) in mundum 
universum, prasedicate Evangelium omni creature. 
Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit : 
qui vero non crediderit, condemnabitur. » Quid 
est autem ea predicatio? « Euntes docete (94) 
omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et 
Filii, et Spiritus sancti. » Quod et Paulus obser- 
vans scripsit : « Gratia (95) Domini nostri Jesu 
Christi, et charitas Dei et Patris, et communicatio 
Spiritus sancti, cum omuibus vobis. » Quam spiri- 
talem communicationem catholice etiam Epistoke 
sic antea (96) nominaveraut : « Ut. sitis (97) di- 


pévovtoc. » Ἐδεδοίχει γὰρ [119 b] τὸν παρακελευσά- 
µενον ἐν τῷ χατὰ Μάρχον Εὐαγγελίῳ * «Πορευθέντες 
εἰς τὸν χόσμον πάντα, χηρύξατε τὸ Εὐαγγέλιον πάση 
τῇ χτίσει. 'O πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθέσεται" 
ὁ δὲ ἀπιστήσας καταχριθήσεται. » Τί δὲ τὸ χή ρυγμά 
ἐστιν; εΠορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθντ, 
ῥαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xal τοῦ 
YioU, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος.ν Ὅπερ χαὶ Παῦλος 
φυλάττώὠν ἔγραφεν΄ « Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἱτ- 
σοῦ Χριστοῦ, xal fj ἀγάπη τοῦ θεοῦ xat Πατρὸς, χαὶ 
ἡ κοίνωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μετὰ πάντων 
ὑμῶν. » ντινα πνευματικὴν χοινωνίαν καὶ τά 
Καθολικὰ προχατωνόµασεν χαράγµατα οὕτως ᾿ ε Ἴνα 
γένησθε θείας κοινωνοὶ φύσεως. » Tivez; δὲ οἱ ἁπι- 


vina communicantes (seu participes) natura. » Qui- B στοῦντες, xai διὰ τοῦτο χαταχρινόµενοι; Oi ταύτην 


nam vero sunt non credentes, et hanc ob causam 
condemnati? Qui hanc non servant honorís zqua- 
litatem debitam sanct Trinitati. Quibus rursus per 
Paulum denuntiatum est in Epistola ad Galatas: 
« Sunt aliqui (98), qui vos conturbant, volentes 
vertere Evangelium Christi. Sed etsi angelus vos 
de colo aliter evangelizaret, praeter id quod evan- 
gelizati estis, anathema sit. Et iterum dico : Si 
quis vos evangelizaverit preter id quod accepistis, 
anathema sit. » Traditionem vero transyredi dum 
960) vetat, antedictum ibi iutelligit divinum man- 
datum, non traditionem Arianorum, et Eunormia- 
norum, et Macedonianorum, qui bas denominatio- 
nes ab illis sortiti sunt, quorum opiniouein ita se- 
quuntur, ut divinas pradicatioues contemnentes, 
illorum garrulitatem, ac nugas legis instar habeant, 
alios vero ne audiant quidem. 

Quidquid (99) immorialis — Dei consilia mani- 

' [festunt, : 

Id tu, qui moralis es, firmissime tene. | 

Neque mente a dolosis hominibus deceptus 


GCohibiiionis nesciam immortalis mumninis iram in 
[ie aitrahus. 


CAPUT XIII. 


De iis qui, ut Spiritum deprimant, afferunt. illud: 
Nisi quis natus fuerit ex aqua el Spiritu. 


Hi autem mera vocabula aucupantes (1), ac ea, 
qus de Spiritu sancto dicla sunt, in suam ipsorum 
perniciem minueates, inquiunt : Aqua ergo cequali 


μὴ φυλάττοντες τὴν ἰσοτιμίαν τῆς ἁγίας Τριάδος" 
οἶστισι καὶ αὖθις διὰ Παύλου παρήγγειλεν ἐν τὴ 
πρὸς Γαλάτας ἐπιστολῇ» « Elo( τινες, οἵτινες ὑμᾶς 
θορυδθοῦσι , θέλοντες στρέφαι τὸ Εὐαγγέλιο Χρι- 
στοῦ * ἀλλ εἰ xaX ἄγγελος ὑμᾶς ἀπ' οὐρανοῦ ἄλλως 
εὐαγγελίσηται, παρ' à εὐαγγελίσθητε, ἀνάθεμα ἕστω. 
Καὶ πάλιν λέγω EC τις ὑμᾶς εὐαγγελίσηται, παρ' 
ὃ παρελάθετε, ἀνάθεμα ἔστω., Παράδοσιν δὲ pi; πα- 
ῥαθαίνεσθαι, τὴν προλεχθεῖσαν αὐτοῦ slug θεῖχὶλ 
ἐντολὴν, οὐ τὴν Αρειανῶν, xat Εὐνομιανῶν, xai Ma- 
κεδονιανῶν, τῶν τὴν προσηγορίαν ταύτην χληρωσα- 
µένων ἀπ᾿ ἐχείνων, ὧν τῇ δοχήσει ἐξηχολούθτσαν, 
xaX τῶν θείων χηρυγµάτων χαταφρονῄσαντες, vópoy 
την ἑἐχείνων ἀδολεσχίαν ἑἐποιβσαντο, οὐδὲ τῶν ἄλλων 
ἀχούοντες. 


Ὅσσα κεν ἀθανάτοιο Θεοῦ fovAs)paca φαέγει, 
Tavca σὺ, θΥητὲς éor, ἴσχε uáA' [120 a] ἁσ-α- 
A£ . 


ως 

Μηδὲ vóov 6oAloic tv. ὑπ' ἄν ρώποισι δο.ἑωθεὶς, 
"Ac xecov ἁἀθαγάτου μῆγιν ἐπισπάσεαι. 

ΚΕΦ. ΙΓ’. 

Περὶ τῶν πρὸς εὐτέ.ειαν τοῦ Πνεύματος ἔπιφε- 
ρόντων τὸ, Ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος xol 
Πνεύματος. 

Οὗτοι δὲ λεξιθηροῦντες, xol τὰ περὶ τοῦ ἁγίου 

Πνεύματος xa0* ἑαυτῶν σμιχρύνοντες, φασίν ' Oox- 

οὓν ἰσοδύναμον xat συνδοξαζόµενον τὸ ὕδωρ τῷ ἁγίψ 


M Regenerati. | Petr. y, 25. Quse hic attingit D.— (96) Antea. An Epistolam Petri secundam scri- 
i 


ymus, ea fusius persequitur enarratione in pri- 
mam Petri ad huuc locum. « Est enim (inquit) pri- 
ma nalivitas secundum Adam mortalis, ei ideo 
corruptibilis , posterior autem ex Spiritu, et Verbo 
semper vivente Dei. Et hoc ergo Verbum, quod pro 
semine ponitur, incorrupta demonstrat, quia ex 
virtute, et Spiritu ei congruente dicitur incorru- 
ptum : « Omnis» enim, «qui nascitur ex Deo, pec- 
catum non facit, quoniam semen ejus in eo ma- 
net ... » Vivum vero et permanens Verbum «dicimus 
gecedum evangelicam disciplinam. » 

93) Euntes. Marc. xvi, 15 et 16. 

94) Euntes docete. Matth. xxvii, 19. In libro De 

. sancto, num. 25, impressa exemplaria, et codex 
noster habent : « Euntes ite, et docete. ». Sed ex- 
pungenda videntur voculie, « ite ct» : quas ue co- 
dex quidem ms. a Vallarsio ibi citatus habet. 

(95) Gratia. 1l ad Cor. xin, 13. 7 


plam esse indical ante secundam Pauli ad Corin- 
108 

(97) Ut sitis. Η Petr. 1, 4. 

(95) Sunt aliqui. Galat. 1, 7-9. Sensum potius ci- 
ta!, quam ipsa verba Pauli, que veluti in compen- 
dium redigit, memoriter ea afferens. 

(99) Quidquid. Librarius in. margine hanc appo- 
suit explicationem, quam ut Latine verlam, necesse 
non esi. 

"Uca «ou ἁθανάτου Θεοῦ τὰ αἱ qavepo- 
ποιεῖ 

Ταῦτα do, θνητὸς ὑπάρχων, χάτεχε niv ἁἀσφα- 

έως * 
Μηδὲ τὸν νοῦν σου ὑπὸ δολίων ἀνθρώπων δολωθεὶς, 
ἣν ἀκατάσχετον τοῦ ἀθανάτου Θεοῦ ὀργὴν kg' 
avri ἕλχυσῃς. 
- (4) Ascupantes. In. Graeco, Ἀεξιθηροῦντες * * quae 
vox deest in vulgaribus Lexicis. 


6:9 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


690 


livsópazl ἔστιν * ἐπειδὴ γράφει «Ἐὰν µή τις γεν- A potestate praedita est, ac Spiritus sanctus, et simul 


v,03 ἐξ ὕδατος xaX Ἠνεύματος. » Τοῦτο δὲ χατηγορῆ- 


σαΐ ἐστιν ἑαυτῶν, ὡς ἐπιλαμθανομένων τοῦ χαλῶς 


φθεγξαµένου αὐτὰ Χριστοῦ, xal διαθαλεῖν, ἃ umo 
ὁ Μῶμος διαδαλεῖν δυνήσεται’ οὗ μὴν ἴδιον Χριστια- 
vuv. Οὐχ ὡς συντάττεται γὰρ ἡ ἁγία Τριὰς ἔμνημο- 
νεύθη xal τὸ, ὕδωρ' ἀλλ᾽ ὡς ὁ λόγος ἀπέδωχε, xal 
ὡς ἑτέρωθι ἅμα τῷ ἀθανάτῳ sp θνητὰ συνεµνη- 
μονεύθη. Γέγραπται γάρ « Ἡμαρτον slg τὸν οὖρα- 
wv χαὶ εἰς σέ» xal πάλιν’ « Ἐπίστευσεν ὁ λαὺς 
τῷ θεῷ καὶ Μωῦσεῖ τῷ θεράποντι αὐτοῦ.» xo 
πἆλιν' εἨᾶς 6 λαὺς ἑἐφοθεῖτο τὸν θεὸν xol Σα- 
povf)*» xai πάλιν «Kal ἣν ῥομφαία τῷ Κυρίῳ 
χαὶ τῷ Γεδεών’) xal «b προσυφανθησόµενον δὲ 
τούτοις θεώρημα  xalptov xal ἐπάξιον τῆς ὀρθῆς 


cum ipso glorificata : cum scriptum sit: «Nisi 
quis natus fuerit ex aqua et Spiritu. » At boc qui- 
dem est semetipsos accusare ; nam Christum ipsum 
objurgant, qui scite ista verba protulit : ae ea 
calumniantur, qua& ne Momus (2) quidem calum- 
niari queat. ld tamen Christianos dedecet, Nec enim 
habita ratione ordinis, ac diguitatis memorata ibi 
est post sanctam Trinitatem etiam aqua ; sed quia 
sic sermo tulit; sicut alibi quoque siünul cum 
immortali Deo mortalia commeinorata sunt : scri- 
ptum estenim : « Peccavi (5) in ccelum,et in te;» et 
rursus ; « Credidit (4) populus Deo, et Moysi £a- 
mulo ejus;» et rursus : « Omnis (5) popu- 
lus timebat Deum, et Samuelem; » et rursus : « £t 


πἰστεώς ἐστιν. El γὰρ, κατὰ «ὃν Παὔῦλον,« εἰς τὸν θά- B erat(6) romphasa Ὀοπιίπο, et Gedeoni.» Sensus vero, 


νατον τοῦ Χριστοῦ xal εἰς Χριστὸν » βαπτιζόµεθα, 
ὀρθῶς συνεφράσθη τῷ Πνεύματι τὸ ὕδωρ. ᾿Απὸ γὰρ 
τῆς πλευρᾶς τοῦ Σωτῆρος ὕδωρ καὶ αἷμα ὁμοῦ Ep- 
ῥευσεν, ὡς οὐχ ἀγνοεῖ ἡ λόγχη, καὶ ὁ στρατιώτης. 
Πρὸς τούτῳ, εἰ, ὡς Παῦλος ἔγραφε, Κορινθίοις µέν' 
C Πάντες βρῶμα τὸ πνευματιχὸν ἔφαγον, xat πάν- 
τες τὸ αὐτὸ πνευματιχὸν ἔπινον πόµα. "Ἔπινον γὰρ 
ἐχ πνευματικῆς ἀχολουθούσης πέτρας ’ fj δὲ πέτρα 
fv ὁ Χριστός” » αὖθίς τε" « Καὶ πάντες £v Πνεῦμα 
ἐποτίσθησαν * » Ἑθραίοις [ 120 ὁ ] δὲ’ « ᾿Αδύνατον 
Tip τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαµένους τε τῖς 
δωρεᾶς τῆς ἑπουρανίου, χαὶ μετόχους γενηθέντας 
Πνεύματος ἁγίου, xai Χαλὸν γευσαµένους θεοῦ 
ῥημα » (τὺ δὲ ἅχγιον Πνεῦμα, ῥῆμα τοῦ θεοῦ Πα- 
τρὸς ἀνευφημήθη ) '.ἁραρότως ἓν τῷ Όδατι ὁ Χριστὸς 
xai τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα, χαὶ οὐδέποτε παρ᾽ οὐδενὶ ἄνευ 
τοῦ βαπτιστικοῦ Όδατος ὁ Χριστὸς καὶ τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα. Ὅπου οὖν τὸ θεῖον μυστήριον, ὡς τοῦ Υἱοῦ 
τοῦ θεοῦ, οὕτω xal τοῦ θεῖχοῦ Πνεύματος τεθεσµο- 
θέτηται, καὶ τὴν ἴσην μαρτυρίαν ἀπηνέγχαντο ἄμφω 
αἱ µαχάριαι xal αὑτοτελεῖς ὑποστάσεις πῶς οὐκ 
ἀφθονία xal ταῦτα δι’ ἀποδείξεων περὶ τῆς όµοου- 
σιότητος αὐτῶν ἐστιν; Ἐγὼ οὖν οἶμαι, ὡς xat διὰ 
τοῦτο εἰς olvov, xal χρείττονα οἴνου, τὸ ὕδωρ µετ- 
έβαλε, χαὶ εὐφροσύνην τῷ γαμιχῷ δείπνῳ παρέσχετο" 
ἀσυμφανῶς διδάξαι βουληθαὶς, ὅτι xat τὸ ὕδωρ εἰς 
ἀθάνατον χρῆσιν τοῦ βαπτίσματος µετέθηχε, καὶ διὰ 
τοῦ βαπτίσματος τὸ λεῖπον τῆς πίστεως ἀνθρώποις 


quem speculando ex iis verbis eruemus, queinque 
26] hic subjiciemus, nec intempestivus (7) est , 
et recta fide dignus. Si enim juxta Paulum (8) «in 
mortem Christi , et iu Christum » baptizamur, recte 
una cum Spiritu nominata est aqua : nam ex latere 
Salvatoris aqua et sanguis simul fluxit, ut novit 
lancea (9), et miles. Przterea Paulus scripsit Co- 
rinthiis quidem : « Omnes (10) escam spiritalem 
manducarunt, et oinnes eumdem spiritalem bibe- 
bant potum : bibebant enim de spiritali sequente 
petra: petra autem erat Christus ; » et rursus : 
« Et omues (11) uno spiritu potati sunt ; » ad He- 
braos vero : « Impossibile (12) est enim eos , qui 
semel sunt illuminati, gustaveruntque donum c«e- 
leste, et participes facti sunt Spiritus sancti, et 
bonum gustaverunt Dei verbum ; » Spiritus auterg 
sanclus verbum Dei Patris dictus est (15). At si 
hzc ita se habent, congruenter (14) in aqua Chri- 
8009, et Spiritus sanctus intelligitur, nec unquam 
sine aqua baptismali in ullo bomine babitat Chri- 
sius, et Spiritus sanctus. Cum ergo divini hujus 
mysterii institutio sieut Filii Dei, ita et divini 
Spiritus esse dicatur in Scripturis, cumque zequale 
testimonium utrique bealz , ac per ae perfecta hy- 
postasi perhibeatur : quis negare potest , uberrime 
earum consubstantialitatem e,Scripturis deionstra- 
ri ? Ego igitur puto, ob hanc etiam rationem aquam 
in vínum, et in id , quod melius erat vino, a Chri- 


ἀνεπλήρωσε, μετὰ τοῦ θεῖκοῦ Πνεύματος, σνµφωνίᾳ p sto mutatam esse, ac eum nuptiali coeuz hilaritatem 


τοῦ θεοῦ xai Πατρός. Καὶ τῆς σχιᾶς γὰρ τοῦ θείου 


(2) Momus. Voces, χαλῶς et Μῶμος, indicare 
videutor respiel a Didymo adagium illud : Παντὶ τῷ 
χαλῷ μῶμος ἔπεται, id est: « Quidquid rectum est, 
reprehensione non caret : » vel : « 'ulehrum quid- 
libet Momus persequüur. » 

(3) Peccavi. Luc. xv, 18. Biblia pro εἰς o£ ha- 
bent ἑνώπιόν σου, id est « coram te. » 

(ἡ Credidit. Exod. xiv, 51. Biblia : ἁπίστευσαν 
pro ἐπίστευσεν. 

(5) Omnis. 1 Reg. xu, 18 (seu 19). Citatur sen- 
δυδ. 

(6) Et erat. Judic. vit, 20. Dus vocule, «et 
etat, » nen exstant in Bibliis, sed adduntur a Diuy- 
ino locum memoriter dictante. 

(7) Nec intempestivus. Codex, xépvov. Lego xat- 
«oy. Vide not, 90, pag. 57. Apud Athlanasiuu quo- 


'prebuisse , quia occulte ac mystice docere voluit, 


que in opusculo pseadigrapho tom. 1I, pag. 560, 
legitur ἀχεροπερίσπαστος, pro ἀχαιροπερίσπαστος. 

8) Paulum. Rom. vi, $. 

9) Lancea. Simili modo Tertullianus in libro De 
baptismo «ap. 9 : « Nuuquam (ait) sine aqua Chri- 
stus. . . Cum vulneratur, aqua de latere ororum- 
pit : scit lancea militis. » 

(10) Omnes. 1 Cor. x, S et 4. Biblia : πάντες 
τὸ αὑτὺὸ βρῶμα πνευμµατιχόν, x. τ. à. Et, ἔπινον 
pro ἔπιον. 

11) Et omnes. I Cor. xii, 12. 

12) Impossibile. Hebr. v1, 4 et 5. 

15) Dictus est. Ephes. vi, 17. 

(14) Congruenter. Codex, ἁρατότως. Lego ἆρα- 
ρότως. Videtur vero aliquod verbum oimnissum hie 
fuisse a librario. 


61 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ο 


quod ipse aquam etiam ad immortalem baptismi À τούτου βαπτίσματος, τοῦ ἡμῖν δυρηθέντος ἔπιρανενα 


usum Lranstulit , atque id quod deerat fldei homi- 
nibus, per baptisimum una cum divino Spiritu, et 
concorditer cum Deo et Patre supplevit. Nam justi 
nagno labore vix umbram divini hujus baptismatis 
assecuti sunt , quod nobis per adventum ac mani- 
festationem Filii, et Spiritus Dei propter. agnitio- 
nem immortalium barum hypostasium donatum 
fuit. Piscina enim Trinitatis ofhcina est pro salute 
omnium f(idelium hominum ; et eos, qui in ipsa 
abluuntur, a morsu 962 serpentis liberat, et ma- 
ter omnium fit per Spiritum sanctum , manens vir- 
go. In ea namque, ut dictum est, omnia accipimus 
distributionis charismata, et ibidem tum coelestes 
paradisi gratize obsignantur, ac subscribuntur, tura 
sponsam sibi animam nostram ille assumit , qui fe- 
cit eam , justa Paulum scribentem : « Despondi (45) 
vos uni viro virginem castam exhibere , Christo. » 
Sed quid ni breviter id dicam , quod majus ac su- 
blimius in ipsa est ? Quem non audent in colis an- 
g^li vocare patrem , eum nos discimus in terra sic 
appellare sine ulla trepidatione. Atque hoc illud 
est, quod in xxvi psaluo caiit Psaltes ; « Pater (16) 
meus, et mater mea dereliquerunt me; » : quasi 
dicat : Nec enim immortales manserunt Adam et 
Eva : « Dominus autem assumpsit me; quasi di- 
cat : Et mibi matrem dedit, piscinam ; patrem, 
Altissimum ; fratrem, Salvatorem , qui propter nos 
baptizatus est : nunc ergo vere hzc novi genitug 
simul οἱ salvatus, quando non amplius audio: 


τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ θεοῦ διὰ thv 
ἐπίγνωσιν τὴν εἰς τὰς ἀχηράτους ὑποστάσεις «29:25, 
πολλὰ χαµόντες οἱ δίχαιοι μόλις ἔτυχον. "στι vip 
ἡ χολυμθήθρα τῆς Τριάδος, ἐργαστήριον πρὸς σω- 
τηρίαν πιστῶν πάντων ἀνθρώπων ' xal τοὺς λου- 
opévou; iy αὑτῇ, τοῦ δήγµατος ἁπαλλάττει τοῦ 
ὄφεως, xai µήτηρ πάντων γίνεται, τῷ ἁγίῳ Πνεὺ- 
ματι µένουσα Παρθένος. Ἐν αὑτῇ γὰρ, ὡς εἴρηται, 
πάντα ὑποδεχόμεθα τῆς διανομής τὰ [121 α ] χα- 
ρίσµατα, xaX ἐχεῖσε τοῦ παραδείσου al δωρεαὶ ὑτο- 
γράφονται, xal νύμφην ἑαυτῷ τὴν ἡμετέραν Φυχὴν 
λαμθάνει ὁ ποιῄσας αὐτὴν, κατὰ Παῦλον ἐπιστέλ- 
Àovza * « Ἡρμοσάμην ὑμᾶς ἑνὶ ἀνδρὶ παρθένον ἁγνὶν 
παραστῆσαι τῷ Χριστῷ. » Καὶ «l δὲ συντόμως τὸ 
μεῖζον οὐ λέγω ἐν αὐτῇ; "Ov οὐ τολμῶσιν οἱ Ev οὐ - 
ρανοῖς Πατέρα καλεῖν, ἡμεῖς µανθάνομεν ἐπὶ γῆς 
χαλεῖν, µηδένα φοδθούµενοι. Καὶ τοῦτό ἐστιν, ὃ kv xc' 
ἄδεται φαλμῷ» « Ὁ πατήρ µου χαὶ ἡ µήτηρ µου 
ἐγχατέλιπόν µε * » (οὐ γὰρ, φησὶν, ἔμειναν ἀθάνατοι 
Ἀδὰμ xax E02): « ὁ δὲ Κύριος προσελάθετό µε.) Καὶ 
ἔδωχέ pot, qnot, μητέρα τὴν χολυµθήθραν , xa- 
τέρα τὸν Ὕψιστον, ἁδελφὸν τὸν δι’ ἡμᾶς βαπτισθέντα 
ΣωτΏρα. Νῦν ov οἶδα ἀληθῶς γεννηθεὶς ὁμοῦ xai 
σωθεὶς, ὅτε µηχέτι ἀχούω * « Κλαύσατς τεθνηχότα, 
ὅτι ἐξέλιπε φῶς' » ἀλλὰ τὴν εὐχταίαν φωνήν 
« Δεῦτε, πάντες οἱ χἐχοπιαχότες xal πεφορτισµέ- 
vot, xàyà ἀναπαύσω ὑμᾶς, » ἀλείφας, λούσας, ἑνδύ- 
σας ἕχαστον ἁδιασπάστως ὅλον ἑμαυτὸν, καὶ θρέψας 
τῷ σώματί µου xal τῷ αἵματι. 


« Deflete (17) mortuum, quia defecit lux ; » sed optatam vocem : « Venite (18), omnes qui' labora- 
stis εἰ onerati fuistis, et ego requiescere faciam vos, » ungens, lavans, indueus singulos  indivulse 


tolo me ipso, et nutriens corpore meo, et sanguine. 


CAP. XIV. 


Α mundi constitutione aquas sanclificatas fuisse a 
Spiritu sancto , atque anticipate nobis eam , que 
.est ez baptismo , salutem dispensatam ας presti- 
tutam esse. Et Israelitas salutem obtinuisse ex ea, 
qug olim erat, baptismi imagine ; multo autem 

- snagis ipsam consequi illos , qut nunc bapiizantur, 
gratisque justi&cantur (19) , et beati praedicantur. 


Jam vero opportunum tempus est , ut. dum Scri- 
pturz testimoniorum, qua divini Spiritus, etimmor- 
talig baptismi propria sunt, partem aliquam col- 
ligo, ex veteri etiam Testamento deprompta, quan- 
tum potero, scribam (20). Incipiam autem paule 
altius. Ἰηάϊνίθα, et ineffabilis Trinitas cum ab 
seterno humani 963 generis imbecillitatem , fra- 
gilitatemque prznosceret ; dum ex nibilo humidam 
substantiam produxit, remedium bominibus, ac 
sanationem per aquas obtinendam praparavit. Ideo 
Spiritum sanctum, cum ferebatur super aquas, 
jam ex eo tempore illas sanctificasse (21) constat , 


(15) Despondi. 1 Cor. xi, 2. 

(16) Pater. Ps. xxvi, 16 (seu 10). 

(17) Deflete. Ecclesiastic. xxi, 9 (seu 10). Graeca 
editio : Ἐπὶ νεχρῷ xàaucov* ἐξέλιπε yàp φῶς, id 
est: « Super mortuum plora; defecit enim lux. » 

(48) Venite, Matth. xi, 28. Graeca editio: « Ve- 
nite 3d me omnes, qui laboratis, » etc. 


ΚΕΦ. IA. 

Περὶ τοῦ ἀπὸ xaca6oAqc κόσμου τὰ ὕδατα ἡγιά- 
σθαι ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καὶ προοικο- 
νομεΐσθαι ἡμῖν τὴν ἀπὸ cov βαπτίσματος σω- 
τηρίαν. Kal περὶ τοῦ "IopunAitac σωτηρίας 
τετυχηκέναι ἀπὸ τῆς οὔσης ποτὲ εἰκόνος του 
βαπτίσματος: ποΆϊῳ 08 zAéor τοὺς vvv fa- 

πτιζοµένους, xal προϊῖκα διχαιουµένους, καὶ 
µακαριζοµένους. 

Καὶ δὴ χαιρὸς Ίχει τῷ λόγῳ, τὰς τῷ θεῖχῷ Πνεύ- 
µατι xa τῷ ἀθανάτῳ βαπτίαµατι οἰχείας ἀποδείξεις 
ἀναλεγόμενον ἐκ μέρους xal ἀπὸ τῆς πρεσθυτέρας 
διαθήχης, ὡς ἂν δύνωµαι, γράφειν. "Άρξομαι δὲ µι- 
κρὺν ἄνωθεν. 'H ἁδιαίρετος xaX ἄῤῥητος Τριὰς, 
προορῶσα ἐξ αἰῶνος τοῦ ἀνθρωπίνου βίου τὰ ὁλι- 
σθηρὰ, ἅμα τῷ παραγαγεῖν ἐχ μὴ ὄντων τὴν ὑγρᾶὰν 
οὑσίαν, ηὐτρέπισεν ἀνθρώποις τὴν iv τοῖς ὕδασιν 


D tasty. Τοιγάρτοι τῇ ἑαυτοῦ ἐπιφορᾷ τὸ ἅγιον Πνεῦμα 


(121 b] ἐχ τότε ἁγιάσαν αὐτὰ, xal ζωογόνον ἆπο- 
τελέσαν φαίνεται. Παντὶ γὰρ πρόδηλον ὑπάρχει, ὡς 
καὶ τὸ ὑπερχείμενον τῷ ὑποχειμένῳ τῆς οἰχείας µε- 


(19) Justificantur. Codex, διχαιοµένους. Lego 
διχαιουµένους. 

(20) Scribam. Vide not. 45, pag. 258. 

(24) Sanctificasse. Rem lectori fortasse gratam 
faciam, si animadvertere non omittam, plura Didy- 
mum in hoc capite ex Tertulliani libro De baptismo 
mutuatum aul imitatum esse. Rem ita se habere, 


693 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


οι 


«αδίδωσιν, ἵν οὕτως εἴπω, ποιότητος, xal πᾶσα A ac vivificam eis vim, fecunditatemque tribuisse. 


ὑποχειμένη ὕλη, τῆς τοῦ ἐπιχειμένου quist πως ἀρ- 
πάζειν ἰδιότητος. "ὖθεν ἁδιαχρίτως παντὶ ὕδατι, xal 
ἐν θαλάττῃ δὲ, ἀνάγχης χαταλαθούσης βάπτισμα γ|- 
νέται, ὡς μιᾶς τε οὕσης φύσεως ὑδάτων xal πάσης 
ἁγιασθείσης. Ὅπως δὲ «b θαλάττιον ὕδωρ ἀλμυρὸν 
εὑρίσχεται, τοῦ ἑνὸς γένους τῶν ὑδάτων ὑπάρχον, 
ἑτέρα ἐπιδείξει σὺν θεῷ φάναι πραγματεία. Αὕταρχες 
ὃ., εἰς τὸ χινούμενον νυν} χεφάλαιον, μνημονεῦσαι 
τοῦ τε χοσμογράφου Μωῦσέως, ἐξηγουμένου κατὰ 
λέξιν οὕτως" «Καὶ Πνεῦμα Κυρίον ἐπεφέρετο ἐπὶ 
τῶν ὑδάτων ΄ » τοῦ τε πνευµατοφόρου Δανῖδ, ψάλ- 
lovto;: « Κύριος ἐπὶ ὑδάτων πολλῶν. » Τοῦτο δὲ 
συνενδείχνυται οὗ μικρῶς, χαὶ τὸ ὕπερθεν τῶν Ἱορ- 
δανείων ῥείθρων γεγενῆσθαι τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα, τοῦ 


Δεσπότου βαπτιζοµένον, χαὶ µεμενηχέναι ἐπ᾽ αὐτόν. B 


Ὄρθη δὲ τὸ τηνιχαῦτα kv εἶδει περιστερᾶς. Ἐπειδὴ 
«b ζῶον τοῦτο ἀχέραιόν τά ἐστι χαὶ χολῆς ἑστέρηται. 
« Γίνεσθε » γὰρ. φησὶν, « ἀχέραιοι ὡς αἱ περιστε- 
pal. » Εἴπερ δὲ χαὶ kx τῆς συναγοµένης φήφου ἀπὸ 
τοῦ ὀνόματος τοῦ μνημονευθέντος πτηνοῦ ἐπιχουρίαν 
τινὰ δεῖ τῷ λόγῳ τούτῳ πορίζεσθαι, καὶ αὐτὴ ὑπο- 
σηµαίνει πως τὸ ἁπερίγραπτον τοῦ ἁγίου Ἠνεύμα- 


nulus dabito : quo pacto autem id fleri potuerit, 
deinceps quaeram. luterim. qua ex eo volumine 
theologus noster desumpsit, summatim indico. 
|. Ergo quae capite 9 οἱ 4, de prima aquaruu  san- 
etificatione ex Genesi disputat Tertullianus, ea Di- 
dymus praseuti seg. 121 b imitatur. II. Probaii- 
cam piscinam baptismi figuram dicit Tertullianus, 


Omnibus enim manifestum est, quod ea res , quae 
alteri supervenit, huic ipsi subjects rei pro- 
priam, ut sic dicam, qualitatem communicat , 
quodque omnis subjecta materia (22) arripere quo- 
dam modo consuevit illius proprietatem , quod el 
supervenit. Unde promiscue quavis aqua, eüam in 
mari, si repentina necessitas tulerit, baptismus 
fit; quod una sit aquarum natura, et tota fuerit 
ssnetificeta. Quomodo autem salsa maris aqua 
unius aquarum generis esse inveniatur, altera elu- 
eubratio, Deo opem ferente, demonstrabit (25). 
Sufficit vero ad hoc, de quo agimus, capitulum 
illusirandum , ut commemoremus cum cosmogra- 
phum Mosem ita ad verbum enarrantem : « Et Spi- 
ritas (24) Domini ferebatur super aquas; tum 
spiritiferum Davidem psallentem : « Dominus (25) 
super aquas multas. » At id ipsum simul ex ee 
etiam satis ostenditur, quod supra Jordanis fluenta, 
dum Dominus baptizabatur, apparuerit Spirbies 
s1nctus, et mauserit super eum. 964 Apparuit 
autem tunc in columbz specie (26), quia hoc ani- 
mal et simplex (27) est, et bile caret (28). ΑΝ 


e» Demonstrabit, Godex , ἐπιδείξῃ. Lego , ἐπι- 


ει. 

(24) Et spiritus. Gen. 1, 9. Editio Greca : Καὶ Ilv. 
Θεοῦ ἔπεφ. ἑπάνω τοῦ ὕδατος, id est: « Et Spiritus 
Dei ferebatur super aquam. » Quem locum eodem 
modo quo Didymus, passim interpretantur alii Pa- 
tres, maxime Tertullianus. Hieronymus in Dialogo 


cap. 5 : id ipsum fusius docet Didymus segm. C adversus Luciferianos num. 6, scribit : « Spiritus, 


195 b; ita. tamen ut alicubi Tertullianum imitari 
videatur. III. Qu:e de ehrismate scripsit ille cap. 7, 
plape similia sunt iis, quze hic legiwus segm. 1206 a, 
IV. Qua de Spiritus saucti descensu &upra Chri- 
sium ait presbyter Afer cap. 8, aliquam habent af- 
finitatem cum his, qua Alexandrinus catechista 
dictat segm. 121 6. Demum qua docet primus ca- 
pite $ et 9, de diluvii, ac de maris Rubri aquis, et 
de aqua amara, qux poculenta facia est, ea paulo 
longius ersequitur aller segm. 122 a. 

(22) Subjecia matería. Ex Tertulliano hzc hau- 
sisse Didymum arbitror. Nam is cap. 4 libri De 
baptismo plane afliuia habet : « Sanctum autem, in- 
quit, utique super sanctum ferebatur, aut ab eo, 
quod superferebatur, id quod ferebat, sanctitatem 
mutuabatur. Quoniam subjecta queque materia, 
ejus que desuper imininet, qualitatem rapiat ne- 
cesse 68t . . . lta de sancto sanctificata natura 
aquarum, et ipsa sanctificare concepit. » At quinam 
feri potuit ut Alexandrinus homo Latinum scripto- 
rem nnitaretir? lgnoscet lector, si ad conjecturas 
confugio. Ac primum quidem Latine lingu: om- 
nino expers fortasse nou erat Didyinus, eaque de 
causa Latinas voces segin. 6 a inseruit : uisi forte 
Rufinum Aquileiensew , qui sex, atque eo amplius 
anuis Alexandrie Didymum audivit, Latina ei in- 


terpretatum conjicere quis inalit, Deinde cum Ter- 


uulliani nomeu in Orientali etiam Ecclesia maxime 
notum foret ( eum enim « omnium Ecclesiarum ser- 
mone celebrari » testatur Eusebius in Chronico ), 
idcirco aliqua saltem ejusdem opera Grzce conversa 
fuisse incredibile non est. Demum cuin duos de ba- 
ptismo libros Tertullianus ediderit, alterum Latine, 
qui exstat, alterum Graece, ut testatur ipsemet cap. 
15 [μαι] libri De baptismo, ideo suspicari líceJ, non- 
nulla ex iis, qua in Latino nunc legimus, in Graeco 
ειδη exstitisse. 


D sic loquitur 


inquit Moyses, Domini ferebatur guper aquas. » 

Ex quo spparet baptisma non esse sine Spirilu 

sanclo. ltaque legit, « Spiritus Domini, » ut Didy- 

mus. Sed Teriwllianus legisse videtur « Spiritus 
ei. » 

(25) Dominus. Ps2l. xxvin, 3. 

(26) In columbe specie. Matthzeus, Marcus, et 
Josunes aiunt tantummodo, Spiritum sanctum de- 
scendisse (sel περιστεράν, id est, « sicut colum- 
bain. » Respicit ergo Didyinus 22 versiculum ter- 
tii eapitis Lucze : ubi tamen non legitur : ἐν εἴδει 
περισταρᾶς, id est, « in columhse specie; » sed : 
qopacce εἴδει ὡσεὶ περιστεράν, id est, uL vertit 
Vulg. interpres, « corporali specie, sicut. colum- 
bam. » Ást Ambrosius in libro De mysteriis, ubi 
multa eum scripsisse mox dicemus iis similia, quae 
hoc in loco Didymus dictaverat, cap. 4, segin. 25, 
quasi legerit apud Lucam, « in specie columbz, » 
: « Cum secundum Grecos in specie 
columbz Spiritum descendisse sit scriptum. » Et 
affini modo loquitur. cap. 7, segm. $7, item ut Ter- 
tullianus libro De baptismo cap. 8. 

(27) Simplex. Codex, ἀχέρεον pro &xépatov* et 
mox, ἀχέρεοι pro ἀχέραιοι. Vide not. 20, pag. 57. 
Siinili modo ε pro αι aliquando scribitur iu vetu- 
stissimo ac celebri codice nostre hujus bibliotliec;e 
Sancti Salvatoris Bononiz, Lactantii Institutiones, 
lustitutionumque epitomen continente. lia ex gr. 
hie versus, 

Καρπαρδροχ χαϊάν re xal ὕδατος οἵδματα πόγντου, 


qui a Lactantio affertur lib. 1, cap. sexto, sic ibi 
scriptus est fol. 5 : 

ΚΛΡΠΟΦΟΡΟΝΓΕΑΝΤΗ 

TALI AATOCOIAMATAITON 


Et locus, quem in editis exemplaribus libro 1, cap. 1, 
inveniet lector, in eodem codice sie exarajus ea ; 


033 


DJDYMI ALEXANDRINI 


695 


enim Christus : « Estote (29) simplices sicut co- A τος. Ἔστι γὰρ περιστερὰ μιᾶς xal ὀχτακοσίων v 


lumbas. » Quod si etiam ex numero, qui colligi- 
tir ex commemorate. volucris nomine, adjumen - 
wm aliquod (50) orationi nostr: comparare opor- 
tet, is quoque subindicat quodammodo , Spiri- 
tum sanctum. esse iucircumscriptum : nam vox 
περιστερά (qux:& columbam designat ) valet octin- 
genta et unum (01) : qui numerus significatur per 
&, etc: duo autem hec elementa sunt initium et 
finis omnium elementorum. Porro diluvium etiam, 
quod mundum a veterí iniquitate expurgavit (52) , 
65 mystice atque occulte delictorum. munda- 
tionem a. divina piscima faciendam, quodammodo 
pranuntiabat. Et arcaipsa, quz illos servavit, qui in 
eom admissi sunt, imago (23) erat venerandze Eccle- 
six, ac bonz, qua inde nobis est, spei. Et columba, 
qux ramum oliva in arcam tulit, ac telluris detectia- 
nem iudicavit, Spiritus sanct! adventum significa- 
bat, coelestemque reconciliationem ; symbolum enim 
pacis est olea. Quin etiam mare Rubrum, quod eos 
Israelitas excepit, qui neque ancipites (54) fuerunt, 
neque in incerto crediderunt, quodque illos a malis, 
qua ipsis in ZEgypto a Pharaone ejusque exercitu 


DEVS'RESPONDIT VIGINTIETYNO 
VERSIDVS' QVORYMHOCPRIN 
CIPIVMEST 

AYTOSYECAAIAAKTOCA 
MHTOPACTYAHIKTOCOY 
ΝΟΜΑΜΗΤΕΛΟΓΩΧΟΡΟΥ 
MENOCENIIYPINEONTOY 
TO8EOCMIKPAAEGEOY 
MEPICANTEAOIHAOC 


NVMQUISPOTESTSYSPICARIDE 
IOVEESSEDICTVM ..... 


Hunc porro codicem « insignissimum » merito vocat 
Montfauconus in Diario ltalico, eumque s2culo 
sexto, aut septimo exarauum dicit : verum equi- 
dem, nisi tanti. viri auctoritate deterrerer, quinto 
potius seculo scriptum arbitrarer*:; ea sage inter- 
punctionis signa, qua Isidorus Hispalensis memo- 
rat, nulla ibi occurrunt, sed duntaxat virgula su- 
perne apposita; quam superiore in specimine lector 
observavit. Quz cum ita sint, quis miretur, codicis 
quoque Passioneiani scriptorem in hujusmodi 
menda incidisse? presertim cum opus hocce ex ve- 
tustissimis membranis descriptum ab eo fuisse con- 
jicere liceat, ut dicam in notis ad segm. 129 b. 
(28) Bile caret. In libro De baptismo, cap. 8, ea 


scripsit Tertullianus, quz bis aliquantum similia D 


sunt, «Tunc ille sanctissimus Spiritus, inquit. . ο . 
super baptiámi aquas, tanquam pristinau sedem 
recognoscens, conquiescit, columba figura delapsus 
in Dominum, ut natura Spiritus sancii declararetur 
per animal simplicitatis, et innocentize : quod etiam 
corporaliter ipso felle careat columba. ldeoque, 
« Estote, » inquit, « simplices, sicut columba. » ΟΥ» 
rianus quoque in libro De unitate Ecclesie coluw- 
bam vocat « animal non felle amarum, » Et Rufi- 
nus in psalmum vxvir. similia habet. 

(29) Estote. Mati, x, 16. 

(50) Aliqued. Vocibus illis, « aliquod, subindicat, 
quodammodo, » non magni se facere hanc rationeui 
manifesto ostendit Didymus : ac merito quidem : 
nam οἱ frigida satis est, el ex turbido etiam fonte 
derivata videtur, ut mox dicam. 

(51) Ociingenia et unum. E Grece ad verbum | 
« est calculorum octingentorum et unius, ». Nimi- 


qou, αἴτινες δηλοῦνται διὰ τοῦ ἄλφα xal o^ τὰ && 


"στοιχεῖα ταῦτα ἀρχὴ καὶ τέλος ὅλων χαθέστηχε τῶν 


στοιχείων. Καὶ ὁ χαταχλνσμὸς τοίνυν, ὁ τὴν ἀρχαίαν 
ἁδιχίαν ἐχχαθάρας τοῦ κόσμου, προεφήτευεν [132 «] 
olovel πως ἐπιχεχρυμμένως τὸν ἁπὸ «nc θείας χολυµ- 
6ήθρας τῶν ἁμαρτιῶν καθαρισµόν’ xal fj χιδωτὸς 
αὐτὴ, σώσασα τοὺς tv αὐτῇ εἰσφρήσαντας, εἰχὼν 
τῆς σεπτῆς ἐτύγχανεν Ἐχχλησίας xai τῆς ἐντεῖθεν 
ὑπαρχούσης ἡμῖν ἀγαθῆς ἐλπίδος χαὶ ἡ περιστερὰ, 
Κλάδον ἔλαίας χοµίσασα ἐν τῇ χ.θωτῷ, χαὶ τῆς γῆς 
τὴν ἀνάδειξιν μηνύσασα, ἑσήμαινε τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος τὴν ἐπιφοίτησιν καὶ τὴν ἄνωθεν διαλλαγίν’ 
σύμόολον γὰρ ἡ ἑλαία τῆς εἰρήνης. ᾽Αλλὰ xai ἡ 
ἐρυθρὰ θάλαττα εἰσδεξαμένη Ἰσαραηλίτας, οὔτ΄ ἑνδυά- 


B σαντας, οὔτ ἐπ᾿ ἁδήλῳ πιατεύααντας, χαὶ τῶν ἕπηρ- 


τηµένων αὐτοῖς χακῶν ἓν Αἰγύπτῳ ἀπὸ Φαραὼ xa 
τοῦ στρατεύματος αὐτοῦ ἁπαλλάξασα, καὶ πᾶσα δὲ ἡ 
ὑπόθεσις τῆς ἀπὸ Αἰγύπτου αὐτῶν ὁδοῦ, τύπος fv 
τῆς ἐν τῷ βαπτίσµατι σωτηρίας. Ἐμήνυε vip, 
Αἴγυπτος μὲν τὸν χόσµον, kv ᾧ οὐ καλῶς βιοτεύοντες 
πράττοµεν καχῶς' ὁ δὲ λαὺς, τοὺς νῦν φωτιζομένους 
τὰ δὲ ὕδατα, μεσιτεύσαντα τῷ λαῷ τὴν ἀσφάλειαν, 


rum vocis, περιστερά, prima littera t valet Lxx, οἱ- 
tera v, et íta porro : ut tandem efficiatur summa 
octingentorum et unius : qui numerus e duobus iti- 
dem elementis a el ω magno simul sumptis coalescit. 
Didymus porro hzc sumpsisse videtur ex lrenzo, 
qui tamen ea non ex propria, sed ex delirantium 


C hereticorum sententia scripserat. Capite quidew 


44 primi libri : « Quem (inquit) cum ad bapti- 
$mum accessisset. columbx descensus perspicue 
ostendit, quz» quidem est ω et a. Hujus enim nu- 
merus est unun et octingenta. ( Grece : Ἶτις ἐστὶν 
ω καὶ a* ὁ γὰρ ἀριθμὸς αὐτῆς, µία καὶ ὀνταχό- 
σιαι). » Capite vero proxime sequenti : « Eodem 
modo Christus septem litterarum est . . . Atque 
hac ratione ipse se dicit a, el o, ut. περιστεράν, 
id est, columbam indicet : hunc enim numerum 
liabet haec avis. » Ac post [renzum Tertullianus in 
libro De prescriptionibus hereticorum cap. 50 : 
« Marcus *quidam (inquit) et Colarbasus novam 
hzresim ex Grecorum slphaheto componentes . . . 
Propter hane euim causam Christum dixisse: « Ego 
$üm α et ω. » Denique Jesum Christum descen- 
disse, id est, columbam in Jesum venisse, qua 
Grieco nomine eum περιστεμά pronuntietur, habet 
secundum numerum, DCCCI. » Simili modo Hiero- 
nymus lib. 11 in Zachariam cap. 8. scribit ;: « Quod 
autem numerum septem millium ad Christianorum 
nowen diximus pertinere, supputa Grace ἑπτάχεις 
χιλίους, et Χριστιανούς, ei eumdem numerum, suim- 
iamque reperies, id est, mille nongentos quadra- 
gints et unum. » 

($2) Expurgavit, Tertullianus libro De baptismo 
cap. 8: « Post aquas diluvii (inquit! quibus 
iniquitas antiqua purgata est, post baptisimuui, ut 
ita dixerim, muudi, » etc. 

(83) 1 mago. Constat id ex Petri testimonio. ε Ar- 
ca Noe (inquit Hieronymus lib. contra Luciferianos 
ag. 195, ed. Veron.) Ecclesiz typus fuit, dicente 

etro Apostolo : « In arca Noe pauci, id est octo 
anims salve faci: sunt per aquam : quod et. nos 
nunc similis forme baptisma salvos fecit. » ltaque 
Tertullianus cap. 8 libri De baptismo ait: « ubi 
Ecclesia est arca figurata. » 

($4) Ancivites. Vide not. 5, pag. 252. 


097 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


098 


bbf)oo tb βάπτισμα’ ὁ δὲ Φαραὺ χαὶ οἱ ὁπλῖται, A imminebant, liberavit, atque adéo tota fug: illo- 


«ὺν Σατὰν xaX τοὺς ὑπηρέτας αὐτοῦ' Μωῦστς δὲ, 
«à ῥάόδῳ τὸ πικρὺν ὕδωρ χρῄήσιμον ποιέσας, σω- 
τηρίαν καθολιχὴν προηγόρευεν. Αὐτὸς γὰρ τύπον 
ἔφερεν τοῦ Χριστοῦ" fj δὲ ῥάδδας, τοῦ σταυροῦ τὸ 
δὲ πιχρὸν ὕδωρ, τοῦ εὐλογηθέντος ὕδατος cnc xo- 
λυµθίθρας. τοῦ δυσχρῄστου μέν ποτε φανέντος τοῖς 
ἀπίστοις, εὑρεθέντος δὲ τοῖς πιστοῖς εἰς πᾶσαν ἀνά- 
Φυξιν, χαὶ « Ὡς δρόσος ᾽Αερμὼν, ἡ χαταθαίνουσα 
ἐπὶ τὰ 6pm Σιών. » Δίδωσι δὲ ἡμῖν εἰς τοῦτο εὖ- 
πορίαν μαρτυρίας καὶ ἡ βίδλος τῶν Βασιλειῶν, xal 
αὐτὴ tv [122 ϱ] ἀποῤῥήτῳ τὰ ὅμοια τῶν προχειµένων 
ὑποφαίνουσα, ἓν ῥήῆσει καὶ ὑποθέσει τῇ ὑπογεγραμ- 
µένῃε Ἐλισσαῖος, φταὶν, ἑπορεύθη μετ αὐτῶν' 
xx ἆλθον εἰς τὸν Ἱορδάνην, καὶ ἔτεμνον τὰ ξύλα. 
Καὶ ἰδοὺ ὁ εἲς ὡς χαταθάλλει τὴν boxbv, τὸ σιδήριον 
ἐξέπεσεν εἰς τὸ ὕδωρ" καὶ ἀνεθόησεν' Ὦ χύριε' xot 
αὐτὸ χεχρηµένον. Καὶ εἶπεν ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ" 
Ilo) ἔπεσεν; Καὶ ἐπέδειξεν αὐτῷ τὸν τόπον. Καὶ 
ἀπέχλασε ξύλον, xai ἔῤῥιψεν αὐτὸ Σχεῖ, xal ἑτεπό- 
last τὸ σιδήριον’ χαὶ εἶπεν Ὕψφωσον σεαυτῷ. Καὶ 
Hee τὴν χεῖρα αὐτοῦ, xai ἔλαθεν αὐτό.» Ἔδη- 
Ἰ0υτο γὰρ, διὰ μὲν Ἐλισσαίου τοῦ ἀνθρώπου τοῦ 
θεοῦ τοῦ πυθοµένου, « Ποῦ ἐξέπεσεν ἡ ἀξίνη ; 50 
μετὰ ἀνθρώπων γενόμενος θεός, ὁ πάλαι εἰπών' 
v Ἀδὰμ, ποῦ el; » διὰ δὰ τοῦ ἑνὸς προσώπον, τοῦ τὸ 
ζγλον χαταδάλλοντος, καὶ ἐπιδεικνύοντος τὸν τόπον, 
ἐν ᾧ ἡ ἀξίνη ἔπεσεν, ὁ ᾽Αδὰμ ὁ τῷ ἀλαθήτῳ θεῷ 
ἀποχρινάμενος" « Γυμνός εἰμι, xal ἐχρύδην, » χαὶ τῷ 
twpóe ῥήματι δείξας τὸν τόπον, ἔνθα αἰδούμενος 
ἐχρύπτετο, ἔτι δὲ ἐδηλοῦτο xal τὸ φυτὸν, οὗ fijaxo 
05x εἰς δἑον᾿ διὰ δὲ τοῦ πεσόντος σιδήρου εἰς τὸ βά- 
θες sb ἀρανὲς, dj δύναμις τῆς ἀνθρωπείας φύσεως 
ἐσημαίνετο, ἡ ἐχπεσοῦσα τοῦ φωτὸς ἕνεχα τοῦ Em 
ἑαλεῖν χεῖρα εἰς τὸ ξύλον τῆς ζωῆς" διὰ δὲ τοῦ φά- 
ναι ὅτι fv χαὶ αὐτὸ κεχρηµένον, τὸ δόσει θεοῦ 
ἐσχηχέναι τὸν πρωτόπλαστον, ἣν ἀφῆκε δύναμιν, ἣν 
καὶ ἔδει τῷ δεδωχότι, οἵαν εἴληφεν ἀποδοῦναι διὰ 
δὲ τοῦ ληφθέντος ξύλου, xai ῥιφέντος χατὰ τοῦ τό- 
το» τοῦ ἔχοντος τὸ ζητούµενον, ὁ πολυύμνητος σταυ- 
pi διὰ δὲ τοῦ [195 a] Ἰορδάνου, τὸ ἀθάνατον βά- 
πτισμα’ ἓν γὰρ τῷ Ἰορδάνῃ ὁ τὸν Ἰορδάνην ποιῄσας, 
βαπτισθῆναι Oc ἡμᾶς χατηξίωσεν. Aux δὲ τοῦ ἔπιπο- 
λάσαι τοῖς ὕδασι τὸν σίδηρον, xai ἐλθεῖν πρὸς τὸν 
ἀπολέσαντα, τὸ διὰ τοῦ φωτίσµατος εἰς τὸ οὐράνιον 
ἐναφέρεσθαι ὕψωμα, xat «hv προτέραν ἀποδέχεσθαι 
χάρω, χαὶ τὴν ἀρχαίαν ἀπολαμδάνειν πατρίδα" διὰ 


(55) Typus erat. Hc vix attingit Tertullianus 
lib. De bapt. cap. 9. Valde similia vero habet Theo- 
doreuus in Commentariis in Epist. 1 ad Cor. cap. x, 
vers, 1, tom. lll, pag. 166. Lege, si placet, qux» de 
sensu mystico libro xii contra Faustum cap. 27 et 
$tqq. scripsit Augustinus : ibj enim hac el ipse 
exempla profert; 

36) Amaram. Tertullianus breviter hac exponit. 
t ltem (ait) aqua. de amaritudinis vitio ju usum 
commodum suavitatis Mosei ligno remediatur, Li- 
gnum illud erat Christus, venenate et. amarze retiro 
"aturg venas. in saluberrimas aquas baptismi, scilicet 
ει sese remedians. » Quz vero Didymus subjicit 
usque ad segm. 125 6, deiis non loquitur Tertullianus, 


e 


rum ex JEgypto historia, typus erat (35) salutis, 
quam ju baptismo consequimur. Significa at enim 
JEyyptus quidem mundum, in quo, nisi recte viva- 
mus, male nobiscum agitur; populus autem eos, 
qui baptismo nunc illuminantur ; aqu: vero, qux 
populo securitatia veluti mediatrices fuerunt, ba- 
ptismum designabant ; Pharao autem, ac milites , 
Satanam, ejusque ministros; Moyses vero, qui ama- 
ram (00) aquai virga utilem fecit, salutem univer- 
salem  prenuutiabat, Ipse enim typum gerebat 
Christi; virga vero, crucis, aqua autem armarz 
benediciam piscine aquam pramonstrabat : quae 
aqua inntilis quidem aliquando visa est infidelibus, 
fidelibus vero utilis ad omnem refrigerationem com- 
perta est, et « Tanquam ros Aermon (57) descendens 
super montes Sion.» Sed liber quoque Regnorum lu- 
culentum nobis bac de re probet testimonium, 
cum et ipse similia precedentibus arcane subindi- 
cet in capitulo atque bistoria qux hic subscribitur. 
« Elis:seus. (inquit) ivit (58) cum eis : et venerunt 
ad Jordanem, et c:edebant ligna. Et ecce unus dum 
dejicit trabem, ferrum cecidit 96g in aquam. 
Et exelamavit: o. domine : et illud commodatum 
(fuerat). Et dixit bomo Dei : Ubi cecidit? Et osten- 
dit ei locum; et fregit Jignum, et illud projecit 
illuc, et innatavit ferrum. Et dixit : Attolle tibi. Et 
extendit. manum suam, et accepit illud. » Etenim 
per Eliszeum quidem hominem Dei, et interrogan- 
tem, «Ubi cecidit » securis? significabatur Deus, 
qui cum hominibus versatus est, quique olim dixit: 
«Adam (09), ubi es?» Per unam vero personam, 
qua lignum dejicit, et ostendit locum, in quem 
securis cecidit, Adamus designabatur, qui Deo. 
quem nihil latet, respondit, « Nudus (40) sum, et 
me abscondi, » atque his verbis locum ostendit, 
ubi pre verecundia sese albscondebat : insuper 
vero indicabatour etiam planta, quam tetigerat 
conira fas ; per ferrum autem, quod cecidit in ob- 
scuram profunditatem, vis humana nature denota- 
batur, qua excidit a luce, propterea quod manum 
injecerit homo in lignum vitz; per id vero quod 
dixit, « Et illud commodatum fuerat, » signiflcaba- 
lur, ex dono Dei habuisse protoplastum eam, quam 


p amisit vim ; quam etiam illum oportebat ei, qui 


ipsam dederat, talem restituere qualem acceperat. 
Per lignum vero, quod acceptum est, et projectum 


(31) Tanquam ros Aermon. Ex Psal. cxxxi, 3. 
Hebreum exemplar, et Vulgata translatio habent : 
« Hermon : » Graeca Biblia et Didymus : «Aermon,» 
vocem scilicet tribus constantem syliabis. 

(58) οι etc. IV Reg. vi, 4-7. Compluten- 
sis editio aliter, At Biblia Francofurti edita Didy- 
mi lectionem iu. multis exbibent. Utramque editio- 
nem conferat lector cum hoc Didymi loco. 

($9) Adam. Gen. 11, 9. Norunt autem omnes 
theologi, quid de Verbi ante Incarnationem appa- 
ritionibus senserint vetustiores Patres, quos sequi- 
tur hoc in loco Didymus, ut et segiu. 32 5. 

(40) Nudus. Gen. im, 10, 





699 


DIDYMI ALEXANDRINI 


in eum locum, ubi erat quod quasrebatur, sancta, Α δὲ τοῦ γράφειν, « Ὕψωσον σεαυτῷ, » xal Gk τοῦ, 


lhymnisque semper celebranda crux designaba- 
tur (434; per Jordanem 967 vero, immortale 
baptisma; nam in Jordane is qui Jordanem fece- 
rat, baptizari propter nos dignatus est. Ferri au- 
tem. innatatio in aquis, ejusque accessus ad eum 
qui illud amiserat, siguificabat, nos per baptismum 
in celestem sublimitatem extulli, et pristinam gra- 
tiam suscipere, et veterem patriam recipere. Verba 
vero illa, « attolle tibi,» atque hxc alia, « Exten- 
dit manum et accepit, » significant, epus esse ut 
sciamus, quod ille ipse, qui ad baptismum acces- 
sit, credere debet, el attollere, id est, gloriflcare 
(42) eo modo, qui baptismi lege ac formula prz- 
scriptus fuit, et illas manus nunc recie ad Deum 


extendere, quas olim communi naturalis cum Ada- B 


mo unionis ratione non recte in plantam vitze inje- 
cit. Quod sí quis renuens, ac ea qua dicimus, im- 
probans baptismum in hoc Scripturz loco prenun- 
liari inflcietur, ab illo sciscitari par est, quzenam 
sit talium verborum ac  narrationum utilitas, 
quam (42) respexerit sacer scriptor, dum hzc po- 
suit. Cum vero idem propheta fontis, qui in Je- 
riclo erat, aquam ex ainara et sterili suavem, et 
fecundam fecit, salem et aquam um in novam 
(4) hydriam, tum ex ea in fontis aquam proji- 
eiens, et inquiens (45), «Il:ec dicit Dominus : Sano 
aquas islas; » prznuntiavit per renovationem qui- 
dem hydrie et aqua, novam novi foederis pisci- 
nam; per salem vero, fidem, et eam, quam ex 
bac percipimus, utilitatem; per aquam demum, 
quz, cum esset qualitatis expers, fecunda, et sua- 
vis omnibus facta est, prophetavit, quod qui ad 
baptismum accedunt, veteris mostilie tunicis 
exuuntur, et onera deponunt, ei novae gratísm 
dono induuntor, et salutaris Spiritus participa- 
tione fruuntur, atque adoptione in filios. Porro 
Spiritus sancti summe ineffabiles in baptísmalibus 
aquis divitias, et propitiationem (46) pulchre idem 
propheta praedocuisse videtur, ac illud simul indi- 


casse, ad omnes, qui convertuntur, et ad universas - 


humanas vitas extendi universalem Spiritus sancti 
providentiam, adeo ut nemo eorum, qui nolunt, 
rejectus inveniatur; cum Nebemanum 908 Sy- 


ε Ἐξέτεινε τὸν χεῖρα, xal ἔλαδε, » τὸ δεῖν εἰδέναι, 
ὡς αὐτὸν τὸν προσιόντα τῷ φωτῖσματι, πιστεῦσαι 
χρεὼν, καὶ ὑψῶσαι, «oU! ἔστι δοξάσαι, οὕτως, ὡς 
βαπτισθΏναι προστέταχται, xaX ἑχτεῖναι νῦν τὰς χεῖ- 
pac χαλῶς εἰς τὺν Θεὸὺν, ἃς πάλαι, τῷ χοινῷ λόγῳ 
τῆς πρὸς τὸν ᾿Αδὰμ φυσιχῆς ἐχώσεως, οὗ χαλῶς εἰς 
τὸ φυτὸν τῆς ζωῆς ἐπέύαλεν. Tov δὲ ἀνανεύειν ἐθέ- 
Àovta, ὅτι xaX τὸ χωρίον τοῦτο προφητεία περὶ τοῦ 
βαπτίσµατός ἐστιν, ἄξιον ἀπαιτεῖν, τί τὸ χρήσιμων 
τῶν τοιῶνδς ῥημάτων xoi διηγημάτων, πρὸς ὃ β)έ- 
πων ὁ ἱερὸς συγγραφεὺς ταῦτα τέθειχεν. Καὶ της 
ἐν Ἱεριχὼ δὲ πηγῆς τὸ πικρὺν xal ἀγονοποιὸν ὕδωρ, 
προσηνὲς xal γόνιμον ἀποτελέσας ὁ αὐτὸς προφέτης, 
ἐν τῷ ἅλας χαὶ ὕδωρ, χαὶ εἰς ὑδρίαν χαινὴν βαλεῖν, 
καὶ ἀπ᾿ αὐτῆς εἰς τὸ πηγαῖον ὕδωρ, καὶ φάναι, « Τά- 
δε λέγει Κύριος Ἴαμαι τὰ ὕδατα ταῦτα » προηγό- 
ρευσε, διὰ μὲν τῆς χαινουργίας ὑδρίας xal τοῦ ἵφα- 
τος, την νέαν χολυµδήθραν διὰ δὲ τῶν ἁλῶν, τὴν 
πίστιν xat τὴν ἐξ αὐτῆς ὄνησιν' διὰ δὲ τοῦ τὸ ἅποιον 
ὕδωρ, Ὑόνιμον χαὶ νόστιµον πᾶσι γεγενῆσθαι, προ- 
εφήτευσεν, ὡς οἱ προσομιλοῦντες τῷ βαπτίσµατι, cz; 
παλαιᾶς [125 b] στυγνότητος ἀποδύονται τοὺς χιτᾶ- 
ya, xat ἀποτίθενται τὰ φορτία, xal τῆς νέας χάριτος 
ἑνδύονται τὴν δωρεὰἀν, καὶ ἁπολαύουσιτῆς τοῦ σωτηρίω 
Πνεύματος µετουσίας xaX νἰοθεσίας. Δοχεῖ pot χαλῶς, 
ὅτι τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὸν ἐπὶ τοῖς βαπτιότιχοῖς ὕδα- 
σιν ἀῤῥητότατον πλοῦτον xat ἱλασμὸν προδιδάσχων ὁ 
αὐτὸς, χαὶ ὅτι εἰς πάντας τοὺς ἐπιστρέφοντας xai εἰς 
πάντας τοὺς ἀνθρωπίνους βίους διατείνει ἡ ἐπὶ πάντων 
πνευματιχἡ πρόνοια. ὡς μηδένα τῶν οὗ θελόντων ἁπού- 
6λητον εὑρίσχεσθαι, Νεεμὰν τὸν Σύρον τὸν λεπρὺν, τὸν 
ἀλλόφυλον, δεηθέντα αὐτοῦ τῆς περιοδίας, εἰς τὸν Ἴορ- 
δάνην ἑπτάχις χαταθαπτισθῆναι ἔπεμφεν' ὥστε τῇ 
ἐπὶ τῶν ὑδάτων τοῦ Κυρίου φωνῇ τὸ πάθος ἀπ' a3- 
τοῦ ἐξαναλῦσαι, xal ὅλον αὐτὸν ἐπὶ τὸ καθαρὸν xal 
ὅσιον εἶδος τῆς ψυχῆς ἀναδραμεῖν. Ἑπτάχις δὲ εἶπε 
βαπτίσασθαι, fj ἵνα εἰδέναι. ἔχοι ὁ ἀλλοεονῆς, ὡς ἐν 
τῇ ἑδδόμῃ ἡμέρᾳ ὁ θεὸς τῶν ἔργων κχατέπαυσε, 
xai εὐλόγησεν ἅπερ ikv ταῖς ἓξ ἐποίησεν (ὅθεν 
ἑπτάμυξον τῇ συναγωγῇ ἓν ἣν τῶν χειμτλίων), 
xal ὡς πληρωμµατιχκός ἐστι xal τέλειος ὁ ἁρι- 
θμὸς ὁ ἑπτά ἡ μᾶλλον, ὅτι τὸ θεῖχὸν Πνεῦ- 
μα ᾖνίξατο. 'Ἡσαῖας γὰρ τὸ παντελὲς χαὶ πρὸς τὸν 


rum (47) leprosum alienigenam, qui ab eo petie- p υἱὸν ἁπαράλλακτον τῆς φύσεως αὐτοῦ τῇ πίστει ἐγ- 


rat, ut curationem (48) sibi adbiberet, ad Jorda- 


(41) Crux designabatur. Locum libri quarti Re- 
gum, qui allegorice hic explicatur, eodem, quo 
Didymus, modo interpretátus fuerat lrenzus : ut 
proinde hunc ille imitatus videri queat. Irenai ver- 
ba necdum edita sunt, Exscripsi illa e codice XVI, 
Greco bibliothece Venet. S. Marci, quo codice 
catena in quatuor libros Regum continetur. Exstaut 
autem folio 221 ad versiculum 7 capitis sexti libri 
jv: el ita se habent : E μαθητοῦ τῶν ἁπο- 
στόΊων. δε δι ἔργου, eic. Hxc. cum altero fra- 
gimento quod mox ex codice XV ejusdem biblio- 
theez affert Mingarelli, edidimus in Addendis ad 
Irenzum, tom. Vii (in. Βοιτ. 

(42) Attollere, id est glorificare. Ne insulsa videa- 
tur interpretatio, animadvertendum est, δοξάζειν, 
id e»t ε glorilicare, » idem esse ac vt» δύςαν ἆνα- 


χωρούντως θεωρῄσας, ἑπτὰ σημασίας περὶ ato) 


πέµπεσθαι, quod est, ad verbum, « gloriam sur- 
sum mittere, » nempe offerre. 

(43) Quam. Cadex, πρὸς &. Lego πρὸς 5. 

(44) Novam. Codex iwendose, Χαινεῖν. Lego 
χαινἠν. 

(45) Hec dicit. IV Reg. v, 21. 

(46) Propüietionei. Codex mendose, ἱλασμόν 
pro ἱλασμόν, . 

47) Syrum. Codex, τὸ νοῦρον. Lego τὸν Σύρον. 

48) Curationem. Codex, τς περιοδίας. Qus vox 
deest in vulgaribus Lexicis. Modestinus cap. 6 De 
excusation. bzec scripsit: « Grammatici, sophisiz, 
rhetores, medici, qui περιοδευταί, id est circulato- 
res vocantur, quemadmoedum a reliquis muneribus, 
jta et a tutela, et a cura requiem habent. * 
ltaque conjicio Alexandrie nomen hoc, περιοδευ- 


701 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


702 


χατέλεσεν ἓν ῥητοῖς τοιοῖσδε’ « Ἐξελεύσεται ῥάδδος A nem inisit, ac seplles in eo immergi jussit : ut voce 


ix τῆς ῥίξης Ἰεσσαὶ, καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς ἀναθήσε- 
ται" χαὶ ἑπαναπαύσεται bw αὐτὸν Πνεῦμα σοφίας 
xx συνέσεως, ΠἨνεῦμα βουλῆς xai ἰσχύος, Πνεῦμα 


Ἱνώσεως xal εὐσεθείας, [124 e] Πνεῦμα φόδου 


θεοῦ » Αναφέροι δέ τις ἂν ὀρθῶς εἰς ταῦτα xal τὰ 
ἀποχεχρυμμένα τῆς Ζαχαρίου διανοίας, τὰ τῇδε λέ- 
Ίοντα ᾽ «€ Διότι ἰδοὺ ἐγὼ ἄγω τὸν δοῦλάν µου "Ava- 
τηλήν ΄ διότι ὁ λίθος, ὃν ἔδωχα προ σώπου Ἰησοῦ ἐπὶ 
τὸν λΐθον τὸν ἕνα, ἑπτὰ ὀφθαλμοί clot. » Ταῦτα ὁ 
θεὺς πρὸς Ἰησοῦν «bv ἱερέα τὸν µέγαν ἔφη, "Avo, 
qnot, τὸν δοῦλόν poo τὸν Ζοροδάδελ εἰς τὴν ἔξου- 
clay τῆς βασιλείας, ἀφ᾽ fic ἔσται ὡς ᾿Ανατολ} λαμ- 


Domini, que est super aquas (49), ejus morbus 
prorsus evanesceret, ac totas ipse mundam et 
sanctam (50) animzx speciem reciperet. Septies (51) 
autem eum ablui jussit, aut ot intelligere pos- 
set alienigena ille, Deum septima: die ab operibus 
cessasse, ac requievisse (52), et iis benedizisse 
qua sex diebus fecerat (unde candelabrum, septem 
habens ellychnia, unum erat ex cimeliis syns- 
gog?); utque nosset, plenitudinem habere, ac 
perfectum (55) esse numerum septenarium : aut 
969 potius quia divinus Spiritus znigmatice (54) 
indicabatur. Isaias enim perfectionem naturz Spl- 


τής, in bonam partem sumi consuevisse, ut non « cir- B tins est hominis imperitia, quam sententia refutanda. 


eulatorem, » sed . medicum « eireumeuntem, » id est 
egrotos invisentem denotaret ; eamque « visitatio- 
pem » περιοδίαν ab Alexandrinis vocatam esse. Nam 


ex ib, IV Reg. cap. v, verss. 10 et 41, constat optasse . 


Nabamanum, ut se Elismus invisere. Ac sane ea 
vor apud Athanasium, qui et ipse Alexandrinus 
erat, « curationem » significat : is enim in homilia 
in cecum a nativitate sic loquitur : τὸν περιοδεύσαν- 
τα τὸ ἡμέτερον τέχνον, id est. « eum qui curavit fi- 
lium nostrum. » Et paulo superies : τὴν μὲν αἰτίαν 
της περιοδίας λέγω, id est « causam quidem cura- 
tionis profero. » 

(49) Super aquas. Ex psal. xxvn , 5. Gre- 
gforius quoque Nyssenus in oratione in Baptismum 
Christi, tom. 18, pag. 278, hzc de baptismi aquis 
uteiligit. 

(50) Et sanctam. Ex idololatra scilicet unius Dei 
cullor factas tunc.est Nabamanus, ut constat ex 

eg. v, 15 

(91) Septies. Inter eos, qui de impari numero 
disputarunt, Didymum recenset Hieronymus in Epi- 
εοία ad Pammachium. « Nune enumerandum mihi 
est (inquit num. 19), qui ecclesiasticorum de im- 
vari numero disputarint : Clemens, Hippolytus, 
Origenes, Dionysius, Eusebius, Didyius, nostro- 
munque Tertullianus, Cyprianus, Victorinus, La- 
elantius, Hilarius : quorum Cyprianus de septena- 
rio, id est, impari numero disserens, qux, et quau- 
14 dixerit ad Fortunatum liber illius testimonie 
est. » Ex his autem verbis colligi non posse existimo, 
libellum a Didymo editum esse, qui περὶ τοῦ περιτ- 
του ἀριθμοῦ, id est « de impari numero » inscribe- 
retur : alioquin id ipsum de aliis etiam, quos Ηἶο- 
ronymus nominat, dieendum foret. Itaque cum ea 
Hieronymi epistola anno 395, ideoque paucis anle 
Didymi obitum annis, aut post editum hoc opus, 
senpta fuerit, improbabile non est, locum hunc Di- 

dymi respici ab Hieronymo; nam de septenario nu- 
"y hie fuse agitur, a segm. 125 b usque ad segm. 

6. 

(52) Regwievisse. Respicit Gen. 
^nim omnes ad. unum docii viri tradiderunt , voce 
llebraica τοῦ ( shobbat) requiem ac cessatio- 
nem designari, id et theologus noster secutus est. 

genuiuum ejus vocabuli sensum ignoratum ha- 
clenus fuisse censet impius quidam seriptor, cujus 
9pus nuperrime e tenebris in lucem prodiit sic in- 

&riptum : 

oriental, 

Don cessationem denotari vult, sed renovationem. 

αθά si qua commentum hoc ratione fulcire cona- 
iu5 essel, eam facili negotio refellere forsitan pos- 
5€mus$; nunc vero cum is nullam afferat, cumque 
ri aolum primigenia radix « shabat, » sed et de- 

U:ton, bisbbit » ne semel quidem in divinis Bibliis 

* Féo0Yaudi » significationem babeant, ridenda po- 


Becherches sur. l'origine 


u despotisme . 
» ls nomine « shabbat » non requiem, : 


D 


1, 9. Quod. 


ex ea dictiones « mnishbat, mishbatim, shab-- 


Qui nisi Hebraiez lingue omnino ignarus foret, 
monitum hoc pag. 57, non apposuisset : « Ce mot 
(théocratie) signifie la méme chose, si on le dérive 
soit de l'hébreu, soit du grec, la ville, la cité de 
Dieu. » Itane ineptires, si quid saperes, Boulangere? 
eo enim te nomine appellabo, quo te laudator tuus 
appellat Voltairius, qui librum tuum Montesquievo 
dignum vocat. Sed absurdiora adhuc suni quz pag. 
7b legimus: « David, dont les véritables racines 
80Bt Áved, Avaddon, et Aveddacli, perte, et ἀθείτιιο» 
tion, signifie l'exterminateur. » praeclarum He- 
braici sermonis interpretem! Hccine stati nostra 
reservata erant inventa ? Heccine Montesquieuo di- 

pa? Siccine eos coufutas, Boulangere, qui uomen 

avid ab alia radice, aut nomine deducentes, Di- 
lectum interpretantur ? Tolerabilior profecto is foret, 
qui nomen « asinus » (absit verbo invidia) a voce 
« sapiens » derivaret. Quatuor saltem numerare 
posset communes utrique vocabulo litteras. Utinam 
vero discat aliquando ineptus istiusmodi disquisi- 
tionum, seu deliramentorum potius, ac futilium ar» 
gumentationum architectus litteram daleth a littera 
aleph, ac litteram beth a littera vau distinguere, at- 
que internoscere; videbit enim (unc ipseinel. quam 
longe distet nomen ry (David) tum a radice Tas 
(abhad) qua cum eodem nomine communem habet 
postremam duntaxat litteram, tum a vocabulis 
abhaddon, et abheddah. 

(53) Perfectum. Perfectus dicitur numerus septe- 
narius non in seipso consideratus, sed earum re- 
Tum respectu, quae hoc numero in Scriptura deli- 
niuntur. Similia passim habent alii Patres de nume- 
ris ία, ut dixi, spectatis. Quin Epiphanius libellum 
scripsit De numerorum mysteriis, Etlnici scriptores 
e contrario de numerorum in seipsis consideratorum 
perfectione plura disseruerunt, qua erant illoruin 
selate forsitan tolerabilia, nunc certe sine contem - 
ptu legi vix possuut. ]ia Julianus Apostata in epi- 
stola 24 ad Sarapionem nescio qux de centenario 
effutii, quem cxteris numeris przstautiorem esse, 
eorumque perfectionem in se habere, serio conten- 
dit : ut de aliis sileam, maxime Pytbagoricis, qui 
allinia de numeris tradiderunt. 

(54) A nigmatice. Siwili modo ad versiculum 2 
capitis primi Jobi in catena Grecorum Patrum, Τίς 

&p οὐχ οἵδε, inquit Didymus, τὴν ἑθδόμην ἁπαρί- 
f μήσιν, τῶν ἑπτὰ χαρισµάτων μηνύειν τὴν σύνοδον, 
ὥσπερ οὖν xal τὴν τρἰτην ἐχφώνησιν, πρὸς τὸ τε- 
λειότερον ὁρᾷν xai θειότερον; ἵνα µάθωμεν τὴν ἐν 
Τριάδι πίστιν, τῆς ἑδδόμης (fortusse legendum, 
ἑόδομαίας) χάριτος εἶναι δηµιουργόν, id est: εθυ.5 
eniu ignorat numerum septenarium esse septem 
charismatum indicem? Sieut trium appellatio ad 
id quod est perfectius atque divinius, relerri solet? 
Nimirum ut sciamus Trinitatis (idem septem dono- 
rum opificem esse. » 





703 


DIDYMI ALEXANDRINI 


104 


ritus sancti, ejusque cum Filio identitatem fide, A πρός, Ex τοῦ πράγµατος τὸ ὄνομα xo Maas * ἑντευθέν 


quantum poterat (55), contemplans, septein, dum 
de ipso loquitur, notas recenset in his verbis : 
« Egredietur (56) virga ex radice Jesse, et flos ex 
ipsa (57) ascendet : et requiescet super eum (58) 
Spiritus sapientie, et intelligentis, Spiritus con- 
silii, et fortitudinis, Spiritus scieutim, οἱ pietatis, 
Spiritus timoris (59) Dei.» Recte sutem quis 
huc retulerit ea etiam, qua in Zachariz sensu 
abscondita sunt, ubi scriptum est 7 « Quia 
ecce (00) ego sdduco servum meum Orientem : 
quia lapis, quei dedi ante faciem (61) Jesu, super 
lapidem unum, septem oculi sunt. » Hac Deus 
dixil Jesu sacerdoti magno. Adduco, inquit, ser- 
vum meum Zorobabelem in potestatem regni, ob 


quem illustris erit ac splendidus, veluti Oriens. B 


Nimirum sumpto ex ipsa re nomine eum vocat. Et 
fnde continuum sermonem, ac sine interruptione 
faciens, lapidem nominat Zorebabelein, super 
quem facies Jesu firmata fuerat, praebens ipsi opem 
ger oraliones, ei vicissim accipiens ab eo pacem, 
quam regnum comparat. Postquam autem subjun- 
xit : « Fodio (62) foveam, dicit Dominus omnipo- 
tens, et contrectabo omnem iniquitatem terre illius 
in die una (65) : et. convocabit unusquisque prozi- 
mum suum sub vite sua (64), el sub ficu $ua : » 
id est, mortem hostibus iufero per expeditionem 
Zurobabelis; adeo ut omnes omni molestia libe- 
rati, el in magna rerum abundantia vitam degen- 


tes, ad convivia se invicem (65) invitare queant τς 


et postquam commemoravit eliam candelabrum au- 
reum (66), id est purissimam fidem, qus incipit 
quidem a nobis (67), 370 extollitur autem usque ad 
ea, qu: sunt supra nos (nam per aurum intelligi 

tur γοῦ munda et pretiosa; cum auruim ita natura 
comparatum sit, ut seruginem non contrahat) : et 
postquam dixit, esse super ipsum parvam lampa- 
dem, id est. divinam gratiam, qua ex alio omnia 
illuminat, et septem lucernas, nempe spiritalis gra- 
ti» abundantiam, et perfectionem ; ac praterea 
desuper septem esse infundibula (08) (sive emun- 


(65) Quantum poterat. In. Greco, ἑγχωρούντως, 
Ut ἀρχούντως, el θαῤῥούντως, quo adverbio usus 
est Gregorius Thauinaturgus in homilia necdum 
edita in Omnes sanctos, cum ait: "Evi τὴν ἀρχὴν 
τοῦ λόγου θαῤῥούντως cpaTfjsouat id est, cant- 
To0se et confidenter loqui incipiau.» 

(56) Egredietur. 1sa. xr, 1-3. 

(57) Ex ipsa. Grzca Biblia : 'Ex τῆς ῥίζης αὑτοῦ, 
id est, «ex radice ejus. » 

(58) Super eum. Post hxc verba addunt Biblia : 
Ἠνεῦμα Koplov, id est, « Spiritus Domini. » 

(59) Spiritus. timoris. Aute liec , verba Biblia ad- 
dunt, ἐμπλήσει αὐτόν, id est, «implebit ipsum. » 

(60) Quia ecce. Zach. 10, 8et9. 

(61) Ante Nariem. Lego cum Grzca editione, πρὸ 
προσώπου. Nam illud, πρό, a librario nostro omis- 


ευη puto. 

. (62) Fodio. Zach. wu, 9 et 10. 

?* (05) In die una. Post be verba editio Greca 
habet : Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ, λέχει Κύριος παντ;- 
xpácop* qui onuttit Didymus, addens pro illis con- 
junctionem xat. 


οτε GuvEyT, τὸν λόγον xal ἁδιάστατον Λοιούμενος, λί- 


θον τὸν Ζοροθάβελ ὀνομάζει, ἐφ᾽ ὃν τὸ πρόσωπον 
Ἰησοῦ ἑστήριχτο, παρέχον αὐτῷ τὴν Ex τῶν εὐχῶν 
ἐπικουρίαν, xaX ἀντιλαμθάνον παρ) αὐτοῦ τῆν àx 
τῆς βασιλείας εἰρήνην. Εἰπὼν δὲ ἐν τῷ guéow: 
« Ορύσσω Ρόθρον, λέγει Κύριος παντοκράτωρ, «καὶ 
Ψηλαφήσω πᾶσαν τὴν ἁδιχίαν τῆς γῆς ἐκείνης iv 
ἡμέρα ui^ καὶ συγχαλέσεται ἔχαστος τὸν πλησίον 
αὑτοῦ ὑποχάτω ἁμπέλου αὑτοῦ, xal ὑποχάτω συκῖς 
αὐτοῦ. ». ἀντὶ τοῦ, θάνατον ἐπάγω διὰ τῖς ατραττ- 
γ-ας τοῦ Ζοροθάδελ τοῖς πολεµίοις ὥστε πάντας 
πάσης ἁπαλλαγέντας ταραχῆς, xol iv ἀφθόνῳ &c- 
άγοντας εὐθηνίᾳ, πρὸς ἑστιάσεις ἀλλήλους προτρέκε- 
σθαι’ μνημονεύσας δὲ καὶ λνχνίας χρυσῆς, τοῦτ' 
ἔστι τῆς χαθαροτάτης πίστεως, τῆς ἀρχομένης μὲν 
ἐξ ἡμῶν, ὑψουμένης δὲ καὶ μέχρι τῶν ὑπὲρ fui; 
πραγμάτων (διὰ γὰρ τοῦ χρυσοῦ τὸ χαθαρὸν καὶ τί- 
piov παραλαμθάνεται: οὐ γὰρ πέφυχεν ἰοῦσθαι ypo 
σός)' εἰπὼν δὲ εἶναι ἑπάνω αὐτῆς χαὶ λαμπάδιον, 
τοῦτ) ἔστι τὴν ὑψόθεν πάντα χαταφαίνουσαν! θείαν 
χάριν, xai ἑπτὰ λύχνους, ἀντὶ τοῦ τῆς [124 b] πνεν- 
ματιχῆς δωρεᾶς τὴν ἀφθονίαν χαὶ τελειότητα ^ πρὸς 
τούτοις ὕπερθεν ἑπτὰ ἑπαρυστρίδας, τοῦτ ἔστι τὸ 
ἄσδεστον xal διαρχὲς τῆς ἐχεῖθεν ἐπιῤῥοῆς, xat δύο 
ἑλαίας  αἵ νοοῦνται, fiov ἱερωσύνη xaX βασιλεία, 
τοι δύο λαοὶ, Ἡ οἶχοι Θεοῦ, ὁ Ἱσραηλιτῶν ποτε χαὶ 
ὁ Χριστιανῶν  χαὶ διαναστήσας τὸν προφἠτην, xal 
πρὸς ἀχριθεστέραν τῶν δειχθησοµένων χατανότσιν 
ἐγρηγορέναι xal συντετάσθαι πλέον πως παρα: 
σχενάσας, πάλιν ἐπιφέρει: « Οὐχ Ev δυνάµει µεγάλη, 
οὐδὲ ἐν ἰσχύῖ, ἀλλ᾽ ἢ ἐν Πνεύματί µου, λέχει Κύριος 
παντοκράτωρ. Τίς slab, τὸ ὄρος τὸ μέγα, πρὺ 
προσώπου Ζοροθάδθελ, τοῦ χατορθῶσαι xai ἐξοῖσαι 
εὸν λίθον τῆς χληρονοµίας ἱσότητα χάριτος; » Ὄρος 
ἐνταῦθα τὸν πολέμιον xaAel, p διαλέγεται, ὅτι Tov 
λίθον, φησὶ, τῆς χληρονομίας τὺν Ζοροδάθελ, x10' 
οὗ ἀντιπρόσωπος xaX ἑναντίος ὁρμᾶς, τοσαύτη πνευ- 
pato χάρις, κατορθοῦντα τὰς µάχας, περιδαλεῖ, 
ὡς ὅλον αὑτὸν δοχεῖν αὐτόχρημα χάριν ὑπάρχειν. Καὶ 
μετὰ βραχὺ βεδαιῶν ἔτι ταῦτα, προφητεύει οὕτως - 


(4) Sua. Biblia Graeca, omissis duobus illis pro- 
nominibus, habent : sub vite, et sub ficu. 


66) Aureum. Zach. iv, 9. 

61) Incipit quidem a nobis. 'De hac locutione, quam 
ex Origenis lib. ix in. Epistolam ad Romanos for- 
tasse sumpsit Didymus, satis dixi in Epistola ad 
clariss. praesulem Joannem Archintum. Vide etiam, 
8j placet, superius not. 85, pag. 11. 

(68) Infundibula. Codex , παρυστρίδας. Lego 
ἑπαρυστρίδας. Qux vox ambigua est in Grecis Bi- 
(κ, LXX euim Intt. ea usisunt ad exprimendam 
Grace tum voce XYwO (muzakoth), tum voces 


emp? (melkahhaim), et mra (makhtah) : modo 


scilicet « infundibula, » sive, ut vertit Vulgatus in- 
terpres, cinfusoria, » vel (ut vertit. Hieronymus 
lib. 1 in Zachariam, pag. 809) «effusoria ; » modo 
vero « forcipes, » sive « emunctoria. » In Zacbariz 
loco, quem explicat Didymus, legitur nomen muza- 
koth, quod ex radice, seu verbo (jazak) « fun- 


dendi, » sive « effundendi » significationem habente 


D s Se invicem. Codex, ἀλλήλου. Lego ἀλλήλους. 


105 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 106 


« Καὶ χαρῄσονται, καὶ ὄψονται τὸν λίθον τὸν xac- A ctoria), id est inexstinguibilem, 46 perennem, qui 


σιτέρινον Ey χειρὶ Ζοροθάδελ. Ἑπτὰ οὗτοι ὀφθαλμοὶ 
K»piou εἰσὶν, οἱ ἐπιθλέποντες ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. » 
Ul οὖν τὴν πᾶσαν χτίσιν ἑφορῶντες ἑπτὰ ὀφθαλμοὶ, 
οἱ προλεχθέντες παράδοξοι χρηματισμοὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματός εἶσιν. Κασσιτέρινον δὲ λίθον εἶπεν, ἐπειδὴ 
ἐν τῷ χασαιτέρῳ τὰ πεπονθότα σχεύη, σιδηρᾶ τε χαὶ 
χαλχᾶ, θεραπεύθται χαὶ ἀναπληροῦται, xat ἑνωτιχός 
ἐστιν ὁ χασαίτερος. Φασὶ δέ τινες, ὅτι σὺν τέχνη 
χαὶ διαχρίνει Ev τῇ χώνῃ [125 α] ἀπὸ τοῦ χρυσοῦ, 
ἡ ἀργύρου, fj χαλχοῦ τὸ δόχιµον χαὶ ἀδόχιμον. Ἐγνῷ- 
μαι, ὡς καὶ τὸ ὑπὸ Σολομῶνος ὁμοίως tv ἁπορ- 
ῥήτῳ λεχθὲν, ε Ἡ σοφία ᾠχοδόμησεν ἑαυτῇ οἶχον, 
xal ὑπήρεισε στύλους ἑπτὰ, » παραδηλοῦν ἐφίεται 
τὃ τῇ Παρθένῳ εὐαγγελισθὲν ὑπὸ τοῦ Γαθριήλ' 
c Πνεῦμα ἅγιον ἑλεύσεται ἐπὶ c£* » ὅπερ χαὶ λει- 
τουρχεῖν αὐτῷ τοὺς ἀγγέλους δηλοῖ ' xat ὡς τῶν ὅλων 
ὑπεστάτης ἐστὶ, xal τὰς ζωὰς ἁῤῥήτῳ φωταγωγίᾳ 
περιλάµπει τὸ θεῖχὸν Πνεῦμα, σὺν τῷ Πατρὶ xoi 
τῷ Υἱῷ, μετὰ ἁἀφράστου ἑνώσεως χαὶ συµπνοίας. 
Ἀξιουσθαι οὖν αὐτοῦ τοὺς φωτιζομένους παιδευων 
tui; ὁ ᾿Απόστολος, Γαλάταις ἐχάραξε γράμματα 
χαὶ τοιάδε" « Τοῦτο µόνον θέλω μαθεῖν ἀφ᾿ ὑμῶν"; 
Ἐξ ἔργων νόµου τὸ Πνεῦμα ἑλάδετε, ἣ ἐξ ἀχοῆς 
πίστεως, » Ταῦτα xai Δαυῖδ οὗ σιωπῇ παρατρέχει. 
Συνάπτων γὰρ προφανῶς τὴν φύσιν καὶ ὁμοφροσύ- 
ην τοῦ Ex φωτὸς φῶς γεννηθέντος Υἱοῦ, xal τοῦ 
ἀλτθείᾳ ἐξ ἀληθείας ἐχπορευθέντος ἁγίου Πνεύματος, 
ψάλλει, ἐν μὲν uf': « Ἐξαπόστειλον τὸ φῶς σου 
χαὶ τὴν ἀλήθειάν σου’ » ἓν δὲ pu^ « Ἐξαποστελεῖ 


inde est, influxum; et duas olivas; quz sic acci- 
piuntur, ut siguificent (69) vel sacerdotium et re- 
gnum, vel duos populos, aut domos Dei, priscum 
nempe populum israelitarum, et nostrum Christia- , 
norum ; et postquam proplietam excitavit, ac eum 
magis quodam modo disposuit, ut ad ea, qux osten- 
surus erat, accuratius (70) consideranda evigila- 
ret, atque conniteretur : Postquam, inquam, hxc 
omnia dixit, rursus subdit : « Non in virtute (71) 
magna, néque in fortitudine, nisi (72) in Spiritu 
meo, dicit Dominus omnipotens. Quis es tu, mons 
mague, ante faciem Zorobabelis, ut prospere tibi 
succedat, et educas (13) lapidem hxreditatis :qua- 
litatem gratie? » Hic montem vocat hostem, quem 


B alloquitur, quia lapidem, inquit, bh:ereditatis Zoro- 


babelem, contra quem prodis (74) in faciem ei resi- 
stens, el adversarius, tanta spiritalis gratia prospere 
dimicantem circumdabit, ut ipse totus gratia esse 
plane visurus sit. Et paulo post rursus ista confir- 
mans, sic prophetat : « Et letabuntur. (75), et vi- 
debunt lapidem stauneum in inanu Zorobabel : se- 
ptem hi oculi. Domini sunt, qui inspiciunt in uni- 
versam 97] terram. » ltaque septem oculi, qui 
emnem creaturam inspiciunt, sunt admiranda iile 
Spiritus sancti denominationes (76), quas antea 
diximus. Stanneum vero lapidem dixit, quia 
vasa, qu:? detrimentum passa sunt, cum ferrea, tum 
snea, stanno instaurantur, atque interpolantur, et 
stannum (77) copulandi vim habet. Aiunt vero 


10v Λόγον αὑτοῦ, xa τήξει αὐτά * πνεύσει «b Πνεῦμα C quidam, stanno aurum etiam, aut. argentum, aut 


αὑτοῦ, χαὶ ῥνῆσεται ὕδατα.» "Q ἔπεται τὸ Παύλου 
ῥητόν' ε Ημεῖς πάντες Ev Πνεῦμα ἑποτίσθημεν. » 


derivatur. Atque hoc ipso sensu vocem, ἑπαρυστρί- 
6a; a theologo nosiro sumi patet ex verbis, quae 
statim subjicit. Vide not. 98, pag. 47. 

(69) Ut significent, etc. Binas hasce interpretatio 
nes verborum, «dus» oliva,» affert. Hieronymus 
libro primo commeutariorum im Zachariam, cap. 
À, pag. 814. «Duas olivas (inquit) quidam e no- 
«iris... duo intelligunt Testamenta, a dextris Evan- 
gelium, a sinistris legem... Sunt qui... sacerdotium 
interpretentur, et legem. » Quod si pro, « legem, » 
Scribendum esset, «regnum,» Didymi explicatio- 
nem apertius asgnosceremus. lbidei vero eos re- 
darguit Hieronymus, qui « duas olivas Filium iuter- 
pretantnr, et Spiritum sanctum, et. mediam lum- 
padem Deum Patrem. Sed nesejo quomodo ( inquit ) 
shsqne blasphemia, alterum a dextris, alterum ac- 
clpiant a sinistris. » Quibus verbis Origenem notare 
Videtur, quem tameu Didymus ne bac quidem in re 
&eculus est. ] 

(10) Accuratius. Codex, προσακριθεστἑρα». Lego 
πρὸς ἀχριθεστέραν. 

(14) Non in virtute. Zach. 1v, 6 οἱ 7. 

(13) Nisi. Gr:eca Biblia : ἀλλ ἓν IIv. µου. Didy- 
mus, ἀλλ 3 ἐν Πν. µου. 

(12) Educos. Didyinus, ἐξβοῖσαι.  Grzca editio : 

σω. 


(14) Prodis. Codex ὁρμᾶᾷ. Lego ὁρμᾶς, ut clarior 
sil sententia. 
1$) Et letabuntur. Zach. 1v, 10. 
i6) Denominationes. Nempe septem dona Spiri- 
w$ sancti. Notanda autein significatio vocis, χρη- 
ecisuok, que commodius hic verli non posse vi- 
Γ. 


«s in ΓΠΦΟΓΙΟ vase, artificio quodam adhibito , ita 
purgari, ut purum ab impuro secernatur (78). Quin 


(TT) Stannum. Codex, χασσίτηρος. Lego χασσί» 
τερος. Stannum autem ita natura comparatum est, 
ut cum plumbo, aut cupro, aut mercurio facile co- 
puletur ; non vero cuim auro, aut argeuto, aut. fer- 
ro. 

(8) Ut secernatur, id falsum esse aiunt. chemici: 
nullum enim ex metallis stanno expurgant in vase 
δοχιμαστικῷ, sed argentum, et aurum plumbo : ex 
cupro autem, ac stanno fit :xes illud statwarium, 
quod vulgo dicitur bronzo. Nunquid ergo plum- 
bum album, quod est stanuum, pro plumbo nigro a 
Didymo sumptum suspicabimur? Hieronyinus porro 
in commentariis ín Zachariam (quse ita a se con- 
scripta fatetur, ut prius ὑἱάγπι! quinque Explana- 
tionum libroà in eumdem prophetaui legerit, et 
«Hebrzeorum  historiz: (ropologiam nostrorum, » 
quorum unus erat Didymus, « miseuerit) » hec scri- 
psit libro 1, pag. 812, ed. Veron. tom. Vl: «Sicut 
enim stannuu ab igne alia metalla defendit, et cum 
sit natura ss ferrumque durissimuu, si absque 
stanno fuerit uritur et crematur ; δἱ6, elc..... 
Lapis autem iste, id est massa, qui apud He- 
breos Abdil scribitur, id est, stanneus, ἐτυμολο- 
γεῖται ἀποχωρίζων, id est, separaus , εἰ ϱ6- 
cernens, ut. quoinodo stannum mista et adulterata 
inter se per ignem metalla diasociat; ita Dominus 
verus probalor et χωνευτής ab auro, et argento bono- 
rum operum zs vitiorum, plumbumque gecernat, 
ui purum aurum remaneat, et argentum... Septem 
autem oculos,.... supra exposuimus seplem esse 
spirilus : nempe, septem gratias Spiritus  $2u- 
cii. » 


107 


ΡΟΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 308 


equidem arbitror, iis quoque verbis, qua a Salo- A Τί οὐ xal ἄλλο συνῳδόν τι xal λαμπρὺν ἑνδείξομαι, 


mone arcano pariter sensu dict» sunt, « Sapien- 
tia (79) zedifleavit sibi domum, et suffulsit colum- 
nas septem, » illod indicari, quod Virgini nuntia- 
tum est a Gabriele : « Spiritus (80) sanctus veniet 
super te : » quod ostendit etiam, eidem Spiritui 
angelos ministrare atque inservire; ac preterea 
demoustrat, divinum Spiritum ineffabili eonjun- 
ctione, et concordia cum Patre et Filio universa- 
rum rerum fulcrum esse, ac subsistentiam eis tri- 
buere, et vitas ad luem ineffabiliter deducendo il- 
lustrare. lllius ergo dignos fleri eos, qui illuminan- 
tur, seu baptizantur, docens nos Apostolus, ad Ga- 
latas talia scripsit : « Hoc solum (81) volo discere 
a vobis : ex operibus legis Spiritum accepistis, an 


ὑπὸ ἑξηγητῇ Ζαχαρία τῷ ὑστάτῳ προφήτῃ, ἵν' ἔτι 
xai μᾶλλον θαυμάζωμεν; Αὐτοῖς δὲ ἀναμνήσω τοῖς 
ῥήμασιν αὐτοῦ, ἔχουσιν (be^ « "Ev ταῖς ἡμέραις 
ἐχείναις ἐξελεύσεται ὕδωρ ζῶν ἐξ Ἱερουσαλήμ. , 
Τὸ δὲ «ζῶν ὕδωρ, » xat ἐχ τῆς ἄνω ἑχπορξυόμενου 
Ἱερουσαλὴμ., ἄρα καὶ ζῶντας γεννᾷ. ΕΌροιμεν δὲ ἂν 
πρὸς τοῖς [125 ϱ] μνημονευθεῖσι xal τὴν χολυµθή- 
θραν τὴν ἐν Ἱερουσαλὴμ, fj ὄνομα Ἑδθραϊστὶ Βη- 
θεσδὰ, ὁμολογουμένως εἰχόνα τοῦ βαπτίσματος, ἀλλ' 
οὐχ αὐτὴν τυγχάνουσαν τὴν ἀλήθειαν ἡ γὰρ εἰχὼν 
πρὸς χαιρὸν, ἡ δὲ ἀλήθεια εἰς αἰωνιότητα κρίνεται. 
Ad) xal ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ ὑπὸ ἀγγέλου κενηθὲν 5 
ἐν αὑτῇ ὕδωρ, xal ἕνα µόνον τὸν πρῶτον κατιόντα, 
xal σωματιχὸν πάθος, οὐχὶ δὲ χαὶ φυχικὸν ἐθερά- 


ex auditu fidei? » Hzc ne David 31739 quidem silen- B πευεν. Τὸ «γὰρ αὐθεντιχὸν βάπτισμα, μετὰ τὴν τοῦ 


tio pezeterit. Conjungens enim manifesto naturam, 
et concordiam Filii, qui lux ex luce genitus est, 
et Spiritus sancti, qui veritas (82) ex veritate pro- 
cessit, in psalmo quidem Σω ait: « Emitte. (85) 
lucem tuam, et veritatem tuam ; » in CxLvi autem : 
« Emittet (84) Verbum suum, et liquefaciet ea; 
flabit Spiritus ejus, et luent aqua. » Cui textui con- 
sentaneum est illud Pauli dietum : « Nos omnes (85) 
uno Spiritu potati sumus.» Quidni autem aliud 
praterea (86) his consonum, et splendidum osten- 
tem, duce atque enarratore Zacharia prophetarum 
ultimo, ut magis adhuc miremur ? lpsis autem ejus ver- 
bis id commemorabo, quz sic se habent : « In diebus 
llis (87) egredietur aqua viva ex Jerusalem. »Quze vero 


Υἱοῦ χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιφάνειαν, xai 
καθ) ἑχάστην ἡμέραν, μᾶλλον δὲ (pav: ἆλτθέ- 
στερον δὲ, ἁδιαλείπτως xal πάντας τοὺς Χατιόντας, 
xai ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας αἰωνίως ἐλευθεροῖ - χαὶ 
τῶν πολλῶν xal διαφόρων, xat ἀνωμάλων, xat ὃυαλυ- 
των διαθέσεων Φυχιχῶν τε xal σωματιχῶν fj ἴασις 
εὑρίσκχεται µία, καὶ οὐδὲν καθοτιοῦν ἔτι παλαιὸν Ens- 
ται ἄλγημα τῶν ἐντὸς, f] τῶν ἑχτός. Πρὸς ἐπὶ τού- 
τοις, πάντας ἐχ χάριτος ἀδελφοὺς πρωτοτόχους xo 
&pttróxoue, καὶ αὐτοὺς τὸὺς ἐξήλιχας xa ἀφήλικας 
ἀναδείχνυσι’ καὶ τούτοις αὐτοῖς, οἷς κατὰ νόμον xo- 
σμικὸν τὰ γήἠἵνα χρήματα, διὰ τὺ ἀνασφαλὲς τῶν ἐτῶν, 
ἡ τῶν ὀλίγων, ἡ τῶν πολλῶν, οὐ χαταπιστεύεται, ὁ 
θεῖος ἅπας 5160; ἀσφαλῶς παραχατατεθεὶς εὑρίσχε- 


«aqua viva » est, et ex celesti Jerusalem procedens, ϱ ται’ ὡς γεγηθότας φάλλειν’ « Κύριος ποιµαίνει µε, 


ea sane vivos quoque generat (88). Inveniemus autem, 
preter illa quse commemorata sunt, piscinam eliam 
Jerosolymis olim exsistentem, eui nomen Hebraice 
Bethesda (89), nemine diffitente imsginem baptismi 


9) Sapientia. Prov. ix, 1. 

80) Spiritus. Luc. 1, $5. Greca Biblia habent: 
ἐπελεύσεται, id est, «snperveniet. » Didymus tum 
hic, tum segm. 59 b : ἐλεύσεται, id est, « veniet.» 
Atin libro De Spiritu sancto, num. 31, videbitur 
dictasse ἐπελεύσεται, si exemplaria typis impressa 
tantuin inspiciamus ; contra dictasse videtur, ἑλεύ- 
σεῖαι, si. codicem calamo exaratum, et in biblio- 
* theca nostra asservatum consulamus. Hzc enim in 
iis legimus : « /Equalem vero Spiritui virtutem non 

ssumus aliam preter Christum Dominum nostrum 
interpretari, Ipse enim discipulis ait: « Accipietis 
enim virtutem Spiritus sancti venientem super vos.» 
Et ad Mariam angelus, « Spiritus, inquit, sanetus 
superveniet in. le, et virtus Altissimi obumbrabit 
tibi. » Creatrix igitur vir(us Altissimi, Spiritu san- 
cto superveniente in Virginem Mariam, Christi cor- 
pus fabricavit... Nec mirum si Dowinici tantum 
corporis Spiritus sanctus conditor sit, cum Patri, 
Filioque sociatus, eadem potestate creaverit omnia, 
qu:e Pater cresvit, et Filius.» Codex vero noster ha- 
bet : « Equidem vero Spiritus virtotem non possu- 
mus aliam praeter Christum Dominum interpretari. 
€Accipietis enim virtutem Spiritus sancti venien- 
tem super vos, » ad apostolos dicitur. Et ad Mariam 
archangelus, « Spiritus, iuquit, sanctus veniet su- 
per te, et virtus Altissimi obuimnbrabit te.» Crea- 
trix ergo virtus Altissimi... Christi corpus fabricata 
est..... Nec mirum si Domiuicl tantum corporis 


καὶ οὐδέν µε ὑστερήσει' εἰς τόπον Χλόης, ἐχεῖ µε 
κατεσχήνωσεν ' ἐπὶ ὕδατος ἀναπαύσεως ἑξέθρειέ 
pt^» xal, « Ἡτοίμασας ἑνώπιόν μον τράπεζαν, ἐξ 
ἑναντίας τῶν θλιδόντων µε. Ἐλίπανας ἐν kal τὸν 


Spiritus sanctus conditor, sit eum Patre Filioque 
sociatus; cum eadem creet omnia, que Pater crea- 
vit, et Filius. » Vide tamen seg. 172. a. 

(81) Hoc solum. Galat. 11, 2. 

(82) Veritas. Codex, ἀληθεία, id est. ἀληθείᾳ, 
nempe « vere. » Sed videtur legeudum ἀλήθεια. 

85) Emitte. Psal. xn, $ 

84) Emittet. Psal. cxvvit, 7 (seu 15) 

85) Νοε omnes. | Cor. xui, 13. Vide not. 1f, 
^£. 74. Vocem ἡμεῖς, id est, « u08,» non habent 

IUlla. ! 

(86) Quidni... preterea. Codex : Τί; οὗ χαὶ ἅλ- 
λος. Legendum videtur : Τί οὐ xai ἄλλως, vel, τί οὗ 
xai ἄλλο, ut et legi. 

e In diebus illis. Zach. xiv, 8. Greeca editio : 

Ἑντ ἡμέρα ἐχείνῃ, id est, « in die illa. » 
(88) Generat. Nempe in baptismo. Hanc Didymi 
interpretationem indicat Hieronymus ad eumdem 
Zacharim locum, pag. 921, tom. VI edit. Veron. 
« Aquas viventes (inquit) multi ad baptismum refe- 
runt, qua... in Pascha, et Pentecoste sitientibus 
largiendz sunt.» Quibus in verbis ea fortasse re- 
spicit S. doctor, qui ad eum locum in commenta- 
riis dictaverat Didymus. 

(89) Bethesda. Joan. v, 2. A Vulgato interpres 
vocatur Betlisaida. Sed vox, «Bethesda, » Hehrai- 
cas, sive. Syriacas voces ΠΟΠ T3 (beth hhesdahi, 
quibus denotatur « domus misericordis, » clarius 
ezprimit. Hieronymus in Dialogo adsersus Laci[e- 


179 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 110 


χεφαλἠν µου, xal τὸ ποτἠριόν σου µεθύσχον µε ὡσεὶ Α (90) esse, non vero Ipsam veritatem : nam imago 
[126 «] κράτιστον. » censetur, quz ad tempus, veritas vero , qus in 

perpetuum permanet. Ideo ab angelo commota, 
quz in ipsa erat, aqua et seme! in anno, et unum duntaxat, qui primus in eam descendisset, et corpo- 
ris morbum, non vero anima sanabat. Authentieus (91) enim baptismus post Filii, et Spiritus san- 
ei apparitionem, sive manifestam adventum οἱ quotidie ut potius singulis horis, aut, ut 
273 verius dicam, continue (92) et. omnes in piscinam descendentes, et ab omni peccato in per- 
petuum (96) liberat; ac multarum, et diversarum, et exoffbitantium, et curotu difficilium affectionura 
eum spiritalium, tum corporalium sanatio una invenitur; ac nullum plane (94) jam ex vetustis ma- 
lis, peccatisque sive interioribus, sive exterioribus baptizatos comitatur. Λο prieterea omnes per gra- 
Uam fratres primogenitos, et modo genitos (95) reddit iste baptismus, ne iis quidem | exceptis, qui na* 
minores (96) sipt, aut late provecti. Ac apud eos ipsos, quorum fldei juxta mundanam legem (91 
terrenzs opes non (98) creduntur (99), quod tutum non sit id. facere ob annorum numerum aut nimis 
exiguum, aut. nimis magnum, totus tamen divinus census cum securitate depositus invenitur : adeo ut 
letantes canant : « Dominus (1) poscit me, et nihi! mibi deerit: in loco pascuz (sive, virentia herba) 
ibi me collocavit (seu, mihi habitaculum prebuit): super aqua requiei educavit me; » et : « Parasti 


rianos, nnm. 6 : « Bethesda, » inquit, « lacus Judzz. 

(90) Imaginem baptismi. Tertallianus lib. De 
bapti, cap. D : « Piscinam Bethsaida (inquit) angelus 
interreniens commovebat.. Figura ista medicinze 
eorporalis. spiritalem — medicinam canebat..... qui 
anum semel anno liberaban!, nunc quotidie popu- 
los conservant, deleta inorte per ablutionem pecca- 
torum. » Affinia scripsit et. Chrysostoinus in orat. 
42 contra. ΑΠΟΠΙΦΟΕ, tom. 1, pag. 549, edit. Moni- 
fasuconii. 

(91) Auihenticns. Cbristi baptisma « authenticum » 
vocat, quod ὑπὸ τοῦ αὐθέντου, nempe a Domino, 
Yel μετὰ δεσποτιχῆς αὐθεντίας, id est, « herili au- 
etoritate » institutum sit ; utque illud opponat vete- 
ribus ejusdem baptismi typis ; inaximeque ut illud 
secernat cum a baptismo Joannis, tum etiam ab eo 
baptismate, quo Christi discipuli ante manifestum 
Spiritus saucti adventum  baptizarunt, quodque a 
Jeanne Chrysostomo ( hom. xxix, in Joannem, pag. 
165, iom. Vili), vocatur τῆς ἐχ τοῦ Πνεύματος χά- 
Ρ'τος ἅμοιρον, id est, «Spiritus gratia vacuum. » 
Atque hac de causa subjungit Didymus ea verba : 
t Post Filii, et Spiritus sancti adventum. » ld ipsum 
vero ante Didymus). aperte. docuera! Tertullianus 
in libro De baptismo, cap. 11. « Tinguebant (inquit) 
discipuli ejus (nempe Christi)... eodem baptisuio Jo- 
aunis, ne qui alio putet, quia nec exstaL alius, nisi 
postea Christi, qui tune. utique a discentibus dari 
uon poterat, utpote nondum adimpleta gloria Do- 
mini, nec instructa eflicacia lavacri per passionem 
οἱ resurreetionem. 

(92) Continue. Eadem quoad rem hanc in omni- 
bus ecclesiis non erat conauetudo. Siricius papa in 
Eyist. ad Himerium eos redarguit, qui « passim ac 
libere Natalitiis Christi, seu apparitionis, necnon 
apostolorum seu martyruin festivitatibus innumeras 


C 


(94) Plane. In Grzco, καθοτιοῦν. (nx vox in vul- 
garibus lexicis exemplo «caret. Clemens iu sexio 
Siromatum pag. Τὸ ea usus est, cum ait : μηδὲ 
χαθοτιοῦν µεταδαλλόμενοι, id est « nibil penitus mu- 
tau. » 

(95) Medo genitos. Respicit illud [ Petr. τι, 92. 
« Sicut modo geniti infantes, » Ita et in commenta- 
riis in Psalmos ad vers, 11 psalmi xviu, baptiza- 
(05 vocavit ἀρτιγενῆ βρέφη. 

96) Na'w minores. In- Grxeco, ἑξήλικας. Quam vo- 
cem in nullo unquam auctore legi : itaque genuinmm 
ejus sensum certo statuere non ausim. Parro nisi ea 
voci ἀφήλιχας juncta esset, facile existimare posset 
quis, idem esse ἑξήλιχα, atque ἀφήλιχα. Veruin cum 
el ἀφήλιχας et ἐξήλικας meinoret. Didymus, ac ita 
quidem ut ὁ ἐξήλιξ opponi ab ipso videatur « primo- 
genito, » ἀφῆλις vero « nupergenilo ; » idcirco « na- 
ια minores adolescentulos » designari crediderim. 
Quin vox ipsa ἀφηλιχέστερα, si' Meeris audiatur, 
Atticis quidem « seuiorem » signilicat , Graecis vero 
e juniorem. » 

(97) Mundanam legem. Civiles leges « munda- 
nas » vocat etiam Rufinus Palestinus in libro De fi-. 
de num. 92. Quaenam porro sit in jure civili lex, 
quam spectet. Didymus verbis illis, « ob annorum 
numerum nimis magnum, » jurisconsulti viderint. 
Mihi illud iudicare satis est, quod Vincentius Gra- 
vina docet libro n Originum juris civilis cap. 26. 
Ex jure Attico scilicet poterat /filius patrem 668110 
desipientem in judicium vocare, ut ab re fauiliari 
amoveretur. 

98) Non. Coder, οὗ, «ed lego οὐ. 

99) Nen creduntur. "Tertulliani verbis utitür 
ipsuin veluti redarguens, quod iufantes passim ba- 
ptizari nollet. Haec enim scripsit in libro De bapt. 
cap. 48: « Veniant ergo, dum adolescunt... Cautius 


plebes » baptizabant : id enim in Paschate potissi- D agetur in sacularibus : ut cui substantia terrena 


muto, et Penteceste faciendum ait. Socrates contra 
libto v, cap. 32: « Aliam quoque cousuetudinein, 
inquit, in Thessalia novi esse. Solis diebus Paschae 
illie baptizant : ex quo fit ut plerique spud illos sine 
baptismo moriantur. » Didymus vero Alexandrino- 
rin potissimum disciplinaus, opinor, respicit. cum 
hie, tim segm. 84 a : de qua Vauslebius loquitur in 
llitoria Ecclesie Alexandrine Gallico sermone con- 
«ripa, et auno 1677 Parisiis edita, Verum scite 
Tertullianus in libro De bapiismo cap. 19 : « Diei 
Daptismo, inquit, aolemniorem Pasela praestat... ex- 
Inde Pentecoste ordinandis lavacris latissimuw spa- 
uum est... Ceterum omnis dies Domiui est, omuis 
ora, omne tempus habile baptismo. » Quibus aimi- 
lia tradit 9. Basilius bomil. 4n sanctum baptisma 
nut. 1, pag. 114, tom. H. 

(33) In perpetuum. Aut. « divino modo. » Vide 
uv, 62, pay. 248, et aot. 90, pay. 251. 


non creditur, divina credatur. » 

(1) Dominus. Psal. xxi, vers. 1 et 2. Indicare 
videtur Didymus, eam iu Alexaudrina quoque Ει- 
clesia consuetudinem foisse, ut caneretur psalmus 
vicesimus secundus, aut nonnulli ejus versiculi, 
cum baptizati e sacro fonte ad allare sacram suin- 
pturi Eucharistiam processerant. Eamdem consue- 
tudinem apertius indicat S. Ambrosius in libro De 
mysteriis cap. 8. « His abluta, inquit, plebs dives in- 
signibus, ad Christi contendit altaria, dicens : « Et 
introibo ad altare Dei... » Venit igitur, et videns sa- 
cresancium allore compositum, exclamaus ait : 
« Parasti in conspectu meo mensam. » Hanc loquen- 
tem inducit David diceas : « Dominus pascit me, » 
etc. Imo, ut scite observarunt ad. eum locum pag. 
996, Maurini monachi, Ambrosius quoties sacrae 
Eucharistia meminit, hunc etiam psalinui couue- 
moral. 


1?1 


DIDYMI ALEXANDRINI 


112 


(9) in conspectu meo mensam adversus eos, qui tribulant 27/4 me. lImpinguasti ia oleo caput 
meum, et pocelum tuum inebrians me quam optimum. » 
Ipse vero angelus, qui aquam turbabat, precur- Α Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ ἄγγελος 6 τὸ ὕδωρ ταράσσων, πρὀ- 


sor erat Spiritus sancti; atque ad ejus angeli si- 
militudinem Joannes et angelus Domini (3) vocatus 
est, et precursor Domini (4) facetus fuit, et in aquis 
baptizavit, Chrisma (5) vero, quo uncti sunt cuni 
Aaron a Mose, tum preierea omues etiam, qui e 
sacerdotali cornu (6) ungebantur, quique ex chri- 
smate christi (7), id est uneti, denominati sunt, 
typum gerebat sanctifieati chrismatis (8), quod nos 
accipimus. Etsi enim corporaliter hoc fluat, ta 
men spiritaliter prodest (9). Nam simul ac venerit 
in cor nostrum fides beatissima Trinitatis, et ver- 
bum spiritale in os. (10), et obsignatio Christi in 
. frontem. (11), simul atque baptismus susceptus 
fuerit, et chrisma nos confirmaverit (12), statim, 
inquam, propitia invenitur quse natura est bonorum 
 largitrix Trinitas; statinr ea apud nos venit ; eo- 
dem momento immundi spiritus a mundis disce- 
dunt, et confestim mundana negotia recedunt, et 
corporales cujusvis generis passiones longe (15) a 
nobis abeunt, omnía delicta dimittuntur, nomina 
nostra indelebilibus in libris inscribuntur, 975 
eclestia nobis bona dispensantur : adeo ut ipsa 
Trinitas, propterea quod ineffabiliter prompta sit, 
ac provida (14), atque in bonis rebus omnibus prin- 


(2) Parasti. Pssi. xxit, 6 (seu 5). Lege, s: placet, 
S. Zenonem lib. tt, tract. 14, pag. 187, hzc verba 
interpretantem. 

9) Angelus Domini. Marc. 1, 2. 

4) Precursor Domini. Tertullianus lib. De bapt. 
cap. 6: « Hic quoque figura precessit. Sic enim 
Joannes ante precursor Domini fuit... ita et ange- 
lus baptismi arbiter superventuro Spiritui sancto 
vias dirigit ablutione delictorum. » 

(8) Chrisma. Plane similia scripsit Tertullianus 
lib. De bapt. »cap. 7. « Egressi de lavacro, inquit, 
peruuguimur benedicta unctione de pristina disci- 
plina, qua ungui oleo de cornu in sacerdotium sole- 
bant. Ex quo Aaron a Moyse unctus est, unde Chri- 
stus dicitur a chrismate, quod est uuclio. » 

Cornu. Vide 1 Beg. xvi, 4 et 15, et lll, 
Reg. 1, 39, etc. De unctione vero Aaronis vide 
Levit. vin, 19. 

(7) €hristi, Codex, χρηστοί, id est, « faciles et 
benigni. » Sed legendum χριστοί, ut pulo, Vide no- 
tas ad segm. 170 b. 


ὄρομος ἣν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ΄ οὕτινος ἀγγέου 
χαθ) ὁμοιότητα Ἰωάννης ἄγγελός τε τοῦ Κυρίου 
ἐχλήθη, xai πρόδρομος ἐγένετο τοῦ Δεσπότου, χα) Ev 
ὕδασιν ἐθάπτισεν. Καὶ τὸ χρίσμα δὲ, ὅπερ ἐχρίσθτ- 
σαν 'Aapuy τε ὑπὸ Μωῦσέως, ἔτι μὴν xal πάντες ol 
ἀπὸ τοῦ ἱερατιχοῦ χέρατος, οἱ ἐπιχληθέντες ἀτὺ τοῦ 
χρίσµατος χρηστοὶ, τύπον ἔφερε τοῦ ἡγιασμένο» 
χρίσµατος, οὗ λαμθάνοµεν ἡμεῖς. El γὰρ xaX σωµΞ- 
τικῶς τοῦτο τρέχει, ἀλλ' οὖν ψυχιχῶς ὠφελεῖ. Μόων 
τε γὰρ ἔλθῃ περὶ τῆς τρισµαχαρίας Τριάδος πίστις 
ἐν χαρδίᾳ ἡμῶν, xai ῥῆμα πνευματιχὸν Ev στόµατ». 
xai σφραγὶς Χριστοῦ iv µετώπῳ ᾿ µόνον ῥάπτισμ3 
ὑποδέξηται, xai τὸ χρίσμα ῥώσῃ᾽ εὐθὺς ἴλεως εὐρί- 
exstat, ἡ τὴν φύσιν ἀἁγαθοδότις ὑπάρχουσα Τριάς * c- 


D θὺς παρ) ἡμῖν χαταντᾷ, αὐτῇῃ τῇ ῥοπῇ τὰ ἀκάθαρτα 


πνεύματα ἀπὸ τῶν χαθαρῶν ἀναχωρεῖ, ma paypr u.a 
τὰ χοσμιχὰ πράγματα οἴχεται, xal τὰ σωματιχὰ Ταὰν- 
τοῖα πάθη ἐχποδὼν καθίσταται’ τὰ πταίσµατα πάντα 
ἀφίεται, τὰ ὀνόματα ἡμῶν ἀνεξαλείπτοις ἐγγράφετα: 
βίδλοις, τὰ οὐράνια ἡμῖν ἐπιτρέπεται ἀγαθά - ὡς 6i 
τὴν ἄφατον αὐτῆς ἑτοιμότητα, xal προµηθίαν, xxi 
τὸ ἐθέλειν ἀεὶ πάντων xaXov πρωτεύειν, προφθάνε- 
σθαι ὑπ) αὐτῆς χαὶ αὐτὴν τὴν τοιάνδε πρόλεσιν ἡμῶν, 
ἢ προχατάρχεσθαι. Καὶ ἵνα συλλἠΐθδην εἴταυ, φυλά-- 


Dominus in Evangelio determinavit. » Ambrosius 
auteni libro De mysteriis cap. 5 : « Descendisti igi- 
tur, recordare quid responderis, quod credas in Pa- 
trem, credas in Filium, credas in Spiritum sau- 
ctum. » 

(11) Obsignatio Christi im frontem. Id scilice!, 
quod Prudentius in Psychomachia vocat « iuscri- 
pta oleo fronti signacula; » quod Clemens Alexan- 
drinus apud Eusehium lib. 111 Hist, eccl. cap. 90 ap- 
pellat τὴν σφραγίδα τοῦ Κυρίου, id est « obsignatio- 
nem Domiui; » quod Cyprianus in epistola a4 
Jubaianum dicit « signaculum dominicum ; » quod 
Tertullianus indicat in libro De prescriptionibus ha- 
reticorum cap. 60 his verbis : « Signat illie in fron- 
tibus milites suos; » quod demum Didymus ipse in 
loco necdum edito, sed mox nota 45, pag. 978, eJen- 
do vocat τὸ ἐπὶ μετώπου σημεῖον. ideo autem « obsi- 
gnatio » dieitur, quod iu ea uuctione « signum » 
erucis ab episcopo efformetur : qua de causa Ter- 
tullianus in eodem libro dixit etiain, « aqua signa- 
re, » baptismum respiciens. C:eterum neque unctio- 


(8) Sanctificati chrismatis. Sanctificatum chrisma D nem verticalem, neque iuipositionem manuum bic 


dicit id, quod a Cypriano in epistola Lxx vocatur 
« oleum sanctificatum, » 4 Tertulliano « benedicta 
uuctio, » a Theopbilo in primo ad Autolycum uum. 
42, ἔλαιον cov, 1d est, « Dei oleum, » seu « divinum 
oleuin, » a Basilio lib. De Sp. sancto cap. 27, ἔλαιον 
τῆς χρίσεως εὐλογημένον, id est « beneuictum oleum 
unctionis, » et ab Innocentio primo in epistola ad 
Deceutium cap. 9, « Chrisima ab episco consecra- 
Quin. » 


9) Etsi enim... prodest. Leguntur h:e2 ad verbum. 


in Tertulliani libro De bapt. cap. 7. « Sic et iu no- 
bís, inquit, carnaliter currit uuctio, sed spiritaliter 
proficit. » 

(10) Verbum spir. in os. Responsiones illas indi- 
cal, de quibus Tertullianus in libro De corona, cap. 
5, sic loquitur : « Aquam adiuuri... sub antistilis ma- 
nu contestamur nos renuntiare diabolo... dehiuc ter 
wergitamur amplius aliquid respondentes, quam 


memorat Didymus : qux duo tamen ab aliis Paui- 
bus commemorantur. 

(12) Confirmaverit. Seu, « robur ac vires addide- 
ril. » Antiquius monumentum, quo ostendi solet 
vetustas illius nuncupationis, qua sacramentum hoc - 
ce, de quo Didymus, « confirinatio » appellatur, de- 
promptum est ex concilio Arausicano anni 441. Sed 
ante Didymum Tertullianus in libro De reswrrectio- 
ne caruis cap. 8 eamdem  indicaverat his verbis : 
« Caro ungitur, ut anima consecretur : caro signa- 
tur, ut et anima muniatur. » ldem enim valet, 
« inuniatur, » atque « confirmetur, » seu « robore- 
tur. » Dueta est autem ea locutio ex Bibliis, in qui- 
bus passim Spiritus sanctus nos « coufirimare, cor- 
roborare, confortare » dicitur. 


i (16) Longe. Codex, ἐχποδῶν. Lego ἐχποδών. 


(14) Provida. Codex, προμηθίαν pro  «pop- 


- 6eiav, ob quam Deus O. M. a Teriulliano « verus 


715 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


114 


tuv δηλονότι τὸ σέδας τὸ μεταξὺ ἀληθείας xal σχιᾶς, A cipstom babere velit, nostrum etiam hujusmodi 


xal ἡ εἰχὼν αὐτὴ τοῦ βαπτίσματος ἐφώτιζέν τε πάν- 
τοτε πάντας τοὺς χατ ἐχεῖνον τὸν χαιρὸν Ἰαραηλί- 
τας, xal ἔσωσεν, xai ἐδείχνυ τῆς [126 b] ὁμοουσίου 
Τριάδος χοινὴν εἶναι τὴν παρεχοµένην σωτηρίαν, ὡς 
Παῦλος ὁ νοµμομαθὴς ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους a^ Ἐτι- 
στολῇ ἔγραφεν « OO θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν , 
ἀδελφοὶ , ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν 
νερέλην σαν , xai πάντες διὰ τῆς θαλάσσης 
ὁᾖλθον, xai πάντες εἰς τὸν Μωῦσην ἐθαπτίσθησαν 
ἐν τῇ νεφέλῃ xal kv τῇ θαλάσση ^ xal πάντες 
Βρῶμα τὸ πνευματιχὸν ἔφαγον, xaX πάντες τὸ 
αὐτὸ πνευματιχὸν ἔπιον πόµα  ἴἔπινον γὰρ ix 
πυευματιχῆς ἀχολουθούσης πέτρας. Ἡ δὲ πέτρα 
iv ὁ Χριστός » xai ὡς προφητεύουσιν, Ίεζε- 
xt&À uív* « Τάδε λέχει Κύριος. "Pavo. ἐφ ὑμᾶς 
ὕδωρ καθαρὺν, xai χαθαρισθἠσεσθε ἀπὸ «πασῶν 
τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν ' xai «b Ἠνεῦμά µου δώσω 
iv ὑμῖν, xal ἔσεσθέ uot εἰς Xabv, xaX ἐγὼ ἔσομαι 
ὑμῖν el; Θεόν. » Δαυῖδ δέ’ « Ῥαντιεῖς µε ὑσσώπῳ, 
xiv χαθαρισθῄσοµαι ' πλυνεῖς µε, xal ὑπὲρ χιόνα 
λευχανθήσοµαι. ». ᾿Ῥαντισμὸν γὰρ ὑσσώπου, τὸν Ἱου- 
ῥαῖχὺν χαθαρισμὸν, tbv ἕως νῦν εἰωθότα παρ᾽ αὐτοῖς 
Ἰΐνεσθαι' ὑπὲρ χιόνα δὲ, φωτισμὸν Χριστιανῶν, τὸ 
ῥάπτιαμα λέγει. Ἡσαΐας δέ ᾽ ε "Αγιοι χληθήσονται 
πάντες οἱ γραφέντες εἰς Quhv ἐν Ἱερουσαλήμ ὅτι 
ἐχπλυνεῖ Κύριος τὸν ῥύπον τῶν υἱῶν xal τῶν θνγα- 
τέρων Σιὼν, xoi τὸ αἷμα ἐχκαθαριεῖ Ex µέσου αὐτῶν 


Premetheus 1 appenatuir, Saspicor tamen legendum C 
hic esse προθυµίαν, id est « promptitudinem. » 

(14) Propositum. Vel « nostram hujusmodi propo- 
sionem, » Eam scilicet, qua dixit, « statim, confe- 
slim, eoJem mornento » nos bona illa consequi in 
baptismo. 

(15) JHiuminabat. Respicit, opinor, « columnam 
iguis, » de qua sermo est in Exodo cap. xit, ubi di- 
titur « Dominus pracessisse » lsraelitas « per diem 
in columna nubis, et per noctem in columna iguis, 
415 « unquam defuit. » -- 

(16) Nolo enim. 1 Cor. x, 1-4. Graca Biblia: 
09 θέλω δέ, id est, « Nolo autem. » Sed Latina, ut 
Didymus. 

(17) Baptizati: sunt. Greca editio : ἐδαπτίσαντο. 
Didymus, ἐδαπτίσθησαν. 

(18) Escam. Greca Biblia : 
est « eamdem escam. » 

(19) Hec dicit. Ezech. xxxvi, 92, 25, 27 οἱ 98. 


τὸ αὐτὸ βρῶμα, id 


propositum (14) przveniat, atque antevertat. Αο 
υἱ summatim loquar, ita scilicet ut eam reveren- 
tíiam servem, qui erga veritatem pra umbra ad- 
hibenda est, imago quoque ipsa baptismi et semper 
omnes illius temporis Israclitas illuminabat (15), ae 
servabat, et salutem a consubstantiali Trinitate 
communiter datam esse ostendebat, sicut Paulus 
legis peritus in. prima ad. Corintbios Epistola scri- 
psit: « Nolo enim (16) vos ignorare, fratres, quod 
patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per 
mare transierunt, ei ounes in Moyse baptizati sunt 
(17) in nube, et. in iari : et omnes escam (18) 
spiritüalem manducaverunt, et omnes eumdem ορί- 
ritualem biberunt potum : bibebant enim de spiri- 
tuali consequente petra : petra autem erat Christus; » 
εἰ sicut propletant Ezechiel quidem : εἶ]φο dicit 
(19) Dominus : Aspergam super vos aquam muu- 
dam, et mundabimini ab omnibus peccatis vestris, 
Et Spiritum meum dabo ;n vobis, et eritis mihi in 
populum, eL ego ero vobis in Deum, » David vero : 
« Asperges (20) me liyssopo, et mundabor ; lavabis 
me, et super nivem dealbabor.» Nam «aspersio hys- 
sopi » Judaicam denotat purificationei, quz usque 
ad hane diem apud Jadzos fleri consuevit; cum 
vero ait (21) « super nivem, » Christianorun 976 
illuminationem intelligit, quae est baptismus. Isaias 
vero ; « Sancti (22) vocabuntur omnes, qui scripti 


agnoscit Aubrosius num. 10 et 14, ut Didymus 
segm. 121 5 , et 122 a. Ill. In transitu maris Rubri 
figuram baptismi contemplatur Ambrosius num. 192 
et 15, et Didymus segm. 132 a. IV. In aquis , qu;e 
ex amaris dulces factzs sunt, baptisma figuratum 
docet Auwbr. num. 14, item ut Did. segm 122 a. V. 
Ea prztermittens, quze Didymus docet segm. 122 5 
ες cap. 6libri 1» Regum, agit Ambrosius num. 16 
de Nahamano Syro, ut Didyinus segm. 194 a. VI. 
lis omissis, ϱυ ex Zacharia disputat. Didymus, ad 
piscinam probaticam transit Ambrosius num. 22, de 
qua Didymus segm. 195 b. ΥΠ. Ambrosius num. 24 
et 25 de columba ex arca emissa rursus agit, de 
qua egerat Didymus segm. 121 5; uterque vero eum- 

em Matibasi textum affert. Vlll. Ambrosius nuip. 
26 baptismo applicat illud Psaliis : « Vox Dowini 
super aquas, » item ut Didymus segm. 136 b. IX. 
Sacrum chrisma atingit ille num. 29, iste segm. 
126 a. X. Bapusnmo applicat Ambrosius num. δὲ, 


Graca editio pro τῶν ἁμαρτιῶν habet. ἀχαθαρσιῶν. D illa verba: « Asperges ime hyssopo, » etc., ut Didy- 


Asperges. Psal. L, 8 (s"u 9). ] 

24) Cum vero ait. Simili fere modo versiculum 
bunc accipit Ambrosius, Vide not. 98, pag. 47. Sed 
res altius repetenda. Nempe Didymum ex Tertullia- 
no aliquá mutuantem vidimus superius : videndum 
bunc, quanta sit inter boc Didymi caput, et brevein 
Aubrosii librum De mysteriis similitudo. Utrum ve- 
 Àmbrosius binc aliqua illue derivarit, quemad- 
moduin ex ipsius Didymi libro De Spiritu suncio in 
Suis e Spiritu sancto libris nonnulla deproinpsit, 
lector judicet : ego summa. tantum doctrinz capita 
eodem utrobique ordine sibi succedeniia, et simili- 
tudinem aliquam imer se habentia indicabo : lector 

ipsa inter se couferet. I. lique Ambrosius cap. 
$, uum. 9, baptismi figuram, et Spiritus sancti ope- 
rationem, nempe aquarum sanctificationem, colligit 
et verbis Moysis : « Spiritus superferebatur super 
10128, » ut Didymus segm. 121 b. ll. Baptismi !y- 
Pos in diluvii aquis, et in columba ex arca emissa 


PaTROL. GR. XXXIX. 


mus in hoc segmento, ac simili aterque ratione. 
Xl. Ambrosius num. 42, plures affert versiculos ex 
psalmo xxii, item ut Didymus segm. 125 b. Demum 
Ambrosius num. 49, seu penultimo Pauli verba , 
« Bibebant, » etc. profert, item ot Didymus in pre- 
senli segmento. Nihil autem theologo et catechistze 
Alexandrino honorificentiu8 accidere potuit, quam 
ut tantus vir, tam eximia doctrina, sanctitate, ac 
dignitate, aliquid ex ipso mutuatus, aut imiltatis sit. 
At non solum ex Didymo quadom sumpsit Ambro- 
sius, sed etiam ex Basilii Magni homiliis ἐπ Hezae- 
meron plura ip suum similis argumenti opus deri- 
vavit : ac nonnulla eliam ex Origeue, ex Philoue, 
ex llippolyto, uon tamen ut ipterpres, sed ut auctor 
proprii operis. Lege, ài placet, etiam Hieronymi 
epist, 69 ad Üceanum num. 0, ubi aquarum et ba- 
ptismi laudes praedicans non pauca habet iis similia, 
qu:& hic docuerat Didymus. 
(22) Sancti. Isa. wv, 5 et 4. 


23 


715 


ΡΙΡΤΜΙ ALEXANDRIM 


116 


sunt ip vitam in Jerusalem : quia abluet Dominns Α ἐν Ἠνεύματι κρίσεως xai àv Ἠνεύματι χαύσεως. » 


sordes filiorum et filiarum Sion, et sanguinem (23) 
emundabit ex medio eorum in Spiritu judicii, et 
in Spiritu ardoris. » Αο Petrus ut ostendat in pri- 
wa Epistola, quod, si olim baptismus, qui in. um- 
bra erat, salvabat, multo magis ille baptismus, qui 
est in veritate, nos immortales reddit, et deiflcat 
(24), scripsit ita : « Quod et vos (25) antitypum 
(aut, similis forme) nunc salvat baptisma, non 
carnis depositio sordium, sed conscientize bonz in- 
terrogatio in Deum, per resurrectionem Jesu Chri- 
sti, qui sedit. (26) in dextera Dei (27) profectus 
in ccelum, subjectis sibi angelis, οἱ potestatibus, 
el virtutibus. » Porro « interrogationem in Deum » 
dicit conscientiz: confessionem (seu professionem 


Καὶ ἵνα δείξη Πέτρος ἓν τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ, ὡς, εἰ 
τὸ Υενόμενόν ποτε ἐν σχιᾷ βάπτισμα Eoo ev, πόσψ 
μᾶλλον τὸ γενόµενον ἐν ἀληθείᾳ ἁπαθανατοῖ xal ἆπο- 
θεοῖ ἡμᾶς, (127 a] ἔγραφεν οὕτως. « Ὁ xat ὑμᾶς 
ἀντίτυπον νῦν σώζει βάπτισμα, οὐ σαρχὸς ἀπόθεσις 
ῥύπου, ἁλλὰ συνειδήσεως ἀγαθῆς ἑπερώτημα εἰς 
θεὸν δι ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅστις ἐχάθισεν 
ἓν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ πορευθεὶς εἰς οὐρανὸν, ὑποταγέν- 
των αὐτῷ ἁγγέλων, χαὶ ἐξρυσιῶν, xaX δυνάμεων. » 
Ἐπερώτημα δὲ λέχει εἰς Θεὺν τὴν ὁμολογίαν της 
συνειδήσεως, ἣν ἑἐχτιθέμεθα, σνντιθέµενοι βαπτίςε- 
σθαι εἰς Πατέρα, καὶ Υἱὸν, xai ἅγιον Πνεῦμα, κατὰ 
τὴν τοῦ Κυρίου φωνήν. 'Ἡσαῖας οὖν αὖθις βοᾷ xo 
τοὺς μὴ πιστεύοντας τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, xat δ-ὰ τοῦ- 


fldei) quam exponimus, cum convenimus ut bapti- B το μὴ ἔχοντας τὴν µέλλουσαν χληρονομίαν ' « Ἔστιν, 


zeimnur in Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum 
"uxta Domini mandatum. lsaías ergo ad eos, qui 
Spiritui sancto non credunt, ideoque non habe- 
bunt venturam hereditatem, sic rursus clamat : 
« Est (28), inquit, hxreditas iis, qui colunt Domi- 
num, et vos eritis (29) justi, dicit Dominus. Si- 
tientes (30) ite in aquam, et quicunque non babe- 
tis argentum, euntes emite, et comedite (21) sine 
argento et. pretio vinum et adipem. » Aquam dizit 
Spiritum sanctum, et fluenta. piscinze ipsius. Vini 
et adipis nomine tunc quidem designaban:ur ea, 
quie Judaicse erant propositionis; 2717 nunc vero 
divina communio corporis et sanguinis Domini, 
quam una cum renovatione simul quidem emimos, 
non argentum, sed fidem expendentes, simul vero 
etiam dono accipimus. Quod autem «aqua» vocabulo 
Spiritus sanctus, ac insuper ipsius baptismi aque 
denotenlur, testatur. et Joannes inquiens ex per- 
sona Salvatoris : « Qui credit (52) in me, sicut 
dixit Seriptura, flumina ex ventre ejua fluent aque 
vive, » et statim his adiidit : « lloc autem (56), 
inquit, dicebat de Spiritu, quem accepturi erant 
credentes. » Quod vero etiam gratis ob exceden- 
tem Trinitatis bonitatem, quamvis indigni, justifl- 
cemur, Pauli ad Romanos sermo ostendit : « Omnes 
(94) eniin, inquit, peccaverunt, et posteriores sunt 
(sive egent) gloria Dei : justificati graüs gratia 
ipsius per redemptionem, qua est in Christo Jesu.» 


λὴμ ἐχκαθαριει ix μέσον αὐτῆς ἐν Liv. xp. καὶ 
Πνεύματι χαύσεως, id est «sanguinem Jerusalem 
emundabit ex medio ipsius in Spiritu judicii et Spi- 
ritu ardoris. » 

(34) Deificat. ld est, « filios Dei efficit. » 

(25) Quod et vos. In prima Petr. 1, 91 οἱ 99. 
Graeca editio : *U xal ἡμᾶς, id est « quod et nos. » 
Sed Latiua, ut Didymus. 

(26) Sedit. Pro ὅστις ἐχάθισεν Graeca editio ba- 
bet ὃς ἐστιν. . 

(27) Post hanc vocem addit Vulg. interpres : 
« Deglutiens mortem, ut vit» sterna heredes effi. 
ceremur. » Que in Grecis Bibliis desunt. Ne Cyril- 
lus quidem catech. xiv, ea legit. At theologus noster 
ea legit in enarratione in. primam Petri episiolam 
ad cap. i1. 

(88) Est. I2. Liv, 17, Lv, 14. 


(5) Sanguintm. Gr:zeca editio : Τὸ αἷμα Ἱερουσα- D (29) Eritis. Graca ed. ἔσεσθέ µοι, id esl. « eriiis 


φησὶν, xÀmnpovogla τοῖς θεραπεύουσι Κύριον, xz: 
ὑμεῖς ἔσεσθε δίχαιοι, λέγει Κύριος. Οἱ διψῶντες, v»- 
ρεύεσθε ἐφ᾽ ὕδωρ᾽ καὶ ὅσοι μὴ ἔχετε ἀργύριον, βαξδί- 
σαντες ἀγοράσατε, xal φάγετε ἄνευ ἀργυρέου xa! 
τιμής οἶνον xal στέαρ. » Ὕδωρ εἶπεν τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον, xat τῆς κολυµθήθρας αὑτοῦ τὰ νάµατα * οἶνον 
καὶ στέας, τότε μὲν τὰ τῆς προθέσεως τῆς Ἰουδαῖχης 
ἐσήμανεν, νῦν δὲ τὴν ἀθάνατον χοινωνίαν τοῦ σώμα- 
τος xaX αἵματος τοῦ δεσποτικοῦ * ἤντινα σὺν τῷ ἀνα- 
χαινισμῷ ἅμα μὲν ἀγοράζομεν, πίστιν χαὶ οὐχ ἀργύ- 
xov χατατιθέµενοι, ἅμα δὲ xaX χάρισμα λαμθάνομεν. 
Ὅτι δὲ ὕδωρ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, ἔτι μὴν καὶ τὺ τοῦ 
βαπτίσματος αὐτοῦ λέγει, xai Ἰωάννης μαρτυρξὶ 
ἀπὺ τοῦ Σωτῆρος, εἰπών ^ « 'Ü πιστεύων εἰς ipi, 
καθὼς εἶπεν fj Γραφή ’ ποταμοὶ ἐχ τῆς χοιλίας αὐ- 
τοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος. » Καὶ εὐθὺς προσέθτ- 
xsv τῷ λόγῳ" « Τοῦτο δὲ, φησὶν, ἔλεγεν περὶ τοῦ 
Πνεύμστος, οὗ ἔμελλον λαµθάνειν οἱ πιστεύοντες. » 
[127 b] Ὅτι δὲ καὶ προῖχα δικαιούµεθα, ἀνάξιοι 6v- 
τες, δι᾽ ὑπερθάλλουσαν ἀγαθότητα τῆς Τριάδος, IIa3- 
λου πρὸς Ῥωμαίους διέδειξε λόγος «Πάντες Υὰρ, 
φησὶν, Ἡμαρτον, χαὶ ὑστεροῦνται τῖς δόξης τοῦ 8:05, 
διχαιούµενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χάριτι διὰ τῆς ἁπολυ- 
τρώσεως τῆς bv. Χριστῷ Ἰησοῦ. » Τῆς δωρεᾶς εαὺ- 
της µαχαρίζων τοὺς ἀξιουμένους, ὁ μὲν Κύριος παρὰ | 
Λουχᾷ ἔλεγεν πρὺς τοὺς µαθητάς' « Μαχάριοι οἱ 
ὀφθαλμοὶ οἱ βλέποντες ἃ βλέπετε. Λέγω γὰρ ὑμῖν, 
ὅτι πολλοὶ προφῆται xal βασιλεῖς ἠθέλησαν ἰδεῖν, ἃ ᾿ 


mihi. » 


(90) Sitientes. Compl. ed. , Obat ol διφῶντες, ex | 
Hebreo fonte, qui habet vocantis et clamantis par- | 
tieulam ΤΙ (hoi).: Francofurtensis tamen editio 
oaittit voculam οὖαί, ut Didymus. | 

(34) Comedite. Grzca editio rectius; hic enim. 
addit : xai πορεύεσθε xaY ἀγοράσατε, id est «et ite, 
et emite : » qu: lectio Hebrzo exemplari consen- 
tanea est, Hzc tamen verba ab aliis quoque omitti, | 
ut a Didyuo, testatur auctor adnotationum, quz ad- 
ject» sunt editioni Francofurtensi. 

(52) Qui credit. Joan. vii, 38. 

(65) Hoc autem. lbid. 39. 
pro ἔλεγεν, 

($4) Omnes. Rom. 11, 30, 84. 


ar$Cca ed. cz 





71 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


718 


ὑμεῖς βλέπετε, χαὶ οὐχ ἴδον * xal ἀχοῦσαι, & ἠχούσα- A Illos, qui bujus gratis digni facti sint, beatos pra 


τε, καὶ οὐχ ἤχουσαν. » Οἱ δὲ πνευματικοὶ µόνον 
οὐχὶ βλέποµεν καὶ ἀχούομεν, ἀλλὰ xat δωρεὰν ὑπὸ 
vw) ἁγίου Πνεύματος Φωτιάόμοθα xal ἀπολαύομεν, 
σώματος Χριστοῦ µεταλαμθάνοντες xai πηγῆς ἆθα- 
γάτου γευόµενοι. 


dicans Dominus apud Lucam aiebat discipulis : 
« Beati (25) oculi, qui vident quz videtis. Dico enint 
vobis, quod multi prophete et reges voluerunt vi- | 
dere qux vos videtis, et non viderunt (26), et audire 
qui audistis, et non audierunt. » Nos vero, qui 


spirituales (37) efficimur, non modo ea videinus et audimus, sed etiam gratis a Spiritu sancto illumina- 
mur, iisque fruimnr, dum corpus Christi participamus, et immórtalem fontem gustamus 


ΚΕΦ. ΙΕ’. 

Ἐν πολλοῖς οὖν φαίνεται dj Γραφὴ, οὐχ Ίχιστα δὲ 
ἐπὶ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, διὰ τὴν πρὸς τὸν Πατέρα 
καὶ τὸν Υἱὸν τῆς οὐσίας xal ἑνεργείας ταυτότητα, 
μόνου τοῦ ἁγίου Πνεύματος xai τοῦ σωτηρίου αὐτοῦ 
σηµάντρου, ἓν ᾧ κατασφραγιζόµενοι ἀναστοιχειού- 


CAP. XV. 

In multis porro, maxime vero in sanclo bapti-. 
smate, propter essentie et operationis identitatem 
eum Patre et Filio, Scripturam meminisse constat 
sulius Spiritus sancti, et salutaris ejus signaculi 
(aut sigilli), quo obsignati in pristinam imaginem 


μεθα εἰς εἰχόνὰ την πρώτην, μνημονεύουσα. 'Aagpá- p reformamur. Nam ovis non signata, facile a lupis 


ἵιστον Υὰρ πρόθατον, εὐάλωτον τοῖς Ἀύχοις, οὐκ 
ἔχου τὴν ἀπὸ τῆς σφραγῖδος συμμαχίαν, οὐδὲ γιγνυ- 
σχήµενων ὁμοίως τῶν ἄλλων παρὰ τοῦ χαλοῦ ἡμῶν 
Πριμένος, ἐπειδὴ μηδὲ αὐτὸ γινώσχει τὸν πάντων No- 
uia. Αποδείξεις δὲ τούτων εἰσὶν, ὡς ἠνίχα ὁ Σωτὴρ 
ivy € Ὅταν ἕλθη τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγή- 
σει ὑμᾶς εἰς [128 a] πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν " » χαὶ πά- 
kv € Ὑμεῖς βαπτισθῄήσεσθε ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. » 
Καὶ ὡς ὅταν Παῦλος ἀπιστέλλῃ, πρὸς μὲν Κοριν- 
δίους" « Πάντες ἐν ἑνὶ σώµατι εἰς ἓν Πνεῦμα ἐθαπτί- 
σῦτμεν, εἴτε Ἰουδαῖοι, εἴτε Ἕλληνες, εἴτε δοῦλοι, εἴ- 
t ἐλεύθεροι * xaX πάντες Ev Πνεῦμα ἑποτίσθημεν' » 
πὸς δὲ Ἑφεσίους' « Mh λυπεῖτε τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον τοῦ Θεοῦ. ἓν ᾧ ἑσφραγίσθητε εἰς ἡμέραν ἆπο- 


capi potest, cum sit illa ope destituta, σα ex ob-- 
signatione comparatur, neque a bono Pastore no- 
siro aliarum instar agnoscatur, quod ne ipsa 978 
quidem Pastorem omnium cognoscat. H;ec autem 
sic demonstrantur. Salvator ait : « Cum venerit 
(88) Spiritus veritatis, deducet vos in omnem ve- 
ritatem; » et rursus : « Vos baptizabimini (359) in 
Spiritu sancto; » et Paulus scribit ad Corinthios 
quidem : « Omnes (40) in uno corpore in unum 
Spiritum baptizati sumus, sive Judzi, sive Graci, 
sive servi, sive liberi; et omnes uno Spiritu po- 
(ati sumus; » ad Ephesios vero: « Nolite (41) 
contristare Spiritum sanctum Dei, in quo obsignati 
estis in diem redemptionis; » et rursus : « In quo 


lvpüctoe* » xa πάλιν € "Ev ᾧ πιστεύσαντες C (42) credentes obsignati sumus Spiritu promissionis 


ἑσφραγίσθημεν τῷ Πνεύματι τῆς ἐπαγγελίας τῷ 
&plo* » ὅπερ προφητεύων ἔφαλλεν Aavtb- « Ἐση- 
µειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύ- 


($5) Beati. Luc. x, 20, 94. . 

(66) Non viderunt. ὤΓΦεα editio : obx εἶδον, xai 
ἀχοῦσαι ἃ ἀχούετεα. 

(97) Spirituales. Propter inhabitantem in nobis 
Spiritum sanctum nos denominari el esse « .spiri- 
Wales » sepius docet theologus noster tum in hoc 
sere tum in libro De Spiritu sancto, num. 5 et 

, Itm fortasse in fragmento, quod exstat in Joan- 
uis Damasceni Parallelis sub litera B tit. 1v, ubi le- 
gitur ; Ὡς γὰρ ὁ εἰς oo βαπτιζόµενος ὅλος ὑγραί 
vat οὕτως ὁ ἓν ἁγίῳ Πνεύματι ῥαπειζόκανος λος 
πνευματιχὸς καὶ ἅγιος γίνεται, id est, « Sicul enim 
qui in aqua baptizatur, totus fit madidus ; ita qui 
in Spiritu sancto baptizatur, totus fit spiritualis εἰ 
sanctus, » Tribuitur quidem hoc fragmentum in Le- 
quieni editione Gregorio Nysseno, ac desumptum 
dicitur ex ejus oratione 7 in baptismum. At in Nania- 
n» codice pagina 509 tribuitur Didyuo. Ac gane cum 

48, qu:e exstant, Nysseni orationes de baptismo 
ajentes percurrerim, illud in eis invenire non potui. 

(38) Cum venerit. Joan. xvi, 40. 

(59) Vos baptisabimini. Act. 1, 5. 

(40) Omnes. { Cor. xii, 12. Greca editio: Ἐν 
E Πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν σῶμα ἐθαπτίσθη- 
μεν... xal πάντες εἰς Ev Πνεῦμα ἐποτίσθημεν. ut 
legit etiam Vulg. interpres. | 

(M) Nolite, Ephes. ιν, 90. 

43) In quo. Ephes. 1, 15. Graeca Diblia, ἔσφρα- 
Tiotnte, id est « obsignali estis. » 

(4) Signatum. Psal. 1v, 7. Vide segm. 57 a. 
Porro hune versiculum de Spiritu sancto inter- 
preatus est etiam in comment. in Psalmos ad psal. 
uuxivur, 16, oog. 851, catene Corderianz, at- 


sancto. » Quod prophetans David psallebat, « Si- 
gnatum (40) est super nos lumen vultus tuj, Do- 
mine, » lumen diviuz faciei (44! dicens Spiritum. 


que a Davide eos, qui baptizati sunt, ac. Spiritu 
saucto obsignati, induci affirmat sic loquentes : 
« Siguatum est, » etc, Similia docuit ad Psalmum 
Civ, 4, pag. 114, in. eadem catena, et in com- 
mentariis in Acta apostolorum tom. 1v Anecd. Wollli 
pag. 4&. In catena vero manuscripta , quam comne- 
moravi, pag. 228 et 229, hxc leguntur folio 10, ad 
ea verba : « Quis ostendet nobis bona? Signatum 
est super nos lumen vultus tui, Domine. » Διδύμου, 
Τὸ γὰρ ἐπὶ μετώπου σημεῖον , ἡ χοινωνία vf; θεότη- 
τος (Origenem imitatur) εἰς τοὺς ὑγιῶς αὐτὴν νοοῦν- 
τας φθάνουσαν (lego φθάνουσα). Nóct δὲ xal φῶν τοῦ 
προσώπου τοῦ 8:0), xai τὸν χαραχτῆρα τῆς ὑποστά- 
σεως, χαὶ εἰχόνα αὐτοῦ τοῦ ἀορᾶτου 8:00. "Üzep φῶς 
ἀπεντεῦθεν ἐσημειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς µορφωθέντας χατ᾽ 
μα . περὶ οὗ καὶ is λαθών ρα N τὶς ἀντὶ τοῦ elc 
είξει μόνος ἡμῖν τὰ ἀγαθά ' ἵνα f) ἀτόμον σημαντιχὸὀν, 
ὡς Ανδρικό, τις εὐγενῆς. Id est: « Dioymi. Nain 
signum in Ironte est communicatio Deitatis, cujus 

articipes flunt qui eam 8ano sensu interpretantur. 
ntellige autem et lumen vultus Dei, et characterem 
substautiz, et imsginem ipsius inconspicui Dei. 
Quod lumen signatum est super nos ipsi conformes 
factos, de quo etiam nonnulli intellexerunt illud : 
« Quis (pro unus) ostendet solus nobis bona : » nt 
individuum significet, quemadmodum illud : « Ho- 


πιο τις (id est, quis, seu quidam) nobilis. » 


(44) Divina faciei, In. commentariis in Psalmos, 
ad vers. 10 psalmi xv, Didymus « Patris vultum » 
interpretatur Filium. ldem lecit in commentariis in 
Ecclesiastem, ad cap. n1, vers. 14, explicans ea 
verba : « Ut timeant a facie ejus, » Nimirum ín ca- 
tena manu scripta im Ecclesiasiem , que exstat. 


119 


DIDYMI ALEXANDRINI 


TX 


Si ergo in nomine (45) Patris, et Filii, et Spirits A ote * » φῶς τοῦ θεϊχοῦ προσώπου τὸ Πνεῦμα εἰπών, 


saneti ex zequo obsignamur et baptizamur, sequi- 
tur οἱ Trinitas in. una. deitate sit ac regno. Nec 
euim ín creaturaruin nomine he accipimus, ne- 
que assumit Deus creaturze nomen cum 550, aut 
ebsignationem, quasi ípse solus salvare non pos. 
sit, Qui ergo transeunt. ad. ortliodoxiam, etsi 
forte baptizati fuerint, bapuzantür (46] (nec 
979 enim dicimus, rebaptizantur /47), cum verum 
Japtisma non habeant) ; Eunomiani quidem, quia 
unam faciunt immersionem, dicentes baptizari so- 
lum jn mortem Domini (48): Pbryges (49) vero, 
quia non baptizant in tres sanctas hypostases, sed 
eumdem esse credunt Pairem, et Filium, et Spiri- 
tum sanctum. Unguntur (50) autem. qui a quavis 


Ei οὖν εἰς ὄνομα Πατρὸς, xai Υἱοῦ, xai ἁγίου Πνεί- 
µατος ἴσως σφραγιξόμε΄α χαὶ βαπτιζόμεθα" ἄρα ἐν 
μιᾷ θεότητι xal βασιλείᾳ ἡ Τριάς. O0 γὰρ irl x 
σµασιν ταῦτα δεχόµεθα, οὐδὲ ξυμπαραλαμθάνει ὁ 
θεὸς Χτίσµατος ὄνομα τῷ ἑαυτοῦ, $ σοριγῖῖα, 
ὡς μόνος σώζειν οὗ δυνάµενος. Μιτερχόμενοι υ- 
νυν εἰς τὴν ὀρθοδοξίαν, xXv τυχὸν ὧὥσιν βεδαπτισ.ἑ- 
νου, βαπτίζονται μέν (οὗ γὰρ λέγομεν ἀναδαττ- 
ζονται, ἐπειδὴ μὴ ἔχουσι τὸ ἀληθὲς βάπτισμα). d 
δὲ Εὐνομιανοὶ μὲν, διὰ τὸ µίαν χατάδυσιν ποιεῖσθαι, 
λέγοντες µόνον εἰς τὸν θάνατον τοῦ Κυρίου βαπτ:- 
ζεσθαι' Φρύγες δὲ, διὰ τὸ μὴ εἰς τὰς τρεῖς ἁγίας 
ὑποστάσεις βαπτίζειν , ἀλλὰ πιστεύειν τὸν αὐτὺν εἷ- 
ναι Πατέρα, καὶ Υἱὸν, καὶ ἅγιον Ἠνεῦμα. Χρίοντη 


in codice 92 Graco bibliothece Venette S. Mar- B cratis verba recitare sufficiat. « Hoc unum dicam, » 


ci, hzc leguntur pag. 80: Διδύμου. Περὶ τῶν ὁρα- 
τῶν ὁ λόγος χτισµάτων... "Opa δὲ, ὅτι οὐκ εἶπεν, 
"Iva φοθηθῶσι τὸν θεὸν, ἀλλά τὸ πρόσωπον αἷ- 
τοῦ. Ἡρόσωπον γὰρ Κυρίου ἐπὶ ποιοῦντας χαχά. 
Ἡρόσωπον δὲ Θεοῦ προηγηυµένως ὁ Υἱὸς χατὰ τό" 
ε Ἐπίφανον τὸ πρόσωπόν σου, xaX σωθησόµεθα. » lu 
est : « Didyni. De visibilibus creaturis sermo hic 
est. . . Observa autem non. dixisse Ecclesiasten : 
Ut timeant Deum ; sed, vultum ejus, Nam « Vultus 
Domini super facientes mala. » Vultus autem Dei 
precipue est Filius, juxta illud : « Ostende vultum 
tuum, et salvabimur.» Cum porro Spiritus sanctus a 
Filio etiam procedat, merito a Didymo dicitur esse 
lumen vultus Dei. 

(45) In nomine, etc. Hoc ipsum argumentum af- 
fert Didymus in libro De Syptritu sancio num. 21; 
et illum, qui unum ex tribus nominibus omitti posse, 
aut unquam potuisse doceat, vocat « contrarium le- 
gislatorem Christi, » sive (ut legit S. Thomas eum 
Didymi locum allegans in catena ad eap. xxvi 
Mauhzi) « contrarium Christo legislatori. » 

(40) Bapiizantur, eic. Baptismum ab hzreticis 
rite collatum ut validum haberi a Didymo, hinc col- 
ligo : 1, quia Eunomianorum duntaxat ac Phry- 
gum baptisnia excipil : exceptio autem flrmat re- 
gulam; 2, quia horum bapüsmum ideo invalidum di- 
cit, quod formula a Christo prescripta in baptismi 
collatione non uterentur; 2, quia in uuctione rem 
contra se habere, quam in baptismo, indicans sub- 
jungit : « Unguntir autem , qui a quavis heresi ae- 
cedunt. » Mulio cautius vero, aut saltem clarius 
loquitur Didymus , quam in Procatechesi Cyrilius, 
qui ait : Μόνον γὰρ ol αἱρετιχοὶ ἀναθαπτίζονται, 
ἐπειδὴ τὸ πρότερον οὐχ ἣν βάπτισμα, id est « Π9γ6- 
tici enim lantum  rebaptizantur; siquidem prius 
illud baptisma non erat. » 


inquit, « eos sacrum baptisma adulterasse; non 
enim in Trinitatem baptizant, sed in mortem 
Christi. » S. Epiphanius contra hzresi Lirv, 
pag. 992, affirmat « Aetii discipulos eum eoruu 
successore Eunomio rebaptizare in nomine Dei in- 
creati, eL ín nonfine Filii creati, et in nomineSyi- 
ritus sanclificantis, et a creato Filio procedentis. : 
Yerum -Epiplanius de baptismo loquitur iteruu 
collato iis qui baptizati fuissent 4 catholicis, aut 
etiam ab Arianis, Didymus vero aliique de baptismo 
primum dato. Quod vero spectat ad Montauisias, 
eorum baptisma rejecerat concilium Laodicenum 
canone 8, et juxta quadam exemplaria Nicenum 
quoque canone 19. 

(49) Phryges. Phryges, id est, Montanisiss, 
« baptizare in Patrem, et Filium, et Montanum, aut 
Priscillam, » ait Basilius in epistola 188, quz es 
canonica prima, pag. 269, tom. III, ed. Parisiensis 
anni 1750. Didymus vero noster eosdem hzreticos 
ait « non baptizare in tres sanctas hypostases. : 
At quemadimoduin nonnulli, ut monachus Maurinus 
operum Basilii editor, ex ipsius Basilii verbis nou 
colligi putant, Montauistas prascripia a Christo for- 
mula inter baptizandum usos nou esse; ita nou 
deerunt qui id ne ex Didymi quidem verbis colligi 
arbitrabuntur : ea enim ita accipienda esse con. 
tendent, ut ideo in tres sanctas hypostases non ba- 
ptizare dicantur, quod divinarum personarum 
distinctionem won adiniserint, ideoque baptismi 
formulam mente quidem , sensu atque interprela- 
tione vitiaverint, sed eadem tamen, atque catholici, 
verba pronuntiaverint. Αἱ si res ita se habet, cur 
Didymus e tam multis hzreticorum sectis nondum 
illius etate exstinctis Eunomianos tantum hic me- 
morat ae Montanista3? Noune horum baptismum a 
« cujusvis » alterius « hzxresis » bapiisinate secer- 


(47) Nec . . . dicimus, rebaptizantur. Eodem D uere videtur? Propterea foriasse quod nulli alii tunc 


tnodo locutus fuerat Cyprianus in epistola 71 ad 
Quintum data, in eo lamen errans, quod non aliquo- 
rum duntaxat, ut Didymus, sed omnium lieretico- 
rum baptisma respueret. « Nos autem dicimus (in- 
quit), eos qui inde, non rebaptizari apud mos, 
sed baptizari : neque enim accipiunt illic aliquid 
ubi nibil est. » 

(48) In mortem Domini. Mentein fortasse Didy- 
mus intendit ad septimum canouein secunda ceu- 
menicas synodi, paulo aute quam hzc ipse dictaret 
habit; si tamen revera canon ille ab ea syuodo 
conditus fuit. Ibi porro cum Eunomianoruimn, tum 
Montanistarum baptisma invalidum declaratur. Cze- 
terum quod spectat ad Eunomianos, boc ipsum quod 
Didymus, de iis affirmant Socrates lib. v, cap. 24, 
Sozomenus lib. vi, cap. 20, 'flieodoretus lib. iv 
BH oreticarum fabularum, cap. 9, Plilostorgius ipse, 
quamvis Eunumianus, lib. x, uum. 4, et Anasta- 
$1us Bibliothecarius iu eistoria. eccies. pag. 95. S.- 


in Alexandrina dicecesi forent bh:eretici, qui baptisn:i 
formulam iminutassent. Hxc tameu uon de Montano 
ipso dicta volo, qui recte «e Trinitate sensisse vi- 
detur, etsi aliter opinetur. Diuymus seg. 215 ^; 
neque de iis Montanistis, qui dicebantur. € secun- 
dam Proclum; » sed de nequioribus aliis Mouta- 
nistis, qui (Didymo teste, ac Theodoreto in lib. 1! 
Hareiicar. [abularum, cap. 9 ) divinarum persona- 
rum distinctionem irficiabautur, nempe de iis qui 
appellabautur « secundum ZEschinem. » 

(20) Unguntur. Utrum ea chrismatio, qui bere- 
ticis extra Cauiolicam rite baptizatis, et confirma- 
tis, ac deinceps ad Catholicam ipsam venientibus 
conferebatur, sacramentum: esset, au ecclesiastica 
curemonia, disputant theologi. Quid autem hac de 
re senserit Didyinus, non videtur quidem certo €o- 
ligi posse ex hoc loco; ipsum tamen de saerameuto 
potius loqui, quam de mera ceremonia, infero e£ 
verbis hisce : «Quia non habent sauciau unctionem? 


791 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS | ποια 


. & οἱ ἀπὸ πάσης αἱρέσεως µετερχόµενοι, ἐπειδὴ ox A hzresi accedunt, quia non babent sanctam unctio- 


ἔχουσι τὸ ἅγιον χρίσμα. Ἐπίσκοπος δὰ uóvog τῇ 
ἄνωθεν χάριτι τελεῖ τὸ χρίσμα. 


κεφ. Iq. . 

Εὐρίσχομεν δὲ, ὅτι, χαθάπερ τὴν [198 b] τῶν 
Ἁνύμων ἡμέραν εἰς τιμὴν xal δόξαν τοῦ ἁγίου χαὶ 
τριποθήτου Πάσχα τοῦ Χριστοῦ τυπιχῶς ἐπετέλουν 
Ἰσραηλίται οὕτω xal τὴν παρ ἐχείνοις ἡμέραν τῆς 
Πεντγκοστῆς εἰς τιμὴν xai δόξαν τῆς σωτηρίου xal 
σεπτῆς ἐπιδημίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος iv εἰχόνι 
ρτάνοντες ἐτύγχανον. Kal οὗ τοῦτο µόνον, ἀλλὰ 
μυστικῶς διὰ τῆς ἑορτῆς τῶν Σχηνοπηγιῶν τὰς συν- 
άξεις προηγόρενον τῶν ἁγίων Ἐχχλησιῶν xaX µαρ- 
πρίων, αἴτινες ἄγουσιν ἡμᾶς διὰ πίστεως χαὶ χαλ- 


nem, sive chrisma. Episcopus vero solus per eelc- 
stem gratiam perficit. chrisma (51), sive unctio- 
neth, 

980 CAP. XVI. 

Compertum praterea est, Israelitas, sicut Azymo- 
rum diem in honorem et gloriam sancti et desi- 
deratissimi Paschatis (52) Cbristi ιγρίεθ eclebra- 
bant, ita et 648 Pentecostes diem, ut festum in 
honorem et gloriam salutaris ac venerandi adventus 
Spiritus sancti, in imagine celebrasse. Quiu etiain 
per Seenopegiarum , aut tabernaculorum festum 
syuaxes [355] (id est collectas) sanctarum Ecclesia- 
run et martyriorum mystice praenuntiabant: qu: 
synaxes per fidem et boua opera in coslestia nos. 


kspylag ἐπὶ τὰς οὐρανίους σκηνάς ' περὶ ὧν ὁ πη- B ducunt tabernacula, de quibus is qui ea compegit, 


[5 αὐτὰς Deysv* « Ποιῄσατε ἑαυτοῖς φίλους Ex τοῦ 
μαμωνᾶ τῆς ἁδικίας, Uv, ὅτε ἐχλίπητε, δέξωνται 
ὑμᾶς εἰς τὰς οὑρανίους σχηνάς. » Οὐ διέλιπεν γάρ 
ποτε 1j παναπείρατος φαιδρότης τῶν ἑορτῶν τούτων. 
Κά πρὸς αὐτὴν ἀφορῶν ὁ Μελῳδὸς, ἐν τῷ παναρµο” 
vip δεχαχόρδῳ πρὸς τὸν θεὸν ἐχελάδει’ « Εὐλογήσεις 
τὺν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου. ) 
'0 γὰρ οτέφανος περιφερὴς ὧν, πανταχόθεν εἰς ἑαυ- 
ὧν ἀναχυχλοῦται, οὐδὲ ἀρχὴν ἔχων, οὐδὲ πέρας. 


Κεφ. IZ'. 
Καὶ ἵνα οἵας δόξας φυλάττομεν περὶ τοῦ θεοῦ Πα- 
τρὸς, τοιαύτας Έχωμεν xal περὶ τοῦ παντεφόρου 
"κύματος αὐτοῦ, μὴ λέγοντες βασιλεύτερον, f| προ- 


(93) Chrisma. ]! 
onlinario atque extraordinario docent ac dispu- 
Unt theologi, nemini ignota sunt vel mediocriter 
in theologicis disciplinis versato. Utrum vero Didy- 
mus chrismatis nomine chrismatiouem potius hie 
quoque, ut antea, intelligat, «quam unguentum 
psum, quod ab episcopo benedicitur, et quo chri- 
Smalio perficitur, nou ausim definire. lilud tantum 
2umadverto ,  auctorein. Quesiionum Veteris et 
Noti Testamenti: editarum parte 11, tomi Hl. Ope- 
rum Áugustini in Appendice qui a nonnullis tri- 
lwuntur Hilario Luciferiano Ποια Ecclesi: dia- 
(10 $ub Damaso, quastione 101, hiec scribere : 
* Nam in Alexandria et. per totam Egyptum, si 
e^t episcopus, cousignat. (juxta alium codicem, 
consecrat ) presbyler. » 

(93) Desideratiseimi Paschatis. Paschatis nomine 
S3cfosanctam Eucharistiam a Didymo hic, ut ali- 


Quse de confirmationis ministro C 


aiebat : « Facite (54) vobis amicos ex imaimmona ini- 
quitatis, ut, cum defeceritis, recipiant vos in coele- 
stía tabernacula, » Nec enim unquam defecit inter- 
minata (55) horum festorum alacritas. Oculos vero. 
in eam intendens Melodus iu. 800 illo maxime har- 
monico decachordo claniabat ad Deum : « Denedi- 
ces (56) coronam anni benignitatis tux.» Nam 
corona, eum sit rotunda (57), undecuuque in semet- 
ipsam instar circuli redit nee initium habens µε 
finem. 
' CAP. XVII. 

Atque ut quales de Deo Patre tenemus opinio- 
nes, tales etiam de omnium inspectore (58) Spiritu 
ejus habeamus, nec Patrem magis regem (59) esse 


(85) Interminata. In Greco, παναπείρατος. Le- 
gendum esse suspicetur quis, παναπείριτος, aut 
παναπἑρατος. Cum tamen pro ἄπειρος, quod est, 
ε expers, » seu « non expertus, » et « intermina- 
tus, » Pindarus Nem. Od. 4, et Clemens in Protre- 
plico pag. 74, dixerint ἁπείρατος, id est, « non ex- 
pertus, » imo Didyinus ipse ad vers. 17 capitis pri- 
mi Jobi pag. 4& catene in. Jobum λύπης ἀπε[- 
p2:0v voCel eum, qui sit « tristiti:e expers; » quidni 
dixerit theologus noster eliam παναπείρατος, pro 
πανάπειρος, id est, « interminatus? » Fateor Pinda- 
rum Dorice scribentem dicere potuisse ἀπείρατοι, 
pro ἀπείρητοι. Αι de Clemente Alexaudrino eadem 
ralio non valet, cum is Dorice non scripserit. Πιο 
accedit quod in Orphei versibus a Proclo allatis 
lib. 1v, in Timeum vox ἀπείρατος « immensam » 
fortasse significat : ait enim ς Μήσατο δ᾽ ἄλλην γαῖαν 
ἀπείρατον, fvte σελήνην Αθάνατοι χλήζουσιν, id 


ttbi a Chrysostomo, denotari arbitror : idque con- D est, « Aliam vero immensam terrain condidit, quam 


lirmo priuum ex eo, quod segm. 191 a idem no- 
men hoe sensu adhibeat noster tbeologus : deiude 
^x adjuncta voce « desideratissimi : » ssepe enim 
aljungi ea consuevit a Patribus, cum de Eucbari- 
sla sermonem babent; jmo momen hoc solum, 
t Desiderata, » Eucharistiam ipsam designabat, lta 
5. Leno lib. n, tract. 52, eos qui baptizabantur, ad 
liriuam Eucharistiam invitans, ait : « Eia quid sta- 
lis, fratres, vestram quos per fidem genitalis unda 
COucepil . . . ad « Desiderata » quautocius fesii- 
nate. » Lege, quieso, quie ad. butic Zenonis locuin 
adnotarunt perdoeti Ballerinii pag. 229. 

(56) Synuxes. Synaxeos nomen pluribus modis a 
veusus Pawibus accipi, uemo iguorat. Didymus 
lic solemnes fidelium couventus potissimun desi- 
y"al ac festus Ecclesiz dies, Vide segin. 443 a. 

(34) Facie. Luc. xvi, 9, uhi pro οὐρανίους legi- 
Wr αἰωνίους. | 


dii vocant lunam. » Quo seisu autem iuterminatam 
dicat Didymus trium illarum solemuitatuim alacrita- 
lem, ex iis apparet, quad inox subjicit. 


(56) Benedices. Psal. τιν, 12. Codex habet 
χριστότητος pro χρηστότητος. 

(97) Rotunda. Codex , περιφερήν. Lego περ.- 
qeptic- 


(58) Omnium inspectore. Gregorius quoque Na- 
zZianzenus Spiritum sanctum dixit παντεπἰσχοπον. 
Αι παντέφορος verli etiam potest « omnium prz- 
8e8. 0. 


(59) Magis regem. Ariani, Augustino teste in libro 
conira sermonem Arianorum cap. 18, « sic Trinita- 
tis potestates vel officia gradibus ordinabant, ut. .. 
facerent tanquam imperatorem Patrem, judicein 
Filium, advocatum Spiritum sanctum. ) 


725 


DIDYMI ALEXANDRINi 


7 


dicamus, 981 aut antiquiorem, quam sit Spiritus; A γενέστερον αὐτοῦ ἀλλ' εἰδότες, ὅτι οὐδὲν ἀνθρώτις 


sed nibil hominibus firmum esse noverimus, uisi 
ipsis ea, qux: omnibus est proxima, et eunctis auxi- 
lium przbet, Trinitas opituletur (nam « Fallax (60) 
equus ad salutem, inquit Psaltes : prope (61) est 
autem Dominus timentibus eum : et. gigas (62) non 
salvabi:ur im multitudine virtutis suz »): eum 
Seriptura declarat simul cum Patre semper adesse, 
et simul cum eo operari, et nobis in unaquaque re 
opem ferre, et fortitudipein ac robur nobis injicere, 
et illius manifestationem ac doctrinam ejusdem di- 
guitatis ac prastantiz esse eum adventu et doctrina 
Filii, et hujus doctrinam illius doctrinz consonare. 
Àe sane Deus et Pater indivisam, et solam stabi- 
lem exsistentem, et invictam suam, et Verbi, et 


βέδαιον, ἂν ἡ Τριὰς μὴ συμμαχῇ. οὖσα πάντων πλη- 
σίον, xaX πάντων ἐπίχουρος ( « Σευδὶς » γὰρ « ἵτ- 
πος εἰς σωτηρίαν, » φησίν ' « ἐγγὺς δὲ Κύρως τς 
φοδουµένοις αὐτὸν, xal γίγας οὗ σωθίήσεται Ev πλί- 
θει ἰσχύος [139 αἱ αὐτοῦ ) ' fj pag δηλοϊ, ὡς συµ- 
πἀρεστιν ἀεὶ xal συνεργεῖ τῷ Πατρὶ, xal ἓφ ἐχά- 
στῳ βοηθεῖ ἡμῖν, xal ἰσχὺν ἐντίθησιν, xol τῆς «5 
Υἱοῦ παρουσίας xaX διδαχῆς fj αὐτοῦ ἐπιφάνεια ὀμό- 
τιµός ἐστιν, χαὶ ἡ διδασχαλία σύµφωνος τυγχάνει ὤσ. 
Αμέλει τοι ὁ θεὸς χαὶ Πατὴρ τὴν ἁδιαίρετον, καὶ pó- 
νην βεδαίαν, καὶ ἁἀήττητον βοήθειαν αὐτοῦ, xal τοῦ 
Λόχου, χαὶ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ ὑπισχνούμενος τῷζο 
ροθάδελ, xaY ἁποφαένων τρανέστατα, ὡς οὐ διαφἑρο.ν, 
οὔτ᾽ ἀφεστᾶσιν ἀλλήλων αἱ θεῖαι ὑποστάσεις , cy 


Spiritus ipsius opem Zorobabeli promittens, et ma- B sc Ἁγγαίου τοῦ προφἠτου « Καὶ voy κατίσχνε, To- 


nifestissime asseverans non differre, nec a seinvi- 
cem distare divinas bypostases, ait per Aggeuin (62) 
prophetam : « EL nunc (64) confortare, Zorobabel, 
dicit Dominus, et confortare, Jesu fili Josedec sa- 
cerdos magne, et confortetur omnis populus terra: 
quia vobiscum ego sum, dicit Dominus oinnipotens, 
et Spiritus meus stetit in medio vestri. » Per lsaiam 
vero eos leniter redarguit, qui iu nomine ejus et 
Spiritus ipsius non ambulabant, sic inquiens : « Vze, 
filii (05)! Consilium fecistis, non per me, et pacta, 
non per Spiritum meum ; » et rursus Isaias de illis, 
qui in divinam Spiritus potentiam deliquerant, ait: 
« Ipsi (66) non crediderunt, et irritaverunt Spiritum 
sanctum (67), et versus est eis (68) in inimicitiam.» 
Nam ab ira, et inimicitia, et ab omnibus (69) hujus- 
modi rebus alienus est Spiritus sanetus, neque 
conculitur, aut commovetur, cum sit Spiritus man- 
suetudinis, et bonus, el supreme ac impatibilis at- 
que omnipotentis nature; quin potius ipse irascen- 
les. atque ad iracundiam provocantes sanat, et ire 
wstum omni aufert creature, ejusque loco pacem 
inducit ; sicut illis manifestum est, qui considerent, 
eos omnes, qui sermonibus ipsius obtemperant, 
2682 mitem ac niansuetam vitam ducere (70). Sed 
quemadmodum nolis in locis (71) scriptum est: 
« Exacerbaverunt Deum » ei. Patrem; et : c lratus 
est (72) eis ; » in psalmo autem cv legitur : «Ipsi 
vero (73) exacerbaverunt eum in consilio ipsorum,» 


ροθάθελ, λέχει Κύριος, xal χατίσχνε, Ἰησοῦ ὁ 2 
Ἰωσεδὲχ ὁ ἱερεὺς ὁ μέγας, καὶ χατισχνέτω 7i, ὁ 
λαὺς τῆς γῆς" διότι μεθ᾽ ὑμῶν ἐγώ εἰμι, λέτε; Κ.- 
ριος παντοκράτωρ, xat «b Πνεῦμά µου ἐφέστηχεν ἐν 
poto ὑμῶν. » Auk δὲ "Haatoo πραῦ παθῶς χαταµέμ- 


«φεται τοῖς ἐπ᾽ ὀνόματι αὐτοῦ xat τοῦ Πνσύμσις 


αὐτοῦ μὴ πορευοµένοις, οὑτωσεὶ λέγων. c O00, 
τέχνα | Βουλὴν ἐποιήσατε, ob δι) ἐμοῦ" xol cti 
χας, οὗ διὰ τοῦ ΗΠνεύματάς µου. » Καὶ πάλιν Ἠταῖςς 
περὶ τῶν πλημμελησάντων εἰς τὸ θεῖον χράτος τῷ 
Πνεύματος λέγει" € Αὐτοὶ Ἠπείθησαν, xai παρώξ»- 
ναν τὸ Πνεῦμα «b ἅγιον, xal ἑστράφη αὐτοῖς d 
ἔχθραν. » Ὀργῆς μὲν γὰρ καὶ ἔχθρας, xai ἀπὸ τῶν 
τοιούτων πάντων ἐχθέθηπεν τὸ Πνεύμα τὸ ἆγων' 
xai οὗ παρασαλεύεται, οὐδ' ὑποχινεῖται, Πνευμε 
πραότητος ὃν, xai ἀγαθὸν, xo τῆς πρωτίστης, xi 
ἀπαθοῦς, xal παντοκρατορικῆς φύσεως xm gue 
μᾶλλον τοὺς ὀργιζομένους xal θυμοῦντας ἰώμενη, 
καὶ ὅλης ἀφαιρούμενον τῆς χτίσεως τὸ oie paw, 
xat ἀντειαφέρον εἰρήνην, ὡς ἔστι δῆλον τοῖς voit) 
ὅτι πᾶς ὃ πεισθεὶς τοῖς λόγοις αὐτοῦ, ἔζησεν ἡμέ- 
ρως. "Ov τρόπον δὲ πολλαχοῦ ἐγράφη * [139 ϱ] τ Παρ” 
επἰχραναν τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα, xai ὠργίσθη o» 
τοῖς» » xal ὡς &v ρε φαλμῷ φάσχει' « AU ἅ 
παρεπίχραναν αὐτὸν ἐν τῇ βουλῇ αὐτῶν * » οὕτω v 
ὁμοιοτρόπως περὶ τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ Spogritit 
διὰ τὸ τῆς θεότητος, xai ἑἐξουσίας, xai δυνάμεων 
ἁπαράλλαχτον. Καὶ Μιχαίας δὲ ὁμοίως ἀποχλαίεται 


ita nunc (74) eodem modo de Spiritu ejus propheta D τὸν Ἰσραὴλ, ὡς θεῷ προσκρούσαντα, Avuv* ! ἳ 


60) Fallax. Psal. xxxi, 11. 

61) Prope. Ex Psal. cxiww, 19 (sea 18) : ubi 
tamen legitur ἐπικχαλουμένοις, id est, « invocaniti- 
int, » pro « timentibus. » Vide etiam Psal. Lxxiv, 


(62) Et gigas. Psal. xxxu, 16. 


Nu Per Aggawm. Codex, δι’ ἀγγέλου, Lego 9. 


γγαίου. 
(64) E! nunc. Agg. 0, 5, 6. Nonnulla tamen 
Jntermedia omittit Didymus. 


. (65) Ve, filii. 152. xxx, 1. Complutensis editio, - 


Οὐαὶ τέχνα ἁποστάται’ τάδε λέγει Κύριος: Ka 
ἐποιῆσατε βουλὴν... καὶ συνθήχην . . . 
(60) Ipsi. 1sa. κα, 40. Vide not. 98, pag. 54. 
(67) Spiritum sanctum. Greca editio hic addit 
αὐτοῦ, id est, « ejus. » 
(68) Versus est eis. Grzca ed. hic addit Κύριος, 


id est, « Domínus. » .- 

(69) Ab omnibus. Codex : xai ἀπὸ τῶν τοιούτῶν 
πάντων. Concinnior videretur oratio, si legeremet, 
καὶ τῶν ἀπὸ τοιούτων πάντων. Alioquin Jegeaien 
superius foret : ἀπ᾿ ὀργῆς μὲν γὰρ, x. t. ^. 
i Vitam ducere. Codex , tnoev. Sed le 

σεν, 
. τη) Multis in locis. Verbi gratla, Ezech. 1 5; 
psal. v, 42 et alibi. 

(72) Iratus. Ut psal. 
et alibi. 

79) Ipsi vero. Psal. cv, 41 (seu &S). 

D: lia nwnc. Hoc idem argumeulum ex 0” 
rumdem textuum collatione desumptum affert pn 
logus [pst in libro etiam De Spiritu s^" 
num, 


Lix, 1; num. τη, ὃ 


125 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. | 


146. 


οἶχος τοῦ laxi παρώργισε τὸ Πνεῦμα Κυρίου. » A loquitur, ob identitatem videlicet deitatis, et domi- 


Καὶ ὁ πνευµατοφόρος δὲ Δανῖδ, τὸ πρὸς τὸν Πατέρα 
ἰσότιμον xal Ισοδύναμον τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ συν- 
ομολογῶν, χαὶ τὸ δίχα τοῦ ἁγίου Πνεύματος μηδοτιοῦν 
τῶν ἀγαθῶν ὑπάρχειν τῇ χτίσει, ηΌχετο' « Τὸ Πνεῦμά 
5ου τὸ ἀγαθὸν ὁδηγήσει µε ἐν γῇ εὐθείᾳ" » xai, 
t Πνεύματι ἡγεμονιχῷ ovfpizóv ue* » τοῦτ ἔστιν, 
τῷ Πνεύματί σου τῷ ἀρχικῷ καὶ ἐξουσίαν ἔχοντι στε- 
ρέωτον, ἵν οὕτω δυνηθῶ τῆς τε ἁμαρτίας κχαθαρι- 
σθτναι, καὶ τῆς προφητείας μὴ ἐχπεσεῖν. Καὶ ἐν 
Εὐαγγελίῳ τοὺς ἁποστόλους διδάσχων ὁ Δεσπότης, 
ὄτιτῆς ἑαυτοῦ ἐπιφανείας οὐχ ἤσσων ἔσται ἡ παρου- 
cx τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καὶ dj ἐκεῖθεν περιγινο- 
µένη σωτηρία τῇ κτίσει’ ἀλλ (av καὶ ἡ αὐτὴ, διὰ 
τὴν µίαν θεότητα xai ἑνέργειαν, λέγει’ « Συµφέρει 
ὑμῖν, ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω. Ἐὰν γὰρ μὴ ἐγὼ ἀπέλθω, 
ἐχεῖνος οὐχ ἔρχεται, τὸ Ηνεῦμα τὸ ἆγιον. » Καὶ 
σύμφωνον δὲ τῇ ἑαυτοῦ τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος διδα- 


B 


σχαλίαν παριστῶν, ἔφη" « Ὅταν EX0n «b Πνεῦμα - 


τὸ ἅχιον, ἐχεῖνο ὑμᾶς διδάξει χαὶ ἀναμνῆσει πάντα, 
& εἴπον ὑμῖν: » xal, « Obx tok ὑμεῖς ol λαλοῦντες, 
ἀλλὰ ὁ Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν. » Ei 
S x Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς ὁμότιμον τῷ Πατρὶ, ὡς 
ἀποδέδεικται, ὁμότιμον δὲ xal τῷ Υἱῷ, ὡς ὡμολό- 
f1*31 * δῆλον, ὅτι τὴν ἴσην χα) πρὸς ἀλλήλας ἔχουσι 
οχέσιν αἱ θεῖαι ὑποστάσεις. [150 a] Τὰ γὰρ τῷ αὐτῷ 
ἴσα, xal ἀλλήλαις faa πάντως ἑστίν' ἴσος δὲ 6 Yib; 
4) Πατρὶ, ἴσον δὲ xai τὸ Πνεῦμα τῷ Υἱῷ' δῆ- 
M», ὅτι ὁμοίως ἴσον ἐστὶ χαὶ τῷ Πατρί. Αὐτοῦ 
οίνυν εἰπόντος τὸ θεσπέσιον Πνεῦμα λαλεῖν ἐν 
tois ἀποστόλοις, ὁ Παῦλος, διὰ τὴν ἁπαραλλαξίαν τῆς 
φύσεως xal διδαχῆς, τὸν Χριστὸν ἰσχυρίζεται λαλεῖν 
iv αὐτῷ, Υράφων’ « El δοκιμὴν ζητεῖτε τοῦ ἐν Buot 
λαλοῦντος Χριστοῦ. » Σημειωτέον δὲ, ὡς ὅλα ταῦτα 
εν ἐπιφάνειαν τοῦ Πνεύματος αὐθεντιχῶς δηλοῖ γε- 
[ενῆσθαι - xaX ky. τῷ Λουχᾷ δὲ, ὡς προελέχθη, mpoci- 
βηχεν αὐτοῖς' « ᾿Υμεῖς δὲ χαθίσατε ἐν τῇ πύλει, ἕως 
o5 ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕφους. » Αὕτη δὲ ἐτύγχανεν 
ἡ τοῦ θεῖχοῦ Πνεύματος. 


nationis, et potenti. Michzas vero similiter lsrae- 
lem , qui Deum offenderat, deplorat inquiens : 
« Domus (75) Jacob αἱ iracundiam provocavit Spi- 
ritum Domini. » Et spiritifer David Spiritum eam- 
dem cum Patre dignitatem ac potentiam habere, 
nullumque ulli creaturae bonum sine Spiritu sancto 
esse confltens, ita precabatur : « Spiritus (76) tuus 
bonus deducet me in terra recta ; » et : «Spirltu (77) 
principali confirma me, » id est, Spiritu tuo domi- 
natore et potestatem habente corrobora me, ut 
sic posaim et a peccato mundari, et a prophetia non 
excidere. Ac in Evangelio apostolos docens Domi- 
nus, ipsius manilestatione minorem, aut minus ex- 
cellentem non fore adventum Spiritus sancti ; nec 
illam, que inde futura erat, creaturarum salutem; 
sed zqualem. utramque esse et eamdem, propter 
deitatis et operationis unitatem, declarans ait: 
« Prodest (78) vobis, ut ego abeam : nisi enim ego 
abiero, ille non venit ad vos, Spiritus sanctus. » Et 
doctrinam suam doetrinz Spiritus sancti concordem 
demonstrans, inquit : « Cum venerit (79) Spiritus 
sanctus, ille vos docebit, et suggeret omnia, qua 
dixi vobis; » et: « Non estis (80) vos qui loquimini, 
sed Spiritus Patris qui loquitur in vobis. » Quod si 
Spiritus Patris dignitate :qualis est Patri, utosten- 
snm est, ac si idem dignitate :zquoalis est etiam 
Filio, ut est in confesso, apparet «qualem (81). 
etiam inter se relationem habere divinas hyposta- 
ses. Quz: enim sunt eidem qualia, etiam inter se 
a:qualia omnino sunt : atqui equalis est Filius Ρα-. 
tri, et equalis est etiam Spiritus Filio: 983 per- 
spicuum est ergo, Spiritum similiter zqualem esse 
etiam Pairi. Cum igitur divinum Spiritum in apo- 
stolis loqui dixerit ipse Filius; Paulus pariter, ob. 
nature ac doctring nulla in re discrepauntis iden- 
titatem, Christum in se loqui asseveral, dum scri- 
bit: « Si experimentum (82) quaritis ejus, qui in- 
me loquitur, Christi. Observandum porro hic est, 


his omnibus adventum Spiritus ex ipsius potestate factum ostendi. In Luca vero, ut antea (80) di- 
clum est, ipsis apostolis praedixit Christus : « Vos autem (84) sedete in civitate, donec induamini virtute. 


δε alio ; » virtute scilicet divini Sniritusi 
ΚΕΦ. IH'. 

Ἔντινα ἀλχὴν ἑνδυσάμενοι οὖχ ἔτι εὐχατάπλη- 
χτοι χαθεστήχεσαν, ὡς γἐγραπται, ὅτι σαν χεχκλει- 
σµέναι αἱ θύραι, τῶν μαθητῶν χρυπτοµένων διὰ τὸν 
φόδον τῶν Ἰουδαίων, xal ὅτι Πέτρος ὁ πρόκριτος 


(I5) Domus. Mich. n, 7. Vulgata translatio hzc 
nen habet, sed leguntur in Greca LXX  luterpre- 
um. 

(T6 Spiritus. Psal. οχι, 19 (seu 10). Si- 
milia vero ex hoe psalmi versiculo colligit Didymus 
in lib. De Spiritu sancto, num. 53. 

ui Spiritu. Psal. L, 15 (seu 14). 

18) Prodest. Joan. xvi, 7, ubi Greca editio ha- 
bet : συμφέρει eco. Ῥὰν γὰρ μὴ ἀπέλθω, ὁ Παρά- 
χλητος οὐκ ἐλεύσεται πρὸς ὑμᾶς. 

(19) Cum venerit. Joan. xiv, 26. Voces tamen ία, 
ὅταν Ώθη, hue translate sunt ex cap. xv, 96. 
Nan cap. xiv, 26 sic legitur : 'O δὲ Παράχλητος, τὸ 
Πνεύμα τὸ ἅγια,....ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα, χαὶ 


D 


CAP. XVI.1. 

Qua vi ac strenuitate postquam induti fuerunt, 
non amplius facile perterrefieri potuere, sicut tunc 
contigerat, quando, ut scriptum est (85), clause 
erant portz, discipulis sese occultantibus propter 


ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν. 

80) Non estis. Matth. x, 20. 

81) AEqualem. Codex, ἴσης. Sed lego ἴσην. 

82) Si experimentum. ll Cor. xis, 3. Greca 
editio : Ἐπεὶ... ζητεῖτε, id est « Quoniam... quz- 
ritis : » quam lectionem superius secutus est Didy- 
mus pag. 64. Vulgatus vero int. legisse videtur ut 
Didymus hoc in loco, cuin vertat : « An... quiri- 
tis? » vocula enim εἰ, id est « si, » sxpe in Dibliis 
valet, « nunquid. » 

n Antea. Nempe segm. "7. 

* Vos autem. Luc. xxiv, 49. Vide not. 64. 
pag. 167. 

(85) Scriptum est. Joan. xx, 19. 


711 


DIDYMl ALEXANDRINI 128 


meium Judzorum ; eumque przesul apostolorum Pe- A τῶν ἁποστόλων, διὰ χόρης ἀπειλὴν διωμνύετο ub εἷ- 


trus propter puelle minas jurejurando affirmavit, 
non nosci a se Dominum, illum nempe ipsum, a quo 
facius fuerat. eeelorum claviger : sed duodecim illi, 
vel soli, nec simul congregati, non modo universo 
terrarum orbi restiterant, corau omnibus populis 
intrepide clamantes : « Non possumus (86) nos quie 
vidimus, et audivimus, non luqui ; » sed etiam omni 
diabolic:e seductioui sese opposuerunt, et creatura- 
rum cultuin (87) sustulerunt, atque ab hominum 


δέναι τὸν Κύριον, τὸν ποιῄσαντα αὐτὸν χλειδοῦγον 
τῶν οὐρανῶν" ἀλλ οἱ δυοχαίδεχα μόνοι, καὶ αὐτοὶ o7, 
ὑφ᾽ ἓν ὄντες, ἀντέστησαν μονονουχὶ πάση τῇ olxov- 
pévn, δήµοις ὅλοις ἀντιχράζοντες  « Οὐ δυνάµεθα 
ἡμεῖς à ἴδομεν χαὶ ἠχρύσαμεν, μὴ λαλεῖν. » "AX 
xai πάσῃ τῇ διαδολιχῇ πλάνη παρετάξαντο, xai «t» 
κτισματολατρείαν ἁπήλασαν, xal τὴν λεγομένην 
ἀχλὺν ἀφεῖλον τῆς τῶν ἀνθρώπων φυχῆς, fj mp 
ἐπῃεν, ὣς φασιν, 


animis caliginem, ut poeta loquitur qu: in ipsis antea inerat (88), δὐδιω,θγαηί, nempe, sicot idem 


ai, 
Ut probe cognoscerent et Deum et hominem. 

Per manuum vero impositionem homines a variis 
morbis liberabant ; adeo ut Petri quidem vel ipsa 
umbra (89) e corpore illius 9&4 in terram eadens, 
Pauli vero sudaria ($0) etiam, ex ejus corpore illata, 
egrotorum sanationes perficerent. Ac Paulus qui- 
dem Romanis seribebat : « In. credendo (91), ut 
abundetis in spe, in virtute Spiritus sancti. » Petrus 
autem diabolum confidenter profligabat, et divinam 
Spiritus sancti essentiam przedicabat, dicens Ananis : 
« Quare (92) tentavit Satanas cor tuun, mentiri te 
Spiritui sancto? » Quisnam est ille, eui meniitus 
fuerat? I4. dixit Peirus ipse, cum subdidit : 
« Non es (95) mentitus homini, sed Deo.»Nec enim 
quemquam ipsi reverebantur, qui pecunia» amore 
captus (94) foret, aut qui injustitiam respiraret, aut 
quid prudenti? censentaneum sit, non videret, aut 
qui sincere erga consubstantialem Trinitatem affe- 
ctus non esset, etsi ad primas forte mundanas sedes 
ascendisset, ac supremas (95) in manibus haberet 
prefecturas : quin ipsam imneratoriam '96) nurpu- 


(86) Non possumus. Act. 1v, 20. Grxca editio 
habet εἴδομεν pro ἴδομεν. 

(87) Creaturarum | cultum. Codex, χτισµατολα- 
ταν. Lego κτισµατολατρείαν. lta etiam segm. 

la 


(88) Antea inerat. Librarius locum huuc non in- 
telligens , mendose scripsit : fj πρὶν εἴποιν ὥς 
east) Ógp' eb, x, c. X. Sed legendum, fj πρὶν 
ἐπῆεν. Nempe Homericis hic locutionibus utitur Di- 
dyimus ες füiadis 325n1o desumptis, ubi Minerva 
Diomedem sic alloquens inducitur vers. 127 : 
Αχλὺν δ᾽ αὖ τοι ἀπ ὀφθαλμῶν ἕλον, fi τον ἐππεν, 
τρ) εὖ γινώσχῃς ἡμὲν θεὸν ἠδὲ xal ἄνδρα. 

d est : 

Caliginem vero tibi ab oculis abstuli, qua prius inerat, 
Ut bene dignoscas tum deum , tum etiam hominem. 

Qus dum proposito $010 accommodat theologus no- 
ster, civem suum atque antecessorem Clementem 
imitari videtur, qui idem facit eum in Protreptico 
pag. 87, ubi habet : "Ogp' εὖ γινώσχοις, el reliqua ; 
tum in. primo Strom. pag. 425, ubi ait: "Ogp' εὖ 
τινώσχοιµεν, et ὠείθγα. 

89) Umbra. Vide Act. v, 15. 

90, Sudaria. Vide Act. xix, 12. 

91) In credendo. Woimn. xv, 15. Quorsum hzc Di- 
dywug a(feral, patet ex ejus libro De Sp. sancto 
nuin. 10, ubi hzc legimus : «In multis quoque aliis 
locis Apostolus memorat, in Spiritus sancti sub- 
stantia Dei munera commorari, sieut in illo : Deua 
autem spei repleat vos omni gaudio, et pace in cre- 
dendo, ut abundetis in spe et virtule Spiritus san- 
cti. » Deus autem [codex noster habet ; Deus. enim] 


"Ogp' £0 γινώσχοιεν ἡμὲν 6sór ἠδὲ xal ἄνδρα. 
Διὰ δὲ τῆς τῶν χειρῶν ἀπιθέσεως ποικίλων νόσων 


B ἀπήλλαττον τοὺς ἀνθρώπους : [130 5] ὡς Πέτρου μὲν 


xa τὴν ἁποπίπτουσαν τοῦ σώματος σχιὰν, Παύλου 
δὲ καὶ τὰ σουδάρια τοῦ χρωτὸς ἰάσεις ἀποτελεῖν. Καὶ 
Παῦλος μὲν Ῥωμαίοις ἔγραφεν « "Ev τῷ πιστεύειν 
εἰς τὸ περισσεύειν ὑμᾶς ἐν τῇ ἐλπίδι, ὃν δυγάµει 
Πνεύματος ἁγίου. » Πέτρος δὲ μετὰ παῤῥησίας ὧν 
διάθολον χατειργάζετο, χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος st» 
stxhv οὐσίαν ἀνεφθέγγετο, πρὸς τὸν ᾽Ανανίαν λέγων’ 
« Διὰ τί ἐπείρασεν ὁ Σατανᾶς τὴν καρδίαν σου φευύ- 
σασθαί σε τὸ Πνεῦμα τὸ ἆγιον; » Τίς γὰρ ὀφευσθείς; 
Εἶπεν ἐἑπαγαγών ' « O0x ἑφεύσω ἀνθρώπῳ, ἀλλὰ τῷ 
θεῷ. » Ox fjv γὰρ αὐτοῖς ἓν αἰδοῖ τις, ἥττων χρημά- 
των ὑπάρχων, f] ἄδιχον ἀναπνέων, f| σώφρον μὴ Bé 
πων, 7| μὴ διαχείµενος περὶ τὴν ὁμοούσιον Τριάδα εἷ- 
λιχρινῶς, x&v τυχὸν ἣν τοῖς πρώτοις ἐπιδεδηχὼς X 
σμιχοῖς θρόνοις, xal τὰς ἄχρας ἓν χεροῖν Eyov ἁρ- 
χάς. Ὑπερεώρων 8k xaX αὑτῆς τῆς βασιλιχῆς ἆλουρ- 
γίδος, xoX χρείττονες σαν χρημάτων, τὸν ἀμείωτο 
θησαυρὸν ἔχοντες τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἑλάλουν ἃ 


largitor bonorum spem, quam promisit, reddet 
cod. noster, reddii] his qui habent illum; gaudio 
cod. et gaudio] et pace complet eos : qui impertur- 
atam et sedatam |cod, consedatam] cogitationem 
possidentes, lzetas habent mentes, et ab omni pef- 
türbationum tempestate tranquillas. Qui autem !a 
virtute Spiritus sancti predicta bona fuerint conse 
cuti, etiam rectam fidem in [ deest in codice vocula, 
in] Trinitatis mysterio consequentur. u 
99) Quare. Act. v, 5. Didymus porro cum alil 
dictaverit ἐπλήρωσε, id est « implevit, » hic eau 
lectionem sequitur, quam secutus est Vulgatus lut. 


D legens ἑπείρασε, id est « tentavit. » 


(95) Non es. Act. v, &. Greca. editio habel &* 
θρώποις, idest « bominibus ; » quam lectionem $t 
cutus est Didymus superius segm. 106, b. - 

(94) Captus. Librarius sine accentu ac spiri 
scripsit, τισηττω. Sed legendum τις ficu. 

(95) Supremas. Videtur respicere ac tacite velli- 
care non modo ethnicos iniperatores ac magislra 
18, quibus, fidei causa , animose restiterunt 3p9- 
8toli, verum etiam Constantium, Julianum Apost 
tam, ac Valentem, qui Didymi aate. Christi Eccle- 
siam vexaverant; quibus iamen catholici episcop! 
apostolorum exempla imitati strenue, fidei causa, 
sese opposuerunt. Ut enim Didymus ipse ail enarr 
lione ia primam Petri Ep. cap. 2, « etiam reluciat 
dum est usque ad mortem, si quando voluerint (qU 
ad principandum sunt constituti) extra Christum 
nos facere aliquid dicere, vel agere praeter sensum 
aut sanctiones ecclesiasticas. » 

(96) Imperatoriam. Aut, « regiam. » 


129 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


150 


xai ἑτέραις γλὠσσαις, εχαθὼς,»φησὶν, τὸ Πνεῦμα ἑἐδί- A ram (97) despiciebant, et. diviuis superiores erant, 


Sou ἀποφθέγγεσθαι αὐτούς * »xaX συνίεσαν ὁμιλίαν ol 
Γαλιλαῖοι Πάρθων, Μήδων, Περσῶν, xai ἀλλοθράων 
ἄλλων ἀνθρώπων, ἔτι δὲ χαὶ τὴν Ἑλλάδα xa Αὐσο- 
γίαν γλῶτταν * πολύφωνοί τε ἑἐγίνοντο, xal ἀνεδεί- 
«νυντο, οἷοί περ kv τῷ μέλλοντι αἰῶνι εὑρίαχεσθαι 
μέλλομεν, τῶν τοῦδε τοῦ χόσµου ἀπολυθέντες δε- 
σμῶν, χατὰ τὴν Παύλου φωνήν: « Όπου οὐχ ἔνι Ἑλ- 
λην, βάρέαρος, Σχύθης ' ἀλλά τὰ πάντα ἓν πᾶσιν 
Ἀριστός. » Ἡρόδηλον δὲ, ὡς διὰ τὸ τῆς Τριάδος ταυτ- 
οὖσιον εἶπεν» «Πάντα ἓν πᾶσιν Χριστός’ » ἐπεὶ ποῦ 
ἑττοῦμεν τὸν. . ... ο «ο 


cum indeficientem thesaurum fhaherent. Spiritus 
sancti. Loquehantur vero etiam aliis linguis (98), 
« prout. Spiritus (inquit Seriptura) dabat eloqui 
ipsos; » et sermonem intelligebant Galilei homines. 
Partiorum, Medorum , Persarum (99) , aliorum- 
que (f) diversis 485 linguis loquentium homí- 
num, et Grxecam (2) insuper. atque Ausoniam (2) 
liuguam : multis vero ipsi linguis loquebantur, ac 
tales sese exhibebant, quales nos in futuro sxculo, 
cum ab hujus mundi vineulis liberati fuerimus, in- 
veniemur juzta illud Pauli : « Ubi (4) non est Gre- 


€'5, barbarus, Scytha; sed omnia in omnibus Christus. » Manifestum est. autem, ideo Paulum dixisse, 
(Omnia in omnibus Christus, » quod una eademque sit Trinitatis essentia: alioquin. ubinam quz- 


rius (B). ο. 


9» e «€» «9 09 e * 9" ο 0ο , 


ΚΕΦ. ]&. 


Φ ο 5 ο 0ο 


ἡ ὁ Πατὴρ ἐνηνθρωπηχέναι νοµισθείη. Τὸ [151 a] 
val περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀμυδρῶς ὁμοῦ xa 
τηλαυγῶς ἐμνηµόνευεν, πρὸς τὸ αὐτοὺς χατὰ µέρος 
τὴν ὄψιν φωτιζομένους εἰς νόησιν τῶν θείων λο- 
ων, xai, κατὰ τὸν Παῦλον, «ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν» 
ἐρχομένους , δυνηθῆναι μαθεῖν τὰς αὐτοτελεῖς τρεῖς 
ὑποστάσεις. Καὶ τοῦτό ἔστιν ὅπερ ἐν ιζ. φέρεται 
(api «λαὸὺς, ὃν οὐχ ἔγνων, ἐδούλευσέ pot, εἰς 
ὑπαχοὴν ὠτίου ὑπήχουσέ pot.» ᾽Αμέλει Δαν]δ το- 
πικῶς τηνικαῦτα τὸν Πατέρα μόνον ἑγνῶσθαι εἰδὼς, 
ἔναλλεν» ε«Γνωστὸς ἓν τῇ Ἰουδαίᾳ ὁ θεός’ iv δὲ 


(91) Purpuram. Codex habet ἁλουργίδος cum 
Spiritu. leni : quo. modo eam vocem inu pluribus 
membraneis codicibus scribi testantur qui Pollucem 
adnotatiouibus illustrarunt, Videtur tamen scriben- 
dum potius ἁλουργίδος cum spiritu aspero, si vernm 
8i, quod multi grammatici volunt, ἁλουργίδα dici 
quasi ἁλὸς Épyov, id est « opus maris. » Adnotat 
autem Maris Atticam esse hanc. vocem: sic enim 
s&ribit : ᾿Αλουργὲς, ᾽Αττικῶς' πορφυροῦν, Ἑλληνι- 
χῶς, id est :« qx » ἁλουργέςε Attica est, Grece vero 
dicitur πορφυροῦν. » 

(98) A'its linguis. Ες Act, "1, 4. Grzeca. editio » 
"Ho&avro λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις, καθὼς τὸ Πνεῦμα 
ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι. 

(99) Parthorum , Medorum , Persarum. Patet Di- 
dyntin. respicere h:e Luca verha in. Act. 1,9 : 
ερωτι, Medi et Elamitze. » Itaque Elamitxs Di- 
dymo sunt Perse. « Elam (inquit Hieronymus in 
Jerem. xxv, 25) regio Persidis trans Babylonem ; 
unde et Elainitze, » Cur autem Rigaltius in Notis ad 
Tertulliani libr. adv. Judaos. cap. 7, legendum ve- 

I! « Elamiz, pro Elamite, » fateor we non intelli- 
gere. 

(4) Aliorumque, etc. Sacer quidem codex Act. n, 

Δι: ἀπὸ παντὸς ἔθνους, id est « ex omni geute ; » 
sed Didymus in commentariis ad eum locum (tom. 4. 
Anecd, Wolf. pag. 2) ita hiec accipit, ut valeant : 
teX mullis gentibus; » nimirum ex iis omnibus 
qux Hierogolymai couveuerant. 

. (2) Graecam. Quod. apostoli Grascum. sermonem 
Inlelligerent, videtur Didymus pro miraculo ha- 

re. [ή sensit etiam illa setate. Chrysostomus. in 
)nusculo conira Judeos et gentiles, Vom. 1, pag. 

6, edit, Montfauconian:s, ubi aperte ait, apo- 
slolos lebraice locutos esse, nempe, ut ego inter- 
pretor, Syiiace. Explodenda tamen isthzee videtur 

Jjmo ihbgeuiosissimo adolescenti, imo, ut rectius 
lequar, doctissimo viro Dominico Diodato, eujus 
libet De Christo Grece loquente inscriptus tribus ipsis, 


C 


CAP. XIX (6). 


e 9 e ὁ 9 9 9» 0 à 9* 06 e 0 0 9 9 0ο 9? » e e 9 


aut Pater incarnatus esse putabitur. 14 etiam de 
Spiritu sancto obscure simul et perspicue comme- 
moravit, ut, eorum oculis ex parte illumiuatis, ad 
intelligentiam divinorum oraculorum , aique, utait 
Paulus (7), « e gloria in. gloriam » venire possent, 
ac tres per se perfectas hypostases cognoscere. Át- 
que hoc illud est, quod iu xvit psalino significatur : 
« Populus (8), quem non cognovi, servivit mihi, in 
obedientia auricule obedivit mihi. » David sane 
cum localiter tunc Patrem duntaxat. coguitum esse 
sciret, psallebat : « Notus (9) in JuJzea Deus, in Is- 


antequam przlo pagina hrec raandaretur, diebug 
Neapoli ad me allatus fuit. Eum avide statiin. sum- 
maque cum voluptate percurri : et quamvis mirum 
videatur, ignotum fuisse quarto $&eculo non Ale- 
xandrino tantum Didymo, sed Antiocheno etiam 
scriptori Chrysostomo, quanam lingua aute tre- 
centos circiter annos loquerentur Jude incole; 
lauta tamen apparet in eo libro rationum vis at- 
que copia, ut fatear me in Diodati sententia ita ac- 
quievisse, uL vix ac ne vix quidem me in posterum 
dubitaturum. putem, quin. vernacula Judz:e lingua 
apostolorum ztate fuerit Graca inelegans, videlicet 
Hellenistica. 

(3) Ausouiam. Latinam nempe: quam Joannes 
quoque Chrysostomus Didymi squalis τὴν Ἰταλῶν 
γλῶσσαν, id est « Italorum linguam » vocaverat 
num. 5, libri Ill adversus oppngnatores vitas mona- 
sticze, quem anno circiter 915 scripsiL. 

]bi. Coloss. 11, 11. Biblia : "Oxou οὐκ ἔνι 
Ἓλλην... βάρθδαρος, Σχύθης.... ἁλλὰ τὰ πάντα xal 


D ἐν πᾶσι Χριστός. 


(5) Quarimus. Codex hoc loco mutilus est : deest 


enim unum seginenturm, id est, finis capitis duode- 
vicesimi, ubi sermo erat de eunuclio, quem Phi- 
lippus baptizavit, atque initium decimi noni. Nempe 
cuum integra meinbrana ablata sil ες codice, di- 
midia quidem hic desideratur, dimidia vero altera 
huic respondens deest post segmentum 134 5. 


(6) Cap. X1X. Initio hujus capitis Macedoniano- 


rum argumentum proponebat Didymus ex eo du- 
clum, quod Spiritus sanctus aperle in Scripturis 
non vocetur « Deus. » 


(7) Paulus. ll Cor. 111, 18. 
(8) Populus. Psal. xvn, 48 (seu 49). Grzeca Biblia 


pro εἰς oóxaxofjv habeut εἰς ἀκοήν, id est « in 
auditu, » 


(9) Notus. Psal. vxxv, 4 (seu 2). Vocula δὲ, 


i| est « antem, » nou legitur in Bibliis. Quatnos 
porro in locis huuc psaluá versiculum quatuor 


734 


DIDYMI ALEXANDRINI 


752 


rael autem magnum nomen ejus.» Cum vero mani- Α τῷ 'IspatÀ µέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Ἐπιφανέντος δὲ 


festatus est Deus Verbum et 986 creditus, cepit 
Novum Testamentum eum quoque clarius przedicare 
Deum, et cognitionem etiam Spiritus sancti paula - 
tim ex parte subministrare, pro viribus scilicet illorum 
* qui eam accipere debebant. lis enim qui nuper ad 
agnitionem veritatis vocati erant, nec mentem ha- 
bebant in ejus contemplatione versatam, inaccessa 
quodammodo perfectissima hujusmodi fides videba- 
tur. Quoinodo autem bac de re dubitare possumus, 
cum ad eam demonstrandam illorum exemplum 
afferre queam, qui deorsum versus chaos inclinati 
Sunt, quique ad hanc usque diem ne divinitati qui- 
dem Unigeniti credunt ? Neque vero hzc testimo- 
nio suo destituta esse voluit Paulus, cum Corin- 
thiis quidem in prima Epistola scripserit : « Et 
ego (10), fratres, non potui loqui vobis quasi spi- 
riiualibus, sed quasi carualibus : tanquam infanti- 
bus (11) in Christo, lac vobis potum dedi, et non 
escam ; nondum enim poteralis : àed ne nunc qui- 
dem (12) adhuc potestis; adhuc enim carnales 
estis ; » ad Hebrzos vero : « Etenim (13) cum debe- 
retis esse magistri propter tempus, rursum indi- 
getis uL doceamini, quas sint elementa exordii ora- 
culorum Dei ; et facti estis indigentes lacte, non 
solido (14) cibo: omnis enim, qui lactis est parti- 
ceps, expers est sermonis Justitizz; infans enim est: 
perfectorum autem est solidus cibus, eoruin, qui 
propter habitum sensus exercitatos habent ad dis- 
cretionem boni et mali. » Sufficit ergo Pater in- 
quiens ipsum Spiritum esse sui ipsius, nempe ipsius 
Patris. Sufficit etiam Filius, qui per unum quidem 
nomen, sed per tres deque honorandas :bypostases 
omnem terrarum orbem in unitate fidei congregari 
iussit, Si enim Patris nomen est Deus, profecto 
quod est Pater (qui nempe est Deus), id ipsum est 
etiam cum Filius, tum sanctus Dei Spiritus, ut 
perspicuum est. Id declarant seraphini quoque, cum 
ter dicunt, « Sanctus, » et semel, « Dominus. » Et 
aibi, non aliud quam hoc ipsum docens Filius, 
aiebat de se ipso quidem illis, qui ei non crede- 
bant tanquam vero Deo : « Ego (15) in nomine Pa- 


modis accipit theologus noster; nam I, illum hic 
de Patre, qui solus in Judza cognitus fuerit, in- 
terpretatur. li. Superius segm. 97 a, sic accipere 
videtur, ut. « notus» idem sit, atque ἐπιφανής. 
Hf. In libro De Spiritu sancto num. 11 : « Christi 
nomen, inquit, beneolens, ante adventum ejus in 
solo Israelis populo versabatur, quasi Judze vase 
inclusum : « Notus » enim, ait, « in Judza Deus, 
in lsrael magnum nomen ejus. » Demum in com- 
' wentariis in Psalmos ad hunc locum docet γνω- 
στόν dici non modo id quod cognoscitur, sed etiam 
: id quod cognosci potest, adeo ul γνωστόν sit etiam 
quod ignoratur, si notum (leri queat : tum subdit : 
νωστοῦ τοίνυν οὕτως ὄντος ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ τοῦ 
θεοῦ, x. *. λ., id est, « Cum ergo i!a notus (seu co- 
gnoscibilia) in Judza sit Deus, » etc. 
(10) Et ego. 1 Cor. iu, 1-5. Greca editio: 
Καὶ ἐγὼ, ἀδελφοὶ, οὐχ ἠδυνήθην, x. t. 3. 
(14) Tanquam in([untibus. Greca editio dandi 
casu habet ὡς νηπίοις’ qux proinde verba ibi ad 
verbum « loqui » referre necesso est, At Didyuu, 


τοῦ Θεοῦ Λόγου xal πιστενθέντος, ἡ Νέα Διαθήχη 
ἤρξατο xal αὐτὸν μὲν τρανέστερον χηρύττειν θεὸν, 
κατὰ µέρος δὲ, πρὸς τὴν δύναμιν τῶν δεχοµένων, 
ἐχορήγει πάλιν ἡσύχως τὴν περὶ τοῦ ἁγίου Ι[τνεύ- 
µατος γνῶσιν. Tol; γὰρ ἄρτι χεχληµένοις εἰς ἐπί- 
γνωσιν ἀληθείας, xai οὐκ ἐντριθήη τοῖς ἐπ aiti 
θεωρήµασιν τὴν διάνοιαν ἔχουσιν, δυσπρόσιτός sux 
εἶναι ἐδόχει d) τοιάδε τελεωτάτη πίστις. Καὶ τ/ δεῖ 
περὶ τούτου διαπορεῖν, ἔχοντας εἰς ἀπόδειξιν τοὺς 
περὶ τὸ χάος χάτω νενευχότας, xal ἕως τῆς δεῦρο 
prob τῇ θεότητι τοῦ Μονογενοῦς πιστεύοντας; Οὑκ 
ἁμάρτυρα δὲ ταῦτα Παῦλος ποιεῖ, γράφων — Koptv- 
θίοις μὲν τὸ πρῶτον: ε«Κάγὼ, ἁδελφοὶ, οὐκ Ἡδυνίθην 
λαλῆσαι ὑμῖν ὡς πνευματικοῖς, ἀλλ' ὡς σαρχικοῖς. 
Ὡς νηπίους ἐν Χριστῷ γάλα ὑμᾶς ἑπότισα, καὶ οὗ 
βρῶμα: οὕπω γὰρ Ἠδύνασθε: ἀλλ οὐδὲ ἔτι νυν 
δύνασθε ' ἔτι γὰρ σαρχικοί Eae * » Ἑθραίοις (151 51 
δέ: «Καὶ γὰρ ὀφείλοντες εἶναι διδάσχαλοι διὰ τὸν 
χρόνον, πάλιν χρείαν ἔχετε τοῦ διδάσχειν ὑμᾶς. τίνα 
τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῖς τῶν λογίων τοῦ Θεοῦ: χαὶ 
γεγόνατε χρείαν ἔχοντες γάλαχτος, οὗ στερεᾶς «pe 
φῆς. Πᾶς γὰρ ὁ µετέχων Ὑάλαχτος, ἄπειρος λόγου 
δικαιοσύνης’ νῄπιος Yáp iati: τελείων δέ ἐστιν ἡ 
στερεὰ τρορὴ, τῶν διὰ τὴν Ἑξιν τὰ αἰσθητῆρια Te- 
Yopvacpéva ἐχόντων πρὸς διάχρισιν xalou τε xal 
χαχοῦ.» Αρχεῖ οὖν ὁ Πατὴρ, λέγων Πνεῦμα eivat 
αὑτὸ ἑαυτοῦ * ἀρχεῖ δὲ xai ὁ Υἱὸς, θεσπίσας δι 
ἑνὸς μὲν ὀνόματος, τριῶν δὲ ὑποστάσεων ὁμντίμω», 
πᾶσαν τὴν οἰχουμένην εἰς ἑνότητα σννάγεσθαι πί- 
στεως. El γὰρ τοῦ Πατρὸς τὸ ὄνομα θεός * εὖ δῆλον, 
ὡς, ὅπερ ἑἐστὶν ὁ Πατὴρ (τοῦτ ἔστιν θΘεὺὸς), τούτο 
ὑπάρχει 6 τε Υἱὸς τό τε ἅγιον Πνεῦμα τοῦ θεον. 
Ὅπερ xal τὰ σεραφὶμµ δηλοῖ, λέγοντα τρίτον, 
«Άγιος, χαὶ ἅπαξ, « Kopto;.»- Καὶ ἑτέρωθι δὲ οὐχ 
ἄλλο, f| τοῦτο διδάσκων, ἔλεγεν ὁ Υἱὸς, περὶ μὲν 
ἑαυτοῦ τοῖς pij πιστεύουσιν αὐτῷ, ὡς θεῷ ἆλη- 
θινῷ: « Ἑγὼ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Πατρός µου ἑλή- 
Ἄλυθα (toov ἔστιν θεὸς τοιοῦτος, οἷος ἐκεῖνος), xal 
οὗ λαµθάνετέἑ µε (ἀντὶ τοῦ, ob πιστεύστέ μοι)’ ἐὰν 
ἄλλος ἔλθη ἐν τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐχεῖνον λἠψεσθε 
τὸν ᾿Αντίχριστον ὑπεμφαίνων. Περὶ δὲ τοῦ ἁγίου 


quarto casu Ἰλῦδί ὡς νηπίους, ideoque referenda 
hzc sunt ad sequens verbum ἐπότισα, quod est 
« potionavi, » ut quidam veteres loquuntur, seu 
« potum dedi. » Hunc sensum exhibet Vulgata La- 
tina editio. 

(19) Ne nunc quidem. Grzca ed., οὔτε ἔτι. 

(45) Etenim. Hebr. v, 19-14. 

(14) Non solido. Gr:eca editio, xaX οὗ στερεᾶς. 
Vulgatus int. legit ut Didymus. 

(15) Ego. Juan. v, 45. Argumentum porro ex ex 
locutione, « ia nomine Patris, » aut, cin nomine 
Filii, » derivatum attulit etiam in hb. De Spirim 
sancto, num. 30 : « Spiritum sanctum, inquit, a 
Patre in suo mitti nomine, Salvator. aflirmat, eum 
proprie Salvatoris nomen sit «Filius; » siquidem 
nature consortium, el, ut ita. dicam, proprieiué 
[codex noster hic addit, ipsa] personarum ex ista 
voce signatur. In qua appellatione « Filii » missus 
9 Patre Spiritus sanctus, non servus, non alius 
[rectius codex. noster, non alienus], nec disjunctus 
a Filio intelligatur [codez noster, intelligitur]. Ei 


193 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


194 


Ἱ]νεύματός φησιν’ « Τὸ Πνεῦμα, ὃ πἐμφει ὁ Πατὴρ A tris 987 mei veni (id est, Deus talis, qualis ille) 


ἐν τῷ ὀνόματί µου.» Καὶ ὃν τρόπον τὴν ἕνωσιν 
xai τὸν σύνδεσμον τῆς ἀχροτάτης xat ἀπεριγράφου 
θεῖχης εἰοήνης εἰσάγων cine: [152 a] «Πνεῦμα 
Κυρίου kw ἐμέ'» xal, c Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, xal 
ὁ Πατὴρ ἓν ἐμοί-» καὶ, Ὁ Πατὴρ ὁ ἐν ἐμοὶ µέ- 
Ίων» xai, « Κατέδθη,» quot, «ἐξ οὐρανοῦ τὸ 
Πνευμα xai ἔμεινεν ἐπὶ τὸν Χριστόν ^» οὕτως àv- 
Ἴαθθα ἓν ὄνομσ ἑδήλωσεν, εἰπὼν, ἑαυτὸν μὲν ἐν τῷ 
ὀνόματι τοῦ Πατρὸς, τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα ἐν τῷ 
ὀνόματι τῷ αὐτοῦ ἐληλυθέναι’ xal ἀπὸ τοῦ προσ- 
τάξαι βαπτίζειν «εἰς τὸ ὄνομα, » xal οὐχὶ «elg τὰ óvó- 
µατα,νὼς ἑνὸς ὀνόματος τῇ Τριάδι ὄντος, τοῦ «Bebo, » 
χαὶ μιᾶς εὐσίας καὶ δόξης. Καὶ ὁ μὴ ἔχων τὸ 
Ἠνευμα οὐδὲ τὸν Ylby ἔχει’ xal ὁ μὴ ἔχων τὸν 
Yiiv, οὐδὲ τὸν Πατέρα ἔχει’ χαὶ ἔστι τὸ πᾶν ὁ τοι- 
οὕτος ἄθεος, ὡς ὁ ἐκ τοῦ ἐναντίου μακαριώτατος. 
$aoly γάρ" 


et non accipitis me (hoc est, non creditis mihi) : si 
alius venerit in nomine proprio, illum accipietis : » 
subindicat vero Antichristum. De Spiritu autem 
sancto ait: « Spiritus (16), quem mittet Pater in 
nomine meo, » Et quemadmodum, unitatem et cou- 
junetionem suprema atque. incircumsceriptie divinze 
pacis iusinuans ac docens, dixit: « Spiritus Do- 
mini (17) super me; » et, « Ego (18) in Patre, et 
Pater in me; » et, «Patcr (19) in me manens; » el 
«descendisse (20)» diciturs e ccelo Spiritus, et inan- 
sisse super Christum : »ita hoc in loco unummnomen | . 
manifestavit, cum dixit, semetipsum quidein in no- 
mine Patris venisse, Spiritum vero sanctum ín 
nomine sui ipsius, nempe Filii ; et cum jussit ba- 
ptizare «in nomine, » non vero « in nominibus, » 
quippe cum unum sit Trinitati nomen, «Deus,» acuna 
essentia et gloria. Et qui non liabet Spiritum, ne 


Filium quidem habet: et qui non habet Filium, ne Patrem quidem habet; ac hujusmodi homo 


athens (21) omnino est, sicut qui contrario modo 
poete (22) : 


"0AFioc, ὅστε coto σοφῆς ἀπέλαυσεν ἁρωγῆς 
Αὐτὸς éoic στέρνοισι φέρων θΘεὺν' docogé licor. 


Τὸ ἓν «olvoy ὄνομα τοῦτο xa ἡ Παλαιὰ Διαθήχη 
ἐμήνυσεν, ὅτε τῷ Ἰαχὼδ συγχαταθὰς ἐπάλαισεν ὁ 
θεός. Φησὶν Υὰρ, « Ἵνα τί ἐρωτᾷς τὸ ὄνομά µου; 
Καὶ τοῦτό ἐστιν θαυμαστόν. » "Όπερ ὑμνεῖ Δανῖδ, 
ψάλλων * « Κύριε, ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ 


se babet, beatissimus est, Aiunt enim vel ipsi 


Beatus, qui sapienti Dei auzilio [ruiur, 


lpse suo in peciore (23) [erens. Deum immobi- 


Uem (24). 
Hoc porro nomen, quod unum est, Vetus quoque 
Testamentum indicavit, quando cum Jacobo digna- 
tus est luctari (25) Deus. Ait enim : « Quare (26) 
interrogas nomen meum? 288 Et hoc est mira- 
bile. » Quod hymnis celebrat David psallens : « Do-- 


ὄνομά cou Ev πάσῃ τῇ ΥΠ!» καὶ πάλιν. « Ἐμεγά- ϱ mine (27), Dominus noster, quam admirabile est 


Άννας ἐπὶ πάντας xb ὄνομα «b ἅγιόν σου: » ἀφεὶς τὸ 
Mysty* Ἐν τῷ Ἱσραὴλ µόνῳ. « Οὐ γάρ ἐστιν ἔτε- 


quo modo Filius in Patris appellatione venit, di- 
ceus : « Ego. veni in nomine Patris inei; » Filii 
quippe tantummodo est in nomine Patris venire, 
salva proprietate Filii ad Patrem, et Patris ad Fi- 
lium : sic e contrario nullus alius venit in. nomine 
Patris, sed verbi gratia, in Domini, et Dei, et Om- 
nipotentis . .. Quo modo ergo servi, qui in nomine 
domini veniunt, per hoc ipsum, quod subjecti sunt 
el serviunt, indicant. dominum, proprietatem ejus 
referentes (servi quippe sunt. domini); sic et Fi- 
lius, qui venit in noinine Patris, proprietatem Pa- 
tris portat. et. nomen; et per hec unigenitus Dei 
Filius approbatur. Quia ergo Spiritus sanctus [co- 
dez noster : Quia ergo et. Spiritus sanctus] in no- 
mine Filij à Patre mittitur, habens Filii proprie- 
tatem, secundum quod Deus est, non t:unen filiei- 
tatem, ut filius ejus sit: ostendit quia [cod. noster, 
quod] unitate sit juuctus ad Filium. » 
(16) Spiritus. Joan. xiv, 26. Graeca editio : τὸ 
Πνεῦμα «b ἅγιον, id est « Spiritus sanctus. » 
11) Spiriius Domini. lsa. χι, 1, et Luc. 1v, 18. 
18) Ego. Joau. xiv, 11. 
M9) Pater. Joan. xiv, 10. j EEME 
(20) Descendisse. Ex Joan. r, 32, sensum citat. 
ος (24) Atheus. Codicis lectionem, ἄθεος, ib textu 
, Wmmutare nolui, Cieterum. legendum puto ἄθλιος, 
Id est « infelix ; » opponitur enim haec vox sequenti 
Voci € beatissimus. » 
22) Poete, Ex quonam poeta deprompta hae 
sinl, ignoro. In oraculis Sibyllinis ea non reperi. 
Εκ iis tamen desumpta crediderim (nec enim omnia 
3d nos pervenerunp), aut fortasse ex aliquo poeta 
Christiano, 
(23) Suo in pectore. Codex sine spiritu habet 
Wuam vocem totasépyotat, Legendum puto ἑἐοῖ στέρ- 


nomen tuum in universa terra! » et rursus : « Ma- 
gnificasti (28) super omnes nomen sanctum tuum. » 


νοισε, id est «sibi in pectore, » vel ἑἐοῖς crépvotat, 


id est « suo pectore, » vel demum ἑνὶ στέρνοισι, id 


est « in pectore, » aul « in mente.» 


(24) Immobilem. Hoc Deo epithetum — tribuit 
etiam auctor oraculorum Apollinis Clarii pag. 6, 
lioc versu : Αὐτοφνὴς, ἀδίδαχτος, ἁμήτωρ, ἀστυφά- 


λιχτος, id est « Per se exsistens, non edoclus, ma- 


tris expers, inconcussus. » Quin Callimachus quo- 
que hymno in Delum vers. 26, ait : θεὸς δ᾽ ἀεὶ 
ἀστυφέλιχτος. Eodem seusu Parmenides iu versu, 
quem Clemens in quinto Strom. pag. 716, atque 
Eusebius afferunt, Deum dicit ἀτρεμῆ. 
(25) Luctari. Codex, ἐπάλεσεν. Lego ἑπάλαισεν. 
(a6) Quare. Gen. xxxi, 29, ubi Francolurtensis 


editio habet : Ἱνατί τοῦτο ἐρωτᾷς σὺ τὸ ὄνομά µου. 
ὅ ἐστι θαυμαστόν; id est« Quare hoc ΤίθΓΓΟΡΔ8 


tu nomen iueum, quod est mirabile? » In. margine 
autem ejusdem editionis additur hoe vetustum sclio- 
lium : τὸ, Καὶ τοῦτό ἐστι θαυμαστὸν, παρ) οὐδενὶ 
χεῖται ἐν τῷ ἘΈξαπ.ἰῷ, id est: « llla vero verba, 
« Et hoc est mirabile » apud neiniuem leguntur it 
Hexaplo. » Ac revera ea desunt tuin. in Complulensi 


- editione, tum in llebraico exemplari. Hue autem, 
- jirrepserunt ex^ libro Judicum cap. aut, 15, 


tbi angelus Domini sic alloquitur Manue :. Ἱνατί 
τοῦτο ἑῥωτᾷς τὸ ὄνομά µου; xal αὐτό ἐστι Üauga- 
στόν. Apparel itaque Diuymuin exemplaribus non 
omnino emendatis usuin esse, qualia Alexaudrina 
fuisse constat. 

(27) Doriine. Psal. vii, 4 (seu 2) , quem verz 
siculum in cominentariis ἐπ Psalmos , pag. 160, 
ad Christum potissimum refert, ut facere videtur 
hoc etiam in loco. 

(238) Magnificasii. Psal. cxxxvi, 9 (seu $ ). 
Greca editio pro ἐπὶ πάντας habec ἐπὶ zdv, id 29i 


758 


DIDYMI ALEXANDRINI 


196 


Neque vero ait : In Isracie s0lo; «nec. euim (29) est A pov ὄνομα δεδοµένον ὑπὸ τὸν οὐρανὸν, Bv q δεῖ σω- 


aliud nomen datum sub coelo, in quo oporteat sal- 
vos fleri. » Zacharias autem sic loquitar : « Et 
crit (50) Dominus in regem super omnem terram 
in die illa. Erit Dominus, Dominus (51) unus, et 
nomen ej:s unum circumiens (52) omnem terram 
et desertum; » et rurs:s sacer Psaltes: « Erube- 
scaut (55) et confuudantur in seculum, et cogno- 
$cant, quod nomen tibi Dominus; tu es solus Altis- 
simus super omnem terram. » Si enim quis ad unam 
seorsum hypostasim referat illud « Deus,» et illud 
«Dominus, bet illud« Solus Altissimus,» alteram exclu- 
dit. Ex naturali vero animinositri motione, etex con- 
suétudine habemus ut in hoc insistamus, ut nempe 
unam personam Deum nomiuantes, alias duas non 
excludamus. Cum enim oramus, sive dixerimus, 
« Kyrie, eleison (54),» hoc est Domine, miserere, sive 
dixerimus, « Deus, auxiliare,» sive ambo hzc simul 
pronuntiemus, non aberramus a scopo; 989 nam 
mente atque intelligentia simul comprehendiinus 
sanctam in una deitate exsistentem Trinitatem. Aut 
ergo sublimia nec ambigua Scripturarum de Spi- 
ritu Dei testimonia, qux allata sunt, pravis atque 
e Scriptura nou petitis opinionibus enervare non 
conentur ; aut dicant, quare et ipsi Filium vocent 
similiter ut nos eum vocamus, et Deuin, et bonum, 


θῆναι.» Καὶ Ζαχαρίας δὲ λέγει’ «Καὶ ἔσται Κύριος 
εἰς βασιλέα ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἑχείνηο 
Ἔσται Κύριος, Κύριος εἷς, καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἔν, 
γυχλοῦν πᾶσαν τὴν γῆν xat τὴν ἔρημον :» χαὶ πάλιν ὁ 
Ἱεροφάλτης' «Αἰσχυνθήτωσαν καὶ ἑντραπήτωσαν εἰς 
τὸν αἰῶνᾳ., xal γνώτωσαν, ὅτι ὄνομά σοι Κύριος: σὺ ef 
μόνος Ὕψιστος ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. » [152 0] El γὰρ 
μιᾷ τις ἀφορίσῃ ὑποστάσει τὸ, « Ὁ θεὸς,; xol τὸ, 
εΚύριος,; xal «Μόνος Ὕψιστος,» ἐχθάλλειτὴν ἑτέραν. 
Καὶ ἀπὸ τῆς φυσιχῆς δὲ ἡμῶν Χχινῄσεως xai τῆς 
συνηθείας ἔστι τούτῳ ἐπιστῆναι, Εὐχόμενοι γὰρ, 
εἴτε εἴπωμεν, « Κύριε, ἑλέησον, » εἴτε, « Ὁ θεὺς, 
βοήθησον, » εἴτε τὰ συναµφότερα, οὐ δ,αµαρ-άνομεν 
τοῦ σχοπου’ συμπεριλαμθάνοµεν γὰρ τὴν ἐν μ.ᾷ 


B θεότητι ἁγίαν Τριάδα. Ἡ οὖν μὴ ἀγράφῳ δια- 


στροφῇ, τὰς προχειµένας μεγαλοφυεῖς περὶ τοῦ 
Πνεύματος τοῦ θεοῦ ἐγγράρους, xai ἀναμφιθόλους 
ἀποδείξεις ἀχυροῦν βιαζέσθωσαν, f] λεγέτωσαν xaX 
aito, πῶς τὸν Yiby παραπλησίως ἡμῶν καλοῦσι 
G:bv xol ἀγαθὸν, τῶν Γραφῶν λεγουσῶν: « Εἷς ὁ 
sóg*» καὶ. εΟύδεὶς ἀγαθὸς, εἰ μὴ εἷς ὁ θεός". 
f? πῶς tiv Πατέρα λέγουσιν ἅγιον χαὶ Κύριον, 
ἀχούοντες' « Εἰς ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοὺς Χρι- 
στός"» xaX πάλι’ «'O δὲ Κύριος τὸ Πνεῦμά 
ἐστιν. ) , 


cum in Scripturis legatur, « Unus Deus, » et : « Nemo (55) bonus, nisi unus Deus; » aut. quare Patrem 
dieant « Sanctum, et Doniinum,» cum audiant, « Unus sanctus (26), unus Dominus Jesus Christus ;» 


et rursus : «Domiuus /97) autem Spiritus est.» 
CAP. XX. 

Apostolus porro, cui pradicatio Incarnationis 
eenceredita est, nos distinguit secernitque, ac alios 
qnidem spirituales vocat, alios vero animales, alios 
autem carnales, aut terrenos ; singulis scilicet has- 


« super omne. » In libro De Spiritu sancto num. 11, 
videtur Didymus dictasse ἐπὶ πάντα, id est « super 
omnia, » ut ex nota proxiuie sequenti. 

(29) Nec enim. Act. iv, 19. Greca editio babet τὸ 
δεδοµένον ἓν ἀνθρώποις, id est « datum in hiomi- 
nibus. » jVide superius segm. 87 a. 1n libro quoque 
De Spiritu sancto. num. 11, omisit eas voces, « in 
hominibus. » !hi enim valde similia dictavit, nempe 
qua sequuntur : « Quaudo autein... Salvator in 
universam terram.... extendit vocabulum suuin, iin- 
pleto €o, quod acriptuin est, « Quam admirabile est 
« nomen tuum iu universa terra» (quibus couse- 


quenter Apostolus loquitur, « Non. enim aliud no- p formulie « Deus nobiscum » . meminit, 


« inen datum est sub caelo, in quo oporteat salvari 
« nos,» et Psalmista ad Dominum loquitur, « Ma- 
« gnilicasti super omnia nomen sanctum uum) : » 
tunc completum est, « Unguentum effusum nomen 
« (uum. » Ita Didymus. Noster tameu codex szpius 
a me commemoratus hac postrema sic habet : 
« Quibus eonsequenter loquitur apostolus dicens, 
« Non enim aliud nomen datuni est sub coelo, iu 
quo oporteat salvari nos, » «et in Psalinis ad. Do- 
minum dicitur , « Maguilticasti super onne no- 
4 men sanctam tuum : « tunc completuim est, » ete, 
(50) Et erit. Zach. xiv, 9 ει 10. 
(51) Dominus, Dominus. Grzeca editio semel tan- 
tum habet vocem Κύριος, id est « Dominus. » Vi- 
detur autem Passioneiani coJicis scriptor ex er- 
jore hic eam iterasse. 

(92) Circumiens. Grzeca editio habet κνχλῶν, id 
est « circumiens » masculino genere, ut referatur 


ΚΕΦ. κ. 

Διορίζει δὴ οὖν ἡμᾶς ὁ τὴν οἰκονομίαν πιστευθεὶς 
Απόστολος, xal τοὺς μὲν πνευματιχοὺς χαλεῖ, τοὺς 
δὲ φυχιχοὺς, τοὺς δὲ σαρχιχοὺς, fj yoixeuc, ἀπὸ τοῦ 
πλείονος xal ἐπικρατοῦντος ἑχάστοις τὰς τοιάσδε 


ad Dominum. Diuymus babet χυχλοῦν, id est « cir- 
cumiens» neutro genere, ut referauir ad nomen. 

(35) Erubescant. Psal. Lxxxu, 46 et 17 (seu 
48 et 19). Nonnulla intermedia Yerba omittit Di- 
dymus, qux non pretermittit segm. 198 a, 

(54) Kyrie, eleison. Seu Cyrie, eleeson. Breves hu- 
jusmodi precatiuuculas, quas « jaculatorias ». dici- 
mus, veteribus Christianis usitatas fuisse i1ou modo 
Didymus tum hic, tum segm. 174 a testatur, ve- 
rum alii quoque. Quin imo in castra ipsa a Clri- 
stianis imperatoribus ejus zetate inductas esse coi- 
stat. Vegetius enim Didymi :equalis lib. im, cap. 9, 
quam e ca- 
stris egredientes milites elata voce ter pronunptia- 
bant. Ac pro superstitioso ethnicorum pzeane, an- 
tequam quisquain e castris adversus hostes egre- 
deretur, exercitus dux caterique pr:fecti accla- 
mabant hanc ipsam precationem « Kyrie, eleison, » 
ut observat Mauritius in Strategico lib. 15, cap. 17, 
ae Spanhemius in Observationibus in primam Ju- 
liani Apostatae orationem. Justiniano autein. impe- 
rante Autiocheni terrzmotu perterrefacti « leta- 
niam faciebant » (ul ait. Anastasius Bihliothecarius 
iu Historia ecclesiastica pag. 51, ed. Ven.) « cla- 
manltes, Kyrie, eleison, » Nunquam vero postea sive 
in Grazca, sive in. Latiua Ecclesia obsolevit hujus- 
nodi precatiuncula, ut omnibus notuin est. 

(53) Nemo. Marc. x, 18 ; Luc. xvin, 19. 

(98) Unus sanctus, Vide not. 9 pag. 161. 
a3) Dominus. M Cor. in, 17. Vide not. 91, pag. 


791 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


758 


προσηγορίας ἀρμόσας. Καὶ γὰρ φυχὴν μὲν, fiv χαὶ A ce. denominationes ex eo aptans, quod in singulis 


πνεῦμά φαµεν, ἔτι δὲ xal τὸ διὰ τοῦ στόµατος ἆνα- 
πνεόµενον ἀνύπαρχτον πνεῦμα, ὃ xot ἄσθμα καλοῦ- 
μεν, πᾶς ἄνθρωπος ἔχει" τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα τοῦ 
θεοῦ οὐ πᾶς ὁστισοῦν χαταπεπλούτηχεν. «Ἡνευματι- 
χοὺς τοίνυν προσαγορεύει τοὺς ἐμπρεπέσιν ἐνθυμήσε- 
σιν χαὶ πράξεσιν οἱονείπως ἀναθρώσκοντας, xal τῖς 
ἑαυτῶν φύσεως ἀνωτέρω χωροῦντας, xaX τὰς μὲν al- 
ρετικὰς θεοστυγεῖς νοήσεις [155 a] ἁποσχευαζομέ- 
νους, τὸ δὲ ἀνυμνεῖν τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα θεὸν περι- 
πτυσσοµένους, xai ἑαυτοὺς διὰ τούτων ἀξίους τῆς 
ἐπιφοιτήσεως αὐτοῦ ἀποφαίνοντας. Οὗτοι γὰρ μόνοι 
ἔχουσίν τε αὐτὸ χαταμένον παρ’ αὐτοῖ;, ἅμα τῷ Πα- 
τρὶ xaX τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ Oslo αὐτοῦ qutt χαταλάµ- 
πονται, xa πνευματικοὶ ἀποτελοῦνται, ἐξομοιούμε- 


plus est ac dominatur. Etenim animam quidem, 
qu: etiam spiritus a nobis dicitur (58), ac prater- 
ea illum non subsistentem spiritum, quem per os 
respiramus, quem halitum (59) quoque vocamus, 
unusquisque homo habet : sancto autem Dei Spiri- 
tu non omnes prorsus homines ditau sunt. « Spi- 
rituales » ergo vocat eos, qui convenientibus cogi- 
tationibus atque actionibus veluti sursum saliunt, 
et altius supra suam ipsorum naturam tendunt, et 
haeretica quidem Deo invisa commenta rejiciunt, 
eorum vero, qui Spiritum sanctum Deum agno- 
scun| ac celebrant, rectam doctrinam amplectun- 
tur, et per hzc semetipsos illius adventu dignos 
ostendunt. Hi enim soli et eum babent apud ipsos 


vot χατὰ δύναμιν οἱ φωτιζόμενοι τῷ φωτίζοντι, καὶ B simul cum Patre et Filio manentem, el divina ejus 


µεταλαμθάνοντες ὡς τοῦ φωτὸς, oUtro xal τοῦ ὁνό- 
µατος, xai εἰσδεχόμενοι ἓν ἑαυτοῖς ῥέουσαν ἀνεμπο- 
δίστως τῆς θείας χάριτος τὴν µετάδοσιν’ εἶτα λοι- 
πὺν xal τῷ πτερῷ αὐτοῦ, τῷ κατελθόντι σωματικῷ 
εἴδι περιστερᾶς ἀνίπτανται τὴν καρδίαν, καὶ τὴν 
διαθολιχην ἐχφεύγοντες παγίδα, ἑῤῥῶσθαί τε πρὸς 
τὰ ἄστατα xal ἀδέδαια τοῦ βίου φράζοντες, τὴν μὲν 
µεγαλοπρέπειαν αὑτοῦ θεωροῦσιν ὑπεράνω πάντων 
τῶν οὐρανῶν Ἐπηρμένην, χαὶ ὑπὸ τῶν ἄνω δυνάμεων 
ὁ)ξαζομένην χαὶ προσχυνουμένην σὺν τῷ Πατρὶ xai 
τῷ Ylo- καὶ ὄσῳπερ ἂν ἀγόμενοι πρὸς τὸν ἐχείνου 
πόθον, ὀγγυτέρω αὐτοῦ τῇ προθέσει γίνονται, τόσῳ 
δὴ μᾶλλον αὐτοῦ τὸ ἀχατάληπτον τῆς θεότητος νοοῦ- 
σιν, ὡς ἅπαξ τῆς ἔνδοθεν ὄψεως τὸ ὅμμα χαθαρὸν 
χεχτηµέγνοι ἀπὺ πάντων τῶν ἐπ, προσθούντων; xat ὃν 
ἰδεῖν οὕτως, ὡς ἔστιν, χαὶ χωρῆσαι ὅλον, διὰ τὴν τῆς 
φύσεως ἡμῶν πολλην ὕφεσιν, οὗ Δύνανται, τοῦτον, 
ὡς ἐγχωρεῖ , ὁρῶσιν xal ὑποδέχονται διὰ τὴν 
ἔφεσιν. 


Κατανοοῦντες τέως, ola 0 ἄν τις μεγάλα εἴπῃ πε- 
p. αὐτοῦ, τῆς ἀχριθοῦς ἀληθείας ἀφέστηχεν, οὐχ 
ὅσον οὐρανός ἐστιν ἀπὸ γῆς µόνον, ἀλλ' ἔτι πολλῷ 
πλέον, χράζουσιν μετὰ [155 b] τοῦ Ἱεροφάλτου 
« Ἐγὼ εἶπα iy τῇ ἑκοτάσει µου Πᾶς ἄνθρωπος 
φεύστης, » οὐχὶ τῷ φεύχειν τὴν θεῷ φίλην ἁλή- 
θειαν, ἀλλὰ τῷ μηδὲν ἄξιον δύνασθαι νοῆσαι, f] φρά- 
σαι περὶ τῆς θεότητος τοῦ ἁγίου Πνεύματος ΄ οὗ τε- 
p. μεγέθους, ἡ φωτός * πάντα γὰρ ἔχει ὑφ ἑαυτὸ, xal 
φωτίζει, καὶ ἔστιν ἐν πᾶσιν οὗ περὶ δυνάµεως; 
πάντα γὰρ ὑπ) αὑτοῦ ἑστήριχται xal ζωογονεῖταε * 
o) περὶ σχήµατος, ποιότητος" ἀόρατος yàp xai 
ἀχατάληπτος, ὡς πνοὴ Παντοκράτορος (εἰ γὰρ ὁ 


(ὀ8]Αηίπιαπι, que etiam. spiritus... dicitur. In li- 
bro De Sp. sancto num. 54 et seqq., ubi diversas 
vocabuli « spiritus » siguilicationes persequitur, Spi- 
ritum ab anima distinguit. At in libro conira Maui- 
cheos pag. 207, ita fere loquitur ui hoc in loco; ait 
enim : Πνεύματι, ὃ ἐστι φυχή, id. est, « spiritu, hoc 
€sl anima, » 

(99) Halitun. Codex, ἄσθμα. Scribo ἆσθμα, ut 
grammaticis paream. . 

(40) Desiderium. Ludi in vocibus ὕφεσιν, et 


luce illustrantur, et spirituales Qunt, et assimilan- 
tur, quantum fleri potest, illuminati illuminanti, et 
participant sicul lucem, ita et nomen, et fluentem 
sine impedimento divinse grati participationem 
in semetipsis recipiunt : ac deinde alis etiam ip- 


'sius, qui olim corporali columba specie 990 de- 


scendit, volat eorum cor, et diabolicum vitantes 
laqueum, et fluxis atque instabilibus hujus vite 
rebus valedicentes, illius magnificentiam contem- 
plantur, quz supra omnes coelos extollitur, et à cca- 
lestibus virtutibus glorificatur, et adoratur una 
cuin Patre et Filio; et ejus amore ac desiderio in- 
censi et stimulati, quanto. ei per propositum ac 
voluntatem propiores flunt, tanto magis ἱποοιι- 


C prehensibilem esse ejus deitatem intelligunt ; quippe 


qui interioris visionis oculum ab omnibus rcbus il- 
lum obscurantibus liberum 3c mundum habent : 
et quem videre, sicuti est, et totum capere non va- 
lent οὗ magnam naturz nosirz abjectionem, hune, 
quoad ejus fieri potest, conspiciunt et suscipiunt 
propter desiderium (40). 

lllud tunc considerantes, quod, quantumvis ma- 
gna quis de eo dixerit, distant bsc ab accurata 
veritate non modo quantum distat. ccelum a terra, 
sed adbuc multo magis, clamant cum sacro Psaite : 
« Ego dixi (414) in extasi mea : Omnis homo men- 
dax; » non quod claram Deo (42) veritatem fu- 
giant, sed quod nibil dignum cogitare queant, aut 
eloqui de deitate Spiritus saneti : nihil de ejus ma- 
gnitudine, aut luce; omnia enim sub se habet, at- 
que illuminat, et est in omnibus : nihil de potentia ; 
omnia enim ab eo firmata ac stabilita sunt et 
fecundantur : nihil de flgura, aut qualitate; est 
enim invisibilis et incomprehensibilis, utpote spira- 


4QEGtV. 

41) Ego dizi. Psal. cxv, 9 (sive 11). 

42) Charam Deo. Codex mendose, θεωφ/λην. Le- 
go θεῷ φίλην. Tia segimn. 157 a ait: Φίλα αὐτῷ πράτ- 
τει, el in libro adversus Manicheos pag. 215 : Φίλη 
δὲ τῷ θεῷ ἡ ἀρετή, id est, « Est autem Dco grata 
virtus. » Jusiiuas quoque, ul de aliis taceam , in 
prima Apologia num. 68 scribit : "0 φίλον τῷ θιῷ, 
τοῦτο γενέσθω, id est « quod Deo placet, id liat. » 


1393 


DIDYMI ALEXANDRINI 


740 


eulum (seu flatas) Omnipotentis (si enim omnipo- A παντοχράτωρ ' Πατὴρ ἀἁσχημάτιστος καὶ &ópatte, 


tens Pater figure expers est, αἱ ' invisibilis, sicut 
est etiam summe ifcorporeus, ét'supra omnem 
cogitationem extollitur, profecto talis est vivificans 
quoque Spiritus, qui ex ipso procedit) : nihil de 
. bonitate, aut :ternitate, aul divina gloria ; nam 
Spiritus est sanctus, et e sancto Deo Patre eluxit. 
Allo,uitur ergo Apostolus spirituales his verbis : 
« Non estis (45) in carne, sed in Spiritu, si tamen 
Spiritus Dei habitat in vobis; » et rursus : « Fra- 
tres (44), et si pre&occupatus fuerit homo ex vobis 
in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, perficite 
talem in spiritu lenitatis. » Ac de Daniele etiam 
scriptum est : « Spiritus (45) copiosus erat in ip- 
80 : » 2enigmatice autem signilicabatur 99] Spiri- 
tus sanctus, Animales vero nominat Gr:ecos, Ju- 
daos, et hzereticos, quia iu tortuosis ipsorum ra- 
tiocinationibus et. disputationibus gloriantes, quam- 
vis earum imbecillitatem sentiant, nos ímpugnant, 
nec Deum esse confitentur Spiritum sanctum Dei. 
Scribit autem etiam in eos alicubi sic : « Anima- 
les (46), Spiritum non habentes; » el rursus : 
« Ànimalis (47) autem homo non recipit ea, que 
sunt Spiritus Dei ; stultitia enim sunt illi, δἱ non 
potest intelligere. Spiritualis autem judicat quidem 
omnes (48), ipse vero a nemine judicatur ; » et 
rursus communem esse Spiritui sancto ostendens 
unam clementissimam naturam, ali: « Si qua (49) 
communicatio Spiritus. » Carnales vero, aut terre- 
nos vocat eos, qui in terram inclinati sunt : quo- 
niam cum in intemperantiam (50) rabide ferantur, 
el ea, qux vituperanda sunt, cum iis conferant, 
qua in pretio haberi debent, et materialibus subji- 
ciantur passionibus, et in turpibus actionibus, vel- 
uti in cono, semper volutentur, ipsi etiam ani- 
malibus hominibus pares quodammodo fiunt ; nam 
perinde quasi in utrisque animas perspicacia (51) 
quadam lippitudine impedita ac velata sit, neutri 
illuminari possunt a semper viva οἱ serena luce 
Spiritus saucti, sed decrescunt in dies ac prolabun- 
tur, ac veluti unguentum luto coiministum | omnino 
pereunt : ne illud quidem fortasse intelligentes, se 
illo bono pNvari, quod unum ac solum bonum est. 
Quantum enim sit damnum, quod inde oritur, aut 
potius omnimoda perditio, nemo verbis exprimere 
potest, etsi omni mentis conatu ulatur ac vehe- 
mentia, De his porro etiam sic loquuntur Scriptu- 
re. Deus quidem in Genesi ait: « Nequaquam (52) 


A5) Non estis. Rom. vit, 9. .. 
44) Fratres. Galat. vi, 1. Voces ἐξ ὑμῶν, id est, 
« ex vobis, » desunt in Grgca editione. 
(45) Spiritus. Dan. v, 45 (seu 12) ; v1, 9. 
(46) Animales, Epist. Juda vers. 19. 
(F7), Animalis. lCor. nu, 14, 15. Vide not. 1, 


" 48) Omnes. Graeca editio et Vulg. interpres ha- 
bent πάντα, id est « omuia. » 

(49) Si qua. Philipp. n, 1. Vide segm. 78 b. 

50) In intemperantiam. Codex, ἀκρασίαν. Fortas- 
16 legendum πρὸς &xpaclav. 


x30b xai ὑπερασώματος καὶ ὑπὲρ πᾶσαν νόησιν &va- 
θεδηχὼς, δῦλον, δὲι xat τὸ ἓξ αὐτοῦ ἔχπορευόμενον 
ζωογόνον Πνεῦμα)' οὐ περὶ ἀγαθότητος, 7| ἀϊῑδιότη- 
τος, ἢ δόξης θεῖχῆς ' Πνεῦμα γάρ ἐστιν ἅγιου, ἐξ 
ἁγίου θεοῦ Πατρὸς ἐχφανθέν. Διαλέγεται οὖν πρὸς 
τοὺς πνευματικοὺς οὑτωσεί. « Oóx ἑστὲ ἐν σαρχὶ, 
ἀλλ by Πνεύματι, εἴπερ Πνεῦμα θςεοῦ οἰχεῖ ἓν 
ὑμῖν. » xal máy" « Αδελφοὶ, ἐὰν xal προλτφθῇ 
ἄνθρωπος ἐξ ὑμῶν Év τινι παραπτώµατι, ὑμεῖς ol 
πνευματιχοὶι καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον àv πνεύµατι 
πραότητος.» Ἐγράφη δὲ xal περὶ τοῦ Δανι]λ, ὅτι 
« Πνεῦμα περισσὸν ἣν ἓν αὐτῷ' » αἰνιγματωδῶς δὲ 
τὸ ἅγιον ἐδηλοῦτο Πνεῦμα. ὙΨυχιχοὺς δὲ ὀνομάκει 
Ἕλληνας, Ἰουδαίους, xat αἱρετιχοὺς, ἐπειδὴ συλλο- 


B γισμοῖς καὶ διαλογισμοῖς στρεθλοῖς ἑναθρυνόμενοι 


γνωσιμαχοῦσι, xaX οὐχ ὁμολογοῦσι θΘεὸν τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. ᾿Ἐπιστέλλει δὲ xol πρὸς αὐτοὺς 
οὕτω που € Ψυχιχοὶ Πνεῦμα μὴ ἔχοντες * » χαὶ αὖ- 
Oi * « Ψυχιχὸς [154 a] δὲ ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ 
τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ * µρία γὰρ αὐτῷ ἑἐότιν, xol 
οὗ δύναται γνῶναι. Ὁ δὲ πνευματιχὸς ἀναχρίνει 
μὲν πάντας, αὑτὸς δὲ ὑπ) οὐδενὸς ἀναχρίνεται, » Καὶ 
πάλιν, τὸ πρὸς τὴν µόνην ἡμερωτάτην φύσιν ἐπίχοι- 
vov τοῦ ἁγίου Πνεύματος δηλῶν, ἔφη” « EU τις χοι- 
νωνία Πνεύματος. » Σαρχιχοὺς δὲ, f) χοϊχοὺς χαλεῖ 
τοὺς τῇ YT] κατανενευχότας * ἐπειδὴ ἀχρασίαν Auc- 
τῶντες, xal τὰ διαθεθληµένα τοῖς τιµίοις παραµε- 
τροῦντες, χαὶ τοῖς ὑλικοῖς ὑποχαθήμενοι πάθεσιν, 
xaX ὡσανεὶ βορθόρῳ ταῖς αἰσχραῖς ἀεὶ ἐγχυλινδούμε- 
vot πράξεσιν, xat αὐτοὶ παράλληλοί πως τοῖς Φυχι- 
xoi, καθεστᾶσιν Ὡς γὰρ ὑπό τινος λήµης τὸ διορα- 
τικὸν τῆς φυχῆς ἄμφω ἐπισχεπόμενοι, οὗ δύνανται 
χαταλάμπεσθαι ὑπὸ τοῦ ἀεισώου xal ἀπόνου φωτὸς 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ' ἀλλ᾽ &v ἁποπτώσει γίνονται, 
xai ἑσπάμπαν ἀπόλλυνται, ὡς μύρον βορθόρῳ συµ- 
TÀaxév* οὐδὲ συνιέντες τάχα, ὡς τοῦ ἑνὸς xat µόνον 
στεροῦνται ἁἀγαθοῦ. Πηλίχη γὰρ f| ἐντεῦθεν ζημία, 
μᾶλλον δὲ παντελὴς ἀπώλεια, οὐδεὶς λόγῳ παραστῇ- 
σαι δύναται, κἂν πάσῃ χρήσηται διανοίας ὑπερθολῇ. 
Διαγορεύει δὲ καὶ περὶ τούτων ὁ μὲν Geb; ἐν τῇ Te- 
νέσει τοιῶσδε * « OO μὴ καταμµεΐνή τὸ Πνεῦμά µου 
ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα, διὰ τὸ εἶναι 
αὐτοὺς σάρκας * » ὁ δὲ Παῦλος: « Οἷος ὁ χοϊχὸς &v- 
θρωπος, τοιοῦτοι xal οἱ yoixoi* xal olo; ὁ ἑπουρά- 
νιος, τοιοῦτοι xal οἱ ἐπουράνιοι » ἡ δὲ Σοφία" 
€ Σχολιοὶ γὰρ λογισμοὶ χωρίζονσιν ἀπὸ θεοῦ * δοχι- 
µαξομένη δὲ fj δύναµις ἑλέγχει [154 b] τοὺς ἄφρο- 


(51) Perspicacia. In 6γαεο, διορατιχκὀν. In com- 
meniariis in Psalmos ad vers. 17 psalmi cxi, τὸ 
πᾶν διορατιχὸν γένος vocat omnes homines contem- 
plationi deditos, 

(52) Nequaquam. Gen. vi, 3. Simili modo ad ca- 
put i1 Epistolz primz Petri ait Didymus : « Carneus 
enim, qul venditus est sub peccato, vocatur ; sed 
eiiam illi, qui vehementer inclinantur ad carnem, et 
sancto Spiritu desolantur, propterea carnes nuncu- 
pantur, dicente illis Deo : « Non perniauebit Spiri- 
tus meus inter homines istos, eo quod carucs 
sunt, ) 


1H 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


743 


yuc* ὅτι elg xaxóveyvov Ψψυχὴν οὐχ εἰσελεύσεται Α permanebit Spiritus meus in hominibus his in sx»- 


σοφία, οὐδὲ χατοιχήσει ἐν σώματι χατάχρεῳ ápap- 
: &fag. ME 
lis coelestis, tales et celestes. » Sapientia vero : 


culum, quia carnes suut. » Paulus autem : « Qua- 
lis (55) terrenus homo, tales etiam terreni, et qua- 


c Perverse (54) enim cogitationes separant a Deo : 


probata autem 29942 potestas corripit insipientes : quoniam in tmaleficam animam non iutroibit sa- 
pientia, nec habitabit in corpore subdito (55) peccato. » 


ΚΕΦ. KA'. 

Οὐχ ὡς αἱρετιχοῖς δοχεῖ, διὰ τὸ δοξάζεσθαι τον 
θεὺν ἐν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, xai ἐν αὐτῷ, xa0X δι ὁρ- 
Ὑάνου τινὸς, πᾶσαν λατρείαν ἀναπέμπεσθαι, λέγει 
Ἰωάννης μέν « Τοὺς δὲ προσκυνοῦντας τὸν θεὺν, ἐν 
πνεύματι xat ἀληθείᾳ δεῖ προσχυνεῖν' » Παῦλος δέ" 
t Οὐδεὶς δύνατα. εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν, εἰ μὴ iv 
Πνεύματι ἁγίῳ, » καὶ ὅσα τοιαῦτα. Μάλιστα μὲν γὰρ 
&b, « Ἐν πνεύµατι xal ἀληθείᾳ δεῖ προσχυνεῖν, » 
ἀντὶ τοῦ, ἐξ ὅλης φυχῆς xat ἀνυποχρίτως, εἶπεν τῇ 
Σαμαρεῖτιδι ὁ Σωτὴρ, νομιζούσῃ ἓν τόπῳφ ὡρισμένῳ 
τὸν Θεὺν προσχυνεῖσθαι, xal λεγούσῃ αὐτῷ ' « Ol 
πατέρες ἐν τῷ pet τούτῳ τὸν Beby προσεχύνησαν. » 
Ὅτι γὰρ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, ὡς Θεῷ, προσχύνησις 
καὶ λατρεία προσφέρεται, Παῦλος ἔγραφεν; « Ot 
Πνεύματι θεοῦ λατρεύοντες.» Εἰδὲ μὴ χαταδαίνει ab- 
τοῖς f ὄντως ἀλήθεια, ἀχουέτωσαν, ὅτι οὕχουν, Ἐν 
Πγεύματι xai Υἱῷ, εἶπεν. Αὐτὸς γὰρ παρ) Ἰωάννῃ 
λέγει’ « Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια. » Καὶ ὃν τρόπον ἐν τῷ 
Υΐῷ προσχυνοῦντες τὸν Πατέρα, προσχυνοῦμεν xa 
tjv Υἱὸν, τὸν [aov τρόπον ἐν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι 
προσχυνοῦντες, συμπροσκυνοῦμεν xal αὐτό. Τὸ δὲ, 
€ Οὐδεὶς δύναται εἰπεῖν Κύριον Ἰησοῦν, εἰ uh tv 


CAP. XXT. 

Neque vero, ui hzreticis videtur, eo quod Deus 
glorificetur in Spiritu sancto, et in eo, quasi per 
organum quoddam, omnis cultus Deo offeratur, 
ideo dicit Joannes quidem: « Eos autem (56), qui 
adorant Deum, in spiritu et veritate oportet ad- 
orare; » Paulus vero : « Nemo (57) potest dicere 
Dominum Jesum , nisi in Spiritu sancto; » el simi- 


B lia. lllud enim, « In spiiitu et veritate oportet ad- 


orare, » hoc potissimum sensu accipi debet, ut si- 
guilicet : Ex tota anima, et sine simulatione ; idque 
Samaritane mulieri dixit Salvator, quae Deuui de- 
finito in loco adorandum esse putabat, et ipsi Chri- 
$10 dixerat : « Patres (38) in. monte hoc. Deum ad- 
oraverunt. » Nam quod saricto Spiritui, tanquam Deo, 
adoratio οἱ  latria offeratur, Paulus scripsit : 
« Qui Spiritui (59) Dei servimus, » seu latriam ex- 
hibemus. Nisi autem is etiam, qui vere est veritas, 
parvi ab ipsis (1 (60), ea verba, « In Spiritu et Veri- 
tate, » sic. intelligant, ut significent, in Spiritu, et 
Filio; nam ipse Filius apud Joannem ait: » Ego 
sum (61) Veritas. » Et quemadmodum in Filio ado- 
rantes Patrem, adoramus etiam Filium, eodem 


Πνεύματι ἁγίῳ, » τοῦτο δηλοῖ ἀντὶ τοῦ, Αἱρεσιομά- C modo in. Spiritu sancto adorantes, adoramus si- 


χοι οὗ µετέχουσι τοῦ θεῖχοῦ Πνεύματος" οἱ :ὃξ μὴ 
µετέχοντες ἠνωμένου αὐτοῦ τῷ Υἱῷ τῇ φύσει, οὗ δύ- 
γαυται τὴν μνημονενθεῖσαν ἁπτίως ῥῆξαι φωνήν. 
Ομοιότροπον γὰρ περὶ μὲν τοῦ Πατρὸς. .. ... « 


συ] οἱ ipsum Spiritum. Illud vero, « Nemo potest 
dicere Dominum Jesum, uisi in Spiritu saacto, » 
hoc significat : Hxeresum defensores participes non 
sunt divini Spiritus : qui vero ipsum unum natura 


cam Filio non participant, cotmnnemoratam vocem digne proferre nequeunt : nam siunle de Patre 


qiiem (62. . « ο . . . « » 9 ὁ ο os 
[135 a] ΚΕ. Kr". 

Ὀφείλεσθαι δὲ αὐτῷ δύξαν οὐχ kx τῆς µνημο- 
νευθείσης àv τοῖς προάγουσι µόνον τοῦ Κυρίου δε- 
διδάγµεθα παραδόσεως, ἀλλὰ διαφόρως' ὡς ὅταν 
Πέτρος γράφη: « Εἰ ὀνειδίζεσθε ἐν ὀνόματι Χριστοῦ, 
µαχάριοί ἐστε' ὅτι τὸ τῆς δόξης xat δυνάµεως Πνεῦ- 
μα ἐφ ὑμᾶς ἀναπέπαυται' » xal ὡς ἠνίχα τὸν ὀφθέν- 


993 CAP. ΧΧΙΙ. 

Gloriam vero Spiritui ipsi deberi, non modo ex ea, 
quam antea tommemoravimus, Domini traditione 
docemur, sed aliis etiam diversis modis, Ut. cum 
Petrus scribit ; « Si exprobramini (65) in nomine 
Christi, beati estis, quoniam glori:: et potentie 


; Spiritus super vos requievit; » el cum eum, quein - 
τα τῷ Ἡσαῖᾳ ἐπὶ θρόνου θεῖϊχοῦ ἐπηρμένον xal D 


Isaias vidit super diviuo throno elevatum et glori- 


(9) Qualis. 1 Cor. xv, 48. Vox ἄνθρωπος. id D t. Hl Collectionis nove Patrum.Grzecorum), την ὑπο- 


€8l « homo, » additur a Didymo ex antecedentibus, 
explicationis causa. 
(94) Perverse. Sap. 1, 5 , 4. 
(bó Subduo. Codex, xaxaypío, pro κατάχρεῳ. 
6) Eos auem. Joan. iv, 24. Vide noi. 1 ei 2, 
g Ud 


(97) Nemo. 1 Cor. xu. 8. 
9A) Patres. Joau. iv, 20. Biblia : Οἱ πατέρες 
µων kv τούτῳ τῷ ὄρει προσεχύνησαν. 
| Spiritui. Philipp. 11, 5. Vide not. 1, pag. 


(60) Parvi ab ipsis fit. In Greco, καταθαίνει αὐ- 
$' que locutio nou satis perspicua videtur. Ipse 
*9 lere sensu illam accipio, quo Julius Pollux 
lib. t, segm, 41, αἰι : τῆς τιμῆς τοῦ σίτου χαταδε- 
χυίας, id est « frumenti pretio immiuuto : » Atha- 
BMa$lu$ autem in sermone mejore De fide (pag. 19. 


θεθηκυῖαν τοῦ ἀργυρίου τιμήν. 

(61) Ego. Joau. xiv, 6. 

(62) De Paire quidem. Integrum segmentum hie 
deest (u& monui ad pag. 255), uimirum postrema 
pars capitis xxi, ac totuin caput xxr... Quid vero ibi 
probaret Didymus, novimus ex pag. 111. 

(603) Si ezprobramini. 1 Petr. 1v, 14. Paulo 
aliter legitur cuiu in. Grzeca editione, tuin in Vul- 
gata Lrauslatione. Illa quidem sic habet : Ei ὀνειδί- 
Q630e £v ὀνόματι Χριστοῦ, µαχάριοι * ὅτι τὸ τῆς δό- 
ξης χαὶ τὸ τοῦ Oso) Πνεῦμα ἐφ᾽ ὑμᾶς ἀναπα2εται, 
id est: « Si exprobramini in nowine Christi, beati : 
quoniam glorie οἱ Dei Spiritus super vos re- 
quiescit. » Hiec vero : « Si exprobramini in nomine 
Christi, beati eritis: quoniau quod est honoris, 
glorie et virtutis Dei, et qui est ejus Spiritus, 
suDer vos requiescit. » ) 





743 


DIDYMl ALEXANDRINI 


"t 


ficatum regem et Dominum virtutum, Apostolus A δοξαζόµενον βασιλέα καὶ Κύριον δυνάµεων, ὁ ᾽Από- 


Ostendit esse Spiritum sanctum; et cum idem in 
Epistola commuuicatiouem esse dicit Spiritui cum 
Patre, et Filio : communionem scilicet deitatis, ut 
patet, et regni et gloriz, sicut antea dictum est, et 
rursus dicetur in huae modum. Corinthiis in se- 
cunda Epistola scribit : « Gratia (64) Domini nostri 
Jesu Christi, et charitas Dei et Patris, et conimu- 
nicatio sancti Spiritus. » Et alibi ait : « Si qua (65) 
communicatio Spiritus; » Ephesiis vero scribit : 
« Curaiftes (66) servare unitatem Spiritus in. vinculo 
pacis. » Observa, unitatem hic nominari, propterea 
quod Spiritus unam habeat naturam cum Patre. Et 
rursus Corinthiis : « An nescitis (67), quod corpora 
vestra templum sunt Spiritus sancti, qui est in vo- 
bis, quem habetis a Deo ; οἱ uon estis vestri? Empii 
enim estis pretio. Glorificate Deum, qui est in cor- 
poribus vestris» : id est, Spiritum sanctum, Et 
rursus cum prius clamasset, « Dominus (68) autem 
bpiritus est, » subdit: « Nos vero(69) omnes reve- 
Jata facie gloriam Domini speculantes, in. eamdeim 
imaginei transformamur a gloria in gloriam, sicut 
9 Domini Spiritu ; » et rursus : « Si autem (70) ni- 
nistratio mortis in litteris impressa in lapidibus (71) 
fuit in gloria, adeo ut non possent oculos figere lilii 
Israel in facie Moysi propter gloriam vultus ejus, 
qu» evacuatur; quomodo nonu magis ministratio 
Spiritus erit in gloria? » 99475 Hac iis similia sunt, 
que a Joanne dicuntur : « Vidimus (72) gloriam 
. ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre : plenus gra- 
tig et veritalis; » et sapiens Zorobabel ait : « Omnis 
terra (75) veritatem vocat, et coslum henedicil, et 
omnia opera conculiuntur οἱ tremunt. » Veritatem 
autem dicit Spiritum sanctum, ul ex antecedenti- 
bus testimoniis patet. Et ipse Dei Spiritus per Psal- 
tem inquit : « Eos(74), qui glori(icant me, glori- 
ficabo, et spernentes ine spernenttür. » Quod autem 
eiiam simul adoretur ipse cum Patre. et Filio, pa- 
triarcha docuit, cuim ad quercum Mambre (15) zquali 
honore saucta:a Trinitatem excepit et adoravit, 


(64) Gratia. Ἡ Cor. xui, 13. 

65) Si qua. Philipp. n, 4. 

(66) Curantes, Ephes. 1v, S. Hieronymus quoque 
jn comwentariis ἐπ Epist. ad Ephes. 3d hunc locum 
(tom. Vli, pag. 608) noinine « Spiritus» intelligit 
Spiritum sauctum. 

(67) An nescitis. I Cor. v1, 19, 20. 

(68) Dominus. Il. Cor. in, 17. 

69) Nos vero. d Cor. 1i, 18. 

70) Si autem. Il. Cor. iti, 7, 8. 

11) In lapidibus. Gr:eca editio, &v λίθοις. Didy- 
mus omittit voculaw £y, 

(72) Vidimus. Joan. 1, 14, Bibliorum editio pro 
ἴδομεν habet ἐθεασάμεθα, quam lectionem Didy- 
mus secutus est segui, 42 b. 

(759) Omnis terra, l1;c non ex libro Canonico 
gumpla sunt, sed ex lib. nj Esdr, cap. IV, vers. 
96. Graca autem editio ejus libri babet : Πᾶσα... καὶ 
οὐρανὸς αὐτὴν εὐλογεῖ, et cmlera. Latina vero: 
« Umuis terra veritatem invocat, ccelum etiau ipsam 
benedicit, e&t ounia opera moventur, et tremunt 
eaut. » ldem locus citatur etiam a Flavio Josepho 
lib. xi, cap. 2, et apud. Basilium lib. v, in Euno- 


στολος τὸ ἅγιον εἶναι δείχνυσι Πνεῦμα' χαὶ ὡς ὅταν 
ὁ αὐτὸς ἐπιστέλλῃ, Χοινωνίαν εἶναι φάσχων τῷ 
Πνεύματι πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν, δΏλον ὃξ 
ὅτι θεότητος, xa βασιλείας, καὶ δόξης, ὡς προείρη- 
ται xai αὖθις ῥηθήσεται' οὕτως Κορινθίοις ἐν τῇ 
δευτέρα Ἐπιστολῇ. « Ἡ Ὑχάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, xa ἡ ἀγάπη τοῦ 8:00 χαὶ Πατρὸς, 
καὶ ἡ χοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος) » xai ἑ-έρωθί 
φησιν’ « EL τις κοινωνία Πνεύματος. » Ἐφεσίοις ὃξ 
ε Σπουδάζοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος 
ἐν τῷ συνδέσµῳ τῆς εἰρήνης. » Κατανόησον, ὡς ἑνύ- 
τητα εἶπεν διὰ τὴν mpb; τὸν Ἡατέρα τῆς φύσεως 
ἔνωσιν. Καὶ πάλι Κορινθίοις. ε "H ox οἴδατε, ὅτι 
τὰ σώματα ὑμῶν ναὺς τοῦ Ey ὑμῖν ἁγίου Πνεύματάς 


B ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ τοῦ θεοῦ, xal οὐχ ἑστὲ ἑαυτῶν ; 


Ἡγοράσθητε γὰρ τιμῆς. Δοξάσατε δὴ τὸν θεὺν tbv 
ἐν τοῖς σώµασιν ὑμῶν.» τοῦτ' ἔστιν, τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 
Καὶ πάλιν προαναφωνῄσας, « Ὁ δὲ Κύριος τὸ Πνευμά 
ἐστιν, » ἐπάχει' « Ἡμεῖς δὲ πάντες ἀναχεχαλυμμένψ 
προσώπῳτὴν δόξαν Κυρίου χατοπτριζόµενοι, την αὑτην 
εἰκόνα μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, χαθ- 
ἀπερ ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος’ » xal πάλιν’ «€ Εἰ δὲ ἡ 
διαχονία τοῦ θανάτου ἐν γράμµασιν ἐντετυπωμένη 
λίθοις [105 ϱ] ἐγενήθη iv δόξῃ, ὥστε μὴ δύνασθαι 
ἀτενίσαι τοὺς υἱους Ἰσραῦλ εἰς τὸ πρόσωπον Μωῦ- 
σέως, διὰ τὴν δόξαν τοῦ προσώπου αὑτοῦ τὴν χαταρ- 
γουµένην᾽ πῶς οὐχὶ μᾶλλον dj διαχονία τοῦ Πνεύμο- 
τος ἔσται ἐν δόξῃ; » παραπλησία τῷ ὑπὸ Ἰωάννεν 
εἰρημένῳ' « Ἴδομεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς Mo- 
νογενοῦς παρὰ Πατρός πλήρης χάριτος xai ἆλη- 
θείας. » Καὶ ὁ σοφὸς Ζοροθάθελ φησίν᾽ « Πᾶσα ἡ 
Tfj τὴν ἀλήθειαν χαλεῖ, xal à οὐρανὸς εὐλογεῖ, xal 
πάντα τὰ ἔργα σείεται xal τρέμει’ » ἀλίθειαν δὲ 
4b ἅγιον Ἠνεῦμα λέγει, ὡς ἀνωτέρω μεμαρτύρηται. 
Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ διὰ τοῦ Ψαλμῳδωῦ 
λέγει’ « Τοὺς δοξάξοντάς µε δοξάσω, xal οἱ ἐξουθε- 
νοῦντές µε ἐξουθενηθήσονται. » Οτι δὲ xal συµπροζ- 
χυνεῖται τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, ὁ προπάτωρ ἑδίδα- 
ξεν ἐν τῇ δρυϊ τῇ Μαμθρῇ, τὴν ἁγίαν ὁμοτίμως δε- 


mium, pag. Jio, Uni « feritatis» nomine f ilius ve- 
nire dicitur. Quin Cyrillus Alexandrinus lib. 1 in 
Julianum, pag. 26 eumdem affert quasi e divinis 
Scripturis depromptum ; sic enim scribit : Ὡς γάρ 
φησιν fj θεόπνενστος Τραφή  Πᾶσα ἡ γη, x. *. λ.. id 
est : « Ut enim ait Scriptura divinius. inspirata * 
Universa terra, » et reliqua, Siwili modo S. Atbaua- 
sius in sermone majori De fide, num. 55, pag. 18, 
ex eodem apocrypho libro verba profert, itidemque 
vetustus auctor (Questionum. Veteris et Novi. Te. 
stamenti , Didymi fortasse mqualis, eodem quo 
Didymus modo loquens (part. i, tom. 11 Operum 
Augustini ed. Mauriue, pag. 1086 Appendicis) sic 
eumdet citat : « Et audi Zorobabel quia «super 
« omnia, » ait, ε vincit veritas. » Que verba exstaut 
cap. iti, vers, 12 ejus libri. Demum Ambrosius, ut 
alios taceam, lib. n De Spiritu sancto, cap. 6 ii- 
brum quartum Esdrae allegat. 

(14) Eos. | Reg. n, 92 (seu 30), ubi Com- 
plutensis euitio sic habet, ut Didymus. Tamen pro 
ἐκουθενηθήσονται in ea legitur ἐξουθενωθήσοντα;. 
ΔΙ paulo aliter. 

(75) Mambre. Vide Gen. xvin, 1, 2 sqq. 


45 


DE TRINITATE LIBER SEOUNDUS. 


748 


ξιωσάµενος xal προσχυνήσας Τριάδα, ὡς ἓν τῷ A sicut in primo λόγῳ (76) dictum est. Paulus quoque, 


πρώτφιείρηται λόγῳ. Καὶ ὁ Παῦλος δὲ ἔγραφεν, ὡς 
ἀνωτέρω εἰς τὰς θεολογίας τοῦ Πνεύματος ἐδείχθη, 
ὅτι « Πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον προσχυνῄήσει. » Αἱρετι- 
xoi δὲ, τῷ περὶ τὸ βάπτισμα δεσποτικῷ θεσῃίσµατι 
χα) τῷ Αποστόλῳ ἀντινομοθετοῦντες, xal περὶ 
πλείονος ποιούµενοι, µῄποτε φωραθεῖεν ἀπηχὲς μὴ 
προέµενοι χατὰ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 
χατ οἰχείαν ὥσπερ σύνθεσιν τὴν δοξολογίαν ἀναπέμ- 
πουσι. 
ΚΕΦ. KA. 

Τοὺς δὲ ἀντιδιαταττομένους xal ἰδίαις παραδόσεσιν 
ἑναμείθοντας τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ, µάτην ἐλπίζειν 
της βασιλείας αὐτοῦ τυχεῖν ὁ Σωτὴρ διδάσχων ἐν τῷ 
χατὰ Μάρχον ἘΕὐαγγελίῳ, τοῖς [156 a] Φαρισαίοις 


ut superius (77) in theologicis de Spiritu testimo- 
niis ostensum est, scripsit : « Procidens (78) in fa- 
ciem adorabit.» Sed lixretici ea edicentes, quae tum 
Domini precepto, quo baptismum conferri jussit, 
tm Apostolo adversantur, et illud maxime ca- 
ventes, ne forte odium contra Filium et Spiritum 
sanctum deposuisse depreheudantur, secundum pro- 
priam ipsorum veluti compositione:n, Deo doxolo- 
giam, id est, glorificationem, reddunt ac offerunt. 
. CAP. XXIY. 

Eos autem, qui h»c impugnant, quique proprias 
traditiones prz:ecepto subrogant Dei, frustra sperare 
se regnum ejus consecuturos, docens Salvator in 
Evangelio secundum Marcum, Pharisxis qui similia, 


παραπλήσια αἱρετικοῖς φρονῄσασιν εἶπε᾽ « Διὰ τί D ac. haeretici, sentiebant, ait: « Quare (79) irritum 


ἀθετεῖτε τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ, ἵνα τῆν παράδοσιν 
ὑμῶν τηρήσττε; Μωῦσῆς γὰρ εἶπεν, Tíua τὸν πα- 
τέρα σου χαὶ τὴν μητέρα σου’ xal, Ὁ χακολογῶν 
πατέρα, Ἡ μητέρα, θανάτῳ τελευτάτω. Ὑμεῖς δὲ 
λέγετε᾽ Ἐὰν εἴπῃ ἄνθρωπος τῷ ππατρὶ, Ἡ τῇ μητρὶ, 
Κορθὰν. ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφελήθης * χαὶ oóx ἔτι ἀφίετε 
αὐτὸν οὐδὲν ποιΏησαι τῷ πατρὶ αὐτοῦ, ἢ τῇ μητρὶ αὐτοῦ, 
ἀχυροῦντες τὸνλόγον τοῦ θεοῦ τῇ παραδόσει ὑμῶν.» "O GE 
λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν" 'O τοῦ φιλοψύχου θεοῦ νόµος πα- 
ραχελεύεται μὴ ἀθετεῖσθαι, µήτε χαχηγορεῖσθαι πατέ- 
ρας, χαθὰ προγέγραπται" ὡς δ᾽ αὖ πάλιν ἀγαπᾶσθαι 
τοὺς παῖδας ὑπ αὑτῶν, χαὶ pd παροργίζεσθαι προσ- 
τάττει. Τὸ δὲ Ἱσραηλιτῶν ἔθος ἐθούλετο ἔχαστον τοῦ 
υσοῦ, ἀφιεροῦντα ἑαυτὸν τῷ ναῷ, φανερὰ πρὸς τὴν δύνα- 
piv προσφέρειν τῷ ἱερῷ, ἅτινα ἑλέγετο Κορθὰν, ὃ 
ἑρμηνεύεται δῶρον, ὡς δη τῷ θΘεῷ ἀναχείμενα 
χέρδος δὲ ἐγίνετο τῶν ἱερέων. "Oxvnpü οὖν ἐχόντων 
μάλιστα τῶν πατράσι τὰ ἀναγχαῖα χορηγεῖν ὀφειλόν- 
των πρὸς τοῦτο τὸ δῶρον, xal καλῶς λεγόντων, ὅτι 


οὗ θεμιτὸν «by ὀφείλοντα μὴ ἀποτῖσαι, μάλιστα τοῖς 


γενοµένοις' οἱ ἱερεῖς νεαλογοῦντες ἐδίδασχον, ὥστε 
τοὺς γενοµένους μᾶλλον f] τὸ προσφέρειν δῶρον πα- 
ραθλέπειν, xal τέχνοις ὑπετίθεντο λέγειν τοχεῦσιν, 
ὅτι Τὰ προαύντα ἡμῖν, δῶρόν ἔστιν, xal ὅπερ ἑὰν 
λέψεσθε παρ ἡμῶν, τοῦτο ἀπὸ τοῦ δώρου τοῦ Ίδη 
ὑποσχεθάντος, 7| ἀνατεθέντος, ὥσπερ τῷ cip ἆφαι- 
Ρρεῖσθε' χατεχόµεθα γὰρ, φησὶν, τῷ περὶ εὐχῆς λόγῳ, 
τῷ κελεύοντι, εὐξάμενον ἀποδιδόναι. Ἐλθὼν οὖν ὁ 
θεὺς Λόγος [156 b] ὁ μὴ ἐξ ἑνδείας Ὑονέων αὐτὸς 
τιμᾶσθαι βουλόµενος, μήτε πατέρας viv ἀτιμοτέ- 
ρους ὑπάρχειν, ἀλλὰ µήτε τούτους χείνων, καὶ τὴν 
προλεχθεῖσαν εὑρὼν ἁσεθῃ τῶν ἱερέων παράδοσιν, 


(76) In primo λόγῳ. Quisnam est primus iste λό- 
1^5; In primo quidem hujus operis libro, aut saltem 
in iis, quie supersunt, capitibus nulla fit hujus rei 
mentio. Memoratur enim duntaxat obiter in secun- 
do hoc libro segim. 105 a. Itaque binc etiam con- 
firmari videtur conjectura, quam indicavi not. 2, 


pag. 121. 
η Superius. Nempe segm. 106 a. 
(18) Procidens. 1 ad Cor. xiv, 25. 


D 


(19) Quare. Marc. vi, 9-13. Graeca editio pro ΄ 


t quare, » habet χαλῶς, id est. « bene. » 
(80) Corban. 1n Gracis Dibliia hic additar ista 


Ῥλτκοι, Gn. XXXIX. 


facitis preceptum Dei, ut traditionem vestram ser- 
vetis? Moyses enim 995 dixit : Honora patrem 
tuum, et matrem tuam ; et : Qui maledixerit patri, 
vel matri, morte moriatur. Vos autem dicitis : Si 
dixerit homo patri, aut matri, Corban (80), quodcun- 


que ex me tibi profuit (81) : et amplius non dimit- : 


tius eum quidquam facere patri suo, aut matri 
suze, rescindentes verbum Dei per traditionem ve- 
stram. » Quod autem sibi vult, hujusmodi est. Dei 
animarum amantis lex patres sperni, eisque male- 
dici vetat, ut in antecedentibus verbis scriptum est; 
sicut vicissim filios ab ipsis diligi, et ad iracundiam 
non provócari(82) jubet. Israelitarum vero con- 
suetudo unumquemque e popnlo templo sese conse- 
erantem jubebat afferre pro viribus manifesto ia 
teinplum ea, quee dicebantur Corban, quod iuter- 
pretamur doxum, utpote nimirum Deo dicata; lu- 
crum vero sacerdotibus obtingebat. Cum ergo eos 
potissimum, qui necessaria parentibus subministrare 
debebant, donum hoc afferre pigeret, ac recte dice- 
rent, nefas esse.cui debeas, non reddere, przeser- 
tim genitoribus (83), novas sacerdotes invehentes 
doctrinas, genitores potius negligendos esse doce- 
bant, quam doni oblationem omittendam, et filios 
μας eorum parentibus dicere jubebant: Οι habe- 
mus, donum sunt, et quodcunque a nobis accipietis, 
id veluti Deo aufertis; ex dono quippe id detrahitis, 
quod jam promissum, aut consecratum est : illo 
enim legis testimonio, ac pracepto obstringimur 
(aiebant) quod de voto latum est, cum is, qui vo- 
verit, reddere jubeatur (84). Veniens igitur Deus 
Verbuin, qui ex parentum indigentia honorari ipse 


interpretatio : "O ἐστι δῶρον, id est, «quod est 
donum. » 

(81) Tibi profuit. Greca editio, ὠφεληθῆς, pro 
ὠφελίθης. 

G2 Ad iracundiam, etc. Vide Epist. ad Ephes. 
vi, 4. 
(83) Genitoribus. Codex, τοῖς γενοµένοις. Legen- 
dum videtur, τοῖς γεννωµένοις. Similique modo mox 
pro ysvouévouc, lego Υεννωμµένους. 

(84) Jubeatur. VideLevit, xxvii, 29; Num. vi, 21; 
et xxx, ὅ; et Deut. xxii, 29, 


25 


1&4 


DIDYME ALEXANDRINI 


1 


nolebat, neque patres filiis, nec vicissim filios pa- A ἑναντίως ἔχουσαν πρὸς τὴν ὁσίαν αὐτοῦ ἔντολὴν, by- 


rentibus inhonoradores esse volebat, ac predictam 


γαλεῖ τὰ μνημονευθέντα. 


inveniens impiam sacerdotum traditionem, qua sancto ejus praecepto adversabatur, illa exprobrat 


f'ariszeis, αυ commemorata sunt. 
CAP. XXV. 

Cum ergo sublimium divinorumque textuum 
testimonio probetur, Spiritum sanclum cod&lerne ex 
uua, et suprema divina nalura eluxisse, eumque 
secundum essentiam et potentiam, zque ac Patrem 
$996 et Filium, sine ulla discrepantia infinitum 
esse, et incorruptibilem, et propfia potestate prz- 
ditum, et bonum, εἰ sanctum, et omnia babere, qua 
antea dicta sunt, adeo ut ex ipso cognoscamus, 
(Deum in nobis habitare; cumque Pater, dum illum 
declarat esse ipsius Spiritum, manifesto testetur 
etiam, eum ipsi consubstantialem esse, et Deum 
increatum ; cumque ne Filius quidem dedignatus 
sit, ob communionem, quam cum ipso habet, deita- 
tis, et regni, et glorie, et in ipso ungi, et eum ma- 
nentem apud ipsum habere, et per semetipsum illius 
adventum pranuntiare, et zqualitatem honoris ei 
tribuere, quam Apostolus eliam servavit, qui com- 
municationem quoque et unitatem ipsius comme- 
moravit; et cum similiter omnes alie Seriptura 
unam esse divinam naturam ostendant, et unum 
nomen esse dicant summe honorand: Trinitati, et 
illum in tantis, et talibus donis, aut simul cum Fi- 
lio collocent, aut etiam seorsum ipsum de divinis 
operibus et virtutibus loquentes memorent, et eum 


ΚΕΦ, KE. 

Ὑπερφυῶν τοίνυν ἀποδείξεων μαρτνυρουσῶν, ὅτι bx 
τῆς μιᾶς χαὶ ἀνωτάτω θεῖχῆς φύσεως ἑξεφάνη συναῖ- 
δίως τὸ ἅγιον Πνεῦμα, χαὶ ἔχει χατά τε τὴν οὐσίαν xaX 
τὴν δύναμιν τὸ ἄπειρον, χαὶ τὸ ἄφθαρτον, καὶ τὸ αὗτεξ- 
οὖσιον, χαὶ τὸ ἀγαθὸν, xaX τὸ ἅγιον, χαὶ τὰ προειρτ- 
Μένα πάντα ἁπαραλλάχτως πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸν 
ΥΏν οὕτως, ὥστε ἐξ αὐτοῦ γνωρίζεσθαι τὸν θεὺν 
οἰχεῖν ἓν ἡμῖν. χαὶ τοῦ Πατρὺς ἐχφανῶς διὰ τοῦ δει- 
χνύειν Πνεῦμα αὐτοῦ εἶναι αὐτὸ μαρτυροῦντος, ὅτι 
χαὶ ὁμοούσιον αὐτῷ, xal θεὸς ἁγένητός ἐστιν οὐχ 
ἀπαξιώσαντος δὲ οὔτε τοῦ Υἱοῦ, διὰ τὴν περὶ αὐτὸ 
τῆς θεότητος, χαὶ βασιλείας, καὶ δόξης xotweviav 
xaX ἐν αὐτῷ χρισθῆναι, καὶ ἔχειν αὐτὸ µένον παρ) 
αὐτῷ, xaX δι ἑαυτοῦ προεξαγγεῖλαι τὴν ἐπιδημίαν 
αὐτοῦ, xaX τὴν ἰσοτιμίαν αὐτῷ ἁπονεῖμαι, ἣν xaX ὁ 
Απόστολος ἑφύλαξεν, ἔτι δὲ xal χοινωνίαν xal Evé- 
«nca αὐτοῦ ἔγραφεν' ὁμοίως δὲ xal πασῶν τῶν ἅλ- 
λων Γραφῶν µίαν εἶναι φύσιν θείαν δηλουσῶν, xal 
ἓν ὄνομα τῇ παντίμῳ Τριάδι λεγουσῶν , xal συν- 
παττουσῶν αὐτὸ ἓν τοσούτοι xal τηλιχούτοις 
χαρίσµασιν, Qj μετὰ τοῦ Υἱοῦ, ἢ καὶ [107 a] αὑτοῦ 
κατὰ µόνας ἐπὶ θεῖχῶν ἔργων χαὶ δυνάµεων µνηµο- 
νευουσῶν, xal χαλουσῶν αὐτὸ κατ’ ἐξαίρετον Πνευ- 
pa ἅχιον, Πνεῦμα τοῦ θεοῦ, xai Ex τοῦ Θεοῦ, xai à 


vocent per excellentiam Spiritum sanctum, Spirl- c παρὰ τοῦ Πατρὺς ἐχπορεύεται, καὶ Πνεῦμα ἓν, καὶ 


tum Dei, et ex Deo exsistentem, et a Patre proce- 
dentem, et Spiritum unum, et Spiritum veritatis, et 
Spiritum divinum, et Flatum Omnipotentis, qui vel 
sola per se sufficiunt contra omnes hzreticas per- 
versitates; cumque e:edem testentur, quod nos et 
Dei filios facit, et deilicat, et liberat, et rursum 
creat, et peccatoruni remissione dignatur, et sapiena- 
tiam, ac cognitionem nobis prebet, εἰ omne, quod 
factum est, sanctificat, et implet orbem terrarum, 
et continet omnia, et ipse ceelorum virtutes (irma- 
vit, atque corroboravit, et ei descendenti cceli aperti 
sunt, et a mundi constitutione super aquas fereba- 
tur, easque sanctificabat, et prophetis, atque apo- 
stolis inspiravit, ipsosque misit ut Dominus, et una 


Hiveópa ἁληθείσς, xaX Πνεῦμα θεῖον, xai Πνοὴ τοῦ 
Παντοχράτορος, ἃ καὶ μόνα αὑτάρχη πρὺς πάσας 
αἱρετιχὰς διαστροφάς' μαρτυρουσῶν δὲ, ὅτι τοῦ Θεοῦ 
ἡμᾶς υἱοὺς «ott, χαὶ θεοποιεῖ, xal ἐλευθεροῖ, xal 
ἀνακτίζει, xai ἁμαρτιῶν ἀφέσεως ἀξιοῖ, xaX σοφίαν 
χαὶ γνῶσιν παρέχει, xal πᾶν τὸ πεποιηµένον ἁγιά- 
δει, xal πληροϊῖ τὴν οἰχουμένην, xaX συνέχει τὰ πάν- 
τα, xai αὐτὸ τῶν οὐρανῶν Πδρασεν χαὶ ἑνίσχυσεν τὰς 
δυνάµεις, χαὶ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ καταθαίνοντι, xal 
&nb χαταθολῆς χόσµου φερόµενον ἐπὶ τῶν ὑδάτων 
ἡγίαζεν αὐτὰ, xal προφήτας χαὶ ἁποστόλους ἑνήχη- 
σεν xal ἔπεμφεν, ὡς Δεσπότης, xai συνερχεῖ τῷ 
Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, μόνος τε οἶδεν τὰ τοῦ θεοῦ, 
χαθὰ ὁ Μονογενὴς, xai πνεῖ ἔνθα προείρηται, xal 


cum Patre, et Filio cooperatur, et solus novit quae f θεῖχὰ δωρεῖται ὡς βούλεται, xa νδὸν ἔχει τὸν πι- 


sunt Dei, quemadmodum Unigenitus, et spirat ubi 
vult, et divina donat ut. vult, et fidelis homo tem- 
plum ipsius est eque ac Patris, et sicut in honorem 
et gloriam deitatis Unigeniti sanctum Pascha, ita 
et ia honorem οἱ gloriam Spiritus festum | Pente- 
costes ab initio celebratum est, et ei ministrat Ga- 
briel sicot omnipotenti Deo Patri : quomodo Deus 
non est, b:reticorum quidem sententia, ille, qui 
. nos deificat? quomodo non est Dominus ille, qui 

nos libertate donat ? quomodo non est rex, et glo- 
ridcatus $977 ille, qui in hymno simul cum creatu- 
ris Deum laudare non jubetur, quique nos dignos 
fecit, ut per baptismum conregneius, et. conglori- 
ficemur cum Christo? Nibil enim in iis omnibus, 


στὸν ἄνθρωπον ἴσως τῷ Πατρὶ, καὶ χαθάπερ εἰς 
τιμὴν χαὶ δόξαν τῆς τοῦ Μονογενοῦς θεότητος τὸ 
ἅγιον Πάσχα, οὕτω χαὶ τοῦ Πνεύματος ἡ ἑορτὴ τῆς 
Πεντηκοστῆς ἐξ ἀρχῆς ἑπετελέσθη, xaX διαχονεῖ αὖ- 
τῷ ὁ Γαθρι]λ, ὡς τῷ παντοχράτορι θεῷ Hacpl: πως 
κατὰ αἱρετιχοὺς o0 Θεὸς ὁ ἡμᾶς θερποιῶν; xal o) 
Κύριος ὁ ἡμᾶς ἐλευθερῶν; καὶ οὐ βασιλεὺς χαὶ δοξα- 
ζόμενος ὁ μὴ ὑμνῶν μετὰ τῆς κτίσεως, ὁ ἡμᾶς διὰ 
τοῦ βαπτίσματος συμθασιλεύσειν χαὶ συνδοξασθ{σε- 
σθαι Χριστῷ καταξιώσων; Καὶ γὰρ kv πᾶσιν τοῖς 


. προλεχθεῖσιν [157 b] περὶ τοῦ θείου Πνεύματος, οὗ- 


δὲν ἴδιον χτισµάτων εὑρίσχεται, οὐδ' ὑπῆρξεν obpa- 
νίοις δυνάµεςιν συμμνημονεύεσθαι ἐπὶ θεϊῖχῆς δω» 
ρεᾶς, ἢ ἑνεργείας, ἢ δοξολογέας μετὰ τοῦ Gov 


19 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


700 


χαὶ Πατρὸς, χαὶ του Yiou. Τὰ δὲ Qd ἴδια τῶν ποιη- A qua antea de divino Spiritu dicta sunt, invenitur, 


µάτων, δῆλον, ὅτι Θεοῦ µόνου ἴδια ὑπάρχει' Ocho ok 
οὐ χτίζεται. ᾽Αλλ' οἱ χτίσµα, f) δοῦλον λέτοντες (ταυ- 
τὸν γάρ ἐστι), xal μὴ θεολογοῦντες xaX δοξάζοντες αὐ- 
οὸ, τῇ τε δουλείᾳ τῆς "Ayvap συνεχθάλλονται, xal τῇ 
τοῦ Χὰμ χαταχρίνονται, ἀκούοντες' « Ἐπιχατάρατος 
Χὰμ δουλεύσει τοῖς ἀδελφοῖς αὑτοῦ. » μετὰ Σἰµωνός 
τε τοῦ Máyou ἀναγράφονται, τοῦ νοµίσαντος &pyu- 
ρίων δύνασθαι τὴν ἄπρατον ἐξαγοράσασθαι τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος χάριν’ xa διὰ τῆς βίθλου τῶν ἁποστο- 
λιχῶν Πράξεων ἀχούουσιν' « Οὐ γάρ ἐστιν ὑμῖν µε- 


pe, οὐδὲ χλῆρος ἐν, τῷ λόγῳ τούτῳ. » 


quod creaturarum proprium sit, neque celestibus 
unquam virtutibus hie honor delatus est, ut simul 
cum Deo et Patre, et cum Filio commemorarentur, 
cum de divina aut gratia, aut operatione, aut glo- 
ríflcatione sermo est. Qux vero creaturarum pro- 


pria uon sunt, ea solius Dei propria esse perspi- 


cuum est : Deus autem non creatur. Sed qui ereatu- 


' Yam, aut servuni eum vocant (idem enim utrumque 


est), quique ipsum non dicunt Deum, nec illum 
glotificant, ii et servituti Agar obnoxii ejiciuntur, 
et servitute Cham condemnantur, sibi quoque ipsis 


dici audientes illud : « Maledictus (85) Cham serviet fratribus suis; » et cum Simone Mago collocantur, ac 
Tecensentur, qui Spiritus sancti gratiam, neutiquam sane venalem, argento emi posse existimavit; et in 
libro Actorum apostolicorum sibi dictum audiunt : « Nec enim (85*) est vobis pars, neque sors in hoc. 


sermone. ) 
κεφ. κα’. 

Ὡς ἁληθῶς γὰρ, ἐπειδὴ μὴ ἔστιν κοινωνία τῷ 
σχότει πρὸς τὸ φῶς, xal τοῖς ἑστερημένοις τῆς θείας 
γνώσεως πρὸς τοὺς ὑπ) αὐτῆς χαταυγαξοµένους' el- 
χότως Υέγραπται περὶ τῶν χακοδόξων' « To Πνεῦμα 
οὐκ ἔγνωσαν, οὐδὲ συνηχαν ἐν σκότει διαπορεύον- 
ται. » Διχαίως [δὲ xaX ἐπιστέλλουσι περὶ αὐτῶν, ὁ 
μὲν Ἰωάννης, ὅτι « "Ev! ἐσχάτου τοῦ χρόνου ἐλεύ- 
σονται ἑἐμταϊχται, κατὰ τὰς ἑαυτῶν ἐπιθυμίας πο- 
βευόµενοι τῶν ἀσεθειῶν. Οὗτοί εἶσιν οἱ ἁποδιορίζον- 
τες, Ψυχιχοὶ, Πνεῦμα μὴ ἔχοντες, » ὁ δὲ Παῦλος, 
πρὸς μὲν Τιµόθεον « Τὸ δὲ Πνεῦμα ῥητῶς λέγει, ὅτι 
ἐν ὑστέροις χαιροῖς ἁποστήσονταίτινες τῆς πίστεως, 
προσέχοντες πνεύμασι πλάνοις, xai διδασκαλἰαις 
δαιµονίων, kv. ὑποχρίσει ψευδολόγων [138 a] χεχαυ- 


CAP. XXVI. 

Revera enim, quoniam luci cum tenebris nulla 
est communicatio, nec iis, qui divina cognitione 
privati sunt, cum his, qui ab ea illuminati fueruut, 
merito scriptum est de hereticis perperam sentien- 
tibus : « Spiritum non cognoverunt (86), nec intel- 
lexerunt ; in tenebris ambulant.» Merito etiam de 
ipsis scribunt, Joannes quidem : « In novissimo (87). 
tempore venient illusores juxta eorum desidciza 
ambulantes in iniquitatibus. Hi sunt, qui sep.- 
rant (88), animales, Spiritum non habentes : » Pau- 
lus vero ad Timotheum : « Spiritus (89) autem ex- 
presse dicit, quod in novissimis temporibus disce- 
dent quidam a flde, aitendentes spiritibus erroris 
et doctrinis dzemoniorum, in 99$ hypocriii lo- 


«npixcpévoyy τὴν ἰδίαν cuvelónow: πρὸς Ἑδραίους (; quentium mendacium, cauteriatam habentium pro- 


δέ’ « ᾿Αθετήσας τις νόμον Μωῦσέως, χωρὶς olxttp- 
μῶν ἐπὶ δυσὶν f| τρισὶ µάρτυσιν ἀποθνήσχει' πὀσῳ, 
δοχεῖ, τὶς χείρονος ἀξιωθήσεται τιμωρίας, ὁ τὸν Yiby 
τοῦ Θεοῦ χαταπατήσας, xai τὸ αἷμα τῆς Διαθήχης 
χοινὸν ἠγησάμενος, ἓν ᾧ ἡγιάσθη, xal τὸ Πνεῦμα 
τῆς χάριτος ἑνυδρίσας, » Ἐφεσίοις 66 « Mi λν- 
πεῖτε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοῦ θεοῦ, àv i ἑσφραγί- 
σθητε εἰς ἡμέραν ἀπολυτρώσεως. » Καὶ ὁ Δεσπότης 
δὲ ἐν Ματθαίῳ, τῷ ἁλόντι ἐπὶ βλασφηµίᾳ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, ὡς ἀναπολόγητα πταίσαντι, παρατείνει 
τὴν κόλασιν, οὐχ ἕως τοῦ παρόντος αἰῶνος, ἀλλὰ χαὶ 
τοῦ μέλλοντος ἵνα σφόδρα φυλαττώμεθα τοιοῦτο µη- 
δὲ χατὰ ἄγνοιαν ἁμαρτῆσαι, Mov: « Πᾶσα àpap- 
τία xai βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, f) 


priam conscientiam ;» ad Hebrzos autem : « Preva- 
ricatus (90) quis legem Moysis, sine miseratione iu 
duobus aut tribus testibus moritur ? quanto videtur 
quis (91) deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei 
conculcaverit, et sanguinem Testamenti pollutum 
duxerit, in quo sanctiflcatus est, et Spiritui gratia 
contumeliam fecerit? » et ad Ephesios : « Nolite (92) 
contristare Spiritum sanctum Dei, in quo obsignati 
estis in diem redeinptionis. » Dominus vero apud 
Mattbieum. ei, qui in blasphemia contra Spiritum 
sanctum deprehensus fuerat, utpote cujus delictum 
excusatione careret, punitionem producit non modo 
usque ad prazsens ssecolum, sed etiam usque ad fu 
turum ; ut diligeuter caveamus, ne in hoc peccatum 


δὲ εἰς τὸ Πνεῦμα βλασφημία οὐχ ἀφεθήσεται αὐτοῖς' f) ne per ignorantiam (93) quidem prolabamur; ait 


(85) Maledictus. Gen. rx, 25. Complut. editio 
pro Xág, seu « Chain, » habet Χαναάν, seu « Cha- 
naan, » ut legitur in Hebraico exemplari. Franco- 
furiensis vero habet Χάμ, ut Didymus. Ac pro δου- 
Ἱεύσει, id est, «serviet, » utraque editio habet, 
-αὶς οἰχέτης ἔσται, id est, « puer servus erit, » 

(85*) Nec enim. Act, vin, 21, ubi Simonem Ma- 
gnm sic Petrus alloquitur : Οὐχ ἔστι σοι µερίς, et 
reliqua, id est, « non est tibi pars,» et quz sequun- 
tur. 

(36) Spiritum non cognoverunt. Psal. Lxxxi, vers. 
5. Vox tamen, «Spiritum,» deest in Bibliis cum 
Grxcis, tum Latinis. 

87) 1n novissimo. Non Joannis hzc sunt, sed 
Jadz vers.18et 19.Grzca ed. habet : Ἐν ἑσχάτῳ χρόνῳ 


ἔσονται ἐμπαῖχται. Sed codex Alexandrinus, circa 
tempora concilii Niczeni primi exaratus, ut aliqui opi- 
naniur, aut certe vetustissimus, habet eam ipsam 
lectionem, quam hie sequitur Didyinus. 

(88) Qui separant. Biblia hic addunt, ἑανυτούς, 
id est, « semetipsos. » 

89) Spiritus. l ad Tim. iv, t et 9. 

90) Prevaricatus. Hebr. x, 38 οἱ 90. 

91) Videtur quis. Greca editio pro δοχεῖ τις, ha- 
bet δοχεῖτε, id est, « putatis. » j 

92) Nolite. Ephes. 1v, 50. 

93) Per ignorantiam. Affinia, imo plane gemina 
dictaverat Didymus initio libri De Spiritu sancto, 
ubi hzc legimus : « Przsertiin. cum blasphemia in 
eum sine venia sit, ita ut blasphemantis poena ten- 


151 


DIDYMI ALEXANDRINI 152 


eniin : « Omne (94) peccatum et blasphemia remit- A καὶ ὃς ἂν εἴπῃ λόγον χατὰ τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, 


tetur hominibus, blasphemia vero in Spiritum (95) 
non remittetur ipsis. Et quicunque dixerit sermo- 
nem contra Filium hominis, remittetur ei; qui au- 
.tem dixerit contra Spiritum sanctum, non remitte- 
tur ei neque in szculo isto, neque in futuro. » 
Qualis vero alius sermo est contra Spiritum san- 
ctun (96), aut quxnam alia intelligitur blasphemia 
de ipso, nisi hoc quod est illum non confiteri Deum 
consubstantialem, et costernum Patri, et Filio? 
Nam specialiter cum de Deo sermo est, blasphemandi 
verbum adhibetur. Deflnivit vero, remitti quidem 
blasphemiam contra Filium hominis, non renitti 
vero eam, qui sit de Spiritu sancto. Quibus verbis 
significat, non remitti ei, qui sero saltem, ac tan- 
dem aliquando non crediderit, ipsum ex Deo Patre 
consubstantialiter processisse : nam ei, qui hoc 
agnovit, remittitur. Perinde enim est, ac si di- 
ceret : Quod spectat quidem ad Filium, pr:e- 
textum saltem , etsi non rationabilem, 999 ha- 
bent, nempe humilia illa, atque abjecta, qu: 
de ipso dicuntur, quaque de ineffabili Incarna- 
tione intelligenda sunt. Quod vero spectat ad Spiri- 
tuni sanctum, nullam babent excusationem. ldcirco 
et Sapientia divinum Spiritum Deuin esse declarans, 
et ejus nomine iis comminans, qui ipsum blasphe- 
mant, ait: « Benignus (97) est enim Spiritus sa- 
pienti;e, et non liberabit blasphemum a labiis suia: 
quoniam renum illius testis est Deus, et cordis il- 
lius inspector est. verus, et lingue ouditor: quo. 
niam Spiritus Domini replevit orbem terrarum, et 
hoc quod continet omnia, scientiam habet vocis. » 
Nam qui deitati ejus non credunt, sicut Apostolus 
ad Timotheum in prima scribit Epistola, assimilati 
Hymenzo (98), et Alexandro, « circa fidem naufra- 
gaverunt, et traditi sunt Satanz, ut. discerent non 
blasphemare. » Et merito quidem: nam Spiritum 
sanctum ipsis prosperum flare noluerunt, et ejus il- 
luminationem omni anchora firmiorem spreverunt, 
et perfectam ejus, et Christi gubernationem re- 


ἀφεθῄσεται αὑτῷ' ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ κατὰ τοῦ Πνεύματος 
τοῦ ἁγίου, οὖκ ἀφεθήῆσεται αὐτῷ, οὔτε Ev τῷ aliove 
τούτῳ, οὔτε ἓν τῷ µέλλοντι. » "Αλλος δὲ ποῖός tovt 
λόγος χατὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 7 ἄλλη ποία νοεῖ- 
ται περὶ αὐτοῦ βλασφημία, ἢ τὸ ph ὁμολοχεῖν αὐτὸ 
8sbv ὁμοούσιον χαὶ συνάναρχον τῷ Ἡατρὶ xai τῷ 
Υιῷ; Ἱδιχῶς γὰρ ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τὸ βλασφημεῖν εἴ- 
Ρηται. Ὥρισεν δὲ ἀφίεσθαι μὲν τὴν χατὰ τοῦ Υἱοῦ 
τοῦ ἀνθρώπου βλασφημίαν, τὴν δὲ περὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος μὴ ἀφίεσθαι ἐχεῖνο δηλῶν, ὅτι τῷ χᾶν 
γοῦν ὀψέ ποτε μὴ πιστεύσαντι ὁχ τοῦ Θεοῦ Ἡα- 
τρὸς ἡμοουσίως αὐτὸ ἐχπεπορεῦσθαι’ τῷ yàp ἐπι- 
γνόντι ἀφίεται. Φησὶν γάρ Ἐπὶ τοῦ [138 5] 
Υἱοῦ ἀφορμὴν γοῦν, εἰ xaX μὴ εὔλογον, ἔχουσε 


Β τὰ περὶ τῆς ἀφράστου ἐνανθρωπήσεως μικροπρεπῃ 


ῥήματα". περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὐδεμίαν 
ἔχουσι σκΏψιν. Διὸ χαὶ ἡ Σοφία θεολογοῦσα τὸ θεῖκὺν 
Πνεῦμα, xal &m' αὐτοῦ ἀπειλοῦσα τοῖς βλασφημοῦ- 
σιν αὐτὸ, λέγει’ « Φιλάνθρωπον γὰρ Πνεῦμα σοφίας, 
xai οὐχ ἀθοώσει βλάσφημον ἀπὸ χειλέων αὑτοῦ, ὅτι 
τῶν νεφρῶν αὐτοῦ µάρτυς ὁ θεὺς, xal τῆς χαρδίας 
αὐτοῦ ἐπίσχοπος ἀληθὴς, xai τῆς γλώσσης ἆκου- 
etfi; * ὅτι Πνεῦμα Κυρίου πεπλήρωχε τὴν οἰχουμέ- 
νην, χαὶ τὸ συνἔχον τὰ πάντα, γνῶσιν ἔχει φωνῆς.) 
Ol γὰρ τῇ θεότητι αὐτοῦ ἀπιστοῦντες, xa0à ὁ ᾿Από- 
στολος Τιµοθέῳ iv τῇ α γράφει Ἐπιστολῇ , ἀφ- 
οµοιωθέντες Ὑμεναίῳ xaX ᾽Αλεξάνδρῳ, «περὶ τὴν 
πίστιν ἐναυάγησαν, καὶ παρεδόθησαν τῷ Σατανᾷ ἵνα 
παιδευθῶσι μὴ βλασφημεῖν. » Εἰχότως * αἴσιον γὰρ 
αὐτοῖς τὸ ἅγιον Πνεῦμα πνεῖν οὐχ ἠθέλησαν, xak την 
πάσης ἀγχύρας βεθαιοτέραν ἑπίλαμψιν αὐτοῦ ἠθέτη- 
σαν, xai ἔχειν αὐτοῦ τε xal τοῦ Χριστοῦ τελείαν 
τὴν χυβέρνησιν οὐχ ἠνέσχοντο, τῆν θεοπρεποῦς xai 
ἰσοτίμου δόξης ἑαυτοὺς στερῄσαντες. Καὶ yàp, ὡς 
ἐν τῇ α’ τῶν Βασιλειῶν εἴρηται παρὰ τοῦ Εἰλὶ,« Ἐὰν 
ἁμάρτῃ &vhp εἰς ἄνδρα, xal προσεύξονται περὶ αὖἎ-- 
τοῦ πρὸς thy Κύριον. ἐὰν 5b τῷ Kuplp ἁμάρτῃ, τίς 
προσεύξεται περὶ αὐτοῦ.» Ὁ δὲ «Κύριος τὸ Πνεῦ- 
μά ἐστιν,» ὡς ἔγραψε Παῦλος. 


epuerunt, semetipsos eo glorificationis hymno privantes, qui Deo conveniens est, et :equalitatem ser- 
vat personarum. Nam sicut in primo Regnorum libro (99) dictum est ab Heli (1): « Si peccaverit (2) 
vir in virum, et orabunt pro eo ad Dominum: si sutem Domino peccaverit, quis orabit pro eo? » At 


« Dominus (2) Spiritus est, » ut scripsit Paulus. 


datut non som in omne praesens ssculum, sed D «appellet,.... humanitatem vero suam » (ilium ho- 


etiam in futurum. Ait quippe Salvator, « Blasphe- 
manti in Spiritum sanctum non esse remissionem 
neque in isto seculo, neque in futuro. » Unde magis 
ac magis oportet intendere, qu: Scripturarum de 
eo relatio sit, ne in aliquem (codex noster, ne ali- 
quis), eallem per ignorantiam, blasphemis error 
obrepat. » Eadem inculcat etiam in line. ejusdem 
libri num. ultimo. 
94) Omne. Math. xu, 51 et 22. 
(os In Spiritum, Graeca editio : 'H δὲ τοῦ Πνεύ- 
τος βλασφημία οὐκ ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, 
id est, « Blasphemia vero Spiritus non remittetur 
hominibus. » 

(96) Contra. Spiritum sanctum. S. Athanasius in 
Fragmeatis comment. in Mattheum, pag. 59. Mat- 
thai locum a Didymo hic citatum sic explicat, ut 
« deitatem Verbi jpse Christus » Spiritum sanctum 


minis « vocet. » Αι Didymus tum hie, tum in libro 
De Spiritu sancto, tertiam Trinitatis personam Spi- 
tus sancti nomine intelligit. 

(97) Benignus. Sap. 1, 6 et 7. 

(98) Hymenago. Codex meudose, Ὑμενέῳ. Vide 
Epist. Lad Tim. 1, 19 et 20, 

(99) Libro. In Graco: ἓν τῇ πρώὠτῃ τῶν Βασι- 
λειῶν. Subintellige, βἰθλῳ. Simili modo in commen- 
tariis ἐπ Psaímos ad psal. Lxxvi, vers. 59, pag. 
644 catene Corderiaus, ait: Ὡς ἡ πρώτη φησὶ 
mA DOM id est, « ut ait primus Regnoruin 

iber). » 

1) Heli. Codex, EUM, pro 'HAL. 

2) Si peccaverit, 1 Reg. 11, 27 (seu 25). Vide li- 
brum Didymi De Spiritu sancto, num. 63. 

($) Dominus. ll Cor. in, 17. 


793 
[1595] κεφ. KZ. 

"Axouccéov δὲ (χαλεπὺν γὰρ οὐδὲν Ex τούτου, ἀλλὰ 
xal ἐπωφελὲς] καὶ στίχων τῶν παρ) Ἕλλησι, µετρίαν 
περὶ τῆς πρὸς τὸν 8cbv Πατέρα συντάξεως τοῦ Υἱοῦ 
Αόγου xal τοῦ Πνεύματος συναίσθησιν δεξαµένων, 
xai πρόσφορα xai ἀληθη θεωρησάντων εἶναι τὰ 
ὀνόματα ταῦτα; χαὶ ὡς οὐ διέζευχται «b παγκρατὲς 
ἅγιον Πνεῦμα, οὐ φύσει, οὗ δυνάµει, οὐ δόξῃ τοῦ 
Θεοῦ Πατρὸς, ὡς οὐδὲ 6 Μονογενής * ἀλλὰ καὶ πρόει- 
σιν i$ αὑτοῦ οὗ συµµετρότερον, xal παρ᾽ αὐτῷ µέ- 
νει, πληροῦν τῇ ἑαυτοῦ ὑπερτάτῃ καὶ ἀπλέτῳ χάριτι 
χαὶ δυνάµει ἅπαντα, κατὰ τὸ κοινὸν αὐτῷ τοῦ Πα- 
τρὸς xai τοῦ Yiou ἀγαθὸν βούλημα. Εἰσὶν δὲ οἱ στί- 
χοι χρησμοῦ οὕτως * 
1γεύμα μὲν ἀθανάτοιο Θεοῦ Πατρὸς ἐκπροπό- 


' ρευμα Bp 
Αὐτόθεν, ÉvOsy ἔδη, uérov ἔμπεδον, pen us- 


. . [ριστόν: 
Α.1.1ὰ Θεοῖο Λόγοιο µένον ζαθέοις ὑπὸ χόΊλποις, 
Πάντα τελεῖ, ἅτε θεῖος d µήδεται ἀρχέγονος gpüv- 


Kricuac: δὲ ξύμπασι φέρει χάριν, ι ὕπο πάντα 


(4) Versus. Hujusmodi monumenta a Didymo 
aflerri is non. mirabitur, qui Lactantium, aliosque 
Patres, Didynio presertim antiquiores, legerit. Czx- 
terum cum apud Augustinum, lib. xiu contra Fau- 
stum. Manichawum, pag. 251, Faustus ipse bxc scri- 
psissel : « Si. sunt aliqua, ut fama est, Sibylle de 
Christo przsagia, aut Hermetis, quem dicunt Tris- 
megistum , aut Orphei, aliorumque in gentilitate 
vatum, hac nos aliquanto ad (idem juvare potue- 
runt, qui ex gentibus efficimur Christiani, » scite 
respondet Augustinus, pag. 260: «Sibylla porro, 
vel sibyllke, et Orpheus, et nescio quis Hermes, οἱ 
si qui alii vates, vel theologi, vel sapientes, vel 
philosophi gentium de Filio Dei, aut de Patre Deo 
vera praedixisse, seu dixisse perhibentur, valet qui- 
dem aliquid ad paganorum vanitatem revincendam, 
Pon tamen ad istorum auctoritatem anmplecteg- 
am. » 

(5) Hec nomina, etc. Videri posset hie locus cum 
iis pugnare, quz dictaverat Didymus in libro Je 
Spiritu sancto, num. 2 : ibi enim ait, « appellatio- 
neu) Spiritus sancti penitus ab his ignorari, qui 
exura sscram Scripturam philosopbantur : Soluim- 
modo enim, inquit, in nostratibus litteris et. notio 
ejus, et vocabulum refertur tam jn novis quam ín 
veteribus. » Verum reipsa inter se duo hzc loca 
non pugnant: nam illic de nomine «Spiritus san- 
ci » loquitur, hie de nomine «Spiritus » tantum ; 
illic de genuina Spiritus sancti notione, hic potius 
de adumbrata quadam ; illic de philosophis, qui ni- 
hil ex. div:nis codicibus hauserint, hie de iis, quos 
fortasse aliqua ex sacris Seripturis hausisse arbi- 
tratur. Nam, ut recte statuit S. Thomas in Summa 
theolog., p. 1, q. 92, « impossibile est per rationem 
naturalem ad coguitionem Trinitatis divinarum per- 
sonarum pervenire. ) 

(6) Oraculi versus. Quamvis sibyllam , aut sibyl- 
las neque hic, nec usquam alias in hia libris nomi- 
net Didymus, ac versus isti in editis sibyllinis car- 
minibus ab Alexandrino aliquo poeta, ut nonnullis 
videtur, haud multo post Christi Domini nostri re- 
surrectionem auctis, atque interpolatis, non ex- 
stent ; sibyllinos tamen esse conjicio tum plures ex 
lis, quos alibi attulit, ac presertim libro 1n, cap. 2, 


sibyllines certe est. ille, quem superius allegavit, 


pag. 257: 
Mi, xire xapápiav * ἀχίνητος γὰρ ἁμεύων. 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


154 


CAP. XX VII. 

Audiendi vero etiam sunt (aihil enim inde mole- 
Sti erit, sed potius utilitas) eorum versus (4), qui 
mediocriter apud Gracos Filii Verbi et Spiritus 
squalitatem cum Deo Patre persenserunt, atque 
haec nomina (5) congrua ac vera esse viderunt : 
300 juxta quos etiam omnipotens Spiritus sanctus 
nec natura, nec potentia, nec gloria a Deo Patre 
segregatur, sicut ne Unigenitus quidem ; quin et 
procedit ex ipso, ita uL non sít minor, et. apud eum 
manet, omnia implens suprema, et copiosa sua cum 
gratia, tmn. potentia, secundum Patris οἱ Filii 
communem cum ipso bonam voluntatem. Hi autem 
sunt oraculi versus (6) : 

Spiritus qu'dem αὐ immortali Deo Patre proce- 
[dens (1), 
Ibidem unde venit, manens firmus (8). et nequaquam 
[separabili, 
Sed sub divino Verbi Dei sinu manens, 
Omnia pe: ficit, utyote divinus (9), que vult (10) pri- 
migenia mens. 


Creaturis autem omnibus [ert gratiam, sub qua (11). 
| omnía 


Exstat enim libro tertio Oraculorum Sibyllinorum, 
pag. 276. Ac eum respicit, mea quidem sententia, 
Lucianus in Pseudologista. Hexametros vero τοῦ. 
χρησμοῦ, id est oraculi versus citat etiam Julianua 
Apostata in fragmento orationis, sive epistole, pag. 
297 εἰ 299 editionis Lipsiensis anni 1096, Ac Jusu- 
nus, ut de aliis sileam, in Cohortatione ad. Graecos, 
num. 11, hxe habet : « Consulenti euim cuidam, 
ut ipsi narratis, oraculum vestrum, quibus tandew 
hominibus piis esse, ac religiosis aliquando conti- 
gisset, sic oraculum dicitis respondisse : 


Μοῦνοι Χαλδαῖοι σοφίην λάχον, b^ ἄρ᾽ 'E6patot, 
Αὐτογένητον ἄναχτα σεδαζόµενοι Gaby αὐτόν. 


ld est . 


Soli Chaldei sapientiam sortiti sunt, et. Hebron, 
Per se exsisientem. regem colentes Deum. ipsum. 


Quin boc oraculum Porphyrius afferebat in libro 
e philosophia ez oraculis, teste Eusebio iu Pra- 
par. lib. 1x, cap. 10. Cum itaque vel acerrimi Chri- 
stianae religionis adversarii hujusmodi monumento- 
rum auctoritate moverentur, mirum non est, si 
Patres argumento, quod vocant «ad liominem, » 
utentes in medium ea protulerunt, qualia ipsorum 
gaate cireumferebantur. 

(7) Ab... Paire procedens, Etsi alia deessent ar- 
gumenta, hac locutio, meo quidem judicio, ista- 
rum mercium adulterationem satis argueret. Quís 


D enin neget banc, aliasque hujusmodi, quie subjun- 


guntur, ex Evangelio depromptas esse? 

(8) Firmus. Codex, ἐμπεδόν. Lego, ἔμπεδον. 

(9) Όιροιε divinus. Pro θεῖος, legendum fortasse 
θεῖον, ut referatur ad nomen Πνεῦμα. 

(10) Que vult. Aut, « molitur.» Codex hapet, 
ἀμήδεται. Lego, & µήδεται. Theognis tamen in Sen- 
tentis versu 428, ai: Καὶ χεῖσθαι πολλὴν γῆν ἑἐπ- 
αμησάμενον, id est (ni fallor) : « et jacere sub inulie 
terra strue. » Sed hunc quoque locum emeudandum 
conjecerim, ut legatur. ἐπιμησάμενον, pro ἐπαμη- 
σάµενον. Quod si quis Tlieoguidis, aut vulgatae le- 
cionis auctorilate ductus in versibus a Didymo 
citatis malit retinere lectionem, ἀμήδεται, tunc di- 
cendum erit, θεῖος positum esse a poeta pro θεία, 
vel nomen φρήν masculini generis factum esse : 
ilaque vertemus : « Omnia perficit, quae molitur di- 
vina primigenia mens. » 

(41) Qua. Librarius patum versus, quos exscri- 


185 


Opera Dei vivunt, et sempiternam sortiuntur opem. — A 


Et rursus : 
Ui omnia contineat Trinitas, qu& omma dimetitur. 


Orphei (12), qui apud Grzcos est primus theologus : 
301 Omnia (15) enim immortalis Dei magno sub 
[nuailio. 
Homines perficiunt , sub. sapienti Spr ni0- 
| tione. 
Platonis Gomici (15), qui venuste in subscriptis 
jambis Deitatem servata unitate protensam di- 
cit (16) in Trinitatem, a qua omnia facta sunt, et 
conservantur. 
Deus enim est unus Paler supzemus, 
Qui Verbo omnia sapientissime, et Spiritu 
Firmavwil labentia et ex profundi errore 
In lucem revocat ez diuturna (47) confusione. 
Mercurii Trismegisti (18) ex tribus ad Asclepium 
sermonibus (19), qui (30), cum quidam bonum ge- 
nium interrogaret, de sanctissimo Spiritu hoc fudit 
oraculum : 
3042 «Nisi (31) quzaam esset providentia Domini 
omnium, adeo ut hunc sermonem mibi revela- 


bebat, intellexisse videtur. Ítaque etsi iota, quod 
nunc «subscriptum » vocant. grammatici, omittere 
consueverit, hic tamen ita scripsit, ut in vetustiore 
apographo scriptum invenit, nempe Tj, pro f. Si- 
nilique modo paulo post recte scripsit cogn, et 
ὀρμᾶν pro σοφῇ, el ὁρμῆ. 

(12) Orphei, Quz de Orpheo, et versibus οἱ tri- 
butis viri docti scripserunt, vulgo nota sunt. Poe- 
tam hunc nunquam fuisse docuit Aristoteles, ut 


testatur Cicero in primo De natura deorum. Eum (C 


.lamen citant Justinus in Cohortatione ad Grecos, 
Cyrillus Alexandrinus lib. 1 in Julianum, pag. 206, 
Julianug ipse Apostata oratione 4, pag. 1356, Pau- 
sanias, Damsscius in libro De principiis, tom. 1Η 
Anecd, Wolüi, pag. 198, 209, 252 et 956, aliique 
plurimi. Quinimo ethnicus philosophus Theon 
Alexandrinus, Didymi :qualis, Orphei ipsius, ac 
Mercurii Trismegisti scripta Alexandrie interpre- 
tabatur, teste Joanne Malala in Chronographia lib. 
xim. 

(15) Omnia. Orphei omnia, qua supersunt, non 
modo opera, verum et fragmenta edidit Jo. Mat- 
thias Gesnerus Lipsize ango 1764. Sed duo hi ver- 
sus ibi desiderantur. 

(14) Spiritus. Quemadmodum Spiritus sancti men- 
tio aperte fit in his versibus, quos ex Orpheo pro- 
fert Didymus, ita in iis, quos Justinus affert in 
Cohort. ad Grecos, Pater, et Verbuni coimmemoran- 


DIDYMI ALEXANDRINI 196 


"Epya θεοῦ ζώει, xal atowr ξ11αχ ἀρωγήν 

Καὶ πάλιν’ 

"Oppa τὰ πάντα Τριὰς συνεχῃ, xata παντα us 
[τροῦσα 

Ὀρφέως τοῦ παρ) Ἕλλησι πρώτου θεολόγου/’ 

Πάντα γὰρ ἀθανάτοιο θεοῦ peydáAg ὑπ ἆρωγήι 


"Ανθρωποι τεΛέόουσι, cogn. ὑπὸ Πγεύματος dpyun. 


Πλάτωνος τοῦ Κωμικοῦ, ὃς ἀνθηρῶς Ev τοῖς ὑπογε- 
γραμμµένοις ἰάμόοις θεότητα μοναδικῶς ἐκτεινομένην 
εἰς Τριάδα, ἀφ᾿ fic τὰ ὅλα γἐγονέ τε χαὶ σώζεται. 


[159 ϱ] θεὸς γάρ ἔστιν elc Πατὰρ ὑπέρτατος" 
Λόγφῳ τὰ πάντα παγσόφως xal Πγεύματι 
Στήσας ὁλισθαίνοντα, κἀκ βυθοῦ π.1άνης 

Elc φῶς ἀγέκων éx μακρᾶς ἀταξίας 


Ἑρμοῦ Τρισµεγίστου Ex τῶν πρὸς τὸν "Aox)nzus 
λόγων τριῶν. Ἐρομένου τινὸς τὸν ἀγαθὸν δαίµονα, 
περὶ τοῦ τρισαγίου Πνεύματος ἔχρησεν οὕτως" 


« El μὴ πρόὀνοιἁ τις Ἡν τοῦ πάντων Κυρίου, ὥστε 
pot τὸν λόγον τοῦτον ἀποχαλύψαι, οὐδὲ ὑμᾶς τοι- 


« Mercurlus ille Trismegistus magister omnium phr- 
Sicorum.» Ác eum citant Clemens Alexandrinus, 
Lactantius, Cyrillus Alexandrinus, Joannes Stoben- 
$is, S. Thomas Aquinas, aliique. Qux sub ejus uo- 
mine circumferuntur, ea vel szeculo xvi, ut genuina 
habebat vir doctissimus Augustinus Steuehus in li- 
bris De perenni philosophia, pag. 48 edit. Lugdu- 
nensis, et alibi passim. ' 

49) Ez tribus ad Asclepium sermonibus. Indicare 
videtur hac locutione Didymus, tres ad Asclepium 
libellos simul olim junctos fuisse, ac forsitan velut 
unum opusculum habitos. At nunc exstant quidem 
iu Pemandro, sed 3 se invicem disjuncti. Sunt au- 
tem in Ferrariensi Patricii editione anni 4394, liber 
vi, liber 1x, et liber xv Pemandri. Nam liber xix, 
qui hunc habet titulum, sive initium, ᾿Ασχλη πιῷ εὖ 
φρονεῖν, buc pertinere non videtur : prasertin cum 
Cyrillus Alexandrinus locum inde proferens, sic 
euim citet in libro 11. contra Julianum ^» 'Ev τῷ περὶ 
τῆς τοῦ παντὸς φύσεως, id est «In libro De matura 
universi. » 

(20) " Codex μένουν A habet 
euim νου, pro ὀρομένου, οἱ ἀγαθός, proára- 
θόν. Videtur etiam sddendi, vocula » xt id est 
« qui ; υἱ legatur : ὃς, νου τινὸς τὸν ἆγα- 
θόν, etc. Cyrillus Alexaudrinus libro 1 in Julianum, 
pag. 35, hac ipsa tria ex Mercurio Trismegisto loca 
affert, αυ citat Didymus hoc in. loco. Priius vero 


ter, Lege Justinum ipsum, peg. 19, et Cyrillum p) iste sic ibi citatur a Cyrillo : Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς iv 


Alexandrinum, lib. 1 in Julianum. 

(15) Platonis Comici. Alios ex Platone Comico 
jambos profert Clemeus Alexandrinus in quinio 
S.rom., pag. 849. 

5S Dicit. Deest in codice vox, λέγει, aut alia si- 
milis, 


(17) Diuturna. Etsl Passioneianum codicem ac- 
curate exscripserim, tamen in meo apographo men- 
duse exaraveram μαχᾶς, quam lectionem in mea 
ad preclarissimum pr:esulem Bononiz tunc. Prole- 
gatum Joannem Archintum epistola Veuetiis edita 
exhibui, Sed iuspecto rursus ipso codice monuit me 
amicus iu eolegi μακρᾶς. 

(18) Mercurii Trismegisti. Sive, « Hermetis ter 
paxini. » Lege, si placet, qua de Mercurio Tris- 
segisto scripserunt Fabricius ' in Biblioth. Greca 
vol. 1, pag. 46, et sequentibus, aliique p'ures. Vo- 
catur a Tertulliano in libro adversus Valeniinianos 


τῷ αὐτῷ λόγῳ τρίτῳ πρὸς ᾿Ασχκληπιὸν, dc. Epop£voo 
τινὸς, περὶ τοῦ θείου Πνεύματος, φησὶν οὕτως * « El 
μὴ πρόνοιά τις,» εἰο., id est, « Et rursus idem [Her- 
ies, seu Mercurius] in eodem sermone tertio ad 
Asclepium, tanquam aliquo de divino Spiritu intet- 
rogante, sic ait : «Nisi providentia quaedam, ) 
ei qua sequuntur. In editione autem Perrarieusi a 
Patricio concinnata exstat hoc fragarentum libro xx, 
et liunc habet. tulum : "Ex του αὐτοῦ τρίτου, id 
est « Ex eodem tertio [libro ad Asclepium , 

(21) Nisi. Hzc, item ut alia paulo post, Mercurii, 
Porphyriique loca a typographo sic imprimenda cu- 
ravi, ut ea. exaravit amanuensis in codice Passio- 
neiano; nempe ita ut instar carminum a reliquis 56” 


. cernantur, et singuli versus, aut lineze c:eteris lineis 


breviores sint. Videtur enim is ligatam orationem 
a soluta non salis novisse distinguere : alioquin su 
sxculi consuetudinem secutus foret. Quod 6) conj 


161 


οὗτος ἔρως κχατεῖχεν, ἵνα περὶ τούτου ζητήσητε. Α 
Nov δὲ τὰ λοιπὰ τοῦ λόγου ἀχούετε. Τούτου τοῦ 
Πνεύματος, οὗ πολλάχις προεῖπον, πάντα χρῄζει. 
Τὰ πάντα γὰρ βαστάζον, χατ ἀξίαν τὰ πάντα ζωο- 
ποιεῖ xai τρέφει, χαὶ ἀπὸ τῆς ἁγίας πηγῆς ἑξήρ- 
τηται, ἐπίχουρον πνεύμασι, xai ζωῆς ἅπασιν ἀεὶ 
ὑπάρχον, Ὑόνιμον Ey ὄν. » 


À30lc τε τῇ εὐγενεστέρᾳ γνώμῃ χαθυποτάττων τοὺς 
πολλοὺς, καὶ οὐχ ἀχριθεῖς περὶ τὴν γνῶσιν, την ἕνεχα 
τῆς ἀχράντως, ἁμετρήτως, ἀφάτως, xal ἀεὶ xo 
ὡσαύτως ἐχούσης αὐτοτελοῦς Τριάδος, περὶ Ἶς οὐ- 
δεὶς οὕτως µεγαλοφρονέστατος, οὐδὲ ὀψηλονούστα- 
τος ἀνθρώπων ἑἐστὶν, ὃς ἄξιόν τι τῆς τοσαύτης ὑπερ- 
οχῆς αὐτῆς θεωρῆσαι δύναται, ἀποφθέγγεται τοιάδε 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


738 
ret (29), ne vos quidem (25) talis amor cepisset, 
ul de eo quareretis. Nunc vero reliquum sermo- 
nem audite. Hujus Spiritus, de quo antea sepius 
dixi, cuneta indigent : omnia enim cum pore 
tet (24), pro merito omnia vivificat (25) et nu- 
trit; et 4 sancto fonte pendet, opem cunctis spi- 
ritibus, et animantibus (26) semper ferens, cum. 
unus (27) fecundus sit. » 

Et rursus nobiliore alia przstantiorique sententia 

plerosque homines veluti subjiciens (28), ac repri- 

mens, qui accurate cognoscere negligunt immacula- 
iam, immensam, ineffabilem, et semper eodem 
modo se habentem, per se perfectam Trinitatem, de 
qua nullus plane homo, quamvis maxime sublimi 
sapientia, et excelsissima mente pr:ditus (29) fue- 


B rit, quidquam, «quod tauta ipsius Trinitatis excel- 


« 00 γὰρ ἔφιχτον εστιν εἰς ἀμνήτους τοιαῦτα µυ- 
στῆρια παρέχεσθαι' ἁλλὰ τῷ vip ἀκούσατε' "Ev 
μόνον ἣν φῶς νοερὸν πρὸ φωτὸς νοεροῦ, xa ἔστιν 
ἀεὶ νοῦς νοὺς φωτεινός * xal οὐδὲν ἕτερον ἦν, f| ἡ 
τούτου ἑνότης. ᾿Αεὶ ἓν αὐτῷ ὢν, ἀεὶ τῷ [140 a] 


eturas meas addere hic licet, exemplar illud, quo 
amanuensis ad exscribendum suum codicem usus 
esl, pervetustum fuisse hiuc etiam conjicio. Hoc 
enim modo exarari vetustissimis temporibus con- 
suevisse non modo poetarum carmina a scriptore 
aliquo allegata, verum etiam loca, quz soluta ora- 
tione seripta forent, colligo ex antiquissimo Biblio- 
thece nostrae codice, quem not. 2 pag. 261, me- 
moravi. lbi enim hoc eodein modo omnia cum poe- C 
tarum loca, tum prosaice loquentium aucto- 
rum exarata sunt. Duo tantum offero exempla. Pri- 
mum desumo ex folio codicis sexto, pag. 1, col. 9, 
ubi bec leguntur, qux in impressis Lactantii Jnsti- 
lutionibus exstant capite7 libri primi. 


NOMINATUR"'QUODSENECAHO 

MOACUTUSINEXHORTATIONIB: 

VIDIT NOSINQUITALIUN 
DEPENDEMUS'ITAQUEAD 
ALIQUEMRESPICIMUS' 
CUIQUODESTOPTIMUM 
INNOBISANIMAMDEBEA 
MUS'ALIUSNOSEDIDIT'ALI 
USINSTRUXIT'DEUSIPSE 
SEFECIT 


l 
BISIGITURTOTTANTISQUETES : 
TIBUSCONPROBATUR'UNIUS 
DEIPOTESTATE ...... 


Alterum occurrit folio 27, pag. 2, col. 2, quod in- D 


veuies lib. it, cap. 3. 
.. ADSECUTISUNT'UTINTELLE 
GERENT'QUIDNONSIT'ILLUDA DSE 
QUINEQUIVERUNT'UTDICERENT 
QUIDSIT'NOTACICERONIS VOX EST 
UTINAMTAMFACILEVERA 
INVENIREPOSSEMQUAM 
FALSACONVINCERE 
QUODQUIA VIRESUUMANAECO- 
DICIONISEXCEDIT'EJUSOFFICIJF A 
CULTASNOBISADTRISUTAEST'QUIP- 
TRADIDITDEUSSCIENTIAM VERI 
TA TIS'CUIEXPLICANDAEQUATTUOR 


Simili ratione exarari ab amanuensibus jussit Au- 
gustinus sex vaticinia, quz lib. xvii De civit. Dei, 
€»p. 25, Latine soluta oratione conversa protulit ex 
lactantio : etsi. verborum. Angustiui. sensum edito- 
It, aut typographi non attenderint. « Nos, ínquit, 


lentia dignum sit, speculari potest, talia. eloquitur : 
« Nam fleri (50) non potest, ut profanis, qui ini- 
tiati non sunt, hujusmodi mysteria exhibeantur z 
sed mente (51) audite. Una tantum erat lux in- 
tellectualis ante lucem intellectualem : et eet 
semper meus mentis (52) 909 lucida : nec aliud. 


uihil interponentes, sed in unam seriem connexa 
ponentes, solis capitibus, si tamen scriptores ea ser 
vare non negligant, distinguenda curaviinus. » 

(32) Mihi revelaret. Editio Ferrariensis citato loco. ΄ 
habet µε, pro pot, et mendose, ἀποχαλεῖψαι, pro 
ἀποχαλύψαι. Apud Cyrillum quoque legitur µε, pro 

ot, Quod si legas µε, vertendum erit: «adeo ut 

unc sermonem revelarem. » 

(25) Ne vos quidem, etc. Apud Cyrillum, et in 
Patricii editione legitur : 0065 ὑμᾶς νῦν ἔρως τοιοῦ- 
τος χατεῖχεν, id est, « Ne vos quidem talis nune 
ainor cepisset. » 

(24) Cum portet. Editio Ferr. mendose. θαστάζων, 
pro βαστάζον. 

(35) Omnia vivificat. Editio Ferr. omittit hic vo- 
ces, τὰ πάντα» sed leguntur apud Cyrillum. 

(26) Spiritibus et animantibus. Apud Cyrillum le- 
iur: Ἠνεύματι χαὶ ζωῆς, Didymus, seu potius 
assioneianus hujus-operis exscriptor habet : πνεύ- 

µασι xal ζωῆς. Utraque lectio videtur. respuenda, 
t legendum, ut edidit Patricius : πνεύµασι xal 
ώοις., 

(27) Cum unus, etc, In Ferrariensi Trismegisti 
editione fragmentum absolvitur voce ὑπάρχων * tum 
sequitar aliud fragmeritum. ltaque desunt ibi vo- 
ces, Υόνιμον ἓν bv. Leguntur. tamen apud. Cyril- 


um. 00. 

(28) Subjiciens. In Greco, χαθυποτάττων, Quod 
verbum deest in vulgaribus lexicis. Eo utitur Cle- 
mens Alexandrinus in quinto Stromatum, pag. 680. 
Καθυποτάξαντας (inquit) τὸν νοῦν τοῖς πάθεσι, id 
est, « menteui. passionibus subjicientes. » 

(29) Excelsissima mente preditus. Codex mendo- 
se, ὑψηλοπονυστόπατος. Lego, ὑψηλονούστατος. 

(50) Nam fieri. In Ferrariensi Patricii editione 
exstant hxc ibidem ante superiora, newpe libro 
xx, pag. 50, sub hoc titulo : Ἑρμοῦ τοῦ Τρισµε-- 

ίστου éx τοῦ 1 πρὸς Ἀσκληπιόν, id est «Mercurii 

rismegisi, ex tertio ad Asclepium.» Similique 
modo ea citat Cyrillus in. eo, quem dixi loco. Αυ-- 
gustiuus Steuchus haec, et sequentia verba cum 
aliqua lectionum varietate affert lib. 1 De perenni 
philosophia, cap. 10. 

(94) Mente. Editio Ferrariensis et Cyrillus legunt,. 
τῷ vot, pro τῷ vip. 

(32) Mens mentis, Cyrillus legit, ut Didymus. ln. 
editione Ferrariensi deest vox, νοός. 


159 DIDYMI ALEXANDRINI 1760 
quidquam erat, quam (55) hujus unitas. Semper A ἑαυτοῦ vol xal φωτὶ καὶ πνεύματι πάντσ περ 


in se ipsa (54) exsistens, semper sua mente, οἱ 
luce, et Spirita omnia amplectitur, et continet. » 
Et aliis interjectis (55) subdit : 
« Extra. hune non Deus, non angelus (56), non 
demon, non alia quapiam substantia : omnium 
enim est Dominus, et pater, et Deus, et fons, et 
vita, et potentia, et lux, et mens, et Spiritus, et 
omnia in ipso et sub ipso (27) sunt. » 
Menteui ex mente (28), et lucem intellectualem ex 
luce intellectuali, et insuper Spiritum, quo omnia 
comprehendit, nominans Trismegistus, Deui Pa- 
trem, et Uuigenitum, et unum ejus sanctum Spiri- 
tum denotat : quo. modo ait Sapientia : « Spiri- 
tus (59) Domini replevit orbem terrarum. » Ange- 
los autem, et d:emones, et eos, qui dicti quidem 
sunLa Grecis dii, sed revera dii non sunt, et om- 
nem naturam, sub hac individua potestate esse de- 
clarat, quz& unum est rerum omnium principium, 
et a qua omnia creata sunt. Porphyrius vero etsi 
nullo modo recte sentiat de illo, qui revera Deus 
est, sed ei veluti irascatur (40), ut ita dicam, ta- 
men Platonis exponens opinionem, et veritatis vi 
nem reveritus, hzc scripsit : 
« Nam, usque (41) ad. tres hypoatases dixit Plato 
Dei essentiam progredi ; esse autem primum qui- 
dem supremum Deum, nempe bonum, post ipsum 
vero eliam secundum, nimirum Conditorem; ac 
tertium (42) quoque, videlicet animam mundi (45) : 
906, uam usque ad animam divinitatem pro- 
gredi. » 
Exsecrandus porro, 30 maledictus (44) Porphyrius, 


($3) Quam. Apud Cyrillum legitur : ?| τούτου £vó- 
της. 1n editione Patricii : fj τούτου ἑνότης. Didy mus 
utramque vocular babet. fj et 5j. 

(34) In se ipsa, Didymus habet, ἓν αὐτῷ. Sed apud 
Cyrillum, et in Patricii editione legitur, ἐν &au- 
τῷ * qu& lectio videtur alteri anteferenda, 

(55) Aliis interjectis. In Patricii editione proxi- 
me postea, quz modo attulit Didymus, sequuntur 
qua subdit. Tamen Cyrillus quoque, alterum locum 
ab altero secernit, hzc interponens : Καὶ μεθ) ἕτερά 
φησιν "Exzóc, etc., id est, « el post alia dicit : Ex- 
tra, » etc. Videntur ergo in Patricii editione ali- 
qua desiderari. 

(56) Non angelus. Pro οὐ ἄγγελος, rectius apud 
Cyrillun, et in Ferrarieusi editione legitur, οὐχ 


ἄγγελος. 

δη Sub ipso. Ferrariensis editio, ὑπ αὐτῷ. Apud 
Cyrillum, ut apud Didymum, óc αὐτόν. 

(88) Mentem ex mente, etc, Cyrillus quoque post 
aliata hec Trismegisti verba eodem modo ea inter- 
pretatur, quo bic interpretatus fuerat Didymus. 

(39) Spiritus. Sap. 1, 7. 

(40) Irascatur. Librarius sine spiritu, ac sine ac- 
centu Scripsit, αὐτοχολωτων. Legendum [oriasse 
αὑτοχολωτῶγ, aut αὐτοχόλωτος. 

(41) Nam usque. Deprompta hac sunt ex Porphy- 
rii opere, quod inscriptum erat : Περὶ φιἸοσόφου 
ἱστορίας βιδΛία Ó', h. est, «Philosophicze historiae 
libri quatuor,» seu «De vitis philosophorum : » 
Cujus operis Eunapius meminit initio libri De vitis 
sophistarum, aliique. Exstabant autem hzc libro 
quarto, qui erat De vita Platonis. ld colligo ex Cy- 
rillo Alexandrino, qui hac eadem verba post Di- 
dytnum bis attulit : nempe libro 1 in Julianum, pag. 


έχει, ) 


Καὶ μεταξὺ ἄλλων Ex&vec 
€ ἙἘκτὸς τούτου οὐ θεὸς, οὗ ἄγγελος, ου Batu, 
οὐχ οὐσία τις ἄλλη. Πάντων γάρ ἐστι Κύριος xz 
Πατὴρ, καὶ θεὸς, xal πηγη, καὶ ζωὴ. xai δύνα- 
pie, καὶ qe, καὶ νοῦς, xal Πνεῦμα, xa πάντα 
ἐν αὐτῷ χαὶ ὑπ αὐτόν ἐστι. » 
Νοῦν ἐκ νοῦ, xal φῶς νοερὸν ix φωτὸς νοεροῦ, ἔτι 
δὲ χαὶ Πνεῦμα, d πάντα περιέχει τὸν Θθεὸν Πατέ- 
ρα, xal τὸν Μονογενῆ, χαὶ τὸ Ev αὐτοῦ ἅγιον Πνεὺμα 
δηλοῖ: ὡς fj Σοφία λέγει «Πνεύμα Κυρίου πεπλή- 
ρωχε την οἰχουμένην. » ᾽Αγγέλους δὲ καὶ δαΐµονας, 
xai τοὺς λεχθέντας μὲν ὑπὸ Ἑλλήνων, οὐκ ὄντας & 


B ἀλτθῶς θεοὺς, χαὶ πᾶσαν φύσιν, ὑπὸ ταύτην εἶναι 


τὴν ἁδιαίρετον ἐξουσίαν, τὴν μίαν πάντων ὄτμιωρ. 
γιχὴν ἀρχήν. Καὶ Πορφύριος δὲ, xalzot τὸ παρᾶπαν 
οὐ σωφρονῶν περὶ τὸ ὄντως θεῖον, ἀλλ' αὐτοχολωτῶν, 
ὡς εἰπεῖν, ὅμως Πλάτωνος ἐχτιθέμενος δόξαν, χαὶ 
πώς ποτε αυνελαθεὶς ὑπὸ τῆς ἀληθείας, Ἡ τάχα χαὶ 
τὸν Πλάτωνα αἰδεσθεὶς, φάναι διενοήθη ταυτί’ 


αποἀαπιπιούο compulsus, aut fortasse etiam Plato- 


«"Aypt γὰρ τριων ὑποστάσεων ἔφη Πλάτων τὶν 
τοῦ θείου προελθεῖν οὐσίαν ; εἶναι δὲ, τὸν μὲν ἄνω- 
τάτω θεόν τ' ἀγαθὸν, μετ αὐτὸν δὲ χαὶ δεύτερον 
τὸν Δημιουργὸν, τρίτην δὲ xal τὴν τοῦ χόσµου ὁν- 
χἠν * ἄχρι γὰρ ψυχῆς τὴν θειότητα προελθεῖν. » 


Ὡς τὸ ἔνδον τεθολωµένος xa βεδλαμμένος διορατι- 


54 edit. Lipsiensis anni 1696, ubi hec legimus: Πορ- 
φύριος γάρ φησι, Πλάτωνος ἐχτιθέμενος δόξαν, ἄχρι 
τριῶν ὑποστάσεων τὶν τοῦ θείου προελθεῖν οὐσίαν, 
et reliqua, ut hic apud Didymum : id est ς « Nau 
Porphyrius Platonis exponens opinionerm, ait, usque 
ad ires hypostases Divinitatis essentiam progredi, » 
et quee sequuntur. Octavo autem libro ejusdem ope- 
ris ait : Γράφει τοίννν Πορφύριος ἓν βιθλίῳ τετάρτρ 
ΦιἸοσόφου ἱστορίας "Άχρι γὰρ τριῶν ὑποστάσεων 
ἔφη Πλάτων τὴν τοῦ Θεού προελθεῖν οὐσίαν * εἶναι 
δὲ τὸν μὲν ἀνώτατον θεὸν, τἀγαθὀν, et reliqua, ul 
h»c in loco Didymus. dd est: « Seribit igitur Por- 
phyrius in quarto libro Philosophice historie : Nam 
usque ad tres subsistentias, » et czetera. 

(42) Tertium. Pro, τρίτην, id est. « tertiam, » apud 


D Cyrillam legitur, τρίτον, id est « tertium. » 


(43) Animam mundi. De Platonica deorum triade 
lam multi scripserunt, ut de ea rursus disserere su- 
pervacaneum s$it. Lege, si placet, Petavii librumt 
De Trin., cap. 4, et-auctorem Prafationis in Ja- 
slini opera, parte 1, pag. 10 et seqq. Carterum cum 
tertium illum Deum Plato obscure significaverti, 
non omnes Platonici eam sententiam sequebantur, 
quam hic Porphyrius proponit. Ut enim ait Orige- 
nes libro v contra Celsum, num.7, pag. 581 : Σαφως 
6h τὸν ὅλον xóapov λέγουσιν (οἱ Ἕλληνες) εἶναι 0cóv 
Στωϊχοὶ μὲν τὸν πρῶτον. οἱ δ ἀπὸ Πλάτωνος ὧν 

εύτερον * τινὲς δ αὐτῶν τὸν τρίτον, idest «Manife- 
810 sane (ethnici) universum mundum aiunt eise 
Deum. Stoici quidem eum putant esse primum Deum: 
Platonici vero secundum : ae Platonicorum nou- 
nulli tertium. » e 

(44) Maledictus. 1n Grx»co, ἑπάρατος. quod epi 
thetum Porphyrio tunc maxime congruebat, cum 


761 DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 703 
χὺν ó ἑπάρατος Πορφύριος, καὶ πρὸς τὴν τελεωτά- A utpote interiorem mentis visionem tuüurbatam ha- 


την ἀδυνατῶν θεολογίαν, ἅτε μήτε xav' ἐπιθυμη- 
τιχὴν [140 5| xat φοιτιχὴν αὐτοῦ ἑρμὴν, τὴν παροῦ- 
σαν ποιούµενος ἐξήγησιν, ἁμυδρῶς τὸ ἓν xal σωστι- 
xbv ἅγιον Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ψυχὴν προσηγόρευσεν : 
οὗ την ἀνθρώπου δὲ ὅμως, ἀλλὰ τὴν τῷ παντὶ δια- 
πεφοιτηχκυῖαν χόσμῳ. Ἔχεις οὖν xal τοὺς τῶν ἔξω 
σοφοὺς μαρτυροῦντας, ὡς αἱ τρεῖς µακάριαι ὑποστά- 
σεις ἓν μιᾷ θεότητι, χαὶ οὐχ ἄλλοτε xal ἄλλοτε ἑξ- 
εφάνησαν * ἀλλ ὅτε dj πρώτη, τότε σὺν αὑτῇ ἅμα καὶ 
ἐς αὖτης xal ἡ ἄλλη χαὶ dj ἑτέρα συναϊδίως, ὡς τὸ 
ἁτα"γασμα τῷ πυρ. Κείσθω δέ τι χατὰ φυσιχὸν λό- 
Tov xal ix τῶν ἡμετέρων μαρτυροῦν τῇ ἀνάρχῳ Ex- 
πορεύσει, xal τῇ πρὸς τὸν μονογενη Θεὸν Λόγον 
ἐμρουσιότητι τοῦ θεῖχοῦ ἑνὸς Πνεύματος. Ἔστιν δὲ 
τώτο” Λόγος οὐ γεννᾶται, f) ἐχφαίνεται, pi συνορ- 
μώντος xai συμπροερχοµένου ἅμα αὑτῷ Πνεύματος. 
Πολλοὶ δὲ τοιοῦτοι ἐξ Ἑλληνικῶν βίθλων λόγοι, xal 
οὐχ ἀπόθλττοι: ἀλλ ἔτι τῶν ἀπογεγραμμένων by- 
ταῦθα συμφυέστεροι xat ἰδιώτεροι ἐπὶ πλέον εἰσαῦ- 
9:5, ἐὰν τῷ θεῷ δοχῇ, εἰς μέσον προενεχθέσονται πρὸς 
ἡμῶν. Ἐγὼ γὰρ xal οἱ ἐμοὶ, ὡς ἴσασιν ol μνήμης 
μοι τῆς περὶ την ἄναρχον xat ἀεὶ ὡσαύτως xat χατὰ 
ταυτὰ ἔχουσαν µαχαρίαν Τριάδα, τεΏς διδούσης ἀεὶ 
χαλὰ, οὐχ ἀφαιρουμένης δὲ, οὐδ' ὀνειδιζούσης, ἓν 
ταῖς παρ) ἡμέραν ταύταις συνουσίαις χοινωνῄσαν- 


bre Didymus dictaret. Theodosius enim Magnus 
jmperator ejus scripta igne aboleri jusserat. 

(15) Proferentur. Quod hic pollicetur, prxstat li- 
bro tertio, cap. 2 et seqq. 

(46) Alternorum dierum. Perbelle ο in. Didy- 
mum quadrant : Áuctorem enim indicant et Ale- 
Xandrinum, et Alexandrine Ecclesim  estechistain 
2119 doctorem. Nam congressus isti, sive eccle- 
staslici conventus alternis diebus Alexandrix habe- 
bantur, nempe feria quarta, feria sexta, ac die Do- 
minico : Sabbato autem non habebantur. Quem 
morem Epiphanius, Salamiuz in Cypro haud longe 
30 Alexandrinorum civitate degeus, ex apostolicis 
derivat. temporibus, cum in Ezpositione fidei, num. 
22, tom. 1, pag. 1104 b:ec scribit : Συνάξεις δὲ ἐπι- 
τελρύµεναι ταχθεῖσαί εἶσιν ἀπὸ τῶν ἁποστόλων, τε- 
τράδι, xal προσαθθάτῳ, καὶ Κυριαχῇ. Quie sic ver- 
lit Pelavius : « Sacri porro conventus, et. synaxes 
3b apostolis institut: sunt his potissimum diebus, 
Quarta, sexiaoque feria, et Dominica. » Ego autem 
sic malim vertere : « Synaxibus autem celebrandis 
quarta, sextaque feria, et Dominica, jam inde ab 


bens, et lzsam, neque ad perfectissimam theolo- 
giam pervenire valens, quippe quz concupiscibili, 
et venereo illius appetitui consentanea non est, dum 
prasentem proponit explicationem, obscure unum, 
et salutiferum Spiritum Dei sanctum indicavit, ani- 
mam eum pnomiuans ; non lominis tamen animam 
dicers, sed animam, qux universum mundum per- 
vadat. lpsos ergo ethnicorum sapientes testari vides, 
tres beatas lhypostases in una deitate, neque vero 
aliam alias, eluxisse : sed quando prima, tunc cum 
ipsa simul, et ex ipsa, etiam alia, et altera persona 
coglerne exstitit, sicut splendor cozevus est igni. 
Sed aliquid eliam de nostro afferamus ex naturali 
ratione deductum, quod xternam unius divini Spi- 


D ritus processionem, ejusque cua unigenito Deo Verbo 


consubstantialitatem confirmet. Est autem hujus- 
1nodi. Sermo non generatur, aut non effertur, nisi si- 
mul cum ipso Spiritus exeat, et procedat. Plures vero 
alie hujusmodi rationes, 3c doctrine, ezque uon 
improbandz, quin multo adhuc magis ad rem perti- 
nenles, magisque propriz,, quam quz hic exscripue 
sunt, rursus, si Deo visum fuerit, ex Gracorum 
libris in medium a nobis proferentur (45). Ut enim 
norunt qui in hiscealternorum dierum (46) congressi- 
bus (47) 305 communem mecum habuerunt com- 
leguntur sacre Scripture, easque doctores inter- 


pretantur; et cuncta fiunt, qui ad synaxim pertinent, 
excepta mysleriorum celebratione. Atque lic mos 


C Alexandrine Ecclesi: vetustus est. Constat enim 


Ürigeuem bis ut plurimuw diebus in ecclesia do- 
cuisse. » Legendus etiam Sozomenus lib. vin Hist, 
eccl., cap. 19, ae Nicephorus Callistus lib. xit, cap. 
94. Quamdam vero huic non dissimilem consuetu - 
dinem octavo, et nono szeculo in monasteriis adhuc 
viguisse constat ex Theodori Studitae epistola 16 ad 
Nicolaum (apud Sirmondum tom. V, pag. 198) : sic 
cnim Nicolaum ipsum bortatur sanctus presul: 
« Cura prorsus ut cateclieslm qualibet hebdomade 
ter facias ad vesperam; quoniam a Patribus id 
traditum est, et salutare. » At contra iu Cesariensi 
Ecclesia, exempli gratia, Didymi aetate εἰ Sabbato 
etam habebantur synaxes, et feria quarta sextaque 
distribuebatur Eucharistia. « Nos igitur quater sin- 
gulis septimanis (ait Basilius epist. 289) conumuni« 
camus, Dominica, feria quaria, in Parasceve, οἱ 
Sabbato. » In lhoniana vero. Ecclesia quanam Qua 
vigeret consuetudo saltem Quadragesimz tempore, 


apostolorum tempore assignata sunt.» Porro his py indicat etiam S. Leo in sermone quarto De Quaura- 


Ἰρδίς diebus catecheses habere consueverant cate- 
Cist Alexandrini : isque mos in Alexandrina Ec- 
clesia vetustus erat, quippe qui ab Origene Didymi 
Precessore servatus fuisset. Hc omnia Socratis 
lestimouio confirmanda gunt, quod brevitatis causa 
Lane tantum afferam. Is ergo lib. v Hist. eccl., 
εκρ. 22, postquam varios Ecclesiarum, quantum ad 
Kjunia pertinet, ritus exposuit, hze subjuugit : 
* Quod vero spectat ad svnaxes, non minor est va- 
reas. Nam cum omnes ubique terrarum Ecclesiam 
Per singulas hebdomadas die Sabbati sacra mysteria 
celebrent, Alexandrini tameu, et Romani, vetustani 
quamdam waditionem secuti, id facere detrectant. 
Sed Egypti, qui Alexandrinis vicini sunt, ei ii, 
«ti Thebaidem incolunt, Sabbato quidem synaxes 
celebrant; non tamen, sicut mos est Christiauoruim, 
ΜΕΤΑ mysteria percipiunt. Postquam enim epulati 
"Uil, οἱ omni ciborum genere saturati, sub vespe- 
ΤΟΝ oblatione facta comuwunicant. Przterea Alexan- 

*à Quarta feria, ei ca, qux dicitur Parasceve, 


gesima sic loquens : « Secunda igitur, et quarta, 
ei sexla feria jejuneinus : Sabbato autein apud. bea- 
tum Petrum aposiolum vigilias eelebreuus. » Etsi 
euim hzc verba Quesnellus ibi expungenda censue- 
rit, cum tameu iu pervetuslis exeinplaribus exstent, 
retinenda videntur. 

(47) In hisce... congressibus, Videat lector, utrum 
locutio hzc, £v ταύταις, id est, «in his, » indicet 
Didymum coucisim libros hosce De Trinitate, aut 
eoruui partem aliquam recitasse in congressibus, 
quos modo dixi, dum catechistzee munere fungeretur. 
Quod vero attinel ad vocem, συνουσίαις, liac potius, 
quam synaxium nomine ideo foriasse utitur Di- 
dymus, quod iu Alexandrina Eeclesia feriis quarta, 
et sexia non peragerentur sacra mysteria, aut quod 
li conventus, quibus non episcopus, non presbyter 
praeerat, sed magister nullis sacris ordinibus ini- 
tatus, cujusmodi erat Didymus, magis proprie συν- 
ουσίαι, quaui συνάσεις appellarentur. 


763 


DIDYMI ALEXANDRINI 704 


memorstionem (48) zternz, et simili semper eodem- A τες, οὐχ ἔστιν ὅτε, f) ἑπαυσάμην, Ὦ (Ev τῷ ὀνόματι 


que modo se habentis beate Trinitatis, qua bona 
3c praeclara semper largitur (49), nec ea aufert, 
aut exprobrat (50), nullum unquam fuit tempus, 
quo ego una cum meis cessaverim [51] (in sanctis- 
simo autem ipsius Trinitatis nomine omnia dicta 
sint, et flant, et quiete deliberentur) mihimet ipsi 
et meis omnia subministrare (ipsa enim, cum sit 
omnium causa, nullius rei indiget, ac nobis prod- 
esse tantum ipsa potest), eam et adorando, et 
glorificando, et pro meis viribus celebrando : ac 
nullo unquam tempore non dictitavi, eos valde in 
8uam ipsorum perniciem peccare, qui preclarum 
3liquid, ac sapiente dignum de illa vel discere 
pegliguni, vel docere. Nunc vero, cum ea duntaxat 
stabilia, et firma esse credam, quse Trinitas ipsa 
precurrit, mentis oculos (52), ut soleo, una cum 
corpore sursum intendens (55) supplico cum pro 
me ipso, tum pro iis, qui orti sunt ex me, tum pro 
ilis, qui ex ipsis nati sunt, et nascentur; ac insu- 
per Salvatori Christo obediens, qui orare alterum 
pro altero nos jussit, pro universis hominibus 306 
supplico, ea dicens, qua Psaltes in Lxx psalmo 
orans ait : « In te, Domine (54), speravi, ne con- 
fundar in seculum : in justitia tua libera me, et 
eripe me; inclina ad me aurem tuam, et salva me. 
Esio mihi in Deum protectorem (55), et in locum 
munituni, ut salvum me facias, quoniam firmamen- 
tum ineum, et refugium meum es tu, Deus meus, 
eripe me de manu peccatoris, de inanu conira 
legem agentis et iniqui. Quoniam tu es patientia 
mea, Domine, Domine, spes mea a juventute mea. 
In te confirmatus sum ex utero, de ventre matris 
med iu es protector meus. In te laudatio inea sem- 
per: tanquam prodigium factus sum multis (56), 
et tu, Domine (57), adjutor meus fortis. Repleatur 
os meum laude, ut cantem (58) gloriam tuam, tota 
die magnificentiam tuam. Ne projicias me in tem- 
pore senectutis (59); dum deficit fortitudo mea, 


(48) Commemorationem. 1n Grzco, µνήµης. Quse 
vox non satis est clara. Legendum f[orsitati, γνώ- 
pe, et vertendum : « sententiam de zterna,.. Tri- 
nitate, » Quod si quis μνήμην interpretari velit 
« memoriam, » sensus erit: « qui meminerunt, ut 
ego, eorum quz dixi de eterna... Trinitate. x» 

(49) Largitur. ln. Grzco, τῆς διδούσης, etc. Donec 
melior occurrat lectio, ;egendum est : τὴν διδοῦσαν... 
οὑχ ἀφαιρουμένην δὲ, οὐδ ὀνειδίζουσαν. 

(50) Exprobrat. Jacob 1, 5. Et Ecclesiastic. xx, 
45 et χι, 29, seu 28. 

(51) Cessaverim, Hic quoque Graecum exemplar 
subobseurum est. Delenda videtur vocula fj post 
voeem ἑπαυσάμην. 

(52) Mentis oculos, etc. Cum corporeorum oculo- 
rem visione careret, mentis tantum oculos com- 
memoravit. 

(53) Sursum intendens. Precantis est, manus àva- 
τείνειν, ut loquitur et Pollux lib. 1, segm. 325. 
Christiani autem illas sic protendebant, ut corporis 
habitu crucis imaginem exhiberent. « Nos vero 
(ait Tertullianus lib. De oratione cap. 14) non at- 
tollimus tantum (manus), sed etiam expandimus 
€ Dominica passione modulatum, et orantes confl- 


δὲ αὐτῆς τῷ παναγίῳ πάντα λεγέσθω, xal πρατ- 
τέσθω, xai σιγῇ βουλευέσθω) ἑμαυτῷ xai τοῖς 
ἑμαυτοῦ παρέχων τὸ πᾶν (χρήζει γὰρ αὕτη, κάντων 
αἰτία οὖσα, [144 a] οὐδενὸς, εἰ μὴ τῆς ἡμῶν ógt- 
λείας), προσχυνῶν τε χαὶ δοξάζων, xat πρὸς δύναμιν 
τὴν οὖσάν pot ἐγχωμιάζων αὐτὴν. Ἡ οὗ πολλὰ 
ἔφην ἁδιχεῖσθαι πρὸς ἑαυτῶν τοὺς uh σπουδάζοντας 
σοφόν τι περὶ αὐτῆς, f») μαθεῖν, ἢ διδάξαι. Καὶ 
νῦν δὲ συνήῄθως πιστεύων, ὡς σταθερὰ xai βέδαια 
ἐχεῖνά ἐστιν µόνα, ὧν προηγεῖται αὕτη, ἀνατείνων 
σὺν τῷ σώματι τῆς διανοίας τὰ ὄμματα, λίσσομαι 
ὑπέρ τε ἑμαυτοῦ xal τῶν ἐξ ἐμοῦ, χαὶ τῶν ἀπ 
αὐτῶν ὄντων τε χαὶ ἑσομένων, ἔτι μὴν καὶ ὑπὲρ 
πάντων, πειθόµενος τῷ παραχελευσαμένῳ Σωτῆρι 


Β Χριστῷ εὔχεσθαι ὑπὲρ ἀλλήλων, λέγων, ἅπερ ὁ ἓν 


o φαλμῷ προσευχόµενος” ε "Emi oot, Κύριε, )- 
π.σα μὴ χαταισχυνθείην εἰς τὸν αἰῶνα..ἐν τῇ 
διχαιοσύνῃ σου ῥῦσαί µε, xal ἐξελοῦ µε” χλῖνον 
πρὸς μὲ τὸ ος σου, xal σῶσόν µε. Τενοῦ µοι εἷς 
Θεὺν ὑπερασπιστὴν, χαὶ εἰς τόπον ὀχυρὸν, τοῦ 
σῶσαί µε; ὅτι στερέωµά µου xaX χαταφυγἡ µου 
εἶ σύ. 'O θεός µου, ῥῦσαί µε Ex χειρὸς ἁμαρτω- 
λοῦ, Ex χειρὸς παρανομοῦντος xal ἁδικοῦντος) ὅτι 
σὺ sl ἡ ὑπομονή µον, Κύριε, Κύριε, fj inl; µου 
ἐχ νεότητός µου. Ἐπὶ σὲ ἐπεστηρίχθην ἀπὸ [2 
στρὸς, Ex χοιλίας μητρός µου σύ µου el σχεταστίς, 
Ἐν σοὶ ἡ ὕμνησίς µου διαπαντός. "Dos τέρας ἐτι- 
γήθην τοῖς πολλοῖς, xai σὺ, Κύριε, βοηθός µου χρᾶ» 
ταιός. Πληρωθήτω τὸ στόµα µου alvéctox , ὅπως 
ἀνυμνήαω τὴν δόξαν σον, ὅλην τὴν ἡμέραν τὴν µε; 
γαλοπρέπειάν σου, Μὴ ἀποῤῥίφῃης µε εἰς χαιρὸν 
Υήρους. ἐν τῷ ἐχλείπειν τὴν ἰσχύν µου μὴ trxi- 
ταλίπῃς µε. » Οὕτω γὰρ ἂν, σοῦ ἕνεχα, [1Η ϱ] 
τῆς οὐχ ἐχούσης τὸ ἀντιτασσόμενόν σοι, Ev τῷ Bo 
λεύεσθαι ἐλεεῖν καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἡμᾶς, ἀγαθω- 
τάτη xai παναλχεστάτη Τριὰς, ἀφ᾽ ἧς xai map ἷς 
mày ἀγαθὸν, καὶ elc ἣν πάντων πᾶσα πάντοτε Drs, 
καὶ μεθ ἣν παντελῶς οὐδὲν, ῥυσθείημεν τῶν {5 


temur Christo. » Ac nunc etiani in saera liturgia 

Canonem, orationem Doininicam, aliasque orationes 

protensis in eum modum manibus sacerdos reciuL 
(54) Jn te, Domine. Psal. Lxx, a vers, 1 2d 10. 
(50) Protectorem. Codex mendose, ὑπερασπιστής, 


D pro ὑπερασπιατήν. 


(56) Tanquam prodigium factus sum multis. Me- 
rito hisce Psaltis verbis orat Didymus, « multorum » 
nomine Árianos, ut puto, quorum acerrimus 3d- 
versarius fuit, intelligens. At nobis alio etiam sens 
liec licet accipere. Quis eniin eum « multis prodi- 
gium factum » merito dici neget, qui, cum a quinto 
circiter ztatis anno oculis captus, atque omnino 
caecus esset, tam multa tameu didicit, ac dici 
vit? Recte deillo Sozomenus lib. m Hist. ecclesiasitc., 
cap. 15, « Fuit autem, inquit, uon vulgare miract 
lum : multique fama ejus impulsi Alexandriam 5€ 
contulerunt, alii ejus audiendi, alii tantum videndi 
causa. ) 

($7) Domine. Vox a Didymo addita: nec enim 
exstat in Graecis Bibliis. 

(8 Canem, Biblia, ὑμνήσω. Didymus, 4^ 
υμνήσω. 

(99) Senectutis. Francofurtensis editio, y$99* 


165 


DE TRINITATE LIBER SECUNDUS. 


166 


ἡμαρτημένων ἡμῖν φυχικῶν xaX σωματιχῶν £y γνώ- A ne derelinquas me. » Sic enim per te (60), qus 


cet xat &pvolg, ἐν λόγῳ xal ἔργῳ, ὧδε xa « ὅτε νιχᾶς 
ἐν τῷ χρίνειν » τὰ χρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων, τῶν τε àv 
χόσµῳ ἐπαχθῶν, xai τοῦ τοῖς ἀγαθοῖς ἀεὶ φθονοῦντος 
xai ἐναντίου ἱαταμένου δαίµονος, xal παντὸς πνεύ- 
µατος πονηροῦ xal ἀχαθάρτου, xal τοῦ µισοχάλου 
Αντιχρίστου, οὗτινος, ὡς τεχμηριοῖ τὰ πράγματα, 
ὁ ἁγωνίας δεινῆς γέµων χρόνος Ίγγιχεν Ίδη» ὥστε 
µηδένα, μὴ τῶν νῦν, ph τῶν τότε εὑρισχομένων 
ἀπολέσθαι. Οὕτως ἂν πᾶν χαχὸν ἐχποδὼν γένηται, 
διοικηθείη τε χαλῶς xal ἠσύχως, κατὰ τὸ σὺν ἄφθο- 
yo xal φιλόφυχον θέληµα, τά τε χοινὰ, τά τε ἰδιω- 
τιχὰ πράγματα ' καὶ αἱρετ] λοιπὸν χαὶ εὐχταία πᾶ- 
σιν ἔσται dj £v. ἑχάστῃ πόλει, μενοῦνγε ἡ ἐν ἀγρῷ 
εὐσεθῆς xaX ἱδιοπράγμων οἴχησις' xaX ὑπάρξη παντὶ, 
ὡς τοῖς ὁσίοις πατράσιν xa τοῖς πρὺ ἐχείνων, τὸ 
ὡς ἐρᾷ χαὶ βούλεται χατ᾽ ἐξουσίαν πλεῖν, ὁδοιπορεῖν, 
οἴχοι µένειν, γεωργεῖν, ἐπιμελῶς εἰς πανηγύρεις 
παραθάλλειν, λαλεῖν χαρίεντα χαὶ ἀπιειχῆ, xol τὸ 
μεῖνον τούτων, τὸ ἀπερισπάστως xal νηφαλέως µε- 
μνησθαί cou , xal παντὸς πράγµατος àx σοῦ ἀρχὴν 
ποιεῖσθαι xal τελευτὴν, µεταδιδόναι τε πρὸς δύναμιν 
τοῖς ἑνδεομένοις, ἀρχόμενον ἁπὸ τῶν πρὸς γένος xal 
τῶν οἰχείων, xai παρὰ σοῦ τὸ [142 a] δάνειον εἰς 
*b μέλλον ἐχδέχεσθαι, καὶ ἐπίμετρον ζωὴν αἰώνιον. 
t Νηστεία » γὰρ, qnoi, « καὶ προσευχἠ ἐκ θανάτου 
ῥύεται» ἐλεημοσύνη δὲ, ὑπὲρ τὰ ἀμφότερα. » Ὡς 
Tp xaX οἱ ἔξω φασίν' 


nihil habes, quod sese tibi opponat, dum nostrum 
etiam, qui peccatores sumus, misereri statuis, e 
optima et omnipotens Trinitas, a qua, et ex qua 
est omne bonum, et in qua omnis omnium spes 
semper sita est, et post quam nihil omnino est, a 
peccatis nostris, qua anima et corpore, cognitione 
οἱ ignorantia, verbo et opere peccavimus, libera- 
bimur nunc, et cum « vincis in judicando (61) » abs- 
condita hominum, et ab iis, qui nobis in mundo 
molesti sunt, et a ἀφιποηθ, qui bonis semper invi- 
det, eorumque adversarius est, et ab omni spiritu 
malo atque immundo , et ab honesti osore Anti- 
christo, cujus, ut eventa indicant, plenum gravi 
conflictu tempus jam appropinquavit (62); adeo ut 
nemo eorum, 307 qui nunc sunt, nemo eorum, 
qui tunc invenientur, pereat. Sic procul absit omne 
malum, et preelare ac quiete, juxta munificam 
tuam voluntatem (65), atque amorem, quo armas 
prosequeris, dirigantur cum communes, tum pri- 
vat2 res; el ita omnes in posterum in unaquaque 
civitate, imo et in agro, pie ac religiose, et sua 
tantum curantes vivant, ut gratum atque optabile 
flat iisdem in locis domicilium ; et liceat nunc etiam 
unicuique, sicut pridem sanctis nostris patribus, 
et iis, qui ante illos fuerunt, pro libito quod quis- 
que amat, et vult, libere agere, navigare, peregre 
iter facere, domi manere, agros colere, studiose 


^d panegyres ac festa confluere, jucundos et honestos sermones "habere, et, quod his majus (64) 
esl, sine ulla. distractione, jet vigilanter tui meminisse, et cujusvis rei initium a te, ac finem facere, 
el iis, qui indigent, largiri pro viribus, a propinquis, et consanguineis, 4ο domesticis incipiendo, εἰ fenus 
a te [n posterum sumere, et auctarii loco vitam zternain accipere. Nam « jejunium (65), » inquit, cel 
oratio liberat a inorte : eleemosyna vero est supra utrumque. » Sicut enim etiam profani aiunt, 


Εὐσεδέης οὐδὲν προφερέστερον ἐν µερόπεσσι». 


Οὕτως ἂν πρὸς τούτοις ἐγγένηται τὸ μὴ νοσεῖν 
ὑπερηφανίαν καὶ τῦφον, μηδ’ εἶναι χαυχηµατίαν * δι) 
ἃ ἄφυχτα πάθη, ὁ μὲν ἔχθιστος Σατὰν τοῦ ἄνω φω- 


ΛΙ, γήρους, ut Didymus. Qui suam ipsius zeta- 
tem hic respicere videlur ; erat enim, ut puto, jam 
senex, dum ista dictaret. 

(00) Sic enim per te. Quemadmodum Didymus 
secundum hunc librum oratione, seu precatione 
concludit, ita Clemens quoque Alexandrinus Peda- 


gogum, et Hilarius primum Όε Trinitate librum p 


simili modo concluserant. Quorum exempla imi- 
latus Augustinus in extremo opere De T'iniiate, 
* Librum itaque istum, inquit, jam tandem ali- 
quando precatione melius, quam disputatione con- 
cludam. Domine Deus noster, » et reliqua. 


(61) Vincis in judicanda. Ex psal. L. 


(62) Jam appropinquavit, 'Antichristi. adventum 
proximum fuisse, plures ante Didymum eodem μ.θ- 
culo suspicati sunt. Ut Basilius Magnus epist. 159 
&d Alexandrinos anno 513 data : ubi postquam de 
cruciatibus, quibus Alexandriz catholici ab. b:ere- 
Ucis vexabantur, sermonem babuit, lizc subjicit 
num. 2, pag. 251 : « Ad has cogitationes illa etiam 
actessit: Num Dominus Ecclesias suas reliquit? 


Um novissima hora est, et defectio per hec in-.: 


greditur, ut reveletur tandem iniquus ille filius per- 
Ulonis, qui adversatur, οἱ effertur adversus om- 
Κα, qui dicitur Deus, aut numen ? » Ac similia 


Pietaie nihil utilius est hominibus. 


Sic illud etiam insuper nobis concedas, ut in super- 
bie atque arrogapntize morbum ne incidamus, ac ne 


unus quidem sit gloriosus homo, atque ostentator; 


seripserant cum Hilarius tom. If, pag. 595 ed. Ve- 
ronensis, tum Cyrillus Hierosolymitanus catechesi 
xv, num. 18. Paulo autem post, quam bze dictavit 
Didymus, nempe annis plus minus octo ante qua- 
dringentesimum Christi annum, aiebat Joannes 
Chrysostomus in commentario in Joannem tom. Vill, 
pag. 200: « Sijtot aunorum quadringentesimum 
esse finem dixerimus, non aberrabimus. » Quinimo 
nonnulli eirca ea tempora Anticuristum jam natum 
censuerunt, idque a S. Martino Turoneusium epi- 
scopo aflirmatuin dixere, ut constat ex Sulpicii Se- 
veri Dialogo n, cap. 14, pag. 122 edit. Veronensis. 


(63) Voluntatem. Codex, θελἠµατά τε xowá. Sed 
patet legenduin esse, θέληµα τά τε xowá. — 

(64) Majus. Codex, µείζω, pro μµεῖζον. Vide not. 
13 pag. 40. — | 

(63) Jejunium. Duo Scripture loca affert, aut 
respicit. Alter exstat Tobi» xn, 8 et 9, ubi legi- 
Wir: ᾿Αγαθὰν προσευχὴ μετὰ, νηστείας καὶ EAengo- 
σύνης... ἐλεημοσύνη Ὑὰρ ix θανάτου ῥύεται, id 
€st « Bona res est oratio cum jejuuio, et cum elee- 
mosyna... nam eleemosyna a morte liberat. » Alter 
exstat Ecclesiastic. xr; 26 : καὶ ὑπὲρ ἀμφότερα ἔλεη- 
μοσύνη ῥύσεται, id est, « et super uurumque elee- 
anosyna liberabit. » 


767 


DIDYMI ALEXANDRINI 


768 


€um propter fcedas (66) hasce, ac plane abominandas A τὸς xai τῆς τῶν δοχίµων ἀγγέλων ἑταιρίας ἑξέπε- 


passiones, Satan ille nobis inimicissimus ex coelesti 
luce et bonorum angelorum societate exciderit, et 
in obscurissimos tartareos recessus prolapsus sil: 
cunque Phariseus (67) ille sub lege educatus, 
quamvis οἱ jejunaret, et sua ipsius bona decimaret, 
el petentibus opem ferret, su$ tamen superbi:e 
causa inanem ex liis operibus in mundo spem ha- 
buerit, ut legitur 308 in sacris Litteris. lllud 
preterea concede, ut a contentione ac pugna alieni 
simus; ut cum libris vivamus, ut mundam babentes 
conscientiam, ab ecclesiasticis synaxibus (68), in 
quihus (69) modo magis speciali omnibus propone- 
ris (70), nunquam separemur. Sic ignomiuiosa am- 
plius non sit, nec contemptu digna, sed, sicut pri- 
dem ac jam pridem, laudabilis Christianorum 
consensio, ac symmetria, qua virtutis omnisque 
disciplinae magistra ab initio fuit : et lanto sapien- 
tior appareat recens, quam prisca gubernandi ac 


vivendi ratio, quanto magis Christiane leges om- . 


nibus benefice illam perfecerunt. Et jucuuda ]lnx 
oria:ur, ac splendida. Ei recta administratio in 
universa terra, ac mari, et profunda pax omni 
modo, et ratione sit : et Nili (71) fluenta. plena : el 
maxima annona ubertas (72) : et magna e contra- 
rio, imo omnimoda ambitiosorum (75-74) penuria: 
nec alter amplius alteri lugendi occasionem praebeat ; 
et quam mihimetipsi [imposui legem, eam obser- 
vare possim cum decore, el gratia, el gravitate 
vitz, ac serinonum : et undecunque nobis, omnibus 
filiis nostris, et omnibus domibus nostris, et omni- 
bus familiis nostris, et generatim (75) omnibus eve- 


(66) Propter [ωάαε, etc. Liprar.us primum inter- 
punctionis notam posuit post voces νοσεῖν, et εἷ- 
ναι ' quam jnterpunctionem jn translatione sequi 
non potui : deinde scripsit, διὰ ἄφνχτα πάθη. Sed 
lego διὰ & φυχτὰ πάθη, vel δι & φυχτὰ πάθη. 

(07) Phariseus. Codex habet, Φαρισαίοις, id est, 
« lPhariseis petentibusopeim ferret. » Sed lego, Φαρι- 
σαῖος, quod hzc lectio multo concinnior videatur. 

(68) Synaxibus. Vide not. 2, pag. 280. Nihil porro 
crebrius in veterum Patrum scriptis occurrit, quam 
ut omnes Christianos sacris synaxibus interesse 
cupiant. 

(69) In quibus. Codex, ἐν οἷς. Legendum videtur 
potius ἐν alc, id est « in quibus syuaxibus. » Quod 
si legas, àv οἷς, nempe βιθλίοις, vix ac ne vix qui- 


σεν, χαὶ εἰς τοὺς ζοφωδεστάτους ταρταραίους µν- 
χοὺς κατωλίσθησεν  ὁ δ ὑπὸ vópov τραφαὶς, xal 
νηστεύων, xal ἀποδεχατῶν τὰ ἑαυτοῦ ὑπάρχοντα, 
καὶ ἐπικουρῶν τοῖς προσαιτοῦσιν Φαρισαῖος, ἀνόνη-ι 
τον ἔσχε τέως iv χόσµῳ, ὅσον ἓν γράµµασιν ἔεροῖς, 
τὴν ἐντεῦθεν ἐλπίδα. "Ext δὲ ὑπάρξῃ τὸ μάχης 
ἀφεστάναι, ζἠν Ev βιθλίοις, καὶ ἀχώριστον εἶναι 
μετὰ καθαροῦ συνειδότος τῶν ἐχχλησιαστιχῶν συν- 
άξεων, ἓν οἷς ἰδιχώτερον πρόχεισαι πᾶσιν οὕτως 
ἔσται, οὐν ἔτι ἐπονείδιστος xa διεπτυσµένη, ἀλλὰ 
xaX, ὡς πάλαι χαὶ πρόπαλαι, ἐπαινετὴ dj τῆς ἀρετιης 
xai πάσης ἐπιστήμης γενοµένη παρὰ tt» ἀρχὶν ὃι- 
δάσχαλος ἡ συμμετρία. Καὶ σωφρονεστέρα  cavetr, 
τῆς ἀρχαίας ἡ ἑξῆς πολιτεία, ὅσῳ xaX ὑπὸ της Xpi- 
στιανῖς, τῆς πἀντ εὖ πεποιηχυίας, χατανύττεται 
θεσµοθετήσεως. Καὶ γλυχὺ φῶς ἀνατείλῃη xat λαμ- 
πρόὀν ' xal εὐαρχία μὲν χαὶ εἰρήνη ἀνὰ πᾶσαν vtv 
xai θάλατταν, κατὰ πάντα τρόπον χαὶ λόγον, Esca 
βαθεῖα" xal μεστὸν τοῦ Νείλου [142 b] τὸ ῥεῖθρον, 
xai εὐετηρία πλείστη * σπἀνις δὲ πολλῆ xai παντοία 
τῶν σπονυδαρχιδῶν ' καὶ οὐκ Ev ὀδύρηται ἄλλος ἐπ 
ἄλλῳ: xaX ὃν ἑμαντῷ νόµον ἔθηχα, φυλάξαι δυντθώ 
σὺν (pq, χαὶ χάριτι, xaX σεµνότητι βίου χα» λόγων 
πανταχόθεν τε ἡμῖν παντεχνεὶ, xal πανοιχεὶ, xal 
παγγενεὶ, xaX ὁλικῶς ἐχθῇ τὰ πράγματα, εὐχῆς 
Χαλλίω xai τῶν πρότερον βελτίω. Καὶ πᾶντα 
ταῦτα val, vai, val, τετελεσμένα xal τελεσθησόµενα 
ἔσται' ὅπως ἐς ἀεὶ ἐργάζηται τὸ ἓν "Hoata σαρ- 
ηγορικὸν χαὶ ἰαματιχὸν ῥῆμά σου, τὸ περιέχον οὕτως 
€ Ἐγώ εἰμι αὐτὸς ὁ λαλῶν * πάρειµι ὡς ὥρα ἐπὶ τῶν 
ὀρέων, ὡς εὐαγγελιζόμενος ἀγαθά ' ὅτι ἀχουστὶν 


tustis nummis reprzesentatur, cum in jacentis Nili 
corpore tot pueri salientes exhibentur, quot cubitis 
aqua creverit, ut videre licet in nummo Marci Au- 
relii, quem in Musz:o nostro asservamus. Didymi 
porro state aquarum intumescentis Nili partitio 
cxedium occasio erat, teste Palladio in Historia Lau- 
$iaca, cap. 98, adeo ut vicus in vicum irrueret. 
Itaeue hac etiam fortasse de causa, praecipue vero 
ob episcoporum discordias, et bella Theodosio im- 
peratori illata, orat Didymus, ut sit ubique profuuda 
ax. 
" (72) Annone ubertas. 1n Graco, εὐετηρία. Quam 
vocem in Didymi libro De Sp. sancto, num. 14, for- 
lasse vertit Hieronymus, ubi legitur : « ut fecunde 
annus fluat, » Εὐετηρίαν nominat etiam. Aristoteles 


dem sensus constabit. Si vero legas, ἐν ol; πᾶ- D in θαυμ. ἀχούσμ., cap. 127, eique oppouit ἄχαρ- 


ety, id est « in quibus rebus omnibus, » nimis dura 
erit. oratio. Similiter delenda est, ut puto, inier- 
punctionis nota post voces οὕτως ἔσται. 

(70) Proponeris. Respicit, ut puto, eucharisü- 
cum sacrilicium Nam simili modo pag. 201 ait: 
ε Indeficientia sua. bona proposuit, » id est,« propo- 
nere consuevit. » Et quie nos dicimus « Oblata, » 
ea Chrysostomus Didymi aqualis in homilia 1 De 
sancia Pentecoste, tom. ll, pag. 465, vocat τὰ προχεί- 
μενα, id est « proposita, » el τὰ προχείµενα δῶρα, 
id est « proposita dona. » 

(14) Niti. Quis Egyptum, Alexandrinumve au- 
€torem hic non agngscat? Zgypiil enim soli ubertas 
ex copiosa Nili irrigatione, aut potius inundatione 
dependet, qui cum inense Julio circiter. sensim 
augeatur, maximse tunc ubertatis causa. est, Plinio 
teste, cum ad sexdeciin cubitorum altitudinem flu- 
minis aqua pervenerit. Quod satis eleganter in ve- 


míay. 

(12-14) Ambitiosorum. Optime quadrant bzzc omnia 
in :tatem Pidymi, ut norunt qui iu Ecclesiae histo- 
ria versati sunt : illud vero maxime in eam quadrat, 
quod hic de ambitiosis ait. Ut enim nibil dicam de 
hzreticis episcopis, qui catholicis passim ab Aria- 
nis subrogabantur, tunc et Homz ambitiosus bom» 
Ursinus Damasum sibi przlatum non ferens ponti- 
ficatum invasit, et Antiochize duu creali sunt. epi- 
scopi Meletius. ac Paulinus, duo iidem Tyri. Alexan- 
driz quoque, Hierosolymis, et Constantinopoli omnia 
ambitiosi turbaverant. « Sed et in multis aliis ur- 
bibus Orientis (ut Ruüni verbis utar ex lib. ui Hist. 
ecclesiastic., cap. 91, desumptis) hujusmodi con- 
fusiones contentio genuit sacerdotum. » 

(15) Generatim. 1n Graeco, ὁλικῶς, quod adver- 
bium in vulgaribus lexicis exemplo caret. Citat 
tantum in jpsis Alexandriui grammatici Hesyclui 


169 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


110 


ποιήτω τὴν σωτηρίαν σου, λέγων  Σιὼν, βασιλεύσει A niant res praclarius quam precatus sum, et felicius 


σου 6 θεός.» Καὶ σχοίηµεν ἀτολεύτητον xaX μετὰ 
τελευτὴν τὴν ζωὴν xaX τὴν χάριν διαιωνίζουσαν, διὰ 
ϱὸ ἀγαθώτατον, xat µεγαλοπρεπέστατον, xal σωστι- 
χώτατον, xat δεδοξασµένον, xaY εὐχαριστούμενον εἰς 
ἀπεράντους αἰῶνας αἰώνων ὄνομά σου, τοῦ ἐπὶ πάν- 
των, xal διὰ πάντων, xol iv πᾶσιν θεοῦ Πατρὸς 
παντοκράτορος, xai τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ σου, καὶ 
τοῦ παναχίου, χαὶ ζωοποιοῦ, xaX δημιουργοῦ Πνεύ- 
µατός σου. ᾽Αμὴν, ἁμὴν, ἁμήν. Καὶ ἐροῦσι πάντοτε 
πάντες πανταχοῦ οἱ ὀρθοδόξων Χριστιανῶν λαοί " 
Γένοιτο, Υένοιτο, γένοιτο. 


309 quam antea. Et hxc omnia utique, utique, 
utique, perficiantur nunc, et perficiantur in poste- 
rum ; ut tuum illud dictum consolationis plenum, 
ae salutiferum impleatur, quod iu Isaia exstat, et 
ita se habet : « Ego (76) sum ipse, qui loquor : 
adsum ut pulchritudo in montibus, ut. annuntians 
bona : quia auditam faciam salutem tuam, dicens : 
Sion, regnabit in te Deus. » Et interminatam, post 
vite quoque terminum (77), vitam habeamus, et 
gratiam sempiternam propier beneficum maxime, 
εἰ magniücentissimum, et summopere salutare, et 
in infinita seculorum seculo glorificatum, atque 


cum gratiarum actione celebratum nomen tüum, quz es super omnia, et per omnia, et in omni'us 
Deus Pater omnipotens, οἱ unigenitus Filius, et sanctissimus, et vivificans, et creator yiritus. 
Amen, amen, amen : et omnes ubique orthodoxorum Christianorum populi semper dicant : Fiat, fiat, fiat, 


lexicon. ÀL ea voce usus est etiam, ut alios preeter- 
eam, M. Aurelius imperator lib. xi, num. 18, pag. 
110 ed. Londinensis. 

(16) Ego. Isai. Lit, ϐ et T. Nounulla omittit Di- 


dymus post vocem, ὀρέων. Vide Greca Biblia: 
habent enim aliquam lectionum varietatem, 

(71) Terminum. Ludit in antithelis, ἀτελεύτητον, 
et τελευτίέν, 





U55 a] BTBATON T". 


310 LIBER TERTIUS. 


ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΙΡΕΤΙΚΩΝ ΑΠΟ TON ΔΙΑΓΟ- p OBJECTIONES HARETICORUM DUCT.£ EX 


PEYOYZQN ΓΡΑΦΩΝ TA ΥΠΟΤΕΤΑΓΜΕΝΑ 
PHMATA. ΚΑΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ. 


Κεφ. A'. Πρό.Ίογος περὶ παθῶν τῶν àx σώματος 
καὶ προαιρέσεως ψυχῆς. 
Κεφ. B. θεοᾶαγιῶν xspáAauavs'. 


Κεφ. Τ. Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς 
ἔργα αὐτου. . 

Κεφ. A'. Πρωτότοχος πάσης xzlotug* ὅτι bv αὐτῷ 
ἐχτίσθη τὰ πάντα τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς καὶ τὰ ἐπ 


τῆς Ἱῆς. 
Κεφ, B. Ἐγώ εἰμι ἡ ἀρχὴ xai τὸ τέλος. 
Κεφ. G*. Γινωσκήτω πᾶς o:xoc Ἰσραὴλ, ὅτι xai Κύ- 
il αὐτὸν xai Χριστὸν ὁ θεὺς ἐποίησε" καὶ, 
γὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ) αὐτοῦ. xal, 
Δέξασθε τὸν ἀρχιερέα xal," Oc ἐγενήθη σοφία ὑμῖν 
ἀπὸ 8co0* xal, Ἐκχλελοχισμένος ἀπὸ µυριάδων. 
Κεφ. 7. Χριστὸν' θεοῦ δύναμιν χαὶ θεοῦ σοφίαν. 


Κεφ. Β’. Πρὸς τὸ γεηράφθαι ἄμπελον τὸν Χριστὸν, 
χλγµατα ἀγθρώπουςο, Tepyov τὸν θεὸν Πατέρα. 


Κεφ. &. Μέγα aol. ἐστιν χληθηναί σε παϊῖδά uoo: 
καὶ, 0 ὁρισθεὶς Υἱὸς θεοῦ ἐν δυνάµει χατὰ Πνεῦ- 
ua ἁγιωσύνης καὶ 'O θεὺς τοῦ Κυρίου ἡμῶν "In- 
σου Χριστοῦ, ὁ Πατ]ρ τῆς δόξης’ xal, ᾽Αναθαίνω 
πρὸς τὸν Πατέρα µου xai Θεόν µου. 


Κεν. 
καὶ περὶ τοῦ, Τὸν Χριστὸν Ἰησούν ὁ θεὸς 


v ix νεχρῶν. 
"à Ig. υὐδεὶς αγαθὸς, cl uh) εἷς 6 θεός. 
9 Iq*. Tá δὲ βασιλεῖ τῶν αἰώνων, ἀφθάρτῳ, ἱδορά- 


SCRIPTURIS, IN QUIBUS LEGUNTUR 
VERBA,QU/E SUBJICIUNTUR ET RESPON- 
SIONES ORTHODOXORUM. 


Cap. I. Prologus de passionibus, qum sunt ex cor- 
pore et ex anima electione. 

Cap. ll. Theologica argumenta, seu capitiua, quinque 
et quinquaginta. . 

Cap. lif. Dominus creavit me inibum viarum sua- 
rum in opera ipsius. 

Cap. IV. Primogenitus omnis creature : quia: in 
ipso creata sunt omnia qua in celis et qu» in 
terra. 

Cap. V, Ego sum principium et finis. 

Cap. VI. Coguoscat omnis domus Israel, quo: et 
Dominum ipsuin et. Christum Deus fecit; εἰ, Ego 
vero constitutus sum rex ab eo; et, Suscipite sa 
cerdotem magnum ; et, Qui factus est Sapientia 
vobis a Deo; et, Electus ος millibus. 

Cap. VH. Christum. Dei virtutem, et Dei sapien- 


liam. 
Cap. VIII. 7n id quod scriptum est, Christum. esse 
vitem, homines palmites, Deum Patrem. agrico- 


a 

Cap. IX. Magnum est tihi vocari te puerum 
meum ; et, Qui definitus est Filius Dei in vir- 
tute. secundum Spiritum sanctitatis; et, Deus 
Domini nosiri Jesu Christi, Pater gloríz; et, 
Ascendo ad Patrem ineuin, et Deum. meuin. 

Cap. X. Ideo et Deus ipsurg exaltavit, οἱ donavit 
illi nomen, quod est super omne nomen; et, 
In similitudine bominum factus, et habitu inven- 
tus ut homo 

Cap. XI. Ego vivo propter Patrem. 

Cap. XII. Descendi de caelo, non ut faciam volun- 
latem meam, sed ejus, qui misit me, Patris 


Cap. XIII. Propterea unxit te, o Deus, Deus tuns; 
εἰ, Quem Pater sanctificavit, et misit in mun- 
dum. 


311 Cop. XIV. Non derelinques. animam meam 


in inferno; el de illo textu : Christum Jesum 
Deus suscitavit a mortuis. 

Cap. XV. Neuv bonus, nisi unus Dens. 

Cap. XVI. Regi autem swcolorum incorruptibili, n. 


τι 


visibili, 50 
Solus habens immortalitatem ; lacem habitans 
jnaccessibilem , et de iis qui dicunt : Nonne ergo 
sunt snime et angeli immortales et invisi- 
biles ? 

Cap. XVII. Sicut enim Pater vitam babet in se- 
metipso, sic dedit Filio vitam habere in semet- 

ipso ; et, Potestatem dedit ipsi judicium facien- 

i, quia Filius hominis est; et rursus : Quos de- 
disti mihi ex mundo, tui erant, et mihi eos de- 
disti; et rursus : Omnia mihi tradita sunt a Pa- 
tre; οἱ rursus : Data est mihi omnis potestas in 
ccelo, οἱ in terra. Et observa. similia. Et illud 
Davidis : Postula a me, et dabo tibi gentes bz- 
reditatem tuam. 

Cap. XVIIl. Qui misit me Pater, major me est. 
Ibidem de Montanistis εί Manicheis. 

Cap. XIX. Pater mandatum mihi dedit, quid di- 
cam, et quid loquar. De Spiritu autem. sancto. : 
A semetipso non loquetur ; et, À memetipso 
non sui locutus; et, Sicut precepit. mihi Pater, 
sic facio; et, Sermo, quem auditis, non est meus, 
sed ejus qui misit me. 

Cap. XX. Cum tradet regnum Deo et Patri, et 
eum subjecta fuerint ei omnia, tunc et ipse Fi- 
lius subjicietur ei qui subjecit illi omnia; ut sit 
Deus omnia in omnibus. Jlbidem, quod quando 
Incarnatio nota hominibus facta est, tunc angeli 
quoque propler homines eam cognoverunt. 


Cap. XXI. Pater, si possibile est, transeat calix 
iste; et de hoc Lextu, Salva me ex bac hora; ei, 
Deus eus, Deus meus, utquid dereliquisti me? 
et, Tristis est anima mea usque ad inortem. Et 
de [letu super Lazaro, et de defatigatione, et oratio- 
ne, el. [ame, et somno Christi, eL aliis id genus. 


]bidem, quod cum ipso erat Pater, et Spiritus: 


sanctus. 

Cap. XXII. Nemo scit novissimum diem, nec an- 
geli, nec Filius. — 

319 Cap. XXIII. Quoniam nullusest Deus, nisi unus: 
nam quamvis sunt qui dicuntur dii sive ia coe- 
lo, sive in terra, sicut sunt dii multi, et domiui 
multi: nobis vero unus Deus Pater, ex quo 
omnia, et unus Dominus Jesus Christus, per 
quem omnia. Jbidem, quod nomen Deus non est 
praestantius nomine Dominus : sed ambo tribus 
conveniunt hypostasibus ; smpius vero etiam pra- 
ponilur nomen Dominus nomini Deus. 

Cap. XXIV. Quod Graeci juxia eorum. errorem in- 
telligunt illud : Si qui sunt qui dicuntur dii sive 
in colo, sive in terra. 

Cap. XXV. Glorifica me tu, Pater, apud temetipsum 
gloria quam habui, antequam mundus esset, 
apud Le. 

Cap. XXVI. Quanao venerit in gloria Patris aui. 

Cap. XXVII. Mediator Dei, et bominum Dominus 
noster Jesus Christus. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
sapienti Deo honor et gloria; et, Α τῷ, µόνῳ σοφῷ θεῳ τιµη xat δόξα” καὶ, 


- 


T72 


ων ἀθανασίαν, que olxiv ἀπρόσιτον - καὶ xepl 


tov Aerórtur Οὐκ εἰσὶν οὖν al φυχαὶ καὶ οἱ ἄγγελοι 
ἀθάνατοι xal ἀόρατοι; Vox 


Κεφ. IZ'. Ὥσπερ γὰρ ὁ Πατὴρ ζωὴν ἔχει ἐν ἕαυτῷι 
οὕτως ἔδωχε ed fio Col, e ἐν. ἑαυτῷ * xd, 
"E&oucíay ἔδωχεν αὐτῷ χρίσιν ποιεῖν, ὅτι Y'tbc ἂν- 
θρώπου’ xal πἀ.ιν. Οὓς ἔδωχάς µοι Ex τοῦ χό- 
σµον, σοὶ σαν, xaX ἐμοὶ αὐτοὺς ἔδωχας ' καὶ xá- 
4A * Ἠάντα µοι παρε παρὰ τοῦ Πατρός * xol 
πάλη. Ἐδόθη po πᾶσα ἑξουσία ἐν οὐρανῷ xal 
ἐπὶ γῆς. Kal 06a τοιαῦτα. Καὶ τὸ vov Aavté- 
Αἴτησαι παρ) ἐμοῦ, xat δώσω σοι ἔθνη τὴν κληρο- 
γοµίαν σου. . 

Κεφ. ΙΗ’. Ὁ πέµψας µε Iatho ustQov uou &oxtv, 
Ἐν ταυτῷ περὶ Μογταγιστων καὶ Μανιχαίων. 

Κεφ. [Θ’. Ὁ Πατὴρ ἑντολὴν µοι δέδωχε, τί εἴπω χαὶ τέ 
λαλήσω. Περὶ δὲ του ἁγίου Πνεύματος. "Àe" 
ἑαυτοῦ οὗ λαλήσει’ καὶ, Απ΄ ἐμαυτοῦ οὐχ ἐλάλη- 
σα” καὶ, Καθὼς ἑνετείλατό µοι ὁ Πατὴρ, οὕτω 
mot * καὶ, 'O λόγος ὃν ἀχούετε, οὐχ ἔστιν ἑμὸς, 
ἀλλὰ τοῦ πἐμφαντός µε. 

Κερ. K'. ῃ 44 αἱ Ὅταν παραδιδῷ τὴν βασιλείαν τῷ 

e xai Πατρὶ, xal ὅτ᾽ ἂν ὑποταγῇ αὐτῷ τὰ πάν- 
τα, τότε xal αὐτὸς ὁ Υἱὸς ὑποταγήσεται τῷ ύπο- 
τάξαντι αὐτῷ τὰ πάντα, ἵνα ᾗ ὁ θεὺς τὰ πάντα Ev 
πᾶσιν. Ἐν ταυτῷ, ὅτι τὴν οἰκογομία», ὅτε ἄν- 
θρωποι, τότε xal ἄγγε.Ίοι διὰ τους ἀγθρώπους 


ωσαγ. 

Κεφ. ΚΑ’. Πάτερ, εἰ δυνατὸν, παρελθέτω τὸ ποτήριον 
τοῦτο) καὶ περὶ τοῦ, Σῶσόν µε Ex τῆς ὥρας ταὺ- 
της" καν θες, μον es DI ἵνα τί ἐγχατέλιπές 
με; xal, Περίλν στιν fj dv t Qavá- 
του. Καὶ περὶ τοῦ δα πα αν Abbo, xal 
χοπιάσαι, xal προσεύξασθαι, καὶ πεινῆσαι, 
xal ὑπνῶσαι, καὶ ὅσα τοιαῦτα. Ἐν cavto, ὅτι 

αὐτοῦ ἦν à Πατὴρ xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 

Κεφ. KB'. Οὐδεὶς olós τὴν ἑσχάτην ἠἡμέρα», 
οὐδὲ οἱ ἄγγελοι, οὔτε ὁ Υἱός. 

Κεφ. KI". Ότι οὐδεὶς θεὸς, εἰ μὴ elc. Καὶ γὰρ εἷ- 
περ εἰσὶ λεγόμενοι θεοὶ, εἴτε ἐν οὐρανῷ, εἴτε ἐπὶ 

Tfjg, ὥσπερ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ xal χύριοι πολλοί : 

n δὲ εἷς θεὸς ὁ Πατὴρ, ἐξ οὗ τὰ mávor- xol 
€i; Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα. Ἐν 
ταυτῷ, ὅτι ὃ Geb; οὐ πρωτεύει τοῦ 6 Κύριος, 
à&AA' dugócepa ταῖς τρισὶν ἁρμόξζει ὑποστάσε- 
σι xoAAáxic δὲ xal προτάττεται τὸ ὁ Κύριος 
τοῦ ὁ θεός. 

Κεφ. KA'. Περὶ τοῦ "E-Utnvac πρὸς τὴν ἰδίαν xAd- 
vn voéiv τὸ, EU τιγές «lov λεγόμενοι θεοὶ, εἴτε 
ἐν ον» εἴτε ἐπὶ γῆς. 

Κεφ. ΚΕ’. Δόξασόν µε σὺ, Πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ 
δόξῃ, f] εἶχον πρὸ τοῦ τὸν χόαµον εἶναι παρὰ aoí. 


Κεφ. Κά᾽. "Όταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξη τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ. 
Κεφ. KZ'. Μεσίτης Θεοῦ καὶ ὀρρώπων ὁ Κύρο; 
v Ἰησοὺς Χριστός. 


Cap. ΧΣΥΗΙ. Quod. sine Filio non sunt donata D κα .ΚΗ. [144 b) Περὶ τοῦ ἄνευ τοῦ YloU μὴ δε- 


juzta aliquos charismata, qu& data sunt. ante ejus 
adventum in mundum. 

Cap. ΧΧΙΧ. De eo quod. petenti matri filiorum Ze- 
bedmi, ul coustituerentur a dextris ejus, et a si- 
nistris in futuro judicio duo filii ejus, dixit : Non est 
meum dare, sed quibus paratum est a Patre. 


Cap. XXX. Pater,in manus tuas deponam spiri- 
ium meunt. 

Cap. XXXl. Prapara te ut invoces Deum tuum, 
[;rae!, quia ecce ego f(irmans tonitru, et 
creans Spiritum, et annuntians in hominibus 
Christum ejus 

Cap. XXXM.. De iis, qui dicunt : Omnia per Filium 
facta sunt. Nonne inter omnia est-etiam Spiri- 
Qus sanctus ? 

Cap. XXXIll. De eo, quod dixit Christus : Et quo- 
modo David in Spiritu sancto vocat eum Domi- 


8 


ωρῄσθαι wat ἑ ους τὰ πρὸ τῆς év κόσμφ 

παρουσίας αὐτοῦ χαρίσματα. ] 

Κεφ. Κθ’. Περὶ τοῦ, αἰτούσῃ τῇ μητρὶ cov υἱῶν 
Ζεθεδαίου ὥστε καθεσθηγαι bx δεξιῶν avtov 
xal ἐξ ἀριστερῶν ἐν τῇ ueAAovom κρίσει τοὺς 
δύο αὐτῆς υἱοὺς, εἰπεῖν τὸ, Οὐκ ἔστιν ἐμὸν 
δοῦναε, ἀλλ’ ofc ἡτοίμασται ὑπὸ τοῦ Πατρός. 

Κεφ. A'. Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παραθῄσομαι e 
πνεῦμά µου. 

Κεφ. ΛΑ’, Ἑτοιμάζου τοῦ ἐπιχαλεῖσθαι τὸν Θεόν ao) 
Ἱσραήλ διότι ἰδοὺ ἐγὼ στερεῶν βροντὴν, καὶ χτί- 
ζων πνεῦμα, xal ἁπαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν 
Χριστὸν αὐτοῦ. NEN 

Κεφ. AB'. Περὶ τῶν Aeyóytor- Πάντα διὰ τοῦ Yio 
ἐγένετο" εἰς πάντα οὖν ἐστυ καὶ τὸ ἅγιο 

Ke api àv Χριστὸν εἰρηκέναι Καὶ 
εφ. AI". Περὶ τοῦ t ιστὸν ε a 
πῶς Aautb ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καλεῖ αὐτὸν Κύριον, 


175 DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


; ΔΑ 
Κεφ. ΛΑ’ Περὶ τοῦ, Οὕπω γὰρ fv Πνεύμα ἄχιν, 


Κεφ. AQ'. Αὕτη γάρ ἔστιν dj αἰώνιος ζωὴ, ἵνα γί- 
ν ὐσχωσί σε τὸν óvov ἀληθινὸν θεόν * xal xd 
Πιστεύετε εἰς τὸν Θεόν; xal εἰς ἐμὲ πιστεύετε. 
Οὐκ εἶπε δὲ, φησὶν, Καὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα. 

Κεφ. AZ'. Οὐδεὶς γινώσχει τὸν Πατέρα, εἰ qa 6 Ylóc * 
οὐδὲ τὸν Υἱόν τις ἐπιγινώσχει, εἰ μὴ ὁ Πατήρ. Καὶ 
πρὸς τοὺς ac, ἐρευνῷν τὸ ἅγιον Ίνενμα τὰ 
βάθη τοῦ θεοῦ, ὡς ἔσθ᾽ ὅτε ἀγγοοῦ». 

Κεφ. ΛΗ’. [145 a] Περὶ τοῦ ἀφορίζει αὐτοὺς uó- 
Yo τῷ ἁγίφ Πγεύματι τὸ ὄνομα τοῦ Παραχλήτου: 
Ιέγειν δὲ, ὅτι καὶ ἀπεστάλη παρὰ τοῦ Yiov. 
Καὶ περὶ τοῦ καὶ τὸν Υἱὸν ἀπεστάλθαι παρὰ 
tcv Πατρὸς xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἐν ταυ- 
t καὶ περὶ Μονταγοὺ. 

Κεφ. Αθ’. Περὶ cov, Ἑξαπέστειλεν ὁ θεὸς «b Πνεῦ- 
Perte ἐν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν, χράζον * ᾿Α66ά, 

atfjp. 

Κεφ. M'. Πρὸς τὸ εἰπεῖν τὸν Υἱὸν περὶ τοῦ Πγεύ- 
µατος Ἐχεϊνος iuh δοξάσει, ὅτι àx «00 ἐμοῦ 
ὠΊψεται, xaX ἀναγγελεῖ ὑμῖν. 

Κεφ. ΜΑ’. Περὶ Μοντανιστῶν οὑτωσί» 

"Οτι τὸν αὐτὸν Aérovcur. εἶναι Πατέρα, xal 
Υ1ὸν, καὶ Παράκ.λητον. 
οταν ὀν ἐσχηκχέγαι τὸ τέλειον 


7T 


num, dicens : Dixit Dominus Domino meo? 

Cap. XXXIV. De illo : Nondum enim erat Spiritus 
sanctus, quia Jesus nondum glorificatus fuerat, 
Cap. XXXV. De eo, quod scriptum est : Ipse Spi- 

ritus postulat pro oobis gemitibus Inenarrabili- 
bus. Qui autem scrutatur cordo, scit quid sapiat 
Spiritus, quia secundum Deum postulat pro sau- 
ctis. | 
Cap. XXXVI. Ίο enim est vita φίδια, 313 αἱ 
cognoscant te solum verum Deum; et rursus : 
Credítis in. Deum ? et in me credite. Non dizit 
vero, inquiunt, Et in Spiritum sanctum. 
Cap. XXXVII. Nemo novit Patrem, nisi Filius, ne- 
que Filium quis novit, nisi Pater. Et contra eos, 
ui dicunt, scrutari Spiritum sanctum profunda 
οἱ, T aliquando ea ignoret, 
Cap. XXXVIII. Quod heretici nomen Paracleti soli 
Spiritui sancto tribuunt ὁ et. dicunt, missum esse 
etiam α Filio. Et de eo, quod aiunt, Filium quo- 


B Tue missum esse a. Patre, et a. Spiritu. sancto. 


bidem etiam de Montano. 


Cap. XXXIX. De illo textu : Emisit Deus Spiritum 
suum in corda nostra, clamanten : Abba, Pa- 
ter. 

Cap. XL. In illud, quod dicit Filius de Spiritu ? 
lle me glorificabit, quia de meo accipiet, et an- 
nuntiabit vohis, 

Cap. XLI. De Monlanistis, in hunc modum : 

uod eumdem dicunt. esse Patrem, οἱ Filium et 
Paracletum. 

Quod Montanum habuisse inquiunt. perfectionem 
Paracleti. 

Quod aiunt : Vos non creditis, post. adventum 
Domini in mundum, fuisse prophetas. 


Cap: XLII. De exhortatione. 
renuntialam esse hereticam impietatem. 





LIBER TERTIUS. 


ΚΕΦ. A'[145 b]. 
Ῥυχὴ xa8 αὑτὴν ἓν τῷ νοητῷ ἀπαθὴς ὑπάρχουσα, 


τοῦ παθαίνεσθαί ποτε αἰτίαν ἔχει τὸ σώματι συνεῖ- C 


ναι, χαὶ τὴν ἰδίαν αὐτῆς προαἰρεσιν, fitouv τῆς γνώ- 
σεως τὴν ἔφεσιν. Τὸ μὲν γὰρ σῶμα ἐναποχεχλεισμέ- 
νην ἔχον αὐτὴν ἐν ἑαυτῷ, ὡς kv τυφλῷ φρουρίῳ, διὰ 
τῶν ὑλιχῶν παθῶν ἀποδῥηγνύει τῆς τοῦ θεοῦ ὁμι- 


(I8) Impatioss. Animam a corpore sejunctam 
piti non posse censuit olim Tertullianus in Apolo- 
gelíco, cap. 48. Sed hunc errorem postea abjecit, 
eumque in extremo libro De anita refellit. « Nonne 
εἰ de suo, inquit, &uflicit sibi (anima) ad... titulum 
Passionis? » In eumdem porro bic Didymum inci- 
disse non existimo : nam primum quidem animam 
*X corporis conjunctione duntaxat pati non alt, 
sed ex eo etiam, quod scieutiam appetat, et eli- 
fendi, ac voleudi facultate praedita sit : deinde il- 
hm non absolute impatibilem dicit, sed ἐν τῷ 
πητῳ, id. est, quatenus intelligens est, aut «in 
60, quod intellectuale in ipsa est. » Deinum impa- 
Ubilem potius vocat, ut puto, quod passionis ex- 
Peri sil, ipsa secunduim se ipsam spectata, quam 
quod pati omnino nequeat. 

(79) Velut in ceca custodia. Locutio ista, quam 

lato, ac Platonici usurparunt, Origeniana videri 
Potest, ac lalis. reipsa visa est S. Methodio, ut te- 
δω; Photius in. Bibliotheca cod. 224. Hieronymus 


314 CAP. I. 

Ànima cum per se ipsam in intellectuali parte 
sit impatibilis (78), cur patiatur aliquando in causa 
est ejus conjunctio cum corpore, et propria ipsius 
voluntas, atque electio, aut cognitionis appetitus. 
Nam corpus cum eam in se ipso, velut in czca cu- 
stodia (79), inclusam habeat, per 1nateriales pas- 


tamen cum ea usus esset in commentariis Epistolae 
ad Ephesios, eamdem lib. ; in Rufinum defendit, 
quamvis ab Origene adhibitam dicat. Totum Hie- 
ronymi locum non affero, utpote longiorein. Legat 
lector num. 235 ejus libri: ubi prius fatetur se in 
commentariis Epistolae ad Ephesios hzec scripsisse 
« Vel certe quia in plurimis locis lectum est, vin- 
culum anim: corpus hoc dici, quo quasi clausa 
teneatur in carcere, dicimus propterea Paulum cor- 
poris nexibus coerceri. » Deinde vero subjungit, se 
ibi Origenis interpretationem posuisse, Ác demum 
addit : « Et tamen vinctam dici. animam corpore, 
donec ad Christum redeat, et in resurrectionis 
gloria corruptivum, et mortale corpus incorruptione 
ει iminortalitate cominutet, non absurda intelli 
geutie est. Unde et Apostolus : «Miser ego, inquit, 
«homo: quis me liberabitde corpore inortis hujus ?» 
Corpus mortis appellans, quod vitiis, οἱ morbis, 
et perturbationibus, et morti subjaceat, donec cum 
Christo resurgat in gloria. » Fortasse vero Di- 


TIS 


DIPYM! ALEXANDRINI 


7:6 


siones ipsam a Dei consortio abducit, ac deorsum A λίας, xai xavagépet πρὸς γην xal τὰ γῆς, οιµαι, 


in terram, atque in terrenas, ut puto, sollicitudi- 
nes ipsam inclinat; atque ita imperare conatur ei, 
que matura prestantior est, et tanto preestantior, 
quanto id, quod immortale est, excellentius est eo, 
quod .est mortale. Desiderium insuper propria 
ipsius explenda voluntatis, aut acquireudos cogni- 
tionis, iduc eam trahit, eoque tendit, ut quxdam 
scire velit: sed cum rectum ac tutum viz duclo- 
rem non habeat, aut pravorum bominum consue- 


tudine utatur, aberrat, ct anceps hzeret, ac tandenr 


ad quam forte appulsa fuerit opinionem, eam in- 
considerate amplectitur : atque ita summopere 
miserabilis fit, ac misera; quippe quze dum bonam 
cognitionem aueupatur, eamque se invenisse pu- 


tat, in pravas incidens sententias depravatur. B 


Quod enim nos omnes natura itia comparati 
simus, «ut scientiam — appetamus, ostendit , 
ut inquit Aristoteles (80), etiam 915 sen- 
suum desiderium, quod nulla urgente  necessi- 
tate ad se ipsum nos attrahit. ltaque. videre ali- 
quid, aut agere aliquando optamus, etsi omnino 
necessarium noa sit, sed potius noxium quod 
conspicitur, aut efficitur. Quod autem hzc ita se 
habere aperte affirmaverint sacre Littere, decla- 
rant divini scriptores (81), qui sie locuti sunt. Ja 
cobus inclyte memoriz vir : « Non est (82), in- 
quit, sapientia ista desursum descendens, sed ter- 
rena, animalis, diabolica. » Et subdit : « Quse 
enim (83) desursum est sapientia, primum quidem 
pura est, pacifica (84) , &qua, docilis, plena mise- 
ricordia et fructibus operum bonorum (85), non 
dijudicans, sünulationis expers. » Λο preterea du- 
plícis anite eus homines vocat, qui rules, el gre- 
garii sunt, nec , mundam cognitionem , aut stabi- 
lem (86) anima electionem propositumve habent , 
dum hzc scribit : « Appropinquate (87) Deo, et ap- 
propinquabit vobis, emundate manus, o pececalo- 
res, et purificate corda, o duplices animo. » Quin 


dymus, dum sic loquitur, respicit illud psal. cxri, 
vers. 8 : « Educ de custodia animam mieam, » sive, 
ut legitur apud Hieronymum lib. adv. Joannem Hie- 
rosolymilanum, num. 7, « Educ de carcere animam 


ag. 120. 
d (80) Aristoteles. Primum Melaphysicorum librum 
sic exorditur philosophus Stagirita : Πάντες ἄνθρω- 
ποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει» σημεῖον δ' ἡ τῶν 
αἰσθήσεων ἀγάπησις. Καὶ γὰρ χωρὶς τῆς χρείας, 
ἀγαπῶνται δι ἑαυτὰς, xal μάλιστα τῶν ἄλλων i 
διὰ τῶν ὀμμάτων. Οὐ γὰρ µόνον ἵνα πράττωµεν, 
ἀλλὰ xal μηθὲν μέλλοντες πράττειν, τὸ ὁρᾷν αἱρού- 

εθα ἀντὶ πάντων, ὡς εἰπεῖν, τῶν ἄλλων. Αἴτιον δ,. 

τι µάλιστα ποιεῖ γνωρίζειν τι ἡμᾶς αὕτη τῶν αἱ- 
σθῄσεων. Qui sic vertit Bessarion :. « Oinnes. ho- 
mines natura scire desideraut. Sigiium autem est 
"seusuum dilectio : nam et absque usu propter se 
ipsos amantur. Prz caeteris autem, qui per oculos 

1: nou eniin ut agamus solum, verum etiam nil 
acturi, ipsum videre pra omnibus aliis eligimus. 
Causa autem est, quod sensuum hic vel maxime 
nos cognoscere quidquam facit.» 


φροντίσµατα * xal οὕτω χαταχρατεῖν ἐπιχειρεῖ της 
φύσει χρείττονος, καὶ τοσούτῳ χρείττονος, ὅσον τὸ 
ἀθάνατον τοῦ θνητοῦ. Ἡ δὲ vz τῆς lola; οὗττς 
προαιρέσεως, Ἡ Υνώσεως πάλιν ἐπιθυμία, ἔλχει μὲ» 
εἰς τὸ θέλειν εἰδέναι τι αὐτὴν, xaX ἐπὶ τούτο πορεύξ - 
ται, μ] ἔχουσα δὲ ὀρθὸν τῆς πορείας ἀγωγὸν, ἡ χα- 
χῶν χρησαµένη ὁμιλίαις ἀνθρώπων, πλανᾶται χαὶ 
ἁπορεῖ, xal τέλος, ἐφ᾽ fjv τύχοι προσορµήσασα δό- 
ξαν, ἀμαθῶς ταύτην ἀνείλετο' χαὶ οὕτω δη Υέγονεν 
οἰκτίστη τε xat ἁθλία, &v γνώσεως ἀγαθης ὑπογίᾳ καὶ 
δόξηθηρασαµένη χακόνοιαν. Ὅτι γὰρ πάντες ἄνθρωποι 
κατὰ φύσιν τοῦ γινώσχειν ὀρεγόμεθα, δηλοῖ τοῦτο, ὣς 
φησιν Αριστοτέλης, xal dj τῶν αἰσθήσεων ἐτι- 
θυµία, πἐρα τῆς χρείας ἡμᾶς ἐφ᾽ ἑαυτὴν παρατὲμ- 
πουσα. "Opdv γοῦν, fj ποιεῖν ἔσθ᾽ ὅτε ἐπιθυμοῦμεν, 
χὰν μὴ πάνυ ἀναγχαῖον, ἀλλὰ xaX ἐπιδλαθὲς τὸ ὁρό- 
pevov, f] πραττόμενον f. "Ότι δὲ ταῦτα οὕτως ἄντ:- 
Χρυς εἴρηται, τῶν θείων Γραφείων διασαφοῦσιν ol 
ἀξιώσαντες εἰπεῖν τοιῶαδε’ Ἰάχωδος ὁ τῆς εὐχλεοὺς 
μνήμης « Οὐκ ἔστιν dj σοφία αὕτη ἄνωθεν χατερ- 
χοµένη, ἀλλ ἐπίγειος, duy oc, δαιμονιώδης. Ἐπιρέρει 
τε € Ἡ γὰρ ἄνωθεν σοφία, πρῶτον μὲν vv, ἑστιν, 
εἰρηνιχὴ, ἐπιεικὴς, [146 b] εὐπειθὲς, μεστὴ ἑλέους 
xaX χαρπῶν ἔργων ἀγαθῶν, ἁδιάχριτος, ἀνυπόχρι- 
τος.) Καὶ ἔτι διψύχους προσαγορεύει τοὺς ἀγελαίους, 
xaY οὐ καθαρὰν γνῶσιν xal σταθερὰν φυχΏς τροαί- 
ρεσιν ἔχοντας τῶν ἀνθρώπων, φάσχων τοιάδε' « Ἐν- 
γίσατε τῷ θεῷ, χαὶ ἐγγιεῖ ὑμῖν χαθαρίσατε χεῖρας, 
ἁμαρτωλυὶ, χαὶ ἁγνίσατε καρδίας, δίφυχοι. » ᾽ΑἈλλὰ 
xaX πρὸς τοὺς µισοπόνηρον ζῆλον φυχῆς ἔχοντας, xal 
νιχηφόρους ὄντας ἀρετῆς, οὓς οὐ διαφεύγει τῶν τι- 
µίων οὐδὲ Ev, διαλέγεται, ὥστε εἴργειν τῶν μὴ τοιού- 
των ἀνθρώπων τὸ ἀχόλαστον, xal µεταδιδόνα: xal 
ἄλλοις, ὧν αὐτοὶ ἔχουσιν ἀγαθῶν, ῥήμασιν αὐτοῖς' 
€ ᾿Αδελφοὶ, ἑάν τις παρ) ὑμῖν πλανηθῇ ἀπὺ τῆς 
ἀληθείας, xaX ἐπιστρέγῃ τις αὐτὸν, γινωσχέτω, ὅτι ὁ 
ἐπιστρέψας ἁμαρτωλὸν Ex πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ, σώσειφν- 
yv αὐτοῦ ἐκ θανάτου, καὶ καλύψει πλῆθος ἁμαρτιὼν.» 


(81) Divini scriptores. Codex, τῶν θείων Τρα- 
φείων. Legendum fortasse τῶν θείων Υραφέων, cun 
nomen Υραφεῖον neutrius generis sit, verbum vero 
ἀξιώσαντες masculini : ac przeterea nomen illud ter- 


mean, H Lege, si placet, S. Zenonis lib. 1, tract. 16, D ti partis. Testamenti Veteris proprium videatur, 


cujus, ut Epiphanius hzeresi xxix, cap. 7, testa- 
μή, tres iste. numerabantur partes, νόµος, Tpozt- 
ται, et γραφεῖα, id est « lex, prophete, et hag:o- 
grapha. » 

(82) Non est. Epist. Jacob. i1, 15. 

(85) Que enim. Ibidem vers. 17. Graca editio ha- 
bet : 'H δὲ ἄνωθεν, id est « Qua autem desursum 


est. ) 

(84) Pacifica. Diblia habent, ἔπειτα elgnvuxt, id 
est « deinde pacilica. » 

(85) Fructibus operum bonorum. Graeca editio ca- 
ret voce, ἔργων, id est « operum. » Quam cum we 
mulgatus quidem interpres legerit, vertit, « fructbus 
onis. » 

(86) Stabilem, etc. Simili fere modo διφύχυς 
interpretatur Clemens in primo Siromatum ος Pa- 
sloris libro, id est « ancipites, ac dubios. » 

(87) Appropinquate. Epist, Jacob. 1v, 8. 


"2 DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 778 
0ὐδὲν δὲ ἧττον xai Πέτρος διδάσχων, πόθεν ἀπαθῆς A etiam eos, qnorum anima zelo incenss maluni oit, 


τυγχάνουσα quyd, παθῶν ἀνάπλεώς ποτε γίνεται, 
ἐπιστρέφων δὰ εἰς τὸ μνημονεύειν τῆς ἀποδιώσεως 
ἡμῶν, Evpaqev- « ᾿Απέχεσθε ἀπὸ τῶν- σαρχιχῶν 
ἐπιθυμιῶν, αἴτινες στρατεύονται χατὰ τῆς φυχῆς. s 
Καὶ Σολομὼν δὰ ὁ τοῦ Δανῖδ φησιν’ « Ὥσπερ οὐχ 
ὅμοια πρόσωπα ἀνθρώπων, οὕτως οὐδὲ αἱ καβδίαι τῶν 
ἀνθρώπων ταῖς χαρδίαις ὅμοιαι.ν Ὕπειαι δὲ µε 
xri ix τῶν τοῦ μεγάλου ἀθληφόρου Παύλου, ἅπερ 
τοῷδε τρόπῳ &velpnxev* «Ψυχιχὸς δὲ ἄνθρωπος οὐ 
δέχεται τὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ Θεοῦ" [446 b] µωρία 
Ὑὰρ αὐτῷ ἔστιν' » xal πάλιν’ « Ὁ δὲ πνευματικὸς 
ἀναχρίνει μὲν πάντας. αὐτὸς δὲ ὑπ οὐδενὸς ἀναχρί- 
γεται. ) 


quique in virintis agone certantes palmam  retule- 
runt, et quos nulla fugit ex rebus sstimiatione 
dignis , bisce ipsis verbis alloquitur, ut hominem, - 
qui eis similes non sunt, intemperantiám coer- 
ceant , et alios etiam bonorem, que ipsi babent, 
participes faciant : « Fratres (88) , inquit, si quis 
apud vos erraverit a veri!ate, et converterit quiy 
eum, sciat, quod qui converterit peccatorem ab 
errore vie ejus, salvabit animam ipsius (89) a 
hiorte , et operiet multitudinem peccatorum. » Pa- 
ri modo Petrus quoque nos docens, quanam ex 
causa (90) anima cum sit impassililis » passionum 
tamen plena aliquando exsistat, et. per quamdam 


veluti digressionem interitum nostrum (91) commemorans, hzc scripsit : « Abstinete (92) vos a carua-. 
libus desideriis, 316 qu militant adversus animam. » Davidis. vero (ilius Salomon ait: « Sicut. (93) 
0» sunt. similes vultus hominum, ila nec corda hominum cordibus similia. » Ex his vero etiam, 
que magnus , invictusque athleta Paulus conscripsit, ea mihi in mentem veniunt , que sic promul- 
pit: « Animalis (94) autem homo mon recipit ea qua sunt Spiritus Dei ; stultitia enim ipsi sunt; » 
et rursus : « Spiritalis (95) autem judicat quidem omnes, ipse vero a nemine judicatur.» 

AXX ὅπερ μὲν Eleyov, fj προαίρεσις αὕτη καὶ τὸ B — Sed, ut modo dicebam, isthec (96) quidem vo- 


«jaa πολλάκις καθέλχειν ἐπὶ τὰ πάθη πέφυχε τὴν 
ψυχήν' ποτὲ δὲ xal συνεισφἑρει, αὐτῇ qup τῇ φυχῆ, 
ἀγαθὰ οὐκ ὀλίγα" τὸ μὲν σῶμα, τὴν τῶν αἰσθητῶν 
Ῥώσιν xal τὴν ἄλλην ὑπηρεσίαν' dj δὲ προαἰρεσις 
τής, τὴν ἀπὸ τῆς εὐδουλίας xal ὀρθοδοξίας µαχα- 
βότητα ὥσπερ πάλιν fj ψυχη, ὅταν εὖ Cf] μετὰ σώ- 
µατος, καὶ χαταχρατῇ, xat πρὸς θεὸν ἐπιστρέφηται, 
χαὶ τῶν αὐτοῦ πληροῦται νοῄσεων, πλείονα xal σε- 
µγότερα δίδωσιν. Τὸ μὲν γὰρ yfjwov, ἁπαθὲς olov 
ἀποφαίνειν σπουδάζει, χοσμοῦσα αὐτὸ ἱδρῶτι, xal 


χαρτερίᾳ, xal πᾶσιν τοῖς ἐξ ἀρετῆς πόνοις, xai δια- . 


χυθερνῶσα, χαὶ διὰ τῆς τῶν ἀλγεινῶν πείρας, ἐπὶ 
τῆι θεοσεδῆ ζωὴν ἀνεγείρουσα" τὴν δὲ ἰδίαν προαί- 
µεσιν, xal «nv πίστιν, ἅπταιστον διαχρατεῖ, xal τὸν 


lendi eligéndique faculias et corpus, saepe animam 
quoque deorsum trahere, et ad passiones incli- 
nare consueverunt; aliquando tamen etiam bona 
important ipsi animz? non mediocria; nempe cor- 
pus quidem, sensilium cognitionem, et alium oin- 
nem famulatum, quem prestat anim: ; eligendi 
vero facultas, quz ipsi anime inest, felicitatem 
illam , que ex sana deliberatione et ex ortho- 
doxia derivatur. Ac vicissim anima si recte vixe- 
rit cüm corpore, et illud sibi obtemperans, ac sub- 
jectum teneat, et ad Deum convertatur, et Dei co- 
gitationibus impleatur, plura et augustiora praebet ; 
nam quod terrenum est, id ea reddere nititur vel- 
uti passionis expera, sudore illud ac tolerantia, et 


ἔνθρωπον ὑπὲρ ἄνθρωπον motel, πίστει xal λόγοις C omnibus, quos viriutis causa sustinet, laboribus 


ay εἰς τὸ σεμνὸν προθιθάξουσα, xai πρὸς ixs- 
οἷαν τῆς Τριάδος ῥέπουσα, καὶ τροφὴν ποιουμένη 
ἣν ἀπὸ τούτων ὠφέλειαν. El γὰρ νομιοῦμεν φυχὴν, 
» Χοσμείσθαι xal τρέφεσθαι οὐκ ἄλλοις, ἀλλ᾽ ἡ λόγοις 
χαὶ πίστει πέφυχεν. ᾿Ανθρώπῳ γὰρ τροφὴ ἄμφω, f) 
mixti γεωργίας; Ἡ τε &x τῶν λόγων καὶ τῆς πἰ- 
πτεως" ἀλλ' ἡ μὲν τὸ σῶμα elvat τε καὶ ἀντέχειν, ἡ 
ἃ ταῖς φυχαῖς τὸ ἑτέρων προἐχειν δίδωσιν, καὶ διὰ 
πίστεως καὶ λόγων καὶ ἡ ἄλλη σύµπασα κατορθοῦται 
ζωή, [147 a] Φωρᾷν ἔνεστι ταῦτα ph ἄλλως ἔχειν, 
ἐπιπορενόμενον τῷ vip, ὡς αὐτίχα τῷ τοιούτῳ ἐπι- 
λάμπει χαὶ συνεογεῖ ὁ ἐπιθεθηχὼς τοῖς ὅλοις Yibg 


(8) Fretres, Jae. v, 49 et 30. Grieca editio D 


Po παρ᾽ ὑμῖν habet ἐν ὑμῖν, id est « iu vobis, » sive, 
1 IMer 108. ) - 


NU, Ipsius. Deest Ίο vox in Grecis Bibliis. Sed 
! legit Vulg. interpres, ul Didymus. 
Pu savant ex caua, Codex, ποθέν. Lepo. 


à (0) I nleritum noslram. Libro quoque De Sp. S. 
sed « Carnis sapientia, inquit, illico morte sibi 
a apio icit 605, qu! Juxia Carnóm gradiuntur, 


ParaoL. Ga, XXXIX, 


exornans, eí ipsum regens ac moderans, οἱ per 
molestiarum colorumque, quos experitur, perpes- 
sienem,: ad religiosam ac piam vitam illud exci- 
tans, ac veluti sursum erigens : propriam vero 
voluntatem sibi. subjectam tenet, ac fidem servat 
iuculpatam, et bominem supra hominem evehit, fide 
et doctrinis eum venerandum reddens , et ad sup- 
plicandum Trinitati se inclinans, et adjumeutum, 
quod ex hisce rebus percipit, suum veluti cibum 
faciens ; nam si animam recte zstimemus ; nulla 
alia re ornari ipsa ac nutriri potest, quam do- 
cirina et. fide : bomini enim ambo hac cibus sunt , 


(52) Abstinele. Petr. τι, 11. Biblia Graeca: 'Av- 
έχεσθαι τῶν σαρχιχῶν, θἱο, 

(95) Sicut. Haec in Vulgata translatione Lati- 
na non exstant, sed Gr:ca editio ea habet Prov. 
xxvii, 19, ubi legitur: "Qonep οὐχ ὅμοια πρόσωπα 
προσώποις, οὕτως οὐδὲ αἱ χαρδίαι τῶν ἀνθρώπων 
ὅμοιαι. 

H(94) Animalis. V Cor. i, 44. MM 

(95) Spiritalis. Ibidem vers. 15. Grzca editio pro 
πάντας labet πάντα, id. est « omnia. » 0. 

(96) Isihieec. Codex sine spiritu. atque accentu, &u- 
τη. ltaque lege αὕτη, aut αὖὐτλ, ut mavis. 

25 


179 DiDYMI ALEXANDRINI T8) 
nempe cum ille, qui ex sgricultura, tum ille, qui ex Α Λόγος τοῦ θεοῦ, ὁ μηδενὸς μηδὲ αὐτῶν τῶν χατα- 


doctrina et fide comparatur : sed ille quidem corpori 
hoc tribuit, ut exsistat, et perduret, iste vero hoc 
animabus confert, ut aliis antecellant : 8ο per fi- 
dem insuper, doctrinamque universa vita nostra, 
quoad alia etiam, felix evadit, et recta. Nou ali- 


φρονούντων αὐτοῦ χαταφρονῶν, ὁ τῇ duy, ei; $7 
διὰ τοῦ φυσήµατος τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα χατῴχ:- 
σεν, τὸν λόγον τῶν πάντων τὸ τιμιώτατον χαταστεί- 
pac. Διὸ xal θαυμαστῶς ὑπὸ τῶν ἔξω elc axiyou vs 
ἀχροτελεύτιον εἴρηται" 


ter hzee se habere, 917 quam dixi, perspicue comperiet quis , si. illud animo reputet, tali homini 
statim illucescere, et cooperatorem adesse eum, qui omnia pervadit, ac supra omnia extollitur, Dei 
Verbum Filium, qui neminem, ne ex iis quidem, a quibus spernitur, contemnit, quique anima, in 
qua per insufflationem sanctum suum Spiritum babitare fecit, rationem, qua res est omnium prz- 
Stantissima, inseruit. Ideo a profanis quoque preclare in cujusdam versus extrema parte dicium 


fuit : 
Ubicunque est homo , ibi est ratio. 

Sed ita quidem hac se habent. Hzretici vero 
nihil nisi quod immundum sit, spirantes, allata 
de Redemptore Deo Verbo rerum omnium Con- 
ditore sublimia testimonia, ejusque dona et ma- 
gnifica opera non attendentes, ad ipsius deita- 
tem referuut. atque applicant ea Seriptur» loca, 
que de summe ineffabili, et summam éjus immu- 
tabilitatem non lzdente benigna Incarnatione dícta 
sunt, quaque illis humilia videntur, atque inde- 
cora : et quibus ex rebus gloriam Dei perspicere, 
ejusque in homines benignitatem magis celebrare 
deberent per has ipsas longe a veritate alieni de- 
prehenduntur, 3c eo deveniunt, ut benefactorem 
36 Salvatorem contumeliis afficiant : nec eum pla- 
care stadent ut judicem, sed e contrario ostendere 
conantur, ipsum, utpote creatum , judicio subje- 
cium esse nunc quoque, postquam el in colos 
ascendit, et ad dexteram Patris sui considet sequali 
ac ille honore afficiendus. Quin etiam ssepenumero 
qux de ipso Filio, aut ab ipso dicta non fuerunt 
aut quis arcano atque mnigmalico sensu scripta 
&unt, ea sine examine, quasi contra ipsum, aul 
ab ipso pronuntiata proponunt, et pravam quam- 
libet atque infirmam interpretationem plurimi fa- 
eiunt : ae semetipsos nihil ab irrationalibus anina- 
libus discrepantes exhibent huic optatissimo Do- 
mino , qui credentes ducit sine violentia in Patris , 
οἱ sui ipsius, et sancti Spiritus unum individuum 
regnum, quique ob suam erga nos indulgentiam 


Πανταχοῦ AóToc, ἔγθα xal ár0poxoc. 
'AXMk ταῦτα μὲν ὧδὲ πη ἔχει. Αἱρετιχοὶ δὲ, μηδὲν 
ἁναπνέοντες καθαρὺν, ταῖς χειµέναις περὶ τοῦ ὰν- 
τρωτοῦ Θεοῦ Λόχου, τοῦ πάντων γενεσισυργοῦ, ὑνη- 
λαῖς µαρτυρίαις τε xal δωρεαῖς, xal μεγαλουργίαις 
ob προσέχοντες, τὰ περὶ τῆς ἀῤῥητοτάτης xal ἀτρε- 
πτοτάτης Φφιλανθρώπου ἑνανθρωπῄσεως αὐτοῦ vopt- 
ζόμενα ἐχείνοις εἶναι μικροπρεπῆ ῥήματα, τῇ θύ- 
τητι αὐτοῦ προσάπτουσιν’ xat ἀφ' ὧν ὤφειλον, τῇ» 
τε δόξαν διειδέναι τοῦ Θεοῦ, xal ἀνυμνεῖν πλέον 3) 
φιλάνθρωπον αὐτοῦ, διὰ τούτων ἔξω τε τῆς ἀλτθείας 
φερόμενοι ἁλίσχονται, xal ὑδρίζειν τὸν εὑεργέτην 
xa Σωτῆρα προάγονται" φροντίς τε αὐτοῖς, οὐχ ὅπως 
ἐξιλεώσωνται αὐτὸν ὡς χριτήν’ ἀλλ᾽ ὅπως ὑπὸ xpl- 
σιν ὄντα, ὡς κτιστὸν, xol μετὰ τὴν εἰς οὐρανὺς 


C. ἄνοδον καὶ τὴν ἐκ δεξιῶν τοῦ ἑαυτοῦ Πατρὸς ἰσότ'- 


μον συνεδρίαν ἀποδείξωσιν. Ἠολλάχις δὲ καὶ τὰ περὶ 
αὐτοῦ, J| παρ αὐτοῦ μὴ λεχθέντα, f| δι ἔπιχρἉκως 
ἠνιγμένα, ὡς κατ’ αὐτοῦ, ἡ παρ' [141 b] αὐτου ἀπν' 
πεφασµένα ἁδασανίστως διατιθέασιν, xal πάντα 
σαθρὸν xai ἄναλχιν ἐχτετιμήχασι νοῦν' οὐδὲν xa- 
λίους ἁλόγων ζώων ἑαυτοὺς προσάγοντες τούτῳ τν 
περιποθήτῳ Δεσπότη, τῷ ἄγοντι δίχα βίας τς 
πειθοµένους εἰς τὴν τοῦ Πατρὸς, xai ἑαυτοῦ, x3 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μίαν ἁδιαέρετον βασιλεία, 
xaX φειδοῖ τῇ πρὸς ἡμᾶς παραινοῦντι € Mh 1ένεσθε 
ὡς ἵππος καὶ ἡμίονας, ofc οὐχ ἔστιν σύνεσις. ? Ti 
γὰρ ἅλογα ζῶα, φησὶν, οἷς fj qoyh τὸ ἐξ ὕλης a 
κατὰ τὸν εἰπόντα ἐν τῇ Γενέσει, « Τὸ αἷμα αὐτοῦ f 
Ψυχἠ αὐτοῦ, » εἰς γῆν νένευχεν, ἀεὶ τῇ γαστρὶ pin 


mos ita hortatur : « Nolite (97) deri sicut equus et D δουλεύοντα, xat οὐκ ἀνέστηχεν τῷ σώματι xol 50 


mulus, quibus non est intellectus. » Quasi dicat : 
mam ratione destituta animantia, quorum anima 
est sanguis materialis, juxta eum, qui ait in Gene- 
οἱ (98) : « Sanguis ejus est anima ejus , » in 3918 
terram prona sunt semper, ventri tantum. servien- 
iia, neque corpore ac mente eriguntur ut bomo, 
qui et terrena sentit, et sublimia videt, et ad c«ele- 
stem serenissimum , et cujusvis plane passionis ex- 
pertem statum festinat, auque. in mundo velut. in 
publico quodam hospitio hospitem se diversari pu- 
tat, et quotidie sese (99) ad exitum ex hac vita sa- 
pienter agendo praeparat; ideoque fide et mente 


(o Nolite. Psal. xxxi, 14 (sen 9). 

(98) In Genesi. 1n. Genesi hxc non inveni. Re- 
tpicit, ut puto, Levitic. xvii, 14 et 14, ubi le- 
güur : Ἡ γὰρ Φυχὴ πάστς σαρχὸς αἷμα αὐτοῦ 


νῷ, ὡς ὁ ἄνθρῶπος, ὁ xal τῶν ἐπιγείων αἰσθανό- 
µενος, xal τὰ µετέωρα βλέπων, xal ἐπὶ τὴν $e 
γαληνοτάτην xai ἀπαθεστάτην κατάστασιν σπεύδὺν, 
καὶ ὡς] tv πανδοχίῳ twi ἐν τῷ χόσμῳ ἡγούμενκ 
καταλελυχέναι, καὶ παρασχευαζόµενος ἵν toy i 

bg! ἑχάστης πρὸς τὴν ix. τούτου ἔξοδον" διά τε 1077 
ἁπλοῦς τὴν πίστιν xal τὴν γνώμην ὁ σοφὸς ὑπάρίί" 
Παντὶ γἀρ τῳ δῆλον, ὡς πάσης τῆς διὰ λόγων xi 
ἐν λόγοις τέχνης ἡ ἀλήθεια κρείττων ἀεὶ, fr CUP 
πέφυχεν τῇ ἁπλότητι. Ταράττειν δὲ χαὶ ταράττεσίαι 
δοχοῦσιν οἱ τεχνιχοὶ λόγοε, οἳ πλεονάξουσιυ aipet" 
xolg τοῖς τῆς θεολογικῆς θεωρίας, ὡς καὶ “Βλ 


ἐστι, id est, « anima enim omnis carnis est sanput 
eius. » . 
| (99) Hospitio, Codex, πανδοχίω. Alii πανδο 
scribunt. Phrynichus mavult πανδοχεῖον. 


781 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


753 


ἁλλοτρίοις. θεὸν μὲν vp, xol Κύριον, καὶ Υἱὸν A simplex est sapiens; unicuique énim manifestum. 


χαλοῦσιν αὐτὸν, οὐχ ἔτι δὲ ὡς μὲν θεὸν χαὶ Κύριον 


ἄχτιστον, ἄναρχον, αὐτεξούσιον, xal ἴσον τῷ θεῷ' 


Πατρί ὡς δὲ povoyevi Υἱὸν [148 a] ὁμοούσιον τῷ 
Ἱεννήσαντι λέγουσιν’ xal ταῦτα ἐχφαίνοντα xai προ- 
φαίνοντα τὸ ὁμότιμον xal ἰσοσθενὲς τῆς ἁγίας Τριά- 
δος εἰς τὸ περὶ τὸ βάπτισμα θεῖον αὐτοῦ δόγµα, xal 
iv ἄλλοις δὲ πολλοῖς, ὡς εἴρηται' ἀλλ "EX τρό- 
πον τινὰἁ συμφερόµενοι, διαφορότητας xal ὑφέσεις 
οὐσιῶν xal δόξης, χατὰ νόας ἰδίους, τῶν θείων xal 
ὁμοουσίων τριῶν ὑποστάσεων ὑφιστᾶσιν καὶ διανοοῦν- 
ται περί τε τοῦ Υἱοῦ χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος τοῦ 
θεοῦ. Y 


est, artilie'0sa quamvis ratiocinatione, dicendive 
facultate veritatem, quam naturaliter simplieitas 
comitatur, prestantiorem semper esse a€ preva- 
lere; artificiosas vero argumentationes ; quibus 
abundant hszretici qui a theologica doctrina et 
speculatione item ut Graci , id. est ethnici, alieni 
sunt, et turbare constat et. turbari. Nam Deunt 
quidem ipsum, et Dominum, et Filium vocant , 
sed illum quatenus Deum quidem, et Dominum , 
non aiunt increatum esse, eternum, propria ac li« 
bera potestate preditum et :qualem Deo Patri ; 
quatenus vero unigenitum Filium, consubstantia- 


lem. Genitori non agnoscunt ; quamvis hze unam ssncte Trinitatis, et zqualem majestatem, οἱ po- 
lentem manifestent, et. clare patefaciant cum in divino ejus dogmate de baptismo, tum in alii3 
multis, αἱ dictum «est: sed Grecis quodammodo consentiendo, discrepantias, et inferiores essentia- 
rum et glorie gradus, secundum propria ipsorum cemmenta, in tribus divinis et consubstantialibus 
hypostasibus constituunt, et ea discrimina excogilant, cum de Filio ae de Spiritu saucto Dei scr- 


wonem habent. 


περ χαὶ ol ἁλάστορες xal μυσαροὶ δαίμονες, οἱ B.— At hiec vel ipsi exiüabiles, οἱ abominandi de. 


ὃ οἰχείας γνώμης καχότητα &vabecyüÉveec, ἄχρηστα 
χαὶ µισόχαλα χτίσµατα ἀχοῦσαι, µήτιγε xal εἰπεῖν, 
φρίττουσιν. Οἱ μὲν οὖν λόγοι, οἱ τὰς θεολογίας 
πἐριέχοντες, ἀποχρώντως ἀπειργάσθησαν, ἤδη οὐσῶν 
μὲν xà ἄλλων µυριολέχτων ἀποδείξεων, μὴ µνηµο- 


νευθεισῶν δὲ, ὅπως μήτε Óxvolev διὰ τὸ πληθος - 


οἱ ἐντυγχάνοντες, µήτε µαχροπερίοδος xai πολυ- 
λογῶν φαΐνηται ὁ Ὑράφων. El γὰρ « ἁπλοῖς ὁ μῦ- 
ὃος τῆς ἀληθείας ἔφυ, » φασὶν οἱ τῶν Ἑλλήνων εὖ- 
δόχιμοι, xa ᾿Αλήθεια διὰ τοῦτο εἰχότως ἂν τὸ Θεῖον 
πρυσαγορεύοιτο μόνον’ δῆλον, ὡς xa ὁ περὶ τοῦ θεοῦ 
Λόχου λόγος ἁπλοῦς, xal πάσης διαστρόφου ποιχι- 
Mas ἀπηλλαγμένος. "Iva δὲ εὐσύνοπτοι ὦσω αἱ θεη- 
τορίαι, διὰ τὰ νυνὶ λεχθησόµενα προθλήµατα αἱρετι- 
Xv, φέρε, ὡς ἓν μεριχῇ xal συντόμῳ ἀναχεφαλαιώ- 
σει συγείρωµεν τὸν λόγον αὐτῶν, εἰ xal ταυτοεπεῖν 
μέλλοµεν, ἀλλ᾽ ὅμως διὰ τὸ χρειῶδες xal τὸ πᾶσι 
Άχνταχόθεν ἁλώσιμα, χατά γε τὸ ἐφιχτὸν, [148 5] 
Ἱνέσθαι τὰ περὶ αὐτῶν. Καὶ γὰρ χαὶ οἱ προθέµενοι 
οἰχοδομίαν ποιῄσασθαι, συνοψίσαντες πρότερον τὰς 
ἁρμονούσας ὕλας ἀποτίθενται, εἶτα ἐξ αὐτῶν πλη- 
σον ἑχάστου τόπου ἑἐξεργάζεσθαι μέλλοντος παρα- 
, "law, ὡς ἂν ἔχοιεν ὑπ᾿ ὄμμασι xaX ἓν προχείρῳ 
ἕχαστοι τῶν τῇ χειρουργίᾳ χεχρηµένων, xal οὕτω 
του πράγματος ἄρχονται. Τῷ δὲ θεῷ αὖθις τὸ πᾶν 
θαῤῥήσας, τῷ τὰ χύµατα παύοντι, xal εὔδιον πλοῦν 
ῥιδόντι, καὶ πάντα χατορθοῦντι, οὗ χατὰ χάριν (ἣν 
χαὶ ἁμαρτωλοῖς xaX στενοῖς τὸν λόγον, ἰδία δ' ἐμοῦ 
λέγω, χορηγεῖ» εἴωθεν) εἰς ταύτην προελήλυθα τὴν 


(1) Male. Codex, ἄχριστα. Lego ἄχρηστα. Nihil p 


P'rro crebrius inculcat Didymus cum in enarra- 
tionibus, tum in omnibus aliis operibus, quam dz- 
"(nes non « natura 2 malos esse, ut exsecrabiles 
Mnicbei docebant, sed ob proprie mentis malitiam 
Βίος redditos fuisse. 

(3) Millie a Catholicis inculcata. ln Graeco, µυ- 
POMxwoy, Est autem μµυριόλεχτον idem atque 
Ἐολνθρύλλητον, cvitum, vulgatum, vulgo notum : » 
(Uo seusu a Xenophonte edbibetur lib. ν Έλλη- 
Vx. ^ oratione Cligenis Achantil. 

V) Scriptor, Vide not. 45, pag. 238. 


mones, qui ob proprie mentis malitiam malz (1) 
creature, ac honesti inimica redditi sunt, audire 
horrent, nedum dicere. Jam vero de Scripturz te- 
stimoniis , quibus Filii, aut Spiritus sancti divinitas 
declaretur, satis jam locuti sumus ; etsi enim alia 
etiamexstent millieà a Catholicis inculcata (2) testimo- 
uia, ea tamen non commemoraviwus, tum ue ob ni 
miam eorum copiam tedio lectores afliciantur, tum 
etiam ne scriptor (5) njmis verbosus videatur et lo- 
quax, 919 Si enin. «veritatis sermo (4) simplex 
8unpte natura est, » ut aiunt viri inter Gra:cos spe 
ctatissimi, ideoque solus Deus merit) Veritas deno. 
minatur; perspicuum est omnem quoque de Deo 
Verbo sermonei simplicem esse debere, et cujus- 


C libet pervers inconstanti&, ac varietatis exper- 


tem. Ut autem sub uno veluti conspectu appa. 
reant divin: locutiones, ob hereticorum objecta 
mox ifferenda, age argumenta, quz nobis exdeni 
subministrant, veluti in particulari quodam, aut 
per partes exposito, et conciso epilogo simul con- 
nectamus : elsi enim sic agentes tautologize notam 
non effugiemus, id tamen przstabimus, tum quia 
perutile futurum est, tum etiam ut earumdem lo- 
cutionum vis ab omnibus omni ex parte, quanutunr 
quidem fieri potest, percipiatur. Nam ii etiam, qui 
sdificium exstruere proposuerunt , prius sub uno 
conspecui (5) convenientes materias séponunt, 
deinde illas in singula loca, in quibus czmentarii 
operaturi sunt, distribuunt, ae prope illa depo- 


(4) Veritatis sermo. Euripidis versus est ex 
Pheenissis depromptus : 
'AzAovc ὁ uUUoc τῆς ἀ.ληθείας ἔφυ. 
|J est : Est veritatis sermo simplicissumus. Ctti. si- 
mile illud sehyli in armorum Judicio apud Joan - 
nem Stobensem in Ethic. serm. xt: 
Aaa ἐστι τῆς áAn8slac £x. 
Id est : Nam veritatis verba simplicissima. 
(6) Sub sno conspectu. Grace , dovopisavtec* 
De (4uo verbo vide toi. 1E Operum Athauasit, p». 


"6 


35 


DJDYMI ALEXANDRINI 


185 


munt, ut sub oculis οἱ pra manibus habeantur a Α ἐπιθνμίαν, πρόειµι ἐπὶ τὰ ἑξῆς, πιατεύων, ὡς πρι- 


singulis qui iis usuri sugt; ac tym demum aedifi- 
cium incipiunt. Deo autem rursus in omnibus con- 
; fisus, qui fluctus. compescit, et prosperam naviga- 
'"ionem concedit, et omuia ad, felicem exitum pet- 
ducit, ex cujus gratia, quam peccatoribus quoque 
«οἱ indisertis (6) (boc autem de me peculiariter (7) 
dico) largiri (8) consuevit, meum hoc desiderium 
venit, ad sequentia progredior, credens, me, prius- 
quam loquar, simul cum filis, (9) quos dedit mibi, 


vh λαλήσω σὺν τοῖς παιδίοις, oic ξδωχέν pot, xai τοῖς 
παιδίοις τῶν παιδίων, δι ἃ χαὶ ζῶντες πονοῦµεν, 
ἔτι δὲ καὶ πᾶαιν, οἷς οἵἶδεν, τὴν χάριν δέξοµα:. Αὐτοῦ 
γὰρ χρυσοῦν θἐσπισµά Σδατιν’ « Πάντα, ὅσα ἂν αἱτη- 
αητε à τῷ ἐμῷ ὀνόματι, ληφεσθς' » xal, « ΄Ανοιζον 
τὸ στόµα σου, xal πληρῴσω αὑτό' » xax, « Οὐχ ὑμεῖς 
ἑστε οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Πατρός µου 
τὸ λαλοῦν Ev ὑμῖν. » Περὶ οὗ xai παρ' οὗ συναισθή- 
σεως ἀξιωθέντες xaX ol ἔξω oaov: 


οἱ filiorum filiis, propter quog etiam viventes laboramus, ac preterea cum  omaibus, quos ille novit, 
gratiam accepturum ese, illius enim est aureum, boc oraculgum (10) :« Omnia 399 quecunque pe- 
tieritis in. nomine meo, accipietis ; » et: « Aperi (11) os tuum, et implebo illud ;» et: « Non vos 
estis (12), qui loquipini, sed Spiritus Patris mei, qui loquitur in vobis. » De quo, et a quo Spiritu 
dignati etiam, profani ut aliquid. subolfacerent, inquiunt : 


Deua rerum ompium febricalor (45). gratiam quoque. 
[cantori inserit (44). 
Tevera euim bominis intelligentia ad aliquid de 
Deo dicendum per se non sufficit, nisi divinam 
"opem acceperit ac vim : sicut alicubi etiam Diago- 
ras (15) Melius (16) ait: « Deus (17) ante omae. 


6) Indisertis, etc. Cum, de se demisse sentiret, 
"Didymus, Ímperitàm se, ac peccatorem non raro 
vocat; nihil vero crebrius in ore habet, quam ut 
:*e indiserium esse fateatur, ut. videre licet etiam 
in libro De Spiritu sancto, num. 38 et 65. 

(7) De me peculiariter Codex babet, ἰδία δ' ἐμοῦ 
'λέχω. Ant legendum, ἰδίᾳ δὲ περὶ ἐμοῦ λέγω, aut. 
supintelligenda vox λόγον, aub legendum, ἴδια ὅ᾽ 
ἐμοῦ λέγω. 

(8) Largiri. Codex sine eccentu, ἁγηγειν. An 


86óc ὁ τὰ. πάντα τεύχων καὶ, χάριν ἁοιδῳ ου- 
[τεύει. 


Οὐχ αὑτάρχης Υὰρ ὄντως ἡ ὀνθρώπου σύνεσις εἰπεῖν 
τι περὶ τοῦ Θεοῦ, μὴ θείαν προσλαθοῦσα βοήθειάν τε 
xa δύναμιν’ ὥς που xat Διαγόρας ὁ Μῄήλιος ἔφησεν 
« θεὺς, πρὸ παντὸς ἔργου βροτείου, νωμᾶ φρένα 


voce πάντα, id est «omnia,» legere malaeerunt. 
πάντας, id est commnes. ». Quod: 8i eumd-m cum 
Gleyiente Didymus affert Pindari locuio, legendum 
erit πάντα. Quin etiam verti poterit: ε Deus, qui 
omnia largitur. ».: hac enim eliam sensu verbo τεύ- 
χειν usus. videtur. Pindarus ipse in Pythiis oda rv, 
cun 3it, ξείνι ἁρμόζοντα τεύχωγ, id est. «munera 
bospitj convenientia prabens. » 

(14) Inserij. Librarius, omisso aecentu ja voce 
ἀοιδα, habet: Καὶ χάριν ἆοιδα φοιτεύει, Quem 


Jegendum ἀρήγειν, id est. « opem ferre,» et. f, id.C locum cum emendare vellem, plura. in mentem 


est «qua,» vel f, id est «qua,» pro fjv? Equi- 
dem legendum puto ἀγαγεῖν. Simile autem. videtur 
quod apud Damascenum in Parallelis tit. 18, pag. 
448, ait theologus noster, χρῖμα ἀγαγεῖν. [Quid si 
legeretur, χορηχεῖν ? Eni. ] 

(9) Cum filits, etc. Si de Didymo nostro intelli- 
genda sunt, qua Libanius ejusdem zqualis in 
epistola 221 scribit, « (iliorum » vocabulum ita hie 
accipiendum) est, uL non filios χατὰ Ἠνεῦμα, seu 
spiritales, siye διὰ κατηχήσεως genitos denotet, sed 


«quos ipse ex uxore susceperat. Ibi enim Libanius : 


Sebastiano Manichizeo ( Alexaudrie, ut videtur, aut 


erte in. "Egypto degenti) Hlietorinm adolescentem 


Didymi. filiu, nempe Alexaudrini, viri (ut ex 
epistola 320 ipsius Libanii constat) filium οοἵη- 
mendat, Sed hzc alias. ' .. 

(10) Ονιπία. Sensum potius οἷίοί, quam verha : 
nimirum ex duobus versiculis tertium conflat. Pri- 
mus exstat Matth. xxi, 23, alter Joan. xiv, 12. 

(1) Aperi. Psal. .xxx, 8 (sive 11). Biblia ta- 
men Graeca habent πλάτυνον, id est « dilata, » pro 
* aperi. s 

(12) Non vos estis. Math. x, 20. 

(15) Fabricator. Cum verba ista, θεὸς ὁ τὰ πάντα 
πεύχων, ex Pindaro citare videatur Didymus, conji- 
eere licet, totum locum ex deperditis illius poete 
Carminibus desumptum esse. Nimirum Clemens 
Alexandrinus lib. v Strom., pag. 726, edit. Loodin. 
hzec liabet : Καὶ πάλεν͵ ( HiyGapoz) * θεὺς ὁ πάντας 
τεύχων βροτοὺς, id est, « Et rursus. ( Pindarus) : 
Deus, qui omnes condidit homines. », [ta quidem 
editio Londinensis. Verum non ita legebatur antea, 
$ed in hunc modum: θεὸς ὁ πάντα τεύχων βρο- 
τούς: αυ lectio cum mendosa esset, aut. ewen- 
danda erat Υοχ. βροτούς, aut vox πάντα. Henricus 
Stephanus pro βροτούς legit. βροτοῖς, ut sensus sit : 
« Deus qui omnia eflicit mortalibus. » Alii vero pro 


veniebant. Modo suspicabar legendum esse, ἀεὶ 
διαφυτεύει * modo, ἀειδᾶ pro ἀειδῶς, id est « incon- 
spicue. » Tandeui, his aliisque rejectis conjecturis, 
ut probabilierem amplexus sum lectionem banc : 
Καὶ χάριν ἀοιδῷ φυτεύει. Conjicere tamen licet 
foetu Dorice scribentein pro ἀοιδῷ, quod mascu- 
ini ac femintni generis nomen est, dicere voluisse 
ἁοιδᾷ, id est «ccantrici, » aut muss; musam enim 
memorat Julius Czsar ealiger libro 1 Poetices, 
Cap. 2, que et ποιητή et. ἀοιδή appellata sit. 

(15) Diagoras. Mie scilicet, qui cognominatus 
est atheus, quod ridiculos eibnicorum deos non 
aguosceret, aut, ut alii putant, quod nullum plane 
Deuui esse vellet. De ipso agit Fabricius ia. Biétio- 
Iheca Greca, vol. I, pag. 817. 

(46) Metius. Melius erat Diagoras, non Milesius, 
uL in aliquibus libris perperam eum. dici adnotat 
Fabricius. Ac Melium reipsa eum dicunt Laertius, 


D Arnobius, Sextus Empiricus, Cyrillus Alexandri- 


nus, Cicero et Aristophanes in nubibus, itemque 
in avibus, ubi hune habet versum : "Hv ἁποχτείνῃ 
τις ὑμῶν Διαγόραν τὸν Μήλιον, id est, «Si quis 
vestrum interliciat Diagoram Melium. ». llic porro 
menduosam esse lectionem, et « Melium » pro « Mi- 
lesio » irrepsisse, suspicari non licet. Dnplex aut. m 
cum esset Melos, altera Argolici sinus insula, altera 
ex Cycladibus una, ex hac secunda Diagoram 
oriundum fuisse, ai Cellurius in. Geographia veteri 
lib. 1, cap. 14. 

(17) Deus. Moc Diagoram frsgmentum dilficilli- 
mum fecit librarius; nau, et aliquod fortasse voca- 
bulum omisit, et cuin ea, qux exarabet, uon intel- 
ligeret, sine acceutu.scripsit νοµαφρενα, et ósapi- 
ταβραχύν. Qua mibi item ut librario obscara esse 
f.teor. Gratam itaque lectori rem facturum me 
arbitror, si non modo quid ipse conjecerim , sed 
euam quid perdoctus vir Jacobus Martorellius sen- 


186 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


786 


ὁὑπεριάταν αὐτοδαῆς [149 αἱ δὲ ἀρετᾷ βραχὺν οἶμον A opus humanum (18) sublimissimam 32] hominis 


ἔρπειν. » "Ap&opat δὲ &y' ὧν εἰκὸς ἄρξασθαι. 


mentem movet (19): qui autei per se, natura 


ipsa duce, ac sine institutione" didicit, feliciter procedit (20),' compendiariam semitam (21) veluti clétT- 
εμίυιη conficiens. » [Inde vero incipiam, unde exordirl equum est. 


κεφ. Β’. 

Α’, El τοίνυν ἀφευδεῖ ἡ Γραφὴ (πάντως δὲ άφεν- 
δεΏ, 855v ἀληθινὸν xaX Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ἀληθινὸν λό- 
Ίουσα εἶναι τὸν Θεὸν Λόγον, ὡς πολλαχοῦ ἔχει, καὶ 
ὡς ὁ Πατὴρ λέγει" € Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός µου ὁ &ya- 
πητός » xal ὡς Ἰωάννης γράφει’ « Καὶ ἐσμὲν ἐν 
τῷ ἀληθινῷ Υἱῷ τοῦ Θεοῦ Ἰησοῦ Χριστῷ' οὗτός 
ἐστιν ὁ ἀληθινὸς Θθεὸς xaX ζωὴ αἰώνιος: » xat ὡς Ἱε- 
ρεµίας προφητεύει’ « θεοὶ, οἳ τὸν οὐρανὸν xaX τὴν 
γῆν οὐχ ἑποίησαν, ἀπολέσθωσαν ἐπὶ τῆς γῆς, Κύ- 


CAP. HN. 

Ι. Si ergo (22) mentiri Scriptura! non potest 
(mentiri autem omnino nequit), cum Deum verum, 
et Filium Dei verum ait esse Deum Verbum, sicut 
ea multis in locis ait; et sicut Pater inquit : « Hie 
est (25) Filius meus dilectuà; » et sicut Joanhes- 
scribit : « Et sumus (24) in vero Filio Dei Jesu. 
Clhrísto : liic est vefüs Deus, et vita derirà; » οἱ 
sicul Jeremias ptophetat : « Dii (35), qui ceeluui et 
terram non fecerunt, pereant in terra. Dominus,. 


ριος, ὃς ἐποίησεν touc οὐρανοὺς ἐν συνέσει, αὐτὸς p qui fecit coblos in intelligentia, ipse Deus vivens et 


θεὺς ζῶν xaY ἀληθινός' 2 δῆλον δήπουθεν, ὡς φύσει 
χαὶ χυῤίως θεὸὺς ἄκτιστως ὢν, xal ἄναρχος, xol 
ἁπαράλλαχτος χατὰ πάντα τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρός. 
Οὔτε γὰρ αἰτίὰ φύδει θεοῦ ἀληθινοῦ εὑρίσκεται, οὗ- 
ἃ θεὺς ἀληθινὸς ποιἠτὸς λέγείαι, οὔτε Ἐἰὸς ἀληθινὸς 
ἑτεροούσιος νοεῖται. Καὶ «b ἔχειν δὲ, « Οὗτός ἐστιν 
ὁ Υἱός µου» » xal, « Οὗτός ἔστιν ὁ ἀληθινὸς sóc o 
ζητεῖν ἄλλον γνήσιον Υἱὸν, Ἡ κυρίως θεὺν, άπο- 
χλείει * xal ἄλλως, El ἀληθινὸς θεὸς xa Υἱός ἐστιν, 
χατὰ μὲν τὴν ἄνω γέννήσιν, Πατέρα ἔχεί, θεὸν δὲ 
οὐχ ἔχει. χατὰ δὲ τὴν χάτω, θεὸν μὲν ἔχει, πἀτέρα 


fiat, exposuero. Is porro cum hoc Diagorse fra- 
gmentum in Epistola ad Archintum presulem ita 
atulerrmm, &t ab eo transferendo ábstiniuerim, Nea- 
poli peramice ad we scripsit in hzc ipsa verba, C 
que grati animi causa exscribo : «Si dovrebbe 
leggere cos] tuilo interd : 6εὺς πρὸ παντὸς ἔργου, 
βροτεῖον νόημα φρένα 0' ὑπέρτιάτην αὑτοδαὴς διὰ 
χα-αθραχὺν οἶμον ἔρπειν.... Deus pre omnibus 
operibus, humanam intelligentiam mentemque sub - 
limissiam ο se ipse sapiens (est secundum 
perbrevem. vium  irrepere ,... Quelto. 6eapasta6pa- 
Y9v bisogna dividere in due voci, cioé, o iu διὰ 
χαταθραχύν, ovvero διὰ περιδραχύν. » fta Marto- 
relfius, qui se legere matle subit ὑπέρτάτην, quain 
ὑπερτάταν, quod verisimilius sit Diagoram, quam- 
vis Melium, Athenis lamen diu moratum, Attice 
polus seripsisse, quam Dorice. Πεδιαὶ nunc ut 
vehi auctarii loco adjungam conjecturas meas. 
Λο primum quidem agimadvérto, Biágoran Meliuni 
non modo philosophum fuisse, sed etiam , Hesychio 
Whwstri, ae- Suida teste, ἁσμάτων ποτητήν, id est 
«cantiondm, » sive «odarum scriptorem. ». Ένας 
gnentum itaque a Didyimo allatum non prorsam ora- 
Uónem esse existimo, sed versus ex lyrico alíquo 
iptius peemate depromptos : quos tainen tuto a se 
invicem secernere, nisi integram odaim habeamus, 
Vix possimus, quod Pindaricorum instar suas quas- 
dam peculiares, fere incertae et laxissimas metri 
leges liabeant. II. Pro νοµαφβενα videtur legi posse 
Νυμᾷ φρένα. lif. Vox Dorica ὑπερτάταν mutari sane 
potet in Atticam ὑπερτάτην * at equidem in Melio, 
lyriceque poeta Doricam terminationem retinere 
Wlim. IV. Pro δεαρεταθραχύν legerem. δὲ. ἀρετᾷ 
ῥραχύν, Demum p ἔρπειυ imalit fortasse quis 
egere ἔρπων sed codicis lectio temere mutanda 
80Η est, multoque minus in poetze versibus : nam et 
Prors&2 oratione scribentes dicimus ἀγαθοὺς φαχεῖν, 
etetipli gratia, eos, qui sint tantum € fruges consü- 
Pre nati, » |taque tous locus sic legi posse vide- 
tur, donéé mrelióra occurrant : 8:9 πρὸ παντὸς ἔργου 
βοτείου νωμᾷ φρένα ὑπερτάταν ' αὐτοδα]ς δὲ ἀρετᾷ. 
ῥαχὺν οἶμον ἔρπειν. Hanc lectionem expressi iu 
vausltiote, 


verus,» evidens sane est, quod ex nitura sua, et 
proprie est Deus inereotus, et prihcipio carens, et 
quoad omnia omnino Deo el Patri similis, nihilque 
ab eo discrepans ; nam neque illius, qui natura Deus 
verus és, ulla causa excogitari potest, neque Deus. 
verus is dicitur, qui factus. sit el conditus, neque 
qui Filius verus est, heterousius (id est alterius. 
substantia) éoncipitir. lHa vero verba, ἑ llic est. 
Filius ineus ; » et, «llic est verus Deus, » ut aliunr 
quieéamus genuinum Filium, qua: eum, qui pro-: 
prie Deus sit, non sinunt, Et aliter : Si. verus Deus- 


(18; Humanum. Vocem βρωτείου relineo ; ne α΄ 
Codicis lectione temere videar discedere : suspicari 
temnén licet legendüm esse βροτοῦ, id est « howi- 
nis » : ita enim clarior videtur sententia, 

(19) Movet. Si retineamus Doricam vocem νομᾶ, 
quasi posita sit pro νομῇ, nullus erit sensus, Itaque- 
lego νωμᾷ, quod verbum, €um poeticum sit, poete 
eonvenit. 

(20) Feliciter, proceed. Lego ἀρετᾷ cx verbo. 
ἀρετᾷν, quod Homericum etiam est, Si quis vero 
malit legere &pczà, ut sit. Dorica terminatio pro 
ἀρετῇ, oportebit in sequentibus legere ἔρπει. 

(24) Compendiariam semitam. In Graco, βραχὺν. 
οἶμαν. Haud scio an Diagoras imitari voluerit quod- 
habet Pindarus in Pythiis oda wv : 
eco nS cs Kal toa 
Olpor ἴσαμι βραχύ». 

Πολλοῖσι ὃ ἄγημαι σοφίας ἑτέροις. 


IJ est :. 
. . Ét quamdam. 


Viam novi compendiariam , 
Multisque aliis dux sum sapientie hujus. 


(22) Si ergo. Quinque et quinquaginta argumenta: 
que hícafferumtur,imoipiuntomija a vocula el, hoc est, 
«si.» Erat nempeid usitatum Didymizetate.Ut vero alia 
omittam exempla, in opuseulo etiam Aetii hzretici, 
qiod Epiphanius, heresi Lxxyr, inseruit libro n, 
tom. !, septem et quadraginta argumenta heterodox i 
hominis, quorum duo ,superius ad verbum attulit 
Didymus lib. 1, eap. 10, ab eadem dictluncula inci- 
piunt. Hujusmodi vero syllogismorum seriem vocat. 
ihiden$ Aetius ἐπιχειρήματα Ev. aloes των στιχηρῶν, 
id:est, «epicheiremala iu ibodum versuum, » Eyn- 

hanius vero ibidem pag. 900 ea: vorat κεφάλαια, 
id est « capitula, » et pag. seq. συλλοχιστιχἁ χεφᾶς 
λαια, id est « syllogistiea capitula. » 

(95) Hic est. Matth, in, 17. 

(24) Et sumus. ἶ Joan. v, 20. 

(25) Dii. dcreu. x, 10 (sive L1), 


T8] 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


188 


sc Filius est: secundum cclestem quidem genera- A δὲ o0. ᾽Ατριδῆ οὖν xal τοῖς ἅπασι χτίσµασιν παν- 


tionem Patrem habet, Deum vero non habel: se- 
cundum terrenam vero, Deum quidem babet, pa- 


τοίως ἀνεπίδατον pi στἐλλεσθαι πορξίαν, ἄνθρωπεν 
ὅλως ὄντα, xaX οἱ ἔβω διηγόρενσαν τοιῶσδε" 


trem vero non habet. ltaque ne imperviam, οἱ omnibus creaturis omnino inaccessam semitam 
ille ingrediatur, qui nihil tandem aliud est quam homo, profani quoque edixerunt in bunc 


inodum ; 


Deum legitime cole (26) et venerare : sed ne illum 
examines. 


Et rursus : 


Immorialis autem Deus, sempiternus omnino (277), 
[inconcussus, 
]neffabilis  occu.tis sub consiliis (28) per se 
[genitus (29). 
Gignens ipse seipsum, semper novus (aut juvenis), 
[non creatus. 
Ipse veritatis genitor, sapiens ipse verus. 


Λο Pindarus quoque fide dignum, ac veracem di- : 


cens Deum; sic locutus est : 

322 Atqui (50) Dei genus fidele semper. 
lpse enim, cum veritatis geaitor sit, ab humana 
mente intelligi nequit, nisi hac veritate ipsius im- 
pleta (21), lucem sibimet ex illa comparet, ac vel- 
uti Jampadem accendat, qua duce in suis investi- 
gationibus utatur. 

l|. Si Deus unus est, sicut Moses docet in- 
quiens, «Audi (22), Israel : Dominus Deus tuus 
Dotninus (53) unus est: » Filius vero ita celebratur, 
ut vocetur Uuigenitus Deus, οἱ unus Dominus Jesus 
Christus : illud sequitur ut hie omnino consubstan- 
ialis sit, et unius ejusdemque dignitatis ae ma- 
jestatis cum Deo et Patre; ac hypostasi quidem 
alius, et alius sunt, deitate autem et concordia 
wnus : hoe enim significat illud : « Unus Deus. » 
Porro Grecos quoque lic rursus invenimus ab 
ecculia necessitate, ac iuvilos ad veritatem impul- 
$0s, el easdem hac in parte, quas nosmetipsi, lo- 
cutiones adhibentes, nobisque conusenjientes, in 
iiodum : 


Unus Deus esi ; ipse omnium supremus rez, 


Et genitor omnino primus est et radiz, et prin- 

| cipium. 
Ilf. Si Deiquidem nomen semper est « Pater, » Filij 
autem Filius,» et« Unigenitus ;» naturalisest, ac verus 
Filius, et sempiternus, 39,9 non vero est Filius ut 
aumus nos ; qui enim Patri est Unigenitus, nullum 


θεὸν νόμιζε καὶ σέδου, ζήτει δὲ [149 5] µή. 


Καὶ πάλιν’ 
Ἀθάγατος δὲ θεος, παναγήραος, ἀστυφέλατος, 


"λῤῥητος χρυφίοις ὑπὸ δήνεσυ’, αὑτογέγεθλος, 
Τίχτων αὐτὸς ἑαυτὸν, dsl νέος, οὗ ποιητός. 


Αὐτὸς ἀηθείης γεγέτης, σοφὸς αὐτὸς ἀ.ληδής. 
Καὶ à [Ιένδαρος δὲ, πιστὸν xal ἀληθινὸν λέγων τὸν 
θεὸν, ἔφησεν οὕτως” 

Καὶ μὰν θεοῦ γένος πιστὸν del. 
Λὐτὺς γὰρ ὑπάρχων ὁ τῆς ἀληθείας γενέτης, οὐχ ἂν 
ὑπὸ ἀνθρωπίνης διανοίας ληφθείη, εἰ μὴ της ἆλη- 
θείας τῆς αὐτοῦ πληρωθεῖσα, φῶς &x ταύτης ἑαντῇ 
πρὸς τὰς ζητήσεις ἀνάγειεν. 


B'. El θεὸς εἷς ἐστιν, ὡς Μωῦσῆς λέγει € "Axove, 
Ἱσραὴλ' Κύριος ὁ θεός σου Κύριος εἷς ἐστιν" » xal ὁ 
Υἱὸς δὲ ἀνυμνεῖται μονογενὴς Bebe xal efc Κύριος 
Ἰησοὺς Χριστός, ἔχ παντὸς ὁμοούσιος xa ἰσότιμος 
τῷ θεῷ xai Πατρὶ, τῇ μὲν ὑποστάσει ἄλλος xat ἅλ- 
λος, τῇ δὲ θεότητι xax συµφωνίᾳ εἷς. Ἐν τούτῳ rip 
ἐστιν τὸ, « εἷς Θεός. » Εὐρίσχομεν ἀμέλει τοι xal 
Ἕλληνας αὖθις ὑπὸ ἀνάγχης ἀφανοῦς καὶ ἄχοντας 
περιτραπέντας εἰς τὴν ἀλήθειαν, xal ὁμοφώνῳ xal 
ὁμογνώμονι ἡμῖν διαθέσει ἐν τῷ μέρει τούτῳ χεχρη- 
µένους, ἀναφωνοῦντάς τε ἐγγράφως χαὶ διαῤῥήδην 
ταῦτα 

suis ipsorum scriptis aperte exclamare in hunc 


Εἷς θεός ἔστιν' ἄναξ πονυπέρτατος αὐτὸς ἁτάν- 
ζω», 
Kal γεγέτης πἀάμπρωτος Égv, xal ῥίζα, καὶ ἀρχή. 


I*. Ei ἀεὶ ὄνομα, τῷ psv θεῷ τὸ, « Πατὴρ, » τῷ δὲ 
Υἱῷτὸ, « Ylbc, » xai « Μονογενὴς, » φυσιχὸς χαὶ ἆλλ- 
θινός ἐστιν Υἱὸς, xaX ἄναρχος, xaX οὗ καθ) ἡμᾶς Υἱός. 
'O γὰρ Μονογενῆς τῷ Πατρὶ οὐκ ἔχει φύσει ópo73- 


(36) Legitime cole. ln ὤΓΦεο, νόμιζε. Quod ver- B Αὐτοπάτωρ, προπάτωρ, ἁπάτωρ, YIb σεαυτοῦν id est 


hum eodem sensu Julius Pollux adhibet lib. 1, 
eap. 1: Ὁ μὲν τοίνυν ( inquit ) θεοὺς νοµίξων &vho, 
χαλοῖτ ἂν εὐσεθής,. id est, « Quisquis autem ,deós 
legitime veneratur, pius vocetur. » 

(37) Sempiternus omnino. Vide notas in Pollucem 
lib. 1t, cap. 3, segm. 14. 

(38) Sub consiliis. Codex mendose, ὑποδηνεσις, 
sjne accentu. Lego ὑπὸ δήνεσιν. | 

(29) Der se genitus. ]u. Constitutionibus aposto- 
[wis, lib. vi, ο. 14, et fn Recognitionibus, lib. ni, 
num. 9$, ii reprehenduntur, qui Deum dicunt αὐτο- 
γἐνεθλον, aut αὐταίτιον, aut αὐτοπάτορα, id est 
4 per se genitum, sui ipsius causam, sui ipsius pa- 
wem. » Vide Cotelerii adnotationes ad ea loca; Sv- 
uceius tamen in tertio hymno Deum sic alloquitur ; 


c Pater (uj ipsius, ante-pater, sine patre, Fili tui 
ipsius. » At qui accuratius locuti sunt, sese ab hu- 
jusmodi vocibus abstinuerunt, ut Didymus noster, 
qui utitur quidem vocibus αὑτοφυής οἱ αὐτογε” 
νής, id est « per se exsistens, » at nusquam Deum 
vocat αὐταίτιον, aut αὐτοπάτορα, aut αὑτογένεθλον, 
aut αὐτολόχευτον. 

(50) Atqui. Verba sunt Pindari in Nemeis 043 
x, ubi tamen deest vox def, et pro Θεοῦ legitur 


θεῶν. 

(51) Impleta, Codex πληρωθῆ σαφῶς. Lego vi 
ρωθεῖσα qux. | 

($2) Audi. Deut. vi, 4. 

(05) Tuws, Biblia : ἡμῶν, id est, « noster. » 


159 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


790 


εμιν ἀδελφὸν, οὐδὲ λέγεται πατὴρ, µήπω Ύεγεν- A habet. fratrem, quicum communem habeat pa- 


νηχώς. 


&. E! εὐλόγως εἴρηται Λόγος θεοῦ [150 a] ὁ YU, 
συνυπάρχει τῷ Ὑεννήσαντι, οἰχείως «fj φύσει ἔχων 
αὐτῷ, xal ἀπαθῶς xa ἀνάρχως Υεννηθεἰς. 0ὐδὲ γὰρ 
ὁ Πατὲρ ἐἑχτὸς τοῦ ὑποστατοῦ Λόγου αὐτοῦ ἐπινοεῖ- 
ofa: δύναται" οὔτε μ]ν Λόγος χτίζεται, ἀλλὰ γεννᾶ- 
τι ἀπαθῶς. Παραλλήλως, εἰ τοῦ Θεοῦ Λόγος xai σο- 
gia ξικαίως ἐγγέγραπται ὁ Υἱὸς, xai δι αὐτοῦ γέ- 
Joe τὰ πάντα, οὐχ ἀπὸ Λόγου τοῦ θεοῦ ἔχτισται, 
ἀλλ ἀπὸ γαστρὸς αὐτοῦ γεγέννηται. Elg yàp ὁ νοῦ 
θεοῦ Λόγος, καὶ &v ποίῳ ἄλλῳ Λόγῳ εἶχεν χτισθῆναι; 
Ταῦτα γὰρ χαὶ Ἑλλήνων λογάδες διαγορεύουσιν’ 


"Apfnta γὰρ τίκτουσυ’ αἱ θεοῦ . 
Παγτὸς πάθους δὲ καὶ φύσεως ὑπέρτερος. 


E. El ἔστιν ὁ Υἱὸς, ὡς ἐδείχθη, αὐτὴ fj αἰώνιος 
ζωὴ xai φῶς τὸ ἀληθινὸν, τοῦ εἶναι καὶ (fjv οὐκ 
ἔρατο. Καὶ παραλλήλως, εἰ ἔστιν ταῦτα xo ὁ 
llacbp, οὐδὲ χατὰ ἑἐνθύμησιν Év τινι παραλλάτ- 

Q'. El δύναµις xai σοφία ὁ Ὑἱὸς εἶναι τοῦ Θεοῦ 
εἴρηται, συνἀναρχός ἐστι τῷ γεννήσαντι’ οὐδὲ γὰρ 
tv, ὅτε ἐχτὸς τούτων ὑπῆρχεν ὁ Πατὴρ, οὐδὲ προσ- 
ἦχεν εἰπεῖν, ὅτι μὴ ἔχων, ὕστερον ὁτιοῦν προσέλα- 
βεν. Kal οἱ ἀπὸ τῆς ἔξωθεν δὲ σοφίας τι µαθόντες, 
09 δεύτερον εἶδος, οὗ δεύτερον χρόνον, εἰ θέµις οὔ- 
τω φάναι, ὑπάρξεως θεότητος θεωρῄσαντες, ἔφησαν 
tp τὴν αὐτῶν δύναμιν τάδε᾽ 


Αὐτὸς πάντα φέρει θεὸς ἅμόροτος' αὐτὸς ἑαυτοῦ 


Καὶ revétnc, xal ῥίζα πέ.ει, xal τέρμα, καὶ υἱός. 

7. Εἰτῷ Πατρὶ ἴσως σώζει, ἅτε [150 b] Σωτὴρ, 
ἔτι μὴν xal σοφίζει, ἀληθεύει, δικαιοῖ, ἁγιάξει, xal 
εἰ πάντα, ὅσα ἂν ὁ Ἡατὴρ mot], ταῦτα xai ὁ Yi, 
ép Lac mouet, οὐχ ἀνόμοιος αὐτῷ ἀναφαίνεται. 


H. El τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀνειδέου, καὶ ἀοράτου, xal 
ἀνάρχου, ὡς Παῦλος Ἑδραίοις γράφει, ἀπαύγασμά 
ἐστιν τῆς δόςης, xal χαραχτὴρ τῆς ὑποστάσεως, xai 
εἰχὼν à Μονοχενῆς, xat εἰ αὐτὸς ἀληθεύει λέγων" 
CO ἑωραχὼς ἐμὲ, ἑώραχεν τὸν Πατέρα. » xa, 
t Ἐγὼ χαὶ ὁ Πατὴρ ἓν &opsv: » ὁμοούσιός ἐστιν, xai 
συνάναρχος, χαὶ (cog, καὶ ἁπαράλλαχκτος τῷ θεῷ 
Πατρί. Καὶ γὰρ &x φωτὸς φῶς οὐχ ἑτεροουσίως οὐδὲ 

ετέπειτα γεννᾶται΄ xal χαραχτὴρ ὑποστάσεως τὸ 
ταυτνὺν χαὶ ἀπαράλλακτον τῆς φύσεως, xal δόξης, 
καὶ παντοχρατορίας δηλοϊ: καὶ εἰχὼν λογικὴ τὸ (aov 
καὶ ὅμοιον σηµαίνει" xot ὁ βλέπων χτίσμα ο) βλέ- 
πει Ὃὸν ἄχτιστον. Ἑν γὰρ εἶπεν εἶναι τῇ θεότητ. τὰς 
ὑποστάσεις, xal àv ἑνάδι οὐσίας διέσταλχε δίχα τὰ 
Ἐρβόοωπα. 


4 cudsistene, In Craco, ὑποστατοῦ. Simili 
mens lib. , J . " n 
sulsistit, vocat ὑποστατόν' rom. pag. 915, quod 


|. V) In quo alio Verbo. Praeclare Augustinus hac 


trem ; nec dicitur pater is qui nondum geme- 
ravit. 

IV. Si recte Filius dictus est Verbum Dei, co- 
exsistit ergo genitori, ejusque per naturam proprius 
est, et impassibiliter, atqueab alterno genitus fuit. 
Nam nec Pater concipi potest sine ipsius Verbo 
subsistente (54) : neque Verbum creatur, sed ge- 
neratur impassibiliter. Similiter , si Dei Verbum, 
el Sapientia merito dictus est Filius in Scripturis, 
aC si « per ipsuq facta sunt omnia, » non fuit ergo 
creatus ex Verbo Dei, sed ex ventre ejus generatus 
fuit : cum cnim unum sit Dei Verbum; in quo 
alio Verbo (35) creari potuit? Hac porro Grzco- 
rum etiam sapientes edixerunt : . 


B | neffabilia enim gignunt Dei generationes. 


Jpse vero supra omnem. passionem. εἰ uaturam 
est. 

V. Si Filius, ut ostensum fuit, est ipsa cterna 
vita, et lux vera, profecto esse et vivere non ca- 
pit. Et similiter, si Pater quoque est hxc eadem, 
in nulla re ab eo differt Filius, ne secundum cogita- 
tionem quidem. 

' VI. Si dicitur Filius esse potentia et sapientia 
Dei, cozternus est genitori ; nam neque Pater fuit 
unquam sine his, neque dicere licet, eum aliquid 
olim non habuisse, quodcunque id sit, ac postea 
illud accepisse. Qui vero ex ethnicorum sapientia 
aliquid didicerunt, il neque secundam aliquam spe- 
ciem, nec tempus aliquod secundum, si ita lo- 


C qui fas est, in Deitatis exsistentia speculantes, haec 


pro eorum viribus dixerunt : 
omnia [ert Deus immorlalis ; ipse sul 
[ipsius 

Et genitor, e radix est, et terminus, εἰ filius. 

ΤΙ. Si sque ac Pater, salvat, utpote Salvator, 
et insuper si sapientes reddit, si verax est, sl justi- 
ficat, si sanctificat, ac si omnia quxcunque Pater 
facit, hac etiam Filius similiter facit: appsret 
eum non esse Patri dissimilem. 

Vill. Si forma carentis, et invisibilis, et seterni 
Dei, sicut Paulus Hebraeis scribit, splendor est 
glorie, et character 92) substantiz, et imago 
Unigenitus, ae si ipse verax est, eum ait, « Qui 
(36) vidit me, vidit Patrem; » et, « Ego (37) et Pa- 
ter unum sumus : » profecto consubstantialis est, 
et costernus, et vequalis, et quoad omnía similis 
Deo Patri, nihilque. ab eo diserepaus. Nam lux e 
luce neque heterousie (id est cum diversitate sub- 
ειαπιἰα) generatur, nec posterius ; el character 
substantix indicat identitatem, omoeimque excludit 
nature, et glori», et omninotentiz discrepantiam; 
et imago rationalis denotat qualitatem ac simili- 
tudinem ; et. qui videl creaturam, non videt Ín- 


I se 


ipsa ratione Arianos refellit trac, 1 im Joannem, 
num. 114, par. 295, tom. Ill. 

(38) Qui. Joan. xiv, 9. 

(27) Ego. Joan. x, 5. 


391 


DIDYMI ALEXANDRINI 


493 


creatum. Unum enim deitate ait esse hypostases (33), et in unitate essentize (39) distinxit per- 


éonas. 


IX. Si Deus et Pater est immutabilis, nee po- A — 8. El ἄτρεπτος ὁ θεὺς xal Πατὶρ, οὔθ' ὕστε- 


eterius igitur, nec'passibiliter generavit , sed 
sicut lux splendorem gignit, impassibiliter nempe, 
et continue; est enim incorporeus. Ethnicorum 
quoque sapientes, prout eorum ferebat inbecillitas, 
ita crediderunt : 
Nec enim ex partus dolore Deus. immortalis, ne- 
[que ex sinu 
Ventris pez. obstetricem. [ucem fecit; sed. mentis 
Iueffgbili conversione (40) circumacius, per se 
[genitus 


Est, & semetipso ipse exsistens, et genitor et 
| [Rlius. 


X. 8i omnis creatura mutabilis est, Unige- 
nitus vero est immutabilis; non est ergo crea- 
tura. 


ΧΙ. Si creatura non cognoscit Patrem, nec novit B 


nisi ea qua Filius ei revelaverit, Filius vero, ne- 
mine ipsi revelante, novit Patrem; non eat ereatus 
Fillus ipse, sed genitus. 

XII. Si Patri qualem Filium norunt Scripturz: 
Paulus enim scribit, « Non (44) rapinam arbitratus 
est esse se zequalem Deo : » et, « In ipso (42) habitat 
omnis plenitudo divinitatis ; » ac si testatur evan- 
fina (43) quod, « equalem seipsum fecit Filius 

0 ; » ac si Jeremias (44) eum dicit « Deum, prz quo 
nop reputabitur alter ;» et Isaias (45), « Deu, fortem, 
925 dominatorem T quomodo existimant hzretici 
eum  posleriorem aut inferiorem esse, Patrique 
quoad omnia aequalem non exsistere? 


tret, i 


ΧΙΙ. Si Paulus (46) ,sa]utarem pradicatiopem, C 


qua Christus, et Spiritus sanctus pradicatus est, 
veteri lege przstantiorem putat, quia perfectiouem 
habet, ut in xxx Aóyo (47) osteusum fuit: ompino 
atque absoluto dicendgm est, Filium et Spiritum 
υμ]ία prorsus ratione Deo et Patre nünoreg esse aut 
inferiores. 

XIV. Si illi, qui Filio credunt (48), vererinop de- 
- bent, ne accusentur, quod creaturam adorent (49), 
et hauc eos. criminationem effugere fldejussor est 


e» Bypostases. Matilus, aut saltem mendosus 
est hic locus. 
ῥποστάσεις. 

(39) [n utate essentite. Codex, Ey ἕνα δι᾽ οὐσίας. 
Lego ἐν ἑνάδι οὐσίας. Totius autem locí sententia, 
nt puto, hzc est : Dum ait Christus, « Ego el Pate? 
μι sumus, » yoce illa «apum, » deitatis unita- 
tem in duabus hypostasibus, signilicavit; voce vero 
Mla, «sumus,» personas Ἴρραφ - distinxit. ltaqué 
sddendum fortasse est aliqnid, ac legendum, ex. 
gratia, xal τῷ ἑσμὲν ἓν ἑνάδι οὐαίας διέσταλχε δίχα 
τὰ πρόσωπα, id est «et voce illa, sumus, in uni 
late esseutiae distinxil personas. » 

(40) Conversione, Codex sine accentu, στροφα- 


. ΄ " 


λητι. Legendum forsitan στροφάλιγγι. 

(M) Non. Philipp. n6. 

(42) In ipso. Coloss. 11, 9 

(43) Evangelista. Vide Joan. v, 18. 

(43) Jeremias. Hilarius quoque lib. iv De Trin., 
aun. 42, et lib. v, num, 59, hac Baruchi verba 


pov, οὔτε παθητῶς byévva, ἀλλ ὡς que τὴν αὐγὶν 
ἀπαθῶς χαὶ ἁδιαστάτως  ἁσώματος Y&p. Καὶ οἱ 
ἔξω σοφοὶ πρὺς τὴν ἰδίαν ἀσθένειαν ἐπίστευσαν c5- 
«ucl: | | 


00 γὰρ àx' ὡδινος Θεὸς ἄμδροτος, οὐδ' n» χό1. 
πων 


Πηδύος &x Aoxinc φάος ἕδρακεν" ἀ.ὶ-]ὰ νόοιο 
᾽Αῤῥήτῳ στροφα.ᾖήτι κυχ.Ἰούμεγος, αὑτο.ἱόχευτες 


Γίνεται, 6E. ἔθεν αὐτὸς ἑὼγ γεγέτης τε xal vicc. 


l' Ei. πᾶν χτίσµα τρεπτὺν, [191 a] ἄτρεπτος δὲ ὁ 
Μονογενής' οὐχ ἄρα κτίσμα. 


ΙΑ’. El ἡ χτίσις οὗ γινώσχει τὸν Πατέρα, εἰ μὴ x 
ἁποχαλύφῃ ὁ Υἱὸς, ὁ δὲ Υἱὸς γινώσκει, οὐδενὸς ἆπο- 
χαλύπτοντος αὐτῷ' οὐχ ἔστιν χτιστὸς, ἀλλὰ γεν- 
νητός. 

18’. Et τῷ Πατρὶ ἴσον αὐτὸν ἴσασιν αἱ Γραφσί: 
Παῦλος γὰρ γράφει” « 0ὐχ ἁρπαγμὸν ἠγήσατο εἶναι 
ἴσα B: s xal: « Ἐν αὐτῷ χαταιχεῖ πᾶν τὸ πλῆρωμα 
τῆς θεότητος' » xal ὁ εὐαγγελιστὴς λέγει, ὅτι « ΄Ἴσον 
ἑαυτὸν ὁ Υἱὸς ἐποίει τῷ θεῷ: » καὶ εἰ 8sbv, πρὸς ὃν 
οὗ λογιαθήσεται ἕτερος, λέγει αὐτὸν Ἱερεμίας' xai 
'Hoaiag θεὸν, ἰσχυρὸν, ἑξουσιαστήν' πῶς ὑστερεῖ 
χατὰ αἱρετιχοὺς, xai οὐκ ἔστιν ἴαος χατὰ πάντα 
τῷ Πατρί; 


II". Ei Παῦλος τοῦ πρεσθυτέρου νόµου τὸ σωτή- 
pov κήρυγμα, τὸ περὶ Χριστοῦ xal ἁγίου Πνεύμα- 
τος, προφερέστερον ἡγεῖται, διὰ τὸ ἔχειν τὸ τέλειον, 
ὡς ἐν τῷ X ἐδείχθη λόγῳ πρέπει πάντη τε χαὶ 
πάντως τοῦ θεοῦ xai Πατρὸς χατὰ μηδὲν τὸν Υἱὸν 
xa τὸ Πνεῦμα μειονεχτεῖν. 


ΙΑ’. El ἐκφεύγειν τὸ ἔγχλημα τῆς χτισµατολα- 
τρείας τοὺς πιστεύοντας τῷ Yi παρεγγυᾷ Παῦλος, 
ἔτι δὲ χαὶ ἀθέους ἀποχαλεῖ τοὺς πρὺ ταύτου ἑχτὸς 


Ἱοροπιί tribuit, ut et alij ex vetustis Patribos 


Bra ταῖς ὑποατάσεσι lego τὰς p fecerunt. 


(45) Isaias. Cap. ix, vers. 6, juxta Graecam 
editionem. 

(46) Paulus. Hebr. in, 7-9. 

(47) In xsx AóTQ. An respicit caput tricesimum 
libri primi, seu pag. 91, ubi legitur: « Vetus ergo 
Testamentum, » et quz sequuntur? An verbis hisce 
in xxx. AóvQ, intelligit. tricesimum argumentum, 
quod initio primi libri attulerit; aut tricesimam 
ex suis catechesibus, si tamen eas unquam edidit ? 
Àn demum conjiciemus librarium ex nota Α’ fecisse 
A', ita ut cum in autographo esset Α’, id est « primo, ) 
ipse in apographo scripserit Δ΄, id est « tricesimo?» 
Duod si iia esset, respiceret qug dixi auperius 
ib. 1, cap. 4, pag. 2. 

(48) Qui Filio credunt. Perspicuum est, Didy- 
mum hic ea in compendium redigere, qua dixit 
lib. t, cap. 7, pag. 4 et 2. 

(49) Creaturam adoreg!. Codes, χτισµατολατρίας. 
Lego χτισµατολατρείας. 


135 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


195. 


τοῦ Υιοῦ τὸν Gebv xai Πατέρα µόνον ἐγνωχότας οὗ A Paulus, acsi is preterea atheos, id est sine Deo, 


χτίσµα ὁ θεὰς Λόγος. 


JE. El Ἰουδαῖοι, ἀπιστήσαντᾶς τῷ Χριστῷ, ἴσον 
ἑαυτὸν ποιοῦντι τῷ Θεῷ, xal διὰ τοῦτο σταυρώ- 
σαντες αὐτὸν κατεχρίθησαν, Χριστιανοὶ δὲ πιστεύ- 
σαντες ἀνωτέρω ἐχείνων γεγόνασιν΄ οὗ μικρότερος 
Ey τινι τοῦ ἰδίου Πατρὺς ὁ Υἱός. 

Ισ’. El τοῦ póvou Θεοῦ ἐξαίρετον τὸ ὑμνεῖσθα; 
« μέγας θεὸς, » ἀναφθέγγεται δ᾽ [15ἱ b] ὁ Παῦλος, 
«Τοῦ μεγάλου Θεοῦ xal Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Xp:- 
στου,» xai ὁ Δαυῖδ, «Τίς ὅμοιός σοι ἓν θεοῖς, Κύ- 
ptt; » οὐχ ἐξοχώτερος τοῦ Υἱοῦ, οὐδὲ ἁπαράθλητος 
«ob; αὐτόν. 

IZ. El ὁ αὐτὰς Παῦλος οὗ συναριθμεῖ αὐτὸν τοῖς 
χτιστοῖς θξοῖς, συντάττει δὲ μετὰ τοῦ Πατρὺὸς, Ko- 
ρινθίοις γράφων, « Καὶ γὰρ εἴπερ εἰσὶ λεγόμενοι 
θεοὶ πολλοὶ, x«t χύριοι πολλοὶ ἓν τε οὐρανῷ xaX ἐπὶ 
γῆς, ἀλλ) ἡμῖν εἷς Od ὁ Πατὴρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα" 
xi εἷς Κύριος Ιησοῦς Χριστὸς, Br οὗ τὰ πάντα.» 
€x ἐν ποιἠµασι συντετάξεται, μετὰ δὲ Πατρὸς συν- 
ὑαξασθήσεται. 

ΙΗ’, Ei δημιουργὺς πάντων, xal αὐτῶν τῶν 
αἰώνων ἐστὶν ὁ Υἱὰς, ὡς ἐγράφη, πρὸ πάσης kvep- 
Ἱείας ἐστίν' ὁ δὲ πρὸ πάσης ἑνεργείας οὐχ ἑδη- 
µιουργήθη. Obbkv γὰρ προαιώνιον, f| πρὸ ἑνεργείας 
νοεῖται κτιστὸν, ἀλλ dj ἐν ἑνάδι ἀγένητος Τριὰς 
μόνη. Καὶ ἄλλως * El πάντων γενεσιουργός ἐστι τῶν 
ὄντων, οὐχ ἔατιν ὡς ταῦτα χτιστός. Κατ᾽ οὐδὲν γὰρ 
ταῖς κτίσµασιν ὁ χτίστης παραπλήσιος εἶναι δύνα- 
ται, ἢ ὀφείλει. ἸΑλλ’ οὐδδ χτίσµᾳ δημιουρχοῦν οὗ- 
σιοῖ, À λογχιχὸν ἀποτελεζ. 


I&. Ei ἣν ἐν τῇ ἀρχὴ θεὺς πρὰς «by θεὸν, ἀρχὴν 
ἄλλην αὐτὸς οὐκ ἔχει, ἀρχαιότερος ὧν πάσης ἀρχῆς. 
Ἐπεὶ ἀνάγχη moa δοῦναι ἀρχὴν καὶ τῷ Πατρί. 
«Ἡν» γὰρ, φησὶν, «ἓν τῇ ἀρχὴ θεὸς πρὸς τὸν 
θεόν.» Οὐχ ἔστιν δὲ ἀρχὴ τῆς μιᾶς θεότητος τῆς 
οὔσης ἐν τῇ ἀρχῇ. 

K'. El νοῦ παντὸς ἀνῴχισται, πῶς Παρθένος ῥεύ- 
6εως ἐχτὸς ἔτεχεν, µείνασα πάλιν παρθένος πολλῷ 
μᾶλλον ἀνεφικτότερον, πῶς αὐτογενῆς 8eb; καὶ Πα- 
*ho, ἀνάρχως, xai δίχα πάθους ἐξ ὅλου ἑαυτοῦ ὅλον 
ἱσομέτρως τέτοχε τὸν Υιόν. 


ΚΑ’. EL ἡμᾶς πλάσας, αὐτεξουσίους [152 a] 
ἐποίησεν, χρίσιν ὀρίσας ἐπὶ χαλῇ xol χαχῇ πρά- 
Wut πῶς αὐτὸς οὐχ ἔχει τοῦτο, ὃ ἔδωχεν ἡμῖν ὁ 


αατὰ τὴν προφητείαν ὧν θεὸς, ἰσχυρὸς, ἑξουσια- 
eth * ' 


KE, El πιστός ἔστι Πέτρου àv ταῖς Πράξεσι 


(90) Magni Dei. Tit. n, 15. 
4 Quis similis, Peal. Lxxxv, 7. Biblia pro 
id es$ « quis, » habent οὐχ ἔστιν, id est « non 
δι.) Sed vide Psal. Lxxxvii, T. 
(93) Nam etsi. à Cor. vin, 5, 6. Sextug ta- 
Wc vers.culus paulo aliter se liabet in. Dibliis cum 


illos vocat, qui antea non Filium, sed Deum ct 
Patrem duntaxat noveraut; non est sane creatura 
Deus Verbum. 

XV. Si Judxi, qui Christo semetipsum Deo :equa- 
lem facienti non crediderunt, eaque de causa illum 
crucifixerunt, condemnati sunt; Christiani vero, 
qui ei crediderunt, supra illos elevati fuere; nulla 
in re proprio Patre minor est Filius. 

XVI. Si soli Deo eximie, atque excellenter con- 
venit, ut « Magnus Deus » nuncupetur acprxedicetur, 
ait vero Paulus, « Magni Dei (50) et Salvatoris no- 
stri Jesu Christi, » et David, « Quis similis (51) tibi 
in diis, Domine? » non est sane Pater excellentior 
Filio, neque incomparabilis respectu ipsius. 


B xvi Si idem Paulus inter creatos deos illum 


non connumerat, sed ipsum cum Patre zquat et 
collocat, scribens Corinthiis, « Nam etsi (52) sunt 
qui dicuntur dii multi, et domini multi et in coelo, 
et in terra: tamen nobis unus Deus Pater, ex quo 
emnia, et unus Doininus Jesus Christus, per «quem 
oinnía ; » non est igitur inter creaturas collocandus, 
sed cum Patre conglorificandus. 

946 XVIIL Si rerum omnium, ac ipsorum etiam 
seculorum conditor est Filius, sicut scriptum legi - 
tur (55), exstitit-ergo antequam quidquam fleret. 
Αι qui exstitit antequam quidquam fieret, non 
fuit conditus; nihil enim, quod creatum sit, ante 
sz:cula, aut ante creationem exsistens intelligitur; 
sed ea duntaxat, que in unitate exsistit, increata 
Trinitas. Et aliter : Si omnium, qus sunt, conditor 
est, non est creatus, eujusmodi illa sunt ; nulleeuim 
modo creaturis Creator similis esse potest aut debet ; 
nec preterea creatura creando dare potestexsisten- 
liam, neque rationis participem quempiam faeere. 

XIX. Si erat in principio Deus apad Deum, aliud 
principium Filius ipse nen habet eum sit aniiquior 
omni principie : alioquin omnino necessarium erit 
assignare principium etiam Patri. cErat» enim, inquit, 
« in principio Deus aped Deum (54). » Nullum vero 
principium babet una Deitas exsistens in principie. 

XX. Si nulla percipere mens potest, quomodo 
Virgo sine fluxu peperesit, manens rursus virgo; 
quanto minus intelligi poterit, quomodo ille per 
se exsistens Deus ac Paler, ab zterno, et sine pas- 
sione ex tolo semelipso totum sibi perfecte xqua- 
lem genuerit, Filium ? 

XXI. Si cum Filius ipse nos formavit, propria 
libertate przeditos fecit, judicare nos statuens prout 
bonz aut malo nostra actiones. fuerist; quemodo 
ipse id non habet, qued dedit nobis? ipse, ipquam, 
qui juxta prophetiam est Deus fortis, demina- 
tor (55) ? 

XXI) 8$ &de dignug est Petrus ia Actis clamans: 
Gramois, tum Latiuis. 


(53) Legitur. Hebr. », 2. 
(54) Deua apud. Deum. Citat sensum Joan. 1, 2. 


Nw Dominator. lia, sx, 6, juxta Grescam trans» 
onem. 


195 


DIDYMI ALEXANDRINI 


06 


« Huic omnes (56) proplicte testimonimn perhibent, A BoGv* εΤούτῳ πάντες ol προφῆται μαρτυροῦσιν, 


remissionem peccatorum accipere per nomen ejus 
omnem qui credit in eum ; » vere igitur ac proprie 
ipsi convenit nomenhoc, «Deus,» et, « Filius unigeni- 
tus Dei. » Nam si falso et improprie id ei nomen tri- 
bueretur, nihil ipsum juvare posset. 

ΧΧΗΙ. Si mendacii expers Deus (qui etiam, ut 
ail sacer Psaltes (57), mentientes perdit) vera lo- 
quitur, cuin apud Theologum (58) ait, « Omnia quz- 
cunque habet Pater, mea sunt ; » et, « Mea tua sunt, 
cL tua mea :» Deus zternus profecto est 39937 Do- 
minus, nec ejus regium finem habet, et est ipse 
omnia quacunque est Pater, nihilque ab eo novum 
accepit secundum divinam naturam , sed tantum 
secuuduin servi formam posterius assumptam. Qua- 


ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαθεῖν διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ 
πάντα τὸν πιστεύωντα εἰς αὐτόν * » ἀληθινὸν ὄνομα 
ἔχει τὸ, « ὁ θεὸς, » xa, « Υἱὸς μονογενὴς τοῦ θεοῦ *» 
Ψευδώννμµον γὰρ οὐδὲν ὀνίνησιν. 


KT". El ἀληθεύει ὁ ἀφευδῆς θεὸς, 6 χαὶ τοὺς de»- 
δοµένους ἀπολλύων, ὡς ὁ Ἱεροφάλτης λέγει, παρὰ 
τῷ θεολόγῳ εἰπών' «Πάντα ὅσα ἔχει ὁ Πατὴρ, ἐμά 
ἐστιν: » xa, «Τὰ ἐμὰ σἁ ἐστιν, καὶ τὰ aX ἐμά- , 

tóc ἐστιν ἄναρχος Κύριος, οὗ fj βασιλεία ἀτελεύ- 
τητος, xal πάντα. ὅσα ἐστὶν ὁ Πατὴρ, οὐδὲν λαθὼν 
παρ᾽ αὐτοῦ κατὰ τὴν θεἰαν φύσιν, ἀλλὰ χατὰ τὶν 
ὕστερον τοῦ δούλου µορφήν. Ota δὲ περί τε τῆς ὄνω 
ἀεὶ κρατούσης ἀληθείας, περί τε τῆς χάτω οὐχ ἆλη- 


lia vero cuin de coelesti semper «dominanie veri- B θεἰας ἐφθέγξαντο xa Ἕλληνες, ἑπαίωμεν' 


tate, tum de terreua. non veritate pronuniiarint 

eiim Graci, audiamus (59) : 

Mendacii expers est. magni Dei meus; ἵπ morta- 
ο [libus vero 
insequuntur — el 

|infortunia (00). 
XXIV. Si omnium bares constitutus est, non est 

servus, δε genuinus Filius. Quod si non est ser- 

vus; Sed Filius, z:eternus Deus est. Nam primum 
quideu filius generatur, nou creatur; deinde vero 
de iis, qua. creata, atque in tempore ezsistentia 
sunt, scriptum est : « Omnia (61) serva tua. sunt» 

(seu, serviunt tibi). 

XXV. Si ut rein magnam (revera enim magna 
est, ac solius Dei propria) de Paire dixit Paulus : 
«Qui est (62) super omuia, et per omnia, el in 
 ommibus; » zqualia vero idem Apostolus de Filio 
scripsit : « Ex quibus (62) est Christus secundum 
carnem, qui est super omnia Deus benedictus in 
&xecula. Ámen; » itemque evangelista, cum ail: 
« Qui' desursum (64) venit, supra omnia est : » nulla 
ergo in re a Patre discrepat Filius, nec ipso iu- 
ferior est (65). Quam pie vero de hisce sentiant 
Graecorum theologi, qui multa audierunt, non pauca 
legerunt, ac plurima viderunt, inspicere operz pre- 
tium est. Aiunt enim : 


Omnia Deo plena suni (60) ; omnium finis est, et 
| initium : 

Omnia ferens, et. solvens, et ex ipsismet rursus ea 
[augens. 


Eos, qui meniiuntur, molestie 


ἉἈγευδὴς µεγάΊοιο 8600 vóoc* ἓν δὲ βροτοῖσι 
Ὑευδομένοις xaAsxá ὥπασε δυσµοραπαθ. 


ΚΑ’. El χληρονόµος πάντων χαθέστηχεν, οὗ δου- 
λος, ἀλλὰ γνήσιος Υἱός. El δὲ μὴ δοῦλος, ἁλλ᾽ Y, 
θεός ἐστιν ἄναρχος. Υἱὸς γὰρ γεννᾶται, οὗ κτίζε- 
ται χαὶ περὶ τῶν χτιστῶν xai ὑπὺ χρόνον γέγρα- 
πται' € Τὰ σύμπαντα δοῦλα σά.» 


ΚΕ’. El ὡς μέγα (καὶ γάρ ἐστιν ἀληθῶς µέγα χαὶ 
μόνου θεοῦ) περὶ Πατρὸς εἶπεν Παῦλος, « Ὁ &zl 
πάντων, xaX διὰ πάντων, xaX Ey πᾶσιν ' » τὰ δὲ ἴσα 
αὐτὸς περὶ τοῦ Υἱοῦ γέγραφεν’ « Ἔξ ὧν ὁ Χριστὸς 
[152 b] τὸ χατὰ σάρχα, ὁ ὧν ἐπὶ πάντων θεὸς euXern- 
τὸς εἰς τοὺς αἰῶνας. 'Apfjv* » xal ὁ εὐαγγελιστής 
φησιν € Ὁ ἑρχόμενος ἄνωθεν, ἑπάνω πάντων ἐστίν » 
οὖχ ἀφέστηκεν Ev τινι, οὐδ' ἀποδεῖ τοῦ Πατρός. 
Ὅπως δὲ εὐλαθῶς ἔχουσι περὶ τούτων οἱ Ἑλλήνων 
θεολόγοι, οἱ πολλὰ μὲν ἀχούσαντες, οὐχ ὀλίγα ἀνα 
γνόντες, ἑωραχότες δὲ καὶ πλεΐῖστα, ἐπισχοπεῖν 
ἄξιον. Φάσχουσι γάρ’ 


Πάντα θεοῦ απ.ήρη, πάντων πέρας p ," 
Xl 

Πάντα φέρων , Auwv τε xal ἑξ αὐτῶν πάν 
[αὔξων. 


XXVI. Si Filii propriam esse creaturam dicunt Ὁ Κα. El τοῦ Υἱοῦ fj κτίσις ἰδία γέγραπται (φησὶν 


Scripturz?; aiunt. enim ; « In propria (67) venit; » 


(56) Buc omnes. Act. x, 43. 
ul Psaltes, Psal. v, 6 (seu 7). 
(958) Theologum. Joan. xvi, 15 et xvi, 10. 

(99) Audiamus. Codex, ἐπαίομεν. Lego ἑπαῖ- 
ωμεν. 

(60) Infortunia. Librarius sine accentu scripsit, 
Cucpopata0. Vocem vero χαλετά ina exaravit, ut 
nescias an. scribere voluerit. χαλεπά, id est « mo- 
lesta, » an vero χαλεπᾷ, id est χαλεπαίνει. Medica 
itaque manu indrget lic versus; sed quonam modo 
legendus sit, divinare diflieile est. Ego cum ali- 
qma tandem lectionem amplecti cogerer, sic traus- 
tuli, quasi legerem : φευδοµένοις χαλεπἁ ü mace 
δύσμορά τε. Suspicatus tamen etiam sum pro φευ- 
δομένοις, legi posse φενδύμινος, ut. referatir. ad 


Y&p: « Elcg τὰ ἴδια T08ev- » χαὶ πάλιν’ «Τὰ ἐμὰ 


nomen vóo;, ati pro δυσµοραπαθ, quid legendum 
sit, conjicere non valeo, nisi cui δύσμορα 
«àv. Alii meliora atferent. 
(61) Oninia. Psal, cxvni, 91. 
62) Qui est. Ephes. 1v, 6. 
65) Ex quibus. Rom. tix, 5. 
64) Qui desursum. Joan. ut, 34. 
5,159) In[erion est. Codex , &robect, Lego àm9- 
Ü 


(66) Omnia Deo plena sunt. Hemistichium hocce 
legitur etiam apud Porphyrium : affert enim ipse 
huuc oraculi versum : Πάντα Θεοῦ πλήρη  πάντη 
θεός ἐστι Φανήθη, id est, « Omuia plena Do ; f 
que est is ubique Phanetbe. » 

(07) In propria. loan. 1, 11 


191 


Πέτρον” « Zoi δώσω τὰς χλεῖς τῶν οὐρανῶν »), χτι- 
cup δὲ οὐχ ὑπάρχει τὸ ἴδια εἶναι πάση τῇ θείᾳ χτί- 
σει, 3| ἐξουσίαν διδόναι οὐρανῶν ἀνοίξεως, ἤγουν 
λέγειν τοῦτο ἀχινδύνως, συνδεσποτεύει τῷ παντο- 
χράτορι αὐτοῦ Πατρί. 


KZ'. El ὁ ἀθάνατος ob χρείσσων τοῦ Θεοῦ Λόγου, 
xai εἰ οὔτε θεὸς, οὔτε ἄψυχος σὰρξ δεῖταί πω τρο- 
ος, ἡ ὕπνου * οὐχ ἄρα διὰ φυχῆς dj ἄῤῥητος ἕναν- 
θρώπησις, οὔτε μὴν ἐπιγραπτέον τῇ θεότητι ἀγω- 
νίαν, χαὶ τροφῆς ἔφεσιν, xal ὕπνον, xal τὰ τοι- 
0272. 

KH'. Ei, χαθὰ γέγραπται, bx. ὃςξιῶν συνεδρεύει 
τῷ Πατρ', ὡς ἀληθινὸς xai ἱσότιμος θεὸς, xat Υἱὸς 


ΡΕ TRINITATE LIBER τε τις. 
πρόθατα τῆς ἐμῆς φωνῆς ἀχούει”» xal πρὸς τὸν A et rursus : « Oves (63) mex vocem meam audiunt; » 
ac si Petro ipse dicit : « Tibi (69) dabo claves coelo- 
rum; » creature $98 vero non convenit ullam ex ΄ 


Dei creaturis propriam (70) babere, aut potestatem 
eclos aperieudi conferre, aut hzc tuto dicere : 
sequitur ut Filius communem cum omnipotenti suo 
Patre dominatum habeat. 

XXVII. Si immortalis Deo Verbo praestantior uon 


est, ac si neque Deus, neque caro inanimata cibo 


indiget, aut somno; non ergo sine anima (71) 
ineffabilis Incarnatio facta est, nec przterea agonia, 
et cibi appetitus, et somnus, et similia Deitati atsri« 
buenda sunt. 
XXVIIL Si, quemadmodum Scripturz testantur, 
a dextris cura. Patre considet ut verus, et ipsi 


αὐτοῦ μονογενίις΄ ὀμόθρονός ἐστιν, ἀμέριστον xaX B zequalis Deus, et ut Filius ejus unigenitus; sedet 


&zipavroy τὴν βασιλείαν χεχτηµένος, xaX τῷ Πατρὶ 
ἐξ ἴσου συμπροσκυνούμενος καὶ συνδοξαζόμενος, 
αὐτός τε xai τὸ Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ. I; γὰρ ἂν 
Ἰβύνατο, Τριάδος ἐν ἑνὶ θρόνῳ παρούσης, elc προσ- 
χυνεῖσθαι χατέναντι τοῦ ἑνὸς αἰωνίου θρόνου, ἐπ᾽ ἄνα- 
và τῆς προσχυνῄσεως [155 a ] γινοµένης, xat τῆς 
ὑόξης ἀναπεμπομένης ; Οτι γὰρ ἔνθα ὁ Ilachp, ἐχεῖ 
χαὶ τὺ Πνεῦμα αὐτοῦ ἐστιν, σύνθαχον αὐτῷ εὗρι- 
σχόμενον xal συμπροσκυνούμµενον, ὡς τῆς ἁπάντων 
βᾳσιλίδος φύσεως ὑπάρχον, Ex πολλῶν ἀνεχηρύχθη, 
xi ix της λεγούσης ΓραφΏς ' ε Ἐν τούτῳ γὰρ Υι- 
νώσχοµμεν, ὅτι ὁ θεὸς ἓν ἡμῖν ἐστιν, Ex τοῦ Πνεύ- 
µατος αὐτοῦ, οὗ ὁ Υἱὸς ἔδωχεν ἡμῖν.» UO νοεῖται γὰρ 
Ὁ ἡμέτερον πνεῦμα ' touto γὰρ ἔχαντες ἤδη, ἑλά- 
Gouev τὸ ἅγιον Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. 


Κθ’. Et θέληµα τοῦ Πατρὸς, ἵνα πάντες τιμῶσι 
ὧν Ylby, χαθὼς τιμῷῶσι τὸν Πατέρα : ἓν ἴσῃ δόξη 
xi μιᾷ ἰδιότητι ὑπάρχει τοῦ Πατρός. xai οὐχ 


ergo in eodem throno, individuum et indetermina- 
bile regnum possidens, et cum Patre ex sequo simul 
adoratur, et conglorificatur cum ipse, tum Spiritus 
Dei; nam alioqui, cum Trinitas in utio throgo sit, 
quomodo posset unus a nobis adorari in conspectu 
unius zlterni throni, quando ad orientem (72) con- 
versi adorationem perficimus, et glorificationem 
offerimus? Quod enim ubi est Pater, ibi etiain Spi- 
ritus ejus sit, simul cum eo considens, simulque 
cum eo adoratus, utpote qui nature est omnium 
dominz, cum ex multis Scripture oraculis constat, 
tum maxime ex eo quod sic se habet: « In hoc (795) 
enim cognoscimus, quod Deus in nobis est, ex Spi- 
ritu ejus, quem Filius dedit nobis. » Nee enim spi- 


C ritus noster hoc loco intelligitur; nam cum eum 


jam haberemus, accepimus Spiritum sanctum Dei. 
XXIX. Si voluntas Patris hec est, «ut omnes(74) 


bonorent Filium, sicut honorant Patrem ; » zequa- 
lem gloriam, et unam proprietatem habet cuin 


ὁσίως ποιοῦσιν, ἡ τὴν δόξαν ἑναμείδοντες, f| ὑποτο- — Patre; et impie faciunt $99 qui aut glorificationis 


Ἑάνοντες χατά τι παραλλάττειν αὐτόν, 


ΑΔ’, El προσχυνεῖται παρ᾽ ἀγγέλων, πῶς 00x ἄξιος 
καὶ παρ’ ἀνθρώπῳν ' El δὲ ποοσχυνεῖται, οὐ χτίσµα. 


vd) Otes. Joan. x, 27. Sensum magis citat, quam 
n. 

(69) Tibi, Matth. xvi, 19. 

(10) Propriam. In Graeco aliquod mendum. 

(11) Sine anima. Codex, διὰ ψυχῆς, id est « per 
ΗΛΙΑ). Sed legendum puto δίχα φυχῆς, id est 
t sine anima : » nam Ariani quoque animam Christo 
negabant, 

(12) Ad orientem. Consucvisse Christianos, dum 
Orabant, ad oriemtem converti , testatur. Tertul- 
lianus in. Apologetico, cap. 16 : « Alii, » inquit... 
«solem credunt Deum nostrum... Inde suspicio, 
qod innotuerit nos ad orientis regionem precari. » 
Uidymi vero ztate ritum hunc servatum fuisse con- 
Hal ex Basilii libro De Spiritu sanctio, cap. 27, Am- 
brosii libro De mysteriis, cap. 2, num. 7, Eusebii 
ASariensis cominentariis in. Psalmum xci, pag. 

» €. €x aliis : adeo ut Socrates lib. v Hist. eccl., 
€^». 22, tanquam novum atque inusitaLain. narra- 
verit quod Anüochise faetum fuerat. « Antiochie, 
qu esL Syria, » inquit, « inversus est Ecclesie 
I5; neque enim altare ad solis ortum spectat, 

à occasum. » At sua ctium late velustuun 


| ne Ab angelis, 


verba immultant, aut seeunduin aliquid eum a Patre 
diversum esse suspicantur. 

XXX. Si adoratur ab angelis (75) Filius, quomodo 
non est adurandus etiam ab hominibus? At si ado- 


ritum viguisse testatur Lucas Tudensis, seculi xim 
scriptor, lib. 11 contra Albigenses, cap. 25. In Rituali 
tamen codice Cophtorum, quem edidit Allatius lib. 1 
Symmicton , episcopus orans, modo ad orientem , 
modo ad occidentem, modo versus altare sese cou- 
vertere jubetur. Verum ex hoc Didymi loco nibil 
aliud tuto colligi posse videtur, uisi. Alexandrize 
tunc potissinium consuevisse Christianos ad orien- 
tem verti, cum doxologiw€ seu glorificationis verba 
Deum adorando recitabant. Qui ritus aliqua ex 


parte etiamnum viget : nam et cum glorificationis 


verba in fine psalmorum et hymnorum, aut alias 


dicimus, incliuato capite emnes, ac proni adora- 


mus, οἱ sacerdos in .sacra liturgia quoties glorifi- 


cationis verba, et orationum conclusionem, quie 
quoddam glorificationis genus est, recitat, ad cru- 
cem in medio altari ereciam conversus inclina- 


tur, id est, spectato veteri altaris situ, orientein 


Versus. 


(76) In hoc. 1 Joan. iv, 15 
(74) Ut omnes. Joan. v, 95. 
^ Vide pag. 104, et Epist. ad 
r1. G. 


108 


L 


DIDYM] ALEXANDRINI 


.pandes est, erestera nom est; divina enim lege A Τεθέσπισται γὰρ μὴ προσχννεῖν θεοῖς , ἐπειδὴ xi 


vetamutr deos adorare, quia creature sunt. 

XXXI. Si Deus et Pater est in ipeo Filio, et ipse 
in Patre. ex zquo, a€ si Spiritas Dei apud ipsum 
wawet, wt ostensum fuit ; tequalis et similis est 
Trinitas, ze nemo habere, aut adorare, aut. glori- 
flcare potest Patrem, quin seque habeat Filium, ét 
Spiritum ejus, et tres sequaliter adorare a« glori- 
ficare debeat. 

XXXIL Si leges fert, οἱ a peecatis, atqué à 
morie liberat Filius, et Spirius sanctus : « Nath 
lex (76) Spiritus vite (clamat Paulus) in Christe 
Jesu, liberavit me a lege peccati et. mortia: » he 
.profeeto hyposiases suat, prima, et unius Ouinipo- 
tentis et vivificantis rnaturz ; pam Crestura per se 
ipsam haec facere non poteet. 


XXXMKL Si recte veeatus est a Seriptura Filius 
quidem Salvator, Spiritus vero sanctus salutis lar- 
güor, iuamutabilis est; ac si. immutabilis, etiem 
inereatus. eum. Filius, tum Spiritus : qul eni, est 
wwialiani obnoxius, son polest eos saivare qui 
aberrarunt, utpete ereatus, ei non impeeeabills. 


XXXIV. Si nos ereatuese a. Filto in filios adopta- 
BW, sicut lí testantur, qui mysteria mobis tradide- 
yon, Paulas quidem inquiens : « Quta (77) autein 
estis. 40911, emisit Deus Spirimm: Fili? sni in corda 
nestra. clamantem, Abbo, Pater ; » Josenes vero : 
« Quetquot (78) awtew: receperunt. enm, dedit eis 
poseststene (ilios Dei fleri: » nulle modo a vera 
deitate absuut ha» yypostases, Quomedo enim Fitius 
im semetipso, awe per semetipsum, aut im Spiritu 
preprio adeptari potest it Filium ? 

XXXV. Si Spiritum: sanetum ait. Puulus. osse 
« Spiritus Dui, » sicut est nebis nostev, oc si Beuts 
similitur « Spiritum sueo villem noimiualt ; impluses 
qui eune non dicit Deum comtornum: οὗ consabstan- 
tialem Patri ; uam nec (uit unquam Deus sime suo 
Spiritu, meque opinari liget, hanc posterias, aut 
extrinsecus ei accessiese, aut inereati Spiritum esse 
spiritum creatum, Sed 330 praterea simul cum 
ipso super cherubicum thronum ascendit, et simul 
adoratur et. conglorificatur, sicut antea diciuin est, 
utpote Spiritus. ab eo: inseparabilis. 

XXXVYI. Si creatura accipere potest sanotita- 
tem (70), sapientiam, bonilaten, e&. omnem per- 
fectam virtutem ; est enim imetabilis; Spiritus vero 
tanctus Lax accipere non potest, sed largiri ; est 


70y Nom lex. Kom. viu; 9. 

τν p Wn Galas; αν, 6. ia 

" wetquot. Jean. 1, 12. 

(79) Accipero potest sanctitatem, In. Grece, δε- 
xtxh ἁλιότηνος, id. est «ospax est sanctitatis. » 
Quan loeutionom retinoit Hieronymus in theologi 
μουιοὶ Νο: De Spirite sancto, num. 4, et sequenti 
bus, ubi fuse hoc arpumeniuin exponit ipse Didymus, 
atque inter cztera hac Biabet.: « Hc quippe ommia 
sapientiz et cielerarum. virtstum, etsanctilicationis 
Gapacia sum ;. ista vero substantie, de qua nuuc 


σματα. 

ΔΑ’. El ὁ θεὺς xat Πατὴρ iv αὐτῷ, xai αὐτὸς ἐν 
τῷ Πατρὶ ἐξ ἴσου, xai τὸ Πνεύμα τοῦ θεοῦ μένει 
παρ) αὐτῷ, ὡς ἑἐδείχθη ΄ ἴση καὶ ὅμοιας ὑπάρχει f 
Τριάς' xaX οὐδεὶς ἔχειν, 7] προσχυνεῖν, 9j δοξάζειν 
δύναται τὸν Πατέρα, μὴ ἴσως ἔχων τὸν Ylbv xai τὸ 
Πνεῦμα αὐιοῦ, καὶ ἴσως κροσχυνῶν xai δοξάζων. 


ΑΒ’. El νομοθετεῖ, ἁμαρτιῶν τε καὶ θανάτου ἑλευ- 
θεροῖ ὁ Υἱὸς, xai τὸ ἅγιον Πνεῦμά (ε " γὰρ νόμος, 
φησὶν, τοῦ Πνεύματος τῆς ῥωῆς 6v Χριστῷ Ἰησοῦ, 
ἠλευθέρωσέν µε [155 b] ἀπὸ τοῦ νόµου τῆς ἆμαρ 
τίας xai τοῦ θάνάτου, » χράζει ὁ Mau) εἲς 
πρώτης xal μιᾶς εἰσιν παντοχρατοριχκῆς καὶ ζων- 

B ποιοῦ φύσέως al ὑπόστάσεις αὗται. Ἑτίσμα yàp οὗ 
δύναται ἀφ᾿ ἑαυτοῦ ταῦτα ποιεῖν. 

ΑΙ. El ὀρθῶς γέγραπται, ὁ μὲν Υἱὸς Σωτὴρ, 5) 
δὲ ἅγιον Πνεῦμα σωτηρίαν ἐπιχορηγεῖν ' ἄτρεπον 
ἐστιν xal ἄχίέιστος, ὡς ἄτρεπτος 6 τε Υἱὸς «5 τε 
Πνεῦμα. Τὸ γὰρ τρεπτὸν σώζειν οὗ δύναται ἆποσφα- 
λέντα, ὣς Ἀτιστὸν xat οὐχ ἀναμάρτητον. 


ΛΑ’, El ἡμεῖς e£ χτιστοὶ υἱοθετούμεθα παρὰ τοῦ 
χἱοῦ, χαθὰ ᾳυσταγωγοῦντες ἡμᾶς λέγουσιν ( [αν 
λος μέν. « Ὅτι δέ ἔστε υἱοὶ, ἑξαπέστειλεν ὁ θεὺς 5 
Πνεῦμα οῦ Υἱοῦ αὑτοῦ εἰς τὰς χαρδίας fuu, 
χράζον' 'A66à, ὁ Πατήρ. » Ἰωάννης 8£- « Ὅσα 
δὲ ἕλαόον abu, ἔδωχεν aücxolg ἑδουσίαν τέχνα θεοῦ 
γενέσθαι») οὖν ἀποχείπονταί πω τῆς ἀληθοῦς θεύ- 
τητος αἱ ὑποστάσειᾳ αὗται. Πῶς γὰρ ὁ Υἱὸς ἐν ἑαυτῷ, 
ἢ δι ἑαυτοῦ, ἡ ἐν τῷ ἰδίφ Πνεύματι υἱοποιπθή- 
θέται; 

ΑΕ’. Ελὺ ἅγιον Πνεῦμα λόγεε Παῦλος εἶναι c τοῦ 
θιοῦ Πνεῦμα,» ὡς Bom ἡμῖν τὸ ἡμῶν, καὶ et à θες 
ὁμοίως «Πνεῦμα αὐτοῦ » προταγορεύει αὐτό' δυσσεδέ 
ὁ μ]λέγων αὐτὸ θεὺν συνάναρχον χαλ ὁμοούσιον τῷ 
Πατρἰ. 0ὐδὲ γὰρ fjv, ὅτε ἐχτὸς τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ 
fjv, οὐδὸ προσῆκεν νοεῖν, ὡς ὕστερον, f| ἔξωθεν αὐτὸ 
πβοσγέγονεν, ἢ ὅτε τοῦ &xciotov: Βνεῦμα τὸ χτισθὲν 
πνεῦμα τυγχάνει" ἀλλὰ xal συνεπιδέδηχεν αὐτῷ 
ἐπὶ τὸν χερουθιχὸν θρόνον, xai συμπροσχυνεῖται x2: 
συνδοξάξεται, ὡς προείρηται, ἅτε Πνεῦμα ἀχώριστον 
αὐτοῦ. 

Αα. Ei ἡ χτίσις. δεχτιχἡ [164 a] ἁγιότητος , 0* 

D φίας, ἀγαθότητος, xal πάσης τελείας ἀρετῆς τυγχά- 
vtt (τρεπτὴ γὰρ), «b 8 ἅγιον Πνεῦμα οὐ ὄσχτιχὸν, 
ἀλλὰ παρεκτιχὸν.( ἄτρεπτον γάρ) * ἄρα Δημιονρῖό, 


sermo est, sapientue, et scientis, et sifetificationts 
effectrix est, . . Porro Spiritus sanctus, confessione 
omnium, immutabilis est, sanetificator scienti? 
divite, et universorum auributor bonorum (eve 
dum cune noctro codice : ο lmmutabilis:est, et ssnct* 
ficator, scientie divine, et wniversdrum atríbult 
boneram )... . Si igitur sanciificater est, non. mo 
tabilis,. sed immutabilis substantie ostenditur. - 
Omne enim quod alient boni capat est, sb hx 
substentia: separatur : salus amiem sut 
croatume, κ. 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


χαὶ οὐ δημιούργημα αὐτὸ τνγχάνον καθ) Ürapitv, k enim immutabilis, Creator ergo est, non creatura, 


χατὰ τὰ προειρηµένα. 


AZ'. El dj ατίσις ἀναλαμδανομένην xot ἀποδαλ- 
λομένην γνῶσιν ἔχει, τὰ δὲ Πνεῦμα 008 ἔξωθεν 
ἴσεν, οὐδ ἁποφῥιπτεὃν πέφυχε νὴν γνῶσιν, ἀλλὰ 
xai ἀποχαλύπτειν νὰ τοῦ θεοῦ σοφίας χαὶ γνώσεως, 
χαὶ τοῦ Πατρὺὸς xav' οὐσίαν ὑπάρχον οὐχ ἄρα χτί- 
cya ο) Πνεῆμα. Ἐπαλωμεν δὰ χαὶ τῶν περὶ τούτου 
Ἑλληνιχῶν σοφριαµάτων, ἑχόντων. ὧδε * 


AN. Ei ὁ δοῦλος οὐχ οἶδεν, xL ποιε ὁ Κύριος 
αὐτοῦ, τὸ δὲ Πνεῦμα οἶδεν τὰ τοῦ Θεοῦ,, χατὰ τὸν 
Απόστολον. οὐ διώρισταν αὐτοῦ φύσει xa τῇ συµ- 
φωνίᾳ, ὁμολαγαυμένως δὲ θεός ἐστιν χαὶ Δεσπότης, 
ἴσην γνῶσιν ἔχων τῷ θεῷ, ὅπερ ἀμήχανον xaX ἀδύ- 
νατον εἶναε ἐπὶ καντὸς χτιστοῦ. 


A8'. El £y xaY µόνον εἶναι τοῦτο, ὡς xa. τὸν Υἱὸν 
μονογενῆ , ἴσασιν αἱ Γραφαί’ οὐχ ἔστι χτιστὸν, ὡς 
ὁ πλῖθος τῶν πνευμάτων, ἀλλὰ τῆς µονάδος θείας 
Οὐσίας. Δι µόνον αὑτὸ ἰδίως χαὶ. χνρίως ἔστι τε 
χαὶ χέχληται ἅγιον Πνεῦμα, xat Πνεῦμα τοῦ Πατρὸς, 
xi Πνεῦμα. τοῦ θεοῦ, καὶ Ἠνεῦμα cb ἓχ τοῦ θεοῦ, 
xii Πνεῦμα ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ἑχπορεύεται' xa 
ix τοῦ εἶναι αὐτὸ ἐν πᾶσιν, ὡς τὸν θεὸν , γινώσχο- 
μεν, ὅτι ὁ θεὸς Ev ἡμῖν ἐστιν. 


M. El ἐν loy ὁμαρτυρήθη εἶναι fj Τριὰς ἀλήθεια, 
xà ἀγαθότης., καὶ [154.5] &yla* ἓν μιᾷ θεάτητί 
ἐστιν, μηδὲν ἔχουσα πολυσχιδές. Μία γὰρ ἡ ἄτρε- 
τος θεία ἀλήθεια, χαὶ ἀγαθότης, xai ἁγιωσύνη 
ilv. Ἡ γὰρ χτίσις, xat μεθεχτῶς ταῦτα ἔχει, xol 
τρέπεται χατ᾽ οἰχείαν. προαΐίρεσιν ὑπ αὐτοῖς, νῦν 
μὲν ἀληθεύωωσα, ἄλλοτε δὲ. Φενδυμένη., xal νῦν μὲν 
ἀαθυνομένη, ἄλλοτε δὲ χαχυνοµένη. Φαίνανται xal 
περὶ τούτου οἱ λογάδες τῶν ἔξω εἰρηκότες τάδε” 


Teioc γὰρ vdoc.égeir «ὀπιχθονίων ἀνθρώπων, 
Οἷον ἐπ. . . . ec ο ο 


MX. El, χαθὰ. γέχραπται, ἁναχαινίζει ἡμᾶς ἐν 
τῷ ῥαπτίσματι, xai ἐλευθεροῖ ἀπὸ ἁμαρτίας xai Ga- 
vito) τὸ ἅγιον Πνεῦμα, xal ναὺς αὐξοῦ ἑαμεν ὁμοίως 
τοῦ θεοῦ Πατρός ὡς Δημιουργὺς xoi συνερχὸς τῷ 


Δημιυργῷ. ἀναχτίζει, καὶ ὡς. Δεσπότης ἐλευθαροῖ, D 


X13 ὡς θεὺς ἐοιχεῖ. Ὁ δὲ ταῦτα ὢν, ποίηµα. πα- 
[απλησίως τοῖς ποιημασιν εἶναι οὐ δύναται: οὐδὲ 
Mrety, 1| σιωπῶντα ἀνέχεσθαι ἀχούειν τοῦτο θέµις. 


MB. Ei ἅμα τῷ ei Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ αὐτοῦ τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα. διὰ. τοῦ βαπτίσματος. ἀναστοιχειοί 
ἡμᾶς εἰς εἰχόνα, τὴν πρώτην, xal διὰ, τῆς µετουσίας 
Vv ἡμῖν νἰοβεσίας καὶ τοῦ γίνεσθαι θεούς «ἐστιν, 


(0) Ame, Vide "f 157 οἱ 458: 
"4 lajris est. lu. Graeco subest aliquod. mep- 


92) Sic se habent. Reliqua omisit librarius. 


" n Cognoscimus, Vide Sap. xu, 4, et 1 Joan. 


secundum essentiam, Juxta illa qux ante (80) dicta 
sunt. 

ΧΧΣΤΗ. Si creatura cognitionem suam modo acqui- 
rit, modo amittit; Spiritus vero neque extrinsecus co- 
guitionem suam habuit, nec eam abjicere potest, sed 
potius ea revelat, σι sunt sapientiz et cognitionis 
Dei, ac si Patris est (841) secundum essentiam ; non 
est ergo ereatura Spiritus. Aundíamus vero de hoc 
etiam Griicorüm. cogitata quie sic se habent (82) : 


XXXVIII. Si servus non novit quid faciat domi- 
nus ejus ; Spiritus vero juxta Apostolum novit ea 
que suut Dei : non distinguitur per naturam ab 


B ipso Deo, neque per concordiam ;' sed' Deus pro- 


fecto est, et Dominus, 2:qualem eum Deo coghitio- 
nem Habens : id quod nulla plane ratione ulli an- 
qtam creature convenire potest. 


XXXIX. Si unum et solum esse hunc Spiritum, 
item ut Filium unigenitum, norunt Scripuurae, non 
est ergo creatus, cujusmodi est spirituum multitudo : 
sed ad unitatem pertinet divin: essentiz. 1460 so- 
lus ipse proprie ac singulariter et est eL vocatus 
fuit Spiritus sauctus, et. Spiritus Patris, et Spiritua 
Dei, et Spiritus qui estex Deo, et Spiritus qüi a Patre. 
procedit. Et ex eo quod. ipse sit ià omnibns ut 
Deus, cognoscimus (85) quod Deus in nobis est. 


XD. Si. Trinitas ex vquo in Scripturis esse dici- 
tur veritas, et bonitas, et sancta, S31 sequitur vt 
sit in una deitate, mhil habens multifidum ; una 
est enim imnhitabilis divina veritas, et bonitas, et 
sanetitas. Nam creatura et per participatioaein hiec 
habet, et in his mutatur per propriam ipsius voluu- 
tatem, modo quidem verum loquens, alias vero 
mentiens; et modo quidem bona exsistens, alias 
vero mala. De hac. etiam re ethnicorum sapienies 
ista dixisse constat : 


Taíts-enim mens est. terrenorum hominum, 
Qualem .(8ÀA). 9» 0ο ο ο 


XLI. Si, ut scriptum est, renovat mos in baptismo, 
et liberat a peecato, et a morte Spiritus sanctus, 
2e si templum ejus suinus similiter ac Del Pstris; 
igitur tanquam Conditor, et Creatoris cooperator 
rursus creat ; οὐ ut; Dominus. liberat, et ut Deus 
inhabitat. Qui autem est Ic; non. potest. creatura 
esae instar aliusum creaturarum; neque hoc dicere 
fas est, aut hec dicentem tacendo patienter au- 
dire. 

Χα]. Sí simul cum: Deo Patre, et. Filio: ejns: ba- 
ptismum Spiritus sanetns nos reformat in pristinam 
imaginem, et per- sui participationem causa nobis 
est ut. adeptemur- in fios; et dii efficiamur; et 


(34) Qualem. Reliqua desunt in: codiee. .[ Home- 
rici sunt versus , Qd. X, 157, qui sic se babent : 


Toioc γὰρ vóoc ἑστὶν ἐπιχθογίων ἀνθρώπων. 
Οἷον éx' ἦμαρ ἄγησι πατὴρ ἀγδρῶν τε η το 
. ιτ. 


$U$ 


DIDYMI ALEXANDRINI 


801 


pulla creatura. nos hoe modo aut adoptare in,fllios A xai οὐδὲν τῶν χτιστῶν t τρόπῳ τούτῳ ἔχει «ὸ 


potest, aut deos facere : quomodo non est ipee ve- 
rus Deus? 

ΧΙ. Si nulla ex creaturis in creationis histo- 
ria, aut in glorificatione, aut in baptismo simul 
cum Deo Patre commemoratur, Spiritus vero com- 
memoratur : est ergo ipse Deo Patri, et Unigenito 
equalis Deus, et aequali potentia preeditus. 

XLIV. Si prophetas, et apostolos auctoritate pro- 
pria misisse dicitur in Scriptura, sicut Pater et Fi- 
lius : liec fecit ut Deus Patri in omnibus consen- 
tiens, et ut rerum futurarum prascius, et creatura- 
rum Dominus. 

XLV. Si es, quz alicubi de Patre aut de Filio 
in Scripturis dicta sunt, alibi de Spiritu sancto 


υἱοποιεῖν f| θεοποιεῖν’ πῶς αὐτὸς οὐχ ἔστιν ἆλτθι- 
νὸς θεός; 

MI". El μηδὲν τῶν κτισμάτων εἰς δημιουρΥγίαν, 
3j εἰς δοξολογίαν, 1 εἰς τὸ βάπτισμα συνεμνημονεύθη 
τῷ Θθεῷ Πατρὶ, τὸ δὲ Πνεῦμα μνημονεύεται  ἄρα 
ὡς ἰσότιμος xai ἰσοσθενῆς τῷ Πατρὶ xal τῷ Movo- 
γενεῖ, θεός ἐστιν. 

ΜΔ’. El τοὺς προφήτας χαὶ [155 a] ἀποστόλους 
ἐξουσισστικχῶς ἀπεσταλχέναι, χαθ᾽ /ὁμοιότητα του 
Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ, μεμαρτύρηται΄ ὡς θεὸς σὐμ- 
φωνος χατὰ πάντα τῷ Πατρὶ, xal ὡς προγνώσττς 
καὶ τῆς χτίσεῳς Δεσπότης ταῦτα πεποίηκεν. 

ΜΕ’. El, ἅπερ νῦν εἴρηται περὶ τοῦ Πατρὸς 3) 
τοῦ Υἱοῦ, ἄλλοτε περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀναγξ- 


scripta fuerunt, fleri omnino nequit, ut. Spiritus B «parat, ἀμήχανον, ἀδύνατον, μὴ εἶναι ἀπαραλλά- 


ipse non sit unius per se perfectze deitatis ac ejus- 
dem voluniatis, et. glori: cum Patre et Filio sine 
ulla discrepantia. Nam qua sunt eidem squalia, 
sunt etiam zequalia inter se, ut aiunt. 

XLVI. Si nulla ex coelestibus potestatibus 332 
eclestia dona largiri potest, Spiritus vero Dei pro- 
pria potestate ea largitur, qu:e dare solius divinz 
natur est: est ergo Deus omnibus sufficiens, et 
omnium, atque adeo eorum eliam, qui sunt. ia 
eclis, dominator, et Patri ac Filio consubstan- 
tialis, 

XLVII. Si nulla ex invisibilibus aut visibilibus 
substantiis in sacris Scripturis vocata est Deus, nec 
veritas, nisi Pater, et sanctus ejus Spiritus, et Uni- 
geuitus; indubitatum est, eum ad unitatem diviuz et 
Supersubstantialis essentia pertinere. 

XLVII. Si virtutes ccelorum, qui omnium creatu- 
rarum maximi sunt, οἱ lucidissimi, in Spiritu Dei 
sunt, non potest fleri, ut ipse sit creatura, - sed 
Creatoris cooperator est, el cqualiter cum ipso 
operatur. 

XLIX. Si orbem terrarum implet, et omnia con- 
tinet, ut. loquitur Sapientia (85), est profec!o ipse 
unius suprema, augusta, et incomprehensibilis, et 
inaccessibilis, eti intangibilis, et forme carentis 
οδοί], et est Conditor, nec loco circumscribitur, 
sed ipse hoc universum comprehendit. 

L. Si in Trinitate naturam non distinguit Seri- 
ptura, nec prima, et secunda, et lerlia natura in 
ipsa Trinitate distinguitur: quamnam rationem 
afferre possunt h:eretici adversus eos. qui illam cre- 
dunt essentialiter quidem unam esse, in proprieta- 
tibus vero hypostasium distinctam ? 

Ll. Si primam creaturam diabolum esse ostendit 
liber Jobi, Spiritus non est creatura, sed ad Unita- 
tem essentie pertinet : nec euim sane dixerint, dia- 
bolum ante illum conditum fuisse, et ei quidetn 
aliquando excellentiorem locum  obigisse, divino 
aulem Spiritui inferiorem. 

LIH. Si quemadmodum ad- Dei gloriam, et adora- 
tionen, Pascha ab iuitio etiam a Judzis celebratum 


(85) Cap. 1, vers. 7. 


Χτως τῆς μιᾶς αὐτοτελοῦς θεότητος, xal θελήσεως. 
xaX δόξης τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υἱοῦ. Τὰ γὰρ τῷ αὐτῷ 
ἴσα, φασὶ, xal ἀλλήλοις ἐστὶν Coa. 


Μα’. El μηδὲν τῶν οὐρανίων δυνάµεων οὐράνια 
χαρίσματα δύναται παρέχειν, τὸ δὲ τοῦ θεοῦ Πνευμα 
κατ ἐξουσίαν δωρεῖται, ἃ δοῦναι µόνης τῆς θείας 
φύσεώς ἆστιν ^ ἄρα παναρχὴς θεὺὸς, xal ἐξουσιαστίς 
ἐστι, xaX τῶν ἐν οὐρανοῖς, xal ὁμοούσιος τῷ Πατιὶ 
καὶ τῷ Υἱῷ τυγχάνει. 


MZ'. El μηδὲν τῶν ἀοράτων f] ὁρατῶν ἱερῷ γρἀµ- 
ματι προσηγόρευται θεῖον xal ἀλήθεια, εἰ μὴ ὁ Πα- 
τρ, xaX τὸ ἅγιον Πνεῦμα αὐτοῦ, xa ὁ Μονογενήῆς᾽ 
ἀναμφήριστον, ὡς τῆς ἑνάδος θείας xal ὑπερουσίου 
ἐσιὶν οὐσίας. 

ΜΗ’. El τῶν παμμµεγεθεστάτων xal φωτοξιδεστέ- 
ρων πάντων ἓν ποιήµασιν οὐρανῶν αἱ δυνάµεις ἓν 
τῷ Πνεύματι τοῦ θεοῦ εἶσι, οὐχ ἑγχωρεῖ αὖ-ὸ 
ποίηµα χαθεστάναι, ἀλλὰ συνεργὸν χαὶ ἰσουργὺν τῷ 
ΔημιουρΥῷ. 

Μθ’. El τὴν οἰκουμένην πληροϊ, xaX πάντα ἔμπε: 
ριέχει, χατὰ τὴν λέγουσαν τοῦτο Σοφίαν τῆς ἄνω- 
τάτω σεπτῆς, xal ἀπερινοήτου, ἀπροσίτου τε xai 
ἀνεπάφου, [455 b] xot ἀμόρφου μιᾶς οὐσίας ἐστὶν 
Δημιουργόν ' xai τόπῳφ οὐ περιγράφεται, αὐτὸ ὃΣ 
περιείληφεν τόδε τὸ mdv. 

Ν’. El Γραφὴ οὐ διορίζει τῇ φύσει τὴν Τριάδα, 


p 909 ὀρίξεται ἐπ᾽ αὐτῆς πρώτην, xai δευτἐραν, xal 


τρίτην φύσιν * ποῖος αὐτοῖς Όπεστι λόγος πρὸς τοὺς 
πιστεύοντας, Ἠνῶσθαι μὲν αὐτὴν οὐσιωδῶς, διαχε- 
κρίσθαι δὲ ἐν ἰδιότησιν ὑποστάσεων ; 


ΝΑ’. El τὸ πρῶτον χτίσµα ὁ διάδολος Σδείχθη ἐν 
τῷ Ἰὼδ, οὐ κτίσμα, ἀλλὰ τῆς Μονάδος οὐσίας τὸ 
Πνεῦμα. Οὐ γὰρ φαῖεν ἂν τὸν διάδολον προδεδη µιουρ- 
γῆσθαι, xal αὐτὸν μέν ποτε τὴν ὑπερέχουσαν τάς 
εἰληχέναι, τὸ δὲ θεῖον Πνεῦμα τὴν ὑφειμένην. 


NB. El, καθάπερ εἰς δόξαν xal “τροσκύνησιν τοῦ 
θ:οὺ τὸ Πάσχα ἓξ ἀρχῆς xaX παρ) Ἰονδαίων ἔπετε- 


865 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


806 


λέσθη, οὕτω καὶ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος ἡ Πεντηκοστή A est, ita et ad gloriam Spiritus sancti celebrata est 


πῷς οὗ συνάναρχος αὑτῷ ὑπάρχει ἀείμνητος θεός; 


ΝΟ. Ei, ὣς τοῦ σηµάντρου τοῦ ἀπὸ τοῦ Πατρὸς 
xai τοῦ Υἱοῦ, οὕτω xal τοῦ ἀπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
σημµαινοµένου ἡμῖν μνημονεύει τὰ λόγια * οὑχ ἔστιν 
ἐν τοῖς ποι]µχσιν, ἀλλὰ καὶ Ev ἴση τιμῇ καὶ εὖχα- 
ριστίᾳ. O0. γὰρ ποιηµατος ἅμα χαὶ τοῦ θεοῦ σφρα- 
γίδα ἀναλαμθάνομεν, οὐδὲ συμπαραλαμθδάνει ὁ θεὸς 
χτίσµατος σφραγῖδα, τῇ ἑαυτοῦ ὡς μόνος σώζειν οὐχ 
ἱχανός. 


ΝΑ’. Et πᾶσα βλασφημία ἀφίεται τοῖς ἀνθρώποις, 
ἡ δὲ εἰς τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἀσυγχώρητος * ἄρα οὐχ 
ἑλάττων τυγχάνει θεός. Ἑλασφημία δέ ἐστιν τὸ μὴ 


Pentecoste: quomodo non est ipsi Deo coxiernus 
perpetuis laudibus celebrandus (86) Deus? 

LII. Si Scripturarum oracula sicut commemo- 
rant signaculum a Patre, et a Filio impressum, ita 
etiam signaculum commemorant, quo a Syirita 
sancto obsignati sumus (87) : uon est inter creatu- 
ras numerandus Spiritus, sed squalis οἱ’ debetur 
333 honor, et gratiarum actio, Nec enit creatu- 
r2 simul, et Dei obsignationem accipimus, neque 
creatur: obsignationem simul cum $ua assumit 
Deus, quasi solus salvare non valeat. 

[IV. Si omnis blasphemia remittitur hominihus, 
llasphemia vero in Spiritum Dei est irremissibilis, 
non est ergo Spiritus minor aliqu:s Deus. Blasphe- 


Myew αὐτὸ Θεόν. ᾽Ανάγεται vàp ἡ βλασφημία xal B inia vero est, ipsum non dicere Deum : redundat 


εἰς τὸν Παντοχράτορα, οὗ πνοὴ τυγχάνει. 


NE. Ei ἁπαράδατον αἱρετιχοὶ [156 a] φυλάτ- 
τουσιν τό τε πρόσταγμα τοῦ Πατρὸς λέγοντος, « Oo- 
τός ἐστιν ὁ Υἱός µου ὁ ἁγαπητός ' αὐτοῦ ἀχούετε, » 
τὴν τε περὶ τὸ βάπτισμα τοῦ Υἱοῦ παράδοσιν’ διὰ 
τί gd] ἀχώριστον τῇ φύσει, καὶ ἰσότιμον, xal ἰσοδύ- 
ναµον ὁμολογοῦσι τὴν Τριάδα, καὶ ἰσοτίμως δοξάζου- 
ew; "Ev Υὰρ ὄνομα, τοῦτ' ἔστιν τὸ τῆς μιᾶς θεότη- 
τος, τρεῖς δὲ ὑποστάσεις ἑδίδαξεν, ἑκάστῃ τὴν ἰσοτι- 
μίαν τηρήσας. 

κεφ. T". 

Καὶ ταῦτα μὲν ἀποδεδειγμένα χείσθω. Αἱρετικῶν 
ὃξ πρῶτόν ἐστιν ἀσεδέστατον xal ἀποτομώτατον 
πρόθλημα, τὸ ἐν Παροιμίᾳ Σολομῶνος γεγραμμµένον 
ε Κύριος ἔχτισέν µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὖ- 
τοῦ πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέν µε’ tv ἀρχῇ πρὸ 
τοῦ {ἣν γῆν ποιῆσαι, xal πρὺ τοῦ τὰς ἀθύσσους 
πηιῆσαι, πρὸ τοῦ ἐλθεῖν τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, πρὸ 
τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι, πρὺ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ 
με.) Διὰ τούτου γὰρ τοῦ προθλήµατος βιάξονται 
ἀτίσμα τὸν χτίστην xal εὐεργέτην ἀποφαίνειν. Κρείτ- 
των δὲ xal πειθανωτέρα τῆς αὐτῶν βουλήσεως καὶ ἡ 
τῆς Γραφῆς ταύτης ὑπάρχει νόησις. El γὰρ ἀληθη 
χαὶ χαταχρατοῦντα τὰ προχείµενα πάντα χεφάλαια 
xal tà ἐν τῷ put λόγῳ χαταταγέντα ἐστὶν, ὥσπερ 
ὧν ἐστιν, ἀρηδηλοτάτην ἀπὸ τῶν θείων λογίων δε- 
ἑαμένη µαρτυρίαν ' πῶς o0 τῶν ἀνοσιωτάτων xal 
ἀδυνατωτάτων ἐστὶν οὕτως ἑἐχδέχεσθαι τὰ δι’ ἐπιχρύ- 
εως δηλούµενα θεῖα πράγματα; Οὕκουν εὔδηλον, 


(80) Perpetuis laudibus celebrandus. Codex ἀείμνη- 
τος. Legendum fortasse, ἀείμνηστος. 


(87) Obsignati sumus. In Graco, ἐσήμαινον. Lego 


σεμαινομένον, aut σεσηµασμµένου. 
(68) Hic est. Mattb. xvn, 5. 


(89) Absurdissima. In Graco, ἁποτομώτατον. 
q'a voce lege, si placet, S. Maximi scholía ad 
αρ. 2, paragraph. 3 libri De celesti hierarchia. 


(90) In Proverbio. Non dissimili modo, numero 
Seilicet singulari, « Proverbium» alii etiam dixe- 
run Didymo suppares, ut. Palladius Helenopolita- 
""$ i9 Epistola ad Lausum, ubi, allatis ex libro 

TOvérbiorum quibusdam verbis, subjungit : Καθὼς 


βοιµία λέχε:, id. est, «ut Proverbium ait. » 


enim blasphemia etiam in Oimnipotentem, cujus 
ipse lialitus est. 

LV. Si non transgrediuntur hzretíci, sed obser- 
vant cum praceptum Patris inquientis, « llic 
est (88) Filius meus dilectus : ipsum audite; » tum 
ea, qu:e Filius de baptismo tradidit : quare Trini- 
tatem natura inseparabilem, et zeque honorandam, 
et :que potentem non confitentur, nec eam zqu;li 
honore glorificant? Unum enim esse nomen, id e-t, 
nomen unius deitatis; tres vero hypostases, is du- 
cuit, unicuique servans honoris qualitatem. 

x CAP. 1l. 

Atque hxc quidem ut a uobis demonstrata suppo- 
nantur. Hzreticorum vero prima objectio, eaque 
impiissima, et absurdissima (89), ex eo ducitur, 
quod in Proverhio «90) Salomonis scriptum est . 
« Dominus (91) creavit me initium viarum suarum 
i» opera ipsius; ante seculum fundavit me; iu 
principio antequam terram faceret, et antequam 
abyssos faceret; antequam venirent (92) fonts 
aquarum : antequam montes firmarentur (95) : ante 
omnes vero colles gignit me. » Hoc euim quod oh- 
jiciunt, argumento conantur ostendere, eum, qui 
Creator est, ac beneficiorum largitor, esse creatu- 
ram. Sed germena hujus etiam oraculi sententia 
eorum interpretatione 46 scopo praestantior e«t 
ac probabilior. Si enim vera sunt (sicut sane sunt), 
et assensum extorquentia omnia, «quz antea alla:a 
fuerunt capituía atque argumenta, qu:x»que in primo 
λόγῳ (94) posita ac enumerata sunt: 334 mani- 


Eodemque modo loquitur Epiphanius in Anchorato, 
cap. 42. 

(91) Dominus. Prov. vin, 22-35. Merito ab hoc 
textu. Didymus : ex eo enim. Aríus «erroris sui 
introducendi occasionem wactus est, » ut ait. Epi- 
phbanius haresi Lxix, num. 12. 

(93) Antecuam venirent. Graeca editio, πρὸ τοῦ 
προελθεῖν, id est. « antequam procederent. » 

(95) Firmarentur. 1n Complutensi editione. legi- 
tur, ἑδρασθῆναι, ac vertitur : «facli essent »; quasi 
ducatur ex verbo ὁδρᾷν. At Francofurteusis reetius, 
"t puto, habet ἑδρασθῆναι cum spiritu aspero, ut 
Didymus, 

(94) In primo λόγω. Απ primum indicat hojus 
operis librum? Vide not. 2, pag. 157. 


R0T 


DIDYS(( ALEXANDRINI 


festigsimo divínorum oraeülorum testimonio inter- Α ὅτι o) περὶ τῆς παναιτίου xal δημιοοργοῦ σοφίας 


pretatio nostra confirmatur : quomodo ergo (95) 
won summe impia, maximeque infirma est eorum 
explicatio, qui divinas res arcano et symbolico 
modo signiflcatos interpretantur hac. ratione ? Nonne 
evidens est, de ea, qua rerum omnium causa et 
creatrix. est, Sapientia, de magno, inquam, Üeo 
Verbo, quí est super omnia, quemque textus 
iste (96) indicare nequit, non dici in Proverbiis a 
Salomone illud : « Dominus creavit me? » Nec enim 
is tam audax (97), tamque arrogans contra Deum 
fuit, qni, sicut omnium semper miseretur, sic etiam 
ipsi, vel post tam magna peccata, pepercit, ejusque 
misertus est. Quin si quis ei sensus est (sicut sane 
est) eorum, qua liic contingunt, aut quie dicuntur 


(φημὶ τοῦ ἐπὶ [156 5] πάντων μεγάλου Θεοῦ Λόγου, 
ὃν οὐκ ἂν δύναιτο δεῖξαι λόγος) βαβοιβιάζεται Σολο- 
μὼν τὸ, « Κύριος ἔχτνισέν µε. » Οὐ γὰρ θρασυκάρ- 
διος οὕτως χαὶ αὐθάδης χατὰ τοῦ θεοῦ ἐγένετο, τοῦ 
xal μετὰ τηλιχαῦτα ἁμαρτήματα συγγνόντὸς xal 


συµπαθῄσαντοφ, ὡς πᾶσιν ἀεὶ xal αὑτῷ. ᾽Αλλὰ xsl 
εἴ εἰς ἐστιν, ὥσπερ οὖν ἔστιν, αὐτῷ τῶν ἔντανθα 
γινοµάνιον, ἃ παρὰ τῶν ἑὲεροφρόνων λεγομένων at- 
σθησις’ οἶμαι αὑτὺν xal πρὸ τῆς χυρίας χαὶ ἀνεσπό- 
ρου ἡμέρας ἀντιλέγειν αὐτοῖς, xal αἰτιᾶσθαι, xu 
ἀννιχαθίσίασθαι, δίδάσχόντα μήτε ὑπύόνοιάν ποτε 
τὀιαύτην περὶ αὐτοῦ ἐἰληφέναι. Λὐτόν τε váp qrow 
ἑπίότασθαι, ἅτε ὁοφίαν ὑπὲρ βασιλείαν δητήσαντα, 


καὶ ἑπινυχόνία, xaX ἓν προσθήκης µέρει τὴν βασι- 


ab heterodoxis, puto eum eliam ante destinatam (98) B clay xop.géáguevov* xol ἡμέντοι καὶ παρὰ τοῦ πα- 


ac vespera carentem diem ipsis contradieere, ac 
dicam impingere, el adversari, ac docere, sibi 
nunquam talem de Verbe suspicionem in mentem 
venisse ; novit enim. et ipse, utpote qui sapientiam 
regno pratulit (99), eamque petiit, et. consecutus 
est, 3c regnum auctarii loco babuit, novit, inqnam, 
etiam ipse, qnod et a patre suo Davide audiverat, 
nempe Dominum, quatenus vivificaus et vita est, 
Secundum colestem generationem exsistere non c«- 
pisse, et quatenus (1) lux. est vitam largiens, et 
sempiterna, 335 ac subsistenter et consybstan- 
tialiter ex paterna luce emanans, ab alio illumina- 
tum non fuisse. Sed de mundana sapientia sermo- 
nem habuit, de scientia, exempli gratia, bene di- 
eeudi, exercitibus imperandi, medendi; cwdificia 
exstruendi, in summa de ea sapientia qua in om- 
nibus sapientibus viris quavis praclara scientia. 
praeditis invenitur. Revera enim si ea que textum 


(95) Ergo. Vocem hanc addere coactus sum, ut 


concinnior esset oratio. Creterum. saspicor casu. 


aliquo factum esse, ut verba illa; &onbnAotácns, et 
qua: sequuntur, e suo loco dimota sint : είς enim 
clarior erit hic locus, si ita legeris : Κρείττων δὲ 
xui πειθανωτόρα τῆς αὐτῶν βουλῄσεως xdi ἡ τῆς 
βαφής ταύτης ὑπάρ 

τών θείων λογίων δεξαµένη μαρτυρίαν. El γὰρ 
ἀληθῃη xai χαταχρατοῦντα τὰ προχείµενα πάντα 
χεφάλαια χαὶ τὰ ἐν τῷ πρώτῳ λόγῳ χαταταγέντα 
ἐστὶν, ὥσπερ οὖν, ἐστιν πῶς οὐ τῶν ἀνοσιωτάτων, 
οἱ reliqna. 

(96) Textus iste. In Graco, λόγος. Nimirum sepe 
VOX λόγος, nut « sermo, » apud bdymunr, aliosque 
Patres, Scripture textum valet. Ut cum in libro 
De Syiritu sancto, num. 15, sic loquitur Didymus : 
«Ín communi itaque sermo untiat, non esse 
dictum — cuiquam creature , Sede a dextris meis, » 
Et num. 14 τε Ad conditionem. ejus. approbandam 
eliam prophetioum sermonem usurpant, dicente 
Deo, Ότεο Spiritum. » Et num. 2: « Plena sunt 
volumiua Scripturarum. his sermonibus. » Et, ut 
alia omittam exempim, in enarrütione in primam 
Joannis Epistolam, cop. 1v, ad vers. 192, ait : In 
praieseuti sermone : Deum nemo vidit unquam. » 

(97) Tam audax, Salomonis Proverbia Deoafflante 
Scripta sunt. ltaque benigna interpretatione indi- 
gent tum hic loous, ΜΗ” niox subjicit segm. 
159 a, tum demum quae dictavit initio commenta- 
riorum in Eceleeiesten, nd prima tituli verbo, nempe : 
"Pfyaca Ἐχκλησιαστοῦ, hoc est, « Verba Ecclesia- 
$6. Etenim catena manu scripta, de qua dixi 


χει νόησις, ἀρηδηλοτάτην à 


τρὸς αὐτοῦ Δαυ]δ ἀχηχοέναι, ὅτι ὡς ζωοποιὸς χα) 
Ql ὁ Κύριος o0 εἶναι χατὰ τὴν Koo γέννησιν οὐχ 
ἤρξατο, xe ὡς ζωόδοτον xal ἀῑδιον φῶς συνυφεστώ- 
τως καὶ ὀμπουσίως Ex τοῦ πατρικοῦ urbc ἐχλάμγαν, 
ὑπ' ἄλλου οὐ πεφώτισται΄ ἀλλὰ γὰρ περὶ τῖς Eyxo- 
σµίσυ σοφίας τὸν λόγον ἐνηνοχέναι, τῆς Ev λόχοις, 
τῆς ἓν στρατηγίᾳ, τῆς ἓν ἱατριχῇ, τῆς v ἀρχιτεκτο- 
νιχῇ, xal ἁπλῶς τῆς ἑν πάσῃ θαυμαστῇ ἐπιστήμη 
πᾶσι τοῖς σοφοῖς ἀνδράσιν ἐνυπαρχούσης. Καὶ γὰρ 
ὡς ἀληθῶς, εἴ τις σωφρόνως χαὶ θεοσεθῶς τὰ προ- 
ηγούμενα xa τὰ ἑπόμενα τοῦ, « Κύριος ἐχτισέν µε, 
θελήσῃ σκοπῆσαὶ ' ταχέως, xal ἀμέσως, xaX αὑτόθεν 
εὑρήσὲι πολὺν τὸν ἔλεγχον. Ἡροέταξεν [157 a] váp* 
«.᾽Αρχὴ σοφίας , Φάθος Kuplow* σύνεσις δὲ ἀγαθὴ 
πᾶσι τοῖς ποιοῦσἰν αὐτὴν’ » xaX πάλιν « δι) ἐμοῦ 
βασιλεῖς βασιλεύουσιν, xaX δυνάσται Υράφουσιν δι- 
καιοσύνην δι ἐμοῦ μεγιστᾶνες µεγαλύνονται, xol 
τύραννοι δι ἐμοῦ χρατοῦσιν γῆς. » 


pag. 278, not. 45, li:ec liabet [folio 68 codicis 22: 
Διδύμου. Ἡροσεκτιχὸν ποιεῖ τὸν ἀχούοντα * o5 vio 
ἰδιώτου, f| τοῦ τυχόντος οἱ λόγοι * τὰ μὲν vo ἠθιχᾳ 
δδάσκων, ἑἀυτοῦ Παροιμίας λέγει᾽ φυσικὰ δὲ παρα- 
διδοὺς, οὐχέτι Σολομῶντος. ἀλλ Ἐνχλησιαστου φησι; 
ο) γὰρ et (lego οὗ γὰρ fj) Σολομὼν ἁπλῶς καὶ ἄν- 
θρωπος, ἀλλ’ 1] (lego ἀλλ’ fj) σοφὸς xat Θεοῦ διάχτ- 
νος. ταῦτα προφέρεται. Αὐτοῦ γοῦν ἔστιν εἰπόντος 
ἀχοῦσαι * Οἱ ἐμοὶ λόγοι ὑπὸ θεοῦ εἴρηνται, χαθάπερ 
ἁποστόλων xai προφητῶν. ld est: « Didymi. Audi- 
torem attentum reddit : nec enim privati amt vul. 
garis hominis sunt hi sermienes, Nam moralia qui- 
dem docens, ait : Parabole Salomonis : physica 
autern, id est naturalia, tradens, non ait amplius : 
Salomonis ; sed: Ecclesiast€ ; nec enim qua- 
tenus Salomon simpliciter, et homo, sed quatenus 
sapiens, et Déi minister htéc profert. Ipsum porro 
audire licet inquientem ( Prov. xxxi, 1): Met ser- 
mones a Deo dicii sunt : sicht. sermones aposte- 
lorum et prophetarum. » s 

(98) Ante destinatam. Universalis jodieil diem 
eleganter vocat χυρίαν ἡμέραν, id est « diem pre- 
scriptam, destinatam, . delinitam. » Ut enim ait Ju- 
lius Pollux lib. 1, cap. 7, Ἡμέρα χυρία, 1j ἐπί xtv 
ταταγµένη, idest « Alicui ceriz rei destinatus dies 
ἡμέρα χυρία vocatur. » 

(99) Regno pratulit, Vide lib. IIl Reg. ni, 9 et 
41 ; lib. | Paralip. 1, 10 et 11; et librum Sapientiz, 
cap. vii vers. 8: quem librum Salomoni tribuit 
Didymus, ut vidimus pag. 165. 

(f) Et quatenus. Codex. κακός. Lego xai ὡς. 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


810 


hune, « Dominus creavit me, » antecedunt, ac. subsequuntur, prudenter quis ac pie considerare volue- 
rit, cito, imo statim eodem in loco multa inveniet, quibus heretici refelli queant. Nam antea hzc Ρο 
suerat Salomon : « lnitium (2-41) sapientize timor Domini, intelligentia (42) autem: bona omnibus qui 
faciunt. eam ; » el rursus : « Per we (45) reges regnant, et dynasue scribunt justitiam ; per me me- 
gistanes (44) maguificantur, et dominatores per me imperant terrae. » 


"Aveu δὲ σοφίας, φησὶν, Ἶτις ἐστὶν ἡ μεταδοθεῖσα 
ἡμῖν ἄνωθεν Φρόνησις, καὶ νουνεχία, χαὶ λόγων 
ἀρετὴ, οὐδὲν τῶν δεόντων κατορθοῦται ' διαφεύγει 
yàp τὰ πολλὰ xai χαλὰ τῶν νοημάτων τὸν ταύτης 
ἑστερημένον. 'O δὲ ταύτης . μεταλαχὼν ἄνθρωπος 
τόν τε θεὸν, ὡς χρὴ, φοθεῖται, xat φίλα αὐτῷ πράτ- 
τε, καὶ ἀνθρώπῳ νομοθετεῖ, xal οὗτος χρατεῖ ἐχεί- 
νου, καὶ πολλαπλάσια ἐχτήσατο, xai οὐ µόνον λέγων 
αὐτὸς καὶ ποιῶν Έδεται, ἀλλὰ xat τοὺς ἀχροωμένους 
αὐτοῦ, ἡ ἔργον µανθάνοντας τὰ αὐτοῦ, σωφρονίζει. 
Ἐν δὲ τοῖς ἐφεξῆς ἐξέθετο σποράδην ταῦτα : « Κύ- 
ριος ἐποίησεν χώρας ἀοιχήτους, xal ἄχρα οἰχούμενα 
τῆς ὑπ obpavóv. Ἠνίχα ἠτοίμαξς τὸν οὐρανὸν, 
συμπαρήµην αὐτῷ ' ἡνίχα ἀφώριζε τὸν ἑαυτοῦ θρό- 
νο ἐπ᾽ ἀνέμων, ἠνίχα ἰσχυρὰ ἐποίει τὰ ἄνω νέφη, 


XXV ὡς ἀσφαλεῖς ἐτίθει πηγὰς τῆς ὑπ' οὐρανὸν, ἐν p 


τῷ τιθέναι αὐτὸν τῇ θαλάσσῃ ἀχριθασμὸν αὑτοῦ. » 
Ὁ δὲ ποιῄσας τὴν γην ix μὴ γῆς, καὶ χαλῶς τεχνι- 
τεύσας οὐρανῶν περιφερεῖς χύχλους Ex μὴ οὐρανῶν, 
χαὶ τοὺς δρόμους ταχεῖς τελοῦὔντα fiov, πανταχοῦ 
οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς φαίνοντα, xat ἁπλῶς λόγῳ ἅπαντα 
φίνας, µονογενής ἐστιν Υἱὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνευ- 
φημηθεὶς Θεοῦ δύναμις, χαὶ θεοῦ σοφία, xai ὡς 
[157 b] ταῦτα ὑπάρχωντοῦ ἀνάρχου χαὶ ἀληθῶς αὐτοῦ 
Πατρὸς, μὴ ἔχων ἀρχὴν, χαθὰ διδάσκουσιν, Ἰωάν- 
γης μὲν λέγων" «Πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο: Παῦλος 
ἃ Ἔδθραίοις γράφων ' « Πρὸς δὲ τὸν Yióv φησιν ’0 
θρόνος σου, ὁ Θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. » Καὶ 
μεταξύ φησιν «Καὶ σὺ χατ ἀρχὰς, Κύριε, τὴν 
Ίην ἐθεμελίωσας, xaX ἔργα τῶν χειρῶν σού εἰσιν οἱ 


Sine sapienUa vero, inquit, hoc est, sine illa, 
que desuper nobis communicatur, prudentia, et 
consilio , et scientiz doctriuzque copia nullo in 
vita officio recle quis fungitur. Qui enim ista $a- 
pientia careat, eum fugiunt multa, et przcclara co- 
gilata; qui vero hanc homo sortitus est, et Deum, 
ut oportet, timet, et grata ei facit, et homini (45) 
leges imponit, et ita (46) illum sibi subjicit, et plu- 
rima sibi comparat, et non solum oblectatur ipse, 
dum loquitur, dumque agit, sed etiam eos, qui 
ipsum audiunt, aut ejus actiones (47) norunt, pru- 
dentes reddit. In subsequentibus vero h:zec sparsim 
exposuit ipse Salomon (48) : « Dominus fecit regio- 
nes inbabitabiles (49), et extremitates habitatas 
ejus, quz: sub ccelo est. Quando praparabat ca- 
lum, simul cum eo aderam; quando (50) segrega- 
bat tironum suum super ventos ; quando fortes fa- 
ciebat excelsas nubes; ei cum securos ponebat 
fontes ejus, quse sub colo est; dum poneret 
ipse (51) mari legem accurate ab eo servandam. » 
AL ille, qui terram fecit ex non terra, qui rotundos 
ccelorum orbes ex non colis pulchre fabricavit, qui 
solem veloces cursus perficientem, ac omnia ubique 
ecelorum, 396 et terrarum. illuminantem, et, ut 
breviter dicam, qui universa verbo condidit, ac ap- 
parere fecit, is, inquam, est unigenitus Filius Ver- 
bum Dei, qui celebratus fuit ac vocatus Dei poten- 
tia, et Dei sapientia, quique ut :eterni sui et veri 
Patris potentia et sapientia est, injtium non habet, 
Sicut docent Joannes quidem cum dicit (52) : « O«n- 


οὐρανοί, » Ὥστε ph αὑτὸν, ἀλλὰ γὰρ ἕτερον εἶναι C nia per ipsum facta sunt; » Paulus vero, cuin. Ἰ]6- 


πρόσωπον τὸ πάντα ταῦτα, xal τὸ, « Κύριος ἔχτισέ 
us, » εἰρηχός. Eiv' ἐπήγαγεν' « Καὶ ὕδατα οὗ παρ- 
ελεύσεται στόµα αὐτοῦ.» "Αρα οὖν ὡς ἐκτίσθη σοφία, 
περὶ τοῦ νοητοῦ στόματος τοῦ δημιουργοῦ Θεοῦ Aó- 
Ίου ἑξηγεῖται. Αὖθίς τε’ « Ἠνίχα ἰσχυρὰ ἐποίει 
τὰ θεμέλια τῆς γῆς, μην παρ) αὐτῷ ἁρμόζουσα * 
ἐγὼ ἥμην ᾗ προσέχαιρεν καθ) ἡμέραν  εὐφραινόμην 
& iy προσώπῳ αὐτοῦ by παντὶ xai: ὅτε εὐφραί- 
Xt0 την οἰκουμένην συντελέσας, xal ἐνευφραίνετο 
ἐν υἱοῖς ἀνθρώπων. » Ὁ γὰρ δημιουργὸς Υἱὸς Λόγος, 
ὁ πάντα μὲν προειδὼς xai προδυνάµενος, µαχροθυ- 


(2-1) Initium. Prov. 1, 7. 

(43) Imielligentia. Secunda hzc versiculi. pars 
legitur in Graeca libri Proverbiorum editione, sed 
dest in Hebraico fonte atque in Latinis Bibliis. 
ως vero translata est ex psalmo cx. 

,. 09) Per me. Prov. viu, 45 et 46. 
Nw, Megistanes. Codex, µεγιστάνες, cum accentu 
0. 


toos! Homini. Codex, ἄνω. Lege ἀνῳ, id est, ἀν- 
(46 ala, Codex, οὗτος, Malim, οὕτως. 


AT) Ejus actiones, Codex, Épvov . . . . τὰ αὐτοῦ. 
aL μμ ντο, ἔργα. .. τὰ αὐτοῦ, vel, ἔργον . .. τὸ 
Ü 


PATROL. GR. XXXIX. 


brais scribens ait : « Ad Filium (55) autem : Thro- 
nus tuus, Deus, in seculum sscuii. » Ác nonnullis 
interjectis : « Et tu (54) initio, Domine, terram 
fundasii, et opera manuum iuarum suot coeli. » 
]taque persona, qux liec omnia in Proverbiis dixit, 
alia est ab ea sapientia, qua ait, « Dominus crea- 
vit me, » non vero est eadem. Subjungit postea : 
« Et .aquze (55) non prateribunt 0s ejus. » Sapientia 
ergo, quatenus creata est, quod dixit, sic exponit, 
ut de intelligibili ore Conditoris, nempe Dei Verbi, 
se loqui ostendat. Et rursus : « Quando fortia (36) 


(48) Dominus. Prov. viii, 26-29. 

(49) Inhabitabiles. Grzca ed. habet, xat ἀοιχή- 
τους, id est «etiam inliabitabiles. » 

(0 Quando. Didymus, ἠνίκα. Compl. ed., xai 
ὅτε. Francofurtensis, ὅτε. 

(54) Ipse. Vox, αὐτόν, deest in Bibliis. 

52) Cap. 1, vers. 5. 

$5) Ad Filium. Hebr. 1, 8. 

54) Κι: Τι Hebr. 1, 10: | 

s) Et aque. Prov. viu, 39. Biblia habent 
στόματος pro στόμα. 

(56) Quando fortia. Prov. vin, 29-51. Dibua 
habeut χαίΐ pro ἠνίχα. 


26 


811 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$12 


faciebat fundamenta terre, eram apud ipsum ad- A μῶν τε xal ἐπὶ ἀδίχῳ χαὶ χαχοδόξῳ πλήθει xa πε- 


aptans : ego eram, in qua gaudebat per diem; lzeta- 
bar vero (57) in persona ejus in omni tempore; 
quando oblectabatur (58) postquam erbem terre 
perfecisset, et delectabatur in filiis bominum. » Nam 
Conditor quidem Filius Verbum, qui omnia an- 
fea et przsciebat, et poterat, quique erga ini- 
quam etiam, et prave sentientem multitudinem le- 
nis est, ac tarde irascitur, et poenitentiam exspe- 


ῥιµένων µετάνοιαν, συντελέσας τὰ πάντα, προσ- 
έχαιρο τῇ ἑνούσῃ τοῖς Χτίσμασιν αὐτοῦ σοφίᾳ, καὶ 
ἐνευφραίνετο ἐν αὐτῇ, ἐπιγαννύμενος τῷ ἰδίῳ Épyt* 
εὐφραίνετο δὲ χαὶ αὐτὴ ἐν προσώπῳ αὐτοῦ. Εἶἴτα μεθ᾽ 
ἕτερά φησιν’ « AL δὲ ἔξοδοί µου ἐν ὁδοῖς ζωτς, xai 
ἑτοιμάξεται θέλησις παρὰ Κυρίου. Οἱ δὲ ἁμαρτάνοντες 
εἰς ἐμὲ ἁἀσεδήσουσιν εἰς τὰς ἑαυτῶν ψυχάς * xa ol 
μισοῦντές µε ἀγαπήσουσι θάνατον. » 


ctat, postquam omnia perfecisset, gaudebat de inexsistente creaturis suis sapientia, et in ea dele- 
ctabatur, in suo ipsius opere sese obleetans (59). At ipsa etiam sapientia creata in persona ipsius oble- 
ctabatur. Tum post alia inquit : « Exitus (00) vero mei in viis vitze : et paratur voluntas a Domino. 
Qui autem peccant in me, impii erunt (61) in suas ipsorum animas, et qui oderunt me, diligent mor- 


tem. ο. 


Et merito quidem sic loquitur. Quienimsuam ipso- Β — Kal µάλα εἰχότως. Οἱ γὰρ «bv ἑαυτῶν βίον µη 


rum vitam sapientia duce non gubernant, ii sibimet- 
ipsis insidiantur, et suz ipsorum insipientize atque in- 
scili: congruentem mercedem inveniunt mortem. Ut 
rectam vero, ac sanam interpretationem nostram 
337 esse (62) quisque videat, ac ne czci quidem, 
ut dici solet, de hac re ambigere queant; de illo 
ipso, de quo dixit Joannes (65), « Et Verbum caro 
factum est, et babitavit ip nobis, » sapientia creata 
inquit, « Sapientia (64) zdiflcavit sibi domum, et 
suffulsit columnas septem. » De qua domo ipse 
Dominus ait : « Solvite (65) templum hoc, et ego 
in tribus diebus excitabo illud. » Sed ut magis ma- 
gisque ostendat Salomon, de conditrice Sapientia 
se,non loqui, in sequentibus ita disserere pergit : 
« Fili (66), si sapiens fueris, tibimetipsi sapiens 
eris, et propinquis (67) : si autem malus evaseris, 
solus exhauries mala. » Et rursus : « Filius (68) 
eruditus, sapiens erit; insipiente autem ministro 
utetur; » οἱ rureus : « Sapiens (69) corde suscipit 
precepta; » et : « Hic (70) ex labiis profert sa- 
pientiam : virga verbera (71) virum vecordem : 
sapientes abscondent sensum; » et rursus : « Sa- 
pientia (72) viro parit prudentiam ; » et rursus : 
« Os justi (75) distillat sapientiam ; » et : « Linguze 
(74) sapientum sanant; » et : « Qui ambulat (75) 
cum sapientibus, sapiens erit. » Deinde vero : 
« Quzres (76) sapientiam apud malos, et uon inve- 


(57) Letabar vero. Biblia paulo aliter, przmissa 
particula. δέ, in hune modum : Καθ) ἡμέραν δὲ 
εὐφραινόμην. 

(58) Oblectabatur. Complut. ed., ηὐφραίνετο, et 
paulo post, ἐνηυφραίνετο. 

(9) Sese oblectaus. Codex, ἐπιγανύμενος. Lego 
ἐπιγαννύμενος. 

(60) Exitus. Prov. vii, 55. et 96. Grzca editio : 
Al γὰρ ἔξοδοί µου ἔξοδοι ζωῆς, id est, « nam exitus 
Imei exitus vilae. » 

(61) Impii erunt. Biblia, ἀσεθοῦσιν, id est, « im- 
pii sunt. » Et paulo post, ἀγαπῶσι, id 686, «dili- 
gunt. » 

(62) Sanam... esse. Post vocem, ἑρμηνείαν, li- 
brarius vacui spatii tantum reliquit, quantum di- 
etionem ἔχειν capere queat, quai addendam puto. 

63) Cap. 1, vers. 14. 

64) Sapientia. Prov. ix, 1. 

(05) Soleite. Joan. n, 19. Vox ἐγώ deest in Bi- 


bliis. 
(66) Fili. Prov. 1x, 12. 


σοφίᾳ χυθερνῶντες, ἑαυτοῖς ἐπιθουλεύουσιν [158 a], 
xaX τῆς ἑαυτῶν ἀἁφροσύνης xal ἁπαιδευσίας ἄξιον 
εὑρίσχουσι θάνατον. "Qace δὲ καὶ τυφλοὺς, τοῦτο δὴ 
τὸ τοῦ λόχου, μὴ ἀμφιθάλλειν ὑγιῶς τὴν ἡμετέραν 
ἑρμηνείαν, fj χτιστῆ σοφία φάσχει περὶ ἐχείνου, περὶ 
οὗ εἶπεν Ἰωάννης, « Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, xat 
ἑσχήνωσεν ἐν ἡμῖν » « Ἡ σοφία ᾠᾧχοδόμησεν ἑαυτῇ 
οἶχον, καὶ ὑπήρεισε στύλους ἑπτά.» Περὶ οὗ οἴχου ὁ 
αὐτὸς Δεσπότης ἔφη’ « Λύσατε τὸν vaby τοῦτον, xai 
ἐγὼ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν.» Μᾶλλον δὲ xal 
μᾶλλον δειχνὺς Σολομὼν, ὡς o0 περὶ τῆς δηµιουργοῦ 
διαλέγεται σοφίας, ἐν τοῖς ἐπομένοις διεξέρχεται 
οὕτως) « Yib, ἐὰν σοφὸς Υένῃ, σεαυτῷ σοφὸς ἔση 
xaX τοῖς πλησίον ἐὰν δὲ χαχὸς ἀποθῆς, µόνος àv- 
τλήσεις xaxá* » xai πάλιν’ εΥἰὸς πεπαιδευµένος 
σοφὸς ἔσται, τῷ δὲ ἄφρονι διαχόνῳ χρήσεται ’ » xal 
αὖθις᾽ « Σοφὸς χαρδίᾳ δέχεται ἐντολάς  » καὶ, « OU- 
τος Ex χειλέων προφέρει σοφίαν. Ῥάδδῳ τύπτε ἄν- 
ὃρα ἀχάρδιον - σοφοὶ χρύφουσιν αἴσθηαιν' » xai 
máÀw* « Ἡ σοφία ἀνδρὶ τίχτει φρόνησιν. 2 αὖθίς 
«E * εΣτόµα δικαίου ἀἁποστάζει σοφίαν - » καὶ, εΓλῶσ- 
σαι σοφὼν ἰῶνται» » xal, « Ὁ συμπορευόµενος σο- 
φοῖς σοφὸς ἔσται' » εἶτα ἑξῆς' « Ζητήσεις σοφιαν 
παρὰ καχοῖς, xai οὐχ εὑρήσεις: » xai μεθ) ἕτερα' 
«Σοφία πανούργων ἐπιγνώσεται τὰς ὁδούς ' φόθος 
Κυρίου, παιδεία καὶ σοφία” » αὖθίς τε" «Νεοσσοῖς 
αἱρετώτεραι χρυσίον ' νεοσσιαὶ δὲ φρονῄσεως, ὑπὲρ 


(607) Et propinquis. Voces, xai τοῖς πλησίον, de- 
sunt in Complut. editione. Francofurtensis babet: 
Καὶ τοῖς πλησίον σου. 

68) Filius. H:wc in Hebreo exempiari et in 
Vulgata translatione desiderantur. Francofurtensis 
editio eadem bis habet in Proverbiis, cap. 1x, 12, 
proxime post precedentia, et cap. x, vers. 5. Αἱ 
Complutensis ea tantum habet cap. x. Didymi ve- 
ro Biblia Complutensibus bac in re consentanea 
fuisse, indicant voces : « Et rursus. » 

(69) Sapiens. Prov. x, 9. Graca editio babet δέ- 
ξεται pro δέχεται. 

(70) Hic. Prov. x, 44 et 15. Greca editio pro 
οὗτος habet óc, id est, « qui.» 

(11) Verbera. Biblia τύπτει, id est, « verberat. » 

Us Sapientia. Prov. x, 24. 

15) Os justi. Prov. x, 53. 

15] Lingue. Prov. xi, 19. 

79) Qui ambulat. Prov. xit, 91. 

(76) Queres. Prov. xiv, 6. 


815 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


814 


ἀργύρισν » Bi, κατὰ αἱρετιχοὺς, τοὺς ἀποθραύοντας A nies; » et post. alia : « Sapientia (77) callidorum 


τῆς Χριστιανῆς πίστεως τὸ χεφάλαιον, μᾶλλον δὲ 
7ᾶσαν προαιρουµένους, ὅσον τὸ ἐπ αὐτοῖς, ἡ δη- 
μιουργὸς Σοφία ἔφη " τίνας αὐτῆς [158 b] νεοσσοὺς 
φοῄσοµεν; Καὶ πάλιν εΟὐ χρείαν ἔχει σοφίας &v- 
Bebe φρενῶν ' » αὖθίς τε’ « Κόσμος νεανίσχοις σο- 
gía* » χαὶ πάλιν ' εΓενεᾶς σοφίας, φόδος Κυρίου. » 
Ποίαν χἀνταῦθα γενεὰν δώσουσι τῷ Δημιουργῷ, εἰ 
αὐτὸς περὶ ἑαυτοῦ ἐφθέγξατο. «Κύριος ἔχτισέ µε.) 
Καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς φησι’ « Μετὰ σοφίας οἰχοδομεῖται 
οἶχος, xal μετὰ συνέσεως ἀνορθοῦται πόλις” » εἶτα - 
« Κρεῖσσον σοφὸς ἰσχυροῦ. » 

tia; » et rursus 


cognoscet vias. Tinor (18) Domini, eruditio, et sapien - 
lia ; » et rursus : « Nidi (79) sapientize eligibiliores 
auro; nidi vero prudentis, super argentum. » 
Quod si hec verba creatrix Sapientia dixit, ut ha- 
relici volunt, qui ipsum Christiane fidei caput 
quassare conantur, vel potius omnem (fidem, quan- 
tum in ipsis est, adimunt (80) et evertont : quo- 
modo ea interpretabimur? aut. quosnam ipsius Sa- 
pieutiz pullos esse putabimus? 938 Et rursus : 
«Non babet (81) usum sapienti: qui est indigus men» 
tis; » εἰ rursus: « Ornatus (89) juvenibus sapien. 


: « Generationis (85) sapientis, timor Domini. » Quamnam hic quoque Conditoris 


generationem esse inquient, si ipse de seipso dixit: « Dominus creavit me? » Et in subsequentibus ait. 
« Cum sapientia (84) sedificatur domus, et cum intelligentia corrigitur civitas, » Deinde : « Melior 


(85) est sapiens forti. » 


Ταῦτα οὖν πάντα περὶ τῆς ἐν χόσµῳ σοφίας. "Όταν B 


Ἱὰρ περὶ τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ Πατρὺς, xal τοῦ µο- 
voyevoüg xal ἀληθινοῦ Χἱοῦ Λόγου μνημονεύῃ ἓν 
αὐταῖς ταύταις ταῖς Παροιμίαις, ὑπερφνῶς καὶ ὥσπερ 
Vx ἐχπλήξεως θαυμάζων ἀναφθέγγεται ταυτί’ « Ὁ 
θεὺς ἑἐδίδαξέ µε σοφίαν, xal γνῶσιν ἁγίων Erwoxa* 
ἅγια δὲ ἐπίσταμαι. Τίς ἀνέδη εἰς οὐρανὸν xai χατ- 
έδη; τίς συνῄγαγεν ἀνέμους ἐν χόλπῳ; τίς, συν- 
ἐστρεψε τὸ πᾶν ὕδωρ ἐν ἱματίῳ; τίς ἐχράτησε πάν- 
toy τῶν ἄχρων τῆς γῆς ; τί ὄνομα αὑτῷ; f] τί ὄνομα 
τῷ τέχνῳ αὐτοῦ, ἵνα γνῷς; » Καὶ τὸ ἔχειν δὲ, « Πρὸ 
πάντωγ βουνῶν γεννᾷ µε, » ὡς περὶ τῆς ἐν ἡμῖν κτι- 
στῆς λέγει σοφίας, ὅτι δημιουργικῶς γεγέννηται, xal, 
ὡς εἰπεῖν, ἐφ᾽ ἑκάστης μετὰ ἑχάστου σοφοῦ συντίχτεται. 
Ὁ γὰρ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἐγεννήθη συνυφεστὼς τῷ τεχόντι, 


llc ergo omnia de mundaua sapientia dixit Sa- 
lomon. Cum enim de sapientia Dei Patria, et uni- 
genito ac vero Filio Verbo meminit in hisce ipsis 
Proverbiis, sdwiratione praeter modum captas, οἱ 
stupore veluti perculsus bsc eloquitur : « Deus 
(86) docuit me sapientiam, et scientiam sanctorum 
cognovi. Sancta autem. scio (87). Quis ascendit in 
colum, et descendit? quis congregavit ventos in 
sinu? quis coacervavit omnem aquam in vestimene 
to? quis dominatus est omnium extremitatum terrz 1 
quod est nomeu ejus? aut quod nomen est Filio 
ejus (88) ut scias? » Quod vero spectat ad ea ver- 
ba, «ante omnes colles generat me,» hzc de creata, 
qus in nobis est, sapieutia dicuntur, quod scilieet 
per creationem generata fuerit, οἱ, ut ita. dicam, 


ἅτε Λόγος, xal ἀπαύγασμα, καὶ yapaxthp τῆς ὑπο- C quotidie cum unoquoque sapiente simul nascatur. 


στάδεως αὐτοῦ ἁλλ᾽ οὐκ ἔτι γεννᾶται. Καὶ οὐ ταῦτα 
μόνον, ἀλλὰ xat Παροιμία ὄνομα τῇ βίθλψ, ὡς οὗ πάν- 
τως ἀεὶ «b φαινόµενον, ἀλλ ὅτι μάλιστα δι’ ἑτέρου 
πράγματος, f| προσώπου ἕτερον σημαινούσῃ, καὶ ὅτι 
Σολομὼν [159 a] παροιµιαστὴς, ἀλλ οὗ προφήτης 


* 


(TT) Sapientia, Prov. xiv, 8. . 

(18) Timor. Puto deesse voculam xai in codice ; 
πὲς enim pertinent ista ad vers. 8, cap. xiv; sed 
Francofurtensis editio ea habet cap. xvi, vers. 4, 
Complutensis autem vers. ultimo capitis xv. 

(19) Nidi. Prov. xvi, 17. Codex, νεοσσοῖς. Le- 
gendum, νεοδσιαὶ σοφίας, ut. patet. Sic enim ha- 

| Graeca Biblia : Νοσσιαὶ σοφίας αἱρετώτεραι 


χρυσίου’ νοσσιαὶ δὲ φρονῄσεως αἱρετώτεραι ὑπὲρ Ώ 


ἀργύριον, . 
(80) Adimunt. Codex, ποοαιρουµένους. Suspicor 
legendum esse, παραιρουµένους. Quod si quis malit 
Telinere vocem, Ππροαιρουµένους, ac verba illa, 
ὅσον τὸ ἐπ᾿ αὐτοῖς, referre ad verbum ἁποθραύον- 
τας” aut ita vertendum erit : « vel potius quam- 
libet fidem amplectentes; » tonc enim Ariani pas- 
sim, Eunomiani ac Macedoniani novas fidei con- 
lessioues eudebant : aut, quod parum verisimile 
Videtur, vox π ιρουµένους valet hie « reproban- 
εδ. sed hiec. interpretatio haud scio an ullo sive 
Δ010, sive profano exemplo confirmari possit, nisi 
?rte versieulo 45 capitis septimi Isaize, ubi Greca 
edili& habet ; Π ly ἡ γνῶναι αὐτὸν, 1] προελέσθαι 
νηρὰ, & ἐχλέξασθαι τὸ ἀγαθόν’ id est, «prius 
tum $ciat ipsa aut reprobare mala, aut eligere 
um, » 


(81) Non habet. Prov. xvii, 2. 


Naw Filius Dei generatus est simul subsistens cum 
geuerante utpote Verbum, et splender, et charactere 
substantie ejus; sed amplius non generatur (89). 
Praeterea (90) hic Salomonis liber Proverbium nun- 
cupatur, quod non semper id significet quod signi- 


(82) Ornatus. Prov. xx, 29. Bibia, νἑανίαις pre, 
νεανίσχοις. 

(83) Generatienis. Prov. xxi, 4. Biblia, γενεά, 
id est, « generatio. » 

(84) Cum sapientia. Prov. xxiv, 5. Vox, πόλις, 
id est, «civitas, » deest in Bibliis. 

85) Melior. Prov. xxiv, 5. Biblia, χρείσσων. 
Vulgatus interpres aliter. 

(86) Deus. Prov. xxx, 5 et 2. Complut. ed. Ὁ 
θεὸς δεδίδαχέἑ µε. Francofurtensis, θεὸς δὲ ἐδίδαςέ µε. 

(87) Sancta autem. scio. Hiec verba desunt ἱπ 
texiu Hebraico, et in omnibus Graecis Latinisve 
trauslationibus. Videntur esse interpretamentuin 
verborum, « scientiam sanctorum cognovi, » quod 
in margine, aut iuter lineas positum, inde in tex- 
tum Alexandrinorum exemplarium irrepserit. 

(88) Filio ejus. lta. etiam textus Hebraicus, et 
Vulgata translatio. Sed Greca Biblia nunc habent, 
τοῖς τέχνοις αὐτοῦ, id est, «filiis ejus. » 

(89) Amplius non. generatur. Miror Didymum sic 
loqui. Ut enim ait Augustíuns in epist. 238, ad Pa- 
scentium Ariauum, segin. 24, « semper gignit Pa- 
ter, et seniper nascitur Filius. » lta ergo Didymt 
verba accipere oportet, ut sensus sit : « Denuo non 
generatur (Sapientia increata ). » 

(90) Praterea, etc. Hac ipsa responsione usus ess 
S. Epiphanius in Ancorato, cap. 42. 


81$ 


DIDYMI ALEXANDRINI 


81€ 


ficare videtur, sed per unam rem, aut personam ple- A ἐστίν. Περὶ ταύτης δὲ τῆς σοφίας, φημὶ τῆς Ev τῇ 


rumque alia in eo designetur : Salomon vero Parc - 
miastes, id est Proverbiorum scriptor sit, non pro- 
pheta (91). De hac porro sapientia, de ea, inquam, 
que est in creatura, cum 339 sapientissimus 
Sirachi filius ait: « Prior (92) omnibus creata est 
sapientia, οἱ intellectus prudentiz ab :evo : » Dein- 
de subdit : « Cum fidelibus (95) in vulva concreata 
est cum ipsis; et cum hominibus fundamentum 
seculi nidiflcavit : » tum Apostolus in prima ad 
Corinthios ita scripsit : « Quoniam (94) enim in Dei 
Sapientia non coguovit mundus per sapientiam 
Deum, placuit Deo per stultitiam — przedicationis 
salvos facere credentes : » et : «Stultam (95) fecit 
Deus sapientiam mundi. » Quin eiiam Job ita eam 
memorat : «Sapientia (96) vero unde inventa est? qua- 
ls autem est locus prudentis (97)? » Et alibi : 
« Sapientia (98) pauperis contempta; » el: «Hic (99) 
sapienti: est moderator. » Quidam vero Creato- 
rem putarunt ex persona creatw sapientie diris- 
se, « Dominus creavit me : » nam qui omnium 
Conditor ae Servator est, sapius creaturarum per- 
sonam assumens loquitur, ut cum ex persona Ec- 
clesie olim a Paulo vexat ait : « Saul (4), Saul, 


B 


χτίσει, Ó τε σοφώτατος vibe Σειρὰχ λέγει’ « Ἡρο- 
τέρα πάντων ἔχτισται σοφία xaX σύνεσις φρονῄσεως 
ἐξ αἰῶνος ’ » xal ἐπιφέρει τούτῳ) « Μετὰ πιστῶν 
ἐν µήτρᾳ συνεχτίσθη αὐτοῖς, xal μετὰ ἀνθρώπων 
θεµέλιον αἱῶνος ἑνόσσευσεν» » Ó τε Απόστολος Ko- 
ρινθίοις τὸ πρῶτον ἐπέστειλε τόνδε τὸν ερόπον; 
€ Ἐπειδὴ γὰρ, » φησὶν, « ἓν τῇ σοφίᾳ τοῦ θεοῦ οὐχ 
ἔγνω ὁ χόσµος διὰ τῆς σοφἰας τὸν θεὸν, εὐδόχτσεν 
ὁ θεὺς διὰ τῆς µωρίας τοῦ χηρύγματος σῶσαι τοὺς 
πιστεύοντας ' » xal, « Ἐμώρσονεν ὁ θεὺς τὴν oo- 
φίαν τοῦ χόσµου. » Καὶ 65 xal ὁ Ἰὼθ τοιῶσδε µέ- 
μνηται ταύτης « Ἡ δὲ σοφία πόθεν εὑρέθη; ποῖος 
δὲ τόπος bow τῆς φρονῄσεως ; » xaX ἑτέρωθι ' « Zo- 
φία τοῦ πένητος ἐξουθενουµένη ' » xat, « Οὗτος τῆς 
σοφίας ἑστὶ διορθωτής. » Τινὲς δὲ τὸν γενεσιουργὸν 
ἑνόησαν Ex προσώπου τῆς χτιστῆς elpnxévat σοφίας 
τὸ, « Κύριος ἔχτισέ µε. » Πολλάχις γὰρ χτισµάτων 
πρόσωπον ὁ πάντων ὑποστάτης xai Στὴρ ἀναλαμ- 
θάνων διαλέγεται᾽ ὡς ὅταν ix προσώπου τῆς ποτε 
διωχθείσης Ἐκκλησίας παρὰ ἩΠαύλου φάσχει" 
« Σαοὺλ, Σαοὺλ, τί µε διώχεις» » xai τοῖς εὖ ποι]- 
σασιν΄ « Ἐπείνασα, xal ἐδώχατέ μοι .φαγεῖν. ἐδί- 
Ψησα, χαὶ ἑποτίσατέ µε" » καὶ ὅσα τοιαῦτα. 


quid me persequeris? » et iis, qui benefici fuerunt : « Esurivi (2), et dedistis mihi manducare ; siti, 


et dedistis mibi bibere. » Et alia his similic. 

Cum enim propria exsplendescat benignitate, et 
totus sit bonitas, et, sicut apostolus Judas ait, so- 
lus Dominus (5) exsistat, parcit omnibus (4), et sibi 
facta ducit quie quis in opera manuum ejus pecca- 
verit. Atqui alia etiam humano modo dicta inve- 
niemus de inconiprehensibili Deo; ut cum para- 
bolice scribitur : « Homo (5) quidam erat pater- 
familias ; » et rursus : « Homo (6) quidam erat 
habens vineam ; » et eum coleste regnum grano 
sinapis, οἱ semini assimilatur. Quod si coneeden- 
dum etiam foret, Salomonem non ex persona sa- 
pientiz, qux in nobis est, locutum fuisse; sie in- 
telligenda tamen essent ejus verba, ut ex persona, 
ac respectu sapientis, et incomprehensibilis Incar- 
nationis dicta forent, nullo autem modo de sempi- 


6 


Ἰδίᾳ γὰρ ἐχλάμπων φιλανθρωπίᾳ, xai ὅλος ὧν 
ἀγαθότης, χαὶ ὡς ὁ ἁπόστολος Ἰούδας ἔφη, μόνος 
Δεσπότης, φείδεται πάντων, χαὶ ἰδιοποιεῖται τὰ εἰς 
τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὑτοῦ ἁμαρτήματα. Καὶ μέντοι 
xai ἕτερα [159 b] ἀνθρωπολογηθέντα περὶ τοῦ &v- 
εφίχτου θείου εὑρῄσομεν' ὡς ὅταν παραθολιχῶς Υρά- 
Φφει᾽ € "Ανθρωπός τις ἣν οἰχοδεσπότης » xai πἀ- 
λιν € "Ανθρωπός τις ἣν ἔχων ἀμπελῶνα * » καὶ ὡς 
ὅταν τὴν οὑράνιον βασιλείαν xóxx σινάπεως xal 
σπόρῳ παρειχάζει. El δὲ xat συγχωρητέον τὸ μὴ ix 
προσώπου τῆς ἓν ἡμῖν σοφἰας Σολομῶνα γεγραφέ- 
ναι, ἀλλ οὖν νοητέον Ex προσώπου τῆς σοφῆς xal 
ἀπερινοήτου ἐνανθρωπήσεως, οὐχ ἅπαξ δὲ περὶ τῆς 
ἀνάρχου καὶ ἀθεωρήτου φύσεως τοῦ μονογενοῦς Goo 
εἰρηχέναι. Οὐχ αὐτοτελῶς γὰρ ἔφη, «Ἐχτισέ µε, » 


terna et invisibili natura unigeniti Dei. Nec enim D ἀλλ, « εἰς ἔργα αὐτοῦ" » ὡσεὶ ἔλεγεν' 'Ἐχτισέ µε, 


ait sine additamento, creavit me, sed adjecit, in 
opera ejus; perinde ac si diceret : Creavit me, 
quando ad bomines, qui sunt opera ejus, veni, aut 


(94) Non propheta. Mirum videtur sic loqui Di- 
dymum, presertim cum tam late pateat in Scri- 
pturis prophete nomen, ul. onines tlieologi norunt, 
et apud Gracos. 1n Menologio, quod exstat in Na- 
niano codice 177, Adamus, et alii quinque eo no- 
mine donantur : nam ad primam Martii diem legi- 
Iur : TOv ἁγίων προφητῶν ᾽Αδὰμ, "A68, Z0, "Evéx, 
Ἐνὼχ, Μελχισέδεχ, id est, « Sanctorum propheta- 
rum Adam, Abel, Seth, Enos, Enoch, Melchise- 
dech. ». Nihil alimd ergo velle. videtur. Didymus, 
quam Salomonem in Proverbiorum libro Pargemia- 
sue potissimum officio fungi, non prophelz. 

(92) Prior. Ecclesiastic. 1, 4. 

(93) Cum fidelibus, Mbid., 12 (seu 106). 

(94) Quoniam. 1 Cor. 1, ?1. 

(9b) Stultum. 1914., 20. 


ὅτε εἰς ἀνθρώπους τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐγενόμην, f] xaxeoxt- 
νωσα σαρχωθεὶς ἐξ αὐτῶν. Ὁ γὰρ v, xaX προὠν, 
καὶ μὴ δι) ἑαυτὸν, δι ἄλλους δὲ γενόμενος, ἐχεῖνο 


96) Sapientia. sob xxvi, 12. 

97) Prudettia. Biblia : Ἐπιστήμης, id est, 
« 8cientia. » 

(oo. Sapientia. Ecclesiastis ap Ix, vers. 16. 

99) Hic. Sap. vit, 16 (seu. 15), sed ibi legitur : 
Αὐτὺὸς xal τῆς σοφίας ὁδηγός ἐστι, καὶ τῶν σοφῶν 
διορθωτής, id est, « Ipse sapientize dux est, ct sa- 
pientium moderator, » sive « emendator. » 

4) Saul. Act. ix, 4. 

9) Esurivi. Math. xxv, 55. 

(6) Solus Dominus. Epist. Jud. vers. 4. 

(4) Parcit omnibus. Sap. xi, 27. 

(5) Homo. Matth. xxi, 53. 

(0) Homo. Luc. xx, 9. Greca editio : "Ανθρωπός 
τις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα, id est, Homo quidam 
plantavit vineam. » 


817 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


818 


πῶς ἔστι νοῆσαι, bi οὓς xal χαθ οὓς ἐγένετο; Ὡς τὸ A inter eos habitavi, carne ος AQ ipsis sumpta. 


ἀνάπαλιν ἀχεῖνοι εὑρίσχονται τρόπον τινὰ, 0 ἐστιν 6 δι 
αὐτοὺς Υενόμενος xav' αὐτούς. Τοιγαροῦν Ev μορφῇ 
Θεοῦ ὑπάρχων, μορφὴν ἔλαθε δούλου * ἡμεῖς τε ἔγε- 
νόµεθα χατ᾽ εἰχόνα τοῦ χτίσαντος ἡμᾶς, ὡς ἑδίδαξε 
Παῦλος. "H ἄρα καὶ τῇ « ἔχτισε» λέξει ἐνταῦθα ἀντὶ 
τοῦ, χατέστησεν, 7], χατέταζεν, ἐχρήσατο, ὅτε ὁμοῦ ἐπί 
τε τῶν χερουθὶµ xal Ev φάτνῃ ἣν, ὡς τὰ περὶ τῆς 
ἐνανθρωπήσεως αὐτοῦ αἰνιγματωδῶς δηλῶν προεῖπεν' 
ε Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν 
ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ. » καὶ ὡς ὁ Ὑμνολόγος φάλλει ’ 
« Ὁ Κύριος ἐθασίλευσεν, εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο" » 
χαίτοι ἀῑδίως προῦπῆρχε βασιλεὺς βασιλευόντων, 
εὐπρέπειαν ἀκατάληπτον ἔχων. Ὁμοίως οὐκ εἶπεν, 
ἐν àgyfy fj, πρὸ ἀρχῆς ὁδῶν αὐτοῦ, ἀλλ « ἀρχὴν 
ὁδῶν [160 a] αὐτοῦ. » 


Nam qui est exsistens, et praexsistens, quique non 
propter seipsum, sed propter alios factus est, il- 
lum jan: fuisse unum ex iis, propter quos factus 
est, et quibus similis factus est, quomodo intelligi 
potest? At hizreticos (7) vice versa id quodainmodo 
velle constat, ut is antea fuerit quod propter illos 
factus est, eisque similis. Igitur qui iu forma Dei 
erat, formam servi accepit; nos vero secundum 
imaginem ejus, qui creavit nos, sicut docuit Pau- 
lus (8), facti sumus. Fortasse etiam vox, creavit, 
adhibetur hic pro constituit, vel collocavit, quando 
ϱκηυ] et super cherubim erat, et in prasepi : quo 
modo, incarnationem suam per wnigma indicans, 
praedixit: « Ego autem (9) constitutus sum rex ab 


B eo super Sion montem sanctum ejus; » et Hym- 


nologus psallit : « Dominus (10) regnavit, decorem indutus est. » Atqui ab zterno przezsistebat rex 


regum decorem babens 
suarum; sed, « initium viarum suarum. » 

Ὥστε πάλιν τῆς ἐνανθρωπήσεως αὐτοῦ ἀρχὴν προ- 
λέγεσθαι, xal οὗ τὴν φύσιν τῆς ἀνάρχου αὐτοῦ 
θεότητος. ᾽Απολεσάντων γὰρ τῶν ἀνθρώπων τὴν ὁδὺν 
«hv ἄγουσαν πρὸς θεὸν, αὐτὸς ἡμῖν ἐν τῇ οἰχονομίᾳ 
ὁδὸς ἐγένετο πρόσφατος xal ζῶσα χαὶ ὃν τρόπον 


διὰ τὴν tv σαρχὶ οἰχονομίαν εἶπεν, ε Ἐγώ εἰμι f, 


ὁδός᾽ » xai πάλιν * « Οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν Πα- 
τέρα, εἰ uh δι’ ἐμοῦ, » τοῦτ) ἔστι διὰ τῆς εἰς τὴν 
ἐμὴῆν ἐνανθρώπησιν πίστεως βαδίσῃ ' δι αὐτὴν ἔφη 
καὶ τὸ, « Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ. » 
Ἐτέχθη γὰρ, ix μὲν τῆς ὑποστάσεως τοῦ Πατρὸς, 
ἀνάρχωςι ἀφράστως * ἐκ δὲ τῆς ἁμιάντου Παρθένου, 
τῷ μὲν προειδέναι πάντα ὡς θεὸς, καὶ τῷ προορίσαι 
τὴν ο)χονομίαν, πρὺ τοῦ αἰῶνος ( χαθὰ ἐπιστέλλου- 


ctv, Παῦλος μὲν Κολοσσαεῦσιν « Τὸ µυστήριον C Paulus quidem Colossensibus : 


τοῦτο, τὸ ἀποχεκρυμμένον πρὸ τῶν αἰώνων καὶ ἀπὸ 
τῶν γενεῶν, νῦν ἐφανερώθη toi; ἁγίοις αὐτοῦ. » 
Πέτρος δὲ Ev «fj πρώτῃ Ἐπιστολῇ περὶ τοῦ Χριστοῦ: 
« Προεγνωασμένου μὲν πρὸ χαταθολῆς χόσµου, φανε- 
ῥβωθέντος δὲ ἐπ ἑσχάτων τῶν χρόνων»), τῷ δὲ 
πράγματι, ὅτε ἐπέφανεν ἐξ ὕψους τοῖς ἐν σχότει 
. xal σκιᾷ θανάτου ποτὸὲ χαθεσθεῖσιν' ὅτε λίθος πὰ- 
ραθολικῶς ὠνομάσθη ΄ ὅτε ἐγένετο ἀρχὴ ὁδῶν xal 
θεµέλιος ἡμῶν * ᾧτινι θεµελίῳ χαὶ λίθῳ ἐπιμαρτν- 
ροῦσιν οὕτως, Παῦλος μὲν γράφων Κορινθίοις τὸ 
πρῶτον * « θεµέλιον γὰρ οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ 
τὸν χείµενον, Gc ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός. » "Apyhy δὲ 
τοῦ χαλεῖσθαι Χριστὸς Ἰησοῦς ἐν τῇ ἐνανθρωπῇ- 
cet ἔλαβεν. "O0ev ἐν τῷ Λουχᾷ 6 ἄγγελος τὴν [100 5] 
ὀνομασίαν αὐτοῦ ὡς ἐπὶ µέλλουσιν ποιεῖται, λέγων 
τῇ Παρθένφ' « ἝἜξεις νἱὸν, καὶ χαλέσεις τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ Ἰησοῦν. Οὗτος ἔσται μέγας, xoi Υἱὸς 'Ὑψίστου 
χληθήσεται ᾿ » xai μεθ) ἕτερα  ε Διὸ καὶ τὸ γεννώ- 


(7) At hereticos. φο divinans potius, quam in- 
terpretans scripsi : adeo obscurus est locus in Grz- 
co. Aliqua vero omissa fuisse arbitror a librario. 

" Paulus. Philipp. 11, 6 et 7, et Coloss, 11, 10. 

9) Ego autem. Psal. ir, 6. 

10) Dominus. Psal. xcu, 1. 
14) Ego sum. Joan, xiv, 6, 
(12) Nemo. Ibidem. 


incomprebensibilem. Insuper non ait, in initio, aut, ante initium viarum 


Rursus ergo Incarnationis ejus initium pranun- 
tíat, non vero naturam sterne ipsius deitatis. 
Nam cum viam homines amisissent, qux ducit ad 
Deum, ipse nobis in ]ncarnatione factus est via no- 
va ac viva : el sicut propter [ncarnationem dixit, 
« Ego sum (11) via; » et rursus, « Nemo (12) ve- 
nit ad Patrem, nisi per me, » id est, nisi per fldem 
in meam Incarnationem, vadat : ita ob eamdem 
dixit etiam : « Dominus creavit me initium viarum 
suarum. » Genitus enim fuit ex lhypostasi quidem 
Patris, ab aeterno, ineffabiliter ; ex intemerata au- 
tem Virgine, quatenus quidem omnia prescivit ut- 
pote Deus, et quatenus pradestinavit Incarnatio- 
nem, ante szculum genitus fuit (sicut scribunt 
« Mysterium (15) 
hoc absconditum ante szcula, et a generationibus, 
nunc manifestatum est sanetis ejus; » Petrus vero 
in prima Epistola, de Christo inquiens : « Qui 
precognitus (14) quidem est ante mundi constitu- 
tionem, manifestatus autem in novissimis tempo- 
ribus) : sed re Ipsa genitus fuit, quando appa- 
ruit, ac illuzit ex alto (15) iis, qui in tenebris 
et jn umbra mortis pridem sedebant ; » quando 341 
(16) lapis parabolice nominatus est; quando factus 
est initium viarum, οἱ fundamentum nostrum : cui 
fundamento, ac lapidi testimonium ita perhibent 
Scripture. Paulus quidem in prima ad Corinthios 
Epistola scribit : « Fundamentum (17) enim nemo 
potest ponere, preter id quod positum est, qui est 
Jesus Christus. » Initium autem nuncupationis hujus, 
quia dicitur Christus Jesus, in Incarnatione acce- 
pit. Idcirco angelus denominationem ejus tanquam 
futuram enuntiat apud Lucam inquiens Virgini: 


eu Mysterium, Coloss. 1, 96. Vide pag. 197, 
not. 51. 

(14) Qui pracognitus. 1 Petr. i, 20. 

m liluzit ex alto. Luc. 1, 78 et 79. 

10) Lapis. Aet. 1v, 14. 

(11) Fundamentum. 1 Cor. 1, 141. Vide not. 5C, 


pag. 55. 


$19 


DIDYMI ALEXANDRINI 


820 


« Habebis filium (18), et vocabis nomen ejus Jesum. A µενον &ytov, χληθήσεται Yib; Θεοῦ. » Πέτρος δὲ 


llic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur. » 
Et post alia: «deo (19) et quod nascetur (20) 
sanctum, vocabitur Filius Dei. » Petrus autem (21), 
et Paulus ad Romanos scribunt: « Ecce pono in 
Sion lapidem offensionis (22), et petram scandali, et 
omnis, qui eredit in eun, non confundetur. » Acta 
vero apostolorum : « Hic est lapis, qui reprobatus 
est a vobis adiffcatoribus, qui factus est in caput 
anguli ; et non est In alio aliquo salus (23). » 

lllud hie snimadverte, quod, si una non est san- 
ct Trinitatis Deitas, et potentia, ne apud Patrem 
quidem est salus (propitia vero sit nobis sancta 
Trinitas). Atqui etiam Daniel lapidem (24) vidit ez 
monte abscissum sine manibus (nempe eum, qui 
ex María genitus fuit sine fluxu, ac sine operatione 
viri, et comminuentem idolum, sive imaginem, id 
est, mundum, ob crassitudinem mentis, et luxum, 
in quo vivebat. Quid autem miramur, salutis nego- 
tium modo quodam, quem nec verbis, nec mente 
assequi licet, divina prescientia ante szcula fa- 
ctum esse? cum nos quoque ineffabili hac ργᾶ- 
scientia (25), ac potentia ante szcula creatos esse, 
et salvatos dicat Apostolus scribens Ephesiis qui- 
dem 5 « Elegit (26) nos sibi ipsi (27) aute constitu- 
tionem 3/42 inundi, ut essemus sancti, et imma- 
eulati in conspectu ejus in charitate : qui przede- 
$tinavit nos in adoptionem filiorum; » Timotheo 
autem : « Secundum (28) potentiam Dei, qui ser- 
vavit nos, el vocavit vocatione sancla, non secun- 
dum opera nostra, sed secundum preprium propo- 
sium, et gratiam datam nobis in Christo Jesu ante 
tempora szcularia, manifestatam autem nunc per 
adventum Salvatoris nostri Jesu Christi. » 

Multa enim cum futura quasi jam przteríita, tum 
etiam preterita quasi adhuc exsistentia, vel futura 
preedicere solet omniscius et oinnipotens Spiritus 
sanctus ; maxime vero ea, qua spectant in ineffa- 
hilem Incarnationem , velut preterita enuntiavit, 
antequam flerent: ut cum Dominus caro nondum 
factus ait in xx1 psalmo : « Foderunt (29) manus 
14688, et pedes meos ; » etrursus : « Diviserunt (00) 


(48) Habebis filium. Luc. 1, δὲ et 52. Biblia: 
πέξη υἱόν, id est, « paries filium. » 

(19) Ideo. Luc. 1, $5. . 

(20) Nascetur. Biblia addunt, &x σοῦ, id est, « ex 


ge. » 

(24) Petrus autem. In codice: Πέτρος && Ῥωμαίους. 
Cum itsque locds, quem citat. Didymus, allegetur 
cum a Petro Ep. 1, cap. m, vera, 6 et 8, tum a 
Paulo Ep. ad Hom. cap. 1x, vers. 55; idcirco aut 
legendum : Πέτρος δὲ xai Παῦλος πρὸς Ῥωμαίους, 
aut addenda verba ipsa ex Petro citata a Didymo. 

(22) Offensionis. Ja hzc affert Paulus. At Petrus 
paulo aliter. 

(25) Hic. Act. 1v, 11 et 12. Vid. not. 10, pag. 99. 

n Daniel. Cap. ni, vers. 54. . 

(25) Prescientia. Pauli testimonium aliter accipit, 
ac Origenes. ld inagis perspicuum fit ex bis, quze 
lib. 1 in. Rufinum, seg. 22, ait Hieronyinus ea de- 
fendens, qux: in cominentariis Epistola ad Ephe- 
sios scripserat. « Ín primo statim volumine, inquit, 
tesumonium Pauli, ia quo loquitur : « Sicut elegit 


"Popalouc* « Ἰδοὺ τίθηµι ἐν Σ,ὼν λίθον προσχόµ- 
µατος , xa πἐτραν σχανδάλου ᾿ xal πᾶς ὁ πιστεύων 
ἐπ᾽ αὐτῷ οὐ χαταισχυνθήσεται. 2 Αἱ δὲ Πράσεις τῶν 
ἀποστόλων ' « Οὗτος , » φησὶν , « ἐστὶν ὁ λίθος ὁ 
ἐξουθενηθεὶς ὑφ) ὑμῶν τῶν οἰχοδόμων, ὅ γενόμενος 
εἰς χεφαλὴν γωνίας, xal οὐχ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ 
σωτηρία. 


Ἐπιτήρησον, ὡς εἰ uh µία θεότης χαὶ δύναμἰίς 
στι τῆς ἁγίας Τριάδος, οὐδὲ παρὰ τῷ Πατρὶ dj σω- 
τηρία. Ἴλεως δὲ ἡμῖν ἕστω ἡ ἁγία Τριάς. Καὶ µέν- 
τοι χαὶ Δανιλλ λίθον ἑώραχεν ἐξ ὄρους τμηθέντα 
ἄνευ χειρῶν ( ὅς ἐστιν ὁ Ex Μαρίας γεννηθεὶς ἄνευ 
ῥεύσεως xaX ἐργασίας ἀνδρὸς ), xal λεπτύνοντα τὸν 
εἰχόνα, τοῦτ) ἔστι τὸν χόσμον ἀπὺ τῆς παχύτητος 
τῷ νοῦ, καὶ τῆς χυδαιότητος, ᾗ συνέζη. Καὶ τί θαυ- 
µάζοµεν, εἰ ὑπὲρ λόγον χαὶ νοῦν σωτήριον πρᾶγμα 
πρὸ αἰώνων τῇ θείᾳ προγνώσει ἐγένετο; Ὅπου «ve 
xai ἡμᾶς τῇ ἀφράστῳ ταύτῃ προγνώσει xat δυνάµει 
πρὸ τῶν «ovv ἑχτίσθαι xal σεσῶσθαι λέγει ὁ 
Απόστολος, γράφων τοιῶσδε Ἐφεσίοις μέν. « Ἐξ- 
ελέξατο ἡμᾶς ἑαυτῷ πρὺ χαταθολῆς χόσμου εἶναι 
ἁγίους xai ἁμώμους xat' ἑνώπιον αὐτοῦ ἐν ἀγάπῃ, 
προορίσας ἡμᾶς εἰς vloüsalav* » Τιμοθέῳ δέ’ «Κατά 
δύναμιν θεοῦ «o0 σώσαντος ἡμᾶς, xat χαλέσαντος 
χλήσει &yla, οὐ χατὰ τὰ [161 a] ἔργα ἡμῶν, ἀλλὰ 
κατὰ lbíav πρόθεσιν καὶ χάριν, τὴν δοθεῖσαν ἡμῖν ἓν 
Χριστῷ Ἰησοῦ πρὸ χρόνων αἰωνίων, φανερωθεῖσαν 
δὲ νῦν διὰ τῆς ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ. ». 


Πολλά γὰρ, τοῦτο μὲν μέλλοντα γίνεσθαι, ὡς ἤδη 
γενόµενα”. τοῦτο δὲ xal Υενόµενα, ὡς ἔτι γινόμενα, 
3| ἑσόμενα, προλέχειν εἴωθε τὸ πάντα εἰδὸς xat δυ- 
νάµενον Πνεῦμα ἅγιον * οὐχ ἤχιστα δὲ xal τὰ περὶ 
τὴν ἄφθεγχτον οἰχονομίαν, ὡς παρφχηχότα, πρινὴ 
γένηται διηγόρευσεν' ὡς ὅταν ὁ Δεσπότης, οὕπω Ye- 
νόµενος σὰρξ, λέγῃ ἐν κα’ φαλμῷ « Ώρυξαν χεῖράς 
µου xal πόδας µου" » xai πάλιν" « Διεμερίσαντο 


nos in ipso ante constitutionem mundi, ut essemus 
sancti, et immaculati coram ipso, » sic interpretati 
sumus, ut electionem non juxta Origenem eorum 
diceremus, qui prius fuerant, sed ad Dei przscien- 
tiam referremus. Denique diximus : « Quod autem 
electos nos, ut esseinus sancti... ante fabricam 
mundi, testatus est, ad prescientiam Dei perti- 
nel... » Certe in expositione ista nullum crimen est; 
et Origene dicente contraria, nos ecclesiasticum 
sensum secuti sumus. » lta Hieronymus. Didymus 
vero non solum hic, sed etiam enarralione in I Pe- 
tri Epist. ad cap. 1, vers. 2, Pauli textum ad Dei 
prescientiam refert. 

(26) Elegit. Ephes. 1, 4 et 5. -- 

(27) Sibi ipsi. Biblia pro ἑαυτῷ  babeut &v αὐτῷ, 
id est, «in ipso. » Et post εἶναι addunt ἡμᾶς, hoc, 
est, « nos. » 

98) Secundum. Il Tim. », 8-10. 

29) Foderunt. Psal. xxi, 18. 

90) Diviserunt. Ibidem, 19. * 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


829 


τὰ ἱμάτιά µου ἑαυτοῖς, xal ἐπὶ τὸν ἑματισμόν µου A vestimenta mea sibi, et super vestem meam jeceruut 


ἔόαλον χλῆρον; » xal &v pu" « Λίθον, ὃν ἀπεδοχίμα- 
σαν οἱ οἰχοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς χεφαλὴν 
γωνίας, χαὶ ἔσται θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν * » 
xai 'Hsatac- « Παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν. » Λέχει τὸ 
µηδέπω τεχθέν. Καὶ πάλιν’ « Ὡς πρόδατον ἐπὶ σφα- 
τὴν Ἠχθη * » χαἰτοι οὐδέπω ἣν x Μαρίας τεχθεὶς ὁ 
ἀμνός. Καὶ πάλιν * « Ίδομεν αὐτὸν, xal οὐκ εἶχεν 
εἶδος, οὐδὲ κάλλος. » Καὶ μὴν μετὰ πολλὰς γενεὰς 
ὤφθη τοιοῦτος ἓν τῷ σωτηρἰῳ πάθει. Καὶ ἀλλαχοῦ ’ 
« Τὰς νεοµηνίας ὑμῶν, xal τὰ Σάδδατα ὑμῶν, xal 
τὰς ἑορτὰς μισεῖ ἡ ψυχή µου.» Ἐμίσησε δὲ πολλῷ 
ὕστερον, ὅτε δὴ ἑνηνθρώπησεν, καὶ τὴν Καινὴν Δια- 
θήχην ἡμῖν διέθετο. Καὶ τὰ παρελθόντα δὲ, ὡς ἑν- 
εστῶτα, χαθὰ εἴρηται, διηγεῖται, ὡς ὅταν φράζη' 


sortem ; » et in cxvii: « Lapidem (61) quem repro- 
baverunt sediflcantes, hic factus est in caput an- 
guli: et erit (22) mirabilis in oculis nostris; » et 
Isaias : «Puer (25) natus est nobis. » Id autem de eo 
dicit, qui nondum erat natus. Et rursus: « Sic- 
ut (54) ad occisionem ductus est. » Necdum tamen 
ex Maria natus fuerat Agnus. EL rursus : « Vidi- 
mus (35) eum, et non babebat formam, nec pul- 
chritudinem. » Attamen talis post multag genera- 
liones visus est in salutifera Passione; et alibi : 
« Neomenias (36) vestras, et sabbata vestra, et festa 
odit anima mea. » Át hzc odit multo post tempore; 
cum scilicet (57) incarnatus est, et Novum nobis 
Testamentum disposuit. Praterita vero etiam quasi 


« 'O ποιῶν IDstába χαὶ ἝἜσπερον * » xat, [161 5] B presentia, ut. diclum fuit, enarrat Scriptura, ut 


« Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα: » ἀντὶ 
τοῦ, ὁ ποιῄσας. Καὶ, « Ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ 
τὴν ἀσφάλειαν abt.» ὅ ἐστιν, ὁ θεµελιώσας. 


Δι ἃ 6h ἐπάναγχες, εἰ μὴ εἰς τὴν ἓν τοῖς 
ἐπιτηδεύμασιν ἡμῶν σοφίαν, εἰς γοῦν τὴν δε- 
σποτιχὴν ἀναμάρτητον σάρχωσιν, τὴν ἐχκειμένην 
Παροιμίαν φέρειν, οὐδαμῶς δὲ εἰς τὸν τῆς ἁρῥή- 
του θείας φύσεως ὙΥἱὸν Λόγον, τὸν δὺ οὗ, xol 
παρ) οὗ, καὶ ὃν ᾧ πάντα κατεχοσµήθη. Τὸ γὰρ 
εἰπεῖν, « Κύριος ἔχτισέ µε, » xal τὸ ἐπαγαγεῖν, 
« Πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ µε, » ἴσον ἑστὶ 
τῷ λέξαι' "Όντα µε ἐξ αὐτοῦ συνυφεστώτως ἔχτισεν 
ὕστερον, χαθὸ θελήσει αὐτοῦ ἐκοινώνησα ἀτρέπτως, 
ἀναμαρτήτως, ἀνθρώποις τῆς φύσεως, ὡς πρὸ βρα- 
χέος εἴρηται. Ἱρὸ δὲ πάντων βουνῶν ἐγέννησεν 
ἁπαθῶς, xai ἀνάρχως, xal ἁῤῥήτως, διότι ὑπὲρ τὸ 
ἀσώματον fj θεότης. Τὸ γὰρ « πρὸ » μάλιστα ἐπὶ αὖ- 
τῆς τυγχάνει ἀόριστον, ἔτι δὲ xal ὁ ε δὲ » σύν- 
δεσμος τοῦτο παρίστησιν. El γὰρ χαὶ ἔχτισεν, πῶς 
ἐγέννησεν; El δὲ ἐγέννησεν, πῶς ἔχτισεν; Τὸ μὲν 
γὰρ ἁτίσμα εἴποι τις ἂν τοῦ χτίσαντος γέννημα, 
ὡς ἡμεῖς Ἰχούσαμεν, υἱο, ᾿Ὑψφίστου τὸ δὲ ὄντως 
γέννημα o0x ἄν ποτε τοῦ γεννήσαντος χτίσμα χλη- 
θείη. Οὕπω γὰρ ἕως σήμερον ἴσμεν τοῦτο λεχθέν. 
"Dots τὴν iv τοῖς ἀρίστοις ἐπιτηδεύμασι σοφίαν 
κανταχόθεν εὑρίσχεσθαι, τὸ, « Κύριος ἔχτισεν, » εἰ- 
ρηχνῖαν ὥστε xal χατὰ βιαἰαν ἐχδοχὴν τὸν γενό- 
µενον σύμμορφον τῇ ἀνθρωπότητι. To γὰρ τῆς 
θείας προγνώσεως ὅρῳ πρὸ πάσης Χτίσεως ἐγένετο 
οὗτος, Χτίσιν δὲ καταχρηστικῶς τὴν ἀνθρωπότητα, 
xa0à [403 α] xoi τὴν ἐν χόσμῳφ σοφίαν ὀνομάξζει, 
δι; ὧν λέχει ὁ Παῦλος € Ὑποτάγητε πάση χτίσει 
ἀνθρωπίνῃ διὰ τὸν Κύριον, εἴτε βασιλεῖ, ὡς ύπερ- 
έχοντι, αἴτε ἡγεμόσιν, ὡς δι) αὐτοῦ πεμποµένοις.» 


(νο) Lapidem. Psai. cxvin, 21 et 22. 
(52) Et erit. Omittit nonnulla, qua exstant in 
Bibliis, ubi pro ἔσται legitur ἔστι, id est, « est. ». 
(35) Puer. 1s5. 11, 6. 
EH Sicut ovis, Isa. Lit, 7. 
(35) Vidimus. Isa. τι, 9. 
(96) Neomenias. 152. 1, 24. Vide pag. 74, not. 95 
(sal Cum scilicet. Codex, ὅτε δέ. Lego ὅτε δἠ. 
(58) Qui facit. Latina Biblia hzc non habept. In 


cum ait : « Qui facit (28) Pleiadem, et Hesperum ; 
et: «Qui facit (29) augelos suos spiritus. » Pro, 
« Qui fecit ; » et : « Qui fundat (40) terram super 
stabilitatem suam. » Id est, qui fundavit. 

Qus cum ita se habeant, allatum sane Prover- 
bium referre necesse est, si non ad sapientiam, 
quz in nostris disciplinis inest, saltem ad Domi- 
nicam peccati expertem Incarnationem ; minime 
vero ad ineffabilis divina nature Filium Verbum, 
per quem, et a quo, et in quo omnia condita 3443 
et ornata sunt. Nam cum ait, « Dominus creavit 
me, » subdens, « Ánte omnes autem colles gignit 
me, » idem est ac si dicerel :: Cum essem ex ipso, 
et simul cum eo subsisterem, creavit me postea, 
quatenus voluntate ejus communem habui cum ho- 
minibus naturam, sine mutatione tamen, ac sine 
peccato, sicut paulo ante dixi. Ante omnes vero 
colles genuit Pater impassibiliter, et ab zeterno, et 
ineffabiliter ; quia supra incorporea omnia est dei- 
tas. Nam illud, ante, presertim cum de ipsa diei- 
tur, indefinitum est, Przterea vero etiam particula 
illa, δέ, id est, autem, idipsum probat. SI enim 
creavit, quomodo genuit? Si vero genuit, quomodo 
creavit? Nam creaturam quidem dicere quis po- 
test progeniem Creatoris, sicut nos dieti sumus 
filii Altissimi (4): qui &utem vere genitus, geu pro- 
genles est, nunquam vocabitur genitoris crealura ; 
necdum enim hactenus a quopiam novimus hoc 


D dictum esse. Quocunque ergo vertimur, invenimus, 


sapientiam in optimis disciplinis sitam dixisse, « Do- 
minus ereavit: » adeo ut violenta etiam sit inter- 
pretatio, si hac dixisse putetur is, qui humanitati 
conformis factus est, quod divin prascientix de- 
terminatione ante omnem creaturam factus sit ta- 
lis. Creaturam vero χαταχρηστικῶς (42), hoc est, 


Grecis exstant Job ας, 9. 
59) Qui facit. Psal. ci, 5 (seu 4). 
40) Qui fundat. lbidem, 6 (seu 
4M) Filii Altissimi. Psal. rxxxi, 6. 
42) Καταχρηστικῶς. Graecam vocem retineo 
Hieronymi exemplo, qui in Didymi libro De Spiritu 
sancto segm. 38, sic transtulit : « Quia ergo [codex 
noster, quia enim] omnis humana vox nihil potest 
aliud judicare [codex woster, indicare] quam cor- 


825 


DIDYM] ALEXANDRINI 


quadam vocis abusione, nominat humanitatem, ut A Καὶ μέντοι τὸ εἰπεῖν. 'O δεῖνα τυχὸν ἄχτισε τόδε, 


et mundanam sapientiam. Ita et Paules ait: « Snb- 
jecti (45) estote omni creature humans propter 
Dominum, sive regi tanquam przecellenti, sive du- 
cibus tanquam per ipsum missis, » Ac sane si quis 
dicat, llle (quicunque fuerit) condidit hoc, aut fecit 
episcopum, vel cleram (44), vel exercitum ; is non 
signifleat, substantiam aliquam ex nihilo produ- 
ctam esse, quamvis ambiguo verbo « condidit, » aut 
t fecit». 8/4/$ utatur; sed eos, qui jam exsistebaut, 
aul jam subsistentem materiem quodam ordine, aut 
certa disposilione donatam fuisse designat. Kt Hym- 
nodus de viscere, quod jam habebat, perinde |ο- 
quitur quasi adliuc ipsi dandum sit, dum sic pre- 


ἡ ἐποίησεν ἐπίσχοπον, 1| xAnpov, ἡ στρατόπεδον, 
οὐχ οὐσίαν kx μὴ ὄντων παρῆχθαι σηµαίνει, xai- 
τοι ὁμώνυμον ἔχοντα λέξιν' ἀλλὰ τοὺς Ίδη ὄντας, 
$4 τὴν ὑφεστῶσαν ὕλην εἰς τάξιν τινὰ, T) τοιάνδε 
θέσιν καλεῖ. Καὶ ὁ Ὑμνφδὸς τὸ ἐνυπάρχον αὐτῷ μό- 
ριον, ὡς ἔτι παρασχεθησόµενον αὐτῷ, ηὔχετο βοῶν' 
« Καρδέαν χαθαρὰν χτίσον ἐν ἐμοὶ, ὁ Θεός. » Καὶ 
Παῦλος δὲ ὁ ὁσιώτατος συνῳδὰ τούτῳ xal προῦπτα 
γράφει» « EU τις ἐν Χριστῷ χαινὴ χτίσις' ἴδοὺ τὰ 
ἀρχαῖα παρῆλθεν, χαινὰ γέγονε τὰ πάντα.» o0 τῷ 
ἁρτίως χτισθῆναι, ἀλλὰ τῷ εἰς τὸ EET ἐκλάμύαι. 
Καὶ ἑτέρωθι' «€ Ἵνα τοὺς δύο χτίσῃ.εἷς ἕνα xatvov 
ἄνθρωπον.» ἀντὶ τοῦ, συναγάγῃ. 


cando clamat: « Cor (45) mundum erea in. me, Deus.» Sanctissimus autem Paulus his consona scrintt, c 
manifesta. « Si quis (46) in Christo, inquit, nova creatura ; ecce vetera transierunt, nova facta sunt 
omnia : » quz non eo dicit, quod recens creatussit qui in Cliristo est, sed quia in posterum exsplende- 


scit. Et alibi : « Ut duos (47) condat in unum novum hominem : 


get. » 


» ubi « condat » dicitur pro « congre: 


Vide autem, utrum nobis suffragari possit etiam B "Opa δὲ, εἰ συνα:ρεσθαι ἡμῖν δύναται χαὶ τὸ λε- 


quod dictum est his qui in. baptismo renovantur: 
« Induite (48) novum hominem, qui secundum Deum 
creatus est: » et quzcunque alia ejusdem modi (49) 
oracula quzrendo inveneris. At de iis etiam qui 
genuerunt, metaphorice scriptum est (50): « Fecit 
filios et filias. » Et : « Possedi (51), inquit Eva, ho- 
minem per Deum. » Generationem tamen significat, 
non creationem. Quod si indulgenter concedatur, ut 
de Deo, qui est ez Deo, accipere quis possit illud, 
« Dominus creavit me, » in memoriam revocetur, 
rursumque a nobis dicatur, et credatur, ob hanc 
rationem subjunctum esse, « Ante omnes vero colles 
gignil me, » ut magis explicarentur verba, « creavit 
me.» Nam et in consultis ea quz posteriora sunt, 
utpote meliora et (irmiora, przcedentium vin co- 


pora... idcireo nullum vetbum potest ei proprie 
coaptari, et. ejus siguificare substantiam : sed omne 
quod loquimur, χαταχρηστικῶς, id est, abusive est, 
et de incorporalibus cunctis, et maxime cum de 
Trinitate joquimur. » Codez noster : « id est, abusive 
et de incorporalibus cunctis, et maxime de Trini- 
tate loquimur. » 

(43) Subjecti. Non in Paulo hzc exstant, sed in 
Epist. 1 Pew. n, 45 et 14. Cum similia porro 
scribat Paulus in. Epist. ad Rom. cap. xui, vers. 4 
el 2, ideo fortasse Didymus alterum locum cum 
altero confudit. ldem ipsi accidisse suspicor in 
Enarrationibus ad |«hunc. Petri locum ; sic enim ibi 
legit : « Subjecti estote omni human: ordinationi.» 
Αἱ vox, cordinationi, » videtur illuc translata ex 
dicto Pauli loco. Apud Petrum sane omnes libri 
habent χτίσει, id est, «creature,» non vero δια- 
ταγῇ, hoc est, eordinationi:» qui enim variantes 
e membranis lectiones collegerunt, nullam hic va- 
rietatem adnotant. 

(M) Clerum. Clemens Alexandrinus in libro, qui 
inscribitur : Quis dires salvetur, pag. 959, haec 
de S. Joanne scribit: Ὅπου μὲν ἐπισχόπους χατα- 
στῄσων.., ὅπου δὲ κλῆρον, ἕνα τέ τινα χληρώσων τῶν 
ὑπὸ τοῦ Πνεύματος σηµαινοµένων. Quas sic verto : 
«ut alicubi quidem episcopos constitueret... alibi 
autem clerum, » etc. Sed doctissimus vir Valesius 
ln Notis ad Eusebii Hisi. eccl., lib. ut, cap. 95, pro 
Σ.λΏρον legendum vult χλήρῳ, et γέ pro c£. Utrum 
ero prisca lectio κληρον. qua ex his Didymi ver- 


χθὲν τοῖς ἓν τῷ βαπτίσµατι ἀναχαινιζομένοις' € Ἐν- 
δύσασθε τὸν καινὸν ἄνθρωπον, τὸν χατὰ θΘεὸν χτι- 
σθέντα" » καὶ ὅσα εὗροι τις ἂν τοιουτοτρόπωτα λύ- 
για διερευνώµενος. Γέγραπται δὲ μεταφορικῶς xal 
περὶ τῶν τεχόντων' « Ἔποίησεν υἱοὺς χαὶ θυγατέ- - 
pae* » καὶ, « Ἑκτησάμην, » φηαὶν, «ἄνθρωπον διὰ 
τοῦ θεοῦ. » Καὶ ὅμως Υεννητιχῶς, οὐ δημιουργικῶς 
λέγει, El δὲ κατὰ συγχώρησιν εἰς τὸν ἐχ 8502 
θεὺν ἐχληπτέον τὸ, « Κύριος ἔχτισέ µε, ὕπομε- 
µνῄσθω πάλιν, xai πάλιν πρὸς ἡμῶν [162 δ] ὰε- 
γέσθω xal πιστευέσθω, ὡς διὰ τοῦτο ἐπήγαγεν᾽ 
« Πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ ue" 2 ὥστε ἀνελεῖν 
τὸ, « ἔχτισέ µε. » Τὰ γὰρ δεύτερα &v θεσπίσµα- 
σιν, ὡς χαλλίονα xal βεδαιότερα, παύει πανταχοῦ 
τὰ πρόσθεν. ᾽Ανταγωνιζόμενος δη οὖν τούτοις, οὐδὲν 


bis aliquatenus confirmari videtur, rejicienda sit, 
judicet eruditus lector. 

48) Cor. Psal ο 11. H 

46) Si quis. or. v, 17. 

&1) Ut duo: condat, Ephes. n, 15. Grzca ed. ad- 
dii : ἓν ἑαυτῷ, id est, «in seipso.» — — 

(48) Induite. Ephes. iv, 24. Graeca Biblia habent 
ἑνδύσασθαι, hoc est, «indui. » Vulgatus interpres 
legit ut Didymus. 


(49) Ejusdem modi. Codex, τοιουτοτρόπωτα. Le- 


p gendum videtur cotouvózpoma.* τά, elc. 


(50) Fecit. Gen. v, &, et alibi szepius. At nusquam, 
ni fallor, legitur in Scriptura hic textus cum verbo 
ἐποίησε, id est, « fecit : » capite sane v et χι Gene- 
seos adhibetur semper verbum ἐγέννησε, id est, 
« genuit. »- Didymi tamen argumentum innititur 
verbo « fecit. » Verum hzc illi ignoscere opus es, | 
qui Biblia per se ipsum legere non poterat : pra- 
sertim cum verbo τεχνοποιεῖν, id est, « filios facere,» 
sepius utatur Scriptura, ut Gen. xvi, 2; xxx, 5; el 
Jerem. xxix, 6,ubi legitur : Τεχνοποιῄσατε υἱοὺς xai 
θυγατέρας, id est, « facite ilios et filias. » . 

(B1) Possedi. Gen. 1v, 4. Quamvis legendum sit 
ἐἑχτησάμην, id est, «possedi, » tamen apud Dasi- 
lium libro 1v in. Eunomium, pag. 295, legitur, ὀχτι- 
σάµην ἄνθρωπον διὰ τοῦ Θεοῦ, id est, « creavi homi- 
nem per Deum.» Suspicor vero Didymum quoque 
hic dictasse, ἐχτισάμηνι id est, «creavi. » uin 
intempestive afferret istum locum. 


825 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


ἀξιόπιστον, οὔτ) ἀληθὲς, οὔτε λέγουσιν, οὔτε τα- Α hibent semper et coarctant. Joannes porro, qui ab 


µιενοµένοις, ἐπεισάχτῳ δὲ, xal ἐπεισοδίῳ, xaX En- 
α(θεῖ τινι διδασχαλίᾳ χεχρηµένοις αἱρετιχοῖς, ὁ παρ᾽ 
αὐτοῦ τὸ δῶρον τῆς θεολογίας δεξάµενος τοῦ πολυ- 
ποθήτου xal ἀνεξιχάχου Σωτῆρος, οὗ τοῦ ἑλέους 
ςλήρης ἡ Υη, καὶ διδάσχων ὁποίαν τινὰ γνώµην δεῖ 
περὶ αὐτοῦ ἔχειν, χοινόν τε δόγµα εἰς ἅπαντας Xv- 
θρώπους ἐξήνεγχεν' « Ἐν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος.» τοῦτ' 
ἔστιν ἄναρχος, ὅ ἔστιν ἀγένητος. ᾽Ανυπέρθατόν ἔστι 
τὸ, «ἓν, » οὐδεμίαν ἐπέχεινα αὐτοῦ ἀνυπαρξίαν συγ- 
χωροῦν ἐπινοεῖσθαι, χαθὰ xal iv τῷ πρώτῳ εἴρη- 
ται βιθλίφ. « Καὶ ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν θεόν' » 
ἀντὶ τοῦ, Κατὰ τὸν Πατέρα ἣν ἀσύγχριτος, ἁγένη- 
τος, καὶ εἴσω τῆς ἀνεφίκτου θεότητος αὐτοῦ ὁρῶν 
ὑπῆρχεν. Τὸ γὰρ, Πρὸς τόνδε ἣν, νοεῖται µόνον οὐχὶ, 


Μετὰ τοῦδε fv, ἀλλά xal συγχριτικῶς, Κατὰ τόνδε B 


iv. « Καὶ θεὺς ἣν 6 Λόγος » τοῦτ) ἔστιν, ἀναίτιος" 
θεοῦ γὰρ αἰτία, ἁμήχανον, ἀδύνατον οὐκ ἔστιν. 
«Πάντα δι) αὐτοῦ ἐγένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγέ- 
veto οὐδὲ ἓν' » ἁντὶ τοῦ, ἁγένητός τέ ἐστιν αὐτός' 
ἆπαξ γὰρ πᾶν χτιστὺν δι) αὐτοῦ, ὡς ἀχτίστου ποιη- 
τοῦ, ἀπεφήνατο παρήχθαι. 


ipso desideratissimo, et patienti clementique Salva- 
tore, cujus misericordia plena est terra, theologis 
donum accepit, contra hareticos hosce decertans, 
qui nibil probabile ac flde dignum, nihil quod ve- 
rum sit proferunt, aut in penu reconditum babent, 
sed peregrina quadam, aliunde importata, ascititia ' 
ac molesta doctrina utuntur, docensque nos quid de 
ipso Filio sentire oporteat, commune dogma 8/45 
promulgavit, et omnibus hominibus notum fecit : 
« [n principio (52) erat Verbum ; » id est, sine ini- 
tio erat, sive zternus, quod est, increatus, Verbum 
hoc, « erat, » anhyperbatum est, videlicet transcen- 
sum excludens, nullamque ultra ipsum ersistentia 
carentiam concipi aut intelligi sinens, sicut et in 
primo libro (55) dictum fuit. « Et verbum erat» 
πρὸς tbv Θεόν, hoc est, « apud (sive, ad) Deum.» 
Ait vero, πρὸς τὸν Θεόν, id est, « ad Deum, » pro 
χατὰ τὸν Πατέρα, hoc est, « secundum Patrein, » 
nempe, :que ae Pater, erat et ipse asynceritus, id 
est incomparabilis, et increatus, et intra incom» 
prehensibilem ejus deitatem intuens (54). Cuin enim 


quis ait, πρὸς τόνδε fv, sive, « Ad nunc erat, » non modo significat, cum hoc erat, sed etiam compa- 
rative hac locutio accipitur, ut valeat, secundum huncerat, id est, huic similis erat. « Et Deus erat 
Verbum: » hoc est a nulla. causa factus; nam Dei causa nulla omnino esse potest. « Omnia per ipsum 
faeta sunt, et sine ipso factum est nibil. » Id perinde est. ac si diceret : Et ipse est increatus; semel 
enim jam affirmavit in prima hujus versicull parte, « per ipsum, » utpote inereatum Opificem, producta 


esse quecunque creata sunt. 


Πρὸς τοῖς ἀναντιῤῥήτοις δὲ τούτοις, ἔστι xat ἄλλος At preter hec omnia, quz nulli dubitationi ob- 


ἀντίθετον, xaX ᾧ οὐδεὶς οὐδὲν µέχρι ἐνθυμήσεως ἄλλο 
[165 a] πρὺς ἐπιχείρησιν εἰπεῖν δυνῄσεται. ᾽Αχύλας 
μὲν γὰρ, ὁ εἷς τῶν ἑρμηνευτῶν, τὴν γραφὴν ταύ- 
την ἔχουσαν 'ΒΕδραῖστὶ, ᾿Αδωναεὶ χανόνι, ἐξέδωχεν 
οὕτως" « Κύριος ἐκτήσατό µε, » οὐδὲ αὐτὺς χυριολε- 
χτῄσας' ἑρμηνεύεται γὰρ κατὰ τὸ ἀκριδές. « Κύριος 
ἐνόσσευσέ µε’ » τοῦτ ἔστιν, ἔτεχεν. Κυρίως γὰρ ix 
τῶν ἐξ ὡοῦ ἐχθορουμένων, οὐχὶ δὲ κτιζοµένων, λέγε- 
ται 50, « ἑνόσσευσεν, » 1 « ἐξέθορεν, » xai « νοσ” 


(52) In principio. Josn. 1, 1 sqq. 

93) In primo libro. Cap. 15, pag. 18. 

94) Intuens, Suspicabitur fortasse quis legendum 
&5se ὅρων pro gov, id est « fines » pro «iu- 
tens: » ut sensus sit: «intra incomprehensibilis 
ejus deitatis fines exsistebat. » Sed equidem nibil 
immutare audeo : maxime cum hzc locutio, « intra 
Deitatis (ines, » audax videatur. 

($$) Ne ετεοφἰίατε quidem. In (900 μέχρι ἐν- 

µήσεως, id est « cogitatione tenus. » Ita et in 
commentariis ἐπ Psalmos ad versiculum 6 psalmi 
ixi ait : 05 γὰρ µέχρι διαθέσεως ἔστησαν τὸ xa- 
χόν, id est « nec enim affectu tenus malum. cobi- 
buerunt. » Ei in enarratione in primam Joannis 
Epistolam cap. τν, ubi legitur: « usque ad pban- 
siam bominem apparuisse, » Didymum Grace 
«ripsisse non dubito, µέχρι φαντασίας, id est 
t fhaginatione tenus. » 

(66) Canoni, Codex sine accentu, xavovt. Legen- 

um xavóyt, aut potius χανάνι, ut huuc. pronuntiant 
liebrei, Exemplar enim Hebraicum habet "p n 


8€ t Àdonai (aut Jehovah) canani. » Rabbini vero 
*€b primo Nun vocis «canani» scripserunt pun- 
Clum patahh, quod valet A. Similia porro scripsit 
iphanius in Panario hxresi Lxix num. 25, pag. 
: Tb δὲ Ἑδραϊχὸν (inquil) οὐχ οὕτως ἔχει. "Oücv 


noxia sunt, aliud etiam habeo quod opponam ; nemo 
autem quidquam contra id ne excogitare quidem (55) 
poterit, nedum illud impugnare. Aquila enim, unus 
ex interpretibus, hunc Scripture locum, qui He- 
braice habet, « Adonai canoni (56), » sic transtulit: 
« Dominus possedit me: » ac ne ipse quidem pro- 
prio vocabulo usus est (57) : si enim accurate verbi 
significationem reddere velimus, vertendum est, 
« Dominus 846 nidificavit (58) me, » idest, genuit 


᾽Αχύλας τὴν δύναμιν ἠἡρμήνευσε.... Ἐν δὲ τῷ 
Ἑθραϊκῷ λέγει, 'Αδωναῖ, ὃ λέγεται, Κύριος” xavavt, 
δύναται ἆχεσθα. xai, Ἐνόσσευσέ µε, xa, 

σατὀ µε. Τὸ δὲ ἀχριδέστατον λέγεται, Ἐνόσσευσέ 
ps * ποῖος δὲ νοσσός, x. v. λ. Id est: « Hebraicus 
vero fons non ita habet : itaque Aquila sic inter- 


Αχύλας λέχει * « Κύριος gpl με... » 'AJÀ" οὔτε 


D pretatur: « Dominus possedit me... » Quanquam 


ne Aquila quidem vim vocis Hebraicze eatis expres- 
Sit... Jam vero llebraice ita legitur : « Adonai (hoc 
est, Dominus) canani » (hoc est, «ut. pullum edi- 
dit me, » vel, « possedit me»). » Multoautem com- 
modius est, ut priore modo reddatur: « tanquam 
pullum edidit me. » Ecquis vero pullus, etc. Lege 
eliam Ancoratum cap. 44. 

(51) Proprio vocabulo usus est. In Graeco, Χνριο- 
λεκτήσας. Quod verbum in vulgaribus lexicis nullo 
exemplo illustratur. Didymus illud adhibuit ad vers. 
12 capitis 1 Jubi, pag. 57 catenz Junianze, ubi le- 
gitur: Κυριολεχτεῖται δὲ ἐπὶ τούτου μᾶλλον... τὸ, 


"Ὢξηλθεν, id est, « De hoc magis proprie dicitur il- 


lud, Egressus est, » etc. - . 
(58) Nidificavit. Nomen Tp (ken) denotat nidum; 


verbum vero 3p (kinen) valet, nidiücavit. Itaque 
vocem cananiex hac radice PP derivat, Didymus, 


$21 


DIDYMI ALEXANDRINI 


i 
eas 


me, Nam proprie cum de (59) illis sermo est, qui A σεύει, » xal « &xÜopel- » τὸ δ᾽ ὀχθοροῦν τῷ ὑπ' αὐ- 


ex ovo ersiliunt , non vero qui creantur, dicitur, 
« Nidulatus est, » aut « exsilire fecit (60), » et « nidu- 
latuF, » et « exsilire facit : » quod vero exsilire fa- 
cit, heterousium non est, nempe alterius substantie 
ab eo, quod ex ipso exsilit. Itaque sive dictionis 
etymon spectetur, sive Lotíus sermonis sensus, a 
veritate alienum est quod aiunt heretici. Quidam 
vero illad, « Dominus creavit me initium viarum 
suarum, » recte ita acceperunt, ut de Ecclesia di- 
cium sit, in qua veritatis et. sapienti via anpun- 
tiatur, quamque Christi corpus vocavit Apostolus, 
cum scripsit ad Colossenses quidem : « Et adim- 
pleo (61) defectus tribulationum Christi in carne 
mea pro (62) corpore ejus, quod est Ecclesia, cujus 


τοῦ ἐχθορουμένῳ οὐχ ἑτεροούσιον. Ὥστε xa κατὰ 
τὴν λέξιν, xal χατὰ τὴν διάνοιαν ἀποχωρεῖ τὸ πρύ- 
ϐληµα αὐτῶν ἀπὸ τῆς ἀληθείας, Τινὲς δὲ τὸ, « Κὐ- 
ριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, » περὶ τῆς Ex- 
χλησίας εἰρῆσθαι χαλῶς ἐνόησαν' Ev f] τῆς ἀλτθείας 
xai σοφίας fj ὁδὺς χαταγγέλλεται ἦντινα xal σῶμα 
τοῦ Χριστοῦ ἐχάλεσεν ὁ Απόστολος, γράφων τοιάδε 
Κολοσσαεῦσι μέν’ « Καὶ ἀνταναπληρῶ τὰ ὑστερί- 
µατα τῶν θλίψεων τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ σαρχί µου ὑπὸ 
τοῦ σώματος αὐτοῦ, ὅ ἐστι ἡ Ἐκχχλησία, fic ἐγενό- 
ψην ἐγὼ διάχονος χατὰ τὴν οἰχονομίαν τοῦ θεοῦ, zt» 
δοθεῖσάν pov » Κορινθίοις δὲ ἓν τῇ πρώτῃ Ἐπιστοῇ! 
ε Τὰ µέλη ἡμῶν, µέλη Χριστοῦ. "Αρα οὖν τὰ µέλη 
τοῦ Χριστοῦ ποι]σομεν πόρνης µέλη; Mi γένοιτ:» 


factus sum ego minister secundum dispensationem B xal πάλιν’ «Πάντα δὲ τὰ µέλη τοῦ σώματνς τῷ 


Dei, que data est mihi; » ad Corinthios vero in 
prima Epistola : « Membra nostra (65) membrasunt 
Christi : ergone (64) membra Christi faciemus me- 
retrieis membra? Absit!: » et rursus : « Omnia (65) 
autem membra corporis unius, cum sint multa, 
unum sunt corpus, ita et Christus. » Quamvis ita- 
que spectata Filii veneranda ac. tremenda Incarna- 
tione corpus quidem illius quodammodo Ecclesiam, 
fratres vero ejusdem nos creaturas vocet Scriptura, 
jpse tamen, quatenus Unigenitus, et verus Filius 
Alussimi Dei, in creaturarum multitudine 4ο nu- 
mero nulla ratione comprehenditur. Neque vero 


"ἑνὸς, πολλὰ ὄντα, Ev. ἔστι σῶμα' οὕτως xai ὁ Χρι- 


στός. » "Docs, εἰ xaX χατὰ τὴν δυσαντίθλεπτόν πυς 
οἰχονομίαν, σῶμα μὲν αὐτοῦ τὴν Ἐχχλησίαν, ἀδελ- 
φοὺς δὲ ἡμᾶς τοὺς χτιστοὺς οἶδεν ἡ Γραφὴ, ἁλλ᾽ 
οὖν, ὡς povoyevhs xal [165 b] ἀληθινὸς Υἱὸς cw 
ὑφίστου Θεοῦ, τῇ συστάσει τοῦ πλήθους τῶν xa 
σµάτων χατ᾽ οὐδὲν συνείληπται. Οὔτε δὲ ἄλλη vp 
qh περιέχει λέξιν τοιαύτην. Περὶ αὐτοῦ μενοῦνε 
πἐέπλησται πᾶσα, ὅτι θεὸς ἀληθινὸς, xat Yibg uow- 
Ysvhc ἀληθῶς. ᾽Αλλὰ γὰρ ὥσπερ ὑπό τινος ῥεύμα- 
τος ὑπηνέχθη βία. "Evi οὖν ἕτερον χεφάλαιον spt- 
πτέον τὸν λόγον. 


hujismodi vocem habet ullo alio in loco Seriptura, cum de Filio sermo est. Quin tota his formulis plena 
est, ipsum esse Deum verum, et vere Filium unigenitum. Sed ego luc velut a profluente impulsus 
sum (66). Itaque ad alterum capitulum vertendus est sermo. 


3947 CAP. IY. 

Secundo, quod objiciunt, argumento intolerapi- 
les (67), ae pravam inconsiderate sententiam ain- 
plectentes hzretici rectam fidem e Seripturis osten- 
dere studeut absurdam, contra theologicum sensum 
eas iuterpretantes ; suam vero ipsorum fldem per 
easdem graviorem demonstrare. Quod enim Filius, 
inquiunt, creatura sit, et unigeniti Filii, ac Dei no- 
men quasi fucum ipsi illitum, et ut adulterinum 
habeat, ex iis patet, quze de ipso Paulus ad Colos- 
senses scripsit: « Primogenitus omois creaturz. » 
Kienim si est primogenitus, non est sane unigeni- 
tus, sed respectu aliorum, qui post eum creati 
fuere, primogenitus est. Si vero est uitigenitus Fi- 
lius, quomodo est primogenitus? Nos ergo in pri- 
mis dicimus, hujus etiam oraculi altitudinem eo- 
rum intelligentiam superare, ac Paulum ea locu- 


non vero ex verbo imp (canah) quod valet, « pos- 
sedit. » | 

(0 De. Codex, &x. Legendum videtur ἐπί 
. (60) Exsilire fecit. Verbum ἐχθορεῖν active, non 
intrausitive sumi hic arbitror. 

61, Et adimpleo. Coloss. 1, 24 et 95. 

62) Pro. Codex mendose, ut puto, fiabet ὑπό, 
id est « sub, » vel «a. » Lego ex Bibliis ὑπέρ. 
. (05) Membra nostra. I Cor. vi, 15. Grzca edi- 
tio habet : σώματα ὑμῶν, id est, corpora vestra. 

(64) Ergone... faciemus. Biblia: ἄρας οὖν..,.. 
ποιήσω, id est, « tollens ergo... faciam,» eic. 


. κεφ. A. 

Δεύτερον πρόθληµα τῶν δυσαγχαλίστων χαὶ àv 
εξέταστον ἑχόντων τὸ φρόνηµα αἱρετικῶν πειρᾶται 
τὴν ὀρθὴν πίστιν ἀπὸ Γραφῶν, τῶν παρὰ τὸν θεολο- 
γιχὸν νοῦν ὑπ) αὐτῶν νοουµένων, ἀπείθανον δεικνύ- 
ναι, τὴν δ᾽ ἑαυτῶν διὰ τῶν αὐτῶν σεμνοτέραν ἀπο- 
φαΐνειν. Δείχννται γὰρ, φησὶ, κτιστὸς xat olov ἐπί- 
πλαστον xai νόθον ἔχων τὸ « μονογενὴς Yi» ααὶ 
« 8ebc ». ὄνομα: ἐξ ὧν Παῦλος Κολοσσαεῦσιν ἔΥρα- 
ψεν περὶ αὐτοῦ ' εΠρωτότοχος πάσης κτίσεως.) 
El γὰρ δηθεν πρωτότοχος, οὗ μονογενῆς, ἀλλ 6x 
αρὸς τοὺς μετ) αὐτὸν χτισθέντας πρωτότοχος gà 
povoyevhe Υἱὸς, πῶς πρωτότοχος; ἩΠροειπόντες οὖν, 
ὡς ὑπὲρ τὴν αὐτῶν ἐστι καὶ τὸ βάθος τοῦ XT 
τούτου συναἰσθησιν, xat ὡς ἑλάλει Παῦλος, 5 p 
ᾖδει, καὶ ἐπίστενεν, olg ἐλάλει, ἐπειδὴ ὑποδολὴ Tl 
τῆς ὄντως σοφίας, xal προφανῃη ταῦτα mávta ἐποίει, 


te Omnia. | Cor: xu, 12. 
(66) Impuisus sum. Codex, ὑπηνέχθη βία. Malim, 
ὑπηνέχθην Bla. Videtur autem Didymus Aristidem 
rhetorem imitari inquientem : Αλλ' ὁ λόχος 10, 
ὥσπερ ῥεῦμα, φέρων ὑπήνεγχε pia, Ἰά εδ, t 
enim oratio ipsa, profluentis iustar, violenter 9€ . 
abripuit. » Vide etiam, si placet, Pollucem liU. ^ 
segm. 111 οἱ 119. Ε 

(67) Intolerabiles. In. Graeco, δυσαγχαλίσω. 
contrario quod facile quis ferre aut ample 
queat, dicitur εὐάγχαλον. 


- atr -A s 





835 DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 864 
παβαγράψομεν ὅλον τὸ χωρίον τοῦτο, χαὶ οὕτως ἐπὶ A (nm esse quz non noverat, sed illa eredidisse, quze 


^t» ὁρμηνείαν αὐτοῦ βαδιούµεθα, οὗ δεόµενοι στο- 
χασμῶν τινων, καὶ δι εἰχότων τὰ φωτὸς φωτοειδέ» 
στερα διηγούµενοι, ἑἐροῦντες δὲ ὅσα [164 a] ἑχόντες, 
1 ὄχοντες αὐτοὶ μὲν οὗτοι παρίδον, ἡμεῖς δὲ ὀρῶμεν 
δυνάµενα συμμαχεῖν τῷ λόγῳ. Ἔχει δὲ ἡ Ἐπιστολὴ 
οὕτως" « Εὐχαριστοῦντες τῷ θεῷ καὶ Πατρὶ, τῷ xa- 
Ἰέσαντι ἡμᾶς elg τὴν μερίδα τοῦ κλήρου τῶν ἁγίων, 
& ἑῤῥῥύσατο ἡμᾶς Ex τῆς ἐξουσίας τοῦ σχότους, xaX 

τέστησεν elg τὴν βασιλείαν τῆς ἀγάπης τοῦ Υἱοῦ 
αὐτοῦ, ἓν ᾧ ἔχομεν τὴν ἀπολύτρωσιν, τὴν ἄφεσιν 
τῶν ἁμαρτιῶν, ὃς ἐστιν εἰχὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου, 
πρωτότοχος πάσης Χτίσεως ὅτι by αὐτῷ ἐχτίσθη 
τὰ πάντα, τὰ ἓν τοῖς οὐρανοῖς xal τὰ ἐπὶ τῆς Ὑῆς, 
τὰ ὁρατὰ καὶ τὰ ἁόρατα, εἴτε θρόνοι, εἴτε χυριότητες, 


loquebatur, quia ab eo suggerebantur, qui vere est 
Sapientia, quiqoe hzec omnia manifestabat. Deinde 
totum huuc locum (68) exscribemus; tum ad ejus 
interpretationem veniemus; neque vero ullis con- 
jecturis indigebimus, nec veri similitudinibus ad ea 
enarranda, quz: luce splendidiora sunt; sed quie- 
cunque ab his ipsis vel consulto, vel inconsiderate 
neglecta sunt, nobis vero vim sermoni addere 
posse videntur, hzc apponemus. Sic ergo habet 
Epistola : « Gratias (69) agentes Deo et l'atri (70), 
qui vocavit (71) nos in partem cleri (aut sortis) 
sanctorum (72): qui eripuit nos ex potestate tene- 
brarum, et transtulit in regnum dilectionis Filii 
sui (75) : in quo habemus redemptionem (74), re- 


εἶτε ἀρχαὶ, εἴτε ἐξουσίαι' τὰ πάντα DU αὐτοῦ xal B missionem peccatorum : qui est imago Dei incon- 


εἰς αὐτὸν ἔχτισται, xal αὐτός ἐστι πρὸ πάντων, xal 
τὰ πάντα ἓν αὐτῷ συνέστηκεν ' χαὶ αὐτός ἔστιν ἡ 
χεφαλῇ τοῦ σώματος τῆς Ἐχχλησίας, ὃς ἐστιν ἀρχὴ 
πρωτότοχος Ex τῶν νεχρῶν, ἵνα γένηται αὐτὸς ἐν 
πᾶσιν πρωτεύων * ὅτι bv αὐτῷ εὐδόχησε πᾶν τὸ 
πλίρωμα κατοιχῆσαι, χαὶ δι αὐτοῦ ἀποχαταλλάξαι 
τὰ πάντα εἰς αὐτὸν, εἰρηνοποιῄσας διὰ τοῦ αἵματος 
τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ, εἴτε τὰ ἐπὶ γῆς, εἴτε τὰ By τοῖς 
οὐρανοῖς. » 


Spicui (sive invisibilis), primogenitus omnis crea- 
ture: quoniam in ipso condita sunt universa, qux 
sunt in coelis, et qua in terra, visibilia, et invisi- 
bilia, sive throni, sive dominationes, sive principa- . 
tus, sive potestates : omnia per ipsum, el in ipso 
creata. sunt : εἰ ipse est 3/4 ante omnes, et om- 
nia in ipso constant. Et ipse est caput corporis Ec- 
clesia : quj est principium, primogenitus ex mor 
tuis, ut sit ipse in omnibus primatum tenens : quia 


in ipso complacuit, omnem plenitudinem inhabitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificang 
per sanguinem crucis ejus (75) sive quae in lerra, sive quae in ccelis sunt. » 
θέα τοίνυν ἐμφρόνως, πῶς ἑναντία αἱρετιχοῖς $ C — Vide ergo, quam sapienter Scriptura sese, ut sic 


Γραφὴ ἐξηγεῖσθαι παρεσκεύασται, xai ἔχει ἑχάστην 
iiw ἀχτῖνας οἷον νοῄσεων περὶ θεοῦ ἐνανθρωπί- 
σεως ἀποπέμπουσαν ' xal ὅτι προεῖπεν αὐτὸν Υἐὸν 
xil εἰχόνα τοῦ Θεοῦ, καὶ οὕτω πρωτότοχον xal κε- 
φαλὴν τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας, xal πρωτότοχον 
ἐχ τῶν νεχρῶν, εἰρηνοποιῄσαντα διὰ τοῦ [164 5] at- 
µατος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ τὰ ὁρατὰ, xal τὰ ἀόρατα, 
xi iv τὸ πλήρωμα τῆς ὑπὲρ τὸ ἀσώματον, xal 
ἀχρώματον, xal ἀχώρητον θεότητος χληρωσάμενον * 
ἵν ὅπως mot οὖν ἀξίως συνίωµεν αὐτοῦ xal τὴν ix 
τοῦ θεοῦ Πατρὸς xal πρὸς αὐτὸν ἀσύγκριτον φύσιν, 
xà τὴν Ex Παρθένου καὶ χατ᾽ αὐτὴν τελείαν xai Évo- 
ειδῆ σάρχωσιν xaX ψύχωσιν. TU γὰρ ἄλλο νοῄσαις ἂν 
μεταξὺ τῶν ἐχχειμένων ὅλων ῥητῶν, xal τὸ δι ab- 


lequar, accinxerit ad ea enarranda, qua hzre- 
ticorum opinationibus adversantur, adeo ut singula, 
quibus utitur, vocabula radios velnti emittant, quo- 
rum splendore illuminati perspiciamus,. de Dei In- 
carnatione sermonem hic haberi ; nam prius ipsum 
ait esse Filiuin, et imaginem Dei, ac postea primo- 
geuitium, et caput corporis Ecclesie, et. primoge- 
nitum ex mortuis, qui per sanguinem crucis sue 
visibilia οἱ invisibilia pacificaverit, eL omnem ple- 
nitudinem sortitus sit illius deitatis, qux incorpo- 
ralia οἱ invisibilia, colorisve expertia trauscendit, 
ac plus quam incomprehensibilis est ; ut eo quo 
par est niodo sentientes, qualitercunque intelliga- 
mus cum asyncritam (hoc est incomparabilem ) esse 


τν χαὶ εἰς αὐτὸν πάντα συνεστάναι, xai καταλλάσ- D naturam, quam ex Deo Pau, et apud illum babet, 


σεσθαι, xol εἰρηνοποιεῖσθαι, sl μὴ τὸ διὰ τῆς ἀτρέ- 
τον χαὶ ἀναμαρτήτου δι’ ἡμᾶς xal ὑπὲρ ἡμῶν ἐν- 
ανβρωπήπεως αὐτοῦ ἐπιστρέφεσθαι ἡμᾶς εἰς τὴν 


πέγνωσιν τῆς ἀχτίστου θεότητος αὐτοῦ; ᾿Ανείρηται 
ὧν Νονογενἠς μὲν, ἅτε οὐχ. ἔχων κατὰ τὴν ἄνω &p- 
ῥευστον γέννησιν ἕτερον παρ αὐτὺν χατὰ φύσιν ἁδελ- 


.U8) Totum hunc locum, etc. Simili modo se ge- 
rt Didymus Scripturam citans in libro De Spirttu 
sanclo, num, 10, 52, 59, 45, etc. 

Ns Gratias, 1n Ep. ad Coloss. cap. 1, a. vers. 12 


n Deo et Patei, Grzca editio habet. tantum τῷ 
s. id est Patri. Vulgatus vero int. legit ut. Di- 
Qn) Qui vocavit, Graeca ed., τῷ ixawosaytt, id 
ud vertit Vulg. interpres : « qui dignos fecit. » 

] Sanctorum, Greca Biblia et Latina hic ad- - 


tum perfectam illam ccononmiam, qua carnem ex 
Virgine, atque animam ita sumpsit, servata per- 
sonz unitate, ut ipsi etiam Virgini similis fleret. 
Etenim, ut reliqua omnia Pauli verba modo allata 
preiteream, quonam alio modo interpretari possu- 
mus illa, quibus ait, per ipsum, et jn jpso omnia 


dunt, £v τῷ φωτί, sive, « in lumine. » 

(75) Dilectionis Filii sui. Legendum videtur : 
c in regnum Filii dilectionis suz.. » lta enim legitur 
et in Bibliis cum Graecis, tum Latinis; et in Di- 
dymo ipso pag. 124. 

(74) Redemptionem. Grzeca ed. et Latina bic addit 
« per sanguinem ejus. » . 

(15) Crucis ejus. Gtca ed. hic addit δι αὐτοῦ, 
id est, « per ipsum. » Sed Vulg. int. hzc omittil u£& 
Didymus. 


651 


DIDYMI ALEXANDRINI 


85i 


constare, εἰ reconciliari, ei pacificari, nisi ita in- A qóv* πρωτότοχος δὲ πάσης κτίσεως, οὗ διὰ τ) προ- 


terprelemur, ut per ejus Incárnationem, qua pro- 
pter nos, et pro nobis, sine ulla mutauone sui ip- 
sius, et peccati expers, honio faetus est, converta- 
mur ad agnitionem increatz ipsius Filii deitatis? 
Dictus est ergo pr:edicatusque Unigenitus quidem 
utpote non habens secundum colestem cujusvis 
fluxus expertem generationem alterum prater ip- 
tun, qui secundum naturam sit ejus frater; proto- 
tocus vero (id est, primogenitus; omnis creatura, 
non quod ante ipsam creatus sit; alioquin vocatus 
fuisset protoctistus, id est, primocreatus (76): sed 
quia per prascientiam, ut commemoratum est in 
eapitulo proxime superiore (77), ante omnem crea- 
turam ex sancta Virgine 9/59 natus est ; et quia 
idem est primogenitus, et unigenitus omnis crea- 
ας ineffabiliter juxta. divinum textum. Simili mo- 
do vocatus est eiiam « primogenitus ex mortuis, » 
non quod ante ipsos mortuus sit, sed quia cuin 
primus surrexit (78) a mortuis, securitatem resur- 
rectionis generaliter nobis przbuit, qui pergratiam, 
. et donum ejus digni facti sumus qui essemus fllii 
quidem Dei Patris, fratres vero ipsius Christi. Ait 
enim : « Ego (79) sum vita, et resurrectio. » Sed 
ipsum quoque tempus, quo Salvator pro sua boni- 
tate cum vetusiam jacturam nostram resarcire 
proposuisset, nosque dignos facerequi participatione 
celestis serenz lucis in zeternum frueremur, pri- 
mogenitus omnis creature factus est, premonstra- 
vit Paulus, cum ait : « Vetera (80) transierunt : ecce 


εχτίσθαι αὐτῆς (ἐπεὶ ἂν πρωτόχτιστος ἐχλήθη), ἁλὶ' 
ὡς τῇ προγνώσει, χαθὰ ἐμνημονεύθη ἓν τῷ τρὺ «o 
δε χεφαλαίῳ, πρὸ παντὺς δημιουργήµατος ἀπὸ τὶς 
ἁγίας Παρθένου τεχθεὶς, xaX ὢν αὐτός τε πρωτότοχις 
xai Μονογενῆς πάσης χτίσεως ἄῤῥητος, χατὰ d 
θεῖον Υραφίον» ὥσπερ ὠνόμασται ὁ αὐτὸς χαὶ zpe- 
τότοχος ἐκ τῶν νεκρῶν, οὗ διὰ τὸ προτελεντῆσι 
αὐτῶν, ἀλλὰ διὰ τὸ ἐγερθέντα ἐχ νεχρῶν, τρῶτρ 
τὴν ἀσφάλειαν τῆς ἀναστάσεως κχαθολιχκῶς ται- 
᾿ασχεῖν ἡμῖν, τοῖς χατὰ χάριν καὶ δωρεὰν αὐτοῦ κατα- 
ξιωθεῖσιν [465 a] νἱότητος μὲν τοῦ Θεοῦ Πατρὸ, 
ἀδελφότητος δὲ αὐτοῦ. « Ἐγὼ » γὰρ. ἔφη, « εἰμὶ ἡ 
ζωὴ xai dj ἀνάστασις. » Καὶ Παῦλος δὲ τὸν χαιρὸν 
αὐτὸν ὑπέδειξεν, ἓν ᾧ διὰ τὴν αὐτοῦ ἀγαθότητα ὁ 
B Σωτὴρ τὴν παλαιὰν ἡμῶν ἀμεῖψαι χαχοπραγίαν, χὰὶ 
ἀξιῶσαι ἡμᾶς διαιωνἰως ἀπολαύειν τῆς τοῦ ἄνω ἀπί- 
νου φωτὸς µετουσίας προθέµενος, πρωτότοχος πάσης 
χτίσεως ἐγένετο, δ:᾽ ὧν ἔφη’ «Τὰ ἀρχαῖα παρῖλθε, 
ἰδοὺ χαινὰ γέγονε πάντα.» Καὶ ἕτερα δὲ αὐτοῦ ῥή- 
µατα διωθεῖται μὲν ταυτηνὶ τὴν αἰρετιχὴν ἐνθύμτσι, 
τὴν χατασοφιζοµένην τοῦ τε Παύλου, ὡς Tou 
γράψαντος, τοῦ τε πάντα ποιῄσαντος xal κεχτημέ- 
νου, ὡς τοιούτων περὶ αὐτοῦ ἐξενηνεγμένων QU, 
ὅπερ χαλεπὺν καὶ πλάσαι xal &xoocat * διαῤῥηόην E 
παρἰστησιν, ὡς τὸ, «Πρωτότοχος πάσης χτίσευς, ) 
ἀντὶ τοῦ, πάσης ἀνθρωπότητος, ἐλέχθη. Tiy vip 
ἀνθρωπότητα ἨἉχτίσιν προσαγορεύει, ὡς ἐν τῷ "P 
κειµένῳ χεφαλαίῳ εἴρηται λέξεσιν αὐταῖς ' « Ὑποτά- 
Υητε πάσῃ κτίσει ἀνθρωπίνῃ διὰ τὸν Κύρων, t: 


nova facta sunt omnia, » Quin et reliqua Pauli ver- C βασιλεῖ, ὡς ὑπερέχοντι, εἴτε ἡγεμόσιν, ὡς δι᾽ adco 


]a primum quidem banc bzreticorum opinationem 
explodunt,:qui el ipsi Paufo, quod talía scripserit, 


πεμποµένοις. ) 
et rerum omnium Conditori, ac Domino, de que !z- 


lia przedlcata sunt, injuriam suis cavillationibus inferunt: quod vel fictu , nedum auditu molestam 
est. Deinde vero aperte eadem probant, « primogenitum amnis creaturae » dictum esse pro pr" 


mogenito omnis humanitatis ; ut enim in superiore 
nominat bis ipsis verbis: « Suhjecti estote omni 
quam pr:ecellenti, sive ducibus tanquam per ipsum 

Suffragatur autem nobis quoad denominationes 
quidem Primogeniti, et Unigeniti evangelista (82) 
narrans Mariam wansisse virginem (85), « donec 
peperit filium suum primogenitum; » nam neque 
cuiquam nupsit illa summe prz omnibus honoran- 
da, et maxime inclyta Virgo, nec alterius mater 
unquam facta est, sed post puerperium quoque 
mansit semper et omni tempore immaculata vir- 
go (84), et tamen ejus primogenitus recte vocatus 


(16) Primocreatus. Simili modo Ambrositis lib. : 
Ρε fide cap. 1 scribit : « Primogenitus omnis crea- 
turi. Primogenitus, inquit, non primocreatus, ut 
et genitus pro natura, et primus pro perpetuitate 


credatur. » 
(71) Superiore. Segm. 160 a. 


(78) Primus surrexerit. In libro De Spiritu sancto 
num. 41, Christum vocat. «principem, el primo- 


genitum resurrectionis. » 
19) Ego. Joan. x1, 95. 
80) Vetera. 14 Cor. v, 17. 
81) Dizi. Segm. 162 a. 
(is) Evangelista. Matth. 1, 25. 


Mansisse virginem. lia. accipiunt sancti Pa- 


capitulo dixi (81), humanitatem vocabulo ereature 
creature humans propter Dominum — sive reg! Um 
missis. ) 

Συναντιλαμθάνεται δὲ ἡμῖν, εἰς μὲν 9b ( Πρωύ 
τοχος» xal «Μονογενῆς,» τὸ διηγήσασθαι τὸν e 
αγγελιστὴν, ὅτι ἔμεινε παρθένος, « ἕως ἔτεχε M 
Ylby αὐτῆς τὸν πρωτότοχον.» Οὔτε γὰρ ἐγαμήδη d 
j| τιµιωτέρα πάντων xal εὐχλεεστάτη Magis 0" 
ἄλλου µήτηρ ἐγένετό ποτε" ἔμεινε δὲ xal µετά A 
φορίαν ἀεὶ xai διὰ παντὸς ἅμωμος παρθένος, d 
ὅμως [105 5b] πρωτότοχος αὐτῆς ὁ πλάσας αὑτῃν 3 
καὶ πάντας οὐκ ἁλόγως ἐχλήθη. Εἰς δὲ τὸ, c Up 

ἡ 
tres Matthaei verba : « Et. non cognoscebal e. 
Epiphanius vero monachus ac presbyter In » 
inedito Περὶ τοῦ βίου τῆς ὑπεραγίας 8601 in 
id est, « de vita Sanctissima: Deipara, » SI & 
telligit : οὐχ ἑγίνωσχε τὰ μυστήρια του μον 
est, « non noverat mysteria Dei. » Εσυ. 
liber in quodam ex Nanianis codicibus ποπ 
(8&) Semper... virgo. Eodem modo de Lion" 
gine loquitur Ambrosius in libro De in". 
virginis cap. 6, pag. 260, aliique 3b Hierouym? ή, 
tati in libro Adversus Belvidium, Ceterum dU nt 
dogma catholicum de perpetua Deipare VIP 
plures ante Dydimuim Patres tradiderit, pori 

ien ante illum ᾿Αειπαρθένου, idest « Semptt 


855 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


824 


τοχος bx τῶν νεχκρῶν, » τὸν αὐτὸν Παὔῦλον Κορινθίοις A est 38) qui et ipsam, et omnes formavit. Quoad 


διὰ coy πρὸς αὑτοὺυς πρώτων ἐπιστολιμαίων χαρα- 
γµάτων διδάξαι’ «Χριστὺς ἐγήγερται Ex. νεχρῶν, 
ἀπαρχὴ τῶν χεχοιμηµένων * ἐπειδὴ γὰρ δι ἀνθρώπου 
ὁ θάνατος, xai δι ἀνθρώπου ἀνάστασις νεκρῶν. 
Ὥσπερ by τῷ ᾿Αδὰμ πάντες ἀποθνήσχουσιν, οὕτω 
χλὶ ἓν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοποιπθήσονται, ἕχαστος 
δὲ ἐν τῷ ἰδίῳ τάγµατι. ᾽Απαρχὴ Χριστὸς, ἔπειτα οἱ 
τοῦ Χριστοῦ Ev τῇ παρουσίᾳ αὐτοῦ, εἶτα τὸ τέλος. » 
Χρίσαιτο ὃ ἂν τις καὶ τούτῳ ὀρθῶς. O0 γὰρ Ev τι 
µόνον ἐπὶ τοῖς οὕτω ὑψηλοῖς ῥητοῖς χρὴ ἐπισχοπεῖν, 
ϱὐδὲ τὸ ἧσσον, ἀλλὰ τὸ ἄμεινον. εἰς γὰρ τὰ περὶ 
θεοῦ, ἓν τοῖς ἀμείνοσιν ἡ ἀλήθεια. Ὅτι πρωτότοχος 
πᾶσης χτἰσεως ὠνόμασται, διὰ τοὺς Ev. τῷ θείῳ βα- 
ατίσματι τῇ υἱοθεσίᾳ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ix τοῦ 


nuncupalionem vero « primogeniti ex mortuis, » 
suffragatur nobis quod ipse Paulus in 1 ad Corin- 
thios Epistola (85) docuit : « Christus (86) surrexit 
ex mortuis, primiti& dormientium (87); quoniain 
enim per hominem mors , et per liominem resurre- 
ctio mortuorum : sicut (88) in Adam omnes mo- 
riuntur, ita ei in Christo omnes vivificabuntur : 
unusquisque autem in proprio ordine; primitiae 
Christus ; deinde ii, qui sunt. Christi, in adventu 
ejus: deinde finis. » Sed et aliter accipi recte po- 
test objectus locus : nec enim certum quemdam 
sensum duntaxat speclare oportet in oraculis tam 
sublimibus, nec illum amplecti, qui minus prze- 
stans sit, sed eum qui excelsior ac melior; nam 


fo? γεννωµένους, xal διὰ τὸ πᾶν, ὃ ἑσμὲν xal χε- Ὦ cum de iis agitur, que Deum spectant, in subli- 


xtíus0a, EE αὑτοῦ εἰληρέναι, χαθὰ πάλιν ὁ αὐτὸς 
παιδεύων λέγει «Τί δὲ ἔχεις, ὃ οὐχ ἔλαθες; Et δὲ 
ἔχαδες, ^L χαυχᾶσαι ὡς μὴ λαθών ; » ὡς xaX Ἑλλη- 
ww) παΐῖδες, τὰς ἄλλας ἐναντιώσεις ἀφέντες, διηγό- 
[eo2av- 


accepimus, ut rursum ipse Paulus nos erudiens ait: 


miori explanatione inest veritus. Dici ergo potest, 
primegenitum omnis creature dici Christum cum 
propter eos, qui in divino baptismo per adoptionem 
a Spiritu sancto factam generantur ex Deo ; tum 
etiam quia quidquid sumus, et possidemus, ab ipso 
« Quid autem (69) habes quod non accepisti? Si 


autem accepisti /90), quid gloriaris quasi non acceperis? » Quin et Grecorum filii, alumnive, aliis 
que his contraria sunt neglectis, similia edixerunt : 


Πάντα μὲν ddavácoio Θεοῦ πανυπέρτατα δῶρα, 
Ἔξοχα δ' ἐν µερόπεσσιν ἀ Ἰηβείης μέγ’ ὄνειωρ. 


Ei δὲ τολμηρῶς xat εἰς τὴν ἀχατάληπτον αὐτοῦ θεό. 


Omnia quidem immortalis Dei suprema dona; 
Praci»ue vero inter homines veritatis maqna. est 
| utilitas (91). 
Quod si etiam de incomprehensibili Christi dei- 


τα ἐχληπτέον τὸ, « Πρωτότοχος πάσης Χτίσεως, » C tate audacter explicare velis objecta verba, ita fere 


νηθείη ἂν οὕτω πως χεχλῆσθαι, ἡ ὡς πρὸ πάσης 
Χτιστης [106 a]. γεννήσεως γεννηθεὶς, fj, ὡς πρῶτος 
χαὶ μόνος Υἱὸς Λόγος παραχοµἰίσας xai τεχτηνάµε- 
ὃς tx ph ὄντων πᾶσαν προηγουμένην κτίσεως xvlovy, 


χαὶ αἴτιος πάσης Gv, εἶτα καὶ ὡς θεμέλιος φέρων αὖ- ᾿ 


τν τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, κατὰ τὸν φάλ- 
λοντα” «Πάντα ἓν σοφίᾳ ἀποίησας,» xat. κατὰ τὴν 
Παροιμίαν Σολομῶνος Aéyoucav* « Ὁ θεὸς ἐν τῇ 
δοφίᾳ ἐθεμελίωσε τὴν γῆν, ἠτοίμασεν δὲ οὐρανοὺς 
ἐνφρονῄσει.» Καὶ αὐτὸ δὲ τοῦτο χρἰνει τὸ προχεί- 
ME µέρος τῆς Ἐπιστολῆς, ἔχον ' «Πρωτότοχος 
πάστς χτίσεως, ὅτι Ev αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα,» xat, 
«Τὰ πάντα δι αὐτοῦ χαὶ εἰς αὐτὸν ἔχτισται' xal 
αὐτὸς ἔατι πρὺ πάντων, xai τὰ πάντα iv αὐτῷ 
συνέστηχεν.» Kat διὰ τοῦτο xal µόνον «φησὶν, 


Dis 2 titulum οἱ tribuerunt, ni fallor. In paucis bisce 
numerandi sont Epipbanius, atque Athanasius. 
Primus quidem cum h:eresi Lxxximn, tum in Ancho- 
"els pag. 19 beatam Mariam eo titulo vocat ;: aliter 
Vro in Fragmentis commentariorum in Lucam tom. 
ll nov Collectionis pag. 49, ubi sie loquitur: ἡ 

»putóxo; Μαρία, καὶ ᾿Αειπαρθένος, id est, « Do- 
"ivipara Marja, et Semper virgo. » Vide et Lepo- 
Tum apud Cassianum lib 1 De íncarn. pag. 695. 
. (85) Epistola, Codes, ἐπιστολημαίων pro ἔπιστο- 
ἁμαίων. lta et apud Pollucem hb. vi segm. 198, 
ubi igirur ἐπιστολιμαῖος, nonnulli vero conjiciunt 
legendum ἀτωστολιμαῖος, Jungermannus mouet in 
Olict ms, legi ἐπιστολημαῖος eum η. 

(86) Christus. 1 Cor. xv, 20-24. 

(87) Dormientium. Graeca. editio hic addit ἐγέ- 
V5, id ext «factus. est. » Sed Vulgatus quoque in- 


accipienda erunt, ut vocatus sit primogenitus omnis 
creature aul quia genitus est ante quamvis crea- 
tam generationem ; aul quia esL primus el solus 
Filius Verbum, qui ex nihilo quamcunque creatu- 
ramp creauira quavis anteriorem produxit, ac veluti 
fabricavit, omniumque rerum causa est; aut etiam 
quia ipse est fundamentum « omnia portans (92) ver- 
bo virtutis (seu potenti) sus, » juxta Paaitc: 

851 qui ait : « Omnia (93) in Sapientia fecisti; » 
et juxta Proverbium Salomonis inquientis : « Deus 
in Sapientia (94) fundavit terram ; paravit autem 
ecelos in prudentia. » Hsec ipsa explicatio confirma- 
tur etiam allato Epistolae fragmento, quod habet : 
« Primogenitus omnis creature, quoniam in ipso 


D condita sunt omnia : » et, « Omnia per ipsum, et 


terpres, et codex Alexandrinus omisit ,eam vocem, 
ut Didymus. 
(88) Sicut. Grxeca editio : Ὥσπερ váp, id est, « sic- 


ut enim.: » Vocem γάρ ne Vulgatus quidem inter- 
pres legit; vertit enim ε et sicut. » 


89) Quid autem. 1 Cor. iv, 7. 

90) Si autem. accepisti. Grxca editio: El δὲ xa 
ἔλαδες. At voculam xal omisit etiam Vulgatus iu- 
terpres, et theologus noster segm. 177 a. 

(91) Utilitas. Codex, ὀνείαρ. Lego ὄνειαρ. Hesio- 
dus quoque in Operibus ac diebus vers. 4 dixit, 
μἐγ᾿ ὄνειαρ. 

(92) Omnia portans. Hebr. 1, 3. 

93) Omnia. Psal. οι, 25 (seu 24). 

94) Deus in Sapientia. Prov. 1, 19. Vocula ἐν, 
sive « in, » deest in Dibliis. Didymus ipse eam omisit 
pag. 124. 


955 


DIDYMI ALEXANDRINI 


in ipsocreata sunt, et ipse est ante omnia, et omnla A ο Ἡρωτύτσχος πάσης κτίσεως,» ὅτι ἐν αὐτῷ ἐχτίσθη 


in ipso constant. » Átque ob hanc selem ratíonem 
ait, « Primogenitus omae creaturz, ὅτι (id est quo- 
mias) ir ipso creata snnt omnia, si vox ὅτι pro 
Λιότι, hoc est quia, aut pro&meibfj, id est quandoqui- 
dem, sano sensu intelligatur : nec enim exsísteret 
rerum universitas, nec illesa maneret, nisi basem 
(95) 4ο fundamentum haberet Conditorem Filium 
Dei Verbum, et in ipso inniteretur. ldcirco non 
dixit, primocreatus, sed « primogenitus, » nec ail : 
lpse factus est ante omnia, sed, « lpse est ante 
omnia, » id est, ab sterno. Nam in natura ineffa- 
fili omne tempus est instans, et in praesenti adest, 
neque in illa przteritum est quidquam, nec futu- 
rum; sed in uno tempore quodammodo degunt 


τὰ πάντα, τῆς, ὅτι, λέξεως ἀντὶ τῆς, διότι, d, 
ἐπειδῇ, ὑγιῶς νοουµένης ' οὗ γὰρ ἂν ὑπῆρχεν, d 
διέµεινεν ἀθλαθη, εἰ μὴ βάσιν xal χρητῖδα dy: 
τὸν δημιουργικὸν τὸν τοῦ θεοῦ Υἱὸν Λόγον, xal εἰς 
αὐτὸν ἀπηρείδετο. Διὸ οὐχ εἶπεν, οὔτε, πρωτόχιι- 
στος, ἀλλά, « πρωτότοχος,» οὐδὲ, Αὐτὸς ἐγένετο πρὸ 
πάντων, ἁλλ᾽, « Λὐτὸς ἔστι πρὸ πάντων,» τοὺς 
ἔστιν ἀνάρχως. "Eri γὰρ τῆς ἀῤῥήτου φύσεως xà; 
χρόνος ἑνέστηχεν xal bv τῷ νῦν πάρεστι, καὶ οὔτε 
παρΏλθέν τι bv αὐτῇ, οὔτε μέλλει, &AX Ev τῷ ἐν 
χρόνῳ διατελεῖ πως ἀῑδια, ὡς Πλάτων ἓν τῷ Τιμαίφ 
φιισίν- « Ὃθεν δὴ οὐδὲ ὀρθῶς ἐπὶ τῆς ἀῤῥήτου φὐ- 
σεως ὀνομάζαμεν. Λέγομεν γὰρ δὴ, ὡς ἦν, ἔστο 
xaX ἔσται' «fj δὲ τὸ ἔστι µόνον χατὰ τὸν ἆλπθη 


qui zlerna sunt; sicul ait Plato in l'imeo (96): B λόγον προσήχει' τὸ 58 ἦν τὸ τε ἔσται, χατὰ cw 


« ltaque ne recte quidem, cum de ineffabili natura 
loquimur, tempus nominamus. Dicimus enim, Érat, 
est, et erit, Λι ei revera convenit solum, est ; verba 
vero (97) erat, et erit, ad designandum tempus, 
quod ín natura est, adhibenda sunt; est enim 
motio. Quod autem semper eodem modo immobili- 
ter se habet, nec vetustius, nec recentius convenit 


ἓν φύσει χρόνον πρέπει λέγχεσθαι ΄ xlvrouw ip 
ἐστιν ' τὸ δὲ ἀεὶ κατὰ ταυτὰ ἔχον ἀχινήτως, οὔτε 
πρεσθύτερον, οὔτε νεώτερον προσῄχει Ὑίνεσθαι ai 
χρόνον, οὔτε « γεχονέναι » νῦν, οὔτε αὖθις «ἔσεσθαι.ν 
Ὅτι δὲ, ὡς ἔφαμεν, Ev τῷ θεῷ τὰ πάντα καὶ ἰς 
αὐτοῦ πέφηνεν, |166 b] μαρτυροῦντες xat Ἕλληνες 
ἔυραφαν ταῦτα ᾽ 


fleri propter terapus (98), nec fuisse nunc, nec rursus futurum esse. 2 Quod vero omnia, ut diximus, ia 
Deo, et ex Deo per creationem prodierint, acveluti eluxerint, testantur etiam Graeci, cum haec &ri- 


bunt: , 


lpse seipsum agit Deus immortalis : sunt autem 
[ab ipso 

Omnia, εἰ in magni Dei mente edita. sunt. 

Nec vero dici omnino debet, eum qui sit primo- 


Αὐτὸς ἑαυτὸν ἄγει θεὸς ἅμόροτος - ἔστι δ' dx 
αὐτοῦ 
Πάντα, καὶ ἐν μεγά.Ίοιο θεοῦ vé ἐξεραάνθη. 


Οὐ πάντως δὲ ὁ πρωτότοχος οὐ μονογενὴς, à 


genitus, non esse unigenitum, sed aliquando unus C £e8' ὅτε τὰ συναµφότερα * xal à μονογενὴς δὲ πάν- 


idemque et primogenitus dicitur, el uuigenitus. 
Quin is qui unigenitus est, 359 continuo est 
etiam primogenitus, etsi nullum post se habeat se- 
eundogenitum, aut terliogenitum, utpote solus 
genitus, et nomen ex re adeptus. Ac sane Jeremias 
quoque ex persona sanctissimi Spiritus ait : « Et 
Ephraim (99) primogenitus roeus. » At ne proprio 
quidem patri erat Ephraim primogenitus. Cum 
ergo ipse veritas sit, et creatrix, ac per se sapiens 
sapientia; quz de illo scripta sunt, juxta sensum 
Deo dignum accepta, nihil falsi habere debent. Sit 
igitur et primogenitus, et unigenitus : sed magis ei 
convenit respectu Incarnationis vox primogenitus. 
Nisi enim ob ineffabilem erga homines benignita- 
tem Spiritus sanctus nos regenerasset, et Deus ac 
Pater in filios assumpsisset, el is, de quo sermo 
est, unigenitus Deus citra mutationem, et sine fluxu, 
ita ut. ipse novit, propter hominum salutem Filius 
hominis factus esset ; profecto nec ipse dictus fuis- 
set « Primogenitus (1) in multis fratribus, » neque 
nos qui filii hominum sumus, vocati essemus dii, 


95) Basem. Codex, βᾶσιν. Lego βάσιν. 

96) In Timeo. Tomo III Operum, pag. 57 edit. 
serrani. Sed paulo aliter : Καὶ {ό τ' ἦν, τό τ' 
σται, νου γεγονότος εἴδη, φέροντες λανθάνομεν 
ἐπὶ ci tiros οὐσίαν ΄ οὐχ ὀρθῶς  λέχομεν γάρ, ete. 
Que sic verto : « Et verba erat, ac erit, qux 
temporis suut forma, ad xternam essentiam im- 
prudentes transferimus : sed non recte. Dicimus 
enim, » etc. 


τως xal πρωτότοχος εὑρίσχεται οὐχ ἔχων δευτεό- 
τοχον, f| τριτότοχον, ὡς μόνος γεννηθεὶς xal Ὁ 
ὄνομα ix τοῦ πράγµατος κτησάµενος. ᾽Αμέλει τά 
καὶ àv τῷ Ἱερεμίᾳ ἀπὸ τοῦ παναγίου Πνεύματή 
φησιν" «Καὶ Ἐφραϊμ πρωτότοχός μού ἐστιν. » Ἡν 
δὲ οὐδὲ τῷ ἑαυτοῦ Πστρὶ πρωτότοκος Ἐφραϊμ. 'Ezi 
οὖν αὐτὸς ἡ ἀλήθεια, xol ἡ δημιουργὸς, xal ἀδί- 
δαχτος σοφία, πρέπει τοῖς περὶ αὐτοῦ veypapuives 
κατὰ θεοπρεπῆ νόησιν ἔχειν τὸ ἀφευδές. Ἔστω τοῖ- 
νυν xai μονογενῆς xat πρωτότοχος" ἁρμότει &b 
μᾶλλον αὐτῷ πρὸς τὴν οἰκονομίαν ἡ τοῦ επρωτν- 
τοχος » λέξις. El μὴ γὰρ διὰ φιλανθρωπίαν ἄφατον 
τὸ μὲν ἅγιον Πνεῦμα ἀνεγέννησεν ἡμᾶς, ὁ δὲ θες 
καὶ Πατὴρ υἱοὺς προσέλαθεν, ὁ δὲ περὶ οὗ ὁ λόγο 
μονογενὴς θεὸς ἀτρέπτως καὶ ἀῤῥεύστως ἐγένετο, 
ὡς οἵδεν, διὰ σωτηρίαν ἀνθρώπων vibg ἀνθρώπον' 
οὐχ ἂν οὔτ) αὐτὸς ὠνόμαστο «Πρωτότοχος àv [167 ej 
πολλοῖς ἀδελφοῖς, » οὔτε οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων bii; 
θηµεν àv θεοὶ xal υἱοὶ Θεοῦ: οὐδεὶς γὰρ 999^ 
ἁδελφός ἐστιν υἱοῦ μονογενοῦς * ὁ δὲ Ποιητής xz 
οἰχονόμος πάντων xal µόνος εὔόπλαγχνος, dii 


(97) Verba vero. Plato : «b δὲ ἦν, τὸ v Botas 
περὶ τὴν ἐν χρόνῳ γένεσιν ἰοῦσαν πρέπει λέγεσθαι᾽ 
κινήσεις γάρ ἐστον, id est « verba vero erat, et ἐπί, 
de re, quz in teupore oriatur, dici conveuil : Pl 
euim motiones. » 

(98) Propter tempus. Pro διὰ χρόνον Plato babel 
ποτέ, id est « unquam. » 

(99) Et Ephraim. Jer. xxxi, 9. 

(1) Primogenitus. Rom. vin. 29. 


61 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


838 


τε ἡμῶν, πρωτότοχός τε ἀριθμεῖται. Αὐτὸς μὲν γὰρ A ac filii Dei. Nemo enim natura frater est filii uni- 


ἐξ ἀπείρου ὕψους ἑαυτὸν διὰ τοὺς ἰδίους δούλους 
«ενώσας, xai ἀναχαινίσας πάντα, xaX ἀρχὴν χρείτ- 
τογος βίου τῇ ἑαυτοῦ ἐπιδημίᾳ παρασχόµενος, xal 
ἐὰ τοῦτο πρωτότοχος χληθεὶς, οὔ cl που τὴν Oclav 
παρεθλάδη δόξαν ' οὐδὲ γὰρ μειονεχτεῖσθαί πως, fj 
εἰς τὸ τοῦ χεῖρον ἔχοντος µέτρον χαταφέρεσθαι ἀνέχε- 
ται δυνάµεως λέξεων, Ev τῇ χαταχρῄῆσει διὰ τὴν 
ἑφθεγχτον οἰχονομίαν ἐξενηνεγμένων  ἡμεῖς δὲ ἐκ 
v»); ταπεινώσεως xal σχότους εἰς δόξαν xa φῶς 
ἀνίχθημεν ἄπειρον, τὴν εἰς αὐτὸν εἰσδεδεγμένοι 
πίστιν. Ἕχαστον γὰρ, παρ) ὃ τὴν φύσιν ἔστὶν, λέ- 
Gu; ὄγχῳ, ἡ χθαμµαλότητι, οὔτ' ἀναθρώσχειν πως 
χα) ἐξα[ίρεσθαι, οὔτε μὴν ἑαυτοῦ οἱονεὶ χατιέναι xat 
ὑφινάνειν δύναται. 


geniti : qui vero omnium conditor, et administra- 
tor est, ac solus misericors, is et frater noster, et 
primogenitus nominatur. Nam ipse quidem quando 
ex infinita altitudine sese propter suos servos ex- 
inanivit, et omnia renovavit, ei melioris vitz ini- 
tium suo adventa nobis przbuit, ideoque primoge- 
nitus vocatus est; nullum quoad «divinam suam 
gloriam detrimentum cepit : necenim illum quodam- 
modo imminuere, aut ad deteriorem conditio- 
nem deprimere potest eorum vocabulorum vis, qus 
de ipso ob ineffabilem Incarnationem improprie 
et abusive pronuntiata sunt. Nos vero ex inagna 
abjectione et caligine in infinitam gloriam aec lu- 
cem evecti sumus, cum fidem recepimus, qua in 


eum credimus : nulla enim res potest vocabulorum sublimitate, aut vilitate nec supra id, quod ex na- 
wra sua est, extolli, nec infra se ipsam veluti descendere, ac subsidere. 
0) μιχρὰ δὲ συνενδείχνυται τοῖς ὑφ᾿ ἡμῶν διηγη- Β Non pauca porro sunt, quibus confirmari va- 


θεῖσιν, ἀλλὰ xaV µόνον ἐπιχουρεῖν ἰσχύει καὶ τὸ àv 
πῃ Φφαλμῷ τὸν ἀπερινόητον θεὸν ἀξιῶσαι εἰπεῖν ' 
«Εὗρον Δανῖδ τὸν δοῦλόν µου ἐν ἑλαίῳ µου ἁγίῳ 
ἔχρισα αὐτόν. Καὶ γὰρ fj χείρ µου συναντιλήψεται 
αὐτῷ, ὁ βραχίων µου κατισχύσει αὐτόν. οὐχ ὠφε- 
λήσει ἐχθρὸς ἐν αὐτῷ, xa υἱὸς ἀνομίας οὗ προσ- 
θήσει τοῦ καχῶσαι αὐτόν. Καὶ συγχόφω ἀπὸ προσ- 
6x09 αὐτοῦ τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ, [167 b] χαὶ τοὺς 
µισουντας αὐτὸν τροπώσοµαι. Καὶ fj ἀλήθειά µου 
χαὶ τὸ ξλεός µου μετ' αὐτοῦ, xai ἐν τῷ ὀνόματί µου 
ὑψωθήσεται «b χέρας αὐτοῦ. Kal θήσομαι tv θα- 
Miss» (εῖρα αὐτοῦ, xol àv πυταμοῖς δεξιὰν αὑτοῦ. 
Αὐτὸς δὲ ἐπιχαλέσεταί µε’ Πατήρ µου el σὺ, ὁ θεός 
pow, χαὶ ἀντιλήπτωρ τῆς σωτηρίας µου. Καὶ ἐγὼ 
πρωτότοχον θήσομαι αὐτὸν ὑψηλὸν παρὰ τοῖς βασι- 
λεῦσι τῆς γῆς.» Κάἄν τε γὰρ περὶ τοῦ συνυφεστῶτος 
τὴ πατρική δύξῃ ἀπαυγάσματος, xal ἐπ ἐσχάτων 
ix ῥίζης Ἰεσσαὶ ἀνθήσαντος, x&v τε περὶ τοῦ Aavto 
*wjto διαχορεύεσθαι δοίηµεν, οὐχ ἂν τῇ τῆς συν- 
Ἠθείας ὑπηνοίᾳ Ó πρωτότοχος νοηθείη. Ilo; γὰρ ἡ 
τὸν ἤδη ὄντα ἄνθρωπον (λέγει γὰρ, ὅτι «Εὗρον 
Δαν]δ τὸν δοΏλόν µου»), fJ τὸν πρεσθδυτέρους ἑαυτοῦ 
ἔχοντα ἀδελφοὺς. πρωτότοχον ποιῄσεται; "Οτι δέ 
Ῥητε σύνηθες τῇ Γραφῇ τοὺς ὄντας ἤδη χαθ᾽ Όπαρδιν, 
Ἰΐνεσθαί πως ὃ οὐχ ἦσαν ἑξαγγέλλειν, Παῦλος ὁ 
Ἀριστοῦ γέµων xal ἁγίου Πνεύματος ἔμπλεως οὕτω 
που φάσχκει: εΟὐχκ ἔτι el δοῦλος, ἀλλά υἱός.» Τὸ 
Ἡρ. «οὐχ ἔτι,» τοῖς Ίδη ὑφεστηχόσιν τὴν ἐπὶ ἄλλο 
τι τοῦ λοιποῦ κατάαστασιν σηµαίνει. Καὶ πάλιν" 
«UD; προέγνω xal προώρισεν συµµόρφους τῆς εἰ- 
χόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρωτότο- 
χον ty πολλοῖς ἁδελφοῖς ' » ἀντὶ τοῦ, ὁ θεὸς 6 προ- 
Ὑπὺς ἀπογόνους, xai Táyta τὰ παρελθόντα xo 
ἐπιόντα, ὡς ὑφεστῶτα xal παρόντα ὁρῶν, παρ᾽ ip Ev 
*t µέτρον οἱ αἰῶνες ἅπαντές εἰσι, xat οὐδὲν µεµε- 
βισµένου, ὡς πρὸ βραχέος ἐλέχθη, προῖΐδεν χαὶ ἐπι- 
WA ὑπέσχετο [168 a], τοὺς ἀνθρώπους συμμόρ- 
V/X ἔσεσθαι τοῦ ὄντος ἀῑδίως Ev μορφῇ αὐτοῦ µο- 


, 9) Incomprehensibilis, Codex, ἀπεριθύητος. Lego 
€ gtyóntoc 


(9) Inveni, Psal. Lxxxvut, a vers. 20 ad 27. Lc- 


leant quz edisseruimus; sed illud vel per se so- 
lum magnam vim habet, quod in. L.xxxvin psalmo 
sic. loquatur incomprehensibilis (2) Deus : « Inveni 
(5) David servum nieum, in oleo meo sancto unxi 
eum : etenim manus mea 3539 auxiliabitur ei; 


brachium meum roborabit eum. Non proficiet ini- 


micus in eo, et fllius iniquitatis non apponet no- 


cere ei : Et concidam a facie ejus inimicos ejus, et 
odientes eum in fugam convertam. Et veritas 
mea, et misericordia mea cum ipso, et in nomine 
meo exaltabitur cornu ejus : EL ponam in mari 
menum ejus, et in fluminibus dexteram ejus. lpse 
autem invocabit ine : Pater meus es tu, Deus meus, 
et susceptor salutis mea. Et ego primogenitum 
ponam illum, excelsum apud reges terrz. » Nam 
sive de eo, qui splendor est coexsistens cum Pa- 
terna gloria, quique novissimis temporibus ex ra- 
dice Jesse effloruit, sive de Davide hoc dletuin 
esse concedamus, suspicari nemo potest, nomen 
primogeniti accipiendum hic esse de eo, qui per 
coitum primo sit genitus. Nam quomodo aut eum, 
qui jam erat homo (ait enim Deus : « Inveni Da- 
vid servum meum,») aut illum, qui seniores se 
ipso frawes habebat, primogenitum faceret ipse 
Dews? Quod autem dicere aliquando Scriptura 
consueverit, eos qui jam sunt secundum ezsisten- 
tiam, fieri quodammodo quod non erant, Paulus 
Christo plenus, et Spiritu sanclo repletus sic ali- 
cwbi testatur : « Non amplius (4) es servus, sed 
filius. » Nam illud, « non amplius, » eorum, qui 
jam subsistebant, aliam quamdam fore in posterum 
conditionem, ac statum significat; et rursus : 
«Quos prescivit (5), et pradestinavit conformes ima- 
ginis Filii sui, at sit ipse primogenitus in multis 
fratribus : Hoc est : » Deus, quí nepotes, ac poste- 
ros precognovit, quique omuia cum praterita, 
tum futura ut jam subsistentia, et. prasentia in- 
tuetur, et apud quem una quadam mensura sunt 


etionum varietates nullins momenti sunt. 


(4) Non amplius es. Gal. iv, 7. 
(5) Quos prescivit. Rom. vin, 29. 


859 


" DIDYMI ALEXANDRINI 810 


omnia ϱΦομία, cui demum nihil est non individuum, A νογενοῦς Υἱοῦ, ἀφ᾽ οὗ ἂν οὗτος ὁ Movoytvhc, καθεὶς 


ut paulo ante (6) diclum fuit, preevidit, et manife- 
ste pollicitus est, homines ei coufurmes futuros esse, 
qui ab aterno erat in forma Unigeniti ejus Filii, 
postquam hic Unigenitus seipsum propter nos ad 
servilem formam demittens dixerit ex propria gra- 
tia : « Non amplius (7) vos voco servos, sed ami- 
cos, et fratres, » ut ait Scriptura. Quemadmodum 
enim nos creatura, vocati sumus fllii Dei secun- 
dum gratiam, non secundum naturam; ita Unige- 
pitus Dei quaudo miscebat terrena celestibus, et 
nova nobis salus in perpetuum (8) flebat, [rater 
9544 noster, et primogenitus vocatus est, non ae- 
cundum naturam, quam babet ex Patre, sed se- 


ἑαυτὸν δι ἡμᾶς εἰς δουλοπρετῃ μορφὴν, λέξει ilia 
δωρεᾷ΄ «Οὐκ ἔτι ὑμᾶς καλῶ δούλους, ἀλλὰ φίλους 
xai ἁδελφοὺς, ὡς Υέἐγραπται. Ὃν τρόπον γὰρ à 
χτιστοὶ, υἱοὶ ἐχλήθημεν τοῦ θεοῦ, χατὰ χάριν, ὦ 
χατὰ φύσιν. ὡσαύτως ὁ Μονογενὴς τοῦ 8:55, ὃτε 
ἐμίγνυ τὰ ἐπίγεια τοῖς ἑπουρανίοις, καὶ curta 
ἡμῖν νέα διὰ τέλους ἐγίνετο, ἁδελφὸς ἡμῶν καὶ 
πρωτότοχος ἐχλήθη, οὐ χατὰ τὴν &x Πατρὸς φύσ», 
ἀλλὰ χατὰ τὴν Ex τῆς Παρθένου xai χατὰ την Hac 
θένον σάρχωσιν αὐτοῦ. Εὔχαιρον τοίνυν ἂν str, εἰ- 
πεῖν πρὸς αἱρετικοὺς, ὅπερ εἴρηται τοῖς ἔξω χα- 
λῶς: « Τὰ φεύδη µίσει, ἵνα σοι ἡ ἀλήθεια προσεθί- 
ζηται. ) 


cundum cconomíam, qua carnem sumpsit ex Virgine, carni ipsius Virginis similem. Opportune ergo 
adversus hereticos dici potest, quod scite ab ethnicis dictum fuit: « Mendacia odio habe, ut 


tibi veritas assuefiat. » 
CAP. V. 

Quod tertio loco proponunt, est prophetia, in qua 
ex persona Domini, qui rebus omnibus subsisten- 
tiam tribuit, dicitur : « Ego (9) sum principium 
et linis. » Inde enim ipsius exsistentiam, qux tem- 
poris expers (10) est, et creature intelligentiam 
excedit, temporariam esse colligunt, ineptas fin- 
gendo interpretationes (141); atqwe in eo enitun- 
tur, uL ipsorum nequitia virtus censeatur. Quot- 
quot (12) autem hunc Unigenitum in sermone di- 
vitem (13) Deum non ignorant, ut heretici isti, 
illi ne aurei quidem hujus dicti, quo ipsius divini- 
tas indicatur, sublimitatem assequi se posse vident. 
Nam vox principium denotat, euni, ut principio ca- 
rentem, constitutionis rerum omnium causam esse, 


κεφ. E. 

Τρίτη αὐτῶν πρότασις, fj &x προσώπου τοῦ πάντε 
ὑποστήσαντος Κυρίου λέχουσα προφητεία « Ἐγω 
εἰμι dj ἀρχὴ xal τὸ τέλος.» Χρονικὴην γὰρ ἑντευθεν 
τὴν ἄχρονον χαὶ ὑπὲρ νοῦν ὕπαρξιν αὐτοῦ ἀπειθά- 
νοις ἐχδοχαῖς ἀναπλάττουσιν, xoi βιάζονται τὴν xi- 
χίαν αὐτῶν ἀρετὴν νοµισθῆναι. "Όσοι δὲ τοῦτον τὸν 
Μονογενη πλουσιολόγων Θεὸν οὐχ ἀγνοοῦσιν, ὡς οὗτοι, 
ἐπιδεῶς ἔχουσι καὶ τῆς τοῦ χρυσοῦ ῥήματος τούτα 
θεολογίας. Δηλοϊ γὰρ ἡ μὲν ἀρχὴ, τὸ αἴτιον αὐτόν 
εἶναι, ὡς ἄναρχον, χαθὰ ὁ θεὺς Πατὴρ τῆς πάντων 
συστάσεως. 'O γὰρ ὢν ἀρχὴ οὐχ ἔχει τὸν προῦπάρ- 
χοντα, ὡς ὁ ὕστατος οὖχ ἔχει «bv [408 b] ὕστατον, 
'Apyh Y&p, ὥς φησιν Αριστοτέλης kv πέμπτῳ τῶν 
Μετὰ τὰ «φυσικὰ, λέγεται πολλαχῶς. Me 


sicut est. Deus Pater. Nam qui est principium, nul- C μὲν γὰρ ἀρχὴ, olov βασιλεία, στρατηγία" λέγεται 


lum habet ante se exsistentein, sicut ultimus nul- 
lum habet post se ultimum. Etenim ἀρχή, seu 
principium, ut ail (14) Aristoteles in. quinto Meia- 
physicorum (15) , dicitur multis, modis, Dicitur 
enim ἀρχή, id esL principatus, ut regnum, et im- 


6) Paulo ante. Segm. 106. 

7) Non amplius vos. Joan. xv, 15. Cilatur 
sensus. 

(8) In perpetuum, Grace, διὰ τέλους. Qus for- 
mula eodem sensu adhibetur a LXX οι. semel, 
nempe lsa. Lxii, 6, ab lIsocraie iu. Nicocle, et a 
Philemone apud Justinum martyrem in lib. De 


δὲ καὶ τοπιχῶς, Oc ἀρχὴ δρόμου ἡ po 
λέγεται δὲ χαὶ χρονικῶς, ὡς ἀρχὴ ἔτους ffe ἡ ἡμέ- 
ρα" λέγεται δὲ xal φυσιχῶς, ὡς ἀρχὴ βρέφους ὁ 
σπέρµα ' λέγεται δὲ xal κατὰ ἀἰτίαν, ὡς ἀρχὴ v 
ἀνδριάντος ὁ ἁνδριαντοποιός. Οὕτως οὖν λέγοµεν αἲ” 


enim una cum mundo cepit ς quie vero supra map 
dum sunt, tempus praecedunt. » . 

(44) Interpretationes. 1n. Graco, ἐχδοχαῖς. (ua 
voce eodem sensu, ut puto, utitur Diuymus H 
comment. ad vers. 5 capitis noni Jobi pag. 909 cs 
ten, quamvis Junius eam aliter acceperit : "Ἠλθεν 
(inquit) Ἰησοῦς ὁ χαταστρέφων τὴν xacà τὸ vp1upt 


monarchia pag. 99, hoc versu : θεῷ δὲ θῦε διὰ τέ- D ἐχδοχὴν xai τοὺς ταύτῃ μετὰ τὴν χάριν ἑμμένον- 


Nr δίκαιος ὤν. ος 

9) Ego. Apoc. xxi, 6. Greca cditio : 'Eyo εἰμι 
τὸ Α xal τὸ Ω, ἡ ἀρχὴ xat τὸ τέλος, i^ est, « Ebo 
sum Α et Ω, principium et finis. » Vide etiam Apoc. 


l ο 

(10) Temporis expers. Nempe, ab :terno exsi- 
8lens. Joannes Euchaitarum metropolita in ora- 
tione necdum edita (eui titulus: Λόγος εἰς τὴν 
σύναξιν τῶν ἁγίων ἀγγέλων, τὴν ἐπιτελουμένήν χατὰ 
τὴν ὀγδόην του Νοεμθρίου µηνός, id est, « sermo in 
synaxim sanctorum angelorum, quas celebratur die 
viii Novembris), » augelorum quoque exsistentiam 
dicit &ypovov, sed alio sensu; propterea scilicet 
quod creatos fuisse putet, antequam ullum esset 
tempus. Τούτοις (inquil) ὕπαρξις ἄχρονος μὲν, οὐχ 
ἄναρχος 6€. Χρόνος γὰρ κόσµῳ σύνδρομος, πρὸ δὲ 
κόσμου τὰ ὑπερχόσμια, id est, « Horuu exsistentia 
winporis quidem expers est, sed non xterna: tempus 


τας... τὰ πεπαλαιωµένα χατεστρἀφη, πεπαλαίωτᾶὶ 
τὰ τοῦ γράµµατος. Qui sic vertit Junius ; « Venit 
Jesus, qui exspectationem (pace Junii dictum s! : 
malim vertere, « interpretationem ») secundum li- 
teram, et eos, qui post gratiam in ea perseveraut, 
delet... Vetera delata sunt; qua ad literau perti- 
P3) Dustquat. πόνου. ) Leso ὃ 

a uotquol, Codex, ὅσοις. Lego ὅσοι. 

(15) In sérmone divitem. In Graco, πλουσιολό- 
ον. Án legendum, Πατρὸς Λόγον, id est, « Parts 
erbum? » 

(14) Ait. Codex mendose φασιν pro φησιν. 

(15) In quinto Metaph. Aristotelis verba n9! 
affert : exstant autem cap. 1, pag. 883, tom. Il, edit. 
Parisiens. anni 1619. De voce porro ἀρχή fuse di 
serit et Tertullianus in libro Adversus Hermogenes 
cap. 19 et 20. 


811 DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 842 


τὸν ἀρχὴν, ὡς αἴτιον xa Δημιουργόν * xb δέ Ye τέλος A perium ducis in bello. Dicitur etinm velate ad 
τὸ εἰς αὐτὸν, ὡς ἀπερίγραφον xat µόνον ἔχοντα ἀθα- — locum, ut, ἀρχή (id est initium) eursns in sta- 
νασίαν, πάντων τὰ πέρατα συνερείδεσθαι, xal μετὰ — dio est repagulum , seu carcer. 955 Dieitue 
"hv τοῦδε τοῦ παντὸς πληρότητα εἰς ἀεὶ καὶ ἀπείρως — et relate ad tempus, ut, ἀρχή ( hoc est initium ) 
δ.αμένειν αὐτόν. Οὐχοῦν ὁ ἄπειρος Ὑένεσιν ἔχειν οὐ anni-est hzc dies. Dieitur relate ad naturam, ut, 
δύναται’ μὴ δυνάµενος δὲ, αὐτὸς μὲν ἁγένητός ἀρχή (seu principium ) infantis est semen. Dici- 
ἔστι, χαΐτοι γεννητὸς Ov ix τῆς ὑποστάσεως τοῦ {15 secundum causam, ut, ἀρχή (sive auctor) 
Θεοῦ Πατρὸς φυσικῶς: τὰ δὲ γενητὰ γεγένηνται ἐξ — statue — est. statuarius, Sic ergo Filiam  dici- 
αὑτοῦ δημιουργικῶς. Τούτοις ἑπομένως νοηθείη ἂν — mus esse principium, uL causam, et condito- 
xai ὅπερ Παῦλος Κολοσσαεῦσιν ἐξήγγειλε τόνδε τὺν — rem: eum vero appellari etiam finem, tum quia 
τρόπον ' «Kal αὐτός ἐστι πρὸ πάντων '» οὐχ ὡς ποιη- — in ipso, eum incireumscriptus sit, ac solus ha- 
τὸς (μὴ Yévovto 1), ἀλλ' ὡς γεννητός. El μὴ γὰρ ἣν bens immortalitatem , omnium simul rerum ter- 
ἀνάρχως αὐτὸς πρὸ πάντων γεννηθεὶς ἀληθινῶς xal — mini innituntur sac firmantur; tam quia post hu- 
ὀμρουσίως, οὐχ ἂν xav' εἰχόνα ἡμεῖς αὐτοῦ ὁμοού- jus universi finem (16) semper, et in infinitum per- 
ctot τοῦ ἡμᾶς τεχόντος ἐγενήθημεν καὶ εἰ pi — manebit. Qui ergo flnis expers est, exsistenti:xe 
προῆην ἁδημιουργήτως ὁ ποιητὴς xal προνοητὴς, οὐκ ? initium (17) babere non potest. Quod si hoc ba- 
ἂν ὑπῆν δημιουρχικῶς τὰ ποιητὰ καὶ προνοού- bere nequit, ipse quidem est increatus, quamvis 
μενα. ex persona Dei Patris naturaliter genitus sit : quse 
vero facta sunt, ab ipso per creatuonem facta sunt, Simili modo intlligendum est etiam quo 
ia Paulus Colossensibus annuntiavit : « Et ipse (18) est ante omnia : » non ut factus ( absitl), sed ut 
genitus. Nam nisi esset ipse ab «terno anie omnia vere et consubstantialiter genitus, non es- 
semus nos, instar illius (19), nostro consubstantiales genitori ; ac nisi increate proexstilisset 
creator οἱ provisor, res creatz ac provise non subexsisterent , ut sic loquar, per creationem. 
[169 a] ΚΕΦ. Q'. CAP. VI. 

Téxaprov προτείνουσιν ὑπὸ ἀχολάστου γλὠώσσης τὸ Quarto loco in medium afferunt , utpote proterva 
παρὰ Πέτρῳ ἓν ταῖς Πράξεσιν eipnuévovy* « Γινωσχέ- — lingua prediti , quod a Petro in Actis dietum est ; 
τω πᾶς οἶχος "lopah, ὅτι xai Κύριων αὐτὸν καὶ — « Cognoscat (20) omnis domus Israel, quod et 
Χριατὸν ὁ θεὺς ἐποίησεν, τοῦτον τὸν 'Insouw, ὃν — Dominum (21) eum , et Christum Deus fecit , hune 
ὑμεῖς ἑσταυρώσατε. » Καὶ τοῦτο δὲ οὗ περὶ τῆς θείας ., Jesum, quem vos crucifizistis. » AL ne hoc qui- 
xai ἁχαταλήπτου γέγραπται οὐσίας τοῦ 5v ἀρχῇ 6v- ^ dem Seriptura dicit de divina et. incomprehen- 
τος Θεοῦ Λόγου, xai πρὸς τὸν θΘεὸν ὄντος, xal οὐχ sibili essentia Dei Verbi , qui in principio erat, 
ἁρπαγμὺν ἠγησαμένου τὸ εἶναι (ca θεῷ, ἀλλὰ περὶ οἱ apud Deum erat, et non rapinam arbitratus 
τοῦ ἐχ Μαρίας συμµόρφου τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν. Ἡ — est esse se szqualem Deo: sed de illo (22), qui 
γὰρ µνήµη τοῦ σταυροῦ xai τὸ συνηφθαι τῷ — ex Maria ortus est, communem nobiscum abje- 
« ἐποίησεν » τὸ, « "Ov ὑμεῖς ἑστανρώσατε, » αὐτὸν Μορίς formam habens. Nam quod commemore- 
ἑδήλωσεν, οὗ πολλαχοῦ µέμνηται ἡ Γραφή. Καὶ ὡς — tur crux, et copuletur. verbum « fecit» cum vo- 
ὅταν ἐν ταῖς Ἡράδεσι λέγῃ ὁ αὐτὸς Πέτρος « 'O — cibus, « Quem vos crucifixistis , » ostendit de hoc 
θεὸς ᾿Αθραὰμ, χαὶ ὁ θεὺς Ἰσαὰκ, xaX ὁ θεὸς Ἰα- — sermonem esse , cujus pluribus in locis Seriptura 
γὼδ, 6 Geb; τῶν πατέρων ἡμῶν ἑδόξασε τὸν παῖδα — mentionem facit : ut cum 956 in Actis ait idem 
αὐτοῦ Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς piv παρεδώκατε καὶ Ἀρνή- — Petrus : « Deus (25) Abraham , et Deus isaac, et 
cac0e χατὰ πρόσωπον Πιλάτου, xpívavtog; ἐχείνου — Deus Jacob, Deus patrum nostrorum glorificavit 
ἀπολύειν: ὑμεῖς δὲ τὸν ἅγιον xal δίχαιον hpvíisacÓc* — puerum suum Jesum , quem vos quidem tradidistis, 
καὶ ἠτήσατε ἄνδρα φονέα χαρισθῆναι ὑμῖν, τὸν Db οἱ negastis (24) ante faciem Pilati, cum judieasset 
ἀρχηχὸν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε. » Καὶ Ζαχαρίας φη- p ille absolvendum esse : vos autem sanctam et ja- 


aív* « Ἐχχεῶ ἐπὶ τὸν οἶχον Δαυῖὸ xai ἐπὶ τοὺς κατ- 
ο.χκοῦντας Ἱερουσαλὴμ Πνεῦμα χάριτος xa οἶκτιρ- 
uoo" xat ἐπιθλέφονται πρὸς μὲ, εἰς ὃν ἐξεχέντησαν, 


(46) Finem. Seu, « consummationem.» in Grzeco, 
πληρότητα, id est «plenitudinem, » aut « comple- 
menututim. » | 

(1T) Εσεϊεπίία initium. In Graeco, Υένεσιν. 
Transtoli cexsistentiz initium, » cum «generatio- 
nem » transferre non. possem. Nomen vyéveow hic 
sumitur quatenus derivatur ex verbo γίνομαι, id 
est, « sum, » vel «fio.» 

19) Et ipse. Coloss. 1, 17. 1 

(19) Instar illius. Vel : «qui secundum ejus ima- 
ginem sumus. » 

(30) Cognoscat. Act. n, $6. 

(31) Et. Dominum. Vocula «et» deest in Grzcis 


ParRoL. Gn, XXXIX. 


stum negastis, et petiistis (25) virum homicidam . 
dousri vobis; auctorem vero vite interfecistis ; » 
οἱ Zacbarias ait: « Effundam (26) super domum 


Bibliis, sed non in Latinis. 

(22) Sed de illo. Eunomio hunc ipsum ex Actis 
locum objicienti eodem fere modo respondet Grego- 
rius Nyssenus libro 1v contra Eunomium pag. 148. 

(23) Deus. Act. 11, 15-15. Grzeca Biblia bis tan- 
tum repetunt vocem θεός, id est « Déus. » Sed Vulg. 
ur d quater, ut Didyinus. - 

e Et negastis. Greca editio addit hic αὐτόν: 
sed Vulg. interpres et codex Alexandrinus legit ut 
Didymus. . M. 

(25) Petiistis. Graeca editio, ᾖτήσασθε, pro ἠτή- 


σατε. 
(26) Efundam. Zachar. xui, 10. 
21 


M5 


DIDYMI ALEXANDRINI 


8H 


David, et soper babitatores Jerusalem Spiritum A xal χόφονται ἐπ᾽ αὑτὸν χοπετὸν. ὡς ἐπὶ ἀγατττὸν, 


gratie , ei miserationis; et aspicient ad me, in 
quem punxerunt , et plangent super eum (27) plan- 
clum , sicut super dilectum , et dolebunt super eum 
tanquam super primogenitum. » Cujus prophetiae 
recordatus Joannes post salutiferam crucem dixit ; 
« Videbunt (28) in quem compunzerunt. » De hoc 
angelus quoqne congratulans hominibus inquit : 
« Natus est nobis (29) Salvator hodie, qui est Chri- 
sius Dominus. » Si autem hodie natus dicitur, non 
spectatur sape ut exsistens ante. sacula. Auenden- 
dus ergo est animus ad hoc Scripturze miraculum, 
quod angeli, et homines unius nova theognosia 
(id est agnitionis Dei) festum celebrabant :equali af- 
fectione simul acclamautes , et sibi mutuo consen- 
Ltientes. Sig autem. loquimur, ut fictione quadam 
ineffabilem ejus incarnationem significemus, et 
blasphemiàm, qua adversus ejus Deitatem tendit 
 declinemus ; non vero quod credamus, alium esse 
Filium, qui est ex Paue, alium illum (60), qui 
factus est caro, quique crucifixus fuit : quoniam 
nunquam disjungi a seipsa, neque 357 mutari 
potest deitas. Etenim ne Apostolus quidem duos 
cogitavit, cum dixerit ; « Christo (51) igitur passo 
pro nobis carne. » Porro sacer quoque Psaltes ar- 
canum bhoece Incarnationis mysterium et celans 
quodammodo , et aperte revelans, et occultans po- 
tius quam iynorans (22), et ignorans potius quam 
occultans, in eviii psalino similiter 36 Petrus ip com- 


xa ὀδυνηθήσονται ἐπ᾽ αὑτὸν, ὡς ἐπὶ πρωτότοχον. » 
"Ἡστινος προφητείας ἀναμνησθεὶς Ἰωάννης μετὰ τὸν 
σωτήριον σταυρὸν, εἶπεν ' « "ὌΌψονται, εἰς ὃν ἑξεχέν - 
τησαν. » Περὶ τούτου καὶ ὁ ἄτγελος συγχαίΐρων àv- 
θρώποις [169 b] ἔλεξεν» « Ἐτέχθη ἡμῖν Σωτὴρ cf- 
µερον, 6c ἐστι Χριστὺς Κύριος. » 'O δὲ σήμερον τε- 
χθεὶς οὐχ ἄν ποτε ὁ προαιώνιος νοηθείη. Προσεχτέον 
οὖν καὶ τῷδε τῷ τοῦ Γράμµατος θαύματι, ὅτι ἄγγε- 
λοι xai ἄνθρωποι μιᾶς νεαρᾶς θεογνωσίας ἑορτῖν 
ἐπετέλουν ἴσῃ διαθέσει ὁμοφωνοῦντες xaX ὁμογνωμ». ΄ 
νοῦντες. Οὕτω δέ φαμεν, ἐπινοίᾳ τινὶ τὴν ἄφραστον 
αὐτοῦ οἰχονομίαν σηµαίνοντες, xaX τὴν elg τὴν θεύ- 
τητα αὐτοῦ συντείνουσαν βλασφημίαν ἐκχλίνοντες, 
οὑχ ἄλλον δὲ πιστεύοντες εἶφαι τὸν Ex Πατρλς Yi, 
xai ἄλλον τὸν γενόµενον σάρχα xal σταυρωθέντα᾽ 
ἐπεὶ μήποτε διαξεύγνυσθαι ἑαυτῆς, μηδὲ τρέπεσθαι 
πέφυχεν dj θεότης. Οὐδὲ γὰρ ὁ ᾿Απόστολος δύο ἑνόη- 
σεν ἄν, εἰπών' « Χριστοῦ οὖν παθόντος ὑπὲρ ἡμῶν 
capxt. » Καὶ ὁ Ἱεροψάλτης Υὰρ τὸ ἀπόῤῥητον τοῦτο 
µυστήριόν τῆς ὀϊχονομίας χαὶ χρύπτων πως καὶ ἄνα- 
πεπταµένως ἐχφαίνων, xal καλύπτων μᾶλλον ! 
ἀγνοῶν, xal ἀγνοῶν μᾶλλον f] χαλύπτων, Ev pr! φαλ- 
μῷ ὁμοιότροπον τοῦ μνημονευθέντος ῥήματος Πέ- 
«pou προφητεύει’ ε Καὶ Υνώτωσαν, ὅτι ἡ χείρ συ 
αὕτη' καὶ σὺ, Κύριε, ἑποίησας αὐτήν ». » διὰ μὲν ὁ 
ὁμοουσίως συνυπάρχειν τῷ Πατρὶ, xal πάντα γεγε” 
νῆσθαι πρὸς αὐτοῦ, χείρα τοῦ Πατρὸς προσαγορεύων 
τὺν 8ebv Λόγον. Aux δὲ «b ἀτρέπτως σάρχα, ὡς οἵδε 


memoratis verbis , prophetat : « Et cognoscant (23) , ϱ xaX Ἠθέλησε, Υεγενῆσθαι, λέγων αὐτὸν πεποιῆσθαι 


«quod manus tua hac ; et tu, Domine, fecisti eam. » 


παρ᾽ ἐχείνου, οὗ χείρ ἐστιν. 


Nempe manum (54) quidem Patris vocat Deum Verbun;, quia consubstantialiter coexsistit cum Patre, 
et omnia ab ipso facta sunt; quia vero sine ulla sui mutatione factus est caro , quo ipso modo no- 
vit et voluit, ideo dicitur factus ab illo, cujus est manus. 


. Vox autem « fecit » non semper valel « creavit, » 


(27) Super eum. Complnt. ed., ἐφ ἑαντούς, id 
est «super se ipsos. » Sed Hebrieum exemplar, et 
Francofurtensis editio οἱ Vulgata translatio habent, 
« super eum. » 

28) Videbunt. Joan. xix, 97. - 

em Natus est nobis. Luc. n, 411. In libro Didymi 
ye Spiritu sancto, num, 45, impressa exemplaria 
fiabent : «nalus est. vobis.» Sed Vaticanus codex 
habet : « natus est nobis, » ut Greca Biblia, et Di- 
dymus hoc in loco. 

(60) Alium, etc. Cum hzc attulerim in Epistola 
ad Archintum praesulem, veritus est amicus quidam 
seus, ge inde colligeret quis, auctorem nostrum 
Nestorio juniorem esse, aut zqualem. Αἱ oninem 
scrupulum e medio tollent quae ex Didymo profe- 
ram his plane affinia. In libro enim Je Spiritu 
sancto, uum. 52, haec dictsverat : «Ipse ergo ser- 
moue Dci assumptus in coelum [codex noster ms. 
Iste ergo, qui surgens a mortuis a serinone Dei est 
assumptus in ccelis], elevatus esse ab ea, de qua 
supra diximus, dextera Dei predicatur [codex 
noster : elevatus esse ab eadem, quam supra dixi- 
mus, Patris Dei dextera praedicatur], et accepisse 
repromissiones | legendum pulo cum nostro codice, 
repromissionem | Spiritus sanc a Patre... Nam 
et Dominicus homo accepit communicationem Spi- 
ritus sancti, sicut in Evangeliis scribitur. . . Hiec 
autem absque ulla calumnia de Dominico homine, 
qui totus Chriswms, unes est Jesus Filius Dei | codex 


Οὐκ ἀεὶ δὲ τὸ, « ἐποίησε, » vositat ἀντὶ τοῦ, 


caret verbis, qni totus, eic., usque ad Filins Dei], 
sensu debemus pielatis accipere, non quod alter εἰ 
alter sit, sed quod de uno atque eodem quasi dc 
altero secundum naturam Dei et hominis dispu- 
tetur. » Similia babet in Enarrationibus ἐν I Petri 
Epistolam cap. n, et. in 1 Joannis cap. τν. Neque 
vero inutilis erat Didymi tempore hxc cautio. Nan 
primo Origenes «accusatus [fuerat quasi duos 
Christos dicens, unum Deum Verbum, et alium 
Jesum Christum, qui ex Maria natus est, » ut all 
Pamphilus Martyr in Apologia pro ipso Origene. 
Deinde deos a catholicis admitti Filios fngebart 
Apollinariste, alterum naturalem, adoptivum alte- 
rum, ut testatur Nyssenus in Opusculo ad Theo- 
philum, tom. |i, pag. 694, ubi refellit hanc calu- 
imnniam. Demum synodi Romauz Petres (Tb 
reto teste lib. v Hist. eccíes., cap. 11) canonem 
hune sub Damaso condiderant :.« Anathbenmat- 
zamus eos, qui duos Filios asserunt, unum anle 
βφουία, οἱ alerum post assuimnptionem carnis ei 
Virgine. » 

δι Christo. 1 Petr. iv, 4. . 

(53) Occultans potius quam ignorans, « Nam etsi 
secundum umbram viverent prophete (ait Didymus 
ad. vers. 6 psalmi xxxv) veriateun ἴδιμευ uot 
ignorabant, cujus ea syubolum est. » 

(93) Ei cognoscant. Psal. cvin, vers, 26 (scu 


64) Manum. Nide uot... 96, pag. 15. 


845 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


846 


« Ex vias, » ἀλλά χαὶ κατὰ σχέσιν * ὡς τὸν Ίδη Ov- A. sed accipituretiam secundum relationem. Ita eum, 


«a «xv. οὐσίωσιν διδάσχαλον, τότε ποιεῖ τις τῶν ἑαυ- 
τοῦ παίδων διδάσκαλον, ὅταν (170 a] διδάσχειν τοὺς 
παΐδας ὁ διδάσχαλος ἄρξηται ' xaX ὡς ὅτε παΐῖδα τότε 
oti τις στρατιώτην, 3) ῥήτορα, ὅταν τὴν στρατείαν, 
4 τὸ ῥητορεύειν ὁ παῖς µετέρχηται. Τᾗ yàp διανοίᾳ 
ταύτῃ περὶ τοῦ Πατρὸς xal θεοῦ εἶπεν « Βοηθὸς 
xai σχεπαστὴς ἐγένετό gov εἰς σωτηρίαν ' » xal 
Ἡσαῖας - « Ἐγένου πάσῃ πόλει ταπεινῇ βοηθός. » 
Καὶ ὁ Ἱεροψφάλτης Ev. μὲν x0' ψαλμῷ * « Κύριος ἔχε- 
νήθη βοηθός µου’ » àv δὲ Y * « Γενοῦ µοι εἰς 8ebv 
ὑπερασπιστὴν, χαὶ εἰς οἴκον χαταφυγῆς, τοῦ σῶσαί 
µε ΄ » xaX ᾿Αθραὰμ πρὸς Σάῤῥαν τὴν ἑαυτοῦ σύμ- 
6tov* « Ἐγένετό pot xal elg γυναῖχα  » καὶ 6 Παῦ- 
λος” « Γινέσθω 6 Geb; ἀληθῆς, πᾶς δὲ ἄνθρωπος 
φεύστης. » ᾿Αχολούθως τούτῳ ἐχλαμθάνεται xal, 
« Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ) αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν 
ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ. » Οὐ γὰρ περί του τοιῶσδε λό- 
Te φάναι, Ἡ τοιῶσδε, «hv οὐσίαν αὐτοῦ δηλοῖ. Διὸ 
οὐχ ἁπλῶς τὸ, « χατεστάθην, » ἁλλ', « ἐπὶ τὸ ὄρος 
Σιῶν, » εἶπεν ' ὑπάρχων γὰρ πάντων ἐξ ἀπείρου xal 
ἐπ' ἄπειρον βασιλεὺς (φησὶ Y&p: «Κύριος βασιλεὺς 
εἰς τὸν αἰῶνα, xaX ἐπ᾽ αἰῶνα, xal ἔτι’ » καὶ, «'H βα- 
σιλεία σου, βασιλεία πάντων τῶν αἰώνων » ), ἐδόχει 
πως µήπω μὲν βασιλεύειν τῶν μὴ Υγινωσχόντων αὖ- 
τὸν, γεγενῆσθαι δὲ καὶ ἐπὶ αὐτοὺς βασιλεὺς ἐν τῇ ἓν- 
ανθρωπήσει, δι fjv αὐτός τε Δαυῖὸ ἑξήτει bv 0' φαλ- 
pip* « Κατάστησον, Κύριε, νοµοθέτην ἐπ αὐτούς" 
γνώτωσαν ἔθνη, ὅτι ἄνθρωποί εἰσιν" » Μιχαίας τε 
προεφήτευσεν * « Καὶ ὁ Κύριος βασιλεύει ἀπὸ τοῦ νῦν 


qui magister Jam sit seeundum exsistentiam , tunc 
quis faeit suorum filiorum magistrum , cum docere 
filios magister coeperit : et filium tunc quis facit 
militem , aut rhetorem, cum filius ad militiam, 
aut rbetoricam artem exercendam accesserit. Hoe 
enim seusu de Deo ae Patre ait Moses : « Adju- 
tor (35) , et protector faetus est mibi in salutem. » 
Bt Isaias : « Factas es (26) omni civitati humili au- 
xiliator; »et sacer Psaltes in xxix psalmo : « Do- 
minus (57) factus est adjutor meus. » [n xxx autein: 
« Fias (38) mihi in Deum protectorem , et in do- 
mum refugii, ut salvum facias me; » et Abraba:a 
ad | Saram conjugem suam : « Facta est ($9) mili 
etiam in uxorem ; » et Paulus : « Fiat (40) Deus ve- 


B rax, omnis autem homo mendax. » Juxta hunc sen- 


$um accipitur et illud : « Ego autem (41) constita- 
tus sum Rex ab eo super Sion montem s$anctom 
ejus. » Qui enim rem aliquam (43) hoc, aut illo 
modo esse dicit, is non denotat ipsius rei essen- 
tiam, Quare 956 non dixit simpliciter, « constitutus 
sum , » sed addidit, « super montem Sion. » Nam 
cnm esset omnium ab Φίοτπο, et in infinitum rex 
( ait enim Moses : « Dominus (20) rex in seculum, 
et in &zeculom , et ultra ; » et : « Regnum (44) tuum 
reguum omnium szculorum »), videbatur quodam- 
modo nondum super illos regnare, qui eum non 
agnoscebant , factus vero esse rex etiam super ipsos 
in Incarnatione : propter quam cum ipse David in 
ix psalmo sie orabat : « Constitue (45) , Domine , 


καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος. » Διεσάφησαν δὲ περὶ τούτου καὶ C legislatorem super eos; cognoscant gentes, quod 


οἱ ἔξω τοιάδε * 


bomines sunt ; » tum Michzeas propheta inquit : « Et 


Dominus (46) regnat ex nunc οἱ usque in ssculum. » De hac re vero ethnici quoque talia decla- 


roarunt : 


Obroyia γὰρ βασιεὺς θεὸς [110 b] ἄμδροτος οὔ- 

. [ποτε «1ἢγον, 

Οὔποε ἀποφθινύθον, οὐδ' ἁποπαυόμεγο». 
Ὁμοιότροπον τούτῳ ἐστὶ χαὶ τὸ, « Δέξασθε τὸν ἁρ- 
χιερέα τῆς ὁμολογίας ὑμῶν, πιστὸν ὄντα τῷ motf- 
σαντι αὐτόν. » Πάλιν γὰρ τὸν ἓδ ἡμῶν σύμμορφον 
γενόµενον ἡμῖν λέχει, xal προτρέπει δέξασθαι αὐτὸν, 


(33) Adjutor. Kxod. xv, 9. Vulgatus interpres 
habet : «Fortitudo mea, et laus mea Dominus, et 
facius est mihi iu salutem. » Ambrosius vero lib. 
ui De f 
«factum esse » ad creationem refertur ; scriptum 
est enim : «Domine, refugium factus es nobis; » 
et : « Factus es mihi in salutem. . . » Scriptum est: 
« Fiat autein Deus verax, omnis autem homo inen- 
dax....» Nam et Moyses dicit : « Adjutor et 
protector factus est inihi in salutem. » Et David 


dicit : « Esto mihi in Deum protectorem , et. in: 


domum refugii, ut salvum me facias, » E4 lsaius 
dicit : «Factus est omni civitati humili adjutor. » 
Quinque hzc testimonia eodem modo atiulerat 
Didymus. Án huncejus locum pre oculis habuit 
Ambrosius ? 

($6) Factus es. ἴδα. xxv, 4, juxta Geeecam transla- 
tionem, Latina enim habei: « Factus es fortitudo 

uperi. » 

(91) Dominus. Psal. xxix. 45 (sive11). 

(38) Fias. Psal. xxx, 3. 

(99) Facia est. Gen. xx, 12. Latina editio habet: 


Nam rex Ueus smmor(aus momen. est nunquam 
| desinens , 
Nunquam periens , neque cessans. 

Allatis Scriptars verbis similia sunt hzc : « Ex- 
οἱρίιο (47) pontificem confessionis vestrie , qui ϐ- 
delia est ei qui fecit illum. » Nam hie quoque de 
eo loquens Scriptura, qui ex nobis conformis fa- 


« Duxi eam in uxorem. » 
(40) Fia, Rom. iw), &. Latina Biblia habent, 
«Est,» pro «Fiat.» Sed et Ambrosius legil, 


de, cap. 5 : « Nee semper tamen (inquit) D «Fiat, » ut vidimus modo. 


(44) Ego autem. Psal. u, 6. . 

(42) Rem aliquam. Codex : Περὶ τοῦ. Lego περί 
του, id est, περί τινος. 

45) Dominus. Exod. xv, 18. 

44) Regnum. Psal. cxLiv, 15. 
45) Constitue. Pgal. ix, 21. 
46) Et Dominus. Mich. iv, 7. Greca Biblis, 
βασιλεύσει, pro βασιλεύει. Didymus vero aliqua 
onittit intermedia. | ] 

(41) Excipite. Hebr. 1, 14 et 2. (6904 editi« 
habet : Κατανοῆσατε τὸν ἁἀπόστολον. καὶ ἀρχιερέα 
τῆς ὁμολογίας ἡμῶν Χριστὸν Ἰησοῦν, πιστὸν ὄντα 
τῷ ποιῄσαντι αὐτόν, id est : « Considerate aposto- 
lum, et. pontificem confessionis nostra Christum 
Jesum, qui fidelis est ei, qui fecit ipsum. » Athana- 
sius in sermone majore De fide, num. 26, locum 
hunc exponit de Christo ut homine, et maxime 
innititur voci χατανοήσατε. 


.- 


ο 


DIDYMI ALEXANDRINI 


818 


ctus est nobis , nos bortatur, ut ipsum excipiamus : 4 Gcbv μὲν xal Υἱὸν τοῦ θεοῦ dànBwbv ἀνάρχως ὄντα, 


qui est quidem ab seterno Deus, et Filius Dei ve- 
Fus, sed iunc propter. nos factus erat Pontifex ; 
quoniam in mundo (48) erat, et mundus per ipsum 
facetus est, et muudus eum non cognovit, inucrea- 
tam ejus deitatem nolens aguoscere. Sensu his, quz 
diximus, conseutaneo aceipitur etiam quod Pau- 
lus ad Corinthios scribens ait : « Ex ipso (49) autem 
vos estis in Christo Jesu, qni factus est sapientia 
vobis (50) a Deo , et justitia , et sanctificatio, et 
redemptio , ut, quemadmodum seriptum est : Qui 


gloriatur, io Domino glorietur. » Nam « secundum 


sunt homines. » Et e eonirario : 


Nam (51) ingentia. et incommoda corpora 
Ruunt gravibus iuflictis a Deo calamitatibus. 


Quemadmodum enin cum « positus est (52) ut lux 
essel geutiuu, » substantialiter tunc factus non est 
lux, sed lumen quo illuminaotur 359 qui eum 
aguoscunt ( « Erat. (33) » enim, inquit Joannes, 
«lux vera, qua illuminat omnem hominem ve- 
nientem iu mundum ») : ita etiam, eum natura et 
ab szierno esset Dominus, (unc « rex constitutus 
est , » et « factus (uit Dominus , » cum discipuli , ut 
scriptum est, servi (54) ejus facti sunt ; cum Apo- 
stolus scripsit : « Paulus (55) servus Jesu Christi ; » 
cuinque omnes eum ut Dominum et Christum (56) 
agnoscentes Christiani denominati sumus, velut 
servi participes facti nominis berilis ; sicut legitur 
in Isaia : « lis vero (57), qui serviunt mihi, voca- 
bitur nomen novum, quod benedicetur in terra. » 
Meo autem judicio nostrum orthodoxorum genus 
peculiariter praenuntiat : de quo ibidem dicitur: 
ε Bi sunt (58) semen benedietum a Deo; » οἱ : 
« Latitia (59) sempiterna super caput eorum.» 
Tale est etiam quod in Canticis legimus : « Ἐκλε- 
λοχισμένος (60) ex myriadibus, » id est, selectus : 
non quod sit ex multis filiis unus ; $ed quia David, 
aut Deipara, ex qua est quoad carnem Christus, 
pre omnibus electa fuit in Incarnatione : meritoque 
et 19 ipso sibi complacuit , et dixit : « Quis (61) as- 
similabitur Domino in filiis Dei ? ου! etiam dici- 
tur electus ut Unigenitus (62) ex omnibus in Incar- 
natione peccati expers. 


48) In mundo. Joan. :, 10. 

49) Ex ipso. 1 Cor. 1, 50, 31. 

50) Vobis. Grzca editio, ἡμῖν, id est «nobia, » 

(54) Nam. Codex mendose, τὰ γὰρ περισσὰ 
χαννοητά. Sunt duo Sophoclis versus ex « Ajace 
lora gestante » huc translati, nonnullis commutatis 
verbis ; sic enim leguntur in Sophocle : 

Τὰ γὰρ περισσὰ χἀνόνητα σώματα 
Πίπεειν βα ρείαις πρὸς θεῶν δυσπραςίαις 
"Egacy' ὁ µάντις. 

93) Positus est. Ex Act. xiu, 47, ubi legitur : 
Tá0stxá σε εἰς φῶς ἑθνῶν, id est « posui te in lucem 
geutium. » 

(535) Erat. Joan. 1, ». 

(94) Servi. Vide Luc. xvn, 10, et Joan. xin, 16. 

(55) Paulus. Tom. 1, 1. 

(b6) Et Christum. In Greco : Τὴν χυριότητα 
αὑτοῦ xai χριστότητα, id est «ipsius Domineitatem 
(ut sic barbare vertat) οἱ Christellatein. ». Nec 


τότε δὲ δι ἡμᾶς ἀρχιερέα πεποιηµένον, ἐπειδὴ ἐν τῷ 
κόσµῳ ἣν, καὶ 6 χόσµος OU αὐτοῦ ἐγένετο, xai ὁ xó- 
cuoc αὑτὺν οὐχ ἔγνω, ἀποδραμὼν αὐτοῦ τῆς ἀκτίστου 
θεότητος. Ἑπομένως θεωρεῖται xaX dj πρὸς Κοριν- 
θίους Παύλου φωνή. « Ἔξ αὐτοῦ δὲ ὑμεῖς ἔστε ἐν 
Χριστῷ Ἰησοῦ. ὃς ἐγενήθη σοφία ὑμῖν ἀπὸ θεοῦ, 
δικαιοσύνη τε xal ἁγιασμὸς, xai ἀπολύτρωσις" 
ἵνα, χαθὼς γέγραπται, Ὁ χανχωµενος ἐν Κυρίῳ xav- 
χάσθω. Κατὰ γὰρ θεὸν, φασὶ, xal ἀγαθοὶ xa σοφοί 
εἶσιν ἄνθρωποι’ » χαὶ τὰ ἑναντία τούτων" 


Deum, » ut quidam ait, « et honi, et sapientes 


Τὰ γὰρ περισσὰ xávórnca σωµατα 

Πίατει βαρείαις πρὸς θεοῦ δυσατραξίαις. 
Ὃν τρόπον γὰρ τεθεὶς φῶς εἶναι ἐθνῶν, οὐκ οὔσιω- 
δῶς ἐγένετο τότε φῶς, ἀλλ’ (p φωτίζονται οἱ ἐπιγινώ- 
σχοντες αὐτὸν ( « "Hv » γὰρ, φησὶν, « «b φῶς «b ἁλη- 
θινὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς «bv 
χόσμον ») οὕτω xal « βασιλεὺς χατεστάθη, » xol 
εΚύριος ἐγένετο,» φύσει xal ἀνάρχως Gv Κύριος, ὅτε οἱ 
μαθηταὶ, ὡς γέγραπται, δοῦλοι αὐτοῦ γεγόνασιν : ὅτε 
ὁ Απόστολος ἐπέστελλεν  ε Παῦλος δοῦλος Ἰπσοῦ 
Χριστοῦ * » ὅτε χαὶ πάντες, τὴν χυριότητα αὐτοῦ xai 
χριστότητα ἐπιγνόντες, Χριστιανοὶ ἐπεχλήθημεν, ὡς 
δοῦλοι τοῦ δεσποτικοῦ [171 a] ὀνόματος µετασχόντες ' 
χαθὰ λέχει &v Ἡσαϊᾳ ᾿ « Τοῖς δὲ δουλεύουσίν µοι χλη- 
θήσεται ὄνομα χαινὸν, ὃ εὐλογηθήσεται ἐπὶ τῆς 


C γῆς. » Κατ ἐμὰ δὲ ἰδιχώτερον τὸ τῶν ὀρθοδόξων 


ἡμῶν Ὑένος προφητεύει, περὶ οὗ ὁ αὐτὸς εἶπεν : 
« Οὗτοί εἰσιν σπέρµα εὐλογημένον ὑπὸ Θεοῦ * » κα), 
« Εὐφροσύνη αἰώνιος ὑπὲρ κεφαλῆς αὐτῶν. » Τοιοῦ- 
τόν ἐστι χαὶ τὺ iy τοῖς ΄Ασμασι χείµενον * « Ἐχλε- 
λοχισµένος ἀπὸ µυριάδων * » τοῦτ' ἔστιν, ἐχλελεγμέ- 
voc, οὐχ ὡς Ex πολλῶν υἱῶν μόνος, ἀλλ ἐπειδὴ Λαυϊδ, 
τοι fj θεοτόχος, ἐξ Tic τὸ κατὰ σάρχα Χριατὸς ix 
πάντων £l; τὴν οἰχονομίαν ἐπελέγη: καὶ εἰχό- 
τως χαὶ iv αὐτῷ εὐδόκησε, καὶ λέγει ' ε Τίς ὁμοιω- 
θήσεται τῷ Κυρίῳ ἐν υἱοῖς θεοῦ; » 3) xa ἑπίλεχτος, 
ὡς Μονογενὴς, ix πάντων, ἐν τῇ ἑνανθρωπήσαει àv- 


αµάρτητος. 


D enim legendum puto χρηστότητα, pro χριστότητα, 


etsi binze istze voces. χρηστός et χριστός non rare a 
veteribus auctoribus, nedum librariis iuter se veluti 
confuss fuerint, Lege Lactantium Divin. inst, lih. 
iv, Cap. 7, Tertullianum Apologetic., cap. 5, Theo- 
philum Antiuchensem lib. i ad Autolgcum, Justinwn 
Apolog. 1, pag. 45 ed. Paris. anni 17492, et Cle- 
mentem Alexandrinum Protrejt. pag. 78. et 76, ac 
P«edagog. lib. », cap. 6 

(57) lis vero. 1sa. Lxv, 15 et 16. 

(58) Hi suut. 1sa. χι, 9. 

(59) Letitia. ἵνα. σε, 7 et xxxv, 10. 

(60) Ἐκλελοχισμένος. Cant. v, 44. Greca editio, 
ἐχλελογισμένος. 

(61) Quis. Psal. Lxxxvin, 7. 

(62) Unigenitus. l4 Graeco, Μονογενης. Quse vox 
aut ita lic accipitur, ut pag. 549, ubi Christus 
vocatur « Dnigeniius omnis creatura, » quatenus 
singulari plane inodo ex Maria genitus est ; aut idem 
valet 36 μόνος γεννηθείς, id cst «solur genius 


04» 
ΚΕΦ. 7. 
Ἐκ βλασφηµίας el; βλασφημίαν lóvte,, προῖσχον- 
ται εὐθὺς μετὰ τὰ προχείµενα τὸ παρὰ Παύλου θεο- 
λογικῶς εἰρημένον « Χριατὸν Θεοῦ δύναμιν xaX θεοῦ 
σοφίαν » κατὰ τὸ σφίσι δοχοῦν ἑρμηνεύοντες συλ- 
λογιστικῶς * ὅτι fj τοιάδε θέσις δηλοῖ δυνάμει καὶ σο- 
σίᾳ τοῦ θεοῦ ἐχτίσθαι αὐτόν. Καὶ ἡ φράσις δὲ, καὶ fj 
διάνοια τὴν ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ ὑποδείκνυσιν, "Ev 
αὐτῇ vip, φησὶ, Χριστὺς ὠνομάσθη, xa0' ὁμοιότητα 
τῶν πρὸ αὐτοῦ χληθέντων χριστῶν. El δὲ xai εἰς 
την θεότητα αὐτοῦ δεχτέον τὸ ῥητὸν, αὐτόθεν τὸ 
ἀχραιφνὲς τῆς πρὸς τὸν Πατέρα αὐτοῦ ὁμοουσιότητος 
χατασηµαίνεται, xal δηλοῖ πᾶσαν τὴν πατριχὴν δύ- 
ναμίν τε χαὶ σοφίαν ἐναποχεῖσθαι αὐτῷ, ὡς [1141 ϱ] 
Λόγῳ δημιουργικῷ, xaX Υἱῷ αὐτοῦ ἀληθινῷ. 


ΚΕΦ. H'. 

"Ev τι xoi τοῦτο πάθηµα αἱρετιχὸν καθέστηχε, 
τὸ Myetv* Eb ἀμπέλῳ ἡ Γραφὴ παρείχασε τὺν Χρι- 
στὸν, χλημασι δ ἀνθρώπους, γεωργῷ δὲ «bv Πατέ- 
pa, ἔστι δὲ ἡ ἄμπελος ὁμοφυὴς τοῖς κλήμασι, καὶ 
οὗ τῷ Υεωργῷ * ἀναφαίνεται, φησὶν, ὁ Υἱὸς ὁμοφυὴς 
ἡμῖν, οὗ τῷ Θεῷ xal Πατρἰ. 'Ἡμεῖς δὲ ἁπαντῶντες 
τῷ λόγῳ αὐτῶν, φαμὲν, ὅτι χατὰ μὲν τὴν θεότητα, 
αὐτὸς τῆς Ὑεωργαῦ ὑποστάσεως χαρπὺς ὑπάρχει" 
κατὰ 0$ τὴν σάρχα, ἡμεῖς αὐτοῦ χλήματα τυγχάνο- 
μεν προσέχοντες οὐχ Ίχιστα καὶ Παύλῳ δογματικῶς 
διατεινοµένῳ' « Ἡμεῖς γάρ ἐσμεν σῶμα Χριστοῦ, 
χαὶ µέλη ix μέρους: » αὖθίς τε αὖ: « Οὐκ οἴδατε, 


ΡΕ TRINITATE LIBER TERTIUS. 


ato 


CAP. VII. 

Biasphemias blasphemiis cumulantes statim post 
ea, qua protulerunt, id sllegant, quod a Paulo 
theologice dictum fuit : « Christum (65) Dei virtu- 
tem ( seu potentiam ) , et Dei sapientiam : » suisque 
ratiocinationibus 300) abutentes eo id trahunt , quo 
ipsis libet ; nam significari volunt, Christum po- 
tentia ac sapientia Dei creatuin esse. Αἱ verbis ip- 
sis Pauli eorumque sensu indicatur, Incarnationem 
ab eo spectari ; in hac enim Filium nominatum esse 
vull Christum instar eorum qui ante illum vocati 
sunt christi. Quod si etiam de ejus divinitate acci- 
piendum sit Pauli dictum , nihil aliud ibidem signi- 
ficatur, nisi eum usquequaque Patri consubstantia- 
lem esse ; omnem enim Patris cum potentiam , tum 


p sapientiam in ipso, tanquam in Verbo Creatore, 


el vero ejus Filio, inesse declarat. 
CAP. Vill. 

[n eo et&&m peccant hzeretici , quod sic argumen- 
tentur ;: Viti Christum comparavit Scriptura, pal- 
mitibus homines, agricole vero Patrem. At vitis 
eamdem naturam habet cum palmitibus, non vero 
eum agricola. Filio igitur, inquiunt communem 
eum hominibus, non vero cum Deo et Patre, na- 
twram esse declarant divina oracula, Nos autem 
eorum argumento ita occurrimus. Secundum dei- 
tatem quidem Christus est fructus hypostaseos agri- 
cola. Sin autem secundum carnem spectetur, ejus 
palinites sumus nos. Quz dum dicimus , ad ea ma- 
xime animum attendimus , que Paulus dogmatiee 


ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν µέλη Χριστοῦ ἐστιν; » "Ex γὰρ C asseveravit : « Nos enim (64) sumus corpus Christi , 


δὴ τῆς τοιᾶσδε ἀποστολιχῆς φράσεως ἐχβάλλονται 
καὶ οἵδε οἱ αἱρετικοὶ, καὶ οἱ χρίνοντες τὴν σάρχα 
τοῦ Δεσπότου ἐξ οὐρανοῦ, ἀλλ οὐκ ἀνθρωπείαν τυγ- 
χάνειν, 


(impeccabilis) : » quatenus nullus plane ex omni- 
bus hominibus eo sensu est ἀναμάρτητος, seu pec- 
ciu expers, videlicet « impeccabilis, » quo talis est 
Cliristus Dominus. 

(65) Christum. 1 Cor. 1, 24. Theodoretus in com- 
mentariis ad hune locum : « Sciendum est, inquit, 
«sapientiam οἱ potentiam » appellari a divino 
Apostolo non Unigeniti divinitatem, sed crucis 
praedicationem. Ac Arianos Eunomianosque refellit, 


qui perperam ος loc loco nituntur ostendere « sa- D 


y'entiam » Deum Verbuin nowinari. » Hanc iuter- 
relationem fusius exponit Rufinus Palestinus in 
ibro De fide, num. 11. At eam nusquam, ui fallor, 
indicat theologus noster, quamvis ssspius hzec Pauli 
Yerba inculcet tum in hoc opere, tum in aliis. In 
libro quidem De Spirit sancto, num. 24 ait: 
tQua Sapientia Dominus est noster Jesus Christus, 
qui dicitur Dei Virtus, et Dei Sapientia. » Simili 
modo loquitur Didy mus in comment. in Psalmos ad 
vers, 91 psalmi xvn et ad vers. 1, psalini Lii, ac, 
ut alios omittam, Athanasius in oratione Il contra 
Pep AT Duin. 42, et iu sermone inyjore De fide, 


(64) Nos enim. | Cor. xw, 27. Greca editio 
habet, Ὑμεῖς δέ ἐστε, id est. « vos. auiem elis, » 
pro « nos euim sumus, » 

(65) Ex membro. Αυί ad verbum; «ex parte. » 
In nonnullis codicibus legitur, ἐκ μέλους, id est 


et membra ex membro (65).» Et rursus ; «Λη nesci- 
tis (66) , quod corpora vestra membra sunt Christi? » 
Hujus enim nuncupationis, quam nobis Apostolus 
tribuit, participes profecto non sunt nec isti hz- 
retici , nec ii qui carnem Domini ex ccelo (07) esse 
rentur, non vero humanam. 


«ex membro:» quo modo fortasse legit Vulg. 
interpres. Sed Grzca editio babet ut Didymus. 

(66) An nescitis. | Cor. vs, 15. 

(67) Ex ccelo, Aliquos exstitisse Didyml etate 
hereticos, qui carnem Christi coelestem fuisse 
volebant, non bumanam, certum est. Nam et Basi- 
lius epist. 464 ad Sozopolitanos auno 571 scripta 
sic loquitur : « H:ec enim omnia tolluntur ab iis, 
qui Dominum dicunt celeste corpus habentem adve- 
nisse : » et Didymus ipse, ut alios omittam, iu 
euarratione ἐπ primam Joannis Epistolam, cap. 1v, 
heec habet: «Sunt autem quidam hzretici, qui 


"eque usque ad sermonem consentiunt in carae 


venisse Jesum, sed aul corpus celeste eum detu . 
lisse putant, aut certe usque ad phantasium homi- 
uen apparuisse coufirmaut. » At quosnam potissi- 
mum hareticos designat Didymus? Apollinaristas, 
ut puto. Nam primum quidem Apollinarius ipse ita 
sensisse videtur : deinde Apollinaristz. Novi equi- 
dem Jacobum Basasgium in ea esse opinione, ut 
putet. Apollinarium tam crasso errore imbutum non 
fuisse : quod ut probet, hasc Apollinarii ipsius verba 
profert ex Leontio : « Concessum est, ut certum, 
corpus esse ex Virgine, divinitatem e coelo; corpus 
formatum est in veutre; divinitas non creata, zter- 
na:in compositione corpus perseverat esse corpus, 
et divinitas divinitas. » At cuinam ignota sunt ha- 
reticorum  ártificia? Sape uno in loco id negare 


854 
961 CAP. IX. 


Sed alia etiam divina oracula síc interpretati 
sunt, nt a veritate dissentirent , et adbuc dissen- 
tiant : puta illum Isaiz prophete loeum, nbi Pater 
ait : « Magnum (68) tihi est vocari te (69) Filium 
meum : » quodqie 4 Paulo scriptum est : « Qui de- 
finitus (70) fuit Filius Dei in virtute secundum Spi- 
Titum sanctitatis. » Nam et hzc illius divinitati af- 
fingunt, cum tamen de servili forma, quam ex 
Maria sumpsit , dicta sint : de qua forma angelus 
eidem Maria dixit : « Spiritus sanctus (71) super- 
veniet In te, et. virtas Altissimi obumbrabit tibi ; 
IHeoque et quod nascetur sanctum , vocabitur Fi- 
lius Dei. » Quin etiam ο veritate dissentiunt , dum 
explicant illud: « Deus (72) Domini nostri Jesu 
Christi , Pater gloriz : » etenim hxc omnia divinitati 
ipsius attribuunt. At vero Paulus hoc in loco Pa- 
trem quidem dicit ejus qui non conspicitur, Denm 
vero ejus qui conspicitur : ac de isto eumdem an- 
gelum etiam paulo ante convenienti tempore , εἰ 
novis, qua commemorata sunt, nominibus ita 
evangelizasse constat : « Paries (75) filium , et vo- 
cabis nomen ejus Jesum : hic erit magnus, et Fi- 
lius Altissimi vocabitur. » Preterea dissentiunt 
veritad (nam eorum cogitata et dicta contumcli:e 
plena sunt ) cum id etiam interpretantur, quod ait 
Dominus : « Vade (74) ad fratres meos, et dic eis : 
Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, 
Deum meum et Deum vestrum. » Nam hic quoque 


Patrem vocat , sui ipsius quidem secundum natu- (, 


ram, nostrum vero secuudum gratiam : Deun au- 
tem , sui ipsius quidem ob recentem ejus formam , 


nostrum vero secundum veritatem : ut et quod est. 


seternüm , et quod recens, indicetur. Condescen- 
dens enim quoad omnia servis Dominus, eum qui 
est ipsius Pater, ac noster Deus, patrem etiam 
nostrum pro sua bonitate 969 fecit, cum natura 
filii non simus: Deum vero etiam suum vocavit 
propter Incarnationem , quam manifestius pranun- 
tiavit, cum dixit: « Ex ventre (75) matris mez 
Deus meus es tu. » Quomodo enim poteat unigeniti 
sui Filii, veri et magni Dei, Deus esse ? Sicut ergo 
nostrum homipum vere Deus est, non vero pater 


DIDYMI ALEXANDRINI "m 


ΚΕΦ. 8. 

Καὶ εἰς ἕτερα δὲ θεῖα ῥητὰ διηνέχθησαν πρὸς ctv 
ἀλήθειαν, xaV ἔτι διαέρονται οἷον εἰς τὸ τῆς προ- 
φητείας "Hoatou, ἔνθα 5 Πατὴρ ἔφη « Μέγα ου 
ἐστι χληθηναί σε παϊδά µου » xaX εἰς τὸ Παύλο 
γεγραμμένον ' ε Ὁ ὁρισθεὶς Yibg Θεοῦ ἐν δυνάµει 
κατὰ Πνεῦμα ἁγιωσύνης. » Καὶ ταῦτα γὰρ τῇ 0:6- 
τητι αὐτοῦ ἐπιῤῥιπτοῦσι, λεχθέντα περὶ τῆς Ex Μα- 
plac δουλιχῆς μορφῆς, περὶ ἧς ὁ ἄγγελος εἶπεν aisi 
ε Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται (172. a) ἐπὶ σὲ, xal 
δύναµις Ὑψίστου ἐπισχιάσει cov* διὸ xal τὸ Υεννώ- 
μενον ἅγιον χληθήσεται Υἱὸς θεοῦ. "Est μὴν δια” 
φέρονται xaX εἰς τὸ, « Ὁ θεὸς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἱτ- 
σοῦ Χριστοῦ, ὁ Πατ]ρ τῆς δόξης’ » τὸ mv τῇ θεότητι 
αὑτοῦ ἀπονέμοντες. Λέχει δὲ ἐνταῦθα Πατέρα μὲν, 
τοῦ μὴ ὁρωμένου * θεὸν δὲ, τοῦ ὁρωμένου. Περὶ οὗ 
ὁ αὐτὸς ἄγγελος xa μιχρῷ πρόσθεν φαίνεται ἐπὶ 
προσήχοντι χαιρῷ, xal νεαροῖς τοῖς μνημονευθεῖσιν 
ὀνόμασιν εὐαγγελισάμενος οὑτωσί * « Τέξῃ υἱὸν, χαὶ 
χαλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. Οὗτος ἔσται μέγας, 
xai Ὑἱὺς Ὑψίστου κληθήσεται. » ΠἩροσέτι διαφέρον- 
ται (λώδη γάρ ἔστι τὰ νοήματα xa ῥήματα αὐτῶν) 
xai εἷς τῆνδε τὴν λέγουσαν δεσποτιχην nov 
« Πορεύου πρὸς τοὺς ἀδελφούς µου, xaX εἰπὲ αὐτοῖς 
Αναθαίνω πρὸς τὸν Πατέρα µου xai Πατέρα ὑμῶν, 
Θεόν µου xai θεὸν ὑμῶν. » Κάνταῦθα γὰρ Πατέρα 
χαλεῖ, ἑαυτοῦ μὲν χατὰ φύσιν, ἡμῶν δὲ χατὰ χάριν’ 
θεὸν δὲ, ἑαυτοῦ μὲν διὰ τὴν πρόσφατον αὑτοῦ pop- 
qhv, ἡμῶν δὲ κατὰ ἀλήθειαν ' ἵνα xaX τὸ ἀρχαῖον 
καὶ τὸ πρόσφατον σηµαίνηται Συγχαταθὰς Υὰρ 
εἰς ὅλα τοῖς δούλοι ὁ Δεσπότης, τὸν ἑαυτὸ 


Πατέρα, ἡμῶν δὲ Θεὸν, Πατέρα μὲν καὶ ἡμῶν δὲ 


ἀγαθότητα ἐποίησεν, οὐχ ὄντων φύσει υἱῶν, Gt" 
δὲ καὶ ἑαυτοῦ ἐχάλεσε διὰ την ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ, 
ἣν σαφέστερον προανεφώγησεν, εἰπών' « Ἐκ xot 
Mae μητρός µου Θεός µου εἶ σύ. » Πῶς yàp ἂν χαὶ 
ἐγχωρεῖ τοῦ μονογενοῦς αὐτοῦ Υἱοῦ, τοῦ ἀληθινοῦ 
xoi µεγάχου Θεοῦ , εἶναι Θεός ; Ὥσπερ οὖν ἡμῶν 
ἐστι Θεὸς τῇ ἀληθείᾳ, xai οὗ Πατὴρ χατὰ φύσιν' 
οὕτως αὐτοῦ µόνου ἀληθῶς xat' οὐσίαν Earl Παττρ, 
xaX οὗ Θεὺς χατὰ τὴν ἄνω γέννησιν’ xo ἡμεῖς 
[172 ϱ] μέτοχοι τοῦ Χριστοῦ γεγονότες, χαταξού- 
µεθα τὸν ἑπουράνιον Θεὸν ἐπικαλεῖσθαι» ε Πάτερ 


videntur, quod alibi aperte affirmant. Sepe etiam D tione, Apollinarium, aut Apollinaristas nominat . 


ex primo errore in alium transeunt, quem antea non 
endebant. Hieronymus sane in Chronico hzc de 
Apollipario scripsit : «Cujus hic error est, ut asserat 
Jesum, solum carnem sine anima suscepisse... 
Ipsam autem carnem non de Maria assumptam, sed 
erbi aliquid in carnem fuisse conversum. » Quid 
plura? Gregorius Nazianzeuus in Epistola ad Necta- 
rium se legisse ait ipsius Apollinarii πυχτίον, id est 
« opusculum, » in quo aperte is aiebat, Christum, 
«priusquam e ccle descenderet. Filius hominis 
» 30 descendisse propriam afferendo carnem ; 

eain scilicet, quam jam in ccelo habebat, eternam.» 
De Apollinaristis vero legenda «qux cuim alii, tum 


Epiphanius heresi Lxvin. scripsit, ubi inter cetera. 


hac habet: « Nonnulli (ex Apollinarii discipulis ) 
eo progressi sunt uL Christum corpus e ccelo detu- 
lisse dicerent. » Caeterum Didymus neque in hoc 
opere, neque in ea, quam paulo ante citavi enarra- 


quod fortasse eorum nomina nondum ita infamis ei 
viderentur, ut ipsis qnodammodo parcendum adlive 
non esset. Vide not. 1, pag. 175. 
(68) Magnum. Isa. xLix, 6, juxta. Graecam edi- 
tionem: ex qua Hieronymus quoque cap. 4 co" 
ment. in Ecclesiastem ita. hunc locum citat : «M» 
fru tibi est vocari te puerum meum. » Latina Bi- 
lia habent : « Parum est ut sis mihi servus.» 
(0 Vocari te. Grzca ed., τοῦ χληθηναί σε. 
(70 Qui definitas. Rom. 1, &. Biblia : τοῦ (' 
σθέντος Υἱοῦ, eite. 
(71) Spiritus sanctus. Luc. 1, 35. 
12) Deus. Ephes. 1, 17. 
9) Paries. luc. 1,51 ev 22. 
(74) Vade. Joan. xx, 17. 
(75) Ex venire. Psalm. xxi, 11. Groeca. elilio 
pro ix χοιλίας, babet codeur sensu ἀπὸ Υασί 


e 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


854 


ἡμῶν ὁ ἓν τοῖς οὑὐρανοῖς' » οὕτω xat ὁἀγαπητὸς Υἱὸς, A secundum naturam ; sic ipsius tantum vere secun» 


μετασχὼν, κατὰ Παῦλον 'Efpalot; ἐπιστέλλοντα, 
παραπλησίως τοῖς παιδίοις αἵματος xai σαρχὸς, 
χαλεῖ τὸν Πατέρα θεύν. Πρὸς οἷς καὶ τὸ μὴ µίξαντα 
εἰπεῖν, Πατέρα ἡμῶν xat θεὺν ἡμῶν, ἀλλά χεχωρι- 
σµένως, «€ Πατέρα µου καὶ Πατέρα ὑμῶν, θεόν µου 
xai θεὸν ὑμῶν, » ἔδειξε τὴν προλεχθεῖσαν διαφο- 
ρὰν αὐτοῦ τε xal ἡμῶν. Οὐχ εὑρίσχεται γὰρ ἑαυτοῦ 
xai ἀνθρώπων ἐπικοίνως εἱἰρηχώς' Πατέρα ἡμῶν. 
Λλλὰ xal ἓν τῷ χατὰ Ἱωάννην Εὐαγγελίῳ, περὶ 
τῶν μετὰ παῤῥησίας xaY ἐλευθεροστομίας ὁμολο- 
γούντων αὑτὸν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων θεὸν xal 
Yibv τοῦ Θεοῦ μονογενῆ, ó ἐστιν ὁμοούσιον, ὑπισχνεῖ- 
τα € Káyó, φησὶν, ὁμολογήσω αὐτὸν ἔμπροσθεν 
τοῦ Πατρός μον; » οὐ, τοῦ Πατρὸς ἡμῶν. O6 τί ἂν 


tfr, µεῖζον, ἐν μὲν ἀγαθοῖς, τοῦ ὁμολογηθῆναι ἡμᾶς B 


ὑπ' αὐτοῦ: ἓν δὲ αἰσχίοις, τοῦ ἀρνηθῆναι Exclvotg 
την ἀπὸ τοῦ Θεοῦ γνῶσιν, ὡς ἀντὶ τῆς ἀληθείας ἀν- 
θηρηµένοις φεῦδος; Καὶ τὸ, « ᾿Αναθαίνω » δὲ « πρὸς 
τὸν Πατέρα, » διὰ τὴν οἰχονομίαν εἶπεν, εὐαγγελιζό- 
ενος τοὺς μαθητὰς, οὓς φιλῶν ἀδελφοὺς ἐχάλει, ὅταν 


ἀναθιθάζηται ἃ ἐξ ἡμῶν ἀπαρχὴ, ἀναδαίνοντος τοῦ - 


ἀεὶ ὄντος πρὸς τὸν ὄντως ὄντα αὐτοῦ Πατέρα. Ἐπεί- 
γε λέγει. ε Οὐδεὶς ἀναδέδηχεν εἰς τὸν οὐρανὸν, 
εἰ μὴ ὁ Ex τοῦ οὐρανοῦ χαταθὰς, 6 ὧν ἓν τῷ obpavi » 
διὰ τῶν τοιούτων λέξεων τῇ θεότητι μυστιχῶς ἅμα 
xd λευκῶς σηµαίνων εἶναι αὐτόν. 


dum essentiam Pater est , non vero Deus secundpm 
coelestem generationem. Et ut nos Christi partici- 
pes facti , digni efficimur qui c«lestem Deum sic 
invocemus : « Pater noster, qui es in ccelis : » ita 
eliam dilectus Filius cum juxta Paulum ad He- 
brseos (76) scribentem, participaverit, similiter ac 
pueri , sanguin] et cargi, vocat Patrem Deum. Ad 
bzc eum indiscrimiuatim non dixerit, Patrem no- 
strum , et Deum nostrum, sed separatim , « Patrein 
meum et Patrem vestrum, Deum meum οί Deum 
vestrum , » ostendunt hec predictum discrimen, 
quod interest inter eum ac nos. Nec enim usquam 
invenimus , ipsum de seipso , et de bominibus com- 
inuniter loquentem dixisse, Patrem nostrum. Quin 
spud Joannem in Evangelio Je iis loquens qui libere 
aperteque coram hominibus ipsum esse confitentur 
Deum, et Filium Dei unigeuitum, id est, consubstan- 
tialem, hzc pollicetur : « E) ego (77) , inquit, con- 
fitebor eum (78) coram Patre meo. » Non ait, coram 
Patre nostro. Quodnam vero majus bonum , quam 
quod nos ipse confiteatur ? quid contra magis igno- 
miniosum (79), quam quod illi ea cognitione pri- 
ventur, qu:& est a Deo , utpote qui veritati menda- 
cium praztulerunt ? Verba autem , « Ascendo ad Pa- 
trem , » propter Incarnationem dixit, discipulis, 
quos diligebat , et fratres appellabat , .bonum nun- 


lium afferens : quoniam sursum ascendebat primitia nostra, dum ascendebat ille, qui semper est, ad eun 
qui vere est, nempe ad suum Patrem ; ait enim ipse : « Nemo (80) ascendit (84) in coelum, nisi qui de- 
scendit 33. de colo , is qui est in cxlo. » Quibus verbis myatice simul et clare signiücavit se deitate 


esee (82). 
[175 a] ΚΕΦ. r. 


C 
Καὶ Παύλου δὲ Φιλιππησίοις Υράψαντος περὶ τῆς 


ἀσυγχρίτου καὶ οἰχονομιχῆς τοῦ Θεοῦ Λόγου δι’ ἡμᾶς 
κενώσεως * « Τοῦτο δὴ λογιζέσθω ἐν ὑμῖν, ὅπερ xat 

(16) Ad Hebraos. Cap. 11, vers. 14. 

(T1) Et eqo. Nou in Joanne hzc exstant, sed in 
Matth. x, 352. 
. (8) Eum. Grzca editio: ἐν αὐτῷ, id est, cip 
)so. » Sed Vulg. interpres legit ut Didymus. 

(19) Magis ignominiosum. Codex, &v αἰσχίοις. 
rdum ἐν αἰσχροῖς, vel ἐν αἰσχίστοις, vel i 
α . 


(80) Nemo. Joan. n1, 13. 

(81) Ascendit. Grace, ἀναδέδηχε, que vox etsi 
przteritum tempus siguificare videatur, tamen pre- 
senti nonnunquam re&pondet, ut fortasse hoc in 
loco, et in alio, qui interpretes vexavit, nempe 
apud Joannem versiculo 17 capitis xx, ubi Vulgata 
editio habet : « Dicit ei (Marize) Jesus : Noli me tan- 
Pere : nondum enim ascendi ad Patrem meum.» 
Quamvis porro instituti mei non sit Scriptura loca 
à Didymo allata explicare, tamen hanc a lectore 
Veniam peto, ut pauca saltem de voce ἀναθέδηχα 
addere. liceat, utque ea tanquam parva is ne de- 
ipiclal : ut enim ait S, Hieronyinus, « non sunt par- 
τὰ, 5ihé quibus magna constare non possunt.» 
,*ulo ergo vocem illam aliquando significare, «3θ- 
Cendo, » non. vero «ascendi : » sicut temporis prz- 
vnus sensum habent Grz»ca verba, πέφυχα, µέμηλα, 
NY el Latina,« odi, novi, memini. » Nimirum vox, 

Ónxain Veteris Testamenti trauslatione Greca 

"U$qu3m, jn Novo autem bis tantun), ni fallor, le- 
δις, eisi millies utrobique legatur ἀνέδην, id est, 
jekceudi. » In duobus autem hisce locis, nempe 

945 X1, 17, et jii, 15, eam siguilicare, « ascendo,» 


ματι τοῦ οὐρανοῦ, x. ^. 


ο CAP. X. 

. Cum vero Paulus de incomparabili et dispensa- 
toria Dei Verbi propter nos exinanitione scripserit 
ad Philippenses : « Hoc sane (85) reputetnr in vobis, 


non veno, «ascendi,» multis rationibus probare 
ssem ; sed eae facile quisque videbit Grzca Bi- 
lia percurrens, et duo hzc loca expendens. lilud 
lantum animadverto, in libro Sap. xvii, 16, legi : 
Καὶ οὐρανοῦ μὲν fjrvetvo, βεθήχει δὲ ἐπὶ γῆς, quaa 
in Latinis Bibliis sic leguntur : « et usque ad coelum 
attingebat stans in terra. Jam vero perspicuum est, 
vocem βεθήχει hic poni pro ἔδαινε, ideoque vocem 
ῥέδηκε idem valere ac vocem βαίνει. Quse οἱ ita ee 
abent, clarus est sensus verborum. Christi apud 
Joannem, nempe : ne tempus nunc teras, Maria, 
in exploranda per tactum corporis inei veritate : 
id alias prestare poteris : nondum enim ascendo 
(id est ascendam), ad Patrem meum ; sed statim 
vade ad íratres meos, etc. Simili modo, ut alia 
exempla omittam, accipitur" τος ἀμφιθέδηχας in 
Iliad. cant. 1, vers. 37. 

(82) Esse. Aut deest aliqua vox in Greco, puta, 
ἐν οὑρανῷ, id est, «in colo,» aut vox εἶναι, id 
est, «cesse, » eo sensu sumitur quo Deus dicitur 
esse js qui « est. » His consentanea sunt quie Didy« 
mus ipse tradidit in commeutariis ad hunc Joan- 
nis locum, pag. 49 catenz; in Joannem «Απλουμέ- 
νης (inquit) τινὸς ὑπεροχῆς ἁρμοζούσης Θεῷ τῷ ὀνό- 

Ü À., id est, « Signilicante 
cceli uomine quamdam Deo eonvenientem pracel« 
lentiain, » etc. Lege etiam quz ipse Didymus d 
his Domini verbis disputat. apud Wolfium,.tom. 1 
Anecdotorum, pag. 8. . u 

(85) Hoc sane. Philipp. 11, &-11. Grzca editio : 
Τοῦτο γὰρ φρονείσθω, 


855 


DIDYMI ALEXANDRINI 


856 


«uod et in Christo Jesu, qui, cum in forma Dei es- A ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. ὃς iv μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ 


set, non rapinam arbitratus est.esse se aqualem 
Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi ac- 
cipiens, in sitnilitudinem hominum fectus, et babitu 
jnventus ut. homo : humiliavit semetipsum factus 
obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. 
Propter quod. et Deus exaltavit illum, et donavit 
illi nomen, quod est super omne nomen : ut in 
nomine Jesu omue gaqnu flectatur celestium, terre- 
strium, et infernorum : et omnis lingua confitebi- 
tur, quod Dominus Jesus in gloria est Dei Patris : » 
verba quidem, quibus dicitur Christus, cum in forma 


Dei esset, et w&qualis Deo, semetipsum exinanivisse . 


non ab alio coactus, sed libere, dum ita formam 
servi accepit, et ad hominum abjectionem venit, 


ἁρπαγμὸν ἠγήσατο εἶναι ἴσα tip: ἁλλ' ἑαυτὸν ἐχέ- 
νωσεν, μορφὴν δούλου λαθὼν, Ev ὁμοιώματι ἀνθρώ- 
πων γενόμενος” xal σχήµατι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, 
ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν, γενόμενος ὑπήχοος µέχρι θανά- 
του, θανάτου δὲ σταυροῦ. Διὸ xal ὁ θεὺς αὐτὸν ὑπερ- 
ύψωσε, xai ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν 
ὄνομα” ἵνα ἓν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ xápyn 
ἑπουρανίων, χαὶ ἐπιγείων, xoi χαταχθονίων. καὶ 
πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεταε, ὅτι Κύριος Ἱησοὺς 
el; δόξαν θεοῦ Πατρός * » οὗτοι τῷ μὲν, ὅτι ἓν μορφῇ 
θεοῦ, xa laa. τῷ θεῷ ὑπάρχων, ἑαυτὸν ἑχένωσεν, Ev 
τῷ λαθεῖν μὲν δούλου μορφὴν, xai iv. ταπεινώσει 
ἀνθρώπων γενέσθαι, ἀπεχδύσασθαι δὲ τὰς ἀρχὰς 
καὶ τὰς ἑξουσίας, οὐχ ἑτέρου ἀνάγχῃ, ἁλλ' ἑχουσίως" 


ut simul etiam principatus et potestates exspolia- B ἔχουσιν' τῷ δὲ, « Aib χαὶ ὁ Geb, αὐτὸν ὑπερύψωσε, 


verit (84), negligunt (85) isti hzeretici; verbis vero 
hisce, « ldeo et Deus exaltavit illum, et donavit illi 
nomen, quod est super omne nomen, » imnnobiliter 
insistunt : etsi vox « ideo» siguilicet, Christum, 
quia similiter ac pueri, communicavit carni el sau- 
guini, ideo tunc, non. vero alias, exaltatum esse 
supra servilem conditionem, et donatum illi fuisse 
nomen, quod est super omne nomen, ac omnium 
przstantissimum : non tamen significat, quod Uni- 
genitus (quem aiunt 364, tonitrui quidem fillus (86) 
esse verum Deum et verum Filium Dei (87) ; Pau- 
lus vero, aute exinanitionem fuisse in forma et 
xqualitate Dei Patris) hxc sibi data acquisiverit : 
plura enim valde absurda inde inferrentur. Nam 


καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, » ἀτρέ- 
πτως ἐπιθάλλουσι, χαίΐτοι τῆς « διὸ » λέξεως σηµσι- 
νούσης, ὡς διὰ «b παραπλησίως τῶν παιδίων χεχοι- 
νωνηχέναι σαρχὺς xal αἵματος, τότε, xat οὐχ ἄλλοτε, 
ὑπερυψώθη τὸ δουλοπρεπὲς µέτρον, καὶ ἐχαρίσθη 
αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, τὸ πάντων προφε- 
ρέστατον΄ οὐ μὴν ὅτι ὁ Μονογενῆς (περὶ οὗ λέγουσι 
τῆς τε βροντῆς ὁ υἱὸς, ὡς ἀληθινὸς θεὸς xal ἆλη- 
θινὸς Yib; Θεοῦ. xai Παῦλος, ὡς πρὸ τῆς [175 5] 
χενώσεως ἓν μορφῇ xat ἱσότητι τοῦ θεοῦ καὶ Πατρὸς 
$v) δοτὰ ἐχτήσατο ταῦτα. Ἐπείτοι xal ἄτοπα λίαν 
ἐχ τούτου εἰσφέρεται' ἓν μὲν, ὅτιπερ, εἰ Ev φιλῷ 
xai µόνῳ τῷ ὀνόματι διαχέχριται θεὸς ὁ Υἱὸς, πλεο- 
νεχτήσει τὴν κτίσιν, f] poxpbv, ἢ τὸ σύμπαν οὐδέν᾽ 


primo si Filius nuda et sola Dei appellatione à δεύτερον δὲ, ὅτι ἐξολισθήσειεν αὐτοῦ χατά yc τὸ 


creaturis distingueretur, has aut parum, aut nihil 
plane antecelleret. Secundo liujusmodi donum ad 
nihilum redigeretur, si id quidein attendatur, quod 
leri posset, aut in mentem nostram venire : quod 
enim donatum fuit, non est omnino stabile ac per- 
manens, sed ejusmodi fere, ut amitti facile queat. 
Tertio si Filium secundum Deitatem divinum no- 
inea tunc accepisse concipiamus, cum in mundo 
apparuit; sequetur ut ipse id antea non habuerit, 
quod postea accepit, sed velut quoddain donum, aut 
mercedem pro suo ad nos adventu id retulerit. At 
vero ipse et ex infinita altitudine sese propter nos, 
carnem nostre similem assumens, exinanivit, el 
cum esset naturaliter et Filius Verbum, et in forina 
Dei, et qualis Deo, et Deus in principio exsistens 
apud Deum, neque singulare illud et incompara- 
bile nomen extrinsecus ascitum (88) haberet, ac 


ἐγχωροῦν, xal ὅσον ἦχεν el; λογισμὸν τὸ χάρισμα” 
ἐπείπερ τὸ δοτὸν οὐχ εἰς πᾶν ἐρειρισμένον xat δια- 
µένον, ἀλλ εὐαπόδλητόν πως" τρίτον, ὄτιπερ, εἰ 
κατὰ τὴν θεότητα νοηθείη εἰληφέναι τὸ θεῖον ὄνομα 
τὸ τηνικαῦτα, ὅτε ἓν χόσµῳ Egávr, εὐρεθήσετα: μὴ 
ἐσχηχὼς πρὸ τούτου, ὃ ὕστερον ἔλαβεν, ἁλλ᾽ ὥσπερ 
πι χάρισμα, f| μισθὸν χομισάµενος ὑπὲρ τῆς πρὸς 
ἡμᾶς ἀφίξεως. Αὐτὸς δὲ χαὶ ἐξ ἀπείρου ὑψώμστος 
δι ἡμᾶς iv τοῖς καθ) ἡμᾶς ἑαυτὸν ἑχένωσε᾽ ial 
διὰ τὸ εἶναι φυσιχῶς ὙΥἱὸς Λόγος, καὶ iv μοργῇ 
θεοῦ, χαὶ (ca. Θεῷ, χαὶ θεὸς ἐν ἀρχῇ ὧν πρὸς τὸν 
θεὸν, οὔτ᾽ ἔξωθεν εἰσχεκριμένον xa νόθον οἷον ἔχων 
τὸ ἁπάράθλητον ὄνομα, o00' ὕστερον τούτῳ ἑχτετιμη- 
μένος, ἐἑπανῆλθε πάλιν εἰς ὅπερ Tiv ἀεὶ xat ὃν ἀρχαῖς 
ὑπερανέχον ὄψφος, χαὶ εἰς ἔμφυτον τιμὴν xai δόξαν, 
xa εἰς ἰδίαν τὴν &x δεξιῶν τοῦ ἑαυτοῦ Πατρὺς συν- 
εδρίαν. 


veluti adulterinum, nec eodem posterius decoratus ait; reversus est rursus ad eminentissimam (89) 
altitudinem, in qua semper et in principio erat, et ad naturalem sibi honorem, ac gloriam, eti ad 


propriam eonsessioneu a dextris Patris ου]. 


(84) Ezspoliaverit. Coloss. 1, 15. 

(85) Negligunt. Cod., ἔχουσι, ltaque addendum 
est adverbium aliquod, ut. ὁλιγώρως, aut ἀμελῶς, 
legenduimque in superioribus «àv pro 4ip* nisi forte 
ΝΟΧ ἔχουσι mendosa sit. 

86) Tonitrui... filius. Vide Ep. I Joan. v, 20. 

(87) Dei. Codex, &c' c5. Lego Θεοῦ. 

(88) Ascitum. 1n. Graeco, εἰσκεχριμένον, id est, 
« inuoductum. » Hoc seusu, ut puto, Poilux lib. 11, 


cap. & segm. 76, ait: εἰσχρίνεται κατὰ τὰς iva; 
τὸ πνεῦμα. Quamvis enim interpres Lranstulecit, 
«per nares discernitur vapor, tauen vertendum 
censeo : « per Dares introducitur flatus, » seu e api- 
ritus. » 

(δν) Eminentissimam. Librarius scripserat ὑπερ- 
av£yov* tum inducta littera ω fecit o. ltaque lego 
el ipse, ὑπερανέχον. Nec enim Filius semper ὑπερ- 
ανεῖχε ἐν ἀρχαῖς, id est, nou semper « inter angelos 


851 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. | $^8 


ni 
Πῶς δὲ xat υπερύψωσε xol εχαρίσατο ὄνομα τὸ A — At quonam modo Deus illum exaltavit, οἱ donavit 


ὑπὲρ πᾶν ὄνομα; 'Ep, ὅτι xai δουλιχὴν περιφέ- 
ρυντι αὐτῷ εἰχόνα ξλεγέ τε, « Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός 
µου ὁ ἀγαπητὸς, » χαὶ ἤθελε Ocbv χαὶ τότε καλεῖ- 
σθαι αὐτὸν, ἵνα Ev τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν Ὑόνυ 
χάμψῃ, ὡς προξίρηται. Πρὸ τῆς ἐν χόσμῳ γὰρ ἐἔπι- 
φανείας τοῦ Υἱοῦ, τὰ ἑπουράνια [174 αἱ µόνον γόνυ 
ἔχλινεν αὐτῷ, χαὶ ἑδόξαξεν αὐτὸν, εἰδότα τῆς ἁγίας 
Τριάδος την laó0sov δόξαν» ὡς τὰ σεραφὶμ τρίτον 
βᾳᾶν, « "Άγιος, » xal ἅπαξ, «Κύριος» » ἵνα xol 
ἑχάστῃ ὑποστάσει τὸν ὕμνον ὁμοίως ἀναπέμψῃ xol 
ulav αὑταῖς εἴναι χνριότητα xaxa yen τὰ δὲ 
ἐπίγεια xal τὰ καταχθόνια οὐχ Ίδει αὑτὸν οὕτως, 
ὡς tv τῇ οἰχονομίᾳ ἔγνω. "EE ἐκείνου οὖν ἤρξατο xal 
αὐτὰ γόνυ κλίνειν αὐτῷ, καὶ δοξάδειν, καὶ θεὸν xa- 


ei nomen, quod est super omne noimen ? Respondeo, 
Seripturam ideo sic loqui, quia et ipsi servilein 
imaginem circumferenti dixit Pater, « Hic est Fi- 
lius meus dilectus, » et eum voluit etjam tuuc vo- 
cari Deum, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, 
sicut modo dictum est. Antequam enim Filius in 
mundo appareret, genu ei ceelestia tantum inclipa- 
bant, eumque glorificabant, quod sancte Trinitatis 
unam Deitatem, et z::qualem gloriam esse scirent, 
et proinde seraphimi ter clamabant « Sanctus, » et 
semel « Dominus; » ut unicuique hypostasi hym- 
nuin simili 95 modo offerrent, et unam trium 
dominationem esse nuntiarent, terrestria vero, et 
inferna eum non ita noverant, ut cognoverunt in 


A:lv* xal ἓν ἀθρόαις περιστάσεσι, τῇ ὀξύτητι τῶν B Incarnatione. Tunc igitur ceperunt et ipsa genu ei 


συμθαινόντων φθανόµενα, οὐ πολλῇ χεχρῆσθαι προσ- 
ευχᾖ, οὐδξ χατὰ τὸ σύνηθες βαττολογεῖν, ἁλλ᾽ ἐπι- 
χαλεῖσθαι' « Χριστὲ, βοήθει’ » ὡς τοῦ ὀνόματος τούτου 
ὄντος πᾶσιν εἰς σωτηρβίαν. Tui δὲ εἰρῆσθαι, « Ἐν 
ὁμοιώματι ἀνθρώπων xal σχἡµατι εὑρεθεὶς, » οὐ 
φάντασμα ὑποδηλοῖ τὴν ἐνανθρώπησιν αὐτοῦ, ὡς 
ὑπετόπασάν τινες" τὸ ἐναντίον μὲν οὖν, ὅτι θεὸς 
Λόγος ὁμοιότητα xal σχήμα ἀνθρώπων ὄντως ἔφε- 
pev. Νοητέον δὲ xai ἄλλως 'Amb τῆς ὄψεως, xal 
φορέσεως, χαὶ ἀναστροφῆς δείχνυται ἕκαστος, ὅπερ 
ἐστὶ, καὶ ὃ βούλεται πράττειν. Κὰν γὰρ ph βοῶν 
περιέρχοιτο τοῦτο, ἀλλ ὅμως χατήγορον τὴν φύσιν 
Dye: τοῦ πράγματος, κἂν μὴ λέγῃ. Καὶ ὁ Σωτὴρ οὖν 
βουληθεὶς διὰ τής ἀτρέπτου ἐνανθρωπήῄσεως σῶσαι 
ἡμᾶς, xat πάντα ἐσχηχὼς τὰ ἡμέτερα δίχα ἆμαρ- 
τίας, ἀνάγκῃ τὴν ἀπὺ γνώµης xai ἔργων τοῖς &v- 
θρώποις προσοῦσαν ἁμαρτίαν ποιεῖν ὑπελαμθάνετο. 
Ὁ γὰρ τληπαθέστατος Ἰὼ6 ἀπὸ πάντων ἡμῶν xé- 
χραγεν  « Οὐὖδεὶς ἀναμάρτητος , οὐδ' ἂν μιᾶς ὥρας 
ὁ Blog αὐτοῦ. Τί γάρ ἐστιν ἄνθρωπος , ὅτι ἐμεγά- 


luvag αὐτὸν, f) ὅτι προσέχεις τὸν νοῦν εἰς αὐτὸν, f]. 


ἐπισχοπὴν αὐτοῦ ποιεῖς [114 b] ἕως πρωῖ , xat εἰς 
ἀνάπαυσιν αὐτὸν χρίνεις ; » Αὐτὸς δὲ, τοῦτ ἔστιν ὁ 
Δεσπότης,«ἁμαρτίαν,ν ὡς προείρηται,ε οὐχ ἐποίησεν, 
οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόµατι αὐτοῦ. » Τὸ 5b 


3c principatus supereminuit, » cum principatus non 
δι zlerni, Caeterum verbo ἀνέχειν eodem sensu 
usus est Pollux lib. zm, cap. 4, segni. 50, ubi ait: 
Ὀφρύας δὲ καλοῦσι, τὰ ἀνέχοντα τῆς γῆς, kd est, 
t supercilia autem vocant, eminentiora terre loca.» 
Counjicit quideio Flackeuburgius legendum ibi esse 
τὰ ὑπερέχοντα, pro τὰ ἀνέχοντα, sed nullius codicis 
: Suctoritate fulcitur ejus conjectura. 

(90) Verbosi esse. Respicit illud Christi apud 
Matth. vi, 7 : Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε, 
id est, «orantes autem nolite multum loqui. » De 
00 capitulo legenda sunt quae post alios nuperrime 
scripsit vir ingenio οἱ doctrina prastantissimus 
Xaverius Mattei. agens de Hebrzorum Grecorum- 
que poesi, tom. I, pag. 56. 

(94) Christe, adjuva. Hanc precandi formulam in 
lépentinis maxime casibus Didymi ztate usitatam 
fuisse, conürmat Lausiaca Palladii historia, cap. 
150, ubi legimus : « Nobis autem magna voce Do- 
taut nominantibus, » Christe, alljuva nos, « sta- 
um bellum... se ipsas in aquam sunt jaculatz. » 

(92) Ex aspectu. Respicit, ut puto, illud Eccle- 


flectere, illumque glorificare, ac Deum vocare, et in 
repentinis calamitatibus, cuin. eventuum celeritate 
praoccupantur, non longa uti oratione, nec mulii- 
loqui, ut solent, ac vetbosi esse (90), sed breviter 
eum invocare clamando, « Christe, adjuva (91) : » 
quippe cum hoc nomen sit omnibus salutare. Quod 
vero dictum fuit, « In similitudine hominum, et ha- 
bitu inventus, » non significat, phantasma esse il- 
lius Inearnationem, ut quidam suspicati sunt; sed 
contra denotat, gestatam vere a Deo Verbo esse 
similitudinem, et habitum hominum. Sed aliter 
eliam intelligi potest. Ex aspectu (92), ex corporis 
motione ac gestu, et ex conversatione cognoscitur 
unusquisque qualis sit, et quid velit facere : nam 
etsi urbem ipse circumiens hoc non evulget, tamen 
ex ipsa rei nalura, eo vel tacente, arguitur. Itaque 
Salvator etiam cum pe «economiam, qua sine ulla 
sui mutatiote incarnatus est, nos salvare voluerit, 
et omuia, quz nostra suut, habuerit, excepto pec- 
cato, necessario videbatur hominibus peccau illius 
expers non esse, quod ex voluntate, et ex operi- 
bus (95) inest nobis. Nam palientissimus Job ex 
persona omnium nostrum clamavit : « Nemo (94) 
expers peccati, ne si unius quidem horz sit vita 
josius. Quid enim (95) est homo, quia magnificasti 


slastic. Xix, 95 : Απὸ ὁράσεως ἐπιγνωσθήσεται 
vhp... 
αὐτοῦ, id est, «ex aspectu cognoscetur vir... et in- 
cessus hominis enuntiat de illo. » 


xai βῆμα ἀνθρώπου ἀναγγέλλει τὰ περὶ 


(96) Ει ex operibus. Àn sic loquitur, ut pecca- 


tum, quod designat, distiuguat ab eo, de quo agit 
Paulus, cum ait, Christum « factuin esse peccatum 
pro nobis? » Απ potius intelligit peccatum origi- 
uale 


(94) Nemo. Duo ex Joho loca affert, etsi unum 


citare videatur. Primus locus non exstat in Latinis 


Bibliis, sed Grz:ca eum habent Job. xiv, 4 et 5, uhi 
tamen sic legitur: Τίς γὰρ χαθαρὸς ἔσται ἀπὸ ῥύπου; 


ἀλλ᾽ οὐδεὶς, ἐὰν χαὶ µία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς 


γῆς, id est, « quis enim mundus erit a sorde? sed 
nemo, etsi uua sit. dies viia ipsius in terra, » Ve- 
tustissimus vero codex, quem Junius in sua Jobi 


editione expressit, pro, µία ἡμέρα, habet μιᾶς ἡ μᾶ- 


ρας, id est, «unius diei. » Alii aliter legerunt, 

(95) Quid enim. Ab his verbis ineipit alter, quem 
modo dixi, locus. Exstat Job vii, 17 et 18, ubi cum 
pracedant hiec verba, xevóz γάρ pou ὁ Bloc, id est, 


859 


DIDYMI ALEXANDRINI 


860 


eum ? aut. quia intendis mentem in ipsum? aut in- A ἀναμάρτητον, ὑπεράνθρωπόν ἔστι. Ark τοῦτο χεχρτ- 


spectionem ejus facis (96) usque ad diluculum, οἱ 
in requie eum judicas? » Ipse vero, id est, Do- 


σµῴδηται τὸ, « Ἐν ὁμοιώματι xoi σχήµατι &v- 
θρώπων. 


minus, 366 « peccatum (97) non fecit, » ut antea dictum est, « nec inventus est dolus in. ore ejus. » 


Qui autem est peccati expers, 
c In similitudine et habitu hominum. » 
CAP. XI. 

Ne illud quidem, quod in Joanne legitur, « Ego 
vivo (99) propter Patrem, » hzreticorum causam 
ullo modo juvare potest. Sic enim loquitur Salvator 
&ut propter pradietum 1ucarnationis modum, aut 
quia ipse genitus est vita ex vita paterna, et lux e 
luce, et Deus ex Deo. ltaque et hoc ab eo audivi- 
mus apud eumdem Joannem : « Ego sum (1) vita, et 
lux; » et rursus: « Filius (2), quos vult, vivificat. » 


est supra bhoinines (98). Hac de causa diviumum oraculum ait: 


ΚΕΦ. ΙΑ. 

Καὶ τὸ παρὰ Ἰωάννῃ, « Ἐγὼ ζῶ διὰ τὸν Πατέρα, ) 
οὐδαμόθεν ἔχει λήμμα. "H γὰρ ἕνεχα τοῦ προλεχθέν- 
τος τῆς οἰχονομίας εἴρηται τρόπου, 3j διὰ τὺ πε- 
φηνέναι αὐτὸν Quy Ex. ζωῆς πατριχῆς, ὡς xal ous 
Ex φωτὸς, xai θεὸν ἐχ Ocou. Τοιγαροῦν xal τοῦτο 
Ἱχούσαμεν αὐτοῦ παρ) αὐτῷ Ἰωάννῃ” « Ἐγώ tij 
ἡ ζωὴ χαὶ τὸ φῶς * » χαὶ πάλιν’ ε Ὁ Υἱὸς οὓς θέλει 
ζωοποιεῖ. » El οὖν χαὶ ὁ Πατὴρ ζωή ἐστι χαὶ φῶς 


Si ergo Pater quoque vita est, et lux vera, profe- B ἀληθινόν ζωὴ ζωῆς, xal φῶς φωτὸς οὐδὲν διαφέρει, 


cio is qui est vita vita, et lux lucis, nibil ab eo 
differt ; nam vita et lux omnino est; ac nullam plane 
babet probabilitatem illa hzreticorum formula , 
« Aliquaudo non erat, » si de eo dicatur, qui est 
ipsa creatrix vita et indeficiens lux. Aliter etiam 
respondere licet. Qui propter alterum vivit, non po- 
test ipse unquam esse vita *erna, sicut ne is qui- 


ζωὴ γὰρ xaX φῶς ἅπαξ ἐστί΄ xal οὐδὲ πειθανότητος 
ἐγγὺς τὸ, «Ην, ὅτε οὐχ jv, ἐπὶ αὐτῆς τῆς δημιουργῶ 
ζωῆς xai τοῦ ἀνεχλείπτου φωτός. Καὶ Ku 0 5j 
ἕτερον ζῶν, αὐτὸς οὐκ ἂν εἴη ποτὲ ζωὴ αἰώνιος * ὡς 
οὐδὲ ὁ µεταδόσει θεοῦ ἅγιος, αὐτοάγιος. αὐτὸς δὲ 
χατ᾽ ἐξυυσίαν χαὶ ἄλλους ἁγιάζων δι ἑαυτοῦ τε xol 
δι ἑτέρων. - 


dem, qui participatione Dei sanctus est, potest esse per se sanctus : est vero ipse sua potestate etiam 
alios sanciiicans cum per semeüpsum, tum per alios. 


CAP. XII. 

Verba quoque illa, « Ego descendi (5) de coelo, 
non ut faciam voluntatem meam, sed ejus qui misit 
me, Patris, » ita accipienda sunt, quasi dicat : Non 
nt humanitatis voluntatem faciam in Incarnatione, 
sed voluntateur deitatis. Nec enim est voluntas di- 
lecti Filii a voluntate Dei et Patris separata; una 
enim et eadem voluntas est Trinitati. Sua porro liac 
míra prorsus obedientia, qua pro nobis, id est vice 
nostrum, obedivit, antiquam nostram inobedien- 
tiam abolevit : et quemadmodum in similitudinem 
hominum, eo modo quo ipse novit ac voluit, de- 
scendens passus est, sic et nos sibi conformes fa- 
ciens in impassibilitatem (4) transtulit. 367 Quare, 
« Descendi, » inquit : nempe propria sponte ac vo- 
luntate veni, inquit, pon vero ut minister ac famu- 
lus. Sieut et in alio loco similiter ait: « Ego (5) 


ΚΕΦ. IB'. 
Καὶ τὸ « Ἐγὼ xava6£6nxa Ex τοῦ οὑρανοῦ , οὕχ 
ἵνα ποιῶ τὸ θέλημα τὸ ἐμὸν, ἀλλὰ τοῦ πέἐμφψαντός 
pe Πατρὸς , » τοῦτο δηλοῖ' Οὐχ ἵνα τὸ τῆς ávfpo- 


σ πότητος, φησὶ, θέληµα πράττω tv τῇ ἐνανθρωπί- 


Get, ἀλλὰ τὸ τῆς θεότητος. Οὐ γάρ ἔστι θέληµα τοῦ 
ἀγαπητοῦ Ὑἱοῦ, θελήµατος τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς 
κεχωρισμένον. "Ev [4115 a] γὰρ καὶ τὸ αὐτὸ θἐληµά 
ἐστι τῇ Τριάδι. Ταύτῃ γοῦν τῇ παραδόξῳ αὐτοῦ 
ὑπαχοῃ τῇ ἀνθ' ἡμῶν, ἔλυσε τὴν ἡμῶν &pyalav 
παραχοἠν xai ὃν τρόπον εἰς ὁμοίωσιν ἡμῶν, ὡς 
olós xal ἠδουλήθη, χαταθὰς ἔπαθεν * οὕτω χαὶ ἡμᾶς 
συµµόρφους ποιῄῆσας ἑαυτοῦ, εἰς ἁπάθειαν µετέστη- 
σεν. "Oücv, εΚαταθέδηχα, » ἔφη: αὐθαιρετιχῶς, 
φησὶν, οὐχ ὑπουργιχῶς. Καθὰ xa iv ετέρῳ μέρει 
ὁμοίως φάσχει' € Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ &x τοῦ οὐρανοῦ 
καταθάς * » ὅ ἐστιν, o0 παµφθείς. 


aum panis cui de ccelo descendi ; » id est, non missus (6) fui. 


CAP. XI. 
Eodem sensu accipiendum est illud Psaltis : 
« ldeo(7) unxit te Deus Deus tuus oleo lzetitize pre 
participibus tuis; » et quod legitur apud Joannem 
iu Evangelio : « Quem (8) Pater sanctificavit, et mi- 


« inanis enim est vita mea, » fortasse nomen illud, 
ὁ Bloc, in causa fuit, cur isthzec antecedentibus hic 
citatis jungeret librarius, aut Didymus. 

(96) Facis. Juniana editio habet, ποιῇ τοπρωΐ, 
id est, « facis diluculo. » Complutensis vero, ποιῄσῃ 
ἕως τοπρωϊῖ, id est, « facies usque ad diluculum. » 
Qua paulo post etiam pro xpivetg habet κρινεῖς, 
id est, « judicabis. ) 

(97) Peccatum. | Petr. n, 99. o 

(98) Supra homines. Codex, ὑπερανον. Legi pot- 
est cum ὑπεράνθρωπον, aut polius ὑπὲρ ἄνθρωπον, 
tuin ὑπερανθρώπινον. 


ΚΕΦ. IT". 

Καὶ το τοῦ Ταλμῳδοῦ: « Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε 
θεὺς ὁ Θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς µετ- 
όχους σου" » xal τὸ παρ Ἰωάννῃ ἓν Εὐαγγελίῳ 
κείµενον, « "Uv ὁ Πατὴρ ἡτίασε, xat ἀπέστειλεν εἰς 


(99) Ego vivo. Joan. vi, 57. 

(1) Ego sum. Vide Joan. xiv, 6, et xii, 46. 

(2) Filius. Joan. v, 21. 

(9) Ego descendi. Joan. v1, 58 e 99. 

(4) In impassibilitatem. De sensu hujus 10€1 agi- 
mus in commentario de Didymo lib. i1. uM 

(9) Ego. Joan. vi, 51. Biblia : ὁ ἄρτος ὁ ζῶν, id 
est, « panis vivus, qui, » etc. 

(6) Non missus, Neinpe instar famuli. 

(7) Ideo. Psal. xLiv, 9 (sive 8). Biblia : ὁ θεὺς 
ὁ θεός σου. 

(8). Quem. Joan. x, 30. 


S;t DE TRINITATE 


τὸν xóspoy, » παραπλησίως εἴρηταν. Ox ἄλλοτε γὰρ 
ἐχρέσθη xai ἡγιάσθη ὁ ἅγιος χαὶ ἁγίοις ἀναπανόμε- 
voc, € ὁ εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, εἰς 
δύξαν θεοῦ Πατρός. Αμήν. » εἰ μὴ ὅτε οὐχ ἆπο- 
θέµενος ὃ fjv, ἐγένετο ἀσυγχύτως xal ὃ οὐχ ἣν : tv 
ἡμᾶς μετόχους ἑαυτοῦ ποιῄσῃ καὶ ἁγιάσῃ, καθὰ εἷ- 
σεν ε Ὑπὲρ αὐτῶν ἁγιάζω ἐμαυτὸν, ἵνα ὧσιν αὐτοὶ 
T;vtacpévot &y ἀληθείᾳ. » 


ΚΕΦ. ΙΔ’. 

“Αχολούθως τούτῳ θεωρεῖται καὶ τὸ ἐν φαλμῷ 
εἰρημένον « Οὑὐκ ἑγχαταλείψεις τὴν φυχἠν µου elc 
ἅδου, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν» » 
καὶ τὸ πολλαχοῦ γεγραμµένον, ὅτι τὸν Χριστὸν Ἰη- 
σοῦν ὁ θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεχρῶν. Οὐ γὰρ χάριν ἔλαθεν 
αὐτὸς τὴν ἀνάστασιν, ἀλλὰ χάριν αὐτὸς δέδωκεν ἡμῖν 
τὸ χαθ᾽ ὁμοιότητα τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ ταύτης 
[175 b] πάλιν ἀνίστασθαι. Ἐπείτοιγχε τὸ πρὸς τὸν 
Πατέρα ἱσότιμον χαὶ ἱΙσοδύναμον χαὶ ἐν τούτῳ διδά- 
σχων τῷ χεφαλαίῳ, παρὰ Ματθαίῳ χαὶ Λουκᾷ ele: 
« Λύσατε τὸν ναὺν τοῦτον, xal ἐγὼ iv τρισὶν ἡμέ- 
ραις ἐγερῶ αὐτόν) » xaX, « Ἑξουσίαν ἔχω τὴν du- 
X^» µου θεῖναι, χαὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν 
αὐτὴν. » 


mam meam ponendi, et potestatem habeo rursus 


(9) Sancius... et. in sanctis. requiescens. In sacra 
Graecorum Litnrgia oratio, quz dicitur « Trisagii, » 
sic incipit : 'O θεὺς 6. ἅγιος, ὁ ἓν ἁγίοις ἀναπαυό- 
µενος, id est, « Deus sanctus, et in sanctis requie- 
scens. » Quin etiam in oratiore ab episcopo recitan- 
da, quz exstat lib. vir Constitutionum apostolica- 
rum, cap. 14, legimus : Άγιε, £v ἁγίοις ἀναπαυό- 
μενε, id est, « Sancte, qui in sanctis requiescis. » 
Η.νο autem sacre Litargiz locutio, a Didymo hic 
adhibita, deprompta est ex Isa. Lvir, 15. Ceterum 
Hu Passioneianus meudose babet ἁγίοις, pro &v 

tote. 

(10) Unus sanctus. Vide not. 9, pag. 161. In li- 
bro vii Constitutionum. apostolicarum, cap. 15, le- 
gitur : 'O ἐπίσχοπος προσφωνησάτω τῷ λαῷ οὕτω": 
Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις. Καὶ ὁ λαὺς ὑπαχουέτω; Elg 
ἅγιος, εἷς Κύριος, efc Ἰησοῦς Χριστὸς, εἰς δόξαν 
θεοῦ Πατρὸς, εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμήν' id 
esti, « Episcopus ita ad populum proloquatur : San- 
eta sanctis. Populusque respondeat : Unus sanctus, 
unus Dominus, unus Jesus Christus, in gloria Dei 
Patris, benedictus in $xcula. Amen. » Qus: vcrba 
eisi in Liturgiis Chrysostomi ac Basilii non legan- 
tor, 3 populo tamen recilari in Missa, postquam 
sacerdos dixit, « Sancta sanctis, » colligo ex Theo- 
dori Antidensis episcopi explicatione Missz non- 
dum, ni fallor, edita, qu: exstat in Naniano codice 
many scripto : Ὁ ἀρχιερεὺς (ait Theodorut) λέγει’ 
Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις.... Οἱ δὲ ἀχροαταλὶ... λέγουσιν ’ 
Εἰς µόνος ἅγιος, εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, id est, 
« Episcopus dicit: Sancta sanctis... Audilores vero 
inquiunt : Unus solus sanctus, unus Dominus 
Jesus Christus. » Joannes autem Veccus Constanti- 
nopolitanus patriarclia in opusculo, quod inscribi- 
tur Συναχγωγὴ ῥήσεων γραφιχῶν, quodque a l'etro 
Arcudio inter opuscula aurea theologica editum 
fuit, haec habet, pag. 156 : Ὁμοίως χαὶ ἓν τῇ δ2ξο- 
λογίᾳ τοῦ, « Δόξα ἐνύφίστοις, » &v τῷ τέλει ἄδουσιν οἱ 
Τραικοί” « Ὅτι σὺ εἶ µόνος ἅγιος, σὺ el μόνος Κύριος 

Ἰησοὺς Χριστὸς εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός" » idest, « Si- 
militer in hymno, « Gloria in excelsis, » in flue ca- 
nunt Graci : « Quoniam. tu. solus sanctus, iu solus 
Dominus Jesus Christus in gloria Dei Patris.» Ve- 


LIBER TERTIUS. 862 


Α sit in mundum. » Qui enim sanctus est, et in sanctis 
requiescens (9), « unus sanetus (10), unus Dominus 
Jesus Christus in gloria Dei Patris. Amen, » non 
alias unctus fuit οἱ sanctificatus, nisi quando, non 
deponens quod erat, factus est sine coufusione (11) 
etiam quod non erat, ut nos sui ipsius participes 
faceret et sanctificaret, ut ipsemet inquit: « Pro 
ipsis (19) sanctifico me ipsum, ut sint ipsi sanctifi- 
cali in veritate. » 

368 CAP. XIV. 

Sensu his, qux? dicta &unt, consentaneo intelligen- 
dum est etiam quod in psalmo legitur : « Non de- 
relinques (13) animam meam in inferno (14), nec 
dabis Sanctum tuum videre corruptionem : » et 
quod multis in locis(15) scriptum est, quod nempe 

B Christum Jesum Deus suscitavit a mortnis. Nec 
enim ex g'atia accepit ipse resurrectionem , sed 
gratiam ipse nobis dedit, dum nobis concessit, ul 
secundum similitudinem su: ipsius: resurrectionis 
rursum resurgeremus. /Equalem enim sibi cum 
Patre majestatem ac potentiam hae quoque in re 
esse docens apud Mauhzum (16) et Lucam inquit : 
« Solvite (17) templum hoc, et ego iu tribus diebus 
suscitabo illud; » et: « Potestatem (18) habeo ani- 

capiendi eam. » 


risimile itaque est, Didymum hzc e sacra Liturgia 

protulisse, aut potius ex hymno angelico « Gloria in 

excelsis, » qualis primis etiam szculis recitabatur 

a Christianis matutino tempore : qua de causa li- 
C bro vit Constit, apostolic., eap. 41, vocatur « Oratio 
inatutina. » Fateor in Constitutionibus apostolicis 
loco verborum, «in gloria Dei Patris. Amen, » aliam 
legi clausulam aliquando longiorem ; sed fieri facile 
potuit, ut ejusdem hymni non eadem esset ubique 
aut semper clausula. Ác sane in membraneo codice 
seculi xi, quem. servat Veneta Naniorum Biblio- 
theca, post psalmos et Cantica legitur iste hymnus 
multo quam apud Latinos auctiór ; nam post verba : 
εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός. ᾽Αμήν, adduntur alia plura, 
nempe xa0' ἑκάστην ἡμέραν εὐλογήσω σε, et reli- 
qua, hoc est, « singulis diebus benedicam te. » Quod 
si hunc hymnum respiceret Didymus, credibile vix 
foret, enm ab Hilario Pictavieusi episcopo compo- 
situm fuisse: quod tamen nou pauci scripsernat, 
ut monent Maurini monachi in przefatione in. Hila- 
rii Opera, pag. 7, tom. |. Facilius crediderim, a 
S. Hilario eumdem hymnum Latine duntaxat con- 
versum fuisse, et, cnm ipse ab exsilio rediit, in La- 
tinai Ecclesiam invectum, nisi prius a Telesphoro 
papa invectus fuerat. 

(41) Sine confusione. Naturarum scilicet divinze 
et humauz. Similia dictavit Didymus Enarratioue 
in primam Joannis Epistolam ad cap. 4, Eutychia- 
norum blasphemiam, que Ecclesiam postnodum 
turbavit, in antecessum profligans. Vide, si libet, 
Tertullianum in libro adv. Praxeam, cap. 27 οἱ 29, 
atque Ambrosium in libro De Incarnaionts Dominice 
sacramento, cap. 6, num. 44 et seqq. 

I Pro ipsis. Joan. xvn, 19. 
(15) Non derelinques. Psal. xv, 10. 
(14) In inferno. Graeca editio, εἰς ἄδην. Didymus, 


s &bov. 
(15) Multis in locis. Rom. 19, 24 ; Act. n, 4, 


etc. 
(16) Apud Mattheum. Matth. xxvi, 61. 
( m Solvite, Non in Luca exstant hiec, sed Joan. 
n, 19. 
(18) Poteslatem, Joan. x, 18. 


o 


el 


8063 


CAP. XV. 

Ejusdem modi est etiam responsum, quod le- 
gisperito datum fuit. Cum enim is Domino ut ho- 
mini, eum tentans, dixisset, « Magister (19) bone, » 
respondit Christus : « Quid me dicis bonuimn ? Nenio 
bonus, nisi unus Deus.» Nempe illud, « Nemo bo- 
Dus, » refertur ad genus homiuum; et illud, « Nisi 
unus Deus,» ad consubstantialitatem divinarum 
hypostasium. Quasi dicat : Si eni nosti me bo- 
num, confitere(20) me esse Deum zqualem, οἱ si- 
milem Patri ut secundum bonitatem, ita et seeun- 
dum essentiam. Humanitas enim participatione bo- 
nitatem possidet; Deitas vero est apex bonitatis, et 
vita, et lux, et veritas, et pax, et charitas. Subjun- 
git autem : « Ego lux (21) in mundum veni, ut omnis 


qui sequitur me (22), iu tenebris non maneat. » D 


Utque hxc ita esse persuadeat legisperito, ait : 
« Veude (25) ownia quz habes, et veui, et. sequere 
me. » Quod tamen non fecit legisperitus voluntaii 
succumbens suz innatam bonitatem non habeuti. 
Filium porro bonum esse, Scripture testimoniis 
probatum est in primo λόγῳ (34). Quid autem ad 
demonstraudam 369 Filii bonitatem majus afferri 
potest, quam quod ipse operibus magis, quam ver- 
bis se natura bonum esse ostendit, juxta illum, qui 
ait : « Coepit (243) Jesus et facere, et docere ?» Niui- 
rum « facere » quidem cepit, cum semetipsum exi- 
nawivit, et formam servi pro servis accepit, et 
queulibet morbum, omnemque infrminitatem sana- 
vit, el demones ejecit, et inare bominibus pervium 
fecit, et famelicas turbas in deserto saturavit, et 
servorum pedes lavit, et propter suarum manuum 
ligmentum injurias sibi a figmenti ipsius manibus 
ο Mlatas perpessus est, et centupla (25) benefacienti- 
bus bona subministravit, et vitam zternam addi- 
dit, « Docere » autem coepit, cum ait : « Vende (26) 
omnis, qux: habes, el da pauperibus, et veni, se- 
quere me; » et: « Quod tu (27) odisti, alteri ne (e- 


(19) Magister. Marc. x, 17 et 18; et Matib. xix, 
460 et 17; et Luc. xviii, 18 et 49. 

(20) Coufitere. Codex, ὁμολόγησέν µε. Lego ὁμο- 
λόγη τόν με. 

(21) Ego lux. Joan. ΧΙΙ, 46. 

(22) Qui sequitur me. Graca editio : ὁ πιστεύων 
εἰς ἐμέ, id est, «qui credit in we» 

(25) Vende. Luc. xvin, 22. Vide etiam Mauh. 
xix, 21 ei Marc. x, 21. 


(34) In primo Aórq. Vide not. 2, pag. 157. Por- 
ro de Filii bonitate nonnulla dictavit Didymus in 
libro De Spiritu sancto, num. 55, plura vero supe- 
rius lib. 1, cap. 18, pag. 50 et seqq. Affirmare ta- 
men non ausim, eum hie, dum « primum » λόγον 
citat, alterutrum ex duobus iis locis spectare. Am- 
brosius quoque in libro n De fide, cap. 2, osteudit, 
Filium esse e bonum. » 

(24*) Capit. Act. t, 1. Lege, si libet, Didymi 
fragmentum a Joanne Damasceuo iu / Parallelis 
allatum tit. 47, pag. 515; quod affertur eiiam ab 
Antonio Melissa in Senteniiis sermone, seu cap. 48. 

(35) Centupla. Respicit illud Matth. xix, 29 : 
« Centuplum (Grace ἑκατονταπλασίονα) accipiet, οἱ 
vilam aeternam possidebit» 

(26) Veude. Luc. xvin, 22. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


g74 
KE. IE. 

Καὶ ἡ πρὸς τὸν νομιχὸν ἀπόχρισις, τὸν πειραστι- 
κὠς εἰπόντα ὡς ἀνθρώπῳ τῷ Kuplp, « Διδάσχαλε 
ἀγαθξ, » xal ἀχούσαντα, « Τί µε λέγεις ἀγαθόν, O2- 
δεὶς ἀγαθὸς, εἰ μὴ εἷς ὁ θεὸς, » τοιαύτη τίς ἔστιν. 
Τὸ, « Οὐδεὶς ἀγαθὸς, » εἰς τὸ γένος των ἀνθρώπων ΄ 
τὸ, « El μὴ εἷς ὁ θεὸς, » εἰς τὸ ὁμοούσιον τῶν θείων 
ὑποστάσεων Φέρει. El γὰρ οἶδάς µε, φησὶν, ἀγαθὸν, 
ὁμολόγησόν µε Θεὺν (coy xal ὅμοιον, ὡς χατὰ Tiv 
ἀγαθότητα, οὕτως χαὶ χατὰ τὴν οὐσίαν ὑπάρχοντα 
τοῦ Πατρός. Ἡ γὰρ ἀνθρωπύτης µεταλήψει τὴν &ya- 
θότητα κέχτηται ' dj δὲ θεότης ἄχρα ἀγαθότητος, xai 
ζωὴ, καὶ φῶς, χαὶ ἀλήθεια, καὶ εἱρήνη, καὶ ἀγάτη 
ἑστίν. Kal ἐπάγει» « Ἐγὼ φῶς εἰς τὸν xóapov ἑλή- 
λυθα, ἵνα πᾶς ὁ ἀχολουθῶν µοι Ev τῇ σκοτίᾳ μὴ 
µείνῃ. » Πείθων τε τὸν νομιχὸν ταῦθ) οὕτως ἔχειν, 
εἶπε᾽ «Πώλησον πάντα, ὅσα ἔχεις, xal δεῦρο, ἀχο- 
λούθει uot. » Ὅπερ οὐχ ἐποίησεν ἠττώμενος τῆς 
γνώμης, o0x ἐχούσης ἔμφυτον τὸ ἀγαθόν. Ἔμαρ- 
τυρήθη μὲν οὖν ἡ ἀγαθότης αὐτοῦ Ew τῷ α’ λόχῳ. 
T( δὲ ἂν εἴη εἰς ἀπόδειξιν μεῖζον τοῦ ἔργοις μᾶλλον 
ἢ λόχοις δειχνύντος τὸ ἑαυτοῦ φύσει ἀγαθδν, χατὰ 
τὸν λέγοντα. « "Ἡρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν τε xal &- 
δάσχειν; ---εποιεῖν» μὲν, ἓν τῷ χενῶσαι ἑαντὸν [176], 
χαὶ μορφὴν δούλου ὑπὲρ τῶν δούλων λαθεῖν, θερα- 
πεῦσαί τε πᾶσαν νόσον χαὶ πᾶσαν µἀλαχείαν, xai 
δαίµονας ἀπελάσαι, καὶ θάλασσαν ἀνθρώποις ποιησαι 
βατὴν, καὶ πεινῶντας ὄχλους Ev ἑοτμίας ἐμπλῖσαι, 
xai δούλων νίφαι τοὺς πόδας, xai διὰ τὸ πλάσμα 
τῶν ἰδίων χειρῶν, ὑπὸ τῶν χειρῶν τοῦ πλάσματος 
παθεῖν, καὶ ἑχατονταπλασίονα τοῖς εὖ ποιοῦσι χορτ- 
γεῖν ἀγαθὰ, xal προστιθέναι ζωὴν αἰώνιον" « δ:24- 
σχειν » δὲ, «Πώλησον,' ὅσα ἔχεις, χαὶ δὸς πτωχοῖς, xal 
δεῦρο, ἀχολούθει pov: » xal, « Ὅ σὺ μισεῖς, ἄλλῳ μὴ 
ποιῄσῃς' » xal, « Μὴ ἀποδῶτε xaxby ἀντὶ xaxo5^ 
καὶ,» "O« ἐὰν ποιήσῃ ἑνὶ τούτων τῶν ἑλαχίστων, 
ἐμοὶ ἁποίησεν * » xal, « Παντὶ τῷ αἰτοῦντί σε δἼδου » 
xai, « ᾿Αγαπήσεις Κύριον τὸν θεόν σου ἐξ ὅλτς τη; 


(47) Quod tw. In libro quidem Tobiz legitur 
cap. iv, vers, 19: *O μισεῖς, μῃδενὶ ποιήσῃς, id 
est : « Quod odio habes, nemiui feceris. » Quorum 
verborum loco Vulgata translatio eodem capite 
vers, 16, hac habet : « Quod ab alio oderis fieri 
bi, vide ne tu aliquando alteri facias. » Atque 
hune ipsum Tobis locum spectans fortasse Didy- 
mus in lib. De Spiritu sancto, num. 39 ait : « Quod 
tibi non vis fieri, » et extera, Verum in praesenti 
segmento non tam Tobia librum respicere videtur, 
quam Evangelium, aut certe Novuin Testamentun : 
in quo etsi eadem won exstent verba, idem lamen 
fere exstat sensus. Nam Matth, vit, 12, legitur : 
« Quaecunque vultis , ut faciant. vobis, el vos facile 
illis, » et Luc. vi, 51 : « Prout vultis, ut faciant vo- 
bis homines, et vos facite illis similiter. » Quin imo 
in Actis cap. xv, versiculo cum 20, tum 29, non- 
nulla olim exeuplaria habebant , ei nunc quoque 
aliqui codices, et Complutensis editio habeut boc 
additamentum : Κάὶ ὅσα ἂν μὴ θέλουαιν ἑαυτοῖς rl 
νεσθαι, ἑτέροις μὴ ποιεῖν , id est, « et quiecunque 
nolunt sibi deri, aliis non facere. » Quse verba ct- 
tantur ab Irenzo lib. ii, cap. 12, num. 14, atque? 
Cypriano lib. i Testiimoniorum ad Quirinum cap 
119 , duui citant eum Actorum locum. 


$65 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


866 


φνχῆς σου, xal ἐξ ὅλης τῆς Ισχύος σου, xai ἐξ ὅλης A ceris; » et : « Nolite (28) reddere malum pro malo; » 


τῆς διανοίας σου * καὶ τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν’» 
xal, « Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες, ὅτι ἐμοὶ µαθη- 
val bove, ἐὰν ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. » Καὶ πῶς δὲ οὖχ 
ἔστιν, ὦ αἱρετικὲ, ἀγαθὺὸς foa τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ, ὃς 
Τε ταῦτά σοι λέγοντι συγγνώµην ἔχει; 


et : « Quicunque (29) fecerit uni ex his minimis, 
mihi fecit; » et; « Omni (50) petenti a te, da; » et: 
«Diliges (51) Domisum Deum tuum (22) ex tota anima 
tua et ex totis viribus tuis et ex tola mente tua, 
et proximum tuum sicut te jpsum;»et : « In 


hoe (53) cognoscent omnes, quod mei discipuli estis, si diligitis invicem (54).» Quomodo autem, o hzretice, 
bonus non est sque ac ejus Pater, cum tibi hzc dicenti parcat? 


|. ΚΕΦ. IG'. 

Διὰ πάντων αἱρεσιομαχεῖν ἐγνωχότες, xai «hv πρὸς 
Τιμόθεον τοῦ Παύλου φωνὴν, τὴν λέγουσαν * « Ti δὲ 
βασιλεῖ τῶν αἰώνων, ἀφθάρτῳ, ἀοράτῳ, µόνῳ cogi 
θιῷ τιμὴ χαὶ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. Αμήν" » xal 
τὴν, « Μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰχῶν ἁπρόσιτον» 
χαὶ τὴν £v. Εὐαγγελίῳ χειμένην. « "Iva. γινώσχωσί 
σε, τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν, xal ὃν ἁ πέστειλας Ἰη- 
σοῦν Χριστόν» » xaX τὴν διαγορεύουσαν προφητείαν * 
« Ἐγὼ ἐξέτεινα [176 b] «bv οὐρανὸν μόνος: » οὐχ 
εἰς δέον ἐχδέχονται' φάσχοντες τὴν « μόνος » xal τὴν 
« ἀληθινὸς Θεὸς » λέξιν μὴ ἐπιδέχεσθαι δευτέραν, f 
τρίτην ὑπόστασεν, ἔχειν δὲ τὴν ἀναφορὰν εἷς µόνον 
*v Πατέρα. Ἡ δὲ « μόνος » χαὶ ἑνός ἐστι λέξις, 
ῥδάχις ἂν εἴρηται ἐπὶ τῆς Τριάδος τῇ Γραφῇ, διὰ τὸ 
ly µονάδι θεότητος ὑπάρχειν αὐτὴν, χαὶ « μοναρχίαν » 
ἔχειν εἴρηται. Διὸ ἡ ταυτότης « μόνος,» Ἡ ἐχείνης, f| 
ἅἃμα τῶν δύο, f) τῶν τριῶν ἀχράντων ὑποστάσεων 
μνημονεύει, ἢ χωρίς. "Exc δὲ οὕτω, ἑῤῥήθη πρὸς ἀντ- 


370 CAP. XVI. 

Cum pro sua heresi omnibus modis (55) pugnare 
statuerint, Pauli quoque ad Timotheum scribentis 
sententiam perperam accipiunt, qui sic se habet : 
ε Regi (56) autem sxculorum incorruptibili, invisi- 
bili, soli sapienti, Deo honor et gloria in szcula (57). 
Ámen; » et hanc aliam : « Qui solus (58) habet 
immortalitatem, lucem habitans inaccessibilem ; » 
et illam, qux est in Evangelio : « Ut cognoscant (59) 

te solum verum Deum, et quem misisti Jesum 
Christum ; » et prophetz verba : « Ego (40) extendi 
colum solus.» Aiunt enim vocibus « solus, » et 
« verus Deus, » secundam, aut tertiam hypostasim 
excludi; habere autem eas voces relationem ad 
solum Patrem. At vero vox «solus » quotiescunqne 
etiam de Trinitate in Scripturis dicitur, de uno di- 
citur, eo quod bzc sit in unitate deitatis : unde 
Trinitatis dicta est « monarchia, » quod est, unius 
regnum, sive una regnantium majestas. ]taque (14) 


εξέτασιν τῶν xaAJoupévtoy φευδωνύμων θεῶν, ὥσπερ ϱ vocabulo « solus » Trinitatis identitas denotatur, 


ἀεὶ τὴν δαιµόνιον πολυχοιρανίαν ἐχθάλλει, ἀχουσάν- 
των’ € θεοί &oxce* » ἵνα µηχέτι ὤμεν δεδουλωμµένοι 
ὑπὸ ταλαὰ, xal πολύμορφα, xol τρεπτὰ, xai ivs- 
βόγνωμα στοιχεῖα, ἐπὶ τὴν πορνείαν ταύτην σχορπἰ- 
ζοντες τὰ νοήματα ἡμῶν, χατὰ τὸν λέγοντα.' «Πρώτη 
πορνεία, ἐπίνοια εἰδώλων. » Ἠρὸς τούτοις, xal ὅτι 
οὐχ ἁρμόττει χτίσµατι χυρίως xat χαθ) ἅπαξ ἡ « µό- 
νος» xà ἑνὸς λέξις, τῷ «εἶναι πάντων, f| πολλῶν 
ἃμα χοινόν τι, διὰ τὺ πάντα ἔχειν πολλὰ ὁμοούσια 
χαὶ ὀμοειδή, ὡς ἓν τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ χεφαλαίῳ 
τοῦ πρώτου ἐῤῥήθη λόγου. Ἡ δὲ, « Μόνος ἔχων ἆθα- 
νασίαν, » xai fj, « ᾿Αοράτῳ µόνῳ σοφῷ θεῷ, » φωνὴ 
ἐγράφη, διὰ τὸ μηδὲ Ev χτίσµα ἔχειν dg" ἑαυτοῦ χαὶ 
παντὶ τὸ ἀθάνατον xal ἀόρατον, χαὶ σοφὸν, ἀλλ 


et hanc Scripture significant, sive deitatem com- 
memorent, sive duas simul ex perfectissimis íllis 
hypostasibus, aut omnes tres, aut seorsum singu- 
las. Preterea dum sic loquitur in allatis locis Scri- 
ptura, eos respicit, qui falso dicuntur dii : qua 
ratione dztemoniacam multorum dominationem (42) 
semper excludit, et ab ea nos, quibus dictum est, 
« Dii estis (45), » avertit; ne simus servientes (44) 
sub miseris (45), et multifornibus, et mu:a- 
bilibus, et discordibus elementis, cogitationes no- 
stras in hac fornicatione dissipaudo, juxta illum, 
qui ait : « Prima (46) fornicatio est excogitatio ido- 
lorum. » Insuper in objectis textibus ideo sie lu- 
quitur Scriptura, quia vox. « solus, » illius propria, 


(28) Nolite. Rom. xu, 17 : Μηδενὶ xaxhv àv p — (44) Itaque. Codex hoe in loco, a voce διό usque 


χαχου ἀποδιδόντες. Vide etiam 1 Petr. 11, 9, εἰ 
Maub. v, 59, 40, 41, 44. 

(29) Qvicunque. Matth. xxv, 40. Sensum citat. 

(30) Ümni. Luc. vi, 30. 

(91) Diliges. Luc. x, 27. 

(33) Tuum. Biblia bic addunt : à ὅλης τῆς xap- 
δίας σου, id est, « ex toto corde tuo. » 

(99) In hoc. Joan. xu, 35. 

(34) Si diligitis invicem. Greca editio eodem 
Sensu ; ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις. 

(39) Omnibus modis. In. Graco, διὰ πάντων, 
la Alexander Alerandrinus tom. l| Conciliorum 
Ρὰρ. 16, ed. Venetze ait : διὰ πάντων ἀνενδεῆς, id 
el, t nullius plane rei indigens. » 

Regi. 1 Tim. 1, 17. 

ὃν In secula. Biblia : « in 5θευία seculorum. » 

(93) Qui solus. I Tim. vi, 16. 

(99) Ut cognoscant. Joan. xvii, 3. 

MU Ego. Isa. xii, 24. 


ad ἡ χάρις, adeo depravatus est, uf non pauca «e 
meo addere ant im mutare coacius fuerim in ver- 
sione. Pro te lego ωρίς. 

42) PE η Codex mendose 
πολυχυρανίαν pro πολυχοιρανίαν. Opponitur vero 
ista monarchia. Ilia multitudinem deorum, hac Dei 
unitatem signilicat. 

(45) Di estis. Psal. Lxxx1, 6. 

(44) Servientes. Ex ep. ad Gal. 1v, 5, ubi legitur $ 
Ὑπὸ τὰ στοιχεῖα τοῦ χόσµου Ίμεν δεδουλωµένοι, id 
est, « sub elementis mundi eramus servientes. » 

(485) Miseris. Codex, τὰ λά. Pro λά non lego ad. 
id est, « lapidis, » quia nimis dura esset ea lectio. 
Sed pro τὰ λά lego ταλαά. Simili modo Paulus in 
Ep. ad Gal. iv, 9, hujusmodi elemeuta, nempe ethini- 
corum deos, vocat àác0evij xal πτωχὰ στοιχεῖα, id 
est, « infira et egena elementa. » 

(46) Prima. Sap. xiv, 19. Biblia pro πρώτη Xope 
νεία liabent ἀρχὴ πορνείας. 


86] . ΡΟΥΜ ALEXANDRINI 808 
qui unus sit, creature proprie et absolute non con- A εἰληφέναι παρὰ τοῦ δηµιουργήσαντος You, vou uó- 


venit : est enim creatura quid omnium simul , aut 
multorum commune; 371 nulla est enim, que 
multas non habeat ejusdem cum ipsa substantiz, 
et forme, sicut in xiv capite primi sermonis (aut 
libri) dietum fuit. Verba vero illa, « Solus habens 
immortalitatem, » et illa « Invisibili, soli sapienti (47) 
Deo, » ideo in Scriptura dicta sunt, quia nuila 
creatura habet ex seipsa et omnimode (48), ut sit 
immortalis, et invisibilis, et sapiens; sed a creatore 
Filio, qui solus inodo quodam unico cum Patre, et 


γως σὺν Πατρὶ xal Πνεύματι ὑπάρχοντος ταῦπι, 
ὕπαρξιν ἀθανασίας xai ἀορασίας ' ὡς Παῦλον Υρᾷ- 
φειν Κορινθἰοις τὸ πρῶτον; « TU δὲ [177 a] ἔχει, 
ὃ οὐχ ἔλαθες; El δὲ ἔλαθες, τί χαυχᾶσαι ὡς μὴ iz- 
θών; » Καὶ διὰ τοῦτο μηδὲ τὰς λέξεις ταύτας χυρίως 
πρέπειν ποιηµατι. Ἔστι γὰρ θνητὸν δυνάμει, Ὁ 
μὴ ἔχον οἴχοθεν τὸ ἀθάνατον, ἀλλὰ xa δυνάµενον, εἰ 
θελήσοι τυχὸν ὁ ποιῄσας, χαὶ τὸ ἀποσθεσθῆναι, χαθὶ 
ἐν Εὐαγγελίῳ εἶπεν. ε«Φοδήθητε δὲ μᾶλλον τὸν ὃ»- 
νάµενον ψυχἠν xal σῶμα ἀπολέσαι ἓν γεέννῃ. » 


Spiritu est haec, accepit ut. exsisteret immortalis et invisibilis: adeo ut Paulus in prima ad Curinthios 
scribat : « Quid autem (49) habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi nou 
acceperis? » Átque ob hanc ratjonem hz voces proprie ne conveniunt quidem creature. Quod enim 
de suo non habet immortalitatem, potentia mortale est; quin etiam potest, si forte voluerit Conditer, 
exstingui, juxta id, quod in Evaugelio legitur : « Timete (50) autem magis eum, qui potest corpus el 


animam perdere in gehenna. » 


Cum hac ita se habeant, nihil prohibet, quomi- B Τούτων οὕτως ἐχόντων, οὐδὲν κωλύσει πρὸς πλείουα 


nus ad majorem doctrine perspicuitatem unum- 
quodque capitulum peculiariter persequamur. Illud 
ergo, « Regi seculorum incorruptibili , invisibili , 
soli sapienti, Deo,» scripsit Paulus, postquam 
multa prius mundana enarraverat in Epistola ; et 
illa omnia respiciens, qua enarravit, ea verba sub- 
juuxit, ut manifestum erit unicuique Epistolz 
sensum attendenii. lllud vero, « Solus habens im- 
mortalitatem , lucem habitans inaccessibilem , » re- 
late ad creaturam scripsit, ut dictum est; nam vita 
slerna, el incorruptibilitas, est immortalitas. Ac 
vocabula, « veritas, » et «sapientia, » xquivalent 
vocabulis « verus, » et « sapiens; » hac autem ab- 
solute ac simpliciter sunt solius Dei ; Filium vero, 
εἰ Spiritum sanctum hzc esse, sapientiam nempe, 
ac veritatem, testantur Scriptura. Ac si, quemadmo- 
dum Pater creat, sanctificat, justificat et deificat 
eos ad quos venit, eodem modo etiam Unigenitus, 
et Spiritus Dei bac facit; proprie ergo cum Filio, 
tum Spiritui Dei convenient nomina illa, « solus, » 
et « verus, » et «sapiens, » et «invisibilis Deus, » 
et « solus habens immortalitatem, » quomodo con- 
veniunt Patri : similique ratione ipsi conveniet lo- 
cus eliam Scripture, in quo 379 de Unigenito 
dicitur : « Hic est (51) Deus noster, non reputabi- 
tur alter in. comparatione illius. » Quibus enim re- 
bus, ut ita loquar, Pater differt a creatura, iis omni- 
bes etiam Filius, et Spiritus Dei similiter ab ea 
differt. Nam quomodo solus Pater ea qua diximus, 
habere potest ? si vera sunt quz de Filio, et Spiritu 
sancto ait Scriptura, ac si verum est illud : « Sicut 
Pater vitam habet, sic dedit Filio vitam habere, » 
ut capitulo etiam proxime sequenti dicemus. lllud 
vero, « Ut cognoscant te solum verum Deum, et 
quem misisti Jesum Christum, » Filiun simul 
comprehendit, et zequalem ostendit Patri, cum quo 


(47) Soli sapienti. In libro De Spiritw sancto 
num 21, eodein modo hzc Pauli verba explicat : 
ait eniin : Deus vero non alterius sapientis parti- 
cipatione, neque aliunde sapiens effectus, dictus 
est « Solus sapiens, » et (rectius codex noster pro 
et habei sed ) generans sapientiam, οἱ alios faciens 


εὐμαθίαν ἔχαστον ἰδιαξόντως ἐξεργάσασθαι fr. 
Τὸ μὲν οὖν, « TQ βασιλεΐ τῶν αἰώνων , ἀφθάριῳ, 
ἀοράτῳ, µόνῳ σοφῷ c » ἔγραφε, πολλὰ προδ:- 
ηγησάμενος χοσμιχὰ ἐν τῇ Ἐπιστολ]ῇ, xa xz:i 
πάσης τῆς διηγήσεως ἑπαγαγὼν τοῦτο, ὡς Era 
σαφὲς παντὶ τῷ προσέχοντι τῇ ἐννοίᾳ της Ἔπιστι- 
λῆς. Τὸ δὲ, « Μόνος ἔχων ἀθανασίαν, qux olx 
ἁπρόσιτον, » ὡς πρὸς τὴν χτίσιν ἐπέστειλε, χαθὰ 
εἴρηται. Ἡ γὰρ αἰώνιος ζωὴ, xat fj ἀφθαρσία, ἀθα- 
vacía ἐστί * χαὶ ἡ εἀλήθεια, » χαὶ « σοφία » M5 
ἰσοδυναμεῖ τῷ « ἀληθινῷ » χαὶ « σοφῷ » ῥήματι' 
χαθάπαξ δὲ ταῦτά ἐστι µόνου θεοῦ' μεμαρτύρητα 
δὲ ταῦτα εἶναι ὁ Υἱὸς xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα. Καὶ ci, 
ὥσπερ ὁ Πατὴρ δημιουρχεῖ, ἁγιάζει, δικαιοῖ και 


 θεοποιεῖ τοὺς πρὸς οὓς Ὑίνεται, τὸν ἴσον τρότον xxt 


ὁ Μονογενὴς, xal τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ποιεῖ" χυ- 
ρίως ἄρα τῷ τε Yl, τῷ τε Πνεύματι τοῦ θεοῦ τὸ, 
« μόνος, » xaX « ἀληθινὸς, » xai « σοφὸς, χαὶ 
« ἁόρατος θεὸς, » xai « μόνος ἔχων ἀθανασίαν, » 
ὡς τῷ Πατρὶ ἐφαρμόσει ' χαθάπερ xat αὐτῷ pb 
1 περὶ τοῦ Μονογενοῦς λέγουσα Γραφή" « Οὗτος ὁ 
θεὺς ἡμῶν' οὐ λογισθήσεται ἕτερος πρὸς [177 ^| 
αὐτόν. » Πᾶσιν γὰρ, ἵν οὕτως φράσω, οἷς ὁ Ila:tp 
τῆς Χτίσεως διαφέρει, xal ὁ Υἱὸς, xai τὸ Ίνευμα 
τοῦ Θεοῦ ὁμοίως διαφἑρει. Πῶς γὰρ λοιπὺν p^vs 
ἔχει τὰ προλεχθέντα ὁ Πατὴρ, εἰ ἀληθεύει τὰ περὶ 
τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος γεγραμµένα, καὶ 
τὸ, « Ὥσπερ ὁ Πατὴρ ζωὴν ἔχει, οὕτως ἔδωχε τῷ 
Υἱῷ ζωὴν ἔχειν, » ὡς xat τὸ προσεχὲς τούτῳ xtzi- 
λαιον ἐπιδείξει; Τὸ δὲ, ε "Iva γινώσχωσί σε, «ὃν 
µόνον ἀληθινὸν Θεὸν, καὶ ὃν ἀπέστειλας "Insow 
Χριστὸν, » συµπεριέχει xal τὸν Υἱὸν, καὶ δείχνυσυ 
ἴσον τῷ Πατρὶ, μεθ) οὗ νοεῖται καὶ τὸ Πνεῦμα 
αὐτοῦ. Ἡ δὲ ἀποστολὴ τὴν οἰχονομίαν not. Ἡ 
δὲ, « Ἐγὼ ἐξέτεινα τὸν οὐρανὸν μόνος, » qul, ovr 
ἔστι τοῦ Ἡατρός. Ἐπεὶ πῶς ἄληθες τὸ πάντα δὲ 
sapientes. 
(18) Omnimode. Codex , παντί. Malim, πάντη. 
(489) Quid autem. 1 Cor. iv, 7. 


50) Timete, Matth, x, 28. 
BT Hic est. Baruch, ui, 36. 


869 


DE TRININATE LIBER TERTIUS. 


870 


τοῦ ὙΥϊοῦ γεγενῆσθαι;, "H γνώτωσαν xai περὶ τοῦ A subintelligitur etiam ipsius Spiritus. Missio autem 


YloU ὁμοιότροπον ἐν τῷ Ἰὼδ προφητικῶς εἰρῆσθαι : 
ε 'O τανύσας *by οὐρανὸν μόνος, xal περιπατῶν 
ὡς ἐπὶ ἑδάφους ἐπὶ θαλάσσης. » Αὐτὸς yàp, ὡς 
πᾶσιν χκαταφανὲς, ἀεὶ μὲν, οὐχ Ἠκιστα δὲ ἐν τῇ 
ἐνανθρωπήσει ἐθαυματούργησεν, χαὶ ὡς ἓν πεδίω 
ἐδάδισεν ἐπὶ τῆς ὑγρᾶς. 


incarnationem significat. Demum verba illa, « Ego 
extendi colum solus, » non sunt Patris : alioquin 
quomodo verum (52) erit, « omnia per Filium facta 
esse? » Aut (55) etiam de Filio similiter in Jobo pro- 
phetice dictum esse norint : « Qui extendit (54) cc. 


7 lum solus, et ambulat in mari velut in pavimento. ^ 


Ipse enim, ut omnibus manifestam est, semper quidem, sed maxime in Incarnatione mirabilia opera : 


tus est, et in aqua velut in planitie ambulavit. 


Μαρτυρεῖται δὲ χαὶ ἐπὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς µνηµονευ- 
θεῖσιν ὁ .Y Bo, xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα οὕτως. Περὶ µό- 
vou μὲν ἀληθινοῦ θεοῦ, ὡς ἡνίχα περὶ μὲν τοῦ Υἱοῦ 
Ἰωάννης αὐτῇ λέξει ἀληθινὸν θεὸν αὐτὸν εἶναι, xal 
μονογενη θεὸν ἀναφθέγγεται  Ἰούδας µόνον Δεσπό- 
την χαλεῖ. χαὶ ὁ προφήτης λέγει’ « Σὺ el ὁ θεὸς 6 
ποιῶν θαυμάσια, σὺ εἶ μόνος Gebc μέγας: » xat 
ἑτέρωθε: « El; ἅγιος, efc Κύριος Ἰησοῦς Χριστός. » 
Περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς ὅταν Παῦλος, ὁ συν- 
έσεως πλήρης, Πνεῦμα τοῦ θεοῦ xai Πατρὸς, χαθὰ 
ἡμῖν τὸ ἡμῶν πνεῦμα, εἶναι [178 a] αὐτὸ μαρτυρεῖ, 
Καὶ πάλιν γράφει’ « Ταῦτα πάντα ἐνεργεῖ τὸ By 
καὶ τὸ αὑτὸ Ἠνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑχάστῳ, χαθὼς 
βούλεται. » Περὶ μὲν σοφίας, ὡς ἠνίχα περὶ μὲν τοῦ 
Υιοῦ ὃ μνημονευθεὶς σεµνότατος Υράφει Παῦλος * 
« Χριστὸν θεὸν δύναμιν, xal Θεοῦ σορίαν. » xa, 
"Ev « slot πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ 
γνώσεως  &móxpugot. ». Καὶ Δανῖδ φάλλει' ε Ὡς 


Sed preter ea qux: commemorata sunt, alia de 
Filio et Spiritu sancto testimonia addi possunt in 
.hunc modum. De solo quidem vero Deo, ut cum 


p Filium Joannes esse pronuntiat his ipsis verbis ve- 


rum Deum (55) et unigenitum Deum (56); ac 
Judas (57) eum vocat solum Dominum; et Pro- 
pheta inquit: « Tu es (58) Deus faciens mirabilia. 


. Tu es solus Deus magnus; » et alibi : « Unus (59) 


sanctus, unus Dominus Jesus Christus. » De Spiritu 
autem sancto : ut cum Paulus intelligeptizi plenus 
Spiritum Dei et Patris ità eidem (60) esse testatur, 
sicut nobis noster est spiritus ; el cum rursus scri- 
bit : « Hzc omnia (61) operatur unus et idem Spiritus, 
dividens seorsum unicuique, prout vult. » Et de Sa- 
pientia quidem : ut cum de Filio quidem commemora- 
tus gravissimus vir Paulus scribit : « Christum (62) 
Dei (62) virtutein, et Dei sapientiam ; » et: «Iuquo (64) 
373 sunt omnes thesauri sapienti, et scientie 


ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε! Πάντα ἓν σοφίᾳ C absconditi. » Et David psallit : « Quam magnilfi- 


ἑποίησας.» Καὶ ὡς Ἡσαῖας προφητεύει’ «Καὶ 
αὐτὸς σοφὸς Ίγεν bm αὐτοὺς χαχά.ι Περὶ δὲ τοῦ 
ἁγίου ἨνεύμαΏς, ὡς ὅταν Ἡσαῖας προφητεύη * 
« Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, Πνεῦμα σοφίας xci συνέσεως, 
Πνεῦμα βουλης χαὶ ἰσχύος, Πνεῦμα γνώσεως xai 
εὐσεθείας.» Περὶ δὲ ἀφθαρσίας xaX ἁἀθανασίας, 
προείρηται μὲν Ίδη, οὗ µέντοι ἄτοπον xai ἄλλα 
παραθέσθαι ' ὡς ἠνίχα, περὶ μὲν τοῦ φυχοδότου 
Μονογενοῦς, οὗ «b ἥμμα, xal dj ἀχοὴ, xai ἡ δίχη, 
χαὶ Ἡ φιλανθρωπία µπανταχοῦ ἑἐφέστηχε, Δανῖδ 
μελῳδεῖ” «Σὺ ὁ αὐτὸς eT, καὶ τὰ ἔτη σου οὐχ ἐχλεί- 
qoucty* » xal, «€ El; τὸν αἰῶνα, Κύριε, ὁ λόγος σου 
διαμένει ἓν τῷ οὐρανῷ.» Περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος, τοῦ τὰ σύμπαντα τρέφοντος, χαὶ θείαις ἀχτῖ- 
σι καταλάμποντος, καὶ ἕως xal ἐπὶ τοὺς ἀπολειπο- 


(52) Verum. Codex, ἄληθες, proparoxytone. Vide 
pag. 161, not. 15. 

(53) Aut. Codex, 4. Legendum vel f, id est, 
« qua ratione, quo mudo : » vel fj, id est, «aut, » ut 
et lego. 

(54) Qui extendit. Job 1x, 8. 

(55) Verum Deum. Ep. 1 Joan. v, 20. 

(56) Unigenitum Deum. Joan. 1, 18. Vide not. 16, 


ag. 16. 
, (57 Judas. Vers. 4. ' 
(58) Tw es. Psal. Lxxxv, 9 (seu 10). Sed Biblia 


paulo aliter. 

(59) Unus. Vide not. 10, pag. 367. 

(60) Eidem. Codex, αὐτό. Concinnior videtur sen- 
tentis, $i legamus αὐτῷ. 

(61) Hec omnia. ! Cor. xn, 11 

(62) Christum. |! Cor. 1, 24. 

(63) Dei. Codex, θεόν, id est, « Deut. » Sed 


cata (65) sunt opera tua, Domine! Omnia in Sapien- 
tia fecisti; » et ut lsaias propheta inquit: « Et 
ipse (66) sapiens adduxit super eos mala, » DeSyi- 
ritu autem sancto: ut cum Isaias prophetat : « Spi- 
ritus Dei (67), Spiritus sapientiz et intelligentia, 
Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus sclentiz et 
pietatis. » De incorruptibilitate vero, et immorta- 
litate antea. quidem dictum jam fuit, non tamen 
absurdum erit alia etiam apponere : ut cum de vi- 
vificante Unigenito (68), cujus oculus, et auditus, et 
justitia, et benignitas ubique elucet ac manet, Da- 
vid canit : « Tu idem (69) es, et anni tui non defi- 
cient ; » et: « In seculum (70), Domine, Verbum tuum 
permanet in ccelo. » De Spiritu autem sancto, qui 
omnia alit, et divinis radiis illustrat ac vel in 


mendose, nam et Biblia et Didymus ipse s:epe alibi 
habent θεοῦ, id est, « Dei. » 

64) In quo. Coloss. n, 5. 

65) Quam magnificata. Psal. cin, 25 (seu 24). 
66) Et ipse. 1sa. xxxi, 2. 

(67) Spiritus Dei. Isa. x1, 9. Graeca editio pro Θεοῦ 
ha t Κυρίου, id est, « Domini. » 

(68) Vivificante Unigenito. 1n Grzco, φυχοδότου, 
jid est, φυχοδοτῆρος, nempe, « animarum datoris :» 
ut in Orphei hymno Lxvi, ὀλθοδότης est « pecunia- 
rum dator : » et hymno xvii ? πλοντοδότης «divi- 
tiarum dator : » et Didymus ip-e, pag. 192, a1: 

“παντοδότῃη. Porro eumdem Christo titulum tribuit 
Prudentius in. /lamartigenia, versu 951, qui sic ae 
habet : « O Dee cunctiparens, anims dator, o Dee 
Christe. » Respicit autem Gen. i, 7 

(69) Tu idem. Psal. ci, 28. 

(70) In seculion. Psal. tviii, 89. 





ετὶ 


eos (71), qui a divina tege deficinnt misericors et A 


patiens est, ut aut convertantur (73), aut justo in 
altera vita supplicio puniantur : ul eum ait Scri- 
ptura: « Et incorruptus. (75), tyus Spiritus est in 
omnibus. » Iis autem qui aiunt : Nunquid ergo ani- 


ma, et angeli immorfales Xp ae et invisibilcs? - 


ita occurrendum est : Quod spectat ad immortali- 
tatem, primum quidem hoc modo : nempe horum 
immortalitas (74) eadem nequaquam est cum pri- 
mitiva et infinita immortalitate, sed longe inferior, 
tamque diversa, quam creatura a Creatore : atque 
hac de causa solus habere immortalitatem Deus 
dicitur, ut cognoscere facile possumus, si conside- 
remus, nullum ex his neque creare, nec immorta- 
litatem largiri posse, sicut solus invisibilis, et zeter- 


nus Unigenitus, et Spiritus sanctus creat, et im- p 


mortales reddit. 

Alio autem modo sic : Anim:e et angeli sunt cum 
immortales quoad immunitatem a morte essentiz- 
que incorruptibilitatem , tum mortales, quatenus 
mente aliquando corrumpuntur ; nam ex mutatione 
est, 374 quando labuntur in peccatum, ex quo su- 
pervenit mors: quo sensu Paulus scribit : « Et in 
deliciis (75) vivens vidua, mortua est; » etsi ea non- 
dum ex hac vita migraverit, sicut jam explicatum 
est (76) in libro (77), aut λόγῳ (78) de Spiritu sau- 


(11) Ac vel in eos. Codex, καὶ ἕως xa ἐπὶ τούς, 
et reliqua. Sed post ἕως videtur deesse aliquid, ac 
praeterea legendum, ἐπὶ τοῖς ἀπολειπομένοις. 

(13) Convertantur. Codex, ἐπιστρέψωμεν in prima 
persona, tum ὑπόσχωσιν iu tertia. Alterutrum for- 
tasse meudosum est. 

(75) Et incorruptus. Sap. xn, 1. 

(74) Horum immorialitas, etc, Similia scribit 
Ambrosius lib. n1 De fide, cap. 5$, num. 19 et seqq. 
Augustinus vero lib. 1 De Trinitate, num. 9 : «Vera 
imnortalitas, » inquit, «incommutabilitas est. » 

(75) Et. in deliciis. | Tim. v, 6.. Biblia : Ἡ δὲ 
σπαταλῶσα, ζῶσα τέθνηκε, id est, « Que autem in 
deliciis vivit, vivens mortua est. » 1n enarratione 
in ep. I Joannis, cap. 11, hzee dictaverat Didymus : 
« Qui non babet hanc claritatem, permanet in morte : 
Sicut erat mortua vidua, qua in deliciis degebat, 
licet communem haberet vitam. ) 

(716) Explicatum est. In. libro De Spiritu sancto, 
num. 99, hzc dictaverat Didymus : «Sed carnis 
sapientia illico, morte sibi sociata, interficit eos, 
qui juxta carnem gradiuntur, et sapiunt... Sapien- 
tia ergo carnis, cum morti juncta sit, initica est 


DIDYMI ALEXANDRINI 


873 


µένους τοῦ θείου νόμου μαχκροθυμηῦντος, ἵν fj ἐπι- 
στρέφωµεν, f] ἐχεῖσε τιµωρίαν ὑπόσχωσιν οὐ µεμ- 
πτήν ὡς ὅταν Myr: «Καὶ τὸ ἄφθαρτόν σου Πνεῦμά 
ἐστιν ἐν πᾶσιν. » Totg δὲ λέγουσιν, Οὐχ εἰσὶν οὖν 
αἱ φυχαὶ καὶ οἱ ἄγγελοι ἀθάνατοι χαὶ ἁόρα-α; 
ἁπαντητέον οὕτως Πρὸς τὸ ἀθάνατον πρῶτον xal 
ἕνα μὲν τρόπον, ὅτι τῇ πρωτουργῷ xai ἀπείρῳ 
[178 6] ἀθανασίᾳ tj τούτων οὐδαμῶς χοινωνεῖ, ύτο 
θεθηχυῖα xal διωρισµένη ἐχείνης, ὅσον δημιρὺρ- 
Ίημα Δημιουργοῦ. Καὶ διὰ τοῦτο µόνος ἔχειν àa- 
νασίαν ὁ θεὸς ἐλέχθη, ὡς ἔστι γνῶναι ῥβδιον, εἴπερ 
εἰς νοῦν βαλοίµεθα, ὅτι τούτων οὐδὲν, οὔτε δηµιο»/- 
χεῖν, οὔτε ἀθανασίαν χορηγεῖν δύναται, ὡς ὁ µόνς 
ἁόρατος xaX αἰώνιος Movorevhs, καὶ τὸ ἅγιον Πνευμι 
δημιουργχεῖ, καὶ ἀθανάτους χατασχευάζει. 


Καθ ἕτερον δὲ, ὅτι αἱ φυχαὶ xal οἱ ἄγΥγελοί cio 
χαὶ ἀθάνατοι χατὰ τὸ ἀνώλεθρον χαὶ ἄφθαρτον τῆς 
οὐσίας, xal θνητοὶ χατὰ tb φθείρεσθαἰ ποτε :j 
γνώµῃ. "Amb γὰρ προπῆς ἔστιν ὅτε πίπτουσιν εἰς 
ἁμαρτίαν, ἐξ ἧς ἐπέρχεται ὁ θάνατος ' καθ 0v 6 
Παῦλος γράφει» «Καὶ fj σπαταλῶσα χήρα τἐθνη- 
xcev* » xalzep µήπω τὸν τῇδε ὑπαλλάξασα Ρίο, 
καθὰ Ἠδη iv τῷ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐξηγ{θη 
Aóvtp. Αντιδμαιρεῖται γὰρ τῷ ἀθανάτῳ τὸ θνπ.ὸν, 


sunt voces « cum, » et. « fuerit 2], generat mortem, 
« secundum Jacobum. Sed et Ezechiel peccantem 
animam mori scribit : separatur enim jam a viis, 
qua in sapientia Spiritus collocata est. Si quis au- 
tem transcenderit vitam carnis in Spiritu, et opera 
carnis per opera Spiritus mortificfverit [codez wo- 
ster, vivificaverit], vivet beata aeternaque vila, re- 
latus in filios Dei, ei directus ín viam rectam prv- 
pter Spiritum sanctum, qui et Dei Spiritus appella- 
tur. » Si enim, «inquit, » jaxta carnem vixeriis, 
moriemini : quod si Spiritu facta carnis mortilica- 
veritis | codex noster, vivilicaveritis |, vivetis.» 
Affiuia docuit Tatianus in Oratioue contra Grac, 
num. 14. 

(71) In libro. Didymi opus De Spiritu sancto in 
tres libros ab editoribus dudum  sectus. fuit ; sed 
perperam, ut monuit Tillemontius, tom. X, in Di- 
dyuio : unum enim duntaxat librum esse consiat «t 
vetustis scriptoribus ad unum omnibus. Hierouy- 
mus in libro De viris illustribus, cap. 109, Theologi 
nostri opera recensens hisutitur verbis : «Contra 
Arianos libros duos, et de Spiritu sancto libram 
unum, quem ego in Latinum verti.» Hieronymo 


Deo ; sapientia vero Spiritus... vitam habeutibus se D consentiunt Augustinus, Eneas Parisiensis, Rauan- 


largitur eternam. » Et num. 41 : «Cum ergo ait :» 
Si Christus in vobis est, corpus quidem mortuum 
propter peccatum, « nequaquam vitiis lascivizque 
deserviens, sed mortiflcatum peccato, non commo- 
velur ad vitia : eL nequaquam erit vitale pcecato. » 
(Minus fortasse mendosa est nostri codicis lectio, 
quie est hujusmodi : «€ et mortificatum peccato, noun 
commovebitur ad vitia, et nequaquam erit vitale 
peccato). Postquam autem corpus peccato mortuuin 
fuerit, Christus in his qui sua corpora mortiflcave- 
rint, priesens Spiritum vitae ostendit per justitiam, 
sive correctionem operum virtutum immortalium 
[codez noster : per justitiam operum, sive corre- 


ptionem virtutum moralium], sive fidem Jesu Chri- 


sti, in his qui juxta fidein ilius conversantur..... 
Siquidem qui juxta caruem vixerit, morietur ila 
morte, qua: peccatum sequitur. » Peccatum «quip- 
pe, » cum consummatum luerit [in nostro codice de- 


nus, Anselinus Havelbecgensis, S. Thomas, Pasiren- 
gus, Guido Carmelita, synodus Florentina, aliique 
opus illud alleganies, ac praeterea omnes veleres 
codices, qui idem opus velut unum librum exhi- 
bent , Vallasio teste, tom. II Operum Hieronyni, 
pag. 105. In nostro sane ms. codice sic inscribitar: 
« Beati Didymi Alexandrini liber De Spiritu sancto, 
D. Hieronymo interprete. » 

(78) Aut Aópyq. Graecus libri De Spiritu sano 
titnlus, mea quidem sententia, hic fuit : Περὶ του 
dyiov Πνεύματος «Ἰόγος, non vero, Περὶ τοῦ ἁγίευ 
Πνεύματος βιθΑίον. ld confirmo ex veteri intet- 
prete, qui Hieronymi lihrum De eiris illustribus in 
Graecam linguam transtulit ; ubi enim Hieronymus 
scripsit : « De Spiritu sancto librum unum, » ille s 
verlit : Περὶ Πνεύματος ἁγίου «Ἰόγον ἔνα. M wes 
quos nunc edimus, De Trinitate libros, non λόγου». 
sed βιθλία vocavit Didymus, ut apuaret cum ex lr 


m DE TRINITATE 


xai ἀντιστοίχως τῷ θνητῳ τὸ ἀθάνατον, καὶ νοεῖται 
ἐπὶ φυχῶν xai ἀγγέλων, τὸ μὲν ἀθάνατον, ὅταν 
πρὸς τῷ θάνατον μὴ ἐπιδέχεσθαι, Ó ἐστιν μὴ δια- 
λύεσθαι, ἅτε ἀσυνθέτους ὄντας xal ἀνωλέθρους τὴν 
ὕπαρξιν, ἐὰν xal φθορᾷ γνώμης μὴ ὑποπέσωσιν, 
τοὺτ' ἔστιν, εἰ ἄτρεπτοι διαµείνωσιν τὸ δὲ θνητὸν, 
ἀντιχειμένως τούτῳ. Καθόλου δὲ ἑοίχασιν οἱ τοιον- 
τοι μὴ γινώσχειν τὰ ἀντιστρόφως λεγόμενα, xal ὡς 
o) πάντα τὰ ὁμωνύμως χατά τινων λεγόμενα πέ- 
φυχεν ἀντιστρέφειν. 'O μὲν γὰρ θεὺς παντυίως 
ἀθάνατος, ob μὴν τὸ ἀθάνατον ἤδη. Πρὸς δὲ τὸ àópa- 
τον, εἰσὶ μὲν [179 a] καὶ αἱ φυχαὶ xaX οἱ ἄγγελοι, 
&ópazot μὲν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ σώματος ἡμῶν, ἐν τῷ 
εἶναι ἐχτὸς τῶν ὁρατῶν ἰδιωμάτων (φημὶ χρώματος, 
σχήματος, μεγέθους y, ὁρατοὶ δὲ τῷ vip, Ó ἐστιν 
ὄμμα τῆς φυχῆς ΄ ἐπειδὴ μὴ ἀνέφιχτοι, ἅτε χτιστοὶ 
thv ὕπαρξίν εἰσιν, ἀλλ᾽ ἔστιν ἡμῖν νόησις περὶ αὐ- 
τῶν. Ὥστε, εἰ xal χατὰ προσθολην αἰσθήσεως 
ὀπθαλμοῦ ὄμματος ἀόρατοι, ἀλλ᾽ οὖν κατὰ ἀντίληψιν 
θεωρίας ἐπιστημονιχῆς ὁρατοί slew. Ὁ δὲ θεὸς 
ὑπὲρ τὸ ἀόρατον, xal ἀφανέστατον, xaX ὑπὲρ πάντα 
νῶν ὑπάρχων, οὐ µόνον ὄψει, χαὶ συνόλως αἰσθή- 
σε, μὴ ὑποπίπτειν, ἀλλὰ µήτε vip αὐτῶν ἀγγέλων 
ἑνορᾶσθαι, διὰ τὸ ἀχατάληπτον xal ἁπρόσιτον, πέ- 
φυχεν. Ὅτι μὲν γὰρ ἕττι θεὸς, πᾶσι γνώριµον: 5l 
δὲ, ἡ πῶς ὑπάρχει θεωρῆσαι, πάντων τῶν φυσικῶν 
ὁυσᾳλωτότατον καθέστηχεν. Ορθῷ οὖν προσεῤῥήθη 
τρόπῳ τῷ εἰρημένῳ « µόνος ἀθάνατος, σοφός τε 
c, χαὶ ἀόρατος. » 


LIBER TERTIUS '. 854 


A cto. Nam ymorBle ab immortali (79) per. oppositio- 
nem dividitur, et mortali immortale ex opposito 
respondej : et intelligijur in animabus atque ange- 
lis immortalitas, si non modo morti obnoxii non 
sint, quod est, noni dissolvantur, utpote incompositi, 
et per eorum '£ílatritiam | iinmunes a morte ; sed 
ne corruptioni quidem mentis succumbant, id est, 
si immobiles permaneant : mortalitas vero intelligi- 
tur, $i res contra se habeat. Sed videntur hzretici 
isti ea omnino ignorare, qua dicuntur reciproce (80), 
nec scire, quod non omnia qu: homonyme, id est, 
iisdem vocabulis zquivoce de aliquibus dicuntur, 
talia sunt ut reciproce dici et inverti possint, Nau 
375 Deus quidem est omnino 96 perfecte immor- 
talis : non tamen quod immortale est, continuo Deus 

B est (81). Quod vero spectat ad invisibilitatem, sunt 
quidem cum animz, tum angeli invisibiles oculo 
corporis nostri, quia carent visibilibus proprietati- 
bus, colore seilicet, habitu, magnitndine (82) : visi- 
biles autem sunt menti, qui est oculus anime: quo- 
niam iucomprehensibiles non exsistunt , utpote 
creati, sed eos mente complecti et cogitatione asse- 
qui possumus. ltaque ets speciato corporei (85) 
oculi appulsu ac sensu siot ihvisibiles , spectata 
tamen contemplatione, ac scientia, qua eos perci- 
pere valemus ei comprehendere, visibiles sunt. At 
vero Deus cum supra invisibile, et supra id quod 
maxime occultum est, et supra omnem mentem ex- 

C sistat, noo. modo sub visionem, aut omnino sub 


sensum cadere non polest, sed ne mente quidem ipsorum angelorum inspici, quod sit. incomprehen- 


sibilis et inaccessibilis. Quod enim Deus exsistat, 


emaibus notum est : quid autem, aut quomodo sit, 


create mentis speculatio azsequi non valet : quarumeunque enim naturalium rerum cognitionem 
cognitio ista» praetergreditur. Recte (84) ergo predicto modo dictus fuit « solus immortalis, et sapiens 


Deus, et invisibilis, » 
κΕΦ. IZ'. 

Ke μὴν xai τὰ παρὰ Ἰωάννῃ ἁμώμητα καὶ 
ἀκπίηπτα τοῦ πάντων Κυρίου ῥήματα, τὰ λέ- 
Yovta* « Ὥσπερ ὁ Πατὴρ ζωὴν ἔχει ἐν ἑαυτῷ, οὔ- 
τως ἔδωχε xal τῷ Υἱῷ ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ' xai 
ἐξουσίαν ἔδωχεν αὐτῷ χρίσιν ποιεῖν, ὅτι Υἱὸς ἀν- 
θρώπου ἐστίν' » xal πάλιν’ «Οὺς ἔδωχάς pot, cot 
ἦσαν, καὶ ἐμοὶ αὐτοὺς Ébuxac* » xai πάλιν: «Πάντα 
pot παρεδόθη παρὰ τοῦ Πατρός µου») xal πάλιν 


tulis secundi ac terti libri e Ρακιοπδίαμο codice 
buperius fideliter exscriptis; tum ex pag. 146, 173, 
3 οἱ 219; tum demum ος Socrate, qui libro 1v, 


*3p. 25, opus hocce appellat: Τὰ περὶ Τριάδος τρἰα. 


Bi&Ma. Parvi forsitan momenti videbitur hac ad- 
Bolalio , sed reipsa non est hujusmodi ; valet enim 
Md id eonfirmandum quod volo ; citari nempe hie a 
idymo opus De Spiritu sancto ab Hieronytno wans- 
lin, non vero secundum ex tribus hisce libris 
De Trinitate, quamvis hunc librarius inscripserit : 
Περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, id est, De Spiritu san- 
**, propterea quod de Spiritu sancto ibi sermo sit, 
3iCcut de Filio sermo est in primo libro. 
"v Ab immortali. Codex, τῷ θανάτῳ. Lego, τῷ 
ῳ 


ο ος) leciproce. Codex, ἀντιστρόπως. Lego, ἀντι- 


161) Deus est. Hec addidi ex conjectura ; deest 
6n vocabulum aliquod in codiee, ex. gr. θεός. 


ParROL. Ga. XXXIX. 


CAP. XVII. 

Atqui verba etiam irreprehensibilia et jnculpata, 
qua ab omnium Domino apud Joannem dicta sunt: 
«Sicut (85) Pater vitam habet in semetipso, sic 
dedit et Filio vitam habere in semetipso ; et pote- 
statem dedit ipsi judicium facere, quia Filiushominis 
est; » et rursus: « Quos dedisti (86) mibi (87), tui 
erant, et mihi eos dedisti ; » et rursus : « Omnia (88) 
mihi tradita sunt a Patre meo; » et rursus: « Data 


D (82) Magnitudine. En μέγεθος illud, id est, ea 
« magnitudo,» quam Deo denegat Didymus: Vide 
similia Origenis verba pag. 115 a me aliata. 

(85) Corporei. In Graco, ὀφθαλμοῦ ὄμματος. ltia- 
gue aut legeudum σώματος, id est, « corporis, » pro 

µματος, ul ipse legi; aut alterutrum ex duobus 

vocabulis ex margin^ in lextum irrepsisse putare 
dum est; aut demum ὄμμα non oculuum, sed visio- 
nem denotat. 

(84) Recte. Codex ὀρθῷ..... τρόπῳ τῷ εἰρημένῳ, 
jd est, «recto sensu quem dixi. » Sed conuemnior 
videtur lectio, ὀρθῶς. . 

(85) Sicut. Joan. v, 26, 97. 

(80) Quos dedisti. Joan. xvii, 6. . 

(87) Mihi. Greca editio bic addit, àx τοῦ xó- 
σµου, id est, «ος inundo, » Qua verba in nonnullis 
Bibliorum codicibus desunt. 

(88) Omnia, Mattb. xi, 27. 


28 


815 DIDYMI ALEXANDRINI | 876 
est (89) mihi omnis potestas in ccelo, et in terra; et Α « Ἑδόθη uot πᾶσα ἐξουσία ἓν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς. 


verba Davidis: « Postula (90) à me, et dabo tibi 
gentes hzreditatem tuam, et potestatem tuam ter- 
minos terre; » et alia his similia, ineffabilem In- 
carnationem 3768 denotant. Rem autem ita se ha- 
bere certum est, idque extra controversiam ponunt 
verba hxc, que statim adjunguntur : « Quia Filius 
hominis est;» ut proinde omnes, qui anima ac 
sensu plane destituti non sint, nobis cogantur assen- 
tiri. Nam cum benevolus esset nostro generi, et 
voluntarie factus esset pauper carne, quemadmodum 
scribit Paulus (91), ut nos, qui omnimodis jacturis 
et mutationibus cum propter vetus peccatum, tum 
propter recentia obnoxii eramus, ejus paupertate 
ditesceremus, cumque modo omnibus utili se gere- 


'καὶ τοῦ Δαυῖδ’ εΑἴτησαι παρ ἐμοῦ, xal δώσω σοι 


ἔθνη εν κληρονομίαν σου [179 b] , xaX εν χατᾶ- 
σχεσἰν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς'» xo ὅσα τοια”-α, 
τὴν ἄφραστον οἰκονομίαν δηλοἰ. Καὶ ἅμαχον τοῦτο 
πλέον ποιεῖ, xal πάντας ἀναγχάζει, τούς γε μὴ τε- 
λέως ἀφύχους, συντίθεσθαι ἡμῖν cb εὐθὺς προσχεῖ- 
σθαι' « Ὅτι Υἱὸς ἀνθρώπου ἐστίν.» Εὐμενῶς γὰρ 
ἔχων πρὸς τὸ γένος ἡμῶν, xal ἐχὼν πτωχεύσας 
σαρχὶ, ὡς Ὑράφει ὁ Παῦλος, ἵν ἡμεῖς, οἱ παντοίαις 
βλάδαις καὶ μεταθολαῖς, διά τε τὴν ἀρχαίαν καὶ τὰς 
προσφάτους ἁμαρτίας, ὑποχείμενοι, τῇ ἐχείνου 
πτιὐχείᾳ πλουτήσωμεν * καὶ πᾶσιν προσφόρως προΣ- 
φερόµενος, τῇ ἡμῖν συντρόφῳ ἐχρῆτο διαλέχτῳ, 
ὅπως τὴν οἰχονομίαν συνιῶμεν, uh τῷ ὕὄγχῳφ της 


ret, dialecto nobis ab incunabilis familiari uteba- B θείας ἀποθαμθούμενοι φράσεως. Ἠρχει γὰρ xz 


tur, ut Incarnationem intelligeremus, neque nos di- 
vin: locutionis sublimitas obstupefaceret ; vel sola 
enim miracula satis ostendebant ipsum esse Deum 
jnitii expertem, ac nullius egentem : adeo ut mo- 
deste loquens etiam hzc dixerit : « Vulpes agri (02) 
foveas habent, el volucres(95) cceli nidos; Filius 
autem hominis non haffet ubi caput inclinet (94) :» 
nec enim (95) decebatrerum omnium dominum (96) 
aliquid in terra possidere, quod ejus veluti pecu- 
liariter proprium esset. Preterea vero eum qui- 
dem, qui Deus erat, et cui nulla unquam cum ho- 
minibus querela aut contentio fuit, oportebat quo- 
dammodo ea loqui, quz human: conditioni conve- 
nientia forent sc modesta : quod serenissimam qui- 
dem ipsius, maximeque beatam, etomnia conti- 
nentem naturam nibil lzedebat, nobis vero proderat : 
semper enim ipse respicit non propriam sui ipsius 
altitudinem, sed hominum abjectionem. lpsummet 


" vero mihi suffragatorem faciam hac dicentem Pe- 


tro : «Ut autem(97), inquit, non scandalizemus ipsos, 
vade in mare, et jacito hamum, et eum píscem, qui 
primus ascenderit, tolle, et aperto ore ejus, invenies 
staterem : et (98) illum sumens, da eis pro me, et 
te.» Hominem vero (99) ea verba usurpare, quse 


μόνα τὰ θαύματα ἐχφαίνειν τὴν ἄναρχον xaX ἄπροσ- 
ὑςεη αὐτοῦ θεότητα". ὡς µετριάζοντα xat τοῦτο λέ- 
γειν’ € AL ἁλώπεχες τοῦ ἀγροῦ φωλεοὺς ἔχουσιν, 
καὶ τὰ Πετηνὰ xou οὐρανοῦ κατασχηνώσεις ' ὁ δὲ 
Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐχ ἔχει ποῦ τὴν χεφαλὴν αὶῖ- 
ναι.» Οὐ γὰρ ἔδει τὸν Δεσπότην ἰδιάζον πως ἐπὶ 
γῆς τι χεχτῆσθαι. Καὶ ἄλλως δέ πως τὸν θεὸν plv, 
ᾧ ἔνδειξις χαὶ ἔρις πρὸς ἀνθρώπους οὐδέποτε οὐδε- 
µία, ἀνθρωποπρεπῆ xal µετριόφρονα φθέγξασθαι 
χρειῶδες ἣν, καὶ οὐδὲν μὲν τὴν γαληνοτάτην αὐτοῦ 
xai πάντα περιέχουσαν φύσιν χαταθλάπτον, ἡμᾶς 
δὲ εὐεργετοῦν. 'Opd γὰρ ἀεὶ οὐ πρὺς τὸ οἰχεῖον 
ὕψος, πρὸς δὲ τὸ ἀνθρώπων ταπεινόν. Αὐτὸν δὲ συλ- 
λήπτορα ποιῄσοµαι, λέγοντα Πέτρῳ: « "Iva. à,» 
φησὶ, «μὴ σχανδαλίσωµεν αὐτοὺς, πορενθεὶς εἰς 
θάλασσαν, βάλε ἄγχιστρον, καὶ [180 a] τὸν ἀνα- 
6άντα πρῶτον ἰχθὺν dpov* xal ἀνοίξας τὸ στόµε 
αὐτοῦ, εὑρήσεις στατῆρα ' xaX ἐχεῖνον λαδὼν, bk 
αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ χαὶ σοῦ.» "Ανθρωπον δὲ Θεῷ áp- 
µόζοντα ῥήματα ἀφιέναι, οὗ θέµις᾽ Engl xol βᾳ- 
σιλεῖ ὅτι µάλιστα πρέπει μετριολοχεῖν» μείζονα 
γὰρ Ex τούτου χαρποῦται δόξαν, xal εἰς αὑτὴν ἀν]- 
φέρεται τῆς τιμῆς τὴν χορυφἠν ' ὑπηχόῳ δὲ βασι- 
λιχὰς φωνὰς ἐχφέρειν, ἀσύμφορον. 


Deo conveniunt, nefas est: nam regem quoque quam maxime decet modeste loqui; majorem enim 
ex hoc percipit gloriam, atque hac ratione adipsum $777 honoris apicem extollitur: ast ei, qui subdi- 


tus sit, regum more loqui incondueibile est. 


Itaque cum,Altissimus foret, ac Dei Verbum verba D 


omnia supergrediens Christus, locum habebant 
humliia ipsius dicta. At contra, si creatura is fuis- 
set, locum non habuissent quz loquebatur excelsa 
atque sublimia. Quomodo enim fleri poterat, ut 
vitam acciperet vita, aut. potestatem acciperet ille 


89) Data est. Matth. xxvini, 18. 

90) Postula. Psal. 11, vers. 8. 

(91) Paulus. 1I Cor. vin, 9. 

(92) Vulpes agri. Mah. vim, 20, et Luc. 1x, 58. 
Vox, ἀγροῦ, id est, « agri, » deest in omnibus Bi- 
bliorum editionibus. ' 

(95) Volucres. Codex, πετηνά pro πετεινά. 

(95) Inclinet. Grzca editio, χλίνῃ το xAtvat. 


(95) Nec enim. Codex, ποῦ γάρ, id est, «ubi 
enim. » Lego, οὐ γάρ. Videtur enim librarius ab illo 


"Qsce ἐπειδὴ Ὕψιστος fv, xat Λόγος τοῦ Geo) 
παντὸς λόγου χρείττων., χώραν εἶχεν τὰ χθαμαλὰ 
αὐτοῦ ῥήματα ' εἰ δὲ κτίσμα ἐτύγχανε, πάλιν oix 
εἴχεν χώραν, ἃ ἐφθέγγετο ὑψηλά. Πῶς γὰρ ἂν Da- 
εν ζωὴν ἡ ζωὴ, ἡ ἐξουσίαν ὁ χατὰ 'Ἡσαῖαν ἰσχυρὸς 
καὶ ἐξρυσιαστῆς θεὸς. ὁ xal τοῖς ἀποθανεῖν δυναμέ- 


που, quod antegreditur, deceptus bic quoque scri- 
psisse ποῦ pro οὐ. 

(96) Rerum omnium dominum. Tn codice post di- 
ctionem Δεσπότην iutervallum est vacuum, duobas 
aut tribus vocabulis capiendis sufficiens. Quare vo- 
ces, « rerum omnium, » de meo addidi. 

(97) Ut autem. Matth. xvii, 27. Vide not. 29, p. 4. 

(98) £t. Deest in Bibliis h:ec vocula. 

(99) Hominem vero. Vocula δὲ hic opponitur ve 
οι] illi uv, etsi procul positz, quz legiwr. supe- 
rius in his verbis : Τὸν θεὸν μὲν, ᾧ ἔνδειξις, ete. 


871 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


815 


vag τὸ (ijv xa εἶναι χατ ἐξουσίαν ἰδίαν παρέχων, A qui juxta Isaiam (1) est fortis, et dominator Deus? 


€ Πέτρῳ τὰς χλεῖς τῆς οὐρανίου ζωῆς ἐγχειρίσας; 
Ἐκθοᾷ γὰρ καὶ ὁ ᾿Απόστολος, ὡς « Οὐχ ἁρπαγμὺν 
ἡγέσατο τὸ εἶναι ἴσα 8cip* » ἀντὶ τοῦ, Οὐχ ἤρπασεν, 
oUx ἔλαθε τὸ εἶναι ἴσος τῷ Θεῷ xal Πατρί. El δὲ 
ἄρα xai εἰς τὴν θεότητα Ἔἴρητο τοῦ Υἱοῦ, ἐχρῃν αὐ- 
τοὺς οὕτω νοεῖν, ὅτιπέρ, ὃν τρόπον τὸ, ἔχειν ζωὴν 
τὸν θεὸν, οὗ τὸ χεχτῆσθαί τι ἅλλο ἑαυτοῦ, ὡς μὴ 
ἀνάρχως ἐσχηχότα, ἀλλὰ τὸ αὐτὸν εἶναι τοῦτο, ὅπερ 
ἔχειν λέγεται, δηλοῖ ’ τὸν αὐτὸν τρόπον, τὸ ἔχειν λα- 
θόντα ζωὴν τὸν ὙΥἱὸν, οὐχ ὡς μὴ ἔχοντα φύσει ση- 
µαΐνει. Ἡ γὰρ λέξις ἡ « ὥσπερ ἔχει, » χαὶ ἡ « οὔ- 
τως ἔδωχε, » τοῦτο παριστᾷ ΄ ὅτι οὕτως ἔχει ὁ Yloc 
τὴν ζωὴν, ὥσπερ ἔχει αὐτὴν o) λαδὼν ὁ Πατήρ; 
χαὶ χρὴ θεοπρεπῶς ἐπί τε τοῦ Πατρὸς τὸ, ἔχειν 
ζωὴλν, xat τὸ « ἐν ἑαυτῷ, » ἐπί τε τοῦ Υἱοῦ τὸ « δέ- 
δωχεν αὐτῷ, » xat τὸ, ἔχειν ἐν ἑαυτῷ, ἐχλαμδάνειν * 
[180 b] xaX μᾶλλον ix τοῦ ἀναγχαίου τοῦ πράγµα- 
τος την θεῖχὴν ἐξουσίαν τοῦ Υἱοῦ, xaY τὸ ἐπ᾽ ἀμφοῖν 
iv θέλημα ἀθρεῖν. "Hv γὰρ λέγει ἔχειν ζωὴν ἐν 
ἑαυτῷ τὸν Πατέρα xat τὸν Υἱὸν, ἡ ἑνὰς xal ὑπερ- 
οὔσιος οὐσία ἔἐστὶ, xaY οὐχ ἕτερόν τι ἐν ἑτέρῳ τυγ- 
χάνον * ὅθεν εἶπεν, ε "Evo εἰμι ἡ ζωή’ » ὡς χαὶ &v- 
τεῦθεν ἀναφαίνεσθαι, μὴ ἄλλην τῆς τοῦ Πατρὸς οὐσίας 
εἶναι τὴν οὐσίαν τοῦ Υἱοῦ. El γὰρ αὐτός ἐστιν ἡ ζωὴ, 
τὴν δὲ αὐτὴν ἔχει ὁ Πατὴρ, τί ἅλλο εὑρίσχεται, ἢ ὁμο- 
οὗσιος; χαὶ εἰ αὐτός ἐστιν ἡ ζωὴ, πῶς, ὅ ἐστιν, εἶχε 
λαθεῖν; 'AAX' εἴπερ εἶχε, qnoi, πῶς ἔλαδεν; Καὶ 
ταῦτα ληρήµατα. Καὶ ὅμοιος γὰρ παρὰ ὁμοίου λαµθά- 
vet, ἵνα μὴ εἴπωμεν, ὅτι xal μείζων ἔσθ) ὅτε παρ) ἑλάτ- 
τονος, καὶ ἡ δεξιὰ παρὰ τῆς ἀριστερᾶς' ἴσμεν δὲ, ὅτι 
xal τινες ἐξ lang τὸ χρῖναι λαχόντες, παρεχώρησαν τῷ 
ἑνὶ ἔσθ᾽ ὅτε xaX µείζονι αὐτῶν χαθεστῶτι χαὶ εἴωθε 
λέγεσθαι' Ἔδωχαν τῷδε τὸ πρᾶγμα µόνῳ δικάσαιν 
χαίτοι ἔχοντι αὐτῷ, xaX πλειόνως εἰχὸς, τὴν ἑξου- 
elav. Τοιγαροῦν οὐχ εἶπεν, ὅτι "O μὴ ἔχει, ἔλαθδεν, 
ἀλλὰ xal ὁ αὐτὸς εὐαγγελιστῆς λέγει ' « Εἰς τὰ ἴδια 
Ίλθε, xaY οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐκ ἔλαδον ' ὅσοι δὲ ἔλαδον 
αὐτὸν, ἔδωχεν αὑτοῖς ἐξουσίαν τέχνα Θεοῦ γενέσθαι. » 
λιὰ τῶν τοιούτων ῥημάτων οὐ µόνον δείξας τοῦ 
Υιοῦ ἰδίαν τὴν χτίσιν, ἁλλ᾽ ὅτι xa τῷ Πατρὶ δίδω- 
σιν ὁ Υἱὸς τοὺς λαμθάνοντας αὐτὸν, τοῦτ' ἔστι τοὺς 
πιστεύοντας, πανταχοῦ εὑεργετῶν αὐτοὺς, xal λαμ- 
θάνοντας αὐτὸν, xal παρεχοµένους παρ) αὐτῷ τῷ 
llazpí* £x τοῦ κόσμου γὰρ ὄντας, τῇ ἑαυτοῦ oixovo- 
Uia ποιεῖ οὐρανοπολίτας. [181 a] Πῶς δὲ xai ἡμεῖς 
τὰ τοῦ θεοῦ πάλιν αὐτῷ προαφέροµεν; Ἡ πῶς δόξαν 
αὐτῷ ἀναπέμπομεν; Mf ρα ὃ μὴ ἔχει, ἡ ὃ μὴ ἔατιν, 
αὐτῷ παρέχοµεν; "Agxet οὖν αὐτοῖς ἀποχρίνεσθαι. ὅτι 
οὕτως ἔλαδεν, ὡς ἑπτώχευσεν ἑχὼν, καὶ ὡς ἐγένετο 
κατάρα. Τί γὰρ ἂν φῄσαιεν ἑρωτώμενοι ἐξ ἀνθυπο- 


1) Juxta. Isaiam. Vide Isa. cap. ix. vers. 6. 

ο (ui non rapinam. Philipp. n, 6. 

(3) Oporteret. Codex, ἐχρήν. Alii scribere malunt 
Xpnv* alii etiam ἔχρην. 

add En. Codex, αὐτό. Lego, αὐτόν, idque refero 


(3) Etsi is habeat. Codex, xal τοι Éyovct. αὐτό, 
Κο, αὐξῷ pro αὐτό. 

) [n propria. Joan. s, 11, 19. 
(7) Nen receperunt, Biblia : o παρέλαθον pro oix 


C 


qui eljam iis, qui mori possunt, propria auctori 
tate largitur ut vivant et sint ? qui Petro claves ος- 
lestis vite in manus tradidit? Nam et Apostolus 
exclamat : « Qui non rapinam (2) arbitfatus οί 
se ἴσα θεῷ, » id est, aqualem Deo. Quod est: Non 
rapuit, non accepit ut esset ἴσος Θεῷ, hoc est xequa- 
lis Deo et Patri. Quod si etiam de Filii deitate ob- 
jecta verba dicta essent, oporteret (3) ipsos ita 
eadem intelligere, ut quemadmodum Deum habere 
vitam non significat, eum aliquid aliud a se ipso 
distinctum acquisivisse, quasi illud ab aeterno non 
habuerit, sed significat, eum (4) esse hoc ipsum 
quod habere dicilur: ita et eodew, modo Filium ha- 
bere vitam quam acceperit, non significat, eum ex 
matura sua illam non babere; nam verba, « sicut 
habet, » et, « sic dedit,» ostendunt, ita habere Filium 
vitam, sicut illam habet Pater, qui eam non acce- 
pit. Ac sensu, qui divinam majestatem deceat, acci- 
pienda sunt cum verba, « Habet vitam, » et, « in 
semelipso, » de Patre dicta, tum qua adduntur de 
Filio, « Dedit ei, » et, « habere in semetipso : » ac po- 
tius ex rei necessitate divina Filii potestas, et una 
in ambobus voluntas jnteligenda est; nam vita, 
quam dicitur habere in seipso Paler, et Filius, 
unitas est, et supersubstantialis essentia, non vero 
alterum quid in altero exsistens : qua de causa ait 
ipse Filius: « Ego sum vita : » adeo ut vel ex hoc 
appareat, non aliam a Patris essentia esse essen- 
tiam Filii. Nam si Filius est vita, et eamdem vitam 
habet Pater, quid reliquum est, nisi ut ille sit huie 
censubstantialis? ac si Filius est vita, quomodo id 
potuit accipere, quod ipse est? At si eam habebat, 
inquiunt, quomodo accepit? Sed et ist:e merz sunt 
nugae: nam etiam similis ab simili accipit: ne di- 
cam, majorem quoque interdum accipere a minori, 
et dexteram a sinistra : novimus aütem, quosdam 
etiam zquali judicandi 378 auctoritate przditos, 
eam aliquando alteri concedere, qui ipsis major sit : 
οἱ dicere solemus : Dederunt huic soli ut rem hant 
dijudicet: etsi is habeat (3), et fortasse magis ha- 
beat, judicandi potestatem. Itaque non ait Scriptura: 
Filium id accepisse, quod non haberet, sed vel ipse 
evangelista inquit : « [n propria (6) venit, et sui 


D eum non receperunt (7) : quotquot autem recepe- 


runt eum, dedit eis potestatem filios Dei fleri.» Qui- 
bus verbis non modo ostendit, propriam Filii esse 
creaturam (aut creationem),sed etiam Patri dari a 
Fillo eos,qui ipsum Filium recipiunt,id est, illos qui 
Filio credunt (8), et bis eum semper benefacere et 
cum ipsum recipiunt, et cum ab ipso (9) exhibentur 


ἔλαθον 

(8) Qui ipsum... recipiunt, id est illos qui Filio 
credunt. Simili modo enarralione in | Epist. Joan. | 
cap. m locutus est, cum bac dictavit: Ait enim 
hic doctor in Evangelio suo, « suscipientes Jesum, » 
hoc est, duin credunt in nomine ejus, « potestateiu 
accipere Dei filios lieri. » | 

(9) Ab ipso. Codex : παρ αὐτῷ τῷ Πατρί, id est 
« apud ipsum Patrem. 2 Sed legendum fortasse, παρ᾽ 
αὑτοῦ τῷ Πατοί. 


879 DIDYMI ALEXANDRINI 8:0 


Patri : nam quamvis ex mundo sint, sua tamen A φορᾶς' 'O θεὺς καὶ Κύριος πάντων, ἡ ἀῑδιος ζωὴ, 
Incarnatione cceli cives eos facit. Quomodo autem — xal τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν, xaX fj ἀθανασία, πῶς ἑπτώ- 
nos quoque ea, quee Dei sunt, rursus ipsi Deo offe- — yeucev; 3) πῶς ἢ εὐλογία bv ἡμᾶς ἐγένετο κατάρα; 
rimus? aut quomodo gloriam ei reddimus? Nunquid quod non habet, aut quod non est, ei prabemvs? 
Suflicit ergo ita hzreticis respondere : Filius eo sensu accepit, quo sensu voluntarie pauper  facius 
est, et quo sensu faetus est maledictum (10). Quid enim respondere posseni, si nos exceptione (avt 
subjectione) uteremur, ac eos vicissim sic interrogaremus : Is qui est Deus, et Dominus omnium, et 
terna vila, et lux vera, et immortalitas, quomodo pauper factus est? aut. quomodo is, qui est bene- 


dictio, propter nos factus est maledictio? 
CAP. XVIII. 

Simili modo [intelligendum est etiam quod in 
Joanne apostolis dictum fuit : « Si diligeretis me(14), 
gavisi essetis, quia (12) vado ad Patrem : quia qui 
misit me (13) Pater, major me est. » Quomodo enim 
vadit, aut missus est secundum deitatem ille qui 
dixit: « Ego in Patre (14), et Pater in me; » et: 
«Pater (15), qui in me manet, facit opera ; » ét: «Qui 
misit me (16), mecum est?» 3779 Et is, de quo 
scriptum 698, quod « seipsum exinanivit formam 
serví accipiens ; » et quod « in mundo erat, et mun- 
dus per ipsum factus est?» Qui enim mittit, illuc 
mittit, ubi non est qui mittit, nec qui mittitur. Quod 
si Deus ubique adest, omnia etiam continet, crea- 
turas circumplectens, neque vero abiens, tum re 
diens, nec loca ex locis alternans. Ait enim sacer 
Psaltes : « Prope (17) est Dominus timentibus eum;» 
et rursus : « Si ascendero (18) in coelum, tu illic 


ΚΕΦ. IH'. 

θὕτως ἂν νοηθείη xaX τὸ ἐν Ἰωάννῃ τοῖς ἀποστό- 
λοις ῥηθέν ’ « El ἡγαπᾶτέ µε, ἑχάρητε ἂν, ὅτι πο- 
Ρεύοµαι πρὸς τὸν Πατέρα * ὅτι ὁ πέµφας µε Πατὶρ 
μείζων µου ἑἐστίν. » Πῶς γὰρ πορεύεται, 7] ἐπέμςθη 
χατὰ τὴν θεότητα ὁ εἰπών' « Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, 
xaX ὁ Πατὴρ £v ἐμοί΄ » xal, ε Ὅ Πατὴρ ὁ ἓν ἐμὰ 
μένων motel τὰ ἔργα ᾽ » xal, ε Ὁ πέµφας µε, μετ 
ἐμοῦ ἐστιν; » 'O μαρτυρούμενος, ὅτι « Ἐαυτὸν ἐχέ- 
νωσε, μορφὴν δούλου λαδών ' » χαὶ ὅτι ε Ἐν τῷ 
χόσμῳ fjv, xal ὁ χόσµος 6v αὐτοῦ ἐγένετο; » 'U γὰρ 
πέµπων ἐχεῖ πέµπει , ἔνθα οὐχ ἔστιν ὁ πέµταυν καὶ 
ὁ πεμπόµενος. El δὲ ὁ θεὺς πανταχοῦ πάρεστι, χα) 
πάντα συνέχει, περιδραξάµενος τὴν χτίσιν, xal olx 
ἀπιὼν, xal πἆλιν ἐπανιὼν, οὐδ' Ex τόπων τόπους ἀμεί- 
6ων. Λέγει γὰρ ὁ μὲν Ἱεροψάλτης ε Ἐγγὺς Κύρως 
τοῖς φοθουµένοις αὐτόν" » xai πάλιν’ « Ἐὰν ἀναθ 
εἰς τὸν οὐρανὸν, σὺ ἐχεῖ ci ἐὰν χατκθῶ εἰς τὸν ἄδτν, 


es; si descendero in infernum, ades. Si assumpsero ϱᾳ πάρει’ ἐὰν ἀναλάέοιμι πτἐρυγάς µου χατ᾽ ὄρθρον, xat 


pennas meas diluculo, et habitavero in extremis ma- 
ris : etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit 
me dextera tua. » Jeremias autem : « Ceelum (19) et 
terram ego impleo, dicit Dominus. » Acta vero: 
«Quamvis (20) non longe sit ab unoquoque no- 


strum: in ipso (24) 380-389 enim vivimus, et 
movemur, et sumus : quemadmodum etiam non- 
nulli nostrorum poetarum (22) dixerunt: 


(10) Factus est maledictum. Galat. 11, 15. 

41) Si diligeretis. Joan. xiv, 28 

us) Quia. Greca editio hic addit εἶπον, id est 
« dixi. » Sed Vulg. interpres legit ut Didyinus. 

(q9 Qui misit me Pater. Ῥτο his verbis Graeca 
et Latina Biblia habent : ó Πατήρ µου, id est « Pa- 
ter meus. » 

(14) Ego in Patre. Joan. xiv, 11. 

(15) Pater. Joan. xiv, 10. 

A Qui misit me. Joan. viu, 29. 

(17) Prope. Ps3l. cxiiv, vers. 19 (seu 18) legi- 
tur : 
τόν, id est « Prope est Dominus omnibus qui invo- 
cant ipsum. » Hunc versiculum permiscuit fortasse 
Didymus cum vers. 10 psalmi Lxxxiv. 

(18) Si ascendero. Psal. cxxxvin, vers. 7-9 
(sive 8-10). 

19) Celum. Jerem. xxm , 94. 

20) Quamvis. Act. xvui, 27 et 39. 

91) In ipso, etc. Hec Pauli verba citans multa 
peccat auctor operis anno 1765 evulgati, quod in- 
scribitur La philosophie de l'histoire, Nam cap. 43 
liec scribit : Lorsque saint Paul cite ces vers d'un 
poéte grec, Aratus ;. Tout vit dans Dieu, tout se 
ineut, tout respire en Dieu, i donne à ce poéte le 
mom de prophéte (Acies des apütres, chap. xvii). 
Quam multa paucis in verbis falsitas atque insci- 
tid! Falsum est primo, prophetiam a Paulo vocari 
eum, quem allegat : prophetze nomen hic nullum 
est. Falsum est secundo, verba bsc, « [n ipso, » ete., 


χατασχηνώσω εἰς τὰ ἔσχατα τῆς θαλάσσης - xai γὰρ 
ἐχεῖ [184 ϱ] ἡ χείρ σου ὁδηγήσει µε, xaX χαθέξει 
µε fj δεξιά σου. » Ὁ δὲ Ἱερεμίας: « Τὸν οὐρανὸν 
καὶ τὴν γῆν ἐγὼ πληρῶ, λέχει Κύριος. » AL ἃ 
Πράξεις « Kal γε οὗ μαχρὰ» ἀπὸ ἑνὸς ἑχάστου 
ἡμῶν ὑπάρχοντα ' ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν. καὶ χινού- 
µεθα, καὶ ἑσμέν : ὡς xal τινες τῶν καθ) ἡμᾶς ποιη- 
τῶν εἰρήχασιν * ) 


esse Arati. Falsum est tertio, ea in Graco fonte 
6966 versum , aut plures versus : neque vero pro 
versu', aut versibüs haberi possunt nisi ab eo, qui 
Grace poeseos omnino ignarus sit. Falsum est 
quarto eadem citari a Paulo; sunt enim ipsius Pauli: 
qui etsi subjungat : « Sicut et quidam vestruram 
poetarum dixerunt ; » non illa tamen respicit. que 
antecedunt, ut inscite putat iste nugaltor, sed qus 
sequuntur. At enim tam acerbe, inquies, inseectan- 
dus non est qui inconsiderate forsitan locutus sit ; 
humanum est enim errare : 


Ἐγγὺς Κύριος πᾶσι τοῖς ἐπιχαλουμένοις a5- D Scimus, et hanc veniam pertimusque damusque vicissim. 


(HonaT., De arte poet.. vers. 11.) 
Verum non de scriptore nunc agitur, qui labatur im- 
prudens, sed de eo homine, qui etsi magnam spe 
rerum, de quibus scribit, inscientiam, spins tamen 
subdolarm ac perversam prodit voluntatem, ubique ad 
fallendos incautos imperitosve lectores divina oracula, 
ac Patrum aliorumque scriptorum loca consulto 
immutat , ut ludibrio habeantur atque despectui. 
Innumerabilibus fere exemplis confirmare hzc pos- 
sem, nisi longius a proposito aberrandum foret. Sed 
fusius ea persecutus sum in oratione, quam hic B»- 
noni: superiore anno 1766 in publico Archigyuna- 
sio ad studia instauranda habui, « De malis impio- 
rum quorumdam statis nostra scriptorum artubus 
ac dolis. » | 
(392) Nostrorum poetarum. Cilices erant cum Ara- 
tus, tum Paulus. Biblia tamen babent « vestrorum 
pro « nostroruin. » 





681 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


882 


Tov γαρ καὶ γένος &euev * » ὁ δ' fizioc άνθρω- A Ipsiusenim et. genus sumus (25) : ipse vero (24) be- 


[ποισυ". 

Καὶ el Δεσπότης αὐτὸς ἑξηγεῖται, ὡς οὐδέποτε τοὺς 
οὐ οανοὺς τῆς ἑαυτοῦ παρουσίας ἐγύμνωσεν, ὥσπερ 
οὐδὲ νῦν μετὰ τὴν ἀνάληψιν τῆς γῆς ἀπολιμπάνε- 
ται" € Ἰδοὺ » γὰρ, φησὶν, « ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι 
στάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος' » 
ῥεθαιῶν τὰ παρὰ τοῦ ἱεροχήρυχος ἓν v ψαλμῷ 
ἁσθέντα, δὺ ὧν xal ἐπὶ γῆς αὐτὺν, χαὶ ἓν οὐρανῷ 
ἐπὶ τοῦ θείου ἐπιχαθέζεσθαι θρόνου προσεχήρυττεν’ 
φτοὶν Υάρ' « Κύριος ἐν ναῷ ἁγίῳ αὐτοῦ , Κύριος, 
ἓν oópawp ὁ θρόνος αὐτοῦ. » 

E! ταῦτα οὕτως ἔχει, ἁμάχως τὸ « πορεύοµαι » 
xai « ὁ πέἐμφας,  ὣς μορφὴν δούλου λαθὼν, εἶπε, 
«αἱ διὰ τὸ Ἰουδαίους ἀπιστεῖν τῇ οἰχονομίᾳ, xat ὅτι τῇ 


[nignus est in homines. 

Acsi Dominus ipse testatur, 86 nunquam calos 
sua presentia privasse, sicut ne nunc quidem post 
Ascensionem abest a terra. «Ecce(25)» enim, inquit, 
« ego vobiscum sum oinnibus diebus usque ad con- 
suminationem seculi, » ea confirmans qua sacer 
preco in x psalino cecinit, ubi et in terra ipsum, et 
jh coelo super divinum thronum sedere przdieavil; 
ait enim : « Dominus (26) in templo sancto suo, 
Dominus, in ccelo tbronus ejus. » 


Si bac, inquam, ita se habent, profecto voces 
« Vado, » et « qui misit, » dixit Dominus quatenus 
servi formam habens, et quia Incarnatioui non cre- 


συµφωνίᾳ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς ἐπεφάνη * xat οὗ διὰ B debant Judzi, et. quia consensione Dei et Patris in 


εοῦτο µόνον, ἀλλ' ὥστε xal τοὺς παχεῖς τὸν νοῦν καὶ 
χερσώδεις Μοντανιστὰς ἐντρέπεσθαι, τὸν αὐτὸν Yio- 
πατέρα ὁμοῦ xai Παράκλητον νοοῦντας' σὺν αὐτοῖς 
δὲ καὶ Μανιχαῖον, μὴ προσιέµενον τὴν Παλαιὰν Δια- 
θήχην, ἀλλ ἀποχαλοῦντα τὸν μὲν Πατέρα ἀπάνθρω- 
πον, ὥς ἐχθαλόντα τὸν ᾿Αδὰμ ἀπὺ τοῦ παραδείσου, 
τὺν δὲ Yiby µόνον φιλάνθρωπον, ὡς δι’ ἑαυτοῦ παρα- 
γενόµενον χαὶ σώσαντα. lloc γὰρ µόνῳ τὴν χάριν 
εἰσώμεθα τῷ Χριστῷ, [182 a] ὅτι ἔπεμώεν αὐτὸν 
xai ὁ Πατήρ; Εἴωθε δὲ f Γραφὴ τῇ λέξει τοῦ « ὁ 
πέµφας, » xai τοῦ « ἀπεστάλη » ἐπὶ τῆς ἀῤῥήτου 
συγκαταθάσεως προσχρῆσθαι' χαὶ ὡς θνητῷ τῷ λόγῳ 
περιλαθεῖν ἀδύνατον ἣν τὸν ἀχώρητον, οὕτως xaX τῇ 
τῶν ῥημάτων οἰχονομίᾳ τὴν διἠγησιν ποιεῖσθαι, 


muoadum venit, neque vero ob banc tantum ratio- 
nem, sed etiam ut mente crassi, ac rudes Mou- 
tanista3. (27) pudore afficiantur , qui putant 
eumdem esse Filiopatrem (28) simul et Paracle- 
tun; 883 una cum ipsis vero erubescat etiam 
Manichzus , qui Vetus Testamentum non admittit , 
sed Patrem quidem vocat inhumanum (29), quippe 
qui Adamum ejecit ος paradiso, Filium vero so- 
lum humanum, id est, benignum iu homines, 
quippe qui per semetipsum venit, ac salvavit nos. 
Quomodo enim soli Christo gratias babeamus (30), 
cum miserit eum etiam Pater? Solet autem Scri- 
ptura verbis, « qui misit, » et « missus est, » uti, 
cum de ineffabili condescensione sermonem ba- 


ἵνα µή τις ἀντιθεῖας ὑπόνοιαν cyoír; ἐπείτοιχε — C bet : et sicut. mortali sermone comprehendi non 
poterat qui est incomprehensibilis, ita ne per verborum quidem cconomiam fleri poterat enarratio, ne 
«quis aptitheismi suspicionem caperet et semideum aliquem , aut Deo contrarium Deum cogitaret. Quan- 


doquidem 

Πάντα θεοῦ π.λήρη, 
καθὰ εἴρηται. Μαρτνρεῖ δὲ τούτῳ ἡ ἀεὶ ζῶσα φωνὴ, 
λέγουσα « Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι, ὅτι Ἰχουσάς µου; 
Evo δὲ ᾖδειν, ὅτι πάντοτέἐ µου ἀχούεις, ἀλλὰ διὰ τὸν 
ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν, ὅτι σύ 
µ- ἀπέστειλας' » τοῦτ ἔστιν' "δειν ὅτι πἀντοτέ µου 


(25) Ipsius... sumus. Lege qux de hoc Arati he- 
mistichio scribit Jo. Alb. Fabricius Bibl. Grac. 
vol. ll, pag. 453, Hugo Grotius , Calmetus , aliique. 


Omnia (51) Deo plena sunt, 
ut dictum fuit, Quod autem dixi, testimonio suo 
confirmat vox semper viva, qua ait : « Pater (32), 
gratias ago tibi, quoniam audisti me. Ego autem 
sciebam, qued semper me audis, sed propter tur- 
bam, qua circumstat, dixi, ut. credant, quod tu 


nec Montanist:e omnes jta senserunt, sed ex Monta- 
nistis ii, qui secundum JAEschinem vocabantur. 
« Privatam autem blasphemiam (inquit Tertullianus 


(94) Ipse vero, etc. Desunt hzc verba in Bibliis. D in lib. £e prascriptionibus hereticorum , cap. 52), 


Didymus, utpote in poetis versatus, ea addidit ex 
Arsto, versum a Paulo citatum absolvens. M. Tul- 
lius Cicero vertit : 

Nos genus illus : nobis ille omine leto 

Deztera prasignat. 
Nimirum post voceni. ἀνθρώποισι interpunctionis no- 
tam non apposuit, sed legit : 

Tov γὰρ xal γένος ἐσμέν" ὁ δ' fjatoc ἀνγθρώποισι 

Δεξιὰ σηµαίνει, 
ut est apud Áratum. 

(25) Ecce. Matth. xxvii, 20. 

(26) Dominus. Psal. x, vers. 4 (seu 5). 

(27) Montanisig. Montanistarum sectam Didymi 
tempore exstinctam non fuisae tum ex aliis monu- 
menlis constat, tum etiam ex epistola 41 Hieronymi 
ad Marceflam. . 

(28) Filiopatrem. Hunc errorem Montanistis tri- 
buit et. Hieronyinus in epistola 41, quam scripsit 
anno Domini 584, nempe eo circiter tempore quo 
bzc dictabat Didymus. Cxterum non Montanus, 


illi qui sunt kata Zschlinem, hanc habent, qua ad- 
jiciunt etiam boe, ut dicant Christum ipsum esse 
Filium et Patrem. » Hanc υἱοπατορίαν, id est « filio- 
paternitatem » in Sabellianis quoque exsecratur 
secundum concilium aecumenicum canone vir, eaut- 
que refellit tlieologus nosler etiam in libro De Spi- 
rilu sancto num. 38. Alio sensu υἱοπατορίαν noni- 
nat. Allatius exercitatione x in Chregghtonum, pag. 
480 , ita scilicet ut eam hzresim ἀθμοίοί, qua Fi- 
lium Spiritus sancti genitorem esse affirmet. 

19) Inhumanum. Hanc blasphemiam obiter re- 
feilit Didymus etiam in libro De Spir. sanctonuw. 45, 
ei brevissime in enarratione in primam Petri Epi 
stolam ad caput primum, et in enarratione in pri- 
siam Joannis ad caput quartum. 

(50) Habeamus. Codex, ἰσώμεθα. Legendum vi- 
detur, εἰσώμεθα” et paulo posi, ὅτε ἔπεμφεν, pro 
ὅτι ἔπεμψεν. 

(31) Ounia. Vide not, 61, pag. 227, 

(92) Pater. Joan. xi, 4, 42, 


883 


me nilsisti, » id est : 
audis, cum una sit nostra voluntas, sed propter 
circumstantem turbam , ut crederet, dixi : Pater, 
gratias tibi ago, quia tu me misisti. Verba vero 
prepostero ordine protulit, caute agens propter 
auditores , qui et litigiosi erant, et inimicitiarum 
amantes. Sic etiam de precursore lucarnationem 
predicante sit scriptura : « Fuit (23) liomo mis- 
sus a Deo : » attamen ex coelis missus non fuerat. 

Legimus in Scripturis Deura etiam ab homine 
mitti, et hominem vocari, quin ullum divina et 
vera gloria detrimentum capiat. Ita Moyses in Ge- 
nesi inquit : « Et transivit (24) torrentem, et tra- 
jecit omnia sua. Relictus est autem Jacob solus, 
et luctabatur homo cum eo usque ad mane. Vidit 
autem , quod non potest (59) Jacob in luctando : 
et ait illi : mitte me; nam ascendit aurora. Ille 
vero dixit : non te dimittam, nisi me benedixeris. 
Dixit autem illi : quodnam est nomen tunm? llle 
vero dixit : Jacob. Ei dixit ei : Non vocabitur 884 
amplius nomen tuum Jacob, sed Israel erit nomen 
tuum, quia fortis fuisti cum Deo, et cum hominibus 
potens eris (356). Interrogavit autem Jacob, et 
dixit : Dic mihi nomen tuum. Et dixit : Quare tu 
MMerrogas nomen meum? EL benedixit eum ibi. 
Et vocavit Jacob nomen loci illius, Species Dei : 
Vidi enim Deum facie ad faciem, et salva facta 
est anima mea. » Quod autem Deus sit is qui lu- 
ctatus est, quique nomen suum tacuit, prophetia 
queque confirmat * « Apparui (37) ad Abraham. et 
Isaac et Jacob patres vestros (38) cum sim Deus 
eorum, et nomen meum (59) non manifestavi eis. » 
Quomodo autem major dici potest Pater secundum 
deitatem illo, qui se zqualem (40) facit Patri? 
quique ait : « £go et Pater unum sumus ; » et de quo 
dicitur in Scripturis, quod sit verus Deus , et Filius , 
et Unigenitus ; « Iu quo inhabitat omnis plenitudo 
divinitatis; » et, « Deus magnus ; prx quo non 
repuiabitur alter; » et quod a dextris considet ? 
Werum iu confesso est etiam, vocabulum illud, 
« major, » ad Incarnationem referri, propter quam 
is qui cujuslibet mutationis omnino expers est, 
minor etiam angelis, si ita loqui (as est, factus esse 
dicitur ab.Apostolo bis verbis : « Eum autem (44) 


DIDYMI ALEXANDRINI 
Sciebam , quod semper ime A ἀχούεις, μιᾶς θελήσεως οὔσης ἀλλὰ διὰ τὸν πε- 


S3; 


ριεστῶτα ὄχλον, ἵνα πιστεύσωσιν, εἶπον τὸ, Πάτερ, 
εὐχαριστῶ σοι, ὅτι σύ µε ἀπέστειλας' πρωθυστέροχ 
δὲ τὰς λέξεις ἐφθέγξατο, Ἡσφαλισμένως ποιῶν, διΊ 
τοὺς ἀχροωμένους φιλαιτίους xal φιλαπεχθήµονας' 
ὡς xai περὶ τοῦ Προδρόμου τὴν οἰχονομίαν χηρύττον- 
τος εἶπεν € Ἐγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὶ 
θεοῦ: » χαὶ ὅμως οὐχ ἐξ οὑρανῶν ἁἀποσταλεὶς ἑτύγ. 
χανεν. 

Γέγραπται ὁ θεὺς xat ὑπὸ ἀνθρώπου ἀποστελλόμε- 
yog, xai ἄνθρωπος ὀνομαζόμενος, xal βλάδος περὶ 
τὴν θείαν καὶ ἀληθῆ δόξαν πάντως οὐχ ὑπομένων' ὡς 
Μωῦσης ἐν τῇ γενέσει λέγει; «Καὶ διέδη τὸν χειμάρ- 
ῥουν, xai διεθίδασε πάντα τὰ αὐτοῦ. Ὑπελείφθτ δὲ 
Ἰαχὼή μόνος, χαὶ ἑπάλαιεν ἄνθρωπος μετ’ αὐτοῦ ἕως 
πρωί. "δεν δὲ, ὅτι οὐ δύναται Ἰαχὼδ Ev τῷ παλαίειν, 
καὶ εἶπεν αὐτῷ' ᾿Απόστειλόν µε: ἀνέδη γὰρ ὁ ὄρθρος. 
Ὁ δὲ εἶπεν' OO µή σε ἀποστείλω, εἰ µή µε εὐλογί- 
onc. Εἶπε δὲ αὐτῷ; Ti τὸ ὄνομά σου [133 ϐ] ἑστίν; 
'U δὲ εἶπεν Ἰαχώδ. Καὶ εἶπεν αὐτῷ" 00 χληθήσεται 
ἔτι ὄνομά σου Ἰαχὼδ, ἀλλ Ἱσραὴλ ἔσται τὸ ὄνομά 
σου, ὅτι ἑνίσχυσας μετὰ τοῦ Θεοῦ, xaY μετὰ ἀνθρώ- 
πων δυνατὺς ἔσῃ. Ἠρώτησε δὲ Ἰαχὼδ, καὶ εἶπεν 
᾽Ανάγγειλόν µοι τὸ ὄνομά σου. Καὶ εἶπεν" Ἵνα τί σὺ 
ἑρωτᾶς τὸ ὄνομά µου; Καὶ εὐλόγησεν αὐτὸν ἐχεῖ. 
Καὶ ἐκχάλεσεν Ἰαχὼδ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐχείνου 
Ῥϊΐδος Θεοῦ" "Ióov γὰρ Ocbv πρόσωπον πρὸς πρὀσ- 
ωπον, xal ἐσώθη µου fj φυχἠ. » Ότι δὲ θεός ἐστιν 
ὁ παλαίσας χαὶ uh εἰπὼν αὐτοῦ τὸ ὄνομα, xai προ- 
φητεία λέγει’ € ΄Ὥφθην πρὸς ᾿Αόθραὰμ, xa Ἰσαὰχ, 
καὶ Ἰαχὼδ, τοὺς πατέρας ὑμῶν, θεὺς ὧν αὐτῶν, 
xa τὸ ὄνομά pou οὐχ ἑδήλωσα αὐτοῖς. » Πῶς δὲ xal 
μείζων χατὰ τὴν θεότητα ὑπάρχει τοῦ ἴσον ἑαυτὸν 
ποιοῦντος τῷ Πατρὶ, τοῦ λέγοντος' « Ῥγὼ xai ὁ Πα- 
vtov ἐσμεν᾽ » xai µαρτυρουµένου, ὡς ἀληθινὺς 
θεὺς, xal Υἱὸς, xai Μονογενήῆς ἐστιν, « Ἐν ᾧ κα:- 
οιχεῖ πᾶν vb πλήρωμα τῆς θεότητος" » xal, « θεὺς 
μέγας, πρὸς ὃν οὐ λογισθήσεται ἕτερος' » xal ὡς ix 
δεξιῶν συγχαθέζεται» 'AXY ὁμολογουμένως xal τὸ 
€ μείζων » εἰς τὴν ἑνανθρώπησιν ἀποτείνεται, δι fv 
ὁ μεταθολῆς διὰ παντὸς ἅμοιρος ὢν, ἠλαττῶσθαι xal 
τῶν ἀγγέλων, εἰ θέµις τοῦτο φάναι, γέγραπται παρὰ 
τῷ Αποστόλῳ οὕτως" « Τὸν δὲ βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους 
Ἰλαττωμένον βλέπομεν Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ 


qui modico quam angeli minoratus esi, videmus p θανάτου. » ᾽Αμέλει οὖχ ἓν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων iv 


Jesum, propter passionem mortis. » Nimirum non 
ut in forma Dei exsistens in ccelis, sed ut in forma 
servi in terra, quando ex Virgine citra ullam sui 
jutationem prodiit, aiebat : « Qui misit me Pater, 
major me est : » quasi diceret : Ea, quas vobis, 


et cuilibet menti invisibilis est, Deitas major est 


aspectabili hac mea condescensione. Nam qui reipsa 


) Fuit. Joan. 1, 6. 
) Et transivit, Gen. xxxii, a vers. 95 ad vers. 


90. S λος men-ose : Διέδην τὸν χειµάρουν, pro 


Διέδη τὸν χειµάῤῥδουν. 

(53) Non potest. Plura verba hic omittit Didymus, 
" librarius. 

96) Eris. Dictio hzc, ἔσῃ, id est « eris, » deest in 
Uibliis. Alias minimi, momenti varietates praetereo. 


οὐρανοῖς, ἀλλ᾽ Ev μορφῇ δούλου ἐπὶ γῆς, ὅτε ix τὶς 
Παρθένου ἀτρέπτως προῇλθεν, [185 a] ἔλεγεν' « 'O 
πέµψφας µε Πατὴρ μείζων µου ἐστίν' » ὡσεὶ καὶ ἕλε- 
γεν. Ἡ ὑμῖν xal πάσῃ διανοίᾳ ἀθέατος θεότης, µεί- 
ζων τῆς ὁρωμένης συγχαταδάσεὠς µου ὑπάρχει. 'O 
γὰρ τῷ πράγματι συγχαταθὰς, χαὶ διακονῶν, καὶ 
μὴ διαχονούµενος, xal δούλου φέρων μορφὴν, 4 iv 


(37) Apparui. Exod. v1, 5 
δε] Patres vestros. Voces, τοὺς πατέρας ὑμῶν, 
desunt in Bibliis. 

(89) Nomen meum. Gr:eca editio hic addit, Κύριο», 
id est « Dominus. » 

(40) Se aequalem. Joan. v, 18. 

(M) Eum autem. Hebr. v, 9. 


885 


DE TRÍNITATE LIBER TERTIUS. 


886 


μορρῇ Θεοῦ ὑπάρχων, πως οὐχὶ καὶ xolg ῥήμασι A condescendit, qui ministrat, non vero roinistratur, 


συγχαταθαϊνειν ἔμελλεν, ὁ παντὰς λόγου ἀνώτερος; 
οὕτως ὥστε xal ὀνειδίζει παρ) Ἰωάννῃ τοῖς ἐπὶ µι- 
χρ,πρεπείᾳ ἐχδεχομένοις τῆς οἰχονομίας τὰ ῥήματα, 
φάσχων' ε Ἐχὼ τιμῶ τὸν Πατέρα µου, xai ὑμεῖς. 
ἀτιμάζετέ µε. » Τιμᾷ δὲ χαὶ ὁ Πατὴρ τὸν Υἱὸν, λέ- 
Tov: « Κάθου £x δεξιῶν µου’ » xai μέντοι ἕλχων πρὸς 
αὑτὸν τοὺς ἀξίους. Καὶ αὐτὸ δὲ τοῦτο τὸ εἰπεῖν memor 
θήσει Πατέρα τὸν θεὸν, δείχνυσιν, ὡς τὸ « μείζων » 
χατὰ τὴν ἐνανθρώπησίν ἐστιν. 


qui servi formam gerit, cum sit in forma Dei, quo- 
modo non etiam verbis condescenderel? ipse, in- 
quam, qui omni sermone sublimior est, atque ex- 
celsior, adeo ut apud Joannem eos etiam ohjurget, 
qui verba ob eeconomiam, id est ob Incarnationem, 
ab ipso prolata sensu humiliore accipiebant, in- 
quieus : « Ego (42) honoro Patrem meum, et vos 
inhonoratis me. » Honorat autem etiam Pater Fi- 
lium dicens, « Sede a dextris meis, » et insuper eos, 


qui digni fuerint, ad illum trahens. Ex hoc ipso autem, 485 quod Deum confdenter dixerit Pa 
trem, ostenditur, vocem illam ,« major, » respectu Incarnationis dici. 


Καὶ ἐξ ὑποδείγματος δὲ ῥᾷον ὑποστῆναι τοῦ μὴ Β — Sed ab exemplo ostendere facilius est, vocem 


χατὰ τὴν θεότητα εἰρῆσθαι τὸ « μείζων. » Ὁ γὰρ 
Κύριος φησίν' « Αμὴν λέγω ὑμῖν' οὐχ ἐγήγερται &v 
γεννητοῖς γυναιχῶν μείζων Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ.» 
Άλλ' οὐχ ὡς ἐξ ἑτέρας μείζονος φύσεως ὄντα, 1) χατ᾽ 
ἀνθρώπους, ἔλεγε μείζονα εἶναι αὐτόν' πάντες γὰρ 
ol ἀρετῆς µεταποιούμενοι, 1| ἐξισοῦντο αὐτῷ, f) τι 
ἀπελείποντο' οὐδὲ ὡς δυνάµει χρείττονος, f| χρόνῳ 
πλείονι εἰληφότος τὴν γένεσιν αὐτὸς μὲν γὰρ τῇ ἐν 
χόσμῳ ζωῇ διέµεινεν ἔτη λ’'. σαν δὲ οἱ τῇ τοῦ σώ- 
µατος ῥώμῃ xai τῷ πλήθει τῶν ἑτῶν ὑπερθάλλοντες 
αὐτόν. ᾽Αλλ o0 ταύτῃ χρείττονα τῶν ἀνθρώπων ἔλε- 
γεν, ἀλλὰ τῇ προφητείᾳ, ἣν μάλιστα ἔνθεον αὐτὸς 
ἐδέξατο. Καὶ πάλιν « Ὁ δὲ ἐν τῇ [185 ^] βασιλείᾳ 
τῶν οὑρανῶν μικρότερος, µείσων αὐτοῦ ἐστιν. » Ἔλε- 


γε δὲ περὶ Ἰωάννου τοῦ ἁποστόλου, τοῦ χρόνοις G 


μὲν µιχροτέρου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, τῇ δὲ ἀξίᾳ 
τΏς ἁἀποστολῆς μείζονος, « Ἔθετο γὰρ ὁ θεὸς ἐν τῇ 
Ἐκχλησία,» ὡς Παύλος γράφει, « πρῶτον ἀποστό- 
λους, Έπειτα προφήτας. » ἘΕϊπε δὲ, « Ἐν τῇ βασι- 
λείᾷ τῶν οὐρανῶν µιχρότερος, » διὰ τὸ ἐν βίόλῳ ζών- 
των πάντων τὰ ὀνόματα γράφεσθαι, χαὶ ὡς µεταγε- 
νεστέρου εἰχότως ὕστερον τετάχθαι τὸ αὐτοῦ ὄνομα. 
Τινὲς δὲ τὸ µέρος τοῦτο, περὶ τοῦ Δεσπότου ἑνόη- 
σαν, µικρότερον μὲν κατὰ τὴν τοῦ δούλου μορφὴν, 
xa0' fjv fjosuv προφητῶν xal ἱερέων ὑπωπτεύετο 
τυγχάνειν, μείζονα δὲ χατὰ τὴν θεότητα. Ὥστε xoi 
χατὰ ταῦτα τὸ « μείζων » xal τὸ € πέµψας » τῷ πρὸς 
τὸν Πατέρα ὁμοουσίῳ µείωσιν o0 ποιεῖ. Καὶ ὅπερ 
δὲ εἴρηται πρὸ βραχέος, δοχεῖ πως ὁ χομψίᾳ λόγων 
χρώμενος, χαὶ ὁ ἑαυτῷ ἀεὶ ἀπονέμων τὰ πρωτεῖα xal 
τιμὴν ἀπαιτῶν, οἵησιν ἔχειν. ἡ δὲ οἵησις, ὑπερηφανία 
τίς ἐστιν. Οὐδὲν δὲ πρὸ τῆς ὑπερηφανίας Ἶτί- 
µασεν᾽ οὐδὲ γὰρ μείζονος .μᾶλλον µέλει τῷ θεῷ, 
f$ µήποτε πλέον τοῦ µικροτέρου. Ἔχει γὰρ ἅπαξ, 
xà» αὐτὸς μὴ λέγῃ, σύμφυτον τὸ μεῖζον' χαὶ οὐδεὶς 
τῶν εὐγνωμόνων περὶ τούτου ἀμφισθητεῖ. Ac ἃ 6f 
φησιν’ « Ἐὰν ἐγὼ ἑμαυτῷ μαρτυρῶ, tj μαρτυρία µου 


(49) Ego. Joan. viri, 49. Lege catenam in Joan- 
nem xvn, 1, ubi affinia docet Didymus. 

(45) Referendam non esse. Codex, τοῦ ph χατά, etc. 
Legendum videtur τό pro τοῦ. 

44) Amen. Math. χι, 11. 

[45) Propter prophetiam. Recte dieronymus in 
libro contra Luciferianos num. 7. « Audi, » inquit, 
« Dominum loquentem : «Non est in natis mulie- 
rum major Joanne Baptista. » Nulli enim contigit 


ipsam « major » ad Deitatem referendam non 
esse (45). Nam Dominus ait : « Amen (44) dico 
vobis : non surrexit inter natos mulierum major 
Joanne Baptista. » Sed hunc majorem esse non 
ideo dixit Christus, quod alterius nature esset hu- 
mana majoris; omnes enim, qui virtuti studebant, 
aui zequales ipsi erant, aut paulo inferiores. Àc ne 
ex eo quidem major dictus est Joannes , quod po- 
tentia superior, aut generatione antiquior foret ; 
triginta enim annos in mundo vixerat ; erant vero 
qui corporis robore et annorum numero eum su- 
perarent. Verum non bac ratione majorem liomini- 
hus eum dixit, sed propter prophetiam (45) suim- 
mopere divinam, quam ipse acceperat. Et rursus : 
« Qui autem (46) in regno colorum minor est, 
major ipso est. » Dicebat autem ista Christus de 
Joanne apostolo, qui ztste quidem minor erat 
Joanne przecursore, dignitate autem apostolatus ma- 
jor. « Posuit (47) enim Deus in Ecclesia, » ut Paulus 
scribit, « primum apostolos, deinde (48) prophe- 
tas. » Dixit autem , « in regno celorum minor, » 
quia in libro viventiuin nomina omnium scribuntur, 
el ipsius utpote junioris nomen merito posterius 
positum est. Quidam vero hunc locum de Domino 
intellexerunt, inquientes, eum minorem quidem 
esse secundum formam servi, in qua minor propbe- 
tis et sacerdotibus putabatur; majorem vero se- 
cundum deitatem. ltaque secundum hanc quoque 


D explicationem verba « major, » et « qui misit, » 


consubstantialitatem ejus cum Patre non minuunt, 
Ut autem paulo ante jam dictum est, qui fastu (49) 
verborum utitur ac primas sibimetipsi partes.sem- 
per attribuit, atque honorem exigit ; is animi ela- 
tionem quodammodo habere videtur, : animi au- 
tem elatio est quoddam superbiz genus : nihil vero 
magis, quam superbiam , despectui haberi voluit : 
neque enim ejus, qui major sit, majorem curam 


prophetarum et annuntiare Cbristum, et digito de- 
monstrare. » 
(46) Qui autem. Mattb. τι, 11. 
&T) Posuit. 1 Cor. xu, 28. . 
48) Deinde. Graeca ed., δεύτερον, id est « secun- 


ο. » 

49) rastu. Codex, χομψίᾳ. Lego, χοµψείᾳ. Hoc 
sein Pollux lib. τι, segui. 125, Xoudóv «lactato- 
rem » dixit. 


831 


DIDYMI ALEXANDRINI 


babet Deus; aut fortasse (50) major ipsi cura est A οὐχ ἔστιν ἀληθής' ἔστιν ὁ Πατήρ µου 6 µαρ- 


de eo qui minor 886 sit. Habet enim ipse omnino, 
elsi id non dicat, ex natura sua, ut major sit ; 
nec eorum qui recte sentiunt, quisquam de hoc 
dubitat. Quam ob causam ait : « Si ego (54) mihimet- 
ipsi testimonium perhibco, testimonium meum non 
est verum ; est Pater meus, qui testimonium per- 


hibet mibi. » Sed ne quis hoc etiam ob ejus parvitatem ab ipso dictum putet, alibi ait 


τυρῶν pot, »'AXX ἵνα μὴ χαὶ τοῦτο πρὸς σµιχρέτητος 
αὐτοῦ νοµισθείη, ἑτέρωθι λέγει « Κὰν ἐγὼ μαρτυρὸ 
ἑμαυτῷ, ἡ µαρτυρία µου ἁληθής ἐστιν. » Καὶ ἐν 


. τῷ πρώτῳφ δὲ λόγῳ ἱχανῶς ἐδείχθη περὶ [184 αἱ 


τοῦ εμείζων,) μήτε χατ οὐσίαν, ἢ δύναμιν, 7] δόξαν την 
ἄνω εἱρῆσθαι. Φασὶν δὲ χαὶ οἱ παρ) Ἕλλησιν δόχιµοι’ 
Σε Ει αἱ 


ego (52) testimonium perhibeo mihimetipsi, testimonium meum verum est.»Ast in primoetiam λόγῳ (55) 
satis ostensum est, dictionem hanc « major » neque respectu essentize, nec respectu potenti: , nec 
"espectu glori coelestis dictam fuisse. Quin etiam viri apud Grzcos probati aiunt : 


Immortalis vero. Deus, supremus in. &ihere. habi- 


[ίαπε, 
Incorruptus, inconcussus, cternus, semper similis. 


CAP. XIX. 

ΑΙ quoque sont in Scripturis oracula, quz 
heretici non eo sensu acceperunt, qui supremis et 
ineomprehensibilibus hypostasibus dignus esset. 
Hojusmodi est illud : « Pater (54) mandatum dedit 
mibi, quid dicam, et quid loquar. » Tale est etiain 
quod de Spiritu sancto dicitur : « A semetipso (55) 
non loquetur, sed de meo accipiet, et anuuntiabit 
vobis ;» et quod alibi legitur : « Ego a me ipso (56) 
locutus non. sum ; » et rursum : « Βίοι (57) 
inandavit mlhi Pster, ita facio; » et rursus : « Ser- 
mo (58), quem auditis, non est meus, sed ejus qui 
misit me. » EL qua is affinia sunt. Talibus enim 
locutionibus usus est Dominus, quatenus Verbum est 
Patris ; quod ostendere nobis vellet unitatem na- 


'A0ávacoc δὲ sóc zxarvzépratoc αἱθέρι yalwr, 


"Αφθιτος, ἀστυφέλιχτος, ἀῑδιος, al£v ὅμοιος. 
|. KE&. Ie. 

Οὐχ ἑνόησαν, ὡς ἔστιν ἐπὶ τῶν ἀχροτάτων xal 
ἀπερινοήτων ὑποστάσεων θέµις, καὶ τὸ, « Ὁ Πατἡρ 
ἑντολήν µοι δέδωχεν, τί εἴπω, χαὶ τί λαλήσω. » Περὶ 
δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. € Ἆφ' ἑαυτοῦ οὗ λαλήσει, 
ἁλλ᾽ Ex τοῦ ἐμοῦ λήψεται, xol ἀναγγελεῖ ὑμῖν. » xal 
ἑτέρωθι' c Ἐγὼ ἀπ' ἑμαυτοῦ οὐχ ἐλάλησα” » xal πάἀ- 
Àty* « Καθὼς ἑνετε[λατό µοι ὁ Πατὴρ, οὕτως Touv' » 
xai πάλιν ει Ὅ λόγος ὃν ἀχούετε, οὐχ ἔστιν ἑμὸς, 
ἀλλὰ τοῦ πἐμψαντός µε" » χαὶ ὅσα τοιαῦτα. Τοιούτοις 
γὰρ ἐχρήσατυ ῥήμασιν ὁ Δεσπότης, ὡς λόγος Qv το 
Πατρὸς, ἐνδείξασθαι ἡμῖν βουλόμενος τὴν ἔνωσιν τῆς 
φύσεως, xai τὴν ἄῤῥητον συμφωνἰίαν τῆς ἁγίας Τρ:4- 
δος, xol ὡς χοινὰ αὐτῆς ἔστι τὰ διδάγματα, καὶ οὐ 
διεστῶτα. Πᾶν γὰρ χτίσµα, ἐὰν T] λογιχὸν, ἔχει θέ- 


ture, etineffabilem concordiam consensumque san- C λημα ἴδιον' 0, ὡς γέγραπται, χατασιγάζει, ἵνα τὸ τοῦ 


cts Trinitatis; et quod ipsius Trinitatis documenta 
trium personarum communia sint, non vero diversa, 
Nam omnis creatura, si fuerit rationalis, propriam 
habet voluntatem, cui, ut scriptum est (59), si- 
lentium indicit, ut ex Dei voluntate loquatur. ldeo 
aliquando quidem qux» sua sunt , loquitur et facit : 
aliquando vero qua sunt Dei; et in aliquibus 
397 quidem rebus conspirat eum homine sibi si- 
mili, in aliquibus vero, alia vult. Nam Deus Ver- 
bum cum sit Dominator et Sapientia, sanctus vero 
Dei Spiritus cum ex ipso procedat, et juxta Aposto- 
lum scrutetur profunda ejus, et solus sciat qu: sunt 
Dei, et divina dona ex propria potestate largiatur, 
ideirco antequam loquatur aut operetur, non ex- 
spectat dum audiat, sicut faciunt creaturz, qux Dei 
voluntatem non modo ignorare possunt, verum etiam 
aliquando non facere : ut cum Abrahamus quidem 
h:esitans ait : « Nunquid (60), Domiae, si loquar? » 
Moses vero deprecans ac recusans : « Gracilis (61) 
voce, et tardus lingua sum ego; » et : « Obsecro, 


(50) Aut fortasse. 60906, ?) fios: qua formula 
apud scripiores maxime Didymi sequales valet, «aut 
fortasse, » ut ipse reddidi. 

(51) Si ego. Joan. v, 31, 52. Sensum potius 
citat, quam verba, idemque facit segm. 206 b. 

59) Et si ego. Joan. viui, 14. 

e In primo... Aóy«. Si vox isthic, λόγῳ, ad 
primum hujus operis librum referenda est, allegat 
bic Didymus caput 16 ejusdem ubri. 

(54) Pater. Joan. xu, 49. 


Θεοῦ θέληµα εἴπῃ. Διὸ ποτὲ μὲν τὰ ἑαυτοῦ λαλεῖ xol 
ποιεῖ, ποτὲ δὲ τὰ τοῦ θεοῦ’ χαὶ εἰς ἔνια μὲν συμπνέει τῷ 
ὁμοίῳ ἀνθρώπῳ * εἰς ἔνια δὲ, ἕτερα βούλεται. Ὁ γὰρ 
θεὸς Λόγος ἐξουσιαστῆς (v χαὶ σοφία, ἔτι μὲν χαὶ 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἐχπορευόμενον παρ᾽ αὖ- 
τοῦ, xal χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, ἑἐρευνῶν τὰ βάθη 
αὐτοῦ, xal µόνον εἰδὸς τὰ τοῦ θεοὺ, κατ' ἑξουσίαν 
παρέχον τὰς θείας δωρεὰς, οὐχ [184 b] ἀναμένει 
ἀχοῦσαι, xal οὕτως εἰπεῖν, 7| ποιΏσαι, ὡς τὰ χτί- 
σµατα ΄ ἅπερ πέφυχεν οὐ µόνον τοῦ θεοῦ τὸ θέληµε 
ἀγνοεῖν, ἁλλ᾽ ἔσθ᾽ ὅτε χαὶ μὴ ποιεῖν * ὡς ἠνίχα Myr, 
ὁ μὲν ᾿Αθραὰμ ἑνδοιάζων. εΜή τι, Κύριε, ἐὰν 
λαλήσω» » 'O δὲ Μωῦσῆς παραιτούμενος” ε Ἰσχνή- 
Φωνος χαὶ βραδύὐγλωσσός εἰμι ἐγώ’ » xal, « Δέομαι, 
Κύριε. οὐ δύναµαι μόνος φἐρειν τὸ βάρος τοῦ λαοῦ 
τούτου ' προχείρισαι ἄλλον σεαυτῷ. » Καὶ 'Aapiv 
xaX Μαριὰμ οἰχείᾳ κινήσει ἑἐθρασύνθησαν χατὰ Μωῦ- 
σέως, ὅτε xai ἑλεπρίασεν dj Μαριὰμ, xal ὠργίσθη 
θυμῷ Κύριος. ᾽Αλλὰ xal Δανῖδ, τὸ ἑαυτοῦ θέληµά 
ποιῶν, xa ἀριθμῶν τὸν λαὺν, ἐπίτιμᾶται. Καὶ 


95) A semetipso. Joan. xvi, 15, 14. 

56) Ego a me ipso. Jo:n. xn, 49. 

(57) Sicut. Joan. xiv, 31. 

58) Sermo. lbid. 24. 

59) Ut scriptum esi. Quemnam Seripturz locum 
respiciat, nescio : nisi forte respicit illud Christ. 
€ Verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat.» 

(60) Nunquid. Gen. xvni, 30. 

(61) Gracilis. Exod. 1v, 10. 


839 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


890 


Ἱερομίας δὲ, παρὰ σχοπὺν τοῦ ἀνεξικάχου xaX ἀμ- A Domine (62) : non. possum solus ferre pondus populi 


γησιχάκου θεοῦ εἰπών' « Νεώτερός εἰμι ἐγὼ, xal 
οὐ δύναµαι προφητεύειν, » ἀχούει' « Mh λέγε, ὅτι 
Νεώτερός εἰμι ἐγώ. » Καὶ ὁ Ἰωνᾶς δὲ, ἴδιον, xai οὐ 
τοῦ θεοῦ ποιῶν θέληµα, πλοίῳ ἐπιδὰς, φεύγει εἰς 
θαρσεῖς ἐχ προσώπου τοῦ πανταχοῦ ὄντος Κυρίου. 
Καὶ Παῦλος περὶ τῶν ἀποστόλων Γαλάταις φησίν: 
* Ἁλλ' ὅτε ἴδον, ὅτι οὐκ ὁρθοποδοῦσιν πρὸς τὴν 
ἀλήθειαν τοῦ Εὐαγγελίου, εἶπον τῷ Κηφᾷ ἔμπροσθεν 
πάντων » τάδε. Ἵνα δὲ πληροφορηθῶσιν οἱ ἄπιστοι, 
εἴγε δὴ ἄρα xal πληροφορηθῶσιν, ἀνάγχη μαχρῦναι 
τὸν λόγον. Πρὺ τῆς ἓν χόσµῳ παρουσίας τοῦ Υἱοῦ 
τοῦ θεοῦ, ἐφάνησαν ψευδόχριστοι χαὶ φευδοπροφῆ- 
ται, ὡς Ἰούδας ὁ Γαλιλαῖος, χαθὼς ἔχουσιν αἱ ΠἩρά- 
ξεις τῶν ἀποστόλων, πλανῶντες, χαὶ οὐ τὰ τοῦ θεοῦ 


bujus : elige tibi alium. » Et Aaron (65), ac Maria pro. 
prize voluptatis motione contra Moysem audacter in. 
surrexerunt, quando et Maria leprosa facta fuit, et Do- 
minus iratusest. Quin etjam David suam faciens volun- 
tatem, et populum numerans reprehenditur (64). Je- 
remias vero, cum przter mentem patientis, et ihju- 
riarum obliviscentis Dei dixisset, « Junior (65) sum 
ego, et non possum prophetare (66), » audiit : « Ne 
dicas : Junier sum ego. » Jonss autem propriam vo- 
luntatem faciens, non Dei, cum navigium conscen- 
disset, «fugit (67) in Tbarsis ex facie Dei» ubique exsi- 
stentis. Et Paulus de apostolis loquens ad Galatas 
hzc scripsit: « Sed eum (68) vidi quod non recte 
ambulant ad veritatem Evangelii, dixi ερ (69) 


χαὶτοῦ [185 a] νόµου αὐτοῦ διδάσκοντες * περὶ ὧν xaX Ὦ coram omnibus » hec. Verum ut iis, qui increduli 


Ἰεζεχι]λ προφητεύει’ «Ζῶ ἑγὼ, λέχει Κύριος 


sunt, omnis dubitandi locus praecludatur (si tamen 





ἐπὶ τοὺς προφῄτας, τοὺς πλανῶντας τὸν λαόν µου, id fieri potest), sermonem in longum protrahere 
οὐχ ἀπέστειλα αὐτούς' àg' ἑαυτῶν ἐλάλησαν. » necesse est. Ántequam veniret in mundum Filius 
Dei, pseudochristi et pseudoprophetm, cujusmodi fuit Judas Galilzeus, apparuerant, sicut Acta aposto- 
lorum testantur : ii vero deceptores erant, nec ea docebant, qux sunt Dei et legis ipsius. De illis 
prophetat etiam Ezechiel : « Vivo (70) 388 ego, dicit Dominus : ad prophetas qui seducunt po^ 
pulum meum, non misi eos : a se ipsis locuti sunt. » 

Ἐλθὼν «otvuv ὁ ἀληθινὸς Χριστὸς, ὑπενοήθη Cum itaque venisset verus Christus, suspectus 
πλάνος. Ἔχει γὰρ *b Εὐαγγέλιον, ὡς ἐν τῇ ἑορτῇ fuit quasi seductor ; testatur enim Evangelium tur- 
τῶν Σχηνοπηγέων ἐζήτουν τὸν Ἰησοῦν οἱ ὄχλοι, λέ- — bas in festivitate (71) Scenopegiorum quzsivisse 
Ίοντες' « Ποῦ ἔστιν; Kal ἣν περὶ αὐτοῦ διαφω- — Jesum dicentes : « Ubi est? Et erat de ipso discor- 
vía: οἱ μὲν ἔλεγον» ᾿Αγαθός &ovwy*. ἄλλοι ἔλεγον' C dia : alii quidem dicebant : Bonus est; alii dice- 


Οὐχί: πλανᾷ τὸν ὄχλον. » Καὶ πάλιν οἱ ἀρχιερεῖς λέ- 
Ίουσι τῷ Πιλάτφ’ εΟἴδαμεν, Κύριε, ὅτι εἶπεν ὁ 
πλάνος ἐχεῖνος ἔτι ζῶν * Μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἑγείρο- 
μαι, 2 Εἶπεν οὖν ὁ Σωτὴρ, περὶ μὲν ἐχείνων οὕτως, 
« Όσοι Άλθον πρὸ ἐμοῦ, χλέπται ἦσαν χαὶ λῃσταί 
ἀλλ᾽ οὐχ Ίχουσεν αὑτῶν τὰ πρόδατα. Τὰ ἐμὰ mpó- 
62:2 τῆς ἐμῆς φωνῆς ἀχούουσιν, xal γνωρίζει τὴν 
φωνήν µου, xai ἀχολουθεῖ pot* » περὶ δὲ ἑαυτοῦ * 
«Ey ἀπ ἐμαυτοῦ οὗ λαλῶ: » ὡς ἐχεῖνοι δῆλον 
ὅτι, Προειδὼς δὲ xat τὰ μέλλοντα, ὡς θεὸς, καὶ ὅτι 
μετὰ τὴν ἓν οὐρανοῖς ἄνοδον αὐτοῦ, xal τὴν τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ἐπιδημίαν, ἔσονται πάλιν πλάνοι, 
ὡς Σίμων, ὡς Μοντανὸς, ὡς Μανιχαῖος, προησφα- 
λίσατο εἰπών» « Ὅταν ἕλθη ὁ Παράχλητος, τὸ 


bant : Non; seducit turbam.» £4 rursus principes 
sacerdotum aiunt Pilato : « Scimus, domine (72), 
quod dixit seductor ille adhuc vivens : Post tres 
dies resurgo. » De illis (75) ergo Salvator hsc di- 
xit: « Quicunque (74) venerunt ante me, fures 
erant (75) et latrones : sed non audierunt (76) eo; 
oves. Oves mez (77) meam vocem audiunt, et co- 
gnoscunt vocem mearn, et sequuntur me. » De se 
ipso autem ait : « Ego à. me ipso (78) non lo- 
quor : » nempe : sicut illi faciebant. Cum vero 
etiam, futura presciret ut Deus, et post suam in 
celum ascensionem, sanctique Spiritus adventum 
rursus fore no$set seductores, ut Simon, ut Mon- 
tanus, ut Manichzus fuerunt, nos premunivit in- 


(62) Obsecro, Domine. Ex duobus Scriptura locis D dicit Dominus super prophetas qui seducunt popu- 


unum facit. Primus locus exstat Exod. iv, 45, ubi le- 
gitur : Aéopat, Κύριε, προχείρισαι ἄλλον δυνάµενον, id 
est, « Obsecro, Domine, elige alium qui possit. » Alter 
vero exstat in Numieris cap. xi vers. 14 : Oo δυνἠσο- 
pat ἐγὼ μόνος φἑρειν τὸν Aaby τοῦτον, id est « non 
potero ego solus ferre hunc populum. » 

m Aaron. lege Numer. xu, 1, 9, 10. 

sj Reprehenditur. Lib. lí Reg. xxiv, 12. 

(65) Junior. Jerem. 1, 6, 7. 

(66) Et non possum prophetare. Sensum citat ; 
nam Biblia sic babent : Ἰδοὺ οὐχ ἐπίσταμαι λαλεῖν, 
id est, « Ecce nescio loqui. » 

(67) Fugit. Joan. 1, 5. 

(68) Sed cum . Galat. i1, 14. 

(69) Cephe. Graeca editio : Πέτρῳ, id. est « Pe- 
tro.» Sed Vulgatus interpres legit ut Didymus, 
cujus lectionem exbibet etiam eodex Alexandriuus. 

(10) Vivo. Sensum citat, ae duorum prophetarum 
loca inter se confundit. Nempe in Mich:ea cap. i1, 
vers. 5, legitur : Τάδε λέχει Κύριος ἐπὶ τοὺς προ: 
(ὗτας τοὺς πλανῶντας τὸν λαόν µου, id est, « Hac 


Jum meum. » In Ezechiele autem cap. xim, vers 6 : 
Ἐγὼ οὐκ ἁπέσταλκα αὐτούς. id est « ego non misi 
illus. » EL vers. sequenti : Καὶ ἑλέγετε , Φησὶ Κύ- 
ριος' Καὶ ἐγὼ obx ἑλάλησα, id est: « Et dicebatis : 


Ait Dominus : et ego locutus non fui. » 


(71) In. festivitate. Joan. vn, 41, 12, Citatur sen- 


sus potius, quam verba. 


(73) Scimus, Domine. Matth. xxvn, 65. Pro, οἴδα- 
μεν, Graeca editio habet : ἐμνήσθημεν, id est, « me- 


(18) De illis. Clemens quoque in primo Sirom., 
pag. 968, de pseudoprophetis intelligit Domini verba, 
qui allegat Didymus. 

(14) Quicunque. Joan. x, 8. 

(75) Erant. Grzca editio, clot, id est « sunt. » 
(76) Audierunt. Biblia eodem seusu, fxoucav pro 
fjxoucev. 

(T1) Oves mec. Josn. x, Z1. Sensus tamen affer- 
tur, non verba. 

(18) Ego a me ipso. Joan. xiv, 10. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


?9z 


quiens: « Cum autem (79) venerit Paracletus, Spiritus A Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὸς ixmo- 


veritatis, qui a ,Patre procedit, ille vobis in wme- 
moriam revocabit verba .mea, et deducet vos ad 
omnem veritatem : a semetipso non loquetur. » [ά 
est : Spiritui sancto fidem ne denegetis, qui ea- 
dem dicit, et docet qux ego : nec enim est alte- 
rius voluntatis (80), nec alterius essentiz : iis au- 
tem qui Spiritum sanctum se habere aiunt, sed non 
loquuntur que mea sunt, et prophetarum, ne cre- 
datis. Manichzuin vero ne toleretis, quod Vetus 
Testamentum non admittat, sed inbumanitatis con- 
demnet bonum Patrem, qui mecum loquitur, ac ea 
facit, qum ipsius erga homines benignitatem de- 
clarant. Ad hac : cum Verbum Dei in ipso Deo 
subsistens sit Filius, cumque et ipse sit in Patre, 
et Patrem habeat in semetipso, merito dicilur oon 
loqui a se ipso, sed, ut antea scriptum est, ea lo- 
quitur qua sunt Dei, quippe qui Deus est ineffabi- 
lis ineffabiliter videns voluntatem 389 Patris. Αί- 
que id ipsum similiter de Spiritu sancto dicendum 
est, quippe qui est divinus Spiritus. Sed alia etiam 
explicatio afferri potest. Cum Verbum Patris ait, 
« Spiritus (81) a seipso non loquetur, sed de meo 
accipiet, » unius essentiae, uniusque voluntatis vin- 
culum in Trinitate ostenditur. Cum vero ipse non 
dixerit, « A semetipso nou loquitur, » sed, « non 
joguetur, » apparet, verba illa, « non loquetur, » 
ad certum quoddam tempus ac rem esse referen- 
da. Quandoquidem deirectanti Moysi, ut antea di- 
ctum est, ait Deus : « Elige (82) septuaginta se- 
niores, et accipiam de Spiritu, qui est in te, οἱ 
dabo super illos. » Attamen non. tanquam indigus 
accepit Deus de Spiritu, qui erat in Moyse. Uuige- 
nitum porro, ac Spiritum Dei, tanquam eum, qui 
propria suctoritate praditus sit, et tanquam Domi- 
num, operari et loqui, alibi rursas testatur Sceri- 
ptura in huoc modum : De Filio quidem, exem- 
pli gratia, ait David : « Deus noster (83) in corlo 
eL in terra omnia quacunque voluit, fecit. » Isaias 
vero : « Fortis (84), Dominator. » Àc preterea 
propria potestate divinam virtutem — operaba- 
lur (85), et miracula perficiebat, ut antea (86) di- 


ρεύεται, ἐχεῖνος ὑμᾶς ἀναμνήσει τὰ ῥήματά µον, xai 
ὁδηγήσει ὑμᾶς πρὸς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν - ἀφ᾽ ἑαντοῦ 
οὗ λαλήσει’ » ἀντὶ «o0, Τῷ ἁγίῳ Πνεύματι μὴ 
ἀπιστήσητε, τὰ αὐτὰ λέγοντι χαὶ διδάσχοντι, ἅπερ 
ἐγώ" Οὐ γὰρ ἑτερόδουλον, οὐδ ἑτεροούσιον' τοῖς 
δὲ Πνεῦμα ἅγιον λέγουσιν ἔχειν, xai μὴ [185 6] 
λαλοῦσι τὰ ἐμὰ xal τὰ τῶν προφητῶν, μὴ πι- 
στεύσητε' µῆῇ τε μὴν ἀνάσχησθε Μανιχαίου, μὴ 
προσιεµένου τὴν Παλαιὰν Διαθίχην, ἀλλ ἀπανθρω- 
πίαν χαταφηφιζοµένου τοῦ ἀγαθοῦ Πατρὸς, τοῦ σὺν 
ἐμοὶ λαλοῦντος xa ποιοῦντος τὰ φιλάνθρωπα. Πρὸς 
τούτοις, Λόγος ὧν τοῦ Θεοῦ ἑνυπόστατος ὁ Υἱὸς, 
καὶ ὢν ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ τὸν Πατέρα ἔχων tv ἑαυτῷ, 
εἰχότως ἀφ᾿ ἑαυτοῦ οὐ λαλεῖ '- ἀλλ, ὡς προγέγρα- 
πται, τὰ τοῦ θεοῦ λαλεῖ, ἅτε δὴ Geb; ἄῤῥητος βλέ- 
πων εἰς τὸ θέλημα τοῦ ἩΠατρός' xai «b ἅγιον 
Πνεῦμα ὁμοίως, ἅτε θεῖον Πνεῦμα. Νοητέον xai 
ἄλλως. Tou Λόγου τοῦ Πατρὸς φάσχοντος: ε Τὸ 
Πγνεῦμα ἀφ᾿ ἑαυτοῦ οὐ λαλήσει, ἀλλ ix τοῦ ἐμοῦ 
λήψεται * » ὁρᾶται ὁ σύνδεσμος τῆς οὐσίας, xai τοῦ 
ἑνὸς θελήµατος τῆς Τριάδος. Οὐκ εἰπόντος δὲ αὐτοῦ, 
Ἂφ' ἑαυτοῦ οὗ λαλεῖ, ἀλλ, « οὗ λαλῄσει, » δείκνυ- 
ται, ὡς ἐπί «vt καιρῷ χαὶ πράγματι ἐλέχθη τὸ, 
« οὐ λαλῄήσει. » Ἐπείτοι τῷ Μωῦσεῖ, ὡς προξίρηται, 
παραιτουµένῳ λέχει ὁ θεός. « Ἐπίλεξαι ἑθδομή- 
Χοντα πρεσθυτέρους, xal λήψομαι ἀπὸ τοῦ Πνεύμα- 
τος τοῦ bv σοὶ, xal δώσω ἐπ) αὑτούς. » xal ὅμως 
οὐχ ὡς ἑνδεῆς ἑλάμθανεν ἀπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ 
ὄντος ἓν τῷ Μωῦσεῖϊ. Πάλιν γοῦν ἄλλοτε ἐξουσιαστι- 
χῶς xat δεσποτιχῶς ποιεῖν xa φθέγγεσθαι τὸν Movo- 
γενη καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ μαρτυρεῖ ἡ Γραφὴ 
οὑτωσί περὶ μὲν τοῦ Υἱοῦ, ὡς ἠνίχα λέγῃ Δαυῖδ- 
« Ὁ θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ xai ἐν τῇ vi] πάντα, 
ὅσα ἠθέλησεν, ἐποίησεν » Ἡσαῖας δέ' « Ἰσχιρὸς 
ἑκουσιαστής” » xal ὡς ὅτε κατ ἑξουσίαν ἐνεργεῖ 
θείαν δύναμιν, καὶ θαύματα ἐπετέλει, ὡς προελέχθη. 
[186 a] Περὶ δὲ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὡς ἠνίκα ὁ 
Κύριος διδάσχη ᾿ « Τὸ Πνεῦμα ὅπου θέλει vei * 
Παῦλος δέ. « Πάντα δὲ ταῦτα ἐνεργεῖ τὸ ἓν xa τὸ 
αὐτὸ Πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑχάστῳ, χαθὼς βούλα- 
ται. ) 


cium fuit, De Spiritu autem sancto, exempli gratia, Dominus bazec docet : « Spiritus (87) ubi vult, 
spirat. » Paulus vero : « Hac autem (88) omnia operatur unus et idem Spiritus dividens seorsum 


singulis prout vult. » 


(79) Cum autem, Joan. xv, 36, xvi, 15, et xiv, D 


26. Quas loca inter se permiscet, sensum citans. 
Simile quid facit in lib. De Spiritu sancto nuin. $0, 
ubi sic citat : « Cum autem venerit Paracletus Spi- 
ritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, 
ille vos docebit omnia. » Qua partiin. desumpta 
sunt ex Joan. xv, 26, aut xvi, 15, partim ex xiv, 
3 


(80) Voluntatis. Eodem modo Evangelii verba 
accipit in libro De Spiritu sancto num. δὲ et 36. 

(84) Spiritus. Hic quoque duos inler se textus 
cenfuudit. Nam capite xvi. Joannis, versiculo qui- 
dem 43 legitur : 00 γὰρ λαλήσει ἀφ᾽ ἑαυτοῦ , id est 
« ion enim loquetur a semetipso ; » versiculo au- 
tem 14 : Ὅτι &x τοῦ ἐμοῦ Myyezat, id est, « quia de 
ico accipiet. » 


(82) Elige. Num χι, 16, 17. Sensum duntaxat 
citat ; nam verba hzc sunt: Συνάγαγέ µοι ἑδδομί- 
χοντα ἄνδρας. . . xaY ἀφελῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ 
ἐπὶ coi, καὶ ἐπιθήσω ἐπ᾽ αὑτούς, id est, « congrega 
mihi Lxx viros... et auferam de Spiritu, qui est in 
te, οἱ imponam super ipsos. » 

(85) Deus noster. Psal. cxi, vers. 14 (apud Vulg. 
part. uj, vers. 3. Vide not. 79, pag. 41. 

84) Fortis. Isa. 1x, 6. 

85) Virtutem operabatur. Locutio Biblica. Vide 
psal. cxvii, vers. 16; Marc. ix, $9; Mattb. xin, 
58, etc. 

(86) Antea. Lege cap. 27 libri primi 

(87) Spiritus. Joan. 1n, 8. 

(88) Hac autem. 1. Cor. xu. 11. 


S9S: 
"KE6. K'. 
Ἀποτίθεσθαι τὸν Movoyevi τὴν βασιλείαν, καὶ μὴ 
εἶναι βασιλέα αἰώνιον, ὑποτάσσεσθαί τε τῷ θεῷ, ὥς 
τινα ἀντίθεον (ἴλεως δὲ ἡμῖν ἔστω), xot εἶναι µόνον 
« τὰ πάντα Ev πᾶσι » τὺν Πατέρα φαντάζονται, ἀφὶ ὧν 
Κορινθίοις Παῦλος ἔγραψε τοιάδε" « Όταν παραδιδῷ 
τὴν ῥασιλείαν τῷ θεῷ xat Πατρὶ, ὅταν χαταργήσῃ 
πτᾶσαν ἀρχὴν, xai ἑξουσίαν, xal δύναμιν. δεῖ γὰρ 
αὐτὸν βασιλεύειν, ἄχρις οὗ ἂν θῇ πάντας τοὺς ἐχθροὺς 
αὐτοῦ «b τοὺς πόδας αὐτοῦ. Ἔσχατος ἐχθρὸς χαταρ- 
γεἶται ὁ θάνατος * πάντα γὰρ ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς mó- 
δας αὑτοῦ. Ὅταν δὲ εἴπῃ Τὰ πάντα ὑποτέταχται, 
ὅσλον, ὅτι ἐχτὸς τοῦ ὑποτάξαντος αὐτῷ τὰ πάντα" 
ὅταν δὲ ὑποταγῇ αὐτῷ τὰ πάντα, τότε αὐτὸς ὁ Υἱὸς 
ὑποταγήσεται τῷ ὑποτάξαντι αὐτῷ τὰ πάντα, tva f] 
ὁ Θεὸς τὰ πάντα by πᾶσιν. » Καὶ εἰς τοῦτο δὲ, ὅτι 
περὶ τὴν τοῦ δούλου μορφὴν ἐλεῖσθαι ὀφείλομεν τὸν 
νοῦν ἀκριθῶς * e v£ τις ἀναλογιξόμενος ὅπερ οἱ θεῖ- 
xi ὑποτάσσεται, ἀπ ἀρχῆς ἂν ὑπετέταχτο. Ἔτι 
δὲ xal ἐχ τῆς προφητείας Δανι]ῆλ, ἐχούσης ὧδέ πως 
χατὰ λέξιν' « Ἐθεώρουν ἐν ὁράματι τῆς νυκτὸς, 
xai ἰδοὺ μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ, ὡς Υἱὸς 
ἀνθρώπου ἑρχόμενος, xaX ἕως τοῦ Παλαιοῦ τῶν ἡμε- 
pv ἔφθασεν, καὶ προσήχθη αὐτῷ, [186 b], χαὶ 
αὐτῷ ἑδόθη ἡ &pyh, xaX fj τιμὴ, xal ἡ βασίλεία, 
xaX πάντες οἱ λαοὶ, φυλαὶ, γλῶσσαι δουλεύσουσιν 
αὐτῷ ἡ ἑξουσία αὐτοῦ ἐξουσία αἰώνιος, fit; οὐ 
παρελεύσεται’ xal ἡ βασιλεία αὐτοῦ ob διαφθαρή- 
σεται. » Παλαιὸν γὰρ ἡμερῶν τὸν Πατέρα λέγει’ 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


894 


CAP. XX. 

Megnum ab Ünigenito deponi, eamque zeternum 
Regem non esse, sed subjici Deo quasi quemdam 
semideum (nobis autem propitius ipse ignoscat), ac 
solum Patrem « omnía in omnibus » esse commini- 
scuntur ex iis, qua ad Corinthios Paulus scripsit 
bisce verbis : « Cum tradiderit (89) regnum Deo 
et Patri, cum evacuaverit. omnem principatum et 
potestatem et virtutem : oportet enim illum re- 
gnare, douee posuerit omnes inimicos ipsius (90) 
sub pedibus 890 ejus : novissima inimica de- 
struitur mors : omnia enim subjecit sub pedibus 
ejus. Cum autem dixit : Omnia (91) subjecta sunt, 
sine dubio przter eum qui subjecit ei omnia. Gum 
autem subjecta fuerint illi omnia, tunc ipse Filius 
subjicielur ei, qui subjecit ipsi oinnia, ut sit Deus 
omnia in omuibus. » Respondemus (92), hzc ab 
eo, qui accurate illa expenderit, de servi forma 
accipi debere; nam si subJiceretur qua Deus, sub- 
jectus fuisset ab initio. Constat id przeterea ex Da- 
nielis prophetia, quze. ad verbum sic habet : « Con- 
templabar (95) in visione nocts, el. ecce cum nu- 
bibus cceli quasi Filius hominis veniens (94), et 
usque ad AnBquum dierum pervenit, et adductus 
est (05) ei, et ipsi datus est principatus, el bonor, 
et regnum ; eL omnes populi, tribus, linguse ser- 
vient ei : potestas ejus potestas alerna, quae non 
preteribit, et regnum ejus non corrumpetur. » Nam 
«Antiquum dierum» dicit Patrem : Qui vero ei 


ὡς Yiby δὲ ἀνθρώπου προσαχθέντα αὐτῷ, ᾧτινι C «adductus est quasi Filius bominis, » cui datus est 


ἐδόθη ἡ ἀρχῃ, xal fj vip, xol ἡ βασιλεία, τὸν 
σύμμορφον τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν δηλοῖ. Ἐὰν οὖν 
pj δώσωσι, διὰ τοῦτο εἰρῆσθαι τῷ ᾿Αποστόλῳ xal 
τῷ προφήτη τὰ προχείµενα, λείπεται αὐτοὺς πα- 
ῥραγράφασθαι τὸν ἕτερον. ᾽Απὸ γὰρ τοῦ ἀποστολι- 
χοῦ ῥητοῦ, νῦν μὲν βασιλεύει ὁ Υἱὸς, μετὰ δὲ τὴν 
ἀνάστασιν ἀποτίθεται, xac! αὐτούς. ἸΑπὺ δὲ τῆς προ- 
φητείας, νῦν μὲν οὕπω βασιλεύει ὁ Βασιλεὺς τῶν 
βασιλευόντων xal Κύριος τῶν χυριενόντων, τότε δὲ 
ἄρχεται, μετὰ τοῦτο ἔμπαλιν φαίνεσθαι ἐπὶ τοῦ 
Θεοῦ xai Πατρός. Εὐρίσχεασθαι δὲ πρὺς τούτοις, 
ὅτι τῇ μὲν Παρθένῳ Μητρὶ αὐτοῦ xa τῷ Ἰωσὴφ 
ὑπετάγη εἰς τὴν οἰκονομίαν, ἑχὼν 6b δῃλον ὅτι, xat 
οὐχ ἀνάγκῃ, οὐδὲ χαταθάλλων τι τοῦ βασιλικοῦ γέρως, 


principatus, et honor, et regnum, illum significat, 
qui nostrae abjectioni «conformis factus est. Itaque 
nisi verba, qua allegata sunt, ab Apostolo, et a 
propheta hac de causa dicta esse concesserin!, re- 
$tat ut alterutrius testimonium quasi przscriptione 
atque exceptione utentes (96) rejiciant, Ναι juxta 
apostolica verba nunc quidem regnat: Filius, post 
resurreciionem vero regnum deponit, ut ipsi opi- 
nantur. Juxta prophetiam vero nunc quidem non- 
dum regnat Rex regnaniuimn, et Dominus dominan- 
tium ; tunc autem regnare incipiet (97), ac rursus 
postea apparere in Deo et Patre. Insuper vero com- 
pertum est (98), eum Virgini quidem matri suz, ac 
Josepho subjectum fuisse in Incarnatione: voluntarie 


μᾶλλον δὲ τῇ συγχαταθάσει δειχνὺς τὸ ὑπέρογκον D scilicet iis subjiciebatur, non necessitate coactus, 


τῆς θεότητος, xai τὸ πρᾶον τῆς Δημιουργοῦ δυνά- 
µεως, χαὶ οἰκονομῶν τὸ ἡμᾶς πατράσι πείθεσθαι; of; 


(89) Cum tradiderit. 1 Cor. cap. xv, a vers. 94 
ad 28. Grzca editio : παραδῷ. Codex Alexandrinus, 
ει Didymus : πα p. 

(90) Jpsius. Vox, αὐτοῦ, deest hic in Greca edi- 
tione, sed eam habet codex Alexandrinus. 

(91) Omnia. Graca editio: "Οτι πάντα pro τὰ 
πάντα. 

(92) Respondemus, etc. Aliquod mendum in his 
enbare videtur ; nimis enim perplexa est in Graco 
sententia, 

(95) Contemplabar. Dan. vn, 15, 14. 

(94) Veniens. Graeca editio hie addit ἦν, id est 
(95) Add Bibl 

wcíus est, Biblia pro προσήχθη, habent 
προσηνέχθη, id est « oblatus est. » orn, 


neque quidquam de regis dignitate abjiciens; sed con- 
descensione potius ostendens sublimitatein deitatis, 


(96) Exceptione utentes. in. Grzco, παραγράψα- 
σθαι, quod jurisconsultis est praescribere, aut, quod 
idem est , exceptione uti. Quare apud Pollucem lib. 
vini, segm. 60, ubi legitur, παρὰ διαιτηταῖς παρα- 
Υραφάµενος, xaX ὑπομοσάμενος vóaov, f) ἀπὺδημίαν, 
würor interpretem sic vertisse : « apud arbitros 
reus vocatus, et morbum prziexens aut peregriua- 
lionem. » Vertendum enim puto: « apud arbitros 
exceptione usus, » el reliqua. 

97) Regnare incipiet , etc. Videtur in Grzco ali- 
quid desiderari. 

(98) Compertum est. In. Greco, εὑρίσκεσθαι, id 
est « inveniri. » Videtur legendum εὑρίσχεται, id 
est « invenitur, » 


895 


DIDYMI ALEXANDRINI 


893 


et mansuetudinem creatricis virtutis, ac nos docens A τὸ τιμᾶσθαι δικαίως δέδωχεν αὐτὸς, ὡς παρα Aovxi 


quomodo parentibus obedire debeamus : quibus 391 
inerito ipse concessit ut honorentur, sicut apud Lucam 
ipsemet dixit : « Quid (99) quxrebatis me? an nescie- 
batis, quod in domo Patris mei (1) oportet me esse? 
Et descendit (2), » inquit, « in Nazaretb : et eratsub- 
ditus illis.» Sed Patri ac Deo nondum juxta hereticos 
subjectus fuit : ac mendax fuit Paulus, cum ad Phi- 
lippenses scripsit : « Factus (5) obediens usque ad 
mortem, mortem autem crucis. » Sicut ergo cum 
esset zequalis Deo, et in forma Dei, non propter se- 
ipsum, sed pro nobis factus est peceatum, et maledi- 
ctio, sic non propter seipsum, sed propter nos dictus 
est in Scripturis regnum traditurus, et subjiciendus. 
Quoniam propter benignitatem in bomines suam fa- 


εἶπεν" ε Τί ὅτι ἐζητεῖτέ ue; Οὐχ fbevts ὅτι ἐν τῷ 
οἴχῳ τοῦ Πατρός µου δεῖ µε εἶναι; Καὶ κατῆλθε, » 
φησαὶν, « εἰς Ναζαρὶθ, xai ἣν ὑποτασσόμενος αὖ- 
τοῖς. » Ti δὲ Πατρὶ xoi τῷ sip οὐδέπω, [187 «] 
xat' αὐτοὺς, ὑπετάγη καὶ ἐφεύσθη μὲν παρὰ Παυ- 
λου, Φιλιππηαίοις ἐπιστέλλοντος” ε Γενόμενος ὑπί- 
κοος µέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ » Ὥστερ 
οὖν [oa Θεῷ xol àv μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐ δι 
ἑαυτὸν, ἀλλ’ ὑπὲρ ἡμῶν, ἁμαρτία vévove χαὶ xa- 
τάρα” οὕτως, οὐ δι) ἑαυτὸν, ἀλλὰ δι ἡμᾶς γέγραπται 
παραδώσων xal ὑποταγησόμενος * ἐπειδὴ διὰ φιλαν- 
Ὀρωπίαν véyovty ἀσυγχύτως, ὅπερ ἑσμὲν, ixi 
ἁμαρτίας, µείνας εἷς καὶ ὁ αὐτός. Πῶς γὰρ ὁ πἀν- 
των ποιητὴς xai πάντων κρατῶν (iv τοῖς πᾶσι δὲ 


ctus est sine ulla naturarum confasione quod nos su- B τίθενται xal οἱ αἰῶνες), ὁ προφητευθεὶς πρῶτος, 


mus, exceptio peccato, ac mansit unus et idem. Ille 
enim, qui est rerum omnium Conditor, quique omni- 
bus imperat (inter omnia vero ponuntur etiam s2ze- 


xGi εἰς τὰ bgsEne, καὶ Παντοχράτωρ, δύναται εἷς 
τοὺς ἐφεξῃῆς αἰῶνας μὴ xpavelv xal βασιλεύειν σὺν 
Πατρὶ χαὶ Πνεύματι, χαθὰ xai νῦν, καὶ ἀε[. 


cula), qui demum a prophetis dictus est primus et deinceps (4), et omnipotens, quomodo potest sz- 
culis deinceps futuris non imperare, ac regnare cum Patre et Spiritu sicut nunc, ita et semper? 


Quod autem interminatum sit ejus regnum (unum 
est enim indivisum Trinitatis regnum), in prime 
)óv (5) Seripturze testimoniis accuratius atque 
operosius confirmatum est. Recte enim Gabrielem 
divisse constat : «Regnabit (6) super domum Israel 
in szcula , et regni ejus non erit finis; » et Davi- 
dem : « Thronus (7) tuus, Deus, in szculum sxculi : 
virga rectitudinis virga regni tui ; dilexisti justitiam, 


"Ότι δὲ ἀτελεύτητος αὐτοῦ ἡ βασιλεία ὑπάρχει 
(µία γάρ ἐστιν ἁδιαίρετος τῆς Τριάδος), ἐν τῷ πρώτψ 
λόγῳ ἐμαρτυρήθη ἐξεργαστικώτερον, ἓν of; Γαθριὶλ 
εὖγε φαῖΐνεται εἰρηχώς ' « Βασιλεύσει ἐπὶ τὸν olxoy 
"epa? εἰς τοὺς αἰῶνας, xai τῆς βασιλείας αὐτοῦ 
οὐχ ἔσται τέλος; » xat Aavtb- « Ὁ θρόνος σου, ὁ 
θεὸς, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος * ῥάόδδος εὐθύτττας, 
ἡ ῥάθδος τῆς βασιλείας σου * Ἠγάπησας διχαιοσύντν, 


et odisti iniquitatem ; propterea unxit te, Deus, (C xal ἑμίσησας ἀδιχίαν ' διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε, θεὲ, ὁ 


Deus tuus, oleo lztitize prze participibus tuis. » Quod 
vero attiuet ad illa Pauli verba (8) : « Ut sit Deus 
emnia in omnibus, » ea Deum quidem (9) maxime 
denotant, nec personam 399 a persona distinguunt : 
lis tamen similia idem Apostolus scribit de Filio. 
Romanis quidem : « Ex quibus (10) est Christus se- 
cundum carnem, qui est in omnibus Deus ; » Co- 
lossensibus vero de futuro szcule loquens ait: 
« Ubi (14) non est Graecus, et Judzus, Scytha, 
servus, liber, sed omnia in omnibus Christus ; » et 
rursus de Ecclesia scribens ait : « Quz est (12) cor- 


99) Quid. Luc. n , 49. 

1) in domo Patris mei. Pro his verbis Grzca 
ac Latina Biblia babent : « In his quz Patris mei 
sunt. » | 

(2) Et descendit. Luc. n, 51. Grzeca. editio habet 
χατέθη pro κχατῆλθεν : et. Ναξαρέτ pro Ναξαρέθ * 
ac nonnulla addit. 

9) Factus. Philipp. 11, 8. 

4) Primus et deinceps. Isa. xv, 4, legitur : 
Ἑγὼ ὁ θεὸς πρῶτος, xaX εἰς τὰ ἑπερχόμενα. Et cap. 
XLiv, vers, 6: Ἐγὼ πρῶτος, xai ἐγὼ μετὰ ταῦτα : 
Alterutrum ex bis locis respicit, ni Filler. Didymus. 
in In primo «Ἰόγῳ. Αη respicit caput 34 priui 
ibri 

6) Regnabit. Luc. 1, 22. 

7) Thronus. Psal. xLiv, 8 et 9. Vide not. 43, 
pag. 95. 

ὃν Ut sit Deus omnia in omnibus. Celebrem hunc 
Pauti locum perperam ab Origene acceptum fuisse 
indicat Hieronymus in libro adversus Joannem Je- 
rosolymitanum num. 16 his verbis: « Quarimus... 
an Origenis sententia sit vera, qui dixit... ipsos 


Θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσευς παρὰ τοὺς μετόχους 
σου. » Ἱερὶ δὲ τοῦ γράφει, « "Iva. ᾗ ὁ θεὺς τὰ 
πάντα bv πᾶσιν, » μάλιστα μὲν ἁδιαχρίτως ἔχει 
θεὸν, ὅμως παραπλήσια τούτου ὁ αὑτὸς ᾿ΑἈπόστολος 
γράφει περὶ τοῦ Υἱοῦ, Ῥωμαίοις μέν. « "EE ὧν ὁ 
Χριστὸς τὸ [187 b] κατὰ σάρχα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων 
θεός * » Κολοσσαεῦσι δὲ περὶ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος 
διαλεγόµενος, φησίν' ε Ὅπου οὐκ fw Ἕλλην xai 
Ἰουδαῖος, Σχύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα 
kv πᾶσι Χριστός) » xal πάλιν περὶ τῆς Ἐχκλητίας 
γράφων, φησίν' « τις ἐστὶν τὸ σῶμα τοῦ τὰ πάντα 


damones.., humana carne vestiri, ut acta deinceps 

cnitentia post resurrectionem eodem circulo quo 
in carnem venerant, revertantur ad viciniam Dei, 
liberati etiam aereis zethereisque corporibus, et tunc 
omnia genua curvent Deo, coelestium , terrestrium, 
et infernorum, et sit Deus omnia in omnibus. » 
At Didymus eumdem Pauli locum hic explicans 
nihil tale docet. 

(9) Ea Deum quidem, etc. Similem sententiam 
aut responsionem habet Hieronymus in epistola 55 
ad Amandum, eamque fortasse es Didymi commen- 
tariis in. Epistolam primam ad Corinthios mutuatu. 
est. Eu Hieronymi verba : « Non ait, « Ut sit Pater 
« omnia in omnibus, » sed «ut sit Deus : » qu« 
proprium nomen est Trinitatis, et tam ad Patrem, 
quam ad Filium , et Spiritum sanctuin referri po- 
test. » 

(10) Ez quibus. Rom. 1x, 5. 

—. (41) Ubi. Coloss. ui, 11. Vide not. 13, pag. 29. 

(12) Qua esi. Ephes. 1, 95. Grzca editio : Ἆτις 
ἑστὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα τοῦ πάντα bv κᾶσι 
πληρουµένονυ. Vide not. 10, pag. 29. 


897 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


898 


tv πᾶσιν πληροῦντος Χριστοῦ * » xa ἀλλαχοῦ: « Xpt- A pus Christi omnia in omnibus implentis ; » et alibi: 


στὸς χθὲς xal σήμερον ὁ αὐτὸς, χαὶ εἰς τοὺς αἱῶ- 
vag » xai πάλιν" « Ἵνα ἓν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν 
γόνυ χάµψῃ ἑπουρανίων, καὶ ἐπιγείων, χαὶ χαταχθο- 
vluv* xal πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται, Εἷς Κύ- 
puc Ἰησοῦς Χριστός. » Καὶ γὰρ εἰ μὴ διέσφαλται 
τὺ, « Ἐν αὐτῷ κατοιχεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότη- 
τος 5 χαὶ τὸ, « Ἐν αὐτῷ χόσμον καταλλάσσων * » καὶ 
τὸ, « Ἐν αὐτῷ εὐδόχησε πᾶν τὸ πλήρωμα κχατοι- 
xrsat, xai δι αὐτοῦ ἀποχαταλλάξαι τὰ πάντα εἰς 
αὐτὸν, » οὐχὶ δὲ εἰς ἄλλον τῇ θεότητι αἱρεσιομά- 
χοι διεσάφησαν ' ob µόνον ὡς Υἱῷ πρὸς Πατέρα χοι- 
νωνίαν, ἀλλ οὐδὲ ὡς φίλῳ πρὸς φίλον ἰσότητα συγ- 
χτητορίας παραχωροῦντες αὐτῷ. Ἰωσαφὰάτ γὰρ βα- 
σιλεὺς Ἰούδα πρὸς ᾿Αχαὰθ βασιλέα Ἰσρα]λ τῆς φι- 
λίας τὴν χοινωνίαν ἑνδειχνύμενος, ἔλεγεν ' « Καθὼς 
οὐ, » φησὶν, « οὕτως χἀγώ xal χαθὼς ὁ λαός σου, 
οὕτως χαὶ ὁ λαός pov * καὶ καθὼς οἱ ἵπποι σου, οὗ- 
tuc xai ol ἵπποι µου’ » xal τῷ παρ) αὐτοῦ μὴ 
τεχθέντε, τῆς ἰδίας προετίθει βασιλείας ὁμοτιμίαν. 
Ὁμοίως δὲ χαὶ τοῖς μαθηταῖς ἣν, qnoi, κατὰ τὴν 
Γραφην διὰ τὸν Χριστὸν ἅπαντα xoà xal ἀμέ- 
ῥριστα. ᾿Αναιδέστερα τοίνυν τὰ αἱρετικῶν ῥήματα 
τῶν. τοῦ διαθόλου. Ἐκεῖνος [188 a] μὲν γὰρ ὁ θεο- 
μισῆς τὴν οἰχονομίαν οὐδέπω μαθὼν, τὴν ὅτε ἡμῖν, 
τότε xai ἀγγέλοις γνωσθεῖσαν * (εοὕπω » γὰρ αὖ- 
χηματιχώτερόν φηµι, ὅτε χαὶ δι ἡμῶν, πειθόµενος 
Παύλῳ φανερῶς φθεγγομένψ΄’ € Ἵνα γνωρισθῇ νῦν 
ταῖς ἀρχαῖς xaX ταῖς ἐξουσίαις διὰ τῆς Ἐκκλησίας 


« Cbristus (15) heri et hodie idem, et in szwcula ; » 
E! rursus: « Ut in nomine (14) Jesu omne genu 
flectatur. ecelestium, et terrestrium, et infernorum, 
εἰ omnis lingua | confitebitur (45) : Unus Dominus 
Jesus Christus. » Etenim nisi falsum est illud : « In 
ipso (16) habitat omnis plenitudo divinitatis ; » et 
illud : «In ipso mundum (17) reconcilians ; » et 
illud : « In ipso complacuit (18) omnis plenitudo 
habitare, et per eum reconciliareomnia in ipsutn, » 
non vero in alium ; si hzc, inquam, vera sunt, ap- 
paret (19) illos pro sua hzresi pugnantes deitsti 
bellum inferre, quippe qui Christo non modo tan- 
quam Filio communionem cum Patre negant, ve- 
rum ne ipsum quidem tanquam amicum, squalem 
cum ainico possessorem ac dominum esse conce- 
dunt. Nam Josaphat rex Juda ut suam erga Achaa- 
bum (20) regem lsraelis amicitiie societatem osten- 
taret, inquiebat : « Sicut tu (21), sic et ego; et 
sicul populus tuus, ita et populus meus; et s&icut 
equi tui, sic et equi mei; » ac ei, qui ab ipso geni- 
tus non fuerat, &qualem proprio in regno honorem 
afferebat. Similiter vero etiam discipulis erant 
propier Christum omnia communia, ut testantur 
Seripturs (22), et indivisa. Impudentiores itaque 
diabolo sunt hzreticl, majoremque inverecundiam 
horum dicta prz se ferunt. Nam ille Dei inimicus 
cum Incarnationem, qus non prius angelis, quam 
nobis nota facta est, nondum compertam haberet 


1 πολυποίχιλος τοῦ Θεοῦ σοφία), » καὶ διὰ τοῦτο ϱ (nam cum aliqua jactantia dico «nondum,» quoniam 


TEtpÁ ety τολμῶν, τῇ ἐξουσίᾳ κατελίµπανε τοῦ Σω- 
τῆρος, εἰπών" « El Υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτὸν 
χάτω. » Οὗτοι δὲ, τὸ τῆς θείας καὶ ἀφράστου γεννή- 
σεως, ὅσον τὸ àv αὐτοῖς, παραλύοντες ἀξίωμα, τρό- 
πον τινὰ τὸν αἰώνιον ἐχμοχλεύουσι θρόνον, xat διορί- 
ζοντες Φάσχουσιν ' ᾽Απιστοῦμέν σοι λέγοντι. ε "Evo 
xaX ὁ Πατ]ρ £v ἐσμεν' » xat, «Πάντα, ὅσα ἔχει óTla- 
tho, ἐμά ἐστιν. » ᾿Απιστοῦμεν δὲ οὐδὲν ἧττον xal 
τῷ θεῷ xai Πατρὶ φάσχοντι' « Οὗτός ἐστιν ὁ Ὑϊός 
μον ὁ ἀγαπητὺς, iv ᾧ εὐδόχησα. » Τοῦ βασιλικοῦ 
χατάδηθι θρόνου. Δι ἃ παρὰ τῷ Λουχᾷ Ev παραθολῇ 
ᾳριχτὰ ἀποφαίνεται περὶ αὑτῶν. Λέγει γὰρ τοῖς ày- 
όλοις" « Tou, ἐχθρούς µου τούτους τοὺς μὴ θελἠ- 


15) Christus. Hebr. xui, 8. 

143 Ut in nomine. Philipp. 11, 10 et 11. Vide 
not. 13 pag. 29. 

(15) Confitebitur etc. Graeca. editio, et Latina 
translatio : « Cenfiteatur, quia Dominus Jesus Chri- 
stus in gioriía est Dei Patris. » 

(16) In ipso. Coloss. 11, 9. 

(17) In ipso mundum. lI Cor. v, 19. Grzca 
eaitio : ἐν Χριστῷ, id est « in Christo : » pro« in 


ipso. » 
P8) In ipso complacuit. Coloss. 1, 19, 20. 

(19) Apparet, eic. Codex, αἱρεσιομάχοι διεσά- 
φησαν. Qua lectio videtur mendosa. Ego sic verti 
quasi in Greco legeretur : αἱρεσιομάχους ἑαντοὺς 
διεσάφησαν. 

(20) Achaabum. Non Achabo, sed Joramo Achabi 
filio ea dixit Josaphat, qua hic citantur. 

(21) Sicut tu. Lib. IV Reg. in, 7. Biblia babent : 


per nos quoque ea angelis innotuit, si. fides ha- 
benda est Paulo manifeste 3939  inquienti : « Ut 
innotescat (25) nunc principatibus, et potestati- 
bus (24) per Ecclesiam multiformis Dei sapientia»), 
aàtque hac de causa Salvatorem ldentare ausus 
esset, libero ejusdem arbitrio permisit ut faceret 
quod vellet, dicens : « Si Filius (25) Dei es, mitte 
te deorsum. » At vero hi divine et ineffabilis ge- 
nerationis dignitatem, quantum in ipsis est, ever- 
lentes, sempiternum thronum quodammodo excu- 
tiunt, atque ita statuunt, et inquiunt : Non credi- 
mus tibi, cum dicis : « Ego (26) et Pater unum su- 
Iv ; ei : «Omnia (27) quecunque habet Pater, mea 


) "Ὅμοιός µοι, ὅμοιός σοι’ ὡς ὁ λαός µου, ὁ λαός cov: 


ὡς οἱ ἵπποι µου, οἱ ἵπποι σου, id est, « Similis mihi, 
similis tibi ; sicut populus meus, populus tuus; 
sicut equi mei , equi tui. » 

(39) Scripture. Act. iv, 32. 

(30) Ut innotescat. Ephes. 11, 10. Joannes quoque 
Chrysostomus in oratione contra ΑΠΟΠΙΦΟδ, anno 
Christ 387 babita, allato hocce Pauli loco, subjun- 

it tom. {, pag. 474 : McO' ἡμῶν xat δι’ ἡμῶν αἱ ἄνω 

υνάµεις ἔγνωσαν τὰ ἀπόῤῥητα τοῦ βασιλέως, id est 
« nobiscum, et per nos superne virtutes secreta 
Regis cognoverunt. » 

(24) Et potestatibus. Greca. editio hic addit, àv 
«ot ἐἑπουρανίοις, id est « in celestibus :» quise verba 
ne Didymus quidem omisit segm. 90 a. 

25) Si Filius. ΜΑΙ. 1v, 6. 
26) Ego. Joan. x, 50. 
(27) Omnia. Joan. xvi, 15. 








DIDYMI ALEXANDRINI 


sunt. » Neque vero majorem fidem babemus Deo A σαντάς µε βασιλεῦσαι bx? αὐτοὺς, ἀγάγετε ὧδε. καὶ 


et Patri dicenti : « Hic est (28) Filius meus dilectus, 


χατασφάξατε ἔμπροσθέν µου. » 


in quo bene οοπιρἰαουῖ.» ltaque ex regio throno descende. Hinc fit, ut terribilia de jpsis apud Lu- 


cam in parabola pronuntiaverit ; ait enim angelis : 


« llos meos (29) inimicos, qui noluerunt 


me regnare super ipsos, ducite huc, et mactate córam me. » 


CAP. XXI. 

Cum ea qus ad desiguandas humanas Christi 
affectiones dicta sunt in Scriptura, Deo Verbo, non 
vero economie, id est Incarnationi, applicanda 
esse (50) velint. hzretici, aiunt, eum factum esse 
carnem inanimatam : et quasi poenitentia pra ago- 
nia ductus (31) fuerit is, qui est magnus Deus im- 
mutabilis, et incorruptus, aut quasi ex necessitate, 
non vero voluntarie, et libenter agonie obnoxius 
fuerit, aut quasi etiam omnino non potuerit, si 
voluisset, ea evitare, qua in cruce passus est, 
contemnentes eam, qua: nullo modo contemnenda 
est, deitatem, eidem exprobrant et illud, quod in 
Mattbeo legitur : «Pater (52), si possibile est, 
transeat calix iste ; » et illud : « Salva (55) me ex 
hac hora; » et illud, quod in cruce dictum fuit : 
« Deus meus, Deus (54) meus, quare dereliquisti 
me ?» et illud : « Tristis (55) est anima mea usque 
ad mortem;» et quod lacrymaius (36) fuerit 
propter 396, Lazarum; et quod veluti defatiga- 
tus (27) ex itinere requieverit, et quod oraverit, 
et cibum appetiverit, et sitim, et somnum in navi- 
cula passus sit (apage infidelitatem); et illud: 


ΚΕΦ. ΚΑ’. 

Ἡροσάπτειν πού τοι τῷ ci Λόγῳ, χαὶ ου τῇ oi- 
Χονοµίᾳ, τὰ ἀνθρωποπαθῶς λεχθέντα βονυλόµενοι, 
σάρχα ἄφυχον Ὑεγενῆσθαι αὐτὸν λέγουσιν’ xai 
ὡσανεὶ ὑπ ἀγωνίας µεταμελομένῳ τῷ ἀτρέπτῳ xal 
ἀχηράτῳ µεγάλῳ θεῷ, ἡ ὡς ἐξ ἀνάγχης, xat οὖχ 
ἐχοντὶ xal ἀσμένως, ἐπὶ [188 b] ταύτην ἑλθόντι. 
ἡ χαὶ ὡς μὴ δυναμένῳ τὴν ἀρχὴν, εἰ Ίθελεν, τὰ 
περὶ τὸν σταυρὺν ἀποστῆσαι' οὕτω περιφρονοῦντες 
τῆς ἀχαταφρονήτου θεότητος, ὀνειδίξουσιν αὑτῷ xx 
τὸ ày Ματθαίῳ ἐμφερόμενον’ « Πάτερ, εἰ δυνατὸν, 
παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο” » xal τὸ, « Σῶσόν 
µε Ex τῆς ὥρας ταύτης) » xal τὸ ἓν τῷ σταυρῷ εἷ- 
ρημένον  ε c6 µου, 8c£ µου, ἵνα 5b ἐγχατέλιπές 
µε; » xal τὸ, « Περίλυπός ἐστιν dj ψυχή µου µέχρι 
θανάτου * » xaX τὸ δαχρῦσαι αὐτὸν ἐπὶ Λαξάρῳ ' χαὶ 
τὸ ὡσανεὶ χεχοπιαχότα ἓξ ὁδοιπορίας ἀναπαύσασθαι: 
xai τὸ προσεύξασθαι  χαὶ τὴν τῖς τροφῆς ἔφεσιν ' 
xa τὴν δίψαν * καὶ τὸν ἐπὶ τοῦ σκάφους ὕπνον * (£2 
τῆς χαχοπιστίας |) χαὶ τὸ, « Ὄφθη ἄγγελος Κυρί» 
ἑνισχύων αὐτόν * » xal ὅσα τοιαῦτα. Οἷς ἀντιβαίνει 
πάλιν xai ἑπανίσταται τὸ μαρτυρεῖσθαι χατὰ ch» 
θεότητα εἶναι ἴσα Oc: xal ὡς ἑαυτὸν ἑχένωσε 


« Apparuit (38) angelus Domini corroborans eum;» ϱ μορφὴν δούλου λαδών * καὶ ὅσα προείρηται. Καὶ αὐτὸ 


et alia his affinia. Sed hzreticis ipsis vicissim ad- 
versantur ac repugnant Seripiurz, quz testantur 
eum secundum deitatem esse squalem Deo; et 
semetipsum exinanivisse formam servi accipiendo, 
et ea omnia, quz antea dicta sunt. Quin etiam hoc 
ipsum eis adversatur, quod cum fiducia dixerit, 
« Pater,» etquod ipse omnia, qu:xe animata sunt, ani- 
maverit, et quod nunquam quasi minister sic locu- 
tus sit : «In nomine Dei, » aut «Patris mei fiat» 
unum ex iis miraculis, quz? fecit; quemadmodum 
discipuli ejus illis, quorum morbi curatu difficiles, 
quorumve corpora infirma erant, ac putrida, dí- 
cebant, «In nomine (69) Jesu Christi surge, » atque 
in omnipotenti ista οἱ inclyto nomine ea facie- 
bant, qux omnes simul cresturz facere non pote- 
rant; sed propria potestate virtutes operabatur, 


peccata dimittebat, et imperando inquiebat, « Re- D 


mittuntur (40) tibi peccata,» ex inferno (41) eri- 


39) Hos meos. Luc. xix, 

30) Applicanda esse. Codex : Ἡροσάπτει πού τοι. 
s» censeo : Προσάπτειν οὗτοι. 

( enitentia... ductus. Codex, μεταμελωμένῳ. 
Lege μεταμελουμένῳ, vel µεταμελο Tm nit 

(52) Pater. Matth. xxvi, 59. Biblia : Πάτερ pov, 
εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ' ἐμοῦ τὸ ποτήριον 
εοῦτο. 


i Salva. Joan. x1, 97. 
94) Deus. Mauh. xxvu, 46, ex Psal, xxi, vers. 1. 


m Hic est. Matth. nt, 17; xvii, 5. 


95) Tristis. Marc. Σιν, 54, et Matth, xxvi, 58, 
ibi tegitur ἕως pro µέχρι. 
(36) Lacrymatus. Joan. xi, 35. 


τοῦτο, τὸ εἰπεῖν πεποιθήσει, € Πάτερ. » χαὶ ὅτι 


᾽αὐτὸς πάντα τὰ ἔμψυχα duyol* καὶ ὅτι οὐχ ὡς 


ὑπουργὸς ἐφθέγξαίό ποτε’ ε "Ev τῷ ὀνόματι τοῦ 
θεοῦ, » fj « τοῦ Πατρός µου γενέσθω » ἓν ὧν ἑποίη- 
σε θαυμάτων, καθὰ οἱ µαθηταὶ αὐτοῦ τοῖς τε δ»- 
σιάτως ἔχουσι xal τοῖς σαθρῷ σώματι χεχρηµένοις 
ἔλεγον. « Ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγέρθησι: ? 
xai kv τῷ παντοδυνάµῳ καὶ εὐχλεεῖ ὀνόματι τούτῳ 
ἑποίουν, ὅσα ἣν τῇ χτίσει ὁμοῦ πάσῃ δράσαι ἁδὺ- 
vata ἀλλ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ ἑνήρχει δυνάµεις, συνεχώρεῖ 
ἁμαρτίας, λέγων βασιλικῶς, « ᾿Αφέωνταί σοι αἱ 
[189 a] ἁμαρτίαι' » ἐκ τοῦ ᾖδου ἐξήρπαζεν, δαίμο- 
νας ἐφυγάδευεν, τῇ θαλάσσῃ ἐμδρ.ιμούμενος ἑπέτατ- 
τεν’ « Σιώπα, πεφίµωσο” » τοῖς ἀνέμοις ἐπετίμα, 
xaX ἑχόπαζον * τῷ Πέτρῳ δοὺς τὰς χλεῖς τοῦ obga- 
νοῦ, ἔλεγεν» ε "O ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται 
λελυμένον iv τοῖς οὐρανοῖς ' xai ὃ ἐὰν δήσητε ἐτ' 
τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον &v τοῖς οὐρανοῖς” » τῷ Δ1- 


(27) Defatigatus. Joan. 1v, 6. 

(28) Apparuit, Luc. xxu, A3. Greca editio : "07600 
δὲ αὐτῷ ἄγγελος ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐνισχύων αὐτόν. 

(59) In nomine. Act. n, 6. 
(40) Remittuntur. Luc. xvii, 48. 
m Exz inferno. Ne quis Origenismum bic latere 
suspicetur, animadverto primuin quideni hanc ipsom 
a Didymo formulam adhiberi segm. 192 a, ubi nou 
de reprobia, sed de Lazaro loquens ait: ἐξ o» 
ὑποστρέψει, id est « Ex inferno revertetur: » deinde 
vero eum respicere hoc in loco illud Joaunis in 
Apocalypsi xx, 15: « Et mors, et infernus dede- 
ruut mortuos suos, » et quod de Christo ad inferos 
descendente, et sanctos inde veluti extrahente ὐ0- 


991 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 903 


ζάρῳφ παρεχελεύετο" « Δεῦρο ix τάφων Éto* » A piebat, d:emones fugabat, mari rinaeiter manda: 


"AXup προσέταττεν΄ « Νεανίσχε, ἑγέρθητι’ » τῷ 
λεπρῷ ἔφραζεν' « θέλω, καθαρίσθητι’ » ἄλλῳφ' 
« Θθάρσει, τέχνον' ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι' ) 
ἑτέρῳ' « Ἔχειρε, ἆρον τὸν χράθθατόν σου, xai πε- 
ριπάτει * » τῷ δαίµονι’ «Τὸ ἅλαλον, » φησὶν, « xal 
χωφὸν δαιµόνιον, ἐγώ σοι ἐπιτάσσω, ἔξελθα. » Καὶ 
οὗ µόνον ταῦτα ἀντιστήχει, ἀλλὰ καὶ προανηρέθη 
τῶν ὑθριστῶν dj ἕννοια τοῦ, « "Iva. εἰ ἐγχατέλι- 
TÉ; µε; » τοῦ μὲν Κυρίου παρὰ τῷ αὐτῷ Ἰω- 
άννῃ προαναφωνήσαντος" « ᾖ᾿Ἰδοὺ ἔρχεται ὥρα, 
xai voy ἑλήλνθεν, ἵνα σχορπισθῆτε ἕχαστος εἰς 
τὰ ἴδια, καὶ ἐμὸ µόνον ἀφῆτε ' καὶ οὐχ εἰμὶ μόνος, 
ὅτι ὁ Πατήρ µου μετ ἐμοῦ ἐστιν ΄ » τοῦ δὲ Παύλου 
Ἑδραίοις ἐπιστείλαντος, ὅτι xai τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα 
ἀχώριστον αὐτοῦ ἦν «Εἰ γὰρ, » φησὶ, «τὸ αἷμα ταν- 
ρων xal τράγων, xal σποδὸς δαµάλεως, ῥαντίζουσα 
τοὺς χεχοινωµένους, ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρχὸς xat«- 
Ρότητα ' πόσῳ μᾶλλον τὸ αἷμα Ἰησοῦ, ὅστις διὰ Πνεύ- 
µατος ἁγίου ἑαυτὸν ἅμωμον προσήνεγχε τῷ θεῷ, χα- 
θαρίσει τὰς χαρδίας ὑμῶν ἀπὸ συνειδήσεως πονηρᾶς ; 


bat, « Sile (42), obtumesce, » ventos increpabat, et 
cessabant ; Petro culi claves dans aiebat : « Quod- 
cunque (45) solveritis super terram, erit solutum 
in colis, et quodcunque ligaveritis super terram, 
erit ligatum in coelis ; » Lazaro precipiebat : « Ve- 
ni (44) ex sepulcro foras ; » alteri imperabat : «Ado- 
lescens (45), surge; » leproso dicebat: « Volo (46), 
mundatus sis ; » alteri : « ConGde (47), fili, remit- 
tuntuf tibi peccata; » alteri : « Surge (48), tolle 
grabatum tuum, et ambula ;» dzemoni, « Loquelze (49) 
expers, » inquit, cet mutum daemonium, tibi ego pra- 
cipio : egredere. » Neque vero hac tantunimodo 
h:reticorum conatibus resistunt, verum etiam 
jamdiu de merito sublata est contumeliosa in- 
terpretatio, quam adhibent hisce verbis : « Quare 
dereliquisti me? » tum quando Dominus apud 
395 eumdem Joannem olim exclamavit : « Ecce(50) 
venit hora, et nunc venit, ut dispergamini unus- 
quisque ad propria, et me solum relinquatis ; et 
non sum solus, quia Pater meus (51) mecum est:» tum 


eiiam quando Paulus Hebrais scripsit, Spiritum quoque sanctum  inseparabilem ab ipso esse. « Si 
enim (52), » inquit, « sanguis taurorum, et hircorum, el cinis vitula aspersus , inquinatos sanctificat ad 
emundationem carnis; quanto magis sanguis Jesu (55), qui per Spiritum sanctum semetipsum im- 


maculatum obtulit Deo, emundavit corda vestra a conscientia prava? » 


Τότε 6t προσήνἔεγχε διὰ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἑαυτὸν τῷ | 189 ϱ] θεῷ, ὅτε εἰς τὸν σταυρὸν ἐχουσίως 
ἀνέδη. "Docs, οὐχ ὡς τῷ ῥήματι δοχεῖ δηλοῦν, φιλῶς 
νοεῖν χρή’ ἀλλ' ὅτι χἀνταῦθα συγκαταδὰς εἰς πάντα, 


xai πτωχεύων τῇ τοῦ δούλου μορφῇ, xal µεταπλά-΄ 


σας τῷ λόγῳ ἑαυτὸν ἀτρέπτως εἰς τὸ χοινὸν, καὶ πᾶ- 
σαν τῆς ἐνανθρωπήσεως ἀχολουθίαν φυλάττων, xal 
μηδὲν τοῦ χαρακτῆρος τῆς ἀληθείας ἀφανίζων, τὰ 
πρέποντα ἀνθρώποις χαμµαιζήλως, ὥσπερ f| ὄντως 
σοφία, ἐφθέγξατο, πρὸς τὸ xal ἡμᾶς ὁμοιουμένους 
αὑτῷ, xal τελέως συµµόρφους, κατὰ «by ᾿Απόστολον, 
γινοµένους, ποιεῖν τὰ πρέποντα xal ἀρέσχοντα αὖ-- 
τῷ, καὶ πορεύεσθαι ἀπὸ τῶν Υηίνων ἐπὶ τὰ αἰθέρια. 
Οἷα δὲ xal περὶ τούτου παρὰ τοῖς ἔξω λέλεχται, οὐδὲν 
οἷον xa αὐτῶν ἐχείνων ἀχούειν. Οὕτω γὰρ ob µόνον 
τὴν παρ) ἡμῖν τῶν ἁγίων µεγαλοφωνίαν ἔτι πλέον 
στέρξοµεν, ἀλλὰ xai μᾶλλον xal μᾶλλον θαυμάσο- 


Tunc autem per Spiritum sanctum obtulit 96- 
melipsum Deo, quando in crucem voluntarie as- 
cendit. Itaque non eunt objecta verba nude intellí- 
genda, ut sonare videntur, sed hsc quoque sic 
accipi debent, ut ipse condescendens quoad omnia, 
et pauper factus in forma servi, et, quamvis cujus- 
libet mutationis expers sit, se jpsum tamen inter 
loquendum veluti in vulgarem hominem transfor- 
D!àn$, et ormnem incarnationis consequentiam ser 
vans, et nulla in re characterem veritatis corrum- 
pens, humiliter, quippe qui vera Sapientia est, ea 
locutus sit, qu& human: conditioni conveniunt, ut 
et nos ei similes perfecteque conformes juxta Apo- 
siolum facti, ea operemur, quz ipsius voluntati 
consentanea sint, eique placeaut, atque ex terrenis 
adceelestia evehamur, Quid vero profani etiam bane 
in rem dixerint, nihil vetat quin ab his ipsis au- 


μεν τὴν µίαν ἁπάντων χορηγὸν σοφίαν. Ἔχει δὲ D diamus : sic enim non modo sublimitas doctrinze 


ὧδε * 


nosire 4 sanctis tradit» adhuc cbarior nobis erit, 


verum etiam magis magisque admirabimur unam illam omnium donorum largitricem sapientiam. 


Hzc igitur habent: 


[1o41áxi γὰρ φθέγγογται, ὅσα σθένος σεν ἁκοῦ- 
σαι 

θνητοῖς ' ἄλλα Ó' ἔγεσει γοήηµατα ίσος μύ- 
οις. 


cet Ecclesia, ac demum quod Matth. xxvri, 52, le- 
gitur de sanctis, qui post Domini mortem resur- 
rexerunt. 

(429) Sile. Marc. 1v, 59. 

(43) Quodcunque. Non eadem plane verba, sed 
ferme eadem habes Matth. xvi, 19, et xvii, 18. 

(44) Veni. Joann. xi, 45. In Bibliis non exstant 
voces, &x τάφων, id est « e sepulcro. » 

45) Adolescens. Luc. vii, 14. 

mH Volo, Μαιν. vit, 5 ; Marc, 1, 41; et Luc. v, 15. 


Saepius enim ea loquuntur qua audire valent 


Mortoles, sed alia insunt. in eorum verbis sensa. εκ- 
[blimiora. 


48) Surge. Marc. 1, 9, et Joan. v, δ. 

49) Loquelg. Marc. ix, 25 (seu 24). Biblia pro 
ip rns habent : Τὸ πνεῦμα, id est « spiritus. » 

Ecce. Joan. xvi, 32. 

(54) Meus. Deest hzc vox in Bibliis. 

(52) Si enim. Hebr. 1x, 13 et 14. u 

(65) Sanguis Jesu, etc. Paulo aliter Grzca editio. 
Conler cut ipsa hunc locum. 


Ἡ Confide. Matth. (x, 2. 


905 
Jtaque oportet (58) mundis oculis acute aspicere 


Et aa veritatem Dei (beata accipe dona) 
Ad aliam fabulis diviniorem viam pergendo. 


Quomodo enim certiores facti essemus, eum nostras 
infirmitates, juxta id quod 996 scriptum est (55), 
in venerandam crucem sustulisse, ut per hanc me- 
liorem hominibus statum compararet, nisi prius 
illas eo quo ipse novit modo in semetipso assum- 
psisset ac ostendissel ? 

Quomodo praterea nosse potuissemus, eum fa- 
'€tum esse carnem animatam vere, non vero imagi- 
narie, cum ipsum (56) putent Manichzi quiden, 
corpus apparenter habuisse, Ariani vero, fuisse 
inanimatum (57) ; nisi dixisset, « Tristis est anima 
mea2, » et timorem ostendisset, et cibum, ac potum, 
et somnum cepisset? Hxc enim neque deitati con- 
veniunt, neque carni inanimatz, Nam quod spectat 
quidem ad corpus, e: tantum in ipso passiones in- 
telliguntur, qua corpus ipsum labefactare valent 
atque corrumpere, non vero animse passiones, quae 
ob penuriam rerum necessariarum aut utilium in 
nobis exoriuntur. Quod vero spectat ad animam, in 


DIDYMI ALEXANDRINI 
A Toc àypnv xa0apoiciwr óx' ὄμμασιω' ó££a Agoc- 


90A 


CEU. 
Kal xpóc ἀληθείην θεοῦ δ.ίδια δέχνυσο dur 
"A.Linv 0g.ovépnv μύθων πρὸς ἀτραπὺν ὀδεύων. 
Πῶς γὰρ ἂν ἐπληροφορήθημεν, ὅτι τὰς ἀσθενείας 
ἡμῶν, χατὰ τὸ γεγραμμµένον, εἰς τὸν τίμιον ἀνήνεγχε 
σταυρὸν, ὥστε διὰ τούτου χρείττονα παρασχεῖν τοῖς 
ἀνθρώποις χατάστασιν, cl μὴ πρότερον αὐτὰς, xao 
ὃν οἶδε τρόπον, εἰς ἑαυτὸν ἀνέλαδέ τε χαὶ ἔδει- 
ξεν ; . 
Πῶς δὲ ἂν εὐχρινὲς χατέστη, ὡς σὰρξ ἔμψωχος 
[190 α] ἐγένετο ἀληθῶς, καὶ οὗ φαντασίᾳ, οἱηθέν- 
των αὐτὸν, Μανιχαίων μὲν, σῶμα δοχῄσει ἑσχτχέ- 
ναι, Αρειανῶν δὲ ἄφυχον γεγενῆσθαι, εἰ μὴ εἶτε, 
ε Περίλυπός ἐστιν fj Ψυχή µου, » καὶ δειλίαν ἔδειξε, 
xai βρωµάτων, χαὶ ποµάτων, xaX ὕπνου µετέλαθε; 
Τὰ γὰρ τοιαῦτα οὔτε θεότητι ἀρμόττει, οὔτε σαρχὶ 
ἀφύχῳ. Περὶ μὲν τὸ σῶμα θεωρεῖται τὰ πάθη µόνον 
τὰ αὐτοῦ τοῦ σώματος φθαρτιχὰ, οὗ μὴν τὰ λοῦι- 
σμῶν ἑρημίᾳ τῶν χρησίµων ἡμῖν ἐπιγιγνόμενα” πς- 
pi δὲ τὴν φυχἣν καταλαμθάνονται al ὑπὲρ τῶν πα- 
θῶν φροντίδες. Διὸ xat οἱ ἔξω παραγγέλλουσι περὶ 
τῆς ἐμπλήκτου ἁνοίας * 


ea deprehenduntur eurz ac sollicitudines ob ipsas passiones θιςοθρι. Quapropter profani etiam au- 
ctores de stolida dementia loquentes hac precipiunt : 


Fuge cito procul a terrenis (58) passionibus, [uge, 

Prastantissimo anime oculo, et immotis ejus radiis 
utens : 

Ut ponderosissimis corpus frenis coerceatur 

Cum per anime mundiliem, Ium per coleste patris 
[Iumen. 


Quad si alia etiam Scripture loca, qux ab hzreti- 
corum pravis opinionibus longe absunt, ut a me jam 
dictum est, simili modo perpendamus, comperie- 
mus, timore perculsum non esse eum, qui Deus est 
cujuslibet mutationis, ac passionis expers ; qui vo- 
luntarie, Juxta Apostolum Galatis scribentem , « ex- 
spoliavit (59) principatus, et potestates, et dedit se- 
metipsum pro peccatis nostris, ut eriperet nos ex 
presenti seculo nequam ; » qui Petrum increpavit 
eo quod tristitia affectus esset, quando ei przedixit, 
oportere se crucifigi, et inori, et tertia die resur- 
gere; qui voluntarie in crucem $97 ascendit, et 
exsultavit ut gigas ad concurrendam viam ; qui vi- 
vifica sus morte mortem occidit, et omnes a inorte 
redemit; qui suapte auctoritate, vi:et operatione 
aliam quoque hominum multitudinem, qui jampri- 
dem obierant, simul cum se ipso (60) suscitavit, ac 
universe humans nature resurrectionis spem ar- 


(54) Oportet. Pro ἐχην lego ἐχρῆν. Tum λεύσσειν 
pro λεύσεινε Legendum fortasse et ὁδεύειν pro 
ύω 


y. 

(55) Scriptum est. Matth. viii, 17. 

90) Ipsum. Codex, αὐτῶν. Lego, αὐτόν, 

07) Inanimatum. Christo auimam negasse Aria- 
nos certum est. Id testantur Athanasius, Tieodore- 
(us, atque, ut alios taceam, Augustinus in libro De 
heresibus hzresi xyix, quoe est Arianorum. « In eo,» 
inquit, « quod Chriaétum sine snima carnem sus- 
cepisse arbitrantur, minus noli sunt... sed hoc ve- 
rum esse et Epiphanius non tacuit, el ego ex eorum 
quibusdam scriptis, et collocutionibus certissime 


Φεῦγε táyoc χθογίων .za0Éur ἄπο, τηλόσε οεῦ γεν 
ψυχῆς ὄμμα φέριστον ἔχων, καὶ àxJavéac αὐγάς. 


Σώματος ὡς ἀνέχοιτο ίθοντα χα.λινἁ, 
Ἐκ à xabapic Voc te καὶ aee Tar αἷ- 
Της. 

Ἐπισχοπούμενοι τοίνυν οὐχ Ίχιστα xai τὰ ἄλλα Υρα- 
φιχὰ, τὰ μαχρὰν ἀπέχοντα τῶν αἱρετιχῶν xzxo- 
νοιῶν, ὡς Ἠδη pot εἴρηται, µαθησόµεθα, ὅτι οὗ δεί- 
διεν ὁ τροπῆς xal πάθους παντὸς ἀμέτοχος θεὺς, ὁ 
ἐχοντὶ, χατὰ τὸν ᾿Απόστολον Γαλάταις Ὑράφοντα, 
ε ᾽Απεχκδυσάμενος τὰς ἀρχὰς xaX ἐξουσίας, xat δοὺς 
ἑαυτὸν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ὅπως ἑξέηται 
ἡμᾶς kx τοῦ αἰῶνος τοῦ ἑνεστῶτος πονηροῦ * » ὁ ἐπι- 
πλήξας Πέτρῳ δυσχεράναντι, ἠνίχα προέλεγε δεῖν 
σταυρωθῆναι αὐτὸν, xal ἀποθανεῖν, xal τῇ τρίτη 
ἡμέρᾳ ἀναστῆναι ' ὁ ἐθελοντὴς ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἀνελ. 
θὼν, xal ἠγαλλιωμένος ὡς Ὑίγας ὁραμεῖν [1990 /] 
ὁδόν * ὁ τῷ ζωοποιῷ αὐτοῦ θανάτῳ τὸν θάνατον θανα- 
τώσας xai πάντας ix θανάτου λυτρούµενος: οὗ ἡ 
αὐτεξούσιος ἑνέργεια xaX ἄλλο πλῆθος θανάτῳ χρό- 
νιον ἅμα αὐτῷ συνανἐστησεν , xaX ὅλῃ τῇ ἀνθρωτεία 
φύσει ἀναστάσεως ἑλπίδα ἑδωρήσατο * ὁ πᾶσιν ἄφοδον 
χατασχευάσας τὸν ὑπὲρ αὑτοῦ θάνατον, xal πόθον τὸ 


comperi. » Imo Lucius ipse Arianus in sermone, 
qui allegatur in concilio Lateranensi, quod babitsm 
est anno 649, Christo animam expresse negat tri- 
buendam esse. 

(58) Procul a terrenis. Codex, θονέων. Lego, y9o- 
vlov. Praeterea codex habet sine accentu quasi unum 
vocabulum ἀποτηλόσε. Lego, ἅπο τηλόσε. 

(59) Exspoliavit. Prima hzc verba, ἀπεκδυσάμενος 
τὰς ἀρχὰς xal τὰς ἐξουσίας, exstant in. Epistola. ad 
Coloss. cap. n, vers, 15. Reliqua vero in Ep. ad Galat. 
cap. 1, vers. 4. - 

(60) Simul cum se ipso. Codex, ya. αὐτψ. Legen- 
dum fortasse ἅμα αὑτῳ. 





905 DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 906 


πάθος ἀναδείξας, καὶ ποιῄσας μὴ φεύγειν καλὴν τε- 
λευτὴν διὰ τὸν φόθον, ἀλλὰ χαταστέλλειν τῷ τοῦ θεοῦ 
θελήµατι, ὡς τοὺς πιστῶς αὐτῷ προσανέχοντας, ἁλύ- 
πως χαὶ ἁταράχως παθήματα xal θάνατον δι αὐτὸν 
ὑποδέχεσθαι, σὺν Παύλω βοῶντας: « Ἐμοὶ τὸ 098v 
Ἀριστὸς, xai τὸ ἀποθανεῖν χέρδος. » Θνητὸν μὲν γὰρ 
δὲ διὰ σὲ θάνατον, χἂν ἀρετῇ βίου πεποιθὼς ᾗ, εἰ- 
χός ἐστιν * τὸν δὲ ἀθάνατον cby ἀθανασίαν ἁἀποδαλεῖν 
χαὶ δειλίαν ἀναλαθεῖν, ἀδύνατον. 


A gilus est ; qui ne mors pro ipso oppetita cuiquam 
timeuda esset, effecit, et perpessionem  optabilem 
reddidit, ac vires nobis dedit, ut prclaram mortem 
timoris eausa ne fugeremus, sed nosmetipsos vo- 
luntati Dei libenter subjiceremus, adeo ut qui fide- 
liter ei adliaerent, alacres et imperturbati perpes- 
siones, ac mortem oh ipsum subeant, clamentque 
eum Paulo: « Mihi (61) vivere Christus est, et mori 
lucrum. » Nam mortalem quidem , etsi virtuti vitz 


confidat, mortem pavere (62) a»quum est; immortalis vero Deus ut immortalitatem abjiciat, et timo- 


rem assumat, fieri nequit. 


Αλλά χαὶ θανάτου, ὡς οἶδεν xai Ἰθέλησεν, ἐγεύ- 


σατο σαρχὶ, χαὶ ἀθάνατος διέµεινε, ζωὰς xal τότε 
πᾶσιν χορηγῶν. Ἐπείτοιγε xoi ἀδυναμία μερικῶς 
περιάπτεται τῷ Πατρὶ διὰ τὸ, « El δυνατόν: » xal 
δειλία ἡ obx οὖσα χατηγορεῖται τοῦ Υἱοῦ διὰ τὸ, 
« παρελθέτω" » xal ἀπροαίρετος ἀναφαίνεται ἡ εἰς 
τὸν σταυρὸν φιλάνθρωπος χαὶ αὐτοπροαίρετος ἄνοδος, 
καὶ ἀνόρμητος αὑτοῦ ἡ εἰς ᾷδου κρατερὰ xai ἑμδρι- 
θῆς κάθοδος, καὶ ψευδῆς εὑρίσχεται ὅ τε Ἰωάννης λέ- 
Tov * « Ζωή ἔστιν * 0. xal, « Οὓς θέλει, ζωοποιεῖ: » 
ὅτε Παῦλος xvrpóvtuv* « Ἑαυτὸν ἐχένωσεν, μορφὴν 
ρύλου λαδών» » xal, « Ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν [191 α] 
ὑπλχοος γενόμενος µέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυ- 
[93* » τοῦτ' ἔστιν, ἀνασχόμενος ἕως σταυροῦ: οὐ γὰρ 
ἁπλῶς ἔφη, µέχρι θανάτου" ὅ τε Κύριος εἰπών: 
: Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς, ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ xa ἡ ἀνάστα- 
εις’ » χαὶ,ε Ἐγὼ τίθηµι την φυχἠν µου, ἵνα πάλιν 
λάδω αὐτὴν. Οὐδεὶς αἴρει αὐτὴν ἀπ' ἐμοῦ, ἀλλ ἐγὼ 
τἴθημι αὐτὴν. Ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὑτὴν, καὶ ἑξου- 
σίαν ἔχω πάλιν λαθεῖν αὐτὴν. » Καὶ ὑπὲρ τίνος λοι- 
τὸν εὐχαριατῶμεν, ὡς κηδεµόνι xal τὸ πρῶτον xal 
µόνον χΌρος ἔχοντι, τῷ ἀπροθύμως καὶ Ex τινος 
βίας, ὡς οἱ ἀπ᾿ ἄλλου διοικούµενοι, ὑπὲρ ἡμῶν πα- 
θόντι; fj ἀνθ᾽ ὅτου τὸ τριπόθητον χαν προμηθέστατον 
Πάσχα ἑχάστου ἔτους, ἡμέρας μὲν οὖν, μᾶλλον δὲ xat 
ὥρας ἑκάστης τῇ πίστει ἐπιτελοῦμεν ἔμφοθδοι, μετ- 
έχοντες τοῦ σώματος xal τοῦ αἵματος αὐτοῦ; Ἴσασιν 
S οἱ τοῦ ἀχροτάτου xai διαιωνίου μυστηρίου xat- 
αξιωθέντες, ὃ λέγω” τὸ γὰρ σέδας xai 1j εὐχαριστία 
ἐφεβλετα. τῷ οἰχείᾳ γνώµῃ «αἱ ἀμεταμελήτως [ἴδιόν 
τι ἀγαθὸν παρασχοµένῳ. 


B  Atmortem etiam eo modo, quo ipse novit, et vo- 
luit, gustavit in esrne, et immortalis permansit, 
vitam omnibus etiam tunc largiens. Alioquin aliqua 
eliam Patri impotentia tribuetur » ob ea verba, 
t Si (65) possibile esl; » et timor, qui reipsa nul- 
lusest, Filii arguetur propter illud «transeat;» et in- 
voluntaria videbitur ejus in crucem ascensio, quz 
ex illius benignitate in homines, liberaque ipsius- 
met voluntate profecta est ; et illius potens ac pon- 
derosus descensus ad inferos ex motione voluntatis 
ipsius Filii ortus. non erit; et mendax invenietur 
cum Joarnes, qui ait, « Vita (64) est, » et, « Quos 
vult (65), vivificat : » tum Paulus, qui hec przdicat, 
« Semetipsum (66) exinanivit, formam servi acci- 
piens ; » et, « Humiliavit (67) semetipsum factus 
obediens usque ad mortem, mortem autem crucis,» 
id est, sufferens usque ad crucem ; nec enim sim- 
pliciter dixit, « usque ad mortem : » tum etjam Do- 
minus, qui ait : « Ego (68) sum lux, ego sum vita, 
el resurrectio ;» et : «Ego pono (69) anitnam mcam, 
ut rursus assumain eam : nemo tollit eam a me, sed 
ego pono eam: potestatem habeo ponendi eam, et 
polestatem habeo rursus sumendi eam. » Quare 
autem ei tanquam curatori, ac provisori, primam- 
que ac solam dominationem habenti gratias red- 
dere jam pergimus, δι Eucharlstiam offerre, si nou 
alacriter, ac 398 sponte, sed veluti ex quadam 
violentia, eorum instar, qui ab alio (70) reguntur, 
pro nobis passus est? aut. quare desideratissimum, 

Det providentissimum Pascelia (71) singulis annis, 
imo singulis diebus (72) aut potius singulis ho 


ris (73) fide celebramus, cum timore communicantes corpori, el sanguini ejus? Qui autem supremo, 


" hint. Philipp. 1, 91. 
62) Mortem pavere. Manifestum erratum habet 
ζ0ὐ6χ, cum in eo legatur : 65 διὰ σὲ θάνατον. Pro 
δὴ διὰ σὲ lege δῆ δεῖσαι, aut δειλιάσαι, id est « pa- 
Vere, ) . 
65) δι, Mattb. xxvi, 39. 

64) Vita est. Vide Joan. 1, &, et xiv, 6. 

(65) Quos rult. Joan. v, 21. 

ln Semetipsum. Philipp. n, 7. 

67) Humiliavit. Ibid. 8. 

s Ego. Joan. vin, 12, et xi, 25. 

69 Ego pono. Joan. x, 17, 18. 

(10) Ab alio. Codex &x' ἄλλου. Legendum for- 
lasse ὑπ' ἄἅλλου, . 

(11) Pascha. Paschatis nomen sacram Euchari- 
Sam designat, seu divini sacriflcii celebrationem. 
loannes Chrysostomus Didymi zqualis similia scri- 
Sit oratione 3 contra Judwos, tom. 1, pag. 611, ed. 
ontfauconii ; Ἕτερον Πάσχα, inquit, ἕτερον τεσ 


Parnor. Gg. XXXIX, 


σαραχοστή. Τεσσαραχοστῇ μὲν γὰρ ἅπαξ τοῦ bv 
αυτοῦ γίνεται’ Πάσχα δὲ τρίτον τῆς £660 άδος, ἔστι 
δ ὅτε xol τέταρτον, μᾶλλον δὲ ὁσάχις ἂν βουλώμεθα. 
Πάσχα Y&p... Ἡ προσφορὰ καὶ 1j θυσία, ἡ xa0' ἐχά- 
στην Ὑινοµένη σύναδιν, id est, « Aliud Pascha est, 
aliud Quadragesima : nam Quadragesima quidem 
semel in anno fit; Pascha vero ter in hebdomade, 
nonnunquam eliam quater, vel potius quotiescun- 
que voluerimus. Est enim Pascha... oblatio, et 8a- 
crificium, quod in síngulis fit synaxibus, sive colle- 
ctis. » Lege not. 52, pag. 280. 

(72) Singulis diebus. Similia testantes Cyprianum, 
Hieronymum, Augustinum videbis apud eos, qui 
« de frequenti communione » scripserunt. — 

(15) Singulis horis. Alexandrinum hic seriptorem 
agnoscimus, atque Alexandrinz, Agyptieve Eccle- 
sie consnetudinem respicientem. De ea enim hec 
scripsit Basilius epist. 93: « Alexandrie aulem et 
in JEgypto unusquisque etiam de plebe ut plurimum 


29 


907 


DIDYMI ALEXANDRINI 


smternoque mysterio digni facti sunt, norunt quid dicam (74). Nam cultus, et Eucharistia ei debetur, 
qui ex propria voluntate, ac sine poenitentia proprium aliquod bonum largitus est. 
Dicet etiam quispiam, Dominum, ut misericordia A — Efzot ἄν τις, ὡς ἐλεῶν ἐχείνους, περὶ ὧν ἔφτ, 


illos prosequeretur, de quibus ait, « Pater (75), 
ignosce illis, quia nesciunt quid faciant, » dixisse, 
« Transeat calix iste, » ut sensus sit: Transeat ab 
illis (76), ne in suam ipsorum perniciem tam impie 
contra me agant. Neque vero aliena est a veritate 
bujusmodi interpretatio verborum, « Transeat calix 
iste. » Sedquoniam videbat, diabolum tremere qui- 
dem, et aufugere, cum se ipsum Salvator Deum 
per miracula ostendebat, accedere vero ad ipsum, 
quando humanitatis propria loquebatur ; ideo hunc 
mortis timorem prz se tulit is, « qui comprehen- 
dit (17) sapientes in astutia ipsorum: » ut sicut 
tunc cum tentare illum jam ausus fuerat, desperatus 
ab eo recessit, nihilque aliud quam ignominiam 
retulit, ac sese deridiculum fecit, ita nunc quoque 
ipsum rursus merum hominem esse putans, non 
vero Deum, qui eo quem solus ipse novit modo in 
carne apparuerit, cito accurrens (78) prodiret, ejus- 
que crucifixionem suggereret, ac ipse quidem, qui 
invictum Deum sauciare moliebatur, imprudens 
sauciatus relirocederet; nos vero cruce Christi vi- 
vificati, el providentissima ejus 399 morte re- 
dempti exclamaremus cum Paulo Corinthiis scri- 
bente : « Ubi est (79), mors, victoria tua? ubi est, 
inferne, stimulus tuus?» Sic autem accepta cer- 
tantis et. in agonia positi non erant ea Domini 
verba : quoniam de Deo Patre etiam (« quem,» ut ait 
vir sacer, « timent (80) et contremiscunt universa a 
facie virtutis ejus, ») Isaias arcano quodam sensu 
sic loquitur : « Audite (81) vero, domus David : nun- 
quid parum est vobis agonem przbere hominibus? 
et quomodo Domino agonem prebetis? Ideo dabit 
Dominus ipse vobis signum. Ecce Virgo in ventre 
accipiet, et pariet Filium, et vocabunt (82) nomen 
ejus Emmanuel (85), quod est interpretatum, No- 
biscum Deus.» Sed illuc unde discessit, redeat 


habet domi communionem, et, quando vult, per sé 
ipse fit illius particeps.» Novi eam epistolam Ar- 
saldo suspectam esse quasi spuriam. Sed doctissi- 
morum etiam virorum suspiciones insuper habere, 
ac negligere licet, si nulla innitantur ratione. 


(74) Norunt quid dicam, Eam quse dicitur « disci- 
plina arcani, » Didymi iate viguisse constat ex 
aliis etiam Patribus. Quin Chrysostomus hom. 4 De 
sancta. Pentecoste Voin, ll, pag. 462, aliique eadem 
ferme verba adhibent, quz? Didymus. 

15) Pater. Luc. xxi, 54. 

(1) Ab illis. Biulia habent, « Transeat 4 me; » 
sed videtur Didymus non habuisse in suo codice 
illud àr^ ἐμοῦ, id est «a me,» 

(71) Qui comprehendit. 1. Cor. n1, 19, Job v, 45. 

(78) Cito accurrens. Codex, ὁ ξυδροµήσας. Lego 
ὀξυδρομήσας. . - 
(73) Obi est. 1 Cor. xv, 55. Graca editio paulo 
aliter. Sed Vulg. interpres legit ut Didymus, nisi 

uod pro « inferne, » babet, « isnors. » Vide etiam 
»ee x1, 14, unde hiec sumpsit Paulus. 

(80) Timent. In. divinis Scripturis hzc non ex- 
$tant,. Citat ergo orationem Manassis, in qua h:xc 
leguutuc : Kópis παντοχράτορ... ὃν πάντα φρίσσει, 


ε Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς ' οὐ γὰρ οἴδασι τί πο'οῖσιν, » 
εἶπεν xal τὸ, « Παρελθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο" 1 ἀπ' 
αὐτῶν, φησὶν, ἵνα μὴ τηλιχοῦτον χαθ᾽ ἑαυτῶν εἰς ἐμὲ 
δυσσεθήσωσιν. Καὶ οὕτω δὲ νοῆσαι τὸ, « Παρελθέτω 
τὸ ποτήριον τοῦτο, » οὐχ ἔξω ἀληθείας ἐστίν. Ἐπειδὴ 
ἑώρα τὸν διάθολον, φρίττοντα μὲν xal ἀποφεύγοντς, 
ἠνίχα ἑαυτὸν ὁ Σωτὴρ Osóv διὰ τῶν θαυμάτων ἐ-- 
εδείχνυεν προσερχόµενον δὲ, ὅτε [191 b] ἀνθρωπότη- 
τος ἴδια ἐφθέγγετο" τὴν παροῦσαν αὐτῷ δειλίαν θα- 
γάτου ὑπέφηνεν « ὁ δρασσόµενος τοὺς σοφοὺς ἐν τῇ 
πανουργίᾳ αὐτῶν,» ἵνα χαθὰ Ίδη πειράσαι τολµέσας, 


«τῆς τε ἑλπίδος ἑχτὸς, xal ἄτιμος, xal χαταγέλαστος 


ὑπενόστησεν * οὕτω xal ὀνταῦθα ἄνθρωπον Φιλὸν τά- 
λιν νοµίσας εἶναι, xat οὐ θεὸν, ὡς οἶδεν φανέντα σαρ- 
xi, ὁξυδρομήσας προέλθῃ xal ὑποθάλη αὐτὸν σταν- 
ρωθῆναι , xa αὐτὸς μὲν τρωθεὶς λεληθότως, ὁ τρῶ- 
σαι τὸν ἀήττητον Θεὺν μηχανώμενος, παλίνοραυς 
ἀποστῇ ᾽ ἡμεῖς δὲ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἀριστοῦ ζήσαντες, 
xai τῷ προμηθεστάτῳ αὐτοῦ θανάτῳ λντρωθέντες, 
ἀναθοήσωμεν μετὰ Παύλου Κορυθίοις γράφοντος" 
ε Ποῦ σου, θάνατε, τὸ νῖχος; ποῦ σου, δη, τὸ χέν- 
τρον; 2 Οὕτω δὲ οὐκ ἀγωνίας ἦν τὰ τοῦ Κυρίου ff. 
para, ὅτι καὶ περὶ τοῦ Θεοῦ ΠἩατρὸς{ε "Ov, » ὁς 
εἶπεν ἱερὸς &vhp, « φρίττει xal τρέµει τὰ σύμπαντα 
ἀπὺ προσώπου δυνάµεως αὐτοῦ» ) Ἡσαῖας ἀποῤῥήί- 
τῳ "tyi θεωρίᾳ οὕτω διαλέγεται’ ε ᾿Αχούσατε 6h, 
οἶχος τοῦ Aautó- μὴ μικρὸν ὑμῖν ἀγῶνα παρέχευ 
ἀνθρώποις; xal πῶς Κυρίῳ παρέχετε ἀγῶνα; Au 
τοῦτο δώσει Κύριον αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον. Ἴδοὺ ἡ Παρ- 
θένος Ev γαστρὶ λέψεται, χαὶ τέξεται Υἱὸν, xal χαλέ- 
σουσι τὸ ὄνομα αὑτοῦ Ἐμμανουὴλ, ὅ ἐστιν μεθ- 
ερμηνευόµενον, Μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεός. » "AXX' ὅθεν ἑζ- 
Ἠλθεν, πάλιν ὁ λόγος ἡμῖν ἐπανείτω. Οὗὖτε «ὧν 
δακρύει ἡ ἀνωτάτω ἀπάθεια, xal ζωὴ, xal χαρὰ, 
xat εἰρήνη, χαὶ πάντων ὑπομονὴ, ὁ φαιδρὰς ἡμέρας 
διδοὺς τοῖς ἅπασι, δι) ἄλλο τι, ἀλλὰ διὰ τὸ ὑποφῖναι 


αἱ τρέμει ἀπὸ προσώπου τῆς δυνάµεώς σου, id est, 
« Domine omnipotens... quem oinnia pavent, el 
treraunt a facie virtutis tuz*. » Eam porro orationem 
ab Alexandrino scriptore citari mirum non est, Nam 
et a pervelusto auctore Constitutionum apostolicarum 
lib. 1, cap. 22, affertur quasi pars sacra Scripture, 


D et Alexandrinus codex illam habet post psalmos inter 


sacra cantica. Codex quoque membraneus Biblio- 
thece nostre S. Salvatoris Bononiz seculo xu 
scriptus, ac paginis 369 constans, post Graecum 
Psalterium undecim addit cantica , quorum postre- 
mum est ista oratio. Et in Naniano codice saeculi 
1v, qui Hesychii llierosolymitani interpretationem 
ἐπ Psalmos continet, duodecim cantica Psalmis 
subjunguntur, quorum ultima duo sunt oratio Ma- 
hassis, et oratio Simeonis senis, cum explanatione 
ipsius, ut puto, llesychii. Quin S. Thomas in 
Summa Theolog. part. tii, q. δὲ, art. 10, Manassis 
orationem cítaus eam vocat ultimum caput libri 
secundi Paralipomenon. 
(81) Audite. Isa. vii, 15, 14. 

(82) Et vocabunt. Graeca editio : « et vocabis » 
(83) Emmanuel. Quz addit post hanc vocem Di- 
dyuius, translata huc sunt ex Matth. 1, 25. 


909 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


910 


διὰ τοῦ ὀρωμένου τῆς ἁοράτου θεότητος [192 a] aó- A rursus oratio nostra. llle ergo, qui suprema im- 


τοῦ τὴν συµπάθειαν. Πανταχοῦ γὰρ, 7) λόγοις, 7| Ep- 
γοις τὰς διαθέσεις ἀναμίγνυσιν, ὄφρα ἡμεῖς ὥσπερ 
Ex τινων ἰχνῶν ἐπ αὐτὴν ὁρμήσωμεν τὴν θήραν τῆς 
ἐνθεαστικῆς νοῄήσεως, xal εὕρωμεν, ὡς τὸ πᾶν τῆς 
οἰχονομίας θεῖχῆς [διόν ἐστιν εὐσπλαγχνίας. 
affectiones permiscere consuevit, ut nos veluti ex 
que divini sensus feramur, et quidquid divine 
periamus. 


Διά τε τὸ ἐλέγξαι τῶν ἁδελφῶν Λαζάρου τὴν διά- 


νοιαν, ὡς οὐδὲν ἔχουσαν πιστὸν, οὐδὲ βέθαιον. Ἔρω-. 


τήσαντι γὰρ αὑτῷ, « Ποῦ τεθείκατε αὐτόν; » δέον cl- 
πεῖν ' Σὺ πάντα γινώσχεις, ἅτε Υἱὸς θεοῦ, ἐξ ὧν προ- 
εἶπας πολλῷ διαστήµατι τῷ φαινομένῳφ ἀφεστώς' 
ε Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν χεχοίµηται: » χαὶ εἰ προσ- 
τάξείας, b ἆδου ὑποστρέψει, τὴν χοινην ἀνάστασιν 
προλαθὼν τῇ lla * πάντα γάρ σοι ῥάδια πάντως ὑπ- 
άρχει ἐθέλοντι: δἑέον οὖν ταῦτα εἰπεῖν, τοὐναντίον 
ἔφασαν' « Τεταρταϊός ἐστιν, Ίδη beer. ». Εἴποιμεν ἂν 
πρὸς τοῦτο, δεδαχρυχέναι, ὡς βασιλέα, τοῖς ἑαυτοῦ 
ὑποχύπτοντα θεσπίσµασι, τοῖς λέγουσιν, « χαίρειν 
μετὰ χαιρόντων, χαὶ χλαίειν μετὰ κχλαιόντων, » xat 
διὰ τοῦτο «bv παλαὼν θρῆνον ἡμῶν ἁποπαύοντα. 0ὐ- 
δὲ χοπιᾷ κατὰ τὴν θεότητα, ἀλλὰ χατὰ τὴν τῆς ἓν- 
ανθρωπήῄσεως ἀχολουθίαν, ὁ Ἰώμενος τοὺς συντετριµ»- 
µένους, xai τοὺς χεχοπιαχότας xai πεφορτισµένους 
ἀναπαύων, ὁ τὴν ἔξοδον ἔχων ἀπ᾿ ἄχρου τοῦ οὖρα- 
νοῦ, καὶ τὸ χατάντηµα ἕως ἄχρου αὐτοῦ. ᾧ γὰρ 
μη µείωσις, ἡ ἁποπεράτωσις, οὐδὲ χόπος ἑστίν. 


€ 


passibilitas est, et vita, et gaudium, et pax,et om- 
nes tolerans, et leetos dies omnibus dans, nulla alia 
de causa flet, nisi ut per visibilem actionem, invi- 
sibilis sux deitatis commiserationem mauifestet ; 
etenim, semper aut verbis, αἱ operibus aliquag 


quibusdam vestigiis ad investigationem venationem 
lncornationis proprium est, misericordi» esse com- 


B 


ldeo etiam mevit, ut sororum Lazari cogitata, 
utpote nihil fidele , nihilque firmum habentia, re« 
dargueret : nam interroganti ipsi, « Ubi (84) po-- 
suistis eum ? » cum respondere deberent : Tu omnia 
nosti, utpote Filius Dei, ut patet ex his, qu:e antea, 


; cum longo intervallo apparenter distares, dixisti, 


« Lazarus (85) amicus noster dorniivit; » ac si jus- 
seris, ex inferno revertetur, communem resurre» 
ctionem antevertens propria resurrectione ; omnia 
enim tibi volenti facillima sunt. Cum ergo hzc di- 
cere deberent, e contrario dixerunt : « Quatridua- 
nus (86) est, jam fetet.» Illud preterea 400 adue- 
mus, Christum flevisse instar regis propriis se edi- 
ctis subjicientis, quibus jubemur « gaudere (87) cum 
gaudentibus, et flere cum flentibus, » ac propterea 
antiqu: nostre lamentationi flnem imponentis. Ne - 

que vero defatigatus est secundum deitatem, sed se- - 
cundum incarnationis consequentiam is qui sanat(88) 
contritos, qui defatigatis (89) atque oneratis requiem 
dat, qui exitum (90) a summitate cceli habet, et occur- 


El γὰρ xaX πώλῳ ποτὲ φαίνεται χαθεσθεὶς, ἁλλ᾽ ὡς C sumusque ad sumuium ejus. Qui enim neque imminu- 


θεὺς ὑμνεῖτο ὑπὸ παίδων μὲν ἀχάκων, xpatóvtty * 
« Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις ' » ὃ ἑρμηνεύεται: « Σῶ- 
σον [192 ^] ὁ ἓν τοῖς ὑψίστοις: » ὑπὸ δὲ τοῦ Δαυ]δ ky 
X dqalpp* « Απὸ ἀνατολῶν ἡλίου xal µέχρι ὃν- 
σμῶν Ex Σιὼν ἡ εὐπρέπεια τῆς ὡραιότητος αὐτοῦ. Ó 
θεὺς ἐμφανῶς Ίξει. » Οὐδὲ ὀρέγεται τροφῆς ἄχων ὁ 
ἄρτος τῆς ζωῆς, πρὸς ὃν ἀποθλέπει τὰ πάντα, χατὰ 
15v φαλμῳδόν * « Οἱ ὀφθαλμοὶ πάντων εἰς σὲ ἑλπίζου- 
aw, xaX σὺ δίδως τὴν τροφἣν αὐτοῖς Ev εὐχαιρίᾳ. "Av- 
οίχεις σὺ τὴν χεῖρά σου, xoà ἐμπιμπλᾶς πᾶν ζῶον εὖ- 
Goxíag* » χαὶ πάλιν" € Πάντα πρὸς σὲ προσδοχῶσιν, 


(84) Ubi. Joan. x1, 54. 

85) Lazarus. Joan. xi, 11. 

(86) Quatriduanus. Joan. xi, 39. Sensum citat. 

87) Gaudere. Rom. xH, 15. 

88) Qui sanat. Isa. Όχι, 1, et Psal. xLvi, 

89) Defaiigatis. Maub. xi, 28. 

90) Ezitum. Psal. xviu, vers. 7, 8. 

(91) Saíva. Vocabulum ósavvá&, sive potius ὦ- 
cayvá , nibil aliud est quam dux Hebraica dictiones 
x3 ΤΙ (hoshiha na) : voculam vero, na, qus 
hortantis iuterjectio est, quasi redundantem non 
transfert Didymus. Ceterum si hanc etiam reddere 
quis velit, Hosanna valet Salva, queso , sive σῶσον 
5f, ut transfert "Ibeodorus Prodromus in Explana- 
tione nondum edita liturgicorum canonum pag. 145 
Naniani codicis, Porro cum vox « Hosanua » vo- 
cibus « Filio David »,jungatur a Matthzeo, Possinus 
in Spicilegio evangelico eam signiflcare ait « ramos 
arborum, quos in honorem Christi abscissos ex ar- 
joribus sternebant in via. Hoc indicat » ( inquit ) 
« dativus. « Filio David, » a Matthzo expressus.... 


D 


tioni obnoxius est, neque limitationi, is ne defati- 
gatur quidem: nam elsi pullo insidens aliquando 
conspeetus foerit, tàmen ut Deus laudabatur cum 
a pueris innocentibus, qui clamabant, « Hosanna iu 
excelsis, » quod valet, « Salva (91), o tu qui es in 
exoelsis; » tum a Davide in psalino Lix : « Ab or- 
tu (92) solis, et (93) usque ad occasum ex Sion 
Species decoris ejus : Deus manifeste veniet. » 
Neque cibum appetit invitus is qui est panis vitz, 
is ad quem omnia aspiciunt, juxta Psaltein inquien- 
tein : « Oculi (94) omnium in te sperant, et tu das 


quam enim commodam sententiam habere potest : 
Salva quzso Filio David? » Sed equidem nulla alia 
de causa dativum « Filio David » a Matthzeo posi- 
tum esse suspicor, nisi quia verbum ΟΥ] hosiah iu 
Hebraeo sermone hunc habet casum. liaque verha, 
€ Hosanna Filio David, » respondent verbis Πε- 
braicis "t" T39 men hoshiha na leben David ; 
uz: si ad verbum, spretis grammaticorum legibus, 

atine vertantur, sonaut : « Salva, queso, Filio 
David, » id est, « Filium David. » At contra gram- 
maticorum regulas non peccavit Matthzus; cuin 
enim Hebraicam vocem prius posuisset « Πυ- 
$anna, » eum casum subjungere debuit, quein ea 
vox exposcit. 

(92) Ab ortu. Psal. xrix, vers. 2, ο. Librarius 
itaque mendose scripsit v0', id est, Lix, pro μθ’, 
id est, xcix. 

(95) Et. Vocula xat, id est, « et, » deest in Grseca 
editione. 

(94) Oculi. Psal. cxxiv, vers. 16, 17 (seu 18 
et 16 ). 


204 ^. 


911 


DIDYMI ALEXANDRINI 


912 


escam Ipsis (95) ἵπ' tempore opportuno : aperis ία A δοῦναι τὴν tpophv αὐτοῖς εἰς εὔκαιρον' » ὁ ix 


manum tuam, et implesomne animal complacentia ;» 
et rursus: «Omnia (96) te exspectant, ut des illis(97) 
escam in tempore opportuno; » is qui ex qninque 
panibus et duobus piscibus quinque hominum millia 
prater mulieres et paerulos saturavit, et ut duo- 
decim cophini fragmentorum superessent, effecit ; 
qui dixit diabolo: « Non in pane (98) solo vivet 
homo : » qui universis nobis sufficientem ad omnia, 
et indeficienlem mensam proposuit propriam bo- 
nitatem, inquiens : « Qui venit (99) ad me, non 
esuriet (1) : οἱ qui credit in me, non sitiel. un- 
quam : » 401 qui ad ficum quidem venit quasi esu- 
riens, sed precepit ut Deus, ne ea planta fructum 
amplius ferret, et facto sermonem comprobavit, 


πέντε ἅρτων xaY δύο ἰχθύων πεντακισχιλίους yopzá- 
σας ἐχτὸς γυναιχῶν xal παιδίων, χαὶ ὀνοχαίδεχα 
χοφίνους Χχλασμάτων περιττεῦσαι ποιήσας' ὁ εἷ- 
πὼν τῷ διαθόλιῳ» ε Οὐκ ἐπ &ptp µόνῳ Lf 
ται ἄνθρωπος ᾽ » ὁ πᾶσιν ἡμῖν πανταρχη xol iv 
ἐχλειπτον τράπεζαν, τὴν οἰχείαν προθεὶς ávato- 
τητα, xal φάσκων  ε 'O ἑρχόμενος πρὸς μὲ, o) 
ph πεινήσῃ xal ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, οὗ μὴ Guyfon 
πώποτε * » ὁ ἐλθὼν μὲν ἐπὶ «hy συχῆν ὡσανεὶ πει- 
νῶν, προστάξας δὲ ὡς θεὺὸς µηχέτι χαρπὸν τὸ φυτὸν 
ἐνεργεῖν, xaX ἔργον τῷ λόγῳ ἐπιθεὶς, xal δείξας, ὡς 
αὐτὸς ἣν ὁ τὴν ἀρχὴν εἰπών’ € Ἐξαγαγέτω f ri, ξύλα 
χαρποφόρα.» Αλλ᾽ οὔτε διΦᾷ, εἰ ut; διὰ την olxovo- 
μίαν, ἡ ἀθάνατος πηγἡ, dj τὴν Σαμαρεῖτιν ὕδωρ sui 


ostenditque, se illum esse, qui initio dixerat : « Edu- B αἰτεῖν παρ) αὐτοῦ διδάσχουσα. ᾿Αρχεϊ δὲ περὶ τούτω 


cat (2) terra ligna fructifera. » Sed ne sitit quidem, 
nisi iucarnationis causa, is qui est fons immortalis, 
quique Samaritanam docuit petere ab ipso aquam 
vitz, Sufficit autem bic evangelicam vocem com- 
memorare, qua sic se habet : « Sciens Christus (5), 


τῆς εὐαγγελιχῆς μνημονεῦσαι φωνῆς, τῆς λεγούσης’ 
ε Ὡς εἰδὼς ὁ Χριστὸς, ὅτι Ίδη πάντα | 195 αἹτετέλεσται, 
ἵνα τελειωθῇ fj Γραφὴ, λέχει ’ Aupto ^» ὡς δείχνυσθα:, 
μὴ ἀνάγχῃ δίψης ἐξεληλυθέναι τὸ ῥῆμα, ἀλλὰ πρὸς 
τὸ μή τι παραλειφθήναι τῶν ἓν Γραφαῖς εἰρτμένω», 


quod jam omnia consummata sunt, ut. consummaretur Scriptura, dicit : Sitio: » ut appareat, Chri- 
stum non siti coactum protulisse illud verbum, sed ne quidpiam omitteretur eorum, qus in Scripturis 


dicta fuerant. 

Neque somno involuntarie captus esL; nec eniin 
huic perpessioni subjectus is erat, qui cum omnium, 
tum etiam somni Dominus est; qui nec 'dormit, nec 
dormitat, sed custodit Christianos ; qui deitate im- 
passibilis est, etiam cum in passionibus manet: 
adeo ut eum Pealtes sic alloquatur : « Exaurge (4), 
velut dormiens, Domine. » Vox autem, «velut,» non 
absolute somnum indicat; nam simul atque e 
somno excitatus est, increpavit ut. Deus, ac venti 
quidem repressi sunt, mare autem adeo sedatum 
est, ut (luctibus agitari, et strepere desinens, re- 
mis pulsgretur , et occasionem praberet canendi 
hymnum cum harmonia nautica, et cum volupta- 
te omnium, qui exclamaverant: « Christe, salva. » 
Cum enim vera vita dormiens concipitur, tuuc uni- 
versa mortua esse concipiendum est, utpote quae 
non vivificantur : putandum est enim, hac dor- 
miente, mortem vigilare, et neminem posse vitales 


Οὔτε ὕπνῳ ph θέλων ἑάλω». οὗ γὰρ ἡττᾶτο τοῦ 
πάθους, ὁ τῶν ὅλων καὶ τοῦ ὕπνου Κύριος, ὁ μὴ 
ὑπνῶν μηδὲ νυστάξων, ἀλλὰ φυλάσσων ΧἈριστιανοὺς, 
xai ἁπαθῆς τῇ θεότητι xai tv τοῖς παθήµασι óu- 
µένων ὡς πρὸς αὐτὸν ἀναφθέγγεσθαι τὸν φαλμη- 
δόν. « Ἐξεγέρθητι ὡς ὁ ὑπνῶν, Kop. » Τὸ ἃ 
« ὡς » οὐ χαθ᾽ ἅπαξ ὕπνον ἐμφαίνει " διανα»τὰς 
γὰρ εὐθὺς ἐπετίμησεν ὡς θεὸς, χαὶ οἱ ἄνεμοι μὲν 
χατεστάλησαν, d δὲ θάλαττα τοσοῦτον ἑλώφησεν, 
ὥστε χυµαίνεσθαι xal χκαχλάζειν, ἀφεῖσα τύπτε- 
σθαι χώπαις, xal πρόφασιν ὕμνου μετὰ μέλους 
διδόναι ναυτικοῦ, μεθ᾽ ἡδονῆς πάντων χκραζόντων΄ 
« Χριστὲ, σῶσον. » "Όταν γὰρ ἡ ἀληθινὴ ζωὴ vor- 
θείη χοιµωμένη, τότ᾽ ἂν νοηθείη τὰ πάντα τεθντ- 
χότα, ὡς οὗ ζωοποιούμενα. Olou γὰρ, ταύτης εὖ- 
δούσης, τὸν θάνατον ἐγρηγορέναι, xal μηδενὶ ὑπάρ- 
χειν τὰς ζωτιχὰς δρέπεσθαι abpac. Οὔτε πτωχεύει 
οὖν, ὡς ἄνωθεν ὢν ἀνενδεῆς, ὁ πλούσιος ἓν Da, 


auras carpere. Ne pauper quidem est ergo, quippe p xat ἀγαθὸς &v οἰχτιρμοῖς, ὁ φάρµαχον τῷ ἄλγει 


qui de ccelo est nullius rei indigus (5) is, qui est 
dives (6) in misericordia, et bonus in miserationi- 
ius: quique dolori paupertatis nostr: medicinam 
adhibuit ipsemet incarnationem suam. Neque alie- 
no indiget ille robore; scriptum est enim, quod 
in ipso (7) constant omnia ; οἱ quod flectitur ei 


(95) Ipsis. Graeca edit:o : αὐτῶν Id est, « ipso- 
Tum. ) 

(96) Omnia. Psal. citi, 28 (seu 21). 

(97) Πε. Grxca editio : αὐτῶν, id est, « illo- 
yum, » ui paulo ante. 

98) Non in pane. Matth. iv, 4. 

(99) Qui venit. Joan. vi, 55. 

1) Esuriet. Codex, xetvfjam pro πεινάσῃ. 
(2) Educat. Gen. 1, 42. Sensum tamen duntaxat 


citat, 
($) Sciens Christus. oan, xix, 28. Biblia habent 


τῆς πτωχείας τὴν παρ) ἑαντοῦ οἰκονομίαν χορη- 
γῶν. 0ὐδὲ ἰσχύος πιδεῖται ἀλλοτρίας Σχεῖνος ᾽ Υρά" 
φει γὰρ. ὣς ἐν αὐτῷ συνέστηχεν τὰ πάντα, xal 
ὡς χάµπτει αὐτῷ Tdv Υόνν ἑπουρανίων, xai ἐπι- 
γείων, xal χαταχθονίων, xaX ὅτι ἓν [195 5] aif 
τῇ οἰκονομίᾳ προσελθόντες ἄγγελοι διηκόνουν αὐτῷ, 


« Jesus » pro « Christus. » 

(4) Exsurge. Psal. xti, 95 (seu 23). Graeca 
editio : ἵνα τί ὑπνοῖς, id est, « quare dormis, » pro 
ὡς ὁ ὑπνῶν. Sed Psal. nxxviiy 71 (seu. 65) Te. 
gitur : ἐξηγέρθη, ὡς ὁ ὑπνῶν Κύριος, id es, 
« exsurrexit, velut dormiens, Domiuus. » 

(5) Nullius rei indigus. Codex, ἑνδςής. Sed teg^ 
ἀνενδείς. 

Ui ives. Ephes. 11, 4. 

7) In ipso. Coloss. 1, 17. 


915 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


914 


ὣς ἀεὶ ὄντι ἓν τῷ Πατρὶ xol πρὸς τὸν Θεὸν ὄντι. A omne genu eclestuium, et terrestrium, et inferno- 


Τί οὖν βούλεται τὸ, « Ὥφθη ἄγγελος Κυρίου ἐν. 
εσχύων αὐτόν»  ἀντὶ τοῦ, ὀδοξάζων αὐτόν. Τοῦτο 
Y&p συνέταξεν xa Μωῦσῆς, ᾷσας ᾠδὴν ἐν τῇ ἑρήμῳ 
τοιάνδε’ « Ἡροσχυνήσουσιν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι 
Θεοῦ" xai ἐνισχυσάτωσαν αὐτῷ πάντες υἱοὶ Θεοῦ * » 
τουτ᾽ ἔστιν, ἀνυμνήσουσιν. Ἐπαληθεύει δὲ ταῦτα 
xa ἄλλη γραφὴ, εἰσάγουσα ἀγγέλους λέγοντας: « Xf) 
ἐστιν dj δόξα, σόν ἐστι τὸ κράτος, σή ἐστιν ἡ δύ- 


ναµις, 0f ἔστιν fj ἰσχύς. » Εὐφήμησαν δὲ xal οἱ 
ἔξω τοιῶσδε: 


angelos iunquientes : € Tua est gloria (11), tuum e 


Recte vero profani etiam auctores cecinerunt: 
Πάντα θεοῦ 
Αρχὴ, πη 
Kal κράτος ἠδὲ βίη, καὶ ἰσχύος d ; 
Kal EPA DAN xal dod Asrcoc ἁνήταυ, 
Q36& εὔχεται οὖν ὁ µέγας xal ἀληθινὸς Oebe, τὸ 
ἁπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, ὁ ζῶν τοῦ θεοῦ 
Λόγος xal πάντων χηδεμὼν, ὡς ἤσσων τῇ θεότητι’ 
οὗ γὰρ εὐχῆ µεταθάλλει, ὡς ἡμεῖς, τὰ δυσχερῇ, ὃς 
&pa χαὶ μόνῳ τῷ θέλειν, καὶ µόνῃ τῇ παρουσίᾳ, τὴν 
ἀγαθὴν ἅπασιν προξενεῖ ἐλπίδα, xat φθάνει τῇ δόσει 
τῶν χαλῶν τὰς ἡμετέρας λιτάς' « Πρὸς αὐτὸν » 
TYXp. φησὶν, « προσεύξονται’ » ἀλλ εὔχεται διὰ τὸ 
χαθ) ἡμᾶς ἁσυγχύτως xal δίχα πταίσµατος Υεγονέ- 
vat, xal τοῦτο διὰ πραγμάτων ἐπιφανεστέρων δεῖδαι 
ἑσπουδαχέναι. 'O γὰρ τοιαῦτα λέξας, xaY σαρχὶ 


τε ζωῆς, xal ὑπείοοχον εὖχος, 


rum ; el quod in ipsa incarnatione accedentes (8) 
angeli ministrabant ei, ut semper in Patre etapud 
Deum exsistenti, Quid ergo sibi vult illud : « Ap- 
paruit (9) 409. angelus Pomini confortans eum ?» 
nimirum posirum est pro : Glorificans eum. ου 
enim verbo usus est etiam Moyses cantans cantí- 
€um in deserto, et inquiens : « Adorabnnt (10) eum 
emnes angeli Dei, et-confortent ei omnes fMii Dei ;» 
id est, hymnis celebrabunt. Confirmat vero hzc,et 
vera esse ostendit, alia etiam Scriptura introducens 


οἱ imperium, tua est potentia, tua est fortitudo.» 


yá-loio vóov ὑπὸ γεύμασι κεῖται. B Omnia nutibus mentis magni Dei subjecta sunt. 


Ipse est initium , et fons vig, et eminentissimum 

[decus, 
Κι potentia, et vis, εἰ fortitudinis incorruptus vigor, 
Et potestas fortis, et circumvolubilis necessitas. 


Neque etiam precatur magnus, et verus Deus, 
splendor glorix€ Patris, vivens Dei Verbum, atque 
universorum provisor, quasi secundum deitatem 
minor sit : nec enim es, qux molesta sunt, per ora- 
tionem 8 se amovet, ut nos, illequi velsola volunta- 
te, et sola przsentia bonam omuibus conciliatspem, 
et nostras preces praclarorum munerum largitione 
praevenit: « Ad ipsum » enim, inquit Seriptura (12), 
« orabunt. » Sed eatenus orat, quatenus citra natura- 
rum permistionem nobis similis factus est, excepto 
tamen peccato: et quatenus id ipsum per facta illus- 


σταυρῷ προσηλωμένος χεῖρας xal πόδας. τοὺς μὲν, C triora ostendere studebat. Qui enim objecta verba 


δι) οὓς τὰ τοιαῦτα εἰς τὸ ὕψος ἀνήγαγεν, τοὺς δέ γε 
δαίμονας [194 a] τῷ ἄδῃ προσέῤῥηξεν. Καὶ τοῦτό 
ἐστιν, ὃ Παῦλος γράφει’ € ᾽Απεχδυσάμενος τὰς &p- 
χὰς, χαὶ τὰς ἐξουσίας, ἑδειγμάτισεν θριαμθεύσας 
αὐτοὺς ἓν αὐτῷ. » Αὐτόθεν δὲ ἀφ᾿ ὧν αἰτιῶνται ὁ 


Ελεγχος. Γράφει γὰρ ὁ αὐτὸς, σεσοφισµένος ὑπὸ 


τοῦ Πνεύήματος τῆς Σοφίας, εἰς ἄκρον δριμεῖάν πως 


8) Accedentes. Mauh. iv, 11. 
9) Apparuit. Luc. xxn, 45. 
(10) Adorabunt. Desunt hxc in Latinis Bihliis. 
Grzxca editio ea habet Deut, xxxi, 45, 44. Sed 
ro « adorabunt » habet « adorent : » ut et Paulus 
ebr. 1, 6. 
(41) Tua est θ[οτία. Undenam πο desumpta sinl, 
ignoro. Apud Matthzeum quidem eap. vi, vers. 18, 
orationis Dominic: clausula hac est : "Ott σοῦ ἐστιν 


protulit, .atque in cruce secundum carnem clavis 
AO suspensus est, et manibus, pedibusque con- 
fixus, is illos quidem, propter quos talia passus 
est, in allum evexit, demones autem inferno alli- 
$it. Atque hoc illud est, quod vult Paulus, cum 
scribit: « Exspolians (15) principatus, et potesta- 
tes , traduxit (14), triumphans ipsos in semetipso. » 


tibus, atque ista concinentibus : » 4'ua est virtus : 
tuum est imperium ο ἵνα est vis. In quo quid 
« adorare, » ac « corroborare » sit, exprimunt, quod 
idem est 4ο proprium illi virium principatum de- 
ferre, Ex quibus Epiphanii verbis conjicio alla- 
tum a Didymo locum desumptum esse ex lsaim 
cap. vt, ubi seraphimi, aut ex Apocalypsis cap. v, 
vers. 12, ubi angeli Deum collaudant. 

(19) Scriptura. Respicit Isa. cap. xLv, vers. 14, 


βασιλεία, χαὶ ἡ δύναµις, καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. D ubi Graeca editio habet : Καὶ προσχυνήσουσί σοι, xat 


Αμήν, id est, « Quoniam tuum est regnum, eL po- 
tentia, et gloria in szecula. Amen. » Quz verba non 
exstant in. Latinis Bibliis. Verum hunc locum non 
respicit Didymus, cum angeli loquentes. ibi non 
inducantur. Án suspicabimur respici a Didywo 
hymnum Angelicun, « Gloria in excelsis, » in 
quo tunc hujusmodi verba recitarentur? Vide not. 9, 
pag. 267. Equidem puto hzc ex Bibliis citari a Di- 
dymo: ejus enim ziate aliquam fuisse Bibliorum 
versiouein, in qua angeli iis verbis Deum collaudan- 
tes inducerentur, constat ex Epiphanii Anchorato cap. 
57, ubi bec legimus : "Y rb ἀγγέλων μὲν εὐθὺς ἄνω καὶ 
πνευματικῶν ζώων βοώντων, xaX λεγόντων’ Xf ἔστιν 
ἡ δύναµις, σὀν avt τὸ κράτος, σή ἐστιν ἡ δύναµις. Ἐν 
τούτῳ δειχνύουσι τὸ προσχυνεῖν καὶ ἐνισχύδιν, vout- 
ἐστιν διδόναι αὐτῷ τὸ [otov τῆς ἰσχύος κράτος, id 
est, ut vertit Petavius, «Cum ab angelis in coelo, ac 
spiritualibusaniuantibus laudibus a citur,vociferan- 


Ev σοὶ προσεύξονται, ὅτι Ev col ὁ θεός ἐστ., καὶ οὐκ 
ἔστι θεὸς πλὴν σοῦ, id est, « Et adorabunt te, et in 
te orabunt, quia in te Deus est, et nun est Deus 
prater te. » Quem locum de Filio interpretatus est. 
Theologus noster enarratione in primam Joannis 
Epistolam ad caput v. « Quomodo enim » pinu) 
« uon una divinitas Patris, et Filii, eum Propheta 
dicat: Et te orabunt, quja Deus in te est? » etc. 
Ab eo itaque errore longe abfuit Didymus, cujus 
Origenem accusat Theophilus Alexandrinus in epi- 
8tola Paschali prima his verbis : « Dicit Origenes: 
Non est orandus Filius. » Eumdem porro Isaiz locum 
eolem quo Didymus modo accepi S. Zeno Didymi 
equalis lib. i, tract. 7, pag. 159, aliique Patres, 
quos eadem pagina enumerant doctissimi Dallerinii. 

(13) Exspolians. Coloss. n, 19. 

tl Traduzit. Grxca ed. hic addit, £v παῤῥησίᾳα, 
id est, « confidenter. » 


915 DIDYMI ALEXANDRINI 91$ 
Inde autem petitur responsio, et confutatio, unde A xaX βαθεῖαν, ὅμως θεοπρεπῆ, xal οὖν ἀσύνοπτον, 


ipsi desumunt accusationem. Idem enim Apostolus 
à Spiritu Sapientis sapiens factus sententiam scri- 
bii summepere aerem quodammodo, et profun- 
dam, Deo tamen convenientem, nec ad intelligen- 
dum difficilem, et ex &squo cum ad sublimitatem 
Unigeniti tura ad ejus condescensionem pertinen- 
tem, quae. sic se habet : « Qui in diebus (15) carnis 
5"i?, preces supplicationesque ad eum, qui possit 
3lluim salvum facere a morte, cum clamore valido (16) 
offerens, ei exauditus ob εὐλάδειαν, id. est, pieta- 
tem, etsi esset Filius, didicit ex iis, qua« passus 
est, obedientiam. » Postquam ergo ipse, quatenus 
ex duabus naturis constans, Dei Filius naturalis 
demonstratus est, non vero alias, ac preterea non 


xai ἑπαμφοτερίζουσαν τῷ τε ὑψώματι τοῦ Movoy:- 
νοῦς xai «fj συγχαταδάσει αὐτοῦ ῥῆσιν, ἔχουσαν ὧδ." 
€ ὋὉς àv ταῖς ἡμέραις τῆς σαρχὸς αὐτοῦ δεῄσεις xal 
ἱκετηρίας πρὸς τὸν δυνάµενον αὐτὸν σώζειν ix 02- 
γάτου μετὰ χραυγῆς ἰσχυρᾶς προσενέγχας, καὶ εἶσ- 
αχουσθεὶς ἁπὸ τῆς εὐλαθείας, χαίπερ iv Y lbs, ἔμαθεν 
ἀφ' ὧν ἔπαθεν, τὴν ὑπαχοήν.  Υἱὸς οὖν φυσιχὸς τοῦ 
Θεοῦ xavk τὸ ἐξ ἀμφοῖν δεδειγµένος, οὖκ ἄλλοτε, 
οὐδὲ διὰ τὴν ἑαυτοῦ θεότητα, ἀλλ᾽ ὅτε ἣν Ev σαρχὶ, 
διὰ τὰς σάρχας xol ὑπὲρ τῶν σαρχῶν ἱχετηρίας, ὡς 
εὐλαθὴῆς, τουτέστιν « ἀναμάρτητος, » ἀνέτεινεν ὑπὲρ 
ἁμαρτωλῶν ἐχείνῳ, ἐν ᾧ ἣν, xai ὃν εἶχεν ἐν ἑαυτῷ, 
χαθὸ ἥνωτο αὐτῷ τῇ θεότητι͵ « ἀφ᾽ ὧν ἔπαθεν, » ἰδίως 
χοινωνᾗσας ἡμῖν σαρχὶ, μαθὼν γενιχκῶς τῆς σαρχὸς 


propter suam deitatem, sed quando erat in earne B «τὴν ὑπαχοήν» ὃ ἐστιν, ἐδέξατο τὴν ὑπαχοὴν, xal 


propter carnes, et pro carnibus supplicationes, 
ut εὐλαθῆς, hoc est, « pius, » id est, peccati ος- 
pers, fudit pro peccatoribus ei, in quo erat, et 
quem habebat in semetipso, quatenus idem cum 
ipso erat deitate, ex « iis, que passus est, » pecu- 
liariter « communicans nobis carne, et discens » 
generatim carnis « obedientiam : » id est, suscepit 
obedientiam, et velerem nostram inobedientiam de- 


ἀπήλειφεν τὴν ἀρχαίαν mapaxotv. Εὔηθες τοΐνυν ἂν 
εἴη εἰς τὴν θεότητα λογίζεσθαι τὸ δειλιᾶσαι, ἡ ὃα- 
κρῦσαι, f| χοπιᾶσαι, xal ὅσα προελέχθη. Πάντα γὰρ 
δύναται ὁ Ὑἱὸς Λόγος, πλὴν τοῦ χατὰ τὴν πατρι- 
xhv Υέννησιν ταῦτα ὑποστῆναι, ὥς ἐστιν ἀδύνατον 
ψεύσασθαι τὸν Θεὺν, χαθὰ γράφει Παῦλος δυσαρε- 
στῶν τοῖς τοιούτοις, Ἔχει δὲ ὧδε' « Ἐν olg ἔστιν 
ἀδύνατον [194 b] φεύσασθαι τὸν Θεόν. 1 


levit. Stultum ergo foret in deitate timorem concipere, aut fletum, aui defatigationem, et quicunque 
antea dicta sunt : omnia enim potest Filius Verbum, hoc tantum excepto, quod his οἱ] οἱ non 
potest secundum paternam generationem, eo modo quo fieri non potest, ut Deus mentiatur, sicut scri- 
bit Paulus hujusmodi hominibus irascens. Sic autem habet: «In quibus (17) est impossibile men- 


tiri Deum. » 


Τίαφυο lisretici « 1n camo (18), et freno maxillis &— Oóxouv «ἓν χημῷ χαὶχαλινῷτὰς σιαγόνας αὑτῶν) 


eorum constrictis (19), » ab iis, qua assequi ne- 
queunt, recedant, et quz investigare nefas est, cu- 
riose non inquirant: quid enim his opus habent ? 
Bed cum audiunt quz allata fuere, sic illa intelligant, 
ut alia quidem dixerit ut homo, 4&0 alia ut Deus ; 
et ineffabilem, atque inexplicabilem ejus in homines 
benignitatem nobiscum agnoscant, et adorent , οἱ 
-um Apostolo, et nobiscum clament : « Pax (20) Dei 
exsuperat omnem inentem ; » et : « Divitize (21) 
Christi sunt ininvestigabiles : » cum Psalte autem 
psallant : « Domini judicia (22) abyssus multa. » lta 
quidem veri üdeles, et accurati praedicatores. Pro- 
fani vero quoque hzc consilia, ac monita dederunt : 


Arcana ne tractes : ne investiges Deum: 
Nec enim est lanta homini vis, 


Ut omnium | insvectorem, et. incomprehensibilem πα D 


[(uram 
[nventrre possit. investiganao, et excogitando. 
Assequeris autem. eum (acile, si persuasus fueris 
Muximum esse Conditorem universarum rerum. 
CAP. XXII. 

Sed ad aliud caput progrediamur. [taque re- 
sponsum etiam sapientissimum ad generalem uni- 
versi flnem spectans, quod ab omnium Domino 
apostoli apud Marcum tulerunt ; « De die (25) au- 


da Qs in diebus. Hebr. v, 7, 8. 
(16) Valido. Post hanc vocem addunt Biblia καὶ 
δαχρύων, id est, « et cum lacrymis.» 

($7) In quibus. Hebr. vi, 18 

(18) fn camo. Ex psal. xxxi, vers. 12. 

(19) Constrictis, Codex, ἀχθέντες. Sed legendum, 


ἁγχθέντες αἱρετιχοὶ, τῶν μὲν ἀνεπιβάτων &vayopl- 
τωσαν, xai ἃ μὴ θέµις, ph πολυπραγµονείτωσαν᾿ 
ποῦ γὰρ καὶ χρεία τούτου αὐτοῖς; ᾽Αλλ᾽ ἀχούοντες τὰ 
προχείµενα, νοείτωσαν, ὡς ἃ μὲν ἔλεγεν Ev τοῖς ἡμε- 
τέροις, ἃ δὲ Ey τοῖς ἑαυτοῦ * xal τὴν ἄφατον xal 
ἀνεχδιῆγητον αὐτοῦ φιλανθρωπίαν μεθ) ἡμῶν γνωρι- 
ξέτωσαν xaX προσχυνείτωσαν, xal σὺν τῷ ᾽Αποστόλῳ 
καὶ ἡμῖν κραζέτωσαν ' ε Ἡ εἰρήνη τοῦ θεοῦ ὑπερ- 
έχει πάντα νοῦν » xal, ε Ὁ πλοῦτος τοῦ «Χριστοῦ 
ἀνεξιχνίαστος, ») ἅμα δὲ τῷ μελῳδῷ φαλλέτωσαν᾿ 
« Τοῦ Κυρίου τὰ χρίµατα ἄθυσσος πολλή. » Ταῦτα 
μὲν οἱ ἀληθινῶς πιστοὶ χαὶ ἀχριθεῖς χήρυχες. Καὶ 
ol ἔξω δὲ συνεδούλευσαν χαὶ ἐνουθέτησαν τάδε ' 


"Αῤῥητα μὴ cdAeve * μὴ ζήτει θεόν. 
Ov γὰρ τοσοὺτόν ἐστι ἀγθρώπῳ σθένος, 
Τὸ» παντεπόπτην, τὴν ἀχώρητον φύσιν 


Εὐὑρεῖν ἀνιχνεύοντι καὶ τεχγωμένφ. 
Τύχοις δ' ἂν αὐτοῦ ῥᾳδίως, πεπεισμένος 
Μέγιστο» εἶναι τὸν Ποιητὴν τῶν ÓAov. 
ΚΕΦ. KP. 

λλ' ἐφ᾽ ἕτερον χεφάλαιον προῖωμεν . Και shy 
ἐν Μάρχῳ τοίνυν φεροµμένην πρὸς τοὺς ἁποστόλους 
πάνσοφον τοῦ πάντων Δεσπότου ἀπόχριαιν, τὴν ἕνεχα 
«00 γενιχοῦ τέλους λέγουσαν ταυτί; « Περὶ δὲ τῆς 


ut et lego, ex Psalte, ἀγχθέντες, ipse enim habei 


γξαι. 

(20) Paz. Philipp. iv, 7. 
21) Divitie. Ephes. 11, 8. Citat sensum, 
22) Judicia. Psal. xxxv, 6 ( seu 1). 
5 De die. Marc. xin, 22. 


917 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


918 


ἡ μέρας ἑχείνης, J| τῆς ὥρας, οὐδεὶς οἵδεν, οὐδὲ ol A tem illo, aut hora, nemo novit, neque angeli , qui 


ἅ γγελοι ol ἓν ob pavip, οὐδὲ 6 Yibc, εἰ μὴ ὁ Πατὴρ, » 
θεωροῦσδιν οὐχ ὑχιῶς. Ματθαῖος [195 a] μὲν γὰρ 
πρὸ αὐτοῦ κατὰ τῶν ἄλλων λέξεων ἁπαραλείπτως 
ἐλθώὼν, οὐχ εἶπεν τὸν Υἱὸν ἀγνοεῖν. ἀλλὰ καὶ τὸ 
σχΏμα αὐτὸ τοῦ τέλους εἰδέναι ἐξέθετο τοιῶσδε” 
« Περὶ.δὲ τῆς ἡμέρας ἑἐχείνης, f) τῆς ὥρας, οὐδεὶς 
οἵδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν, εἰ μὴ ὁ Πατὴρ 
μόνος. Ὥσπερ γὰρ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται 
4j παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὥσπερ γὰρ 
σαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ χαταχλυσμοῦ 
τρώχγοντες, χαὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ ἐχγαμίζον- 
τες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῃηλθεν Νῶε εἰς τὴν χιδωτὸν, 
καὶ οὐχ ἔγνωσαν, ἕως ἐπῆλθεν 6 χαταχλυσμὸς, xol 
Τρεν πάντας ' οὕτως ἔσται xal ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ 


τοῦ ἀνθρώπου. » Οἱ οὖν ἄλλοι εὐαγγελισταὶ οὐδὲ B 


ὅλως ἐμνημόνευσαν τούτου. ἀλλὰ χατὰ ταύτης τῆς 
αἱρετιχῆς ἐναντιώσεως λύσιω παρέσχον οἱ ἁπόστο- 
Aot, ἓν τῷ χατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίῳ φάμενοι ob- 
τως" « Νῦν οἵἴδαμεν, ὅτι πάντα οἶδας:' » ἅτε, qu- 
civ, Υἱὸς Λόγος τοῦ Θεοῦ, δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο’ 
ἐξ ὧν πάντων ἐστὶν χαὶ ἡ ἑσχάτη ἡμέρα. Καὶ χρὴ 
δὲ μὴ χαθηχόντως ἐχλαμθδάνειν τὸ προνοητικῶς àp- 
νγθέν. Καθάπερ γὰρ δι ἡμᾶς εἴλετο μορφὴν δούλου 
λαθεῖν, οὕτω καὶ τὸ εἰπεῖν, ὅτι ἀγνοεῖ. Φαρμάχῳ 
Υὰρ οἵον τούτῳ ἐχρήσατο, διὰ τὸ συμφέρειν τῇ áv- 
θρωπότητι μὴ γνῶναι τὴν ἐρώτησιν αὐτῆς; (v ἀεὶ 
προσδοχῶσα, xal ἐπὶ θύραις εἶναι νοµίζουσα τῆς 
Χοίσεως τὸν χαιρὸν, ἔτοιμος γένηται δι ἔργων xai 
πίστεως εἰς τὸ σωθΏναι. Οὐδὲ γὰρ ἔλαθεν δηµιουρ- 
Υἠσας χρόνον, ὃν οὐκ ἠπίστατο οὐδ' αὖ ἠγνόησεν 
τὴν ἑαυτοῦ δευτέραν [195 b] παρουσίαν, ὁ ὧν Ev τῷ 
Πατρὶ, xot τὸν Πατέρα ἔχων ἓν ἑανυτῷ ' δῆλον 5, 
ὅτι αὺν τῇ εἰδήσει ' εἰ γὰρ ἐν αὐτῷ ἐστιν ὁ Πατὴρ, 
ὁ πάντα εἰδὼς , οἶδεν καὶ αὐτὸς, ὁ πάντα θεωρῶν ἐν 
τῷ Πατρί. Πῶς γὰρ ἂν καὶ μὴ βλέποι, 6 τὸ φῶς 
ἔχων ἓν ἑαυτῷ, Ó πάντα εἰς τάξιν χαὶ διαχόσµησιν 
ἀγατὼν, ὁ πάντα εἰδὼς πρὸ γενέσεως αὐτῶν, ὁ δη- 
μιονυργὸς τῶν χρόνων, ὁ xat ὅριον θέµενος τῇ κτίσει, 
xaX τὸ- ποσὸν τῶν ἡμερῶν παχιώσας τῆς συστάσεως 
αὐτῆς, χαὶ εἰπών « Ὡς χλέκτης ἐν νυχτὶ ἔρχεται 
Ἡ τελευταία ἡμέρα” » καὶ πάλιν « Οὐκ ἔσται ἐν 
vuxtl, (va ἡ ἡμέρα Ev σχοτἰᾳ ὑμᾶς χαταλάθῃ’ » ὁ 
xal τὰ ἑσόμενα σημεῖα περὶ ἐχεῖνον τὸν χαιρὸν 


in ccelo sunt, neque Filius, nisi Pater, » perperam 
interpretantur. Nam Mattheus quidem ante. Mar- 
cum aliis verbis (24) eamdem rem nihil omit- 
tendo narrans, non dixit, Filium ignorare (22), sed 
vel ipsum modum consummationis mundi Filio no- 
tum esse ostendens ita eum exposuit : « De die (26) 
autem illa, aut hora (27), nemo scit, neque angeli 
coelorum, nisi Pater (28) solus. Sicut enim dies Noe, 
ita erit adventus Filii boininis. Sicut enim (29) erant 
diebus ante diluvium comedentes et bibentes, nu- 
benteà et nuptui tradentes, usque ad eum diem 
«uo intravit Noe in arcam, 6ἱ non cognoverunt, 
donec supervenit (50) diluvium, et tulit onines : ita 
erit et: adventus Filii hominis. » Ceteri autem 
evangeliste hujus rei 495 ne meminerunt quidem 
omnino. Sed responsum, quo hocce hzreticorum 
argumentum  solveremus, nobis subministrarunt 
spostoli, qui in Evangelio secundum Joaunem sic 
loquuntur : « Nunc (31) cognovimus, quod oinnia 
Scis : » nempe, quatenus Filius Verbum Dei, per 
quem omnia facta sunl; in omnium autem rerum 
censu comprehenditur etíam ultimus dies. Conve- 
nienti autem (52) sensu interpretari oportet, quod 
provide a Christo negatum est. Nam quemadmu- 
dum propter nos formam servi accipere voluit' (95), 
sic etiam dicere voluit se nescire; hoc enim vel- 
uti pharmaco usus est, quia prodest humanitati id 
nescire, de quo ipsa interrogat : ul semper exspe- 
ctans, et in januis esse putans judicii tempus, per 
opera, et per fidem parata maneat, ut salvetur. 
Nec enim imprudens condidit ipse illud tempus, 
quod nesciret, neque préterea alterum suum ad- 
ventum igporavit is qui et est in Pate, et Patres 
habet in semetipso : haud dubium vero quin eum 
habeat cum cognitione quam habet Pater. Si enim 
in ipso est Pater qui omnia scit, novit id el ipse 
qui omnia contemplatur in Patre. Quomodo enim 
non videat is qui lucem habet in semetipso; qui 
omnia in ordinem redegit, et ornavit; qui omnia 
scit antequam oriantur ; qui est creator temporum ; 
qui et terminum posuit creature, el numerum «ie- 
rum stabilivit, quibus ipsius creatura constitutio 
perseveratura est ; quique dixit : « Sicut (94) fur 


προειρηχὼς, xal µέλλων ἐχείνην αὐτὴν ἀνατέλλειν D in nocte, veuit ultima dies; » et rursus : « Non. 


τὴν qobspàv καὶ ἀνέσπερον ἡμέραν, ὁ xaX τῆς χρί- 


(24) Aliis verbis. Codex Ίου που aliquod vi- 
tium babet. Equidem lego χατὰ τῶν ἄλλων pro xal 
τὰ τῶν ἄλλων. 

(35) Non dizit Filium ignorare. Hieronymus lib. 
jv, in. Matheum cap. xxiv, de hoc ipso Matthzi 
textu. loquens, quem hic affert Didymus, bxc scri- 
bit : « In quibusdam L»tinis codicibus additum est, 
«neque Filius,» cum in Graecis, et maxime Adamantii 
et Pierii exemplaribus hoc non habeatur ascri- 
plum. » Vide Ambrosium lib v De fide cap. 16, ubi 
hereticos redarguit, quod voces, « nec Filius, » 
Matthaei textui addidissent. Sed Alexandrini codices 
ea corruptione infecti non erant. 

(26) De die. Matth. xxiv, 56-29. 

(27) Aut. Graeca editio, xal, id est, « et. » 

(38) Puter. Graeca editio addit pou, id est, 


erit (25) in nocte, ut dies in tenebris vos depreliene 


« meus, » Sed Vulg. interpres legit ut Didymus. 
99) Enim. Grzca editio, δέ, id est, « autem. » 
50) Supervenit. Greca editio, 70cv, id est, 

« venit. » 

(54) Nunc cognovimus. Joan. xvi, 50. 

(92) Autem, Codex , xaX χρῆ δὲ μὴ χαθηχόντως. 
Mendum autem hic latere videtur, nisi quis illud 
pf hic valere velit, « nonne? » Ego mslim legere 
"^ pro µή, aut certe : xat οὐ xpt δὲ μὴ xaünxóv- 


τως. 

(99) Voluit. Codex, εἴλετο pro εἴλετο. 

(24) Sicut fur. 1 Thess. v, 2. Greca editio : 
Ἡ fju£pa Κυρίου ὡς κλέπτης ἐν νυκτὶ, οὕτως ἔρχε- 
ται. 

(95) Non erit. Etsi hzc, ilem vt praecedentis, 
non Paulo, sed Christo Domino tribuat Didymus, 


919 


DIDYMI ALEXANDRINI 


920 


dal; » qui etiam futura signa illius temporis 40 A σεως τὸ σχῆμα xai τὸν τρόπον προξιπὼν, ὁ ἆτο- 


przedixit, et oriri faciet ipsam illam terribilem, ac 
vespera carentem diem ; qui et judicii formam, et 
modum pramoustraviL; qui dictus est habere the- 
sauros (26) sapientie, et scientie ; qui hzc prz- 
monuit :.« Erunt (57) in. vobis hzreses, et schi- 
&mata ; » qui negationem Juda, et Petri negationem 
ante galti cantum, et dissolutionem templi pra: 
nuntiavit; qui pseudoprophetas postremis 1empo- 
ribus futuros prosignifieavit; qui ait : « Nemo (58) 
novit Patrem, nisi Filius; » et : « Sicut (59) novit 
quod novit cum ea cognitione quam habet Pater. 

Quod si aliud est uosse Patrem, aliud vero 
nosse quie sunt Patris, majus erit nosse Patrem, 
quam nosse qua ejus sunt, id est, etiam ultimum 
diem; qualenus unusquisque major est ipsemet, 
quam quie sui ipsius sunt, Sed ita etiam potest 
illad, « Nemo (40) novit diem illam, aut horam, 
neque Filius, nisi Pater, » sicut quidam sanctoruin 
Patrum (41) sapientie plenus simpliciter (43) do- 
cuit (Basilio erat illi nomen); quasi scilicet idem 
Sit ac si diceret : « Nisi Pater nosset, ne Filius 
quidem nosset : » ex quo sequitur, ut, si Pater no- 
vit, non possim (45) ego ignorare; sed non dico, 
inquit; omnia enim facio secundum voluntatem 
Patris: non est autem voluntas Patris, vos hoc 
nosse. Vobis ergo, inquit, ignoro, etsi reipsa non 
ignorem : przdixi enim vobis per Psaliem, « Lon- 


verisimile tamen est ab eo hic quoque citari 1 
Thess. v. 4. uhi legitur : oóx ἑστὰ àv. axóxec, ἵνα 
1 ἡμέρα ὑμᾶς ὡς χλέπτης καταλάδῃ, id est, « non 
esus ju tenebris, ut dies » ( illa) « vos tanquam fur 
comprehendat. » At ne illad quidem improbabile, 
exsütisse Didymi etate in aliquibus Evangeliorum 
exemplaribus , quibus ille usus sit, ea ipsa verba, 
qu: hic allegantur; nam paucis ante annis eadem 
quasi ex Evangelio attulerat Epiphanius in Áncho- 
rato cap. 21, ubi hzc scripsit : Λέχει γάρ" « Ὡς 
χλέπτης ἐν νυκτὶ ἔρχεται ἡ ἡμέρα Exelvn.) Kal φησι’ 
t QUx boat ἐν vux ti, ἵναἡ ἡμέρα &v σχότει ἡμᾶς xa- 
ταλάθῃ.εΡε(λν]μ8 porro primo hxc verba ex Joan. xi, 
$5 desumpta putat. Secundo totumlocum sic vertit: 
lta quippe loquitur ( Filius) : « Sicut fur de nocte, 
sic illa dies adveniet. » Tum illud : « Nolite in no- 
cte versari, ne dies illa vos iu tenebris occupet. » 
Tertio adnotat, pro οὐχ ἔσται, id est, « non erit, » 


δειχθεὶς ἔχειν θησαυροὺς σοφίας χαὶ γνώσεως, xal 
προμηνύσας ' « Ἔσονται ἐν ὑμῖν αἱρέσεις xaX cyi- 
σµατα ᾿ » χαὶ τὴν ἄρνησιν Ἰούδα, xaX «Ev πρὸ ἆλε- 
κτρυοφωνίου ἄρνησιν Πέτρου, καὶ τὴν χατάλυσιν τοῦ 
ἱεροῦ" ὁ τοὺς ἑσομένους εἰς τὰ ἔσχατα ψευδοπρος{- 


"^ae προσηµάνας ΄ ὁ λέγων * « Οὐδεὶς οἶδεν τὸν Tiz- 


τέρα, εἰ μὴ ὁ Yióz* » xax, « Καθὼς γινώσχει µε ὁ 
Πατηρ, χἀγὼ γινώσχω αὐτόν; » Σαφὲς δὲ, ὡς μεθ 
ἧς ἔχει γνώσεως ὁ Πατήρ. 


me Pater, et ego novi eum? » Evidens autem est, 


El δ' ἕτερον τι εστιν εἶδέναι τὸν Πατέρα, ἕτερον 
δὲ τὰ τοῦ Πατρὸς, μεῖζον ἔσται τὸν Geby Πατέρα 
τοῦ εἰδέναι τὰ αὐτου, Ó ἔστιν xa τὴν ἑσχάττν 
ἡμέραν, καθ) ὅσον ἕχαστος μείζων αὐτὸς τῶν ἑαυτοῦ 
ὑπάρχει, "H ἄρα χαὶ τοιοῦτον εἶναι δύναται τὸ, 
« Οὐδεὶς οἶδεν τὴν ἡμέραν ἐχείνην, 1| «kv ὥραν, 
οὔτε ὁ Υἱὸς, εἰ μὴ ὁ [196 a] Πατὴρ, » ὣς τς 
τῶν ἓν ἁγίοις Πατέρων σοφίας γέµων ἀσυλλογί- 
στως ἐδίδαξεν (Ἡασίλειος ἣν ὄνομα αὐτῷ). ἀντὶ 
τοῦ, € El. μὴ ὁ Πατὴρ οἶδεν, οὐδὲ ὁ Yibo oibev:  ᾧὦ 
ἀχολουθεῖ, ὡς τοῦ Πατρὸς εἰδότος, οὐχ οἷόν τε ἐμὲ 
ἀγνοεῖν' ἀλλ οὗ λέγω, φησίν ' ποιῶ γὰρ πάντα 
χατὰ τὸ θέληµα τοῦ Πατρός. τὸ δὲ γνῶναι τοῦτο 
ὑμᾶς, οὐχ ἔστιν θέληµα τοῦ Πατρός. "Y μῖν oSv, φτ- 
civ, ἀγνοῶ, τῇ ἆληθείᾳ οὐχ ἀγνοῶν' προεῖπον γὰρ 
ὑμῖν διὰ τοῦ Φαλμῳδοῦ * ε Ὡς μαχρὰν ἀπὸ τῆς so- 


(37) Erunt. [In Evangeliis hzc non exstant. Citat 

fortasse sensum , non verba. Vide Ep. 1! ad Cor. σι, 
19, et Epist. H Petr. u, 1. Colerum Jusiinus quoque 
in Dialogo cum Tryplone, num. 35, Christo Domino 
bxc ipsa verba tribuit, dum sie loquitur : Εἶπε 13 
( Ἰησοῦς Xpixó; ). . . Ἔσονται αχίσµατα xai αἱρέ- 
σεις, id est, « Dixit enim ( Jesus Christus ) 
Erunt schismata et haereses.» Simili modo Hierony- 
mus epist. 419, ntn. 11, ait : « Et Salvatoris verha 
dicentis : Estote probati nummularii : » eisi hzc 
verba non exstent modo in Scriptura. 

398) Nemo. Math. xi, 97. 

$9) Sicut. Joan. x, 15. 

"m Nemo. Marc. xin,32, 

41) Quidam sanctorum — Patrum. Interpretatio 
quam hic ex Basilio affert Didymus, exstat in epi- 
stola 256, quaw Basilius ipse anno 376 ad Amphilo- 
chium scripsit, tom. Jil Operum, pag. 362, editionis 


legendum forsitan esse, οὐχ ἐστέ, id est, « non p) Parisiensis. Basilium vero, etsi paucis ante anuis 


estis. » Àt Didymus quoque legit, « Non erit. » 
Quarto pro ἵνα, id est, « ut, » legendum forsitan 
censuit, ἵνα μή» vertit enim, « ne. » Sed Didymus 
quoque legit, « ut. » Demum vox illa, ἡμᾶς, erra- 
tum fortasse typographi est : nam Petavius ipse 
vertit « vos, » non vero, « uos. » Porro simili modo 
textus ille, « Nemo potest accipere Spiritum san- 
ctum, uisi a Domino, » quem attulit Didymus segm. 
65 a, nunc quidem in Seripturis non legitur, sed in 
iis Didymi atate legebatur : quasdam scilicet exem- 
plaria illum babebant in { ad Cor. xit, 5, uti. col- 
ligo ex Epiphanii Anchoraio cap. 69. Ha demum 
textus iste, « Et adorabo te, Domine, fortitudo 
mea, » quem affert Didymus segi. 45 b, exstitisse 
iu Bibliis Didymi :tate, patet ex eodem Anchorato 
cap. 90, ubi sic affertur : Καὶ προσκυνησάτω σε, 
Kupte, 1j ἰσχύς µου, id est, « Fs adoret te, Domine, 
fortitudo mea. » 
(396) Thesauros. Ex Epist. ad Coloss. 1, ὅ, 


vita functum , ita a Didymo compellari is non mi- 
rabitur, qui norit vel Gregorium ipsius Basilii fra- 
trem in opusculo De resurrectione sic loqui : Ὁ πο- 
λὺς ἐν ἁγίοις Βασίλειος, id est, « magnus ille san- 
ctus, Basilius. » Porro eidem Basilio, dum in vivis 
esset, Didymum de facie notum, atque amicum 
fuisse non dubito : Alexandriam enim venerat, ut 
monachos in AEgypto morantes inviseret, sicut 
constat ex ejus epist. 225, num. 2 

(42) Simpliciter. In Graco, ἀσυλλογίστως. Porro 
in concilio Lateranensi, quod habitum est Martino [ 
pontiüce, Basilii quidam locus sic affertur secreta- 
rio iv, ἐκ τοῦ κατ Εὐνομίου συλλογιστικοῦ λόγου, 
id est, € ex sermone syllogistico contra Eunomium. » 
Didymus itaque ideo fortasse ait , ἀσυλλογίστως, id 
est, « non syllogistice, » ut indicet se respicere Basi- 
lii epistolam, non vero polemica ejus opera. 

(40) Non possim. Codex mendose, οὐχ olóv τε 
pro οὐχ οἷόν τε. 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


923 


«npiag µου οἱ λόγοι τῶν παραπτωµάτων uou! » A ge (44) a salute mea verba delictorum meorum ! »: 


τουτέστιν, πόῤῥω τῆς θεότητός µου οἱ ἐν τῇ ἑναν- 
θρωπήσει λόχοι µου. Οὗτω δὲ ποιεῖ καὶ ἐπὶ Λα- 
ζάρου, προειπὼν μὲν, ὡς πάντα γινώσχων;' « Λά- 
ζαρος xexolpmtat* » ἑρωτῶν δὲ, ὡς οὐδὲν εἶδώς 
« Ποῦ τεθείχατε αὑτόν ; » εἶτα ὡς θεὸς ἐγείρων αὑ- 
τόν. Οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς αἱμοῤῥοούσης, φῄσας μὲν, ὡς 
ἄν)ρωπος ἀγνοῶν' « Τίς Ἰψατό µου; » ἰασάμενος δὲ, 
ὡς Σωτήρ ὡς xal που ὁ Ocb; καὶ Πατὴρ ρώτα, 
ὡς ἀγνοῶν, τὸν Αδάμ’ € Ποῦ et; » καὶ τὸν Κάῑν' 
t Ποῦ "Α6ελ ὁ ἁδελφός σου; » xai Μωῦσέα « TL 
ἐστιν Ev τῇ χειρἰ σου; » xai ἑτέρωθι' « Ἔγνω Kó- 
p:og τοὺς ὄντας αὐτοῦ: » ὡς δῇηθεν τοὺς οὐχ ὄντας 
ἀγνοὼν. Ἔλεγεν δὲ xai πρὸς ᾿Αθραὰμ, θελήσαντα 
σραχιάσαι αὐτῷ τὸν υἱόν' « INOv ἔγνων, ὅτι φοθῇ σὺ 
ὧν θεόν.» ὡς ὃῃθεν Ev τῷ «θάσαντι τοῦτο ἀγνοή- 
σας. Καὶ πάλιν’ « Ποῦ Σάῤῥα ἡ γυνή σου» » "Occ δὲ 
ὁμολογουμένως καὶ τοῦτο εἰδὼς εἶπεν, τὰ ἑφεξῆς δη- 
Ai. Ἑἰπόντος γὰρ αὐτοῦ, ὡς τέξεται, κἀγείνης ἁπι- 
στησάσης διὰ τὸ χαταγεγηρακχέναι, χαὶ ἂν τῷ χοιτω- 
νίσχῳ µειδιασάσης, ἔφη ε Ἐγέλασεν Σάῤῥα ἔνδον 
0531.» Ἔτι[196 ὐ] δὲ xal τῷ Λλὼτ εἶπεν, « Οὐ δύ- 
ναμαι τοῦτο ποιῆσαι (τουτέστιν, τὴν τιµωρίαν ἐπ- 
αγαγεῖν Σοδοµίταις), µέχρε τοῦ ἐλθεῖν σε ἐχεῖ. Διὰ 
τοῦτο ἐχάλεσεν τὸ ὄνομα τῆς πόχεως Σιγὠρ' » xai 
&Uayov* « ᾽Απόστητε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ἐργάται τῆς ἀνο- 
μίας" οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς. » Καὶ ἄλλα δὲ, τῷ δο- 
xiv μιχρὰ ὡς πρὸς θεότητα, φέρεται αὐτοῦ: οἷον 
* « Καταδὰς ἔρχομαι, εἰ κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν 


id est, longe a mea deitate verba, qu: dico in 
incaruatione. Sic autem se gerit eliam respectu 
Lazari; nam prius quidem , utpote omnia co- 
gnoscens, dixit : « Lazarus (45) dermivit : » 
deinde vero, quasi nibil sciret , interrogavit : 
« Ubi (46) posuistis eum ? » ac demum, ut Deus illum 
suscitavit. A407 Sic etiam se gessit respectu mu- 
lieris bzemorrhoide laborantis (47): nam prius qui- 
dem, quasi homo ignoraas, dixit : « Quis tetigit (48) 
me?» deinde illam sanavit ut Salvator. [ία etiam 
Deus et Pater Adamum alicubi, Qquasi ignorans, 
interrogavit : « Ubi es (49)? » et Cainum : « Ubi est 
(50) Abel frater tuus? » et Moysem : « Quid est (51) 
in manu tua?» Et alibi legitur : « Cognovit (52) 


D Dominus eos qui suut ejus : » quasi scilicet ignoret 


eos qui non sunt ejus. Abrahamo etiam, qui lilium 
ipsi immolare volebat, dixit : « Nunc cognovi (53), 
quod tu times Deum: » quasi nempe id antea igno- 
raret. Et rursus : « Ubi est (54) Sara uxor tia? » 
Quod autem sine dubio hoc etiam sciret, cum ita lo- 
cutus est, manifestum est ex iis, qux sequuntur. 
Nam cuin is dixissel fore ut ea pareret, illa vero id 
non crederet, quia jam consenuerat, et in cubiculo 
subrisisset, ait Dominus : « Risit (55) Sara intus 
exsistens. » lusuper Loto idem dixit: « Non pos- 
sum (56) hoc facere, » id est, supplicium inferre 
Sodom:is, « donec tu venias illuc : ideo vocavit no» 
men civitatis Sigor; » et alibi : « Recedite (57) a 


thv ἐρχομένην πρὸς ui συντελοῦνται" εἰ δὲ μὴ, ἵνα c P? qui operamini iniquitatem : nunquam novi vos.» 
Tvà* » xat ἑτέρωθι' « Μεταμέλημαι ποιῄσας τὸν &y-.— Alia vero etiam, qua in speciem abjecta sunt, aique 


Üpexov » xai πάλιν « Μεταμέλημαι χρίσας τὸν 
Σαοὺλ εἰς βασιλέα" » xat ἐν ρε’ φαλμῷ' «Καὶ ἑμνή- 
σθη τῆς διαθήχης αὐτοῦ, xal µετεμελήθη κατὰ «t 
πληθὸς τοῦ ἑλέους αὐτοῦ, xal ἔδωχεν αὐτοὺς εἰς οἱ 
χτιρμούς. » 


humilia, ita de eo dicuntur, ut ad cjus deitatem re- 
ferautur. Cujusmodi est illud : « Descendens (358! 
venio (59),utrum juxta claniorem ipsoruin,qui venit ad 
me, perficiant, an non, ut sciam; » et alibi : « Poe- 
nituit (60) me fecisse hominem; » et rursus ; « Po- 


uituit(61) me unxisse Saul in regem; » et in cv psalino: « Et recordatus est (62) testameuti sui, 
εἰ peenituit (eum) juxta multitudinein misericordiz sux,et dedit eos in miserationes. » 


KE, KT". 
Καταξώννυνται δὲ elg τὰ μάλιστα, xal ἔχουσιν ἓν 


(M) Longe. Psal. χι, 1 (seu 2). 

(45) Lazarus, Joan. xi, 11 sqq. 

46) Ubi. lbid. 34. ! 

41) Hamorrhoide laborantis. Codex, αἱμοροούσης. 

48) Quis tetigit. Marc. v, $1. 

49) Ubi es. Gen. im, 9. 

90) Ubi est. Gen. 1v, 9. 

51) Quid est. Exod, 1v, 9. 

(33) Cognovit. Il Tim. n, 19. 

(55) Nunc cognovi. Gen. xxn, 12. 

(94) Ubi est. Gen. xvin, 9. . 
(95) Risit. Gen. xvin, 45. Sensus tantum hic 
citatur. 

(96) Non possum. -Gen. xix, 99. Grzca editio 
aliquas habet nullius momenti varietates. 

(97) Recedite, Matth. vit, 25. Graeca editio eodem 
sensu; Οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς' ἀποχωρεῖτα ἀπ᾿ ἐμοῦ 
ol ἐργαζόμενοι την ἀνομίαν. Similia dictavit Didy- 
mus in Commentariis {η Psalmos ad versiculum 7 
Psalmi Lxviu, et. Enarratione in. primam Joannis 

pistelam ad cap. 11 vers, 5, ubi hc legimus : 
t Sieut enun nesciens peccatum Jesus, neque ope- 
ralio [legendum, opera ]iniquitatis, plenitudini (leg. 
pliludine] non fraudatur, cum sit. sapientia, et 


A08 CAP. XXI. 
Sese vero ad bellum accingunt ut cum maxime, 


veritas Dei ; ita nesciens judicii diem non minuitur: 
quia neque quando dicitur Deus in Scripturis san- 
etis oblivisci, et posnitere, et irasci, divinitate mi- 
nuitur. Quo enim modo illa panduntur, eodem et 
quod dictum est de judicii ignoratione, res ollivi- 
scitur [legendum fortasse, el quod res obliviseitur]. 
Sicut enim cum Deus solus sit sapiens, et scientiam 
habeat omuium, oblivio passibilis, et poenitentia, 
aut aliquid hujusmodi in eo nequaquam exsistit, 
cum utique de eo dispensa vitz [ lego, dispensative] 
dicantur : iia ergo sapientia, et veritate Dei igno- , 
rantiam non recipiente, propter quamidat ulilita- 
tem horum et diem judicii dicitur ignorare. » 

(58) Descendens. Gen. xvin, 21. 

(59) Venio. Grx»ca ediuo pro ἔρχομαι habet ὄφο- 
μαι. id est, « videbo. » 

(60) Penituit. Gen. v1, 7. Greca editio : Μετεμε- 
λἠθην, ὅτι ἐποίησα αὐτούς, id est, « Poenituit me 
quod feci eos. » Apud Didymum videtur legendum 
µεταμέλομαι, aut κταμεμέλημαι 

(61) Ponituit me. Lib. 
editio : μεταμέλομαι, τι E 

(62) i^t recordatus est. 

, 


i Heg. xv, 11. Graeca 
ρισα. 
sal. cy, 45, 44 (seu 


933 DIDYMI ALEXANDRINI 094 
ei in procinctu habent quod Paulus Corinthiis scri- A προδολῇ ὅπερ Παῦλος Κορινθίοις ἐν τῇ πρώτῃ vpá- 


bit in prima Epistola . « Quoniam (62") nullus est 
Deus (65), nisi unus : nam etsi sunt qui dicantur 
dii, sive in ccelo, sive in terra (sicut sunt dii multi, 
et domini multi) : nobis autem unus Deus Pater, 
ex quo omnia (64), et unus Dominus Jesus Christus, 
per quem omuia, et nos per ipsum.» Sic enim 
aiunt : lllud, «ος quo(605),» et illud, « Deus, » 
soli Patri convenit, utpote qui juxta superstitiosam 
eorum opinionem superior est, ac veluti tempore 
praecedit ambas hypostases. Illud vero « per quem,» 
et illud, « Dominus, » convenit Filio, utpote mini- 
stro, et secundas habenti, per quem omnia facta 
Bunt. lllud vero, « iu quo, » tertio loco per decre- 
mentun Spiritui sancto convenit : in ipso enim, in- 


φει Ἐπιστολῇ" « "Οτι οὐδεὶς 8ebc, εἰ μὴ eq. Καὶ γὰρ 
εἴπερ εἰσὶ λεγόμενοι θεοὶ, εἴτε bv οὐρανφῷ, εἴτε ἐπὶ 
γῆς (ὥσπερ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ, καὶ χύριοι πολλοὶ], 
ἡμῖν δὲ εἷς θεὸς ὁ Πατὴρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα, καὶ εἷς 
Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα, xal fpi 
δι) αὐτοῦ. » Φησὶν váp* 'Αρμόζει τὸ, « ἐξ οὗ, » καὶ 
τὸ, « ὁ θεός, » tv µόνῳ τῷ Πατρὶ, ὡς ὑπερτέρῳ 
πρὸς τὴν θρησχείαν αὐτῶν, xai olov ὄντι τῷ χρόνῳ 
πρὸ ἀμφοῖν τῶν ὑποστάσεων' τὸ δὲ, « δι) οὗ, » χαὶ 
τὸ, «€ ὁ Κύριος, » ὡς ὑπουργῷ xal δευτέρως ἔχοντι 
τῷ Yi, δυ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο" τὸ δὲ, « Ev ᾧ, ; 
πρίτως xa0' ὑπόδασιν τῷ ἁγίῳ [197 a] Πνεύματι 
ἐν αὐτῷ Y&p, φησὶν, πᾶσα δόξα ἀναπέμπεται' ópur- 
θέντες χαὶ πρὸς τοῦτο ἀπὺ τῶν Παύλου γραμμάτων, 


quiunt, omnis ϱᾳ]ογίΏοκίο Deo offertur. Id. autem B τῶν τε πρὸς Ἐφεσίους ἑχόντων παραϊΐνεσιν, οὖσαν 


confirmant ex Pauli Litteris; cum ex iis scilicet, 
qua scriptx: sunt Ephesiis, quaque hanc babent 
exhortationem : « Nolite (66) contristare (id estoffen- 
dere) Spiritum sanctum Dei, in quo obsignati estis 
in diem redemptionis ; » tum ex iis, qu: ad Corin- 
thios misse sunt, atque hujusmodi doctrinam ha- 
bent : « Non est (67) enim regnum Dei esca, et po- 
tus : sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu 
sancto, » Sed ne hoc quidem eorum argumeutum 
quidquam valet. Nam ea vocum permutatio non ex 
eo repetenda est, quod Filius, et Spiritus sanctus 
inferiores sinl : ambae euim voces t ex, 2 οἱ « per,» 
unicuique hypostasi proprie conveniunt ; si enim 
omnia sunt ex Deo, ut profecto suut, quomodo 
initio facta sunt omnia per Filium? Ac si noverat 
Paulus, eum ascititiis diis annumerandum esse, 
quidui cum aliis eum permiscuit? cur illum cum 
Patre conjunxit? At voculis illis, « ex, » et « per,» 
usus esl, primum quidem ne aliquam divinarum 
hyposizsium confusionem cogitemus, sed singulas 
distinguamus : deinde ut explodatur Graecorum qui- 
dem polytheismus per illud, « Unus 409 Deus Pa- 
ter : » Judeorum vero pervicacia, qua Christum 
contemnunt, per illud, « Unus Dominus Jesus 
Christus : » Montanistarum autem dementia, qui 
tres omnibus hymnis dignas hypostases quasi unam 
personam culturi erant, per illud, « Unus, » et 
« Unus, » et « Unus : » Sabellii demum furor de- 


e 


ἓν τούτοις" « Mt] λυπεῖτε τὸ ΗἨνεῦμα τὸ ἅγιον το — 
Θεοῦ, ἓν ᾧ ἑσφραγίσθητε εἰς ἡμέραν ἀπολυτρώ- 
σεως2 τῶν τε πρὸς Κορινθίους, ἐχόντων διδασχαλίαν 
τοιάνδε' «Ub γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις 
xai πόσις, ἀλλὰ δικαιοσύνη, χαὶ εἰρήνη, xal χαρὰ 
ἓν Πνεύματ, ἁγίῳφ. » Οὐδὲν δὲ οὐδὲ τοῦτο αὐτῶν ἔστο 
παντελῶς. Αἱ γὰρ τῶν λέξεων ἑἐναλλαγαὶ, e) &' 
ἑλάττωσιν τοῦ Υἱοῦ χαΐ τοῦ ἁγίου Πνεύματός εἰτιν' 
ἀμφότεραι γὰρ αἱ λέξεις οἰχείως ἔχουσι πρὸς Exá- 
στην ὑπόστασιν' εἰ γὰρ τὰ πάντα Ex τοῦ θεοῦ, ὥσπερ 
οὖν ἀληθὲς, πῶς ἄνωθεν τὰ πάντα διὰ τοῦ You; χαὶ 
εἰ ἡπίστατο τοῖς εἰσποιητοῖς θεοῖς ἑναριθμεῖσθαι a5- 
τὸν, τί μὴ τοῖς ἄλλοις ἀνέμιξεν, καὶ μὴ τῷ Πετρὶ 
συνῄνωσεν; ᾿Αλλ) οὕτως εἴρηνται, τοῦτο μὲν διὰ ὁ . 
ph σύγχνσιν vorat τῶν θείων ὑποστάσεων, ἑχάστη) 
δὲ διευκρινηθΏναι’ τοῦτο δὲ διὰ τὸ ἐχδάλλεσθαι ὮἩ - 
λήνων μὲν τὴν πολυθεῖαν διὰ τοῦ, « EI; Geb ὁ Ils 
«fjp" » Ἰουδαίων δὲ τὴν περὶ τὸν Χριστὸν ἀθέτησι 
διὰ τοῦ, « Εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός » Mov 
νιστῶν δὲ τὴν ἄνοιαν, μελλόντων τὰς τρεῖς πανυµνή- 
τους ὑποστάσεις ὡς ἓν πρόσωπον θρησχεύειν, bà 
τοῦ, t Ele, » χαὶ « Eig, » xai « Etc » Σαθελλίου ἃ 
τὴν µανίαν ἀνούστατον εἶναι τὸν θεὸὺν Λόγον, iX 
τὸν προφοριχὸν τὸν ἀναλυόμενον χαὶ ἀέρι συνεχχεί- 
µενον, φαντασθέντος, οὕτως" ὅτι [197 ϱ] ὁ ᾽Απόσο- 
λος τὸν σύνδεσµον τῆς θείας εἰρήνης φυλάττων, τὰ- 
ιν ἀμφοτέρας τὰς λέξεις ταύτας συναγαγὼν, εἰς Sv 
ἕνα ἀναπέμπει ἀῤῥητότατον θεὸν, Ῥωμαίοις γράφας 


mentissimus (68), qui Deum Verbum esse commi- p « "Oct ἐξ αὐτοῦ, χαὶ δι’ αὐτοῦ, καὶ εἰς αὐτὸν τὰ zv 


niscebatur ut prolatitium verbuni, quod resolvitur, 
et aeri permiscetur. Nimirum Apostolus divinas pa- 
cis (id est unitatis) vinculum servans, rursus aine 
bas hasce voces simul jungit, atque ad unum 
sunmimne ineffabilem Deum illas refert, dum Roma» 


(62^) Quoniam, 1 Cor. vini, 4-6. 

(65) Deus. Greca editio 2ddit ἕτερος, id est, 
« alter. » Quam. vocem. Vulgatus etiain interpres 
omisit, ut Didymus. 

64) Ex quo omnia. 1n Bibliis Grecis ac Latinis 
additur : « et nos in ipsum. » 
: (05) Ex quo. Codex mendo:e, ἐχ σοῦ. Legendum 
ἐξ οὗ. Et paulo post pro ἐν µόνω τῷ Πατρί, malim, 
μὲν µόνῳ τῷ Πατρί. Simile argumentum Aetius binc 
eruebat, Theodoreto teste lib. 11 Hist, eccl, cap. 27. 


τα" αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας. ᾽Αμὴν. » xi 
Ἐφεσίοις « EI; θεὸς xo Πατὴρ πάντων, ὁ i5 
πάντων, xai διὰ πάντων, xal ἓν πᾶσιν' » ox ἁλλό- 
τριον εἶναι λέγων τοῦ «ἐπὶ πάντων » τὸ « διὰ πάν 
των, 2 οὐδὲ τοῦ « διὰ πάντων » τὸ « ἐν πᾶσιν. » 0 


« Atqui (inquiebat ) inter se dissimilia sunt, Bt 
quo, » et, « per quem. » Ergo Filius dissimilis es 
Deo Patri. » 

(66) Nolite. Ephes. 1v, 50. 

(67) Non est. ln Epistola non ad Corinthios, sel 
ad Hom. xtv, 17. 

(68) Dementissimus. Codex meudose, &vojatat. 
Legere) libenter ἀνυπόστανον, aut certe ἀνουστό- 
την. 


DE TRINITATE LIBER 'TERTIUS. 


926 


xeytpigtat yàp τοῦ «ἐπὶ πάντων » dj χτίσις, ἣν ὁ A nis scribit : « Quoniam (69) ex ipso, et. per ipsum, 


μὲν « 06: πάντων» θεὸς Λόγος εἰς τὸ εἶναι παρῄήγαχε, 
τὸ δὲ «kv ἅπασιν » Πνεῦμα τοῦ θεοῦ πληροϊ, συνέχει, 


ἁγιάζει, xal ζωοποιεῖ. Διά τοι τοῦτο ἐξαχολουθῶν 


τῷ περὶ τὸ βάπτισμα θεσπίσµατι τοῦ Δεσπότου, τοῖς 


αὐτοῖς τὸ δεύτερον Κορινθίοις ἐπιστείλας, τῇ Τριάδι 
τὴν ἰσοτιμίαν ἐφύλαξεν, εἰπών' « Ἡ χάρις τοῦ Ku- 
ρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, xai ἡ ἀγάπη τοῦ θεοῦ, 
xa f) Χοινωνία τοῦ &ylou Πνεύματος μετὰ πάντων 
ὑμῶν.) 


et in ipso sunt omnia : ipsi gloria in szecula. Amen ;» 
et Ephesiis : « Unus (70) Deus et Pater emnium, qui 
est super omnia, et per omnia, et in omnibus : » 
non alienum esse ostendens eum, qui est, « per 
omnia, » ab illo, qui est «super omnia, » neque 
illum, qui est « in omnibus, » »b illo, qui est « per 
omnia. » Etenim is, qui est « super omnia, » non 
abest, cum sit immensus, a creatura, quam Deus 
quidem Verbum, qui est « per omnia, » ad exsi- 


stentiam adduxit, Spiritus vero Dei, qui est « in omnibus (71), » eam implet, continet, sanctiflcat, et 
vivificat. Hac sane de causa in secunda ad eosdem Corinthios Epistola tres Trinitatis personas zquall 
prosequens honore, ac iig consentanea scribens, qua in baptismi formula jussit Dominus servari, 
ait: «Gratia (72) Domini nostri Jesu Christi, et charitas Dei, et communicatio saneti Spiritus cum 


omnibus vobis. » 


Ἑνταῦθα τὸ ταυτὸν τῆς θεότητος, χαὶ τὸ ἁπλοῦν B. Quibus in verbis propter (75) deitatis identitatem, 


τῆς πίστεως μονονουχὶ τοῦ Πατρὸς προτάττων τὸν 
015v, ἁλλὰ χαὶ προσχύνησιν ἴσην ἀπονέμων τῷ ἁγίῳ 
Ενεύματι, xat ἑνότητα χαὶ χοινωνίαν εἶναι λέγων 
αὐτῷ. Ποίαν δὲ ταύτην; Οὐσίας, βασιλείας, θελήµα- 
τος, xa τῆς ἀναπεμπομένης δόξης. Ἐξ ὑπαρχῆς δὲ 
τοῦ προθλήµατος μνημονεύσωμεν. Γράφει’ « Εἷς θεὸς 
6 Πατὴρ,) xai εεῖς Κύριος Ἰησοῦς Χριστός» οὐχ ὡς 
τοῦ ὀνόματος « τῆς θεότητος » ὑπερέχοντος, 7) πρω- 
τεύοντος τοῦ ὀνόματος «τῆς χυριότητος, » οὐδ' ὡς ἁρ- 
µόξοντος µόνῳ μὲν τῷ Πατρὶ «b. ἀχούειν « θ:ὸς, » 
μόνῳ δὲ τῷ Υῷ τὸ καλεῖσθαι [198 a] « Κύριος » (ἀμ- 
φοτέρων γὰρ τὰ δύο ἴδια)» ἀλλ ὅπως xal τὸ ἰδιοσύ- 

τατον τῶν ὑποστάσεων, xat τὸ ἐν μιᾷ εἶναι αὐτὰς 
θεότητι καὶ χυριότητι ἁπαγγείλῃ. Ἐπείτοιγε, xas' 


et fidei simplicitatem non modo ante Patrem collo- 
cat (74) Filium, verum etiam zqualem adorationem 
tribuit Spiritui sancto, ejusque unitatem, et « com- 
municationem » (id est communionem) commemo- 
rat. Qualis vero est ista communicatio? Essentiz, 
regni, voluntatis, et glorificationis, quam. Deo offe- 
rimus. Verum ea denuo commemoremus quz ohji- 
ciant hzretici. Scribit Paulus : «Unus Deus Pater, » 
et : « Unus Dominus Jesus Christus, » non quasi (75) 
nomen « Deitatis » sit excellentius, aut anterius, 
quam nomen « Dominationis; » aut quasi conveniat 
soli quidem Patri, ut dicatur 41 «Deus, »soli autem 
Filio ut vocetur «Dominus ;» utriusque enim propria 
sunt hiec duo. Sed ideo sic loquitur Apostolus, ut 


αὑτοὺς, εἰ μὴ ἔστιν φύσει θεὸς ὁ Υἱὸς, οὐδὲ Κύριος ὁ C et propriam subsistentiam hypostasium enuntiet, 


Πατ]ρ (ἴλεως 56 ἡμῖν cf, τοιαῦτα ἐξ ἀνάγχης διὰ 
«hv ἀπόνοιαν φθεγγοµένοις εν τούτων), ὡς ταντὸν 
δὲ τυγχάνον « θεὺς » χαὶ « Κύριος, « καὶ ὡς θάτερον 
θατέρου μὴ διαφέρον, μηδὲ χεχωρισμένον ὡς ἐπίπαν, 
προτάττει dj Γραφὴ τὸ « ὁ Κύριος » τοῦε ὁ θεὺς, » 
κατὰ Μωῦτέα λέχοντα' ε Κύριος ὁ θεός σου, Κύριος 
᾿εἷς ἐστιν » xaX πάλιν « Πῶς διώξεται εἷς χιλίους, 
χαὶ δύο µεταχινήσουσιν µυριάδας, εἰ μὴ Κύρως παρ- 
έδωχεν αὐτοὺς, xaX ὁ θεὺὸς ἀπέδοτο αὐτούς; » xal 
κατὰ «by φαλμῳδὸν ἐν C φαλμῷ' « Κύριε ὁ θεός 
pov, εἰ ἐποίησα τοῦτο. » Κατὰ δὲ Ἰησοῦν τὸν τοῦ 
Nav, fj λατρεία τις ὀφείλεται µόνῳ θεῷ, τῷ Κυρίφ 
προσάγεται πάντως δὲ ὡς θεῷ. Ἔχει yáp: « Máp- 
τνρες ὑμεῖς xa0' ἑαυτῶν, ὅτι ἐξελέξασθε ἑαυτοῖς τὸν 
Κύριον, τοῦ λατρεύειν αὐτῷ. » Ἔστι δὲ σχοπῆσαι 
καὶ ἐξ ἑτέρας γραφῆς, ὡς οὐ τῇ μιᾷ ὑποστάσει ἁρ- 
Κόττει τὸ «6 Κύριος. » Ἑάλλει γὰρ Δαυῖδ iv. πβ’ 
ΨΦαλμῷ' « Αἰσχυνβήτωσαν χαὶ ταραχθήτωσαν εἰς τὸν 


' (69) Quoniam. Rom. χι, 36, 
: (70) Unus. Ephes. tv, 6. 
! (74) fn omnibus. Respicit illud Sep. xit, 1 : « In- 
corruptus tuus Spiritus est in omnibus. » 

79) Gratia. ll Gor. xin, 15. 

75) Propter. Codex, τὸ «avxóv, Addo διά, at 

9 διὰ τὸ ταυτόν. 

(14) Ante Patrem collocat. Codex , τοῦ Πατρὸς 
προστάττων. Sed perspicuum est legeudum esse 

ut et lego] τοῦ Πατρὸς προτάττων. 


et eas in una deitate, ac dominatione esse signifi- 
«et. Nam alioquin, si Filius eorum sententia nom 
est natura Deus, ne Pater quidem Dominus erit, 
(parcat autem ipse nobis talia ex necessitate ob 
istorum dementiam dicentibus). Quoniam vero 
unum et idem est « Deus, » et « Dominus, » et alte- 
rum ab altcro non differt, nec sejungitur ullo modo, 
Scriptura preponit nomen « Dominus » nomini 
« Deus; » ut cum ait Moyses . « Dominus (76) Deus 
tuus (77) Domiuus unus est; » et rursus: « Quo- 
modo (78) persequetur unus mille, et duo transmi- 
grare facient decem millia, nisi Dominus tradidisset 
illos, et Deus vendidisset illos? » Et cum ait Psaltes 
in vit. psalmo : « Domine (79) Deus meus, si feci 
istud? » Juxta Jesum vero fllium Nave cultus ille, 
qui soli Deo debetur, Domino offertur, ac redditur; 
nulla scilicet alia de causa, nisi quia Deus est: 
hec enim habet: « Testes (80) vos estis contra vos- 


(15) Non quasi, etc. Eodem modo Pauli verba , 
juu nus Deus,» etc., explicat in lib. De Spir. S. num. 


(76) Dominus. Deut. vi, 4. 

(11) Tuus. Graca editio, ἡμῶν, seu « noster. » 

(18) Quomodo. Deut. xxxn, 30. 

(79) Domine. Psal. vi1, 5 ( seu 4). 

(80) Testes. Josue xxiv, 22. 1n Bibliis idem sen- 
sus, sed verba aliquantulum diversa. 


927 


DIDYMI ALEXANDIUNI 


a28 


wetipsos, quod elegistis vobis Dominum, ut servi- A αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, καὶ ἑντραπήτωσαν, xot ἀπολέσθω- 


retis ei. » Verum ex aliis etiam Scripturz locis in- 
telligere licet, non uni hypostasi nomen « Dominus » 
convenire : psallit enim David in r1xxxn psalmo : 
« Erubescant (81), et couturbentur in ssculuimn 
seculi, et erubescant, et pereant, et cognoscant, 
quod nomen tibi Dominus. Tu es solus Altissimus 
super omnem terram. » Si enim de Paire hac di- 
cuntur, quomodo Paulus scribit : « Unus (82) 
Sanctus, unus Dominus Jesus Christus? » Et rursus : 
« Dominus(85) autem Spiritus est? » Si vero de 
Filio scribuntur, non ergo Dominus, non Altissimus, 
non sanctus juxta ipsos erit Pater. Aut Davidem 
criminentur psallentem in cix psalmo : « Dixit Do- 
minus Domino meo : Sede a dextris meis; » οἱ 
in xcix : « Scitote, quoniam Dominus ipse est Deus, 
quia (84) ipse fecit nos, eL non ipsi nos. » His au- 
teni verbis illum significat, per quem omnia facta 
Sunt; et io εαν] : € Iter facite ei qui ascendit su- 
per occasum : Dominus nomen illi. » Occasum vero 
dicit ultima tempora; Dominum autem, eum qui 
manifestatus est, « quando (85) venit plenitudo tem- 
poris. » Isaiam quoque accusent, qui 411 Deum, 
οἱ Dominum similiter vocat Filium, prophetans in 
hunc modum : « Ecce (86) Deus noster, ecce Domi- 
nus cum fortitudine venit, et brachium cum domíi- 
natione : ecce merces ejus cum illo, et opus ante 
faciem (87) ejus : tanquam pastor pascet gregem 
suum, et brachio suo congregabil agnos. » Jacobum 
insuper objurgent, qui boc ευ Epistolae procemium 
fecit : « Jacobus Dei, et Domini Jesu servus : » et 
postmodum ait : « Et Domini Dei (88). » Ac Paulum 
quoque reprehendant ltomanie scribentem (89), et 
hc asseverantem : « Quicunque (90) invocaverit 
nomen Domini, salvus erit. » Aut nobiscum con- 
sentiant, nomen «Deus, » et « Dominus » com- 
mune esse trium hypostasium, ut sunt nomina 


B 


C 


σαν, χαὶ γνώτωσαν, ὅτι ὄνομά σοι Koptoc. Σὺ ci 
μόνος "Ὕψιστος ἐπὶ πᾶσαν τὶν γῆν. » El γὰρ τερὶ 
τοῦ Πατρὸς λέχει, πῶς Παῦλος γράφει’ « Εἷς ἅγιος, 
el, Κύριος Ἰησοῦς Χριστός; » xai πάλιν. « 'O & 
Κύριος «b Πνευμά ἔστιν; » El δὲ περὶ τοῦ Yloo vpí- 
φει, οὐχοῦν o) Κύριος, οὐχ "Ὕψιστος, οὐχ ἅγιος, κα: 
αὑτοὺς, ὁ Πατήρ' f] ἐγχαλέσουσιν τῷ Δανῖδ φάλλοντι, 
ἐν μὲν pU φαλμῷ' « Εἶπεν ὁ [198 b] Κύριοςτῷ κ.- 
ρίῳ µου" Κάθου Ex δεξιῶν µου’ » ἓν δὲ LO'- ε«Γνῶτε, 
ὅτι Κύριος αὐτός ἐστιν ὁ θεὸς, ὅτι αὐτὸς ἐποίησεν 
ἡμᾶς, χαὶ οὐχ ἡμεῖς. » Δηλοϊ δὲ ἐχεῖνον, δι᾽ οὗ τὰ 
πάντα ἐγένετο. Ἐν δὲ Gt « Ὁδοποιῄσατε τῷ ἐ-ι- 
6εθηχότι ἐπὶ δυσμάς: Κύριος ὄνομα αὐτῷ. » Δυσμὰς 
δὲ λέχει, ἐπ᾽ ἑσχάτων χαιρῶν' Κύριον δὲ, τὸν Ez:za- 
νέντα, ὅτε Ίλθεν τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου. Ἐγχαλέ- 
σουσι ὃξ χαὶ 'Hoata, θεὺν χαὶ Κύριον ὁμοίως «iv 
Υἱὸν προφητεύοντι οὕτως' « Ἰδοὺ ὁ θεὺς ἡμῶν, Vo» 
Κύριος μετὰ ἰσχύος ἔρχεται, καὶ ὁ βραχίων μετὰ x-- 
pela: ἰδοὺ ὁ μισθὸς αὐτοῦ μετ) αὐτοῦ, χαὶ τὸ ἔργον 
πρὸ προσώπου αὐτοῦ. Ὡς ποιμὴν ποιμανεῖ τὸ τοῖ- 
μνιον αὐτοῦ, καὶ τῷ βραχίονι αὐτοῦ συνάτει Xpvas. 1 
Ἔτι δὲ χαὶ Ἰαχώδῳ, προοίµιον τῶν ἑαυτοῦ γραμμᾶ- 
πων τοῦτο ποιησαμένῳ' ει Ἰάχωξος θεοῦ χαὶ Κυρίου 
Ἰησοῦ δοῦλος' » καὶ ἐν τοῖς ἐφεξῆς' « Καὶ Κυρίου 
θεοῦ.; Γράψαντα δὲ xaX Παῦλον, Ῥωμαίοις διαδθε- 
θαιούμενον’ ε "Ότι πᾶς, ὃς ἂν ἐπιχαλέσηται «5 ὅκ- 
pa Κυρίου, σωθῄσεται. » Ἡ συνθῶνται, ὡς τὸ «d 
θεὺς » xai «Κύριος » ἐπίχοινόν ἐστιν ὄνομα των 
τριῶν ὑποστάσεων, ὡς xal Βασιλεὺς, xal "ὼψιστος, 
xai ἄχραντος, xat ἀχατάληπτος, καὶ ἅγιος, xal ὅσα 
πρέπει λέγειν περὶ θ:οῦ: χαὶ οὐχ ἀἁλλοτριοῦται οὔτε 
ὁ Πατὴρ τῆς χκυριότητος, xiv γέγραπται « EL; Κύ- 
ριος Ἰησοῦς Χριστός » xoi, ε Ὁ δὲ Κύριος τὸ 
Ἠνεῦμά ἔστιν' » οὔτε ὁ Υἱὸς, f| «5 Πνεῦμα τὸ ἆγιον 
ἐχδάλλεται τῆς θεότητος, x&v εἴρηται: « Εἷς θεὺς ὁ 
Πατήρ. » 


Hex, Altissimus, incorruptus, incomprehensibilis, sanctus, et quecunque Deo conveniunt. Neque alie. 
nus est Pater a dominatione, licet scriptum $it : « Unus Dominus Jesus Christus; » et : « Dominis 
sutem Spiritus est: » nec Filius aut Spiritus sanctus excluditur a Deilate, etsi dictum sit: « Unus 


Deus Pater. » 

liec porro est veritatis doctrina, ut ostensum 
fuit, utque nos in doxologia profitemur. Hzretici 
vero propria auctoritate doxologiam quamdam 
composuerunt, et alteri per alium iu alio, veluti per 
organum, gloriam reddunt, aut potius nulli : itaque 
et divinum de baptismate (91) edictum violant, et 
contra Pauli Epistolam faciunt; quod conjunctim 
utrobique ut dignitate 2:quales memorentur perso- 
ne Trinitatis: quin etiam contra Patris voluntatem 
agunt, qui honorari vult Filium suum, sicut ipse ho- 


(81) Frubescant, Psal. rxxxn, vers. 16, 17 
(seu 18 et 19). 

(82) Unus. Vide not. 95, pag. 200. 

(85) Dominus. ll. Cor. 11, 17. 

(84) Quia. Non est in Bibliis hxc dictio. 
85) Quando. Galat. 1v, 4 
(8 Ecce. 1sa. xL, 10 et 11. 
(87) Ante. ficiem. Didymus, πρὸ προσώπου. Grieca 
editio, ἑναντίον. 


Ἡ μὲν οὖν ἀλήθεια οὕτως, χαθὰ δέδειχταε, xz. 
ἡμεῖς δοξάζοµεν. Αἱρετικοὶ δὲ, κατ’ οἰχείαν ἑξουσίαν 
«hv δοξολογίαν [199 a] συνθέντες, ἕτερον δι ἄλλου tv 


p ἄλλῳ, ὡς δι’ ὀργάνου, δοξάζουσιν, τὸ δ' ἀληθέστερον 


οὐδένα" παραδαίνοντες χαὶ τὸ περὶ τὸ βάπτισμα θεῖον 
θέσπισµα, xa τὴν Παύλου Ἐπιστολὴν, ἔνθα συνηµ- 
µένως xal ὁμοτίμως μνημονεύει τῆς Τριάδος" ἔτι 
δὲ παραδαίνοντες καὶ τὸ θέληµα τοῦ Πατρὸς, βονλο- 
µένου τιμᾶσθαι τὸν Υἱὸν αὐτοῦ, χαθάπερ αὑτός. Λέ- 
γουσι γάρ' « Δόξα Πατρὶ διὰ Υἱοῦ ἓν ἁγίῳ Πνεύμα- 


(88) Ει Domini Dei, In Jacobi Epistola haec non 
leguntur. « . 

(89) Scribentem. Cod, γράφαντα δὲ καὶ Πανλον, 
ὍῬωμαίοις διαθεδαιούµενον. Aut. deest verbum, aul 
legendum est : γράφαντι... Παύλῳ. . . διαθεδαιων- 


νῳ. 
" gd) QQicunque. Rom. x, 15. 

91) De bapiismate. Codex, καὶ τὸ βάπτισμα. 
Lego καὶ τὸ περὶ τὸ βάπτισμα. 








929 


xsyuptupuévos, xa0' ὑπαλλαγὴν λέξεων, διὰ τὰς µνη- 
µρνευθεἰσας αἰτίας, οὗ μέντοι διὰ δοξολογίαν, fj τινα 
Oso οἷον kv τοῖς προχειµένοις Jj Γραφὴ εἶπεν 
« EL; θεὺς χαὶ Πατὴρ, ££ οὗ τὰ πάντα, καὶ el; Κύ- 
Q:o« Ἰησοῦς Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα" » xa οὖχ 
ἐπήγαχεν, Ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, 3, Ἑν τῷ Πνεύματι. 
Πολλάκες δὲ χέχρηται τῷ « δι οὗ » ἀντὶ τοῦ, μεθ) οὗ, 
ὡς Παῦλος Κορινθίοις γράφει’ « Ἐκ γὰρ πολλῆς θλί- 
Ψεως xal συνοχΏς χαρδίας ἔγραψα ὑμῖν διὰ πολλῶν 
δαχρύων’ » ἀντὶ τοῦ, μετὰ πολλῶν. Καὶ πάλιν ἐν τῇ 
τρώτῃ Ἐπιστολῇ: « Ὅταν δὲ παρχγένωµαι, οὓς ἐὰν 
δοχιµάσητε, δι) ἐπιστολῶν τούτους πέµφω ἀπενεγχεῖν 
τὴν χάριν ὑμῶν ἓν Ἱερουσαλήμ’ » τουτέστιν, μετὰ 
ἐπιστολῶν πέμφω. Εἶτα ἀλλαχοῦ, οὐχ εἰποῦσα ἡ 


Γραφὴ τὸ « ἐξ οὗ » χαὶ « δι’ οὗ, » λέγει’ « Ἐν Πνεύ- B 


ματι ἁγίῳ» » 6 ἐστιν, σὺν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι. Πολ» 
λαχοῦ γὰρ, ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν, μετὰ χαὶ τοῦδε, f] σὺν 
τῷδε, εἴρηχεν τὸ « ἐν τῷδε' » ὡς iv Ec". προφητεύει 
Ψαλμῷ' « Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν olxóv σου ἐν ὀλοχαυ” 
τώµασιν » ἀντὶ τοῦ, μετὰ ὁλοχαυτωμάτων) xal πἀ- 
Atv ε Ἐξήγαχεν αὐτοὺς ἐν ἀργυρίῳ χαὶ χρυσίφ' » 
τουτέστιν, μετὰ [199 b] ἀργυρίου καὶ ypoclov" καὶ 
πάλιν àv. gl" « Οὐχ ἐξελεύση iv ταῖς δυνάµεσιν 
ἡμῶν. » 6 ἐστι, σὺν ταῖς δυνάµεσιν ἡμῶν. 'O δὲ σο- 
φώτατος Παῦλος, περὶ τοῦ Συτῆρος Χριστοῦ γράφων, 
ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν, Πάντα ἐπ αὐτὸν συνέστηχε xai 
παρ᾽ αὐτοῦ ἐχτίσθη, ἔφη « Πάντα &v αὐτῷ συν- 
ἑστηκχεν, xa ἓν αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα. » Ei οὖν 
παραλλαξίαν οὐ δηλοῖ ἡ λέγουσα τοῦ Δεσπότου φωνὴ, 
ε Βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, xol 
τοῦ ΥἸοῦ, χαὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, » παραλλαξίαν ἡ 
λέξις οὐχ ἕξει, « ἓν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, » διά τε εἰς 
ἓν ὄνομα ἱσοτίμως εἰρῆσθαι, διά τε αὐτὸν εἶναι εἰπεῖν, 
ε εἰς τὸ ὄνομα, » xaX «kv τῷ ὀνόματι. » 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. | 
τε» ὅπερ οὐδαμοῦ γέγραπται συνηµµένως, ἀλλὰ A noratur. Inquiunt enim : Gloria Patri per Filium 


930 


in Spiritu sancto : qus formule nusquam omnes 
conjunctim scripta3 sunt jn Bibliis, sed tantum se- 
paratim per vocum permutationem, ob eas, quas 
diximus causas; non vero ut quidam in glorifica- 
lione gradus majores, ac minores slatuerentur. ita 
exempli gratia in iis quae allata sunt, Scriptura 
dixit : « Unus Deus et Pater, ex quo omnia; et 
unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia : » 
sed non subjunxit, « Iu Spiritu sancto, » aut , « ín 
Spiritu. » Sspius vero adlibet illud, « per quem,» 
pro, « cum quo. » lta Paulus Corinthiis scribit : 
« Nam ex multa (92) tribulatione, 419 οἱ angustia 
cordis scripsi vobis per multas lacrymas ; » pro, 
cum multis lacrymis; et rumus, ju prima Epi- 
stola : « Cum autem (95) przsens fuero, quos proba. 
veritis, per epistolas hos mitian perferre gratiam 
vestram in Jerusalem ; » id est, cum epistolis mit- 
tam. Deinde alibi Scriptura ipsa, cum prius nen 
dixisset, « ex quo (94), » et « per quer, » dicit : 
« in Spiritu (95) sancto ; » id est, cum Spiritu san- 
cto. Multis enim in locis pro « cum lioc etiam, » 
vel, « simul cum boc (96), » dixit « in loc. » Sic 
exempli gratia in Lxvi psalmo prophetans Paaltes 
ait : « Ingrediar (97) in domum tuam in holocaustis, » 
pro, cum holocaustis; et rursus: « Eduxit (98) 
eos in argento et auro; » id est, cum argento οἱ 
auro; et rursus in cvn: « Non egredieris (99) in 
virtutibus nostris?» idest, cum virtutibus nostris. 
Sapientissimus vero Paulus de Salvatore Christo 
scribens, pro hisce locutionibus : Oinnia super 
ipsum constant; οἱ : Ab eo creata sunt, usus 
est hisce aliis: « Omnia (1) in ipso constaut ; » et: 
«In ipso creata sunt omnia. » Si ergo discrepau- 
tiam non significant ea Domini vetba : « Baptizan- 


tes (2) eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, » ne ista quidem locatio, «in Spiritu sancto,» dig- 
erepantiam indicabit : tum quia servata bonoris zqualitate unum nomen singulari numero dictum 
est, tum quia idem est (2), « in nomen, » atque « in nomine. » 


Ἱχανὰ μὲν οὖν ἐστι xal ταῦτα. Εὐρίσχεται δὲ ὅμως 
«5 ες οὗ » γεγραμμένον περί τε τοῦ Υἱοῦ, περί τε 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, xal τὸ « δι οὗ » χείµενον 
περὶ τοῦ Πατρὸς xoi περὶ τοῦ θείου Πνεύματος, xai 
τὸ « ἓν ᾧ ; οὐ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι ἀφωρισμένον, ἀλλὰ 
xai περὶ τοῦ Πατρὸς xal τοῦ Υἱοῦ λεχθὲν, ὡς αἱ 
ὑποχείμεναι παριστῶσιν γραφαί. "Ότι τὸ « ἐξ οὗ » 
εἴρηται xai περὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 
οὕτως" περὶ τοῦ Υἱοῦ, Παῦλος Ἐφεσίοις « "Oct 
ἐστὶν ἡ χεφαλὴ Χριστὺς, ἐξ οὗ πᾶν τὸ σῶμα 
συναρμολογούµενον xal συμθιθαζόμενον αὖξει τὴν 
αὔξησιν τοῦ θεοῦ' » Ἰωάννης ἐν Ebay eM: € Ἐκ 


(092) Nam ez mulia, W Cor. r1, 4. 
935) Cum autem. | Cor. xvi, 5 
94) Ez quo. Codex, τοῦ ἓξ οὗ. Lego τὸ ἐξ oU. 
95) In Spiritu. Joan. 1, 95 et alibi. 0. 
96) Cum hoc. Codex, σὺν τῷ δέ pro σὺν τῷδε. 
Et mox, iv τῷ δέ pro ἐν τῷδε. 
(97) Ingrediar. Psal. non Lxv1, sed Lxv, 123 
seu 15 ). 
98) kinait. Psal, civ, 56 ( seu 37). uu 
99) Non egredieris. Psal. cvi, 12. In Bibliis 
additur θεός, iJ est, « Deus. », 


Hec porro vei &ola. quidem sufficiunt : invenitur 
tamen illud, « ex quo,» scriptum et de Filio, et deSpi- 
ritu sancto : acillu&, « per quem, » dictum de Patre, 
et de divino Spiritu : ac illud, « in quo» non Spiri- 
tui sancto reservatum, sed etiam de Patre et Filie 
dietum, sicut ex his, 41 subjicimus, Scriptura lo- 
cis apparet. lllud « ex quo » dici et de Filio, et de 
Spiritu sancto, sic probo. De Filio, Paulus Ephe- 
Siis ait: « Qui est (4) caput, Christus, ex quo totum 
corpus compactum, et connexum augebit augmento 
Dei (5). » Joannes in Evangelio : « Ex plenitudine (6) 
ejus nosomnes accepimus. Et rursusex persena Filii: 


(4) Omnia. Coloss. 1, 17, 16. 

(2) Bapüzantes. Matth. xxvii, 19. 

(9) Idem est. Codex, διά το αὐτὸν slvav.— Lego 
διά τε ταυτὸν εἶναι. 

(4) Qui est. Ephes. τν, 15, 16. Greca editio 
eodem sensu : ὃς &ccty ἡ χεφαλῃ, ὁ Χριστός. 

(5) Augebit augmento Dei. Mc verba nou habet 
Paulus, sed alia. At Didymus Apostoli mentem ape- 
rit, ac sensum citat. 

(6) Ex plenitudine. Joan. 1, 16. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


954 


« Ex meo (7) accipiet, et anpuntiabit vobis.» Et alibi : A τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἑλάδομεν » 


«Cognovi(8)/$1 Svirtutem éxeuntem a me.»De Spiritu 
saneto ait Joannes : « Qui seminat (9) in Spiritu, ex 
Spiritu metet vitam zlernam ; » et rursus : « Quod 
genitum est (10) ex Spiritu, Spiritus est ; » et ange- 
lus : « Quod enim (11) in ea. natum est, ex Spiritu 
Sancto est. » Quod de Patre scripta fuerint conjun- 
ctim hzc tria, « ex quo, per quem, » et « inquo, » 
antea dictum fuit. Quod separatim illud, « per 
quem, » de Patre, et Spiritu sancto dicatur, sic 
ostendo. Quod spectat ad Patrem, Isaias ex per- 
sona Patris ad Filium ait : « Ecce (12) proselyti 
accedent ad te per me.» lllud hic observandum 
est, quod propter personarum a:qualitatem, et con- 
substantialitatem, adducit gentea ad Filium Pater ; 
et rursus : « Τα (15) qui profunde (14) consilium fa- 
citis, et non per Dominum; » et in Genesi Adamus 
ait : « Possedi (15) hominem per Deum; » et rur- 
sus : «Quazcunque (16) mandavit Moyses Israeli per 
preceptum Domini ; » et Josephus eunuchis dicit : 
« Nonne (17) per Deum manifestatio ipsorum erit? » 
qvin et Paulus Hebrzia : « Decebat (18) enim, » in- 
quit, « eum, propter quem omnia, et per quem om- 
nia, qui multos filios in gloriam evexit (19), aucto- 
rem éalutis eorum, per passiones consummare. » 
Notanda vero est similitudo, que interest inter hoc 
capitulum, et illud quod allatum est, nempe : « Unus 
Dominus Jesus Christus, per quem omnia ; » et ad 
Colossenses scribit : « Paulus (20) apostolus servus 
Jesu Christi per voluntatem Dei;» et ad Corin- 
thíos : « Fidelis (21) Deus, per quem vocati estis in 
communionem Filii ejus Jesu Christi Domini no- 
stri. » Observa hic rursus, ut paulo ante, quod Deus 
et Pater vocat bomines ad suum ipsius Filium; et 
ad Romanos: « Hortor (22) ergo vos, fratres, per 
miserationes Dei ; » et ad Galatas : « Itaque (23) 
jam non es servus, sed fllius : si autem filius, et 
heres per Deum (24). » 

Quod autem attinet ad Spiritum sanctum, Isaias 
ex persona Patris : « Consilium (25) 414 fecistis, 
non per me : οἱ pacta, non pei* Spiritum meum. » 
Paulus Corinthiis scribens : « Nobis (26) revelavit 
Deus per Spiritum suum (27) : Spiritus enim omnia 
scruiatur, etiam profunda Dei ; » et rursus : « Al- 


(7) Ex meo. Joan. xvi, 45. 

(8) Cognovi. Luc. viui, 46. 

(9) Qui seminat. Non apud Joannem, sed in Epist. 
ad Galat. vi, 8 

(10) Quod genitum est. Joan. n1, 6. 
| (44) Quod. enim. Mattb, 1, 20, 

ta Ecce. 152. 11v, 15. Vulgatus int. aliter. Fran- 

cofurtensis editio caret vocula σοι, id est, « tibi, » 

«Sive « ad te. » 


(15) Τα. isa. xxix, 14, juxta Grecom editionem. 
Vulgatus vero interpres nec eadem habet, nec eo- 
dem versiculo, sed 15. 

(14) Profunde. Graeca editio , βαθεῖαν βουλήν, id 
est, « profundum cousilium. » 

(45) Possedi. Gen. iv, 1. 

16) Quecknque. Num. xxxvi, δ. Greca. editio ; 
Καὶ ἐνετείλατο Μωῦσῆς τοῖς υἱοῖς Ἰσραἡλ, διὰ προσ- 


D 


xai πάλιν ἀπὸ τοῦ Yloo* « Ἐκ τοῦ ἐμοῦ ὰί- 
φεται, χαὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν ’} καὶ ἑτέρωθι" « Ἔγνων 
δύναμιν ἐξελθοῦσαν ἀπ᾿ ἐμοῦ.» Περὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, Ἰωάννης « Ὁ σπείρων εἰς τὸ Πνεῦμς, 
ix τοῦ Πνεύματος θερίσει ζωὴν αἰώνιον * » xal πὰ- 
)w* «Τὸ [200 α] γεγεννημένον Ex. τοῦ Πνεύματος, 
Πνεῦμά ἐστιν» xal ὁ ἄγγελος: ε Τὸ γὰρ ἐν αὐτῆ 
γεννηθὲν ἓχ Ἠνεύματός ἐστιν ἁγίου.» "Οτι περὶ τοῦ 
Πατρὸς γέγραπται ἠνωμένως εξ οὗ, δι οὗ, ν καὶ 
εἐν , » προελέχθη ὅτι χεχωρισµένως τὸ εδι οὗ ν 
χεῖται περὶ τοῦ Πατρὸς xai τοῦ ἁγίου ΗΠνεύμα- 
τος, οὕτως ' περὶ τοῦ Πατρὸς, Ἡσαῖας ἀπὸ τοῦ Πα- 
τρὸς πρὸς τὸν Υϊόν ’ « Ἰδοὺ προσήλυτοι προσελεύσον- 
ταί σοι δι ἐμοῦ.» Ἐπιτήρησον, ὡς διὰ τὸ ἰσότιμον 
καὶ ὁμοούσιον, προσάχει τὰ ἔθνη τῷ Yl ὁ Πατήρ 
xai πάλιν’ «Οὐαὶ οἱ βαθέως βουλὴν ποιοῦντες, xal 
οὗ διὰ Κυρίου.» Καὶ ἐν τῇ Γενέσει 'Αδὰμ λέγει" 
ε Ἐχτησάμην ἄνθρωπον διὰ τοῦ θεοῦ : » χαὶ πάλιν’ 
t Όσα ἑνετείλατο Μωῦσῆς τῷ Ἴσραὴλ διὰ τοῦ προσ- 
τάγματος Κυρίου.» Καὶ Ἰωσὴφ πρὸς τοὺς εὐνούχους 
qnsív* ε«Οὐχὶ διὰ τοῦ Θεοῦ 1j διασάφησις αὐτῶν 
ἔσται;» ᾽Αλλὰ xai Παῦλος Ἑδραίοις» « Ἔπρετε 
γὰρ,» φησὶν, «αὐτῷ, δι ὃν τὰ πάντα, xal δι οὗ τὰ 
πάντα, πολλοὺς υἱοὺς εἰς δόξαν ἀναγαγόντα, viv 
ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας αὐτῶν διὰ παθηµάτων τελειῶ- 
σαι. » Σημειωτέον, πῶς παραπλήσιον τοῦτο μάλιστα 
τῷ ἐχχειμάνῳ χεφαλαίῳ τῷ, «Εἷς Κύριος Ἰτοοὺς 
Χριστὸς, δι οὗ τὰ πάντα’ » xal Κολοσσαεῦσιν" 
εΠαῦλος ἀπόστολος δοῦλος Ἰησοῦ Χριστοῦ διὰ θε- 
λήµατος θεοῦ.» xat Κορινθίοις’ εΠιστὸς ὁ ex, 
δι οὗ ἐκλήθητε εἰς χοινωνίαν τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν.» ἵΜέμνησο πάλιν, ὅτι ὁ 
eg xai Πατὴρ χαλεῖ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ  Yióy. Καὶ 
Ῥωμαίοις' «Παρακαλῷ οὖν ὑμᾶς, ἁδελφοὶ, διὰ τῶν 
οἰχτιρμῶν τοῦ Θεοῦ.» xat Ταλάταις « Ὥστε οὐχ 
ἔτι el δεῦλος, ἀλλά vlóg* εἰ δὲ υἱὸς, xai κληρονόμος 
διὰ θεοῦ. » 

Περὶ τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος Ἡσαῖας ἀπὸ [9200 5] 
τοῦ Πατρός. « Βουλὴν ἑποιῆσατε οὗ δι ἐμοῦ, 
καὶ συνθήχας οὗ διὰ τοῦ Πνεύματός pov * » Παῦλος 
Κορινθίοις" ε Ἡμϊῖν ἀπεχάλυψεν ὁ θεὸς διὰ τοῦ 
Πνεύματος αὐτοῦ. τὸ γὰρ ΠἨνεῦμα πάντα ἐρευνᾶ, 
καὶ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ.» xal πάλιν. ε Ὢ μὲν γὰρ 


τάγματος Κυρίου, id est, « Et mandavit Moyses (iliis 
Israel, per preceptum Domini. » - 

(17) Nonne. Gen. xL, 8, juxta Graecam editio. 
nem. Vulgatus enim iuterpres paulo aliter. 

(18) Decebat. lebr. 1, 10. . 

(19) Evexit. Graeca editio, ἀγαγόντα, id est, « qui 
adiuxit. » Didymus, ἀναγαχόντα. * 

(20) Paulus. Coloss. 1, 1. 

(21) Fidelis. 1 Cor. 1, 9. 

(22) Hortor. Rom. xn, 1. 

(25) Itaque. t22lat. iv, 1. 

24) Heres per Deum. Vulgatus interpres , et co 
dicis Alexandrini scriptor legit ut. Didywus. Sed 
Grzca editio nunc habet : κληρονόμος 8500 διὰ Χρι 
στοῦ, id est, « lieres Dei per Christum. » 

(835) Consilium. 182. xxx, 1. 
26 pobis. | Cor. ii, 10. ] MEM 
27) Per Spiritum suum. Quoties hzc citavit Di- 


953 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


954 


διὰ τοῦ Πνεύματος δίδοται λόγος σοφίας, ἄλλῳ δὲ A teri (28) enim per Spiritum datur sermo sapientia: 


πίστις διὰ τοῦ αὐτοῦ Πνεύματος. » Ῥωμαίοις' cIla- 
ραχαλῶ δὲ ὑμᾶς, ἁδελφοὶ, διὰ του Κυρίου ἡμῶν "In- 
σοῦ Χριστοῦ, xal διὰ τῆς ἀγάπης τοῦ Πνεύματος» 
xai πάλιν. € 'O ἐγείρας Ἰησοῦν Χριστὸν Ex νεχκρῶν, 
ζωπποιήσει xai τὰ θνητὰ σώματα ὑμῶν, διὰ τοῦ Évot- 
χοῦντος αὐτοῦ Πνεύματος ἐν ὑμῖν, κατὰ τὸν πλοῦτον 
ες δόξης αὐτοῦ, δυνάµει χραταιωθῆναι διὰ τοῦ 
Πνεύματος αὐτοῦ") xai πάλιν εἩ ἁγάπη τοῦ 
Θεοῦ ἐχχέχυται ἐν ταῖς χαβδίαις ἡμῶν διὰ Πνεύμα- 
τος ἁγίου * » xaX πρὸς Τιμόθεον' «Τὴν χαλὴν παρα- 
θήχην φύλαξον διὰ Πνεύματος ἁγίου, τοῦ ἐνοιχοῦντος 
ty ἡμῖν.» Καὶ αἱ Πράξεις φησίν * « Tóv μὲν πρῶτον 
λόγον ἑποιηαάμην περὶ πάντων, ὦ θεόφιλε, ὧν fjp- 

τοὁ Ἰησοὺς ποιεῖν τε xai διδάσχειν, ἄχρι fic ἡμέ- 


alii (29) vero fides per eumdem Spiritum (30) ; » 
et ad Romanos : « Hortor (51) autem vos, fratres, 
per Dominum nostrum Jesum Christum, et per 
charitatem Spiritus; » et rursus: « Qui suscita- 
vit (52) Jesuin Christum ex mortuis, vivi(icabit 
eliam mortalia corpora vestra per inhabitantem 
ipsius Spiritum in vobis secundum (33) divitias glo- 
rie sua, virtute corroborari per Spiritum ejus; » et 
rursus : « Charitas (54) Dei diffusa est in cordibus 
nostris per Spiritum sanctum ; » et ad Timotheum : 
« Pulchrum (35) depositum (56) custodi per Spiri- 
tum sanctum habitantem in nobis ; » et in Actis 
legitur : « Primum (27) quidem sermonem feci de 
omnibus, o Theophile, quas cepit Jesus facere, et 


pa; ἐντειλάμενος τοῖς ἀποστόλοις διὰ Πνεύματος B docere, usque ad diem qua przcipiens apostolis 


ἁγίου, οὖν ἐξελέξατο, ἀνελήφθη.» Ἐϊπεν δὲ «πρῶτον, 
1$) Εὐαγγέλιον τὸ χατὰ Λουχᾶν * αὐτὸς γὰρ xal τὰς 
ἀποστολικὰς Πράξεις συνέγραψεν. ὍὋτι, ἓν ᾧ, ἐγράφη 
περί τε τοῦ Πατρὸς, περί τε τοῦ μονογενοῦς αὐτοῦ 
Yloó οὑτωσ[. Περὶ τοῦ Πατρὸς, Ὠσιέ ’ « Καὶ εἶπεν 
αὐτῷ, » φησὶν «6 θεός ' Κάλεσον τὸ ὄνομα αὐτοῦ, 
Οὐχ ἠλεημένη» διότι οὗ μὴ προσθήσω ἔτι ἐλεῆσαι 
τὸν οἶχον τοῦ Ἰσραὴλ, ἁλλ᾽ ἡ ἀντιτασσόμενος ἀντιτά- 
Dopo. αὐτοῖς * [201 a] τοὺς δὲ υἱοὺς Ἰούδα ἐλεήσω, 
χαὶ σώσω αὐτοὺς ἐν Κυρίῳ θεῷ absov. » Ἐν τῇ 
ᾠδῃ Άννης ε Ἑστερεώθη ἡ χαρδία µου àv. Κυρίῳ, 
ὑχώθη χέρας µου ἓν θεῷ µου.» Δανῖδ ἐν doo up ρς 
t Kat οὐχ ἐξελεύση, ὁ Gabe, £v ταῖς δυνάµεσιν ἡμῶν; 
Mx ἡμῖν βοήθειαν Ex. θλίφεως, xat µαταία σωτηρία 
ἀνθρώπου. Ἑν τῷ θ:ῷ ποιῄσωμεν δύναμιν. χαὶ αὐ- 
τὸς ἑξουδενώσει τοὺς θλίθοντας ἡμᾶς * » καὶ πάλιν * 
« Ἐν τῷ θεῷ ὑπερδήσομαι τεῖχος"» xoi πάλιν» 
« Ἐν τῷ θεῷ ἑπαινέσω τοὺς λόγους pou. » Παῦλος 
πρὸς Κολοσσαεῖς' « Εὐχαριστοῦντες τῷ Πατρὶ, τῷ 
ἱκανώσαντι ὑμᾶς εἰς τὴν µερίδα τοῦ κλήρου τῶν 
ἁγίων ἐν τῷ φωτί’ ὃς ἑῤῥῥύσατο ἡμᾶς ix τῆς ἐξου-- 
σίας τοῦ σχότους, xal µετέστησεν εἰς τὴν βασιλείαν 


dymus in his libris, legit, « per Spiritum suum. » 
Δι in libro De Spir. S. num. 51, si edita exemplaria 
Spectemus, dictavit : « Per Spiritum sanctum. » 
Sic enim babent : τω tantum ut is, qui ea suscepe- 
"I, dieat : « Nobis autem revelavit Deus per Spiri- 
ium sanctum. » Sed ibi quoque codex noster ms. 
babet : « per Spiritum. suum. » 

(28) Alteri. 1 Cor. xu, 8, 9. Post vocem, σοφίας, 
nonnulla omittit Didymus. 

(29) Alii. Graeca editio ἑτέρῳ. Didymus ἄλλῳ. Tta 
eliam dictavit lib. De Sp. S. num. 9. 


(50) Per eumdem Spiritum. Grzca editio : ἑτέρῳ 
πίστις ἐν τῷ αὐτῷ Πνεύματι, id est, « alteri au- 
lem fides, in eodem Spiritu. » Quo modo legit, aut 
dietavit ipse Didymus superius segm. 95 a, et in 
lib. De Spir. S. num. 9, ubi sic loquitur : « Et fidei 


effectus. egt particeps, qu:e ex Spiritu sancto venit, ' 


"1l illud, « Alii autem fides, in eodem Spiritu... » 
«non et illis donationibus « secundum eumdem 
PI'llum » affiuebat, qu: vocantur « curationum 
Pa, » atqne. virtutes » [rectius codex noster : 
Mque virtutum : respicitur euim a Didymol Cor. 
Ws, 40. Ei haec enim in enumeratione dono- 
TU Dei « in Spiritu, » et « secuudum Spiritum, »in 
Pra Pauli Epistola ad Corinthios collocantur. » 


per Spiritum sanctum quos elegit, assumptus est. » 
Voce autem illa, « primum, » designatur Evange- 
lium secundum Lucam ; nam Acta etiam apostolica 
Lucas ipse conscripsit. Quod vero illud, in quo, 
scriptum fuerit cum de Patre, tum de Uuigenito 
ipsius Filio, ex his patet. De Patre ait Osee : « Et 
dixit (38) ei Deus : Voca nomen ejus (39) : Absque 
misericordia; quia non addam ultra misereri do- 
mus Israel, sed adversans adversabor eis : filiorum 
autem Juda miserebor, et salvabo eos in Doinino 
Deo ipsorum. » In cantico Anna : « Confirma- 
tum (40) est cor meum in Domino, exaltatum est 
cornu meum jin Deo meo. » David in psalmo cvi : 
« Et 415 non (41) egredieris, Deus, in virtutibus 
nostris? Da nobis auxilium ex tribulatione, et vana 
salus hominis. In Deo faciamus virtuteu, et ipse ad 
nihilum rediget tribulantes nos (42) ; » et rursus : 
«In Deo (45) transgrediar murum; » et rursus ; 
« In Deo (44) laudabo sermones meos. » Paulus ad 
Colossenses : « Gratias (45) agentes Patri, qui di- 
gnos vos (46) fecit in partem sortis sanctorum in 
lumine : eui eripuit nos ex potestate tenebrarum, 
Hortor. Rom. xv, 50. 


! 

(5 Qui suscitavit. Rom. vui, 14. 

(355) Secundum. Ephes. 11, 16. Librorium aliqua 
omisisse puto, quod bis occurreret in apographo 
vox, ὑμῖν. Nimirum hax, vel similis dictasse vi- 
detur Didymus : εἐν ὑμῖν » καὶ πάλιν * « "Iva δῴῃ ὑμῖν 


D xavà τὸν πλοῦτον,» et reliqua : idest, « in vobis. » 


Et rursus : « Ut det vobis secundum divitias, » etc. 

94) Charitas. Rom. v, 5. 

) Pulchrum. M Tim. i, 14. 

(356) Depositum. Didymus : παραθήχην. Greca 
editio : παραχαταθήχην. Hoc Atticum, illud Gra- 
cum. 

971) Primum. Act. 1, 1. 

98) Et dixit. Osee 1, 6, 7. 

59) £jus. Codex, αὐτοῦ. Sed legendum αὐτῆς. 

(40) Confirmatum. Lib. | Reg. n, 1. 

Al) Ei non. Psal. cvri, vers. 42 et 14. 

42) Tribulantes nos. Greca editio : τοὺς ἐχθροὺς 
ἡμῶν, id est, « inimicos nostros. » 


(45) In Deo. Psal. xvii, 92. (seu 50) 

(44) In Deo. Psal. Lv, 4 (seu 5). 

(45) Graiias. Coloss. 1, 12-14. 

(46) Vos. Greca editio, ἡμᾶς, id est, « nos. » 


955 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRIN] 


9; 


et transtulit in regnum Filii dilectionis su: : in quo Α τοῦ Υἱοῦ τῆς ἀγάπης αὐτοῦ. tv ᾧ ἔχομεν τὴν πο 


habemus redemptionem (47), remissionem peccato- 
rum; » et rursus : « Paulus (48), et Silvanus, et Ti- 
motheus Ecclesi€ Thessalonicensium in Deo Patre 
nostro (49), et Domino Jesu Christo; » et rursus : 
s« Si autem (50) tu Judzus cognominaris, et requie- 
scis in lege, et gloriaris in Deo;» et alibi : 
« Unus (54) Deus, per quem omnia, et nos in 
ipso ; » et rursus : «In Deo (52), qui omnia crea- 
vit; » et rursus : « Tandem (55) aliquando prospe- 
rum iter habebo in voluntate Dei veniendi ad vos ; » 
et rursus : « Orate (54) in Deo; » et rursus : « Qui 
facit (55) veritatem, venit ad lucem, ut manifesten- 
tur ejus opera (56) quod im Deo sunt facta. » 

De Filio autem Paulus Colossensibus scribit : 
« Quoniam (57) in ipso creata sunt omnia in coelis, 
et in terra, visibilia, et invisibilia, sive throni, sive 
dominationes, sive principatus, sive potestates, om- 
nia per ipsum, eL in ipso creata sunt: et ipse est 
ante omnia, ei omnia in ipso constant ; » et Corin- 
thiis in prima Epistola : « Sed abluti (58) estis, sed 
justiflcati estis, sed sanctificati estis in nomine Do- 
miti Jesu Christi, et in Spiritu Dei nostri; » in se- 
cunda vero: « Deo (59) autem gratia, qui semper 
triumphat nos in Christo, et odorem notitiz sus 
manifestat per nos; » et rursus : « ltaque (60) si 
quis in Christo, nova creatura ; » Romanis vero : 
« Nam lex (61) Spiritus vitz in. Christo Jesu libe- 
ravit me a lege peccati, et mortis. » Eisdem : 
« Omnes (62) enim peccaverunt, et egent gloria Dei : 


λύτρωσιν, thv ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν *» xal zii 
εΠαῦλος, xai Σιλουανὸς, xaY Τιμόθεος τῇ Ἐχχλτ- 
σίᾳ θεσσαλονιχέων ἓν θεῷ Πατρὶ ἡμῶν, χαὶ Κ.ο 
Ἰησοῦ Χριστῷ » xal. πάλιν. «€ El. δὲ cb Ἰουες 
ἑπονομάξῃ, xal ἑπαναπαύῃ νόµῳ, xai χαυχᾶσχ ἐν 
τῷ 8cip* » γαὶ ἑτέρωθι " « Εἰς θεὸς, δι’ οὗ τὰ πάντα, 
καὶ ἡμεῖς εἰς αὐτόν * » xaX πάλιν" ε "Ev τῷ θ:ῷ τῷ 
τὰ πάντα χτίσαντι» αὖθίς τε. «€ Ἡδη ποτὲ cóoie- 
θήσοµαι ἐν τῷ θελήµατι τοῦ θεοῦ ἐλθεῖν mob; ὑμᾶς 
xaX πάλιν» «Εὔχεσθε ἐν Gz:p*» xoi πάλιν" «Ὁ 
ποιῶν τὴν ἀλήθειαν, ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς, ἵνα φ1- 
νερωθῇ αὐτοῦ, ὅτι ἐν θεῷ claw εἰργααμένα. » 


Περὶ τοῦ Yloo, Παῦλος Κολοσσαςῦσι pév: εὍτι 
p ἓν αὐτῷ ἐχτίσθη τὰ πάντα Ev τοῖς οὐρανοῖς καὶ ἐπὶ 
γῆς, τὰ ὁρατὰ καὶ [201 b] τὰ ἁόρατα ᾽ εἴτε θρόνι, 
εἴτε χυριότητες, εἴτε ἀρχαλ, εἴτε ἐξουσίαι, τὰ πάντα 
δι) αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν ἐχτίσθη * xa αὗτός ia 
πρὸ πάντων, xal τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηχεν. i 
Κορινθίοις μὲν Ev. τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ' « AUi 
ἀπελούσασθε, ἀλλ ἑδιχαιώθητε, ἀλλὰ ἡγιάσθητε ἓν 
τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ, xoi ἐν -ᾧ 
Πνεύμµατι τοῦ θεοῦ ἡμῶν.» Ev δὲ τῇ δευτέρᾳ' «To 
δὲ θεῷ χάρις, τῷ πάντοτε θριαμθεύοντι ἡμᾶς Ev τῷ 
Χριστῷ, xal τὴν ὀσμὴν τῆς Υνώσεως αὑτοῦ φανε- 
ροῦντι δι ἡμῶν. » καὶ máy ^ c" ove el τις iv 
Χριστῷ, χαινὴ xvíotz* » Ῥωμαίοις δέ” «'O γὰρ νόµκ 
τοῦ Πνεύματος τῆς ζωῆς ἓν Χριατῷ Ἰησοῦ ἡλευθέ- 
βωσέν µε ἀπὺ τοῦ νόµου τῆς ἁμαρτίας xaX τοῦ θανά- 


A16 justificati gratis per gratiaun ipsius, per re— ϱ του) 2 τοῖς αὐτοῖς * « Πάντες γὰρ ἡμαρτον, xat ὑστε" 


deiptionem, quz est in Christo Jesu. » Hebraeis 
vero : « Multis imodis olim Deus loquens patribus 
in prophetis, in novissimis (65) diebus his locutus 
est nobis in Filio. » Petrus in Epistola (64) : « Deus 
aulen) omnis gratiz, qui vocavit nos in zlernam 
suam gloriam in Christo Jesu. » 


CAP. XXIV. 
Insuper Graci (65), qui sapientiam sibi arrogan- 
ter tribuunt, et stupidorum omnium stLupidissini 
sunt, ac Superstitioso plurium deorum cuitu ebrii, 


(41) Redemptionem. Post banc vocem Greca edi- 
tio addit : διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, id est, « per san- 
guinem ejus. » 

9) Paulus. 1 Thess. 1, 4. 

Ls 49) Nostro. Mzc vox deest in Bibliis Grecis ac 
tinis. 

(90) Si autem. Rom. mn, 17. Greca editio habet : 
ἴδε, id est, « vide. » Vulgatus interpres legit ut Di- 
dyuus. Quin Complut. etiam ed, habet el δέ, id 
εδ, € 8i autem. » 

e) Unus. |. Cor. vin, 6. Greca. editio babet 
nt Didyius ipse citavit alias, nempe ἐξ οὗ τὰ πάντα, 
td esi, « per quem omnia, » nou vero, δι οὗ τὰ 

ντα. 

(52) In Deo. Ephes. 111, 9. 

53) Tandem. Rom. 1, 10. 

94) Orate. Vel, « oratis. » Unde hzc verba du- 
eta sinl, nescio. Itaque ignoro etiam, utrum ver- 
jenda sint « orandi » verbo, an « voveudi. » 

! Qui facit. Joan. im, 91. 

66) Opera. Addendum in Grxco, τὰ ἔργα. 


ροῦνται τῆς δόξης τοῦ θεοῦ, δικαιούµενοι δωρεὰν τῇ 
αὐτοῦ χάριτι διὰ τῆς ἀπολυτρώσεως τῆς y Χρισῷ 
Ἰησοῦ”; Ἑδραίοις δέ᾽ «Πολυτρόπως πάλαι 6 θεὺς 
λαλήσας τοῖς πατράσιν ἓν τοῖς προφἠταις, ἐπ' ἐσχά- 
των ἡμερῶν τούταν ἑλάλησεν ἡμῖν ἐν Υϊῷ.» Πέτρο; 
ἐν Ἐπιστολῇ: € Ὁ δὲ θεὺς πάσης χάριτος, ὁ χαλέσας 
ἡμᾶς εἰς τὴν αἰώνιον αὐτοῦ δόξαν ἐν Χ ριστῷ Ἰησοῦ.) 
ΚΕΦ. KA'. 

"Ett xat οἱ οἰήσει σοφοὶ xai πάσης ἀθελτηρίας 
ἐπέχεινα Ἕλληνες, οἱ πολυθεῖας δόξῃ χαταμεθύσντες, 
xaX ἐυτοὺς πείθοντες, ὄτιπερ μόνοι εἰσὶν πολυµᾶ” 


58) Sed abluti. 1 Cor. vi, 11. 

59) Deo. l1 Cor. 1, 14. 

"n Itaque. M Cor. v, 17. 

641) Nam lex. Rom. vi, 2. 

62) Omnes. Rom. ur, 23, 24. 

65) In novissimis. Didymus modo legit iz' ἐσμᾖ- 
των, ul hic et segm. 27 b; modo ἐπ ἑἐσχάτο, 
ut segm. 35 a, et 68 b, et iu catena in Pialmot 
calamo exarata, quz exstat codice Graco xvi B 
bliothecz S. Marci Venetiarum, pag. 206 ad üiu- 
lum psalmi noni. 

64) Deus. I Petr. v, 10. 

65) Graci. Plures adhuc fuisse Alexandriz Gr£- 
cos, id est ethnicos, Didymi atate, certum est. M 
testatur Rufinus in Hist. eccles. lib. wu, cap. 22; ! 
indicat et Hieronymus lib. xvin in 1saiam cap. 9» 
et Julianus Apostata sepius : qui hac etiam 5t 
causa, ut puto, in epistola x Alexandriam vocat ep? 
πόλιν, id est, « sacram civitalem, » 


E Quoniam. Coloss. 1, 16, 17. 
D 


9" 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


958 


θεῖς, ἀμαθαίνοντες δὲ περὶ τὸ καΐριον παρὰ πάντας, A semetipsos putant solos multa doctrina przditos, 


xol οὐδεμίαν ἀχριδῃ περὶ τῆς ἓν µονάδι µαχαρίας 
Τριάδος εἴδησιν ἔχοντες, αὐτῶν (παραπλησίως τῇ 
(203 «] λεγούσῃ Γραφῇ, « Ἀσεδὴς ἐμπεσὼν εἰς 
βάθος χακῶν, χαταφρονεῖ ») δι’ ἐθελοαχρότητα δεισι- 
δαιμονίας δήθεν xol περιεργίας, εἰς βεδαίωσιν τῆς 
πολυθεῖας, μᾶλλον δὲ ἀθεῖας αὐτῶν ἑπερείδονται 
χαχῶς τε] προλεχθείσῃ οοῦ ᾽Αποστόλου φωνῇ « Εἴ 
εινές εἰσι λεγόμενοι θεοὶ, εἴτε ἐν οὐρανῷ, εἴτε ἐπὶ 
γῆς ὥσπερ εἰσὶ θεοὶ πολλοὶ, καὶ χύριοι πολλοί, » 
καὶ τῇ προφητιχῇ, t1] φασχούσῃ * «θεοὺς οὐ χαχολο- 
γήσεις» xat, « Gebc θεῶν Κύριος ἐλάλησεν' » οὐχ, 
ἔτι βλέποντες δύο ταῦτα" By μὲν, ὅτι ὁ ᾽Απόστυλος 
ἔχραψε πρὸ τοῦ μνησθέντος ῥητοῦ » «θύδεὶς θεὺς, 
εἰ μὴ εἷς» ἕτερον δὲ, ὅτι « Λεγόμενοι θεοί Elaw* » 


τοῦτ) ἔστιν, οὗ φύσει ὑπάρχοντες, ἀλλ᾽ ὀνόματι. Τὸ B 


μὲν γὰρ ἀποτέλεσμα σεσιώπηται, δεῖ δὲ ἐχδέξασθαι, 
ὡς δεδοµένον ἆ πὺ μέρους τὸ ὅλόν νοοῦντας. Χάριν γὰρ 
xai τῶν xav ἔλλειφεν φρασθέντων γράψει; « Ὁ &va- 
Τινώσκων νοείτω. » Θεοὺς τοΐνον τοὺς ἁγίους λέγει, 
τοὺς χατὰ χάριν ἀξιωθέντας τῆς υἱοθεσίας xai παύ- 
της τῆς προσηγορίας: ὧν ἓξ ἀρετῆς τὸ πολίτευμα, 
xarà τὸν αὐτὸν ᾿Απόστολον, ἔστιν Ey οὐρανῷ περὶ 
ὧν αὐτὸς ὁ ἁπλανὴς θεὸς εἰρηχὼς φαίνεται" « "Evo 
εἶπα" θεοί bove xal υἱοὶ Ὑψίστου πάντες’ » καὶ ὁ 
εὐαγγολιστής” « Ei ἐχείνους sime θεοὺς, πρὸς οὓς 
ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἐγένετο, » Καὶ μέντοι Μωῦσέα xal 
Δαρὼν αἰνίττεται ἡ Toad. τοὺς ἀγγέλων γείτονας, 
οοὺς οὗ µόνον Τενικώτερον, ἀλλὰ xal ἰδικώτερον xat- 


Ἠγλαϊσμένους ^p τοῦ Θεοῦ ὀνόματι. Εἶπεν γὰρ ὁ C 


Os τῷ Mobost* « "Hou τίθεμαὶ σε θεὺν τῷ Φα- 
ραώ” » xal πᾶλιν τῷ ᾽Ααρών' « Ἔσῃ αὐτῷ εἰς 
026v- » τουτέστι, τῇ περὶ αὐτὸν mpovolg. [203 5] 
"H τάχα οὐκ ἀπειχὸς κατ ἐμὲ xal τὰς πιστὰς καὶ 
εὐδοχίμους λειχουργικὰς τοῦ Θεοῦ δυνάμεις τὰ εὖ- 
χάριστα ποιήµατα, σεραφὶµ. λέγω xal. κυριότητας, 
ὀννάμεις τε χαὶ ἑξουσίας, τούτῳ, χαθὰ καὶ ἡμεῖς, τῷ 
ὑκερφερεῖ τετιμῆσθαι ὀνόματι, ἸΑφθόνως γὰρ ὁ 
πάντων γενεσιουργὸς τοῖς αἰτοῦσιν αὐτὸν, xal οὐχ 
αἰτοῦσι, πιστοῖς δὲ xal εὐγνώμοσιν οὗὖσιν, καὶ χάρι- 
τος εἰδόσι µεμνῆσθαι, πάντων µεταδίδωσι, x&v σι- 
Tuc», τῶν ἑαυτοῦ ἀγαθῶν, Μᾶλλον οὖν ἐπιλεγέσθω- 
9ὰν, Ἱερεμίαν μὲν προφητεύοντα περὶ τῶν παρ) 
Έλλησι συμπτωχοτάτων αὐτοῖς θεῶν. « Geol, o! 


(06) Impius. Prov. xvin, 5. Greca editio eedem 
Mhàu : "Ovay ἔλθῃ ἁσεθὴῆς εἰς βάθος, etc. 

(67) Summam ac voluntariam. In Graco, ἐθελο- 
αχρότητα. Ἱία οἱ Epiphanius in Anchorato cap. 14, 
Pag. 19, ait : κατ ἐθελοαχρότητα δικαιοσύνης. 

"" qui aunt. | Cor. viu, 5. Greca editio : 
elg 


Diis. Exod. xxu, 28. Hujusmodi Seripiurze 
il hristianis objieit Julianus Apostata apud Cy- 
"um libro ix. contra impium illum ac per(idum 
desertorem scripto. 

uU. Deus, Psal, xLix, 4. 

uj Qui legit. Matth. xxiv, 45. 

(15) Sanctos, Sanctorum nomine non sacros seri- 
Plores intelligit, ut segm. $7 b, et alibi passim, sed 
just0& quoslibet : quo sensu in commentariis in 


Épistolam 1 ad Corinthios inquit : « Cumque omnes 


PaTROL. Ga. XXXIX. 


D 


cum reipsa in eo quod precipuum est, omnium in- 
doctissimi sint, nullamque accuratam de beata Tri. 
nitate, que In unitate est, cogditlonem habeant, 
juxta id quod. ait Scriptura, « Impius (68) incidens 
in prufundum malordm, despicit, » bb summam ac 
voluntariam (67) ipsorum superstitionem, ac super- 
vacuum studium, ad stabiliendum polytbeismom, 
vel potius atheismum abutuntor allatis Apostoli 
verbis, eisque maxime innitantur : « Si qui sutit (68) 
qui dicuntur dii sive in coelo, sive in terfa : sicut 
sunt dii multi, et domini multi; » et prophe- 
tiea sententia : « Diis (69) non maledices; » et: 
t Deus (70) deorum Dominus locutus est. » Qux 
dum proferunt, duo hac non animadvertont : pri- 
mum scilicet ante commemorata verba hzc alia 
scripta esse ab Apostolo : « Nullus Deus nisi unus ; » 
detnde vero éum loqui de iis, « Qui dicuntur dii, » 
id est, qui non natura dii sunt, eed nomine. Nam 
id quod sententiam perficit, omissüm est. Sed ea 
verba ita accipienda sunt, ut Apostolum ex parte 
tantum id dixisse quod volebat, intelligamus, ἐφίέΓα 
vero supplenda esse. Nam ad ea etiam, qux» per 
ellipsim dicta sunt, pertinet illud Christi : 417 
« Qoi (71) legit, intelligat. » Deorum igitor vocabulo 
sanctos (72) denotat, quoi per gratiam consecuti 
gunt, ut fllii Dei el essent, et denominarentur : quo- 
rum conversatio (72) virtuti consentanea, juxta 
eumdem Apostolum, in. celo est; de quibus Deus 
ipse, qui falli non potest, inquit: « Ego dixi (74) : 
Dii estis, et fllii Altissimi omnes; » et evangelista : 
« Si illos (75) dixit deos, ad quos sermo Dei factus 
est. » Quibus tamen verbis augelis proximos Moy- 
gem et Aaronem subindicat Seriptura. Namque hi 
non modo generatim, sed etiam speciatim Dei no- 
mine honestati sunt. Dixit enim Deus Moysi: 
« Ecce (716) constituo te deum Pharaoni; » etrurses 
Aaroni : « Eris (77) ipsi in deum; » nempe ob tuam 
erga ipsum providentiam. lllud etia: fortasse non 
sine aliqua verisimilitudine meo quidem jadielo dici 
potest, fideles et probas Deo famulantes vittutes, 
Deoque gratas treaturas, seraphimos nempe, et 
dominationes , et virtutes , et potestates, preestan- 
tissimo ΙδίΦ nomiue, item ut nos, honestalas fuisse; 


LI 


ita dormierint ege natura, soli sancti et eorpore, 
et anima in melius mutabuntur. » Qua Didymi 
verba affert Hieronymus in epist. 119 ad Minervium 
et Alerandrum scripta.  . 

(T$) Conmversatio. Philipp. 1n, 20. 

(74) Ego dizi. Psal. Lxxxs, 6. 

(75) Si illos. Joan. x, 55. 

(76) Ecce. Exod. vu, 4. Citat sensnm. Verba 
enim Scripture suut : Ἰδοὺ ἐγὼ δἐδωχἀ cs Ochv 
Φαραώ, id est, « Ecce ef dedi te deum Pharao. » 

(T1) Eris. Exod. iv, 16, legitur : Σὺ δὲ αὐτῷ ἔσῃ 
τὰ πρὸς τὸν Θεόν. Verum pralterquam quod verba 
sunt aliquantulum diversa ab his, qui affert Didy- 
mus, noa Aaronem ibi alloquitur Deus, sed Mosem. 
In eodem autem libro cap. xvng 19, legimus: 
Γίνου σὺ τῷ λαῷ τὰ πρὸς τὸν θεόν. At ibi quoque 
Mosein, non Aaronem alloquitur Jetbro, non Deus. 


30 


S9 


DIDYMI ALEXANDRINI 


94) 


»am rerum emnium conditor tum iis, qui ab illo A τὸν οὐρανὸν xal thv (ἣν οὐκ ἐποίησαν, ἀπολέσθω- 


petunt, tum iis qui non petunt, sed fideles, et grati 
sunt, ac gratie meminisse norunt, omnia sua bona, 
etsi ipsi taceant, abunde communicat. Potius ergo 
Jeremiam prophetam legant de G rzcorum diis, qui 
zque ac ipsi pauperrimi sunt,, hzc inquientem : 
t Dii (78), qui coelum et terrain non fecerunt, per- 
ean£ jn terra. Dominus fecit coelos iu intelligentia: 
ipse Deus vivens et verus; * et Davidem in cxui 
. psalmo canentem : «1dola (79) gentium argentum 
ei aurum, opera manuum hominum. Os liabent, et 
non loquentur; oculos habent, et non videbunt ; 


σαν ἐπὶ τῆς γῆς. Κύριος ἐποίησε τοὺς οὐρανοὺς Ev 
συνέσει, αὐτὸς θεὸς ζῶν καὶ ἀληθινός * » «bv δὲ Δα- 
vió ἐν ριΓ φάλλοντα" « Τὰ εἴδωλα τῶν ἐθνῶν ἀργύ- 
ριον xal χρυσίον, ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων. Στόμα 
ἔχουσιν, xal οὗ λαλήσουσιν ' ὀφθαλμοὺς ἔχουσιν, καὶ 
οὐχ ὄψονται * ὦτα ἔχουσιν, xal οὐχ ἀχούσονται' ῥί- 
vac ἔχουσιν, χαὶ οὖκ ὀσφρανθήσονται ' χεῖρας ἔχου- 
σιν, καὶ οὐ ψΨηλαφήσουσιν * πόδας ἔχουσιν, xal ob 
περιπατήσουσιν' οὗ φωνῄήσουσιν ἐν τῷ λάρυγγχι ab- 
τῷ. "Ὅμοιοι αὐτοῖς Υένοιντο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ, καὶ 
πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾽ αὐτοῖς. » 


aures babent, et που audient ; nares babent, et non odorabunt ; mauus habent, et non palpabunt; pedes 
habent, et non ambulabunt ; non clamabunt in gutture suo (80). Similes illis liant qui faciunt ea, et 


omnes qui confidunt in eis. » 
18 CAP. XXV. 
Cum satis iisque de hoc etiam capitulo dictum 
sit, ad aliud transeamus. Hxreticorum magistri at- 


que interpretes ad turpiora semper proclives, ut, 


veritatem dilacerent, in certamen veniunt, et con- 
troversius continue movent atque excogitant, quae 
cum recto scopo nihil plane conveniunt ; labuntur 
enim ac peccant, dum inuoxias etiam, et sublimio 

res sententias explicant magni illius, atque ab omni 
peccato immunis Del,qui ob suam misericordiam mor- 
bos, in quos ob nostram insipientiam incidimus, sanat, 
atque omuibus semper opem fert, ac neque eos, qui 
recte vivunt ae veluti stant, peque eos qui in vita lapsi 
fuerint, deserit, aul aversatur. Sic autem se habent 
ejusdem verba : « Glorifica (81) me, tu Pater, apnd 
temetipsum. »Putant vero eum propriam ac separatam 
babere gloriam; etsi subjunxerit, « gloria, quam ba- 
bui, antequem mundus esset, apud te, » stque hiec 
subjungens manifestum illud fecerit, seternatm se, qua- 
tenus Deusest, et connaturalem habere gloriam, quae 
nunquam ab ipso abjecta fuit; deitas enim est in- 
mutabilis, ltaquehzec ad verbum scripserunt apostoli : 
inclytus (82) quidem ac celeberrimus Joannes : « Ft 
vidimus (85) [ inquit] gloriam ejus, gloriam ut Unige- 
uiti. » llle vero aeterna meioria dignus, atque in his 
valde versatus spostoluá Paulus : 1 Si enim (84) 
cognovissent (85), Dominum glori: non crucitixis- 
sent.» Ceterum quod proprio opere glorificetur 
Deus, cogitare nefas est : omnia eniin per ipsuim 
facia sunt; cum aliis autem omnibus facta est oim- 
nino illa etiam gloria, quam hic intelligendam esse 
putant. Preterea vero illius, qui virtus est, οἱ sa- 
pientia Dei, opera ac serva esse ownia dicuntur in 
Bcripuira. At Dei sapientia et virtus est Unigeuitus, 
utpote couditor Verbum. ltiaque apud eumdew evan- 


(18) Dii. Jerem. x, 10. Vide not. 28, pag. 80, el 
not. pag. 924.. 

(79) Idola. Psal. cxin, a vers. 19 ad 16. 

(80) Suo. Codex , αὐτῷ, id est, « ipso. » Sed ie- 
gendum αὐτῶν, id est, « ipsorum. » 

(81) Glorifica. Joan. xvn, 5. Vulgatos interpres 
vertit : « Clarilica. » Sed idem est sensus. Ut enim 
ait Augustinus io libre contra sermonem Arianorum 
cap. $1, pag. 644, « Glorificare, et honori(care, et 
clarificare, tria quidem verba, eed res una est, quod 


κεφ. KE. 

Καταλιπόντες οὖν ἤδη xal τὸ χεφάλαιν τοῦτο, 
ἐπὶ ἕτερον μεταθῶμεν. Αἱρετιχῶν οἱ ἑξηγηταὶ, ve- 
νευκότες πρὸς τὰ αἰσχίω, τὸν àvüva πρὸς τὸ πα- 
ῥαῤῥηγνύναι τὴν ἀλήθειαν ἔχουσιν, xat. μηδὲν [203 αἱ 
ὀρθῷ σχοπῷ προσηχούσας ἀμφισθητήσεις ἐπινοοῦ- 
σιν ἀεί, Προσπταίουσι γὰρ xal περὶ τὰς ἀναιτίως 
xai µείκονας συλλαδὰς τοῦ τὰ χαχυνθέντα ἡμῶν & 
ἡμετέραν ἀφροσύνην ἰωμένου δι’ οἰχείαν εὐσπλαγ 
χνίαν, xai ἀρήγοντος πάντοτε πᾶσιν, xal pis 
ὀρθῶν. µήτε τῶν ἑπταισμένων «kv πολιτείαν ἆπο- 
στρεφοµένου μεγάλου xal ἀναμαρτήτον θεοῦ, τὰς 
ἐχούσας ὧδε' « Δόξασόν µε σὺ, Πάτερ, παρὰ σεαυ 
ti * » ὑπολαμθάνοντες ἰδίαν αὐτὸν χεχτῆσθαι δόξαν, 
καΐτοι ἑπαγαγόντος ' « Tf δόξῃ, f] εἶχον πρὸ τοῦ «bt 
χόσµον εἶναι παρὰ aol* » xal ποιῄσαντος διὰ τῆς 
συµφράσεως ταύτης δῆλον, ὅτι ἁῑδιον xal σύμφυτον 
ἔχει δόξαν χατὰ τὸ θεῖχὸν, Ἶτις οὐκ ἀπεθλίθη αὐτοῦ. 
ἀμετάθλητον γὰρ τὸ θεῖον. Ἔφασαν τοιγάρτοι αὐταί; 
λέξεσιν, ὁ μὲν ἀοίδιµος Ἰωάννης, « Καὶ ἐθεασά- 
µεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς Μονογενοὺς *  ὁ δὲ 
ἀείμνηστος xal πολύπειρος τούτων Παῦλος: « El 
γὰρ δεσαν, οὐχ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἑσταύρω- 
σαν. » Καὶ ἄλλως δὲ οὐ θέµις νοεῖν, ὡς τῷ ibiq Ep- 
Tv δοξάζεται ὁ θεὺὸς (πάντα γὰρ δι) αὐτοῦ ἐγένετο). 
σὺν πᾶσιν δὲ πάντως, καὶ ἣν νομίνθυσι δόξαν. Καὶ 
Θεοῦ δὲ δυνάµεως xal σοφίας ἔργα xal δοῦλα τὰ 
σύμπαντα χεχρησµῴδηται. Tou Θεοῦ σοφία καὶ δύ- 
ναµις 6 Μονογενής ἐστιν, ἅτε ὃπμιουργὸς Λόγο». 
Ἡρμήνευσε τοιγαροῦν παρὰ τῷ αὑτῷ εὐαγγελιστή 
οὗτος ὁ εὔμιχτος Θεὺς, τί ἐστὶν τὸ, « Δόξασόν µε, » 
πρὸς τὸν Πατέρα εἰπών * « "Evo σε ἑδόξασα ἐπὶ της 
γῆς τὸ ἔργον ἑτελείωσα, ὃ δέΡωχάς [205 b] µοι 
ἵνα ποιῄσω᾽ » ἀντὶ τοῦ, Οὐδὲν ἔξωθεν τοῦ θελήµα- 
τὸς σου ἡ ἑνανθρώπησίς µου ἐποίησεν, ἀλλὰ πάντα 


Grece dicitur δοξάζειν * interpretum autem varie- 
tate aliter atque aliter positum est in Latino. » 
(82) Inclyrus. Simili modo loquitur Didymus ad 
vers. 17, cap. 1 Jobi. ᾿Αλλ οὐ τοιοῦτος ἣν ( inquit) 
Ἰὼδ 6 ἀοίδιµος, id est, « At talis nou erat inclytus 
Jobus. » 
(85) Et vidimus. Joan. t, 14. 


c Si enim. | Cor. 11, 8. u 
í JUS Cegnovissent, Graeca editio, ἔγνωσαν pro 
σαν. 


s, 


$41 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


949 


συμφώνως. Ἐνόησαν δὲ τινες πιστῶς τὸ, « Δόξασόν A gelistam benignus (86) hicce Deus interpretatus 


µε, » εἰρῆσθαι διὰ τὴν περιγινοµένην δόξαν τῇ δου- 
λιχῇῃ μορφῇ. Ταύῦτα ὡς ἓν ἐπιτόμῳ εἴδει. El; &vo- 
νιστιχοὺς ἐρχόμεθα λόγους πρὸς τοὺς μὴ ἀχούοντας 
μὲν τὸ, « Πάτερ, » ἐπιλαμθανομένους δὲ τοῦ, « Δό- 
ξασον. » Εἰπάτωσαν ποίαν δόξαν ἑνόησαν. "Αρα fiv 
xdi ἡμεῖς ἀναφέρομεν τῷ θεῷ; Έστω τοίνυν κατὰ 
συγχώρησιν, οὕῦχουν τῇ ἀληθείᾳ. Διὰ τί οὖν κτίσμα 
xa Ίττονα λέγουσι τὸν Υἱὸν, τὸν ὑπ' αὐτοῦ δοξα- 
ζόμενον, τοῦ Πατρός: Ἐν γὰρ τῷ αὑτῷ Εὐαγγελίῳ 
εἶπε' « Πάτερ, δόξασόν σου τὸν Υἱὸν, ἵνα xaX ^ Υἱός 
σου δοζξάσῃ c£ * » xal πάλιν’ ε Ἐὰν δοξάζω kyav- 
τὸν, ἡ δόξα µου kv αὐτοῖς ἐστιν ΄ ἔστιν ὁ Πατήρ µου 
ὁ δοξάζων µε” » xal πάλιν ἀπὺ τοῦ Πατρός « Καὶ 
ἑδόξασα, xai πάλιν δοξάσω. » Αλλ’ ρα καθ᾽ ὃ δο- 
Εάζεται τὸ ἔλαττον ὑπὸ τοῦ χρείττονος; Καὶ πῶς 
την ἰσοτιμίαν ἑαυτῷ ἑφύλαξε διὰ τοῦ, « Δύζασον 
τὸν Υἱὸν, ἵνα xal Ὑϊὸς δοξάσῃ σε: » Αλλ' ἑτέραὺ 
ὑποθώμεθα δόζαν; Ἐξ οὑκ ὄντων abcr εὑρίσχεται. 
Καὶ ποῖον ἔχει λόχον τὀν τε Πατέρα τὀν τε Υἱὸν 
ποεητῇ δόξη xarà νοητὸν δοξάδεσθαι; 


A19 est ipsemet, quid sit illud, « Glorifica me, » 
cum dixit Patri: « Ego te (87) glorificavl in terra: 
opus perfeci quod dedisti mihi ut facerem. » Id est: 
Nihil extra voluntatem tuam in Incarnatione mea 
feci, sed omnia coneorditer. Quidam vero fideliter, 
hoc est catholice interpretantes illud, « Glorifica 
me, » putarunt dictum esse propter gloriam servili 
forma potiorem. H:ec velut in compendio. Veniamus 
jam (88) ad certamen, et contra eos disputemus, qui 
vocem quidem illam, «Pater,» non audiuot, vocem ve- 
ro, « Glorifica, » veluti spprebendunt. Dicant, quzso, 
quam gloriam intelligant : an eam, quam nos quo- 
que Deo referimus? Esto, rem ita se habere con- 
cedamus, elsi revera non ita se habeat. Cur ergo et 
creaturam, οἱ minorem dicunt Filium , qui ab ipeo 
Patre glorificatur? Nam in eodem Evangelio dixit 
Christus : « Pater (89), glorifica Filium tuum, ut et 
Filius tuus glorificet te; » et rursus: «Si glori- 
fico (90) meipsum, gloria mea nihil est (91) : est 
Pater meus qui glorificat me ; » et rursus ex per- 


sona Patris : « Et glorificavi (92), et rursus glorificabo. » Sed secundum quidnam glorificatur infe- 
rior a superiore? Et quomodo servata sibi honoris zqualitate sic locutus est, « Gloriflca Filium, ut et 
Filius glorificet te? » Sed de alia. gloria sermonem ibi esse ponamus (95). Ex nihilo hanc esse inveni- 
mus. Quidnam vero sibi boc vult, quod et Pater et Filius cresta gloria arcano ac mystico modo ac- 


cepta glorificetur ? 
κεδ. Kq'. 
Πῶς οὖν, φησὶν, ἓν τῷ κατὰ Mápxov Εὐαγγελίῳ 
λέγει: « "Όταν Ἐλθῃ ἓν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ 
μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων, » Τοῦτο γάρ ἔστι 


εαυτὸν τῆς θεότητος χαὶ βασιλείας ἓν τῇ πατριχῇ 
δόξῃ ἑλεύσεται' coU" ἔστι, τὴν ἴσην δόξαν ἔχων τῷ 
[εννήσαντι. Πάλιν γὰρ ἓν Ματθαίῳ ὁ αὐτὸς Κύριος, 
τὸ χεφάλαιον τοῦτο φθεγγόµενος, xal δειχνὺς τὴν 
αὐτὴν εἶναι δόξαν αὐτῷ τε καὶ τῷ Πατρὶ, οὕτως εἷ- 
rtv: « Ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ ὙΥἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ 
δόξῃ αὐτοῦ, xal πάντες oi ἄγγελοι μετ αὑτοῦ. » 
ΚΕΦ. Κ7. 

ἸΑληθείας δὲ παντοίως ἀλλότριον, xaX τὸ λέγειν 
αὐτοὺς μεταξὺ τῆς θεῖχῆς φύσεως χαὶ τῆς χτιστῆς 
εἶναι τὴν τοῦ Ylou φύσιν, µεταφέροντες εἰς τοῦτο 
χαχῶς τὴν καλῶς φέρουσαν Γραφήν" « Μεσίτης 


(86) Benignus. Hanc esse genuinam, isto przser- D 


tim in loco, vocabuli εὔμιχτος significationem nul- 
lus dubito. ld colligo cum ex affinibus vocabulis 
ἐπίμιχτος, εὐχατάμιχτος οἱ εὐεπιμίχτως, tum ex 
contrariis, δύσμιχτος, ἅμικτος, ἀπρόσμιχτος, ἆν- 
επιµέχτως. Nam apud Joannem. Stobensem quidem 
λόγῳ xx hie Euripidis versus legitur: Φίλοις 7 ἅμι- 
xtóc ἐστι xal πάσῃ πόλει, id est : « Nec amicis, nec 
civitati familiarem se praebet et affabilem. » Apud 
Pollucem vero lib. v, cap. 31, idem fere valent lizec 
nomina, δυπροσίατος [legendum puto, δυσπρόσ- 
ιτος}, δυσπρόσοδος, ἄμικτος, δύσμιχτος, δυσέντεν- 
χτος, σχυθ » itidemque adverbia, δυσπροσίτως, 
ἀμίκτως, ὀνσμίχτως, ἀπροσμίχτως, ἄνεπι Ix tte. 
Apud Athanasium denique tom. 1l pag. 585, εὖχα- 
τάµικτος € mansuetum, » aut « mitem » signiflcat. 
(87) Ego te. Joan. xvii, 4 


CAP. XXVI. 
Qui fit ergo, inquiunt, ut in Evangelio secundum 
Marcum dicat Christus : « Quando (94) veuerit in 
gloria Patris sui cum angelis sanctis ? » Sed hoc il- 


vb παρ) ὀρθοδόξων λεγόμενον, ὅτι διὰ [204 a] τὸ C lud ipsum est, quod orthodoxi aiunt, ob identitatem 


nempe deitalis ac regni eum in paterna gloria ven- 
turum esse, id est, s»qualem ipsum gloriam habere 
cum Genitore. Iterum enim in Mattbzeo idem Domi- 
nus exmdem rein exponens, et. eamdem sibi 4490 
cum Patre gloriam esse osteudens, sic locutus est : 
« Cum autem (95) venerit Filius hominis in gloria 
$u3, et omnes angeli (86) cum eo.» 


CAP. XXVI. 


A veritate omnino alienum est etiam quod alunt, 
inter divinam naturam et ereatam mediam inter- 
cedere naturam Filii, quod ut probent, perperain 
huc transferunt Scripture locum, in quo recte di- 


(88) Jam. Codex, εἴδει.[1,6βο £8». 

89) Pater. Joan. xvii, 4. go Ίδη 

90) Si glorifico. Joan. vin, 54. 

91) Nihil est. Codex habet £v αὐτοῖς Ectty, id 
est, « in ipsis est. » Sed videlur mendum. ltaque 
lego ex Bibliis, οὐδέν ἐστι. 

(92) Et glorificavi.' Joan. xu, 98. 

(95) Ponamus, Librarius interrogantis hzec e««e 

utans scripsit : 'AJ)' ἑτέραν ὑποθώμεθα δόξαν, Hu- 
[usmod enim est apud illum interrogationis signum. 

d concinnior videlur sententia, si ita legatur, ut 

f 


go legi. 

(94) Quando. Marc. viii, 58. 

(951 Cum autem. Matth, xxv, 31. 

(96) Omnes angeli. Grxca editio : « omnes san- 
cti angeli. » Sed vocem « sancti » ne Latina quidem 
Biblia habent. 


: 943 


DIDYMI ALEXANDRINI 


9;1 


eiur : « Mediator (97) Dei et hominum Dominus A θεοῦ xal ἀνθρώπων ὁ Κύριος ἡμῶν Ἱησοὺς 6 Χρι- 


noster Jesus Christus. » Nam si res íta se liabet, ne 
Deus quidem erit, nec Filius verus : qux duo recto 
sensu ei convenire ostensum est : quin juxta hzre- 
ticorum senténtiam ne creatura quidem erit : quod 
tamen nomen revera ei non conveni ; is enim crea- 
turà nec reipsa est, nec asquam in Scriptura di- 
clus fuit. πιο e contrario in fsaia scriptum est : 
« Non legatus (98), non angelus, sed ipse Dominus 
salvavit eos: » id est, non creatura (99), sed ipse 
Deus, qui antequam eum precemur, dona nohis lar- 
gitur sibi convenientia, nempe Deo digua. In In- 
carnatjone ergo est mediatio ; in Incarnatione enim 
pro toto humano genere semetipsum  ineffabiliter 
immolans, et spiritalis 4ο mystici thymiamatis 
loco sese proprio Patri olferens et eum placavit, et 
impendentem universo humano generi mortem ex- 
stinxit, el nos ab idols abstraxit, et per unius Dei 
cognitionem nos copulavit, et paradisum reddidit, et 
in coelos reduxit, terrena. ut Deus dominator coele- 
stibus conjungens, eaque cum inter se distarent, 
coagmentans, et bominem in illam gratiam, a qua 
exciderat, restituens ; adeo ut Apostolus pre hujus 
reconciliationi& przstantia ae magnitudine attoni- 
tus, divina sua lingua haec przdicaverit : « Ipse 
est (1) pax nosua, qui fecit utraque unum, et me- 
dium parietem macerite (aut septi) solvit ; » et rur- 
gus : « Jusüficati (2) ergo ex fide, pacem habemus 
ad Deum per Dominum nostrum Jesum Chri;tum. » 
&91 CAP. XXVIII. 


στός. » Διολισθήσει γὰρ λοιπὸν τοῦ θεὸς εἶναι xoi 
Υἱὸς ἀληθινὸς, ὅπερ ὑπάρχειν χατὰ τὸν ὀρθὸν τρότ-ον 
ἀποδέδεικται΄ ἐχφεύξεται δὲ xal τὸ νοεῖσθαι, χατὰ τὸν 
αἱρετιχὸν λόγον, ποίηµα, ὅπερ οὔτ' ἔστιν, οὔτε v£- 
γραπται ΄ xal γοῦν χαὶ τοῦτο ἓν Ἡσαῖᾳ χεχρησµμό- 
δηται΄ « Οὐ πρέσθις, οὐκ ἄγγελος, ἁλλ' αὐτὸς ὁ 
Κύριος ἔσωσεν αὐτούς * » τουτέστιν, οὐ χτίσµα, ἀλλ 
αὐτὸς ὁ θεὺς, ὁ πρεσθυτέρας τῶν ἡμετέρων αἰτῃ- 
σεων τὰς αὐτῷ πρεπούσας εἰς ἡμᾶς δόσεις χορηγῶν. 
Ἐν τῇ οἰχονομίᾳ τοἰνυν ἡ µεσιτεία" ἓν ᾗ ὑπὲρ παν- 
τὸς τοῦ ἀνθρωπείου γένους ἑαυτὸν ἀφράστως ἵερουρ- 
γήσας , xaX ἐν τάξει θυμιάµατος νοητοῦ τῷ (BE Πα- 
«pi προσαγαγὼν, αὐτόν τε ἐξεδυσώπησεν, xol τὸν 
ἐπηρτημένον τῷ χοινῷ γένει θάνατον ἀπέσθεσεν, xal 


B ημᾶς τῶν εἰδώλων ἀπέστησεν, xa «jj θεογνωσίφ 


[204 5] Ίπροθήνωσε, τών τε παράδεισον ἀπέδωχεν, 
xai εἰς οὐρανοὺς ἀνῆγαγεν, συνάψας, ὡς θοὸς ἐξου- 
σιαστῆς, τὰ ἔπίγεια τοῖς ἑπουρανίοις, xaX την Ύενο- 
μένην διάστασιν συναρβόσᾶς, xai ἐἑπαναγαγὼν τὸν 
ἄνθρωπον εἰς ἐχείνην τὴν χάριν, ἀφ' fic διώλισθεν' 
ὡς τὸν ᾿Απύόστολον, νικώµενον τῇ ὑπερδολῃ τῆς xax 
αλλαγῆς., θεορράότῳ γλώττῃ ἀναχηρύττειν, ε Αὖ- 
τὸς ἐστιν fj εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιῆσας τὰ ἀμφύτερα 
ἓν, χαὶ τὸ µεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσάς " » καὶ τά 
Aty* € Διχαιωθέντες οὖν Ex πίστεως, εἰρήνην ἔχς- 
μεν πρὸς τὸν θεὸν διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Xpe 
στου. ) 


ΚΕΦ, KH' 


Quidam vero ex h:reticis omni prorsus fide de- C Πίστεως δὲ τὸ καθ) ὅλου χηρεύοντές τινες τῶν al- 


situti aliud etiam objiciunt, quod cum suspicari , 
tum multo magis dicere ridiculum est. Aiant enim , 
dona creaturis ante stabilem, et fixum, ac beni- 
guum Salvatoris Christi in orbem terrarum adven- 
tum data, a solo Deo Patre donata esse, non vero 


3 benefico, ac proprio ipsius Filio Verbo, propterea . 


Scilicet quod iste. subjectus sit. AL si partem (3) , 
8c sortem cum iis baberent , qui theologicam illam 
sententiam pronuntiarunt : « Omnia (4) per ipsum 
facta sunt, et sine ipso factum est nihil : » ( in ré- 
rum autem omnium censu venit omnis donatio per 
ipsum, et ab ipso facet» ; eorum enim que facta 
fuére, hujusmodi etiam donationes pars sunt ; qua 


ρετικῶν, xal ἄλλο γελοῖον ὑπολαθεῖν τε xal πολλῷ 
πλέον εἰπεῖν φάσκχουσιν * ὅτι τὰ πρὸ τῆς ἓν τῇ olxoo 
μένῃ ἀστεμφοῦς, xal ἀσαλεύτου, xai φιλανθρώπου 
παρουσίας «τοῦ Σχυτῆρος Χριστοῦ τῇ χτίσει δοθέντσ 
χαρίσματα, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Πατρὸς póvou δεδώρηται, 
ἄνεν τοῦ ἰδίου αὐτοῦ ἀγαθουργοῦ Υἱοῦ Λόχου, ὡς δη 
θεν αὐτοῦ ὑπεξουσίου τυγχάνοντος. El δὲ μερίδα xai 
κλῆρον εἶχον μετὰ τῶν θεολογησάντων, « Πάντα 5v 
αὐτοῦ ἐγένετο, χαὶ χωρὶς αὑτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ev » (Ev 
ol; πᾶσα δόσις δι ἀὐτοῦ xal παρ αὑτοῦ ὑπῆρξεν 
µέρος γὰρ τῶν γεγενηµένων xol αὗταί εἶσιν - ὅθεν 
xai ἀνείρηται  εΟὗτός ἐστι πάντων Κύριος, » χαΐ» 
εθεὺς. Ἰσχυρὸς, Ἐξουσιαστής»» xal εΟὐλογιαθήτεται 


de causa predicatum fuit : « llic. est (5) omnium p ἕτερος [205 a] πρὺς αὐτὸν »), xaX εἰ ἐνόησαν δὲ xai 


Dominus ; » et: « Deus (6) , Fortis, Dowinator ; » 
εί: « Non reputabitur (7) alter pre illo : » ) ac si 
eum preterea intellexissent , qui ait : « Unus est (8) 
legislator, et judex , qui solus salvare potest ; » ne 


(97) . Mediator. Y Tim. n, 95. Greca editio : 
Μεσίτην Θεοῦ xai ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστὸς 

ησοῦς. 

(98) Non legatis. Isa. Lxim, 9. 600904 editio ba- 
bet πρέσδυς pro πρέσδις. 

(99) Non creatura. Affinia legimus in libro De 
Sp. S. num. 46. « Quia igitur Deus erat (inquit) qui 
salutein praebebat s:eternam, dictum est : « Non ἶ6- 
gatus, neque angelus. » Lege cterá, si placet. 

(1) Ipse est. Ephes. r1, 14. 

(2) Justificati. Rom. v, 1. 


τὸν διαγορεύσαντα, « Εἰς ἐστιν ὁ νομοθέτης xai χρι- 
τῆς ὁ μόνος σώξειν δυνάµενος *» ἴδεσαν ἂν, ὡς δίχα 
τοῦ γενεσιουργοῦ xal δοτηρος τῶν ἀγαθῶν, xprtou τε 
ἅμα xai Χυτρωτοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ Λόγου, οὐδεμία 


4) Omnia. Joxo. 1. 5. 

(5) Hic est. Videtur respicere Paoli verba : Κύ- 
ριος πάντων ἂν, idest, « cum sit Deminus ommiun,» 
qu: exstant in Epist. ad Galat. 1, 1. 

b Dew: ]sa. " 6. Baruch 93 (etu 56) 

) (Non reputabitur. Baruch vi, . 

(8) Unus ext. Jacob. 1v, 13. Greca. editio : EL 
ἐστιν ὁ νομοθέτης ὁ δυνάµενος σῶσαι, id est, « Unus 
est legislator, qui potest salvare. » Sed Vulgates 
interpres legit ut Didymus. 


f Purtem. Locntio biblica ex Aet. viu, 94. 





045 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


955. 


(έγονεν ἄνωθεν δωρεά’ οὐδὲ χρδνος, $ γένος x1:op&- A hoc quidem iguorarent, quod sine conditore, et bo- 


των, χαχῶν τε tosíÓs xal προνοίας Ἠξιώθη * ὡς δ᾽ 
αὖ πάλιν ἔξω τῆς αὐτοῦ κρἰσεώς ἔστιν οὐδὲ ἕν' ἀλλ᾽ 
ἁρμόζουσαν ἕκαστοι τὴν χκρίσιν φιλανθρώπως, xal «E 
τι πλέον Equi τούτου εἰπεῖν, f| vocat, ἡ μὴ νοῆσαι, 
ὑποστησόμεθα παρ) αὐτοῦ, παρ οὗ xal τὰ ἀγαθὰ, 
εὐδοχίᾳ τοῦ Πατρὸς xai συµφωνίᾳ τοῦ ἁγίου Πνεύμα- 
τος, ἐξ ἀρχῆς ἑχομισάμεθα. IIoc γὰρ οὐκ ἁδικώτα- 
τον xai δυσοεθέστατον τὸ λέγειν, f] ὅλως ὑποτοπά- 
ζειν, ὅτι ἔχτισε μὲν χαὶ ἑνομοθέτησεν αὐτὸς, οὗ 
προενόησε δὲ, ὅπερ τοῦ χτίσαι προχρίνεται ἀλλὰ 
μετὰ ὅλα τὰ τῇδε, χαὶ χρίνει τοὺς παρ᾽ ἑτέρου δεζα- 
µένους τὰ ἀγαθὰ, xal ἀπολέσαντας αὐτὰ ἀθουλίᾳ 
οἰχείᾳ xaX ἀφροσύνῃ; 7| πῶς οὗ παράλογον τοῦτο 
ὑπολαμθάνειν, ὅτι ἡμᾶς μὲν αὑτεξουσίους, ὅπερ εἷ- 
ρηται πολλάχις, πεποίηχεν * αὐτὸς δὲ οὐχ ἔσχε τοῦτο, 
ὅπερ ἄλλοις, χατὰ τὸ µέτρον τῆς φύσεως αὐτῶν, xal 
χατὰ «b προσῆχον ἀπένειμε; Συνορῶσι δὴ οὖν, ol- 
µα:, xal αὐτοὶ, ὧν οἱ λόγοι τῶν ἀληθῶν ἁμαρτάνουσιν 
αἱρετιχοὶ, ὅτι ἀντικείμενόν τι τοῖς ἡμῶν θελήσαντες 
εἰπεῖν, οὐχ ἔξουσιν. Tfj γὰρ δυσανασχέτῳ χαὶ &xa- 
θέχτῳ [205 b] χαχίἰᾳ αὐτῶν μαχόμενοι, τῷ δὲ τὸ χαί- 
ρειν χοινὸν πᾶσιν δεδωχότι Σωτῆρι, xai ἄλλοι πρὸς 
col; μνημονευθεῖσιν ἀξιόχρεοι καὶ βέθαιοι τὸν τρά- 
πον ἄνδρες, οὐχ ἁπλῶς ἄνθρωποι, μαρτυροῦντες 
φαίνονται, Ζαχαρίας μὲν γὰρ περὶ παρεληλνθότων 
καὶ µελλόντων διαχεχβιµένως Bod: « EU τι ἀγαθὸν 
αὐτοῦ, xaX εἴ τι χαλὸν, παρ) αὐτοῦ ἔσται.» Ἡσαῖας 
δὲ χαθ᾽ ὁμαλοῦ χηρύττει περὶ αὐτοῦ: « θεὺς, ἸἼσχν- 
(^c, Ἑξουσιαστής.ι Τοῖς ἁγίοις Gà τούτοις, οἷς σὺν 


norum omuium largitore, et judice aimul , ac re-- 
demptore unigenito Filio Verbo nullum e colo do- 
num exstitit, nee ullo unquam tempore ullum crea- 
turarum genus a malis sine ipso ereptum fuit (9), 
aut divine providentia beneficia consecutum est, Ne 
illud quidem eos lateret , quod ipsius judicio nemo 
obnoxius non est , sed conveniens singuli judicium 
subibimus, bepigue, et si quid majus dici potest, 
aut cogitari, aut noa cogitari, ab eo faciendum, a Quo 
euam hona initio retulimus beneplacito Patris et 
consensione Spiritus saneti. Quomodo enim non ini- 
quissimus maximeque impius haberi posset qui 
diceret, aut omnino suspicaretur, eum creavisse 
quidem, et leges tulisse, sed non providissc ? cum 


B tamen istud roajus sit nobisque utilius, quam 


creatio : sed prater illa omnia, qua pro nobis in 
hoc s:zeculo fecit , judicaturum etiam esse eos qui 
ab altero bona acceperint, eaque ob propriam in- 
sipientiam et ignaviam amiserint ? Aut quomodo 
posset absurdum non videri, si quis in ea esaet 
opinione, £99 ut ipse quidem Filius nos propria 
praeditos potestate fecerit, sicut smpius dictum est, 
ipse vero illud non babuerit , quod aliis juxis men- 
suram nature illorum, et quatenus conveniens ost, 
tribuit ? Ipsi ergo etiam haretici, quorum doctrina 
a veritate aliena est, vident sque ac nos, dum 
aliquid dicere volunt , quod nostris dogmatibus ad- 
versetur, se id facere omnino non posse. Nam ia- 
toleraudze atque effreni eorum nequitiz resistunt , 


&pz xal χάριτι πανταχοῦ τῶν λόγων ἐπανθοῦσιν αἱ C ac vicissim Salvatoris qui omnibus in. comuune 
θεολογίαι, ἐφεπόμονοί πως ἓν τῷ µέρει τούτῳ xal — howipibus gaudium comparavit, testimonium per- 
οἱ ἔξω, πρόσφορα περὶ τοῦ Δημιουργοῦ xal παµθα- — bibeut preter eos, qui codumemorati jam sunt, 
σιλέως ὑμνήχασιν. Ἔφασαν γάρ; alii etiam fide digni , et constantia moribusque spe- 
ctati viri, iique non bomines simpliciter, sed prophete. Zacharias enim cum de preteritis, wm de 
futuris seorsum loquens clamat : « Sit quid (10) est bonum, ipsius est; ei si quid preclarum , ab eo 
erit. » [saias vero zque perspicue de ipso bee praedicat: « Deus (11), Fontis, propria potestate prs- 
ditus, Dommator, » Hosce porro sanctos, quorum libri pezclarís de Filii divinitate testimoniis quasi 
floribus ubique (12) cum venustate et gratia exormantar, secmti quodammode hac im psrte gunt 
etiam profani vates, et quzdam nun inutilia de Creatore e universorum rege cecinerunt, que 


suut hujusmodi : 
Πάντα γὰρ ἀνθρώποισι 8605 πάει ἁγ.αὰ δῶρα: 
Elv' ἀγαθόν τι πέφυκε καὶ ὅ Ίδιον, εἴτε φέριστον, 


Elcs ἑραστὸν, πᾶσι θεοῦ xaJà δῶρα τέτυκται. 


Καὶ πάλιν» 


Κάρτος ἀμετρήτοιο Θεοῦ καὶ ἀπείριτος à Axdi 
ἀάντων μὲν χρατέρι, πάμτεσσι δὲ μοῦκος e 
08t. 


ΚΕΦ. Ke. 
Καὶ iv τῷ Ματθαίῳ αἰτούσῃ, qnot, τῇ χαλλί- 
παιδι μητρὶ τῶν υἱῶν Ζεθεδαίου, ὥστε ἑχατέρωθεν 
αὐτοῦ, ἐκ δεξιῶν xal ἐξ εὐωνύμων, συνθώχους αὖ- 


' . τοῦ γενέσθαι ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ τῶν οὐρανῶν τοὺς 


(9) Ereptum (uit. Colex, Ἠφίθη. Videtur Ίερεν» 
dum ἠφείθη. 

(10) Si quid. Zach. 1x, 17. Vide not. 27, pag. 351. 

11) Deus. isa. ix, 6. 

t3) Ubique. la Gr::co, πανταχοῦ τῶν λόγων, id 
est, «ubique librorum,» aut «sermonum. » Quo 


Omnia enim homines o Deo habent praeclara dona , 
Sire bonum aliquid fuerit ipsis, ac beetum, sice 
[ quid (15) eptimum , 
Sive quid amabile, omnes a Deo preclara hec 
[ dona hábent.... 
Et rursus : 


Potentia immensi Del. et infinitus vigor. 
Et omnia tenet , et omnibus solus ipse imperat 


CAP. XXIX. 

Apud Mattheum quoque , inquiunt, peténti pul- 
cehrorum Zebedsmi filiornm matri, ut ex utroque 
Christi latere a dextris et. a sinistris in ecelesti ejus 
regno duo ejusdem mulieris fii, qui erant apo- 


modo Latine dieimus : «nbique terrarum. » Quem 
hellenisipum imitatus Augustinus lib. in contra 
Faustum, cap. 27, ait : « Ubique illorum librorum... 
ubique illarum Scripturarum. » 

(13) Sive quid. Legendum fortasse [αἱ e lego], 
εἴτε pro εἶ τε, 





941 


DIDYMI ALEXANDRINI 


948 


stoli, considerent (14), ita respondit (15): « Non A δύο αὐτῆς υἱοὺς, ἁποστόλους ὄντας, απεχρίθη’ « Οὐκ 


est meum dare, sed quibus paratum est a Patre 
A23 meo. » Sed ne hoc quidem vllo modo ejus 
decus (16) imminuit ; nec enim semper contingit, 
ut qualis est nuda vocabulorum positio , tales etiam 
sint res ipse: sed aliquando sententiam perficit 
ipsa veritas , ea supplendo, quz non dicuntur. Ita 
ergo locutus est Christus, quia servilem gerebat for- 
mam ; aut potius quia invisos Deo ostendere illos 
' voluit , qui prin; sedis honorem spreta graduum 
et squitatis ratione appetunt ; aut etiam quia mu- 
lier isthz:ec animo clam efferebatur ob filiorum prz- 
stantiam ac pulchritudinem , quos cum apostolici 
primatus, tum divinz consessionis dignos esse 
existimabat : nec enim eum latebant secreta cor- 
dium , juxta id quod Joannes ait : « Ipse vero (17) 
jesus non credebat eis (18) , quia ipse cognoscebat 
omnes , et opus ei non erat (19), ut quis testimo- 
nium perhiberet de homine : ipse enim cognosce- 
bat , quid esset in homine. » Jam vero audi ea que 
sequuntur, meque in ejus loci interpretatione de- 
ceptum non esse tibi persuadeas. Statim enim sub- 
jungit Matthzus, « Cum irati essent (20) » duode- 
cm (21) « ob duos hosce fratres , » dixisse Domi- 
num : «Iu vobis (22) quicunque voluerit magnus 
esse , erit (25) vester minister, et quicunque volue- 
rit esse primus, erit (24) vester servus. » Quomodo 
autem apud Lucam (25) quoque primae sedis ac primi 
accubitus honorem de industria quisitum impediat, 
audivimus. Nec enim erat justi Dei, qui prmia 
in futura vita cuilibet juxta uniuscujusque actiones 
praeparat , largiri cuiquam quod injuste et arrogan- 
ter petebatur, et primos in secundis sedibus col- 
locare (26) , et apostolos contristare , qui constan- 
ter ei fideles fuerant, neque principatum optave- 
rant, et uba cum ipsis patres etiam nostros (27) 
eontristare, qui ei antea. placuerant, et ob virtu- 
tem admirandi fuerant , quibuscum fedus inierat , 
οἱ quibus primas ex utroque ejus latere sedes antea 
promissas fuisse omnino verisimile est, in quorum 
etiam sinubus hi , de quibus est sermo , requieturi 
erant (28) ; insuper vero etiam Moysem contri- 
stare. &9A Quandoquidem ipse est cum rei a mu- 
liere pete, tum totius judicii Dominus, et ipse 


ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ otc ἠτοίμασται ὑπὸ τοῦ Πα- 
τρός µου.» Καὶ τοῦτο δὲ οὐδὲν αὑτοῦ χαταδάλλει 
τὸ γέρας. O0 γὰρ ἀεὶ, ὡς µόνη ἡ τῶν ῥημάτων 
ἔχει αύνταξις, οὕτω χαὶ τὰ πράγµατα" ἀλλ ἕστιν 
bre ἁπαρτίζει τὴν [206 a]. διάνοιαν χαὶ πρὸς τὰ μὴ 
λεγόμενα ἡ ἀλήθεια. Ἐβῤῥήθη οὖν οὕτω διὰ τὸν 
δουλιχὴν μορφὴν, ἢ μᾶλλον διὰ τὸ συστῆναι θεομεσεῖς 
τὰς uh χατὰ βαθμὸν xdi χατὰ λόγον εἱσπροεδρίας, 
7| xaX διὰ τὸ ἐχείνην οἵησιν ἐσχηχέναι εὐπαιδίας, xal 
τοῦ ἀξίους εἶναι τοὺς παΐδας αὐτῆης τῆς τε ἄποστο- 
Aug πρωτείας xat τῆς θεϊχῆς συγχαθεδρίας- οὖχ 
ἐλάνθανεν γὰρ αὐτὺν τὰ ἐγχάρδια, ὡς Ἰωάννης λέ. 
τει’ ελὐτὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς οὐχ ἑπίστευεν αὐτοῖς, Fri 
τὸ αὑτὸν γινώσχειν πάντας, xat μὴ χρείαν ἔχειν ἵνα 


Βτις µαρτυρήση περὶ τοῦ ἀνθρώπου" αὐτὸς γὰρ ἐγί- 


νωσχε, τί ἣν &v τῷ ἀνθρώπῳ. » "Axouc δὴ οὖν τῶν 
ἕξης, χαὶ πείθου, ὡς οὖκ ἑσφάλη pot τὸ νόηµα. Εὐθὺς 
γὰρ ἔχει, ὅτι, « ᾽Αγανακτησάντων » τῶν δώδεχα « περὶ 
τῶν δύο τούτων ἁδελφῶν, » εἶπεν ὁ Δεσπότης * « Ἑν 
ὑμῖν ὃς ἐὰν θέλῃ μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διᾶχο- 
voc* καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ εἶναι πρῶτος, ἔσται ὑμῶν δοῖ- 
λος.» "Orto; δὲ χαὶ ἐν τῷ Λουχᾷ χωλύει τὰς EG Em 
λογῆς πρωτοχαθεδρίας xal πρωτοχλισίας, Ἰχούσα- 
μεν. Καὶ γὰρ οὐχ ἣν τοῦ διχαίου θεοῦ, τοῦ ἐτοιμά- 
ζοντος χατὰ τὴν ἑχάστου πολιτείαν τὰ μέλλοντα, 
παρασχεῖν τινι uh διχαίαν, f) αὐχηματικὴν αἴτησιν. 
xai τάξαι τοὺς πρώτους ἓν ὑστέροις, xaX παραλυπῖ- 
σαι τοὺς τὴν τάξιν μὴ λιπόντας, μηδ' ἀρχῆς ἐφιεμέ- 
νους ἀποστόλους, καὶ σὺν αὐτοῖς τοὺς προαρέσαντας 
αὑτῷ, xai ἐπ' ἀρετῇ θαυμασθέντας προπάτορας 
ἡμῶν, οἷς συνέθετο, xai olg πᾶν ὃστιν εἰχὸς «kv 
ἑχατέρωθεν αὐτοῦ προεδρίαν [906 b] προῦποσχέσθα:, 
ὧν xal εἰς τοὺς κόλπους οὗτοι, περὶ ὧν ὁ λόγος, κατ- 
αναπαύεσθαι ἔμελλον ΄ πρὸς τούτοις δὲ καὶ Μωῦσέα” 
ἐπείτοι χαὶ αὐτός ἐστιν ὁ xal τοῦ αἰτηθέντος πρά- 
Υµατος χαὶ τῆς χρίσεως πάσης Κύριος, xal ὁ προορί- 
σας τοῖς ἀποστόλοις τοὺς θρόνους, βασιλιχκώτατα 
προαγαγόµενος αὐτοὺς xaX ἐπαγγειλάμενος: ε "Y uis 
καθεσθῄήσεσθε ἐπὶ δώδεχα θρόνων, χρίνοντες τὰς δώ- 
δεχα φυλὰς τοῦ Ἱσραήλ.» "Opov γοῦν ἕνα οὐκ ἀντί- 
λεχτον τοῦ μὴ μεγάλα αὐχεῖν τινα xal ἑαυτῷ ἀποδι- 
δόναι τιθεὶς φάσχει' c Ἐὰν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἆμαυ 
τοῦ, ἡ μαρτυρία µου οὐδέν ἐστιν * ἀλλ᾽ ἔστιν 6 µαρ- 


apostolis sedes prasstituit, eosque ut summo impe- D τυρῶν περὶ ἐμοῦ,» ὁ λέγων, qnot, Hazfp* εΟὗτός 


14) Considerent. Codex, συνθόχους pro συνθώκους. 

15) Non est. Matth. xx, 25. 

El Decus. Codex, γῆρας. Lego Ὑέρας. 

V1) Ipse vero. Joan. 11, 24, 925. 

48) Non credebat eis. Graeca ac Latina. Biblia 
habent : « non credebat semetipsum eis. » 

(19) Et opus ei uon erat. Grxca editio eodem 
plane sensu : xal ὅτι οὗ χρείαν εἶχεν. 

90) ]rati essent. Mauh. xx, 24. ' 

21) Daodecim. Legendum δέκα, id est, «decem.» 

32) In vobis. Matb. xx, 26, 27 

93) Erit. Graca editio, ἔστω, id est, « sit. » 

24) Erit. Greca editio, ut autea, Eco. Vulgatus 
interpres legit ut Didymus. 

(35) Apud Lucam. Cap. xiv, vers. 7. 

(26) Collocare. Codex, µεταξύ. Lego τάξαι, aut 
αυντάξαι, aut quid simile. 

(237) Patres. etiam nostros, Abrahamum scilicet 


tissimum, aliosque hujusmodi patriarchas Veteris 

estamenti. 

(38) Requieinri erant, 1n. sinu Abrahami cztero- 
rumque patriarcharum requieturos fuisse post obi- 
tum Jacobuin. 86 Joannem ait Didymus. Simili modo 
in enarratione in Epist. 1 Petr., cap. y ad vers. 11 
ac 12 inquit : « Omnes utique qui secundum Cbri- 
stum finiuntur, in ejus (nempe Abrahami) sinum 

roficiscuntur. » Inde tamen inferri nequit, ipsum 
In ea fuisse opinione uL censeret, sanctos nulla pur- 
gatione indigentes intuitiva ac benefica visione Dei 
non frui ante extremum judicii diem; sive hac 
fruerentur patriarche ante Christi adventure, ut 
contendit doctus vir Joannes Cadonicus, sive ea 
non íruerentur. Lege, siplacet, quz» de hujusmodi lo- 
cutione scribit Muratorius in libro De paradiso, ac 
Gallerinii, cap. 10 Dissertationis n. in S. Zenupis 

pera, 


949 DE TRINITATE LIBÉR TERTIUS. 950 
ἐστιν ὁ Υἱός pov. » "Ότι δ' οὕτως διὰ µένην τὴν προ- A rio. preditus provexit, atque hzc ipsis pollieitus 
λεχθεῖσαν αἰτίαν εἱρῆσθαι, αὐτὸς πάλιν πιστοῦται, — est : « Vos sedebitis (29) in duodecim sedibus, judi- 
qácxuv* «Kày ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, dj µαρ- — cantes duodecim tribus Issael. » Unam: ergo regue 
τυρία µου ἁληθής ἐστιν» xal πἀλιν εδὐτὰ τὰ — lam siatueuns, eamque indubitatam , ut nemo scilicet 
ἔργα μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ, καὶ Μωῦσῆς μαρτυρεῖ sese efferat jactletque, mec sibimetipsi, sed οἱ 
περὶ ἐμοῦ.» bona omuia attribuat, inquit : « Si ego (30) testi- 
monium perhibeo de me ipso , testimonium meum nihil est (51) : sed est qui testimonium perhibet de 
me : » nempe Pater qui ait: «Πίο est (52) Filius meus. » Quod sutem duntaxat propter predictam 
causam hac dixerit (55) , ipsemet rursus confirmat inquiens : « Et si ego (24) testimonium  perhibee db 
me ipso, testimonium meum verum est. » Et rursus: « lpsa (35) opera testimonium perhibent de 


me , et Moses (36) testimonium perhibet de me. » 
ΚΕΦ. Λ’. 

Τοιοῦτον ἔχει νόηµα χαὶ τὸ ἐν τῷ Λουχᾷ παρὰ 
«οῦ Σωτῆρος εἱρημένον. εΠάτερ, εἰς χεῖράς σου 
ταραθήσοµαι τὸ πνεῦμά pou.» Διὰ τοῦ οἰχείου προσ- 
ώπου τὴν εἰς αὐτὸν τῇ πίστει ζωοποιουμένην &v- 
θρωπότητα παρατίθεται, Άντινα µέλη αὐτοῦ καλέσαι 
κατηξίωσεν' ἡ τάχα διδάσχει πάντας, τοῦτο μὲν 
εἰδέναι, ὡς ἐπλανήθη xal kv τούτῳ "Άρειος, ἄφυχον 
αὑτὸν kv τῇ οἰχονομίᾳ οἱηθείς; τοῦτο δὲ, kv ταῖς 
ὑστέραις ἀναπνοαῖς προσευχοµένους τῇ (207 a] 
αὐτῇ χεχρῆσθαι φωνῇ, εὐγνωμόνως ὁμολογοῦντας, 
ὧς παρὰ τοῦ θεοῦ ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων fj Ὀπαρξίς 
ἐστιν, xal εἰς αὐτὸν πάλιν fj ἀνάλυσις. Νόμος οὖν ἣν 
ςὸ γινόµενον. 


ΚΕΦ. ΛΑ’. 
O0 μέχρι δὲ τοῦ Μονογενοῦς, ἀλλὰ xal ἕως το 
ἁγίου Πνεύματος ἐπεχτείνουσι τὸ αἱρετικὸν δυσσέδη- 


pa. Καὶ yàp ob µόνῃ τῇ προχειµένῃ τοῦ Σωτῆρος 


CAP. XXX. 

Eodem modo intelligendum est quod in Luca a 
Salvatore dictum fuit : « Pater (57) , in manus tuas 
trádam spiritum meum. » Nimirum per proprium 
personam tradit humanitatem, quz per fldem in 
ipsum vivificata est, quamque membra (38) sua 
vocare dignatus est. Aut fortasse omnes: homines 
docet, dum ita loquitur, ut primum quidem norint 
errasse hac etiam in re Arium , qui eum in Incar- 
natione inanimatum fuisse putavit; deinde vero, 
ut in ultimis respirationibus eadem uterentur for- 
niula (59) orantes, et grato animo illud confitentes, 
quod nostra bominum exsistentja a Deo est, et in 
ipso rursus noeira erit resolutio (40). Lex ergo érat 
quod tunc flebat. 

A95 CAP. XXXI. 

Neque vero suis in Unigenitum blasphemiis con- 
tenti sunt, sed in Spiritum sanctum quoque fertur 
hzeretica impietas : nam non solum Salvatoris ver- 


φωνῇ, τῇ’ « Ἐγὼ ἀφ' ἑαυτοῦ οὐκ ἑλάλησα » » xoi, ( bis jam allatis : « Ego a me ipso (41) locutus non 


« Τὸ ἅγιον Πνεῦμα àq* ἑαυτοῦ οὗ λαλήσει’ » xa τῇ 
Παύλου, τῇ ἐχούσῃ΄ « Μόνῳ cogi 8sip* » ἔτι δὲ καὶ 
ταῖς Gat; ταῖς φεροµέναις ἓν τῷ Περὶ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος λόγῳ, ἀθετικῶς, ei; τὸ σμιχρύνειν τὴν 
ἀπειρομεγέθη καὶ σεπτὴν αὐτοῦ φύσιν, χέχρηνται * 
ἀλλὰ xal τῇ προφητείᾳ ᾽Αμὼς, ὡσανεὶ παραδηλούσῃ 


(29) Vos sedebitis. Matth. xix, 28. Grzca editio 
eo:lem sensu : Καθίσεσθς xal ὑμεῖς Evi δώδεχα θρό- 
νους. el reliqua ut hic. 

50) Si ego. Joan. v, 31, 59. 
51) Nihil est. Graeca editio : οὐχ ἔστιν ἀληθής * 
Άλλος kosxlv, etc. 

(352) Hic est. Matth. iii, 17. 

(55) Dixerit. Codex , εἰρῆσθαι. Videtur legen- 
dum εἴρηται. 

) Et si ego. Josn. vini, 44. 

(35) Ipsa. Joan. v, 56. 

) Et Moses test. p. de me. Non leguntur bxc in 
citato loco. lespicit fortasse vers. 59 ejusdem capi: 


t s. 

(37) Pater. Luc. xxin, 46. 

(58) Membra. ] Cor. vi, 15. 

(59) Formula. Christianis ea qnoque zlate in 
more positum fuisse indicat, ut morituri verba illa 
prouuntiarent : «In manus tuas, Domine, » et reli- 

ua. Ac revera Gregorius Nazianzenus oratione xx 

e Basilio hzc scribit : «Atque ipse post extrema 
hzc verba, In manus (uas commendo apiriium 
eum, inter angelos a quibus abducebatur, ani- 
mam exhalavit. » 

(40) Resolutio. Grace : xot εἰς αὐτὸν πάλιν fj ἀνά- 
λυσις. Qu: nisi 3b eo dicerentur, cnjus (ides hac 
in re suspeeta non est, exsecrabilem illum panthe- 
ismum redolere viderentur, quem infamis philoso- 


1 


sum ; » ei: « Spiritus (42) sanetus a seipso non 
loquetur ; » et Pauli capitulo: e Soli (45) sapienti 
Deo; » ac insuper aliis etiam oraculis, quz affe- 
runtur in λόγῳ De Spiritu sancto. (44) , perperam 
ad deprimendam illius infinitam et venerandam 
naturam usi sunt : verum etiam prophete Amos (45) 


phus Spinosa ab inferis excitavit. At theologus no- 
ster non hasce ineplientium, aut potius insanien- 
tium nugas spectabat; sed «resolutionis » nomine 
nihil aliud intelligit, quam quod Paulus-in Epist. ll ad 
Tim. 1v, 6, nihilque aliud volebat, quam quod divi» 
nus ille scriptor qui ait : «Et Spiritus redeat ad 
Dominum qui fecit illum.» E 

(4t) Ego a me ipso. Joan. xit, 49. Graeca editio 
habet ἐξ ἐμαυτοῦ. Codex vero Passioneianus ita : 
àq' ἑαυτοῦ * quod solecum est. Sed librarii osci- 
tantie tribuendum est erratum : Didymus enim 
segm. 46 b, et 184 a dictavit ἀπ᾿ ἐμαυτοῦ. 

42) Spiritus. Joan. xvi, 43. | 

(43) Soli, Rom. xvi, 37 et I Tim. 1, 17. Juxta 
Gracam editionem : Latina enim earet bic voce, 
« sapienti. » 

(£M) Aliis... qug afferuntur in. λόχφ De Spiritu 
sancto. Ut appareat Didymi librum JDe Spiritu 
sancto, quem Hieronymus Laüne vertit, hic posse 
jwelligi, alios hosce Scriptura. textus indicare 
cogor, quos, cum ab hzreticis objicerentur, ipse 
ibi explicat. Sunt ergo hi potissimum, num. 15 : 
« Omnia per ipsum facta 8uut ; » num. 26 : «Qui a 
Patre egreditur; » nuin. 27: «Alium Paracletum 
dabit vobis; » et : «Spiritus interpellat pro nobis; » 
num. 96 : « Non enim loquetur a semetipso; » num. 
98 : « De meo accipiet; ». et alii quos omitto, 

(45) Amos, Prophete Amos verba attulit etiain , 


DIDYMI ALEXANDRINI 


952 


testimonio abutuntur, quasi sanctum Dei Spiritum A χτίσµα εἶναι τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ, χαΐτοι τὸ 


eresturam esse significet : cum tamen hujusmodi 
significationem neque hac in parte, nec in alia ba- 
beat ullo modo. Hc autem sunt prophet:e. verba : 
« Subverti (46) vos, sicut subvertit. Deus Sodomam 
et Gomorrham, et facti. estis quasi titio extractus 
εκ igue : et ne sic quidem conversi estis ad 
me, dicit Dominus. Quapropter sic faeiam tibi, 
o lsrael : verumtamen quia sic faciam tibi, prepara 
te ad invocandum Deum tuum, o Israel. Quia ecce 
firmans (47) tonitruum, et creans spiritum, et an- 
nuntíans inter homines Christum suum, faciens 
diluculum et nebulam, ei ascendens super οκοε]- 
$3 (48) terrz : Dominus Deus omnipotens nomen 
ipsi. » Cum ergo tres per se perfectae hypostases hic 
commemorentur, upa qua ait, « Sobverti ; » altera 
de qua ipsa dieit, « Sicut subvertit Deus ; » aliaubi 
legitur, « Christum suum (49);» £98 apte et cou- 
«inne dicia bac esse intelligimus non ex persona (50) 
Patris aut (54) de sancto ejus Spiritu, sed ex per- 
sona ipsius Spiritus sancti, qui loquitur etiam de 
vento, id est de spiritu illo, qui tonitruum, quod 
in hominum auribus insonat, comitari solet. Quam 
5b rem in verbis, qus sequuntur , diluculumac ne- 
sulam (52) commemorat. Quomodo enim potest Pa- 
.er esse ille qui dixit : « Annuntians inter homines 
--hristum suum, » non vero, Christum meum ; sicut 
.M CXXXI psalmo dixit, « Paravi lucernam Christo 
$ae0 ? » aut qui ait, « Noraen ipsi, » cum dicere debe- 
yet, nomen mihi ? Quodsi Patrem ibi sic loqui con- 
«ederemus, illud etiam inde sequeretur, ut Spiritus 
sanctus declararetur Deus omnipotens. Sed ne illud 
quidem dici potest, verba ista esse prophetos ipaius 
logsentis de Patre; alioquin ex ejusdem prophete 
persona dicta esgent etiam haee verba: « Subverti 
vos, sicut subverüi Deus, » At vero bomo nop recto 
dicitur subvertere, sicut subvertit Deus. Ac preseter- 
ea proprium prophete non est, et arroganter ai- 
mul loquatur et blaspheme. Cum autem dícat pro- 
pbeta, « Creans spiritum, » seu, qui creo spiritum, 


atque explicavit in libro De Spiritu sancto, num. 
44 et 15. Sed hic ea accuratius interpretatur aliqua 
ex parte, brevius tamen illa attingens quz fusius 
ibi exposuerat. 

(M). Subverti. Amos iv, 14-13. Complatensis 
editio nonnullas hic habet parvi momenti varietates 
jus omitto. Sed Francofurtensis editio cousentit 


e. 

(4T) Quia ecca firmans. ια legitur etiam in edi- 
tione Francofurtensi, qua tamen addit vocem, ἐγώ. 
Complutensis habet : Διότι Κύριος el στερεῶν, id 
est «quia Dominus es firmans. » Didymus porro 
queritur segm. 114 a, quod ex Amosi loco vocem 
« ego » abraserint bzretici. Eam tamen hic omittit 
ipsemet : sed illam non omisit in lib. De Spiritu 
sancto num. 414, 15 et 59. 

(48) Excelsa. Grzca editio, Όψη, id est. « altitudi- 
nes. » Didymus eodem sensu: ul id est 
« excelsa: » quo modo iegitur et in lib. De Spiritu 
sancto num. 14. 

(49) Christum suum. Jacobus Basnagius tom. l 
Ant. Lectt. Canisii pag. 202 «errasse» inquit 
interpretes, ac ipsos etiam Septuaginta, quod ver- 


werint, «Christum suum, » cum de «meditaüone»- 


σύνολον οὐδεμίαν ἔμφασιν τοιαύτην περὶ αὐτοῦ, οὗτε 
ἐν τῷ μέρει τούτῳ, οὔτε kv. ἄλλῳ, ποιούσῃ. Ἔχει & 
ὧδε- « Κατέστρεφα ὑμᾶς, χαθὼς χατέστρεφεν ὁ θεὺς 
Σόδοµα καὶ Γόµοῤῥα, xai ἐγένεσθε ὡς δαλὸς ἔξεσπα- 
σµένος Ex πυρός" xal οὐδ' οὕτως ἐπεστρέφατε πρὸς 
μὲ, λέχει Κύριος. Διὰ τοῦτο οὕτως ποιῄσω Get, 
'lopafj * πλὴν ὅτι οὕτως ποιῄσω σοι, ἑτοιμάζου τοῦ 
ἐπιχαλεῖσθαι τὸν Θεόν σου, Ἱσραήλ. Διότι ἰδοὺ στε- 
ρεῶν βροντὴν, xal κτίζων πνεῦμα, xat ἁπαγγέλλων 
εἰς ἀνθρώπους τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, ὁ ποιῶν ὄρθρον 
καὶ ὁμίχλην, xal ἐπιδαίνων ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ τῆς Yn 
Κύριος ὁ Geb;  παντοχράτυρ ὄνομα αὐτῷ.» Τῶν τριῶν 
[307 b] τοίνυν αὐτοτελῶν ὑποστάσεων μνημονευομέ- 
νων, μιᾶς λεγούσης, « Κατέστρεφα ^» ἑτέρας, περὶ ἃς 
λέχει’ € Καθὼς χατέστρεψεν ὁ θεός’ » ἄλλης ἔνθα 
ὄχει τὸν Χριστὰν αὐτοῦ; εὐθέτως xai καταλλήλως εὖ- 
ῥίαχεται d φωνὴ εἰρημένη, οὐχ ἓχ προσώπου τοῦ 
Πατρὸς, f) περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος αὐτοῦ. ἀἁλλ᾽ ἀπὸ 
εοῦ ἁγίου Πνεύματος, τοῦ xai λαλῄσαντος περὶ τοῦ 
ἀνεμιαίου ππεύματος, τοῦ τῇ βροντῃ τῇ ἀνθρώποις 
ἑνηχουμένῃ παρακολουθεῖν πεφυχότος. Ab ἐπάγων 
μνημονεύει ὄρθρου, ὀμέχλης. Πῶς γὰρ ὁ Hachp εἶχεν 
εἰπεῖν, $ τὸ, « ᾽Απαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν Χρ:- 
στὸν αὐτοῦ" » χαὶ οὐχὶ, τὸν Χριστόν µου,.ὡς Ev plat 
ψαλμῷ ἔφη « Ἡτρίμασα λύχνον τῷ Χριστῷ µου: » 
$3, « Τὸ ὄνομα αὐτῷ, » δέον Φάναι, ὄνομά pov; Ei 
δὲ δὴ χαὶ δοθείη αὐτοῦ εἶναι ἡ φωνῇ, τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἀναφαίνεται θεὸὺς παντοχράτωρ. Οὔτε δὲ τῷ 
προφήτῃ, λέγοντι περὶ τοῦ Πατρὸς, αὕτη ἁρμόζει ἡ 
φωνη’ εὑρεθήσεται γὰρ ἐκ προσώπου αὐτοῦ b, 
« Κατέστροφα ὑμᾶς, χαθὼς χατέστρεφεν 6 θεός, » 
λέξις’ οὗ χαταστρέφει δὲ ἄνθρωπος, καθὸις 6 θεός ' 
οὐδὲ ἴδιον προφήτου φθέγξασθαι χαυχηματιχῶς ἅμα 
καὶ βλασφήµμως. Καὶ τὸ Ἔχειν δὲ, « Κτίζων Πνεν- 
μα, » οὐχὶ δὲ, χτίσας Πνεῦμα, xav τὸ τετάχθαι Ev 
πρώτοις τὴν βροντὴν στερεοῦσθαι, ἓν δευτέροις δὲ τὸ 
πνεῦμα κτίζεαθαι, ἔτι δὲ χαὶ «b ἄνευ τοῦ ἄρθρου xal 
400, Αγίου, φιλῶς προφητεύεσθαι, « Κτίτων πνςῦ- 


Dei loquatur propheta, non de Christo Dei; utitur 
enim voce TTD. AL quis tam vecors esse pote-t, ut 
existimet LÀX Intt. legisse ΠΟ, dum verterent, 
« Chriatum suum »? Si quid ergo omnino reprehen- 
dere volebat Basnagius, ac suo illo verbo, « erra- 
verunt, » tam confidenter abuti, non LXX lnier- 
retes, meo quidem judicio, objurgare debuit, sed 
ibrarios, qui in eorum codicibus scripserant uon 
TO, sed id est, « Messiam suuin, » nempe 
Christum suum. » 
(50) Non ex persona, etc. Accuratius ista nune 
pertractans, atque alius repetens, quam in libro 
De Spiritu sancto num. 14, distinctius hic Joquitur. 
lbi enim dixisse contentus fuit : « Neque enim de 
Spiriti sancto propositus sermo prophete fuit, ut ex 
ipsa serie et contextu eloquii intelligitur. Siquidem 
Amos propheta (vox κε propheta » concinnius 
fortasse hic omittitur in nostro. codice) ex persona 
Dei, « Preparare, » inquit, « ad invocandum Deum 
tuum, » et reliqua. . 
(δι) Aut, Codex : Ἡ περὶ τοῦ ἁγίου. Lego f 


ro 1j. 
d (53; Ac nebulam. Codex : ὄρθρον, ὀμίχλης. Le» 
gendum videlur : ὄρθρου καὶ ὀμίχλης. 


253 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


951 


puax* » δείχνυσι διὰ πάντων τούτων, ὡς εἰς τὸ ἀέριον 6 A non vero, qui creavi (55) spiritum, et prius po- 


λόγος ἀποτείνεται. Enavitc γὰρ «b ἄνιον Πνεῦμα τοῦ 
€3200 δίχα τοῦ συνάπτεσθαι αὐτῷ τὸ, ἅγιον, ἢ eb, «οῦ 
6εοῦ. fj «b ἄρθρον, ἢ [208 a] τὴν μετοχὸν αὐτοῦ. ὡς 
Tivixa Ὑράφει’ «Πνεύμα Ἠλία. » καὶ, « Πνεύματι 
ατεριπατεῖτε. » « Ἑτίζων » δὲ εΠνεῦμα » εἶπε, διὰ «o 
E πειγένεσθαι τὸ ἀέριον, ὅταν xatpbc xaX), πρὸς τὸ λυ- 
σττελοῦν ταῖς χρείαις, δι Bc véyovev. Εἰώθαμεν 
γὰρ καὶ νῦν λέγειν. Ἐγένετο ἄνεμος πολύς" ἀλλ 
οὐὑχ ὡς υῦν χεισθεὶς, ἀλλ ὡς ἄρτι βίαιος ἐγερ- 
θείς. 


nat (54) tonitrui firmationem, deinde spiritus crea- 
tionem, ac practerea. &ine artículo. τό (55), et. sine 
voce, Sanctum, nude sic loquatur: 49" ατίζων 
πνεῦμα, jd est creans spiritum ; apparet ex bis 
omnibus, ad spiritum aerium pertinere quz dicit. 
Raro enim (56) sanctus Del Spiritus commemora- 
tur, quin addatur vox sanctus, aut vox Dei, aut 
articulus τό nomini πνεῦμα conjungatur, aut ejus- 
dem Spiritus participatio signilicetur ? ut cum scri- 
bitur : « Spiritus Eliz (57) ;» et: « Spiritu (58) am- 


bulsate. » ideo aotem dixit propheta, « creans spiritum, » quia exoritur (59) aerius spiritus, quando 
epportunitas, ac nostra utilitas id exposcit, ad ferendam in necessitatibus, propter quas factus est, 
oper. Consuevimus enim nunc quoque dicere: Factus est ventus multus: non quasi nunc creatus sit, 


sed quod vehemens nuper excitatus fuerit. 


Προφητιχῶς τοίνυν χαὶ ὑστερομέσως ἐλέχθη ἀπὸ B. Prophetice ergo, et verborum ordine aliquantu- 


τοῦ θεϊχοῦ Πνεύματος oütocí* « Κατέστρεφα ὑμᾶς, » 
τοῦτ) East, « τοὺς σχληροτραχήλους καὶ ἀπεριτμήτους 
τῇ χαρδίᾳ ε Ἰουδαίους, » καθὼς χατέστρεψεν ὁ Geb 
Zébopya xaX Τόμοῤῥα κτὰς ἑσχηχυίας, φησὶν, οἰχήῆτο- 
pas. ἁμοίως Ἰουδαίοις ἁμεςαμαλῶς βεδιωχότας. Τοΐνυν 
« ἑτοιμάζου τοῦ ἐπιχαλεῖσθαι «by θεόν σου, Ἱσραήλ. » 
ὃν, φησὶν, οὔπυ καὶ τήµερον ἑχδήλως ἐπιγνοὺς ἐφά- 
vüc- Έλεγε δὲ τὸν μονογενΏ Yiby ςοῦ Θεοῦ. « Διότι ὁ 


(53) Nom vero, qui creavi, Λ/Ποΐα, imo eadem 
diciaverat in lib. De Spiritu sancto. uum 15 : « Ego 
[rectius codex noster : ergo, ut totum locum per- 
pendenti patebit ] hoc quo4 dicitur, « Creo spiri- 
tum » zque orbitror positum , ao si diceretur, 
« Creans ventum. . .. » Bene autem quod in ipsa 
sententia non ait, « Qui creavi, » sed, « Qui creo 
Spiritum.» Si enim de subsiantialitate Spiritus 
sancti sermo esset, dixisset utiquo, « Qui ereavi : » 
neque enim semper eumdeuw oreat. à 

54) Et prius Ῥομαι. eic, Hanc rationem fusius 
exponit in lib. De Spiritu sancto num, 14. «Deus 
enim (ioquit) qui se spiritum condere fuerat prae- 
loentas ei facere; ei tonitruum dixit firmare [codex 
noster aliter, nempe : Deus enim qui se spiritum 
condere [κεταί preloculus, pariter affatus est et toni- 
truum, se firmare], et diluculum, et nebulas [cod. 
noster : nebulam | facere. » Lege reliqua. 

(55) Sine artieuslo τό. Wané quoque rationem 
eopiosius exornaverat in lib. De Spiritu sancto 
num. 15. « Neque enim frustra | ita editio Vero- 
nensis ] sine articulo, qui in Greco sermone singu- 
Jaritatís signiflcator est, nunc spiritus creatus dici- 
Wir; quoniam non est sanctus, cum pene semper 
Spiritus sanetus cum articulo nominetur, ut in 
Mio, » αὐτὸ *b Πνεῦμα, id est, «ipso Spiritus testi- 
monium perhibet spiritul nostro. » Et alibi : αὑτός 
ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν, id est, «ipse est qui viviflcat. » 
Et rersum, « Sic et que Dei sunt, nemo cognovit 
nisi «b Ἠνεῦμα,» id est, « Spiritus Bei: » τὸ γὰρ 
Hveopa, hoe est, «Spiritusenim scrutatur omnia, 
etiam alta Dei. » Et multa quie de Scripturis sacris 
ezcerpere possibile est. Placet autem hsec ipsa 
eoncinnius ex nostro codice exseribere : «Neque vero 
frustra sine articulo, qui in sermone Greco singu- 
laritatis significator est, nuuc «spiritus creatus » 
dieitur; quoniam non est sanctus; cum pene sem- 
per Spiritus sanctus cum articulo nominetur; ut 
in illo : « Aócb τὸ Ἠνεῦμα(ἰά est, «Ipse Spiritus ») 
testimonium perhibet spiritui nostro. » Et alibi : 
Τὸ Πνεῦμα (id est, « Spiritus») est qui vivificat. » 
E1 rursum : «Sic et qua Dei sunt, nemo cognovit, 
nisi *$ Ἠνεῦμα Θεοῦ ( id est, « Spiritus Dei ») : τὸ 
Πνεῦμα γάρ (hoc est, « Spiritus enjmn ») omnia scru- 


lum inverso (60) loquitur Amos ex persona divini 
Spiritus in hunc modum : « Subvertl. vos; » id est, 
« duros cervice (61) etincireumcisos corde»Judzos : 
« Sicut subvertit Deus Sodomam et Gomorrbam ; » 
quarum incolz, inquit, similiter ac Judzi, ita vixe- 
runt, ut nunquam resipuerint. [taque « prepara te 
ad invecandum Deum tuum, o Israel: » quem non- 
dum, inquit, usque ad hanc diem a te agnosci ma- 


tatur, eiiam alta. Dei. » Et multa qu» de sacris 
Libris ( aut Litteris : cedex enim habet liris) excer- 
pere possibile est, » 

(56) Raro enim, etc. Hunc locum accuratius hie 
traetat, quam fecerat in lib. De Spiritu sancto 


C nm. 15, ubi tamen aliqua habet hisce stmillima. 


t Quod sicubi raro, inquit, aine articulo nominatur 
Spiritus sanctus, sciendum est, cum additamento 
eum nominari significante magnificentiam ejus. Si- 
quidem dicltur aliquando et sine articulo, eum non 
ipse per se, sed partieipatio ejus ostenditur : ut 
puta, «Spiritus Elis, » οἱ e Spirit ambulate, » et 
quecunque his similia sunt.» ]ta etiam codex 
BOSter, nisi qo? pro « aliquando » habet « aliquo- 
tiea, » quod nihil refert : ac. voeulas « per se » 
omittit, In enarratione vero in Epist. 1 Joannis 
cap. iv, simili modo accipit verba illa, «Spiritus 
Elix, » nimirum de participatione Spiritus sancti. 
« Unus et idem Spiritus Dei, inquit, est Patri uni- 
cus et Filio : qui pluraliter nominatur, in diversis 
describitur, qui eo participantur ; quale est « Spiri- 
tus Elis, » et Spiritus uniuscujusque sanetorum : 
ita ut tanti Spiritus esse videantur, quanti sunt qui 
eo panticipantur. » 

(57) Spiritus Elie. IV Reg. t, 16 (seu 15). 
Ibi tamen legitur Ἠλίου, pro Ἠλία. 

58) Spiritu. Galat. v, 16. 

59) Quia exoritur, etc. In lib. De Spiritu sancto 
num. 14, 15 h»c babet 5 « Ut salutaris anra 
opportunis flatibus inspiret (codex noster hzvet 
spiret). » Et ραυ]ο post : « Deus quippe flatus hos, 
qui per aeris motum efficiuntur, dispositione/ sua 

uxit. » Et mox : « Nunc autem couosequenter de 
flatu dictum est, « Qui creof, » quia non semel 
senti facti sunt, sed in eo quod subsistunt, quotidie 
URL, » 

(60) Verborum ordine aliquantulum 
Grece, ὁστερομέσως” 


inverso. 
quam vocem Latinus sermo 
uno vocabulo reddere nequit. Tunc autem quis 
lequitur ὑστερομέάσως, quando id quod medium tn 
periodo ponitur, sic accipiendum est, quasi ponere- 
tur extremum. 

(61) Duros cervice, etc. Biblica locutio ex Act. vi), 


91, desuinpta. 


855 


DIDYMI ALEXANDRINI ας 


nifesto ostendisti. Designat autem propheta boc in A στερεῶν βροντὴν, xaX χτίζων πύεῦμα, xal ποιῶν ὃρ- 


loco unigenitum Filium Dei. « Quia (irmans (62) to- 
nitruum, et creans spiritum, et faciens diluculum 
et nebulam, et ascendens ad excelsa terre: Domi- 
nus Deus omnipotens, nomen ei : ecce annun- 
tians (65) inter homines 42$ Christum suum. » 
Quandonam (64) ergo, et quomodo annuntiavit eum? 
Quando dixit e culo: « Hic est Filius meus dile- 
cius, in quo bene complacui. » Multis vero in loeis 
unam ex tribus divinis hypostasibus de alia una 
aut duabus loqui constat, quod iu. primo Aóvo (65) 
pluribus sllatis Scriptura testimoniis atque inter- 
pretationibus demonstratum est. Λο reipsa et in (66) 
memorata Amosi prophetia, paulo ante objecta 
verba, id ipsum observare licet ; ait enim ; « Hzc 
dicit (67) Dominus : ln tribus impietatibus filiorum 
Juda, et in quatuor non aversabor eos, ut sanem 
eos (68) ; legem Domini et precepta ejus non ser- 
vaverunt, et seduxerunt eos inania quie fecerunt, 
que secuti sunt patres eorum post ipsa : οἱ emit- 
tam ignem super Judam, et devorat fundamenta 
Jerusalem. » Oportebat ergo ut, si non de vento, 
saltem de proprio eorum spiritu (69) prophetam 
loqui putarent haeretici, cujus spiritus crebro divioa 
oracula mentionem faciuut : ut cum Paulus Thessa- 
lonicensibus in prima Epistola scribit: « Ipse au- 
tem (70) Deus pacis sanctificet (71) vos perfectos ; 


(62) Firmans. Videtur hic accipere Didymus 


θρον xal ὀμίχλην, xat ἐπιθαίνων ἐπὶ τὰ ὑψηλὰ τῖς | 
γῆς Κύριας ὁ θεὸς ὁ παντοχράτωρ ὕνομα αὐτῷ - bon. — 
ἁπαγγέλλων εἰς ἀνθρώπους τὸν Χ ριστὸν αὐτοῦ. » Πότε | 
οὖν, xal πῶς ἀπήγγειλεν αὐτόν; Ὅτε ἔφησεν ὑνό- 
θεν’ εΟὗτός ἐστιν ὁ Υἱός µου ὁ ἀγαπητὺς, v ᾧ εὐδόχη- 
ca. » Πολλαχοῦ δὲ µία ἐκ τῶν τριῶν θείων ὑποστά- ' 
σεων περὶ τῆς ἄλλης μιᾶς ἡ τῶν δύο λέγουσα φαί- 
νεται, χαθὰ ἓν τῷ πρώτῳ λόγῳ πλείοσιν ἀποδείξεσι 
τὸ περὶ τούτου χεφάλαιον ἡρμηνεύθη. ΑἉμέλει καὶ 
τῆς µνηµονευθείσης τοῦ ᾽Αμὼς προφητείας μιχρῷ 
πρόσθεν τοῦτο εὑρίσχεται' φησὶν γάρ’ « Τάδε λέγει 
Κύριος. Ἐπὶ ταῖς τρισὶν ἀσεθείαις υἱῶν Ἰούδα xai 
ἐπὶ ταῖς τέτταρσιν [208 b] οὐχ ἀποστραφήσομαι αὖ- 
τοὺς, ἕνεχα τοῦ ἰάσασθαι αὐτούς. Τὸν νόμον Κυρίου 


D xai τὰ προστάγµατα αὐτοῦ οὐχ ἐφύλαξαν * xaX ἑπλά- 


γησεν αὐτοὺς τὰ μάταια, ἃ ἑποίησαν, οἷς ἐξηχολούθη- 
σαν ol πατέρες αὐτῶν ὀπίσω αὑτῶν ' χαὶ ἑξαποστελῶ 
πὂρ ἐπὶ Ἰούδαν, xal χαταφάχεται τὰ θεμέλια Ἱς- 
ρουσαλήμ. » Δέον τοίνυν, εἰ μὴ περὶ τοῦ ἀνεμίου, 
περὶ ouv τοῦ ἰδίου αὐτῶν πνεύματος νοµίζειν διαλέ- 
γεσθαι τὴν προφητείαν, οὗ πολλάχις τὰ λόγια µνη- 
μονεύει * ὡς ὅταν Παῦλος Θεσσαλονιχεῦσιν ἓν ci 
πρώτῃ Ἐπιστολῇ γράφει’ « Λὐτὺς δὲ ὁ θεὸς τῆς εἰ- 
ρῆνης ἁγιάσῃ ὑμᾶς ὁλοτελεῖς xal ὀλόχληρον ὑμᾶν 
τὸ πνεῦμα, xat dj duyh. xat τὸ σῶμα ἄμεμπτον, tv 
τῇ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τηρτ- 


(660) Et in, etc. Codex, καὶ τῆς, ete. Lego καὶ 


voces, ὁ στερεῶν, χτίζων, ποιῶν, ἀναθαίνων, ut C ἐπὶ τῆς η ονευθείσης. 


waleant, «qui lirmat, qui creat, qui facit, qui 
ascendit, » non. vero, «qui firmo, qui creo, qui 
favio, qui ascendo. » Quod mirum sane est in Di- 
dymo, qui superius segm. 114 a hzreticos objur- 
pavit, quod vocem « ego » hic non legerent. 

(65) Ecce annuntians. En illud quod ὑστερομέσως 
dicium fuisse aflirmavit paulo ante: extrema itaque 
hie ponit Didymus qua media Àmos posuerat. Id 
ipsum vero, quamvis minus distincte atque expli- 
rale, indicaverat in libro De Spiritu sancto num. 
45, ubi edita exemplaria hzc habent : « Et ad hoc 
respondendum est, quia quidam hzretici alium 
extra creatorem Dominum Patrem Salvatoris men- 
tiuntur, boc impiissime przedicantes : non acelera- 
tam eorum suspicionem providentes a Deo percuti, 
dicente : Ego formans tonitruum, et creaus spiri- 
tum, et alias mundi partes faciens, et gubernans, 
anuuntio in bowines ChLristum meum. » Codex 


noster pro « providentes» habet « providentur » : p 


quod si ejusdem codicis lectionem sequamur, ac 
meendosam vocem « providentur» emendemus, mi- 
nus perplexa, imo inulto coucinnior erit sententia. 
ltaque sic lego ex eodem codice : « Et ad hoc 
respondendum est, quia quidam heretici alium, 
exira Creatorem, Dominum Patrem — Salvatoris 
mentiuntur, hoc impiissime praedicantes, nuuc 
sceleratam eorum suspicionem providenter a Deo 
percuti, dicente : « Ego firmaus tonitruum, et 
creans spiritum, » et alias mundi partes faciens et 
gubernaus, « annuntio in bomines Christum meuin. » 
64) Quandonam .... annuntiavit? etc. Non 
dissimili modo Aubrosius lib. i1 De Spiritu sancto 
: cap. 6, segm. 57, «Addidit, inquil, quod nuntiaret 
in bomiue3 Christum suum : annuntiavit enim in 
baptisuate, dicens : « Tu es Filius, » etc. 
(65) Im primo Xóyw. $i primi λόγου nomine 
prium liujus operis librum denotat, respicit caput 
8 ejusdem libri. 


(67) H«c dicit. Amos n. 4, 8. 

(68) Ui sanem eos. Graca editio : "Evexa τοῦ 
ἁπώσασθαι τὸν νόµον, etc., id est, « quia repuleruut 
legem, » etc. Qui est genuina. LXX Interpretum 
translatio, ut patet ex Hieronytni commentariis in 
hunc locum. Alias parvi momenti varietates omitto. 
Couferat lector editionem Complutensem cum Di- 
dymo, et cum editione Francofurtensi. 

(69) De proprio eorum spiritu. Hanc. explicatio- 
nem, seu respousionem non memorat Didymus ia 
libro De Spiritu sancto, dum Amosi prophetze locum 
explicat, sed eam affert. Hieronymus iu commenta- 
riis a eumdem prophet» locum lib. i1, cap. 5, 
pag. 279, tom. VI. Eum lege, si placet. 


(70) Ipse autem. 1 Thess. v, 25. In libro De Spi- 
ritu sancto, num. 54, 55, 56 copiosius loquitor 
Didymus de variis vocabuli «spiritus» significa- 
tionibus. Ac ibi quoque duo Scripturz loca affert, 

"a hic citantur, ex prima ad Thessaloniceuses 

ístola, aquo e septimo Actorum capite. Primum 
affert num. 95, ubi legimus: « Ad Thessalonicenses 
quoque, « Integer, inquit, spiritus vester, et anima, 
εἰ corpus ....» De humano ergo, ut diximos, 
spiritu in hoc Ápostoli sermo testatus est, » Sed 
codex noster melius; nam pro « iu. hoc» ghabel « in 
hoc loco. » Alterum vero afferi num. 54 bis in ver- 
his: « Vocatur et anima spiritus, ut iu Jacobi 
Epistola : Quomodo corpus tuum [codex moster 
caret voce luum, qua? reipsa videtur expungenda] 
sine spiritu mortuum est, »et reliqua. « Manifestis- 
sime enim spiritus hic nihil aliud nisi anima nun- 
cupatur. Juxta quam intelligentiam et. Stephanus 
animam suam spiritum vocans, «Domine, inquit, 
Jesu, suscipe spiritum meum. » Vide etiam librum 
Adv. Manich., pag. 207 et 208. 


(71) Sanctificet. Grzca editio, ἁγιάσαι pro ἁγιά- 
sp. luo ipse Didyuus sey. 72 a babet. ἁγιάο», 


957 


θεέη”» xal ὡς ἠνίχα Στέφανος εὐχόμενος λέγῃ’ 
« Κύρις Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά µου" » xol ὡς 
Λουχᾶς iy Εὐαγχελίῳ, ὅτε ὁ Σιωτὴρ νεχρὰν Ίγειρε 
τὴν παΐδα, ἔφη « Kal ἐἑπέστρεφε τὸ πνεῦμα αὖ- 
τῆς.» Δέον οὕτω δοξάδειν, εἰ μετρίως ἑἐποίουν ol 
δὲ οὗ τὸ πνεῦμα τοῦτο εἶναι ὑπενόησαν, εἰς δὲ τὴν 
ἄχραν βλασφημία» ἀφικνοῦνται. Προσῆχε δὲ ὁρᾷν 
χαὶ τοῦτο, ὅτιπερ ἔχει, « ᾽Απαγγέλλων τὸν Χριστὸν 
αὐτοῦ,» ὁ θεὸὺς xai Πατὴρ, οὐχὶ δὲ, εχτίζων. » 
Περὶ γὰρ τῶν ἐπιχρυπτομένως φανερουµένων ἡμῖν 
ἕνεχα τῆς ἀῤῥήτου Τριάδος, ἐγράφη ΄ εΤίς σαφὸς, 
xaX συνῄσει ταῦτα,» Ἐκεῖνος δὲ πρόδηλον, ὁ πρε- 
πόντως xai νοερῶς νοῇσας. Ti ὄντι γὰρ χαλεπὸν τῇ 
ἀχριθείᾳ τῶν Γραφῶν ἐπιστῆναι τοὺς χοσμιχὰ, ἢ 
αἱρετικὰ Ἰσχημένους. Ὅθεν ἔφη: ε«Οὐ ph χατα- 
µείνη τὸ Πνεῦμα ἐπ) [209 a]. αὐτοὺς, διὰ τὸ εἶναι 
αὑτοὺς σάρκας. » Τὴν τοῖς θησαυροῖς τούτοις χρύ- 
Φιον δύναμιν διάγνωσίν τε xal ἡ ἔξω σοφἰα παρα- 
δίδωσιν Ex Θεοῦ, ὡς xal τὰ πάντα, ὑπάρχειν, οὕτωσὶ 
φάσχουαα᾽ 

rem scriptum est: « Nequaquam (78) permanebit 


DE ΤΠΙΝΙΤΑΤΕ LIBER TERTIUS. 


958 
Α et integer spiritus vester, et lanima, et corpus sine 
. querela (72) in adventu Domini nostri Jesu Christi 
servetur ; 4,39 et cum Stephanus orans dicit :« Do- 
mine (75) Jesu, suscipe spirirum meum ; » et Lucas 
in Evangelio mortuam puellam a Salvatore susci- 
(atam narrans, ait: « Et. reversus (74)est spuritus 
ejus. » Ita, inquam , seutire debereot, si modeste 
agere vellent, non vero arroganter. At ipsi (75) 
non de hoc spiritu prophete verba accipienda esse 
suspicati sunt, sed ad summum blasphemi: gradum 
pervenerunt. Illud etiam animadvertere oportebat , 
quod propheta ait, « Annuntians Christum suum, » 
nempe Deus et Pater, non vero creans, Nam de iis, 
quz nobis arcano modo propter ineffabilem Trinitatem 
manifestata sunt, scriptum fuit: « Quis sapiens (76), 
et intelliget hzec? » Ille nempe, ut perspicuum est, 
qui convenienti εἰ spiritali-sensu intelligit. Nam 
difficile revera fieri potest, ut accuratam Sceriptu- 
rarum interpretationem assequantur qui mundana 
cogitant, aut (77) li$retica persequuntur. Quam ob 
Spiritus super ipsos, quia ipsi carnes sunt. » La- 


tentem porro in thesauris hisce vim ac scientiam ex Deo esse, ut cztera omuia , profani etiam sa- 


pientes tradiderunt, sic loquentes (79) : 


Πάντα ἀνθρώποισι θεὸς διετεχµήρατο 
"Occ Dd , πάντων τε fpoote ἀδίδακτος 


Ιἀχούει. 
ΚΕΦ. AP. 

᾽Αλλὰ, «Πάντα, » φῃσὶν, «διὰ τοῦ Υἱοῦ ἐγένετο' » 
εἰ « Πάντα, οὖν ἔστιν, xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα. ᾽Αλλ 
εἶπε, ε Πάντα, » τοῦτ ἔστι τὰ χτιστά' οὐδαμοῦ δὲ 
γέγραπται τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ χτίσµα, ὡς οὐδὲ Υἱός, 
Τὸ γὰρ χτίσµα δοῦλον * τὸ δὲ δοῦλον οὔτε ἐλευθεροῖ, 
ὡς τὸ ἄγων Πνεῦμα, οὔτε οἶδεα, τί mouet αὐτοῦ ὁ 
Κύριος, οὔτε ἀναχτίζει τὸ παρὰ τοῦ Δεσπότου xt:- 
σθὲν, οὔτε ναὺν ἔχει τὸν ἄνθρωπον ἴσως τοῦ θεοῦ, 
οὐδὲ θεῖον γέγραηται. "Άλλως τε Ob σεσήµαται ὁ 
πρωτόκτιστος, ὃς τῆς πρωτείας δι οἰχείαν ἆλαζο- 
νείαν εἰς τὰ ὕὄσχατα τῶν ἑσχάτων ἑῤῥίφη. 
matu ob propriam arrogentiam excidit, atque in 
sppellata fuit, 

ΚΕΦ. AT". 

Kot Ἰουδαίων δὲ οἱηθέντων τὸν Κύριον, μὴ τοῦ 
θεοῦ. ἀλλὰ τοῦ Aautü εἶναι υἱὸν, xaX αὐτοῦ πυθοµέ- 
νου αὐτῶν περὶ ἑαυτοῦ, τίνος ἐστὶν υἱὸς, xal ἄπο- 
κριναµένων, τοῦ Δαυ]δ, εἶτα φῄσαντος αὐτοῖς, « Καὶ 
πῶς Δανῖὸ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ χαλεΐ αὐτὸν Κύριον, 


Vide noL 47, pag. 142. Hieronymus in epist. 120 
ad Hedibiam , uum. 19, hzc habet : « Deus... 
pacis sanctificet. vos per omnia, vel ín omnibus, 
sive plenos atque perfectos : » boc enim magis ,souat 
ὁλοτελεῖς. 

(12) Sine querela. Graeca editio, ἀμέμπτως, id est 
c iuculpate, » aut «irreprehensibiliter. » Didymus : 
ἄμεμπτον, id. est, «inculpatum, » aut « irrepreheu- 
sibile. » 

75) Domine. Act. νι], 59. 

74) Et reversus. Luc. vini, 55. 

(75) At ipsi. Codex, οἱ δέ. An legendum oió: ? 

(16) Quis. Osee xiv, 10. 

T1) Ànt. haretica. Codex mendose, ἡ αἱρετικά. 

78) Nequaquam. Gen. vi, 5. Citat magis. sen- 
suum, quam verba ipsa. Vide segui. 55 a. 


Omnia enim nominibus Deus significare consuevit 
()u&cunque vull, εἰ omnes mortales per se sine ulliug 

[ope audit (S0). 

CAP. XXXII. 

At omnia, inquiunt, per Filium facta sunt ; si (81) 
« omnia » vero facta sunt, etiam Spiritus sanctus 
factus est. Sed cum dixit Joannes « omnia, » crea- 
C turas omnes designavit: nusquam vero scriptum 
est, Spiritum Dei esse creaturam, sicut ne Filium 
quidem, Nam creatura est serva; servus autem ne- 
que liberat, ut Spiritus sanctus, neque novit quid 
. faciat ejus Dominus, neque denuo creat quod a 


- Domino creatum est, neque templum habet homi- 


nem, sicut illud habet Deus , neque divinus dietus 
est in Scriptura. Prima vero creatura, quz a pri- 
exirema extremorum projecta est, aliis nominibus 


&30 CAP. XxxIl. 

Cum vero Judzi existimarent Dominum non Dei, 
sed Davidis esse fllium, ipse illos de semetipso quid 
sentitfent interrogavit, et cujusnam esset fllius; 
iique responderunt, Davidis: tum illis dixit Domi- 


D nus: « Et quomodo (82) David in Spiritu (83) sancto 


(79) Sic loquentes. Codex, οὕτως 1j φάσχουσα. 
Lego οὑτωσεὶ φάσχουσα. 
(80) Audit. An legendum in Graeco πάντων τε 
tiy?! 
PM) Si. Codex, εἰ. Legendum fortasse εἰς. 
(82) ΕΙ quomodo. Mattb. xxu, 45, 44. Greca 
editio, πῶς οὗν. 
83) In Spiritu sancto. Vox «sancto » deest in Bi- 
* bliis cum Graecis, tum Latinis, imo apud ipsum Di- 
. dymum in lib. De Spir. sancto num. 29. ltaque h'c 
additur ab ipso explicaüonis gratia, sicut vicissiti 
in lib. De Spir. sancto num. 29, afferens proxime 86 - 
quentia Christi apud Joannem verba, « Si ergo Da- 
vid vocat eum Dominum, » de suo addit, « in Spi- 
ritu sancto. » Παο euim ibi legimus pag. 156 edi- 
tionis Veronensis : «Interrogans quippe Pharisaos, 


959 


DIDYMI ALEXANDRINI 


wocat eum Dominum dicens : Dixit Dominus Do- A λέγων Εἶπεν ὁ Κύριο; τῷ Kopl µου». Kot δα 


mino meo?» ex quibus Domini verbis perspicue 
sequitur, ut qui generis successioue futurus erat 
Davidis sccundum lacarnationem fllius, eum David 
ipse sui ipsius Dominum secundum deitatem voca- 
verit, dum ju Spiritu sancto  prophetaret : sicut et 
iu legum historiis idem David ait : « Spiritus (84) 
Domini locutus est in 116. » At haeretici prave simul 
atque inscite h»c omnia accipiunt. Spiritus san- 
etus, inquiunt, suj ipsius Doininum dixit Christum 
per Davidem. Verum eos redarguit quod subjungi- 
tur : « Si ergo (85) David vocat eum Domipum, 
quomodo fllius ipsius est ? » Omnia quidem dixit 
David inspirante Spiritu sancto; nec. enim poterat 
non ignorare futura et ccelestia ; qua de causa ait 
Christus, «In Spiritu sancto : » non omnia tameu 
omuino ex persona Spiritus sancti, aut Filii, aut 
Patris, aut creatura, sed nonnulla etiam ex propria 
persoua prophetavit; sicut cum protulit comme- 
morata verba, et cum ait: « Tibi soli (86) peccavi, 
et malum coran te feci ; » ei: « Ininiquitatibus (87) 
Conceptus sum, et in peccatis concepit me mater 
mea. » Alioquin illud sequetur ut de Spiritu saucto 
accipiendum etiam sit quod dicit cum ipse Davi4, 
tum alii prophete ; omnes enim in Spiritu sancto 
locuti suni : « Ego sum Domiuus Deus tuus omnípo- 


tens ; » et rursus : « Prater me (88) noo est Deus ; » 


et alia his afinia. 
A931 CAP. XXXIV. 

lud vero quod a Joanne diciuua est: « Nou- 
dum (89) enim erat Spiritus sanctus, quia Jesus 
uondum glorificatus fuerat, » hane habet veram iu- 
tezpzetationem : Nondum, inquit, omnes perfectam 
sanctifieationis e& ebarismatum Spiritus Dei eo- 
gnitiqnem habebant; nondum coghRilus fuerat ab 
orbe terrarum ; nondum glorifücabatur una euui 
Patre ei Filo. Nam respectu nostrum exesislteniia 
Dei est ejus cognitio; tune neuwpe Deus a nobis ex- 
sistere dicilur, cum eum cognoscimus ; saucium 
vero Spiritum cognoscimus non quando volumus, 
sed quando perfectionem iutelljgentie. (90) aequi- 


quid eis de Christe videretur, et audiens quia esset 
lius David, loquitur : « Quomodo. David in Spirity 
vocal eum Dominum, dicens : Dixit Dominus Do- 
mino meo, Sede a dextris meis? Si ergo David 
voeat eum in Spiritu sautie Dominum, quemodo 
lilius ejus est? » Quanquam, ut vir ciarissimus Val- 
larsius observat, vetus editio sic habet : « Interro- 
gaus.... et audien; quia esset filius David in Spiritu 
sancto loquentis ; « Dixit Dominus Domino meo : 
Sede a dextris meis ,* denuo interrogavit, «Si ergo 
David,» etc. Codex vero noster etsi hoc inloco mens 
dosus, tamen veteri editioni. quodammodo consen- 
UL: sic enim habet : «luterrogans.... et audiens, 
quod filius esset David, iu. Spiritu sancto loquitur : 
Dixit Dominus, 1 etc. 

M Spiritus. 11 Reg. xxn. 2. 

(85) Si ergo. Matth. xxii, 45. 

(56) Tibi. Psal. L, 5. 

(8T) 1n iniquitatibus. Psal.L, 6, 

(88) Preter me. Osee xii, 5. 

(89) Nondum. Joan. vii, 59. lo libro. De Spiritu 
saucto num, 34, huuc Joannis locum alferens, 


τούτου σαφηνίσαντος, ὅτι Δανῖδ ky Πνεύματι ἁγίρ 
προφητεύων τὸν διαδοχῇ γένους ἑσόμενον αὐτοῦ κατὰ 
τὴν ἐνανθρώπησιν υἱὸν, τοῦτον ἑαυτοῦ Κύριον χατὰ 
τὴν θεότητα ἀποχαλεῖ, ὡς xai ἐν ταῖς Βααιλικαῖς 
ἱστορίαις ὁ αὐτὸς [309 0] λέγει Aautó * «Πνεῦμα Κν- 
ρίου᾿ ἐλάλησεν ἐν ἐμοί. » Αἱρετικοὶ πονηρῶς ὁμοῦ καὶ 
ἁμαθῶς παρανοῄσαντες, φασὶν, ὅτι τὸ ἅγιον Ώνευμα 
ἑαυτοῦ Κύριον ἔλεγεν «bv Χριστὸν διὰ τοῦ Δα.ἶδ. 
Ἐλέγχει δὲ αὐτοὺς ἡ ἐπαγωγὴ, ἔχουσα. « Ei οὖν 
Δαν]δ χαλεῖ αὐτὸν Κύριον, πως υἱὸς αὑτοῦ ἐστιν: 
Πάντα μὲν ἔλεγεν τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐνηχεῦντνος. 
Αὐτὸς γὰρ ἄγνωστος τῶν τε ἑσομένων xal τῶν ἔπου- 
ρανίων ἀναγχαίως ὑπῆρχεν" xal διὰ τοῦτο ἔχε: 
« Ἑν Πνεύματι ἁγίῳ' » οὗ πάντως 65 ὅλα ἐχ προς- 


D ώπου τοῦ ἁγίου Πνεύματος, fj τοῦ Yioo, ἢ τοῦ Πα- 


τρὸς, Ἡ τῆς Χτίσεως προεφήτευσεν, ἀλλὰ xal ἐξ 
olxelou προσώπου, ὡς τὰ μνημονευθέντα ῥήματα, 
χαὶ ὡς Ἠνίχα λέγῃ᾽ ε«Σοὶ µόνῳ Άμαρτον, xat τὸ 
πονηρον ἑνώπιόν σου ἑποίησα.» xat, « Ἐν ἀνομίαις 
συνελήφθην, xat ἓν ἁμαρτίαις ἑχίσσησέν µε fd uf- 
τηρ pou.» Ἐπείτοιγε λείπεται ἐχδέχεσθαι εἰς τὸ 
θεῖον Πνεῦμα χαὶ ὅταν λέγῃ αὑτός τε Δαυῖδ καὶ οἱ 
ἄλλοι προφῆται' πάντες γὰρ bv Πνεύματι ἁγίῳ 
ἑλάλησαν' « Ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ θεός σου ὁ καντο- 
xpávtop:» xaX πάλιν « Πλὴν ἐμοῦ οὐκ ἔστι θεός» 
χαὶ ὅσα τοιαῦτα. 


ΚΕΦ. AA. 

Καὶ τῷ Ἰωάννῃ δὲ εἱἰρημένον, «θὔπω yàp ἦν 
Πνεῦμα ἅγιον, ὅτι Ἰησοῦς οὕπω ἐδοξάσθη, » ταύτην 
ἔχει σὺν ἀληθείᾳ τὴν ἑρμηνείαν ' θὕπω, — qst, 
εελείαν τοῦ ἁγιασμοῦ καὶ τῶν χαριαµάτων του 
Πνεύματος τοῦ θεοῦ τὴν γνῶσιν εἶχον ἅπαχντες: οὗ πιό 
ἔγνωστο τῇ ὑφηλίῳ xal ἑδοξάξετο σὺν τῷ Πατρὶ 
χαὶ τῷ Υῷ. Γένεσις γὰρ τοῦ Θεοῦ πρὸς ἡμᾶς ἡ 
γνῶαις αὐτοῦ. xal Ὑγινώσχοµεν τοῦτο οὐχ ὅταν 
[210 a] βουλώμεθα, ἁλλ᾽ ὅταν τελείωσιν τοῦ συνιέ- 
ναι χτησώµεθα’ ὅταν δὲ by ἀγωνίοιφ ἀρεταῖς χαθαρ. 
θέντες Υενώµεθα ἄξιοι, τότε αὑτὸ ἐχεῖνο αὐτόματον 
τὴν αὐτοῦ ἡμῖν παρέχει ἑπ[λαμψιν. Μετὰ γὰρ τὶν 


explieationis causa de suo addit vocem, « datus. 
Hoe enim ibi leguntur : « Quzcunque eoim suffi- 
cere [codex noster : sufferre| poterant, tradens eis, 
in futurum tempus reliqua distulit, qux sine disci- 
plina Spirituy sancti scire aon poterant : quia anie 
adventum Dominicae passionis non erat datus homi- 
nibus Spiritus sanctus, evangelista dicente : » Non 
enim erat cuiquam Spiritus datus, quia Jesus nec- 
dum erat glorifleatus, » Neque sb editis libris dis- 
erepare videiur. eodex noster, qui sic habet : 
« Evangelista dicente : » Non enim erat Spiritus 
datus quia Jesus nondum  luerat glorificatus. » lta 
vero lecutus est Didymus quod de boc b:reticorum 
argumento [bí ex professo non ageret : unc autem 
cum ipsa Joanuis verba urgeanmt, accuratius ea 
expendit. 
(90) Perfectionem inteltigentie. Simili modo ez- 
pius loquitur io libro De Spiritu sanctio. Ita num. 
ait: « Rursum imago ipsa ostendens se puris 
mentibus, glorilicat Patrem, insinuans eum nescien- 
tibus : ipse enim ait : » Qui videt me, videt et Pa- 
wem |codex noster habet : imiimWans cum πό 








961 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS, 


962 


ἀνάστασιν ὁ Δεσπότης Χριστὺς ἔμφυσων εἰς τὰ A siverimus. Cum vero virtutibus per spiritalia cer- 


ατρόσωπα τῶν ἁποστόλων εἶπε' « Aá6exe Πνεῦμα 
&i:0v* » χαὶ μετὰ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ τῇ Πεντη- 
κοστῇ ἐπεφοίτησε, πυρίναις γλὠσσαις ὀφθέν' « Ἑχάθι- 
σεν δὲ ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν, xal ἐπλήσθησαν 
ἁγίου Πνεύματος, xat ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλὠσ- 
σαις, χαθὼς τὸ Πνεῦμα ἑδίδου ἀποφθέγγεσθαι αὖ- 
τοῖς, » Ow μαρτυροῦσιν αἱ Ἡράξδεις. Διὸ xal ὁ Δε- 
σπότης προέλεγχεν αὐτοῖς « "Yuste δὲ λήψεσθε δύνα- 
piv, ἑπελθόντος τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐφ᾽ ὑμᾶς.» Τὸ 
€k, « Ἰησοῦς οὕπω ἐδοξάσθη, » ἀντὶ τοῦ, φησὶν, οὕπω 
παθὼν, χαὶ ἀναστὰς, xal συνεγείρας ἑαυτῷ πλῆθος 
vex piv, χαὶ ἀναληφθείς. Οὕπω γὰρ παρὰ πᾶσιν ἔπι- 
στεύθη εἶναι ὁ προαιώνιος ἀγαπητὸς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, 
χαὶ ἑδοξάσθη ὡς θεὸς τῶν πατέρων. τοῦτ) ἔστιν, 


tamina comparatis (91) purificati, digni effect 
fuerimus, tunc ipsemet suam nobis &ponte largitur 
illustrationem, Nam post resurrectionem Dominus 
Christus insufflans in facies apostolorum dixit : 
« Accipite (92) Spiritum sanctum :» ipse vero Spiri- 
tus sanctus post Christi assumptionem igneis lin- 
guis apparens advenit in Pentecoste, « seditque (93) 
suprà sípgulos eorum, et repleti sunt sancto Spi- 
ritu, et eceperunt loqui aliis linguis, prout Spiri- 
tus dabat eloqui iliis, » sicut Acta testantur. Ιου 
etiam Dominus pradixit illis: « Vos vero (94) ao- 
cipietis virtutem, superveniente Spiritu sancto in 
vos. » llla autem verba, « Jesus nondum glorifica- 
tus fuerat, » hoc sibi volunt : nondum passus 


οὕπω ἡ περὶ αὐτοῦ δόξα ἐθεδαιώθη mapa πᾶσι ' B erat (95), nec resurrexerat, nec simul cum semet- 


διὸ λέγει Doxepov* « Πάτερ, ἐλήλυθεν ἡ ὥρα - » τοῦτ' 
ἔστι, πάντα πεπλήρωται τὰ περὶ ἐμοῦ ταῖς ἆπαρα- 
θάτοις Γραφαῖς προῤῥηθέντα * ε«Δδόξασόν σου τὸν 
Yibv, ἵνα xaX ὁ Ὑἱός 6ου δοξάσῃ σε.» Ὡς ἂν τοίνυν 
νοβσῃς τὸ, εἸησοῦς οὕπω ἐδοξάσθη, » οὕτως ἂν bx- 
λάδοις τὸ, «Οὔπω ἣν Πνεῦμα &ytov* ἐπεὶ µήγε, 
xxv μὴ σὺ λέξης, φανείης οὐδὲν ἦττον οὕτως ἔχων ’ 
ὄτιπερ πρεσθυτερεύει τὰ πρὺ τοῦ ταῦτα οὑτωσὶ 
φΦρασθήναι τοῦ πνεύσαντος αὐτὰ [210 b] θεῖχοῦ 
Πνεύματος: ᾧτινι λόγῳ xal ἀπόχριοιν, ὡς dd 
ἕννοια, τὸ 6h λεγόμενον, τρέχοντα παρεξετάσαι, 
ὑπερθαίνει πᾶσαν ἀναισθησίαν. Ἑτέροις δὲ ἐνοίθη 
εἰστσθω τὸ, « Ἰησοῦς οὕπω ἑδοξάσθη, 7| διὰ τὴν 
δουλικὴν μορφὴν, ἣν ἔφερεν αὐτὸς, ὅτι οὕπω fv 
ἀναθεθηχυῖα slg οὐρανοὺς, ἀπαρχὴ γενοµένη τοῖς 
πιστοῖς τῆς τε ἄλλης πάσης µαχαριότητος xal μἐν- 
τοι χαὶ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀνόδου (ἀπαρχὴ γὰρ Χρι- 
στὸς ὡς ἀνωτέρω εἴρηται)' fj δι ἡμᾶς, ὤνπερ 
ázapyh κατὰ τὴν ἐνανθρώπησιν αὐτὸς εἶναι γέγρα- 
πται ὃν τρόπον εἴρηται’ « Ἐγὼ ἁγιάζω ἐμαντὸν, 
ἵνα ὥσιν xat αὐτοὶ ἡγιασμένοι £v ἀληθείᾳ 9 xal ὡς 
Παῦλος σννομολογῶν ἐπιατέλλει, € Συνήγειρεν xai 
συνεχάθισεν by τοῖς ἑπουρανίοις ἡμᾶς iv Χριστῷ 
Ἰησοῦ: » xai πάλιν. « Ἡμῶν δὲ τὸ πολίτευμα ἐν 
οὐρανοῖς ὑπάρχει.» 


ipse mortuorum multitudinem excitaverat, nec in 
calum assumptus fuerat. Nondum enim omnes 
credebant eum esse dilectum Dei Filium, ante 439 
ssecula exsistentem, ac nondum glorificatus fuerat 
ut Deus patrum ; id est, nondum ejus glorificatio 
ubique fuerat stabilita. Quare dixit postea : « Pa- 
ter (96), venit hora : » id est, Quxcunque de me a di- 
viuis indubitatisque Scripturis prenuntiata fuere, 
jam completa sunt: « Glorifica Filium tuum, ut 
et Filius tuus glorificet te. Quo sensu igitur acci- 
pis illud, « Jesus nondum glorificatus fuerat, » eo- 
dem intellige et illud, « Nondum erat Spiritus san- 
ctus, » Alioquin nonne illud imprudens dicere vi- 
deberis, quod ne tu quidem, ais, ea seilicet, que 
narrantur ante hunc textum, « Nondum erat Spiri- 
tus sanctus, » anteriora esse, ac veluti. votustiora 
divino Spiritu, quo afflaute ille textus scriptus est? 
Quod si quis haec diceret, ei vel currente, ut log- 
quuniur, calamo ut simplex currit cogitatio, re- 
spondere stultissimum foret. Alii vero sic imerpre- 
taii sunt. verba illa, « Jesus nondum glorífieatus 
fuerat, » ut aut. dicla. sint οὗ servilem formam, 
quam ipse gestabat, wuia nondom hec iw «λος 
aecenderat, mee fidelibus ρε (07) adhuc 
facta erat. cum cajusvis alterius felicitatis, tum 


eliam asceusiouis in celos ; nam primitizs est Christus, ut superius (98) dixi: aut ut dicta smt 
propter nos, quorum primitize ipse dicitur in Scripturis quatenus in earne exsistens : quo sensu di- 
ctam fuit: « Ego (99) sanctfico me ipsum ut sint et ipsi sanctificati in veritate; » et Paulus his eon- 
sentanea scribens aii : « Conresuscitavit (1) et consedere fecit in cosestibus nos in Christo Jesu; » 
et rursas : « Nostra. (2) autem eonversatio in céelis est. » 


ΚΕΦ. AE'. 


CAP. XXXV. 


Obx ἔχει αὐτοῖς ὑγιῶς χαὶ τὸ Παύλῳ "Popalo D — Neillud quidem sano seusa intelligant quod Pau- 


scientibia, : « Qui » enim, ait, « me vidit, vidit et 
Patrem. »] Pater quoque revelans Filium his qui ad 
calcem sctentize pervenire meruerunt, » et reliqua. 
(95) Per spiritalia certamina comparatis. Codex, 
iv ἀγωνίοις ἀρεταῖς. Malim : ἑναγωνίοις ἀρεταῖς, 
) Αεεὶρίιε. Joan. xx, 22. 
9à) Seditque. Act. n, 9, 4. 
94) .Vos vero. Act. r, 8. Greca editio pro ὑμεῖς 
& habet ἀλλά. | | . 
(95) Nondum passus erat. Eodem modà Joannis 
verba explicat in. Iib. De Spiritu sancto. num. $4, 
nbi postquam ea recitavit, subjongit : « Glorificari 
dicens Jesum , wortem gustare [cod. nod.er ; gu- 


stantem| pro cunctis. Itaque post resurrectionem 
spparens discipnlis suis, et insufflans in faciei 
eorum, « Acciplte, inquit, Spiritum sanctum. » 
Et rursau) : « Accipietis virtutem Spiritus sancti 
venientis super vos. » 
Pater. Joan. xvtt, 3. 

97) Primiti. Ex 1. Cor. xv, 90 et 3. 

98) Superius. Vide segm. 165 5. 

99) Ego. Joan. xvir, 10. 

1) Conresuscitavit, Ephes. 11, 6. - 

e Nostra. Philipp. πι, 90. Greca e.litio, vág 
pro δέ. 


963 


DIDYMI ALEXANDRINI 


964 


us ad Romanos scripsit: « Ipse Spiritus (3) 'po- A Υραφὲν, ὅτι εΑὐτὸ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει orig 


stulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus : qui 
autem scrutatur corda, scit quid desideret (4) Spi- 
ritus, quia (5) secundum Deum postulat pro san- 
ctis. » Nam voce illa « inenarrabilibus » potissi- 
mum significavit, investigandas non esse hujus- 
modi res ; quasi diceret : Incomprehensibiles :sunt 
et ineffabiles, Verbis vero illis « secundum Deum » 
indicat, postulationem, de qua loquitur, ὦ 3 no- 
strze sinilem non esse, neque hzc juxta humanam 
consuetudinem accipi debere; superant enim om- 
nem mentem, et sermonis (6) naturam arguunt. 
Deinde non dixit absolute, Postulat, aut, Postu- 
lat contra nos, et contra sanctos, sed, « Postulat 
pro nobis, » et « pro sanctis. » Spiritus quidem 


ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλῆτοις ὁ δὲ ἐρευνῶν τὰς χαρ- 
δίας οἶδεν, τί τὸ φρόνηµα τοῦ Πνεύματος , ὅτι 
κατὰ Θεὸν ἐντυγχάνει ὑπὲρ ἁγίων.» Μάλιστα vxo 
ἐσήμηνε τῷ ἔχειν τἁἀλαλήτοις, » μὴ ζητεῖσθαι τὰ 
τοιαῦτα. ἀχατάληπτα γὰρ, φησὶν, xat ἄφρασ-α" cv 
δὲ ἔχειν « χατὰ θεὸν, » μὴ χαθ) ἡμᾶς εἶναι ταῦτα, 
μηδὲ χρῆναι νοεῖσθαι χατὰ τὴν ἀνθρωπίνην συν- 
ᾖθειαν᾽ ὑπερέχει γὰρ πάντα νοῦν xai λόγου φύσιν 
ἐλέγχει. Ἔπειτα οὐχ εἶπεν ἀπολελυμένως, "Ev- 
τυγχάνει, 3) χατεντυγχάνει καθ ἡμῶν, xal χατὰ 
[211 a] ἁγίων * ἀλλ, « Ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν.» 
xaX, «ὑπὲρ ἁγίων.» Τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἴδιον, 
ὡς θεοῦ, τὸ φιλάνθρωπον. Ὅμως ἐπειδὴ χατὰ &v- 
θρωπον ταῦτα, xal οὐ θεοπρεκπῶς, προφέρουσιν, 


sancti, utpote Dei, proprium est, ut sit erga homi- B γνώτωσαν ὀφὲ γοῦν ποτε, ὡς ἐντυχεῖν xal τὸ σχο- 


nes henignus, et humani generis amans. Quoniam 
tamen hc proferunt quasi humano more accipien - 
da sint, non vero eo sensu qui Deo dignus sit, no- 
rint tandem aliquando verbo ἐντυχεῖν etiam « con- 
siderandi » ac « :speculandi » siguillcationem sub- 
esse. Ita exempli gratia dicere consuevimus : ἐνέτυχον 
τῇ βίθλῳ, id est, versatus sum. in. libre. Atque hoe 
sensu (7) magis proprie adhibetur verbum ἐντνγ- 
χάνειν * nam libidinosum etiam congressum quidam 
vocant ἔντευξιν. At. postulatio rectius designaretur 
verbo αἰἱτήσασθαι, quam ἐντυχεῖν. Gemitus autem 
hie miserationes dicit. Ait ergo : Spiritus Dei spe- 
culatur qua sunt pro nobis, iniserattionibus ineom- 
prehensibilibus. Nam hoc etiam, quod mystice sic 
dictum fuit, ereaturz naturam οἱ conditionem ex- 
cedit, quia statiin Paulus Deo cordium cognitori 
lanquam aliquid magnum hoc tribuit, quod noscat, 
« quid sapiat (aut, desideret) Spiritus sanctus. » 
Deinde vero Filius quoque simili modo ἐντνγχάνει, 
id est, speculatur pro nobis, etsi « magnus, et do- 
minator, et verus Deus sit; » nam de illo scribit 
idem Apostolus ad Hebrzos quidem : « Semper vi- 
vens (8) elc τὸ ἐντυγχάνειν, (id est ad speculandum, 
auLinterpellandum) pro ipsis (95; » adRonmanos vero : 
« Christus Jesus (10) qui mortuus est, imo qui 
excitatus est a mortuis (11), qui est in dextera Dei, 
qui etiam ἐντυγχάνει, (id est, speculatur, aut inter- 


(4) Quid desideret. Vide not, 84 pag. 169. 

(5) Quia. In lib. De Spiritu sancto num. 21, ali- 
tér dictavit Didymus, si edita exemplaria spectes ; 
habent enim « quomodo » pro « quia, » At codex 
noster ibi habet, « quoniam secundum Deum postu - 
lat pro sanctis. » Ác revera ita ibidem legendum 
videlur. 

(6) Sermonis. In Graco sententia est valde per- 
piexa. Αη eamdem indicat Spiritus sancti ac Verbi 
naturam? ac utrumque legati munere fungi , ut ait 
in lib. De Spiritu sancto, num. 27? 

NU Atque lroc sensu... quam ἐντυχεῖν. Hic locus in 

ice mea quidem sententia ita depravalus est, ut 
et nonnulla omiserit librarius, quae supplere nequeat 
nisi qui divinare voluerit, et qusdam verha perpe- 
ram scmpserit. Equidem pro αἰτιάσασθαι legendum 
esse αἰτήσασθαι non dubito, cum de postulatioue 
eerino sit. 


: Ipse Spiritus. Rom. viu, 26, 27. 


πῆσαι λέγεται" οἷον ὡς εἰώθαμεν λέγειν: Ἐνέτνχον 
τῇ βίθλφ’ xol πλέον τοῦτο χνριωτέρως φαΐη τις” 
τὸ γὰρ πρὸς ἡδονὴν xaV ἔντευξίν τινες Χαλουσι 
ποιῃσασθαι. Αἰτήσασθαι μᾶλλον περ ἐντυχεῖν λέ- 
γεται. Στεναγμοὺς 05 ἐνταῦθα τοὺς οἰχτιῤμοὺυς λέχε:. 
Τὸ οὖν Πνεῦμα, φησὶ, τοῦ θεοῦ ὑπεραχοπεῖ τὰ 
ὑπὲρ ἡμῶν οἰχτιρμοῖς ἀχαταλήπτοις ΄ τοσοῦτον γὰρ 
χαὶ τοῦτο μυστικῶς εἱρημένον ὑπερθαίνει τὴν κχτ- 
ew, ὅτι εὐθὺς τῷ καρδιογνώστῃ θεῷ ὡς µέγχα -b 
εἰδέναι τὸ φρόνηµα τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀπένειμεν. 
Ἔπειτα δὲ xai ὁ ὙΥἱὸς ὁμοίως ἐντυγχάνει ὑτὲρ 
ἡμῶν χαὶ ὅμως µέγας, xal ἐξουσιαστὴς, xal ἆλη- 
θινὸς Θεός ἐστιν. Γράφει γὰρ περὶ αὐτοῦ ὁ αὐτὺς 
ἁπόστολος, Ἑθραίοις μέν" εΠἩάντοτ ζῶν eig τὸ 
ἑντυγχάνειν ὑπὲρ αὐτῶν.» Ῥωμαίοις δέ’ « Χριστὸς 
Ἰησοῦς ὁ ἀποθανὼν, μᾶλλον δὲ ἐγερθεὶς ἐχ νεχρῶν 
óc ἐστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ, ὃς χαὶ ἐντυγχάνει ὑπὲρ 
ἡμῶν.» "Occ δὲ τὸ ὄνομα τοῦ Παραχλήτου, xal «b 
ἐντυγχάνειν ὑπὲρ ἡμῶν, οὗ χατὰ tb δοχοῦν τῇ λέξει 
xai τὴν χοσμιχὴν ὁμιλίαν ἐχδέχεσθαι χρὴ, ἔστιν ἐς 
ὁμοιοτρόπων ῥημάτων διδαχθῆναι’ ὡς ἠνίχα περὶ 
τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρὸς γράφει ἐν πε’ φαλμῷ' « Ποίτ- 
σον μετ ἐμοῦ σημεῖον εἰς ἀγαθὸν, xai ἰδέτωσαν οἱ 
μισοῦντές µε, xal αἰσχννθήτωσαν, ὅτι σὺ, Κύριε, 
ἐδοήθησάς µοι καὶ παρεχἀάλεσάς µε") xat Παῦλος" 
€ Λὐτὸς δὲ 6 Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, xai ὁ Θεὸς 
xat Πατὴρ παραχαλέσει ὑμῶν [214 5] τὰς xapbla; - » 


(8) Semper vivens. Hebr. vn, 95. 

(9) Pro ipsis. Latina Biblia habent « pro nobis. » 
At Didymus legit « pro ipsis, » etiam in libro {λε 
Spiritu sancto num. 27, ubi sic loquitur : « Cum 
enim Salvator mediatoris et legati personam ha- 
beat, et qua pontifex deprecetur pro tis no- 
stris, « salvans in sempiternum eos, qui per ipsum 
accesserunt ad Deum , quia semper vivens interpel- 
lat pro eis Patrem » et caetera. Adnotatur quidein 
in editione Veronensi, aliquem codicem babere 
« pro nobis, » sed legendum puto « pro eis, » ut 
editio illa οἱ codex noster ms. liabet. 

(10) Christus Jesus. Rom. vin, Sá. Vocem « Je- 
sus » nou liabent Grzca Biblia, sed cam habent La- 
tina eL codex Alexandrinus. 

. M. A mortuis. Deest hoe in Bibliis. Graca ei- 
tio sic habet : μᾶλλον δὲ καὶ ἐγερθεὶς, ὃς καὶ ἔστιν, 
et reliqua ut hic. Sed duc. illa xz£ desunt ctiam ui 
codice Alexandriao, 


965 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


96 


xaX ἑτέρωθι" ε Ὁ µετανοων ἐπὶ ταῖς χαχίαις τῶν A pellat) pro nobis. » Quod vero nomen (Para- 


ἀνθρώπων * » τοῦτ' ἔστιν, 'O συγγινώσχων fj συµπα- 
θῶν ' οὗ γὰρ ὡς αὐτὸς ὢν αἴτιος τῆς χαχίας, 1 
μετανοεῖ. Πολλάχις δὲ ἡ Γραφὴ τὴν λέξιν, τὴν £v- 
ταῦθα σηµαίνουσαν τόδε τι, ἔθηχεν ὡς ἄλλο τῷ φαι- 
νομένῳ μηνύουσαν ᾽ ὡς ἠνίχα λἐγῃ Ev Ἐξόδῳ' «" Hy 
Ἁτωῦσῆς ποιµαίνων τὰ πρόδατα Ἰοθὼρ γαμθροῦ 
αὐτοῦ. "Hv δὲ τοὐναντίον Ἰοθὼρ πενθερὸὺς, vap- 
όρὺς δὲ Μωῦσῆς. Ὅτι δὲ xal vp παντὶ ἀχώρητος 
xai ἀνέφιχτος ὁ ἁόρατος θεὸς (bb ὡς ἐπίπαν αἱ 
θεηχορίαι οὐχ ὡς ἔτυχε πᾶσιν ἁπλῶς ἑἐμφανη, 
ἀλλὰ Ἁχρύφιον ἔχουσι νοῦν), ἔστιν εὑρεῖν xal ἐν 
Ῥιθλίοις τῶν ἔξω φιλοσοφηµάτων. Ἔχουσι γὰρ 
ταῦτα" 


cleti consolatorem et advocatum significans, ac lo- 
cutio isthaec, ἐντυγχάνειν pro nobis, ita accipi non 
debeant, ut sonare videntur, utque 494 mundani 
sermonis consuetudo fert, e similibus locis intelli . 
gere licet. Nam de Deo et Patre scribitur in Lxxxv 
psalmo : « Fac mecum (12) signum in bonum, et 
videant qui oderunt me, et confundantur, quoniam 
tu, Domine, adjuvisti me, et παρεχάλεσας (hoc est, 
consolatus es) me; » et Paulus : «lpse autem (12) 
Dominus noster Jesus Christus, et Deus ac Pater 
παραχαλέσει (14), id est, (consolabitur) corda ve- 
stra; » et alibi : « Qvi penitentia (15) ducitur in 
malitiis hominum; » id est, qui ignoscit, aut mise- 


retur; nec enim quasi ipse auctor malitiz: sit, aut deliquerit, παραχαλεῖ, id est, eahortutur, nec 
μετανοεῖ, id est, resipiscit. Saepius vero Scriptura vocem, quz uno in loco certum aliquid significat, 
alibi sie adhibet, ut aliud denotare in speciem videatur : ut cum dicit in Exodo: « Erat (16) Moses 
pascens oves Jewro (17) generi. sui (18). » Αι Jethro e contrario socer erat, Moses vero gener. 
Quod autem nulla mens comprehendere valeat, aut assequi invisibilem Déum (quam ob causam divinae 
locutiones simplicem sensum οἱ cuilibet obvium non habent, sed arcanum ac latentem) in libris 


etiam profanorum philosophorum invenire licet; hzc enim scripserunt ; 
"Αῤῥητα δ᾽ οὐρανίοιο θεοῦ µελεδήματα θνητοῖς, B Abdite (19) autem. sunt. mortalibus calestis Dei co- 


Αωράστοισω ἕχαστα διαφραχθέντα προγοίαις" 


"Qv βροτὺν οὐ θέμις ἐστὶ µετρῳφ c ἁμέτρητ) 
[ἀνεέσθαι. 
ΚΕΦ. AG". 


Καὶ τὴν ἔχουσαν παρ) Ἰωάννῃ περιοχὴν, « Αὕτη 
δέ ἔστιν ἡ αἰώνιος ζωὴ, ἵνα γινώσχωσίν σε, τὸν 
μόνον ἀληθινὸν Θεὺν, xal ὃν ἀπέστειλας Ἰη- 
σοῦν Χριστόν" » xal πάλιν ε Πιστεύετε εἰς 
τὸν θεὸν, xal εἰς ἐμὰ πιστεύετε, βλασφήμως 
λίαν Ἰαχεδονιανοὶ ἐμελέτησαν, Φάσχοντες τὸ 
ἅγιον Πνεῦμα μὴ μνημονεύεσθαι, ὡς δῃθεν ὀθνεῖον 
«3 φύσει: xal διὰ τοῦτο ἐχθάλλεσθαι τοῦ εἶναι ἆλη- 
θινὸν θεόν. [212 a] 'AXX' εἴρηται μὲν ἤδη εἰς ὁμοιό- 


(gitationes, 
Ac ineffabilibus singule septe (20) sunt providen- 
tiis, | 
Quas nequit. mortalis assequi , ac. veluti. immensa 


metiri. 
CAP. XXXVI. 

Periocham quoque illam, qux apud Joannem cx- 
Stat, « Haec autem est (21) vita. zeterna , ut co- 
gnoscant te solum verum Deum, et quem misisti 
Jesum Christum ; » necnon ea verba : « Crediti: (22) 
in Deum, et in me credite, » valde impie Macedo- 
niani interpretati sunt. Nam Spiritus sanctus, in- 
quiunt, 433 in his locis non memoratur, utpote 
qui natura alienus est ac veluti extraneus : ideo- 
que verus Deus που est. Sed jam alias, dum hzre- 


εροπα προθλήµατα πολλὰ περὶ τούτου, xal μέντοι ϱ ticis siniilia objicientibus argumenta ac testimonia 


ἓν τῷ πρώτῳ λόγῳ Ev χεφαλαίῳ δεχάτῳ, xal Ev τῷδε 
τῷ βιθλίῳ ἐν χεφαλαίῳ τεσσαρεσχαιδεκάτῳ * ῥηθήσε- 
σαι 6& καὶ νῦν. El τοίνυν ἡ αἰώνιος ζωὴ, fj περὶ τοῦ 


19) Fac mecum. Psal. .xxxv, 16. 
13) Ipse auem, ll. Thess. n, 16, 17. 

(44) Παρακα.έσει. Plura ante hanc. dictionem 
omittit Didymus, que habet Greca. editio. Verbum 
vero παραχαλέσει Vulg. interpres transfert, « exhor- 
tabitur. » Ego eo sensu illud verti, quo illud accepit 
uieologus noster tum bic, tum segm. 214 a. 

(45) Qui penitentia. Launa Biblia Φου iv, ὅ 
(seu 2) habent: « ignoscens super inalitia. » Hiero- 
nymus in Commentariis ; « poenitentiain agens super 


responderemus, multa de hoc etiam diximus cum 
in primo λόγῳ capite 410 (25), tum in hoc libro ca- 
pite 44 (24). Nuuc tamen quoque nonnulla dice- 


. ferre mei instituti non est. lllud tantum animad- 


verto , a Josepho etiam lib. v Antig. cap. f, buuc 

Jethro vocari Μωσέως YTap6póv, id est, « Mosis οὐ” 

cerum : » el a. veteribus tragicis socerum dictum 

poe γαμθρόν, teste Eustathio ad lib. ν΄ Hiad., pag. 
[ 


(19) Abdite. Graecus versus syllaba redundat : 
non redunudabit autem, si legeris ἄῤῥητ) οὐρανίοιο, 
vel χρυπτὰ δὲ οὐρανίοιο. 

(20) Septe. CoJ. , διαφρασθέντα. Lego διαφρα- 


malitiis. » Cum vero et in Graecis εἰ in. Latinis D χθέντα. 


Bibliis desit vox 1 hominum, » ac Didymus segim. 
491 5 apocrypham Manassis orationem citaverit, 
videtur hic quoque eamdem citare; in ea enim 
legitur : « poeniteus super malitias hominum. » 

(16) Erat. Exod. n, 1. 

(17) Jethro. Codex, Ἰοθώρ. Alii scribunt. "Io6óp, 
alii Ἰωθώρ, alii etiam Ἰοθυύρ. 

(15) Generi. Graeca editio liabet, πενθεροῦ, id est 
« soceri. » In Fraácofurtensis tamen editionis iar- 
gine 2dnotstum est, quiedam exemplaria habere, 
γαμθροῦ, ut legit Didymus. Qu:e Pollux aliique 
graminatici scripserunt de voce γαμθρός, huc trans- 


(Z1) Hac autem est. Joan. xvn, 5. 

e Creditis. Joan. xiv. 1. 

q25 In primo λόγῳ capite 10. Conjici hine posse 
videtur, primum hunc λόγον non esse pri.num hu- 
jus operis librum, sed aliquem alium theologi no.tri 
libelium, sive euin vocare malueris serinoneu, seu 
tractatum, sive opusculum; primum nempe, ut 
videlur, ex duobus λόγοι, quos coutra Arianos 
dictavit. Nam λόγον aperte hic distinguit ἀπὸ τοῦ 
θιθλίου, id est, « sermonem a libro. » 
ο (24) In hoc libro cap. 14. Hujus tertii líbri caput 
illud desiguat, quod nos apograpli nuieros secuti 


967 


DIDYMI ALEXANDRINI 


968 


mus. Si ergo in cognitione, qua cognoscitur later, A Πατρὸς xo τοῦ Υἱοῦ, ἔστι γνῶσις, καὶ tb TEveuyua 


ei Filius, sita est vita :elerna, Spiritum vero de- 
monstratum est esse cum vitam, tum Spiritum Dei, 
sequitur ut ipse etiam sit solus verus Deus, una 
cum Patre semper intelligendus, utpote Spiritus 
ejua. Idcirco in una vita ::0erna unam cognitionem 
admittit, non vero diversas allatum capitulum. Ac 
evangelista quoque cum ait, « In hoc (25) cogno- 
scimus, quodin nobis est Deus, ex Spiritu ejus 
quem dedit nobis,» aperte indicat, Spiritum san- 
cium simul et commemorari, et adesse cum Patre. 
Quod antem ne Filius quidem sine Spiritu sancto 
intelligatur, perspicuum est ; dicit eniin ei Pater : 
« Spiritus (26) meus qui est in te;» ipse vero Fi- 
lius inquit : « Spiritus (27) Dowini super me. » Ae 


δὲ ἀποδέδειχται εἶναι ζωή τε καὶ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ" 


ἅρα xal αὐτὸς µόνος ἀληθινὺς θεὺς ὑπάρχει, νοούµε- 


vog ἀεὶ μετὰ τοῦ Πατρὺς, ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ. Διὸ μιᾷ 
αἰωνίῳ ζωῇ slav γνῶσιν, xaX οὗ διάφορον, ἐπομέντν 
by τῷ ἐχχειμένῳ χεφαλαίῳ ἑἐδίδαξεν. Λέγων δὲ xal 
εὐαγγελιστὴῆς, «Ἐν τούτῳ γινώσχοµεν, δὲι ἓν dp 
ἐστιν ὁ Occ, Ex τοῦ Πνεύματος αὐτοῦ, οὗ ἔδωκχεν 
ἡμῖν, » συμμνημονεύεσθαι αὑτὸ xal συμπαρεῖναι τῷ 
Πατρὶ δηλοι. Ὅτι δὲ οὔτε ὁ Υἱὸς χωρὶς τοῦ ἁγίο 
Ἠνεύματος νοεῖται, εὔδηλον λέγει γὰρ ὁ μὲν Πατὲρ 
πρὸς αὐτόν: « To Πνεῦμα τὸ ἐμὸν, ὅ ἐστιν ἐτὰ aol) 
αὐτὸς δέ φησι «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ' ἐμέ. » Καὶ ὁ 
Παῦλας δὲ, τῆς θεότητος τὸ ἐπίχοινον, xai τὸ συνεχ- 
φωνεῖσθαι τὸ ἅγιον Πνεῦμα τῇ διανοίᾳ τῆς Γραςης, 


Paulus quoque deitatis communionem identitatem- p xiv µήποτε ἰδικῶς ἑμφέρηται, σηµαίνων, Y páge:* 


que significans, et juxta germanum Scriptute sen- 
sum Spiritum sanctum subinteliigi indicáns, aut 
superintelligi, quasi el ipse nominetur, etsi ali- 
quando peculiariter non nomihetur, bac scribit : 
« Curantes (28) servare unitatera. Spiritus in. vin- 
culo pacis. » [taque alibi rursus Splritas sancti aut 
solius, aut simul 4436 cam Patre mentionem 
facit. Necesse ergo mea quidem sententia est, ut 
illud potius dicant, quod sapientissimus Moses 
dixit: « Si invení (39) gratiam apud te (50), mapi- 
festa mihi teipsum : probe noscam (vel videam) te: » 


εΣπουδάξοντες τηρεῖν τὴν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος 
ἐν τῷ συνδέσµῳ τῆς εἱρήνης.» "Άλλοτε οὖν πάλιν 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος, 3) χατὰ póvac, f] σὺν τῷ Πατρὶ 
μνημονεύει. ᾿Αναγχαῖον οὖν οἶμαι μᾶλλον λέγειν a5- 
τοὺς ὡς ὁ πάνσοφος Μωῦσης' «El εὕρηχα χάριν 
παρὰ aot, ἐμφάνισόν µοι σεαυτόν * γνωστῶς ἴδω σε 
ty ὀψέ tete γνοῖεν τὴν «fj φύσει xal συμφωνίᾳ ἀδια- 
ῥετον Τριάδα. Ὡς ἔοιχεν γὰρ, οὕπω γνωστῶς ἴσασιν, 
& πολλοὶ μὲν προφῆται xa [212 5] βασιλεῖς ἠθέλησαν 
ἰδεῖν χαὶ ἀχοῦσαι, καὶ οὐχ ἔτυχον  ἡμεῖς δὲ οὐχὶ 
ἀχούομεν µόνον, ἀλλὰ xal βλέποµεν, ὡς παρὰ Aouxi 


ut tandem aliquando Trinitatem natura eLcoucor- λέγει. 
dia individuam agnoscant. Nondum enim, ut videtur, probe sciunt ea, que multi (51) quidem « pro 
plete ac reges volaerunt videre, et audire,» ast id eonsecuti mon suni: uos vero uon modo ea au- 


dimus, sed etiam videmus, ut apud Lucam scriptum est. 


CAP. XXXVII. 

In hoc etiam a veritate zequaliter aberraruni, 
quod prave ea acceperint, qua scripta sunt in 
Luca : « Neino (22) novit Filium, nwi Pater, ue- 
que Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit 
Filius revelare; » et alibi : « Noa quia (33) Deum 


vocavimus capul decimum sextum : in eo enm 
decímum quartum objeetionum «δρ dissolvitur. 
Nimirem qeod nos iaecripeimus cápüt tweriium, 
Didymo est caput 1; quod notavimus numero 4, 
Didymo est 2, et ila porro. 

(25) In hoc. | Joan. 111, 24. 

(36) Spiritus. 1sa. tix, 21. Hunc lIsaie locum 
affert Didymus etiam in líbro De Spiritu sancto 
num. 50: sed si edita exemplaria sequamur, videri 

test ibi eum sic accepisse, ui sint verba Filii, uou 
Patris : ait enim esse verba Doinini ; passim vero 
Didymus « Domini » vocabdlo Filium intelligit , 
« Dei » autem nomine Patrem. At res aliter se 
habebit, si nostrum codicem consulamus : clare 
enim apparebit, ibi quoque Didymum, loquente 
facere non. Filiuin , sed Patrem, ut facit in hoc ϱ6- 
gmento et superius segm. 51 b. Hec itaque ibi 
leguntur : « Nau in his sermonibus Deus » vocans 
« per fidem » in sanctificationem, « id est, ut sarcti 
Spiritus flerent credentes [multo concinuior, at- 
que adeo genuina est nostri codicis lectio , qui 
omissa voce Spíritus habet : id est, ut sancti fierent 
credentes] , dedit eis Spiritum sauctum.... Unde 
ponas luent qui ista. commiserunt [cod. noster : 
commiserinti], non quasi hotninem, sed quasi Deum 
spernentes. Et ut sciamus Dominum esse Spiritum 
sanctum ([recids, ut puto, codex noster : Deum 


ΚΕΦ. AZ. 

Ἑν lou πεπλάνηνται xat περὶ τὸ γεγραμμένον iv 
τῷ kouxd* εΟὐδεὶς γινώσχει τὸν Υὸν, εἰ μὴ ὁ Πα- 
τήρ οὐδὲ τὸν Πατέρα τις ἐπιγινώσχει, εἰ μὴ ὁ Y Ux, 
καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ YU ἀποχαλύφαι”» xal ἐτέ- 
ρωθι' «Οὐχ ὅτι τὸν θεόν τις ἑώραχεν, εἰ μὴ ὁ ὧν ἐκ 


esse. Spiritum sanctum : hoc enim peculiatitet vult 
Didymus, Spiritum sanctum esse Deum, nob. vero 
probare peculiariter valt, eum esse Dominum]. 
qu datur credentibus, ex ipsius prophelz lsatuz 

iscainus eloquio, qui iuducit ad quempiam dicen- 
tem Dominum ( codex noster, Deum] : Spirius 
meus in ie, et verba mea dedi in os tumm.» 
Hactenus Didymus. Quod auteg in postremis 
hisce verbis legendum sit potius « Deum , » quam 
« Dominum, » apparet etiam ex verbis , quz pro- 
xime subjiciuntur à Didymo, queque non modo iu 
nostro codice, Bed etiam in editione sic se babent : 
« Ustenditur enim ex sermoue presenti ( hoc esl 
ex loco Isaim quem nunc attulit Didymus ) quod 
qui acceperit Spirilum » Dei, « simul cuim eoe 
verba » Dei « possideat. » Non ait Didymus : « qui 
acceperit Spirituin Domini . . . verba Domini pos- 
sideal. » 
(21) Spiritus. ]sa. txi, 14. 
(28) Curantes. Ephes. iv, 3. 
(a9) Si inveni, Exod. xxxm, 13. 

(δυ) Apud te, Grseca euitio : ὀναντίον σου, id est 
€ coram te. ) 

(34) Mulji. Ex Luc. x, 24. 

(32) Nemo. Luc. x, 22. In Bibliis idem est seu- 
8us5, sed verba aliquantulum diversa. 

($3) Non quia. Joan. vi, 46. 


969 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS 


976 


τοῦ Θεοῦ.» Ἡγοῦνται γὰρ, ὡς fj, « Οὐδεὶς ἄλλος γι- A (54) vidit quisquam, nisi qui ex Deo (09) est. » 


νώσχει,» λέξις ἐξωθεῖ τῆς θείας γνώσεως τὸ θεῖχὸν 
Ἱ]νεῦμα οὗ προσέχοντες, ὡς dj λέγουσα φωνὴ, « el 
μὴ ὁ àv ix τοῦ 8600, ». οὐχ ἐχθάλλει αὐτὸ τοῦ ὁρᾷν 
καὶ γινώσχειν τὸν Πατέρα, ἅτε χαὶ Παύλου ὁμοίως 
γράφαντος περὶ αὐτοῦ ' «Πνεῦμα τὸ Ex τοῦ Θεοῦ * » 
χαἱ τοῦ Υἱοῦ φῄσαντος' ε«Πνεῦμα, ὃ παρὰ τοῦ Πα- 
τοὸς ἐχπορεύεται’» εἶτα xal iy ἑτέρῳ πάλιν τοῦ 
Παύλου σιωπήσαντος μὲν τῇ λέξει, οὐχὶ δὲ τῷ vip, 
τὸν Υ ὃν, διδάξαντος δὲ τὸ Πνεῦμα µόνον ὁρᾷν χα) cl- 
δέναι τὸν Πατέρα ἓν ταῖς συλλαθαῖς ταῖσδε' « Tb 
Πνεῦμα πάντα ἑρευνᾷ χαὶ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ τίς γὰρ 
οἵδεν ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὴ τὸ πνεῦμα 
τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἐν αὐτῷ; οὕτω xal τὰ τοῦ Θεοῦ 
οὖδεὶς οἵδεν, εἰ μὴ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ »» xal πάλιν» 


« Ότι 6 θεὸς οἶδεν, τί τὸ φρόνηµα τοῦ Πνεύματος.) 


"Epsovd δὲ τὸν Θεὺν οὐχ ὁ μὴ ὁρῶν, μηδὲ συνὼν αὐ- 
τῷ" xal οἶδεν τὰ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὁ μὴ γινώσχων αὐτὸν, 
μτδὲ ὢν τῆς αὐτῆς θεότητος ' ἀδύνατον γὰρ εἰδέναι 
τὰ τοῦ Θεοῦ οὕτως, ὡς οἶδεν αὐτὰ ὁ θεὺς. xal τὴν 
ἴσην γνῶσιν χεχτῆσθαι αὐτῷ, μὴ τῆς αὐτῆς αὐτῷ οὐ- 
σίας xat γνώσεως ὑπάρχοντα. Τὸ δὲ εἰδὸς τὰ τοῦ Θεοῦ 


xaX ὃν [215 a] ἐπὶ τὸν Υἱὸν, οἶδεν καὶ τὰ τοῦ Υἱοῦ. 


Ὡς πρὸς τοὺς Χτιστούς ἔστι τοίνυν τὸ, «Οὐδεὶς γι- 
νώσχει τὸν Πατέρα.» Ἡ «τὸν Yióv * » οὔτε μὴν ὁρᾷ 
οὕτως ὡς ἔστιν * οὔτε γὰρ fj ἐγχωροῦσα χατανόησις 


ἓν πᾶσιν, ἐπεὶ μὴ πάντες ἀξιόχρεοι; χαὶ ἐν οἷς ἐστιν, 


οὔχ ἴση ἑχάστῳ ὑπάρχει. Κατὰ γὰρ τὸν Παύλου λό- 
Ὑον ^ «"Αλλῳ μὲν δίδοται γνῶσις σοφίας,» ἄλλῳ δὲ 
τόδε ἢ τόδε - χατὰ δὲ τὸ Εὐαγγέλιον, ᾧ δίδοται περισ- 


σότερον, περισσοτέρας εὐθύνας ἑπάχεται. Δἱρετιχοὶ 
δὲ φασιν' « Ἐρευνᾷ τὰ βάθη τοῦ 800, » ὡς ἀγνοοῦν. 
'AXX ἐπήγαχεν, ὡς «Οἶδεν τὰ τοῦ Θεοῦ. » 


Nam verbis illis, «Nemo alius novit,» divínum Spiri- 
tum Dei cognitione destitutum indicari arbitrantur: 
neque animadvertunt, verbis qux statim adduntur, 
« nisi qui ex Deo est, » Patris visionem et cogni- 
tionem eidem tribui : quippe cum etiaro Pauius de 
illo similiter scripserit : « Spiritus (56) qui ex Deo 
est ;» et Filius dixerit: « Spiritus qui a Patre 
procedit : » ac preterea in alio testimonio rursus 
Paulus verbis quidem Filium tacuerit, sed non 
sensu; a solo autem Spiritu videri et nosci Pa- 
ttem docuerit bisce verbis : « Spiritus (37) omnia 
serutatur, etiam profunda Dei: quis enim [ιομρὶ- 
num novit quz sunt hominis, nisi spiritus homi- 
nis (38) qui in ipso 37 est ? sic et qux sunt Dei, 
nemo novit nisi Spiritus Dei : » et rureus dixerit : 
« Deus novit (59) quid desideret (aut sapiat) Spiri- 
tus. » At vero Deum non scrutatur qui eum non 
videt, quique cum eo non coexsistit : neque novit quas 
Dei sunt qui ipsum Deum non cognoscit, quique 
non est ejusdem cum ipso deitatis. Fieri enim non 
potest, ut is qui non sit ejusdem cum Deo essentis 
et eadem cognitione przditus, noscat quz Dei sunt, 
sicut novit ea Deus, et z:equalem cum ipso habeat 
cognliionem. Qui autem et novit qux» Dei sunt, et est 
in Filio, is novit etiam qux sunt Filii. Itaque re- 
Spectu creaturarum dicitur illud : « Nemo novit 
Patrem, » aut « Filium, » nec quisquam eum videt 
sicuti est : nam ne illa quidem cognitione ac vi- 
sione, quz possibilis est, fruuntur omnes; nec 
enim omnes sunt ea digni : qui vero illa potiuntur, 
sequaliter singuli non potiuntur. Nam juxta Pau- 
lum, «Alteri (40) quidem datur cognitio sapientis, » 


alteri autem hoc, aut hoc. Juxta Evangelium vero, is cui datur (41) abundantius, majorem rationem 


154) Deum, Grzca editio : τὸν Πατέρα, id est «Pa- 


irem. » κ 

(358) Ez Deo. Gr:eca editio : παρὰ τοῦ θεοῦ. 

(56) Spiritus. 1 Cor. n, 12. 

(31) Spiritus. 1 Cor. n, 10,11. . 

(98) Spiritus hominis. Hxc verba sine dubio ac- 
cepit Didymus de huinano creato spiritu, ut reipsa 
accipienda sunt : quamvis hunc ipsum spiritum ab 
snima distinxerit, ut nonnulli alii fecerant ante 
ipsum, de qua re in presens dicere inopportunum 
foret. Itaque nondum satis intelligere potui cur in 
libro De Spiritu sancto num. 5á, vulgatam atque 
adeo, ut equidem reor, genuinam lectionem iiumu- 


tarit vir cl. Vallarsius. Ut res perspicua sit, prius D 


allero eum Didymi locum ex editione Veronensi 
cum nostro codice a me collata. « Dicitur etiam, 
excepta aninia, et excepto spiritu nostro, Spiritus 
alius quis esse in homine (codex noster : et excepto 
Spiritu sancto , alius quis esse in. homine spiritus], 
de quo Paulus scribit : « Quis enim scit hominum 
ea quz sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in 
eo est? » Si enim voluerit contendere quispiam, 
animam hic signilicari in spiritu, quis erit liomo, 


cujus cogilaliones, el arcaua, et secreta [rectius 


codex noster : secreti] cordis occulta nesciat homo 


[cod. noster, alius homo| nisi spiritus ejus ? Quia de 


torpore solitario hoe intelligere velle perstultuin 


est. Quod si arguta [cod. noster : argulus]. uititur 


fraude surrepere [cod. noster : subripere] de Spiritu 
Sancio haec scripta contestans; si diligenter verba 
ipsa consideret, cessabit asserere iendacium. Si- 
quidein ita scriptum est : » Quis enim scit hominum 


Ῥλταυι, GB. XXXIX, 


qu» sunt hominis, nisi spiritus hominis qui iu eo 
est? Sic et ea qux sunt Dei, nemo scit, nisi Spiri- 
tus Dei. « Quo modo enim alius est homo, alius est 
Deus ; sic et spiritus hominis , qni est in eo, sepa- 
ratur a Spirits Dei, qui est in eo : quem Spiritum 
sanctum esse [vocem esse »ddo ex nostro codiee] 
frequenter ostendimus.: » Hactenus Didymus, qu 
tres hic memorat vocis « spiritus » siguificationes : 
primam qua Spiritus sanctus, aiteram qua aninia, 
tertiam qua spiritus creatus in howine ab anima 
diversus significatur. Itaque non video cur clarissi- 
mus editor Veronensis ad ea verba, qua sic ipse 
legit, « ei excepto Spiritu nostro, » h:ec adno'avit : 
« lusigni errore editi hactenus, et. passim mas. le- 
gebant ? « et excepto Spiritu sancto, Spiritus alius » 
ete. Subsiitui, « spiritu nostro, » ad codicis Regina 
fidem, maxime vero ad rectze rationis argumentum, 
et Paulini testimonii sensuai, » Quod si opinio mea, 
aut lectio quam tueor, coulirmatione indigerel, cou- 
firmari etiam posset ex Hieronymi conmuentariis ín 
Danielem cap. m. tiom. V, pag. 641. lbi enim 
S. Doctor απο ipsum , ut reor, Didymi locum re- 
Spielens scribit : « Sunt qui alium velint esse spi- 
ritum in bomine, excepto Spiritu sancto , et. aliam 
animam. » .. 

29) Deus novit. Rom. vi, 27. Biblia habent : 
« Qui scrutatur corda. » Didymus vero sensum ci- 
fans, pro his verbis adhibet nomen « Deus. » 

(40) Alteri. 1 Cor. xn, 8. 

(41) Cui dalwr. Respicit, opinor, Luc. xir, 48, 
seusuin citans, non verba. 


al 


92 


DIDYMI ALEXANDRINI 


972 


reddet, Sed inquiunt hzretici : Spiritus « scrutatur profunda Dei ;» ergo ea ignorat. Verum subjun- 


xit Paulus, eumdem nosse quz Dei sunt. 


At vero « servus (42) non novit, quid faciat domi- A 


mus ejus. » Quod 2utem scrutari non semper valeat 
-«qpuaserere, declarant. oracula. Cum enim ait Scri- 
tura, « Serutantes (45), in quod, vel quale tem- 
pus manifestabatur in ipsis Spiritus Christi, » seru- 
tandi verbum significat quaerere, et discere, simili- 
ter atque cum ait: «Scrutamini (44) Scripturas. » 
Cum vero Apostolus scribit de Deo et Patre, « Qui 
autem (45) scrutatur corda, scit quid sapiat (aut 
desiderel) Spiritus, quia secundum Deum postulat 
pro sanciis; » aut cum in xxx psalmo dicitur, 
t Quoniam (46) veritates exquirit. Dominus ; » aut 
in vn, « Serutans (47) corda et renes Deus; » aut 
alibi : « Scrutans (48) promptuaria ventris ; » scru- 
tandi verbum non significat inquirere eL discere, 
sed comprehendere A36 cor, ita ut nihil usquam 
eoru lateat, quz: unquam ab ipso cogitata sint, 
aut animo versata (fnerint : quaeque novit etiam siue 
juvestigationibus is qui est cordium cognitor. Si 
euim scrutantem cujuslibet cognitionis exper- 
tem (49) indicat scrutatio, Deum quoque invenie- 
mus scrutari quasi ignorantem, et dedecus ei, 
hereticorum quidem sententia, afferet quod (50) in 
'Sephonia veluti per metaphoram ab hominibus 
derivatam dictum est : « Scrutabor (21) Jerusalem 
einn lucerna. » Qus locutio magnam habet signifi- 
cationem potentis illius. Serutatur ergo divinus 
Dei Spiritus non ut ignorans, sed ut Spiritus Dei, 
natura urum cum ipso exsistens, Quamobrem 
fPsalles essentiam | illi ac. scientiam Dei et Patris 
non denegans, imo illum Patris sapientiam, quae 


ε 0, γὰρ ε«δοῦλος οὐχ οἵδεν, τί motel ὁ χύρως αὐ- 
τοῦ.» "Οτι δὲ οὐχ ἀεὶ τὸ ἐρευνᾷν τῷ ζητεῖν ὅμοινν, 
διασαφηνίζει τὰ λόγια. Ἠνίχα μὲν γὰρ προφητεύει, 
ε Ἐρευνῶντες, εἰς xiva, ἢ ποῖον χαιρὸν ἔδτ)οῦτο iv 
αὐτοῖς Πνεῦμα Χριστοῦ,» τὸ ζητεῖν xal μανθᾶνειν 
δηλοῖ, παραπλησίως τῷ λέγοντι * « Ἐρευνᾶτε τὰς Γρα- 
φάς” » ἠνίχα δὲ ὁ Απόστολος γράφη περὶ τοῦ θειῦ 
xai Πατρός. «Ὁ δὲ ἐρευνῶν τὰς καρδίας, οἵδεν -t 
τὸ φρόνημα τοῦ Πνεύματος, ὅτι κατὰ θεὸν ἐντυγχά- 
vet ὑπὲρ ἁγίων.» ἢ ἐν λ’ φαλμῷ λέγει’ ε Ὅτι ἁκτ- 
θείας ἐχξητεῖ Κύριος.» Ἡ 6v δ'' «Ἑτάξων χαρξίας 
καὶ νεφροὺς ὁ θεός; f| ἑτέρωθε' ε«Ἐρευνῶν τα- 
μεῖα χοιλίας * » οὐ τὸ ἐξετάζειν xal µανθάνειν, à 
τὸ περιλαμθάνειν τὴν χαρδίαν, ὡς μηδέν που λαγ- 
θάνειν τῶν πώποτε αὑτῇ ἐνθυμτθέντων, ἢ νενοτµέ- 
νων’ ἅπερ xaX δίχα ἐξιχνιασμῶν οἶδεν à χαρδιογνώ- 
στης. El γὰρ τὸ mv τῆς γνώσεως τῷ ἐρευνᾷν ἆπονε- 
µηθείῃ, χαὶ ἐρευνῶν ὡς ἀγνοῶν εὑρεθήσεται xal ὁ 
θεὸς, χαὶ ἁδοξίαν αὑτῷ [315 b] κατ ἐχείνους οἵσει 
τόδε kv τῷ Σοφωνίᾳ ὑπ' αὐτοῦ, οἷον τὸ ἀπὸ µεταγο- 
ρᾶς τῶν ἀνθρώπων, εἰρημένον εἘξερευνέσω «iv 
Ἱερουσαλὴμ. μετὰ λύχνου.» Τὸ (ya τὸ τοιοῦτο τῆς 
δυνάµεως αὐτοῦ πολλὴν ἑργάζεται σηµείωσιν. Ἔρευ- 
νᾷ οὖν τὸ θεῖον Πνεῦμα τοῦ 8600, οὐχ ὡς ἀγνουν, 
ἀλλ ὡς Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἠνωμένον αὐτῷ τῇ φύσε'. 
Ὅθεν ὁ Ὑαλμωῳδὺς, οὗ διαστέλλων αὐτὸ τῆς οὐσίας x3 
γνώσεως τοῦ θεοῦ xal Πατρὸς, αὐτὸ δὲ μᾶλλον évoro- 
στάτως εἶναι τὴν σοφίαν αὑτοῦ ἐν ἴσῳ τοῦ Μονογε- 
νοὺς ἀναπείθων, ηῦχετο' «Τὸ Ἠνεῦμά σου τὸ ἅγιον 
μὴ ἀντανέλῃς ἀπ ἐμοῦ.» τὸ ἀποχαλύπτον uot, ϱτ- 
gv, τὰ ἄδηλα xal τὰ χρύφια τῆς σοφίας σου. 


4n Patre que ac. Unigenitus subsistat, esse confirmans, sic oravit : « Spiritum (52) t«um sanctum 
.he auferas a me: » nempe illum Spiritum, ait, qui mihi revelat occulta (53) et arcana sapientiae Luz. 


CAP. XXXVIIT. 
. Mia quoque Christi, apud Joannem utilissima 
"verba, « Cum venerit (54) Paracletus, quem ego 
mittam vobis a Patre meo (55), Spiritus veritatis, 
«ui a Patre. procedit, *ille testimonium  perhibebit 
ae me ;» itemque illa, «Paracletus (56) autem Spi- 
ritus sanctus, quem inittet Pater in nomine meo, 
-Mle vos docebit owmmia, et in memoriam revocabit 
vobis oninia, qux» dixi vobis, » perverse accipien- 
ws, sullragium contra Spiritum sanctum ferunt. 
Jta enim hzc deberent accipere, ut Paracletus 
.dictus fuerit au£ quia ut Deus παρακχαλεῖται, id est, 
invocaur a creatura, aut quia ipsam παραμυθεῖται, 
Joe est consolatur, et oblectationem ei ac pacem 


; ΚΕΦ. AH'. . 

Καὶ τὰς παρὰ Ἰωάννῃ δὲ διαλαλούσας τοῦ Χριστου 
πανωφελεῖς σνλλαδάς' « Όταν ξλθῃ 6 Παράκλττος, 
ὃν ἐγὼ πἐέµφω ὑμῖν παρὰ τοῦ Πατρός µου, cb Tivso- 
pz τῆς ἁληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πατρὺς ἑχπορεύεται, 
ἐχεῖνος µαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ * ». χαὶ πάλιν. εὉ ὃ 
Παράκχλητος, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ πέµψει ὁ Πατὲρ 
ἐν τῷ ὀνόματί µου, ἐχεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα, καὶ 
ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα, ἃ εἶπον ὑμῖν. οὐχ ἆδια- 
στρόφως δέχονται, χαταψηφιζόµενοι τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος. ἸΑντὶ γὰρ τοῦ νοεῖν Παράχλητον, ἢ διὰ τὸ a3- 
ῥαχαλεῖσθαι ὡς sv παρὰ τῆς χτίσεως, ἢ διὰ τὸ παρα” 
μυθεῖσθαι αὐτὴν, καὶ θυμηδίαν χαὶ εἰρήνην ἐμδάλλειν' 
συνώνυµοι γὰρ αἱ λέξεις τῆς παραχλήσεως xai πα- 


infert, synonym:e enim sunt voces παραχλήσεως, f) ῥραμυθίας εἰσίν' ὡς γράφει’ « Kat τοὺς ταπεινοὺς τοῦ 


(49) 8εους. loan. xv, 15 . 

(40) Serutantes, Ep. 1 Petr. v, 11... 
- M4) Serutamini. Joan. v, 39. 

45) Qui autem. Rom. vin, 97. 

(46) Quoniam. Psal. xxx, 3! (seu 20). 
447) Serutans. Psal. vn, 10 
"t Serutans, Prov. xx 27. Graca editio : ὃς 
Σρευνᾷ ταμιεῖα. 

(49) Ezperiem. ln Grsco deest aliqua dietio, ut 
legendum sit, exempli graiia, μὴ ἀπονεμηθείη, aut 


alio simili . modo. 
(50) Quod. Librarius scripsit ofcev- τὸ δέ, Emcn- 
davi, ac scripsi οἶσει τόδε. 
51) Scrutabor. Soph. 1, 15-(seu 12). 
52) Spiritum. Psal. 1, 12 (seu 15). 
5 Occulta. Ex eodem Psal. L,7 (sive 8). 
(M4) Cum venerit, Joan. xv, 26. 
(98) Meo. Deest hzec vox in Bibliis, 
(56) Paracletus. Joan. xiv, 26. 


915 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


974 


λαοῦ αὐτοῦ παρεχἀλεσεν.» Καὶ ἡ &x [214 a] προσ- A et παραµνθίας, ideoque seriptum fuit : «Et humi- 


ώπου τῶν ἀξιωθέντων τῆς παραμυθίας φησίν' « Ko- 
pus, κατὰ «b πλῆθος τῶν ὁδυνῶν µου ἓν τῇ καρδἰᾳ 
µου 2! παραχλἠσεις σου εὔφραναν τὴν χαρδίαν µου * 
xai παλιν € Ἔδωχας εὑφροσύνην εἰς τὴν χαρδίαν 
pou.» Καὶ ὡς Παῦλος θεσσαλονιχεῦσιν ἐπεύχεται 
« Αὐτὸς δὲ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς, καὶ ὁ 
θεὸς xo Πατὴρ παρακαλέσει ὑμῶν τὰς χαρδίας. » 
Οἱ δὲ ἀντὶ τοῦ οὕτω νοεῖν, λέγουσιν διὰ τὸ παραχα- 
λεῖν ὑπὲρ αὐτῆς ὠνομάσθαι Παράχλητον. xai im- 
ἀγουσιν, ὅτι xaX ἀποστέλλεται. ᾽Αλλὰ πρῶτον μὲν τῷ 
«s ἁγίῳ Πνεύματι xal τῷ Yip ἐπίχοινόν ἐστι τοῦ 
Παραχλήτου «b ὄνομα, ὡς xa ἡ quate ᾿ χαθὰ Ἰωάν- 
vnc γέγραφεν οὕτως, ἓν μὲν ταῖς Καθολιχαῖ- ' «Ταῦ- 
τα γράφω ὑμῖν, ἵνα μὴ ἁμάρτητε” ἐὰν δὲ καὶ ἁμάρ- 
τωµεν, Ἡαράχλητον ἔχομεν πρὸς τὸν Θεὺν Ἰησοῦν 
Χριστὸν δίχαιον, xal αὐτὸς Ἱἱλασμός ἐστι περὶ τῶν 
ἁμαρτιῶν ἡμῶν.ν Ἐπιτήρησον δὲ τέως, ὅτι Παρά- 
χλητον πρὸς τὸν θεὸν εἰπὼν Ἰησοῦν Χριστὸν, τῷ Πα- 
ραχλήτῳ τὴν ἐξουσίαν ἀπένειμεν, ὡς αὐτοῦ παραχα- 
λουμένου’ «λύὐτὸς, Ύὰρ, ) φησὶν, e ἑλασμός &otty ^» 
ἵν οὕτω xai τὸ αὐτεξούσιον τοῦ Παραχλήτου δείξῃ, 
xaX εἰς τὴν µίαν θεότητα τὸν ἱλασμὸν ἀναγάγῃ. 


les (57) populi sii (88) Παρεχάλεσεν,» 39 id 
est, «consolatus est.» Et ex persona (59) eorum, qui 
hujusmodi consolationem sant consecuti, ait Psal- 
tes : « Domine (60), secundum multitudinem dulo- 
rum meorum in corde meo αἱ παραχλήσεις (id est, 
consolationes) tuze. Letificaverunt cor meum (61) ; » 
et rursus : « Dedisii (62) lzctitiam in corde meo ; » 
et Paulus Thessalonicensibus hsc precatur : « ]pse 
(65) autem Dominus noster Jesus Christus, et Deus: 
sc Pater παραχαλέσει (id est, consolabitur) corda 
vestra, ». At. vero ipsi. non ita intelligunt allata 
Joannis verba , sed aiuut, Spiritum sanctum voca- 
tum fuisse Paracletum, quia παραχαλεῖ (id est 
invocat, aut hortatur) pro ipsa creatura ; alque 
illud insuper addunt, eum nempe etiam mitti. Sed 
primum quidem cum Spiritui sancto, tum Filie 
commune est (64) Paracleti nomen, sicut eadem 
est utriusque natura, juxta ea quae Joanriés scripsit, 
Nam jn Catholica quidem Epistola 2it: « Hime 
scribo (65) vohis, ut fon peccetis : si autem et 
peccaverimus (66), Paracletum habemus apud 
Deum (67), Jesum Christum justum, et ipse propi- 


tiatio est pro peccatis nostris. » [lllud vero nune observa, quod postquam Poracletam apud Deum 
dixit Jesum Christum, eidem Paracleto potestatem 4ο dominationem tribnit, tanquam ei qui invocatur ; 
« Ipse enim, » inquit, « est propiliatio : » ut nempe bac ralione et potestatem  Paracleti propriam 
estendat, οἱ propitiationem ad unam deitatem refer:t. 

Καὶ πάλιν ày Εὐαγγελίῳ ἀπὸ τοῦ Áconótoo * «'Edv C Rursus autem in Evangelio ex persona Domini 


ἀγαπᾶτέ µε, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε, χἀγὼ 
ἑρωτήσω τὸν Πατέρα, καὶ ἄλλον Παράχλητον δώσει 
ὑμῖν, ἵνα µένη μεθ ὑμῶν εἷς τὸν αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα 
τες ἁληθείας, ὃ ὁ χόσµος οὗ δύναται λαθεῖν, ὅτι οὐ 
θεωρεῖ αὐτὸ, οὐδὲ γιώσχει αὐτό * ὑμεῖς δὲ γινώσκετε 
αὐτὸ, ὅτι παρ) ὑμῖν μένει, xal ἓν ὑμῖν ἔσται. Οὐκ 
ἁφήσω ὑμᾶς [214 b] ὀρφανούς * ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς', 
ἄλλον Παράχλητον φῄσας, οὐ xat' οὐσίαν, ἀλλὰ χαθ᾽ 


(57) Et humiles, Non exstant hzc. verba in. La- 
tinis Bibliis. Graeca editio ea habet Isa. xtix , 15. 
Auctor tamen libri primi Machab. cap. xiv, hnnc 
ασ loeum imitaum ait: Καὶ ἑστήριδε πάντας τοὺς 
παπεινοὺς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, id est, ni legitur in Vul- 
gala editione, « Et confirmavit omnes humiles po- 
puli sui. » ^ 

(58) Sui. Inlihro De Spiritu sancto, num. 28, edita 
exemplaria non habent banc vocem : sed eam 
babet noster coder , item ut Biblia. « Salvator quo- 
que, ait ibi Didymus, consolationem , e qua Spi- 
ritus sanetus « Parscletus » nuncupatus est, ope- 
ratur in cordibus eorum qui ea indigent : scriptum 
est enim : » Et humiles populi [cod. noster addit , 
sui] consolatus est. « Unde et is qui hoc beneficium 
fuerat consecutus, eum predicans, loquebatur f 
« Domine, seeundum multitudinem dolorum meo- 
rum in corde meo consolationes tuae Izetificaverunt 
cor meui , » sive, « dilexerunt animam meam. » 
Utoque enim scriptum esse [nomen cedex non 
babet vocem , esse| modo in diversis exemplaribus 
invenitur. » . 

(59) Et ex persona. Codex habet : xa ἡ £x. προσ- 
ώπου. Legendum : xai 7) &x προσώπου. 

(60) Domine, Psol. xcun 19. Hac vox, Ku- 

tw, Oinititur in Graeca ediüone et in Latinis Bi- 
is, Didymus vero eam legit eiiam libro De Sp. 
santio in verbis quas modo attub, : 


ait: « Si diligitis (08) me, inandata mea servate, 
et ego rogabo Patrem, et aliut» Paracletuei. dabit 
vobis, ut maneat vohiscum in sseculum, Spiritum: 
veritatis, quem mundus non potest accipere, quis 
ΠΟΠ” videt eum, nec cognoscit eum. Vos vero 
cognoseitis illum, quia apud vos manet, et in vohis 
erit. Non relinquam vos orphanos ; venio ad vos, » 
Ubi AA lium Paraciletnm dicit, non secum 


L4 


. 


(61) Cor meum. Biblia tm Graeca, inm. Latina 
habent, τὴν ψυχήν µου, id est « animam meam. » 
Didymus in eo etiam, quem dixi, loco legit, « cor 
meun, » etsi alterius lectionis mentionem faciat. 

(62), Dedisti. Psal. iv, 7. ln libro etiam De 
Sp. sancto, num. 25, de consolatione 4ο hilaritate, 

ue in nobis per Spiritum sanctuut oritur, h«c 
verba intelligit, cum ait: « Consolatoreu auem 
Spiritum sauctum dicil, ab operatione ei nomen 


? juponens; quia non solum consolatur eos, quos se 
dignos repererit, et ab omni tristitia et perturba- 


tione reddit alienos; verum jncredibile quoddam 
gaudium et hilaritatem eis tribuit, in η µη ut 
possit quis Deo gratias referens quod tali hospite 
dignus habeatur, dicere : « Dedisti lztitiam iu cordé 
meo. » 

(65) Ipse. 11 Thess. y, 16, 17. Vide not. 17, pag, 

(64) Commune est, etc. Hac eadem docet in lih. 
De Sp. sancto, num. 97. 

65) Hacc scribo. I Juan. ut, 1, 9. 

θύ) Si autem et peccaverimus. Grxca editio : xa) 
ἐάν τις ἁμάρτῃ, id est « ac si quis peceaverit. ».—— 


(67) Deum. Greca editio : Πατέρα,. id. est «Pa- 
trem. ) 

(68) Si diligitis. Joann. xiv, 10-18. Vide. not. 38, 
pag. 150. | | 


915 


DIDYMI ALEXANDRINI 


976 


.essentiam, sed secundum hypostasim. Deinde ex A ὑπόστασιν. Ἔπειτα δὲ τὸ προειπεῖν τὸν Ylov, « Πέµ- 


“9ο quod Filius pranuntiavit inquiens, « Mit- 
aam (UD) vebis a Patre meo Spiritum veritalis, » 
apparet tres esse bypostases, 6ἱ unà complacentia 
atque concordia factam esse manifestationem seu 
adventum Spiritus sancti : sicut id ipsum indicari 
-diximus antea et in illo capitulo : «Pater (70) man- 
datum mibi dedit, quid dicam, et quid loquar; » et 
€um de Spiritu sancto dicitur : «ΑΛ semetipso (71) 
von. loquetur. » Sicut. euim a Patre sejuuctus non 
est Filius ex eo quod missus (72) sit, sic ne 
Spiritus quidem sanctus. Quod vero subjungitur, 
« Spiritus veritatis, » ostendit, eum vere esse Spi- 
ritu. Dei, non vero spiritibus Deo famulantibus 
similem. Ac verba illa, « Qui a Patre procedit, » 
-significant ipsum ab ztermo et consubsiantialiter 
«x paterna hypostasi editum esse ; omnis enim 
processio per aequalia et similia perücitur ; Filii au- 
tem ex Deo generatio, ac Spiritus ipsius processio in 
eo ab aliis processionibus secernitur, quod consub- 
stantialiter facia sit. lis vero verbis, «llle vos docebit 
omnia, ei rememorabit vobis omnia, qui dixi vobis,» 
Anandat ac inonet, sicul superius dictum a nobis fuit, 
.ut. Spiritui sancto fides ne denegetur, qui venit post 
Christi Assumptionem οἱ docuit. Quasi dicat : Nec 
eniin. ejus mens atque docirina a mente ac doctrina 
4mea discrepat, cum mihi etiam deitate conjunctus sit, 
imo unum et idem : communia vero Trinitatis sint 
documenta, et ea quz ad salutem conducunt, dona : 


t quo sensu dixi illud : « Pater mandatum mihi C 


dedit, quid dicam, et quid loquar, » quod (75) con- 
cordiam Trinitatis denotat; eodem sensu dico 
eiiam de Spiritu sancto: « De meo accipiet, et 
annuntiabit vobis. » Cum vero ait : « Si diligitis 
me, mandata mea servate, el ego rpgabo Patrem, 
et alium Paracletuin dabit vobis, » significat, se- 
melipsum quoque, non vero solum Spiritum, vo- 
€ari Paracletum ; ac, Si non servaveritis, inquil, 
anandata mea, indigni estis adventu Spiritus sancti, 
qui adventui meo non est dissimilis. llla autem 
verba : « Spiritus veritatis, quem mundus non po- 
test accipere, quia non videl illum, nec cognoscit 
illum, vus vero cognoscitis eum, » ostendunt, mun- 
anos δι] quidem, id est hereticos, non posse 


Ψω ὑμῖν παρὰ τοῦ Πατρός µου τὸ Πνεῦμα τῆς ἆλη- 
θείας,» παρέστησεν τὰς τρεῖς ὑποστάσεις, xal ὡς 
εὐδοχίᾳ χαὶ συμφωνία pud fj τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐγένετο παρουσία, ὡς xal ἓν τῷ χεφαλαίῳ τῷ, «'O 
Ἡατὴρ ἐντολήν uot δέδωχεν, εἰ εἴπω, xal τί λαλέ- 
Gu * » xol περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, « Αφ’ ἑαυτοῦ 
οὐ λαλήσει, » προελέχθη. Ὡς γὰρ οὐχ ἀπέζευχται 
τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς πεμφθεὶς, οὕτως οὐδὲ τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα. Τὸ δὲ προσχεῖΐσθαι, εΠνεῦμα τῆς ἆλη 
θείας,» διδάσχει ἀληθῶς αὐτὸ Πνεῦμα εἶναι τοῦ 
θεοῦ, καὶ οὐχ ὡς τὰ λειτουργικά. Τὸ δὲ ἔχειν, «Ὅ 
παρὰ τοῦ Πατρὸς ἑχπορεύεται, » σηµαίνει, ὡς ἀνάρ- 
χως xai ὁμοουσίως ἐκ τῆς πατριχῆς ὑποστάσεως 
ἑξεφάνη * πᾶσα γὰρ πρόοδος διὰ τῶν ἴσων χαὶ ὁμοίων 
ἐπιτελεῖται. xol διαφερόντως ὁμοουσίως ἐγένετο ἡ 
ἀπὸ τοῦ Θεοῦ γέννησις τοῦ Υἱοῦ, καὶ ἑχπόρευσις τοῦ 
Πνεύματος αὐτοῦ. Τὸ δὲ, ε« Ἐχεῖνς ὑμᾶς διδάξει 
πάντα, xai ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα, ἃ εἶπον ὑμῖν,» 
παράἀγγελµά ἔστιν μὴ ἀπιστῆσαι τῷ ἁγίῳ Πνεύμα- 
τι, ὡς ἀνωτέρω εἴρηται, ἑλθόντι μετὰ τὴν ἀνάληγιν 
τοῦ Χριστοῦ xat διδάσχοντι * Οὐχ ἀπάδουσα γὰρ, φη- 
σὶν, τῆς ἐμῆς γνώμης xal διδασχαλίας ἔσται ἡ αὗτου' 
ἐπειδὴ xal τῇ θεότητι ἠνωμένως xal. ἐχομένως 
ἔχει ' χοινὰ δὲ τῆς ἁγίας Τριάδος τὰ διδάγματα, χαὶ 
τὰ πρὸς σωτηρίαν δωρήµατα᾽ χαὶ ᾧ εἶπον cpóny 
τὸ, «'O Πατὴρ ἐντολήν µοι δέδωχεν, τί εἴπω, xol 
τί λαλήσω, » ἔστιν δὲ ὅτι συμφωνίας [215 at- τῷ 
αὐτῷ φημὶ καὶ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὅτι «Ἐκ 
τοῦ ἐμοῦ λήψεται, καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν.» TQ δὲ ci- 
πεῖν. « Ἐὰν ἀγαπᾶτέ µε, τὰς ἐντολάς µου τηρήῆσατε, 
χἀγὼ ἐρωτήσω τὸν Πατέρα, χαὶ ἄλλον Παράκλητον 
δώσει ὑμῖν, » ἑδήλωσεν μονονουχὶ xai ἑαυτὸν Παρά- 
χλητον ὀνομάζεσθαι, xa ὡς, El μὴ φυλάξητε, οταὶν, 
τὰς ἐμὰς ἑντολὰς, . ἀνάξιοι τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐπιφοιτήσεως τυγχάνετε, fist οὐχ ἀπβδει της ἐμῆς 
ἐπιφανείας. Τὸ δὲ γράφειν, « Τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, 
ὃ ὁ χόσµος οὐ δύναται λαθεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτὸ, 


«οὐδὲ γινώσχει αὐτό * ὑμεῖς δὲ γινώσχετε αὑτό, » ἔδει- 


ξεν, ὅτι οἱ μὲν χοσμικοὶ, τοῦτ' ἔστιν αἱρετιχοὶ, οὗ δὺ- 
νανται λαθεῖν αὐτὸ, ὅτι οὗ θεωροῦσιν αὐτὸ τοῖς της 
πίστεως ὀφθαλμοῖς, οὐδὲ γινώσχαυσιν αὐτὸ, μὴ δοςᾱ- 
ζοντες ὡς Θεόν. οἱ δὲ ὁμολογοῦντες αὐτὸ εἶναι θεὸν, 
ἔχουσιν αὐτὸ µένον παρ) αὑτοῖς. 


illum accipere, quia ipsum non vident ocnlis (idei, neque cognoscunt illum, «cum non glorificeni 
a4 Deum: qui vero ipsum con(lentur esse Deum, illos habere ipsum  wanentem apud  semer'ipsos. 
Quod vero ait, « Dabit vobis, » et, « Apud vos p  T56t ἔχειν, «δώσει ὑμῖν, » xat, e [Iap! ὑμῖν μένει, 


4manet, et in vobis erit, » significat Spiritum san- 
«ium et in collis et in terra, utpote Deum, ubique 
ipresentem esse; nam si et apud nos manet, et in 
nobis erit, et omnia implet, juxta Sapientiam in- 
«uientem, «Spiritus (74) Domini repievit orbem 
serrarum ; » quoinodo nobis missus (75) est? Quod 
suem etsi haec Filius diceret, cum ipso tamen 

(69) Mittam. Joan. xv, 206. 

(10) Pater. Joan. xu, 49. 

14) A semetipso. Joan. xvi, 15. 


72) Misess. De hac missione fusiusloquitur Theo- 
iogus noster in libro De Sp. sancto, num. 25 ct 26. 


καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται,» ἐἑσήμανεν, ὡς xat ἄνω χαὶ κά- 
τω, ἅτε δὴ Θθεὸς, πανταχοῦ παρὺν τὸ ἅγιον Πνεῦμά 
ἐστιν * εἰ γὰρ καὶ παρ᾽ ἡμῖν μένει καὶ ἓν ἡμῖν ἔσται, 
xai πάντα πληροῖ, κατὰ τὴν σοφίαν λέγουσαν * « Πνεῦ- 
pa Κυρίου πεπλήρωχεν τὴν οἰκουμένην * r πῶς ἡμῖν 
ἀπεστάλη; "Οτι δὲ xal λέγοντος αὑτοῦ ταῦτα, μετ 
αὐτοῦ ἣν ὡς ὁμοούσιον, πάλιν αὐτὸς ἔπεισεν, ἔμφν- 

(79) Quod... denotat. Codex, ἔστιν δὲ ὅτι συµ- 
φωνίας. Legendum fortasse, ἔστιν δηλονότι συμφωνίας. 

(14) Spiritus. Sap. 1, 7T. 

(15) Missus. Missionem localem .exeludit: quod 
praestat etiam lib. De Sv. sancto, num. 25. 


971 7 


DE TRINITATE LIBER TERTIDUS. 


978 


σῄσας εἷς τὰ πρόσωπα τῶν ἀποστόλων xal εἰπών ' A esset Spiritus sanctus utpote consubstantialig, rur- 


ελάδετε Πνεῦμα ἅγιον, » ὡς προείρηται. Τὸ δὲ, « Οὐχ 
ἀφῆσω ὑμᾶς ὀρφανούς' ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς, » ἑδίδα- 
ξεν, ὡς ὃν τρόπον τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἣν xai πρὸ 
τῆς Υνωστῆς αὐτοῦ [215 b] ἐπιδημίας ἐν πᾶσιν, οὔ- 
τω xal μετὰ τὴν ἀνάληφιν ὁ Yloc, ἓν ἀπεριγράφῳ 
pid θεότητι xal θελήσει τῶν ὑποστάσεων οὐσῶν, οὐχ 
αὐτὸς Qv ἄμφω καὶ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ (ὡς. ἐνόησεν 
Μοντανὺς, xa τούτῳ µάλιστα ἑπερείδεται τῷ µέρει 
της ΓραφΏς, μὴ βλέπων, μηδ’ ἀχούων, ὡς ἄλλος περὶ 
ἄλλου xal ἄλλου προσώπου λέχει’ € Ἔρωτήσω τὸν 
Πάτέρα, xal πέμψει ἄλλον Ilapáxintov»)* ἀλλ ὡς 
σὺν τῷ Ἠνεύματι παρὼν ἱδιοσύστατος, Χαθά ἐστιν 
ài πανταχοῦ καὶ ὁ Πατήρ. OD μέντοι ἐκ δευτέρου 
Ίδη ἐλθὼν, f, πολλάχις xa τὴν ἑσομένην iv «f 
χρίσει δευτέραν ἄφιξιν αὐτοῦ ἐσήμανεν. EO δὲ καὶ 
τὸ oávat* ε Ἐχεῖνος περὶ ἐμοῦ µαρτυρήσε.» Ἡ 
ἀλήθεια, φησὶν, περὶ τῆς ἀληθείας, χαὶ ὁ Κύριος 
περὶ τοῦ Κυρίου, ὃν τρόπον περὶ τοῦ Πατρὸς εἶπεν * 
«Kol μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ ὁ πέµψας µε Πατῆρ.» 
Ταῦτα πάντα, xal πρὸ ὅλων τὸ λέγειν τὸν Δεσπότην, 
«Ἐρωτήσω τὸν Πατέρα,» ὅπερ ἀνεπίληπτόν ἐστιν, 
€) χατὰ χοσμιχὴν συνῄθειαν νοεῖαθαι ὀφεῖλον, Μαχε- 
δόνιος παρεὶς, τῷ «Ἠέμφει Ι προσέδραµεν καὶ 
προσεχάρη. Ἐχέτω δὲ ἀπόχρισιν πρὸς τὰς τοιαύτας 
περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος φωνὰς, ἣν αὐτὸς ἐρωτώ» 
µενος δώσει ἕνεχα τῶν περὶ τοῦ Yloü κειμένων 
ἁγίων Γραφῶν ' καὶ τοῦτο γινώσχων, ὅτι μάλιστα 
μὲν ob πάντως ὁ λέγων, f) πέµπων, μείζων τοῦ 
ἀχούοντος, f) πεμπομµένου καθέστηχεν' ἁλλὰ τὸν ἴσον 
xal ὁμότιμον πολλάκις εὑρίσχεταί τις ἀποστέλ- 
ov * οὐχ ἀπειχὺὸς δὲ ἐν ἀνθρώποις, τὸν παντοίας τέ- 
χνης δημιουργὸν, xaX ἁμείνονα τυγχάνειν τοῦ δοχοῦν- 
τός τι λέχειν αὐτῷ, f| [216 a] πέµπειν αὐτόν. Ἔπειτα 
ὅτι xal ὁ μονογενῆς θεὺς Λόγος ἐπέμφθη παρὰ τοῦ 
Πατρὸς, ἡ τοῦ Πνεύματος, ὡς αὐτὸς παρὰ Ἡσαῖς 
λέγει’ «Ῥγώ εἰμι πρῶτος, xat ἐγώ εἰμι εἰς τὸν αἷ- 
Uv2* ἡ χείρ µου ἐθεμελίωσεν τὴν γῆν, χαὶ ἡ δεξιά 
pov ἑστερέωσεν τὸν οὐρανόν. » Καὶ μεθ' ἕτερα ἐπι- 
φέρει’ «Καὶ νῦν Κύριας ἀπέσταλκέν µε, xa τὸ 
Πνεῦμα αὐτοῦ.» "cte οὗ πέµπεται χατὰ τὴν &no- 
στόλων ἡ προφητῶν ἁποστολὴν τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ 
xài Πατρὸς, ἀλλ ὡς Πνεῦμα αὐτοῦ’ χαὶ οὐδὲ µετα- 
δατιχῶς, ἐπειδὴ οὐδὲ ὁ Πατὴρ, οὗ τῆς ὑποστάσεως 
Ηνεῦμά ἐστιν, πέρασι περιγέγραπται. 


sus ipse Filius ostendit, cum Insufflans in facies 
apostolorum ait, « Accipite (76) Spiritum sanctum » 
sicut antea dictum est. lllis (77) autem verbis, 
«Non relinquam vos orphanos, venio ad vos, » do- 
cuit, quod quemadmodum Spiritus Dei, etiam ante 
manifestum suum adventum, erat in omnibus; sic Fi- 
lius, etiam postquam in ccelos assumptus est, ubique 
est, cum unius incircumscriptze Deitatis ac voluntatis 
sint hypostases; non quod ipse sit Pater, et Filius, 
et Spiritus Dei (ut commentus est Montanus, qui hoc 
maxime Scripture loco innititur, illud non videns,. 
nec intelligens, quod manifestum est, alium nempe: 
de alia et alia persona dicere : « Rogabo Patrem,. 
et mittet alium Paracletum»), sed quatenus cum. 


B Spiritu saneto simul adest et ipse cum propria sub-- 


sistentia, sicut semper ubique est etiam Pater.. 
Nec vero quod ait, «Venio ad vos,» indicat eumr 
secundo jam venisse; etsi sspe hac ratione (78) 
futurum etiam in die judicii secundum sui ipsius 
adventum signiflcaverit. Bene (79) autem se habet 
etiam quod dixit : « Ille de me testimonium perhi- 
bebit. » Nempe veritas, inquit, de veritate, et Do- 
minus de Domino testimonlum reddet. Simili modo 
de Patre ait: « Et testiinonium (80) perhibet de me 
qui misit me Pater. » Omittit hec omnia Macedo- 
nius, ac' presertim illa Domini verba omittit, «Ro- 
gabo Patrem,» qu:e et reprehensione carent, neque 
juxta mundanaim loquendi consuetudinem intelligt 
debent; his vero prietermissis arripit vocem, «Mit- 
tet, » atque in ea exsultat sibique blanditur. fllam 
vero ipsam i$ habeat responsionem, Ag dum 
hasce voces de Spiritu sancto dictas objicit, quam 
interrogatus dabit ipsemet similia sacrae Scriptura 
loca de Filió dicta objicientibus. Ac illud etiam 
horit, szpe quidem, sed non semper, neque ne- 
cessario eum, qui dicit quasi precipiat, aut qui 
mitit, majorem esse illo qui audit, aut mitritur; 
sed smpe contingere, ut quis eum mittat, qui sibl 
equalis οἱ sequali bonore dignus sit; neque vero 
absurdum esse, ut iuter homines ille qui sit cu- 
juslibet artis opifex, sit etiam major illo, qui ipsi. 
aliquid dicere ac praecipere videatur, aut eum mit« 
tere. Deinde norit, eiiam unigenitum Deum Ver- 
bum qwissum esse a Patre, aut a Spiritu; nam ipse 


3pud lsaiam prius quidem dicit: « Ego sum (81) primus, et ego sum in szculum : manus mea fun- 
davit terram, et dextera mea firmavit colum: » tum vero post alia subdit : « Et. nunc (82); Domi- 
hus inisit me et Spiritus ejus. » Non mittitur itaque Spiritus Dei et Patris eo modo quo mittuntur apo- 
sloli (85), aut prophetze, sed ut Spiritus ejus ; nec mittitur ut aliunde ad alia transinigrans, quoniam 
ue Pater quidem, cujus hypostasis est Spiritus, terminis circumscriptus est. 


ΚΕΦ. Λθ.. 
"Ert σμιχρύνοντες, xal τῷ ἑαυτῶν καχῷ καταχ.- 
βδηλεύοντες τὰ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὀνειδίζου- 
οιν αὐτῷ χαὶ ἄλλην θεῖχὴν φιλανθρωπίαν, ἣν Παῦλος 


(16) Accipite, Joan. xx, 29. 
Hn [llis autem. Codex, τὸ δέ. Legendum fortasse, 


8) Hac ratione, Cod., ἡ πολλάκις. Lego, fj πολ- 
$. 


(19) Bene, Similem habet locutionem in lib. De 


CAP. XXXIX. 
lmminuere adhuc et in suam ipsorum perniciem 
adulterare ea qua de Spiritu sancto scripta sunt, 
pergentes exprobrant eidem aliam quoque Dei in 


Sp. saneto, num. 15 : « Bene autem qnod in ipsa sen- 
tentia non ait, Qui creavi,. sed, « Qni creo. » 
ii| L testimonium. Joan. vint, 18. 
(81) Égo sum. δα. xrvui, 12, 19. 
(82) Et nunc. Isa. x,viti, 16. 
(86) Quo mitumur apostoli. In llbro De Sp. sancte, 


9179 


DIDYMI ALEXANDRINI 


950 


h mines bevignitatem, quam Paulus conimemora- A ἔγραψεν, clxov* εἙξαπέστειλεν ὁ-θεὺς τὸ Ηνευμα 


Επί, cum scripsit : « Emisit (84) Deus Spiritum 
&rum (85) In corda nostra (86) clamantem, Abba, 
! Pater. » Verbum vero. illud, « Emisit,» concordiam 
cunsensumque significat, ut antea dictum est. Quod 
nutem in cordibus nostris Spiritus sanctus clamet, 
Abba, quod Latine vertitur Pater, Spiritus sancti 
clementíam ac misericordiam ostendlt, 4/53 qua 
domesticos ac familiares nos reddit Dei ac Patris, 
«ο quod vice nostra et pro nobis banc vocem dixe- 
rit, qui adhuc infantes tunc eramus, et lacte nu- 
triebamur, et fiducia earebamus cum propter vete- 
rem inobedientiam, tum quia viventem Deum dere- 
liqueramus, tum quia in prava vite indifferentia 
vivebamus, tum quia indigni inveniebamur qui in 


αὐτοῦ ἓν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν, xpázov* 'A66X, ὁ Πα- 
«fo.» Τὸ δὲ εἘξαπέστειλεν», την συμφωνίαν. ὡς 
προελἐχθη, σηµαίνει’ τὸ δὲ iv ταῖς καρδίαις ἡμῶν 
κράζειν, ᾿Αθθὰ, ὃ ἑρμηνεύεται «Πατήρ,» την τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος εὐσπλαγχνίαν παρίστησιν, olxzió- 
τητα ἡμῖν παρέχουσαν πρὸς τὸν θεὸν καὶ Πατέρα, ἐν 
τῷ ἀνθ᾽ ἡμῶν xal ὑπὲρ ἡμῶν ταύτην εἰρτχέναι τὸν 
quvhv, τῶν τότε νηπίων ἔτι τυγχανόντων, καὶ và- 
λαχτι τρεφοµένων, καὶ ἀπαῤῥησιάστων, διά τε τν 
ἀρχαίαν mapaxohy xai τὸ καταλεῖφαι Θεὸν ζῶντα, 
διά τε τὴν χαχἣν τοῦ βίου ἁδιαφορίαν xat τὸ ἀνάξιον 
εὑρίσχεσθαι τοιαύτην ῥῆδαι [210 b] πρόσρησιν ὃν 
τρόπον xai ὁ Υἱὸς ἐν τῇ οἰχονομίᾳ δι’ ἡμᾶς πάν-α 
τὰ ἡμῶν ἀνεδέξατο. ᾽Αμέλει διὰ τῶν ἐφ᾽ ἑτης xoi 


talem erumperemus compellationem. Simili modo B θεὸν εἶπεν τὸ ἅγιον Πνεῦμα, χαὶ ἔδειξεν, ὡς διὰ τᾶς 


eliam Εως in Incarnatione propter nos omniá 
nostra in se suscepit. Nimirum in iis, qu» sequun- 
tar, et Deum dixit Paulus Spiritum sanctum, ac 
per dietam ejusdem Spiritus vocem nos liberari 
ostendit, et filios Dei effici bonorumque coelestium 
hzredes. Etenim postquam dixit, «Abba, Pater, » 
statim subdit : « Itaque (87) Jam non es servus, sed 
filius : οἱ autem filius, et ντος per Deum (88): » 
per illum scilicet, qui nobis clamat, hoc est, per 
Spiritum sanctum. Quod autem vice nostra (89) 
Spiritus sanctus clamet, «Abba, Pater,» idem 
Pautus. Romanis seripsit : « Si autem (90) Splritu 
wpera corporis mortificaveritis, vivetis : quicunque 
eniin. Spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt : non 
enim accepistis spiritum servitatis iterum in timore, 
ged accepistis Spiritum adoptionis in filíos, in quo 
clamamus, Abba, Pater. » Quoniam enim, ut 55δ- 
plus. dietum est, communiter a sancta Trinitate 
emnis nobis salus donata est; Pater quidem ad 
adoptionem in filios nos vocavit ; unigenitus autem, 
ei verus ac genuinus Filius fratres denominavit, 
ct permisit ut voearemus nostrum Patrem Deum; 
Spiritus vero sanctus inhabitavit, inspiravit, do- 
cuit, dicens : Abba. « Ipse (91), inquit, vos doce- 
bit;» et: « Deducet (92) in omnem veritatem. » 


num. 93, eopiosius hec edisseruerat; itaque hic 
ea tantum attingit. Hac autem ibi leguotur « Iste 
Spiritus sanctus consolator [coucinnior videtur no- 
stri codicis lectio : omittit enim vocem, sanctus] 
a Filio mittitur, non secundum angelorui, aut pro- 
phetarum, aui apostoloruu ministerium, sed ut 
mitti decet a. sapientia οἱ veritate Spiritum Dei... 
Etenim Filius míssus a Patre, non separatur, nec 
disjungitur ab eo, manens |concinnior nostri codi- 
cis lectio, manens in illo], et habens "illum in se- 
met ipso. Quin Spiritus veritatis (melius fortasse 
codex noster: (ui Spiritus. veritatis] supradicto 
modo missus a Filio de Patre egreditur, non aliunde 
.ad alia tranamigrans. Impossibile quippe hoc pari- 
ter et blasphemuimn est ; Si enim de loco ad locum 
egreditur piritus, et ipse Pater [codex noster meu- 
dose fortasse : et ipse pariter] in loco invenietur... 
Bed quomodo Pater non consistens [cod. noster, 
»on consisiii] in loco, ultra omuem corporum est 
Baturam [cod. noster : eum ultra omnem. corporum 
εἰ naluram 4. Yoculam tamen, si, addo ipse, cuin 


προλεχθείσης αὐτοῦ φωνῆς ἐλευθερούµεθα, víoOtto2- 
μεθα, xal τῶν ἑπουρανίων χληρονομοῦμεν. Ἑπάμι 
γὰρ εὐθὺς μετὰ τὸ εἰπεῖν, 'A66à, ὁ Πατήρ ᾿ «Ὥστε 
οὐ» ἔτι εἶ δοῦλος, ἀλλά υἱός * εἰ δὲ υἱὸς, καὶ χληρονό- 
pog διὰ Koo » τοῦ χράζοντος ἡμῖν ἁγίου Πνεύμα- 
τος. Ὅτι δὲ ἀνθ ἡμῶν fj προλεχθεῖσά ἔστιν qovh, 
ὁ αὐτὸς Ῥωμαίοις ἐπέστειλεν' «El δὲ Πνεύματι τὰς 
πράξεις τοῦ σώματος θανατοῦτε, ζήσεσθε * ὅσοι γὰρ 
Πνεύματι θεοῦ ἄγονται, οὗτοι υἱοὶ θεοῦ elatv “ o0 Υὰρ 
ἑλάδετε πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόδον, ἀλλ ἑλά- 
θετε Πνεῦμα υἱοθεσίας ἓν ip χράζοµεν’ 'A66à, ὁ Tla- 
τὴρ.» Ἐπειδὴ γὰρ, ὡς εἴρηται πολλάκις, χοινῃ παρὰ 
τῆς ἁγίας Τριάδος πᾶσα ἡμῖν σωτηρία δεδώρητα:, ὁ 
μὲν Πατηρ εἰς υἱοθεσίαν ἐχάλεσεν ' ὁ δὲ μονογενὶς, 
xaX ἁληθινὸς, xai Ὑνήσιος Ylbz ἁἀδελφοὺς προσπγό- 
ρευσεν ' ἐπέτρεψεν δὲ ἐπιχαλεῖσθαι ἑαυτῶν Πατέρα 
τὸν θεόν' τὸ δὲ ἅγιον Ἠνεῦμα ἐνῴχησεν, ἔνήχησεν, 
ἐδίδαξεν, εἰρηχὸς, 'A66d. « Abvbc, φησὶν, διδάξει 
ὑμᾶς,) χαλ,« 'Οδηγἠσει εἰς πᾶσαν ἀλήθειαν. Προσέτι δὲ 
xa ἀνεγέννησεν, χαὶ Ἰλενθέρωσεν ἀπὸ ἁμαρτίας xal 
θανάτου, χαὶ ἡγίασεν, χαὶ υἱοὺς xav! οἰχείαν ἀγαθό- 
τητα ἀνέδειξεν τοῦ Θεοῦ. Τοιγαροῦν πρινὴ παρ αὐ- 
τοῦ ἀναγεννηθῆναι διὰ τοῦ φωτίσµατος, οὐδὲ λέγειν 
ἁρμόττει «Πάτερ ἡμῶν ὁ ἓν [217 a] τοῖς οὖρα- 
νοῖς.» Πρὸς δὲ τούτοις χράζει ἐν ταῖς χαρδίαις 


ibi desit] ; ita et Spiritus veritatis nequaquam 1e- 


p corum fine clauditur. » 


(84) Emisit. Galat. 1v, 6. Vide not. 65, pag. 118 

(85) Spiritum suum. Greca editio, ac Didymus 
ipse segm. B5 a, et alibi : « Spiritum Filii sui. » 

(86) In corda nostra. Greca editio: εἰς τὰς χαρ 
δίας ὑμῶν, id est « in corda vestra. » 

87) Itaque. Galat. iv, 7. 

(83) Heres per Deun. Greca editio : χληρονόμος 
θεοῦ διὰ Χριστοῦ, id est « hzeres Dei per Christum. 
Sed in Latinis Bibliis legitur, ut legit Didyuws. 

89) Vice nostra. Scite Augustinus ín Collationt 
eum Maximino Ariano : « Deuique alio loeo cum 
dicit Apostolus : « Clamauntem, Abba, Pater ; » alio 
loco dicit : « In quo clamamus, Abba, Pater : » ετ- 
posuit, quid sit, « Clamantem, Abba, Pater,» ὐἱ: 
cendo : Ac per hoc quid est « clamantem, ε nisi 
« clamare facientem ? » 

90) Si autem. Rom. viri, 15-15. 

91) Ipse. Joan. xiv, 26. 

(92) Deducet. Joan. xvi, 13. 


931 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS, 982 


ἡμῶν, €«'A66á4, » τὰς χωφρὰς αἱρετιχῶν ἀχοὰς διδά- A Ipse insuper nos regeneravit, et a peecale AG. 


σχον, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ ἑἐνοιχῶν τοῖς πιστοῖς θεὸς, 
χατὰ τὸ, «Ἐνοιχήσω ἓν αὐτοῖς, xai ἐμπεριπατήσω" 
xa ἔσομαι αὐτῶν θεὺὸς, χαὶ αὐτοὶ ἔσονταί µοι λαός » 
τὰ τὸν ᾽Απόστολον Υράφοντα» « Οὐχ οἴδατε, ὅτι 
ναὸς Θεοῦ ἐστε, xal τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ οἰχεῖ àv 
ὑμῖν.» βΑἱρετιχοὶ δὲ τὸ, «Όσοι Πνεύματι Θεοῦ ἄγον- 
ται, οὗτοι υἱοὶ θεοῦ εἰσιν, » χαὶ ὅσα τοιαῦτα, περὶ 
τοῦ ἱδίου ἡμῶν πνεύματος, οὐ περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος εἱρῆσθαι βιάξανται. Κρίνει δὲ αὑτὸ ἡ ἑπαγω- 
Th; ἔχουσα * «Οὐ γὰρ ἑλάδετε πνεῦμα δουλείας πά- 
λεν εἰς φόδον, ἀλλ ἑλάδετε Πνεῦμα υἱοθεσίας. » 
Πάντως γὰρ ἔχοντες Άδη τὸ ἴδιον ἡμῶν πνεῦμα, 
προσελάδοµεν τὸ τῆς υἱοθεσίας ἅγιον Πνεῦμα. 


morte liberavit, et sanctificavit, et filios Uei pro 
sua bonitate fecit. ltaque priusquam ab ipso pec 
illuminalionem, id est per baptisma, regeneremur, 
ne convenit quidem (95) uobis dicere : « Pater no- 
ster, qui es in coelis, » Ad Irec, in cordibus nostris. 
clamat, «Abba, » Spiritus saucius surdis hzereticorum: 
auribus insonans, ac eos docens, quod ipse est 
Deus ille, &A/& qui inbabitat in fidelibus, juxta: 
illud : « Inbabitabo (94) in eis, et in eis arubulabo ;et 
ero eorum Deus, et ipsi erunt mibi populus; » et. 
juxia Apostolum scribentem: «Àn nescitis (93), 
quod teinplum Dei estis, et Spiritus Dei habitat iu. 
vobis? » Hzretici vero illud, « Quicunque Spiritu 


Dei aguntur, hi (ilii Dei sunt, » aliaque similia loca de proprio nostro spiritu, non de Spiritu sancto 
dicta esse contendunt, Sed eos refellunt qua subjiciuutur : « Non enim accepistis spiritum servitutis 
iterum in timore, sed accepistis Spiritum adoptionis in filios. » Hinc enim perspicuum omuino est, nos 
cum proprium nostrum spiritum jam haberemus,'accepisse insuper Spiritum sauctum — adoptionis iu 


filios. 
ΚΕΦ, M'. 

Ἐθελεχθρῶς xai Φιλαπεχθημόνως ἔχοντες πρὸς 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα, χαχοφρόνως ἐχλαμθάνουσιν xa τὸ 
παρ) Ἰωάννη παρὰ τοῦ Σωτῆρος λεχθὲν περὶ αὐτοῦ " 
« Ἐχεῖνος ἐμὲ δοξάσει, ὅτι £x τοῦ ἐμοῦ λήψεται, xal 
ἀναγγελεῖ ὑμῖν. » O0 γὰρ θέµις, ὡς τὰ ἀνθρώπινα, 
οὕτω χαὶ τὰ τοῦ θεοῦ νοεῖν, οὐδὲ τῇ ὁμοιότητι τῶν 
x30 ' ἡμᾶς λέξεων xal ἐννοιῶν τὸ θεῖον ἐνυδρίξειν, 
τὸ μηδαμῶς ἡμῖν προσεοιχός. Δοξάσει οὗν, φησὶν, 
χαθὸ τὰ αὐτὰ ὑμᾶς διδάξει, ἅπερ ἐγώ ἐγὼ δὲ, ἅπερ 
fi«oosev ὁ Πατήρ χαὶ χαθὸ ἀπὸ τῆς αὐτοῦ ἀφάτου 
[317 b] µεγαλειότητος ἐπιδείξει καὶ τῆς buf; θεό- 
τητος τὸ ἀμέγεθες' xal οὐ τούτῳ µόνῳ τῷ τρὀ- 
Zip, ἀλλὰ xal καθὸ γέγραπται ᾽ εΥἰὸς δοξάξει Πα- 
«£pa*» xai «Δόξα ἡλίου τὸ φῶς * » xal ὡς εἶπον * 


«Δόξασόν µε, Πάτερ ' » χαὶ ἀπεχρίθη uot* «Ἐδόξα- C 


cá σε, xai πάλιν δοξάσω.» O0 γὰρ ὑμνεῖ ὡς ἡ χτἰ- 
σις. ἐπειδὴ τῇ θεότητι χαὶ τῇ τιμῇ ἀλλήλων μὴ 
ἀφεστᾶσιν * οὐδὲ λαμθάνον ἀναγγέλλει τὸ οἰχονομοῦν 
ἡμὲν àg' ἑαυτοῦ χαθαρῶς del τὰ θεῖχὰ χαρίσματα, 
xai ph διωρισµένον τῇ φύσει τοῦ Πατρός, Ὥσπερ 
γὰρ ὁ διδοὺς Τίΐος οὐδενὸὺς στερεῖται, οὐδὲ χενοῦται ’ 
οὕτω τὸ ἅγιον Πνεῦμα οὐ λαμθάνει, ὃ μὴ ἔχει, οὐδὲ 
ἀχοῦον λαλεῖ, τὸ µόνον εἰδὸς, χατὰ Παῦλον, τὰ τοῦ 
θεοῦ * ἑνίησι δὲ μᾶλλον αὑτὸ σοφίαν χαὶ σύνεσιν, ἐξ 
ἐμφύτων θείων "χινημάτων, τοῖς ἑπαξίοις τοῦ δέχε- 
αθαι. οὐδὲ παρ ἑτέρου διδάσκεται, τὸ σοφίαν καὶ 
γνῶσιν προφητείας τοῖς ἀχεραίοις ἐπιπνέον΄ ὑπὲρ 


(93) Ne convenit quidem. Recte Alanus in. Regu- 
lis theologicis in. Fasciculo anecdotorum a ime editis, 
regula 50, pag. 205: « Aliquando (hoc nomen « Pa- 
ter » praedicat) relationem ad hoininem, secundum 
recreationem : ut cum dicitur : « Paler noster qui 
es in coelis. » 


(94) Inhabitabo. Il Cor. vi, 16. 
(95) An nescitis. 1 Cor. mi, 16. 
(96) Inimico. Codex , ἐθελεχθρῶς. Malim ἔθε- 
pos, paroxytone. 
n Ille. Joan. xvi, 14. 
(98) Que audivi a Patre. Codex, ἅπερ Ίχουσεν 
à Πατήρ, id est « qux audivit Pater. » Ego sic trans- 


CAP. XL. 

Cum inimico (96) atque hostili animo Spiritum 
sanctum insectenlur, pravo sensu accipiunt etiam 
quod apud Joaunem a Salvatore de ipso dictum est.: 
« llle (97) me glorificabit, quia de meo accipiet, et 
annuntiabit vobis. » Nec enim fas est ut humana, 
sic eliam divina accipere, heque ob vocum ac 
sententiarum more uostro dictarum similitudinem 
divinitati, que nequaquam nobis similis est, inju- 
riam inferre licet. Glorificabit ergo, inquit, quate- 
nus eadem vos docebit, qua» ego ; ego autem qua 
audivi a Pawe (98). Glorificabit etiam quatenus 
per ineffabilem majestatem suam ostendet mee 
quoque deitatis infinitatem. Glorificabit iusuper eo 
Seusu quo scriptum est : « Filius (99) glorificat pa- 
trem ; » et quo « Gloria solis (1) dicitur lux; » ei 
quo dixi: « Glori(ica (2) me, Pater, » et respondit 
mihi: « Glorificavi (3) te, et rursus glorificabo. » 
Nec enim hymnis Deum celebrat, ut facit creau- 
tura ; quia deitate, ae dignitate, alque pr- 
&tantia non distat a Patre Filius.: neque aliunde acci- 
pieus annuntiat is qui per seipsum pure ac munde 
nobis semper dispensat divina dona; nec disjun- 
ctus nalura est a Patre, Nam sicut Filius cum dat, 
AB nulla re privatur (4), nec vacuus redditur ; 
ita Spiritus sanctus non accipit quod uon habeat , 
neque prius audiens quie.ignoraret, deinde loqui- 
tar ; cam solus ea norit, juxta Paulum, quie Dei 


D tuli quasi scriptum esset : ἅπερ ἤχουσα παρὰ τοῦ 


Πατρός. ln libro tamen De Sp. sancto num. $60, bxc 
habet Didymus : « Loqui ergo Patrem, et audire 
Filium, vel e contrario, Filio loquente, audire Pa- 
treu, ejusdem nature in Patre et Filio eonsensus- 
que significatio esl. » 

(99) Filius. Malach. 1, 6. 

(1) Gloria solis. 1! Cor. xv, 41 legitur : ἄλλ 
M ἡλίου, id est «alia gloria » (nempe claritas) 
« solis. » 

(2) Glorifica. Joan. x«i, 5. Vide et vers. { ejus 
capitis. 

(3) Glorificavi. Joan. xu, 28. .. 

(4) Nulla re privatur. Qux hic attingit, copiostus 


δες ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 924 
sunt: sed ipse potius sapientiam et intelligentiam A γνῶσιν γὰρ ἡ θεότης αὐτοῦ εὑρίσχεται χαταχρη- 


per divinas eique naturales motiones iis indit, qti 
eam recipere mereantur: neque ab altero quid- 
quam discit qui simplicibus sapientiam et pro- 
phetie cognitionem inspirat ; quamlibet enim co- 
guitionem excedit ejus deitas ; nam de ineffabili 
Trinitate abusive (5) talia dicta sunt. Itaque de se 
ipse etiam Salvator ait : «Sicut (6) audio, judico ; » 
et de ipso Joannes : « Qui (7) accepit ejus testimo- 
nium, obsignavit, quia Deus verax est: quem 
enim misit Deus, verba Dei loquitur, » id est, col- 
laudat. Gloriflcatur autem et Spiritus sanctus cum 


στιχῶς γὰρ οὕτω τὰ τοιαῦτα περὶ τῆς ἀῤῥήτου Τρ:ά- 
δος εἴρηται. Τοιγαροῦν xal περὶ ἑαυτοῦ ὁ Σωτὲρ 
ἔφη» εΚαθὼς ἀχούω, xplvwo*» xai Ἰωάνντς περὶ 
αὐτοῦ * «'O λαδὼν αὐτοῦ τὴν µαρτυρίαν ἑσφράχγισεν, 
ὅτι ὁ cóc ἀληθής ἔστιν' ὃν γὰρ ἀπέστειλεν Ó θεὸς, 
τὰ ῥήματα τοῦ θεοῦ λαλεῖ. » ὅ ἐστι, συναινεῖ. Δοξά- 
φεται δὲ xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα διά τε τῆς πρὸς τὸν 
Πατέρα xat τὸν Υϊὸν περὶ ὅλα κοινωνίας, "eat δι av 
ὁ Υἱὸς περὶ αὐτοῦ ἀπειλεῖ, ὅτι «Πᾶσα ἁμαρτία xai 
βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, fj δὲ εἰς τὸ 
Πνεῦμα βλασφημία οὐκ [218 0] ἀφεθήσεται. 


per omuimnodam cum Patre et Filio communionem ; tum per ea que minatur Filius inquiens de ipso: 
« Omne (8) peccatum et blasphemia remittetur bominibus, blasphemia autem in Spiritum non re- 


mittetur. » 
CAP. XLI. 

Ae Montanistarum error in his positus est : 

I. Primo temerarii isti divinatores aiunt unam esse 
personam trium divinarum hypostasium ; Montanus 
enim , inquiunt, dixit : Ego sum Pater, et Filius , 
et Paracletus. Quod ut probent , stultissime inter- 
pretantur qua rectissime dixit Filius : « Ego (9) in 
Patre, et Pater in me ;» et : « Veniemus (10) ego 
ei Pater meus, οἱ mansionem apud eum facie- 
mus ; » et : « Ego (11) et Pater unum sumus ;»et : 
t Qui (12) vidit me, vidit Patrem ; » et : « Paracle- 
tus (13) , quem mittet Pater in nomine meo. » Sed 
hzc omnia , ut superius diclum est , unam et unam 
et unam personam significant cum propria subsi- 
steutia in una deitate et concordia. Nec enim ait : 


ΚΕΦ. ΜΑ’. 

Καὶ Μοντανιστῶν f) πλάνη Ev τούτοις" 

A'. Πρῶτον, ὅτι ἁπομαντεύονται ἓν πρόαωπον εἷ- 
ναι τῶν τριῶν θείων ὑποστάσεων. Μοντανὸς Tip, 
φησὶν, εἶπεν " ε Ἐγώ εἶμι ὁ Πατὴρ, xal ὁ Υἱὸς, xoi 
ὁ Παράχλητος.» Καὶ πρὸς σύστασιν δῆθεν τούτου 
προφἑρυυσιν, πάσης ἰδιωτείας ἐπέχεινα νοοῦντες, 
ὅπερ θαυµασίως εἶπεν ὁ Ylóz* «Ἐγὼ ἓν τῷ Πατ], 
καὶ ὁ Πατὴρ ἐν &yol * ». xoi, «Ἐλευσόμεθα Σγὼ καὶ 
ὁ Πατήρ µου, xaX μονὲν παρ αὑτῷ ποιῄσομεν. 
καὶ, « Ἐγὼ χαὶ ὁ Πατὴρ Ev ἐσμεν * » xat, « Ὅ ἕωρα- 
κὼς ἐμὲ ἑώραχεν τὸν Πατέρα - » χαὶ, « Ὁ Πα ράκλτ- 
τος, ὃν πέμψει ὁ Πατὴρ ἓν τῷ ἐμῷ ὀνόματι. » Ταῦτα 
δὲ πάντα, ὡς xal ἀνωτέρω εἴρηται, ἓν xal ἓν καὶ Ev 
πρόσωπον ἰἱδιοσυστάτως δηλοῖ iv pud θεότητι xii 


Ego et Pater unum sum, sed , « Unum sumus. 0 συμφωνίᾳ. Οὐ γὰρ εἶπεν. Ἐγὼ καὶ ὁ Πατὴρ Ev εἶμι, 


68 His satis eorum dementia ac prava opinio 
refellitur, 

Il. Secundo cum Apostolus Corinthiisscripserit in 
prima Epistola : «Sive (14) prophetize evacuabuntur, 
sive lingus cessabunt , sive scientia destruetur : ex 
parte euim cognoscimus , et ex parte prophetamus : 
cum autem venerit quod perfectum est, tunc. quod 
ex parte est , evacuabitur, » ipsi ajunt, Montanum 
veuisse , et perfectum (15) ( id est perfectiouem ) 
Paracleti, boc eat, Spiritus sancti , habuisse : nec 
ea quie adduntur, attendunt ; statim enim hzec se- 
quuntur : « Quando (16) eram parvulus , loquebar 
ut parvulus, cogitab:m ut parvulus ; quando factus 


ἀλλὰ, «"Ev ἑσμεν. » Καὶ χατηγορεϊ ταῦτατῆς ἀνοίας 
αὐτῶν xat χαχοδοξίας. 

B'. Δεύτερον, ὅτι τοῦ Αποστόλου γράψαντος Koptv- 
θίοις ἓν τῇ πρώτῃ Ἐπιστολῇ ’ « Εἴτε προφητεῖαι χατ- 
αργηθήσονται, εἴτε Ὑλῶσσαι παύσονται, εἴτε γνῶσις 
καταργηθήσεται’ bx µέρους Yàp γινώσχοµεν, xal 
ἐχ µέρυυς προφητεύοµεν * ὅταν δὲ En τὸ τέλειο, 
τότε τὸ ix μέρους χαταργηθήσεται ' » ἐχεῖνοι λέγου- 
σιν τὸν Μοντανὸν ἐληλυθέναι, xal ἐσχηχέναι τὸ τέ- 
λειον τὸ τοῦ Παραχλήτου, τοῦτ) ἔστιν τὸ τοῦ ἁγίο 
Πνεύματος’ οὗ προσέχοντες [218 5b] τοῖς προσχειµέ- 
νοις. Ἔχει γὰρ εὐθύς * « Ὅτε μην νήπιος, ἑλάλουν 
ὡς νῄπιος, ἑλογιζόμην ὡς νήπιος * ὅτε γέγονα &vhp, 


exposuerat in lib. De Sp. sancio, num. 36-58. Pla- D Non enim a semetipso loquetur, sed sicut audi 


cet iude bzc exscribere 5 « Hanc opinionem sequen- 
tia Domiui verba conürmant : ]lle me clarificabit 
(eod. noster, glorificabit], id est, Paracletus, quia 
de meo aceipiet. Hursum hic accipere ut divinae na- 
tur conveniat [cod, noster, comveni] iutelligen- 
dum. Quomodo ergo [cod. noster rectius fartasse : 
Quomodo enim] Filius dans non privatur his quz 
iribuit, neque cum damno suo impertit aliis, sic 
et Spiritus non accipit quod ante non habuit. Si 
enim quod prius nan habebat accepit [cod noster, 
accipit), translato in alium munere vacuus largitor 
effectus est, cessans habere quod tribuit.» . 

(5) Αὐκείνε. Eadem docet lib De Sp. sancio, 
nuw, 28. 

(6) Sicut. Joan. v, $0. In lib. De Sp. sancto, num. 
56, legimus : « Ne quis illum a Patria et Filii 
veluntate et societate discerneret, scriptum est: 


Joquetur [codex noster: sicwt audiet εἰ loquetsri. 
Cui etiam simile de se ipso Salvator ait; « Sicul 
audio, et ( vocula et deest in nostro codice) ju- 
dico. » 

(7T) Qui. Joan. 11, 53, 94, 

o Ümne. Matth. xui, 21, 

9! Ego. Joan. xiv, 11. 

10) Veniemus. Ibid. 25. 

11) Ego. Joan. x, 50. 

12 Qui. Joan. xiv, 9. 
43) Paracletus. lbid. 26. 

14) Sive. 1 Cor. xii, 8-10. 

(15) Perfectum. ln. Prosperi Chronico tom. 1 An- 
tiqq. lect. Canisii pag, 282 Lec leguntur : « ll« 
autem Perfectum in Moutanum, et ejus prophetisssi 
venisse delirant. » 

(16) Quando. 1 Cor. xiu, 11 et 12. 


9485 


DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 


χατήργηχα τὰ τοῦ νηπίου. Βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι A sum vir, evacuavi quz erant parvuli. Videmus enim 


ἑσόπτρου ἓν αἰνίγματι τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόα» 
wv, "Αρτι Ὑινώσχομεν ix µέρους' τότε δὲ ἐπι- 
γνωσόµεθα, χαθὼς xa ἑπεγνώσθημεν. » Τοῦτ ἔστιν * 
΄Απερ νῦν ἀχούοντες ὑπὸ τῶν Γραφῶν πιστεύομεν 
εἶναι, μετὰ τὴν ἀνάστασιν τῇ ὄψει θεασόµεθα, καὶ 
τῷ πράγµατι γνωσόμεθα, τῆς μεριχῆς γνώσεως παυ- 
σαμένης' ἡ γὰρ γνῶσις, fj ἐξ ἀχοῆς, τῆς αὐτόπτου 
γνώσεως xal τῆς πείρας µέρος ἐστίν. Οἷον νῦν ἀχού- 
οντες πιστεύοµεν περὶ τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ 
Δεσπύτου, xaX περὶ τοῦ βήματος αὐτοῦ, xat τῆς τρισ- 
µαχαρίας φυνῆς «Δεῦτε, οἱ εὐλογημένοι τοῦ IIa- 
τρὀς µου, κληρονοµήσατε τὴν ἠτοιμασμένην ὑμῖν 
βασιλείαν» τότε τῇ θέᾳ xal τῇ melpa µαθησόμεθα. 
Nov ἀχούοντες πιστεύοµεν περὶ τῶν ἁγίων ἀγγέ- 


nunc per speculum in enigmate, tunc auiem facie 
ad faciem : nunc cognoscimus ex parte, tunc ad- 
tem cognoscemus sicut et cogniti sumus. » Id est : 
Qua nuuc e Scripturis audientes vera esse credi- 
mus , ea post resurrectionem oculis nostris videbi- 
mus , et re ipsa cognoscemus, cessante tunc cogni- 
tione illa , qua ex parte est ; nam cognitio, qua ex 
auditu acquiritur, pars est cognitionis , quam ex 
ipsa rei visione et experientia comparamus. lta 
nunc audientes credimus qua de secundo Pomini 
adventu predicta sunt, et de ejus tribunali, ac 
beatissima illa voce , «Vepite (17), benedicti Patris 
mei, posasidete ut haeredes paratum vobis regnum ;» 
tunc vero per visionem et experientiam ista di- 


luv: τότε χατὰ πρόσωπον λειτουρχοῦντας αὐτοὺς D scemus : nunc audientes credimus qui de sanciis 


ὀγόμεβα. Νῦν ἀκούοντες πιστεύοµεν, «"À ὀφθαλμὸς 
ojx δεν, xal οὓς οὖχ Ίχουσεν, καὶ ἐπὶ xapblay ἀν- 
θρώπου οὐχ ἀνέθη, ὅσα ἠτοίμασεν ὁ Geb; τοῖς &ya- 
πώσιν αὐτόν »» τότε οὐκ ὄψονται µόνον, ἁλλὰ xal ἓν 
ἀπολαύσει αὐτῶν οἱ ἄξιοι γένωνται. Τὰ γὰρ νῦν χάτω 
τῆς ψυχῆς ἡμῶν ὄμματι τῶν ἑπουρανίων ἀφανη χαθε- 
στῶτα, ὁ µέλλων βίος φανερὰ ποιἠσει. Αλλ΄ εἶπεν, φη- 
aiv, ὁ [219 a] Χριστός: « "Exc πολλὰ ἔχω λέγειν ὑμῖν, 
ἁλλ' οὗ δύνασθε βαστάζξειν ἄρτι' ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖ- 
WX, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν 
τν ἀλήθειαν,» xat, «Αφ᾿ ἑαυτηῦ οὗ λαλήσει, ἀλλ᾽ 
Ex τοῦ ἐμοῦ λήψεται, xa ἀναγγελεῖ ὑμῖν ' » xal, εἘ- 
χεῖνος ἐμὲ δοξάσει ᾿ » xal πάλιν * «θὺκ ἀφήσω ὑμᾶς 
ὀρφανούς: ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς. » Ηλθεν οὖν δῇθεν, 
ὅταν Μοντανός. Οὐχ οὕτως δέ μὴ γένοιτο! ἐπεὶ 
πρὸς τοῦτον τὸν ἁδιανόητον αὐτῶν λόγον εὑρίσχονται 
πρὸ Μοντανοῦ of τε τὸν Χριστὸν ἐσχηκότες, οἵ τε 
ἀπόστολοι οἱ τὴν τάξιν δεξάµενοι παρὰ τοῦ θεοῦ, 
χαὶ ἐν ἑαυτοῖς ἐσχηχότες λαλοῦντα τὸν Χριστὸν, xal 
elxouy τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, xat διὰ τῆς ἐπιθέσεως 
«ὧν χειρῶν xal ἄλλοις παρέχοντες αὐτὺ χατὰ τὴν 
αὐτοῦ βούλησιν, χαὶ μετὰ παῤῥησίας διδάσκοντες, 
χαὶ παρὰ πᾶσιν πιστευόµενοι xal μὴ oq. Μοντανὸς 
ἀπιστούμενος * of τε ἀχούσαντες  ε "ὐσοι εἰς Χριστὺν 
ἐδαπτίσθητε, Χριστὺν ἐνεδύσασθε” » μὴ ἑσχηχκότες 
ὧν Χριστὺν xal τὸ ἅγιον Πνεῦμα. ᾽Αλλά τὰ προχεί- 
μενα ῥήματα τοῦ Ῥωτῆρος τὴν ἰσοτιμίαν, xai τὴν 
δυγᾷδουσαν αὐτῷ διδασχαλίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος 


angelis scripta sunt ; tunc ipsosmet Deo servientes 
eoram videbimus : nunc audientes credimus « Qua 
(48) oculus non vidit, nec auris audivit, et in eor 
hominis non aseenderunt quacunque priparavit 
Deus diligentibus ipsum ; » tanc qui digni erunt , 
non solum ea videbuat, sed et iis fruentur (19) : 
nam celestia, qus in terra nunc animz nostra 
oculo abscondita sunt, in futura vita flent nobis 
manifesta. At dixit, inquiunt, Christus : « Ad» 
huc (20) multa habeo dicere vobis, sed non pote- 
stis portare modo ; cum autem venerit ille, Spiri- 
tus veritatis, deducet vos Ía omnem veritatem ; » 
et : « A semetipso (21) non loquetur, sed de mee 
accipiet, οἱ annentiabit vobis ; » et : « llle (22) 
me glorificabit. » Et rursus: « Non (20) relinquam 
vos orpbanos, venio ad vos.» Tunc ergo sane 
venit, δλδ} quando Moutanus venit. Àt non ita s6 res 
habet : absit! alioquin illud consequetur , si stulta 
eorum ratiocinatio attendatur, vut Christum, ac 
Spiritum sanetum ante Montanum non babuerint 
neque ii qui Christum habuerunt , nec apoetoli qui 
suam ipsorum dignitatem a Deo acceperunt et lo- 
quentem in seipsis Christum, atque bhabitantem 
Spiritum Dei habuere, ei per mangum impotitio- 
nem aliis quoque ipsum juxta iHlius voluptatem 
prebuerunt, εἰ libere atque animose docuerunt, 
j1a ut fides eis ab omnibus habita $it, non vero de- 
negata (24), ut Montano; nec ii demum, quibas 


ταριστῇ. Τί δὲ σηµαίνει τὸ, « Ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς, » p dicium fuit: « Quotquot. (25) in Christum bapti- 
εἴρηται ἀνωτέρω * εἴχομεν γὰρ (εἰ xaX ἔχουσιν oi .— zaii estis, Christum induistis. » Sed Filio aequalem 
ἀξιοιτελείως ) τόν τε Χριστὸν τὸν εἰπόντα” « Ἔρχο- — esse Spiritum, et hujus doctrinam doctrine illius 
μαι πρὸς ὑμᾶς' » τό τε ἅγων Ἠνεῦμα, περὶ οὗ — consonam esse allata Salvatoris verba denotant. 
εἴπεν' « Ὅταν ἕλθῃ ἐκεῖνος. » Οὐδὲ γὰρ ἀτελές τι — Quid vero significet illud, « Venio ad vos, » supe- 
ἐποίει ὁ Δεσπότης, ἐμφυσῶν μετὰ τὴν ἀνάστασιν el; — rius dietum est, Habuimus enim (quanquam per- 
πρόσωπα τῶν ἁποστόλων, xaX λέγων [219 b]- « A&- — feete non habent nisi qui digui sunt) εἰ Christum 
δετε Πνεῦμα ἅγιον * » οὐδ' ἐφεύδετο, J| αὐτὸς λέγων — qui dixit, « Venio ad vos, » et Spiritum aanetum, 
C Ὅτιπαρ ὑμῖν μένει, xat àv ὑμῖν ἐστιν» f] 'Anó- — de quo is dixit : « Cum venerit ille . » Nam neque 


t Venite, Mattb. xxv, 34. (23) Iile. Ibid. 14. 
18) Que. 1 Cor. i1, 9. 23) Non. Joan. xiv, 18. 
(9) Fruentur. Pro- γένονται legendum | fortasse 24) Denegata. Codex, ἀπιστούμενος. Legemdum 
Τενέοονται [vel γένωνται]. fortasse, ἀπιστούμενοι. 
U) Adhuc. Joan. xvi, 12, 13. (25) Quotquot, Galat. in, 27. 
121) A semetipso, lbid. 13. 


981 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Imperfectum qnid faciebat Dominus, cuni insuffla- A στολος γράφων’ « Oox οἴδατε, ὅτι ναὺς Θεοῦ ἔστε, 


bat post resurreetionem in facies apostelorum di- 
cens : «Accipite (26) Spiritum sanctum ; »nee men- 
tiebatur aut ipse, cum aiebat * « Apud (27) vos ma- 
uet, et in vobisest ; » aut Apostolus, eua scribebat : 
* À» nescitis (28) quia templum Dei estis, et Spi- 
ritus Dei habitat in vobis? » aut Sapientia, cum ait: 
« Spiritas (29) Domini replevit orbem terrarum, 
et quod continet omnia, scientiam habet vocis. » 
Nec preterea Montano imperfectiores erant apo- 
toli , nec sancti, qui ante apostolos exstitere. Ibi 
autem ἵπ Pentecoste apparuit, ubi jam serat, is 
qui omnia continet Spiritus sanctus , et susceptus 
est, ut testantur Ácta his verbis : « Audientes (30) 
autem qui in Jerosolymis erant apostoli, quod re- 


xà «b Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οἰχεῖ bv ὑμῖν; » οὔτε ἡ 
Σοφία λέγουσά ' « Πνεῦμα Κυρίου πεπλήρωχεν τὶν 
οἰκουμένην ' xai τὸ συνέχον τὰ πάντα, Ἱνῶσιν Έχει 
φωνῆς. » Οὔτε μὴν ἀτελέστεροι Μοντανοῦ οἱ ἀπό- 
στολοι xal οἱ πρὸ αὐτῶν ἅγιοι ἐτύγχανον ὄντες. Ἑς- 
εφάνη δὲ τῇ Πεντηχοστῇ, ἔνθα xaX ἤδη fiv τὸ πάντα 
συνέχον ἅγιον Πνεῦμα, χαὶ ἐδέχθη , ὡς ἔχουσιν αἱ 
Πράξεις οὕτως: € ᾿Αχούσαντες δὲ οἱ ἓν Ἱεροσολύμοις 
ἀπόστολοι, ὅτι δέδεχται ἡ Σαμάρεια τὸν λόγον τοῦ 
Qro), ἀπέστειλαν πρὸς αὑτοὺς τὸν Πέτρον xat Ἰωάν- 
vv  οἵτινες καταθάντες, προσηύξαντο πέρὶ αὗτῶν, 
ὅπως λάδωσιν Πνεῦμα ἅγιον. οὐδέπω γὰρ ἦν ix 
οὐδενὶ αὐτῶν ἐπιπεπτωχός ^ µόνον δὲ βεδαπτισµένοι 
ὑπῆρχον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἼΊπσου Χρι- 


cepisset Samaria verbum Dei, miserunt .ad eos B στοῦ. Τότε ἐπετίθεσαν τὰς χεῖρας br αὐτοὺς, xol 


Petrum et Jóannem, qui descendentes oraveruat 
pro ipsis, ut acciperent Spiritum sanclum : non- 
dem enim in quemquam illorum venerat; sed ba- 
ptizati tantum erant in nomine Domini nostri Jesu 
Christ. Tunc imponebant manus super eos , et ac-" 
cipiebant Spiritum sanctum. » Et sicut Filius sem- 


ἑλάμδανον Ἠνεῦμα ἅγιον. » Καὶ ὃν τρόπον ó Yi, 
ἀεὶ μὲν πανταχοῦ παρῆν, ὅμως δὲ μετὰ τὴν ἐν xóoyt 
ἐπιδημίαν τελείως ἐπεγνώσθη xal ἑδοξάσθη ' οὕτω 
καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα del μὲν πάντα ἐπλήρου xai 
συνεῖχεν, μετὰ δὲ τὴν Ev τῇ Πεντηκοστῇ ἐπιφοίτησιν 
αὐτοῦ τελειότερον ἐπεγνώσθη xat ἑδοξάσθη. 


per quidem ubique erat, yostquam tamen. in. mundum venit, perfecte cognitus fuit et glorificatus ; sie 
etiam Spiritus sanetus semper quidem omnia implebat et continebat, sed post 48 suum iu 
Pentecoste adventum perfectius cognitus fuit et glorificatus. 


IH Tertio ostendere nituntur ei Montanum perfe- 
ctionem Paracleti habuisse, et Priscillam 4ο Maxi- 
wiMam prophetissas (31)........ scripserunt Mon- 
tano. ltaque iuquiunt : Vos non creditis, post pri- 
wam Domini manifestationem — ullos esse prophe 
tas (59) : at vero Salvator, inquiunt, dizit: « Ecce 
(S9) ego initto ad vos prophetas, et. sapientes, et 
scribas, et ex eis o€cidetis, el erucifigetis in ay- 
nagogis vestris. » Verum non ita hac iutelligenda 
sünt, ut ipsi putant : sed de apostolis loquitur 
Christus, qui multa et de novissimis temporibus , 
et de regno colorum futura prsnuntiarunt : ex 
quorum etiam numero nonnelli occisi sunt ut. Ste- 
phanus et Jacobus, nonnulli crucifixi ut Petrus, 
nonnulli flagellati ut Paulus. Fortasse (54) vero sa- 
qSientum nomine martyres et episcopomartyres de- 
signavit. Prophetidas autem novit Scriptura qua- 
temor Philippi filias, Deboram , Mariam sororem 
Aaronis, et Deiparam Mariam ($5) que dixit, ut 
inquit Evanyelium : « Ex hoc (56) tempore bea- 
tam nme dicent omnes mulieres (27) ei generatio- 
nes : » libros vero ab iis conscriptos, et earum 
nominibus inscriptos non novit : quin eliam id ve- 
tui Apostolus in prima ad Timotheum Epistola 
scribens : « Mulieribus (38) docere non permitto ; » 


" (80) Accipite. Joan. xx, 23. 

(27) Apud. Joan. xi, 17. 

(28) An nescitis. 1 Cor. ni, 16. 

(29) Spiritus. Sap. 1, 7. 

(50) Audientes. Act. viu, 14-17. 

(51) Prophetissas. Desunt hic. duo aut tria verba 
in codice, quod litterz evanuerint. 

93) Esse prophetas. Lege qua doctissimus cardi- 
nalis Ursius scripsit de hac Montanistarum doctrina 
in « Dissertatione apologetica pro SS. Perpetuz 
Felicitatis, ete. Orthodoxia » cap. 2. 


I". Τρίτον ὅτι χατασκευάζοντες O:lzat, «όν τε 
Μοντανὺν ἑσχηχέναι τὸ τέλειον τοῦ Παραχλήτο, 
τὴν τε Πρισχίλλαν xa Μαζιμίλλαν προφήτιδας. .. 
. . ἔγραφαν Μοντανῷ. Λέγουσιν , ὅτι 
ὑμεῖς [220 a] οὗ πιστεύετε μετὰ τὴν πρώτην ἔπι- 
φάνειαν τοῦ Δεσπότου εἶναι προφήτας ΄ εἶπεν δὲ, 
φησὶν, 6 Σωτήρ" « Ἰδοὺ ἐγὼ ἁποστέλλω πρὸς ὑμᾶς 
προφήτας, xal σοφοὺς, xal γραμματεῖς ' καὶ ἐξ αὐ- 
τῶν ἀποχτενεῖτε, καὶ σταυρώσετε, καὶ ἐξ αὐτῶν 
µαστιγώσετε ἐν ταῖς συναγωγαϊῖς ὑμῶν. » Λόέγει δὲ, 
οὐχ ὡς ἐχεῖνθι νοµίζουσιν, ἀλλὰ τοὺς ἁποστόλους 
προειπόντας πολλὰ τῶν µελλόντων xal τῶν ἑσχάτων 
χαιρῶν, καὶ τῆς £v οὐρανοῖς βασιλείας * ἐξ ὧν καὶ 
ἀπεχτάνθησαν, ὡς Στέφανος xal Ἰάχωθος. xal 
ἑσταυρώθησαν, ὡς Πέτρος ΄ xat ἑμαστιγώθησαν, ὡς 
Παῦλος. "Ec0' ὅτε δὲ εἶπεν καὶ τοὺς μάρτυρας xal 
τοὺς σοφοὺς ἐπισχοπομάρτυρας. Προφήτιδας δὲ o.bzv 
ἡ Γραφὴ τὰς Φιλίππου τέσσαρας θυγατέρας, τὴν 
Δεόθόῤῥαν, Μαριὰμ τὴν ἀδελφὴν ᾿Λαρὼν, xai τὴν Θευ” 


€. * 0 9 0ο 


p τόχον Μαριὰμ , εἰποῦσαν, ὡς τὸ Εὐαγγέλιον εἶπεν" 


.& Απὺ τοῦ νῦν μαχαριοῦσίν µε πᾶσαι αἱ γυναῖχες 
xai αἱ γενεαί: »ὶ βίδλους δὲ συνταγείσας ἐξ ὀνόματος 
αὐτῶν οὐκ οἶδεν * ἀλλὰ xal ἐχώλωσεν ὁ Απόστολος, 
Τιμοθέῳ τὸ πρῶτον γράφας ᾽ « ΤΣνναιξὶν διδάσχειν 
οὐχ ἐπιτρέπω' » xai πάλιν ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους 


($3) Ecce. Matth. xxxi, 34. . 
(34) Fortasse. Greca hic obscura sunt. Ego sic 
transtuli, quasi scriptum esset : Μήποτε δὲ εἶπεν 
σοφοὺς καὶ τοὺς μάρτυρας xal τοὺς ἐπισχοπομάρ- 


τνυρας. 

(55) Mariam, Hieronymus pag. 117, tom. 1V ed. 
Veronensis eodem plane modo loquitur. 

($6) Ex hoc. Luc. 1, 48. 

(37) Mulieres, et. Biblia non habent has voces. 

(98) Mulieribus. | Tim. 1,712. Greca edito, 
χνναικέ, id est « mulieri. » 


089 . DE TRINITATE LIBER TERTIUS. 906 
πρώτῃ Ἐπιστολῇ: « Πᾶσα γυνὴ mpocsuyopévn xai A et rursus in prima ad Corinthios : « Omnie (59) mn- 


προφητεύουσα ἀχαταχαλύπτῳ τῇ χεφαλῃ, χαταισχύ- 
vit τὴν χεφαλἠν' » 6 ἐστιν, μὴ ἐξεῖναι γυναιχὶ ἀναί- 
δην ἐξ οἰχείας προστάξεως βίδλους συγγράφειν χαὶ 
 «.««.« « «ο δάσχειν χαὶ τούτῳ ὑδρίζειν εν 
[920 b| χεφαλὴν , τοῦτ) ἔστιν τὸν ἄνδρα". « Κε- 
φαλὴ» γὰρ « γυναιχὸς, 6 &vfjp* χεφαλὴ δὲ ἀνδρὸς, 
Χριστός. » Καὶ ἡ χατασιγάζουσα τὰς γυναῖχας αἰτία 
πρόδηλος; ἐπειδὴ ἡ 55 ἀρχῆς τῆς γυναικὸς διδασχαλία 
οὗ χαλῶς τὸ χοινὸν ἔθλαδε γένος. « Ὁ » γὰρ « ἀνῃρ, ) 
ὡς γράφει ὁ ᾿Απόστολος, « οὖκ ἠπατήθη, dX) ἡ 
q»v$. » Ὥστε παρὰ πάντας Μοντανὺὸς οὐδὲ ἔγνω, 
οὐδὲ ἔσχεν τὸ ἅγιον Ἠνεῦμα, τοῦτο οἱηθείς. xal 
ταῦτα, μετὰ τὴν ἀνάληφιν τοῦ Σωτήρος, xai 
4hv ἐπιφοίτησιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, πλέον 1i 


lier orans, οἱ prophetans non velato capite , detur- 
pat caput : » quod significat, non licere roulieri 
ex propria compositione libros fidenter conseribeso, 
et in Ecelesia (40) docere, atque hac ratiene inju- 
riem capiti inferre, id est, viro : « Caput (41). enim 
« mulieris est vir: caput autem viri, Christug, a 
Quam vero ob eausam mulieres taeere  jubeantur, 
manifestum est. Nimirum doctrina initio a muliere 
profecta universo hominum generi nocuit (42). Ut 
enim. seribit Apostolus (43) , non vir deceptus fuit, 
sed mslier. Itaque Spiriium sanctum minime om- 
nium 4/49 cognovisse, aut habuisse dicendus est 
Montanus, cum ita senserit, ac centum quidem , 
atque eo amplius annis post ascensipnem | Salvato- 


μετὰ ἐχατὸν ἔτη yevópevoc ἱερεὺς, πρῶτον εἰδώλου , B vis, et Spiritus sancti adventum, factus primum 


xa οὕτω tijv. τυφλὴν ταύτην εἰσηγησάμενος αἴρεσιν. 
Τοσαῦτα πρὸς τὰς ἄλλας αἱρέδεις, ὡς οἷόν «s, Φωφρό- 
vc διαµαχόμεθα ' ἔστιν δέ τις xal ἄλλη γυμνὴ χε- 
φαλὴ τῇ ἀληθείᾳ µαχομένη "οὐδὲ αὐτὴν ἡμῖν κατα- 
λειπτεον ἀνέλεγχτον. | 


ΚΕΦ, ΜΒ’. 

Περὶ γὰρ τοῦ Μανιχαίων Ψυχοφθόρου δόγµατος 
ἄμεινον μὲν ἦν σιωπᾷν, 1] λέγοντα δειχνύναι πηλίχα 
tl; τὸ θεῖον ἕπταισεν ἀνθρώπου φύσις , xal εἰς ἀχοὰς 
φέρειν, ἃ εἴθε μηδὲ ἐχεῖνοι τῷ ἔργῳ µετήρχοντο, 
pri εἰς ἡμᾶς, τὰ μὲν πείρᾳ, τὰ δ᾽ ἀχοῃ ἑληλύθει. 
Γράφει γάρ’ « Mij ἀποχρίνου ἄφρονι xac τὴν ἆφρο- 


doli sacerdos(44), tum cse. hujus. hgereseos auctor 
et doctor. ita adversus alias haereses .modeste . ac 
sapienter, ut possumus, pugnamus. Verum, est ej 
aliud quoddam nudum caput, quod.veritati bellum 
wovet; ne hoc quidem irreprehensum relinquens 
dum est (45). 


CAP. XLII. v nf 

Nam de Manichzorum dogmate animas corrum- 
pente tacere quidem satius esset, quam  dieendo 
ostendere , quantum in divinitatem deliquerit hu- 
mana matura, et illa ad hominum aures ferre, quie 
utinam nec isti unquam reipsa pérpatrássent, ne- 
que partim experientia (46) nobis comperta forent , 


σύνην αὐτοῦ. » Ἵνα δὲ µή τις, f| ἄχων τῷ χαχῷ περι- c partim ex auditu ad nos pervenissent. Scriptum 


xir, f] 9xoA6T, οἱστὰ εἶναι τὰ xaz' αὐτοὺς, ἀνάγχκη 
τοῦ δόγματος τοσοῦτον ἐφάφψασθαι , ὅσον ἱκανόν ἐστι 
τὸ βλαδερὸν τοῦ δόγματος γνωρίσαι τοῖς ἐντνγχάνειν 
[224 αἱ ὀφείλουσι’ δηλαδη, Ex τῶν λεχθησομένων 
στοχάζεσθαι τὰ σιωπώµενα, xal μαχρὰν φεύ- 
Tuv τήνδε τῆς θρησχείας ἀπώλειαν, xai τὸ ποτὲ 
συναυλίξεσθαι τοιούτοις ταύτην ἐπιτηδεύουσιν. Καὶ 
Tp καὶ οἱ ἰατροὶ τὴν τῶν δηλητηρίων οὐχ ἀναίνον- 
ται γνῶσιν, οὐχ ἵνα τις χρήσηται, ἀλλ ὅπως εἰδὼς 
αὐτὰ φύγη. Τοῦτο τοίνυν τὸ δόγµα ἔχροιά τίς ἐστι 
τοῦ ἐξελθόντος βορθόρου ἀπὸ Σίµωνος, τοῦ ix Σα- 
µαρείας Μάγου, τοῦ μηδὲ τὸν χόαμον τοῦ Θεοῦ 
εἶναι ποίηµα, ἀλλ᾽ ἀγγέλων, μηδ᾽ ἀνάστασιν ἔσεσθαι 
ἁθάξαντος, xal ἁδιάφορον ὀφείλειν εἶναι πρὸς πάσας 


est enim. : « Ne respondeas (47) stulto juxta stul- 
litiam ejus. » Sed ne quis aut imprudens in. lioe 
malum labatur , aut tolerabilia esse suspieeétur quete 
illi docent , necesse cst hujusmodi doyma tantum 
atüingere quautum satis est, ut. qui bac leeturi 
sunt, intelligere valéant, quam  perficiosum sit 
aique pestiferum ; et ex iis qu:e dicemus; conji- 
cere quae tacebimus, longeque ab hac supersti- 
tionis perditione effugere, ac nunquam cum livjus- 
modi hominibus tam feda instituta. pro(itentibus 
versari. Nam ne medici quidem venenorum cogni- 
tionem recusant, non ut eis quis ulatur, sed ut 
illa noscens eadem fugiat. Hoc ergo dogma emanatio 
quadam est illius luti, quod e Simone Mago Sa- 


τὰς γυναῖχας τὴν µίξιν εἰσηγησαμένου, xat εἰς τοῦτο D maritano derivatum est, qui mundum non a Deo , 


μανίας ἑλάσαντος, ὥστε τὰ τοῦ Χριστοῦ ἡμῶν xal 
μεγάλου Θεοῦ ὄνομα ὑποδῦναι " διὰ ταῦτά τε τιµω- 
pav αἰωνίως ἀποτιννύηντος, xaX εἰς τὸν πολυθρύλη- 
του χαὶ ζοφώδη τάρταρον ἑνδίχως χατενεχθέντος. Καὶ 
μέντοι χαὶ προσθήκη τῷ δόγµατι γέγονέν ποτε Me- 


(39) Omnis. 1 Cor. x1, 5. 
ο (0) In. Ecclesia. Vacuum codicis intervallum 
Inpleo legens, ἐν ἐχχλησίᾳ διδάσχειν. 

(M) Caput. Ex 1 Cor. χι, 5. 

(12) Nocuit. Pro ἔλαδε lego ἔθλαδε. 

m Apostolus. 1 Tim. n, 14. 
te Sacerdos. Montanum Didymus idoli sacerdo- 

li vocat, Hieronymus vero in epist. xi, ad Mar- 
" 4M cabscissum οἱ semivirum. » Videtur ergo 
V3 sacerdos Cybeles, qui iu Phrygia: moxiine 


sed abangelis factum esse docuit, et resurrectionem 
futuram esse negavit, et promiscuam cum omni- 
bus mulieribus mistionem esse debere praedicavit , 
atque eo furoris venit, ut Christi nostri , el. niagni 
Dei nomen usurpaverit ; propter qua sempiternum 


colebatur, et spadones babebat sacerdotes. 

(45) Relinquendum est. Codex, καταληπτέον. Le- 
go καταλειπτέον. 

(46) Experientia. Didymi tempore JEgypti dux 
fuit Sebastianus Manichazus, cui scriptae suat plures 
Libanii epistolz», Multos vero Alexandri Manichaos 
tunc fuisse colligo ex Hieronywi epistola 82 ad 
Theophilum, et ex cap. 5& Historie Lausiaca. 

(47) Ne respondeas. Prov, xxvi, 4. 


2 


991 


DIDYMI ALEXANDRINI DE. TRINITATE LIBER TERTIUS. 


992 


lili supplielum iuflictum est, ac merito in tenebrico- A v&v^pou xal Σατορνίλου τῶν μετὰ Σίµωνα, χατά τι 


sum omniumque sermone notissimum tartarum (48) 
delatus fuit.Sed additamentum etiam dogimati postea 
&550 factum est eum a Menandro (49) οἱ Saturni- 
no (50), qui past Simonem exstiterunt, atque nonnul- 
lis quidem ab eo dissenserunt, sed prsedictam tuarpi- 
tudinem confirmarunt, et ab angelis mundum factum 
esse similiter arbitrati sunt, ac docere insuper ausi 
sunt, justum quidem esse Deum Filium, injustum 
vero, et a mundi creatione 40 providentia alienum 
illum, ex quo omnia, bonum Deum Patrem ; tun 
a Basilide, qui hoc deliramentum a magistro didi- 
cit, et de suo addidit, cccLxv coios esse angelo- 
rum nomina habentes ; quare sanctum (inquiunt) 
nomen Árbasax (51) (sic enim voeant) cccuxv cal. 
eulorum «esse invenies, si eomputum iniveris ; 
tum 4 Carpocrate, qui posterioribus temporibus 
jsta confirmavit, et auetarii loco spurcissimum 
commentum protulit, quod nisi quis per cujus- 
vis instituti peccsta deveniens omnium dsmo- 
num voluntatem perfecerit, non potest principatus 
et potestates praelergredi, atque in supremum 60δ- 
lum pervenire ;: tum praeterea a Valentino , qui et 
commemoratos haereticos secutus est, et iis qui 
filem ejus imposturis adhibuerunt, Christum e 
colo corpus tulisse persuasit, atque istiusimodl 
fabulam finxit, quod nempe Bythus Sigen generavit; 
tim ex hac quoddam verbum Jovis, qui apud 
Grzcos colitur, ipse fabricavit, et triginta ones 


μὲν διενεχθέντων πρὸς τὰ ἑχείνῳ δόξαντα, βεδαιω- 
σάντων δὲ τὴν προλεχθεῖσαν αἰσχρουργίαν, χαὶ ὑπὸ 
ἀγγέλων τὸν χόσµον γεγενῆσθαι ὁμοίως ἐχθεμένων, 
καὶ τολµησάντων δογµατίσαι, δίχαιον μὲν ὑπάρχειν 
«ὺν θεὸν ὙΥἱὸν, ἄδιχκον δὲ χαὶ ἀλλότριον τῆς τοῦ 
κόσµου δημιουργίας τε xaX προνοίας τὸν ἐξ οὗ τὰ 
πάντα ἀγαθὸν Θεὸν Πατέρα. χαὶ ὑπὸ Βασιλείδου 
ταύτην μεμαθητευμένου τὴν φρενερηµίαν, xaX προ- 
σθέντος, ὡς τξε’ οὐρανοὶ [221 b] χαθεστᾶσιν, ἁγγέ- 
λων ἔχοντες ὀνόματα, ὅθεν, φησὶν, τὸ οὕτω λεγόμενον 
ἅγιον ὄνομα ᾿Αρθασὰξ τξες’ Ψήφων εὑρίσχεται λογιιό- 
µενον καὶ ὑπὸ Καρποχράτους, τοῦ καὶ ὕατερον χρό- 
νοις χρατύναντος ταῦτα, καὶ ἓν προσθήχης µέρε: 
µιαρίας ἁπαγγείλαντος, ὡς εἰ µή τις διὰ πανος 
ἐπιτηδεύματος ἁμαρτίας ἐλθὼν, τῶν δαιμόνων ὅλων 
45 θέληµα ἑχτελέσῃ, οὐ δύναται παρελθεῖν τὰς àp- 
χὰς καὶ ἑξουσίας, xaX εἰς τὸν ἀνώτατον φθάσει οὐ- 
ρανόν ἔτι μὴν καὶ Οὐαλεντίνου, τοῦ xat τοῖς µνη- 
μονευθεῖσιν ἀχολουθήσαντος, xal ἐχφεναχίσαντος 
τοὺς αὐτῷ πειθοµένους, ὡς ὁ Χριστὸς ἀπ᾿ οὐρανοῦ 
τὸ σῶμα ἐνήνοχεν, χαὶ μῦθον δὲ ἀναπλασαμέν» 
ποιόνδε,δτι ὁ Βυθὸς ἐγέννησεν τὴν Σιγἠν;: Ex δὲ ταύ- 
τῆς τεχνοποιησαμένον λόγον τεινὰ «ou παρ Ἕλλησι 
Διὸς, xal )'! Αἰῶνας, οὓς ἐχάλεσεν θερὺς, εἰσαγαγόν- 
τος” ἐπειδὴ, qnot, γέγραπται, ὅτι Ἰησοῦς ἐδαττί- 
σθη « ὢν ὡς ἑτῶν Y '» ὅπερ οὐδαμῶς συνἰστησιν cv 
ἁτοπίαν αὐτοῦ * xal ἁπαγγείλαντος ἀρσενόθηλνν τὸν 
ἔσχατον Αἱῶνα τῶν λ’ xal ὅτι οὗτός ἐστιν d) σοφία, 


introduxit, quos vocavit deos : quoniam, inquit, ᾳ fixi; τὸν πρῶτον Θεὺν Ιδεῖν ἐθελήσασα, xal ὑπὸ τῶν 


scriptum est (52) Jesum baptizatum fuisse, « cum es- 
set quasi annorum triginta ; » quod tamen nullo 
wodo absurdam ejus opinionem probat : insuper 
. vero androgyrum esse ait ultimum ex xxx Αοηὶ- 
bus, huncque sapientiam 'esse, qu& primum Deum 
cum videre voluerit, et a splendoribus ejus per- 


culsa sit, e coelis excidit, et ex trigesimo numero 


μαρμαρυγῶν αὐτου βληθεῖσα, τῶν οὐρανῶν ἐξέπεσεν, 
καὶ ἀπεθλήθη τοῦ τριαχοστοῦ ἀριθμοῦ, χαὶ οἰμώ- 
ζουσα, Ex τῆς οἰχείας οἰμωγῆς ἔτεχεν τὸν διάδολον 
χαὶ ὅτι δαχρύσασα τὴν ἁπόπτωσιν, τὴν θάλατταν 
ὑπεστήσατο' καὶ ἵνα δῆθεν ὁ τριαχοστὸς ἀναπληρωθὴ 
ἀριθμὸς, ol κη’ Αἰῶνες συνεισενΕΥ. . . ο «« ο 
ejecta est, ac plorans genuit ex proprio fletu dia- 


bolum, etsuum casum deflens (55), mari supposita fuit; utque trigesimus impleretur numerus , octo 


et vigio JEohes. . « . er ο ο 


Reliqua desiderantur. 


(48) Tenebricosum... tartarum. Ex 1 Petr. n, 4. 

(49) Menandro. ln. Greco lege ὑπὸ Μενάνδρου. 

μή Saturnino, Epiphanius quoque, ac Theodo- 
reius hunc vocant Σατορνῖλον. 

(51) Arbasazx. Alii pronuntiant « Abraxas: » Theo- 


dorelus et Epiphanius, Abrasaz. De hoc nomine 
Chiffletius, Passerius aliique scripserunt. 

(52) Scriptum est. Luc. 1i, 25. 

(53) Casum. Codex ἁπόπωσιν. Lego ἁπόκτω- 
σιν. 





451-458 DE OPERE ANTIQUI THEOLOGI INEDITO 
EPISTOLA D. JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


CANONICI REGULARIS 6. SALVATORIS ET CONSULTORIS 
SACRJUE CONGREGATIONIS INDICIS . 


AD REY. D. JOANNEM ARCHINTUM 


BONONLE LEGATI VICES GERENTEN (a). 


Ne mireris, si forte paulo Ἱοηρίου tibi hzc epi- A hzreticis factas contra hsec duo nostre fidei do- 


siola. visa fnerit. A tuo enim proficiscitur famulo, 
qui, eam mulios annos, Roma Bononizque usus sit 
"η urbanitate, tuaque nobilissima etsuavissima so- 
cielate, et inagis ac agis admiratus, tum inelyti 
ingenii perspicacitatem, tum eximias dotes quibus 
emicas, singularem virtutem qua adornaris, simul- 
que omnium erga te venerationem et amorem, nulla 
vunc majori delectatione frui potest, nisi in. suam 
mentem revocando illas duleissimas horas in tua fa- 
wiliaritate consumptas. Ignuscat autem mibi tua 
benignitas, si propter locorum distantiam, tuo tam 
hianJo ac docto privatus colloquio, hzc damua, 
ver literas saltem, resarcire conor. Paulo ante 
meum a Rononia discessum, übi ego promisi, si 
optimo placuisset Deo, me in lucem editurum esse 
quoddam antiqui theologi opus, quod e Graco in 
Latinum sermonem iranstuleraun. Tunc, sicut eru- 
ditissimus quisque ac scientiz studiosissimus facere 
consuevit, scire voluisti, e 44ο codice illud desumpse- 
riw, quis fuerit illius auctor, quo vixerit s:culo, 
quale fuerit illius argumentum οἱ quo denique modo 
illud traetaverit. Tuc. autem non permisit tempo- 
ris brevitas ut omuibus his satisfacerem quzstioni- 
bus, sicut voluissem. Nunc vero mihi licet. quod 
ahiea aggredi miuime poteram; te precor, ut pro 
tus consueta bonitate, dicas, quid ipse, atque docti 
viri, qui tuo auxiliante favore illud legept, de opere 
iso censeaiis. 

Codex equo illud exeerpsi in membranacea cbarta 
3ceurate scriptus est, xi szeculo, vel circiter, prout 
wihi videtur. Quadam folia desunt in fine, sicut 
eliam in medio, sed admodum pauca in initio : 
summatim, fere decem et octo. Media autem folia 
Veluslate exesa sunt et valde inconcinnata, ila 
wt in eis aliquot tantum periodi legi possiut. 

Quantum ad opus ipsum, nibil aliud est quam 
longus tractatus De Trinitate, seu De consubstantia- 
litaie divinarum personarum, in tres libros divisus. 


ginata. 

Et hic libenter prolegomena conflcerem, ai tibi 
hzc agendi ratio arrideret, ne nimis diíficilibus im- 
pingerer disquisitionibus ; sed hoc non placeret tibi 
scrutari assueto res vel obscurissimas ; sciré enim 
voles, quo tempore compositum fuerit hoc opus, et 
a quo auctore. Sed Hoc opus, hic labor est. Quamvis 
enim, xv seculo, quidam exstiterit. scriptor, qui 
illud sancto Cyrillo ascribendum esse duxerit, et 
ideo, in.illius.prima fronte, istam annotationem ap- 

suerit : Tou θείου Κυρίλλου, non tamen manie 
este apparet, qua ratione inductus fuerit hic uobis 
jgnotus auctor, ad hanc opinionem sequendum, nisi 
forte deceptus fuerit similitadiue argumenti a sancto 
Cyrillo Alexandrino in novem Dialugis et in. The- 
sauro traciati. Ego vero, candide fateor, nullum de 
prefata quastionue judicium ferre possuiw, aliorum- 
que ac tuum pr:eserlim. exspectare malo. Ad vi- 
tandam omnem confusionem, ad quatuor capita re- 
ducam omnia a me exponenda, scilicet : 54$ Primo, 
dogmata qui testatur. Theologus noster ; secundo, 
locos dubios et qui erronei videri possuut ; teriio, 
res maxime noiandas qui in opere occurrunt ; 
quarto, signa quaxam e quibus dignosci poterit 
quis fuerit noster Theologus et an ineunte quinto 
seculo vixerit, ut mibi verisimile videur. 


CAPUT PRIMUM, 
Dogmata que testatur auctor. 
Et ut ab initio res ordiamur, quis nescit, inter 


multa alia commoda in Ecclesiam profecta a 
SS. Patrum operibus, illud forsitan maximum 
esse, scilicet, illorum testimoniis et auctoritate con- 
firmari Ecclesix: catholice dogmata et. apostolicas 
2c ecclesiasticas traditiones? Cum ergo mihi pro- 
posueriim, quantum in me est, quantuuique mcus 
requirít scopus, plenam tibi dare nostri Theologi 


Et quamvis ignorem titulum huic operi a su0 au- C notitiam ,. praterimissis duabus rebus jam supra 


core inditum, attamen, si attendatur. consuetudini 
$nüquorum Patrum aique. Grecorum scriptorum 
qi, sicut. apprime scis, et in sancto Gregorio Na- 
Lauzeno videre est, multisque aliis, istam scien- 
Wan que nunc TÁAeoíogia vocari solet, in duas 


laris. diviserunt. libros suos, cum de lucarua- 


Uene tractatent, Περὶ (ἰκονομίας, id est, DeOEcono- 
"uy intilulantes; eum vero de Trinitate age- 
reit, Περὶ θεολογίας, id est, De Theologia inscri- 
bentes; facile crederem opus praedictum reciissime 
boctitulo donandum fore : Περὶ θεολογίας βιθλίαγ’, 
θε, De Trinitate libri tres. 1u primo auctor nostr 


Citonstrat divinitatem et consubstantialitateig Verbi; : 


| sequenti, divinitatem οἱ cousubstanLialitatem 
Spiritus sameti; in terio, selegit objecuiomes ab 


memoratis de quibus ille, magna cum — eloquentia 
et quasi ex professo, in totius operis decursu 
argumeniatur, iautum exponam ea qua obiter et 
velut trauseunter. enuntial ; 
sint, ea, ad septem classes juxta sequentem — or- 
dinem dispositas, reducam : Primo, de sacra Scri- 


el cum satis. uulta 


ptura; secundo, de Πομιαπο ponutiflce; tertio, de 
sacramentis; quarto, de Deo uno et trino et de ejus. 


attributis ; quinto, de Incarnatione ; sexto, de angelis. 
e! de primo homine; septimo, de apostolica disci- 
pliua. 


De sacra Scriptura. 
1. Optime scis prophetz:e Baruch librum resectum 


fuisse velut apocryplium a recentioribus hetero- 
doxis atque 6 sacrarum Scripturarum canone sub- 


, (a) Hanc epistolam, tomo IX Nove Collectionis Calogerane, Venetiis anno 1765 vernacule editam, in gra- 
Uam Leetorum Latinam fecimus. Ham seripserat Mingarellus iu. modum prauludii ad suam editienem 
librorum De Trinitae. Multa insuat notatu digua, precipue ubi recensentur auctores a Didymo laudati. 


Εριτ. Ρέτα. . 


9 


, Ηγεῦμα 


-— --9- ---- 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


latum. Noster autem Theologus illum invocat ve- A in libr. rr, cap. 11, sequentibus verbis : Καὶ iz 


lat canonicum, eademque auctoritate polleatem 3c 
Jeremis librum. Audi, quomodo de isto libro lo- 
quatur, in lib. 1, cap. 27 : Καὶ Ἱερεμίας δὲ... (1) « Je- 
ryemias aulem quoque οἱ Barucb (nam unus est 
amborum liber) de Verbo magnifice loquitur in 
hunc modum, cap. 11, vers. 22 : Hic est Deus no- 
ater, εἰ non catimabitur alter pre illo, Hic adinve- 
mit. omnem viam scientie, eL iradidit illam Jacob 
puero suo, et Israel dilectio suo. Post heec in terris 
visus est, αἱ cum hominibus conversaius est. Nisi 
ergo, ut. Deum decet, sic intelligatur, ut ob iden- 
titatem deilatis ambarum ineffabilium personarum 
locus Scripture modo allatus ita expressus fuerit, 
reliquum est, ut, etc. » 


H. Hymnus etiam trium juvenum Babylonize re- 
jecwus fuit velut apocryphus a. Protestautibus. illum , 


"quoque ut genuinum recognoscit, in duobus locis, 
lieologus noster : nam in libr. 1, cap. 52, citatis 
" multis Evangelii ac duarum sancti Petri Epistola- 
rum textibus, subjungit: Οὕτω xal οἱ τρεῖς Tai- 
δες... « Sic eliam tres pueri non Babylouica flamma, 
sed desiderio, quo in creatorem ac benefactorem 
'ferebantar, incensi, et preparatam creaturarum 
udoratoribus gehenuam potius, quam fornacem, qua 
οἰτυυιπάδυαηίας, attendentes, creaturam. jubebant 
glerilicare eum, qui in fornace cum ipsis apparuit, 
de quo scriptum est in. Dan. nu 92 : Et. species 
: quarti similis Filio Dei, dicentes (vers. 57) : Benedi- 
' tite, omnia opera Domini, Dominum, laudate εἰ su- 
 perexallate eum in secula. » 

Et in libr. ti, eap. 6, postquam demonsiravisset 
"τη sexdecim. primis paragraphis, e sacre Scripturae 
*. Sextibus, oinnia divinitatis attribula Spiritui sancto 

ewanm convenire, sic ociavum decimum incipit pa- 
"Fagraphum : 'H χτίσις πᾶσα ὁρατὴ xai ἀόρατος 
"ὀνομαστεῖ (lego ὀνομαστὶ) προστ 
«« Ouinis creatura visibilis et invisibilis noininatim 
» jubetur a tribus pueris, Anania, Azarias, οἱ Misaele, 
"in: Babyloniea fotnace depositis, laudare et super- 
exaltare Deum in $zcula.. Quin etiam  cherubimi 
' et diviuus ibronus, qui hoc iu loco significat gera- 


* phimos, gloriam (Deo) dicunt, utpote qui sunt οἱ 


ipsi pars. creatienis. Dixerunt enim iidem Dan. 1Η, 
δὺ : Benedictus es qui sedes super cherubim; et rur- 
sus seraphinmos indicando : £4 benedictus es in 
Ihrono regni tui, ei. superlaudabilis, et. superexalta- 
, Uts in sgcula. Similiter etiam a Davide, elc. » 
,, MU: Meliore sortem duobus precedeutibus non 
, babel Sapieutize liber, Saepe noster Theologus textus 
ex eo depromptos sic allegat, ut owne dubium tol- 
lat de vretio in. quo tunc liabebatur liber ille apud 
Ecclesiam ; quod facile dijudicari potest e sequen- 
tubus locis. In lib. n, cap. 5, sic legitur : 'Q; 
. Héata; προφητεύει, xal ὡς ἡ Σοφία λέχει Φιλάν- 
θρυπον γὰρ Πνεῦμα Σοφίας, id est : « Sicut. Isaias 
, proplielat, et sicut Sapientia dicit. cap. r, 6, Be- 
φις enim Spiritus Sapientie. ». Et in cap. xx 


άττεται, id esi: 


tou ÁawdA δέ φησιν ἐν τῇ περὶ Σωσάννης χρίσει” 
"EE epor Ó θεὺς τὸ Iona! cà ἅγιον τὸν (le- 
ite τοῦ) AarujA* χἀνταῦθα 8cbv δηλώσας εἶναι τὸ 

Ύιον Πνεῦμα ' ἐπιφέρει Ἱάρ' καὶ ἔκρυεν τοὺς 
πρεσθυτέρους Πνεύματι dle ἐμφορούμετος , id 
est : « Et in Daniele inquit in Suzanna judicio 
(Dan. xui, 45) : Suscitasit Deus Spiritum sanctum Da- 
nielis, in hoc etiam loco Deum esse ostendeus Spi- 
ritum sanctum; subjungit enim : Et judicazit presbg- 
teros Spiritu sancto repletus. » Hzc tamen ultima 
verba ΠΟΠ inveniuntur nunc in Biblüs. 

V. Valde mirandum foret, si seculi xvi. reforma- 
tores, przxdictis libris tam temere rejectis, peper- 
cissent Fcclesiastico ; cui tamen Theologus noster 
non minorem attribuit auctoritatem quam saneti 
Pauli Epistolis, cum illum citat in lib. tr, cap. 5, 
sequent! modo : Περὶ ταύτης δὲ τῆς Σοφίας φτμὶ 
τῆς ἓν τῇ χτίσει, Ó τε σοφώτατος υἱὸς Σειρὰχ Myr 
Ilpocépa πάντων ἔκτισται Σοφἰα...ὅ τε Απόστολος 
Κορινθίοις τὸ πρῶτον ἐπέστειλεν τόνδε τὸν τρόπον, 
X. t. λ., id est : « De hac vero sapientia, «te illa, 
inquam, qus est in creatura, cum sapientissimos 
Siracbi filius dicit, eap. 1, vers. & : Prior omnibut 
creata est. sapientia... tum Apostolus in prima ad 
Corinthios Epistola scripsit in hunc modum, ei. » 

Vl. Non defuit qui contenderet. spurium esse 
atque addititium quidquid in saneto Joanne legitur 
in cap. v, circa Probaticam piscinam. Theulozus 
sutem noster de hoc tali ratione loquitur, ut totu 
authenticum habeat quod ibi narratur ;. Εὔροιμεν 
δὲ ἂν πρὸς τοῖς μνημονευθεῖσιν..., id est : « luve- 
nieimnus autem preter ea que commemorata suni 
etiam piscinam qui erat in Jerusales, cai. nouen 
Hebraice Bethesda (seu Beihsaida), quam nemo dit- 
flletur esse imaginem baptismi, nou vero ipsam 
esse veritatem ; nam imago censetur, qua ad tem- 
pus, veritas autem, quee in perpesum »uanet. ideo 
ab angelo commota aqua, qua in illa erat, εἰ se 
mel in anno, et unum duntaxa!, qui primos in eam 
descendisset, et corpotis morbum, bon vero anima, 
sanaDat, » 


A55 De Romano Pontifice. 


Huc usque satig dictum est, quantum reqoirit 
meum proposituin , de doguiatibus ad sacra Biblia 
spectantibus, licet quam w»xime breviter, quia 
non mihi in animo est, te diutius in jis rebus de- 
'tinere ; nam juxta vetus proverbium : 4nmtelligenó 
'pauca, et a fortiori, sciente. Sic supervacageunifo- 
ret, tibi fusius exponere perversas Ecclesia iniui- 
corum doctrinas , cum sola tibi sufficiat expositio 
ad eas apprime dijudieandass. Quoad vero ea que 
8d Romanurn pontilicem pertinent, lonyier esse vel- 
lem. Sed cum scriberet Theologus noster, nondum 
ori erant neque ideo aggressi inexpugaabilem pri- 
matum S. Petri successorum, Lutherus, Calvinus, 
nec Photius ipse, yritnus auctor infausti schisuatis 


ejusdem libri citatur. simul cum sancto Paulo. Sic p Orientis. Quin imo tuuc una sola erat de hoc arti- 


* €'iam in cap. xxvi, ubi scribitur : Διὸ xat Σοφία 


θἐολογοῦσα τὸ Üctxbv Πνεῦμα, xai &v' αὐτοῦ ἀπειλοῦ- 
σα τοῖς βλασφημοῦσιν αὐτὸ, λέγει’ Φι1άνθρωπον γὰρ 
Σοφίας. x. t. λ., id. εδι: « lucirco et Sa-^ 


pientia de divino Spiritu ut Deo loquens, et ejus 
nonine minas inferens iis, qui illum. blasphemant, 
dicit : Benignus est enim. Spiritus Saptentie. » Et 
T" libro, cap. 2, vers. 49 : E! τὴν οἰχουμένην πλη- 
0l, καὶ πάντα ἐμπεριέχει κατὰ τὴν Myoucay τοῦτο 

φίαν, x. τ. λ., id est : € Si orbem terrarum im- 


t plet (Spiritus sanctus), οἱ omnia continet, juxta Sa-, 


pienuain, hoc dicentein, ete. » 
IV. Suzanus historia quam etiam -Eeclesie Ro- 
mane inimici e libro Danielis ademerunt citatur a 
: 8getro auctore, tanquam pars illius prophete libri, 


culo catholicorum ipsorumque Lberelicoruui fides, 
in primis Ecclesiz sseculis, ut facile probari pesset. 
Minime autem imiraudum est, δἱ in sequentibus locis 
non loquatur de hoc doginate tam aperte , quam 
fecisaei, si posa Photiana tempora exetiisset, quam 
do de ea re loquendi illi occurrisset occasio. lyi- 


- ur in primo libro, cap. 90, allirmat apostolos «& 


sacerdotes: pert sanetum Petrum accepisse polesta- 


. tem solveudi ac ligandi, quamvis Christus eis ia 


plurali numero dixerit: quodcungue solveriiis , eic. 
H»c sunt illius verba : Πρὸς τούτοις ἔλαθεν... id es : 
Prseterea accepit (de sancto Petro loquiur). potesia- 
tem, imo potius oues, eliam per eum acceperunt, 
non rejiciendi lapsos, sed excipiendi eos cum resi- 
piscuni : nemo enim est peccati expers, Diei qui 


.. 4) Grzeca verba, qua iu Veneta editione allata suni, uunc omittimus, idque ipsum identidem faciemus 


in posterum. . 


| 


997 


EPISTOLA AD ARCBINTUM PRLESULEM. 


hanc Petro concessit auctoritatem; id enim signi- Α sleut recentioses, eoafatantur in libro «t, cap. 15, 


ficat illud : « Quodcunque solveritia super terram, 
erit solutum in celis. » Repudiavit ex illo tempore 
Novati οἱ Sabbatii. inhumanitatem. Non hie omit- 
tendum e«t, pluries primatum Petri alb eo memo- 
rar., cum Petrum nominandi occasionem: habet. Sic 
in lib. n, cap. 10: Πέτρος δὲ, ὁ τὰ πρωτεῖα ἐν τοῖς 
ἁποστόλοις ἔχων, διαῤῥήδην θΘεὸν χαὶ Κύριον «5 
ἅγιον Πνεῦμα παριστῶν, τοιοῦτον ἡπείλησεν, x. τ.λ., 
id est: « Petrus autem, qui inter apostolos primas te- 
nebat, Deum ac Dominum Spiritum sanctum aperte 
asserens, iia minatus est, » etc, Et in. cap. 18: 
Kai ὅτι Πέτρος, ὁ πρόκριτος τῶν ἀποστόλων διὰ 
χόρης ἀπειλὴν διωμνύετο μὴ εἰδέναι τὸν Κύριον τὸν 
ποιῄσαντα αὐτὸν χλειδοῦχον τῶν οὐρανῶν, x. t. λ. 
« Et quod Petrus inter apostolos prz»cipuus propter 
puellz minas jurejurando affirmavit, se non nosse 
Dominum, qui euin. fecerat. ccelorum clavigeru., » 
eic. Tandem lib. 1, cap. 27 : ᾽Αλλὰ χαὶ Πέτρος ó ἓν 
ἁ ποστόλοις χορυφαῖος ἐν ταῖς Πράξεσιν φαίνεται εἰ- 
πων, X. t. À., id est : « Sed et Petrum apostolorum co- 
rypbaum in Actis dixisse constat, » eic. Venio nunc 
ad tertiz classis dogmata. 


De Sacramentis, 


I. Baptismi necessitas a Calvino partim negata, 
et omiino ab Adiaphoristis Wittembergi οἱ Lypsix 
sublata, stabilitur a nostro Theologo, in lib. r1, cap. 
413, uti in sequentibus verbis videre est : Alya 65 
τοῦ ἀναγεννηθηναι βαπτίσµατι ὑπὸ τοῦ Πνεύματος 
τοῦ Θεοῦ, χαὶ σφραγισθῆναι τῷ ἁγιασμῷ, xaX vale 
αὐτοῦ γενέσθαι, οὐδεὶς τῶν ἑπουρανίων "A εν ἀγα- 
θῶν. x&v τὸν ἄλλον βίον ἅμεμπτος εὑρεθῇ ' ἀλλὰ xat 
οἱ πρὸ βαπτίσματος, x. 5. A. Id est : « Nemo autem, 
qui non sit regeneratus baptismate a Spiritu Dei, 
οί obsiguatus sauctilicatione, et factus templum 
ejus, ccleztia bona consequi potest , etsi reliqua 
ejus vita inculpabilis inventa fuerit, Quin etiam qui 
ante baptismum, » etc, Et in initio ejusdem capitis 
dixerat; Ἐῷ εἰπεῖν. ἐὰ M τις γεννηθῇ..... Id est: 
Dicendo, Joan. 11, 8. Nisi quis genitus fuerit ex 
aqua et, Spiritu , non polest introire in regnum Dei. 
Et ibid. 7. Oportet vos generari de celo, siyniflcavit, 
quod etsi in uomen Patris et Filii crediderint et 
"baptizati fuerint, niai aequaliter et similiter in ip- 
sain deitatein. Spiritus sancti crediderint, et in ejus 
noumen baptizati fuerint, digni fleri non possuul 
Pegno colorum, utpote qui non habent perfectio- 
nem, et frustra tres iwmersiones susceperunt, im- 
mutando post baptismum in glorificationis hymno 
zequalitatem Triaitatis , et transgrediendo proprias 
copfessiones. » 

ll. Secundum quoque Ecclesi: doctrinam asserit, 
baptismum couferendum adhibita aqua naturali, et 
etiam marina, si opus fuerit, ut patet ex sequeuti- 
bus verbis, cap. 14 praedicti libri: "00εν ἀδιαχρί- 
τως παντὶ ὕδατι, xal ἓν θαλάττῃ δὲ, ἀνάγκης χατα- 


λαθούσης, βάπτισμα γίνεται , ὡς μιᾶς τε οὔσης φύ- 


B οἱ Εὐνομιανοὶ μὲν 


ubi, ut mibi videtur, doeet noster Theologus ba- 
ptisimum non deauo dandum esse hereticis ad gre- 
mium Ecclesi: revertentibus, si dum iu hxresi ina. 
nerent, baptisinus eis collatus sit, adhibita formula 
a Christo praescripta ; soli autem, Eunomii ac Phry- 
ges rebaptizabantur,. quia utebantur formula alia 
ac ea qua uti consueverat Ecclesia. H:ec sunt illius 
verba, de quorum interprelatione meam sententiam 
vestrae submitto, minime volens tempus in com- 
mentariis perdere : El οὖν εἰς ὄνομα Πατρὸς xa 
Υἱοῦ xat ἁγίου Πνεύματος ἴσως σρραγιζόμεθα xal 
βαπτιζόμεθα, ἄρα àv μιᾷ θεότητι καὶ βασιλείᾳ d 
l'otáz* o) γὰρ ἐπὶ χτίσµασιν ταύτα δεχόµεθα , οὐδὲ 
ξυμπαραλαμθάνει ὁ θεὸς χτίσµατος ὄνομα τῷ ἑαυτοῦ. 
ἡ σφραγῖδα, ὡς μόνος σώσδιν οὗ δυνάµενος. Μττερ. 
ὀμενοι τοίνυν elc τὴν ὀρθοδοξίαν, χἂν τυχὸν ὥσιν 
ἆεδαπτισμένοι, βαπτίξονται μέν (οὐ γἀρλέγομεν ἀνα- 
δαατίζονται͵ ἔπε.δη μὴ ἔχουσι τὸ ἀληθὲς βάπτισμα), 

15 τὸ µίαν κατάδυσιν ποιεῖσθαι, 
λέγοντες µόνον εἰς τὸν θάνατον τοῦ Κυρίου βαπτίζε- 
αθαι, Φρύγες δὲ διὰ τὸ μὴ el; τὰς τρεῖς ἁγίας ὑπο- 
στάσεις βαπτίζειν, ἆλλὰ πιστεύειν τὸν αὐτὸν εἶναι 
Πατέρα xoi Υἱὸν xal ἅγιον Πνεῦμα ' χρίοντα: δὲ οἱ 
ἀπὸ πάσης αἱρέσεως µετερχάµενοι, ἐπειδὴ οὖν 
ἔχουσι τὸ ἅγιον χρίσμα, id est, sicut. lec interpre- 
(anda esse exisuinavi : « Si ergo in nomine Paris 
et Filii, et Spiritus sancti ex dequo obsignamur et 
baptizamur, Trinitas saue est in uma deitate ac 
regno : nec enim in creaturarum nomine hac. acci- 
pimus, neque assumit Deus creatura nomen una 
cum $uo, aut obsiguationemn, quasi ipse solus val- 
vare non possit. Quando ergo aeceduut ad ortho- 
doxiam, et si forte baptizati fuerint, baptizantur 
(nec enim dicimus rebaptizantur ; quandoquidem 
verum baptisma uon habeant) cum Eunoqiani , 
qui unam faciunt immersionem, dicentes, baptizari 
solum in mortem Domini, tum Phryges, quia nou 
baptizant in tres sanctas liypostases, sed credunt 
eumdem esse Patrem et Filium et Spiritum san- 
ctum. Unguntur autem qui a quavis heresi acce- 
dunt, quia non habent sanctam unctionem. » 

A536 IV. Sacrae ceremonixs ab Ecclesia catholica 
Δ/ς ad baptismum administrandum, in derisione 
habite sunt a quibusdam heterodoxis horumce ulti- 
morum saeulorum. Pluribus in locis Theologus 
noster testimonium perhibet veneranda illarum an- 
tiquitati, Ex illis tantum, brevitatis causa, sequeutes 
selegi. In l.bro it, cap. 14, supponit benediclioneq 
baptismalis foutis, quem piscinam , sicut οἱ plures 
alii, appellat. Μωῦ τῆς δὲ (sic ille scribit) τῇ ῥάθδῳ 
τὸ πικρὺὸν ὕδωρ χρήσιµον ποιῄσας , σωτηρίαν χαθο- 
λικὴν προηχόρενεν αὐτὸς γὰρ τύπον free τοῦ 
Χριστοῦ’ 1j δὲ ῥάδδος , τοῦ στανροῦ ' τὸ πικρὸν 
ὕδωρ, τοῦ εὐλογηθέντος ὕδατος τῆς χολυµδήθρας, 
id est: « Moses vero, qui amaram aquam virga υἱι- 
lem fecit, salueem universalem praenuntiabat : ipse. 
enim typum gerebat Chrisii ; virga vero, erucia ; 


ctus; ὑδάτων, xol πάσης ἁγιασθείσης. Ὅπως δὲ τὸ D aqua autem amara, benedicti aquae piscing. « Et in 


θαλάττιον ὕδωρ ἀλμυρὺν εὑρίσχεται τοῦ ἑνὸς γένους 
tiv ὑδάτων ὑπάρχον , ἑτέρα ἐπιδείξη (lego) ἐπιδεί- 
ξει), σὺν θεῷ φάναι, πραγματεία. ld. est: « Uude 
promiscue qmni aqua, etiau in mari, si necessitas 
supervenerit, bapiismus flt, cum una sit natura 
aquarum, et lota fáerit sanctificata. Quomodo au- 
tem marina aqua salsa unius aquarum generis esse 
inveniatur, alia elucubratio, Deo opem ferente, de- 
monstrabit. » Non excladit Theolugus noster bapti- 
&mum sanguinis , quei eam expresse admittit, si- 
quidem post verba paulo ante allegata, cap. 12 im- 
mediate subjungit : 'AXAX xal οἱ πρὸ βαπτίσματος 
µαρτυρῆσαι ἐπιτυχόντες, τῷ ἰδίῳ ἀπολουσάμενοι 
αἵματι, οὕτως ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἑξωοποιήθησαν, id 
est : « Quin etiam qui ante baptismum martyrium 
assecuti suut, proprio abluti sauguine, sic a Spiritu 
sancto Dei vivificati fuerunt. » 

Ill. Anabaptiste ctiam seu rebaptizantes antiqui, 


paragrapho 25, cap. 6, ejusdem libri, oleum $an- 
ciun inemorat aujue baptismalem unctionem istis 
verbis : 'H χτίσις Dai, κειστῷ ἁγιαζομένῳ ἐν τῷ 
βαπτίσματι χρίεται"' ὁ Σωτὴρ, ὡς Θεὸς, τῷ σνν- 
ακτίστῳ αὐτοῦ ἐχρίσατο παναγίῳ Πνεύματι παρὰ τοὺς 
μετόχους ἡμᾶς, id est: « Creatura oleo creato sancti- 
ficato ungitur in. baptismo ; Salvator, utpote Deus, 
uucius est suo undequaque sancto, ei aeque, ac ipse. 
increato Spiritu pra consortibus, nobis scilicet. » t 
paulo post in eodem paragrapho: Ἀξύρον, ὃ ἀγιασθέν- 
τες ἀλειφόμεθα ὑπὺ τοῦ ἱερέως. Id est : « Üuguen- 
tum, quo sanctificati ungimur a Sacerdote... » At- 
que,alias commemorat c:eremouias in alijs locis, 
quas forte postea referam, quaruinque unam paulo 
iníra lecturus es. . 

V. Duplici vice, illi sese praebuit occasio loquendi 
de sacro chrisinate, quod Calviuisie e sacramento- 
ευ numero rejecerunt, ei in ambobus illis.locis 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


Mad a baptismo discrevit, dogmaque catholienm A propositionis Judalesm : nunc vero divina commmnio 


astruxit, ec videtur. solum episcopum admittere ut 
jius ministrum. Καὶ τὸ χρίσμα δὸ (sic ille in libr. 
yt, cap. 14 loquitur) ὅπερ ἐχρίσθησαν ᾿Λαρών τε ὑπὸ 
Μωῦσέως, ἔτι μὴν καὶ πάντες οἱ ἀπὸ τοῦ ἱερατικοῦ 
χέρατος ol ἐπικληθέντες ἀπὸ τοῦ χρίσµατος χρηστοίἰ 
(lego χριστο) , τύπον ἔφερεν τοῦ: ἡγιασμένου 
χρίσµατος οὗ λαμδάνομεν ἡμεῖς el γὰρ xai σωµα- 
τιχῶς τοῦτο τρέχει, ἁλλ᾽ οὖν ψυχικῶς ὠφελεῖ. Μόνον 
τα γὰρ ἕλθῃ περὶ τῆς τρισµαχαρίας Τριάδος πίστις 
ἐν χαρδἰᾳ ἡμῶν, χαὶ ῥῆμα πνευματικὸν ἓν στόµατι, 
χαὶ σφραγὶς Χριστοῦ ἓν µετώπῳ , µόνον βάπτισμα 
ὑποδέξηται, χαὶ τὸ χρίσμα frost, εὐθὺς ἴλεως εὑρί- 
exstat Ἡ τὴν φύσιν ἀγαθοδότις ὑπάρχουσα Τριάς, 
κ. τ. λ., est : «Chrisma vero, quo uncti suat cum 
Aaron a Mose, tum praterea omnes e sacerdotali 
eornu, qui denominati sunt a. ehrismate christi, id 
est uncitó, typum gerebat sanctificati chrismatis, 
quod nos accipimus. Etsi enim hoc corporaliter 
fluat, tamen spiritaliter prodest : nam simul ac ve- 
nerit in cor nosirum fides sanctissiuim Trinitatis, et 
verbum spiritale in os, et obsignatio Christi in fron- 
tem ; simul atque baptismus susceptus fuerit, et 
chrisma nos confirmaverit, statim, inquam, propi- 
tia inveuitur quae natura est bonorum largitrix Tri- 
nitas, » etc. Et iu cap. 15 ejusdem libri : Ἀρίονται δὲ 
οἱ ἀπὺ πάσης αἱρέσεως µετερχόµενοι, ἐπειδὴ οὐχ 
ἔχουσι τὸ ἅγιον χρίσµα᾽ ἐπίσχοπος δὲ µόνος τῇ ἄνω- 
θεν χάριτι τελεῖ τὸ χρίσμα, id est: « Unguntur autem 
«qui ex quavis heresi accedunt (ad Ecclesiam cathio- 
liem), quia non habent sanctum  ehrisina. Episco- 
pus vero solus per ecelestem gratiam perficit chri- 
sina (sive unctionem). » 

jl. Denique quoad Eucharistie sacramentum , 
negant falsi Reformatores sacrificii nomen Misa 
competere. Noster vero Theologus illi tamen huuc 
ενα auribuit, in libr. 11, cap. 7, paragrap. 8, 
sic scribendo : Ἐν γὰρ ταῖς ἁγίαις αὐτοῦ ἐχχλη- 
σίαις... id est: « Nam in sanctis ejus ecclesiis et 


oratoriis, et martyriis, eicut in aliis sacellis , inde- C 


ficientia sua bona proposuiL ; et ex quibus rebus hic 
ipse Rex regnantium, et Dominus dominantium et 
dedit, et quotidie dat singulis, ex bis pie εἰ sancte 
oblatum accipit ineruentum sacriticium, et omnia 
habet, quz ab hominibns ei exhibentur, munera, » 
Sic etiau in libro t, cap. 23, scribit : "Ext καὶ τὴν 
Ἐκχχλησίαν, τις νοεῖται σὺν τῇ ἀναπεμπομένῃ ἓν αὐτῇ 
δόξῃ, καὶ τῇ προσαγοµένη ἀναιμάχκτῳ ατρείφ. κ.τ.λ.) 
id est : « lusuper et. Ecclesiam qua. cousideratur 
una cum glorificatione, qux in ipsa exbibetur Deo, 
et cum iucruenta latria qua offertur, ete. » 

VM. Negant etiam trausubstantiationis dogma, quod 
in quatuor locis testatur noster Theologus. In libro 
)t, cap. 15, exponens baptisini effectus, sic se habet ; 
Mrxétt ἀχούω... id est : « Nen amplius audio, 
Eccli. xxiu, 40 : Deflete mortuum, quia defecit luz ; 
sed optatam vocem, Matth. χι, 93 : Venite, omues 
qui laboraiis et onerati fuistis, ei eqo requiescere 


corporis et sauguinis Domini, quam una cum reno- 
vatione (cum baptismo)... accipimus. » 

Et sub fine lib. n, cap. 21 : "H ἀνθ᾽ ὅτου τὸ τρι- 
πόθητον χα, προμἠθέστατον Πάσχα ἑχάστον ἔτους, 
ἡμέρας μὲν 05v, μᾶλλον δὲ καὶ ὥρας ἑχάστης τῇ πίστει 
ἐπιτελοῦμεν ἔμφοθοι µετέχοντες τοῦ αἵματος αὐτοῦ; 
"Ίσασιν δὲ οἱ τοῦ ἀχροτάτου xa διαιωνίου μυστηρίου 
χαταξιωθέντες ὃ λέγω, idest : « Aut quare desidera- 
tissimum ac. providentissimum Pascba singulis an- 
his, imo singulis diebus, aut potius etiam singulis 
horis fide celebramus, cum timore comnunicautes 
corpori et sanguini ejus? Qui autem supremo et 
eterno mysterio digui facti sunt, sciunt quid di- 
cam. » 


De Deo uno et trino, et de ejus attributis. 


Ι. Exstitit vir in hoc infelici s:eculo, qui maxima 
temeritate abreptus , adortus est introducere novam 
dociriuam, quam audiendo inhorruerunt omues ca- 
tholicorum aures. Coutendit Verbum non fuisse ab 
eterno a Patre generatum. £u confutat Theelo- 
gus noster in multis locis, e quibus tantum aliquot 
referam. In lib. i1, cap. 3 : ἘἙτέχθη γὰρ ἐχ μὲν 
τῆς ὑποστάσεως τοῦ Πατρὸς, ἀνάρχως, ἀφράστως: 
ἐχ δὲ τῆς ἁμιάντου Παρθένου..... ὅτε ἐξέφανεν ἐξ 
ῦψους τοῖς &v σχότει xal σχιᾷ θανάτου ποτὲ χαθ- 
εσθεῖσιν, id est : « Genitus enun. fuit, εκ hypostasi 
quidem Patris, ab zeterno, ineffabiliter ; ex inteme- 
rata autem Virgine.... quando apparuit ex alto iis, 
qui iu tenebris et in umbra mortis olim sedebant, » 

Et in lib. zi, cap. 92: 'H δόξα τοῦ Movoyevou; , ἡ 
τῆς φύσεως, f) τῶν θαυμάτων, ἡ τῆς βασιλείας, xat 
αὐτῆς τῆς δοξολογίας ὁμοία ἑστὶν xal [ov της δόξης 
τοῦ Πατρὸς, παρ' οὗ φυσικῶς xal ἁδιαστάτως Υεγὲν- 
νηται , id est : « Gloria Unigeniti quoad. naturam, 
miracula , dominationem, ipsamque glorificationetm 
est similis et aqualis gloriae Patris, a quo naturali- 
ter et coutinue genitus fuit. » 

Et in eap. 15 ejusdem libri : Ὥσπερ váp..... id 
est : « Num sicut impossibile est, ut Pater non sit 
ab sterno, et. vere Pater (nec. enim in. tempore, 
neque superadditum hoc habuit nomeu); sic impos- 
sibile est, 4857 ut Filius Verbuw, et ejusSpiritus non 
sit ab :eleruo, οἱ iiatura ex ejus hypostasi ; uam si- 
mul ac exstitit Pater (concedatur autem, ut sic lo- 
quar) continue ille quidem genitus fuit, bie veso 
processit. » 

Et in cap. 27 : El ἣν ὅτε οὐχ f» 6 Θθεὸς Λόγος, 
Vv ὅτε Πατρὸς ὄνομα οὐχ ὑπῆρχεν' ἔστω δὲ ἴλεως ἡμῖν 
τοιαῦτα λέγειν τολμῶσιν διὰ τὴν ἄλλων ἀγνωμοσύ- 
νην, id est: « Si fuit tempus, quaudo ;nou erat 
Deus Verbum, fuit etiam tempus, quo Patris pom*n 
non erat, Parcat autem uobis Deus, qui talia di- 
cere audemus ob aliorum- improbitatem. » 

If. Contendit autem liieresiarclhia Socinus, Deum 
$ud esseniia esse lantum in coelis. praesentem, li- 
cet sua potentia omnibus praesens sit. Hanc opi- 


faciam tos , ungens, lavans, induens singulos indi- D nionem "Turuepius 2scribit quoque, non sine pro- 


vulse toto tne ipso, et nutriens corpore meo et san- 
nine. » Et in capite 6 ejusdem libri : Καὶ τοῦτο 

... id est : « Hoc autem salutare donum conimnuni- 
ter a beata. Trinitate nobis datum esse docent sic. 
Isaias xxv, 6 : Et faciet Dominus Sabaoth omnibus 
gentibus super montem hunc , biben vinum, ungentur 
«inguento in monte hoc : da hec omnia gentibus. Nam 
mons Eecclesinm Dei |siyniticat] ob sublimitatem 
fidei , vinum, Dominicum salutarem senguineni; 
Unguentum ; illud quo sauctillcati ungimur a sacer- 

ote, » 

Sic etlam in cap. 14: 'Haatag οὖν... id est : 
« lsaias ergo rursus climat,... Sitientes venite ad 
aquam, et quicunque non habetis argentum , venientes 
emite, et comedite sine argento et pretio vinum et adi- 
pem. Aquam dixit Spiritum sanctum, et fluenta pi- 
scinz ipsius (de fonte baptisinali). Vini εἰ adipis 
nomine tuuc quideur designabautur ea qua erant 


babili quadam ratione, Augustino Steuchi, nosirz 
congregatiouis lumini, ac saecrz sedis bibliotheca- 
rio, quia in suis supra psalmum cxxxviii Commen- 
tariis, multo ante quam — Socinus suis venuenaiis 
erroribus afflixisset feclesiam, hic praeclarus vir, 
explicando octavum versiculum psal. cxxxvin : Si 
ascendero in. celum, tu illic es, ew., affirmat 
Deum sic nobis concipiendum esse, ut sit in celo 

resentia sua, et ubique Spiritu suo, id est, sicut 
ille interpretatur hanc psalini vocem, sua immensa 
poteutia suaque coguitione. « lnihis locis (inguil, 
ad celum et ad. inJjernum alMendendo)..... si. nemo 
valet conspectum Dei ellugere, multo magis nullus 
erit locus, iu quo iu przsentiam Dei non iucurras... 
Ubique igitur est Deus. Jn eclo. confitenir ounes 
gentes. ac litterae esse sedeui ejus..... Ut igitur sol 
est in colo corpore, ac situ, et statione sua, terras 
aulem luminibus lustrat, omnia prospicieus; ta- 


1001 


lem necesse est nos cogitare Deum, qui quidem es- 
£entia ac przesentia sit in coelo, spiritus ejus, et co- 
gnitio, et scientia usquequaque pertineat. » Sed 
noster Theologus muliaum abest. 4 supra dicta ορί- 
nione, Τὸ δὲ ὑπερπαμφαξς. ἅγιον Πνεῦμα (rie ille 
in Ελ. n, cap. 4), οὐδὲν ὄντων πάντων..., id est: 
« Spiritus autem sanctas, qui omnía divinitus collu- 
&1Trat... et nulla est ex omnibus rebus, sed Deus,et 
Yn. ccelo exsistens, el nobiscum coexsistens, omnia 
in omnibus bona efficiens, omnibus quidem pr:eseus 
in'raterialiter.... non cessans vero manere ineffa- 
biliter cum Patre, et ubique diffusus, et penetrans, 
et in omnibus sine permistione inhabitans, et in 
cogitationes cum nostras, tum eorum qui nobis 
susti invisibiles, se insinuans, etc. » 

ΕΙ. Inutile esset nunc loqui de aliis Dei attribu- 
tis, excepta tamen divina illins providentia, a mul- 
tis in przteritorum szeulorum decursu. impugnata, 
et nostra zetate, 4 celebri philosopho de Sans-Sonci 
quoad individuos, non vero quoad species. Sed 
eam docet noster Theologus, sicut illam Ecclesia 
profitetur. Βούλεται δὲ (sic dicit ille in libro 1, 
cap. 8, De Spiritu sancto ratiocinando), ὅπερ ὁ Ἱα- 
thp xai Yióc, id est: « Vult autem quod. Pater et 
Filius, et spirat similiter ubi vult Pateret Filius : 
implens liberalem Patris, et Filii, et sui ipsius unam 
voluntatem, et nullum, ne ex iis quidem, qus im- 
perfectam vitam habent, expertem relinquens. sum 
Providentie ; nam przsidens sua ipsius creaturz, 
utpote qui est per se bonus, et cooperator boni 
Creatoris, oinnia inspicit, et nullum despicit, om- 
nibus sufficiens, ac diviua dona distribuens etc. » 


De Incarnatione. 


De Eutychianis sicut et de Nestoríanis nullam 
mentionem facit Theologus noster, sive quia tunc 
nondum suis venenatis doctrinis Orientem  infece- 
rant, sive ob aliam rationem míhi incognitam. 


Nihilominus tuetur dogmata ab istis hzreticis im- C 


pugnata. 

|. Et quod ad primum horum dogmatuin spectat, 
jid est, ad dualitatem naturarum, sic se habet. in 
libro ni, cap. 21, adhibendo vocem ἀσυγχύτως, 
quz etiam invenitur apud sanctnn Basilium, in 
libro De Spiritu sancto, cap. 5: Οὐδὲ εὔχεται οὖν 
(sic noster Theologus) ó µέγας xaX ἀληθινὸς θεὸς, 
τὸ ἀπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρὸς, ὁ ζῶν τοῦ 
Θεοῦ Λόγος, xal πάντων κηδεμὼν, ὡς "ττων τῇ 
θεότητι.... Αλλ' εὔχεται διὰ τὸ χαθ᾽ ἡμᾶς ἀσυγχύ- 
σως, xal δίχα πταίσµατος γεγονέναι, id est: « Nec 
ergo eliam orat magnus et verus Deus, splendor 
gloriz Patris, vivens Dei Verbum, et omnium curam 
babens, tanquam minor secundum Deitatem... Sed 
orat quia nobis similis factus est inconfuse, et 
sine delicto. » 
' M. Quantum autem, ad secundum, id est ad uni- 
tatem Christi persone, observandum est, abeo 
ju variis locis tribui Beatze Marix titulum θεοτό- 
χος, aquo tantum abhorret Nestorius, aflirmarique 
divinum Filium non esse alium ab eo qui incarna- 
tus est et crucifixus, ]ec hujus dogmatis affert ar- 
gumenta in lib.i: cap. 31: Γαθριλ μὲν, παρὰ 
Λουχᾷ, εὐαγγελιζόμενος τὴν θΘεοτόχον * Καὶ δώσει, 
φησὶν, αὐτφ Κύριος ὁ θεὸς τὸν θρόνον Δαυϊδ, κ. 
*. À., id est: « Gabriel quidem apud Lucam an- 
nuntiens Deipare : Et! dabit, inquit, illi Dominus 
τὰς aC ped eid, eic. » Et in lib. n, cap. 4 : 'O 
γὰρ Γαθρι αλῶν τῷ Δανιὴλ, ἡ εὐαγγελιζόμενος 
την Θεοτόκον Παρθένον, x. η 1 id est : «Nam 
Gabriel loquens Danieli, aut Deipara Virgini an- 
nuntiaus, eic. » Et in lib. ni, cap. 44 :Μαριὰμ τὴν 
ἀδελφὴν ᾽Ααρὼν, xal τὴν Θεοτόχον Μαριαμ,. x. τ. 
À., id est : « Mariam sororem Aaronis, et Deiparam 
Mariam, etc. » In libro 11, deinde, cap. 6 : Περὶ 
τούτου xal ὁ ἄγγελος..... id est: « De hoc angelus 
quoque congratulatus hominibus dixit (jurta Lucam, 
u, 14) : Naius est nobis (in vulg. leg. cobis) hodie 


PaTROL. GR. XXXIX. 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PRJESULEM. 


1003 

À Salvator qui est Christus Dominus. Qui autem hodie 
natus est, nunquam intelligetur exsistens ante sx»- 
cula. Animadvertendum ergo est et hoc Seripturz 
miraculum, quod angeli et homines unius nova 
theognosix festivitatem celebrabant, zequali dispo- 
sitione simul clamantes, et consentientes. Sic autene 
dicimus, ut excogitatione quadam ineffabilem ejus 
Incarnationem significemus, et blasphemiam, que 
contra ejus deitatem tendit, declinemus, non vere 
quod credamus alium esse Filium qui est ex Patre, 
aliara illum qui factas est caro, et crucifixus fuit : 
quoniam nunquam disjungi a se ipsa, neque mie. 
tari potest Deitas. Nam nec Apostolus duos cogi- 
tavit, cum dixit (Ill Cor. vr, 12) : Cum ergo Chri- 
stus passus sit pro nobis carne. » 

ΠΠ. Perpetua Marize virginitas ab Elvidio et ab 
aliis negata fuit, sed a nostro Theologo affirinatur. 
Sic in libro 1, cap. 27, ille vocat Dei matrem ἀει- 
παρθένον, seu « semper virginem, » szpe de ea lali 

B modo scribens : 'O ἐχ τοῦ ἀῤῥήτου φωτὸς ἀχρόνως 
ἐχλάμψας, ἀπὸ τῆς ἀειπαρθένου ἐν ὑστέροις χαιροῖς 
διὰ φιλανθρωπίαν ἀφράστως ἐτέχθη, id est: « Qui 
ex ineffabili luce ab zxterio eluxit, ex semper vir- 
gine posterioribus temporibus, propter benignita- 
tem suam ineffabiliter natus. est. ». Et in lib. ur, 
cap. 2, parag. 20, dicit : Et vou παντὸς ἀνῴκισται, 
πῶς Παρθένος ῥεύσεως ἑχτὸς ἔτεχεν µείνασα πάλιν 
παρθένος, πολλῷ μᾶλλον ἀνεφιχτότερον, πῶς αὖτο- 
γενἠὴς θεὸς xai Πατ]ρ ἀνάρχως, xai δίχα πάθους 
ἐξ ὕλοο ἑαυτοῦ ὅλον ἱσομέτρως τέτοχε τὸν Ylóv, id 
est : « Si nulla mens comprehendere potest, quo- 
modo Virgo sine fluxu pepererit mauens rursus 
virgo : quanto minus intelligi poterit, quomodo per 
se exsistens Deus ac Pater, ab :lerno, et sine pas- 
sione ex loto semetipso totum qualem genuerit 
Filium. » Et in cap. 4: Συναντιλαμθάνεται δὲ ἡμῖν 
εἰς μὲν τὸ Πρωτότοκος xoi Μονογεγῆς, τὸ διηγή- 
σασθαι τὸν εὐαγγελιστὴν, ὅτι ἔμεινεν παρθένος, ἕως 
ἔτεχεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον ' οὔτε γὰρ 
ἐγαμήθη τινὶ ἡ τιµιωτέρα πάντων καὶ εὐκλεεστάτη 
Μαρία, οὔτ' ἄλλου µήτηρ ἐγένετό ποτε" ἔμεινεν δὲ 
xal μετὰ χυοφορίαν ἀεὶ xa διὰ παντὸς ἅμωμος παρ- 
θένος, id est: « Suffrayatur autem. nobis, quoad 
denominationes quidem  Primougeniti οἱ Unige- 
niti, quod evangelista enarraverit, mansisse virgi- 
nem, donec peperit filium suum primogenitum. A58 
Nam neque ulli nupsit ilia summopere honorauda 
pre omuibus et maxime inelyta Maria, neque al- 
terius maler unquam facta est, sed mansit etiam 
post puerperiuin semper et omni tempore immacu- 
lata virgo. » 
1V. Impia non minus quam ridicula fuit stulta 
opinio Marcelli Ancyrani, qui somniatus est ac deli- 
ravit, regnum Domiui nosiri non futurum esse per- 
petuum. Contra eum scribit S. Cyrillus Hierosolymi- 
lanus in xv catechesi, haud tamen wuoiminato Mar- 
cello ipso : Ἐτόλμησέν τις λέγειν, inquit, ὅτι 
μετὰ τὸ τέλος τοῦ χόσμου ὁ Χριστὸς οὐ βασιλεύει, id 
est : « Quidam temeritatem diceudi babuit, Christum 
ost mundi finem non regnaturum esse amplius. » 
oster autem "Theologus illum confutat in owni 
cap. 94 primi libri, cujus sufficiet initium tantum 
Inc. relerre : Καὶ ὥστε αἱρετιχοὺς λέγοντας, ὅτι μετὰ 
τὴν γενικὴν ἀνάστασιν ὁ Yibz παραδιδόναι μέλλει την 
βασιλείαν τῷ Πατρὶ, χαταισχύνεσθαι ᾽ χηρύττουσι 
τὸ Χράτος τοῦ Υἱοῦ εἶναι ἀτελεύτητον οὑτωσί: l'a- 
6ρι]λ μὲν παρὰ Λουχᾷ, x. τ. λ., id est: « Atque ut 
hzreuci, qui aiunt. Filium post generalem resur- 
rectionem traditurum esse regnum Patri, erubescant, 
praedicant (sacrz: Seripture) Filii imperium esse 
perpetuum, sic : Gabriel quidem apud Lucam, etc. » 


De angelis, de primo homine, de immortalitate ani- 
marum, et de illarum statu in. altera vita. 

I. Inter multa alia. dogmata quz audacter impu- 

gnata sunt ab iis hzretieis qui, a ducentis et etiam 

pluribus annis, rebellarunt adversus Romanam Ec. 


32 


4905 


JOANNIS LUDOVYICI MINGARELLI 


104 


clesiam, caput, centrum et omnium aliarum magi- A vertuntur a libidinosis qui paradisum, infernum, 


stram, fuit eultus et invocatio sanctorum el angelo- 
rum. Non potuit autem Theologus noster illud cla- 
rius s3struere quam fecit, in pia episodo quz legitur 
in libro n, cap. 7, $8 : Οἶδα δὲ σαφῶς... Id est: 
« Novi autem optime, » etc. (a) 

A59 ΙΙ. Non defuerunt qui docerent, sicut secundo 
seculo Tatianus, Adamum uon fuisse salvatum ; 
noster vero Theologus, in lib. 1, cap. 16, satis 
manifeste suam exprimit ea de re sententiam, cum 
asserit bonum latronem cum Adamo simul íntro- 
ductum fuisse a Salvatore in paradisum, quamvis 
idem asseveret, in alio sensu, de omni humano ge- 
nere; Καὶ τὸν ᾽Αδὰμ δὲ (sic dieit) διὰ τὴν παρ- 
αχοὴν ἐκ τοῦ παραδείσου ὁ θεὸς διχαίως ἕἔῤῥιψεν 
τὸν δὲ λῃστὴν χαὶ σὺν αὐτῷ τὸν "Abàp, καὶ τὸ ποι- 
νὸν ἡμῶν ὅλον Ὑένος ὁ Υϊὸς εἰσήγαγεν, ὡς lao; 
πάντως τῇ θεότητι χαὶ ἀγαθότητι xal δεσποτείᾳ τῷ 
ῥίφαντι τωγχάνων, id est : « Adamum autem οὗ in- 
obedientiam ex paradiso Deus merito ejecit : la- 
tronem vero, et cuin ipso Adamum, et universum 
nostrum genus Filius illuc introduxit, utpote qui 
- ei, qui ipsum ejecerat, omnino zqualis est deitate, 
et bonitate, et dominatione. » 

]ll. Quoad anima immortalitatem non clarius 
loqui potest Theologus noster. In lib. w, cap. 7, 
asserit nos faclos esse ad imaginem Dei, quo- 
niau, τὸ πνεῦμα τὸ ἀθάνατον ἔχομεν, id est, « quia 
habemus spiritum innnortalem. » Et in lib. wi, 
cap. J, dicit : Nostrum corpus χατακρατεῖν ἔπι- 
χειρεῖ τῆς φύσει Χρείττονος, χαὶ τοσούτῳ χρείττο- 
voe, ὅσον τὸ ἀθάνατον τοῦ θνητου, id est: « impe- 
rare conatur ei qua natura potior est, el tanto 
potior, quanto quod immortale est potius est eo 
quod mortale est.» Sed in cap. 16 ejusdem libri fu- 
sius de ea re argumentatur, et vehementer, sicut 
eximium decet Theologum, quamvis illud faciat 
obiter ac velut. transeuuter. Hic libenter referre 
totum hunc locum, nisi timerem ne tibi tediimn 
alferrem. ideo tantum aliqua fragmenta excerpo. 
Toig δὲ λέγουσιν..., id est : « lis autem, qui dicunt: 
Ergo anim et angeli non sunt immortales el in- 
visibiles, occurrendum est sic. Quod spectat ad 
immortalitatem, primum. quidem hoc modo : quod 
scihcet horum ümmortalitas nequaquam eadeni est 
ac primitiva et infinita immortalitas, sed louge 
inferior atque diversa, quantum creatura a Crea- 
tore : ideoque solus habere immortalitatem Deus 
dictus est, juxta l1 Tim. vi, 16. Alio autem modo : 
quod anima οἱ angeli sunt et immortales quoad 
immunitatem a morte, atque essenti:e incorrupti- 
bilitatem , et inortales quatenus mente aliquando 
corrumpuntur : nam ex inutatione est, quando la- 
buntur in peccatuin, ex quo superveniL nors : Juxta 
quem mouum Paulus scribit : Et in deliciis vivens 
veidua mortua est; etsi ea nonduin ex hac vita mi- 
graveriL... et intelligitur in animabus atque an- 
gelis inmmortalitas, si, preterquam quod mortis 
capaces non sunt, hoc est dissolvi nequeunt, ut- 
pote incompesiti, εἰ ez eorum essentia immunes a 
morte, ne corruptione quidein wentis succumbant, 
id est si. immobiles permaneant : Mortalitas vero 
intelligitar per oppositionem hujus... Quod vero 
spectat ad invisibilitatem, sunt quidem cum animae 
tum angeli invisibiles oculo corporis nostri, quia 
carent visibilibus proprietatibus, colore scilicet, 
habitu, magnitudine : visibiles autem sunt menti, 
4jui est oculus anima : quoniam, etc.» 

IV. Non habuit occasionem Theologus noster 
fuse loquendi de statu animaruur in altera vita. 
Enuntiavit attamen, in sequenti loco, lib. i, cap. 
42, hsec dogmata qua, pravis ac infaustis uostr:e 
$eculis, sepius impuguantur ac, in derisioneui 


ac slernitotem poenarum reproborum subsannapt. 
Αναχαινίζει τοίνυν..., id est : « Renovat igitur nos 
Spiritus in baptisino... et filios et hzredes Dei ac 
Pais et conformes. imaginis Filii, et cohzredes 
ejus et fratres, conglorificandos et simul reguatures 
cum ipso: et pro terra rursus donat ccelum, cti 
paradisum liberaliter largitur, οἱ angelis jam be- 
noratiores facit, et divinis piscine fluentis tau- 
tam geheunz iuexstinguibilem flaumam — exstiu- 
guit. » 


Disciplina apostolica. 


ἱ. Sient praecipuus scopus heterocoxorum rvi 
s:xculi, ad id tendebat ul reprobarent omnes Ro- 
mand Écclesim traditiones , necesse quoque ha- 
buerunt isti novi generis reformatores, in derisum 
verlere sacras peregrinationes. Non sic sensit 
Theologus noster, ut animadvertere potuisti, m 


p longo fragmento paulo ante desumpto e lib. 11, cap. 


,8$8. 

li. Notandum quoque est, quod ille, tractando 
de quibusdam ecclesiis, oratoriis, martyriis οἱ 
sacellis, asserit illa, licet a duobus archbangelis 
Michaele et Gabriele suas denominationes habe- 
reit, Deo tamen erecta fuisse, quoniam, sicut tili 
apprime compertum est, nullum templum seu 6ι- 
clesia erigi potest. sancto alicui, sed soli Deo, licet 
in honore et sub invocatione cujusdam saucti. 

. MI. Quamvis postea iidem heterodoxi non ausi 
fuerint deridere aut reprobare sacfam psalimodian, 
eorum quidam tamen, quasi perditum existimave- 
ruut lempus a canouicis, aliisque ecclesiasticis, in 

salmos decantaudo consumpiuin ; ex quo facile 
intelligere egt, illos non magni facere hanc praxiu., 
tum Veteri, tuii Novo Testamento consecratam εἰ 
summopere ab Ecclesia commendatam. —| Noster 
autem Theologus, lib. it, cap. 6, paragr. 25, iuter- 
pretando hac Canlicorum verba : Propterea ade- 
lescentule dilexerunt te, sic raiiocinatur : Nez&v:£a; 
δέ..., id. est : « Adolesceutulas autem dicit Eccle- 
sias, in quibus glorificatur. De quibus David quo- 
que in ΕΣΥ psalmo. dixit: Pravenerunt. principes 
conjuncti psallentibus (juxta psallentes), in. medio 
juvencularum (ympanistriarum ; sic locutus propler 
divulgationem fidei, el quia ipsa: ecclesiz resonant 
in omni terra lectionibus et psalmodiís. Uuawn- 
quamque vero ipsarum in Canticis cap. 1, vers. 7, 
ipse etiam speciosus forma Sponsus modeste allo- 
quitur sic: Ecce pulchra es, propinqua mea, ecce 
pulchra es. » 


CAPUT 1i. 
Errores quos auctor profiteri vtsus est. 


Expositis dogmatibus, nunc venio ad errores 
apparentes tamen, non vero reales : nam isti loci 
qui erronei quibusdam videutur, non aic revera, 
me judice, liabendi sunt. Ad tria capita redu 
possunt : alii ad Dei visibilitatem spectant; alii a4 
sancti Spiritus processioneim, alii denique ad grau 
necessitatei. 

Dei visibilitas. 
. Et a primis iucipiendo, asserit noster T heologus, 
in capite 27 priwi libri, Filium divinum fuisse ah 
angelis. visum, soluminodo post lncarnationen , 
quoniain amen, erat illis invisibilis : Ko ἵνα σι- 
στιχώτερος s φανῇ (sic dicit), ὤφθαι αὐτὶν 
ἀξιοῖ καὶ ἀγγέλοις, LM διά M θεία auc, 
ἀπειρίαν καὶ ἀνειδεότητα ἀόρατος fjv πρὸ ἑἐχείκν 
toU χρόνου ὁμοίως τῷ µόνῳ ἀοράτῳ θεῷ, xal ὑ: 
αὐτὼν ὑμνῆσθαι: Δόξα ἐν ὑγίστοις Θεῳ, κ. 5. λ., 
id est: « Et ut. magis fide dignus appareat serui , 


(a) Hunc locum valde prolixum integre hic exscripserat Mingarellius quia nondum prodierat ejus 
ediuo librorum De Trinitate, Non est auteur cur iterum. recudamus quia leguntur supra. Vide ad |ν- 


cuui laudaltuiw. 


1005 EPISTOLA AD ARCHINTUM PIUESULEM. 4006 
ipsum visum esse vult (S. Panlus) etiam ab angelis, A e duobus sequentibus textibus; quorum primus in- 


quibus ob divinam ejus immensitatem, form:zque 
carentiam, 3nte illud tempus invisibilis erat (Fi- 
lius) z::que ac solus invisibilis Deus : et ab illis 
cantatnm esse hymnum : A60 Gloria in altissimis 
Deo, »etc. Sed quis theologus nescit, eamdem rem 
affirmatam fuisse a sanctis Patribus, presertim iv 
et v szculi, quando contra Eunomianos scripse- 
runt, et specialiter a Theodoreto, licet immerito 
aceusarentur non admisisse intuitivam visionem aut 
visibilitatem Dei qualem catholici credunt ac docent? 
Nihil enim aliud, hoc loquendi modo, dicere in- 
tendebant hí^sancti doetores, uti omnes testantur 
theologi, nisi, post Inearnationem tantum, ab an- 
gelis visum fuisse Filium Dei, nou solum visione 
simpliciter intuitiva, sed etiam comprebensiva, non 
tamen in sua propria natnra divina, sed in natura 
abeo assumpta, id est, in natura humana; quod 
ante Incarnationem erat illis impossibile; vel po- 
tius illum viderant visione, ut ita dicam, extensiva, 
singularique modo antea eis incognito, quia illum 
incarnatum viderunt. Quoad autem nostrum Theo- 
logum, res etiam wagis manifesta est, non solum 
quia alias, sicut mox videbimus, suam mentem 
clarius de hac re explicat, sed etiam quia illud de- 
monstrat scopus ipsi propositus in hoc loco; non 
enim aliud intendit, nisi ut concludat, Verbum in- 
carualmn, χατὰ θεότητα, won vero παρὰ φύσιν τὴν 
πατριχἠν, id est, « quantum Deum, non habere na- 
turam dissimilem, » vel « distiuctam a Patris na- 
tura ; » et ad hanc veritatem probandam, iuter alia 
argumenta, illud affert, scilicet : Jesum Christum, 
ui Deum, esse invisibilem, eodem modo quo Pater 
ipse, de quo Apostolus ! Tim. 1, 17 sic ait : Πεῃὶ 
seculorum .. . invisibili soli Deo. EA deinde allegat 
46 versiculum 1n cap. prima Epistole ejusdem 
Apostoli ad Timotheum, in qua dicitur, Deum post 
incarnationem ab angelis visum fuisse, sicut in 
Vulgaue versione legitur : Manifeste magnum est 


pietatis. sacramentum , quod mani[estatum est. in C 


carne... apparuit angelis, etc. llle legit: 'Όμολογου- 
µένως μέγα ἐστὶν τὸ τῆς εὐσεδείας μωστήριον * θεὸς 
ἐφανερώθη ἐν σαρχὶ.. . ὤφθη τοῖς ἀγγέλοις, sicut 
in textu Graco excuso nunc etiam legitur : id est : 
Manifeste magnum est. pietatis mysterium, Deus 
manifestatus est in carne... visus est. ab angelis. 
Sed in Patre invisibilitas non excludit ejus visibi- 
liatem ab Eeclesia catholica admissam., Ergo ni- 
hilominus in Filio. 

Erroneze etiam quibusdam videri possunt se- 
quentes nostri Theologi voces. In cap.12 secundi libri, 
vocat Spiritum τὸ πάσαις νοῄσεσιν ἀόρατον Πνεῦμα 
τοῦ θεοῦ, id est « invisibile omnibus intelligentiis, » 
quando de baptismo loquens scribit : Νοητῶς δὲ 
σώµα ὁμοῦ xa φυχὴν ἀγγέλων ὑπηρετουμένων τὸ 
πάσαις νοῄσεσιν ἀόρατον Ἠνεῦμα τοῦ Θεοῦ βαπτίζει 
εἰς ἑαυτὸ xal ἀναγεννᾷ, id esL: « Spiritaliter autem 
corpus simul et animam, ministrantibus angelis, 
Spiritus Dei omnibus intelligentiis invisibilis ba- 
püizat in se ipsum, et regenerat. » Et in primo cap. 
ejusdem libri. dicit : Trinitas ὑπάρχει ἀόρατος καὶ 
σεραφιχοῖς ὀφθαλμοῖς, id est, « invisibilis est etiam 
Oculis seraphieis. » Et in cap. 16 libri m : Deus, 
Miquit, µήτε vp αὐτῶν ἀγγέλων ἐνορᾶσθαι πέ- 
Φυχεν, id est, « videri non potest ab intelligentiis 
Ipsis angelicis.» Et denique in cap. $5 ejusdem libri 
legitur : Νῷ παντὶ ἀχώρητος xai ἀνέφικτος ὁ ἀό- 
µατος θεός, jd est: «Is qui cuilibet menti in- 
comprehensibilis et inaccessibilis est, invisibilis 

Cus, » 

Sed ejusmodi locutiones et alis forsitan etiam 
duriores adhibitz:e sunt a sancto Joanue Chryso- 
Ρυυιο, à Theodoreto et ab aliis multis, qui per 
695 excludere nou intenderunt visionem Dei intui- 
Uvam, sed aolummodo- comprehensivam, quam 
δίπ]ια docebat Eunomius. Et in eodem sensu intel- 

igenda suut in nostro Auctore, uti manifestum est 


venitur in capite 16, jam citato, tertii libri, ubi 
expresse legitur, Deum ideo dictum fuisse a sancto 
Paulo invisibilem etiam angelis ipsis, quia eis in- 
comprebensibilis est : Εἰσὶν μὲν xa al φνχα[..., 

t: «Sunt quidem cum anims» tum aag:li 
invisibiles oculo corporis nostri, quia carent visi- 
bilibus proprietatibus, colore scilicet,; habitu, ma- 
guitudine : visibiles autem sunt menti, quia est 
oculus animx : quoniam uon sunL inaccessihiles, 
utpote natura creati, sed est nobis cogitatio de 
ipsis. Itaque, quamvis, secundum impressionem quae 
in oculorum sensu fit, siut invisibiles, tamen se- 
eundum comprehensionem speculationis et scientie 
sunt visibiles. Deus vero cum sit supra invisibile, 
et supra id quod maxime occultum est, et supra 
omnem mentem, non modo visioni, aut. omnino 
sensui obnoxius esse non potest, sed ne mente qui- 
dem ipsorum angelorum inspici, eo quod sit in- 


p comprehensibilis οἱ inaccessibilis. Quod euim ex- 


sistat Deus, omnibus notum est : quid autem, aut 
quomodo sit, speculari difficilius est omnibus re- 
bus naturalibus. Recte ergo przedicto modo dictus 
fuit solus immortalis, et sapiens Deus, et invisibilis.» 

Sed longius et clarius se explicat in lib. «t, cap. 
6, ὃ 16, expresse asserendo , angelos non com- 
prehendere Deum omnimode (quia talis visio 
Filii tautum et Spiritus saneti propria est), sed ta- 
men illum videre intuitive, quantum sinit illarum 
mentium capacitas, qux licet excellentissima ac 
przstantissimae sint, sunt tamen creat, ac ideo 
limitate. 'Ἡ χτίσις οὐχ ὁρᾷ..., id est : « Creatura 
non videt Deum et Patrem ita uti est; ab altera 
enim natura hoc capi non potest, nec sustineri : et 
ita intelligendum est illud Exod. xv, 20 : Nemo vi- 
debit faciem meam εἰ vivet. Scriptur:e autem dicunt 
interduin quidem Filium solum, interdum vero Spi- 
ritum sanctum solum videre, aut nosse Deum Pa. 
trem..... Nonne ergo, inquiunt, scriptum est a Mat- 
tio xxxvii, 40, ex persona Salvatoris : Videte ne 
coniemnatis unum ez his pusillis : dico enim vobis, 
quod angeli eorum in celis semper vident faciem 

alris mei, qui in colis est ? Utique. Αι vident, non 
quautus, et qualis est Deus, sed quantum ipsi cspa- 
ces sunt. Unigenitus autem et Spiritus sanctus οὐ 
ideutitatem Deitatis vident ita uti est carens quanti - 
tate et forma Deus. » 


Processio sancti Spiritus. 


Veniendum nunc ad Spiritus sancti processionem. 
Scit Excellentia Vestra, quod apte Photium cujus 
memoria per cuncta szcula detestanda erit, hzc 
controversia nou fuit consulto agitata inter Graecos 
et Latinos; et quamvis fere omnes sancti Patres 
Photii seculo anteriores vel expresse docuerint 
quod postea clare ac solemniter delinitum fuit ab 
kcelesia, vel de eo ita locuti fuerínt, ut manife- 
stum essel processionem tertie persone de aimn- 


D babus primis admitti, attamen mon adeo lucide 


determinata ac stabilita erat de hoc dogmate ca- 
tholica loquendi ratio, quin aliqui Patres usi fue- 
rint quibusdam vocibus qua nuuc nou :nodo su- 
specta: forent, sed etiain errouex imo el haeretici, 
quig catholicum dogma tam clare deliuiiuin est, ut 
hujusmodi locutiones nec excusari, nec etiam be- 
nignis interprelationibus defendi aut justificari 
possent. Sic sanctus Joannes Damascenus, αἱ alios 
omittam licet sit sanctus 1ο scripior catholicus, 
tamen, in libro primo Fidei orthodoxe, aperte negat 
Spiritum sanctum, ἐχ τοῦ Yiou, « ex Filio, » proce- 


dere, volendo tantum dici posse illum διὰ τοῦ 


Yo), « per Filium,» de Patre procedere. Non igitur 
mirandum esset si Theologus noster, qui satis 
multo 3nie Photii tempora scripsit, usus fueril 
vocibus qua postea vitandz fuerunt, velut suspe- 
ct». Sed quamvis ille de terlia persona quasi ex 
professo tractaverit οἱ quam maxiue fuse, oun- 


P 


$007 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


quam tamen docuit Spiritum sanctum non proce- A Sabaoth vidi oculis meis, Paulus quidem Spiritui Dei 


dere etiam e Filio, aut dici posse, licet διὰ τοῦ 
Υἱοῦ, « per Filium, » non jam exinde illum « de Fi- 
lio » procedere, et nunquam similibus verbis usus 
est 


Equidem lib. 11, cap. 1, sic Ἱερίπιαδ: Ἅγιον Πνεῦμα 
τὸ µόνον Ex τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ (id est Patris)... 
ἐχπορευθέν' quz forsitan verba 461 a quodam Pho- 
tiano reddentur per : « Spiritus sauctus, quisolum ex 
hypostasi ipsius Patris processit. » Me autem judice, 
sic reddi debent : « Spiritus sanctus, qui solus ex 
hypostasi ipsius Patris processit. » Et ne quis, in- 
ter eos. qui Photianam lieresim. sequuntur, meam 
suspectam [fidem habeat de allato testimonio, ad 
verbum iranseribam textum Auctoris nostri, qui 
Bic se habet, secundo íueunte libro: Οἱ σπουδά- 
&ovteq... id est : « Qui templum se esse student ali- 
quatenus dignum Spiritus sancti in fidelibus habi- 
tantis, utpote qui illucescentem ipsis inaccessibilem 
lucem semel habuerunt, glorificant equali honore, 
quemadmodum Dominus in baptismi institutione 

recepit, cum iugenitum Deum ac Patrem, tum 
ipsi ex ipeo coexsistentem dilectum, et unigenitum 
Filium Verbum, tum conmemoratum Spiritum san- 
clum, qui solus ex ejus hypostasi ab serno, et 
continue processit ; consubstantialitati quidem Tri- 
nitatis üdem non denegantes, modum vero, ac dis- 
crimen generationis οἱ processionis non quzren- 
tes ; id enim vel coelestibus Dei ministris potestati- 
bus ignotum est, ineffabile, atque ad cogitandum 
formidabile; nec investigautes, quomodo in seipsa 
substiterit ab ceteruno sancta Trinitas, uno 86ΙΗΡΟΓ 
et eodein niodo se habens, ac potens ex Φίθγιιο, ubi 
considet, solio abyssos inspicere, et tacens audiri, 
et tacentes audire, » etc. In hoc textu, vox guó- 
voy niliil aliud mihi significare videtur, nisi quod 
Filius γεννᾶται « generatur, » et quod Spiritus san- 
clus ἐκπορεύεται « procedit. » Hunc autem allati 
textus genuinum esse sensum probatur: priuo, ver- 
bis ejusdem Auctoris quai continuo sequuntur : Tpó- 
πον δὲ xal διαφορὰν γεννήσεως xai ἐχπορεύσεως οὗ 
ζητοῦντες, « Modum vero ac discrimen generatio- 
nis et processionis non quzrentes ; » secundo, aliis 
verbis qua in cap. 5 ejusdem libri leguntur : Kal 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα... id est : « Spiritus autem. san- 
etus dicitur in Scriptura unus et solus esse tuin 

uia singulariter et solus ipse ex hypostasi Dei el 

atris procedit, non vero generatur sicut Filius : 
tum ne suspicemur eum esse creaturam ut sunt alii 
spiritus... Non potest ergo unus Spiritus sanctus 
neque uni Patri. vel uni Filio esse dissimilis, neque 
multitudini spirituum sumilis. » Licet ex istis verbis 
iterum inferri queat cur in cilato textu vocem pó- 
vov adjuuxerit Theologus noster, nempe, ut contra 
Macedonium contenderet, Spiritum. sauctum sinii- 
lem non esse aliis spiritibus, de quibus dicitur 
quod ἐχτίσθησαν, « fuerunt creati, » non. autem 
quod ἐχπορεύονται, id est, quod « a Deo procedunt.» 

Equidem fatebor nostrum scripsisse Auctorein, 
lib. 1, cap. 54, quod Spiritus sauctus ἐχπορεύεται 
παρὰ τοῦ Πατρὸς, xal μένει παρὰ τῷ Υἱῷ θεῖ- 
κῶς, id est, « procedit a Patre, et inanet. apud Fi- 
Jium divino modo. » Ergo, quidain dicet Photianus, 
Spiritus sancius à Patre procedens in Filio manet, 
sed non a Filio procedit. Mox autem videbimus 
nibil probari vocibus islis, ἑχπορεύεται παρὰ τοῦ 
Πατρός, « procedit a Patre. » Et per alias voces, 
καὶ μένει παρὰ τῷ YUp, « et manet apud Filium, » 
nihil aliud designare noster voluit "Theologus nisi 
circuminsessionem divinaruin personaruu, de impe- 
teudo Filii spiramine minime cogitans; quod ex 
1010 contextu patet ; etenim, in hoc capite 21, unice 
mens ili fuit consubstantialitatem Filii probare 
omnibus Scriptura .sacre locis in quibus asseritur 
regnum ejus esse sempiternum, Unde dicto capiti 
sic finem imponit : Καὶ τὴν προφητείαν δέ... id est, 
« Proplietiam vero lsaig dicenus : ftegem Dominum 


e 


attribuit, Joaunes autem Unigenito, ut antea dictum 
est, ob communionem Deitatis el unius perpetui re- 
gni. Quomodo enim fieri potest, uL unus quidem re- 
gnet, alius vero, ut in bominibus contingit, otiosus 
sit, cum Pater in Filio, et Filius in Patre manat, 
et Spiritus procedat a Patre, ac maneat apud Filium 
divino modo? » Utaliter explanentur hae voces ue- 
cesse non est. 

Neque negabo haud semel et iterum, sed saepissime 
ab Auctore nostro Spiritum sanctum vocari Πνευμα 
Πατρός, id est, « Spiritum Patris, » et νευμα 
Θεοῦ, id est, « Spiritum Dei, » quod de « Deo 
Patre » intelligit; verbi gratia, lib. :, cap. 45 : Τὸ, 
ὁ παντοκράτωρ, οὐδὲ ἑρμηνείας δεῖται' δείχνυσι yip 
ἁδιαίρετον ἔχειν πρὸς τὸν Θθεὺν Πατέρα χαὶ τὸ ἅγιο 
Πνεῦμα αὐτοῦ τὴν βασιλείαν, xaX εἶναι ἐπὶ πάντων 
Θεόν. Id est ^. « lllud, omnipotens, ue interpreiauo- 
nis quidem indigel : ostendit enim, eum una cum 
Patre, et sancto Spiritu illius, individue regnare, et 
esse super omnia Deum. » Et in 18 capite. cjus- 
dem libri : Καὶ πάλιν δὲ Κορινθίοις «b δεύτερον’ 'H 
χάρις τοῦ Kvplov ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, xal ἡ 
ἁγάπη τοῦ θεοῦ, καὶ 1) χοιγωγία τοῦ áylov Ινεύ- 
j'acoc μετὰ πάντων ἡμῶν" ἐνταῦθα διὰ τὸ ταυτὸν 
τῆς θεότητος πρώτου ἐμνημόνευσεν τοῦ You, χαὶ 
οὕτω τοῦ Ἡατρὸς, εἶτα τού ἁγίου Πνεύματος a5- 
τοῦ. ld est : « Et rursus in secunda ad Corinthios : 
Gratia Domini nostri Jesu. Christi, et. charitas Dei, 
et communicatio Spiritus sancti cum omnibus vobis. 
Hic ob identitatem Deitatis primuin nominavit Fi- 
lium, deinde Patrem, ac postea sanétum Spiritum 
ipsius. » Etin cap. 16 lihri primi: Απλατὴς ἐστιν... 
ó θεὺς Λόγος, χαθὰ xol ὁ Πατὴρ, xal τὸ ἅγιον 
Πνευμα αὑτοῦ. ld. est : « Latitudine caret... Deus 
Verbum, quemadmodum etiam Pater, el sanctus 


Spiritus ipsius. » Nec ego perpendam utrum pro- 


nomen αὐτοῦ, « ipsius, » referri queat ad Filium: 
cum praesertim alii loci sint admodum clari, quibos 
omne dubium removetur ; verbi gratia, lib. 1, cap. 
26: Καὶ τὸ χρῆΏναι σὺν τῷ Πατρὶ xat τῷ Πνεν- 
kom αὐτοῦ προσκυνεῖσθαι τὸν povoyevr; θεὸν καὶ 

ἰόν. ld est: « Et quod cum Patre et Spiritu ipsius 
adorare oportet unigenitum Deum et Filium. » Et 
lib. 11, cap. 2: Τὸ δὲ ἅγιον Πνεῦμα, ἴδιον ἑαυτοῦ 
ἐξονομάζει, ἅτε ἐξ αὐτοῦ ἐχπορευθὲν χατὰ ςὐ- 
ctv. ld est : « Spiritain sanctum. vero vocat (Pater) 
suum proprium, ulpote eum qui ex ipso processit 
secuudum naturam. » 

Porro, neque per istas, neque per alias ejusdem 
generis voces dogma caibolicum impugnatur, juxta 
quod Spiritus sanctus non solum procedit a Patre, 
sed ab eo precipue procedit. Quod autem sit Pater 
προχαταρχτικἡ αἰτία, jd est « causa pr:cipma, » ul 
Graci dicunt, Patrem significat precipuam origi- 
hem et priucipium esse Spiritus saneti, utpote to- 
tius fontem divinitatis, e quo Filius ipse epiramen 
acüvum babet, quocum spiramine ipse una cua 
Patre spirat. sanctum Spiritum. Nec igitur mirum, 
quod illum multoties vocet Theologus noster « Spi- 
rium Patris, » vel « Spiritum Dei, » id est, Dei 
Patris. lllud autem potissimum impugnantes refel- 
lit, quod sxpius idem auctor expresse Spiritum 
sanclum vocel Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ, id est, « Spiritum 
Filii. » Sie lib. 1, eap. 48: '0 θεὺς xai Πατὴρ τὰς 
μαχαρίας ὑποστάσεις ἐξέφηνεν πρὸς τὸν ἑαυτου Yi 
xai τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα εἰρηχώς' Δεῦτε, χ.τ.λ. 
ld est, ut iu mea versione legere est : « Deus οἱ Ps- 
ter beatas personas manifestavit, cum sic Filium 
suum, et sanctum ejus Spiritum allocutus οι : Ve- 
nite, eic... » Et dici nequit hanc vocem, αὐτοῦ, de De» 
Paure intelligendam esse, cum, de Filio loquendo, 
dicat, ἑαυτου, de Spiritu autem, αὑτοῦ. Ceteruu, 
apertius lib. τι, cap. 6, ὃ 25, legitur : Ἡ κχτίσ; 
ἑλαίῳ κτιστῷ ἁγιαζομένῳ &y τῷ βαπτίσµατι χρίεται’ 
ὁ Σωτὴρ ὡς θεὸς τῷ συναχτίστῳ αὐτοῦ ἐχρίσατο παν 
ἁγίῳ Ηνεύματι παρὰ τοὺς μετόχους ἡμᾶς. ld es, 


4009 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PRJESULEM. 


1910. 


t Creatura. oloo creato sanctificato ungitur in ba- A non subjunxerít, id est, rem ita esse quia Spiritus 


ptismo. Salvator, utpote Deus, unctus est suo, un- 
dequaque sancto et. increato, ut ipse est, Spirítu, 
pr consortibus, nobis scilicet. 469 » Et demum, 
lib. ni, cap. 1: Ylbg Λόγος τοῦ θεου 6 μηδενὸς μηδὲ 
αὐτῶν τῶν χαταφρονούντων αὐτοῦ χαταφρονῶν; ὁ τῇ 
Φυχῇ. εἰς ἣν διὰ τοῦ φυσήµατος τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦ- 
μα χατῴχισεν, τὸν λόγον τῶν πάντων τὸ τιμιώτατον 
χατασπείρας. Id est: « Filius Verbum Dei, qui nemi- 
nem, ne ex iis quidem qui eum contemnunt, con- 
lemnit; qui animz, in qua per inspirationem san- 
ctum ejus Spiritum habitare fecit, rationem inseruit 
pre omnibus rehus maximi faciendam. » 
liem fatebor Theologum | nostrum ita obscure lib. 
u, cap. 2, de Spiritu sancto fuisse locutum, ut nisi 
quis potius Auctoris menti quam verbis auendat, 
illum facile credat a fide recessisse catholica, eum- 
que opinioni favisse quam postea Photius velut 
dogma stabilire aggressus est. Sequentem titulum, 
$eu potius argumeutum sequens in fronte gerit di- 
cium eaput: Περὶ τοῦ, τὸ ἅγιον Πνεῦμα εἶναι τοῦ 
θεοῦ, xa περὶ αἱρετικῆς ἀντιθεσέως. Id est : « Spi- 
ritum sanctum esse a Ueo, et derebus qua ab hze- 
reiicis objiciuntur. » Porro, in capite isto multa e 
Scriptura saera desumpta testimonia promit, in 
quibus vocatur Spiritus sanctus « Spiritus Dei, » 
aut « Spiritus Patris. » Deinde tria alia affert in 
quibus nominatur vel « Spiritus Christi, » ut in Epist. 
Rom. cap. γι, v. 9; vel « Spiritus Filii, » ut in 
Epist. ad Gal. cap. 1v, v. 6; vel « Spiritus Jesu 
Christi, » ut in Epist. ad Philipp. cap. i, v. 19. Post 
hiec, subjungil, per istius modi voces, Πνεῦμα τοῦ 
Yioo, « Spiritus Filii, » demonstrari Spiritum. san- 
ctum Filio consubstantialem esse, prztereaque tuni 
secandarn, tum tertiam Personam ducere originem £x 
τοῦ ἑνὸς Πατρός, id est, « ab uno eodemque Patre. » 
Nou iguur Spiritus sauctus Filii Spiritus dicitur, 
quia et ab ipso procedat, ut aliquis forsitan objiciet 
inter Photii discipulos, sed quia ambo procedant éx 
τοῦ ἑνὸς Πατρός. id est, « unico Patre, » et εἰς τὸν 
αὐτὸν ἕνα ἀνάγονται, id. est, « ad unum eumdem re- 
ducuntur, » Quo autem clarius nitescat res, hic ipsa- 
met nostri verba Theologi transcripturus sum. Καὶ 
τὸ γεγράφθα: δέ... ld est : « Quod autein. scriptum 
est, ipsum esse Spiritum Filii, ostendit similiter 
cimmunionem nature, adeo ut putari nequeat Spi- 
ritum esse illius creaturam : quomodo enm proprio 
Patri, quasi. illum antea non habenti ex se ipso, 
condidisset Filius illum, qui et est et dictus fuit in 
Scripturis Spiritus Dei? L4. quidem non modo blas- 
phewum est, sed etiam stultum. Intelligatur autem 
Spiritus Christi, id est virtus Christi, eo modo quo 
dictum est. Christum esse Dei virtutem et Dei sa- 
pientiam : quoniam enim ex uno Patre natura, non 
vero creatrice energia, processerunt hxe beats hy- 
postases, in eumdem unum referuntur. » 
Sed, ni ego fallor, nullam omnia ista vim habent. 
leni primo, aliis in locis a me citatis, quos e no- 
siro desumpseram Theologo, Spiritus sanctus nunc 
Patris, nunc Filii Spiritus passim nuncupatur, quod 
idem sonat ac si dicecetur Spiritum sanctum a 
Patre Filioque simul procedere; secundo, non ideo 
dici potest Spiritum sanctum Filii esse Spiritum, ob 
&ai solummodo rationem, quia Filius et Spiritus 
S$inetus consubstantiales sini; nau, si illud admit- 
Verelur, pariter diei posset Patrem οἱ Filium a Spi- 
rllu sancto « esse, » quoniam ambo Spiritui san- 
C0 consubstantiales sint : quod repugnat. Unde 
palet Spiritum sanctum dici Spiritum Filii, seu 
t proprium Filii Spiritum, » nou solum quia con- 
Sibstantiales sunt Filius et Spiritus sanctus, sed 
lan quia Spiritus a Filio, nou auiem Filius a 
Spiritu, procedat, Unde iterum, non noster fidem 
pugnat catholicam Theologus, licet contendat ideo 
Spiritum sanctum Filii Spiritum vocari, quia Filio 
Consubstantialis sit Spiritus : quod plenissime veri- 
Wi consentaneum est. Quod si et alteram rationen 


C 


D 


sanctus etiam a Filio procedit, illud quidem propter 
operis scopum omisit, sed nunquam negavit. 

Nostrum autem Auctorem ob rationem superius 
allatam. de sancti Spiritus a Filio processione 
constabit siluísse, si altendatur eum unice sibi 
scopum proposuisse (in hoc integro 2 capite libri t1) 
demoustrare, Spiritum sanctuin. zeterno Patri con- 
substantialem esse. Unde fiL ut semper ille, post- 
quam tot et lanta. attulit testimonia, in quibus Spi- 
ritus sanctus vocatur nunc Spiritus Patris, nunc 
Spiritus Dei, nune Spiritus Filii, nunc. Spiritus 
Christi, sie concludat : Ergo Spiritus sanctus con- 
substantialis est Patri ; aut aliter : Ergo Spiritus 
sanctus consubstantialis est Filio. Ecquis nunc, sic 
positis rebus, illum arguet non sequenti conelusisse 
modo : Ergo Spiritus sanctus procedit a Filio? 
Preterea, nullum certe bona fide hominem repe. 
rias qui ista verba neget, ἐχ vou ἑνὸς Πατρός, 
« ex uuo Patre, » et alia. hxc, εἰς τον αὐτὸν 
ἕνα, « in eumdem unum, » a nostro scripta fuisse 
Theologo ad significandum,Spiritum sanctiun consub- 
stantialem esse Patri, sicut eidem Patri consubstan- 
tialis est Filius; non autem ut in Filio spicamen : 
activum negetur. 

Neque objici potest quod Theologus noster, tum 
ad locos citatos lib. it, eap. 2, tum alibi, de proces- 
sione Spiritus sancti loquens, simpliciter proces- 
sionem a Patre, nunquam autem processionem a 
Filio 1nemoret. Novit enim Excellentia Tua quam 
inane, jam a multis szxculis, a theologis judicatuu 
fuerit Photii argumentum, quod desumpserat ex eo 
quod Christus, licet in quodam loco dixerit, De meo. 
accipiet, alibi dicit, Qui a Patre procedi!, quasi a 
80lo Patre, non autem a Patre et Filio simul, pro- 
cederet, Unde ego qui scienti legem loquor, nou im- 
morabor inm re, operamque impendam quosdam 
textus citando e quibus colligere erit auctorem no- 
strum seu expresse, seu vi consequentis urgente, 
dogma catholicum a Photiauis impuguatum admi - 
sisse. 

Primo, in sequenti textu, Auctor asserit nom. 
aliter Patrem a Filio distingui, nisi quia Pater est. 
Vid. lib. t, cp. 21, ubi, postquam veritatem horum 
Christi verborum ostendit, Joan. xvt, 15 : Omnia 
quecunque habet Pater, mea sunt, sic concludit : Πάν- 
τα οὖν εἶπεν τὰ πατριχὰ τυγχάνειν αὐτοῦ: ὥστε pm- 
δὲν πλέον διδόναι τῷ Θεῷ Ἡατρὶ, Ἡ µόνον τὸ εἶναι 
Πατέρα ὙΥἱοῦ σννανάρχου καὶ συνυφεστῶτος' οὕτω 
πιστεύειν ἀναπείθε: xat có: Πάντα τὰ ἑἐμὰ cá ἐστι, 
xal τὰ cà ἐμά, κ. τ. X. Id est : « Omuia ergo ου 
Patris sunt, sua dixit esse, ita ut nihil amplius Deo. 
Patri det, nisi hoc solum, quod sit Pater Filii co- 
eeterui, ac siinul cum eo subsistentis. Sic nos crede- 
re jubet etiam illud (Joan. xviij, 10) : Omnia mea tua 
sunt, et lua. mea, etc. » Quod falso diceretur, nisi 
Spirilus sanctus etiam a Filio procederet : tum 
eniin Pater a. Filio distingueretur, non solum quia 
Pater est, sed etiam quia solus activo spiraimiue 
polleret. 

Secundo, vid. item lib. rr cap. 5, alium locum 
in quo noster scripsit Theologus, Spiritum sanctum 


Filii imaginem esse. Καὶ χαθά ὁ Πατὴρ ἐν δια ὑπο- 
στάσει ὧν ἐξεικονίζεται Ey. τῷ ἩΜονογενεῖ διὰ τὸ 


ἁπαράλλακτον τῆς θεότητος, τοῦτ ἔστιν τῆς οὐσίας" 
τὸν ἴσον τρόπον χαὶ ó Μονογενὴς ἐν τῷ ἑνὶ ἁγίῳ 
Πνεύματι. id est : « Et sicut Pater in propria hypo- 
stasi exsistens reprasentatur in Unigenilo lanquam 
in imagine ob identitatem Deitatis, id est essentia ; 
ita eodem modo etiam Vnigenitus repraesentatur in 
uno Spiritu sancto 463 tanquam in imagine. »Porro, 
cuin ex eo quod Fiius vocetur imago Patris, recte 
colligatur illum a Patre ducere originem ; simili 
modo, ex eo qnod Spiritus sauctus imago Filii uo- 
minetur, necesse inferendum est etiam a Filio Spiri- 
tum sanctum oriri. 

Tertio. Quoad tertium textum , vid. lib. n, cap. 


4011 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


4012 


44, ubi Auctor docere videtur Spiritum sanctum A qux licet in nobis nostra partim nasci sponte 


a Filio procedere. Etenim, quemadmodum in Scri- 
pura sacra Jesus Christus dicitur Veritas, quod 
sibi nomen tribuit ipse Christus, ubi dicit Joan. xiv, 
6 : Ego sutü via, veritas et vita : ita Theologus 
noster, in hoc versu psal. χω! : Emitte lucem tuam 
et veritatem (uam, per vocem [ucem, se intelligere 
Spiritum sanctum, et per vocem veritatem, Filium 
se intelligere testatur; continuoque subjungit, Spi- 
ritum sanclum procedere a Veritate, id est a Filio. 
Ταῦτα xal Δανῖδ..... id est : «Hoc ne David 
quidem silentio przterit. Counjungens enim maui- 
festo naturam et concordiam Filii, qui, Lux ex 
Luce, genitus est, et Spiritus sancti, qui vere 
(etiamsi non sit legendum veritas, ἀλήθεια) ex 
Veritate processit, psallit. quidem : Emitte lucem 
tvam et veritatem tuam ; et in psal. cxr,vn : Emittel 
verbum suum, et liquefaciet ea; flabit apiritus ejus, 
et fluent aqua. » 

At sermonem alio transferamus : timeo quidem 
ne diutius, et ultra quod mihi in principio propo- 
sueram ibidem commoratus sim. 


Necessitas gratie, 


Utrum Theologo nostro Pelagianz hzresis qu:e- 
dam notitia pervenisset, tempore quo jam senex hoc 
opus scripsit, prorsus ignoro. Attamen nihil ipsum 
iunc temporis de ista haresi audivisse verisimile 
videtur. Etenim quodam identidem in illius Opere 
occurrunt voces, quas Pelagiani et Semipelagiani 
susnectas effecere, quibusque profecto ipse conscius 
"ti noluisset. Quidquid id sit, pro vero teneo nun- 
quam eum in mente habuisse sese Pelagianorum 
erroribus amicum przbere. 

Negare tamen nequeo, illum, libr. mn, cap. 34, 
scripsisse, « fidem a nobis initium habere ; » quz 
quidem voces heresim Semipelagianam redoleut, 
ut aperia res onibus est, siquidem iis sensu hzere- 
tico usi sunt. Semipelagiani. Sed apud nostrum 
Theologum ezdem sunt catholice, quia diverso 
penitus sensu usurpantur, ni ego fallor; etenim 


B 


queat, nunquam lamen sine grati: juvamine sumit 
ortum. 

Ne vero quid dubii circa illud panctum maneat, 
Vestram deprecor Excellentiam mibi fas sit addere, 
non alia mente Auctorem nostrum primo fidei ini- 
tium, deinde autem gratiam Dei nominasse, ni» 
quo melius ordinem prophetz sequeretur. Αμπάς, 
ne quis in errorem vocum inducatur, postquam 
scripsit Theologus noster infra esse aureum cande- 
Jabrum, id est (idem, statim subjungit illud parva 
illuminari lampade, qua super illud stat; qua voce 
significat, semper fidei proire istam Dei adjutriceu 
gratiam, e qua nostra omnia (πάντα) bona opera 
decurrunt, et unde ipsius nostrz initium fidei ori- 
ginem ducit (τὴν ὑψόθεν πάντα χαταφαίνουσαν θείαν 
χάριν), «divinam gratiam quz ex alio omnia illu- 
minat. » 

Quz satis erunt, ut opinor, ad nostrum Theolo- 
gum suspicione Semipelagianismi solvendum, prz- 
sertim cum judici nostro notissimum sit, similes a 
Grecis Patribus voces usurpatas fuisse, necnon 
catholico sensu explanatas a doctissimo Ludovico 


"Thomassino, tom. ll, lib. ix, cap. 7 et sq., ei nu- 


errime ab eruditissimo P. Bernardo Maria de 
ubeis, in Dissertatione qux ad limen invenitur 
nove editionis Operum Theophylacti, Neque rem 
inutilem agam, si unum et alterum locum curem 


*transcribere, in quibus Theologus noster gratie 


C 


necessitatem vel supponit vel expresse docet. Sie 
lib. 11, cap. 4, scripsit : Spiritus sanctus est παντὺς 
ἀγαθοῦ νοῦ πρόοδος, id est «omnis bona mentis 
veluti pracursor. » Quod idein souat ac si dicere- 
tur initium lidei nobis inesse per antecedeuiem 
gratiam Spiritus sancti. Sic etiam, lib. m, cap. 8, 
ait, «nihil nos propriis operibus mereri posee. » 
Unde sequitur, neque (fidei initium. 'O γὰρ ἀναί- 
10$ ...-.. id est: «Etenim inculpabilis....... 
Deus, qui largitur non relate ad id quod nos mere- 
mur accipere (nam ne ex operibus quidem meremur 
ullum bonum), sed relate ad id quod ei convenit 


jdlem etíam in instauranda fide semper gratie — dare; qui omnia novit, et omnia potest. ... . solo 


wecessilatem. admisit, Caeterum, quo res ἴδια 
omnium oculis melius dignoscatur, locum de quo 
agitur :4 — extenso (radere volo legenübus; ubi, 
postquam in Veteri Testamento multas baptismi 
figuras inveniri probavit, allegorice explanat ea 
qua in cap. ri, vers. &, 9, necnon iu cap. 1v, vers. 
2. 9, 0. 10, Zacharias propheta scripsit. ᾽Αναφέροι 
δέ τις ἂν ὀρθῶς εἰς ταῦτα xai τὰ  ποχεχρυμμάνα 
«τῆς Ζαχαρίου διανοίας. Ibi autem capitis tertii octa- 
vum el nonum vers, Auctor expouit; deinde subjun- 
git : Μνημονεύσας δέ..... id est : «Recte autem 
quis ad ος retulerit etiam ea qux in Zacharie 
sensu abscondita sunt...... . Et postquam comme- 
moravit etiam candelabrum aureum, ( vers. 2, cap. 1v 
Lach.) id est purissimam fidem, qua incipit quidem 
4 DObis, extollitur autem usque ad ea qua sunt 
supra nos (nam per aurum intelligitur res munda 
el prelrosa : aurum enim ita natura comparatum 
est, ut crugiuem non contraliat); et postquan 
dixit esse super ipsum parvam lampadem, id est 
diviuam gratiam, qux ex alio omnia illuminat; et 
septem. lucernas, nempe spiritalis grati abundan- 
liam et perfectionem : et preter lec, desuper 
sepiem 1n[usoria (8eu emunctoria ), id est inexslüin- 
'guibilem ac perennem, qui inde est, influxum, » 
ele. lies evidens est, nisi in errore ego ipse versor, 
Theologum nostrum ex eo loco, quem alii naturali 
εἰ obvio sensu accipiendum volunt, inferre, nun- 
quam fidem in homine absque gratiz influxu nasci 
posse. 

Etenim, ut ait, divin gratize (quam per lampa- 
dem designatam asserit), abundanti:e et perfectioni 
grau: ejusdem, qua septem lucernis signiflcatur, 
denique (illi divino iufluxui perenniter mananti 
wibuenda sunt bona cpera, necnou (idei initium, 


nutu, non vero nianuum operatione, vel dolore sin- 
gulis bona et larga dona liberaliter copioseque sem- 
per praibet : neque vero nunc ea confert, nune mi- 
nime confert; neque modo quidem agis, modo 
vero minus, sed continue eodem modo, el simi- 
liter... .. nemo eniu ex iis qui suut, ab ipso reji- 
citur, quandoquidein oriri facit solem super justos 
similiter et peccatores, et iis qui ad undecimam 
horam operati sunt, eamdem mercedem  couferi, 
quam iis qui ab aurora foderunt ac vineam coluere 
ex conventione, dal. » 

Post talia et tam clara testimonia, frustra equ.- 
dem tempus tereret, qui sequenti textui Theologi 
nostri, e cap. 9 libri primi desumpto, aut aliis 
hujusce modi verbis, patrocinaretur : Περὶ ἡμᾶς 
66, .... id est: « Nostrum autem est quedain qui- 
dem ex Dei operatione, quxdam vero ex mostra 
voluntate habere; nec euim nostra voluntate, sed 
Dei, habemus ut coustemus ex anima et corpore, et 
ut rationales simus : qui enim necdum ullo modo 
exsistebamus, quomodo poterainus velle, aut polle? 
Propria autem electione habemus ut boni simus 
aut mali, et. docti ex studio aut iudocti ex igna- 
via.» Neminem igitur, me judice, tam cupidum 
invenias nostrum impugnaudi Auctorem, ut coutea- 
dere audeat illum his sequentibus verbis superna- 
turale gratiz auxilium rejecisse : ΠἩροαιρέαει !ólz, 
« propria electione : » dum econtra, lib. n, cap. 1, 
parag. 8, salutem nostram r gratian Spiritus 
saucti operari apertissime docuit, Ὡς χαλεπὸν ev, 
χαθά φησιν, οἰάκων ἔχεσθαι ὅτῳ χυδερνητικῆς οὐχ 
Όπεστιν οὕτω χαλεπὺν xal διδάσχειν οτῳ ἢ χάρις 
τοῦ θείου Πνεύματος ἡ τῶν ἀνθρώπων σὺν τῷ Πατρὶ 
xai τῷ Yi ἐργαζομένη τὴν σωτηρίαν, οὗ πάρεστιν. 
lu est : «Sicut ergo dillicile es, αἱ aiunt, ut gubet- 


4013 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PRAESULEM. 


toic 


nacula teneat is qui gubernandi arte caret, ita diffi- A ὡς βασιλεὺς ἤμερον xat νόμιμµον ἀνημμένος ἡγεμο- 


cile est ut doceat is eui divini Spiritus gratia, qux 
hominum salutem cum Patre et Filio operatur, non 
adest. » 


CAPUT li. 
' Res notabiles. 


Nune tertium caput aggredior, in quo Vestrx 
Excellentizaà. indicabo quam brevissimis verbis res 
vonnullas quae mihi digua videbuntur quibus iuten- 
dat animus, aut quibus faventibus, notior eL inter- 
dum notissimus evadet Auctor. Quasque ordinatim 
wadam, Primus ordo .:iultas complectetur. voces 
notabiles, vel peculiares, vel a nostro Theologo 
peculiari sensu usurpatas; ordo secundus quasdam 
ilius opiniones babebit; tertius aulem, textus a 
D.bliis sacris desumptos ; quartus vero, res qu:e ad 
disciplinam spectaut; quintus, historicos eventus ; 
s'Xtus, auciores ab eo citatos; septimus demum 
quos confutavit hazreticos 


Voces notabiles, seu peculiares. 


llic ordinem sequar alphabeticum, voces notando 
quai apud alios non reperiuntur auctores; sensum- 
que verbis accurate prefigam, quoties mihi aperte 
i«notescet; neque invidebo, si quis me seu oculo- 
rum seu ingenii acumine vicerit. 


À 


1. Ἁγαθοειδές. Loquens de divino Filio, dicit eum 
6-56 φῶς ἀγαθοειδές. 

2. ᾽Αγγελτιχόν. De eodem agendo, dicit eum 
fuisse vocatum τὸ ἀγγελτιχόν, «Angelum magni 
consilii, » 

9. Αγἠχγειν. Dicit Dominum solitum esse pecca- 
toribus ἀγήγειν suam gratiam. 

4. Αγιοτρισσολογῆσαι, significat « Trisagium ca- 
nere, seu laudare: Deum ter Sancius dicendo. » 
Alibi voce τρισαγιολογεῖν utitur. 

5. "Absyxa τοῦ θείον. Dicit de hareticis : "΄Αδεχτα 
του θείου προσφέρουσι ῥῆματα. 

6. Αειχίνητος. luter inulta. quze Deo tribuit epi- 
theta, istud quoque legitur, ἀειχίνητος. Sed quonam 
sensu dici potest « Deuin semper movere? » 

1. Αθεῄσαντα, Ad locum quemdam prophetae 
Baruch, ait quod, nisi de divinarum personarum 
Mentitate accipiatur, λείπεται ἀθεήσαντα εἰπεῖν, 
* Deus Pater non est Deus noster. » 

,8. ᾽Αθληφόρου, pro ἀθλοφόρου. Eodem modo 
S. Cyrillus ait de Jerusalem, στεφανηφόρια, pro 
ατεφανοφόρια. .. 

9. Αἱρεσιομαχεῖν, signi(icat, « pro hzresi pugna- 
re 


. 9 

10. Εἰς αἴσιον xai &x' ἄπειρον. Dicit quod sancta 
Trinitas est ἡ τὰ πάντα µόνη εἰδυῖα xa εἰς αἴσιον 
χαι ἐπ᾽ ἄπειρον κατορθοῦσα. 

11. Λἰόλου. Hac utitur voce, de quadam lizreti- 
r^rmm objectione loquens : Ü 
αἱόλου αὐτῶν σοφιστείας. 

12. ᾿Αχατάλεχτον, id est : «Aliquid quod neque 
vslmari neque emnarrari potest. » 

16. ᾿Αχούοντες, id est : «Interpretantes. » 

14. ᾽Αλέχτως, id est : « Ineffabiliter. » 

à η Ἀμέγεθες, idest: Quod « quantitatem non 

Det, » 

16. ᾽Αναπεπταμένως. id est : « Aperte. » 

11. ᾽Αναπετάζων, id est : « Reserans. » 

18. ᾽Αναθελησία, id est, « si inihi tamen verbum 
creare liceat : « Noluntas, » seu. «τὸ Nolle. » 

19. Ανείδεος. Deus est, inquit, ἀμεγέθης καὶ 
ἀνείδεος, id est, meo sensu : « Quantitate et forma 
"rens, » Sieut alibi ἀνειδεότητα, id est : « Forimz 
Carentiai., » 

2D. ᾽Ανέχλεχτον, Dicit nos vocari cohzredes 
Εν] διὰ τὴν ἀνέχλεχτον ἑνανθρώπησιν αὐτοῦ. 

21. ᾿Ανημμένος. Jubet, inquit, Spiritus sanctus 


νίαν. 

92, Ανθρωπολογηθάντα eid est : « Humano modo 
dicta. » 

93. ἸΑνώχισται. Dicit quod νοῦ παντὸς ἀνφχι» 
σται, quomodo Virgo, talis remanens seu salva 
virginitate, pepererit. 

94. Απαμφιέννυσαν. Eu auctoris nostri phrasim : 
Πᾶσαν ἁπαμφιέννυσαν αἱρετιχὴν πειθανολογίαν. 

93. ᾿Απεριθόητον. lloc epithetum Deo tribuit , 
cum scribit : τὸν ἀπερίθόητον Θεόν. | 

26. ᾿Αποδιαχείμενοι, id est : « Male affecti. » 

27. 'Amotxovopsizat. Quamdam bsereticorum re- 
$ponsionem refellens, ait :᾽Αλλ' αὐτόθεν «b γλισχρον 
αὐτῶν ἀποιχονομαῖται. 

98. ᾽Αποχρίτως. Dicit quosdam homines prandia 
facere ἀποχρίτως, quosdam vero χατὰ δοχιµασίαν 
ἀκριθη. Unde credendum puto illum sumere vocen 
ἀποκρίτως pro voce ἁδιαχρίτως, id est, « promiscue, 


p siue electione, » 


29. ᾽Αποπεράτωσις. Dicit in Deo neque µείωσιν, 
neque ἁποπεράτωσιν esse. " 

90. ᾿Αποφέρων. Dicit quod S. Petrus .n secunda 
Epistola, ᾽Αποφέρων τὸ pij δεῖν οἴἵεσθαι τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα τελεῖν ἐν Χτίσμασι, γράφει Οὐ γὰρ θελή- 
ματι ἀγθρώπου, X. τ. λ. 

91. ᾿Απροσήχῳ πράγματι, id est : «Rei αυ non 
decet. » 

92. ᾿Αρχιτέχνα. Dicit quod Spiritus sanctus est 
αυνδημιουργὸς xaX ἰσουργὸς τοῦ ὑποστήσαντος αὐτὴν, 
σην xat ἀρχὰς ἀρχιτέχνα θεοῦ. 

. "Axeudlay, id est : «Non-cousecutionem. » 

94. Αὐχηματιχώτερον, 
jactantia. » 

99. ᾿Αφαντασιάστως, id est : « Vere, non autem 
per speculum. » ] 


r 


96. Γραφείων. Dicit τῶν θείων γραφείων, id est -- 
« divinorum scriptorum; » sed forsitau. legendum 
erat : Υραφέων. 

91. Γραφή. Qus vox smpissime apud nostrum 
Auctorem, necnon apud S. Cyrillum, et alios, textum 
Scripturz saerz designat. 

98. Τράφια, idem significat, scilicet : « Textus 
Scriptura sacra. » 


Α 


39. Δυσαγχαλίστων, De h:ereticis loquens dicit : 
Τῶν δυσαγχαλίστων xal ἀνεξέταστον ἑχόντων τὸ 


φρόνημα αἱρετιχῶν. 


id esi: « Cum quadain. 


E . 
40. Ἐγχωρούντως, id est: «1n quantum fleri 
potest. » 
41. Ἐδαφίῳ. Hac utitur voce : Ὁ àv τῷ χινου- 
μένῳ ἐδαφρίῳ λὀγός, dummodo in codice non sit 
error. 


Της νῦν κινουµένης D 42. Ἐθελοαχρότητα. Dicit: Δι ἐθελοακρότητα 


δεισιδαιµονίας, id est, sallem meo seusu : « Ob 
magnam voluntariamque superstitionem eorum. » 

45. Ἐμφέρετα:. Dicit: Πόσα δὲ ἄλλα ἑἐμφέρεται 
περὶ τοῦ θεϊχοῦ Πνεύματος οὐ διαφέροντα πρὸς τὰ 
γεγραμµένα περὶ τοῦ θεοῦ xat Πατρός. 

44. Οὐκ ἑνδέοντι. Dicit : Ἐν ῥαθυμίᾳ τῇ οὐχ &v- 
δέοντι, id est : «lun pigritia quae non decet. » 

45. Ἐνδιασχεύως. Dicit auos adversarios men- 
tionem fecisse portarum :ternarum, οὐκ εὐχαίρως, 
ἀλλ᾽ ἑνδιασκεύως, 

46. Ἐνιαῖον. Dicit : Τὸ ἐνιαῖον τῆς θείας xal ἁπλη- 
θύντου φύσεως ἴδιον. 

4T. Ἐννεῖν. Affirmat ναόν interdum vocari 
domum in qua habitamus, διὰ τὸ ἐννεῖν xat ὀνοι- 
xciv. 

48. "E&tjaxas. Dicit nosomnes per baptismum 
Geni νο primogenitos, Καὶ αὐτοὺς τοὺς ἑξήλικας 
xai ἀφήλιχας. 


1045 


49. Ἐπιστάνοντι. Dicit: 
χαταφανὲς τῷ ἐπιστάνοντι, ὅτι, x. τ.λ., id est, « Hoc 
erit agis notum scientibus, quod, » etc, 

90. Ἐπίγειρα. Sic loquitur : Μεταφορικῶς γὰρ 
Xévopév τινας ἀρετῆς xal ἐπιστήμης πεπληρῶσθαι, 
καὶ τεθεωρηµένως προφέρειν δύνασθαι τὰ ἀρετῆς xal 
ἐ]εστήμης ἐπίχειρα. Super hanc. vocem vide llesy- 
chium in ultima, qux item optima est, Joannis Al- 
berti editione. 

$1. Εὔμιχτος. De Christo loquens, illum vocat 
οὗτος ὁ εὔμιχτος θεός. 


H 


52. Particula 4j, quoties significat « aut, » semper 
3 nostro Áuctore, necnon ab eo qui illius eodicem 
transcripsit, sine accentu et. cum spiritu solo scri- 
bitur. ι 


θ 


95. θεόχρηστον. De textu loquens Αρραὶ prophe- 
t2, illum esse dicit θεόχρηστον φωνήν. 


I 
54. Ἱσουργεῖν, id est : « /Equaliter operari. » 
K 


55. Καλλιεργίας. Dicit : Διὰ τῆς πίστεως xat χαλ- 
λιεργίας, id est : « per fidem et bona opera. » 

6. Καταστέλλειν. Dicit : Καταστέλλειν τῷ τοῦ 
θεοῦ θελήµατι. 

57. Κέριον. Dicit : Καὶ τὸ προσυφανθησόµενον 
δὲ τούτοις θεώρημα, Χέριον xal ἐπάξιον τῆς ὀρθης 
πἰστεώς ἐστιν. Nisi in codicem irrepserit error, et 
legere oporteat χαίριον. 


ΑΛ 


58. Λοιμήνααθαι. Dicit : Οἱ αἱρετιχοὶ χόραχες 
τοῖς θείοις λοιμήνασθαι ἐπεχείρησαν ῥητοῖς. 


Μ 


59. Mf prrpa- Dicit esse ἁπαράλλαχτον τὸ µήρυ- 
γμα τοῦ Yiou καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

60. Μονοχκτήτορα, id est : « Solum Dominum, so- 
jum magisurum. » 


N 


61. Νεαλογεῖν. De hireticis loquens dicit : Oox 
ὀχνοῦσι νεαλογεῖν xal τόδε, ὅτι, x. ^. λ. 


ο 


62. Οὐρανοί, id est, nisi fatlor : « Sacella. » In se- 
quenti autem loco voa illa invenitur : Ἐν ταῖς 

latc ἐχχλησίαις, xaX τοῖς εὐχτηρίοις, xaX µαρτνυ- 
ρίοις, ὡς ἐν ἄλλοις οὐρανοῖς, id est : « In. sanctis 
ecclesiis, οἱ in oratoriis, etin martyriis, sicul in 
aliis sacellis. » Forsitan per istas voces, ἐν ἄλλοις 
οὐρανοῖς, designare voluit Auctor has sacras. aedes 
que dictae fuerunt. προφητεῖα, ἀποστολεῖα, παρθε- 
νῶνες, quia Deo consecrabantur sub invocatione seu 
alicujus prophetze, seu apostoli, seu cujusdam vir- 
ginis. Simili modo, secundum quod apud S. Cyril- 
lum: Hierosolymitanum legimus, ecclesia vocabatur 
alio nomine τὸ Κυριαχόν, « Dominicum, » eo quod 
ibi corpus Domini immolatur. 


II 


65. Παγγενεῖ, id est : «Cum omni familia; » et, 

παμφιλεῖ, « Cum omnibus amicis. »— 
4. Παναπείρατος. Loquens de festis Paschz et 

Pentecostes, ait : Οὐ διέλιπεν Υάρ ποτε 1j παναπεί- 

τ acu ς τῶν ἑορτῶν τούτων. 
s.s ἥς Ἡ εγονότως. Dicit homines indigere multis. 
Εἰς τὸ τελείως xal περιγεγονότως ὁτιοῦν πρᾶται. 

66. Περιοδίας. Loquens de Eliseo, dicit : Νεε- 
p δεηθέντα αὐτοῦ τῆς περιοδίας εἰς τὸν Ἰορδάνην 

x 


z 
v 


ve. 0L 
6l. Πλουσιολόγον. Sic loquitur : "Οσοις δὲ τοῦτον 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 
"Ectat δὲ τοῦτο πλέον A τὸν Μονογενῆ πλουσιολόγον Θεὸν οὐχ ἀγνοοῦσιν. 


1016 


x. t. λ. 

68. Προθαθέστερον. Dicit quod Moyses mentionem 
facit cujusdam vitis οἱ trium propaginum. ΈΤουτο' 
τοῦ ἄλλου πυθµένος οὐδαμοῦ προδαθέστερον εἰρη- 
χώς. 

Σ . 

69. Σχάλμη. Loquens de ozretiess, eontra quoi 
scribit, ait : Ἐχείνων νοήµασι xat ῥήμασιν σχάλµη 
ἐπιπολάζξει τε xal συμπέφυρται. 

70. Συγχτητορίας. Eosdem impugnando hzreut- 
cos, ait eos Verbo negare non solum, ὡς υἱῷ πος 
πατἐρα χοινωνίαν, sed eliam ὡς φίῳφ πρὸς Φίλον 
ἰσότητα συγκτητορίας. 

71. Συμθαῖνον, id est : « Consentaneum. » Dicit 
quod heretici οὐ βλέπουσιν ὅπως ἂν τοῖς θεολόγηις 
φα[νοιντο συμθαϊνόν τι λέγοντες. 

12. Συμμµιγίαν, id est : « Commistionem. » Hzre- 
ticos fingere dicit συμμιγίαν τινὰ xal συµφωνίαν 
τοῦ θείου πρὸς τὰ χτίσµατα. 

16. Συναρπακτικῶς. Ait quod Macedonii discipuli 
συναρπαχτικῶς μυθεύονται ῥήμασιν αὐτοῖς, ὥς οὗ 
Xph. x. τ. λ. 

14. Συνοψίσαντες. Dicit eos, qui domum aedificare 
volunt, materiam secernere, quo facilius uno icta 
oculi singula conspiciant, συνοψίσαντες πρότερον τὰς 
ἁρμοξούσας ὕλας ἁἀποτίθενται. 

19. Συρφετολοχία. Loquens de haereticis, ait eura 
sibi non esse τὰς ἀπειθάνους αὐτῶν συρφετολογίας. 


T 


76. Τεθεωρηµένως. Vid. supra vocem ἐπίχειρα. 

11. Τοιουτοτρόπωτα, id est : « llujusmodi. » Post- 
quam citavit. quosdam textus e Scriptura deprom- 
pios, ait : Καὶ ὅσα εὗροι τις ἂν τοιουτοτρόπωτα 
λόγια. 

18. Τριαδικῶς. Dicit omnia creata fuisse τριαδι- 
xx, id est, a tribus personis sancta Trinitatis. 


Y 


79. "'Ymsp τοῦ εὖ. Orat ut particeps fiat τῶν 
Φιλοτιµουμένων ὑπὲρ τοῦ εὖ ἀγαθῶν παρὰ τοῦ 

εοῦ. 

80. Ὑστερομέσως. Locum explanando prophete 
Amos, dicit : Προφητιχῶς xat ὑστερομέσως ἐλέχθη 
ἀπὸ τοῦ θεϊχοῦ Πνεύματος οὕτωσεί' Κατέστρεψα 
ὑμας, x. t. λ. 


Φ 


81. Φοιτεύει. Vox. Ιδί non. nostri. Auctoris est, 
bene vero cujusdam pagani quem cilat ipse modo 
sequenti : Καὶ οἱ ἔξω φασίν"' θεὸς ὁ τὰ πάντα τεύ- 
yov xal χάριν ἀοΐδα φοιτεύει. 

82. ᾽Απὸ φορέσεως, idest: « Corporis babitu.» 
Ἀπὸ τῆς ὄψεως xal φορέσεως xat ἀναστροφῆς δεί- 
χνυται ἕχαστος ὅπερ ἑστίν. 


ν 
X 


D sg; Χρῄσαντα. Postquam varios Scriptor tez- 


tus bxereticis opposuit, hec subjungit : Τί yàp ἂν 
ἀχούοντες ταῦτα φῄσαιεν τὸν χρήσαντα αὐτὰ ὁιδ-- 
σχειν. 

84. Caeterum, flniendo annotabimus a nostro Aucto- 
re lib. 1, cap. 15, tres, aut, utait ille, duas voces usur- 
patas fuisse, 466 quarum difficileinveniretur exem- 

lum apud aliquem inter Gracos scriptores. 'H γὰρ 
έξις ἡ ἦν (inquit ille) ἀπαρέμφατός ἐστιν Ῥω- 
μαϊστὶ δὲ dj ἀπαρέμφατος ἔχ δύο λέξεων σύγχειται, 
Plusquam per[ectus. Ἑρμηνεύεται δὲ. Πλέον 5) τέ- 
Jstoc. )d est : « Nam vox ἣν (erat) indelinitiva es : 
Latine autem indefinitivum verbum ex duabus vuci- 
bus compouitur : Písusquam per(ectus, quod est πλέον 
3) τέλειος.» 


Opiniones Auctoris. 


Pria opinio spectat. ad mulieres, quas ut libros 
componant non sinit noster Theologus : quod tainen 


1017 


de operibus aliis. Quidquid sit, en ea quze, lib. nt, 
cap. 42, parag. 35, scripsit, loquendo «de duabus 
Montanistarum heroidibus, Priscilla et Maximilla, 
quas illi hzeretici. velut prophetissas venerati sunt. 
Προρήτιδας δὲ οἵδεν ἡ Γραφή» τὰς Φιλίππου τἐσ- 
σαρας θυγατέρας, τὴν Δεθόῤῥαν, Μαριὰμ. τὴν ἆδελ- 
ch» ᾿Ααρὼν, xai τὴν θευτόχον Μαριὰμ εἰποῦσαν, 
ὡς τὸ Εὐαγγέλιον εἴπεν ' 'Axó τοῦ νῦν μακαριοῦ- 
civ µε πᾶσαι αἱ γυγαῖχες, xol αἱ yevaal βίθλους 
δὲ συνταγείσας ἐξ ὀνόματος αὐτῶν οὐκ οἶδεν ' ἀλλὰ 
xal ἐχώλυσεν ὁ ᾿Απόστολος Τιμοθέῳ τὸ πρῶτον γρά- 
φας Γυναιξὶν' διδάσκει» οὐκ ἐπιτρέπω. Καὶ xá- 
Aviv τῇ πρὸς Κορινθίους πρώτῃ Ἐπιστολῇ' Ilaca 
qur apoosvzopérm xal προφητεύουσα áxataxa- 
Aóz: tw xegadm], χαταισχύνει τὴν κεφαλήν 
6 ἐστιν μὴ ἐξεῖναι γυναιχὶ ἀναίδην ἐξ οἰχείας πρφσ- 
τάκεως βίθλους συγγράφειν, χαὶ & ... διδάσχειν, 
xai τούτῳ ὑθρίζειν τὴν χεφαλὴν, τοῦτ) ἔστιν τὺν ἄν- 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PIUESULEM. 
intelligendum puto de libris theologicis, non autem A tem in Lxxiy 


4018 


psalmo de Αὐιθγπο psallens ait s 
Deus autem. rex noster ante sgcula (in texiu Greco 
excuso, legitur πρὸ αἰῶνος, in codice ex quo hoc 
opus excerpsi , προαιώνιος) operaius est salutem 
in medio terre. Golgotham vero intelligit, lo- 
eum ijo medio situm, ac veluti centrum terre 
illum vocans : in quo divina quidem sua prescien- 
tia ante s:ecula operatus est salutem nobis in Incar- 
gatione Filius; re autem ipsa, quando propter suam 
bonitatem pro nobis sic passus est, ut ipse novit, et 
voluit, luipassibilis, et usque ad cor lerrz, ut sic 
loquar, venit : quemadmodum etiam Ezechiel (v, 5) 
prophetat in hunc modum : /psa est Jerusalem (lego 
αὐτὴ, juxta textum Grxcum typis mandati) ; in 
tedio gcniium posui eam. » 

Quinta opinio ea est qua Theologus noster S, ste- 
phanum, primum martyrem, apostolum vocat, lib. 
p, cap. 7, parag. 14, non quod S. Stephanum re 
ipsa apostolum fuisse credat, sed sic eum per verbi 


5pa* KepaAi] γὰρ γυγαικὸς ὁ ἀνὴρ, x. τ. X. 1d est: B licentiam. nominaus. Caeterum, ipsum loquentem 


« Prophetissas vero: novit Scriptura quatuor Philippi 
lilias, Deborram, Mariam sororem Aaronis, et Dei- 
param. Mariam, quie dixit, ut. inquit Evangelium 
(Luc. 1, 48) : Ex hoc tempore beatam me dicent om- 
nes mulieres οἱ generaiiones. Libros vero conscri- 
plos el earum sominibus inscriptos non novit, Quin 
eliam 1 vetuit. Apostolus in prima ad Timotheum 
Epistola, n, 12,scribeus : Mulieribus docere non per- 
millo ; et rursus in prima ad Corinthios, xi, 5 : Om- 
nis mulier orans, et prophetans non velato capite, de- 
Iurpat caput : quod siguifical non. licere mulieri ex 
propria compositione libros fidenter conscribere, et 
|) Ecclesia docere [suppleo partem codicis quie 
deest, legendo ἐν ἐχχλησίᾳ διδάσχειν], et liac ratione 
wjuríam c.piti inferre, id est viro : caput enim 
inulieris est vir, etc. » 

Spectat autem secunda opinio ad tempus quo in 
hunc mundum venturus sit Antichristus , quam qui- 
dem quaestionem. quamvis Deus eam prudeuter ho- 
minibus abditam reliquerit, nonnulli interdum au- 
ctores maxima imprudentia, sed tamen bona fide, 
diguoscere conati suut. Jam prope esse hoc tempus, 
nostrum. credidisse Theologum constabit, illumque 
de ea re in. sententiam S. Cyrilli venisse, si illius 
verba legantur qua. ad Sanctam Trinitatem habet, 
lib. τι, cap. ultimo, ubi sie : Οὕτως γάρ ... idest : 
«Sic enim per te ... o optima, et omnipotens Tri- 
Mas, a qua εἰ ex qua est omne bonuu, et in qua 
omnis omnium spes semper sita est, et posl quam 
hibil omnino est, liberabimur ab iis quie peccavi- 
mü3 in anima, el in corpore, in cognitione et in 
Wnoraniia, in verbo et in opere, hic, et cum vincis 
in judicando abscondita hominum, et ab iis, qui in 
loe mundo nobis molesti sunt, et a diemone, qui 

nis semper invidet, atque sdversus eos stat, et ab 
onini spiritu malo atque immundo, et ab honesti 
osore Antichristo, cujus, ut eventa indicant, ple- 
num gravi conlliclu tempus jam appropinquavit ; 
adeo uL nemo eorum qui nunc sunt, neino eoruu 
qui tune invenientur, pereat. » 

In eo sita est. tertia opinio, quod noster opinetur 
Áuetor, salvum. esse Salomonem, quem e contra 
alii, ut scimus, damnatum voluut Vid. libr. 111, 
Cap. 9. Οὐκ οὖν εὔδηλον ... id est : « Nonue evidens 
e8l, quod de omnium causa et couditrice Sapien- 
uà, dé maguo, inquam, Deo Verbo, qui est super 
Omnia, quem describere oratio noun posset, non di- 
cit in Proverbiis. Swomon illud : Dominus creavit 
mé? Nec enim tam audax et. superbus fuit contra 

*um, qui lanta. peccata οἱ pepercit, et sicut οἱι- 
üium seiwper, sic etiam ipsius iniserlus est. » 

Quarta Auctoris opinio cirea situm montis ubi 
Bosler Hedemptor crucifixus est, versatur; quem 
quide locum nonnulli auctores, scienti:e theologi- 
C^ quam geographica peritiores, uiubilicum esse 
Verre arbitrati sunt, Vid. nostrum Theologuu,, lib. 
| Cp. 19, ubi sic : Δαυῖδ δέ... id est ; « David au- 


^ ferebatur super aquas, ex 


audias : "Occ τῇ δυνάμει xa χάριτι τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος ἀναπτυχθέντες οἱ οὐρανοὶ ὤφθησαν τῷ διπλοῦς 
στεφάνους ἀναδησαμένῳ ἁποστολῆς xai μαρτυρίου" 

ηαὶν γάρ ᾽ Στέφανος π.ησθεὶς Πνεύματος ἁγίου 
δεν τοὺς οὐρανοὺς ἀγεωγμέγους ᾽ "βστε εἶναι τὸ 
ὑπὸ ἀρχαίου εἰρημένον 


Οὐρανόθεν δ᾽ dp' ὑπεῤῥάγη ἄσπετος αἰθήρ. 
id est : « Quia potentia et gratia Spiritus sancti 
faetum est, ut. reseratos ccelos conspiceret is, qui 
duplici coroua redimitus est, apostolatus et marty- 
rii. Ait enim Scriptura : Stephanus plenus Spiritu san- 
cio vidit celos apertos : adeo ut de ipso verum fuerit 
quoda vetusto poeta dictum est (Iliad. vin, vers, 554) : 


E colo autem discissus est immensus cher. ) 


Sexta vero potius Rabbino cabalistico quam Chri- 
stiano theologo milii tribuenda videtur. Etenim, lib. 
u, cap. 14, hic Genesis t, 2 verba : Spiritus Dei 
nens, posiquani notavit 
Spiritum sanctum super Jordanem ἐν εἴδει περιστε- 
ρᾶς, id est, sub « forma columlie, » apparuisse, cou- 
tinuo subjungit per eamdem vocem, περιστερά, si- 
gnilicari Spiritum sanctum esse incircumscritum : 
nempe, cum in abaco Grzco numerum 801. columba 
designet, idem pariter valent amba litterze alpha et 
omega qua in. Novo Testamento Deum significant. 
Εἴπερ δὲ... id est : « Si vero etiam ex numero, qui 
colligitur ex nomine commemoratze volucris, adju- 
mentum aliquod oratioui nostr: oportet comparare, 
is quoque quodammodo subindicat, Spiritum san- 
clum esse incireumscriptum : nati Vox περιστερά 
qui columbam designat) est octingentorum et unius: 
qui numerus significatur per a et ω. Hzc autem ele- 
menta sunt initium et finis omnium elementorum. » 
Si quis talia wiretur inveniri apud maximi poude- 
ris Auctorem, secum reputet quaudoque doctissimos 
scriptores dormitare. 

A87 Septima, demum, opinio ad angelos spectat, 
de quorum natura in quinque primis Ecclesi: à:cu- 
lis anulti Patres diverse locut: suit, licet jam diu 
&it quod plerique sentiunt theologi (quamvis non 
hoc, ut arbitror, de fide sit) angelos « spiritales » esse 
dicendos, id est, « mere spiritus, penitusque cor- 
pore carentes. » Quos noster multis in locis vocat 
Theologus « carne vacantes, » vel ho.ninum oculis 
invisibiles et incorporeos. In libro autein secundo, 
capite quarto, paulo diversioreim sequi videtur sen- 
tentiam, siquidem angelos vocet corpora coelestia, 
eosque incorporeos esse contendat solummodo 
respeetu nostri. En locos ubi uterque loqueudi ino- 
dus invenietur. Quoad primum, leg. lib. 11, cap. 6, 
parag. 5: Ἡ κτίσις, inquit, ἡ λογιχὴ ἀρετῆς τε 
χαχίας τέ ἐστιν δεχτιχὴ, ὡς εὑρίσχομεν εν ἀσωμάτοις 
μὲν, χαθἀ προξίποµεν, ἀρετῆς ἑντὸς τοὺς εὐδονίμους 
ἀγγέλους, χαχίας δὲ τοὺς ἐχριφέντας, ἐν δὲ σι” 
pact, ὡς ἐσμὲν ἡμεῖς αὑτοί' τὸ 0b θεῖχὸν Πνευμᾶι 


1019 


JOANNIS LUDOVICI MINGARELLI 


1020 


κ. t. λ., id est : « Creatura rationalis et. virtutis, A xal ebcé6eiar. δεδωρηµέγης διὰ τῆς ἐπιγεώσεως 


et uequiti: capax est, ut. comperimus in incorpo- 
veis quidem, sicul antea diximus, quoad virtutem 
honos angelos, quoad nequitiam vero reprobos : in 
corporibus autem, sicut sumus nosmetipsi. Divinus 
vero Spiritus, etc. » Et in parag. 13 ejusdem capi- 
tis, diabolus vocatur ἄσαρχος, id est « sine carne. » 
ln capite autem 7 hujus libri angelos vocat ἆσω- 
µάτους στρατιάς, id est : « incorporeos exercitus. » 
Ki in cap. 4, sub finem : Μετὰ γὰρ τὸν θεὸν φύσιν 
ἄλλην λογικὴην ἀπὸ Τραφῶν οὐχ ἐδιδάχθημεν, 1| 
τῶν, πολλὼν πνευμάτων, καὶ τῶν καθ) ἡμᾶς σωμά- 
των. ld est : « Nam post. Deum nullam aliam esse 
naturam rationalem docent Scripture, nisi plurium 
spirituum, et corporum qualia nostra sunt. » In 
«quantum vero ad secundum modum, sic se habet. 
Οἱ οὖν ἄγγελοι, φησίν... ld est: « Ergo angeli, in- 
«quiunt, non suut a Deo, nec sancti, nec spiritus 
Dei? Sunt a Deo, quatenus jussu ipsius facti sunt, 
ut omnia, Sancti autem sunt, postquam  sanctificati 
Punt, ut homines. Spiritus vero sunt, qualenus 
τοβρθείυ nostrum sunt incorporej. Sed voeali non 
suut spiritus Dei, aut ex Deo, aut procedentes 
a Patre, aut divini, aul Spiritus veritatis, aut Spi- 
ritus sanctitatis : verum angeli ministri, et corpora 
celestia, eo. quod infiuite distent ab increato Spi- 
rit Dei, eique subjiciantur, juxta. sapientem Apo- 
^lolum, qui scribit(| Cor. xv, 40) : Corpora terrena, 
et corpora celestia. Nam sicut. ipsis similes nou 
sunt ventorum spiritus, sic ne ipsi quidem siniles 
eunt Spiritui sancto Dei. » 


Loca e Scriptura sacra deprompta. 


Ad omaem tertium versum saepiusque, Si fueril 
opus, 2 nostro Auctore sacri adducuntur textus. Ne 
Mutius in his immorer, solummodo sequentes 66- 
gam. 

Vid., quoad primum textum, lib. y, cap. 27, ubi, 
postquam locum e propheta Baruch citavit, conti- 
nuo alterum affert quem usquedum in Bibliis non 
inveni, sive in iis non sit, sive illum detegere nesci- 
verim : Καὶ πάλιν' θεοὶ οἳ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν 
οὐχ ἑποίησαν, ἀπολέσθωσαν ἐπὶ τῆς Υῆς. Κύριος ὃς 
ἐποίησεν τοὺς οὐρανοὺς ἐν συνέσει, αὐτὸς θεὺς Qv 
καὶ ἀληθινός ὡς ἄλλης θεότητος μὴ οὔσης ἀληθι- 
νῆς, εἰ μὴ τῆς τοῦ γνησίου Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, δι’ οὗ xai 
παρ᾽ οὗ ἅμα παντὶ τῷ xócpup καὶ οἱ οὐρανοὶ παρ- 
εχοµίσθησαν. Qui Jocus sic in niea versione legitur : 
« Et rursus : Dii, qui celum et terram non fecerunt, 
pereant in terra. Dominus qui fecit celos tn. intel- 
ligentia, ipse est Deus. vivus εἰ verus. Nulla 
scilicet alia est; Deitas vera, nisi Deitas ge- 
nuini Filii Dei, per quem et a quo simul cum uni- 
verso mundo coli etjam producti sunt. » Vox xa 
πάλιν, € et rursus, » presertim ob modum peculia- 
rem quo indesiuenter voce illa utitur, nos ad sen- 
uendum impellit, nisi in errore versor, verba θεοὶ 
ot τὸν οὐρανὸν, x. τ. λ., Dii qui celum, etc. (quae 


explanat iu sequeuti periodo ὡς ἄλλης θεότητος, D 


X. t. À.) ab eo dari quasi e Scriptura sacra de- 
sumpta, et forsitan prophet: Bzruch genuina, apud 
quem nibil tale mihi invenire contigit. 

Secundus locus invenitur in libro i, cap. 11. 
Jii quemdam Danielis locum, in bistoria Susanuz, 
citat, quem frustra nunc. quaxreres. Ἐπιφέρει γάρ' 
« Καὶ ἔχρινεν τοὺς πρεσθυτέρους Πνεύματι ἁγίῳ ἔμφο- 
ρούμενος. » Id est : « Subjuugit enim (loquitur de Da- 
niele) : Et judicavit. presbyteros (seniores) Spiritu 
sancto repletus. » 

Tertio loco, res mihi notanda videtur, quod ali- 
ter quosdam textus citet Auctor quaur nunc in co- 
dice Graeco leguntur, quosque tamen iu Vulgata 
editione invenias. Ne plura «quo exempla apponan, 
duo tantum seligam. Primum, in lib. 1, cap. 29 et 
92, sequenti modo tertium versum cilat capitis 
primi secunda Epistol:e sancti Petri : Ὡς τὰ πάντα 
fyux τῆς θείας Óvrüágieoc αὐτοῦ τὰ πρὸς ζωὴν 


C 


τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς ἰδίᾳ δόξῃ καὶ Π. γε. 
cus textus typis mandatus pro ἰδία δόξη habet δὰ 
δόξης. Sed Vulgata editio velut noster Auctor legit : 
(Quomodo omnta nobis divine virittis sum, que ad 
vitam et pietatem, donala sunt per cognitionem ejus, 
qui vocavit nos propria glorid et virtute. Secundum, 
in secundo libro citat versum 153 (in Vulgata edi- 
tione 19) capitis secundi Epistolz 1I a: Thessalo- 
nicenses ; et ubi Griecus textus habet á&z' deve εἰς 
σωτηρίαν, id est « ab initio in salutem, » Vulgata 
w"tem editio « primitias in salutem, » legit noster 
' Theologus ἀπαρχὴν εἷς σωτηρίαν, in eo cum Yul- 
gata editione concordaus. 

Quarto. loco, mihi pariter notaodum videtnr 
quod alios textus praebeat aliter ac leguntur tum in 
Greco exemplari, tum in Vulgata editione; cujus 
rei duo solummodo exempla monstrabo : primum, 
in secundo libro, capite 5, citatur septimus versus 
Epistolze 18. ad. Tim., et ubi codex Graecus necnon 
Vulgata editio legerunt Πνεῦμα δειλίας, Spintum 
timoris, noster Theologus legit Πνεῦμα δουλείας, id 
est Spiritum servitutis; secuudum, in lib. 1, cap. 15, 
citat versum 12 capitis quarti Epistola catholicz 
S. Jacobi : Καὶ ὡς Ἰάκωδος περὶ αὐτοῦ γράφει ' 
« Εἰς ἐστιν ὁ νομοθέτης xal χριτῆς ὁ μόνος ouscty 
δυνάµενος. »ld est : « Et sicut Jacobus de illo scribit: 
Unus est legislator, εἰ judex, qui solus potest salvare. 
Sed ista versio neque cum textu Grzeco, neque cum 
Vulgata editione consentit. Etenim sic habet texus 
Gracus : Elg ἐστιν ὁ νομοθέτης ὁ δυνάµενος σῶσαι καὶ 
ἀπολέσαι. ld est : Unus est legislator quipotest salvare 
εἰ perdere. Vulgata autem editio : Unus est legisla- 
tor εἰ judex, qui polest perdere et liberare. 

Aunotatio quinta. Noster interdum Theologus, 
cuin Biblia citat, haud semper cuique suum tribuit, 
quod ex ipsius errore iieri credendum est, nisi, 
salvo illius honore, transcribentis marum insimule- 
mus. Exempli gratia, ad caput septimum, quemdam 
textum. affert. quasi ex Epistola ad Romanos de- 
promptum, qui tamen Epistole Η ad Corinthios 
peculiaris est. Ῥωμαίοις δὲ: «El μὲν γὰρ ὁ ipy- 


ques ἄλλον Ἰησοῦν χτρύσσει ὃν οὐκ ἐχηρύξαμεν, f 


Ἱνεῦμα ἕτερον λαμθάνετε ὃ οὐκ ἑλάβετε. » M et: 
« Ad ftonianos vero scribens : Nam si is qui tentl, 
alium Jesum praedicat, quem ποπ predicavimus, ai 
alium Spiritum accipitis, quem non accepistis. ? 
Versa autem vice, in capite 18 hujus libri, locom 
ex Epistola ad Romanos xv, $0, desumptum pro- 
prium esse asseverat uni e duabus Epistolis ai 
Corinthios. Καὶ πάλιν Κορινθίοις" Παρακαλώ δὲ 
ὑμᾶς, ἁδε.φοὶ. διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Xp- 
στοῦ, καὶ διὰ τῆς ἁγάπης cov Ηγεύματος cvraye- 
γίσασθαι. no: &r ταῖς προσευχαϊῖς ὑπὲρ ἁμοῦ αρὸς 
τὸν Θεόν. ld est : « Et rursus ad Corintlios Scri- 
bens : Obsecro autem vos, fratres, per Dominum 
nostrum Jesum Christum, οἱ per charitatem Spirilus, 
ut udjuvetis me in orationibus pro me ad Λε. ? 
Nec multo post locum quemdam aliu: tribuit Paal- 
inist3s, qui revera in Threnis legitur. 

A68 Sexta tandem res mihi notanda visa est, quod 
noster interdum Theologus, quem genuinos Scripti 
re sacre textus afferre crederes, sensum corum 
solum modo tradat legentibus. Vide de ista Τὸ 
lib. 1, cap. 16, ubi versum ὅ quinti libri Geneseos 8e 
quenti modo citat : Περὶ δὲ φυσικῆς εἰχόνος Ug. 
ται καὶ Μωῦσῆς οὑτωσεί: « Ἐγέννησεν Αδὰμ τὸν 5Ἡ 
κατὰ τὴν εἰδέαν αὑτοῦ, » id est: « De naturali aute 
imagine Moses quoque disserit sic : Adam get 
Seth. juxta imaginem. suam. ». Simili modo, Τό 
cap. 48 ejusdem libri, in-quo sic versum 6 Geneseos 
capitis primi fucat Auctor noster : Kal πάλιν εν. 
πεν ὁ θεός' Γενηθήτω στερέωμα” xoa ἐποιποτν i 
Θεὺς «b στερέωμα" xat ἴδεν ὁ Θεὺς ὅτι καλύν, ? ^ 
est : « Et rursus : Dixit Deus : Fiat firmamentum. ἱ 
fecit Deus. firmamentum — Et vidit Deus. quod 694 
bonum. » kA paulo. inferius sie versum ὃ secu 


1021 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PILESULEM. 


1022 


capitis Aggzi scribit : Καὶ ὡς ἠνίκα... ld est: « Et A modo enim posset, cum Trinitas in uno throno sit, 


sicut cum prophetant, Ágg:rus quidem, ex persona 
Viris divinam vocem afferens sic se habentem : 
Con(ortare, Zorobabel, quoniam ego vobiscum sum, 
εἰ Verbum meum bonum, et Spiritus meus in medio 
vestri : lsaias vero, ete. » Et sub. fluem capitis 5, 
hb. n, vid. ab eo citatum caput vi Epistole ad 


Ephesios : Πρὸς "Egsatouc p£v... ld est: « Ad Ephe- 


5-05 quidem : Accipientes armaturam Dei, εἰ loricam 


Justitim, et scutum fidei, et galeam salutis, εἰ gla- 


dixm Spiritus, quod est verbum Dei. » Quorum ver- 


borum invenitur sensus in versibus 15, 14, 46 et 17 


capitis praedicti. 


Disciplina ecclesiastica, 


J. Antequam surrexisset. Ariana hzresis, ad pa- 


cem, quam Ecclesie Magnus dabat Constantinus, 
t"rbandam, necnon ad mundum catholicum discor- 
dix comburendum incendio, formulas ipsas precum 
suspeclas efficiendo, qux antea semper catholice 
habite fuerant, Glorificatio, seu, ut aiunt Graeci 
Doxologia, fiebat nunc per formulam, qua etiam 
temporibus nostris utimur, Gloria Patri et Filio el 
Spiritui sancto; nune per aliam formulam Gloria 
Patri per Filium in Spirilu sancto. Α quo autem 
rempore Filii divinitatem sacrilegis machinationi- 
bus impugnare eceperunt Ariani, et przsertim a 
tempore quo Macedonii discipuli sese cum ipsis ne- 
fando junxerunt fiedere, suspecta facta est posterior 
formula; non quod ante illud tempus redoluisset 
hzeresiu, sed quod Macedoniani, priorem rejicientes, 
unice dicta posteriori formula uterentur, quam va- 
riis modis ad placitum interpretabautur. Unde nihil 
mirum illam penitus a Theologo nostro reprobari, 
ut ex sequentibus locis colligere est. Sic in libr. 1, 
cap. 52: Καὶ πάλιν Ῥωμαίοις... 1d est : « Et rursus 
ad Homanos, in cap. 1, v. 94 et 95... Qui commula- 
verunt gloriam (in textu Greco typis mandato, 
necnon in Vulgata editione legitur τὴν ἀλήθειαν, 
Serilalem, noster autem Theologus legit τὴν δό- 
ξαν) Dei in mendacium, et coluerunt, et servierunt 
creature polius, quam Creotori, qui est benedicius 
ἐν secula. Amen. Quis autem est rerum omnium 
Conditor, quem esse dicit benedictum in αΦοιία, 
nisi Unigenitus? Quinam vero ii, qui commutave- 
»unt glorium ejus ? Qui dicunt: Gloria Patri per Fi- 
lium in Spiritu sancto. Qui opinantur et eum esse 
créaiuram, el ne regem quidem aternum esse. » 
Et in cap. $4 ejusdem libri : Καὶ ol λέγοντες * Δόξα 
Παερὶ δι’ Ylov ἐν ἁγίῳ Πγκύματι" οὗ δοξάζουσι τὸν 
Yiby, ἡ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ. ἄλλῳ γὰρ δι ἄλλου Ey 
ἄλλῳ ἀναπέμπουσι τὴν δόξαν. μᾶλλον δὲ οὐδ ómo- 
τέρψ. ld est : « Et qui dicunt, (σἱογία Patri per Fi- 
lium. in Spiritu sancto, non. glorificant Filium, aut 
Spiritum Dei; nam alieri per alterum iu altero glo- 
riam relerumt, aut, ut melius dicam, nylli. » Et 
tandem in libr. i, eap. 235 : Αἱρετιχοὶ δὲ κατ οἱ- 
χείαν Σξουσίαν τὴν δοξολογίαν συνθέντες ἕτερον δι’ 


ἄλλου ἐν ἄλλῳ ὡς δι ὀργάνου δοξάζουσιν τὸ 6 ἆλη- D 


θέστερον, οὐδένα. ld est : « Hxereuci vero propria po- 
testate glorificationis hymnum componentes, alteri 
per alium in alio velut per instrumentuui gloriam 
reddunt, aut, quod verius est, nulli.:» 

H. In primis Ecclesias seculis, mos erat Christia- 
norum, cuu Deui orareut, faciem ad. orienteiu 
vertere, sie, ut opinor, iu mentem revocantes Orien- 
lis nomen quo Christus ab utroque Zacharia prz- 
nuntiatus est, nempe a Zacharia prisco, xiv, 4; 
necnon 3 Zacharia pawe Joannis Baptiste, ubi 
dicit (Luc. 1, 78) : Visitavit nos Üriens ex alto. Porro, 
talem adhuc, tempore quo woster scripsit Tbeolo- 
gus, morem exstitisse probatur ex eo quod dicit in 
libro 11, cap. 2, parag. 28 : Ei, χαθὰ γέγραπται... 
ld est : « Si, ut scriptum est, a dextris Pauris con- 
sidet (loquitur de Filio)... sedet in eodem 
trono... et cum Patre ex aquo simul adoratur et 
conglorificatur cum ipse, tui Spiritus Dei. Quo- 


unus adorari in conspectu unius terni throni, 
quando orientem versus fit adoratio, οἱ gloria red- 
ditur Deo? » 

Il]. Hic in multis nostri Auctoris locis de triplicis 
immersionis ritu agi notarem, nisi illud mihi pror- 
sus videretur inutile, cum adhuc apud Ecclesiam 
Orientalem mos ille vigeat, itemque viguerit in 
Ecclesia Occidentis non minus deeem seculis. 

IV. Mos erat pariter, in primis Ecclesi: tempori- 
bus, baptizatis omnibus, etiam infautibus, Eucha- 
ristiam prabere, Ad hunc usum alludere videtur 
Auctor noster, ubi sic, in libr. n, sub finem ca- 
pitis 15, in quo Christus loquens inducitur : 'AAct- 
Ψας, λούσας... xxi θρέψας τῷ σώματί pou καὶ τῷ 
αἵματι. ld est : « Ungens, lavans... et nutriens 
corpore meo, et sanguine. » Etin eapite 14 ejusdem 
libri : Την ἀθάνατον χοινωνίαν τοῦ σώματος χαὶ 
αἵματος τοῦ Δεσποτιχοῦ, ἤντινα σὺν τῷ ἀναχαι- 
νισµῷ... λαµδάνοµεν. )d est : « Divinam atque im- 
mortalem eommunionem corporis et sanguinis 
Domini, quam una cum renovatione (id est cum 
baptismo). accipimus. » 

. Licet in primis Ecclesie seculis, diebus 
Pascham et Pentecostem precedentibus specialiter 
daretur baptisinus, notat tamen Theologus noster 
baptismum omnibus diebus anni, imo hora omni 
dari posse, quo potissimum discrepat ab antiqua 
piscina, in quam nisi semel quotannis unum sgro- 
tum immittere liceret, subindeque addit : Τὸ yàp 
αὐθεντιχόν... ld est : « Authenticus enim baptismus, 
post Filii et Spiritus sancti adventuin, quotidie, 
áut potius singulis horis, aut, uL verius dicam, 
continue, ei omnes descendentes ( id est. omnes 
baptizati), et ab omni peccato in perpetuum libe- 
rat, eic. » 


Facta ab Áuciore nostro testata. 


I.Quoad facta historica a nostro Auctore citata, 
nou mirandum est, sí pauca sint, ac parvi momentt 
pleraque. Nimis enim hec .aliena. erant iis rebus 
quas tractabat. Quam libenter videbit, ut arbitror, 
catholica, docta ac illustris Hispauia in lucem pro- 
ferri, inclytum testimonium ab auctore tain anti- 
quo, quo demonstratur sanctum Jacobum in Hispa- 
niam revera venisse atque ibi fidem pradicavisse. 
lllud autem testimonium impugnare minime pote- 
runt bujus traditionis adversarii, neque nobis obji- 
cere, quod opponunt argumento e sancti Hieronymi 
Commentariis in cap. xxi [δα. desumpto, vide- 
licet : unutn quidem apostolorum destinatum fuisse 
ad lidem in Hispania przdicandam, sicut illud testa- 
tur Hieronymus, et hunc apostolum fuiase sanctum 
Jacobum, secundum antiquam Ecclesie Hispania 
traditionem, sed hanc praedicationem ab eo effici 
non potuisse, utpote qui antea, Hierosolymz mar- 
tyrio coronatus fuerit: naui vox a nostro Theologo 
adhibita, absque ullo dubio, « conunorationem, » et 
non tantum destinationem signitlcat. "Oz. ἄλλῳ μὲν 
τῶν ἁποστόλων (sie dicit ille loquendo de Spiritu 
sancto) διάχοντι ἐν Ἰνδίᾳ... id est: « Nam alteri qui- 
dem apostolorum in lodia, alteri vero in Hispa- 
nia degeuti, aliis vero in aliis locis, usque ad ex- 
vremitatem terr:e distributis ab ipso, suam infallibi- 
lem et incontaminatam ,impertiebatur sapientiam. » 

Il. Reperitur in tertio libro, cap. 41, ubi testatur 
hazresiarcham Montauum primo fuisse cujusdam 
idoli sacerdotem. Ὥστε παρὰ πάντας Μοντα- 
νός... ld est : « Montanus itaque omnium minime 
dicendus est Spiritum sanctum  cocuovisse, eutnque 
liabuisse, quippe qui in ea senteiilia fuerit, ac cene 
lum quidem εἰ amplius annis post assuimptionem 
(asceusionem ) Salvatoris et. adventum — Spiritus 
saucti, faclus primum idoli sacerdos, tum Ceem 
bujus hi:ereseos auctor et. doctor est. » . 

Mi. Ficta fuit Arii poenitentia ab antiquis Patri- 
bus εἰ ecclesiasticis historicis meuiprata alque à 


1025 


JOANNI LUDOVICI MINGARELLiI 


1024 


nostro Theologo confirmata. Τίς οὖν ἂν πείθοιτο A loco, liaud nominato poeta, duos versus refert oaes 


διχαίοτερον (sic ille scribit), Παύλῳ χαὶ τοῖς ἄλλοις 
ἁγίοις, Ἡ Μαχεδονίῳ, xxx τῷ πλαστῶς µετανοῄήσαντι 
Ἀρείῳ; id est : « Cui ergo magis zequum est cre- 
dere, Paulone οἱ aliis sanctis, an Macedonio, et ei 
qui licte resipuit, Ario? » 

IV. Videtur indicatum, licet obscure, in cap. 6 
tertii libri, id est quod tempore nostri Auctoris, 
vigebat adhucinter heros aut dominos usus proprium 
ipsorum nomen suis servis dandi. Καὶ βασι- 
λεὺς χατεστάθι... ld est : « Et rex constitutus est 
(de Jesu Christo Domino nostro loquitur), et Do- 
minus factus est is. qui natura et ab :eteruo erat 
Dominus, quando discipuli, ut scriptum erat, servi 
eius facti sunt ; quaudo Ápostolus scripsit Rom. 1,1: 
Paulus servus Jesu Christi; quaudo etiam omnes 
eum tt Domimim. et Christum. agnoscentes, Chri- 
stiani denominati sumus, tanquam servi participes 
facti nominis herilis : sicut dicit in Isaia αν, 15: 
lis autem, qui serviunt mihi, vocabitur seen no- 
tun, ctc.) 


Auctores a nostro Theologo allegati. 


Alienum forsitan et supervacaneum quibusdam 
videbitur, non vero Excellentiz. Vestre, quod ego 
hic etiam breviter commemorem auctores a nostro 
Theologo citstos. Talia autem cogitantibus respon- 
deo me duabus praecipue rationibus ductum fuisse. 
Quarum prior est, quod hac agendi ratione, melius 
dignoscitur Auctor de quo agitur, atque illud est 
pracipuus hujus episiole scopus, et in hoc me se- 
qui debere credo exemplum eruditissimi Fabricii, 
qui. przsertim cum loquitur de scriptoribus aut 
Ineditis aut. parum cognitis, catalogum texere solet 
auctorum ab illis laudatorum. Posterior vero ea est, 
videlicet, sic milii occurret occasio exponendi nova 
quadam laud injucunda, utpote uova, veris scieu- 
tie ac eruditionis amatoribus. His prainissis, ad 
propositum venio, memoratos auctores secundum 
antiquitatis ordinem disponendo. 

erimus atque antiquissimus auctor esset Mercu- 
rius Trismegistus, si opera qus ei, juxia commu- 
nem ipsius seculi opinionem, tribuit noster Theo- 
logus, geuuina forent. Citatus est. in capite 3 se- 
cundi libri, ubi legitur : "09ev εἴρηται χαὶ τῷ 'Epui 
3 ExixAny Τρισμεγίστῳ * « ᾿Αδύνατον Ev γενέσει 
εἶναι τἀγαθόὀν, x. «. λ. ld est : « Quare dictum est 
ab llermete, qui Trisuegistus cognominatur: « Fieri 
non potest ut in generatione sit bonum, » etc. — Et 
pariter iu. capite 27 ejusdem libri, ubi illius aucto- 
ris h:ec verba referuntur : Ἐκ τῶν πρὸς τὸν Ασκλη- 
πιὸν λόγων τριῶν. 

Secungus auctor, juxta ordinem, esset. Orpheus, 
si illius forent hi duo hexometri versus quos in 
eodem capite 27 secundi libri memorat Theologus 
noster sequenti. modo : Ὀρφέως τοῦ παρ᾽ ἜἝλλησι 
πρώτου Ücolóou* 


Πάντα γὰρ ἀθανάτοιο θεοῦ ueváAn ὑπ' ἀρωγῇ 
"Ανθρωποι τελέουσι cog? ὑπὸ Πνεύματος ὁρμῆ. 


ld est: «Orphei qui apud Οτωσο est prunus 
uieologus : 


Omnia enim immortalis Dei magno sub. aux lio 
llomines perficiunt, sub sapienti Spiritus motione. » 


Tertius et, me judice, antiquissimus, Pindarus est, 
qui in. duobus locis allegatur. In priori, capitis 3 
tertii libri, sie se habet : Καὶ 6 Πίνδαρος δὲ πιστὸν 
xal ἀληθινὸν λέγων τὸν θεὸν, ἔφησεν οὕτως «Καὶ 
Θεοῦ γένος πιστὸν ἀεί. » ld est: « Deum vero 
indarus quoque fidelem ac. verum diceus, sic locu- 
tus est : Et Dei genus fidele semper. » Auawmen anim- 
advertendum est, in ode hic ciiata aliquantulum 
diverse leyi, sic : 
δώ ο 9ο. ο. Καὶ 
Mv θεῶν πιστὸν γένος. 


Id est : Et deorum fidele genus, 1n. posteriori vero 


C 


qui inter Olymyiacas prima numeratur. 
Ἀμέραι δ' ἐπίλοιποι 
Μάρτυρες σοφώτατοι. 
Id est : Sed posteri dies testes sunt sapientissimi. 


Quartus est Sophocles, quen non nominat et cujus 
duos excerpit versus in capite sexto tertii libri. 
Quintus est Diagoras Melius, celeber pliilosophus, 
qui vulgo Atheus cognominatur. Attamen quidam 
antiqui scriptores Christiani, et inter recentiores 
Godfredus Arnoldus, euin a tante infamiz nota 
exemerunt. Illius opera jam a longo tempore per- 
ierunt, Sed Theologus woster illiua fragmentum 
conservavit nobis, in fine capitis primi tertii libri, 
quod, quocunque modo interpretetur, Diagorze apolo- 
gistarum sententias favere. videtur. Oüx αὑτάρκτς 
γὰρ ὄντως (sie se habet) fj ἀνθρώπου σύνεσις εἰπεῖν 
τι περὶ τοῦ Θεού μὴ θείαν προσλαθοῦσα βοἑθειάν τε 
xaX δύναμιν, ὣς που χαὶ Διαγόρας ὁ Μήλιος ἔρησεν' 
θεὺς πρὺ παγτὺς ἔργου βροτείου γοµα Φρεγα 
ὑπερτάταν αὑτοδαὴς δεαρεταδθραχὺν οἶμον ἔρπειν. 
ld est : « Revera enim hominis intelligentia ad ali- 
quid de Deo dicendum per se non sufficit, nisi divi- 
nam acceperit opem 4ο vim, sicut alicubi Diago- 
ras Melius dixit : « Deugante omne humanum opu, 
eic. » Cum in hoc loco minime omnino contentus 
sim mea versione quam retuli talem qualis in co- 
dice invenitur, atque de ea consulere cupie:s do- 
ctiorum hominum sententiam, illam intezram sub 
Vestrz? Excellenti:e oeulis hic exhibere non audeo. 
Sextus foret unus duorum Platonum Comicorum, 
seniorne an junior, hoc dicere nonu ausun. Ambo 
euim pagani sunt, amborumque desunt coimgedie. 
Theologus nuster in capite 37 secundi libri, qua- 
tuor iaimbos versus cilat, quos tamen, id ingenue 
fateor, non arbitror esse poeiz ethnici. Πλάτωνος 
τοῦ Κωμιχοῦ, ὃς ἀνθηρῶς ἐν τοῖς ὑπογεγραμμένοις 
ἰάμθοιά θεότητα μοναδιχῶς ἐκτεινομένην εἰς τριάδα, 
ἀρ᾽ f; τὰ ὅλα γἐγονέν τε καὶ σώζεται. 
θεὺς γάρ ἐστιν εἲς Πατὴρ ὑπέρτατος 
Λόγῳ τὰ πάντα πανσόφως, xat Πνεύματι 
Στήσας ὁλισθαίνοντα xàx Βυθοὺ πλάνης 
El; qug ἀνέλχων &x μαχρᾶς ἁταξίας. 


Id est: «Platonis Comici qui venuste Deitatem, 
servala uuitate, extensam in Trinitatem in suhscri- 
ptis iambis (hic nna vox deest cujus sensus sit : 
Describit, aui aliquid simile), a qua omnia facla 
suut et conservautur. 


Deus enim est unus Pater supremus 

Qui Verbo omnia sapientissime, et Spiritu 
Firmavit labentia, el ex Profundi errore 
In lucem revocat ex diuturna con[usione. » 


Ν 


Septimus est. Plato philosophus, cujus unum fra- 
gmeutum 6 Timeo depromptum reperitur in capite 
quarto tertii libri. 

470 Octavus est Aristoteles cujus quintus τῶν 
Μετατὰ φυσικά, citatur in quinto capite tertii libri. 

Nonus est. Aratus Tarseunsis. Εν citat Theolo- 
gus noster in cap. 18 tertii libri, si tamen dici pos- 
sil eum ab illo citari; nam solummodo refert e xxvi 
cap. Actuuni. apostolorum versiculos 17 et 19, uu 
leguntur in. textu. Graeco excuso : sed ibi S. Paulus 
expromil lautum primam partem quinti versus 
Phanomenorun laudati poete, noster autein Theo- 
logus illum integrum refert, hoc modo : 


ToU γὰρ xaX γένος ἐσμέν * 6 8 fjr; ἀνθρώποισιν, 
14 est: 


Ipsius enim. et. genus sumus : ipse vero beniqnus 
est in homines. 


Decimus est Aquila. Allegatur in cap. ὅ tertii 
libri, sequenti modo : Αχύλας μὲν γὰρ ὁ εἷς τῶν 
ἑρμηνευτών τὴν γραφὴν ταύτην ἔχουσαν Ἑθραῖστὶ, 
dCorael χανόγι, ἐξέδωχεν οὕτως Κύριος ἑκτήσα” 


1025 


EPISTOLA AD ARCHINTUM PRJESULEM. 


1026 


τό µε. ld est : «Nam Aquila unus ex interpretibus A esse trium divinarum fhypostasimm Personam. Mon- 


locum hune Seripture, qui Hebraice habet, Adonai 
canoni (ego lego canant), transtulit. sic : Dominus 
possedil me.» 

Undecimus est Porphyrius (6 ἑπάρατος Πορφύ- 

εος ) cujus unum locum refert. in cap. 27 secundi 
libri, qui sic. incipit : Ἄχρι γὰρ τριῶν ὑποστά- 
σεων ἔφη Πλάτων τὴν cov θείου προε.ἲθεῖν οὐσίαν. 
Id est : « Nam usque ad tres lhypostases dixit. Plato 
divinitatis naturam progredi. » 

Duodecimus est S. Basilius, cujus noster Theo- 
logus verba non refert, sed eis tantummodo. allu- 
dit breviter, exponendo sequentibus verbis inter- 
pretationem quamdam cujusdam textus evangelici 
ab hoc eximio Patreac insigni doctore datam: 
Ἕς τις τῶν ἐν ἁγίοις Πατέρων σοφίας γέµων ἁσυλ- 
λογίστως ἑδίδαξεν * Βασίλειος ἦν ὄνομα αὐτῷ, Id est : 
« Sicut quidam ex $anetis Patribus, sapientix ple- 
nus, sine ratiocinationis fuco docuit : Basilio erat 
illi nemen.» Revera invenitur prafata interpre- 
tatio in. Epistola 256 S. Basilii, in. pagina 362 tertii 
tomi ejus Operum, juxta monachorum Sancti 
Mauri editionem. 

Caterum, si hic relerre susciperem omnes ver- 
sus ex anliquis poetis desumptos absque auctorum 
indicatione, sed solummodo iis memoratis sub ista 
communi denominatione, οἱ E&o,id est: « Extra- 
nei, » sive « Pagani, » nunquam hanc epistolam ad 
finem perducereu, quia ejusmodi citationes nume- 
rum trigiola septem soperant, ac plereque minime 
breves sunt. Quarum alie ex oraculis Sibyllicis 
sunt deprompta, εἰ ideo reperiuntur in euitione 
Opsopo:i, alia vero ex aliis poetis. Longum esset 
ac fastidiosum punc etiam illorum nomina tanium 
ex pouere. . 


Haretici a nostro Theologo con[utati aut saltem 
memoraii. 


A principio jam Vestre Excellentiz dixi, pri- 


tanus enim, inquiunt, dixit: Ego sum Pater et Fi- 
lius et Paracletus... » Secundo, quod &xetvot λόγου- 
σιν..., id esl, «lili dicunt, Montanum venisse et Pa- 
racleti, id est, Spiritus sancti, perfectionem habais- 
se. » Tertio, quod dicant Priscillam et Maximillam 
fuisse prophetissas, et post Salvatoris adventum 
alios fuisse prophetas; quod Theologus noster ne- 
gal, praesertim de proplietissis. Λέγουσιν ὅτι... ld 
est : « Dicunt (Montaniste ) : Vos non creditis, post 
primum Domini adventum esse prophetas. » 

Quartus hzeretieus est Basilides, de quo in capite 
4A affirmat illum, przter deliramenta Menandri, 
docuisse etiam 365 colos conditos ac stabilitos 
fuisse, qui angelorum nomen habent, et e quibus 
Basilidiani unum sancto nomine Arbasax vocant. 
Si autem compularentur numeri Grazcarum littera- 
rum quihus illud nomen componitur, inveniretur, 
illud apprime significare 3565, et licet sepius ac 
communius Abrazas dicatur, tamen a nostro Theo- 
logo Arbasaz scribitur. 

Quintus est Carpoerates, qui, ut patet, exiis qua 
in prxfato loco referuntur, easdem insanias atque 
ineptias docet, quibus istam adjungit; quod, si 
quis coinquinatus peccalis voluntatem omnium dz- 
monum non impleat, ultra. principatus et potesta- 
tes transire non potest, nec ad supremum coelum 
pervenire. 

Sextus est Valentinus, de quo testatur in supra- 
dicto loco, quod admissis h:eresibus duorum prio- 
rum hzreticorum duas novas admiscuit, Per unain 
contendit corpus a Christo de coelo sumptum esse; 
aliera vero, quz: longa fabula est, magisne impia 
an insulsior sit. haud facile dicam, in hoc consistit : 
Bythos, quod Profunditatem signiticat, Sigen, seu 
Silentium, generat, et a Silentio Jupiter. Grecorum 
sive paganorum quoddam Verbum fabricavit et fe- 
cit. Et quia (Christus in tricesimo sug statis anuo 
bapüizatus fuit, excogitavit etiam Valentinus tri- 


mum imoque unicum scopuu totius operis nostri (; ginta Zonas, id est. « Secula, » qux deos vocavit, 


Theologi ad id tendere, ut refellat Arii atque Ma- 
cedonii bzreses. Atlamen tractat. de hereticis qui 
antecesserunt duo eupradietos auctores, et, quaun- 
tum res de qua agit illud permittit, eos obiter 
eonfutat. 

liorum primus atque antiquissimus est Simon 
Magus. De eo loquitur in cap. 42 tertii libri, re- 
ferendo pessimas ejus docirinas ; illas enim referre, 
est eas simul coufuiare. Τοῦτο τοίνυν τὸ δόγµα... ld 
est : « Hoc ergo dogiia emanatio quáeuam est lutu- 
Jentze doctrina, qua prodiit ex Simone Mago Sama- 
ritano, qui nec iunduu esse factum a Deo, sed ub 
angelis; nec resurrectionem futuram esse; et indif- 
fereutem debere esse cum omnibus mulieribus mi- 
sionem, docuit, atque eo furoris venit, ut Christi 
nostri et magni Dei nomen usurpaverit. » 

Secundus est Menauder, qui simul cum Satur- 
nino in praedicto loco memoratur. Testatur noster 
Theologus, ambos, licet inter se de quibusdam dis- 
senserint, concordasse tamen de mulierum pro- 
miscuo usu, atque de creatione facia ab angelis, 
eoque pervenisse audacre, ut affirmarint, Filium 
equidem Dei esse justum, Patrem vero esse inju- 
stum, mundique creationi et providenti:e esse prur- 
sus alienum. 

Tertius est Montanus eum suis sequacibus. De 
ilo agitur in capite 18 terii libri, asseriturque 
divinarum personarum distinctionem ab hoc hzre- 
tico negalarm fuisse. ᾽Αλλ’ ὥστε xal τοὺς παχεῖς.... 
jd e$t : «Sed etiam ut mente crassi ac rudes Mon- 
tanistze pudore alliciantur, qui putant eumdein esse 
Fitio Patreui et. Paracletum. » Quod etiam affirmat 
in 58 cap. ejusdem libri, ubi refert ac simul 
confutat istorum hiereticorum — errores. Ad tria 
genera illos reaucit in hoc capite. Prinio, quod uni- 
ca sil persona, sicut ille loquitur, trium divinarum 
hypostaseon : "Ev πρόσωπον εἶναι... ld est ; « Unam 


quorumque ultimus hermaphrodita erat; et hie 
erat Sapientia, qux&& cum primum Deum videre vo- 
luisset, nimio illius fulgore perstricta e ccelo cecidit, 
inde e tricesiino numero expulsa est, et plangendo, 
suis fletibus genuit Diabolum. Deest reliquum hu- 
jus [αυ] 4 sancto ]renzo relatz et ab aliis scri- 
ptoribus qui de hzresibus scripserunt, quia codicis 
quadam partes perierunt. Postea iu secundo libro, 
capite 6, paragr. 19, affirimat. noster Theologus, 
Valentinum docuisse quoque Spiritum sanctum esse 
angelis coz vum. Toà ἔξω βλητοῦ..., id est « Excom- 
municati et ejecti Valentini, qui manichaizavit, et 
preter alia absurda fabularum commenta, furiose 
dixit Spiritum divinum coxvum angelis, etc. » 
Septinus est Manes cum suis sequacibus. 
De hoc tractat in capite 18 tertii libri, eique expro- 
brat, quod vocet Patrem ἀπάνθρωπον, id est, « Inliu- 
manum » ac divinam Filium solum φιλάνθρωπον, id 
est « bumanum, » 447] seu benignum erga howines. 
Σὺν αὐτοῖς 066... ιά est; « Simul cum ipsis» (id 
est, cum Montanistis), etiatn Mauiclieus confundi- 
tur, qui non admittit Vetus Testmentum, sed vocat 
Pavem quidem inhumanum, quippe qui Adamum 
ejecit ex paradiso, Filium vero solum « humanum, » 
id est benignum erga homines, quippe qui per seimet- 
ipsum venit, ac salvavit nos.» Et in capite 21, 
Manichzis tribuit etiam errorem Phantasiastarum. 
Oin0£vcov αὐτῶν | leg. αὑτὸν ] Μανιχαίων μὲν oo pa 
δοχἠσει ἐσχηχέναι"' ᾿Αρειανῶν δὲ, x. v. à. ld esi: 
«Cum puteut ipsum (de Christo loquitur), Mani- 
ch:i quidem, corpus apparenter habuisse; Ariani 
vero, » elc. Sed fusius de istis Lzreticis tractat iu 
42 capite libri supradicti, lbi affirmat multos 
exsistere, suo tempore, illosque omnibus flagitiis ac 
sordibus contamiuari, Qux omnia, vel experientia, 
vel fama cognovit. Tradit etjam illorum systeua 
compoui erroribus Simonis Magi, Menandri, Satur- 


κ ουσ] 


DIBYM] ALEXANDRINI 


1035 


nini, Basilidis, Carpocratis et Valentini; multaque A Mare. 1, 24 : Quid nobis et tibi, Jesu, fili Dei wiven- 


alia adjunxit in isto capile quae nunc desunt, quia 
periit illius codicis finis, ubi de Manichzis scribit. 

Ultimi sunt Novatus et Sabbatius qui cum maxi- 
ma temeritate conati sunt restringere aucioritatem 
a Christo Ecclesiz datam concedendi absolutionem 
ac reconciliationem lapsis, Eos confutat in capite 
50 primi libri, quasi obiter : Redemptor, inquit, 
eum dixit : Quodcunque solveritis super terram, eril 
solutum in colo, ἔῤῥιψεν ἐκ τότε τὴν Νανάτου xai 
Σαθδατίου ἀπανθρωπίαν. Id est, « repudiavit ex eo 
. tempore Novati et Sabbatii inbumanitatem. » 


CAPUT IV. 
Quo seculo scriberet noster Theologus, et quis. esset. 


Jam eo perveni, ubi libenter finem huic jam 
nimis long: epistole imponerem, nisi tuo deside- 
vio, quod mihi loco pracepti babendum est, com- 
1 ellerer ad pauca quadam dicenda circa duas quze- 
stones a te milii propositas, scilicet ;: quo saeculo 
scripserit Theologus noster, et quis ille sit. 

Quoad primam quzstionem, nibil aliud asserere 
audeo, nisi pra'fatum opus, absque dubio, conposi- 
tum fuisse post S. Basilii mortem, qux, ut apprime 
scis, accidit, primo Januarii, anno $79. Nam in 
.cap. 92 tertii libri, prout in suo loco retuli, non 
solum ille sanctus ductor nominatur a nostro Theo- 
logo, sed insuper, ex articulo incipiente sequentibus 
verbis : Tig τῶν ἐν ἁγίοις Πατέρων, clare demon- 
steat illum jam e vita excessisse. Sed quo tempore 
illud opus a nostro Auctore proecise scriptum fuerit, 
minime dicere possum, malleinque de hac re con- 
sulere tot doctos ac eruditos homines quibus 
nostrum fulget saculum. Attamen, si incam senten- 
tiam quasieris, tibi fatebor, quibusdam totus 
baud spernendis rationibus, mili verisimillimum 
. videri, Auctorem ineuute quinto szculo vixisse. 

Etenim, iu. prima media Operis parte, tantum de 
Nerbo incarnato loquitur, et tamen nullam men- 
tionem facit de hzresibus Monothelitarum, Euty- 
chianorum et Nestorianorum ; deinde, multo minus, 
in altera media parte, omnino ad divinam Spiritus 
sancti personam spectante, memorat controversiaui 
Grace inter et Latinos ortam, circa Spiritus sancti 
processionem. lta ut dici possit nostru. Auctorein 
[e minusve tractavisse de omnibus hxresibus quae 

acedonianam et Arianam pracesseruut , nullo 
autem modo de eis quz postea exoriz sunt, licet 
ipse majorem relationem habuerint quam prafaue, 
cum argumento de quo agebat Theologus noster, οἱ 
szepe illi occurrerit occasio commenmorandi seu unita- 
tem persona , seu dualitatem nature Jesu Christi. 

Secundo, quamvis ad demonstrandum consubstan- 
tialitatem divinarum personarum, innumeros fere 
textus undequaque colligat e sacris Scripturis, 
atque sspe eis evolvendis atque inculcandis incuin- 
bat, nunquam tamen haereticis opponit insignem 
S. Joannis versiculum (1l, v, 7) : Tres sunt qui testi- 
monium dant in celo, Pater, Verbum, et | Spiritus 
sanctus ; οἱ hi (res unum sunt. Quod valde miran- 
dum [forel, nisi eodeiu modo egissent alii sanct 
Patres qui quinto s:culo contra. Arianos scripserunt, 
quia tunc, nescio qua de causa, deerat isle versicu- 
lus in plerisque sacrarum Scripturarum codicibus. 

Tertio, in cap. 10 secundi libri, exprobrat Aria- 
nis electionem Marathonii ad episcopatum ab eis 
factam, de qua legendum est quod scribit Nice- 
phorus in libro ix cap. 42 et 47 Historia ecclesia- 
stice, cujusque electionis promotorem luisse accu- 
sat Macedonum, ᾽Αμέλει τοι ἓν Βὐαγγελίῳ ἀχούο- 
μεν... ld est : «In Evangelio sand audimus dia- 
bolum ex divinis Scripturis cum rerum omnium 
Dowino colloquentew, Matth. 1v, 4: Si Filius Dei 
6s, projice te deorsum. .... Quin etiam dainones 
audimus de Deo inelius loquentes, quam Ariani, qui 
hxresiarcham vestrum Macedonium ordinarunt, ac 
post ipsum ; Maratbonium; nimirum cum aiunt, 


(is? » etc. Atqui si ducentesimo aut trecentesimo 
anno post eleciionem et ordinatiepem | Marathooii 
in episcopalem Nicomediz sedem, scripsisset Tbeo- 
logus noster, haud credibile videtur, in mestem ei 
venisse, de ea loqui, illamque Arianis exprobrare. 

Denique, te rogo ut in memoriam revoces οἱ 
dam a me supra notata, et specialiter quie sequun- 
tur, id est, quod quando scribebat noster Theolo- 
us : primo, vigebant adhuc hzreses Phrygum et 
;unomianorum, qui non valide conferebant bapii- 
$mum; quapropter si ex eis quidam ad saniorem 
mentem resipiscerent, et in Eeclesiz gremiuwi 
reverli vellent, primo  baptizabantur ; secundo, 
quod. Manichzorum hzresis, non modo non iunc 
exstincta erat, sed. etiam maguus illorum numerus 
Orientem  errorís veneno inficiebat, sicut sapius 
testatur S. Joannes Chrysostomus in suis homiliis 
in Evangelium S. Matthei ; tertio, quod tunc tem- 
poris adhuc permanebat apud fideles secreti disci- 
plina, sicut evidenter patet ex capite 22 libri in, 
ubi, cum hxc verba retulisset : Μετέχοντες τοῦ σώ- 

τος καὶ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, id est, « Participes 
acti corporis el sanguinis ipsius, » subjungu: 
Ἴσασιν δὲ οἱ τοῦ ἀκρωτάτου xai διαιωνίου µυσττ- 
ρίου κχαταξιωθέντες ὃ λέγω; id est : « Qui autem 
supremo ac sempiterno sacramento digni facti sunt, 
sciant, quid dicam. » ἴδιω autem et alize quzdam 
circumstantizge quas in. hujus epistolze decursu ani- 
madverteris, licet forsan, non evidenter meau 
sententiam demonstrent, omnes tamen ei favere 
videntur, quoniam omnes, ni fallor, apprime Patri 
quinti $zculi conveniunt. 

Quoad vero secuudam quaestionem, utinam tibi 
congruum responsum dare possim, et quod tibi 
plane satisfaciat! Sed cum opus de quo agitur non 
tribuendum nihi videatur uni potius quam alteri 
Patrum vel scriptorum antiquorum, nihil aliud a 
me agendum est quam ut tibi indicem quadam 
sigua quibus juvantibus forsitun aliquando verum 
auctorem detegere ac recognoscere poterimus. 

lstorum signorum autem hoc primum est, scili- 
cet, auctorem fuisse catholicum, maximo zelo fla- 
grantem, ac hxreticum ab 6ο impugnaum, saltem 
in cap. 8, parag. 4, n libri, fuisse Macedonianum, 
qui opusculum haresibus refertum scripserat, et 
primo fuerat diaconus apostolice Ecclesize, et postea 
ordinatus fuit episcopus ab Arianis. Qus omnia 
confirmantur sequentibus verbis capitis supra citati : 
Καὶ πῶς, ὦ Μακεδονιανὲ, οὐχὶ ταῦτα παρὰ τὰς 
ἐννοίας ἐστὶ τὰς θεολογιχάς; πῶς δὲ αὐτόφωρος οὐχ 
ἔστιν αὐτόθεν ἡ ὑπόχρισις; Et paulo post : ΄Όπερ 
ph φυλάττων σὺ, ὁ Μακεδονιανός, et paulo post 
deuuo : Κάχεῖνο δὲ εἰδὼς ἔσο ὅτι οὐχ ἔλαθες πανοὺρ- 
γως παραλείψας kv τῷ µαταίῳ xal καταθλαθεῖ πονη- 
µατίῳ σου, [aov δὲ βλασφημητιρίῳ, τὸ pono» 

ενον τού θείου γραφίου..,... lt pariter non multo 
post : EL δ' ἂν δὲ xai μὴ τὴν ἀρχὴν ἠχολούθησας iv 
μέρει τοῖς 422 Ἀρείου ὑπασπισταῖς, οὓς μηδὲ λέγειν 
ἡμᾶς ev μηδὲ µανθάνειν, ἐρυθριῶν αὐτοὺς ὡς περι- 
τεθειχότας σοι ὄνομα ἐπισχόπου, διαχόνῳ πρὸ τούτου 
τῆς ὀρθοδόξου xal ἁποστολιχῆς Ἐχχλησίας τυγχά- 
yovzt, οὐχ ἄν, x. t. λ., id est : « Quomodo, o Macedo- 
niane, non vides bxc esse preter sententias theo- 
logicas? et manifesto ex his ipsis te hvpocriseos 
convinci?.... id quod non observans tu, qui Mace- 
donianus es, eic.... Atque illud etiam scito, quod 
non latet te [raudulenter omisisse, in inepto et 
pernicioso tuo opusculo, vel potius blasphe- 
matorio, id quod antecedit in divino textu..... Ac si 
preterea initio. secutus ex parte non fuiases Arii 
asseclas, quos nec nominare nobls licet, nec noscere, 
reveritus eos, utpote qui tibi nomen episcopi impo- 
sueruni, cum antea orthodoxe et apostolice Eecle- 
si? diaconus esses, non comparasses, eic...... » 

Secundum autem signum est, quod noster Auctor 
habebat dilios secundus) carnem, scilicet ex ipso 


1029 


sequentibus textibus memoratos, appellari posse 
filios tantum secundum spiritum, sicut S. Cyrillus 
Hierosolymitanus loquitur, διὰ χατηχήσεως. In. uno 
textu jam allegato, legitur in cap. 7, lib. n, parag. 
8: Κέρδος γὰρ µέγιστον..... id est : « Nam lucrum 
masimum et xternum puto mei ipsius, et eorum, 
qui ex mae orti sunt, eorumque qui nobiscum sunt, 
ownem laborem strenue, ae periculum, si opus 
fuerit, subire pro eo qui nos fecit... Supplicate 
peculiariter pro me, et pro iis qui (orti sunt) ex 
me, ac pro iis qui mecum sunt, et pro omnibus..... 
ut..... nos cum ominibus filiis, cum tota domo, cum 
tota familia, et cum omnibus amicis (amici vero 
nobis sunt orthodoxi) mereamur vobiscam una, et 
cum omnibus sanctis eam laudare, ter Sanctus 
canendo, in colis, » etc. : Et in cap. 27 ejusdem 
libri : Λίσσομαι ὑπὲρ τοῦ ἑμαυτοῦ... id est : « Sup- 
plico pro me ipso, et pro iis qui nati sunt ex me, 
et pro 'iis qui nati sunt et nascentur ab illis, iino 
etiam pro omnibus, obediens Salvatori Christo, qui 
jussit nos orare alterum pro altero. » Denique in 
eap. 2 lib. 13 : TQ δὲ 
rursus in omnibus confisus, qui fluctus compescit, 
et prosperam navigationem dat..... progredior ad 
sequentia, credens, quod, priusquam loquar, una 
cum filiis quod dedit mihi, et filiis filiorum, propter 
quos eiiam viventes laboramus, ac praterea cuin 
omnibus, quos ille novit, gratiam accepturus sim. » 

Tertium signum colligitur e cap. 26 n libri, ubi, 
sanctissimam — Trinitatem  obsecraus, — multaque 
rogans, inter alia hanc ab ea postulat gratiam, ut 
Nilus aquis abundet; qua precatio indicare videtur 
ilum regionis Nili vicine fuisse incolam. Καὶ 
εὐαρχία pév.... id est : « Et recta administratio, 
ac profuuda pax per totam terram ac mare erit 
omni modo et ratione : et Nili flueuta. plena; et 
maxima segetum copia ; magna vero, et omnimoda 
smbitiosorum penuria; nec iam aniplius alter ob 
alterum lugeat. » 








LIBER DE SPIRITU SANCTO. 
genitos. Nam haud mihi persuadere possum, fllios in A 


Gcip.... id. est: « Deo autein: 


10359 

Nunc aulem, hoc mihi solum signum addendum 
superest, «quo inediante, si forte, sicut credere 
licet, in aliqua Europae bibliotheca quoddam alte- 
rum hujus Operis exemplar absconderetur, jam illud 
facilius detegi aut inveniri posset. Nam primus - 
liber hís concluditur verbis : Ὡς τὰ τῶν ἀνθρώ- 
Ttov, et 96 capita habet, quorum sex prima integra 
desunt in meo εκειηρ]ασὶ, οἱ sequentium magna 
pars usque ad quintum decimum. Secundus liber 
Sic incipit : Οἱ σπουδάζοντες εἶναι ναὺς xàv ποσῶς 
ἄξιος, et continet 27 capita. Tertium sic. incipit, 
W'uyh xa0' αὑτὴν ἐν τῷ νοητῷ ἀπαθῆς ὑπάρχουσα, 
et continebat 42 capita soluminodo, quia, licet qua- 
dragesimum secundum imperfectum sit in meo 
exemplari, deficientibus quibusdam partibus sub 
fine, tamen capitulorum atque argumentorum index 
quod reperitur in initio primi sicut el seeundi 
libri, demonstrat non plura fuisse quam quadra- 
ginta duo capita. 

Hzc sunt pauca σι tibi, Domine mi, exponere 
potui de Auctore dignissimo, me judice, qui 9 te 
nosceretur. Utivam alter, inea epistola stimulatus, 
alilerum exemplar detegat inter antiquos codices, 
quod aliquando in lucem edi possit : jam non tunc 
existimarem ieam epistolam supervacaneam ae 
omni utilitate destitutam. Si tamen in ea quiddan 
haud injucundum, sicut libenter credere amo, repe- 
rieris, jam mez oper: ac laboris mercedem adeptus 
sum, Nihil enim mihi magis cordi es!, quam ali- 
quid tibi gratum facere. "Tibi autein placeat, wu 
mihi tuam sententiaui ea de re remittas. Cum ma- 
gis ac magis in dies crescat optima opinio de tuis 
eximiis virtutibus jamdudum a me concepta, toto 
corde tibi omnia fausta precor omnibusque diflu- 
sioris obsequii testimoniis omissis (ea enim non 
acceptares a fa.nulo tibi devotissimo tuique amau- 
tissimo), te maxima reverentia colens, m3 t':e 
benignissime gratize tuze commendo. 

Venetiis, 90 Junii 1763. 


T LAAAWXAM—————————————M—M——————MMÁ—M———M——M—M——M———————————MMMMA 


IN SEQUENTEM LIBRUM DIDYMI DE SPIRITU SANCTO ADMONITIO. 
(Opp. S. Hieronymi ed. Vallarsi.! 


Didymus Alexandrinus, qui miraculum sui przbuit, quod captus a parvo zetate oculis, ipsorumque ele- 
mentorum ignarus, omni tamen scientiarum genere, iisque etiam qux? maxime visu indigent, fuerit expoli. 
tus, inter czelera que ingenii sui reliquit monumenta, hunc De Spiritu sancto librum frequenti fratrum 
exhortatione compulsus est scribere, ut nonnullorum commenta refelleret circa Spiritum sanctum, que 
neque in Scripturis lecta, neque a quoquam ecclesiasticorum veterum fnerant usurpata. Hieronymus, q ii 
Didymi eruditionem cum primis est admiratus, eoque magistro usus Alexandrix, primum quidem impoi- 
lente Damaso Romano pontifice, cum Romz ageret, Latinis illum verbis ceperat explicare, deinde Jeroso. 
lymam postliminio reversus, Pauliniani fratris hortatu, ex integro vertit atque edidit. 

Singularis porro est liber, juemadmodum et Hieronymus ipse quoties eum laudat, ut in Catalogo 
eap. 109, et libro 11 ín Rufinum, et mss. codices quotquot inspeximus testimonio sunt. Augustinus quoque 
lib. 11 Questionum in Exodum, cap. 25, Nicephorus]. 1x, cap. 17, et Ratramnus, qui Hieronymianam hanc 
ipsam versionem legit, contra Grecos lib. 11, cap. 5, unicum librum vocant ; nec nisi incommoda περιεργίᾳ 
factum est, αἱ contra auctoris atque interpretis mentem ad hane usque diem ab editoribus criticisque i: 
tres libros vulgo fuerit dispertitus. Ipsa eliam librorum distinctio fortuita est atque inutilis ; nam, exempl 
gratia, tertius liber e media prophetici loci expositione initium jussus est sumere, quod vitium est ab eri- 
diti scriptoris ingenio alienissimum. Sedin tres quidem partes aut capita commode possit distribui; nam primo 
Spiritum sanctum diverse ab angelis naturze esse multis argumentis ac testimoniis constituit ; deinde ejus 
quoque nominis invocationem in baptisimno necessariam probat, ut imperfecte baptizet, neque adeoa peccato 
liberet, qui reticuerit ; tertio indivisibilem esse illum, atque impassibilem, Patri ac Filio ὁμοούσιον, atque 
alii divinze substantie attributis praeditum docet. 

Grzcus Didymi textus intercidit, eumque fortasse doetorum manibus excussit ipsa Hieronymi interpre» 
tatio; de cujus tamen fidelitate non satis cousolte videntur nonnulli detrahere, dum multa, quze ab Alexan, 
.drino auctore haud processerint, assuta, multaque alia, et przeipue Origeniani dogmatis eui erat addictus 
menda purgata, ab interprete comminpiscuntur. Exiguam sane rationem esse velim ejus, quod tamen przci- 


--- . D ndul 


1021 DIDYMI ALEXANDRINI ισα 


puum est, argumenti ex ὁμοουσίου, et ἀνομοουσίου vocibus, a quibus A damantii sectatores multum contendunt 
abhorruisse, Nam neque ila singulis. Origenian:e sententiz capitibus Didymus fuerit obstrictus ut nihil 
Jicere sibi putaverit, neque si nihil praterea ausus est, quando ejus Graecum exemplar desideratur, pro- 
bsri ullo modo possit. Cetera quze in eam rem adducuntur longe sunt infirmiora. 

Tempus, cui Hieronymi versio isthzec sit aseribenda, jnon uno proprie anno concluditur, ut czeteris tracta- 
tibus ferme usuvenit. Incepta nempe est Roinz anno 384, ut ex ipsius Praefatione planissime constat, cum 
Damasus adhuc viveret, qui suhejusdem anni flnem diem obiit. Certe non aliud 3b isto Didymiopusculo, quod 
sibi transferendum proposuisset, videtur nobia innuere, cum ait S. Doctor, « garrire se aliquid » voluisse 
« de Spiritu sancto, et. coeptum opusculum ejusdem (Romana) urbis pontifici dedicare. » Sed non ante annum 
289 videtur absoluta, cum, :xmulorum invidiam declinans, Jerosolynie se recepisset, pariterque esset Beth- 
lemi cum Pauliniano fratre, Paula et Eustochio. Eumdem plus minus annum indicat in Cataíogo, ubi inter 
Hebraicorum Nominum librum, et Homilias ἐπ Lucam ex Origene, laborem hunc ΠΙΕΙΠΟΓΑΕ. 

Quod reliquum est, editionem hanc nostram ad trium mss. fidem emendavimus : nempe unius Vaticam 
4945 ; tum alterius elegantissimi, quem in bibliotheca Romani collegii Patrum Societatis Jesu invenimus; 
denique Tolosani, a quo excerptas variantes lectiones Martianzeus rejecerat in libri caleem, Ες editionibus, 
qu: ante Erasmianam collectionem prodiere, in consilium adhibuimus szpe priorem illaro an. 1496 absque 
loci nomine, tum Venetam, quam Barthius in Adversariis laudat; cujus item Darthii conjecturas aliquot in 
huuc librum expendimus, sicubi visum est operz pretium esse, Sunt autem ali: bujus operis edit;ones, 
quas singillatim recensere non vacat, et nullo negotio apud Bibliographos invenias (a). 





HIERONYMI PRJEFATIO AD PAULINIANUM (0). 


Cum in Babylone [scil. Romz] versarer : et pur- A Christo: tam tuo quam venerabilium mibi, anciila- 


purate merelricis essem colonus , et jure Quiri- 
tum viverem, volui garrire aliquid de Spiritu sancto, 
et cceptum opusculum, ejusdem urbis pontifici dedi- 
care. Et eece olla illa,qux in Jeremia post baculum 
cernitur a facie aquilonis, ccepit ardere : et (c) Pha- 
Ticorum conclamavit [αἱ conclamare 1 Sena- 
tus et nullus scriba vel fictus (d), sed omnis quasi, 
indicto sibi praelio doctrinarum , adversum me im- 
peritiz (e) factio conjuravit. Illico ego, velut post- 
liminio, Jerosolymam sui reversus : el post Romuli 
casam (f), et ludorum Lupercalia, diversorium Ματίς, 
et Salvatoris speluncam aspexi. ltaque, mi Pauli- 
niane [al. Pauline], frater, quia supradictus Pen- 
tifex Dainasus, qui me ad hoc opus primus impu- 
lerat, jam dormit [ αἱ. -obdormivit in Domino] in 


(a) Pleraque Didymi Opera in Graco ms. card. 
Passionei bibliotheca reperisse dicitur, eorumque 
editioni insudare οἱ. Mingarellius canouic. regular. 
Bononis, etc. 

(b) Fratrem suum scilicet, falso enim ad « Pau- 
linum » eumque « Nolauutn » vetustiores aliquot libri 
inscribunt ; adduntque abs Hieronymo, « propterim- 
peritiam cujusdam qui de Spiritu sancto scripserat, 
translatum opus in Latinum. » 

(c) Videlur a praceptore olim suo Gregorio Na- 
ziauzeno accepisse, qui Orat. $3 Romaui episcopi 
luxum perstringit, et clericorum ejus ccetum « Se- 
natum Phariseorum » vocat. 

(d) Decorrupta loci hujus lectione non levis διι- 
spicio est. Cod. Vat. 4945, « nullum scriba vel fi- 
cium ; » vetus editio an. 1496, « nullus scriba in eis 
fictus. » Barthius sic putat restituendum, « ut nullus 
scribze in eis sit ictus : » ul. sensus sit, neminem 
singulari admonitione in Hieronymum aliquid de 
Spiritu sancto garrire volentem fuisse invectum, 
sed omnes illico indicto prelio ad damnpandam ejus 

 impectiam consensisse. Qua nobis expositio vix αἱ 
ne via quidem emendatio placet. Sunt qui mallent, 
« nullus scriba relictus, » quod zeque parum arridet. 
Eapropter vide, num praestet pru duobus verbis « vel 


rum Christi, Paul: et Eustochii nunc adjutus orata 
[ αἱ. hortatu ] : canticum quod cantare non potui in 


.terra aliena, hic a. vobis in Judaea provocatus im- 


murmuro , augustiorem multo loeum existimans, qui 
Salvatorem mundi, quam qui fratris genuit par 
ricidam. Et ut auctorem titulo fatear : malui 
alieni operis interpres exsistere, quam (ut quidam 
faciunt) informis cornicula, alienis me coloribus ad- 
ornare, Legi dudum cujusdam (g? libellos de Spi- 
ritu sancto : et juxta Comici [scil. Terentii] senten 
tjam ex Grzecis bonis, Latina vidi non bona. Nibil ibi 
dialecticum, . nihil virile ataue districtum, quod le- 
ctorem vel ingratis in assensum troliat:. sed totum 
flaccidum, molle, nitidum, atque formosum, et ex- 


B quisitis hinc inde odoribus (h) pigmentatum. Didymus 


fictus, » legi uno « vel licatus, » quod est « faveus,» 
aut « studiose obseqcens, » tune enim elegautissime 
alteri membro opponetur alterum, sensusque erit, 
neminem se illi zequiorem pra:'buisse, sed couspi- 
rasse omnes contra. Cicero in epist. Ne velificatus 
alicui dicaris, etc. Vid. epist. 127, n. 9, De turbata 
Phariseorum schola. 

(e) Ms. quidam Tolosan. penes Martian. qui va- 
riantes ex eo leciiones ad libri caleem rejecit, habet 
hic loci « impetus. » Vetus edit. « imperiuüae convi 
ceudum factio, etc. » 

. (f) Mzee in. Vita fusius. disputantur. De Romuli 
autem casa consule Ovid. i Fastor. vers. 485. Prv- 
deutius l. x1: 

Ipsa casas [ragili texat gens Romula culmo, 
Sic tradunt habitasse Remum, ew. 

(gy) S. Ambrosium suppres-o nomine sugillari, 
eumque plagii accusari Rufinus contendit lib. !! 
Apolog. et criminationem hac de causa gravissima 
ju Hieronymuu (intentat, Sed non eam fuisse S. Do- 
ctoris mentein, argumentis haud sane infirmis pro 
bari potest. Vid. Przfationem PP. Benedictinor. iu 
Ambrosii libros De Spiritu sancto, p. 598. 

(h) Fortasse « coloribus » rescribendumest. Certe 
ita Rufinus olim legit lib. σι. * 


1055 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1054 


vero 606, oculum habens sponsz de Cantico can- A furta cognoscet ; et contemnel rivulog, cum ceperit 


ücorum, et illa Jumina qui in candentes (a) segetes 
sublimari Jesus precepit, procul altius intuetur : 
et antiquum nobis morem reddidit; ut Videns voce- 
(αγ propheta. Certe qui hunc legerit, Latinorum 


! Matth. xin, 16; Joan. 1v, 35. 


(a) Incongrue satis candelabra, que plurimis locis 
insertas candelas capere valerent, Barthius intel- 
lexit. Enimvero alludit Hier. Joannis iv, 9, quem 
locum in commentariis ἐν Mattheum cap. laudato 
exponens, « Beaii, inquit, oculi, quos levari Jesus 
in sublime praecepit, ut candentes segetes aspiclant. 
Vid, epist. 76, ad Abigaum, n. 2, in (ine. 


—— — IUE SsUDJI.1.,AA--!SS21L.I-.CeLIIULLÁLLLAüuAeS€S€ EA |. E ES Id cn 


baurire de fontibus. Imperitus sermone est, et [«l. 
sed] non scientia : apostolicum virum ex ipso ser- 
mone | al. stylo | exprimens, tam sensuum lu- 
mine (b) quam simplicitate verborum. 


(b) Sic ex Vat. ms. ac veteri editione Veneta legi- 
mus: antea euim erat « nomine ; » quemadmoduimn 
et in epist. 65, num. 19, haberi non diffitemur, ahi 
polchritudiuem dicit « positam magis ia sensuum 
nomine, quam in Gore verborum,» Reautem ipsa neu- 
trum satis arridet. Ms. collegii Rom, Societatis 
Jesu, « tam suo nomine, » 





LIBER DIDYMI ? ALEXANDRINI DE SPIRITU SANCTO, 


S. HIERONYMO INTERPRETE. 


1. Omnibus quidem quz divina sunt, cum reveren- B ignoratur qui extra sacram Scripturam philoso- 


tía et vebementi eura oportet intendere : maxime au- 
- temhisquze de Spiriws[a/. sancti Spiritus] divinitate 
dicuntur, presertim cum blasphemia in eum sine 
venia sit (2) : ita ut blasphemantis poena tendatur 
non solum in omne przsens szculum, sed etiam ia 
futurum, Ait quippe Salvator, blasphemanti in Spi- 
rium sanctum non esse remissionem, « neque in 
isto seculo, neque in futuro *. » Unde magis ac 
magis oportet intendere, αυ Scripturarum de eo 
relatio sit: ne in aliquem saltem (3) per ignoran- 
tiam blasphemiz error obrepat, Expedierat quidem 
fideli, et tiinido, moderanti vires suss, magnitudi- 
neni presentis quzstionis silentio przterire : et rem 
plenam perieulo non in suum discrimen attrahere. 
Verum qnoniam quidam [αἱ. quidam cum] temeri- 
te potius, quam recta via etiam in superna eri- 
guntur, et bzec de Spiritu sancto jacütant, quz ne- 
que in Scripturis lecta, neque a quoquam ecclesia- 
Micorum veterum usurpata sunt, compulsi sumus. 
ereberrimg exhortatiuni fratrum cedere : quzque 
sl nostra de eo opinio, etiam Scripturarum testi- 
Tehiis comprobare : ne imperitia tanti. dogmatis, 
bi qui eontraria opponunt, 'decipiant eos qui, sine 
discussione «ollicita, in adversariorum sententiam 
slim pertrabuntur, 
2. Appellatio Spiritus sancti, et ea qu:  monstra- 
lur ex ipsa appellatione substantia penitus ab his 


! Marc, in, 29. 


5 Psal. L, 15. * Dan. xm, 45. * Luc. 1, M. 


phantur. Solummodo enim in nostratibus Litteris ; 
et notio ejus et vocabulum refertur, tam in Novis 
quam in Veteribus, Veteris quippe Testamenti homo 
David, particeps ejus effectus, orabat ut in se per- 
maneret, dicens : « Spiritum tuum sanctum ne au- 
feras a me *. » Et Danieli adhuc puero suscitasse 
dicitur Deus Spiritum sanctum *, quasi jam habi- 
tantem in eo. Nec non etiam in Novo Testamento 
hi viri qui Deo placuisse referuntur, Spiritu sancto 
pleni sunt, Joannes quippe adhuc in matris utero 
sanctificatus exsultat*, et Jesus a mortuis resurgens, 
cum insufflasset in faciem discipulorum, ait: « Acci- 
pite Spiritum sanctum *. » Plena sunt volumina divf- 
narum Seripturarum his sermonibus quorum con- 


C geriem in przsenti opere digerere supersedi (4) : quia 


difficile non est ex his qua assumpsimus, unum- 
quemque leetorem sibi similia reperire. 

5. Nemo autem suspicetur alium Spiritum san- 
ctum fuisse in sanctis viris ante adventum Domiui, 
et alium in apostolis czeterisque discipulis, et quasi 
homonymum (5) in differentibus esse substantiis. 
Possumus quidem testimonia de divinis Litteris ex- 
hibere, quia idem Spiritus et in apostolis et in pro- 
phetis fuerit, Paulus in Epistola quam ad Hebr:eos 
scribit, de Psalmorum volumine testimonium pro- 
ferens, a Spiritusancto id dictum esse commemorat: 
« Et sicut dicit hic (6) Spiritus sanctus : Hodie si 


* joan. xx, 22. 


(1) In aliquot libris legitur « Sancti Didymi Greci D. (4) Cod. Tholosanus, « superfluum est, si facile 


Ponachi Alexandrini.» 
epist, 71, num. 5. 


| onsule S. Ambrosii De Spiritu sancto lib. vii, 
^» !, ubi de irreinissibilis blaspliemis sensu agi- 


ide llieron. ad Lucinium 


(5) Vatie, eum editis vetustioribus, « ne aliquis 
Vu, ) etc. 


PaTROL. Gn. XXXIX. 


est ex his, » etc. 
(5) Ex Vatie. et Romani Collegii mss. fecimus 
ε homonymum, » cum vitiose autea essel « nomina. » 
(8) Articulus « hic » alias deerat, et in Latinis 
quoque exemplaribus desideratur ; illum autem ur- 
get mazime Didymus. 


33 


1000 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1656 


vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda ve- A dabit bona petentibus se **? » Alter vero : « Quanto 


sira*, » etc. In fine quoque Actuum apostolorum, 
eum Judzis disputans, ait : « Sicut Spiritus sanctus 
Jocutus est per Isaiam prophetam ad patres nostros, 
dicens : Auditionem audietis, et non intelligetis*. » 
Neque enim Paulus alium habens Spiritum san- 
etum, hzc de eo scripsit, qui in prophetis anle 
adventum Domini alius fuit; sed de eo cujus et 
jpse particeps fuit; et omnes qui in flde consum- 
mate virtutis ferebantur. Unde et cum articulo ejus 
meminit, quasi solitarium et unum esse contestans, 
ubi dicit non simpliciter, Πνεῦμα &ytov, hoc est 
« Spiritus sanctus, » sed cum additamento articuli τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον (7) ; hocest « hic Spiritus sanctus. » 
Et Isaiam prophetasse commemorat cum articulata 
voce, διὰ «b Πνεῦμα τὸ ἅγιον (8), id est. e per hunc 
Spiritum sanctum, » et non simpliciter Πνεῦμα 
ἅγιον. Petrus quoque in eo sermone, quo preesenti- 
bus persuadebat : « Oportuerat [al. Oportet], inquit, 
impleri Scripturam, quam locutus est Spiritus 
sanctus (id est, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον) per os David 
de Juda * : » ostendens et ipse. eumdem Spiritum, et 
in prophetis, et in apostolis operatum. 

4. Plenius de hoc in consequentibus tractabimus, 
eum dicere ecperimus, non solum Dominum [αἱ. 
Deum] Verbum factum esse ad prophetas. sed et 
Spiritum sanctum ; quia et inseparabiliter posside- 
tur, cum unigenito Filio Dei. Ipsa vox [αἱ. lpsa 
igitur vox] Spiritus sancti , non est vacua appella- 
tio, sed subjacentis. essentize demonstratrix : Patri 
Filioque socia [al. soeiata], et a creaturis penitus 
aliena. Cum enim creaturze in visibilia, etin invi- 
sibilia, id est in corporalia et in incorporalia par- 
tiantur, nec de corporalibus substantiis est Spiritus 
sanctus, anim» et sensus habitator, sermonis et 
sapienti, et scientiz effector: nec de invisibilibus 
creaturis. Hxc quippe omnia sapienti: et catera- 
rum virt&tum, et sanctificationis eapacia sunt. Ista 
vero suhstautia, de qua nunc sermo est, sapientize 
et sclentiz, et sanctificationis effectrix est. Neque 
enim inveniri potest aliqua in Spiritu sancto forti- 
tudo, aut operatio sanctificationis virtutisque (9), 
quam ab exiraneo quodam suslineat : quia istius- 
modi natura mutabilis est, Porro Spiritus sanctus, 


magis Pater vester ccelestis dabit Spiritum — sunra 
sanctum petentibus se!' * » Ex quibus apparet, Spi- 
ritum sanctum plenitudinem esse donorum [al. bo- 
norum] Dei; et ea quz divinitus administrantur, 
non absque eo subsistere; quia omnes utilitates, 
que ex donorum Dei gratia suseipiuntur, ex isto 
fonte dimanant. Quod autem substantialiter bonum 
est, που potest extruneze. capax esse bonitatis, cum 
ipsum tribuat ceteris bonitatem. Igitur manifestum 
est, non a corporalibus tantum, sed et ab incorpo- 
ralibus creaturis extraneum esse Spiritum sanctam ; 
quia czters substanüe hane substantiam sancti- 
flcationis accipiunt; iste vero non tantum non est 
capax sanctificationis alienze, sed insuper attributor 


B est et creator. Denique qui communione ejus fruun- 


tur, participes dicuntur Spiritus sancti, sanctificati 
utique ab eo. Perspicue enim scriptum est (10), 
« Et Spiritui gratie contumeliam faciens '*, » haud 
dubium quin is qui post susceptionem ejus pec- 
caverit. Si autem sanctificatus est per communio- 
nem Spiritus saneti, ostenditur quod ipse particeps 
ejus fuerit, et largitor ejus sanctificationis Spiritus 
sanctus. Apostolus quoque ad Corinthios scribens, 
et enumerans eos qui regnum celorum sunt con- 
secuturi, addit dicens : « Et hze quidem fuistis; 
sed ablut] estis, sed sanctificati estia, sed justificati 
esüs, in nomine Jesu Christi et in Spiritu Dei 
nostri !* - » Spiritum Dei, non alium asserens esse 
quam Spiritum sanctum. Etenim in consequentibus 
idem approbat, dicens : « Nemo in Spiritu Dei lo- 
quens, dicit anathema Jesu: et nemo dicit Domi- 
num Jesum, nisi in Spiritu sancto!*,» Spiritum 
Dei, Spiritum sanctum esse confirmans. 

5. Si igitur sanctificator [al. exnctificatio] est, 
non mutabilis, sed immutabilis substantize ostert- 
ditur. Immutabilem autem substantiam Dei tantum, 
et unigeniti Filii ejus, manifestissime tradunt divina 
eloquia : convertibilem et mutabilem omnem crei- 
turarüum substantiam predicantia. Ergo quoniam 
substantia Spiritus sancti non convertibilis, sed 
inconvertibilis demonstrata est: non erit creatore 
ὁμούσιον [leg. ὁμούσιος]. Esset quippe et creatura 
immutabilis, si cuim Patre poneretur et Filio, eam- 


confessione omnium, immutabilis est, sanctificator Ὦ dem babens inconvertibilitatem. Omne enim 4506 


scienti: diving, et universorum attributor bono- 
fum, et, ut brevius dicam, ipse subsistens in his 
bonis qu: a Domino largiuntur. Nam eumdem 
Evangelii loeum Matthzus Lucasqne describens, 
aller ex his ait: « Quanto magis Pater coelestis 


Ἱ Hebr. mi. 7 ; Psat. xciv, 8. 5 Act. xxvint, 25 
* pucsxi, 45. 1* Hebr. x, 29... !* [ Cor. vi, 11. 


(7) Alterum τό ex. Grzeco. exemplari. addidimus, 
contextui et. auctoris menti maxime necessarium. 

(8) Idem mss. in gignendi casu διὰ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος. et mox διὰ τοῦ Πνευμάτος. Rectius. 

. (9) Tholosanus eum nostris mss. et fortasse ve- 
rius, « fortitudo, quam ab extranea quadam opera- 
tione sanctificationis, vittutisque suscipiat. » 

(10) Erat incongruo sensu et vilioso, « scriptum 
est, quod spiritui gratie, in quo sanctificatus est, 


alieni boni capax est, ab hac substantia separatur. 
Tales autem sunt cuncte,creature ; Deus vero cum 
bonus sit, fons et. principium bonorum esl : facit 
igitur eos bonos, quibus se impertit, bonus ipse 
non factus abalio, sedsubsistens: ideo capabilis (11), 


sqq. ; 15a. σι, 9, 10. * Act. 1, 46. ο Matth. vi, 14. 
εν [ Cor. xij, 5. 


eontumeliam faciens, gravi punietnr peccato, » que 
ex laudatis mss. castigavimus. Congruit lection! 
nostr: etiam Tholos, ms., tametsi in. superiori 3t- 

ue inferiori contextu erroribus scateat. . 

(11) Hinc probe intelligis, quo sensu « cspabi- 
lem, » et non « capacem, » Spiritum. sanctum ni- 
dymus dicat. Nempe si « capacem » Deum bow 
alicujus, aut virtutis, puta saplentke, aut veritatis 
diceret, poterat. eas videri aliunde assumpsisse, ne. 


1051 


LIBER DE SPIRITU SANCTO, 


4058 


ei non espax. Unigenitus quoque Filius, ejus sapien- A Jesus praedicatores doctrinz sus, replevit eos Spi- 


tía et sanctificatio, non fit sapiens, sed sapientes 
facit; et non sanelificatur, sed sanctiflcat. Unde et 
ipse capabilis est, et non capax. Cum igitur invi- 
sibilis creatura, quam rationabilem et incorporalem 
substantiam vocari consueludinis est, non sit capa- 
bilis, sed capax: si enim ceapabilis esset, nullius 
boni capax esset, per se simplex ipsa subsistens, et 
akerius boni receptatrix ; participatione babeat bo- 
num, et non de his qua habentur ab aliis, sed de 
his qux? habent alia intelligatur, Patre et Filio ha- 
bitis magis quam habentibus; 'creatura vero ha- 
bente, et non habita : de Spiritu quoque saneto re- 
traciemus. (12), et si quidem ipse quoque participa- 
lione alterius sanctimoniz sanctus est, connumere- 
ur celeris creaturis. Si vero sanctos facit capaces 
sui, cum Patre ponatur et Filio. Quod autem ab 
aliis capiatur Spiritus sanctus, et non alia capiat, 
ei nuuc, et in Sectarum volumine (prout potuimus) 
expressimus (13) : et ex omni Scriptura sermonem 
nostrum aflirmare perfacile est. Beatus quoque 
Apostolus ad Ephesios scribens ait: « In quoet 
credentes signati estia Spiritu promissionis saneto, 
qui est pignus hereditatis nostra !*. » Si enim sí- 
gnantur quidam Spiritu saneto, formam et speciem 
ejus assumentes : ex his est Spiritus sanctus, qus 
habentur, et non habent: habentibus illum signa- 
culo ejus impressis. Ad Corinthios [Ephesios] quo- 
que idem scribens, « Nolite, » inquit, « contristare 
Spiritum sanctum, in quo signati estis !5, » signatos 
esse contestans eos qui susceperant. communionem 
Spiritus sancti. Quo modo enim disciplinze et virtu. 
Us assumptor signaculum et figuram (ut ita dicam) 
in suum sensum recipit ejus scientie, quam as- 
&umpsit : sic et is qui Spiritus sancti particeps effi- 
citur, per communionem ejus fit spiritualis pariter 
& sanctus (14). 

6. Ipse vero Spiritus sanctus, si unus de crea- 
Wris esset, saltem circumsceriptam haberet sub- 
sianiam, sicut universa quz facta sunt. Nam etsi 
non circumscribantur loco et fílnibus invisibiles 
erealurz, tamen proprietate substantie finiuntur. 
Spiritus autem sanctus, cum in pluribus sit, non 
babet substantiam circumseriptam. Mittens quippe 


" Ephes, :, 15. !* Ephes. τν, 90. 


ritu ; et insufflans in faciem eorum :«Accipite, inquit» 
Spiritum sanctum !", » et, « Euntes, docete omnes 
gentes!5*, » quasi omnes cunctis gentibus mitteret, 
Neque enim omnes apostoli ad omnes gentes pariter 
sunt profecli, sed quidam in Asiam, quidam in 
Scythiam, et alii in alias dispersi nationes; secun- 
dum dispensationem illius quem secum habebant 
Spiritus sancti, quo modo οἱ Dominum dicentem, 
« Vobiscum sum omnibus diebus usque ad con- 
summationem  szculi!*. » His et illud congruit : 
« Áccipietis virtutein. supervenientis [al. superve- 
nientem | Spiritus sancti in vos ; et eritis testes mibi 
in Jerusalem, et in omni Judza et Samaria, οἱ us- 
que ad extremum terra 19. » Si ergo hi in extremis 


B fnibus terrz ob [al. secundum] testimonium Domini 


constiteti, distabant inter se longissimis spatiis, 
aderat autem eis inhabitator Spiritus sanctus, in- 
circumscriptam habens substantiam , demonstra - 
tur (15) angelica virtus ab hoc prersus aliena. An- 
gelus quippe qui aderat, verbi gratia , apostolo in 
Asia oranti, non poterat simul eodem tempore 
adesse aliis in czteris partibus mundi constitutis. 
Spiritus autem sauctus non solum sejunctis a se 
hominibus przsto est, sed et siugulls quibusque an- 
gelis, principatibus, thronis, dominationibus inha- 
bitator assistit ; et ut homines sanctificans, alterius 
quam sunt homines, est naturz; sic et alias crea- 
turas sanctificans, alius ab earum est substan?:3, 
quoniam omnis creatura non ex sua substantia, sed 
ex cominunione alterius sanctitatis Sancta perlici- 
tur. 

1. Dieti sunt. quidem sancti angeli in Evangelio, 
Salvatore dicente, venturum esse Filium hominis 
in majestate sua et Patris, et sanctorum angelo- 
rum **, Et Cornelius in Actibus apostolorum a san- 
cto angelo scribitur [αἱ. subjicitur] accepisse re- 
sponsum **, ut Petrum ad se Christi discipulum 
voearel, Verum sancti sunt. angeli participatione 
Spiritus sancti, et inhabitatione [αἱ. communica- 
tione] unigeniti Filii Dei, qui sanctitas est, et com- 
municatio Patris (16). De quo Salvator ait : « Pater 
sancte 15. » Si igitur angeli non ex propria substan- 
tia sancti sunt, sed ex participatione sanct Trini- 


5 Joan. xz, 99. '* MaUh. xxvi, 19. :* ibid. 90. *^ Act. 


1,8. * Luc. 1x, 96. ** Áct.x, 39. 35 Joan. xvii, 41. 


que ex se liabere, atque adeo posse quandoque D des in Paradiso, cap. 1: maxime vero Hierou. in 


amittere, quod aliquando cepisset. « Capabilem » 
vero ideo credendum, quoniam implere illum corda, 
alque animas fidelium multis locis Scriptur:e te- 
slantur. Consonant alij Patres. Auctor Aliercationis 
Cum Pascentio Ariano olim inter August. epist, 177 : 
«Εδι incapabilis Pater, quem capit Filius to- 
um?*.. » tum, quibusdam interjectis, « qui capit 
9nni2, quem capit neino; sed hominum, nam totus 
cpilur a Filio. » In Arnobii et. Serapionis Conflictu 
Pag. 545 : « Deus capax, non capabilis. » 

(12) Olin, « Desaucto Spiritu tractemus, » 

(15) Ejus libri etiam paulo infra meminit, ubi 
* de quibus, » inquit, « jam abundanter in Sectarum 
Yolumiue disputavimus. » Meminit quoque. Heracli- 


Catalogo, eap. 109, a quo liber De dogmatibus 
appellatur, facile enim. Περὶ δογμάτων inscribeba- 
tur, ut ex ipso Didymo paulo inferius licet colli- 
gere, ubi « Spiritum sancium Creatorem » esse, 
« jam in Dogmatum volumine » se dicit « breviter 
ostendisse ; » certe non Περὶ αἱρέσεως. ut quidam 
opinati sunt. Vid. Theodoretum in Πε. lib. 1v, 


cap. 29. 
(14) Tholos. ms., «spiritualis particeps et sau- 
cius. » 
(45) Perperam, ut pleraque alia, Tholosanus mms., 
«|incircumscripta inhabitant substautia. demon- 


' s ratur. » 


(16; Vetus editio, «et commuuicatione Patris. » 


1030 


ΡΙΡΤΗΙ ALEXANDRINI 


1040 


tatis, aua angelorum ostenditur a Trinitate esse A sciplinz, non in cassis nominibus seientise substan- 


substantia, Ut enim Pater sanetificans, alius est ab 
his qui sanctificantur οἱ Filius est alius ab his 
quos efficit sanctos : ita et Spiritus sanctus alterius 
est substantize ab his quos sui largitione sanctifi- 
cat. Si vero heretici proposuerint, ex natura con- 
ditionis suze angelos sanctos esse: consequenter 
coguntur dicere ὁμουσίους esse Trinitati, et incon- 
verüibiliter eos juxta substantiam sanctos esse. Si 
autem hoc refugientes, dixerint, unius quidem na- 
(υγ esse cum czteris creaturis, non tamen eam« 
dem habere sanctitatem, quam homines habent : 
necessario deducetur (17), ut dicant multo melioris 
bomines esse substantie; cum hi per communionem 
Trinitatis habeant sanctitatem, et angeli, propria na- 


Liam possidet; sed per naturam sanctificantem, 
et implentem bonis universa, bonus ipse subsistit, 
juxta quam et repleti quidam Spiritu saneto esse 
dicuntur, ut in Actibus apostolorum scriptum est, 
« Et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et loquebsn- 
tur verbum Dei cum fiducia **. » Quo medo enim qui 
aliqua disciplina plenus est, qui perfecte eam habet, 
erudite et subtiliter potest dc ea proferre sermonem : 
sic qui Spiritum sanctum consummate acceperint, 
ita ut impleantur eo, cum fiducia verbum Dei loqoua- 
tur, quia praesens Spiritus sanctus dignam Deo vocem 
ministrat. Hinc quidam [αἱ. Unde οι quidam] eum 
supercilio ait: «liec dicit Spiritus sanctus *";: 
et Apostolus : « Sed implemini, inquit, Spiritu 


tura sancti, ab ea sint alieni. Sed vota sunt hominum p saneto ?*; » et in multis locis Actuum apostolorum, 


perfectorum , et ad consummationem sanctitatis 
venientium, quales angelis fieri (18). Angeli 
quippe hominibus, et non homines angelis auxi- 
lium tribuunt , ministrantes eis salutem, et annun- 
tiantes eis Jargiora Dei beneflcia (19). Ex quo li- 
quido ostenditur honorabiliores et multo meliores 
esse angelos hominibus, per germaniorem, ut ita 
dicam, et pleniorem Trinitatis assumptionem. 

8. Quapropter cum alius sit Spiritus sanctus ab 
lis qui ipse sanctificat, non est unius nature, cum 
cxteris creaturis que eum recipiunt. Si autem al- 
terius est nature a creaturis, et in propria subsistit 
esseutia, increalus et ineffectus ostenditur. Multao 
Scripture sunt, que sine ambiguitate convincant 


pleni fuisse Spiritu sancto discipuli Domini seri- 
buntur : « Considerate ergo, fratres, viros ex vobis 
testimonium habentes septem, plenos Spiritu san- 
cto et sapientia *^;» el de Stephano : « Cum 4ς- 
tem plenus essel Spiritu. sancto, intuens in cc- 
lum, vidit gloriam Dei, et Jesum stantem a dextris 
Dei **;» et de electionis vase dicitur : «Saulus autem, 
qui et Paulus, plenus Spiritu sancto, intuens in 
eum ait **; » et in comisune de universis credenti- 
bus annotatur : « Discipuli quoque replebantur gau- 
dio et Spiritu sancto **, » Angeli autem praesentia, 
sive alicujus alterius excellentis naturae, quz facia 
est, non implet mentem atque sensum; quia et ipsa 
aliunde completur. Quo modo enim ex plenitudine 


alterius eum*a cunctis condiüonibus esse naturz. C quis accipiens Salvatoris, plenus efficitur sapien- 


Quidam etiam Spiritu sancto pleni esse dicuntur; 
nemo autem sive in Scripturis, sive in consuetu- 
dine, plenus creatura dicitur. Neque enim aut 
Scriptura sibi hoc vindicat, aut sermo communis, 
ut dicas plenum esse quempiam angelo, throno, do- 
minatione ; soli quippe diving natur: hic convenit 
sermo. Dicimus autem virtutis et disciplina quos- 
dam esse plenos: ut illud « Repletus est Spiritu 
sancto **; » non aliud significantes quam pleuos esse 
consummati: atque perfecue virtutis. Scriptum est 
de Joanne : « Et. Spiritu sancto implebitur adbuc 
ex utero matris sux **, » οἱ iterum : « Repleta est 
Spiritu sancto Elisabeth 1351 et post alia : «Et Spi- 


ritu sancto repletus est Zacharias pater ejus??. » — 


llaud dubium, quin et Joannes prophetavit. Nec- 
non in Actibus apostolorum de multis credentibus 
qui in unum convenerant, refertur : « Repleti sunt 
Spiritu sancto **. » Cum autem participabilis sit 
Spiritus sanctus, ad similitudinem sapientiz ac di- 


** Exod. xxxi, 9. ** Luc. 1, 19. 36 ibid 21. 3 
* Ephes. v, 18. ** Act. vi, 9. Act. vii, 99. 


(17) Scribe, inquit Barthius, «necessario eo de- 
ducentur, » eic. 

(18) Contra Origenes angelis et hominibus unam 
eamdemque naturam tribuit, iis saltem qui saucti- 
tatis apicem essent. assecuti, Didyuus, qui Orige- 
niana dogniata passim dicitur recepisse, vide ab ea 
doctrina quantum abliorreat. Confer. etiàin. quie 
tom. 1 [Opp. Ifieron.| ad Synodicam Theophili, et ia 


ibid. 67. 
** Act. χει, 9. 


tia, et virtute (20), et justitia, eL sermone Dei : sie 
qui Spiritu sancto plenus est, statim universis do- 
nationibus Dei repletur, sapientia, scientia, fide, cz- 
terisque virtutibus. Qui igitur implet universas crea- 
turas, quie tamen possunt (21) virtutem, et sapien- 
tiam capere , non est ex his quz ipse complet. Ex 
quo colligitur allerius eum esse substantiee, quam 
sunt omnes creaturas. Diximus et alibi, quia super- 
intelligatur in sancti Spiritus substantia etiam ple- 
nitudo munerum divinorum. 

9. Denique impossibile est gratiam Dei sortiri 
quempiam, si non habeat Spiritum sanctum : in 
quo approbamus (22) cupcta Dei dona consistere. 
Quod vero is qui habeat eum, sermonem quoque 


D sapientie, et reliqua hona perfecte consecutus sil : et 


nung manifeste sermo demonstrat, et paulo ante 
diximus, substantiam bonorum Dei Spiritum sanctum 
esse; cum posuimus exemplum, « Dabit Pater Spi- 
ritum sanctuin petentibus se **- » et: « Dabit Pater 


39 Act. n, 4. 
3*5 ibid. 52. 


Epist ad Avitum annotavimus. . 
(19) Vatic. ms. cum antiqua edit., « annuntiantes 
eis largitorem ejus. Ex quo, » etc. 
(20) Duo inss. eum veteri editione, « et veritate.» 
(24) Vetus eadem editio, « creaturas, quantum 
possunt, » eic. 
(22) ΑΙ. «approbantur,» et mox Tholos. cod., 
«consurgere,» pro « consistere.» 


«bid. ** Act. xx 11. 
* Luc. χι, 15. 


1041 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1042 


buna petentipus se 1, ν Nee existimare debemus, A spondere ** . » Spiritu vero sancto tribuente apostolis 


Spirilum sanctum secundum substantias [al, sub- 
stantiam] esse divisum, quia multitudo bonoru:n 
dicatur : impassibilis enim, et indivisibilis at- 
que immutabilis est ; sed juxia differentes effi- 
cientias , et intellectus , multis bonorum voca- 
bulis nencupatur ; quia participes suos non 
juxia unam eamdemque virtutem communione sui 
donet, quippe cum ad utilitatem uniuscujusque 
aptus sit, εἰ repleat bonis eos, quibus judicat se 
adesse debere. Denique Stephanus primus ille 
lestig veritatis, et dignus suo nomine (33), plenus 
sapientia, et Spiritu sancto dictus est : sapientia 
consequenier super intellecta, commorante in eo 
Spiritu sancto, sicut loquitur Scriptura : « Et ele- 


verba adversus eos qui Evangelio coutraibant, dilu- 
cide ostenditur in substantia ejus superintelligi sa- 
pienti: et scientie sermonem. Quomodo autem 
Salvator in illa hora os et sapientiam discipulis 
largiatur, quibus contradicere mon queant, ne bi 
quidem qui apud homines eloquentissimi putantur, 
non est hujus temporis disserere, quia nunc propo- 
suimus ostendere superintelligi semper in Spiritu 
sancto dona virtutum ; ita ut is qui eum habet, do- 
nationibus Dei plenus habeatur. Unde et in [saia, 
ipse Deus cuidam dicit : «Ponam Spiritum meum 
super semen tuum, et benedictiones meas super 
filios tuos **, » Nunquam enim accipit quisquam spi- 
rituales benedictiones Dei, nisi processerit Spiri- 


gerunt Stephanum plenum (ide οἱ Spiritu sancto Β tus sanctus, Qui enim acceperit Spiritum sanctum, 


apostoli ** ; » et: eStephanus autem, plenus gratia et 
virtute, faciebat prodigia (24) et signa magna in 
populo **. » Et adhuc de eodem : « Et non valebant 
resistere sapientiz, et Spiritui, qui loquebatur in 
illo *, » Plenus enim Spiritu sancto vir beatus, et 
fidei effectus est particeps, qu: ex Spiritu sancto 
venit, juxia illud, « Alii autem fides, in eodem Spi- 
riui **, » Et gratiam atque virtutem juxta eumdem 
Spiritum babens, signa et prodigia magua faciebat 
jn populo. Necnon et illis donationibus seeundum 
eumdem Spiritum affluebat, quz vocantur curatio- 
, num grati» atque virtutes. Et hxc enim in enume- 
raiione donorum Dei, qui Spiritu, et secundum 
Spiritum, in prima apostoli Pauli Epistola ad Co- 
rinthios collocantur **, [ntantum. autem Stephanus 
divina gratia abundabat, ut nemo contradicentium, 
εἰ eorum qui adversus eum disputabant, valerent 
resistere sapientie, et Spiritui qui loquebatur in 
illo. Erat quippe e Spiritu sancto sapiens (25). 
Unde et ad discipulos suos Jesus perspicue pro- 
εωμιαί : Cum introducti fueritis ad principatus, et 
Polestates, et concilia, el synagogas, nolite esse 
solicii quid vos oporteat dicere, aut quid loqua- 
iai in illo tempore. Dabuntur enim vobis a Spi- 
ilU sancto sermones sapientiz, quibus non queant 
contradicere, ne hi quidem qui vehementer in dispu- 
tationibus callent. 

10. Sed ponamus ipsum testimonium, quod ita 
CUlexitur : « Cum autem introduxerint vog in 
$yuagogas ad principatus et potestates, nolite solli- 
cii ese quomodo aut quid respoudeatis, Spiritus 
euimsanctus docebit vos in eadem hora quse oporteat 
dicere 4. » Et in alio Evangelio : « Ponite ergo 
In cordibus vestris non pranneditari, quemadmo- 
dum regpondeatis : Ego quippe dabo vobis os, οἱ 
sapientiam cui non valeant contradicere, aut re- 


ar Math. vii, 11. 3 Act. vi, δ. 3 ibid. 8. 
Luc. xxi, 44, 15. 5 Isa. xxiv, 5. 


(25) Notum «Stephanum, » Grece Στέφανον, Latine 
ἔντοπαπε interpretari. 

(24) Constanter habent Π165., «portenta.» 
. (25) Vatic., Tholos. et vetus edit, « erat quippe 
i"1tà Deum et Spir'tum sanctum sapiens, » etc. 


*?ibid. 10. 
** Coloss. 1, 9. " Eccli. 1, 4. ** II Cor. 1, 12. 


censequenter habebit benedictiones, id est, sapien- 
tiam, et intellectum, et czetera, de quibus ita scribit 
Apostolus : « Propter hoc et nos, ex quo die audi- 
vimus, non cessamus orantes pro vobis, et depre- 
cantes, ut impleamini cognitione voluntatis ejus 
jn omni sapientia, et intelligentia spirituali : ame- 
bulantes digne Deo **.» Eos enim qui digne 
Sibi [al. bonis] per opera, et sermones, et pruden- 
tiam incedunt, limpleri ait voluntate Dei, ponentis 
super eos Spiritum sanctum, ut impleantur sapien- 
Wa οἱ intellectu, et reliquis spiritualibus bonis; 
sapienlia autem, οἱ intellectus, qux in Spiritu 
sancto sunt, a Deo dantur (26). « Dominus, » inquit, 
«dabit sapientiam ; et 2 facie ejus sapientia, et intel- 
lectus procedit  ; » cum ea sapientia qux ab Ἡθ- 
minibus venit, non sit spiritualis, sed carnea et 
humana. De hac itaque Apostolus scribit : « Non 
ju sapientia carnali, sed im gratia Dei conversati 
sumus in [al. in hoc] mundo **; » carnalem sapien- 
liam dicens, qua in rebus corporeis ex humano 
subsistit cogitatu (27). Porro spiritualis sapientia et 
intellectualis, circa invisibilia et intellectualia se 
lenens, per operationem Spiritus sancti capientibus. 
se sui presentiam tribuit. In multis quoque aliis. 
locis Apostolus memorat in Spiritus sancti substan- 
tia Dei munera commorari [a/. commemorari]; sicut 
in illo : «Deus autem spei repleat vos omni gaudio, 
et pace in credendo, υἱ abundetis in spe, et virtute 
Spiritus sancti **. » 

11. Deus autem largitor bonorum , spem quam 
promisit, reddet [ αἱ. reddit ] in virtute Spiritus 
sancti, his qui habent illum ; gaudio et pace com- 
plet eos qui imperturbatam et sedatam cogilatio- 
nem possidentes, latas habent mentes, et ab omni 
perturbationum tempestate tranquillas. Qui autem 


in virtute Spiritus sancli predicta bona fuerint cou- 
^I Cor. xn,9. "*ibid.10. "Luc. xin 11, 12. 
* Hom. αν, 15. 
(26) Tholos., «ut impleant sapientia et intel- 
lectu, quai in Spiritu sancto a Deo donantur. » 
(27) ldem , « quae horum corporibus, ei huuano 
subsistunt cogitalu , » etc. 


1015 


DIDYMI ALEXANDRINI 


104 


secuti, eliam rectam fldem in Trinitatis mysterio À probat, Neque enim Deus com angelum mitt, au! 


consequentur. In alío quoque loco ejusdem Episto- 
le, « Non est, »inquit,« regnum Dei cibus οἱ potus ; 
sed justitia et pax, et gaudium in Spiritu san- 
cto 55.2 In Spiritu enim sancto justitiam , id est, 
universam virtutem, et quam supra diximus pa- 
cem , Dei gaadio copulatam esse asserens, his qui 
se audire poterant, manifestissime probat, non 
alia baec bona quam Spiritus sancti esse substan- 
tiam. Cum ergo hxc bona ex largitione Spiritus 
sancti ad homines veniant, vocatio gentium quam 
introduxit per doctrinam evangelicam , acceptabilis 
et sanctificata redditur iu Spiritu sancto ; quia et 
in hac sanctiflcatos , et acceptos faciens Spiritus 
sanctus, substantia est bonorum Dei. Et qui illo 
plenus est , universa juxta rationem agit, docens 
recte , vivens irreprehensibiliter, signa atque por- 
tenta vere perfecieque. demonstrans. Habet enim 
fortitudinem (28) Spiritus sancti przstantem sibi 
thesaurum , et causam plenitudinis omnium bono- 
rum. Novit Petrus discipulus Domini Jesu, largitio- 
nem Spiritus sancti donorum Dei esse naturam. Ait 
quippe ad eos qui ohjurgabant introitum suum ad 
Cornelium : « Si itaque &qualem gratiam dedit illis 
Deus prabens Spiritum sanctum, quomodo et no- 
bis in principio , ego quis eram qui possem pro- 
hibere Dominum *! ? » Et insuper ad suos, « Agni- 
tor,» inquit, «cordium Deus 4estimonium tribuit eis 
dans Spiritum sanctum sicutet nobis : et nihil dis- 


aliam creaturam : Effundam , dicit, de angelo meo 
(50) , aut principatu, aut throno , aut dominatione. 
In solis quippe his quz ab aliis parlicipantur, bie 
sermo consentit : sicut nunc, et paulo ante de cha- 
ritate Dei diximus, qux effusa est in cordibus eorum 
qui Spiritum sanctum receperunt. « Charitas, » in- 
quit, « Dei diffusa est in cordibus vestris , per Spiri- 
tum sanctum , qui datus est vobis, » Salvator qno- 
que, quia et ipse capabilis est, in similitudinem 
quoque unguenti effusus dieitur: « Ünguentum effu- 
sum nomen tuum **. » Nam ut unguentum quod in 
vase continetur, habet quidem odoris substantiam, 
sed probibelur longius spargi , quia vase intrinsecus 
clauditur : cum auíem vas foris fuerit effusum, emit- 
ει procul beneolentiam suam : ita Christi nomen 
beneolens, ante adventum ejus in solo Israelis po- 
pulo versabatur, quasi Jud:ez vase inclusum : « No- 
tus eniin, » ait, « in Judza Deus, inlsrael magnum 
nomen ejus 5. » Quando autem coruscans in carne 
sua Salvator, in universam terram , quin potius in 
omnem creaturam extendit vocabulum suum , im- 
pleto eo quod scriptum est: « Quam  adwirabile 
est nomen tuum in universa terra ** ! » quibus con- 
sequenter Apostolus loquitur : « Non euim aliud no- 
men datum est sub coelo, in quo oporteat salvari 
nos [ al. oportet salvog fleri] *' ; » et Psalmista ad 
Dominum loquitur, « Magniflcasti super omnia no- 
men sanctum tuum *! :» tunc completum est , « Un- 


crevit inter nos et eos, fide mundans corda eo- 6 guentum effusum nomen tuum. » Signiticat aulem 


rum 5, »In hunc sensum congruit etiam illud quod 
in multis locis dicitur Spiritum sanctum dari a Do- 
mino: « Jacob puer meus, suscipiam eum ; Israel 
electus meus, suscipiet eum anima mea ; dedi spi- 
ritum meum in eo 55: » et adhuc : « Qui dat affla- 
tum populo constituto super eam, » haud dubium quin 
terram , « et spiritum calcantibus eam δὲ. » Osten- 
dimus autem supra non alium esse Spiritum Dei , et 
alium Spiritum sanctum. Paulus quoque, «Charitas,» 
iuquit, « Dei diffusa est in cordibus vestris [ al. no- 
strie] per Spiritum sanctum qui datus est vobis** ;» 
et illud : « Quanto magis Paler vester ccelestis dabit 
Spiritum s$anctum petentibus se **? » Iste autem 
Spiritus effusus quoque esse a Deo super ounem 
carnem dicitur, ut prophetent, et visiones videant, 
qui eum acceperint, secundum Joeleim , qui ex per- 
sona Dei loquitur : « Effundam de spiritu meo super 
omnem carnem ; et prophetabunt filii vestri , et (i- 
lie vestrae 21 (29).» Effusio quippe Spiritus causa ex- 
sistit [ al. exstes] prophetandi, el videndi sensum 
pulcbritudinemque veritatis. Ipsum quoque effusio- 
nis noinen , increatam Spiritus sancti substantiam 


: $8 Ποπ). xiv, 17. ! Act. xi 17. 
xi, 19. ' Joel vn, 28. "* Οἱ. 1, 2. 
cxxxvi, 9... Tit in, 5 


(28) Abest a Tholosano ms. « fortitadinem. » 

(29) Addunt Vatic. et vetus edit. , « visiones vi- 
debunt. » 

(30) Tholos., « Effundam ; dicit, angelum, vel de 
angelo meo : » in cujus periodi {με glossema istud 


"* Act. xv, 8, 9. 
9 Psal. Lxxv. 2. 


effusionis verbum largam et divitem — muneris 
apundantiam. 

12. Jiaque cum unos quis alicubi , aut duo Sp.- 
ritum sanctum accipiunt, non dicitur, Effandam de 
spiritu : sed tunc quando in universas gentes munus 
Spiritus sancti redundaverit. Et ad Titum Apostolus 
salutem faciam gentibus commemorat : « Non et 
operibus justitix quie fecimus nos (31) : sed per 5: 
vacrum secunda regenerationis , et innovalionis 
Spiritus sancti, quem effudit super nos abundab- 
ter **, » Et hic enim largam attributionem Spiritus, 
verbum effusionis ostendit, Ex quibus universis do- 
cemur, capabilem Spiritus sapcti esse substantiam, 
et ex hoc increatam. Capsbilem substantiam YO- 


D cat , qua capitur a pluribus , et eis sui cogsorlium 


tribuit: capacem vero eam qu communicalioné 
substantiz alterius impletur ( T&ol. impleatur] : οἱ 
capiens aliud , ipsa non capitur [ Vat. capiatur ] ab 
olio. Capabili quippe statim inconvertibile , 6ἱ in" 
convertibili ieternum est consequens : quomodo e cop- 
trario capienti convertibile,con vertibili creabile subte- 
quens est. Nihil ergo de creaturis inconvertihile, 


$3]ga.x,u, 4, "* ibid. 5. 55 Rom. v, 5. 'lec 
eo Psal. vi, 2, 10. ** Act. iv, 12. u psal. 


apponunt ipse et Vaticanus. « Incredibili, imo fallaci 
isuusmodi dicto. mE 

($1) Vauc., « omnes, » pro « nos, t dissentienlé 
ipso Graco teztu. 


1045 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1046 


propter quod neque sempiternum est, Non solum igitur A nomen significans omnium substantiam invisilibium 


quod in bominibus est rationale, cenverüitur, et 
crealur, verum etiam in omnibus creaturis hac 
eadem conversio reperitur. Nam ei angelorum eon- 
versiones et ruinas divina eloquia demonstrant. 
Licet enim multitudo angelorum , et aliarum excel- 
lentium virtutum , in beatitudine et sanctimonia per- 
severent, tamen cum in ea quz similem habent 
naturam conversa sint, dilucide ostenditur in primo 
eos statu non per immutalilitatem sux substantie, 
sed per sollicitius in Domino servitium permanere. 
Neque enim potest cozequalium diversa esse natura. 
Nam quia omne genus hominum mortale est, et 
singuli homines mortales sunt, ut e diverso quoque 
si qua de superioribus immortalia sunt, haud de- 


biu:n , quin omnia in eodem genere et specie con- B 


stituta , sint immortalia. 

13. Cum autem hzc se ita babeant , etiam si unus 
angelus convertibilis apparuerit, omnes convertibiles 
erunt, licet non sint conversi in beatitudine perseve- 
rantes ; quomodo et cuncta hominum corpora divi- 
sibilia sunt, quanquam non omnia dividantur. Qus- 
dam enim eorum passa divisionem , et reliquorum 


similium sui , naturam interpretantur. His ita edis-. 


sertis, alterius subslantize a visibilibus in invisibili- 
bus creaturis Spiritus sanctus ostenditur. Si autem 
boc verum est , impiissime quidam inter omnia con- 
numerant Spiritum sanctum , dicentes io. eo quod 
omnia per Verbum a Deo facta sunt , etiam signifi- 
cari Spiritus sancti facturam. Neque euim unum ex 
omnibus , sed aliud extra omnia per substantiam ex 
utroque demonstratus eat Spiritus sanctus. Nam si 
creatura , ut superius ostendimus, dividitur in cor- 
poralia, et incorporalia: et conditus est Spir:.tus 
sanctus ulique aut visibilis, aut invisibilis creatura 
erit, id est, corporalis, aut incorporalis, Verum 
corpus nequaquam erit, sicut prius diximus , cuim 


doceat, et scientiam prastet, et a sensu et anima. 


capiatur. Sed neque invisibilis creatura erit, ut 
paulo ante de eo disputavimus, Unde et Apostolus 
in Epistola quam ad Hebrzos scripsit, alium eum 
esse ab omnibus angelis demonstrat , dicens : « Cui 
enim angelorum dixit aliquando: Sede a dextris 
meis , donec ponam inimicos tuos scabellum pedum 
tuorum ? Nonne omnes sunt administratores spiri- 
tus, in ministerium missi, propter eos qui acce- 
pturi erant salutem **? » Et post alia : « Quomodo 
nos effugiemus tantam uegligentes salutem ? Quz 
principium accipiens ad loquendum per Dominum , 
ab his qui audierunt in nos confirmata est, testimo- 
nium dante Deo signis , et prodigiis et variis virtu- 
tibus , et Spiritus sancii divisionibus juxta suam vo- 
luntatera **. » Hoc enim quod ait , « cui angelorum,» 
aque accipitur, ac si diceret, nulli : per augelicum 


ον Hebr. 15. 14: Psgal. cix, 1. 


(92) Vitiose, et contra scriptoris mentem , erat 
antea « concedere, » quod ex Vatic. ms. emenda- 
mus, qui item pro verbis « et facere » habet fere 


*5 Hebr. 1, 5, 4. 


creaturarum. Neque enim ulli quidem angelorum, et 
alie cuidam rationabili creaturz dixit Deus : « Sede 
a dextris meis. » In commune itaque sermo pronun- 
liat, non esse dictum cuiquam. creature, « Sede 4 
deziris meis. » Et hoc in commune de ereatura. Et 
pronuutians de omnibus invisibilibus ereaturis , ait 
eas esse administratores spiritus. Propter quod sub- 
jecit : « Nonne omnes sunt administratores spirie 
tus, in ministerium missi ? » Licet enim non omnes 
singillatim invisibiles creaturze missz sunt fal. sint ], 
lamen quia ejusdem generis et honoris alis misse 
sunt, quodammodo et ipsze possibilitate sunt missa : 
missarum consortes zqualisque — substantize. Quo 
modo igitur alius est ab universis creaturis Dominus, 
per quem principium ad loquendum acceperat illa 
magna salus, cojus negligentes Apostolus nolens 
DOS esse, ait: « Quomodo nos. effugiemus tantam 
negligentes salutem , qu:e principium accipiens ad 
loquendum per Dominum , ab his qui audierunt in 
nos confirmata est ? » sed et Deus qui testimonium 
perhibet signis et portentis ísti saluti , alius est ab 
omnibus administratoriis spiriGbus : sic οἱ Spiritus 
sanctus, cujus divisionibus juxta voluntatem ejus 
testimonium perhibet Deus , distribuens eum , non 
per concisionis partes, sed per communionem qui- 
bus eum prestare decreverit : alterius est et ipse 
substanti:e ab his in qux dispartitur effusus. 

14. Igitur quoniam approbavimus juxta Seriptu- 
rarum sensum , alium extra omnem creaturam esse 
Spiritum sanctum , incassum , imo impie quidam 
creaium eum esse ostendere volentes, testimonio 
utuntur, quo omnia per Verbum. facta referuntur; 


: ul scilicet in omnibus etiam zeterna substantia con» 


tineatur. Et quia ad conditionem ejus approbandam 
eliam propheticum sermonem usurpant, dicente 


Deo, « Creo Spiritum : » etiam in hoc eos monstrare - 


debemus prorsus ab intellectu veritatis alienos. Ne- 
que enim de Spiritu sancto propositus sermo pro- 
phetze fuit, ut ex ipsa serie et contextu eloquii in- 
telligitur. Siquidem Amos propheta ex persona Dei, 
« Praeparare,» inquit, «ad invocandum Deum tuum, 
o Israel : quoniam ego sum firmans tonitruum, et 
creans spiritum , et annuntians in homines Christum 


D suum : faciens diluculum et nebulam , et ascendens 


super excelsa terr: : Dominus Deus omnipotens no- 
men ejus **. » Deus enim qui se spiritum (02) con- 
dere fuerat prelocutus , et facere : et tonitruum dixit 
firmare et diluculum et nebulas facere. Si igitur in 
praedicta narratione perseveramus , id est, in toni- 
truo et diluculo et nubibus, eumdem narrationis 
ordinem etiam in spiritu tenere debemus , ut id quod 
dicitur a Deo tale sit : Ut invoces me, qui Deus sum, 
qui universa orocuro , qui et creator sum οπή, 


** Amos iv, 12, 15. 
concinnius, « pariter effatus, » etc. Mox Tholos. 


« formare » legit pro « firmare, » quod promiscue 
infra alii etiam mss. preeferunt, 


P d 


19411 


DIDYM! ALEXANDRINI - 


1958 


qui firmo tonitruum , et eondo spiritum, qui dilu- A dictum est, « qui ereo, » quia non semel venti facti 


culum et nebulam ad quasdam utilitates facio bomi- 
ntt ; pra parare, ut invoces, o Israel ; ut cum pree- 
paratus fueris ad invocandum, et me oraveris, qui 
supradicta constituo, felicitate temporum , et alio- 
Tum bonorum largitionibus perfruaris, me tibi per 
smgulos annos omnia juxta naturz ordiuem mini- 
sirante, ut fecunde annus fluat , ut suis spatiis Ἰο- 
rarum momenta decurrant , ut suo tempore tonitrua 
mugiant, ut salutaris aura opportunis flatibus in- 
spiret. Si vero per allegoriam , tonitruum et dilu- 
culum, et nebula, et creatio spiritus intelligantur, 
non substantiam rei, sed figuratam interpretatio» 
nem siguificabunt. 

15. Quod οἱ e diverso opposuerit manifeste de 


Spiritu sancto liec diei, quia inferatur ad. creatio- B 


nem Spiritus, illud quod sequitur : « Et annun- 
tians in omnes (25) lomines Christum suum; » in 
Hebraeo habetur, « annuntiat in hominem loquelum 
suam ; » quod scilicet qui creator est omnium, ipse 
etiam prophetis [al. prophetas] inspiret, et suam 
per eos hominibus indicet voluntatem. Et ad hoc 
respondendum est, quia quidam hzretici alium ex- 
a creatorem Dominum Patrem Salvatoris men- 
tiuntur, hoc impiissime praedicantes : non scelera- 
tam eorum suspicionem providentes a Deo percuti, 
dicente : Ego formans ( Vatic. firmans] tonitruum, 
el creans spiritum et alias mundi partes faciens et 
gubernans, annuntio in bomines Christum meum. 
Et hoc enim providenti: mes opus super omnim 
opera mea est, ut non solum eorum quz foris sunt, 
sed et qui& ad emolumentum anim: et mentis uti- 
litatem [αἱ. humilitatem] pertinent, causa subsi- 
stam, Ego hoc quod dicitur, « Creo spiritum, » 
zque arbitror positum, ac si diceretur, creans ven- 
ium. Deus quippe flatus bos, qui per aeris motum 
efficiuntur, dispositione sua ducit, secundum illud 
quod alibi legimus 1 « Qui producit ventos de the- 
sauris suis 0. » Bene autem quod in ipsa sententia 
non ait ; qui creavi : sed « qui ereo spiritum. » Si 
enim de substantialitate Spiritus sancti sermo esset, 
dixisset utique, qui creavi. Neque enim semper 
eumdem creat. Nunc autem consequenter de flatu 


sunt, sed in eo quod subsistunt, quotidie fiunt, Ne- 
que enim írustea sine articulo, qui in Graco ser- 
mone singularitatis siynificator est, nune spirites 
creatus dicitur, quoniam non est sauctus, ctim pene 
semper Spiritus sancius ewm articulo nominetur, 
ut in illo αὐτὸ τὸ Πνεῦμα, id est « ipse Spiritus te- 
stimoniun perbibet spiritui nostro **; » etalibi, 
Λὐτός ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν (54), id est, « ipse estqui vi- 
vificat **.» Et rursum: « Sic et quz» Dei sunt, nemo 
cognovit nisi τὸ Πνεῦμα, » id est « Spiritus Dei : » 
τὸ γὰρ Πνεῦμα, hoc est, « Spiritus enim scrutatar 
omnia, etiam alta Dei "^. » Et multa quz de Seri- 
pturis sacris excerpere possibile est, Quod sicubi 
raro sine articulo nominatur Spiritus sanctus, 
sciendum est cum additamento eum nominari signi- 
flicante magnificentiam ejus. Siquidem dicitar a!i- 
quando et sine artículo , cum non ipse per se, sed 
participatio ejus ostenditur : ut pula, « Spiritus 
Eli: ?*! ; » et, « Spiritu ambulate "*, » et quacun- 
que his similia sunt. 

46. Quoniam igitur ex his, quz memoravi, et ex 
multis aliis, non esse creaturam Spiritum san- 
cium demonstratum est, nusquam conditionibus 
cennumeratus est, sed semper cum Patre et Filio 
positus : nunc videamus quam cum utroque habeat 
indifferentiain [al. differentiam]. In fine Epistoke 
secunda, quam ad Corinthios scribit Paulus, ait : 
« Gratia Domini nostri Jesu Christi, et charitas 
Dei , et communicatio sancti Spiritus, sit semper 
cum omuibus vobis 15. » Ostenditur quippe ex ser- 
mone presenti ona Trinitatis assomptio : cum is 
qui gratiam Christi accepit, habeat eam tam per 
administrationem Patris, quam per largitionem Spi- 
ritus sancti. Datur enim a Deo Patre et [αἱ. a Do- 
προ] Jesu Christo, juxta illud ;: « Gratia vobiseum, 
et pax a Deo Patre, et Domino Jesu Christo '*, » 
non aliam dante gratiam Patre et aliam Salvatore. 
Siquidem et a Patre et Domino Jesu Christo eam 
dari describit [ Vatic. scribit], Spiritus sancti com- 
municatione completam. Nam et ipse Spiritus dietus 
est gratia, secundum illud : « Et spiritui gratise in- 
juriam faciens, in quo sanctificatus est '*. » In Za- 


*' Psal. cyxxiv, 7... Rom. vin, 16. *? Joan.vi, θὰ. Τὸ 1 Cor. 1, 10. ?* 1V Reg. 1, 15. 7? Galat. v, 


46. 5 Η Cor. xii 45. 


1 Rom. 1, 7; | Cor. 1, 5; Coloss. 1, 5. 


15 Hebr. x, 29. 


(953) Vocem « omnes » neque mss. nostri, neque D suum — quod llebraice dicitur —Messio, scribitur 


Amosi textus habent, eamque sane malim expungi. 
Annotationem porro ex Mebreo non ex Didymi 
ingenio, qui Hebraicas litteras penitus ignorabat, 
sed utique ex Hieronymo profecisse, mihi persua- 
deo. Nam S, quoque Ambrosius qui lib. 11 De Spi- 
fitu sancio liuic ex Amosi loco objectioni respondet, 
liane apud Diiymum solutionem ex Hebreo se indi- 
cat non legisse, cum illam omnino dissiuulet. Argue- 
bant autem hzretici ex eo loco, creari Spiritum 
sanctum, ut houinibus annuntiaret Christum. Qui- 
bus ut reponat Hieronymus, non ita in Hebrzo fonte 
legi asserit, ac apud LXX, sed haberi « annuutiat 
in hominem loquelam suam. » Atque ita quidem 
ipse interpretatus est, exposuitque in Commentariis, 
ubi LXX verbi similitudine et ambiguitaie deceptos 
notat. « Si enim, » inquit, « legamus, Christum 


pet has litteras : MEM, δΙΝ, JOD, HETH, el τας, 
quod LXX putaverunt. Sin auteià. ut in Hebrzo, 
et apud. reliquos interpretes est, his litteris scribi- 
tur, MEM, HE, Quod est Ma, boc est quod, vel 
quid. Deinde 6ΙΝ. 105. uETm, quod legimus si4, 
id est eloquium. O igitur quod scribitur per solam 
litteram vaAU, αὐτοῦ, id est ejus, signilicat, simul- 
que commistum legitur masio, » Uude concludit 
Deum per prophetas indicare voluntatem $uam, 
eosque turpiter errare, qui alium extra Creato- 
rein, Patrem Christi juducebant, cum Amos non de 
Spiritu sed de vento, neque de Christo, sed de Dei 
meditatione loquatur. - 

(54) Sie equidem editi habent et mss., sed perpe- 
ram, Emenda ex ipso Joannis textu, τὸ Πνεύμα 
ἐστὶ τὸ ζωοποιοῦν, « Spiritus est, qui vivificat. » 


1049 LIBER DE SPIRITU SANCTO. 1050 


: Charía quoque repromittit Deus effusurum se, id est, A qua eidem (27) substantiz ὅμουσια sunt, easdem 
' abundantissime tributurum Jerusalem spiritum gra- — habent operationes ; ei que alterius substantie, et 
tize et miserationis **. Cum enim quis Spiritus sancti  ἀνομούσια, dissona atque diversa sunt. 
acceperit gratiam, babebit eani datam a Deo Patre, 18. Neque enim ex his tantum quz promisimus, 
et a Jesu Christo Domino uostro. Una igitur gratia, — Trinitatis unitas docetur: sed ex iunumerabilibus 
Patris et Filii, et Spiritus sancti operatione complets, — aliis, de quibus rursum secundum suum ordinem 
Trinitas unius substantie demonstratur. In alio — pauca ponemus. Arguens Petrus Ananiam, in eo 
quoque loco : « Charitas, » inquit ", « Dei cum — quod In venditione agri, cujus se totum pretium 
omnibus vobis, » quz a Trinitate et tribuitur, et — obtulisse dicebat, fraudem fecisset e medio (58); 
firmatur. Ait quippe Salvator : « Qui audit verba — sancti Spiritus unitstem ad Deum, non secundum 
mea, et servat ea (55), hic est qui diligit me. Qui — numerum, sed juxta substantiam comprobavit, di- 
autem iligit me, diligetur a Patre meo, et ego di- ^ cems : « Anauia, quare complevit Satanas cor tuuim, 
ligamn eum "*, » Neque enim alia dilectio est Salva- — ut mentireris Spiritui sancto, et absconderes de 
toris super his qui amantur, et alia dilectio Patris. pretio agri ? Nonne mauens tibi manebat, et ven- 
Deus enim diligit in salutem, quia « sic dilexit Deus — ditum in tua erat potestate? Quare posuisti in corde 
mundum, ut Filium suum unigenitum daret: ut om- B tuo hanc. rem? Non hominibus mentitus es, sed 
nis qui credit in ipsum [al. Filium), uon pereat, 
sed babeat vitam sternau 7?*. » Similiter et Filius, 
qui vita est, ut tribuat vitam et salutem, diligit eos 
quos vult fleri meliores. Unde amare se dicit eum 
qui amatur a Patre. Et de eo ponitur in propheta : 
« Et ipse salvabit illos, quia dilexit illos 59, ν 
17. Hancdilectionem, fructum esse Spiritus sancti, 
contestatur Apostolus, sicut et gaudium, et paceur, 
quze a Patre ministratur et Filio, dicens : « Fructus 
aulem spiritus, gaudium, pax, charitas δὲ. » Quz 
charitas effusa est in cordibus credentium per 
Spiritum sanctum. « Charitas quippe, ait, Dei 
diffusa est in cordibus vestris |Thol. nostris] in — debeatis dicere **. Ponite in cordibus vestris non 
Spiritu sancto **, » Omnis quippe qui communicat — premeditari ad respondeudum. Ego enim dabo vo- 
Spiritui sancto, per participationem ejus communi- C pig os et sapientiam (59), cui non poterunt resi- 
cat, juxia illud : « Et communicatio sancti Spiritus — gtere, aut contradicere **. » Et in his quippe dicens, 


Deo *5. » Si enim qui Domino mentitur , mentitur 
Spiritui sancto; οἱ qui Spiritui sancto mentitur, 
mentitur Deo : nulli dubium est, consortium Spiri- 
tus sancti esse cum Deo. Et quo modo sanctitas 
subsistit in Deo, eodem modo et deitas Tal. divini- 
tas] intelligitur in. Spiritu sancto. 1ste autem Spi- 
ritus sanctus, quem diximus ejusdem nature esse 
cum Patre, etiam a Filii divinitate non differt, Sal- 
vatore dicente discipulis : « Cum in Synagogam ad 
prineipatus et potestates introduxerint vos, nolite 
solliciti esse, quomodo, aut quid respondeatis. Spi- 
ritus eniin. sanctus docebit vos in illa hora quid 


sit semper cum omnibus vobis **. » Et in alio loco : 
« Si qua cominunicatio Spiritus **. » Cum habue- 
rit sapientiam Del el serinonem, et in omnibus ve- 
ritatem : habebit quoque consortium sanctitatis in 
laure, et Filio, et Spiritu sancto. « Fidelis autem 
Deus, per quem vocati estisin (26) communicatio- 
u2:9 Filii ejus *5. » Scribit et Joannes de Patre : 
« Si in lumine ambulamus, sicut ipse est in lumine, 
commaunicationem habemus cum illo**. » Et adhuc: 
« Communicatio autem nostra cum Patre et Filio 
ejus Jesu Christo *. » Igitur quicunque communi- 
eat Spiritui sancto, statim communicat Patri et 
Filio. Et qui charitatem habet Patris, habet eam 
a Filio, contributam per Spiritum sanctum. Sed el 
qui particeps est grati:e Jesu Christi, eamdem gra- 
tiam babet, datam a Patre per Spiritum sanctum. 
ln omnibus enim approbatur eamdem operationem 
esse Patris, et Filii, et Spiritus sancti, Quorum 
autem upa est operatio, una est οἱ substantia ; quia 


7€ Zacher. xi 10... ' H Cor. xiii, 12. 
*" Galat, v, 92. ** Rom. v, 5. 


(35) Tholos. ms., « Qui babet mandata mea, et 
wrvat, » elo. 

(36) Vatic. hie atque infra constanter « commu- 
nionem » pro « communicatiouein » legit. Mox « quia 
igitur quicunque, » etc. ] ] 

(91) Antea erat « ejusdem, » dissentiente Vatic. 


78 Joan. xiv, 21. 
55 || Cor. xii, 135. 
Luc. ση, 11, 12. 


non debere eos esse sollicitos, quid respondeant 
contradicentibus, quia in eadem hora doceantur a 
Spiritu sancto quid debeant respondere : statim in- 
tulit quz sit causa flduciz, « Ponite, » dicens, « in 
cordibus vestris non przemeditari ad respondendum: 
ego enim dabo vobis os et sapientiam, cui non po- 
terunt resistere, aut contradicere. » Cum enim di- 
xerit, in tempore respondendi doceri eos a Spiritu 
sancto quid debeant respondere, in sequentibus ait: 
« Ego enim dabo vobis os et sapientiam, » etc. 
19. Ex quibus ostenditur sapientiam quz disci 
pulis datur a Filio Spiritus sancti esse sapientiam : 


p €t doctrinam Spirilus sancti, Domini esse doctri- 


sam : unumque natura et voluntatis esse cousor- 
tium Spiritus sancti cum Filio. Et quia superius 
demonstratum est socium esse per naturam Spiri- 
tum Unigenito Dei, et Deo Patri : Filius vero ei 
Pater unum sunt, juxta illud : « Ego et Pater unum 
sumus ** . » non divisa [ῶἱ, indivisa] et. iusepara- 


το Joan. 111, 16. *9 Isai. xxxii, 22; xxxv, 4. 
εν Philipp. n, 4. 6 1 Cor. 1, 9. ** 1 Joan. 1, 7. 
** Luc. xx), 14, 15. *' Joau. x, 50. 


qui tamen haud recte mox habet ἀνούσια pro àvo- 
μούσια. 
(58) Vetus editio « ex dimidio, » concinnius. 
(59) Addit Vatic. eum veteriedit, « id est, ser- 
monei. » 


4054 


DIDYMI ALEXANDRINI. 


103 


bilis, secundum naturam, ostensa est Trinitas. ln À ab alio aapientiam . neque per cujusdam alterins 


alio queque Evangelio dicitur : « Non eniin vos estís 
qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loqui- 
tur in vobis 23. » Si ergo Spiritus Patris in apostolis 
loquitur, docens eos qu:e debeant respondere, el 
que docentur a Spiritu sapientia est, quam non 
possumus aliam prater Filium intelligere, liquido 
apparet ejusdem nature Spiritum esse cum Filio, 
el cum Patre, cujus Spiritus est, Porro Pater et 
Filius unum sunt. lgitur Trinitas .substantiz uni- 
tate sociatur. 

90. Per aliud quoque Scripturarum exemplum , 
Trinitatis unitas et natura (40), et virtus ostendi- 
tur. Filius et manus, et dextera, et brachium Pa- 
tris dicitur. Sicut crebro docuimus, ex hiis voca- 
bulis, unius naturz indifferentia demonstratur [al. 
indifferentiam demonstrari]. Spiritus etiam san- 
etus, digitus Dei, secundum conjunctionem naturz 
Patris et Filii nominatur. Siquidem in uno de 
Evangeliis adversus eos qni signis Domini detrahe- 
bant, dicentes : « In Beelzebub principe dz:monio- 
rum ejicit daemonia 03, » sciscitans Salvator ait; 
ε Si ego in Beelzebub ejicio dzemonia, (ilii vestri in 
quo ejiciunt ? Si autem ego in digito Dei ejicio d:e- 
monia : ergo supervenit in vos regnuin Dei ?*, » 
Hunc eumdem locum, alius evangelista descri- 
bens , loquentem intulit Filium : « Si autem ego in 
Spiritu Dei ejicio diemonia 95. » Ex quibus osten- 
ditur digitum Dei esse Spiritum sanctum. Si ergo 
conjunctus est digilus manul, et manus ei cujus 
mauus est; el digitus sine dubio ad ejus substan- 
liam refertur, cujus digitus est. 

21. Verum cave ne ad humilia dejectus, et obli- 
Uis sermonis, de quo nunc disputatur, depingas 
in animo tuo corporalium artuum diversitates ; el 
incipias tibi magnitudines, et in:xqualitates, et 
eatera corporum majora vel minora membra con- 
fingere; dicens digitum a manu, et manum ab 
eo eujus est manus , multis inz qualitatibus discre- 
pare, quia de incorporalibus nunc Seriptura lo- 
quitur, unitatem tantum volens, non etiam men- 
suram substantie demonstrare * sicut enim manus 
non dividitur a corpore, per quam cuncta perficit 
et operatur, et in eo est, cujus est manus : sic et 


sapientie participationem , sapiens nominatur. Si- 
quidem mulü sapientes dieuntur. non ex sua na- 
tura, sed ex communicatione sapientia. Deus 
vero non alterius sapientie participatione ne- 
que aliunde sapiens effectus, dictus — est solus 
Sapiens, et generans sapientiam , et alios fa- 
ciens sapientes. Qua sapientia Dominus est no- 
ster Jesus Christus qui dicitur Dei virtus, et Dei 
sapientia **, Spiritus quoque sanctus dicitur sa- 
pientia (42). Siquidem et in veteribus libris refer- 
tur, repletum esse Jesum Nave a Domino spiritu 
sapientiae. Sicut ergo solus sapiens Deus, non at- 
cipiens aliunde sapientiam, sed sapientes faciens et 
generans sapientiam : solus est sapiens, extra om- 
nes qui per nuncupationem ejus sapientes dicun. 
tur : «Multitudo quippe sapientium salus mundi *'; : 
ei, « Qui semetipsos cognoscunt, bi sunt sapien- 
tes*9:» ei rursum : « Cum fueris cum sapientibus, 
sapiens eris ** : » sic et Spiritus sanctus non acti- 
piens aliunde sapientiam , dictus est spiritus sa- 
pientiz; hoc enim ipsum quod subsistit, spirilus 
sapientie est: et natura ejus, nihil est aliud nisí 
Spiritus veritatis et Spiritus Dei, de quibus jam 
abundanter in Sectarum volumine — disputavimus, 
Unde ne eadem superflue replicemus, contenti si- 
mus disputatione preterita. 

22. (44) Quia igitur Spiritus sapientie et veritatis 
inseparabiliter cum ΕΠΙο est , ipse quoque sapien- 
tia subsistit et veritas. Si enim capax esset sapien- 
tize οἱ veritatis, in id aliquando descenderet, ut de- 
sineret habere quod aliunde susceperat, id est s 
pientiam et veritatem, Et Filius sapientia et veri- 
tas ipse subsistens, non separatur a Patre, qui so- 
lus sapiens et veritas, Scripturarum vocibus pre- 
dicatur. Eumdem circulum unitatis atque substan- 
tiz Spiritus sancti [leg. Spiritum sanclum] , secun- 
dum id quod sapientiz οἱ veritatis est spiritus, τ- 
demus liabere cum Filio (45), et rursum Filium a 
Patris non discrepare substantia. Cum autem Filius 
imago sit Dei invisibilis, οἱ forma suhstantiz ejus, 
quicunque ad hanc imaginem, vel formam imagi 
nantur, atque formantur, adducuntur in. similitudi- 
nem Dei : juxta vires tamen liumani profectus , is- 


digitus non separatur a manu, cujus est digitus. D tiusmodi formam et imaginem consequentes. Simi- 


ltaque rejice inaqualitates et mensuras, cum de 
Deo cogitas, et intellige digiti et manus, et totius 
substantie unitatem : quo digito lex (41) in tabu- 
lis lapideis scripta est. Per aliam quoque Sceriptu- 
ram , fidei nostrz probationem monstrare perfacile 
est. Solus sapiens dictus est Deus : non accipiens 

** Matth. x, 90. 9? Luc. x1, 15. 
20. ** Sap. xv, δ. ** Prov. xin, 20. 

(10) Vetus edit, cum Tholos. ms., « una et ua- 
(ura, » eic. 


(41) Eadem cum Vat,, « totius corporis unita- 
lem quo digito et lex, » etc. 


(42) Ms. Tholos., « Spiritus dicitur sapientia. » 


(45-44) Hine secundum librum auspicantur hucus- 
que edit contra ms. fldem ipsiusque auctoris , at- 


** ibid. 19, 90. 
! ] Cor. xii, 6. 


liter et Spiritus sanctus cum sit signaculum Dei, 
hi qui formam et imaginem Dei capiunt , signati per 
eum, in eo ducuntar ad signaculum Chris sapien- 
ti: et scientize, insuper flde pleni. « Nam divisiones 
operationum sunt, idem autem ipse Spiritus qti 
operatur omnia in omnibus ! (46). « Operante ergo 


5 Matth. xii, 28. **1 Cor. 1, 24. ** Sap. vi, 


ue interpretis mentem. Vid. prsixam buic operi 
dmonitionem. 

(45) Olim erat, « videmus habere, babemus cum 
Filio.» Quod Barthius, expuneta primum voce Spi- 
ritus, ita contendit. emeindandum, «vidimus eum 
habere hactenus cum Filio. » " 

(46) Plenius in Vatic. ms. ac veteri editione, 
« Divisiones quippe donationum sunt, idem aolen 


1655 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1054 


Patre mnltipricem charismatum plenitudinem, mul- A — 24. Non arbitror quemquam tam vecordem atque 


tjplicat eam Filius subsistentem per Spiritum san- 
cum. ε Alii. enim per Spiritum datur sermo sa- 
pientiz. Alii vero scienti:, secundum eumdem 
spiritum. Alii fides in eodem spiritu*, » et czetera 
que ab Apostolo enumerata sunt dona, quibus ad- 
ditur : « Hzc autem omnia operatur unus atque 


idem Spiritus : dividens singulis prout vult *. » 


25. Unde dicentes operatricem, et (47) ut ita di- 


eain, distributricem naturam Spiritus saneti, non 


abducamur ab his qui dicunt operationem , et non 


substantiam Dei esse Spiritum sanctum. Et ex aliis 
quoque plurimis locis subsistens natura demon- 


siratur. Spiritus sancti ; ul in illo quod apostoli 


scribunt : « Visum est enim Spiritui sancto et no- 
bis*,» quia hoc quod dicitur, «visum est, »non ope- 
ralionem significat , sed naturam : maxime cum 
ei de Domino simile quid reperiatur, ut : « Sicut 
Domino visum est, ita factum est *. » Denique et 
sermones ejus sepissime lectitantur, ut in illo : 
t Jejunantibus eis et ministrantibus, »id est, di- 
sipulis Christi, « dixit Spiritus sanctus : Sepa- 
raie mihi Barnabam et Saulum, in opus ad quod 
vocavi eos *. » Qua vox divinitatis et auctoritatis 
index, non ereatam, sed increatam substantiam 
monstrat. Neque enim Spiritus sanctus in aliud 
quoddam opus vocavit Barnabam et Paulum , quod 
won sit Patris et Filii, cum ministerium, quod eis 
commisit et tradidit Spiritus, Patris et Filii sit 
ministerium, Ad Galatas Paulus loquituc: « Qui 
enim operatus est Petroin apostolatum circumcisio- 
nis, operatus est et mihi in gentes (48), et. Barua- 
be ". » Pariter enim ad nationes Spiritus sancti au- 
etoritate directi $unt. Christo quoque operante in 
apostolis, Spiritus completum est ministerium, ut 
ipsi apostoli confitentur se in Christo loqui, et id 
quod suis oculis viderunt, et ministri lacti sunt. (49) 
sermonis , id est, Christi; et dispensatores myste- 
riorum Dei, Denique quasi principatum iu. sacerdo- 
tio possidentes, et initiatores fidei a Christo sunt 
demonstrati, dicente : «Euntes ite, et docete omnes 
£entes, baptizantes eos ifi nomine Patris , et Filii, 
et Spiritus sancti*.» Et sicut Apostolus scribit re- 
Cissime : « Unus est Dominus, una fldes, unum bapti- 
ΜΗ *. » Quia non ex ipsa cogetur veritate suscipere 


insanum futurum, ut. perfectum baptisma putet. id 
quod datur in nomine Patris et Filii, sine assum- 
ptione Spiritus sancti ; aut rursus in nomine Patris 
et Spiritus sancti, Filii vocabulo pretermisso : aut 
certe in nomine Filii et Spiritus saucli, non prepo 
sito vecabulo Patris. Licet enim quis possit exsi- 
stere saxei (ut ita dicam) cordis, et penitus mentis 
alien: , qui ita baptizare conetur, ut unum de prz- 
ceptis nominibus pretermittat , videlicet contrarius 
legislator Christi; tamen sine perfectione (50) ba. 
ptizabit , imo penitus a peccatis liberare non pote- 
ril, quos a se baptizatos existimaverit. Ex his col- 
ligitur, quam indivisa sit substantia Trinitatis, et 
Patrem vere Filii esse Patrem, et Filium vere 
Patris Filium , et Spiritum sanctum vere Patris et 
Dei esse Spiritum (51); οἱ insuper sapientis οἱ 
veritatis, id est, Filii Dei. Haec est salus ergo 
credentium, et dispensatio ecclesiasticze disciplinae 
in hac Trinitate perficitur. Nam eum Salvator. di- 
scipulos suos ad przdicandum Evangelium mlserit , 
et ad dogmata veritatis docenda Pater (04) in Ec- 
clesia conslituisse dicatur, primo apostolos, se- 
cundo prophetas , tertio magistros , super hac re 
eiiam Apostoli congruente sententia : « EL sicut 
probati sumus a Deo ad credendum Evangeiium, 
Sic loquimur : non ut hominibus placentes, sed Deo 
qui probavit corda nostra !* : » hos eosdem quos 
Christus magistros esse precepit, et Pater proba 
vit, et Spiritus sanclus. dispensatores et praepositos 


c ^ Ecclesia constituisse perhibetur [al. veraciter 
, prohibetur]. Siquidem cum Miletum Paulus aposto- 


lus presbyteros de diversis iocis et plurimis Ec- 
clesiis congregasset : « Attendite, » inquit, « vobis 
et universo gregi, super quos Spiritus sanctus po- 
$U4( vos episcopos ad regendam Ecclesiam Domini 
quam acquisivit per sanguinem suum ''. » Si enim 
quos Christus ad evangelizandum et baptizandas 
natüones misit, Spiritus sanctus Ecclesi: prepo- 
suit, Patris sententia destinatos ; nulli dubium est , 
unam Patris, et Filii, et Spiritus sancti operationem 
et probationem (53), el consequenter eamdem 
"Trinitatis esse substantiam. Necnon et illud con- 
siderandum, quod in corde et sensu habitare non 
potest creatura, nisi Deng et sermo ejus in Spi 


indifferentiam sancte Trinitatis, dum una sit fides D ritu sancto, sicut ad quosdam loquitur Pater : «la 


in Patre, ev Filio οἱ Spiritu sancto; et lavacrum 
delur atque firmetur in nomine Patris, et Filii et 
Soiritus sancti ? 


* ICor. xn, 8, 9. ? ibid. 11. *Act. xv, 28. 
Xivün19, * Ephes.i1v, δ. '* I Thess. 11, 4. 


Spiritus , et divisiones ministeriorum sunt, et ipse 
Dominus, et divisiones operatjonum sunt, et idem 
se Dominus qui operatur omnia in omnibus. » 
oculam «ut» supplevimus e Vatic. 
, 48) Tholos. ins., « operatus est mihi et Barnabz 
9! gentibus ; » et mox , « directi sunt a Christo, 
cooperante in apostolis Spiritu, completum est mi- 
Disterium, » 
(49) Regine. Suecorum ms. num. 497 prznotatus, 
&uu$ nunc demuu occurrunt mibi variantes lectio- 


* Job 1, 21. 
!! Act, xx, 98. 


habitabo in eis, et inambulabo 13. » Et ad ipsum 
quidam dirigit vocem , « Tu autem in sancto habi- 
tas, laus Israel **. » Altus quippe in altis habitat 


* Act. xiii, 2.. 7 Galat. 11, δ. * Mauh. 
5* |] Cor. vi, 46. !* Psal. xxi, 4. 


nes in schedulis exceptze quas passim infra laudalio, 
hic habetcsermonis Christi, » absque, id est« vocula; » 
εἰ paulo post « Euntes docete, » absque cite.» 

50) Perperam Tholos.,« tantum sine perfectione.» 

Ust Modo laudatus Regine cod., « Vere Patris 
et Filii esse Spiritum. » . 

(52) Nomen « Pater, » expungit Reginze ms, 

(53) Tholos., « sic unam esse operationem et 
probationem, » eic, 


1059 


DIDYMI ALEXANDRINI 


universe? conditor creature. Habitat vero et uni- A ritus Dei sit, quem exire de Patre Salvatoris ia 


genitus Filius (54) in mente pura, et corde creden- 
tium. Per fidem quippe habitare Christum, in inte- 
riori homine, in Spiritu ait Apostolus, itascribens: 
« In Spiritu, in interiori homine habitare Christum 
per fidem in cordibus vestris 15. » Ipse quoque de se 
loquitor "5; «Vivit in me Christus οί iterum : «Qui 
in meloquitur Christus **; » et Salvator :« Veniemus,» 
Inquit 17,« ego et Pater, » baud dubium, quin ad eum 
qai precepta ejus servaverit, « et mansionem apud 
eum faciemus, » Porro sic sermo iste contexitur : 
t Si quis diligit me (55), sermonem meum servabit. 
Et Pater meus diliget enm , et ad eum veniemus, 
et mansionem apud eum faciemus 15.2 [n alio quoque 
loco, omnis natura rationalium creaturarum, do- 
mus dicitur Salvatoris. 

95. Sicul autem super domum suam Dominus Je- 
sus, cujus domus sumus nos (56) : ita domus Chri- 
sti templum Dei est, in quo Spiritus ejusdem inha- 
hitat Dei. Seribens quippe Corinthiis Paulus ait : 
« Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei 
habitat in vobis !*? » Si autem in domo et templo, 
quo Pater et Salvator inhabitat, illico invenitur et 
Spiritus sanctus, ex hoc indivisa Triuitatis substan- 
tía demonstratür. Et post non multa ejusdem Episto- 
Le : « Nescitis, »inquit, «quiacorpora vestra tem- 
plum Spiritus sancti sunt, quem habetis a Deo **? » 
Cum ergo Spiritus sanctius, similiter ut Pater et 
Filius, mentem et interiorem hominem inbabitare 


doceatur, non dicam ineptum, sed impium est eum C 


dicere creaturam. Disciplinas quippe, virtutes dico 
et artes, et his contrarias perturbationes, et impe- 
ritias, et affectus in animabus habitare possibile est; 
non tamen ut substantivas, sed ut accidentes. Crea- 
tam vero naturam imn sensu habitare impossibile est. 
Quod si verum est, et Spiritus sanctus absque ulla 
ambiguitate subsistens, animze est habitator et cor- 
dis : nulli dubium est, quin cum Patre et Filio credi 
debeat increatus. Ex oinnibus igitur quz precedens 
sermo disserit, incorruptibilis et sempiternus se- 
cundum naturam Patris, et Filii, Spiritus sanctus 
demonstratus, universam de seambiguitatem abs- 
tulit et suspicionem, ne unus de creatís substantiis 
existimetur. Sed et ambigi nequit, quin (57) is Spi- 


!* Ephes, 11, 16, 17... 5 Gal. n, 20. 
*9 | Cor. vi, 49. ** Joan. xv, 96. ** Psal. iv, 7. 


16 [I Cor, xin, 3. 
33 Joan. viii, 43. 


Evangelio verba declarant. « Cum venerit, » inquit, 
« Consolator, quem ego mittam vobis, Spiritum veri- 
tatis, qui a Patre egreditur, ipse testimonium dabit 
de ine **, » Consolatorem autem venientem Spiri- 
tum sanctum dicit, ab operatione ei necmen  impo- 
neus : quia non solum consolatur eos quos se dignos 
repererit, et ab omni tristitia et perturbatione red- 
dit alienos : verum Ííncredibile quoddam gaudiurmn 
et hilaritatem eis tribuit, in tantum, ut possit quis 
Deo gra!ias referens, quod tali hospite dignus bha- 
beatur, dicere: « Dedisti l:etitiam in corde meo **. » 
Sempiterna quippe latitia in eorum corde versatur, 
quorum Spiritus sanctus habitator est. Iste Spiritus 
sanctus consolator a Filio mittitur, non secundum 


B angelorum, aut prophetarum, aul apostolorum mi- 


nisterium, sed ut mitti decet a sapientia el veri- 
tate Spiritum Dei, indivisam habentem cum eadem 
sap'eutia et veritate naturam. Etenim Filius missus 
a Patre nou separatur, nec disjungitur ab eo, ma- 
nens et habens illum in semetipso. Quin Spiritus ve- 
ritatis supradicto niodo missus a Filio de Patre egre- 
ditur, non aliunde ad alia transmigrans. Impossibile 
quippe hoc pariter οἱ blasphemum est. Si enim de 
loco ad locum egreditur Spiritus, et ipse Pater in 
loco invenietur, et Spiritus veritatis juxta paturam 
corporum certo spatio circumscriptus, alium dese- 
rens locuin, ad alium commigrabit (58).Sed quo modo 
Pater non consistens in loco, ulira omnem corpo- 
rum est naturam, ita et Spiritus veritatis nequa- 
quam locorum fine clauditur, cum sit incorporalis : 
el ut. verius dicam, excellens universam rationa 

lem creaturam (59). 

96. Quia ergo impossibile est, et impium, isla 
qua diximus de incorporalibus (00) credere: exire de 
Patre Spiritum sanctum sic intelligendum, ut se 
Salvator de leo exi&se testatur, dicens, « Ego de Deo 
exivi οἱ veni 35, » Et sicut loca etcommutationes lo- 
corum ab incorporalibus separamus, sic et prolatio- 
nes intus dico et foris ab iutellectualium natura 
discernimus, quia iste corporum sunt recipien- 
tium factum, et habentium vastitates.  Ineffabili 
itaque et sola fide (61) noto sermone credendum esi, 
Salvatorein dictum esse exisse a Deo, et Spiritum 


11 Joan. xav, 39. !* ibid. :** 1 Cor. 11, 16. 


(54) Voces « et unigenitus Filius» in Regin: ms. D reus locum, ad alium commigravit. » Nec magis 


delentur. 

(55) Addunt Vatic. et vetus edit,, «et ego dili- 
gsm illum. » 

(56) In Regine ms., « domus dicitur Salvatoris; 
Christus autem super donium suam, cujus domus 
501008 nos, » etc. 

(57) Suffecimus ex Reginz; ms. verba, « Sed et 
awbigi nequit, quin, » utpote perficiendo sensui 
necessaria, tametsi in reliquis mss. etvulgatis huc- 
usque libris desiderentur. 

(58) Veriorem concinnioremque hujusce periodi 
lectionem banc esse putavimus, quam ex veteri to- 
ties laudata editione, et Vatic, ms. expressimus. 
l'enes Martianzum, aliosque passim editores erat : 
« Si enim hic Spiritus veritatis juxia naturas cor- 
poruin certo spatio circumscriptus est, alium dese- 


recte in Tholos. ms. : « Si enim de loco iu lucum 
invenitur, et Spiritus veritatis justa naturam cor- 
poream certo spatio circumscriptus, » etc. [n illo 
autem Reginz priori obliterata lectione isthzec ap- 
ponitur ad libri oram : « Si eniin de loco in locum 
venit Spiritus veritatis juxta legem naturz corpo- 
reus certo spatio circumscriptus, » etc. Quam nempe 
reposuimus lectionem, codices suis quoque dissidiis 
probant. 

(59) Vatic. et Tholos., « excellens universam 
rationabilium creaturarum essentiam. » 

(60) Vitiose erai, «αμ diximus in corporali- 
JUS, » etc. 

(64) Regine lib., « sole fidei; » etmo  « a Patre 
egredi, ut illud, loquente Spiritu, qui a Patre egre 

Jtr. ) 





1051 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1058 


veritatis a. Patre egredi, loquente Spiritu qui a me A secundum illud : « Cum autem venerit ille Paracle- 


egreditur **, Cum enim dicere posset de Deo, sive 
de Domino, sive de Omnipotente, nihil horum teti- 
git : sed ait, de Patre, non quod Pater a Deo omni- 
potentie sit alius : quia hoc scelus est etiam cogita- 
re; sed secundum proprietatem et intellectum Paren- 
εν (62) egredi οὐ eo dicitur Splritus veritatis, Licet 
enim ex Deo frequenter se dicat exisse Salvator, pro- 
prietatem tamen, et ut ità dicam, faniliaritatem, 
de qua jain s2»pe tractavimus, ex vocabulo magis sibi 
Patris assumit, dicens : « Ego in Patre, et Pater in 
me ** ; » et alibi : « Ego et Pater unum sumus ** : » 
et mulia alia his similia, qux in Evangelio observans 
leelor inveniet. Iste ergo Spiritus sanctus qui de 
Patre egreditur, testificabitur, inquit Dominus, 
de me *', 
testimonio, de quo ait: « Teatimonium dicit de me, 
qui misit me Pater **, » Mittente autem Filio Spi- 
ritum veritatis, quem Consolatorem vocavit, simul 
mittit et Pater. Neque enim Pater mittente Filio 
non mittit, cum eadem voluntate Patris et Filii Spi- 
ritus veniat, Salvatore quoqne per prophetam lo- 
quente : sicut manifestum esse poterit ei, qui totum 
perlegerit locum (63). « Et Dominus misit me, et 
Spiritum suum : » siquidem non solum Filium, 
sed el Spiritum mittit Deus. Sed et apostolus loqui- 
tur : « Quz nunc annuntiata sunt vobis per eos qui 
evangelizaverunt vobis, Spiritu sancto misso de cce- 
lis **, » Et in libro qui Sapientia inscribitur, ab his 
qui divina charismata consecuti sunt, vox grotias 
Deo perferens destinatur. « Qua autem in coelis 
sunt, quis investigavit? voluntatem autem tuain 
quis cognovit : nisi quod tu dedisti sapientiam, et 
Spiritum sanctum tuum misisti de excelsis? Et sic 
correcte sunt semitze eorum, qui super terram erant : 
et placila tibi edocti sunt homines 39.2 Et. in pre- 
seuti siquidem lectione, non sola sapientia Dei, id 
οι, unigenitus Filius ejus datur a Patre, sed et Spi- 
ritus sanctus mitiitur. 

U. ln ipso quoque Evangelio dari przedicatur a 
Patre, et mitti Spiritus sanctus, Salvatore dicente : 
* Et ego rogabo Patrem meum, et alium Paracletum 
dabit vobis, ut. sit. vobiscum in zternum, Spiritum 
veritatis δὲ. » et iterum : « Paracletus autem Spi- 
Πιας sanctus, quem mittet Pater. in nomine meo, 
ille vos docebit omnia **. » Nam et in his sermoni- 
bus, alium paracletmin. dare dicitur Pater, non au- 
vein alium ab [mss. absque] eo, qui a Filio nititur, 


* Joan. xv, 96. 3” Joan. xiv, 10. ** Joan. x, 50. 
^12. 3 Sap. ix, 17. 3 Joan. xiv, 16. ** ibid. 96. οἱ” Joan. xv, 96. 


testimonium simile ferens ei Patris B 


tus, quem mittam vobis a Patre, Spiritum verita- 
tis 535”. » Quem alium paracletum nominavit, non 
juxta naturz differentiam, sed operationis diversi- 
tatem. Cum enim Θι]ναίος mediatoris et legati 
personam babeat, et qua (64) pontifex deprecetur 
pro peccatis nostris, salvans in sempiternum eos, 
qui per ipsum accesseruut ad Deum, quia semper 
vivens interpellat pro eis [ms. nobis] Patrem; Spi- 
ritus sanctus secundum aliam significantiam para- 
cletus, ab eo quod consolatur ín tristitia positos, 
nuncupatus est. Verum noli ex Filii ει Spiritus 
sancti operatione diversa, varias zstimare naturas. 
Siquidem in alio loco reperitur paracletus Spiritus, 
legati ad Patrem persona fungi, ut in illo : « Quid 
enim oremus juxta id quod oportet, nescimus, sed 
Ipse Spiritus interpellat pro nobis gemitibus ineuar- 
rabilibus. Qui autem scrutatur corda, scit quid de- 
sideret Spiritus, quomodo [a/. cum] secundum 
Deum postulat pro sanctis **. ; 

28. Salvator quoque consolationem a qua Syiri- 
tus sanctus paracielus nuncupatus est, operatur. {η 
cordibus eorum qui ea indigent. Scriptum est euim : 
« Et humiles populi consolatus est **. » Unde et his 
qui hoc beneflcium fuerat consecntus, eum przdi- 
cans, loquebatur : « Domine, secundum multitudi- 
nem dolorum meorum in corde meo, consolationes 
tux lzetificaverunt cor meum **; » sive, « dilexerunt 
animam meam (65) : » utroque enim scriptum esse 
modo in diversis exemplaribus invenitur. Sed et 
Pater, Deus omnis consolationis dicitur ** * con- 
solans eos qui in tribulatione sunt, ut ex ipsis 
angustiis per patlentiam salutem primum, dehinc 
coronam glori: consequantur. Spiritus igitur eon- 
solator et sanctus, et Spiritus veritatis datur 
a Patre, ut semper eum Christi discipulis commore- 
tur, cum quibus et ipse Salvator est, dicens : « Ecce 
enim vobiseum sum usque ad consummationem sx- 
culi 57. » Cum autem semper apostolis οἱ Spiritus 
sanctus adsit [a/. assistat] et Filius, sequitur, ut et 
Pater cum ipsis sit, quia qui recipit Filium, rocipit 
et Patrem : et mansionem Filius cum Patre facit 
apud eos, qui digni adveutu ejus exstiterint. Sed et 
ubi Spiritus sanctus fuerit, statim invenitur et Fi- 
lius. Siquidem eum in prophetis Spiritus sanctus 
sit, faciens eos futura pracinere, et alia qux pro- 
phetalis operationis sunt, sermo Del ad 605 dicitue 
factus, ut ad id quod ad consuetudinem prophetarum 


1** Joan. xti, 49. ** i Petr. 
5 Rom. viu, 36. 3 Ps. 


*! Joan. xv, 90. 


Στη, 28; xxxi, 49. 35 Psal. xcu, 19. ** ll Cor. i, $94. " Mattb. xxvii, 20. 


(63) ldem cum veteri edit, « proprietatem Patris 
eL intellectum Parentis, » etc. mE 
(65) l$thzec, « sieut. manifestum esse poteritei, qui 
itum perlegerit locum, » in Keg. ms. deeiderau- 
lur. Mox εκ Vatic, et veteri edit. restituo « Spiri- 
wm suum ; » eujus loco obtinebat in recto contra 
"Uctoris mentem. « Spiritus ejus. » 
Erat antea « ex qua, » Reg. αἱδ., « et quasi. ) 
holus., «in qua. » Vid. Epist. 64, ad abiol., 
^um. 19, Emendo pariter. interpuuclionem, cujus 


vitio nullus erat hujusce periodi sensus. 

(65) Tholos., « in corde meo, exhortationes tux 
delectaverunt animam meam. Bt aliter, consolatio 
nes (uz, » etc. Glossema ex criticorum audacia. 
Lectionis quam Didyinus urget diversitas in verbis 
est, « Ietiticaverunt, » et « dilexerunt. » Re autem 
vera Graci aliquot libri habent ἠγάπησαν, « dilexe- 
ruut, » alii εὔφραναν, « lzelificaverunt, » ut in La- 
tinis. 


4059 


DIDYMI ALEXANDRINI 


est (66), « Haec dicit Dominus, » etiam illud addatur, A Patri aufert dominationem, neque Filio deitatem : 


« Sermo qui factus est ad Isaiam, » sive ad reli- 
Quos. 

29. Quod autem prophete Spirituin sanctum ha- 
buerint, Deo manifeste loquente cognoscimus. Ait 
enim : « Quecunque mandavi in Spiritu meo servis 
meis prophetis **. » Et Salvator in Evangelio signi- 
ficat justos viros, eL eos qui ante adventum suum 
populo ventura cecinerant | Vat. pracinerant], Spi- 
ritus sancti aspiratione completos. lIuterrogans 
quippe Pharis:eos quid eis de Christo videretur, et 
audiens quia esset filius David (67), loquitur: « Quo- 
modo David in Spiritu vocat eum Dominum » di- 
cens : « Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris 
meis? Si ergo David vocat eum in Spiritu sancto 
Dominum, quomodo Filius ejus est**. » Et. Petrus 
ad consortes fidei loquitur: « Oportebat impleri Scri- 
pturam, quam pr:edixit Spiritus sanctusper os David 
de Juda, eic. **; » et in eodem rursus libro: «Qui per 
Spiritum,» inquit, « sanclum ore David pueri tui 
locutus es : Quare fremuerunt gentes, et populi 
meditati sunt inania *!?» lsaias quoque cum ser- 
mone Dei impulsus ad prophetandum fuisset, Spi- 
ritus sancti imperio (68) prophetasse perhibetur : 
ut in fine eorumdem Actuum scribitur. « Bene Spi- 
Titus sanctus locutus est per Isaiam prophetam ad 
patres vestros, » dicens : « Vade ad popuium istum, 
et dic : Aure audietis **,» et reliqua. Hanc igitur 
prophetiain quam apostolus Pauius affirmat a Spi- 
ritu sanctio pronuntiatam, ipse liber prophete a 
Domino dictam esse commemorat. « Et audivi, » 
inquit 1sajas, « vocem Domini, dicentem : Quem 
mittam, et quis ibit ad populum istum? Et dixi : 
Ecce ego, mitte me. Vade, » inquit, « et dic populo 
huic: Aure audietis **; » et post alia ipse Dominus 
3it : « Et convertentur, et sanabo illos **. » Et sta- 
tim propheta : « Quousque, Domine?» cum enim 
Dominus ad prophetam dixisset, ut ea quae scripta 
sunt, diceret (69), et propheta jubenti Domino re- 
spondisset : « Usquequo, Domine *?» ea qua in 
propheta a Domino dicta sunt, in Spiritu sancto 
commemorata Paulus affirmat. Ex quo liquido 
ostenditur, ut sepe jam diximus, unam et volunta- 
tem et naturam Domini esse, et Spiritus sancti, et 
in nuncupatione Spiritus etiam nomen Domini in- 
teiligi. Quo modoenim ad Corinthios vocabulum Dei 
super Paure positum, et Domini super Filio, neque 
Μο, xxn, 45-45. 


95. ']sa. vi, 8, 9. ** ibid. 10. 3 ibid. 141. 
9 Exod. 11, 4... '* ibid. 15. ** Zach. 1, 6. 


(66) Vitiose erat antea in aliquot etiam mss., 
« proplieiatum est. » 

(67) Rectius vetus editio, « quía esset filius David, 
in Spiritu sancto loquentis, Dixit Dominus Domino 
meo : Sede a dextris meis, denuo interrogavit. Si 
ergo David vocat eum, » etc. Aliter Tholos., « quia 
esset lilius David, dixit, David enim loquitur de Deo, 
Dixit DominusDomino meo, » etc. 


*5 Amos ni, 7. 


(68) Erat nec sine solaeco « Spiritus sanctus impe- . 


rio. » Quod nemo non putet typographi mendum, et 
reponal « sancti, » quemadmodum iu antiquiss. edi- 


siquidem (70) eadem ratione qua Pater Dominus 
est : et Filius Deus est : sic et Spiritus sanetus Do- 
minus nuncupatur. Si autem Domiaus, consequenter 
et Deus, ut paulo ante jam diximus, cum vocem 
apostoli Petri ad Ananiam, qui pecuniam suburaxe- 
rat, poneremus, quia.et deitas [a/. divinitas] super- 
intelligitur in Spiritu sancto. 


90. Verum quoniam inde quzstionis ordo de- 
ductus est: « Cum autem venerit paracletus Spi- 
ritus sanctus **, quem mittet Pater in noniine meo, 
ille vos docebit omnia "' : » age nunc ex ipso ser- 
mone quizramus, sí quid in eo possimus inveuire 
cum his consentire qu:& dicta sunt. Spiritum san- 


B ctum a. Patre in suo mitti nomine, Salvator sffir- 


mat, cum proprie Salvatoris nomen sit Filius, si 
quidem natura consortium, et, ut ita dicam, pro- 
prietas personarum, ex ista voce signatur. In qua 
appellatione Filii, missus a l'atre Spiritus sanctus, 
non servus, non alius, nec disjunctus a Filio intel- 
ligatur [αἱ. intelligitur]. Etquo modo Filius iu Pa- 
tris appellatione venit, dicens : « Ego veni in no- 
mine Patri mei ** ;» Filii quippe tantummodo est 
in nomine Patris venire, salva proprietate Filii ad 
Patre, et Patris ad Filium: sic e contrario, nullus 
alius venit in nomine Patris, sed verbi gratia, in 
Domini, et Dei, et Omnipotentis. Quod manifestum 
advertere poteris propbetas relegens ex animo. 
Nam et Moyses magnus Dei minister et famulus, 
in nomine ejus, qui est : οἱ in nomine Dei Abraham 
ei [saac, et Jacob venit, Deo ad eum loquente : 
« Sic dices filiis Israel : Qui est, misit ine ad 
vos ;» el rursus : « Dices eis : Deus Abraham, 
Isaac, et Jacob misit me ad vos **.» Servorum 
quippe justorum quales eraut de quibus dixit: 
« Mandabo in Spiritu meo servis meis prophetis !, » 
in nomine Dei facta est missio. Et quia [fort. qui] 
dignos se exhibuerunt Deo, in nomine Dei venisse 
referuntur : rursus proficientes in majus, et sub 
unius Dei imperio consistentes, in omnipotentis 
Dei nuncupatione venerunt. Quia vero filii Israel 
in Egypto commorantes, didicerunt eos, qui non 
sunt, quasi deos colere, et mundi patres (71) di- 


D vino honore venerari, consequens fuit, ut Moyses 


sub ejus, « Qui est, » vocabulo ad eos mitteretur, et 
a falsis eos liberans diis, ad veram transduceret 


€ Act, 1, 16. *' Act. 1v, 25; Psal. n, 04... ** Act. xxvin, 
*5 Joan. xv, 26. 


" Joun, xiv, 96... '* Joan. v, 45. 


lione, quam sequor. Sed malim equidem in recto 
« sanctus» retineri, pro « imperio » autem legi « per 
eun, » Scilicet, per Isaiam. Hic sempe auctoris est 
sensus, lotusque inferior contextus «eonjecturam 

robat. 

(69) Vetus editio, « qua scripta sunt, ín Spirit 
diceret. » 

(70) Vitiose erat duobus verbis, « sic quidem. » 

(71) Obtiuebat antea « mundi partes,» pro «pu 
tres.» Regine ms. secunda manu « muudi ρε” 
cipes. » 


1061 


LIBER DE SPIRITU SANCTO, 


1003 


deitatem, et ad Dominum patrum Abraham, lsaac, A Domino donata sunt eis : ita ut is qui faerit spi- 


et Jacob. 

31. Quo modo ergo servi qui in nomine Domini 
veniunt, per hoc ipsum quod subjecti sunt, et ser- 
tiunt, indicant Dosinum, proprietatem ejus refe- 
'f&ntes : servi quippe sunt Domini : sic et Filius qoi 
venit in nomine Patris, proprietatem Patris portat 
el nomen, et per bzc unigenitus Dei Filius appro- 
batur [al. appellatur]. Quia ergo Spiritus sanctus 
in nomine Filii a Patre mitiitor, habens Filii pro- 
prietatem, secundum quod Deus est, non tamen 
filieitatem, ut Filius ejus sit, ostendit qnia (72) uni- 
tate sit junctus ad Filium. Unde et Filii dictus est 
Spiritus, per adoptionem faciens filios eos, qui se 
recipere voluissent. « Qui enim, » inquit, « estis filii 


Dei, misit Pater Spiritum Filii sui in corda nostra, B 


clamantem : Abba, Pater **, » lste autem. Spiritus 
sanctus, qui venit in nomine Filii, missus a Patre, 
docebit omnia eos qui in flde Christi perfecti sunt, 
omnia autem illa quz spiritualia sunt et intelle- 
ctualia; et αἱ breviter universa concludam, omnia 
veritatis et sapientiae sacramenta. Docebit vero, non 
quasi doctor et magister discipline, quam aliunde est 
consecutus : siquidem hoc eorum est, qui sapientiam 
el aries aliquas (75) studio industriaque didicere; 
sed quasi ipse [al. ipsa] ars atque doctrina et sa- 
pientia veritatisque Spiritus, invisibiliter [al. iuvi- 


sibili] menti insinuat scientiam divinorum. Nam et , 


Pater docet sic discipulos suos, dicente illo qui ab 
eo doctus fuerat : Deus, docuisti me sapientiam. Et 
audacter alio conclamante : « Docuisti me, Deus, a 
juventute mea *? : » atque ita omnes flunt docti. Dei 
quoque Filius et sapientia Dei et veritas sic docet 
participes suos, ut disciplinam non arte doceat, sed 
natura. Ünde et eum docentur solum magistrum 
vocare discipnli. Has easdem disciplinas quz dantur 
4 Patre et Filio in corda credentium, Spiritus san- 
ctus ministrat his qui animales esse desierint (αἱ. 
desistunt]. « Animalis quippe homo non percipit ea 
que spiritus sunt **, » arbitrans esse stultitiam quae 
dieuntur; qui vero ἃ perturbationibus purga- 
Yerii mentem. suam, Spiritus sancti disciplinis, id 
est, sermonibus sapientize, scientizeque complebitur, 
intantum ut is qui ea susceperit dicat : « Nobis 


ritum revelationis et sapientia consecutus, suíli« 
ciens sit veritalis dogmata prszdicare non humana, 
sed Dei arte subnixus : sicut et unum ex his Apo- 
tolum possumus audire, dicentem : « Et prsedicatio 
mea et sermo meus non in persuasibilibus humane 
sapientize verbis : sed in ostensione Spirilus et vir- 
tutis Dei (74) **. » JEqualem vero Spiritui virtutem 
non possuinus aliam praeter Christum Dominum no- 
sirum interpretari. ]pse enim discipulis ait : « Acci- 
pletis enim virtatem Spiritus sancti venientem (Vat. 
veuientis] super vos "' ; » et ad Moriam angelus (al. 
archangelus] , « Spiritus, » inquit, « sanctus super- 
veniet iu te, et virtus Altissimi obuubrabit tibi 56 
Creatrix igitur virtus Altissimi, Spiritu sancto su- 
perveniente in Virginem Mariam, Christi corpus fa- 
bricavit: quo ille usus teniplo, sine viri natus est 
semine. 

$92. Ex quibus ostenditur esse Spiritum sanctum 
creatorem, ut jam in. Dogmatum volumine breviter 
ostendimus (75). Et in Psalmo ad Dowinum dicitur : 
« Auferes ab eis Spiritum tuum, et deficient, et in 
terram suam revertentur. Emitte Spiritum tuum, 
οἱ creabuntur, et renovabis faciem terrse **. ». Nec 
mirum si Dominici tantum corporis Spiritus san- 
etus conditor sit, cum Patri Filioque sociatus, eadem 
potestate ereaverit omnia 419 Pater creavit et Filius. 
« Emitte enim, b ait, « Spiritum tuum,et creabuntur.» 
Porro jain. frequenter ostendimus ejusdem opera- 
tionis esse Spiritum sanctum, cujus est Pater et 
Filius, et in eadem operatione unam esse substan- 
tiam : el reciproce eorum quz ὁμούσια sunt, opera- 
tionem quoque non esse diversam. Ut autem et 
aliud quoque testimonium quod nos possit adjuvare 
in (ide Spiritus sancti ponamus, in Evangelio ita 
sermo contexitur : «€ Adhuc multa habeo vobis di- 
cere, sed non potestis ea portare modo. Cum au- 
tem venerit ille Spiritus veritatis, diriget vos in om- 
nem veritatem. Neque enim loquetur a semetipso, 
sed quecunque audiet, loquetur : el qus ventara 
sunt annuatiabit vobis. llle me clarificabit [al. glo- 
rificabit] : quia de meo accipiet, et annuntiabit 


. vobis. Omnia quz babet Pater, mea sunt, Propterea 


dixi vobis, quia de meo accipiet, et annuntiabit 


autem revelavit Deus per Spiritum sanctum **, » p Vobis *. » 


Deus autem his qui se ita preparaverint, Spiritum 
sapientis revelationisque largitur ad cognoscendum 
semetipsum; qui accipientes Spiritum sapientize, 
bon aliunde, sed ab ipso Spiritu sancto elliciuntur 
sapientes, et ab. ipso intelligunt Dominum, et quid- 
Quid Dei est voluntatis, οἱ eumdem ipsum Syiri- 
wm, ipso revelante, eognoscunt, ut sciant quia a 


" Rom, vin,15,. ** Psal. rxrx, 47. 
3$. " Pyal, cin, 29, 50. ** Joan. xvi, 12-14. 


(13) lta mss. omnes habent « unitate, » editi vero 
* unice. » Mox Vatic. cum Tholos., « per adoptionem 
Suam t lens, ) elc. 

(16) Vatic, «et virtutes. aliquas,» Postea Tho- 
08, t sed quasi ipse ars, » etc. 


** [ Cor. n, 14. 


99. Ex his enim sacramentorum verbis edoce- 
Tur, quod cum multa docuisset discipulos suos Je- 
sus, dixerit : « Adhue habeo plurima dicere vobis, » 
quia verbum istud, « adhuc multa habeo dicere 
vobis,» non ad novos quoslibet, et penitus Dei 
gratia vacuos dirigitur (76) : sed ad eos qui audi- 
tores verborum ejgs, necdum fuerant omuia cou- 


55 ibid, 10. ** ibid. &. "' Act. 1, δ. ο Luc. 1, 


(74) Idem Vatic., « et veritatis bel, » Graco ipso 
textu renuente, 


(15) Recole qu» de hoc libro Περὶ Δογμάτων 


diximus supra col. 1040, not. 21. 


(76) Maxima bic dissensio exemplarium est. Ye- 


4 


1065 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1064 


secuti. Quacunque enim sufficere poterant, tra- A ex Patre et me est, hoc enim ipeum qued subsisut 


dens eis, in [αἴσευπι tempis reliqua distulit : quz 
sine disciplina Spiritus sancli scire non poterant, 
quia ante adventum Dominicz passionis non erat 
datus hominibus Spiritus sanctus (77), evangelista 
dicente : « Non. enim erat cuiquam Spiritus datus, 
quia Jesus necdum erat glorificatus **. » Glori(icari 
dicens Jesum, mortem gustare pro cunctis. Itaque 
post resurrectionem apparens discipulis suis, et 
insu(flans in faciem eorum : « Aecipite, » inquit, 
« Spiritum. sanctum **; » et rursum : « Accipietis 
virutem Spiritus sancti venientis super vos **. » 
Quo veniente in corda credentium, implentur ser- 
menibus sapienti: et scienti: , et sic spirituales 
effecii, suscipiunt Spiritus sancti diseiplinam, quse 
possit eos deducere in omnem veritatem. Necdum 
enim instante [[ογἱ. instabat| hora iu qua oportebat 
eos Spiritu sancto repleri, tunc quando dixit ad eos, 
« Adhuc multa habeo vobis dicere,» consequenter 
addidit, « sed non potestis ea portare modo. » Αή- 
huc enim typo legis, et umbrz, et imaginibus ser- 
vientes, non poterant veritatem (eujus u:nbram lex 
portabat) inspicere, unde nec spiritualia (78) susti- 
nere. « Cum autem,» ait, « venerit ille, » hoc est 
« paracletus Spiritus veritatis, diriget vos in omnem 
veritatem, » sua doctrina, οἱ institutione vos traps- 
ferens a morte littera ad spiritum vivificantem, in 
quo solo omnis Sceripturz veritas posita est. Ipse 
ergo Spiritus veritatis, ingrediens puram et simpli- 
eem mentem, signabit in vobis scientiam veritalis, 
et semper nova veteribus adjungens, diriget vos in 
omnem veritatem. 

954. Ad Deum quoque Patrem quidam allegans 
preces, loquitur : « Dirige me in veritate tua **, » 
hoc est, in Unigenito tuo, propria voce testante : 
« Ego sum veritas '**. » Quam perfectionem tribuit 
Deus mittens Spiritum veritatia, qui credentes in 
tolam dirigal veritatem. Dehinc in consequentibus 
de Spiritu veritatis, qui a Patre mittatur, et sit 
Paracletus , Salvator (qui et veritas) ait : « Non 
enim loquetur a semetipso : « hoc est, non sine me, 
et sine meo et Patris arbitrio, quia inseparabilis a 


* ea et Patris est voluntate, quia non ex se est, sed. 


et loquitur, a Patre et me illi est. Ego veritatem le- 
quor, id est, inspiro quse loquitur ; siquidem Spi 
ritus veritatis est. Dicere autem et loqui in Trini- 
ta46, non. seeundum consueludinem nostram , 604 
ad nos invicem sermocinamur et loquimur, acci- 
piendum, sed juxta formam incorporalium natura- 
rum,et maxime Trinitatis, que voluntatem suom 
inserit in corde credentium (79), et eorum qui eam 
audire sunt digni: hoc est, dicere et loqui. 


$5. Nos quippe homines quando de aliqua re ad 
alterum loquimur, primum quod volumus, menie 
concipimus absque sermone (80). Inde in alterius 
sensum volentes transferre, linguz organum com- 
movemus, et quasi quoddam plectrum chordis den- 
tium collidentes, vocalem sonum emittimus, Quo 
modo igitur nos linguam, quam palato (81) denti 
busque collidimus, et ictum aerem in diversa tem- 
peramus eloquia, ut nobis nota commesnicemus in 
alios : ita et auditorem necesse est patulas praebere 
aures, et nullo vitio coaretatas, in ea quae dicuntur 
arrigere ($2), ut possit ita scire que proferuntur, 
quomodo novit ea ille qui loquitur. Porro Deus sim- 
plex et íncompositze spiritualisque naturae, neque 
aures, neque organa , quibus vox emittitur, babe!; 
Sed solitaria incompreheunsibilisque substantia nullis 
membris partibusque componitur. Quz quidem de 
Filio et de Spiritu sancto similiter accipienda. 


56. Si quando ergo legimus in Scripturis : « Di- 
xit Dominus Domino meo ** ; » et alibi : « Dixit Deus, 
Fiat lux *', » et si qua his similia, digne (al. digna) 
Deo accipere debemus. Neque enim ignorante Filio 
(qui sapieutia et veritas est) Pater suam nuntiat vo- 
luntatem, cum omne quod lequitur, sapiens verus 
que subsistens, in sapientia habeat et in substan 
tia (83). Loqui ergo Patrem, et audire Filium , vel 
e contrario, Filioloquente, audire Patrem, ejusdem 
nature in Patre et Filio consensusque significatio 
est. Spiritus quoque sanctus , qui est spiritus vert 
tatis, spiritusque sapientie, non potest Filio lo 
quente audire quie nescit , cum hoc ipsum sit quod 
profertur a Filio , id est, procedens 4 veritate, con 


*! Joan. vii, 49, 5 Joan. xx, 22. ** Act. 1, 8. ** Psal. xxiv, δ. *5 Joan. xiv, 6. ** Psal. cix, 2 


" Gen, 1, 3. 


tug edilio, « et penitus Dei sapientiam nescientes D 


dirigit; » Vatic. « Dei sapientiam nescientes dirigi- 
tur; » Reg., « Dei sapientia ignaros, » etc. Tholos., 
« ei plenos Dei sapientia dirigitur sicut fuerunt 
justi et prophetz, sed ad eos, qui verborum ejus 
auditores necdum fuerant, » etc, Tum denuo Vatic., 
« necdum fuerant omnia consecuti, quze postea pro 
nomine ejus suferre poterant, sed aliqua ex parte 
tradens eig illa, qua majora erant in posterum dif- 
ferens, commendans et illa, quie in futurum lempus 
ideo distulit, ut reliqua disciplina Spiritus sancti 
sui, quae... non poteraut si primitus in nostro ca- 
pite magisterium el forma crucis periret. Quzecuu- 
que enim sufferre poterant,» etc. Eadem ferme 

holosanus prz ponit, tautumque rectius legit, « nisi 
primitus in nostro capile uiagisterium et forina 
crucis prairet;» quia ante adventum  Dominicze 
pastionis, » εἰο., ex quibus boui aliquid lector ex- 
tundat. 


(77) Tholos., « Nondum erat Spiritus datus, qua 
Jesus nondum fuerat glorificatus. » Quid est Jesum 
noudum honorificatum ? «Glorificori dicens, » etc. 

(78) Erat « ne spiritualia. » Vetus. edit., « nec 
denique. » Vat., « neque. » 

(79) Legerat olim Gratianus, « ingerit im cords 
credentium , et eorum cordibus inseri , qui eam, » 
etc. Mox Tholos., « dicere, scire, et intelligere, e! 
loqui. » 

(80) Vetus edit., « mente concipimus, et quia noa 
valemus absque sermone iu. alterum sensum trans- 


ferre, lingue organum commovemus. » Exinde Re- 


gie liber, « et dentes quasi quoddam plecirum 
*ordis collidentes, » etc. 

(81) Editi plerique, «liuguam quam palato, » eic.: 
emendamus a scriptis. 

(92) Assentior Birtbio, qui « arrigere » scripsil, 
pro « erigere, » quod hactenus obtinuerat. 

(85) Olim era', « εἰ iu veritate. substantiam. » 


1065 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1066 


solator manans de consolatore (84), Deus de Deo, A quod datur ei a Filio. Propterea autem ista dicuntur, 


Spiritus veritatis procedens. Denique ne quis illum 
a Patris et Filii voluntate et societate discerneret , 
scriptum est : « Non enim a semetipso loquetur, sed 
sicut audiet loquetur. » Cui etíam simile de seipso 
Salvator ait : « Sicut audio, et judico **; » et alibi : 
« Non potest Filius a se (85) facere quidquam , nisi 
quod viderit lP'atrem facientem **. » Si enim unus est 
Patri Filius, non juxta Sabellii dictum Patrem et 
Filium confundentis, sed juxta indiseretionem es- 
seni, sive substantize, non potest quidquam absque 
Patre facere, quia separatorum diversa sunt opera, 
sed videns operantem Patrem, et ipse operatur, .non 
secundo gradu, et post illum operans. Alia quippe 
Patris, alia Filii opera eese inciperent, si non zqua- 
liter fierent, Scriptum est autem : « Qsze enim ille 
facit, » haud. dubium quin Pater, « hec eadem Fi- 
lius similiter facit '*. » Quod si operante Patre (86) 
εἰ Filio, non juxta ordinem, primi et secundi, sed 
jixta. idem tempus operandi eadem et indissimilia, 
subsistunt universa qus flunt, et Filius non potest 
1 semetipso quidquam facere, qui a Patre non po- 
test separari, sic el Spiritus sanctus nequaquam 
separatus a Filio, propter voluntatis naturzque con- 
sortium , non semetipso creditur loqui , sed juxta 
verbum el veritatem Dei loquitur universa quz lo- 
quitur. Hanc opinionem sequentia Domini verba con- 
Brmant, dicentis : «llle me clarificabit » (al. glorifi- 
cabit], id est, Paracletus; « quia de meo accipiet. » 
Rursum hie, accipere [af. accipiet] , ut divinz na- 
iure conveniat intelligendum. 

51. Quomodo ergo Filius dans, non privatur his 
[al. enim] quae tribuit, neque cum damno suo im- 
perit aliis, sic et Spiritus non accipit quod ante 
non habuit. Si enim quod prius non habebat acce- 
Pil, translato in alium munere, vacuus largitor 
effectus est, eessans habere quod tribuit. Quo- 
modo igitur supra de naturis incorporalibus dis- 
Putantes intelleximus , sic et nunc Spiritum san- 
eum a Filio accipere, id quod sux nature fuerat 
cognoscendum [αἱ. intelligendum] est , et non dan- 
tem et accipientem , sed unam signifleare substan- 
liam. Siquidem et Filius eadem a Patre accipere 
dicitur, quibus ipse subsistit. Neque enim quid aliud 
est Filius, exceptis his qui ei dantur a Patre, 
ueque alia substantia est Spirltus sancti preter id 


ut eamdem in Trinitate credamus esse naturam 
Spiritus sancti, qux est Patris et Filii. 

58. Quia ergo [αἱ. enim] omnis humana vox nihil 
potest aliud judicare quam corpora, et Trinitas, 
de qua nunc nobis sermo est, omnes materiales sub- 
stantias superat, idcirco nullum verbum potest ei 
proprie coaptari, et ejus significare substantiam, 
sed omne quod loquimur, χαταχρηστικῶς, id est, 
abusive est, et de incorporalibus cunctis, et maxime 
cum de Trinitate loquimur. Glorificat itaque Filium 
Spiritus sanetus, ostendens illum et in apertum pro- 
ferens his qui mundo corde eum intelligere e vi- 
dere sunt digni, et splendorem substantie, et ima- 
ginem invisibilis Dei scire. Rursum imago ipsa osten 
dens se puris mentibus, glorificat Patrein, insinuaus 
eum nescientibus, ipse enim ait : « Qui videt me, 
videt et Patrem "*. » Pater quoque revelans Filium 
his qui ad calcem scienti: pervenire meruerunt, - 
gloriflcat Unigenitum suum, ostendens ejus inagni- 
ficentiam atque virtutem. Sed et ipse Filius tribuens 
Spiritum sanclum his qui se dignos ejus munere 
praparaverunt, et pandens sublimitatem [al. pro- 
prietatem] glorificationis, et magnitudinis ejus vir- 
tutem, glorifieat illum (87). Deinde interpretatio- 
nem inferens cum modo (88) dixisset, de meo acci- 
piet, protinus subjecit : « Omnia qux babet Pater, 
mea sunt; propterea dizi, de meo accipiet et an- 
nuntiabit vobis "*, » quodammodo loquens , Licet a 
Patre procedat Spiritus veritatis, et det illi Deus 
Spiritum sanctum petentibus se, tamen quia om- 
nia (89) quxe habet Pater, mea sunt, et ipse Spiritus 
Patris meus est, et de meo accipiet. Cave autem 
cum ista dicuntur ne grave labaris intelligentize in 
vitium (90), et putes rem aliquam esse, et possessio- 
nem, quis a Patre habeatur ac Filio. Verum qux 
habet Pater juxta substantiam, id est, aeternitatem, 
jmmutabilitatem, iucorruptionem, immutabilem (91) 
bonitatein, de se et in se subsistentem, hzc eade: 
babet et Filius. Et, ut plus inferaim, quidquid Filius 
ipse subsistit, et quascunque sunt Filii , h:ec eadem 
et Pater habef. Procul hine absint dialecticorum 
tendiculze , et sophismata a veritate pellantur, qu: 
occasionem impietatis ex pia praedicatione capientia, 


p dicunt : Ergo et Pater est Filius, et Filius Pater. 


Si enim dixisset, omuia quacunque habet Deus, 


* Joan. v, 50. ** ibid. 19. "*ijbid. **Joan. xiv, 9.  "*Joan xvi, 15. 


(84) Penes Gratianum est « procedens Deus de 
; Spiritus veritatis procedens a veritate, conso- 
lator manans, » etc. : rectius. 

(85) Voculas « a se » ex Vatic. suffecimus , con- 
Sentiente. etiam Grzeco textu &o' ἑαυτοῦ. Deinde 
vetus editio : « Si enim unum est Pater et Filius non 
juxta Sabellii dictum : » codices Vatic. et Regin. 
* Sabellii vitiuin. » 

(86) Regin. ms., « Quomodo operante Patre, » 
Técüus, el paulo posi cousentiente etiam Vatic., 
* eadem ej similia subsistunt. » 

(87) lidem mss. cum veteri edit., « pandens ejus 
(al. eis) sublimitatem glorificationis, eL. magnitudi- 


PatnoLt. Gn. XXXIX. 


nis, glorificat. » 

(88) Emendo ex Barthii. conjectura, cum perpe- 
ram essel uno verbo « quomodo. » 

(80) Ut sensus constet, voculam « illi » expunge : 
tum Regin. cod. « petentibus, aeque tamen omuia, s 
etc. 

(90) Malim quod in veteri edit. erat « ne prava 
intelligentia labaris in vitium, » cui fere concinit 
Regin. ms. 

(91) lllud « immutabilem » abundat hic loci, nec 
in Heginz ms. invenitur. Deinde verba, « Et, ut plus 
inferam, quidquidF'ilius ipse subsistit, » ex mnss. om- 
niuim consensu ac fide restituo. 


Ji 


4661 


-DIDYMI ALEXANDRINI 


1061 


mea sunt, haheret impietas occasionem con(ingendi, A Pater. Ipse enim Spiritus testimonium perhibet 


et verisimile viderelur esse mendacium. Cum vero 
dixerit, « Orunia qua habet Pater mea sunt, » Patris 
nomine se Filium declaravit, paternitatem, qui Fi- 
lius erat, non usurpavit, quanquam et ipse per ad- 
optionis gratiam, multorum sanctorum sit Pater, se- 
«undum illud quod in Psalmis lcgitur, « Si custodie- 
tint filii tui 7; » et itcrum : « Si dereliquerint filii 
ejus legem meam **. » Sed in hoc sermone sensuque 
preposito, consequenter ea quz diximus superius 
Patris.esse , habet et Filius, et qua Filii sunt, ha- 
bet et Spiritus sanctus. Ait quippe, « de meo acci- 
*piet, propterea et ventura annuntiabit vobis. » Per 
Spiritum siquidem veritatis, sanctis viris futurorum 
scientia certa conceditur. Unde et prophete hoc 


spiritu nostro, quia sumus fili Dei. Si au- 
tem filii, et hxredes : bzredes quidem Dei, cobz- 
redes autem Christi : si tamen compatimur, ut et 
congloriticemur "*. » In praxsepti Apostoli capitulo 
plurima de societate Spirilus, quam babet eum Pa- 
tre et. Filio demonstrantur. Ait quippe Apostolus 
justificationem divinam, et spiritualis legis expleri 
in his : non qui juxta carnem ambulant, sed juxta 
Spiritum. Juxta carnem ambulantem, eum qui per 
voluptates vitia carnis corpori copulatus, facit omnia 
quz carnis sunt [al. esse] el corporis opera, apo- 
stolicus sermo descripsit [a/. describit ]. Porro juxta 
Spiritum ambulaatem eum, qui in praceptis legis 
Dei et Evangelii gradiens, spiritualium sequitur or- 


eodem repleti Spiritu, prenuntiabant sensu (92), et B dinem mandatorum. Siquidem sicut carnalium vi- 


quasi presentia intuebantur,! qu: erant deinceps 
secutura. Satis bxc abundeque juxta ingenii nostri 
paupertatem de przseuti Evangelii capitulo dixisse 
eufficiat. Si quibus autem Dominus revelaverit , et 
in viciniam veritatis adducti sunt, magisque possunt 
cernere veritatem, disputationi illorum concedamus 
meliora, quibus ille suffragatur qui est Spiritus ve- 
ritatis : et petimus eos qui lecturi sunt, ut ignoscant 
imperiti, studioque dent veniam , cupienti totum 
Deo offerre quod potuit, licet suam non quiverit im- 
plere voluntatem. 

39. Proponamus et Apostoli ad Romanos Epistolae 
testimonium, quique nobis in illa videntur pre- 
senti maleri:e congruere ventilemus. « Ut justifica- 
tio,» inquit, « legis impleatur in vobis, qui non juxta 
carnem ambulatis, sed secundum spiritum. Qui 
enim juxia carnem sunt, ea qux carnis sunt sa- 
piunt : qui vero juxta spiritum, ea quz spiritus sunt 
sentiunt. Sapientia quippe carnis niors est; sapien- 
tia autem spiritus, vita et. pax; quoniam sapientia 
carnis inimica est Deo : legi quippe Dei non subji- 
citur; neque 'enim polest. Qui vero in carne suut, 
Deo placere non possunt. Vos autein non estis in 
carne, sed in Spiritu : si tamen Spiritus Dei habi- 
tat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non 
habet , hic non est ejus. Si autem Christus est in 
vobis , corpus quidem mortuum est propter pecca- 
tum, spiritus vero vivit propter justitiam, Si autem 


tium est ea sapere qua carnis sunt, ea cogitare quz 
corporum., sic e contrario spiritualium virtus est, 
semper cogitare de colestibus et zternis, et bis 
tractare quie spiritus sunt, Sed carnis sapientia, 
illico morte sibi sociata, interficit eos qui juxta car- 
nem gradiuntur et sapiunt; sapientia vero spiritus, 
mentis tranquillitatem, et pacem, et vitam haben- 
tibus se largitur eternam. Quam cum  possederint, 
omnes perturbationes et genera vitiorum , et ipsos 
quoque dzemones ( qui hiec suggerere nituntur ) ha- 
bebunt sub pedibus suis. Sapientia ergo carnis cum 
morti juncta sit, inimica est Deo. Inimicos quippe 
eos reddit qui suis legibus vixerint ; contraria sem- 
per, et repuguans voluntati ei legi Dei. Neque enim 
(ieri potest, ut qui in sapientia carnis est, Dei prz- 
cepta custodiat, et voluntati illius subjiciatur. Quao- 
diu servimus voluptatibus , servire Deo non possu- 
mus. Cum autem titillantem subjecerimas nostris 
pedibus luxuriam, et totos nos ad spiritum tranife- 
rentes, nequaquam fuerimus in carne, id est, in 
carnis passionibus , tunc subjiciemur Deo. Neque 
enim de carne hac in qua vivimus, el in cujus va- 
sculo nostra anima continetar, Apostoli sermo est, 
quia omnes sancti, corpore et carne circumdati, 
placuerunt Deo; aed ad id potius quod contra Dei 
preceptum ex bumana societate perpetratur, de 
quibus est : « Diliges Dominum Deum tuum "'* ; » 
οἱ: « Quod tibi non vis fleri ", » etc. Vos autem, 


Spiritus ejus qui suscitavit Jesum a mortuis , ha- p ait, baud dubium quin discipuli Christi, qui sapien- 


bitat in vobis, qui suscitavit Jesum Christum a 
mortuis, vivificabit θἱ mortalia corpora vestra pro- 
pter inbabitautem Spiritum ejus in vobis. Ergo, fra- 
tres (95), debitores sumus non carui, ut secundum 
carnem vivamus. Si enim secundum carnem vixe- 
riis, moriemini; οἱ autem spiritu facta carnis mor- 
Lificaveritis, vivetis. Quicunque enim Spiritu Dei 
aguntur, hi filii sunt Dei. Non enim accepistis spi- 
ritum servitutis iterum in timore ; sed accepistis 
Spiritum adoptionis ia quo clamamus : Abba, 


11 Psal. cxxxi, 44. "* Psal. Lxxxviu, $1. 


(91) Regine cod. « eodem repleti Spiritu, pro- 


nuntiabant et sensu. » 


15 tom. vir, 4-17. 


tiam Spiritus suscepistis, eL vitam et pacem (94); 
non estis in carne, id est, in carnis operibus, ne- 
que ejus opera perpetratis, siquidem Spiritum Dei 
habetis in vobis. ldem autem Spiritus Dei, et Spi- 
ritus Christi est, deducens et copulans eum qui in 
se habuerit, Domino Jesu Christo. Unde et in con- 
sequentibus scribitur : « Si quis auiem. Spiritum 
Christi non habet, hic non est ejus. » 

49. Rursum in prasenti discimus societstem 
quam habet Spiritus sanctus ad Deum, et ad 


'* Deut, vi, 5. "" Tob. 1v, 16. 


(95) Decrat « fratres, » quod e mss. suffecimus. 
(94) Erat « ei vitam pacis, » dissentientibus uss. 


1069 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1070 


Christum. Sed et in Epistola Petri , Spiritus sanctus A tuis, habitat in vobis, qui suscitavit Christum a 


esse Christi Spiritus eomprobatur : « Scrutantes, » 
inquit, « et inquirentes, » id est próphete, de 
quibus ei fuerat sermo superior, « in quod, et quale 
tempus (95) significabat is, qui in eis erat Spiritus 
Christi , testificans in Christo passiones, et ea qux 
post erant secutura decreta : in quibus revelajum 
est, quia non sibi, sed nobis ministrabant ea quz 
nuncannuntíata sunt vobis per Spiritumsanctum ?*. » 
iste autem Spiritus sanctus dietus est. et Spiritus 
Dei, non in presenti tantum sermone, sed el in 
aliis locis compluribus, ut ibi : « Ea qua Dei sunt, 
nemo novit nisi Spirits Dei **. » Deinde sequitur 
post hoc quod ait : « Si quis autem Spiritum Dei 
non habet, liic non est ejus ; » et infertur : « Sí au- 
tem Christus in vobis, » et manifestissime demonstra- 
ur inseparabilem esse Spiritum sanctum a Christo : 
quia ubicunque Spiritus sanctus fuerit, ibi et Chri- 
sius est, et undecunque Christi Spiritus discesserit, 
inde pariter recedit et Christus. « Si quis enim 
Spiritum Christi non habet, hic non est ejus. » Cui 
eonjuneto si quis contririum assumat, dicere po- 
lest : Si quis Christi est, ita ut Christus in eo sit, 
iu hoc Spiritus Dei est. Hoc autem idein et de Deo 
Patre similiter usurpandum. Si quis Spiritum Dei 
non habet, iste non est ejus. Cui rursum contrarium 
si quis assumat, dicens : Si quis Dei est, in hoc 
Spiritus Dei est. Unde scribitur : « Nescitia quia 
templum Dei estis, et in vobis habitat Spiritus 


Dei *? » Et in Joannis Epistola : « In hoc cognoscitur C 


Deus habitans in quibusdam, cum manserit in eis 
Spiritus quem dedit **. » Ex quibus omnibus indisso- 
&abilis atque indiscreta "Trinitatis substantia de- 
monstratur. 

M. Cum ergo ait : « Si Christus in vobis est, 
corpus quidem) mortuum propter peccatum, » nequa- 
quam vitiis lascivieque deserviens, sed (96) mor- 
tileatum peccato, non commovetur ad vitia : et 
Bequaquam erit vitale peccato. Postquam autem 
corpus peccato mortuum fuerit, Christus in bis qui 
ευ corpera mortificaverunt, praesens Spiritum vitze 
osendit per justitiam sive correctionem operum 
virtutum i-mortalium, sive fidem Jesu Christi (97), 
in his qui juxta fidem illius conversantur. Deinde 


mortuis, vivificabit el mortalia corporá vestra per 
inhabitantem Spiritum suum in. vobis : » nonne 
tibi videtur dicere , quia si Spiritus ejus qui susci- 
tavit Christum Jesum, id est, qui ejusdem Jesu 
Christi Spiritus est, habitat iu vobis : consequen- 
ter vivilicabuntur et mortalia corpora vestra cuin 
immortalibus animabus (98) ab eo qui suscitavit 
Christum Jesuin α mortuis, principem et primogeni- 
tum resurrectionis? Et quibus tale tantumque divi- 
Ritus per Spiritum munus indultum est, debitores 
sumus Spiritui, non carni, ut Juxta eam vivamus. 
Siquidem qui juxta carnem vixerit, morietur illa 
morte quz? peccatum sequitur. « Peccatum quippe 
cum consummatum fuerit, generat mortem, » se- 
cundum Jacobum **. Sed et Ezecbiel peccanteu 
animam mori scribit. Separatur euim jam a vita, 
qui in sapientia Spiritus collocata est 53. 

42. Si quis autem transcenderit vitam carnis el 
Spiritu opera carnis morüficaverit (99), vivet beata 
sternaque vita relatus in filios Dei, et directus in 
viam rectam propter Spiritum sanctum, qui et Dei 
Spiritus appellatur. « Si enim, » inquit, « juxta car- 
nem vixeritis, moriemini. Quod si spiritu facta car- 
nis mortifleaveritis, vivetis ; » et in consequentibus : 
« Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt 
Dei. » Rursuin refocillans eos, et consolans, et pro- 
vocans sperare meliora, quibus loquebatur, ait : 
« Non enim accepistis iterum spiritum servitutis in 
timore, » id est, non similitudine servorum, metu et 
terrore poenarum vos abstinetis a vitiis, quia babe- 
tis vobis datum (1) a Patre Spiritum adoptionis, id 
est Spiritum sanctum, qui ipse Spiritus, et Dei, ct 
Christi , et veritatis dicitur atque sapientiz. Si au- 
tem Spiritus iste adoptat in filios Dei eos, quorum 
dignatione sui habitator efficitur, tibi consequentiuim 
super potentia ejus intelligentiam derelinquo. 

Porro in hoc adoptionis Spiritu clamant qui 
habuerunt illum Patrem Deum, sicut ostendit sermo 
dicens : « In quo clamamus: Abba, Pater : » ipso 
Spiritu qui nos adoptat in filios, testimonium pra- 
bente participatione sui, quod a nostro Spiritu pos- 
sidetur, quia filii Dei sumus. Cui consequens est 
Deum quidem quasi patrem, hxreditarias nobis di- 


Ápostolus alio syllogismo conjuneto atitur, quod D vitias contulisse (2), spiritualia dona; Christi vero *w 


Significantius dialeetici ἀξίωμα vocant, et ait : « Si 
autem Spiritus ejus qui suscitavit Christum a mor- 


cobzredes nos esse, eo quod fratres ejus per gra- 
tiam et benignitatem ipsius appellamur. Erimus au- 


7 ]Pet. 1, 411, 19... 7*1 Cor. 115, 11. 991005. 1, 16, **1 Joan. iv, 12. 5? Jac. 1, 15. ** Ezech. xvin, 20. 


(35) lierum vitiose erat, et nullo sensu « in quo 
all, quale témpus, » etc., neque ut Scripture locus 
€ribebatur, ut alia menda interpunctionis, etc., 
quibus totus scatebat hic liber, dissimuleinus. 

(96) Vatic, « si » pro « sed. » Ut sensus tamen 
Ucunque constet cum superiori Apostoli sententia, 
Verbum aliquod supplendum est, puta, « illud in- 
leligit quod nequaquam, » etc., aut quid simile. 

, 97) Yide num isthaec sit preferenda Regina co- 
dicis lectio : « Christus, suis qui sua corpora mor- 
lificaverunt per pra:sentem Spiritum, vitam osteniil, 
per justitiam eperum, sive per correctionem vitio 
ΤΗΝ wortalium, sive per (idem Jesu Christi, » etc. 

(98) lta feruut vetus editio οἱ Reginze ms., antea 


eral « cum iumortalium animabus. » Mox eadem 
velus edit. « primogenitum illum resurrecüonis 
ostendens. Quare et quibus tale, » eic. 

(99) Est Reginz codicis integrior lectio haec et 
concinnior. Ántea erat lautummodo « transcenderit 
vitam carnis, et Spiritu opera carnis wortificaverit. » 

(4) Vat. « abstiuete a vitiis, qui habetis vobiscuin 
datum, » etc., deinde « qui ipse Spiritus Filii et 
Christi, et veritatis, » elc. 

(2) Cod. Regin: « qua a nostro spiritu posside- 
tur, » et paulo post cum veteri quoque editione, 
« quasi patrem haereditari a nobis, Cliristi. vero €o- 
heredes, » etc., absque illis, « divitias contulisse 
spiritualia dona. » | | 


1071 DIDYMI ALEXANDRINI 1m 


tem hzredes Dei, coh:redes autem Christi si com- A cordari autem se misencordis et virtuiam ejes, 
patiamur, ut et conglorifüicari ei ex passionum $0-  ;nquiunt, in emnibus qua retribuit eis, non jut 
cietate mereamur. justitiam suam , sed juxta misericordiam et bonis. 
45. Verum quia eL hoc juxta id quod potuimus — tem ejus,"qui est. judex domui videnti, et seas 
edisserlum est, proponamus propbete capitulum, — mundo corde cernenti Dominam (4), Hoe siquidem 
quaedam de Spiritu saneto continens, ul non solum ος Hebraeo sermone in lingua nostra interpreiatar 
de Novo, verum etiam de Veteri Testamento super — Jsrgel, id est, mens videns Deum (5). Licet enim 
ejus fide intellectuque doceamur. Nam et superius — tormenta , et cruciatus judex nonnunquam inferat 
pralocuti sumus, in omnibus sanclis, tam bis qui — judicium merentibus, tamen qui causas rerum aliius 
post adventum Domini nostri fuerunt, quam eliam — intuetur, videns propositum bonitatis ejus, qui cupit 
retro, in. patriarchis videlicet et prophetis, Spiritus — corrigere peccantem, bonum illum confitetur, di- 
sancti gratiam fuisse versatam, el eos diversis cha- — cens : « luferens [al. inferas] nobis juxta misericor- 
-Jismatibus virtutibusque complesse. Quomodo enim — diam suam. » Si enim iniquitates eorum qoos je- 
unius Dei et Unigeniti ejus gratiam possidentes, tam — dicat attendat Dominus, quis sustinebit? Porro qui 
hi qui ante, quai etiam illi qui post adventum ejus, apud Dominum propitiatio est, Dominus videlicet 
justiti:e erexere vexillum, veritatis sunt scientiam B noster atque Salvator iufert nobis secundum mise. 
conseculi ; sic et Spiritus sancli gratiam posside- — ricordiam suam, omnia quae nos provebant ad sale- 
bunt, quia inseparabilem a Petre et Filio esse, Spi- — tem. Inferens quoque juxta misericordiam suam, 
ritum sanctum in- multis supra locis ostendimus. et hoo faciens in judicio (6), cum justitia nobis tri- 
Scriptum est ergo in propheta : « Misericordiz Do- — buit, qua admista misericordie bonitate largius 
mini recordatus sum, et virtutis ejus in omnibus — est. 
quz retribuit nobis. Dominus judev bonus domui 45. Arguendus est ex przesenti capitulo (7) hzre- 
israel, infcrens nobis juria misericordiam suam, et — ticoruim error, qui bonitatem a justitia separantes, 
juxta multitudinem justitie eus. Et dixit: Nonne — alium Deum bonum, alium. justum finxerunt. Ecce 
populus meus filii et non pravaricabuntur (5). Et — enim in presentiarum ipse est Deus, et bonus, & 
factus est illis in salutem ex omni tribulatione — judex, οἱ juxta misericordiam suam justitiamqee 
eorum ; non legatus, neque angelus, sed ipse salva-  restituens, et pariter bonus justusque subsistens. 
vit eos, eo quod dilexerit eos, et pepercerit eis. Ipse — Frustra igitur iniquum dogma sinmulaptes, bonum 
redemit eos, et suscepit eos, el exaltavit eos in Deum Evangelii, et Veteris Testamenti justum esse 
emnibus diebus sxculi. ]psi vero non crediderunt, e&— defendunt (3), quia et in plurimis aliis locis, et nuac 
irritaverunt Spiritum sanctum ejus; et conversus ϱ in. prophete sermone, «judex bonus» scribiter 
est eis ad inimicitiam. Ipse debellavit eos et recor- — Deus, et e contrario quod nolunt, in Pauli sposteli 
datus est dierum antiquorum. Qui eduxit de terra — Epistola (qui certe Novi Testamenti praedicator est) 
pastorem ovium, qui posuit in eis Spiritum san- Deus justus judex refertur. «Reposita est mibi, 
cium, congregans dextera Moysen **. » inquit, « corona justitiz, quam reddet mihi Domisus 
44. Qui frequenter Dei adepti sunt beneficia, —in illa die justus judex 5. » Idem est ergo, licet ne- 
scientes gratia magis, el misericordia ejus, quam lint, Novi et Veteris Testamenti Deus, visibilium e 
propriis ex se fuisse operibus consecutos, quasi uno — invisibilium conditor, Salvatore etiam in Evangelio 
omnes consensu, el animo concordantes loquuntur, — justum et bonum Patrem liquido attestante : « Po- 
« Misericordiz: Domini recordatus sum. » Cogi- ter juste, mundus ie non cognovit **, » Et ip alio 
tantes enim qux ab eo frequenter in Moyse dona loco : « Nemo bonus, nisi unus Deus 57. » Sed eis 
susceperint, gratias referunt, et cum misericordia, — veteri lege alibi justus, alibi bonus dieitur Deos. 
etian. virtutum Domini recordantur, sive mirabi- —]y Psalmis, «Justus Dominus,» inquit, «et justi- 
lium, qu: crebro pro cis fecit iu populis, sive pro- — tias dilexit**. » EL e contrario in Jeremia, «Bonet 
ectuum anima , quibus per legem, et prophetas, et — Dominus his qui sustinent eum **. » Rursus jn Ps 
praecepta ejus salubria eruditi sunt. Siquidem in D mis : « Quam bonus Deus Israel, his qui reco tau 
Scripturis nomen virtutis utrumque significat. Re- — corde **, » Et h:ec quidem c latere contra hareticot 


** isa, Lxur, 7-12.— ^ 1E Tim. 1v, 8. ** Joan. xvu, 11. *' Marc. x,18. ** Psal. x, 8. Ὁ Thes. 
ui, 95. 0 Pyal. Lxxn, f. 


(8) Erit opere pretium insignem istum lsaiz lo- — tum Milevitanum invenias lib. n, ip (ine, et Hiere- 
cum recolere ad G aca exemplar, ad cujus fidem — nymum quoque ex aliorum sensu. Qui autem ci 
nonnulla emendavimus. Pro « Nonne populus meus ας: . : "B? lel 
filii? » erat negandi sensu, « Non populus meus ea oco NU extundi posit, subi dizim σφι 
filii, » conira mss. Regine et Vaticaui fidem. οτῶ- — cunur: Vati bi Ὃν μι "i s iu1là 
eus quoque Οὐχ à λαός µου, etc. misericordia bonitatem largitus es, oa .. 
pa Vetus editio, « et sepsu mundo cernenti (7) Hinc tertium lilyrum auspicantur editores alii, 

Wi qua de re supra diximus in praefixa Admonitiott. 

(6) Vitiose et contra mss. fldem antea erat « Do- : κ leal 
minum. » Hec porro uominis Israel etymologia, sive éxhosione Intepe maxime, quod a media Isaiz I 
νοὺς ὁρῶν 8eóv, Grecis precipue arrisit, Üülympio- (8? Keginz liber, « bonum de Evangelio, εἰ ot '* 


doro in cap. 1 Kcclesiaste, Leontio De sectis ; 
Theophani Cerameo aliisque, E Latius apud Opta- ter! Testamento *usturu. esse defeudunt. » 


1015 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1075 


strictim dieta sunt. Tempus autem est, ut propoBi- A consummationem seculi vitam eis (riens, aulu- 


tem pfophete ordinem prosequamur, qui ita con- 
texitur : eet dixit, » haud dubium quin Dominus : 
« Nonue populus meus filii, nec prevaricabuntur ?*?) 
Non erant, inquit, similes bis qui generati sunt et 
exaltati, et eum qui genuit illos, despexere. « Ft 
facetus est eis in salutem **, » id est illis de quibus 
Dominus ait: « Nonne populus meus filii, et non 
prevarieabuntur? » Hoc enim ipsum quod non pre- 
vwarieati sunt, nec spreverunt Patrem, eis factus 
est in salutem : vel ob idipsum quod appellati sunt 
filii, causa eis salutis effectus est. Οἱ salus a 
Christo Domino contributa, angeli quoque ad pa- 
stores voce firmatur, dicentis : « Ecce evangelizo 
wohis gaudium magnum, quod erit omni populo; 
quia natus est vobis (9) hodie Salvator, qui est 
Christus Dominus, in civitate David **.» Ipse factus 
est cunctis, qui in eum credunt, occasio salutis 
zelerna, et ipse est Salvator mundi, qui venit quz- 
rere quod perierat. Et Ipse est, de quo chorus san- 
ctorum canit ** : « Deus noster, Deus salvandi (10).» 

46. Quia igitur Deus erat, qui salutem pra»bebat 
eeternam, dictum est, « Non legatus, neque ongelus, » 
id est non propheta, non patriarcha, non legislator 
Moyses salvavit eos. Omnes enim quos nominavi, 
poterant ad Dominum fungi legatione pro populo. 
Denique Moyses, interpellans eum pro delinquente 
plebe, ait : «Si dimittís eis peccatum eorum, di- 
mitte?5, » Sed obseeravit veniam quadraginta diebus 
jejunans, et inisericordiam Dei onim afflictione 
provocans. Nemo autem de horuin numero Jegato- 
rum potest esse salvator, indigens et ipse eo, 'qui 
salutis largitor verus est. Nam et angeli, quanquam 
spiritus sint, et ad diversa propter eos qui salutem 
accepturi sunt, ministeria mittantur, non sunt ta- 
men aoctores salutis, sed enm qui fons salutis est, 
Ínterpretantor et nuntiant. Unde dictum est, « non 
legatus, neque angelus, sed ipse Dominus salvavit 
eos. » Non propter aiiud quid, sed propter id, «quod 
diligeret eos, et pareerel eis. » Parcere autem di- 
citur, quasi ereaturis suis, juxta illud quod alibi 
scribitur : « Parces autem omnibus, Domiue amator 
animarum, quia tus? sunt, nejgue enim odies quos 
fecisti **. » Quapropter et pro eorum salute proprio 


Filio non parcens Pater, tradidit eum in mortem, D Salvatori suo fecerunt, receperunt. Quia enim san- V. 


ut per mortem Filii sui destructo eo qui habebat 
mortis imperium, hoc est diabolo, redimeret omnes 
qui ab eo captivitatis vinculo tenebantur. Unde sub- 
jicitur : «Ipse autem redemit eos, et suscepit eos, 
et exaltavit illos. » Suscipit enim exaltatque salva- 
tos, et redemptos ín sublime tollit virtutuin alis, et 
erudiuone et scientia veritatis, non ad unum tan- 
tom, et alterum diem, sed in omnibus diebus zter- 
nitatis, habitans in eis, et cum eis, et usque ad 


** Ίσα. 1, 9.  ** Psal. exvin, 14. 
xi, 27. 


(9) Vatic. « Evangelium magnum, et natus est 
vobis,» Greco ipso textu dissentiente. 
(10) lg ms. Tolos,, « Deus, Deus. Deus αἱ γαρ.» 


** Luc. i, 10. 


tisque auctor exsistens. Omnibus autem diebus sse- 
culi illuminaus corda eorum, non sinit eos in tene- 


bris ignorantiz, et errore versari. Et hoc puto esse . 


4piod scriptum est, «ín omnibus diebus » exaltari 
608. 

&T. Quia vero mutabiles, et ad vitia sponte laben- 
tes, post tanta beneficia Deo fuerunt increduli, et 
precepta illius reliquerunt, et exacerbaverunt Spi- 
ritum sasnctuin Dei, qui eis multa bona largitus est,. 
in peccatum simile corruerunt, his qui postquam . 


geniti sunt, et exaltati, spreverunt. Patrem suum. . 


Vel certe nunc ipsi describuntur, qui et ante de- 
seripti sunt, siquidem et ibi post peccatum dicitur 


ad eos : « Dereliquistis Dominum, et ad iracundiam . 


concitasus Sanctum Israel, » et nunc, quod c«ipsi- 
non crediderunt, et exacerbaverunt Spiritum sau- 
etum ejus.» Ex przseuli ergo loco societas Spiritus 
ad Dominum osteuditur. Qui dereliquit Dominum, 
et est. incredulus, et ad iracundiam provocat San- 
ctum lIsrael, et exacerbat Spiritum sanctum ejus. 
Eadem indignatio super peccatoribus tam ad Spiri- 
tum 5anelum, quam ad Sanetwm lsrael refertur. 
Unde et in consequentibus similibus copula Trini- 
tatis ostenditur, dicente Scriptura, Dominum ad. 
inimicitias esse conversum, his qui exacerbaverunt. 
Spiritum sanctum ejus, et tradidisse eos sempiterno- 
eruciatui, postquam non sermone, sed vebus in 
sanctum ejus Spiritum blasphemaverunt. ]pse igitur 


c qui «eis conversus est ad inimieitiam, debellavis 


608,2 et subjecit multiplicibus longisque cruciati- 
bus, ut nec in przsenti tempore, nec in futuro con- 
sequantur veniam peceatorum. Exacerbaverunt enim- 
Spiritum sanctum ejus, et blasphemaverunt in 
illum. | 

48. Si autem volueris hoc de Judeis intelligere, 
qui crucifixerunt Dominum Salvatorem, et idcirco. 
exacerbaverunt Spiritum sanctum, id quod scriptum 
est, «ipse debellavit eos, » ad illam est intelligen- 
tiem referendum, quod Romanis traditi sunt, quando- 
venit super eos ira Dei in finem. In universo enim 
orbe cunctisque regionibus soli exsules patria, in. 
lerra vagantur aliena, non urbem autiquam, non 
sedes propries possidentes, id quod propbetis et 


guinarii, et vesano semper furore capli (11), non 
solum prophetas occiderunt, lapidaveruntque eos 
qui ad se missi fuerant, sed ad impietatis culmen 
egressi, Dominum Salvatorem, qui pro cunctorum 
salute descendere dignatus fugrat ad terras, prodi- 
derunt et crucifixerunt, propterea expulsi sunt urbe 
quam prophetarum et Christi cruore maculaverunt, 
Secundum igitur hunc sensum debellatos eos a Do- 
mino intelligere debeinus, non ad breve teupus, sed 


ον Psal. pxvii, 9ἱ. 35 Exod. xxxi, 91. ** Sap. 


(41) Duo mss. Vatic. et Reg. cum veteri editiones, 
« furore raptati. » : 


a 


1075 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ος 


ad omne futurum s»culum usque ad consummatio- À in Grzco, « qui praevarieatur (177, »à0n heminem prz- 


nem mundi (19). Quippe (ut diximus) profugi atque 
captivi, in universis aberrant nationibus, non ur- 
bem, non regionem propriam possidentes. Attamen 
quia naturaliter beniguus est et misericors is qui. 
ους debellaverat, tribuit eis locum penitentie, si 
velint ad meliora converti. Unde et dicitur, «re- 
cordatus est dierum scculi (15). » Recordatus enim 
temporum futurorum, clausam januam aliqua eis ex 
parte reseravit, ut postquam intraverit plenitudo 
gentium, tune omnis Israel (qui hac fuerit dignus 
appellatione) salvetur. Licet enim in id temeritatis 
eruperint, ut eum qui propter eos missus fuerat, 
interficerent, dicentes : « Sanguis ejus super nos, et 
super filios nostros *", » tamen Deus suscitavit eum 
de terra, in cujus corde tribus diebus et tribus no- 
cibus fuerat commoratus : pastorem ovium $ua- 
rum. Siquidem ita contexitur, «qui eduxit de terra 
pastorem ovium suarum, » 

49. Quod vero pastor ovium Deus, qui nunc pro- 
phetali sermone describitur, Dominus sit, manife- 
siius in Evangelio discimus, ipso Salvatore testante, 
« Ego sum pastor bonus, et animam meam pono pro 
ovilus meis **, » Et iterum : « Oves me: vocem meam 
audiunt **. » Post bec omnia propheles (14) ait, « Ubi 
est qui posuit super eos Spiritum sanctum? » Admi- 
vatur quippe de quanta felicitate ad qwantas mise- 
rias pervenerint. Et quodam modo loquitur (15) : 
Qui eos redemerat, qui posuerat im illis. Spiritum 


sanctum euum, habitans cum eis, ubi nunc est? c 


quo abiit? Dereliquit eos, quia ipai prius derelique- 
runt, et ad iracundiam provocaverunt Sanctum 
Israel. Posuerat autem dudum in eis Spiritum sean- 
ctum Deus, cum adhuc boni essent, et prieceptis ejus 
obsequi niterentur. His enim tantummodo Spiritus 
sanctus inseritur, qui, vitiis derelictis, virtutum se- 
etantur chorum, et juxta eas, et per eas in fide 
Christi victitant. Quod si paulatim negligentia sub- 
repente coeperint ad pejora confluere (16), concitant 
adversum se habitatorem suum Spiritum sanctum, 
et eum qui ilum dederat, convertunt ad inimicitias. 
Huic quid simile et Apostolus ad Thessalonicenses 
scribens, ait, «Neque enim vocavit nos Deus ad im- 
munditiam, sed ad sanctificationem *. » 


varicabitur, sed Deum, qui dedit Spiritam sanctum 
suum in vobis. Nam in his sermonibus Deus vocans 
per fidem in sanctificationem, id est ut sancti Spi- 
ritus flerent credentes (18), dedit eis Spiritum sarn- 
ctum. Et quandiu pracepta Dei servaverunt, per- 
mansit in eis Spiritus sanctus, quem actepervat, 
Quando vero amore lubrico(19) corruerunt, et ad im- 
munditiam sunt delapsi, spreverunt, sive prevari- 
cati eunt Dominum, qui dederat eis Spiritum san- 
ctum, ut non immunditie deservirent, sed ut saa- 
clificarentur. Unde poenas luent. qui ista commise- 
runt, non quasi homiuem, sed quasi Deum sper- 
nentes. Et ut sciamus Domioum esse Spiritum sen- 
cium, qui datur credentibus , ex ipsius propheiz 
Isai: discamus eloquio, qui inducit ad quempiam 
dicentem Dominum : eSpiritus meus in te est, ei 
verba mea dedi in os tuum *. » Ostenditur enim ei 
sermone presenti, quod qui acceperit Spiritum Dei, 
simul cum eo et verba Dei possideat, sermones vide- 
licet scientia et sapientiz. Necnon et in alio loco 
ejusdem prophete Deus loquitur : « Dedi Spiritum 
meum euper eum *. » Qui ergo posuit in eis Spiritua 
sanctum, Moysen dexiera sua sanctificalum esse 
commemorat, sive illum illustreus virum, el myste- 
riorum Dei initiatorem, de quo ad Jesum lilium 
Nave Dominus ait : « Moyses famulus meus *,» sive 
Legen: suam, qua in Veteri scripta est Instrumento. 
Nam crebro legisse me memini Moysen appellatun 
esse pro lege, ut in Apostolo : « Usque in bodiernum 
diem, quando legitur Moyses*. » Et Abraham ad di- 
vitem in suppliciis constitutum, « Habent, » inquit, 
« Moysen et prophetas *.» Et certe liquido comprob3- 
tur ibi Moysen, non supradictum virum signilica- 
tum esse, sed legem. 

51. Porro qux est dextra Dei, que adduxit Moy- 
gen, nisi Dominus et Salvator uoster ? Ipse est enim 
dextera Patris, per quem salvat et. exaltat οἱ facil 
virtutem , sicut alibi de Deo dicitur : « Salvanit 
sibi (20) dextera sua, et brachium sanctum ejus ".! B 
rursum : « Dextera Domini fecit virtutem , dexter? 
Domini exaltavit me : non moriar, sed vivam, 6 
narrabo opera Domini *. » Et certe vocem banc et 
persona Dominici lloininis (24) proferri, quem un* 


50. Haque qui spernit, sive quod melius habetur p genitus Filius Dei assumere dignatus est ex virgis 


* Matth. xxvii, 25... ** Joan. x, 14. 


. (12) Erat przfizo puncto, « Usque ad consumma- 
tionem quippe mundi, ut diximus, x etc., qua casti- 
gantur a mss, 

(43) Vitiosa metathesi obtinebat in editis « aliqua 
ex eis parte. » Scripti emendant. 

(14). ta in. mss. frequenter e prophetes » in recto 
scribitur Grecorum more, unde editi supine admo- 
dum «prophetis » legunt. Est autem Isaias, in cujus 
expositioue loci perseverat. 

(15) Perperam editi, quin etiam mss. « et quo- 
modo loquituc?» Tum vetus editio, « qui eos red- 
emerat, qui exaltaverat, qui posuerat, » etc. 

(16) Minus recte editi, « negligentia: suggerente 
ecperit ad pejora contluerc. » 


* ! | * ibid. 27. 
Jos. 1, 19, Τὸ. 5 IH Cor. i, 14. * Luc. xvi, 29. ! Psal. xcvi, 1. 


3 Isa. LIX, 91. . Isa. ΣΡΙ, l. 


! | Thess. 1v. 7. 
6 Psal. cxvu, 16. 


17) ΔΙ. « praevaricantur, » in. Graeco ἀθετίσωσε 
(t8) Vetus edit. «idem ut sancti(icaret credeples.! 
449) Vatic. « vitio lubrico : » vetus edit, «viuo 
rum, » eic. ] 

(20) lidem libri, « salvavit ei. » Grzc., £207? 
αὐτῷ. ο . . 9 LAC S4l 

(21) Displicuit olim nonnullis Patribus. dici 53** 
vatorem « Dominicum Hominem, » quo sermone Se 

parari bominem a Domino, et Christum dividi 202 
quapiam subtilitate suspicabantur. Revers Apsli- 
naristarum propria erat isthzec loquendi formula, 
quam Gregorius Nazianzenus epist. 1 ad Cledoniun, 
reprehendit. Minc etiam excogitata Rufino conii 
Hieronymum fabula, quam ipse Apol. lib 1 redi 


toTi 


LIBER DE SPIRITU SANCTO. 


1079 


ex ipso loco manifeste comprcvauwr, quia ipse est A — 55. Satis abundeque de prophetze testimonio dis- 


dextera Dei, sicut scriptum est in Actibus aposto- 
lorum, quod factus sit ex semine David secundum 
earnem , genitus de Virgine, superveniente in eam 
Spiritu sancto, et viriute Excelsi obumbrante eam. 
De quo David prophetavit in Spiritu, quod a mortuis 
resurgens, assumptus sit in celos, dextera Dei sub- 
levatus (23). Scribitur ibi autem in hunc modum : 
« Pravidens idem David locutus est de resurre- 
ctione Christi, quoniam non derelictus (25) in in- 
ferno, neque caro ejus vidit corruptionem. Huuc 
Jes$um suscitavit Deus, cui nos omnes testes suinus. 
Dextera igitur Dei elevatus, et repromissionem Spi- 
ritus sancti accipiens a. Patre, effudit hoc. donum 
in nobis, quod vos videtis el auditis, neque enim 
D»vid ascendit in οσο *. » Nulli quippe dubium , 
exaltatum dextera Dei, et ab inferis resurgentem 
esse Dominum Jesum, sicut ipse Scriptura sermone 
testatus est. Iste ergo qui resurrexit a mortuis dicil : 
« Ego dorimivi et somnum cepi, et resurrexi, quia 
Dominus suscitavit me !?, » 

523. Ipse ergo serinone Dei (24) assumptus in ος- 
lum, elevatus esse ab ea, de qua supra diximus, 
dextera Dei przdicatur, et accepisse repromissiones 
Spiritus sancti a Patre, et effudisse illum in cre- 
dentes, ita ut omnium linguis loquerentur magnalia 
Dei. Nam et Dominicus Homo accepit communica- 
tionem Spiritus sancti, sicut in Evangeliis scribi- 
tur : « Jesus ergo repletus Spiritu sancto, regressus - 
est a Jordane'!; » et in alio loco : « Reversus esi 
Jesus in virtute Spiritus iu Galilzam !*. » Hzc autem 
&bsque ulla calumnia de Dominico Homine, qui 
totus Christus, unus est Jesus Filius Dei (25), sensu 
debemus pietatis accipere , non quod alter et alter 
$it, sed quod de uno atque eodem, quasi de altero 
secundum naturam Dei, et hominis disputetur, et 
quia Deus Verbum unigenitus Filius Dei, neque 
immutationem recipit, nec augmentum, Siqui:em 
ipse est bonorum omnium plenitudo. 


* Act. 1, 91-24. '? Psal. in, 6. !! Luc. iv, 74. 
15] Thess, v, 25. !* Joan. xvn, 17. 


« quod Athanasii librum, ubi Dominicus Homo 
scriptus est, Apollinariste ad legendum acceptum 
jta corruperint, ut in litura id quod raserant rursus 
scriberent, ut seilicet nou ab illis falsatum, sed » 
a Bierouymo « additum putaretur. » Denique Au- 
gustinus eum ea locutione usus esset lib. LxxxH!, 
quzst. 96, eam postinodum emendari voluit lib. 1 
Retraciat., c. 19, quia cum Christus sit. Domints, 
improprie Dominicus diceretur, quasi significaretur 
illum non esse Deum, et Dominuin, sed Dominicum, 
hoc est suppositum humanum uuitum Domino, seu 
supposito Domini, quare duo supposita in Christo 
fingeren:iur , ut Nestorius blasphemavit, Nihilo se- 
cius eam vocem alii potissimum Greci absque ulla 
dubitatione usurpant. S. Gregorius Nyssenus Orat. 
secunda de S. Stephano, ὁ μὲν γὰρ Μυριαχὸς &v- 
θρωπος τοῦ Σωτῆρος, « Dominicus homo Salvato- 
ris. » S. quoque Epiphanius in Ancorato n. 95, 
3lique, E Latinis Cassianus C€ollat. n, cap. 10. 
« Homo, » inquit, « ille Dominicus , qui redemit 
humanum genus. » Est autem illis, ut et presenti 
Didymi loco, eujus gratia haec scribo, illa adhibenda 
expositio S. Thoihie i part, quast. 16, art. 5: 


!3 Luc. virt, 55, 
" Lue, xviii, 19. 


putatum est, nec ad reliqua pergamus, ut quomodo 
scimus quod (26) Pater et Filius sanctos et bonos 
sui communicatione perficiunt : sic sanctus quoque 
Spiritus participatione sui bonos efficiat sanctosque 
credentes; et ex hoc etiam uuius cum Paire et 
Filio substaptlze esse doceatur. Dicitur in. Psalmis 
ad Dominum : « Spiritus tuus bonus deducet me in 
terram rectam !*. » Scimus autem in quibusdam. 
exemplaribus scriptum esse, « Spiritus sanctus tuus. », 
Porro in Esdra absque ulla ambiguitate bonus. 
Spiritus appellatur : « Spiritum tuum bonum de- 
disti, ut eos faceres intelligere !'*. » Quod autem. 
Pater sanctificet, Apostolus scribit, dicens 5 : 
« Deus autem pacis sauctificet vos perfectos (27). », 


B Et Salvator ait: « Pater sancte, sanctifica eos iu. 


veritate, quia verbum tuum est veritas !*. » Perspi- 
cue dicens : [n me (qui Verbum tuum sum, et ve- 
ritas tua) sanctifica illos fide et consortio mei. Dictus. 
est et alibi bonus Deus : « Nemo bonus, nisi unus. 
Deus . » Superius quoque ostendimus quoniam 
Filius sanctificet, Paulo in eadem verba congruente :. 
« Etenim qui sanctificat, et qui sanctiticantur, ex 
uno omnes 15, » Sanctificantem significans Christum, 
et sanctilicatos eos, qui possunt dicere, « Facius est 
nobis sapientia ex Deo Christus, et justitia , et 

sanclificatio !*. » Appellatur siquidem et Spiritus. 
sanctificationis. Unde et ad eum dicitur : « EL omnes. 
sanctificati sub manibus tuis, et sub te sunt. » Bo- 

nus Dominus noster Jesus Christus, et ex bono. 
Patre generatus est, εἰ de eo legimus : « Confite- 
mini Domino, quoniam bonus *?. » Confiteaatur illi 

autem qui ab eo aut veniam obsecrant. peccatorum,. 
aut gratias referunt ejus clementiz pro indultis be- 

neficiis, Spiritus quoque sanctus eos quos dignatur. 
implere, sanctificat, ut superius jam demonstratum. 
est, quando ostendimus eum participabilem eL a. 
multis simul capi posse. £t nunc in prasenti Pauli. 
testimonio largitor sanctificationis ostenditur, in eo. 


13 Psal. cxpu, 10. !* Esdr. τσ, 20. 
!5 Hebr. n, 141. !? I Cor. 1, 90. 39 Psal. cxvi, 4.. 


« Homo Dominicus nonnulla ratione potest defendi, 
quia scilicet potest aliquia dicere, quod dicitur 
Homo Dominicus ratione humaux* nature, quam. 
significat hoc nomen homo, nou autem ratione sup- 


D positi. » 


(22) Vatic., « Dei in dexteram sublevatus : » haud: 
recie, , 

(25) Vetus edit., « derelicta in inferno anima 
ejus : » paulo infra voces, « donum in nobis, » de- 
desiderantur. ' 

(24) Eadem, « Iste ergo qui surgens a mortuis, 
sermone Dei, » etc. 

(35) Absunt a veteri editione isthzec, « qui totus 
Christus unus est Jesus Filius Dei. » Certe ne « Do- 
minieus homo » Apollinariorum sensu accipiatur, 
addita sunt, a Didymone, aut Hieronymo, an ab aliis 
non judico. Kecole notam superiorem 92i. 

(26) Vocule « scimus quod » in Váticano et ve- 
teri edit. desiderantur. Mox Regine cod. « bonus 
efficit suos credentes. » 

(27) Vatic., « vos per omnia, » cum Vulgata. Grac. 
ὁμᾶς ὁλοτελεῖς. 





1079 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1000 


quod ait : « Debemus autem et nos gratias agere A nisi spiritus ejus, quia de eorpore selitario hoc 


Deo semper pro vohis, fratres dilecti a Domino, 
quia elegit Deus nos primitias in salutem, in san- 
ctiticatione Spiritus sancii, et fide veritatis **.» Nam 
et in hoe loco charismata Dei subintelliguntur in 
Spiritu, cum in sanctificatione Spiritus, fides pari- 
ter, et veritas possidentur (28). 

94. Quia ergo recte, et pie, et ut se veritas ha- 
bet, hzec diximus, sanctificationis, bonitatisque vo- 
cabulum, et ad Patrem, et ad Filium, et ad Spiri- 
tum sanctum zque refertur, sicut ipsa quoque ap- 
pellatio Spiritus. Nam et Pater Spiritus dicitur, ut 
ibi : « Spiritus est Deus ** : » et Filius Spiritus (29): 
« Dominus, » inquit, « Spiritus est **. » Spiritus 
autem — sanctus, semper Spiritus saneti  ap- 
pellatione censetur, non quod ex consortio taa- 
tum nominis Spiritus cum Patre ponatur. et Fi- 
lio, sed quod una nstura, unum possideat et no- 
men. Quia vero Spiritus vocabnlum multa si- 
gnificat, enumerandum est breviter quibus rebus 
nomen ejus aptetur. Vocatur spiritus et ventus, 
sicut in Ezechiele : « Tertiam autem partem dis- 
perges in spiritum ?* : » hoc est, in ventum. Quod 
si volueris secundum historiam illud sentire, quod 
seriptum est, « In spiritu violento conteres naves 
Tharsis **, » non aliud ibi spiritus, quam ventus ac- 
eipitur. Necnon Salomon inter multa hoc. quoque 
inunus a Deo accepit, ut sciret violentias spirituum ; 
uon aliud se in boc accepisse demonstrans, quam 
scire rapidos ventorum (latus, et quibus causis eo- 
rum n3iura subsistat, Vocatur et anima spirilus, 
ut in Jacobi Epistola : « Quomodo corpus tuum (50) 
sine spiritu mortuum est, » et reliqua **. Manifestis- 
sime enim spiritus bic nihil aliud nisi anima nun- 
eupauir. Juxta quam intelligentiam et. Stephanus 
animam snam spiritum vocans, « Domine, » inquit, 
« Jesu, suscipe spiritum meum 7. » Illud quoque 
quod in Ecclesiaste dicitur : « Quis scit an spiritus 
leminis ascendat sursum, et spiritus jumenti de- 
scepdat deorsum **? » Considerandum utrumnam et 
pecudum animz spiritus appellentur. Dicitur etiam 
excepta anima , et excepto spiritu nostro, spiritus 
alius (51) quis esse in homine, de quo Paulus scri- 
bit : « Quis enim scit hominum ea quz: sunt homi- 


uis, nisi spiritus hominis, qui in eo est **? » Si enim p 


voluerit contendere quispiam animam hic significari 
in spiritu, quis erit homo cujus*cogitationes, et ar- 
cana, et secrela cordis occalta nesciat homo (322) 


?! || Thess. i, 43. 
* Eccle, qni, 21. 
33 Psal, cur, 4. ** Hebr. 1, 14. 


(28) Regin liher, « in sanctificatione Spiritus 
Pater et veritas possidentur. » 

(29) Pessinme aeceptos duos hosce Scripture tex- 
(u$ ila restituo ac distinguo. Ecat iu altera « Do- 
minns, » vel « Domini, spiritus ejus » pro «est. » 

(50) Alium ab isto € Jacobi Epistola locum sub- 
stituit Reginse ecod.; hunc nempe, cap. iv. 5 : « Ad 
invidiam concupiscit Spiritus qui habitat in vobis : » 
sübdilque, « Spirilus enim nihil aliud, » etc. In eo 
qui exhibetur vocem « tuum » ron habet Vatic. 


*! Joan. iv, 34. ** IE Cor. inj, 17. ** Ezech. v, 9. ** Psal. xcvi, 8. 
1? ] Cor. n, 41. 
35 Act, vin, 39. 


intelligere velle perstultam est. 

55. Quod si arguta nititur fraude subrepere, de 
Spiritu sancto hzec scripta contestans; si diligealer 
verba ipsa consideret, cessabit asserere mendacium. 
Siquidem ita scriptum est: « Quis enim scit homi- 
num qus sunt hominis , nisi spiritus hominis, qui 
in eo est ? Sic et ea qua snnt Dei, nemo scit, nisi 
Spiritus Dei 39.» Quomodo enim alius est homo, alius 
est Deus, sic et spiritus hominis, qui est jn ee, 
separatur a Spiritu Dei, qui est in eo: quem Spiritem 
sanctum frequenter ostendimus. Sed et in alio loco 
idem Apostolus a nostro spiritu Spiritum Dei secer- 
nens, ait : « Ipse Spiritus testimonium perhibet spiri- 
tij nostro *!, » hoc significans, quod spiritus Dei, 


B id est Spiritus sanctus , testimonium spiritui nostro 


prabeat: quem nunc diximus esse Spiritum honi- 
nis. Ad Thessalonicenses quoque : « Integer, » in- 
quit, « spiritus vester, et anima el corpus ?*. » Sicul 
enim alia est anima, et corpus aliud : οἷο et aliua 
est spiritus ab anima, que suo loco specialiter 
appellatur. De quo et oravit [a!. orat], ut integer 
cum anima servetur et corpore, quia incredibile esi, 
atque blasphemum , orare Apostolum , ut Spiritus 
sanctus integer servetur, qui nec iinminutionem (S5) 
potest recipere, nec profectum. De humano erg», ut 
dizimus, spiritu in hoc Apostoli sermo testatus est. 

96. Appellantur quoque $npern» rationabilesque 
virtutes, quas solet Scriptura angelos et fortitudi- 
nes nominare, vocabulo spiritus, ut ibi: « qui facis 
[al. facit et suos] angelos tuos spiritus ** ;» et alibi : 
« Nonne omnes surt administratores spiritus 0) 
Puto ad hunc sensum et illud referri, quod in Acti- 
bus opostolorum scribitur : «Spiritus Domini r* 
puit Philippum,et non aniplius eum vidit eunuchus ὃν) 
id est angelus Domini in sublime elevans Philippom, 
transtulit illum in alium locum. Rationales quoque 
alie creaturz, et de bono in malum sponte propria 
prefluentes, spiritus pessimi, et spiritus appellantut 
immundi ; sicut ibi: « Cum autem spiritus immun- 
dus exierit ab homine;» etin eonsequentibus : «As 
sumit septem alios spiritus nequiores se **.» Spiritus 
quoque dzmones in Evangeliis appellantur. Sed el 
hoc notandum, nunquam simpliciter spiritum, sed 
cum aliquo additamento spiritum signiflcari contra- 
rium, ut spiritus immundus, et spiritus daemonis; 
hi vero qui sancti sunt spiritus, sbsque ullo addi- 
tamento spiritus simpliciter appellantur 


3€. Jac. ii. 
3? | Cor. ut, 10. ?! Rom. vin, 16. ?* 1 Thess. 
** Matth. xii, 45-45. 


liber, neque ipse Jacobi textus. 

(31) Insigni errore editi bactenus, et passim mss. 
legebant « et excepto Spiritu sancto, spiritus alius, ! 
eic, Substitui « spiritui nostro, » ad codicis Regin? 
fidem, maxime vero ad rect:e rationis argumeutum, 
et Paulini testimonii sensum, 

(32) Vatic. et Reging cod.,«nesciat alius bomo. * 

(53) Sic lego ex veteri editione ; in aliis enim erai 
« immutationem. » 


2061 


LIBER OE SPIRITU SANCTO. 


10812 


97. Sciendum quoque quod nomen spiritus, et A aliud in Trinitate esurpari solet, συνώνυµον est ; 


"voluntatem hominis, et animi sententiam sonet, 
'Wolens quippe Apostolus virginem non solum opere, 
sed et mente sanctam esse, id est, non tantum cor- 
g»ore, sed et motu cordis interno, αἱ”, « Ut sit sancta 
«orpore et spiritu ?* ; » voluntatem spiritu. et eor- 
pore opera signifleans. Considera utrum hoc. ipsum 
in Isaia sonet, quod scriptum est : « Et. scient, qui 
Spirito errant, intellectum **.» Qui enim errore ju- 
dicii alia pro aliis bona [al. bono studio] existimant, 
accipient intellectum, ut corrigatur error illorum, ut 
pro pravis ea- qus recta sunt eligant. Necnon 
et illud: « Una fortitudo spiritus vestri ** [a/. nostri], » 
wide an idipsum ostendat, Et super omnia vocabu- 
lum spiritus altiorem et mysticum in Scripturis san- 
ctis significat intellectum, ut ibi : « Littera occidit, 
spiritus aulem vivificat **;» litteram dicens simpli- 
cem, et manifestam juxta historiam narrationem ; 
spiriiom vero, sanctum et spirituale nosse (54) quod 
legitur. In hanc congruit voluntatem et illud : « Nos 
sumus cireumcisio, qui spiritu Domino servientes 
$UIBUS, el non in carne eontidentes *!. » Qui enim 
non littera earnem  concidunt, sed cor spiritu cir- 
cumcidunt, auferentes omne ejus superfluum, quod 
generationi proximum est, et amicum, hi vere (55) 
spiritu circumcisi sunt, in occulto Judzi, et veri 
Israelitae, in quibus non est dolus. Qui transcen- 
dentes umbras et imagines Veteris Testamenti, ου]- 
Vorcs veri adorant Patrem in spiritu. et veritate ** 
in spiritu, quia corporalia et humilia transcende- 
runt; in veritate, quia typos, et umbras, et. exem- 
plaria relinquentes, ad ipsius veritatis venere sub- 
stantiam ; et, ut jam diximus, humili et corporea 
verborum simplicitate conteinpta, ad spiritualem 
legis notitiam pervenerunt. 

58. Hzc interim juxta possibilitatem ingenii no- 
stri quolL res spiritus significaret, attigimus , suo 
tempore quid unumquodque sigoiflcet, si Christus 
tribuerit, dissertori. Nonnunquam autem Spiritus, 
et Dominus noster Jesus Christus, id est, Dei Filius 
appellatur. « Benignus siquidem est Spiritus sapien- 
tize 95. » Et in alio loco : « Dominus sutem Spiritus 
est **, » ut ante diximus , ubi etiam illud adjunxi- 
inus, « Spiritus Deus est **,» non juxta nominis tan- 


verbi gratia, sanctus bonos (26), et cxtera hissimi- 
lia, de quibus paulo ante perstrinximus. 

59. Porro ad hxc necessario devoluti sumus, ut 
quia frequenter appellatio spiritus in Scripturis est 
respersa divinis, noulabamur in nomine, sed unum- 
quodque secundum locorum varietates et intelli- 
gentias aecipiamus. Omni itaque studio ac diligentia 
vocabulum Spiritus, ubi et quomodo appellatum 
sit, centemplantes, &ophismata eorum et fraudulentas 
decipulas conteramus, qui Spiritum sanctum asse- 
runt creaturam, Legentes enim in propheta, « Ego 
sum firmans (37) tonitruum, et creans Spiritum *5,» 
iguevantia multiplicis in hac parte sermonis, puta- 
verunt Spirilum sanctum ex hoc vocabulo demon- 


B strari, cum in praesentiarum — spiritus nomen vene 


' sonet. Necnon in Zacharia 2udientes locutum 
Dominum, quod ipse sit qui creat spiritum hominis 
in eo "**, existimaverunt Spiritum sanctum etiam in 
hoc capitulo significari, non animadvertentes quod 
animam hominis, aut spiritum (quem tertium in 
homine esse jam diximus) spiritus appellatio signi- 
fleet. Ergo ut prelocuti sumus, quomodo unum- 
quodque dictum sit, consideremus, ne forie per 
ignorantiam in baraihrum decidamus erroris, Si- 
quidem in aliis rebus ex consortio vocabulorum 
error eveniens, confusionem et pudorem ei qui er- 
ravit importat ; de supernis vero et divinis lapsug 
ad prava, ad sternam poenam deducit et tartarum 
[al. barathrum], maxime cum semel deceptus no- 
luerit resipiscere, sed suum defensare impudenter 
errorem. Decebat etiam, et magnitudo voluminis 
exigebat, ut finem acciperet oratio. 

60. Verum quia inferi se quzstio adversus ea 
quz superius disputavimus: quam idcirco tune pree- 
terinisimus, ne textum sermonis irrumperet, οἱ inter 
piam praedicationem impia contentio poneretur, 
necessarium puto ad propositum respondere, et le- 
ctoris arbitrio, quid super his sentiat, derelinquere. 
Disputantibus ergo sapra, quod animai vel mentein 
hominis nulla creatura juxta substantiam possit im- 
plere, nisi sola Trinitas, quia tantummodo secun- 
dum operationem, et voluntatis errorem, sive vir- 
tutem, animus de his qux creata [αἱ. sociata] sunt 


tum communionem, sed juxta nature substantisque p imeletur : oborta est quzstio nestra, quasi sentei- 


consortium.Quomodo enim quorum diversa substan- 
tia est, interdum evenit ut communi vocabulo nun- 
cupentur, et hzc dicuntur ópubvopa * ita eorum, quo- 
rum eadem est natura atque substantia, cum socie- 
tate vocabuli, naturz quoque aequalitas copulatur, 
et discipline dialecticorum est appellare hzc συν- 
ώνυμα. Ideireo et Spiritus vocabulum, et si quid 


8 ] Cor. vu, 94. 
*3 Sap. 1, 6. 


3? Ίσα, xt, 15. 
*5 Joan. iv, 24. 


*5 Ίσα, xxix, 94, 
** IE Cor. in, 17. 


(34) lterum ex eadem editione et Vatic. ms., cum 
antea, « esse » pro € nosse» legeretur. 

(95) Vitiose et hiulco sensu erat, « hi vero» pro 
« vere: » tum novo mendo, « verz  [sraelite » pro 
« Vere, » aut « veri. » 


** Anios wv, 12. 


tiam solvens, quod creata substantia, quz in Sceri- 
pturis Satanas. appellatur, íugrediatur in aliquos, 
et cor quorumdam implere dicatur. Nam ad eum 
qui medietatem pretii de agro vendito sibi, aliud 
profitens, reservaret, a Petro apostolo dictum est: 
« Ànania, quare implevit Satanas cor tuum 1) 
Et de.Juda loquitur ipse Salvator, quod intraverit 


^ 1] Cor. 1n, 6. * Philipp. rt, $3. ** Joan, iv, 24. 
V Zach. xu, 1. *5 Act. v, 3. 


(36) Emendo ex veteri editione, « Sanctus bonus.» 
cut esset contra Auctoris mentem, «Spiritus bo- 
nus. * 

(57) Pro «sum firmans, »Grae. στερεῶν, erat 
« conlirmavi. » In aliquot mss., « sum formans. » 


£085 - 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1681 


in eum Satanas, Ad quod postea respondendum est. A factum esse el habere principium. Porro quod in- 


Interim nunc disputemus (38) adversum id quod seri- 
ptum est, « quore implevit Satanas cor tuum **?» 
quomodo Satanas mentem alicujus et principale (09) 
cordis impleat, non ingrediens in eui et in sensum 
ejus, atque, ut ita dicam, aditum cordis introiens, 
siquidem hzc potestas solius est Trinitatis; sed 
quasi callidus quidam et nequam ac fallax fraudu- 
lentusque deceptor, in eos animam humanam ma- 
litis. affectus trahit, per cogitationes et incentiva 
vitiorum, quibus ipse plenus est. Denique et ipse 
Elymas magus filius diaboli, juxta malitiam nequi- 
tiamque subsistens, plenus omni dolo et malitia, 
scribitur « Satana patre ejus, » hanc ei voluntatem, 
quasi ex consuetudine vitiorum in naturam ver- 


corruptibile sit, esse θἱ retro et déinceps seiopiter 

num. Non ergo, nt quidam putant, participatione 
nature, sive substantize implet quempiam diabolus, 
aut ejus habitator efficitur, sed per fraudulentiam, 
et deceptionem, et malitiam, habitare in eo creditur 
quem replevit. Hac autem fallaciaetiam presbyteros, 
qui adversus Susannam in crudelitatem se verte- 
rant (42), intravit, implens animas eorum incendio 
libidinis, et sera senii voluptate. Scriptum est enim: 
« Venerunt autem et duo presbyteri, pleni iniqua 
cogitatione **. » His insidiis implevit et universum po- 
pulum Judaeorum, dicente propheta de eo: « Vz, 
gens peccatrix, populus plenus peccatis, semen pes 
simum, filii iniqui **, » Semen quippe nequam diabo- 


te»te (40). Arguens itaque eum apostolus Paulus B lus (45), et filii ejus, propter iniquitatem et plenitu- 


aique corripiens ait : « O plene omui iniquitate οἱ 
omni dolo, fili diaboli, inimice justitie Dei 1» 
Quia enim versipellis et callidus, omnem in se do- 
lum fraudulentiz: susceperat, appellatur filius dia- 
boli, quia implebat ipse omne principale illius 
fraude et iniquitate, et omni malitia ; in tantum illi- 
ciens eum atque decipiens, ut ipse Satanas implesse 
animam ipsius, eL habitare in eodem putaretur, 
quem ad omnes suz perversitatis dolos, ministrum 
Sibi ac famulum preparaverat (41). 

61. Ad id vero quod secundum posueramus [Vat. 
proposueramus]exemplum, quia in Judam introisset 
Satanas, hoc dicendum est. Observans diabolus qui- 
busdam motibus et operationum signis, ad quse pe- 
tissium Judz cor esset vitia proclivius, deprehen- 
dit eum patere insidiis avariti: , et reperta cupidi- 
tatis janua, misit in mentem ejus quomodo ἀθείάυ- 
ratam pecuniam acciperet, et per occasionem lucri, 
proditor magistri et Salvatoris sui exsisteret, argen- 
Qum pro pietate commutans, et. suscipieus pretium 
sceleris a Phariszis atque Judzis. 9ο ergo cogita- 
tionis occasio locum tribuit Satanz, ut in cor ejus 
introjens, impleret eum pessima voluntate. Introivit 
ergo non secunduin substantiam, sed secundum 
operationem , quia ,introire in aliquem , increate 
natur est ejus, qua participetur a pluribus. lmpar- 
ticipabilis ergo diabolus est, non creator, sed crea- 
tura subsistens. Unde et convertibilis atque mutabi- 
lis, e sanctitate decidit alque virtute. Diximus supra 
μετοχιχόν [erat μετοχικῶς], id est, quod participa- 
lione capiatur, esse incorruptibile et immutabile, et 
consequenter ziernum. Quod autem mutari potest, 


** Joan. xin, 3]. "Act. xi,10.. 5 Dan. 


(58) Imperfecto sensu erat : « [Interim nunc ad id 
quod scriptum est.» Verbum « disputemus » ex Re- 
gina ms. alterum « adversum, » ex ipso et Voticauo 
expressum est. 

(59) Grace ἡγεμονικόν. Vide in commentariis in 
Mattheum. . 

(40) Vatic.,« quasi ex consuetudine secundam 
pene injiciente naturam. » 

(41) Idem, «ministrum sibi ac (ilium preeparaverat.» 

(42 Vetus edit., « qui adversus Susannam amorem 
jn crudelitatem verteraut. » Vatic., «qui adversusSu- 
sannam szviebant, in crudelitatem verlerat, et im- 
plevit animas, » eic. 


xi, 


dinem, dicti sunt. peccatores. Si autem ab bis qui 
ejus in Scripturis filii nominantur, juxta substantie 
participationem non capitur [αἱ. nuncupantur], si- 
quidem impossibile hoc esse in creaturis frequenter 
ostensum est, neque alius quis potest eum capere 
participatione substantiz, sed tantummodo assum- 
ptione fraudulentissim:x voluntatis. Operationem 
quippe et studia non solum bonorum operum, sed 
eliam malorum in creaturis diximus ; naturam vero 
atque substantiam solius in alios posse Trinitatis 
intrare (44). 

62. Abunde, uL reor, occursum est proposit? 
questioni. Quia vero ineptum et stultum videtur, 
adversus fatua respondere, et si quid in buccaum 
ruerit [al. irruit] impiorum, hoc velle dissolvere ; 
nou enim tantum impietas est, scelerata propo- 
nere, quantum et de sceleratis cum resistente vel- 
le (45) tractare ; idcirco illud quod solent jactare, 
pratereo sacrilega adversus nos audacia proclaman- 
1e5:Si Spiritus sanctus creatus non est, aut frater 
est Dei Patris, aut patruus est unigeniti Jesu Christi, 
aut filius ' Christi est, aut nepos est Dei Patris, aot 
ipse Filius Dei est,et jam non erit unigenitus Dominus 
Jesus Christus, cuim alterum fratrem habeat. Miseri 
atque miserabiles, non sentientes de incorporeis et 
invisibilibus, juxta corporalium et visibilium dispu- 
tari non licere naturam. Fratrem esse vel patruum, 
nepotem vel filium, corporum nomina sunt, et inm- 


Dp becillitatis humanz vocabula. Trinitas vero omnes 


has przetergreditur nuncupationes. Et quotiescunque 
in aliqua de his cadit ; nominibus nostris, et incon- 
gruis vocabulis non suam naturam (46) loquitur. Cum 


98. '*]sa. i, 4. 

43) Cod. Reginz, «filii diaboli. » Et mox Vatic. 
« dicti sunt. peccatorum, » probo uterque sensu, nisi 
etiam meliori. 

(44) Expressius Reg. ms., « sed etiam malorum 
parüicipabilia esse iu creaturis diximus, naturam 
vero atque substantiam solius Trinitatis in alios 
posse intrare. »- 

(45) Erat incommodo sensu, « saltem resistentem 
velle,» etc. ; tuni certo errore, « quod solent traclare, 

ratereo, » pro «jactare, » aut jactitare, » quod 

abent einendatiores libri. 

(46) Male obtinebat, « non sUa natura, » in recto. 
Emendat Vatic. et vetus editio. 


14055 


CONTRA MANICHJEOS, 


igitur sàncta Scriptura amplius de Trinitate non A ram hominibus, negabitur ab eo eoram Patre, οἱ 


dicat, nisi Deum Patrem esse Salvatoris, et Filium 
generatum esse a Patre, hoc tantummodo debemus 
sentire quod scriptum est. Et ostenso quod Spiritus 
$anctus increatus sit, consequenter intelligere, quod 
cujus non est creata substantia, recte Patri Filioque 
soOcielur. 

65. Hc juxta eloquii nostri paupertatem in prz- 
senti dicta sufficiant, timorem meum, quod de 
Spiritu sancto loqui ausus sim, indieantia (47). Qui- 
cunque enim in eum blasphemaverit, non solum in 
boc szculo, verum etiam in futuro non dimittetur 
ei "*, nec ulla misericordia et venia reservabitur illi 
qui conculcaverit Filium Dei, et injuriam [al. con- 
tumeliam] fecerit Spiritui gratiz ejus, in quo sancti- 
ficstus est *. Quod quidem et in Deo Patre est in- 
telligendum. Nam qui blasphemaverit in eum, et 
iwpie egerit, sine venia eruciabitur , nullo pro eo 
Dominum deprecante (48), sicut scriptum est, « Qui 
autem in Dominum Deum peccaverit, quis orabit 
pro eo *5? » Necnon et qui Filium negaverit co- 


53 Matth. xn, 99. " Hebr. x, 29. 


(47) Reging liber et Watic., « tiinorem tantum 
meum in eo, quod de Spiritu sancto loqui ausus sim, 
indicavi. » 

(48) ldem Reg. ms., « nullo modo proeo Dcmino 
deprecante.» 


angelis ejus **. Ergo quia nulla venia In Trinitatem 
conceditur blasphemantibus, omni studio et cautela 
est providendum, ut nein brevi quidem parvoque ser- 
mone de ea disputantes, labamur. Quin potius si 
quis hoc volumen legere voluerit, quzsumus, ut 
mundet se ab omni opere malo, et cogitationibus 
pessimis : quo possit illaminato corde ea intelligere 
qua dicuntur, et plenus sanetitate atque sapientia, 
ignoscere nobis, sicubi voluntatem nostram non im- 
plevit effectus, et tantummodo consideret qua mente 
quid dictum sit, non quibus expressum sermonibus, 
Sicut enira pietatis sensum nobis audaciter juxta 
nostram conscientiam vindicamus, ita quantum de 
eo loqui pertinet, venustatem rhetoricam facundiam- 


B que, juxta consequentiam (49) texstumque sermonis, 


procul abesse simpliciter confitemur. Studii quippe 
nostri fuit, de Scripturis sanctis disserentibus, pie 
intelligere qu: scripta sunt, et imperitiam mensu- 
raimque nostri non iguorare sermonis. 


55 [ Reg. i1, 25. ** Matth. x, 55. 


(49) Intrusa hic perperam « nos » vocula, sensus 
laborabat. Expunxi ope codicis Reginze, qui itidem 
expuncta voce « juxta,» fere concinnius leyit « fa- 
cundia consequentiam.» 





AIAYMOY ΚΑΤΑ MANIXAION. 


DIDYMI 


CONTRA MANICHJEOS LIBER 
INTERPRETE FRANCISCO COMBEFISIO. 


-- 


(6αινακο., Velerum Patrum Biblioth., t. VI, p. 509.) 


Car. Ἱ. Conirariorum ex integro nulla oppositio. 
Οὐδεμία ἀντίθεσις ἑναντίων ἐξ ὅλων ἀντίχειται, vip €& — Nulla contrariorum ex integro oppositio est, ea sci- 


xai χοινά τινα ὑπάρχειν τοῖς ἑναντίοις. Οἷον τὸ λευ- 
χὸν, ἐναντίον ὃν τῷ µέλανι, χατὰ µόνας τὰς διαφο- 
ρὰς ἔχει τὴν ἑναντίωσιν , ὄντων αὐτοῖς χοινῶν χρώ- 
µατος xa ποιότητος. οὐδὲν δὲ τῶν τοιούτων , τὴν 
περὶ αὐτὰ ὀναντιότητα προτέραν ἔχει' πάντα γὰρ 
μετὰ τὰ χοινά᾿ ἐν δὲ τοῖς χοινοῖς o0 ἔστιν ἑναντιό- 
της. Δεῖ γὰρ χοινὸν χρῶμα χαὶ ποιότητα εἶναι, ἵνα 
οὕτω τὸ λευχὸν χαὶ «b µέλαν fj, ὡσαύτως μετὰ τὸ 
πηιὸν xal διάθεσιν dj ἀρετὴ xat fj χαχία. El τοίνυν 
ἀγένητοι δύο ἀρχαὶ χαὶ αὐταὶ ἑναντίοι, ἢ ἐξ ὅλων εἷ- 
ctv τὴν ἑναντιότητα ἔχουσαι, ἢ ὑπάρχει τινὰ αὐταῖς 
χοινά. 'AX)' οὐδὲν ἐξ ὅλων δέχεται ἑναντιότητα" ἔχου- 
σι ἄρα χαὶ αὑταὶ χοινὰ, τὸ εἶναι, τὸ οὐσίαι εἶναι, 


xai εἴ τι ἕτερον εὐρίσχετα; περὶ αὐτὰς χοινόγ. Ἐναν- , 


licet ratione, quod et contrariis sunt quadam com- 
munia. Verbi gratia, album quodest contrarium nigro, 
quibus solum rationibus differt, habet ut contrarium 
sit; cum alioqui colorem et qualitatem communem 
ambo obtineant. Nihil autem eorum quz ejus generis 
sunt, circa se prius habet, quod contrarium est. Hzc 
enim cuncta sequuntur ea quie communia sunt ; iniis 
autem quz suit communia, non est contrarium. Ne- 
cesse enim est colorem esse et qualitatem, ut sit album 
et nigrum. Simili quoque ratione sequuntur virtus et 
vitium, ubi qualitas et dispositio ac affectio preit. 
Si igitur duo principia ingenita sunt, et bxc sunt 
contraria ; vel ex toto sunt contraria, vel sunt que- 
dam illis communia, At nihil ex intcgro contrarias 





1037 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1033 


recipit rationes, llabent igitur haec quoque commu- A τίας δὲ ποιεῖ αὐτὰς, τὸ τὴν μὲν ἀγαθὸν, τὸν δὲ χ1- 


nia, ut sint, et substantie sint, ae si quid aliad 
eirca ipsa et in eis occurrit, quod commune sit. 
Contraria vero ea facit, quod alterum quidem bo- 
num sit, alerum malum; quodque item aliud lux, 
aliud tenebrze sint. Prius ergo intelligitur esse haec 
substantias, quam esse bonum et malum.: Quod 
ergo contraria sunt, non penes communia est, sed 
penes proprietatem. Ponitur autem fiac esse inge- 
nita ; nibil vero est quod ingenitum antecedat. Ánte 


haec vero quidpiai est, ipsum nimirum quod dicebam cominuniter 
principia ingenita. Hxc euim ingenita, contraria sunt; quod autem illis 


xóv: xai τὴν μὲν φῶς, τὴν δὲ σχότος εἶναι. Tlpun- 
νοεῖται δὲ τὸ εἶναι αὐτὰς οὐσίας, ἢ τὸ ἀγαθὸν vi 
χαχὺν ὑπάρχειν. Ἡ ἑναντιότης ἄρα οὗ χατὰ τὰ χη-- 
νὰ, ἀλλὰ χατὰ τὴν ἰἱδιότητα. Τίθενται δὲ αὐτὰς dv 
νήτους εἶναι" οὐδὲν δὲ fob. ἀγενήτου. Πρὸ τούτων üi 
τί ἐστιν, αὐτὸ ὃ εἶπον χοινῶς αὐταῖς ὑπάρχειν' ox 
ἄρα ἁγένητοι al ἀρχαί. Αὖὗται γὰρ ἀγένητοι αἱ ἔναν- 
tlav* τὸ δὲ xoa αὐταῖς ὑπάρχειν πρὸ αὐτῶν. Ox 
ἄρα ἁγένττοι αἱ ἀρχαί' οὐδὲν γὰρ πρὸ ἁγενίτυ. 

[n eis exsistere. Ergo non sent 
communiter inest, ipss 


prius est. Non ergo ingenita principia sunt, idcirco nimirum quod ingenito nibil est anterius. 


Car. ll. Principium malum non est ingenitum, quia corruptibile. 
Sin autem dixerint, nun ea ratione qua aunt in- B. — El δὲ λέγοιεν, μὴ κατὰ τὸ ἀγένητον ἔχειν avi 


genita, esse illa contraria; hoc quoque illis com- 
mune invenietur. Sed rursus quia malum iugenite 
est malum, et bonum ingenite bonum, reperietur 
ingenitum malum commune amborum, et ingenitum 
bonum commune item amborum. Si autem ut bo- 
num sine ingenito reperiatur, fieri non potest; 
commune autem est ingenitum ; utique etiam com- 
mure erit, quod necessario comes ingenito est: hoc 
autein est bonum, 

Sin autem dicant, non esse commune illorum, 
esse ingenitum ; quatenus nimirum alteri inest, re- 
liquo non inest : erit igitur ingenitum, vel bonum, 
vel malum ; non autem bonum et malum. Quare ei 
reperietur bonum ingenitum, malum erit genitum. 


Preterea omne inalum est puniendum ; nihil vero C 


quod sit puniendum, est incorruptibile : nullum 
igitur malum est incorruptibile, ne incorruptibiliter 
corruptibile sit. 

Nihil quod corruptibile sit,est ingenitum : malum au« 
tem est corruptibile ; non ergo malum est ingenitum. 

Nihil est malum secundum substantiam, propter- 
ea quia malum qualitas est : nulla autem qualitas 
substantia est; non ergo malum substantia est. 

Omnia contraria se vicissim interimunt ; qui 
autem sunt ingenita, nulli obnoxia eunt interitioni ; 
non ergo contraria: qua enim contraria sunt, a 
corruptione haud immunia ,sunt. 

Nihil ingenitum est mutationi obnoxium ; muta- 
tur autem bonum, quod a malo superetur ; non 
ergo bonum ingenitum est. 

Ingenito nullius corruptionis innata appetitio in- 
est, nullaque vis corrumpendi ac interimendi : ín- 
est autem majo ea appetitio ; non igitur malum in^ 
genitum est. 

Divine Scripture, non solum hornines [ἀνθρώ- 
πους] qui mali sint, tradendos supplicio dicunt, sed 
et ipsum diabolum ". Omne autem quod supplicio 
traditur, mutationi obnoxium est : nihil vero muta- 
tionj obnoxium, est ingenitum ; nihil ergo in iis 
quz» mala sunt, ingenitum est. 


" Matth. xxv, 44. 


(50) Ἀνθρώπους. Testatur Combefisius, codicem 
prafferre avoue, legitque ἀνθρώπους. ltecte. Ipse ta- 
men in textu reposuit ἄλλους. Quod mon placet. 


τὴν ἑναντιότητα" xal τοῦτο xotvby αὐτῶν εὑρεθίᾳ- 
ται. 'AX)' Enel ἁγενήτως τὸ χαχὸν, xaxbv, καὶ Ὁ 
ἀγαθὸν, ἀγαθόν' χοινὸν εὑρεθήσεται τὸ ἀγένητον xa- 
χὸν ἀμφοτέρων, καὶ τὸ ἀγένητον ἀγαθὸν ἀμφοτέρμν. 
Ei γὰρ ἀγαθὸν ἄνευ τοῦ ἀγενήτου οὐ δύναται εὑρε- 
θῆναι, κοινὸν δὲ τὸ ἀγένητον' χοινὸν ἄρα xal τὸ ἐξ 
ἀνάγχης ἑπόμενον τῷ ἁγενήτῳ» τοῦτο δέ io: $ 
ἀγαθόν. 


El δὲ λέγοιεν, μὴ χοινὸν αὐτῶν τὸ ἀγένητον ever 
fj θατέρῳ ὑπάρχει, τῷ λοιπῷ οὐχ ὑπάρχει' irz 
τοίνυν ἀγένητον, τὸ ἀγαθὸν, 7) τὸ xaxóv: οὗ τὸ àv» 
θὺν xai χαχόν. El οὖν εὑρεθείη «b ἀγαθὸν ἀγένητο, 
«b χαχὸν γενητόν. 

λλλως τε πᾶν χαχὺν χολαστέον * οὐδὲν χολαστέν 
ἄφθαρτον' οὐδὲν ἄρα χαχὸν ἄφθαρτον, τῷ μὲ ἀπ 
τως ὑπάρχειν φθαρτόν. 


Οὐδὲν φθαρτὸν ἀγένητον ἔστι δὲ τὸ xaxby φθαρτόν’ 
τὸ ἅρα xaxby οὐχ ἀγένητον. 

Οὐδὲν κατ οὐσίαν xaxbv, τῷ τὸ χαχὸν rov 
εἶναι" οὐδὲν δὲ ποιὸν οὐσία" «b ἄρα χαχὺν οὐκ o 
σία. 

Πάντα τὰ ἑναντία, ἀλλήλων φθαρτικά’ τὰ δὲ dyt- 
νητα ἄφθαρτα" οὐχ &oa ἑναντία' τὰ γὰρ ἑναντία vA 
ἄφθαρτα. 


0ὐδὲν ἀγένητον τρεπτόὀν " ερέπεται δὲ τὸ ἀγαθὸν 
χρατηθὲν ὑπὸ τοῦ χαχοῦ : τὸ ἄρα ἀγαθὸν οὐκ 377; 
τον. 

Τὸ ἀγένητον οὐκ ἔστιν ορεχτικὸν φθορᾶς τινος, οὐ 
γε φθαρτικόν τὸ δὲ γε xaxbv ὀρεχτιχὸν oops" 3 
ἄρα χαχὸν οὐχ ἀγένητον. 


Ai θεῖαι Γραφαὶ κολάσει παραδίδοσθαι, οὐ “95 
ἀνθρώπους (50) κακοὺς µόνον, ἀλλὰ xal αὐτὸν iv 
διάθολον, λέγουσιν. Πᾶν 6b τὸ χολάσει παραδιθόµε: 
Voy τρεπτόν οὐδὲν δὲ τρεπτὸν ἀγένητον: οὐδὲν dpa 
τῶν xaxov ἀγένητον. 


Ejusdem vocis compendium legerit quoque ja 540 
exemplari Turrianus : sed eain in versione prater 
propterea forte quod ejus vim assequi baud valuil 


1059 


CONTRA MANICHAEOS. 


1090 


Των Bi ὅλων ἔναντιουμενων οὐδὲν xowóv. Ὥστε A — Eorum qus ex integro contraria sunt, nihil com- 


κᾶσα ἀνάγχη τὸ θατέρῳ ὑπάρχον, tip λοιπῷ μὴ ὑπάρ- 
jew ὑπάρχει δὲ τῷ ἀγαθῷ τὸ εἶναι ἀγένητον. τῷ 
ρα καχῷ οὐδέτερον τούτων ὑπάρχει. Mi) ὃν ἄρα τὸ 
χαχόνο 

Πᾶς à εὐλόγως ὀρεγόμενός τινος, ἐπιτετευγμένην 
ἔχει τὴν ὄρεξιν, εἰ εὐλόγως ὀρέγεται. θεὸς δὲ τοῦ 
φθεῖραι τὴν χαχίαν ὀρέγεται' τῶν φθαρτῶν ἄρα ἑστὶ 
Ἡ xaxía. Tuv δὲ φθαρτῶν οὖσα, ἀφάνισθήσεται" 
ἀφανιξομένη δὲ, οὐχ ἔστιν ἀγένητος, 


El ἀγένητον τὸ χαχὸν, χατὰ φύσιν αὐτῷ ὑπάρχει 
τὸ χκαχὺν εἶναι. Οὐδεὶς δὲ τὸ χατὰ φύσιν ἑνεργῶν 
ἁμαρτάνει. Τὸ ἄρα xaxbv οὐχ ἁμαρτάνει' τὸ δὲ μὴ 
ἁμαρτάνον, οὐχ ὑπαίτιον. Ὑπαίτιος δὲ ὁ Σατανᾶς: 
97x ἄοα ἀἁγένρτοςι 


mune est. Quare omnino, quod uni inest, alteri 
hon inesse necesse est. Inest autem bono esse in- 
genitum ; malo igitur neutrum horum inest. Malum 
itaque nihil est. 

Quicunque rem aliquam rite expetit, dum ita 
expetat, nihil ipsum vetat expetito potiri. Expetit 
autem Deus malitiam interitioni dare: igitor mali- 
lia eorum est, quis interitioni obnoxia sunt. Όσιο 
aulem ex eorum genere sit quz intereant, delebi- 


(ur; qua autem deleatur, hsud ingenita est. — ' 


Si malum ingenitum est, illj ex naturo est esse 
malum. Nen autem peceat, dum id pr:stat et 
operatur, quod est ex natura. Malum igitiir. non 
peccat. Quod autem non peecat, in culpa non est. 
Est vero Satanas in culpa ac reus est; non ergo in- 
genitus est. . 


» Cap. Ill. Homines, filii ira. 


Ἡ θεία γὰρ l'pagh τῶν πράξεων xal τῶν ἔπιτη- 
δευµάτων, ὧν ποιοῦσιν οἱ ἄνθρωποι, λέγει αὐτοὺς 
εἶναι υἱοὺς xal γεννήµατα. Τοὺς γοῦν ὀργίλους καὶ 
την ἄλλην ἁμαρτίαν ἔχοντας, ὡς διὰ τοῦτο ὑποχεζ- 
σθαι τῇ κατὰ χόλασιν ὀργῇ, τέχνα ὀργῆς ὀνομάζει, 
φησιν ὁ Παῦλος. Καὶ ἦμεν φύσειτέχνα ὀργῆς, ὡς 
xal οἱ λοιποί. Οὗτοι µεταθάλλειν δυνατὸν (50*) Dc µηκ- 
έτι εἶναι τέχνα φύσει ὀργῆς. Παῦλος γοῦν περὶ ἐαν- 
τοῦ, xa τῶν παραπλησίως ἁγίων γεγενηµένων, λέ- 
γε ὅτι 'ΗἨμεν φύσει τέχγα ὀργῆς, ὡς καὶ οἱ .Ίοι- 
ποὶ ἄνθρωποι, οἱ εἰσέτι δεῦρο ἐν τῷ ἁμαρτάνειν 
ὄντες: προσχείµενον δὲ τὸ φύσει, οὐ τὸ χατὰ φύσιν 
σηµαίνει, ἀλλὰ τὸ ἀληθείᾳ. Τὸ γὰρ, "Βμεν φύσει 
τόχνα ὀργῆς, λέγει, δηλῶν, ὅτι ἀληθείᾳ ὑπεύθυνοι 
ὀργῇ τυγχάνουσιν οἱ ἁμαρτάνοντες' ὥσπερ δὲ κατὰ 
φύσιν τέχνον ὀργῆς Υίνεται τῷ συνεῖναι αὐτῷ χαχίαν, 
οὕτω μεταδαλὼν ἀληθείας γίνεται τέχνον xal ἀρετῆς. 
Εἴρηται γοῦν περί τινων ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος τοιαῦτα * 
Ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτῆς" τέχνα 
σοφίας τοὺς σοφοὺς λέγων. Ἐπεὶ γὰρ οἱ τέχνα τινὸς 
ὄντες, Ex τοῦ τεχόντος ἔχουσιν τὸ εἶναι, ἔχουσι δὲ 
xa οἱ ποιοὶ τὸ εἶναι Ex τῆς ποιότητος τῆς προσγενο- 
Μένης αὐτοῖς' εἰχότως οἱ ποιοὶ τέχνα xat υἱοὶ τῆς ποιύ- 
foto; ὀνομάζονται. Ὡς γὰρ εἴρηται ὑπὸ τοῦ Σωτῇ- 
pos τοιαῦτα, Οὗτοι 86 εἰσιν οἱ σοφοὶ σοφίας τέχνα” 
οὕτω xat ἄλλους υἱοὺς εἰρήνης πρὀσηγόρευσεν, φά- 
σχων τοῖς μαθηταῖς, ᾽Εὰν εἰσέλθητε εἰς zóAw, 7) 
εἰς οἰκίαν, καὶ 1) ἐχεῖ υἱὸς εἰῤήνης, 2| εἰρήνη ὑμῶν 
(ἡ διδοµένη τῇ πόλει, f| τῇ οἰχίᾳ) ἐπαναπαύσεται 
ἑκὶ τὸν Órra à» αὐτῇ υἱὸν εἰρήνης. 


Divina Scriptura, operationum studiorumque qui- 
bus se homines impendunt, ipsos filios esse dicit ας 
proles. Proinde iraeundos, ullique οἱ vitio man- 
cipatos (quippe qui ea ratione supplícii ir: obnoxii 
exsistant) filios ire vocat; quemadmodum ait Pau- 
lus : Et eramus natura filii ire, siut. εἰ εσενα, 
Που mutari nihil vetat, ut non siut amplius natura 
filii ir:e. Paulus denique, de se ipse, deque illis qui 
pari ratione sancti. evaserunt, ait, Eramus natura 
filii ire, sicut et celeri homines, qui huc usque 
sunt {η peccato. lllud autem quod adjunctum est, 
natura, non hoc signiflcat quod ex natura est, sed 
quod vere. Hoc enim dicit, Eramus natura filii ire ; 
ut declaret, vere ir. obnoxios esse, qui peccant, 
Quemadmodum autem natura filius irze efficitur, ea 
ratione quod in peccalo versatur; sic mutatione, 
veritatis filius atque virtutis evadit. Denique dictum 
est de quibusdam a Salvatore : Justificata est sa- 
pientia a filiis suis * ; sapientizx filios vocante eos, 
qui sint sapientes. Quia etenim qui alicujus filii 
sunt, a parente esse habent, quod exsistunt ; qui- 
que adeo imbuti qualitate sunt, ex ea qu: illisac- 
cessit qualitate, nanciscuntur ut sint; merito sic 
imbuti qualitate, qualitatis filii nuncupantur ac 
nati. Sicut enim a Servatore lstiusmodi dictum est, 
Hi sapientes sunt sapientis filii; ita etiam alios filios 
pacis appellavit, dum ait discipulis **: Cum intra- 
veritis in civitatem aut domum, εἰ si. ibi fuerit filius 
pacis, paz vestra (ipsa quie datur civitati aut domui) 
requiescet super illum, qui in ea est filius pacis. 


Cap. lV.. Prudentia filiorum. seculi. 


Πάλιν 6 αὐτὸς Σωτήρ φησιν ' Φρονιμώτεροί elo 
οἱ υἱοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς τοῦ 
φωτὸς, Ev τῇ γενεᾷ τῇ ἑαυτῶν" υἱοὺς φωτὸς λέγων 
τοὺς πεφωτισµένους τῇ Ὑνώσει τῆς ἁληθείας xal 
τοῖς ἔργοις της ἀρετῆς. Πρὸς οὓς xal φῶς γεγενη- 
it, 9. 


5* Ephes. . Matth. xi, 19. 


*» Luc. x, 5-8. 


Rursus idem Salvator ait : Prudentiores sunt filii 
hujus seculi filiis lucis in generatione sua*'. Nempe 
lucis filios vocans, qui scientia veritatis ac virtutis 
operibus sint illuminati. Ad quos, qui et lux facii 
essent, quippe filios lucis, ait: Vos estis luz mundi δν. 


*! Luc. xvi, ὃ 5* Matth.v, 44. 


/ “ 
(50) Δυγατόν. Λη legendum δυνατοί} Εοιτ. PATROL. 


1091 


DIDYMI ALEXANDRINI - 


10m 


Eos autem «qu presentis vit: amore teneniur, et A µένους, διὰ τὸ τυγχάνειν φωτὸς υἱοὺς, λέγει 'Ὑμεῖς 


ad eam referunt quicunque operantur, seculi hujus 
filios nominavit. Quanquam vero etiam prudentio— 
res dixit (iliis lucis, non simpliciter dixit esse pru- 
denliores ; sed in generatione $ua; id est, in rebus 
44 hoc sxculum accommodatis, prudentiores sunt 
filiis lucis. Sapientes enim. sunt ut. faciant mala : 
bene autem | facere nescieruni **,. Quin et de Juda 
scriptum est, esse eum filium perditionis. Sic enim 
Dominus de illo dixit: Ex discipulis meis nemo 
periit, nisi filius perditionis δν. Filium autem perdi- 
tionis vocavit, quod ea fecerit qux sunt perditio- 
nis, merguntque in interitum, Non enim talis erat, 
cum unus essel ex apostolis, ac cum eis Salvatori 
pariter ministraret ; sed cum Filii Dei atque Magi- 


ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου’ τοὺς δὲ ἀγαπτήῄσαντας ὁ 
παρὸν Cv, χαὶ mpbc αὐτὺ πάντα, ἃ ποιοῦσω, ἀνα- 
φέροντας, υἱοὺς αἰῶνος τούτου ὠνόμασεν. "ÀJ & 
xal εἶπεν τούτους φρονιμωτέρους ὑπὲρ τοὺς υἱὺς 
τοῦ φωτὸς, οὐ χαθάπαξ αὐτοὺς εἶπεν φρον'µωτέρη», 
ἀλλ ἐν τῇ ἑαυτῶν γενεᾷ' τουτέστιν͵ Ey τοῖς πράγµα- 
σιν τοῖς οἰχειωθεῖσιν τούτῳ τῷ αἰώνι, Φρονιμώτερα 
τῶν τοῦ φὗτὸς υἱῶν τυγχάνουσιν. Σοφοὶ áp tici 
τοῦ κακοποιῆσαι' τὸ δὲ καλῶς ποιῆσαι οὐ συγ- 
ἤκαν. Καὶ περὶ τοῦ Ἰούδα δὲ γέγραπται, ὡς efr vl; 
ἁπωλείας. 'O γὰρ Κύριος περὶ αὐτοῦ εἶπεν, ὅτι Οὐ- 
δεὶς ἁπώλετο ἐκ τῶν μαθητῶν µου, εἰ pi d υἱὸς 
τῆς ἁπωλείας. ᾽Απωλείας δὲ υἱὸν αὐτὸν εἶπεν. τῷ 
τὰ τῆς ἀπωλείας πεπραχέναι. O0 γὰρ ὅτε εἷς Ty 


stri proditor effectus est. Quodque ex natura haud B ἁποστόλων, xa διηχόνει ἅμα ἑχείνοις τῷ Xurtgs 


malus esset, simul eum discipulis omnibus audi- 
vit : Ecce mitto vos sicut oves in. medio luporum **, 
Si lupos dicit eos qui peecant, oves vero eos qui 
virtuti navant operain : siquidem Judas natura nia- 
lus erat, ovis Christi uon eral; nam neque virtu- 
tem. potest operari, qui per naturam malus est. Sed 
neque ipse diabolus per naturam imalus est, sed ex 
mutatione libere voluntatis. 


κατὰ φύσιν χαχός. ᾽Αλλ᾽ οὐδ' αὐτὸς ὁ διάθολος κατὰ 


σίου. 


Tfjv τοιοῦτος, ἀλλ᾽ ὅτε προδότης Υέγονε τοῦ Υἱοῦ τοῦ 
θεοῦ xal Διδασκάλου, ἀγαπήσας τὰ τῆς ἁπωλεα; 
ἀργύρια. Καὶ ὅτι οὗ χατὰ φύσιν ἣν καχὺς, ἅμα cin 
τοῖς μαθηταῖς Qv ἤχουσεν' ᾿Ιδοὺ ἀποστέλ]ω ὑμᾶς, 
ὡς πρόδατα àv µέσῳ «Ἰύχων. Ei δὲ λύχους ws 
ἁμαρτάνοντας λέγει, πρόθατα δὲ τοὺς aX UA 
τῆς. ἀρετῆς, εἴπερ ὁ Ἰούδας φύσει χαχὸς ἣν, οὐχ fy 
πρόδατον Χριστοῦ: ἐπεὶ μὴ πρακτικὸς τῆς ἄρετς d 
φύσιν χαχὺς, ἀλλ ἐχ τροπῆς τοῦ ἰδίου αὐτεζο» 


Cap. V. Corpus peccati quomodo fiat. 


Sicut igitur mon solum malarum actionum ac 
studiorum, verum etiam lonestarum filii vocantur 
ac nati, qui ea exercent eo quo dictum est modo ; 
ex cujus ratione, qualitatum fetus prolesque dice- 
bantur, qui ex illis esse acciperent quod a qualitate 
ejusque munere habent; merito caro peccati*f, οἱ 
corpus peccati *', quispiam, non simpliciter dicitur, 
sed idcirco quia servit peccato. Homa enim corpore 
ac carne ad libidinem aliaque ejusmodi vitia ab- 
utens, corpus suum corpus peccati facit, et carnem 
suam carnem peccati ; haud secus ac studiosus, 
castitatis studio, ac que ei virtus reliqua comes, 
corpussuum animumque sanctificat. Virgo igitur 
sancta efficitur corpore et spiritu (hoc est anima) 
quemadmodum scribit Paulus, dicens, debere virgi- 
nem terrenis rebus curisque non distrahi, Ut sit 
sancta corpore εἰ spiritu ο, Sed et in Epistola ad 
Corinthios scribit : Glorificate Deum in corpore ve- 
siro**, Si autem glorificatur Deus in corpore horai- 
num, nec Deus in malo ygloriicatur; haud sane 
corpus natura malum est; quanquam ipsum pecca- 
tor malum reddit, ex peccati rationibus illo utens. 
Λο rursus paucis interjectis in hacc verba suos al- 
loquitur : An. nescitis, quia corpora vestra templum 
sunt. Spiritus sancti, qui in vobis est ; quem habetis a 
Deo**? Si quis templum Dei violaverit, disperdet il- 
lum Deus : templum enim Dei sanctum est, quod estis 
tos?!, 


ἝὭσπερ οὖν, οὐ τῶν φαύλων μόνον, ἀλλὰ xai τοῦ 
σπουδαίων ἐπιτηδευμάτων καὶ πραττοµένων, ui 
χαλοῦνται xai τέχνα οἱ ἐπιτελοῦντες τῷ προειρημ- 
νῳ τρόπῳ, καθ' ὃν ἑλέγετο γεννήµατα ποιοτή-ων εἷ- 

c ναι τοὺς λαμθάνοντας &m' αὐτῶν τὸ εἶναι, ὅπερίχν 
σιν ἐκ τῆς ποιότητος: εἰχότως σὰρξ ἁμαρτίας, xi 
σῶμα ἁμαρτίας, οὐ χαθάπαξ λέγεταί τις, ἀλλὰ τῷ 
ὑπηρετεῖν τῇ ἁμαρτίᾳ. 'O γὰρ ἄνθρωπος τῷ sudes 
xai τῇ σαρχὶ εἰς λαγνείαν καὶ τὰς ἄλλας touc 
ἑνεργείας καταχρώµενος, ποιεῖ τὸ σῶμα αὐτοῦ, ἆμαρ' 
τίας copa xai τὴν αάρχα, σάρχα ἁμαρτίας ὥσκερ 
ὁ σπουδαῖος διὰ σωφροσύνης καὶ τῆς ἑπομένης ἀρῖ" 
τῆς, τὸ σῶμα ἑαυτοῦ καὶ τὴν ψυχὴν ἁγιάνει, Ἡ 
παρθένος γοῦν ἁγία γίνεται σώματι xol πυεύμᾶτι 
ὅ ἐστι duy, ὡς γράφει Παῦλος, λέγων, ὅτι τὴν vap- 
θένον δεῖ ἁπερίσπαστον εἶναι τῶν βιωτικῶν πραγμά” 
των, "Ira jj ἁγία σώματι καὶ πνεύμαει. Αλλὰ x2 
ἐν τῇ Ἐπιστολῇ τῇ Κορινθίων γράφει" Δοξάσατετῦ 
θεὸν ἐν τῷ σώματι ὑμῶν. El δὲ δοξάζεται ὁ θεὺς ἓν 

D τῷ σώματι τῶν ἀνθρώπων, οὐ δοξάζεται δὲ θεὶς P 
καχῷ: οὐ xaxby τὸ σῶμα τῇ φύσει, κἂν καχὺν oi 
«ott ὁ ἁμαρτωλὸς , ἁμαρτητικῶς αὐτῷ χρώμεν». 
Καὶ μετ ὀλίγον πάλιν τοῖς αὐτοῖς προσφωνεῖ Ἡ 
οὐκ οἴδατε, ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖ 
ἁγίου Πγεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ θεοῦ; H 
τις τὸν γαὸν τοῦ Θεοῦ φθείρει. φθερεῖ τοῦτο 
θεός ὁ γὰρ ναὸς τοῦ Θεοῦ ἅγιός écrire, οἴτσές 
ἔστε ὑμεῖς. 


Cap. VI. Si corpus natura malum, sanctificationem non recipit. Corpus sanctificari potest. 


Sed et in Epistola ud Thessalouicenses, idem 


58$ Jerem. 1v,22. 
94. 


ὃν Joan. xvii, 12. 
5 J| Cor. vi. 20. 7* ibid, 19. 


es Mattli. X, 16. 
τι D Cor. in, 47. 


'AXAX καὶ £v τῇ πρὸς θεσσαλονιχέας ὁ abe "Az 


66 tom. vij, 9... Rom. vi, 5. "* E Cor. 


1093 T 


CONTRA MANICILEOS. 


1091 


στολος γράφει’ 'O θεὸς τῆς εἰρήνης ἁγιάσαι ὑμᾶς A Apostolus scribit "* : Deus pacis sanciificet vos totos : 


éAotslsic, xal óAóxAnpov ὑμῶν có Ilvsbga, xal 
ἡ Yruxh, xal τὸ σῶμα ἁμέματως ἐν τῇ παρουσίᾳ 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ διατηρηθείη. 
Πῶς γὰρ ὁλοτελῶς ἁγιασθῆναι, χαὶ ὁλόχληρον ἔχειν 
τες τὸ σῶμα ἑαυτοῦ δύναται, εἰ τὸ σῶμα μὴ πἑφυ- 
χεν, χαχὸν ὃν, ἁγιάξεσθαι; El γὰρ χαχὺν τῇ φύσει 
τοῦτο, οὐ δεχτιχὸν ἁγιασμοῦ. εἰ δὲ δέχεται τὸ ἀγα- 
θὸν, δηλον ὅτι οὗ φύσει xaxbv, δεχτιχὸν ὃν ἁγαθοῦ. 
Τὸ γὰρ τῇ φύσει χαχὸν, ἀνεπίδεχτον ἀγαθοῦ. Ὥσπερ 
τὸ φύσει ἀγαθὸν, ἀνεπίδεχτον xaxov. 


Γράφει ἓν ἑτέρᾳ Ἐπιστολῇ ὁ αὐτὸς Απόστολος πρός 
τινας * Καθαρίσωµεν ἑαυντοὺς ἀπὸ παντὰς μο.ῖυ- 
σμοῦ σαρκὸς καὶ πγεύµατος, ἐπιτεοῦγτες ἁγιω- 
σύνην ἐν ᾠόέῳ Θεοῦ" δειχνὺς xai διὰ ταύτης τῆς 
λέξεως, ὡς πέφυχεν καὶ ἡ σὰρξ καθαίρεσθαι τῶν 
περσαπτοµένων αὐτῇ EG ἁμαρτίας μολυσμῶν. Αλλά 
χαὶ τὸ πνεῦμα xal jj ψυχἠ' εἰ δὲ ἡ σὰρξ xav' οὐσίαν 
ἦν χαχὸν, χαὶ τὸ πνεῦμα κατ οὐσίαν ἀγαθὸν, οὐδ' ἂν 
τὸ πνεῦμα μολυσμὸν εἶχεν, οὕτε μὴν dj σὰρξ ἀπὸ 
μολυσμδῦ ἐχαθαίρετο. Προστάττει δὲ ἑχάτερα καθᾶ- 
ῥαι ἀπὸ μολυσμοῦ, λέγων xai τὸν τρόπον τῆς xa- 
θάρσεως. Ἐπιτεοῦγτες γὰρ, φησὶν, ἁγιωσύγην ἐν 
«όέῳ Θεοῦ. Εὺ ὃξ χαὶ τὸ εἰπεῖν" 'Ey gó6q θεοῦ: 
ζειχνὺς τὸ ὑπήχκοον ἔχειν ἐξ αὐτῶν, χαὶ οὐκ ἐξ ἀνάγ- 
χτς. Εἰ δὲ ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἓν φόθῳ θεοῦ, 
χαθαίρομεν τὴν ἑαυτῶν σάρχα ἀπὸ μολυσμοῦ xal τὸ 
πνευμα’ δήλον, ὅτι ἐγγινομένης ἐν ἡμῖν τῆς ἁγιω- 
σύνης τοῦτο γίνεται. Ὥσπερ γὰρ χαθαἰρεται ἀγνοίας 
vuyh. xai ἁδιχημάτων, παρουσίᾳ ἐπιστήμης xal 
ὃ.χαιοσύνης (fj γὰρ ἀποφυγὴ τῆς κακίας ἀρετῆς 
εἴσοδον ἑργάζεται ἐχ τοῦ ἑναντίου)' οὕτως παρου- 
σίχ ἁγιασμοῦ χαθαίρεται ἡ σὰρξ μολυσμοῦ xal τὸ 
πνεῦμα. Πνεῦμα δὲ ἓν τούτοις τὴν φυχὴν λέγει, 
ὥσπερ xal Ey ταῖς Ἡράξεσιν τῶν ἀποστόλων Στέφα- 
vos ὁ ἁπόστολος χαταλευόµενος, χαὶ µέλλων ἀποθνή- 

ειν, εἶπεν εὐχόμενος, Κύριε ᾿Ιησοῦ, δέξαι τὸ 
αγεῦμά µου. 0905 γὰρ ἄλλο τι Ey τούτοις ἔλεγε τὸ 
πνεῦμα ἑαυτοῦ, fj τὴν φυχἠν. 


El οὖν διὰ πλειόνων ἡ σὰρξ χαὶ τὸ πνεῦμα, ὁτὲ μὲν 
ἁμαρτίας, ὁτὲ δὲ ἁγιασμοῦ, xal πρὸς τὸ δοξάσειν 
τὸν θΕεὸν ἔχοντα λέγεται’ οὐδὲν τούτων φύσει xaxbv, 


$ ἀγαθόν ἐστιν’ ἀλλ’ αὐτεξουσίως ἑχατέρων δεχτικόν’ p 


ἡ παρὰ τὴν χρῆσιν τοῦ ἔχοντος ἀνὰ µέρος δέχεται, 
ὁτὲ μὲν ἁμαρτίας εἶναι, ὁτὲ δὲ ἁγιασμοῦ; Ei δὲ καὶ 
τὸ ῥητὸν ἀγνοοῦντες, ἀφ᾿ οὗ προφέρουσιν ἁμαρτίας 
εἶναι την σάρχα, τοῦτὸ νοµίζουσιν' ἀλλ ἡμεῖς ὅλον 
αὐτὸ θέµενοι, τὴν διάνοιαν φανερὰν ποιῄσοµεν. Ἔχει 
δὲ οὕτως. 


et integer ουεείετ spiritus εἰ anima et corpus nulla 
criminis labe in adventu Domini nostri Jesu. Christi 
serveur. Quomodo enim ex toto sanctificari potest 
aliquis, et integrum habere corpus suum ; si qui- 
dem corpori, cum malum sit, a natura comparatum 
est, ut sanctificari non possit? Nam si corpus na- 
tura malum est, non capit ut sanctificetur. Si vero 
recipit bonum, liquet non esse natura malum, cum 
boni capax sit. Nam quod est natura. malui, fleri 
non potest ut bonum recipiat; sicut rumus ut bo- 
uum natura, malum recipiat. 

Scribit in alia. Epistola idem Apostolus ad quos- 
dam : Mundemus nos ab. omni inquinamento carnis 
el spiritus, perficientes. sanctificationem in timore 


DB Ρεί 12. Qua ipsa voce ac loquendi forma ostendit, 


carni quoque comparatum esse, ut emundetur ab 
inquinamentis qua ex peccato illi inolescunt. Simi- 
liter in spiritu et anima. Quod si caro secundum 


substantiam esset mala, et spiritus secundum  sub- 


$tantiàm essel bonus; neque spiritus inquinameu- 
tum haberet, neque vero caro emundaretur ab iu- 
quinatione. Przcipil autem utrumque emundare 
ab inquinamento; modum etiam dicens quo sít fu- 
tura mundatio. Àit namque : Perficientes sanctifica- 
tionem in timore Dei. lud vero etiam recte, quod 
aii, in timore Dei, ut ostendat, habere ex se ut 
obediant, et non ex necessitate. Quod si perlicien- 
tes sanclificationem in Uinore Dei, emundamus car- 
nem nostram et spiritum ab inquinatione ; palam 
est accedente nobis sanctitate istud prazstari. Sicut 
enim animus ab ignorantia ac injustitiis repurgatur 
ea ralione, quod scientia et justitia illi adveniant 
(fuga enim vitii, a contrario virtuti aditum facit), 
sic sanctificationis adventu, caro et spiritus ab iu- 
quinamento mundatur. Hic autem spiritum animant 
significat, sicut etiam in Actibus apostolorum Ste- 
phanus apostolus duin lapidaretur, ei prope esset 
moriturus, precibus ad Deum dixit: Domine Jesu, 
suscipe spiritum meum?*, Nou enim illis verbis aliud 
quidpiam spiritum suum dicebat, quam animam. 

Cum igitur pluribus locis caro et spiritus, quan- 
doque peccati dicantur, quandoque sanctificationis, 
et comparata ad Deum glorificandum, neuirum 
ipsorum natura malum sit aut bouum; sed ejus- 
modi, ut libera voluntate utrumque recipere possint : 
nonne ex ejus qui habeat usu, sigillaijm est, ut 
modo peccati, modo sanctificationis dicantur ? Quod 
si ipsam quoque auctoritatem nescientes, unde pro- 
ferunt esse carnem peccati, ita existimant; imos 
enimvero integram eim ponen:es, perspicuam  red- 
demus sententiam. Sic autem liabet. 


Car. VII. Christus cur ez virgine ortus? Locus Apostoli in Manicheos vexatus. Similitudo carnis 
peccati, ex coilu orta, 


'O Θεὸς τὸν Υἱὸν ἑαυτοῦ πέμγ-ας ἐν ὁμοιώμα- 


ει Capxóc ἁμαρτίας., περὶ ἁμαρτίας xatéxpirer 
τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί. Ὁ λέγει τοιοῦτόν ἐστιν. 


πο] Thess. v, 35. "* IL Cor. vi, 14. 


Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis 
peccati, de peccato damnavit peccatum. in. carne**. 


Quod dicit, ejusmodi est. Omnium hominum caro 


Ἱ Act, vi, 58. 75, Rom. vin, 9. 


1095 


ΡΙΡΥΜί ALEXANDRINI 


ex conjunctione viri. οἱ feminz exsistit, excepta A Ἡ πάντων ἀνθρώπων σὰρξ, kx συνδυασμοῦ Eye: τὸ 


carne primi parents et ea quam Christus assumpsit. 
Non enim alia ratione hominis corpus exstiterit, 
nisi masculus et femina misceantur. Igitur quia Sal- 
vator ex sola Virgine corpus assumpsit, quod ex non 
coitu principium duxit; idcirco carnem Domini, 
cjus carnis qux ex coitu est, similitudinem vocavit. 
Non enim simpliciter habere eam carnis similitudi- 
nem dixit, sed similitudinem carnis peccati. Simili- 
tudo autem carnis peccati, caro est; uno duntaxat 
ex aliis carnibus illi desiderato, quod nulla viri 
opera naela exsistentiam est. Decebat enim, ut qui 
ad salutem hominum veniebat, ex conjunctione viri 
corpus non acciperet ; neque rursus extra hoimi- 


pum successionem, velut primus homo, ne ejus cor- B 


pus diversi generis esse putaretur. Nam si ipse 
quoque ex terra formatus esset, sicut fuit. princeps 
humani generis ; suspicandi ansam habuissent, qui 
nudo mentis commento specie tenus incarnationem 
docent, non forte bumanum corpus re ac veritate 
gestasse. 


εἶναι, δίχα τοῦ πρωτοπλάστου, χαὶ ob ἀνέλαδεν ὁ 
Σωτήρ. Οὐχ ἂν γὰρ ἄλλως σῶμα ἀνθρώπον Υένοστο, 
ph ἐπιπλακέντος τῷ θήλει τοῦ ἄῤῥενος. Ἐπεὶ οὖν à 
Σωτὲρ àx µόνης τῆς Παρθένου ἔλαδε σῶμα, tbv ἀρ- 
χὴν οὐχ ἔχον ἐκ συνουσίας, ὁμοίωμα τὴν σάρκα τὴν 
Κυριαχὴν εἶπε τῆς σαρχὸς τῆς ἐκ συνουσίας. Ub γὰρ 
καθἀάπαξ εἶπεν, ὁμοίωμα σαρχὸς αὐτὸν ἔχειν, ἀλλ' 
ὁμοίωμα σαρχὺς ἁμαρτίας. Τὸ δὲ ὁμοίωμα τῆς σαῃ- 
χὺς ἁμαρτίας, cáp& ἔστιν, µόνῳ τούτῳ λειπομέντ 
τῶν ἄλλων σαρχῶν, τὸ ἄνευ ἀνδρὸς ἐσχηχέναι ctv 
ὕπαρξιν. Ἔδει γὰρ τὸν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων 
ἐρχόμενον, μὴ ἐκ αυνδυασμοῦ σῶμα λαθεῖν. Mr aj 
ἔξωθεν τῆς τῶν ἀνθρώπων διαδοχΏς, ὥσπερ ὁ πρῶ- 
τος ἄνθρωπος, ἵνα μὴ ἑτερογενὲς αὐτοῦ νομισθῇ, c) 
σῶμα. Ei. γὰρ χαὶ αὐτὸς Ex τῆς γῆς ἑπέπλαστο, és 
ἀρχηγὸς τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων, ὑπόνοιαν ἑλάμ- 
6avov οἱ διὰ φαντασίας τὴν δόχησιν εἰσάγοντες, μήτε 
ἄρα οὐ κατὰ ἀλήθειαν ἔφερεν ἀνθρώπου σῶμα. 


e 


Cap. VIII. An kupiie male. (aro peccati, carnali copula propagata, cujus a peccato orí(us exsistat. Fidelium 
in. Christo nuptie. 


Preterea, si corpus ex viri conjunctione su:u- 
psisset, cum in uullo differret; ipse quoque utique 
peccato, quod ex Adamo ejus omnes posteri per 
successionem contrahunt, obnoxius habitus esset. 


Si vero dixerint: Si caro peccati est qu:e ex con- C 


junctione viri et feminae nata. est, male sunt nu- 
ptie; audiant isti : Aute adventum Salvatoris, qui 
abstulit peccatum mundi, omues homines sicut alia 
cum peccato agebant, sic eliam nuptias cum peccato 
habebant. Unde similiter de corporibus ex connubio 
matis intelligendum est : quodque adeo post jiecca- 
tum facta est Ade? cum Eva conjunctio; idcirce 
caro peccati dieta est. Qui enim ante peccatum im- 
morialis erat, per peccatum mortalis factus est; 
atque ita successio mortalitatem habet, Similitud- 
»em igitur hujus carnis habebat Christus, tametsi 
caro ejus non vidit corruptionem"*, Verum per ad- 
ventum ejus, sicut ab aliis rebus, sic a nuptiis abla- 
tum est peccatum. ltaque, nunc, qui secundum 
Evangeliom vivunt, habere possunt honorabiles 
nuptias, et torum immaculatum, sicut Paulus scri- 
bit fldelibus : Honorabiles nuptie, et torus imma- 
culatus : fornicatores aulem et adulteros judicabit 
Deus "*. Distinguens enim nuptias honoratas, et eos 
qui eis utuntur, à scortatoribus οἱ adulleris; esse 
jllas scortationem aut adulterium abnuit. Quam- 
obrem neque peccatum sunt nuptiz. 


Πάλιν, εἰ x συνδυασμοῦ ἀνειλίφει σῶμα. οὑχ ἔχων 
τὸ παρηλλαγμένον, ἑνομίσθη ἂν καὶ αὐτὸς ὑπεύθυνος 
εἶναι ἐκείνῃ τῇ ἁμαρτίᾳ, ἧπερ xal οἱ £x τοῦ "Ati 
πάντες χατὰ διαδοχὴν ὑπῖρχον. El δὲ λέχοιεν: El 
σὰρξ ἁμαρτίας ἐστὶν dj ἓχ συνουσία; ἀνδρὸς xal ro- 
ναιχὸς τεχθεῖσα, καχὸς ὁ γάμος" ἀχουέτωσαν, ὅτι 
Πρὸ τῆς τοῦ Σω-Ώρος ἐπιδημίας, τοῦ ἄραντος τῖν 
ἁμαρτίαν τοῦ xóopou, ἅπαντες οἱ ἄνθρωποι, ὥσπερ 
τὰ ἄλλα μετὰ χαχίας ἕπραττον, οὕτω xal τὸν γάμων 
ἁμαρτητικῶς εἶχον. Δι’ ὃ τὰ Ex τοῦ γάμου γεννώµενα 
σώματα vontéov: Καὶ οὕτως, ἐπεὶ μετὰ τὴν ἅμα,- 
τίαν fj σύνοδος γέγονεν τοῦ Αδὰμ, xal τῆς Εὔας, ὁ-ὰ 
τοῦτο σὰρξ ἁμαρτίας εἴρηται. "Αφθαρτος γὰρ ὃν 
πρὸ τῆς παραθάσεως, φθαρτὸς γεγένηται mapabi;" 
καὶ οὕτως ἡ διαδοχἡ τὸ φθαρτὸν ἔχει. Ὁμοίωμα οὖν 
τῆς σαρχὸς ταύτης εἴχεν ὁ Σωτὶρ, εἰ καὶ μὲ € 
ἡ σὰρξ αὐτοῦ διαφθορἀν. 'AXX ἐπιδημήσαντος τον 
ΣωτΏρος, ὡς ἀπὺ τῶν ἄλλων πραγμάτων ἀφαίρεσι 
ἁμαρτίας Yéyovev, οὕτω xal ἀπὸ τοῦ γάμου. Nov 


D γοῦν οἱ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον βιοῦντες ἔχειν δύνανται 


τίµιον γάμον xaX. κοίτην &plavzov, ὡς γράφει αν- 
λος τοῖς πιστοῖς' Τίμιος ὁ γάμος, xal ἡ xcir 
ἁμίαγτος' πόργους δὲ καὶ μοιχοὺς χρινεἴ ó θεές. 
Διαστέλλων γὰρ τὸν τίµιον γάµον, χαὶ τοὺς χρωµέ- 
νους αὐτῷ, ἀπὸ πόρνων xal μοιχῶν, οὗ πορνεία», 
οὐδὲ µοιχείαν τοῦτον βούλεται εἶναι * ὅθεν οὐδὲ ἆμαρ- 
«la ὁ γάμος. 


Car. ΙΧ. Virginitatis encomium. Malum comparatione, ipsum bonum. Virtutis comes ac fidei, persecutio. 
Pro virium ratione, Christiano lucia gravior. 


Aliter etiam dici potest inagis physice : Divina 
quzdam res est virginitas, atque in virtutum censu 
splendida. Si quis igitur nuptias cum virginitate 
conferens, ipsas dicat peccatum ; non absolute sunt 
peccatum. Malum enim non in .comparatione boni 


7 Psal. xv, 10..." Hebr, xni, 4. 


Καὶ ἑτέρως δὲ φυσικώτερον λεχθήσεται' Ἡ x2p- 
θενία θεῖόν τι χρημα τυγχάνει, xol ὡς iv ἀρεταῖς 
ὑπάρχει. Εἴτις οὖν συγχρίνων ταύτῃ τὸν γάµον, X- 
οι αὐτὸν ἁμαρτίαν εἶναι, οὐκ ἀπολελυμένως ἆμαρ- 
τία ἐστίν. "T5 γὰρ χαχὺν οὐ συγχρἰσει τοῦ ἆγαθοῦ x 





31 CONTRA MANICILEEOS. 1098 


xó» ἐστι, χαθ ἑαυτὸ ὃν τοιοῦτο, El ποτε γοῦν ὡς A malum est, sed ipsum per se tale est. Si quando 
πρὸς ἀγαθὸν λέγοιτό τι xaxbv, xol αὑτὸ ἀγαθὸν εἴη, — igitur aliquid malum dicitur, ea ratione quod eum 
ὑποδεέστερον τοῦ προχρινοµένου αὐτοῦ ἀγαθοῦ. Οἱ — bono confertur ; ipsum etiam bonum fuerit, inferius 
colyuy τῷ Εὐαγγελίῳ προσερχόµενοι, προηγουμένως — bono quod ipsi antefertur. Qui igitur Evangelio ac- 
προσέρχονται αὑτῷ ἐπὶ τῷ θεοσεθεῖν, καὶ χατὰ Θεὺν — cedunt, ad ipsum in primis accedunt, ut colant ple- 
γενέσθαι cogol. Οὗτοι ἑπομένως ἔχουσι τὸ πολεμεῖ- — tatem, et secundum Deum sapientes fiant. His 
σθαι ὑπό τινων" xa γὰρ δεῖ τούτους βεδαίως àvala- — comes est, ut a nonnullis oppugnentur; siquidem 
6st» τὸν Χριστιανισμόν. Προσγίνεται δὲ fj βεθαιότης — necesse est eos firmiter animique constantia Christo 
&x «Tj; χατὰ τοὺς πειρασμοὺς γυµνασίας. "O0cv&váy- — nomen dare. Firmitas autein ac constantia tenta- . 
κη ἀγῶνας αὐτοὺς ὑπομένειν. Καὶ ὥσπερ οἱ ἄγωνο- — tionum exercitatione pr:statur. Quamobrem ne- 
θετοῦντες, εἰ τοῦ εὐλόγου φροντίζοιεν, οὐχ ὡς ἔτυχεν — cesse est, ut οἱ illi certamina subeant. Quemadmo- 
τόνδε μετὰ τοῦδε συμθάλλουσιν ἀθλητὴν, ἀλλὰ σὺν «πι autem qui certantibus constituunt. pramia, si, 
ἀχριθείᾳ πολλῆ, εἰς τὴν ἀναλογίαν τῆς ἑχάστου bu- — quoi e ratione congruumque videatur, spectandum. 
νάµεως σχοποῦντες οὕτως xal ὁ ἡμέτερος ἀθλοθέ- — sibi putaverint, haud temere hunc illumque pugi- 
της Χριστὸς οὐ πάντας τοῖς αὑτοῖς ἀνταγωνισταῖς — lem commiserint, sed multa diligentia omnique 
Go.EUyvugdty, ἀλλὰ χατὰ τὴν ἡλικίαν καὶ τὴν δύναμιν B sedulitate, cujusque virium spectata ratione; sic 
ἑκάστου τὸν ἀντίπαλον δίδωσιν. Κορινθίοις χοῦν, νη- — nimirum nostri quoque certaminis arbiter Christus 
πίοις οὖσιν ἔτι, τῶν παθηµάτων τῆς σαρχὸς περι — non omnes iisdem adversariis jungit, sed pro ctu- 
έχεσθαι Παῦλος γράφει’ Πειρασμὸς ὁμᾶς οὐκ 84An- — jusque statis viriumque ratione, quocum lucta 
ger, εἰ μὴ ἀνθρώπινος. Οἱ γὰρ πειρασμοὶ τούτων, — conserenda , opponit. Corinthiis itaque, eum adhuc 
καὶ οἱ ἀγῶνες, πρὸς τὰ ἀνθρώπινα πράγματα τὴν — parvuli essent, Paulus scribit"*, teneri eos carnis 
&vargopivy ἔχουσι. Περὶ ἑαυτοῦ δὲ xal τῶν παραπλη- — passionibus: Tentatio, inquit, vos non apprehendit, 
σίων, ἱσοῤῥόπων τε χαὶ ἰσοσθενῶν, Υράφων qnolv* — nisi humana"*. Ipsorum namque tentationes ac cer- 
Οὐκ ἔστιν ἡμῖν fj πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρχα, ἀλλὰ — tamina ad ea spectabant qux essent humana. De 
πρὸς τὰς ἀρχὰς, xa τὰς ἐξουσίας, xal τοὺς χοσµο- — se autem suique similibus, pari scilicet pectoris 
χράτορας τοῦ σχότους τοῦ al vog τούτου * μονονουχὶ X robore ac animositate, scribit dicens ** : Non est 
τοῦτο λέγων * 'Hpiv τοῖς ὑπεραναθεθηχόσιν οὐχέτι — nobis colluctatio adversus sanguinem et. carnem, sed 
τερὸς αἷμα xal σάρχα, τοῦτ' ἔστιν ἀνθρώπινα, ἡ πάλη, — adversus principatus et. potestates, mundique domi- 
ἁλλὰ πρὸς τὰ ὑπεραναθεθηχότα τάγματα τῶν ἁντι- — mos, rectores tenebrarum seculi hujus, ac si diceret, 
πάλων * εἰαὶν δὲ ταῦτα εἴδη λογιχκῶν, πονηρῶν vsvo- ,, Nobis qui celsiore gradu conscendimus, non est 
µένων προαιρετιχῶς. lucta adversus sanguinem et carnem (id est adver- 
sus humana), sed adversus superiorum ordinum adversarios. Sunt vero hi animorum species, qui 
voluntatis arbitrio pravi evaserunt. 


Car. Χ Voluntates non aunt substantig male, Animorum genera et species nuncupala, a prava 
toluniate. 


Μηδεὶς δὲ ὑπολάβῃ, ὅτι εἴδη λογιχῶν πονηρῶν εἰ- Nemo vero exisumet, cum pravorum animorum 
ῥηκότες, οὐσίαν πονηρὰν λέγομεν. Ἔστιν yàp εἴδη — species diximus, ϱΓΥ8ηι nos essentiam dicere ac 
καὶ γένη xat τῶν προαιρετιχῶν ὑπαρχόντων. Λέγομεν — substantiam. Sunt. enim eliam species et genera, 
γοῦυν εἴδη σπουδαίου εἶναι, δίχαιον, auxopova, φρόνι- — eorum qua libere voluntatis sunt. Dicimus honesü 
pov. Ἐπεὶ γὰρ ἡ ἀρετὴ Υένος, εἰς εἴδη µεριζοµένη, species esse, justum, temperantem, prudentem, 
εἰς διχαιοσύνην, σωφροσύνην xal τὰ λοιπὰ, ἀνάγχη — fortem. Quia namque virtus genus est quie in spe- 
τὸν τοῦ Ὑένους µετέχοντα, σπουδαῖον ὄντα, ὡσανεὶ cies distribuatur, in justitiam, temperantiam ac re- 
γένος εἶναι τῶν µετεχόντων τῶν xav' εἶδος ἀρετῶν' — liquas, necesse esi eun qui genus participat, qui 
ὡσαύτως xai τῆς ἐπιστήμης Ὑένους οὔὕσης, Ύραμμα- — Videlicet studiosus exsistat ac virtute fuigeat, velut 
τιχῆς, μουσιχΏς xal τῶν λοιπῶν, τὸν παρονοµαζόµε- [) genus esse eorum qui species virtutum participant. 
voy ἀπὸ τοῦ γένους ἐπιστήμονα, γένος εἶναι τῶν παρ- — Similiter, eum scientia genus sit, grammatice, 
ονοµαξοµένων ἀπὸ τῶν τῆς ἐπιστήμης εἰδῶν φαµεν. — musicz et aliarum , eum qui, ducto a. scientia no- 
Κἄν τοίνυν πονηρῶν λογικῶν εἴδη λέγομεν, προαιρε- — mine, sciens dicitur, genus esse dicimus eorum, 
τιχῶς πάντας τοὺς ὑπὸ τὰ εἴδη ταῦτα λέγομεν εἶναι — qui a tali talique scientia (scientim scilicet specie- 
τοιούτους. ᾽Αμέλει γοῦν τὰ ὀνόματα τὰ προειρηµένα — bus) nuncupantur. Quanquam igitur pravorum ani- 
πηνηρὰ, οὐχ οὐσιῶν, ἀλλὰ προαιρετιχῶν ἐστιν ἑμφα- — morum species dicimus, omnes subter has species 
vi31'Xà. positos, voluntate pravos esse dicimus. Qu: itaque 

dicta sunt prava nomina, non  essentias significant, 
sed qui libera praediti voluntate exsistant. 

Ca». Xl. Diabolus voluntatis nomen ejusque pravitatis, Judas, diabolus. Judas, bonus electus, factus 
voluntate malus et diabolus. Diabolus, «ccusator et calumniator. Satanas , adversarius. 

T5 γὰρ διάδοΊος ὄνομα, οὐχ οὐσίαν, ἀλλὰ προαί- Quod enim diabolus dicitur, non essentiam de- 
ρῖσιν δηλοῖ. Λὐτίχα γοῦν καὶ τὸν Ἰούδαν, ἄνθρωπον — clarat, sed voluntatem. Statim enim etiam Judam, 

" [| Cor. m, 2... 7* I Cor. x, 15. ** Ephes, vi, 12. 

PATROL. Gh. XXXIX, 35 





I 


4099 


DIDYMI ALEXANDRINI 


X 


110 


hono cum esset, diabolum.Dominus nominavit, non A ὄντα, διάβολον ὁ Κύριος, 60 διὰ την οὐσίαν, ἀλλὰ EA 


propter substantiam, sed propter voluntatein,. eum 
ad omnes simul discipulus ait, in eis quoque Judam 
connumerans : Nonne duodecim elegi vos, et. unus 
ez.vobis diabolus est*' * Subjungilque Evangelista : 
Hoc autem dixit de Juda, qui eum erat. traditurus?, 
Kisi enim propter futuram proditionem diabolus 
vocalus est ;. non jam tunc diabolus erat, cum pari- 
ter cum omnibus electus est, ob eam qua tunc prz 
stabat virtutem. Tunc autem diabolus appellatus 
est, cum ea molitus est ac fecit, qus proditionis 
erant, Si ergo in Juda nomen diaboli actionem ex 
libere nulu voluntatis indicat ; similiter euam de 
quovis alio dicatur, aliquid ad liberam voluntatem 
spectans significat. At nec consuetudinis ejus. vocis 
usus ignotus est. Diabolos cerle Graca' voce voca- 
mus qui apud alios aliis detrahunt, aecusantque et 
calumniantur. Unde etiam quia diabolus Deum .ac- 
cusat apud homines, et bomines apud Deum, ipsos- 
que alios apud alios homines, hoc nomen sortitus 
est. Quod si etiam satanz nomen de diabolo dici- 
tur, $ciant hoc ipsum nomen significare quod est 
liberze voluntatis. Nam cum satanas vox Hebraica 
sit, nibil aliud significat quam adversarium, si ip- 
sam Latine interpreteris. Adversarius vero cum de 
bomine dicitur, idem est quod inimicus mocens. 
Sicut igitur inimicus voluutate est inimicus, sic et 
adversarius. Uti etiam horum contraria. Amicus 
enim eL benevolus et concors et idem seniiens, no- 


τὴν προαίρεσιν ὠνόμασεν, λέγων πρὸς πάντας ἅμα 
ποὺς μαθητὰς, συναριθμῶν xa τὸν Ἰούδαν ἓν αὐτοῖς ' 
Οὐχὶ τοὺς δώδεχα ὑμᾶς ἐξελεξάμη», καὶ slc ἐξ 
ὑμῶν διάδολός ἐστιν; "Q ἐπιφέρει συγγραφεύς" 
Τοῦτο δὲ εἶπεν περὶ Ἰούδα, τοῦ μέ] λοντος προξι- 
δόναιαὐτόν. El γὰρ διὰ τὴν µέλλουσαν προδοσίαν 
διάθολος εἴρηται, οὐ «ότε δ.άδολος ἦν, ὅτε ἅμα πᾶσιν 
ἐχλογῆς ἔτυχεν. Ἐχλεχτὸς μὲν γὰρ ἅμα πᾶσιν vEvo- 
νεν, διὰ τὴν προσοῦσαν αὑτῷ τὀτε ἀρετῆν * δ,άδολος 
δὲ τότε ἐχρημάτισεν, ὅτε τὰ τῆς προδοσίας εἰργάσα- 
το. El τοίνυν ἐπὶ τοῦ Ἰούδα τὸ διάδο.ος ὄνομα πρᾶ- 
ξεως προαιρετιχῆς δηλωτικόν ἐστιν, οὕτως χἂν ἐτ᾽ 
ἄλλου τινὸς ἡ φωνὴ λέγοιτο, προαιρετιχόν τι σηµαί- 
νει. Οἶδεν δὲ xal ἡ συνήθεια τὴν χρῆσιν τοῦ ὀνόματος 
τούτου. Διαθόλους γοῦν χαλοῦμεν τοὺς χατηγοροῦντας 


υπούσδε τοῖσδε, χἀχείνους τούτοις. Ἐπεὶ οὖν καὶ ὁ 


διάθολος θεὸὺν ἀνθρώποις διαθἀάλλει, xal ἀνθρώπους 
Bep, xai αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ἀλλήλοις, ταύτης 
ἔτυχεν τῆς ὀνομασίας. El δὲ xal τὸ σατανᾶς ὄνομα 
χατηγαροῖτο αὐτοῦ τοῦ διαθόλου, ἵστωσαν, ὅτι xal 
αὐτὸ τοῦτο προαιρετιχοῦ τινός ἐστι δηλωτικόν. Ἔδρεϊ- 
xfj γὰρ οὖσα ἡ φωνὴ, οὐχ ἕτερόν τι σηµαίνει xa "Ex- 
λάδα φωνῆν, ἡ τὸ ἀνεικείμενον'' τὸ δὲ ἀντιχείμενον 
ἐπ ἀνθρώπου λαμθανόμενον, ἴσον ἐστὶ τῷ ἐχθρὸς, 
β.Ίαδερός. Ὡς οὖν ὀἐχθρὸς προαιρέσει ἐστὶ τοιουτος, 
οὕτως χαὶ ὁ ἀντιχείμενος ὥσπερ καὶ τὰ τούτων 
ἑναντία * τὸ γὰρ φῄλος., xal εὐνοῶν, xal ὁμονοῶν, 
xaX ὁμοφρονῶν, ὀνόματα προαιρέσεών ἐστι δηλωτικά. 


mina sunt, qued est libere voluntatis significantia. 6 Λέγεται γὰρ αὑνὸς οὗτος φίλος xal εὐνοῶν, ὥσπερ 


Dicitur enim hic idem amicus et benevolus, sicut 
dicitur diabolus et satanas et malus. Quemadmo- 
dum Salvator in Evangelio preter extera hoe quo- 
que discipulos in oratione docet : Et ne «0s indu- 
cas in tentationem, sed libera nos a malo**. Nam et 
mali nomen liberam denotat voluntatem. 


διάδολος, xat σατανᾶς. xal πονηρός. Ὡς ἓν ΕὖαΥΤε- 
Alp ὁ Σωτὴρ πρὸς ἑτέροις xai τοῦτο λέγειν διδᾶσκ»ε 
ἐν τῇ εὐχῇ τοὺς µαθητάς ' Kal μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς 
εἰς πεἰρασμὸν, ἀ..λὰ ῥυσαι ἡμᾶς ἀπὸ cov πενη- 
pov. Καὶ γὰρ καὶ τὸ τοῦ πονηροῦ ὄνομα πρρα:ρέ- 
σεώς ἐστι δηλωτιχόν. 


Car. ΧΙ. Mali nomen, ut diaboli et Satane, voluntatis. Diabolus creatus liber, ut esset eponte 
' bonus. 


Si igitur, quibus omnibus nominibus ipsignitur 
mali auctor primusque. virtutis desertor, voluntatis 
arbitrio talis est; per essentiam malus esse non 
potest. Quod si dixerint, Cum esset substantia ma- 
:]us atque natura, accessisse et quz erant volunta- 


El τοίνυν διὰ πάντων, ὧν σηµαίνει, ὁ ἀρχέχαχης 
χαὶ πρῶτος ἀποστάτης τῆς ἀρετῆς προαιρετιχῶς ἔστι 
ποιοῦτος, οὐ δύναται xat' οὐαίαν εἶναι χακός εἰ & 
λέγοιεν τοῦτο, ὅτι τῇ οὐσίᾳ χαχὸς ἂν ἔτυχεν καὶ τὰ 
προαιρετικὰ, δι ἃ οὕτως ὠνόμασται’ ἴστωσαν, ὅτι 


tis, ob qux sic nominatus est: sciant isti in iis D ἐν τοῖς οὐσιώδεσιν οὐ παραλαμθδάνεται προαίρεσις. 


quie ad essentiam spectant ac substantiae sunt, non 
assumi ea qua sunt libere voluntatis. Nullus enim 
dicit, libera voluntate animal esse aut lapidem. fec 
enim subsiantialia sunt : hincque est, ut nihil hiec 


Οὐδεὶς γὰρ λέγει προαιρετικῶς ζῶον εἶναι, ἢ λίθου" 
ταῦτα Yàp οὐσιώδη. "0θεν οὐδὲ προαιρετιχόν τι’ by 
ἐχείνοις γὰρ τὰ προαιρετιχἀ, ἐν οἷς καὶ dj προα:- 
ρεσις. 


libere sit voluntatis. ln his enim sunt qui ad liberam voiuntatem spectant, in quibus libera ipsa 


voluntas est. 

Sed fortasse dicent, Ut quid vero eum qm  da- 
mnosus, futurus erat et pestis ac labes, bonus Deus in 
rerum naturam produxit ? Atqui sciant qui hoc di- 
cunt, non solum nobis adversari, sed et omnibus 
qui providentiam ponunt. Multi enim etiam alii, 
cum providentiam ponant, animantia omnia ratione 
utentia ex Deo esse dicunt, ln quibus etiam malitia 


Ἁλλἴσως ἐροῦσιν; Διὰ τί τὸν οὕτω μέλλοντα ἔσεσθαι 
βλαθερὸὺν, ἢ λυμεῶνα, εἰς τὸ εἶναι ἤγαγεν ὁ ἀγσθὸς 
θεός; Ἴστωσαν δὲ touto λέγοντες, ὅτι οὐχ ἡμῖν µο- 
γοις, ἀλλὰ καὶ πᾶσιν τοῖς τιθεµένοις πρόνοιαν ἀντι- 
πίπτουσιν. Πολλοὶ γὰρ xa ἄλλοι τιθέµενοι πρόνοιαν, 
£x Θεοῦ λέγουσιν εἶναι πάντα τὰ λογιχὰ ζῶα, Ev οἷς 
φύεται xal ἡ χαχία. El οὖν περὶ τοῦ διαδόλου ταῦτα 


** Joan.-vi, 11. ** jbid. 12. *! Mattb. vi, 15: Luc. xj, 4. 








4101 


CONTRA MANICII/EOS. 


1102 


AÉvouGty, καὶ περὶ πάντων τῶν λογικῶν ἀναγχάζον- A ac vitium oritur. Si igitur bxc de diabolo dicunt , 


ται εἰπεῖν τοῦτο. Ὅμως δὲ ἡμεῖς οὐχ ἐχείνους µι- 
μούμενοι, qapév* Οὐ xaxlac αἴτιος ὁ ποιῄσας τὸ δυ- 
νάμενον ἐξ ἰδίας ῥοπῆς εἰς χαχίαν ἑλθεῖν. Λογιχὸν 
Υὰρ χατεσχεύασεν ζῶον, ὃ ἐθούλετο εἶναι ἀπὸ τῆς 
ἑαυτοῦ προαιρέσεως ἀγαθὸν, ἔχον εἰς ἑχάτερα ῥέπειν 
τὸ αὐτεξούσιον. ᾿Αγαθὸν γὰρ αὐτὸν ἐθούλετο εἷ- 
ναι, (51) ἐγουσίως αἱρούμενον τὸ ἀγαθόν. Οὐδεὶς γὰρ 
γενητῶν ἄχων ἀγαθὸς εἶναι δύναται ἀλλὰ πάντες 
ot ὄντες ἀγαθοὶ ἐχουσίως εἰσὶν τοιοῦτοι. Ἔδει τοίνυν 
τὸν προαιρέσει τῇ ἑαυτοῦ. ἀγαθὸν ἐσόμενον, δύναμιν 
ἔχειν εν αὐτὴν τῇ ἐπιτηδειότητι πρὸς ἀνάληψιν τοῦ 
ἀγαθοῦ. Ἀΐπετο δὲ τὸ δεχτιχὸν τοῦ ἀγαθοῦ xol 
χαχοῦ δεχτιχὸν εἶναι' οὕτω κατεσχευασμένῳ τῷ 
λογιχῷ, πρὸς ἀρετὴν χαὶ χαχίαν δύναμιν ἔχειν, 


necesse est, ut εί de omnibus dicant ratione prz- 


ditis atque animis. Nos enimvero qui illos minimo 


sequamur, dicimus, non esse mali aucterem qui 
eum produxit ac fecit, qui sua ipse proclivi volun- 
tate nutuque in malum vergere potest, eique obnoxius 
esse. Dum enim animal condidit rationis particeps, 
voluit sua ipsum voluntate ac arbitrio bonum fore, 
ea facultate prxditum, qua liceret ad utrumlibet ver- 
gere. Volebat enim ipsum bonum esse, eligendo 
sponte quod bonum est. Nullus enim in iis quis 
condita sunt, invitus bonus esse potest ; sed om- 
nes qui boni sunt, sponte tales sunt. Quare opor- 
tebat , ut qui voluntate sua futurus esset bonus, po- 
testatem haberet, qua iJoneus et aptus esset ad bo- 


ἐντολὴ δέδοται ὅπως τὴν μὲν ἀρετὴν xav' ἑνέρ- B num capessenduim ac quod honestum esset. Seque- 


ztm», τὴν δὲ χαχίαν xav ἐπιτηδειότητα µόνην ἔχει, 
'O γὰρ τοῦ δηµιουργήσαντος νόμος προτρέπει, xal 
ἀλείφει, χαὶ συνερχεῖ πρὸς ἀρετὴν, ἀποτρέπαιυν τὴν 
«ὐσιν τῆς χαχίας. Κὰν τοίνυν ἑνυπάρχῃ δύναµις χα- 
χίας Ev τῷ λογιχῷ, οὗ διὰ τὴν δύναμιν φαῦλον τοῦτο. 
᾽Αμϕοτέρων γὰρ, ἀρετῆς xaX χαχκίας λέγω, αἱ δυνά- 
µεις xai προαιρέσεις. Αἱρούμεθα γὰρ ἀρετῆς ἔχειν 
δύναμιν, ἵνα χαὶ ἀναλαδεῖν κατ’ ἑνέργειαν δυνώµεθα; 
αἱρούμεθα χαὶ χαχίας ἔχειν δύναμιν. Τότε γὰρ αὐτὴν 
ἔχομεν, ὅταν ἓν ἑνεργείᾳ τὴν ἀθγτὴν ἔχωμεν. Καὶ 
οὐχ ἡμῶν µόνωνι ἡ δόξα αὕτη, ἀλλὰ xat πάντων ὀρθῶς 
περὶ τῶν λογιχῶν ζώων φιλοσοφησάντων. 


batur autem , ut quod bonum capere posset, posset 
et malum, sic fabricata rationali substantia , ut ad 
virtutem. vitiumque facultatem haberet , datum et 
maudatum est, ut virtutem ín actu, vitium vero so- 
lum aptitudine haberet. Creatoris namque lex hor- 
tatur, facitque animos atque adjuvat ad virtutem , 
avocans naturam a vitio, Quamvis igitur insit vitii . 
facultas in utente ratione ; non propter facultatein 
malus est qui ea przeditus est : ad utrumlibet nam- 
que, virtutem scilicet atque vitium, se babent facul- 
tates atque liberze voluntates. Libere enim habere 
virtutis facultatem volumus, ut et in actu ejus 


compotes elici valeamus : vitii quoque facultatem habere libere volumus. Tunc enim eam habemus, 
cuin virtutem in actu ipsamque exercitam habuerimus. Neque hzc nostra duntaxat opinio est, sed et 
omnium qui de animis atque ratione.praditis recte sunt philosophati. 


Cap. ΧΙΙ. Deus non esi auclor peccati. Omnes animi boni creati εἰ ad bonum. Artis aousus. et .egunm, 
ipsis invitis ει innoziis. 
Kàv tolvov τὴν οὐσίαν chv καλουμένην διάδολον C, — Licet igitur Deus substantiam condidit qu:e día- 


ὁ Θθεὸς ἐποίησεν, οὐχὶ διάθολον αὐτὴν ἑδημιούργη- 
σεν, ἀλλὰ δεχτικἣν ἀρετῆς, ἵνα ταύτην ἔχῃ ’ xat δε- 
κτιγἣν χαχίας, ἵνα ταύτης ἀπέχηται. Ἐπεὶ γὰρ ἆσυν- 
ἁρπαχτος (52) fj ἀρετὴ τῇ Χαχίᾳ, φίλη δὲ τῷ θεῷ ἡ 
ἀρετὴ, ἀμφοτέρων τὰς δυνάµεις ἑνιεὶς τῷ λογικῷ 
διὰ τοῦτο ἑνῆχεν αὐτὰς, ἵνα τὴν μὲν εἰς ἑνέργειαν 
µεταλάδωμεν, τῆς δὲ ἑτέρας δυνάµεως τοῦ τέλους, 
ὅπερ ἐστὶν ἡ ἑνέργεια, ἀπεχώμεθα. Ὥστε γέγονεν πᾶν 
λογιχὸν ἐπὶ τῷ -σπουδαῖον εἶναι, xai μὴ φαῦλον. Εἴ 
τινα οὖν τῶν λογ.χῶν τὴν ἐναντίαν δεδράµηχεν τῷ 
πεποιηχότι xal προνοουµένῳ, οὐ τοῦ ποιῄσαντος xal 
νοµοθετήσαντος ἡ αἰτία, ἀλλὰ τῶν ἀντιτεινάντων 
πρὸς τοὺς δοθέντας xal πρὸς τοὺς προνοουµένους 
νόμους. 


bolus nuncupatur, non tamen ipsam diabolum con- 
didit , sed virtutis capacem, ut illam nancisceretur ; 
et vitii capacem , ut ab ipso sese abstineret. Quia 
enim virtus cum vilio simul exsistere non potest ; 
es! autem amica Deo virtus ; utriusque facultate in- 
dita utenti ratione, propterea indidit , ut altera qai- 
deiu ad actum capessendum praediti essemus , ab al- 
terius autem fine facultatis, qui est operatio actus- 
que, abstineremus., ltaque omnes animi creati sunt 
ut essent probi , non mali. Si qui igitur in eis, cou- 
traria auctori suo ac providentia regenti via cucur- 
rerunt, non liec conditoris culpa ac legislatoris , 
sed eorum , qui contra leges datas provideque dis 
positas obnixe obstiterunt 


Ορῶμεν γοῦν καὶ εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς, ἀεὶ ταῦτα Y- D — Videmus in nobis ipsis ize szpe accidere ; qui 


νόµενα, ἃ παιδεύοµεν τὰ τέχνα, xav! ἐπιστήμην αὖ- 
τὰ ἀνάχειν βουλόμενοι, ἵνα xal ταύτην ἑνεργῶσιν ' 
οὗ πάντως δὲ οὕτως ἐνεργοῦσιν, ὡς ἐδιδάχθησαν' ἀλλ᾽ 
ἔστιν ὅτε ἑναντίως πολλοὶ υἱοὶ παρὰ πατέρων ἰἱατροὶ 
ἀνατραγρέντες, οὐ δεόντως χρῶνται τῇ ἰατριχῇ, τὰ 
νοσοποιὰ ἀντὶ τῶν ὑγιεινῶν τοῖς χαχουµένοις προσ- 
άχοντες" χαὶ οὐ δήἠπου fj ἰατριχὴ, f] ὁ ταύτην παι- 


(51) Ἀγαθὸν γὰρ αὑτὸν ἐδούλετο εἶναι. Tur- 
rianus : Volebat enim ut homo esset. bonus. Non be- 


liberos erudiamus eo animo, ut ad scientiam illos 
provehamus, quo ipsi perinde disciplina utantur ; 
eum Lamen omnino ut edocti sunt, ipsa noi utan- 
tur : imo contingit aliquando , ut multi filii a paren- 
tibus ju arte imedica eruditi , non ut oportet ea arte 
utantur ; sed potius pro salubribus ea sgrotis ad- 
hibeant, quz ipsa morbida qualitate iis exitiosa 


ne : cum pr:ecipue sermo sit de diabolo. 
(52) 'Acvrdpzaxtoc. Leg. ἀσννύπαρχτος. 


1103 
exsistant : nee tunc accusanda medicina, aul vo- 
candus in crimen qui docuit, Non enim sie eos 
docuit, ut sic iste faceret ; facit enim, non ut fa- 
cere doetus est. Rursus leges quosdam docemus, 
ut justitiam defendant et injustitiam repellant : non- 
nulli tameu animi pravitate leges adeuntes contra 
faciunt ac didicerunt. Neque tamen continuo legem 
aut legislatorem criminamur. Si enim hi injustitie 
rei essent , haud injustos punirent. Nam id quoque 
eorum arbitatus est ac sententis, Jtsla castigan- 
dum animadversione, quod injustum est, Deus. item 
satapam punit, et eos qui divinitus constitutas leges 
transgrediuntur. Quibusdam enim pravis ait : Jte in 
ignem elernum , qui paratus est. diabolo et. angelis 
ejus **. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


110 

A δεύσας, αἴτιος,. OO γὰρ οὕτως ἑδίδαςεν, Tv οὕτως 
vot]. Πράττει γὰρ οὐχ ὡς ἔμαθεν ποιεῖν. Πάλιν νὲ- 
µους παιδεύοµέν τινας, ἵνα συννιστῶνται τῷ δικαίω, 
xaX τὴν ἁδικίαν παραιτῶνται. "AX. X χαχοίθως ἔνια 
αὐτῶν τοῖς νόµοις προσιόντων, τὸ ἀνάπαλιν vow». 
Καὶ οὔτε τὸν νόµον, οὔτε τὸν νομοθέττν αἰτιώμεή». 
El γὰο αὐτοὶ τῆς ἁδιχίας αἴτιοι σαν, οὑκ ἂν Excaa- 
ζον τοὺς ἀδίχους. Καὶ γὰρ xaX τοῦτο τοῦ βουλ{ μα 
τος αὐτῶν ὑπάρχει, Τὸ κο.]αστέον τὸν ἄδικεν εἷ- 
ναι’ xai ὁ θεὸς χολάζει τὸν σατανᾶν, καὶ τοὺς παᾶ- 
θάντας τοὺς ἀπὸ Θεοῦ τεθέντας νόμους. Τισὶν rip 
φαύλοις λέχει: ᾿Υπάγετε εἰς có ap τὸ alórur, 
τὸ ἠτοιμασμένον τῷ διαέζόὀιφ καὶ τοῖς ἀγγέλοις 
αὐτοῦ. 


Cap. XIV. luconsona Manicheorum deliria. Peccatum ἀἰαδοίε, non ingenita malitia, sed sponte [ολα 
creatione assumptáà. 


Sciant igitur qui his contradicunt, sibi ipsis pu- B ᾿στωσαν τοίνυν οἱ τούτοις ἀντιλέγοντες, μαχύμει 


. guantia dicere. Si enin diabolus secundum substan- 
tiam malus erat et a bono Deo alienus , ac qul pari 
illi robore certare posset, nec illi supplicium pa- 
rare, nec in ipsum eum mittere potuisset. Dicit 
tamen esse ignem diabolo paratum. Quin hoc dicen- 
dum : Si Deus bonus immatabilis cst, ut quidem 
est, et lisdem semper fretus viribus, neque alias 
aliter, alias aliter valet; cuin futurum esset 
ut post multam noxam acceptaque ab eo damna 
eterno eum igni traderet ; quidni hoc a principio 
fecit, cum se ille id ipsum extulit, et partem 
ipsius occupavit ? Justius enim tunc in eum poenas 
decrevisset, ut qui in majorem deliquisset. Nam 
nunc quidem hominibus nocet ; tunc autem, illo- 
rum sentenlia et ut existimant , ipsi noxam intulit 
deitati. Legis vero diswictio ac indignatio justior 
esL, si quis in regem, quam si in subdilos, injuria 
procax exsistat. Si enim sic illi dehis sentiant, aut 
dicturi sunt, nescivisse tunc Deum, quomodo ultu- 
rus esset etl malum impediturus , aul non potuisse. 
ΑΙ neutrum lorum bono Deo tribuendum est ; non 
ighur nulla origine Dei inimicus In eum se extu- 
lit; sed qui factus esset ut bonus esset, facultate 
capessenda virtutis imperfecta ac manca retenta, 
quod in vitium pronum erat illique idoneum , ad 
actum perduxit. Quamobrem diguus supplicio est, 
ac mnerito diu post illi est mancipatus. 
Cap. XV. Eorum panitentía 
Si vero illud objecerint , quod dictum est a Joanne 
Baptista, his qui ficte veniebant ad baptismum, in 
liac verba : Serpentes, progenies viperarum , quis 
ostendit vobis fugere a ventura ira ? Facile ergo [ru- 
clum dignum penitentie : et ne velitis dicere intra 
vos, puirem habemus Abraham. Potens est. enim 
Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Jam 
porro securis ad radicem arborum posita est. Omnis 
ergo arbor qu& non [acit (ructwa bonum , exciditur 
ei in ignem mittitur 35, Audiant isti, non posse eos 
objicere qu:xe non recipiunt. Non enim recipiunt Joan- 
nem Daptistam, qui unus sit e Veteri Testamento. 


ον gM;uth, xxv, 41. *5 Mattb. im, 7-10; Luc. iu 


ἑαυτοῖς λέγοντες. El γὰρ κατ’ οὐσίαν xxxb; ἦν ὁ bi- 
6ολος, xal ἀλλότριος τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ, δυνάµενος αἰ- 
τῷ ἰσοσθενὴς εἶναι, οὐδὲ χάλασιν ἠτοίμαζεν αὐτῷ, 
οὐδὲ βάλλειν αὐτὸν εἰς τὴν χόλασιν Ἠδύνατο" My: 
δὲ ἠτοιμάσθα, mop τῷ διαδόλῳ. Καὶ τοῦτο δὲ (rb: 
Ei ἄτρεπτας ὁ ἀγαθὸς θεός ἐστιν, ὥσπερ οὖν καὶ Esca, 
καὶ ἀεὶ «hv αὐτὴν ἔχει δύναμιν, ὣς μὴ ἄλλοτε Dus 
ἰσχύειν, xai ἄλλοτε ἄλλως᾽ ἕμελλς δὲ μετὰ molti 
βλάδθην καὶ ἀπώλειαν, πολλὴν πυρὶ αἰωνίῳ παραὰν 
δόναι τὸν σατανᾶν, διὰ τί μὴ ἐξ ἀρχῆς τοῦτο ἑτοίε., 
ὅτε ἐπανῆλθεν αὐτῷ, καὶ µέρος ἔλαθεν αὐτοῦ ; Διχαή- 
τερον γὰρ τότε μᾶλλον τιµωρίαν ὥριζεν κατ αὐτὸ, 
ὡς χατὰ μείζονος πλημμεληθέντος. Νῦν μὲν γὰρ & 
θρώπους βλάπτει: τότε, κατ αὐτοὺς, αὐτὴν ἔδιστεν 
την θεότητα, ὥσπερ χαὶ φρονοῦσιν. Nópo; Ob xz 
ἀγανάχτησις διχαία ἐστὶ μᾶλλον ἡ χατὰ τῶν χατὰ 
βασιλέως τολμώντων, fj τινων τῶν ὑπηχόων. El vio 
ταῦτα οὕτως φρονητέα, f) ἄγνοιαν προσάφουσι τῷ θε 
τότε, τοῦ πῶς τιµωρήσεται xal ἐμποδίση τὸ xax, 
1| ἀδυναμίαν. "AX οὐδέτερον τούτων περὶ τὸν ἀντ' — 
05v Θεόν ' οὖχ ἄρα ἁγενήτως ἐχθρὸς ἄν θεοῦ lxxv 
έθη χατ᾽ αὐτοῦ * ἀλλὰ γενόμενος ἐπὶ τῷ εἶναι ἀγσ- 
θὸς, τὴν μὲν δύναμιν τῆς ἀρετῆς ἀτελῃ bU 
τὴν δὲ τῆς xaxla; ἐπιτηδειότητα elg ἐνέργειαν Ἡ 
γεν’ δι ὃ xal χολαστέος, xai εἰχότως μετὰ τοὺ -- 
µωρίᾳ ὑπεθλήθη. 


41014 malum a voluulale est. 
El δὲ κἀχεῖνο προφἑροιντο, τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ Βτ’ 
D πτιστοῦ Ἰωάννου τοῖς μεθ) ὑποχρίσεως εἰς τὸ pázz- 
σµα ἑἐλθοῦαιν, οὕτως Éyov * Ὄψεις, γεν ἡματα ἐχι' 
ὃνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν «υγεῖν ἀπὸ τῆς jh 
Ίούσης ὀργῆς: Ποιήσατε οὗν καρπὸν ἄξιον τη 
µετωνοίας, καὶ μὴ δόξητε «λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, C 
παιέρα ἔχομεν τὸν Ἀόραάμ. Δύναται γὰρ ὁ θε 
ἐχ τῶν .Ίίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Αέραάμ. 
Ηδη δὲ ἡ ἀξίνη apóc τὴν ῥίᾷιν τῶν Cériper 
μεῖται. Πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὺν καλν, 
ἑχκόπτεται, καὶ εἰς πΌρ βά.ἱ1εται. Αχονέτωσ» 
ὅτι οὐ δύνανται προφέρειν, ἀφ᾽ ὧν μὴ παραδέχουΣ» 


9. 


' 


; ! 


11^5 


CONTRA MANICHJEOS. 


1106 


02 yàp δέχονται τὸν Βαπτιστὴν Ἰωάννην, τυγχάνον- A Sic tamen illis respondendum est. Toto Joannes 


«a tva τῆς Παλαιᾶς Pgag?. "Όμως δὰ xal οὕτως 
ῥητέον πρὸς αὐτούς' Διὰ πάσης τῖς συµφράσεως 
ἀναιρεῖ τὸ φύσει ἀγαθοὺς χαὶ φύσει εἶναι χαχούς. 
Λέχει γὰρ πρὸς αὐτούς' Ποιήσατε obr καρπὺν 
ἄξιον τῆς uecavolac. Μετάνοια δὲ xaX χαρπὸς αὐτῆς 
οὗ πίστει, οὔτε πρὸς τὸν κατ οὐσίαν xaxbv, οὔτε 
πρὸς τὺν φύσει ἀγαθὸν ὄντα. Πῶς γὰρ ὁ αἰεὶ ἀγαθὸς 
χρήνει µεταγοίας; 1) πῶς ὁ φύσει χαχὸς χρήῄσηται τῷ 
ἀγαθῷ τῆς µετανοίας: Ὁ γὰρ xav' οὐσίαν ὢν καχὺς, 
ἐχτραπῆναι τῆς ἁμαρτίας οὗ δύναται: ἁλλ᾽ οὐδὲ ἐπ᾽ 
ὠφελείᾳ μετάνοια γίνεται τοῦ ἀγαθοῦ. Ἔτι μὴν xol 
ἐχ των λίθων, τῶν δξικνυµένων ὑπ) αὐτοῦ, λέγει τέ- 
xva ἐγερθήσεαθαι τῷ ᾽Αδραάμ.' λίθους £5 λέγων τοὺς 
Ἠλθίος, xai ἔτι Σμμένοντας τῇ καχίᾳ ἀνθρώπους. 


contextu destruit, esse natura bonos , et malos na- 
tura. Áil eniin ad illos: Facite ergo fructum dignum 
parfitentic. Atqui poenitentia ejusque fructus non 
cadunt , neque in eum qui per essentiam malus sit , 
nec qui natura bonus. Quomodo enim eget pceniten- 
tia, qui est sempez probus? aut quomodo is qui 
natura malus est, bono poenitentize utetur ? Nam qui 
per essentiam malus est, a peccato mulari non po- 
test ; sed nec ulla utilitas est poenitere de bono. 
Preterea ex ostensis ab ipso lapidibus suscitandos 
ait fllios Abrahz ; nempe lapides vocans stolidos et 
vecordes, ac qui adhuc in malitia permanerent, 
Hos enim οἱ ponituerit ac Deo creliderint , filii 
Abrahe erunt ; qui propterea homo Dei audivit, 


E! γὰρ µετανοῄσαιεν οὗτοι, xa πιστεύσαιεν τῷ θεῷ, B quod in Deum crediderit, adeo ut fides reputata 


τέχνα τοῦ ᾿Αθραὰμ ἔσονται, ὃς διὰ τοῦτο ἄνθρωπος 


sit ei ad justitiam 56, 


θεοῦ (53) ἐχρημάτισεν, ὅτι ἐπίστευσεν εἰς αὐτὸν τὸν Θεὸν, ὡς τὴν πίστιν αυτοῦ εἰς δικαιοσύνην λο- 


Ἰισθηναι. 


Car. XVI. Genimina viperarum facti, qui posteri Abrahae. 


Ἐπεὶ δὲ χἀχεῖνο ἠχούσαμεν λεγόμενον ὑπ) αὑτῶν 
πρὸς τοὺς ἐχ τοῦ ᾿ΔΑθραὰμ xal τῶν ἄλλων ἁγίων &v- 
δρῶν γεγεννηµένους, τὸ, "θψφδις, Tevripata ἑχι- 
ὃνῶν, λεγόµενον, ἐχίδνας τοὺς ἀμφὶ τὸν ᾿Αθραὰμ δηλοῖ: 
ἴσπωσαν µαχόμενα τῇ ἀχολουθίᾳ τοῦ κεφαλαίου λέ- 
ἴοντες. Ἐλέγχει γὰρ αὐτοὺς, ὡς pf τοῦ ᾿Αβραὰμ 
ὄντας, ἀλλ ἐχιδνῶν γεννήµατα, προσποιουµένους 
καὶ µάτην αὐχοῦντας εἶναι τοῦ "A6paáp. Λέγει γὰρ 
ἐν ἑτέρῳ χεφαλαίῳ ὁ Σωτὴρ πρὸς αὐτοὺς (54): Τοῦτο 
Ἀέραὰμ οὐκ ἐποίησεν (ὃν λέγετε πατέρα ὑμῶν 
εἶναι φευδόµενοι). El γὰρ céxva dice τοῦ ᾿Αδραὰμ, 
ἐποιεῖτε ἂν τοῦ ᾿Αόραὰμ τὰ ἔργα. "AAA ὑμεῖς ἐκ 
τοῦ πατρὸς ὑμῶν ἐστε τοῦ διαδὀ.Ίου, καὶ τὰς ἔπι- 
θυµίας τοῦ πατρὸς ὑμῶν θέΊετε ποιεῖν. Ἐκεῖνος 
γὰρ ἀνθρωποκτόνος ἐστὶν ἀπ ἀρχῆς, καὶ £v τῇ 
ἀἰηθείᾳ οὐχ ἔστηκεν. ES δὲ χαὶ τὸ εἰπεῖν, Οὐχ 
ἔστηκεν, δειχνὺς αὐτὸν πρότερον ἱστάμενον ἓν τῇ 
ἀληθείᾳ, Πατέρα δὲ αὐτῶν λέγει τὸν διάθολον, διὰ την 
ὁμοίωσιν τῆς τροπῆς xa τής ποιότητος. Ὥστε οὗ τὸν 
λέραλμ xa τοὺς σὺν αὐτῷ ἁγίους ἐχίδνας εἶπεν. 
Ἐχ μεταθολῆς γὰρ ἔσχον τοῦτο, τὸ υἱοὶ ἐχιδνῶν εἷ- 
ναι, διὰ τὸ αὐτοὺς πονηροῖς χεχρΏσθαι διδασκάλοις, 
ὡς εἴρηται, χατὰ ἰδίαν πρυαἰρεσιν. Λέγει τοίνυν ὁ 
Ἰωάννης αὐτοῖς. Ἐπεὶ χατὰ μεταθολὴν τὴν £5. ἀρε- 
τῆς ὄφεις Ἠθελήσατε γενέσθαι (οὐδὲ γὰρ καθ) οὐσίαν 
Tav τοιοῦτοι), παύσασθε τοῦ εἶναι ἐχιδνῶν γεννήµα- 
τα, ὧν ἐθελήσατε τὴν ποιότητα ἔχειν. Πονηροὶ γὰρ 
ἐκ πονηρῶν, xai ἄδικοι E ἀδίχων ἑσπουδάσατε εἶναι. 
Αλ)’ ἐπεὶ, διὰ τὸ ἐπὶ τὸ βάπτισμα ἔρχεσθαι, µετα- 
Ἀοίας λέγετε σημεῖον φέρειν, προσποιητῶς δὲ τοῦτο 
ποιεῖτε, λέγω ὑμῖν' Τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ 
τῆς μελλούσης ὀργῆς; Ὁ γὰρ μετανοῶν, διὰ τοῦτο 
μετανοεῖ, ἵνα µηχέτι ἁμαρτάνων φεύγῃ τὴν ἐσομέ- 


* Rom. 1v, 9... *? Joan. viri, 59-44. 


(53) "Ανθρωπος θεοῦ. In nostro exemplari, ami- 
εν Dei legitur. Turriauus. — Jac. 1, 295 : Καὶ φί- 
λος θεοῦ ἐχλήθη. Sic et fl Paral. xz, 7, nec non 
[να xti, 8. 

($4) Πρὸς αὐτούς' τοῦτο Ἀόρ. Ex textu Joan. 


Quia vero illud etiam ab istis dictum audivimus, 
in eos qui ex Abraham et aliis sanctis viris generati 
sunt; quasi nimirum dicendo, Serpentes, progenies 
viperarum ,  Abrahamum  nepotesque significet ; 
discant isti pugnantia se loqui consequentizx capitis. 


Arguit enim ei vituperat, quod non essent filii Abra- 


he, sed qui progenies viperarum, frusira semen 
Abrahae przferrent, eoque gloriarentur ac sibi pla- 
cerent. Ait enim ad eos Salvator in alio capitulo : 
Hoc Abraham mon [ecit, quem vos falso patrem 
vestrum esse dicitis. Si enim filii Abraha essetis, 
opera Abrahee faceretis. Sed vos ez patre vestro dia- 
bolo estis, εἰ desideria patris vestri vultis facere. Ille 
enim homicida: erat ab initio, et in veritate non 
steiit *', Hoc quoque przclare dictum, 7n veritote 
nontletit, quo prius in veritate stetisse significat. 
Patrem. autem eorum vocavit diabolum, quod parl 
cum illo ratione mutati sunt ac qualitate imbuti, 
Quamobrem non Abraham sanctosque illi asseclas 
viperas appellavit. Ut enim filii viperarum essent, 
ex mutatione habuerunt, idcirco quia sua sponte, 
malis magistris, sicut dictum est, usi sunt. Ait 
igitur illis Joannes : Quandoquidem aversi a vir- 


D (ute, serpentes fieri voluistis ( non enim per cssen- 


tiain. tales erant), desinile esse proles viperarum, 
quarum qualitatem voluistis habere. Mali enim ex 
malis, exque iniquis iniqui esse studuistis. Sed 
quia dicitis vos paenitentize signum ferre, quod ad 
baptismum venitis; hoc autem simulate facitis ; 
dico vobis, Quis ostendit vobis [ugere a ventura ira? 
Quem enim poenitet, ideo poenitet, ut, dum non am- 
plius peccat, iram quz futura est adversus peccatores 
effugiat. Rogat autem; Quis vobis ostendit ? ut dicat, 


viti, 40, hunc locum sic distinximus, ejusque ver- 
sionem reformavimus. Perperam wterque inter- 
pres, Turrianus et Combeflsius : πρὸς αὐτοὺς 10020. 
'A6p. — in alio capitulo : Abraham non fecit. 


3107 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1 


qui docet vere a malo recedere, non rem simulate A νην χατὰ τῶν ἁμαρτανόντων ὀργην. Πννθάνεται ὃ 


prestare; vos autem cum simulatione facitis, dum 
ad baptismum acceditis. Non igitur mundabiinini. 
Qui enim vult vere mundari, a peccatis desistit, et 
hujusmodi fructum: ponitentiz affert, faciens opera 
habitui peccati contraria. Vos enimvero hoc non 
fecistis, qui ipsi vos ipsos condemnastis, dum 
habere vos Ábrahain patrem dicitis. Non enim hoc 
vos juvabit, quod Abrab:e filii zstimemini, sed quod 
ejus filii sítis ea ratione, quod ipsius fidem et ab 
idolis fugat zemnlemini. Quamobrem, tametsi ali- 
quando filii Abrahz fuistis, non hoc vos salvos 
faciet, Nam et eos qui non sunt nunc ejus filii, 
potest Deus ipsius filios facere. Quare salutem 
consequitur qui virtutis rationibus Abrahz filius 


τὸ, Τίς ὑμῖν ὑπέδειξεν; ἵνα εἴπῃ ὁ Ὑνησίως ὑτο 
δειχνὺς χαχίας ἀναχωρεῖν, οὗ προσποιῄἠσει τοῦτο τ-- 
νεσθαι. Ὑμεῖς δὲ τοῦτο ποιεῖτε μεθ) ὑποχρίσεως, 
ἐπὶ τὸ βαπτίζεσθαι ἐρχόμενοι. Οὑχ ἄρα χαθαρθίσ. 
σθε. Ὁ γὰρ ἁληθῶς καθαρθῆναι βουλόμενος ἆγ- 
ίσταται ἁμαρτημότων, xal τῆς τοιαύτης µετανοίας 
καρπὸν φέρει, τὰ τῆς ἐναντίας τῇ ἁμαρτία Eco ἓ- 
γα ποιῶν. Αλλά τοῦτο μὲν ὑμεῖς ob πεπο:ἔχατε, 
ἑαυτοὺς κχατακρίναντες, Φάσχοντες πατέρα t 
Αόραὰμ ἔχειν. Αλλ᾽ οὗ τοῦθ' ὑμᾶς ὠφελίσει, 5i 
οἵεσθαι τέκνα τοῦ ᾿Λθραὰμ εἶναι, ἀλλὰ τὸ εἶναι ai- 
τοῦ τέχνα, xai τῇ πίστει xal τῇ ἁπὸ εἰδώλων vv. 
Κὰν τοίνυν ποτὲ τέχνα τοῦ ᾿Λθραὰμ γεγόνατε, ὦ 
τοῦτο ὑμᾶς σώσει. Καὶ γὰρ τοὺς νῦν μὴ ὄντας a 


esl, nou qui ejus secundum carnem solum exstitit B τοῦ τέχνα δύναται ὁ Θεὸς τέχνα αὐτοῦ ποιῆσαι. "rz - 


fllius. Quod δι exstitit, ne glorietur sibique placeat: 
est enim res ejusinodi qua sit alia alio decidua ae 
proclive mutetur. Denique quibus etiam id non 
obtigit, poterunt comparare, Nam et Paulus liis 
quos e€arne non genuerat, dicit : [n Christo per 
Evangelium ego vos genui **. 


σώζεται ὁ ὢν τοῦ ᾿Αθραὰμ. τέἔχνον xat τὴν ἀρετῆν, 
οὐχ ὁ γενόμενος αὐτοῦ céxvoy χατὰ aápxa uóvos, xiv 
δὲ γένηται, ph µέγα φρονείτω' µετάπτωτον γὰρ d 
τοιοῦτο. ᾽Αμέλει γοῦν xalol μὴ ἔχοντες αὐτὸ χ-/- 
σασθαι αὐτὸ δυνῄσονται. Καὶ γὰρ ὁ Παῦλος, ὡς 
τῇ σαρχὶ οὗ γεγέννηχεν, λέγει Ἐν γὰρ Χριοτφ 
διὰ τοῦ Εὐαγγείου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα. 


Cap. XVII. Peccator, in eo ipso quod peccat, praseus habet supplicium que est. afficiendus. 


Verum cum hac auditis, ne conteinnatis, quasi 
ira in peccatores retardetur. Jam enim malus in 
εο ipso quod peccat, presens supplicium habet, 
qui ejus reus exsistat ac poenae obnoxius. Quamob- 


Αλλὰ ταῦτ᾽ ἀχούοντες μὴ χαταφρονεῖσε, ὡς µία” 
δυνούσης τῆς χατὰ τῶν ἁμαρτανόντων ὀργῆς. "Ho, 
γὰρ δι’ αὐτοῦ τοῦ ἁμαρτάνειν ὁ φαῦλος maps 
ἔχει τὴν χόλασιν, χολαστέος ὑπάρχων. Av ὃ ἴστε τν 


rein. scitote jam securim radices arborum prope C ἀξίνην ἤδη ταῖς ῥίζαις ἐγτίζουσαν τῶν δένδρων. A- 


atingere. Árbores aulem vocat, non quas sensu 
percipimus, sed homines vitio depravatos. Harum 
autem arborum radix pessima dispositio est, ex 
qua non edulus fructus, sed venenatus oritur. Hunc 
igitur vocavit fructum non bonum. Itaque, quamvis 
securis supplicium denotat, ac mala arbor hominem 
peccatorem , non sunt dua lix natura pugnantes. 
lntentantur enim mina, ut arbores mutentur. Nam 
qui minas peccatoribus intental, ipsa minarum 
intentaüone satagit ad meliorem frugein transferre, 
Quare, si intentata per securim effetas arbores ae 
elanguidas excisuram conuninatione , ipsis auctor 
est, inducitque, ut non malum, sed fructum bonum 
ferant; nec arbor mala natura est, nec natura ma- 
lum supplicium. 


δρα δὲ οὐχ αἱαθητὰ λέγει, ἀλλ ἀνβρώπους χατὰ χα- 
χίαν πεποιηµένους. Ῥίζα δὲ τῶν δένδρων τούτων 1 
χειρίστη ἕξις, ἀφ᾿ ἧς παρπὸς οὐχ ἑδώδιμος, ἀλλὰ ὅη- 
λητήριος Ὑίνεται. Αὐτὸν οὖν οὗ καλὸν χαρπὺν εἶπεν, 
Κὰν τοίνυν f; ἀξίνη τὴν χόλασιν σηµαίνει, τὸ δὲ xax 
δένᾶρον «by ἁμαρτάνοντα ἄνθρωπον, οὗ µαχόμεναι 
φύσεις αὗται" ἀπειλεῖται γὰρ dj χόλασις ἐπὶ τῷ pr 
θαλεῖν τὰ δένδρα. Ὁ γὰρ ἀπειλῶν τοῖς ἀμαρτῖ 
ναυσιν, δι’ αὐτῆς τῆς ἀπειλῆς µεταποιῆσαι βούλστα. 
El τοίνυν διὰ τῆς ἀπειλῆς τῆς ἀξίνης, τῆς µολλούσ: 
ἐχχόπτειν τὰ σαπρὰ δένδρα, πείθει αὐτοὺς παύσᾳ- 
σθαι τοῦ μὴ xaxbv χαρπὺν φἑρειν, ἀλλὰ xxv 
ob φύσει χαχὰν «b Δένδρον, οὐδὲ φύσει xaxi à X 


λασις. - 
D u$ 


Cae. ΧΙΙ. Promissio et supplicium sunt bona. « 


Sed (fortasse dieent : Si pueua mutat malos, 
bonum est penam esse. Si autem castigatio bona 
est, huicque eontraria promissio est, nec contraria 
simul bona esse possunt; ergo mala est promissio. 
Sin autem non mali est promissio, sed boni, mala 
erit ukio ac pena, Si autem mala ultio, non eam 
Deus, sed Satanas, infert. Iufert autem Satanas poe- 
nam, non suià : sunt enim sicut ipse, mali; ac ne- 
cesse est ipsum quoque powa subjici. Restat 
jgitur ut bono penam inferat. Sed hoc est impos- 
sibile. Non ergo malus penam infligit, sed Deus. 
Quidquid autem a Deo infligitur, utiliter infligitur, 


5» | Cor. iv, 15. 


'AXX' ἴσως &pooaty: El µεταπαιεῖ φαύλους ἡ xx 
σις, ἀγαθὸν αὐτὴν εἶναι. εἰ δὲ ἡ χόλασις ἀγαθν, 
ἑναντία δὲ ταύτῃ dj ἑπαγγελία, τὰ δὲ ἑναντία o2 U- 
νανται ἅμα ἀγαθὰ εἶναι. dj ἄρα ἐπαγγελία xaxb. 
Mi χαχοῦ δὲ τῆς ἐπαγγελίας, ἀλλ’ ἀγαθοῦ οὔσης, f 
κόλασίς ἐστι xaxóv. El δὲ χαχὺν ἡ χόλασις, οὐ ὁ 
θεὸς, ἀλλ) ὁ Σατανᾶς αὐτὴν ἐπιφέρει. Ἐπιφέρει 8 
ὁ Σατανᾶς τὴν κόλασιν οὐ τοῖς ἑαυτοῦ" εἰσὶν yàp, ὃέ 
αὐτὸς, πονηροὶ, xal ἀνάγχη καὶ αὐτὺν ὑποπίπτέν 
τῇ χολάσει’ τῷ ἄρα ἀγαθῷ ἐποίσει αὐτήν. "AXI db 
νατον τοῦτο" o0x ἄρα ὁ πονηρὸς αὐτὴν ἐπιφέρει, à 
θεός. Πᾶν δὲ τὸ ὑπὸ Oso) ἐπιφερόμενον, xpnstpi 


14100 


FRAGMENTA EX LIBRIS DEPERDITIS, 


4110 


ἐπιφέρεται, τυγχάνον 1| ἀγαθοῦ ποιητικὸν, fj χω- A cum sit bonum, aut boni parens, aut arcens malum. 


Ἀντιχὸν xaxou. 'O &pa θεὸς χωλύειν τὸ καχὸν βου- 
λόμενος, ἐπιφέρει τοῦτο" οὐχ ἂν δ᾽ ἐπεχείρει χωλύειν 
«b χαχὸν, εἰ μὴ δυνατὸν ἣν χωλύέσθαι τὸ χαχόν. Κω- 
λνόμενον δὲ τοῦτο οὗ δύναται εἶναι φύσει καὶ ἁγένη- 


«ον. Ἐσφάλησαν δὲ xal ἓν τούτῳ οἱ ἀμαθεῖς, νοµί- - 


σαντες ἑναντίον εἶναι τὴν χόλασιν τῇ ἑπαγγελίᾳ' ἑχα- 
τέρα γὰρ ἀνταπόδοσίς ἐστιν, ἡ μὲν τοῖς ἀγαθοῖς µι- 
σθὸν φέρουσα, ἡ δὲ τιµωρίαν χατὰ τῶν ἐχουσίως πα- 
ραθεβηχότων τοὺς θείους νόμους. 


Deus igitur, cum velit malum impedire , supplicium 
constituit. Non autem tentaret malum impedire, nisi 
illud posset impediri : hóc autem quod fmpeditur,. 
esse natura non potest ac ingenitum. In hoc vero : 
praeterea imperiti homines errore lapsi sunt, existi- 
mantes contrariam esse animadversionem promis- 
sioni, Utraque enim remuneratio est; altera :qui- 
dem, qux bonis mercedem afferat; altera vero, 
qui poenam dignamque ultionem in eos qui divinas 
leges voluntarie trangressi sunt, rependat 





- 





FRAGMENTA 
EX DIDYMI LIBRIS DEPERDITIS. 


l. Ez libro cui titulus ; Συμδουλὴ Ἠθιχή. Apud Socrat., Hist. eccles. lib. 1v, cap. 35. 


Tob; περὶ Ἡρονοίας xai κρίσεως χατὰ σαντὸν ἀεὶ Ἡ — Sermones de Providentia et de judicio Dei assidua — 
γύμναζε λόχους, φησὶν ὁ μέγας xaX Ὑνωστικὸς διδά- — meditatione tecum ipse recole, ait magnus ille do- 
σχαλος Δίδυμος, xal τούτων τὰς ὕλας διὰ µνήµης ctor et spiritali scientia instructus Didymus ; eorum- 
φέρειν πειράθητι. "Απαντες yàp σχεδὺν £y τούτοις que sermonum materias fac in memoria circumfe- 
προσπταίουσι. Καὶ τοὺς μὲν περὶ χτίσεως λόγους ἐν — ras. Omnes enim fere in his labuntur. Et sermones 
τῇ διαφορᾷ τῶν σωμάτων xal χατὰ τὸν χόσµον εὑρή- 
σεις, τοὺς bi περὶ Προνοίας, £v τοῖς τρόποις τοῖς ἀπὸ 
xaxlag xai ἀγνωσίας ἐπὶ τὴν ἀρετὴν i ἐπὶ τὴν γνᾶ- 
σιν ἡμᾶς ἐπανάγουσι. 


rum et in partibus mundi reperies. Sermones autem 
de Providentia in modis illis quibus à vitio et igno- 
rantia ad virtutem et cognitionem ducimur de- 
prehendes. 


Jl. Ex libro Πρὸς φιλόσοφον tscripto. Apud Joan. Damascen. in Parallelis, p. 645 : 


Ἐχ μελέτης πολλῆς xat ἁσχήσεως ἡ βία xa ἀγριό- 
της τῶν παθῶν ἀσθενεῖς. 


Diuturno studio et meditatione concitatoram ani: 
mi motuum vis et feritas debilitantur. 


IJ. Ez libro Περὶ ἀσωμάτου. Apud eumdem ibid., pag. 180. | 


Διδύμµου, x τοῦ j Περὶ ἀσωμάτου. Ανύουσι παρὰ — Didymi, ex libro De incorporeo. Magistri discipli- 
διδασχάλου παιδεύσεις τε΄ xal προτροπαὶ πρὸς ὠφέ» — na et exhortationes auditorum utilitati conferunt, 
λειαν τῶν ἀχροωμένων, οὐχ ὅταν λόγῳ µόνῳ διδάσχῃ ΠΟΠ quando magister $0lo sermone docet, sed 
ὁ παιδευτῆς, ἀλλὰ xal πράξει χαταλλήλῳ xal συν- — quando actione etiam dictis cousentanea, rebusque 
αφεῖ τοῖς ἑπαγγελλομένοις. Πάλιν δεῖ τὸν vfictov — promissis affini. Rursum sincerum doctorem vitam 
διδάσχαλον βίον χατάλληλον ἔχειν τοῖς ὑπ αὐτοῦ iis que ipse statuit, congruentem agere οΡοῦ-. 
νοµοθετουµένοις, ἵνα T] τὸ Épyov. αὐτοῦ συνηρµοαµέ- — tet, ut ejus actio cum sermone recte conveniat, 
νον τῷ λόγῳ. 


Alíud [ragmentum dedii Mingarelli in not., pag. 277. 


IN. Βιθλίον πρὸς Ῥουφῖνον διατἰ ἀποθνῄσκουσι τὰ βρέφη, χαίπερ διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ. 
ἀναλαθόντα σώματα. 
Vide Opera Hierongmi ed. Migne, tom. Ἡ, pag. 418 D, 


qvidem ac rationes de judicio in differentia corpos '- 


11114 ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 411 





-— 





DIDYMI ALEXANDRINI 
OPERUM PARS ALTERA, -- EXEGETICA. 


FRAGMENTA EX CATENIS. 


IN GENESIN. 


Ez Catena cui titulus : Σειρὰ ἑνὸς xat πεντηχοντα ὑπομνηματιαμῶν εἰς τὴν Ὀχκτατευχὸν xat τὰ τῶν Baza 
λείων, Ίδη πρῶτον τύποις ἐχδοθεῖσα ἀξιώσει μὲν τοῦ εὐσεθεστάτου xal Υαληνοτάτου ἡγεμόνος πάσης Οὐγαρ:- 
όλαχίας Κυρίου Κυρίου Γρηγορίου Αλεξάνδρου Γκικᾶ" ἐπιμελείᾳ δὲ Νιχηφόρου ἱερομοναχοῦ τοῦ θεοτόχου. Ἐν 
Λειψίᾳ τῆς Σαξονίας, ἓν τῇ τυπογραφίᾳ τοῦ Βρειτκχόπφ. "Eccc αφοβ (1772). 


CAP. 1, vers. 14. Dizit autem. Deus : Fiant lumi- 4 ΚΕΦ. Α’,στ. ιδ. Καὶ εἶπεν ὁ θεὸς, Γεν ηθήτωσαν 





naria in firmamento celi ut illuminetur terra. et di- 
vidaut diem ac noctem. 


Didymi.—Unde et luminarium creatío, qu: quarta 
die facta est, propter majoreni eorum utilitatem οἱ 
excellentiam, buic quartz diei auribuitur. Tetras 
exim, ut qux» virtualiter sit decas, in maximo ho- 
nore habetur : siquidem monas, duas, trias et tetras, 
- sibi invicem addita, decadem efficiunt; in tonto au- 
tem Scripture decursu decas celebratur . decem 
enim mandata dedit Moyses, decimaque sacerdoti- 
bus offeruntur. Sicut autem aquam in principio su- 
per faciem univers: terrze diffusam, deinde tertia 
die congregans Deus, fecit ex ea maria, flumina et 


φωστῆρες ἐν τῷ ecepsopart τοῦ οὐραγοῦ slc pav- 
σι τῆς γῆς, τοῦ διαχωρίζει ἁγὰ μέσον τῆς ἡμέ- 
pac καὶ ἀγὰ μέσον τῆς νυκτός. 

Διδύμου. Όθεν χαὶ οἱ φωστῆρες τῇ τετάρτη ἡμέ- 
pa. Yevópevot, διὰ τὸν περὶ αὐτοὺς λόγον, ἅτε µείκους 
ὄντες By ταύτῃ λέγονται γεγενησθαι. 'Η γὰρ τετρὰς, 
δυνάμει οὖσα δεχἁς, τιµία ὑπάρχει' μονὰς γὰρ, χαὶ 
δυὰς,. καὶ τριὰς, xai τετρὰς, ἀλλήλοις συντεθεῖσαι 
τὴν δεχάδα ποιοῦσι’ διὰ πάσης γὰρ τῆς Γραφῆς 1 
δεχὰς ὑμνεῖται' xal γὰρ δέχα λόγους Μωσῆς δέδωχε, 
xal δεχάται παρέχονται. Ὥσπερ δὲ τὸ ὕδωρ, πρόςε- 
pov διαχεχυµένον κατὰ πρόσωπον πάσης τῆς Τας, 
ὕστερον τῇ τρἰτῃ ἡμέρᾳ συναγαγὼν ὁ θεὺς εἰς avv 
αγωγὴν µίαν, ἐἑποίησε τὰς θαλάσσας, xal τοὺς ποτα- 


fontes ; ita et lumen, in principio creatum priusque B μοὺς, καὶ τὰ φρέατα" οὕτω καὶ τὸ φῶς, vb kv ἀρχῇ 


diffusum, deinde quarta die Deus colligens, fecit ex 
€o solem, lunam caeteraque astra. Sol autem a die 
bon differt. 


CAP. IIl, vers. 19.  Spínas et tribulos germinabit 
libi, et comedes herbam terra. 

Didymi. Quid enim mali non consequitur ex na- 
tura cofporis, qu» voluptatum et a:rumnarum fo- 
mes exsisut? Has enim Salvator spinas esse innuit 
qui sementem, ut ait, suffocant, si quis eam suscí- 
piens non in profundo cordis recondit. 


σεις. 25. Et collocavit ante paradisum voluptatis 
cherubim et. lammeum gladium atque versatilem ad 
eustodiendam viam ligni vita. 

Didymi. — Gladius versatilis dictus est, ut signifi- 
cetur, hunc gladium, si quidem lomo ex vitio ad vir- 
tutem. vertatur, ipsum versum iri, jam ingressum 
permittens. Si quem igitur ingrediendi desiderium 
subit, illos introductores habebit : cherubin: vide- 


χτισθὲν, πρότερον Ütaxsyupévov, ἀθρόως Dacepov 57, 
τετάρτῃ ἡμέρᾳ συναγαγὼν ὁ θεὺς, ἐποίησεν ἐξ αὖ- 
τοῦ τὸν ἥλιον, xal τὸν σελήνην, xal τοὺς λοιποὺς 
ἀστέρας. Οὐχ ὅτι ἄλλο τι παρὰ τὶν ἡμέραν ὁ 
ἡλιος. 

ΚΕΦ. I", στ. ιθ’. Ἀχανθας xal τριδόΊσυς ἀλα- 
τεεῖ σοι, xal carm τὸν χόρτον τοῦ dypov. 

Διδύμου. Τί γὰρ &x τῆς τοῦ σώματος ἀχολουθίας 
οὐχ ἑπὼδυνόν ἐστιν, ἡδονῶν τε xal μεριμνῶν ἐξ αὖ- 
τοῦ qQuopévoy ; Ταύτας γὰρ εἶναι τὰς ἀχάνθας ὁ Σω- 
τἣρ ἐμήνυσεν, αἴτινες συμπνίγουσι τὸν ὑπ αὐτοῦ 
καλούμενον σπόρον, ἐὰν ὁ δεξάµενος μὴ εἰς βάθος 
τοῦτον ὑποδέξηται. 

Στ. χε’. Καὶ ἔταξε τὰ χερουδὶµμ, xal την cor - 
*n* ῥομφαίαν τὴν στρεφοµένην φυ-άσσει τὴν 
ὁδὸν τοῦ ξύ.Ίρυ τῆς ζωῆς. 

Αιδύμου. Ῥομφαία εἴρηται στρεφοµένη, ἵνα 
στραφέντος ἀπὸ xaxlac εἰς ἀρετὴν τοῦ ἀνθρώπου, 
καὶ αὐτὴ στραφῇῃ τὴν εἴσοδον παρἐχουσα. El τοίνυν 
τῆς εἰσόδου τινὶ γένοιτο πόθος, διὰ τούτων χεεραγω- 
γεῖται' τῶν μὲν χερουθὶµ, αἰνιττομένων τὸν vos 





1115 


FRAGMENTA IN EXODUM. 


"1 


τῆς ἀληθείας, fc µετέχειν εἰκὸς τὸν εἰσιέναι βουλόμε- A licet, quibus significatur cognitio veritatis, quam 


vov (ἑρμηνεύεται γὰρ zA4500c Υ}ώσεως)' τῆς δὲ 
ῥομφαίας, τὴν ἀπίπονον ἀγωγήν. Ad πολλῶν γὰρ 
θλίψεων τῆς εἰσόδου τῆς βασιλείας ἔστιν ἐπιτυ- 
yelv. 


ΚΕΦ. Q', στ. xf'. Σὺ δὲ Arq σεαυτῷ ἀπὸ πάν- 
των τῶν βρωμµάτω», d ἔδεσθε, xal συν άξεις πρὸς 
σεαυτὸν, xal ἔσται col καὶ ἐκείνοις gapeiv. 

Διδύμου. Ἡ δὲ περὶ τῶν σχυθάλων τῶν ζώων 
πάροδος χαλῶς παρασεσιώπηται, xal τοῦ Νῶε ἅμα 
τοῖς υἱοῖς δυναµένων τὸ ἀχόλουθον περὶ τούτου σκο- 
πῆσαι, xal ἡμῶν τὰ παραλελειαµένα στονάσασθαι 
xai ἀναπληρῶσαι. 

ΚΕΦ. H', στ. α. Kal ἐωνήσθη ὁ θεὸς τοῦ 
Noe, x. τ. λ. 

Διδύμον. Τὸ, Εμνήσθη ὁ θεὸς τοῦ Λῶε, θεο- 
πρεπῶς ἀκουστέον. Οὐχ ὡς ix λήθης, ἀλλ ὥσπερ 
περὶ τῶν ἀσεθῶν λέγει, Οὐκ οἶδα ὑμᾶς πόθεν' àcté, 
τουτέστι, Οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς, ὡς ἐνταῦθα δηλοῦ- 
σθαι τὸ, Οὐδέποτε ὡς ἡμετέρους ὑμᾶς ἔσχον. Οὕτω 
χἀνταῦθα τὸ ἐμνῄήσθη, ἀντὶ τοῦ, Ἐπεισήγανεν αὐτὴ 
ἀρχὴν γενέσθαι τοῦ γένους. 





participare decet eum qui ingredi appetit ( cherubim 
enim interpretatur. multitudo cognitionis) ; et gla- 
dium, quo laboriosa vita innuitur. Non nisi enim 
per multas tribulationes ingressum in regnum asse- 
qui licet. 

CAP. Vi, vers. 22. Tolles igitur tecum ex omnibus 
escis quo mandi possunt, εἰ comportabis apud te, et 
erunt tam tibi quam illis in cibum. 

Didgymi. Qu:e autem. ad stercora animalium per- 
tinent, recte silentio przterità sunt, siquidem huic 
rei Noe cum filiis convenienter providere potait, 
nobisque, quae praetermissa sunt, conjicere et sup- 
plereobvium *est. 

CAP. VIII, vers. 4. Et recordatus est Deus Noe, 


B eic. 


Didymi. lllud, Recordatus Deus. Noe, sic intetii- 
gendum est, ut nature divine conveniat. Non obli- 
vionem passus, sed impios aversatus, dicit : Nescio 
vos unde sitís (Luc. xin, 97), id est, Nunquam novi 
v08; «quasi dicat : Nunquam vos in nostrorum nu«- 
mero habui. Sic etiam illud, Recordatus est, idem 
est ae si diceret : Statuit illum principium fore novae 
generationis. 





FRAGMENTA IN EXODUM. 


(Ez eadem Catena.) 


Νν 
a 


ΚΕΦ. KA', στ. '. Καὶ εἶδον τὸν τόπον οὗ ἑστή- Q CAP, XXIV, vers. 10. Et viderunt Deum Israel : 


χει ἐχεῖ ὁ θεὺς τοῦ "IopasA: xal τὰ ὑπὸ εοὺς πό- 
δας αὑτου ὡσεὶ ὄργον π.ΐνθου σαπφείρου, καὶ 
ὥσπερ εἶδος στερεώµατος τοῦ οὐρανοῦ τῇ χαθα- 
ριόσηει. 

Διδύμου. Δηλοῦται γὰρ καὶ ἐν τῇ λέξει ταύτῃ, ὡς 
ἔνθα θεοῦ παρουσία νόησιν ἔσχε, τόπον εἰρήχασιν 
εἶναι τῶν ποδῶν αὐτοῦ, βεθαίως ἱδρυμένων ἕνθα 
ἀρετὴ πρακτική. "H δηλοῦται, διὰ τῆς πλίνθου τῆς 
σαπφειρίνης, xaX σοφία, fiti, διὰ τῶν νοητῶν θεω- 
pla ὑπάρχειν, τῇ χαθαριότητι παραδάλλεται. 


ΚΕΦ. AI", στ. vy'. El οὖν εὕρηκα χὰριν ἑναντίον 
σου, ἐμφάνισόν µοι σεαυτόν' γγωστῶς ἵνα ἴδω 
σε, ὅπως ἂν dà εὑρηκὼς χάριν ἐνώπιόν σου, xal 
ἵνα rro, ὅτι «Ἰαός σου οὗτος, τὸ ἔθγος τοῦτο. 

Αιδύμον. Τὸ γνωστῶς ὀρώμενον, εὔδηλον ὡς θεω- 
ρίᾳ µόνον, xai οὐχ αἱσθήσει χαταλαμθάνεται. Ὥσπερ 

Υὰρ xa ὀφθαλμὸς τῶν αἱσθητῶν ἀντιλαμθάνεται δι’ 
ὁράσεως οὕτως ὁ νοῦς, διὰ υγνώσεως, θεοῦ δεωρίαν 
δέχεται. 

Στ. V, Καὶ εἶπεν, Ε]ὼ παρελεύσοµαι zpócepór 
σου τῇ δόξῃ µου, πορκύσομαι πρὸ προσώπου σου 
τῇ δόξῃ µου, καὶ κα.έσω εῷ ὀνόματι Κυρίου 
ἐκαντίον σου. 

Διδύμου. Msz αὐτὴν γὰρ ὑπάρχεις. Ὑπάρχων 
Yàp πρὺ τῶν αἰώνων, εὑρίσχεται ἡ ἐμὴ δόξα, ὁ µο- 
γογενής µου Υἱὸς οὖσα. "Octav ἐγὼ προδιαδῶ, ἔχων 


et sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphirini, et 


quasi celum cum serenum est. 


Didymi: — Ex hac enim lectione manifestum. fit 
quod, sicubi Deus spiritealiter adest, ibi locuta 
esse pedum ejus dicitur, firmiter hic stantium ubi 
practica est virtus. Forte etiam, per opus sapphi- 
rini lapidis, sapientia designatur, qu:e, quia in intel- 
leetualium contemplatione consistit celo sereno 
comparator. 

CAP. XXXIII, vers. 15. Si ergo inveni gratiam in 
conspectu (uo, ostende mihi faciem tuam ut per co- 
gnitionem videam te et inveniam gratiam ante oculos 


D tuos, et cognoscas quia populus tuus est gens iata. 


Didymi. — Quod per cognitionem videtnr, abintel- 
lectu tantam, minime vero a sensibus apprehendi 
manifestum est. Sicut enim oculus per visionem 
sensibilia percipit, sie mens, per cognitionem, Dei 
visionem recipit. 

VEns. 19. Et dizit :Ego transibo priorte cum gloria 
mea ; praibo ante (aciem tuam. cum gloria mea, et 
vocabo nomine Bomini coram te. 


Didymi.— Posterior enim illa (gloria mea) es. Nam 
ante secula exsistit gloria mea, quae est Filius meus 
unigenitus. Cum ergo prior transiero, babens glo- 


1115 


DIDYMI ALEXANDRINI 


f116 


riam nostram, tu subsequeris, sicut servus domi- A τὴν ἡμετέραν δόξαν, τότε ab ἑπακολουθήσεις. ola ϐε- 


num. 

' VeRs. 25. Tollamque manum meam et videbis po- 
steriora mea : (aciem auiem meam videre non pote- 
ris. 

Didymi. — Divina natura, qualis ab zterno ante 
mundi constitutionem exsistebat, per faciem indica- 
tur; creajjo autem et provideutia per posteriora si- 
gniticantur. 

CAP. XXXIV, vers. 2, Esio paratus mane ut 
ascendas statim in montem Sinai, stabisque mecum 
snper verlicein. 

Didymi. — Non enim cum alio stat nisi cum Deo, 
cui pradictum profectum perficiet. Quid est autem 
siare €um Deo, nisi paratum esse ad audienda Dei 
precepta? 

VenRs, 9. Et. nullus ascendat tecum nec videatur 
quispiam per lotum. montem : boves quoque εἰ oves 
non pascantur e conira. 

Didymi.—Quicunque Moyse imperfectiores erant, 
605 sub monte stare imperavit. 


ράπων δεσπότη 

Στ, κΥ’. Καὶ ἀφεῶ τὴν χεῖρα, xal τότε ὄψει 
τὸ ὀπίσω ωου τὸ δὲ πρὀσωπόν µου οὐκ ἐφθή- 
σεταί σοι. 

Διδύμου. Ἡ μὲν προχόσµιος Ὀπαρξίς τε xat θει/- 
της δηλοῦται διὰ τοῦ προσώπου’ ἡ δὲ δηµιουργία τὴ 
πρόνοια, διὰ τῶν ὀπίσω (1). 


ΚΕΦ. ΛΑ’, στ. β'. Καὶ T(vov ἔτοιμος ele τὸ 2944, 
καὶ ἀναδήσῃ τὺ zput slc τὸ ὄρος τὸ Σια, καὶ 
στήσῃ uot ἐχεῖ ἐπ ἄκρου toU δρους. 

Διδύμου. Q0 γὰρ ἑτέρῳ τινὶ ἵσταται, ἀλλ. f] 6o, 
ᾧ τὴν δηλωθεῖσαν προχοπὴν διανύσει. Τί δέ ἐστι τὸ 
ἑστάναι Oed, 7] τὸ ἕτοιμον Υενέσθαι Tob, τὸ ἀχροά- 


B σθαι θεοῦ διδασχαλίαν; 


Στ. Y'. Καὶ μηδεὶς ἀναδήτω μετὰ cov, xal µη- 
δεὶς ὀφθήτω ἐν παντὶ τῷ δρει xal τὰ πρόδατα 
xal οἱ Béósc μὴ »εµέσθωσαν xAnc lor τοῦ ὄρους. 

Αιδύµου. Τοῖς ἀπολειπομένοις τῆς τοῦ Μωῦσέως 
τελειότητος µένειν χάτω τοῦ ὄρους προσέταξε. 


(1) Huic commentario sequentia in codice subjunguntur: [dem οἱ Gregorius Nysscus. Tac autem in 


editis mox leguntur. 





FRAGMENTA IN REGUM LIB. II. 


(Ez Catena Nicephori supra laudata, tom. 11.) 


CAP. XXII. Vers. 5. Quia circumdederunt me C ΚΕΦ. KB', στ. &', "Orc zxepiéo xov pua covepg 


contritiones mortis : torrentes. iniquitatis terruerunt 
sue. 

Didymi. — Vel etiam torrentes iniquitatis dicit, 
quia iu iniquitatem incidunt qui non viriliter resi- 
Munt tentationibus. 

VzRs. 6. Dolores inferni circumdederunt me pre- 
venerunt me afflictiones mortis. 

Didymi. — Dolores mortis et inferni peccata 
sunl letalia. 

Vkns. 9. Ascendit fumus in tra ejus. el. ignis de 
ore ejus vorabii; carbones accensi sunt ab eo. 


Didymi. — Ascendit fumus in ira ejus, dum con- 
sumitur perniciosa inateria, analogiam habens ad 


θανάτου, xal χείµαῤῥοι ἀνομίας éEs0dp6nodr ja. 


Διδύμου. "H xal χείµαῤῥοι ἀνομίας, διὰ τὸ εἰς 
ἀνομίαν ἔρχεσθαι τοὺς μὴ γενναίως ὑφισταμένους 53 
πειρατήρια. 

Στ. g'. δίνες ᾖδου περιεκὐκλωσάν µε, Χρ: 
ἐφθασάν µε θανάτου σχ.Ίηρόσητες 

Αιδύμον. Ὠδῖνες θανάτου xaX ἅδου τὰ πρὸς θάνα- 
τον ἁμαρτήματα. 

Στ. 0'. 'Avé6n καπνὸς àv ὁργῇ αὐτοῦ, καὶ zi? 
ἐκ στόματος αὐτοῦ κατέδεται' ἄνθρακες ἐξεχαύ- 
θησαν ἀπ᾿ αὐτοῦ. 

Διδύμου. ᾽Αγέδη καπνὺς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ, τς 
μοχθηρᾶς ὕλης δαπανωµένης, ἀναλογίαν ἐχούσης 


lignum, fenum, stipulam, qu ab improbis homini- D πρὸς τὰ ἐποικοδομούμενα ἐπὶ τῷ Χριστοῦ θεµελίῳ 


bus superzdificantur super verum fundamentum 
Christi (I Cor. m, 12). Hacc autem sunt prava actio- 
nes vel perversa dogmata. Carbones vero aliquando 
desiguant castigationes, v. c., cum dicit Apostolus : 
Si esurierit. inimicia (uus, ciba illum ; si sitit, potum 
da illi : hoc enim faciens, carbones ignis congeres su- 
per caput ipsius ; et David : Cadent super eos. carbo- 
nes, in. ignem dejicies eos. Hi carbones erunt tibi 
auxilio. Aliquando autem carbones designant igni- 
tos Dei sermones, quibus cogitationes animse puri- 
flcantur; quod manifestum facit 1saias, dicens : Et 
smiseus est unus ex seraphim, εἰ (orcipe carbonem 


ὄντι ὑπὸ φαύλων ἀνθρώπων, ξύ.λα, χόρτον, καλύ- 
µην. Φαῦλαι δὲ ταῦτα πράξεις xal γνῶμαι. Οἱ 8 
ἄνθραχες motk μὲν κολάσεις σηµαίνουσιν, ὡς v vi 
'Eàv πειᾷ ὁ ὀχθρός σου, ψώμιζα αὐτόν ἐάτ 
διΨᾷ, πότιζ αὐτόν. Τοῦτο γὰρ ποιῶν ἄνθρακας 
πυρὸς σωρεύσεις ἐπὶ τὴν κοφαλὴν αὐτοῦ x3 
τῷ, Πεσοῦνται àx' αὐτοῖς ἄγθρακες πυρὸς, zal 
xaca6aAsic αὐτούς. Οὗτοι ἔσονταί σοι βοήθεια. Tivi 
δὲ τοὺς διαπύρους τοῦ Θεοῦ λόγους, χαθαίροντα 
τοὺς τῆς φυχῆς λογισμούς. Καὶ δΏλον ἐς Ἡσαῖν, 
φήσαντος' Καὶ ἀπεστάλη ἓν τῶν σεραφὶᾳ, κά 
EAa6cr ἄγθρακα τῇ «Ἰαδίξι ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίον. 





447 Ὁ 


FRAGMENTA IN Η REG. 


llupel τοΐνων εἰς φαιδρότητα τοὺς λογισμοὺς τῆς A tulit de altari (15a. vs, 6). Porro ignis ille apimz ad 


ἑτοίμου πρὸς τοῦτο φυχῆς, ἁμαρτωλοὺς δὲ χαθαίρει, 
τὰς πράξεις αὐτῶν χαταφλέγον τόδε πῦρ" εἰ μὴ δέ- 
ξωνται τοῦτο, χαταφλέξει τὸ πῦρ αὐτοὺς τὸ αἰώνιον. 


Στ. v. Kal ἔχαιεν οὐὗραγὸν xal κατέδη, καὶ 
qrógoc ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ. | 

Αιδύµου. 'H δὰ χατάδασις τῇῃ τοῦ Σωτήρος ἀχό- 
λουθος οἰχονομίᾳ. Κατέδη 5b οὗ τοπιχῶς, dA" à 
µορφῇ θεοῦὺ ὑπάρχων, μορφὴν δού.Ίου Aa6ow. 
Τὸ δὲ ἀσαφὲς xoi λανθάνον τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως 
διὰ τοῦ Ὑνόφου παρίσταται. El; τοῦτον Υὰρ καὶ 
Μωῦσῆς, ὡς ἣν ἀνθρώπῳ δυνατὸν, εἰσελήλυθε. Τοι- 
αύτη xat ἡ δεῦρο ἐπιδημία, τῷ μὴ δὺ ὅλων ἐγνῶσθαι 
τοῖς γενητοῖς. 


Στ. w'. Kal ἐπεκάθισεν ἐπὶ χερουδεὶμ, καὶ 
ἑπετάσθη, xal ὤφθη ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων. 

Αιδύμον. Ἱὸ δὲ xspov6 ἑρμηνεύεται π.ηθυσμὸς 
γνώσεως. Τοῖς οὖν λογιχοῖς τούτοις ζώοις, ἢ xai 
ταῖς τοιαύταις φυχαῖς ἐπιθὰς 6 θεὸς, ἵπταται διὰ 
τῆς ὁξυτάτης νοῄσεως. Ἀγέμους Ob, εἰ μὲν τοὺς al- 
σθητοὺς λάδοις, τῷ λόγῳ΄ τῆς προνοίας ἐπιδαίνει 
τούτων θεὸς, ἄγων αὐτοὺς ὡς βούλεται' Ἐξάγων 
γάρ ἐστιν ἀνέμους éx θησαυρῶν αὐτοῦ. El δὲ τοὺς 
πνεύµατι µετεωριζομένους, xal ὡς ἀνέμους πνοὰς 
ἐἑχπέμποντας, σοφοὺς ἄνδρας νοῄσεις, xai τούτων 
ταῖς πτέρυξι, τουτέστ, ταῖς ὑψιπετέσι νοῄσεσιν ὁ 
Θεὸς ἐπιθαίνων ἵπταται πανταχοῦ. Καὶ ἀνγέμους δὲ 


hoc paraue cogitationes probat ut illa pulchrior 
evadat; purificat autem peccatores pravas eorum 
acliones consumens : quem ignem nisi receperint, 
serno igne comburentur, 

VgnRS. 10. Inclinavit celos εί descendit, εἰ caligo 
sub pedibus ejus. 

Didymi. — ὈδδοθββιΟ ad reconom,am referenda 
est. Descendit autem non locum mutando, sed for- 
mam servi accipiendo, cum in forma Dei esset (Phi- 
lipp. n, 6, 7). Quod. vero obscurum et abditum est 
in cognitione Dei, per caliginem designatur : quam 
quidem caliginem, quantam homini possibile est, 
penetravit Moyses. Talis fuit Deiinter nos adventus, 
siquidem ex parte tantum cognitus est a mortali- 
bus. | 

Vrns. 11. Et sedit. super cherubim, et. volavit, et 
apparuit super pennas ventorum. 

Didgmi. — Cherub interpretatur nrultitudo cogni- 
tionis. lllis igitur rationalibus animalibus, vel etiain 
animabus qux ipsis similes sunt, insidens Deus, 
per aculissimam eorum intelligentiam volat. Quod 
$i ventos sensibiles intellexeris, illis per providen- 
tiam inside Deus, ipsos pro arbitrio dirigens : Pro- 
ducit enim, inquit, ventos de thesauris suis (Psal. 
cxxxiv, T). Si autem venforum nomine eos intel- 
lexeris qui Spiritu in. sublime feruntur, virosque 
sapientes ventis flatus suos emittentibus similes 
esse volueris, illorum etiam alis, id est sublimibus 


διδασκα.λίας, περὶ ἑτεροδόξων λέγων εἶπεν ὁ ᾿Από- (7 cogitationibus, Deus invehens ubique volat. Sed et 


Ἴστολος: "Iva µηκέτι ὤμεν vi zwi, xAv6wvidperot, 
xal περιφερόμεγοι παντὶ ἀνέμῳ τῆς διδασκα.λίας, 
ἓν τῇ χυδείᾳ τῶν ἀνθρώπων, àv πανουργίᾳ πρὸς 
τὴν µεθοδείαν τῆς zAdrnc. 


Στ. ιδ. Καὶ ἐθρόγζησεν ἐξ οὑὗρανοῦ Κύριος, 
xal ὁ Ὕγιστος ἔδωχε φωγὴν αὐτοῦ. 

Διδύμον. Ἐχθάσεως τετυχηχότων τῶν περὶ Χρι- 
στοῦ προφητευοµένων, ὁ 8ebc εὐθὺς οὐρανόθεν βροντᾷ" 
τοῦτο μὲν, τῷ τῇ ἐχδάσει µεγαλοφώνους δεδεῖχθαι 
τὰς προφητείας τοῦτο δὲ, τῷ θεολογίας ὄψος τὸν 

εὺν «alg διανοίαις περὶ τοῦ μονοχενοῦς ἐμθαλεῖν 
Υἱοῦ, xaX λέγειν’ Οὗτός ἐστι ὁ Ylóc µου ὁ ἆγα- 
πητὸς, ἐν ᾧ εὐδόκησα. Τοιγαροῦν οὐχ αἷμα xal 
σἀὰρξ αὐτοῖς ἀπεχά 1υψεγ, ἀλλ à Πατὴρ d οὐράνιος, 
τὸν ἴδιον Υἱὸν παρασχευάσας, πρὸς ὑποδοχὴν τῆς 
θείας βροντῆς ἐν rfj σωματικῶς γεγονέναι, χαὶ τὴν 
ἰδίαν φυχὴν νόμῳ θνητότητος προέσθαι ὑπὲρ τοῦ 
πλάσματος, ὡς ἂν Ex τῆς οὐρανόθεν ἐρχομένης βραν- 
της µετεωρισθέντες τῶν γηίνων, προσπελάσωσι τῷ 
οὑρανίῳ, τὴν εἰχόνα τοῦ ἐπουραγίου φοροῦντες. 


E-. w'. Kal ἀπέστει]ε fBéAn, xal ἑσχόρπισεγ 
αὐτούς' xal ἤστραψεν ἁἀστραπὴ», xal ἐξέστη- 
σεν αὑτούς. 

Διδύμου. Tot; ἑναντίως διαχειµέγοις ἑξαποστέλλει 
βέλη, συνταράξαι δυνάµενα τοὺς ὁμονοοῦντας bv τῷ 
xaxip. Λέχει δὲ voy βέλη τοὺς προαναφρωνουµένους 


σοπἱσ» doctrina inducit Apostolus, cum, de hetero- 
doxis loquens, dicit : Ut jam mon simus parvuli 
fiuctuantes, et circumferamur. omni vento doctrine, 
in nequitia hominum, in astutia ad. circumventionem 
erroris (Ephes. ww, 14). . 

Vgns. 14. Et intonuit de celo. Dominus, et Altis- 
simus dedit vocem suam. 

Didymi, — Ympletis omnibus quz: de Christo |. 
predixerant propletz, protinus de ccelo Deus in- 
tonat : tum altitonarum prophetiarum veritatem 
ipso rerum exitu demonstrando, tum etiam altis- 
simum de divina Filii sui unigeniti natura sensum 
omnium mentibus injiciendo, cum de ipso dicit : 
Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene com- 


p Placsi (Matth. xvn, 5). Caro equidem et sanguis 


non revelavit illis, sed Pater celestis: qui, ut divini 
tonitru susceptionem prepararet, Filium suum cor- 
poraliter jin ierra conversari statuit, propriam- 
que anhuam dimittere propter creaturam, quo 
Scilicet, per illud coelitus superveniens tonitru a 
terrenis sublime abstracti, hominl coelesti appro- 
pinquarent, colestis (ut ait. Apostolus) imaginem 
ferentes. 


Veas. 15. Misit sagittas el dissipavit eos, εἰ [ul- 
guravit [ulgur, εἰ obsiupefecit eos. 


Didymi. — In inimice affectos mittit sagittas, 
qui illos eonturbent, in malo unanimes. Ilic autem 
sagiltas vocat verba superius de ultione prolata. 


4119 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4190 


Turbantur enim cam illam ultionem Deus eis mi- A περὶ χολάσεως λόγους. Ταράττονται Υὰρ ταῖς περι 


lintur. 





αὐτῆς ἀπειλαῖς. 





FRAGMENTA IN JOB. 


(£z Catena Nicete. ed. Yung anni 1657.) 


CAP. J. Vers. 1. Homo quidam erat in regione 
Ausitide, cui nomen Job. 

Didymi. — Sublimius autem interpretando, Αι- 
sitis Graeca lingua consilium significat, im quo ju- 
stus habitabat. Qui enim ad iram promptus csl, 
sine consilio agit : unde ut catulus canes, sic ille 
dieta ac facta czca producit, hic autem justus ni- 
hil non ex consilio administrabat, prudenii illi 
pracepto obtemperans : Cum. consilio omnia (ac 
(Eccli. xxxi, 24). Jobi vero nomen, patientia est, 
atque intelligitur, ita ut jd jam fuerit quod ante vo- 
. cabatur, aut id vocatus sit, quod postea exstitit. 

VkBs. 2. Facti sunt autem ei filii septem, εἰ filia 
ires. 


ΚΕΦ, ΔΑ’, στ. a'. “Ανθρωπος τις ἦν ἐν yáa 


B τῇ Αὐσίτιδι, φ ὄνομα "I6. 


Διδύμονυ. Ὑψηλότερον δὲ, Αὐοῖτις βουλἡ Egg. 
γεύεται, κατὰ τὴν Ἑλλάδα φωνὴν, ἐν Ti xo ὃ-- 
χαιος. Ὀξύθυμος μὲν γὰρ μετὰ ἀθουλίας κράσσει' 
διὸ τυφλὰ παρ αὐτῷ γεννᾶται, χαθάπερ τοῖς x», 
xai τὰ πράγµατα xaX τὰ ῥήματα * ὁ δὲ δίχαιος οὐδὲν 
ἀθούλως παιεῖ, τῷ σοφῷ παραγγέλµατι ἐχείνῳ σει- 
θόµενος ' Μετὰ βου.Ίῆς πάντα κποίει. Τὸ δὲ Ἰωό 
ὄνομα ὑπομονὴ νοεῖται xal ἔστιν, ὡς γενέσθαι t 
«oy ὃ προεχλήθη, f) χληθῆναι ὅπερ Evé£vexo 


Στ. β’. Ἐγένογτο δὲ αὐτῷ viol éxrà καὶ θυ- 
γατέρες tpsic 


Didymi. — Catalogum liberorum, qui mysticis  Διδύμου. Ἐνταῦθα δὲ καὶ ὁ τῶν παίδων χατό» 


raüionibus convenit, Scriptura hoc in loco dignum 
esse existimat, qui recenseatur. Quis enim ignorat 
numerum septenarium esse septem charismatum 
indicem , sicut trium appellatio ad id quod est per- 
fectius atque divinius referri solet? Nimirum ut 
sciumus Trinitatis fidem, tanquam caput aliquod 
reliquis virtutibus impositam , seotem donorum 
opificem esse. 


Vaas. 3. Et erai homo ille nobilis, inter eosqui a 
solis ortu. 

Didymi. — Dicitur ad litteram, genere clarus 
inter orientales, quoniam secundum carnem Abra» 
hamo cognatus fuit, ad sensum autem  anagogicuim 


λογος τίµιος παρὰ τῇ Τραφῇ, xai λόγοις σύμτω- 
yog μυστιχοῖς. Τίς γὰρ οὐχ olós «tv ἑθδόμιν ἀτ- 
αρίθµησιν τῶν ἑπτὰ χαρισµάτων µηγύειν τὴν cov. 
οδον, ὥσπερ οὖν xai τὴν τρίτην ἐχφώνησιν, πρὸς ὁ) 
τελειότερον ὁρᾷν xaX θειότερον; ἵνα µάθωμεν τὴν ἐν 
Τριάδι πίστιν τῆς ἑθδόμης [ῖσ. ἑθδομαίας] χάριτο; 
εἶναι δημιουργὸν, χαθάπερ τινὰ χεφαλλὲν ἐπιτιθεμέ- 
νην ταῖς ἀρεταῖς. 

Στ. Υ’. Kol ἦν ὁ ἄνθρωπος ἐχεῖνος εὐγενῆς, 
τῶν dg' ἡλίου dratoAov. 

Διδύμου. Πρὺς μὲν οὖν τὸ ῥητὸν, εὐγενὴς τοῦ 37 
ἡλίου ἀνατολῶν, λέγεται, διὰ τὴν χατὰ σάρχα -ὼ 
'A6paip. οἰχειότητα * πρὺς δὲ ἀναγωγῖν, οἱ vll sc 


quod attinet, lucis et. Dei fllii a lucidis operibus p Φωτὸς, καὶ τέκνα Θεοῦ δι) ἔργων φωτεινῶν χρηασή 


vocati illi sunt, qui orieatem incolunt. Justus enim 
nou àb bominibus, sed a splendore solis justitiz, 
splendescentem assequitur nobilitatem. 


Vgns. δ. Ei postquam. consummali essent dies 
convivii, mittebat Job εί purificabat eos. exsuroens 
mane, eic. 

Didymi. — Quemadmodum ille dixit : De nocte ad 
te de mane vigilat spiritus meus, o Deus (1sa. xxvi, 
9). Et : Deus, Deus meus, ad te de luce vigilo (Psal. 
Lxii, 1), ita Job nullam aliam ob rem diluculo sur- 
gebat, quam ut Deo sacrificia pro liberis offerret, 
juxia numerum eorum, hoc est, pro unoquoque et 
singulis ordine; nihil enim perturbate homo san- 
etus agebat. Ad hzc, vitulum pro omnibus immo- 
labat, peculiari suo more, ut ad eam rationem fi- 
lios quoque st0s assuefaceret. Sic igitur finito con- 
vivio cos purgabat; cum purgatione scilicet quze 
$ub sensum cadit, etiam ea quas ad animum pur- 
$sndum  conducerent ostendit. Prophetice enim 


ζονται, οὗτοί εἰσιν οἱ &o' ἡλίου ἀνατολῶν. Ὁ v1? 
δίχαιος εὐγένειαν κτᾶται, οὐχ ἀπ ἀνθρώπων, dX 
ἀπὸ τοῦ φωτὸς τοῦ ἡλίου τῆς διχαιοσύνης, γαταλαμ” 
ποµένην. 

Στ. ς’. Καὶ ὡς ἂν συνετεέσθησαν αἱ ἡμέραι 
τοῦπότου, ἀπέστειλεν 1056 xal ἑκαθάριζεν atccic, 
ἀγιστάμεγος τὸ πρωῖ, x. t. λ. 

Αιδύµου. Καὶ κατὰ τὸν εἰρηχότα, Ἐκ νυαῖὺ 
ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά µου zpóc σὲ, ὁ θεός ' χα 
Ὁ θεὸς, ὁ θεός µου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω, οὗ πΧ 
ἕτερον ἔργον ὁ µαχάριος Ἰὼδ τὸ πρωῖ ἀνίστατ, 
ἀλλὰ πρὸς θεὸν [Is. τῷ θεῷ], ὑπὲρ τῶν παίδων ὃν” 
σίαν προσάγων [[o. προσάξων], κατὰ τὸν ἀριθμιγ 
αὐτῶν -ὅ ἐστι, xaÜ' Exactov , xat εὐτάχτως ᾿ 076 
γὰρ συγχεχυµένον ἓν σπουδαίφ. Αλλὰ xal ge 
τοῦτο, ὑπὲρ πάντων µόσχον προσῆγε χατὰ τὸν ἴδιον 
τρόπον, καὶ τῇ τῶν παίδων ἀγωγῇ σννεθίζων. 0ὔτυ 
(οῦν xal ἐχαθάριζεν αὐτοὺς μετὰ τὸ συντελεσθήνα! 
τὸν πότον, μετὰ τῆς αἰσθητῆς χαθάρσεως, xai Gi 
συντελοῦντα πρὸς διάνοιαν καθάρσια παραῦειχν». 


1:21 


FRAGMENTA IN JOB. 


1139 


Φαίνεται γὰρ προφητικῶς καὶ κατὰ vópov, xai κατὰ A cum secundum legem, tum secundum gratiam ea- 


χάριν τὰς θυσίας πληρῶν. Κατὰ νόµον μὲν, τὰς δια- 
φόρους χατὰ χάριν ὃξ, τὸν ἕνα µόσχον τὸν περὶ 
ὁμαρτίας. Καὶ γὰρ dj τοιαύτη θυαἰα τῆς χάριτος 
προεµήνυε τὴν ἀλίήθειαν, τὴν µίαν τυποῦσα xat 
σάρκα θυσίαν τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ τοῦ δΞοῦ. El δὲ ὁ 
ὑπὲρ ἁπάντων προσαγόµενος µόσχος τὸν δι ἡμᾶς 
σταυρὸν ὑπομείναντα Σωτῆρα δηλοῖ, συνεπἰσχεφαι 
xai μὴ θαυμάσῃς' οὐ γὰρ ἀμύητος ἣν ὁ Ἰὼό τῆς 
τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίας, ὁ λέγων, ὅτι αὐτός ἔστιν ὁ 
μέλλων τὸ µέγα χῆτος χειρώσασθαι. 


Στ. C. Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ διάδο.ος τῷ Κυρίῳ, 
εἶπε. Περιελθῶν τὴν γῆν καὶ ἐμπεριπατήσας τὴν 
ὑα᾿ οὐρανὸν, πάρειµι. 


crificare visus esL : secundum legem quidem, cum 
diversas hostías immolaret ; secundum gratiam ve- 
ro, cuia vitulum unum pro peccato offerret. Tale 
enim sacrificium gratia veritatem praemonsirabat, 
unigeniti Dei Filii sacrificium in carne adumbrans. 
Vitulum autem pro omnibus oblatum, Christi, qui 
pro nobis crucem pertulit, typum fuisse, haud mi- 
rabere, si mecum consideraveris Jobum mysteriis 
adventus Christi initiatum fuisse, ut qui dixerit, 
quod ille est, qui magnum cetum oppressurus est 
(Job m, 8). 

V&RS. 7. Et respondens diabolus Domino dixit : 
Cum cireumierim terram, et ambulaverim eam, que 
sub colo est, adsum. 


Διδύμου. Σημειωτέον δὲ, ὅτι διάφοροι τόποι ἡ vr] D.— Didymi. Animadvertendum est, non. eadem 1068 


καὶ ἡ ὑπ οὐραγόν εἰσι' τῆς μὲν γῆς ὑπὺ τὸν οὖρα- 
νὸν ρῦτης, τῶν δὲ ὑπ᾿ οὐρανὸν τόπων 00 πάντως Ye 
ὑπαρχόντων. Τὴν μὲν οὖν γῆν περίεισιν, ἵνα κατα- 
ναΐξσῃ περὶ τίνος ἀνθρώπου αἰτήτει' τὴν δὲ 0m οὐ- 
ρανὸν ἐμπεριπατεῖ, εὑφραινόμενος τοῖς πνευματικοῖς 
τῆς ποντρίας, τοῖς ὑπηρετοῦσιν αὐτῷ πρὸς τὰ αἷ- 
σχιστα. Οὐ δεῖ δὲ ξενίδεσθαι, εἰ λεπτὸν ὑπάρχων 
πνεῦμα, διέδη τοὺς προειρηµένους τόπους’ xa γὰρ 
οὐ δὲ 6 θεὺὸς ὡς φευδόμενον αὑτὸν Ἠλεγξε. Τὸ μέντοι 
ἀνήμερον χαὶ ἀφιλάνθρωπον τοῦ τρόπου, τῇ τοσαύτῃ 
περιόδῳ καταμηνύει ὁ πονηρός. Μανικοῦ Υάρ τινος 
xaX ὑπὸ ἐμπληξίας περινοστοῦντός ἔστι τὰ ῥήματα * 
χαθὼς xai ἑτέρωθί που εἴρηται ' Ὅτι ὁ ἀντίδικος 
ἡμῶν διάδο.ος, ὡς «έων ὠρυόμενος περιπατεῖ, 
ζητῶν τἰνα καταπίῃ. "Άγρυπνος γὰρ πολεμεῖ, xol 
περιέρχεται, τοὺς μὲν φίλους ὑπαγόμενος, τοὺς δὲ 
ἐχθροὺς ἐξαιτούμενος' οὐ γὰρ ἑξρυσιάζει ἡμῶν. Kal 
τι τοιοῦτον αὐτοῦ τὰ ῥήματα βούλεται’ Ἐπειδὴ, φη- 
ot, Υηΐνων xal ἀερίων ὑποτασσομένων got, Ἰὼθ µό- 
voc ἀνθίαταται, χω αὐτὸν αἱτησόμενος. 


Στ. 0'. Απεχρίθη δὲ à διάθοΊος, καὶ εἶπεν év- 


αντίο Κυρίου. 

Αιδύμου. Ἴδιον δὲ τῶν πρὸς ἀρετὴν ἀπεχθανο- 
µένων, τὸ μὴ λογίζεσθαι γνήσια τὰ χαλὰ τῶν πέλας, 
ἁλλὰ διαθάλλοντας λέχειν, ὡς ὅδε τις δίχαιός ἐστι, δι) 
ἀδυναμίαν τοῦ ἀδιχεῖν. ὅδε τις σώφρων, διὰ τὴν 
καλουμµένην ἡλιθιότητα * ὁ ὃξ, χρήµατα xal πορισμοὺς 
οὐκ ἔχει, διὰ τὸ πρὸς ταῦτα ἀνεπιτήδειον * καὶ ὕλως, 
οὐδεὶς φαῦλος ἀποδέχεταίΥ τινος ἀρετῆν, ὡς γνη- 
σίαν. " 


Στ. ια. Ἀ.11ὰ daócteiAor τὴν xeipd σου. xal 
ἅψαι πάντων ὧν ἔχει, ᾗ μὴν elc πρὀσωπόν σε 
εὐ1ογήσει. 

Διδύμον. Χεῖρα θεοῦ διαφόρως ἐχληπτέον, f) τὴν 
χολαστιχην καὶ εἰς τοῦτο ὑπηρετιχὴν δύναμιν, τις 
xal αχεῦος ὀργῆς λέγεται κατὰ τὸ, Ἡ χείρ σου 
ἔθνη ἐξω.ἰόθρευσεν» ἢ τὴν φρουρητικὴν xat σχε- 
παατιχὴν δύναμιν, ὡς τὸ, "Ex Aacde µε, καὶ ἔθηκας 
éix' ἐμὲ τὴν χεῖρᾶ σου. Ἐνταῦθα τοίνυν τὸ, "Azxó- 
στει.1ον τὴν xseipá cov, &v τοῦ, πληχτικῶς αὐτοῦ 
περίδραξαι, εἴρηται * τὸ δὲ, "Asrac αὐτοῦ, ἀντὶ τοῦ, 


esse, terram, et, eam qua sub colo, cum terra sub 
colo sit, loca vero qux sub coelo sunt, non conti- 
nuo terra sint. Terram enim circuivit, ut intelligat 
quem hominem accuset ; loca vero, qua sub coelo 
sunt, obambulat, in nequitiz spiritibus, qui sibi ad 
res turpissimas przeto sunt, sese oblectans. Neque 
vero mirandum est, cum sit tenuis spiritus, loca 
quse commemorata οί pervàsisse, quandoquidem 
nec mendacii eum Deus insimulavit. Tanto vero 
terraruin. anfractu ac circuitione, feritatem imma- 
Ditatemque suam sceleratus testatur , siquidem in- 
sani el pra» furure circumcursantis sunt. illa ejus 
verba. Alibi quoque dictum est: Quia adesersarius 
vester diabolus, tanquam leo rugiens circuit, querens 
quem devoret (1 Pei. 1, 5, 8). Vigilans enim οἱ in- 
somnis praliatur et circumit, amicos quidem alli- 
ciendo, inimicos vero ad exitjum poscendo: neque 
enim domioium ullum in nos habet. Atque ejusmodi 
quidem verborum ejus sensus est : Cum terrens et 
aeria subegerim, solus mibi Jobus adversatur ; illu 
ul deposcam venio. 

Vens., 9. Respondit autem diabolus, et dixit coram 
Domino. 

Didymi. Proprium eorum est, qui virtuti sunt 
infensiores , cxterorum bona minime vera esse 
existimare, sed potius per calumuiam dicere, bic 
quidem ob ereptam sibi nocendi potestatem, justus 
est ; ille vero frugi ac temperans, propter stolidi- 
tatem ; ille alter pecuniis opibusque caret, quia iis 
parandis baud est idoneus. Denique, nemo impro- 
bus cujusquam virtutem ut legitimam solidamque 
admittit. 


VERs, 11. Sed mille manum tuom, el tange omnia 
que habel, si non in [aciem tibi benedizerit. 


Didymi. Sciendum est manum Dei esse muiti- 
plicem ; quzedam enim est vindex, et ultionts admi- 
nistra potestas, qu:e vas ir dicitur, de qua seriptum 
est: Manus (ua gentes disperdidit (Psal.xtin, 9, 5); 
alia vero potestas ejus est, quz: munit et protegit, 
ad quam illud pertinet, Forimasti me, εἰ posuisti εκ- 
per me manum tuam (Psal. cxxsviui, 5). Igitur hoe 
loco : Mitte manum. tuam, pro illo est, male illum 


4155 DIDYMI ALEXANDRINI 1191 
aecipe, et afflige. Tange autem, pro manusinjice, A καθάψαι, ἐπάγαχε δλιδερά, Έχομεν δὲ χαὶ τούτου 


positum est : illum, inquam, attere; huic simile 
illud est, Nolite tangere christos meos (Psal. civ, 15). 
Neque enim simpliciter omnem tactum inhibet, sed 
eum qui cum audacia sanctis injuriam infert. At 
vide, quam veteratorie, quamque simulate: non 
dicit, mihi permitte, sed iu facito; imbecillitatis 
euim sux probe sibi conscius est, sed tamen insa- 
nit, estque arrogans et contumax, quod extrema 
es! lementiz,. Tu vero mihi aliam atiende impro- 
bitatem ac diabolicam ezcitatem, quod ei qui solus 
honus est, ui male ageret, persuadere voluerit. 
Non sufficit autem nimiz ejus crudelitati, partem 
aliquam fortunarum ejus perdere, aul quesdam e 
liberis interimere, sed simul et subito bonis emni- 


παράδειγµα τὸ, Mh) ἄνφησθε τῶν χριστῶν µου. 06 
γὰρ τὴν ἁπλὴν ἀφὴν ἁπαγορεύει, ἀλλὰ τὴν χατὰ τῶν 
ἁγίων τόλμαν ἐπὶ καχώσει. "Ops δὲ ὅπως πανούρ- 
γως, xa μεθ) ὑποχρίσεως, οὐ λέγει, ὅτι Ἐπίέτρεψίν 
pot, ἀλλά, Σὺ ποίησον. Σύνοιδε γὰρ thv ἑαυτώ 
ἀσθένειαν, καὶ ὅμως µέμηνε xol ἁλαζονεύεται, ὅτερ 
τῆς ἑσχάτης ἀνοίας ἐστί. Σὺ δέ µοι θεώρε: xax éz£- 
pav καχίαν, xal τυφλότητα διαδολιχὴν, ὅτι τὸν µόνον 
ἀγαθὸν πείθειν ἐθέλει χαχοποιεῖν' χατὰ πολλὺν ὃ 
λίαν ὠμότητα, οὐχ ἀρχεῖται µέρος αὐτοῦ τῆς οὐσίας 


ἀπολέσαι, fj τινας τῶν παίδων, ἁλλ᾽ ἀθρ/ον αὐτὸν 


πάντων ἔρημον χαταστῆσαι βούλεται ' διὸ οὐ µερι- 
χῶς, ἀλλά χαθολικῶς ἐξαιτεῖται τὸν δίκαιον, λέγων’ 
Ἄγαι πάντων ὧν ἔχει, γύµνωσην αὐτὸν πάσης ἀν- 


bus eum exuere vull. Quare uon ex parte, sed em- B ῥρωπίνης ἑλπίδος, ἕστω θλίψεων καὶ θρήνων εἰκὼν 


nino virum justum postulat ad ruinam, cum ait: 
Tange omnia que habet, spe omni humana illum 
nudato, acerbitatum ac dolorum sit exemplar sin- 
gulare, tunc enim illius graui animi signifleatio ad- 
mirstioni erit, cum temporum rerumque inclina- 


"tionibus haudquaquam coargui potuerit. Si non in 


ἁπαράθλητος. Τότε γὰρ xa τὸ εὐχάριστον xai τὸ 
εὔγνωμον θαυμασθῄσεται, ταῖς μεταθολαῖς μηδαμῶς 
ἑλεγχόμενον. El οὐκ slc πρόσωπόγ σε εὐ.Ιογήσει, 
τουτέστιν ἐὰν μὴ τότε σε φανερῶς βλασφημίση, xoi 
ἑναντίον σου θρασυνόµενος ἀχονίσει τὴν γλῶσσαν, 
ἅτε τῶν συμφορῶν μὴ βαστάνων τὸ μέγεθος. 


faciem tibi benedizerit ; id est, si non te maledictis palam tunc incesserit, et audacia coutra te elatws 
linguam exacuerit, quippe cum calamitatis magnitudinem ferre non queat, 


Hoc igitur loco, pro diris impreeationibus te de- 


vovebit, et maledictis prosequetur, diabolus, spe- 


ciosius vocabulum usurpans, benedicet , dixit, ne 
vocem asperiorem proferret, et Deo diceret, quod 
Jobus ipsi adversari vellet. 

VEns. 19. Tunc dixit Dominus diabolo : Ecce om- 
nia quecunque suat ei, do in manum. tuam, sed eum 
ne tetigeris. 

Didymi. lllud enim, Ecce in manum tuam do om- 
nia, prorsus persuadet, sine Dei permissu a diabo- 
le tentari neminem: ul autem sciamus, ipsi etiam 
permi:eioni statui modum, addit, Sed eum ne attigeris. 
Unde planum est, non fato, vel casu, sed divina 
permissione calamitates accidere. 


Et egressus est diabolus a Domino. 
Ex quorumdam sententia, nisi extra Deum feis- 
set diabolus, contra Jobum nihil operatus fuisset. 


Κάνταῦθα τοίνυν, ἀντὶ «o0, χαταράσεται, χαὶ 
βλασφημήσει σε, ὁ διάδολος εἶπε, τῷ εὐφημοτέρῳ 
χρησάµενος ὀνόματι, ὅπως μὴ πρὸς 8sbv «rv τραχ»- 
τέραν προενέγχηται λέξιν, μηδὲ Epet, ὅτι EE ἑναντίας 
ἄν σοι ἔσῃ, τῷ θεῷ. 

Στ. ιβ’. Τότε εἶπεν ὁ Κύριος τῷ 060A ' Ἰδο 
πάντα ὅσα ἔχει δίδωµι ἐν τῇ χειρίσου, ἁ. 11) ai- 
τοῦ μὴ den. 

Διδύμου. Τὸ γὰρ, ᾿Ιδοὺ δέδωκα πάντα iv τῇ 
χειρί σου, παραστατικόν ἐστι τοῦ μὴ χωρὶς θείας 
συγχωρῄσεως ὑποπίπτειν τινὰ πειρασμοῖς. "Iva & 
φανερὸν Ὑένηται, ὅτι µέτρῳ xaY τὴν συγχώρτσιν 
ποιεῖται, ἐπιφέρει, AAA" αὐτοῦ μὴ ἄν ῃ. Ὅθεν ὁκ- 
λον, ὅτι οὔτε εἰμαρμένῃ αἱ περιστάσεις συµθα[νου- 
σιν, 00v ἐχ τανυτοµάτου, ἀλλ ix θεοῦ συγχωρή- 
σεως. 

Kal ἐξῃ.16εγ à διἀδο.ος παρὰ τοῦ Κυρίου. 

Κατὰ δέ τινας, εἰ μὴ ἔξω γέγονε τοῦ Θεοῦ ὁ διά- 
θολος, οὐκ ἂν ἐνήργησε τὰ χατὰ τοῦ Ἰώδ. Κυριολε- 


Ac de diabolo magis proprie quam de Caino dicitur: D ατεῖται δὲ ἐπὶ τούτου μᾶλλον ἢ ἐπὶ τοῦ Καὶν τό 


Egressus est a facie Domini (Gen. 1v, 16), quod in- 
nuit eum visione Del non frui ; ex eorum enim nu- 
wiero est qui foras. excluduntur, licet una cum iis 
qui Deo assistunt, specie quadam venerit. 

VgRs. 13. Et erai sicut dies hac. 

Didymi. Consequenter quidem diei, et liberorum 
eonsessus meminit, υἱ hac ratione illorum obitus, 
qui subito unius temporis momento, sedium ruina 
exstincLi sunt, (ide non careret. 

Vgas. 14. Et ecce nuntius venit ad Jobum, et 
dixit ei, eic. 

Didymi. Animadversione dignum est, quemad- 
modum, qua subito contigisse nuntiata sunt, ex 
ipsa relatione acerbum in se coutineant, el ad sum- 
mam tristitiam jaclinent, Verum, etsi propter su- 


E&nA0sv ἀπὸ προσώπου Κυρίου. 8 6510 5 
ἀφάνταστον τοῦ θεοῦ εἶναι αὑτόν. Οὗτος Υὰρ &sl τῶν 
Ego τυγχάνει, εἰ χαὶ προσποιητῶς ἦλθε μετὰ τῶν 
παραστατῶν τοῦ θεοῦ. 

Στ. ιγ. Καὶ ἦν ὡς ἡ ἡμέρα αὕτη. 

Διδύμου. ᾿Ακολούθως xal τῆς ἡμέρας μνημονεύει, 
χαὶ τῆς συνελεύσεως τῶν τέχνων, ἵνα οὕτω xal: 
τοῦ θανάτου αὐτῶν Ὑένηται πιστὸν, ἀθρόως ὑφ ἕνα 
χαιρὸν ὑπὸ τὴν πτῶσιν τῆς οἰχίας ἁποθανόντων. 

Στ. ιδ. Καὶ ἰδοὺ ἄγγε.ος 5-408 πρὸς Ἰὼδ, xal 
εἶπεν αὐτῷ, x. 5. λ. 

Αιδύµμου. Κατανοεῖν δὲ ἄξιον, ὅπως τὰ τῆς ἆπαγ- 
γελίας ἀθρόως γεγενηµένα, xal kx τῆς διηγήσεως 
ἔχει τὸ βαρὺ, xat τὸ πρὸς λύπην ὑπερθάλλουσαν ἐπιρ- 
ὀεπές. Αλλ εἰ xal ἰκανὰ ἣν ταράξαι, διὰ τὸ ἀθρόον 


li: —— FRAGMENTA IN JOB. 1136 
τοῦ χαλεποῦ, ὅμως οὐκ ἑταράχθη ὁ δίκαιος. Βἴρηται A bitum casum, perturbare Jobi mentem lizec ipsa po- 


Y00v ἐν ἑνὶ τῶν φαλμῶν περὶ τοῦ ἁγίου * ᾽Απὸ ἀχοῆς 
πογηρᾶς οὐ φοθηθήσεται. 


Στ. tc". Ἔτι τούτου «ΊαΛοῦντος, ᾖθεν ἕτερος 
ἀγγεῖος, καὶ sias πρὺς Ἰὼδ, Πῦρ ἔπεσεν éx τοῦ 
οὐρανοῦ, xal κατέκαυσε τὰ «αρόδατα, καὶ τοὺς 
ποιµέγας xacépayev ὁμοίως, καὶ σωθεὶς ἐγὼ µό- 
roc, ᾖἐθον τοῦ ἁπαγγεζλαί σοι. 

Διδύμου. Οὐ γὰρ δ.άδολος ἐξουσίαν ἔχει, πῦρ ἓς 
υὐρανοῦ καταγαχεῖν, ἀλλὰ θείᾳ χρίσει τοῦτο γεγένη- 
ται, ὅπως παραστήσῃ τῷ Σατανᾷ ὁ δεδωχὼς αὐτῷ 
«iv ἑπουσίαν τῶν τοῦ Ἰὼ6δ θεὸς, ὅτι οὐδὲ µέλει τῷ 
μαχαρίῳ τῶν ἀνθρωσίνων, xàv πολλὰς πλέχῃ µηχα- 
γάς. Καΐτοιγε εἰ καὶ τὰ δόγµατα τῆς ἀληθείας ἡχρι- 


terant, nequaquam tamen justum permoverunt ; 
scriptum enim est alicubi in Psalmis de sancto : Ab 
auditione mala non timebit (Psal. cxi, 1). 

Vgns. 16. Adhuc isto loquente, venit alius nuntius, 
el dixit ad Jobum : Ignis cecidit de celo, et combus- 
sit oves, el pastores. devoravit. similiter, εἰ salvatus 
€go solus, veni ut annuntiarem tibi. 


Didgmi. Nec enim poterat. diabolus ignem e celo 


, deducere, verum Dei judicio hoc factum est, ut 


Satans ostenderet, qui potestatem in Jobi faculta- 
les ei concesserat, beato viro mortalia et humana 
hzc cordi non. esse, quantumvis multas machinas 
ipsi admoveret. Licet enim sanctus diligenter in 


δωχὼς ὁ ἅγιος ἐγίνωσχεν, ὡς οὐκ ἄνευ θεοῦ ἡ τῶν B veritatis dogmatibus versatus, sine Dei permissu, 


πειρασμῶν ἐπιτροπὴ γέγονεν, ἀλλ᾽ ἱχανὸν ἣν τὸ vc- 
νόµενον µεγίστην αὐτῷ φέρειν λύπην, διὰ τοὺς σχαν- 
δαλιζοµένους, ὥς xal Θεοῦ xat' αὐτοῦ χωροῦντος. Τὸ 
Tip τοὺς αἰχμαλωτίζοντας ἑπελθόντας, τὰ μὲν χτή- 
yr ἀπελάσαι, τοὺς δὲ παΐδας ἀποσφάξαι, ἠδύναντο 
λογίσασθαι οἱ ἁπλούστεροι, ὅτι νόµῳ πολέμου, ἀλλ' 
οὐχ ἀπὸ Θεοῦ Υέγονεν "ὅτε δὲ πῦρ ἀπήγγελται obpa.- 
νόθεν χατελθὸν, δέος ἣν uf) τις λογίνηται τῶν ἁσθε- 
vüv, ὡς οὐδὲν θαυμαστὸν $ ἀρετὴ, καὶ παρὰ θεοῦ 
τιµωρουµένου τοῦ ταύτην ἔχοντος. Αλλά xal τούτου 
συµθάντος, ὁ ἅγιος οὐχ ὤχλασεν * ὅθεν πρὸς τὸ ἀν- 
ένδοτον τοῦ ἀθλητεῦ ἐναργέστατα εἴρηται [ἶσ. δηλοῦ- 
6021] τὸ, Ὅτε οὗτος ἑλάλει, καὶ οὗτος ἦλθεν. "Iva γὰρ 
µηδεµίαν τῶν πόνων ἀναφυχὴν τῷ παλαιστῇ δῷ, 
ἀλλὰ τῷ συνεχεῖ τῆς ἀγγελίας ταράξῃ τὸν δίχαιον, 
χαὶ χαθάπερ ναῦν, τῷ ἐπαλλήλῳ τῶν κυμάτων ὑπο- 
θρύχιον γενέσθαι παρασχευάσῃ τοῖς πάθεσι, πυχνὰ 
χατ αὐτοῦ πέμπει τὰ πικρὰ βέλη τῶν συμφορῶν. 
Αὐτὸς ὁ τῶν χακῶν ἑἐργάτης, αὐτὸς ὁ ἄγγελος, αὐτὸς 
ἔπληξε τὰ κτήνη, καὶ αὐτὸς ἁπαγγέλλει τὴν πληγὴν, 
xdi ταύτην χατὰ τὴν συνέχειαν, ἵνα μηδὲ ἀναπνεύσῃ 
ὁ ἀχούων. 


C 


et ipse plagam annuntiat, et illam frequentem adeo ac 


tnr, 

Lt. qj. Ἔτι τούτου «Ἰα1οῦντος, ᾖ.θεν ἕτερος 
árreAoc, καὶ εἶπε πρὸς Ἰώδ6, Ὁἱ ἱππεῖς ἐποίησαν 
Juv κεφα.]ὰς ερεῖς, xal ἐκύκλωσαν τὰς χαµή- 
Jove, x. τ.λ. 


tentandi veniam minime concedi, certo intelligeret ; 
propter eos tamen qui scandalizabantur, ac si Deus 
ipsum hostiliter adortus fuisset, non levem ei do- 
lorem attulit, id quod evenerat. Etenim quod prz- 
dantes adversarii pecus abegissent, qnod pueros in- 
terfecissent, id non a Deo, sed ab hostibus hostili- 
ter invadentibus factum esse, ji qui simpliciores 
erant, credere poterant ; at ubi ignem e ccelo nun- 
tiatum est 3 Deo delapsum esse, sane periculum im- 
becillis mentibus creabatur, ne forte crederent nihil 
esse in ipsa virtute admirabile, cum is qui eam 
possideret a Deo nihilominus cruciaretur. Sed ne- 
que, cum hoc accidisset, sanctus animo labascebat; 
unde ut constantem et irremissum sancti tenorem 
evidenter manifestaret, dictum est, quod dum unus 
loqueretur, alter venerit. Ne igitur luctatori re- 
quiem ullam et respirationem laborum largiretur, 
sed frequenti nuntio justum turbaret, et :gritudi- 
num mole tanquam navem (fluctuum multitudine 
obrutam, succumbere cogeret, multa et acerba ca- 
lamitatum tela contra ipsum jaculatur ; ipse malo- 
rum opifex, ipse nuntius, ipse jumenta percussit, 
continuam , ut auditori respiratio non concedae 


Vgns. 17. Adhuc isto loquente, venit. alius nuntius, 
εἰ dixit ad Jobum : Equites fecerunt nobis tria capita, 
el circumdederunt camelos, etc. 


Διδύμου. Τὸ γοῦν καὶ περὶ tfc σφαγῆς τῶν παί- D — Didymi. De liberorum nece audire, idque forti 


Ó»v ἀχοῦσαι, xal ἀνδρείως ἐνεγχεῖν, τοῦτο δείχνυσι 
την ἀνδρείαν τε τοῦ διχαίου xa χαρτερίἰαν. Δῆλον 
δὲ, ὡς 0y' ly πάντα γέγονε, μηδὲ ἀχουσάντων viov 
τὰ συµδεδηχότα, xai γὰρ ἐσημειώσατο ἡ Γραφὴ, 
ὅτι παρὰ τῷ πρεσθυτέρῳ αὐτῶν ἁδελφῷ ἑρίστων. 
Tav: ἰκανὰ ἣν εἰς ἕχστασιν ἀγαγεῖν xat θορυθῆσαι 
τοὺς μὴ λογιζοµένους τὰς συνεχεῖς τροπὰς τῶν πρα- 
μάτων xal ἀλλοιώσεις, τοὺς συνέχειν πειρωµένους 
τὰ μὴ ἴδια, ὧν fj κτῆσις λυπηροτέρα χαὶ τῆς πρώτης 
στερῄσεως. "Ηδη áp τινες τῷ ἀθρόῳ τῆς µεταπτύ- 
εως προσοµιλήσαντες, xal περὶ αὐτὸν τὸν σώφρονα 
νοῦν ἐχινδύνευσαν, τοσοῦτον ἁλόντες ὑπὸ τοῦ πάθους, 
ὅσον xal Ἰγάπησαν τὰ µίσους ἄξια xaX φυγῆς. Μετρεϊῖ 
Tip αὐτοῖς bv ἀθυμίαν, τῆς πολλῆς εὐθυμίας τὸ 


animo ferre , justi fortitudinem invictumque robur 
testatur. Atque isthzc omnia Jobi filiis impruden- 
tibus, nihilque scientibus, simul evenisse indicat 
aperte Seriptura, cum apud fratrem natu majorem 
jllos prandisse ostendit. Magnam vim hac habent, 
ad illorum mentes conturbandas et stupore conster. 
nandas, qui frequentes rerum humanarum econver- 
siones et mutationes minime meditantur ; qui bona. 
qu: sua non sunt,corradere conantur, quorum mo- 
lestior sólet esse possessio, quam privatio ab initio 
fuit, Παοίσηπας enim nonnulli in subita rerum ma- 
tatione versantes, sang; mentis periculum adierunt, 
et perturbationi animi tantum cesserunt, ut. quie 
odio ac fuga digna erant, adamarint ; tranquillitas 


1121 


DIDYMI ALEXANDRINI! 


1193 


enim nullis zrumnis exércita, illorum anxietatem A ἀδασάνιστον. Τὸ γὰρ uh πρὸς χτῆσιν ἐλθὸν, χαὶ ὰύ- 


metitur, Bonorum enim possessionem non adipiscl, 

tristitiam comitem non agnoscilL ; experientiam au- 
tem eorum semel habuisse, antequam eripiantur, 
metum eum perturbatione conjunetum habet, et 
postquam erepta fuerint, dolores acerbos secum 
affert , siquidem tranquillitas effrenis, et nens quae 
disciplina imbui nequit, miserrimis lamentationibus 
corripitur. Talis n2quaquam fuit insignis Jobus, 
illud, inquam, eximium toleranti:e constantizeque 
peculium, summa illa fortitudinis absolutio, illud 
pietatis caput, et philosophie rarum exemplar: 
vanquillitatem enim prudenter, et calamitatem.for- 
titer ferre noverat; philosophiam enim et zequa- 
nimitatem, qua prius imbutus erat, qua deinde 
consecuta sunt. vulnera, minime refutarunt. Qua 
enim ratione, homini divinarum rerum disciplina 
exculto, atque ad pietatem autea instituto, intolera- 
bilis 2rumna illa videri poterat? qui enim didicit, 
divitias communes habere, sumptus faciendo in ege- 
nos ditescit, nec divitiarim jacturam reformidat: 
quare nec ab illis divulsus zgre fert, sed calamita- 
tem philosophie el aquanimilatis causam potius 
fatit ; rebus prosperis , morum modestia pro freno 
est, el adversis se frangi et cedere non sinit, utpote 
qui divino przsidio septus sit. Novit enim utrum- 
que statum philosophia moderari, unde nec magni- 
ficentia ad injuriam abutitur, philosophiam enim 
possidet, neque asarumnarum procella obruitur, animi 
enim tolerantiam exercet, et maligni tentatio via 
illi ad salutem fit. Decepius igitur est adversarius, 
qui Jobo ad bonorum possessionem viam patefecit, 
quia eripere ei in animo habuit: quare et conjux 
insidioga objurgatur, et lberorum omnium interitus 
pietatem minime ledit, nec ignis ruens e coelo de 
suo statu mentem, Dei beneficio servatam, deturbat: 
nec frequentes. malorum nuntii, et qui undique 
exaudiebantur ejulatus, constantiam labefactant. 
Nam qui Deo utitur familiariter, res terrestres et 
corruptibiles parvi pendit, tantoque propius ad su- 
perna et fixa bona accedit , quanto ab his caducis 
longius abest. Nequitie enim spiritus, et concitati 
fluctus, justam mentem submergere non poterant; 
Deus enim calamitati modum statuens, presidio 


πης ἐστὶν ἀπείρατον" τὸ δὲ Ev πείρᾳ Ὑενόμενον, χα) 
πρὸ τῆς στερῄσεως σύνοιχον ἔχει τὸν φόδον τοῦ πὰ- 
θους, xa μετὰ τὴν στἐρησιν δριµείας φέρει τὰς ὀδὺ- 
vac. Εὐθυμία γὰρ ἀχαλίνωτος, xal vous ἀπαιδατύ- 
Υητος, τελευταίοις ἁλίσχεται θρῄνοις. ἸΑλλ' οὗ το; 
οὔτος ἣν Ἰὼ6δ 5 ἀοίΐδιμος, τῆς χαρτερίας τὸ θαυµμε- 
στὸν χρῆμα, τῆς ἀνδρείας ὁ ἀχρότατος ὄρος, τὸ τῆς 
εὐσεθείας χεφάλαιον, τῆς φιλοσοφίας τὸ µέγα ταρά- 
δειγµα. δέρειν γὰρ οἵδε. χαὶ εὐθυμίαν σωφρόνως, χαὶ 
συμφορὰν Ὑενναίως. Ἡ γὰρ προλαθοῦσα φιλοσφί 
ταῖς μετὰ ταῦτα πληγαϊς οὐδαμῶς ἀπελέγχεται. Πως 
δ ἂν χαὶ ἐγένετο τὸ πάθος ἀφόρητον τῷ τὰ θεῖα τε- 
παιδευµένῳ, xal προαδκηθέντι βαλῶς τὴν εὐσέθειαν: 
Ὁ γὰρ τὸν πλοῦτον χοινὸν ἔχειν πεπαιδευµένος, ταῖς 

B δαπάναις τῶν δεοµένων πλουτεῖ, καὶ οὐχ εὐλαθεῖτει 
τὴν στἐρησιν ' διὸ xal ἀφιστάμενος οὗ δυσχεραίνει, 
φιλοσοφίας δὲ μᾶλλον ἀφορμὴν τὸ πάθος πεποίηται, 
xa τοῖς φαιδροῖς χαλινὸν ἐπιτιθεὶς τοῦ ἤθους τὸ µέ- 
τριον, xal τοῖς λυπηροῖς εἴκειν ὀύχ ἀνσχόμενος, 0:2 
xaX φρουρούµενος ἄνωθεν. Οἶδε γὰρ φιλοσοφία πρὸς 
ἑχατέραν μεταδολὴν σωφρονεῖν ὅθεν οὔτε ταῖς v 
λυτὲλείαις ἑξύδρισε [ἶσ. ἐξυδρίζει] (πλουτεῖ yàp οι- 
λοσοφίαν), οὔτε καταβαπτίζεται ταῖς συμφορᾶς 
(ἀσχεῖ γὰρ τὴν καρτερίαν), καὶ γίνεται αὐτῷ σωτη- 
ρίας ὁδὺς 1j τοῦ βασχάνου πεῖρα. Ἔλαθε γὰρ ἑσυτὸν 
ὁ πολέμιος, ἐχεῖθεν ὁδοποιῶν αὐτῷ πρὺς τὴν xtv 
τῷν ἀγαθῶν, ὅθεν ἐλεῖν αὐτὸν vpossbóxnse: διὰ τοῦ 
πο χαὶ σύνοιχος ἐπιδουλεύουσα διελέγχεται, xal καὶ 
δων πανολεθρία τὴν εὐσέθειαν οὐ λυμαίνεται, καὶ 

^ πῦρ ῥέον &r' οὐρανοῦ τὴν δ.άνοιαν οὐ παραχρούεταῖ, 
σωζοµένην ὑπὸ Θεοῦ ' xal αἱ συνεχεῖς τῶν κακών 
ἀγγελίαι, καὶ αἱ πανταχόθεν οἱμωγαὶ τὴν χαρτερίαν 
ob σαλεύουσι. Πᾶς γὰρ θεῷ προσομιλῶν, μιχρὰ 
φροντίζει τῶν χάτω καὶ φθειροµένων. Τοσούτῳ ὃ 
μᾶλλον οἰχειοῦται τοῖς ἄνω xal µένουσιν, ὅσῳ x 
τῶν παρόντων ἐλαύνεται. Τὸ γὰρ τῆς πονηρίας 67 
μα, xaX ἡ τοῦ κλύδωνος ἑπανάστασις, διχαίαν οὐχ 
οἶδε χαταθλάπτειν [ῖσ. χαταθάπτειν] ψυχἠν ΄ ἐφρού- 
ρει γὰρ αὐτὴν ὁ θεὺὸς, µετρήσας τὴν συμφοράν᾿ ? 
μὲν ὅσα περὶ αὐτὴν, τῷ πειράζοντι συγχωρήσας, th 
ἔλεγχον σώφρονος λογισμοῦ, τὸν δὲ vouv ἁπαθη gi 
ξας, ᾧ xal πολεμεῖν ἔμελλεν, ᾧ xal παραταξάμε- 
vog, τῶν τοσούτων τροπαἰων ἐχράτησεν. 


ei fuit : qui, licet externa omnia tenlatori permiserit, ut Jobi prudentiam et animi moderationem 
ostenderet, mentem tamen, quam in aciem ad bellanduin produxit, et per quam tot tantaque tropzi 


reportavit, illibatam et intactam servavit. 
VEns. 18, 19, Adhuc isto loquenie, alius. nuntius 
venit, dicens Jobo: Filiis tuis, ec. 


Didymi. Non frustra illud additar, filiis et filia- 
bus tuis edentibus ας bibentibus, verum ad augen- 
dam molestiam diabolus id molitur, ut rerum, qux 
conseculge suni, atrox narratio dolorem justo affer- 
ret incredibilem. Si enim, dormientibus liberis, 
hoc evenisset, ruina, qu: sine sensu fuit, minus 
Jobi animum cruciasseL: additur vero illud, aubiio, 
ei emphasin habet, ut significet, rem ila contigisse, 
ut neinini evadendi facullas sit coucessa. 


D E. m. ’. Ἔτι τούτου .Ίαλοῦντος, ἅ 11ος ἆν- 
Τὸ. MA ρχεται, «έχων τῷ 'Ko6, Tov" υἱῶν σον 


δήμου. Οὐ µάτην πρόσχειται τὸ, Tov vlr cov 
xal τῶν θυγατόρων ἑσθιόντων xal xwórtur, à 
πρὸς ἐπίτασιν ἁνοίας, xai τοῦτο τοῦ διαθόλου «fT 
Υµατευοµένου, ἵνα ἡ τῶν γεγενηµένων ἐπαγελήΣ 
βαρεῖα γενοµάνη, λύπην ὑπερθάλλουσαν τῷ ἁγίῳ t 
ποϊέσῃ. Κοιμωμένων γὰρ τῶν τέχνων εἰ σννέδη, Ὁ 
τῆς πτώσεως ἀνεπαίσθητον λογιζόμενος, οὐχ οὕτω 
ἡνιᾶτο. πρόσχειται δὲ τὸ, ἐξαίφνης, ἐμφαντιαὸ 
τοῦ μὴ δύνασθαί τινα διαδρᾶναι, οὕτω συµθάντος του 
πράγματος. 





1129 


FRAGMENTA IN JOB. 


1150 


ΚΕΦ. B', ox. c'. Εἶπε δὲ ὁ Κύριος τῷ 06649: Α CAP. ll, vers. 6. Dixit autem. Dominus diabolo: 


Ἰδοῦὺ, παραδίδωμέ σοι αὐτόν ' µόνον τὴν qroxii* 
αὑτοῦ διαρύᾶαξον (ὁ δὲ θεοδοτίων, τῆς γ'υχῆς 
αὐτοῦ οὐχ ἄν ῃ). 

Αιδύµου. Καὶ τοῦτο πρὸς ἡμετέραν ὠφέλειαν, ἵνα 
χαρακτὴρ xai τύπος ἀνδρείας, χαθάπερ ἓν στηλο- 
χραφίᾳ, ὁ Ἰὼδ τεθεὶς, σχοπὸς τῆς τοιαύτης ἀρετῆς, 
καὶ τοῖς τότε, χαὶ ^4olq µεταγενεστέροις, ὑπάρξῃ' ὃ 
xa γέἐγονεν. Αὐτοῦ γὰρ ἔστιν ἀχοῦσαι τοῦ ἀθλητοῦ 
καὶ ἀγωνιστοῦ λέγοντος' Οἶδα ἐγὼ, ὅτι δίκαιος 
áragarovpat. Παραδιδοὺς δὲ ὁ Κύριός φησι, Μόνον 
τἡν ψυχὴν αὐτοῦ διαρύ.λαξον. ὍΌπερ νοηθείη οὔ- 
τως) Παραχοπὰς πολλάχις, xa τοῦ ἡγεμονιχοῦ δια- 
σεροφὰς ἓἕν τισιν ὁρῶμεν γινοµένας, δι) οὓς οἶδε λό- 


γους ὁ τὰ χρυπτὰ γινώσχων θεός. Ἐπεὶ οὖν εἰς πα-- 


Ecce, trado tibi eum : tantummodo animam — ejus 
custodi (Theodotion vero, animam ejus ne tetigeris). 


Didymi. Et hoc quidem ad nostram utilitatem, ut 
Jobus, character ac forma fortitudinis, tanquam in 
columna, relinqueretur insculptus, essetque non so- 
]jum illius :etatis hominibus, verum etiam posteris, 
tem insignis virtutis scopus; quod profecto conti- 
git : ipsum enim athletam et pugilem dicentem au- 
dire licet : Novi ego quod justus apparebo (Job xin, 8). 
Dominus autem diabolo eum tradens dicit, Tan- 
itummodo animam ejus custodi. Quorum verborum 
ea videlur esse sententia : Quosdam propter causas 
abditas el secretas, quas solus novit Deus, in men- 


θαφροσύνην τὸν δίχαιον ἀγαγεῖν ἕσπευδεν ὁ διάθο- B tis furorem insaniamque ssepenumero incidere vide- 


ÀOG, xai ἔχστασιν φρενῶν, ἵνα xal ἄχοντα αὐτὸν τοῖς 
τῆς βλασρηµίας περιδἀλῃ ῥήμασιν, Ἰδοὺ, φησὶ, πα- 
ραδίδωμί σοι ὃν ἐξητήσω, ἵνα χαχεῖνος πλεῖον εὐδο- 
χιμήσῃη, xat σὺ αἰσχυνθείς [ἴα. αἰσχυνθῇς]: πλὴν μὴ 
xá&pov αὐτῷ καὶ διαστροφὴν ἑργάσω τοῦ ἡγεμονιχοῦ. 
Τοῦτο γὰρ οὐκ ἐφεῖταί σοι, iv' ἑῤῥωμένῳ τῷ λογι- 
σμῷ τὴν ἓν τοῖς πάθεσιν ἑνδείξηται ἀνδρείαν, ἀλλὰ 
σαρχῶν ἅπτου, xai ὁστέων, ὡς ἑξῃτήσω. 
conservata, [ογιυόάο ejus, in perferendis malis, 
ejus tangito. 

Στ. 09. Χρόνου δὲ xoAAov προυεθηκότος, εἶπεν 
αὐτῷ ἡ TvYh αὐτοῦ. Μέχρι τίνος χαρτερήσεις, 
«έχων. Ἰδοὺ ἀναμέγω χρόνον ἔτι μµικρὸν, προσ- 
δεχόμενος τὴν &Aziba τῆς σωτηρίαςµου; 

Διδύμου. ᾿Ατονῆσας Ex τῶν τοσούτων προσθολῶν ὁ 
διάδθολος, xat οὐχ ἔχων ὅ τι ποιῄσει λοιπὸν. ἐπὶ τὴν 
τῆς ἀρχαίας ἐπιδουλῆς ἔρχεται μνήμην, καὶ τοῦ γυ- 
ναίου διάνοιαν ὑποσύρας, δι ἐχείνης σαλεύειν ἔπει- 
ρᾶτο τὸν ἀθλητήν» xal τρίτον αὐτῷ πλέχει πάλαι- 
cua, τὴν αὐτῆς ὁμιλίαν, ἴσως διὰ ταύτης τὸν Ἰὼδ, 
ὡς xai διὰ τῆς Εὔας τὸν 'Αδὰμ, ἁπατήσειε. Χρόνου 
γὰρ πολλοῦ προθεθηχότος, ὡς οὐδὲ αὐτὸς δεδύνηται 
σεῖσαι τὸν τῆς εὐσεθείας πύργον, τὰ τῆς ὁλιγωρίας 
προφέρειν πείθει τὴν γυναῖχα ῥήματα. 


ΚΕΦ. ΤΙ, στ. v. AAJó καταράσαιτο αὐτὴν à 
καταρώµεγος τὴν ἡμέραν éxsiynv ὁ uéllor τὸ 
µέγα κἧτος χειρώσασθαι. 

Διδύμου. Καλῶς δὲ τὸ, Ὁ μέ..Ίων χειρὠσασθα;, 
εἴρηται, δηλοῦν τὸ κατὰ τὴν ἐνανθρώπησιν µυστή- 
ριον, ὡς µήπω τότε Ὑεγονὸς, μέλλον δὲ γενέσθαι. Οὐ 


γὰρ ἡρμοζε γυμνῆ τῇ θεότητι καταργῆσαι [ἶσ. xatap- 
γηθῆναι] τὸν χράτας ἔχοντα τοῦ θανάτου διάδολον, 


ἀλλὰ διὰ τοῦ ναοῦ τοῦ.Λόγου [ἴα. τοῦ Λόγου ἀνθρώ- : 


που] γεγενηµένου ἐκ σπέρµατος τοῦ ἀπατηθέντος 
ὑπὸ τοῦ διαδόλου. Καύχημα γὰρ ἣν τῷ πονηρῷ, εἰ 
γυμνῇ τῇ θεότητι χειρωσάμµενος αὐτὸν ὑπῆρξε. Τά 


διάφορα δὲ ὀνόματα τοῦ διαβόλου, ἑνεργείας αὐτοῦ . 


διαφόρους, οὐκ οὐσίας, δηλοῖ. Διάδολος γὰρ xa ἀντι- 
χείµενος, xaX πονηβὺς, xat λέων, xal δράχων, xai 
ὄφις, χαὶ θηρίον, καὶ χῆτος, διὰ τὸν τρόπον λέγεται, 
διαφόρως αὐτοῦ τὴν χαχίαν ἑνεργοῦντος ' ὅπερ àva- 
τρεπτιχό, ἐστι τοῦ Μανιχαϊκοῦ δόγματος. 


PaT&OL. Gh. XXXIX. 


mus. Quoniam igitur ad insipientiam et mentis 
emotionem diabolus justum impellere nitebatur, ut 
vel invitum, impia et blaspheima verba proferre co- 
geret, Idcirco, inquit Deus, trado tibi quem depo- 
poscisti, ut el ejus magis testata sil virtus, et tu 
majore pudore perfundare : verum cave, ne veter- 
num inducas, et animi principatum pervertas; ne 
que enim id tibi permittitur, quia men!is sanitate 
ostendenda est: sed, ut petiisi, carnes ossaque 


Vrns. 9. Tempore autem mu.lo iransacto, dixit et 
urorejus: Quousque sustinebis dicens : Ecce per- 
ΜΙάΠΕΟ tempus adhuc parvum, exspectans epem salu- 
tés mee? 

Didymi. Tot incursionibus ac pugnis fractus dia- 
bolus, cum quod ainplius faceret, nesciret, in anti- 
qui fraudis memoriam redit, et mulierculz ani- 
mum subdole ad se alliciens, illius opera athletam 
subvertere conatur; et tertium contra eum ceria- 
men molitur, colloquium scilicet cum illa, si forte 
hac ratione Jobum  inescare posset, prout ab Eva 
Adamus in fraudem illoctus fuit. Tempore autem 
multo effluso, cum pietatis turrim quatere se non 
posse videret, conjugi persuadet «t verba con- 
temptus proferat. 


CAP. 1H, verts. 8. Sed maledicat ei qui melediit 
diem illam, «ui habet magnum cetum opprimere. 


Didymi. Recte autem dictum est, Qui habet. op- 
D primere, ut Incarnationis mysterium inanifestaret, 
quod tui non fuerat, sed postea futurum erat. Ne- 
que enim sola divinitate diabolum, qui mortis im- 
perium habebat (Hebr. n, 14) , aboleri decebat, sed 
per Verbum factum hominem, ex semine ejus quem 
decepit diabolus ; improbo ehim dzmoni gloriatio- 
nis materia fuisset, si sola divinitate eum subjugas- 
sel. Porro, diaboli diversx appellationes, diversas 
ejus operationes, non ilem multiplicem essentiam, 
declarant. Diabolus enim, adversarius, malus, leo, 
draco, serpens, bellua et cetus, propter ingeuii 
mores, appellatur, quoniam multiplici artificio ma- 
liam suam operatur : quod Manichzorum dogma 
funditus evertit. 

36 


11521 


IDYMI ALEXANDRINI 


1152 


CAP. IV, vers. 9. Num sepe ubi sermo esthabi- A ΚΕΦ. Δ, στ. g. Mà) πολλάκις σοι «1ρλάλητα, 


(us in molestia? pondus autem verborum tuorum quis 
sustinebit? 

Didymi. Vel illud, Sepe tibi sermo nabitus est in 
molestia? significat, te sepius sermonem apud 
quosdam habuisse, qui casibus urgebantur adversis, 
jisdemque in labore consolationem adhibuisse, id 
est, in calamitatibus el :erumnis : nunc autem verba 
tua contemptus plena, nemo xquo ahimo ferre po- 
test; et sermonis tui lanta asperitas est, ut euui, 
qui libenter sileret, ad refellendum excitet. 

Vrns. 10. Robur leonis, et vox leene, et gau- 
dium draconum exstinctum est. Myrmicoleo periit, eo 
quod non haberet escam : et catuli leonum divisi 
sunt ab invicem. 


àv πόπῳ; ἰσχὺν δὲ ῥημάτων σου τίς ὑποίσει; 


Διδύμου. Ἡ τὸ, IoAAáxic σοι AeAdAncai ἓν xc- 
πῳ; δηλοῖ, ὅτι xal αὐτὸς σὺ πολλάχις ἐχρήσω λόγοις 
πρός τινας περιπεπτωχότας θλιθεροῖς, καὶ παράχλη- 
ety αὐτοῖς προσήγαχες ἓν χόπῳ, τουτέστιν ἐν ταῖς 
συμφοραῖς xai ταῖς θλίφεσι’ νῦν δὲ τὰ ok ῥήματα 
ὁλιγωρίας πεπληρωµένα οὐδεὶς οἷός τέ ἔστι φέρειν, 
ἀλλά τὸ τραχύ σου τῶν λόγων xal τὸν ἄγαν ἡσυχά- 
ζειν βουλόμενον διανίστησι πρὸς ἀντιλογίαν. 

Στ. ν. Σθένος «Ἰέογτος., φωνὴ δὲ «εαίγης, rav- 
playa δὲ ὁδρακόνγτων ἑσδέσθη. ΜυρμµηκοΛέων 
ὤ.Ίετο παρὰ có μὴ ἔχειν Bopár* σκύμνοι δὲ Ascr- 
tur ÉAuxor áAAnAovc. 


Didymi. Naturas sumit brutorum, que nostro Β ἀΔιδύμου. Λαμθάνει φύσιν ἁλόγων οὗ πάνυ τοι 


generi non tantum inutilia exsistunt, verum etiam 
eidem insidiosa sunt; probatque Eliphazus, quid- 
quid iniquum est el arrogans, perdi a Deo. Nam 
cum Deo visum fuerit, inquit, intolerabilis concidit 
leo; et le&nz vox truculenta exstinguitur, qua in- 
firmiores belluas territat ; dracones humiliaiti 
sunt; myrmicoleo periit, cibo ipsi minime mini- 
Strato; et catuli leonum divisi sunt ab invicem, hoc 
est, generis sui successione non propagantur. 

Ad historiam quod attinet, postquam dixit Eli- 
plazus ( vers. 8, 9), eos qui  seminant absurda, 
precepto Domini perituros, subjungit, idem leoni et 
draconi eventurum esse, cum Deus voluerit. Qui 
igitur in mutis tuelur ordinem, multo magis hunc 
inter homines conservabit. | 


Ὕεας. 17. Quid enim ? nunquid homo coram Do- 
mino mundus erit ? vel de operibus suis irreprehen- 
sibilis vir ? 

Didymi. Ne dixeris, hac te nulli peccato obno- 
x'um pati; cum impossibile sit, hominis vitam ad 
perfectam legis normam exigere. Fit enim per na- 
uurz infirmitatem, ut sponte interdum, szpe etiam 
invite, in peccata incidamus. Quod quidem cum 
probabile sit, si adhibito judicio examinetur, repre- 
hensionem coiplectitur : si enim propter peccata, 
qui in miserias et arumnas incidit, affligitur, nemo 
autem est a labe integer, profecto ab &erumnis nemo 
liber erit. 


VgRs. 8. Dominum auiem rerum omnium domina. 
torem invocabo, qui facil magna , et investigabi- 
lia, gloriosaque et magnifica, quorum non est nu- 


. "merus. 


Didymi. Postquam homines insipientes crimina- 
tus fuisset, atque ea, qua de illis dicere liabebat, 
exposuissel, nunc ex eís qua proponit, providentiz 
auctorem et opificem Deum confitetur. Non vero 
improbabile est, ejusmodi Eliphazum secum ratio- 
cinationes habuisse, qui rerum humanarum 694” 
pientia antecelleret. De invisibilibus autem et visi- 
bilibus disputat, de minime vestigabilibus, magnis 
et gloriosis, pluvia et aqua, verba faciens; quam 
quidem si a pluvia Miscriminat, eam aquam íntelli- 
git, qui e fontibus, e torrentibus, et venis scaturit. 


χρησίµην τῷ γένει τῷ ἡμετέρῳ, ἀλλὰ χαὶ ἐπίδου- 
λον, xal χατασχευάδει, ὅτι πᾶν τὸ ἄδιχον καὶ ὑπερή- 
φανον ἀπόλλυσιν ὁ θεός. ᾽Απόλλυται γοῦν, φηςὶν, ὁ 
ἀνυπόστατος λέων, ὅταν βούλυνται θεός’ σθέννυται GE 
τὸ ἄγριον φθέγμα τῆς λεαίνης, 6v οὗ ἐχδειματοῖ τῶν 
θηρίων τὰ ἀσθενέστερα” xal οἱ δράχοντες ἑταπεινώ- 
θησαν ' ἐξέλιπε δὲ ὁ μυρμηκολέων, μὴ χορηγτθείστς 
αὐτῷ τροφῆς ' καὶ οἱ σχύμνοι τῶν .1εόγτων EJuxor 
à AA Aovc, οὐχ εἰς διαδοχὰς παραπέμπονται. 

Κατὰ μέντοι τὴν ἱστορίαν, ἐπειδὴ εἶπεν Ἐλιφὰζ, 
ὅτι οἱ σπείροντες τὰ ἄτοπα, ἀπὸ προστάγµατος Ku- 
plou ἀπολοῦνται, ἐπήγαγεν, ὅτι καὶ λέων χαὶ δρά- 
xwv τὸ αὐτὸ πείσεται, θεοῦ βουλοµένου. Ὅ τοίννν 
καὶ ἐν τοῖς ἁλόγοις τὴν εὐταξίαν διατηρῶν, πολλῷ 


C μᾶλλον ἐπ᾽ ἀνθρώπων. 


Στ. τς. Τί γάρ; μὴ καθαρὸς ἔσται βροτὸς évar- 
τίον τοῦ Κυρίου ; ἢ, ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, ἅμεμ- 
πτος àYüp; 

Αιδύμου. Οὐχ ἂν, φηαὶ, τοῦτο εἶποις, ὡς ἅμαρ- 
τηµάτων ἐχτὸς (v, ταῦτα πέπονθας * ἐπεὶ μηδὲ ἔστιν 
ἀνθρώπου φύσιν πρὸς τὴν τῶν νόμων ἀχρίθειαν πι- 
λιτεύεσθαι. Ἔστι γὰρ ὅτε μὲν χαὶ ἐχουσίοις, πολλά- 
Χις δὲ καὶ ἀχουσίοις περιπ/πτοµεν, διὰ τὴν τῆς φύ- 
σεως ἀσθένειαν. Τοῦτο μέντοι πιθανὸν ὑπάρχον , εἰ 
χατὰ τὴν ἔννοιαν ἐξετάζοιτο, ἔχει τὸν ἔλεγχον. El γὰρ 
δι’ ἁμαρτίας ὁ περιπίπτων ἀνιαροῖς θλίδεται, οὐδεὶς 
δὲ χαθαρὸς, οὐδεὶς ἐχτὸς ἀνιαρῶν ὑπάρξειεν ἄν. 


Στ. n. Κύριον δὲ τὸν πάντων Δεσπότην ἐτι- 
κα.]έσομαι, τὸν ποιοῦγτα μεγά-α, καὶ ἀνεξιχνία- 
στα, ἔνδοξά τε xai ἐξαίσια, ὧν οὐκ ἔστω ἁἀριθμές. 


Διδύμου. Αἰτιασάμενος τοὺς ἄφρονας, xal εἰπὼν 
ἃ εἶπε περὶ αὐτῶν, νῦν προνοητὴν ὁμολογεῖ καὶ ὃη- 
ιουργὸν τὸν θεὸν, διὰ τῶν ἐχτιθέντων. Οὐκ ἀπειχὸς 
δὲ αὐτὸν ταύτας ἔχειν τὰς διαλήψεις, ἄνδρα cogor 
ὄὕντα τὰ ἀνθρώπινα. Ἔχει δὲ xai περὶ ἁοράτων xal 
ὁρατῶν διάληψιν, περὶ ἀνεξιχνιάστων λέγων, xal µε- 
Υάλων, xa ἑνδόξων, ὑετοῦ τε xaX ὕδατος * ὅπερ ὕδωρ 
EL διαστέλλοι τοῦ ὑετοῦ, τὸ Ex πηγῶν, xal χειµάρ- 
ῥων, καὶ φλεθῶν εἴη ἂν λέγων. Φησὶτοίνυν, ὅτι Ἐγὼού 
δοξάξω, οὐδὲ φρονῶ, ὡς οἱ ἀσεθεῖς, ἀχλάγε πρὀ 
νοιαν ἐπιστάμενος, χαὶ εἰδὼς τὸν θΘεὺν Δεσπότη, 


1135 


FRAGMENTA IN JOB, 


1154 


πάντων, xai χαιρῶν, καὶ τόπων, xoi πραγμάτων, A Dicit igitur: Ego in eadem opinione et sententia 


Επικαλοῦμαι αὐτὸν, πρέπειν τοῦτο ἠγούμενος, ὃς 
κατὰ χαιροὺς θαυμαστὰ ἐργάζεται, καὶ ἐχπλήξεως 
ἄτια, πρὸς ὠφέλειαν ἀνθῥώπων, ὧν τὸ πλῆθος οὐδὲ 
Μόχῳ χαταλέξαι olóy τε. Λέχει δὲ τὴν καθ) ἑχάστην 
(2νεὰν ποιχ/ίλην γενομένην πρόνοιαν, χοινῶς τε πρὸς 
ἅπαντας, xal ἰδίᾳ πρὸς ἕκαστον. Ὡς γὰρ τῶν ἀνθρώ- 
πων οὐχ ἔστιν ἀριθμὸν εὑρεῖν, οὕτως οὐδὲ τῆς τοῦ 
θεοῦ ἐφιχέσθαι προνοίας. 


cum impiis non sum, sed cum sciam esse providen- 
tiam, et Deum Dominum omnium intelligam, tene 
porum, locorüm et rerum, illum invoco (ita deceré 
existimans), qui statis temporibus, ad hominuim 
utilitatem res mirandas εἰ stupore dignas facit, 
quarum multituJjnem nemo oratione persequi po- 
test ; dicil autem, omni «νο, tum erga omnes com- 
muniler, tum privatim erga singulos, varias divinas 


provideniize rationes exstitisse. Ut enim liominum numerus inveniri non polest, ita providentim di- 


vinz raiionem comprehendére impossibile est. 


Στ. ια’. Τὸν ποιοῦγτα cazgirovc εἰς ὄψος, καὶ 
ἀπολω.λότας ἐξεγείρο»τα. 
ιδύμόὀν. Μεταθαίνὲι καὶ ἐπὶ την xav ἀνθρώπους 


Vgns. 11. Qui facit humiles in altitudinem, et sus- 
citat eos qui periérant. 
Didymi. Transit ad eam providentiam qua liomi- 


πρόνοιαν, xa τοῦτο δὲ διἀκείµενος περὶ τοῦ θεοῦ, B nes respicit, atque de Deo sic affectus , existiniat, 


ὅτι αὐτὸς EE ὕψους ταπεινοῖ, ἐκ πενῄτων πλουσίους, 
ἐξ ὑπηχόων ἄρχοντας, Ex νοσούντων ὑγιαίνοντας 
ἀπεργαζόμενος. 

Στ. ιζ. Μακάριος δὲ ἄνθρωπος ὃν ἡνεγξεν ὁ 
Κύριος vovOécnya δὲ Παντοκράτορος μὴ ἁπαναί- 
vov. Αὐτὸς γὰρ ἀ.ὶγεῖν ποιεῖ, καὶ πἀ.λιν ἁποκαθ- 
ἱστησιν’ ἔπαισε, καὶ αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἰάσαντο. 

Διδύμου. ἘΕλέγχει θεὺς, xal τὴν τῆς µάστιγας 
ἐπάχει νουθεσίαν; οὐχ ἵνα ἀπολέστι, ἁλλ᾽ ἵνα σώσῃ 
τὸν παιδευόµενον * καὶ σὺ τοίνυν μὴ χαθυφεὶς τοῦ 
Φρονήµατος, μετ’ εὐχαριστίας δέχου τὸν ἔλεγχον. 


Zt. wy. Ἑξάκχις ἐξ ἀγαγκῶν σε ἐξε.1εῖται, ἐν δὲ 
τῷ ἑδδόμῳ οὗ μὴ ἄνψηταί σου κακόν. 


' eum ex edito loco humiliare, éx egentibus locuple- 


tes, ex subditis principes, ex valetudinariis valen: 
tes reddere solere. 

VeRs. 17. Beatus autem. homo quem argut Do- 
minus; monitionem vero Omnipotentis ne renuas, 
Ipse enim dolere facit , et rursus. restituit ; per- 
cussit, el manus ejus sauaverunt. 

Didymi. Reprehendit Deus, et Qagrorum eastiga- 
tionem addit, non ut perimat, sed uteum qui cor» - 
rigitur, servet : tu igitur auimum minime despon- 
deus, cum gratiarum actione jncrepationém am» 
plectere. 

V&ns. 18. Sezies de necessitatibus te eruwet, cl 
in septimo Ron langet (e malum. 


Διδύμου. Κατὰ δὲ τινας ὑποθάλλουαιν οἱ στίχοι, C. — Diuymi. Juxta sutem quorumdam opinionem 


ὅτι εἰς ὅσων τις ὑπὸ τὸν ἐν EE ἡμέραις Υεγενημένον 
ὑπάρχει κόσμον, τὰς ἐν αὐτῷ ὑπομένει ἁνίας, xal 
θλίψεις: xàv ἅγιός τις ὑπάρχῃ, ἔχει τὴν ix τοῦ 
σώματος τῆς χρείας ἀνάγχην' ὑπερθὰς δὲ τὸν κό- 
σµον, xal ἐν τῇ ἑθδοματιχῇ ἀναπαύσει γεγενηµένος, 
o)x αἰσθήσεται χαχώσεως;" ἐπεὶ καὶ τοῦ ἀφιλάργυρον 
ἔχοντος τὸν τρόπον οὐχ ἅπτεται ζημία. Ὁ δὲ vous 
τοιοῦτος * "Ev τῷ νῦν αἰῶνι γυµνάσει σε, xol ἐν τῷ 
μὲλλοντί σε δοξάσει. Οὐχ ἀνάγχη δὲ ταῖς θεωρίἰάις 
τὰς ἑστορίας ἑξομαλίζειν ἑξῆς. 


Xx. κς’. Ε.1εύσῃ δὲ ἐν tápu, ὥσπερ σῖτος ὥρι- 
poc, κατὰ καιρὸν θεριζόµεγος' ἢ ὥσπερ θηµωγρία 
ἄλωνος καθ) ὥραν συγχομισθεῖσα, 

Διδύμου. Τοῦτο γὰρ δηλοϊ 7) συγκοµιζοµένη 0n- 
µωνία, τὴν πλήρωσαιν, καὶ τελείωσιν , καὶ ὅτι ἐπ 
ἀσφαλοὺς λοιπὸν τῷ ὄντι ἐστὶν ὁ τέλειος. 


ΚΕΦ. G', στ. ε’. Τί γάρ; μὴ διαχενῆς xsxpd- 
ξεται ὄνος ἄγριος, AA" ἢ τὰ cita ζητῶν; εἰ δὲ 
xal ῥήξει φωγὴ» Bovc, ἐπὶ φάτγης ἔχω» τὰ βρώ- 
µατα; 

ἀιδύμου. Mh γὰρ µαταίως φωνὴν ἀφίησιν ὄνος 
ἄγριος, ἀλλ) ἑνδεόμενος τροφῆς ' ἀλλ᾽ οὐδὲ βοῦς μν- 
Yit, ἐπὶ φάτνης βρωμµάτων χειµένων" ὥστε μηδὲ 
ἐμὲ αἰτιῶ, εἰ χράζω, χατὰ τὴν σὴν ὑπόληψιν , διὰ τὰ 
ἀνιαρὰ, τῆς φύσεως ἀσθενοῦς ὑπαρχούσης. Ταῦτα δέ 
Vijstv ὁ δίκαιος, ὅτι Ὡς οὐ µάτην ἀνακράζει ὄνος, fj 


versus hi iunuunt , quod quandiu quis in mundo 
degit, qui sex dierum spatio creatus fuit, calamitae 
tes et. molestias qua in eo sunt, patialur; licet 
enim quis sanctius sit, corporis tamen necessitati - 
bus obnoxius est : mundum autem supergressus, et 
lebdomatica requie fruens, ab. omni malorum 
sensu vacuus erit; quandoquidem qui avarus et 
pecuniz cupidus non est, ab omni jactura indemnis 
exsistit, Sensus autem hujusmodi est : [n presenti 
sieculo exercebit ie, el in futuro glorificabit. Non 
necesse autem esl deinceps, ut rerum gestarum hi- 
slorie usquequaque theoria adzquentur, 

Vrns. 20. Et venies iu sepulcrum tanquam fru« 
menium malurum , quod in iempore messuerunt ; 


D tel sicul acervus aree in tempore comportatus 


Didymi. Hoc euim signilicat. comportatus acer- 
vus, consumrmalionem , scilicet, et perfectionem, 
et quod vir perfectus et absolutus postea in tuto 
versetur. 

CAP. V], vers. à. Quid enim ? nunquid (rustia 
clamabit onager, nisi. escas requirens ? nunquid. εἰ 
erumpet vocem bos ,. cum — habeat. in. presepi 
tibos ? 

Didymi. Haud temere asinus silvester vocent 
edit, sed cum clbo indiget; neque pabulo ;. gra« 
sepi proposito, bos mugit : quare sl, juxta tuarl 
opinionem, pfopter gravia et molesta vociferer, cuir 
natura imbecillis sit, noli me vituperare. fIoc ads 
tem justus dicit (Quemadmodum non frustra vocites 


1155 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1156 


ratur asinus, aut bos, sed eum alimentum defuerit: Α βοῦς, ἀλλ ὅταν ἐπιλείπῃ τὰ βρώματα : οὕτως οὐδὲ 


ita nec ego animo conciderem , nisi ad extremita- 
tem malorum pervenissem?), ut Eliphazum eo ad- 
ducat, ne homini in dolore constituto vitio vertat, 
si forte vociferetur. Licet enim justus fortiter ferat 
adversa quae premunt, sensum tamen omnem hu- 
manitatis exuere eum non oportet, Virtus enim ea 
est, si quis, rerum acerbarum sensu percepto, dolo- 
res Dei causa contenmat. 


VgRs. 6. Nunquid potest sine sale edi panis? aut 
est sapor in sermonibus vanis ? 

Didymi. Àd sensum autem, Omnis sermo qui 
aelione cum virtute conjuncta privatur, inanis et 
vanus est. Hoc ex illo confirmatur, Non enim in 
sermone, sed in viriule est regnum Dei (1 Cor. 1v, 20), 
non in irritis pollicitationibus, sed in efficaci ser- 
mone, salus nostra consistit. 


Vens. 15. Propinqui mei non respexerunt me; 
tanquam torrens deficiens, aut sicut fluctus, traus- 
ierunt me. ' ' 

Didymi. Et sane qui videntur amici, dubiis vero 
. temporibus instantibus, amicitiam mentiti esse, et 
specie tantum externa ostentasse deprehenduntur, 
propter instabilitstem et perfidiam, torrens et flu- 
etns appellari possunt. Quemadinodum enim tor- 
rens, perennis et semper labentis fluvii speciem 
probet, et fluctus in subliine elevatus, opinione àm- 
peritorum nunquam deprimetur ; squalor autem et 
siccitas torrentem, et tranquillitas fluctum, tempo- 


ἐγὼ ἠθύμουν, εἰ μὴ πρὸς ἔσχατον ἐληλάχειν χαχοῦ, 
ἄγων τὸν Ἐλιφὰς πρὸς τὸ μὴ µέμφεσθαι τὸν ὁδυνώ- 
µενον, εἰ χράζει. Οὐ γὰρ ἀναίσθητον εἶναι δεῖ τὸν 
δίκαιον, κἂν καρτερῶς φέρῃ τὰ θλίδοντα. Αὕτη γὰρ 
ἀρετή ἔστι», ὅταν αἴσθησιν τῶν ἐπιπόνων δεχόµενός 
τις, ὑπερφρονῆ τῶν ἁλγηδόνων διὰ τὸν θεόν. 


Στ. c'. El βρωθήσεται ἄρτος ἄνευ ἆλός; εἰ δὲ 
xal ἔστι γεῦμα ἑἐγ ῥήμασι xevoic ; 

Διδύμου. Πρὸς δὲ διάνοιαν, "Απας λόγος χενὸς xai 
µάταιός ἐστιν, ἑστερημένος πράξεως ἐναρέτου. 
Τούτου παραστατιχὸὺν τὸ, Ob γὰρ ἐν «ἰόγῳ ἑστὶν 
ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ, ἀ-.ἳ ἐν δυγάµει, οὐχ ἓν 
κεναῖς ὑποσχέσεσιν, ἀλλ Ev λόγῳ ἐνεργεῖ τὰ τῖς σω- 
τηρἰας ὑπάρχει. 


Στ. τε. Οὐ προσεϊδόν µε ol ἑἐγγύτατοί µου” 
ὥσπερ χειµάῤῥους ἑκλείπων, 7) ὥσπερ χῦμα, παρ- 
q400v µε. 

Διδύμου. Καὶ οἱ δοχοῦντεας δὲ φίλοι εἶναι, ἑνστάν- 
τος 6b θλιθεροῦ χαιροῦ ἑλεγχόμενοι, ὅτι ψεύδοντα: 
τὴν φιλίαν, xal σχηματίζονται, λόγον τε ἂν [ττ. λέ- 
γοιντ) ἂν ] χείµαῤῥος xai χῦμα, διὰ τὸ ἀδέδαιον 
xai ἄπιστον. Ὡς Υὰρ ὁ χείµαῤῥος δόχησιν παρέχει 
αὐθιγενοῦς χαὶ ἀεννάου ποταμοῦ, xat τὸ χύμα χορ)- 
φούμενον τοῖς ἀπείροις δοχεῖ μὴ ἄν ποτε ταπεινω- 
θῆναι (Ίλεγξε [ ἶσ. ἑλέγχει] δὲ χαὶ τὸν χειμάῤῥουν 
πρόσχαιρον ἔντα ὁ αὐχμὸς , xal τὸ xüpa ἡ νηνεμία) 


rarium esse arguit : ita et temporis procella, mul- C οὕτω xal τοὺς ὑποχρινομένους τὰ τῆς φιλίας, χαιροῦ 


tum eos a veris amicis distare ostendit, qui amici- 
tiam falso simulant. Justi enim, regulam amicitiz 
minime pervertentes, constantem animi tenorem 
ip utraque fortuna, prospera et adversa, erga 606 
quos diligunt, custodire observantur : neque mirum, 
cum ad inimicos etiam charitatem extendant, et 
pacifice se gerant erga eos qui pacem aversantur: 
improbi autem, quales sint, ad tempus quidem ce- 
Jant, in amicorum vero rebus adversis, exuta larva, 
palam deprehenduntur. Hoc igitur ad exploraso- 
nem Jobi tunc evenerat, ita suggerente forte eo, qui 
Hium ad supplicium depoposcerat, et amicis per- 
Buadente, ui propter erumnas illum despicerent. 
Amicorum autem absentia in rebus acerbis, nona 
parum molestie affert. Hauc afflictionem sanctus 
David cum pateretur , cecinit : Considerabam ad 
dextram, εἰ videbam, quia non eral, qui cognosce- 
ret me (Psal. cxy1, 9); et rursus lugens, dixit: 
Oblivioni datus sum, sicut mortuus a corde ; [actus 
sum tanquam vas verditum (Psal. xxx, 10). 


Vgns. 18. Qui verebantur me, nunc irruerunt 
super me. 

Didymi. Fortasse tacite amicos objurgat : Malo- 
rum, inquit, αυ impetum in me faciunt, causam 
ignorantes, mihi insuliatis, eaque loqui audetis, 
qua prius, me reveriti, minime dixeratis. Verisimile 
autem esi, alios item multos, propter calamitatem 
ipsi insultasse. 


ζάλη δείχνυσι πολύ τι πρὺς τοὺς ἀληθινοὺς φίλονς ἀντι- 
χειµένους. Οἱ μὲν γὰρ δίχαιοι, ἣν ἔχουσι βεδθαιύ- 
τητα πρὸς τοὺς ἀγαπωμένους, ταύτην φαίνονται 
ἐν ἀνέσει, xat ἐν περιστάσει τηροῦντες, τὸν ὅρον τῆς 
φιλίας ix διαστρέφοντες ' χαὶ οὐ θαῦμα, Όπουγε xai 
πρὸς τοὺς ἐχθροὺς τὴν ἁγάπην ἐχτείνουσι, μετὰ cuv 
µισούντων τὴν εἰρήνην εἰρηνιχοὶ ὄντες ' οἱ δὲ φαῦλοι 
µέχρι pév τινος χρύπτουσιν ὅπερ εἰσὶ, φωρῶνται à 
ἐν τοῖς περιστατιχοῖς, τὸ προσωπεῖον τῆς ἀγάτῃ: 
ἀποδυσάμενοι. Τοῦτο τοίνυν καὶ τῷ Ἰὼδ πρὸς δοχι- 
µασίαν τότε συνέθαινεν’ ἴσως δὲ xaX τοῦτο τοῦ ἔξαι- 
τησαµένου ὑποθάλλοντος, πείθοντός τε xai τοὺς οἱ - 
λους, διὰ τὸ πάθος χαταφρονεῖν αὐτοῦ. Οὐ μικρὸν à 
ἀνιᾷ ἓν τοῖς θλιθεροῖς ἀπουσία τῶν φίλων. Ταύττν 
ὑπομένων τὴν θλίΨιν xat Δαθὶδ ὁ ἅγιος ἔφαλλε [ 5. 
ἔφαλε]' Kacevóovv εἰς τὰ δεξιἁ, καὶ ἑπέδλεπον, 
xal οὖκ ἦν à ἐπιγινώσκων µε. Καὶ πάλιν ἀποδυρό- 
ενος, ἔλεγχε' Επελήσθην ὡσεὶ vexpóc ἀπὸ xap- 
δίας, ἐγεγήθην ὡσεὶ σχεῦος ἀπο.λωῖός. 


Στ. ww. Οἶτινές µε διευλαθοῦντον vov. ἐπιπε" 
ἄτώκασί uot. 

Διδύμου. Ἴσως μὲν οὖν ἠρέμα τοὺς φίλους ἐλέγχα, 
ὅτι ᾽Αγνοοῦντες τὴν αἰτίαν τῶν ἐπαγωγῶν, ἔπεμ 
θαϊνετέ pot, τολμῶντες τοιαῦτα λέγειν, ἃ μὴ πρότε 
gov εἰρήχατε, διὰ τὴν πρός µε εὐλάθειαν. Εἰχὸς & 
ὅτι καὶ πολλοὶ τῶν ἄλλων διὰ την συμφορὰν αὐτῷ 
ἑνήλλοντο, 





1157 


FRAGMENTA IN JOB. 


1158 


Στ. χα’. ᾽Ατὰο δὲ xal ὑμεῖς ἐπέδητέ pov ἀν- Α Vgns. 21. Nunc autem εἰ vos insurrezistis in. mo 


Διδύμου. Καὶ τοὺς &v' αιτιᾳ ψεχτῇ περιπεσόντας 
δχυθρωποῖς νουθετῶν τις, οὐχ ἑλέγχει, χατὰ λόγον 
[ΐσ. λόγου] κινούμενος" o0 τοῦτο γὰρ πρὀκειται’ ἁλλὰ 
μᾶλλον εἰς ἀνδρείαν προτρέφασθαι, τοῦ γενναίως 
ἐνεγχεῖν. Τὸ γὰρ λέγειν, Διατί γὰρ Άμαρτες; βαρύ- 
ναι ἐστὶ μᾶλλον, f] πόνων χουφίσαι. Καὶ γὰρ τῷ ὄντι 
ἀνελεημόνως ἐπέστησαν αὐτῷ, ἐκ τοῦ πεπλανῆσθαι 
περὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἐπαγωγῆς, καὶ ὅτι τὸν μὴ ὑπο- 
χείμενον ἑλέγχῳ, ἑλέγχειν ἐπειρῶντο. 


Στ. χα’. Qo'ce ὶδόγτες τὸ ἐμὸν τραῦμα, φοδήθητε. 
Διδύμου. ΓΚηδομονικώτατα δὲ ὁ ἅγιος xax πρὸς τοὺς 
ph ὀρθῶς διαχειµένους πρὸς αὐτὸν προσφέρεται, ἀπὸ 


sine misericordia. 

Didymi. Qui admonet etiam eos, qui οὗ causam 
aliquam qux reprehensionem meretur, in res acer- 
bas inciderunt, non iraeundia commotus contra 
ralionem arguit: hoc enim ei propositum non est : 
sed potius ut ad fortitudinem, et generoso animo 
ferendum, hortetur, Dicere enim, Quamobrem pec- 
cesti ? :erumnas potius auget, quam levat. Et revera 
quidem sine misericordia ei restiterunt, quod cau- 
sam ejus calamitatis ignorarent, et quod reprehen- 
sioni minime obnoxium reprehendere conarentur. 

" VERS. 21. liaque videntes vulnus meum, timete. 

Didymi. Sanetus vero ex suis rebus illos corri- 
gens, et ab ipsorum opinione adhorlationis suse 


τῶν καθ) ἑαυτὸν χἀχείνους διορθούµενος, xal Ex τῆς D. exordium sumens, cum summa cura ac sollicitudine 


αὐτῶν διαλήψεως δεχόμενος τὴν ἀρχὴν τῆς παραινέ- 
σεως. El γὰρ πᾶς ὁ ἁμαρτάνων σχυθρωποῖς περι- 
πίπτει, χαὶ ὁ περιπεσὼν ἐξ ἁμαρτιῶν cout! ὅπαθεν, 
οὐδεὶς δὲ χαθαρὸς ἁπὺ ῥύπου, καὶ ὑμεῖς φοδήθητε, 
ix του ἡμετέρου τραύματος [Υρ. πράγματος] τὸν φό- 
6ον δεχόµενοι. | 

Ex. κδ. Διδάξατέ µε, ἐγὼ δὲ κωφεύσω; εἵτιπε- 
zAdrnpat, gpácaté pot. 

Διδύμου. Καὶ τοῦτο δὲ μετὰ πλείστης ὅσης πραό- 
τητος ὁ ἅγιος παιδεύει αὐτοὺς, πῶς χρῄήσονται λό- 
Totg πρὸς τοὺς ἐν περιστάσει’ φησὶ Υάρ' Διδάξατέ 
µε, τουτέστε, Διδάσχειν ὀφείλετε, οὐχ ἑλέγχειν àxal- 
Ρως εἰ μὴ xal τοῦτο πρὸς παΐδευσιν δεῖ ποιεῖν, xat 
τὸ |fc. χατὰ | λεγόμενον ὑπὸ Παύλου: "Ε.1εγξον, ἐπι- 
τίµησον, παρακά.Ίεσον ἐν πάσῃ µακροθυµίᾳ καὶ 
διδαχῃ. 

Στ. χε’. Οὐ γὰρ παρ) ὑμῶν ἰσχὺν αἰτοῦμαι, οὐδὲ 
ἔ1εγχος ὑμῶν ῥήμασί µε παύσει οὐδὲ γὰρ ὑμῶν 
φθέγµα ῥήματος ἀγέξομαι. ΠΛὴν ὅτι ἐπ᾿ ὀρφανῷ 
ἐπιπίατετε, ἑνά..Ίεσθε δὲ ἐπὶ οἱ 1ῳφ ὑμῶν. 


Διδύμου. Ανδρείας δὲ καὶ τοῦτο. Πολλοὶ γὰρ πολ- 
λάχις τῶν ἓν περιστάσεσι, φορτικῶν ἁἀχούοντες λό- 
ων, ἀποχάμνουσιν' ἀλλ ὁ ἅγιος, οὔτε ὅλως τὸν 
Έλεγχον τὺν ὑπὸ φίλων, οὔτε τοὺς λόγους πρὸς ὁλι- 
γωρίαν ἐδέξατο, μὴ χαταδεχόµενος αὐτὰ τὴν ἀρχὴν,᾽ 
ὡς δυνάµενα αὐτὸν σεῖσαι ἀλλὰ τὸ ἄλογον τῆς χαθ᾽ 
ἑαυτοῦ ἐπιπλήξεως, xai τὸ µάταιον τοῦ ἐλέγχου δει- 
χνὺς, φησὶν, ὅτι Οὐ παύσει µε ὁ ÉAeyxoc ὑμῶν. 
Λόγος γὰρ χωρὶς ἔργων προσφερόµενος [ἶσ. προφε- 
ῥόμενος]"' ἀθέθαιός ἔστι xaX ἄπιστος ἄλλως δὲ καὶ 
μὴ ἀληθῶς προϊὼν, ἔτι τὸ ἀσθενὲς ἔχει ὥστε καὶ 
ὑμεῖς τοιούτῳ ᾿Σλέγχῳ χρώμενοι, οὐ παύετε [ἴο. 
παύσετε] τἀληθῃ λέχειν, οὐδὲ πρὸς τοὺς παρ’ ὑμῶν 
λόχως εὑρήσετε ἡσυχάζοντα. 


Z:. χθ’. Καθίσατε δᾳ, καὶ μὴ εἴη ἄδιχον, καὶ 
πάλιν τῷ δικαίῳ συνγέἐρχεσθε. Ob γάρ ἐστιν ἐν' 
Ἱλώσσῃ µου ἄδικον, f) ὁ AápuTG µου οὐχὶ σύγεσυ" 
μελετᾷ; 

Διδύμαυ. Ἐπιτρεπτικὰ δὲ ταῦτα xa ἀνεξίχαχα 
Uo. ἁλεξέχαχα]. παιδεύοντα σχολῆ, καὶ προσοχῇ, xat 
ἑξ-τάσει φθέγγεσθαι' ὃ δηλοῦται διὰ τοῦ, Καθίσατε. 


erga eos se gerit, qui prave erga ipsum affecti 
erant. Si enim qui peecat in aerumnas incidit, et 
qui in eas lapsus est, ex peccatis hoc patitur, nemo 
autem mundus a sorde est, vos etiam, nostri vul- 


neris terrore edocti, metuere ipsi discite. 


C 


Vrns. 24. Doceie me, et ego obmutescam : si quia 
erravi , dicite mihi, 

Didymi. Eti sane cum magna animi lenitate docet 
eos vir sanctus, qua ratione alloqui eos debeant, 
qui difficultatibus et adversis rebus premuntur; 
Docete enim me, inquit, id est, Docere me debetis, 
non autem intempestive reprehendere; nisi etiam et 
illud ad eruditionem faciendum sit, juxta illud 
Pauli : Argue, objurga, hortare, cum omni longani- 
mitate el doctrina (I Tim. 1v, 2). 

Vkas. 25. Non enim a vobis fortitudinem peto, 
neque correplio vestra verbis me sedabit ; neque enim, 
elocutionem sermonis vestri sustinebo. Verumtamen 
super pupillum irruitis, εί insuliatis super amicum 
vestrum. 

Didymi. Hoc etjam fortitudinis indicium est. Multi 
enim ΡΦΡΘΩΙΠΙΘΓΟ in calamitatibus constituti, audi- 
tis sermonibus molestis, fatisceupt et succumbuns : 
sanctus autem Jobus, neque reprehensionem amico- 
rum, neque sermones illorum prorsus neglexerst 
( cum ne in initio quidem, ad animum ejus convel- 
lendum satis valida ea arbitraretur), sed vitupera- 
tionis absurditatem, et reprehensionis vanitatem. 
ostendens, dicit, Correpiio vestra non me sedabit., 
Sermo enim sine opere prolatus, inconsians est, 
nec (idem meretur; praterea, si in progressu veri- 
tate caruerit, adhuc inürmitate laborat : quare vos 
hujusmodi reprehensione usi, quominus vera dicam. 
me non prohibebitis, neque verba vestra silentio 
prztereuntem invenietis. 


γεις. 99. Sedete, obsecro, et nonsit injustum, et 
rursus justo adestote, Non est. enim in. lingua mea 
iniquitas, aut fauces mec nonne intellectum medi- 
tantur ? 

Didymi. Hkec verba illorum arbitrio judicium 
simul permittunt, et mala amoliuntur, dum in ser- 
monibus otium, attentionem et examinationeni 





1159 DIDYMI ALEXANDRINI 1110 


adhibendam esse docent ; quod ex voce illa, Sedete, A; Τοῦτο καὶ ἀλλαχοῦ εἴρηται, Πρὶν ἐξετάσῃο, μὴ 


manifestum est. [loc etiam alibi dictum est : 
Priusquam examinaveris, ne vituperes ( Eccli. xi, Ἵ). 
Megnum etiam est illud quod attexuit, Non sit 
injustum; in sermone enim minime labi exiguum 
non est. Hortatus autem eos ut cum otio et diligen- 


tía examini ejus vacarent, quod per illa verba, Se- - 


dete, obsecro, et non sit injustum, expresserat, vocem 
deinde libertate plenam profert, dicens : Non est. 
enim in lingua mea iniquitas, tacile illos, propter 
opinionem quam de eo fovehant, condemnans, quod 
scilicet propter. peccata talia pateretur: ac praterea 
subindicans, cum homine fatuo negotium ipsis non 
esse, ut illos hac ratione ad. considerationem ejus 
excitaret, et ut ea prudenter et sapienter uteren- 
tur, permoveret. 

CAP. VIL, vers, 10. Si enim homo descenderit 
ad infernum, ultra non ascendet, et non revertetur 
amplius in domum suam, neque. cognoscel eum am- 
plius locus ejus, 

Didymi. Alii autem, non ut resurrectionem mor- 
tuorum tolleret, hzc a Jobo dicta esse volunt ; sed 
primum quidem, ut humanz vite fragilitatem, et 
deinde, eum qui semel obierit, ad corruptibilem 
hanc vitam minime rediturum, nec consueta munia 
obiturum, ostenderet. Quare verbis illis, Noa am- 
plius ascendet ex. inferno, connectenda sunt illa. 7n 
domum. suam Ron reverteiur; ac si dixisset, Revi- 
viscet quidem, verum in domum suam non rever- 
tetur. Probabilis quidem est hzc interpretatio; 


µέμφου. Μέγα δὲ xal τὸ ἐπίταγμα τὸ, Mij εἴη ἅδι- 
xov* οὐ γὰρ μµικχρὸν, ὃν λόγῳ μὴ πταίειν. Ἡροτρεφά- 
µενος δὲ αὐτοὺς σχολάσαι τῇ περὶ αὐτοῦ ἐξετάσει, 
ὅπερ διὰ τοῦ, Καθίσατε δὴ, καὶ μὴ εἴη ἄδριον, 
ἡρμήνευσεν' εἶτα εὐπαῤῥησίαστον προφέρει λόγον, 
φάσχων' Οὐ γάρ ἐστυο ἐν γώσσῃ µου ἅἄδικον" 
Ἠβέμα παράἀχρινῶν {Υρ. παραχινῶν] [ΐσ. χαταχρίνων] 
αὐτοὺς, ἐξ ἧς εἶχον περὶ αὐτοῦ διαλήψεως, eg δι" 
ἁμαρτίας πεπονθότος" χαὶ ἄλλως ὑποσημαίνων αὐτοῖς, 
ὡς οὗ πρὸς ἀσύνετον [σ. suppl. πρᾶγμα] ἔχουσιν, 
ἵν ἐκ τούτου εἰς τὴν περὶ αὐτοῦ σχέψιν αὐτοὺς 
διεγείρῃ, ὥστε «φρονίµως xaX συνετῶς ταύτῃ χρῄ- 
σᾶσθαι. 


ΚΕΦ. Z', as. v. ἙΚὰν γὰρ ἄνθρωπος καταδῇ eic 
ᾷδη», οὐχέτι μὴ ἀναδθῃ. οὐδ ob μὴ ἑπιστρέψῃ sic 
τὸν ἴδιον οἶκον, οὐδ' οὐ μὴ ἐπιγγῷ αὐτὸν ἔτι ὁ 
τόπος αὐτοῦ. 

Διδύμου. "Άλλοι |Υρ. Twikc] δέ φᾷσιν, ὅτι οὗ παρ» 
αινούµενος [fs. παραιρούμενος] τὴν ἀνάστασιν. 
τοῦτο λέγει ἀλλὰ πρῶτον μὲν τὸ τῶν ἀνθρώπω) 

πίχηρον δεικνύς’ ἔπειτα, ὅτι ὁ ἅπαξ ἀποθανὼν, εἰς 
τόνδε τὸν φθαρτὸν βίον οὐχ ὑποστρέφει, οὐδὲ τὰ συν- 
ήθη πράττων ἐπιγνωσθήσεται' ὥστε τῷ, Obxér οὐ 
μὴ ἁναδῇ ἐξ ᾖδου, συναπτέον τὸ, Elc τὸν ἴδιον 
οἶκον οὐκ ἐπιστρέγη' ἵνα εἴπῃ, ὅτι ᾿Αναθιώσετει 
μὲν, οὗ μὴν εἰς τὸν ἑαυτοῦ οἶχον ἐπιστρέφει. ᾽λλλ' 
αὕτη μὲν ἡ ἑρμηνεία πιθανὴ, ἀληθεστέρα. δὲ 1 -προ- 


prior sutem verior, quod justus mysterium resur- C τέρα, ὅτι ἡγνόει τὰ περὶ τῆς ἀναστάσεως ὁ δίχαιας᾽ 


rectionis ignoraverit : unde et admiratione majore 
dignus est, quod tale nihil sperans, virtutem sum- 
mam in omnibus ostenderit. 

CAP. VII, vers. 44. Nunquid viret scirpus sine 
aqua * aut exaltabitur carex sine potu ?- adhuc, etc. 


Didymi. Si autem de his venustius et elegantius 
commentandum sít: impiorum spes revera circa 
res exsistentes minime versatur. Spes enim in genere 
nihil aliud est, quam bonorum exspectatio : qui 
metuit autem, exspectat, sed ea quz? bona non sunt ; 
malorum enim exspectatio, metus est, bonorum 
vero, spes, Cum igitur impii res quz non sunt 
exspectent, illorum spes evanescit; jucundis enim, 
tanquam permanentibus, fruuntur, et in eis vanam 
spem collocant. Et justus quidem, in virtute sua, 
tanquam in, domo monens, nuuquam iHam deser- 
tam et inhabitsbilem experietur; Justitia enim ejus 
manet in eternum (Psal. cx, 5) : improbus vero 
qui eam minime sectatur, neque zdificat illam, 
neque in ea commoratur. Preterea, aranearum 
tela, ope nature contexta, varietatem ostendi, qua 
leviter tacta, facillime dissolvitur : hominum igitur 
improborum opera, et vitz, omnis ratio, aranea- 
rum tele, quie nequaquam subsistit, similis est. 
lmpreborum enim cogitatio (que tabernaculum 
voeatur) proclivi lapsu ruens, facili adeo negotio, 


ὅθεν xal πλέον ἐστὶ θαυμαστὸς, ὅτι μηδὲν τοιοῦτον 
ἐλπίζων, οὕτω τὴν ἄχραν ἀρετὴν χατώρθωσεν. 


KE. H', στ. ια’. M) 0d AAet πάπυρος dvev ὕδα- 
τος; f| ὑψωθήσεται βούτομον ἄγευ πότου; Ec 
ὃν, x. t. À. 

Διδύμου. El δὲ yoh xai χομφότερον περὶ τούτων 
διαλαθεῖν' Ti ὄντι ἡ τῶν ἀσεδῶν ἑλπὶς οὗ περὶ ὑφ- 
εστηχότα γίνεται. Ἡ γὰρ ἑλπὶς οὐδὲν ἕτερόν ἐστι xa- 
τὰ γένος, f] προσδοχία ἀγαθῶν xat ὁ φοθούμενος δὲ 
mposboxd, àÀà' οὐχ ἀγαθά. Καχῶν γὰρ προσδοχία 
ἐστὶν ὁ φόδος, ἀγαθῶν δὲ ἡ ἐλπίς;, Ἐπεὶ οὖν oy 
ὑφεστηχότα πράγµατα οἱ ἁσεθεῖς προσδοχῶσιν, ἀπό)- 
λυται αὐτῶν dj ἑἐλπίς. Ὡς γὰρ µένουσιν, τοῖς ἠδέσι 


D χρῶνται, xaX ἐν τούτοις µαταίαν ἔχουσιν ἐλπίδα. Καὶ 


ὁ μὲν δίχαιος ἐν τῇ αὐτοῦ ἀρετῇ, ὡς ἓν οἰχίᾳ, μένω», 
οὐδέποτε ἕξει τὴν τοιαύτην οἰχίαν ἀοίχητον Ἡ Cc 
καιοσύγη γὰρ αὐτοῦ μένει slc τὸν αἰώνα" ὁ ὃὲ 
φαῦλος, ταύτης μὴ ἀντεχόμενος, οὐχ οἰχοδομεῖ αὖ- 
τὴν, οὐδὲ μένει &v αὐτῇ, Πάλιν ἡ ἀράχνη ποιχιλίαν 
ἐπιδείχνυται, ἐξ ὑφάσματος φυσιχοῦ χατεσχευασμξ- 
vn, ῥᾷστα δὲ διαλύεται, ἐπιψαύσαντός τινος. Τὰ «uv 
φαύλων οὖν ἔργα, xal ἡ κατασχευὴ τῆς πολιτείας, 
ἀράχνῃ ἔοιχεν οὐχ ὑφισταμένῃ. Ῥᾷστα γὰρ ἡ τῶν 
φαύλων ἐπίνοια, σχηνἡ ὀνομαζομένη, χαταπίπτουσα, 
εὐάλωτός ἐστιν οὕτως, ὡς μηδὲ δοχεῖν γεγονέναι 
ποτέ. 


dissolvitur, et in nihilum redigitur, ut. nunquam exstitisse videatur. 





ud 


FRAGMENTA IN JOB. 


4442 


ὝὭσπερ ἄνευ ὥδατος οὗ πληθυνθήσεται ἕλος οὕτως Α (Quemadmodum sine aqua palus non augebiter : 


ἀδύνατον μὴ δεχόµενον ἓν .διανοίᾳ ὠφέλειαν τῶν 
χρειττάνων, χαρπὺν προενεγχεῖν ὠφέλιμον. ᾿Αρμόσει 
6 τὸ ῥητὸν xal ἐπὶ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, 
ὅτι χαθάπερ ἀπὺ ὕδατος ὑπὸ τῆς προνοίας ταῦτα 
ἀρδεύεται, ἃς μὴ ἐπιούσης, ῥᾳδίαν ταῦτα xal εὐμά- 
ῥαντον ἕξει τὴν διάλυσιν. Πᾶν γὰρ, xàv μιχρὸν, xày 
μέγα 3, τὸ Ev τῷ βίῳ, ὑπὸ πρόνοιάν ἔστι' ξηραίνεται 
δὲ, εἰ μὴ αὕτη ἑποπτεύοι. 


Στ. d. Ἐπὶ συ)αγωγὴν «Ίίθων κοιμᾶται, &v δὲ 
µέσῳ χα. λίλων ζήσεται' ἑὰν καταπίῃ, ὁ τόπος γ)εύ- 
σεται αὐτόν. 

Διδύμου. ᾿χΧψηλότερον 'δὲ εἰπεῖν. Οἶχός ἔατι λίθων 
σύνθεσις χατὰ τέχνην, πρὸς ἑτέρους ἔνωσιν ἔχων [ἱσ. 


ἐχόντων]: τοιοῦτον ἡ ἀρετὴ, χαὶ ἡ ἁγιότης, xaX αὑ- B 


«hti µετουσία τοῦ Ηνεύματος' ἑσχορπισμένον δέ «t, 
1| αυναγωγὴ τῶν λίθων, xat µίξις τῶν χαλίχων, πα- 
ῥᾳπλησίον «fj κχαχίᾳ, «fj μὴ ἐχούσῃ ἕνωσιν, ἀλλ’ 
ἀταξίαν. Ὁ ἀσεθὴς οὖν ἅπασαν τὴν διαγωγὴν ἓν οἴκφ 
χαχίας ἔχει, διαλελυµένος, χατὰ τοὺς ἔξω τῆς olxo- 
ομῆς λίθους, οἳ οὐχ ἁρμόζουσι τῇ οἰχοδομῇ τοῦ 
πύργου, κατὰ τὸν Ποιμάνα” οὐδ' ἀχούουσιν' 'Υμεῖς 
δὲ ἐποικοδομεῖσθε ἐπὶ τῷ θεµε.ίῳ τῶν ἀποστόλων 
xal προφητῶ». 
Στ. ιθ. Ἐκ δὲ γῆς dAAov α)αθΛαστήσει' ὁ γὰρ 
Κύριος οὗ μὴ ἁποποιήσηται τὸν ἄκακυν. 
Διδύμου. Ἐπιμείνας τῇ τροπῇ τῶν βοτανῶν, τὸ, 
ἀναθΗαστήσειν, τέθεικεν. "Ακαχον δὲ ἐνταῦθα λέ- 
(e^, οὗ τὸν εὐήθη, ἀλλὰ τὸν μὴ ἔχοντα xaxlav- ἀμφό- 
τερα γὰρ σηµαίνει τὸ ὄνομα. "Όταν μὲν γὰρ λέγῃ 
περὶ τῶν αἱρετικῶν, ὅτι Διὰ τῆς χρηστολογίας &£- 
απατωσιτὰς καρδίας τῶν ἁκάχων, ἀχάχους χαλεῖ 
τοὺς εὐήθεις, τοὺς βραδεῖς τὴν νόησιν’ ὅταν δὲ λέγῃ" 
Ἄχαχοι καὶ εὐθεῖς ἐχο.1λῶντό pot, τοὺς διχαίους 
σηµαίνει’ χαθάπερ οὖν xal ἐνταῦθά φησιν, ὅτι ἐχ- 
τΏλει μὲν τὸν φαῦλον ὁ Κύριος, φυτεύει δὲ ἀντ᾽ ἐχεί- 
νου τὸν ἄχαχον' ἐχεῖνον μὲν γὰρ τιμµωρεῖται. El 56 
τις en εὐσεβῆς, καὶ τῆς καθ) ἑτέρων χαχίας ἀπέχε- 
ται, € xal iv ἑσχάτοις ἑἐξετασθείη, πλείστης γοῦν 
αὐτῷ τῆς οἰχείας προνοίας µεταδίδωσι. 


Στ. χα. Πᾶν δὲ δῶρον ἀσεθοῦς οὐ δέξεται. Ἀ- 
ηθσῶν δὲ στόµα ἐμπ.λήσει ᾖό.Ίωτος, τὰ δὲ χεί- 
Jn αὐτῶν ἐξομο.ογήσεως. 


Διδύμου. ᾽Αληθινός ἐστιν ἐχεῖνος, ὁ μὴ ὑποχρινόμε- D 


vos μηδὲ ἑπ.μορφιζόµενος τὴν ἀρετῆν, 6 μὴ σχηµατι- 
ζόμενος σωφροσύνην, ἀλλὰ σώφρων ὢν, τὸ δίχαιον δι- 
χαΐως διώχων. Τούτων οὖν τῶν ἀληθινῶν τὸ στόµα ἐμ- 
Ἠλήσει ὁ θεὺς γέλωτος, τουτέστιν ἀγαλλιάσεως. Αντὶ 
δε, τῆς ἐξομοΊογήσεως, ἀ.ΊαΛαγμοῦ εἶπον οἱ ἄλλοι. 

ΚΕΦ. &, σι. &'. 'O παΛαιῶν ὄρη, xal οὐκ οἴδα- 
σιν, Ó καταστρέφων αὐτὰ ὀργῃ. 

Διδύμου. Οἶδα καὶ ἄλλα bpn, Μωῦσέα καὶ τοὺς 
προφήτας, "Hpa τοὺς óg0aApobc µου εἰς τὰ 6pn. 
Ἀριστὸς παλαιοῖ τὴν πρώτην Διαθήχην, καὶ οὐκ οἴδα- 
σιν Ἰουδαῖοι, πρὸς οὓς εἴρηται' El ἐπιστεύετε Μωῦ- 


sic impossibile est, ut fructum utilem proferat, qui. 
animo rerum meliorum utilitatem non comprehen- 
derit. Dictum autem hoc rebus etiam humanis qua- 
drabit, qux divina providentia, tanquam aqua, 
irrigantur, (πε si minus comes sequatur, cito hze 
marcescunt, et in nihilum abeunt. Quidquid enim 
jn vita est, sive magnum, sive parvum sit, divinz 
providenti& subjacet; et nisi illa inspectaverit , 
exsiccatur. 

Ὑεῃς. 47. In congregatione lapidum dormit, in 
medio autem silicum vivet. Si absorbuerit , locus 
mentietur eum. 

Didymi. Ut sublimius autem dicamus : Domus est 
lapidum artificiose inter se unitorum structura; 
talis etiam est virtus, sanctitas, οἱ divíni Spiritus 
communio; lapidum autem acervus, et silicum 
mistura, quiddam dissipatum εἰ dissolutum est, 
improbitati simile, quz: unionem non agnoscit, sed 
confusionem. Omnis igitur dissoluti impii conver» 
satio in domo pravitatis est, non aliter quam lapi- 
des extra zdificium, qui zadificandz turri plane 
inepti sunt, juxta Pastorem (a) : neque illud audiunt, 
Vos aulem superedificamini super fundamentum 
apostolorum et prophetarum ( Ephes. v, 20). 

Vrns. 19. De terra autem. alterum. germinabit ; 
Dominus enim non improbabit innocentem. 

Didymi. Metaphore a plantis sumptze insistens, 
germinabit posuit. Simplicem autem hoc loco 
dicit, non stolidum, sed eum qui improbitate carel; 


C vox enim ἄχαχος utrumque significat. Cum enim 


de hzereticis dicit : Blandiloquentia sua corda sim- 
plicium seducunt (Rom. xvi, 18), simplices vocat 
qui rudes suut, el ad intelligendum tardi; cum 
autem dicit ; Simplices et recti mihi adhieserunt (Psal. 
xxiv, 21), justos intelligit : quemadmodum et hoc 
in loco dicit, quod Dominus improbum avellat, et 
hominem innocentem ejus vice inseral el plantet, 
illum enim supplicio afficit. Si quis autem pius 
exstiterit, eta malo alteri inferendo abstinuerit, licet 
extrema qu:eque patiatur, largam ei providentiam 
Deus impartitur. 

Vgns. 91. Non vero ullum munus impii accipiet. 
Veracium autem os implebit risu, labia autem eorum 
confessione. 

Didymi. Verax ille est, qui virtutem non simulat, 
neque falso pr:etextu aut specie temperantiam velat, 
sed cum sobrietate justum juste persequitur. Horum 
igitur veracium Deus os risu implebit, id est laeti- 
tia. Pro confessione autem , alii exeultationem, 
dixerunt. 


CAP. IX, vers, 5. Qui in. vetustatem. perducit- 
monies, ei nesciunt ; qui subveriit eos in ira. 

Didymi. Alios etiam novi montes, Moysem et 
prophetas, Levavi oculos meos in montes (Psal. cax, 
4 ). Christus abrogat prius Testamentum , nec anim- 
advertunt Judei, quibus dictum est : Si. Moysi 


(ο) Vide xisionerg tertiam libri primi Herm:, qui Ραείοτ inscribitur [ atr. Gr. t. Ill. 


| 


1145 


DIDYMI ALEXANDRINI 


144 


crederetis, crederetis forsitan et mihi (Joan. v, 46). A σῇ, ἐπιστεύετε ἂν àpol.'O αὐτὸς ὃλ xaX χατέστρενε 


lpse, quoad litteram, montes Jerusalem et sanctua- 
rium evertit ; ipse solem et astra suo ipsius splen- 
dore obscurat. Papx! Qualia dicit honio morhidus 
et exulceratus, testam habens, et saniem radens, 
homo sedens in sterquilinio! Qui in vetustatem per- 
ducit montes, et nesciunt. Videamus igitur cujusmodi 
sint Ίο verba, et quiuam montes vetustate exole- . 
verint, ac de quibus illud intelligendum veniat, Et 
nesciunt. Venit Jesus, qui exspectationem secun- 
dum litteram, et eos qui post gratiam in ea perse- 
verant, delet; de quibus dicit Apostolus, Pervenit 
autem super eos ira (1 Thess. n, 16); vetera enim 
deleta sunt; quz» ad litteram pertinent vetustatem 
induerunt ; instaurata sunt qux sunt spiritus, ut 


τὰ µέχρι Ὑράμµατος bpm τῆς "éepoucalhu καὶ τὸ 
ἁγίασμα' ὁ αὐτὸς δὲ καὶ τὸν xov ἁμαυροϊ τῇ ἑαντου 
λαμπρότητι, xai τοὺς ἁστέρας. Ba6at! Ofa λέγει 
ἄνθρωπος νοσῶν xat ἑλχωμένος, ὄστραχον ἔχων, xat 
τὸν ἰχῶρα ξέων, ἄνθρωπος ἐπὶ χοπρἰας χαθεζέμενος ! 
Ὁ παΛαιῶν 6pn, xal οὐκ οἴδασι. Τίνες οὖν εἶσιν o 
λόγοι, ἴδωμεν' xat περὶ ποἰων ὀρέων παλαιουµένων, 
hid ὑπὸ [ἴσ. ἐπὶ] τίνων, Καὶ οὐκ οἴδασι». "Ηλθεν 
“ησοῦς ὁ χαταστρέφων τὴν χατὰ τὸ γράμμα ἐχδοχὴν, 
xài τοὺς ταύτῃ μετὰ τὴν χάριν ἐμμένοντας, περὶ ὧν 
φησιν ὁ ᾿Απόστολος ἜἛφθασε $3 ἐπ αὐτοὺς ἡ ὁρτή" 
τὰ πεπαλαιωμένα χατεστράφη, πἐπαλαίωται τὰ τοῦ 
γράμματος, ἀναχεχαίνωσαι τὰ τοῦ πνεύματος, ὥστε 
δουλεύειν ἡμᾶς ἓν καινότητι πνεύματος, χαὶ οὗ τα- 


servimnus in novitate spiritus, et non in vetustate B λαιότητι γράμματος. Παράδοξον ὁ Ἰησοῦς πεποίηχεν 


littere ( Rom. vii, ϐ). Christus adventu suo admi- 
rabile quiddam — et contra omnium opinionem 
fecit, eosdem prophetas et antiquavit, et inno- 
yavit. 


Vrns. 6. Qui commovet eam que sub celo a [ωη- 


dameniis : columne autem ejus quatiuntur. 

Didymi. Concinnius vero nonnulli : Columuz 
erant Domini mei Jesu Christi apostoli; hi enim 
tempore quo Jesus: patiebatur commoli erant : 
Omnes vos scandalisabimini in me in nocte isla (Marc. 
xiv, 27). Térre motus vero spe in terra exstite- 
runt; verum et qui ante, et qui post Christum con- 
tigerunt, partem tantum aliquam terre? cuncusse- 
runt; tempore autem Domini mei Jesu Christi, 
pars aliqua terr: mota non fuit, sed tota terra ab 
ipso centro conquassata est. 

VgRs. 7. Contra sidera autem signaculum ponit. 

Didymi. Fertur autem, quod tempore passionis, 
tribus horis quibus sol defecerat, sidera etiam tum, 
tanquam in nocte, apparuisse. 

VkRs. 13. Ab eo incurvati sunt ceti qui sub colo. 


Didymi. Ad litteram quidem : Ceti, et alie vene- 
not béstiz: hominis imperio minime parerent, nisi 
jllas Deus illi subjecisset. Ad theoriam vero : Ipse 
spiritus reprobos (qui allegorice ceti vocantur, quia 
animi fluctibus innatent) ineurvavit et humiliavit : 
si enim a Deo minus inflecterentur, hominis natura 
eis obsistere nequiret. 


Vghns. 27. Quod et si locutus fuero, obliviscar dum 
loquor, declinans in faciem ingemiscam, commoveor 
omnióus membris; scio enim quod non insontem nie 
sines. 


Didymi. Ex his, sancti viri moderatio, et insignis - 


squanimitas manifestatur. Licet enim dixerat (cap. 


xi, 18), Juetus afparebo, nihilominus explora-, 


tum persuasumque habebat, quod quemadmodum 
coram Deo exploratore astra non sunt pura, its ne- 
que ipse esset. 1deo inquit, Si explorare me diligen- 
ter volueris (Deus enim es), non insontem me sines. 

CAP. X, vers. 8. Manus tug plasmaverunt me, et 
fecerunt. me. 


ἐλθών, τοὺς αὐταὺς προφήτας xal πεπαλαίωχε, xai 
ἀνεχαίνισεν. 


Στ. c'. Ὁ σείων τὴν ὑπ σὐρανὸν éx θεμελίων” 
οἱ δὲ στύ.Ίοι αὐτῆς σαλεύογται. 

Διδύμου. Κομψότερον δὲ τινες Οἱ στύλοι ὅσαν 
τοῦ Κυρίου µου Ἰησοῦ Χριστοῦ οἱ ἀπόστολοι. Οὗτοι 
γὰρ παρὰ τὸν καιρὸν τοῦ πάθους Ἰησοῦ ἐσαλεύθτησαν’ 
Πάντες ὑμεῖς σκανδαἸισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ 
υκτὶ ταύτῃ. Σεισμοὶ δὲ πολλάκις γεγόνασιν ἐπὶ τῆς 
γῆς, ἀλλ᾽ οἱ γενόµενοι σεισμοὶ, καὶ πρὸ Χριστοῦ, xal 
μετὰ Χριστὸν, ἐχ µέρους γεγόνασιν; ἐπὶ δξ τοῦ Κυ- 
ρίου µου ἸἹησοῦ Χριστοῦ οὐ γέγονε μεριχὸς [Υρ. µι- 
χρὸς] ὁ σεισμὸς, àXX GÀ. ἡ γή ἑσείσθη ἐξ αὑτοῦ τοῦ 
χέντρου. 

Στ. C. Κατὰ δὲ ἄστρων χατασφραγίζει. 

Διδύμου. Φέρεται δὲ, ὅτε χατὰ τὸν χαιρὸν τοῦ πάἀ- 
θους, £v ταῖς τρισὶν ὥραις ἓν alc ὁ Έλιος ἐξέλιπε, 
τηνιχαῦτα xal ἁστέρες ἐφάνησαν, ὡς ἐν νυχτἰ. 

Στ. w^ Υάπ'ὶ αὐτοῦ ἐκάμφδησαν χήτη τὰ ὑπ' 
οὐραγόν. 

Διδύμου. Ἱρὺς μὲν τὸ ῥητόν' Καὶ τὰ χήτη áv- 
umóvaxta ἣν ἀνθρώποις, χαὶ τὰ ἄλλα ἰοδόλα θηρία, 
εἰ μὴ αὐτὸς ταῦτα ὑπέταξε. Πρὸς δὲ θεωρίαν Tà 
πονηρὰ πνεύματα, τὰ χήτη ἀλληγοριχῶς καλούμενα, 
διὰ τὸ περὶ τοὺς χλύδωνας τῆς φυχῆς διανήχεσθαι, 
αὐτὸς ἔχαμψε, xal ἑταπείνωσεν. O0 γὰρ ota c£ ἐστω 
ἀνθρωπεία φύσις πρὸς αὐτὰ μὴ χαμφθέντα ὑπὸ 
θεοῦ [ῖσ. add. ἀντιστῆναι]. 

Στ. χζ’. "Edw τε γὰρ εἴπω, ἐπιλήσομαι AaAov, 
συγχύψας τῷ προσώπῳ στεγάξω, σείοµαι πᾶσι 
τοῖς µέεσυ"' οἶδα γὰρ ὅτι οὐκ ἀθῶόν µε ἑάσεις. 


Διδύμου. Ἡ µετριότης τοῦ ἁγίου ἓν τούτοις 
γνωρίζεται, xol µεγάλη εὐγνωμοσύνη. El γὰρ xal 
εἶπεν, ὅτι Δίχαιος ἀναφαν οὔμαι, ἀλλ᾽ οὖν olbs xol 
πέπεισται, ὅτι ὡς πρὸς Θεὸν δοχιμαστὴν ἄστρα xa- 
θαρὰ οὐχ ἔστιν ἑνώπιον αὐτοῦ, οὐδ' αὐτὸς δηλονότι. 
Διό φησιν, ὅτι Ἐξεταστής µου Υινόµενος ἀχριδὴς 
(θεὸὺς γὰρ sl), οὖκ ἀθῶόν µε ἐάσεις. 

ΚΕΦ.Υ, στ. η’. Al χεῖρές σου ExAacár µε, xal 
ἐποίησά» κε, 





μ5 ^. FRAGMENTA IN JOB. | 
Ad pov. Διαφέρει δὲ τὸ, ἔπ.ασας, τοῦ, ἐποίη- A Didymi. Discrimen vero esi inter plasmavisti et 


1c. Πέπλασται μὲν γὰρ τὸ σῶμα ἐξ ὑποχειμένης 
:$ Υῆς, fjvot της γυναικός πεποίηται δὲ ἡ φυχἠ μὴ 
ρουποχειµένου τινός ὡς γὰρ ἀσώματος , οὕτω xal 
μέριστος. 

Στ.ιδ. Ἐάν c5 γὰρ ἁμάρτω, φυᾶάσσεις µε" 
i0 δὲ ἀνομίας οὐχ ἀθῶόν µε πεποίηκας. 
Διδύμου. Εἱκότως δὲ τοῦτο λέγει: Ἐπειδὴ γὰρ 
Γμιουργὺν xat προνοητὴν ἑαυτοῦ οἶδε τὸν τῶν ὅλων 
εὐν, ἀχολούθως xal περὶ µαχροθυµίας αὐτοῦ δι- 
ἄσχει. ἑπίσταται γὰρ καὶ αὑτὸς, χατὰ τὸν uaxá- 
τον Δαθὶδ, ὅτι Οὐχ ὀργὴν ἐπάγει καθ ἑκάστη» 
ἱμέραν, φυλάττει δὲ τὸν ἁμαρτάνοντα, οὐ βουλό- 
ενος αὐτὸν ἁμαρτάνειν ' [fo. κατὰ τὸ] Ov? βού.Ίεται 
ὲ τὺν θάνατον τοῦ ἁμαρτω.οῦ, ὡς τὴν µετά- 


1146 


fecisti; plasmatum enim est corpus ex praeexsistente 
terra, aut muliere; anima vero ex nulla przexsi- 
stente ialeria facta est ; sicut enim incorporea, sic 
etam indivisibilis est. 

Vgns. 14. Quod si et peccavero, custodis me; ab 
iniquitate autem non insonicm me fecisti. 

Didymi. Merito autem loc dicit: Nam cum uni- 
versitatis Deum, creatorem suum et providentem 
gubernatorem intelligeret, ordine consequentie de 
illius longanimitate disserit; novit enim, secundum 
beatum David, quod Non iram adducat per singulos 
dies (Psal. vi1, 42); sed peccatorem custodiat, no- 
lens illum peccare; juxta illud, Non autem vult 
mortem peccatoris, ut penitentiam (Ezech. xvin, 23), 


οιαν. Τὸ δὲ, Οὐκ ἀθῶόν µε πεποίηκας, οἱ ἄλλοι, B lllud vero, Noninsontem fecisti, alii reddiderunt, Non 


)óx ἀθωώσεις µε, Οὐ καθαρίσεις µε, εἶπον. 


Στ.ιε’. Ἐάν τε γὰρ ἀσεδήσω, οἶμοι" ἐάν τε ὦ 


λίχαιος, ob δύναμαι ἀνακύγαι. 

Διδύμου. Τάχα δὲ καὶ τοιοῦτόν τι λέγει: Εἴτε 
προανρετιχκῶς ἁμάρτω, οἴμοι’ εἴτε ὡς Ex τῆς τοῦ 
Ἀδὰμ παραθάσεως, xai εἰς ἡμᾶς διαδαινούσης ἐκ 
ξιαδοχῆς ve ὀφειλῆς, πάλιν οὐδ οὕτως ἀναχύψαι 
δυνήσομαε, ὡς παντὸς ἀπηλλαγμένος ῥύπου. Tov 
ἵὰρ ἁμαρτημάτων, τὰ μὲν ἐκ προαιρέσεως τῆς ἡμε- 
τέρας ὑφίσταται, olg xai χόλασις ἔπεται ' τὰ δὲ ix 
προγόνων, οἷς xat χάθαρσις χρεωστεῖται. 

Στ. wy. "Iracl οὖν éx κοιλίας µε ἐξήγαγες, καὶ 
oix ἀπέθανον; ᾿ΟφθαΛμὸς δε µε οὐκ εἶδε, καὶ 
ὥσπερ οὐκ ὢν ἐγεγόμην. Διατὶ γὰρ ἐκ γαστρὸς 
ec µνῆμα οὖκ áznAAáqmy ; 

Διδύμου. "Opa δὲ, ὅτι τῶν προσπεσόντων αὑτῷ 
πειρατηρίων ἐπιμνησθεὶς, ἐπὶ τὴν πρώὠτην αἰτίαν 
τῶν παθῶν ἀνατρέχει, τουτέστι τὴν παράθασιν, xat 
τι ix φθορᾶς γένεσιν' χαὶ οὐδαμοῦ μὲν χατὰ τῆς 
προτέρας τοῦ ἀνθρώπου ποιήσεως σχετλιάζει’ τὸ δὲ 
πειρασθΏναι: τῆς ἐν βίῳ φθορᾶς, ἡγεῖται χαλεπὸν, 
χολίας τε xai γαστρὺς μνημονεύων. "Ἡμεῖς γὰρ 
ἑαντοῖς τῇ παραθάσει τὴν ὁδυνποὰν ταύτην ξωὺν 
ἐπεισηγάγομεν. 

Σε. χα. "Εασόν µε ἁναπαύσασθαι μικρὸν, πρὸ 
τοῦ 'ue πορευθῆναι ὄθεν οὐκ ἀναστρέψφω. 

Διδύμου. Εὐχῆς τρόπῳ ταῦτα προφέρει. Οὐ γὰρ ai 
ἐπιχείμεναι ἀνίαι μιχραὶ τυγχάνουσιν, οὐδὲ ἀναισθή- 


insontem facies me, Non mundabia me. 

VERs, 15. Sive enim impie egero, ve mihi; el s 
justus (uero, non possum suspicere. 

Didymi, Fortasse etiam tale quidpiam dicit : Sive 
arbitrii libertate peccavero, vx? inihi; sive tanquam 
ex lapsu Adami, debito etiam ad nos per succes- 
sionem derivato, neque sic quidem, quasi ab omni 
labe purus, suspicere potero. Quxdam enim pec- 
cata eo arbitrii nostri libertate flunt, qux suppli- 
cium eomitem habent; alia vero a parentibus ma- 
nant, quibus purgatio debetur. 

VERs. 18. Quare ergo de ventre. eduxisti me, et 
non sum moriuus ? Oculus autem non vidisset me, et 
essem lanquam non. fuissem. Cur enim de utero in 
monumentum non sum translatus ? 

Didymi. Vide autem, quod incumbentium tenta- 
tionum recordatus, ad primam malorum causam, id 
est mandali transgressionem, et ex corruptione 
generationem recurrat; nusquam tamen conlra 
primi hominis creationem indiguanter queritur. 
Uteri vero et ventris mentionem faciens, quod vita: 
hujus corruptionem experiretur, grave existimat ; 
per transgressionem enim nos ipsos in 22rumnosam 
hanc vitam conjecimus. 

VEns. 21. Patere me requiescere. ousillum, ante- 
quam eam unde non revertar. 

Didymi. Sub forma precationis hzc profert: mo- 
lestie enim, qux incumbebant, haud exigua erant, 


ἕως ἔφερε τὰς ἀλγηδόνας᾽ τοῦτο γὰρ οὐχ fjv ἀνδρεῖον, £t p neque cruciatus absque doloris sensu tulerat; si 


οὐχ ἠσθάνετο. Διδάσχει δὲ, ὅτι xat θεοῦ δυνάµει ὑπ- 
έμεινε, δ. ὧν εὔχεται, εὐχαρίστως λέγων, "Exeyetplav 
μοι τῶν πόνων παράσχου, προσχαἰρῳ ὄντι, καὶ εἰς ἀεὶ 
ἀπόλλυσθαι μέλλοντι * τοῦτο γὰρ δηλοϊ τὸ, πορευθῆναι 
ὅθεν οὐχ ἐπανελεύσεται. Καὶ δόγµα [γρ. δεῖγμα | τι 
διδάσκει χάλλιστον, ὅτι ὁ ἅπαξ ἐξελθὼν τοῦ βίου 
οὐχέτι εἰς τόνδ: τὸν βίον ἑπαναστρέφει, ὡς μυθολο- 
Ίουσιν οἱ τὰς μετενσωμµατώσεις τερατευόµενοι. Εἶτα 
διηγεῖται τὰ ἐν ἅδου χαχὰ, ἵνα γνῶμεν οἵων ἡμᾶς 
Ἰλευθέρωσεν ὁ Σωτὴρ, εἰπὼν τοῖς àv δεσμοῖς" 


Ἐξέλθετε - καὶ τοῖς &v τῷ σκότει, ἀγαχκαλυφθῆ- 
γαι. 


doloris enim sensum non percepisset, virum fortem 
se non ostendisset. Docet autem supplicatione $ua, 
que cum gratiarum actione profertur, se divina 
potentia cruciatus pertulisse; Molestiarum, inquit, 
et laborum inducias mihi przbe, qui ad breve tem- 
pus duraturus, et in zeternum interiturus sum ; hoc. 
enim significat illud, abire unde non revertetur. 
Dogina etiam przclarissimum docet, quod scilicet. 
qui semel ex hac vita excesserit, non amplius ad 
eam revertatur, sicuti fabulantur, qui corporum 
transmutationes prodigiose finxerunt. Deinceps in 
ferni mala enarrat, ut intelligamus, a quibus uos. 


Salvator noster liberaverit, dicens iis: qui in. vinculis sunt, Exile, et iis qui in tenebris sunt, ul revelen 


Wr (Isa. xuix, 9). 


117 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4148 


CAP. XI, vers. 8. Sublime est celum. et quid fa- Α ΚΕΦ. ΙΛ’, στ. η’. YYvnAóc ὁ οὐρανὸς, καὶ ti 


cies? prefundiora autem. iis qua in inferno; quid 
nosti ? nonne longiora quam mensura terre, vel laii- 
tudo maris? 

Didymi. Misce ommpus vuit ostendere, humanz 
scientize modum et mensuram esse, qu: Dei judicia 
assequi non valeat. Et nunc quidem celum, inquit, 
est, et inferni profunditas, terr longitudo, et ma- 
ris latitudo, de hisce dic aliquid, si potes. Innuit 
autem fortasse, quod quamvis de terra, mari et 
ccelo, aliquis loqui aggressus fuerit, ea tamen quie 
ultra sunt, ignoret. 


Vgns. 12, Homo autem aliter [f. frustra] natat ser- 
monibus, et vir natus mulieris tanouam onager solita- 
rins. 


Didgymi. Divin: notitie infallibilitatem, cum ho- 
minum conceptibus comparans, frustra eos natore 
dicit, eo quod nequeant universam Dei cognitionem 
ratiocinatione complecti. Per onagrum autem soli- 
tarium, hyperbolica loquendi forma usus, summam 
eorum in judiciorum Dei apprehensione hebetudi- 
nem ob oculos ponit. 


CAP. XII, vers. 4. Sed justus vir el sine crimine 
venit in derisum. 


Didymi. Observandum autem est, Jobum, cum 
sninora dicit, sibi ipsi ea tribuere (fastu enim ad 
inanem ostentationem nonest comparatus) ; cum vero 
majora recenset, ad genus universum orationem re- 
ferre; quemadmodum et hic propemodum dicit, Ne 


ποιήσεις; βαθύτερα δὲ τῶν ἐν ᾖδου. τί οἶδας; 
ἢ µαχρότερα pécpov γῆς, ἢ εὕρους 0aAdce mc; 


Διδύμου. Δεῖξαι δὲ βούλεται διὰ πάντων τούτιυν, 
ὅτι dj τῶν ἀνθρώπων γνῶσις μεμετρηµένη ἐστὶ, μὴ 
ἐφιχνουμένη τῶν τοῦ θεοῦ χριµάτων. Καὶ vuv Tozv 
ὁ οὐρανὸς, φησὶν, ἐστὶ, xal ἅδου βαθύτερα, xax pa- 
χρότερα γῆς, xal τοῦ εὕρους [ῖσ. τὸ εὗρος] «rc 6α- 
λάσσης, λέγε τι περὶ αὐτῶν, εἰ δύνασαι. Αἰνίττετα: 5E 
ἴσως, ὅτι χᾶν ἐπιχειρήσῃ τις περὶ γῆς, χαὶ θαλάσστς. 
xai obpavou λαλῆσαι, ἀλλὰ τὰ ὑπὲρ ἐχεῖνα ἀγννεῖ. 

Στ. τρ. "Ανθρωπος δὲ ἅλλως [fc. τηνάλχως] 
νήχεται «όγοις, βροτὸς δὲ γεγγητὸς γννα.κ.ς 
ἴσα ὄνῳ ἑρημίτῃ. 

Διδύμου. Τὸ τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως ἁσταλὲς 
παραθάλλων ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἐπιθολαϊς, νήχεσθαι 
αὑτοὺς µαταίως ἔφησε, μὴ δυναµένους πᾶσαν civ 
τοῦ Θεοῦ γνῶσιν λογισμῷ περιλαθεῖν. Διὰ δὲ τοῦ 
ἑρημίτου ὄνου,. παρίστησι τὸ σφόδρα νωθὲς αὐτῶν 
πρὸς τὴν χατάληφιν τῶν κριµάτων, ὑπερδολιχῷ 
χρώμενος τῷ λόγφῳ. 

ΚΕΦ. ΙΒ’, στ. 8. Δίχαιος γὰρ ἀνὴρ xal ἅμεμ- 
ztoc ἐγεγήθη elc. x Aevacpa. 

Διδύμου. Ἐπισήμηναι δὲ, ὅτι ὅταν μὲν τὰ £23-- 
τονα λέγῃ, ἑαυτῷ αὐτὰ προσάχει, οὗ Υάρ ἔστιν ἔτι- 
δεικτικὸς δι ἀτυφίαν ' ὅταν δὲ τὰ μείζονα χατχλέ-τ, 
εἰς τὸ χαθόλου ἀνάγει τὸν λόγον’ ὥσπερ οὖν xàv- 
ταῦθα μονονουχἰ qnot, Mh γελάσθωσαν οἱ δίχαιοι, ἔτλ 


. φότιήθαπίας justi; tandiu enim adversa patiuntur, C τοσοῦτον γὰρ πάσχουσιν, ἐφ᾽ ὅσον ὁ θεὸς βούλεται. 


quandiu Deo visum est. 

CAP. XIII, vers. 9. Verumtamen ego ad Domi- 
num loquar. 

Didymi. Postquam amicos tanquam deceptos ac- 
cusasset, fiduciam suam et loquendi libertatem 
ostendens, Dominum se allocuturum dicit. 

VERs. Á.. Vos autem estis medici injusti, et curato- 
ves malorum omnes. 

Didymi, Iniquus est medicus, prout omnibus ob- 
viui est, qui zegris, prater salutaria, alia remedia 
adbibet : dupliciter antem hoc fit, vel ex medici 
imperitia, vel nequitia. Hi autem qui vituperantur, 
ex inscitia potius quam improbitate, arbitrantes se 
verba consolationis allaturos, Jobo dixerunt, quod 
propter peecata pateretur : erant. igitur injusti ex 
νο quod mali causam ignoraveriut, lllud autem, 
Curatores malorum omnes, de lis fortasse dícit, quia 
opinione de se elati, aliorum ajversis casibus me- 
deri se posse putarent. 

V£ns. 6. Audite ergo tncrepationem oris mei, εἰ ja- 
dicium labiorum meorum animadveriite., 

Didymi. Considerate diligenter qua ad redargu- 
tionem vestri allaturus sum, et, an cum judicio lo- 
quar, vobiscum perpendite. Os autem et labia pro 
" sermone usurpavit. Sanctus autem, tanquam san- 
* etus redarguit, et prout illi par est, judicat. Justus 
enim importuna vituperatione non ulilur, neque 
(cte et mendaciter hoc facit, sed jure et legitime 


ΚΕΦ. lI", στ. Y. Οὐ μὴν δὲ ἀλ &rco αρὲς 
Κύριο» Aute v. 

Διδύμου. Αἰτιασάμενος τοὺς φίλους ὡς σφαλλομέ- 
νους, φησὶν, ὅτι Πρὺς Κύριον Aa iio, τὸ εὐπαῤβῥτ- 
σίαστον ἑαυτοῦ δειχνὺς. 

Στ. ὃ. 'Υμεῖο 08 ἐστε ἐμτροὶ ἄδιχοι, καὶ ἰαταὶ 
χαχῶν πάντες 

Διδύμου. "Αδιχος δὲ Ιατρός ἐστι, κατὰ τὸ πρὀχει- 
pov, 6 ἄλλα βοηθήματα παρὰ τὰ συμφέροντα προζ- 
άγων τοῖς χάµνουσι * διττῶς δὲ τοῦτο Ἠἤίνεται, f. ἐς 
ἀπειρίας τοῦ ἰατροῦ, ἢ Ex χαχοηθείας. Οὗτοι δν οἱ 
ἐλεγχόμενοι, ἐξ ἁμαθίας μᾶλλον f| Ex χαχουργίας, 


p ἔλεγον τῷ 'Ἰὼ6, ὅτι Ac ἁμαρτήματα πάσχεις, οἱό- 


µενοι παραχλήσεως προσάγειν λόγους. "Αδιχοι οὖν 
κατὰ cb ἀγνοεῖν τὴν αἰτίαν. 'E5 δὲ, "arai xaxar 
πάντες, εἴη ἂν λέγων, χατὰ τῶν οἰομένων μεγάλΣ 
περὶ ἑαυτῶν, ὡς δυναµένων ἰάσασθαι τὰ πεοιστατι- 
xig ἑτέροις συµθαίνοντα. 

Στ. ς’. ᾽Ακούσατε δὲ ἔεγχον τοῦ στόματες 
µου, χρίσιν δὲ χειέων µου προσέχετε. 

Διδύμου. Κατανοῄσατε X µέλλω λέγειν elg ἔλεγ- 
yov ὑμῶν, χαὶ ἐννοήσατε εἰ πεκριµένως φθέγγοµαι. 
Στόμα δὲ xai χείΊη ἀντὶ τοῦ «ἐόγου Φησίν. Ἐλέγ- 
χει δὲ ὁ ἅγιος, ὡς ἅγιος, xaX χρίνει ὡς πρέπει αὑτῳ. 
Οὐ γὰρ ἄχαιρον ἔλεγχον ἔχει ὁ δίχαιος , οὐδὲ φευδὼς 
τοῦτο ποιεῖ, ἀλλὰ κεκριµένως xal νομίμως χρτ-α 
τῷ ἑλέγχῳ xax τῇ χοίσει’ Στόµω Tàp δικαίου ga- 


i9 FRAGMENTA IN JOB. 


1150 


[ήσει coglav, xal ἡ 74occa αὐτοῦ .Ἰα1ήσει Α judicat et redarguit : Os enim justi: meditabitur sa- 


σε. 


Ez. ια’. El δὲ xal κρυφῇ πρόσωπα θαυµάσεσθε, 
rspov οὐχ ἡ δίνη αὐτοῦ στροθήσει ὑμᾶς; [ Ὁ 
Σύμµµαχος, M?) κρύφα πρόσωπον αὐτοῦ δυσ- 
ηθήσεσθε; μὴ οὐχὶ ἡ χίνησις αὐτοῦ ατοήσει 
üc;| Ὁ φόδος, x. *. λ. 

Διδύµσου. 'O ἄβριστος κριτὴς πραγμάτων ἑδτὶν 
ικαστὴς, οὑχ elg πρόσωπον βλέπει τῶν χρινοµέ- 
ν. Ἐὰν γὰρ (civ οἱ χρινόμενοι πλούσιοι, fj ἄρ- 
ντες, f κατ ἄλλην ἀξίαν [γρ. ἐξονσίαν] ὑπερ- 
ovtec, οὐχ εἰς τὸ πρόσωπον αὐτῶν ἀχοπεῖ, ἀλλ εἰς 
€ πράξεις ἃς χρίνει. Οὔτε γὰρ πλουσίῳ προστίθε- 
αι δεῖ, οὔτε πένητος τὴν ἔνδειαν ἑλεοῦντας, Ίαρ- 
dv τὸ δίχαιον  διὸ εἴρηται, Οὐκ ἐλεήσεις ατω- 
ἐν κρἰσει. 

Στ. ιγ. Κωφεύσατε ἵνα «ἰαήσω, xa« ἁναπαύ- 
ωμαι θυμοῦ , ἀναἰαδὼν τὰς cápxac µου τοῖς 
Jovcur. 

Διδύμου. Táya Ye τράπον τινὰ ὑπαναπαυει [to. 
παναπαύει] τοὺς φίλους. Ἐπεὶ γὰρ αὐτοὺς ᾖτιάσατο 
ῥότεραν, ὡς παρακλήτορας χαχῶν ὄντας (οὐ γὰρ 
αρεχάλουν ὡς ἔδει, ἀλλὰ μᾶλλον τὴν λύπην Ίγειρον 
di τὴν ὀδύνην τοῦ δηθεν παραχαλουµένου), νῦν λέ- 
ει, ὅτι Λήξω τοῦ πρὸς ὑμᾶς θυμοῦ, ἀγα Ἰαδὼν τὰς 
άρχας µου τοῖς ὁδοῦσι' τουτέστιν, Οὐχέτι καθ᾽ 
μῶν ὀργίσομαι, ἀλλά xat' ἐμαυτοῦ. 

Ys. c. Καὶ τοῦτό pov ἀποδήσεται slc σωτη- 


pientiam, εἰ lingua εἶκε loquetur judicium (Psal. 
xxxvi, 50). 


VEns. 11. Quod et si occulte personas. mirati fue- 
ritis, nonne turbo ejus versabit vos ? [Symmachus au- 
tem, An occulte. personam ejus verebimini? nunquid 
non commotio ejus exterrebit vos? ] Timor autem, 
etc. 

Didymi. Optimus judex rerum  zstimator est, 
judicandorum personas non respicit. Si enim divi- 
tes vel principes sint, aut alia dignitate excellant, 
qui in judicium vocantur, non personas eornm, sed 
3ctiones quas judicat, intuetur. Neque enim diviti 
astipulando, neque pauperis inopiam commise- 
rando, jus violandum est; unde dictum est, Non 
miserebere pauperis in judicio (Exod. xxwi, 5). 


Ὕεας. 15. Obmutescite ut loquar, et requiescam ab 
ira, apprehendens meas carnes dentibus meis. 


Didymi. Forte etiam amicos ratione aliqua de- 
muleet : cum enim prius eos tanquam malorum con- 
solatores aceusasset (non enim prout oportebat 
consolabantur, sed dolorem et merorem ejus qui 
consolandus erat, magis excitabant), nunc inquit, 
Apyprehendens carnes meas dentibus, vobis succen- 
sere desinam, id est, Vobis non amplius, sed mihi 
ipsi stomachabor. - 

γεια. 16. Et hoc mihi evadet in salutem ; non enim 


Yav* οὐ γὰρ ἐγαντίον αὐτοῦ δόΊος εἰσελεύσεται. C, coram eo dolus ingredietur. 


Διδύμου. Av ὅλων δὲ σπουδὴ τῷ διχαίῳ ἐστὶ, 
αιδεῦσαι τοὺς φίλους τὴν αἰτίαν τῶν ἐπιπόνων, ἵνα 
εερδίσῃ αὐτοὺς μὴ ἑναντία δοξάζειν. Σωτηρίαν γὰρ 
αὐτην [ῖσ. τοῦτο] ἑλογίζετο, τὸ τούτους γνῶναι τὸν 
περὶ τούτου τῆς προνοίας λόγον, ὃν φανερῶσαι βουλό- 
μένος, ἔλεγε τὸ, ἸΕ.Ίόγξω" πολλάχις γὰρ ὁ ἔλεγχος 
τὴν ἀπόδειξιν σηµαίνει. Τὸ οὖν ἀφευδὲς αὐτοῦ παρα- 
οτσαι θέλων xal τὸ εὔλαθὲς, λέχει, ὅτι "A. λέγω, 
6:0; ὀρῶντος φθέγγοµαι. Οὐ γὰρ οἷόν τε ἁπάτην 
τινὰ γενέσθαι θεῷ , ὡς [ἴσ. ἢ] δόλον εἰσελθεῖν iv- 
ώτιον αὐτοῦ. 

Is. κό. Ἑφύ.λαξας δὲ µου πάντα τὰ ἔργα. 

Διδύμου. Οἶδεν 6 µαχάριος τὸ ὑπὸ τοῦ Δαθὶδ εἰἷ- 
βηµένον, ἅγιος ὧν, ὅτι ὁ Θεὸς οὗ παρατηρεῖται πάσας 


Didymi. In. omnibus autem, causam malorum et 
molestiarum justus amicos docere studet, ut illos 
lucrifaceret, nec diversa sentire persuaderet : hoc 
enim salutare esse existimabat, si providentize erga 
eum ralionem intelligerent; quam cum mauifestare 
vellet, dixit, Redarguam ; sepenumero enin elen- 
chus deinonstrationem- significat. Ut igitur menda- 
cii se expertem, et pietatem colere, ob oculos pone- 
ret, dicit, Deo intuente loquor qux: dico. Deus enim 
fraude nulla decipi potest, uec dolus coram eo in- 
gredi potest. 

Vgns. 27. Et observasti omnia opera mea. 

Didymi. Noverat beatus Jobus, sanctus exsistens, 
quod a Davide dictum est, Deum scilicet non 


τὰς ἀνομίας τῶν πταιόντων * ἀλλὰ παιδεύων τοὺς D ómnes delinquentium iniquitates observare; verum, 


ove πάλιν, δι fjv αἰτίαν πάσχει (ὅτι δι’ ἀγῶνα), 
τὸ προχείµενον εἴρηχεν, ὡς τοῦ Θεοῦ πάντα αὐτοῦ 
τὰ ἔργα φυλάξαντος, xat ἀκριθώσαντος, xat οὕτως 
ἐπαγαγόντος αὐτῷ τὰ ἀνιαρά" ἵνα ἐκ τούτου ἐν- 
νοήσωσιν, ὅτι τὸ μέγεθος τῶν τοσούτων ἐπαγαγὼν, 


ο) δὺ ἁμαρτίας ἐστὶν, ἀλλά δι ἀγῶνα, xal σχοπὺν 
ἀνδρείας, 


κια. ΙΔ’, ov. Y. Ox! καὶ τούτου «Ἰόγον 
ποιήσω, καὶ τοῦτον ἐποίησας εἰσε.θεῖν ἐν «pl- 
ματι ἐνώπιόν σου; 


Διδύµου. Τάχα δὲ xai τὴν περὶ τὸν ὄνθρωπον. 


εαν ἐγταῦθα σαφηνίζει, οὐχ ὡς εἰκαίως xai ὡς 
χε ἐν sip Bl αὐτοῦ παραµένοντος, ἆλλ᾽ Ex κρίσεως 


ul amicos rursus institueret, quam ob causam pa- 
teretur (ad virtutis scilicet certamen), verba hec 
protulit, quasi Deus opera ejus omnia observassel, 
et diligenter examinasset, ac proinde zrumnis et 
cruciatibus illum confecisset; ut ex hoc intelligere 
possent, tantarum tribulationum magnitudinem, non 
propter peccata, sed certaminis causa, et ad fortitu- 
dinem manifestandam, illi evenisse. 

CAP. XIV, vers. 5. Nunquid εί hujus rationem 
fecisti, εἰ hunc fecisti venire in judicium coram te? 


Didymi. Forte etiam hoc loco divinam providen- 
tian erga hominem manifestam facit, non quasi tc- 
mere et fortuito longiore vila fruatur, sed quod at» 


3 
΄ 


1451 


dat. Hzc autem dici intelligenda sunt, non tanquam 
fatum dominium vllum obtineat, sed quod divina 
voluntas terminis et mensuris cuncta dispouat. 

CAP. XV, vers. 7. Quid enim? nunauid primus 
*&"no natus es? etc. 

Didymi. Cum Eliphazus judiciorum Dei inscru- 
tabilitatem in medium attulisset, existimans se hac 
ratione justum :mpulsurum, ut non aliam ob cau- 
sam, quam propter peccata (quibus ipse obnoxius 
erst), adversa se pati arbiiraretur : neque enim 
ipse constitutionem Doinini audiverat, neque ad 
eum delapsa est sapientia, qua justum propter pec- 
cata adversa pati comprehenderet. Verisimiliter 
autem Jobum ceteris liominibus parem facit, quia 


scilicet virtutis ejus magnitudinem ignoraret, ei B 


hac ratione justitiz: oninioneimn ex animo eus era- 
dicare vellet. 

CAP. XV, vers. 15. Quid ausum fuit cor tuum? 
aut quid sustinuerunt. oculi tui? quod furorem. eru- 
pisti ante. Dominum, protulisti autem. ex ore verba 
talia. . 

Didymi. Loquendi enim libertatem, qu: a puri- 
tate et integritate summa proficiscebatur, iracun- 
diam illi opinabantur; quod illis quidem evenerat 
ex putri et rancido fundamento, quod ípsis substru- 
xerant, laudabilem loquendi fiduciam, blasphemiam 
esse existimantes. Idcirco ait, Unde tantaim tibi au- 
daciam sumpsisti, ut contra Deum oculos levaveris, 
et quasi ira accensus, talia verba protuleris? 

Vens. 14. Quis enim cum homo sit, quia erit sine 
crimine? aut tanquam. futurus justus natus de mu- 
liere? 

Didymi. Proprium est eorum qui virtate carent, 
illius acquisitionem difficilem esse existimare, atque 
ita animo affici, ac si nemo eam possideret; sicut 
presens Eliphazus dicit, corporis imbecillitate (ut 
verisimile est) in errorem inductus. Quis enim, in- 
quit, cum homo sit, irreprehensibilis esse potest, 
aut justum se fore polliceri, prout tu teipsum esse 
existimas? 

VgBs. 17. Annuntiabo autem tibi, audi me : quo 
utique vidi, annuntiabo tibi, qua sapientes , etc. 

Didymi. Vel fortasse, nullo animi proposito cum 


DIDYMI ALEXANDRINI 
bitrio divino terminum ab eo preünitum non exce- A θεοῦ 


1152 
[ῖα, add. μη] ὑπερδαίνοντος τὸν παρ᾽ αὐτὸ 
τεταγµένον χρόνον. Ταῦτα 8b οὐχ ὡς εἰμαρμέντς 
χρατούσης Αεχτέον͵, ἁλλ᾽ ὡς τοῦ θελήµατος vou Θεοῦ 
ὅροις xal µέτροις ἕχαστα διαταξαμένου. 

ΚΕΦ. ΙΕ’, ox. C. Τί γάρ; μὴ πρῶτος ἀνθρώπων 
ἐγενγήθης; x. ^. À. 

Αιδύμου. Ἡροδαλλόμενος τοίνυν ὁ Ἐλεφὰζ «b τῶν 
χριµάτων ἀνεξερεύνητον, ἐχ τούτου oltcat περιτρέ- 
πειν τὸν δίχαιον εἰς τὸ οἴεσθαι, ὅτι μὴ δι) ἕτερον à 
δι ἁμαρτίας πάσχει, τούτῳ [(c. ταύταις] abu 
ἐνεχόμενας. 0ὐδὲ γὰρ αὐτὸς συνταγὴν Κυρίου f» 
ἀκηχοὼς, 7| ἀφικομένην εἶχε πρὸς αὐτὸν τὴν σορίαν͵ 
ἵνα διάληψιν ἔχη περὶ τοῦ ἁγίου, ὡς δι ἁμαρτίας 
πάσχοντος. Κοινοποιεῖ δὲ αὐτὸν τοῖς πᾶσιν ἀνθρι- 
ποις εἰχότως, ἅτε ἀγνοῶν αὐτοῦ τὸ μέγεθος τῆς 
ἀρετῆς, ἐκ τούτου ἀνατρέπων δῆθεν τὸ οἴεσθαι αὖ- 
τὸν δίχαιον. 


ΚΕΦ. ΙΕ’, στ. v. Τί ἑτόίμησεν ἡ καρδία σον, 
ἡ τί ἐπήνεγκαν οἱ ὀφθαλμοί σου; ὅτι θυμὸν ἔβ- 
ῥηξας ἔναντι Kuplov, ἐξήγαγες δὲ ἐκ στόματος 
ῥήματα τοιαῦτα 

Αιδύµου. θυμὸν γὰρ ἡγοῦντο την ex χαύαροτητο 
ὑπερθαλλούσης παῤῥησίαν: ὅπερ αὐτοῖς συνέδα:νεν 
£x τῆς σαθρᾶς αὐτῶν ἀρχῆς, ἧς αὐτοὶ ἑαυτοῖς ὑς- 
έθεντο , βλασφημίαν ἡγούμενοι τὴν εὔλογον τῶν x- 
ων ἐλευθερίαν. Διό «vt, Τί τοσοῦτον ἑθρατύνω, 
ὅτι καὶ ἀντέθλεψας cdi, xal ὡς ἀναναχτῶν xz: 
αὐτοῦ τοιαῦτα ἐφθέγξω ῥήματα: 


Στ. ιδ. Τίς γὰρ àv βροτὸς, δει ἔσται ἅμεμ- 
πτος; ἢ ὡς ἐσόμενος δίκαιος γενγητὸς Τυναι- 
κός; 

Διδύμου. Ἴδιον δὲ τῶν μὴ ἑχόντων ἀρετὴν, ὁ 
δυσχερῇ λογίξεσθαι τὴν ταύτης ἀνάληψιν, xai δια- 
χεῖσθαι, ὡς μηδενὺς αὐτὴν ἔχοντος' χαθὰ χα) ὁ 
προχείµενος λέγει, σφαλλόμενος διὰ τὴν τοῦ σώμα- 
τος, ὡς εἰχὸς, ἀσθένειαν. Τίς γὰρ, φησὶν, ἄνθρωτος 
ὧν, δύναται ἄμεμπτος εἶναι, ἡ ἐπαγγέλλεσθαι, ὅτι 
Δίχαιος ἔσομαι, ὡς σὺ σαυτὸν νομίζεις ; 


Στ. P. Ἀναγγεξῶ 06 σοι, ἄχουέ pov: d δὴ 
ἑώρακα ἀγαγγε.ὶῶ σοι, à σοφοὶ, x. *. λ. 
Διδύμου. "H τάχα οὐ προθέσει ἁλαζονικῇ, ἀλλὰ 


fasiu et arrogantia conjuncto, sed quia peccatis p τῷ νοµἰζειν αὑτὸν &v ἁμαρτίαις εἶναι, xal διὰ τοῦτο 


euin implicatuin adhortatione sua indigere arbitra - 
retur, Et hic quidem videtur (licet nequaquam ne- 
titia divina, sed admiratione eorum qui prudentia 
excelluerunt) dicto illi simile aliquid protulisse: 
Hominis fidelis sunt cuncte orbis terrarum. opes, in- 
&delis vero ne obolus quidem, Infidelis enim, quam- 
vis largas possessiones habeat, divitiarum tamen 
non dominus est, sed servus; Mammonz eniin {ῃ- 
servit. Quisnam autem vetus sit sermo, quem ab 
antiquis didicisse se profitetur, subjungit. 


Vgns. 28. Habitet autem civitates desertas, εἰ in- 
grediatur in. domos non habitatas : aue autem illi 
paraverunt, alii auferent. 

Didymi. Summam impiorum solitudinem innuit, 


' dAAo: ἀποίσονται. | 


δεῖσθαι τῆς παρ᾽ αὐτοῦ παραινέσεως. Καὶ ξοιχέ v: 
οὗτος, εἰ xai μὴ xav! ἐπίγνωσιν θείαν͵ ἀλλὰ τῷ 
θαυμάζειν τοὺς συνέσει ὑπερθάλλοντας, ὅμοιον }ὲ- 
Υειν τῷ φάσχοντι ῥητῷ' ToU πιστοῦ ὅ.Ίος ὁ κέσµες 
τῶν χρηµάτω», τοῦ δὲ ἀπίστου οὐδ' ὁθολός. K3v 
γὰρ πολυκτήµων ὑπάρχῃ ὁ ἄπιστος, οὗ δεσπόστ», 
ἀλλά δοῦλός ἐστι τῶν χρημάτων ᾿ τῷ γὰρ Magura 
δουλεύει. Τίς δὲ ὁ παλαιὸς λόγος, ὃν παρὰ τῶν ἆρ- 
χαίων φησὶ µεμαθηχέναι, ἐπάχει. 


Στ. x. Αὐιισθείη δὲ πόλεις ἐρήμους, clcéldc: 
δὲ εἰς οἴκους ἁοιχήτους ' d δὲ ἐκεῖγοι ἡτοίμασω. 


Διδύμου. Την παντελῆ ἐρημίαν τῶν ἀσεθῶν ὁὲ- | 





153 FRAGMENTA IN JOD. 


1154 


ει, ὡς ἀντὶ πόλεων εὐθυνουμένων [Υρ. εὐθυνομέ-,Α qui pro urbibus opulentis et domibus, paupertate 


ων] xaX οἴχων, Epnplav abtoue οἰχεῖν ὑπὺ πενίας. 
0 τοιοῦτος γὰρ, qnoi, τῶν οἰχείων ἐχπεσὼν, xai 
άσης τῆς προσούσης δυναστείας, τὰς ἐρήμους xa- 
αδιώςει’ ἔθος δὲ τοῖς φεύγουσι, τοὺς τυχόντας τῶν 
όπων πρὸς σωτηρίαν καταλαμθάνειν, by οἷς γινό- 
vot τὸν ἓν ποσὶ διαφεύγοιεν χίνδυνον. Οὐχοῦν ὁ 
ισεθὴς ἔσται Ev τούτοις, τῆς Ex τοῦ πλούτου ἆλα- 
ονείας ἀξίαν τὴν δίχην διδοὺς τῆς προσούσης εὖ- 
fag; τὴν μεταθολὴν, χαὶ τὰ σὺν πολλῷ δὲ τῷ 
πόνῳ συλλεγχέντα, εἰς ἀλλοτρίους µεταστήσεται. 
ἵνα αὔξει την χατὰ τοῦ ἁσεθοῦς τιµωρίαν, οὐ 
μόνον μὴ πλουτεῖν αὐτὸν ἀποφαινόμενος, ἀλλὰ xat 
τῶν ὑπαρχόντων ἐχπίπτειν διαθεθαιούµενος ' ἐπάγχει 
Ἱαρ᾽ 

KE&. 1G', στ. 7. 'Eàr γὰρ .Ίαλήσω, οὐκ ἀλγήσω 
τὸ τραύμα, Ἐὰν δὲ xal σιωπήσω, τί ἔλαττον 
τρωθήσομαι; 

Διδύμου. Τάχα καὶ τὴν γνησἰαν αὑτοῦ περὶ τοὺς 
φΏους διάθεσιν ἐπιδείξασθαι θέλει’ ὅτι Ἐμοὶ µέλει 
τῆς ὑμετέρας σωτηρίας’ διὸ εἰ xai ἀλγῶ, χρῶμαι 
τῇ παραινέσει. El γὰρ xai ἄλλοι ἀλγοῦντες ἀρχοῦν- 
ται ταῖς χαθ᾽ ἑαυτοὺς ἀνίαις, ἀλλ ἐμοὶ, φησὶν, ἡ 
αωτηρία τῶν φίλων προχριτέα. 


Στ. ή’. "Αδιλον δὲ οὐδὲν ἦν &y χερσί µου, εὐχὴ 
δὲ µου καθαρά. 

Διδύμου. Χείρονά pot, φησὶ, τὴν ἀθυμίαν εµ- 
ποιεῖ, καὶ μᾶλλόν µε &vid, τὸ μτδὲν ἑαυτῷ συνει- 
δέναι φαῦλον. O0. γὰρ γινώσχω τι, εἰ μὴ ὅτι ὀρθῷ 
Ἰογισμῷ τὰς πρὸς θεὸν ἐποιούμην ἱχεσίας ' διὸ καὶ 
ξενίζομαι ἐφ᾽ οἷς ταῦτα ὑπομένω. Ἐπισήμηναι δὲ, 
ὅτι καθαρὰ fjv ἡ τοῦ διχαίου εὐχ]. xal παντὸς má- 
θους ἁμιγῆς, μὴ ῥεμθδασμοὺς ὑπομένουσα, μηδὲ ὑπὸ 
Φῥοντίδων χατασπωμένη. 


ΚΕΦ. ΚΛ’, στ. Υ’. "Αρατέ µε, ἐγὼ δὲ «λαΛήσω" 
tlt οὐ καταγεΊάσετέ µου. 

Διδύμου. Αντὶ τοῦ, Ἐνέγκατέ µου τοὺς λόγους, 
βαστάσατέ µε λέγοντα, λογιζόμενοι, ὅτι οὐχ ὑθρι- 


στιχῶς χρῶμαι τῷ ἑλέγχῳ, ἀλλὰ πρὸς ἔπιστα- 
σίαν. 


coacti loca deserta incolent. Vir enim hujusmodi 
cum fortunis suis exciderit, et potestate omui qua 
praeditus est, spoliatus fuerit, solitudines perseque- 
tur : mos quippe fugitivorum est, loca quevis obvia 
salutis causa caplare, ut periculum quod ipsis im- 
minel, effugiant. Hzc igitur impii conditio erit; ar- 
regantia ejus ex divitiis orta, felicis rerum status 
mutatione merito compensabitur, et qus illi cum 
magno labore parta sunt, ad peregrinos transferen- 
tur. Deinde ostendendo quod non tantum divitias 
minime cumulabit, sed affirmando eliam quod bo- 
nis iis quae possidet excidet, impii poenam adauget ; 
addit enim: 


B CAP. XVI, vers. 7. Si enim. loquar, non dolebo 


vulnus? (Quod εἰ si iacebo, quid minus vulnera- 
bor? 

Didymi. Fortasse etiam sincerum animi sui 
affectum erga amicos ostendere vult : Mihi, inquit, 
vestra salus curz est; quarelicet doloribus crucier, 
adhortatione ad vos utor : quamvis enim alii qui 
dolent, suis molestiis et :egritudinibus mederi, satis 
habent: ego tamen amicorum salutem praefereudam 
censeo. 

Vgns. 18. Injustum autem nihil fuit in manu mea, 
deprecatio autem mea munda. 

Didymi. Graviorem, inquit, animi anxietate . 
mihi ereat, et majore molestia afficit, quod nullius 
improbitatis et sceleris mihi conscius sim ; allud 
eaim nihil scio, nisi quod recto et sincero animo 
supplicibus precibus Deum invocaverim ; quare stu- 
pore auonitus, quod talia sustineam, admiror. Aui- 
mnadverte autem, justi preces puras fuisse, siue 
omni perturbationum mistura, nullis animi flu- 
ciuationibus obnoxias, aut curarum fluctibus dis- 
tractas. 

CAP. XXI, vers. 5. Sustimetle me, ego autem [ο- 
quar; deinde non irridebitis me. 

Didymi. ld est, Animo vobiscum reputantes, quod 


: reprehensio mea cum contumelia non sit con- 


juncta, sed ad eruditionem vestram adhibeatur, ser- 
ΠΙΟΠΟΘ meos iolerate, et perorantem me $us- 
tinete. 


1155 ΡΙΡΤΜΙ ALEXANDRINI | ti36 


DIDYMI ALEXANDRINI 
EXPOSITIO IN PSALMOS. 


(Angelo Mai, Bibliotheca nova Patrum, t. Vil, parte us, p. 131.) 





MONITUM. 


Venio nunc ad Didymi in Psalmos perquam copiosam et piam lucubrationem. Namque hune non par- 
tem, sed integrum Psalmorum corpus explanavisse, certissimo testimonio docet Hieronymus De eir. ilí., 
ουδ. 109, et in epistola 112, 30, idque passim eaten: tum  inss. tum edit:e oculis reapse subjiciunt. Jam 
elsi mulue Didymi partes in Corderianze Catenze. voluminibus sunt, attamen longe plures in Vaticanis ce- 
dicibus erant, quos inter prztuli duos, nempe Vat. 1789, perveterem, ubi Didymi auctoritates prolix 
et luculent&e sunt, sed non ultra quiuquagesimum psalmum. Reliquas vero Psalterii partes. duas, sive 
Didyni in eas commentarium, beuelicio codicis recentioris Vat. 1682, cui connectitur 1683, conünuari. 
Corderii Catenam inítío contuli, deinde hac omirsa, Didymum prout in predictis codicibus erat, multum 
atque preclarüm, secure transcripsi. Modo euim in Corderiauo libro nihil erat Didyimi, veluti in psal- 
mís H, 1V, V, Xil, XIV, ΧΑΝ, XX, XXII, XXV, XXVI, XXVIII, XXIX, XXX, ΣΧ, XLI, ΧΙ, XLV, XLVI, ΣΕΤ, 
LXI, ΟΧΙ, LXiii, Χοι, cxv, cxix. Modo prz nosvis oppido pauca, veluti in psalmis 11, x, xui, xxi, xxi, 
X«WII, XXXI, XXXIV, XXXVI, XXXVH, XXXVIII, XL, XLVII, LXVI, XCIV, XCVI, exiv,. Alicubi tamen Corderivs 
nova habebat et plura]; sed nos lioc iustitutuim tenuimus, saliem post psalmum xxii, ut ex Corderiano.— 
libro nihil, ex codicibus omnia, ul in marginibus dictum est, exscriberemus sive nota Corderio sive se- 
cus, nam et lectionum varietas utilis est. llle est apud Corderium defectus maximus, quod post cxx psal- 
mum nihil Didymi habetur, nostri vero codices usque in finem Psalterii Didymum exhibent. Didymi ae- 
tem qua mens fuerit et institutum in Psalmis explicandis, cognoscimus ex ejus pro«inio, ubi, laudatis Novi | 
Testamenti verbis, quae Psalmorum vaticinia ad Christum referunt, ait hanc sacrze Scriptura partem spiritali 
presertim sensu esse intelligendam. Caeterum citatis a Didymo testimoniis addendum est aliud maximus 
ore ipsius Christi prolatum Luc. xxiv, 44 : Que scripta sunt. in Psalmis de me (a). 


(a) Priores quindecim psalmos Grece et Latine, reliquos Grace tantum edidit cardinalis Mai ; iis iatet- 
pretationem nostram adjecimus. EpiT. DAT. 





AIAYMOY ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΩΣ 


ΕΙΣ ΑΛΜΟΥΣ. 


-” 


DIDYMI ALEXANDRINI IN PSALMOS. 


PROOEMIUM. 


in Novo Testamento, dictionum de Psalinorum A Ἐν τῇ Καινῇ Διαθήχῃ λέςεων ἀπὸ «fic βίθλον τῶν 
libro sumptarum testimonia exstant, tanquam a Ὑαλμῶν παραληφθεισῶν µαρτυρίαι χεῖνται, ὡς ὑπὸ 
giviuo Spiritu pronuntiatarum. Paulus quidém in ἁγίου Πνεύματος εἰρημέναι. Παῦλος μὲν ἓν τῇ πρὸ 
Epistola ad Ηεῦταο6 ex nonagesimo quarto psalmo  ἹἙδραίους Ἐπιστολῇ ἀπὸ τοῦ ἐνενηχοστου τετάρτῳ 
capitulum sumens, saneti Spiritus illud esse di- φαλμοῦ χεφάλαιον λαθὼν, ὑπὸ τοῦ ἁγίου Π εὐματν 
cium scribit, dicens : « Sicut ait Spiritus sanctus : ἀπηγγέλθαι αὐτὸ γράφει, φῄσας' « Καθὼς λέγει 3 
Hodie si vocem ejus audieritis *, » et reliqua. Prae — Ilvsüga τὸ &ytov- Σήµερον ἐὰν Thé φωνῆς dv 


3 Hebr. i1, 7. 





i57 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1158 


τοι σητε, » xal τὰ ἑξῆς ' πρὺς τοῦτο χαὶ ὁ τῶν ἀπὸ- A terea summus Petrus in Aetibus apostolorum paria 


τόλευν πρόκριτος Πέτρος £v ταῖς Ἡράξεσιν τῶν 
ισεο στόλων σύμφωνα λέχει, ὅπου gév « Ἔδει πληρωθῖ- 
αι τὴν Γραφὴν fjv προεῖπεν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ 
Γπτώἕκατος Δαθὶὸ περὶ Ἰούδα τοῦ γενοµένου ὁδηγοῦ 
οξς συλλαδοῦσιν Ἰησοῦν, » xai τὰ ἑξῆς " olg ὀλίγα 
«τοξεποὼν ἐπήγαγεν * « Γέγραπται γὰρ ὂν βίθλῳ Yo2- 
Atv ^ Γενηθήτω d ἔπανλις αὐτοῦ ἔρημος, xai μὴ 
: 377€ ὁ χατοιχῶν ἓν αὐτῇ, xal τὴν ἐπισχοπὴν αὐτοῦ 
x6 £t ἕτερος. » Οὐδὲν δὲ ξένον εἰ οἱ ἀπόστολοι 
caua γράφουσιν, αὐτοῦ μάλιστα τοῦ Σωτῆρος ταῦτα 
Εστεσςρραγιζομένου. µνήµης γὰρ γεναµένης àv τῷ 
ΕΦαγγελίῳ τῆς ἀρχῆς τοῦ ἑκατοστοῦ ἐννάτου φαλμοῦ 
ὤδε ἐχούσης' εΕἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ µου, Κάθου 
Ex δεξιῶν µου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπό- 
« E! Δανὶδ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ τὸν Χριστὸν Κύριον 
εἶπεν, πῶς υἱὸς αὐτοῦ ἐστιν; » El. τοίνυν τὰ πνευ- 
ματικὰ νοήματα περιέχουσιν οἱ Ῥαλμοὶ, οὐχ ὡς ἔτυ- 
χεν ἐντευχτέον τῇ γραφῇ αὐτῶν. 


dicit, nempe « oportuisse impleri Scripturam quam 
Spiritus sanctus przedixit per os Davidis de Juda qui 
facetus. est dux eorum a quibus comprehensus est 
Jesus *,» etrcliqua. Et paucis interjectis addidit : 


- e Scriptum est enim in libro Psalmorum : Fiat 


commosatio ejus deserta, et non sit qui habitet iu 
ea, et episcopatum ejus accipiat alter *. » Nibil vero 
mirum est, quandoquidem ipse potissime Servator 
ea confirmat; nam facta in Evangelio mentione 
initi centesimi noni psalmi, quod ita se habet : 
ε Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, 
donec ponam inimices tuos scabellum pedum tuo- 
rum, » Phariszos interrogavit : « Si David in Spi- 
ritu saneto Christum Dominum dixit , quomodo 


O:Ov τῶν ποδῶν σου, » ἐπείθετο (1) τῶν Φαρισαίων" B filius ejus est *? » Si ergo spiritales sensus eorti- 


nent Psalmi, non perfunctorie in ipsorum contextu 


versandum est. 
— 


PSALMUS I. 


Ex. α’. Ἔστι δὲ ἁμαρτωλῶν ὁδὸν εἰπεῖν τὸν διάδο- 
30v * Ev T, ὁ γενόμενος μὴ ἐμμενέτω * xax τὸ, « Αντί- 
στητε τῷ διαθόλῳ, xal φεύξεται ἀφ ὑμῶν.» 'O 
γὰρ ph στὰς £v αὐτῇ, πρὸς Κύριον ἦξει τὸν εἰπόντα, 
€ Ἐγώ εἰμι ἡ 606, * » ἐν f] γενόμενος χατὰ σχοπὸν 
δραμὼν τεύξεται τοῦ βραθείου, 


Στ. Υ. Ὁμοιωθεὶς τῃ Got, ὅμοιος γίνεται θεῷς 


τῷ τεοιότητα τοιάνδε χαριζοµένῳ ' δικαιοσύνη γὰρ 
ὅμοιοῦται αὐτῷ ὁ δίχαιος, xa ἁγιότητι ἅγιος, xat 
τῇ σοφίᾳ σοφὸς, σπάσας ἀπ᾿ αὐτῆς τὸ εἶναι σοφὸς, 
κατὰ τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος. « ᾿Αρχετὸν τῷ 
μαθτητῇ , ἵνα γένηται ὡς ὁ διδάσχαλος αὐτοῦ.» Ὁ 
δὲ ὁμοιούμενος τῷ τῆς ζωῆς ξύλῳ, γίνεται μὲν Ey τῷ 
παραδείσῳ ἵνα σὺν αὐτῷ φντευθῇ, ὡς ἀπὸ προσώπου 
τοῦ Θεοῦ φησιν Ἡσαῖας' « Κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ 
ξύλου τῆς ζωῆς ἔσονται αἱ ἡμέραι τοῦ λαοῦ µου. » 
Οὐχοῦν συνδιαιωνίζει ὁ δίχαιος τῷ ξύλῳ, γινόµενος 
συμφυῆς χλάδος αὐτοῦ, χαὶ χλῆμα γινόµενος ἐπὶ τῷ 
0εῖον χαρπὺν ἀγαγεῖν ' ἄμπελος γὰρ ἁληθινὴ, τὸ ξύ- 
λον τῆς ζωῆς τυγχάνον, φησὶ πρὸς τοὺς µαθητάς: 
€ "Evo εἰμι fj ἄμπελος fj ἀληθινὴ, ὑμεῖς τὰ χλήματα, 
ὁ Πατήρ µου ὁ γεωργός’ xdv xMipa ἓν ἐμοὶ µένον, 
χαθαίρει αὑτὸ ὁ Πατὴρ, ἵνα χαρπὸν πλείονα φέρῃ. » 
Ὁ δὲ τοιοῦτος χατευοδοῦται΄ «Tolo» γὰριἀγα πῶσι τὸ 
θεῖον, πάντα συνερχεῖ εἰς ἀγαθόν » ---«Παρὰ Κυρίου» 
Tip, qno*, « τὰ διαδήµατα ἀνθρώπου κατευθύνεται.» 
Ασφαλῶς δὲ τὸ πάντα εἶπε, μετὰ τὸ δεῖξαι τὴν τε- 
λειότητα * τῷ γὰρ θείῳ νόµμῳ τὸ οἰχεῖον θέληµα συν- 
αρμόττων, οὐδὲν ἑναντίον ποιήσειεν εἰ δὲ γέγρα- 
ftat, ε ᾿Οδὺς ἀσεθῶν εὐοδοῦται, » οὐχ ἁπλῶς, ἀλλ᾽ 


ΣΛοι.1, 16. * Ibid. 20. *Matth. xxi, 44, 45. Jac. ιν, 7... * Joan. xw, 6. Matth. x, 25. 
!! Prov, xx 24. 


Liv, 22. *Joau. xv, 1, 2. '* Rom. vini, 28. 


(1) Ἐπείθετο. Pro ἐπύθετο, et supra γεναµένης 
pro γενομένης quas dialecti Alexandrina formas, 
εἰ si qui alibi occurreriut, ad litteram exscriben- 


VERs. 1. Peccatorum viam dicere licet diabolum ; 
cui viz qui institerit, caveat ne ibi moretur; juxta 
illud : « Resisüite diabolo, et fugiet a vobis *. » 
Nam qui iu dicia via non steterit, ad Dominum ve- 
niet dicentem : « Ego sum via *; » quam qui secta- 
tus fuerit ad scopum pergens, pramium conseque 
tur. 

VEns. 5. Qui sapientiz assimilatur, similis ei fit 
qui hanc qualitatem largitur. Nam justitia similis 
evadit Deo justus, sanclitate sanctus, et sapientia 
$1»piens, bauriens ab ipsa ut sit sapiens, juxta Gal- | 
vatoris dictum : « Sufficit discipulo ut sit sicut ma- 
gister ejus". » Qui autem ligno vitz se fecit similem, 
jn paradiso consistit, ut pariter complantetur. 
Quemadmodum in persona Dei lsaias propheta 
dicit: «Quot dies ligni vitae sunt, totidem erunt 
dies populi mei *. » Igitur simul perennat justus , 
cum vit3 ligno complantatus, cujus (it ramus et 
palines ob divinum fructum faciendum ; nam vera 
illa vitis, que vitz lignum est, discipulis aiebat : 
«Ego sum vitis vera, vos palmites, Pater meus 
agricola est; oinnem palmitem in me manentem, 
purgat Pater meus, ut fructum plus afferat. * » 


Qvi hujusmodi est prospera(ur: nam ε diligenti- 
bus Deum, omnia cooperantur in bonum 19. »—« A 
Domino» enim, inquit, « diriguntur gressus homi- 
nis*'; » Accurate autem onmia dixit, ut rei per- 
fectionem ostendat. Qui enim Dei legi propriam vo- 
luntatem. conformat, nihil contrarium aget. Quod 
si etiam alicubi scribitur, « Via impiorum prospe- 


8 Isa. 


das duximus, ne auctoris Alexaudrim | styim nae 
uvo, ut aiuni, colore fraudaremus, Epir. PATROL, 


1159 DIDYMI ALEXANDRINI 1160 


ratur !?, » haudsimpliciter id dicitur, sed cum A ἀσεδῶν εἴρηται ' εἴρηται γάρ « Ἔστιν εὐοδία ἐν xa- 
additamento impiorum, juxia illud : « Est viro pro- — xolg ἀνδρί. » 
speritas in malitia **. » | 

Arbor, est Dei sapientia ; fructus ejus, mysticus Τοῦτο (2) δέ ἐστιν ἡ τοῦ θεοῦ σοφία. χαρτὸς μὲ, 
et spiritalis Scripturarum sensus : folia. predictum ᾖἔστιν ἡ μυστικὴ καὶ πνευματικὴ τῶν Ἐραφῶν ὅ-- 
frucium tegentía, sunt externa vocabula, quie prse- — voux* φύλλα δὲ σκέποντα τὸν εἰρημένον χαρτὸν, -. 
terquam quod propriam operam impendunt tegen- πρόχειροι λέξεις, αἳ πρὸς τὸ ποιεῖν τὸ ἴδιον ἔργσν -. 
dis fructibus, (iunt etiam pabulum bonorum viro- τῷ φυλάττειν τοὺς καρποὺς, xat τροφὴ Υίνονται 5, 
yum, qui ob suam simplicitatem jumenta dicuntur, ἀχεραιοτέρων ἀνθρώπων, τῶν δι ἁπλότητα xtnwe» 
juxta illud : « Homines et jumenta salvabis, Do- λεγομένων, κατὰ τὸ, « ᾿Ανθρώπους καὶ κτήνη awzcs, 
mine !*. » Κύριε. » 

Ventum, qui hos susdeque dispergit, angelum Νοῄήσεις δὲ ἄνεμον τὸν ἄνω χάτω τούτους Gap- 
vindicem esse putabis, necnon fallacis ipsorum ῥιπίζοντα, τὸν τιμωρούμενον αὐτοὺς ἄγγελον, χαὶ si 
doctrina impetum; qui nempe omni venuto do- ὁρμὴν τῆς πλάνης αὐτοὺς (9) διδασκαλίας, περις:- 
eiring eireumferuntur, in nequitia bominum, in µροµένους παντὶ ἀνέμῳ διδασκαλίας, ἐν τῇ χυδίᾳ τῶν 
astutia 15, B ἀνθρώπων, ἐν πανουργίᾳ. 

Vkas. 5. Id est ad judicium non resurgen.; nam Ex. ε’. "Hyouv ἐν χρίσει οὐχ ἀναστήσονται' ài 
resurgent quidem, sed non judicabuntur, cum per ἁἀναστήσονται μὲν, οὗ κριθἠσόνται 65, τυγχάνοντε 
se fuerint prajudieati. « Qui» enim, inquit, « ΠΟ aütoxaváxgtcot* « Ὁ » γὰρε ph πιστεύων eis ἐμὲ, 
credit, jam judicatus est '*. » φησὶν, « ἤδη κέχριται (4). » 


PSALMUS 1I. 


Vgns. 8. Cum omnes homines sponte moveantur, Στ. w. Πάντων ἀνθρώπων προαιρετικῶς xiooas- 
quia libero sunt przditi arbitrio, nemo naturaliter — wv, αὐτεξούσιοι γὰρ, οὐδεὶς xav' οὐσίαν ἀγαθὺς ? 
vel bonus est vel malus. Et quoniam is solus qui καχός ἐστιν" καὶ ἐπεὶ ὁ ἀρετῆς χατέχων οἰχειοῦτα: 
virtutis est compos, Deo fit familiaris, quisquis hu- — 8s μόνος, xa πᾶς Ó, τοιοῦτος χληρονοµία 6:5 . 
jusmodi est, hzreditas Dei est. Quandiu igitur — «uyyávev. "Ove οὖν ὁ Ἰσραὴλ ἀγαθὸς ὑπῆρχεν, ἐλ-- 
Jsrael bonus fuit, de eo dicebatur: « Facius est —yaro περὶ αὐτοῦ εἘγενήθη μερὶς Kuplou "laxi. 
porüio Domini Jacob, funiculus hyereditatis ejus Ἅσχοίνισμσ κληρονοµίας αὐτοῦ Ἰσραῇλ. » Ilapizzazr | 
Jsrael ". » Sed non sortito tantum ita se habuit ὡς οὐχ ἀποχληρωτικῶς µόνον τὸ ἔθνος τοῦτο, ἀλλ - 
hic, verum etiam ob morum probitatem talis exsti- C διὰ καλοχαγαθίαν οὕτως ἐχρημάτισεν , Ex τοῦ 76: 
tit, veluti de Deo loquuntur saucti homines : « Ele- θεοῦ λεγοµένου ὑπὸ τῶν ἁγίων &vbpiov* « Ἐξελέξσο 
git nobis hereditatem suam, speciem Jacob quam ἡμῖν τὴν κληρονοµίαν αὑτοῦ, τὴν χαλλονὴν "laxoó. 
dilezit **. » Quodsi mandatorum observantia etífide — f|v tyármoev. » EL δὲ τηρήσει ἐντολῶν xa πίστει 77 
jn Deum, fit aliquis Dei hzreditas ; qui vicissim Dei εἰς 8:bv χληρονοµία τις γίνεται θεοῦ, 6 παραθαίνω, 
precepta transgreditur, et a fide erga eum desciscit, τὰς ἐντολὰς τοῦ θεοῦ, xal τῆς εἰς αὐτὸν πίστευε 
hoc bonore depellitur : quemadmodum contra, qui  µεταπίπτων, ἐχδάλλεται τῆς τοιαύτης tipo ὡς 2 
declinat a malo et facit bonum, fit Dei hxreditas, — 6 ἐχχλίνας ἀπὸ τοῦ καχοῦ, xai τὸ ἀγαθὸν mou», 
quanquam antea non esset. Quze cum ita se habeant, ἍµΥγίνεται Θεοῦ χλῆρος, χαΐπερ οὑχ ὢν πρότερον. Ta:- 
qui populus olim propter pietatem h:eres Dei lsrae- — «nc μενούσης τῆς ἀχολουθίας, 6 πάλαι διὰ θεοσέδειαν 
lis erat, a Deo aversus, sorte sua excidit, quia non ὧν κληρονόμος θεοῦ 'lopat, ἁποστάτης θεοῦ γεή- 
excepit illum, qui ut ei potissimum bene faceret, µενος, µετέπεσεν, οὐ δεξάµενος τὸν Est εύεργεσί: 
deinde etiam aliis hominibus, Salvator αἀγειΝ. προηγουμένως αὐτοῦ εἶναι xal τῶν ἄλλων ἀνθρώ- 
Oportuit itaque alium introduci populum, ex pluri- xov ἑληλυθότα Σωτῆρα. Ἔδει τοίνυν ἀντείσαχθηναι 
bus conflatum gentibus, qui ad Evaugelium accede- τερον, συμπληρούμενον ἐκ πλειόνων ἐθνῶν xal προσ- 
ret. Verba igitur, « Postula a. me, et dabo tibi, » D ερχόµενον τῷ Εὐαγγελίῳ. Τὸ οὖν, ε Αἴτησαι cap 
nosiri causa, non Filii dicta sunt. Significant enim ἐμοῦ, xat δώσω aot, » ἡμῶν ἕνεχα, ἁλλ᾽ οὐ τοῦ Tio 
non ipsi Filio addi aliquid, sed indigentibus illo; ^ «tpncat* δηλοῖ γὰρ ὡς οὐχ αὑτῷ προστίθεταί 7. 
8icut magistro et medico datur virtus, ut homines ἀλλὰ τοῖς δεοµένοις αὐτοῦ: ὡς γὰρ ἱατρῷ καὶ oda- 
Oant sani ac sapientes ope illius. Sed et verba σκάλῳ δίδοται, ἵνα ὑγιαίνοντες xaX ἐπιστίμονες ἐξ 
«possessionem tuam terminos terra,» simplicius αὐτοῦ γένωνται. "AXA& xal τὸ, € τὴν χατάσχεσίν cv: 
intelligentur sic : Usque ad terminos terre doctrina τὰ πέρατα τῆς γῆς, » ἁπλούστερον νοηθείη οὕτω» 
(ia vim obtinebit, predicato nimirum Evangelio Μέχρι τῶν ἑσχάτων τῆς γῆς ἡ σὴ κρατήσει διδατχ1- 


T ri xHn,1. !* ibid. '* Psal, xxxv, 7. !" Ephes. iv, 14. !* Juan, i, 18. !* Deut, xxxn, 9. !5 Psal. 
μι: 


(2) Τοῦτο. Arbor reddidit interpres, sive integri- µένων. Ιυεµ. 
tati allegorize consuluerit, sive leyerit in Graco: Δέν- (4) Consouat prorsus sibi Didymus in fragments 
δρον δὲ ἐστιν, EpiT. PATROL. Comuneniarii in Ep. 11 ad Cor. apad nos t. 1V, por 

(9) Legendum videtur αὐτῶν, et mox, meptzepo- — ui, p. {41. —Vide infra. 


1161 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1162 


λία, χηρυττοµένου τοῦ Εὐαγγελίου kv πάσῃ τῇ χτίσει A creaturz univers:e que sub coelo est. Fortasse etiam 


τῇ ὑτοὸ τὸν obpavóv* εἰ δυνατὸν πέρατα τῆς Τῆς xa- 
Ἀςῖσθαι ἐνταῦθα τοὺς Bl xat φρονήµατι περάσαντας 
th rav. 

Στ. 9. Διδύμου ὁμοῦ [xà] θεοδωρίτου (5). Et δὲ 
περὶ τῶν Ἰουδαίων λέγοιπο, « Ὡς σχκεῦος χεραµέως 
συντρίψεις αὐτοὺς, » πληρωθήσεται τὸ, « Ytot Σιὼν 
ol τίμιος ἐπηρμένοι ἀργυρίῳ, πῶς ἁλογίσθησαν εἰς 
ἀγγεῖα ὀσεράκινα, ἔργα χειρῶν χἐραµέως; » ὡς µη- 
δὲν ἔτι χρήσιμον ὑπ αὐτῶν ὑπολείπεσθαι: εἴρηται 
δέ poc ταῦτα συµφεροµένως τῷ προφήτῃ λέγοντι" 
ε Καὶ ἔσται τὸ πτῶμα, » τοῦ ἁμαρτωλοῦ λαοῦ δηλον- 
ότι, €« ὡς Πόλεως ἑαλωχυίάς, καὶ ὡς αυντριθὴ 
σχεύους ὀστρακχίνου εἰς λεπτά. ». Ἐξ ὧν (6)... 

Στ. v, ta, Νόει δὲ τὸ, « Καὶ νῦν, βασιλεῖς, » ἀντὶ 


vocabulo termini eos hoc loco appellare licet, qui 
vite sns mentisque excellentia terrenos terminos 
excedunt. 

σεν». 9. Didymi simul et Theodoreti. tjuodsi de 
Jedsis dicitur, « Tanquam vas figuli confringes 
e08; y Utique verum evadet illud : « Filii Sionis in- 
elyti, argento superblenfes, quomodo repatati sont 
cea vasa lutea, opera manuum figuli *** Atque hoc 
aio eongrüenter prophete dicenti : « Et erit ruina, » 
peccatoris aimirum populi, « tanquam urbis captz, 
et tanquam vasis lutei minutatim contriti **. » 
Unde... 


Ύκαρ. 10, 11. Intellige autem verba: « Et nunc, 


τοῦ” Κὰν νῦν τοῦ σταυρωθέντος (ἀλλ) ἀναστάντος B reges, » pro: Etsi nunc crucifixus est, attamen mox 


Ex τῶν νεχρῶν” xal φοδήθητε, οἱ ἄρχοντες, ἐγνωχότες 
ὡς ἔστι θεός ὅπως ἂν τῆς ἓν φόθῳ δουλείας κρο- 
χοπτιχῶς πεπαυµένης, ἀγαλλίασις ὑμῖν ἀπιγένηται. 
Τοιοῦτον xai cb, « ᾽Αλαλάξατε τῷ Geip iw φωνῇῃ 
ἀγαλλιάσεως, ὅτι Κύριος ὕψιστος φοδερός * » τοιούτου 
γὰρ ὄντος, ἀνάγχη μετὰ τρόμου τὴν ἀγαλλίασιν 
ἔχειν. 

Στ. (9. Δύναται δὲ καὶ πρὸς τὸ, « Δράξασθε παι- 
δείας, » εἰρῆσθαι δηλὀῦν τό, "Ext ὄντες ἐν τῷ lp 
τούτῳ παιδεύθητε., 

O3x ἀλλότριον τῆς χρηστότητος τοῦ Σωτῆρος τὸ 
τοῖς παραστᾶσιν βασιλεῦσιν τῆς γῆς μετὰ τῶν ἁρ- 
χόντων τῶν συναχθέντων xav' αὐτοῦ, λέχειν τὸ, 
ε Καὶ νῦν, βασιλεῖς, dovete. » El γὰρ xal πρόταρον 


ἀγνοῄσαντες ἐπεδουλεύσατε, ἀλλὰ συνέντες µετα- 6 


νοῄσατε, fj σύνεσιν λάθετε. ἀναστάντος ix νεχρῶν 
τοῦ σταυρωθέντος. Ἐντεῦθεν μεταθὰς ὁ λόγος, διδα- 
σχαλίαν ἐχτίθεται τοῖς ἄρχουσιν καὶ τοῖς βασιλεῦσιν 
τοῖς ὑπὸ τῇ αιδηρᾷ ῥά6δψ ποιµανθησὀµένοις, xat 
φησιν, ὅτι Γνῶντες, ὦ οὗτοι, xat συνέντες ὅπως 1) 
τίς 4j δύναμις τοῦ παρὰ τοῦ Πατρὸς εἰληφότος τὰ 
E95 χληρονοµίαν, xaX ὁποία τις τυγχάνει fj σιδηρᾶ 
ἀ046δος ἡ xa0' ὑμῶν ἐπεχειρομένη, παύσασθε πολε- 
μοῦντες αὐτῷ ' ἀναλαδόντες δὲ μᾶλλον σύνεσιν, ἐπί- 
δοτε ἑαυτοὺς τῇ λογιχῇ παιδείφᾳ. 

Es. vi. Τὸ, « àv τάχει, » τῷ, « Δράξασθε παιδείας, » 
ἁποδοτέον xa0' ὑπερθατὸν εἰρημένον, ὡς εἶναι τὸ 
ἀχόχουθον τῆς φράσεως οὕτως ' Δράξασθε παιδείας 
Ev τάχει, xaX ἔτι kv τῷ βίῳ τούτῳ τυχχάνοντες * µή- 
ποτε ῥᾳθυμούντων ὑμῶν ὁργισθῇ Κύριος, xal ἆπο- 
λεῖσθε ἐξ ὁδοῦ διχαίας. --Τὸ 6b πεποιθέναι, ἑμφαίνει 
πίστιν μετ᾽ ἐλπίδος ἁπτώτου βεθαιοτάτην οὐδὲ γὰρ 
ἐν τοῖς δοχρῦσι χαλεπωτάτοις χκαιροῖς ὁ πεποιθὼς 
ἀπογινώσχει τὴν τοῦ Κυρίου εἰς αὐτὸν παρουσίαν. 


resürget; Wmeto itaque, o principes, et scitote 
hene esse Deum, ut servili timore utiliter deinde 
eessante, letitia vobis oboriatur. Bie ést etiam 
iHud : «Jubilate Deo in voce exsultationis, quo- 
niam Dominus excelsus terribilis *!. » Quod eum ita 
$i, necesse est non sine tremore exsultationem 
fieri. 

VrRs. 12. Jam dictio, « Apprehendtte. diseipli- — 
nam, » potest hoc etiam significare ;: Quandiu hac 
vita utimini, disciplinam condiscite. 

Non est alienum a Servateris bénignitate, ut 
astantibus terre regibus, eum principibus adversus 
8e eongregatis, dieat : « Et nune, reges, Intelligite.» 
Etamsi enim per inscitiam antea insidiati estis, 
at nunc edocti resipiscite; vel ad intellectum red- 
dite, postquam a morte surrexit qui fuerat cruci- 
fixus. Hinc pergens oratio, disciplinam tradit prin- 
cipibus regibusque, quos ferrea virga reoturus 6st, 
aitquo : Heus vos! eruditi jam, et intelligentes quanta 
sit vis illius qui gentes hareditauis instar a Patre ac- 
cepit; et qualis quantaque virga sit adversus vos 
intenta, ab 90 oppugnando desinite ; sed prudente 
potius animo imbuti, raüonali vosmet tradite disci- 
pling. 


VX&ns. 45, Loeutio, « in brevi, » referenda est ad 
illam: « Apprehendite disciplinam, » tanquam fuerit 
per hyperbaton posila ; u4 ait dictionis series haee . 
Apprehendite disciplinam ,brevi, dum adhuc hae 
luce vitali utimint; ne forte pigrescentibus "vobis 
iraseatur Dominos, et de via justa pereatis. — Ver- 
bum autem confidere idem denotat, cum spe inde- 
ficiente, firmissimam. Etenim ne in rebus quidem, 
qua videntur asperrima, vir pia fiducia pollens, de 
affuturo sibi Dowiui auxilio desperat. 


PSALMUS ΠΙ. 


Στ. a'. ᾽Αφίηςι δὲ θεὺς πολλοὺς θλίδειν τὸν δίχαιον, 
διδοὺς ἀφορμὴν αὐτῷ βάρους δόξης, ἀπὸ τῶν ὑπερ- 
θαλλουσῶν OL key ὁφισταμένης * xat eC ποτε ὁ δί- 


9 Türen. 1v, 2. ** Jer. xix, 11. ?! Paal. χι, 5. 


(5) Atqui apud Theodoretum nihil hujusmodi le- 
gitur. Scimus tamen eum nonnisi ex catenis decer- 


ParROL. GR. XXXIX. 


ελα. 1. Sinit Deus hominem justum a multis 
affligi, dass illi occasionem pondus glori» acqui- 
rendi, quz ex €opia tribulationum conflcitar. Et si 


ptum nobis superesse, 
(6) Desunt in codice pagina quatuor. 


91 


1163 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1160 


aliquando justas angusnis press&ms dixerit. Deo: A χαιος ἑπαπορῶν λἐγοι vp θεῷ' «Kopie, cb ἐπληθύν- 


« l'omine, quid multiplicati sunt qui tribulant me?» 
' ,dhuceo loquente, « Ecce adsum ?** » respondet Domi- 
nus, « ut pondus gloria tibi protinus levem faciat tribu- 
lationem *5; » ita per byperbolem dictam. Unde illud : 
« Multz-tribulationes justorum **. » Et ne salus absque 
Deo esse videatur, ideo David adjungit « in Deo. » 
Vgns. 4. Quoniam psalmus tanquam ex persona 
Domini pronuntiatur, dicendum -est ipsius quoque 
caput exaltarj, quod Dei cest; cum nempe ejus dei- 
tas demonstratione externa fidelibus (it manifesta, 
Signiflcat capitis vocabulum hoc loco principem. 
Ideirco sanctorum virorum princeps Christus, me- 
Tilo rex eorum est; atque ita caput eorumder est. 
— Namque ejus, qui eum Christo surrexit, et qua 
sursum sunt sapit, non quz super terram **, exalta- 
bitur .caput a Domino qui Verbum est. — Gloria 


ejus qui ipsum selegit, quam ab eo solo postulat is. 


qui gloriam homipum nou accipit. 

Vias. 9. Mons sanctus Dei, eximia illius cognitio 
potest intelligi : mous sanctus Dei, unde supplices 
exaudit Deus unigenitus Filius Dei. De quo monte 
dictum est : « Erit conspicuus mons Dei novissir is 
diebus **. » Quz locutio manifestationem illius de- 
notat futuram, cum iu sxculorum consummatione 
adveniet. 

VgRs, 0. Cubare significat reclinationem , pest 
quam supervenit somnus, Quia ergo animam suain 
sponte deposuit, pestea decumbens soporatus est. 


θησαν οἱ θλίδοντές µε; » ἔτι αὑτου λαλοῦντος, εἰπὼν 
« "Iob πάρειµι» ἀποχρίνεται, ε ἵνα βάρος δόξης ἑρ- 
γάσηταἰ oot cb παραυτίκα ἑλαφρὸν τῆς θλίψεως; » xao" 
ὑπερδολήν. Διό’ « Πολλα) αἱ θλίψεις τῶν διχαίων. » 
Ei δέ ἐστι σωτηρία μὲν οὐκ ἐν τῷ cip, Δαυῖδ «ui; 
τέως πρόσκειται τὸ « ἐν τῷ θεῷ (1). » 

Στ. €. Ἐπειδὴ δ' ἐλέχθη ὡς ἐκ προσώπου Κυρίου 
ὁ ψαλμὸς ἐπαγγέλλεται, ῥητέον ὡς καὶ αὐτοῦ ὑφου- 
ται ἡ κεφαλῇ ὁ θεὸς οὖσα, ὅτ' ἂν ἡ θεότης αὐτὸυ φα- 
vep δι ἀποδείξεως τοῖς πιστοῖς γένηται. Σημαίνει τὸ 
τῆς χεφαλῃς ὄνομα Ev τούτοις ἄρχοντα ' διὸ τῶν ἀν- 
δρῶν ἄρχων ὁ Χριστὸς ἁγίων ὄντων, βασιλεὺς αὐτῶν 
εἰχότως ἐστίν * χαὶ ταύτῃ χεφαλὴ αὑτῶν χρηµατέςε.. 
— Ei γὰρ συνηγέρθη Χριστῷ, xal τὰ ἄνω φρονεῖ, 


B οὐ τὰ ἐπὶ γῆς, ὑψωθήσεται αὐτοῦ ἡ κεφαλὴ ἀπὸ το” 


Κυρίου ὅς ἐστιν à Λόγος. — Δόξα ἂν τοῦ χωρίσαντος 
αὐτὸν, ἣν ἀπὸ τοῦ (8) μόνου ἐξήτησεν ὁ μὴ λαµδθάνων 
δόξαν ἀνθρώπων. 

Στ. &'. Ὄρος ἅγιον θεοῦ, t) ὑπερφυὴς γνῶσις αὐὑ- 
τοῦ δύναται [ νοεῖσθαι]' ὄρος ἅγιον τοῦ Θεοῦ. ἐξ οὗ 
εἰσαχούει τῶν εὐχομένων θεὸς ὁ μονογενὴς Ytbc ao- 
τοῦ. περὶ οὗ εἴρηται' « Ἔσται ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κν- 
ρίου ἐπ᾽ ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν, » δηλούσης τῆς λέ- 
ξεως ταύτης τὴν γενομένην αὐτοῦ φανέρωσιν κατὰ 
τὴν ἐπιδημίαν ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων. 

Στ. q'. Τὸ μὲν χοιμηθῆναι σηµαίνει τὴν ἀνάχλι- 
σιν μεθ) fjv à ὕπνος ἐπιγίνεται ᾿ ἐπεὶ οὖν ἐχουσίως 
τὴν φυχὴν αὐτοῦ ἔθηχεν, κατὰ τοῦτο χοιμηθεὶς 


Sed moz a mortuis resurgens, Deo suscipiente, pri« , ὕπνωσεν " ἐξεγερθεὶς δὲ ix νεκρῶν, ἀντιλαδομένο 


mogenitus mortuoruim factus est 17. 
. . VgBs. 7. Decet virum sanctuin, Deo confidentem, 
extra metum vergari. Sic in vicésimo sexto psal- 
mo: « Si consistant adversus me castra, non ti- 
mebit cor meum ?*. » Predicit autem ha€6 etiam 
Salvator innumeros cernens qui eum crucifigi po- 
sulaturi erunt; cOutra quos se prebuit interritum. 
Vgas. 8. Temere inimicos habet, qui odii atque 
Inimicitise causam non priebuit. Tales sunt omnes 
qui pérseculionem patiuntur, proplerea quod pie 
vivunt in Christo Jesu **. Quibus a Servatore dici- 
tur ; « Beati esds cum exprobraverint vos, et dixe- 
rint omne malum mentientes propter ΠΠΘ 26. et re- 
liqua. Hoc morum instituto cum esset etiam David, 


θεοῦ, πρωτότοχος x νεχρῶν γεγένηται. 

Στ. Q. Πρέπει δὲ ἁγίῳ πεποιθότι θεῷ τὴν ἁφι- 
θίαν ἀσχεῖν. Οὕτως ἐν κς’ λέγει doo up? « Ἐὰν πα 
ρατάξηται ἐπ᾽ ἐμὰ παρεμδολὴ, οὗ φοδηθήσεται ἡ 
καρδία µου. » Προλέχει δὲ ταῦτα xaX ὁ Σωτὴρ τὰς μ»- 
ριάδας βλέπων τῶν αἰτουμένων αὐτὸν σταυρωθηνα:, 
πρὸς ἃς ἁταράχως διέχειτο. 

Στ. Ἠ’. Ματαίως ἐχθροὺς ἔχει ὁ μὴ παρέχων µ-- 
σους xai ἔχθρας πρόφασιν. Τοιοῦτοι δέ εἰσιν πάντες 
οἱ διωχόµενοι διὰ τὸ Qv εὐσεθῶς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ' 
πρὸς οὓς λέγεται ὑπὸ τοῦ Στῆρος' « Μαχάριοί ἐστ: 
ὅτ ἂν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς, καὶ εἴπωσιν πᾶν πονηρὺν 
ψευδόµενοι ἕνεχεν ἐμοῦ, » xal τὰ ἑξῆς. Ταύτης τῆς 
προθέσεως ὢν xai ὁ Δαυῖδ, πολλοὺς εἴχεν µαταίως 


multos habuit sine causa inimicos, ut. Saulem et D ἐχθροὺς, ὡς τὸν Σαοὺλ, καὶ τὸν ᾿Αθεσαλὼμ, xal τοὺς 


Abesalomum horumque stipatores. Nam saneto viro, 
et qui multam mansuetudinem bonitatemque erga 
eos szepe exprompserat, sine causa infensi erant. 

V&as. 9. Quenam est benedictio populo superve- 
niens, nisi Patris voluntas de Filii iu mundum ad- 
ventu? 


σὺν αὐτοῖς. Tou γὰρ ἁγίου πολλὴν πραότητα xal &ya- 
θότητα εἰς αὐτοὺς πολλάχις ἑνδειξαμένου, μάτην 
σαν EyOpot. 

Στ. 0'; Τίς ἡ εὐλογία ἡ ἐπὶ τὸν λαὸν ἑρχομένη, ἡ 
βούλησις τοῦ Πατρὸς ἡ περὶ τῆς ἐπιδημίας; 


PSALMUS IV. 


Didgmi. Canticum est triumphalis aut eucharistica 


Didgmi Alexandrini de titulo psalmi quarti : « In finem, in psalmis, canticum Davwiai. » | 


(Mai Bibliotheca nova, t. IM, 456, 384, ex cod. Vatic. l, f» 18.) 


Ν 


Διδύμου. Ὠδή ἐστιν ἐπινίχιος ἡ χαριστήριος αἶνος 


** Isa. Lvin, 8. 35 Hi Cor 1v, 47. ** Psal. vii, 20. * Coloss, 11, 3. ** Isa. xxii, δ. 3 Coloss. * 1δ. 
45 Psal. xxvi, ο. ** ll Tim. in, 14. ?* Matth, v, 11. 

(7) Phrasis mendosa. . 

(3) Ἀπὸ τοῦ. Forte legendum àv" αὐτοῦ. EpiT.PATROL. ' 


2165 EXPUSITiO 


gmóvn φωνῇ προφερόµενος’ ψαλμὸς δὲ ὕμνας ὀργάνῳ 
-r«p καλουμένῳφ φαλτηρίῳ ἡ xai χιθάρᾳ χρουόµενος. 
Eel δὲ πρὸς ἀναγωγὴν, ᾠδὴ 4j θεωρία τῆς ἀληθείας 
gpRóv νοῄσει μεμουσωμένῃ γενοµένη * φαλμὸς δὲ, πρά- 
fZew χατὰ λόγον τὸν ὀρθὸν ἐπιτελούμεναι» ὡς φάλ- 
Ἄειν q4Àv, τὸν πραχτικὸν βίον ἔχοντα, ὥδειν δὲ, τὸν 
Οεωρητικόν. Ἐπεὶ τοίνυν ὁ Δαθὶδ θεωρεῖ χαθαρᾷ 
Ἄκαρδίᾳ τὸν θεὸν xaX τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ, ᾠδὴν προ- 
«pí£pst, ἣν εἶναι v ψαλμοῖς λέγει, διὰ τὸ πολλὰ πρα- 
2ετιχκῶς αὐτῷ χατωρθῶσθαι. Αὕτη ἡ ᾠδή. Elc τὸ cé- 
«4ος ἐστὶν ἐχεῖνο, ὃ χαλεῖν εἰώθασιν ἔσχατον ὀρεχτὸν, 
"ctp αὐτοῦ ἕνεχα τὰ ἄλλα πάντα εἶναι αἱρετὰ χαὶ ópe- 
Ξιτά  αὐτὺ δὲ οὐχ ἄλλου χάριν, ὅπερ ἐστὶν fj πάντων 
τελείωσις. Περὶ οὗ καὶ ὁ Παῦλός φησιν. Elsa τὸ τέ- 
Aoc, xa0' ἣν ὅμοιός τις τῷ θεῷ Υεγενημένος, ὄψε- 
ται αὐτόν. Κατὰ τί δὲ βούλεται καὶ τὸ τῷ Aa610 τὴν 
«obli», ἀλλὰ μὴ τοῦ Δαθὶδ ἀναγεγράφθαι; Φασὶν τοίνυν 
πινὲς, τοῦ Δαδ]δ εἶναι τὸν φαλμὸν ἢ τὴν ᾠδὴν, ὅτ ἂν 
αὐτὸς fj προσενεγχὼν θεοπνευσθείς' τῷ Δαθὶδ δὲ 
εἶναι τὴν ᾧδὴν f| τὸν φαλμὸν. ὅτ ἂν πρὸς αὐτὸν τὰ 
λεγόμενα ἀναφορὰν Éyr* συμπίπτει δὲ πολλάκις χαὶ 
αὐτοῦ xa αὐτῷ εἶναι τὸ ἀπαγγελλόμενον, ὅτ ἂν 
αὑτοῦ διαχονησαµένου τῷ Πνεύματι τὰ ὑποδαλλό- 
µενα ὑπ' αὑτοῦ προελεχθῇ. Εἶτα, δοθέντος τοῦ φαλ- 
poU «ty τῶν ἁδόντων, ἀπηγγέλθη δι ἐχείνων τῷ 
Aa6ib* ὁποτέρως ὃ ἔχει ἕχαστον τῶν &v ταῖς Γρα- 
φαῖς χειμένων, μόνου τοῦ χατὰ θΘεὸν σοφοῦ εἰδέ- 
ναι. 


Στ. β’. Πλατύνει δὲ ἐν θλίψει ὁ θεὸς, οὐ παύων τὴν 
περίστασιν, οὐχ ἀνατρέπων τοὺς χαχοῦντας, ἀλλά 
παρέχων µεγαλοφυχίαν γενναίως φἑρειν τὰ περιστα- 
τιχά ' χατὰ ταύτην τὴν διάνοιαν ἀχουστέον καὶ τὸ, 
« Πολλαὶ αἱ θλίψεις τῶν διχαίων, xaX ἓχ πασῶν αὖ- 
τῶν ῥύσεται αὐτοὺς, » ὑπομονὴν χαριζόμενος  ἔστι 
δ ὅτε χαὶ Eft τῶν περιστάσεων ποιεῖ τὸν µεγαλο- 
φύχως πρὸς τὰς περιστάσεις στάντα, ὡς τὸν Ἰωσὴφ 
καὶ τὸν Ἰὼδ6, ἀλλὰ xa αὐτὸν περὶ οὗ τὰ προχείµενα. 


Στ. y'. Υἱοὶ ἀνθρώπων περίφρασίἰς ἐστι, ὡς παρ᾽ 
Ἕλλησι τὸ, Ylec Ἀχαιῶν {πολλὰ δὲ τοιαῦτα φέρεται 
xai àv τῇ Γραφῃ. ὧν ἐστιν xai τὸ, « Βροτὸς γὰρ 
γεννητὸς Tuvatxóc* » xai τὸ, ε Ἐν γεννητοῖς γυ- 
ναιχῶν, Ἰωάννου αὐδεὶς μείζων ἐστίν. » Καὶ αὗται 
γὰρ αἱ λέξεις ἀντὶ τοῦ « ἄνθρωποι » εἴρηνται. 

Ἡ o0 θαυμαστοῦται ὁ ὅσιος τοῦ θεοῦ ὅτ᾽ ἂν θλίψεις 
φέρει μεγαλοφύχως, δοχούσας ὑπὲρ ἄνθρωπον εἶναι, 
ἀλλὰ χαὶ Uv ἂν ἐπιχαλούμενος θεὸν ἐπινεύοντα εὖ- 
θέως ἔχῃ; "Απερ πάντα ἀγνοεῖ ὁ βαρεῖαν χαρδίαν, 
«09t' ἔστιν νόησιν μετὰ χαχίας ἔχων. "H περὶ τοῦ 
Χριστοῦ εἴρηται πρὸς Ἰουδαίους ὁ λόγος, διὰ τὸ βα- 
ρυχάρδιον οὐχ' ἔτι Θεοῦ ἀλλ' ἀνθρώπων υἱούς. Πῶς 
yàp οὐχ ἐθαυμάστωσεν bv αὐτῷ xai δι αὐτου πλη- 


*! Psal, τι, 90. 3 Sap. vij, 1; xv, 17. 


(9) Canones grammatici aiunt, ut cuique helrzo- 
philo notum est, articulum 5 tam secundo quam 
tero casui apud Hebreos inservire. (taque 711 


» Job xiv, 4. 


IN PSALMOS. 1160 


A laudatio, voce tantum prolata. Psalmus est hym- 
nus qui ad instrumentum, cui nomen psalterium vel 
etiam cithara, canitur. Secundum vero anazgogen, 
ode est contemplatio veritatis qux $olo intellectu, 
musica veluti harmonia temperato, fit. Psalmus 
item actiones denotat, quie secundum rectam ratio- 
nem fiunt : ita ut psallat, qui practice vitze genus 
sequitur; canat autem, qui theoreticum. Quoniam 
itaque David contemplatur puro corde Deum ejus- 
que veritalem, canticum profert, quod ait esse in 
psalmis, propterea quod ipse plurima agendo recte 
fecerit, Hzc de cantico. Jam dictio in finem illud 
significat quod vulgo extremum appetibile dici solet, 
quía hujus gratia ca»tera omnia optanda et appetibi- 
lia sunt ; ipsum vero liaud alterius gratia; qu: cu- 

B jusvis rei perfectio est. De quo etiam Paulus loqvi- 
tur. Secundo loco finis est, quo quis Deo factus si- 
milis, ipsum videbit, Cur autem canticum Davidi, 
non autem canticum Davidis inscribitur? Aiunt non- 
nulli, Davidis esse psalmum aut canticum, cum ipse- 
met a Deo inspiratus recitat ; Davidi autem esse 
canticum aut psalmum, cum ea quae dicuntur ipsum 
respiciunt (9). Szpe autem accidit, ut et ipsius et 
ipsi sit, quod recitatur; nempe cum David Spiritui 
obsecundans, quas sibi ab hoc suggeruntur vaticina- 
tur : deinde psalmus alicui cantori datur, à quo 
vicissim Davidi recitatur. Quomodo autem reapse 
86 habeant, que in sacris jacent Scripturis, ilie 
tantummodo, qui secundum Deum sapiens est, scire 
poterit. 

C VEns. 2. Dilatat in tribulatione Deus, non ca- 
Jamitatem sedans, neque maleficos cohibens, sed 
magnanimitatem praebens fortiter ferendi calami- 
tatem. Hoc sensu illud quoque intelligendum : 
«Mule tribulationes justorum , et ex his omnibus 
eripiet 608*!, » patientiam — scilicet suppedilans. 
Quandoque etiam e calamitatibus reapse eripit 
Deus justum hominem qui fuit contra illas magna- 
nimus, veluti Josephum ac Jobum, et hunc de quo 
nunc sermo est. 

Vs. 3. «Filii bominum » periphrasis est, velut 
soud ethnicos, filii Achaeorum. Multa hujusmodi 
Μι sacra quoque Scriptura feruntur ; veluti, « Mor- 
talis est **, de muliere natus **. » Item : «Inter na- 

p tos mulierum, nemo major Joanne **. » Nam et lue 
Joeutiones nibil preter « homines » dicunt. 

Vel nonne dignus admiratione est vir Dei sanctus, 
eum tribulationes magno animo fert, qua su- 
pra hominis patientiam videntur ; praesertim quia 
Deum invocans, illico sibi annuentem experitur? 
Qua omnia ignorat gravis cordis homo, id est qui 
mentem pravam babet. Vel, de Chrísto sermo fit - 
ad Judzos, propter cordis duritiam jam non Dei 
sed bominum filios. Quidni enim in se perque se 


* Luc. vir, 95. " 


tam Davidis significat quam Davidi. Licuit ergo al- 
terutrum pure interpretari, Czeteri ergo sensus figu- 
rat altiorisque exegeseos sunt. 


7 


1167 


DIDYMI ALEXANDRINI 


? 
mirabilis Christus sit, completis vaticiniis, et stupen- A ρώσας προφητείας, παραδόξων δυναµεών vevop£ver 


dis miraculis per ipsum patratis, el demum a mor- 
tuis resurgens? Quas vos agnoscetis, si omissa cor- 


dis duritie, Scripturas de Sancio loquentes seruta- 


biniini. Namque a vobis scrutantibus novitas spiri- 
ius invenietur. 

Vgns. 5. Hanc arripiens Jocutionem Apostolus, 
nox subjecit : «Sol non occidat super iracundiam 
vestram, et ne detis locum diabolo **. » Qui hana 
admiserit apostolicam adhortationem, ad iracun- 
diam cominotus non peccat, quia ille potius qui 
jram fovet, habet illam perseverantem ; quem iro 
'tenacem mos est appellari. Con(irmat hune loci 
Sensum, quod mox subsequitur, nam «Quse dicitis, » 
inquit, irati scilicet «in cordibus vestris, »' de bis 
« in eubilibus compungimini ; » ita ut somno exper- 
vecti nihil eorum agatis vel dicatis qua in cerde 
. per iram deliberastis. 

Vens. 7. Possumus lumen vultus Dei dicere figu-- 
Tam substantixz** et imaginem ipsius Dei invisabi- 
lis *'. Quod lumen deinceps signatum fuit super nos, 
ad ejus imaginem conformatos. Non est ignorandum 
quosdam legere sic : «Quidam ostendet nobis bona.» 
Nam non inultorum, sed unius est, bona osten- 
dere; hic autem unigenitus est Filius Dei. Iis qui 
]ta intelligunt, vocabulum quis (quidam) significat 
jd quod proprie appellatur certa tali qualitate p»a-. 
ditum, et individuum, atque una numero substan- 
tía. Utuntur autem hoc testimonio : « Homo quidam 
nobilis *5. » Nam et hoc loco quis (quidam) aliquid 
denotat quod proprie tale est. 

VEns. 8. Quanquam hi jucundis sibi rebus vi- 
dentur expleri, altamen ego szculum exspectams 
futurum recteque vite mercedem, extra omnem 
perturbationem propter spem constitutus, in idip- 
sum recumbam et soporabor ; reclinationem som- 
numque dicens ex hac vita discessum. Jam causa 
narrata, cur recubuerit et in pace dormiverit, sta- 
tm addit: « Quoniam in pace constituisti me. » 

Quippe etiam apud Oseam dicitur anim:e ex per- 
sona Dei : « Constituam te in pace**. » Facit boc 
autem Deus, futurorum spem divinorum bonorum 
exhibens constitutis ab eo in intellectuali practica - 
que virtute, etin veritatis dogmatibus et ecclesia- 
sticis legibus. | 


δι) αὐτοῦ, ἔτι μὴν xal ἀναστάντος &x νεχρῶν ; Ενώσε- 
σθε δὲ ἁποθαλόντες τὸ βαρυχάρδιον, xal ἐρευνέσαν- 
τες τὰς περὶ τοῦ Οσίου Γραφάς. Ἐρευνήσασι γὰρ ᾽ 
ὑμῖν, ἡ χαινότης «ob πνεύματος εὑρεθήσεται. 


Στ. 5’. Ἰαύτην «hv λέξιν παραλαθὼν ὁ Απόστολος, 
ἐπήγαγεν αὐτῇ: « Ὅ ἥλιος μὴ ἐπιδυέτω ἐπὶ τῷ ταρ- 
οργισμῷ ὑμῶν, μηδὲ δίδοτε τόπον τῷ διαθόλῳ. » Ὁ 
ταύτην χαταδεξάµενος τὴν ἀποστολικὴν προτροχὴ», 
ὀργισθεὶς οὐχ ἁμαρτάνει, τοῦ κατ ὀργὴν διαχειµέ- 
vou ἑπίμονον αὐτὴν ἔχοντος, ὃν xal πηνιαστὲν (19) 
ἔθος καλεῖν. Βεθαιοῖ ταύτην τὴν νόησιν τὸ ἕξῆς Ez:- 
φερόμενον. ε Α λέγετε » γὰρ, φησὶν, ὀργισθέντες 
δηλονότι, ε ὃν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς χοέταςς 
κατανύγητε, » ὥστε ἀναστάντες ἐξ ὕπνου μηδὲν κρᾶ- 
ξαι 7) εἰπεῖν τῶν ἐν τῇ καρδίᾳ ἐν ὀργῇ διεσχεμµένων. 


Στ. Q. Δυνατὸν φῶς τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ , τὸν 
χαρακτῆρα τῆς ὑποστάσεως xal εἰχόνα αὐτοῦ τοῦ 
ἀοράτου θεοῦ εἰπεῖν. Ὅπερ φῶς ἀπεντεῦθεν ἑστ- 
µειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς µορφωθέντας χατ αὐτόν. Ouz 
ἁγνωστέον ὡς ἀναγινώσχουσί τινες τὸ, « Tig δείξει 
ἡμῖν τὰ ἀγαθὰ, » οὕτως. Τὰ ἀγαθὰ οὐ πολλῶν ἐστιν, 
ἀλλ' ἑνός ἐστιν δεῖξαι * οὗτος δὲ ὁ µονογενής ἐστι τοῦ 
θεοῦ Υἱός. Σημαίνει τοῖς οὕτως ἐχλαμθάνουσι οὐ τίς, 
τὸ ὀνομαζόμενον ἰδίως ποιὸν fj ἄτομον xat µίαν τῷ 
ἀριθμῷ οὐσίαν. Συγχρῶνται μαρτυρίῳ τὸ, « "Av- 
θρωπος τὶς εὐγενής' » xal ἐνταῦθα γὰρ τὸ τίς ὅη- 
Aot τὸν ἰδίως ποιόν. 


Στ. η’. El καὶ οὗτοι ἀπὸ τῶν ἠδέων αὑτοῖς ἔδοξτν 
πληθύνεσθαι, ἀλλά γε ἐγὼ προσδοχῶν αἰῶνα μέλ- 
λοντα xal μισθὸν ὀρθῆς πολιτείας, πάσης ταραχΏς 
ἐχτὸς διά τὴν ἑλπίδα γεγονὼς, ἐπὶ τὸ αὐτὸ χοιµτθή- 
σοµαι xal ὑπνώσω" κοίµησιν xal ὕπνον λέγων τὴν 
ἀπὸ τοῦ βίου ἀναχώρησιν ' ὁ ἀποδιδοὺς τὴν αἰτίαν 
τοῦ κχεχοιμῆσθαι καὶ ὑπνωχέναι ἐν εἰρήνῃ, εὐθὺς 
ἐπήγαγεν' € "τι Ex? ἐλπίδι χατῴχισάς µε. » Εἴρι- 
ται δὲ καὶ Ev Ὡστὲ πρὸς τὴν ψυχἠ», Ex προσώπου τοῦ 
θεοῦ, « Κατοιχιῶ σε ἐπ ἐλπίδι. » Hout δὲ τοῦτο 
θεὺὸς, ἐλπίδα µελλόντων θείων ἀγαθῶν προτείνων 
τοῖς κατοιχιζομένοις ὑπ) αὑτοῦ ἓν διανοητική xal 
πραχτιχῇ ἀρετῇ, xat ἓν δόγµασιν ἁληθείας, xal 
θεσμοῖς ἐχχλησιαστιχοῖς. 


PSALMUS VY. 


Vgns. 4. In finem. Ob gratiarum actionem hy- D 


mnus canitur, pro anima seu Ecclesia ad divina 
bzreditatem evecta, non materialem sed spiritalem. 
Attolluntur enim Dei famuli, secundum Apostolum, 
ad hereditatem incorruptibilem, incontaminatam 
οἱ imfharcescibilem, in celis conservatam V. Ad 
quam Servator invitans, ait : « Venite qui a dextris 
meis estis, benedicti a Patre meo, possidete para- 


Στ. α’. Elc «0. téAoc. Χαριστῆριος ὕμνος ἄδεται 
ὑπὲρ τῆς ἀναφερομένης φυχῆς fiov. Ἐκκλησίας εἰς 
θείαν κληρονοµίαν ox αἰσθητὴν, ἀλλὰ νοητήν: εἰσ- 
άγονται γὰρ οἱ τὸν θεὺν θεραπεύοντες χατὰ τὸν ᾿Ατό- 
στολον εἰς κληρονοµίαν ἄφθαρτον xal ἀμίαντον xai 
ἀμάραντον τετηρηµένην ἓν οὐρανοῖς' εἰς fjv χαλῶν . 
ὁ Σωτηρ ἔφη" «δΔεῦτε οἱ Ex δεξιῶν µου οἱ εὔλογη- 
μένοι τοῦ Πατρός µου, χληρονομήσατς τὴν ἡπι- 


* Ephes. iv, 26, 27. ** Hebr. 1, δ. * Coloss. 1,15. 3 Luc. xix, 13. 3 Ose. 11, S. , "1 Petr. |, 4. 


(10) Animadverte vocabulum µηνιαστής, 


ιο 





69 
]v ἀναπέμπει τῷ εὐτρεπίσαντι αὐτὴν θεῷ. 


Στ. β’. Τὸ δὲ ἐνώτισαι, yx φερόμενον ty τῇ συν- 
θεία, Ev τῇ Γραφῇ χεῖται συνεχῶς, δηλοῦν τὸ εἰς τὰ 


τα δέχεσθαι τὸν ἀχούοντα τοὺς ἁπαγγελλομένους λό- 


ους τοῦ λέχοντος αὐτοὺς, διὰ τὸ ἐγγὺς εἶναι - σχέσει 
᾿ἐγγὺς οἱ δίχαιοι θεοῦ» ὅθεν εὐχαῖς δικαίων ἐπ- 
χούειν εἴρηται ὁ θεὺς, xal τὰ. ὥτα ἔχειν εἰς δέησιν 
ὑτῶν βασιλεὺς ὃ ἅμα xal δημιουργὸς ὁ θεὺς τυγ- 
άνει, τῶν uh διαπετασάντων χεῖρας αὐτῶν πρὺς 
εν ἀλλότριον, μηδὲ βασιλενοµένων ὑπὸ τῆς ἆμαρ- 
ίας. 

Στ. 9. Κατὰ θεωρίαν δὲ, ᾧ ὁ τῆς δικαιοσύνης 
λιος ἀνέτειλεν, by. ἀρχῇ νοητῆς ἡμέρας γεγονὼς, 
αριστήριον alvoy προσφέρων τῷ αἰτίῳ τοῦ φωτι- 
μοῦ, « TOÀ «pul, » ἔφη, « εἰσαχούσῃ τῆς φωνῆς 
ιο». 2 Τΐνι γὰρ ἔδει χάριν ὁμολογῆσαι ὑπὲρ τηλι- 
ούτου ἀγαθοῦ, ἢ σοὶ, à Δέσποτα, τῷ ἀνατείλαντί uos 
κὺς, αἴτιόν µοι μεγίστης θεωρίας ὑπάρχον; "Aet 
οὖν δρως εἰσέρχεται πρὸ ταῖς ὑπαρξάσαις θεωρίαις, 
ιαἱ ἔτι θέλειν βλέπειν τὰ κάλλη τῆς ἀληθείας. Παρ- 
σταται τοῦτο ix τοῦ xal ἐπόψομαι' ὡς γὰρ τὸ 
ἱσπέρχομαι ἀχατάπαυστον πρόσωπον δηλοῖ, οὕτω τὸ 
ἐκόψομαι, συνεχῶς προστιθεμένην κατανόησιν 
ἐμφαίνει. Πῶς γὰρ οὐκ ἀεὶ βλέπει 6 ἐπαγγελίας τν- 
yov τῆς, « Ἔσται col Κύριος φῶς αἰώνων, xal φῶς 
δικαίοις διὰ παντός, » Ἐπεὶ δὲ χαὶ ἑτέρα Γραφὴ 
ἴχουσα, « Παραστήσοµαί αοι ἐπ᾿ ὄψδι µε" » ὅπερ οὐ 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 
xcpk£vryv ὑμῖν βασιλείαν’ » ἣν ὁ λέγων ποθῄσας, εὖ- Α tum vobis regnum **» quo 


1110 
is, qui bic Joquitur, 
cupiens, preces extollit ad illius preparatorem 
Deum. , 

ἔρλο, 2. Verbum ὀνώτισαε, quod insuetum eet, 
constanter in Seriptura sacra ponitur, significans 
quod in aurem excipiat is qui awdit sermones ab 
aliquo prenuntiatos, eui-proximus ipse est. Porro 
autem Deo proximi affectu sunt justi homines. Un- 
de fit, ut justorum preces audire diestur Deus, et 
aures postulstie illorum prebere. Rex autem simul 
et creator Deus est illorum, qui manus suas ad 
alenum deum noa exiendupt, neque sub peccati 
dominio sunt. 

VzgRs. 4. Contemplativa ratione autem, is cui 
justitize sol exoritur, initio spiritalis diei apparens, 
laudem grati animi eausa recitans luminis auctori : 
« Mane,».inquit, «.exaudies vocem meam. »Nam cui- 
nam gratiam habere tanti boni oporteret, nisi tibi, - 
Domine, qui lumen mihi extulisti, quod mihi maxi- 
mz illuminationis causa est? Semper itaque przeit 
amor illuminationibus, et pulchr» veritatis cogno- 
scends voluntas. Hoc demonstrat etiam vocabulo. 
videbo : nam sicut advenio personam iuquietam. 
ostendit, ita videbo perpetuo intentam contempla- 
tionem ostendit. Quidni enim semper videt, qui. 
promissionem meruit: ; Erit tibi Deus luinen ster- 
Bum, οἱ lax justis in perpetuum? » Namque et alia. 
Scriptura oceurrit : « Exhibebo me conspectui tuo. ». 
Quod non cuilibet licet dicere, sed magni Elix si- 


παντὸς λέγειν, ἀλλὰ τῶν χατὰ τὸν µέγαν Ἠλίαν διὰ ϱ milibus, qui ob {ο suse act fiduciam audent di- 


thv ἀπὸ κῆς πολιτείας παῤῥησίαν λέγειν θαῤῥούντων, 
« Zjj Κύριος ᾧ παρέστην ἑνώπιον αὐτοῦ σήμερον. » 
Ec. ς’. Τούτου ἀληθοῦς ὄντος, οὐκ ἔστιν Ex θεοῦ τὸ 
χαχὸν χατὰ τοὺς λέγοντας ἑνυπόστατον τὴν xa- 
χίαν (13). Ἐκ στόματος γὰρ Ὑψίστου οὐκ ἐξελεύσεται 
*) xaxbv xai τὸ ἀγαθὸν, βουλομένου µόνον εἶναι τὸ 
ἀγαθόν. Οὗ ὄντος, οὐχ ἂν ἔν τινι συσταίη xaxóv. 
Ἀπόλλυσι δὲ τοὺς φεύστας, καθ) ὃ φεῦσται, εἰς ἁπί- 
Ίνωσεν ἀληθείας. Πάντων δὲ τῶν λαλούντων τὸ φεῦ- 
lc ὑπὸ Θεοῦ ἀπολλυμένων, ἀπόλλυται κἀκεῖνος περὶ 
ὦ εἴρηται’ « Ὅταν λαλῇ τὸ φεῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων 
λαλεῖ» » εἰ δὲ τοῦτο, οὐχ ἔστιν κατ οὐσίαν xaxós * οὗ 
Ἱὰρ ἅμα τὸ γενέσθαι καὶ εἰς ὑπόστασιν ἐλθεῖν * ἀλλὰ 
μετὰ ταῦτα «ραπεὶς, ἀρχὴν τοῦ λαλεῖν τὸ φεῦδος 


eere : « Vivit Dominus, in eujus conspectu hodie 
sto 05. » 

Vgas. 6. Quod verum eum sit, non est a Deo- 
malum ut illorum opinie est, qui substantivam ma- 
litiam esse dicunt. Nam ex-ore Altissiml norí exibit 
malum et bonum, volentis tantummodo esse bonum. 
Quod cum ita se habeat, nemini congenitum malum 
est. Perdit autem mendaces, quatenus mendaces. 
αυοῖ, UL cognoscatur veritas. Jan cum omnes qui 
loquuntur mendacium, a Deo perdantur, is quoque 
peribit, de quo. dictum est : « Cum loquetur men- 
daeium, de suo loquetur ** : 2. quod si ita est, non. 
est substantialiter malus. Id demonstratur ex his 
que de illo sunt seripía : «In veritate non stetit, 


ἔσχεν, ἑσχηχὼς ποτὲ ἐν ἀληθείᾳ εἶναι, Δηλοῦται δὲ D quia veritas in eo non est *. » Nam qui reprehen- 


toco Ex τῶν οὕνω περὶ αὐτοῦ γεγραμµένων * ε Ἐν 
tjj ἀληθείᾳ οὐχ ἕστηχεν, ὅτι ἀλήθεια οὐχ ἔστιν Ev 
εὐτῷ * » ὁ γὰρ φεχτὸς iov διὰ τὸ μὴ ἑστάναι, φανερῶς 
ἐστιν πειραθεὶς τούτων τῶν διαθέσεων. Ἐριτέον δὲ 
ἐκπροθέσεως ἀλλ᾽ οὐκ Ex µόνης φωνῆς τὸν φευδόµε- 
ww, ἵνα μὴ ὧσιν ὑπὸ «hy» ἀπειλὴν οἱ οἰχονομιχῶς 
wi τοῦτο πεποιηχότες, ὡς ἜῬαάθ' ἕδοξε γὰρ ψεύ- 
ἆθαι πρὸς τοὺς ἀναζητοῦντας ἐπὶ τῷ ἀποχτεῖναι 
"ue χατασχόπους ἀγαθοὺς ἄνδρας ὄντας ' ὑπὸ Ἰησοῦ 
Tip τοῦ Νανῖ ἁποσταλέντες, ἐπαινετοὶ σαν. Tic 
Ἀρθέσεως τῆς ἀνθρώπου πολὺ τὸ σπουδαῖον byoó- 


| 
| 


| "Mauh. xxv, 54. ^ HE Reg. zvir, 4. * Joan. vi, &k. 


sibilis est quia non stetit, manifeste his passioni- 
bus obnoxius fuit. Verumtamen mendacium ex ani- 
mi proposito non ex sols voce judicandum est; ne 
sub banc imputationem cadant ii qui prudente ali- 
quo consilio id egerunt: veluti Rahab, quo visa 
est mentiri apud qusrentes interficere exploratores, 
bonos viros; qui a Jesu Navi filio missi, lauda- 
biles erant. Cum hujus femins propositum valde 
esset honestum, non est consentaneum ut ea col- 
locetur inter perditos, vel inter eos qui mendacium. 
loquentur. Sicuti ne ideo quidem quia aliquis ho- . 


** ibid. ** Jos. n, 5. 


I4) Reprehendit Manichoos, adversus quos exstot peculiare Didymi nostri opus. 





1101 


DIDYMI ALEXANDRINI 


MT 


miuem oceidit, homicida est; nec qui sanguinem ut- A σης, οὐχ ἀχόλουθον ἔσται τάξαι αὐτὴν ἓν τοῖς ἁπολ. 


eunque fuderit, vir sanguinuin est. Nam nec honici- 
das nec viros sanguinum dicimus viros illos qui ex 
divine legis norma inorte 606 affecerunt qui talia 
pati digni erant. Alioqui Samuelein quoque atque 
Eliam ita appellare oporteret, qui pro recta religione 
multos interimendos curarunt. 


VgRs. 7. Improbias ae legis transgressoribus te- 
cum non habitantibus, neque sub benevolo con- 
spectu (uo manentibus, ego, inquit, te miserente 
doinum tuam ipngrediar. Sic enim dicere potero : 
« Mane astabo tibi et videbo, » et tanquam miseri- 
cordiam conseculus, pie te adoraho in spiritu ac 
veritate **. Jam vero firmus in virtute status tem- 
plum Dei est, quod qui tenent confidenter aiunt : 
Christus tanquam filius herilis domi sux est, quara 
domum ipsi constijuimus, qui nostri similibus di- 
cimus : « Templum sanctum estis" ; οἱ: «Cor- 
pora vestra templum Spiritus sancti sunt ^; » apud 
quos Filius Paterque mansionem faciunt. Ecclesia- 
sticum quoque dogma οἱ doctrina domus Dei tem- 
plumque sunt; velut apud Timotheum : « Quomodo 
te oporteat in. domino Dei conversari, quz est Ec- 
clesia Dei viveutis**. » Utroque autem sensu ingre- 
ditur aliquis in demum, οἱ adorat ad templum Do- 
miui, videlicet m:sericordia Dei potius quam sua 
vita frugi οἱ recta. — Careo, inquit, virtutibus quae 
me Deo conjungere, et in ejus domum introducere 
«queant; sed tamen. benignitati tuz& confido, et ea 
fretus ingrediar. Neque deinceps contemptui erit 
apud me, qui recte egerit ducatu tuo ac providen- 
tis. Partem virium mearum 'violentiorem subtra- 
hunt, ceu vix cujusdam obstacula; ut sic justitiam 
veram tepens, ejusdem quoque fortitudinem habeam 
contra adversarios. 

Vzas. 8. Qui sibi propoeuit recte sapere et agere, 
multos experitur adversantes homines atque dz:mo- 
nes, emolumentis bene sgentium ob invidiam infen- 
808 : Contra quos 56 debilem sentiens, auxiliarem 
implorat Deum.-— In aliquot exemplaribus scribi- 
υγ: « Coram me viam tusm. » Nam si via nostra 
coram Deo recta fuerit, nullum experieniur erro- 
rem. Et si via Domini pra oculis nobis fuerit, per 


jup£vote fj ἐν τοῖς φεῦδος λαλοῦσιν. Ὥσπερ Eb «e; 
ὁπώσποτε χτείνας ἄνθρωπον, φονεύς ἐστι" οὗτικ 
οὗ καθάπαξ ὁ ἐχχέων αἷμα, &vhp αἱμάτων ἑστὲν' 
οὐ γὰρ λέγομεν φονέας fj αἱμάτων ἄνδρας τοὺς χατὶ 
νόµον θεῖον ἀποχτείνοντας τοὺς ἀξίους παθεῖν τούτα 
ἐπεὶ ὥρα λέχειν τοῦτο ΣαμουΏλ xal Ἠλίαν, οἳ iz 
εὐσεδείᾳ πολλοὺς ἔχτειναν. 

Στ. C. Τῶν πονηρευοµένων xal παρανόμων oí 
παροιχούντων σοι, οὐδὲ διαµενόντων ὑπὸ τὴν θεωρέαν 
σου, ἐγὼ, φηαὶν, ἑλέῳ τῷ σῷ εἰσελεύσομαι elg τὸν 
αἶχάν σου’ οὕτω γὰρ χαὶ λέγειν δυνῄσομαι τὸ, «Πρωΐ 
παραστήσοµαί σοι xal ἑπόφομαι,» xal ὥς Ίλετ- 
μένος σὺν εὐλαθείᾳ πρθσχυνήσω σε πνεύματι xai 
ἀληθείᾳ, Ἡ δὲ xav' ἀρετὴν χατάστασις ναός ἔστι 


B θεοῦ, ἣν οἱ ἔχαντες, μετὰ παῤῥησίας qast- Ἆρι- 


στὸς δὲ ὡς υἱὸς ἐπὶ τὸν οἶχον αὐτοῦ, οὗ αἶ χός ἑσμεν, 
ἡμεῖς τοῖς ὁμοίοις ἑροῦντες, « Nabg ἅγιος ἑστέ., 
- xaX, «Τὰ σώματα ὑμῶν, ναὺς τοῦ ἁγίου Πνεύματος.» 
πρὺς οὓς ὁ Υἱὸς χαὶ ὁ Πατὴρ μονὴν ποιοῦνται. Καὶ 
ἡ ἐχχλησιαστιχὴ δὲ γνώµη τε xat διδασχαλἰα, o zo; 
θεοῦ xai ναὺς, χατὰ τὸ πρὸς Τιμόθεον’ « Πως δεῖ 
Gà ἂν obup θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, Ἶτις ἐστὶν Ἐκκλτ- 
σία θεοῦ ζῶντος. » Κατ’ ἀμφοτέρας δὲ τὰς θεωρίας 
εἰσέρχεταί τις εἰς τὸν οἴχον, καὶ προαχυνεῖ πρὸς τὸν 
vaby Κυρίου, ἑλέῳ Θεοῦ μᾶλλον 1] οἰχείᾳ πολιτείᾳ 
xai φρονῄαει * --Οὐκ ἔχω, φησὶν, ἀρετὰς αἴτινές µε 
τῷ θεῷ συνάψαι xai εἰς τὸν olxev τὸν αὐτοῦ εἰσ- 
αγαγεῖν δυνῄσονται ΄ φιλανθρωπίᾳ δὲ τῇ σῇ θαῤῥη, 
xai δι αὐτῆς εἰσέρχομαι, Οὐχέτι Gb. χαταπεφροντ- 
µένως εἴη, φησὶν, παρ ἐμοὶ κατορθούµενον τὸ δέχαιον 
ὁδηγίᾳ τῇ σῇ καὶ προνοίᾳ' τὰ βιαιότερα τῆς ipt; 
δυνάµεως ὑφαιροῦσιν, καθάτερ ὁδοῦ τινας ἐμπόδες, 
ἵνα τῆς δικαιοσύνης τὺ ἀληθὲς ἔχων, xal τὸ ἰαχυρὸν | 
ἔχοιμι αὐτῆς χατὰ τῶν ἑναντίων. | 


Στ. η. Ὁ προτιθέµενος ὀρθῶς φρονεῖν xal zpic- 
τειν, πολλοὺς ἑναντίους ἔχει ἀνθρώπους καὶ ἁαίᾳο- 
vas, ἐπὶ τοῖς ἀγαθαῖς τῶν χατορθούντων διὰ φθόνον | 
ἀνιωμένους' κρὸς οὓς ἑξασθενῶν ἐπιχαλεῖται σὺμ- | 
µαχον τὸν θεόν.--- Ἐν τισι δὲ γράφεται, « Ἐνώττόν | 
µου τὴν ὁδόν σου.» Ἐάν το δὲ ἡμῶν fj ὁδὸς χατεύθυν- 
ται ἐνώπιον τοῦ θεοῦ, πλάνης αὐ ληδόμεθα πεῖραν" 
ἑάν τε τοῦ Βεοῦ ἡ ὀδὸς ἐνώπιον ἡμῶν, αὐτὴν ὀδεύσω- 








eam incedeimus alacriter. At Symmachus pro diríge, p P προθύµως. Αντὶ δὲ τοῦ κατεύθυνον, ó Σύμμα- 


complana inquit, juxia Isaiam dicentem : « Fient 
obliqua in rectam, et aspera in vias planas'*. » ln 
alio quoque psalmo dietum est: « A Domino gres- 
sus hominis diriguntur *, » Czeteroqui cum demisso 
animo haud postulat justitia sus causa, qua recie 
agere sorlita sit, sed propter eos qui se impie op- 
pugnabant, Deinde particulatim pergit dicere : Ete« 
nim plenam meudacii vitam degunt, et lingue con- 
sonas habent cogitationes, fetorewque inanifestum 
olent ad aliorum corruptelam. Designat nimirum 
blasphemiam adversus Deui, et intemperantis lasci- 
vie verba : imo οἱ pejora verbis, dolo tecta adver-" 


xoc dudAucor εἴρηχεν, χατὰ τὸν 'Ἡσαῖαν clzovza: 
« Ἔσται τὰ σχολιὰ εἰς εὐθεῖαν, xai fj τραχεῖα εἰς 
ὁδοὺς λείας.» Εἴρηται δὲ χαὶ ἓν ἑτέρῳ ψαλμῷ, «Παρα | 
Κυρίου τὰ διαδήµατα ἀνθρώπου κατευθύνεται. » Oo | 
αἰτεῖ δὲ ταπεινοφρόνως διὰ τὴν ἰδίαν δυκαιοαύνην ἡ | 
κληρονομοῦσα κατευθῦναι, διὰ δὲ τοὺς ἀσεδῶς αὐτῆ 
πολεμοῦντας. Εἶτα xarà µέρος ἐπεξέρχεται. To Τὰρ 
Ψεύδει συζῶσι, xol συμφώνους ἔχουαι τῇ γλὠττὴ 
τοὺς λογισμοὺς, xal τὴν δυσωδἰαν πρόδηλον ἔχουσον 
ἐπὶ λύμῃ τῶν ἄλλων. Λέγει δὲ τὴν χατὰ τοῦ θεοῦ | 
βλασφηµίαν, xal τῆς ἀχολασίας τὰ ῥήμετα ' ἀλλὰ | 
xai χαλεπώτερα τῶν προφερομένων ῥημάτων τὰ 


* 1οξῃ. iv, 25. " lH Cor. vi, 19. "^ E Cor. vi, 16. EL Tim. 1ης 19. "Isa. σι, ᾱ. *! Psal uri, 35. 


4*1$ 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1114 


χεχρυμμένα δύλῳ κατὰ τῶν πέλας τυρεύοντα.--- Πῶς A sus proximum molimina. ---Οποπιοᾶο autem home . 


δὲ ὁδηγεῖταί τις τῇ τοῦ θεοῦ διχαιοσύνῃ, ἐξεταστέον, 
μήπω τ' οὖν ὁ χατὰ τὴν τοῦ θεοῦ διχαιοσύνην (αὕτη 
δέ ἔστιν ἡ γνηαία ἀρετὴ) προχόπτων ἑπόμενος θεῷ, 
χατὰ τὸ, « Ὀπίαω Κυρίου τοῦ Θεοῦ cot πορεύσῃ,» 
ἁδηγεῖται ὑπὸ τοῦ χορηγοῦντος τὴν ἀρετὴν αὐτοῦ, 
τοῦ Θεοῦ δηλονάτι. 

Στ. ια. Καὶ ἐπεὶ ἀνθρώπινον τὸ παρεπίκραναν, 
σχοπητέον πῶς ἐχλαθεῖν αὐτὸ δεῖ περὶ Θεοῦ εἰρημό- 
ov. Ὁ θεὸς ἀναλλοίωτος καὶ ἄτρεπτος ὑπάρχων... 
ἔχωμεν; τὰ γὰρ ἡμέτερα ὡς ἐχείνῳ ἐγγιζόμενα vo- 
µίζεταν, οἷον ἡ λήθη fjv ἔχομεν περὶ αὐτοῦ, ὑπολαμ- 
6άνεται αὐτοῦ εἶναι. Περὶ ἡμῶν γοῦν εἶπεν, ε Ἑκ- 
ελάθου νόµου θεοῦσου, χἀγὼ ἐπιλήσομαι τέχνων σου.» 
"Ὅμοιον τῷ ῥητῷ τούτῳ τὸ Υραφόμενον ὑπὸ Παύ- 
λου * « Εἴ τις ἀγνοεῖ, ἀγνοεῖται» 2 δῆλον ὅτι ὑπὸ τοῦ 
εἰ πόντος πρὸς τοὺς φαύλους' e ᾽Αποχωρεῖτε ám ἐμοῦ, 
ἑργάται ἀνομίας' οὐδέποτε ὑμᾶς ἔγνων. » Ὡς οὖν 
ςαῦτα ὁ παραπικραΐνων ἑαυτοῦ «b foc, διὰ τῆς 
πιχροτάτης χαχίας ἀντάξια πάσχων ὧν ἕδρασεν, οἴε- 
ταιτὸν θεὸν χατ) αὐτοῦ πιχράζεσθαι. Εἶπεν γοῦν τοῦτ) 
αὐτὸ φυχὴ δίχῃ ὑποπεσοῦσα φήφῳ θεοῦ δι’ ἁμαρτί- 
στα. ε Ἐγὼ παραπεκραΐίνουσα παρεπικράνθην.) 
ὅθεν xai συνορῶσα τὴν τοῦ χρίµατος ἀκολουθίαν 
εἶπεν' € Δίχαιός ἐστιν ὁ Κύριος, ὅτι τὸ στόµα αὐτοῦ 
παρεπίχρανα. » 

Στ. (0. 'Ῥηθείη τὰ προχείµενα xal παορὶ τῆς τοῦ 
Σωτήρος ἐπιδημίας, εὐφρανθέντων πάντων τῶν χα- 
ραδοχούντων αὐτοῦ τὴν ἐνανθρώπησιν * ἠλπίζετο γὰρ 
αὕτη τοῖς προφήταις xat τοῖς νοοῦσι τὰς προφητείας’ 
ἐπεδήμησεν γὰρ ὁ θεὺὸς Λόγος σὰρξ γεγονὼς πρὸς... 


« Λόγος» Y&p, φησὶ, « σὰρξ ἐγένετο xal ἑσχήνωσεν ἐν C 


ἡμῖν.»Οὕτω σχηνώσαντας αὐτοῦ, εἰς αἰῶνα ἀγαλλιά- 
σονται ol ὑποδεξάμενοι αὐτὸν ἓν ἑαυτοῖς' ὄψονταε 
γὰρ τοῦ χατασχηνώααντος ἓν αὐτοῖς διὰ σαρχὸς Λό- 
yov «τὴν δόξαν ὡς Μανογενοῦς παρὰ Πατρὸς, πλήρης: 
χάριτος xai ἀληθείας.» Οὐ τοῦ χρόνου τούτου εἰς 
αἰῶνα ἁἀγαλλιώμενοι, ἔργῳ θεασάµενοι τὴν ὡς Μονο: 
γενοῦς παρὰ Πατρὸς δόξαν, ol qaciv* « El καὶ ἐγνώ» 
χαµεν χατὰ σάρχα Χριστὸν, ἀλλὰ νῦν οὐχ ἔτι γινώ- 
αχοµεν » ἔχοντες θεωρίαν τῆς δόξης αὐτοῦ, χαθ) 
ἣν Μονογενὴς παρὰ Πατρός ἑστινο] 

Ὅπλον xai ατέφανας ὁ θυρεὺς, ὅπλον διὰ τοὺς 
πολεμοῦντας, στέφανος διὰ τοὺς νικῶντας  ὅπλον 
διὰ τοὺς στρατιώτας συγχακοπαθῄσοντας, στέφανος 
διὰ τοὺς βασιλεύοντας, 


dirigatur a justitia Dei, querendum est. flle scilicet 
qui secundum Dei justitiam (talis enim est germana 
virtus) proficiens in sequendo Deum ; juxta illud : 
« Post Dominum Deam tuum ambulabis**5 ille, 
inquam, a largiente sibi virtutem Deo ducitur 


Vnzns. 11. Quia humanum est exacerbari, consi- 
derandum superest quomodo id de Deo dictum in- 
telligi oporteat. Deus cum sit immutabilis... habe- 
mus. Nostra enim tanquam ei propinquantia zsti- 
mantur, veluti oblivie qua circa Deum nos labora- 
mus, Dei esse reputatur. Ergo de nobis dixit: 
« Oblitus es legis Deí tui; ego quoque obliviscar 
filiorum tuorum "*. » Simile est dicto huic, quod a 
Paulo scribitur : « Si quis ignorat, ignoratur ** ; »- 


B videlicet a Deo qui dixit improbis : « Discedite a me, 


operarii iniquitatis; non novi vos**, » Simillter 

ergo qui mores suos exaeerbat, dum acerbissima- 
su:xe nequitix* paria meritis experitur, is e contrario 
existimat Deum sibi esse exacerbatum. Hoc ipsunt 

itaque dicit-anima poen: supposita decreto Dei pro- 

pter peccata : « Ego exacerbans exacerbata fui. » 

Unde et cernens judicil effectum ait : « Justus est. 
Dominus, quoniam os ejus exacerbavi**, » 


Ύεββ. 12. H»c dici possunt etiam de Servatoris 
adventu, gestientibus cunctis qui: ipsius incarnatio- 
nem exspectabant, Sperabant enim'hane prophet 
et quotquot prophetias intelligebant. Venit quippe' 
Dei Verbum, caro factum ad... « Verbum» enim 
«Caro, » inquit, efactum est, et habitavit in nobis "'. v 
Sic eo inmbabitante, :lernaliter 'exsultabunt, qut 
eum intra se receperunt. Videbunt enim habitantis 
intra ipsos incarnati Verbi « gloriam quasi Unige- 
niti a Patre plenum grati» et veritatis'é, » Haud: 
hujus temporis s:culo exsultant, qui reapse vide- 
runt gloriam quasi Unigeniti a Patre; qui aiunt :- 
«Etsi agnovimus secundum carnem Christum, nunc 
tam jam amplius non cognoscimus **, » habentes: 
contemplationem glorie ejus, qua Unigenitus & 
Patre est. 

Armatura et corona scutum est; armatura pu- 
gnantibus, corona victoribus; armatura militibus 
laborum patientibus, corona regnantibus. 


PSALMUS VI. 
Στ. α’. θειοτέραν δὲ νόησιν ὁ ψαλμὸς ἔχων, iv p ΤΕΛ. 1.Cum di víniorem sensum psalinus habeat, 


ὕμνοις ἐμπεριέχεται ' εἰς δὲ τὸ τέλος ἄδεται τῷ τε» 
λεώτατα εἶναι τὰ περὶ τῆς ὀγδόης θεωρήματα. Thv 
πνευματιχὴν δέ τις ἔχων περιτομὴν, θεῷ περιτέ- 
µνεται΄ τὴν δὲ σαρχιχῆν, ob πάντως * διό φησιν ὁ 
προφήτης: «Περιτμήθητε τῷ θεῷ ὑμῶν, καὶ μὴ πε- 
ριτέµνεσθε τὴν σάρχα τῆς ἀχροδυστίας ὑμῶν) » xal 
πάλιν «Πάντα τὰ ἕθνη ἀπερίτμητα σαρχὶ, ὁ δὲ 
υἶχος Ἱσραὴλ ἀπέρίτμητοι χαρδίαις αὐτῶν.» Ὥσπερ 
τοίνυν ὁ αἰσθητῶς περιτεµνόµενος περιαιρεῖ τι τοῦ 
5 Ose τι, 10. 59 Ose iv, 6. "^ IECor. xiv, 98. 
" ibid. **lu Cor. v, 16. ** Je. 1v, 4. 


hymnis continetur. ln finem autem canitur, quia 
perfectissimze sunt ille dé octava contemplationes. 
Jam qui spiritalem habet circumcisionem, Deo cir- 
cumciditur ; qui carnalém, non item. Idcirco ait 
propheta : « Cireumcidimini Deo vestro, et. nolite 
circumceidi in carne preputii vestrí *^. » Et rursus : 
« Cunctze gentes incireumcise carne, domus autem 
Israelis incircumcisr eordibus suis *!*, » Sicut ergo- 
qui materialiter circumciditur, partem aliquam. 


s Luc. xui 26. — "Türen. 1, 18. 5’ joan. 1, 1L. 


*! Jer. ix, 20. 


4175 


DIDYMI ALEXANDRINI 


genitalis membri aufert; ita qui omnem generandi 4 ὑπηρετοῦντος γενέσει μέλους, οὕτως ὁ πάντα ey 


curam abjicit, corde circumciditur; veluti veri 
ezlibes qux sunt Domini cogitantes, ut ei pla- 
ceant, Octava autein. die bec circumcisio peragi- 
tur; quia oporlet extollendo se supra hunc sex 
diebus conditum munduin, pervenire ad septimam 
^qui est verum Sabbatum, sanctum et deliciosum. 
Κι quia µου sufficit ad perfectam bestitudiyem va- 
care a creaturis mundanis, supermundialei necesse 
est supraque praecedentem assumere vite statum, 
qua est octava; quam qui consequi optat, neque 
mundum diliget neque quidquid in eo est, Quod 
autem reapse lex ad hujusmodi scopum deduceret, 
constat inde quod necis minas intendebal puero 
ociava die pon circumcieo ; et noB potius adversus 
parentes aut. pueri putritores, cum alioqui copsen- 
taneum non esset, necem ei comminari qui pre- 
cepto observando par nou erat. 

VEens. 2. Homo autem sensum a castigatione 
adeptus, dicit : «Iram Domini perferam, quia illi 
peccavi, donec justificetl causam meam, et auferat 
poenam meam, atque in lumen me educat ?*, » Scie- 
bat enim opis ferenda: gratia fieri judicium, atque 
hunc exitum rei fore. Sed jracuuda reprcbensiene 
melior est verbaljs admonitio qux voluutariam ρ- 
nitentiam provocat; melior, inquam, quam illa 
qua non ommino voluntaria est, De verbali quidein 
castigatione Paulus quoque ait: « Omnia cosrguta 
a lumine manifestantur *. » Nam qua per lumen 
correptio fi, ea manifestatio est, ad jnstar denien- 


γενέσει λογισμὸν ὀχθαλὼν περιτέμνεται thv χαρ- 
δίαν' ὡς οἱ γνησίως ἄγαμοι μεριμνῶντες «à τοῦ 
Κυρίου, ἵνα αὐτῷ ἀρέσωσιν. Ἐν ὀγδόῃ δὲ ἡμέρᾳ ἡ 
«ο, αύτη χατορθοῦται περιτομή δεῖ γὰρ ὑπερθάντα 
τὸν ἐν c' ἡμέραις Υενόμενον χόσμον, ἓν τῇ ἑθδόμη 
γενέσθαι οὔσῃ ἀληθινῷ Σαδδάτῳ ἁγίῳ xai τρυφερῷ. 
Καὶ ἐπεὶ οὐχ ἀρχεῖ πρὸς τελείαν µαχαριότττα Ὁ 
ev κοσμιχῶς Υινοµένων ἀργῆσαι, δεῖ προσλαζεῖν 
τὴν ὑπερχκόσμιον ὑπὲρ ταύτην χατάστασιν οὔταν 
ὑγδόην 6 ταύτης πειραθῆναι ποθῶν, οὐχ ἁγαπίσει 
τὸν χόσμον οὐδὲ τὰ ἐν αὐτῷ. Ὅτι δὲ πρὸς ταύττν ὁ 
νόμος σὴν νόησιν ὁδηγεῖ, δῆλον Ex τοῦ φέρειν ἀπειλὴν 
ἑἐξολοθρεύσεως χατὰ τοῦ μὴ τῇ ὀγδόῃ περιτµτθέντς 
ἡμέρᾳ παιδίου, ἀλλὰ μὴ κατὰ τῶν Τονέων, ἡ των 


p ἄλλως τὸ παιδίον ἀνατρεφόντων" οὐ γὰρ ἀχόλουθον 


ἀπειλεῖσθαι θάνατον τῷ μηδὲ τηρεῖν δυναµένῳ τὴν 
ἑντολήν. ' 

Στ, β’. Αἴαθῃσιν δέ τις ἐπὶ παιδείᾳ λαθὼν, λέγει 
ε Ὀργὴν Κυρίου ὑποίσω, ὅτι ἤμαρτον αὑτῷ, ἕως 
τοῦ διχαιῶσαι τὴν χρίσιν µου, xat ἀποίσει τὸ χρὶμά 
µου, καὶ ἐξάξει µε εἰς τὸ φῶς.» Otós γὰρ ὡς for- 
θείας χάριν ἡ «χρίσις, xat τοιοῦτον ἔχει τὸ πέρας 
ἀλλὰ τοῦ μετ ὀργῆς ἐλέγχον, ὁ διὰ λόγου διδασκα- 
λίας ἀμείνων, τὴν µετάγνωσιν ἔχων ἐκούσιον, ἐχεί- 
νου μὴ πάντη τὸ ἐχούσιον ἔχοντος. Περὶ δὲ τοῦ Gà 
λόχου xal Παῦλος ἔφη ' « Tà πάντα ἑλεγχόμενα ὑπὸ 
τοῦ φωτὸς φανεροῦνται.» Ἡ γὰρ παιδεία διὰ ϱι- 
tóc, φανέρωσίς ἐστιν, ἀποδείξεως τρόπῳ γινομένη' 
οὐχ ἁμαρτωλῶν µόνων ἀλλὰ xa δικαίων, φωτί- 


siratiogis, non peccatoribus tantummodo, verum ϱ ζοντος τοῦ Θεοῦ τὰ χρυπτὰ, δι ἄγνοιαν χαὶ χαχίαν 


etiam justis exbibita, Deo occulta illuminante, qua 
ob ignorantjam seu mali&am tenebre sppellaniur, 
et cordium justorum deliberationes manifestanto. 
Sed enim quamvis imprebos ira Dei exagitat et 
castigatio, attamen nonnisi sd bonum finem, cuum 
ita a malo et impietate se retrahunt. Qui ergo uti- 
litatem ex big percepit, « Benedicam te, » inquit, 
« Domine; quia iratus es mihi ad salutem **. Aver- 
tisti faciem am; et misertus es mei "5. » Imo ipse 
Deus manifestat latentem in ira sua bonitatem di- 
cens : « Cum ira furoris mei erit, tunc sanabo *5.» 
Etsi enim « revelatur ira Dei de cceio*',» ea tamen 
« adversus omnem impietatem et injustitiam ho- 
minum » tendit, ut eas de medio tollat, Quod 
autem ira Dei passio:nou sit, docet Moyses di- 
cendo : « Misisti iram tuam, et devoravit eos tan- 
quam stipulam **, » Atqui illa ira, quze passio est, 
non mittitur, cum sit animx irascibilis facultas. 
Sed calamitatum immissionem in improbos hic iram 
appellat. 

Vzsns. 5. Sanatio animz inürm: est, Dei virtus; 
jta ut hanc expertus dicat : « Omnia possum in 
Cbristo qui me confortat "*. » Quod vero sicubi in 
sacra Scriptura nominantur osea, haud semper de ma- 
terialibus sermo sit, vel binc cognoscitur : « Omnia 


σχότος ὠνομασμένον, xal φανεροῦντος τὰς βουλὰς 
τῶν καρδιῶν τῶν διχαίων. Ἠλὴν sl καὶ πονηροὺς ὁ 
θυμὸς ἄγει xal ἡ παιδεία, ἀλλ ἐπὶ τέλει χρησῷ 
χωλυτικοὺς ὄντας χαχίας xai ἁἀσεθδείας. Τοιγαρον 
ὁ πειραθεὶς τοῦ διὰ τούτων χρηαίµου, « Εὐλογίσω 
σε, Κύριε, φησὶν, ὅτι ὠργίσθης µοι εἰς awerpisv 
ἀπέστρεψας τὸ πρόσωπόὀν σου xal Ἠλέησάς pi! 
Καὶ αὐτὸς δὲ φανεροῖ τὴν ἐγχεχρυμμένην 6 θεὺς ἐν 
τῇ ὀργῇ αὐτοῦ ἀγαθότητα λέγων" « Ὅταν ὀργὴ οὗ 
θυμοῦ µου Ὑένηται, πάλιν ἰάσομαι.» El γὰρ xol 
ἀποκαλύπτεται ὀργὴ Θεοῦ ἀπ' οὐρανοῦ, ἀλλ iz 
πᾶσαν ἀσέδειαν χαὶ ἁδικίαν ἀνθρώπων, ἁφανιστιχὴ 
πούτων ὑπάρχουσα. "Occ δὲ μὴ πάθος ἐπὶ θεοῦ ἡ 
ὀργὴ, δηλοῖ λέγων ὁ Μωῦσῆς, « ᾿Απέάστειλας εἲν 
ὀργήν σου, xal χατέφαχεν αὐτοὺς ὡσεὶ χαλάμην.) 
Ἡ ὀργ γὰρ τὸ πάθος οὐκ ἁποστέλλεται, θυμαὴ 
δύναμις οὖσα φυχῆς * τὴν δὲ τῶν ἐπιπόνων Exaqurty 
τοῖς ἁμαρτωλοῖς, ὀργὴν ἐν τούτοις φησίν. 


Στ. Y'. Ἴασις ἁσθενειας Φνχῆς, ἡ Ex θεοῦ ὀύνα- 
Ute * ὡς λέχειν τὸν ταύτης τυχόντα, « Πάντα loy 
ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί µε Χριστῷ.» "Oct δὲ οὐκ εἰ xw 
τῆς Γραφῆς εἴρηται ὀστᾶ, οὐ πάντως περὶ τῶν αἰ- 
σθητῶν ἐστιν τὸ δηλούμενον, ἐπιστατέον vip, ε Πάντα 


* Mich. vn, 9. * Ephes. v, 15. ** Isa. xn, 1. ** Peal. xxix, 8. ** Jer. xxx, 17. *' Ron. ^ 


48. '* ibid. ** Exod. xv, 7. "* Philipp. 1v, 10. 





2177 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1178 


τὰ ὁστᾶ µου ἐροῦσιν, Κύριε, Κύριε, τίς ὅμοιός À ossa. mea dicent, Domine , Domine, quis similis 


c0; » Καὶ τῷ, «Διεσχορπίσθη τὰ ὁστᾶ ἡμῶν παρὰ 
«by ἄδην.» 

Στ. ὃ, ε’. «Καὶ σὺ, Κύριε, ἕως πότε; Ἐπίστρεφον, 
πκύριε, ῥῦσαι τὴν φυχήν µου σῶσόν µε ἕνεχεν τοῦ 
ἑλέους Gov.» Ὡς ἀποστραφέντος δὲ αὐτὸν ἐν οἷς 
α]μάρτανε τοῦ θεοῦ διὸ πάντα τὰ χατ οἶχον γέ- 
Ὕονεν αὐτῷ δυσχερη, xaX ἡ τοῦ παιδὸὺς ἑπανάστασις, 

Ἐπίστρεφον, qnot, Κύριε, γενόμενος λοιπὸν εὖμε- 
νῆς, xai τὴν ἐμὴν ἀνάσωσον &x τῆς ἀσθενείας φυχὴν, 
διὰ «ἣν ov µόνην φιλανθρωπίαν. 


Τὸ ε ἐπίστρεφον, » διττῶς νοεῖται. Δηλοῦται γὰρ 
ὅτε μὲν  vónow out: Ἐπεὶ ἀπέστρεφας τὸ 
πρὀσωπόν σου AT ἐμοῦ, διό τί µοι χρήσιμον πα- 
ϱαχαλῶ ὅπως ἐπιστρέψῃς, xal ἐπιφάνης µοι αὐτό" 
ὅτε δὲ, παρίσταται θεωρία τοιαύτη: Ἐπεὶ ἡ φυχή 
pou ἁμαρτάνουσα ἀπεστράφη ἐπὶ χαχῷ τῷ ἑαυτῆς, 
ἐπιστρέφας αὐτὴν πρὺς ἑαυτὸν ἀναχαλούμενος (xax 
τὸ, « Ἐπιστράφητε, υἱοὶ ἀφεστηκότες ») λύτρωσαι 
αὐτὴν ἀπὸ τῶν μαχρυνάντων ἁμαρτημάτων xal τῶν 
ἐνεργουσῶν αὐτὰ πονηρῶν δυνάµεων. 

Στ. ς’. Οἱ περὶ τοῦ χοινοῦ θανάτου ὑπονοοῦντες 
εἰρῆσθα; τὰ προχείµενα, σφάλλονται, μᾶλλον δὲ ἆσε- 
έοῦσιν;' οἱ γὰρ ἅγιοι ἄνδρες οὗ τότε µόνον μνήμην 
ἔχουσι θεοῦ, ὅτε τὴν xowhv ζωὴν ἔχουσιν, ἀλλὰ 
πολλῷ μᾶλλον ὅτε χωρίζονται τοῦ φθαρτοῦ σώματος. 
Ti οὖν φησίν, Ἐπεὶ οὐδεὶς μµεμνηµένος σου ἐν 
(ανάτῳ γίνεται, ὃν ἡ ἁμαρτία ἀποτίχτει ' οὗτος δέ 


tibi **^?» Et rursus : « Dispersa unt ossa nostra 
apud inferos **. » 

Vgns.[&, 5. « Et tu, Domine, quousque? Conver- 
tere, Domine; eripe animam meam ; salva me pro- 
pter misericordiam tuam. » Sic ait, quasi ab ipso 
Deus sit. aversus propter peccata : cujus causa res 
cescue domestic facte sunt ei calamitoss, et 
ipsius filii rebellio obtigit. Convertere, inquit, Do- 
mine; et deinceps esto benevolus, meamque serva 
ex infirmitste animam, propter tuam unice benigui- 
tatem. 

Verbum, « convertere, » dupliciter intelligitur. 
Aliquando enim sensus est hic : Quoniam avertisti 
faciem tuam a me, propterea rogo ut clementem 
eam ad me convertas, mihique oetendas. Aliquaado 
siguilicatio ejus hzc est : Quoniam anima mea 
aversa est in malum proprium, tu copvertens ipsam 
atque ad ie revocans (juxia illud : « Convertimini 
qui aversi estis "*») redime ab elongantibus eam 
peccatis, et a causantibus 9ο malis potesta- 
tibus. 

VrgRs. 6. Qui opinantur dici hec de communi 
morte, falluntur vel potius irreligiose sentiunt. Nam 
Sancii homines, non tunc tantummodo Dei sunt 
memores, cum communem banc vitam retinent, sed 
multo tunc magie cum a corrupiibili boc corpore 
separantur. Quid ergo ait? Quia nemo, qui tui me- 
minerit, in mortem illam incidit, quam parit pec- 


ἔττιν ὁ χωρίζων ἑναρέτου ζωῆς τὴν ἁμαρτάνουσαν catum; hzc enim mors illa est qux peccantem ani« 


Φυχἠν' ποθῶ δὲ μνήμην σου ἔχειν, εἰς τοῦτ) αὑτὸ 
ῥέψας τὴν ἀγαθότητά σου, σῶσόν µε, ἵνα ph ἰσχυ- 
σάσης χατ ἐμοῦ τῆς προσούσης ἀσθενείας xal ταρα- 
χῆς, χαταποθῶ ὑπὸ τοῦ θανάτου. Οὐ γὰρ εἴρηται, Oo 
µέμνηται θεοῦ ὁ ἓν θανάτῳ, ἁλλ', Ὁ μνημονεύων 
αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἓν θανάτῳ, περὶ οὗ φησιν ὁ Σωτήρ᾽ 
ε 'O «by λόγον µου ἀχούων, θάνατον οὗ θεωρεῖ εἰς τὸν 
αἰῶνα. » 


Στ. η. "Opa el δύναται τὸ, « Ἐπαλαιώθην ἐν πᾶσι 
τοῖς ἐχθροῖς µου,» xal ἑτέραν νόησιν ἔχειν. "Oct 
αὖν διχαιοσύνῃ ἔζων, ἑνέαζον ἀεὶ ζῶν χατὰ τὴν χαι- 
νότητα τοῦ πνεύματος xal τὴν χαινὴν διαθήχην ’ 
ἐπε:δὴ δὲ ἐξ ἀπροσεξίας ἡμετέρας µετέστην τοῦ 


ἐπαινετῶς ζῆν παρὰ τοῖς ἐχθροῖς γενάµενος, πεπα- D 


λαίωμαι, χατὰ τὴν τοῦ ἀνθρώπου ἐχείνου παλαιό- 
τητα, ὃν ἐνδύσασθαι Παῦλος παραινεῖ (φαῦλος δὲ βίος 
οὗτος). ἵν ἑνδυσώμεθα τὸν νέον ἄνθρωπον, τὸν κατά 
θΕὸν χτισθέντα Ev ὁσιότητι χαὶ γνώσει τῆς ἀληθείας' 
07:0; δέ ἐστιν ὁ βίος ὁ ἀχηλίδωτος. 


Ez. 0. Νοῄσεις δὲ ταῦτα λέγεσθαι xaX πρὸς τοὺ - 
thv συσχευὴν αὐτῷ χατεργασαµένους ἀοράτους ὄχς 
θροὺς xai πονηρὰς δυνάμεις, τὰς διαφθονονµένας τῇ 
κατὰ Θεὸν αὐτοῦ προχοπῇ, καὶ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν 

( ἐπιχαρησιχάχως λεγούσας, εΟὐκ ἔστιν σωτηρία αὐτῷ 
ἐν τῷ Θεῷ αὐτοῦ. 


LU 


τι Pgaj. xxxiv, 10. 7* Psal. cxt, 7. Τὸ Jer. ui, 14, 33. 7* Joan. viuit, 51. "* Ephes. 1v, 24. 


ii, 9 


mam a virtulis vita separat; ego vero cupio memor 
essa lui, iu idipsum vergens benevolentiam tuau), 
salva me, ne prevalente adversus me infirmitate 
mea atque animi perturbatione, in mortem 40905. 
bear. Non itaque dictum est, Non est memor tuj 
qui moritur ; sed, Qui menor est tui, in illam mor- 
tem non incidit, de qua Servator aiebat : « Qui ser- 
monem meum audit, mortem non videbit in zter- 
num 19.) 

VERns. 8. Videsis, an et alius sensus esse possit 
verborum, «Inveteravi inter inimicos meos. » Cum 
juste vivebam, juvenescebam semper viveus secun- 
dum novitatem spiritus et novum faedus. Postquam 
vero ob humanam socordiam, a probo vilz& genere 
excidi, inveteravi secundum illius hominis vetusta- 
tem quam exuere Paulus hortatur (loquitur scilicet 
de vitiosa vita) ut induamur novo bomine, qui est 
secundum Deum creatus in sauctitate et veritatis 
agnitione 15. Est aulem hzc vita immaculata. 


Vas. 9. Hac dici intelliges etiam contra insidias 
illi struentes. invisibiles hostes et malas potestates, 
qua ipsius erga Deum yprofectui invidebani, et post 
pauatum peccatum perverso oum gaudio aiebant : 
« Non est selus ipsi in Deo ejus !*. » 


15 Ps3l, 


5 


4179 


VzRs. 14. Laudabili mentis proposito pro inimi- A 


cis orat; vult enim ipsos pudere actuum suerum, 
quibus et justorum et Dei hostes erant. Id autem 
ipsis utile futurum erat; nam qui ex sensu intimo 
pudorem contrahit, et ob patratum a se scelus per- 
horrescit, poenitentia tactus peccare ulterius desi- 
net. Explanatio bec confirmatur a subsequente 
commate ; « Convertantur conturbati hostes retror- 
sum , » haud ulterius malitia sua prevecti, sed ad 
probam illam quam deseruerant vitau reversi. Quod 
ulinam bonum ipsis, haud post diuturnam moram 
vel lente flat, sed valde velociter 1 | 


DIDYMI ALEXANDRINE 


sp 

Στ.ια’. ᾽Αγαθῇ προθέσει εὔχεται ὑπὲρ τῶν ἐχθρῶν” 
θέλει γὰρ αὐτοὺς αἰσχυνθῆναι ἐφ' ofc ἕπραττον, &k" 
ἃ χαὶ ἐχθροὶ τῶν διχαίων xai τοῦ θεοῦ σαν. Ἔσο»- 
δὲ τοῦτ) αὑτοῖς ἐπωφελές” ὁ γὰρ. ἐξ αἱσθήσεως αἱ-- 


, σχυνθεὶς, xol ταραχθεὶς ἐπὶ τῇ ἐνεργουμένη vz7 


αὐτοῦ χαχίᾳ, χαταγνοὺς αὐτῆς πεπαύσεται τοῦ ἑνερ - 
γεῖν ἔτι. Οὕκω. βαιδαιοῦτα: fj ἐξήγησις Ex τοῦ ἐπι-- 
φερομένου στίχου οὕτως ἔχοντος * « Ἐπιστραφείτοσν 
ταραχθέντες οἱ ἐχθροὶ εἰς τὰ ὀπίσωι» µηχέτι τῆς 
Χαχίας ἔμπροσθεν ἐλαύνοντες, ἀλλ ἀναχάμπτοντες 
εἰς ἣν κατέλιπον ἑνάρετον πολιτεία». Τοῦτο δὲ αὐτὸ 
πρὸς ἀγαθοῦ γινόμενον αὐτοῖς, μὴ ἐν ὑπερθέσει χρο- 
vx], ἡ ἀνειμένως, ἀλλὰ σφόδρα διὰ τάχους. 


PSALMUS VII. 


Ld 


Vzns. 1. Chusi Jemini filius dictus est, ex gente Β Στ. a'. Χουσὶ υἱὸς Ἰεμενῖ ἐχλήθη, ἁπὺ τοῦ δέµοα 


unde Saul et Semei oriundi erant, et qui Saulis 
nuntium attulit : filius autem Arachi, qui ejus pa- 
ter erat; amicus summus, id est amicorum prin- 
€ebps, οἱ vetere amicitia conjunctus. Canit autem 
psalmum, practice simul et theoretice eum profe- 
rens. Dictum porro fuit a nobis in quarti psalmi 
titulo, vocabulo psalmi denotari praxim, cantici vero 
theorlam ; et quoniam sunt etiam tituli, in quibus 
scribitur psalmus cantici, vel canticum psalmi , di- 
cendufn est psalmi canticum esse theoriam practicze 
νι et morum discipline; cantici vero. psalmum, 
illam esse necessario, ad veritatis contemplationem , 
adjunctam praxim. Multa enim (iunt supra aapientiz 
contemplationem, qux psalmum cantici haud incon- 


ὅθεν fiv ὁ Σαοὺλ καὶ ὁ Σεμεῖ χαὶ ὁ τὴν ἀγγελίαν χα- 
ταμηνύσας τοῦ Σαούλ” νἱὸς δὲ ᾿Αραχὶ, ἀπὸ τοῦ πα 
τρός * ἀρχιεταῖρος δὲ, ὁ ἄρχων τῶν φίλων xal road 
κατὰ τὴν φιλίαν. "Abst δὲ τὸν φαλμὸν. πραχκτικῶ», 
ἅμα xo θεωρητιχῶς αὐτὸν προφέρων. Εΐρηται & Ev 
τῇ ἐπιγραφῇ τοῦ τετάρτου, ὡς πρᾶξιν ^ φαλμὸς, 
θεωρίαν δὲ ἡ ᾠδὴ δηλοῖ: καὶ ἐπεὶ εἰσὶν ἐπιγραφαὶ 
ἔχουσαι φαλμὸν ᾠδῆς, 9$ ᾧδὴν φαλμοῦ, ῥητέον περὶ 
αὐτῶν, ὡς φαλμοῦ μὲν Qf; ἔστιν, ἡ περὶ πραχτικῶν 
χαὶ Πθιχῆς παιδεύσεως θεωρία’ φαλμὸς δὲ ᾧδτς. T 
ἀναγχαίως ἓν τῷ θεωρεῖν τὴν ἀλήθειαν παραλαμέα- 
νοµένη πρᾶξις. Πολλὰ γὰρ πράττεται ὑπὲρ θεωρίας 
τῆς σοφίας, & φαλμὸν ᾠδῃς, οὐχ &nb σκοποῦ τις ἐρεῖ. 
Τούτων ὧδε θεωρουµένων, εἰκόιως τὸν προχείµενν» 


grue dicas. His ita observatis, apte praesentem psal- C Ψαλμὸν δει ὁ Aavtb πραχτιχὸν ὄντα, θεωρῶν περ 


mum cenit David in re gesta versantem , speculaus 
simul circa rem quamlibet gestam sapienter ac plane 
divinitus : cognoscere avens, quid horum singula 
significent, quae materialiter sic aguntur. Sed age 
ipsa psalmi verba ponemus , que ita exordiuntur : 
« Domine Deus meus, in te speravi, » ete. 

Vgns. 9. Quis vero iste est, nisi qui ait: « Non 
est qui salvet, preter me" ?» qui venit quzrere 


el salvare quod perierat, et dare animam suam red- 


emptionem pro multis. Hzc aatem ostendunt, quod 
Deus Pater per Filium Deum salvat. Quamobrem 
non est in predictis verbis disüinguenda deitas Pa- 
tris ac Filii, secus ac quibusdam visum est. 

VgRs. 6. Vel ita dicatur : Excelsum in inimicorum 
finibus apparere orat Deum. Sic enim, inquit, finem 
babebit iniquitas, cujus causa mihi inimici Sunt. 
Fortasse etiam fines inimicorum dicit superbiam, in 
quam elati, firmitatem se habituros in optimis flni- 
bus arbitrantur, 

εκδ. 9. Nonnist pro merito innocentiz ac ju- 
οἱ] mez (uam infer sententiam. Sic enim ju- 
Msiücabor, nulla inventa in actibus meis iniqui- 
tate. lonocentia vero haud hoc loco fatuitas quo- 
dammodo intelligenda est, juxta illud : « innocens 


Y! Ίδη, xLv, 21. 


ἑχάστου τῶν πραττοµένων οοφῶς xai mávu Όεοπρε- 
πῶς * γνῶναι θέλων τί ἕχαστον δηλοῦται Ex τῶν οὕτως 
αἰσθητῶς ἐπιτελουμένων. Ἐκθετέον δὲ xal αὐτὰ: 
τὰς τοῦ φαλμοῦ λέξεις, οὕτως ἀρχομένας. « Kopt ! 
θεός µου ἐπὶ aot Ἠλπισα,» x. τ. λ. 


Στ. β’. Τίς δὲ οὗτος, 3| ὁ εἰπὼν, «Σώζων αὐχ ἔστιν 
πάρεξ ἐμοῦ ; » ὁἐληλυθὼς ζητῆσαι xax σῶσαι τὸ ἆπολω- 
Abe, xai δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολ. 
λῶν. Ταῦτα δὲ δηλοῖ, ὡς ὁ Πατὴρ θεὸς àv, σώζει 59 
Υἱοῦ Θεοῦ Λόγου ὄντος' ὅθεν οὐδὲ Ev τοῖς προχειμέ- 
vot; διαιρετέον τὴν θεότητα Πατρός καὶ You, ὡς 
ἔδοξέ τισιν (12). 

Στ.ς’. Λεγέσθω xaX οὕτως. Ὑψηλὸν ἐν τοῖς πέρασι 
τῶν ἐχθρῶν ὀφθῆναι παραχαλεὶ τὸν Θεόν. Οὕτω γὰρ. 
φησὶ, τέλος Έξει τὰ τῖς ἁδιχίας, δι ὧν ἐχθροί μοι, 
τυγχάνουσι. Λέγει δὲ ἂν xal πἐρατα ἐχθρῶν τὰς ἆλα- 
ζονείας, ἐφ᾽ ἃς φθάσαντες, τὸ βέδαιον ἔξειν Ev τέλε- 
at ἀρίστοις νοµίζουσιν. 

Στ. 0'. Μονονουχὶ χατὰ τὴν ἀκαχίαν xaX δικαιοσύ- 
νην τὴν ἐμὴν, ἐπάγαγε σοῦ τὸ xplpa: οὕτω yàpxz 
διχαιωθήσοµαι, ἀδιχίας οὐχ εὑρισχομένης ἓν a5 
πρἀξεσίν µου. "Axaxíay δὲ ἐν τούτοις, φησὶν, οὗ 
τὴν εὐήθειαν ἐχληπτέον, χατὰ τὸ γεγραμμένν 


(12) Innuit Arianos, quibus vivcpte Ρἱάγιμο adhuc redundabat Alexandria. 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1183 


« "Axaxog πιστεύει παντὶ λόγφ' » ἀλλὰ τὴν ἀπλό- A homo fidem adjungit omni verbo; sed simplicitas 


τητα τὴν ὅόλου xaÜapsóoucav- xa0' ὃ σημαινόμενον 
εἴρηται πρὸς τὸν θεὺν ὑπὸ τοῦ ἁγίου: « Ἐμοῦ δὲ 
διὰ τὴν ἀχακίαν ἀντελάδου" » xaX τὸ, « Ἐν ἀχαχίᾳ 
µου ἐπορεύθην. » Φερομένου δὲ Ev τισιν ἀντιγράφοις, 
« Κρῖνόν µε, Κύριε, κατὰ τὴν διχαιοσύνην σου, » 
ἑξηγητέον τὴν Ἀλέξιν οὕτως ' Ἔστι τις δικαιοσύνη 
8:09 ἀνθρώποις ἐφικτὴ , διαστελλοµένη πρὸς διχαιο- 
σύνην ὑποδεεστέραν. Παῦλος γοῦν περὶ τῆς διαφορᾶς 
τούτων γράφων περὶ Ἰουδαίων’ « Maprupio γὰρ αὐ- 
τοῖς, ἔφη, « ὅτι ζῆλον θεοῦ ἔχουσιν, ἀλλ οὗ κατ ἐπί- 
Ίνωσιν ἁγνοοῦντες γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ δικαιοσύνην, 
xai την ἰδίαν θέλοντες στῆσαι, τῇ διχαιοσύνῃ τοῦ 
rou οὐχ ὑπετάγησαν. » θεοῦ δὲ δικαιοσύνην λέγων, 
τὴν εἰς πάντας τοὺς πιστεύοντας διὰ Ἰησοῦ Χρι. 


στοῦ γινοµένην *. fiy xal αὐτὸς ἔχειν πὀθήσας, λέγει Β 


πάντα ἀποπεπέμφθαι δι ἃ Ἰουδαϊχῶς δίχαιος ὑπῆρ- 
ys, ἵνα εὑρεθῇ τὴν kx θεοῦ διὰ πίστεως διχαιοσύνην 
ἔχων, xai μὴ τὴν ἑαυτοῦ * ταύτην καὶ τοῖς μαθηταῖς 
ὑπαρχθῆναι ὁ Ἰησοῦς θέλων, εἶπεν πρὸς αὐτούς - 
« Ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ὑμῶν dj δικαιοσύνη πλέον τῶν 
Γραμματέων xo Φαρισαίων, οὐ uh εἰσέλθητε εἰς 
τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, » Ταύτης τῆς διαστολῆς 
οὕσης, ἀνθρωπίνης δΔιχαιοσύνης xai τῆς τοῦ θεοῦ, 
χατὰ την τοῦ Δεσπότου βούλεται χριθῆναι' εἰδὼς ὡς 
ἀποθήσεται αὐτῷ εἰς σωτηρίαν τὸ οὕτω χριθῆναι. 
Στ.ν. Ἐπὶ Θεῷ τὸ εἐξετάζειν vai ἐρευνᾷν χαρδίας,) 
οὗ τὸ ζητεῖν καὶ ἀνιχνεύειν δηλοῖ, ἀλλὰ παντελῆ 
κατάληφω ἔχειν. Νεφροὺς δὲ, φυχῆς νοητὰς &xou- 
στέον δυνάµεις. ᾿Αμέλει περὶ φαύλων εἴρηται' Ἐγ- 
Ὡς εἶ τοῦ στόματος αὐτῶν, πόῤῥω δὲ ἀπὸ τῶν 
νεφρῶν. — Δυνάμει τοῦτο διδάσχει : εἰ τοὺς εὐθεῖς 
τῇ χαρδίᾳ σώζει, ἀπαιτῶ διχαίαν βοήθειαν» παρ) 
αὐτοῦ, ἔφη, σωθήσοµαι, εὐθεῖαν καρδίαν ἔχων ἐχτὸς 
οὖσαν παντὸς δόλου" διὸ χαὶ ἐπὶ τῇ ἀκακίᾳ µου xpt- 
θῆναι δέοµαι. 


1v. w'. *O ὡδινῆσας ἀνομίαν, συνέλαδεν “πόνον 
ἐπὶ τῷ τεχεῖν ἁδικίαν, ταῦτα τὰ γεννήµατα ὄλεθρον 
τῷ χυῄσαντι προξενεῖ χολασθησωμένῳ δι’ ἀνομίαν;χαὶ 
ἀδιχίαν ἃ ἐποίησεν. οἷς καταλλήλως, καὶ πόνον τὸν 
ἓν τῇ κολάσει συλλήψεται, f| πόνον τὸν ἐπὶ τῷ ἆμαρ- 
Τάνειν” βαρυτάτη γὰρ xai ἐπαχθὴς ἡ τῆς ἀνομίας 
ἐργασία παραδαλλοµένη ταλάντῳ µολίδου: οὐδὲν γὰρ 


potius doli pura "*: » quo sensu dictum est ab hoc 
sancto viro : « Propter ionocentiam meam suscepisti 
me '*', » Hem : «In innocentia mea ambulavi 7. » 
Quod astem in quibusdam exemplaribus legitur : 
«Judica me, Domine, secundum justitiam tuam ** ; » 
dictio sic est explananda : Est quxdam justitia Dei, 
quam homines assequi possunt, quaeque abs 
deteriore alia justitia distincta est. Paulus itaque 
de harum differentia circa Judcos scribens : « Te- 
stor, » inquit , « illis quod zelum Dei haheant , sed 
non secundum scientiam. Nescientes enim justitiam 
Dei , suamque stabilire volentes, αεί Dei non 
obediverunt *'. » Dei nimirum justitiam dicens il- 
lam , qux cunctis credentibus per Jesum Christum 
datur : quam ipse quoque habere cupiens , omnibus 
dicit valedixisse, quibus Judaice justus erat, ut 
habere comperiretur illam quse ex Deo est justi- 
tiam , nequaquam vero suam. Hanc discipulos quo-  , 
que habere voleng Jesus, aiebat eis: « Nisi abun-* 
daverit justitia vestra plus quam scribarum et pha- 
risceorum , non intrabitis in regaum coelorum **. » 
Age vero hac statuta differentia humanz justitiae 
ab illa Dei, secundum Domini justitiam Psalmista 
vult judicari ; probe sciens, salutare sibi fore, ita 
judicari. 

VERs. 10. Cum de Deo sermo est, verba « exami- 
nare corda atque scrutari » nequaquam denotant 
querere et investigare, sed omnimodam potius 
compreheusionem habere. Renes autem intelligere 
oportet intellectuales snimz facultates. Certe de 
stultis dictum est: Prope es ori eorum, sed re- 


.Dibus procul, — Virtualiter hoc docet; si rectos 


corde salvat, justum postulo auxilium. Ab ipso, 
inquit, salvabor, quia rectum cer habeo et omni 
dolo vacuum. Quamobrem secundum iunocentiam 
meam judicari rogo. 

Vrkns, 15. Qui parturiit iniquitatem, conceperat 
laborem , ut pareret injustitiam. Partus bi perni- 
ciem parienti inferunt, propter suam iniquitatem 
atque injustitiam puniendo : quarum causa laborem 
in pnnitione experietur, vel in ipso patrando pec- 
cato. Gravissima enim est et permolesta iniqui- 
tatis operatio, et quz plumbi talento comparari 


αατωφερέστερον τῆς χαχίας, ds κάτω φερούσης τὸν p queat 33: nihil enim ponderosius est nequitia , que 


χατ αὐτὴν ποιωθέντα. Εἴρηταί τισιν ὡς διὰ τὸ ἅτα- 
Xt0y τῆς χαχίας, πρὸ τῆς συλλήψεως τῆς ὠδινῄσεως 
λεχθείσης ἐπὶ γὰρ τῶν χυουσῶν μετὰ τὴν σύλλη- 
Vo, ἡ ὡδὶν, μεθ fjv τὸ τεχεῖν” ἐνταῦθα δὲ πρὸ τῆς 
συλλήγεως 4 div ὠνόμασται, τῷ μηδὲν τῶν iv 
χαχίᾳ εἰρμὸν xai τάξιν ἔχειν. Εὖ δὲ xo τὸ προτε- 
τάγθαι τῆς ἀδικίας τὴν ἀνομίαν: Ex ταύτης γὰρ ἄνο- 
Pos Υεγονώς τις, 00x ἔτι ὑπὸ τὸν νόµον ἑστὶν τῆς 
Κκαιοσύνης "ὡς λοιπὸν xal xac τῶν ἄλλων ἀνθρώ- 
Nov ἐπιτίθεσθαι ἐπὶ τὸ ἁδιχεῖν αὐτούς. Εὑρίσχεται 
30vto μάλιστα περὶ τοῦ Κάῑν' πρότερον γὰρ ἄνομος 


"^ Psal. xp, 15. 
€? Zach. v, 7. 


7 Prov. xiv, 15. 
Matth. v, 20. 


α 


semper ad ima inclinat hominem ipsa suffarcina- 
tum. Aiunt nonnulli, propter nequitize perturbatam 
indolem , dictam esse parturitionem ante coneeptio- 
nem ; nam certe in gravidis post conceptionem fit 
dolor, et post hunc partus : hic autem ante conce- 
ptionem dolor nominatur, quia nullum habet ne- 
quitia ordinem vel sequelam. Bene item iniquitas 
ante anarchiam nominatur, Namque iniquitate fa- 
ctus-homo transgressor, jam deinceps sub justitiz 
lege non est : imo et cateris hominibus animum 
intendit, ut eos iujuría afficiat. Hoc in Cain przci- 


15 Psal, xxv, 4, 11. 9 Psal. xxxiv, 21... *' Rom.x, 2, 3. 


4185 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$185 


pue compertam est : qui primo factus iniquus, quia A γεγονὼς, τῷ μὴ ὀρθῶς διαιρεῖν ἃ ἴἔδει θεῷ θύε:» " 


pon recte qux Deo sacriücanda erant divisit; de- 
imde etiam injustiiam peperit, parricidialem ma- 
aum fratri inferens δὲ, Sed diabolo in primie con- 
veniunt dictiones hx» , malerum origini , quia ante 
omnes iniquus injustusque fuit. Sane qui peccat 
primo se ipsum , deinde alium vel alios l»dit ; nam 
cum damnosum noxiumque sit peccatum, id ap- 
prime peccantem kedit mulcatque. « Siquidem viri 
stultitia vías ejusdem pessumdat **.'» Unde commode 
dictum est: « Peccatores persequentur mala **. » 
Quis vero puteus quem sibi effodit ille qui hic re- 
prehenditur, nisi ipsum quod perpetravit peccatum? 
Scriptum est enim de anima peccatrice : « Sicut 
frigefacit puteus aquam, ita frigefacit animam ne- 
quitia ipsius *'. » Porro fovea aspe in Scriptura 
pro nequitia sumitur, veluti : « Si ezeus 09960 du- 
catum przstet , ambo in foveam cadent **. » Nam- 


ὕστερον xaX ἁδιχίαν ἔτεχεν, φονιχῶς ἐπιθέμενος cc» 
ἀδελφῷ. Μάλιστα δὲ τῷ διαδόλῳ προσοιχειοῦντα: at 
φωναὶ αὗται, ἀρχεκάχῳ ὄντι, διὰ τὸ πρὸ πάντων 
ηὐμηκσέναι (15) καὶ ἠδικηχέναι. Καὶ xdg δὲ ἁμαρτὰά- 
wov πρῶτον ἑαντὸν, εἶτα ἄλλον fj ἄλλους βλάτετει” 
ἐπιζήμιον yàp xol βλαπτιχὸν ὃν τὸ κακὸν, 70b 
πάντων τὸν µετέχοντα αὐτὸν ζημιοῖ xax βλάτετει. 
€ Αφροσύνη γὰρ ἀνδρὸς λαμαίνεται τὰς ὁδοὺς αὖ - 
τοῦ. » "ὖθεν προσρυῶς εἴρηται τὸ « ᾽Αμαρτάνοντας 
καταδιώξεται χαχά. » Τίς δὲ ὁ λάχχος ὃν ὥρυξεν o 
ψεγόµενος, ἡ fjv ἐποίησεν xaxiav; Γέγραπται vip 
περὶ ἁμαρτανούσης ψυχῆς' € Ὡς φύχει λόγους ὕδωρ, 
οὕτω φύχει καχία αὐτῆς. » Βόθρος ὃς πολλαχου της 
Γραφῆς ἀντὶ καχίας λαμθάνεται ' ὡς (τὸ, € Tuc; 
τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι ἐμπεσαῦνται εἰς Ρό- 
θρον. » Καὶ ἐνταῦθα γὰρ τοὺς ὑπ' ἀνοίας καὶ ἄλλις 
χαχίας τυφλοὺς διδασχάλους xai μαθητὰς ἐκληπτέον. 


que el hoc loco intelligendi sunt magistri simul atque discipuli veeordia jet reliqua nequitia emcutientes. 


Ygns. 18. Qui a spe erga Dominum Deum suum 
pealini initium fecerat, nunc iu gratiarum .actione 
desinit, ut par est, postulata €onsecolus, aut fi- 
ducialiter przstolans. Nam gratiarnm actionem hic 
continet verbum confitebor ; quare et psallam 
ei connectitur, Conütetur autem non quolibet 
1odo, sed secundum justitiam Dei : et psallit non 
perfunctorie, sed Domini altissimi nomini, ceu si 
illud invocatum , jam sibi impetraverit , quia celsus 
per sanctitatem et virtutem est. Nemo enim abje- 
ctus , sed is tantummodo qui pietate in altam ela- 
uis fuerit , Altissimi appellationem participat. 


VrRs. 1. Uniuscujusque hominis víta apud sacras 
' Scripturas vinea appellatur. 1dcirco etiam Nabu- 
thes mori maluit, quam tyrannice spoliari ab illo 
qui ex ea hortum olusculorum facere, volebat **. Si- 
gnificabat enim illa vinea hanc militantem vitam, 
practicam simul et theoreticam , quam improbi tra- 
here ad temporalia volunt, atque ad cito marce- 
scentia negotia, cujusmodi olera sunt; nam sicut 
olera, celeriter decident. De his vineis sponsa di- 
cit : « Filii matris mez pugnaverunt contra me ; po- 
suerunt me custodeni in vineis ; vineam meam non 
custodivi **. » Qui in hac vinea fructifieat. botros 
veritatis, uvam quoque fert; quam suo tempore 
decerpere oportet, et in toreularia congerere, ut 
compressa vinum efficiat cor hominis lztificans *!. 
Et alii quidem veritatis doctrinas , alii opera spiri- 
talia germinant. Neque unum est torcular; multae 
enim practicz virtutes , ct singularum fructui pecu- 
liare paratum est torcular : veluti ad pudicitize tor- 
cular hi qui cxlibatum recte tenent suos fructus 
conferunt, nec non illi qui torum immaculatum 
servant ; sic et carteri. Multa etiam theoreticae vitze 


sunt Lorcularia, ad qux deferunt dogmata ii oui 


* Gen. 1v, 7 sqq. ' Prov. xix, 5. 
x1,92 sqq. ** Cant. 1,9. "' Psal. cui, 15. 


(15) Lege ἠνομηχένα:. Epi. ParRoL. 


Στ. wy. "Amb τοῦ ἐλπίζειν ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν 
αὐτοῦ ἀρξάμενος τοῦ φαλμοῦ , εἰς εὐχαριστίαν xa- 
ταπαύει, ὡς εἰχὸς, τυχὼν τῶν αἰτηθέντων, ἢ πιστός 
προσδοχῶν αὐτά. Εὐχαριστίαν γὰρ δηλοῖ ἔνταυθα 
τὸ ἐζομο.ογήσομαι. Διὸ καὶ συνέζευχται αὑτῷ τὸ 
ψφαλῶ. Ἐξομολογεῖται δὲ οὐχ ὡς ἔτυχεν, ἀλλὰ χατὰ 
τὴν δικαιοσύνην τοῦ Θεοῦ * καὶ ψάλλει οὗ παρόρχως, 
ἀλλὰ cip ὀνόματι Κυρίου τοῦ ὑψίστου * ὡς Ίδη σχὼν 
ἐπικεχλημένον ἑαυτῷ αὐτό » διὸ xal ὑψηλὺς χατὰ 
ἁγιότητα xal ἀρετὴν ἐστιν. Οὐδεὶς γὰρ ταπεινὸς, 
ἀλλὰ µόνος ὁ ὑπὲρ εὐσεδείας μετεωριζόµενος, µετ- 


C έχει τῆς τοῦ Ὑψίστου πρόσηγορίας. 
PSALMUS: Vill. 


Στ. α. 'O γὰρ ἑχκάστου βίος ἀμπελὼν χατὰ τὰς 
Γραφὰς χαλεῖται ΄ διὸ xat Ναθουθαὶ τεθνάναι μᾶλλον 
εἴλετο,  τυραννιχῶς ἀφαιρεθῆναι παρὰ τοῦ θελή- 
σαντος χῆπον αὐτὸν λαχάνων ποιῆσαι. "Hv yip 
ἀμπελὼν περιµάχητος βίος, ὢν πρακτιχὸς ἅμα xal 
θεωρητικὸς, ὃν πονηροὶ χατασπᾷν εἰς πρόσχαιρα 
βούλονται xal ταχὺ µαραινόµενα πράγματα. ὁποῖα 
τὰ λάχανα " doct λάχανα γὰρ ταχὺ ἀποπεσοῦντα. 
Ἡερὶ τοιούτων ἀμπελώνων ἡ νύμφη φησίν’ ε}ὰ 
μητρός µου ἐμαχήσαντο ἓν ἐμοί[ Εθεντό µε φυλάκισ- 
σαν bv ἁμπελῶσιν' ἀμπελῶνα ἐμὸν οὐχ ἐφύλαξα. 1 
Ὁ κατὰ τὸν τοιοῦτον ἀμπελῶνα χαρποφορῶν βύτρυν 
ἀληθείας, xal σταφυλὴν φέρει, οὓς ὅτε χαιρὸς ὃρέ- 
Ψασθαι προσήχει xaX εἰς ληνοὺυς ἀπαγαγεῖν, ὡς ἂν 
ἐχθλιθέντα οἴνον ποιῄαωσι τὸν εὐφραίνοντα καρδίαν 
ἀνθρώπου * τῶν μὲν ἀληθείας θεωρήματα , τῶν ὃξ 
ἔργα χαρποφορούντων πνευματιχά, OD µία δὴ d 
ληνός : πολλαὶ γὰρ al πρακχτιχαὶ ἀρεταὶ, xal το 
καρποῦ ἑχάστης οἰγεία τις ἔσται ληνός * olov ἐπὶ τὴν 
τῆς σωφροσύνης ληνὸν οἱ ἀγαμίαν χατορθώσαντες 
φέρουσι τοὺς χαρποὺς, xal οἱ χοίτην τηροῦντε 
ἀἁμίαντον * οὕτως ἐπὶ τῶν ἄλλων * πλείους δὲ xal τοῦ 
θεωρητικοῦ βίου τυγχάνουσιν αἱ ληνοὶ, εἰς ἃς τὰ 


** Prov, xin, 31. *' Jer, νι, 7. ** Maub. xv, 14. ** HIE Πε 


3385 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1186 


δόγματα φέρουδιν ol χαρποφοροῦντες τῆς ἀληθείας 4 vernatis theoremata germinant, Jam vero hzc di- 


τὰ θεωρήματα. Ταῦτα δέ φαµεν, οὐχ ἀναιροῦντες 
τῶν ἀρετῶν τὴν ἀνταχολούθησιν, ἀλλ ἐπεὶ μὴ πρὸς 
ττάσας οἱ µετιόντες ῥοπὴν Éyoucty* ἀφ᾽ fic δὲ μᾶλλον 
ἔχαστος μετέχει, τὸ γνώρισμα φέρεται, Διάφοροι 
γὰρ xai ἐν Εὐαγγελίοις ἐντεῦθέν εἰσιν ol. µαχαρι- 
σµοί. ᾽Αλλά xal ἓν ἀριθμῷ οἰχείφ ἡ ᾠδὴ αὕτη τέ- 
ταχται,͵ οὖσα 61567 * ἔχει γὰρ συµφωνίαν πολλὴν πρὸς 
τὴν ἀναστάσιμον ἡμέραν τοῦ Κυρίου; ἓν fj τρυγετὺς 
πολλῶν ἀμπέλων γέγονεν, ἀποσταλέντων τῶν µαθη- 
τῶ» μαρτυρῆσαι τῷ ἀναστάντι ἕως ἑσχάτου τῆς γῆς. 

Πάλαι μὲν οὖν ἐῤῥέθη περὶ Θεοῦ. « "Ev τῷ Ἰσραγλ 
μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ" » νῦν δὲ πεπλήρωται περὶ 
αὐτοῦ ἡ λέγουσα προφητεία « Πάντα τὰ ἔθνη δου- 
}εῴσουσιν αὐτῷ' » αὐτὸς Υάρ ἐστιν ἡ τῶν ἐθνῶν προσ- 


cimus , haud perimentes virtutum nexum atque se- 
qnelam ; sed quia non ad omnes virtutes euneti in- 
chusntur : ideo quam quisque magis participat , ex 
ea peculiariter inclarescit. Hine etiam in Evangeliis 
diversa: sunt beatitudines. Sed et in proprio παπνετὸ 
ode hzc ponitur, que est octava ; habet enim con- 
grueutiam maltam cum resurrectionis Dominica 
die , in qua vinearum meitsrum vindemia fait, quia 
missi fuerunt discipuli ad dandum ei qui resurre- 
xerat testimonium usque ad extrema terrz. 

. Olim quidem de Deo dictum fait : « In Israel ma- 
gaum nomen ejus ** ; » at nune impletum est de illo 
vaticinium, -quod dicit: « Omnes gentes servient 
ei 35. » Ipse enim est exspectatio gentium. Tdeirco 


δοχκία. Διὸ xat θαυμαστὸν αὐτοῦ παρὰ πᾶσι τοὔνομα: B admirabile est apud omnes nomen ejas. Cujus rei 


xai τὴν αἰτίαν ἐπάχει, τὴν ἀνάληψιν τὴν αὐτοῦ" 
€ Ἐμεγάλυνε γὰρ ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἃγιον αὐτοῦ, » 
£v ἄλλῳ λέγει ψαλμῷ. Οὐκ ἄλλη δὲ τῆς οἰχονομίας 
αὐτοῦ dj ἐπαρθεῖσα μεγαλοπρέπεια. Τί γάρ ἔστιν àv 
αὐτῃ p.h ἔχον ἐν µεγάλοις τὸ πρέπον; Αὐτὴ τοίνυν 
ἐπήρθη, χαθίσαντος tv δεξιᾷ τῆς µεγαλοσύνης àv 
ὑγηλοῖς, μετὰ τὸ χαθαρισμὸν τῶν ἁμαρτιῶν πεποιη- 
χέναι” οὕτω νοητέον, xal ὑψηλότερον αὑτὺν τῶν 
οὐρανῶν γεγονέναι μετὰ τὴν ἀνάστασιν. Νήπιοι δὲ 
πάντες ol προσελθόντες τῇ πἰστοι, νηπιάζοντες τῇ 
χαχίᾳ. Τοὺς ἔτι δὲ θηλάζοντας οἱ νηπιάζοντες ὑπερ- 
έδησαν fug, xal τούτοις τὸ μετὰ τὸ γάλα βρῶμα 
χατάλληλον ' τοιοῦτοι δὲ πάντες οἱ στραφέντες χαὶ 
γενόμενοι ὡς τὰ παιδία. 


Στ. 9. Ἔστι δὲ τοῖς ἀχριβῶς xavavoouct πρασδο- C 


χία τοῦ δύνασθαι μαθεῖν τοὺς οὐρανοὺς xal τὰ ἐν 
αὑτοῖς τίνα τρόπον τεθεµελίωται πρὸς οὐσίαν ἑλ- 
θόντα. Aéyot; δ ἂν xal οὐρανοὺς τοὺς τὰ ἄνω φρο- 
γοῦντας, Xa οὗ τὰ πρόσχαιρα * οὗτοι γὰρ οἱ οὐρανοὶ 
διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ * σελήνην δὲ viv Ἐχχλησίαν 
xai ἀστέρας τοὺς ἀχούσαντας, « Ὑμεῖς τὸ φῶς τοῦ 
χόσµου » ὡς εἶναι ταυτὸν τοῦτο τῷ τοὺς ἀνθρώπους 
ἔργα εἶναι τῶν τοῦ Θεοῦ χειρῶν" «Ἔργα yàp, 
φησὶ, τῶν χειρῶν σου εἰσὶν οἱ οὐρανοί. » El µή τις 
λέχει τὰ µεγαλοφυέστερα τῶν χτισµάτων Θεοῦ γενέ- 
σθαι χεραὶν, τὰ δ ἄλλα δακτύλοις αὐτοῦ. Σαφη- 
νίζων δὲ ὡς χακὰ «b σῶμα τὸν ἄνθρωπον ἔλαδεν, 
ἐπάχει τὸ, « fi υἱὸς ἀνθρώπου. » Κατὰ σῶμα γὰρ, 


ob χατὰ Woyhw, υἱός τις ἀνθρώπου ἑστίν. MsO' ῃ 


ὃν (44) δειχνὺς τὴν λογικὴν οὐσίαν, ταύτης τὸ μέ- 
Ίεθος ἑπιφέρει. 

Στ. £'. Οὐχ cine δὲ ὅτι, Ἔπλασας αὐτὸν, οὗ γὰρ 
περὶ δημιουργίας, ἀλλὰ προνοίας νῦν διαλέγεται. 
Ἐκτραγωῳδεῖ δὲ πολλάχις  Τραφὴ τὴν ἀνθρωπίνην 
εὐτέλειαν * « "Ανθρωπος » γὰρ, φησὶν, « µαταιότητι 
ὡμοιώθη; αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ὡς σχιαὶ παράχουσι’ » 
xai πάλιν’ «΄ἌἈνθρωπος, ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι αὐτοῦ * 
ὡσεὶ ἄνθος τοῦ ἀγροῦ, οὕτως ἐξανθήσει * ὅτι πνεῦμα 


causam esse dicit ejusdem assumptionem : « Quo- 
niam magnificavtt super omne nomen sanctun 
suum **, » in alio psalmo ait. Non est autem alia 
pre ejus incarmatione elevata magnificentia. Quid — 
enim in ipsa est nisi magnificentissimum ? Ipsa igi- 
tur exaltata est, illo post expiationem fpeecatorum 
sedente ad dexteram majestatis in excelsis ; et sic 
intelligendum illud, qnod nempe post resurrectie- 
nem colis excelsior factos sit **. [Infantes vere sunt 
omnes, qui accedentes ad fidem, parvuli sunt 
malitia. Illos tamen lactentes , hi qui parvuli sunt , 
siste superant, estque ipsis, post lac, cibus dau- 
dus idoneus. [stiusmodi autem sunt omnes qui con- 
versi sunt, et effecti tanquam parvuli. 

VEgns. 4. His qui sedulo speculantur, spes quz- 
dam est cognoscendi ecelos el in eis contenta , et 
quemadmodum fundata sint. cum primo 'ecperunt 
exsistere. Potes etiam dicere celos bomines qui 
superna sapiunt et non temporalia. Namque hi rea- 
pse coli éjarrant gloriam Dei **. Lunam potes in- 
telligere bcclesiam. Sidera illos qui sudierunt : 
« Yos estis lux mundi *'. » Quare perinde est ac si 
dicat bomines esseopera manuum Dei. « Üpera enim 
manuum tuarum sunt coli **. » Nisi forte dicit gran- 
diora opera creaturas esse manu um Dei ; reliqua, 
digitorum ejusdem. Ut autem ostendat se de ho- 
minis corpore loqui, addit: « aut ülius hominis. » 
Nam eorpore non anima quiaque est bominis filius. 
Postea rationalem substantiam esse denotans, hujus 
prestantiam subjungit. 


Vas, 5. Non dixit, Formssti eum ; neque enim 
de creatione sed de providentia nunc loquitur. De- 
plorat autdim. sepenumero Scriptura bumanam vi- 
litatem : « Homo » enim , inquit, « vanitali similis 
factus est ; dies ejus sicut umbra pretereunt ** ; » et 
rursus : « Homo, sicut fenum dies ejus ; sicut flos 
agri , ita eiflorebit ; quia spiritus pertransit in illo, 


ο» Psal. 1xxv, 9. "9 Psal. τσι, 11. ?* Psal. iv, ἆ. 9 Hebr. vii, 396. ** Psal. xvi, 1. 0 Matth. 


v, 141. *^ Psal. ci, 26. ** Psal. ασ, 4. 


(14) Forte legendum μεθ) 5, vel μεθ’ ἅ. Εοιτ. PATROL. 


1181 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ei mon su8s.siel , et non cognoscelur amplius lo- A δίᾷλθεν ἐν αὐτῷ, καὶ οὐχ ὑπᾶάρξεε, xaX ox ime 


cus ejus *. » 

VgBs. 8. Videsis quid sequitur. Haud cunctis 
prorsus mortalibus animantibus imperare homo 
dicitur, sed cicuribus : non enim monoceronti do- 
míuatur, neque aliis validis ac silvestribus , tan- 
quam cicuribus, dominari affirmatur, ut patet ex 
his verbis : « Oves et boves et pecora campi, » ete. 
Atque hiec praeclare dicta puto ; etenim ante trang- 
gresstonem, feris quoque .imperabat homo. imo 
justi homines post transgressionem quoque bis im- 
peritaverunt ; veluti Daniel in leonum lacum con- 
jectus , nullumque ab his delrimentum passus *. 
ltem Paulus colubrum manu sua excussit ia 
ignem ?. Fere enim silvestres , inquil, pscificze 


σεται ἔτι τὸν τόπον αὐτοῦ. » 
Στ. η’. "Opa. τὴν ἀχολουθίαν * οὗ χαθάπαξ πάντων 


θνητῶν ζώων ἄρχειν τέθειται͵, ἀλλὰ τῶν ἡμέρων ὦ 


η 


γὰρ κρατεῖ µονοχέρωτος, οὐδὲ τῶν ἄλλων ἰσχυρῶν | 
τε καὶ ἀγρίων παρίσταται ὡς ἡμέρων ἄρχειν, ix cz 


εΠρόδατα xal βόας πάσας, ἔτι δὲ χαὶ τὰ κτήνη τῷ 


πεδίου, 2 xal τὰ ἑξῆς. Νομίζω τοῦτο χαλῶς εἰρτοθαι' | 


πρὸ γὰρ τῆς παραθάσεως, xai τούτων Ίρχεν ὁ ἅν- 
θρωπος οἱ δίχαιοι δὲ xai τούτων μετὰ τὴν zapi- 


θασιν ἄρχουσιν - ὡς Δανι]λ ἐν τῷ λάχχῳ τῶν λού- 
των βληθεὶς, xal µηδεµίαν ἐξ αὐτῶν ὁποστὰς Αλά- 
€nv* xa ὁ Παῦλος τὴν ἔχιδναν τῆς ἑαυτοῦ χειρός 
ἐχτινάξας ἐπὶ τὴν πυράν" ϐηρες Υὰρ ἄγριοι, φη- 
σὶν, εἰρηνεύαονσίν σοι. Ἡρὸς δὲ τούτοις διὰ τὸ 


erunt tibi. Przterea in jumenus agri comprehen- B κτηνῶν τοῦ πεδίου περαίληπται xal τὰ θηρία, d; 


duntur etiam ferz ot ex genesi discimus. 
Vkns. 10. « Domine noster, quam admirabile est 


nomen tuum in universa terra! » Decebat cant- 


cum in Salvatoris .resurrectione dictum, similem 
initio habere (inem. Nam reapse et incipiens et de- 
siaens, eadem locutione utitur, docente Spiritu, ut 
initio finis respondeat. Denique verba, « Quai ad- 
jirabile est nomen tuum, » consonant illis » « Uui- 
versa terra adorel te, tibique psallat *. » 


ἐν τῇ γενέσει μεμαθήχαμεν. 


Στ. v. « Ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ opi - 
cou iv πάσῃ τῇ vj!» Ἔπρεπαν τὴν ἐπὶ ἀναστάπι 
τοῦ Σωτῆρος λεγομένην ᾠδὴν ὅμοιον ἔχειν τὴ ἀρᾷ 
τὸ τέλος καὶ γὰρ ἀρχόμενος καὶ λήγων, εἶ xvj 
κέχρηται λέξει, διδάσχοντος τοῦ Πνεύματος, τὶν ἀρ 


Xhv τῷ τέλει καθ) ὑποχείμενον εἶναι. Συνάδει τὸ, 


ε Ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά σου Ev máy τῇ vil xi 
τὸ, « Πᾶσα ἡ ΥΠ προσχυνησάτωσάν σοι xdi qali- | 


χπωσάν σοι.) 


PSALMUS ΙΧ. 


Filii vocabulum in multis Scripturz locis indefi- 


nite ponitur. Certe cum non adjicitur cujusnam sit - 


filius, constat hunc esse Salvatorem, qui sape sic 
est ostensus 46 nominalus. ltaque in Epistola ad 
Mebraos Paulus : 
jn domo sua, cujus domus nos sumus *; » et rur- 
sus : € ln. fine dierum horum locutus est. nobis in 
Filio *, » Tum et ipse Salvator de se in Evangelio : 

« Si ergo vos Filius liberaverit, vere libes. tritis *.» 
Bene insuper dictio « in finem » ad praesens victo- 
riale canticum refertur; namque bujusce finis cau- 
sa advenit Salvator ; de quo Priuceps apostolorum 
scribit: « Reportantes finem fidei salutem anima- 
rum; de qua salute exquisierunt atque scrutati 
sunt prophetze *, » Et paucis interjectis : « Prz»- 
nuntiantes qua in Christo sunt passiones, et poste- 
riores glorias *. » Fortasse Judei de Abessalomo 
Psalmistse filio titulum loqui dicent ; quem tamen 
non bene interpretari arguuntur, quippe qui ubique 


Καὶ πάλιν. ε Ἐπ᾽ &oyátou τῶν ἡμερῶν τούτων 
ἐλάλησεν ἡμῖν £y Ylip. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτὴρ τε 
ἑαυτοῦ ἐν Εὐαγγελίῳ"» « Ἐὰν οὖν ὁ YR ὑμᾶς tu 
θερώσῃ, ἐλεύθεροι ἔσεσθε. » EG δὲ xa «b εἰς τος, 
ἀναφορὰν ἔχει πρὸς τὴν προκειµένην ἐποίχιον 
ᾠδήν᾽ τοῦ γὰρ τέλους ἐχείνου χάριν ἀπεδήμησε ὁ 
Σωτήρ) περὶ ob à πρόχριτος τῶν ἀποστόλων γβά- 
φει’ ιΚομιζόµενοι τὸ τέλος τῆς πίστεως σωτηρίσ 
Ψυχῶν περὶ fic σωτηρίας ἐξεζήτησαν xal ἑξηρεύ- 
νησαν προφῆται.» Καὶ μετ ὀλίγα * « Hpopapropi- 
µενοι τὰ εἰς Χριστὸν παθήµατα καὶ τὰς μετὰ 


ταῦτα δόξας.» Ίσως Ἰουδαῖοι περὶ τοῦ ᾽Αθεσσαλὼῃ - 


ὄντος υἱοῦ τοῦ ἈῬάλλοντος ἐροῦσιν τὴν ἐπιγραρὶν 


ob omissam Scripturarum scrutationem peccant. D εἶναι, ἑλεγχόμενοι ὡς οὐ καλῶς αὐτὴν ἐξειλήφασο, 


Nam quid probabile dicere habent de dictione « pro 
occultis ? » nisi forte de occulta Abessalomi conju- 
raüone dictionem « pro occultis » positam aiunt. 
Atqui admodum fatue hoc ab ipso dicitur. 


Vgns. 9, 5. (Theodoreti ,"^ simulque Origenis , 
ac Didymi.) Perfectorum hominum mos est totum 
suum Deo cor offerre, eique universam mentem 


! Psal. ett, 15, 16. 5 Act. 


* Dan. xiv, 30 s 
5 [lebr. 1,12. d 


7 Joan. vint, 59. 


* | Pew. 1, 9, 10, 


ἅτε διὰ πάντων ἑσφαλμένοι τῷ μὴ ἐρευνᾷν τὰς Γρ 
φάς. Τί γὰρ καὶ πειθανὸν εἰπεῖν ἔχουσιν εἰς 95 
« περὶ τῶν κρὐφίων;» εἰ μὴ ἄρα περὶ τῶν xp 
δην Υενοµένων σχέψεων τοῦ ᾿Αδεσσαλὼμ. ἐροῦσιν τὰ 
« ὑπὲρ τῶν χρυφίωνν χεῖσθαι: ἔχει δὲ πολλὲν εὖ- 
ἠθειαν «b λεγόμενον ὑπ' αὐτῶν. 

Στ. β’, ε’. (Θεοδωρήτου, ὁμοῦ Ὡριγόους, 19! 
Διδύμου.) TOv τελείων ἴδιον τὸ πᾶσαν ἀνατιθέναι τῷ 
Gc τὴν καρδίαν, xat πᾶσαν αὐτῷ χαθιεροῦν Sh! 
5 Πεῦ;. nl, & 


xxvi, 9 sqq. * Psal. Lxv, 4. 


* ipid 11. 





Στ. a. Ἐν πολλοῖς δὲ τῆς Γραφῆς ἀορίστως d. 
ρηται’ μὴ προσκειµένου δὲ τοῦ, τίνος ὁ υἱὸς ὑπάρ. 
χει, φανερὸν ὅτι ὁ Σωτήρ ἐστιν, δηλούµενος τοὶ- 
λαχοῦ οὕτως ὀνομαζόμενος. 'Ev ouv τῇ κ 
« Christus, iuquit, tanquam filius (; "E6pa(ouc Ἐπιστολῇ ὁ Παῦλος, « Χριστὺς, dem 
ὡς Υϊὸς ἐπὶ τὸν οἶχον αὐτοῦ, οὗ οἴχός ἔσμεν ludos - 








1 29 EXPOSITID 


ε-πνοιαν ε Αγαπίήσεις yàp, φησὶ, Κύριον τὸν Θεόν 
οι) ἐξ ὅλης τῆς χαρδίας σου, xat ἐξ ὅλης ψυχῆς σου, 
-ex A ἐξ ὅλης τῆς δυνάµεως σου.» Ὁ δὲ μὴ οὕτω δια- 
Ut € uevoc, οὐ δύναται εἰπεῖν ἀληθεύων, « Ἐξομολογή- 
"2 ξααί σοι, Κύριε, ἓν ὅλῃ καρδίᾳ uou.» Ὁ δὲ προφή- 
ττ,ς, πνευματιχοῖς ὀφθαλμοῖς τὰ ἑσόμενα προειδὼς, 
νο.ε ἐξομολογεῖται µόνον « by ὅλῃ καρδίᾳ, » ἀλλὰ xal 
€ T, γεῖται αὐτοῦ « πάντα τὰ θαυμάσια,» χοινωνοὺς τοὺς 
ε2εΟύοντας τῆς ὑμνῳδίας ποιούµενος. Ανατραπέντων 
CX go τῶν ἐχθρῶν µου ὀπίσω µου xal ἀπολομένων ix 
προσώπου σου, τὰς σὰς ἄδων εὐεργεσίας διατελῶ' xal 
« εὐφραινόμενος by σοὶ» τῷ Θεῷ µου, ἔχων χαρὰν τὸν 
καρπὸν τοῦ πνεύματος» « xal φαλῶ τῷ ὀνόματί σου» 
Στιλῶς xai ἑπηρμένως θεωρήσας & διηγοῦμαι θαυ- 
μ.ἀσιά σου. Ταῦτα δὲ ὁ προφήτης ὑπὲρ τῆς ἀνθρωπείας 
ῥ:εξέρχεται φύσεως, ἅτε δὴ τοῦ ἁλάστορος ἁπαλλα- 
Υείσης, xai τὴν Σλευθερίαν διὰ τῆς θεἰας φύσεως 
ξ-ξαμµένης. 00 γὰρ ὥς τινες ὑπέλαθδον ἐξ αὐτοῦ τοῦ 
Σαυτῆρος οὗτος εἴρηται ὁ ψαλμὸς, ἀλλὰ μᾶλλον πρὸς 
αὐτὸν ὡς πρὸς εὐεργέτην ὑπὸ τῶν εὖ πεπονθότων, 
ὧς αὐτὰ διδάξει τὰ ῥήματα, « Ὅτι ἑποίησας τὴν 
Χρίσιν µου xai τὴν δίχην µου.» Tiva τρόπον; 
« Ἐκχάθισας ἐπὶ θρόνου ὁ χρίνων δικαιοσύνην. » Καὶ 
ᾧ Περον ὁποίαν ἐξήνεγχεν; « Ἐπετίμησας ἔθνεσιν, 
καὶ ἀπιίώλετο Ó' ἀσεθής᾽ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἑξήλειψας 
εἷς τὸν alova, χαὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. » Οὐ 
Υὰρ Ἡνέσχου, φηαὶν, ἐπὶ πλεῖστον περιϊδεῖν τῶν &v- 
θρώπων τὴν φύσιν ὑπὸ τοῦ πικροῦ τυράννου δου- 
λουµένην χαχῶς' ἀλλ οἷόν τις διχαστὴς ἐπὶ θρόνου 
τινὸς ὑφψηλοῦ xal φοθεροῦ βήματος προχαθίσας, 
τοιαύτην αὐτῷ τιµωρίαν ἐπήνεγχας, ὥστε λήθῃ 
παντελεῖ τούτου παραδοθηναι τὴν μνήμην. Τὸ δὲ, 
« Ἐπετίμησας ἔθνεσιν, xal ἀπώλετο ὁ ἁσεθὴς, » 
ταύτην ἔχει τὴν διάνοιαν  Διὰ τῶν ἱερῶν ἁποστό- 
Σων, xal τῶν uet! ἐχείνους τῶν τῆς ἀληθείας χη- 
θύκων, περοσήνεγχεν τοῖς ἔθνεσιν τὰ θεῖα διδάγματα: 
ἐχείνων δὲ δεξαµένων, καὶ τῆς πλάνης ἁπαλλαγέν- 
«wv, ἁπώλετο ἀσεθὴῆς, τοὺς ἁπατωμένους xal προσ- 
χυνοῦντας οὐκ ἔχων. Οὕτω Βαρνάθας xai Παῦλος 
θῦσαι πειραθεῖσι Λυχάοσιν ἐπετίμησαν βοῶντες;' « TO 
ποιεῖτε, ἄνδρες; Καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ὑμῖννδσμεν 
ἄνθρωποι, ἀπὸ τούτων τῶν µαταίων πρὸς τὸν ebv ὑμᾶς 
ἐπιστρέφοντες. » Οδτω Γαλάταις ὁ µαχάριος ἐπετί- 
µηαεν Παῦλος βοῶν. ε Ὢ ἀἁνόητοι Γαλάται, τίς 


ὑμᾶς ἐδάσχανεν, ol; xax' ὀφθαλμοὺς Ἰησοῦς Χριστὸς D 


προεγράφη ἑσταυρωμένος; » Οὕτω Κορινθίοις * 
« Ὅλως ἀχούεται àv. ὑμῖν πορνεία, "ttc οὐδὲ ἓν 
τοῖς ἔθνεσιν ὀνομάξεται: } ---ε Ἐπετίμησας » τοίνυν 
εἔθνεσιν, xal ἀπώλετο ὃ ἀσςθὴς, τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐξήλει- 
(ja; εἰς τὸν αἱῶνα xal εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. 
παντελεῖ παρεδόθησαν ὡς µηδένα τῶν νῦν ἀνθρώπων 
Στ. c". Ἡ τοιαύτη Χάθισις χριτὴν αὐτὸν σηµαίνει, 
ἁλλ᾽ οὐ τὸ ἐπί τινος χαθέδρας ἱδρύσθαι. Ἐπίστησον, 
᾿ εἰ χώραν ἔχει ἔτι εἰπεῖν, ἐπιτιμηθέντων τῶν ἐθνῶν, 
ἀπόλλυσθαι &ccÓr, τὸν ἄθεον τρόπον αὐτῶν, ὥστε µη- 
χέτι χρηµατίζειν αὑτούς. Συµθήσεται δὲ τοῦτο, πλη- 


"Luc. x, 21. Ὁ Act. xiv, 14. | Gal m, 


IN PSALMOS. 1190 


Α dicare, « Diliges » enim, inquit, « Dominum Deum 
tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, 
el ex tota virtute tua. **. » Qui autem non est 
ita affectus, haud potest vere dicere : « Confitebor 
tibi, Domine, toto corde meo. » Propneta autem 
spiritalibus oculis futura preevidens, non confitetur 
solum « toto corde, » sed etiam enarrat illius « mi- 
rabilia omnia , » participes bymnodi:x facifns audi- 
tores omnes. Nam post me profligatis inimicis cun- 
ctís, et coram ine pereuntibus, tua pergam benefi- 
cia canere : utque « in te Iztabor » Deo meo, fru- 
ctum spiritus babens gaudium : « psallamque no- 
mini tuo » sublimiter elata voce, tua qu: concele- 
bro mirabilia demirans. Hxc propheta pro humana 
eloquitur natura, qu: et ex malo demone erepta 
esl, et libertatem a divina natura accepit. Non 
enim, ut nonnulli existimarunt, 'asb ipso Salvatore 
psalmus bic recitatur, sed potius ad eum dicitur ab 
his qui beneflcio usi sunt, αἱ ipsa verba demon- 
strant : « Quia fecisti judicium meum et causam 
meam. » Quonam modo? « Sedisti super thronum 
qui judicas justitiam, » Quamnam vero sententiam 
intulit? « Increpasti gentes, .et periit impius; no- 
men ejus delevisti iu seternum. » Non enim passus 
es, inquit, diutius negligere humanam naturam, ab 
acerbo tyranno malo servitio oppressam; sed judi- — 
cis instar celso in throno tremendoque tribunali se- 
dens, hanc ei poenam decrevisti, ut ipsius memoria 
sempiterne oblivioni tradatur. Jam verba « Iucre- 

C pasti gentes, et periit impius » hanc babent signifi- 
cationem, nempe per sacros apostolos, et illorum 
successores veritatis przecones, obtulil gentibus di- 
vinas doctrinas; quibus has recipientibus, et ab 
errore discedentibus, periit impius, nullos jam er- 
rore deceptos et adoratores habens. Sic Barnabas 
atque Paulus ad Lycaonas sibi sacrificare volentes 
cum increpatione inclamarunt : « Quid agitis, o 
viri? Nos quoque vestri similes sumus mortales ho- 
mines, et ab his vanitatibus ad Deum vos conver- 
timus 11. » lta Galatas beatus increpuit Paulus cla- 
mans : « O insensati Galat, quis vos fascinavit, 
quibus ante oculos Jesus Chrístus prascriptus fuit 
crucifixus !* ? » Sic Corinthiis : « Omnino auditur 
inter vos fornicatio, que ne inter gentes quidem 
nominatur 15. » « Increpasti » igitur « gentes, et pe- 
riit impius ; nomen ejus delevisti in zternum, et in 
sxculum ssculi. » Abolitz omnino sunt initiationes 
ille, et perpetua oblivioni tradite, ita ut jam nemo 
impietatis mysteria nune cognoscat. 

» Ἐσδέσθησαν γὰρ παντελῶς al τελεταὶ, xol Men 

εἰδέναι καὶ τῆς ἁἀσεθείας μυστήρια. 

Vgns. 6. Sessio hujusmodl eum judicem esse si- 
gnilicat, non autem supra cathedram aliquam ae- 
dentem. Et videsis utrum adhuc dicere liceat : iu- 
crepatis gentibus, irreligiosos illarum mores perire, 
ita ut jam nullatenus supersint. Hoc autem eveniei, 


51 Cor. v, 4, 


4191 


DIDYMI ALEXANDRINI 


cum illud antea dictum complebitur : « Vía impio- A poupévou τοῦ πρότερον elonpévou, ἔχοντος οὕτως" 


yum peribit !*. » 

Origenis ει Didymi. Verbum increpasti, emenda- 
tionem ἆθποιοί, qued eonstat ex verbis argue, in- 
crepa , commone. Videlicet utilitatis causa increpa- 
tionem fleri sppsret. 

Vzns. 7. Frames inimiei fortasse sunt hareticze 
Joctriaz, et nequitia singulie, qux defecerunt, ita 
ut jam non possint civitates quas oceupabant (ueri, 
qua etipse destruuntur. Sunt sutem turbarum 
instar eivitates impie constitute et administratz. 
Nam de illarum fondatore scriptum est : « Qui 
tedifleat urbes in sanguinibus, qui exstruxit civitates 
in nequitiis 155 » nam materia illarum iniquitates, et 
effusio sanguinis scandalizanüum est. Has destru- 


« Ὁδὸς ἀσεδθῶν ἁπωλεῖται, » 

Ὡριγένους xal Διδύμου. Τὸ ἐπετίμησας δεόρ- 
θωσιν σηµαίνει’ ὅπερ δῇλον Ex τοῦ δ.εγξον, &xiri- 
µησον, παρακάλεσον" δηλοῦται γὰρδτι bm ὠφελείᾳ 
ict dj ἐπιτιμία. 

Στ. E. Ῥομφαῖαι δὲ τοῦ ἐχθροῦ εἶεν ἂν ἴσως at ai- 
ρετιχαὶ διδασχαλίἰαι, xal αἱ κατ εἶδος χαχίαι, at τινες 
ἐξέλιπον, ὡς µηχέτι δύνασθαι ὑπεραγωνίζεσθαι ὧν 
εἶχον πόλεων, xal αὐταὶ χαθαιρεθήσονται' &Bpc:- 
σµατα δὲ αἱ πόλεις παρανόμως συστᾶσαι xat δικ- 
χούμεναι' γέγραπται γὰρ περὶ τοῦ ἱδρυσαμένου 27 
τὰς ὡς « en οἰχοδομῶν πόλεις ὃν αἴμασιν, xai ἔτοι- 
µόάζων πόλεις Ey ἀδιχίαις. » fj γὰρ ὕλη αὐτῶν ἁδικί- 
µατα, xai ἔκχυσις αἱμάτων τῶν σχανδαλιζοµένων 


xit adventu suo Salvator, inimicum profligans qui B Σστίν. Ταύτας χαθαιρεῖ ἐπιδημήσας 6 Σωτήρ, x28- 


urbea tyrannice retinere volebat, quas ϱ6 possidere 
putabat. Jam qui praeclarum boc facinus sublimi 
oculo spectant, victori plaudentes, una veluti voce, 
gratiarum actionem concipunt, ita exordientes : 
Domine Deus , laudabo te , celebrabo nomen tuum, 
«uia mirabilia opera fecisti, consiliuta antiquum 
verum. ka, Domine! quoniam civitates foveam effe- 
cisti, urbes impiorum in ternum non zdifica- 
buntur. Et videsis num irreparabilis Hierosoly- 
morum ruina denotetur, postquam Salvator ibi fuit 
crucifixus, et cives illi deinceps impiorum in nu- 
mero habiti propter Domini cz:dem. « Cum sonitu,» 
id est non sine militari clamore vineentibus. 


Vgas. 8. « Paravit in judicio thronum suum; οἱ 
ipse judicabit orbem terre in zquitate : judicabit 
populos in justitia. » Admonent hac ut a malitia at- 
que impielate recedamus, et virtutem pietatemque 
sequamur. Nam quis cordatus, si modo bis credat, 
non extimescet ne in manus incidat juste recteque 
judicanüs propter suos vituperabiles actus et im- 
pias cogitationes? Etenim tali suh judice damnatio- 
nem non vilabit. 

VgRs. 10. Rem hanc demonstrat, quod ab ipso 
Deo dictum est : « Tempore acceptabili exaudivi 
te !*; » item quod in nonagesimo [centesimo] primo 
psalmo Ἱία se habet : « Tu consurgens misereberis 
Sionis, quia tempus miserendi ejus, quia venit 
tempus. » 

V&as. 11. « Et sperent in te qui agnoscunt: nomen 
tuum ; quia non dereliquisti quzerentes te, Domi- 
ne ". » Videlicet hbumauz spei cuilibet superiores 
effecti. Nam cognitionem nominis tui perfectam ha- 
bentes, nulli alteri rei confidunt. Deum autem qua- 
runt illi, qui omnia ab eo sibi fieri volunt, quz ipsi 
viribus propriis comparare nequeunt. Quamobrem 
ab illo non derelinquuntur : quod verbum pie atque 
prudenter intelligenduin est; nam si quis putet non 
derelinqui a Deo hominem, qui mundanis in rebus 
prospere agat, fallitur : etenim  complnres impii 
ia 66. habeut, Secus, Abelem fuisse derelictum 


ελὼν τὸν ἐχθρὸν τυραννικῶς πρατεῖν θέλοντα., ὧν 
ᾧετο ἐσχηχέναι πόλεων, Οἱ ταύτην την ἀνδραγαθίτ, 
ὄμματι θεἰῳ θεασάµενοι εὐφημοῦντες τὸν ἀριστέα 
φασὶν, ὡς Ex pide φωνῆς τὴν χαριστβριον προςέ- 
ῥροντες φωνὴν, ἀρχόμενοι ὧδε' « Κύριε, ὁ θεός 152, 
δοξάσω σε, ὑμνῆσω τὸ ὄνομά σου’ ὅτι ἐποίησας θᾳ.- 
μαστὰ πράγματα, βουλὴν ἀρχαίαν ἀληθινην. Γένοιτο, 
Κύριε, ὅτι ἔθηχας πόλεις εἰς χῶμα, πόλις τῶν ἀσεθιν 
εἰς τὸν αἰῶνα οὗ μὴ] οἰχοδομηθῇ. » Ἑκίστταοσν ei 
σηµαίνει τὸ ἀνέγδρτον πτῶμα τῆς Ἱερουσαλὶμ. ον 
Σωτήρος bv αὐτῇ σταυρωθέντος, τῶν πολιτῶν att; 
ὄντων λοιπὸν ἀσεθῶν διὰ τὴν Κνυριοκτονίαν. Τὸ « µε 
Ίχους, » ἀντὶ τοῦ, οὗ σὺν ἑρημίᾳ ἁλαλαγμοῦ wx:- 
σάντων τὸ χατόρθωµα ὑπῆρχκται. 

Στ. w'. « Ἡτοίμασεν ἐν χρίαει τὸν θρόνον αὗτο», 
καὶ αὐτὸς χρινεῖ τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνη χρι- 
νεῖ λαοὺς ἐν εὐθύτητι. » ΠἩροτρέπει τὰ περοκείµενα 
ἀναχωρΏσαι μὲν χαχίας χαὶ δυσσεθείας, προσελθεῖν 
δὲ ἀρετῇ xai εὐσεθείᾳ. Τίς γὰρ νουν ἔχων, πιστε-- 
σας τοῖς οὕτως εἱἰρημάένοις, οὗ φοθφθήσεται μὴ v 
πέσῃ τῷ xplvovw àv δυκαιοσύνῃ xal εὐθύτης:, Gi 
πράξεις ψφεχτὰς xat φρόνημα ἀσεθές; Όντω γὰρ 
χρίνοντος αὐτοῦ, ἀναπόδραστον τὸ xplpa Esca. 

Xx. v. Τούτου δηλωτικὸν τὸ ἐκ προσώπου λεχθὲν 
τοῦ θεοῦ΄ « Καιρῷ δεχτῷ ἐπήχουσά σου’ » xol τὸ ἐν 
ἑχατοστῷ πρώτῳ φαλμῷ οὕτως ἔχον' « Σὺ ἀναστὰς 
οἰχτειρήσεις τὴν Σιὼν, ἅτι xatgbc τοῦ οἰχτειρῖσε: 
αὐτὴν, ὅτι ἥχει χαιρός. » 


D Στ. ια’. « Καὶ ἑλπισάτωσαν ἐπὶ σὲ οἱ γινώσχον-ες 


τὸ ὄνομά σου’ ὅτι οὐχ ἑγχατέλιπες τοὺς ἑχν η τουσ ντ» 
σε, Κύρις' » πάσης ἀνθρωπίνης πεποιθήἠσεως ἀνωτί- 
po χωρῄήσαντες. Γνῶσιν γὰρ τοῦ ὀνόματός cv» 
ἔχοντες ἀσφαλη xal τελείαν, ἐπ᾽ οὐδενὶ ἑχείνων ἑλσί- 
σουσιν’ ζητοῦσι δὲ θεὺν οἱ πάντα παρ) αὐτοῦ θέλον- 
τες ὑπαρχθηναι ἃ ἐξ ἑαυτῶν ἔχειν οὐχ οἷοί t£ cix : 
ὅθεν οὐχ ἑγχαταλείπονται ὑπ αὐτοῦ. Ὁσίως xii 
φρονίµως xai ταύτης τῆς λέξεως ἀχοῦσαι προσέχε:. | 
El γὰρ νοµίσοι τις μὴ ἐγχαταλείπεσθαι ὑπὸ 6 
τὸν ἐν τοῖς βιωτικοῖς εὐοδούμενον, σφάλλετα: Tou 
γὰρ ἀσεθεῖς διάγουσιν οὕτως. ἐπεὶ ὥρα λέγειν τὸν 





e Psal, 1, 6. bu Mich. n 10, !* Π Cor. vi, 2. !! Psal. c, 14. 


1193 


EXPOSITIU IN PSALMOS. 


1195 


᾿Αδθελἐγχαταλεῖφθαι (15), ἀνῃρέθη γάρ: ἀλλὰ xax τοὺς A dici oporteret, qui interfeetus foit : quin eliam 


προφῄήτας xat ἁποστόλους' ἐθλίδησαν γὰρ διηνεκῶς, 
xai τέλος ἀνηρέθησαν ὑπὸ ἀνθρώπων οἱ πλεΐστοι αὐ- 
τῶν. Οὕτω διαστολῆς γεγενηµένης, φαμὲν μὴ ἔγχα- 
ταλεῖφθαι τὸν μέχρις ἑσχάτης ἀναπνοῆς περιεχόµε- 
vov ὑπὸ Θεοῦ, χὰν µυριάκχις ὑπ' ἐχθρῶν πάθῃ’ τοῦτο 
yàp ἀληθῶς «b μὴ ἐγχαταλειφθῆναι ὑπὸ Κυρίου 
ἐστίν. Παρέσταται ὁ τρόπος ὡς δεῖ ζητεῖν τὸν θεὸν, 
ix τῶν ἐν τῇ Σοφίᾳ οὕτως ἑχόντων' « Φρονῄσατε πε- 
pi τοῦ Κυρίου ἐν ἀγαθότητι, xat ἐν ἁπλότητι καρδίας 
ζητήσατε αὐτόν, ὅτί εὑρίσχεται τοῖς μὴ πειράζουσιν 
αὑτὸν, ἐμφανίξεται δὲ τοῖς μὴ ἀπιστοῦσιν αὐτῷ. » 

Στ. 6’. Ὕμνον εἰπεῖν προστάττονται οἱ πνεύµατι 
xa vol τὸ Φάλλειν ἑσχηχότες' φάλλουσι δὲ οὗτοι, 
εὐσεθεῖ νοῄσει xal ἔπιπνοίᾳ τοῦ Πνεύματος προστάτ- 
τονται γὰρ ἄδειν xal φάλλειν τῇ χαρδίᾳ, οἱ οὕτω 
ψάλλοντες τῷ χατοιχοῦντι ἐν τῇ Σιὼν Κυρίῳ καθ) 
ὑφήγησιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, Καὶ ἑτέραν πρὀσ- 
ταξιν δέχονται πρὸς αὐτοῦ, Ev τῷ ἀναγγεῖλαι ἐν τοῖς 
ἔθνεσιι τὰ ὀπιτηδεύματα αὐτοῦ" ταῦτα δέ ἐστιν, 
ὅσα θαυμασίως ἐποίησεν ἐπιδημήσας, νοητά τε xat 
αἰσθητά. Ῥηθείη δ᾽ ἂν 4 δευτέρα πρόσταξις μάλιστα 
τοῖς ἀποστόλοις πεμφθεῖσιν μαθητεῦσαι πάντα τὰ 


ἕθνη. à 
Στ. t, WP. Καὶ ὅτι ἐχξηιτῶν τὰ αἵματα αὐτῶν 


ἐμνήσθη τῶν ἀναιρεθέντων ὑπὸ τῶν πεπυρωµένων 
βελῶν τοῦ πονηροῦ’ τούτοις, φησὶν, ἑπιφέρεῖαι τὸ, 
ε Ovx ἐπελάθετο τῆς χραυγῆς τῶν πενήτων. » Περὶ 
0) ἑπαπορήσει τις λέγων Πῶς ἔχραζον πρὸς 


θ:ὺν, ol ἀπὸ ἐθνῶν πένητες ὄντες, xal τοι ἄναιρε- 6 


θέντες ὑπὸ τῆς χατεχούσης πολυθέου ἁπάτης καὶ τῶν 
ἐνεργούντων αὐτὴν ἁοράτων ἐχθρῶν; Πρὸς ὃ λεκτέον, 
πραγματικῶς αὐτοὺς τὴν χρανγὴν ἀναφέρειν, ὡς 
τοῦ "A6e) τὸ alga Bod πρὸς τὸν Θεόν" xal ὁ µι- 
σθὺς ἆ ἀποστερηθεὶς τῶν ἐργατῶν: « Ἰδοὺ » γὰρ, 
φησὶν, € Ó μισθὸς τῶν ἁμησάντων τὰς χώρας ὁμῶν 
χράζει, ὁ ἀποστερηθεὶς ἀφ᾿ ὑμῶν. » Κραυγὴ γὰρ ἡ 
τοῦ ἁποστερηθέντος μισθοῦ, τῷ μὴ εἶναι παρὰ τῷ 
ἐργασαμένῳ, ἀλλὰ τῷ κτήτορι τῆς χώρας τῆς ἁμη- 
θείσης. Ῥηθείη δὲ xa ἑτέρα διάνοια. Οὐ πάντως οἱ 
αὐτοὶ τῶν ἀπὸ ἐθνῶν ὧν ἐμνήσθη τὰ αἵμαια, οἱ 
πἐνητές εἶσιν, ὧν τῆς φωνῆς οὐκ ἐπελάθετο ὁ εὖερ- 
Ἱέτης * δύνανται γὰρ οὗτοι εἶναι οἱ περὶ ἐθνῶν προ- 
φητικῶς προαναφωνῄσαντες ὧν ὁ μὲν εἶπεν * « Πρὸς 
δὲ ἔθνη Ἠξουσιν ἁπ᾿ ἑσχάτου τῆς γῆς ’ » ὁ δὲ, « Πάντα 
τὰ ἔθνη ὅσα ἑποίησας Ίξουσιν xa προσχυνήσουσιν 
ἐνώπιόν σου. » Πένητες δὲ xai £v. τούτοις εἴρηνται, 
0l πολὺ τοῦ πλούτου τῆς θεότητος ἀπολειπόμενοι, ij 
καὶ τῆς θείας γνώσεως τέως γὰρ ix µέρους προ- 
εφητευον, 

Στ. (6. Κάτω που τυγχάνοντος τοῦ θανάτου ἐχεί- 
νου, περὶ οὗ γέγραπται, «€ Κατέπιεν ὁ θάνατος ἰσχύ- 
σας } οἱ ἐχθροὶ ποιοῦσιν ἓν αὐτῷ γενέσθαι τοὺς ὑπ' 
αυτῶν ταπεινθυµένους, Ἆτοι διὰ καχώσεως f) τοῦ 
ἁμαρτάνειν, Τούτου τοῦ θανάτου καὶ τῆς bmw αὐτῷ 
Ἰαπεινώσεως, δυνατὸν ἐχτὸς γενέσθαι ἑλέῳ θεοῦ. 'U 


prophetas atque apostolos; namque et hi perpetuo 
afflii fuerunt, jandemque ab hominibus plurimi 
eorum imterempt. Hae ergo facia distinclione, 
dicimus non derelinqui illum qui usque ad extre- 
mum spiritum cum Deo est, etiamsi innumera sb 
inimicis patiatur : id enimvero recte dicitur non 
derelinqui a Deo. Jam qua ratione quarendus sit 
Deus, cognoscitur ex sequentibus libri, Sapientiz ver. 
bis : « Sentitede Deo cum bonitate, et cum simplicita- 
te cordis quaerite illum : quia invenitur ab iis qui non 
tentant illum, et apparet iis qui ei non discredunt 5) 

ὅεκε. 12. Hymnum dicere jubentur, qui spirita 
ac mente psallere solent : namque hi demum 
pio igtelleetu , ae Spiritus instinctu. psallunt. 
Nam jubentur canere atque psallere corde , qui ita 
habitanti Sionem Domino peallunt, Spiritu sancto 
chorum ducente. Aliud insuper mandatum ab eo 
aecipiunt, nempe ut inter gentes annuntient studia 
ejus : illa scilicet qux mirabiliter in adventu suo 
fecit tum istelleetualia tum sensibilia. Porro alte- 
rum hoc mandatum apostolis praecipue dari ereden- 
dum est ad omoes gentes docendas missis !*. 


Vauas. 15, 14. Et quia requirens sanguinem ee- 
rum, recordatus est interfectorum ab ignitis dia- 
boli telis; ad illos referendum est illud : « Non est 
eblitus clamorem pauperum. » Quo in loco ambiget 
aliquis, dicens : Quomodo clamaverunt ad Deum 
eibniei, qui pauperum nomine vocitantur, etsi po- 
lytheismi errore suffocati erant, et ab illius gecta- 
toribus inimicis invisibilibus? Cui respondendum 
est , operibus illos clamorem emittere, velut Abelig 
sanguis clamat ad Deum **: et sicut operariorum 
merces negata : « Ecee» enim, inquit, « merces me- 
teatium agros vestros, quam non solvistis , cla- 
mat *!, » Clamor nimirum erat negate mercedis, 
qui:: non apud operariam erat, sed apud agri de- 
messi possessorem. Alium queque loci sensum di- 
camus. Haud prorsos ethnici, querum sanguinis 
recordatus est, pauperes illi sunt quorum clamo- 
rem non est oblitus benefaeter Deus ; namque hi 
pauperes fortasse sunt prophete illi, qui de ethni- 
cis vaticinia ediderunt ; quorum alius dixit: « Ad 


p te gentes venient ab extremis terrz'*.» Alius vero : 


« Omnes gentes, quascunque fecisti, venient et ado- 
rahunt coram te 33. » Pauperes vero hlc dicuntur, 
quia muita- divinarum opum parte destituebantur 
ae diviuse seientim. Hlatenus enim, ex parte tan- 
tum prephetabant. 

Vzas. 15. ln infernis partibus mors illa est, de 
qua scriptum eat : « Devoravit mors prwvalens, » 
Inimici dant operam ut illic sini. quoscunque ipsi 
humiliaverint vel afflictione vel peccato. Extra hu- 
jusmodi mortem ac depressionem misericordia Dei 
fieri possumus. Nam qui adhuc in hoc mortis ge- 


9 Sap. , 4, 9, !* Matth. xxvin, 49... ?* Gen. vi, 19. ?! Jac. v, &..— 33 Jer. xvi, 419. 9? Psal. rxxxv, 9, 


15) Pro ἑγχαταλελεῖφθαι, hic et infra.Epir. PATROL, 


Ῥλτκοι, Ga. XXXIX. 


98 


1195 DIDYMI ALEXANDRINI 4196 
nere est, et in mundi passionibue, atque animi de- Α γὰρ ἔτι περὶ τὰ τδε ἔχων, xal προσπάσχων cy 


pressione, si malorum suorum sensum perceperit, 
et divin: bonitatis notionem, precantis more di 
cet : Miserere mei, et vide humilitatem meam **, 
quam ab inimicis meis patior. Hi enim me humilia- 
verunt inferne trahentes. Tu vero solus ob sub- 
Stantialem tuam bonitatem me de portis mortis 
potes exaltare. 

Origenis et Didymi. Portx:: mortis, mortalia pec- 
cata, de quibus ille exaltatur qui peccatum ne cogi- 
tatione quidem admisit : qui et solus potest laudes 
omnes Domini annuntiare. 

Filias Sionis intellige homines illius incolas, 
sque ac cum dicuntur alii filii lucis et pacis et δα: 
pientiz. Portz filiae Sionis, contrarize portis mortis, 
actus sunt laudabiles, et secundum virtutem sapien- 
tjamque Dei peracte meditationes. 


VeRs. 16. Quoniam virtus appellatur incorruptio 
illo loco : « Gratia sit éum diligentibus Dominum 
nostrum Jesum Christum in incorruptione **; » illa 
qua prorsus contraria est nequitia , corruptela et 
corruptio consentanee nominabitur. Porro nequi- 
tíam corruptionis nomine indigitari , vel binc con- 
stat : « Si quis templum Dei corruperit *".» Item ex 
propheta improbis dicente : « Propter incorruptio- 
nem eorrupti estis corruptione **. » Consonat etiam 
illud : « Corruptioni tug , o fsrael, quis auxiliabi- 
tur ?"? » Vel corruptio sic ab opere dicta, ab ejus 
auctoribus creata dicitur. Hic dicuntur infix:e gen- 


χόσµμῳ, Ev ταπεινώσει τυγχάνων, εἰ λάδοι αἴσθτσιν 
εῶν οἰχείων xaxov, καὶ γνῶσιν τῆς τοῦ θεού ἆγα- 
θότητος, εὐχῆς τρόπῳ ἐρεῖ' Ἐλέησόν µς, xai For 
τὴν ταπείνωσίν µου Ex. τῶν ἐχθρῶν µου γεχενηµέ- 
vnv* αὐτοὶ γὰρ ἑταπείνωσαν καθελχύσαντές µε" σὺ 
δὲ μόνος δύνασαι δι) ἀγαθότητα οὐσιωδῶς προσοῦσαν 
ὑψῶσθαί µε Ex τῶν πὺλῶν τοῦ θανάτου. 

.Ὡριγένους xal Διδύμου. Πύλαι δὲ τοῦ θανάτου 
αἱ πρὸς θάνατον ἁμαρτίαι, ἀφ ὧν ὑφοῦται ὁ μηδὲ 


᾿λογισάµενος αὐτὰς ἁμαρτεῖν ' ὃς xaX μόνος δύναται 


ἐξαγγεῖλαι πάσας τὰς αἱνέσεις τοῦ Κυρίου. 
θυγατέρας τῆς Σιὼν ἀχούδει (9) τοὺς μετέχοντας 

ταύτης χαταλλῄλως τῷ λέχεσθαί τινας vioug «ub; 

xai εἰρήνης xaX σοφίας. Ἠύλαι τῆς θυγατρὸς τὶς 


B Σιὼν ἀπεναντίως ταῖς πύλαις τοῦ θανάτου ἔχουσα:. 


πράξεις εἰσὶν ἐπαινεταὶ, ἐπιτελεσθεῖσαι χατ' ἀρετὲν 
χαὶ σοφίαν θεοῦ θεωρίαι. 

Στιχ. ις’. Τῆς ἀρετῆς ἀφθαρσίας λεγοµένης Ev τῷ, 
« Ἡ χάρις μετὰ τῶν ἀγαπώντων τὸν Κύριον ἡμῶν 
Ἰησοῦν Χριστὸν ἓν ἀφθαρσίᾳ, » ἡ ἀπεναντίως ἔχουσα 
xaxía, διαφθορὰ xal φθορὰ ἀχολούθως χληθέσεται͵ 
Παρίσταται τὸ φθορὰν τὴν xaxíav λέγεσθαι, Ex. τοῦ" 
ε Εἴ τις τὸν ναὺν τοῦ θεοῦ φθείρει’ » χαὶ ix τοῦ £v 
τῷ προφήτῃ λεγομένου πρὸς τοὺς φαύλους « Ἕνεχεν 
ἀφθαρσίας διεφθεἰρητε φθορᾷ. » Σύμφωνον τούτοις 
xai τὸ, εΤῇ διαφθορᾷ σου, Ἱσραὴλ, τίς βοηθήσει ; » 
"H οὕτω λεγομένη διαφθορὰ, ἓν τῷ πράττεσθαι τὸ 
εἶναι ἔχουσα, πεποιῆσθαι ὑπὸ τῶν ἑχόντων αὐτὴν 
ἐπαγγέλλεται. Ono ὁ λόγος ἐμπεπῆχθαι τὰ ἔθνη 


tes in corruptione quam fecerunt, Non enim quis- € ἐν fj ἐποίησαν διαφθορᾷ ' οὐ γὰρ ἄλλος τῇ ἄλλου ἄσε- 


quam alterius impietate et peccato tenetur; nam 
unusquisque in proprio peccato morietur. Deinde 
quia improbi sibi ipsis prius nocentes, deinde alios 
in idem damnum fraudulenter nituntur impellere : 
ideo struunt clam laqueos dolosis consiliis suis at- 
que sermonibus , ut improvidum quemque capiant. 
Sed ipsomet , quem absconderant, laqueo puniun- 
tur ; nàm eos ipsos, quos deceperunt , vindices ha- 
bent. IIzc vero punitio providi Dei judicio fit. Quid- 
ni enim Dei judicium sit, propriis operibus pecca- 
torem comprehendi, quandoquidem causam sus 
damnationis habet, ex iis quae improbe egit? Con- 
sonat quod paulo ante dictum est : « Qui foveam 
effodit proximo suo, incidet ip illam **. » 


Cum de diapsalmate jam dixerimus , nunc de 
diapsalmatis cantico dicendum est. Cum pr:esens 
psalmus inceperit a verbis : « Confitebor tibi, Do- 
mine, » pergit oratio usque ad , « comprehensus es! 
peccator. ; Post quam dictionem, cantico inci- 
piente a verbo, € avertantur, »,consentaneum est co- 
pulare diapsalmati nomen eantici. Nam si totus 
psalmus canticum diceretur tenore proprio ac vi, 
utique ei cantici appellatio przeposita fuisset , ut in 
compluribus psalmis fit. Sed cum aliter res se la. 


θείᾳ xaX ἁμαρτίᾳ ἑνέχεται ' ἕχαστος γὰρ τῇ ἕαυτοῦ 
ἁμαρτίᾳ ἀποθα νεῖται. Εἰτ' ἐπεὶ οἱ χαχοὶ πρότερον 
ἑαυτοὺς βλάφαντες, χαὶ ἑτέρους εἰς τὴν αὑτὴν βλά- 
6ην δι) ἁπάτης ἄγειν πειρῶνται, σχευάζουσιν xe- 
χρυµµένως παγίδας Ey τοῖς δολεροῖς φρονήµασεν xol 
λόγοις αὐτῶν, ἐπὶ τῷ ἀγρεῦσαι τὸν ἁἀπροοράτως 
ἔχοντα ' αὐτῇ δὲ τῇ παγίδι f; ἔχρυψαν τιμωροῦνται: 
δίχας γὰρ διδόασιν xaX δι οὓς πάτησαν. Τίνεται δὲ 
τὸ παθεῖν οὕτως διαχρίσει τοῦ προνοουµένου Θεοῦ. 

:Πῶς γὰρ οὐ χκρῖμα αὐτοῦ, τὸ ἐν τοῖς ἔργοις αὑτοῦ 
συλλαμθάνεσθαι τὸν ἁμαρτωλὸν, ἔχοντα τὴν πρόσφα- 
σιν τοῦ χαταδικάζεσθαι ἓξ ὧν ἕδρασεν πονηρῶς; 
Τούτῳ συνάδει τὸ ὀλίγῳ πρότερον λεχθὲν, ἔχον iube: 
« Ὁ ὁρύσσων βόθρον τῷ πλησίον, ἐμπεσεῖται εἰς 
αὐτόν. » 

Περὶ τοῦ διαφάλµατος εἰρηχότες fr, περὶ τῆς τοῦ 
διαψάλµατος ᾠδῆς vow λεχτέον. ᾿Αρξαμένου τοῦ 
προχειµένου φαλμοῦ ἀπὸ τοῦ, « Ἐξομολογῆσομαὲ 
σοι, Κύριε, παρέτεινεν f) ἁπαγγελία, ἕως τοῦ, «συν- 
ελήφθη ὁ ἁμαρτωλός. » Μεθ) fjv λέξιν φδῆς άρχο- 
µένης ἀπὸ τοῦ, « ἁποστραφήτωσαν, » ἀχόλουθον τῷ 
διαφάλµατι συµπλέξαι τῆς ᾠδῆς τὸ ὄνομα. Ei γὰρ 
ὅλος ὁ φαλμὸς «oh εἴρηται τρόπῳ xa δυνάµει, χἂν 
πρὸ αὐτοῦ πάντως ἑτάττετο ἡ ᾠδῆς προσηχορία, ὡς 
ἐπὶ πλειόνων ψαλμῶν ἁἀποδείχνυται. Τῷ δὲ μὴ οὕτως 


*! Psal. xxiv, 18. ** Ephes. vi, 3243. ** | Cor. 1, 17. ** Mich. i, 10. οἱ Thren. n, 15. 1 Psal. vii, 16. 
(9) lta cod., forte duabus vocibus (ἀχούειν Σεῖ) in. unam contractis. Epi. PATROL, 





45191 


FXPOSITIO IN PSALMOS, 


1199 


ἔχειν, ἀρχὴν δὲ λαμθάνειν μετὰ τὸ διάφαλµα τὸ Α beat, et post diapsalma revera canticum incipiat, 


ἆσμα, εἰχότως ᾠδὴ διαφάλµατος μεταξὺ τέθειται. 
Δειχθήσεται ὡς ᾠδῆς διάνοιαν ἔχει τὰ ἑξης, τῶν 
λέξεων αὐτῶν ἐχτεθεισῶν' ε« ᾽Αποστραφήτωσαν ol 
ἁμαρτωλοὶ εἰς τὸν ἅδην, πάντα τὰ ἔθνη τὰ ἔπιλαν- 
θανόμενα τοῦ θεοῦ * ὅτι οὐκ εἰς τέλος ἐπιλησθήσεται 
ὁ πτωχός' dj ὑπομονὴ τῶν πενῄτων οὐχ ἀπολεῖται 
εἰς τέλος. ? 

Στιχ. wm. ΑἈποστραφήτωσαν ol ἁμαρτωλοὶ, οἱ πο- 
λεμίων δίχην ἐπιτηθέμενοι (10), εἰς τὸν ἅδην. "Ep- 
μηνεύων δὲ τἶνες ol ἁμαρτωλοὶ, ἐπήγαχεν ' ὡς τὰ 
ἐπιιλανθανόμενα ἕθνη obx ἀνθρώπους µόνον, ἀλλὰ 
xai ἀσάρχους δυνάμεις ἐχλαθεῖν δεῖ. El γὰρ μὴ ση- 
µαίνει οὐσίαν, ἀλλὰ ποιὸν, ἡ ἁμαρτωλὸς φωνὴ, 
παρωνυµἰα οὖσα ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας, οὕτως ὀνο- 
µαστέον, χαταλλῆλως τούτοις xai τὰ ἔθνη ἑχλήψῃ. 
"Qomep δὲ οὐχ ὤν τις ἐν οὐρανῷ τοπιχῶς, ἔτι ἐπὶ 
γης περιπατῶν, δύναται ἐχεῖ πολιτείᾳ xal vofjast 
τυγχάνειν οὕτω μὴ διατρίθων τις ἐν ᾷδῃ τοπιχῶς 
δύναται σἡμεῖα φέρειν νεχρότητος , xal αὐτοῦ τοῦ 
ἁμαρτάνειν, ὡς οἰκεῖν αὐτὸν τὸν ἅδην ἤδη , χαίΐτοι 
ὄντα Ev τῇ μετὰ σώματος ζωῇ. Πτωχὸς δὲ λέγεται 
xai ὁ πτωχεύων δὲ ἁμαρτίαν, xal ὁ μέτριος xai 

τυφος, χαὶ ὁ χρῄξων δέξασθαι παρὰ θεοῦ. Ἕκχαστος 
δὲ γενητός ἐστι τοιοῦτος. Κατὰ πάντας τούτους τοὺς 
τρόπους ὁ λεγόμενος πτωχὸς, μνημονεύεται θεῷ, 
xXv διά τι συμφέρον δόξῃ λήθη τις αὐτοῦ γίνεσθαι’ 
οὖκ εἰς τὸ παντελὲς δὲ παραμένει abren καὶ διὰ τοῦτο 
οὖχ εἰς τέλος ἐπιλησθήσεται. Τΐνος δὲ διοίσει πτω- 
χὸς πένητος, προϊόντες ἑροῦμεν, $u ἂν χαιρὸς xa- 
λέση εἰπεῖν περὶ τούτων. 

Στιχ. x'. Σὺ, Κύριε, ὁ τοὺς ὀγχυλλομένους χαὶ &au- 
βαδιζοµένους πίπτειν ποιῶν ἀπὸ τοῦ ψεκτοῦ φους, 
ἀντιταττόμενος τοῖς ὑπερηφάνοις ' uh τοίνυν χρα- 
ταιούσθωσαν, ἀλλὰ χριθήτωσαν ἑνώπιόν σου * ἕψεται 
γὰρ αὐτοῖς ὑπερθάλλουσα ὠφέλεια. Ἑρμηνευθείη δὲ 
τὸ.« My κραταιούσθω ἄνθρωπος, » ὡςλεχθὲν περὶ δια- 
66Xou * περὶ οὗ εἴρηται ἐν τῇ παραδολῇ τῶν ζιζα- 
γίων, ὡς ὄντος ἀνθρώπου ἐχθροῦ. ᾽Αλλὰ xol ἐν τῇ 
προφητείφ’ Οὗτος ὁ ἄνθρωπος ὁ παροξύνων τὴν γῆν. 
Καὶ ἐπεὶ ὁ ἄνθρωπος οὗτος ἐχραταιοῦτο πρὸ τῆς τοῦ 
Σωτήρος χαθόδου, λέγων « Τὴν οἰχουμένην ὅλην 
ἀπολήψομαι τῇ χειρὶ ὡς νοσσιὰν, xal ὡς cà χαταλε- 
λειμµένα ἀρῶ οὐχ ἔστιν ὃς διαφεύξεταί µε fj ἀντ- 
είπῃ μοι” οὐχ ἑνεγχὼν τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων 


merito interponitur titulus canticum diapsalmatis. 
Constabit autem , sequentia habere psalmi sensum, 
his prolatis verbis: « Avertantur peccatores in in- 
fernum, emnes gentes qux? obliviscuntur Deum ; 
quoniam non in finem oblivio erit pauperis ; pa- 
tientia pauperum non peribit in finem. » 


VgRs. 18. Avertantur peccatores, hostium ἵῃ- 
star molesti, in infernum. Tum explanans quinam 
sint peccatores, pergit ita loqui, ut gentes quz 
obliviscuntur, nou homines tantummodo sed 
immateriales quoque polestates intelligere opor- 
teat. Nam si non significat substantiam sed qua- 
litatem vox, peccator , quod nomen a peccato 
deducitur, pari modo gentes quoque dencrmi- 
nari putabis : et veluti qui nondum in coeli 
localiter est, quia adhuc in tellure ambulat, atta. 
mcn conversatione ac mente illic esse potest : 
ita qui nondum in infernis locis consistit, potest 
signa gestare mortis .atque peccali, quasi jam in 
inferis habitet, elsi adhuc in corpore vivit. Porro 
dicitur pauper, tum qui peccato miser est, tum 
etiam modestus et humilis, et qui aliquid accipere 
a Deo indiget. Et quidem omnis bomo natus ita se 
babet. Jam qualibet ex his ratione dictus pauper, 4 
Dei memoria non excidit, quamvis ob causam ali- 
quam utilem videatur interdum traditus oblivioni , 
qua tamen perpelwa non 681. Quid autem intersit 
inter pauperem et inopem, infra dicemus, ubi occa- 


C sio de his loqui tulerit. 


Vrgns. 20. Tu es, Doiine, qui tamidos ac fero- 
cientes a vituperabili celsitudine facis excidere, ac 
superbis resisiis: ne itaque roborentur hi, sed abs 
te judicentur; hinc enim ipsis summa utilitas acci- 
det. Possumus etiam interpretari verba « Ne confor- 
tetur homo, » quasi de diabolo dicta ; qui in ziza- 
niorum parabola inimicus homo dicitur **. Quin 
etiam in prophetia ; Hic est homo exasperans terram. 
Et quoniam homo hujusmodi validus erat ante Sal- 
vatoris adventum, aiebatque : «Mundum universum 
manu instar nidi capiam, et tanquam derelieta ova 
tollam : non est qui effugiat aut resistat mihi; » non 
ferens hominum genus superbos illius sermones, 
precem Servatori extollit dicens : Exsurge, Domine, 


τοὺς μεθ) ὑπερηφανίας αὐτοῦ λόγους, πρεσθείαν D veni ad nos, ne diutius hic qui snperbit adversus 


προσάχει τῷ Σωτῆρι λέγων ᾿Ανάστηθι, ὦ Δέσποτα, 
κατάθηθι πρὸς ἡμᾶς, ἵνα μὴ ἐπὶ πολὺ ὁ xa0* ἡμῶν 
ὑπερηφανευόμενος ἄνθρωπος χραταιωθῇ. "Ανθρωπος 
δὲ εἴρηται ὁ διάδολης, οὐ τῷ θνητὸν λογικὸν ζῶον εἷ- ͵ 
ναι, ἀλλὰ τῷ θεότητος ἁποπεπτωχέναι ὡσαύτως 
ἐχείνοις πρὺς οὓς ὁ θεός « Ἐτὼ elza* θεοί 
ἐστε, xal viol 'Υγίστου πάντες" ὑμεῖς δὲ ὡς ár- 
θρωποι ἀποθγήσχκετε.) 

΄"Ἠγουν ὁ διάδολος ἐπιλέγεται δοχοῦντας εἶναι πλου- 
σίους ἐν λόγῳ φευδεῖ, μεθ) ὧν καθέζεται κρύφα, 


3? Matth. xiu, 398. 3 Psal. rxxri, 6, 7. 


nos homo przvaleat. Porro hominis nomine dicitur 
diabolus, ΠΟΠ quod mortale logicum sit animal, 
sed quia zque ac homines a divina condilione exci- 
dit : quibus Deus : « Ego dixi : Vos dii estis et 
filii Execelsi omnes ; vos vero tanquam homines mori- 

mini *. » 


Utique diabolus istiusmodi eligit, qui mendacibus 
verbis divites esse videntur, cum quibus sedet oc- 


(40) Pro ἐπιτιθέμενοι. Mos fuit Alexandrinis η ponere pro v. Epi. PaTnoL. 


1199 


: DIDYMI ALEXANDRINI 


4900 


cultus, latere volens, ut interflcíiat innocentem, A λανθάνειν βουλόμενος, ὡς ἂν ἀθῶον ἀποχτείνῃ. τρώ- 


ipsum ardentibus suis sagittis traJiciens ; lethiferze 
enlm sunt, utpote quz a vita proba avellunt. Posset 
etiam illud, « in occultis, » cum: pracedente et se- 
quente sententia conjungi. Verumtamen on potest 
sagittis suis conficere illum, qui indutus est arma- 
tura Dei. Uride oculos in. pauperem, ut captu faci- 
lem, conjicit, qui idem est cum isto paupere super- 
bia impii incenso: istiusmodi autem verbis, aut 
etiam operibus dolosis trahit in rete suum, ut ipsum 
tanquam leo devoret. Insidiatur porro, cum de rei, 
puta, domesticae administratione loquens, avaritize 
verba latenter ingerit; vel etiam illi qui caste vi- 
vere statuerat, lascivize modum suggerit: sicut etiam 
Evam, sub specie divine qualitatis, ad prevari- 


σας αὑτὸν τοῖς πεπυρωµένοις αὐτοῦ βέλεσι, θανα- 
τικὰ γάρ ἔστιν, ἀπὸ τῆς σὺν ἀρετῇ ζωῆς χατα- 
σπῶντα. Αύναται δὲ τὸ, « Ev ἀποχρύφοις, 2 συντα- 
χθῆναι xaX τῷ προάγοντι ῥητῷ , χαὶ τῷ μετ) αὑτό. 
Πλὴν οὐ δύναται τοῖς ἰδίοις ἀποχτεῖναι βέλεσι chew 
ἑνδεδυμένον τὴν τοῦ Θεοῦ πανοπλίαν. Διὸ τοὺς ὀφθαλ- 
μοὺς εἰς ὡς εὐάλωτον ἔχει τὸν πένητα, τὸν αὐτὸν 
ὄντα τῷ ἐνπνριρομένφ πτωχῷ ἐπὶ τῇ τοῦ ἁἀσεθοὺς 
ὑπερηφανίᾳ * τὸν τοιοῦτον δὲ ἁρπάζει διὰ λόγων ἆττα- 
τηλῶν, Ἡ χαὶ πράξεων, πρὸς τὴν ἱδίαν παγίδα. χα- 
ταφαγεῖν αὐτὸν ὡς λέων ἑθέλων. Ἐνεδρεύει à, 
fjvixa περὶ οἰχονομίας τυχὸν ὁμιλῶν, τὸν περὶ τῖς 
φιλαργυρίας λόγον ἐγχρύφῃ, 7) καὶ τῷ σωφρονεῖν 
βουλομένῳ ὑποθάλλει τρόπον ἀχολασίας ' ὡς xa τῇ 


candum induxit 21. lllud autem, « inclinabit se, » si- B E63 διὰ τῆς ἰσοθεῖας ἑνέδαλε τὴν παράθασιν. Τὸ δὲ, 


gnificat, quemadmodum deorsum convertens oculum; 
corruerit. Quoniodo enim non deorsum oculos ver- 
tit, qui dicit : « Oblitus est Deus, » etiam providen- 
tiam contemnens? 

In precepto quod in paradiso datum fuerat, rapuit 
pauperem, et traxit in laqueum suum, ut in illo ra- 
ptum'humiliaret. Rursus insidiatus in occulto rapuit 
Judam factum pauperem per avaritiam ; quem etiam 
ad se trahens, humiliavit in. laqueo quem abscon- 
derat. 


« χύψει, » δηλοῖ ὡς χάτω στρέφας τὸν ὀφθαλμὸν, 
ἔπεσε. Πῶς 65 οὗ χάτω βλέπει λέγων, « Ἐπ.λέλησται 
ὁ θεὸς, » xaX τὴν πρόνοιαν ἀθετῶν ; 


Ἐν τῇ ἐντολῇ τῇ δοθείσῃ ἓν τῷ παραδείσιῳ Έρπασε 
πτωχὸν, χαὶ εἴλχυσεν ἐν τῇ παγίδι αὐτοῦ, ὥστε ἐν 
αὐτῇ ταπεινῶσαι τὸν ἁρπασθέντα * πάλιν ἑνεδρεύσας 
ἐν ἀποχρύφῳ, ἤρπασε πτωχὸν γενόµενον τὸν Ἰούδαν 
διὰ φιλαργυρίας , ὃν χαὶ ἑλχύσας πρὸς ἑαυτὸν, ἐν ᾗ 
ἔχρυφε παγίδι ἑταπείνωσεν αὐτόν. 


(Psalmus X secundum. Hebreos, sed adhuc IX. secundum Latinos εἰ Grec. Vatic.) 
Vznsus. 1. «Ut quid, Domine, recessisii longe, de-GC ἍΣτίχα α’. « "Iva τί, Κύριε, ἀφέστηχας µαχρόθεν, 


spicis in opportunitatibus, in tribulatione? Dum 
superbit impius, incenditur pauper. » Prophela tau- 
quam homo interrogat, el ex Deo sciscitatur dicens: 
« Cur, Domine, procul recessisti ? » Sed erim huie 
Scriptura respondet, nempe quod Dei bonitas ad 
poenitentiam adducit peccatores ?*. Longe autem 
recessit a peccatoribus Deus, peccato ipso dirimen- 
te,et peccatores procul expellente, prout dictum 
est : « Peccata vestra intervallum inler me vosque 
efficiunt.» Nam cateroqui Deus cunctis adest, at» 
que omnia ἱωρίθί, ubique exsistens. Ideo in pro- 
phetiis dicitur : « Deus propinquans ego sum, » di- 
cit Doininus « et non Deus longinquus **, » Atta- 
men cum in presenti vita premuntur justi, et ab 


ὑπερορᾷς 5v εὐκαιρίαις, ἐν θλίφεσιν; Ἐν τῷ ὑπερ- 
ἡφανεύεσθαι τὸν ἀσεδῃη, ἐμπνρίζεται ὁ πτωχός. » Ὁ 
Προφήτης ὡς ἄνθρωπος Epod, χαὶ πυνθάνεται οῦ 
θεοῦ λέγων' « Ἵνατί, Κύριε, ἀφέστηχας µαχρόθεν:» 
Εἶπεν δ ἂν ὁ λόγος πρὸς αὐτὸν ἀποχρινόμενος, ὅτι τὸ 
χρηστὸν τοῦ Θεοῦ εἰς µετάνοιαν ἄχει τοὺς ἁμαρτάνον- 
τας. Ἀφέστηχεν δὲ τῶν ἁμαρτωλῶν μαχρὰν ὁ eb, τῆς 
ἁμαρτίας αὐτῆς διοριξούσης xa μαχρὰν ὁλαυνούσης 
τοὺς ἁμαρτάνοντας, χατὰ τὸ αἱρημένον * « AL ἅμαρ- 
«(ac ὑμῶν διϊστῶσιν μεταξὺ ἐμοῦ xal ὑμῶν. » "Al- 
λως γὰρ 6 θεὺς ἀεὶ τοῖς πᾶσι πάρεστιν, xai τὰ κάντα 
πληροῖ πανταχοῦ τυγχάνων. Δι λέλεχται Ev προφι- 
τείαις. € θεὸς ἐγγίζων ἐγώ εἰμι, λέγει Κύριος, xal 
οὐ θεὺς πόῤῥωθεν. » θλιδοµένων δὲ χατὰ τὺν bv- 


impiis aliguntur, quasi procul abscedens, derelin- [ εστῶτα βίον τῶν δικαίων xat ὑπὸ τῶν ἀσεδῶν χατα» 


quis eos, ait, o Domine, atque despicis. Propterea 
impiorum superbia augetur; inopem vero tuum ac 
pauperem cura urit, zelo religioso zelantem, et in- 
timo animo inflammatum. 


Vkas. 5. Ejusmodi prsecipue sunt, qui divinis 
opibus et sapientia carent, neque religionis do- 
gmata accurate tenent : bi quippe sapientis provi- 
dentiz judicia incurrunt, dum peccatorem laudant 
desideriis propriis indulgentem ; cum satis appareat, 
peccatorem non meliora, sed jucunda tantum et 
voluptaria expetere. Insuper eodem errore judicant 
in benedictione versari eos qui divitias οἱ humanam 
temporalemque gloriam habent, aiuntque iniquos 


* Gep, 1Η, 5. ** Rom, 1, 4. 


πονουµένων, ὥσπερ paxpiw ἀφεστὼς κχαταλείπεις 
αὐτοὺς, φησὶν, ὦ Κύριε, xal ὑπερορᾷς * διὸ αὔξει ἡ 
ὑπερηφανία τῶν ἀσεδῶν ' τὸν δὲ σὺν πένητα xxi 
πτωχὸν ἑμπυρίζεις, ζηλοῦντα τὸν θεοσεθή ζήλο, 
xai ἔνδοθεν φλεγόμενον τὴν dyfv. 

Στιχ. Υ’. Καὶ μάλιστα οἱ θείου πλούτου xal σοφίαᾳ 
στερούµενοι, xa μὴ ἀχριδεῖς ὄντες περὶ τὰ ὀόγμαα 
τῆς εὐσεθείας. Οὗτοι γὰρ τοῖς τῆς σοφῆς προνοίας 
προσχόπτουσιν χρίµασιν, ἑπαινοῦντες τὸν ἁμαρτν- 
λὸν ἐφ᾽ οἷς ἐπιθυμεῖ: φανεροῦ ὄντος ὣς οὐ τῶν αἰ- 
ρετῶν, ἀ))ὰ τῶν ἠδέων xal ἐμπαθῶν ὀρέγεται ó 
ἁμαρτωλός. Πρὸς τούτοις, Ex τοῦ αὐτοῦ σφάλµατο 
εὐλογίαν ἡγοῦνται τοὺς πλοῦτον xa δόξαν ἀνθρω- 
πίνην καὶ πρόσκαιρον ἔχοντας, φἀσχόντες τοὺς ἀδί- 


55 Jerem. xxi, 25. 





1301 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1203 


κοῦντας πρὸς θεοῦ εὐλοχεῖσθαι * ἔδει δὲ τοπάσαι ὡς A a Deo benedici: oportebat autem credere Dei bene- 
ἡ τοῦ θεοῦ εὐλογία δίδοται δικαἰοις. dictionem justis tribui. 

Στιχ. 9. El xoi ἔδόξεν μαχρὰν ἀφεστάναι καὶ ὑπερ- Vgn$. 4. Etiamsi videatur procul esse et negligere 
ορᾷν θεὺς τοὺς θλιδοµένους διὰ τὸ ταράττεσθαι ὑπὸ — Deus bomines afflictos, et ob impii superbiam con- 
τῆς τοῦ ἀσεθοῦς ὑπερηφανίας, ἀλλ᾽ οὖν πάνυ àyav-  turbatos, nihilominus valde irascitar superbo qui 
αχτεῖ κατὰ τοῦ ὑπερηφάνου σκανδαλίσαντος, καὶ scandala infert, atque, ut. cum Scriptura loquar, 
(va χατὰ τὴν Γραφὴν εἴπω, ἑμπυρίσαντος τὸν πτω- pauperem incendit, οἱ bonis Dei providentia ipsi 
pw, xai διὰ τὸ χακῶς χεχρῆσθαι τοῖς ὑπάρξασιν —suppeditatis male utitur. Hoc enim in sequentibus 
αὐτῷ τῇ θεοῦ προνοίᾳ. Τοῦτο γὰρ &x τῶν ἑξῆς M- verbis traditur. Dicitur enim : « Exacerbavit Do- 
Gov παρίσταται’ εἴρηται γὰρ, « Παρώξυνε τὸν Kó- — minum peccator; » est autem bic superbus impius, 
piov ὁ ἁμαρτωλός » οὗτος 6. ἔστιν ὁ ὑπερηφανευό- etin desideriis suis laudatus. Tantopere autem ex- 
µενος ἀσεθὴς, xal ἐπὶ ταῖς ἐπιθυμίαις ἑαυτοῦ ἔπαι- acerbavit Dominum, ut iram erumperefecerit, quam 
νοῦμενος, Elo τοσοῦτον δὲ παρώξυνεν τὸν Κύριον, ὡς Tpse sibi congesserat ; juxta illud : « Secundum du- 
ἐπιτεταμένην ὀργὴν γενέσθαι, fjv αὐτὸς ἑαυτῷ ἔθη- filiam team. et impeenitens cor thesaurizas tibi 
σαύρισεν, χατὰ τὸ λεχθὲν, « Κατὰ τὴν σχληρότητά , iram ad. diem ira **. » Sed quantumvis multam 
σου καὶ ἁμετανόητον καρδίαν, θησαυρίζεις σεαυτῷ peccator sibi iram congesserit, haud tamen pro 
ὁρὴν bv ἡμέρᾳ ὀργῆς. » Πλὴν εἰ xaX πολλὴ fj θη- multitudine ac magnitudine ejus quzsuo exercebi- 
σαυρισθεῖσα ὑπ αὐτοῦ ópyh, ἀλλά ve οὐκ ἔσται tur in die judicii, propter judicantis Dei bonitatem. 
κατὰ τὸ πλῆθος xai μέγεθος αὐτῆς ἐκζήτησις ἐν Nam si pro ire magnitudine quaestio institueretur, 
ἡμέρᾳ χρίσεως, óc ἀγαθότητα πού κρίνοντος θεοῦ. funditus et illico perirent improbi. Quod tpsum 
El γὰρ ἑχξήτηδις χατὰ τὸ πλῆθος τῆς ὀργῆς ἐγίνετο, animadvertentes, Deo bonitatem prz se ferenü, di- : 
ἄρδην ἀπώλλνντο xai mapavvà οἱ xaxol. Τοῦτ) αὐτὸ Cunt: « Si iniquitates observaverig, Domine, Do- 
θεωρῄήσαντες τῷ ἁἀγαθότητα ἑνδεικνυμένῳ qaciy: mine, quis sustinebit 1) 
€ 'Exv ἀγομίας παβατηρἠσῃ, Κύριε, Κύριε, τίς ὑπο- 
στῄσεται; 9 

Στιχ. ε’. Ἡρόφασις δὲ τοῦ παροξῦναι τὸν ἁμαρτωλόν —— Vgns, δ. Cur autem Dominum exacerbet peccator, 
τὸν Κύριον, τῷ ph πρὸ ὀφθαλμῶν καὶ ἐγώπιον αὖ- egusa bxc est, quod illum pre oculis non habet, 
vv ἔχειν, ἐπείπερ ἀπεστράφη 8cóv: πᾶς γὰρ ἆμαρ- quia se avertita Deo. lta enim quisquis peccat se 
τάνων τοῦτο πράττει διὸ φησὶν ὁ Osho περὶ mav- gerit. Ea propter de cunctis hujusmodi ait. Deus, 
τὸς τοιούτου, « Ἕστρεψαν ἐπ᾽ ἐμὲ νῶτα αὐτῶν, καὶ c « Converterunt ad me dorsa, et non vultus ?*. » Hu- 


οὐχὶ πρόσωπα. » Ταύλης τῆς ἀσεδείας ὁ Kátv macho 
γεγονὼς «ἐξήλθεν ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ θεοδ, » 
ἀποστραφεὶς αὐτὸν δηλονότι. El περὶ ἀνθρώπων 
ἁμαρτωλῶν λέγεται ταῦτα, πολλῷ μᾶλλον xal περὶ 
διαβόλου παροξύναντος τὸν Gebv, xaX οὖκ ἔχοντος αὐ- 
τὸν ἑνώπιον αὐτοῦ * μάλιστα γὰρ αἱ ἑπόμεναι λέξεις 
περὶ αὐτοῦ λέγονται’ « Βεθηλοῦνται αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ ἐν 
παντὶ καιρῷ, » Τίνος γὰρ ἀνθρώπου βεθηλοῦνται αἱ 
ὁδοὶ ἐν παντὶ καιρῷ, τῶν ἀσεθῶν καθηκόντως πολλὰ 
πολλάχις ἐπιτελούντων; Βαδίζει 65 βεθήλως οὐχ εἰς, 
µόνας πράξεις ἑἐπιλήπτους ἄγων τοὺς ἀνθρώπους, 
ἀλλὰ χαὶ ἀπρονοησίαν ὀρίζων. Πολλοὺς γοῦν ἔπεισεν 
ἀπροστασίαστον τὸν χόσμον δογµατίσαι, πρότερος αὖ- 
τὸς ἐχπεσὼν τῆς ὀρθῆς περὶ διοικήσεως θεοῦ καὶ 


jus impietatis Cain parens, «exiit a conspectu De- 
mini Dei ?!, » id est, ab illo $e avertit. Quod si de 
hominibus peccatoribus dicuntur haec, multo potius 
et de diabolo Deum exasperante eumque prz oculis 
non habente; nam de ipso potissimum sequentes 
lectiones dicuntur: « Inquinantur vie illius omni 
tempore. » Nam cujusnam hominis omni tempore 
inquinantur vix ? quoniam impii quoque inulta sspe 
honeste agunt. Pergit autem profane non ad vitiosos 
tantummodo actus trahens homines, verum etiam 
Dei providentiam negans. Mulüs itaque suadet, 
mundum sine Dei gubernatione credere , postquam 
ipse primus a recta excídit de Dei gubernatione et 
judicio sententia. Hoc probatur ex his qua Deo 


χρίσεως γνώμης. Παρίσταται τοῦτο ἐκ τοῦ λεγοµένου f de peccatore dicuntur: « Auferentur judicia tua a 


τῷ θεῷ περὶ αὐτοῦ * « ᾽Ανταναιρεϊταιτὰ χρίµατά σου 
ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ xa- 
ταχυριεύσει » οὐχ ὡς πάντως τοῦτο σχῄσύντος, 
ἀλλὰ διὰ τὸ αὐτὸν τοῦτο προτεθεῖσθαι : ψεῦδος γὰρ, 
τὸ χύριον αὐτὸν πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ εἶναι ἢ 
Ὑενῆσεσθαι' μάλιστα γὰρ ἐχθροὶ αὐτοῦ εἰσιν οἱ ἐν 
ἁγιότητι τέλειοι: ὧν οὐδενὸς βασιλεύει, µόνων δὲ τῶν 
ποιούντων τὴν ἁμαρτίαν καταχυριεύει' εἴρηται γάρ' 
Ulli; ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν, δοῦλός ἐστιν τῆς ἆμαρ- 
τίας. » Καταχυριεύεται ὑπὸ τοῦ διαθόλου τοῦ ἐνεργή- 
σαντος ἓν αὐτῷ τὴν ἁμαρτίαν. 

τιχ. ς’. Κατὰ δὲ τὸ ἀχόρεστον τῆς χαχίας αὐτοῦ. 


" Rom. n, δ, 3 Peal. cxxix, 3. 


95 Jerem. xvin, 17. 


facie ejus, omnium inimicorum suorum dominabi- 
tur;» non quod omnino id sit consecuturus, sed 
quia id potius sibi faciendum proposuerit ; namque 
falso diceretur, ipsum omnium inimicorum suorum 
dominum esse vel fore, przcipul enim inimici sunt 
homines sanctitate perfecti, quorum neminent pos- 
sidel, sed illis tantummodo qui peccatum faciunt, 
dominatur. Dictum est enim : « Omnis qui facit 
peccatum, servus esi peccati *5, » Ergo a diabolo 
imperio premitur, qui in ipso peccatum operatur. 


Ῥεας. 0. Ex immodica autem δα ejus, qua 


9? (6η. 1v, 10. ?* Joan. vini, 54. 


1205 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDHINI . 


T?01 


sequuntur dimanant. « Dixit enim: Non movebor a. À ἔστιν τὸ ἑξής ἐπιφερόμενον. « Εἶπεν γὰρ, φησὶν, 06 


generatione in generationem, sine malo. » Quz dietio 
Superbiz ipsius audaciam impudentiamque demon- 
strat. Yerumtamen hac animadversa locutione, ali- 
quis interpretari volet, quod hominibus tantummodo 
inimicis suis dominabitur; nam si a generatione in 
generationem dixil in corde suo,.se.mali expertem 
nunquam iri commotum, constat de hominibus 
tantum serie generis sibi succedentibus verba fieri, 
Atqui ne hoc quidem prorsus verum est, mam san- 
ctia prophetis et. apostolis non est dominatus ; sed 
ipsi potius eum pedibus suppositum habuerunt, 
hanc Jesu potestatem tradente. 

VEns. 7. « Cujus maledictione os plenum est, et 
amaritudine ae dolo : sub lingua ejus labor ac do- 
lor. » Qui a Dei sanctitate excidit, et a veritate ac 
benedictione se abducit, os babet maledictione ple- 
num, dans operam scilicet ut poene et maledictioni 
obnoxios faciat quos ipse decepit. Habet autem 
eratio ejus multam cum fallacia vim. Propterea ma- 
Jedicto, amaritudine, ac dolo redundat ejus sermo, 
os ejus appellatus : atque ut. noceat et perdat, have 
gerit sub lingua sua; talis vero sermo dolosus est, 
dolor laborque : nihil enim habet blandum bonum- 
ve;sed quidquid dolorem laboremque ingerit , id 
eloquitur. 


Ὕκαης. 8. Cum usquequaque se noxium et exitió- 
sum esse decreverit, deligit sibi socios homines 
qui divite oratione esse videntur, fallacibus uimi- 
rum verbis utentes : cumque iis clam sedens, ut 
qui sit lateat, insidias struit, quibus innocentem 
interimat, igneis suis illum vulneraus telis : sunt 
enim hzc mortifera, utpote qux a comite .virtutis 
vita abstrahunt homiuem his armis confixum. Atta- 
men sic eliam interpungere possumus : « Sedet in 
insidiis cum divitibus ; » dehine facta. interpun- 
elione prosequemur, «ut in occultis innecentem 
occidat ; » nam quia in occultis amphiboliam habet, 
utrinque inlerpungi potest : quod nuper primo 
fecimus interpungendo : « Sedet in insidiis, cum 
divitibus in occultis. » Postea vero legere malui- 
mus : t Sedet in insidiis cum divitibus, ut in occul- 
tis innocentem occidat. » Attamen quamvis insidja- 
tur, cum pradictis divitibus sedens ut capiat oeci- 
datque innocentem, nihilominus sciendum est, ab 
eo neminem, qui secunduin Deum sit sapiens, posse 
feriri, ulpote armatura Dei munitum. Unde oculos 
in inopem intendit, sperans ipsum capere; qussi 
ille esset pauper, qui uritur ob impii superbiam. 
« Insidiatur in abscondito » ceu szvus leo in spe- 
lunea sua, ut pauperem dolosa oratione abripiat, et 
quandoque eliam operibus : quem etiain, postquam 
laqueo comprehendit, ad apostasiam trahet. Imma- 
nis enim fera est, imo vero leo. Jgitur sspe iusi- 
dians, dum de parcimonia disserit, latenter avari- 
lam suadet; et de pudicitia loquens, luxuriz ali- 
quam speciem insinuat. Sic Evam fraudulenter in 
paradiso ad mandati transgressionem perpulit, 


μὴ caAsv0o ἀπὸ γεγεᾶς slc γενεὰν ἄνευ xaxcv. » 
Anot τὸ ῥήμα τῆς ἁλαζονείας αὐτοῦ θράσος ὁμοῦ xai 
ἀναισχυντίαν. Ταύτῃ τῇ φωνῇ ἐπιστήσας τις, ἔρμτ- 
νεύσει περὶ µόνων τῶν ἀνθρώπων, ἐχθρῶν ajo 
καταχυριεύσειν’ εἰ γὰρ ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεὰν εἶπεν 
ἐν τῇ xapóla ἄνευ χαχκοῦ μηδὲ πώποτε κεχλονῆσθαι, 
φανερὸν ὡς περὶ τῶν χατὰ διαδοχὴν ἑχόντων τὸ εἶναι 
µόνων ἀνθρώπων εἴρηται. Iv οὐδὲ τοῦτο πάντως 
ἀληθές ' τῶν γὰρ ἁγίων πατριαρχῶν xal προφητῶν 
καὶ ἁποστόλων οὖχ ἐχυρίευσεν" μᾶλλον γὰρ αὐτὸ 
αὐτὸν ὑπὸ πόδας ἔσχον, τοῦ Ἰησοῦ τὴν ἐξουσίαν 
ταύτην ὀρέξαντος. 

Στιχ. C. « Οὗ ἀρᾶς τὸ στόµα αὐτοῦ γέµει, xal τι- 
xplag καὶ δόλου' ὑπὸ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ χόπος χαὶ 
πόνος. » Ὁ τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ ἐκπεσὼν, tfe ἆλτ- 
θείας xaY εὐλογίας πόῤῥω ἑαυτὸν ἁπαγαγὼν, τὸ 
στόµα πλῆρες ἔχει ἀρᾶς, δι ὧν λέγει πειρώμενος 
ὑπὸ χόλασιν καὶ ἀρὰν ποιεῖν τοὺς ἁπατωμένους. 
Ἔχει 65 αὐτοῦ ὁ λόγος σὺν τῷ δολερῷ πολλὴν δεινό- 
τητα. Διὸ σὺν τῇ ἀρᾷ χαὶ πικρίας χαὶ δόλου ὁ λόγος 
αὐτοῦ πλήρης ἑατὶν, στόµα αὐτοῦ χαλούμενος' χαὶ 
ἐπὶ τούτων ἐπὶ τὸ βλάψαι xa ἀπολέσαι προφἑρει ὑτὸ 
την γλῶσσαν αὐτοῦ" abcr δὲ ὁ λόγος ὁ δολερός ἔστιν, 
πόνος xal χόπος ὑπάρχει᾽ οὐδὲν γὰρ προσινὲς ἡ 
χρηστὸν, ἀλλ’, e τι χόπον xaX πόνον ἐμποιοῦν, τρο- 
φέρει. 

τιχ. Ἠ’. Διὰ πάντων βλαπτιχὸς xal ἁπωλείας προ- 
θέµενος εἶναι αἴτιος, ἐπιλέγεται δοχοῦντας εἶναι 
πλουσίους Ev λόγῳ, ψευδώνυμον λόγον Έχοντας &v- 
θρώπους * xal σὺν absol; χαθεζόμενος κεχρυµµένως 
ἐπὶ τὸ λανθάνειν τίς ἐστιν, ἐνεδρεύειν πειρᾶται ἵνα 
ἀθῶον ἀποχτείνῃ, τρώσας αὐτὺν τοῖς πεπυρωµένοις 
αὐτοῦ βέλεσιν, θανάτου γὰρ ποιητικἁ ταῦτα, χατα- 
σπῶντα ἀπὸ τῆς σὺν ἀρετῇ ζωῆς, τὸν ὑπὸ τῶν βελῶν 
βαλλόμενον. Στίξαι δυνατὸν καὶ οὕτως" « Ἐγκάθτται 
ὀνέδρᾳ μετὰ πλουσίων : » μεθ᾽ B στίξαντες ἀπιφέρο- 
μεν, « ἓν ἀποχρύφοις ἀποχτεῖναι ἀθῶον " » τὸ γὰρ 
ἐν ἀποκρύφοις ἀμφιδολίαν ποιοῦν, ἑχατέρως δι- 
στέλλεται’ ὅπερ Ίδη πεποιῄχαµεν πρὀτερον, στἰξαν- 
τες € Ἐγχάθηται ἐν ἑνέδρᾳ μετὰ πλουσίων Ev ἆπο- 
χρύφοις ΄ » ὕστερον οὕτως ἀναγνόντες' « Ἐγχάθη-αι 
ἐν ἑνέδρᾳ μετὰ πλουσίων, ἐν ἀποχρύφοις ἀποχτεῖνσι 
ἀθᾷλν. » Πλὴν εἰ χαὶ ἑνεδρεύει, πλουσίοις τοῖς προ: 
ειρηµένοις συγκαθήµενος ἐπὶ τῷ ἀλεῖν xal ἀποχτεῖναι 
ἁθῶον, ἀλλά ve ἐπιστατέον ὡς οὐδένα τῶν χατὰ θεὺν 
σοφῶν τρῶσαι δύναται ἑνδεδυμένων τὴν πανοπλίαν 
θεοῦ. "Όθεν τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν πένητα ἔχει, 
πειθόµενος αὐτὸν ἔχειν ἁλωτὸν, τὸν αὐτὸν ὄντα τῷ 
ἐμπυριζομένῳ πτωχῷ ἐπὶ τῇ τοῦ ἀσεθοῦς ὑπερηγα- 
va. Ἐνεδρεύει ἓν ἀποχρύφῳ ofa ἄγριος λέων ἐν s? 
“µάνδρα αὑτοῦ, τοῦ ἁρπάσαι πτωχὸν διὰ λόγων ἆπα- 
τηλῶν, ἔστιν δ' ὅτε xal διὰ πράξεων * ὃν xal ἑλχύσει 
μετὰ τὸ ἁρπάσαι ἓν τῇ παγίδ. αὐτοῦ, ἐπὶ τῷ χατα” 
quyeiv: θὴρ Υὰρ ἄγριός ἐστι, μᾶλλον δὲ αὐτὸ του» 
λέων. Πολλάχις γοῦν ἐνεδρεύων, περὶ οἰχονομίας ὅτ- 
θεν ὁμιλῶν, ἐγχρύπτε, τὸν περὶ φιλαργυρίας λόγον ᾽ 
ὡς περὶ σωφροσύνης φθεγγόμενος, τρόπον &xolasiz; 
Ono dri: οὕτως τὴν Εὔαν ἡπάτησεν ἓν τῷ 202 











1205 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1206 


δείσῳ διὰ τῆς παραθάσεως τῆς ἐντολῆς, ἰσοθεῖαν Α parem illam fore Deo dictitans. Sic Judam avaritia 


ὑποθάλλων * καὶ τὸν Ἰούδαν διὰ φιλαργυρίας. 

Στιχ. v. Τὸ χύγαι κείµενον δηλοῖ, ὡς κάτω στρέφας 
τὸν ὀφθαλμὸν ἔπεσεν ' πῶς γὰρ οὐ κάτω τὴν βλέφιν 
ἔχει ὁ ἀθετῶν πρόνοιαν διὰ τοῦ λέγειν, « Ἐπιλέλησται 
ὁ θεὺς, » χαὶ τὰ ἑξῆς; 

Στιχ t'-ts'. Δυνάμενος παραχρΏμα ταπεινῶσαι τὸν 
ὑπερῆφανον χαταδυναστεύοντα τοὺς ταραττοµένους 
ἐπὶ τῇ θρασύτητι αὐτοῦ, διὰ τί χρῄσιµον βοηθῆσαι 
αὐτοῖς δυνάµενος, εἴασας αὐτοὺς χρόνον «tà θλιθή- 
ναι, ἐφ᾽ «p γινοµένῳ ἑγνώσθης ob. µόνον χαὶ τὸν bx? 
αὐτῷ xat δι΄ αὑτοῦ πόνον κατανοῶν' vévove δὲ τοῦτο, 
ἵν οἱ ὠφεληθέντες διὰ τῆς προσχαίρου καχώσεως, 
ἑχουσίως ἑαυτοὺς παραδῶσιν εἰς τὰς χεῖράς σου, 
πόθον λοιπὸν ἔχοντες παιδεύεσθαι xal ἄρχεσθαι ὑπὸ 


σοῦ. Σοὶ οὖν ἐγχαταλέλειπται ὁ πτωχός' σὺ τὰ περὶ B 


τῆς σωτηρίας αὐτοῦ οἰχονομήσεις, ἵνα πλούσιον αὖ- 
τὸν ποιῆσῃς ἀγαθὰ οὐρανόθεν παρασχών. Οὕτω xat 
ὀρφανῷ αὐτὸς βοηθεῖ, προϊστάμενος xal ἀνατρέφων 
αὐτὸν εἰς υἱοῦ τάξιν. Ὀρφανὺν Ev τούτοις ἐχλαθεῖν 
δεῖ τὸν ποτὸ ἔχοντα τὸν πατέρα xbv διάδολον διὰ χα- 
xlav* νῦν δὲ αὐτὸν ἁἀποθαλόντα µετανοίας τρόπῳ. 
Ἀμαρτωλὸς δὲ τίς, καὶ πονηρὸς, μετὰ τοῦ ἄρθρου 
εἰρημένος, 31 ὁ διάδολος; Τούτου ὁ βραχίων ὑπὸ Κυ- 
Ρίου συντρίθεται, καὶ ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ ξητουµένη 
οὑχ εὑρίσχεται ἔχουσα, &v τῷ ἐπιτελεῖσθαι τὸ τέλος 
λαθοῦσα. οὗ γὰρ οὐσία τίς ἐστιν τὸ «Χακὸν, ἁλλὰ 
ποιότης» χαὶ οὕτως ἑνατήσεται τὸ ἐπὶ πᾶσι τέλος, 
οὗ χάριν τὰ ἄλλα πάντα γόγονεν * αὐτὸς δὲ οὐδενὸς 
ἕνεχα ἔστιν, 


C 
Στιχ. τις’. « Βασιλεύσει Κύριος εἰς «bv αἰῶνα, καὶ 


εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος " » ὡς τῆς βασιλείας αὐτοῦ 
μὴ εἶναι τέλος. O0 γὰρ οἷόν τε τὸν αὐτὸν ὑπὸ δύο 
χυρίους καὶ βασιλεῖς εἶναι. Ὅτε ἐχυρ[ίευεν καὶ ἐδα- 
σίλευεν fj ἁμαρτία τοῦ αὐτὴν ποιοῦντος, ὁ θεὺς οὐ 
χδριος, οὐ βασιλεὺς τοῦ ἁμαρτάναντος Tv. Ἐπειδὴ 
δὲ ζητηθεῖσα fj ἁμαρτία fj βασιλεύουσα τοῦ ἐνεργοῦν- 
τος αὐτὴν οὐχ εὑρέθη, « Κύριος εἰς τὸν αἰῶνα βα- 
αιλεύει x& εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος ' ἀπολεῖσθε , 
ἔθνη, ἐκ τῆς γῆς αὐτοῦ. » Γη τοῦ θεοῦ ἡ ἀγαθὴ 
χαρδία εἴρηται ἐχ ταύτης τῆς γῆς ἔθνη ἀπόλλυνται, 
ὅτ ἂν ἐχθληθῇ πᾶν ἐνθύμημα φαῦλον xat λογισμὸς 
πονηρός’ ἔθνη γὰρ τὰ φαῦλα ἐνθυμήματα χαὶ λογι- 
qol, εὐεργεσίᾳ θεοῦ ἀπολλύμενα. El δὲ καὶ τὴν τῶν 


Hlaqueavit. , 

Vzgs. 10. Quod incurvatus jacet, demonstrat 
eum fixo deorsum oculo procubuisse. Quidni enim 
ille deorsum spectat, qui providentiam negat, dum 
ait : «Oblitus est Deus, » et reliqua? 

Vgns. 129-15. Cum sine mora possis superbum 
humiliare, qui turbatos ab ipsius audacia opprimit, 
cujus utilitatis causa, cum possis optime his auxi- 
liari, sinis eos tempore aliquo in pressuris versari? 
cujus certe rei 2erumnam a te spectari scitum est. 
Verum ita contingit, ut qui a temporali calamitate 
eruditi fuerint, sponte se tradant in manus luas, 
cupientes posthinc a te regi atque doceri. Tibi ergo 
dereliclus est pauper; tu salutis ejus negotium 
curabis, ut eum divitem supernis bonis efficias. Sic 
etiam orphano ipse auxiliatur, patrocinans atque 
alens in fllii loco. Orphanum hic intelligere oportet 
hominem, qui olim diabolum habuit patrem ob 
suam malitiam : nune. vero illum per ponitentiz 
mores abjecit. Jam quinam peccator sit et improbus, 
presertim si (more Grzco et ltalico ) cum articulo 
proferatur, nisi diabolus? tIujus brachium a Do- 
mino conteritur; et peceatum ejus conquisitus 
non invenitur, quia in quo patratur articulo, in 
eodem desinit ; noa enim substantia aliqua est pec- 
catum, sed qualitas. lta eveniet ut ait quidam 
supremus finis, cujus causa omnia flunt ; ipse autem 
a nulla causa est. 


V&ns. 16. « Regnabit Dominus in. seternum, et 
in seculum seculi, » ita ut regni ejus nullus sit finis. 
Neque enim fieri potest, ut idem liomo sub duobus 
dominis regibusve sit. Cum dominabatur regnabat- 
que peccatum, ejus qui illud patrabat non erat Deus 
Dominus, neque rex peccatoris audiebat. Postquam 
vero comnquisitum qued dominabatar auctori suo 
peecatum, inventum non est, « Dominus in zter- 
num regnat et in seculum s:zculi. Peribitis, gentes, 
de terra ipsius. » Terra Dei, cor bonum dicitur ; 
de terra hac gentes pereunt, quande scilicet prava 
quzlibet animi molitio et omnis mala cogitatio 
expellitur; nam gentium nomine denotantur prava 
animi molimina. et cogitationes, qux Deo favente 


πραέων γῆν δηλοῦσθαί τις βούλεται (Κνρίου γὰρ Dpereunt. Quod si quis terram mansuetorum bic 


χαὶ αὐτ]), ἀπόλλυνται ἐκ τῆς γῆς ταύτης ἔθνη» xd; 
ἵὰρ ὁ ἁμαρτάνων οὐχ ἐπιτρεπόμενος εἰς αὐτὴν ἀνα- 
δῆναι" μόνοι Y&p ἅγιοι κληρονοµήσουσιν αὐτήν. Et- 
ρηῖαι γὰρ πρός τινος ἁγίου, « Πιστεύω τοῦ ἰδεῖν τὰ 
ἀγαθὰ Κυρίου ἐν Yl ζώντων -ν καὶ πρὸς ἄλλον 6 
δεὺς εἶπεν  « Αναδιδάσω σε ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς. ) 


Στιχ. iP. e Thy ἐπιθυμίαν τῶν πενήτων εἰσήχου- 
σας, Κύριε, τὴν ἑτοιμασίαν τῆς καρδίας αὐτῶν προσ- 


έσχε τὸ οὓς σου. » Ἐπιθυμία τῶν πενήτων ὑπῆρχεν ᾿ 


» πεσεῖν τὺν. τυραννικῶς χαταχυριεύσαντα αὐτῶν. 
Ἐπεὶ οὖν ὑπῆρκται αὕτη, συντριδέντος τοῦ βραχίο- 


" Psal. xxvi, 12. 


designari vult (nam et hzec Domini est), pereunt ος 
hac terra gentes : siquidém nemo peccator in hanc 
ingredi sinitur ; nam, sancti tantummodo eam possi- 
debunt. Dictum est enim a quodam sancto viro : 
ε Credo videre bona Domini in terra viventiuin 15.) 
Atque alii Deus -dixit : « Extollam te ad bona 
terra. » 

Vgns. 17. « Desiderium pauperum exaudisti, Do- 
mine : preparationi cordis eorum intendit se auris 
tua. » Desiderium pauperum fuit, ut is caderet, qui 
tyrannide ipsos premebat. Quia vero id contigit, 
fracto peecatoris atque improbi brachio, recte Deo 


1201 


DIDYMI ALEXANDRINI 


cordium coguitori et arcanorum conscio, desiderium A voc τοῦ ἁμαρτωχοῦ 3e πονηροῦ, εἰχότως Θεῷ τῷ τὰς 


pauperum patefactum est efficaci prece, Audivit 
autem eos Dominus, voluntati ipsorum aurem pr:z- 
bens. Quidni enim paratum cor haberent proprie 
saluti, qui praedictorum bonorum cupidi erant, 
suamque animam ad promissum Dei regnum capien- 
dum comparaverant? 


εκδ. 18. Duplici hic quoque sensu hominis 
vocabulum est accipiendum; nempe et de mortali 
logico animante in superbiam elato; et de diabolo 
dicente : « Mundum universum manu eapiam; 
neque erit qui me effugiat, aut mihi resistat. » Uti- 
que jam ulterius non gloriabitur, sanctis pede poten- 


καρδίας ἐπισταμένῳ καὶ τὺ χρυπτὸν εἰδότε, ἡ ἔτιθ»- 
µία αὐτῶν πεφανέρωται, ἑνεργὴς οὖσα προσευχβ. 
Εἰσήχουσεν δὲ αὐτῶν ὁ Κύριος, προσχόντος οοῦ ὡτὸς 
αὐτοῦ τῇ ἑτοιμασίᾳ τοῦ ἡγεμονιχοῦ αὐτῶν. Πῶς vio 
οὐχ ἔτοιμον τὴν καρδίαν εἶχον πρὺς τὸ σωθῆναι οἱ 
τῶν προλεχθέντων ἔχοντες ἐπιθυμίαν, xa ἔτοιμου 
ἑαυτῶν ποιοῦντες τὴν ψυχὴν εἰς τὴν ἐπηγγελμέντν 
αὐτοῖς βασιλείαν τοῦ 8509; ? 

Στιχ. wy. Διχῶς καὶ ἐνταῦθα τὸν ἄνθρωπον ἐχλπ- 
πτέον, εἴς τε τὸ θνητὸν λογωὸν ζῶον ἁλαζονευόμε- 
yov, xai εἰς τὸν λέγοντα διάδολον' « Τὴν οἰχουμέντν 
ὅλην καταλήφομαι τῇ χειρὶ, καὶ οὐχ ἔστιν ὃς δια- 
φεύξεταί µε, ἡ ἀντείπῃ µοι. » O0 γὰρ ἔτι µεγαλαν- 
χῆσει συντριθόµενος ὑπὸ τοὺς πόδας τῶν ἁγίων xz- 


tiam ejus prementibus, propter datam ipsis abs Jesu Ἑτούντων αὐτοῦ τὴν δύναμιν, Ἰησοῦ «τοῦτο χαρισα- 


f.cultatem. 


μένου. 


; PSALMUS X. 


Vgnsus. 1. « In Domino confido, quomodo dicitis 
anime mes,» eic, «Ecce peccatores intenderunt 
arcum, paraverunt sogittas in pharetra, » et reliqua. 
Quibus dictis adhortatur animam suam ut se attol- 
lat passeris instar alis virtutis, ut altos transcen- 
dens spiritales montes, incolumis maneat. Verum 
utcunque hujus lecüionis distinctio facienda sit, 
certe in Domino confidendum est, 

VzBs. 9. Spiritali autem sensu, multis calliditate 
pollentibus tum visibilibus tum etiam invisibilibus 
hostibus, qui intentam voluntatem habent, et qui ob 
paratam vim arcui intento comparantur. Sed et 
parata tela sermones diserti sunt. Hec tibi eonfi- 
gendo adsunt. Tu tamen (o anima) celsis ih mon. 
dbus mansionem habes : illie posita, nequaquam 
vulneraberis. Dictum porro est diviniores Scriptu- 
rarum sententias montium appellatione designari ; 
Rec non eliam sapientes magistros apostolos ac 
prophetas, Verbum, « Transmigra in montes sicut 
passer,» possumus hoc sensu dictum a Spiritu 
reputare, hortante ad secessum animam, qua vene- 
Data sagiltariorum tela vitare velit, Quod si forie 
invisibiles ipsa? potestates et arcitenentibus simileg, 
dicant : « Transmigra in montes sicul passer, » dici 
hoc jrridenter putabimus, dum eos denotare volunt 
qui toto corde Deo confidunt. Item quia tenebrarum 
noctisque fülii sunt, qui hac sophistica eratione 
utuntur, tanquam sagittarii per obseuram noctem 
tela vibrare censtituunt adversus homines recto 
- eorde przditos. 

Vgas. 5. Si vel de Patre, vel etiam de ipso Sal- 
valore ante incarnationem sermo est, sanctum ejus 
templum inielligepdum est, ipsum esse sanctum 
colestemque intellectum, in quo ceu sancto templo 
$uo thronum habet quasi in ceelo, ubi scilicet divine 
et sublimiter regnat. Jamque in anterioribus dixi- 
mus thronum pro regno accipi. Inspectrices autem 
ac provide Dei virtutes, quz oculi ejus appellamur, 
pauperi inteatz, incolumem eum servant. llis circa 
pauperem curatis, oculorum Dei palpebre, actus 
cogitationesque hominum explorant. Atque hoc 


Στιχος a'. « Επὶ τῷ Κυρίῳ πέποιθα, πῶς ἐρεῖτε «f 
ψυχῇ µου,» x. τ. λ. « Ἰδοὺ ot ἁμαρτωλοὶ ἐνέτειναν 
τόξον, ἠτοίμασαν βέλη εἰς φαρέτραν, » xat τὰ UG. 
Ἐφ' oig εἰρημένοις παρορμᾷ τὴν φυχὴν ἑαυτοῦ μετ- 
εωρισθῆναι δίχην στρουθίου πτεροῖς ἀρετῆς, ἵνα 
περάσας ἐπὶ τὰ ὕψας ἔχοντα ὄρη πνευματιχὰ, ἆθλα- 
6ῆς διαµείνῃ. Ὅπως δ᾽ ἂν ἔχῃ τὰ τῆς διαστολῆς τοῦ 
ἀναγνώσματος, πεποιθέναι ἐπὶ Κύριον προσῄχει. 

Ze. Υ. Κατὰ θεωρίαν δὲ, πολλῶν σοφιστιχῶς παρ- 
εσχευασµένων ὁρατῶν τε xal ἀοράτων ἐχθρῶν, ὡς 
ἤδη τὸ ἡγεμονικὸν ἔχειν τεταµένον, δι ἑτοιμασίαν 
τόξῳ ἐντεταμένῳ ἑοιχός. ᾽Αλλὰ καὶ βέλη ἔτοιμα, λό- 


Yet δὴ πιθανοί: ταῦτα πρὸς τὸ κατατοξεῦσαί σε. 


Ἔχεις διατριθὴν ἐν ὑψηλοῖς ὄρεσιν ' ἐνταῦθα γενο- 
µένη οὐ τρωθήσῃ. Εἴρηται δὲ ὡς τὰ θειότερα τῶν 
Γραφῶν νοήµατα τῇ τῶν ὁρῶν προσητγορίᾳ σηµαίνε- 
ται. Πρὸς τούτοις xa οἱ αοφοὶ διδάσχαληι ἁπόστολοι 
xai προφῆται, δυνατὸν ὑπὸ τοῦ Πνεύματος εἰρημέ- 
vov ἐχλαθεῖν τὸ, « Μετανάστευε boi τὰ ὄρη ὡς στρου- 
θίον, » προτρεποµένου ἀναχωρεῖν, τὸν διαδράναι 
θέλοντα τὴν ἰοθόλον τρῶσιν τῶν τοξοτῶν. El δὲ xai 
ἀόρατοι δυνάµεις αἱ αὐταὶ οὖσαι, 3 συγγενεῖς τοῖς 
τοξόταις, λέγοιεν τὸ, « Μετανάστευε ἐπὶ τὰ ben dx 
στρουθέον, » Χλεναστικῶς αὐτὸ εἰρημένον ἐχληψό- 
µεθα, ὑποδηλῶσαι θελόντων τοὺς ἓν δλῃ χαρδίᾳ ἐπὶ 
θεὺν πεποιθότας. Εἴτ ἐπεὶ σχότους υἱοὶ xai νυχτές 
&laty οἱ πρὸς «b οὕτως εοφιστεύειν παρεσχευααμένοι, 
τοξόται kv ἀφεγγεῖ νυχτὶ χατατοξεύειν προτέθεινται 
τοὺς εὐθεῖαν καρδίαν ἔχοντας. 


Στιχ. ε’. El fj περὶ τοῦ Πατρὸς, ἡ καὶ αὐτοῦ τοῦ Σω- 
τΏρος πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως, vabv ἅγιον αὐτοῦ 
ἐχληπτέον τὴν περὶ αὐτοῦ ἁγίαν καὶ οὐράνιον νόησιν, 
ᾧ ἐν ναῷ ἁγίῳ καὶ τὸν θρόνον ἔχει ἐν οὐρανῷ θεῖχῶς 
καὶ ἐπουρανίως. βασιλεύων. Ἐσημειωσάμεθα xai ἐν 
τοῖς πρότερον ἀντὶ βασιλείας τὸν θρόνον λαμθάνε- 
σθαι. AL δὲ ἐποπτικαὶ καὶ ἔφοροι τοῦ Θεοῦ ὀννάμεις, 
ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ χαλούμεναι, πρὸς cw πένητα γινό- 
μεναι, φρουροῦσιν αὐτὸν ἁθλαδῃ. Τούτων περὶ αὐτὸν 
οἰκονομηθέντων, τὰ βλέφαρα τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ 
θεοῦ ἐξετάζει τὰς πράξεις xal τοὺς λογιαμοὺς τῶν 








209 


EXPOSITIO 1* PSALMOS. 


1910 


ἀνθρώπων. "Ex τούτου παρίσιαται τοῦ κριτοῦ 4b A dicto benignitas judicis oetenditur. Nam si oculis 


ορ ελ άνθρωπον. El γὰρ ὀφθαλμοῖς ἐξήταξεν καὶ βλε- 
Φράεροις, ἀνύποιστος ἣν ἀνθρώποις ἡ χρίσις» τῷ δὲ 
τοξς βλεφάροις ἑαυτοῦ ἑξετάζειν τὰ xax' αὐτοὺς, ob 
ῶτας ρατηρεῖται πάντα τὰ ἁμαρτήματα τῶν χρινοµέ- 
νεων, οὐδὲ οἵου μεγέθους ὑπάρχει ταῦτα. Εὖ δὲ καὶ 
τὸ εἰτεῖν, τοὺς μὲν ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ ἐπὶ cbv εὔεργε- 
το ύμενον εἶναι, χᾶν εἷς πένης ὑπάρχῃ ' τὰ δὲ βλέ- 
εραρα ἐπὶ τοὺς πολλοὺς ἀνθρώπων υἱοὺς, tv' αἱ μὲν 
εὐεργεσίαι δαφιλῶς παῤῥησίᾳ ἐπιτελῶνται * al δὲ χο- 
λάσεις πολὺ τὸ χεχρυμμένον ἔχουσι περὶ θεοῦ. Καὶ 
vot uta λέξει διανοούµενα, οὐδὲν αἱσθητὸν βλέφαρον ἢ 
Έτερόν τι τοιοῦτον ἐμφαίνουσιν" ὅθεν xal ταῦτα 
Θεοπρεπῶς νοητέον. 


simul εἰ palpebris suis ezploraret, intolerabile 
üomiuibus judicium fleret : nunc eum palpehris 
suis tantummodo res singulorum exploret, baud 
omnia judieandorum hominum peccata observari 
constat, neque horum magnitudo quanta sit. Bene 
ltem dicitur, oculos ejus ad eum qui beneficio affi 
citur intendi, etiamsi unus de pauperum numero 
sit ; palpebras autem ad multitudinem filiorum homi- 
num; ut beneficia quidem cepiose alacriterque 
dentur; οἱ penc mulio oeculilius a Deó prove- 
niant. Atque bxc ad litteram considerata, nullam 
materialem palpebram, aut quidlibet -hnjusmodi 
denotant; mam decente Deum modo intelligenda 
gunt. 


Erw. c. € Κύριος ἐξετάζει τὸν δίχαιον καὶ τὸν B — Vens. 6. « Dominus explorat justum et impium. » 


&csz63. » Ὁ Χριστός ἐστιν οὔ τῷ βήµατι φανερω- 
Οτιναι πάντας δεῖ, ἵνα χοµίσηται ἕχαστος τὰ διὰ τοῦ 
σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε χαχόν, 
Εἰπὼν δὲ ὑπὸ Κυρίου ἐξέτασιν γινοµένην τοῦ διχαίου 
καὶ τοῦ ἀσεδοῦς, ἐπιφέρει, ὡς μισεῖ τὴν ἑαυτοῦ φυ- 
x^hv, 5 th» χαχίαν, οὖσαν ἀδικίαν, ἀγαπῶν, ποιῶν 
αὐτλν χολαστέαν, διὰ τοῦ ἁμαρτάνειν ᾧ ἑναντίον 
ποιεῖ ὁ διχαίως ἐνεργῶν, ἀγαπῶν τὴν Ψυχὴν αὐτοῦ, 
καὶ τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν, 6 εἰς ἀρετὴν αὐτὸν ἄγων. 
Οὐ μάχεται τὸ, ε« Δίχαιος (10) Σξετάζει τὸν δίχαιον 
καὶ τὸν ἀσεδη, » τῷ μὴ ἀνίστασθαι ἀσεθεῖς Ey χρί- 
GEL ^ τὸ μὲν γὰρ τοὺς πάντη ἀθέους σηµαίνει. τὸ 
δὲ, τοὺς διὰ τὸ ἁμαρτάνειν καταφρονοῦντας θεοῦ. 
Ἰ]λέονες γὰρ Γραφαὶ δηλοῦσι τοῦτο, µάλιστα ἡ λέ- 


Dominas videlicet Christus est, ante cujos « tribu- 
nal manifestari omnes oportet, ut referat unus- 
quisque propria ín corpore suo, prout gessit, sive 
bonum sive malum 09. » Jam postquam dixit a Do- 
mino ezplorari justum et impium ; subdit, eum odio 
habere animam suam qui malitiam seu iniquitatem 
diligens, faeit eam pense obnoxiam peccando. Secus 
vero agit, qui justitiam sectando, animam suam 
diligit , neenon proximum tanquam seipsum , 
quem etiam ad virtutem deducit. Neque dictio : 
« Justus explorat justum et impium, » repugnat illi : 
« Non resurgent impil in judicio * : » nam hzc 
dictio homines omnino irreligiosos significat : Hla 


C autem homines qui peccandi tantum causa Deum 


Youca, « Ἔσται ὁ Olxatog ὡς 6 ἀσεδής; » iv Γενέ- — aepernantur, Multi enim sacre Scripturz textus id 


σεε. 


Στιχ. Q. c Ἐπιδρέξει ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς καγίδας" » 


τοῦτ) ἔστι χολάσεις παγιδευούσας, χαὶ ἑντὺς ἀρχύων ΄ 


ποιούσας τοὺς ἀγρενομένους * el μὴ ἄρα τὸ παραδι- 
βόσθαι αὐτοὺς ὑπ' αὐτοῦ ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν χαρδιῶν 
αὐτῶν τοῦτο δηλοῖ, xal πάθεσιν ἀτιμίας, xal ἁδοχίμῳ 
vip. Καὶ ὅρα εἰ μὴ διὰ τοῦτο ἐπιδρέξει, ἀλλ᾽ οὗ Bpé- 
ξει παγίδας, εἴρηται. Ίδη γὰρ πἀγιδευθεῖσιν ὑφ' 
ἑαυτῶν ἐπιθρέχονται παγίδες. Τοῦνο δηλοῦται καὶ ἐχ 
τοῦ. « Τοὺς δὲ ἐχχλίνοντας εἰς τὰς στραγγαλιὰς 
ἀπάξει Κύριος μετὰ τῶν ἐργαζόμενων τὴν ἀνομίαν. » 
Ἑφαρμόσεις πρὸς ἑχατέρας τὰς ἁποδόσεις «b οὕτω 
γεγραμµένον ἐν Παροιμίαις πρὸς τοὺς σχολιούς " 
« Σκολιὰς ὁδοὺς ἀποστελεῖ ὁ θεός. » Πρὸς μὲν γὰρ 
thv προτέραν ἁπόδοσιν, χολάσεις εἴεν αἱ σχολιαὶ ὁδοὶ 
τοῖς διὰ χαχίαν σχολιοῖς γεγενηµένοις ἐχπεμπόμεναι, 
πρὸς δὲ τὴν ἑτέραν, αἱ παραδόσεις εἰσὶν alc παραδί- 
δονται οἱ ἐχουσίως ἁμαρτάνοντες * al δηλοῦνται διὰ 
τῶν παθῶν τῆς ἀτιμίας, xax τῶν κατηριθµηµένων. 
Στιχ. η’. εΠῦρ χαὶ θεῖον καὶ πνεῦμα καταιγίδος ἡ 
μερὶς τοῦ ποτηρίου αὐτῶν. » Àl ἐπίπονοι ἄνταπο- 
βόσεις δηλοῦνται πολλάκις ἐν τῇ Τραφῇ ὀνόματι τοῦ 
xovnplou* ὡς ἐν Ἡσαῖα, « Ἐξεγείρον , ἐξεγείρου, 
Ἱερουσαλὴμ, ἡ πιοῦσα τὸ ποτήριον τῆς πτώσεως, τὸ 


* Hl Cor. v, 10. *! Ps21. 1, δ. ** Psal. cxxiv, 5. 


ostendunt ; et illa precipue Geneseos verba : « Erit 
justus sicut impius? » 

Vgns. 7. « Soperpluet peccatoribus laqueos, » id 
est penas qua illaqueant, ac veluti retibus venati- 
cam przedam capiunt : nisl. forte hoc innuit, tradi 
«96 a Deo cupiditatibus cordium suorum, et passio- 
nibus ignominiz reproboque sensui. Ét vide num 
ideo forsitau dixerit superpluet, et non pluet la- 
queos : nam jam illaqueats, adliuc superpluuntur 
laquei. Id illa quoque dictrone demonstratur : «De- 
Clinantes autem in obliquitates adducet Dominus 
tum operantibus iniquitatem **. » Utrique sensui. 
accommodabis illud quod jn Proverbiis scriptum 


Dest de perversis : « Vias perversas aversabitur- 


Deus **. » Nam juxta priorem sensum, pone loco 
erunt perverse vise, hominibus malitia perversis 
oblat:e : posteriore autem sensu traditiones intelli- 
guntur illorum, quibus traduptur sponte peccantes : 
qua sunt passiones ignominiz, et alia ibidem nunme- 
rala. 

V&ns. 7. « lgnis et eolphur et spiritus proceliee. 
pars calicis eorum. » Moleste punitiones denotantur 
sepe apud Scripturam calicis vocabulo ; veluti in 
Isaia : « Exsurge, exsurge, Hierusslem , quse bí- 
bisti calicem ruina , craterem furoris * , » et reli- 


*3 Prov. xv, 9. **]sa. 11, 17. 


(10) Δίχαιος. Λη legendum Kópox? Epi. PATROL. 


1211 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


4213 | 


qua. Sed etiam apud Jeremiam idem sensus ape- A χόνδυλον τοῦ θυμοῦ, » xol τὰ ἑξῆς: ἀλλὰ xii 


ritur hac loeutione : « Dixit Domiaus omnipotens, 
Deus Israelis: Sume calicem vini meri de manu 
mea, eoque potabis gentes, ad quas ego te mit- 
tam *. » Num ergo 'congruenter his, presento 
quoque loco punitionem denotat pars calicis ipsit 
distributi, praesertim quia plenitudo calicis hujus 
est iguis, sulphur, et spirilus procelle , cujus sym 
bola erant, qua in Genesi scribuntur **, paena- 
rum genera Sodomis et Gomorra inflictarum a Do- 
mino. Praeter ignem et sulphur, est etjam in hoc 
calice spiritus procellz ; et 1gnis quidem significat 
inflanmatas minas; sulphur, impetum quo ignis 
magis incenditur ; denique spiritus procellz, tenta- 
tionis turbinem quemdam demonstrat. Quod antem 


tentationem procella significet, perspicue possumus B 


discere ex Isaia scribente : « Et sicut procella per 
desertum transiens, in proximo terribilis szevaque 
visio nuntiata mibi est ". » Fugiamus ergo im- 
pietatem, ut hujusmodi calix procul nobis sit, et pie 
vivamus; ut bibamus ad ebrietatem quod est opti- 
mum. Ex quo illud quoque fortasse dictum est : 
« Dominus pars lzreditatis mex εἰ calieis mei ^. 
Quoniam justus Dominus, et justitiam diligit, recti- 
tudines videt vultus ejus : » ideoque super paupe- 
rem oculos intentos habel, de salute ipsius sollicitus. 
Sed tamen super peccatores laqueos immittit; non 
enim temere Dei providentia ac judicia fiunt : 
quippe Deus substantialiter justus est, non autem 
justi: particeps ; qui cum jta natura propria sil 
comparatus, diligit pariter in multis justis esse Ju- 
sütiam, bonum cujusque propositum approbans. 
Possumus et aliter explanare quomodo Deus justi- 
tias diligat : cum nempe singulorum judiciorum sit 
quaedam justitia, multa vero sint judicia Dei, de 
quibus scriptum est : « Judicia Domini vera, just- 
fleata in idipsum * ; » hinc necessario sequitur 
multas esse justitias. Et quomodo justus est, ita 
etiam rectitudinem esse dices voluntatem illam qua 
ad rectam rationem exigitur. Eain Deus libenter in 
iis qui babent spectat. Dicendum vero est de recti 
tudine, sensu congruo secunde illi de justitiis no- 
tioni, quam in inscrutabilibus Derjudiciis consti 
tuimus: quamque ob omnimodam approbationem 
facies ejus spectare dicitur. Nam Dei praesentia ex 
providentie actibus et ex judiciorum effectibus in- 
notescit. 


Ἱερεμίᾳ παρίσταται τὸ αὐτὺ ἐχ τῆς ἔχούσης οὔτι. 
φωνῆς; « Εἶπεν Κύριος ὁ παντοχράτωρ, ὁ θεὺς τε; 
Ἱσραήλ' Λάδε τὸ ποτήριον τοῦ οἴνου τοῦ ἀχρξγι 
ἐχ χειρός µου’ xu ποτιεῖς αὐτὸ πάντα ἔθντ zo; 
οὓς ἐγὼ ἀποστεκῶ σε. » Μήποτ' οὖν συμφώνως τοί- 
τοις καὶ ἓν τοῖς προχειµένοις χόλασιν δηλοῖ ἡ uc 
τοῦ ποτηρίου τοῦ µερισθέντος αὐτοῖς; μάλιστα ὅτ. 
τὸ πλήρωμα τοῦ ποτηρίου τούτου, πῦρ xai θ5ῖ», 
xai πνεῦμα καταιγίδος ἐστίν' οὗ σύμόολα τὰ ἓν T:- 
νέσει ἀναγεγραμμένα εἴδη χολάσεων ἑλθόντα ἐτὶ 
Σόδομα χαὶ Γόμοῤῥα παρὰ Κυρίου. Πρὸς τούτω τῷ 
πυρὶ xaY τῷ θείῳ, xaX πνεῦμα χατα.γίδος kc-tv Es 
τῷ ποτισμῷ τοῦ ποτηρίου. Δηλοϊ τὸ πῦρ «hv i 
χαύσεως ἀπειλὴν' τὸ δὲ θεῖον, τὴν διεγείρουσαν ἔτι 
μᾶλλον τὸ «up ἀφορμήν ’ πρὸς τούτοις τὸ πνεῦμα ττς 
χαταιγίδος, πειρασμοῦ τινος συστροφὴν δηλοῖ. Ὅτ: 
δὲ πειρασμὸν ἡ γαταιγὶς δηλοῖ, σαφῶς ἔστιν μαβεξν 
ἀπὸ τοῦ ἐν Ἡσαῖᾳ γεγραμμένον, € Ὡς xal χαταιγὶς 
δι ἐρήμου διἐλθοι ἐρχομένη, ἐγγὺς φοθερὸν τὸ ópaya 
xal σχληρὸν ἀνηγγέλη pot. » Φύγωμεν τοίνυν τν | 
ἀσέθειαν, ἵνα τοῦτο τὸ ποτήριον μαχρὰν Τένιτα. ' 
ἀφ᾽ ἡμῶν, χαὶ ἐν εὐσεθείᾳ ζήσωμεν, ἵνα πίωµεν | 
μεθύσκον ὡς χράτιστον" περὶ οὗ χἀχεῖνο λέλεχται’ 
« Κύριος ἡ μερὶς τῆς χληρονοµίας µου χαὶ ποτηρίο, 
µου. ὅτι δίχαιος Κύριος xat διχαιοσύνας ἠγάπτσεν, 
εὐθύτητας εἶδεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. » Καὶ τούτο 
χάριν ἐπὶ τὸν πένητα τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχει, φροντί- 
ζων αὐτοῦ τῆς σωτηρίας ' ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τοὺς ἆμαρ- 
τωλοὺς παγίδας ἐπιπέμπει ' οὐ γὰρ ὡς ἔτυχεν cix 
γίνεται τὰ τῆς Προνοίας χαὶ θεοῦ χρίσεως * δίχαος 
δὲ Κύριος xav' οὐσίαν, ἀλλ οὗ μετοχὴ διχαιοσύνης 
ἑστίν' πλὴν sl xal οὕτως ἔχει φύσεως, ἆλλ᾽ οὖν ἆγατὰ 
τὰς ἐν τοῖς πολλοῖς διχαίοις διχαιοσύνας, τὴν ἐχάσ-υ 
πρόθεσιν ἀποδεχόμενος. "Ἔστιν καὶ ἄλλως εἰπεῖν 
ἀγαπᾶν αὐτὸν δικαιοσύνας ' ἐπεὶ ἑχάστου xplyató; 
ἑστίν τις διχαιοσύνη, πολλὰ δὲ τὰ χρίµατα τοῦ co», 
περὶ ὧν γέγραπται' « Τὰ χρίµατα τοῦ Κυρίου ἆλτ- 
θινὰ, δεδιχαιωµένα ἐπὶ τὸ αὐτό: » ἀνάγχη xai τὰς 
διχαιοσύνας πολλὰς εἶναι. Ὥσπερ δὲ δίχαιός ἔστι, 
οὕτω χαὶ εὐθύτητα βλέπων * εὐθύτητα δὲ ἑρεῖς γνὼ 
µην τὴν πρὸς ὀρθὸν λόγον χανονισοµένην. Ταύτην 
ὁμᾷ χαίρων ἐπὶ τοῖς ἔχουσιν. Ῥηθείη καὶ περὶ τς 
εὐθύτητος ἁρμονίως ^f] περὶ τῶν δικαιοσυνῶν δεν 


D τέρᾳ νοῄσει, ὑπαρχούση ἓν τοῖς χρίµασιν τοῖς àv 


εξερευνήτοις αὐτοῦ * ἣν διὰ «b πάνυ ἀποδέχεσθαι, s; 
πρόσωπον αὐτοῦ ὁρᾷ - ἐπιφαίνεται γὰρ παρὼν ὁ 85; 
τοῖς ἔργοις τῆς Προνοίας, χαὶ τοῖς ἁποτελέσμασιν TON 
χριµάτων. 


PSALMUS XI. 


Vensus. 4. Nequaquam existimandum est corporis 
membra hic destruenda dici, sed illorum dolosum 


usum, et arrogantem sermonem. Nam et in Prover- 
biis dicitur : « Aufer a te os perversum , et iniquo 
labia a te procul repelle **, ; 

Vsas. 5. « Labia nostra a nobis sunt; quis noster 
dominus est? » Hac audacia impius elatus dum ex- 


1V 


Στίχος 5. 00 γὰρ τὰ μέλη τοῦ σώματος ἐξολοθρευύ- 
μενα ἡγεῖσθαι δεῖ, ἀλλὰ τὴν χρῆσιν τὴν δολίαν αὐτῶν. 
xai τὸν µεγαλορήμονα λόγον. Καὶ γὰρ ἓν Παροιμίαις 
εἴρηται’ « Περίελε σεαυτοῦ σχολιὸν στόµα, xai ἄδιχα 
χείλη μαχρὰν ἅπωσαι ἀπὸ σοῦ. » 

€ Τὰ χείλη ἡμῶν παρ’ ἡμῶν ἐστιν τίς ἡμῶν χὺ- 
ριός bati; » "Amb ταύτης τῖς θρασύτητος ὁ ἀσεθῖ; 


Sisrem. xxv, 15. *" Gen. xix, 94, V Iga. xx, 1, 2, *" Psal. xv, 5. "* Psal. xvin, 410.— "Prov. 





915 


EXPOSITIO IN PSALMOS. - 


1214 


ὑοδούμενος ἐν τῷ τυγχάνειν ὧν ἐπιθυμεῖ, προφέρε; A petita re potitur, vocem emittit, cujustnodi apud Jo- - 


wvhv thv Ev τῷ Ἰώδ' εΛέγει δὲ Κυρίῳ; 'Anósta 
π᾿ ἐμοῦ . ὁδούς σου εἰδέναι οὗ βούλομαι " τίς ἱχανὸς, 
τι δουλεύσοµεν αὐτῷ» » Καὶ γὰρ οὗτοι τῆς προσού- 
πις αὐτοῖς εὐπραγίας αἴτιοι νοµίζοντες εἶναι, λέγουσ 
(uplp* ᾿Απόστα, μὴ φανεροῦ µοι τὰς ὁδούς σου’ 
ἰδέναι γὰρ αὐτὰς o0 θέλω"; τί γὰρ πλέον ἡμῶν ἔχων 
χαγὸς εἶ, ἵνα δουλεύσωμέν σοι; 

Στιχ. c'. Ἐπὶ τῶν ἀσεθῶν µέγα φρονούντων ὡς 
µεγαλορήµμονα γλῶτταν xal χείλη δόλια αὐχεῖν, οἱ 
πτωχοὶ ταλαιπωροῦσιν, xal στενάζονσιν οἱ πένητες, 
Ὁ) τυραννιχὸν αὐτῶν οὐ φέροντες, Τούτου χάριν qr- 
ov ὁ Κύριος * « ᾿Αναστήσομαι νῦν, ἵνα θήσομαι τν 
βουλὴν Ev σωτηρίῳφ' παῤῥησιάσομαι ἓν αὐτῷ κατὰ 
τῶν ἐναθρυνομένων ὑπερηφάνως τῶν ὑποδεεστέρων' 


bum est : « Dicitque Domino : Recede a me, vias 
tuas ecire nolo "!. Quid prodest, si ei nos ser- 
tiamus? » Nimirum hi propris felicitatis putantes 
se esse auctores, dicunt Domino : Recede, ne mihi 
vias tuas manifestare velis; namque eas cognoscere 
nolo. Quid enim nobis utilitatis accedet, si tibi fa- 
mulemur? 

VERs. 6. Dum impii tumida mente sunt, lingua- 
que magniloqua et dolosis labiis insolescunt, pau- 
peres merent, inopes gemunt, tyrannicum illorum 
morem minime ferentes. Propterea dicit Dominus: 
« Nunc exsurgam , ut ponam consilium in salutari : 
fiducialiter agam in eo , » contra illos qui superbe 
se extollunt supra infirmiores. En solvam à sua mi- 


ἀπολύσω δὲ τοῦ ταλαιπωρεῖν xal στενάξειν τοὺς D seria, ne geniant, pauperes ac inopes. Porro pau- 


πτωχοὺς καὶ πένητας. » Πτωχοὺς xai iv τούτοις 
καὶ πένητας ἑρεῖς τοὺς μὴ οἵους τε ἁπαμύνειν ἑαυ- 
τοῖς δι ἀσθένειαν προσοῦσαν, f| διὰ εν εἰς τοιαύτην 
χατάστασιν ἄγουσαν xaxíav. Οὗτοι ἀνώτεροι ταλαι- 
πυρίας xai τοῦ στενάζειν γεγένηνται, τοῦ Κυρίου 
χατὰ τὸν τῆς ἐπιδημίας χαιρὸν ἀναστάντος, xal πρὸς 
ἡμᾶς ἑληλυθότος' ὡς φανερωθῆναι τὴν σωτηρίαν 
τῶν ἔξω ταλαιπωρίἰας xal τοῦ στενάζειν γεγενηµέ- 
νων. "Εστιν γοῦν καταλλήλως τοῖς προχειµένοις 
ἀχοῦσαι τὸ, « Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος. Τίς µε 
ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου; Ἐφ' 
ᾧ λεχθέντι παῤῥησιαζόμενος ἑξῆς λέγει: « Εὐχαρι- 
vw) τῷ Θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Δείχνυται γὰρ 
διὰ τούτων, ὡς Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ὁ ῥυσάμενος τὸν 
ταλαιπωροῦντα δι’ ὃ εἶχεν σῶμα θανάτου, ὁ εἰπών 
ἐστι" € Νῦν ἀναστήσομαι, λέγει Κύριος. » 

Ἐπῆλθέν τισιν εἰπεῖν πτωχοὺς μὲν εἶναι τοὺς µα- 
ταπεσόντας τοῦ πλούτου, πένητας δὲ τοὺς bx πόνου 
&' ἐργασίας γινομένου τὸ ζᾖν ἔχοντας (44). Καὶ ἔστιν 
Te κατὰ ταύτην τὴν νόησιν ὁ πτωχὺς πένης ἐξ ἀνάγ- 
χής, οὐκ ἀντιστρέφοντος τὸν πένητα πτωχὸν εἶναι. 
Καὶ τάχα γε τὰ εἰρημένα περὶ τοῦ πτωχοῦ κατα- 
σκευάσεται χαὶ &x τῆς Γραφῆς' εἴρηται γάρ’ « Πλού- 
διοι ἐπτώχευσαν" » καὶ, « "Ότι ἑπτωχεύσαμεν σφό- 
tpa. » Συμφώνως τούτοις ἐκλήφεται καὶ τὸ περὶ τοῦ 
Σωτῆρος Mey0dv* « Ὡς ἑπτώχευσεν δι’ ἡμᾶς πλού- 
σιος v, ἵνα ἡμεῖς πλουτήσωµεν τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ. » 
Ἀνναινεῖ xal τοῖς περὶ τοῦ πένητος τὸ, « στεναγμοῦ 


peres atque inopes nunc quoque dices eos, qui semet 
tueri ob virium infirmitatem nequeunt , vel propter 
nequitiam qua ad hujusmodi statum redacti sunt. 
Hi celsiores ealamitate et gemitu facti sunt eo tem- 
pore, quo Christus ad nos venit et resurrexit ; ita 
ut salvi apparuerint, erepti zrrumnis atque plora- 
tibus. Predictis itaque consentaneum est verba illa 
audire : « Infelix ego bomo! quis me liberabit de 
corpore mortis hujus "? » Quo dicto, confiden- 
ter deinde 'aii: « Gratias ago Deo per Jesum Chri- 
stum **. » Per hec enim ostenditur, Jesum Chri- 
sium, qui, calamitosum hominem corporis mortalis 
causa liberavit, illum esse qui ait: « Nunc exsurgam, 
dicit Dominus. » 


Yenit ín mentem nonnullis dicere, pauperes qui- 
dam esse qui patrimonio eversi sunt; inopes autem 
illos qui labore operze victam comparant. Atque hoc 
sensu paüper quidem necessario est inops; neque 
tamen vicissim inops pauper est. 1mo quod de pau- 
pere dicitur, fortasse eliam a Scriptura argumen- 
tum habet, ubi dicitur : « Divites eguerunt **. » 
Et : « Pauperes admodum facti sumus **. » Con- 
sonanter his accipietur, etiam quod de falvatore 
dicitur : « Qui pauper propter nos factus est, cum 
esset dives, ut illius pauperlate nos divites esse- 
mus **. » Favet item sensui vocabuli inopis dictio: 


τῶν πενῄτων, » ατενόντων ἀεὶ καὶ ὁλοφυρομένων, p « gemitus inopum ; » qui nimirum semper gemunt 


ἐπὶ τῷ πόνῳ τῷ ἐκ τοῦ ἀπορεῖν τῶν ἐπιτηδείων 
προσύντι. Τὸ, « θήσομαι iv σωτηρίῳ, » δηλοῖ τὸ, 
θρίσω xal ποίησω’ ὥσπερ καὶ ἐν τῷ, « "Ov ἔθηχεν 
αληρονόμον πάντων’ » δηλούσης τῆς λέξεως, ὃν 
Ὄρισεν καὶ ἀνέδειξεν χληρονόμον. Βὶς ταῦτα λήψει 
3, « Ἔθετο à θεὸς ἐν τῇ ᾿Ἐκχχλησίᾳ πρῶτον ἀποστό- 
^6, » xal τὰ ἑξῆς' καὶ τὸ πρὸς τοὺς πρεσδυτέρους 
τῆς Ἐχχλησίας εἰρημένον, « Ὑμᾶς ἔθετο τὸ Πνεῦμα 
* ἅγιον ἐπισχόπους ποιµαίνειν τὴν Ἐκχλησίαν. « Τὸ 


plorantque propter laborem quem ob rerum neces- 
sariarum inopiam tolerant. Dictio, « Ponam in salu- 
tari » signiflcat, deflniam et faciam, sicul in verbis : 
« Quem posuit heredem universorum 9'; » id est, 
quem decrevit constituitque heredem. Similiter in- 
telliges : « Posuit Deus in Ecclesia primum quidem 
apostolos **, » et reliqua. Necnon illud quod Eccle- 
si senioribus dictum fuit: « Posuit vos Spiritus 
sanctus episcopos regere Ecclesiam **. » Nam ver- 


- 


"Job xxi, 14. ** Rom. vi, 24. 9 Rom. 1,8. ** Psal. xxxmi, 14. Psal. 1xxvin, 8. "* Hl Cor. viu, 9. 


"Mebr.1, 9, 9 [ Cor. xij, 98. "Act. xx, 98. 


(M) Adnotent Grxci lexicographi hanc vocabu- 
0r'um πτωχός ei πένης distinctionem. Omnino et 


Itali adhuc retinent distinguuntque pítocco (ex Gee- 
ϱ0 πτωχός) et potero. 


1215 


DiDYMI ALEXANDRINI 


i2 


. bum posuit, electionem demonstrat, qua constituti A γὰρ, ἔθετο, ἀπόδειξιν τὴν διὰ τοῦ ὡρίαθαι xs zz 


sunt et facti apostoli atque episcopi. 

VEnRs. 8. Hac notione verbi « servare, » Salvator 
quoque de discipulis aiebat Patri : « Pater sancte, 
serva eos : quandiu fui cum ipsis, ego servabaiu 
eos **, neque hos attingebat malignus. » Hoc au- 
tem sensu sum hic ego locutus, quia io Genesi di- 
citur de Adamo serpenti : « Ipse servabit (observa- 
bit) caput tuum; et tu servabis (observabis) calca- 
neum illius *! : « non enim hoc loco idem est obser- 
vabis el servabis : apparet enim dicendum esse : 
ε lpse observabit caput tuum, et tu vicissim illius 
calcaneum. » Precatur nimirum dicens : « Tu, Do- 
mine, custodies nos ; » postquam omnia qux suarum 
virium erant, przestitit: admonitione nempe illa ob- 


ποιῆσθαι ἁποστόλους xa ἐπισχόπους, δηλοῖ. 

Στιχ. η’. Κατὰ τοῦτο τὸ σηµαινόµενον coo διαττ- 
priv, καὶ ὁ Σωτὴρ περὶ τῶν μαθητῶν ἔλεγεν τῷ 
Πατρί. « Ἡάτερ ἅγιε, τήρησον αὐτούς ὅτε fur 
μετ) αὐτῶν, ἐγὼ ἐτήρουν αὐτοὺς, xal ὁ πονηρὸς ο’] 
ἥπτετο αὐτῶν. » Ἐἶπον δὲ κατὰ τοῦτο τὸ στηµατνέ- 

- pevov, διὰ τὸ Ev τῇ Γ2νέσει λεχθὲν περὶ τοῦ "Adi; 
πρὸς τὸν ὄφιν, « Αὐτὸς σοῦ τηρήσει πεφαλήν, ο ἕ 
τηρήσεις αὐτοῦ πτἐρναν. » Οὐχέτι γὰρ ἀνταῦθα vas» 
τὸ, φυ.άέαι, καὶ τὸ, «npsir * φαίνεται γὰρ E αὐτὸ 
τὸ, « Αὐτὸς σοῦ ἐπιτηρήσει χεφαλὴν, xal σὺ αὐτοῦ 
πτἐρναν. ν ᾿Αναπέμπει τὴν εὐχὴν ὁ φάσχων; «Es, 
Κύριε, φυλάξεις ἡμᾶς, » μετὰ sb πάντα ποτῆσαι τὰ 
παρ ἑαντοῦ, ἓν τῷ τηρεῖν τὴν λέγουσαν παραΐνεσιν, 


servata :«Omni custodia serva cor tuum.» Quanquain B « Πάσῃ φυλαχῇ τήρει otv χαρδίαν. » Καὶ Enc τύ- 


bis rite curatis, nondum satis adversus omnes ἱη- 
sidias cure nostrze sunt : nam « Nisi Dominus cu- 
Stodierit civitatem , frustra "vigilat qui custodit 
eam **, » Consentaneum ergo est , postquam nosmet 
rustodierimus, precem pronuntiare dicentem : « Τι, 
Doinine, custodies nos, et conservabis noe. » Etenim 
eo custodiente, fiducialiter agemus , et tanquam ab 
insidiis tuli in eternum erimus. Nam cum altisei- 
mus sis, Domine, et in excelsis babites', prout cel- 
situdinem bonitatis tus decet, filios hominum mul- 
tiplicasii, dignos eos judicans tutelam providentize 
tux experiri. 


των κατορθουµένων, οὐχ αὑτάρχη πρὸς τὸ ἀνεπιθι- 
λευτον τὰ ὑφ᾽ ἡμῶν σπουδαζόµενα” « Ἐὰν γὰρ zi 
Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς µάτην ἠγρύπνησεν ὁ ὁν- 
λάσσων αὐτήν ΄ » εἰρμὸς ἄγει μετὰ τὸ φρουρηῦζ»: 
ἡμᾶς ὑφ᾽ ἑαντῶν, προσενχὴν προσαγατεῖν τὴν λέ- 
γουσαν” «€ Xo, Κύριε, φυλάξεις ἡμᾶς , καὶ διαττρᾶ - 
σεις ἡμᾶς. »Αὐτοῦ γὰρ φνλάττοντος θαῤσήσωμςν, ὡς 
ἀνεπιθούλενυτοι εἰς τὸν αἰῶνα ἐσόμεθα, Ὕφιστος 
γὰρ iv, Δάσποτα, καὶ ἓν ὑψηλοῖς ὑπάρχων χατὰ τὸ 
προσὺν ὕψος τῇ ἀγαθότητί σου, τοὺς υἱοὺς τῶν àv- 
θρώπων ἐπολυώρησας , χρίνας αὐτοὺς ἀξίους εἶναι 
τοῦ προστασἰαν ἔχειν ἐχ προνοίας τῆς onc. 


PSALMUS XII. 
VensUs 1, 5, 6. Quanquam orahüis specie hec a C ᾖΣτίχος 4^, c' c'. El xaX tpeofslag «póssp Urbes. 


sancto viro dicuntur, haud is tamen quasi a Deo 
oblivioni traditus, sed quasi aliorum persona indu- 
(u$, hanc precem recitat. Prorsus constat, non de 
materiali lumine, neque de somno et morte verba 
orationis loqui, sed de lumine quod a Dei cogni- 
tione nanciscimur : « Accendite enim vobismet lu- 
men scientie ; » 6(: « Acceditead Dominum, atque il- 
laminamini **. » Fit autem hzc illuminatio, non in 
carnis oculo , qui nonnisi solem aspicit, et si quod 
est aliud materiale lamen : oculi enim qui solem 
justitite aspiciunt , quod verum est lumen, non cor- 
poris sunt , sed cordis. Namque interioris hominis 
oculi sunt vires intellectuales. ilorbini sic illumi- 
pato vita beata contingit. « Ego enim sum lux mundi, 


ἁγίου λέγεται ταῦτα, ἀλλά γε οὐχ ὑποχείμενος Mr 
θεοῦ, ἀλλὰ τὰ ἄλλων εἰς ἑαυτὸν ἀναδεξάμενος, λέχει τὰ 
τῆς αιτήσεως. Πάντα ὃηλον ὡς o0 περὶ αἰσθτοῦ 
φωτισμοῦ ἢ ὕΌπνου καὶ θανάτου τὰ τῆς αἰτ/σεώς 
ἐστιν, ἀλλὰ περὶ τοῦ. ἐχ γνώσεως θεοῦ φωτισμοῦ. 
ε Φωτίσατε γὰρ ἑαυτοῖς φῶς γνώσεως, » xat, ε Ἡρος- 
έλθετε τῷ Κνυρίῳ xai φωτίσθητε. » l'ívevac ὁ φωτι- 
αμὸς οὗτος, σὺ περὶ «b τῆς σαρχὸς ὄμμα. ἹὉρατανν 
γὰρ τοῦτο ἠλίου, xat εἴ τι ἕτερον αἰσθητὸν que τῶν — 
ὁρώντων tbv τῆς δικαιοσύνης Ίλιον, «b φῶς τὸ ἁλη- 
θινὸν, ὀφθαλμῶν οὗ φώμαῖος, ἀλλὰ καρδίας ὄντων' 
τοῦ γὰρ ἔσω ἀνθρώπου ὀφθαλμοὶ al νοητιχαὶ buvi- 
µεις. TQ οὕτω φωτιζομένῳ ἔπεται ζωὴν μαχαρίν 
ἔχειν. « Ἐγὼ γάρ εἰμι τὸ φῶς τοῦ χόσµου, ὁ Κύ- 


ait Dominus. Qai in me, inquit, ambulat , in tene- D puc λέγει. Ὁ περιπατῶν kv ἐμοὶ, φησῖν, &v τῇ oxe- 


bris non manet, sed lumen vitze habebit **, » Quam 
vitam postquam illuminatus adeptus est, caret mor- 
tis somno; dum contra obdormiscit et inoritur ls 
qui in tenebrís ignurantia versatur; nam qui per 
negligentiam atque socordiam tradit somno oculos 
9005, statim morietur, ab agenda cum virtute vita 
discedens. Quamobrem fugiendus est hic vitupera- 
pilis somnus atque mors; ut sic conservato oculo- 
rum anims lumine, « haud queat inimicus dicere : 
Prevalui adversus enm; » jamdiu se pravaluisse. 
existimans, cum nos peccavimus. 

ε Qui tribulant me, exsultabunt, si motus fuero; 


*! Joan. xvi1, 11, 19. *' Gen, uit, 15. 


$3 psal, cexxvt, f. 


τείᾳ οὗ μὴ μείνῃ, ἀλλ) ἔξει «b φῶς τῆς ζωης.) 
*Hs ζωῆς παραγινοµένης εἰς τὸν φωτισθέντα, ἄτ- 
εστιν αὐτοῦ «b. ὑπνῶσαι εἰς θάνατον, ὑπνοῦντος xii 
ἀποθνήσχοντος τοῦ ὄντος ἐν σχότει τῆς ἀγνοίας. Ὁ . 
γὰρ δοὺς δι ἀμελείας χαὶ ῥᾳθυμίας εἰς Όπνον τς 
ὀφθαλμοὺς αὑτοῦ, εὐθέως τεθνήξεται, ἐχπίπτων 555 

σὺν ἀρετῇῃ ζωῆς. Ὅθεν φευχτέον τὸν Φεγόμενο 
Όπνον τοῦτον xai θάνατον, ἵνα πεφωτισµένων τῶν 
ὀφθαλμῶν τῆς ψυχῆς, « µηχέτι εἴπῃ ὁ εχθρό, 
Ἴσχυσα πρὸς αὐτόν, » πάλαι νοµίζων ἰσχυχέναι, 9: 


ἡμάρτομεν. - 
«Οἱ θλἰδοντές µε ἀγαλλιάσονται, ἐὰν σαλευθώ 


*? Psal, xxxi, 6. ** Joan. vini, 12. 





— 


217 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


κ-- 


1218 


y» δὲ ἐπὶ τῷ ἀλέει σου fna ἁγαλλιάσεται fj A ego autem in misericordia tua. speravi : exsultabis 


apbía µου ἐπὶ τῷ σωτηρίῳ σου.» Ἐπεὶ χαιρέχαχηι 
ντες οἱ θλίδοντες τοὺς διχαίους ἐχθροὶ ἀγαλλιὼν- 
αι, el συµθαίη EZ ἁμαρτίας γεγονέναι Χχλόνον, δἑον 
υπεῖσθαι ἐπὶ τοῖς πίπτουσιν, ΑἉλλ' εἰ καὶ ἀγαλ- 
μῶνται ἐπὶ τῷ σαλεύεσθαί τινα ἐχεῖνοι, ἐγὼ, ὦ 
ιέσποτα, ὀλέει τῷ σῷ ἑἐλπίζων, οὐ πείσοµαι ὃ ἰδεῖν 
v ἐμοὶ ποθοῦσιν’ προσδοχῶ γὰρ τὸ σωτήριόν cop 
ἄττον παραγενόµενον, bg! ᾧ ἁγαλλιᾶται ἡ χαρδία 
μυ. Πῶς γὰρ οὐχ εὐφραίνεται χαὶ ἀγαλλιᾶται ὁ 
τερᾷ Θεοῦ σωτηρίαν ἔχων; El δὲ. καὶ προφητεία 
iiy δηλουμένη περὶ τοῦ ἑλεύσεσθαι τὸ αωτήριον 
59 6:00 τὸν Χριστὸν, ἐπίσχεψαι. Οὗτος γὰρ ἐλθὼν 
A σωτηρίᾳ χόσµου, καθεῖλεν τοὺς ἑἐφηδολένους 
ἐπὶ τοῖς χλονουµένοις κατὰ duyhv, καταθαλὼν σὺν 


cor meum in salutari tuo. » Qui justos tribulant 
inimici, malo gaudio exsultant, si qua evenerit ex 
peccato ruina, cum contra opus esset condolere ca- 
dentibus. Sed quamvis illi ob alicujus lapsum exsul- 
taturi sint, ego, Domine, de tua speraus misericor- 
dia, non patiar ea qu: in me videre illi exoptant. 
Exspecto enim salutare tuum quantocius venturum, 
cujus causa cor meum exsultat. Quidni enim ἰα- 
tetur exsultetque is qui salutem a Deo expertus 
est? Quod vero etiam prophetia exstet de venturo 
salutari Dei Cliristo, animadverte sis. Hic enim ad 
inundi salutem veniens, perdidit eos qui de ruina 
animarum gaudebant ; una cum iis profligans ini- 
micum superbe se extollentem ; lucem oculis tri- 


αὐτοῖς τὸν ἐχθρὸν τὸν ὑψούμενον ὑπερηφάνως: p buit, ne quis anime mortem videret. Hic mundum 


ἐφώτισεν τοὺς ὀφθαλμοὺς, ἵνα µή τις ἵδῃ τὸν τῆς 
ψυχῆς θάνατον. Οὗτος ἐπιδημήσας, ἐπιθλέψας ἤχου- 
σεν, ὀδύνην ἔπαυσεν. "Dy χατορθωθέντων, ὁ εὖ πα- 
θὼν χαριστήριον, ἐπινίχιον ᾧδὴν ἄδει λέγων" « "Acto 
τῷ Kuplip τῷ εὐεργετήσαντί µε, καὶ φαλῶ τῷ ὀνό- 
ματι Κυρίου τοῦ ὑφίστου » πραγματικῶς μαθὼν τὸ 
πρὸς τοὺς ἐὐχομένους χαλῶς λεγόμενον ὑπὸ Κυρίου" 
("Ext σοῦ λαλοῦντος Epio, ἸἼδοὺυ πάρειµι.» Λέγει δὲ 
ταῦτα πρὸς τοὺς συνόντας Ίδη Εὖ πέἐπονθα τυχὼν 
ὧν τησάμην ὅθεν φαλῶ τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ 
ὑγίατου. Ad ἐφ᾽ ἑχάστης εὑεργεσίας γινοµένης εἰς 
ἡμᾶς, ὑμνῶμεν καὶ ἡμεῖς τὸν προχείµενον ὕμνονν 
Ρέγοντες μὴ θεωρίᾳ µόνῃ, ἀλλὰ χαὶ τῷ Φφάλλειν. 
θεωρίαν τὸ ἄδειν, ἑνέργειαν δὲ πραχτιχὴν τὸ φάλλειν 
δηλοῖ (13). 


ingressus, respiciens exaudiit, dolorem sedavit. 
Quibus feliciter actis, homo, beneficio accepto, bym- 
num gratiarum actionis canit dicens: « Cantabo 
Domino, qui bona tribuit mihi, et psallam nomini 
Domini altissimi. » Quippe opere ipso edoctus, quid 
sit illud orantibus prsclare dictum a Domino : 
« Ádhuc te loquente, dicam : Ecce adsum **; » dicit 
nimirum sibi astantibus: Bene labeo, qui voti 
compos sum factus; ideoque nomini Domini altis- 
simi psallam. Superest ut ad singula tributa nobis 
beneficia nos quoque presentem hymnum canamus, 
dicentes non meditatione tantummodo, verum etiam 
psallendo. Porro canere, meditationem significal; 
psallere autem, practicum opus. 


PSALMUS XIII. 
Στίχος a'. "Άφρων δὲ οὗ χοινῶν ἐννοιῶγ λειπόµενος,α — Vnsus. 1. Insipiens hicintelligitur non ille qui com - 


3 τῆς σὺν δεινότητι ἑντρεχείας, ἀλλὰ τῆς μιᾶς τῶν 
ἀβετῶν φρονῄσεως, περὶ ἧς γέγραπται΄ € Ὁ χτώ- 
µενος φρόνησιν ἀγαπᾷ ἑαυτόν. χαὶ ὁ φυλάσσων 
θρόνησιν εὑρήτει ἀγαθά.» "Ότι δὲ εἶχεν τὴν φυ- 
σιχην ὀντρέχείαν, παρίστησιν ἡ διάλεξις, δηλοῦσα 
ὡς οὐχ εἰς ὑπ/χοόν τινων, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἑαυτῶν χαρ- 
δᾷ λέγει μὴ εἶναι Θεόν’ ᾖδει γὰρ ὅτι οὐδεὶς ἐδέχετο 
τοὺς περὶ ἀρνῄσεως θεοῦ λόγους πάντων σχεδὸν 
ἀνθρώπων ἁδιάστροφον τὴν περὶ Θεοῦ ἔννοιαν ἐχόγ- 
των (12-15). 


Ἔχει πολλην οἰχειότητα ὁ πρῶτος στίχος, ὡς εἰ- 
βηµένος περὶ διαθόλου' xal γὰρ ἐχεῖνος οὗ «tW ἢ 
τιν εἶπεν, ἀλλ ἐν διανοἰίᾳ τῇ ἑαυτοῦ: «Εὶς τὸν 


muni sensu sit expers vel solerti mentis acumine, sel 
qui una ex virtutibus caret prudentia, de qua seri- 
ptum est: « Qui possidet prudentiam; diligit se 
ipsum ; et qui custodit prudentiam, invenjet bona **. » 
Reapse quod hic homo nauiralem solertiam retineat, 
demonstrat locutio qua ait, eum non ad aures ali- 
quorum, sed intra cor suum dicere, non esse 
Deum ; noverat enim neminem passurum audire 
orationem qux Deum negel ; quandoquidem cuncti 
propemodum homines firmam de Deo opinionem 
habent. ' 
Habet multam primus hic versiculus affinitatem 
cum illo qui de diabolo dictus fuit; nam et djabo- 
lus nan alicui vel aliquibus, sed inira propriam 


οὐρανὸν ἀναδήσομαι, ἑπάνω τῶν ἄστρων τοῦ οὖρα- D mentem s»iebat: «In colum conseendam, super 


νοῦ 0fou τὸν θρόνον µου, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψί- 
909.» Ὥσπερ γὰρ ὁ γνῶσιν ἔχων Θεοῦ τηρεῖ «by 
Ἰόγον αὐτοῦ, καὶ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ εἰς ἔργα µετα- 
θάλλει" οὕτω πᾶς ἁμαρτάνων, ἀγνοῶν θεὸν εἰς τοῦτο 
ἔρχεται. Σράφει γοῦν Ἰωάννης, ὡς πᾶς ἁμαρτάνων 
μαχράν ἐστι τοῦ ἔχειν γνῶσιν Θεοῦ: ὡς πᾶς ὁ &pap- 
τάνων οὐχ ἑώραχεν αὐτόν. Ἐχθαλὼν γὰρ ἀπὸ τῆς 
" la. tun, ϐ, ** Prov. xix, 8. 5 fea, xiv, 44. 


(12-15) Adnotemns Didymi dictum de universali 
)miDum consensu cirea Dei exsistentiam. ltem mox 
κάρα Didymi effatum : Praecipua et regina virtu- 


astra coli thronum meum collocabo, similis ero 
Alussimo", » Nam sicuti qui scien&iam habet Dei, 
observat verba ejus, et ejusdem przcepta in rem 
confert, ita. quisquis peccat, ideo quia Deum igno- 
rat, sic agit. Scribit enim Joannes quod, quicunque 
peccat, longe abest ut. Dei scientiam possideat, et 
quod, quicunque peccat, non vidit illum **-**, kji- 


$5.99 T loan. mi, 6. 


tum religio est ; qua deficiente, virtutes. pariter. dis- 
cedunt, 


1219 


tur religionem, discedere pariter cum illa experi- 
tur virtutes. Quod autem sententia hzc firmo nita- 
tur fulcro, ex iis qux Heli liberis acciderunt con- 
stat. Namque hi Dominum nescientes, evaserunt 
pessimi, imo munus sacerdotale impie gesserunt, 
legalia et religiosa efficia male tractantes ?*. Hacte- 
nus dicta cognosces eliam comparatione eorum 
que apud Jeremiam dicuntur: « Fenus supra 
fenus, dolus supra dolum; omnes fornicantur : 
coneiliabulum contumacium ; quoniam de malo in 
malum prolapsi sunt, et me ignoraverunt, dicit Do- 
minus", » Qui enim fleri poterat, ut Deum igno- 
rantes, trausyressores legum ejus non evaderent? 
3lec si bene considereniur, Dei memoriam retinere 


DIDYMI ALEXANDRINI 
ciens enim ex anima prxecipuam reginamque virtu- A Φυχῆς τὴν προὔχουσαν xal βασιλεύουσαν τῶν ἄρετιο 


εὐσέδειαν, συνᾳναχωρούσας αὐτῇ ἔχει τὰς ἀρετᾶς, 
"Ott δὲ aba, ἡ νόησις ἕῤῥωται, δῆλον ἂν γένοιτ» ix 
τῶν γεγραμµένων περὶ τῶν viov Ἠλεί * οὐκ εἶδότες 
γὰρ οὗτοι τὸν Κύριον, λοιμοὶ ἀποδεδειγμένοι, $aác- 
τανον, μᾶλλον δὲ ἡσέδουν περὶ τὴν ἱερουργίαν, ἕ-- 
φθείροντες &v ἐπιτηδεύμασι τοῖς τῆς νομοθεσίας « 
xaX θεοσεδείας. Λήψῃ τὰ προκείµενα χαὶ el; τὰ b 
Ἱερεμίᾳ ἐπαγγελλόμενα οὕτως ' « Τόχος ἐπὶ τόχον, 
δόλος ἐπὶ δόλον' πάντες μοιχῶνται. σύνοδος ód- 
τοὔντων: ὅτι Ex χακῶν elc xaxà ἐξηλθον, ἐμὲ δὲ ox 
ἴδεισαν, λέγει Κύριος.» Πῶς γὰρ οὐκ ἔμελλοι, 
ἄγνοιαν Θεοῦ ἔχοντες, παραθάται εἶναι τῶν νόμων, 
αὐτοῦ; .Ταῦτα χαθόλου θεωρούμενα πείθει διὰ uvi- 
pe ἔχειν θεὸν, ἵνα Ev ἐπιτηδεύμασιν ἑπαινετοὶ ἀτρ. 


suadebunt, ut laudabili vite genere uti videamur, B δειχθῶμεν, ἀφθάρτῳ προθέσει αὐτὰ µεταδιώχοντες. 


sane menlis proposito id sectantes. « Non est qui 
faciat bonum, non est usque ad unum. » Inter eos 
qui abominandis studiis semet impiaverunt, qui 
boni aliquid faciat, nemo comperitur. Omnes enim 
reprobi sunt, omnemque bonitatem ob suam cordis 
duritiem abjecerunt. 

εις. 3. « Dominus de coelo prospexit super 
filios hominum, ut videat an sit intelligens vel 
requirens Deum.» Cum incorporea natura ne- 
que circumscriptionibus obnoxia sit veque lo- 
corum mansionibus, si Deus aliquando in loco 
esse dicatur , vel de loco in locum transire, 
id digna Deo ratione intelligendum est, sicut et 
' alia pari modo de eodem dicta; veluti quod pedes 
habeat et manus et oculos, et quod consurgat et se- 
deat, Quoniam itaque hac conclusio religiosa est, 
Deum habitare in ccelo iutelligemus, quatenus veluti 
templo suo utitur augustis potestatibus, qux in coelo 
appellationem locís in quibus sunt. homonymam 
habent. Sic enim etiam liomines terrx nomine de- 
sigoantur, ut cum dicitur : « Universa terra adoret 
le '** »; οἱ: « Omnis terra clamat cum [δια ?**. » 
Tum quia Deus in bominibus etiam versatur, qui 
celestem imaginem retinent, dici potest in caelis 
habitare. Praeterea, tertia quoque ita loquendi causa 
dicetur. Quoniam opus ejus orbis terrarum esl: 
ipse autem creationis ae providentiz ratione in 
omni creatura versatur : 3 pulcherrima mundi parte, 
ας ctelum est, demonstra'ur Deum esse ín mundo. 
Veluti : « Pater noster, qui esin ceelis?*; » et : 
« Deus in celo'superne 15. » Prater hactenus dicta, 
aliter quoque in multis divinze doctrinze locis appa- 
ret, coeli appellatione denotari intellectualem sub- 
siantiam, in qua potissimum Deum exquirere de- 
cet : « Collum quippe celi Domino. » Ez hoc indul- 
genter prospectat, observans inferioris naturze ho- 
mines, ut videat quinam ex his prudente sensu prz- 
diti Deum exquirant, invenire eum studentes, ut 
ejusdem beneficia impetrent. Tunc autem id przci- 


" |Reg. n, 92 sqq. ?' Jer. v, 4 sqq... '* Psal τν 4. 


(14) Forte ὡς. Epir. Όλτα. 


« Oox ἔστιν ὁ ποιῶν χρηστότητα, οὐχ ἔστιο ἕως 
ἑνός.; Ἐν τοῖς βδελυχθεῖσεν τῷ διαφθείρειν ἐν το; 
ἐπιτηδεύμασιν, οὐδεὶς ποιῶν χρηστότητα εὑρίσκεται' 
πάντες Yáp εἶσιν πονηροὶ, πᾶσαν χρηστότητα ix- 
τμηθέντες διἁ σχληρότητα χαρδίας. 


Στιχ. β’. « Κύριος Ex τοῦ οὐρανοῦ διέχυφεν ἐπὶ τος 
υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἰδεῖν εἰ ἔστιν συνιὼν ? 
ἐχζητῶν τὸν Θεόν.) Trj; ἀσωμάτου οὐσίας οὐχ ὑτο- 
χειµένης περιγραφαῖς xal τόπων διατριθαῖς, e£ ποτ 
οὖν περὶ θεοῦ λέγοιτο, πῶς (14) ὑπάρχοντος b 
τόπῳ, f| ἓξ ἑτέρου εἰς ἕτερον χῶρον μµεταβαί- 
νοντος, θεοπρεπῶς προσήχει νοεῖν, ὥσπερ xal τὰ 
ἄλλα τῶν παραπλησίως περὶ αὐτοῦ ἑπαγγελλομ-- 


C vwoy* ὡς εἴη πόδας xai χεῖρας καὶ ὀφθαλμοὺς ἔχων, 


ἀνιστάμενός τε xai χαθήµενος. Ταύτης τῆς ἆχολο-- 
θίας εὐσεθοῦς οὔσης, τὸ κατοιχεῖν αὐτὸν Ev οὑὗραναῖς 
νοηθείη, ὡς εἴη χρώμενος ναῷ ταῖς θείαις δυνάµεσι 
ταῖς ἓν οὐρανῷ ὁμωνύμως κχαλουμέναις τοῖς bv c 
εἰσὶ τόποις, Οὕτω γὰρ καὶ οἱ ἄνθρωποι χρηµατί- 
ζονσιν fj, ὡς Ev τῷ, « Πᾶσα ἡ γη προσχυνησάτω- 
σάν σοι" » xal, « Πᾶσα |) vj Bod μετ εὑρροσύνης.ν 
Ῥηθείη δὲ χαὶ ἐν τοῖς ἁγίοις ἀνθρώποις τυγχάνων, 
δι) ἣν φοροῦσιν εἰχόνα τοῦ ἑπουρανίου, χατοιχεῖν iv 
οὐρανοῖς. Πρὸς τούτοις καὶ τρίτον τι λελέξετ:.. 
Ἐπεὶ ποίηµα αὐτοῦ ὁ χόσµος ὑπάρχει, ἔστιν δὲ ὅτ- 
μιουργίας τρόπῳ καὶ προνοίας Ev πάση τῇ χτίσει. 
Ex τῶν χαλλίστων μερῶν τοῦ χόσµου, ταῦτα δέ εἶσιν 


p ?! οὐρανοὶ, δηλοῦται ὧν Ev τῷ xócqup* ὡς τό" « Π4- 


τερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς » xai, «Θεὸν iv τῷ 
οὐρανῷ ἄνω.» Πρὺς τοῖς εἰρημένοις, xai ἑτέρω: 
θεωρηθείη πολλαχοῦ τῆς θείας παιδεύσεως, ὅτι f 
τοῦ οὐρανοῦ προσηγορἰα δηλοῖ τὴν νοητὴν οὐσία., 
£y f| μάλιστα θΘεὸν ζητεῖν προσήχει’ ε 'O. οὐρανὰ 
γὰρ τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳφ.; "Ex τούτου συγχατς- 
θατιχῶς διαχύπτει ἐπισχοπῶν τοὺς τῆς ὑποδεςστέ- 
ρας καταστάσεως, τοῦ ἰδεῖν τίνες αὑτῶν σύνεσι, 
χεχτηµένοι ἐχζητοῦσιν τὸν θεὸν, εὑρεῖν αὐτὸν Bos 
λόμενοι, ἐπὶ τῷ τυχεῖν τῶν παρ᾽ αὐτοῦ δωρεῶν. Τότι 
7s ibig. 


τν Matth. vi, 9. 15 Deut, 1v, 59. 


4200 





1221 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1329 


& µάλιστα γίνεται τοῦτο, 67 ἂν ἓν ἀνθρώποις πολλὴ A pue fit, cum iuter homines malitia multa, non sine 


χαχία σὺν ἁσεθείᾳ vévntai* ὡς λεχθῆναι, « OUx 
ἔστιν ἔλεος, οὐδὲ ἀλήθεια, οὐδὲ ἐπίγνωσις θεοῦ ἐπὶ 
τῆς γῆς ἀρὰ xa φεῦδος xat χλοπὴ xai μοιχεία χέ- 
χυται ἐπὶ τῆς γῆς, xol αἵματα ἐφ᾽ αἵμασιν.» Οὕτω 
τῶν ἀνθρώπων ἄγαν βλαθέντων, πῶς οὐκ ἔδει τὸν 
ἀγαθὸν Σωτῆρα ἐπιθλέψαι, ἵν εἰ εὕροι Év τινι άφορ- 
μὴν συνέσεως, ταύτην πληθύνῃ, μᾶλλον δὲ πλη- 
poc; εἰ δὲ xal ἐχζητοῦντα τὸν θεὸν, ἵν εὑρεθῇ 
ἐχείνῳ; Ἐμφανίζεται γὰρ τοῖ μὴ ἀπιστοῦσιν 
αὐτῷ. 

Στιχ. y', 0, ε. Ὡς εἰς χαχότεχνον φυχὴν obx εἶσ- 
ελεύσεται αοφία, οὔτε χατοιχεῖ ἐν σώματι xataypéo 
ἁμαρτίας, οὕτως οὐ δέχεται Ὑνῶσιν θείαν ὁ ἔτι 
ἀνομίας ἑργαζόμενος ' οὐδεὶς γὰρ ἁμαρτάνων ὁρᾷ 1| 


impietate, versatur, ut jam dicatur : « Non est mi- 
sericordia, neque veritas, neque Dei cognitio in 
terra : maledictio et mendacium et furtum et adul- 
terium inundaverunt in terra, et sanguis sanguini 
miscetur "*. » Ad homines tantopere calamitosos 
nonne oportebat bonum Salvatorem respicere, ut si 
in alique intelligenti: vestigium comperiret, id au- 
geret vel potius compleret ? et si quis foret Dei stu-- 
diosus, illi se inveniendum praeberet? Apparet enim 
iis qui sibi fidem non denegant. 

Vgns. 9, 4, 5. Sicut in malitiosam: animam non 
ingredietur sapientia, neque habitat in corpore pec- 
catis obnoxio 11, ita non recipit Dei scientiam is qui 
adhuc iniquitates operatur. Nullus enim peccator 


Υινώσχει θεὸν, χατὰ τὸ γεγραμμένον ἓν τῇ Ἰωάννου B videt aut agnoscit Deum, prout in Joannis Epistola 


Ἐπιστολῇ. *O0cv ὁ γνωστιχὸς εἶναι ποθῶν, σπείρει 
εἰς διχαιοσύνην, τρυγᾷ χαρπὸν ζωῆς, lv' οὕτω φω- 
τίσῃ ἑαυτῷ φῶς γνώσεως. Καὶ ἐπεὶ ἐργάται ἀνομίας 
τυγχάνουσιν οἱ ἐχθροὶ τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ, ὡς κατ- 
εσθίειν αὐτὸν οἷα ἄρτον, γνώσεως Θεοῦ στεροῦνταιο 
Κατεσθείη (45) δὲ τίς τινα, βλάπτειν αὐτὸν προτι- 
θέµενος» χατὰ τό: « El ἀλλήλους δάχνετε καὶ κατ- 
επθίετε, βλέπετε μῆ ὑπὸ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε" » 
χαὶ iv 'Haatg δὲ γέγραπται οὕτως" ε«Συρίαν ἀφ' 
fieu ἀνατολῶν, xai τοὺς Ἕλληνας ἀφ' ἡλίου 
ῥυσμῶν, τοὺς χατεσθίοντας τὸν Ἱσραὴλ ὅλῳ τῷ στὀ. 

τον Πλὴν κἄν΄ποτε δυνηθῶσιν κατεσθίειν τὸν τοῦ 
θεοῦ Aaby παραδοθέντα αὑτοῖς δι’ ἁμαρτίας, δίχην 
ὑφέξουσιν ' ἅγιος γὰρ Ἰσραὴλ τῷ Κυρίῳ, ἀρχὴ γεν- 
νημάτων αὐτοῦ. Πάντες οἱ ἐσθίοντες αὐτὸν πληµμµε- 
λήσουσιν xax& Ἶξει &m' αὐτοὺς, φησὶ Κύριος, ol 
προχείµενοι κατεσθίειν τὸν Θεοῦ λαὺν, ἄρτου δίχην. 
Τὸν Κύριον οὐχ ἐπεχαλέσαντο, «fj αὐτῶν δυνάμει 
πάντα ἀνύειν, xal χαταδεδυναστευχέναι τὸν Θεοῦ 
λαὸν οἰόμενοι. El γὰρ σαν εἰδότες, ὡς δι’ ἁμαρτίας 
χρίσει Θεοῦ παρέἐλαδον αὐτὸν, x&v ἐφοθήθησαν ἔτι 
μᾶλλον τὸ µέτρον ἐπιθέσθαι κατὰ τοῦ παραδοθέντος, 
ἵνα μὴ χρίµατι τῷ αὐτῷ ὑποπέσωσιν. 

Διὸ λέγεται πρὸς αὐτοὺς παρὰ τοῦ προσήῄχοντος 
ἐξαγριωθέντας: "AvO' ὧν ἐγὼ μὲν ὠργίσθην ὀλίγα, 
αὐτοὶ δὲ συνεπέθεντο εἰς xax&. Οὕτως χαταδυνα- 
στεύσαντες τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ ἀδίχως, εἰς δειλίαν 
ἐνέπεσαν, ἔνθα οὐδὲ φοθεῖσθαι ἔδει" φόδος γὰρ οὐχ 
ἦν, εἰ παραλαθόντες τοὺς χρἰσει θεοῦ παραδοθέντας, 
φ'λανθρώπως xai ἡμέρως προσενεχθέντες σαν" 
ἐπειδὴ δὲ σχληρῶς καὶ ἀνελεημόνως πάντα ἑποίη- 
σαν, ἐδειλίασάν, περιπεσόντες olg ἄλλους διέθηχαν. 
Ὑπῆρχται δὲ τοῦτο, Ἐπεὶ bv γενεᾷ δικαίων ὁ θεός. 
Γενεὰν δὲ δικαίων ἐρεῖς τοι τὴν τῶν διχαίων πρα- 
Ἱμάτων συµφωνίαν, tv ᾗ ὁ δίχαιος κριτὴς εὑρίσκε- 
ται) ἡ τὴν τῶν δικαίων ἀνδρῶν ὁμοφροαύνην, xol 
"lv εἰς ταυτὸν σύνοδον. El γὰρ ἔνθα δύο .xal 
τρες συνέρχονται ἐπὶ τῇ αὐτοῦ προσηγορίᾳ, 
παρὼν εὑρίσχεται ὁ Κύριος, πὀσῳ μᾶλλον εὗρε- 

" Ose. 1v, 1, 2... "" Sap. t, &.. "* I1Joan. m, 6. 

(15) Κατεσθείη. Legendum eum jota subscripto 


χατεσθείῃ, Hzee enim forma, quz ad optativum per- 
linere interpreti visa est, more Alezandrino scripta 


** Galat. v, 15. 


Scribitur '*; quamobrem qui sapiens fieri cupit, 
justitiam serit, metit vitze fructum, ut ita sibi com- 
paret scientia. lumen. Et quia operatores iniquita- 
tis sunt tantopere inimici plebis Dei, ut eam veluti 
panem devorent, idcirco scientia Dei carent. Vide- 
tur autem homo hominem vorare, cum ei nocere 
studet, juxta illud : « Si invicem mordetis et come- 
ditis, cavete ne ab invicem consumamini 13. » Item 
in Isaia sic est scriptum : « Syriam ab ortu solis, et 
Graecos a solis occasu, Israelem toto ore devoran- 
tes 59. » Sed enim quanquam [plebem Dei aliquando 
forte devorent, peccatorum causa iis traditam, poe- 
nas tamen luent. Sacer est enim Deo lsrael, primo- 
genitus filiorum ejus. Mala iis evenient, dicit Domi- 
nus, qui sibi plebem Dei panis instar devorandam 
proposuerunt. Dominum non iunvocaverunt, quia vi- 
ribus suis omnia posse perücere, et populo Dei do- 
minari, putaverunt. Etenim si cognovissent, se non- 
nisi judicio Dei, peccatorum vindicis, captivum il- 
lum fecisse, utique veriti essent, mensura: malo- 
rum populi traditi cumulare, ne in par judicium 
incurrerent 


Ideo dicitur illis preter debitum ferocientibus : 
Quia ego parumper iratus fui, isti serumnis inferen- 
dis incubuerunt. Atque ita Dei populum dominatu 
injusto prementes, in metum deciderunt, ubi nibil 
timeri oportebat. Nullus enim imminebat timor, si 
modo captivos Dei judicio eis traditos, clementer 
humaniterque 1ractassen!; sed quia dure atque 
jnclementer omnia egerunt, limore correpti sunt, 
εἰ in mala qux aliis intulerant, incurrerunt. Hoc 
vero flebat, quia cum generatione justorum Deus 
est. Porro generationem justorum dices vel justo- 
rum operum congruentiam, cujus judex vir justus 
comperitur; vel justorum virorum concordiam, et 
in idem propositum convenientiam ; nam si ubi duo 
vel tres congregantur in nomine ejus, praesens com- 
peritur Dominus *!, quanto magis ibi invenietur ubi 


89 |g3, ix, 19, *! Matth. xvin. 20. 


est pro κατεσθίει. Cfr. Sturzius, De dialecto Alexan. 
drina, p. 190. Epiv. PATROL, 


1925 


DIDYMI ALEXANDRINI 


TUI 





universa Jastorum generatio est? Quod autem ho- Αθείη ἂν ἔνθα ὅλη δικαίων γενεά; Ὅτι δὲ οἱ τς 
αὑτῆς γνώμης καὶ βίου τοῦ αὐτοῦ] µίαν dopo 
ροῦσι γενεὰν, xÀv iv διαφόροις χρόνοις Υένωντα., . 
μετὰ ταῦτα ῥηθείη, Ov ἂν εἰς τοῦτο χαλέσῃ καιρός. 
Δειλιᾷ τις φόδῳ οὗ οὐχ ἣν φόδος, xat ὁ φοθούµενος 
ἄνθρωπον, xal ἁπαξαπλῶς τοὺς ἀποχτείνοντας Ὁ 


mines ejusdem δοπίοι(] ejusdemque vitz, unam 
efficiant generationem, etiamsi diversis temporibus 
fuerint, posthinc dicetur, cum nos occasio ad id in- 
vitaverit. Formidat aliquis timore ubi non erat ti- 
mor, etiam ille qui hominem timet, nominatimque 
illos qui corpus occidunt, sed animam occidere ne- 
queunt, Dictum est enim : Preter Deum, neminem 
metuas. Morbo hec laborantem llierusalem repre- 
hendit Dominus : Cur tu mortalem hominem ti- 
muisti ? 

VgRs. 7. Quisnam esset. populi captivitas, prius 
est animadvertendum , ut deinde reditum ejus vi- 
deamus. Qui ob suam ignaviam a bene operando 
deficit, captivatur lege peccati, adeo ut in diaboli 
tyrannidem decldat, qui mortis potestatem babet. 
Hujusmodi hominem ab hostibus captum, et extor- 
rem patria, id est virtutis societate, revocat per poe- 
nitentiam Dominus, simulque ei peccatorum remis- 
sionem promittit; atque hoc significant verba : « Re- 
dimi captivos, et converti captivitatem. » Quo facto 
per Dominicam crucem, nempe universo credente ex 
infidelitate populo, exsultat Jacob : qui profecto idem 
: est homo atque ]srael, nec nisi mentis conceptu 
distinguitur. Nam si honeste agens, et virtuti dang 
operam, cupiditates et vitia el tentantium tnalas po- 
testates supplantaverit, in tantum ut illarum victor 
exsistat, Jacob est exsultans. Quod οἱ post practi- 


copa, τὴν δὲ φυχην ph δυναµένους ἀποκχτεῖναι, 
Εἴρηται γάρ᾽ Πλὴν τοῦ θεοῦ μὴ φοδοῦ ἄλλον. Τούτῳ 
τῷ πάθει συσχεθεῖσαν τὴν “ἱερουσαλημ ὁ Kop 
ἐλέγχει λέγων. Τίς οὖσα εὐλαδήδης ἀπὸ ἀνθρώπς, 


θνητοῦ ; 





Στἰχ. C. Tig δὲ fv ἡ αἰχμαλωσία τοῦ λαοῦ πρῶτον 
θεωρητέον, ἵνα xaX ἐπιστροφὴν αὐτοῦ ἑπομένως ἴρω- 


μεν. Ὁ ἐχπίπτων παρ' ἰδίαν ῥᾳθυμίαν τῆς τοῦ ἄνα- 
θοῦ ποιῄσεως, αἰχμαλωτίζεται ὑπὸ τοῦ νόµο, «5; 


δος, αὕτη δ᾽ ἔστιν ἡ τῆς ἀρετῆς µετουσία, γεγενηµέ- 


voy ἀναχαλεῖται µετανοίας τρόπῳ ὁ Κύριος, ἅμα χαὶ 
ἄφεσιν τῶν προηµαρτηµένων ὑπισχνούμενος: καὶ 
τοῦτό ἐστι τὸ, « λυτρωθήναι τοὺς αἰχμαλώ-ους, x31. 
ἐπιστραφΏναι τὴν αἰχμαλωσίαν. » Πληρωθέντος ἃ 
τούτου, τῷ Κυριακῷ σταυρῷ, ὡς πάντα τὸν ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν πιστεύοντα λαὸν λελυτρῶσθαι, ἀγαλλιᾷ Ἰαχώθ' 
ὁ αὐτὸς, χατὰ τὸ ὑποχείμενον, ἑστὶν τῷ Ἱσραὴλ, ἐτι- 


vola µόνῃ ἔχων τὴν διαφοβάν. El μὲν γὰρ πράττων 
τὰ χαλὰ, xaX ἑνεργῶν τὰ χατὰ ἀρετὴν, ατερνίνει τὰ 


cum vite genus, eor mundum possidens Deum vi- C πάθη χαὶ καχίας χαὶ τὰς Σνεργούσας πονηρὰς buvi- 


derit, tunc Israel fit, id est, mens Deum videns. Sic 
enim in Grecorum linguam vocabula hzc transfe- 
runtur, « exsulians divina exsultatione, » nibilque 
obstat quominus pari sensu, dictum fuerit exeultet et 
lgteiur. 


μεις, ὡς νικητὴς αὐτῶν ἀναφανῆναι, Ἰαχώθ ἔστν 
ἀγαλλιώμενος” εἰ δὲ μετὰ τὸν πρακτιχὸν βίον, χαρ- 
δίαν χαθαρὰν χεχτηµένος ὁρᾷῷ τὸν θεὸν, Ἱσραίλ 
ἐστιν, νοῦς ὁρῶν Θεόν. οὕτω γὰρ µεταλαμθάνεται 
εἰς Ἑλλήνων φωνὴν, «εὐφραινόμενος θείαν εὐφροσί- 
wy" » οὐδὲν λυπεῖ λαθεῖν ἐκ παραλλήλαν τὸ, dyal- 
Ἀιάσθω, χαὶ, εὐωοαιγέσθω εἰοβσθαι. 


PSALMUS XIV. 


VgRsuS. 1. Cum omnes ab squitate declinaveript, 
sequitur ut illo egeamus qui potest peccata dimit- 
tere ac salvare. Dicitur vero ex Sione, quoniam ille 
de semine Israelis est, juxta illud : v Veniet de 
Sione qui liberat; » et rursus : « Ex Sione species 


decoris ejus **. » Dices etiam ex superna Sione ; ideo p 


spes nostra est regnum caelorum. Cum autem omnes 
gentes salvabuntur, tunc qui vere in Israele sunt 
justi ae prophete letabuntur, gratulantes nobis 
completa sua vaticinia, namque et Simeon postquam 
« lumen ad revelationem gentium » Salvatorem dixe- 
(at, addidit : « Et gloriam plebis tuz, Israel **, » 
Vgns. 9. Qui in procedentibus descriptus est, 
eum sit benivolus et sodalitatis studiosus, dat ope- 
— ram ut sit sapiens cum sapientibus versans, remis 
velisque stultos defugiens , ne forte de illorum nu- 
mero esse videatur. Si ergo homines improbos vitat, 
et cum bonis sociatur, nam sapientes boni sunt, 
quibuscum versari constituit, sequitur ut oppro- 
brium causa sibi propinquantium non suscipiat. Se- 


93 Psal, xriz, 2. Luc. µ, 22. 


Στιχοςα . Πάντων ἐχχλινάντων ἐκ τοῦ [0txalov], λο:- 
πὸν χρεία δυναµένου τὰς ἁμαρτίας ἀφεῖναι xal συ- 
σαι. Ἐκ Σιὼν ü& λέγεται διὰ τὸ x σπέρματος εἶναι 
Ἱσραὴλ, χατὰ τὀ' « Ἔξει ix Σιὼν ὁ ῥυόμενος", 
xaX πάλιν € Ἐκ Σιὼν ἡ εὑπρέπεια τῆς ὡραιότος 
αὑτοῦ. 2 Λέγοις δ᾽ ἂν χαὶ Ex τῆς ἄνω Σιών δὀ αἱ 
ἡ ἐλπὶς ἡμῶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ΄ τῶν δὲ Ove 
σωζοµένων, οἱ ἀληθῶς Ἱσραὴλ δίκαιοι xal προ! 
ἀγαλλιάσονται συγχαίροντες ἡμῖν, xaX πλτρουμέη; 
αὐτῶν τῆς προφητείας καὶ Σιμεὼν γὰρ € qu d 
ἁποχάλυψιν ἐθνῶν » τὸν Σωτῆρα φῄσας, ἐτάτε, 
« χαὶ δόξαν λαοῦ σου, Ἱσραήλ. » 

Στ. Y'. Ὁ διαγραφόµενος Ex τῶν προχειµένων zü- 
ἀλληλος xaX φιλέταιρος ὑπάρχων, σπεύδει σοφὸς c 
ναι σοφοῖς συνδιατρίθων, παντὶ σθένει τῶν ἀφρόνων 
ἀπάγων ἑαυτὸν, ὅπως μὴ γνωσθῇ εἷς v αὐτῶν. E 
«εοίνυν ἐχτρέπεται τοὺς φαύλους, σύνεστι δὲ τοῖς à77- 
θοῖς, ἀγαθοὶ γὰρ οἱ σοφοὶ, σοφοὶ οἷς συμπορεύεσλ 
προτέθειται, ὀνειδισμὸν οὐ δέχεται ἐπὶ τοῖς ἐγγίνου 
αὐτῷ: ὀνειδιζομένων ἀεὶ τῶν ἑγόντων καχοὺς ἔτι 


5 ἁμαρτίας, ὡς γενέσθαι ὑπὸ τὸν χαταδυναστεύοντα 
πυραννικῶς διάδολον, ἔχοντα τὸ κράτος τοῦ Üaviu. 
Τοῦτον οὕτως ἑλόντα τοῖς πολεµίοις, Ego τῆς πατρ- 





12235 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1296 


ζοντας αὐτοῖς ὡς αὖ ὑμνουμένων τῶν πλησίον καὶ A cus enim, semper accidit ut illi mala fama laborent, 


φίλους ἀγαθοὺς ἑχόντων. Τούτῳ αὐτῷ ἁπαρέσκεται 
ὁ φάσχων' « Ἡορευόμενος ἓν ὁδῷ ἁμώμῳ, οὗτός uot 
ἐλειτούργει λαλῶν ἄδιχα οὗ χατηύθυνεν ἑναντίον τῶν 
ὀφθαλμῶν µου.) . 


Στίχ. 0. El δὲ xal ποτε τῶν πρὸς οὓς ὁ λόγος χά- 
Ριν, xat θεοῦ μάρτυρος χρεία, ἀπεριέργως χαὶ τοῦτο 
ποιεξ, ὡς ὁ θεσπέσιος Απόστολος, τύπον καὶ ἀγωγὴν 
ὅὄρχων χαταλιπὼν Ey ταῖς Ἐπιστολαῖς, ὅπου μὲν φη- 
gív: « Μάρτυς µοί ἐστιν ὁ θεὸς, ᾧ λατρεύω ἐν τῷ 
Εὐαγγελίῳ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ. » ὅπου δέ. « Μάρτυρα 
τὸν Θεὺν ἐπιχαλοῦμσι ἐπὶ τὴν ἐμὴν doyfiv- » xa 
πάλιν" € Οἶδεν ὁ v θεὸς ἐπὶ πάντας, οὗ φεύδομαι.ν 


qui improbos homines sibi propinquantes, id est fa- 
miliares, habent; ii vere contra laudentur qui fa- 
miliares amicosque bonos habent. Sententis huic 
consonat ille qui dicit: « Ambulaps in via immacu- 
lata, hie mihi ininistrabat; qui loquitur iniqua, non 
direxit in conspectu oculorum meorum **. » 

Vgns. &. Si aliquando apud eos quibuscum Io- 
quimur opus est Dei quoque testimonio, non incu- 
riose hoc quoque facimus, sicut divus Apostolus ty- 
pum disciplinamque jurandi reliquit in Epistolis, ubi 
alt : « Tesis mihi Deus, cui servio ip Evangelio Filii 
sui **; » et alibi: « Testem Deum invoco in animam 
meam **; » et rursus: « Scit omnium Deus; non 
inentior . » II:c est enim irreprehensibilis fides. 


Αὕτη γὰρ ἡ ἀνεπίληπτος πίστις xal γὰρ ὄρχος o0- Ὦ Nam jusjurandum nibil aliud est quam sermo cum 


ξὲν Ἑτερόν ἔστιν ἢ λόγος μετὰ Θεοῦ μαρτυρίας, 3: 


πρᾶγμα βεθαιούµενον μετὰ Θεοῦ μαρτυρίας. Ὅπως 
& ἂν Εχῃ ὁ ὄρχος, οὐκ ἀθετεῖ ὁμνὺς τῷ πλησἰον. 

Στίχ.ε’. Ἔστιν δὲ χαὶ δανείζειν πνευματιχγῶς ἄνευ 
τόχου, xa0' ὃ σηµαινόµενον εἴρηται τοῖς μαθηταῖς 
Ἰησοῦ πρὸς τοῦ Διδασχάλου᾽ « Καὶ τὸν θέλοντα ἀπὸ 
σοῦ δανείσασθαι, μὴ ἁἀποστραφῇς. » Πῶς γὰρ ἂν 
αἱσθητῶς τοῦτο φῄσειέν τις εἰρῃσθαι τοῖς λἐχουσιν, 
« ᾽Αφήχαμεν πάντα, χαὶ Πχολουθήσαμέν σοι, τί ἄρα 
ἔσται ἡμῖν; » χαὶ τοῖς λέγχονσιν, « ᾿Αργύριον xal 
χρύσιον οὐχ ὑπάρχει pot; » Ἐπεὶ τοίνυν περιγράφε- 
ται τὸ αἰσθητῶς δανείζειν τοὺς ἁγίους (16), ἄν ποτε 
λέγωνται τοῦτο ποιεῖν, πνευματικῶς αὐτὸ ἐχλαθεῖν 
6:1, δανείζοντος παντὸς νοητῶς τὸν διδάσχοντα λόγον, 
ὄντα ἀργύριον ἐπὶ τῷ χερδῆσαί τι σωμµατιχόν. El γὰρ 
xai σπείροντες τὰ πνευματιχὰ Ey τῷ διδάσχειν, τὰ 
σαρχικὰ δέχονται πρὸς µόνον τὸ τραφῆναι (ἄξιος 
γὰρ ὁ ἐργάτης τῆς τροφῆς αὐτοῦ), ὅμως 00 δανεί- 
ζουσιν᾽ οὐ γὰρ τὸ xav! ἀξίαν τῶν δοθέντων λογιχῶν, 
ἀργύριον δέχονται, ἀλλ’ ἣ µόνην τροφἠν. 

Q5 σαλευθήσεται δὲ εἰς τὸν αἰῶνα , διὰ βίου µέ- 
wv αἷς χατώρθωσπεν ἀρεταῖς. Ἰαυτὸν γὰρ τὸ λεγό- 
µενον ἐνταῦθα τῷ, « O0 ph φάγω χρὲα εἰς τὸν 
αἱῶνα. » "Ασειστος εἰς τὸν αἰῶνα μένει ὁ ἀχούσας τῶν 
*Insou λόγων, χαὶ ποιῄσας αὐτούς" ἔχει γὰρ τῆς έαυ- 
τοῦ πολιτείας͵ οἰχίας ὀνομαζομένης, τοὺς θεµελίους ἐπὶ 

τὸν Χριστὸν ἱδρυμένους, καλούμενον πέτραν ' ot (167) 

οὕτω βέδαιοι σαν, περὶ ὧν Ἰησοῦς εἶπεν. « Εἰσί 
τινες τῶν ὧδε ἑστηχότων, » x. t. λ., xal ἔτι περὶ ὧν 
ὁ Απόστολος γράφει € Τεθεμελιωμένοι xal ἐῥῥίξω- 
µένοι &v τῇ ἀγάπῃ. » El δὲ τὸ « εἰς τὸν αἰῶνα μὴ σα- 
λεύεσθαι, » καὶ πλείονά τινα παρέχτασιν αἰῶνος ἐμφαί- 
vet, παραπλησίως τῷ εἱρημένφ' εΚαὶ πᾶς ὁ ζῶν ὁ 
πιστεύων εἰς ἐμὲ, ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα . » Ἐν οὗ- 
ρανῷ γὰρ οἱ Ἅγιοι τὸ πολίτευμα ἔχοντες, ἐπὶ γῆς αὖ - 
τοῦ διατρίδουσιν, κἂν ἔτι ὧσιν Ev ταύτῃ τῇ 1i 


Λέχοις 8 ἂν xal οὗτος (16) AL τῶν ἁμαρτωλῶν οὐ 
ο Ρε]. c, 6, 7. ** Hom. 1,9. ** Il Cor. 1, 20. 


*5 Joan. ΧΙ, 926. 


(16) En etiam Didymus fenus improbat. 
(163) An legendum ofoy? Epir. PATROL. 


PATROL. Ga. XXXIX. 0 


*! ῃ Cor. xi, 54. 
6 Aci, 11, 6. 9! l Tim. v, 48. ** I Cor. vin, 1. ** I Cor. x, 4. 


Dei testimonio , vel res testimonio Dei confirmata. 
Sed quidquid sit jusjurandum, quod juravit proximo 
Suo, nemo irritum facit. 

VEns. 5. Possumus etiam spiritaliter fenerari 
absque usura. (uo sensu dietum fuit discipulis a 
Jesu magistro : « Et qui voluerit à te mutuari, ne 
averseris **. » Nam quomodo de re sensibili dictom 
hoc quis fuisse existimet aientibus : « Reliquimus 
omnia, et secuti sumus te; quid ergo erit nobis 1, 
itemque aientibus : « Argentum et aurum non est 
mibi ** ? » Quia igitur vetitum est materialiter fenus 
exercere justis, si quando id agere forte dicuntur, 
spiritali sensu accipiendum est, nempe spiritaliter 
fenerari quemlibet docirine auctorem, qua instar 
argenti est, quo materialia lucra fiunt. E41 quidem ii 
qui docendo spiritalia serunt, carnalia recipiunt , 
quatenus alimento satis est (dignus est enim opera- 
rius alimento suo*'), neque propterea fenerantur; 
non enim pro datorum spiritalium merito argentum 
accipiunt, sed alimoniam tantummodo. 

Mic autem non commovebitur in ternum, sed 
per omnem vitam in virtulum exercitio permanebit. 
Nam przsens locutio similis illi est : « Non mandu- 
cabo carnem in ziernum **. » [mmotus scilicet in 
zlernum manet, qui Jesu serinoncs audit, eosque 
exsequitur. Habet enim vitte sux», quz domus vo- 
cabulo denotatur, fundamenta in Christo jacta, qui 
petra dicitur **. Sic illi ármi erant, de quibus Chri- 
stus dixit : « Sunt quidam de hic astantibus **, » etc., 
necnon illi de quibus scribit Apostolus : « Fundati 
et radicati in charitate **, » Fortasse etiam locutio: 
« uon commovebitur in zeternum , » majorem tem- 
poris extensionem innuit, seque ac dictum Illud : 


' « Omnis qui vivit ei eredit in me, vivet in zrter- 


num **, ;» Nam sancti dum in colo conversationeu 
habent, in terra Dei habitant, etiamsi adhuc ip 
hac infera terra degant. 

Posais eliam dicere hoc modo : Peceatorum actus 


^5 Mah. v, 49. ** Matth. xix, 27 
^ Mattb, avi, 28. 05 Ephes. im, 17 


(16**) Fortelegendum οὕτως. Sed forma potest esse 


Alexandrina. Sie in versione Alexandriua Vetesie 


39 


α 


1931 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1293 


minime permanent. Temporaria enim dicta est pec- 4 παραµένουσι πράξεις. Ipósxatpoc γοῦν τῖς ápapzis; 


cati voluptas, et non superfutlurum esse crimen 
peccatoris ac mali ; quaesitum enim που invenietur, 
At non ejusmodi est vita sanctorum ; siquidem in- 
visibilia et zaterna contemplando sectantur; de 
quorum unoquoque dicitur: « Justitia ejus manet 
in saeculum szculi *'. » Est enim vita eorum quasi 
columna, et symbolum victorix. Caeterum etiam co- 
lumnaé vocant ea loca, ubi decreta legum affigun- 
tur, qua χύρδεις, seu tabulas, appellant : quam ap- 
pellationem quoque doctrinz sanctorum sortiuntur, 
non in tabulis lapideis inscriptz, sed in tabulis cer- 
.dis carnalibus; facile enim cedunt, et scripturam 
suscipiunt. 


ἀπύλαυσις εἴρηται, xal τὸ μὴ ἔσεσθαι τὴν ἁμερτία. 
τοῦ ἀμαρτολοῦ καὶ πονηροῦ ' ζητουμένη Υὰρ οὐχ ci 
ρεθῄσεται. ᾽Αλλὰ οὐχ ὁ τῶν ἁγίων βίος tovs; 
σχοποῦσι γὰρ τὰ μὴ βλεπόµενα, xai ἀἰώντα, περὶ in 
ἑχάστου λέγεται’ « Ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει εἰς τὸν 
αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. » Στήλη Υάρ πως 6 τούτων Bic; 
καὶ σύμθολον νίχης ' ἀλλά xal στήλας φασὶν, ἕν 
γραφαὶ περὶ νόμων ἀνάχεινται, ἃς χύρθεις χαλοῦ:' 
xai πίνακας ' ὁποίας ἔτυχον προσηγορίας al τὸν 
ἁγίων διδασκαλίαι, οὐχ Ev πλαβὶ λιθίναις γραγεῖσ:, 
ἀλλ bv πλαξὶ καρδίας σαρκἰναις * εὔειχτοι γάρ cis:, 


- xai δέχονται τὴν γραφὴν. 


. PSALMUS XV. 
Vins. 5. Dei voluntates sunt, virtutes singulae; ut B. Στ. Υ. θελήµατα δὲ θεοῦ αἱ χατ᾽ εἶδός εἶτιν ἄρε 


illie: « inveni Davidem Jesse filium, virum juxta 
cor meum, qui faciet omnes voluntates meas has **.» 
Mirabilis Deus in sanctis suis, qui prae reliquis ho- 
minibus virtutes 'exercent. Incomparabiliter certe 
eminuerunt fortitudine apostoli, prophetxz, ac mar- 
tyres; castitate Josephus stque Suzanna ; alii aliis 
. pariter virtutibus. Sic ergo homo mirabilis redditus, 
suam agnoscit infirmitatem, eL quantopere divinz 
potentias inferior sit, Verumtamen inflrmitates ea- 
tenus manent, quatenus agnoscuntur : protinus vero 
recedunt, quia sancti roborantur a Christo, dicunt- 
que : « In Deo faciemus virtutem **. » 


Vghs. 4. Haud simpliciter ait se non congregatu- 


τα[’ ὡς ἐν τῷ: « Εὔρον Δαυϊδ τὸν τοῦ Ἰεσσαὶ, ἄνδρα 
χατὰ τὴν χαρδίαν µου, ὃς ποιῄσει πάντα τὰ θελί- 
µατά µου ταῦτα. » θαυμαστὸς ὁ θεὸς ἐν τοῖς ἁγίας 
αὐτοῦ, τῶν λοιπῶν ἀνθρώπων ἄμεινον ἀσχοῦσι τὰ, 
ἀρετάς. ᾿Ασνγκρίτως γὰρ ὑπερέσχον κατὰ μὲν ἀν- 
δρείαν ἁπόστολοί τε xal προφῆται xal μάρτυρες" 
κατὰ δὲ σωφροσύνην Ἰωσὴφ xat Σουσάννα " χαὶ xz:à 
τὰς ἑτέρας ὁμοίως. Οὕτω δέ τις θαυμαστωθεὶς, 
αἱσθάνεται τῆς ἱδίας ἀσθενείας, πολὺ τῆς θείας Loy 
ἀπολειπόμενος. Al δὲ ἀσθένειαι µέχρι τοῦ ἐννοῖται 
µόνον αὐτὰς παραµένουσαι, ταχέως ἀπίασιν , διὰ τὸ 
ἑνδυναμοῦσθαι τοὺς ἁγίους ὑπὸ Χριστοῦ λέγοντας, 
«c Ἐν τῷ θεῷ ποιῄσωμεν δύναμιν. » 

Στ. 0. Οὐ χαθάποξ μὴ συναγαγεῖν τὰς σννατωνᾶς 


rum convenlicula eorum, sed addit « de sanguini- C αὐτῶν, ἀλλ) «ἐξ αἱμάτων.» 0ὐδ' ἀπολελυμένως λέγε: 


bus. » Neque absolute ait $e memorem non fore 
nowinum eorum, sed « per labia mea. » Num ergo, 
quia sunt nonnulli, qui conventicula ex sanguini- 
bus congregant, io potius dispergunt, propterea 
quod congregatos damnis afficiunt, num, inquam, 
Deus juvans polius et vivificans quos ad se advo- 
cal, non ex sanguinibus, sed ex immortalitate illos 
congregat, nominum eorum memor ; nec superficia- 
ria ratione, sed alto animi affectu? Sed et alio modo 
explanare licebit: Etiamsi multi occisi sunt prophetae 
atque apostoli, sanguine ipsorum fuso; nequaquam 
tàmen ob lorum sauguinum copiam congregaho 
conventicula eorum, sed οὗ unum tantum agni im- 
maculati et mundi Chrisü sanguinem. Hic enim da- 
tus est in pretium , ut redimerentur ex ipsorum 
tradita a Patribus inani conversatione. Redempto- 
rum hujusmodi memor erit non exteriore tantum 
pronuntiatione, sed intima cogitatione. 

Qui Deum habet, consonanter etiam qu annt 
illius habebit. Quamobrem qui habet Dominum par- 
tem hzreditatis suae, bonis quoque illius fruetur, 
dicetque* « Tu es, qui restituis hxreditatem meam 
mihi. » Nonne videlicet hanc ei restituit, qui ait: 
« Venite, possidete paratam vobis portionem !? 


*! Psal. cx, δ. ** Act. xiii, 22; I. Reg. xui, 14. 


Testamenti occurrunt : o:xev. pro οἴκων (IV Reg. 
x1iu, 7), αὑτόν pro αὐτῶν (4 Mach. vi, $8), etc. Ad 


µνησθήσεσθαι τῶν ὀνομάτων αὐτῶν, ἀλλ 3, c5 
χειλέων µου. » Μήποτ οὖν bmel εἰσίν τινες ουν- 


άγοντες συναγωγὰς ἐξ αἱμάτων, ἐχχέοντες αὖτὰς διὰ 


τοῦ βλάπτειν τοὺς συναγοµένους, αὐτὸς iesu, 
μᾶλλον δὲ ζωοποιῶν, τοὺς προχαλουµένους. cix i 


αἱμάτων, ἁλλ ἐξ ἀθανασίας συνάχει αὑτοὺς, “ον 


πρρσηγοριῶν αὐτῶν µεμνημµένος, οὐχ ἐξ ἐπιρολῖς, 
ἀλλ) £x διαθέσεως βάθος ἐχούσης; Λελέξεται χαὶ οὔ- 
τως * El xai πολλοὶ ἀπεχτάνθησαν προφῃται xal ἁπί- 
στολοι, ἐχχυθέντος τοῦ αἵματος αὐτῶν, ἁλλ᾽ οὐχ ἓν 
τούτοις τοῖς πολλοῖς αἵμασιν συνάξω τὰς συναγωχὰς 
αὐτῶν , ἀλλ᾽ ἡ µόνῳ EX αἵματι ἀμνοῦ ἀμώμου xz 
ἁσπίλου Χριστοῦ. Τοῦτο γὰρ τιμ} δέδοται, ἵνα ἂν: 
τρωθῶσιν £x τῆς µαταίας πατροπαραδότου αὐτῶ, 


D ἀναστροφῆς. Τῶν οὕτω λελυτρωµένων μεμνήσεται co 


προφορᾷ µόνῃ, ἀλλό βαθείᾳ νοῄσει. 


Ὁ θεὸν ἔχων, ἁρμονίως xat τὰ αὑτοῦ ἕξει ' obe ὁ 
τὸν Κύριον µερίδα τῆς Χληρονομίας ἔχων, xai οὖν 
αὐποῦ ἀπολαύσει, λέγων " « Σὺ el ὁ ἆποχαθιστῶν tty 
χληρονομίαν pou &pol. » "H οὐχ ἀποχαθίστησιν ταὺ- 
την φάσχων, « Acute, χληρο"οµήσατε τὴν ἡτοιμασμέ- 
vn» ὑμῖν (μερίδα); Μερίς µου εἶ àv. γῇ ζώναν. ) 


** Psal, Lix, 14. * Matth. xxv, δὲ. 


eamdem dialectum pertinet ἁμαρτολοῦ quod mor 
sequitur. EpiT. Ῥντα. 





15329 


EXPOSITIO IN P3ALMOS, 


125u 


T9  oDtux vvcupazuxi; χληρονοµίας πρὸς ἀναλογίαν & Pars mea tu es in terra viventium *, » Hac itaque 


χείστεως xa ἀρίστου βίου διδοµένης τοῖς xirpovó- 
pote, εἰχότως ἐπενήνεκται τὸ, v Σχοινία ἐπέπεσέν 
por Ev τοῖς χρατίστοις. » Σύμθολον δὲ μέτρου xa 
κλήρου τὸ σχοινίον’ ἀμέλει γοῦν καὶ τῆς αἰσθητῆς 
γῆς. εἰς fv εἰσήχθησαν ὑπὸ Ἰησοῦ τοῦ Navi, οἱ 
'E6paio, µεριζοµένης, πολλάκις ἀναγέγραπται * 
"Ἔπεσεν δὲ «b σχοινίον τῇ «uf Ἰούδα ἡ Ῥουθὶν T, ἑτέ- 
pov τινὸς τῶν δώδεχα ἐπὶ τόδε τὸ χλίµα, τὸ ἀνατολιχὸν 
ερέρς 3) ἄλλο παρὰ τοῦτο. Τούτων ὧδε τεθεωρηµένων, 
ὁ λέγων, « Σχοινία ἐπέπεσέν uot ἐν τοῖς χρατίστοις, » 
παιρίστησιν ὡς ἀγαθὰ αὐτῷ ἑμερίσθη, εἰς τὰ χράτιστα 
τις κληρονομίας ἑλθόντος τοῦ κλήρου αὐτοῦ ὃν δηλοῖ 
διὰ τῶν πνευματιχῶν τούτων γεωμετριχῶν σχοινίων. 
Τ οιοῦτο σχοινίον ἄγγελος ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ χατέχων 
ὤφθη Ζαχαρίᾳ τῷ προφήτῃ ἐπὶ τῷ μετρῆσαι πόσον 
τὸ µῆχος xai πλάτος τῆς ἀληθινῆς Ἱερουσαλὴμ. Οἷς 
ἐπενένεχται ' « Καὶ γὰρ f χληρονομία µου χρατίστη 
gol ἐστιν. » Σημαϊνει ᾿ Αληθῶς ἡ xAnpovouía µου 
τυγχάνει" κατὰ τοῦτο τὸ σηµαινόμενον κράτιστος tv 
à Θεόφιλος, ᾧ Υράφει Λουχκᾶς ὁ εὐαγγελιστῆς. 


Στ. Q.« Εὐλογήσω τὸν Κύριον τὸν συνετἰσαντά µε᾽ 
ἔτι δὲ καὶ ἕως νυχτὸς ἐπαίδευσάν µε οἱ νεφροί µου.» 
Συνέσεως θεόθεν τυχὼν, ἀλλὰ xal παιδευθεὶς πρὺς 
τῶν ἑαυτοῦ νεφρῶν ἕως νυχτὸς, εὐλογεῖ τὸν τούτων 
τῶν ἀγαθῶν δοτῆρα’ ὑπάρχει δὲ τὸ συνετισθΏναι φαν- 
τασίας θεῖχῆς Υενοµένης τῷ v^ « 'Amb προσώπον 
γὰρ, φησὶν, αὐτοῦ, γγῶσις καὶ σύνεσις. » Οὕτως 5p- 
φανίζων ἑαυτὸν ὁ Σωτὴρ τῷ ἔχοντι τὰς ἐντολὰς ab- 
«oo καὶ τηροῦντι αὐτὰς, συνέσεως αἴτιος γίνεται. 


Ti δὲ βούλεται xal τὸ παιδεύεσθαί τινα ὑπὸ τῶν C 


σφετέρων veppüv ; Φανερὸν δὲ ὡς οὐ περὶ τῶν αἰσθη- 
τῶν, ἀλλὰ περὶ τῶν νοητῶν εἴρηται τοῦτο τῶν σὺν 
«3j καβδίᾳ ὀνομαζομένων ἐν τῷ, « Ἐτάζων καρδίας 
καὶ νεφροὺς ὁ θεός.» Οὗτοι γὰρ, νοῄσεις τέλειαι 
τυγχάνοντες, παιδεύουσιν τὸν ἐφιστάνοντα, φῶς γνώ- 
σεως παρέχοντες, ἕως ἡ τῆς ἀγνοίας λνθῇ νὺξ ἐχείνη, 
περὶ ἃς εἴρηται' «'H. vog προέχοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα 
ἠγγιχεν.» (Νὺξ) Yàp τέλος λήψεται, ἡμέρας διαδε- 
ξαμένης, σνγισταµένης 8x τῆς τῶν νεφρῶν παιδεύ- 
σεως, El δὲ xoi τὰ βαθύτερα τῶν γοηµάτων διὰ τῆς 
ψυχτὸς παρίσταται, καταλλήλως τῷ εἶναί τινα λόγον 
σχοτεινὸν, τοῦτ ἔστι μυστιχὸν, φανερὸν ὅτι xal ἕως 
ταύτης τῆς νυχτὸς παιδεύονσιν οἱ νεφροὶ, τὰ ἀπό- 
xpoqa xai αἰνιγματώδη σαφηνίζοντες. Γνώσῃ τῶν 
προχειµένων νεφρῶν τὴν ἐγέργειαν, ὀλίγα ἅττα τῶν 
σωματικῶν θεωρῄσας. Λέγεται τοίνυν ὡς ἓν τοῖς 
αἰσθητοῖς νεφροῖς σπερµατικαἰ τε δυνάµεις καὶ Υο- 
vai συνίστανται, ἀφ ὧν εἰς τοὺς γεννητικοὺς πόρους 
χωροῦσαι, αἴτιαι γίνονται γεννηµάτων. Τοῖς οὕτω 
λεχθεῖσιν εἰχόνι χρησάμενος, ὄψει εἰ εἷεν φυχῆς ὃν- 
νάμεις, ἀφ᾽ ὧν προῖΐασιν ἀναλοχοῦντα σπέρµασί τινα 
νοήµατα, χαθ᾽ ἃ συνίσταται τὰ τοῦ ἔσω ἀνθρώπου 
γεννήµατα, ἐν πράξεσιν ἐπαινεταῖς καὶ θεωρἰαις 
τῆς ἀληθείας ἔχοντα τὸ εἶναι. Ὁ βουλόµενος πε p 
si» σωματικῶν νεφρῶν ongalvety τὸ προχείµενον 


spiritali hzreditate h:eredibus data, οὗ fidei et op- 
timz vitz analogiam, congrue subjungitur : «Funes 
ceciderunt mibi in praeclaris. » Symbolum autem 
mensure et hareditatis est funiculus: quippe etiam 
in materialis terree, ad quam introducti a Jesu Navi 
filio Hebrzi fuerunt, divisione sepe id vocabulum 
seriptum est * : Cecidit funiculus tribui Judz, vel 
Rubeni, vel alterius cujuslibet duodecim tribuum, 
ad orientalem regionem, puta, aul aliorsum. His ita 
explicatis , qui ait, « Funes mihi ceclderunt in prz- 
claris, » denotat boua ipsi obtigisse ; pr:claram sci- 
licet bzreditatis partem ei sortito obtigisse, quam 
his spiritualibus geometrarum funiculis demonstrat. 
Hujusmodi funiculum angelus manu tenens appa- 
ruit Zachari:e prophete, ob dimetiendam longitu- 
dinem laütudinemque vere llierusalem *. Posiea 
additur : « Namque hereditas mea pra«clara est 
mihi.» Significat : Vere hzreditas mea est. Secun- 
dum hunc siguificatum preeclarus erat Theophilus, 
ad quem Lucas evangelista scribiL. 


VEns. 7. « Benedicam Dominum qui tribuit mihi 
intellectum ; insuper et usque ad noctem increpue- 
runt me renes mei. » Intellectu donatus a Deo, pra- 
tereaque a renibus suis eruditus noctu, benedicit 
bouorum horum datorem. Fit autem ejusmodi in- 
tellectus ex divinarum rerum consideratione menti 
objecta. Namque a facie ejus, inquit, scientia et 
intellectus.» Jta semetrevelans Servator homini man- 
data ejus observanti, intelligentia auctor fit. Quid 
vero insuper significat dictio, erudiri hominem a 
renibus suis? Perspicuum est, non de materialibus, 
sed de intellectualibus hoc dici, qui una cum corde , 
sic nuncupautur, in illo diclo: « Scrutans corda et 
renes Deus *. » Hi nimirum renes, cum sint per- 
fectae intellectiones, erudiunt bis immorantem, lu- 
men scientie suppeditantes, donec ignorantia nox 
illa dispellatur, de qua dictum esi : « Nox preces. 
sit, dies autem appropinquavit €. » Nox enim finem 
capiet, die succedente qui conficiiur a renium eru- 
ditione. Quod δἱ etiam profundiores intellectiones 
noctu fiunt, quatenus est quidam sermo obscurus et 
mysticus, palet quod per hujusmodi noclem eru- 
diunt renes, res arcanas et zenigmaticas palefacien- ] 
tes. Cognosces lianc de qua agitur renum efficaciam, 
si parumper corporeos renes consideres, Dicunt 
ergo in materialibus renibus seminalem vim et ge- 
nituram  elaborari, ex quibus in genitales poros 
profect, causa fiuni generationum. Pradictoruin 
similitudine utens, videbis num sinl anima vires, 
unde prodeunt pares seminibus quzdam intellectio- 
nes, quibus interioris hominis genitur:e  conflunt, 
qua in bonis actibus, el veritatis contemplationibus 
consistunt, Qui autem putare. veli a przdietis ver- 
bis materiales renes denotari, dicet summain tem- 
perantiam... a renibus suis bominem edoctum, non 


Psal. cxpi, 6. *Jos. xv, í; xvi, 3, etc. * Ezoch, xtv, S. * Psal. vu, 10, * Rom. xim, 12, 


1221 


. DIDYMI ALEXANDRINI 


12:9 


sine pudica cogitatione corporalem genituram fa- 4 ipei την ἀχραιφνεστάτην σωφροσύνην ἔχοντα πεται- 


cere. 


VkRs. 8. « Providebam Dominum in corispectu meo 
semper, quoniam a dextris est mibi, ne coniniovear. » 
Quia heec ex Christi persona dicuntur; conservataür 
autem absque ulla mutatione persona illa quie Domiui 
nomine dicit: « Pars hxreditatis mez, » si quis 
hos quoque versiculos ceu a Domino dictos accipiat, 
4 veritaté non aberrabit. Qui autem circa Deam non 
habent satis firmas cogitaliones, intelligunt localitera 
dextris esse Patris Filium, propter verba: « Sede 
a dextris meis ", » vel illa quz dicunt, sedere Ser- 
vatorem post áscensionem a dextris majestatis *. 
Quibuscum impóssibile est disputáre; náàm sia 


dextris Patris localiter Filius est , impossibile estab D Πατρὸς ὁ Yibg τοπικῶς, 


ipsius Filii dextris esse Patrem ; quod tamen ait 
Filius: « Providebam Dominum a dextris meis.» 
Unde aliter intelligendum est, Filium a dextris Pa- 
tris esse, et Filii Patrem : sque ac illud: « Ego in 
Patre, et Pater in me est *. » 


Observandum porro est, cum Deus et homo simul 
sit Salvator , nunc... interpretari, vel de ejus in 
carne dispensatione. Sed pie non potest tanquam ex 
persona Dei Verbi díci, habere a dextris suis Pa- 
trem, vel coram se semper, ut immobilis perma- 
meat. Immutabilis est enim Deos Verbum, et nullam 
omnine patitur commotionem. Ac insuper causam se 
dicere innuit, οὖν sit immobilis Deus Verbum, quan- 
doquidem in conspectn illius est semper atque a 
dextris Pater ; nam quia ipse in Patre est, et hunc 
In se ipso habet, in causa est cur non commoveatur 
qui eum videt, quique a dextris eumdem habet. 
Quonism itaque id innuit, ímo irreligiosum foret 
de unigenito Filio Dei ea verba intelligere, absque 
ejus in carne dispensatione, congrue concedendura 
est ea dicta esse verba de tempore quo immutabi- 
liter homo factas est, seque humiliavit pauperem- 
que fecit qui dives est. Namque ejus humanitaa 
assimilata est nobls per omnia absque pecreato. Sed 
neque inanimis fuit ejus caro; non enim caro anima 
carens diceret se habere a dextris Deum, atque 
eum semper coram videre, ne peccaret; elenim 
peccati motum indicat commotio. Quod si bi;ec im- 
possibilia sunt, corpus enim non providet Deum, 
non habet notionem stantis ad dexteram neque om- 
nino in conspectu, superest ut secandum humanam 
dispensationem hsc 2a Deo Verbo, invertibiliter, 
perfecte, et vere incarnato, dicta sint ; nam tan- 
quam ex una persona omnia pronuntiabuntur ej qua 
Dei sunt et qux hominis. Ceu homo igitur, cum talis 
factus est, a dextris Deum babens, non erat com- 
movendus , quantumlibet acerba eum circum- 
darent, etiamsi terre reges astsrent, et con- 
gregarentur principes adversus Dominum et 


'Psal. cix, 4. * Marc. xvi, 19. * Joan. xiv, 10. 


δευ... (11) τῶν νεφρῶν αὐτοῦ, ἐπεχομένων σώφρον: 
λογισμῷ ῥεῖν τὰς σωματικὰς Yovác. 

Στ. η’. «Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου δια- 
παντὸς, ὅτι Ex δεξιῶν µου ἐστὶν, ἵνα μὴ σαλευθῶ.; 
Ἐπεὶ £x προσώπου τοῦ Χριστοῦ λέγεται τὰ προχτί- 
μενα, φυλάττεται δὲ χωρὶς πάσης μεταθολῆς τὸ λέγον 
ταῦτα πρόσωπον ἀπὸ τοῦ Κυρίου, « Ἡ μµερὶς τῖς 
χληρονομίας µου,» xal τοὺς στίχους ὑπὸ Κυρίου 
εἰρημένους ἐκλαμθάνων τις, οὐχ ἁμαρτάνει ' ol. gf 
ἔχοντες δὲ περὶ θεοῦ ἐννοίας διηρθρωµένας, rox; 
ἐχλαμθάνουσιν x δεξιῶν εἶναι τοῦ Πατρὸς τὸν Y», 
διὰ τὸ,εΚάθου ἑχδεξιῶν pov * » ἢ χεχαθηχέναι (sic) τὸν 
Σωτῆρα, μετὰ τὴν ἀνάληψιν, Ex δεξιῶν τῆς µεγαλο- 
σύνης. Οἷς ἀδύνατόν τι εἰπεῖν ' εἰ γὰρ Ex δεξ.ῶν τοῦ 
ἀδύνατον Ex δεξιῶν τοῦ Yis) 
εἶναι τὸν Πατέρα χατ’ αὐτὸ τὸ σηµαινόµενον ΄ ἄλλα 
λέχει ὁ Yióz* «Προωρώμην τὸν Κύριον Ex. δεξιῶν 
µου.» "O8ev ἑτέρως f] κατὰ τόπον ἐχληπτέον τὸν Ys 
δεξιὸν τοῦ Πατρὸς xai τὸν Πατέρα τοῦ Υοῦ, ὡσαύ- 
πως τῷ, € Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ xat ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί 
ἑστιν.» 

Σχοπητέον δὲ, ἀνθρώπου xai Θεοῦ ἅμα τοῦ Σω-ῇ- 
poc νοουµένου πότε... ἑρμηνεῦσαι, jj ἐπὶ τῆς αὐτοῦ 
κατὰ cápxa οἰχονομίας  ἀλλ' οὗ δυνατὺν εὐσεέῶς 
ἐχλαθεῖν ὡς Ex προσώπου τοῦ θεοῦ Λόγου εἱρτσθαι 
ἔχειν Ex δεξιῶν αὐτοῦ τὸν Πατέρα xal ἐνώπιον ἑαυ- 
τοῦ διαπαντὺς, ὅπως ἀχλόνησας διαµείνῃ. "Άτρεττος 
γὰρ 6 θεὸς Λόγος, οὐδὲ κατὰ ποσὸν χλόνον ὑφιστά- 
ενος. Καὶ ἐπεὶ ἀπεμφαίνει αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ μὴ 
σαλευθῆναι τὸν Θεὸν Aóvov, ὄντος kv ὄψει αὐτοῦ χαὶ 
ix δεξιῶν διαπαντὸς τοῦ Πατρός αὐτὸς γὰρ ἐν τῷ 
Πατρὶ τυγχάνων, xai ἔχων αὑτὸν ἐν ἑαυτῷ Ex δεξ.ὃν 
τινος xai ἐνώπιον διαπαντὸς ὑπάρχων, αἴτιος καθίττα- 
ται τοῦ μὴ χλονεῖσθαι τὸν ὁρῶντα αὐτὸν καὶ Ex üc- 
ξιῶν αὐτὸν ἔχοντα. Ἐπεὶ τοίνυν ἀπεμφαίνει, μᾶλλον 
δὲ ἀσεθές ἐστιν περὶ τοῦ μονογενοῦς Υἐοῦ «ou Oto; 
αὐτὰ ἐχλαθεῖν χωρὶς τῆς αὐτοῦ χατὰ σάρχα oixovo- 
µίας, ἁρμονίως ἑἐχδοτέον εἰρῆσθαι αὐτὰ ὅτε γέγονεν 
ἀτρέπτως ἄνθρωπος xal ἑταπείνωαεν ἑαυτὸν xoi 
ἐπτώχευσεν πλούσιος vy. Αὐτοῦ γὰρ γέχονε τὸ ἀνθρύ- 
πινον ὁμοιωθὲν ἡμῖν κατὰ πάντα χωρὶς ἁμαρτίας 
ἀλλ οὐδὲ ἄφυχος ἣν αὐτοῦ f) σἀρξ" οὗ γὰρ σὰρί 
Ψυχὴν οὐχ ἔχουσα ἐρεῖ &x δεξιῶν ἔχειν θεὸν, xii 


D προορᾷν αὐτὸν διαπαντὺς, ἵνα μὴ ἁμαρτάνη  ἆμαι- 


τικὴ γὰρ χίνησις Ex τοῦ σαλευθῆναι παρίσταται. E: 
δὲ ἀδύνατα ταῦτα (σῶμα γὰρ οὗ προορᾷ θΘεὸν. οὐ 
νόησιν ἔχει τοῦ ὄντος kx δεξιῶν xaX ἐνώτιον διασπαν- 
τὸς), λείπεται κατ’ οἰχονομίαν ἀνθρωπίνως εἰρῖ,σθα: 
ταῦτα ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Λόγου σαρχωθέντος ἀτρέπτως 
xai τελείως καὶ ἀληθῶς' ὡς ἐξ ἑνὸς γὰρ προσώπου 
τὰ πάντα λελέξεται, τάτε θεοπρεπή xat ἀνθρώπινα. 
Ὡς ἄνθρωπος τοίνυν ὅτε γέγονεν kx. δεξιῶν ἔχων 
tbv θεὸν, οὐ χλονηθείη, κἂν πικρὰ. περιξστηχότα T. 
xÀv παραστῶσιν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, xat συναχθὼσιν 
οἱ ἄρχοντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου χαὶ χατὰ 


(1T) Deest unus scripture versiculus propter inamam przcisam 061615 .. membranam, quod 906 


semel incommodum iufra quoque recurret. 








1355 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1254 


τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. Οὕτω γοῦν pd χλονηθεὶς χατὰ A adversus  Christam ejus. Sic itaque minime 


joyhv, «ἁμαρτίαν οὐχ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος 
v τῷ στόµᾶτι αὐτοῦ, πειραοθεὶς χατὰ πάντα χαθ᾽ 
ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας. » Ἑξης ἐπιφέρεται ὡς 
εὐφράνθη ἡ καρδία αὐτοῦ χαὶ Ἰγαλλιάσατο ἡ γλῶσσα 
αὐτοῦ ἐπὶ τῷ ἔχειν Ex δεξιῶν xaX ἑνώπιον ἑαυτοῦ 
τὸν Κύριον διαπαντόςε. Ἐπαινετὴῇ ἀγαλλίασις xai 
εὐφροσύνη τυγχάνει, ὅτε οὐ διά τι τῶν τυχόντων 
γίνεται, ἆλλ᾽ ἐπὶ κατανοῄσει θεοῦ. 


Στ. 0'. « "Ext δὲ xo ἡ σἀᾶρξ µου χατασχηνώσει bv 
ἐλπίδι. ὅτι οὑχ ἐγχαταλείψεις τὴν ψυχἠν µου εἰς 
ἅδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. » 
Καὶ ἐχ τούτων τῶν σνλλαθῶν δηλοῦται μάλιστα τε- 
λείως ἐνηνθρωπηχέναι τὸν Κύριον" τῆς γὰρ σαρχὸς 


commolus in anima, « peccatum non fecit, 
nec inventus est dolus in ore ejus !*, tenta- 
tus alioqui per omnia pro similitudlne absque pec- 
cato?*, » Deinde pergit dicere, quomodo lztatum sit 
cor ejus, et lingua ejus exsultaverit, propterea quod 
baberet a dextris et in conspectu suo Dominum 
semper. Laudabilis exsultatio gaudiumque est, cum 
haud in re qualibet, sed in Dei contemplatione ver- 
satur! 

VERS. 9. « Insuper et caro meo habitabit in spe. 
Et non derelinqueà animam meam in inferno, ne- 
que dabis sanctum (uum videre corruptionem. » 
Ex his quoque dictionibus pracipue demonstratur 
perfecta Domini humanitas. Etenim carne ipsius in 


ἀποτεθειμένης Ev τῷ µνηµείῳ, fj Ψυχἠ αὐτοῦ Υέγο- B sepulcro deposita, anima ejusdem in terre corde 


νεν Ev τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας xai τρεῖς 
νύχτας» μεθ) ὃν ἀγαστὰς ἕλαθε τὴν σάρχα, fjv τέως 
διαζεύξας ἣν ἀπὸ τοῦ πνεύματος. Εἴρηται δὲ ἐπ᾽ 
ἐλπίδι χατεσν ηνωχέναι $ σὰρξ, διὰ τὴν ἑσομένην 
παραντὰ ἀνάστασιν' o0 γὰρ διαλυθεῖσα ἡ φθροράν 
τινα παθοῦσα, ἀλλ ἀθλαθὴς διαµείνασα συνεκεύχθη 
πάλιν τῇ μὴ ἐγχαταλειφθείσῃ εἰς τὸν ἅδην duy. El 
& ἡ προχειµένη quy?) σαρχὸς χωριζοµένη ὑφέστηχεν, 
καὶ ὃν τῷ ἅδῃ γίνεται, ἔνθα αἱ λογικαὶ τῶν ἀνθρώ- 
πων φυχαλ, δηλον ὅτι οὐ δύναται ἄλογος εἶναι ' ἡ γὰρ 
ἄλογος φυχἠ χωριζομένη σαρχὸς, οὐχ ὑφίσταται(1Τ’), 
οὐδὲ εἰς τὸν ἄδην πορεύεται. ᾽Αλλὰ μὴν ἡ τοῦ Ἰησοῦ 
quyh ἑχατέρων πεῖραν Éayev* γέγονε γὰρ καὶ ἐν τῷ 
χωρίῳ τῶν ἀνθρωπίνων φυχῶν, xai τῆς σαρχὸς Extb; 


τανοµένη ζᾗ xat ὑφίσταται' λογιχὴ ἄρα xal ταῖς C 


Ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων ἐμοούσιος, ὥσπερ xat ἡ σὰρς 
ὁμοούσιος τῇ τῶν ἀνθρώπων σαρχὶ τυγχάνει, ἐχ τῆς 
Mapla; προελθοῦσα. El δὲ καὶ ἔδοξεν πεπονθέναι διὰ 
τὸν σταυρὸν, ἀλλ᾽ οὖν οὐχ οἶδεν διαφθορὰν, ἀθλαθῶν 
ξιαµεινάντων τῆς τε φυχῆς xa τῆς σαρχὸς, ἓξ ὧν 
σνντεθέντων ἀνεδείχθη πάλιν ὁ Ὅσιος τοῦ θεοῦ οὐχ 
ἑωραχὼς διαφθορὰν, ἀλλὰ xal αἴτιος τῆς τῶν ἄλλων 
νεχρῶν ἐγέρσεως * 6t αὐτὸν γὰρ, πρωτότοχον kx τῶν 
νεχρῶν γεγενηµένον, τὸ φθαρτὸν xal θνητὸν ἡμῶν 
ἀπθαρσίαν ἑνδυσάμενον συναπαθανατίξεται τῷ μὴ 
ἑωραχότι διαφθορὰν Ὁσὶῳ τοῦ θεοῦ. 

Yz. v. « Ἐγνώρισάς µοι ὁδοὺς ζωῆς * πληρώσεις µε 
εὑφροσύνης μετὰ τοῦ προσώπου σου" τερπνότης bv 


fnit tibus diebus μή μεαυθ noctibus : post. quod 
lempus resurgens resumpsit carnem, quam nuper 
ab anima separaverat. Dicta est autem in spe ha- 
hitasse caro, propter futuram statim resurrectio- 
nem : non enim resoluta, aut corruptionem aliquam 
passa, sed illibata manens, rursus conjuncta est 
haud derelictze in inferno anima.Quod si anima de 
qua loquimur, a carne separata mansit, et apud 
inferos fuit, ubi rationales erant hominum anima ; 
perspicuum est, eam haud irrationalem esse po- 
tuisse. Etenim irrationalis anima, a corpore separata, 
non subsistit, neque ad inferos proficiscitur. Atqui 
asima Jesu utrumque experta est; fuit enim in hu- 
manarum animarum habitaculo, et extra corpus 
vixit et substitit, Ergo rationalis est, et honsnum 
animabus consubstantialis; sicut et caro consub- 
stantialis est hominum carnj, utpote ex Maria pro- 
fecta. Quod si visa est in cruce pali, non tamen 
corruptionem experta est, incolumibus simul ma- 
neniibus anima et carne; ex quibus recompositis, 
denuo exstitit. Sanctus Dei, quin corruptionem 
fuisset expertus, sed et causa aliorum mortuorum 
resurrectionis exsistens. Nam prepter eumdem pri- 
mogenitum mortuorum, corruptibile nostrum incor- 
ruptionem induens, immortalitatem adipiscitur cum 
illo qui corruptionem ignoravit Sancto Dei. 

ΥΕ, 10. « Notas mihi fecisti vias vitze, adimple- 
bis me lztilia cum vultu tuo : delectatio in dextera 


τῇ δεειᾷ σου εἰς τέλος. Ἐκ νεκρῶν ἀναστὰς ὁ σαρ- p tua usque in finem.» À mortuis resurgens incarna- 


χωθσὶς τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὑμνοῖ καθ) ὃ ἄνθρωπος γέ- 
Yo, μὴ ἀπολιπὼν χαὶ τοῦ εἶναι θεὸς, τὸν φανερώ- 
σαντα αὐτῷ τὰς ἀγούσας ὁδοὺς ἐπὶ τὴν αἰώνιον ζωὴν, 
ἵνα χαὶ εὐφροσύνης πληρωθῇ τελείας ὁ πάσης 
εὐφροσύγης πνευματιχῆς ἐμπιπλῶν τοὺς ἁγίους, 
Θεοῦ δὲ πρόσωπον, ἡ εἰκὼν αὐτοῦ xat χαραχτὴρ τῆς 
ὑποστάσεως αὐτοῦ. Τί δὲ ἀχολουθεῖ τῷ ὁδεύσαντι τὰς 
νωσθείσας ὁδοὺς τῆς ζωῆς, 7] τὸ θείαν τέρψιν ἔχειν 
ἐν τῇ δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ, οὕσῃ ἀληθείᾳ καὶ σοφίᾳ; Abt] 
δὲ ἐστιν ὁ μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Υἱός * xoi ἐπεὶ &v- 
υπέρθλητος τυγχάνει ἡ ἓν τῇ δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ τέρψις, 


" DPetr. i, 99. !! Hebr. ιν, 15. 


ium Dei Verbum, bymno celebrat, quatenus homo 
est, non desinens pariter esse Deus, illum qui sihi 
ostendit vias ad vitam zternam ducentes; ut et 
perfecto gaudio repleatur ipse qui czeteroquin omni 
spiritali letitia sanctos replet. Dei autem vultus, 
est imago ejus et forma substantie ipsius. Quid au- 
tem obvenil terenti vias quas vite esse novit, nisi 
ut divinam delectationem habeat in Dei dextera, 
quze est veritas ac sapientia? Hic est nimirum uni- 
genitus Dei Filius; et quia exquisitissima est in 
dextera Dei delectatio, ipsa erit desiderabilis postre- 


(1) Animadverte Diuymi opinionem de brutorum anima, sive de ejus post corporis obitum abolitione. 


1255 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4256 


mus finis. Non enim alterius cujuslibet causa, sed A τέλος ἔσται ἔσχατον ὀρεχτὸ» οὖσα. Οὗ γὰρ ἄλλου gáe 


propler ipsam sunt omnia. Si ergo Filius Dei est 
Verbum, tunc et!i;:in eum factus est homo, modo 
uii Deus, modo uti homo loquebatur, et crucem 


sustinuit ignominia contempta, et resurrexit, sicuti . 


sumimus Petrus in Actibus concionans de Davide 
aiebat : « Propheta igitur eum esset, et sciret quia 
jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi ejus 
suscitare secundum carnem Cliristum, providens 
locutus est de resurrectione ejus !*. » Jam quod 
addidi secundum carnem, ostendit. Deum. quoque 
fuisse, et quod tanquam liomo sponte immolabatuc 
patiebaturque, cum simul essel Deus. 


ριν, ἀλλ αὐτῆς ἕνεχα τὰ πᾶντα. El τοίνυν YS τῷ 
Θεοῦ Λόγος, xal ὅτε γέγονεν ἄνθρωπος, T μὲν ἐς 
θεὸς, πῄ δὲ ὡς ἄνθρωπος διελέγχετο, xal σταυρὺν 
ὑπέμεινεν, αἰσχύνης χαταφρονῄσας, xal ἀπέθανεν, 
xat ἀνέστη, χαθὰ καὶ ὁ πρόχριτος Πέτρος δημτγορῶν 
ἐν ταῖς Πράξεσιν περὶ τοῦ Δαυ!ὸδ ἔλεγεν' « ΠἩροφέτις 
οὖν ὑπάρχων, xal εἰδὼς ὅτι ὄρχῳ ὤμοσεν αὐτῷ ὁ 
θεὸς, £x χαρποῦ τῆς ὀσφύος αὑτοῦ ἀναστήσειν χατὰ 
σάρχα τὸν Χριστὸν, προϊδὼν ἐχάλεσεν περὶ τῖς 
ἀναστάσεως αὑτοῦ.» Τὸ δὲ, κατὰ σάρκα, τπροσχςῖ- 
µενον, δείχννσιν ὅτι χαὶ θεὸς ἣν ' ὡς ἄνθρωτους τὰ 
ἀνθρώπινα ἑχουσίως ἑσπένδετό τε χαὶ ὑπέμτινευ 
μετὰ τοῦ εἶναι Θεός. 


PSALMUS XVI. 
Vgss. 1, 2. Jactantiz arguunt nonnulli David pre- B Στ, a', B. ᾽Λλαζονείαν καταφτφίζονταί τινες τοῦ 


cantem, dicentes quod, modestorum more, nemo 
unquam audeat dicere: « Exaudi, Domine, justitiam 
meam ,» necnon et , « De vultu tuo judicium meum 
prodeat. » Non autem gloriatur David, omnes fa- 
ciens Dei voluntates, sed cum benignitate judicari 
volens, suum exoptat judicium de vultu divino 
prodire. « Oculi mei videant zquitates. » Precatur 
ut interioris homiuis oculi ::quitates videant, qui- 
bus judicat Deus , judicium de vulta suo deducens. 
Vel precatur virtutem, quam a'quitates appellat, con- 
templari. Si veroeaim videre expetit, nondum preesen- 
tem habet. Exquosequitur eum non gloriari las effe- 
rentem preces. Hec quidem de perfecta virtute dici 
existimandum est, quie tandem, multis in medio 
gradibus trauscursis, supervenit. 


' Vans. 5. Supradictis patet multa dicentis fiducia, 
llc enim si de Deo dicit, multam exhibet ipsius 
muaditiam. Probatur enim cor omnis iolesta pa- 
tientis, si pressus undique nou. demittatur, sed in 
finem tolerans inveniatur justus. Qualis erat Job, 
eui dixit Deus : « Credisne tibi me aliter conversa- 
tum esse, nisi ut justus appareas '* ? » Scilicet 
probato corde ejus a Domino eti igne examinato, 
non inventa est in ipso iniquitas. Quid vero signi- 
ficat , « visitasti nocte? » Nonne molestias, propter 
obscuritatem, cumque nihil prorsus letum ha- 
beant, noctem vocat, in qua visitans eum Deus, pro- 
batum expertus est, et tribulationibus comburens, 
omnis iniquitatis purum przstitit. — Hec quoque 
possunt sic intelligi : Quandoquidem cordis abs- 
condita non manifesta sunt, nisi soli de quo di- 
cium est : « Tu solus novisti corda hominum !*, » 
nox appellata sunt. Qux quidem, cum sint aliis 
obscura propier impenetrabilem naturam, tibi 
vero, qui probasti me, cum « nocte visitasti ,» 
manifestata sunt, Quibus consentit et illud : 


1* Act, it, 90... ** Job xxxui , 52. 


(17**) Forte leg. εὐθύτητα, aut mox, χαθ) &c. Epir. 
Γλτπυς. 


« Si 


1 Aet, 0, 94. 


εὐχομένου, φάσκοντες, ὡς τῶν µετρίων τὸ T6097, οὐ- 
δεὶς λέξει τὸ, « Εσάχουσον, Κύριε, διχαιοσύνης poo 
καὶ τὸ, « Ἐκ προσώπου σου τὸχρῖμά µου ἑἐξέλθ...’ 
᾽Αλλ' οὐχ ἁλαζὼν ὁ Δαυῖδ, ποιῶν πάντα cà θελέµατα 
τοῦ sou * ἀλλὰ σὺν ἁγαθότητι χριθῆναι θέλων, παο- 
εχάλει ἐξελθεῖν αὐτοῦ τὸ χρῖμα Ex τοῦ θεῖϊχου mpoz- 
cou. « Οἱ ὀφθαλμοί µου ἰδέτωσαν εὐθύτητας. 5 
Εὔὐχεται τοῖς ὀφθαλμοῖς τοῦ ἔσω ἀνθρώπον εὐθύττ- 
τας (17'*) ἰδεῖν, καθ) ἣν χρινεῖ ὁ θεὸς ἐξάγων τὸ 
κρίμα kx προθώπου ἑαυτοῦ. f| εὔχεται τὴν ἀρττὲ;, 
εὐθύτητας,θεάσασθαι: εἰ δὲ εὔχεται αὐτὴν ἰδεῖ», 
οὕπω παροῦσαν αὐτὴν ἔχει ᾧ ἔπεται τὸ μὴ ἆλαςο- 
νεύεσθαι αὐτὸν οὕτω τὴν εὐχὴν ἀναφέροντα. Tav:a 
περὶ τῆς παντελοῦς ἀρετῆς εἰρῃσθαι ἡγητέον, $55 


C ὀψέ ποτε παραγίνεται πλείστων ὅσων προδιαν»- 


σθέντων. 

Στ. y. Καὶ διὰ τῶν προχειμένων ἑἐμφαίνε::: 
πολλὴ παρουσία (18) τοῦ λέγοντος * εἰ γὰρ ταῦτα i7! 
Θεοῦ. λέχει, πολλὴν ἑαυτοῦ ἐμφαίνει χαθαρότητα᾿ 
δοχιµάζεται γὰρ d xapbla παντὸς τοῦ σχυθρωτὰ 
ὑπομένοντος, ὅτ ἂν kv. παντὶ θλιθόµενος μὴ στενο- 
χωρῆται, ἀλλ ὑπομένων εἰς τέλος ἀποδείχνυται ἕἷ- 
xatoc * οἷος ἦν Ἰὼ6, ᾧ εἶπεν ὁ θεός" « Οἴει µε ἄλλως 
σοι χεχρηµατιχέναι , ἣ ἵνα ἀναφανῇς δίχαιος»» zo 
τὸ δεδοχιµάσθαι τὴν χαρδἰαν αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ Κυρ:ο, 
xai πεπυρῶσθαι, xal μὴ εὑρέσθαι ἐν αὐτῷ ἁδικίαν. 
T! σηµαίνεται £x τοῦ, « Ἐπεσχέφω νυχτός ; » χαὶ ὄρα 
εἰ τὴν χατάστασιν τῶν σκυθρωπῶν, διὰ τὺ ἀφειτὶς 
p μηδὲν ἱλαρὸν ἔχειν, νύχτα χαλεῖ, ἐν f] ἔπισκε- 
D φάµενος ἁὐτὸν ὁ θεὸς, δόχιµον ἀπέφηνεν, καὶ πυρύ- 
σας διὰ τῶν θλιθερῶν, χαθαρὸν πάντων ἁδιχημάτων 
ἀνέδειξεν. — 'Ῥηθείη τὸ, « Ἐπεσκέφω νυχτὸς, » xti 
οὕτως. Ἐπεὶ τῆς χαρδίας τὰ χρύφια οὖὑκ εἰσὶ -1- 
νερὰ ?| µόνῳ τῷ πρὸς ὃν εἴρηται, « Zo μόνος Υινὼ- 
σχθις τὰς χαρδἰας τῶν ἀνθρώπων, » νὺξ ὠνομάσθν' 
& xal αὑτὰ, χαἰτοι τοῖς ἄλλοις ὄντα σχοτεινὰ διὰ ὁ 
ἀχατάληπτον, cot τῷ δοχιµάσαντί µε, διὰ τὸ ἐπεσχέ- 


« 


(18) Vix dubito quin legendum sit παῤῥησία. 1». 


1257 EXPOSITIO IN. PSALMOS. 4258 


q0at µε νυχτὸς, πεφανέρωται. Τούτῳ συνῴδει τὸ, À iniquitatem aspexi in corde meo, non'exaudiat me 
« El ἁδιχίαν ἐθεώρουν ἐν χαρδίᾳ µου, μὴ sisaxou- — Dominus'*. » 
σάτω µου Κύριος. » 

Ex. 5. Τὸ ἀπαγγέλλειν τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων Vgns. 4. Praedicare opera hominum agendi et 
πράξει xai διαθέσει, ἔτι μὴν χαὶ λόγῳ, φαύλων. Τίνα — vivendi, alque etiam loquendi ratione , abjecterunr 
δὲ τὰ ἔργα τούτων, f] ἐχεῖνα περὶ ὧν 6 ᾽Απόστολος — hominum est. Qu» autem sunt opera illa nisi de 
γράφει, v "Όπου γὰρ ἔρις xot ζῆλος ἐν ὑμῖν, οὐχὶ — quibus Apostolusscribit : «Ubi enim lis et simultas in 
ἄνθρωποί ἔστε, xai χατὰ ἄνθρωπον περιπατεῖτε; » ὮµΤοΐ6, nonne homines estis et secundum hominem 
Κωλυτιχὸν τοῦ λαλεῖν τὰ ἔργα τῶν ἀνθρώπων τυγχἀ- — ambulatis!* ? » (τοι igitur ne opera hominum lo- 
νει xaY τὸ uh εὑρέσθαι by αὐτῷ ἁδιχίαν, ὑπὸ Θεοῦ — quatur,quippecum inipso non inventa sit iniquitas, 


φ 


πυρωθέντ' διὰ πειρασμῶν καὶ τῶν παραπλησίων. et a Deo per tentationes et alia jd genus quasi per 
| ignem sit probatus. | 
X. ε’. Τρίβοι δὲ τοῦ Κυρίου χαὶ τῶν ἁγίων αὐτοῦ, Vgns. 5. Semite autem Domini et sanctorum 


ai τηρῄσεις τῶν ἐντολῶν τυγχάνουσιν, μᾶλλον δὲ αἱ — ejus, praeceptorum scilicet observationes, vel potius 
κατ ἀρετην ἑνέργειαι, λεῖαι χαὶ ὁμαλαὶ ἀναδειχθεῖ- — ad virtutem conatus, faciles ac aperle sunt, cum 
σαι, ἐκ τοῦ συνεχῶς πατεῖσθαι πρὸς τῶν σπευδόντων "' perpetuo terantur ab iis qui ad fiuem earum pro- 
φθάσαι ἐπὶ τὸ τέλος αὐτῶν * τέλος δὲ αὐτῶν ἡ pa- — perant ; finis vero earum beatitudo et promissorum 
καριότης xai ἡ τῶν ἐπαγγελιῶν ἀπόδοσίς ἐστιν. Apá- — redditio est. Curramus igitur per eas, ut salutem 
µωμεν τοίνυν κατ αὐτὰς, ἵνα σωτηρίας τύχωμεν. — consequamur; non moveantur vestlgia nostra , id 
οὗ κλονουµένων τῶν διαδηµάτων, τοῦτ ἔστιν ob — est non labantur, quoniam Dominus in semitis suis 
σφαλλομένων, ὅτ ἂν ὁ Κύριος ἓν ταῖς τρἰθοις αὐτοῦ — perfecit ea. Qui Ίο precatur, ait : « Sine iniqui-- 
χαταρτ[σῃαὐτά, ὁ ταύτης τῆς αἰτήσεως τυχὼν, φησίν — tate cucurri, et. direxi !! ; » atque illud : « Viam 
« "Ανευ ἀνομίας ἕδραμον xai κατηύθυνα” » xal «b, — mandatorum tuorum cucurri , quando dilatasti cor 
« 'Οδὺν ἐντολῶν σου ἕδραμον, ὅτ ἂν ἐπλάτνυνας τὴν πιει !^. » 
καρδίαν µου. » 
Στ. c, 8, η’. « Ἐγὼ ἑχέχραξα, ὅτι εἰσῆχουσάς µου, Vens. 6-8. «Ezo clamavi, quonam exaudisti me, 
ὁ θεός * χλῖνον τὸ οὓς σου ἐμοὶ, xal εἰσάχουσον τῶν — Deus:inelina aurem tuam mibi, et exaudi verba mea. 
ῥημάτων µου * θαυμάστωσον τὰ ἑλέη σου, ὁ σώζων Miriflica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes 
τοὺς ἑλπίζοντας ἐπὶ o£. » Τὸ, «xexpátogat, » πνευµα- — in te. »1—« Clamabo » spiritaliter intelligendum est. 
τιχκῶς ἀχουστέον * οὗ γὰρ Υεγωνοτέρᾳ τῇ φωνῇ πρὸς ᾳ Non enim aeutiore voce ad invisibilem Deum elaman. 
τὸ ἀόρατον Θεὸν χεχραγάναι δεῖ, ἀλλ ἐπιτεταμένῃ — dum est, sed vehementi mente; is autem clamor 
vofjcet* αὕτη δὲ fj xpavyh τοῦ ἔσω ἀνθρώπου. Θαυ- interioris hominis est. Mirificat misericordias suas 
μαστοῖ τὰ ἑλέη αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς ἑλπίζοντας ἓπ᾽ αὐτὸν, — super sperantes in se, quando mirabilius aliquid 
ὃτ᾽ ἂν παραδοξότερόν τι ἔχωσιν τὰ δι’ εὐεργεσίαν ἑλέη — habent beneficentize su: misericordiz. Dein inclinans 
γενόµενα * ὡς τοῦ Θεοῦ χλίνοντος πρὸς ἡμᾶς els- 6 Deus ad nos, vocisque nostrze verba exaudiens, 
αχούει τῶν ῥημάτων τῆς φωνῆς ἡμῶν, οὐκ ἄλλο τι — nihil aliud est ac benigne descendens potestas ejus ad 
τυγχάνον, ἡ fj συγχαταθαίνουσα δι ἀγαθότητα δύ- preces nostras excipiendas. Quo sensu accipiendum 
ναµις αὐτοῦ , ἐπὶ τῷ δέχεσθαι τοὺς ἡμετέρους λό- οἱ illud : « Oculi Domini super justos, ac aures 
Τους. Elg τοῦτο λήψῃ τὸ, « Οἱ ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ — ejus in deprecationem eorum !*, » Dextera Dei cum 
διχαίους. καὶ ὧτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν. » Της — nihil sit aliud ac Filius suus unigenitus, sicut paulo 
δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ οὐχ ἑτέρας οὕσης τοῦ μονογενοῦς — antea dietum est , in hujus explanatione, versiculi , 
Yloó αὐτοῦ, ὡς καὶ μικρῷ πρότερον εἴρηται, ὅτε — « Delectationes in dextera ejus usque in finem **, » 
προέχειτο τὸ, «Τερπνότης ἓν τῇ δεξιᾷ σου εἰς τέλος” — qui eiresistont diabolus, ejusque angeli, εἰ praeter 
ἀνθιστάμενοι ταύτῃ διάθολος, xal οἱ τούτου ἄγγελοι, illos veteratores malignique homines sunt, a quibus 
xai πρὸς τούτοις ἄνθρωποι γόητες xai πονηροὶ, &v' D integer servari sanctus cupiens , dicit Deo : « À re- 
ὧν ἀθλαθῆς διαμεῖναι ποθῶν ὁ ἅγιος λέγει τῷ Écip* — sigtentibus dexterz luz custodi me ut pupillam 
« Φύλαξάν µε ἁπὺ τῶν ἀνθισταμένων τῇ σῇ δεξιᾷ, κατὰ — oculi: » ut. intacta. mens mea servetur ; atquo 
τὴν ὀφθαλμοῦ µου χόρην, » ἵνα ἀθλαθῆς ὁ νοῦς µου — giam : « Sub umbra alarum tuarum protege me, » 
διαµείνῃ ΄ ἀλλὰ καὶ, e'Ev σχἐπῃ τῶν πτερύγων σου — ab impiorum vultu, me zrumnje cirenmdare ge- 
σχέπασόν µε, ἀπὸ προσώπου ἀσεθῶν τῶν περιδαλεῖν — gtientium. Possibile est impios et dexterz Dei re- 
µε ταλαιπωρίἰᾳ ποθούντων * δυνατὸν δὲ ἀσεθεῖς xai — gistentes, secundum intelligentiam diversos dicere, 
ἀνθεστηχότας τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ, xav' ἐπίνοιαν δια- — quamvis hic unum etidem sint. Non cujusvis vox illa 
φόρους εἰπεῖν καθ) ὑποχείμενον τοὺς αὐτοὺς τυγχά- — est, « Custodi me ut pupillam oculi, » sed solius 
νοντας. Οὐ παντὺς δὲ ἡ φωνὴ d, «Φύλαξόν µε ὡς — secundum spiritum illuminati, cordisque oculos 
xópnv ὀφθαλμοῦ, » ἀλλὰ μόνου τοῦ πεφωτισμµένου —illuminatos habentis. Illud quoque, « Sub umbra 
χατὰ τὴν qoyhv, ἔχοντος τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς καρ- alarum tuarum obumbra me; » spiritaliter est acci- 
δίας πεφωτισµένους. Τὸ δὲ, « Ἐν σχέπει τῶν πτε- — piendum. Umbrantes enim Dei facultates , alie ejus 


9 Psal, Cxv, 12, !* I Cor. ui, 5. !* Psal. tvi, 5. !* Psal, xvin, 99, !* Psal. xxxi, 16. ** Psal. xv, 11. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1210 


vocantur, quigus. obumbrat aniinumque  eonfirmát A pOTt»v σου σκεπάσεις µε, » πνευματιχὼς ExkT Sov 


illius qui se ab impiis adversus ipsum afflictionem 
meditantibus liberari precatur. Hi vero invisibiles 
quidám sent inimici, qui miseriis exeruclant a se 
victos, eod in peccatum indaucentes. 


Vgas. 9-12. « Inimici mei animai meam circum- 
dederunt; adipem suum concluserunt; os eorum 
locutum est superbiam , projicientes me nunc cir- 
eumdederunt me : oculos suos statuerunt declin2re 
in terram. » Quam feri dirique sint Deo resistentes 
appsret, com dicit Psalmista, circumdari animam 
suam ab inimicis suis, adipemque eorum conclusum, 
propter carnalium appelitionem. Omnes enim om- 


αἱ γὰρ σχεπαστικαὶ νοῦ Θεοῦ δυνάµεις, στέρυτες 
αὐτοῦ χαλοῦνται, δι ὧν σχέπει xal εἰς εὐθυμίαν Ere 
τὸν παραχαλοῦντα ἐδαιρεθῆναι ἀπὸ ἀσεθῶν τῶν τὰ- 
λαιπωρίαν κατ αὐτοῦ διανοουμένων * οὗτοι δὲ ἀόρατοί 
τινές εἶσιν ἐχθροὶ, ταλαιπώρονς ποιοῦντες τοὺς ἁλι- 
αχοµένους πρὸς αὐτῶν τῷ ὑποθαλεῖν αὐτοὺς ἁμαρτίᾳ- 

Στ. θ’, v, τα’, ιβ’. « Οἱ ἐχθροί µου τὴν φυχήν uo» 
περιέσχον ' τὸ στέαρ αὐτῶν συνέχλεισαν ᾿ τὸ στόμα 
αὐτῶν ἐλάλησεν ὑπερηφανίαν, ἐκδαλόντες µε vov. 
περιεχύχλωσάν µε' τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἔθεντο 
ἐχχλῖναι ἐν τῇ yf. » Τὸ ἄγριον χαὶ ὠμὸν τῶν ἀνθ- 
ιαταµένων σηµαίνει διὰ τοῦ εἰπεῖν περιέχεσθαι -ἰν 
ψυχὴν ἑαυτοῦ ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, συγχλεισάν- 
tuy τὸ στέαρ αὐτῶν διὰ τὴν πρὸς ὕλην προσπάθειαν’ 


níno 2d materiam dediti οἱ carnales propter pee- B ὅλοι γὰρ δι ὅλων ὑλιχοὶ xal σάρχινοι πεπραγµένοι 


catum effecii sunt, et deliciis ac voluptatibus quasi 
ad pe ei pinguedine repleti. Vertit itaque Symmachus : 
« Adipe.suo obstruxerunt. » ldeoque loquitur os eo- 
rea superbiam, amable nibil aut decorum elo- 
quentium. lsti igitur inimici, multa tumentes arro- 
gantia, hxc dicentern quasi projicientes, cireumdant, 
lasso atque interempto qui in retia sua incidit, Non 
enim boni vel commodi quidquam moliuntur. Divi- 
uarum legum infractores facti, cum oculos suos in 
terram demittunt, inclinati fiunt et rebelles. Hoc 
innuil «in terram » oculos suos constituere, contem- 
pleri volentes temporalia et sapere terrestria, de- 
clinantes, neque per rectam viam ambulare volen- 
tes, sed per flexuosas semitas, quas pergens sic 


imprecatur: «Eheu,» inquit, «rectas reliqueruntC 


vias, ut in tenebrarum viis incederent, quarum 
flexuosi sunt tramites, et recurvi earum orbit.» 
Isti quidem eum declinaverunt, constituerunt ocu- 
los suos in terram; ferentes autem imaginem cc- 
lestis, oculos suos jn ccelum sustulerunt, viamque 
ingressi sunt rectam, qux ducit ad celos. 


ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν τυγχάνουσιν, xal ἀπὸ πολλης εὖ- 
θυµίας xaX τρυφῆς στέατος ὥσπερ καὶ πιµελῆς ἐτλτ- 
ροῦντο” διὸ ὁ Σύμμαχος « Ti ατέατι αὐτῶν à-- 
εφράγησαν' » διὸ χαὶ λαλεῖ τὸ στόμα αὐτῶν ὑτερησα- 
νίαν, οὐδὲν φιλιχὸν ἡ χαθήχον εὐσταθῶς προφερύν- 
ttv * οὗτοι oi. ἐχθροὶ ἀπὸ πολλῆς ἁλαζονείας ἐχδάλ- 
λοντες οἱονεὶ τὸν ταῦτα λέγοντα , περιχυχλοῦσιν ἐπὶ 
τὸ βλάφαι xal ἀπολέσαι τὸν ἐντὸς ἀρχύων ΥΎεχεντ- 
µένον ' οὗ γὰρ χρηστόν τι f] ἀγαθὸν ἐπιτηδεύου ν΄ 
ἐπεὶ παραδάται θείων νόμων γεγενηµένοι , διὰ τοῦ 
τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν Ev τῇ T] τεθεῖσθαι, ἐχχλινόν- 
των xal παρανόμων Ytvop£vov * τοῦτο γὰρ παρέστα- 
ται Ex τοῦ, «ἐν τῇ γῇ » τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν τεθε!- 
χέναι, σχοπεῖν θέλοντας τὰ πρόσχαιρα, xai φρονεῖν 
τὰ ἐπίχεια, ἐχχλίναντας Ex τοῦ τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν µη 
βούλεσθαι βαδίζειν, ἀλλὰ τὰς σχολιὰς ἃς ὁ ἔχων -ᾱ- 
λανίζεται' « ὪὭ γὰρ, qol, οἱ ἐγκαταλεέποντες ὅδοις 
εὐθείας, τοῦ πορεύεσθαι ἓν ὁδοῖς σχότους * ὧν αἱ dA 
δχολια], καὶ καμπύλαι αἱ τροχιαὶ αὑτῶν' » οὗτοι μὲν 
ἐπὶ τὸ ἐκχλίναι ἔθεντο τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν Ev -À 
Y] τῶν φορούντων τὴν εἰχόνα τοῦ ἑπουρανίου,τιθέντο 


τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν iv τῷ οὐρανῷ, ἐπὶ τῷ πκατορθῶσαι εὐθεῖαν ὁδὸν την εἰς οὐρανοὺς ἀναςέ- 


ρουσαν, 

Vrns. 16. Cum propter longaniniitatem tnam te 
dormientem existimaverunt, penam non extemplo 
solventes pro íís quz  cruente patraverunt, « Ex- 
surge» deinceps, «Domine,» ut przevenias eos 
atque supplantes. Proderit enim eis hoc pati, ne 


semper ad malum grassantes, exitium suum au- D 


geant, Cireumdantes enim animam meam, aliaque 
facientes, nisi impedirentur, gravissime eam affli- 
gerent. Quare « supplanta » eos, ut adversus me noh 
jam prevaleant; et. « eripe animain meam» ab ils 
qui tales sunt, ideoque impii sunt vocati : « Eripe, 
inquit , animam meam ob impio. » Frameam suam 
eripiet e manu | illorum : hanc siquidem habebant 
sibi provide datam; eripitur aulem ab iis non ut 
zequum est utentibus. ltaque in terra pauci fiunt, id 
est, parvi ducuntur. Hi enim carnalia tantum ac 
terresuia sibi ambientes, anima magnitudinem 
amittunt, divitiasque quas consecuti essent, nisi 


*! ρα. Lix, 9, 10. 


Στ. wy'. Ἐπεὶ μαχροθυμοῦντός σου χοιμᾶσθαί zt 
ἔδοξαν, μὴ παραυςὰ δίχην ἐνσπραττόµενοι ἐφ οἷς ϱλνι- 
χῶς διἐχειντο, «Ανάστηθι » λοιπὸν, « Κύριε, » ἵνα 
προφθάσῃς αὐτοὺς ἐπὶ τῷ ὑποσχελισθῆναι ' συνοῖσει 
γὰρ αὐτοῖς παθεῖν τοῦτο, ἵνα μὴ ἀεὶ ἐπὶ τὸ xxxi» 
τρέχοντες αὐξάνωσι τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν * περισχόν- 
τες γὰρ τὴν ψυχήν µου xai τὰ ἄλλα ποιοῦντες. εἰ 
ph χωλυθεῖεν, τά μέγιστα αὑτὴν βλάπτουσιν * city 
εὑποαχέλισον » αὐτοὺς, ἵνα μηχέτι χατ ἐμοῦ δύνωντει, 
« cou. ῥυσαμένου τὴν φυχἠν µου » ἀφ' ἑκάστου br 
τοιούτου, καὶ διὰ τοῦτο ἀσεθοὺῦς ὀναμαζομένον" « "P- 
σαι » γὰρ « τὴν φυχἠν µου ἀπὸ ἀσεθοὺς. » Τὴν ῥομ- 
φαίαν ἑαντοῦ ix τῆς χειρὸς αὐτῶν Ἀήφεται ΄ εἶχον 
γὰρ αὐτὴν εὐλόγως δοθεῖσαν, αἴρεται δὲ ἀπ' αὐτῶν 
ob χρωµένων ὡς δεῖ’ διὸ καὶ Ey. τῇ YT] ὁλιγοῦνται, 
πουτέστιν᾿ εὐτελίζονται , ol γὰρ περὶ τὰ ὑλιχὰ xal 
χοϊχὰ γινόµενοι προσπαθοῦντες αὐτοῖς, ἁποδάλλουσιν 
τῆς ψυχῆς τὸ ἀνάστημα xa τὸν πλούτον ὃν εἶχον, εἰ 








1944 EXPOSITIO IN PSALMOS. |. 1519 


ph τὰ ὑλικὰ προτέθειντο” διὰ τοῦτο xol ph ὄντες A terresuía anteposuissent. Propterea et non exsi- 
ὀνυμάξονται' ὡς ἂν τῷ, « Mi, παραδῷς τὸ σκΏπτρόν — stentes vocantur, velat in hoc loco: « Ne tradas 
σου τοῖς μὴ ojctv- διαµέρισον αὐτοὺς ἐν τῇ ζωῇ — sceptrum tuum iis qui non sunt **; divide eos in 
αὐτῶν. » vita eorum. ) 


Στ. τδ’. «Ἐχορτάσθησαν viov (19), xal ἀφῆχαν và — — Vans. 14. « Saturati sunt filiis, et dimiserunt re- 
Κατάλοιπα τοῖς νηπίοις αὐτῶν, » τῶν ἐπὶ xax συµ- — liquias parvulis suis.» In malum consentientibus 
φωνούντων xal ὁμονοούντων, τῆς ζωῆς ὁ μερισμὸς — conjurantibusque vitze divisio utilis est. Quod enim 
ὡφέλιμος' ὃ vàp πρᾶξαι προτέθειντο xaxbv ὀµοφρο- — facere imalum constitaerant concerdes, lioc irritum 
νοῦντες, τοῦτο ἀποδάλλουσιν ἀτελὲς Υινόμενον, δια- — jacet inter. se dissidentibus, sicut illis evenit qui 
στασιάσαντες πρὸς αὐτοὺς, ὡς Yévovey ἐπὶ τῶν προ- — (turrem et urbem zdificare damno suo constituerunt. 
τεθειµένων πύργον καὶ πόλιν οἰκοδομῆσαι ἐπὶ χαχῷ — Benefaciens enim illis Deus, miscuit linguas eorum, 
τῷ ἑαυτῶν ' εὐεργετῶν Υὰρ αὐτοὺς 6 8cb; συνέχεεν — ita ut jam nemo intelligeret que proximus quisque 
τὰς γλώσσας αὐτῶν, ὡς µηχέτι εἰδέναι Έχαστον «à — diceret. Superveniens igitur subita ignorantia ipsos 
παρὰ τῶν mÀnslov λεγόμενα, ἵνα fj προχαταλαθοῦσα — inter se dissidere pra paravit, irritumque eorum in- 
ἄγνοια, διαστασιάζειν αὐτοὺς πρὸς ἑαυτοὺς mapa- — ceptum ostendit. Hoc est igitur quod Indicant bac 
σχευάσασα, ἀτελη τὴν πρόθεσιν αὐτῶν dmobelEm. B. verba : « Divide eos in vita eorum. » 

Τοῦτο οὖν ἐστι τὸ δηλούμενον ἓν τῷ, « Διαμέρισον αὖ- 
τοὺς ἐν τῇ ζωῇ αὐτῶν. » 


« Καὶ τῶν χεχρυμµµένων σου ἐπλήσθη 1d) γαστὴρ « De abscon litis tuis impletus est venter eorum.» 
αὐτῶν. » Κεχρυμμένα δὲ Θεοῦ τὰ ἀνάξια τῆς µνή- — Abscondita Dei, qua indigna sunt ejus memoria. 
µτς αὐτοῦ ὧν πάντων τὰ χατάλοιπα τοῖς νηπίοις Quorum omnium reliquias reliquerunt parvulis, 
κατέλειπον μετὰ τὸ πλησθῆναι τὴν χοιλίαν αὐτῶν. suum postquam impleverunt ventrem, Quod Dei 
"Οτι δὲ ἀνάξια τῶν ὄψεων τοῦ Θεοῦ τὰ ἑπίληπτα, oculis indigna sunl sceleste admissa, indicat Cain 
παρίσταται ἐκ τοῦ Κάῑν' ἐξῆλθεν γὰρ οὗτος ἀπὸ — exemplum ; ille enim 2 Dei vultu rejectus est ; nec- 
προσώπου τοῦ Θεοῦ. xal ix τοῦ, « Οὐδὲ διαµένουσι που et hic locus : « Non stant iniqui coram oculis 
παράνομοι χατέναντι τῶν ὀφθαλμῶν σου’ » τούτων — tuis 35.2 Istis procul a. Deo remotis impleti, « reli- 
τῶν μαχρὰν θεοῦ τυγχανόντων ἐμφορηθέντες,ιιτὰ — quias dimiserunt parvulis suis, saturati filiis, »id est, 
κατάλοιπα εἴασαν τοῖς νηπἰοις αὐτῶν, χορτασθέντες — immundis. Omnibus enim impuris pejores, et se- 
υἱέων (20), ντοῦτ ᾿ἔστιν ἀκαθάρτων' πάντων γὰρ τῶν — ipsos ledunt, et aliis exitio sunt; quod quidem os- 
μολυνόντων χαλεπώτεροι οἱ xal ἑαντοὺς βλάπτοντες ϱ tenditur his verbis : « Et. dimiserunt reliquias suas 
xa ἑτέρων αἴτινι vwwógevov ὃ δηλοῦται xal διὰ τοῦ, — parvulis suis.» Justum enim decipere non valent. 
« Καὶ ἀφῆχαν τὰ χατάλοιπα τοῖς νηπίοις αὐτῶν» — Ideo de istis scriptum est : « Proiis qu: inique par- 
τέλειον γὰρ ἁπατῆσαι, οὐχ οἷοί τέ εἰσιν' διὸ περ — vulis fecerunt, inierficientur; et inquisitio impios 
αὐτῶν γέγραπται' ε Ανθ' ὧν γὰρ ἡδίχουν νηπίους, — interimet. » Alia versio habet, «Saturati sunt filiis, » 
φονευθήσονται’ xal ἐξετασμὺς ἀσεδεῖς ὀλεῖ. » Φέρε — propter nepotes quos in fastidium habuerunt. Divisi 
ται γραφὴ ἔχουσα, « ἐχορτάσθησαν viov, δι οὓς — in vita sua, mnltiforme damnum passi sunt; non 
υἱωνοὺς εἰς xópov ἔσχον᾽ διαµερισθέντες ἓν τῇ ζωῇ — enim modo ipsi, sed et parvuli sui saturati sunt 
ἑαντῶν, πολύτροπον τὴν βλάδην Ésyov: ob µόνον γὰρ — absconditis Dei. 
αὐτοὶ, ἀλλὰ καὶ οἱ νήπιοι αὐτῶν ἐχορέσθησαν τῶν 
χεχρυµµένων τοῦ θεοῦ. 

Στ. w'. Ἐκεῖνοι μὲν οὕτω, φησὶν, καθὰ εἴρηται — — Vgns. 15. Hi vero eic, inquit, sicul dictum est : 
« Ἐγὼ δὲ ἐν δικαιοσύνη ὀφθήσομαι τῷ πρυσώπῳ κε Ego autem in justitia apparebo conspeotui tuo. » 
σου. » οὗ γὰρ τῶν κρυπτοµένων ἀπὸ σοῦ fj ápsvh ὡς — Non enim absconditorum procul a te virtus ut isto- 

* dj ἐχείνων καχία" χἀχεῖνοι μὲν αὐθάδεις ὄντες καὶ — rum malitia. Et isti quidem, cum arrogantiores 
οἱόμενοι πάντων εἶναι πλήρεις, μηδὲν ἔχοντες, ὡς ^ sint, sese oinnium esse plenos exisiimant, nihil ha- 
ἀπεντεῦθεν δοχεῖν αὐτοὺς χεχορτάσθαι ἐγὼ δὲ ix — bentes, et inde videlur eos saturatos esse. Ego au- 
μέρους γινώσχων ἄρτι, τότε χορτασθήάοµαι ὅτ ἂν — tem partim nunc eognoscens **, tum saturabor eum 
ὀφῦῇ ἡ δόξα σου ὑφισταμένη χατὰ τὸ ἐρχόμενον té- — apparebit gloria tua. exoriens secundum perfectio- 
λειον ip προσθάλλειν τότε δυνατὸν « πρόσωπον πρὸς — nem venientem; cui adjicere possumus « facie ad 
πρόσωπον᾿ » δυνατὸν ὀφβησομένην θεοῦ δόξαν ἐχλαθεῖν — faciem **. » Possibile est conspiciendam Dei glo- 
tbv povoyevi, Yibv, περὶ οὗ γέγραπται’ ε "Odexat— riam signilicare unigenitum Filium, de quo serí- 
πᾶσα σὰρξ τὸ autfjpiev αὐτοῦ" xaX ὀφθήσεται ἡ δόξα — pium est: « Videbit omnis caro salutare ejus, et 
Κυρίου » πληροῦται τούτων ἕχαστον, Gv ἂν θεασό- — revelabitur gloria Domini **. » Quorum implebuntur 


* Esther xiv, 141. 9. Psal. v, 6. ** 1 Cor. xin, 19. *" ibid... δὲ Luc. nit, 6; Isa. xL, 5. 


(19) Vulg. saturati sunt filiis, — LXX vero habent — versio habet « Sat, sunt filiis. » Quod. interpreem 
ἑχορτάσθησαν ὑείων, Saturati stint porcinis (alimen- — fefellit. EpiT. 
tis): et sic legendum hoc loco probat quod infra (20) Legendum ὑείων. Ip. 
legitur : Φέρεται γραφὴ ἔχουσα « Efop. vlov,» Alia 


1215 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1341 


singula, quando videblmus gloriam Filii, « gloriam A µεθα τὴν δόζαν τοῦ Ylou, « δόξαν ὡς Μονογενοῦς 


quasi Unigeniti a Patre, plenus gratie et verita- 
tis ?".» 


παρὰ Πατρὸς, πλήρης χάριτος xai ἀληθείας. » 


PSALMUS XVII. 


. VgnRS$. 4. Quis hic fiuis habetur? cujus gratia cz- 
tera, ille vero nullius causa. Ergo propter victoriam 
adversus inimicos bella, oinniaque ad regis pre- 
cellentiam spectantia jam et finem vocavit, et... 
hymnorum auctorem, ad quem Esdras dixit: « Apud 
te victoria. » Cujusigitur et puer et servus David. 
Et sic canticum in die, id est in luce profert, cum 
omnes atque Saul devenerunt, nihilque mali ab iis 
passus est David. 


Vzns. 5. « Torrentes iniquitatis, » propterea quod 
ad iniquitatem tendunt qui tentationes non fortiter 
ferunt; « dolores » vero « mortis » et « inferni, » 
mortalía sunt peccata. Ceterum et « torrentes ini- 
quitatis, » maliti:e fluenta dices, « mortisque dolo- 
res, » peccato obnoxiam agendi rationem. 

VgnBs. 7. Congrua autem hsc cum illis : « Nobis 
vero unüs Deus Pater, et onus Dominus Jesus Chri- 
$us ** ; » nisi de eodem utrumque dicatur, cum sit 
Pater Filiusque, et Deus et Dominus, propter eam- 
Jem deitatem ac dominationem. Exauditus eredit 
rursus venturum coram eo clamorem suum; vel 
quia Deum sensit anuuentem, de eventu securus 
est. 


Στ. α’. Τέλος δὲ λέγεται tl; Οὗ χάριν τὰ Eis, 
αὐτὸ δὲ οὐδενὸς ἕνεχα" διὰ τοἰνυν τὴν κατὰ τῶν 
ἐχθρῶν νίχην οἱ πόλεμοι, xai πάντα τὰ πρὸς ἁρ.- 
στείαν βασιλέως συντείνοντα Ίδη xal τέλος ἐχάλεσεν 
καὶ δικ... δεῖν ὑμνολογίας τὸν αἴτιον, πρὸς ὃν Ἔσδρα: 
εἶπεν * « Παρὰ σοῦ ἡ νίκη" » οὗ 65 καὶ παῖς xai 0:- 
ραπευτὴς ὁ Δὰυϊδ' καὶ οὕτω τὴν ᾠδὴν ἐν {μέρα 
τουτέστιν bv τῷ φωτισμῷ προσάχει, ἠνίχα πάντες 
καὶ ὁ Σαοὺλ κατελύθησαν, μηδὲν βλαδέντος ὑπ) αὖ- 
τῶν τοῦ Δαν!ῖδ. 

Στ. Ε’. "H xa εχείµαῤῥοι ἀνομίας, » διὰ τὸ εἰς &vo- 
μίαν ἔρχεσθαι τοὺς μὴ γενναίως ὑφισταμένους πειρᾶ- 
τήρια’ xaX μὴν « ὠδῖνες θανάτου » χαὶ « ἄδου » τὰ πρὸς 
θάνατον ἁμαρτῆματα" οὐχοῦν xaX « χειµάῤῥους &vo- 
µίας » ἐρεῖς τὰ ῥεύματα τῆς xaxlac xai « θανάτου 
χαχίας (21), » τὰς πραχτικὰς ἁμαρτίας. 

Στ. Ο. Σύµφωνα ὃξ ταῦτα τῷ, ι Ἡμῖν δὲ εἷς θεὸς 
ὁ Πατὴρ, καὶ si; Κύριος Ἰησοῦς Χριστός" » εἰ μὴ 
ἄρα χατὰ τοῦ αὐτοῦ ἀμφότερα λέγεται, Πατὸς xal 
Υἱοῦ θεοῦ xat Κυρίου ὄντος, διὰ τὸ ταυτὸν τῆς θεό- 
τητος xdi χνριότητος. Εἰσαχουσθεὶς δὲ πιστεύει, zá- 
Ἆιν εἰσελεύσεσθαι ἑνώπιον αὐτοῦ τὴν ἰδίαν χρανγί», 
ἡ ὅτι ᾖσθετο τοῦ θεοῦ ἐπινεύσαντος, xal θαῤῥεϊ κερὶ 
τῆς ἐχθάσεως. 


Vrns. 8, 9. Alius dicit : Montes illos transfert er- € Στ. 1j, 0'. Ἕτερος ἔφη" Τὰ ὄρη ταῦτα µεθίσττσιν 


torum, qui fidem sicut granum sinapis habet. « Si 
enim, dicit Paulus **, habeam fidem ita ut montes 
transferam, » Hujusmodi est spiritus lunatici, de quo 
dicit Salvator: « Si babueritis fidem sicut granum 
sinapis, dicetis monti huie : Transi hinc illuc 19.) 
« Ascendit fumus in ira ejus, » molestiarum ligno 
eonsumpto, similitudinem babente cum jis que 
sedificantur super Christum angularem lapidem 4 
vanis hominibus, lignis, feno, culmo ; quxie quidem 
turpes sunt actus et cogitotiones. Carbones vero, 
forte "castigationes indicant, qualiter in hoc loco : 
« Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si sitierit, 
potum illi ministra : hoc enim faciens, carbones 
jgnis congesseris super caput ejus *' ; » atque illud : 
« Cadent in ipsos carbones ignis, et dejicies 608 **. » 
Isti erunt tibi auxilium. Sunt et forsan acceusi Dei 
sermones, qui anims» verba purificant. Quod πιᾶ- 
nifestum est Isaia dicente : « Et missus est unus 
seraphim, carbonemque ab altare suscepit . » Com- 
burit igitur ad splendorem sermones anims ad 
'fllud parate. Peccata autem mundat, actus eorum 
exurens. Quod sí ignem illum non ostendunt, eom - 
buret eos ignis in seternum. 


κας. 10. Descensus vero Salvatoris Incarnatio- 
nem indicat. Descendit autem non localiter sed cum 


*! Joan. 1, 44... ** 1 Cor. vii, 6. 
1. *? Isa, vi, 6. 


1 Cor. xii, 2. 


&nb τῶν ἡπατημένων, ὁ ἅπασαν ὡς xóxxov σινάπεως 
ἔχων πίστιν. « Ἐὰν γὰρ, φησὶν ὁ Παῦλος, ἔχω zi 
στιν ὥστε ὄρη µεθιστάνειν’ » τούτων ὑπῆρχε xai τὸ 
πνεῦμα τὸ σεληνιασμοῦ, περὶ οὗ φησιν ὁ Σωτήρ «E! 
εἴχετε πίστιν ὡς χόχχον σινάπεως, ἑλέγετε ἂν τῷ ὄρει 
τούτῳ) Μετάθηθε ἔνθεν ἐχεῖ. »« Ανέδη 6b. χαπνὺς iv 
ὀργῇ αὐτοῦ, » τῆς μοχθηρᾶς ὕλης δαπανωµένης, àva- 
λογίαν ἐχούσης πρὸς τὰ ἐποικοδομούμενα ἐπὶ τῷ Ἆρι- 
στῷ θεµελίῳ ὄντι ὑπὸ φαύλων ἀνθρώπων, ξύλα, χόρ- 
τον, καλάμην φαῦλαι δὲ ταῦτα πράξεις καὶ γνῶμαςυ 
οἱ δὲ ἄνθραχες ποτὰὲ μὲν τὰς χολάσεις σηµαίνουσιν. 
ὡς ày τῷ, « Ἐὰν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου, ψώμιζε αὐτόν 
ἐὰν διφᾷ, πὀτιξς αὐτόν) τοῦτο γὰρ ποιῶν, ἄνθραχας 
Tue σωρεύσεις ὑπὸ τὴν χεφαλὴν αὐτοῦ. » xal τὸ, 
ε Πεσοῦνται ἐπ᾽ αὐτοὺς ἄνθραχες mupbc, xal χατα-- 
θαλεῖς αὐτούς" » οὗτοι ἔσονταί σοι βοήθεια ποτὲ ὃ 
τοὺς διαπύρους τοῦ Oo) λόγους χαθαἰρονταξ τοὺς 
τῆς ψυχῆς λογιαμούς' χαὶ δηλον ££ Ἡσαῖου φῄσαντος' 
«Kat ἀπεστάλη ἓν τῶν σεραφὶμ., xal EXa6ev ἄνθραχα 
ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρἰου" » πυροῖ νοίνων εἰς φαιδρότητα 
τοὺς λογισμοὺς τῆς ἑτοίμονυ πρὸς τοῦτο φνχῆς ' ἅμαρ- 
τωλοὺς δὲ χαθαίρει, τὰς πράξεις αὐτῶν χαταφλέχων᾽ 
τὸ δὲ πῦρ el μὴ δέξωνται τοῦτο, χαταφλέξει εὺ πνρ 
αὐτοὺς τὸ αἰώνιον. 

Zz.v. Ἡ δὲ χατάδασις, τῇ τοῦ Σκυτῆρος ἀχόλουθος 
οἰχονομίᾳ κατέδη δὲ οὐ τοπιχῶς, ἀλλὰ τῷ ἐν μορςῇ 
** Matth. xvii, 19. *! Rom, σι, 20. ?* Psal. exxxis,. 


(31) Lege ὠδίνας. Proxima vox xaxíac typothetam fefellerit, Epi. 








1215 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1246 
0:03 ὑπάρχων, μορφὴν δούλου Xa6sty- τὸ δὲ ἀσαφὲς A in forma Dei esset, ut servi. formam susciperet ?*. 
xai λανθάνον τῆς τοῦ θεοῦ γνώσεως, διὰ τοῦ Ὑνόφου — Quod obscurum sbscondilumque in Dei notitia ost , 
παρίσταται’ εἰς τοῦτο γὰρ καὶ Μωῦσῆς, ὡς fv àv- per caliginem ostenditur; in quae Moses, quantum 
θρώπῳ δυνατὺν, εἰσελήλυθεν' τοιαύτη xai ἡ δεῦ- — possibile est homini, penetravit, Designat et Salva- 
po ἐπιδημία τῷ ph δι ὅλων ἑγνῶσθαι τοῖς Ύενη» — toris jn terra eommorationem, prout minime a 
τοῖς. morialibus cognosceretur. 

Στ. ια’. Τὸ δὲ 750006 ἑρμηνεύεται πληθυσμὸς γνώ- Vens. 1l. Per cherubim signiflcatur scientiz 
σεως' τοῖς οὖν λογικοῖς τούτοις ζώυις, f| καὶ ταῖς — abundantia. Super hsc igitur spiritalia animantia, 
εοιαύταις φυχαῖς, ἐπιδὰς ὁ θεὺς ἵπταται διὰ τῆς — vel super tales animas ascendens Deus volat altis- 
ὀξυτάτης νοῄσεως' ἀνέμους δὲ εἰ μὲν τοὺς αἰσθητοὺς — sima mente. Ventos autem si sensibiles acceperis, 
λάθοις, τῷ λόγῳ τῆς προνοίας Emi6alvet τούτων Ó — verbo providentize ascendit super illos Deus, ducens 


θεὺς, ἄγων αὐτὸς ὡς βούλεται ἐξάγων váp tcv — ipse ut vult. Educit enim ventos ex eorum thesau- 
ἀνέμους Ex θησανρῶν aücüv: εἰ δὲ τοὺς πνεύμµατι µετ- 


εωριζοµένους, xai ὡς ἀνέμους πνοὰς ἑχπέμποντας 
σοφοὺς ἄνδρας νοῄσεις, ὅτι χαὶ τούτων ταῖς πτέρυξιν 
ὁ θεὸς ἐπιθαίνων ἵπταται πανταχοῦ, τουτέστι ταῖς 
ὑψιπετέσι νοῄσεσιν’ καὶ ἀνέμους δὲ διδασχαλίας περὶ 
ἑτεροδόξων λέγων, εἶπεν ὁ Απόστολος « Παντὶ ἀνέ- 
pup διδασκαλίας ἐν τῇ κχυθἰᾳ τῶν ἀνθρώπων, iv 
πανουργίᾳ πρὸς τὴν µεθοδίαν τῆς πλάνης) » τῶν δὲ 
οοιούτων ἄνέμων ταῖς πτέρυξιν ἐπιθαίΐνει πνεύματα 
πλάνα” τῆς δὲ ἀληθσὺς ὁ θεὸς ἐπιθαίνων διδασκαλίας, 
ὅπου βούλεται πνεῖ. 

Στ. VO -ιε’. Σκοτεινῶν νεφελῶν εἰς φῶς διὰ σαφηνείας 
προελθουσῶν, οὐδεμιᾶς ἀπολογίας ὑπολείπεται πρό- 
φασις τοῖς ἁμαρτάνουσιν' διὸ εὐθέως τηλαυγήσει τῶν 
νεφελῶν, ἀχολουθεῖ χάλαζαν xa ἄνθραχας πυρὺὸς εἷ- 
ναι: εἴδη δὲ χολάσεων διὰ τῶν προσηγοριῶν σηµαίνε- 
ται, καὶ τῶν περὶ Χριστοῦ προφητευοµένων ἐχθάσεως 
τετυχηχότων’ ὁ θεὸς εὐθὺς οὑρανόθεν βροντᾷ’ Πτοι 
διὰ τῆς µεγαλοφωνίας τῶν πληρουµένων λόγων ὑπὸ 
Ἰηαοῦ, ἡ τῷ ἑχάστη διανοίᾳ ἐμθάλλειν θεολογίας 
ὑφηλοτάτους λόγους τὸν θεὺν περὶ τοῦ μονογενοῦς 
Υἱοῦ, μονονουχὶ τοῦτο χεχραγώς * « Οὗτός ἐστιν ὁ 
Yl; µου ὁ ἀγαπητὸς ἐν ᾧ ηὐδόχησα, » ἀλλὰ xal 
ἀποχαλύπτων τὸν Υἱὸν αὐτοῦ, φωνὴν δίδωσιν ὁ Ὕψι- 
στος τοῖς ὑψηλῶς περὶ Χριστοῦ διαλαθοῦσιν, ὅτε οὐχ 


αἷμα xai σὰρξ αὐτοῖς ἀπεχάλυψεν, ἀλλ ὁ Πατηρ ὁ . 


οὐράνιος τὰν ἴδιον Yióv: ὥσπερ δὲ τοῖς παρεσχευα- 
αμένοις τὸν νοῦν πρὸς θεοπτίαν xai τὴν ἀχοὴν τοῦ 
ἔσω... ὁ Κύριος χαὶ ὁ Ὑψιστος τἣν φωνὴν αὐτοῦ δί- 
ἕωσιν, ty! ὑπὸ τῆς οὐρανόθεν ξρχοµένης βροντῆς µε- 
τεωρισθέντες, ἑχστῶσι μὲν τῶν Υηίνων, προσπελά- 
συσι Gb τῷ οὐρανῷ, τὴν εἰχόνα τοῦ ἑπουρανίου φέ- 
βοντες, χαὶ τὰ ἡψηλὰ τῶν νοημάτων πρὸς τοῦ Ὑψί- 
στου δ,δόµενα λάδωσιν’ οὕτω τοῖς ἑναντίως διαχειµέ- 
νοις ἐξαποστέλλει βέλη à Κύριος ἰχανῶς ἔχοντα συν- 
ταράξαι τοὺς πρότερον περὶ τὸ καχὸν ὁμονοοῦντας" 
βέλη & νῦν λέγει τοὺς προαναφωγοῦντας τὰς χολά- 
σεις λόγους" ἰχαναὶ γὰρ αἱ ἀπειλαὶ ἑχταράξαι xat 
θορυθῆσαι τὴν quyfiv ὅτ) ἂν δὲ xal τὰς μετ αἰνιγμά- 
Vy λεγοµέάνας ἀπειλὰς σαφηνίσῃ, xat φωτίσῃ ἆστρα- 
πῶν δίχην, τοὺς ὑπὸ τῶν βελῶν τῶν προβιρηµένων 
σχορπισθέντας συνταράξει' οἱ γὰρ σχορπιζόμενοι την 
πρὺς τὸ χαχὸν σωµφωνίαν ἀποδάλλουσιν ὡς ἓν ταρά- 
Y xal συγχύσει Yevópue vot. 

Πολλαχοῦ τῆς Γραρής αἱ νεφέλα: τοὺς προ- 


ris. Quod 8] homines spiritu elatos et quasi veu- 
tos auras emittentes, sapientes putaveris, et ho- 
rum super pennas vectus Deus quacunque volat, 
jd est excelsis cogitationibus. Et ventos quidem 
doctrine de heterodoxis ait Apostolus, dicens :« Omni 
vento doctrinae in alea hominum, in malitia ad 
viam erroris **. » Talium autem ventorum super 
alas volant spiritus fallaces; Deus vero vere do- 
ctring vectus alis, ubi vult spirat *f. 


κας. 19-15. Obscuris nubibus in lucem per 
revelationem  pervenientibus, nullus excusationis 
locus peccantibus relinquitur. Itaque cum nubes 
late fulserunt, protinus sequuntur grando et car- 
bones ignis. [magines p«enarum per has voces 
ostenduntur, necnon οἱ prophetizantur quo in 
Christi adventu fiunt. Protinus intonat Christus de 
- eeelo ; sive propter magnam sermonum a Jesu babi- 
torum majestatem ; seu quia cuique menli infudit 
divinitatis altissimos sensus Deus de unigenito 
Filio suo, exclamans hoc tantum : « lile est Filius 
meus dilectus, in quo complacui *!. » Sed et reve- 
lans Filium suum, vocem dat Altissimus illis qui 
ΦΙἰο de Christo intelligunt, cum neque sanguis, 
neque caro revelaverunt, sed Pater coelestis proprium 
Filium **. Quemadmodum enim animo preparatis 
ad Dei intuitionem et ad auditionem interioris... 
Dominus et Altissimus vocem suam dat, ut toni- 
tribus de ccelo missis elati, a terrestribus recedant , 
tendantque ad coelum, imaginem illius qui super 
coelos est ferentes, sublimesque cogitationes ab 


p Altissimo datas accipiant. lis ita qui se adversarios 


przstant, emittit sagittas Dominus satis idoneas ad 
conturbandos eos qui prius in malum conspirave- 
runt. Sagittas vero nunc vocat sermones ponas 
prophetizantes. Satis enim sunt minz ad comino- 
vendam conturbandamque animam. Cum enim et 
minas obscure editas manifestaverit, illuminave- 
ritque fulgurum instar, sagittis, utjam explicuimus, 
dispersos conturbabit. Dispersi enim in malum con- 
cordiam amittunt, quasi perturbatione et confusione 
trepidantes. | 


Multis Scripturx locis nubes prophetas indicant. 


" Plülpp. τι, 6, 7. 3 Ephes. iv, 14. ?* Joan. in, 8..." Mattb. i, 17; xvin, 5. * Μορ. xvi, 17. 








19411 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1213 


Vitem enim domum lsrae: vocans, jubét nubes À φήτας  cvuaivoucww: ἁμπελῶνα yàp τὸν οἴχον 


non cam madefacere 39, Non jam hie invenitur iliud : 
t H:ec dicit Dominus; » neenon et illud : « Factum 
est verbum Domini ad me. » Usque ad has nubes 
veritas lucet. Ipse animis illabentes spiritualibus 
verbis, imbrem non terra, sed aeris terram colen- 
{ tibus gutiatim defunduni, propria virtute et spiritu 
intus agenle suspense per sihera. flumor vero 
qui in eis erat ante descensum revelationemque 
per Salvatorem esse dicitur obscuratus. Cum autem 
elocuto Deo in Filio in novissimis diebus, impleti 
fuerint lex et prophetz, lateque effulserint splendo- 
res, in conspectu ejus congredientur nubes, cla- 
riores factz per illius quem prenunti»verant vre- 
sentiain. 


Vers. 16. « Et apparuerunt fontes aquarum. » 
Peractis omnibus qux: mede dicta sunt, videbuntur 
fontes aquarum ; atque etiam si quis fontes vocet 
sequarum..... bonorum cogitationes, hac videnda 
esse dicet, abjecta omni spiritus ignorantia οἱ ma- 
liia; ille enim sublatze jam non in nobis bonorum 
fontes abscondent. Si autem et omnem divinitus 
inspiratam Scripturam spiritualem tenebris obscu- 
ratam, videndos fontes appellare liceat, perpenden- 
dum est. Cum igitur nobismetipsis ad Deum con- 
versis, sublatum fuerit ignorantie et obscuritatis 
velamentum, revelabuntur aquarum fontes, ut fa- 
cile ex singulis hauriatur, juxta illud : « Haurite 


aqeem cum gaudio e fontibus Salvatoris *. » Hec Q 


enim aqua lxtitie plena est, que de fontibus Sal- 
valoris manat; perspicaci enim dali sunt, atque 
his qui ad videndum Deum sunt idonei ; juxtaillud : 
« In eeclesiis benedieite Deo, Domino de fontibus 
lerael *!. ) 

« Et revelata sunt. fundamenta orbis terrarum 
ab increpatione tua, Dowmine; » orbis terrarum 
edificat per ea quaxeunque illie et aguntur, 
et dicuntur, et cogitantur. Per fundamenta prssup- 
posita, non multum erraveris si mores habitus- 
que..... Cum enim pravos homines sagittis suis 
percusserit , fulgurumque suorum  perstrinxerit 
fulgere, abscondita hominum manifesta flent, 
opacissima tenebrarum illuminante Deo, orbisque 


terrarum fündamenta revelante, profunda pate- D 


faciet e tenebris ab &ua in orbem terrarum de 
omni re inerepatione. Fundamenta queque terra. 
ram orbis nonnuHi vocant divinos viros, propter 
vitse excellentiam, vimque virtutis, in quibus zedifl- 
cant qui secundum Christum vivunt. Revelabuntor 
ideo h»c fendamenta, increpatione adversus eos 
qui peccaverunt faeta. Poena. enim impiorum fun- 
damenptis parcente, manifestatio et revelatio ju- 
storum fiet, « ab inspiratione spiritus ire tua. » 
Non illico a peccatoribus penas exigit Deus; nam 
si hoc fieret, omnia penitus deleta essent ; sed be- 


** Isa. v, 6. 
(323) lta cod. 


V [sa, xi, 9, *! Psal. Lxvii, 27, 


'"Icoah) εἰπὼν, ἐντέλλεται ταῖς νεφέλαις τοῦ ph 
βρέχειν ἐπ αὐτόν οὐχέτι γὰρ παρ ἑχείνοις τὸ, 
ε Τάδε λέγει Κύριος ν xol τὸ, ε Ἡγένετο λόγπ 
Κυρίου πρός µε; » µέχρι τούτων τῶν νεφελῶν t; ἁλή» 
θεια λάμπει’ αὗται ταῖς φυχαῖς ῥέουσαι λόγων πνεν- 
ματιχῶν, ὑετὸν οὗ γῆς ἀλλ᾽ ἀέρος εἰσὶν τοῖς ἐπὶ γης 
ἀποσταξάμεναι, ὑπό τε τῆς σφῶν ἀρετῆς καὶ τοῦ 
ἑνεργοῦντος πνεύματος µετεωριζόμεναι’ τὸ kv αὗταῖς 
οὖν ὕδωρ «pb τῆς διὰ τοῦ Σωτῆρος ἐχδάσεώς τε καὶ 
σαφηνείἰας εἶναι λέγεται σχοτεινόν’ ὅταν δὲ λαλίσαν- 
τος τοῦ θεοῦ ἐν τῷ Yl ἐπ) ἑσχάτων τῶν ἡμερῶν, 
πληρωθῶσιν ὁ νόμος χαὶ οἱ προφῆται ἀπὸ τῆς ττλα.- 
γήσεως xat τῆς Σπιλάμφεως, ὀνώπιον αὐτοῦ συνελεὺ- 
σονται νεφέλαι φανεραὶ γινόμεναι διὰ τὸ τὸν ὑπ a5- 
τῶν προαναφωνηθέντά παρεῖναι. 

Στ.ις’. «Καὶ ὤφθησαν αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων. » 
Τῶν προειρηµένων ἁπάντων συµθεθηχότων, ὀφθίέον- 
ται αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων' xaX εἰ μὲν πηγάς τις λέγοι 
ὑδάτων τὰς ἔδε... τῶν χαλῶν ἑννοίας, ὀφθήσεσθαι 
ταῦτα ἐρεῖ, ἀναδαλλομένης τῆς ἐπιχειμένης τῇ voyà 
ἁγνοίας xaX καχίας' αὗται γὰρ περιαιρεθεῖσαι, οὐχ- 
ἐτι χρύφουσιν τὰς Ev ἡμῖν πηγὰς τῶν ἀγαθῶν' εἰ δὲ 
xai πᾶσαν θεόπνευστον Γραφὴν πνευματιχὴν ὑπὸ 
ἀσαφείας χεχαλυμμµένην, πηγὰς ἑρεῖ ὀφθησομένας, 
ἐπίστησον' ὅτ ἂν οὖν ἑπιστρεψάντων ἡμῶν πρὸς Κύ- 
ριον περιαιρεθῇ τὸ τῆς ἀγνοίας xaX ἀσαφείας xáXup- 
μα, ὀφθήσονται αἱ ἐγχείμεναι τῶν ὑδάτων πηγαὶ, ὡς 
εὐχόλως ἐφ᾽ ἑχάστης ἀρύεσθαι κατὰ τὸ, « ᾽Αντλη- 
σατε ὕδωρ μετ) εὐφροσύνης Ex τῶν πηγῶν τοῦ σωτη- 
plou* » τοῦτο γὰρ τὸ ὕδωρ εὑφρασίας ἐστὶν παρεχτι- 
xbv οὐσῶν σωτηρίου πηγῶν, αἳ ἀπενεμήθησαν τῷ δι- 
ορατικῷ, xa νῦν ὁρᾶν τὸν Θεὸν ἔχοντι γένει (22) 
κατὰ τὸ, « Ἐν ἐχχλησίαις εὐλογεῖτε οὸν Geby, K$- 
prov Ex πηγῶν Ἱσραήῇλ. » 

c Καὶ ἀνεχαλύφθη τὰ θεμέλια τῆς οἰκουμένης ἀπὸ 
ἐπιτιμήσεώς σου, Κύριε. » Τῆς οἰχουμένης ἐποικοδο- 
µούσης BU ὧν πράττει χαὶ λέγει χαὶ vost θεµελίοις 
τισὶν προχαταθεθληµέἑνοις, οὐχ ἂν ἁμάρτοις τὰς ἕξεις 
xaX διαθέσεις... µένης' ὅτ ἂν διασχορπίσῃ τοὺς qas 
λους τοῖς βέλεσιν αὐτοῦ xaX συνταράξῃ bx uer τῶν 
ἁστραπῶν αὐτοῦ, τῶν κρυπτῶν τῶν ἀνθρώπων φανε- 
ρῶν γινοµένων, φωτίζοντος τοῦ θεοῦ τὰ χρυπτὰ tao 
σχότους, xaX φανεροῦντος τὰ θεμέλια τῆς olxoopá- 
νης, ἀνακαλύψει βαθέα Ex σχάτους ἀπὸ τῆς ἐπιτιμᾷ- 
σεως τῆς οἰχουμένης ὑπ᾿ αὐτοῦ χατὰ πάντων’ εἰ Gk 
χαὶ θεμέλια οἰχουμένης λέγοι τις τοὺς θείους ἄνδρας, 


, διὰ τὸ εὔτονον τοῦ βίου xal την στεῤῥότητα τῆς ἀρε- 


τῆς, ἐφ᾽ οἷς ἐποιγοδομοῦνται ol. χατὰ Χριστὸν πολι- 
τευόµενοι, ἀναχαλύπτεσθαι xal «τούτους τοὺς θεμε- 
λίους συµθῄσεται, ἐπιτιμήσεως Ὑινομένης χατὰ τῶν 
ἁμαρτανόντων' τῆς γὰρ χολάσεως τούτων μὴ ἁπτο- 
µένης τῶν θεμελίων, φανέρωσις xai ἀνακάλυψις a7- 
τῶν ἔσται, « ἀπὸ ἐμπνεύσεως πνεύματος ὀρτης 
σου. » Οὐ παραυτὰ τοῖς ἀμαρτάνουσιν θεὺς ἑπαφῇ 
τὰς τιμωρίας εἰ γὰρ τοῦτο ἑγίνετο, τὸ πᾶν ἄρδτν 


1219 


: RKPOSITIO IN PSALMOS. 


1350 


ἀπώλλυτο' ἀλλ ἀγαθότητι χαὶ φιλανθρωπίᾳ πολλή, A niguitate el humanitate multa, semper peccatorum 


ἑχάστοτε πλήθους ἁμαρτημάτων Ὑινοµένον, οὗ xaO 
ἑχάστην ἡμέραν ἐμπνέειν αὐτὸν πνεῦμα τῆς ὀργῆς 
ἑχυτοῦ διὰ τὸ προαναφωνεῖν τῆς ὀργῆς τὰς χολάσεις' 
t Πα:δεύσω γὰρ αὐτοὺς ἐν τῇ ὀργῇῷ τῆς θλίψεως αὐ- 
τῶν, » 

Στ. ιό. « "EG ὑδάτων πολλῶν, » ftot τῶν ταραχω- 
δῶν xai ἁλμυρῶν πραγμάτων τοῦ βίου, τροπιχῶς θα- 
λάττης ὀνομαξομένων, f| ἀντιχειμένων xal τεταρα- 
Ὑμένων. Ἐπίστησον δὲ, el καὶ δόγµατα τῆς ἀθεότη- 
τος ὕδωρ. ἐστὶν πολὺ οὐ δυνάµενον σθέσαι τὴν ἀγά- 
πην΄ δυνατοὺς δὲ ἐχθροὺς ἓξ ὧν ῥύεται ὁ θεὺς, τοὺς 
ἀοράτους ῥητέον τάχα δὲ xal τοὺς iv ὑπεροχαῖς &v- 
θρώπους, xal τοὺς &macdv προτεθειµένους διὰ φευ- 
δωνύμου γνώσεως, ὅτ' ἂν δεινοὶ περὶ σοφισἑείαν ὧσιν. 
0ὐχ ἁμάρτοι δὲ τις χαὶ τοὺς ἰδίους λογισμοὺς, ὅτ ἂν 
ὃν ααρεστῶνται τῇ προνοίᾳ 7| χαὶ περὶ ἄλλην ἀσέθειαν 
ἐπανέχωσιν, ἐχθροὺς δυνατοὺς λέγων, xaX ῥυσθήναι 
ix τῶν μισούντων, ὅτ ἂν ὑπὲρ αὐτὸν χραταιωθῶσιν 
ἀξὰ, μισούντων δὲ µάτην οὐδὲ εἷς γὰρ διὰ τὸ φαῦ- 
λος εἶναι μισούμενος, παῤῥησιάσεται πρὸς Gebv ταύ- 
ην τὴν εὐχὴν εἰπεῖν" ἀλλ óv' ἂν διὰ Χριστὸν χαὶ τὸν 
ὀρθὸν βίον μισῆται παρὰ τῶν ἁμαρτωλῶν τῶν τὴν 
θεοσέδειαν βδελυττοµένων' ἔλεγχον γὰρ τῆς ἑαυτῶν 
πολιτείας ἡγοῦνται τὴν τοῦ δικαίου ἀναστροφήν. Οὔ-΄ 
τοι δὲ οἱ μισητιχᾶς πρὸς τὸν δίχαιον ἔχοντες τότε 
μάλιστα ἐπιτίθενται, ὅτ᾽ ἂν χαχώσεως χαιρὸς Evo]: 
τὸ Υὰρ χρῖμα τῆς Προνοίας ἀγνοοῦντες, ob δι) ἄλλο τε, 
7 δι ἁμαρτίας θλίθεσθαι τὸν δίχαιον ὑπολαμδάνου- 
σιν' ὡς οἱ διαλεγόµενοι τῷ Ἰώδ. Too γὰρ θεοῦ θλἰ.- 
φεσιν αὐτὸν ὑποδαλόντος ὅπως ἀναδειχθῇ δίχαιος, 
ἔφασχον ἐχεῖνοι ἀσεθείας xaX ἁμαρτίας χάριν τούτοις 
περιπαπτωχέναι τὺν ἄνδρα ἀλλὰ xal xatà τοῦ 
πταίοντος ἰσχυροὶ πάντες ol ἁλιτήριοι δαίµονες 
καὶ ὁ διάδολος, ὡς νοεῖσθαι νῦν χάχωσιν τὴν ἆυαρ- 
τίαν. 

Στ. &, « Καὶ ἐγένετο Κύριος ἀντιστὴριγμά μον. » 
Ἐν ἡμέρᾳ γὰρ χαχώσεως óc ἄν τις πρὸς τὸν Gebv 

ταφύγη, ἕξει αὐτὸν ἀντιστήριγμα αὐτοῦ γινόµε- 
νου, τοῦτ) ἔστιν ἀντιστηρίζοντα αὐτὸν, ἵνα μὴ χλονη- 
θεὶς χαταπέσῃ. Καὶ περὶ τῆς τελείας γοῦν ψυχῆς, 
ἀντιστήριγμα τὸν Θεὸν Λόγον ἐχούσης, θανμαστικῶς 
οἱ ἀποδεχόμενοι τὴν ἀνάδασιν χαὶ λάμπρυνσιν αὐτῆς, 
φάσχουσιν  ε Τίς αὕτη 1| ἀναθαίνουσα Άελευ- 
χανθισµένη, ἐπιστηριζομένη ἐπὶ τὺν ἁδελφὸν αὖ- 
της» 

Στ. x'. « Καὶ ἐξὴγαγέν µε εἰς πλατυσµόν. » Αντι- 
στήριγμα v&p ὁ Κύριος Ὑινόμενός τινι ἐξάγει αὖ- 
τὺν Ex τῆς στενότητος τῶν θλιθερῶν, πλατυσμὸν αὖ- 
τῷ δωρούμενος ' χατὰ τὸ, « Ἐν θλίψει ἐπλάτυνάς 
μοι.» Ἐν θλέψει δὲ πλατύνεταί τις, οὐχ ἔξω τῆς 
θλίψεως πάντως Ytvópevoc, ἀλλὰ γενναίως xaX εὖλα- 
θῶς πρὸς αὐτὴν τεταµένος. « Ῥύσεταί µε, ὅτι Ἠθέλη- 
σέν µε. ». Κὰν ὅτι μάλιστα πλε[στην ἔχωσι δύναμιν: 
Ἠθέλησεν ὙΥάρ µε, πάντα τὰ θελήµατα αὐτοῦ 
ο Τπιοῦντα. 

Στ. χα’. « Καὶ ἀντα τοδώσει µοι Κύριος χατὰ τὴν 


* Cant, vin, 5. ** Psal. 1v, 2, 


B sophismatibus formidandi sint. 


frequentiam exspectat. Non singulis diebus emittit 
spiritum ira sux , prsenuntiatque irz castigaliones : 
« Docebo enim illos in ira tribulationis illorum. » 


VEns. 17. « De aquis muitis, » scilicet de turpu- 
lentis amarisque vite negotiis, qua flgurate mare 
nominantur, vel de adversis atque confusis. Pon- 
derandum est annon impietatis dogmata siot aqua 
multa, qu:'€ amorem non valet exstinguere ; fortis- 
simos vero inimicos, de quibus Deus eripuit, ini- 
micos esse invisibiles credendum; forsan et homi- 
nes in honore constitutos, qui ob fallacem scieu- 
tiam ad decipiendum maxime sunt idonei, eum 
Minime fullitur 
qui et ipsas argumenlationes , quibus providentize 
indignantur vel aliam agitant impietatem, iniraicos 
foriissimos vocat, el liberari ab iis qui ipsum ode- 
runt, οἱ eupec ipsum confortat sunt precatur, qui 
scilicet oderunt frustra; nullus enim propter vitia 
jnvisus, has ad Deum preces fundere audet; sed 
cum propter Cliristum rectamque vitam odio est 
peccatoribus erga Deum pietatem detestantibus : 
proprie enim sibi rationis agendi reprohationem 
justorum vitam putant. Quare justos invisos liaben- 
tes, tum maxime insectantur, cum noceudi tempos 
occurrat; Providentia enim judiciorum  nescii , 
srumnis non justum premi, nisi ob peccata, existi- 
mant, sicut illi qui eura Job colloquebantur, Qui 
cum à Deo aflligeretur, ut ostenderetur justus, 
dicebant isti impietatis et peccati causa (οἱ eun 
oppressum esse malis; sed et prevalent in defi- 
cientem maligni daemones diabolusque, ut jam pec- 
catum reputetur afflictio. 


Vgns. 19. « Et factus est Domimus protector 
meus,» ]n die enim afflictionis, si quis ad Deum 
confugiat, eum habebit sibi protectorem factum, id 
est protegentem ipsum, ne fugatus succumbat. 
Quod vero ad perfectam animam, adjumento Deum 
Verbum habentem, qui mirantes excipiunt ascen- 
sum ejus atque splendorem, exclamant : « Qua est 
ista que ascendit in albis, super fratrem suum 


D innixa *?» 


VrnRs. 90. « Et eduxit me in latitudinem. » Cum 
alicui, protector faclus est Dominus, educit eum de 
tribulationum angustiis atque in spatioso loco col- 
locat, juxta illud : « In. tribulatione  dilatasti 
inihi 9. » In tribulatione autem dilatatur, non qui 
omnino tribulationis immunis est, sed qui fortiter 
pieque dilatatur ea. « Salvum me fecit. quoniam 
voluit me. » Eripuit me, quantumcunque polleant 
inimici mei; voluit enim me, omnes ipsius volun- 
tates. facientem. 

Vgns. 21. « Et retribuet mihi Dominus secun- 


4351 


ΡΙΡΣΜΙ ALEXANDRINI 


1273 


dem justitiam meam, et secundum puritatem ma- A διχαιοσύνην µου, xaX xatà τὴν καθαρειότητα τῶ, 


nuum mearum retribuet mihi.» Purissimi vere 
hzc et perfectissimi libertas, non quidquam vel 
levissimum in'se reprehendentis. ldeo qui psalmum 
hunc ad personam Salvatoris referunt, has voces ipsi 
accommodant, per omnia tentato propter similitudi- 
nem absque peccato. Justitiam auteni, virtutem uni- 
verse practicam dicil ; puritatem manuum, practicos 
conatus qui puri et intacti optimis eloquiis perfi- 
ciuntur, seepiusenim manus pro practicis potestati- 
bus dictas reperire est. 


VEns, 22. Vult Deus facientem ipsius voluntates. 
* Quia custodivi vias Domini, nec impie gessi a 
Deo meo.» Hae autem minime arroganter dicit, 


sicut quibusdam videtur, sed Deo subjiciens pro- B 


speritatis 60 causam ; custodit vero vias Domini, 
qui mandatorum ejus pergit viam, nec contra Deum 
suum impium se pr&bet. Qvi recte de veritatis 
dogmatibus sentiunt, justam de Deo Christoque 
opinionem profitentur, reverenter de Spiritu sancto 
putant, ac denique de omnibus dogmatibus uti decet 
credunt. 


Vrns.25. «Quonism omnia judicia ejus in conspectu 
meo. » Eisi enim minime scrutanda judicia ejus, 
et abysso fere similia, cum non sint intellectu. per- 
cipienda, tamen qui ea quasi iu conspeclu habet 
potest neque Providentiz: contrarius esse nequo 
in providentem impius. Etsi enim non intelli- 
gamus, persuasum habentes liec omnia Dei judi- 
eio perfici, complacemus in eis. Etillud vero vocabu- 
luem, « judicia, » administrandi aequitatem indicat ; 
implicitum enim et quasi subauditum habet hzc 
secundum justitiam esse facta, cum judicia, adver- 
sus rectum habita, ob idipsum injusta sunt atque 
incondita. Propterea enim 23it : « Exibit judicium 
inconditum, et justitias ejus non repuli 3: me. » 
Dei, ait, justitiis adhareo. Ab iis enim recedunt 
quicunque non eas amplectuntur. Per justitias 
intelligendum est que secundum zquitatem οἱ justi- 
tiam instituta sunt; sicut οί: « Si consecutus fueris 
puerum Hebrzum **, » et qua sequuutur, His enim 
omnibus praepositum est : « live sunt judicia 


χειρῶν µου ἀνταποδῴσει pot. ». Πάνυ γε χαθσροῦ 
χαὶ τελείου ἡ παῤῥησία, μηδὲν κἂν τὸ βραχύτατον 
χαταγινώσχοντος ἑαυτοῦ. "OOcv οἱ τὸν φαλμὸν τοῦτον 
àx προσώπου τοῦ Σωτῆρος εἰρῆσθαι θέλοντες, xal 
ταύτην τὴν λέξιν προσάπτουσιν αὐτῷ πεπειραµένω 
χατὰ πάντα χαθ᾽ ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας. Διχαιο- 
σύνην δὲ τὴν χαθόλου πρακτιχὴν ἀρετὴν λέγει’ xa2- 
ρειότητα δὲ χειρῶν, τὰς πραχτικὰς ἑνεργείας χαθα- 
ρὰς χαὶ ἀμολύντους Υδοµένας τῷ ἀπὸ βελτίατης αέ- 
ξεως ἐπιτελεῖσθαι' πολλαχοῦ γὰρ τὰς χεῖρας Es τῶν 
πραχκτικῶν δυνάμεων λεγοµένας ἔστιν εὑρεῖν. 

Στ. x0. “Θέλει θεὸς τὸν ποιοῦντα αὐτοῦ τὰ θελ]- 
µατα. « Ότι ἐφύλαξα τὰς ὁδοὺς Κυρίου, xal οὐκ 
σέδθησα ἀπὸ τοῦ Θεοῦ μον. » Ταῦτα δὲ οὐχ ἁλαζον.- 
χῶς φησιν, ὥς τινες οἴονται, ἀλλ᾽ ἀνατιθεὶὰ τῷ Gu» 
τὴν αἰτίαν τῶν κατορθωµάτων. Φυλάσσει δὲ τὰς ὁδοὺς 
Κυρίου, ὁ ταῖς ἐντοαλαῖς αὐτοῦ πορευόµενος, xal οὐχ 
ἁσεθεῖ ἀπὺ τοῦ Θεοῦ ἑανυτοῦ, ὁ ὀρθῶς περὶ τῶν τῖς 
ἀληθείας δογμάτων διειληφὡς, ἁμέμπτως περὶ 8:c2 
ἐννοῶν, xai ἁγίως περὶ Χριστοῦ διαλαµόάνω», 
καὶ εὐσεδῶς περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐνθυμούμε- 
vog, χαὶ περὶ τῶν ἄλλων δογμάτων ὃν δεῖ τρόττον ὃο- 

ξάζων. , 

(o Στ. ΧΥ. € Ότι πάντα τὰ χρίµατα αὐτοῦ ἑνώτιόν 
µου. » El γὰρ καὶ ἀνεξερεύνητα τὰ χρίµατα αὐτοῦ 
xai ἀθύσσῳ ἑοιχότα διὰ τὸ ἀχατάληπτον, ἀλλ) οὖν γε 
δυνατὸν ἐνώπιον αὐτὰ ἔχοντα, μὴ δυσαρεστεῖσθαι τᾗ 
Ἡρονοίᾳ, μηδὲ ἀσεθεῖν εἰς τὸν προνοούμενον. Ei γὰρ 
καὶ μὴ χαταλαμδάνωµεν, ἀλλά γε διατεθέντες, ὅ-: 
Θεοῦ κρίσει ταῦτα ἐπιτελεῖται, εὐαρεστούμεθα a»- 
τοῖς. Καὶ αὐτὸ δὲ τὸ ὄνομα τὸ « χρίµατα, » την ὁρ- 
θότητα τῆς διοικήσεως σηµαίνει’ ἐμπεριέχετα:ι γὰρ 
xai συνεξαχούεται τῷ xatà δικαιοσύντν Ὑεγονέναι, 
τῶν παρὰ τὸ ὀρθὸν ἐπιτελουμένων χριµάτων αὐτὸ 
τοῦτο ἀδίχων xal διεστραµµένων. Ἔνεχεν γὰρ to7- 
του φησίν’ « Ἐξελεύστται τὸ χρῖμα διεστραμμέννν, 
xai τὰ δικαιώµατα αὐτοῦ οὐχ ἀπέστησα ἀπ ἐμοῦ. 1 
Τῶν τοῦ θεοῦ, qnot, δικαιωμάτων ἀντέχομαι. ἊΑνα- 
χωροῦσι γὰρ ἐχείνων μὴ περιεχομένων αὐτῶν ὁι- 
καιώµατα δὲ ῥητέον τὰ κατ΄ ἰσότητα xal διχαιοσ:- 
νην νενομοθετηµένα' ὡς τὸ, ε Ἐὰν χτήση xai 
Ἑθραῖον, » xaX τὰ ἑξῆς. Τούτων γὰρ ἁπάντων προτέ- 
ταχται, « Καὶ ταῦτα τὰ δικαιώµατα X παραθί- 


qua propones eis,» eic. Possunt enim quoque D σεις, » xal τὰ ἑξῆς. Δύναται δὲ τὰ ἅμα τοῖς διχαιώ- 


quie hic justitia vocantur, probata et exquisita Dei 
verba designare. Hic enim, cum neque corrigi 
neque confutari possint, quasi judicata habeutur, 
ideoque judicia dicta sunt. Ejusdem modi judicia 
habentur justorum sententize, accuratissimz scilicet 
et ob idipsum canonibus siwillim:e. 

εις. 24. Qui prorsus, non propter Deum, sed 
propter gloriau vel aliquid aliu!, quidquam im- 
maculatum vel irreprehensum habent, immaculati 
quidem esse possunt, non autem cum Deo. Qui 
autem propter Deum nec 'ullius alius causa bonum 
operantur, cum Deo sunt immaculati; unum enim 


** Exod. xxr, 9. 


µασιν ὠνομασμένα σημµαίνειν τοὺς δεδοκιµασμένους 
χαὶ ἐξητασμένους τοῦ θεοῦ λόγους. Ὀὗτοι γὰρ διὰ τὸ 
ph ἐλέγχεσθαι 3) ἀνατρέπεσθαι κχεχριµένοι ὄντες, 
χρίµατα εἴρηται. Ταύτῃ γὰρ xal οἱ λογισμοὶ τῶν ἕ-- 
Χαΐων χρίµατα, τοῦτ᾽ ἔστιν ἠχριδωμένοι" xal αὐτὸ 
τοῦτο χανόσιν ἑοικότες. 

Στ. xU. Táya οἱ ph διὰ θεὸν, ἀλλὰ διὰ Mur 
f| ἕτερόν τι τὸ ἅμωμον ἔχοντες xal ἀναμάρτττον 
ἅμωμοι μὲν εἶναι δύνανται, o0 μὴν μετὰ θεού: & 
δὲ διὰ θεὸν τὸ ἀγαθὸν xaX μὴ ἄλλου του χάριν àszz- 
σάμενοι, μετὰ Θεοῦ εἰσιν ἅμωμοι' αὕτη γὰρ dj κρΧ 
θεὺν ἕνωσις, ἁμώμους xal ἀγαθοὺς φυλάττει. Οἱ ἃ 








1253 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1354 
ἀποζευγνύμενοι καὶ χωριζόµενοι Θεοῦ, µωμητοὶ εὐ- A δὐ Deum omnia referre, immaculatos vonosque 


θὺς Ὑίνονται, τέχνα μωμητὰ διὰ τὸ ἁμαρτεῖν γινό- 
μενα. « Καὶ φυλάξοµαι ἀπὸ τῆς ἀνομίας µου.» Ὁ 
τὰ προειρηµένα πάντα χατορθώσας, πῶς ἰδίαν αὑτοῦ 
ἀνομίαν λέγει; Ἐπιστήσεις µή ποτ οὖν ὃ βούλεται 
λέγειν ἐστὶν τοῦτο" Ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τὰ 
πονηρὰ ἔγχειται ἐπιμελῶς ἐκ νεότητος, ὡς ἐπιῤῥε- 
πῶς ἔχειν πρὸς τὸ ἁμαρτάνειν ἡδονῇ θελγόµενος. 'O 
οὖν τῷ νόµῳ τοῦ θεοῦ ἑαυτὸν ἐπιδεδωχὼς, φυλάττε- 
τα: ἀπὸ τῆς ἑνσχιρτωσάσης τῶν ἀνθρώπων ἀνομίας: 
τάχα δὲ καὶ τὸ λεγόμενον ἐν ἡμῖν τῆς σαρχὸς φρόνη- 
μα, ἔχθρα ὃν πρὸς Θεὸν, xat τῷ νόµῳ αὐτοῦ μὴ ὑπο- 
ταττόµενον, ἀνομία τοῦ ἀνθρώπου ἑστὶν, ἀφ᾽ fic qu- 
λάττεταί τις, πνεύματι τὰς πράξεις τοῦ σώμα. 
τος θανατῶν, xal ἀπεχόμενος τῶν τῆς σαρχὸς ἔρ- 
ων, 

Στ. κε’. « Καὶ ἀνταποδώσει µοι Κύριος κατὰ τὴν 
διχαιοσύνην µου. » Δικαιοσύνην ἐνταῦθα καλεῖ τὴν ἐκ 
πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ συνισταµένην’ δικαιοσύνη 
Υὰρ θεοῦ πεφανέρωται ἐπὶ πάντας τοὺς πιστεύον. 
τας τῷ γὰρ ὀρθῶς πιστεύοντι d) πίστις εἰς διχαιο- 
σύνην λογίζεται. Συζύγως δὲ καθαρειότητα χειρῶν 
ἐρεῖς τὰ λαμπρῶς xai ἁμολύντως ἑνεργούμενα τῆς 
πἰστεως ἔργα, ὧν χωρὶς f) πίστις νεχρά ἐστιν. 

Σι. xc'-xw. ᾽Αθρόως μεταθολῆς προσώπου γεγε- 
vnpévns, ἐρεῖ τις πρὸς τὸν Θεὺν τοὺς προχειµένους 
στίχους λέγεσθαι διὰ τὰ ἑπόμενα ᾿ οὐχ ἄλλῳ γὰρ ἑρεῖ 
τὸ, « Ὅτι σὺ λαὸν ταπεινὸν σώσεις, xat ὀφθαλμοὺς 
ὑπερηφάνων ταπεινώσεις,» d$ τῷ Ori. "Λλλος δὲ 
λέει μὴ πρὸς τὸν θεὸν, ἀλλὰ πρὸς ἄνθρωπον ταῦτα 
λέγεσθαι, τῷ τὸν ὁσίοις συνδιαέρίδοντα μιμεῖσθαι 
ἐχείνων τὴν ἀρετὴν ' τὸν δὲ σὺν φαύλοις ὄντα, δια- 
o:poghv ὑφίστασθαι, fj φησιν ἡ θεία τῶν Παροιμιῶν 
Γραφή: « Ὁ συμπορενόµενος σοφοῖς σοφὰς ἔσται: 
ὁ δὲ συμπορευόµενος ἄφροσιν γνωσθήσεται.» 'Ep- 
μηνεύσεις οὕτως Μετὰ τοῦ ὁσίου, &) Δέσποτα, ὁσιω- 
θήσῃ, παρέχων αὐτῷ τὴν Ex σοῦ χορηγουµένην ὁσιό- 
τητα, ἵνα τελειωθέντα χατ αὐτὴν εἰς τὴν ἁρμόζου- 
σαν ἐπαγχγελίαν εἰσάξῃς, xaX τὰ ἄλλα ἀχολούθως τῷ 
πρὸ αὐτοῦ. Εὖ δέ φησι καὶ τὸ εἰπεῖν, «διαστρέψεις ^» 
ὀυναμένου γὰρ εἰπεῖν, μετὰ στρεθλοῦ διαστρἐφῃ, 
τοῦτο μὲν οὐκ εἴρηχεν, ἀλλὰ, «δ.αστρέψεις.» Τὴν 
" YÀp πρὸς τὰ φαῦλα πορείαν χωλύων ὁ θεὸς, δια- 
στρέφει τὸν ἔπειτα χατατρέχοντα, φράσσων τὴν ὁδὸν 
αὐτοῦ iv σχόλοψιν, xai τὰς τρἰδους αὐτοῦ ἀνο:κοδο- 


μῶν. ᾽Αρχὴ Υὰρ εὐεργεσίας, τὸ χωλύεσθαι τῶν xa- D 


χὠν. Ὁ δὲ δὴ ἐπ᾽ ἀνθρώπου ἐξειλῆφθαι βουλόμενος 
ἐρεῖ τὸν συνόντα ὁσίῳ ἄνδρα, £x τῶν πραττοµένων 
ὁσίων ὁσιοῦσθαι, ὡς Ἐλισσαιὲ μετὰ τοῦ Ἡλία, xal 
Τιμόθεος μετὰ τοῦ Παύλου. xal ὁ σὺν 'τῷ ἀθώφ 
σπεύδων εἶναι, τὴν ἐχείνου ἀρετὴν σπασάµενος, 
ἀθώος ἔσται. 'Οµοίως δὲ xe ὁ ἀνδρὶ ἐχλεχτῷ συν- 
διατρίδων, καὶ ὁ στρεθλῷ δὲ συνὼν χατὰ τὸ ἐθέλειν 
αὐτῷ ἐξομοιοῦσθαι, διαστρέψει ἑαυτοῦ τὸν βίον. 0 
δὲ οὕτως τοὺς στίχους σαφηνίσας, μεταδαλεῖ πρὸς 
τὸν θεὺν τὸ περόσωπον ἀπὸ τοῦ, « Ὅτι ab Aaby ταπει- 
*y σώσεις. » 
9 Prov. xni, 20. 


custodit. Dissidentes autem et recedentes a Deo, 
contamiuati brevissime flunt, maculati filii propter 
peccatum facti. « Et observabo me ab iniquitate 
niea.» Qui praedictus omnino perfectus est, quomodo 
de propria ipsius iniquitate loquatur? Quid ἵνα 
significent forsan sic intelligendum : Mens bominis 
propere ad prava festinat a juventute, ideoque 
semper natura fertur ad peccatum, voluptate in- 
citatus, Qui igitur divin: legi se tradidit, ab iniqui- 
late semper in hominibus insiliente seipsum tuetur : 
quod quidem in nobis carnig mens dicitor, cum 
Deo sit inimica, legique ejus minime audiens, imi- 
quitas bominis est, a qua observat se, qui spiritu 
corporis actus mortificat, proculque ab carnis ope- 


D ribus recedit. 


VgBs. 25. « Et retribuet mihi Dominus secundum 
justitiam meam. » Justitiam hic vocat, quz fide Jesu 
Christi constat; jusutia enim Dei jn omnes qui 
crediderunt manifestata est; nam recie credenti 
fides pro justitia habetur. Congruenter autem puri- 
tatem manuum dices splendide et immaculate vi- 
gentia fidei opera, sine quibus fldes mortua est. 


Vkns. 26-28. Subita pefsonz inutatione faeta, 
dicet aliquis : Ad Deum praesentes versiculos dicit 
propler hec qu:e*sequuntur; non alij enim dicet 
illud, « Quoniam tu populun hLunilem salvum fa- 
cies, et oculos superborum hunmiliabis, » nisi Deo. 
Forsan dicet alius non ad Deum, sed ad hominem 


C hzc dici, quod cum sanctis conversatus, eorum imi- 


tatur virtutem; qui autem cum pravis commoratus, 
deterior fit, sicut perhibet divina Proverbiorum 
Scriptura : « Qui cum sapientibus ambulat, sapieus 
erit; qui autem cum insipientibus, insipiet **. » Sic 
interpretaberis : Cum sancto, Domine, sanctifica- 
beris, prebens ei paratam en te sanctitatem, ut 
perfectum per eam in cónformitatem repromissionis 
inducas, οἱ extera congruenter. Optime autem ait, 
« perverteris. » Cum enim posset" dicere, cum per- 
verso perversus eris, non dixit, sed « perverteris. » 
Namque ad prava viam impediens Deus, quemcun- 
que incurrentlein. in eam avertit, iter ejus ligni 
obicibus intercludens, et semitas ejus obstruens. 
lnitiem enim beneflcienti& iuhiberi a malo; qui 


autem de homine hac accipienda censebit, dicet 


virum cum sanctio conversantem sanctis operibus 
sanctificatum iri, sicut Eliseus cum Elia, et Timo- 
theus cum Paulo: et qui cuin innocente esse festl- 
nat, hujus virtutes appetens, innocens erit. Similiter 
et qui cum electo viro comumorabitur, aut qui cuin 
perverso vivet, ejus similis esse cupiens, suam per- 
vertet. vitam. Qui igitur sic hos interpretatus est 
versiculos, ad Deum personam transvertet ab his : 
« Quoniam tu. populum humilem salvum facies. » 





| λος) 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1256 


Vg&s. 29. « Quoniam tu illuminas lucernam meam, A Στ. x8'. «"Ott. Gb. φωτιεῖς λύχνον µου, Κύριε ὁ 


Domine, Deus meus, illuminas tenebras meas. » 
Capax luminis animo particula, sive vis, id est 
mens, quam et nonnulli rationem vocant, lucerna 
ejus esse dicitur; cum neque sit ipsa secundum es- 
sentiam lux, sed lucis capax; tenebrz autem ejus, 
iracundia alque concupiscentia sunt. Com igitur 
mens a Domino illuminata fuerit, de propria luce 
eam donante, irrationabiles quz nunc oriuntar in 
anima motus illuminantur sapienter expleli : non 
quia insipientes ex ipsis lucem consequuntur, 
scientie siquidem sunt experles, sed quia illumi- 
malione, seientia et virtute, ut decet, ducuntur. 
Quando igitur a Domino mens illuminata est, quie 
dicitur lucerna, necesse est ut simul iHuminentur 


"qui hic vocantur tenebrae. Si autein quod in nobis B 


illuminari potest, mens seilicet, propter ignorantiam 
imperitiamque caligo fit, eo magis ratienis exper- 
tes anim: vires, illuminatum rectorem non haben- 
tes, ingruentes. fiunt teuebree. A:que illud est quod 
dicit Salvator : « Si igitur qua est in te lux, tene- 
bre sunt, quid et tenebre ** ? » Si enim oculus 
corporis, scilicet mens, qux? pro lucerna esse:de- 
bet, luce caret, inulto magis reliquum, ut ita di- 
cam, corpus anim: caligo est : eorpus autem, non 
quod circumdat eam humanum, sed quod ad irra- 
tionalem ejus substantian) spectat. Protinus vero 
et qui de veritatis scientia illuminati sunt, accensam 
, habent lucernam dono Domini ; actaque sua recte 
ageutes, propter mentis illeminalionem, tenebras 
quoque suas illumipatas habent. Przsertim et illud 
dici potest : Qui speculativam de spiritalibus atque 
invisibilibus rebus doctrinam habent, illuminatam 
a Domino acceperunt lucernam; sed et de sensi- 
bilibus optime secundum intellectum dispositi, per- 
cepüonem clare illuminatam rerum habent, qua 
'quási caligo est illi qui non aptas est ut secundum 
ipsam illuminetur, id. est scientiam accipiat; et 
ipsa bruta aliquatenus scientiam accipere possunt, 
perceptionem habentia. 

γεης. 50. « Quoniam in te eripiar a tentatione, 
et in Deo meo transgrediar murum. » Haud aliter 
a molestiis cireumdantibus nos liberari possumus , 
nisi in Deo : est autem in Deo , qui ejus est parti- 


ceps. Quemadmoduin enim ab ignorantiis liberatur D 


in scientia constitutus, ita qui in Deo esse festinat, 
eripietur a tentatione, in tentatorem non incidens ; 
non quod tentaloris immunis fiat, sed quod non 
ejus iusidiis irretitus sit. Quapropter et qui Jesum 
coram hominibus confitetur, in ipso est: « Omnis 
enim qui confitebitor me coram hominibus, con- 
fitebor et ego euin coram Patre meo qui in ccelis 
est *". » Confltetur autem Jesum qui ejus particeps 
est, et confitebitur illi Deus qui est cum ipso. Muro 
autem separat nos a Deo multitudo nostrorum ini- 
que factorum, disjungitque, sicut ait propheta : 
« Nenne valet dextra Domini liberare? aut gravata 


** Matth. πι, 22. " Mattb. x, 92. 


Θεός µου, φωτιεῖς τὸ σχότος µου.» Τὸ δεχτιχὸν φε- 
τὸς τῆς ψυχῆς µόριον, fiot δύναµις, TOUT ἔστιν ὁ 
νοῦς ὃ xaX λογιστιχόν τινες χαλοῦσιν, λύχνος αὖτις 
εἶναι λέγεται ' οὐχ ὧν αὐτὸς κατ οὐσίαν φῶς, ἀλλὰ 
φωτὸς δεχτικός ΄ τὸ δὲ σκότος, αὐτῆς «b θυμοειδὲς 


' καὶ ἐπιθυμητιχόν ἐστιν. "Oc ἂν οὖν ὁ νοῦς φωτισθῇ 


ὑπὺ τοῦ Κυρίου, µεταδόντος αὐτῷ τῶν Ιδίων αὐτῶν, 
τὸ τηνιχάδε xai τὰ τῆς φυχῆς ἄλογα κινήματα, qee- 
τίζεται ἐπιστημονικῶς ἐπιτελούμενα * οὗχ ὅτι ἐξ αὖ- 
τῶν τὰ ἄλογα μετέχει φωτὸς (επιστήμης Υὰρ &vesi- 
δεχτα), ἀλλ ὅτι ὑπὸ τοῦ πεφωτισµένου, ὑπὸ ἐπιστή- 
µης xat ἀρετῆς, ὃν δεῖ τρόπον ἄγονται. τ΄ ἂν οὖν 
ὑπὸ τοῦ Κυρίου φωτισθῇ ὁ vouc, ὃς εἴρηται λύχνος, 
ἀναγχαίως ἀχολουθήσει xut τὸ φωτισθῆναι τὸ εἰρημέ- 
vov ἡμῶν σχότας. El δὲ τὸ ἐν ἡμῖν πεφυχὸς φωτίνε- 
σθα:, «oov ἔστιν ὁ νοῦς, δι ἄνοιαν xaX ἀνεπισττμο- 
σύνην σχότος εἴη, πολλῷ πλέον αἱ ἄλογοι τῆς ὄνχας 
δυνάµεις, οὐχ ἔχουσαι πεφωτισμένον Ἠγεμόνα, ετι- 
τεταμένον εἷεν σχότος. Καὶ τοῦτό ἐστιν ὃ φησιν ὁ 
Σωτήρ; « El ον τὸ ἓν aol φῶς σχότος $ativ, τὸ axt- 
τος πόσον; » El γὰρ ὁ ὀφθαλμὸς τοῦ σώματος, τοὺς 
ἔστιν, ὁ νοῦς ὀφείλων εἶναι λύχνος ἑστέρηται φωτὲς, 
πολλῷ πλέον τὸ ἄλλο, ἴν' οὕτως εἴπω, σῶμα της du- 
χῆς σκότος ὑπάρχει' σῶμα δὲ οὐχ ὃ περίχειτα: iv- 
θρώπινον, ἀλλὰ τὸ χατὰ τὴν ἅλογον σύστασιν avi 
τυγχάνον. Τάχα δὲ καὶ οἱ τὴν γνῶσιν τῆς ar Beta; 
πτεφωτισµένοι. ἐξημμένον ἔχουσι τὸν λύχνον, του 
Κυρίου αὐτοῖς τοῦτο δεδωχότος * τὰς δὲ πράξεις κατ 
ὀρθὸν ἄγοντες Ex τοῦ πεφωτίσθαι τὸν νουν. καὶ τὸ 
σχότος αὐτῶν ἔχουσι φωτιζόµενον. Οὐχ fxts:a ἓ 
καὶ τοῦτο ῥηθείη: Οἱ θεωρίαν ἐπιστημονικὴν περὶ 
τῶν νοητῶν xai ἀοράτων πραγμάτων ἑσχηχότςς, πε- 
φωτισμένον ὑπὸ Κυρίου ἔχουσι λύχνον ἀλλὰ xol 
περὶ τῶν αἰσθητῶν £0 μάλα xazà τὴν γνώμτν ὅ::- 
κείµενοι, «hv αἴσθησιν φωτεινῶς ἀντιλαρδανομένιν 
τῶν πραγμάτων ἔχουσιν, τις σχότος ἐστιν οὗ pj, 
πεφυχέναι καθ ἑαυτὴν φωτίζεσθαι, τοῦτ' ἔστιν ἔτι- 
στήµην δέχεσθαι’ fj γὰρ ἂν xal τὰ ἄλογα Επιστίαπν 
ἐδέχοντο, αἴσθησιν ἔχοντα. 

Στ. Y. « "0x ἓν coi ῥυσθήσομαι ἀπὸ πειραττρῖο». 
καὶ ἓν τῷ θεῷ µου ὑπερθήσομαι τεῖχος. » Ox Gu; 
ῥνσθῆναι δυνατὸν ἀπὸ τῶν περιεστηχότων πρατμά- 
των πικρῶν, Ἡ ἐν Θθεῷ γινόµενον’ Ev Θεῷ δέ τη 
γίνεται, µετέχων αὐτοῦ. Ὡς vàp Ex τῶν &pvorpi- 
των ῥύεταί τις Bv ἐπιστήμῃ γεγενηµένος, οὕτως ἐν 
θεῷ τις σπεύδων εἶναι, ῥυσθήσεται ἀπὸ πειραττρίου. 
elg πειρασμὸν μὴ εἰσερχόμενος οὗ τῷ ὀχτὸς τειρᾷ- 
σμοῦ γενέσθαι, ἀλλὰ τῷ μὴ ἁλῶναι ταῖς παγῖσιν αὖ- 
τοῦ. Διὰ τοῦτο γὰρ xai ὁμολογῶν Ιησοῦν ἔμπο- 
σθεν τῶν ἀνθρώπων, ἐν αὐτῷ ἐστιν" «Πᾶς γὰρ ὃς 
ἂν ὁμολογήσῃ ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώτω». 
ὁμολογήσω. χἀγὼ ἓν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ Πατρύ: 
µου Ey τοῖς οὐρανοῖς.» Ὁμολοχεῖ τις γὰρ Ίτσο-, 
µετέχων αὐτοῦ, καὶ ὁμολογεῖται ὑπὸ τοῦ θεοῦ Ev ai- 
τῷ τυγχάνων. Διατειχίζει δὲ ἡμᾶς ἀπὺ τοῦ θεοῦ "ὁ 
πλῆθος τῶν πρὸς ἡμῶν παραλόγως πραττοµένων, 








e 


1257 


EXPOSITIO IN PSALMÓS. 


1958 


χαὶ διίστησιν ᾗ φησιν ὁ προφήτης’ « Mh οὐκ ἰσχύει A est. auris ejus ad non exaudiendum ? sed peceata 


ἡ χερ Κυρίου ῥύσασθαι; 3) ἐδάρυνεν τὸ οὓς αὐτοῦ 
τοῦ μὴ εἰσαχοῦσαι; ᾽Αλλὰ τὰ ἁμαρτήματα ὑμῶν 
διιστῶσιν ἀναμέσον ὑμῶν χαὶ τοῦ θεοῦ. » Καὶ ὅτ' ἂν 
oyy ἐν θεῷ τις γένηται κολλώµενος αὐτῷ πρὸς αὐτὸν 
Ὑινόμενος, ὑπερδαίνει «b τῶν ἁμαρτημάτων τεῖχος, 
εἰς γῶτον xal ὀπίσω αὐτὰ ῥίπτων, ἵνα μὴ ὑπὸ µη- 
δενὸς διῖργόµενος (25) τοῦ θεοῦ, προσδάλῃ αὐτῷ πρόσ- 
ωπον πρὸς πρόσωπον. Τάχα δὲ χαὶ ὁ τῶν δωµατι- 
χῶν χαὶ αἰσθητῶν ὄγχος, χωρῶν μεταξὺ τῆς νοῄσεως 
ἡμῶν καὶ θεοῦ, διαζεύγνυσιν ἡμᾶς αὐτοῦ. “Οτ ἂν 
οὖν ἐπιστημονικῶς xarà τὸ δυνατὸν «fj περὶ θεοῦ 
ivo; ἀνωτέρω πάντων σωμάτων xa αἰἱσθήσεως 
avv χαταλάδωµεν ἑνωθῆναι αὐτῷ γλιχόµενοι, &va - 


χωροῦμεν τῶν αἰσθητῶν xal σωµάτιον, ὡς ὑπερπηξῆσαι τὸν κόσμον xal τὰ ὁρατὰ πάντα, ἵν οὕτω 


θεῷ παραστῆναι δυνηθῶμεν. 


vestra medianum exstruxerunt parietem inler vos 
el Deum **. » At cum in Deo fit aliquis aggluti- 
natus, et spud eum vivil, transgreditur peecato- 
reum murum, isiis post tergum abhjectis, ut a ne- 
mine separatus a Deo, ad eum facie ad faciem per- 
veniat. Brevi enim corporalium et sensibilium moles, 
nostram inter mentem et Deum grassata, no$ ab 
eo disjungit. Quando igitur sapienter quantum pos- 
sibile est de Deo cogitantes altius omnibus cor- 
poribus sensibusque eum suscipiamus, adunari illi 
peroptantes, discedimns a sensibus corporibusque , 
ita ut mundum visibiliaque omnia transiliamus, ut 
apud Deum ita valeamus pervenire. 


πρ 


Στ. λα’. 'O ἡμέτερος θεὸς ἅμωμον ἔχει τὴν πρὸς B Vsus. 51. Deus noster immaenlatam habet quae 


αὐτὸν ἄγουσαν ὁδόν * αὕτη δέ ἐστιν dj ἀρετὴ, fv ὁδεύον- 
τες διὰ μελέτης xat ἀσχήσεως, ἅμωμοι ἀποδειχθη- 
σόµεθα πρὸς αὐτὸν ἑρχόμενοι΄ μάλιστα δὲ ἅμωμος 
tn ὁδὺς θεοῦ ὁ εἰπών' « Ἐγώ εἰμι ὁδὺς xaX ἡ ἁλή- 
έεια xal ἡ ζωή. » Διὰ ταύτης γὰρ τῆς ὁδοῦ πρὸς τὸν 
Πατέρα ἑἐλθεῖν ἔστιν. «Τὸ λόγιον Κυρίου πεπυρω- 
µένον,» τῷ ἄδολον xal καθαρὸν εἶναι, τῷ πῦρ 
εἶναι θερμαῖνον τοὺς μετέχοντας ἀναλίσχειν τὴν τῆς 
ὕλης ἀχυρμίαν. « Ὑπερασπιστής ἐστιν πάντων τῶν 
ἑλπινόντων ἐπ᾿ αὐτόν.» Οἱ ἐπιγνώμονες τῆς προσ- 
οὖσης αὐτοῖς ἀσθενείας, ὅτ ἂν ἰσχυροτέρους φωράτ 
σωσι τοὺς προσπολεμοῦντας, ἐπὶ θΘεὸν τὴν ἁλπίδα 
ἐψαντες, ὑπέρμαχον ἔχειν αὐτὸν ἀξιοῦσιν, « Πολέ- 
Uroov, » λέχοντες, «τοὺς πολεμοῦντάς µε") καὶ 
οὕτως θεὺς, ef] ἑαντοῦ ἁσπίδι ὑπερμαχεῖ αὐτῶν: C 
χατὰ τὸ, « Ὅπλῳφ χυχλώσει σε ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ. » 

Στ. λβ’. « "Ost τίς θεὸς πάρεξ τοῦ Κυρίου; Οὐ- 
δει; γὰρ ἀληθῶς Κύριος θεὸς, πλὴν τοῦ Θεοῦ Λόγου, 
ὡς χαὶ Μονοχενὴς θεὸς εἴρηται, διὰ τὸ μόνος εἶναι, 
ὡς ὁ Πατὴρ θεός. Πάντες οἱ ἄλλοι παρονσίᾳ θεοῦ 
Λόγου θεοὶ χατασχευάζονται' ἐχείνους Ὑὰρ θεοὺς 
εἶπεν, πρὸς οὓς ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ἐγένετο, Ὁ δέ γε 
Σωτὴρ, οὐ µετέχων θεότητος, θεός ἔστιν, ποιητικὸς 
ὧν θεῶν. «Kal τίς θεὸς πλὴν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν», 
Εἰπὼν µηδένα Θεὸν χυρίως εἶναι πλὴν τοῦ Κυρίου, - 
λέγει μηδὲ θεὺν εἶναί τινα ὡς τὸν θεὸν ἡμῶν. Οὐδεὶς 
Ἱὰρ τῶν χατὰ μετοχὴν θεῶν ὡς ὁ Κύριος Ἰησοῦς 
Χριστὸς εἶναι δύναται ' f ὁ θεὸς ἡμῶν, ὡς ὁ τοῦ Μο- 
νογενοῦς Πατήρ: ἡμῖν γὰρ εἷς θεὸς ὁ Πατήρ ' xol 
εἷς Κύριος Ἰησοῦς ὁ Χριστός. El δὲ χαὶ ἐκ παραλλή- D 
λου οἱ δύο στίχοι εἰρῆσθαι δύνανται, xat αὐτὸς ἐπι- 
στήσεις, 

Στ. λΥ’.. Ἐνταῦθα « περιζωννύων µε δύναμιν » λέ- 
Ἱεται παρὰ δὲ Παύλῳ τὴν ἀλήθειαν περιξώννυνται . 
οἱ τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ ἑνδυσάμενοι" ἐξ οὗ συν- 
άγεται, «iy ἀλήθειαν εἶναι τὸν Χριστὸν τὴν θεοῦ δύ- 
ναμιν * φπόὶ γὰρ ὁ Σωτήρ: « "Evo εἰμι fj ἀλήθεια"» 
ὑδὲ Παῦλος * «Χριστὸς θεοῦ δύναμις.νιΚαἱ ἔθετο ἅμω- 

δη, rix, 1, 3. 9 Joan. xiv, 6. 
(25) Lege διειργόµενος. 

Ελτκοι. Gn. XXXIX. 


5ο Psal, xxxiv, 1. 


ducit ad se viam. llla autem est virius, quam accu- 


rate et diligepler sequentes, immaculati apparebi- : 
nrus ad eum euntes : maxime vero imnmaeulata esset | 
via Dei dicens : « Ego sum vía, et veritas, et vita *. » - 


Per hanc enim viam ad Patrem eundum est. « Elo- 
quium Deminiaccensum,» quia simplex et purum est, 
vel quia ignis est proxima qux»cunque calefaciens , 
acervo [δι conibusto. « Protector est omnium spe- 
rantium in eo. » Proprie infürmitatis conscii, si 
quando vslentiores deprebenderint adversarios, ad 
Deum spem suam eonversi, propugnatorem sibi 
eum habere exoptant, « Expugoa, » precantes, 
« expugnantes me '. » Atque ita Deus proprio 
elypeo pro eis pugnat, juxta illud : « Armis cir- 
cundabit te veritas ejus. » 7 


Vgms. 59. « Quoniam quis Deus. prxter. Domi- 
num? » Nullus enim vere Dominus Deus, prater 
Dei Verbum, quod ei Unigenitus Deus dicitur, cum 
unus sil sicut Pater Deus. Qiones alii presentia Dei 
Verbi dii constituuntur ; hos enim deos ait, ad 
ques Dei verbum factum est. Salvator quidem, nou 
deitatis narticeps, Deus est, quia fabricator deorum 
est. « Et quis Deus preter Deum nostrum ? » Dicens 
nullum proprie Deuin. esse preter Dominum , dicit 
neque deum esse aliquem sicut Deum nostrum. 
Nullus enim eorum, qui participalione dii sunt, 
sicut Domipus Jesus Christus esse polest; vel Deus 
p Poster, sicut Unigeniti Pater; et unus Dominus 
Jesus Christus, Utrum illi duo versiculi paralleli 
Sint, tu examinabjs. 


Vgas. ὅ5. Πίο « pracingens me virtute » dicitur, 
Apud Paulum veritatem przciugunt, qui Dei armatu- 
ram induerunt ες quo sequitur ut veritassit Christus 
virtus Dei. Diclt enim Salvator: «Ego sum veritas ';» 
Paulus vero : « Christus Dei virtus **. » « Et 
posuit immaculatam viam meam , » id est ostendit. 


ει Joan. xiv, 6. "1 Cor. 1, 24. 


&0 





13259 


DiIDYMI ALEXANDRINI 


"Mie euim ponere ostendere signiicat, sieut et illud : A gov τὴν ὁδόν µου, * τοῦτ' ἔστιν ἀπέδειξεν τὸ γὰρ, θει 


Quem posuit heredem omnium *". » Pulchre 
autem -constat. hoc versiculo ad Christi personam 
totam «spectare psalmum. Qui hzc dicit, expurgatis 
omnibus serpentinis malitiis , perversisque poteata- 
tibus a Deo, interioris hominis pedes, id est ambu- 
landi potestates, perfectos habet, ut possit di- 
cere : ε Sine iniquitate eucurri, et recte deambu- 
lavi **. » Cursuque super excelsa peracto , audiet a 
Deo : « Tu autem stia mecum 5; » nam super ex- 
celsa stetisse , non ex seipso quivis, sed ex Deo 
habet. 


Vgns. 95. «Qui docet manus meas ad pratum.» 
Quemadmodum caetera pulchra, sic et contra ad- 


yat, νῦν τὸ ἀποδεῖξαι σηµαίνει ' ὥσπερ xal τὸ, « "Ov 
ἔθηχε χληρονόμον πάντων.» Καλῶς δ' ἔχει χα) ἀπὸ 
τούτου τοῦ στίχου Ex προσώπου Χριστοῦ τὸν ὅλον ἆαλ- 
μὸν ἀπηγγέλθαι, Ὁ ταῦτα δὲ λέγων, ἀναιρῆσας τὰς 
ὀφιώδεις xaxlac, xai τὰς ἑνεργησάσας αὐτὰς πονηρὰς 
δυνάµεις ὑπὺ Θεοῦ, τοὺς τοῦ ἔσω ἀνθρώπου «πόδας, 
τοῦτ) ἔστιν τὰς πορευτιχὰς δυνάµεις, χατηρτισµένους 
ἔχει, ἵνα δυνηθῇ εἰπεῖν «"Avsu ἀνομίας ἕδραμον, 
καὶ κατηύθυνα *» xai πληρώσας τὴν πορείαν Ev τοῖς 
ὑψηλοῖς, ἀχούσεται πρὺς τοῦ Θεοῦ: «Σὺ δὲ αὐτὸς 
στῆθι μετ) ἐμοῦ * ν καὶ τὸ ἑστάναι ὃ kv τοῖς ὑντλοξς, 
οὐκ ἐξ ἑαυτοῦ τις, ἀλλ Ex τοῦ θεοῦ ἔχει. 

Σν. λε’. « Διδάσχων χεῖράς µου εἰς πόλεμον.» "Qz- 
περ τὰ ἄλλα χαλὰ, οὕτω xa τὸ πολεμεῖν πρὸς τὰ» 


versarias potestates bellare a Deo docemur ; manus B ἀντιχειμένας δυνάμεις πρὸς τοῦ θεοῦ 6ubasxóptba* 


enim anime activas ejus vires significant; que 
quidem, si prudenter intellexerimus, intelligibilem 
clypeum, et gladium spiritus, et quzcunque spiri- 
talia arma ostendunt, necnon quomodo iis uten- 
dum sit docent. £tenim Salvator homo factus, pro 
vobis pralians, adversam conira potestatem luctari 
atque decertare nos docuit. Et. in oratione, ait, ma- 
^us ertendens hostium victor fio. « Et posuit ut 
àrcüm sereum brachia mea, docens manus meas ad 
prelium.» Symboliee brachia appellatas, sreum 
posuit arcum ; per aereum, invulnerabiie et validum 
designat. Per arcum vero, emitii tela brachiis πο” 
stris, que adversarios vulnerare valent. 


τὰς γὰρ χεῖρας τῆς ψυχῆς, λέγω Oh τὰς ὁραστηρίους 
αὐτοῦ δυνάμεις τνποῖ' ὥστ) ἐπιστημονιχῶς κατέχειν 
τὴν νοητὴν ἀσπίδα xal τὴν µάχαιραν τοῦ πνεύμα- 
τος, xal ἄλλα ὅσα πνευματικὰ ἁμυντέρια, καὶ τὸ 
πῶς χρῆσθαι δεῖ τοῖς τοιούτοις παιδεύων. ᾽Αλλὰ γὰρ - 
xai ὁ Σωτὴρ ἄνθρωπος γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν πολε- 
µήσας, ἐδίδαξεν ἡμᾶς χαταπαλαίειν xol χαταπκολε- 
μεῖν τὴν ἀντικειμένην δύναμιν. Καὶ εἰς εὐχὴν δὲ, 
qnoi, τὰς χεῖρας ἑχτείνων περιγίνοµαι τῶν δυσμε- 
νῶν. « Καὶ ἔθετο τόξον χαλχοῦν τοὺς βραχίονάς µου, — 
διδάξάς τὰς χεῖράς µου εἰς πόλεµον. » Συµθολικὼς — 
βραχίονας ὀνομαζομένας, χαλκοῦν ἔθετο τόξον - διὰ | 
μὲν τοῦ χαλχοῦ tb ἄτρωτον f) εὔτονον παριατάς * | 


διὰ δὲ τοῦ τόξου, τὸ ἀπολύεσθαι βέλη ἀπὸ οῶν βραχιόνων τῶν ἡμετέρων, τρῶσαι δυνάµενα τοὺς ἄντιτ- — 


ταγμένους. 


Vgns. 26. « Et dedisti mibi protectionem salutis Q— Ec. Ac. «Καὶ ἔδωχάς pov ὑπερασπχισμὺν σωττ- 


tus, » Preter. hec omnia et protectionem salutis 
mihi dedisti, Filium tuum mittens proprio clypeo 
pro me.preliaturum. « Sed et disciplina tua, ait, 
correxit me in finem ; » doctrina scilicet, et cor- 
repiio, et operosa agendi ratio. « In flnem,» id est 
in perfectam restitutionem et ia perfectum statum 
daxit me; disciplina euim correptionem indicat, 
sicut ip istis : « Suscipe disciplinam meam, nec di- 
mitte **;» necnon operosam, propter illud : t Ne 
parvi faeias disciplinam Domini " ; » ipsa autem 
utroque modo disciplina twa, magistra mihi bono- 
rum facta est. Symmachus quidem edidit : « Obe- 
dientia mea augebit me; » Aquila vero : «Et man- 
suetudo tua multiplicavit me. » 


plac.» Πρὸς τούτοις ἅπασιν καὶ ὑπερασπισμὸν σω- 
τηρίας µοι δέδωκας, τὸν σὺν Yiby χαταπέµφας τῇ 
ἰδίᾳ ἀσπίδι ὑπὲρ ἐμοῦ µαχησόμενον. « Αλλά xat $& 
παιδεία σου, 2 qol, « ἀνώρθωσέν µε εἰς τέλος" » ἴτοι 
ἡ παιδευτιχὴ διδασχαλία, καὶ fj ἐπίπονος ἁγωγή. 
t Εἰς τέλος δὲ,» τοῦτ ἔστιν εἰς τελείαν ἀνάστασιν χοὶ 
στάσιν µε ἤγαγεν' ἡ γὰρ παιδεία σηµαίνει τὴν ππι- 
δευτιχἠν * ὡς ἐν τῷ, € Ἐπιλαδοῦ ipfc παιδείας, μὲ 
ἀφῇς '; ἀλλά καὶ τὴν ἐπίπονον, διὰ τοῦ, ελ ὁλι- 
γώρει παιδείας Κυρίου.» Αὕτη δὲ dj ἑχατέρως παι- 
δεία σου, διδάσκαλος τῶν χαλῶν got γεγένηται. Συµ- 
µαχος δὲ ἐξέδυχεν * «Καὶ τὸ ὑπαχούειν µε αὐξίσει 
µε» » ὁ δὲ. Αχύλας " « Kal πραὀτης σου ἐπλλθυνέν 
με.) | 


j Wins. 97. « Dilatasti gressus meos subtus me. » D Σε, Ag. «Ἑπλάτυνας τὰ Dta6fjuaxá µου ὑποχάτω 


Gressus, prout ex improbitate in virtutem, e sensi- 
bilibus in spizitalia, atque e presente in venturum 
tempus incedo. « Dilatasti subtus me. » Primo enim 
angusta et operosa quz videbantur, tritam ince- 
dens per viam, progressusque hzc omnia superata 
quasi dilatata intuitus sum. Qui enim ad fastigium 
pervenit, eum ad finem properat, non jam sentit 
angustias, nec laborem, nec sudorés ascensus in 
laxiore via progrediens. «Et non sunt infirmata 
vestigia mea; » si continenter iu omni esse perse- 


9 


€ Mebr. 1, $^ Psal. Όση, 5. Exod. xxxiv, 2. 


µου.» Τὰ διαδήµατα, χαθὰ Ex χαχίας elc ἀρετῖν, 
καὶ ἐξ αἰσθητῶν ἐπὶ νοητὰ, καὶ ἀπὸ τοῦ παρόντος | 
εἰς «bv μέλλοντα αἰῶνα διαθαϊίνω. « Ἐπλάτυνας ὑπι- 
κάτω µου * » χατ ἀρχὰς γὰρ στενὰ xai ἐπέπονα ςα:- 
νόµενα, τῷ τὴν τεθλιμμένην ὁδεύειν ὁδὸν, ὑπεράνω — 
αὐτῶν τῇ προχοπῇ γεγενηµένος, πλατυνθέντα aii | 
ἐθεασάμην. Ὁ γὰρ ἀνωτέρω τῶν προχοπῶν γεγενΓ- 
μένος, τῷ ἐπὶ τέλος ἐφθαχέναι, οὐχέτι αἴσθεται τς 
στενότητος τῶν πόνων καὶ ἱδρώτων τῶν ἐπὶ ταῖς spo- 
χοπαῖς, ἐν εὐρυχωρία γεγενπωένος. ε Kal οὐκ Ισθί- 


** Prov, 1v, 15... Ὁ Prov. ni, 81. 





$ 


130t 


EXPOSITIO JN PSALMOS, 


1262 


νησε τὰ ἴχνη pov. » El διηνεχῶς ἐν τῷ πᾶν εἶναι bcé- A verarem, etsi infirmarentur vestigia mea, id est iu- 


λουν, xàv Ἰσθένησε τὰ ἴχνη µου, τοῦτ' ἔστιν τοῦ ἔσω 
ἀνθρώπου τὰ σχέλη * ἐπειδὴ δὲ μετὰ τοὺς ὑπὲρ ἁρε- 
τῆς καµάτους ἀνάπανλα διαδέχεται, οὐχ ἀσθενεῖ, 
ἀλλ ἰσχυροποιεῖται τὰ ἴχνη μον’ ὥστ ἂν οαἰπεῖν 
« Ἔστησας iv εὑρυχώρῳ τοὺς πόδας µου" » ἀλλὰ 
χαὶ ὁ Ἰησοῦ ἑπόμενος ἐπακολουθεῖ τοῖς ἴχνεσιν αὐ- 
τοῦ, ἐξ αὐτοῦ τοῦ πατεῖν τὴν τετριµμµένην ὑπὸ Ίη- 
σοῦ ὁδὺν ἰσχυρὰ χτᾶται τὰ ἴδια ἴχνη, ὡς ἔργῳ φά- 
ναι’ € Οὐκ ἠσθένησε τὰ ἴχνη µου. » 

Xv. λη’, λθ’. Ask µυρίων συνεργηθεὶς ὑπὸ θεοῦ, 
θάρσος ἀνέλαδεν χαταδιῶξαι τοὺς ἐχθρούς ' τῆς δὲ 
καταδιώξεως τέλος ἡ ἐχείνων εἰς τέλος ἔκλειψις» 
οὗ γὰρ χόπος οὔτε φόδος µοι ἑνεπόδισεν. « Ἐχθλίψω 
αὐτοὺς, xai οὐ μὴ δύνωνται στῆναι. » Φειδόμενος τῶν 
ἐχθραινόντων, ἐχθλίδει αὐτοὺς, ὅπως μὴ βέδαιοι xal 
ἀμεταχίνητοι àv τῇ ἔχθρᾳ γένωνται. Οὐ γὰρ ἀπολέ- 
σαι αὐτοὺς προελόµενος, θλίψει περιθαλεῖ, ἁλλ᾽ ἵνα 
αἰσθηθέντες οἱ (24) xaxiv elaw, παύσωνται τῆς φι- 
λέχθρου προαιρέσεως. εΠεσοῦνται ὑπὸ τοὺς πόδας 
µου.» Τὸ πεσεῖν τοὺς ἐχθροὺς ὑπὸ τοὺς πόδας τοῦ 
ἁγίου οὐχ ἄλλο τι σημαίνει i], ὑποταγὴν τῶν διαφο- 
fv: ὣς γὰρ φαῦλον τὸ ἐν τῇ χειρίστῃ ἕξει, ἀρχὴ 
σωτηρίας τὸ πεσεῖν' πεσὼν γάρ τις àv αὐτῆς οὐχ- 
έτι ἀντιτείνεε. 

Στ. μ’-μβ’. Ἠάντας τοὺς ἁπανισταμένους ἐπ' ἐμὲ 
συνεπόδισας, οὐχ ἐπιτρέπων αὐὑτοῖς ἔμπροσθεν τῆς 
χαχίας ἀλαύνειν ΄ Χωλυθέντες γὰρ τῆς ἐπὶ τὸ χαχὸν 
ὁρμῆς ὑποχάτω µου γενήσονται, οὐχέτι διάφορόν µε 
λογιζόμενοι, ἁλλ᾽ ἄρχοντα xat χεφαλὴν αὐτῶν. Οὕτω 
γὰρ ἀντὶ µισούντων γένοιντο φίλοι * οὗ γὰρ κατὰ τὴν 
οὐσίαν, ἀλλὰ 3«0' ὃ μισοῦσιν ἁἀπώλοντο. θεοῦ γὰρ 
ἀγαθοῦ τὸ χαχὺν ἀφανίδειν, ἀλλ’ οὗ τὴν οὐσίαν ᾗ συµ- 
6έδηχεν τοῦτο. Φηοὶ γὰρ πρός τινας’ «Kat ἐὰν πλη- 
θύνητε τὴν δέησιν, οὐχ εἰσαχούσομαι ὑμῶν, τῷ τὰς 
χείρας ὑμῶν,» τοῦτ ἔστι τὰς πράξεις, «€ φονικὰς 
xai πλήρεις αἵματος εἶναι. » 

Στ. py, pP. εΚαὶ λεπτυνῶ αὐτοὺς ὡς χοῦν κατὰ 
πρόσωπον ἀνέμου, ὡς πηλὺν τλατειῶν λεανῶ αὖ- 
τούς.» Τούτους τοὺς περὶ ὧν ὁ λόχος παχυνθέντας 
τῷ τὰ ἐπίγεια φρονεῖν xal ὑλικοὺς Υεγενηµένους, 
φοροῦντας thv εἰχόνα τοῦ χοϊχοῦ, λεπτυνῶ διὰ προ- 
τροπῶν, νουθεσιῶν, ἀπει)ῶν, ἐπιπόνου ἀγωγῆς, Ty 
ὡς χοῦς Υεγενηµένοι κατὰ πρόσωπον τοῦ θείου Πνεύ- 


terioris hominis crura; quando enim post suscepLos 
virtutis causa labores requies datur, non infirmantur, 
sed validiora fiunt vestigia mea, ita ut dicere queam : 
« S'atuisii in latitudine pedes meos **. » Jesu quo- 
que comes ejus vestigia sequitur, viamque procul- 
cans a Jesu tritam, validiora sibi perat vestigia, 
ια ut reipsa dicendum sit : « Non sunt. infirmata 
vestgia mea. » 


V&ns. $8, 59. A Deo mille modis adjutus, coni - 
dit ad persequendog hostes; nec persecutionis finis, 
nisí eorum in finem eversio; neque enim lassitudo, 
neque timor mihi erunt impedimento. « Confringam 
illos, nee poterunt stare. » Cavens ab iis qui ipsum 


B oderunt, confringet illos, ut neque firmi, neque im- 


moti in odio suo perinaneant. Non enim interimere 
eos querens tribulatione circumdabit eos, sed ut 
quo miseriarum inciderint animadvertentes, invisa 
abstineant agendi ratione. « Cadent subtus pedes 
meos. » Cadere liostes sub pedibus sancti, nihil nisi 
dissidentium obsequium indicat; namque sicut tur- 
pe est in pessima sorte versari, principium salatis 
cadere ; qui enim ab ea quasi cadit, jam mon re- 
sislit. 

Vgns. 40-42. Supplantatis omnibus qui insurre- 
xerant in mite, non. dimittis eos donec omnem aljje- 
cerint nequitiam ; ab iniquitatis via deterriti, sub- 
(us me flent, non quidquam a me diversum elo- 
quentes, sed me quasi ducem caputque habentes, 
Sic euin ex osoribus amici flent : non enim 
secundum essentiam, sed secundum id quod ode- 
runt, interibant. Dei enim boni est malum abolere, 
non autem essentiam cui accidit illud. Ait enim 
ad nonnullos : « Etsl multiplicaveritis preces ve- 
stras, non exaudiam vos, quoniam inanus vestra, » 
scilicet actus, « homicide aunt cruorisque plena. » 

Vegas. 45, Μ. « Et comminuam eos ut pulverem 
aute faciem venti ; ut lutum platearum delebo eos.» 
lllog, de quibus hic mentio est, terrestrium et car- 
nalium meditatione quasi pinguiores factos, limi 
imaginem ferentes, comtinuam per increpationes, 
admonitiones, minas, vitamque laboriosam, ut quasi 
pulvis facti ante faciem divini Spiritus, venti alle- 


µατος, ἀνέμον τροπιχῶς ὀνομαζομένου, ἅπαν τὸ χοῖ- p gorice vocati, linus omnis circum eos illitus Spiri- 


χὸν διαῤῥιφὲν ὑπ αὐτῶν ὑπὸ τῆς πνοῆς τοῦ πνεύ- 
µατος, καθαρὸν παντὸς you τὸ ὑποχείμενον αὐτῶν 
ἑάσῃ. ὡς αυµθεθήχει χοϊκῷ εἶναι. Elsy δὲ xal ἔχου- 
σίως ἐπὶ τοῦτο χαλούμενοι. Οἷς φησιν ὡς πρὸς ὅλην 
πόλιν ὁ Κύριος ε Ἐχτινάξαι τὸν χοῦν σου, Ἱερουσα- 
Ahu.» Αὐτοὺς δὲ τούτους xal ὡς πηλὸν πλατειῶν 
λεανεῖ ἥτοι ὁ Κύριος, ἢ ὁ μιμητὴς αὐτοῦ δίχαιος. 
Λεανώμενος δὲ οὕτως ὁ πηλὸς ὀυνήσεται ἄγγος 
ἐστράχινον γενέσθαι, χρησιμεῦον ἐν τῇ µεγάλῄῃ olxía, 
ἐν f χρυσᾶ xai ἀργυρᾶ xal ξύλινα χαὶ ὀστράχινα 


* Psal, xxz, 9, ** isa, αμ, 2. ** HI Tim. n, 20. 


(94) Ita e» *, 3 


tus halitu, omnis pulveris puros eos relinquat, qui- 
bus contigit limo esse. Sint autem-et libenter ad 
hoe vocati. Quibus ait sicut ad urbem totam Domi- 
nus : «€ Excute pulverem tuum, Jerusalem **. » illos 
vero quasi lutum platearum delet sive. Dominus, 
sive imitator ejus justus. Deletum autem ita lutum 
poterit vas fictile fleri, in magna domo uuile, in 
qua aurea, eL argentea, et lignea, et fictilia vasa 
sunt *, Cum vero aurea et argentea. in honorem, 
lignea vero ficiiliaque in dedecus *!, qui seipsum 


' ibid. 








1905 ι DIDYMI ALEXANDRINI d 1264 
ex islis puriüicaverit, vas fiet honoris sanctifleatum A σχεύη ἐστίν, ᾿Αλλ' ἐπεὶ τὰ μὲν χρυσᾶ xai ἀργυρᾶ 


magnique commodi Domino in omne bonum opus 


paratum. lilos qui sunt adhue lutum platearum, id 


est volutabrum voluptatum cupiditatumque, solvit 
omni passionum asperitate. Qui hac dicit lzvita- 
tem delendo efficiens, eos vasa fictilia faclet, ut li- 
bero motu seipsos purillcent, vasaque fiant io ho 
norem aurea vel argentea ; sicut enim se ipsos non- 
nulli ex aureis et argenteis vasa fictilia facta sunt : 
« Filii enim Sion honoratissimi, superbientes ar- 
gento, quomodo annumerati sunt inter fictilia vasa, 
figuli opera faeientes **?» Sic enim sua ipsorum 
voluntate e fictilibus aurea vel argentea flent. 


εἰς τιμὴν, τὰ δὲ ξύλινα xal ὁστράχινα εἰς ἀτιμία, 
ἐσ-ὶν, ὁ ἐχχαθαίρων ἑαυτὸν ἀπὸ τούτων Υίνετιι 
σχεῦος τιμῆς ἡγιασμένον, xal εὔχρηστον τῷ Δεσπό- 
τη εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἠτοιμασμένον, τοὺς ὄντας 
τέως πηλὸν πλατειῶν τοῦτ) ἔστι βόρδορον ἡδονῶν xoi 
ἐπιθυμιῶν, ἁπαλλάττων πάσης τραχύτητος τῆς ἀπὸ 
τῶν παθῶν. Ὁ ταῦτα λέγων, ὁμαλότητα διὰ τοῦ-λεαί- 
νειν ἐμποιῶν, αὐτοὺς σχεύη ὀστράχινα ποιῄσει, fv 
αὐθαιρέτῳ ὁρμῇ ἑαυτοὺς ἑἐχχαθάρωσιν ὥς εἰς τιμὶν 
σχυύη Υεγενῆσθαι χρύσεα f) ἀργύρεα' ὡς γὰρ ἐκν- 
τούς τινες Ex χρυσῶν xal ἀργυρῶν σχεύη ὁστράχινα 
γεγόνασιν. « Υἱοὶ γὰρ Σιὼν οἱ τίµιοι ἐπηρμένοι ἁρ- 


χυρίῳ, πῶς ἑλογίσθησαν εἰς ἀγγεῖα ὀστράχινα, ἔργα χειρῶν χεραµέως; » Οὕτω Ὑὰρ οἰχείας προαιρέσεω; 


ἐδ ὁστραχίνων χρυσᾶ 3] ἀργυρᾶ γενήσονται. 


Vens. 45. Duplex cognitionis hic ostenditur genus: pg. Στ. µε. Διττοῦ δὲ τοῦ τῆς γνώσεως ὀνόματος στ- 


prius quidem simpliciter cognoscere, posterius autem 
cognoscentem cognito adunari miscerique significat. 
Justa primum omnes cognoscit[Deus, et non diligentes 
solos. Etenim ad improbos Salvator dixil : «Vos estis 
justificantes vosmetipsos coram hominibus : Deus 
autem cognoscit corda vestra **.» Atque in propheta : 
« Quoniam cognovi omnes iniquitates vestras **. » 
Juxia autem secundum solos justos novisse dicitur. 
« Novit enim Dominus qui ipsius sunt** ; » iinprobos 
vero ignorat, Aitque ad illos Salvator : « Recedite 
a me, operarii iniquitatis, nunquam vos cogno- 
vi **. ». Atque gentiliuun. populus, ignotus Salvs- 
tori, cum idola et d:»emonia coleret, cezteramque 
omnem ageret iniquitatem, poenitentia conversus , 
ad Christi cultum perductus est. Optime igitur di- 
ctum est, « Quem non cognovi. » Non enim dizit : 


Populus quem non cognosco servivit mihi ; quan-- 


diu inique facit , non cognoscitur. Qui autem a pec- 
eatis abstinet, prius quidem fgnotas, nunc vero 095 
gnoscitur. Ad qux spectant hec apostolica dieta : 
« Sed tunc ignorantes Deum, serviebatis illis qui 
non sunt natura dii ; nunc vero cognoscentes Deum, 
vel potius a Deo cogniti 27.2 Cum enim igno- 
rarent Deum, ignorabantur 3b eo; cognoscentes 
autem eum ab eo cognili sunt. Forsan vero vide- 
tur quibusdam supervacuum esse quod additur, « In 
auditu auris audivit mihi, » qula omnis audiens 
aure audit. Non autem supervacue, neque redun- 
dauter süperadditur auris, eum omnis Deo audiens 
non humano mortalique utatur auditu, sed aure 
divina, qua ei superadditur ; addidit enim mihi 
aurem audiendi. 


Vzns. 46. « Filii alieni inveteraverunt , » et qua 
sequuntur. Bonorum initium et fons cum Deus sit, 
pater fit benefacientium ; et quotcunque recte agunt, 
hi proprii fllii Dei sunt, participes unigeniti ejus 
Filii ; si vero declinant, contraria patientur, id est 
malo alienabuntur a Deo ; congruam vim habet in- 
veterare. Communicantesenim cum virtute, preclara 
et intemerata sapientia el perpetua juventute flo- 


9* Thren. 1v, 2. ^ Luc. xvi, Τὸ. ** Isa. ιχν, 
1v, 8,9 


µαινοµένου. δηλοῖ ὁτὰ μὲν τὸ ἐπίστασθαε, ὁτὲ δὲ e 
ἡνῶσθαι χαὶ ἀνακεχρᾶσθαι τὸν γινώσχοντα τῷ γινω- 
σχομένῳ. Κατὰ τὸ πρότερον .σηµαινόµενον, πάντας 
γινώσχει ὁ θεὺς, xai οὗ τοὺς σπουδαίους μόνους. 
Πρὸς yàp τοὺς φαύλους ὁΣωτὴρ εἶπεν" « Ὑμεῖς ἐστε 
οἱ δικαιοῦντες ἑαυτοὺς ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων" 
ὁ δὲ θεὸς γινώσχει τὰς χαρδίας ὑμῶν.» Καὶ tv τῷ 
 rpopfen* « Acci ἔγνων πάσας τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν., 
Κατὰ δὲ τὸ δεύτερον σηµαινόµενον, μόνους τοὺς ὃι- 
καΐους εἶἰδέναι λέγεται’ «Ἔγνω yàp Κύριος τοὺς 
ὄντας αὐτοῦ *» τοὺς δὲ φαύλους Ἠγνόει. "Ἡ φησιν 
πρὸς αὐτοὺς ὁ Σωτήρ «᾿Αποχωρεῖτε ἀπ' ἐμοῦ, to- 
Ἱάται ἀνομίας, οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς.; Καὶ 6 ἀπὸ 
«àv ἐθνῶν οὖν λαὸς μὴ Υινωσχόμµενος ὑπὸ τοῦ Σωτ- 


C ρος ὅτε εἴδωλα καὶ δαιμόνια ἐθεράπευσεν, καὶ civ 


ἄλλην ἅπασαν ἔπραττεν xaxlav, μεταδαλὼν διὰ µε- 
τανοίας, δουλεύειν τῷ Χριστῷ προσελήλυθεν. E; δὲ 
xaX τὸ εἰπεῖν" « Ὃν οὐκ ἔγνων. » Οὐ γὰρ εἶπεν, Aat; 
ὃν οὗ γινώσχω ἐδούλευσέν µοι. Ὁ γὰρ ἔτι τὰ τῆς χα- 
χίας ἐνεργῶν οὐ γινώσκεται. Ὁ δὲ παυσάµενος τῶν 
ἁμαρτημάτων, οὐκ ἐγνώσθη μὲν πρότερον, γινώσκε- 
ται δὲ νῦν. Τούτοις συνῴδει τὸ ἀποστολιχὸν φάσχον 
ε Αλλὰ τότε μὲν οὐχ εἰδότες Θιεὸν ἑδουλεύσατε vu; 
φύσει μὴ οὖσιν θεοῖς' νῦν δὲ γνόντες θεὸν, μᾶλλον & 
γνωσθέντες ὑπὸ Θεοῦ.» Ὅτε γὰρ ἠγνόουν θεὸν, 
Ἠγνοοῦντο ὑπ) αὐτοῦ * γνόντες δὲ αὐτὸν, ἑγνώσθησαν 
ὑπ) αὐτοῦ * ἴσως δὲ δόξειέν τισιν παρέλχον εἶναι τὸ 
εἰρημένον, « Εἰς àxohv ὠτίου ὑπήχουσέ uet, » τῷ πάν- 
τα τὸν ὑπαχούοντα ὠτίῳ ὑπαχούειν. 0ὁ παρελχόντως 
δὲ, οὐδὲ περιττῶς πρόσχειται τὸ ὡτίον, τῷ πάντα xiv 
ὑπαχούοντα τῷ θεῷ μὴ ἀνθρωπίνῃ xal θνητῇ &xol 
χρᾶσθαι, ἀλλ' deli θείῳ, &x προσθήκης τῷ ἔχοντι 
παραχινοµένῳφ' προσέθηχεν Υάρ uot ὠτίον ἀχούειν. 
Στ. µς’. « Υἱοὶ ἀλλότριοι ἑπαλαιώθησαν, » xx 
τὰ ἑξῆς. Τῶν ἀγαθῶν ἀρχὴ xal morb ευγχάνων ὁ 
Geb; macho γίνεται τῶν ἀγαθοεργούντων * xai ὅσον 
ἐν τῷ ποιεῖν τὰ δέοντα τυγχάνουσιν οὗτοι ἴδιοι υἱοὶ 
τοῦ Θεοῦ µετέχοντες τοῦ μονογενοὺς Υἱοῦ αὐτοῦ. El 
δὲ ἀπροσεχτήσαντες, τῶν ἑναντίων µεθέξουσιν, ταῦτα 
δ' ἑστὶν τὰ xaxà, ἀλλοτριωθεῖεν θεοῦ * οἷς ἀχολουθί 
get xat τὸ, παλαιωθῆναι. Κοινωνοῦντες γὰρ τῇ ἀριτῇ 


9. '5]L Tim. n, 19. ** Luc. xut, 27. " 621, 





1263 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1966 


λαμπρᾷ xal ἁμαράντῳ σοφἰᾳ καὶ ἀγήρῳ ἀεὶ νεάζον- A rent ; qui vero in iniquitatem iuciderunt, propria 


τες iTUYyüvov* µεταπεσόντες δὲ εἰς τὴν χαχίαν, 
παλαιωθεῖεν ὑπὸ τῆς φθορᾶς αὐτῶν, ἵν) οὕτως εἴπω, 
τριθαχούµενοι. Καὶ ἔτι ἐπεὶ περὶ Ἰουδαίων ἑἐστὶν ὁ 
στέχος ' οὗτοι δὲ παρακάθηνται τῇ παλαιότητι τοῦ 
γράµµατος, οὐδὲ χατὰ ποσὸν ἔπεσθαι τῇ χαινότητι 
τοῦ πνεύματος ἀνεχόμενοι, « Υἱοὶ ἀλλότριοι xai πε- 
παλαιωμένοι γεχένηνται. » Οὗτοι δὲ xal ἔπαμφοτε- 
θιαταὶ xai δίφυχοι γεγενηµένοι, χωλεύειν ἀπὸ τῶν 
σφῶν τρίδων λέγονται. Τὸ γὰρ ἐπαμφοτερίδειν, χω- 
λεύειν Ἡλίας εἶπεν φάσχων' « "Eug πὀτε χωλανεῖτε 
ἐπ ἀμφοτέραις ἱγνύαις ; El ἔστιν Κύριος, πορεύεσθε 
ὀπίσω αὐτοῦ. » Καὶ τάχα πᾶς ὁ τὴν θείαν Γραφὴν 


corruptione inveterabunt , et, ut ita dicam, obso- 
leseent. Spectat etiam ad Judseos hic versiculus ; isti 
enim liiterz: vetustati serviunt, nec spiritus novi- 
tatem sequi valentes, « Filii alieni et inveterati facti 
sunt. » Isti autem ancipites et consilii ambigui , 
claudicare a semitis suis dicuntur. Ambigere enim 
claudicare Elias vocavit dicens : « Quousque claudi- 
cabitis utroque poplite ? Si est Dominus, eum se- 
quamipi **. » Etenim quicunque accepta divina Scri- 
ptura non eam ut decet interpretatur, claudicare iu 
ea'dicitur; qui autem non accepit eam, neque am- 
bulat, neque claudicat in ea. 


προσηχάµενος, μὴ ὡς δεῖ διανοούμενος αὐτὴν, χωλεύειν iy αὑτῇ λέγεται" τοῦ μὴ παραδεξαµένου αὖ - 


τὴν, μήτε βαδίζοντος, μήτε χωλεύοντος ἐν αὑτῇ. 


Στ. μζ’. « Zi Κύριος χαὶ εὐλογητὸς ὁθεός.» Λέχεται B.— Vans. 47. « Vivit Dominus et benedictus Deus. » 


ζην ὁ θεὺς, οὐ ζωῆς µεταλαμδάνων, ἀλλὰ ταύτην παρ- 
έχων. Καὶ αὐτὸς χοῦν περὶ ἑαυτοῦ πολλάχις τὸ, « ZO 
ἐχὼ, λέγει Κύριος, » φηαίν ' ἀλλὰ καὶ ὁ Σωτὶρ φά- 
σχιων , € Κὰθὼς ἀπέστειλέν µε ὁ ζῶν Πατὴρ, χἀχὼ 
ζῶ διὰ τὸν Πατέρα, » παρίστησιν, ὅτι Qf, οὗ χοινω- 
vía ζωῆς αὐτὸς Y&p ἔστιν ἡ ζωή. "EG οὗ συνάγεται 
ὁμορύσιον εἶναι τῷ Πατρὶ τὸν Ylóy. El γὰρ ζωὴ ὁ 
Yióe, οὐ µετουσία ζωῆς, ἀλλὰ ζωοποιῶν αὐτὸς τοὺς 
μετέχοντας αὐτοῦ. Ζᾖ δὲ χαὶ ὁ Πατὴρ χορηγῶν ζωὴν 
χατὰ τὰ αὐτὰ τῷ ΥἸῷ, τῆς αὐτῆς ἑνεργείας ἁποδι- 
δοµένης πρὸς Πατρὸς καὶ Υἱοῦ. Ἡ αὐτὴ εἴη Πατρὸς 
xai Υἱοῦ oüc(a: xal αὕτη δὲ dj λέξις τοῦτο παρ- 
ἰστησιν. « Ζῶν, » φησὶν, «ó Πατὴρ, κἀγὼ ζῶ διὰ τὸν 
Πατέρα, » ὡς εἰ ἔλεγεν, διὰ τὸ τοιοῦτον ἔχειν Πα- 
τέρα, ὃς xa*' οὐσίαν Q3. Καὶ αὐτὸς ζῶν ὑπάρχει, 
αὐτὸς ὁ ζῶν θεὸς χαὶ εὐλογητός ἐστιν, εὐλογήσας 
τοὺς ἁγίους ἓν πάσῃ εὑλογίᾳ πνευματικῇ ἓν τοῖς 
ἐπουρανίοις. 'Ῥηθείη ἂν εὐλογητὸς, τῷ πᾶσαν εὖλο- 
γίαν περὶ αὐτὸν εἶναι. Πᾶν γὰρ τὸ περὶ αὐτοῦ λεγό- 
µενον xal φρονούμενον, xal εὐλόγως λέγεται xal 
«ῥονεῖται. « Καὶ ὑψωθήτω ὁ θεὸς τῆς σωτηρίας 
µου. -» 'O τῆς σωτηρίας µου θεὸς ὑψοῦται, αἴσθησίν 
Mou λαδόντος τοῦ μεγέθους αὐτοῦ. ὧν γὰρ μεγάλα 
τὰ ἔργα, xal αὐτοὶ μεγάλοι. Ἐπεὶ οὖν ὑψηλὸν ἔργον 
ἡ σωτηρία τοῦ λογιχοῦ νώου, ἀνάγχη ὑψηλὸν εἶναι 
τὺν ταύτης αἴτιον. ὑφοῦται δὲ θεὸς οὐχ ἐκ ταπεινοῦ 
τύπου εἰς ὑφηλὸν µεταθάλλων. ἀλλ ἡμῶν μεγάλα 
περὶ αὐτοῦ φρονεῖν διεγνωκότων. 


Dicitur vivere Deus , non vitam accipiens, sed pra-- 
stans, Et ipse igitur de se ipso szpe : « Vivo ego, 
dicit Dominus *5,» ait. Salvator aulem dicens, « Sicut 
misit me vivens Pater, et ego vivo per Patrem **, » 
se ostendit vivere, non vitse communicatione : ipse 
enim est vita. Ex quo sequitur consubstantialem 
esse Patri Filium. Si enim vita Filius, non est parti- 
cipatio vitz, sed vivificans ipse sui participes. Vivit 
autem el Pater eodem modo vitam impertiens quo 
Filius, eadem virtute de Patre pariter ac Filio ema- 
nante. Eamdem igitur esse Patris et Filii substan: 
tiam, hoc constat versiculo : « Vivens, »ait, « Pater,et 
ego vivo per Patrem ; » quasi diceret, propterea quod 
talem habeat Patrem, qui secundum substantiam 
vivat. Et ipse vivens est, ipse vivens Deus el bene- 
diclus est, sanctis benedicens in omni spirituali 
henedictione in ccelis. Vocatus est benedictus, quia. 
de ipso est omnis benedictio. ,Quodcunque enim de 
eo dicitur et cogitatur, in benedictionem dicitur co- 
gitaturque. « Et exaltetur Deus salutis me:e. » Salutis 
:neze Deus exaltatur, cum sensum accipio magni- 
tudinis ejus ; quorum enim magna opera, magni 


αἱ ipsi. Cum igitur excelsum opus sit salus rationalis 


animantis, necesse est excelsum esse ejus auctorem. 
Exaltatur vero Deus non ex humili loco in excel- 
sum provectas, sed cum magna de ipso cogitare co- 
namur. 


Στ. v', να. "Ἠτοι γὰρ εὐχαριστῶν ὑπὲρ τῆς τού- p — Vins. 50, 51. Profecto cuim gratias agens pro 


tuv προχοπῆς xai σωτηρίας, ἐξομολοχεῖται’ ἢ τας 
ἁμαρτίας αὐτῶν εἰς ἑαυτὸν ἀναδεξάμενος, τῆς µε- 
τανοίας αὐτῶν πρεσθευτῆς ΊΥινόμενος. ᾽Αμϕότερα 
γὰρ σηµαίνει, « Ἐξομολογήσομαί σοι, ! φωνή’ ἀλλὰ 
καὶ φάλλει ὀνόματι τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς, πάντα tpya- 
ζόμενος χατὰ τὸ θέληµα τοῦ Πατρός. « Μεγαλύνων 
τὰς σωτηρίας τοῦ Ῥασιλέως αὐτοῦ. » Τὰς σωτηρίας 
τοῦ βασιλέως Χριστοῦ μεγαλύνων ὁ Πατὴρ, οὐχ ἃς 
αὐτὸς ὁ Βασιλεὺς σώζεται, ἀλλ' ἃς παρέχει τοῖς 
πρὸς αὐτοῦ σωζομένοις. θεοῦ δέ ἑατιν ὁ βασιλεὺς, 
οὐχ ὡς αὐτοῦ τοῦ θεοῦ βασιλεύων, ἀλλὰ τῶν τῷ θεῷ 
᾿ἀναχειμένων' xai γὰρ τὸν ἄρχοντα ὁτὲ μὲν τῶν 


illorum incrementis et salute, confitetur ei; vel 
illorum delicta in seipsum accipiens, pcenitentiae 
eorum deprecalor factus. Utrunique enim indicat 
« Confitebor tib » vox ; sed et. psalmum dicit no- 
IDini Patris Filius omnia secundum Patris volunta- 
tein. agens. « Magniflcans salutes regis ejus. » Salutes 
regis Cbristi magniflcans Pater, non secundum quas 
ipse Rex salvatur, sed quas a se ipso salvatis prz- 
bet. Dei autem est Rex, non super ipsum Deum 
regnans, sed super Deo devotos; etenim ducem 
nauc,quidem subditos quasi dirigere dicimus, nune 
vero reg's ducem secundum l«ges cjus. 


ἀρχομένων εἶναι λέγομεν, ὡς ἡγούμενον αὐτῶν, ὁτὲ δὲ τοῦ βασιλέως ἄρχοντα κατὰ τοὺς νόµυυς αὐτοῦ. 


** η! Reg. xviii, 31. Num, xiv, 23 sqq. 


** Joan vi, 98. 


1261 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Vens. 51. « Et faciens misericordias Christo suo, » A Στ. va^. «Καὶ ποιῶν ἔλεος τῷ Χριστῷ αὗτο». » 


Misericordias Christo facit , miseratus Christo sub- 
ditos, quibus praest ut saeerdos atque rex; sa- 
cerdotium enim et regnum significat « Christus » vox. 
« David εἰ semini ejus usque in sxculum.» Stqnidem 
de David, id est de quolibet, hzc dicuntur, osten- 
dunt niserantem Deum practicos homines, et prom- 
plus in agendo, et si qui semen flunt eorum, 
doctrina et imitatione eorum vitas, Quam vero facit 
illis miserícordiam , non temporaría, neque in breve 
tempus est, sed usque in asculum. Si autem de 
Deo vere David sermo est, « Suscitabo » enim « vobis 
pastorem unum servum meum David *!,» eternam ej 
mi-ericordiam facit et semini ejus, propterea quod 
chrisma et sacerdotium ejus deleri non potest ; 
abrogato enim vetere sacerdotio, inviolabile est 
Cliristi sacerdetium. 


Ἔλεος ποιεῖ τῷ Χριστῷ, ἐλεῶν τοὺς ὑπὸ Χριστὺ», 
ὑπὲρ ὧν ἱερᾶται, xaX ὧν βασιλεύει’ ἱερέα γὰρ xa: 
βασιλέα σηµαίνει dj, « Χριστὸς, » φωνῇ. « Τῷ Aa. 
xai τῷ σπέρµατι αὐτοῦ ἕως αἰῶνος. » El μὲν τερὶ 
τοῦ Δαθὶδ, τουτέστι παντὸς ἐχανοῦ τῇ χειρὶ, cim ἡ 
λέξις, δηλοῖ ἑλεοῦντα τὸν θεὸν τοὺς mpaxtixouc 5» 
δρας, ἰχανοὺς ὄντας kv ταῖς ἑνεργεῖαις, καὶ «E cvs; 
σπέρμα αὐτῶν τυγχάνουσιν, ix διδασχαλίας καὶ y:- 
µήσεως τοῦ σφῶν βίου. "Ov δὲ ποιεῖ τούτοις ἔληνν, 
οὗ πρόσχαιρος xai πρὸς ὀλίγον ἐστὶν, ἀλλ ἕως 
αἰῶνος. El δὲ περὶ Θεοῦ τοῦ ἁληθῶς Δανῖδ ὁ λόγος, 
e ΑἈναστήσω » γὰρ « ὑμῖν ποιμένα ἕνα τὸν δοῦλόν 
µου Δαυῖδ, » αἰώνιον ἔλεος αὐτῷ motel xal οῷ axip- 
ματι αὐτοῦ, τῷ τὸ χρίσμα xat τὴν ἱερωσύνην aito» 
ἀχατάλυτον εἶναι. τῆς Υὰρ παλαιᾶς ἱερωσύνης µε- 
νατιθεµέντς, ἀπαράδατος ἡ Χριστοῦ ἱερωσύνπ. 


PSALMUS XVII. 


Vegas. 2. Colli igitur Dei enarrant gloriam. 6loria 
autem Dei, sive Unigenitus secundum glorie splea- 
dorein, juxta illud, « Et videbitur gloria Domini **, 1 
sive ordo et iageilicentia regni ejus. Hanc igitur 
enarrant bymnos canentes ac de Deo loquentes pro- 


prie codis potestates, homonymice cum celis quos ' 


babitant nominate , juxts metonymie tropum. 
Opus vero activarum Dei facultatum, qua manus 
ejus vocat: sunt, annuntiat firmamentum, non tan- 
tum verbis, sed et ipsis operibus. Sed et qui con- 


templativam amplectuntur vitam, thesaurizant in C 


colo, ibique cor habentes, coeli sunt enarrantes 
hanc Dei gloriam per spiritalium rerum contem- 
plationem. Practici vero firmamentum sunt, cum 
lirmi sint, annuptiantque opera Christi manuum, 
que Dei sunt operantes et ipsi Dei opera. Lucida 
mens est dies; vocavit enim Deus lucem diem **. 
llec lucida menti consona dies eructat verbum, 
Sicut Vetus Scripjura spiritalibus impleta cibis ex 
abundantia eructans inducitur verba Testamento 
Novo. Nox vero altissima mysticarum rerum per- 
veptio ad alteram nos obscuritatem dirigit, quam 
quidem perceptionem dat Dei Spiritus possidentibus 
eum, qui et profunda Dei scrutatur. Loquela ser- 
mones parit, sermones vero scientiam inducunt, 
argumenta prebeutes. Utrumque propterea apud 
Deum dictum est ut audiatur. Contumacibus ideo 
non defensio est ; accipiunt sonum quicunque quasi 
terra sunt ad sementes accipiendas idonea, lectio- 
nem scilicet. sensumque Seripturz. Qui illos su- 
pergressi sunt, ÉBnesque nominantur, accipiunt 
verba sapienter eruditi. Quem sonum Petrus cum 
audiret, ait : « Verba vitz» aeterne habes **; » et 
Salvator dixit : « Verba quz locutus sum vobis, 
spiritus sunt **. » I»c enim dixit apostolis, qui Π- 
nes terra sunt. 


Xx. B'. Οἱ οὐρανοὶ οὖν τὴν θεοῦ διηγοῦνται ὃ»- 


αν ' δόξα δὲ θεοῦ ᾖτοι à Μονογενὴς χατὰ τὸ τῆς δό- 


ξης ἀπαύγασμα, χατὰ τὸ, « Καὶ ὀφθήσεται ἡ δόξα 
Κυρίου, » f$ ἡ διάταξις χαὶ ἡ ὑπεροχὴ τῆς βασιλείας 
αὑτοῦ. Ταύτην οὖν διηγοῦνται ὑμνοῦσαι xa θεσἈ»- 
(οῦσαι al οἰχεῖαι τοῖς οὐρανοῖς δυνάµεις, ὁμωνύμως 
eig οἰχοῦσιν οὐρανοῖς ὀνομαζόμεναι, κατὰ τὺν τῆς 
Αετωνυµίας τρόπον. Τὴν δὲ ποίησιν τῶν δρασττρἰων 
Θεοῦ δυνάµεων, χειρῶν αὐτοῦ ἀνομαζομένων, ἄνατ- 
γέλλει τὸ στερέωμα, οὐ τοσοῦτον λόχοις, ἀλλ᾽ ἔργοις 
αὐτοῖς. ᾽Αλλὰ xal ol «hy θεωρητιχὸν ἀσπαζόμενοι 
βίον θησαυρἰζουσιν Ev οὐρανῷ, χἀάχεῖ τὴν καρδίαν 
ἔχοντες, οὐρανοί εἶσιν διηγούμενοι τὴν προειρτµέντν 
θεοδόξαν διὰ θεωρίας τῆς περὶ τῶν ναητῶν πραγµά- 
των. Οἱ πραχτικοὶ δὲ στερέωµά εἶσιν, ἑδραῖοι τυγχά- 
γοντες, xal ἀπαγγέλλουσι τὴν ποίτσιν τῶν τοῦ Χρι- 
στοῦ χειρῶν, ἐργαζόμεναι τὰ θεοῦ, xal τούτου «JY 

χάνοντες ἔργα. Καὶ ἡ φιωτεινὴ δὲ νόησις μέρα 
οὖσα (ἐχάλεσε γὰρ ὁ θεὺς τὸ qi ἡμέραν), ἑτέρᾳ 
φωτεινῇ vofjost σύμφωνος o503, ἐρεύγεται Gra, ὡς 
ἡ Παλαιὰ Γραφὴ, τῶν πνευματικῶν πληρωθεῖσα τρο- 
φῶν, ἀπὸ τοῦ πληρώματος ἑἐρευγομένη προφέρετει 
ῥήματα τῇ Καινῇ Διαθήχῃ. Ἡ δὲ νὺξ, ἡ βαθυτᾶττ 
τῶν μυστηρίων πραγμάτων διάληψις, πρὸς ἑτέραν 


ἡμᾶς ἀσάφειαν ὁδηχεῖ, Ώνπερ διάληψιν δίδωσι τὸ τοῦ | 
D éco; Πνεῦμα τοῖς ἔχουσιν αὐτὸ, τὸ xal τὰ ῥάδτ 


ἐρευνῶν τοῦ Θεοῦ. Ἡ λαλιὰ δὲ προποιοῦ (25) τας 


λόγοις ΄ οἱ δὲ λόγοι τὴν ἐπιστήμην ἐπάγοσιν, τὰς | 


ἀποδείξεις παρέχοντες. ᾽Αμϕότερα δὲ διὰ τοῦτο 5αρὰ 
Θεοῦ λέλεχται, ὅπως ἂν ἀχονσθῶσιν. Διὸ τοῖς ἆττι- 
θοῦσιν οὐχ ἔστιν ἀπολογία * χωροῦσι δὲ τὸν φθόγγο 
ὅσοι τυγχάνουσι 11, πρὸς σπόρον ἐπιτηδεία, τὴν iiS: 
τὴν κατὰ τὸ αἰσθητὸν τῆς Γραφῆς. Ob δὲ τοτε: 
ὑπερδεθηχότες χαὶ πἑρατα χρηµατίζοντες, δέχου:Σ: 
τὰ ῥήματα σαφῶς παιδευόµενοι. θὗ φθόγγο» 73? * 
Πέτρος ἀχούων ἔλεγε' « Ῥήματα ζωῆς ax. 


ἔχεις' » καὶ ὁ Σωτὴρ ἔφη « Tà ῥήματα ἃ ἐλάλησα ὑμῖν, πνεῦμά ἐστιν. » ᾿Αποστόλοις Υὰρ ἔλεγε τέρατΣ 


τογχάνονσιν οἰχουμένης. 
$! Jer. xxii, 5. 


(25) Ha cod. 


5 ρα. xt, o9... Gon. 1, 3. 


** Juan. vi, 69. 


"5 ipid. 64.. 





1369 


EXPOSITIO IN PSALMOS. - 


1210 


Στ. cg". Κατὰ δὲ τὸν τῆς ἀναγωγῆς νόµον, oxfj- A — VERs. 6. Secundum gradationis legem, taberna- 


νωµα θε ἡ Ἐχχλησία εἶναι δύναται, τεθεῖσα ἐν 
τῷ Ἠἠλίῳ, ποῦτ ἔστιν ὅσον χαὶ ὅπου ἥλιος φαίνει" 
συντρέχει γὰρ ταῖς ἡλιαχαῖς. .τα αὐτοῦ εἰς τὰ πέ- 
ῥατα τῆς οἰχουμένης φθάσαντα. Δύναται δὲ xal 
ἕχαστος τῶν χωρούντων θεοῦ δόξαν, σχῄνωμα αὐτοῦ 
ὀνομαξόμενος, ἐν τῷ ἡλίῳ τῆς διχαιοσύνης, τοῦτ) 
ἔστιν Χριστῷ, τεθεῖσθαι. TOv γὰρ τοιούτων σχηνωµά- 
των χρηπὶς χαὶ θεμέλιος τὸ φῶς τοῦ χόσµου. Καὶ 
φῶς ἀληθινὸν, καὶ fioc δικαιοσύνης ὁ Σωτὴρ λέγε- 
ται (οὐχ οἷόν τε τούτου τοῦ φωτὸς νόησιν εἰληφέναι, 
ἁγνοοῦντα τὸ αἰσθητὸν φῶς), ὁ προσθαλὼν τῷ ὑπερ- 
ἔχοντι τῶν αἰσθητῶν ΄ ἔστιν δὲ ὁ ἥλιος, ἐκ τῆς 
τούτου νοῄσεως φαντασίαν λαμθάνων τοῦ νοεροῦ 
φωτὸς, ὥσπερ οἰχοῦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν ἐν τῷ αἱ- 


culum Dei Ecclesia esse potest, posita in sole, id est 
ubicunque et quandiu sol apparet; congruit enim 
solaribus . ejus in fines orbis terrz pro- 
perantia, Potest autem et quisque Dei gloriam 
capientium, tabernaculum ejus nominatus, in sole . 
justitia, id est Christo reponi. Talium enim taber- 
naeulorum fundamentum et basis est lux mundi. At- 
qui lux vera et sol justitizv Salvator dicitur (nec licet 
hujusce lucis intellectum accepisse, sensibile lumen 
iguorantem), qui particeps est lucis sensum super. 
emitentis, sol est, ex hujus intellectu formam in- 
duens spiritnalis luminis, quemadmodum habitans 
lumen verum in sensibili sole inveniet. Non enim 
aWendendum est quibusdam haereticis dicentibus 


σθητῷ ἡλίῳ εὑρήσει. O0 γὰρ προσεχτέον τιαὶν ἑτε- B quod post resurrectionem e mortuis Salvator in 


gobósow λέγουσιν, ὅτι μετὰ τὴν &vácvaqu τὴν ix 
νεκρῶν ὃ Σωτὴρ iv τῇ ἠλικκῇ σφαίρα ἀπέθετο ὃ 
ἐφόρεσεν σῶμα, φυλάττεσθαι µέχρι τῆς δευτέρας 
xai ἑνδόξου αὐτοῦ παρουσίας. « Ἐν τῷ ἡλίῳ ἔθετο 
τὸ σχΊνωμα αὗτοῦ΄ » καὶ τὰ ἑξῆς, πρὸς τῇ λέξει 
γθῄσεις χατὰ ἀναγωγὴν, ὅτι ὁ ἥλιος τῆς διχαιοσύνης 
ἐχ παστοῦ τῶν χόλπων τῶν πατριχῶν. . θεοῦ Άτοι 
πράγµασιν, ἥτυι πονηραῖς δυνάµεσιν. Φείσεται δὲ 
τοῦ ἑαυτοῦ δούλου ὁ θεὺς, ὃτ ἂν μὴ φείσηται τοῦ 
Ιδίου Υϊοῦ, ὑπὲρ πάντων παραδοὺς αὐτόν. τὸ γὰρ 
φείσασθαι τοῦ ΥἼοῦ, πάντων ἀπώλεια. Τὸ δὲ μὴ φεί- 
σασθαι, πρὸς τῷ σωτηρίαν πᾶσιν Ὑενέαθαι, xal 
αὐτὸς ὁ Yi bxc ἔσται πάσης βλάδης, ταύτην 
δέχεσθαι οὐδ' ὅλως πεφυχώς. 

Στ. «. ᾿Αξιόπιστος ὁ θεὺς μαρτυρῶν ἀγαθοῖς 
ἔργοις xal γνώσει τῆς ἀληθείας, κατὰ τὸ, «Πιστὸς ὁ 
λόγος, » οὗ γὰρ πιστεύων, ἀλλ ὡς πιστευόµενος * 
xaX πάλιν’ « 0 θεὸς πιστός’ » xat, « Οὐχ ἔστιν ἁδιχία 
ἐν αὐτῷ » καὶ, « Πιστὸς ὁ 8ebc, δι’ οὗ ἐχλήθητε, » 
ἤγουν ἡ μαρτυρία πιστὴ διὰ «b. βέδαιον, Αὕτη δὲ ao- 
φοὺς ποιεῖ τοὺς στραφέντας xal γενοµένους ὡς τὰ 
παιδία. Σοφίψτι δὲ xaX τὰ διὰ τοῦ Εὐαγγελίου ἀρτι- 
γενη βρέφη, ἴσως δὲ καὶ τοὺς ἀπείρους ἀνθρωπίνης 
σοφίας ἀγραμμάτους καὶ ἰδωώτας. Τὰ δικαιώµατα δὲ 
μτδὲν ἔχοντα σχολιὸν, εὐθεῖς δὲ τοὺς παραδεχοµένους 
ποιεῖ * οἵπερ λύπην οὐχ ἔχοντες, iv εὐφροσύνῃ γί- 
νονται θείᾳ. Ὡς μὴ παθητικὰς δὲ ὁ θεῖος φόδος 
ἁγνός ' οὗ Yáp ἐστι χατὰ τὸν ἐχδαλλόμενον ἀπὸ τῆς 
θείας ἀγάπης, ὁ αὐτὸς ὧν, ἐν εὐλαθείᾳ xaX σεδασμῷ, 
ὃς xaX ἀγνους ἀπεργάσεται, xal πρόσχαιρος οὐκ 
ἔστιν. "A δὲ χρίνει θεὸς χρίµατα , διὰ τὴν ἀλήθειαν 
λέγεται χαθ᾽ ἣν χρἰνει. Λέγει χαὶ Παῦλος « Οἴδα- 
μεν γὰρ, ὅτι τὸ χρῖμα τοῦ θεοῦ ἐστιν χατὰ ἀλήθειαν 
ἐπὶ τοὺς τὰ τοιαῦτα πράασοντας. » Ἔστι δὲ xol 
Ψευδὴ xal ἅδιχα χρίµατα, πρὸς & xai διέστειλεν 
ταῦτα δὲ τὰ θεῖα μετ ἀλλήλων ἠρτημένα γνωρίζε- 
ται" τῇ δὲ τῶν εἰρημένων ἡδονῇῃ, φησὶν, οὐδὲν ἐν 
βίω τίµιον παραδάλλεται ΄ τῇ γὰρ τῶν νοητῶν Υλν- 
κύτητι τῶν, αἰσθητῶν οὐδὲν ἀπειχάζεται. "(ay αἴσθη- 
σιν φυχικὴν ὁ µεταστήσας ἀπὺ τούτων εἰς ἐχεῖνα τὴν 
ἐπιθυμίαν ὅλην λαµθδάνει’ ταῦτα γὰρ πᾶς ὁ τοῦ θεοῦ 


€? | Tim. 1, 15; 1i, f... " IL (ος. 1, 18 sqq 


** Pal, xci, 16. ** I Cor. 1, 9. 


solari sphzra deposuerit quod gestavit corpus, ser- 
vandum usque ad secundam przclaramque ipsius 
manifestationem. « In sole. posuit tabernaculunr 
suum, » et quie sequuntur, altiore sensu accipies, 
quia sol justitize de thalamo patriorum sinuum . .. . 
Dei sive rebus, sive perversis potestatibus. Parcet 
autem servo suo Deus, quando non pepercerit pro- 
prio Filio, pro omnibus tradens illum. Quid enim 
fuisset Filio pepercisse? Omnium exitium. Ei 
autem non pepercisse, saluti fuit omnibus. Et ipse 
Filius omnis detrimenti immunis erit, illud cum 
non possit omnino ipsius nalura pati. 


C  Vzns. 8. Fide dignus est Deus testimonium per: 


bibens bonis operibus et veritatis scientia, juxta 
illud : « Fidelis sermo **; » nonenim credens, sed 
quasi creditus ; et rursus : « Fidelis Deus *' ; » et : 
« Non est iniquitas in eo **; » et : « Fidelis Deus, 
per quem vocati estis **. » Ergo testimonium lidele, 
quoniam firmum. lllud sapientes efficit qui con- 
versi et sicut parvuli facti sunt. Sapientia quoque 
donat per Evangelium recens natos infantes, nec- 
non humane sapientie imperitos, illitteratos et 
ingenio erassos. Justitizee autem nihil obliquum ba- 
bentes, rectos faciunt qui accipiunt eas; qui qui- 
dem nihil maeroris experti, in ketitia fiunt divina. 
liaud quidquam patitur, ideoque purus Dei εἰ» 
mor; non est enim apud hominem a divina di- 
lectione rejectum, idem ipse, in pielate eL venera- 
tione, qui et sanctos efficit, nec temporarius est. 
Qus autem judicat Deus judicia, cum veritate judi- 
cat. Dicit et Paulus : « Scimus enim quoniam Dei 
judicium est secundum veritatem in eos qui talía 
agunt'*. » Sunt autemet mendacia et ínjusta judicia, 
quorum et discrimen fecit; divina autem invicem 
cohzrentia deprebendupntur; eorumque voluptati, 
ait, nihil in vita pretiosum, :quiparatur; nam spi- 
ritalium dulcedini sensibilium nihil assimilandum 
est, Quorum sensum animalem convertens ab iatis 
in hzc cupiditatem omnem accipit; hzc enim 


7* tom. i1, 9, 


i1 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4213 


omnis Del servus custodit, multam babiturus remu- A δοῦλος φυλάττει, πολλὴν ἔξων τὴν ἀνταπόδοσιν, ὅπερ 


gerationem, quam non e sensibilibus censequitur. 

Vgns, 15. Magnam autem culpam astrologiam 
vocat, Nisi enim ab occultis meis muudarer, hzec 
omnia qua permanerent delicta turpem agendi ra- 
1 onem inducerent, magnique reus peccati fierem. 


. Vgns. 15. « Et erunt ad voluntatem eloquia oris 
mei. » Bxe enim cum mihi a te eveneiint, tunc ad 
voluntatem erunt verba oris mei, qux protuli de- 
precans te, hymnos tibl canens, gratias agens tibi. 
Ad volunta'em sunt eloquia, quse laude digna 
sunt, « Et meditatio cordis m«i in conspectu 
iuo, ». . . eloquiis el cogitationibus, cum sit extra 
emnem vituperationem, ubique in conspectu tuo 


οὐχ ἔστιν ἐπὶ τῶν αἱσθητῶν. 

Στ. ΙΥ'. Μεγάλην δὲ ἁμαρτίαν τὴν ἀποτελεσματι- 
xtv φησιν. El γὰρ μὴ ἀπὸ τῶν χρυφίων µου χαθα- 
ριαθείην, ἐπιμένοντα ταῦτα τὰ παραπτώματα , εἲς 
πρᾶξιν φαύλην μεταφέρει, xal γίνομαι ὑπεύθυνος 
ἁμαρτίᾳ µεγάλῃ. 

Στ. w', « Καὶ ἔσοντα, εἰς εὐδοκίαν τὰ λόγια τοῦ 
στόματός µου. » "Ov' ἂν ταῦτά pov ὑπαρχθῇ παρὰ 
σοῦ, τότε εἰς εὐδοχίαν ἁστὶν τὰ λόγια τοῦ στόµατάς 
pou, ἃ προήνεγχα εὐχόμενός σοι, ὑμνῶν σα, εὖχαρι- 
στῶν σοι. Εἰς εὐδοχίαν δ᾽ ἑστὶν τὰ λόγια, τὰ &zzolio- 
χῆς ἄξια. « Καὶ ἡ µελέτη τῆς καρδίας µου ἐνώπιόν 
σου, » . . λογισμοῖς καὶ νοῄσεσιν, ἐχτὸς οὖσα παντὺς 
µώμου, ἐνώπιόν σου τυγχάνει διαπαντός. Τὸ µέντο: 


versatur, Quod autem meditatio reprebensione ca- B τῆς μελέτης ἄμεμπτον οὖκ ἄλλοθεν f] Ex coU ὑπῆρχτα:, 


reat, baud aliunde oritur nisi abs te qui me ab 
oecultià meis mundasti. « Domine, adjutor meus 
ei redemptor meus. » Te mihi auxiliante, Domine, 
nulli eedo eorum qui adversum me spiritaliter 
preliant. Qued si propria accidit iscuria ut adver- 
sariia cedam, tu me ab opprimentibus redimas, 
adjutor simul et redemptor mihi factus. 


xaÜaplcavtóg µε ἀπὸ τῶν χρυφίων µου. « Κύρ:ε, 
βοηθέ µου χαὶ λυτρωτά µου. » Σοῦ βοηθοῦντος, o 
Δέσποτα, οὐδενὶ ὑποπίπτω τῶν πνευματικῶς Tpes- 
πολεμούντωγ. El δὲ xai nap" ἐμὴν ἀπροσεξίαν &Ao- 
ναι τοῖς ἑναντίοις συµθῇ, αὖ µε Ex τῶν χρατηαάντων» 
Ἀύτρωσαι, ἅμα βοηθὸς xal λντρωτής µου εὑρισχό- 
μενος. 


PSALMUS XIX. 


V&ns. 5. Tribuit Deus secundum cor precantis, 
eum talia rogantur quz et Déum dare decet, et ac- 
eipienti prosunt. De talibus enim recte facta petitio 
obsequentem inveniet Deum. « Et omne eonsilium 
tuum ceufirmet ; » consilium, rectam scilicet vo- 


Στ. e'. Δίδωσι 8ebc χατὰ τὴν χαρδίαν «ov εὐχομέ- 
νου, ὅτ᾽ ἂν τοιαῦτα αἱτῆται, & xai Sei πρέπει διδέ- 
ναι, xal τῷ λαμδάνοντι συμφέρει. Ἡ γὰρ περὶ 
πούτων αἴτησις ὀρθῶς γινοµένη ἕξει τὸν θεὸν παρ- 
ἐχοντα. « Καὶ πᾶσαν τὴν BooMjv σου πληρώσαι” » 


luntaiem coufirmet, Πηρείατ autem voluntas, " βουλὴν, τουτέστιν τὴν βούλησιν ὀρθῶς γινοµένην πλτ- 


quando nen excidit proposito, sed obvía habet qux 
jam antea constituerat. 


Vgns. 6. « Lxtabimur in salutari tuo, » Hoc est 
de quo dictum est: « Ecce natus est nobis hodie 
Salvator qui est Christus Dominus ?*. » Salu- 
tem indícat qua salvabitur is quem exaudiet Deus 
in die tribulationis, de qua *salute exsultatio erit. 
« Et ja. nomine Domini Dei nostri magniticabi- 
mur. κ Ceteris de mundi rebus magniflcantibus, 


nos in nomine Domiui Dei nostri magniflcabinur.. 


ju lis qug vere bona sunt progressum indicat vox 
illa, « Magnilicamur; » haud enim ait, Magni su- 
mus; hac enim ratione ptocedeus etiam Isaac major 
flebat, donec valde magnus fieret. Magnificatur vero 
aliquis in nomine Domini, si veri perfectique servi 
fungitur officiis. 

Vgns. 7. « Impleat Dominus omnes petitiones 
1846. à Laus magna est illi, de quo dicitur ones 
petitiones ejus a Domino esse implendas, ipsumque 
nihil expostulare quin concedat Deus. Petitionum 
vero lumpletio est, cum eveniunt ac prospere ce- 
dunt queeunque exoptavimus. « Nunc cognovi 
quoniam salvum fecit Dominus ebristum suum. » 
Christus vocabulum nunc sacerdotem, nunc regem, 
nunc vero secundum carpem Dei Verbi incarnationem 
significat. Hic autem David, juxta nonnullos, vel 


1 Luc. i. 11. 


ῥώσαι. Ἠληροῦται δὲ βούλησις, 0v ἂν μὴ διαμάρτη 
bv ταῖς σχέφεσιν, ἀλλ ἐχεῖνα ἀπαντῆση περὶ ὧν 
προεθο.λεύσατα. . 

Στ. Q^ « ᾽Αγαλλιασόμεθα iv τῷ σωτηρίῳ σου. » 
Ἔστι δὲ τοῦτο περὶ οὗ εἴρητα:’ ε Ἰδηῦ ἐτέχθη ἡμῖν 
σήμερον Σωτὴρ, ὃς ἐστιν Χριστὸς Κύριος. » Λέγεται: 
σωτήριον λέγειν τὴν σωτηρίαν ἣν σώζεται ᾧ Ex- 
αχούει Geb; ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως, ἐφ᾽ ᾗ σωτηρίᾳ ἆταλ- 
λίασις ἔσται. « Καὶ ἐν ὀνόματι Κυρίου θεοῦ ἡμῶν 
µεγαλυνθησόµεθα. » Άλλων ἐπὶ χοσμιχοῖς moy uam 
µεγαλυνοµένων, ἡμεῖς &v ὀνόματι Κυρίου θεοῦ ἡμων 
µεγαλυνθησόµεθα. Σημαίνει δὲ τὴν ἐν τῷ ὄντως 
ἀγαθῷ προχοπὴν τὸ, «« Μεγαλυνόμεθα. » OO γὰρ 
εἶπεν, Μεγάλοι ἐσμὲν * εαύτῃ τοι χαὶ ὁ Ἰσαὰχκ προ- 
θαΐνων μείζων ἐγίνετο, ἕως μέγας ἐγένετο σφόδρα. 
Μεγαλύνεται δέ τις ἓν ὀνόματι Κυρίου, τὰ γνησίου 
xa τελεῖου δούλου ἐπιτελῶν. 

Στ. C. « Πληρώσαι Κύριος πάντα τὰ αἰτῆματά 
σοι.» Ἐγχώμιον μέγα τοῦ περὶ οὗ ὁ λόγος, τὸ sr. 
ρωθήσεσθαι ὑπὸ Κυρίου πάντα τὰ αἰτήματα αὐτοω, 
οὐδὲν αἱτουμένου ὧν μὴ παρέχει ὁ Θεός. Πλήρωσις 
δὲ αἰτήσεων τὸ ἐχδῆναι xax εἰς ὕπαρξιν ἑλθεῖν ἐκεῖνα 
ὑπὲρ ὧν τις ἠξίωσεν, « Νῦν ἔγνων, ὅτι ἔσωσεν Κύριο; 
τὸν χριστὸν αὐτοῦ. » Tfj χριστοῦ φωνῆς ὁτὲ μὲν ἐπὶ 
τοῦ ἱερέως, ὁτὲ δὲ ἐπὶ τοῦ βασιλέως, ὁτὲ δὲ ἐπὶ τες 
κατὰ σάρχα τοῦ Θεοῦ Λόγου οἰχονομίας. Ὁ μέν τι 
φήσει ἐπὶ τοῦ Δανυῖδ, ὁ δὲ ἐπὶ Ἐζεχίου, περὶ οὗ χαὶ 





1215 


EXPOSITIO 14 PSALMOS. 


1211 


τὴν ὑπόθεσιν εἴληφεν τοῦ φαλμοῦ * 6 δὲ χαὶ εἰς τὴν A Ezechiam, secundum alios, cui aseribitur hie psal- 


οἐχονομίαν ἀνθρωπίνως εἱρημένον. — Táya δὲ xai 
τῶν πιστευόντων ἁπάντων συμπληρούντων τὸ σῶμα 
Χριστοῦ, χατὰ τὸ, ε Οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς ἓν σῶμα, 
πολλὰ δὲ µέλη, » σώξεσθαι λέγεται ὁ Χριστὸς, ὅτ' ἂν 
ol Υενόμενοι αὐτοῦ σῶμα xa µέλη σωτηρίαν ἔχωσιν. 
Εὖ δὲ χαὶ τὸ εἰπεῖν ' « Νῦν ἔγνων, » voy γὰρ, τοῦτ' 
ἔστιν ἐν τῷ παρόντι αἰῶνε, γινώσχοµεν τὸν Χριστὸν 
σωξόμενον, τῷ ἀπεντεῦθεν ἁῤῥαθῶνα σωτηρίας δέ- 
χεσθαι. « Ἑπαχούσεται αὐτοῦ ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὐ- 
τοῦ. kv δυναστείαις ἡ σωτηρία τῖς δεξιᾶς αὐτοῦ. » 
Ἑπαχούει τοῦ Χριστοῦ κατὰ πᾶσαν ἀπόδοσιν προει- 
ρημένην. Τὰ δεξιὰ δὲ τοῦ Θεοῦ, τοῦτ' ἔστιν ὁ Λόγος 
αὑτοῦ, σωτηρίαν ποιεῖ οὐχ ὡς ἔτυχεν, d) « &y δυ- 
ναστείαις, » ofa στρατηγὸς f| βασιλεὺς ἄριστος. 


Στ. η’. ἵππους μὲν νοῶν τὰ σκιρτητιχὰ τῶν πα- 
θῶν, ofc ἐπιδαίνουσιν al ἀντιχείμεναι δυνάμεις * &p- 
pata δὲ τὴν σύμπνοιαν τῶν ὁρμητικῶν παθῶν, ἐν 
οἷς παρασχευάζονται xaÜ' ἡμῶν * ἀλλ᾽ εἰ xal οὗτοι 
ἐν τούτοις, dXX ἡμῶν ἀμυντήριον ἀχαταμάχητον ἡ 
τοῦ Θεοῦ προσπγορία. 


mus; quidam illum quoque humane ad incarne- 
tjonem referunt. — Caeterum omnibus credentibus 
impletur Christi corpus, juxta illud : « Sie et Christus 
unum corpus, multa autem membra 1. » Salvus 
fieri dicitur Christus, cum illi, quibus ipsius corpus 
et membra constant, accipiunt salutem. Recte au- 
tem dicitar : « Nunc cognovi; » nunc enim, id est in 
prasenti tempore, Christum cognovimus salvatum, 
exinde arrhabone salutis accepto. « Exaudiet il- 
lum de colo saucto suo; in potentatibus salus 
dextre ejus. ». Exaudit Christum, heec omnia qux 
antea diximus consecutum. Dextra autem Dei, 
scilicet Verbum ejus, salutem facit; nec quolibet 
modo, sed « in potentatibus, » ut. ducem vel prz- 


B siantissimum regem decet. 


VEns. 8. Equi sunt cupiditatum stimuli quibus 
iuvehupntur adversarie potestates; currus vero 
vehementium  conspirationem cupiditatum  desi- 
(nant, quibus nos adoriuntur ; quod οἱ illi hac pro 
se habent, nobis autem inexpugnabile propugnacu- 
lum est Dei invocatio. 


PSALMUS XX. 


Στ. β’, Υ’. Ὁ κατασταθεὶς βασιλεὺς ἐπὶ Σιὼν bpoc, 
χυρέως xai ἀληθῶς βασιλεύς ἐστιν, εὐφραινόμενος 
θείαν εὐφροσύνην ἀπὸ τῆς παρούσης αὐτῷ δυνάµεως 
Θεοῦ. Πᾶς δὲ 6 φαλμὸς ἑρμηνευθείη περὶ Χριστοῦ 
βασιλέως xal τοῦ συµθασιλεύοντος αὐτῷ, ἵνα μὴ ἐφ᾽ 
ἑχάστης λέξεως τοῦτο σηµαίνειν ἀναγχαζώμεθα. — 


« Καὶ ἐπὶ τῷ σωτηρίῳ σου ἀγαλλιάσεται σφόδρα: τὴν C 


ἐπιθυμίαν τῆς χαρδίας αὐτοῦ ἔδωκας αὑτῷ , χαὶ τὴν 
θέλησιν τῶν χειλέων αὐτοῦ οὐκ ἑστέρησας αὐτόν. » 
'O ἐπιθυμίαν σαρχὺς μὴ τελῶν, τῷ πνεύματι περι- 
πατεῖ. οὗτος ἀναχραθεὶς τῷ πνεύματι, ἐπιθυμίαν 
παρδίας λαμδάἀνει ἀπὸ Θεοῦ * οὗ γὰρ τῶν τῆς σαρχὺς 
ὀρεχτῶν ἀπεσχημένος, ἃ ὀρέγεται ἡ χαρδία αὐτοῦ, 
τοῦτ᾽ ἔστιν ὁ vou; , λαμθάνει παρὰ θεοῦ , ἐμπιπλῶν- 
τος ἐν ἀγαθοῖς τὴν ἐπιθυμίαν αὐτοῦ ἀλλά xaX τυχών 
ἕις ὧν δεῖται, οὐχ ἑστερήθη ὑπὸ Κυρίου τῆς δεήσεως 
τῶν χειλέων αὐτοῦ. 

Στ. ὃ, ε’. Ὁ Χριστὸς ἔλαιον παρὰ τοῦ Ὑψίστου 


λαθὼν, τῷ χεχρίσθαι ἑλαίῳ ἀγαλλιάσεως, ἀἁπαράθδα- 


τον ἔχει τὴν Ex τῆς χρίσεως ἱερωσύνην χατὰ τὴν τά- 
ξιν Μελχισεδέχκ. οὗ γὰρ πρόσχαιρος ἔσται, μὴ σα- 
λευόµενος, 

Στ. t. Λέγοις 8 ἂν, ὅτι ἔχλιναν εἰς αὐτὸν xaxà 1) 
ἄθεα δόγµατα περὶ τοῦ θτοῦ * ἢ τὴν αἰτίαν τῆς xa- 
χίας προσῆψαν αὐτῷ ἐξέχλιναν Ok εἰς τὸν Σωτῆρα 
κακὰ of τε προδόται χαὶ ἐχθροὶ αὐτοῦ. "Σημειωτέον 
δὲ, (a wav ἔγχλισιν ἐπιτελεῖται τὰ χαχὰ, xal o0 
κατ εὐθύτητα * ἀλλὰ δυνατοῖς ἐπιχειροῦσι διαστρα- 
Φέντες οἱ φαῦλοαι. Té γὰρ οὐχ ὑπομένοντι βλάθην 
ἑπιδουλεύουσιν. Καὶ ἄλλως τε πᾶς χαχὺὸς ἔχει τὴν 
χαχίαν ἀθέθαιόν τε χαὶ ἄστατον. Οὓς δὲ θεὺς ἆπο- 
στρέφεται, τίθησι νῶτον, δννἀµένους πρόσωπον εἶναι" 
καὶ τοὺς μὴ χαθαρὰν δὲ χαρδίαν ἔχοντας, χαὶ τὸ 
πρόσωπον αὐτοῦ διὰ τοῦτο μὴ δυναµένους Ιδεῖν , τί- 


1 Ephes. v, 50. 


γεκθ. 9, 2. Qui constitutus rex super Sion mon- 
tem, peculiariter ac vere rex est, divina exsultatione 
exsultans, propter presentem sibi Dei virtutem. 
Omnis autem psalmus accipi potest de Christo rege 
et de regnante cum eo, ne singulis versiculis illud 
indicare cogamur. — « Et super salutare tuum ex- 
sultabit vehementer. Desiderium cordis ejus tribui- 
sti ei, et voluntate labiorum ejus non fraudasti 
eum. » Qui carnis desiderium non exsequitur, spi- 
ritu ambulat. Hic igitur spiritu temperatus, a Deo 
cordis desidetium accipit ; non enim a carnis inci- 
tamentis impeditus, bzc quibus incitatur cor ejus, 
scilicet animus, accipit a Deo, qui in bonis deside- 
rium ejus implet; atque hzc quibus sibi opus est si 
quis consequitur, non voluniate labiorum suorum 
fraudatur a Domino. 


Vgns. 4, 5. Christus oleum ab Altissimo acci. 
piens, cum ungitur exsultationis oleo, intemeran - 
dum habet Christi sacerdotium, secundum ordinem 


p Melcehisedec ; non enim temporarius 'est vel labefa- 


ctandus. 

Vegas. 12. Dicitur quod declinaverunt in illum mala, 
impia scilicet de Deo dogmata. Causam malitize sus 
imputaverunt illi; inclinaverunt autem in Salvato- 
rem mala traditores et inimici ejus. Observandum 
est quod secundum inelinationem, non autem se- 
cundum reclitudinem perficiuntur mala; sed in 
potentes deviis itineribus imbecilles grassantur. 
Nihil enim damni suspicantem adoriuntur. Preter- 
eaque omnis malus incertam et male firmam habet 
malitiam suam, Quos autem evertit Deus, ponit 
dorsum, cum vultus fieri possent ; et qui non. cor 
purum babent, ideoque vultum ejus videre nequeunt, 


4315 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1218 


quasi dorsum constituit ad meditanda qua post 4 θεταν τὰ ἀπίσθια πατανοεῖν τὰ μετ' αὐτὸν , δηλονότι 


Ίρευπι sunt, scilicet opera, ut creationis spectaculo 
ad eum reducantur. Heliqua enim Dei sensibilibus 
creaturis ejus altiora sun!. 

Vgns. 14. « Exaltare in virtute tua. » Postquam 
inürmitati nostr:e ipdulgens infirmum aliquid acce- 
peris, quod validius est homiuibus; crucifixus ex 
inürmitate, « exaltare in virtute tu8.» —« Cantabimus 
et psallemus virtutes tuas. » Cantare de speculatione 
accipiendum, et paallere de conatibus ad virtutem, 
Contemplantes igitur virtutum cogitationem et se- 
eundum illas agentes, « cantabimus et psallemus 
virtutes tuas, » quas exiulisti ut triumphans Rex 
adversus diabolum et adversarias potestates. lllud 
quoque sic intelligi potest: Gratas laudes concine- 
mus iibi de morte triumpbanti. 


δημιουργήματα, διὰ τῆς χτίσεως εἰς αὐτὸν mapéyen 
ἀνάγεσθαι. Περίλοιπα γὰρ τοῦ θεοῦ τὰ ἀνωτέρω τὰ 
αἰσθητῶν κτισμάτων αὐτοῦ. Eaxw. 

Στ.ιδ.ι Ὑψώθητι iv τῇ δυνάµει σου. "Ez 
αυγχαταδαίνων τῇ ἀαθενείᾳ ἡμῶν ἁσθενές τι ἀνείη- 
φας, ὅπερ ἱσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων ἐστίν ΄ στα»- 
ρωθεὶς ἐξ ἀσθενείας, « ὑφώθητι Ey τῇ δυνάµει σου, 
-ε΄Ασομεν xal ψαλοῦμεν τὰς δυναστείας. » Τὸ ἄδειν 
ἐπὶ θεωρίας ληπτέον, τὸ δὲ φάλλειν ἐπὶ τῷ χατα 
ἀρετὴν ἐνεργεῖν. θεωροῦντες οὖν. τὸ νοητὺν τῶν ὃν- 
ναστειῶν, χαὶ πράττοντες κατ αὐτὰς, « ἄσομεν καὶ 
ψαλοῦμεν τὰς δυναστείας σου, 1 ἃς ἑδυνάστευσας 
ela τροπαιοῦχος βασιλεὺς χατὰ διαθόλου καὶ τῶν 
ἀντιχειμένων δυνάμεων. Δύναται δηλοῦν καὶ 10, Xa- 


Β ριστηρίους αἴνους ἀνακρουσόμεθά σοι δυναστεύσαντι 


χατὰ τοῦ θανάτου. 


* PSALMUS XXI. 


Vgns. 1. Susceptio matutina recte dicitur, cum sol 
justitize exsurgat, dieique principium przparet ; vera 
euim lux oritur, qui. ignorantim et erroris finem 
faciens, spiritalem auroram illuminat. Jpsa autem 
incipiens ad perfecti luminis terminum perveniet ; 
per quod lumen omnia aiia. spiritalia et spiritaliter 
perfecta sunt, quia est ipse flnis. Illius causa cz- 
tera omnia, ipsum vero nullius causa: quod et 
supremum exoptatum vocant, quia nihil hoc altius 
est, et summum concupiscenti bonum est. Titulus 
igitur hujusce psalmi, « In finem, » canitur ausce- 
piionis matuüns David, id est secundum carnem 
de semine ejus nuascituro. Atque illud animadver- 
tendum est, quod ab initio ad finem unam hic psal- 
mus personam servat, nihilque de hac persoma 
trausfert; cumque verba hujus psalmi quasi a Chri- 
sto habita Novum Testamentum acceperit, necesse 
est omnia de eadem Christi persona interpretari ; 
explicabimus autem quibus usum est Novum Testa. 
υιεμίυπι sicubi ad ea accesserimus. 


VEns. 2. Animadvertendum est quod nominativo 
p'o vocativo utitur casu. .Nam cum posset dicere, 
Mi Deus, mi Deus, utquid? « Deus, Deus meus, » 
aii; hoc in pluribus locis facere solet Scriptura : 


. Στ. at. ᾽Αντίληφις ἑωθινὴ κατορθοῦται, τοῦ ἡλίωυ 
τῆς δικαιοσύνης ἀνίσχοντος, xal ἀρχὴν ἡμέρας χατα- 
σχευάζοντος' ἡ γὰρ ἀνατολὴ τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς, τῇ 
νυχτὶ τῆς ἀγνοίας xai πλάνης τέλος ἐπιθεῖσα, En 
πνευματικὴν ἀνέλαμψεν. Αὕτη δὲ ἀρχομένη kr τέ- 
λος φωτισμοῦ. τελείου χαταντήσει’ δι ὃν φωτιαμὸν, 
πάντα τὰ ἄλλα πνευματιχὰ xal πνευµατυσως ἔτε- 
λέσθη τῷ τέλος εἶναι. OO χάριν τὰ ἄλλα πάντα, αὐτὸ 
δὲ οὐδενὸς ἕνεχα᾽ ὃ χαὶ ἔσχατον ὀρεχτὸν χαλοῦσιν. vt 
μὴ εἶναι ἀνωτέρω.τούτου, οὗ τις ὀρεχθείη, τῷ τούτου 
εἶναι τὸ τελιχώτατον ἀγαθόν. Ἡ προγραφὴ οὖν τοῦ 


C προχειµένου ψαλμοῦ, « Εἰς νέλος, » ἄδεται τῆς ἑωθινῆς 


ἀντιήφεως τῷ Δανῖδ, τουσέστιν τῷ Ex. σκέρµάτος 
αὐτοῦ, τὸ χατὰ σάρχα, γεγεννημένφ. Καὶ τουτο ἐὶ 
τηρητέον. ὅτι φυλάττει πρόσωπον Ky λέγον ἀπ' ἀρχᾶς 
µέχρι τέλους ὁ ψαλμὸς, οὐδεμιᾶς µεταθολΏς- εὑρισκο- 
µένης περὶ τὸ λέγον. πρόσωπον. Καὶ Enel dy Καινη 
Διαθήκη λέξοις ἀπὸ τοῦ φαλμοῦ ἔλαθεν ὡς ὑπὸ τον 
Χριστοῦ ῥηθείσας, ἀνάγχη πάντα αὐτὸν Ex προσώκον 
τοῦ Χριστοῦ ἑρμηνεῦσαι δηλώσομεν δὲ τὰς λέξεις 
alg ἡ Καινὴ Διαθήχη ἐχρήσατο, im αὐτὰς φθά- 
σαντες. 

Στ. β’. Σημειωτέον δὲ, ὅτι ὀρθῇ πτώσει ἀντὶ χλητι- 
κῆς χέχρηταιν ἀντὶ γὰρ τοῦ εἰπεῖν, Θεέ µου, Θεέ pos. 
ἵνα τί; ε Ὁ Gelbe, ὁ θεός µου, » εἶπεν ἔθος δὲ «ὖ 
Γραφῇ iv πολλοῖς τοῦτο ποιεῖν. "O οὖν βούλεται εἰ- 


quod autem vult dicere, hoc est : Tu, qui universus D πεῖν, τοῦτό ἐστιν Ὁ χαθόλου xal ἀληθινὺς Geh, 


verusque Deus, Deus meus es, mihi adsis przlianti, 
multisque miseriis cireumdato : « utquid enim me 
dereliquisti? » Interrogantis causam  derelictionis 
vox ; cum sibi conscius esset alte puritatis (non co- 
gnoverat eniin peccatum), sciebat se non ol pecca- 
tum derelicium fuisse, sed ob aliud quid, quod omni- 
bus erat profuturum. Hoc igitur manifestum vult Geri, 
se'non propter seipsum pali, sed propter illos 
qui cerbpunt eum. Cognoscentes enim quod pro- 
pter ipsos derelictus est, hymnis eum ut Sal- 
vatorem celebrabunt. Dicendum igitur « verbo 
delictorum, » non verba de delictis habita; sicut 
enim verbum coeli dicimus, quo constat, et verbum 
solis, quo subsistit : sic el verbum delictorum diec- 


θεός µου τυγχάνων, πρόσχες pot πολεμουμένῳ, χιλ 
πολλοῖς ἐπιπόνοις περιτυχόντι’ « ἵνα τί γὰρ ἔγχατ- 
ἐλιπές pe; » Πννθανομένου δὲ τὴν αἰτίαν τῆς ἐγχα- 
ταλείψεως ἡ φωνῇ’ ἐπεὶ Υὰρ συνῄδει ἑαυτῷ ἄκραι 
χαθαρότητα (οὐχ δει γὰρ ἁμαρτίαν). Ἡπίστατο μὲ 
ἐπὶ ἁμαρτίᾳ ἐγχαταλελεῖφθαι, ἀλλὰ δι ἕτερόν τι το 
παντὶ συμφέρον. Ταῦτ) οὖν βούλετφι φανερὸν Υενέ- 
σθαι, οὗ δι’ ἑαυτὸν πάσχοντα, ἀλλὰ διὰ τοὺς ὀρῶντας 
αὐτόν. Γνόντες γὰρ, ὅτι δι αὑταὺς ἑγχατελείφθη, ὑμντ- 
σουαιν αὐτὸν ὡς Σωυτῆρα. Λεκτέον τοίνυν, « λόγφ.; 
παραττωµάτων, οὗ τὰς περὶ τῶν παραπνωμµάτω» 
προφοράς ὡς γάρ Φαµμεν λόγον οὐρανοῦ καθ ὃν 1-- 
γονεν, xa λόγον ἡλίου δι’ ὃν ὑπῆρχται ' οὕτω xal à» 
ον παραπτωµάτων ἑἐροῦμεν, καὶ οὐχ αὐτὰ τὰ vi 





1271 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1218 


ῥαπτώματα ἀνειληφέναι τὸν Σωτῖρα εἰς τὸ ἑαυτοῦ A mus, et non ipsa deliclà aceepi-se Salvatorem in 


σῶμα. Τούτους δὲ τοὺς τῶν παραπτωµάτων λόγους 
πρὸ τοῦ πάθους ἔφερεν αὐτοῦ τὸ σῶμα. Αναστὰς δὲ 
ix. νεχρῶν, ὅτι xal σεσῶσθαι λέγεται, μαχρὰν ἀπὸ 
τῆς σωτηρίας αὐτοῦ τοὺς λόγους τῶν προειρηµένων 
ἁμαρτημάτων ἔσχεν, ἀπεχδυσάμενος τὰς ἐνεργούσας 
τὰ παραπτώματα ἀρχὰς xal ἑξουσίας, ὅτε ἐθριάμ- 
6ευσεν αὑτὰς iv αὑτῷ παῤῥησιασάμενος ἐπὶ τῷ 
σταυρῷ. 

Στ. Y'. «'O θεός µου, χεκράξοµαι ἡμέρας πρὸς ak, 
xa οὐκ εἰσαχούσῃ' καὶ νυκτὸς, καὶ οὐχ εἰς ἄνοιαν 
ἐμοί. » 0ὐ µόνον ἐπιπόνων καὶ σχυθρωπῶν περι- 
εστηχότων, ἃ νὺξ ἀλληγορικῶς ἐστιν, βοῶ πρὸς σὲ, 
Θεέ µου, ὅπως μὴ πάθω τι, ἀλλὰ γὰρ χαὶ φαιδρῶν 
xai λαμπρῶν ὄντων τῶν xas' ἐμὲ, πάλιν κράζω, ὅπως 


proprium corpus; haec enim delictorum verba ante 
passionem tulit corpus ejus. Surgens autem a 
mortuis, quod et salvatum esse dicitur, procul 4 
salute ejus verba praedictorum delictorum habebat, 
exutis delictorum principiis et faeultatihus, cum 
triumphans in seipso libere exposuit in cruce. 


Vias. 9. « Deus meus, clamabo per diem ad te, οἱ 
non exaudics ; et r.octe, et non ad insipientiarr. mi- 
hi. » Non solum ob niolestias et miserias οἴτουπι- 
dantes me, qux hic nocte allegorice signiflcant"r, 
clamo ad te, Deus meus, ne quid patiar, sed etiain 
vigentibus et floreutibus qui adversum me grassan- 


uh βλαθερόν τι ἐξ ἑπάρματος Ὑένηται, Ταῦτα δὲ B tur, rursus clamo, ne quid mali ex exaltatione eo- 


περὶ ἡμῶν ἑξομολογούμενος ὁ Σωτὴρ λέγει Οὕτω δέ 
µου βοῶντος olba, ὅτι εἰσαχούσῃ' μεθ᾽ ὑποστιγμῖς 
γὰρ ἀναγνωστέον’ « Καὶ νυχτὸς διαχεχράξοµαι’ » οὖκ 
&volaz µον λοχιζοµένης, ὅτε τὰ περιεστηχότα ἑστὶν 
σχυθρωπὰ, τῶν πολλῶν ἐν ταῖς περιστάσεσιν σχοτι- 
ζομένων ὡς xaX αὐτὸ τί δεῖ κράζοντα πρὸς θεὺν 
λέγειν, ἀγνοεξν' ἑπίσταμαι γὰρ ἐγὼ τίνος ἕνεχα περὶ 
ἐμὲ νυκτερινἡ χατάστασίς ἐστιν. 

Στ. ε’. Καὶ οἱ πατέρες δὲ ἐξ ὧν εἰμι τὸ χατὰ oáp- 
χα, οὗτοί «law οἱ πατριάρχαι, ἐπὶ σοὶ Άλπισαν προσ- 
δοχῶντες τὴν ἐμὴν ἐπίλαμφιν' ἀλλὰ χαὶ ἑλπίσαντες 
οὐχ ἀπέτυχον. Ἐῤῥύσθησαν γὰρ ἀπὸ θανάτου xo 
διαθόλον, ἐμοῦ λυτρωσαμένου xal ῥυσαμένου αὐτούς. 
Πρὸς ck γὰρ xaX αὐτοὶ βοῄσαντες, τὴν δι) ἐμοῦ xal 
ἐξ ἐμοῦ σωτηρίαν ἔσχον. O0 γὰρ χατῃσχύνθησαν ἐπὶ 
αξ ἑλπίσαντες' ἀπέσχον γὰρ τὰ ἑλπίδος xat προσδο- 
οείας. Ἴστωσαν δὲ οἱ ταῦτα λέγοντες, νομομαθεῖς εἶναι 
ἐπαγγελλόμενοι, φευδοδοξοῦντες ἐπὶ τῆς Προνοίας. Τὰ 
γὰρ αὐτὰ λέξειεν ἄν τις Ἡσαΐου πριζοµένου, καὶ οἵ- 
τινᾶς ἄλλοι ὑπὲρ εὐσεδείας πεπόνθασιν. Ἡμεῖς γὰρ 
τὸ ῥυσθῆναι xal σωθῆναι Ex τῶν περιεστηχότων ἐπι- 
πόνων, οὗ τὸ ἑχτὸς αὐτῶν γενέσθαι φαμὲν, ἀλλὰ τὸ 
ἀνδρείως xat τλητικῶς αὐτὰ ἐνεγχεῖν, ὥστε μὴ βλα- 
6ῆναι τὴν διάνοιαν, ἐχχρουομένης τῆς ὀρθῆς προθέ- 
gw bx τῶν πόνων. Τοὺς γοῦν μάρτυρας τῆς ἁλη- 
θείας, µνρία ὅσα παθόντας, xaX ἑναποθανόντας ταῖς 
βασάνοις, ἀῤῥύσθαι xal σεαῶσθαι ix τῶν θλίψεων 
λέγομεν. Οἱ γὰρ ἐχτὸς τῶν θλιθερῶν Ov ἀρνήσεως 
γεγΣνηµένοι, οὐ µόνον οὐκ ἑῤῥύσθησαν xaX ἑσώθησαν 
ἀπὸ τῶν πειρασμῶν, ἀλλὰ xal κατεπόθησαν ὑπ 
αὑτῶν. 

Στ. v. Τάχα γὰρ ὁ ix σπέρματος συλληφθεὶς ἐν 
τῇ Ὑαστρὶ, πληρωθέντος τοῦ χαιροῦ τῆς ἀποτέξεως, 
ὑπ) αὐτῆς τῆς μήτρας ἐπὶ τὰ ἔξω βάλλεται, Μόνον 
δὲ τὸν Σωτῆρα ὁ Πατήρ ix τῆς Υαστρὸς τῆς Παρ- 
θένου ἑξασπᾷ (26), ox ἔξωθεν σπέρµατος αὐτῇ χκ- 
καθληθέντος, ἁλλ' ἐξ αὐτῆς τοῦ θείου τόχου ἔξδεσπα- 

σµένου. « Ἡ ἑλπίς µου ἀπὸ μαστών τῆς μητρός 
µου, ἐπὶ σὲ ἑπεῤῥίφην ἐχ τῆς μήτρας. » Tol; ἄλλοις 
ἀνθρώποις τὸ ἐλπίζειν χαὶ προσδοχᾷν τὰ μέλλοντα, 
μετὰ συμπλήρωσιν τοῦ λόγου ἑβ᾽ ἡλιχίαις γενοµένοις 
ἑπέρχεται, uóvoy δὲ τὸ Ex Μαρία; βρέγος ἀπὸ μαστῶν 


(26) Forte leg. ἑξέσπα, vel ἔξω 173. 


ruin fiat. Hec de nobis confessus Salvator dicit : 
Sic autem ego clamans me exaudiendum scio ; cum 
punctatione enim legendum est, « Et nocte ciamabo ;» 
ne meam respicias insip:entiam , cum sint omnia 
circum me obscura, plerisque caliginem obducen- 
tibus; aieo ut vel nesciam quid, ad Deum cla- 
mans, dicere debeam ; scio enim ego quam ob cau- 
sam nocturna sint cireum me omuia. 

Vrns. 5. Et patres e quibus secundum carnem 
ortus sum, patriarcha scilicet, in te speraverunt 
illuminationem meam exspectantes, nee spe sua 
frustrati sunt. Liberati sunt enim a morte et dia- 
bolo, et ego eos ipse liberavi ac redemi. Ad te enitn 
et ipsi cum clamavissent, a me et propter me salu. 
tem consecuti sunt. Non enim confusi sunt in te 
sperantes ; nam acceperunt qua speraverant et ex- 
spectaverant. Sciant autem hc dicentes, cum se 
legisperitos esse profitentur, se errare de Provi- 


dentia. Hiec enim eadem de Isaia serrato dici pos- 


sunt, et si qui alii propter sanctitatem passi sunt. 
Nos autem liberari et salvari ab zrumnis circum- 
dantibus nos, non extra illas fieri dicimus, sed eas 
viriliter et fortiter tolerare, ita ut nihil detrimenti 
patiatur. mens, deflectente recto proposito propter 
miserias. Etenim veritatis martyres, innumera mala 
perpessos, atque in suppliciis exspirantes, liberari 
a tribulationibus salvosque fieri dicimus. Qui enim 
extra (tribulationes per abjurationem facti sunt, 
non modo non liberati sunt, nequea tribulationibus 
salvati, sed et iis victi cesserunt. 

Vans. 10, Etenim de semine conceptus in utero, 
impleto partus tempore, ab ipso utero ad auras 
emittitur, Solunf autent Salvatorem Pater e Viryi- 
nis utero extrahit, non foris ei immisso semine, 
sed divino partu inde educio. « Spes mea ab 
uberibus matris mez; in te projectus sum ex 


. utero. » Cateris hominibus sperare et quz futura 


Sunt exspeclare, post completionem verbi zetate 
crescentibus advenit, solus vero Marie infaus ab 
uberibus matris suz perfectionem sperat ; Deum 
enim spem habet; nec unquam in malitia factus 


1219 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1230 


est, cunctis hominibus post ignorantiam et perver- À τῆς μητρὸς ἑλπίζει τελειότητα’ Geby γὰρ ἔχει τὸν 


sitatem bonum amplectentibus, illudque lsaias 
ostendens dixit : « Antequam cognoscat ille bo- 
num aut malum, reprobat malum ut eligat bo- 
nun ?*.) 


Vrgns. 11. « De ventre matris mex, Deus meus 
es tu.» Ante incarnationem suam, Jesus solam cum 
Patre consuetudinem habebat ; erat enim ejus Pater 
Deus, et ipse Filius Dei. Ex quo autem caro factus 
ex utero processit, relationem habuit et cum Patre, 
et cum Deo, Ιάθο ait ; Si et semper Pater meus es, 
sed et Deus meus esse incepisti ex matris utero. 


Vgns. 12. « Ne discesseris a me, quoniam tribu- — 
Β ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ βοηθῶν.; Παρούσης θλίψεως συνὼν ὁ 


latio proxima est, quoniam non est qui adjuvet. » 
Cum tribulationi adest Deus, constantiam praestare 
valet ad tribulationem generose ferendam. Absente 
autem Deo, valida sunt circumstantia. Precatur 
igitur qui psalmum dicit, typus nobis hominibus 
factus, et docens nos in tentationibus, sic preca- 
tur, ne talia committat ob qua recedat Deus, ut 
Deo presente eos qui tribulationem excitant de- 
bellare valeat. Si enim ab aliquo discesserit Deus, 
non erit qui illum adjuvet. 

Vegns. 13. Vituli esse videntur ad terrestria et cor- 
poralia incitantes perversa: potestates; terrze enim 
cultura hoc animal exercetur. Quz autem vanis cre- 
dunterroribus, dolosis verbis et sophismatibus quasi 
cornibus insultantes, tauri sunt pingues, propter 
eruditionem et verborum elegantiam. Dici quoque 
potest Judzos secundum legem boves immolantes, 
ex iilis quos apparabant vitulos nominatos, Donmi- 
num bostiliter circumdare ; Pontíus vero Pilatus, 
nonnullique alii in amplissimo dignitatis gradu, 
ideoque quasi cornigeri tauri , eum obsidere festi- 
nant. Quinetiam de corpore suo Ecclesia, abjectos 
videns homines, terramque hostiliter excolentes , 
eircumdantes corpus suum, dicere potest Salvator : 
« Circumdederuut me vituli multi. » Duces hujus 
seculi sapientiam professos, videns circumdantes 
ipsius corpus, dicet : « Tauri pingues obsederunt 
me. » 

Vgns. 14. Exposita autem istorum perversitatis 


blog: οὐδέποτε γὰρ ἓν γαχίᾳ Ὑεγένηται, πάντων 
ἀνθρώπων μετὰ ἄγνοιαν χαὶ πονηρίαν τὸ ἀγαθὸν 
ἀσπαζομένων. Καὶ τοῦτο ὑποδηλῶν Ἡσαῖας Deve 
« Πρὶν ἡ γνῶναι αὐτὸν ἀγαθὸν f] xaxbv, ἀπειθεῖ zo- 
νηρίᾳ τοῦ ἐχλέξααθαι τὸ ἀγαθόν. » 

Στ. ια. ε ᾽Απὸ γαστρὺς µητράς µου, θεός µου c! 
σύ. » Πρὸ τῆς ἑνανθρωπήσεως ὁ Ἰησοὺς µόνην τὴν 
πρὺς Πατέρα ἔφερεν οἰχειότητα' ἣν γὰρ αὐτοῦ Πα- 
thp.ó θεὸς, xal αὐτὸς Υἱὸς Θεοῦ. Αφ οὗ δὲ «ὰρε 
γενόμενος ix χοιλίας προΏλθεν, σχέσιν ἔσχεν st» 
πρὸς τὸν Πατέρα,. τὴν πρὸς θεόν. Διό φησιν’ El xal 
ἀεὶ Πατήρ µου τυγχάνεις, ἀλλὰ χαὶ θεός µου εἶναι 
ἤρξω ἐκ χοιλίας μητρός. 

Ze. ιβ’. «Mh ἀποστῇς àv ἐμοῦ, ὅτι θλῖψις ἑγγὸς. 


Geb; οἷός c£ ἐστιν χαρτερίαν παρασχεῖν ὡς Υευναιά- 
ζειν τὸν θλιδόµενον’ ἁπόντος δὲ θεοῦ ἰσχυρὰ τὰ πε- 
ῥριεστηχότα. Ἐὔχεται οὖν ὁ τὸν Φαλμὸν λέγων, τύπος 
ἡμῖν τοῖς ἀνθρώποις Ὑινόμενος, χαὶ διδάσχων ἡμᾶς 
ἓν πειρασμοῖς, οὕτω προσεύχεται, μὴ τοιαῦτα ao 
πραχθῆναι ἐφ᾽ ofc ἂν χωρῇ θεὺὸς, ἵνα παρόντος Θεοῦ 
χαταπαλαίσῃ τοὺς ἑἐγείροντας τὴν Olkjw- εἰ γὰρ 
ἀποσταίη τινὸς ὁ θεὸς, οὐχ ὑπάρξει ἑχείνῳ βοη- 
θός. 

Στ. ιΥ’. Μόσχοι δ᾽ ἂν clev χαὶ αἱ περὶ τὰ viva 
xai σωματιχὰ ἐνεργοῦσαι πυνηραὶ δυνάμεις γεωτό- 
voy γὰρ τοῦτο τὸ ζῶον. Al δὲ φευδοδοξίας c potszá- 
µεναι, δι’ ἁπατηλῶν λόγων χαὶ σοφισµάτων χερατί- 


Q ζούσαι, ταῦροι τυγχάνουσιν πίονες ὄντες, διὰ τὸ &r- 


θεν πολυμαθὲς xal χεχομφευμένον τῆς φράσεως. 
Δυνατὸν δὲ xal τοὺς Ἰουδαίαυς χατὰ vópov βουθ.- 
τοῦντας, ἐξ ὧν ἐπιτηδεύουσιν µόσχους ὠνομασμένους. 
περιχυχλοῦν ἐχθριχῶς τὸν Κύριον’ Πόντιος δὲ Π:.ᾶ- 
πος, XaX εἴ τινες ἄλλοι ἓν ὑπεροχῇ, ταῦροι κερατισταὶ 
ὑπάοχοντες, περιέχειν σπουδάζουσιν αὐτόν. Αέτει ὃ 
ἂν ταῦτα ὁ Σωτὴρ xal περὶ τοῦ σώματος αὐτοῦ, tT; 
Ἐχκλησίας, ἰδὼν ἀνθρώπους χαμαιπετεῖς xaY iv 
ἐργαζομένους πολεμιχῶς, περικυχλαῦντας αὐτοῦ τὸ 
apa: τὸ, « Ἐχύχλωσάν µε µόσχοι πολλοί: » Toi; 
δὲ ἄρχοντας τούτου τοῦ αἰῶνος σοφίαν ἐπαγγελλομέ- 
νους ἑωραχὼς περιθέοντας αὑτοῦ τὸ σῶμα ἑρεῖ 
« Ταῦροι πίονες περιέσχον µε. » 

Στ. ιδ. Παριστὰς δὲ αὐτῶν τὸ ἐξηγριωμένον 75; 


feritate, semper ad opprimendum paratorum, ait : D πονηρίας xai τὸ ἔτοιμον sl; τὸ θλίψαι, φησίν' 


« AÁperuerunt super me os suum, sieut leo rapiens 
el rugiens. » Os enim eorum apertum ad deceptos 
arripiendos, captiosz sapientiz: verbum est. Fortasse 
autem « sicut leo rapiens et rugiens, » ad diabolum 
spectat; a quo leone eripuit bonus Pastor duo 
crura, infimamque auriculam devorante; per au- 
ditum, aurem hominis anima, et per crura viam 
ejus intelliges. 


Vgns, 15. « Sieut aqua eftusus sum, δὲ dispersa 
sunt omnia ossa mea » Cum Christi corpus cre- 


15 Ίνα, vii, 15, 10. 


« Ἠνοιξαν àv ἐμὲ τὸ στόµα αὑτῶν, ὡς λέων ἁρτά- 
ζων xaX ὠρυόμενος. » Στόμα γὰρ ἠνεῳγμένον αὗτὸν 
εἰς τὸ ἁρπάσαι τοὺς ἁπατωμένους, ὁ σοφιστιχὸς εἴη 
λόγος. Τάχα δὲ «ὡς λέων ὁ ἁρπάζων χα) ὠρνόμενος, 
ἀναφέρεται ἐπὶ τὸν διάθολον. Αφ’ οὗ λέοντος ἐξέστ-α- 
σεν ὁ Ποιμὴν ὁ καλὰς δύο σχέλη, xal λοδὸν tton κα- 
ταπιόντος' διὰ μὲν παραχοῆς, τὸ οὓς τοῦ ἀνθρώτου 
τῆς Ψυχῆς, διὰ δὲ τῶν σχελῶν, τὴν πορείαν αν- 
της. | 

Στ. τε’. « Ὠσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθη xai διεσχορτίσθτ 
πάντα τὰ ὁστᾶ µου. » Ἐπεὶ σῶμα Χριστοῦ οἱ πετ» 





1981 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


12?9 


στευχότες εἰσὶν, τὰ τῶν πεπιατευχότων πάθη cl; A dentes sunt, credentium passionibus in semetipso 


ἑαυτὸν ἀναλαδὼν πεπονθέναι λέγει ταῦτα, & συµθέ- 
6ηχεν τοῖς συμπληροῦσιν αὐτοῦ τὸ σῶμα. Ἐπεὶ oov 
σχορπισμὸν ὑπέμειναν τὰ πρόδατα παταχθέντος τοῦ 
Ποιμένος, φησίν’ « Ὡσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθη' » τὸ γὰρ Ex- 
κενωθὲν ὕδωρ σχορπίζεται. ᾽Αλλά καὶ περὶ τῶν ἆπο- 
στόλων φησὶ τὸ, « Διεσχορπίσθη πάντα τὰ ὁστᾶ 
μου. » Λὐτοὶ γὰρ ὁστᾶ αὐτοῦ τυγχάνουσιν διὰ τὸ εὔ- 
τονον, xai διακρατεῖν xdv τὸ σῶμα.« Ἐγενήθη d xap- 
δία µου ὡσεὶ χηρὸς τηχόµενος Ev µέσῳ τῆς χοιλίας 
µου” ἐβηράνθη ὡς ὄστραχον tj ἰσχύς µου.» Τάχα Υίνε- 
ταέ τινος ἡ xapbla τηχοµένη ola κηρὸς ἐν µέσῳ τῆς 
χοιλίας, ὅτ᾽ ἂν ἵδῃ τοὺς ὠὡδ.νηθέντας χαὶ γεννηθέν- 
τας ὑπ αὐτοῦ αυμφορὰν ὑπομένοντας. Ἐπεὶ τοίνυν 
xaY τὰ προειρηµένα περὶ τοὺς μαθητὰς Ἰησοῦ γέγο- 


susceptis, se hzec passum fuisse dicit, quze iis acci- 
derunt, quibus Christi corpus constituitur. Post- 
quam igitur dispersionem passe sunt oves per- 
cusso Pastore, dicit : « Quasi aqua effuse sunt ; » 
effusa enim aqua dispergitur. Sed et de apostolis 
dicit: « Dispersa sunt omnia ossa mea. » Hi enim 
ejus ossa sunt, prout solidi corpusque totum diri- 
gentes. « Factum est cor meum tanquam cera li. 
quescens in medio ventris mei. Aruit tanquam testa 
virtus mea. » Fortasse fit cujusdam cor liquescens 
sicut cera in medio ventris, cum videt quos nepe- 
rit genuitque adversa ferentes. Postquam igitur 
Jesu discipulis evenerunt qux: modo retulimus, 
cor ejus, quod erat ín eos amore accensum, cera 


vev, 1j καρδία αὐτοῦ διαχειµένη πρὸς αὐτοὺς ἀγαπη- B vicem accepit in medio ventris , quos genuit com . 


τιχῶς πυρουµένη, xnpou πάθος ἀνεδέξατο iv µέσῳ 
τῆς χοιλίας συμπαθούσης ol; ἔτεχεν. ᾽Αλλὰ xal τὸ 
γλυκὺ τῆς χαρδίας, ὅτε χηρὸς ὑπῆρχεν, ἑτάχη” ὅτε 
τοοφῃ γέχονεν, καὶ εἰς Υαστέρα ἐχώρησεν τὰς γὰρ 
νοξσεις τῆς χαρδίας ὡς χηρὸν τραφέντας εἰς χοιλίαν 
χατάθαλον τηκόµενον χαλλεπτυνόμενον διὰ τῆς συνεχοῦς 
μελέτης, ἐπὶ τῷ εἰς τὴν σύστασιν τοῦ τραφέντος àva.- 
δρθῃναι. ᾽ΑἈλλὰ χαὶ ἰσχὺς εἰς τὴν χάµινον τοῦ βίου 
εἰσαχθεῖσα, ὁστράχῳ παραπλησίως ἐξηράνθη) μετὰ 
πεῖραν γὰρ θλιδερῶν ὡς &x χαµίνου τις ἐξαφθεὶς, En 


miserati. Sed et dulcedo cordis, veluti qua cera est, 
liquescit, cum cibus fit atque in ventrem descendit ; 
cordis enim cogitationes quasi ceram nutritas in 
ventrem demiserunt liquescentem atque imminu- 
tam propter assiduam | meditationem, ut in concre- 
tionem nutriti daretur. Sed et virtus in vite forna- 
eem immissa , tanquam testa aruit; namque post 
tribulationum experientiam sicut e fornace homo 
eductus testze siccitatem prebet, non amplius quasi 
limus madens biumore limi fluxuque voluptatum. 


paatay ὁστράχου ἀναδέξεται, οὐχέτι ὑγραινόμενος οἷα πηλὸς ὑπὸ τῆς ὑγρότητος τοῦ πηλοῦ xai τοῦ ῥευστοῦ 


τῶν ἡδονῶν, 
Στ. ες’. « Καὶ fj γλῶσσά µου κεχόλληται τῷ λά- 


Vrns. 16. « Et lingua mea adhewsit faucibus 


pori µου. » Τῶν &xgoaxüv διεσχορπισµένων, οὐχ- C meis. » Dispersis discipulis, nec jam, prassentibus 


ἐτι παρόντων εἰς οὓς ἡ γλῶττα ἑνήργει διδάσχουσα 
xai διαλεγοµένη, ἀνενέργητος εἴη τῷ λάρυγγι χεχολ- 
λημένη” 1j γὰρ προ... 

Στ. ιζ. Τὸ οὖν ὀρύξαι τὴν τῶν fuv. σηµαίνει διά- 
τρησιν. Ἐξαριθμεῖται δὲ σώματος ὁστᾶ ἠνίχα ἔγυ- 
μνώθη τῶν συµπεπαρμµένων ὁστῶν' ὁστᾶ μὲν οὖν αὖ- 
τοῦ οἱ ἀπόστολοι σάρχες δὲ οἱ ἐπιπολαιότερον xat 
σωματικχώτερον πιστεύσαντᾶς. "Όταν οὖν ἐπὶ τὸ αὐτό 
ἐστι τὸ σῶμα, τὰ μὲν ὁστᾶ διακρατεῖ τὰς σάρχας. Αἱ 
6k αάρχες περὶ τὰ ὁστᾶ τυγχάνουσιν χαλύπτουσαι 
αὐτά. 

Στ. wm, 10. Ὅταν οὖν φόδος ἑχταράξῃ, φευγόντων 
τῶν ἐπιπολαίων πιστῶν, Χαταλείπονται οἱ στεῤῥοὶ 


quibus edocendis instruendisque lingua exercere - 
tur, otiosa faucibus adharebat ; etenim..... 


Vgns. 17. Fodere igitur, clavorum foramen signi- 
ficat. Dinumerantur corporis ossa cum nudatus est 
ossibus sub pelle rigentibus; ossa quilem ejus 
apostoli sunt; carnes vero , qui magis strictim et 
corporaliter crediderunt, Cum vero ambobus unum 
constet corpus, ossibus quidem reguntur carnes. 
ll autem ossa protegunt. 


Vrns. 18, 19. Cum igitur timor exturbaverit, fu- 
gientibus qui debilioris sunt fidei, robusti firmique 


xaX εὔτονοι ζηλωταὶ, xal γυμνωθέντες τοῦ πλήθους p permanent zelatores, et multitudine quasi nudali 


ἐξαριθμοῦνται ῥᾳδίως. Πρὸς τῇ ἱστορίᾳ νοῄσεις ἵμα- 


τισμὸν Ἰησοῦ τὰς προχείρους τῶν Γραφῶν λέξεις 


ἔχαστος Υὰρ αὐτῶν τὰς μὲν δέχεται τῶν Γραφῶν, 
τὰς δὲ οὗ. Καὶ τούτου οὗ χιτῶνος Ἰησοῦ ἀσχίστου 
τυγχάνοντος, διὰ τὸ εἶναι ἄῤῥαφον οὐ γὰρ βεθιασµέ- 
νην ἕνωσιν, ἀλλὰ σνμφνυῆ ἔχει, ἔστιν δὲ xal ἄνωθεν 
διὰ τὸ θεόπνευστος εἶναι ὑφαντὸς δι) ὅλου, διὰ πά- 
σης qp δυνάµεως fj Γραφὴ ἄνωθέν ἐστιν, Ἡ δὲ Ἐχ- 
χλησία οὗ µερίζεται τὰ ἱμάτια, οὐδὲ χλῆρον βάλ- 
Aet ἐπ᾽ αὐτοῖς. Ὅλα γὰρ ἔχει χαὶ ἑνδέδυται παρα- 
στᾶσα &x δεξιῶν Ἰησοῦ ofa βασιλὶς ἓν ἱματισμῷ δια- 
χρύσῳ περιθεθληµένη, πεποιχιλµένη. Ὑ περαναθᾶσα 


τν Psal. xiv, 10. 


facile dinumerantur. Prater historicum sensum 
putabis vestimentum Jesu vulgares Scripturarum 
voces ; quisque enim eorum has quidem Seripturas 
accipit, illas rejicit. Hic non Jesu' tunica indi- 
catur, indivisa quippe, cum sine sutura esset ; cui 
enim non coacta, sed naturalis unitas; est eliam 
de sublimi, quia divinitus afflata; texiilis tota, nam 
omni virtute Scriptura de sublimi est. Ecclesia non 
xestimenta dividil, nec sortem mittit super ea. Tota 
enim Rabet atque induit, stans ad dextram Jesu 
Sicut regina vestimento deaurato circumdata ct 
distincta '*, Hzc vero supergressa vestimenta , ct 


1285 DIDYMI ALEXANDRINI 1225 
ipsum induetur Jesum, Patris sapientiam virtutem- A δὲ ταῦτα τὰ ἱμάτια, xat αὐτὸν "Inaouv ἐνδύσεται, ὄν- 


que, sapiens fertisque facta. 


Vens. 20. « Tu autem, Domine, ne elongaris au- 
xAlium toum a me, ad defensionem meam conspice.» 
Hac igitur facienübus istis, ne elongaris auxilium 
tuum a me; te enim auxiliante et ad defensionem 
meat conspiciente, qui terlio die a mortuis resnr- 
rexisti, inanes adversum me molitiones ostendam. 

Vgsns. 21. « Erue a framea animam meam. » Cum 
circumdantes me inimici adversum me sanguinem 
sitientes gladium stringunt, qui non corpus, sed 
animam vulnerare potest, erue ab eorum framea 
animam mcam, integram eam a turbatione et ti- 
more custodiens. Etsi enim satis instruitur anima 


τα σοφίαν xai δύναμιν Πατρὸς, σοφὴ xai δυνατὴ ι- 
νοµένη. 

Στ. κ’. «Σὺ δὲ, Κύριε, μὴ μακρύνῃς τὴν βοῄθειάν 
pov, εἰς τὴν ἀντίληφίν µου πρόσχες. » Ταῦτα && 
ποιούντων ἑχείνων, μὴ μακρύνῃς τὴν βοῄθειάν pou: 
σοῦ γὰρ βοηθοῦντος, καὶ εἰς τὴν ἀντίληφίν µου xpos- 
έχοντος, τριταῖος ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν, Ματαίαν τὸν 
κατ ἐμοῦ ἐπιδουλὴν ἀναδείξω. 

Στ. κα. « Ῥῦσαι ἀπὺ ῥομφαίας τὴν φυχήν pov. » 
"Exe οἱ περιχυχλοῦντές µε ἐχθροὶ, κατ kuou φονῶν- 
τες µάχαιραν ἔχουσιν, οὗ σῶμα ἀλλὰ φυχὲν cpieaz: 
δυνατὴν, ῥῦσαι ἀπὸ τῆς τούτων ῥομφαίας τὴν φυχὲν 
µου, ἀθλαδὴῆ αὐτὴν ἀπὸ ταράχου xaX δειλίας φυλάτ- 
των. El γὰρ xal ἰχανῶς παρεσκεύασται' ἡ ἡμετέρα 


nostra, videns quidem diabolum cum omni demo- B φυχἠ, ἀλλά ye θεωροῦσα τὸν διάδολον μετὰ πάσης 


num plalange et adversariarum potestatum pravo- 
rumque hominum ab iis incitatorum turma extar- 
bata, qua quidem versatilis est nature, auxiliato- 
yem habere precatur eum qui ab hostium framca 
ipsam eruere valet. Atque etiam ipse diabolus alle- 
gorice framea vocatur, propter suam adversus om- 
mem animam audaciam, vulnerare eam queritans ; 
el ab ista framea se liberari expetit. « Et de manu 
canis unicam meam. » Quos prius pluraliter cir- 
cumdantes seipsum canes dixil, nunc singulariter 
per genus vocat. Unicam autem ipsius animam di- 
cit, quod segregatur et separatur ab aliis animis; 
etenim omnes quidem iste» noverunt iniquitatem, 
ipsa autem non novit. Istis quidem ex intervallo 


adest et conversatur Deus Verbum; huic vero C 


contiuenter et sine intermissu usque in finem indis- 
solubilis permanet. Hzc preclara quz» ili insunt 
uniea ejus esse dicuntur; necnon spud eum stans 
Ecclesia, labem aut rugam non habens, omnino 
perfectis repleta, unica ejus habetur. Qui qui- 
dem in ordinibus multis juxta perfectionis gradum 
sunt distributi ; namque cum sexaginta sint regine 
et octoginta concubinz, et puellarum innumerabi- 
lis numerus, una hzc super ommes est columba 
perfecta; et unigenita ipsius matri supernz Jerusa- 
lem '*, 


VkRs. 22. « Salva me ex ore leonis, et a cornibus 
unicornium humilitatem meam.» À paulo ante dicto 
leone diabolo nunc salvari precatur; sed et humili- 
fatern. suam, juzta quam humiliavit semetipsum. 
Patri obediens fectus usque ad mortem, mortem 
autem crucis '*, Salvari autem vult et ab unicor- 
nium cornibus, alius generis adversariw potestatis 
regnum sihi vindicantis; regni enim symbolum 
cornu. Sunt autem qui putent crucem significari 
hoc loco cornu figuram pr:ebentem. 


Vens. 23. Hunc quoque versiculum de Christi per- 
sona dici ad Hebraeos Epistola dicit 11. ad Patrem ex- 


τῆς τῶν δαιμόνων φάλαγγος καὶ τοῦ στίφους τῶν &v- 
τιχειµένων ἐνεργειῶν χαὶ πονηρῶν ἀνθρώπων 77 
αὐτῶν ἑνεργουμένων, ταραχθεῖσα (τρεκτῆς Υάρ ἐστι. 
φύσεως), σύμμαχον ἔχειν παραχαλεῖ εὺν δυνάµενον 
ῥύσασθαι ἀπὸ τῆς ῥομφαίας τῶν πολεµίων. Τάχα δὲ 
καὶ αὐτὸς ὁ διάδολος ἀλληγοριχῶς ῥομφαία Ἀλέγοιτο, 
ἐπεὶ τολμᾷ χατὰ πάσης φυχῆς, τρῶσαι αὑτὴν προαι- 
ρούµενος' xai ἐχ ταύτης τοίνυν τῆς ῥομφαίας ῥυσῦτ- 
ναι παραχαλεῖ. « Καὶ ἐχ χειρὸς χυνὸς τὴν μονοχενη 
μου. » Οὓς πρότερον πληθυντικῶς περιχυχλώσαντας 
αὐτὸν χύνας εἶπεν, νῦν ἑνικῶς διὰ τὸ γένος χαλεῖ. 
ΜονογενΏ δὲ αὐτοῦ τὴν φυχὴν εἶπεν, διὰ τὸ μεμονῶ- 
σθαι καὶ χεχωρίσθαι τῶν ἄλλων Ψψυχῶν' πᾶσαι μὲν 
γὰρ ἐχεῖναι ἔγνωσαν ἁμαρτίαν, αὕτη δὲ οὗ. Κάπεί- 
ναις μὲν ἐκ διαλειµµάτων ἐπιφοιτᾷ xal σύνεστιν ὁ 
θεὺς Λόγος, ταύτῃ δὲ ἀχωρίστως xol ἁδιαστάτως 
µέχρι τέλους ἁδιάζενχτος διαμενεῖ. Ταῦτ' οὖν τὰ ἑς- 
αἱρετα αὐτῇ συνόντα μονοχενὴς εἶναι αὐτοῦ λέγεται’ 
τάχα δὲ xal dj παρασιᾶσα αὐτῷ ἕνδοξος Ἐκκλτσία, 
οὐχ ἔχουσα σπῖλον ἢ ῥυτίδα, συμπληρουμένη Ex. τῶν 
ἀμώμως τελείων, μονοχενὴς αὐτοῦ τυγχάνει. "Qv 
προχοπτόντων εἰς τάγµατα πολλὰ διῃρηµένων διὰ 
τὴν Ex τῆς προχοπῆς διαφοράν' ἑξήχοντα γοῦν οὐσῶν 
βασιλίδων, xat ὀγδοήχκοντα παλλαχῶν, xal νεανίδων 
ὧν οὐχ ἔστιν ἀριθμὸς, µία αὕτη ὑπὲρ πάσας ἑστὶν 
περιστερὰ τελεία, μονογενὴις οὖσα τῇ μητρὶ αὐτῆς ef 
ἄνω Ἱερουσαλήμ. 

Στ. κῷ. « Σῶσόν µε ix στόματος λέοντος, χαὶ ἀπὸ 
χεράτων μονοχερώτων τὴν ταπείνωσίν µου. » Ασὶ 
τοῦ μικρῷ πρόσθεν εἰρημένου λέοντος διαδόλου vov 
curva: παραχαλεῖ, ἀλλὰ xaX τὴν ταπείνωσεν ἕαν- 
τοῦ, χαθ᾽ fiv ἑταπείνωσεν ἑαντὸν, ὑπήχους γενόμενος 
τῷ Πατρὶ µέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροὺ. Σω- 
θῆναι δὲ βούλεται xal &nb χεράτων μονοχερώτων, 
ἄλλου εἴδους ἀντιχειμένης δυνάµεως βασιλείαν ἓτ- 
αγγελλομένης' βασιλείας yàp σύμόολον τὸ χέἑρας. 
Εἰσὶν δὲ οἱ νοµίζοντες τὸν σταυρὸν σηµαξνεσθα: 
ἀπὸ τῆς προχειμένης λέξεως, χέρατος σχΏμα ci- 
povta. 

Στ. xy'. Καὶ ταύτην τὴν λέξιν ἐχ προσώπου τοῦ 
Ἀριστοῦ εἱρῆσθαι, ἡ πρὸς Ἑδραίους Ἐπιστολή στ- 


7 Cant. vi, 7, δ. σε Philipp. u, 8. "" Hebr. 5,19. 





1985 


EXPOSITiO IN PSALMUS., 


. 1.55 


αιν, ἀναφθεγγομένου πρὸς «bv Πατέρα" *0 Πάτερ, τὸ A clamantis: Patet, nomen tuum, id est prepriam cogi« 


σὺν ὄνομα, τοῦς' ἔστιν τὴν σὴν ἰδιότητα, τὴν ἔννοιάν 
σου διηγήσοµαι, φανερᾶν αὐτὴν ποιῶν τοῖς γεναμέ- 
νοις µου ἁδελφοῖς, οἷς τὸ ἐμὸν Πνεῦμα χατέπεµφας' 
πρὸς οὓς ῥηθείην ἂν, ὅτι « Ἐστὰ υἱοὶ, ἐξαπέστειλεν ὁ 
θεὺς τὸ Πνεῦμα τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ ἐν ταῖς χαρδίαις 
ὑμῶν. » Οὗτοι δέ εἰσιν οἱ τὸ Πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας ix 
Θεοῦ λαθόντες, ἵνα τοῦ θεοῦ μὲν υἱοὶ, ἀδελφοὶ δὲ τοῦ 
λ{ονογενοῦς ὥσιν. Καὶ &x νεχρῶν γοῦν ἀναστὰς, Emt- 
φανεὶς ταῖς γνναιξὶν, Πορευθεῖσαι, ἔφη, εἴπατε τοῖς 
ἁδελφοῖς µου, ὅτι Ἰγέρθην. Ἐν µέσῳ δὲ τῆς ἐκ τού- 
των συναγοµένης Ἐκκλησίας ὑμνήσει τὸν Πατέρα at- 
νους χαὶ παιᾶνας. 

Στ. x). Κατὰ πλείονας τρόπους τοῦ Ἰακὼδ ὀνομα- 
ζομένου. Σημαίνει γὰρ d) προσηγορία αὕτη ὁτὰ μὲν 
τὸν θεῖον ἄνδρα, υἱὸν μὲν Ἰσαὰκ, πατέρα δὲ τῶν 
δώδεχα πατριαρχῶν, ὁτὲ δὲ τὸν Ex τούτου προελθόντα 
δωδεχἀφνλον λαόν’ ὁτὲ δὲ τὰς δέχα φυλὰς µόνας ἄπο- 
σχισθείσας τοῦ οἴχον Aautb, xal ἀχολουθησάσας τῷ 
Ἱεροθοάμ. ὁτὲ δὲ τὸν Σωτῆρα αὐτὸν, χατὰ τὸ, « Ία- 
χὼθ ὁ παῖς µου, ἀντιλήφομαι αὐτοῦ. Ἱσραῇλ ὁ έἔχλε- 
Χτός µου, προσεδέξατο αὐτὸν f) φυχἠ µου. » Ταύτην 
Y&p τὴν προφητείαν περὶ τοῦ Σωτῆρος ὁ Ματθαῖος 
εἰρημένην ἔγραφεν. Ἄητητέον κατὰ τί τῶν σηµαινο- 
µένων εἴρηται τὸ, « "Απαν τὺ σπέρµα Ἰαχὼδ, δοξά- 
σατε αὐτόν. » Καὶ ὁ μὲν πολὺς Epst [ὅτι], τοῦ κατρι- 
άρχου Ἰακὼδ τὸ σπέρµα τὸ δωδεκάφυλον ἐντραφὲν 
τῇ ἀναγνώσει τοῦ νόµου xa τῶν προφητῶν, δοξάσαι 
βούλεται τὸν θεὸν, xat διὰ νοημάτων καὶ λόγων καὶ 
ἔργων ἀγαθῶν. Τάχα δὲ ἐπὶ ψεῦδος sy τοῦτο, πολ- 


λῶν Ex του Ἰαχὼθ γεγενηµένων ἀπίστων xat προδο-ϱ 


τῶν Ἰησοῦ. Λέξει τις, ὅτι τοῦ Ἰαχὼδ τοῦ πτερνιστοῦ 
xa χαταπαλαίσαντος τὸν θάνατον xai τὴν ἀντιχειμέ- 
νην δύναμιν’ Ἰησοῦς δέ ἐστιν οὗτος) τὸ σπέρµα αὖ- 
τοῦ, τὸ γενάμενον x διδασκαλίας, δοξάσαι τὸν θεὸν 
ἅπαν δυνῄήσεται. Ἐπειδὴ δὲ καὶ Ἱσραῇλ ἐστιν ὃν 
προσεδέξατο ἡ duyh τοῦ θεοῦ, ἐκλεκτὸν ὄντα σπέρµα 
αὐτοῦ, fj Ἰσραήλ ἐστιν, φοδηθήσεται τὸν Θεόν. Καὶ 
ἕχαστος δὲ τῶν μιμητῶν Ἰησοῦ, εἰ μὲν ἔχει τὴν πά- 
λην πρὸς ἀρχὰς χαὶ ἑξονσίας xal χοσµοχράτορας τοῦ 
σχότους τούτου, Ἰαχώθδ ἔστιν πτερνίζων τοὺς ἀντι- 
πάλους. El δὲ χαρδίαν ἔχει χαθαρὰν, xaX νοῦν διαυ- 
γη, ὄφεται τὸν Θεὺν, Ἰσραὴἡλ κατὰ τοῦτο τυγχάνων. 
Παντὺς οὖν τοῦ τοιούτου τὸ σπέρµα θεὺν φοδηθή- 
σεται. | 


ziv δἑησιν, οὐδὲ προσώχθισεν μυχθίζων αὐτὴν, τού- 
του χάριν εὐχάριατοι γινόµενοι ἐπὶ τῷ ἐπηχοῦσθαι 
ὑπὸ Κυρίου τὴν δέησιν ὑπὲρ ἡμῶν γινοµένην, αἰνέ- 
σατε xa δοξάσατε xai φοδήθητε αὐτόν. EL γὰρ καὶ 
ὡς πτωχὸς... ὀφείλετε, ὅτι ἐγὼ πλούσιος ὢν, θησαυ- 
ρὸς Gv τοῦ πληρώματος τῶν ἀγαθῶν, δι ὑμᾶς ἑπτώ- 
χευσα, ἵνα διὰ τῆς ἐμῆς πτωχείας πλουσίους ὑμᾶς 
ποιῄσω. Οὐ γὰρ οἷοί τε ἧτε σάρχα περιχείµενοι, δέ- 
ξασθαί µου τὸν πλοῦτον, τέως ἐκ µέρους γινώσχον- 
τες καὶ προφητεύοντες. Πτωχεύσας οὖν δι ὑμᾶς, 
ὑπὲρ ὑμῶν πρὸς Κύριον ἐκέκραξα, καὶ ὑπήχουσέν 


75 [ga. σι 1. 


tationem tuam narrabo, manifestam eam efficiens 
iis qui fratres mei (acti sunt, quibus Spiritum meum 
misisti ; ad quos dicitur : « Filii estis, emisit Deue 
Spiritum Filii sui in cordibus vestris.» Hi vero sunt 
qui adoptionis Spiritum a Deo acceperunt, ut Dei 
quidem (ilii, fratres autem Unigeniti sint. Atque 
ex mortuis igitur resurgens, mulieribus manifesta- 
tus , Ite, dixit, dicite fratribus meis, quia sur- 
rexi. In medio autem ex iis congregate Ecclesise 
laudabit Patrem hymnis et canticis. 


Vkns. 24. Vario sensu Jacob nominatur. Signifl- 
cat autem hac denominatio nunc quidem sanctum 
virum, filium Isaac, duodecimque patriarcharum 


B patrem ; nunc vero exortam ab eo duodecim tribuum 


gentem ; nunc autem solas decem tribus a domo 
David separatas et Jeroboam secutas; nunc quo- 
que Salvatorem ipsum, juxta illud : « Jacob, filius 
meus, suscipiam eum. Israel, electus meus, accepit 
eum anima mea '*.» Hanc enim prophetiam de Sal- 
vatore Mattheus dictam scripsit. Ad quem eorum 
quos modo enumeravimus referatur inquirendum 
est illud : « Universum semen Jacob, glorificate 
eum. » Plerique diceut, patriarche Jacob semen, 
duodecim scilicet tribus, legis et prophetarum 
lectione nutfitum, glorificare vult Deum cogitatio- 
nibus, verbis, bonisque operibus. Hoc vero falsis 
esset annumerandum, cum multi e Jacob exorti, 
inüdeles et Jesu traditores facti sint. !Hllud dici po- 
test de Jacob illo calcitrante οι dejiciente mortem 
adversamque potestatem ; hic vero est Jesus; semen 
ejus, doctrina genitum, glorificare Deum penitus 
poterit. Si autem et Israel est quem suscepit anima 
Dei, electum semen ejus, qua Israel est, timebit 
Deum. Et quisque imitatorum Jesu, si quidem 
luctam sustinet cum potestatibus, principibusque 
ac tyrannis, harum tenebrarum Jacob est adversa- 
rios lucta dejiciens. Quod si puram babet anima 
lucidamque mentem, videbit Deum, Israelque ideo 
erit. Omnis igitur talis semen Deum timebit. 


Στ. κε’. Ἐπεὶ οὑκ ἑξουδένωσεν ἐμοῦ «o0 πτωχοῦ D — Vgns. 25. Quoniam non despexit mei pauperis 


deprecationem, neque iratus est aspernans eam, hu- 
jus gratia grati acceptique facti exaudita a Domino 
deprecatione pro nobis habita, laudate, et glorificate, 
et timete eum. Si enim quasi megdicus. . . ... 
debetis, quoniam ego, qui dives sum et bonorum 
plenitudinis thesaurus, propter vos pauper factus 
sum, ut paupertate mea divites vos efficerem. Nou 
enim potuissetis, qui carne circumdati estis, meas 
accipere divitias, ez parte cognoscentes ac prophe- 
tizantes. Pauper igitur propter vos factus, pro vobis 
ad Dominum clamavi, et exaudivit me, hzc dans 


1591 . 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1258 


vobis, quibus divites efficeremini, Sic enim me ad A µου, δοὺς ὑμῖν Exelya, ἐφ᾽ ol; πλούσιοι ἀπεφάνθητ:. 


vos misso, « Non avertit faciem suam a me, » sed 
magis etiam eam collastravit mihi ; ideoque clamo- 
rem exaudivit. 


Vgns. 926. Homines quidem ex manifestis operi- 
bus studiisque laudant ; Deus autem abscondita 
videns, de perfecta virtute et excellenti scientia 


laudat. Magni igitur cujusdam est libere dicere : 


« Apud te, Deus, laus mea; » non in quolibet loco, 
sed « in Ecclesía magna; » magna autem Fcclesia, 
qua congregatur ο singulatim magnis, sicut Eccle- 
sia multa, quz multis constat. — Precatio est gra- 
tiarum actionum consensus, sí rebus ad Deum 
spectantibus constet. 


Οὕτω γὰρ, μοῦ περὶ ὑμῶν πρεσθευοµένου, « Oox 
ἀπέστρεψεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ &v' ἐμοῦ, » XY ἔτι 
μᾶλλον ἐπέλαμήέ pot αὐτό' δι xal τὴν χρανγί» 
προσήχατο. 

Στ. xc'. "Ανθρωποι μὲν ἐπὶ φανεροῖς ἔργοις xà 
ἐπιτηδεύμασιν ἐπαινοῦσιν ' θεὺς δὲ τὸ χρυκτὸν ὁρῶν, 
ἐπὶ τελείᾳ ἀρετῇῃ xai γνώσει ὑπερθαλλούσῃ ἐπαινεῖ. 
Μεγάλου πτινὸς οὖν ἔστιν μετὰ παῤῥησίας εἰπεῖν, 
« Παρὰ σοῦ, ὦ θεὲ, ὁ ἔπαινός µου, » o0x ἐπὶ τῶν 
τυχόντων, ἀλλ) «ἐπὶ Ἐχχλησίας μεγάλης» µεγάλη 
δὲ Ἐκχλησία, ἡ ix τῶν xa0' ἕχαστον μεγάλων συν- 
αγοµένη, ὡς Ἐκχχλησία πολλὴ ἡ tx. πολλῶν auvaqo- 
µένη. --Εὐχή ἐστιν ὁμολογία γινοµένη εὐχαριατίας, 
εἰ τῶνδέ τινων θεόθεν τεύξοιτο. 


Vrns. 28. Qui dicuntur fines terr», illorum Ὦ Στ, κη’. ᾽Αλλὰ xai ol περάσαντες ἀπὺ τῆς τῆς, τῷ 


enim regnum est in colo, convertuntur ad eum; 
gentesque, quae prius adorare non poterant secun- 
dum legem Jerusalem, cum remotiores essent, So- 
phonie prophetiam implent: « Et adorabunt in 
conspectu ejus quisque ex loco suo, universe fa- 
mili» gentium ?*, » 

Vins. 50. Pingues terra esse possunt qui ter- 
restribus nutriti sunt, spiritu autem in poniten- 
tiam vocali, spiritu corporis actus mortificantes, 
non Jam terrestria sapiunt, spiritalemque a Jesu 
suppeditatlum cibum  manducantes, adoraverunt 
Deum spiritu. Dici quoque possunt pingues sapientia 
»restantes, sive mundi sapientie participes, sive 
Sorentes opibus et dominantes. Hi enim acceptum 
a Jesu cibum manducantes, adversus ingruentia 
mala propugnaculum, Deum adorant, invenientes 
eum super omnem quam possident sapientiam, 
divitiasque et principatum. Descendentes in terram 
vocari possunt omnes de colo in terram missi 
angeli, et Dominum Salvatoremque adorantes juxta 
illud : « Adorent eum omnes angeli Dei **. » Ani- 
madvertendum etiamnum in terram possint de- 
scendere qui communem mortem sortiti, adora- 
bunt Dominum, pro ipsis in profundissimas terke 
partes demissum. 

VgRS. 62. «Annuntiabitur Domino generatio 
ventura, et annuntiabunt justitiam ejus populo qui 


ἔχειν ἓν οὑρανῷ τὸ πολίτευμα, πρὸς αὐτὸν EXtazp) 
φουσιν. τὰ δὲ πάλαι uh δυνάµενα προσχυνεῖν ἔθνη, 
κατὰ τὺν νόµον, Ἱερουσαλὴμ, διὰ τὸ πόῤῥω τυνχἀ- 
νειν, τὴν Σοφονίου πληροῦσι προφητείαν᾽ « Καὶ 
προσκυνῄσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ ἕχαστος Ex τοῦ τόπου 
αὐτοῦ, πᾶσαι αἱ νησοι τῶν ἐθνῶν.» 

Στ. X. Ἠίονες γῆς εἶναι δύνανται ol. τοῖς Υηῖνοις 
ἐντεθραμμένοι: πνεύματι δὲ οἵτινες εἰς µετάνοιαν 
χεχλημένοι, πνεύματι τὰς πράξεις τοῦ σώματος θα- 
νατοῦντες, ὡς μηχέτι τὰ ἐπίγεια φρονεῖν, φαγόνας 
τὴν ὑπὸ Ἰησοῦ ὀρεγομένην πνευματιχὴν τροφὴν, 
προσεχύνησαν τῷ Θθεῷ πνεύματι. Λέγοις ὅ ἄν xal 
πίονας τοὺς σοφίᾳ διαφέροντας , τοι χοσμυκὴν σο- 
φίαν µετερχοµένους, Ἡ πλουτοῦντας xal ἄρχοντας 
αἱσθητῶς. Καὶ οὗτοι γὰρ φαγόντες τὴν παρὰ ἹἼῃ- 
σοῦ «ροφὴν, ἁἀλεξητήριον οὖσαν τῶν προχατα- 
λαθόντων χακῶν, προσχυνήσουσι τῷ θεῷ, εὑρόν- 
τες αὐτὸν ὑπὲρ πᾶσαν ἣν εἶχον σοφίαν xol πλοῦτον 
καὶ ἀρχήν. Καταδαίνοντας δὲ εἰς γῆν εἴποι ἄν τις 
τοὺς ἐξ οὐρανοῦ εἰς γῆν χατιόντας ἀγγέλους πάντας, 
καὶ τῷ Δεσπότῃ xa Σωτῆρι προσχυνοῦντας, χατὰ τὸ, 
« Προσχυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι θεοῦὺ. » 
Ἐπίστησον δὲ, εἰ καταδαίνειν εἰς γῆν δύνανται οἱ 
τὸν χοινὸν ἀναδεχόμενοι θάνατον, οἵτινες προσχυ- 
νήσουσιν τὸν Κύριον, ὑπὲρ αὐτῶν εἰς τὰ χατώτερα 
µέρη τῆς γῆς vevépevov. 

Στ. AB. « Ἀναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἔρχο- 
µένη, καὶ ἀναγγελοῦσιν τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ loup 


nascetur, quem fecit Dominus.» Illud, « Generatio p τῷ τεχθησομένῳ, ὃν ἐποίησεν ὁ Κύριος. » Τὸ, « Γενεὰ 


abit, et gene atio. venit ?', » de duobus populis 
nonnulli aceipientes, generationem abeuntem cir- 
cumcisionis populum dixerunt, qui a Domino re- 
cessit. Quapropter fallax et perversa generatio 
faeta est; veniens autem generatio, gentilium το- 
€atio........... lpsa igitur annuntiabitur Do- 
mino ab iis qui pro ea legati missi sunt, tibi dicen- 
tes : « Gentes venient ab extremis terree **;» et: 
«Omnes gentes quas fecisti, venient et adorabunt in 
conspectu tuo **, » Hanc enim ad eum venientem 
generationem non repulit Salvator dicens : « Ve- 
nientem ad me non ejiciam foras **. » Optime qui- 


7?* Sophon. n, 11. ** Psal. xcvi, 7; Hebr. 1, 7. *' Eccle. ii, 4. 


** Joan. vi, 37. 


πορεύεται καὶ γενεὰ ἔρχεται, 2 ἐπὶ τῶν δύο λαῶν 
ἐχλαμθδάνοντές τινες, γενεὰν πορενοµένην τοὺς Ex 
περιτομῆς εἰρήχασιν, τῷ ἀποπεφοιτηχέναι τοῦ Ku- 
píou. Διὰ τὸ, γενεὰ σχολιὰ xal πονηρὰ γεγονέναι - 
ἑρχομένη δὲ γενεά, 1j ἀπὸ τῶν ἐθνῶν χλῆσις... ἔπει- 
γοµένη. Αὕτη οὖν ἀναγγελήσεται τῷ Κνυρίῳ πρὸς 
τῶν πρεσθευόντων ὑπὲρ αὐτῆς, λεγόντων πρὸς a£- 
«Ἔθνη Ίξουσιν àv? ἑσχάτου τῆς Υῆς' » xal, « Ἡάντα 
ἔθνη ὅσα ἐποίησας, ἤξουσιν καὶ προσχυνήσουσιν Ev 
ὠπιόν σου.) Ταύτην γὰρ πρὸς αὐτὸν ἐρχομένην τὸν 
γενεὰν οὐκ ἐχθάλλει ὁ λέγων Σωτήρ: « Τὸν ἐρχό- 
µενον πρὸς μὲ οὐ μὴ ἐκθάλω ἕἔξω. » EO δὲ xal τὸ 


85 Jer, xaxi. 8. " Psal ἱττετ 9 


12235 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1990 
£e iv, τὸν ἐρχόμενον, xaX οὐ, τὸν ἑλθόντα: τὸν γὰρ A dem dicitur veniens, non autem qus jam venit, 


&zV ἐνεργοῦντα τὸ πρὸς αὐτὸν fxev, τῷ πράττειν 
τὰ τῆς ἀρετῆς, οὐχ ἐχδάλλει ἔξω. Καὶ γενεὰ οὖν 
ατερὶ Tc 6 λόγος, οὐκ ἆλθεν, ἀλλ' ἔρχεται πρὸς αὐτὸν, 
τὰ τῆς πίστεως περιέπουδα. Λὐτοὶ δὲ οὗτοι οἱ ἀναγ- 
γἆλλοντες τῷ Κυρίῳ τὴν ἐρχομένην vevekv, καὶ τὴν 
τοῦ Θιοῦ διχαιοσύνην τὴν διὰ πίστεως Ἰησοῦ εἰς 
πάντας τοὺς πιστεύοντας ἐνεργουμένην, ἀναγγελοῦ- 
σεν τῷ τεχθησομένῳ θεῖον τόχον λαῷ, «ᾧ ὁ Κύριος 
ἔποέησεν, » περιποιησάµενος αὐτὸν διὰ τοῦ ἰἱδίου «f- 
µατος, κπαλέσας. τὸν λαὸν ἑαυτοῦ. 


semper enim conantem 3d eum venire, virtutis 
opera agentem, non ejicit foras ; et generatio igitur 
de qua sermo habetur, non jam venit, sed nunc 
ad eum est veniens, fidei precepta sectans. Hi vero 
ipsi annuntiantes Domino venientem generationem, 
et Dei justitiam per fidem Jesu in omnes creden- 
(es penetrantem, annuntiabunt nascituro per divi- 
num partum populo, « quem fecit Dominus; » hunc 
enim proprio formavit sanguine, vocavitque ρυρι- 
lum suum. 


PSALMUS XXII. 


Στ. αὖ, f. 'O διὰ τὸ χατορθῶσαι τὸ πρᾶον xal 
εὐσταθὶς Χριστοῦ πρόθᾶτον χρηµατίδας, περὶ τοῦ 
παλοῦ Ποιμένος ἐρεῖ, « Κύριος ποιμαΐνει µε, xoi 
οὐδέν µε ὑστερήσει' 0 ἀπάχει γάρ µε ἐπὶ τὴν σωτή- 
ρυον νομὴν, Év0a θεῖχι βοτάναι" περὶ fic αὐτὸς ὁ Που- 
μὴν περὶ τοῦ ἰδίου προθάτου φηαῖν « Εἰσελεύσεται 
καὶ ἐξελεύσεται xal νομἣν εὑρήσει. » Τάχα δὲ τόπος 
χλόης, 3j θεία πἀίδεναις εἶναι δύναται. ἕνθα Ίνευμα- 
τιχ]] πόα εὑρίσχεται, ηθιχκὴ οὖσα διδασχαλἰα. Ἐν 
τούτῳ οὖν τῷ τόπῳ χατεσχἠνωσέν µε, ἀλλ οὐ κατ- 
ῴχισεν. Βούλεται γάρ µε ἐς ὅσον προχόπτω, χρᾶσθαί 
µε τῇ τομαύτῃ vou] τελείως. Παυσάμενος γὰρ προ- 
χοπΏς, οὗ ποιµένος, ἀλλὰ παιδευτοῦ xa διδασκάλου ν 
Ex προθἀάτου ἄνθρωπος γεγονὼς, πειραθήσοµαι. Οὐκ- 
ἔτι πρόθατον ὢν, ὅτε xal δι; ἁμαρτίαν πλανηθεὶς 
τῆς νομῆς, ἐπὶ ταύτην πάλιν ἐπέστρεφεν ὑπὸ τοῦ 
ατοιµένας, τοῦτο ἆ πολωλὸς ἐπιστρέφοντος, τῷ δεχτι- 


Ῥεαθ, 1, 2. Qui mitem et recte ordinatum 
Christi gregem effecerit, de bono Pastore dicet : 


B' Dominus regit me, et nibil mihi deerit. » Deducit 


enim me in salutaris pascua, ubi divinz herba. 
Exinde ipse Pastor de proprio grege ait : «Ingredie- 
tur et egredietur, et pascua inveniet δν Etenit 
graminosus locus divina doctrina esse potest, ubi 
spiritalis herba invenitur, morum scilicet disci- 
plina. In hoc igitur loco collocavit me, sed non 
babitavit. Vult igitur me, in quantum proficio, uti 
tali pascua perfecte. Cum enim proficiens destite- 
rim, non pastore, sed magistro ac praeceptore ex 
ove bomini facto mihi opus erit. Non jam ovis, 
qua propler iniquitatem de pascua deerrans , ad 
eam rursus a pastore reducia est, perditam repc» 
riente ; que enin unde exierit redire valot ; pecca» 
tum enim Deum rejicientibus supervenit. « Sup:t - 


πὸς ἐπιστροφῆς εἶναι πρὸς vb ὅθεν ἐξέθη ἐπισυνέδη C aquam refectionis educavit me.» Ethica enim 


γὰρ ἡ ἁμαρτία τοῖς ἀποστραφεῖσι Θεόν. « Ἐπὶ ὕδα- 
τος ἀναπαύσεως ἑἐξέθρεφέν µε. » Τὸ γὰρ Ἰθιχὸν 
μάθημα οὐ µόνον ἅχος ἀστὶν δίψης, ἀλλά καὶ λύσιν 
ἁμαρτημάτων παρέχει. 

Στ. y. «Τὴν ψυχήν µου ἑπέστρεψεν.ν El γὰρ 
xa πρόθατον ὃν πεπλάνηµαι, ἑκτὸς τῆς νομῆς διὰ 
τοῦ ἁμαρτάνειν γεχονὸς, ἁλλ᾽ ὁ ἐπιατρέφων τὸ Ίε- 
πλανημένον ποιμὴν, τὴν Ψυχἠν µου ἐπέστρεφεν. 
Στ µειωτέον, ὅτι οὐδεὶς Xaxbz φύσει, τῷ δεχτικχὸς εἶναι 
ἑπιστρορῆς, ἐπιστρέφεται δέ τις ἐχεῖ, ἔνθα τὴν 
ἀρχὴν διῆγεν' συμθεθηχυῖα ἅρα d) ἁμαρτία τοῖς 
ἀποστραφεῖσι θεὀν ' διὸ καὶ ἀναιρεθείη. « Ὡδήγησέν 
µε ἐπὶ τρίδους δικαιοσύνης ἕνεχεν τοῦ ὀνόματος 
αὐτοῦ. » Περὶ τοῦ ποιµένος φησὶ τὸ, « Ὡδήγησέν 
με, 2 προάγοντος χαὶ ὁδοποιοῦντος, ἵν ἐπιδαίνωμεν 
αἷς 201b; ἔτριψε τρίδοις, ἐπαχολουθοῦντες τοῖς ἴχνε- 
σιν αὐτοῦ". ὅτ ἂν γὰρ τὰ ἴδια πρὀθατα ἐχθάλῃ, 
ἔμπροσθεν αὐτῶν πορεύεται, xal τὰ ἴδια πρόβατα 
αὑτῷ ἀχολουθεῖ. Διχαιοσύνην δὲ λέγει τὴν ἔξιν, καθ) 
ἣν πραχτιχοὶ τῶν διχαίων ἑσμέν. Τρίδους δὲ αὐτῆς 
τὰ κατ αὐτὴν ἐπιτελούμενα f| τάχα δικαιοσύνη’ 
ἑστὶν ἡ καθόλου xai γενιχὴ ἀρετή vpl6ot δὲ αὐτῆς 
al κατ εἶδος ἀρεταἰ. Ἔνεχεν οὖν τῆς ἐπιχληθείσης 
αὐτοῦ ἐπ᾽ ἐμὲ πρασηχορίας, ὡδὴγησέν µε ἐπὶ τὰς 
προειρηµένας τρίδους τῆς διχαιοσύνης. - 

Στ. 8. "0: ἂν συνᾖ Θεὺς, οὐδὲν τῶν ἐπιδλαθῶν 
βλάΊαι ἢ ζημιῶσαι δύναται, ὥς φησιν ὁ προφήτης * 

** Joan. x, 9. 


PATROL. Ga. XXXIX. 


scientia non modo sitis est remedium, sed et peo 
catorum remissionem praebet. - 


Ves. 5. «v Animam meam convertit. » Si enim, 
cum ovis essem, extra pascuam deerravi propter 
peccata mea, reducens autem errantem pastor, ani 
mam meam reduxit, animadvertendum est quod 
nullus natura malus, dum sit conversionis capax ; 
reducitur autem quispiam huc ubi prius [uit : 
superveniens igitur Deum rejicientibus peccatum, 
tunc aufertur ab iis. « Deduxit me super semitas 
justitie, propter nomen suum.» De pastore 5it, 
« Deduxit me,» procedente et iter faciente, ut ince 


D damus iisdem quas ipse calcavit semitas, ipsius 


insequentes vestigia; cum enim proprias educit 
oves, it previus, ovesque ipsum comitantur. Justi- 
liam autem dieit habitum, quo justitiz opera coli- 
mus; semitas vero ejus, qui in eam proficiunt. Pro- 
linus justitia est universe et generatim virtus ; et 
hujus semitze diverse virtutum species, Ergo pro- - 
pter ejus in me invocatum nomen, deduxít me 
super praedictas justitiae semitag. 


Ύεας. 4. llle quocum Deus est, nibil damni ma- 
live ab impugnatoribus paG potest, sicut ait pro» 


M 


1991 


nocebit?» Si quando igitur in tribulationibus ambu- 
larem atque in acerbis, quze umbra imortis dicun- 
tur, non timebo mala, Deum mecum habens, Mala 
hic non proprie dicit, sed molestias, paupertatem, 
morbum, calamitatem czteraque ejus lem generis, 
de quibus Job : « Mala nonsufferamus **?» Qui enim 
Deum secum non habet, versatur ubi mala pecu- 
liariter bonis contraria. Alii quidem virgam dicunt 
castigare αἱ edocere, juxta illud : « Quid vultis? in 
virga veuiam ad vos *'? » baculum vero animos fuls 
citurum esse consilio, exhortatione atque incita- 
mente. «Parasti in conspectu meo mensam in facie 
eorum qui tribulant me.» Quid sibi vult illud, 
« in facie eorum qui tribulant me?» Inest ineffabile 


mysterium,ut tribulari precemur. Advertas, quaeso, B θλίδεσθαι. Ἐπινόει µοι ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἁγώνων τῶν 


quemadmodum in certaminibus magnis premia pro 
singulis luetis proposita, sic pro singulis tribula- 
tionibus, cum tribulatio seviat, necnon tribu- 
lantes adverse potestates: preparatam, cogites, 
spiritalem intellectualemque mensam hujus tribula- 
tionis causa. Quoties igitur tribulaberis, toties et 
apponitur tibi mensa spiritalis. Sint modo oculi tui 
ejusmodi qui conspiciant mensas 1neas, ut gratias 
agens cum Apostolo dicas : « Non tantum autem, 
sed et gloriantes in tribulationibus **. » 

Vgns. 5. Supra dicebamus, eum, qui multum 
profecisset, graminosum locum inhabitare: quippe 
proliciens et ad perfectionem properans, non jam ovis 
remanet, sed ratione praeditus apparens, mensam 


liabet rationalibus ferculis instructam a Domino. Do- C 
minus euim, qui sapientia est, ipse hanc paravit men- 


gam in qua proprias oblationes obtulit gratias agens, 
ait : « Parasti in conspectu meo mensam, » non 


jam sicut prius suasoriam atque moralem doctri- 


nam, sed mysticam et veritatis contemplationem. 
Scito enim, unumquemque, quandiu in hac vita 
versatur, quasi per speculum et snigma verita- 
tem aspiciens, ovem esse a Pastore ductam ; eum 
pervenerit ad eam ztatem, quz ventura est, facie ad 
faciem veritati obviam stans, spiritalis mensz parti- 
cipem fore, secundum illud : « Et ego constituam 
vobis testamentum, comedere et bibere ad mensam 
Spiritus in veritate; » unde et « parasti » dicitur. 
Ideoque paravit Deus « que oculus non vidit, et 
auris non audivit, et ad cor hominis non ascendit 
qua praeparavit Deus diligentibus se **. » Illud « in 
conspectu meo » ostendit manifestatam esse mihi 
atque cognitam «mensam in facie eorum qui tribu- 
lant me,» multis mecum hostiliteragere volentibus, 
ideoque tribulantibus me. Fortiter me adversus eos 
stare Dominus volens, paravit in conspectu meo men- 
sam, cui solidus impositus est cibus, ut illo more 
athletarum saturatus, fortiter contra tribulantes me 
defendere possim. Etenim cum perfectis fruimur bo- 
nis, validi et plures lacessunt nos adversarii. Ait ita- 
que Apostolus : « Porta enim mihi aperta est, et 

3* 1ο) i1, 10. 


*' [Cor. iv, 21. ** Rom. v, 5. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
pheta: « Ecce Dominus auxiliabitur mihi, qnis mihi A « 'Ióoo Κύριος βοηθήσει pot, τίς χακώσεε µε; v Hl 


ποτ οὖν καὶ πορενυθείην Ev θλιθεροῖς καὶ ἐπιπόνας, 
ἃ λέγεται σχιὰ θανάτου, οὗ φοθηθήσοµαι τὰ χαχω- 
τιχὰ, Θεὸν ἔχων μετ' ἑμαυτοῦ. KaxX δὲ ἔνταυθα o 
τὰ χυρίως λέγει, ἀλλὰ τὰ ἐπίπονα, πενίαν, νόσον͵ 
δυσφορίαν xa τὰ παραπλήσια, περὶ ὧν ὁ Ἰώδ' «Ti 


χαχὰ οὐχ ὑποίσομεν;» O0 γὰρ 8cóv τις ἔχων με — 


ἑαυτοῦ, γίνεται ἔνθα καχὰ τὰ ἀντιχείμενα τοῖς x» 
ρίως ἀγαθοῖς. "Άλλοι τὴν μὲν ῥάδδον ἔπιτιμᾶν gan 
καὶ παιδεύειν, χατὰ τό « Τἰθέλετε; £v ῥάθδῳ ἕλλω 
πρὸς ὑμᾶς; » τὴν Baxvnplav ὑποστηρίφειν διὰ σ»ᾳ- 
θουλῆς, προτροπῆς τε xal παραινέσεως. ε Ἡτοίμα- 
σας ἑνώπιόν µου τράπεζαν ἐξεναντίας τῶν θλιθόντων 
ps. » Τί βούλεται τὸ « ἐξεναντίας τῶν θλιδόντων 
pe; » Ἔχει τι μυστήριον ἀπόῤῥητον, ἵνα τις εὖχτται 


μεγάλων ἅθλους ἐπιχειμένους xa0' Ἑχαστον ἀγώ- 


νισµα, οὕτως καθ) ἑκάστην θλῖψιν, ἠνίχα ἂν τὸ θλῖ- 


6ον παρῇ, xat αἱ θλίθουσαι δυνάµεις αἱ ἀντιχείμενα:' 
νόει pot ἀντιχειμένην τράπεξαν πνευματιχὶν xol 
νοητὴν διὰ ταύτην τὴν θλῖψιν. 'Οσάχις γοῦν ἐὰν θλι- 
ϐθᾗς, τοσαντάχις καὶ τρἀπεζά σοι παρατίθεται πνεν- 
µατικἠ. Μόνον Eye ὀφθαλμοὺς τοὺς βλέποντας τρ1- 
πέζας pou, (v! εὐχαριστῶν λέγοις μετὰ τοῦ ᾽Αποστί- 
Àou* « Οὐ µόνον δὲ, ἀλλὰ χαὶ χαυχώμενοι Ev ταῖς 
θλίφεσιν. » 

τ. 6’. Ἐν ἀρχαῖς ἑφάσχομεν, τὸν iv ταῖς zpo 
χοπαῖς ὄντα χατασκηνοῦν εἰς τόπον χλόης: ἐπεὶ ον 
ὁ προχόπτων χαὶ ἐπὶ τὸ τέλος φθάσειεν, οὐχέτι µ:ῖ- 
vag πρόθατον, ἀλλὰ λογικὺς ἀναδειχθεὶς, τράπεταν 
ἔχει λογικῶν τροφῶν ηὐτρεπισμένην ὑπὸ Κυρίου. To 
γὰρ Κυρίῳ τυγχάνοντι xal σοφίᾳ ἠτοιμασμένῃ την 
ἑαυτῆς τράπεζαν, ἐφ᾽ fj τὰ ἴδια θύματα παρέθηκεν, 
εὐχαριστῶν φησιν’ « Ἡτοίμασας ἐνώπιόν µου τρᾶ- 
πεζαν, » οὐχκέτι ἐπαγωγιχὴν xax ἠθιχὴν διδασχαλἰίαν 
χαθὰ πρότερον, ἀλλὰ μυστικὴν xa τὴν τῆς ἀληθείᾳς 
θεωρίαν. Ἐπίστησον δὲ, εἰ χαὶ ὅσον τίς ἐστιν Ev τῷ 
βίῳ τούτῳ, δι ἑσόπτρου χαὶ δι αἰνίγματος τὴν ἁλί- 
θειαν βλέπων, πρόδατόν ἐστιν ὑπὸ ποιµένι ἀγόμενον' 
μεταθὰς δὲ ἐπὶ τὸν μέλλοντα αἰῶνα, πρόσωτον πρὸ 
πρόσωπον προσθάλλωντῇ ἀληθείᾳ, πνευματιχῆ προΣ. 
θάλλει τραπέζῃ, κατὰ τό « Kávó διαθήσοµαι ὑμῖν 
διαθήχην, ἐσθίειν χαὶ πίνειν ἐπὶ τῆς τραπέζης το 
Πνεύματος ἐν τῇ ἀληθείᾳ * » ὅθεν xai τὸ « Στοίμα: 
σας » εἴρηται’ ἀπεντεῦθεν γὰρ ἠτοίμασεν ὁ θεὸς (à 


᾿ὀφθαλμὸς οὐχ εἶδεν, xal οὓς οὐχ ἤκουσεν, xai iz 


καρδίαν ἀνθρώπου οὐ κατέδη, ἃ ἠτοίμασεν ὁ 8i; 
τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. » Καὶ τὸ « ἑνώπιον » δέ c io 
δηλοῖ, πεφανερῶσθαί tot καὶ ἐγνῶσθαί pot «τὴν sco 
πεζαν ἐξεναντίας τῶνθλιδόντων µε,» πολλῶν Ey pesi: 
pot βουλομένων, χαὶ διὰ τοῦτο θλιδόντων µε. Ev 
(στασθαί µε ἰσχυρῶς πρὸς αὐτοὺς ὁ Κύριος θέλω, 
ἠτοίμασεν ἑνώπιόν µου τράπεζαν, kv T] ἐπίχειτα 
στερεὰ τροφ], ἵνα ταύτης ἀθλητικῶς ἐμφορτθεῖ:, 
ἀντιστῆναι γενναίως πρὸς τοὺς θλίδοντας δυντθᾶ. 
Καὶ γὰρ ὅτε ἀγαθῶν τελείων τυγχάνοµεν, ἴσχνρην 
καὶ πλείονας ἔχομεν τοὺς ἀντικειμένους. Ἡ φησυ ὁ 


59 | Cor. n, 9. 











4223 EXPOSITIO 


"A πόστολος᾽ εθύρα γάρ qot &veuv u£vn, xal ol ἀντιχεί- 
pes vot πολλοί.» Τοῦτ) ἔστι, τὸν νοῦν δαψιλῶς ἐπιχέων 


αὐτῷ τοῦτο δὲ τὸ χρίσμα ἱερατικόν ἔστι μύρον, οὗ 
G9 μόθολον ἔφερεν ᾽᾿Δαρών᾽ ε Ὡς μύρον» γὰρ, φησὶν, 
«ἐπὶ χεφαλὴν, τὸ χαταθαϊνον ἐπὶ πώγωνα τὸν ᾿Δαρών.) 
K 2x «Τὸ ποτήριόν µου μεθύσκον ὡς χράτιστον.» Ἐπεὶ 
p] µόνον τράπεζαν ἠτοίμασεν fj Σοφία, ἀλλὰ xa εἰς 
κρατῆρα ἑχέρασε τὸν ἑαυτῆς οἶνον ἐξ αὐτῆς ΥΕΥε- 
ντιµένον, οὕσης ἀμπέλου ἀληθινῆς - ἑχέρασε δὲ τοῦ- 
τον τὸν οἶνον καταμἰξασα τὰ θεῖα θεωρήματα λέξεσιν 
ἀνθρωπίναις" Ex τούτου τοῦ χρατήρος µερίζουσα ἐχά- 
ὅτι δίδωσι ποτἠριον’ ὅπερ ποτῆριον χράτιστον, τουτ- 
ἔστιε τίμµιον χαὶ ἐξαίρετον τοῦ λαθόντος λέγεται, ὡς 
καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον χρηµατίζει: Too. εἰληφότος 
αὗτὸ, φησὶν, xai τὸ ποτἠριὀν µου ' εἰ δὲ φέροιτο, «Τὸ 
πτοτἠριόν σου, » τοιαύτην ἔχον (27') διάνοιαν ΄ Σοῦ τοῦ 


IN PSALMOS. 1998 


À adversarii multi **.»Id est, intellectum ei abundanter 
infundens. Hocautem oleum sacerdotale est unguen- 
tum, cujus symbolum ferebat Aaron. Ait enini, : Sicut 
unguentum in capite, quod descendit in barbam 
Aaron.» —Et «Calix meus inebrians quam przeclarus 
est. » Non modo mensam paravit Sapientia, sed et 

, in calicem infudit vinum suum, ex semetipsa ortum, 
cum sit vitis vera. Fudit autem illud vinum divinam 
miscens scientiam cum humanis «loquiis. Ex hoc 
calice distribuens unicuique, dat potum ; atque calix 
ille praeclarus, id est decorus pretiosusque acci- 
pienti dicitur, sicut et ipse ait Spiritus sanctus : Qui 
accipit illum, accipit et calicem meum. Quodsi lege- 
retur « Calix tuus, » hic sensus foret : Tuus Domini 
calix est, quem,ut bibam dedisti. Non enim huma- 
na,quam prius diximus, mistio, a Sapientia obla:a. 


Κυρίου τὸ ποτἠριόν ἐστιν, ὅπερ ἵνα πίω δέδωκας᾽ οὗ yàp ἀνθρώπινον τὸ προειρηµένον χρᾶμα τὸ πρὸς 


ττις Σοφίας προτεινόµενον.᾽ 

Στ. ς’. «Kal τὸ ἕλεός σου καταδιώξεταί μὲ πάσας 
τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς µου.» Ob τοσοῦτον ἐξ ἔργων τις 
Ὑαρποῦται σωτηρίἰαν, ὅσον Ex χάριτος θεοῦ ἐλεήμο- 
voc ὄντος ᾿ ὁ γὰρ θεὸς πλούσιος ὢν Ey ἑλέει, διὰ πολ- 


λὴν προσοῦσαν αὐτῷ πρὸς ἀνθρώπους ἀγάπην, Χριστῷ 


συνεζωοποίησε τοὺς νεχροὺς δι ἁμαρτήματα καὶ 
τὰ παραπτώματα Ὑεγενηµένους. "O0ev καὶ ὁ ἅγιός 
φησιν ' «Kal τὸ ἔλεός σου χαταδιώξεται» ἀεὶ ἑπερ-- 
χόμενον xal ἐπιχεόμενόν pot. Οὐ γὰρ ποτὲ μὲν, ποτὲ 
6k o), ἁλλὰ «πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μον χατα- 
διώχει µε.» Πᾶσαι δὲ αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς, ῆτοι οἱ διά- 
φορο! φωτισμοὶ τῆς ἀληθείας, χαὶ (21'')οὓς ζωοποιου- 
µεθα, τυγχάνουσιν, 1] ὁ διὰ βίου παρὼν ἡμῖν Χριστός. 
«Kat τὸ κατοιχεῖν µε £v οἴκῳ Κυρίου, εἰς µαχρότητα 


ἡμερῶν. » El; τόπον μὲν χλόης χατασχηνοϊ, ἐν οἴχῳ . 


δὲ Κυρίου χατοιχεῖ, οὐχ ἐπί τινα xatpbv, ἀλλὰ πάσας 
τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς τῆς ἀθανάτου, ἁδιαστάτως xal 
ἐπαλλήλως φωτιζόμενος. Πεποιθὼς τῷ σῷ ἑλέει xal 
τῇ σῇ χάριτι, οἵδ óc, οὐχ ἐκπεσοῦμαι τῆς παρὰ σοῦ 
ἑλπίδος, παιδαγωγούμενος πάσας τὰς ἡμέρας τῆς 
ζωτς µου ὑπὸ τοῦ coU ἁλέους. Τοῦτο γοῦν τὸ σὺν 
ἔλεος xaY αὑτὴ σου ἡ χάρις χατηξίωσέν µε οἰχητήριον 
τήσασθαι τὸν σὸν οἶκον xal τὴν σὴν Ἐκκλησίαν, 
ἕνθα τὰς διατριδὰς ποιούµενος ὡς ἓν οἴχῳ Θεοῦ ἱερῷ 
χαὶ ἁγίῳ vai, µαχρότητος τῶν παρὰ σοὶ ἡμερῶν 
χαὶ ζωῆς αἰωνίου τεύξομαι. Τὸ γὰρ χατοιχκεῖν µε Ey 
τῷ σῷ οἴχῳ xal µηδέποτε αὐτοῦ ἑξίστασθαι μηδὲ 
ἀπονεύειν, ἀεὶ δὲ εἴσω περιδόλων ἱερῶν τὰς διατρι- 
6X; ποιεῖσθαι, ταῦτά pot αἴτια γενῄσεσθαι πιστεύω 
µακρότητος ἡμερῶν τῶν ἐκ τοῦ σοῦ φωτὸς ὑύφιστα- 
µένων. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ «elc µαχρότητα ἡμερῶν,) slc 
μήκος xpórovó Σύμμαχος ἠρμήνευσεν, τῆς κατὰ θεὸν 
ζωῆς τὸ ἄπειρον καὶ ἀθάνατον σηµήῄνας. 


Vrns. 6. « Et migericordia tua subsequetur me 
omnibus diebus vite mex. » Non tam ex operibus 
quispiam percipit salutem, quam e gratia Dei mise- 
ricordis. Deus enim misericordia dives, propter mul- 
tum in homines amorem, cum Christo ad vitam 
revocavit qui ob peccata et transgressiones mortui 
erant. Unde et sauctus ait : « Et misericordia tua 
subsequetur » semper insiliens atque irruens mihi. 
Atque hoc non per intermissionepi quamdam, aut ad 
tempus, sed «omnihus vitze mez diebus subsequitur 
me.» Omnes autem vitz dies, seu variz veritatis il- 
C luminationes, per quas viviicamur, supt, seu qui per 
vitam nobis presens est Christus. « Atque, inbabi- 
tare me in domo Domini, in longitudinem dierum.» 
In loco quidem pascuz commoratur, in domo au- 
tem Domini inhabitat, non ad certum tempus , sed 
omnes vit: immortalis dies, perpetuo et nulla in- 
termissione illuminatus.Confisus misericordia tus et 
gratie tuz, novi me nunquam excisurum de spe tua, 
misericordia tua omnes dies vitz mes institutum. 
Hec igitur misericordia tua atque hzc gratia tua 
me dignata est inbabitare domum tuam atque Ec- 
clesiam tuam, ubi commorationem faciens quasi in 
domo Dei sacra et in sancto templo, dierum 
apud te longitudinem, et vitam «eternam conse- 
quar. Etenim me habitare in domo tua, et ab ea 
nunquam recedere neque declinare , semperque 
intra circuitus sacros commorari, has mihi causas 
fore credo longitudinis dierum e luce tua exortorum. 
Pro « in longitudinem dierum, » ín longitudinem 
temporis Symmachus interpretatus esl, vitam sigui- 
ficans secundum Deum, interminalam scilicet atque 
immortalem. 


PSALMUS XXIII. 


Στ. a'. Ἐν ἑνίοις ἀντιγράφοις εὗρον, «τῆς μιᾶς 
τῶν Σαθθάτων,) ἓν 66 γε τῷ Ἑξααπ.1ῷ τοῦτο οὐ πρόσ- 
χειται' πλὴν ἵνα μηδὲ τοῦτο χαταλίπωµεν ἀνερμή- 


** [| Cor. xvi, 9. 


Vens. 1. In nonnullis manuscriptis inveni « prima 
Sabbati, » quod quidem in Hezaplo (27) non 
invenitur. Verumtameu ne hoc inexplicatum relia- 


27) Animadverte laudata nominatim — Hexapla a Didymo. 


21') Fortasse legendum ἔχοι. EpiT. 
(27'*) Pro xal videtur legendum καθ). Ip. 


f :95 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Du 


quamus, scire oportet quod Dominicam resurre- A νευτον, εἰδέναι xph ὡς τὴν Ascxorudhw ἀνάστατν | 


ctionem indicat. Mystico quodam modo Dominifacta 
οδί terra, cum descendens liberavit eam ab opprimen- 
tibus eam dzmonibus, eversis omnibus in ea fallaci- 
ter patrats, magia, veneficio, oraculis quz daemones 
in terra edebant, cum legibus de simulacris et sa- 
' erificiis; sed et plenitudo ejus bonis malisque con- 
stat, prout ab iniquitate recedant, juxta illud : 
« Misericordia Domini plena est terra **. » 


Vegms. 2. Catholica autem  Ecclesía a credeu- 
tibus habitata, cum babitantibus, qui sapiunt 
et vivunt ecclesiastice, ejus est. Qux quidem immo- 
tam sedem habet , cum tentationum salo et pro- 
cella jactata, inconcussa in fide permanet. Hanc 
vero et super flumina constituit, idoneam ργᾶ- 
stans per divinam legislationem ad accipiendum 
Spiritum sanctum , ex quo sieut e fonte variz gra- 
ti» fluunt flumina aquz viventis. 


Didymi εἰ Eusebii. Vgns. δ. Mons Dei süpre- 
mum bonum Verbumque divinum significat; raro 
enim quis ad verticem ejus procedendo ascendere 
valet. 

Didymi et Origenis. Cum jam non altius, qui 
perfectus est, procedere valeat, stat firmus, 
ideoque sanctus Dei locus vocatur. Etenim post 
Dominum deambulans ascendit , relictis quse a lergo 
sunt, properansque ad superiora, flnem quaerens 
stare cum Deo in loco sancto ejus, in quem ne- 
cesse est ut ascendat atque stel evangelizatus 
Sion. Ad quem properanti Mosi dixit Deus : « Tu 
vero hic mecum stes **; » sed et, « Constituit 
$uper petra pedes meos, »;sicut de alio sauctuario 
ait propheta, cum petra esset Christus **. 

Vgns. 4. Quis vero promissionibus illis frue- 
tur? Hic « non accepit in vano animam ejus. » 
Quippe et accipiens quispiam rationalem animam, 
virtutis et docirin:e capacem, nec suscipiens ea 
quorum capax est, et vitze fallacia ac sollicitudine 
eruciatus , voluptatibus cupiditatibusque deditus, 
in vano animam accepit. Qui autem aliter sese ha- 
bet, non in vano eam accepit. Igitur vanitas vani- 
tatum tota pleroruinque vita est. 


προσηµαίνει. Μυστικώτερον δὲ τοῦ Κυρίου γέγχοεν 
ἡ γη, ὀπηνίκα χατελθὼν Ἠλευθέρωσεν αὐτὴν τῶν τυ- 
ραννιχῶς χρατούντων αὐτὴν δαιμόνων, xata 
πάντα τὰ ἐπ αὐτῆς ἁπατηλῶς ἐπιτελούμενα, ua- 
γείαν, qapp.axelav, τὰ χρηστήρια τῶν ἐπὶ yn; δα» 
µόνων, σὺν τοῖς περὶ ἀγαλμάτων χαὶ θυσιῶν vópo:z 
ἀλλὰ xai τὸ πλήρωμα αὐτῆς τοῦ περὶ ἀγαθῶν xi 
χαχῶν, ὡς ἀναχωρῆσαι τῶν φαύλων, κατὰ τὸ « Ἐλέος 
Κυρίου πλήρης ἢ γη.) 

Στ. P. Καὶ ἡ καθολιχὴ δὲ Ἐκχλησία πρὸς τῶν 
πιστῶν οἰχουμένη, μετ αὑτῶν τῶν οἰχούντων aic) 
ἔστιν, φρονούντων τε xat βιούντων ἐχχλησιαστικῶς. 
τις ἀμεταχίνητον ἔχει τὴν ἔδραν, ὅταν τῆς τῶν 
πειρασμῶν ἁἀλμνυρίδος xat τριχυµίας προσθαλόντω», 


B ἄτειστος ἐπιμείνῃ τῇ πίστει. Ταύτην δὲ xal iz 


ποταμῶν ἠτοίμασεν εὐτρεπὴ ποιῄσας διὰ τῆς θεία; 
νομοθεσίας πρὸς ὑποδοχὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἂν' 
οὗ χαθάπερ ix πηγῆς τὰ ποιχίλα χαρίσματα ῥέοσιν 
ποταμοὶ ὕδατος ζῶντος. 

Διδύμου καὶ Εὐσεθίου. Στ. Y'. Ἡ χαὶ δρος Κυρ» 
τὸ τελιχὸν ἀγαθὸν, xaX τὸν θεὸν Aóyov* σπάνιος γὰρ 
ὁ πρὸς τὴν ἀχρώρειαν αὐτοῦ διὰ προχοπῆς ἀνατνα: 
δυνάµενος. 

Διδύμου καὶ Ὡριγένους. Ὁ γἀρτελειωθεὶς μηχέτι 
περαιτέρω χωρεῖν οἷός τε Qv, ἵσταται βέδαιος, x3! 
χρηµατίζων ἅγιος τόπος θεοῦ. Ὀπίσω γὰρ Κυρ 
πορευόµενος ἀναθαίνει, τῶν μὲν ὄπισθεν ἐπιλανθανό- 
µενος, τοῖς δὶ ἔμπροσθεν ἐχτεινόμενος, τέλος ἔχων 


6 τὸ στῆναι μετὰ Θεοῦ ἐν τόπῳ ἁγίφ αὐτοῦ, ἐφ᾽ ὃν t 


᾿ἀναθῆναι xaX στῆναι τὸν εὐαγγελιζόμενον τὴν Eu». 
Πρὸς ὃν ἐφθαχότι τῷ Μωῦσῇ φησιν ὁ Gtéc- «S58 
αὐτοῦ στῆθι μετ ἐμοῦ.» ἀλλὰ xal, « Ἕστηςεν tz 
πέτραν τοὺς πόδας µου,» ὡς ἐφ᾽ ἕτερον ἁγίασμά vtr 
ety ὁ προφήτης ' ἐπεὶ πέτρα ἂν ὁ Χριστός. 

Στ. 8. ᾽Αλλὰ τίς ὁ τῶν ἐπαγγελιῶν τούτων t2 
ξόμενος; Οὗτος « οὐκ ἔλαδεν ἐπὶ ματαίῳ τὴν vari» 
αὐτοῦ. » Τάχα δὲ xal λαθών τις ψυχὴν λογιχὴ», ὁε- 
χτιχὴν ἀρετῶν καὶ ἐπιστημῶν, xal μὴ δεξάµενος ταῦτε 
τὰ ὧν ἔστιν δεχτιχὸς, ἀλλ ἁπάτῃ τοῦ βίου χαὶ μερίμ'η 
βιωτ:χῇ χαταξανθεὶς ἡδοναῖς χαὶ πάθεσιν, ἐπὶ ματσῳ 
τὴν duyhv εἴληφεν. Ὁ δ' ἑναντίως τούτῳ διαχείµ:- 
νος, οὐχ ἐπὶ µαταίῳ αὐτὴν ἔλαδεν. Καὶ ὅλος µαταιό- 
της µαταιοτήτων 6 τῶν πολλῶν βίος ἑστίν. | 


Ὑεαρ. 5, 6. Ουαπάοφυἱἀέπω non de uno quo- p Στ. e', c'. Ἐπεὶ μὴ περὶ ἑνός τινος ἀναδαίνοντκ 


dam ascendente in montem Domini, atque stante 
in loco sancto ejus, interrogatio facta est, nec re- 
sponsio de uno, sed de omni innocente manibus 
et mundo corde. Quare subdit : « ἤφο est generatio 
querentium Dominum, » pro, Omnes tales, vir- 
tutemque infer predictas illam habentes, genera- 
tio quz»rentes sunt, Dominum autem quaerentes, 
ad inveniendam faciem Dei Jacob, quem intueri 
- volunt, ut scientia et splendore ejus meliores effecti, 
dicant: « Signatum est super nos lumen vultus 
tui, Domine **. » 


*! Psal. xxxi, 5. — ** Exod. χσσηι, 21. 


(28) Locus mendosus. 


*! I Cor. x, 4. 


εἰς τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου, xai ἑσταμένρυ εἰς τόπον ἅγιον, 
αὐτοῦ ἐρώτησις γέγονεν, οὐδὲ ἀπόχρισις περὶ Ev, 
ἀλλὰ περὶ παντὸς ἁθώου χερσὶν καὶ καθαροῦ τῇ xsp 
δίᾳ. Aib xal ἐπιφέρει τό» ελὕτη f) γενεὰ ζητούντων 
τὸν, Κύριον; » ἀντὶ τοῦ, Πάντες οἱ τοιοῦτοι, xai ti» 
ἐχ τῶν προειρηµένων ἀρετῶν ἑσχηχότες, γενεὰ (35) 
ζητοῦντές εἶσι, τὸν Κύριον ζητοῦντες δὲ, ἐπὶ τῷ εὖ- 
ρεῖν τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ Ἰαχὼδ, ὃν θεωρῖσι 
θέλουσιν, ἵνα βελτιωθέντες Ex τῆς κατανοῄσεως x 
ἐχλάμψεως αὐτοῦ εἴπωσιν: ε Ἑσημειώδη ἐφ $55 
τὸ φῶς τοῦ προσώπου cov, Κύριε.) 


** Psal. iv, 7. 








4297 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1298 


Στ. Q. Προτρέχοντες θεῖοι ἄγγελοι προσεφώνουν A — Vgns. 7. Precurrentes divini angeli cclf portas 


τοῖς ἐφεστηχόσιν ταῖς οὐρανίαις πύλαις' «"Apace 
σε-2λας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν, » τὰς ὑμετέρας, xav (29) 
q 2Aaxí, ἔστε. Ὡς Υὰρ χατιὼν, χλίνας οὐρανὸν χαὶ 
οὖνε ἀνοίξας κατῆλθεν, οὕτως ἀναληφθεὶς οὐκ ἀνοι- 
χθΞισῶν πυλῶν εἰσῆλθεν, ἀλλὰ αἱρομένων. Εἶτα ἐπεὶ 
αὍται αἱ πύλαι xal λογιχαὶ τυγχάνουσιν, xal πρὸς 
α Ὀτὰς οἱ ἄγγελοί φασιν' « Ἑπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι.» 
A S vat δὲ αἱ πνευματιχαὶ πύλαι, οὐ πρόσχαιροι, ἐπεὶ 
ph σωματιχαὶ, ἀλλ αἰώνιοι διὰ τὸ ἄθλον χαὶ ἀχήρα- 
τον. Ἠλὴν φάσκοντες ἀρθῆναι xai ἐπαρθῆναι τὰς πύ- 
λας, οὐχ ἕνα τῶν ἐπιδόξων εἰσελεύσεσθαι, ἀλλὰ τὸν 
ἹἩ ασιλέα τῆς δόξης qaalv. Βασιλεὺς δὲ δόξης ὁ Σωτὴρ, 
τιῷ ἄρχειν πάντων τῶν ἐπιδόξων, κατὰ θεὸν εἴρηται, 
καὶ dog τὴν παρὰ πάντων χομιζόµενος δόξαν, χαὶ τὴν 
ἀ ληθή xat µόνιμον ἔχων βασιλείαν ταύτην δὲ παρ- 
έχων τοῖς ἀξίοις. Καὶ Κύριος αὐτῆς εἴρηται, κατὰ 
^t 5* «El γὰρ ἔγνωσαν, οὐχ ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης 
ἁσταύρωσαν. » 

Στ. η’. Ἁλλ' ἐπεὶ μὴ μόνος 6 θεὸς Λόγος ἀνῆλθεν, 
ἁλλ᾽ ἐπιφερόμενος ἣν ἀνείληφεν σάρχα ἑφυχωμένην 
qpuyr) νοερᾶ, ξενιζόμεναι αἱ ἄνω δυνάµεις ἐπυνθάνοντο, 
« Tí ἐστιν οὗτος ὁ Βασιλεὺς τῆς 86506; » Σάρχα γὰρ 
τεξριχείμενον τὸν λεχθέντα Βασιλέα τῆς δόξης ἰδοῦ- 
σαι, ἐθαύμαζον. 

Πάλιν δὲ οἱ προτρέχοντες εΚύρως, ἔλεγον, χρα- 
ταιὸς xa δυνατὸς, » ἄντιχρυς τοῦτο βοῶντες' Ὃν ἴστε 
παμδασιλέα χαὶ τῶν ὅλων Δεσπότην κραταιὸν καὶ δυ- 
νατὸν, οὗτός ἐστι σῶμα περιχείµενος, ἀριστεύσας 
χατὰ τῶν ἀφ ἡμῶν πεσόντων, xat τυραννικὴν ἕξιν 


ἀναλαθόντων' Κύριος ὧν δυνατὸς ἐν πολέμῳ ὀφθεὶς - 


τῷ πάντας χαταλελνχέναι, ἀντιδοξῆσαι xal ἀντίστα- 
σθαι θελήσαντας. 

Στ. 0. Ταῦτα ἁκούσαντες ol ἄρχοντες μετὰ καὶ 
τῶν αἰωνίων πυλῶν αὐτῶν, οὐχ ἠρχέσθησαν τὸ προσ» 
ταχθὲν µόνον ποιῆσαι, ἀλλὰ xol ταῖς ὑπερτέρω δυνά- 
µεσιν, ἑἐπιστατούσαις, xai αὐταῖς ταῖς πύλαις τῶν 
ἀνωτέρων οὐρανῶν, ἅπερ ἤχουσαν, ἀνήγγείλαν, xn- 
ρύττουσαι (50) τὸ, «"Αρατε πύλας, ol ἄρχοντες, ὑμών,ν 
xaX τὰ ἑξῆς' xal πυθοµέναις πάλιν αὐταῖς ἀπεχρί- 
ναντο fjv ἔσχον xot αὗται ἀπόκρισιν. 

Στ. v. «Κύριο; τῶν δυνάμεων, » εἰποῦσαι (01), 
« αὐτός ἐστιν ὁ Βασιλεὺς τῆς δόξης. » Δυνάμεων δὲ 
Κύριον αὐτὺν εἶπον, ὡς ἄρχοντα στρατοπέδων. Ση- 


obsideutibus dicebant : « Attollite portas, principes, 
vestras, » quarum custodes estis. Sicut enim 
descendens inchnavit colum pervenitque non a- 
aperiens, sic assumptus non apertis intravit fori- 
bus, sed sublatis. Cum deinde hae porte rationa- 
les sint, ad eas angeli dicunt : « Elevamini, porte 
eternales. » Hx vero spirituales port» non ad 
breve tempus, cum non sint corporafes, sed Φίεγ- 
nales, utpote materi expertes et ab omni concre- 
tione segregat». Ceterum dicentes attolli et. ele- 
vari portas, non unum e przclaris iutraturum 
esse, sed Regem gloriz dicunt. Rex autem glorie 
Salvator, peopterea quod pr»claris omnibus impe- 
rat, de Deo dicitur, et quasi super omnes ferens 
gloriam, verumque et stabile regnum babens, 
quod dignis praebet. Dominusque ejus dickur, 
juxta illud : « Si enim cognovissent, non glori: 
Dominum crucifixissent **. » 

VgRs. 8. Sed cum non solus Deus Verbumascen- 
dit,sed auferens quam accepit carnem anima spiri- 
tali anifnatam, stupore affectze superna potestates 
interrogabant , « Quis est iste Rex gloriz? » Carne 
enim circumdatum videntes qui Res dicitur gloriie, 
mirabantur. 

Rursus autem precurrentes : « Domipus, » in- 
qeiebant, « fortis et potens : » protinus hoc cla- 
mantes, Quem novisti Regém regum, universorum- 
que Dominum fortem et potentem, hic adest cor- 
pore circumdatus, triumphans de illis qui de nobis 
defecerunt atque tyrannidem sihi arrogarunt : Domi- 
nus fortis in proelie apparuit, cum omnes adversa- 
ríos sibique resistere volentes profuderit. 

Vgns. 9. Hxc audientes principes qui ad seter- 
nales portas erant, non satis habuerunt jussum 
exsequi, sed et potestatibus superius constitutis, 
ipsísque superiorum coelorum portis, que& audie- 
fant, annunüaverunt, exclamantes : « Attoilite 
portas, principes, vestras, οἱ quie sequuntur. Ks 
interrogantibus rursum illis, quam et ipsi obtinue- 
rant responsionem reddidere. 

Vans. 10. « Dominus virtutum, » dicentes, « ipso 
est Rex glorise. » Virtutum eum dixere Dominum, 
ul exercitibus imperantem. Ánimadyerte quod qui 


µειωτέον δὲ ὅτι οἱ τὰ Ἑδραίων Πκριδωχότες φααὶν, D Hebraeorum textus diligenter perspexerunt, dicunt 


τὴν «Σαδθαὼθ » φωνὴν Ey τῷ Ἑδραϊκῷ χειµένην,. εἰς 
Ἑλλάδα φωνὴν οἱ Ἑόδομήχοντα µεταλαμθάνοντες, 
ὁτὲ μὲν τὸ « Κύριος τῶν δυνάµεων, s ὁτὲ δὲ « Κύ- 
ριος στρατιῶν, » ὁτὲ δὲ τὸ « Παντοχράτωρ » ἔταξαν. 
Λέγουσι γοῦν χαὶ àv τῷ τόπι τούτῳ χειµένου τοῦ 
« Σαδαφθ, » µετάληψις εἰς 9b « Κύριος τῶν Buvá- 
µεων, » γέγονεν᾽ εἰ δὲ τὸ « Σαδαφθ, » ἐπὶ τοῦ Σω- 
pos εἴρηται, ἑρμηνεύεται δὲ χαὶ εἰς τὸ « ἴαντο- 
κράτωρ, » εἰχότως 1j « Παντοχράτωρ » quvh, τοῦ 
Σωτῆρος χατηχορηθείη. EL γὰρ πάντα δι᾽ αὐτοῦ γέ- 
9? | Cor. n, 9. 


(29) Forte leg. χαὶ ὧν QUA. Ebir. 

(30) 'AxoXouüía sermonis postulare videtur, wt 
hic leg tur χηρύττοντες, et inox fjv ἔσχον xat οὗτοι 
ἀπόχρισιν, siquidem participium et pronomen ad 


« Sabaoth » vocem quie in Hebraico est, in Graco, 
yertentibus Septuaginta, nunc quidem « Domi- 
num virtutum,» punc vero « Dominum exercituum » 
translatam esge; interdum autem, « Omnipoten- 
tem. » Dicunt igitur hoc ín loco « Sabaoth » per 
« Dominum virtutum » versum fuisse. Quod si 
« Sabaoth » de Salvatore dicitur, et transfer- 
tur « Omnipotens, » vox. « Omnipotens » merito , 
ad Salvatorem spectat. Si enim omnia per ipsum 
facta sunt, et ipse est. ante omui», et omnia 


ἄρχοντας referenda sunt. Tp. 
(51) Legendum, nisi fallor, εἰπόντες, Vide notam 
praecedentem. Ip. 


1299 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1500 


in illo sunt, regit vero providenter omnia in se 4 yovev, xai αὐτός ἔστιν πρὸ πάντων, xai τὰ πάντα £v 


fyso facta, et ante omnia est eorum quz suut in 
eo, recte Omnipotens vocatur : ipsius igitur per- 
sona est, quas dicit in Zacharia : « Sic dicit Domi- 
nus omnipotens : Post gloriam misit me, et noveris 
quia Dominus omnipotens misit me ad te **. » Om- 
nipotens enim ab Omnipotente missus, Filius est 
quem misit Pater. Manifestissime et in Joannis 
Apocalypsi omnipotens Salvator dicitur : « Hzc 
euim dicit Dominus testis fldelis ac verus, qui erat, 
qui est, qui erit, Dominus Deus omnipotens **. » 
Quz quidem haud dubie de Filio dicuntur. 


αὐτῷ συνέστηχεν, χρατεῖ δὲ προνοητικῶς τῶν 5 a5- 
τοῦ πάντων γεγενηµένων, xai πρὸ πάντων ἐστὶν τῶν 
ἐν αὐτῷ συστάντων, ἀχολούθως Παντοχράτωρ λέχε- 
ται" αὐτοῦ γοῦν ἐστι πρόσωπον λέγον ἐν Ζαχαρίᾳ ' 
« θὕτως λέγει Κύριος παντοχράτωρ' Ὀπίσω δόξτς 
ἀπέστειλέν µε’ xai γνώσῃ, ὅτι Κύριος παντοχράτωρ 
ἀπέστειλέν µε πρὺς c£. » Παντοχράτωρ γὰρ 573 
Παντοχράτορος ἁποστελλόμενος, ὁ Υϊός ἐστιν ὑπὸ τοῦ 
Πατρὸς πεµπόμενος. ᾿Αριδηλότατα δὲ tv τῇ Ἰωάννου 
᾽Αποχαλύψει παντοχράτωρ ὁ Σωτὴρ λέγεται” e Τάδε 


B γὰρ λέγει Κύριος ὁ μάρτυς 6 πιστὸς xat ἀληθινὸς, 


6 Tv, xal ὁ ὧν, καὶ ὁ ἐρχόμενος, Κύριος ὁ Geb, παντοχράτωρ. » ᾿Αναμφισθητήτως γὰρ ταῦτα περὶ τοῦ 


Ylou εἴρηται (22). 


PSALMUS XXIV. 


ΕΦ. 2. Qui in quovis alio ac Deo confidit, ut in 
divitiis, irridebitur : quod ego non patiar in te con- 
fisus ; inimici autem diabolus cum daemonibus im- 
piisque hominibus. Forte et praevidet Salvatoris 
incarnationem , qua facta desiit inimicorum risus. 


Vgms. 4. Dicit fortasse vias et mandata, quo- 
rum dignatur et semitas discere, «quas pravii 
ealeaverunt, ut vestigia secutus eorum, rectam 
faciat ambulationem ; et quia non satis est practica 
ad salutem, exoptat et veritatis contemplationem. 


Vgns. 10. « Universe » ad Dominum ducentes 
« vie, » vel quas ipse dicto modo incedit, secun- 
dum veritatem directe et cum probitate transactz, 
« misericordia sunt et veritas. » Misericordia enim 
[divina] ante omnis opus est, ut quis illis insistat 
et sie progrediens ad ipsam veritatem perveniat. Non 
emnibus autem misericordia et veritas videntur 
vie Domini, sed « requirentibus testamentum ejus 
e& testimonia ejus ; » qui enim est extra testamen- 
tum et testimonia, rudis est excellenti» atque pul- 
ehritudinis Dominicarum viarum. Requirendum 
est igitur testamentum quod constituit Dominus 
3atribus, educens eos ex spiritali Agypto, ido- 
lolatri& seilicet errore; requirentes enim et per- 
scrutantes illud, cognoscemus et novum testa- 
mentum, quod stabilivit Jesus sanguine proprio. 
Omne enim testamentum infürmum, nondum mor- 
tuo qui illud pepigit, sicut ait Apostolus : « Testa- 
mentum enim in mortuis firmum, cum nun- 
quam vigeat quandiu vivit qui illud sanxit ?'^. » 
Quare suum impleri testamentum Jesus cum vel- 
let, mortem obiit. Requireuda sunt et in testamento 
testimonia Dei, testiflcautia inspirataque ab eo 
verba. 

Vgas. 11. «Propter nomen tuum, Domine, » 


** Zacnar. n, 8, 9. 


($2) Przter citatum a nobis in prz:cedente pagina 
fragmentum Corderianum Didymi, aliud erat, ad 
hunc psalmum pertinens, apud eumdem Corderium 
p. ; Quod quia a nostris codicibus aberat, omi- 
simus. Hoc enim deinceps instimutum tenebimus, 


Στ. β’. 'Ο δὲ ἐπ᾽ ἄλλῳ τινὶ παρὰ τὸν θεὸν πεποιθὼς, 
οἷον ἐπὶ πλούτῳ, καταγελασθήσεται ' ὅπερ οὗ πείσο- 
μαι, πεποιθὼς ἐπὶ σοί: ἐχθροὶ δὲ ὁ διάθολος μετὰ ὅδαι- 
µόνων χαὶ τῶν ἀσεθούντων ἀνθρώπων. Ἴσως δὲ xal 
προορᾷ τοῦ Σωτῆρος τὴν ἐνανθρώπησιν, μεθ ἂν à 
τῶν ἐχθρῶν πέπανται γέλως. 

Στ. 0. Λέχοι 6' ἂν ὁδοὺς xai τὰς ἐντολὰς, ὧν ἀξιοξ 
καὶ τὰς τρίδους μαθεῖν, ἃς ol προοδεύσαντες ἔτρι- 
av, ἵνα τοῖς ἴχνεσιν ἀχολουθῶν ἑχείνων, ἅπλανη 
ποιῄσηται τὴν πορείαν ὡς οὐχ ἀρχοῦντος ὃξ πρὸς 
σωτηρίαν τοῦ πρακτιχοῦ, προλαθεῖν ἰχετεύει καὶ τες 
ἁληθείας τὴν θεωρίαν. 

Στ. v. « Πᾶσαι al » πρὰς Κύριον φέρουσαι « ó5ol, » 
1| ἃς αὐτὸς βαδίζει τὸν εἰρημένον τρόπον, xaz' ἁλί- 
θειαν χατορθούμεναι, xal σὺν χρηστότητι γινόμεναι, 
€ ἔλεός claw χαὶ ἀλήθεια. » Act γὰρ ἐλεηθῆναι πρό- 
τερον, ἵνα τις ἐπιθῇ αὐταῖς, xal οὕτω δι’ αὗτοῦ vou 
ὁδεύειν bx αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν φθάσῃ. Οὐ πᾶσιν δὲ 
ἔλεος xai ἀλήθεια θεωροῦνται αἱ ὁδοὶ τοῦ Κυρίου, 
ἀλλὰ « τοῖς ἐχζητοῦσι τὴν διαθήχην abvou xal -à 
μαρτύρια αὑτοῦ' » ὁ γὰρ ἑκτὸς (y τῆς διαθήκης καὶ 
τῶν µαρτυρίων, ἄπειρός ἔστιν τῆς χρηστότητος xal 
τοῦ χάλλους τῶν Κυριακῶν ὁδῶν. Ἐχζητητέον οὖν 
τὴν διαθήχην ἣν διέθετο ὁ θεὸς τοῖς πατράσιν, ἐς- 
άγων αὐτοὺς Ex τῆς πνευματικῆς Δἰγύπτου, τουτέστι 
τῆς πολυθέου πλάνης ἐχξητήσαντες γὰρ xai ἑρευ- 
νήσαντες αὐτὴν, εἰαόμεθα καὶ τὴν xawhv διαθέκην 
ἣν ἐθεθαίωσεν Ἰησοῦς τῷ αἵματι τῷ ἰδίῳ. Πᾶσα γὰρ 
διαθήχη ἀνίσχυρος, μὴ θάνατον ἑσχηχότος τοῦ διατι- 


p θεµένου, ᾗ φησιν ὁ Απόστολος « Διαθήχη Υὰρ ἑτὰ 


νεκροῖς βεθαία, ἔπεὶ µήποτε ἰσχύει ὅσον ζᾖ ὁ διατι- 
θέµενος. » Aib πληρῶσαι τὴν ἑαυτοῦ διαθήχην ὁ "In- 
σοῦς βουλόµενος, θάνατον ἀνεδέξατο' ἑχξητητέον δὲ ἐν 
τῇ διαθήχῃ καὶ τὰ μαρτύρια τοῦ Θεοῦ, τοὺς µε- 
µαρτυρηχότας xai ἐμπνευσθέντας ὑπ αὐτοῦ λό- 
γους. 

Στ. ια’. « Ἕνεχα τῆς σῆς προσηγορίας, ὦ Δέστο- 


*' Apoe. in, 14. *'* Hebr. ix, 16, 17. 


ut Didymum ex codicibus tantum Vaticanis suma- 
mus, suis peculiaribus Corderio relictis. Interiss, 
quippe nos brevitati studentes, Didymum wndique 
colügendum augendumque futuris editoribus per- 
Biiittemus. 














4501 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1503 


«ca, » ἐγὼ ὁ οὓς οἰχέτης ἐχξητήσω τὴν διαθήχην σου, A ego, famulus tuus, testamentum tuum requiram, 


&AsuOcpíav ἐξ αὐτῆς προσδοχῶν 7| χληρονοµίαν, ἣν 
ες υἱῷ γενοµένῳ ὥρισας' ἁλλὰ xoi « ἱλάσθητι τῇ 
ἁιμαρτίᾳ µου, » οὗ τῇ ἔτι ἐνεργουμένῃ, ἀλλὰ mav- 
σαμµένή’ «€ πολλὴ Υάρ ὲστιν, » οὗ κατὰ ποσότητα, ἀλλὰ 
Σεατὰ σύγχρισιν τῆς προσεῖναι ὀφειλούσης χαθαρότη- 
τος. 

Στ. v. Ἡ duy τοῦ εὐλαθοῦς, τῶν ἀγαθῶν περαι- 
τέρω μὴ γινοµένη, ἐν αὐτοῖς αὐλίζεται, ἐνεργοῦσα 
αὐτὰ ἀεί. διὸ xat χαθόλου τεύξεται τὸ απέρµα ἔχειν 
«ς«ληρονομοῦν τὴν v, οὐ τὴν ὑπὸ πόδας, ἀλλὰ τὴν τῶν 
πτραέων. 

Στ.ις’. Μονογενή ἑαυτὸν φάσχει, xavà τὸν λέγον- 
τα. € "Ero ὑπελείφθην μόνος, xol ζητοῦσι τὴν du- 
xiv µου. » Διὸ χαὶ πτωχός εἶἰμι, οὐχ ἔχων τὴν Ex τῶν 
ὁὅμος ἠλων ἀρωγήν. ἸἹστέον δὲ ὅτι τὸ «Μονογενὴς » 
ἐρτῖς, o0 ταυτὸν ὃν τῷ μονογενεῖ Yl * ὅπου γὰρ mpóc- 
κειται τῷ Μονογενεῖ « Υἱὸς,» ἡ, « παρὰ Πατρὸς µο. 
νογενὲς.» λέγεται «b µόνον ἐξ Exelvou τυγχάνον. 

Στ. QC. θλίψεις δὲ τῆς καρδίας νοῄσεις, καὶ τοὺς 
δτοχλοῦντας ἑναντίους λογισμούς' ἀναγχαῖαι δὲ περι-- 
στάσεις, τῆς προθέσεως ἐχπεσεϊν βιαζόµεναι. 

Στ. χα’. 'Axáxoug λέγει f] τοὺς στεροµένους xa- 
κίας, f| τοὺς ἁπλουστέρους" εὐθεῖς δὲ τοὺς χατορθώ- 
σαντας τὴν τελείαν ἀρετήν. Οὗτοι οὖν « ἐχολλῶντό 
pot » δι ὁμοφροσύνην ,εὅτι ὑπέμεινά σε, Κύριε. » 
Τάχα δὲ xai ἀχάχους λέγει τοὺς ἐξ ἀνθρώπων σπου- 
δαίους εὐθεῖς δὲ τοὺς θείους ἀγγέλους χολλωµένους 
αὐτῷ, τῷ χαλθείας δυνάµεις γίνεσθαι περὶ τὸν σπου- 
δαῖον. 


libertatem ab eo exspectans vel hzreditatem, quam 
sicut filio facto constituisti; sed et « propitiabere 
peccato meo,» non przsenti, sed preterito; « mul- 
tum est enim,» non secundum quantitatem, sed pu- 
ritatis qua przediti esse debemus, raGone habila. 


Vens. 15. Anima prudentis, ultra bona non facta, 
in illis demoratur, hxc semper operatur : ideoque 
Jpsi eveniet ut semen suum hzreditet terram, non 
qua sub pedibus jacet, sed eorum qui mansuett sunt. 
Vxns, 16. Unigenitum se dicit, sicut dictum est: 
«Ego derelictus sum solus, et inquirunt animam 
meam **, ; ldeoque pauper sum, non habens a so- 
dalibus auxilium. Hic autem Unigeniti nomen non in 
sensu unigeniti Filii aceipies :ubi enim voci « unige- 
nitus » additur vox «Filius, » aut cum dicitur, «a 
Patre unigenitus,» tunc Filii unice ex Deo geniti ge- 
neratio exprimitur. 

Vgns. 17. Tribulationes-autem cordis intelliges do 
molestis adversisque sermonibus; et necessarie 
causa sunt quà nos a proposito declinare cogunt. 

Vxns. 21. Innocentes vocat malitiz expertes, vel 
simpliciores; rectos vero ad perfectam virtutem 
provectos. Hi enim « adhzserunt mihi » unanimo 
consensu, « quia sustinui te, Domine. » Fortasse 
etiam innocentes voeat homines probos ; rectos vero, 
divinos angelo$ adhzrentes ei, cum divin: virtutes 
probum circumdent. ; 


PSALMUS XXV. 


Στ. β’. Οὐδεὶς ἁμαρτάνων χριθῆναι βούλεται ἓφ "ofc C — Vrns. 2. Peccator nemo judicari vult de iis quee 


πεποίηχεν, xav μάλιστα πρὸς τοῦ τὰ κρυπτὰ ὁρῶντος. 
Ὁ δὲ £v ἀχαχίᾳ πορευθεὶς, τουτέδστιν προχόψας, ἀξιοῖ 
τούτου τυχεῖν' οἶδεν γὰρ μισθοῦ ἣ χληρονοµίας τεν- 
Εόμενος. "H ἀχαχίαν καλεῖ τὸ μὴ μετασχεῖν τῆς φαν- 
λότητος καὶ τῆς χαχίας τῶν ἰδίων xal τῆς ἀπονοῖας 
τῶν ἀλλοφύλων. « Καὶ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἐλπίζων , o0 μὴ 
ἀσθενήσω' 2 ὅσον περιέχοµαι τῆς πρὸς θεὸν ἑλπίδος, 
ὑπ αὐτῆς ἑνδυναμούμενος εοὖχ ἀσθενήσω. » Φέρεται 
Γραφὴ λέγουσα, « o0 μὴ σαλευθῶ.» καὶ διὰ ταύτης 
οὖν, δηλοῦται Ἐπεὶ fj ἐλπὶς fj πρὸς 8sbv ἕδραν µοι 
βεδαίαν xal ἁμετακίνητον παρέχει, ἑλπίζων ἐπὶ τῷ 
Κυρίῳ οὐ ph σαλενθῶ. Οὐχ ἂν ἠξίωσα παθεῖν «à 
προειρηµένα ῥἑπίπονα, εἰ uh χατανενοῄχειν, τὸν 
Βεόν σου συμμαχούμενόν uot εἰς τὸ ἐνεγχεῖν αὐτά. 


Στ. c'. Τὰς πρακτικὰς τῆς φυχῆς δυνάµεις, χεῖ- 
ρας τροπιχῶς καλουµένας, ἓν ἀθώοις ὑίπτεταί τις, 
οὐδὲν φαῦλον à)" st τι σπουδαῖον ἐνεργῶν ἐν αὐταῖς' 
τάχα δὲ χαὶ ὁ μολύγας αὐτὰς, &vO' ὕδατος χρώµενος 
τῇ ἀγαθοεργίᾳ. . 

Στ. η’. 'O τὸν Κύριον ἐξ ὅλης doy, ἀγαπῶν, xat 
&k τοῦ θεοῦ πάντα, ὧν fjv. (03') xa ἡ εὐπρέπεια τοῦ 
οἴχου αὐτοῦ νυγχάνει, ἀγαπφ' εὐπρέπεια δὲ τοῦ οἴχου 
toU Θεοῦ. ἡ τῶν δογμάτων ἀλήθεια, xat ἡ διαταγἡ τῶν 
κανόνων τῆς Ἐχχλησίας οἴχου νοουµένης. Πρὸς τού- 


*^ ΠΠ Reg. xix, 10; Rom. χι, 2. 
(63) Vox 5j redundat. Epi. 


fecit, et maxime ab illo qui videt abdita. Qui au- 
tem in innocentia ambulavit, id est processit, hoe 
sibi fleri exoptat ; novit enim se mercedem vel hz- 
reditatem consecuturum esse, Aut innocentiam 
vocat, si quis non est particeps iniquitatis improbi« 
tatisve suorum et. amentiz aliorum. «Et in Domino 
sperans non infirmabor. » Quandiu spes in Deum 
me tenebit, ea corroboratus « non infirmabor. » 
Fertur Seripture locus, '« non vacillabo; » qtto 
significatur : Postquam mihi spes in Deum sedem 
firmam immotamque prebuit, sperans in Domino 
non vacillabo. Non enim exoptavissém quz prius 
dieta sunt pali, nisi mentem subiisset miseri- 
cordiam tuam mihi auxilio fore ad ista tole- 


D randa. 


VEns. 6. Activas anims virtutes, manus symbo- 
lice vocatas, ínter innocentes lavat , quicunque ni- 
hil turpe per eas, verum egregium aliquid opera- 
tur : fortasse etiam qui prius inquinavit illas, si 
pro aqua bonis operibus utitur. 

Vgns. 8. Qui Dominum tota anima diligit, Dei . 
quoque omnia, in quibus decor domus ejus censen- 
dus est, diligit: decor autem domus Dei est dogma- 
tum veritas et canonum constitutio Ecclesiz, domo 
assimilat. Ac praterea se tabernaculum gloriz Dei 


1505 


ΡΙΟΧΜΙ ALEXANDEUNI 


ες 


diligere ail. Tabernaculum quippe testimonii, quod A τοις δὲ καὶ τὸ σχήνωµα τῆς δόξης τοῦ οἴχου tud Θεοῦ 


in deserto posnit Moyses, Dei gloriz tabernaculum 
est. Symbolum progressionis hoc. (uam vero zdi- 
ficavit Salomon, post profectionem in Jerusalem, 
domus est, cujus decerem diligit, perfectionis 
iypum gerens. Precatur etiam ne de se ipso sicut 
de impiis agatur, ne cum iis perdatur anima sua. 
Piam enim meutem quivis habens non istud patie- 
tur; exoptat quoque ne sanguineus liat, ut vita 
διὰ cum viris sanguinum non perdaLur. 


ΤΕΛΘ. 11. « Redime me et miserere mei. » Etiamsi 
bona conscientia sustentatus superiora dixerit, ta- 
men veritus, ut ideo justificetur, cum peccata in 


ἀγαπᾷν qnot. Καὶ τάχα μὲν fj axnvh τοῦ μαρτυρίου, 
ἂν Μωῦσης χατεσχἐύασεν Ey τῇ ἑρήμῳ, τὸ ἀχήνωμα 
τῆς δόξης τοῦ θεοῦ ἐστιν. Σύμόολον δὲ προχοτῖς 
τοῦτο" ὃν δὲ ᾠχοδόμησεν Σολομὼν μετὰ τὴν ὁδο:--ο- 
píav εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ, οἶχός ἐστιν, οὗ τον c7 
πρέπειαν ἀγαπᾷ, τελειότητος τύπον φέρων. Εὔχτται 
δὲ μὴ ὡσαύτως τοῖς ἀσεδέσι διατεθεῖναι, ἵνα μὴ 
αυναπόληται αὐτοῖς fj quyh αὐτοῦ. εὐσεθῃ Υάρ τι 
γνώµην ἔχων, οὗ πεῖσεται τοῦτο" παρακαλεῖ δὲ prd 
φονιχὸς γενέσθαι, ὅπως fj Coh αὑτοῦ ἀνδράσιν αἷμά- 
των μὴ συναπόληται. 

Στ. ια’. Εἰς τὸ « Λύτρωσαί µε xal ἑλέησόν µε. » 
El xai τὰ χάλλιστα συνειδὼς αὐτῷ «τὰ σροειρηµένα 
εἶπεν" εὐλαθούμενος μὴ οὐχ tv τούτῳ ἀεδικαίωται, 


ócculto $zpe lateant, redemptione et misericordia B λανθανόντω» πολλάκις τῶν ἐν κρυπτῷ ἁμαρτημάτω», 


dignus baberi cupit. 


λυτρωθῆναι xai ἑλεηθηναι ἀξιοῖ. 


PSALMUS XXVI. 


Theodoreti εἰ Didymi. Vkgs. 1. In quibusdam 
inscribitur « Psalinus David, priusquam ungeretur. » 
Hanc in Hezaplo inscriptionem non invenias, sed 
in nounullis manuscriptis. Exinde causam quidam 
praetenderunt. cur omnes inscriptiones, quasi Don 
veras rejieerent. Quomodo enim (eri potuit ut David, 
wondum unctus, nondum accepta sanctissimi Syi- 
ritus gralia, propheticos scripserit psalmos? Ciete- 
rum et tune temporis junior erat, pascens oves, 
mon regnum dirigens, nullisque ab hosiibus op- 
pressus. lllos autem oportebat scire quod bis un- 
ctum fuisse David Regum historia refert , imo 
polius ter : primum quidein in Beihlehem a Samuele 
propheta; secundum ih Chebron a tribu Judz post 


Θεοδωρήτου καὶ Διδύμου. Στ. a'. "Ev τιδιν &zt- 
γέγραπται, «Ῥαλμὸς τοῦ Δαθὶδ πρὺ τοῦ χρισθηναι.» 
Ταύτην ἐν τῷ Ἑξαπλῷ (53) τὴν ἐπιγραφὴν οὖς 
ἔστιν εὑρεῖν, ἁλλ᾽ ἐν ἑνίοις ἀντιγράφοις. Ἐντευθεν 
δὲ ὅμως τινὲς ἔλαδον ἀφορμὴν τοῦ πάσας τὰς ix- 
γραφὰς ὡς οὐχ ἀληθεῖς ἐχδαλεῖν. Πῶς γὰρ, φτοὶν, 
οἷόν τε fv µηδέπω χρισθέντα τὸν Δαυῖδ, μηδὲ τοῦ 
παναγίου Πνεύματος τὴν χάριν δεξάµενον, προφητι- 
κοὺς γράφαι φαλμοὺς ; ἄλλως τε καὶ νέος fjv τηνι- 
καῦτα, πρόδατα ποιµαίνων, οὐ βασιλείαν Ἰθύνων, 
οὐδὰ ὑπό τινων διωχόµενος δυσμενῶν. Ἔδει δὲ αὖ- 
τοὺς συνιδεῖν ὡς Be λέγει χρισθΏναι τὸν Δαυῖδ ἡ τῶν 
Βασιλέων ἱστορία, μᾶλλον δὲ ερἰς ' πρῶτον μὲν ἐν ci 
Βηθλεὲμ ὑπὸ Σαμουἡλ τοῦ προφήτου δεύτερον δὲ Ev 


Saulis occisionem ; tertium ab omnibus tribubus C Χεδρὼν ὑπὸ τῆς τοῦ Ἰούδα φυλῆς μενὰ τὴν ἀναίρε- 


post fünem .Mempbiboseth. Hunc igitur psalmum 
dixit antequam secundam acciperet unctionetn, et 
manifeste rerum gubernationem susciperet. Adhue 
igitur à Saule exagitatus, his usus est verbis, cum 
ad Achinieleeh accessit sacerdotem, δὲ in Dei ta- 
bernaculo precatus est, et accept» sacrorum panum 
benediciione, effugit bellantis manus. Hoc autem ef 
it ipso psalmo dicit, « Quoniam abseondit me in 
tabernaculo suo, in die malorum meorum. » Tune 
et Doec Idummus, regias ibi pascens mulas, Davidis 
fugam Sauli denuntiavit, Quare et in psalmo dicit, 
« Quoniam insurrexerunt in me testes iniqui. » Sal- 
vator nostet Deus est, nos a peccalis et πιυτίο 
liberans; illuminatio autem, nebulam solvens ma- 
litize et ignorantiz, et. splendens scicntis luce. Sic 
igitur adunatus atque illuminatus a Domino, quen 
timebit? Talium enim bonorum οἱ tante securita- 
tis participem nullus unquam lzedere poterit. 


ειν τοῦ Σαούλ, τὸ δὲ τρίτον, ὑπὸ πασῶν φυλῶν μετὰ 
τὴν τελευτὴν τοῦ Μεμφιδοσέθ. Τὸν τοίννν den o 
τοῦτον εἴρηχεν πρὶν τὴν δευτέραν δέξασθαι χειροτο- 
γίάν, xai προφανῶς ἐγχειρισθῆναι τὴν τῶν πραγµά- 
των οἰχονομίαν. "Έτι τοίνυν διωχόµενος ὑπὸ τοῦ 
Σαοὺλ, τούτοις ἐχρήσατο τοῖς λόγοις, ἠνίκα «pk 
Αχιμέλεχ εἰσῆλθεν τὸν ἱερέα, χαὶ ἓν τῇ τοῦ θεοῦ 
σχηνῇ προσευξάµενος, xat τὴν ἀπὸ τῶν ἁγίων ἅρτων 
εὐλογίαν λαδὼν, διέφυγεν τοῦ πολεμοῦντος τὰς χεῖ- 
pac. Τοῦτο δὲ χαὶ Ev αὐτῷ τῷ Φαλμῷ λέγει’ « 708 
ἔχρυφέν µε ἐν «fj σκηνῇ αὐτοῦ, kv ἡμέρᾳ χαχῶν pov.» 
Τότε δὲ xai Δωὴχ ὁ Ἰδουμαῖος τὰς βασιλικὰς Ἁμιό- 
νους νέµων ἐχεῖ, νοῦ Auto τὴν φογὴν τῷ Σαοὺλ χατ- 
εμήννυσεν. Διόπερ xai ἓν τῷ φαλμῷ Me « Ὅτι 
ἐπανέστησάν uot μάρτυρες ἄδινοι.» Σωτὴρ ἡμῶν ὁ 
Θεός ἐστιν, ῥυόμενος ἡμᾶς ἓξ ἁμαρτιῶν xal τοῦ 
θανάτου * φωτισμὸς δὲ, λύων τὴν ἀχλὺν τῆς χαχίας 
χαὶ τῆς ἀγνοίας, χαὶ ἑναυγάζων τῷ φωτὶ τῆς Tvo- 


σεως. Οὕτως οὖν ἑνωθεὶς καὶ πεφωτισμένος ὑπὸ τοῦ Κυρίου, τίνά φοθηθήσεται; οὐδεὶς Υὰρ οἵός τὲ ἐστιν 
βλάψαι τὸν ἀγαθῶν τοιούτων χαὶ ἀσφαλείας τατυχηχότα. 


Vgas. 9. Hac dici possunt et de sensilibus hosti- 
bus et de invisibilium hostium phalange. « Si 
enim » ait, « exsurgat adversum me bellum, » in 
hac non timente eos anima mea spero. auxiliatorem 
Deum me habere confisus. 


(95) Rursus Hexaplorum mentio apud Didymum. 


Στ. v. Ῥηθεί ταῦτα su περὶ αἰσθητῶν ἐχθρῶν, 
xai περὶ φάλαγγος ἁοράτων πολεµίων ε "Exv yàp, 
φησὶν, ἑπαναστῇ v ἐμὲ πόλεμος, ». iv ταύτῃ τῇ μὴ 
φοδουµένῃ αὐτοὺς καρδίᾳ µου ἑἐλπίζω, ὑπέρμαχαων 
Θεὺν ἔχειν θαῤῥήσας. 


A505 


EXPOSIT!O IN PSALMOS. 





1206 


Zzx. U. Alte τν Ἐχκλησίαν οἰχεῖν διὰ τοῦ qpo- A — Ves. 4. Rogat Ecclesiam habitare meditando ec- 


ναξν τὰ ἐχχλησιαστικὰ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς πεφω- 
τεσ]εένης αὐτοῦ ζωῆς. Ἐπὶ γῆς δὲ, φησὶ, τυγχάνων, 
£i 3caX πολλῶν δεῖ poc τῶν ἀγαθῶν, μίαν αἴτησιν τέως 
α τῷ (24). ᾿Αθρόως γὰρ ἐν πᾶσιν οὐχ οἷόν τε γε- 
νέσθαι τοῖς ἀγαθοῖς, uf ποτε δὲ λείπει cb. μεγάλην 
(53) f| ἐξαίρετον. 

Ya. £6. Καὶ ἄλλως δὲ πολλάκις εἴρηται, τὴν μὲν 
σοετινὴν δηλοῦν προχοπὴν, τὸν οἶχον δὲ τελειότητα. 
ὠδὐδεὶς οὖν, ἑνεστηχυίας αὐτῷ τῆς τῶν καχῶν ἡμέ- 
pA, Ev οἴχῳ εἶναι δύναται τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾽ Ey τῇ σχιᾷ 
χερ΄Ίπτεται, τῷ thv προχοπὴν σχεπάζειν τὸν χαχίας 
ἁ τεαλλαττόμενον * τὰ μέν ἔστι προφανή, τὰ δὲ µυ- 
αστικά. Οὐχ ἐν τοῖς ἐπιπολαίοις οὗγ 6 θεὸς τὸν προ- 
χεόπτοντα σχέπει. Αὐτοῦ δὲ εἶπε σχηνἡν, ἐπὶ (36) μὴ 


«tdica εἷς Θεὸν προχοπἠ διεδέξατο δὲ τὴν προχοπὴν Β 


$4 «πέτρα τῆς τελειότητος. Κατάλληλον δὲ τῇ μὲν 
περοχοπῇ τὸ « ἔχρυψε, » τῇ δὲ τελειότητι τὸ « ὄφω- 
σεν. » Λέχοις δ' ἂν σχηνὴν καὶ τὴν διὰ νόµου xal 
πιροφητῶν ἀγωγὴν, fic (61) àv τῷ κρύπτειν τὸν παι- 
δε υόμενον ὁ θεὸς ὑψῶν αὐτὸν ἓν τῇ πέτρᾳ Χριστῷ. 

Στ. C. Ἐπιστάμενος ὁ ταῦτα λέγων εὐχαῖς δικαίων 
ἁ πααχούοντα τὸν Ocby, ἀπὸ τῆς αὐτῆς διαθέσεως τοῖς 
διχαίΐοις χεχραγὼς, εἰσαχουτθήσεσθαι ἀξιοῖ. Οὐδεὶς 
Y Xp ἄξιως εἰσαχουσθῆναι παρὰ θεοῦ μὴ ἐλεούμενας, 
Ἑαῦτα δὲ, φησὶν, οὐχ ἐξ ἐπιπολῆς εἶπον χειλέων, 
ἀλλ᾽ ἐξ αὑτῆς νῆς καρδίας τοιαύτης γὰρ εἰσαχούει 
φωνῆς ὁ θεός. 

Zw. ια. « Νομοθέτησόν µε, ». ἵνα τοιοῦτον νόµον 
«ταρὰ 6οῦ λαδὼν, ὁδεύσω τὸν εἰπόντα, ε "Eye εἰμι f 
ὁλδός' » xai, « ᾿Οδήγησόν µε τῇ εὐθείᾳ » καὶ ἀχαμπεῖ 
ὃ «p σου, « ἕνεχα τῶν ἐπικειμένων ἔχθρῶν, ». σχάν- 
622a ἑχόμενα τρίόου τιθέντων pov ἔτι μὴν, τῆς 
ἀρετῆς µεσότητος οὕσης ὑπερθολῆς xal ἑλλείφεως, 
τοῦ τηρεῖν τὸ σύμμετρον, σὺ, Δέσποατα, εὀδήγησον, » 
Φέρων µε εἰς τὸ τέλος αὐτῆς, «Évexa τῶν ἐχθρῶν µου,» 
τῶν ἑνεργούντων τὴν χαχίαν ' καθ) ὑπερδολὴν ἕνερ- 
χοῦντες, παρὰ θύῤαν ἱστάμενοι τῆς ἀρετῆς, δι’ &má- 
της λαμδάνουσιν τοὺς μὴ ἐφιστάνοντας «fj διαφορᾷ 
µεσότητος xat ὑπερδολῆς. El δὲ καὶ εὐθεῖαν ὁδὸν τὴν 
t&v ἀληθῶν δογμάτων πορείαν λέγοις, ἴσθι ὅτι μὴ 
ὁδηγοῦντος θεοῦ, οἱ τὰ παρακείμενα φενδῆ δόγµατα 
τῆς ἁληθείας ἄγοντες, ἄρχοντες τούτου τοῦ αἰῶνος, 
ἐχθροί low * ὧν ἕνεχα, ὅπως μὴ ἑχπέσωμεν εἰς τὴν 


ἀἁπάτνην αὐτῶν, παραχαλοῦμεν ὁδηγηθῆναι ὑπὸ Ku- p 


ρίου τὴν εὐθεῖαν ὁδόν. 

Στ. ιβ’. Ἐπεὶ εἱλόμην ὀδεύειν τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν, 
πάντες ol πονηροὶ θλἰδειν µε προτέθεινται. Σὺ δὲ, 
Κύριε, κηδόμενός µου, uh παραδῷς µε εἰς ψυχὰς 
αὐτῶν ' τοι εὐχόμενος μὴ παραδοθήναι αὐτοῖς, ἣ 
μὴ σοναριθμηθῆναι ταῖς φυχαῖς αἷς εἶχον οἱ θλίδον- 
τες, αὐτὸ τοῦτο μάρτυρες ἄδιχοι εἶναι ἑλόμενοι. "AIO" 
$j ἁδιχία ᾖᾗ ἑαυτοὺς προσφχείωσαν, ἀσύστατος xal 
ἁδέδαιος οὖσα , ἑφεύσατο ἑαυτῇ ' οὐχ ofa γὰρ εἶναι 
ἐπαγγέλλεται, τοιαύτη εὑὀρέθη. Ἡ γὰρ « ἐφεύσατο » 


56” joan. xiv, ϐ. 


Lege αἰτῶ. Ep. 
Μέγα ? Λη deest aliquid? Ip. 
(36) Forsitan £xcí, quamquaim nec sic plana erit 


clesiastica omnes dies illuminate sue vits. Cum 
in terra sim, ait, etsi multis mihi opus sit bonis, 
nuum modo ab eo petivi. Cum quidem omnibus frui 
bonis sit impossibile, cave ne magnum aut pretio- 
sum relinquas. 


Vrens. 5. Alias quidem szpe dictum est tabernacu- 
lum progressum signiflcare, domum autem perfec- 
tionem. Nemo igitur, imminente sibi malorum die, 
in domo esse potest Dei, sed in umbra absconditur, 
quoniam progressum tegit malitia exsolutus : alia 
quidem manifesta sunt, alia mystica. In levis igitur 
momenti rebus non protegit Deus progredrentem. 
Ipsius autem ait tabernaculum, quia non omnis ad 
Deum progressus ; progressui autem successit perfe» 
ctionis petra. Congrue ait cum progressu «abscondit, » 
et cum perfectione « exaltavit. » Dices forte taber- 
naculum legis prophetarumque synagogam, in qua 
absconditur homo, quem eruditum Deus exaltat. in 
petra Christo. 

Vgns. 7. Sciens qui hzc dicit justorum preces 
exauditurum Deum, eadem mente ac justi excla- 
mans, $e exauditum iri exoptat. Nemo enitn dignus 
qui exaudiatur a Deo non miserante ejus. Hie autem, 
ait, non extremis labiis, sed toto corde dixi : talem 
enim exaudit vocem Deus. 


Vins. 44. « Legem pone mibi, » ut talem a 6 
legem accipiens, sequar qui dixit : « Ego sum 
via *** ;» et : « Dirige me in semitam rectam » etin 
yiam tuam non sinuosam, « propter inimicos meos, » 
insidiis obstruentes viam meam. Cum η medio stel 
virtns, redundantiam inter et penuriam servandum 
medium, tu, Domine, « dirige me, » ducens me in fi- 
nem ejus, « propter inimicos meos, » iniquitatem 
operantes : qui cum immoderate nituntur, prope Ja- 
nuam etantes virtutis, fraudulenter capiunt parum 
attendentes quibus inter se differant quod medium 
est et quod nimium. Quod si rectam viam verorum 
dogmatum ambalationem vocas, scito quod, Deo 
non dirigente, qui mendacia et extra veritatem 'do- 
gmata inducunt, principes sunt hujus seculi atque 
inimici : propter quos, ne in dolos eorum incida- 
mus, precamur a Domino in rectam viam dirigi. 


Vgas. 12. Postquam constitui per reclam viam 
ambulare, omnes mali tribulare me quarunt. Tu 
autem, Domine, circa me sollicitus, ne tradideris me 
in animas eorum : sive precatus non illis tradi, sive 
non annumerari animabus quas habebant tribu- 
lantes, hoc ipso testes injusti facti sunt. Verum 
injustitia qua se ipsos instruxerunt, cum infirma 
atque imbecillis esset, mentiti sunt οἱ: non enia 
talis inventa est quze esse nuntiabatur. Vox enim 


constructio. Ip. 
($7) Forsitan f, οἱ mox oot. Ip. 


1801 


DIDYMI ALEXANDRINI 


41508 


« mentiti. sunt, » non. semper veritati contrarium A φωνὴ, οὐκ ἀεὶ τὸ ἐναντίον τῇ ἀληθείᾳ σηµαίνει, ὡς 


signiflcat, sicut in propheta : « Area οί vinum 
mentita sunt sibi **,» pro his: Non ut promittebatur, 
juxta annum area et vinum inventa sunt. 

Vrns. 15. Terra viventium vocata est promissio- 
nis terra, propter z:eteruam vitam, cum nemo in ea 
patiatur mortem qux venit a peccato. Hec autem 
terra in invisibilibus atque zeternis sita est, et super 
eam sedet veritas et proprie Dei. . . . . . tale est : 
Credo vits&e &ternz me participem fore, ut per hanc 
vitam inbabitem in viventium terra, ad videnda 
qui in ea sunt bona Domini, qua juxta promissio- 
nem sancte viventes manent : recte autem dicitur 
« videre, » et non comedere, vel contrectare, vel 
quodvis aliud; in contemplandis enim Dei bonis 
omnis utilitas est. 

Vegas. 14. In virilitate , ait, anims et impotentia 
corporis viriliter age : etenim cum validis et non 
carnalibus inimicis nobis prelium est ; sed et resi- 
stentes victoria simul et annuntiatis a Deo bonis 
fruimur, 


ἐν τῷ προφήτῃ’ « "AXov xal οἴνος ἑφεύσατο αὐτούς » 
ἀντὶ τοῦ) Οὐχ ὡς ἐπηγγέλλετο χατ᾽ ἔτος ἡ ἅλων 
xa οἶνος εὑρεθέντα. 

Στ. (Υ. Γη ζώντων ἐχλήθη fj ἓν ἐπαγγελίαις v5, 
κατὰ τὴν αἰώνιον ζωὴν, Enel οὐδεὶς Ey αὐτῇ μετέχει 
τοῦ ἑπομένου τῇ ἁμαρτίᾳ θανάτου. Αὕτη δὲ dj Tr ἓν 
τοῖς μὴ βλεποµένοις xat αἰωνίοις ἵδρυται , καὶ £z 
αὑτῆς ἐστι τὰ ἁληθῶς xaX χυρίως τοῦ Θεοῦ... το-οῦ- 
τόν ἐστιν" Πιστεύω ζωῆς αἰωνίου μετασχεῖν, ἵνα xaz' 
αὐτὴν ζωἣν μετοιχισθῶ εἰς τὴν τῶν ζώντων Tr», 
ὥστε ἰδεῖν τὰ ἐπ᾽ αὐτῆς τοῦ Κυρίου ἀγαθὰ, -ὰ χατὰ 
τῆς ἑπαγγελίας ἀποχείμενα τοῖς ὁσίως βεθιωνόσ.ν " 
εὖ δὲ εἰπεῖν καὶ τὸ « ἰδεῖν » xa μὴ φαγεῖν xai xza- 
σθαι, f| ἕτερόν τι" τὸ γὰρ ὅλον ἐν τῷ θεωρεῖσθαι τὰ 


B θεῖα ἀγαθὰ παρέχει τὴν ὠφέλειαν. 


Στ. ιδ. Ἐν ἀνδρείᾳ, φησὶ, φυχῆς καὶ ἀχρατείᾳ 
σώματος ἀνδρίζου. πρὺς ἐχθροὺς γὰρ ἰσχυροὺς καὶ 
ἀσάρχους µαχόμεθα:' ἀλλὰ xal διὰ τῆς ὑπομανῖς 
νίχην ὁμοῦ xai τὰ παρὰ Θεοῦ ἐπηγγελμένα ἀγαθὰ 
χερδαίνοµεν. 


PSALMUS XXVII. 


VgBs. 3. Designat nomen lacus locum ubi custo- 
diuntur damnati. 

VgRs. 2. Cum igitur multis indigens, noverim 
hec a te adimpleri posse, ad te clamans oro ut 
exaudias vocem deprecationis mes, me non alium 
ac te implorante. Neque enim alius implere po- 
test. ea quibus indigeo. — Templum vero Dei, Dei 


Στ. α’. Enualvet δὲ τὸ ὄνομα τοῦ λάχκου xat τὸν 
τόπον τὸν φυλάττοντα τοὺς χαταχρίτους. 

Στ. β'. Ἐπεὶ οὖν πολλῶν ἑνδεὴς ὧν, ἔγνων πρὸς 
σοῦ ταῦτα ἀναπληροῦσθαι δύνασθαι, πρὸς σὲ βοων 
ἀξιῶ εἰσαχοῦσαί σε τῆς φωνῆς τῆς δεἠσεώς μον, Ev τῷ 
δέεσθαι οὐ πρὸς ἄλλον τινὰ f) σἐ. Οὐδὶ γὰρ ἄλλως (51) 
ἀναπληρῶσαι δύναται τὰ ὧν ἑλλειπής eig. -- Ὁ 


gloria est : templum Dei esset. quoque superccele- C ναὺς δὲ τοῦ θεοῦ, δόξα ἐστὶ τοῦ Θεοῦ: ναὺς δὲ θεοῦ 


stis locus, atque ibi potestates Dei presentiam ca- 
pientes, quoad fieri potest; esset etiam Dei Verbum, 
dicens : « Pater manens in me, facit opera *. » 


VERS. 9. Precatur igitur dicens : Cum omnino 
inique agentem exsilium maneat, justitiam prabeas 
mibi, ne sinas me in iniquitate poni, ne eum ope- 
rantibus eam peream. 

Vegas. 4. Qui prudenter res perspicit, ut noxia 
qua turpia sunt odit, bona preferens ut utilia ; ma- 
lus autem voluptate illectus, operatur mala, non 
videns eorum noxium. Cum igitur sapienter non 
sentiat hoc damnum, precatur sanctus tribui malo 
secundum opera laboriosa, ut per bas molestias 
mala oderit, qux: poene ipsi causze facta sunt. 


VzaBs. 5. Sicut facit homo, nunc opera sunt ejus, 
nunc opera manuum ejus : ipse enim prout sese 
habet agit. Active autem virtutes, manus ejus vo- 
cate, qu: in peccatis agenda sunt, operantur. Ro- 
gat igitur ipter cetera, retributionem fleri, « quo- 
niam nop intellexerunt opera Domini, et opera 
manuum ejus : » operum Dei alia quidem visibilia, 
alia invisibilia sunt. Hos igitur qui non intellexe- 
runt opera Dei et opera manuum ejus, retributionem 

* Qse. 11,9. ! Joan. xiv, 10. 


(573) Pro ἄλλως leg. ἄλλος, Εοιτ. 
(38) Lege μὴ ἑάσῃς. Ip. 


εἴη ἂν xal ὁ ὑπερουράνιος χῶρος, καὶ αἱ ἐν αὐτῷ 
δυνάμεις χωροῦσαι παρουσίαν θεοῦ, χατὰ vb iy 
ιχτόν' εἴη δὲ χαὶ ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ, ὁ φάσχων' ε Ὁ 
Πατὴρ µένων ἐν ἐμοὶ, ποιεῖ τὰ ἔργα. » 

Στ. y'. Εὔχεται οὖν λέγων, Ἐπεὶ πάντως τῷ ἆδι- 
χοῦντι ἀπώλεια ἔπεται, δικαιοσύνην παρέχων pot, 
ἑάσῃς (58) µε ἐν ἀδιχίᾳ γενέσθαι, ὅπως μὴ ἁπόλω- 
μαι μετὰ τῶν ἐργαξομένων αὐτήν. 

Στ. δ. Ὁ διορατιχὸς ἐπιστημονιχὼς τοῖς πρᾶ- 
γµασιν προσερχόµενος, ὡς βλαπτιχκὰ τὰ φαῦλα ἆπο- 
στρέφεται, αἱρούμενος τὰ ἀγαθὰ ὠφέλιμα ὄντα ᾿ ὁ 
δὲ φαῦλος ἡδονῇ θελγόµενος, ἐργάσεται χαχὰ, οὐχ 
ὁρῶν αὑτῶν τὸ βλαθερόν. Ἐπεὶ οὖν λογικῶς oUx 
αἰσθάνεται τῶν βλαθερῶν, εὔχεται ὁ ἅγιος ἀποτῖσαι 
τῷ φαύλῳ κατὰ τὰ ἔργα ἐπίπονα, ὅπως χὰν διὰ τοὺς 
πόνους, ἀποστραφῇ τὰ xaxà αἴτια χολάσεως αὖ ῷᾧ 
γεγενηµένα. 

Στ. ε'. Ὡς πράττει ὁ ἄνθρωπος, τὰ μὲν αὐτοῦ 
ἔργα, τὰ δὲ τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἐστιν αὐτὸς γὰρ χατὰ 
διάθεσιν ἐργάζεται. AL δὲ ἐνεργητιχαὶ δυνάµεις, χεῖ- 
pec αὐτοῦ χαλούµεναι, ἐπιτελοῦσι τῶν ἁμαρτημάτων 
τὰ πραχτέα. ᾽Αξιοϊ οὖν χαθ τερα ἀνταπόδοσιν Tt- 
νέσθαι, « ὅτι οὗ συνῆχαν εἰς τὰ ἔργα Κυρίον xal εἰς 
τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ. y τῶν ἔργων τοῦ θεοῦ {4 
μὲν ὁρατὰ, τὰ δὲ ἀόρατα τυγχάνει. Τοὺς oov μὴ 
αυνέντας τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ, xai τὰ ἔργα τῶν χειρὼν 





1309 EXPOSITIO IN PSALMOS, 1510 
αὐτοῦ, ἀνταπολαδεῖν βούλεται τὸ ἀνταπόδομα αὐτῶν” A suam vult accipere, isti enim ultro constituerunt 


αὐτοὶ γὰρ προαιρετικῶς εἵλοντο «b μὴ συνιέναι τὰ 
ἔργα ' ᾧ Ἰχολούθησε τὸ τιµωρίαις αὐτοὺς ὑποπεσεῖν. 

Στ. QC. Επὶ τῷ βοηθῷ xai ὑπερασπιστῇ Κυρίῳ 
ἑλπέσασα f καρδία µου, ἐδοηθήθη, ὡς μηδὲν Ev αὐτῇ 
εἶναι ἐνθύμημα αἰσχρὸν f| δόγμα φαῦλον ' βοηθουµέ- 
νης Ὑὰρ χαρδίας ἑστὶ τὸ συγχατατίθεσθαι οἷς δεῖ, 
καὶ ἀνανεύειν πρὺς τὰ ἑναντία. Οὕτω δὲ τῆς χαρδίας 
pou βοηθηθείσης, ἀνέθαλεν ἡ σάρξ µου ἐν τῷ πράτ- 
τειν αὑτά. Τάχα δὲ χαὶ ἡ ἑλπίζουσα καρδία βοηθη- 
θείη ἀπολαμθάνονσα κατὰ τὸν τῆς ἀναστάσεως χαι- 
ϱὸν ἀνατείλασαν τὴν cápxa* παραπλήσιον τούτῳ τό" 
« Καὶ τὰ ὁστᾶ ἡμῶν ὡς βοτάνη ἀνατελεῖ. » Σπέρ- 
µατος γὰρ λόγον «b νῦν ἡμῶν σῶμα ἔχει πρὸς τὸ ἐξ 
ἀναστάσεως' αὐτὸ γὰρ τοῦτο σπαρὲν ἐν φθορᾷ. &va- 
θάλλει bv ἀφθαρσίᾳ σπειρόµενον’ ὅθεν χαὶ τῷ παρα- 
δείγµατι τῷ σπειροµένῳ, εἰς τὰ περὶ ἀναστάσεως 
ἐχρήῆσατο Παῦλος. 

Στ. w. TQ γὰρ τοῦ θεοῦ λαῷ τί ἕτερον ἔρυμα, 
πλὴν τοῦ Κυρίου; Πᾶς δὲ Χριστοῦ µετέχων, ὁμωνύ- 
µως καλεῖται Χριστός. "Qv οὖν σώζεται σωτηρίων, 
οὕτω Χριστὸς αὐτὸς ὑπερασπιστήῆς ἐστιν" f] καὶ τοῦ 
ὄντως Χριστοῦ ὑπερασπιστῆς τῶν σωτηρίων ἑστὶ 
xa0' ἃ σώζει. 

Στ. θ’. « Σῶσον τὸν λαόν σου » τοῦτον, οὗ χραταίωµα 
τυγχάνεις, «εὐλογῶν τὴν κληρονομίαν σου, οὐχ ἅλ- 
λην τοῦ λαοῦ σου οὖσαν ' εὐλόγησον δὲ αὐτὴν πάσῃ 
εὐλογίᾳ πνευματικῇ ἐν τοῖς ἑπουρανίοις, ἑπάρας xal 
µετεωρίσας δι’ ἀρετῆς αὐτούς * ἀλλὰ xaX « ποιµαίνων 
αὐτοὺς » «lg πάντα τὸν αἰῶνα τοῦτον ἐν yàg τῷ 


non intelligere opera : unde sequebatur ut darent 
ponas. 
VEns. 7, In adjutore  protectoreque Domino spe- 
rans cor meum, adjutum est, ita ut in ipso nulla tur- 
pis cogitatio vel prava sententia supersit : cordi enim 
sic adjuto proprium est, annuere iis qua receta sunt, 
contrariisque obsistere. lta autem adjuto corde meo, 
refloruit caro mea, hzc cum facerem. Mox et. spe- 
rans cor adjutum esset, suscipiens resurrectionis 
tempore exsurreetam carnem ; quod fere simile est 
huic : « Et ossa nostra sicut herba surgent. » Nune 
enim corpus nostrum quasi semen est illius quod in 
resurrectione erit; illud enim in corruptione semi- 
natum reflorescet in incorruptione seminatum : inde 


B et exemplo seminationis, cum sermonem de resur- 


rectione haberet, usus est Paulus. 


VEns. 8. Etenim Dei populo quod munimentum 
aliud, nisi Dominus ? Omnis enim Christi particeps, 
pari denominatione vocatur Christus. Sic et Chri- 
tus salvationum protector est quas ipse facit, vel 
et cum sit reipsa Christus, protector salvationum 
est secundum quas salvat. 

Vkns. 9. « Salvum fac hune populum, » cujus es 
fortitudo, « et benedic hereditati tüz, » qux non 


aliud est atque plebs tua : benedic autem ei 


omni benedictione spirituali in ccelis, elatis atque 
erectis illis per virtutem ; et « pasceeos» inomne hoc 
&eculum ;in futuro enim superantes jumentorum 


μέλλοντι ὑπερθάντες τὴν θρεµµάτων κχατάστασιν, C conditionem, praeceptore ac magistro te uteutur. 


παιδευτῇ xai διδασκἀλῳ σοι χρῄσοντα,. 


PSALMUS XXVIII. 


Στ. α’. Ὁ προχείµενος φαλμὸς, μέγιστα περιέχων 
μυστήρια, εἰκότως χατὰ τὸν εἰκοστὸν ὄγδοον ἀριθμὸν 
πέτακχται, ὄντα δυνάµει ἑθδομάδα. Εὰν γοῦν συνθῇς 
τοὺς ἑξῆς ἀριθμοὺς ἀπὸ µονάδος ἕως ἑθδομάδος εἰἶχο- 
στὸς ὄγδοος ἀπαρτίζεται' ὅθεν xaX τρἰγωνός ἐστιν, 
ἑχάστης αὐτοῦ πλευρᾶς συγχειμένης ἐξ ἑόδομάδος. 
Ἔστι δὲ xal τέλειος ἀριθμὸς, δεύτερος μετὰ τὸν 
ἔχτον. Τέλειον δὲ ἀριθμόν φασιν, τὸν Ex τῶν μερῶν 
ἑαυτοῦ συντιθέµενον, ὥστε μὴ ὑπερθάλλειν μηδὲ ἑλ- 
λείπειν. Καὶ ὁ παρὼν οὖν ἀριθμὸς µέρη ἔχει ἥμισνυ, 
τέταρτον, ἔδδομον, τεσσαρεσκαιδέχατον, εἰχοστὸν 
ὄγδοον * ἅπερ συντεθέντα ἁπαρτίζει ἑαυτόν ιδ, C, 
ὃ, β’, a. 

Προστάττει ἥτοι τοῖς ἀγγέλοις, ἤτοι τοῖς τὸ πνεῦμα 


Vrns. 1. Hic psalmus, maxima tractans ΠιΥ- 
$teria, merito vicesimus octavus numero habitus 
est, propter septenariam vim. Si enim numerorum 
ab uno ad septem summam facis, viginti octo per- 
ficitur numerus : unde et triangularis est, ab omni 
latere septem ostendens; est quoque perfectus 
numerus; secundus post sex numerum. Per. 
fectum autem numerum dicunt, qui ex propriis 
guis partibus compositus est ita, ut neque ejus quid 


superet neque deficiat. Atqui numerus de quo agitur 


partes habet dimidiam, quartam, septimam, decimam 
quartam, vicesimam octavam ; quorum sj quis sum- 
mam facit, ipsum complet numerum : 44, 7,4, 2, 1. 

"Imperat sive angelis, sive hominibus adoptionis 


τῆς υἱοθεσίας ἔχουσιν ἀνθρώποις ἐνεγχεῖν ἐπὶ τὴν D spiritu przeditis, afferre in tabernaculum sacris ne- 


σχηνην τὰ πρὸς θεραπεἰαν. — Οἱ τὸ πνεῦμα τῆς 
νἱοθεσίας λαδόντες, ἄλλα τε προστάττονται xaX υἱοὺς 
κριῶν ἐνεγχεῖν' χριοὺς δὲ νοητέον τοὺς εὐτόνους κατὰ 
θεοσέδειαν βίον ἐπανελομένους, δίχα τοῦ λοχικῶς 
θεωρεῖν τὴν ἀλήθειαν " διὸ καὶ ἄρχειν εἰσὶν Ixavol* 
υἱοὶ δὲ κριῶν οἱ µιµήσει τῆς πολιτείας γεννηθέντες 
ὑπ αὐτῶν. Δόξαν μὲν οὖν φέρουσιν οἱ τὸ προσῆχον 
περὶ Τριάδος δοξάζοντες᾽ τιμὴν δὲ πάντες οἱ τη- 
ροῦντες τὰς ἑντολάς. Εἴπερ xai ὁ παραθαίνων τὸν 
νόµον διὰ τοῦ παραθαίνειν τὸν θεὸν ἀτιμάζει, Ἐν 


cessaria.—Qui spiritunradoptionis acceperunt,juben- 
tur inter alia quoque filios arietum adducere : arietes 
autem intelligendi sunt qui cum omni animi inten- 
tione ad pietatem feruntur, neque sapienter veritatem 


που contemplantur: ideoque ad regendum idonei 


sunt ; filii vero arietum, qui administrationis imita- 
tione ab eis quodammodo geniti sunt. Gloriam qui- 
dem igitur afferunt, qui de Trinitate ut decet credunt; 
honorem, quicunque observant mandata. Siquidem 
js qui legem transgreditur, ea transgressione Deum 


45H 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1512 


dedecore affücit. In atrio autem adorat sancto, qui A αὐλῇ 8b xpoaxuvet ἁγίᾳ 6 κατὰ τὰ δόγµατα xa τοῖς 


secundus) dogmata et canones Ecclesize Deum colit, 

Vgns. 9, 7. Propiorem quispiam sumens, dicet 
leannem in Jordane flumine bapüizantem *, « vo- 
cem esse Domini supep aquae. » — Atque eliam 
austeram et recte ordinatam vitam professus Joan- 
nes, penetrabilem vitz: voluptatum «etum faciens, 
« vox est Domini flammam ignis intercidentis. a 

V&gns. 9. Animas significant cervi, spiritu actus 
corporis ocoideutes, et spiritu per labra juxta imi- 
taGonem Dei impium serpentem tollentes de me- 
dio. — Ut manifesta flant inhabitantes in eis ferz, 
gersi scilicet excitentur, quippe locus sterilium na- 
tura lignorum sijlya est, qua verbi securi pracidun- 
Wr atque in. ignem miduntur *. — Cum sublat4 


Χανόνας τῆς Ἐκκλησίας τῷ θεῷ λατρεύων, 

Στ. Υ, C. Προχειρότερόν τις ἐπιδάλλων ἐρεῖ τὸν 
Ἰωάννην βαπτίζοντα àv τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ, « qu- 
νὴν εἶναι Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων. » — "Ext μὴν εἴ- 
τονον xaX αὐστηρὸν βίον ἀναλαθὼν ὁ Ἰωάννης, δι- 
οδεύσιμον τὸν φλογμὸν τῶν ἡδονῶν τοῦ βίου ποιέσας, 
« φωνή ἐστι Κυρίου διαχόπτοντος φλόγα πυρός. » 

Στ. 9. Wuyàc δηλοῦσιν ἂν ἔλαφοι, πνεύματε τὰς 
πράξεις τοῦ αώματος θανατούσας, καὶ πνεύµατι διὰ 
χειλέων xavà µίμµησιν θεοῦ ἀναιροῦντας τὸν &cax 6S 
δφιν. --"Ἅπως φανερὰ γένωνται τὰ Ev αὐτοῖς «ιυ- 
λεύοντα θηρία, ἅπερ ἀνειμῶνται ἔλαφοι’ σύμφνυτος 
γὰρ τόπος ξύλων ἀχάρπων ἐστὶν ὁ δρυμὸς, χοσςτο- 
µένων ὑπὸ τῆς ἀξίνης τοῦ λόγου xat εἰς πΌρ βαλλο- 


erunt que propter densitatem hominum progressi- B µένων. — "Ὅτε τὰ ἐπισχιάζοντα τῇ τῶν ἀνθρώταυν 


bus impedimento erant, tunc omnis homo, falso- 
rum deorum errore relicto, gloriam dicet in tem - 
plo Dei. 

γεια. $0. Hzc sessio Dei immutabilitatem osten- 
dit. Maác igitur aseignat illis qui propter mutatio- 
Bem periesuaw , dicens se in zternum sedere; nos 
quoque cum tempore perimus. Hic igitue sui regni 
slabilitatem demonstrat. 


προχοπῇ περιαιρεθῇ, τότε πᾶς τις τὴν κολύθςον 1A de- 
νην ἑάσας δόξαν Epst ἓν τῷ ναῷ τοῦ θεοῦ. 


Στ. v. Ἡ δὲ χαθίδρυσις τὸ ἄτρεπτον παρίστησε 
τοῦ 8:00 , διαστέλλει γοῦν αὐτὴν τοῖς δι ἀλλοίωστν 
ἀπολλυμόνηις, φάσχων συγχαθήµενος τὸν αἰῶνα, xat 
ἡμεῖς ἀπολλύμενοι «bu αἰῶνα. Τὸ volvov µόνιμον αὖ- 
τοῦ τῆς βασιλείας παρἑστησεν. 


PSALMUS XXIX. 


σερ 4. Verus David, de semine David secundum 
carnem natus, postquam :diflcavit Ecclesiam, cu- 
jus fundamentum proprio jecit sanguine, dicens : 
Domum sanctam meam fundabo, hanc dedicare sta- 
tuit, principium babitationis in ea dans credenti- 
bus : in qua dedicatione, hic « psalmus Cantici » 
in gratiarum actionem canitur. Sensibilem domum 
sedifiIcandi eupidissimus David audierat : « Non t 
edificabis mihi domum, quoniam przliator vir ab 
adolescentia tua fuisti, sed qui nascetur de semine 
tuo, hic zdiflcabit mihi domum *. » Materiis igitur 
fllio przparatis, hunc quoque psalmum quasi ne- 
zessarium quid reliquit, in gratiarum actiones ca- 
nendum. 

Vgns. &. Salvat autem Deus sive morti succum- 
bete non sinens, sive lapsos erigens. Hzc etiam 
accipi possunt de Christi persona, qui animam 
suam pro nobis dedit, atque a mortuis surrexit Deo 
et Patre annuente. 

VERs, 6. Sed et quibus occidit lux vera de- 
flent, in nbctis initio positi : quibus autem exortus 
est sol justitie, laetantur; occidit et veteri populo, 
et fleverunt; exortus est gentibus, et exsultave- 
ru {.. 

Didymi et Basilii. Vegas. Ἱ. Convenit hoc Adamo 
ante Lransgressionem οἱ Ezechie posi victoriam. 
Namque in Paralipomenis cor ejus 'exaltatum fuisse 
dicit *. 

Vegas. 8. Decor autem anims virtutum ejus concor- 
dia, sicut et corporis membrorum symmetria. Hunc 
igitur mihi decorem przbe, quem accepi facta tua et 
Patris tui qui in coelis est voluntate; etenim qui- 

* Matth. 11,6. ? Mattb, vii, 19. 
2$ 


ΣΗ Πορ. xxii, vii, 5, 42, 15; 1 Paral, xvuit, 5, 4. 


Ex. a^... Ὁ ἀληθῶς Δανῖδ, 6 Ex σπέρματος Δαυῖδ τὸ 
κατὰ σάρχα γενόμενος , οἰκοδομῆσας τὴν Ἐχχλησίαν, 
f. τὸν θεµέλιον αἵματι τῷ ἰδίῳ κατέδαλεν, λέγων - 
Tov olxov τὸν ἅγιόν µου θεμελιώσω, ταύτην ἔγχα:- 
νίσαι προὔθετο, ἀρχὴν τῆς v αὐτῷ οἰχήσεως διδοὺς 
τοῖς πιστεύουσιν * ἐφ᾽ ᾧ « φαλμὸς Ὠδῆς » εὖχαριστι- 
κῶς ἀναχρούεται τὸν αἰσθητὸν δὲ οἴχον οἰχοδομῆσαι 
προθυμηθεὶς ὁ Δαυ]δ ἀχήχοεν * « OO cb οἰχοδομήστεες 
μοι οἶχον διὰ τὸ ἀνῆρ πολεμιστὴς εἶναι ἐχ νεότητός 
σου, ἀλλ ὁ ἑξερχόμενος ix τῆς ῥαφύος σου, οὗτος 
οἰχοδομήσει qot olxoy * τὰς οὖν Όλας προετοιµάσας 
τῷ παιδὶ, xal τὸν φαλμὸν ὡς Ev τι τῶν«ἀναγκαίων 
χατέλειπεν, ὡς ἂν συ μπληρωθέντος εὐχαριστιχως 
ἀναχρούηται. 

Στ, U. Σώζει 0b Geb, ἢ μὴ συγχωρῶν εἰς θάνατον 
κατελθεῖν, f] χαταδαίνοντας ἀναστῶν. Νοηθείη ὃς 
ταῦτα καὶ ix προσώπου Χριστοῦ τοῦ τὴν φυχὴν αὖ- 
τοῦ δόντος ὑπὲρ ἡμῶν), καὶ ἀναστάντος bx νεχρῶν 
εὐδοχίᾳ τοῦ θεοῦ xal Πατρός. 


D Στ. ς’. Αλλὰ χαὶ οἷς ἔδυ τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν χλαί- 


ουσιν, Ev ἀρχῇ νυχτὸς γεγονότες' ol; δὲ ἀνατέλλει 
τῆς δικαιοσύνης ὁ fog, xalpoucw: ἔδυ xai τῷ 
προτέρῳ λαῷ, καὶ ἔχλανσαν  ἀνέτειλε δὲ τοῖς ἔθνε- 
σι, xai Ἡγαλλιάσαντο. 

Διδύμου καὶ Βασιλείου. Στ. Q. ᾿Αρμόττει xal τῷ 
λδὰμ πρὺ τῆς παραθάσεως, χαὶ τῷ Ἐζεχίᾳ νενι- 
χγχότι' &v γὰρ ταῖς Παραλειπομέναις ὑψωθῆναι M- 
vet τὴν τούτου χαρδίαν. 

Στ. η. Κάλλος δὲ φυχῆς dj τῶν ταύτης δυνάµτων 
συμφωνία, ἐπεὶ καὶ σώματος ἡ τῶν μελῶν συμμετρία. 
Τοῦτό pot τοίνυν τὸ κάλλος παράσχου, ὅπερ ἀνέλαδον 
ποιῄσας σου τὸ θέληµα χαὶ τοῦ ἓν οὐρανοῖς Πατρός" 
5Η Paral. 





4513 


EXPOSITIO 1N PSALMOS. 


4514 


ἐπεὶ πᾶς ὁ σύμμορφος γεγονῷς τῆς εἰχόνος τοῦ Yloo A cunque similis forma fnétus est imaginis Dei Filii, 


τοῦ Θεοῦ, κάλλος θεόθεν ἔσχεν ἑνωθεὶς τῷ Κνυριανῷ 
θελή ματι. 

Στ. μα’. Λιὰ δὲ τοῦ, « Κύριος ἐγενήθη βοηθός pov, » 
δείχνυται τὸ «ἐγενήθη, » μὴ πάντως οὐσίωσιν ἀλλὰ χαὶ 
σχέσιν πρός τι δηλοῦν. Τοῦτο τοίνυν νοητέον καὶ περὶ 
τοῦ Σωτήρος εἶ ποτε λέχοιτο. Ὁ δὲ χυρἰως χοπετὸς, 
ὅταν χόπτωσι τὸ στῆθος αἱ yelpsc* ἀφ' οὗ λέγεται 
t5 (39) ἓν συναισθἠσει τῶν ἰδίων ἁμαρτημάτων χε- 
νόµενοι διὰ χειρῶν πνευματικῶν μεταθαλεῖν τὸν 0pf- 
νον εἰς εὐφροσύνην, χαρὰν τὸν χαρπὺν ἀναλαθόντα 
τοῦ Πνεύματος. Τὸ δὲ « οὗ μὴ μεταγνῶ (40) } δόξα δὲ 
τοῦ φάλλοντος ὀρθὴ πολιτεία xaX γνῶσίς ἐστιν εἰλι- 
χρινἠς. 


divinum assumpsit decorem , Dominies éóalescens 
voluntati. 
Vens. 11. Per hiec, « Dominus factus est adjutor 
"meus, » monstratur illud « factus est,» non omnino 
creationem, sed et babitnm ad aliquid ostendere. 
Quod sane intelligendum st deSalvatore, si forte di- 
ceretur. Proprie fit planctus, cum manibus plectitur 
-peetus : ex quo dicitur, in conscientia propriorum 
peccatorum factum mahibus spiritalibus planctum 
in letitiam convertere, gaudium fructum accipien- 
"tem Spiritus. « Ut non compungar. » Gloria psallen- 
tis recta administratio ef scientia est illuminata. 


PSALMUS XXX. 
Στ. β’. ᾽Αλλὰ xoi ὁ τοῦ µακαρίου τέλους ἑλπίζων Β  Vgns. 9. Qui beato fine sperat frui, non confun- 


τυχεῖν, ὃς δὲ uh χαταισχυνόµενος' ἀξιοῖ bb πολεμού- 
μενος ῥυσθῆναι τῷ Μονοχενεῖ τοῦ θεοῦ διχαιοσύνῃ 
tu fyrávovtt * xaX ἐπεὶ μὴ φθάνει, φησίν. Ἡ ἡμετέρα 
χραυγ) πρὺς τὸ σὺν Όψος, χλῖνον «b οὕς σου πρός µε 
διὰ συγχαϊαδάσεως, ὅπως ἂν καὶ τάχος ἐπιθείῆς 
αἰτούμενος. — Καὶ νῦν δὲ τὸ « γενοῦ µοι » σχέσιν δη- 
λοῖ τοῦ. ὑπερασπίζοντος πρὺς τὸν ὑπερασπιξόμενον * 
ἀξιοξ δὲ xal φρούριον αὐτῷ γενέσθαι , τοὺς ἐχθροὺς 
ἀποφυγόντι, χαὶ τὸν οὐράνιον ἄρτον τραφῆναι. 

Στ. y. € ᾽Αγαλλίωμαι καὶ εὐφραίνομαι, » λύπην 
καὶ τὰ λοιπὰ πάθη καταπατῄσας. Ἡ δὲ {απείνωσις 
ποτὸ μὲν τὴν ἀτυφίαν δηλοῖ, ποτὲ δὲ τὴν ὑπ' ἐχθροῖς 
χάκωσιν ' ἀγαθὸν δὲ τὸ ἐπιδεῖν τὸν θεὸν τὴν ἑχατέ- 
ρως ταπεἰνωσιν. Δηλοῖ δὲ νῦν «hv χάχωσιν, τὰς 


ditur : ab hoste lacessitus, rogat liberari ab Ὁιι]- 
genito Dei qui ejus justitia est; et cum zgre per- 
venit, ait : Clamor noster ad excelsitudinem tuam, 
inclína aurem tuam ad me, descendens &t celeri- 
tatem adjicias imploratus. — Et nunc « esto mihi, » 
habitum ostendit protegentia ad protectum ; rogat 


' et domum refujgíi sibi hostes fügienti , Ccaslestemque 


panem comedendum dari. 


Vghs. 8. « Exsultabo et letabor, » meerorem cz- 
terasque passiones pedibus obterens. Humilitas vero 


nunc modestiam indicat, nunc damna ex hostibus 


accepta : bonum est autem à Deo hanc utramque 
respici humilitatem. Hic vero de damnis sermo est, 


ἀνάγκας ἐπαγαγών ' ἀνάγκας yàp τὰς περιστάσεις C cum subjiciantur necessitales ; necessitates enim 


ἐχάλεσεν. El «b εὐὑρύχωρον δὲ ταυτὸν τῇ ὁδῷ τῇ πλα- 
τεία xaX εὑρυχώρῳ not, ἧτις ἐστὶν ἡ φιληδονία, εὖ- 
χαριστεῖ διότι ἓν τῷ περιχείῳ τόπῳ τυγχάνων, ἐν à 
διὰ τὰς ἐμφωλευούσας (41) τὸ ζῇν ἐστιν ἐπισφαλὲς, 
στάσιν ἔσχε τοῦ μὴ τῇδε χἀχεῖσε πρὸς τῶν παθῶν 
περιφέρεσθαι Ἠδέως , ἐπαινετόν (42) φησι τὸ εὐρύχω- 
pov, ὁμολογεῖ χάριν δτι οὐ στενοχωρεῖται , πλατυνό- 
µενός τε χαὶ τοῖς πόνοις ἐγχαρτερῶν. 

Στ. ια’. Κατὰ μὲν τὸ αἰσθητὸν , οὐ πάντως οὔτε 
πτωχεύων τις ἀσθενεῖ, οὔτε μὴν ἀσθενῶν πτωχεύει 
by δὲ τοῖς πνευματιχοῖς, bmi ταυτὸν ἰσχύς τε καὶ 
πλοῦτος , ὁ πλουτῶν ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς , ἰσχὺν ἔχει. 
Λλέχει τοίνυν ὡς, € Ἡσθένησα » τὸν βλέποντα (15) 
πλοῦτον ἀποστραφείς * ἰσχὺν δὲ φησῖν, ἀντὶ τοῦ ταύ- 


την ἔχοντος τὴν ἕξιν εἰπών * Ὡς γὰρ οὐκ ἔστιν ἀγνοεῖν p 


ἐπιστήμην, οὕτως οὐδὲ ἰσχὺν ἀσθενεῖν. Τοιοῦτον παρὰ 
Παύλῳ τὸ, « "Iva δικαιοσύνη γενώμεθα θεοῦ ἐν 
αὐτῷ, » ἀντὶ τοῦ διχαίῳ (44). | 

Στ. (0. Oi ἐχθροὶ φιλήδονοι μᾶλλον 7) φιλόθεοι 
ευγχάνοντες, οὐ µόνον oüx αἰσχύνονται οὐδ' ὄνειδος 


5Η Cor. v, 21. 


9) Nisi scribatur τόν, et. mox γενόµε)ον, non^ 


video qualis sensus elici possit. EpiT. JN 
(40) TO δὲ οὐ μὴ μεταγνῶ. Quid bsc sibi velint 
nou video, Forte aliquid deest. Ip... 
(44) Deest nomen ad quod participium referatur. 


(43) Legendum, ni fallor, ct interpungendum sic: 


rerum vices vocat. Si autem spatiosum idem dc - 
vastum spatiosumque iter significat, sicul est libi- - 
dinosa vita, gratias agit quod , cum in spatioso sit 
loco, ubi propter latentes insidias vivere periculo- 
sum est, ita steterit, ut neque huc neque illuc cu- 
piditatibus circeumferatur; laudabiliter ait spatiosum, 
refert gratiam quod hon sit in angusto, dilatatus 
et tribulationes ze:quo ferens animo. 

τεμ». 14. Sensibili acceptione, non omnino qui- 
vis mendicans infirmatur, neque infirmus mendi- 
cat; spiritali autem, cum idem sint fortitudo et 
divitize, qui ditescit in bonis operibus, vires habet. 
Ergo dicit: «Infirmatus sum » contemplantem di- 
vitias odio habens; fortitudinem autem ait pro bunc 
habitum gerente, dicens : Sicut enim scientiam iguo- 
rare non par est, ita -neque fortitudinem infirmari. 
Tale apud Paulum illud*, « Ut justitia simus Dei in 
eo, » pro justo. | 
. Wens. 19. Inimici, voluptatum amantes magié 
quam Dei, non modo non erubescunt, neque op- 


Περιφέρεσθαι fjbéug* εἰ δ' ἐπαινετόν qna, etc. Ip. 
15) Sententize ἀχολουθία demonstrat participium 
βλέποντα, idem signiticare ac ἀληθή. Dicit igitur, 11” 
firmatus sum veras aversatus divitias (divitias spiri- 
tuales, bona opera). lp. 
(44) Lege δίκαιοι. Vp. 





1915 


DIDYMI ALEXANDRINI 


probtium accipere putant ex iis 825 male operan- A ἔχειν δοκοῦσιν ἐφ᾽ οἷς πράττουδιν χαχῶς, &XY ἐκ 


tur, sed*e contrario iis gloriantur. Quare de eis 
dicium est : « Quorum gloria in confusione eorum "*;» 
magnifice jactant quas ipsos afficiunt ignominia. 
Vos igitur pudeat jactantize vestra coram Domino : 
unde et consurgent isti in opprobrium et confu- 
sionem sempiternam. Qui igitur se in ista, de qua 
prius mentio habebatur, inopia versari senserit, 
se opprobrium faetum esse fatetur; ideoque ait : 
« Super omnes inimicos meos factus sum oppro- 
brium ; » sed et super omnes proximos mibi habi- 
tatione, id est eadem sentientes, qui quidem repu- 
tantes e quantis opibus in quantam inopiam delapsus 
Sim, caventes ne similia paterentur, calamitatem 
meam effugerunt, quoniam vas cum olim essem 


τοῦ ἑναντίου σεµνόνονται. Ὡς λεχθῆναι περὶ αὐτῶν, 
ε "Dv ἡ δόξα àv τῇ αἰσχύνῃ αὐτῶν - » χαυχῶντα: & 
ἐφ᾽ ofc ὀνειδιστέοι γίνονται. Αἰσχύνθητε γοῦν ἁτὸ 


παυχήσεως ὑμῶν ἑναντίον Kuplou: ὅθεν xal ἀναστί- | 
σονται οὗτοι εἰς ὀνειδισμὸν καὶ αἰσχύνην αἰώνιον. Ὁ 


δὲ αἰσθόμενος iv τῇ προειρηµένῃ πτωχείᾳ ἑαυτὸν 
γεγονέναι, ὁμολογεῖ ὀνειδιστέος εἶναι διό orm, 
t Παρὰ πάντας τοὺς ἐχθρούς µου ἐγενήθην ὄνειδος" i 
ἀλλὰ xai παρὰ πᾶσιν τοῖς πλησιάζουαίν poc χατὰ 
τὴν οἴκησιν, τουτέστιν τοῖς ὁμοδοξοῦσιν, οἵπερ χατα- 
νοῄσαντες E& οἵου πλούτου πρὸς οἵαν πτωχείΐαν ἑξ- 
έπεσαν (44*), εὐλαθούμενοι παθεῖν ἴσα, τὴν χστάστααιν 


ἀπέφυγον τὴν ἐμὴν, ὅτι σχεῦος (ov πάλαι τίµιον καὶ — 


εὔχρηστον τῷ Δεσπότῃ, τοσοῦτον Ἰχρειώθην ὡς 


pretiosum et Domino perutile, adeo factus sum inu- B ἀπολωλέναι δοχεῖν. Ῥόγου δὲ ἀχούει Διάσχαλος παρὰ 


tile ut quasi perditum viderer. Vituperationem audit 
Magister ab iis qui ejus discipuli videntur, quod 
non doctrinis adhzrent, nec in eis commorantur; 
forsan et apud istos vituperatos babitando, perdi- 
tum vas factus sum, juxta illud : « Quis inürmatur, 
et ego non infirmor ? quis scandalizatur, et ego non 
uror *? » — «Factus est timor propinquis meis, » 
quod veriti sunt, inquit, mecum una esse, ne inimi- 
cis meis occurrerent. 

Vrns. 16. Manus autem adjutrices dicit virtutes, 
in quibus ait esse omnes sortes, secundum divinam 
sententiam , vel pati, vel liberari. Ne putes enim 
hac fortuito evenire. — In protegentibus et auxi- 
Biantibus virtutibus, quz manus tuse nuncupantur, 
sortes mex sunt, omnia scilicet qux sortitus sum 
juxta judicium tuum, nempe liberari ab iis vel 
pati : nihil enim opinor fortuito evenire. Alii vero 
hunc locum ita interpretantur : Data auctoritas, 
aiunt, imperantibus, vel magistris, vel imperium 
aliquod exercentibus, sortes eorum nominantur. 
llz igitur in manibus Dei sunt; sicut enim ipse con- 
stituit, ita et dejicit reges. Si igitur propter przsti- 
tam mihi auctoritatem quidam veniunt eam sub- 
vertere volentes, non poterunt, quoniam omnia 
qu? spectant ad me, in manibus tuis sunt. 


Vrns. 20, 21. Non penitus abscondit dulcedinem 
timentibus eum ; multum enim ejus jam vident ; sed 


« multitudinem,» ne offendantur. Recte autem dicitur D 


« timentibus te; » iis enim eam reponit. Manifesta 
eam illis, cum perfectum ad amorem provecti, fo- 
ras cjecerint timorem. Hzec autem ipsa que abscon- 
disti « timentibus te, » jam efficaciter manifestasti 
plus spei quam timoris habentibus coram filiis ho- 
minum. Homiues autem dices qui verbum et signum 
intemeratum custodierunt ; filios vero corum, qui 
sapienter discipuli atque imitatores eorum factisunt. 
Absconditum autem faciei Dei nuncupabis, quod 
nunc non cognitum est, sed tunc revelabitur cum 
sicut est eum videbimus *. Cui quidem abscondito 
opponitur quod dicitur apnd Paulum **, « Scientia 


τῶν δοχούντων εἶναι περὶ αὐτὸν μαθητῶν, τῷ δὲ μὲ 
τοῖς µαθήµασιν ἐμμένειν μὴ χατοιχούντων Ev αὐτοῖς 
ἴσως δὲ xal ψεγοµένων ἐχείνων τῷ παροιχεῖν, σχεζος 
ἐγενόμην ἁπολωλός' χατὰ τὸ, « Τίς ἀσθενεῖ, x3! 





οὐχ ἀσθενῶ; τίς σχανδαλίζεται, xal οὐχ ἐγὼ κυροῦ- | 


μαι,» -ε Ἐχενήθην φόδος τοῖς γνωστοῖς µου, » 


᾿ διὰ τὸ δεδιέναι, φησὶν, αὐτοὺς συγγενέσθαι po, μὴ 


τοῖς ἐμοῖς ἐχθροῖς περιπέσωσιν. 


Στ. τς’. Χεῖρας δέ φησι τὰς φρουρούσας δυνάµεις, 
ἐν αἷς φησιν εἶναι πάντα τὰ συγχληρωθέντα κατὰ 
Χρίσιν αὐτῷ θείαν Ἠτοι παθεῖν ἢ ῥυσθῆναι. My γὰρ 
οἴεσθαι ταῦτα συμδαίνειν αυντυχικῶς. — Ἑν «ai; 
σχεπαξούσαις χαὶ φρουρούσαις δυνάµεσι, χερσίν σου 
χρηματιζούσαις, οἱ χλῆροί µου τυγχάνουσιν, τουτ- 
έστιν, πάντα τὰ συγχληρωθέντα µοι χατὰ χρίαιν civ 
ftot ῥυσθῆναι &m' αὐτῶν, f παθεῖν οὐδὲ ΥΑρ τι 
συντυχικῶς οἵομαι συµδαίνειν. Ἔτερο. δὲ τὴν ME 
σαφηνίζουσιν οὕτως AL δεδοµέναι ἐξουσίαε, qna, 
ἦτοι ὡς ἄρχουσιν, ἡ διδασχἀλοις, ἢ ἄλλην τινὰ ὕτε- 
οχὴν ἔχουσιν, χλῆροι αὐτῶν ὀνομάζονται. Οὗτοι civ 
Ly ταῖς χεραὶν τοῦ θεοῦ claty * ὡς γὰρ αὐτὸς καθιστᾶ, 
οὕτως xal μεθιστᾷ βασιλεῖς. Κἄν colvov διὰ τὴν τα- 
οὔσάν pot ὑπεροχὴν ἐπέρχωνταί τινες µεταχιντοτι 
αὐτὴν βουλόμενοι, οὐ δυνῄσονται, τῷ πάντα τὰ χα: 
ἐμὲ àv ταῖς χερσίν σου εἶναι. 

Στ. x', xa'. Οὐχ ἁπλῶς χρύπτει τὴν χρηστόσητ: 
τοῖς φοδουµένοις αὐτόν ' πολὺ γὰρ αὐτῆς ἤδη σαθ- 
ορῶσιν * ἀλλὰ « «b πλῆθος» ἵνα μὴ βλαδῶσιν. ES ἓὶ 
καὶ τὸ εἰπεῖν « τοῖς φοδουµένοις σε: » αὐτοῖς :ὰρ 
αὑτὴν ταμιςύεται. Φανέρωσον αὑτὴν αὐτοῖς, ὅτ x: 
τελείᾳ ἀγάπῃ γενόµενοι ἔξω βάλωσι τὸν φόδον. Aiii 
δὲ ταῦτα ἃ ἔχρυψας « τοῖς φοθουµένοις σε, » f; 
xav ἑνέργειαν ἐφανέρωσας τοῖς πλέον τοῦ φόδου civ 
ἐλπίδα ἔχουσιν ἑναντίον τῶν υἱῶν ἀνθρώπων. Ἁν- 
θρώπους δ' ἐρεῖς τοὺς τὸ λογιχκὸν xal κατ εἰχόνα 
ἁδιάστροφον φυλάξαντας * υἱοὺς δὲ αὐτῶν τοὺς Aye 
κῶς μαθητὰς xaX μιμητὰς αὐτῶν γενοµένους. "Az 
χρυφον δὲ τοῦ προσώπου τοῦ θεοῦ ἑἐρεῖς, τὸ μὴ iv 
(χτὸν νῦν πρὸς γνῶσιν, φανερωθησόµενον δὲ τότε ὅτι 
ὀψόμεθα αὐτὸν χαθὼς ἔστίν. Τούτῳ τῷ ἁποχκρν 


' Philipp. i, 15. * Il Cor. x1, 99, 9 [1ρλῃ. Ht, 2, !? Πο, i, 19. 


(44') Legendum ἐξέπεσον. Eniv. 


4317 EXPOSITIO 
ἀντεδιαστέλλεται τὸ λεγόµενον παρὰ Παύλῳ, ε«Γνω- 
στὸν αὐτοῦ φανερωθὲν τοῖς ἀνθρώποις, » τουτέστιν 
τὸ δημιουργὸν καὶ προνοητικὺν αὑτοῦ. Ἑξῆς τὰρ 
τοῦ, « Ὁ Geb, ἐφανέρωσεν, » εἴρηται' « Τὰ γὰρ 
ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως Κόσμου τοῖς ποιήµασιν 
νοούμµ.ενα καθορᾶται.» Τάχα xay ὁ Σωτὴρ, πρόσωπον 
ὢν Θεοῦ, ἀπόχρυφον ἔχει πᾶν τὸ χατὰ τὴν θεότητα, 
ἑμφανὲς δὲ τὸ χατὰ τὴν οἰχονομίαν. "Ov' ἂν οὖν ὁ 
Λόγος γενόμενος σὰρξ σχηνώσῃ ἐν ἡμῖν, χαταχρυ- 
ατόµεθα ἓν τῷ ἀποχρύφῳ τοῦ προσώπου αὐτοῦ, 
ὀνόμενοι αὐτὸ, ὅτ᾽ ἂν ὀψώμεθα ε« τὴν δόξαν αὐτοῦ, 
δόξαν ὡς Μονογενοῦς παρὰ Πατρὸς, πλήρης χάριτος 
xat ἀἁληθείας. » Ἐπίστησον δὲ, εἰ xal τὰ προφανΏ 
Εργα τῆς προνοίας, πρόσωπον αὐτοῦ εἶναι δύναται’ 
δι αὐτῶν γὰρ Θεὸν φανταζόμεθα. ἀπόχρυφον δὲ 
αὗτοῦ οἱ ἀπόῤῥητοι λόγοι καθ᾽ οὓς Ὑίνεται τὰ γινό- 
μενα, οὓς ἐπὶ τέλει τῶν πραγμάτων εἰσόμεθα, ἀπὸ 
ταραχής ἀνθρώπωγ. Οἱ ἀνθρώπινα δόγματα ἐπαγγελ- 
λόμενοι, ἄνθρωποί εἶσιν ταραχΏν προθαλλόμενοι, δι’ 
fc {αράττουσιν τοὺς ἀνερματίστους. Ταέτης τῆς τα- 
βραχΏῆς ἐχτὸς ποιῶν τοὺς ἑλπίζοντας ἐπ᾽ αὐτὸν ὁ θεὺς, 
καταχρύπτει αὐτοὺς ἐν ἀποχρύφῳ τοῦ προσώπου 
αὐτοῦ, κατὰ πάντας τοὺς εἰρημένους τρόπους. 'O δὲ 
προχόπτων ἔτι, xai bv σχκηνῇ χρῄξει σχέποντος ἐν 
αὐνῃ τοῦ θεοῦ διὰ τὸ τὰς ψευδοδοξίας ἀποφυχεῖν ἃς 
ἐχάλεσα « γλώσσας" ) πρὸς δὲ τὺν τέλειον πάσης 
ἁπαλλαγέντα προχοπῆς, xai χατανοοῦντα λοιπὸν αὖ- 
τὴν τὴν ἀλήθειαν λέγεται, Καὶ πᾶσα φωνὴ fj ἀναστή- 
σεται ἐπὶ σὲ εἰς χρίσιν, πάντας Ἱττήσεις. 

Στ. x6', xr. Οὐ τοσοῦτον θαύματος ἄξιον ὅτ ἂν 
ἐμφαίνηται ὁ ὄλεος τοῦ θεοῦ Ev ταῖς ἀνετικαῖς καὶ 
ἡἠπλωμέναις πόλεσιν, ὅσον θαυμαστούµενος τότε, ὅτ 
ἂν Ey πόλει περιοχῆς γένηται ' ὡς xal διὰ τοῦτο εὖ - 
λογητὸν εἶναι τὸν Θεὸν, πάνυ εὐλογούντων τῶν ix 
πλείονος περιστάσεως ῥερυσμένων ’ cb δὲ τῆς ἑχστά- 
σεως ὄνομα σηµαίνει τὴν παραφροσύνην, δηλοῖ δὲ καὶ 
τὸ» θανμασμὸν μετ ἐχπλήξεως γινόµενον. Σημαίνει 
ἡ παροῦσα λέξις τὸ δεύτερον τῶν σηµαινοµένων. Ὅ 
Υὰρ λέγει ἔστι τοιοῦτον * « Ἐν ἑχστάσει, » τουτέστιν 
ἐν ἐχπλήξει γεγενηµένος « εἶπα ᾽Απέῤῥιμμαι ἄρα 
ἀπὸ προσώπου τῶν ὀφθαλμῶν σου, » τουτέστι μαχρὰν 
ἕδοξα εἶναι τῶν ἐποπτιχῶν xal ἐπισχοπευτιχῶν σου 
δυνάμεων, xal ἐπεὶ οὕτως διατεθεὶς παρεχάλεσα μὴ 
ἀπεῤῥιμμένος μεῖναι, ἆλλ᾽ ἐπιφανῆναί µοι τὸ πρόὀσ- 
tov τῶν ὀφθαλμῶν σου, « διὰ τοῦτο εἰσήχουσας 
τῆς φωνῆς τῆς δεἠσεώς µου ἓν τῷ κεκραγέναι µε 
πρὸς σέ. » 

Στ. xb. Μιᾶς ἀληθείας οὔσης τῆς εἰπούσης, « Ἐγώ 
εἰμι ἡ ἀλήθεια, » πολλαὶ συνίστανται ἐν τοῖς µετ- 
ἐχουσιν τῆς μιᾶς ἑχάστης ψυχῆς ἀλήθειαν ἐχούσης * 
ὃν ἐδέξατο τύπον Ex τῆς μονογενοῦς ἀληθείας. Ἐπεὶ 
οὖν πάσας τὰς ἀληθείας ταύτας ἐχζητεῖ Κύριος, τι- 
pnsac àv αὐτὰς βούλεται τοὺς ἔχοντας αὐτάς ' τού- 
του χάριν, οἱ ὅσιοι αὐτοῦ, ἐχζητήσατε αὐτόν οὐκ 
ἁμισθὶ χαταλύοντες ἐφ᾽ Ti ἔχετε ἀληθείᾳ. 


IN PSALMOS. 4518 


A ejus revelata hominibus, » id est. creatio aique 
providentia ejus. Continuo enim post « Deus ma- 
nifestavit, » dicitur : « Invisibilia enim ejus a crea- 
tione mundi in operibus perspiciuntur !!, » 
Fortasse et Salvator, cum Dei sit facies, abscondi- 
Aum habet quodcunque ad divinitatem ejus spectat, 
manifestum vero quodcunque ad Incarnationem. 
Cum igitur Verbum caro factum habitaverit in no- 
bis 33, abscondimur in abscondito faciei ejus, vi- 
suri eam, cum videbimus « gloriam ejus, gloriam 
quasi Unigeniti a Patre, plenum gralie et veri- 
(atis !*, » Vide autem, num manifesta providen- 
zx opera facies ejus esse possint; per ea enim 
Deum nobis fingimus : abscondita vero ejus my- 
stica verba, secundum quz fiunt, que eveniunt, et 
quz in fine rerum noverimus, citra conturbatiouem 
kominum. Qui humana przdicant dogmata, homi- 
nes sunt perturbationem spargentes, qua non con- 
firmatos confundunt. Extra banc conturbationem 
ponens in se sperantes Deus, abscondit eos in 
abscondito faciei suze, secundum omnes quos modo 
retulimus modos. Qui autem progreditur amplius 
etiam in tabernaculo cupit ut Deus in illo habitans 
protegat eum, depellens ab eo falsas opiniones, 
quas vocavit «linguas ; » quod vero ad perfectum 
attinet , omni exsolutum progressu, meditantemque 
deinceps ipsam veritatem, dicitur : Et omnis vox 
qua ascendet ad te in judicium, omnes superabis. 


D 


Vins. 92, 295. Non tam admiratione dignum 
cum apparuerit misericordia Dei in flaxioribus 
nulliusque defensionis civitatibus , quam admirabi- 
lis fuerit cum in munita civitate evenerit. Quam- 
obrem benedictum esse Deum decet, et benedicunt 
ei qui de multis rerum vicibus liberati fuerunt; ex- 
cessus autem vox amentiam significat, ostendeus 
quoque admirationem cum stupefaclione. Praesens 
vero locus secundam indicat verbi acceptionein. 
Quod enim dicit, tale est : « In excessu , » scilicet 
in stupefaclione factus « dixi : Projectus sum a 
favie oculorum tuorum, » id est, procul existi- 
mavi me esse ab illis in quibus inspiciunt et 

 iuvigilant oculi tui; sed cum hec mihi fingerem , 
rogavi ne projectus remanerem, sed ut appareret 

D mihi facies oculorum tuorum, « et propterea exau- 
disti vocem deprecationis mez , dum clamarem ad 
te. » 

VEns. 24. Una cum sit veritas quz dicat : « Ego 
sum veritas !*, » multe oriuntur in unius anima 
veritatem habentis participibus : quem accepit typum 
ex unica veritate. Cum igitur omnes veritates illas 
requirat Dominus, ponas repetere propter illas 
vult ab iis qui habent eas: cujus gratia, sancti ejus, 
requirite eum; non gratis retribuentes pro illa 
quam habetis veritate. 


PSALMUS XXXI. 


Ec. a'. Καὶ ἐπὶ (45) πολλὰ χεκρυμμένα ὁ daXubg 
" Rom. 1, 2€. '*! Joan. 1, 141. ?* ibid. !'* Joan. 
(43) Lege ἐπεί, Epi. 


Vens. 1. Cum abscondita multa psalmus habeat, 
xiv, 6. 


1519 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1535 


intelleclu cuivis opus est, ut singula obscure dicto- Α ἔχει, συνέσεως χρεία τῷ ἐντυγγάνοντι, ἵνα συνιένε: 


rum possit intelligere. 

Vens. 2. Qui sine peccato est, non simpliciter 
homo, sed « vir » propter perfectionem diéitur. 
Sic igitur « Deus non imputat peccatum, » sive ut 
deleatur illud, sive ut nunquam exstiterit. Conve^ 
nit enim illud mazime Christo secundum incarna- 
tionem ; atque illud : « Non est in ore ejus dolus, » 
similiter interpretandum , sive quod rejectus est 
dolus, sive quod nunquam exstitit : non est vero 
dolus in ore illius qui verbum verum probatissi- 
mumque habet. 

Vgns. 3. Vera luce illuminatus in die vixi, inque 
hac tota clamabam hymnis precando.'Cum igitur pro- 
pter incuriam ἃ clamore cessarem, inveteraverunt 
validaet robusta dogmatum, ossa mea vocata. Invete- 
ratio defectionem indicat hzc dicentis, ossaque ejus 
non natura inveterata fuisse. 


À delictis extra legem per legis transgressionem 
peccata secernit : priora vero remittuntur ; etenim 
cum sint extra legem, veniam corisequuntur ; peccata 
autem non omnino remittuntur ; amore solummodo 


velantur : amor enim abscondit peccatorum mul- . 


titudinem , cum legis transgressores tandem poni- 
tuerit. Postquam igitur per lavacrum remissio, 
et per poenitentiam occultatio, utrumque complecti - 
tur. Quidam remissionem de gentilibus dicunt, oc- 
cultationem vero de circumcisis qui crediderunt. 


{εκθ. 4. Jam supra dictum est, 
Scripture locis castigatoriam Dei virtutem manum 
ejus vocari. Hanc igitur graviter impendere sibi 
die ac nocte , id est perpetuo, dicit, propter suam 
in pejora conversionem; vite autem sollicitudines 
voluptatesque hujus szeculi spinas interpretatus est 
Salvator; '*. Cum igitur tali quispiam conflgitur 
spina, statim ad zrumnam vertitur. Scire opere 
pretium est quod per conversionem atque immuta- 
tionem miser fiat aliquis, cum natura hon talis est. 
Indicat vero hic locus miserum et miseratione di- 
gnum; spinamque configi, eam ostendit non na- 
tura, sed extrinsecus penetrantem. Qua igitur exul- 
ceratus, vertitur ad erumnam, quz scilicet ex 
penitentia Dominique castigatoria admonitione 
pascitur. « Quem enim diligit Dominus, castigat ; 
virgis czdit omnem filium quem recipit '*. » Novi- 
mus et ex libris Regum quanta passus sit propter 
hoc peccatum, a Domino castigatüs ob priorem ipsius 
justiiam, ut isto peccato poenaque quam meritus 
fuerat, liberatus ad prierem sanitatem restitueretur. 

Vens. 5. Qui in peccatum incidit, cum vult illud 
invalescere, occultat et abscondit; qui vero illud 
detestatur, manifestum efficit ei qui illud curare 
potest, οἱ libera confessione patefacit. Hic autem 

' dictum peccato non absimile detegit. Imago enim 
peccati delictum : peccat enim quicunque delictum 


" Matth, xut, 39. | Hebr. xn. 6. 


D γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος, vailisüer* 


Φυνηθῇ Exacca τῶν ἀσαφῶς εἰρημένων. 

Στ. β’. Ὁ ἀναμάρτητος, οὐχ ἁπλῶς ἄνθρωτος, 
à))' ε &vhp, » διὰ τὴν τελειότητα λέγεται. θὗτω 
γοῦν € 6 θεὸς οὗ λογίζείαι ἁμαρτίαν, » Ἴτοι τῷ 
ἀφίεσθαι αὐτὴν, 9 τῷ imb ὅλως γεγονέναι. "ΑΆρμόσε: 
γὰρ τοῦτο μάλιστα τῷ Χριστῷ χατὰ τὴν οἰχονομίαν' 
xai τὸ, « Οὐκ ἔστὶν ἓν τῷ στόµατι αὐτοῦ δόλος, i 
ὁμοίως ἐχδεχτέον, f| «b ἀποθεδληχέναι, 1) τὸ μὴ ἔσχτ- 
χέναι δόλον οὐκ ἔστιν δὲ δόλος ἐν στόµατι τοῦ λόγον 
Δληθή καὶ ἀχατάγνωστον ἔχοντος. 


Στ. Y'. Απὺ τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς χαταυγαζόµενο. 
kv ἡμέρᾳ διηγον, καὶ iv ὅλῃ ταύτῃ ἔχραζον ὑμνῶ» 
εὐχόμενος. Ἐπεὶ οὖν ἀπὸ ταύτης τῆς κραυτῖς ἐξ 


B ἀπροσεξίας ἑαίγησα, ἐπαλαιώθη τὰ ἰσχυρὰ καὶ x 


εὔτονα τῶν δογμάτων, ὁστᾶ µου ὀνομαζόμενα. Σηµαί- 
νει δὲ τὴν µετάπτωτιν τοῦ τοιαῦτα λέγοντος, τῷ x:- 
παλαιῶσθαι, καὶ μὴ φύσει παλαιὰ εἶναι τὰ ὁστᾶ αὐτοῦ. 
Ταΐς ἀνομίαις ταῖς χωρὶς νόµου τὰς διὰ νόµον 
παραθάσεως ἁμαρτίας ἀντιδιέστειλεν' ἀλλ αἱ μὲν 
ἀνομίαι ἀφίενται ' χωρὶς γὰρ οὖσαι νόμου, συγγώ- 
µης ουγχάνουσιν. αἱ δὲ ἁμαρτίαι παντὶ unt οὖν 
ἀφίενται, ἐξ ἂγάπης δὲ µόνον ἐπισχιάζονται * ἀγάςς 
γὰρ χαλύητει πλῆθος ἁμαρτιῶν, ὅταν παρακούσαν- 
τες ποῦ νόµου ὕστερον µετανοῄσωαιν. Ἐπεὶ eolvov 
διὰ λουτροῦ μὲν fj ἄφεσις, διὰ δὲ µετανοίας ἐπικάλν- 
φις, ἀμφότερα περιέλαθεν. Τινὲς δὲ civ μὲν ἄφεσιν 
ἐπὶ τῶν ἐθνιχῶν φασιν, τήν γε μὴν ἐπικάλυψιν ἐπὶ 
τῶν ix περιτομῆς πιστευσάντων. 


in multis (?— Στ. 8. Καὶ ἓν τοῖς προάγουσιν εἴρηῖαι, ὡς iv 


πολλοῖς τόποις τῆς Γραφῆς ἡ χολαστικὴ τοῦ θεο» 
δύναµις χεὶρ αὑτοῦ ὀνομάξεται, Ταύτην οὗν βαρέω; 
ἐπιχεῖσθαι αὐτῷ ἡμέρας καὶ νυχτὸς, εουτέστιν αυν- 
εχῶς, λέγει, διὰ τὴν ἐπὶ τὸ χεῖρον µεταθολήν’ τὰ; 
βιωτικὰς μέν τοι µερίµνας ἡδονάς τε τούτου €w 


αἰῶνος, ἀχάνθας ἡἠρμήνευσεν ὁ Σωτήρ. "Ov ἂν οὖν 


ποιαύτη ἄχανθα ἑμπαγῇ τινι, εὐθέως elc ταλαι-- 
plav στρέφεται. ἸἹστέον ὅτι χατὰ μεταθολὴν xal «pe 


πὴἣν ταλαίπωρός τις γίνεται, ph φύσει Gv τοιοῦτος, — 


Σημαϊΐνει δὲ d$ λέξις «bv οἰχτρὸν xai ἐλεεινόν ' xol 
τὸ ἐμπαγῆναι δὲ ἄχανθαν τὸ μὴ φύσει δηλοῖ, ἀλλ 
ἔξωθεν ἐπεισιοῦσαν. Ννττόμενος οὖν ὑπὸ ταύτης, 
ἑστράφην εἰς ταλαιπωρίαν, τὴν διὰ τῆς µετανοίας x: 
τῆς ὑπὸ τοῦ Κυρίου παιδευτιχῆς νουθεσίας, « Ὃν 
μαστιγοῖ πάντα ὃν 
ὃν παραδέχεται.» Ἔγνωμεν δὲ iv ταῖς Βασιλεία:., 


ὅσα ὑπέμεινεν διὰ ταύτην τὴν ἁμαρτίαν, ὑπὸ Κυρω 


παιδενόµενος διὰ τὴν προτέραν αὐτοῦ διχαεοσύντ», 
ly ἑχείνης τῆς ἁμαρτίας χαὶ τῆς δι αὐτὴν «ye 
plac ἁπαλλαγεὶς, τὴν προτέραν ὑγείαν ἀναλήψττε,. 

Στ. ε’. Ὁ εἰς ἁμαρτίαν ἀμπεσὼν, ὅσον ἐνερυτὸν τὐ- 
τὴν βούλεται, σχέπει καὶ χρύπτει αὑτὴν' ὁ δὲ uotis; 
αὐτὴν, φανερὴν ποιεῖ τῷ δυναμένῳ ἱάσασθαι, 6c ἐς - 
οµολογήσεως ἐξαγορεύων αὐτὴν, ἀλλὰ xal τὴν $273 
χατάλληλον ἀνομίαν ἀποχαλύπτει. Εΐδος vàp ἆμαι- 
τίας ἡ ἀνομία' τᾶς γὰρ ὁ ἀνομῶν ἁμαρτάνει' € 





1321 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1222 


παντὸς ἁμαρτάνοντος ἀνομοῦντος, δύναται kx παρ- A facit. Non autem quz de peccatore, eadem et de de- 


αλλήλου εἰρῆσθαι' μάλιστα διὰ τὸ, ε Ὁ ποιῶν τὴν 
ἁμαρτίαν, καὶ τὴν ἀνομίαν ποιεῖ, καὶ ἁμαρτία ἐστὶν 
3j ἀνομία.» Πραγματικῶς δὲ εἰπὼν «ἐξαγορεύειν χατ᾽ 
ἁμαυτοῦ ἣν πεποίηχα ἀνομίαν, » πλέον οὗ ἠτησάμην 
ἔσχον᾽ οὗ µόνον γὰρ ταύτην, ἀλλὰ xal τὴν τῆς χαρ- 
δίας ἀσέδειαν ἀφῆχεν ὁ θεός ἀσέδεια δὲ καρδίας εἷ- 
ναι δύναται, ἡ συµθαίνουσα τοῖς πολλοῖς δυσαρέστη- 
σις τῆς προνοίας, Ex τῆς δοχούσης τῶν πραγμάτων 
ἀνωμαλίας. 

Στ. ς’. El xal πραχτιχῆς ἀνομίας χαθαρεύουσιν οἱ 
ὅσιοι, ἀλλά ye χραινοµένους ἔχουσι τοὺς λογισμοὺς 
σολλάχις ix τῆς εἰρημένης xapblac ἁσεθείας. χαίτοι 
u$ περὶ ἀνομίας ἧς οὐχ ἔχουσιν οἱ (46) προσευχόµε- 
νοι, ὑπὲρ τῆς ἀσεθείας προσεύξονται, ἄφεσιν αὐτῆς 
αἰτούμενοι ἐν εὐθέτῳ χαιρῷ' εὔθετος δὲ καιρὸς προσ- 
ευχῆς περὶ τῆς εἰρημένης ἀφέσεως, ὅτε τις ἀπὸ 
πράξεως ῥυπαρᾶς χαθαρεύει' xal ὥσπερ τις τραυ- 
µατίας ὅλος ὢν, περὶ ἁμυχῆς οὐχ ἀπαιτήσει ἰατροῦ 
θεραπείαν, ἀλλ ὅλον τὸ σῶμα ὁλόχληρον ἔχων Ev uó- 
^ νη τῇ ἁμυχῃ τυγχάνων. οὕτως οὖδεὶς πρἀξεων ἓν- 
&y«w» πεπληρωμµένος, περὶ χαθαρότητος λογισμῶν 
προσεύξεται, ἀλλὰ µόνος πᾶς ὅσιος. ---"Οτ' ἂν xa- 
ταχλυσμὸς πολλῶν πνευματικχῶν ὑδάτων γένηται, 
ἐσχηχότος τινὸς ἓν ἑαυτῷ πηγὴην ὕδατος ἀλλομά- 
νου εἰς ζωὴν αἰώνιον, τουτέστιν τῶν ὑδάτων ἑξ- 
αφανιζόντων πάντα τὰ ἁμαρτήματα, χαὶ τὴν ἐπ 
αὐτοῖς ἁσέθειαν τῆς καρδίας, οὐχ ἐγγιοῦσιν ἡ 
ἀσέθεια καὶ dj ἀνομία τῷ ὑπὲρ αὐτῶν προσευξα- 
μένῳ. 

Στ. Q. Τής περιεστηχνίας θλίφεως ἀπαλλαγὴν C 
οὐχ ἄλλως εὑρίσχειν ὁ ταῦτα λέγων νομίζει, ἢ χατα- 
φυγὼν πρὸς Χριστόν. 

Στ. 0. Τουτέστιν μὴ τὸ λογικῶς ἐνεργεῖν ἀποδα- 
λόντες, εἰς ἄλογον πέσωνται χατάστασιν, ὥστε ἵππῳ 
διὰ τὸ θηλυμανὲς ὁμοιωθήναι, 7) ἡμιόνῳ διὰ τὸ ἑστε- 
ρεῶσθαι πρὸς τὰ χαχά. — Οἱ μὲν εὔειχτοι xol εὖ- 
ήνιοι ἐχουσίᾳ ὁρμῇ ἐγγίζουσι τῷ θεῷ; οἱ δὲ προει- 
ρημµένοι, ὡς ἵππος χαὶ ἡμίονος διὰ τὸ ἀσύνετον γε” 

«χονότες, τῇῃ προειρηµένῃ ἀνάγχῃ τῶν πωλοδαμνῶν 
ἀχθήσονται πρὸς o£. 


linquente dici possunt; praesertim ob illud, « Qui 
facit peccatum, et delictum facit; et peccatum est 
delictum. » Consulto autem dicens « confiteri adver- 
sum me quam feci injustitiam, » plus quam quod 
petieram babui. Namque non eam solummodo, sed 
et cordis impietatem remisit Deus : impietas autem 
cordis esse potest, qua multis accidit indolis moro- 
sitas, e rerum confusione nata. 


VEns. 6. Etsi practice injustitiae immunes sint 
sancti, cogitationes tamen habent hac quam mode 
diximus cordis impietate leviter perstrictas. Quare 
non pro injustitia quam non habent, sed pro ista 
impietate exorabunt , ejus remissionem rogautes in 
tempore opportuno : opportunum autem exoratio- 
nis tempus de hac remissione est, quando quis se 
iminunditiis purificat ; et sicut quis totus vulneratus 


“49 levi cutis laceratione non medici requirit offi- 


cium, sed qui corpus totum integrum habens sola 
laceratione l:sus est : ita nemo expiandis rebus 
gravatus puritatem mentis exoptat, nisi qui om- 
mino sanetus est. — Quando diluvium multa- 
rum spiritalium aquarum advenerit, et in semetipso 
quispiam habuerit fontem aqu: salientis in vitam 
alernam !', aquarum scilicet omnia peccata de- 
lentium , atque in eis cordis impietatem, non ap- 
proximabunt impietas et injustitia ad eum qui 
pro illis oravit. 


Vas. 7. Circumdantis tribulatiouis liberationem 
non aliter invenire hzc dicens existimat, nisi ad 
Christum confugiens. 

VgRs. 9. ld est ne prudenter agere omittentes, in 
brutorum animalium conditionem incidant, ita ut 
equo propter mulieris concupiscentiam similes 
sint, vel mulo propter indurationem ad mala. — 
Qui quidem dociles sunt et freno audientes, sponte 
ad Deum accedunt ; illi vero, dequibus modo dixi, 
sicut equus et mulus propter dementiam (acti , 
pradicta frenorum necessitate trubentur ad te. 


PSALMUS XXXH. 
Στ. d. Οἱ τὸν ἠθιχὸν χατορθώσαντες Blov, δίχαιοί D — Ves. 4. Qui in morali proficiunt vita, justi sunt 


εἰσιν ἀγαλλιώμενοι ἐν τῷ Kopp: εὐθεῖς δὲ οἷς πρέ- 
πει αἵνεσις, ol. πᾶσαν σχολιότητα φευδοδοξίας διαφυ- 
γόντες, τούτοις γὰρ ἁρμόζει θεὸν αἰνεῖν' ἐπεὶ « οὐχ 
ὥραῖος αἶνος ἓν στόµατι ἁμαρτωλοῦ. » 

Στ. β’. Ἡ ἑξομολόγησις ἡ ἐνταῦθα τὴν εὐχαρι- 
στίαν δηλοϊ' ταύτην οὖν ἐν χιθάρᾳ ποιητέον’ καὶ εἰ 
μὲν χιθάρα εἴη «b σῶμα, νευραὶ τεταµέναι οὐκ ἄλλαι 
τῶν αἰσθήσεων εἶεν, αἷς ἑπαινετῶς χρώμενοι, εὑρύ- 
θµως xai ἑναρμονίως ἑξομολογούμεθα τῷ Kuplg. El 
δὲ τὴν ψυχὴν ὑπολάθοι τις χιθάραν, αἱ δυνάμεις αἎ- 
τῆς οἷον μνημονιχὴ xai συγκαταθετιχἡ xal άνανευ- 
τικὴ xat ἄλλαι χατὰ λόγον κρουόµεναι νευρῶν δίχην 
ὑπὸ vou, μυστιχῶς ἐξομολογήσονται τῷ Κυρίῳ. Ταλ- 


" Joan. iv, 14. !* Eccli. αν, 9. 


(46) Παρέλχει artieulus. Epis. 
ParRot. Gn, XXXIX. 


exsultantes in Domino; recti autem, quos decet 
collaudatio, qui omnem false doetrinze obliquitatem 
effugerunt : hos enim decet Deum laudare, quia : 
« Non opportuna laus in ore peccatoris '*.» 

Vsns. 2. Que hic indicatur confessio gratiarum 
aclionem significat; in cithara enim agenda est : 
quodsi cithara corpus esi, extensm chorda nihil 
aliud ac sensus sunt, quibus ad laudandum utentes, 
numerose ac modulate confitemur Domino. St autem 
de anima aecipienda est cithara, ejus faeultates, sic- 
ut memor.a, approbatio, negatio, czterzque quas 
chordarum instar mens per rationein pulsat, my- 
stice confitebuntur Domino. Hanc vero. psalterii el 


9 ^g 


1325 


DIDYMI ALEXANDRINI £221 


citharze differentiam esse dicunt musici : ciibaram A τηρίου && teh; πιθάραν διαφορὰν εἶναι λέγουσι uou- 


quidem ex inferioribus partibus sonum perficere 
dicunt; psalterium vero ex superioribus, dum sit 
praterea ex omuibus rectissimum. Date igitur 
anima esse citharam ; spiritus vero hominis, qui 
est in eo, eum nihil aliud sit ac mens, psal- 
terium est, psallens nemini nisi Deo. Cum igitur 
rectis utimur coyitationibus, et spiritui nostro san- 
cium adjicimus Spiritum , tunc psallimus in decem 
chordarum psalterio. Decem" chordarum numerus 
perfectionem ejus probat. Hunc enim nümerum 
assiduo predicatum in Seripturis reperire est, et 
pontitici igitur Mosi non amplius quam decem man- 
data revelavit Deus; nec non et decimas pendere 
populus jubetur. 


VEns. 2. Qui in omnibus celebrat Deum, et per 
vocis exclamationem laudes ei tribuit. IIxec enim 
vociferatio vox quiedam est undique et confuse 
adversus devictos in przlio babita, unde εἰ pul- 
chrum est vociferare; canticum vero novum Novo 
Testamento et spiritus novitati congruum est. 


Vgns. 4. Domini verbum, quod dat Dei scientiam . 


inquirentibus, neque dolos, neque fraudem habet. 
Huic verbo opera congrua, qua faciunt operarii 
ejus in fidé contirmata, et opera verbi inconcussa 
sunt : verbum autem rectum est, secundum ea 
qua przdicit. Quod si rectum Deum Verbum puta- 
verimus, qui quidem in,co facit opera, in fide 
erant eorum in quibus Jesus omne faciebat miracu- 
lum : « Fia» enim «tibi secundum fidem tuam **.» 


VEns. 6. Hoc in loco consentiunt spectatz pie- 
tatis viri, creatorem sauctum Spiritum esse desi- 
gnatum. 

Vgns. 7. Postquam congregatam maris undam 
in omnem terram infundit per pluvias jussu suo 
utris instar, vento sublimatam aeriam facit, ita ut 
suspensis nubibus imber super terram feratur. 
Allegorice autem bominum vita sepius mare dici- 
tur, propler instabilitatem zstumque in terra vi- 
ventium, qua quidem quasi in utre congregavit 
Salvator in corpore quod sumpsit, sereno et tran- 
quillitate compositis, Ostendit quoque nihil in crea- 


σιχοὶ τοιαύτην’ τὴν μὲν χιθάραν ἐκ τῶν χάτω μερῶν 
ἀποτελεῖν fjyóv φασιν' τὸ δὲ ψαλτήριον Ex τῶν Eva 
μερῶν, μετὰ τοῦ καὶ εὐθύτατον εἶναι δι ὅλων. Ττς 
οὖν ψυχῆς ἀποδοθείσης εἶναι χιθάραν (47), τὸ πνεύμα 
τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἐν αὐτῷ, οὐχ ἕτερον τάχα του νο. 
τυγχάνον, φαλτήριόν ἐστι, φάλλον οὐχ ἄλλῳτινὶ 1, τὸ 
θεῷ. Ὅτε γὰρ χρώμεθα νοήσεσιν ὀρθαῖς, xal τι 
πνεύµατι τῷ «ἡμετέρῳ τὸ ἅχιον προσλαμθάνομ-» 
Πνεῦμα, τὸ τηνιχάδε ψάλλομεν ἓν φαλτηρίῳ δεκαχὀρ- 
δψ. "H τάχα ἐχ τοῦ δέχα χορδὰς ἔχειν τὸ τέλειον 
αὐτοῦ παρἰστάται. Τὸν γὰρ τοιοῦτον ἀριθμὸν cuv- 
εχῶς ὑμνούμενον ἐν ταῖς Γραφαῖς ἔστιν εὑρεῖν' xz: 
τῷ ἱεῤοφάντῃ γοῦν Μωῦσεϊ οὐ πλείων δέχα γεν χῶ;ν 
λόγων ἐχρημάτισεν ὁ θεός: χαὶ δεχάτας προστέρειν ὁ 
λαὸς προστάττεται. 

Στ. Υ’. Ὁ διὰ πάντων γὰρ ὑμνῶν τὸν θεὸν, χαὶ xà 
φωνῆς ἁλαλάζει' ὁ γὰρ ἁλαλαγμὸς φωνή τίς ἐστιν 
ἀθρόως xal ἀσήμως κατὰ νενικηµένων ἓν πολέμῳ 
γινοµένη, ὅτι xal καλῶς ἀλαλάζεται τὸ δὲ χανὸν 
ἆσμα συγγενὲς τῇ Καινῇ Διαθήχῃ xat τῇ χαιγότητι 
τῇ τοῦ πνεύματος. —— 

Στ. δ. Ὁ τοῦ Κυρίου λόγος ὃν δίδωσι τοῖς τὰ τῆς 
γνώσεως µεταδιώκουσιν, οὐδὲν ἁπάτης ἐστὶν ἔχων fj 
σχολ.όν. Τούτῳ τῷ λόγῳ καὶ τὰ ἔργα κατάλληλα, ὁ 
δὴ πράττουσιν οἱ ἐργάται τούτου ἐν πίστει ὄντα χα) 
βέδαια, ἐπεὶ καὶ τὰ ἔργα τοῦ λόγου ἀμεταχίνητα' 
xai ὁ λόγος δὲ εὐθὴς ἐστι xa0' ὃν προνοεῖ. Εἰ δὲ xz! 
εὐθῆ τὸν Θεὸν Λόγον νοήσωµεν, ἅπερ Ev αὐτῷ xoci 
ἔργα, ἐν πίστει σαν τῶν bv οἷς ὁ Ἰησους ἅτπαν 
ἐποίει παράδοξον, «Κατὰ » γὰρ « τὴν πίστιν σου 
γενηθήτω σοι. » 

Στ. ς’. Καὶ τούτῳ τῷ ῥητῷ συναγορεύουσιν εὖσε- 
θεῖς ἄνδρες, τῷ δημιουρχιχὸν εἴναι τὸ ἅγιον Πνεῦ- 
ya. (48). 

Στ. Q. Ἐπεὶ προκαλούμενος τὸ ὕδωρ τῆς θαλάσ- 
σης, ἐχχέει αὐτὸ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν διὰ τῶν ὑετῶν 
τῷ προστάγµατι αὑτοῦ ἁσκοῦ δίχην' ἀνεμιώμενον τὸ 
ὕδωρ ὑπεραέριον ποιεῖ, ὡς συστασῶν νεφελῶν ὅμθρον 
ἐπὶ γῆς ἑνεχθῆναι. ᾽Αλληγορικῶς δὲ ὁ βίος τῶν àv- 
θρώπων πολλαχοῦ θάλαττα εἴρηται διὰ τὸ ἄστατὸν 
καὶ ἀλμυρὸν Ίθος τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπερ ὡς ἓν ἀσχῷ 
συνῄγαγεν ὁ Σωτὴρ ἓν ᾧ ἀνείληφε σώματι any 
τε ποιῄσας xa εὔδιον. Δείχνυδι δὲ χαὶ μτὸν 


tionis rebus fuisse inordinatum. Quasi in thesauro D ἀτάχτως τῶν £y τῇ χτίσει φερόµενον. Ὡς ἓν θησα»- 
à ᾿ 1 


omnia cogit propria voluntate, ventos scilicet non 
proprio agitatos impulsu, e thesauris suis educere 
dicitur, uon seeundum propriam eorum vim abdu- 
ctis. Sic igitur et multam aquarum multitudinem 
proprie regit arbitrio, coercere visus vel demittere 
imbres : quod et per Eliam prophetam fecit. 


Vegns. 7. Sed et thesauro bono, coelo scilicet 
aperto, dat pluviam semini terre; sicut et rursum 
sistit pluviam, clauso ccelo. Et abyssos igitur. qui 
propter immensam aquarum multitudinem nocere 


|. * Matth.*ix, 99. 


(41) Rectius χιθάρας. Epi. 
148) Apte Didymus hoc animadvertit, qui ct li- 


pip δὲ πάντα συνέχει τῷ ἰδίῳ βουλήματι, ἀμέλει xxi 
τοὺς ἀνέμους μὴ xac ἰδίαν χινουµένους φορὰν, Ex θη- 
σαυρῶν αὐτοῦ ἑξάγειν λέγεται, οὗ xav' ἰδίαν φορὰν 
τούτων φεροµένων. Οὕτω τοίνυν xal τὸ πολὺ τῶν 
ὑδάτων πλῆθος κατ ἰδίαν κρίσιν οἰχονομεῖ, πρὸς ὁ 
δοχοῦν ἐπέχων Ἡ πἐέµπων τοὺς ὤμθρους, ὃ xat δ. 
Ἠλίου τοῦ προφέτου πεποίηχεν. 

| Xe. C. ᾽Αλλά χαὶ τὸν θησαυρὸν τὸν ἀγαθὸν οὐ σανὺν 
ἀνοίγων δίδωσιν ὑετὸν τῷ σπέρµατι τῆς Yn ὥστερ 
a$ καὶ ἐπέχει τὸν ὐετὸν, χλείων τὸν obpavóv. Καὶ τὰς 
ἀθύσσους οὖν ἰχανῶς ἐχούσας διὰ τὸ πληθας τὸ ἁπερι- 


brum De Spiritu sancto scripsit, abs Hieronymo 
Latiue uobis conservatum. 








1225 EXPOSITIO IN PSALMOS. | 1296 
όριστον τῶν ὑδάτων βλάψαι, iv θησαυρῷ τίθεται πε- A possent, in thesauris ponit, concludens cos, ut, 


ριχκλείων αὐτὰς, ἵν ὅτε βούληται χρήσηται αὐταῖς ὡς 
συµςέρει χατὰ χαιρόν. Δύναται δὲ xal τὰ ἀχατά- 
ληπτα τῶν νοημάτων xal ἀνεξερεύνητα τῶν χριµά- 
των αὐτοῦ τυγχάνοντα, ἀθύστους τεθειχέναι ἐν τοῖς 
ἀποχρύφοις θησᾳυροῖς τῆς Υνώσεως καὶ τῆς σοφίας’ 
ὡς µηδένα ἐξ αὐτοῦ τούτου τυγχάνειν, εἰ µήπω ὁ 
Θεὸς παράσχοι. 

Στ. 0'. Ἐπεὶ αὐτοῦ εἰπόντος ἐγενήθησαν, καὶ αὐ- 
τοῦ ἐντειλαμένου ἐχτίσθησαν, σαλευθήτωσαν ὑπ' αὖ- 
τοῦ: τοῦ γὰρ πεποιηχότος xai τὸ ἀλλοιοῦν ἐπὶ τὸ 
χαλόν ὲστιν. Σημαίνει δὲ τὸ, εἐγεν ήθησαν,ν τὴν οὐσίω- 
σιν τῶν εἰς τὸ εἶναι ἠγμένων" τὸ «ἐχτίσθησαν (49) » 
δὲ, τὴν διαχόσµησιν τὴν μετὰ τὴν οὐσίωσιν Υεγενη- 
µένην. El δὲ εἰπόντος xal ἐντειλαμένου Θεοῦ ἐγε- 


cum voluerit, iis utatur, ut zequum erit secundum 
tempora. Potest etiam qux non intelligi possunt in 
cogifationibus, neque scrutanda in judiciis suis, 
abyssos posuisse in absconditis scientie et sapien- 
ti& thesauris : ita ut nihil eorum sit cuique per- 
spiciendum, nisi prebeat ipse Deus. 


Vkns. 9. Cum ipso dicente facta sunt, et ipso : 
imperante creata sunt omnia, ab eo contrectata 
sunt : est enim illius qui fecit et ad decorum immu- 
tare. Signiflcat vero, « facta sunt,» essentiam eorum 
qua ad exsistentiam vocata sunt ; et, « creata sunt, » 
coordinalionem qua post exsistentiam facta est. 
Si autem dicente et. imperante Deq facta et.creata 


νήθη xai ἐχτίσθη τὰ πάντα, ἔστιν ᾧ εἶπεν καὶ B sunt omnia, est cui dixit et mandavit, non alius ac 


ἐνετείλατο οὐκ ἄλλος τοῦ δημιουργικοῦ Λόγου’ ἔστι 
δὲ οὗτος ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός. 

Ez. v. Διδύμου xal Βασιλείου. ᾿Αλλὰ xa τῶν , 
ἐθνικῶν Ίθη καὶ δόγµατα διεσχέδασται' µόνη δὲ τῷ 
xóspup dj ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου ἐμπολιτεύεται. 
Ilo γὰρ βονλὴ ἓν «ἀνθρώποις, ἀλλ᾽ dj βουλἡὴ τοῦ 
Kopíou ἐχράτησεν’ xai ἓν ταῖς ψυχαῖς δὲ ταῖς ἡμε- 
τέραις ἕστη βεδαία, ἠνίχα πῥοδιασκεδάάωμεν τὰς 
ἀνθρωπίνα: βουλὰς, χαθάπερ àv δέλτῳ τῶν προγβῥα- 
φἐντων τύπων λεαινομένων. Τότε γὰρ χαθαρῶς 1, 
Ψυχὴ τὰ θεῖα δέχεται λόγια. Διὸ ἐπήγαγεν, « "0 δια- 
σχεδάσας τὰς βουλὰς τῶν ἀθέων ἐθνῶν, » ἀνατρέφας 
«X λανήλάνα αὐτῶν Ίθη xal πάτρια, xaX τοὺς κατὰ 
τῆς ἀληθείας λογισμοὺς, τουτέστι συλλογισμοὺς, 
ἀθετήδει ἀθετῶν τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν' ἀλλὰ 
καὶ τῶν ix περιτομῆς λαῶν, πὸλλὰ χατὰ Ἰησοῦ 
λογισαµένων, τοὺς λογισμοὺς ἀθετήσει ὁ Κύριος. 
Αθετήσει δὲ xal « τὰς βουλὰς τῶν ἀρχόντων » 


creator Verbum : nempe Filius Dei. 


Vgns. 10. Didymi et Basilii. Gentium mores οἱ 
doctrine dissipantur : sola in mundo veritas Evan- 
gelii regnat. Multum enim consilium in hominibus, 
sed Domini consilium prevaluit; et in animabus 
nostris firmum stetit, cum dissipabimus humana 
consilia, sicut in tabulis prius scripta eraduntur. 
Tunc enim pure anima divina verba accipit : ideo 
adjicit, « Qui dissipavit impiarum consilia gen- 
tium, » dejecit populis exitiosos mores ususque 
patrios, el veritati contrarios sermories, id est s;7l- 
logismos, reprobabit reprobatorum sapicriliam sa- 
pientium ; sed οἱ circumcisionis populorum , qui 
multa adversus Jesum elocuti sunt, eloquia repro- 
habit Dominus. Reprobabit et « consilia principum,» 
Herodis, et Pontii Pilati, et exeitantium eos invisi- 
bilium principüm hujus szxculi: 


Ἡρώδου xai Ποντίου Πιλάτου καὶ τῶν ἑνεργούντων αὐτοὺς ἁοράτων ἀρχόντων τούτου τοῦ αἰῶνος. 


Στ. ια’. Ὥσπερ τὰ ἄλλα &o' ὧν οἴδαμεν ἀνθρωπί- 
vtov, περὶ θεοῦ λέγει, ὡς χεῖρας xat ὀφθαλμοὺς xal 
τὰ ἄλλα ἔχοντος, οὕτω χαρδίαν αὐτοῦ τὴν, ἵν' οὕτως 
εἴπω, βουλευτιχὴν καὶ νοητικὴν αὐτοῦ ἐνέργειαν. Ταυ- 
της οὖν ol λογισμοὶ ἀραρότες χαὶ βέδαιοι τυγχάνοντες 
παχρατεἰνουσιῦ ἀπὸ γενεᾶς εἰς Ysveàv, τουτέστι χατὰ 
πᾶσαν τὴν £v γενεᾷ δ.αδοχην οἱ αὐτοὶ θεῖοι λὀγισμοὶ 
pévousty *. 7] τάχα οὓς ἐνέδαλε λογισμοὺς τῇ Ex πε- 


VrEns. 11. Quemadmodum alia , qux hominis 
propria novimus, de Deo dicit, sicut manus »t ocu« 
los et czetera habente, iia cor ejus, ut ita dicam, 
deliberandi capax, cogitandique vim babens. IMujus 
igitur cogitationes, firma et solida, permanent a 
generatióne in generationem, id est in omni  gene- 
rationum successione divin; permanent. cogitatio- 
nes : quippe quas dirigit cogitationes ad circumci- 


ριτομῆς γενεᾷ, τούτους ἐμθάλῃ τῇ ἀπὺ τῶν πιστενόν- p sam generationem, eas ad credentium populorum 


ἕων ἐθνῶν γενεᾷ: οὐ yàp ἐπ᾽ ἄλλοις χέχληται τὰ 
ἔθνη, ἀλλ᾽ ἐχείνοις ol; ἔσχον οἱ ix περιτομῆς σχιᾷ 
χρυττοµένοις. 

Xs. ιδ’. Κατοιχοῦσι δὲ τὴν yv οὐκ ἄνθρωποι µόνον, 
ἀλλὰ πνεύματα ἀόρατα, xal τὰ ἄλλα θνητὰ Güa. Els 
πάντας οὖν τοὺς ἐπὶ γῆς παρατείνει ἡ τοῦ θεού χή- 
δεµονία ἑφορῶντος αὐτοὺς Ex τοῦ προξιρηµένου κατ- 
οιχητηρ/ου αὐτοῦ. 

Στ, τς’. Ὅτι δὲ «ob σώζεται βασιλεὺς διὰ πολλὴν 
δύναμιν,» µαθήσῃ ἐχτῆς ἱστορίας * Φαραὺ... ἀλλὰ τὰ 
ἅρματα καὶ τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἕῤῥιτεν ὁ θεὸς εἰς 


(&9) Observent sacri critici. differentiam verbo- 
rum ἐγενήθησαν οἱ ἑκτίσθησαν, prout Latine in theo- 


generationem transtulit ; non aliis enim vocatz sunt 
gentes verbis ad ea qux babuerat circumcisionis 
populus, umbra abscondita. 

Vrns. 14. Habitant autem terram non homine: 
solum, sed spiritus invisibiles, ceteraque mortalia 
auimalia. Super omnes igitur terram habitantes 
extenditur sollicitudo Dei, respicientis in eos de 
preparato habitaculo suo. 

VEns. 16. Quod « non salvatur rex per multam 
virlutem, » historia disces: Pharao .. . sed currus 
et virtutem ejus dejecit Dominus in mare : pleua 


logicis distinguimus aenuit a fecit, εἰ a creavit. 


4321 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4528 


autem talium omnis histofía. Et gigantem magno- A τὴν θάλασσαν ' πλήρης ὃξ τῶν τοιούτων πᾶσα ἡ ἴστο- 


pere validum ποπ salvatum iri dicit viribus suis : 
quod quidem videbis si attendas qua Goliath eve- 
uerint. Si autem ad illum qui pugnat adversus 
Deum spectat Ίο denominatio, neque ita salva- 
bitur in abundantia virtutis impiarum quas sequi- 
tur doctrinarum. Fortem igitur sie vocatum  repe- 
rireest in Isaia dicente, « Gigantem et vigentem **; » 
proliantemque adversus Deum , apud eumdem: 
t Gaudentes euntad exercendam iracundiam meam :» 
gaudentes pariter. Et in Genesi: « Et erat Nembrod 
gigas venator coram Domino ?!, » 

Vgms. 20. Quippe et qui ante incarnationem se 
ipsos adjuvare non poterant, sperant exspectantque 
futurum sibi adjutorem et protectorem Salvatorem : 


pia. Καὶ γίγαντα δὲ τὸν ὑπερθαλλόντως ἰσχυρὸν o0 
σωθήσεσθαι ἔφη ἐν τῇ παρούσῃ αὐτῷ ἰσχύτ. ὄψει δὲ 
τοῦτο ἐπιστήσας τῷ κατὰ τὸν Γολιάθ. El δὲ χαὶ τὸν 
θεοµάχον fj προσηχορία δηλοῖ, οὐδὲ οὕτως σωθῄσεται 
by πλήθει ἰσχύος ὧν ἔχει δογμάτων ἀθεότητος. Tiv 
μὲν οὖν ἰσχυρὸν οὕτω χαλούμενον ἔστιν εὑρεῖν iv 
Ἡσαῖᾳ λέγοντι, « Γίγαντα xaX ἰσχύοντα - » τὸν δὲ θευ- 
μάχον πάλιν παρὰ τῷ αὑτῷ * εΧαίροντες ἔρχονται πλη- 
ρῶσαι τὸν θυµόν pou * » χαίροντες ἅμα. Καὶ Ev Γε- 
νέσει, «Καὶ fjv Νεδρὼδ γίγας κυνηχὸς ἕναντι Ku- 
ρίου. » 

Στ. x'. Táya δὲ καὶ οἱ πρὸ τῆς ἐπιδημίας ἑαυτοῖς 
βοηθεῖν uh δυνάµενοι, ὑπομένουσι τῇ προσδοχίᾳ τὸν 
ἑσόμενον βοηθὸν xai ὑπερασπιατὴν Σωτῆρα " ig ᾧ 


cui quidem soli fideles oinnes toto corde exsultantes B καὶ µόνῳ τὴν καρδίαν ol πιστοὶ πάντες εὐφραίνανται, 


gratulantur , temporariorum voluptate neglecta. 
Liberius forsan dicere : Pro inea spe misericordiam 
tuam mihi metire. Hoc vero et Salvator ipse do- 
cuit dicens : « Eadem mensura qua mensi eritis, 
metietur et vobis 15. » 


μηδενὶ τῶν προσχαίρων ἠδόμενοι. Παῤῥησίας δὲ τὸ 
φῆσαι, Tf ἐμῇ ἐλπίδι τὸν ἔλεον µέτρησον. Τοῦτο pév- 


"τοι χαὶ ὁ Σωτὴρ ἑἐδίδαξε, φήσας' « Ὦ μέτρῳ μετρεῖ- 


τε, ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν. » 


PSALMUS XXXIII. 


εις. 4. Sicut qui Babylone visi sunt in fornace 
nihil ab ignibus lzsi, Deum bymois celebrantes *5, 
omnem creationem ad id adhibuerunt , conscii se 
ipsos ad tam grandia impares (magnum est enim 
Deum hymnis celebrare), sic et qui dicit : « Magnifi- 
cate Dominum mecum , 2 vel omnem creationem, vel 
justos ad id secum concurrere vult. Magnificare 
autem Deum, nou augere est magnitudinem ejus 
(nam sine magnitudine est : corporum enim hzc 
propria est, Deus autem incorporeus), at magna 
non secundum eum, sed secundum nos, sapere et 
divere de eo. Exaltant autem nomen ejus in idip- 
sum, qui eidem meuti et scientie eidem accommo- 
dati sunt; exaltatur a creatis Dei nomen, nou ex 
humili ad sublimem locum proveetum , sed cum 
meditantes illud nihil terrestre, sed excelsa coele- 
stiaque cogitant. Sicut enim violant Dei nomen, ne 
ipso quidem strictim leso nomine, sed quantum 
refert ad profana facientes meditantesque, sic et 
sancliflcatur virtutibus nostris. Unde Salvator inter 
alia hoc quoque dicit in oratione docens : « San- 
ctificetur nomen tuum **, » non quidem ita ut no- 
men tuum, ex non sancto, sauctum flat : precan- 
dum enim sanctilicari illud in nobis, sancte cogi- 
tantibus et agenlibus, et sic de Deo idea quam 
secundum Dei cognitionem accuratissimam habe- 
mus, Dei nomen est. Hoc sanctificatum habebimus, 
cuin sancte omnia perflciemus. Si quando enim in 
errore et ignorantia nonnulli hominum sunt, Dei 
nomen quodammodo lzditur, ad ea quà non opor- 
tet abreptum ; deos namque s'gna ipsorumque ven- 
wem quidam vocavere. 

Vens. 7. Pauperem hic vocat eum qui non valet 
a praesentibus tribulationibus seipsum salvare : 
omnes autem hanc paupertatem habemus. Quare 


**[sa. χιν, 9. *' Gen. x, 9. 


?* Matth. vit, 4. 


Στ. δ. Ὥσπερ οἱ ἐν τῇ χαμίνφ βληθέντες Ev Ba- 
θυλῶνι ἐπὶ τὸ μὴ βεθλάφθαι ὑπὸ τοῦ πυρὸς, θεὺν 
ὑμνοῦντες, πᾶσαν τὴν χτίσιν παρέλαδον sl; τοῦτον, 
εἰδότεο μὴ αὑτάρχεις εἶναι πρὸς τηλικοῦταν ( µέγσ 
γὰρ τὸ Βεὸν ὑμνεῖν) , οὕτω xal ὁ λέγων, « Μεγαλύ- 
νατε τὺν Κύριον σὺν ἁμοὶ, » ἢ πᾶσαν τὴν χτίσιν, à 
τοὺς πραεῖς συνδραμεῖν αὐτῷ τοῦτο βούλεται. Τὸ δὲ 
μεγαλῦναι τὸν θεὸν, οὐχ αὐξῆσαι μέγεθός ἔστιν αὖ- 
τοῦ (ἀμεγέθης γὰρ, σωμάτων vXp ἴδιον τοῦτο, ὁ δὲ 


C ec ἀσώματος ), ἀλλὰ τὸ μεγάλα οὐχ ὡς πρὸς αὐτὸν, 


ἀλλὰ πρὸς ἡμᾶς φρονῆσαι xal εἰπεῖν περὶ αὗτον. 
Ὑψοῦσι δὲ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐπὶ τὸ αὐτὸ οἱ χατηρτι- 


- σµένοι τῷ αὐτῷ vot xat τῇ αὐτῇ γνώµῃ  ὑφοῦται & 


πρὸς τῶν γενητῶν ἡ τοῦ θεοῦ προσηχορία, οὖχ ἓν 
ταπεινοῦ µετεωριζοµένη, ἀλλ᾽ ὅταν οἱ φρονοῦντει 
αὐτὴν μηδὲν χαμαιπετὲς, ἀλλὰ ὑγηλὰ xai οὐράνι 
διανοοῦνται. Ὡς γὰρ βεδηλοῦσι τὸ ὄνομα ταῦ θεοῦ, 
οὐχ αὐτοῦ χραινοµένου τοῦ ὀνόματος, ἀλλ ὅσον ἐπὶ 
τοὺς περιχειµένους βέδηλα πράττοντας xai φρονοῦν- 
τας, οὕτω χαὶ ἁγιάζεται ἐχ τῶν ἡμετέρων ἔνεργη- 
µάτων. "0θεν ὁ Σωτὴρ πρὸς ἑτέροις χαὶ τοῦτο λέγει 
ἐν τῇ εὐχῇ διδάσχων τὸ, « ᾽Αγιασθήτω τὸ ὄνομά σου, 
οὐκ αὐτοῦ τοῦ ὀνόματος χαθ᾽ ἑαυτὸ Ex μὴ ἁτίου, 
ἁγίου Ὑινοµένου᾽ εὐχτέον γὰρ ἁγιασθῆναι αὐτὸ Ev 
ἡμῖν, ἁγίως νοούντων καὶ πραττόντων ἡμῶν, χα) 
οὕτως ἡ περὶ θεοῦ διάληψις ἣν xat ἔννοιαν 8so» 
Ἱχριδωμένην ἔχομεν, fj τοῦ Θεοῦ προσηγορία Ecl. 
Ταύτην ἁγιαδομένην ἔξομεν, ὅταν xaÜ' ἁγιότητα 
ἁπάντα ἐπιτελῶμεν. "Όσον γὰρ Ev πλάνη xa áyvo. 
ἔνιοι τῶν ἀνθρώπων εἰσὶν, Ἡ τοῦ Θεοῦ προσηγορία 
«pónov τινὰ χραίνεται, ἑλχομένη ἐφ᾽ ἃ μὴ δεῖ: θεοὺς 
γοῦν ἀγάλματα χαὶ τὴν σφῶν χοιλίαν ἐχάλεσάν τινες. 

Στ. Q'. Πτωχὸν ἐνταῦθα καλεῖ τὸν μὴ δυνάµενον 
ἐχ τῶν παρουσῶν θλίψεων ἑαυτὸν σῶσαι * πάνεες ὃ 
ταύτην τὴν πτωχείαν ἔχομεν. Ὥστε περὶ παντὸς λέ 


?? Dan. 11, 19 sqq. ** Matth, vi, 9. 


4529 


.EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1230 


χει χρῄζοντος 6x Θεοῦ σωτηρίας τὸ, « Οὗτος 6 πτω- A de omnibus. dicit, salutem a: Deo exquirentibus : : 


χὸς ἐχέχραξεν, xal ὁ Κύριος εἰσήχουσεν αὐτοῦ. » 

Στ. η’. El τελείους ἐχλαμθάνοιμεν τοὺς θεὸν φο- 
6ουµένους, παρεμβάλλοντα χύχλῳ αὐτῶν ἄγγελον ἐπὶ 
τὸ ῥύεσθαι αὐτοὺς, οὐχ ἄλλον ἑροῦμεν 1]. τὸν τῆς µε- 
χάλης βουλῆς θΘεὸν Σωτῆρα. Τούτου ἀκόλουθον καὶ τὸ 
ὑπὸ Ἰαχὼθ λεγόμενον' ε "0 ἄγγελος ὁ ῥυόμενός µε 
ἐχ πάντων τῶν χακῶν. » Οὐχ οἷός τε ῥύεσθαι ἄγγε- 
λος, ἀλλ᾽ ὁ σηµαινόµενος Σωτήρ. 

Στ. 0'. Ἐπεὶ Θεοῦ τὸ χρηστὺν, ταυτὸν τῷ ἀγαθῷ 
σηµαίνει. Ἐπεὶ οὖν χαὶ τρόφιµός ἐστιν ἄρτος ὢν ζωῆς, 
προστάττει τὸ Ἠνεῦμα τοῖς μὴ ὀρεχτιχῶς ἔχουσιν, 
ὥστε αὐτοῦ ἐμφρορηθῆναι, χᾶν µόνον γεύσασθαι αὑ- 
τοῦ. ἡ Υὰρ γεῦσις ἱχανή ἐστιν ὀρεχτιχοὺς αὐτοὺς 
ποιήσαι, ὡς xal χατατρυφῆσαι αὐτοὺς θελῆσαι τὸ 


- e ste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum. 


Vzns. 8. Si perfectos intelligimus Denm timen- 
tes, immittentem In circuitu eorum angelum ad eri- 
piendum eos, non alium dicemus ac magni eensilii 
Salvatorem Deum. Quod confirmant et qux a Jacob 
dicta sunt: « Angelus eripiens me ex omnibus 
malis **. » Non valet liberare angelus, sed Salva- 
tor. 

Vens. 9. Dei optimum idem est ae bonum. Cum 
igitur alibilis est panis vite, jubet Spiritum non 
appetentes eo repleri, eumque vel solum gustare : 
gustus enim ad eos appetentes efficiendoa sufficiet, 
sicut et satiari eos velle gustare indicat, etsi aliter 
extrahere et exquirere de Deo. Béatus autem vir 


γεύσασθαι δηλοῖ, x&v ἄλλως Υέ πως (50) ἑκστῆσαι χαὶ B pro ter perfectionem omnino sperans in Domino. 


ἐξετάσαι περὶ θεοῦ. Maxápioc δὲ ὁ διὰ τελειώσεως 
ἀνελλειπῶς ἑλπίζων ἐπὶ τὸν Κύριον ὑπάρχων ἀνήρ. 

Στ. ιβ. 0ὐδὲ γὰρ φόδον νῦν λέγει τὸν εἰσαγωγιαὸν, 
ὃς xal τὰς ἐντολὰς χατορθοῖ, χατὰ τὸ, « Τὸν θεὸν 
φοθοῦ, xal τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ φύλασσε, » Νῦν γὰρ 
ἁγίους χαλεῖ διὰ τῆς εἰσαγωγῆς ὡδευχότας ἐπὶ τὴν 
τελειότητα, οἷς χαὶ φόθον ὑποδάλλει τὸν πληροῦντα 
παντὺς ἀγαθοῦ.--- Σημειωτέον, ὅτι ὡς τὰ ἄλλα ἀγαθὰ, 
οὕτω xal ὁ θεῖος φόδος διδαχτός ἐστιν’ ἐξ οὗ µανθά- 
νοµεν μὴ τὸν παθητὸν δηλοῦσθαι φόδον. Οὗτος γὰρ 
ἀδίδαχτος τῇ φύσει, οὗ µόνον ἀνθρώποις, ἀλλὰ xax τοῖς 
ἄλλοις ζώοις ἑνυπάρχει. 

Στ. cc". Ἐπεὶ αἱ ἐπιθλέπουσαι τὸ πᾶν τοῦ Θεοῦ 
δυνάµεις, τροπιχῶς ὀφθαλμοὶ λεγόµεναι, Σπιθλέπουσι 
ἐπὶ τοὺς διχαίους, ἀλλὰ χαὶ τὰ ὥτα αὐτοῦ ἔτοιμα εἰς 
τὸ δέξασθαι τὴν δέησιν αὐτῶν, τούτου χάριν, φησὶν, 
εἰ θέλετε τούτων ἀπολαῦσαι, ἐχχλίναντες ἀπὸ χαχοῦ, 
τὸ ἀγαθὸν ποιῄσατε. -υ--Προνοεῖται γὰρ, φησὶν, τῶν 
διχαίων ὁ θεός * .ὀφθαλμοὺς γὰρ ἐνταῦθα οὐχ ἁπλῶς 
χαλεῖ τὸ ἑποπτιχῶς, ἀλλὰ τὸ ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ xai προ- 
νοίχ παρὰ τοῦ Θεοῦ γιγνόμενον, — — Ἐφορῶντος δὲ 
τούτους τοῦ θεοῦ, ἔχχλινον ἀπὸ χαχοῦ καὶ ποίησον 
ἀγαθόν. 

Στ. χα’. Τὰ ὁστᾶ τῶν δικαίων, τοι δόγµατα ἆλη- 
θείας, ἡ doy; δυνάµεις, φυλάξει 6 Κύριος, οὐχ ἑῶν 
οὐδὲ τὸ τυχὸν αὐτὸν συντριθῆναι' τὸ μηδὲ τὰ δόγµατα 
τῶν διχαίων unb αὐτὰς δυνάµεις αὐτῶν ἀνατρέπε- 
εθαι. 

Στ. χβ’. 'O ἁμαρτάνων στερεῖται τῆς ζωῆς τῇ ἓπι- 
τηρήσει τῶν ἐντολῶν παραγινοµένης, θανάτῳ πονηρῷ 
περιπίπτων’ πονηρὸς δὲ θάνατος, ἤτοι ὁ ἑναντίος τῇ 
ἀγαθῃ ζωῇ, f ὁ πὀνον ἐμποιῶν τῷ ὑποχειμένῳ. Οὔ- 
τών γὰρ xaX ἕλχει πονηρῷ ἐπαίσθη ὁ Ἰώ6δ,τῷ δηλον - 
ότι πόνον ἐμποιοῦντι. 

Στ, xy'. Σημειωτέον, ἡ χυρἰως λύτρωσις φυχὰς 
ἀπὸ αἰχμαλωσίας ἐλευθεροῖ * εἰ Υάρ ποτε χαὶ σώματα 
λυτροῦται, οὗ προηγουμένως, ἀλλὰ χατὰ συμθεθηχός᾽ 
χαὶ Ψυχὴν δὲ ῥύεται οὐχ ἄλλη dXX f) τῶν δούλων 


αὐτοῦ. 


εκ». 12. Neque enim timorem nunc dicit indu- 
ctam, qui mandata observat, juxta illud: « Deum. 
time, et mandata ejus serva **. » Nunc eniin. san- 
ctes vocat per inductionem iter facientes ad perfe- 
ctionem, quibus et timorem subjicit implentem 
omni bono, — Animadvertendum quod, ut et alia 
bena, sic et divinus timor docestur : ex quo disci- 
mus nos passivum ostendi timorem. Hic enim non 
docetür natura, non tantum hominibus, sed et ani- 
nalibus czeteris inest. 

Vens. 46. Cum inspicientes omnia Dei facultates, 
allegorice oculi dict», inspiciunt super justos, sed. 


C et aures ejus parate ad eorüm precationem acci- 


piendam, hujus yratia, inquit, si vultis iis frui, 
recedentes a malo, bonum facite. — Consulit enim, 
ait, justis Deus : oculos enlm hic non simpliciter 
vocat quod ad inspectionem refert, sed quod bene- 
flcentia οἱ providentia Dei fit. — Inspiciente autem. 
eos Deo, recede a malo et facias bonum. 


Vens. 21. Ossa justorum, sive veritatis dogmata; 
vel anima facultates, custodiet Dominus, non sinet 
he unum eorum quidem conteri ; justorum scilicet 
neque dogmata, neque virtutes ips: franguntur. 


Vens. 22. Peccator vita privatur ea qux manet 
mandatorum observatores, morti pessima succum-- 
bens: pessima. autem mors, sive-quae contraria est 
bons vitz, sive qui& ponam morienti parit. Sic 
enim et ulcere pessimo eruciatus est Job, poenam 
scilicet incutiente. 

Ύεας. 25. Animadverte quud proprie redemptio 
animas eaptivitate liberat. Nam si quando et cor» 
pora redimerentur, non primitus sed per accidens : 
ac non quzvis liberatur anima, sed servorum ejus, 


PSALMUS XXXIV. 


Στ.α.. Ἐπεὶ πολλοὶ οἱ διὰ ψευδοδοξίας xai τῆς 
*5 Gen. xrvin, 16. ** Eccle, xii, 15. 
(60) Suppl. ἑξῇ, vel aliquid simile. Epi. 


Vgns. 1. Cum multi per falsas doctrinas, aliam- 


fov 


4331 DIDYMI ALEXANDRINI 41522 
que improbitatem proeeliare constituerunt, hujus A ἄλλης χαχίας πολεμεῖν τε προὔθεντο, τούτυυ χάριν 


gratia tu pro me expugna eos : profecto enim dis- 
solventur, quoniam Dominus es conterens bella. — 
- Significat autem nocere detrimentum, in hoc loco : 
« Ecce dedi vobis ambulare super serpentes et 
scorpiones, et super omnem potestatem inimici : et 
nibil nocebunt vobis *'. | 

VEns, 2. Arma similiter intelligere oportet de 
Deo. — Via. impiorum vita est molesta. Ne sit 
lumen in ea, ait, etsi latam eam putaverint. Ῥτο- 
catur quoque ne stationem isti inveniant in ea : et 
virtutes angelorum arma supt Dei. 


Vgns. 8. Ostendit autem ut secundum ea quae 
fecerit quisque*retribuitur; pro optativis utitur 
imperativis. 

Vgns. 10. Qui omnia ad litteram nihilque alle- 
gorice accipiendum volunt, hoc coarguantur ver- 
siculo. Nihil enim sic absurdum est ut credere 
sensilia ossa cognitionem habere Dei ita ut cele- 
brent eum, et sciant nullum ei esse similem : 
nam de interioris hominis ossibus virtutes ejus 
ei dogmata vera hzc dicta sunt, « Omnía ossa 
mea. » Namque per omnem scientiam veramque 
doctrinam roborata sunt, cum nihil eorum crea- 
torum simile sit Domino; solus enim Filius imago 
Dei invisibilis et character divinz substantie est. 
— Sequitur eumdem esse pauperem atque egenum, 
primo ut amissis opibus, dein cum labore vitz 
necessariis eonsulens. 


Vgns.*43. Recte precantis oratio in eum reverti- 
tur, bona ferens pro quibus facta est; deflexa in 
sinum convertitur illius qui emisit eam. Significat 
autem sinus rationem eorum. Sic enim humiliatio 
eorum in JZEgyptiaca terra, « in sinum eorum; » 
atque, « in sinum deveniunt omnia impiis ; » el 
ideo omnes justi in sinum Abraham eunt, id est 
in eamdem ac illi sententiam οἱ repromissionem. 


πας. 14. Inielligi przsens versiculus potesi : 
« Reddiderunt mihi mala pro bonis. » Me enim 
super eam lugente, et contristato de interitu ad 
. quem deveniunt , isti adversus me congregati lzetati 
sunt, me ut facilem przdam aggressi, 

VERs. 15. Adversum me letantes et. congregati, 
et tamen οί sic dissipati, non compuncti sunt , id 
est eos non ponituit horum qua inique meditati 
Sunt, sed rursus iisdem adh:zeserunt. 

Vrens. 17. Sanctus ait : « Domine, quando respi- 
cies? » Respiciente enim Deo, evanesceut modo 
dicta, deflcientque cum agentibus ea. Unicam au- 
tem dicit animam suam , quod solam eam habuit : 
non est enim consentiendum cum mythologico met- 
empsychoseos errore. Protinus unica alia est prz- 
ter animam ejus, spiritus scilicet animae conjun- 


*! Luc. x, 19. 


(51) An τοῦτο) Épir. 
(32) Lege τῶν. lp. 


σὺ ἀντ ἐμοῦ πολέµησον αὗτοῖς ' ἀναντιῤῥήτως γὰρ 
χαταλυθῄσονται, ἔπεὶ Κύριος συντρίδων πολέμους 
ὑπάρχεις. — Σημαίνει δὲ τὸ ἀδιχεῖν, βλάδην , ἐν tup, 
ε Ιδοὺ δέδωχα ὑμῖν πατεῖν ἑπάνω ὄφεων χαὶ σχορ- 
πίων xai ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ ' xai 
οὐδὲν ὑμᾶς οὗ μὴ ἁδιχήσῃ. » 

Στ. β. Τὰ ὅπλα χατάλληλα χρὴ νοεῖν ἐπὶ τοῦ θεο”. 
— Ὁδὺς ἀσεθῶν ὁ βίος ὁ µοχθηρός. Μὴ ἕστω δὲ xat 
φέγγος ἐν αὐτῇ, φησὶν, εἰ xal πλατεῖαν ταύτην ἑνό-- 
µισαν. Εὔχεται 65 μηδὲ στάσιν αὑτοῖς εὑρεῖν ἐν αὐτῇ- 
xaX αἱ δυνάµεις 65 τῶν ἀγγέλων ὅπλα τυγχάνουαι τοῦ 
Θεοῦ. 

Στ. w. Δηλοϊ δὲ ὡς κατὰ τὴν πρᾶξιν ἔχαστος τι- 
μωρεῖται" ἀντὶ δὲ τῶν εὐχτιχῶν χρῆται προστα 
χτιχοῖς, 

Στ. v. Οἱ πάντα φιλῆς τῆς λέξεως χαὶ οὐδὲν ἆλλτ- 
γοριχῶς ἐχλαμθάνειν ποθοῦντες, ἐλεγχέσθωσαν καὶ 
Ex τοῦ προκειµένου στίχου. 0Οὐδὲν γὰρ οὕτως ἡλίθιόν 
ἐστιν, ὡς νοµίσαι τὰ αἱσθητὰ ὁστᾶ ἔννοιαν ἔχειν Θεοῦ, 
ᾧστε ὑμνεῖν αὐτὸν xal εἰδέναι ὅτι οὐδεὶς ὅμοιος αὖ- 
τῷ * περὶ γὰρ τῶν ὁστῶν τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, δυνά- 
μεις τε αὐτοῦ xal δόγµατα ἀληθή ταῦτα (51) efgm- 
ται, τὸ, « Πάντα τὰ ὁστᾶ µου. » Διὰ πάσης γὰρ ἓν- 
νοίας xaX δόγματος ἀληθινοῦ ἐθεδαιώθην, μσδὲν 
αὐτῶν (53) γενητῶν ὅμοιον εἶναι τοῦ Κυρίον * μόνος 
γὰρ ὁ Υἱὸς εἰχὼν τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου χαὶ χαρακτζτο 
θεῖχῆς ὑποστάσεώς ἐστιν. — Ἐνδέχεται δὲ τὸν αὐτὸν 
εἶναι πτωχόν τε xal πένητα * τὸ μὲν, ὡς ἁποπεσττω- 
χότα πλούτου. τὸ ὅξ, ὡς μετὰ πόνου τὰ πρὺς τὸν 
βίον περιποιούµενος. 

Στ. ιΥ. Τοῦ χαλῶς τροσευνξαµένου $ mpossuyh 
εἰς αὐτὸν ἀναχάμπτει, φέρουσα τὰ ἀγαθὰ ὑτὲρ ὧν 
γέγονεν᾽ xal ἁποστραφεῖσα εἰς χόλπον συστρέφεται 
τοῦ ἀναπέμφαντος αὐτὴν. Σημαίνει δὲ ὁ χόλπος τὸ 
ἡγεμονιχὸν αὐτῶν. Οὕτω γὰρ ὁ φαυλισμὸς αὐτῶν &v 
γᾖ Αἰγύπτῳ, « elg χόλπον αὐτῶν" » xat, «cl; χόλπου 
ἐπέρχεται πάντα τοῖς ἀδίχοις.» xat ταύτῃ καὶ πάντες 
οἱ δίχαιοι εἰς χόλπον ᾿Αδραὰμ χωοοῦσιν, τουτέστιν 
εἰς τὴν αὐτὴν αὐτῷ γνώµην χαὶ ἐπαγχελίαν. 

Στ. ιδ’. Ἐξηγητικὸν τὸ παρὸν εἶναι δύναται τοῦ, 
« ΑἈνταπεδίδοσάν µοι πονηρὰ ἀντὶ χαλῶν.» ἐμοῦ 
γὰρ ὑπὲρ αὐτοῦ πενθοῦντος xal σχυθρωπάζοντος ἑἐφ᾽ 
ᾗ ἔχουσιν νεχρότητι, αὐτοὶ xav' ἐμοῦ συναγόµενοι 


D εὐφροσύνην εἶχον ὡς ὑποχείριόν µε ληφόμενο,. 


Στ. ιε’. Κατ ἐμοῦ συναχθέντες xaX εὑφρανθέντες. 
xa ὅμως καὶ οὕτως σχεδασθέντες, οὗ χατενύγησαν, 
τουτέστιν οὗ µετέγνωσαν ἐφ᾽ οἷς χαχῶς ἐδουλεύσαντο, 
ἁλλ᾽ αὖθις τοῖς αὐτοῖς ἐπεχείρησαν. 

Στ. QJ. Ὁ ἅγιός φησιν, « Κύριε, πότε ἑπόφει: » 
ἑποφομένου γὰρ αἰχήσεται τὰ προειρηµένα ἅπαντα 
αυναπιόντα τοῖς δρῶσιν αὐτά. Μονογενῃ δὲ λέγει τὴν 
Ψυχἠν ἑαυτοῦ τῷ µόνην αὐτὴν ἐσχηχέναι, οὐ γὰρ 
προαεχτἑον τῇ περὶ μετεμφυχώσεως µυθοποιίᾳ (55). 
"H τάχα μονογενῆς ἄλλη παρὰ τὴν φυχὴν αὗτου ἡ 
οὐσία τοῦ συνεζευγµένου τῇ φυχῃ πνεύματός ἁστιν' 


* 


(95) "videsis metempsychoseos reprehensio- 
nem. 





15355 EXPOSITIO IN PSALMOS. - € 1551 
povovevhe γὰρ αὕτη τῷ ἀποχεχωρίσθαι ἀπὸ πάντων A cius : unica enim illa, prout divisa ab omnibus 
τῶν ἓν ἡμὶν xac θειότητα. quas nobis insunt secandum divinitatem. 

Ex. vw. HoORà Ἐχχλησία ἡ ix πολλῶν ἁγίων Vggs. 18. Mulia Ecclesia est multis sanctis con- 
συναγομένη Aabe πολὺς, ὁ βέθδαιος xal ovi6apbg, — gregata, populus multus , qui firmus et robustus 
ἐπιπολαίῳ xal εὐχερεῖ ἀντιδιαστελλόμενος. a levi et tractabili scjunctus est. 

Στ. xj. Ἐπεὶ σοῦ παρόντος pot, oi ἐχθροὶ µα- Vgss. 22. Cum te mihi adstante, inimici procul 
κρᾶν, «μὴ ἀποστῇς ἀπ᾿ ἐμοῦ, » ὅπως μὴ ἐπἐλθωσίμοι — Sint, « ne discedas a me, » ne me a te derelictum 
μονωθέντι σου. ^ adoriautnr. 

Στ. ΧΥ’. Ἐπεὶ πολλαχοῦ ἡ τοῦ θεοῦ µακροθυμία, Vt&ns. 25. Cum multis locis Dei longanimitas 


ὄπνος αὐτοῦ λέγεται, ἐπιτριθομένων τῶν ἐχθρῶν, somnus ejus dicatur, attritis inimicis, erigit ad 
διανἑστήσιν εἰς ἀγανάκτησιν τὸν Κύριον. λέγων. iram. Dóminum dicens : « Exsurge, Domive, et 
ς Ἐξεγέρθητι, Κύριε, καὶ πρόσχες τῇ χρίσει pou, »— intende judicio meo, » id est, Excita iutentam vir- 
τουτέστιν, "Eníoznooy τὴν ἔφορον δύναµίν σου, ὅπως — tutem tuam , ad. inquirenda ea qux adversus me 
ἐξετασθῇ τὰ xav ἐμὲ πρὸς τοὺς ἐχθρούς µου πατρὸς — inimici mei moliti sunt : patris enim boni boc, cum 
ἀγαθοῦ γὰρ τοῦτο, ἐπεὶ ἀδίχως ἐχθραίνουσί uot. — inique sxviant in me. Reliquum autem ipse de sc 
Λοιπὸν 65 αὑτὸς περὶ ἑαυτοῦ τὸ τέλος τοῦ παντὸς B ipso finem omnis sermonis concludit dicens : « Et 
λόγου ἐπισφραγίζεται φάσχων’ « Καὶ fj γλῶσσά µου — lingua. mea meditabitur justitiam. tuam. » ( Didy- 
μελετήσει τὴν διχαιοσύνην σου.) (Δίδυμος ἐξέδαλεν — mus ezhibuit psalmum indefinite in justum. ) 

τὸν YraAuóy ἀορίστως £c δίκαιον.) 

Στ. χς’. Ἐπ᾽ ὠφελείᾳ τῶν ἐχθρῶν ταῦτα λέγεται, Vgns. 26. Ad utilitatera inimicorum lxec dicun- 
τῷ αἰσχυνθῆναι αὑτοὺς xaY ἐντραπῆναι, xal αἴσθησιν — tur, scilicet erubescere eos et converti, οἱ conseios 
λαθεῖν τῶν οἰχείων ἁμαρτημάτων, xat εἰς τοὐπίσω — esse propriorum peccatorum , et retrorsum reverti 
χωρῆσαι τῆς ὁδοῦ fic ὥδευσαν. | in via quam perrexerant. 

PSALMUS XXXV. 

Στ. β'. 'O καθ) &&w παράνομος ἐν ἑαυτῷ.λογιζόµε- VERs. 2. Qui peccare assuevit secum reputans dicit 
voc λέγει οὖκ ἄλλα τι f) τὸ ἁμαρτάνειν. Συγχαταθέ- — nihil aliud ác peccatum. Primum enim mente ac- 
µενος γάρτις χατὰ διάνοιαν πρότερον, ἐπὶ τὸ πραχτι- — quiescens, mox ad peccatum reipsa.devenit. Potest 
χῶς ἁμαρτάνειν διαθαίνει. Δύναται δὲ καὶ ἐν τῷ ἓν autem. οἱ in iis qua» secum dicit peccare, sicut 
ἑαυτῷ λέγειν ἁμαρτάνειν, οἷόν ἐστι τόὀ' «Σὺ δὲ — illud : « Tu autem dixisti in animo tuo: In caelum 
εἶπας iy τῇ διανοίᾳ σου, Ei; τὸν οὐρανὸν ἀναθήῆσο- C ascendam **, » et reliqua : id est, existimat nemi- 
μαι, ) xat τὰ ἑξῆς᾽ τουτέστιν, ἡγεῖται µηδένα βλέπειν — nem videre ipsius consilia. 
αὐτοῦ τὰ βονλεύματα. 

Στ. ὃ. Ἑτέρα ἑστὶ Γραφὴ φάσχουσα’ « Τὰ ῥήματα VERs. 4. Alia est Scriptura dicens : « Verba oris 
τοῦ στόματος αὐτοῦ, ἀνομία καὶ xÓmog: » τουτέστιν, — ejus, iniquitas et iolestia. » Hoc est, eo venit ut 
ἐπαχθῃ ὡς χόπον ἐμποιεῖν τοῖς προσέχουσιν. « Οὐχ ^ molestiam faceret sibi adhzrentibus. « Noluit in- 
ἐθουλήθη συνεῖναι τοῦ ἀγαθῦναι. » ArAov ἐκ τῶν — Lelligere ut bene ageret. » Manifestum est przdictis 
εἱρημένων, ὡς ὁ παράνομος οὐκ, &x χατασχενῆς ἔστι — peccatorem talem esse eonsulto : nolle enim intet- 
τοιοῦτος: τὸ γὰρ μὴ ῥούλεσθαι σύνεσιν ἔχειν ἐπὶ τῷ — lectum habere ut beue agerct, ultro agentis est. 
ἀγαθοποιεῖν, αὐτεξουσίου. 

Στ. c'. Καὶ ἐν Ἡσαῖᾳ ἅμα ταῖς νεφέλαις µνη-. V&&s. 6. Sic et Isaias de nubibus meminit : 
μονεύεται οὕτως' «Εὑφρανθήτω ὁ. οὐρανὸς ἄνωθεν, — « Lztentur coli desuper, εἰ nubes pluant ju- 
xa al νεφέλαι ῥανάτωσαν δικαιοσύνην. 2 Αἱσθηταὶ — Stitiam **. » Sensibiles vero nubes non justitiam aut 
δὲ νεφέλαι οὗ δικαιοσύνην f| ἀλήθειαν, ἀλλ ὑετὸν — veritatem, sed pluviam rorant. Que igitur justitiam 
ῥέουσιν. Al οὖν διχαιοσύνην ῥέουσαι νεφέλαι, θεῖοι D depluant, divini viri gunt pluviam spiritalem , hoc 
ἄνδρες clai τὸν πνευματιχὸν ὑξτὸν, τουτέστι «bv — est juxia veritatem verbum, profundentes : desuper 
xa*' ἀρετὴν λόγον, προχέουσαι ' ὑπεράνω δὲ τούτων — eos coeli exaltantes, beatze sunt natura quas celum 
οὐρανὸς εὑφραινόμενος, ἤτοι αἱ µαχάριοι φύσεις αἱ inbabitantes suut, vel Salvator allegorice sic de- 
οἰχοῦσαι τὸν οὐρανὸν τυγχάνουσιν, f| ὁ Xw:tp ἀλ- — uominatus. Desuper enim coelum illud, id est supra 
ληγοριχκῶς οὕτως ὀνομαζόμενος. "Άνωθεν yàp ὁ ob-— Omnis creatura uaturam est et pro omuium utili- 
ρανὸς οὗτος, τουτέστιν ὑπεράνῳ φύσεως πάσης Ύενη- — tate laetatur. Et hic igitur in ccelo, Salvatore, dico, 
τῆς τυγχάνει, xal ὑπὲρ τῆς πάντων ὠφελείας εὖ- — est misericordia Domini omnes migerantis, et. νο- 
φραίνεται. Καὶ ἐνταῦθα οὖν, ἐν μὲν τῷ οὐρανῷ, φημὶ — ritas cjus, αυ a figuris secernitur, in przedictis 
τῷ Σωτηρι, ἔστι τὸ ἔλεος τοῦ Κυρίου πάντας — nubibus est: etsi enim in umbra vixerunt prophetze, 
ἑλεοῦντος, fj δὲ ἀλήθεια αὐτοῦ, Ἶτις xal τοῖς τὖποις — Vamen cognoverupi veritatem, cujus erat symboluim. 
ἀντιδιαστελλομένη, iv ταῖς προειρηµέναις νεφέλαις ἑστίν' εἰ γὰρ. xal κατὰ σκιὰν ἐθίουν οἱ προφῆται, 
ἁλλ᾽ οὐκ ἠγνόουν τὴν ἀλήθειαν, fi; αὕτη σύμθολον. 

Στ. Q, η. Ανθρώπους τοὺς xat' «!xóva χαὶ «b εκδ. 7, 8. Nihil mirum quod qui homines forma 


351.3, xiv, 14. ** Isa. χιν, 8. 


4335 


DIDYMI ALEXANDRINI 


5 


sunt et rationis sequuntur impulsum, salutem con- A λογιχὸν χίνηµα τηροῦντας σωτηρίας τυγχάνειν, o5 


sequantur. Cum vero quasi jumenta et equi impo- 
tentes facti sunt, ratione carentium animalium 
mores suscipientes, si quis eos ad salutem prove- 
ctos viderit, profecto se Dei benignitate attonitum 
predicabit. Cum igitur « misericordiam tuam multi- 
plicaveris , o Deus, » pon bomines solum, sed et ju- 
menta salvabuntur; nam magnis peccatis majore 
et plurima miserieordia opus est. 

VERs. 9. Cum sit domus Dei Ecclesia , ubertas 
ejus ecclesiastica est disciplina. Ex qua, sobria in- 
ebriabuntur ebrietate qui cireumdantur ab ea. Quod 
si domus Dei est Salvator, ejus doctrina, qua uber- 
tas est, inebriabuntur imbuti. 


θαῦμα. "Otav δὲ xol ἀποχτηνωθέντας ἤδη xai ἕ-- 
πους θηλυμανεῖς γεγενηµένους, xal τῶν ἄλλων &KA4- 
γων ζώων Ίθος Δναλαδόντας ἐπὶ σωτηρίαν ἐρχομά- 
νους ἴδοι τις, ἐχπλαχεὶς ἐπὶ τῇ τοῦ θεοῦ ἁγαθότητι 
ἐρεῖ. Ἐπεὶ «τὸν ἔλεόν σου ἐπλήθυνας, ὦ Geb,» οὐχ 
ἄνθρωποι µόνον, ἀλλὰ xal χτήνη σώζονται τὰ γὰρ 
μεγάλα ἁμαρτήματα μείζονος xai πολλοῦ ἑλέου 
δεῖται. 

Στ. 0'. Οἴχου θεοῦ τῆς Ἐκκλησίας τυγχανούσης, 
πιότης αὐτοῦ dj ἐχχλησιαστιχὴ διδασχαλία τυγχάνει. 
Ἀπὸ ταύτης νηφάλαιον (54) µεθυσθήσονται µέθην ol 
περιεχόµενοι αὐτῆς. EL δὲ οἶχος θεοῦ str 6 Σωτὴρ, 
ἀπὸ τῆς παιδεύσεως αὐτοῦ olore πιότητος µεθναθέ- 
σονται ἀπολαύοντες αὐτῆς. 


Vens. 9, 10. «Cum spud te fons vite,»(ipseestdi« B Στ. 0', v. « Ἐπεὶ παρὰ oot πηγἠ ζωῆς » (αὕτη 


cens : « Ego sum vita **, ») forsan «et torrente 
deliciarum tuarum »a fonte vitz decurrente potabis 
ubertate domus tuz inebriatos. Fons vitz Salvator, 
quod nihil ab exterioribus habet, sed przstat se 
rursum omnibus viventibus, non hominibus modo, 
sed et superioribus : ideoque fons sapientiz dicitur. 
Torrens autem voluptatis Spiritus sanctus , quia 
deliciis fruuntur qui bibunt eum, varias ejus ac- 
cipientes gratias. « In lumine tuo videbimus lu- 
men. » Lumen Dei verum, lumen splender luminis 
eterni. In boe igitur lumine videbimus lumen, te 
Φίοτουπι lumen, de quo dictum est : « Deus lumen 
est δὲ; » et rursus : « Qui videt me, videt Pa- 
wem. meum **, 


Τεκθ. 12. Novit divinus sermo melaphoricis uti 
locutionibus. Sicut hic superbie non animalis pe- 
dibus praediti, sed habitus, pedem vocavit. Et in 
Preverbiig : « Dementiz enim pedes deducunt 53.) 
Quod igitur rogat, hoe est : Ne sit copia superbis 
in animam mesm penetrandi ; neque manus, hoc est 
opus peccatoris moveat me : si enim faciam pecea- 
torum opera , 3 virtute dejiciar. 


δὲ ἔστιν ὁ εἰπὼν, Εγώ εἰμι ἡ ζωὴ). εἰκότως « xai 
τὸν χειµάῤῥουν τῆς τρνυφῆς σου » ἑρχόμενον ἀπὸ της 
πηγῆς τῆς ζωῆς ποτιεῖς τοὺς µεθυσθέντας ἀπὸ mó- 
τητος τοῦ οἴχου σου. ΠηΥἡ ζωῆς ὁ Σωτὴρ, τῷ μὴ 
ἔξωθεν ἔχειν, ἀλλὰ παρέχειν αὐτὴν αὖθις πᾶσι τοῖς 
ζῶσιν, οὐχ ἀνθρώποις µόνον, ἀλλὰ xal τοῖς ὑπερανα- 
θεθηχόσι. χατὰ τὰ αὐτὰ, πηγἡ σοφίας λέγεται. 
Χείμαῤῥος δὲ ερυφῆς τὸ ἅγιον Πνεῦμα, τῷ τρυφᾷν 
τοὺς πεπωχότας ἀπ αὐτοῦ, δεχοµένους τὰ διάφορα 
αὐτοῦ χαρίσματα. « Ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα quc.» 
Φῶς τοῦ θεοῦ τὸ ἀληθινὸν, φῶς τὸ ἀπαύγασμα τοῦ 
φωτὸς τοῦ ἀϊδίου. Ἐν τούτῳ οὖν τῷ quil ὀφόμεθα 
φῶς, ok τὸ ἀΐδιον qq, περὶ οὗ εἴρηται» « 'O θεὸς 
φῶς ἐστιν.» Συμδαλεῖς τούτῳ τὸ, « Ὁ ἐμὲ ἕωρα- 


€ χὼς ἑώραχε τὸν Πατέρα. » 


Στ. ιδ’. Οἶδεν ὁ θεῖος λόγος ταῖς λεγοµέναις µετα- 
φοραῖς χρᾶσθαι. "Ώσπερ ἐνταῦθα «ες ὑπερηφανίας 
οὗ ζώου ποδωτοῦ, ἀλλ᾽ ἕξεως οὔσης, πόδα ὠνόμασεν. 
Καὶ ἐν Παροιμίαις, « Τῆς γὰρ ἀφροσύνης οἱ πόδες 
χατάγουσιν.» "O γοῦν εὔχεταε, τοῦτό ἐστι Mi λάδοι 
χώραν kv τῇ dry] µου ἐπελθεῖν ἡ ὑπερηφανία" ἀλλὰ 
μηδὲ χεὶρ, τουτέστι πρᾶξις ἁμαρτωλοῦ, σαλεύσαι ps: 
εἰ γὰρ πράξοιµι τὰ τῶν ἁμαρτωλῶν, κλονηθήσοµαι 
ἀπὸ τῆς ἀρετῆς. 


PSALMUS XXXVI. 
Vans. 3. Hzc benitas prtestabit tibi terram san- D Στ. Υ, Αὕτη ἡ χρηστότης προξενἠσει σοι cb xaza- 


etaim inbabitare, ut pascas in divitiis ejus ; habebis 
enim pastorem verum ducentem te ad divina pas- 
Cua, (8 hujus terre divitis vocata sunt. 


Vzgsns. 4. inter omnia utilia nobis se ipsum prz- 
bens Dominus, et cibus et potus invenitur. Cum 
igitur eo vescimur, qui panis est vilze, et implemur 
carnibus ejus et sanguine, esca scilicet potuque ve- 
ris, delectantes in eo, habebimus eum donantem 
petitiones cordis, id est mentis, non seusibiles, sed 
spirituales et intelligibiles. 


- Vgns. 8. Funesta passio est ira, adco ut pruden- 
36 Joan. xiv, 6. 


(54) Lege νηφάλιον, vel nota vocem Didymia- 
nam. E»ir. 
(98) An legendum τραφῶμεν, in aoristo sccundo 


"| Joan. 1,5. *'* Joan. xiv, 9. 


σχηνῶσαι ἐπὶ τῆς ἁγίας γῆς, ὡς ποιµαίνεσθαι ἐπὶ τῷ 
πλούτῳ αὐτῆς. ἕξεις γὰρ ποιμένα τὸν ἀληθινὺν 
ἅγοντά σε ἐπὶ θείαν νομὴν, Ἶτις πλοῦτας τῆς Tf 
ἐχείνης ὠνόμασται. 

Στ, U. Διὰ πάντων ὠφελίμων ἡμῖν ἑαυτὸν παρ- 
έχων ὁ Ἑύριας, καὶ τροφὴ χαὶ ποτὸς εὑρίσχεται. 
Ὅταν ov τροφῶμεν (55) αὐτὸν τυγχάνοντα ἄρτον 
ζωῆς, καὶ ἐμφορηθῶμεν τῶν σαρχῶν αὐτοῦ xal τοῦ 
αἵματος ὄντων βρώσεως xal πόσεως ἁληθινῆς (56) 
χατατρυφήῄσαντες αὐτοῦ, ἔξομεν αὐτὸν ὀρέγοντα và 
αἰτήματα τῆς καρδίας, τουτέστι τοῦ vou, οὗ τὰ 
αἰσθητὰ, ἀλλὰ πνευματιχὰ xal νοητά. 

Στ. η’. Ὀλέθριον πάθος τυγχάνει ἡ ὀργὴ, ὡς xal 

.. Prov. 1, 16. 
vocis passivze ? [p. 

(56) Vides Didymi manifestum de Chrisii prz 
sente in Eucharistia corpore testimonium. 


4337 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


τοὺς φρονίµους ἀναιρεῖν' ὀργὴ yàp ἀπόλλυσι xal A tes pessumdet : ira enim occidit et sapientes; sed 


epovipov ἀλλὰ xai τῆς ἑνεργείας τῆς ἀρετῆς ὃστιν: 
ἑμποδιστιχή. € Ὀργὴ γὰρ ἀνδρὸὺς διχαιοσύνην θεοῦ 
οὐχ ἐργάζεται’ » διὸ, « Παῦσαι ἀπὸ ὀργῆς, χαὶ ἐγ- 


χατάλειτε θυμὸν,» ῥηλωτὴς πραῦτητος xai ἡμερότη- 


τος Ὑινόμενος δύνα.... 


Στ. V. Αλλ' οὐδὲ ὑπάρξει ὁ ἁμαρτωλὸς χαταργου: 
µένης τῆς χαχῆς ἔξεως xa0* fjv τοιοῦτός ἐστιν τόπος 
δὲ μὴ εὑρισχόμενος ὡς ἓν τάξει νοείσθω, οἷον ἄλλη 
τάδις μαθητοὺ xal διδασχάλου. Μέχρι τὴν ὁμοίαν 
ἐπιστήμην ἀναλαθὼν, sic τὴν αὐτὴν αὐτῷ κχαταστήσε- 
ται τάξιν, τοῦ μαθητοῦ τὸν τόπον ἁπολιπών. Οὕτω 
τῆς χαχίας ἀναιρουμένης, ol ταύτην ἑλόμενοι, τόπον 
οὔχ ἔξουσιν. Ἔσται δὲ πλῆηθος εἰρήνης ἐπὶ τὴν τῶν 


πραέων γῆς, ὅτε πάντες οἱ ἐχθροὶ .πρὸς οὓς ἔχομεν 
τὸν πόλεµον καταλυθῶμεν (51). 

Στ. «6. Λεχθείη 5 ἂν καὶ περὶ τοῦ διαδόλου’ 
μετὰ γὰρ ἄρθρονυ τοῦτον εἶπεν ἁμαρτωλόν"' χαὶ οἱ 
ἁμαρτωλοὶ οὐδὲ αὐτοὺς iv χαχοῖς πλουτοῦντας τι- 
τρώσχουσιν, οὐδὲ σφάττουσι δὲ τοὺς σχηλιοὺς τῇ 
χαρδίᾳ φίλους ὄντας αὐτοῖς. 

Στ. ιδ. Ἐπεὶ ὁ ἁμαρτάνων τῇ ἑαυτοῦ ἁμαρτίᾳ 
ἀποθνήσχει, xal τούτων à ῥομφαία fiv χατ ἄλλων 
Ἀχόνησαν βλάψει αὐτοὺς εἰσερχομένη εἰς τὴν xap- 
δίαν αὐτῶν ' ἀλλὰ χαὶ τὰ τόξα αὐτῶν αυντριθείη, 
ὅτως µηδένα τοξεῦσαι δυνηθῶαι. Τόξα δὲ αὐτῶν ἐν. 
τεταµένα οἱ πονηροί slo λογισµοί' ῥομφαία δὲ 
Ἠχονημένη κατὰ τῶν διαφορῶν 6 ἀναιρετιχός kot 
λόγος αὐτῶν. 


et impedimento est virtuti : « Ira enim hominis justi- 
tiam Dei non operatur **. » Ideo, « Desine ab ira et 
derelinque furorem, » zelator mansuetudinis et dul- 
cedinis factus..... 


Vgss. 10. Sed nihil proderit peccatori, irrita 
cum sit prava iudoles qua talis est; locus qui non 
invenitur quasi ordo intelligendus est. Alius est 
enim ordo magistri et discipuli; donec similem 
scientiam suscipiens, in eumdem ac ipsius colloca- 
bitur ordinem, discipuli loco relicto. Sic sublata 
improbitate, qui eam elegerunt, non habebunt lo- 
cum. Erit autem multitudo pacis in mansuetorum 
terra, quando omnes inimici, quibuscum nobis 
p :seliandum est, dissoluti erunt. 

Vens. 129. Hac quoque dici possunt de diabolo : 
namque cum articulo illum dixit peccatorem ; et 
peccatores neque ipsos in malis ditescentes lzedunt, 
neque trucidant iniquos, cum sibimetipsis cordi 
sint. 

Vgns. 14. Peccator scilicet proprio peccato perit, 
eorumque gladius, quem in alios exacuerant, kedet 
eos intrans in corda ipsorum ; sed et arcus eorum 
conterentur, ne quemquam sagittare possint. Arcus 
vero eorum extensi improba sunt eloquia ; gladius 
in jurgia exacutus pessumdans est sermo eorum. 


Στ. «P. Νόει δὲ βραχίονας τὰς πραχτικὰς τῆς qv- 6 ᾖἵεκδ. 17. Intellige brachia activas anima faeul- 


χΏς ὄννάμεις. Πρὸς διάνοιαν κχρεῖττον cip διχαίῳ 
ὀλίγον γνώσεως ἔχειν pec! εὐσεδείας, ὑπὲρ πλοῦτον 
μετὰ δυσσεθείας τῶν ἁμαρτωλῶν * ὃν πλουτεῖν ofov- 
ta τινες, τὰ τῆς φευδωνύμου γνώσεως µετερχόμε- 
yot. 

Σε. 9. Καιρὸς πονηρός ἐστιν ὅτε ἑπίπονά τις 
ἀπολαμδάνει ἁμαρτημάτων ἕνεχα. "Ev cotoUt οὗν 
χαιρῷ οὗ χαταισχυνθήσονται οἱ ἅμωμοι, οὐχ ἔχον- 
τες πράξεις ἐφ᾽ atc ἔστι τοῦτο παθεῖν. 

Στ. χε. Πρὸς διάνοιαν, bx. νεαροῦ καὶ ἀδεθαίου 
Έθους, χαθ' ὃν νεωτερίζω" νεώτερος ἤμην, µεταδα- 
λὼν εἰς γῆρας λθον, βίον ἀχηλίδωτον χαὶ πολιὰν 
Φφρόνησιν χεχτηµένος. "Όμως οὖν οὕτω προχόψας 
« οὐκ εἶδον δίχαιον ἐγχαταλελειμμένον, » τῷ «by «by 


tates. Quod ad sensum, melius Ἰαρίο parum ha- 
bere scientize cum pietate, quam divitias cum pec- 
catorum impietate : quibus autem divites esse pu- 
tent nonnulli eos qui falsam sectantur scientiam. 


Vegas. 19. Tempus malum est quando quis labo- 
res tolerat peccatorum causa. In tali igitur tempore 
non eonfundentur immaculati, non ea opetantes, 
de quibus est erubescendum. 

Vgns. 25. Quod ad sensum, ex puerili infirmaque 
vivendi ratione qua juvenor : junior eram, immuta- 
tus ad senectutem perveni, vitam immaculatam, 
canescentemque meditationem consecutus. Attamen 
hucusque provectus, « mon vidi justum dereli- 


ἔχειν τρέφοντα xa ἄρτους θείους mapéyovca, ὡς uhà D cium, » qui quidem Deum babuerit nutritorem di- 


ζητῆσαί ποτε ἄρτους τὸ τοῦ δικαίου σπέρµα, τουτ- 
έστι τοὺς χατὰ διδασχαλίαν γεγχενηµένους. "Όλην 
γοῦν thv ζωὴν ἑαυτοῦ χατάστασιν οὖσαν ἡμέραν 
ἐλεεῖ χοινωνιχὸς ὧν, xal δανείζει τοι µαθήµατα 
τοῖς ἀχροωμένοις, ἡ θεῷ. Καὶ τὸ ἐἑλεῶν πτωχὸν, θεῷ 
δανείζει, ἐπὶ τὸ χερδῆσαι τόχους σωτηριώδεις' ὥστε 
xai τὸ σπέρµα αὐτῶν εὐλογημένον εἶναι πάσῃ εὖλο- 
vla. πνευματιχῇ. 

Στ.λ. Ὁ δίχαιος πᾶσαν τὴν ἠθιχὴν χατορθώσας 
ἀρετὴν, ἦλθεν bx θεωρίαν. Διὸ χαὶ ὁ λόγος αὐτοῦ 
τροπιχῶς στόμα καλούμενος, οὐκ ἄλλο τιἡ τὴν ἐν τῷ 

** Jac. 1, 20. 


(97) Legendum χαταλνθῶὼσι. Eni. 


vinosque sic prebentem panes, ut nupquam quz- 
sierit panem justi semen, id est jastorum disciplinz 
eruditi. Tota igitur die in mansuetudine constitutas 
miseratur, in omnes ofliciosissimus, et ceommedet 
sive precepta audientibus sive Deo. Qui miseratur 
pauperem, Deo commodat, fructus salutis lucratus : 
ideo semen eorum benedictum est omni spirituali 
benedictione. 

Vens. 50. Justus postquam omuwem moralem cor- 
rexit virtutem, ad contemplationem venit. Ideoque 
sermo ejus allegorice os vocatus nop aliud quid- 


|. 


1339 


tur, Sie accipies illud : « Sermocinatio pii, in oinni4 
bus sapientia; stultus vero ut luna immutatur 15, » 
Et lingua justi non indiscriminatim neque ut occur- 
rit loquitur; inquirit enim atque discernit loquendi 
et non loquendi opportunitatem , et nunc quident 
loquitur, nunc veto silet. Hoc quoque sensu illud : 
« Labia sapientium intellectu clauduntur **; » no- 
yerunt enim quando loquendum et quando silen- 
dum : intellectu quasi labiorum freno utuntur. 

Vgns. 31. Quam natura habemus legem in corde, 
qua quid sit faciendum et a quo abstinendum ju- 
dicamus, non alius est atque illius qui creavit nos 
ad imaginein suam Dei. Profecto cum rectas ser- 
vamus cogitationes, a pejoribus recedentes, meliora 
quaerimus. Hac lege duce vix utentes , sine sup- 
plantatione ambulamus ad quem properamus ter- 
minum. Potest quoque hoc loco lex evangelica si- 
gnifizari. 


Vgns. 24. Justo, quem considerat peccator, quie- 
rens mortificare eum, dicitur : « Exspecta Domi 
pum, » etsi multos habes necem adversus te mo- 
lientes, a Deo accipe salutem. Ita enim tibi cunsti- 
tuto socius aderit, et exaltabit te, ita ut jam szepius 
nominatam h:ereditate capias terram. Notandum est 
quod in exaltatione sitam esse dicit repromissionis 
terram. Exaltatur aliquis, nam superna est illa. Et 
in Isaia igitur dictum est : « Provelet te Dominus 
ad bona terre ?!*. » Atque in quanta sit excelsitate 
videas, ut Deus ipse promoveat ad eam et exaltet, 
ad eam hereditate capiendam , cum nemini liceat 
ex seipso ad eam pervenire. 


Vens. 56. Transiens, ait, mente ad futuram vi- 
tam , non jam inveni impium, ita ut quererem lo- 
cum, nec postea invenirem improbos, sublata non 
eorum substantia, sed indole qua tales sunt. Et 
quod non inventus est in ordine locus eorum, prius 
demonstratum est. Si autem de Satana hzc dice- 
rentur, cum princeps hujus mundi dictus sit, trans- 
it hic mundus, quasitusque in futuro vo liujus 
principis locus non invenietur. Si οἱ peccatum locus 
est diaboli, juxta illud : « Nedate locum diabolo ?5, » 


DIDYME ALEXANDRINI ' 
quam atque in contemplatione sapientiam medita- A θεωρεῖν σοφίαν μελετᾷ" 


- 4519 
εἰς τοῦτο mapaàidn τὸ, 
«Διήγησις εὐσεθοῦς, διὰ παντὸς σοφία. ὁ δὲ ἄρρων 
ὡς σελήνη ἀλλοιοῦται.», Καὶ ἡ γλῶσσα δὲ τοῦ ὃι- 
χαίου οὐκ ἀνεξετάστως, οὗδ ὡς ἔτυχεν φθέγχεταε" 
χρίνας γὰρ καὶ ἐξετάσας διαφορὰν λεχτέων xai οὗ 
λεχτέων, τὰ μὲν ἐρεῖ, τὰ δὲ ἠσνχάσει' τοιοῦ τόν 
ἐστιν τὸ, « Χείλη σοφῶν δέδεται αἰσθήσει, » τῷ Ισὃτ- 
µένως χαὶ λέγειν καὶ σιωπᾷν αἰσθήσει, δεσµῷ τῶν 
χειλέων χέχρηται. 


Στ. λα’. "Ov κατὰ φύσιν ἔχομεν νόµον ἓν xapbla., 
χαθ᾽ ὃν διαχρίνοµεν τὸ ποιητέον xal οὗ ποιττέον. 
οὐχ ἄλλου ἐστὶν, 7| τοῦ πεποιηχότος ἡμᾶς χατὰ τὸν 
ἑαυτοῦ εἰχόνα θεοὺ (58). ᾿Αμέλει ὅτ' ἂν σώνωµεν 
ἁδιαστρόφους τὰς ἑννοίας, τῶν χειρόνων ἀπεχόμε- 
vot, τῶν κεφιττόνων ἀντιποιούμεθα. Τούτῳ τῷ νόμῳ 
ἡγεμόνι τῆς ὁδοῦ χρώµενοι, ἄνευ ὑποσχελισμαοῦ δ.α- 
θαΐνομεν ἐφ᾽ ὃν ἐπειγόμεθα τέρμα. Δυνατὸν δὲ τὸν 
εὐαγγελιχὸν νόµον δηλοῦσθαι διὰ τῆς παρούσης M- 
ξεως. 

Στ. λδ. T διχαίῳ ᾧ κατανοεῖ ὁ ἁμαρτωλὸς ζη- 


'κῶν αὐτὸν θανατῶσαι, λέγεται, «Ὑπόμεινον τὸν 


Κύριον,» εἰ xal πολλοὺς ἔχεις τοὺς φονῶντας χατὰ 
σοῦ, Éx Θεοῦ δέχου τὴν σωτηρίαν. Οὕτω γὰρ διατε- 
θέντι σοι ἀχολουθήσει τῷ ὑψωίθῆναι, ὥστε χαταχλη- 
ρονομῆσαι τὴν πολλάκις Άδη εἱρημένην γῆν. Σηµειω- 
τέον δὲ, ὅτι ἐν ὕψει που χεῖσθαι τὴν τῆς ἐπαγγελίας 
λέχει γῆν. Ὑφοῦταί τις (59), ἀλλὰ τὴν ἄνω που 
ἱἹδρυμένην. Καὶ ἓν Ἡσαῖᾳ γοῦν. «᾿Αναθιδάσει σε 


C Κύριος ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς, » εἴρηται΄ xal iv oup 


δὲ Dec τυγχάνει αὐτὴ ἡ γη σχόπει, ὡς Θεου &va- 
θιδάζοντο» ἐπ᾽ αὐτὴν xaX ὑφοῦντος, ὥστε αὐτὴν κλτ- 
ρονομῆσαι, τῷ μὴ οἷόν τε εἶναί τινα ἑαυτῷ ἐπ αὐ- 
τὴν γενέσθαι. 

Στ. λς’. Παρελθὼν, (not, τῇ διανοίᾳ ἐπὶ τὸν μέλ- 
λοντα βίον, οὐχέθ' εὗρον τὸν ἀσεδῆ, ὡς ζητῆσαι 
τὸν τόπον, xai μὴ εὑρίσχεσθαι τοὺς φαύλους μετὰ 
ταῦτα, οὐ τῆς οὐσίας αὐτῶν ἀφανιξομένης, ἀλλὰ της 
ποιότητος, χαθ᾽ fjv εἰσιν τοιοῦτοι. Καὶ περὶ τοῦ μὲ 
εὑρίσχεσθαι τὸν ἐν τάξει τόπον αὐτῶν, προατ’δέδει- 
χται. El δὲ περὶ τοῦ Σατανᾶ ταῦτα λέγοιτο, ἐπεὶ 
ἄρχων τοῦ χόσµου τούτου εἴρηται, παρέρχεται Gb οὗ- 
τος ὁ χόσμος, ζητήσας τις ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι τὸν 
τόπον τούτου τοῦ ἄρχοντος, οὐχ εὑρήσει. Ei ὃξ xal 


sublata improbitate, non inventus est impii locus. D ἁμαρτία τόπος ἐστὶν τοῦ διαθόλου χατὰ τὸ, « Mi &- 


Vens. 57. Dicet forte aliquis hanc esse innocentize 
et zquitatis differentiam : si innocentia est absti- 
nere a malis, :quitas erit habitus quo recte omnia 
operamur ; si autem innocentiam dicit rectos mo- 
res, :&quitas esset inflexa dogmatum veritatis con- 
templatio. Utrumque jubet, custodire innocentiam et 
videre zquitatem, ut sint reliquz in futuram vitam 
pacitico homini , qui duplicem custodierit innocen- 
tiam, et predictam viderit duplicem zquitatem, reli - 


9 Eccli. xxvii, 19. 256 Prov. xiv,3.. 37 dsa. 1, 19. 


[ο μὴ Optima Didymi sententia, quod lex naturse 
X Sit. 


δοτε τόπον τῷ δ.αθόλῳ,» τῆς xalac ἀφανιξομένης, 
οὐχ εὑρέθη ὁ τόπος τοῦ ἀσεθοῦς. 

Xe. AP. Διαφορὰν ἀχαχίας xai εὐθύτητος εἶποι ἄν 
τις τοιαύτην ' εἰ μὲν ἀχαχία T) dj τῶν χαχῶν ἆπρα- 
Ela, εὐθύτης εἴη fj ἕξις xa0' ἣν ἁπαθῶς πάντα ἓν- 
εργοῦμεν εἰ δὲ ἀχαχίαν λέγει τὴν τοῦ ῆθους xaxóp- 
θωσιν, εὐθύτης εἴη fj ἀχαμπῆς τῶν δογµάτων τῆς 
ἀληθείας θεωρία. ᾿ἙΕχκατέρως προστάσσει φυλάστειν 
ἀχαχίαν καὶ ἰδεῖν εὐθύτητα, τῷ εἶναι ἐγχατάλειμμ3 
εἰς τὸν μέλλοντα βίον τῷ εἰρηνικῷ ἀνθρώπῳ πεφυλα 
χότι διττὴν ἀχαχίαν, καὶ τεθεωρηχότι τὴν προειρηµέ. 
** Ephes. iv, 27. 

(59) Deesse aliquid videtur. Epir. 





Z2! EXPOSITIO IN PSALMOS. 1542 
v δεττὴν εὐθύτητα τῶν ἐγχαταλειμμάτων τῶν ἆσε- A quis impiorum penitus deletis ob idipsum, et simul 


ὃν ἀ ξολοθρευοµένων ἐπὶ τὸ αὐτὸ, xal ἅμα χατὰ xbv 
(€ 2ερίσεως xatpóv. Σωτηρία δὲ τῶν διχαίων γίνε- 
ἐς τεοιρὰ Ἐνρίου ὑπερασπίξοντος αὐτῶν Ev χαιρῷ 
εξενεεως. Ὑπάρξει δὲ αὐτοῖς xoi τὸ βοηθείας παρὰ 
ο  Xuplou τυχεῖν, xal τὸ ῥυσθῆναι ἐκ πολεµίων, 
kAdk xal τὸ ἐξαιρεθῆναι ἓχ χειρὸς ἁμαρτωλῶν, 
22τέστι πράξεως ?) δυνάµεων πονηρῶν, διότι Άλπι- 
ἂν ἓ τπτ αὐτόν. Διὸ xal ὁ φαλμὸς οὗτος ἐν οἰχείῳ àpt- 
μέ τῶν λεγομένων ἐν αὐτῷ τέταχται"' ἔστι γὰρ 
ϱ- αχεοστὸς ἕχτος. Οὗτος δὲ ὁ ἀριθμὸς ὁμοῦ τρίγωνος 
AZ τετράγωνός ἐστιν πλευρᾷ τῇ ὀγδσάδι: ἔστι δὲ ἡ 
Ὑδοὰς ἀναστάσιμος τοῦ Σωτῆρος ἡμέρα. Ἡ δὲ τε- 
ϱράγωνος πλευρὰν ἔχει τὸν BE. ὄντα ἀριθμὸν τέλειον " 
ξάσεες γὰρ EG, τριάχοντα FE * τρἰγωνος δὲ χατὰ τοῦτο. 


in judicii tempore. Salus autem justorum fita Do- 
mino protectore eorum in tempore tribulationis. 
Eveniet autem ipsis et auxilium consequi a Do- 
mino, et ab hostibus liberari; sed et erui de πιαυί- 
bus peccatorum, operum scilicet, vel potestatum 
improbarum, quia speraverunt in eo. Ideoque hie 
psalmus in proprio numero dictorum in ipso collo- 
catur; nam sextus et tricesimus est. Hic autem nu- 
merus una triangulus et quadrangulus est latere 
Octonario ; est autem ogdoas resurrectionis Salva- 
toris dies. Quadratus quippe latus habet sex, qui 
numerus perfectus est : sexies enim sex, sex et tri- 
ginta sunt; trigonus autem hoc modo. Si enim ab 
unitate ordinatim ad ogdoadem numeraveris , hunc 


2f y Xp ἀπὸ µονάδος ἑξῆς ἕως ὀγδοάδος ἀριθμήσεις, B ipsum inveneris numerum. 


»'O3€ ἄλλον τούτου εὑρήσεις ἀριθμόν. 


PSALMUS XXXVII. 


Στ. B'. Ἐξομολογούμενον πρόσωπον εἰσάγεται ἓν 
τς; Dau τούτῳ. El πἐπραχταί uot, φησὶν, τοιοῦ- 
το (50) ἐφ᾽ οἷς ἄξιον ὑπὸ θυμοῦ ἐλεγχθῆναι, ἀλλά γε 
µετανοῄσας παραχαλῶ, ὑπὸ λόγου, xal μὴ ὑπὸ θυμοῦ 
ἑλεγχθῆναι, xat ὑπὺ διδασκαλίας, xat μὴ ὑπὸ ὀργῆς 
στκ.δευθῄναι. Καὶ τὸ εὔλογον τῆς αἰτήσεως ἐπιφέρει 
λέγων * « Ὅτι τὰ βέλη σου ἐνεπάγησάν µοι ' χαὶ Em- 
εστήρισας Ex ἐμὲ τὴν χεῖρά σου.) Οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου 
Ῥέλη εἰσίν. Αὐτὸς τοίνυν ὁ Σωτὴρ φησιν’ « Εθηχέ 
µε ὣς βέλος ἐχλεχτὸὺν, xal τῇ φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἔχρυ- 
πξ ps.» 'O λέγων οὖν τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, βέλος 
ἀφίησι' xal ἐἑπὰν λέγῃ ἐπιστρεπτιχὰ, τῷ βέλει τού- 


tto τιτρώσχει τὸν συνετὸν ἀχροατήν. 'O οὖν δυνά- - 


μ ενος Ex τοῦ τετρῶσθαι νενοηχέναι χαὶ ἠλπικέναι, 


Vrns. 2. Manifesta in hoc psalmo persona indu- 
citur. Si factum est mihi, ait, sicul meritus sum, 
furore argui , verum poenitens precor verbo et non 
furore argui, disciplinaque et non ira corripi. Ei 
precationis rationem exponit his adjectis : « Quo- 
niam sagitte tux infixze sunt mihi, et confirmasti 
super me manum tuam. » Verba Domini sayittx 
sunt. Ipse enim Salvator ait: « Posuit me sicut 
sagitiam electam, et pharetra sua abscondit me "5. » 
Qui dicit igitur verbum Domini, sagittam emittit ; 
et cum dictis in bonam viam reducere querit, hac 
sagitta prudentem auditorem transfigit. Qui igitur 
ita transfixus credere et sperare potest, confi 
dit, quoniam nou ceciderunt sagittas Dei spiritales, 


θαῤῥεϊ ὅτι obx ἔπεσε τὰ βέλη τοῦ θεοῦ τὰ λογικὰ, (? neque trans ipsum transierunt, verum sibi. infixa 


οὐδ᾽ ἔξω γέγονεν αὐτοῦ, ἀλλά χαθίχετο αὐτοῦ: ὡς 
λέγεσθαι, Ἑώραχκας, ὡς κχατενύγη ὁ δεῖνα; xal, 
« Ἐπεστήρισας Em ἐμὲ τὴν χεῖρά σου.» Λέγοι ἂν 
τῷ τύπτοντι διδασχάλῳ ἢ παιδαγωγῷ ὁ τυιτόµενος, 
ὅτε οὗ παρἐργως τύπτεται, ε« Ἐπεστήρισας bm ἐμὲ 
τὴν χεῖρά σου. » Τῆς γὰρ χειρὸς Κυρίου ἐπιχειμένης 
τῷ ἀφιέντι τὰ λογικὰ βέλη, τιτρώσχεται xa ἐμτῇ- 
γννται τὰ βέλη εἰς τὴν φυχὴν τοῦ ἀχούοντος. Δηλοϊ δέ 
ποτε fj τῶν βελῶν προσηγορία καὶ τὰς χολάσεις, ὡς 
ἐν τοῖς προάγουσιν εἴρηται. Φησὶ τοίνυν. Ἐπεὶ 
ἁμαρτίας πεποίηχα, alg ἀκολουθεῖ χόλασις, τὰ βέλη 
σου ἤδη ἑνεπάγησάν μοι. 

Στ. ε’. Tác μὲν ἀνομίας ὑπερηρχέναι, τὴν χεφα- 
λην ἑαυτοῦ φησιν, ὥστε πιῆσαι (61) καὶ βαρῦναι τὸ 
ἡγεμονιχὸν αὑτοῦ τροπικῶς χεφαλην ὀνομαζόμενον, 
ταύτας δὲ χαὶ τρόπον φορτίου βεθαρύνθαι ἐπ᾽ αὐτόν. 
Της γὰρ χαχίας φύσει χατωφεροὺς xai βαρυτάτης 
οὔσης, ὡς ταλάντῳ µολίθδου παραθἀλλεσθαι, μόνος 
ὁ μετανοῶν αἴσθησιν τοῦ βάρους αὐτῆς λαμδάνει, 
οἰομένου χουφοτάτην αὐτὴν ὑπάρχειν τοῦ σὺν ἡδονῇ 
ἑνεργοῦντος αὐτήν. "Όθεν Ἰησοῦς τοὺς χοπιῶντας 
καὶ πεφορτισµένους διὰ µετανοίας fxev πρὸς αὐτὸν 
χαλεῖ, αἰσθηθέντας τοῦ ἄχθους τῆς ἁμαρτίας, xal 

5 Ίρα, xLix, 2. 

(60) Legendum τοιαῦτα, vel τοιοῦτο ἐφ᾽ i. Εοιτ 


sunt : quasi dicatur, Vidisti, ut compunctus est iste 
Et, « Confirmasti super me manum tuam. » Dicere 
potest verberanti magistro aut praceptori ver- 
beratus , cum non indiligenter — verberatur . 
« Confirmasti super me manum tuam. » Manu 
enim Domini super emittentem rationales sagittas 
ingravata, vulneratur, et infixz:e sunt sagitte in au- 
dientis animam. Ostendit autem nonnunquam sa- 
gittarum denominatio et poenas, ut in precedentibus 
dictum est. Ait igitur : Postquam peccatum feci, 
quod secuta est poena, sagittze tux jam inüxa sunt 
mihi. 

VEns. 5. Iniquitates autem supergressas csse 
caput suum dicit, adeo ut coarctaverint atque 
gravaverint intellequm ejus allegorice caput nomi- 
natum : qux quidem sicut onus gravatz sunt su. 
per eum. Improbitas enim cum sit natura proclivis 
et gravissima, atque cum plumbi massa zwquipa- 
randa, solus poenitens ponderis ejus sensum perci- 
pit, novitque eo leviorem videri quo quis cum 
voluptate operatur eam. Unde Jesus laborantes et 
oneratos per penitentiam venire ad se invitat, ini- 
quitatis suze oneris conscios, et sub eo laborantes. 


(601) A themate πιέτω. Notat Sturzius η pro ε usitatum fuisse Alexandrinis. Ip. 


4345 


probi sagittis, in putredinem et fetorem venisse ait, 
a facie quam habuit insipientis. Mealignitati enim 
semper it comes insipientia; virtutis autem opera 
cum sapientia fiunt. Qua autem sequuntur, sic in- 
terpretanda sunt. « Usque iu finem, » id est per 
vite tempus « incurvatus sum, » qua deorsum 
sunt sapiens atque in terram despiciens, ideoque 
contristatus et miserabilis eram ; quod indicat « mi- 
ser factus sum. » 

ὅεας. 6, 7. Sive propter cogitationes meas, sive 
propter perversos spiritus. liaque omni vita con- 
tristatus ambulabam, omni hilaritate abjecta. Cum 
autem ferantSeripture, nunc quidem «lumbi mei,» 
nunc vero, «ilia mea impleta sunt illusionibus, » 
dicendum est quod cum in lumbis et ilibus confluant 
semina ad generationem spectantia, bxc implentur 
illusionibus, cum non ad generationem, sed ad for- 
nicationem usurpantur. 


VERs. 9. Ab imo poenitentie suspiria doloris 


trahens, non ficta nec simulata, sieut peenitentize 
simulatores, ideoque confidens dicit tibi, Domine: 
«Quoniam ante te est desiderium cordis mei.» 
Omnis enim malorum cupiditas procul a te, atque 
abeconditur. Desiderium autem cordis mei ex ini- 
quitate ad virtutem transeundi . . ο . poenitentiam 
exoptans, bonum desiderium habet, quod in oculis 
non est. Potest et de malo desiderio dicere : Cum 
insita mihi prava eupiditas te non effugiat, hanc 
confessus gemam, ut gemitus meus libere editus a 
te non sit absconditus. 


Vess. 10. Corde meo, mea scilicet intelligendi 
facultate turbationem perpessa, virtus mea, qua 
animi cogitationes spectat, dereliquit me. Sed 
et veritatis scientia, « quod est lumen oculo- 
rum meorum, » nempe mentis mes, « non est 
mecum. » Intentus enim ad ratione carentia, neque 
lucide cogitare, neque fortiter decernere potero. 
Potest quoque virtus esse hzc dicentis, et lumen 
oculorum ejus, rectus sermo quo ratione preditus 
est. Hic igitur dereliquit eum, nec jam esse cum 
eo videtur, conturbata cordis ejus dicta virtute 
secundum agendi rationem : sicut et lumen oculo- 


DIDYMI ALEXANDRINI | 
Cicatrices autem quas babuit ex inflaumatis iun- À χοπιάσαντας &n' αὐτοῦ. Τοὺς δὲ µώλωπας οὓς Espere 






134 


& rb τῶν πεπυρωµένων τοῦ πονηροῦ βελὼν, sic exa 
καὶ δυσωδίαν τετράφθαι φησὶν ἀπὸ προσώπου ὃς 
ἔσχεν ἀφροσύνης. Σὺν ἀφροσύνῃ γὰρ οὐχ 1) τυχονας 
οννίσταται xaxía* ὡς αὖ μετὰ φρονῄσεως τὰ zs 
ἀρετὶν εὐεργετεῖται. Τὰ 6 ἑξης τάχα οὕτως ἀἁνα- 
γνωστέον «Ἐπεὶ ἕως τέλους, ». τουτέστι διὰ pio 
εκατεχάµφθην,» τὰ χάτω φρονῶν xaX ἐπὶ rmv pac- 
πων, ἠχολούθησεν τὸ οἰχτρὸν xal ἐλεεινόν µε εἶναι 
ὃ παρίσταται bx τοῦ, « ἐτάλαιπώρησα. » 

Στ. c^, Q. Ἠτοι τῶν λογισμῶν µου, Ὁ τῶν ποντ- 
ρῶν πνευµάτωφ. Τούτου ἕνεχα διὰ βίου σχυθρωςά- 
(toy, ἑπορευόμην, πάσης ἱλαρίας ἀφαιρεθείσης. Ezz:- 
δὴ δὲ φέρονται Γραφαὶ, ὧν ἡ μὲν, «φύαι µου, » ei ὅε, 
« αἱ λαγόνες µου ἐπλήσθησαν ἐμπαιγμῶν, » ftem, 


B ὅτι ἐπεὶ περὶ τὰς ψύας xaX τὰς λαγόνας συνίσταται 


τὰ σπέρματα εἰς παιδοποιἰαν συντείνοντα, ἕμτα:- 
γμῶν ἐμπίμπλανται ταῦτα, ὅταν μὴ εἰς παιδοποείαν, 
ἀλλὰ πορνιχῶς ἐπιτελεῖται. 

Στ. θ’. ᾽Απὺ βάθους µετανοίας τοὺς bxi µετανοίᾳ 
στεναγμοὺς προφέρων, οὐκ ἐξ ἐπιπολῆς καὶ ἐπιπλά- 
σεως ὡς οἱ µετανοίας ὑποχριταί. διὸ xai θαῤῥῶων λέ- 
γει (62) σοι, Κύριε, « Ὡς ἄρα ἡ ἐπιθυμία τῆς καρδίας 
µου ἑναντίον σου ἐστίν» πᾶσα μὲν γὰρ φαύλων ὄρεξ:ς 
paxpáv σου καὶ χἐχρυπταί σε. Ἡ δὲ τῆς ἔμης καρ- 
δίας τῷ μετελθεῖν ix χαχίας εἰς ἀρετὴν .. οἶαν µε- 
τάνοιαν ποθοῦσα, ἀγαθὴν ἐπιθνμίαν ἔχει, fou; iv 
ὄψεσιν οὐ τυγχάνει. Ἀύναται xal περὶ τῆς φαύκης 
ἐπιθυμίας λέγειν Ἐπεὶ ἡ ἐγχειμένη µοι πονηρὰ 5ρε- 


C ξις oüx ἔλαθέ σε, περὶ ταύτης ἐξομολογούμενο 


στενάξω, ὡς τὸν στεναγμὸν τὸν περὶ αὐτὴν εὐπαρ- 
ῥησίαστον ὄντα μὴ χεχρύφθαι ἀπὸ aoo. 

Στ. v. Τῆς χαρδίας µου, τουτέστι τῆς διανοητικής 
µου δυνάµεως τάραχον ὑπομενούσης, ἡ ἰσχύς µον ἡ 
κατὰ τὰς χοινὰς àvvolac ἐγχατέλιπέ µε. ᾽Αλλὰ dj τῶν 
ἅληθῶν γνῶσις, « φῶς τῶν ὀφθαλμῶν µου,» οντέστ: 
τοῦ VoU, τυγχάνουσα, « οὐκ ἔστι μετ' &pou. ». Διατε- 
θεὶς γὰρ χατὰ τὰ ἄλογα, οὐδὲ ἐννοεῖσθαι φωτεινὼς, 
3| ἰσχυρῶς διανοεῖσθαι δννῄσομαι. Δύναται xal ἰσχὺς 
εἶναι τοῦ ταῦτα λέγχοντος, καὶ φῶς ὀφθαλμῶν αὗτου, 
ὁ ὀρθὺς λόγος χαθ) 6v ἐστι λογικός. Οὗτος οὖν ἔγχατ- 
ἐλιπεν αὐτὸν, xal οὐχέτι εἶναι µετ αὐτοῦ δοχεῖ, vae 
ῥαχθείσης αὐτοῦ τῆς καρδίας ἰσχύος ὀνομαζομέντς, 
κατὰ τὴν τῶν πραχτικῶν ὑφήγησιν' que δὲ ὁςθαλ- 


rum, prout illuminat explanatione videntium. Quos Ὦ μῶν, κατὰ τὸ φωτίζειν τῇ σαφηνείᾳ τῶν δρώντων. 


autem habebat amicos, ait, et proximos, dum 
laute viveret, hos adversarios et hostiles habuit, 
cum a malo recedere et bonum facere coepit. sti 
quidem qui nuper mihi forma'et habitu proximi 
erant, « de longe steterunt, » hostium more. Που 
quoque sic accipi potest : Si quis rebus defecerit, 
derelinquitur ab omnibus qui nuper juxta eum 
proximi amicique erant. . . quem olim exoptabant. 
Istorum imagines invenias in Job : « Et qui hostili- 
ler et certatim quaerere animam meam et vim 
mihi inferre voluerant, coactantibus verbis, quasi 
haud dubie demonstrativis decipere me putautes; 


(83) Vix dubito quin legendum sit λέγω. Epi. 


Καὶ οὓς δὲ εἶχον, qnot, φίλους xat πλησίον, φιληξό- 
νως ζῶν, τούτους ἀντιχειμένους xat πολεμίους ἔσχον, 
ῥέφας ἐπὶ τὸ ἐχχλῖναι τοῦ χαχοῦ, xa τὸ ἁγσθὸν 
ποιῆσαι. Οὗτοι δὲ xal ἔγγιστά µου πρότερον ὄντες 
σχέἑσειχαὶ διαθέσει, «rb μαχρὰάν» πολεµίων εἕστῃσανυ 
τρόπον. Ῥητέον δὲ xal οὕτως Ὅτ ἄν τις περιστᾶ- 
σεσι περιπέσῃ, ὀγχαταλείπεται ὑπὸ πάντων tu) 
πρότερον ἑγγιζόντων χαὶ φίλων xal πλησίον ὄντων.. 
τὸν πάλαι ποθούµενον΄ τούτων εἰχόνας εὗροις Ev τῷ 
Ἰώδ' « Καὶ οἱ βλαπτικῶς δὲ xal φιλονείχως ἐχν ητεῖν 
τὴν φυχἠν µου προελόμενοι, χαὶ Bla περιδαλεῖν ps 
ἠθέλησαν, ἀναγχαστιχοῖς λόγοις, ὡς 6n0sv. ἀποῦει- 








15 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1546 


εχοξς ὑπαγαγεῖν µε νοµίζοντες' ἀλλὰ τὰ πρὸ τού- Α sed hzc prius dicta de inquisitione malorum quibus 


"» λεγόμενα ἐπὶ ἐχζητήσει τῶν χαχῶν olg ὑποδάλ- 
ιν µε ἔσπευδον, ὤφθησάν uot µαταιότης' ἤχονον 
p Oy ὣς ἀποδείξεως, ἀλλ᾽ ὡς µαταίας xat ἁπατη- 
€ «σοφιστείας᾽ » µαταιότητα δὲ δι ὧν σοφίζονται 
ΙεγΥόµενοι δι ὅλης ἡμέρας, τουτέστι διὰ βίου δολιό- 
[ve μελετῶσιν' οὔτε ἀποδείξεις τότε τοῖς πράγµασιν 
εεερέροντες, ἀλλὰ σοφιστικῶς συναρπάζειν xplvav- 
ς- 

Στ. εδ. Ὁ χρίνας φυλάττει τὸ,ε O0 παραδέξῃ ἀχιλν 
αταξαν.) Πρὸς τοὺς δολίους xal ἁπατηλοὺς λόγους χε- 
Όφωται, οὐδ' αἴσθησιν αὐτῶν τὴν ἐξ ἀχοῆς ἔχειν 
)υλόµενος' πολλῷ δὲ πλέον ἁλάλου δίχην οὐδ' ἆπο- 
ρἵνεσθαι πρὸς τοὺς τοιούτους λόγους ἢ ἐλέγχειν αὖ- 
jog βουληθείη. Εἴρηται γὰρ &v ἅλλοις, ἡλιθίου εἶναι 
5 Εξελέγχειν τοὺς λίαν εὐήθεις λόγους. ε Ἐγενόμην o 
9v, qnot, πρὸς τοὺς τοιούτους ἀνθρώπους « ὡς οὐκ 
χούων, οὐδ' ἔχων iv στόµατί µου ἐλεγμούς. » Klv- 
υνον Yàp ἔχει πολλάχις τὸ δυσφήµων λόγων ἀχούειν, 
αν τὸ διαλέχεσθαι περὶ προθλημάτων ὑποχει- 
ιἔνων χολάσει. Διὸ µαχάριον χεχωφῶσθαι πρὸς τὰ 
οιαῦτα, xaY νοµίζεσθαι pd οἷόν τε εἶναι αὐτὰ 
λέγχειν. 

Στ. τε’. Ἐπεὶ πάντων τῶν ἄλλων χκαταφρονῄαας, 
Ίλπεσα ἐπὶ µόνῳ σοὶ, ὦ Κύριε, τυγχάνων µου xal 
3:bc σὺ εἰσαχούσῃ, ὃν εὐξάμενος εἶπον, ἀρξάμενος 
ιπὸ τοῦ Κυρίου, « Mh τῷ θυμῷ σου ἑλέγδῃς µε. » 
Πολλάχις γὰρ ol συνόντες pot ὅτε ἡμάρτανον ἁλιτή- 
2ιοι δαίμονες ὀνειδίδουσι, τὰ προπεπραγμένα εἰς 
μέσον φέροντες, ὡς διὰ τούτου ἐμποδίσαι τὴν μετά- 


νοιάν µου πειρώμενοι, xai ἀπόγνωσιν σωτηρίας C 


ἐμποιῆσαι. Ἐγὼ γοῦν πρὸς οὓς ὑποδάλλουσιν τοιού- 
τους λογισμοὺς χωφὸς xal οὖκ ἀχούων γεγένηµαι, 
οὐδ ἑλέγξαι αὐτοὺς βουλόμενος, ὅπως μὴ περὶ τοῦτο 
χαταγινόµενος, ἐκλύσω τὴν σύντονον περὶ τὴν µετά- 
νοιαν προθυµίαν. Ἐπὲὶ οὖν Άλπιζον, ὦ Κύριε, θαῤῥῶ 
εἰσαχουσθήσεσθαι. 

Στ. wy. Ἔτοιμος xai εὐτρεπῆς πρὸς τὰς ἐς αἰσθή- 
σεως µάστιγάς elg. ᾽Αμέλει οὖν καὶ f$ ἀλγηδών 
µου , καθ ἣν ἀλγῶ ἐπὶ τοῖς προπεπραγµένοις Ev- 
ὠπιόν µου ἐστὶν, τιτρώσχουσα xal µαστίζουσά µε. Ἡ 
πρὸς ἡμᾶς δηλονότι συμπάθεια, fic ἕνεχα τοῦ olxelou 
πάθους ἔχει διὰ παντὸς τὴν ἀνάμνησιν' ε Αφ ὧν 
γὰρ πέπονθεν, » ὁ Παῦλός φησιν, « αὐτὸς πειρασθεῖς, 
δύναται τοὺς πειραζομάνους βοηθῆσαι.) 

Στ. (9. "Ecc μεριμνᾷν ὑπὲρ τῆς ἁμαρτίας αὗτοῦ 
τινα σπεύδοντα χατορθοῦν µετανοίας ἔργα. Ἅμαρ- 
τίαν ἑαυτοῦ τὴν τοῦ γένους τοῦ ἡμετέρου χαλεῖ, 
ὡς &xapyh γεγονὼς τοῦ ἡμετέρου φυράμµατος' ὡς 
νέος ᾽Αδὰμ ὃν ἑαυτῷ τὸν παλαιὸν ἀναπλάσαι βουλό- 
ενος, ὑπὲρ οὗ τῆς ἁμαρτίας μεριμνῶν τίνα καθάρῃ 
ἱτρόπον. Μεριμνῶντος γὰρ ἣν ἅπερ Ev Εὐαγγελίοις 
ἐφθάγξατο ῥήματα” « Hop ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, 
καὶ τί Ίθελον εἰ ἤδη ἀνήφθη» » quolv* ἐχεῖνο γὰρ 
ἔλεγεν, ὃ τὰς ἡμετέρας ἀχάνθας ἐδαπάνησεν. 

Στ. κ’. θεοδωρήτου καὶ Διδύμου.-- Όσον ἐπὶ τὸ 
μετανοεῖν ἐπὶ ἁμαρτήμασιν, ἀγαπητὸς ὤφειλον εἶναι" 


49 [uc. xit, 40. - 


me implicare nitebantur, visa sunt mibi vanitates ; 
audiebam enim non ut demonstrationes, verum ut 
vana dolosaque sophismata. » Vanitatem autem 
quam sophistice loquuntur tota die, id es! tota 
vita dolos meditantur; non demonstrationes tunc 
rebus adjicientes, sed sophistice persuadere judi- 
cantes. 


Vens. 14. Judicio preeditus observat illud : « Non 
prestabis auditum vanum.» Ad dolosos fallacesque 
sermones obmutuit, nec auditu vult capere eos : 
verum potius muti instar esse neque talibus sermo- 
Dibus respondere eligit, quam refutare eos. Dictum 


est enim in alio loco, insipientis esse stolida nimis 
B verba redarguere. 


« Factus sum ». igitur, ait, ad 
tales homines « sicut non audiens, neque habens 
in ore meo redargutiones.» Nam ssepius periculo- 
sum est improba verba audire, et de controversiis 
pone obnoxiis disserere. Prsstat itaque ad talia 
nos obmutescere et videri quid respondeamus non 
habere. 


Vzgns. 15. Cateris omnibus despeetis, in te solo 
speravi, Domine, qui mecum es, quique, Deus, 
exaudies me, cum te incipiendo invocarem dicens : 
« Domine, ne in furore tuo arguas me. » Sepius 
enim pessimi daemones, me scientes peccavisse, 
opprobriis lacessunt, qua prius feceram objicientes, 
quarentesque propterea impedimento esse ne ad 
penitentiam revertam, ut in desperationem salu- 
tis veniam. Ego vero ad talia quas suggerunt 60- 
pbismata mutus et non audiens factus sum, neque 
redarguere eos volens, ne quid, in boc invelutus, 
ex meis ad penitentiam conatibus remittam. Quo- 
niam igitur speravi, Domine, exaudiri contido, 


Vgns. 18. Paratus atque idoneus sum in conscien- 
tiz flagella. Profecto igitur et dolor meus, quo de 
olim factis doleo, in conspectu meo est, vulnerans 
et flagellans me. Certe apud nos compassio, cujus 
causa proprii doloris semper habet memoriam. 

« In eo enim, in quo passus est ipse et tentatus, 
potens est et eis, » inquit Paulus, « potens est et eis, 
qui tentantur auxiliari. » 

Vgns. 19. Sollicitum esse de peccato suo esl festi- 
nare ad poenitentize opera. Propriam iniquitatem ge- 
neris nostri vocat, ut principium faceta nostra genera- 
tionis : sicut novus Ádamus in seipso veterem re- 
ficere volens, pro quo peccatorum cogitans quodam 
purificatus est modo. Cogitabat enim qu: in Evan- 
geliis dicta sunt verba : « lguem veni mittere in 
terram, et quid volo nisi ut accendatur ** ? » ait. 
Illum enim dixit, qui nostras consumpsit spinas. 


Vens. 20. Theodoreti et Didymi. — Postquam me 
peccatorum penituit, dileclus esse debebam; isti 


1547 DIDYMI ALEXANDRINI LENS 


vero non modo me non dilexerunt, sed exclamantes Α αὐτοὶ δὲ πρὸς τὸ μὴ ἀγαπᾶν, ἀπέῥῥιπτήάν µε Gr. 
horrendi cadaveris instar rejecerunt me. νεκροὺ βδελυχτοῦ διὰ τὸ ὁδωδέναι. 

Vgns. 921. Etsi isti rejecerunt me ut cadaver Ys. : a'. El κἀχεῖνοι ἀπέῤῥιφάν µε ὡς νεκρὸν ££. 
horrendum, tu autem protege me sub valida manu — Juypévov, ἀλλὰ σὺ σχέπε µε ὑπὸ ckv κραταιά, v 
tua; te enim przsente — infirmi ac debiles ini- — ysipa' σοῦ γὰρ παρόντος, ἀνίσχυροι xai ἀσθενεῖς - 
mici mei. Ey0 pot. 


PSALMUS XXXVUI. . 


Vens. 1. Rex David arcam Dei ducens Jerusalem, 
cantores quosdam viros sanctos instituit, quibus 
officium ac munus esset hymnos Dei canere. Unus 
igitur eorum Idithun erat, sieut in catalogo et enu- 
meratione prius citatorum cantorum dictum est. In 
Paralipomenis aliquid simile cernitur. Designatum 
sibi psalmum ipse 2um pro David fecisset, cecinit, 


Στ. α’. 'O βασιλεὺς Δαυῖδ τὴν χιδωτὸν τοῦ 8. 


ἀγαγὼν εἰς Ἱερουσα)ὴμ, ᾠδούς τινας ἄνδρας ἔερο-: 
ἔταξεν àm' αὑτῆς τῆς λειτουργίας τε καὶ τάδσεας, 
ὥστε τοὺς Όμνους τοῦ θεοῦ ἄδειν. Ἑἷς οὖν fv το-- 
των xaX ὁ Ἰδιθοὺμ. ὡς £v τῷ χαταλόγῳ καὶ ἑξαριῃ:- 


σει τῶν προειρηµένων ᾠδῶν. "Ev ταῖς Παραε:-:- 


µέναις φἐρεταἰ τι τοιοῦτον. Tbv προχείµενον αὖ:. 


vel ab ipso David factum suscipiens recitavit. Est p φαλμὺν αὐτὸς ὑπὲρ τοῦ Δαυῖδ ποιῄσας ὗσεν, [f l-— 


quoque in hoc psalmo poenitentia ad virtutem red- 
euntis persona. 


VEns. 9, Cum fere omnis iniquitatis causa in 
verbo sit, qui custodire profitetur operibus suis 
vias ejus, pignus secum facit ne delinquat in lin- 
gua sua. Si enim in sermonibus suis ommni non 
irumaculato verbo abstineret, consequens esset eum 
ab omni. opere iniquo purificari. « Nam ex verbis 
tuis, » ait, « justificaberis, et verbis tuis condemna- 
beris *; » stque: « Ámen dico vobis, de omni re 
rationem dabitis in die judicii **, » Peccator bic et 
diabolus, vel et praesens homini malignus angelus 


dicitur. Cum igitur aliquis. secum dixerit vias 88 ϱ & χαὶ ὁ παρὼν τῷ ἀνθρώπῳ πονηρὺς ἄγγελος λέγε- 


custoditurum esse, et positurum ori suo custodiam, 
tum exsurgens peccator, adversus penitentem | in- 
Structus, ei in memoriam revocat qua prius egerit, 
ezprobratque in medium proferens ; vel ei blandiri 
commemoratione volens, ut in pristinum reducat 
peccatum, jam recedentem ab eo. Sic igitur, ait, 
consistente peccatore adversum me, obmutescens 
ad sermones ejus siluj, cum jam bona dicere inci- 
perem : inceperam enim nobis de innocentia dicere, 
vel de bouis doctrinis. 


Vgns. 3. Sermonibus suis consurgente adversum 
me peccatore, concaluit inflammatum cor meum. 
Cum nibil loquerer ad talia eloquia, intra me fer- 
vor coaluit, «et in meditatione mea exariescet 
ignis.» Qui non dissolute, sed diligenter et fervide 
divina meditatur, hoc dicet, "accenso tali medita- 
tione igne et penitus delente pristinam perversam- 
que agendi rationem. — Ad peccatorem, ait, « ob- 

, mutui, et hamiliatus sum et silui, » ad Deum vero, 
«locutus sum in lingua mea. » Qui sincero deside- 
rio et meditatione profert verba, in propria lingua 
loquitur, et qui dolose verba habet, lingua loqui- 
tur aliena. Insuper cum habeamus et in interiore 


M Matth. χει, 57. "ibid. 56. 


(65) Legendum videtur f. Epir. 


τοῦ Δαθὶδ γενόµενον αὐτὸν παραλαθὼν &evfyryius.. 


Ἔστι δὲ xal iy τῷ προειρηµένῳ ψαλμῷ ἐκ µετα- 


νοίας εἰς ἀρετὴν εἰσαγόμενον πρόσωπον τὸ ἅπαυντει- 
AOV. 
Στ. f'. Ἐπεὶ σχεδὸν ἁπάσης ἁμαρτίας ἀρχὴ 6a AL 


γου γίνεται, ὁ φυλάξαι προθέµενος τὰς 6X τῶν πρα- 
ξεων ὁδοὺυς αὐτοῦ, πρὸς σεαυτὸν συνθίκας τίθεται 


ὅπως μὴ ἁμάρτῃ τῇ γλώττῃ. Ei. yàp τὸ ἀναμάρτττον 
περὶ τὸν λόγον αὐτῷ τηρηθείη, ἀχολουθίσει τὸ xz- 
θαρεῦσαι ἀπὸ τῶν κατ ἑνέργειαν ἁμαρτημά-ων. 


« Ἐκ γὰρ τῶν λόγων σου, » qnot, « ὃ,χανωθήστ., x3: 


ἐκ τῶν λόγων σου κἀταδικασθήσῃ’ » καὶ, « "Aui »4- 
γω ὑμῖν, περὶ παντὸς ῥήματος λόγον δώσε σε Evtaz- 
pq. χρίσεως. » Ὁ ἁμαρτωλὸς ἐνταῦθα καὶ ὁ διάδολος, 


ται. Όταν οὖν τις πρὸς ἑαυτὸν εἴπῃ τὰς ὁδοὺς «λά- 


ξαι ἑαυτὸν, xai θεῖναι φυλαχὴν τῷ στόµατι, τὸ -τν'- 


χαῦτα συνιστανόµενος ὁ ἁμαρτωλὸς ἀντιπαρατεα- 
μένος ἑναντίον τοῦ μετανοοῦντος ὑπομιμνήσχει τὰ 
πρότερα ἐπ᾽ ὀνειδισμὸν, εἰς µέσον αὑτὰ φἑρω». 1, 
γαργαλίσαι διὰ τῆς ὑπομνήσεως θέλων, ὅπιὺς x2:2- 
σπάση εἰς τὴν πρατέραν ἁμαρτίαν τὸν ἀποστᾶντα 
αὑτῆς. 0ὕτω γοῦν, φησὶν, συστάντος τοῦ ἁμαρ-τοιοῦ 
χατενώπιόν µου, χωφωθεὶς πρὸς τοὺς λόγους αὐτὼ 
ἑσίγησα ἀφ᾽ ὧν ἠρξάμην λέγειν ἀγαθῶν ' ἀρξάμενκς 
γὰρ ἡμῖν περὶ ἀναμαρτησίας λέχειν, 1$) (63) ἐξ àvz- 
θῶν δογμάτων. 

Στ. Υ.. Ἐκ τῶν λόγων τοῦ συστάντος χατενω5-.ἐν 
μου ἁμαρτωλοῦ, ἐθερμάνθη διαπυρωθεῖσα f$) χαρδὶΣ 
pou. Ἐπεὶ δὲ μηδὲν ἐφθεγξάμην Ex τῶν τοιούττ:ν 
λογισμῶν, ἑντός pou ἡ θέρµανσις ἐφυλάχθη. «καὶ &v 
τῇ µελέτῃ µου ἐχκανθήσεται cop.» Ὁ μὴ ἐχλύτος 
ἀλλὰ σπουδαίως χαὶ διαπύρως μελετῶν τὰ Getz, ipei 
τὸν προχείµενον, ἐξαπτομένου πυρὸς ἐχ τῆς τοσύττς 
μελέτης διεσθίοντος τὴν προὺπάρχουσαν ποντρὰν 
ἔξιν.--Πρὸς μὲν τὸν ἁμαρτωλὸν, φηοὶν, ε ἐχωφωθτν 
xai ἑταπεινώθην καὶ ἐσίγησα» πρὸς δὲ τὸν θεὸν ε ἐλΔ- 
λησα ἐν γλὠσσῃ µου.» Ὁ ἀπὺ γνησίου πόθου xxi 
φρονήµατος προφέρων λόγους, bv γλώσσῃ τῇ ἑαυτου 
λαλεῖ, τοῦ δολερῶς φθεγγοµένου Ὑλώσση ἀλλοτρῃ 





4349 EXPOSITIO 


IN PSALMOS. 1550 


λαλοῦντος. Καὶ ἔτι ἐπεὶ ἔχομεν καὶ ἓν τῷ ἔσω &v- A homine linguam, proprie nostra hac lingua est, 


θρώπιῳ ἁλῶσσαν, χυρίως ἡμῶν abtn γλῶσσά ἐστιν, 
xaO ἣν ἀπὸ διαθέσεως ἔστι λαλεῖν. 

Στ. q^. Ἐπεὶ πᾶς συνοτὸς πράσσει καὶ ἑνεργεῖ ἐπὶ 
τέλει τενὶ, ὃ xal σχοπὸς καλεῖται, δεῖ δὲ τούτου γνῶ- 
σιν ἔχεεν, εὔχεται γνῶναι τί τὸ τέλος χαθ᾽ ὃ Cv προ- 
τέθειταιε, καὶ τίς ὁ ἀριθμὸς τῶν κατὰ τὰ θεωρήματα 
της ἀληθείας ἡμερῶν. Οὕτω γὰρ εἴσεται τί αὐτῷ 
ὑστερεῖ πρὸς ἀναπλήρωσιν τοῦ σχοποῦ. 

E^. ς’. « Ἰδοὺ παλαιστὰς ἔθου τὰς ἡμέρας µου.» 
"ES οὗ εἰς τὸν βίον παρῆΏλθον εἰς τὸ ἀγωνίσασθαι ἆν- 
εγράφη (64). Ὡς χατὰ μὲν τὴν ἀρχὴν ἔχειν τὴν πά- 
λην πρὸς αἷμα καὶ σάρχα. Ὑπερθὰς δὲ τὸν παΐῖδα 
xaY ἀν]ρ Ὑενόμενος, πρὸς ἀρχὰς, πρὸς ἐξουσίας xo- 
σµοχράτορᾶς τοῦ σχότους τούτου εἶναί pot τὸν ἀγῶ- 
να (05). Σημαίνει οὖν τὸ παλαιστὰς εἶναι ταυτὸν τῷ, 

"Ev ἀγῶνι ἔθου τὰς ἡμέρας µου. Δύναται vov. ὑπό- 
στασις ἀντὶ οὐσίας λέγεσθαι, ἵν ᾗ τὸ λεγόμενον τοιοῦ- 
τον. Ἑτέρα δὲ περιέχει Γραφῇ, « ἹΙδοὺ παλαιὰς 
ἔθου τὰς ἡμέρας µου, » οἰχειότητα ἔχουσα πρὸς τὸν 
παλαιὸν ἄνθρωπον ὃν ἑνεδυσάμην. Διδ'ε xal ἡ ὑτό- 
στασίς µου.) χαθ᾿ ἣν ὑφιστάμην τὰ πρὺτῆς πίστεως 
πράγματα, «ὡς οὐδέν » ἐστιν « ἐνώπιόν σου: πλὴν τὰ 
σύμπαντα µαταϊότης.» Πάντα µαταιότητα λέγει τὰ ἐπὶ 
τής γῆς Qua, φυτὰ, xat τὰ παρᾳπλήσια. Μόνος ὁἄνθρω- 
To; ζῶν στι, παρὰ ταῦτα µετέχων ἀθανάτου ζωῆς. 

Στ. 0, η’. Ὑπομονὴ fj προσδοκία. Κὰν ἡ θησία (66) 
ἀντὶτῆς ὑποστάνεως λέγηται, καὶ αὐτὴ παρὰ θεοῦ 
ἐστιν ὡς Ex δημιουργοῦ. xàv xaÜü' ὃ ὑφιστάμεθα, 
xa αὕτη dj ὑπόστασις ἡμῶν παρ) αὐτοῦ ἐστιν ἔνδι- 


qua ex indole loquimur. 


Vins. 5. Cum prudens omnís agit et operatur ad 
flnem quemdam , qui terminus vocatur, quem et 
novisse necesse est, exoptat cognoscere quem ad 
finem vivere debeat, et quis sit numerus dierum 
suorum ad veritatis contemplationem. Sic enim 
scierit quid sibi desit ad finem suum implendum. 

Χεας. 6. « Ecce palzstricos posuisti dies meos. » 
Ex quo in vitam veni, ad przliandum destinatus 
sum. Principio enim mihi luctandum fuit adversus 
sanguinem et carnem.Post adolescentiam et vir factus, 
adversus potestates principesque hujus tenebrarum 
mundi certamen sustinui. Significat igitur ρα]α- 

p 511005 esse idem ac, In. przlio posuisti dies meos. 
Potest nunc substantia pro essentia dici, ut sit di- 
ctum illud. Alia vero continet Scriptura : « Ecce 
antiquos posuisti dies meos, » spectans ad veterem 
quem induimus hominem. ldcirco « ^substantia 
mea, » qua res apte fidem credebam, « tánquam 
nihilum » est « ante te. Verumtamen universa 
vanitas. » Universa vanitatem dicit super terram 
animalia, vegetalia;, et fere similia. Solus homo 
vivens est, przeeterea vite particeps imniortalis. 


Vgns. 7, 8. Constantia est exspectatio. Etsi θη- 
σία pro substantia dicatur, οἱ ipsa a Deo est 
tanquam ex creatore : elsi secundum quod tolera- 
mus, et ipsa substantia nostra ab eo est nobis 


δόντος ἡμῖν τὸ ὑφίστασθαι τὰ συµθαίνοντα, κἂν ἐπί- C dante patientiam eorum quz accidunt, quamvis 


πονα fj. 'O ἓν τῷ προχόπτειν διαπορευόµενος, εἰχόγος 
δείας µετέχων τοῦτο ποιεῖ, ὢν σύμμορφος εἰχόνος τοῦ. 
Yioo τοῦ θεοῦ. Καὶ ἔτι μέντοι γε πᾶς ἄνθρωπος ζῶν 
ἐν εἰχόνι διαπορεύεται, ἤτοι τῇ τοῦ Θεοῦ, τηρῶν τὸ 
xav εἰχόνα, f| ἄλλου τινὸς ζώου, ἵππος θηλυµανὴς, 7) 
ἄλλο τι ἄλογον xatà τὸ Ίθος γινόµενος ᾽ «χαὶ ἔτι ὁ 
αἰσθητὺς xal φαινόµενος χόσµος, εἰχών ἐστι τοῦ νοη- 
τοῦ xai ἀοράτου. Αὐτεξουσίως οὖν διαπορεύεται ὁ 
ἄνθρωπος ἐν τούτῳ τῷ χόσµῳ, ὃς ἐστιν εἰχών. Εἰπὼν 
δὲ περὶ τοῦ κοινοῦ ἀνθρώπου τὰ εἰρημένα περὶ τῶν 
γαθ ἔχαστα φησὶν, ὡς € µάτην ταρασσοµένων » ἐν 
ταῖς περὶ τὰ θνητὰ σπουδαῖς. Περὶ ἑκάστου γοῦν 
ἐπιφέρει τὸ, « θησαυρίζει, xal οὐ γινώσχει τίνι συν- 
ἀγει αὑτά. » Ὁ γὰρ θἠσανρίζων ὁπὶ γῆς οὐκ οἵδεν 
τίς διαδέχεται τὸν πλοῦτον ὑπὲρ οὗ αὐτὸς ἑσπούδα- 
σεν. Ὁ δὲ θησαυρίζων Ev οὐρανῷ, ἑαυτῷ xaY οὖκ 
ἄλλῳ θησανρίσας, οἶδεν τίνι. ἐπιστάμενος τὸν πλοῦ- 
τον ὄντα ἀναφαίρετον αὐτοῦ. 

Ez. V. Καὶ ix τῆς παρούσης λέξεως μανθάνοµεν 
τὰς λεγομένας µάστιγας τοῦ θεοῦ μὴ ἄλλας οὔσας 
ἑλέγχων. Μετὰ γὰρ τὸ εἰπεῖν, « ᾿Απόστησον ἀπ 
ἐμοῦ τὰς µάστιγάς σου, » ἑπενήνεκται τὸ «ἐν ἐλε- 
γμοῖς ὑπὲρ ἀνομίας. » εἶναι αὐτάς. Toi; γὰρ ὑπὲρ 
ἀνομίας προσφεροµένοις ἐλεγμοῖς παιδεύεται ἄνθρω- 
πος, ἑχτηχομένης τῆς φυχῆς αὐτοῦ τῷ ἀποθαλεῖν 
πᾶσαν σαρχώδη παχύτητα. 


64) Legendum ἀνεγράρην. Βοιτ. 
05) Ὑπερδὰς δὲ ... εἶναί µοι τὸν áyora. Nota 


molesta sint. Qui progrediens periransit, hoc di- 
vinze particeps imaginis facit, conformitatem babens 
cum Filii Dei imagine. Profecto autem omnis homo 
vivens in imagine pertransit, sive Dei, custodiens 
quas ad hanc imaginem spectant, sive alius cujusdam 
animalis, equus insipiens, vel quodvis aliud bru. 
tum indole; atque etiam sensibilis οἱ manifestus 
mundus imago est intelligibilis et invisibilis. Ultro 
igitur pertransit homo in hoc mundo qui imago est. 
Dicens autem de novo homine quse de singulis dicts 
sunt, ait quod « frustra conturbantur » in morta- 
lium sollicitudine. De unoquoque igitur addit, 
« Thesaurizat, et iguorat cui congregabit ea. » The- 
gaurizans enim in terra nescit quis divitias de qui- 
bus ipse sollicitus est, liereditate accepturus sit. Qui 
autem thesaurizat in ccelo, novit se sibimetipsi, 
nec alii thezaurizantem ; scit divitias suas a neinine 
eripi posse. 

Vgns. 10. Hoc discimus versiculo dictas Dei 
plagas non alias esse ac exprebrationes. Postquam 
enim dictum est : « Amove a me plagas tuas; » 
subjicitur eas in eorreptionibus pro peccatis sitas 
esse. Correptionibus enim propter iniquitates corri- 
gitur homo, extenuata ejus anima in abjicienda 
omni carnali pinguedine. 


τὸ ἀνακάλουθον. Tp. 
(66) ια cod. errore manifesto, pro οὐσία. In. 


' 


4501 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1353 


Wens. 12. Tunc enim sicut araneam texere po- A Στ. (β’. Τότε γὰρ χατὰ τὴν ἀράχνην ὑφαίνειν &x- 


test non foris subjectam materiam, sed quam domo 
ac de seipso profert. Postquam me ab omnibus ini- 
quitàtibus meis liberari deprecatus sum, hucusque 
non veni, contumeliose agit insipiens, quasi opus 
suum in manu habens. « À fortitudine enim manus 
14 ego defeci. » Nam cum castigans manus valde 
corripit, delicit castigatus secundum id quo talis 
est. 


Vgas. 14. Postquam. seipsum noverit multis 


adhuc egentem, precatur sibi concedi ut in hac vita 
adhuc remaneat, ut refrigeretur perfectis fruitus 
bonis. Quod si non ita se res baberet, sed adbuc ide- 
ficiens abiret, non amplius esset, non in nihilum 
recidens, immortalis enim et indelebilis anima est, 


ναται οὐχ ἔξωθεν ὑποχειμένην ὕλην, ἀλλ οἴχοθεν 
ταύτην xaX ἐξ ἑαυτοῦ προφέρων. Ἐκει ῥυσθῆναι 
ἀπὸ πασῶν τῶν ἀνομιῶν µου ἀξιώσας, τέως τούτο, 
ob τετύχηχα, ὀνειδίξει ὁ ἄφρων, ὡς τὸ σὺν ποίημα 
ὑποχείριον ἔχων ' «ἀπὸ γὰρ τῖς ἰσχύος τῆς χειρός 
σου ἐγὼ ἐξέλιπον ^» ὅτ' ἂν γὰρ ἡ χολάζουσα χεὶρᾳἰσχ.- 
ρῶς µαστίζῃ, ἐχλείπει ὁ χολαζόµενος, xaO" ὃ τοιοῦ- 
tóc ἐστιν. 

Στ. ιδ. Ἐπεὶ οἶδεν ἔτι ἑαυτὺν πολλῶν δεόµενον, 
παρακχαλεῖ ἑνδοθῆναι αὐτῷ ἔτι ἑνδιατρίφαι iv τῷ Bóy 
τούτω, ὅπως ἀναφύξῃ χατατρυφῄσας kv τελείοις ἆγα- 
θοῖς. El γὰρ μὴ οὕτως, ἅλλ ἔτι λείπουν ἀπέλθοι, 
οὐχέτι μὴ ὑπάρξῃ, οὐ τῷ χαταστρέφειν εἰς τὸ μὲ ὃν, 
ἀθάνατος γὰρ xaX ἀνώλεθρος ἡ φυχὴ, ἀλλά τῷ µηχέτι 


sed non jam exsistentiz particeps factus. Hoc enim B ἐν μετοχῇ τοῦ ὄντος ὑπάρχειν. Τοῦτο γὰρ «b ἀληθῶς 


verum esse patet sociis illius qui ἀῑσίί: « Ego 
sum qui sum **. » Dicuntur autem non esse, qui 
non hac participatione fruuntur, juxta illud quod 
in oratione ad Deum dicitur : « Ne tradas sceptrum 
tuum bis qui non sunt. » Cujus exsistentiz 
particeps esse cupieus, precatur tempus sibi dari 
ut refrigeretur illius qui est, communicatione, ad 
vere exsistendum. 


εἶναι τυγχάνει, τὸ µετέχειν τοῦ εἰρηχότος: « Ἐγώ εἶπι 
ὁ (v *» λεγομένων μὴ εἶναι τῶν ταύτην τὴν µετοχΏν 
οὐχ ἑχόντων, «κατὰ τὸ λελεγμένον ἐν εὐχῆ πρὸς τὸν 
θεόν' « Μὴ παραδῷς τὸ σχηπτρόν σου τοῖς μὴ Obat.» 
Ταύτης τῆς ὑπάρξεως μετασχεῖν ποθῶν, εὔχεται xa» 
pb» αὑτῷ δοθῆναι τοῦ ἀναφύξαι τῇ usvoucia τοῦ ὃν 

τος, tv. ἁληθῶς ὑπάρξη. 


PSALMUS XXXIX. 


Vgns. 9. Hoc in loco dieant qui nihil iu Scri- 


Στ. Υ. Ὑπὲρ τῆς λέξεως μηδὲν δηλοῦσθαι ἐν «2 


ptura significari existimant, quam egregium conse- C Γραφῇ νομίζοντες λέχετε, ὡς ἂν πηλὶξ (61) ἀγαθοῦ 


cutus sit bonum ille cujus pedes super sensibilem 
petram statuti sunt; magnopere enim ei qui hoe 
sibi impertitus est, gratias agit. Nos autem dicimus 
quod hzc predicat qui de predictis lacu et Into 
eductus in infrangibili immarcescibilique per vir- 
tutem cofistitutus est perfectione. Sic enim stantis 
super petram cousequitur recte a Domino dirigi 
gressus : transit enim ab improbitate ad vir- 
tutem, a mortalibus ad imuiortalia, sed et in omni 
progressione, 

V£sas. 4. Proprium novitati spiritus. Fa profecto 
canticum novum moralis est sermo; hymnus vero 
theologia. 

ει. δ. Vanitatem existimandum est dicere eum 
vita sollicitudines, insaniasque falsas fallaces do- 
cirinas mendacesque prophetias. Notandum est 
quod, eum non vera sint insaniz, adjecit insanias 
esse «mendaces :» quippe qui veri sunt prophetze, 
verum habent furorem ; at pseudoprophete men- 
dacem. 

Vgzs. 0. Cogitationes Dei vocat meditationes, ut 
ita dieam, de Dei providentia ; his igitur cogitatio- 
nibus tuis, ait, non inventus est qui sit sunilis, quia 
uemo est qui montem Domini cogooscat. — Mirabi- 
lia et eogitationes tue. Si quis enim de profundo 
aliquo disserere voluerit, tunc obscurius invenerit 
illud quam prius. « Dixi enün : Sapiens fiam **, » 

* Exod. 1, 14. "5 Eccle. vit, 24. 


(67) Mta cod. Mat. 


τυχὸν ὁ ἐπὶ τῆς αἰσθητῆς πέτρας τοὺς πόδας του 
σώματος στάς ' οὕτως εὐχαριστεῖ τῷ τοῦτο δωρησα- 
μένφ. Ἡμεῖς δέ φαμεν, ὅτι ὁ τῶν προειρηµένων λάκ- 
κου xai πηλοῦ ἁπαλλαγεὶς, ἐπὶ τὴν ἁῤῥαγη καὶ ἀχλό- 
νητον xaz' ἀρετὴν τελειότητα ἱδρυνθεὶς ἀπαγγέλλει 
τὰ προχείµενα. Tq γὰρ οὕτω στάντι ἐπὶ πέτραν, 
ἀκολουθεῖ xal τὸ κατενθύνεσθαι τὰ διαδήµατα aito) 
ὑπὸ Κυρίου, διαθαίνοντος ἀπὸ χαχίας slg ἀρετὴν, 
χαὶ ἀπὸ θνητῶν εἰς ἀθάνατα, ἀλλὰ xal κατὰ πᾶσαν 
προχοπἠν. 

Στ. 8. Οἰκεῖον τῇ Χχαινότητι τοῦ πνεύματος. Καὶ 
τάχα ἆσμα χαινὸν ὁ ἠθιχός ἐστι λόγος ὄμνος δὲ, Qeo- 
λοχία. 

Στ. e'. Ματαιότητας ἡγητέον λέγειν αὐτὸν τὰς Dus- 


D τικὰς σπονδᾶς, µανίας δὲ φευδεῖς τὰς ψευδεῖς διδα- 


αχαλίας καὶ φευδοπροφητσείας. Σημειωτέον δὲ, ὅτι ὡς 
οὐσῶν ἀληθινῶν μανιῶν προσέθηχεν τὸ, « φευδεξς. » 
ταῖν µανίαις ' τάχα γὰρ οἱ προφητικῶς χατεχόµενοι, 
ἀληθη  ἔχουσιν µανίαν * οἱ δὲ ψευδοµάντεις, µανίαν 
φενδῆ. 

Στ. ς’. Διαλογισμοὺς Θεοῦ λέγει τοὺς, ἵν οὕτως 
εἴπω, ἑχλογισμοὺς τῶν χατὰ πρόνοιαν θεοῦ γινομέ- 
νων. Τούτοις οὖν, quat, τοῖς διαλογισμοῖς σου οὐχ 
εὑρεθείη τις τῶν γενητῶν ὁμοιούμενος, vp μηδένε 
εἶναι τὸν γιμώσχοντα νοῦν Κυρίου. — Tà δΔαυμάσια 
καὶ οἱ διαλογισµοί σου. Ὅταν γάρ τις περὶ βαθέος 
πιγὸς διεξελθεῖν ἐθέλοι, τότε μᾶλλον ἀσαφέστερον 53- 


Mox legendum forte τυχών. Epi. 








42253 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1354 


θήσει αὐτὸ ἡ πρότερον. « Εἶπα » γὰρ, « Σοφισθή- A et eas a me procu. elongasti, et abüitum profundum 


σοµαι, » xal αὑτῃ ἐμακρύνθη ἀπ᾿ ἐμοῦ μαχρὰν ὑπὲρ 
ὃ 4v, xai βαθὺ βάθος, τίς εὑρήσει αὐτήν; 

Στ. Q. Τούτους δὲ τοὺς στίχους Ex προσώπου τοῦ 
κωτΏρος εἱρῆσθαι, tj πρὸς Ἑδῥαίους Ἐπιστολή φησι, 
λέγουσα « Διὸ εἰσερχόμενος εἰς τὸν χόσμον λέγει; 
€» σίαν xal προσφορὰν οὐχ ἠθέλησας, σῶμα δὲ χατηρ- 
t'Gw µοι. » Δίδωσεν ἀφορμὴν ὅλον τὸν ψαλμὸν ὡς ix 
πτροσώπου τοῦ Σωτῆρος εἱρημένον νοεῖν. θέλη'να δὲ 
λέγει Πατρὸς, καθ ὃ fpe τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου 
τυθεὶς ὑπὲρ τῆς ἁπάντων ἁμαρτίας. Ὡς ἂν ἀφέσεως 
Υενοµένης, µηχέτι χρεία τις fj τῆς περὶ ἁμαρτίας 
θυσίας. 

Ez. w. Κεφαλίδα βιθλίου πᾶσαν «hv θεόπνευστον 
Γραφιὴν, νοµιχήν τε xa* προφητιχΏν, λέγει. Ἐν 


quis inveniet? 


VeRs. 7. Hos autem versicules de salvatoris 
persona dici ad Hebraeos Epistola ostendit dicens : 
* Ideo ingressus mundum dicit : Sacriücium et 
oblationem noluisti, corpus vcro aptasti mihi 5. » 
Ex quo censere possumus totum psalmum ad Sal- 
vatoris personam spectare. Voluntatem autem di- 
cit Patris, qua sustulit peccata mundi pro omnium 
peccato immolatus. Qua quidem absolutione facta, 
non jam opus erat pro iniquitate sacrificio. 


Vsas. 8. Caput libri vocat omnem divinitus inspi- 
raiam Scripturam, et legalem et prophceticam. In ea 


ταύτῃ γὰρ γἐγραπται περὶ τῆς δεῦμο φοιτῄσεως τοῦ B enim scriptom est de Salvatoris apud nes commo- 


Σωτῖρος. Κεφαλίδα 0b εἶπεν διὰ τὸ τὴν πᾶσαν εἰς 
ἓν ἀναχεφαλαιοῦσθαι. "Εστι δὲ τὸ τὸν Σωτήρα ἄν- 
θρωπον γενέσθαι, ὅπως ποιῄσαι τὸ θέληµα τοῦ Κυρίου 
βουληθῇ. ᾽Αχύλας δὲ χαὶ Σύμμαχος « τὸ εἴλημμά » 
φασιν. Οὕτω δὲ τὰς θείας Γραφὰς µέχρι xal σήμερον 
Ἱουδαῖοι χατασχευάζειν εἰώθασιν. 

Στ. ϐ’. Σημειωτέον δὲ, ὅτι τὸ συντρέχον βούληµα 
ἓξ ἄλλου ἑτέρῳ θελήματι, παραστατικόν στι τοῦ 
ὁμοούσιον εἶναι, τὴν βουλευτιχὴν ὑπόστασιν τῇ τοῦ 
θέλοντος οὐσίᾳ. εΚαὶ τὸν νόμον σου ἓν µέσῳ τῆς χοι- 
λέας pou" ἔγραψας αὐτὸν τῷ ἡγεμονιχῷ µου. » Καὶ 
T; δὲ ὁ χατὰ τὸν νόμον τὸν πνευματικὺν πιωθεὶς, 
Ego: ἂν τὺν Υόµον ἐν τῇ xapbia, τουτέστιν ἓν 
τῇ δει τῇ ἑαυτοῦ. Ἐκ μεταφορᾶς δὲ τοῦτο εἴρηχε 


ralione. Caput autem dicit quia omnis ia uno coa- 
cervatur. Salvator vero homo (actus est, ut Dei 
veluntatem facere vellet. Aquila e$ Symmachus 
« volumen » vertunt. [ta enim divinas Scripturas 
usque ad nos Judzi servare consueverunt. 


Ὕειο. 9. Notandum eet, quod copgruens voluntas 
cum alterius voluntate indicat consubstantialem 
esse voluntariam substanüam volentis esseptis. 
« Et legem tuam in. medio cordis mei; scripsisti 
63) Ίη mente mea. » Quicunque juxta spiritalem 
legem informatus est, legem habet in corde, id est 
in propria agendi ratione. Metaphorice hoc dicit 
de bene erga aliquem dispositis, et dilectum quasi 


τῶν εὖ περί τινα διαχειµένων, xal ἔνδον ἐφιεμένων C intus inducere studentibus. Dicit igitar : Quoniam 


ἐἑμθάλλειν τὸν ποθούµενον. Λέγει τοἶνων, ὅτι, Πᾶσαν 
ἔχω σπουδὴν τὰς σὰς πληροῦν ἐντολὰς, xal κατὰ σὺν 
πολιτεύεαθαι θέλημα. Ταῦτα δὲ οὔτε τῷ Δανῖδ, οὔτε 
ἄλλῳ τινὶ τῶν προφητῶν ἁρμόσει λέγειν. Τοῦ γόµου 
κρατοῦντος, ὁλοχαυτώματα xaX θυσίαι προσεφέροντο 
τῷ Oei * 6 δὲ προφητικὸς λόγος ἐκδαλὼν πάντα τὰ 
τοιαῦτα, την λογικὴν θυσίαν ὑπέδειξεν. 

Στ t. Μεγάλη $ Ἐκχλησία ἡ ἐκ μεγάλων χαὶ τε- 
λείων συμπληρουμένη, ἐν ᾗ εὐαγγελίζεται διχαιοσύνην 
thy διὰ πίστεως Ἰησοῦ. Ἔγνω δὲ αὐτοῦ ταύτην ὡς 
ἀποδεξάμενός τε xai οἰχειούμενος. Ὡς ἁδιαστάτως 
δὲ ἁπαγγέλλων ἔφη, « Τὰ χείλη µου οὐ μὴ χωλύσῳω.» 

Στ.ια’. Δηλοϊ δὲ διὰ τούτων τὴν xav' ἔλεον γενο- 
µένην ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ' ἀλήθειαν δὲ τὴν ἀντιδια- 
στελλοµένην «fj σχιᾷ. 'Ὁ τὰ χαλὰ γινώσχωνθεὸς, καὶ 
τὴν τοῦ λέγοντος,ε Ἔγνω δικαιοσύνηννν ἀποδετάμε- 
yos αὐτήν. Πολλην αυναγωγὴν τὴν ἀπὸ πάντων ἑθνῶν ᾿ 
συνηγμένην λέχει, bv fj τὸν ἔλεον τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν 
ἀλήθειαν μετὰ παῤῥησίας ἑπαγγέλλων φησὶ μὴ χε- 
χρυφέναι αὐτὰ. Καὶ τάχα ἔλεον μὲν ἐπαγγέλλει, δη- 
λῶν τὴν xav' ἔλεον γινομένην ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ' ἁλή- 
θειαν δὲ, τὴν ἀντιδιαστελλομένην τῇ σκιᾷ. 


Στ. τε. Ἔπεὶ µονοπρόσωπος ὃ φαλμὸ; ὧν ἀπὸ 
Χριστοῦ λέγετα:, ῥητέον καὶ πρὸς τοὺς μόνον σῶμα 
πεφορεχέναι τὸν Κύριον λέγεντας, χρωμµένους τῷ, 


^ febr. x, 5. 


Ῥαταοι.. 68, XX XIX, 


omnem adbibeo curam ut expleam mandata tua et 


juxta voluntatem tuam dirigar. Hec autem Reque 
David, neque alium quemdam prophetarum equum 
est dicere. Sub legis imperio holocausta οἱ hosiiz 
Deo offerebantur; propheticus autem sermo talia 
ejiciens omnia spiritalem ostendit hostiam. 


Vegas, 10. Magna Ecclesia, qug magnis οἱ per- 
feclis constat, in qua evangelizatur justitia per 
fidem Jesu. Novit autem quod eum illa recepit ei- 
que adunata est. Quasi perpetuo annuntians dixit, 
« Labia mea που prohibebo. » 

Vkns. 11. Per hec ostenJit quz per misericer- 
diam facta est, remissionem peccalorum; et verita- . 
tem nunquam obtegendam umbra. Bona cognoscens 
Deus dicentis quoque, « Novit justitiam, » eam- 
que sibi acceptam babuit. Concilium multum mul- 
lis congregatum gentibus dicit, in quo Dei miseri- 
cordiam el veritatem annuntians ait : Non abscon- 
di eas. Et profecto misericordiam quidem annun- 
tiat, ostendens peccatorum remissionem misericor- 
dia faciam ; veritatem vero umbra non obscu- 
ratam. . 

Ὕελ». 15. Cum ad solam Christi personam psal- 
mus auineat, dicendum est quoque ad illos qui 
eorpus tantum assumpsisse Dominum contendunt, 


A3 


4555 | ^  DIDYMI ALEXANDRINI 43:6 


- his innixi verbis : « Corpus autem aptabo mihi**, » 
quod et animam declarat habere, quam quizerunt, 
indelebilis cum sit, ut auferant, hoc falso  existi- 
mantes : quo fit ut. confundantur. Sicut qui ad 
virtutem festjnant, non retro ferri jubentur, hoc 
enim exitiosum'; ita qui ad mala excitantur, 
properent converti retrorsum, pristinam exsecran- 
tes. vitiosam agendi rationem : tunc enim recte 

" confusionem habebunt. 


v Tó σῶμα δν χατηρτίσω µοι, » ὅτι καὶ droyizv ὅμο- 
λογεῖ ἔχειν ἣν ζητσῦσιν ἀνωλέθριον οὔσαν ἐξᾶραι οἱ 
τούτῳ (66) ἑσφαλμένως νοµίζοντες' οὓς καὶ alay- 
θῆναι ἔχεται,. Ὥσπερ δὲ ol σπεύδοντες ἐπὶ εν ágc- 
τὴν, ἐντολὴν ἔχουσιν μὴ στραφῆναι εἰς τὰ ὁτίσι», 
ὀλέθριον γὰρ τοῦτο, οὕτως οἱ πρὸς τὰ χαχὰ ἕτεεςτόὸ 
µενοι, σπευδέτωσαν ἀπηστρέφεσθαι εἰς τὰ ὁτίσα,, 
ἀθετοῦντες τὴν φαύλην πρόθεσιν; τότε γὰρ χαὶ τὸ ἐξ 
αἰσθήσεως αἰσχυνθῆναι ἔξουσιν. 


PSALMUS XL. 


Vgns. 2. Dies mala, judicii forsitan, in qua mi- 
seratum miserans Deus, omni poma liberabit. 
-Profecto autem et omnis vita, dies mala est, in 
qua et ipsam liberat Dominus a necessariis. 


Wgns. 5. Vivificabit eum vera vita in mansueto- 
rum terra. — Non traditur in animam inimicorum 
'suorum, qui talis esse prohibetur. 


VEns. 4. Ex his discimus morbum vulnusque : 


animz peccatum. 

VEas. 5. Qua sequuntur proprie convenire ser- 
monibus de Salvatoris passione consentiunt omnes. 
Hor autem, « peccavi tibi, » quia tuas, Domine, 
leges violavi : hujus enim generis est omne pecca- 
tum nostrum. 

Vgns. 7. Extra Salvatoris et apostolorum socie- 
tatem jam factus Judas, ex quo constituit magistrum 
tradere, ingressus de industria quasi adhuc apo- 
. Stolus, « vana loquebatur, » Rabbin ct Magistrum 


Στ. β’. 'Hpépa πονηρὰ ἡ τῆς χρίσεως δύνατας, 
by f| τὸν ἑλεήσαντα ἑλεῶν ὁ θεὸς, ῥύεται πάσης κς- 
λάσεως. Τάχα δὲ χαὶ πᾶς ὁ ἑνεστηχὼς βίος, μέρα 
ἀστὶν πονηρά, ἓν ᾗ καὶ αὑτῃ ῥύεται Κύριος ἀπὸ τῶν 
περιεστηχότων. 

Στ. Υ. Ζώσει αὐτὸν τὴν ἀληθινὴν ζωὴν ἓν τῷ y7 
τῶν πραέων. — Οὐ παραδίδοται δὲ εἷς φυχὰς ἐκ- 
θρῶν αὐτοῦ ὁ χωλυόµενος εἶναι τοιοῦτος. 

Στ. δ. Ἐχ τούτων μανθάνοµεν ὅτι νόσος xai 
τρῶσις ψυχῆς ἁμαρτία. 

Στ. €. Τὰ δ' ἑξής χυρίως ἁρμόττειν τοῖς περὶ τοῦ 
πάθους τοῦ Σωτῆρος λόγοις πάντες φασίν. Τὸ δὲ, 
 ἡμαρτόν σοι, » ὅτι εἰς τοὺς σοὺς, ὦ Δέσπυοτα, zz- 
παρῴνηχα vópoug* πᾶσα γὰρ ἡμῶν ἡ ἁμαρτία «a- 
ταφωρᾶται τοιαύτη. 

Στ. Q. Ἔξω τοῦ Σωτῆρος xaY τῆς τῶν ἁ σοοστύλιων 
καταστάσεως ἤδη γενόμενος ὁ Ἰούδας, ἀφ᾿ οὗ τοο- 
έθετο προδοῦναι τὸν διδάσχαλον, εἰσιὼν προστοοιητᾶ.ς 
ὡς ἂν ἔτι ἁπόστολος, € μάτην ἑλάλει, » "Pa66tw καὶ 


vocens Jesum *', corde ejus iniquitatem COD- ᾳ Διδάσκαλον προσαγορεύων τὸν Ἰησοῦν, εἲς xap- 


' gregante. Cum enim injecisset diabolus in cor 
ejus evaritiam, et Jesum tradere impulit. Iste autem 
egressus, id est extra Jesu disciplinam factus, «1o- 
quebatur in idipsum »ac Pharisei adversus Salva- 
torem. Et clam de triginta nummorum pretio col- 
loquentes, adversus eum susurrabant..... susurra- 
tio enim vox non libera. Cogitabant autem mala, 
interficere Dominum meditantes, verbum iniquum 
constituerunt adversus eum ; nam emere et vendere 
sanguinem innocentem, iniqui feederis opus. 


Vrns. 10. Nihil mirum, dicet. Salvator, si ini- 
inici mei talia adversum me constituerunt ; etenim 


δίας αὐτοῦ ἀνομίαν συναγούσης. Βαλόντος γὰρ «c3 
διαθόκου εἰς τὴν xapblav αὐτοῦ φιλοχρηματίαν, 
ἐπισυνήγαγε xaX τὸ προδοῦναι τὸν Ἰησοῦν. Οὗτος & 
καὶ ἐχπορενόμενος, τουτέστιν ἔξω γενόμενος τις 
Ἰησοῦ µαθητείας, « ἑλάλει ἐπὶ τὸ αὐτὸ » τοῖς ϕ1- 
ρ'σαῖοις κατὰ τοῦ Σωτῆρος. Καὶ ἐπεὶ λάθρα συνετί- 
θεντο τὸ περὶ τῆς δόσεως τῶν τριάχοντα ἀργυρίο.», 
xav' αὐτὸν ἐφιθύριζον .. . τὸ γὰρ φιθυρίζειν, ἁτιαρ- 
ῥησίαστον φθέγµα. Ἐλογίσαντο δὲ χαχὰ, περιδαλεῖν 
τὸν Σωτῆρα θανάτῳ διανοούμενοι, λόγον πχράνοµον 
κατέθεντο κατ᾽ αὐτοῦ * τὸ γὰρ ἀγοράζειν xal τειπρά- 
σχειν αἷμα ἀθῶον, παρανόµου συνθήχης ἔργον. 

Στ. V. θαυμαστὸν οὐδὲν, ἐρεῖ ὁ Σωτὴρ, εἰ ol ἐχ- 
pol µου κατέθεντο xaz' ἐμοῦ τοιαῦτα” xa! γὰρ ὁ 


homo pacis pacificans milii, et pacem pro me ela- p, ἄνθρωπος τῆς εἰρήνης ὁ εἰρηνεύων μοι, xal τὴν ὑπὲρ 


borans, in quo speraveram οἱ cui confisus 
- eram... mes enim mensa particeps, eodem sale 
usus, imo panes meos comedens, in me supplan- 
tationem hostiliter magnificavit, dolose dicens: 
« Ave, Rabbi; » et quxcunque malignus dixerit. 
Manifeste igitur hic de Juda loquitur, cum jam in 
superioribus versiculis de eodem occulte tracta- 
verit. | 

| Wegns. 13. Propterea quod suffecisti mihi pro 
repudiato alterum populum, et pro Juda Matthiam. 
Sed et resuscita me ut retribuam eis retributio- 
nem pro meritis. 

* Hebr. x, 5. "" Matth, xxvi, 25, 49. 


(63) Lege τοῦτο. Epit. 


ἐμοῦ εἰρήνην σπουδάζων, ἐφ᾽ ᾧ xa θαρσΏσαι ἑλπί- 
σαντα ἐπ᾽ αὑτὸν συνέθαινον . . . ὁμοδίαιτός pot γὰρ 
τυγχάνων, καὶ τῶν αὐτῶν ἁλῶν µεταλαμθάνων, μᾶλ- 
λον δὲ τοὺς ἐμοὺς ἄρτους ἐσθίων, ἐπ᾽ ἐμὲ τὸν πτέρ- 
ναν πολεμίως ἐπῆρεν, φάσκων δολερῶς' « Χαξρε, 
"Pa66t » xai et τι ἄλλο πανουργευόµενος εἶπεν. Xa- 
φῶς τοίνυν ἐνταῦθα περὶ τοῦ Ἰούδα φησὶν ἓν τοῖς 
πρὸ τούτου ἐπιχεχαλυμμένως περὶ αὐτοῦ διηγούµενος. 
, Σπ. Ιγ’. Διὰ τοῦ ἀντεισάξαι pot ἀντὶ τοῦ ἀποξλη- 
θέντος ἕτερον λαὸν, χαὶ ἀντὶ Ἰούδα Ματθίαν. "Axii 
γαὶ ἀνάστησόν µε ὅπως ἀνταποδώσω αὐτοῖς της àv. 
αποδόσεως πρὺς χαλοῦ αὐτοῖς γενησοµένης. 


1351 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1908 


Ec. 4. Εὐλογούμενος μὲν ἔστιν ὅταν ὥσιν οἱ «0- Α Vens, 14. Benedictus quidem est cum sunt qui 


Ἀοχοῦντες) εὐλογητὸς δὲ τουτέστιν ἄξιος τον εὖλο- 
χεἴῖσθαι αἰωνίως εὐλογητοῦ τοῦ Θεοῦ Ἱσραὴλ ὄντος 
ἑσεύχεται τὸ, « Γένοιτο, Υόνοιτο * » οὐχ ὅτι ἡ εὐχὴ, 
εὐλογητὸν τὸν θεὸν ποιεῖ' ὥσπερ οὐδὲ τὸ ὄνομα τοῦ 
Θεοῦ ἀχιάζει d coy τῶν λεχόντων, « Ἁγιασθίτω 
τὸ ὄνομά σου. » Εζρηται δὲ περὶ τούτων Ev ἀνωτέ- 
£e. 


benedicant : benedictus autem, id est dignus cui 
benedicatur in seculum ; benedictus cum sit Deus 
Israel, precatur : « Fiat, fiat: » non quia preces 
benedictum Deum faciunt; sicut neque nomen 
Dei sanctificat oratio dicentium : « Sanclificetur 
nomeo tuum 5. » Dictum est autem de his supe- 
riore loco. 


PSALMUS ALI. 


Στ. α’. Τρεῖς δὲ ἴσαῦ οἱ vio Kopk τεταγµένοι 
1.ετὰ ἄλλων εἰς τὸ ἄδειν τοὺς θείους. φαλμοὺς, οὓς 
xaX ᾠδοὺς ἡ Γραφὴ καλεῖ, ὧν xal τὰ ὀνόματα φέρε- 
ται Ev Παραλειποµέναις. Οὗτοι οὖν οἱ ερεῖς τῷ αὐτῷ 
wot xaX τῇ αὐτῇ γνώμῃ χατηρτισµένοι, ἑνωθέντες τῷ 
περὶ πάντα συμφώνως ἔχειν, ἀνικῶς τὰ ἐν τῷ προ- 
κειμένῳ φαλμῷ προφέρονται πάντα. 

Στ. B. θεία πηγὴἡ ὁ Πατὴρ εἰπών' « Ἐμὲ ἔγχα- 
σέλιπον πηγὴν ὕδατος ζῶντος ' » xal ὁ Σωτὴρ περὶ 
οὗ εἴρηται πρός τινα, « Ἐγχατέλιπες τὴν πηγὴν τῆς 
σοφίας ' » xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα ὑπὲρ οὗ ἀπήγγελται 
τὸ, « ὋὉς 5 ἂν nin Ex τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, 
Υενήσεται ἐν αὐτῷ vr yt) ὕδατος ἀλλομένου εἰς ζωὴν 
αλώνιον. » Táya δὲ xal πᾶσα θεόπνευστος Γραφὴ, 
πηγαὶ σωτήριοι τυγχάνουσιν. Ὁμοιοῦται οὖν fj πρό- 
Θεσις τοῦ σπουδαίου πρὸς τὸν θΘεὸὺν, τῷ πρὸς τὰς 
πηγὰς τῶν ὑδάτων πόθῳ τῆς ἐλάφον. Καὶ ἐπεὶ οἶδεν 
ἐν τῷ παρόντι βίῳ δι) ἑσόπτρου προσθάλλοντα αὐτὸν 
τῷ Θεῷ, τοῦ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον ἀποχειμένου 
εἰς τὰ μετὰ ταῦτα, εὔχεται ἑνστῆναι καιρὸν, καθ᾽ ὃν 


ἐλθὼν ὀφθείη τῷ προσώπῳ τοῦ θεοῦ. Καὶ ἔτι ἐπεὶ € 


σχιὰν καθόλου περιέχων ὁ νόμος τῶν µελλόντων &va- 
θῶν ἐστιν χαὶ αἱ ἑορταὶ καθ ἃς ὡπτάνετο τὰ ἀρσε- 
νιχὰ τῷ προσώπῳ τοῦ θεοῦ, σχιὰ xat σύμθολά εἶσιν 
μελλουσῶν ἑορτῶν, εὔχεται ἐλθεῖν εἰς τὰς πνευµατι- 
χὰς ἑορτὰς, ὅπως τελείως ὀφθῇ τῷ προσώπῳ τοῦ 
Θεοῦ’ οὐχ ἑτέρου τυγχάνοντος τῆς εἰχόνος τοῦ Θεοῦ 
τοῦ ἀοράτου. —'H ἔλαφος τὸ ζῶον, πολεµίως ἔχουσα 


πρὸς τοὺς ὄφεις χαὶ ἐσθίειν αὐτοὺς (69), εἴ ποτε φα- - 


γοῦσα ἀπὸ τοῦ δίφους φλέγοιτο τοῦ ἐγγινομένου ἀπὺ 
«oU le ὧν ἔφαγεν ἑρπετῶν, ζητεῖ διὰ σπουδῆς πηγὰς 
ὑδάτων, ἐπὶ τὸ ἀχέσασθαι τὸ δίφος. Εἰσὶ δὲ λέγοντες 
ὅτι καὶ ἑσοπτρίσασθαι θέλουσα ἓν τοῖς ὕδασιν, ἰχνεύει 
τὰς πηγὰς, ὅπως ἴδῃ τὸν περὶ αὐτὴν γενόµενον µο- 
λυσμὸν ἐκ τοῦ αἵματος τῶν ὄφεων, lv. ἀπονίψηται 
αὐτόν ἐν γὰρ τῷ σπαράττεσθαι τοὺς bsc, ἆπο- 
σειόµενοι ῥαντίζουσιν εἰς αὐτὴν τὸ ἴδιον αἷμα. Καὶ 
ὁ ἅγιος οὖν ἀναιρῶν τοὺς ὄφεις xal σχορπίους, χαθὼς 
ἔσχεν ὑπὸ Ἰησοῦ ἑξουσίαν, ἀλλὰ καὶ ἑκδιχῶν πᾶσαν 
παραχοὴν, πνευματικὸς (ov ἔλαφος, σπεύδει ἀνι- 
χνεύειν θείας πηγὰς ὑδάτων. 

Σι. δ. Ὁ μὴ µάτην δακρύων, ἀλλ᾽ ἀπὸ διαθέσεως, 
τῷ ὑπὲρ ἀρετῆς πονεῖν, ἐχεῖνος τὰ δάχρνα αὐτοῦ 
ἄρτου δίχην τραφήσεται, οὐχ ἐν τοῖς ἀνετιχοῖς µό- 
νοις, & ἡμέραν χαλεῖ, ἀλλά καὶ ἓν τοῖς περιστατι- 
xol, & νύχτα ὀνομάζει.---Τελείου δ' ἐστλν τὸ δύνασθαι 
τοῦτο λέχειν. Ἐπείπερ ὁ ἀτελὴς, ταραχῆς ἑἐμπιμ- 


μ Matth, vi, 9. * 1 Paral. vi, 1 sqq. 
(06) id est, ὥστε καὶ ἐθίειν αὐτούς. Epit. 


* Jerem. n, 1$. *! Baruch in, 14. 0. Joan. iv, 4.) 


Vens. 4. Tres erant filii Core ordinati cum 
aliis ad decantandos divinos psalmos, quos et cantica 
Scriptura vocat, quorum et nomina traduntur in 
Paralipomenis **. Tres igitur isti eadem mente et 
opinione coaptati, et cum in omnibus maxime 
consenlirent, adunati, uniter omnia qux in pre- 
sente psalmo exponuntur proferunt. 

Vrns. 2. Divinus fons Peter dicens : « Me de- 
reliquerunt fontem aqu:e viventis 9; » et Salvator, 
de quo dictum est ad quemdam : « Dereliquisti 
fontem sapientiz *! ; » et Spiritus sanctus, de quo 
nuntiatum est illud : « Quicunque biberit ex aqua 
quam ego dabo ei, flet in eo fons aquz salientis 
in vitam sternam **, » Profecto et omnis divinitus 
inspirata Scriptura, fontes sunt salutares. /£qui- 
paratur prudentis ad Deum  propensio desiderio 
cervi ad fontes aquarum. Et cum noverit in pr»senti 
vita per. speculum seipsum ad Deum tendere, visio 
nempe facie ad faciem non flet nisi postea, preca 
tur assignari tempus, quo elapso Del contuitu 
fruatur. Atque etiam cum umbram ubique spar- 
gens lex futurorum bonorum est (imago), et festa 
quibus apparebant vivi omnes ante faciem Dei, 
umbra et symbola sunt futurorum festorum, rogat 
venire in spiritualia festa, ut perfecte appareat 
ante faciem Dei: quod nihil aliud ac Dei invisibllis 
imago. — Cervus animal est hostiliter agens adversus 
serpentes, eosque devorans; si forte postquam co- 
mederit siti uratur, veneno suscitata quos devó- 
ravit serpentium, ardenter quarit fontes aquarum 
ad restinguendam sitim. Sunt autem qui dicant 
quod se quasi in speculum inspicere volens in 
aquas, quirit fontes ut videat sibi impressam ser- 
pentium cruore labem : namque in dilacerandís 
serpentibus, exsilientes isti inspergunt in eum 
D proprium «cruorem. Sanctusque igitur, sublatis 

serpentibus et scorpionibus, juxta potestatem quan 

a Jesu recepit, sedet cundemnans omnem inobedieu- 

tiam, spiritalis cum sit cervus, festinat divinos re- 

perire fontes aquarum. 


Ῥεκβ. 4. Qui non incassum lacrymatur, sed con- 
sulto, pro virtute laborans, hic lacrymis quasi pane 
vescetur, non in discussoriis, qu: diem vocat, sed 
et in calamitatibus, 4099 nox vocantur. — Perfecti 
est posse hoc dicere : cum quidem imperfectus, ii$ 
qui foris exturbant cornmotus, foras effundit ani» 


LE 
J ER 
"a^ * 


4759 


DIDYMI ALEXANDRINI 


niam suam inverecundus et ab omuibus objurgatus, À πλάμενος ὑπὸ τῶν ἔξωθεν ταραττόντων, ἔξω ch 


hac voce et verbis qux profert animam suam dete- 
git. — Qui de omnibus decepti sunt, errant quoque 
existimantes Deum in loco esse : injuriose Igitur 
dicunt : « Ubi est Deus tuus? » 


Vgns. 6. Namque post hoc desiderium extendit 
mihi desperationem et opprobrium ab illis qui sgunt 
quasi non esset qui auxilietur mihi; ac preterea 
eorum memoria qua perfecta sunt in locis istis in 
honorem tuum, Hoc vero, « hec recordatus sum 
et effudi in me animam meam, » pro illo, despera- 
tione solvebar. 

καθ. 7. Si essem ip terra Jordanis, id est si 
dignarer sancto baptismate, tunc « memor ero tui. » 
laterpretantur autem et Hermoniim, viam lampadis, 
quasi eis saoctum baptisma viam illuminationis et 
claritatis in mente et in corde speriret. 


VEBs. 8. Cataract Dei sunt de eo profundissima 
verbe, seu divini prophetz. Igitur Jesu disciplina, 
que abyssus est, iuvocat abyssum ex vetere Scri- 
ptura. Profecto quippe et judicia dicta sunt de ju- 
diciis aliis, istaque, c:eteraque omnia de Dei Verbo, 
quod dictum est parvus mons. Mons enim magnus, 
ait, Deus Verbum ; mons autem parvus, propter hu- 
miiationem quam pro nobis pertulit, — «Omnia ex- 
celsa tua et fluctus tui super me transierunt. » 
Mare cum $it allegoricum humana vita, non nau- 
fragus in ea, sed prospere navigans, non fluctuum 
pontique sgvitiarum imperitus, portum salutis in- 
gressus bsc dicet ; non enim, ail, « super me 
transeunt,» sed « transierunt. »- 


Vans. 10. Liberius dicentis vox. Qui enim dicit : 
« Quare oblitus es mei? » conscius est sibi se nibil 
fecisse , cur ipsius oblivisceretur Dominus. Et cum, 
affligente inimico, contristatus incedo, rogo quz hu- 
jus rei causa fuerit. Quod si ex me fuerit, eam poe- 
nitentia sustulerim : omnes enim de Deo manifeste 
novimus, ut misericors cst, etsi non omnes videmus 
quomodo auxilietur. Plerumque enim quz per mi- 
sericurdiam ejus fiunt, cum sint molesta, non li- 


ἑαυτοῦ φυχὴν ἐχχεῖ ἀσχημονῶν xat ἐλεγχόμενος παρὰ 
τοῖς πᾶσιν, διά τε τῆς φωνῆς αὑτῆς, καὶ δι ὧν κρ;- 
φἑρεταιλόγων τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀπογυμνῶν.--Οἱ περ. 
πάντα ἡπατημένοι σφἀλλονται xai περὶ τὸ νοµίτειν 
τὸν θεὸν kv τόπῳ εἶναι ' ὀνειδίζοντες γοῦν λέγουσιν., 
4 Ποῦ ἐστιν ὁ θεός σου 5) 

Σε. c. Μετὰ γὰρ τῆς ἐπιθυμίας ταύτης ἐπέτεινέ 
μοι τὴν ἀθυμίαν καὶ τὸ ὀνειδίζεσθαι παρὰ cuv κατ- 
εχόντων ὡς οὐχ ὄντος τοῦ βοηθοῦντος καὶ πρὸς ταύ- 
τοις 1) μνήμη τῶν ἐπιτελουμένων kv τοῖς τόποις Exci- 
νοις εἰς θεραπείαν afjv* τὸ δὲ, « Ταῦτα ἐμνήσθην 
xai ἐξέχεα ἐπ ἐμὰ τὴν Ψυχἠήν µου, » ἀντὶ τοῦ, ἀπὸ 
τῆς ἀθυμίας διελυόµην. 

Στ. QC. El γενοίµην àv τῇ Υῇ τοῦ Ἰορδάνου, τουτ- 


B don εἰ ἀξιωθείην τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, τὸ τη- 


νιχάδε σου µνησθήαοµαι. Διερμηνεύουσι δὲ xal τὸ 
Ἑρμωνμὶμ, ὁδὸς «Ἰύχνου, ὡς τοῦ ἁγίου βακτί- 
σµατος ὁδὺν αὐτοῖς ἀνοιγνύντος φωτισμοῦ καὶ αὐγῆς 
τῆς εἰς νοῦν καὶ χαρδίἰαν. 

Στ. w. Καταῤῥάκται τοῦ θεοῦ οἱ περὶ αὐτοῦ Pas 
θύτατοι λόγοι, f) οἱ θεῖοι προφῆται. Ἡ veu τοίνυν 
Ἱησοῦ διδασχαλία, ἄθυσαος οὗσα, ἐπικαλεῖται viv 
ἄθυσσον &x τῆς παλαιᾶς Γραφῆς. Táya δὲ xal ἐκεὶ 
τὰ χρίµατα ἑτέρων εἴρηται κριµάτων, κάκεῖνα ἄλλων 
πάντων ἀπὸ τοῦ Λόχου τοῦ θεοῦ, ὃ εἴρηται μικρὺν 
[5poc]. "Ορος γὰρ μέγα, φησὶν, 6 θεὸς Λόγος ' ὄρος 
δὲ μικρὸν δι ἣν ὑπέμεινεν ἐθελούσιον χένωσιν 5 
ἡμᾶς.-- «Πάντες ol µετεωρισμοί σου xal τὰ χύματά 


C 5ου £v ἐμὲ διῆλθον. 1 Θαλάττης εροπικῶς ὄντος σου 


ἀνθρωπίνου βίου, ὁ μὴ ναναγῶν ἐν αὐτῇ, ἀλλὰ xex' 
ὀρθὸν πλέων, πεῖραν τρικυμιῶν xal τῶν ἀπὸ χειμὸ- 
vog τῆς θαλάττης ἔχων, ἐπὶ ον λιμένα τῆς σωττ- 
plac ἑλθὼν ἑρεῖ τὸν φτίχον, o0 γὰρ εἶπεν ε ἐπ᾽ iud 
διέρχονται, » ἀλλά « διῇλθον. » 

Στ. v. Παῤῥησιαζομένου ἡ φωνή. 'O yàp αέγων᾽ 
« Διὰ τί µου ἐπελάθου, » θαῤῥεϊ μηδὲν πεποτηχως, 
δι ἃ ἐπιλανθάνεται θεός. Καὶ iil ἐχθλίδοντος 
ἐχθροῦ, σχνθρωπάζων πορεύοµαι, πυνθάνοµαι «i € 
αἴτιον τούτου. "Iv' εἰ ἐξ ἐμοῦ εἴη, ἀναιρήσω διὰ yt- 
τανοίας αὐτὸ ' πάντες yàp διειλήφαµεν περὶ Θεοῦ 
φανερῶς, ὡς ἐλεήμονος, εἰ xal μὴ πάντες ὁρῶμε 
πῶς best. Πολλάχις γὰρ τὰ χατὰ ἑλεημοσύνην aio» 
γινόμενα vip. ἐπίπονα εἶναι, οὐχ ἡδέως ἔχοντες, οἱδ 


benter accipimus, nec misericordie esse opera D ἔλεον εἶναι νοµίζοµεν, Καὶ διὰ τοῦτο λέγοµεν, « "Iva 


existimamus. Quapropter dicimus : « Quare obli- 
ius es mei? » Qui autem intellexit omnia qua in- 
duxit Deus, utilia esse, non ita loquetur, quin ip- 
sum hujus poeniteat. 

Vgnas. 11. Ossa anims, ut superius vidimus, so- 
lida ejus dogmata et facultates nominantur. Cum 
igitur sxpius fit uL sophistarum argumentis con- 
fringantur ossa, exprobrant decipientes, dicuntque 
perpetuo : « Ubi est Deus tuus? » quem prazedicas, 
cujus dicis te disciplina eruditum. Sed etiam de hoc 
dolore cum anima sua colloquitur dicens : « Quare 
tristis es? » Sperans enim in Domino, confitebor 
ji. Mageopere enim splendebit tibi vultus. ejus, 
nempe veritas, ut possidens Dei veritatem, possis 


εἰ µου ἑπελάθου:» Ὁ δὲ διειληφὼς ὅτι πᾶν 5 iz- 
αγάΥΠ ὁ θοὺς, συµφερόντως ἑπάχει, οὐδὲν ἐρεῖ sov- 
σον, εἰ μὴ τὴν µετάνοιαν ἑαυτοῦ πραγµατενόµενος 


Στ. ια’. Ὁστᾶ δὲ φυχης διὰ τῶν προατόντων x 
τὰ εὔτονα αὐτῆς δόγµατα χαὶ al δυνάµεις εἴρηνται 
ἐπεὶ οὖν λαμδάνει πολλάκις ὑπὸ δεινῶν σοφιστῶν »2 
ταθλᾶσθαι τὰ ὡστᾶ, ὀνειδίζουσιν οἱ ἁπατεῶνες, οὐχ 
ἄλλα λέγοντες ἢ, « Ποῦ ἐστιν ὁ Θεός σου; (ig 4 
ηῦχεις λέγων «8| σοφίᾳ αὐτοῦ πεπαιδεῦσθαι. "AJ 
xai περὶ τούτου τοῦ πάθἀυς πρὺς τὴν ἑαντοῦ φυχν 
διαλέγεται φάσχων * « Ἵνα τί περίλυπος eU; » ἐλπίσαι 
γὰρ ἐπὶ Κύριον ἐξομολόγησαι. Πάντως γὰρ ἓ πιλάμ- 
Ψει σοι τὸ πρόσω(τον αὐτοῦ, οὐκ ἄλλο ὃν τῆς ἀληθείας, 





1564 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1503 


εως ἔχοντά σε τὴν ἐκ Θεοῦ ἀλήθειαν λύειν δύνασθαι A dolos solvere confringentium 0884 (ua, ul dixi- 


τὰς ἁπάτας τῶν χαταθλασόντων τὰ προχείµενά σου 
ὁστά. 


inus. 


PSALMUS XLII. 


Σε. α’. Τὸ πρόδωπον τοῦ Χωτῆρος παρεισήγαγεν 
λέγον πρὸς τὸν Πατέρα τὰ ἓν τῷ φαλμῷ΄ « xai ἔθνας 
μὲν οὐχ ὅσιον » τοὺς Ἰουδαίους ὀνομάξον, ἄδιχον δὲ 
καὶ δόλιον, τὸν Ἰούδαν. ᾽Αλλ’ οὐκ ἐδυνήθη συναρµό- 
σαι τοῖς Enc τὰ λεγόμενα. Πῶς γὰρ οἷόν τε ἣν αὐτὸν 
λέχειν΄ « Ἑξαπόστειλον τὸ φῶς σου, xai τὴν ἀλήθειάν 
σου, 2 χαὶ τὰ ἑξῆς; 

Στ. Υ. Ἐπεὶ φῶς ἁληβινὸν ὁ Σκυτὴρ xai αὐτὸς ἡ 
ἀλήθεια slvat φησιν, οἱ πρὸ τῆς ἐπιδημίας ἄνβρωποι 
Ex τῶν προφητενοµένων µαθόντες ὡς ἐπιλάμψει τὸ 
φῶς xal ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, παρεκάλουν ἀποσταλὴ - 
ναι διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως τὸ φῶς xal τὴν ἀλήθειαν, 


ὅπως ὁδηγηθῶσιν ὑπ᾿ αὐτῶν ἐπὶ tb ὄρος τὸ ἅγιων, B 


τὸν περὶ τῆς Τριάδος ὑψηλότερον λόγον, καὶ τὰς 
αἰωνίους σχηνάς. Οὐχ ἕτερον δὲ τὸ φῶς τῆς ἀληθείας 
xac οὐσίαν. ᾽Αμϕότερα γάρ ἔστιν ὁ τοῦ cou Υἱὸς, 
ἀλλ ἐπινοίᾳ µόνῃ  ἡ γὰρ σχιᾶς xai ψεύδους ἐλευ. 
θεροῖ * 4) δὲ πλάνης καὶ ἀγνοίας φῶς ἐστιν. 

Στ. 9. Τὸ « εἰφελεύσομαι » οὐ παβέργως εἴρηται 
ὁ γὰρ ἀπ) τοῦ αἰσθητοῦ θυσιαστηρίου φαντασἰαν τοῦ 
νοητοῦ λαδὼν, εἴσεισιν πρὸς αὐτὸν cuv θεὺν ἀοράτως 
ix αὐτῷ ἀναφέρων θυσίας. 


ΥΕΑΘ. 1. Persona Salvatoris inducitur, ad Patrem 
quas sunt in psalmo dicens : «et gentem non sanctam» 
David Judaeos vocavit. Vir autem iniquus et dolo-, 
sus Judas est. Quz quidem eum sequentibus con- 
grueró nequeunt. Quomodo enim posset dicere : 
« Emitte lucem tuam ei veritatem tuam, » et quas 
sequuntur? 

Vgns. 9$. Cum Jumen verum "? Salvator ipse et 
veritatem ** se esse dicit, qui ante iucarnationem 
didicerant ex prophetiis quod splendescet lumen et 
veritas Dei, precabantur sibi per incarnationem 
mitti lamen el veritatem, ut iis deducerentur in 
montem sanctum, verbum de Trinitate excelsius, et 
eterna tabernacula, Nihil aliud est lumen ac veritas 
secundum essentiain. Utrumque enim est Dei Filius, 
sed cogitatione sola : veritas est, nam ab umbra ei 
mendacio liberat; lumen autem, nam erroris ct 
ignoraptize lumen est. 

γεν». 4. Hex vox « introibo » non inconsulte 
dicta : namque ex materiali altari intelligibilis 
imagiuem accipiens, introit ad ipsum Deum invisi- 
biliter ei offerens hostias. 


PSALMUS XLIII. 


Στ. ff. Οἱ δὲ διαθάλλοντες ὡς οὐκ ἀχριθῆ τὴν Γρα- 
eh» qaa: Τίνι γὰρ εἶχον ἀχούειν ἢ τοῖς ὧσίν ; 
ἁγνοαῦντες, ὡς οὐ χοινοῖς ὡσῖν, ἀλλὰ τοῖς ἀνθρώπων 
φησὶν ὅσοι λογικῶς ἀκροῶνται. Ὡσεὶ χαὶ μονσικρὶ 
ἄνδρες µαθήµατα μουσιχὰ τοῖς τῶν μουσιχῶν ὡσὶν 
παρεδίδοσαν, ὁποῖόν ἐστιν «6 - « Ὁ ἔχων (ta ἀχούειν 
ἀχονέτω. » Λέγοις ὃ ἂν πατέρας xat τοὺς χατὰ παί- 
δΣυσιν. 

Στ. Υ. Καχώσας τοὺς àx περιτομῆς λαοὺς ὁ θεὸς, 
ἐξέδαλεν ἐχ τῆς ἱερᾶς τοῦ νόμου παιδεύσεως * οὗ 
νόµῳ δὲ πολέμου νιχήσαντες οἱ ἀπὸ τῶν ἑθνῶν πι- 
στεύσαντες ἐκληρονόμησαν τὴν ἔναγχος εἱρημένην 
γῆν οὐδὲ ὁ βραχίων αὐτῶν ἔσωσεν αὐτοὺς, τουτέστιν 
jj ἐργασία αὐτῶν. Χάριτι γὰρ τὴν σωτηρἰαν ἐσχήχα- 
ctv ὑπὸ τῆς arc δεξιᾶς καὶ τοῦ βραχίονος, τουτέστι 
τοῦ μονογενοῦς Yloo* φωτισμὸς δὲ ὁ φωτίζων mpós- 
ωπόν σου τυγχάνον, ε ὅτι Ἰὐδόχησας ἐν αὐτοῖς » τοῦ 
σῶσαι αὐτοὺς τῇ χάριτε, οὐχ ἐξ ἔργων αὐτῶν, ἵνα μὴ 
χαυχῄσονται. 

Στ. ε’, Τὰς τοῦ Ἰαχὼδ σωτηβίας τοῦ πτερνίζοντος 
τὰ φαῦλα χαθ ἃ σώζεται, ἑντέλλεται ὁ θεὺς τοῖς 
ἁγίοις πνεύµασιν, τοῖς εἰς διαχονίαν ἀποστελλομένοις 
διὰ τοὺς µέλλοντας χληρονομεῖν σωτηρίἰαν. 

Στ. c^. Képata δὲ τοῖς ἁγίοις καὶ αἱ τοῦ Χριστοῦ 
δυνάµεις εἰσὶν, χαθ᾽ ἃς τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν κερατί- 
ζουσιν. Διὸ xal πάντα τὰ ζῶα τὰ χέρασι χρώμενα 
χαθαρὰ ὄντα, dj ἐπὶ τὸν θεῖον βωμὸν ἀπάχεται, f| 
τροφὴ τῇ µερίδι vou θεοῦ τυγχάνει. 

Στ. V. "Ὅλην τὴν ἡμέραν ἐν τῷ Gti εἶπεν ζωὴν, 
fit συνέστηχεν ἀπὸ ἀπαθείας καὶ γνώσεως soU. 

Στ. v, ια. Απωθεῖται ὁ θεὺς ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὗ πάν- 


55 Joan. τι, 2. 0 Joan. xiv, 6. "* Matth. x1, & 


Vuns. 3. Qui rcjiciunt quasi non justam Scriptu- 
ram dieunt : Qui enim potuerunt audire nisi auri- 
bus suis? ignorantes quod non propriis, sed bomi- 
num auribus loquitur, quotcunque prudentef au. 
diunt. Sicut et musici viri precepta musica musi- 
corum auribus tradiderunt, quale est illud : « Qui 
Labet aures audiendi audiat 15. » Patres autem vo- 
cantur, qui docent. 

V&gns. 9. Affligens circumcisionis populos Deus, 
e' saneta legis disciplina expulit eos : non autem 
belli lege qui ex gentibus crediderunt, modo dictam 
terram obtinuerunt hereditate; neque brachium 
eorum salvavit eos, id est eorum opera. Gratia 
enim salutem obtinuerunt per dextram tuam ct 
brachium, id est per unigenitum Filium : illumin 
Lio autem, qua faciei tuam illuminat, « quoniam 
complacuisti in eis, » salvos faciens eos gratia, uon 
ex eorum operibus, ne glorientur. 


Vgn8S. 5. Jacobi salutes supplantantis caduca 
juxta qux salvatur, mandat Deus spiritibus sanctis, 
qui ad ministrandum deputaptur bominibus salutem 
ha:reditate accepturis. 4 

Vgns. 6. Cornua autem eanctis Christi potestates « 
sunt, quibus inimicos suos cornu ventilent. ldeoque 
omnia animalia, que cornua habent, munda, aut 
ad divinum altare deducuntur aut clero divino ali- 
mentum sunt. 

Vgas. 9. Totam diem in Deo dicit vitam, qus 
cum tranquillitate Deique cognitione agitur. 

Vrns. 10, 14, Repulit autem a se Deus non om- 


£563 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


1S5 


mino propter | peccatum, sed et propter alias quas A tox; δι ἁμαρτίας, ἀλλὰ καὶ δι’ ἄλλας ἃς οἵδεν avc 


povit ipse causas. Non omnis autem qui conver- 
titur retrorsum vituperabiliter hoc sustinet : nam 
si quis prava relinquens, procul fugit digressus ab 
Ks, bie retrorsum conversus ad ea qus dereliquit, 
in exitium delabitur. Si quis autem Sien , id est 
virtutem relinquens, in malitiam Babylonem voca- 
tom pergit, retrorsum conversus, beatam recipit 
rem. Ceterum hzc dicentes, postquam post inimi- 
cos suos faeti sunt, retrersum cenversi, reprehen- 
sione digni delapsi sunt. 

VEns. 14. Videntur bec dicentes, sancti quidam 
eum sint, fere similes ei qui ut ovis ad occisionem 
ducitur, quasi oves edendz ab iis, qui pro utilitate 
sermones. ac vitam impendunt. Sed et in gentibus 


hi a Deo dispersi sunt, seminis instar, quod proji- P 


ciunt agricolz, ut conversas gentes ad suam virtu- 
tem adducant. Neque enim attendendum est dicen- 
tibus dispersam fuisse in gentibus Dei sacerdotes 
servitutis modo, 


Vgns. 16. Postquam przdictis abominandis suc- 
cubnimus, per vitam erubescentes tota die, contra 
os confusionem nostram habemus, vultusque 
nostri pudore obtegente nes, ut non jam audere- 
mus revelata anime nosire facie Domini eloriam 
contemplari. 

Vgns. 17. Α voce exprobrantis, et jergium mfe- 
rentis, et compellapiis, tota die verecundiam contra 
se esse videt; ab ostendente ipsius formidandam 
faciem, ab inimice persequente, pudor cooperuit 
faciem eorum. 


Vgns. 18. Perfectam virilitatem adeptorum vox ; 
αρ] enim variisque tribulationibus super eos 
coortis, atque ad Dei oblivionem excitantibus, Deum 
tamen ante ocules habuere, ita ut eorum quisque 
dieere posset, « in tribulatione Domini recordatus 
sum. » 

Vins. 19. Declinat semitas alicujus Deus a via 
sua, cum tradit cum cupiditatibus cordis sui, et 
adulterine menti. 

VrRs. 90. Locus afflictionis, nempe super terram 
et sub terra, ubi humiliantur qui corporià mortem 


αἰτίας. O0 md, δὲ 6 εἰς τὰ ὀπίσω ἀποστρεφόμενος 
Ψεχτῶς τοῦτο ὑφίόταται' εἰ γάρ τις τὰ φαῦλα χατα-- 
λιπὼν, μαχρὰν φύχοι ἀποχωρῶν ἀπ' αὐτῶν, οὗτος 
εἰς τὰ ὀπίσω στραφεὶς ἐφ᾽ ἃ χαταλέλοιπεν, GO pes 
περιπίπτει. El δέ τις τὴν Σιὼν, τουτέστι την ἀρετὸν. 
χαταλείφας, ἔπείγοιτο ἐπὶ τὴν χαχίαν, Βαθυλώνακα- 
λουμένην, ἀποστρεφόμενος εἰς τὰ ὀπίσω, µακάριον 
ἀναδέχεται πρᾶγμα. Πλὴν ol τὰ προχείµεναλέγοντες, 
ἐπεὶ παρὰ τοῖς ἐχθροῖς γεγόνασιν, εἰς τὰ ὀπίσω ἆπεο-- 
στραφέντες ψεχτοὶ περιέπεσον. 

Στ. ιβ’. Ἐοΐχασιν οἱ ταῦτα λέγοντες ἅγιοί τινες &v- 
τες, παραπλησίως τῷ ὣς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν &vo- 
μένῳ δεδόσθαι, ὡς πρόδατα βρώσεως τροφὴ γινὸμς- 
vot τοῖς ἐπ᾿ ὠφελείᾳ τοὺς λόγους xat βίον αὐτοῖς προσ- 
ιεµένοις. ᾽Αλλὰ xal ἐν τοῖς ἔθνεσιν οὗτοι ὑπὸ θεο» 
ὃ.εσπἀρησαν, δίκην απέρµατος, γεωργικῶς καταδαλ- 
λόμενοι, ἵνα µεταποιῆσαντες τὰ ἔθνη εἰς τὴν abc» 
αὐτοῖς ποιότητα ἁγάγωσιν. Οὐ γὰρ προσεχτέον τοῖς 
λέγουσιν διεσπἀρθαι ἐν τοῖς Uwe τὴν τοῦ Θεοῦ µε- 
ρίδα αἰχμαλωσίας τρόπῳ. 

Στ. ις’. Ἐπεὶ τοῖς προειρηµένοις ᾿ἀπευκτέοις i ύπ- 
επέσαµεν’ διὰ βίου ἐντρεπόμενοι ὅλην τὴν ἡμέραν 
ἑναντίον τὴν ἐντροσὴν ἑαυτῶν ἔχομεν, τῆς αἰσχύνης 
ποῦ προσώπου ἡμῶν παλυπτούσης ἡμᾶς, ὡς μηχέτε 
παῤῥησίαν ἔχειν ἀναχεχαλυμμένῳ τῷ προσώπῳ ττς 
ψυχής κατοπτρἰξεσθαι τὴν δόξαν Κύριου. 

Στ. ιο. "Ex τῆς τοῦ ὀνειδίζοντος καὶ δίχην παρα- 
παίοντος xai παραχαλοῦντος, ὅλην ἑντροπὴν τὴν ἡμέ- 
pav εἶναι χατενώπιον ἑαυτοῦ θεωρεῖ ' ἀπὸ δὲ τοῦ 
ἐπιδεικνύντος ἑαυτοῦ φοδερὸν τὸ πρόσωτον ἐχδιώ- 
χοντος ἐχθροῦ ἡ αἰσχύνη ἐχάλυφεν τὸ πρόσωπον αὑ- 
τῶν, 

Στ. τη’. Τελείαν ἀνδρείαν ἀναλαδόντων ἡ φωνή * 
πολλῶν γὰρ xal διαφόρων θλίφεων ἐπ αὐτοὺς ἧχου- 
σῶν χαὶ ἑχδιαζομένων ἐπιλαθέσθαι τοῦ tou, ἐξεναν- 
τίας αὐτῶν ἀνεπώλουν θεὸν, ὡς ἕκαστον εἰπεῖν, « Ἐν 
θλίψει τοῦ Κυρίου ἐμνήσθην. » 


Στ. ιθ’. Ἐχχλίνει τὰς τρίδους τινὸς ὁ elc ix της 
ἑαυτοῦ ὁδοῦ, παραδιδοὺς αὐτὸν ταῖς ἐπιθυμίαις τὴς 
καρδίας ἑαυτοῦ καὶ εἰς ἀδόχιμον νοῦν. 

Στ. χ’. Τόπος καχώσεως ὁ περὶ Τῆν xai ὁ χαταχθό- 
νιος χῶρος, ἔνθα ταποινοῦνται el πεῖραν ἔχοντες τοῦ 


pertulerunt. Quze in eorde impressa sunt, subinde p) σώματος νοῦ θανάτου (70). Tàc kv χαρδίᾳ τυπώσεις, 


explicabuntur. 

Ύκης. 36. Si enim trepice νο dicantur, hee si- 
gniticatio est : nobis terram incolentibus, volupta- 
tibus aliisque eupiditatibus refertam, humiliata est 
ideo in pulvere anima nobis humi prostratis ; atque 
etiam iii terra conglutinatus est venter nobis nibil 
celeste vescentibus, sed serpentis instar terram eom- 
edentibus omnibus diebus vite nostr:. Si auten 
allegorice interpretemur bune locum, in corpore 
inbabitans anima dicet : « Humiliata est in pulvere 
auima nostra. » Bxe de heata qus in calis est vita 
dejecta, qu:e deorsum sunt sapiendo, dicct : « Con- 


ἃς xol ἑξῆς προσαγορευτέον. 

Στ. κς’. El μὲν τροπικῶς ταῦτα λέγοιτο, «cb δη- 
λούμενόν ἐστιν τοιοῦτο' Ἐπεὶ χοῦν περιχείµεθα τὺν ἐξ 
ἡδονῶν καὶ τῶν ἄλλων παθῶν συγχείµενον, διὰ τοῦτο 
ἑταπεινώθη εἰς χοῦν d) φυχὴ ἡμῶν χαμαιριγῶν Υενο- 
µένων: ἀλλά καὶ εἰς γῆν ἐχολλήθη fj γαστὴρ ἡμῶν, 
οὐδὲν οὐράνιον τρεφαµένων, ἁλλὰ χατὰ τὸν ὄφιν vy 
ἑσθιόντων πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἑαυτῶν. Ei 
δὲ πρὸς ἀλληγορίαν ἐξηγηθείη τὸ προχείµενον, εἰς ὃ 
σῶμα ἐμδατεύουσα fj φυχἠ ἐρεῖ, « Ἐτακεινώθη ek 
χοῦν ἡ φυχἠ ἡμῶν. » Αὕτη καὶ τῆς µακαρίας ζωῆς 
τῆς ἑπουρανίου ἑκπεαοῦσα àv τῷ τὰ χάτω φρονεῦ, 


(7/0) Animadverte Didymi testimonium de inferorum ponis. . 





ΕΧΦΟΒΙΤΙΟ ΙΝ PSALMOS. 


tb, « Ἐχολλήθη εἰς γην ἡ γαστὴρ ἡμῶν. » Οὐκ.Α glutinatus est in terra venter noster. » Non aliis. 


Wrx γὰρ τῶν Υηΐνων- τρέφεται. 


- Στ. x4. Λέχει ἐνταῦθα καὶ πρὸς τὸν Σωτῆρα, iv 


Mz καρδίᾳ τῆς γῆς διατρίόοντα κατὰ τὸν τοῦ πάθους 
καιρὸν, ἵνα ἀναστὰς ἀρωγὴν παράσχοι χαὶ λύτρα, 
Βιδους τὴν φυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν. 


enim ac terrestribus vescitur. 000 

. Vens. 2T. Dicit hie et ad Salvatorem, in terre 
preecordiis passionis tempore jacentem, ut exsurgens 
auxilium prebeas et redemptionem, dans animam 
susm redemptionem pro multis **, 


PSALMUS XLIV. 


Διδύμου καὶ Εὐσεδίου. Στ. α.---Τινὲς ᾠήθησαν ix 
προσώπου τοῦ Πατρὸς λέγεσθαι τὴν ᾠδὴν περὶ τοῦ ἐν 
ἀἁρχῃ ὄντος πρὸς αὑτὸν Λόγου, ὃν &x τῆς olovel χαρ- 
δίας f) αὐτῶν τῶν σπλάγχνων, φησὶν, προἡγαγεν, xat 
ἀπὸ ἀγαθῆς χαρδίας ἀγαθὸς Λόγος προῇῆλθεν. "Ep 
δὲ δοχεῖ ταῦτα ἐπὶ τὸ προφητιχὸν ἀναφέρεσθαι mpós- 
«xov. Τὸ γὰρ ἔφεξης τοῦ ῥητοῦ, οὐχέςι ὁμοίως ἑξ- 

ομαλίζει ἡμῖν «hv περὶ τοῦ Πατρὸς ἐξήγησιν. 0ὔτε 


Didymi et Eusebii. Vas. 1. — Nonnulli existi- 
maverunt a persona Patris dici canticum de Verbo: 
quod in principio erat apud eum *', quodque quasi 
ex corde vel e visceribus, ait, eduxit, atque de bono 
corde verbum prolatum est bonum. Mihi autem vi- 
detur hzc ad propheticam referri personam. Quz- 
enim proxime sequuntur, non similiter huic de Pa- 
tre acceptioni consonant. Neque enim de propria 


YàXp ἂν περὶ τῆς ἑαυτοῦ γλὠώσσης ὁ Πατὴρ εἶπεν ὅτι D lingua Pater. dicere potuisset : « Lingua mea cala- 


« Ἡ γλῶσσά µου χάλαµος γραµμµατέως ὀξυγράφον. » 
—4 "Qpaloz χάλλει παρὰ τοὺς νἱοὺς τῶν ἀνθρώπων.» 
O0 γὰρ ix τῆς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους συγχρίσεως 
«Ἡν ὑπεροχὴν τοῦ χάλλους ἔχει. Καὶ προϊὼν δὲ φη- 
σὃν, « Διὰ τοῦτο Éypiaéy σε ὁ θεός σου ἔλαιον ἀγαλ- 
λιάσεως.,Οὖ γὰρ εἶπεν, ᾿Εχρισά σε ἐγὼ ὁ θεὸς, ἀλλ) 
οξχρισέν σε.» Ὥστε bx τούτου παρίστασθαι ἕτερον εἶναι 
νὸ διαλεγόµενον πρόσωπον. Ποῖον οὖν ἐστι τοῦτο, f| ὁ 
Προφήτης ὁ χωρήσας τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς £av- 
«by γενοµένην ἑνέργειαν; « Ἐξηρεύξατο,» ena € 1j 
χαρδία µου λόγον ἀγαθόν. » 

Στ. β’. Γραφέα μὲν ἑἐρεῖ τὸν θεὺν Λόγον, ἐγγρά- 
φοντα ταῖς διανοίαις τοὺς θείους αὐτοῦ νόμους ' x&- 
λαμον δὲ τοῦ ὀξυγράφου γραφέως ὃν ἀνέλαθεν γρά- 
Ψαντα ἄνθρωπον τὸν λόγον τοῦ Εὐαγγελίου ἓν ἁπάσῃ 
1j. τουτέστιν ψυχῇ ἀνθρώπου. 

Στ. y'. Τραφόντων xal αὐτῶν παιδεύσεις τινάς ᾽ 
ὡς Υὰρ ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου χόχχῳ συνάπεως -πα- 
ῥαδαλλόμενος, εἰ γεωργίας τύχοι, μείζων γίνεται τῶν 
ἀνθρωπίνων λόγων, λαχάνων διὰ τὺ πρόσχαιρον ὀνο- 
µαζομένων, οὕτως ἃ γράφει ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος χαλά- 
μῳ ἰδίῳ καιρίως ἐπιδείχννται αὐτὰς παρὰ τὰς τῶν 
ἀνθρώπων συγγραφἀς. Ἐπεὶ περὶ τὸν μηρὸν ivep- 
(εἴται τὰ γενέσεως πράγµατα, φύονται δὲ περὶ ταῦτα 
αἰαχραὶ ἐπιθυμίαι, χρεία τοῦ τιμητικοῦ λόγου ῥομ- 
ῥαίας ὀνομαζομένου, ἵνα περὶ τὸν μηρὺν ζωσθεὶς 
ἑχτέμνοι τὰς ἀκολάστους ἡδονάς. 'O Σωτὴρ οὖν χατὰ 
εὺν ἄνθρωπον τύπον ἀρίστης πολιτείας καταθαλλό-᾽ 


mus scribe velociter scribentis ; — Speciosus forma 
pre filis hominum. » Non enim pulchritudinis 
praecellentiam ex comparatione cum hominibus ac- 
cipit. Et paulo inferius ait : « Ideo unxit te Deus 
oleo lztiti:. » Non enim dixit: Unxi te ego Deus, 
sed, « unxit te. » Exinde nobis demonstratum, vide- 
tur aliam esse qua hic loquitur personam. Qusznam 
igilur est illa, nisi Propheta, cum senserit in se 
delapsam Spiritus sancti virtntem ? « Eructavit, » 
exclamat, « cor meum verbum bonum. » 


Vkns. 2. Scribam quidem dicet Deum Verbum, 
diviua ejus lege in mentibus inscripta ; calamum 
autem velociter scribentis scribes quem recepit - 
hominem verbum Evangelii scribentem in uni- 
versa terra, id est in bominis anima. 

Vegas. 3. Scribentibus et ipsis doctrinas quas- 
dam: sicut enim verbum Evangelii grano sinapis 
equiparatum, si cultura fovetur, majus fit huma- 
nis verbis, oleribus '* ob brevitatem nominalis, 
ita qu: scribit Dei Verbum proprio calamo ma- 
gnopere praestant ipsis bominum scriptis. Quan» 
doquidem per femur generatio fiat, et idcirco tur- 
pes exoriuntur cupiditates, censorio. verbo opus 
est, quod gladius vocatur **, ut super femur ac- 
cinctum dissolutas precidat voluptates. Salvatot 
igiiur secundum hominem typum ορ disci 
plinz; stabiliens propter absolutam puritatem ac- 


μενος ὑπὲρ αὐτοτελοῦς ἀγνείας περιξώνννται ῥομ- p cingitur gladio super | femur suum, formam liabens 


ῥαίαν ἐπὶ τὸν μηρὺν αὐτοῦ, ὡραιότητα ἔχων xal 
«άλλος διὰ τὴν προσοῦσαν ἐν ἀναμαρτησίᾳ ἀρετήν. 
Ότι δὲ σύμδολον ὁ μηρὺς τῶν προειρηµένων, Ίδη 
προείρηται. Δύναται ὁ γενόμενος σὰρξ Λόγος, fj μὲν 
Λόγος, ῥομφαία εἶναι, ᾗ δὲ σὰρξ, μηβὸς τῷ ἐχεῖθεν 
thv ἀρχὴν ἔχειν τὴν σάρκα. Οὗτος δὲ, πρὸς ὃν ὁ λό- 
(oc, πᾶσαν ἀσθένειαν διαφνγὼν δυνατός ἐστι τὴν 
Φαιδρότητα τῆς θεότητος, χάλλος καὶ ὡραιότητα 
ἔχειν. 

Στ. &'.. Ἐντείνας δὲ οἷα τοξότης ἄριστος τόξον, xa- 
«ευοδοῦ τιτρώσκων elc; ἔρωτα θεῖον τοὺς βαλλοµέ- 
νους. Αναγνωστέον δὲ χαὶ «χατευόδου * s. ἴσον τῷ, 


" Mattb, xx, 38. 9" Joan, 1, 1. 


** Marc. 1v, οἱ, 52. 


et pulchritudinem propter inbzrentem innocentis 
virtutem. Quod autem. sit. femur symbolus eorum 
quie modo dicimus, jam superius dictum est. Ro- 
test Verbum caro factum, ut quidem verbum, 
gladius esse; ut autem caro., femur, cum exinde 
sit initium carni. Hic autem, apud quem erat 
Verbum, omne infiristate devitata, splendorem 
divinitatis , speciem et pulchritudinem babere 
valet. 

γεας. 5. Extendens autem, quasi sagitlarius opti- 
mus, arcum, prospere dirige vulnerans in amovetn 
percussos et vulneratos. Atque eliam legendum 


V? fHebr. iv, 12. 


1567 


DIDYMI ALEXANDRINI 


est, « Dac. benigne super terram» et similiter A «Εὐοδίαν mápeys- » xal πρὸς τούτοιςιέ Βασίλευε τῶν 


« facilem prxsta viam : » et przeterea, « Regna su- 
per desiderio vulneratos. » Causa autem regai tui, 
perfectio virtutis eat, non in actu solum, sed et in 
scientis. Quod quidem indicat « propter verita- 
lem, ei mansuetudinem, et justitiani, » Regna 
enim, ait, ad coguoscendam veritatem, . et ad 
monsuetudmem  justitiamque stabiliendam iis qui 
tua sub ditione sunt. « Et deducet te mirabiliter 
dextera Usa. » Qui secundum Deum omnia facit, 
activa bonorum virtute, quo dextera est, mira- 
biliter deducitur, bac usus duce in via ad &alva- 
torem. Ergo et Salvator miras efficiens virtutes, 
dextera ejus mirabiliter dedueitur. 

VERs. 6. Turpis est status in malis seden- 
Hum, hisque confossi sagittis, sub eum cadunt, 
id est subjiciuntur ei, atque in ejus potestatenr 
veniunt, Πιο regis Christi omnes peccato- 
res. Cum igilur in corda eorum modo dicte de- 
veniunt sagilte, ab inimicitiis dejiciuntur, Regis 
genibus provoluti. Vel stantes in corde jnimico- 
rum Regis, in voluntate odii sui conlirmati, per- 
fossi sagittis erunt a Christo, corde inimicorum ejus 
deficientes. 


VEnsS. 8. Que vero, si ad unigenitum Dei Εἰ- 
lium essent, Filius Dei vigentem ante ipsius ad- 
ventum iniquitatem odio prosecutus, diligens vero 
post incarnationem suam exortam fide justitiam, 
tradidit seipsum bona Patris voluntste faetum 
heminem, ketitieque unclum oleo, id est sancto 
Spiritu. 

VERS. 10. Reges lic dicuntur qui cum Christo 
Pregnant, quorum ipse Rex regnantium. florum 
fie per disciplinam factae. sunt, quas docuerunt, 
anima; vel potius Ecclesise, quse quidem filias cum 
sint in honore illius qui celebratur, deleetaverunt 
Christum Regem « a domibus eburneis. » Domus 
autem eburneas vocabis exeelsas theologias : ebur 
enim, prout Deus, verbi symbolum est; vocis enim 
organa sunt et dentes. Domus eburnes, magie 
scilicet. Postquam enim verbum suum sic magni- 
ficaverunt ut maxima fieret domus speculationum 
de Deo, multe regum filis: ex praedictis eburneis 
regiis delectaverunt Christum. 


'"Veas. 114. Multatur hie loquentis persona. 
Deus enim est qui e gentibus Ecclesiam alloqui- 
tur, quam et filiam suam vocat. Ait igitur : Meis 
acceptis verbis, o filia, audi et vide sensum eo- 
rum, iisque s3nimum intende. Multo magis adhuc 
aurem tuam inclinare voles ad ea plenius et effi- 
cacius audienda et exoptanda : consequetur tibi 
concivium oblivio, nec jam iisdem in gentibus 
patriaque immorari volueris ; oblivisceris etism 
domum patris tui, oui te genuit secundum iniqui- 
tatem diaboli. 


(11) Legc βάρεων. Epit. 


βεθληµένων πόθψ.» Ἡ δὲ αἰτία τοῦ βασιλεῦσαί σε 
τελειότης .ἀρετῆς ἐστιν, οὐχ kv πράξει µύνη, àxii 
καὶ γνώσει. Τὸ γὰρ « ἕνεχεν ἀληθείας xol πραθτητος 
xai δικαιοσύνης,» τοῦτο σηµαίνει Βασαίλευε γὰρ, 
φησὶν, Évexa τοῦ γνωσθῆναι τὴν ἀλήθειαν, xal πραύ- 
τητα, xal διχαιοσύνην χατορθωθῆναι τοῖς orb τὴν cky 
ἀρχὴν. «Καὶ ὁδηγήσει σε θαυμαστῶς ἡ δεξιά σου.) 
Ὁ χατὰ Θεὸν πάντα πράττων, ὑπὸ τῆς τῶν χαλὸν 
πραχτιχῆς δυνάµεως, δεξιᾶς οὔσης, θανμαστῶς ὁδη- 
γεῖται, Ἠγεμονίφ αὐτῆς χρώµενος τῆς ἐπὶ τὸν Σω- 
τῆρα ὁδοῦ » xal ὁ Σωτὴρ οὖν ἐπιτελῶν δεξοῶς σερα- 
δόξους δυνάµεις, ὑπὸ δεξιᾶς αὐτοῦ θαυμαστῶς d 
γεῖται. 

Στ. ς’. Καὶ φαύλην στάσιν ἔχοντα τῷ ἓν χαχοῖς 


B ἱδρύσθαι πληγέντα τούτοις τοῖς βέλεσιν, ὑποκάτω 


αὐτοῦ πεσεῖν, τουτέστιν ὑποταγηναι αὐτῷ καὶ ὑτ 
αὐτὸν γεγονέναι. Οἱ ἐχθροὶ τοῦ βασιλέως Χριστοῦ 
πάντες οἱ ἁμαρτάνοντε. "Όταν οὖν iv τῇ χαρδᾳ 
τούτων τὰ προειρηµένα βέλη γένηται, πίπτουσιν 
ἀπὸ τῆς ἔχθρας, τὸν Βασιλέα γονυπατοῦντες. Ἡ τάχα 
οἱ ἑστηκότες ἓν τῇ χαρδίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Βασιλέως 
πατὰ τὸ βούλημα τῆς ἔχθρας αὐτῶν βεδαιούμενοι, 
βληθέντες ὑπὸ τῶν βελῶν γενήωνται ὑπὸ Χριστὺν, 
τῇ χαρδίφ τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ χαταπεσόντες. 

Στ. η’. Ei 0 εἴη πρὸς τὸν μονογενῆη Υ ην τοῦ 850) 
ταῦτα, ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ µισήσας τὴν πρὸ τῆς ἔπιδη- 
µίας αὐτοῦ πολιτενοµένην ἀνομίαν, ἀγαπήῆσας δὲ 
τὴν ix τῆς παρουσίας αὐτοῦ φυοµένην ἐκ πίστεως 
δικαιοσύνην, ἐπιδέδωχεν ἑαυτὸν εὐδοχίᾳ πατριχῇ &v- 
θρωπος γενέσθαι, xaX χρισθῆναι ἑλαίῳ ἀγαλλιάστως, 
τουτέστιν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι. 

Στ. v. Βασιλεῖς ἐνταῦθα ῥητέον τοὺς Χριστῷ cup- 
6ασιλεύοντας, ὧν αὐτὸς Βασιλεὺς βασιλευόντων. Τού- 
των θυγατέρες γεγόνασιν χατὰ διδασχαλίαν, ἃς παι- 
δεύουσιν φυχάς ' μᾶλλον δὲ Ἐκχχλησίας, αἴπερ θνγα- 
τέρες iv τιμῇ τοῦ ὑμνουμένου οὖσαι ηῦφραναν civ 
βααιλέα Χριστὸν «ἀπὸ βαρέων ἐλεφαντίνων.» Βάρεις 
δὲ ἐλεφαντίνας ἑἐρεῖς τὰς ὑφψηλὰς θεολογίας» τὸ vàp 
ἑλεφάντινον ὁδοὺς τυγχάνων, λόγου σὐμθδολόν ἐστιν" 
φωνητικἁ γὰρ boyava καὶ οἱ ὁδόντες, βάρεις εἰσῖν 
αἱ µεγάλαι οἰχίαι. Ἐπεὶ οὖν τὸν ἑαυτῶν λόγον οὕτως 
ἐμεγάλυναν ὡς οἶχον μµέγιστον θεωριῶν τῶν περὶ 
Θεοῦ γενέσθαι αἱ πολλαὶ τῶν βασιλέων θυγατέρες, 


D ἀπὸ τῶν προειρηµένων βασιλέων (71) ἑλεφαντίνων 


ηῦφραναν Χριστόν. 

Στ. ια’. Μεταθολὴ προσώπου εὐφραίνεται γενοµένη. 
θεὸς Υάρ ἐστιν ὁ προσφωνῶν τῇ ἀπὸ ἐθνῶν Ἔχαλη- 
σίᾳ, fjv καὶ θυγατέρα αὐτοῦ ὀνομάζει. Φησὶν γοῦν' 
Δεξαμένη τοὺς ἐμοὺς λόγους, ὦ θύγατερ, ἄχουσον 
καὶ ἴδε αὐτῶν τὴν διάνοιαν, ἐπιστήσασα αὐτοῖς. "Ex 
γὰρ μᾶλλον πλεῖον θελἠσεις τὸ οὓς σου κλίναι ἐπὶ 
οὐ πλειόνως αὐτὰ καὶ ἐξεργαστιχώτερον ἀχοῦσαι καὶ 
ποθῆσαι' ἀχολουθέσει 6i g& λήθη τῶν ὁμοφύλων, 
µηχέτι θελησάσης σου τὰ αὐτὰ ἐκεῖνα περιστέλλειν 
ἔθη xal πάτρια. ἐπιλήτει δὲ xal τοῦ ofxou τοῦ πα- 
πράς σου γεγνῄσαντός σε χατὰ xaxlav τοῦ διαδόλου, 


hi να 





(263 EXPOSITIO 

ντ. ιβ. διὰ τοῦτό σε xaÀo, θύγατερ, φησὶ πρὸς 
ιο την 6 θεὺς, ἐπὶ τῷ ποιῆσαι τὰ προστεταγµένα 
pot * ἐπείπερ ὁ ἐμὸς Υἱὸς Βασιλεὺς ὧν ἐπεθύμησεν 
ο ἑνυπάρχοντός σοι χάλλους χὰτ' εἰχόνα χαὶ χαθ᾽ 
Ρα Οξεωσιν ἐμὴν γεγενηµένης. Αὐτὸς δὲ οὗτος ὁ Βασι- 
voe ἐπιθυμῶν τοῦ χάλλους σου, οὐχ elc τῶν ὁμοτί- 
ων σου τυγχάνει’ αὐτὸς γάρ ὲστιν ὁ Κύριός 6ου” 
23 Ὑὰρ ἄγγελος f| ἀρχάγγελος ἤ τις ἄλλος γενητὸς 
ὢν ὑπάρχε. Αὐτῷ γὰρ xal προσχυνοῦσε πάντες. 
"E cs οὖν θεοῦ τὸ προσχυνεῖσθαι, ἴσθι θεὸν ὄντα τὸν 
Βασιλέα τὸν ἐπιθυμοῦντα τοῦ χάλλους σου» ὅς xo 
K ὑριός σού ἐστιν. 

ντ. ιγ. Πρὸς τούτοις ἴσθι ὅτι πολλὴν µεταθολὴν 
Έσχες. θυγάτηρ γὰρ Τύρου 033a. BU fjv εἶχες δεισιδαι- 
µονίαν, ἐμοῦ θυγάτηρ ἐχρημάτισας, ὥς λιτὰς τῷ 


πτροαώπῳ σου προσάγειν πάντας τοὺς πλουσίους τοῦ B 


λαοῦ, ὅσοι πλουτοῦσιν κατὰ πίστιν καὶ τὴν τοῦ Εὺ- 
αγγελίου ἀλήθειαν, σοὶ προσέρχονται, τὸ πρόσωπόν 
σου λιτανεύοντες, διὰ τὸ σύζυγον τῷ Βασιλεῖ γεγο- 
νέναι. Ὡς γὰρ παλαιοὶ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τῇ χατὰ θεὺν 
θεραπείᾳ προσερχόµενοι τῷ ἹσραἨλ προσηλύτενον, 
τὸ περόσωπον αὑτοῦ παβαχαλοῦντες, οὕτως νῦν οἱ 
ἀπὸ τῶν Ἱουδαίων μετανοοῦντες προσφεύγουσιν τῇ 
τῶν ἐθνῶν Ἐχκχλησίᾳ, ἀξιοῦντες ὑποδεχθῆναι map' 
αὐτῆς. 

v. ιδ’. Πᾶσα ἡ δόξα τῆς θυγατρὸς βασιλέων Ἔσε- 
θῶν (72). Ἐσεθὼν ἑρμηνεύεται «Ίογισμοί. 'O βασι- 
λεὺς δὲ τῶν λογισμῶν τῶν δικαίων ὄντων, ἔστιν Ko- 
ριος” τῆς οὖν ὑμνουμένης ᾿θυγατρὸς Τύρου ἡ δόξα 
οὐχ ἄλλοθέν ἐστι», fl ἀπὸ τοῦ βασιλέως τῶν λογισμών. 
Ἰσφτέον δὲ ὅτι πολλαχοῦ τῶν Γραφῶν ἀντὶ τῆς von- 
της οὐσίας λαμθάνεται ὁ χρυσός. Ἐπεὶ οὖν Ev τοῖς 
ἑνδύμασιν αὐτῆς τυγχανούσαις ἀρεταῖς συγχατύφαν- 
ται xal ὁ περὶ τῶν νοητῶν λόγος, μάλιστα ὁ περὶ 
τῆς Τριάδος, κροσαωτὰ χρυσᾶ περιδέθλητα:, ὄντα 
πεποικιλμένα διΧ τὸ πολύτροπον χαὶ πολυειδὲς τῆς 
Χριστοῦ διδασχαλίας. 

v. τε’. El. καὶ πολλαὶ ἁδιάφθοροι εἶεν ψυχαὶ ἃς 
παρθένους ἔθος χαλεῖν, ἁλλ᾽ οὐ πᾶσαι Ίδη ἀποφέρον- 
ται τῷ Βασιλεῖ, ἀλλ᾽ αἱ πλησίον καὶ ἐγγὺς Υενόµεναι 
τῇ διαθέσει τῆς τελείας νύμφης, ΄ οὗ (75) δὲ xaX τὸ 

«ἀπενεχθήσονται.» Ab γὰρ πεῖραν μὴ ἔχουσαι τοῦ 
νυµφίου Λόγου, οὐχ οἷαί *£ εἰσι δι ἑαυτῶν πρὸς ab- 
τὸν ἰέναι. "Αγουσι δ' αὐτὰς πρὸς αὐτὸν οἱ τὰ mpo- 
παιδεύµατα αὐταῖς παραδιδόντες' εἰσὶν δὲ οὗτοι νό- 
gos xal προφῆται. — Τῆς λέξεως ἀσάφειαν ἐχούσης, 
ἐς ἄλλης τὴν διάνο.αν αὐτῆς ληψώμεθα. "Ev τῷ 
"Acpazt τῶν ἁσμάτων τὰς διαφρορὰς τῶν Χριστῷ 
προσερχοµένων φυχῶν ἑρμηνεύων ὁ λόγος φησιν" 
«Eisly βασ[λιασαι, χαὶ παλλαχαλ, xa νεανίδες ὧν 
ox ἔστιν ἀριθμός' ula ἐστὶν περιστερά pov, τελεία 
µου.» Ὡς περὶ ταύτης εἰρῆσθαι, Εἴδοσαν αὐτὴν θυ- 
Υατέρες χαὶ μαχαριοῦσιν αὐτὴν, βασίλισσαι καὶ παλ- 
laxat, καὶ αἰνέσουσιν αὐτὴν. "E& ὧν δείχννται ἄλλη 


* Gen. 1,20, 97. *!* Cant. τι, Ἱ, 8. 


(72) En Didymus Alexandrinus legebat Ἐσεδών, 
utest in codice antiquissimo omniun Vaticano Se- 
piuaginta Interpretum. Catcerum recte. hic inter- 


IN PSALMOS. i$ 


A  Vin$.*12. Quamobrem te voco, fllia, ait ad 
eam Deus, ut qux tibi mandata sunt efficias 
quandoquidem Filius meus Rex concupierit inha- 
rentem tibl decorem, quie ad imaginem similitadi- 
nemque meam facta es *5. Hic autem ipse Rex, 
decorem taeum coneupiseens, non unus est. squa- 
lium tuorum. Ipse est enim Dominus tuus : non 
enim angelus aut archangelus, aut creatorum qui- 
vis alius est. Namque eum omnes adorant. Atqui 
cum proprium Dei sit adorari, scito Deum esse 
Regem concupiscentem decorem iuum : qui et 
Dominus tuus est. 

Vrns. 135. Preterea scito quomam multum 
mutata es. Filia enim Tyri cum esses propter illas 
quibus imbuta fueras superstitiones, filia mea vo- 
cata es, ut vultum (πάω deprecarentur omnes di- 
vites populi; quicunque fide et Evangelii veritate 
ditescunt, ad te venient, vultum tuum deprecan- 
tes, quoniam conjux facta es Regis. Sicut enim 
antiqui de gentibus in Deum pietate deducti ad Israel 
se recipiebant, vultum ejus invocantes, sic nune 
qui ex Jadzs convertuntur, in gentium Ecclesiam 
confugiunt, ab ea recipi petentes. 


Ὕεας. 14. Omnis gloria filis regum « ab intus, » 
quod quidem interpretamur cogitationes. Rex enim 
eogitationum justarum Dorrinus est : hvjus enim 
quz filia Tyri vocata est, gloria non externa esf, 
quz a cogitationum Rege venit. Notandum est quo- 
niam plerumque In Scripturis pro intelligibili ex- 
sistentia sumitur aurum. Cum igitar in vestimentis 
ejus, scilicet virtutibus, intexatur quoque de spi- 
ritualibus, presertim de Trinitate sermo, flmbriis 
aureis cireumdalur, amictus varietatibus propter 
varietatem diversilatemque Christi doctrina. 


Vgns. 15. Etsi multe incorrupte sint anime 
quas: virgines vocare consueverunt, sed non om- 
nes jam adducuntur Regi, verum qux ad perfe- 
ctam sponsam propius accedunt, eodem sensu el 
« afferentar. » Qux enim sponsalis Verbi sunt 
expertes, non per se valent ire &d eum. Adducunt 
autem eas ad illum qui primariis instruxerunt 

p doctrinis, lex scilicet εἰ prophetae. — Hujus loci 
sensum, cum aliquid habeat obscuritatis, ex allo 
gumemus. In canticorum Cantico animarum ad 
Ghristum adeuntium differentias interpretans Scri- 
ptura ait : « Sunt regine, et concubine, et ado- 
lescentulz,, quarum non est numerus; unica est 
columba mea, perfecta mea **. » Qussi de vea di- 
ceretur : Viderunt eam (ilis, et| beatam dicent 
eam reyine et coneubins, et celebrabunt eam. 
Quibus ostenditar alias esse praeter filias, qua di- 


pretatur. Didymus; reapse enim Tox? est cogitatio. 
E, 909. Lege εὖ, correctione omnium certissima, 
iT. 


4571. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1372 


ci» suni adolescentule, . et concubine, et regint. Α οὖσα παρὰ τὰς θνγατέἑρας at. sfgnvexe νεανίδες καὶ | 


ls igitur patet verbis quoniam inter animas ad 
Christum accedentes, alie quidem nondum ad 


naptiarum tempus pervenerunt, hae sunt adolescen- : 


iuke ; ali& autem cum eo convenientes, jam con- 
juncti sunt; ali» vero stirpe nobili, qux intra 
sex dies creatum antecesseruut. mundum, sexa- 
g-nta sunt reginz ; alie, octavo die circumcisione 
accepta, servitutis spiritum habentes, octoginta 
concubine sunt. πο autem omues. supergressa 
3peundum spiritum constituta, adeo ut diceretur 
columba, perfecta Verbi przclara est Ecclesia, 
aü^que maculam, neque rugam, neque quidquam 


simile tabens **. Hanc Ecclesiam celebrans Psalmista . 


iu superioribus versiculis, nunc quidem simul cum 
va dicit afferendas esse sponso ejus Regi quz olim 
4] horam connubii non pervenerant, nunc autem 
propter perfectionem suam in thalamum adduct, 
ut cum Rege recubantes dignentur membra fieri 
unice perfectz:: sponse, ab ea non jam alienati ,. 
sicut cum imperfecti erant. 

, VERS. 17. Ut fere omnia psalmi ad Christum di- 


2untur, ita quoque bic versiculus. Pro patribus . 
quos secundum carnem liabebas, scilicet circum- 


cisionis, nati sunt tibi ex eodem genere filii, ver- 
huur evangelicum complesi : quos autem consti- 
uisi priacipes super omnem terram, dicens eis : 
« Euntes docete omnes gentes **, » 


. VERS. 18. Propterea populi gratanter confitebun- C 


tur, non in unum vel secundum szculum, sed et in 
seculum saeculi : de peccatis enim confessio non 
in seculum seculi fit, non solum jin hoc szculo 
penitendi et confitendi locus. Si autem « memores 
erunt » habet juxta aliam Scripturam, pro illo, 


qui a te electi sunt ad ἱπρογαπάμιη, « memores, 


erunt nominis tui in omni generatione el genera- 
Uone, » regnum luum in omnia secula exten- 
dentes. 


παλλαχκαὶ καὶ βαᾳοιλίδες. Δηλοῦται δὲ ix τῶν λέξεων — 
τούτων, ὡς ἄρα αἱ Χριστῷ προσερχόµεναι Ψυχαὶ, αἱ 
μὲν οὕπω χαιρὸν ἔχουσαι γάμου, νεανίδες εἰσὶν, at δὲ —- 
συνελθοῦσαι αὐτῷ ἤδη ἀναχραθῆναι αὐταῖς. ai μὲ» — 
εὐγενίδες xal ὑπεραναθεδηκυϊῖαι «bv by EE ἡμέραις — 
γενόµενον χόσµον, ἑξήχοντά clot βασίλισααι ' at — 
τὴν ὀχτοήμερον περιτομὴν λαθοῦσαι ἀχμὴν, τὸ τῆς — 
δουλείας ἔχουσαι πνεῦμα, ὁγδοήχοντα παλλακίδες εἰ- - 
σίν. Ἡ δὲ πάσας ὑπερέχουσα χατὰ τὸ πνεῦμα —- 
ποιωµένη, Gov εἶναι περιστερὰν, τελεία τοῦ Λόγο, — 
ἡ ἔνδοξος Ἐκχχλησία ἑστὶν, ἡ μὴ ἔχουσα σπῖλον ὃ 
ῥυτίδα fj τι τῶν τοιούτων. Ταύτην τὴν Ἐκκλτοαίτν 
ὑμνῶν 6 Ψαλμφδὸς ἐν τοῖς πρὸ τούτου στίχοις, τὰ 
νῦν μετ᾽ ἐχείνην φησὶν ἐνεχθήσεσθαι τῷ voici αἷ- 


B *&*c Βασιλεῖ, τὰς πάλαι μὲν ὥραν αυμθιώσεως οὐχ 


ἐχούσας, νῦν δὲ διὰ τὸ τετελειῶσθαι, προσαγοµένας 
εἰς τὸν .θάλαµον, ὅπως συγχαθευδῄσασαι τῷ Βασιλεῖ 
ἀναληφθῶσιν εἰς τὸ µέλη γενέσθαι τῖς μιᾶς τελείας 
νύμφης, οὐχέτι ἄλλαι παρὰ ταύτης τυγχάνουσαι, ὡς 
ὅτε ἀτελεῖς σαν. 

“Στ. ιζ. Ἐπεὶ πρὸς Χριστὸν λέγεται σχεδὸν τὰ 
πάντα τοῦ ψαλμοῦ, xal οὗτος ὁ στίχος λέχοι, Αντὶ 
ὧν εἶχες κατὰ aápxa πατέρων, τουτέστι τῶν ἐκ τε- 
ριτομῆς, ἐγενήθησάν σοι Ex τοῦ αὐτοῦ γένους vio, 
πρὀσηκάμενοι τὸν εὐαγγελικὸν λόγον * τούτους δὲ 
χαὶ χατέστησας ἄρχοντας ἐπὶ πᾶσαν τὴν viv, φὰ- 
σχων αὐτοῖς * ε Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ 
ἔθνη. » 

Στ. wm. Διὰ τοῦτο λαοὶ σὐχαριστιχῶς ἐξομολογ{- 
σονται, οὐχ ἐφ᾽ ἕνα f| δεύτερον αἰῶνα, ἁλλά καὶ «ic 
τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος' τὴν γὰρ iy' ἁμαρτίαις ἑξ- 
οµολόγησιν οὐ τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος αὕτη γίνεται (14). 
µόνον γὰρ ἐν τούτῳ τῷ αἰῶνε μετανοεῖν ἑξομο- 
λογεῖσθαι οἵόντε. El δὲ « µνησθήσονται ν ἔχει x28 
ἑτέραν Γραφὴν, ἀντὶ τοῦ, Οἱ πρὸς σοῦ ἄρχειν χεχει- 
ροτονηµένοι, « τοῦ ὀνόματός σου µνησθήσονται iy 
πάσῃ γενεᾷ χαὶ γενεᾷ, » τῷ εἰς πάντας τοὺς αἰώνας 
παρατείνειν σου τὴν βασιλείαν. 


PSALMUS XLV. 


-'Vgns. 1. Solet obscure dicta consulto arcana 
vecare, Etenim juxta illud Dei sapientia mysterio: 
abdita est : sic et thesauri sapientiz οἱ scienti:e 
absconditi dicti sunt. **. Est igitur et illorum arca- 


norum finis vel. terminus,.sive ut celent indignos D 


divinorum scientiam, sive ut populi divinz stu- 
diosiores scientie , laboribus et exercitationibus 
seipsos observantes proposituin consequantur. 


Vgns. 9. Non omnium est Deus refugium, solum 
autem eorum qui humana auxilia repudiaverunt : 
horum enim securitas et virtus fli participatione 
illius, juxta Apostolum dicentem : « Omnia possum 
in eo qui me confortat, Christo *',» et illud : « Que 
invenerunt nos nimis, » sive ad « auxilia, » sive ad 
« tribulationes » referri potest. 


*! Ephes. v, 27. ** Matth. xxvii, 19. ** Coloss, v, 3. 


(18) Tiv γὰρ ... αὕτη γίνεται. Aliqua, ni fallor, 
desiderantur. Mox lege μετανοεῖν [καὶ] ἐξομολογεῖ- 


Στ. a'. Ἔθος τὰ ἁσαφῶς λεγόμενα δι οἰχονομίαν 
τινὰ χρύφια καλεῖν. Κατὰ τοῦτο γὰρ καὶ fj τοῦ θες 
σοφία ἓν μυστηρίῳ ἀποχεχρυμμένη ἐστίν * οὕτω xai 
oi θησαυροὶ τῆς σοφίας xd γνώσεως ἀπόχρυφοι εἷ- 
ρηνται. Ἔστιν οὖν xal τούτων τῶν χρυφίων τέλος 
οἱονεὶ σχοπὸς, τοι τὸ λαθεῖν τοὺς ἀναξίους τὴν ανν 
θείων γνῶσιν, 7] οἱ λαοὶ (75) πόθον ἔχοντες χαταλήκεως 
τῆς θείας γνώσεως, πόνοις xaX ἀσχήσεσιν ἑπιδόντες 
ἑαυτοὺς τύχωσι τοῦ σχοποῦ. 

Στ. P'. Οὐ Πάντων ἐστὶν ὁ Θεὺς χαταφυγἡ, µόνον 
δὲ τῶν ἁποταξαμένων ταῖς ἀνθρωπίναις ἐπιχουρίαις 
τούτων γὰρ ἀσφάλεια γίνεται καὶ δύναμις, τὸ µετ- 
έχειν αὐτοῦ κατὰ τὸν ᾿Απόδτολον εἱρηχότα, « Πάντα 
ἰσχύω Ev. τῷ ἑνδυναμοῦντί µε Χριστῷ' » sb &, 
« ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα, » ἢ πρὸς τὸ «ῥοτ- 
θὸς » ἀποδοτέον, 7| πρὸς τὸ « θλίψεσιν. » 

** Philipp. v, 13. 


σθαι. EpiT. 
(15) Cod. ναοί. 











5175 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1511 


Στ. Y'. Ὅρη µετατιθέµενα ἓν χαρδίαις θαλασσῶν, À'  VERs. 5. Montes in corde maris translatos ne 


Ὁ τὰ αἰσθητὰ τυγχάνοντα µέρη γῆς ἡγητέον, ἀλλὰ 
εονηρὰς δυνάµεις µετατιθεµένας elc τὰς τεταραγμέ- 
κας ὑπὸ τριχυμιῶν παθῶν φυχὰς, ἕνθα ἄλμυρόν 
t xai πιχρόης ἠθῶν. ᾿Αμέλει καὶ ὁ Σωτὴρ 
Ἔρὸς τοὺς μαθητάς, « Ἐὰν ἔχητε, » ἔφη, « πίστιν 
υσεὶ χόχχον σινάπεως, » οὗ μόνον τὸ τῆς συχῆς 
ποιῄσεται, ἀλλὰ « xÀv τῷ δρει τούτῳ εἴπητε , ἄρθητι 
καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, οὐδὲν ἀδυνατήσει 
210v. » Δειχνύμενον δὲ ὄρος ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος, οὐχ 
Ἑλλο τῆς ἀντικειμένης δυνάµεως * καὶ γὰρ περὶ τοῦ 
κενοῦντος τὸν σεληνιασμὸν (76) δαίμονος πάλιν εἶπεν" 
€. Ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς χόχχον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ 
βρει τούτῳ µεταθῆναι ἐντεῦθεν Exct. » "Eotye δὲ τὴν 

τελειοτάτην πίστιν χόχχῳ σινάπεως παραδάλλειν, 


pules sensibiles esse terrz partes, sed pravas po- 
lestates in animis passionum zstu conturbatis trans- 
latas, ubi morum muria est et amaritudo. Simi- 
liter et Salvator ad discipulos ait : « Si habueritis 
fidem sicut granum sinapis,» non solum de ficulnea 
facietis , « sed et si monti huic dixeritis : Tolle et 
jaeta te in. mare, nihil impossibile etit vobis **. » 
Quem hic ostendit Salvator montem, adversa po- 
testas est : etenim de cruciante lunaticum dz- 
monio rursus dixit: « Si babueritis fidem sicut 
granum sinapis, dicetis monti huic : Transi hinc 
Πας *'. » Videtur autem grano sinapis perfectam 
&quiparare virtutem. Etenim Apostolus ait : « Etsi 
habuerim fldem adeo ut trangtulerím montes *5, » 


καὶ Υὰρ ὁ ᾿Απόστολος ' ε Ἐὰν ἔχω,» φησϊν, « πᾶσαν 5 


την] πίστιν ὥστε ὄρη µεθιστάνειν. » 

v. 8. Tf, Χριστοῦ χραταιότητί ἑταράχθη τὰ πο- 
νη 2x πνεύματα φυχῶν xal σωμάτων τῶν προχατ. 
εσγηµένων ἐλαυνόμενα μέγα γὰρ bo' ἑαυτοῖς τὰ 
5pr, ταῦτα φρονὀῦντες, ἐξαπιναίως ἱδόντα τὸν μετ 
ἐδουσίας ἑλαύνοντα ἐνέπεσον εἰς ταραχήν. 

Στ. ε’. Πόλιν Θεοῦ Ἠτοι τὴν ᾿Εχκλησίαν, ἢ τὴν Ἱε- 
0ουσαλὴμ τὴν ἐπουράνιον νομιστέον λέγεσθαι. Ταύ- 
την τὴν ἑχατέρως χρηµατίζουσαν πόλιν θεοῦ εὖφραί- 
νουσιν τὰ ὁρμήματα τοῦ ποταμοῦ * ποταμὸς δέ ἐστιν 
ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ EE Ἐδὲμ τῆς θείας τρυφῆς ἔχπο- 
ρευόμενος, καὶ πάντα τὸν πνευματιχὸν παράδεισον 
ἐπαρδόμενος, xal πάντας χαλῶν πρὸς ἑαυτόν:. « Ef 
τες διφᾷ ἐρχέσθω πρὸς μὲ xal πινέτω.» Ὁρμήματα 
δ αὐτοῦ αἱ χατὰ µέρος διδασχαλίαι, f| ἔννοιαι ἃς 
ὑποθάλλει τῇ duy. 

Διδύμου καὶ Βασιλείου --Σχήνωμα δὲ τοῦ Ὑψί- 
στου νοῄσεις xai τὴν διὰ σαρχὸς ἐπιφάνειαν τοῦ 
θεοῦ. Συνῳδὸν τούτῳ τό. εΓεννώμενον ἅγιον χλη- 
θήσεται Υἱὸς Θεοῦ.» Δίδωσι δὲ τῇ πόλει τὴν βοήθειαν. 
ty ταῖς πρώταις ἀνατολαῖς τοῦ φωτὸς τοῦ ἡλίου τῆς 
δικαιοσύνης ἡμέραν ἐμποιοῦντος τῷ δεξαµένῳ, xal 
τῆς νυχτὸς τῆς ἀγνωσίας αὐτὸν ἁπαλλάττοντος. 
ε Ἡ vob γὰρ προέχοψε, Φφησὶν, ἡ δὲ ἡμέρα 
ΕγΥικον; » Ἡ τάχα ἐπειδὴ ὄρθρου βαθέος ἡ ἀνάστα- 
σις ἣν, αὐτὴν καλεῖ τὴν βοῄήθειαν. — Ὁ Ὕψιστος 
xaz' οὐσίαν ἅγιος ὑπάρχων, μεταδοτιχὸς ἁγιότητός 
ἐστιν’ ὅθεν ἁγιάζει πάντας τοὺς Ev οἷς χατασκηνοῖ, 
σκήνωµα αὑτὸῦ χαλουµένους. Δύναται δὲ xal ὃ &v- 
ἐλαδεν σῶμα Ex τῆς Παρθένου, axfjwopa: αὐτοῦ τυγ- 
γάνον ἁγιάζειν Ev αὐτῷ Υεγενηµένου. 

Διδύμου καὶ Κυρί...Ίου. Στ. ς’. ---Ἑτέρα δ᾽ ἐστὶν 
Γραφὴ ἡ λέγουσα * « Βοηθήσει αὐτῇ ὁ Geb, τῷ προσ- 
Om. » Σώζει γὰρ αὐτῆς τὸ κάλλος ἄτρωτόν τε xal 
ἀπαράφθορον, τὸ νοητὸν δηλονότι ὅτ' ἂν ταραχὴν δέ- 
ξηται ἀπὺ τῶν ἀντιχειμένων. Ἔως μὲν γὰρ ἁδιάδλη- 
την ἔχει τὴν πίστιν Ev ἑαυτῇ doy, xal τοὺς ἐξ ἁπάσης 
ἀρετῆς ἀραῖσμοὺς ἑαυτῇ περιτίθησιν, κάλλος ἔχει τὸ 
νοητὸν, ᾧ xal αὐτὸς ἐπιγάννυται Χριστός. Παρενε- 
χθεῖσά γε μὴν τοῦ εἰδεχθὲς εἰχότος παραχρῆμα xa 

* Matth. xxi, 31. " Matth. xvir, 19. 
xui, 19. 

(16) Σεληνιακόν! Εοιτ. 


*5 ] Cor, xii, 3, 


. VEBS. 4. Christi fortitudine conturbati sunt per- 
versi spiritus animas et corpora coerceutes stimu- 
lisque urgentes : magnopere enim secum montes 
illi meditantes, se videntes subito vi multa abdu- 
ctos, in conturbatíonem inciderunt. 

Vens. 5. Civitatem Dei sive Ecclesiam , sive Je- 
rusalem  colestem designari existimandum est. 
Hanc utramque nominatam civitatem Dei Letificant 
fluminis impetus : flumen autem Dei Verbum, quod 
ex Eden, divinis deliciis profluit, omnemque spi- 
ritalem irrigat paradisum, omnesque ad se vocat : 
« Si quis sitit, veniat ad me et bibat **. » Impetus 
autem ejus aliquo modo doctrinz sunt, sive cogi- 
tationes quas animis suggerit. 


. Didymi et Basilii. — Tabernaculum Altissimi re- 
pulelis manifestationem Dei per carnem. Cui con- 
sonat illud : « Quod nascetur sanctum Filius Dei 
vocabitur "*. » Dat autem civitati auxilium in pri- 
mis ortibus luminis solis justitis diem efficientis ei 
qui aceeperit et e nocte ignorantix ejicientis eum. 
« Nox enim praecessit, ait, dies autem appropin- 
quavit "'. » Cum enim primo diluculo resurrectio 
faeta est, eam auxilium vocat. — Altissimus cum 
essentia sit sanctus, sanctitatis largitor est : unde 
sanctiflcat omnes in quibus commoratur, taberna- 
culum ipsius vocatos. Potest quoque et quod ac- 
cepit corpus a Virgine, tabernaculum ejus videri, 
quod sanctificatur ab intus. 


Didymi et Cyrilli. Vgns. 6. — Alia est Scriptura 
dicens : « Adjuvabit eam Deus vultu.» Servat enim 
ejus pulchritudinem intactam atque incorruptam, 
spiritalem scilicet, si quando adversariis commovea- 
tur. Dum enim integram in se anima servaverit 
fidem , absolutzeque virtutis ornamentis circumde- 
derit se, pulchritudinem habuerit spiritalem, qua 
et ipse ornat eam Christus. Declinans autem a bono, 
deformis confestim atque invisa flt. Quod vero non 


*5 joan. vir, 97. '* Luc. 15, ὀδ. ! Roin. 


1575 


DIDYMI ALEXANDRINI 


patietur Ecclesia ; servat enim ipsius pulchritu- A ἀτερπὲς ἔχει. Αλλ οὗ πείσεται τοῦνο, ης)». $ "Es- 


dinem. «Deus, in. medio ejus, non commovebitur,» 
propter inhzrentem ipsi innocentiam. Commovetur 
enim a peccatoribus : unde et Adam post peccatum 
deambulans invenitur ?**; atque ait in Zacharià : 
ε Ibit ja tumultu minarum Dominus "*. » 


κας. 7. Gentes agmina adversus eam pugnan- 
tium daemonum appellat. Cum igitur bzc vi- 
debunt incarnatam Salvatoris manifestationem, 
conturbabontuar adversus ejus Ecclesiam, aut etiam 
timore implebuntur. Tunc autem fiet ut advo- 
centur scelesta regna quibus regnavit mors et 
peccatum. Quod si regnum vocaveris eos qui re- 
guntur, vocati sunt et illi ab errore ad veritatis 


xÀincla: σώζει γὰρ αὐτῆς τὸ χάλλος.ε Ὁ θεὲς Ev µέσω 
αὐτῆς μὴ σαλευόµενος » διὰ τὴν προσοῦσαν adi da- 
µαρτησίαν. Σαλεύεται γὰρ ἀπὺ τῶν ἁμαρτανόντων 
ὅθεν xal τῷ ᾽Αδὰμ μετὰ τὸ ἁμαρτεῖν περιπατῶν εὖὐ- 
ρίσκεται’ xal ἐν τῷ Zayapla φησίν' « Πορεύσετα: ἐν 
σάλῳ ἀπειλῆς 6 Κύριος. » 

Στ. Q. Ἔθνη τὰ στίφη τῶν γατ’ αὐτῆς σατρατενοµέ- 
νων δαιμόνων ὀνομάζει. "Ut' ἂν οὖν ταῦτα θεάπιν.- 
ται τοῦ Σωτήρος τὴν ἕνσαρχον ἐπιφάνειαν, ταράτ- 
τονται χατὰ τῆς αὐτοῦ Ἐκχλησίας, fj xai Give; 
πληροῦνται. Τηνικαῦτα δὲ ἀχολουθήσει xal τὸ χὰτ- 
θῃναι τὰς ψεχτὰς βασιλείας xa0' ἃς ἑδασίλευσεν ὁ 
θάνατος xai ἡ ἁμαρτία. El δὲ xaX βασιλείαν λέγοις 
τοὺς βασιλευοµένους, ἐχλήθησαν xal οὗτοι ix πλάνης 


cognitionem, et a malitia ad virtutem regressi; si- B εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας, xol ἐκ χαχίας εἰς ἀριτὸν 


lente enim Deo, firmitatem ac stabilitatem hahere 
videntuc terrestria et corporalia: quz: autem com- 
moventur, cum Deus vocem suam dederit. Nam- 
que si Deus in mente clamaverit, protinus commo- 
vetur quidquid est in ea terrestre. Postquam Deus 
per Evangelium vocem dedit, « mota est terra, » 
mutatis in.ea consuetudinibus, legibus, supelle- 
ctilibus patriis, et quidquid impio inficitur errore 
in gentibus regnisque inclinatis commotz terra. 
Nos autem confidimus, nobiscum habentes potes a- 
tum Dominum, sospitatorem nostenm Deum Jacob. 
Sicut qui facit opera Abraham, ejus est filius "*, 
sic qui Jacob exercitationem imitatur, filius ejus 
'fit, auxilium habens a Deo Jacob. 


Vgas. 9. Vocat autem Spiritus sancius ad eorum 
contemplationem acute perspicientes his verbis, «ve- 
nite,» ad accedendum ; illis autem, «videte» ad verita- 
tem attente. considerandam invitat. — Impleverunt 
quoque prodigiis universam terram apostoli ultro 
citroque commeantes, ab eo facta énarrantes, et in 
nomine ejus mirsbilia facientes. Potest quoque 
Spiritus vocare gentes ut mirabilium quz in crea- 
tione apparent contemplatione, hujus creatorem 
agnoscant. 

' Ngas. 10. Veniens evertensque diabolum mortis 
potestitem habentetn, «xeterasque pravas potestates, 
« abstulit bella usque ad finem terre, » id est ad 
eos qui finem terrestribus desideriis imposuerunt. 
« Conterens árcum , » ex quo jsculatze sunt. ignite 
maligni sagitte ; sed etlam igni comburet. scutum 
intidelitatia (idei scuto adversatum. 


ῥέψαντες ' τοῦ γὰρ θεοῦ σιωπῶντος, βεδαιότητα xal 
στάσιν ἔχειν δυχεῖ τὰ γἠῖνα xal ὑλικὰ πρόγµατα 
χλονούμενα θεοῦ quvhv δεδωχότος. "Ov! ἂν γὰρ ὁ 
Gc, ἐμθοήσῃ τῇ διανοίᾳ, εὐθὺς μετακινείται ταύτης 
πᾶν εἴ τι γεῶδες' θεοῦ τὴν κατὰ τὸ Εὐαγτέιο, 
φωνὴν δεδωχότος, « ἡ γη σεσάλενται, ». µετατιθεμέ- 
νων ἁπάντων τῶν ἐπ᾽ αὐτῆς ἐθῶν νοµέµων, --ατρίων 
χρηστηρίων, καὶ el τι ἕτερον τῆς δυσσεθοῦς ἀἁπάτις 
ταραττόμενον τῶν ἐθνῶν xal χλινουσῶν τῶν βατι- 
λειῶν τῆς γῆς σαλενοµένης. ἨἩμεῖς θαῤῥουμεν μεθ' 
ἑαυτῶν ἔχοντες τὸν τῶν δννάµεων Κύριον ἀντιλαμ- 
θανόμενον ἡμῶν τὸν θεὸν Ἰαχώδ. Ὥσπερ δὲ ὁ ποιὼν 
τὰ ἔργα τοῦ ᾿Αδραὰμ τέχνον αὐτοῦ ἐστιν, οὕτως Ó 
τὴν ἄσχησιν τοῦ Ἰαχὼδ μιμούμενος τυγχάνει vli 


C αὐτοῦ, ἀντίληφιν ἔχων παρὰ τοῦ θεοῦ Ἰαχκώδ. 


Στ. 0. Καλεῖ δὲ cb Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπὶ τὴν τούτων 
χατανόησιν τοὺς ὁξὺ χαθορῶντας διὰ τοῦ « δεῦτε, » 
συνεγγίζειν αὐτούς' διὰ δὲ τοῦ « ἴδετε, » ἀτενίνειν 
τῇ ἀληθείᾳ παρασχευάξων. — Ἐπλήρωσαν δὲ χεὶ 
τεράτων τὴν οἰχουμένην οἱ ἁπόστολοι πανταχτ δις- 
τρέχοντες, τά τε δι αὐτοῦ γεγονότα διηγουµενα, 
xai ἐν ὀνόματι αὐτοῦ θαυματουργοῦντες. Δύναται 
καὶ καλεῖν ὁ λόγος τὰ ἔθνη Ex τῶν ὀρωμένων εἰ 
τὴν κτίσιν θαυμάτων τὸν ταύτης ἐπιγνῶναι ἔη: 
μιουργόν. 

Στ. v. Ἐλθὼν xal χαταλύσας διάθολον τὸν «b xpi 
τος ἔχοντα τοῦ θανάτου, xai τὰς ἄλλας πονηρὰς b- 
νάµεις, εἀντανεῖλεν πολέμους ἕως τῶν περάτων τῆς 
γῆς, » τουτέστιν τῶν περασάντων ἀπὸ τῶν γτῖνων. 


D ελυντρίδων vb τόξον,» ἀφ οὗ ἡφίετο τὰ πεπυρωμένο 


τοῦ πονηροῦ βέλη’ ἀλλὰ xal πυρὶ χατακαύσει τὸν 
θυρεὸν τῆς ἀπιστίας ἑναντίως ἔχοντα τῷ θυρεῷ τῖς 
πίστεως. 


PSALMUS XLVI. 


Vsgns. 2. Cum quidem manus pro geslis sepius 
usurpentur, agerentque geules diversa juxta patrio- 
rum rmnorum diversitatem ante incarnationem , Sal- 
vator apud homines commoratus, jubet fleri plau- 
sum, id est practicarum virtutum gentium sym- 
phoniam, quie allegorice manus vocantur. — Non 
$0la ad salutem sufficit in agendo concordia, nisi et 


"Gen. u1, 8. 7 Zach. xiv, 415.. "* Joan. viu, 59. 


Σ-. B'. Ἐπεὶ αἱ χεῖρες ἀντὶ τῶν πράξεων πολλά” 
xt εἴρηνται, ἔπραττε δὲ τὰ ἔθνη διάφορα κατὰ ti 
ποιχίλα πάτρια πρὸ τῆς ἐπιδημίας, ὁ Σωτὲρ εἰς ir 
θρώπους φοιτήσας τροστάττει χρότον γενέσθαι, 507:- 
ἐστιν συµφωνίαν τῶν πραχτικῶν δυνάμεων ci" 
ἑθνῶν τροπιχῶς χειρῶν ὀνομαζομένων. ---Οὐ µόνον 
ἁπαρχεῖ πρὸς σωτηρίαν πράξεως συμφωνία, εἰ pl 


«χα, 


EXPOSITIO ΙΝ PSALMOS. 


4578 


αι «ρρόνηµα ὀρθὸν σὺν τούτοις εἴη΄ διὸ xal ἀλαλάζειν A cogitatio recta adjieiatur : ideoque Jubilare i voce 


& ορωνῇ ἀγαλλιάσεως μετὰ τοῦ xpóteu προστάττει 


oZz ἔθνεσιν. — Οὐχ ἀμφίδολον αἱ τῶν ὑπερχειμέ- 


ιν βασιλεύει. Περὶ τῆς γῆς δὲ λόντων τι- 


ὧν. εἰ xal αὑτῆς χρατεῖ, λέγεται ίμενος στί- 
ὃς. xai μάλιστα διὰ τοὺς περιγράφοντας τὴν πρό- 
Ό-αν µέχρι τῆς σεληνιακής σφαίρας (71), οὗ βονλο- 
ιένους τὰ ἐπὶ γῆν ὑπὸ πρόνοιαν εἶναι. 

ντ. Y. Ἔστιν δὲ φοδερὸς xoi τῷ σεδάαµιος εἷ- 
Gt, ὡς εὐλάθειαν εἰς αὐτοὺς ἔχειν τοὺς ἑννοοῦντας 
ιὐτόν. 

Στ. δ.. Νοῄσεις δὲ καὶ οὕτως ὑπέταξεν τοῖς ἁγίοις 
εερστόλοις τοὺς bx περιτομῆς λαοὺς, xal τὰ ἔθνη 
(τὸ τοὺς πόδας αὐτῶν, πάντων ἀνθρώπων ἄρχοντας 
εαν διδασχἀλους χειροτονήσας αὐτοὺς. 

Στ. €. Ἐχλεξάμενος τὴν χληρονομίαν αὐτοῦ, οὐχ 
Ex£ pav οὖσαν τοῦ Ἱσραὴλ xai τοῦ Ἰαχὼδ τὴν ἐχλο- 
Γη», ἣν αὐτὸς ἐχλεξάμενος ἠγάπησεν. Ἰακὼδ δὲ τὸν 
πάντα λαὺν τῶν Ἑδραίων φησίν’ &x τούτου γνωρίζε- 
ται τὸ ἀπροσωπόληπτον τοῦ θεοῦ. τὴν καλλονὴν οὐχ 
8)» 0 τι τοῦ Ἰακὼδ ἀγαπῄσαντος. Ἐν παντὶ γὰρ ἔθνει 
6 φοδούµενος αὐτὸν xaX ἑργαζόμενος δικαιοσύνην, δς- 
χτὸς αὐτῷ ἐστιν. 

Στ. c'. Φωνὴ δὲ ἄσημος χαταπεσόντων πολεμίων ὁ 
«ἁλαλαγμὸς,» ἐν ᾧ ἄνεισιν αὐτός. ᾿Αναθαίνειδὲ ὑπερ- 
άνω τῆς νοῄσεως ἡμῶν εὑριαχόμενος. "Εοιχεν «hy 
µεγαλοφωνίαν καὶ τὸ διάφορον τῶν δογμάτων quyl, 
σάλπιγγος ὀνομάξεσθαι' ἐπὶ γὰρ τοῦ φανεροῦ καὶ ἐν 
τῷ Εὐαγχελίῳ σάλπιγζ λαμθάνεται, ὡς ἓν τῷ λέγειν’ 
« Σὺ δὲ ποιῶν ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃης ἔμπροσθέν 
σου, » 6 ἐστιν, μὴ φανερώσῃς. ] 

Στ. Q. Τὸν φάλλοντα δεῖ xal νόησιν τῶν προφερο- 
µένων ἓν τῇ ᾠδῇ ἔχειν οὗ γὰρ περὶ τὴν χλάσιν xol 
τὸ µέλος τῆς φωνῆς χαταγἰνεσθαι προηγουμένως δεῖ, 
ἁλλὰ συνεῖναι τὰ φαλλόμενα. Τοὺς γὰρ μὴ οὕτω φάλ- 
λοντας, ἀλλὰ µόνον Ίχον ἀποτελοῦντας παραιτεῖται 
Θεὺς λέγων’ « Μετάστησον ἁπ᾿ ἐμοῦ Ίχον ᾠδῶν σου, 
χαὶ φαλμὸν ὀργάνων σου οὐχ ἀχούσομαι. » Ῥάλλει δὲ 

συνετῶς ὁ πράττων χατὰ τὰ θεῖα παιδεύµατα, xol 
νοῶν αὐτά. 





Στ. v. Οἱ τῶν λαῶν ἄρχοντες, fj οἱ ἁπόστολοι, fj οἱ 


ἠγούμενοι τῶν Ἐκχλησιῶν, εἰσὶ συναγόµενοι μετὰ | 


τοῦ ᾿Αθραὰμ, ἵνα προσάγωσιν τοὺς πρὸς αὐτῶν ὠώφε- 


exsultationis cum plausu jubet gentes.— Non dubium 
est eum soper colestia regnare. Nonnullis aptem 
dubitantibus num etiam super torram dominetur, 
prepositus versiculus commendatur, et prsesertim 
propter illos qui usque ad orbem lung providentiam 
eircumscribunt , nolentes terrestria sub providentia 
6886. 

VgRs. S. Terribilis est quis venerabilis; quare 
cautiores sunt in se qui meditantur eum. 


Vzns. 4. Hzc sic intelliges. Subjecit sanctis apo- 
stolis cireumcisionis populos, et gentes sub pedibus 
eoruin , cum ordinaverit eos omnium hominum 
rectores et dominos. 


Β Vans. 5. Eligens baereditetem suam , qux» non 


alia est ac Iarael. et Jacob electio, quam a se ele- 
ctam dilexit. Jacob autem omnem Hebraeorum po- 
pelum dicit : ex quibus videtur Dews neminem 


esimium habens, qui pulchritudinem non quidvis 


aliud Jacob dilexit. In omni enim gente qui veretur 
eum et operatur justitiam, ei acceptus est. 


Vsns. 6. Con(usus clamor concidentium hostium 
«jubilatio » est, in qua ascendit ipse. Ascendit au- 
tem super intellectum nostrum inventus. Vide- 
tur magna claraque vox dogmatum, vox tubas no- 
minari : tuba enim et in Evangelio pro manifesta- 
tione usurpatur, sicut in eo: « Cum facis elee- 


6 mosynam, ne tuba cauas ante te 7^, » id est, ne 


manifestes. 

V&as. 7. Psalentem necesse est et sensum eo- 
rum que in bymnis proferuntur, intelligere; non 
enim euram adhibere eum prsecipue vocis modula- 
tionibus et harmonise oportet, sed iis quss decantat 
intelligendis. Qui enim uon ita psallunt, sed solum- 
modo edendum curant sonum, hos rejicit Deus 
dicens ; « Remove a me sonum canticorum tgorum 
et psalmum organorum tuorum non audiam. » 
Psallit autem intelligenter qui secandum divina 
precepta agit, eaque meditatur, 

ες. 10. Populorum principes, vel apostoH, vel 
duces Ecclesiarum , congregati sunt. cum Deo 
Abraliam, ut adducant subjectos sibi populos : et- 


Aoupévoug λαούς, xal γὰρ αὐτῶν θεός ἐστιν τέχνων D enim eorum Deus est natorum Abrahami. Videamus 


χενοµένων τοῦ 'A6paáp.. Ἐπίστησον δὲ εἰ ἄρχοντες 
τῶν λαῶν εἶναι δύνανται ἄγγελοι περὶ ὧν εἴρηται" 
« Ἕστησεν ὅρια ἐθνῶν χατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων 
θεοῦ. » θἵτινες καὶ συνάγονται μετὰ τοῦ Θεοῦ 
᾽Αθραὰμ, ἐπεὶ διὰ πίστεως υἱοποιήθησαν τῷ Ἄδραὰμ 
αἱ μερίδες ὧν τυγχάνουσιν ἄρχοντες. εΚραταιοὶ τῆς 
γῆς,οἱ ἐξ αὐτῶν ὀρθῶς πολιτευσάµενοι, ἑπαιρόμενοι 
τῷ vo φρονεῖν, τῷ τὰ ἄνω ζητεῖν. Οὗτοι γὰρ σφόδρα 
ἐπαρθέντες γνώσει θείᾳ, χαὶ ἀρετῇ µετεωριζόµενοι, 
τοῦ θεοῦ γεγένηνται’ οἱ γὰρ χραταιοὶ τῆς γῆς, τοῦ 
θεοῦ χτῆµα γεγενηµένοι, ἐπήρθησαν. 


, " Matth. vi, 3. ** Deut. xxxii, 8. 


quoque an populorum principes esse possint angeli 
de quibas dictum est : « Constituit fines gentium 
juxta nomerum angelorum Dei **. » Qui quidem 
et congregantur eum Deo Abrabam, cum fide (ilii 
facti sint Abrahami partes quarum erant princi- 
pes. « Fortes terrz, » qui prospere ipsi res geren- 
tes, elevati sunt, quz sursum sunt sapientes qu.e- 
rentesque ". Qui enim vehementer elevati. divina 
scientia, οἱ virtute sublimes, fllii Dei facti suut : 
fortes enim terre, Dei adeptio facti, elevati 


|: sunt. 


7! Coloss. qn, 1, 9. 


(17) Nempe Aristoteles. Cf. adnot. ad Cyrilli Alox. explan. in psal. xxxv, v. 6. 


Dd 


41570 


DIDYMI ALEXANDRINI : 





.. PSALMUS XLVII. 
Vegas. 2. Magnus esse οἱ laudabilis nimis non Στ. β. Τὸ péya; glas xai αἰνετὸς. σφόδρα, eb 


ubique ostendilur, verum in Dei civitate, seu Ec- 
clesia sancta, colesti Jerusalem. Haec autem civi 
tas non humilis est, neque in loco demisso et cavo, 
sed in monte presertim sancto sita est. Qui vero 
8anctus mons, seu perfectissima virlus et scientia 
Dei, Verbum est. Etenim ipse hujus civitatis funda- 
mentum, slcut et architectus. 


Vens. 5. Universa terre exsultatio multa habens 
eximiaque fundamenta, non alia est profecto ac 
dicentis : « Ego sum vitis vera **.» Ipse enim jubi- 
latio est universe terre, auctorque et dux omnis 
jubilationis. — Civitates magni Regis equum est 
esse animas gravidas ex eo qui sponsus earum est, 
qu et forma induentes suscepta ex eo semiua, 
sunt in parturitionis tempore. Nescio qua men- 
1e agitati quidam existimaverint hoc in loco que 
passus sit Salvator indicari : aiunt enim crucili- 
xum fuisse Salvatorem in aquilonis lateribus Sion, 
cum sit ibi Calvarii locus. Nos vero dicimus juxta 
multas Scripturas aquilonem euindem esse ac dia- 
bolum, juxta illud : « Exsurge, aquilo, et egredere, 
note **, » Hujus igitur latera improbi sunt homi- 
nes, sicut et latera principis dicunt satellites ejus. 
Atqui scelesti bomines, diaboli satellites ejusque 
latera cum olim essent, si hunc projicientes ad vir- 
tutem red.... Sion vocari, sed montes ejus ostendi. 
Paulus igitur cum persecutor esset, latus erat aqui- 
lonis; conversus autem mons. Ecclesie, nempe 


πανταχοῦ ἐπιδείχννται, ἀλλά bv τῇ τοῦ Θεοὺ max, 
τοι τῇ ἁγίφ Ἐκχλησίᾳ, τῇ ἐπουρανίῳ Ἱερουσσα/ a. 
Αὕτη δὲ ἡ πόλις οὐ χαμαίζηλος οὐδὲ Ev τόπῳ τατε:- 
wp xai κοίλῳ, ἀλλ ἐν ὄρει μάλιστα ἁγίῳ ἵδρυται. 
Τοῦτο δὲ τὸ ἅγιον ὄρος, τοι dj τελειοτάτη ἀρεττ 
καὶ γνῶσις τοῦ θεοῦ, Λόγος ἐστίν' xal γὰρ αὐτὸς 
θεμέλιος ταύτης τῆς πόλεως, ὥσπερ xal olxo- 
δόµος. 

Στ. Υ. Τὸ πάσης τῆς γῆς ἀγαλλίαμα εὕριξον καὶ 
ἀγαθὰς ῥίζας ἔχον, ἐστὶν τάχα οὐχ ἕτερον ὃν τοῦ &:- 
πόντος,ε Ἐγώ εἰμι fj ἄμπελης di ἀληθινή. » Àov« 
γάρ ἐστιν τὸ ἀγαλλίαμα πάσης τῆς γῆς, αἴτιος καὶ 
χορηγὸς τυγχάνων ἀγαλλιάσεως. — Πόλεις τοῦ α-- 
γάλου Βασιλέως εἰχὸς εἶναι φυχὰς ἐγχύμονας ἀτ' a2- 


B τοῦ, ὄντος xai νυμφίου, γεγενηµένας, al xai µορ- 


φώσασαι τὰς παρ) αὐτοῦ χαταθεθληµένας γονὰς, xa:- 
ρὸν ἔχουσιν ἀποτέξεως, Οὐκ οἵδ ἀπόθεν χιντθέντες 
τινὲς ᾠήθησαν Ev0a πέπονθεν ὁ Σωτὴρ στμµαίνεσθαι 
ἐχ τῆς προχειµένης λέξεως φασὶ γὰρ τὸν Zorro 
ἑστανρῶσθαι bv τοῖς βορείοις πλευροῖς τῆς Luv. 
ἐχεῖσες τυγχάνοντος τοῦ χρανίου τόπου. 'Ἠμεῖς δὲ φα- 
μὲν ἑπόμενοι πολλαῖς Γραφαῖς, τὸν βοῤῥᾶν οὐχ 5-- 
λον εἶναι, f) τὸν διάθολον, χατὰ τὸ, « Ἐξεγείρου, ῥοῇ- 
ῥᾶ, xaX ἔρχου, νότε. » Τούτου οὖν πλευρὰ οἱ πο- 
po. ἄνθρωποι, ὥσπερ καὶ ἄρχοντος πλευρὰ gast: 
τοὺς δορυφόρους αὐτοῦ. Οἱ πονηροὶ οὖν ἄνθρωποι, 9 
δορυφοροῦντες τὸν διάδολον, πλευρὰ αὐτοῦ πρότερο 
ὄντες, εἰ τοσοῦτου (78) µεταθάλλοντες χατὰ ἀρετῖν 
διεπρε.. Σιὼν χρηµατίσαι, ἀλλ ὄρη αὐτῆς ἀποδειχθῖ- 


Son, vocatus est. EL cum mulier latus dicatur, et C ναι, Παῦλος οὖν ὅτε διώκτης qv, πλευρὰ τωγχάνο: 


latera que nubunt cum diabolo latera ejus isto 
connubio sunt; montes autem Sion conversione 
flunt. Unde ct civitas ejus magni Regis Christi vo- 
cata est. 


τοῦ βοῤῥᾶ, µεταθαλλόμενος ὄρος τῆς Ἐκαλησίας 
τυγχανούσης Σιὼν ἐχρημάτισεν. Καὶ ἐπεὶ ἡ r2 
πλευρὰ λέγεται, xal αἱ γενόµεναι πλευραϊ gU v. 
τῷ διαθόλῳ πλευραὶ αὐτοῦ τυγγάνουσαι τῇ πρὸς ἔχεῖ- 


voy κοινωνία, ὄρη τῆς Σιὼν διὰ μεταθολῆς γεγένηνται. Ὡς xal πόλιν αὐτοῦ τοῦ μεγάλου Βασιλέως Χρισι» 


χοηματίσαι. 

Vzas. 5. In civitatem reges ingressi, atque in eam 
« congregati convenerunt in unum, » eadem men- 
te, eadem sententia. unanimes. Sunt autem regcs 


illi qui secundum Deum regnaverunt, qualis erat 


Abrabam, ad quem dixerunt nonnulli, etsi non cor- 
poraliter regnantein : « Rex a Deo iu es in no- 
bis. » Videntes isti illos, qui quondam latera erant 
aquilonis in tantam celsitatem provectos, ut mon- 
fes Sion essent, admirati sunt attoniti adeo ma- 
gnam spiritalis patur; conversionem. Cum autem 
«9 perversis prudentes sapientesque factos quis vi- 
derit, commutationem miratus, commovebitur quo. 
niam rursum cogitaverit illos, qui prudentes facti 
sunt et sapientes, posse relabi, id est de maxi- 
nie in virtutem provectis reputans, perturbatio- 
nem tumultumque in animo ponet, et ex timo- 
,re tremor apprehendet eos. Cui consonat et illud : 


"5 Joan. xv, 1. Τὸ Cant. 1v, 16. 
(18) Legendum videtur : 


&iq το. 
IT. . 


ο. Στις. Ἐν τῇ πόλει οἱ βασιλεῖς ἀληλυθότες, xx 
εἰς αὐτὴν « συναχθέντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ γεγενημένα, ’ 
χαταρτισθέντες τῷ αὐτῷ νο xal τῇ αὑτῇ γνώμη. 
Εἰσὶν δὲ οἱ βασιλεῖς οὗτοι οἱ χατὰ Θεὸν βασιλεύ»χν” 
τες, οἷος ἣν 'A6paàp πρὸς ὃν εἶπόν τινες xai:x 
οὐχ αἰσθητῶς βασιλεύοντα, « Βασιλεὺς παρὰ 607 si 
εἴ ἐν ἡμῖν. » Οὗτοι ἰδόντες τοὺς πάλαἰ πλευρὰ ὄνται 
700 βοῤῥᾶ slc τοσοῦτον Udo; ἀναδάντας, ὡς εἶναι 775 
Σιὼν ὄρη, ἐθαύμασαν ἐκπλαγέντες τὴν περὶ τὸν 2e 
γιχὴν φύσιν Τινοµένην τροπἠν. "Uv ἂν δὲ xxi 
Φαύλων σπουδαίους καὶ σοφοὺς Υινοµένους ἴδοι 7 
θαυμάσας τὴν µεταθολὴν, εἰσχοπήσδι ὅτι ἀνάσαι. 
ἑνδέχεται γενέσθαι τοὺς σπουδαίους xal σοφοὺ ut 
ταπεσεῖν δυναµένους, τουτέστιν νοηθέντες xal τος 
πάνυ προχόψασιν χατ ἀρετὴν, τάραχον bpm 
xal χλόνον, ὡς τὸν ix δέους τρόµον ἐπιλαδέσαι 
αὐτῶν. Τούτῳ συνῳδὸν τὸ, « Ἐν τόποις ἀσεθῶν v 


µετ. κατ. ἄρ. διἐπρε [πον, ὥστε οὐχ ὅτι] Σιὼν. χρηµατίσαι͵, etc. 


1381 EXPOSITIO 


weugty δίκαιοι o ἐχείνων πιπτόντων, χατάφοδοι γί- 
νωνται. 

Στ. η. Il go διάνοιαν, mola τῶν ψυχῶν τὰ σώμα- 
"a πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς λέγεται, ὥσπερ xa« ol 
Ἄεαταθαίνοντες εἰς τὴν θάλασσαν ἐν πλοίοις. » Ταῦτα 
€x5v τὰ σώματα αὑτοῖς συντρίθεται, τουτέστιν διαλύε- 
ται, ἵνα κατὰ τὸν τῆς ἀναστάσεως χαιρὸν ἄφθαρτα, 
Εσχυρὰ, ἀπίδοξα, πνευματικὰ Ex φθαρτῶν, ἀσθενῶν, 
2«aX ἀτίμων καὶ φυχικῶν γένηται. Οὐχ ἁπλῶς δὲ, ἆλ- 
XX Θαρσεῖς ἔστιν τὰ πλοῖα ταῦτα µεταλαμθανομέ- 
νας (79) Ελλάδι φωνῇ.... «χαρᾶς.» Τότε γὰρ ἔπαινε- 
τῶς συντρίθεται τὰ σώματα ὑποπιεζόμενα καὶ νε- 
2ερούμενα, ὅταν χατασχοπῶσιν οἱ περιχείµενοι αὐτὰ 
τν θείαν χαράν. 

Στ. ια. "Όνομα τὴν θείαν δόξαν λέγειν ἔθος 
«ῇ θείᾳ Γραφῃ. Ὑμνεῖται δὲ παρὰ τῶν βοώντων 
ὃ θεὸς, « Τίς ὁμοιωθήσεταί σοι; » Πέρατα δὲ γῆς 
οὗ µόνον τὰς ἑσχατιὰς αὐτῆς ἡγητέον εἶναι, ἆλ- 
Aà xai τοὺς περάσαντας ἀπὺ τῆς Ὑῆς εἰς οὐ- 
pavbv, ἐφ᾽ οὓς τὸ ὄνομα xai fj αἴνεσις τοῦ θεοῦ 
ἔφθασεν. 

Στ. ιγ. Tc ἐχχλησιαστιχῆς γνώμης σχοπευτιχῖς 
τῆς ἁἀληθείας τυγχανούσης, xai διὰ τοῦτο Σιὼν xa- 
λουµένης, τῃ φρονῄσει περιλαθεῖν αὐτὴν προσήχει’ 
ἵνα περινοῄσαντες τὰ τῆς ἀληθείας δόγµατα, ὡς ἐν 
χύχλῳ περιγράφωµεν αὐτὰ τῇ ἑαυτῶν νοῄήσει. Καὶ 
&xe ἡ τοῦ θεοῦ πόλις πάντοθεν ὠχύρωται διὰ τοὺς 
ἑπερχομένους πολεµίους xal πύργους ἐγχατεσχευα- 
σµένους ἔχει, ἀφ᾽ ὧν ἔστιν κατασχοπῆσαι τοὺς ἑπ- 
ερχοµένους ἐχθροὺς, ἀνάγχη τοὺς ἐν τοῖς πύργοις bv- 
τας αὐτῆς διηγεῖσθαι. Συνάδει καὶ τὸ, « Ἐπὶ τῶν 
τειχέων σου χατέστησαν φύλακας, ἡμέρας καὶ νυχτὸς, 

: ot διὰ τέλους οὗ σιωπῄσονται, μιμνησχόμενοι Κυ- 
ρίον. 2 Ταύτῃ xaX fj σοφία &x' ἄχρων τειχέων κη- 
ρύττεται. θέσθε τοίνυν τὴν καρδίαν ὑμῶν, τουτέστι 
τὸν νοῦν ἐπιστημονιχῶς ἐφιστάνοντες εἰς τὴν δύναμιν 
τῆς Σιὼν , αὕτη δ᾽ ὁστὶν ἡ ἐχχλησιαστιχὴ διδασκαλία, 
χαὶ χαταδιέλεσθε διαιρετικῶς ἑχάστοις ἐφιστάνοντες. 
"D; γὰρ ἔστιν λογικῶς διελεῖν τὰ ὄντα εἰς οὐσίαν καὶ 
συμθεθηχὸς, xai τὰ γένη εἰς εἴδη, οὕτω xat τὴν δὺ- 
vay τῆς Σιὼν καταδιελεῖν εἰς τὰς βάρεις αὐτῆς δυ- 
νατόν. Βάρεις δὲ αὐτῆς αἱ καθ᾽ ἕχαστον θεωρίαι kv 
αἷς οἰχεῖ τὰ τῆς εὐσεδείας δόγµατα. Τοῦτο δὲ πρά- 
ξητε ὅπως « διηγχήσεσθς εἰς γενεὰν ἑτέραν, ὅτι αὐτός 


IN PSALMOS. 4512 


A * In locis impiorum gemunt justi : » istis enim la- 
bentibus, extimescuht.  . 
VEnRs. 8. Ad sensum, naves auimarum corpor 
plerumque in Seriptura dicuntur, sicut et « qut de- 
scendunt in mare in navibus. » Hxc igitur corpora 
lis conteruntur, id est, dissolvuntur, ut in resurre- 
cüonis tempore incorrupta; fortia, przclara, spiri- 
talia ex corruptis, debilibus, humilibus, psycbicis 
fiant, Non quielibet, sed Tharsis sunt hz naves, 
: 8cilicet « exsultationis, » si lingua Grzeca interprete- 
mur.... Tunc enim laudabiliter conteruntur corpo- 
ra.defuncta et mortua, cum illi, a quibus incole- 
bantur, divinam contemplantur lztitiam. 


σεις, 11. Dei nomine divina gloria. solito desi- 
B gnatur in sacra Seriptura. Celebratur autem Deus 
ab exclamantibus : « Quis similis erit tibi **? » Fi- 
nes autem terre non modo terminos ejus esse 
existimandum est, sed qui terra exsoluti in co- 
lis sunt, apud quos nomen et laus Dei przdi- 
catur, 
Vgns. 15. Speculativa Ecclesize doctrina cuim sit 
: veritas, et. idcirco Sion vocetur, meditatione cir- 
cumdare eam decet, ut complectentes veritatis do- 
.gmala, ea quasi in circulo inscribamus in mente 
nostra. Et cum Dei civitas undique munita sit pro- 
pter adorientes hostes, paratasque turres habeat, à 
quibus invadentes inimicos speculandum est, ne- 
cesse est in turribus incolentes narrare eas. Con- 
sonat et illud : « In moenibus tuis constitueruot 
custodes die ac nocte, qui propter finerm aon sile- 
bunt, memores Domini. » Eodem sensu sapientia e 
jugis praedicatur. Ponite igitur cor vestrum, mentem 
scilicet sapienter constituentes in virtute Sion, quz 
ecclesiastica est disciplina, et distribuite diserimi- 
natim singulis impertientes. Sicut enim z2quum est 
entia in exsistentia et accidentia, et genera in spe- 
cies distribuere, sic et virtus Sion intet domus ejus 
dividi potest. Domus autem ejus sunt cujusque 
€ountemplationes in quibus pietatis consistunt do- 
-gmata. Hoc igitur agatis ut « enarretis in progenie 
altera, quoniam hic est Deus noster. » Prior cum 
-generalio, civitatem virtutemque ejus accipiens, 
prava, adultera, dolosa, perversaque proprio maoim 


ἐστιν ὁ Θεὺς ἡμῶν. » Ἐπεὶ ἡ προτέρα γενεὰ ἡ τὴν D deprehensa est. Stantes igitur in virtute civilatia, 


πόλιν xai τὴν δύναμιν αὐτῆς παραλαθοῦσα, πονηρὰ 
xal µοιχαλὶς καὶ σχολιὰ χαὶ διςότραµµένη ἐξ ἰδίας 
αἱρέσεως Ἰλέγχθη. Ἐπιστήσαντες τῇ δυνάµει τῆς 
πόλεως xai χαταδιελόντες τὰς βάρεις αὑτῆς, γνώσε- 
σθε τὰ περὶ τῆς χκλήσεως τῶν ἁγίων, τις ἐστῖν ἑτέ- 
ρα γενεὰ παρὰ τὴν προτέραν. esp xai διηγήσεσθε, 
ὅτι οὗτος ὁ Θεός ἐστιν, ὁ τὰ προειρηµένα παράδοξα 
ποιῄσας, ἀποδαλὼν τὴν προτέραν γενεὰν, xal ἄλλην 
καὶ ἄλλους χαλέσας. Οὗτος δὲ ὁ θεὺὸς περὶ οὗ ἡ προ- 
χειµένη θεολογία, εἰ κατὰ τὰ αὐτὰ xat ὡσαύτως ἔχει 
εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. Καὶ aj- 


* Psal. txxxi, 3. *! Ose, iv, 16 


(79) Legendum µεταλαμθανομένης (scilicet Ba pst 
pi 


vocis Hebraiez Θαρσίς vel θαρσεῖς, scil. uz^n. 


- el distribuentes domos ejus, noveritis de sanctorum 
vocalione, quanam sit altera generatio posl prio; 
rem; alque enarrabitis quoniam hic Deus est, qui 
prodieta miracula operatus, priorem rejecit geae- 
rationem, aliumque et alios vocavit, Hic autem 
Deus de quo presens loquitur Scriptura, secundum 
eadem, οἱ similiter sese habet in seculum et 
in seculum seculi. Et ipse regit nos in secula, 
juxta illud quod dictum est : « Stabit, et vide- 
bit, et pascet gregem suum in virtute Ὠοιοὶ- 
nus 51. ὁ , 


ἴς), et. mox θεωρία χσρᾶς, que es iuterpretauo 


T.. 


4385 


DIDYMI ALEXANDRINI 


εσει 


τὸς ποιμανεῖ ἡμᾶς εἰς τοὺς αἰῶνας, χατὰ τὸ εἰρημένον, «Καὶ στήσεται, καὶ ὄψεται, χαὶ ποιμανεῖ οὗ x. 


µνιον αὐτοῦ ἐν ἰσχύϊ Κύριος. » 


PSALMUS χιτ. 
γεες. 3. Cum in gentibus quaes sd audiendum vo- Στ. y'. Ἐπεὶ tv τοῖς. χαλουµένοις ἕἔθνεσιν ε. 


cantur, alie quidem terrigene sint, omnino ter- 
restria et corporalia sapientes ; facti autem filii he- 
minum sunt per scientiam et disciplinam, quicun- 
que scientiis accuratisque verbis student. Vocat 
non modo vulgares brutosque homines, sed et 
peritos. Dicet : « Audite hzc qui in gentibus terri- 
gene οἱ fllii hominum : » debitores enim magistri 
non modo sapientium sed et insipientium sunt. 


Vgns. 4. Profero ex ore sapientiam, prame- 
ditatus in corde prudentiam. Tunc enim extra cul- 
pam poterit quivis sapientem proferre sermo- 
nem, quando exercitatissimam intellectu babuerit 
mentem. 


ἀχρόασιν, οἱ μὲν εἶσιν γεώδεις ὅλοι τῆς Όλης xai το; 
Y"lvou φρονήµατος, Υεγενηµένοι δὲ υἱοὶ ἀνθρώτευ 
κατ ἐπιστήμην xai παίδευσιν εἰοὶν ὅσοι (af uas 
καὶ λόγοις ἑξητασμένοις ἐπανέχουσιν. Καλεῖ δὲ c) 
µόνον τοὺς ἀγελαίους καὶ βοσχηµατώδεις, ἀλλὰ καὶ 
τοὺς σννετοὺς, ἐρεῖ. ε ᾿Αχούσατε ταῦτα οἱ ἐν cui; 
ἔθνεσιν γηγενεῖς καὶ ἀνθρώπιὺν υἱοί -» ὀφειλεταὶ γὰρ 
ol ἀιδάσχαλοι οὗ μόνον σοφῶν ἀλλὰ xai ἀνοίτων 
εἰσίν. 

Στ. &'. Ἡροφέρω ix στόµατος τὴν σοφίαν, προµελε- 
τήσας kv χαρδίᾳ σύνεσιν. Τότε γὰρ ἁλήπτως δννία- 
«Gl τις σοφὸν προσενέγχασθαι λόγον, ὅταν Gurprt- 
γυμνασμένην κατὰ σύνεσιν ἔχῃ «hv διάνοιαν. 


Vans. 6. Si. igitur cireumdabit me caleanei mei ῃ Z«. ς’. El ἄρα χυχλώσει µε τῆς πτέρνης µου ἡ 


jniquitas, id est a patre tradita, quam serpens infi- 
xit Adami calcaneo **. 

Didymi, Basilii, Origenis. Veas. 7, 8. — Exten- 
ditur ad terrigenas et divites : illos quidem, « in 
virtute $ua; » bos vero, « in multitudine divitia- 
rum suarum gloriantes. » Audite enim, qui propter 
corporis robur aut divitiarum obscuritatem putalis 
sufücere vobis. Redemptione uobis opus est ut libe- 
remur a diaboli servitute, Oportet justam esse re- 
demptionem, nec eodem genere quo captivi. Nul- 
jus enim hemo flectere poterit diabelum, nequo 
quivis pro fratribus exsolvens. Homo igitur neque 


ἀνομία, οὐχ ἄλλη οὖαα τῆς πατροπαραδότου, ὃς ἑ 
ὄφις ἑνῆχεν τῇ πτέρνῃ τοῦ ἸΑδάμ. 

Διδύμου, Βασιλείου, Ὡριγένους.Στ. ὃ, η.--- Απο 
τείνεται πρὸς τοὺς Υηγενεῖς xat πλουσίους ' τῶν μὲν 
τὸ «br τῇ 2υνάµει, ντῶνδὲ τὸ εἐ πὶ τῷ πλαύτῳφυ φρόντµε 
χαθαίρων. ᾿Αχούσατε γὰρ, φησὶν, οἱ διὰ σώματος 
ἰσχὺν 1j πλούτου ἁδηλότητα νοµίζοντες ἀρχεῖν ἔαυ- 
τοῖς. Αύτρων ἡμῖν δεῖ πρὸς τὸ ῥυσθῆναι τῆς τοῦ 
διαθόλου δουλείας. Ast δὲ ἀξιόχρειον εἶναι τὸ λύτρον, 
καὶ οὐχ ὁμογενὲς «óc χατεχοµέναις. 0Οὐδεὶς οὖν b- 
θρωπος πεῖσαι δυνῄσεται τὸν διάδολον, οὐδὶ ὑτὶρ 
ἀδελφῶν τις διδόµενος. ΄Ανθρωπος οὖν οὐδὲ ὑπὲρ τῶν 


propriis pro peccatis valet. placationem dare Deo. ᾖἰδίων ἁμαρτημάτων οἶόστε ἐστὶν ἑξίλασμα δοῦνα: τῷ 
Quid ei (am pretiosum est quod pro animz suz — Oe. Τί δὲ τοιοῦτον αὐτῷ ὥς ἀντιδοθῆναι: τῆς mais; 
pretio dare possit? Ideo et ad imaginem illius qui C φυχῆς; διότι χαὶ xat' εἰχόνα τοῦ χτίααντος a2-à/ 


creavit eam facta est. Quam autem laborum sum- 
mam [faciet homo futura vita dignam? Quapropter 
satis hec Seripturs deprimit hominum opinionem. 
Diei possunt et altiora de psychicis poteststibus, si 
quidem robur ei divitize : bulla enim sibi enima ad 
salutem sufücit. Nomque si quis perfectus ait in 
filiis hominum, deficiente quz& venit a Deo sapien- 
tia, pro nihilo reputabilur. Etsi divitias butnana- 
iem habeat scientiarum, discat propriam servitu- 
tem captivus peceato ductus: et quoniam nullus 
pro bominibus datus homo, in redemptionem quam 
amisit libertatis satis est. « Omnes enim peccave- 
runt, Deique gloria indigent, gratis justificati ipsius 
gratia, propter redemptionem ex Christo Jesu Do- 
mino nostro **. » Ne qu:ras igitur in. redempiio- 
nem fratrem, vel eimplicem hominem, sed homi- 
nem Deum Jesum Christum, qui solus placationem 
Deo pro nobis dare potest, quoniam eun proposuit 
Deus propitiatorium per fidem '*. Cum Moyses e0- 
dem sanguine et frater esset Israel, nec eum redi- 
mere potuerit, quomodo quilibet homo redimet? 
Quare vox illa «redimet homo » indignantis inter- 

*! Gen. 11, 15. *! Rom, inj, 25, 24. 


Ευιτ. 


ον ibid. 25. 
(80) Legendum videtur et distinguendum sie : ...05:3 τῆς πίστεως àv τῷ αὐτοῦ αἵματι. ᾿Αδελφὺς b. 


ἐγένετο. "H πόσα χοπιῶν ἄνθρωπος ἄξιόν τι ποτέσει 
τῆς μελλούσης ζωῆς ; διὰ τούτων ἱχανῶς 6 λόγος χεθ- 
αἱρει τῶν ἀνθρώπων τὴν οἵησιν. Ῥηθείη δ' ἂν ὑις- 
λότερον περὶ τῶν φυχιχῶν δυνάµεων , e τς ἰσχὺς 
xai ὁ πλοῦτος" οὐδεμία γὰρ ἑαυτῇ ψυχὴ πρὸς σωττ- 
pla» ἀρχεῖ. Καὶ γὰρ ἐὰν τέλειός τις fj &v νἱοῖς ἀνθρώ- 
πων, τῆς ἀπὸ Θεοῦ αοφίας ἀπούσης, εἰς οὐδὲν λογι- 
σθήσεται. Κὰν πλοῦτον ἀνθρωπίνων ἔχῃ θεωρτµά- 
των, µανθανέτω τὴν ἰδίαν δουλείαν αἰχμάλωτος ἑγμέ- 
voc ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας χαὶ ὅτι μγδεὶς ὑπὲρ ἀνθρω- 
Tuy διδόµενος ἄνθρωπος, el; ἀνάληψιν fic ἀπώλεσεν 
ἐλευθερίας ἐστὶν Ἰχανός. « Πάντες γὰρ Ώμαρτον, x 
ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ θεοῦ, δικαιούµενοι δωρεὰν 


p τῇ αὐτοῦ χάριτι, διὰ τῆς ἀπολυτρώσεως τῆς bv Σριστῷ 


Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν. » Mh ζήτει τοίνυν εἰ; 
ἀπολύτρωσιν ἀδελφὸν f) φιλὸν ἄνθρωπον, ἀλλ ἄνθρω- 
voy θεὸν Ἰησοῦν Χριστὸν, µόνον ἐξίλασμα ὀοῦναι 
δυνάµενον ὑπὲρ ἡμῶν τῷ θεῷ, ὅτι αὐτὸν προέθιετο ὁ 
θεὸς ἱλαστήριον διὰ τῆς πίστεως. "Ov τῷ αὐτοῦ αἴμε:: 
ἁδελφὸὺς ἦν (80) τοῦ "Iopatà 6 Μωῦσες, χαὶ οὐχ 
ἠδυνήθη τοῦτον λντρώσασθαι, πῶς οὖν ὁ τυχὼν ἐν- 
τρώσεται ἄνθρωπος; Διὸ τὸ, ελυτρώσεται dl purs; 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1358 


ἐρωτηματικὸν μετὰ βαρύτητος ΄ οὐ yàp τῆς ἁμαρτίας A rogatio est. Non enim a peccato liberavit Moyses 


Δλενθέρωσεν ὁ Μωῦσῆς «bv Aabv, ἀλλά τοῦ θεοῦ τὴν 
ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ κίνησιν παρῃτήῄσατο ' ἀλλὰ xol γενό- 
µενος Ev παραπτώµατι, o0x ἠδυνήθη παρασχεῖν ἓξ- 
Ώασμα ὑπὲρ ἑαυτοῦ τῷ θεῷ, ὅτε μετὰ τοσαῦτα xat 
τηλικαῦτα σημεῖα διστάζων ἔφη * «Μὴ ἐκ τῆς πέτρας 
ταύτης ἐξάξομεν ὕδωρ ὑμῖν; » δὼ φησὶν ὁ θεός” 
« Auk τοῦτο οὐχ εἰσάξετε ὑμεῖς τὴν συναγωγὴν ταύ- 
την εἰς τὴν γῆν fjv ἔδωχα αὐτοῖς.ν Ἐδόθη οὖν εἰς 
ςιμὴν λυτρώσεως τῆς ψυχῆς ἡμῶν τὸ ἅγιον xat πο- 
λυτίµητον αἷμα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριατοῦ. 
Διόπερ χαὶ τιμῆς ἠγοράσθημεν. El δὲ ἄνθρωπος οὐ 
λυτροῦται, ὁ λυτρωσάµενος ἡμᾶς οὐκ ἄνθρωπος uó- 
ν.ς, οὗ χρείαν ἔσχε δοῦναι τῷ θεῷ ἐξίλασμα ἑαντοῦ. 
Διότι ἁμαρτίαν οὐχ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν 


populum, sed Dei de peccato iram deprecatus est : 
quin etiam in culpam incidens, non potuit pro se 


"ipso piaculum przbcere Deo; cum post tanta et tam 


preclara signa dubitans dixit : « Nonne ex illa petra 
aquam educemus nobis*'?» Quare dixit Deus: 
« Quapropter non introducetis vos hanc eongrega- 
tam gentem iu terram quam dedi eis**. » Datus est 
igitur in preiium redemptionis anima nostra san- 
cius pretiosissimusque sanguis Domini nostri Jesu 
Ghristi. Itaque pretio empti sumus. Si autem horno 
non redimit, non homo est qui redemit nos, uon 
illi opus fuit qui pro se ipso placationem Deo da- 
ret. Quare peccatum non fecit, neque inventus est 
dolus in ore ejus *". Qui redemit nos ncque pretio, 


τῷ στόµατι αὐτοῦ. "OQ ἑλυτρώσατο ἡμᾶς οὐ μετὰ B neque donis, juxta isaiam**, sed in proprio san- 


λύτρων οὐδὲ μετὰ δώρων χατὰ τὸν Ἡσαῖαν, ἀλλ' &v 
τῷ ἑαυτοῦ αἵματι, οὐχ ἀλελφοὺς ἀλλ’ ἐχθροὺς ἡμᾶς 
Υενοµένους τοῖς παραπτώµασιν. Καὶ μετὰ τὴν bJev- 
θερίαν, ἣν χαρίζεται ἡμῖν, καὶ ἀδελφοὺς ἡμᾶς ἑαυτοῦ 
προααγορεύει. € ᾽Απαγγελῶ» γὰρ, quat, « τὸ ὄνομά 
σου τοῖς ἀδελφοῖς µου, » οὗ χατὰ φύσιν θεότητος ὑφ' 
fc ἐλυτρώθημεν, ἀλλὰ χατὰ συγχατάδασιν χάριτος, 


οὗ δεόµενος ἐξιλασμοῦ, ὧν αὐτὸς ἱλαστήριον. Τοιοῦτος . 


γὰρ ἡμῖν ἔπρεπεν ἀρχιερεὺς ὅσιος, ἄχακος, ἁμίαντος, 
xai τὰ ἐπὶ τούτῳ. "Όστις y fj αὐτὴ ζωὴ, ἡ ἀχάματος 
δύσις, ἑχοπίασεν ἐν τῷ αἱῶνι τούτῳ. ἣν γὰρ χεχο- 
πιαχὼς kx τῆς ὁδοιπορίας, ἐχαθέσθη ἐπὶ τῆς 


πηγῆς. 


οὐδεὶς δὲ τὸν ἑαυτοῦ ἁδελφὸν ἁμαρτάνοντα λυτρώ- 
σασθαι δύναται: μόνος ykp ὁ ἄνθρωπος ἐχεῖνος λυ- 
ερώαεται, περὶ οὗ εἴρηται' ε Αποστελεῖ αὐτοῖς ἄν- 
θρωπον, ὃς σώσει αὐτούς * » ὃς xal περὶ ἑαυτοῦ φη- 
σεν" €. Nov δέ µε ζητεῖτε ἀποχτεῖναι ἄνθρωπον, ὃς 
τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληχα. » Οὗτος δὲ ὁ ἄνθρωπος 
ἐπεὶ οὐχ ἔγνω ἁμαρτίαν οὐδὲ ἐποίησεν ἁμαρτίαν, οὐ 
ἑώσει τῷ Grip ἑἐξίλασμα ἑαυτοῦ τὸ ὑπὲρ τῶν ἆμαρ- 
τανόντων διδόµενον * ἀλλ οὐδὲ τιμὴν ὀρέξει λυτρώ- 
σεως αὐτοῦ τῆς φυχῆς  χοπιάσας δὲ κατ’ ἀρετὴν 
ζήσεται slg τέλος, οὐδεπώποτε ἔτι τεθνηξόµενος΄ δὺ- 
ναται δὲ xal περὶ τοῦ λυτρουµένου λέγεσθαι τὸ, « OO 
νῥώσει τῷ Θεῷ ἐξίλασμα ἑαυτοῦ.) οὗ Υὰρ ἕκαστος περὶ 


C 
Στ. C. Πάντες οἱ γενητοὶ ὀμοχενεῖς καὶ ἀδελφοί * 


guine, Don fratres nos, sed inimicos peccatis ei 
factos; et post libertatem, quam nobis dare digna- 
tus est, et fratres suos nos ipse vocat. « Annuntiabo »* 
enim, ait, «nomen tuum fratribus meis **, » noma 
juxta naturam divinitatis qua redempti sumus, sed 
Ἰυτία indulgentiam gratie; cvi nen propitiations 


.opus erat, cum ipse propitiator essct. Talem nos 


habere decebat pontificem magnum, sanctum, ii 
nocentem, immaculatum, omnibusque perfectioni- 
bus praeditum **. Qui cum ipse esset vita, indefeg- 
saque natura, labores m hoc mundo sustinuit. Erat 
enim fessus itinere, seditque ad fontem *!. 


Vgas. 7. Omnes mortales eadem sunt natura, 
fratresque. Nemo enin fratrem suum peceautem 
redimere potest. Solus enim homo ille redimet, de 
quo dictum est: « Mittet cis hominem qui salvos 
faciet eos**. » Qui et de se ipso dixit :'« Nunc au- 
tem me quaeritis interficere, hominem qui verita- 
tem vobis locutus sum **, » llic autem homo, cum 
non cognoverit peccatum neque fecerit iniquita- 
tem, nou dabit Deo piaculum suimetipsius, quod 
pro peccatoribus datur; sed neque pretium porriget 
redemptionis animae suz; et postquam laboraverit 
per virtatem vivet in seternum, non jam deinceps 
moriturus. Potest quoque de redempto diel, « non 
dabit Deo placationem suam.» Nemo enim pro se 


ἰαυτοῦ οἶόστε ἐστὶν ἐξίλασμα δοῦναι, Χριστοῦ má&v- D ipeo placationem dare valet, Christo pro omnibus 


τας ἱλασχομένου ty τῷ lbi αἵματι' ἁλλ' οὐδὲ δοῦναί 
εις τιμὴν Ικανὸς τῆς λυτρώσεως τῆς φυχῆς αὐτοῦ, 
δόντος Χριστοῦ ὑπὲρ πάντων λύτρον τὴν φυχὴν αὖ- 
*oU * εἰ χαὶ οὗ δώσει δὲ ἐξίλασμα οὐδὲ τιμὴν τῆς λυ- 
τρώσεως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ἀλλά γε μετὰ τὸ ἀπολυ- 
τρωθΏναι, ἐντολὰς δέχεται, ἵνα xas' αὑτὰς χοπιά- 
σας ζῆσαι εἰς τέλος δυνηθῇ ἑσχηχὼς τὴν αἰώνιον 
ζωήν. 

Στ, v. Ὁ λυτρωθεὶς ὑπὸ Χριστοῦ, οὕτω βεδαίως 
lec την σωτηρίαν, ὡς ph εὔσειστος xal εὐχίνητος 
εἶναι. Κῑν γοῦν τοὺς οἰομένους ... σοφοὺς δι᾽ ὧν 
ἁμαρτάνοντας ἁποθνήσχοντας. Ἐπειδῃ οὗ axav- 


* Num. xx, 10. 
vii, 30. 


** ibid. 12. 
** Joan. iv, 6. ?* [δα. xix, 20. 


PaT&OR. Ga. XXXIX. 


8! [ Petr. 11, 339. ** 052. Lir, 5. 
*5 Joan. τι, 40. 


propitiante in proprio sanguine : sed neque dare 
quisquam potest pretium redemptionis animee su, 
dante Christo pro omnibus redemptionem animan 
suain **. Etsi non dabit placationem neque pretium 
redemptionis anim su», sed postquam redem- 
ptus est, recipit mandata, ut per ea laboraus vivere 
ad finem possit, asternam vilam consecutus. 


Vegas. 10. Redemptus a Christo, adeo solidam 
habebit salutem, ut nihil eum agitare vel exturbare 
possit, Etsi igitur existiment... Sapientes propter 
ea qui inique admiserunt morientes. Cum autem 


** Pgal. xxi, 22; Hebr. i1, 12. 5 Ποῦς. 


** ] Tim. nu, 6 
m 


4581 


BIDYMI ALEXANDRINI 


1593 


non scandalizatur adco ut interitum videat: par- A δαλίζεται ὥστε διαφθορὰν ἰδεῖν. μιχρὺν γὰρ d 


vum est enim lzedi videndo delapsos qui sapientes 
habebantur. 


Vrns. 41. Insipiens et stultus seipsos nescientes - 


existimaverunt animam suam, sicut et ratione ca- 
rentium animalium, non permanere. Dicunt enim : 
« Comedamus οἱ bibamus, cras enim moriemur V.» 
Isti tumulos in quibus sepeliuntur, domus sibi esse 
putaut in seternum, mortuorum resurrectionem non 
exspectantes. Sed et tabernacula eorum « in pro- 
genie et progenie » credunt esse monumenta, in 
&0la hac 'vita commiserationem sperantes : quippe 
qui nihil vitale operantur, sed mortui sunt pro- 
pter peccata qua commiserunt. In. tumulum de- 
yoissl, sepulcrum domum sibi existimant eternam. 


βλάπτεσθαι ἐπὶ τὸ ὁρᾷν πταίοντας τοὺς νοµμιζομένους 
σοφούς. 

Στ. τα’. Ὅ ἄφρων xaX ἄνους ἀγνοήσαντες ἑαυτους 
φίνες εἰσὶν, ἔδοξαν ὅτι χατὰ τὰ ἄλογα ζῶα οὐκ tz.- 
διαμενούσης αὐτῶν τῆς φυχῆς εἰσιν' φασὶν vig, 
€ Φάγωμεν χαὶ πίωµεν, αὔριον γὰρ ἀποθνμακομεν., 
Οὗτοι τοὺς τάφους iv οἷς εἶσιν ἐντετυμθδούμενοι 
οἴονται οἰχίας αὐτῶν εἶναι εἰς τὸν αἰῶνα, ἁ κάστασιν 
νεχρῶν οὗ προσδοχῶντες. ᾽Αλλὰ xal σχηνώµατα a» 
τῶν € bv πάση γενεᾷ χαὶ γενεᾷ » olovtat εἶναι τὰ µνί- 
µατα, tv. µόνῃ ταύτῃ τῇ ξωῇ ἐλεεινῶς ἡἠλπιχύότες * 
τάχα δὲ χαὶ μηδὲν ζωτιχὸν ἐνεργοῦντες, ἀλλὰ νεν-- 
χρωμένοι δι ὧν ἁμαρτάνουσιν. Ἐν τάφῳ χαταθαλλό- 
µενοι, οἴονται τὸν τάφον οἰχίαν αἰώνιον. "Avouv οὐ 


lnsipientem non omnino rationis expertem, sed D τὸν πάντη ἐκτετμημένον, ἀλλὰ τὸν χαχόνουν xat xa- 


male cogitantem et male sapientem vocat. Qui turpi 
vultu est, nullo vultu; et male intectum, intectum 
vocale cousuevimus. Sic igitur male cogitans et 
male sapiens simul exsolvent poenas. Hic enim 
eorum interitus, quo divitias suas quas inique the- 
saurizaverant, relinquent alienis. Nemo enim pro- 
pius hzc dicentis hszres divitis insipientis et 
amentisg. 

γε». 19. Dives ille, qui in vita sua non aliam 
vitam novit, in ista animam suam benedici putat. 
kt tunc solum confitebitur cum benefeceris ei desi- 
deriorum suorum carnalium  expletione.  Eisi 
praedicta plerisque hominum eveniant, at meam 
animam redimet Deus ex inferno jam superante 


χόφρονά qrow. Καὶ γὰρ τὸν χαχοπρόσωπον, &xpós- 
ωπον, xal τὸν χαχότεχνον, ἄτεχνον λέγειν εἰώθαμεν. 
Οὕτως οὖν ὁ χαχόνους xaX χαχόφρων, ἅμα τιµωρίαν 
ὑφέξουσιν. Αὕτη γὰρ αὐτῶν fj ἀπώλεια, δι ἦν ὧν 
πλοῦτον αὐτῶν ὃν χακῶς ἐθησαύρισαν, χαταλείφουσιν 
ἀλλοτρίοις  οὖδεὶς γὰρ ἴδιος τοῦ ταῦτα λέγοντος xin. 
Ρονόµος πλουσίου ἄφρονος xat ἄνου. 


Στ. ιθ’. Ὁ προχείμενος πλούσιος οὐχ εἰδὼς ἄλλην 
ζωὴν ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ, «adc εὐλογεῖσθαι τὴν φυχὶν 
αὐτοῦ νομίζει. Καὶ τότε µόνον ἐξομολογεῖται ὅταν 
ἀγαθύνῃης αὐτῷ διὰ δόσεως τῶν ἐπιθυμιῶν qv oie 
κῶν. El καὶ τὰ προειρηµένα τοῖς πλείστοις τῶν 
ἀνθρώπων συµδέδηχεν , ἀλλά γε τὴν ἐμὴν φυχὲν 


eam et vorare nitente. Et cum in inferno propter C ληψεται ὁ θεὺς ἐκ τοῦ ἆδου ἤδη χρατοῦντος αὖ-ὲν 


iniquitatem suam peccator sit, qui redemptionem 
vim inferentium sibi peccatorum habet, gratias 
agit Deo animam suam liberanti de ipsa manu in- 
feri. 


x ras, 20. Patres habuit quioperibus iniquis et pe- 
joribus consiliis genuerunt eum. Esdemipse faciens, 
genitores suos imitatus est, usque in progeuies pa- 
trum suorum, similis factus eis, introibit. Πιο au- 
tem presentem solam vitam agnoscens, non ex- 
optavit lumen contemplari. Ideoque usque in zeter- 
num dictus est ad illud non appropinquare. Nain- 
que ad tenebras exteriores damnato non jam zter- 
num lumen cernere licebit. 


xai χαταπιεῖν O£lovtoc xal ἐπεὶ ἓν ἄδῃ χατὰ «iy 
χατάστασιν ὁ ἁμαρτάνων ἑστὶν, ὁ ἄφεσιν τῶν xpa- 
τούντων αὑτὸν ἁμαρτημάτων ἔχων, εὐχαριστεῖ ty 
θεῷ λαθόντι τὴν φυχἣν αὑτοῦ ἁπ᾿ αὐτῆς τῆς χειρὶς 
τοῦ ἅδου. 

Στ. x'. Πατέρας ἔσχεν ἔργοις φαύλοις xal χειρίστῳ 
Φρονήµατι Ὑγεννήσαντας αὐτόν. Ὡσαύτως aj; 
ὁδρῶν ἐμιμήσατο τοὺς γεννήτορας, ἕως τῆς γενεᾶς 
τῶν πατέρων ἐξομοιούμενος αὐτοῖς εἰσελεύσεται. 
Οὗτος δὲ τὴν παροῦσαν µόνην ζωὴν ἀποξεξάμενος, 
οὐχ ἔσπευσεν τὸ φῶς θεωρῆσαι διὸ xal ἕως αἰῶνος 
εἴρηται μὴ προσπελάζειν αὐτῷ. Τάχα γὰρ bv ἑξωτέρψ 
σχότῳ χαταδικασθεὶς οὐκ ἐπιτραπήσεται «b αἰώνιον 
φῶς ἔτι θεάσασθαι. 


PSALMUS ΧΙ ΙΧ. 
Eusebii εἰ Didymi. Vegas. 1. Psallentium choro D µΕὐσεδίου καὶ Διδύμου. Στ.α’. Χοροῦ φαλτωδῶν yo- 


preerat [Asaph], uti narrat Paralipomenon liber ** : 
« Deus deorum Dominus locutus est; et vocavit 
terram, » Quod tres aliter interpretati sunt : «For- 
tis Deus locutus est; et vocavit terram. » At Se- 
ptuaginta deos nominatim appellant, qui imperium 
sortiti. sunt et judicandi ministerio fuerunt instru- 
cti, quod proprium est Dei. Docet nos hoc psalmus 
octogesiinus primus, qui et ipse « Asaph » inscribitur. 
Ait enim : « Deusstetit in synagoga deorum, in medio 
sutem deos dijudicat.» Subjicit ::«« Usgpequo judicatis 


9 [sa. xxn, 15. 691 Paral. xv, 5. 


ροδιδάσχαλος οὗτος, ὡς ἡ τῶν Παραλειποµένων ἐδίὸς- 
ξεν ἱστορία' εθεὸς θεῶν Κύριος ἐλάλησεν, xal ἐχάλεσεν 
τὴν γῆν; » τοῦτο ol τρεῖς ἑτέρως ἡρμήνευσαν, « Ίσχν- 
ρὺς θεὺὸς λαλήσας ἐχάλεσεν τὴν γῆν » οἱ δὲ 'EGOo- 
µήχοντα, θεοὺς ὀνομάζουσιγ τοὺς ἄρχειν λαχόντας 
xai xplvety πεπιστευµένους , ὅπερ ἴδιον νόµον θεο»’ 
τοῦτο ἡμᾶς ὁ ὁγδοηχοστὺς πρῶτος διδάσχει σαλμός, 
xal αὐτὸς τῷ « Ασὰφ » ἐπιγεγραμμένος. tlprxo; 
γὰρ ὅτι « Ὁ θεὸς.ἕστη ἓν συναγωγῇ θεῶν, ἐν µέσῳ δὲ 
θεοὺς διακρινεῖ, » ἐπήγαγεν « Ἕως πότε χρίένετε 





1289 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1599 


ἀδιχίαν, xoi πρόσωπα ἁμαρτωλῶν Aapfávexe ; Κρί- A iniquitatem et. facies peccatorum sumitis? JuJicate 


νατε ὀρφανῷ xat πτωχῷ' ταπεινὸν xal πένητα δικαιώ- 
Sette. » Τοῦτο δὲ ἱερέων [tov xal τῶν ἄλλων ὅσοι 
τὸ διχάξειν ἐνεχειρίαθησαν, οὕτω καὶ ὁ νόμος διαγο- 
ῥεύει' « θεοὺς οὗ χαχολογήσεις, καὶ ἄρχοντας τοῦ 
λαοῦ οὐκ ἐρεῖς χαχῶς. » Εὐλόγως δ᾽ ἂν θεοὶ χληθεῖεν 
ol «b χατ εἰχόνα φυλάξαντες' ὁ τούτων θεὸς πᾶσαν 
συνάχει τὴν οἰχουμέάνην εἰς τὸ χριτἠριον. 


Στ.β’. Καὶ πάλιν, «Tol; ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου, qnot, 
xaX µέχρι δυσμῶνι ἐπέλαμφεν ix γὰρ τῆς ἄνω Σιὼν 
xaX δευτέραν παρουσίαν ποιἠσεται. Καλέσας οὖν τὴν 
γΏν,τουτέστιν τοὺς ἐπὶ γῆς, ἑπέλαμφεν αὐτοῖς ὡς προσ- 
6άλλοντας αὐτῷ γνῶναι, ὅτι « ἑκτῆς Σιὼν ἡ εὐπρέπεια 
τῆς ὡραιότητος αὐτοῦ » γεγένηται’ ἐδείχθη γὰρ « &x 


σπέρµατος Δανῖδ κατὰ σάρχα. » Αὐτὸς ὁ τῶν θεῶν B 


θεὺς, ὁ πᾶσαν τὴν γῆν ἐπὶ τὸ μετασχεῖν αὐτοῦ χαλέ- 
σας, οὐ κρύθδην, οὐδὲ λεληθότως, ἀλλ᾽ε ἐμφανῶς » Ἶξει 
χατὰ τὴν δευτέραν ἓν δόξῃ μετ ἀγγέλων αὐτοῦ παρ- 
ουσίαν « οὗ παρασυυπῄσεται,) ἑχάστῳ κατὰ τὰ ἔργα 
καὶ τὴν πρᾶξιν χρίσιν ποιῶν. Καὶ σημειωτέον ὅτι 
xai ày τῷ παρόντι φαλμῷ ἀμφοτέρας τὰς Χριστοῦ 
παρουσίας δηλοῖ τὴν μὲν πρώτην, διὰ τοῦ « bx Σιὼν 
ἡ εὐπρέπεια' » τὴν δὲ δεντέραν, διὰ τοῦ « Ὁ 8x 
ἐμφανῶς Ἠδει. » 

Στ. ὃ. Οὐρανὸν δέ φησιν τὰς θείας δυνάμεις . γῆν 
δὲ τοὺς ἑνοικοῦντας ἐπ abt], ἐπὶ τὸ διελεγχθῆναι 
αὐτοὺς ἐπ αὐτῶν τούτων υἱοποιηθέντας. Ἐπεὶ i) 
δόσις 700 νόµου ἐπὶ μάρτνσιν οὐρανῷ καὶ γῇ δέδοται, 
ὡς ἐν Δευτερονομίῳ γέγραπται, ἀνάγχη τὸν λαὺν 
διαχρινόµενον ἐπὶ µάρτυσιν ἐφ᾽ ὧν τὸν νόµον ἔλα- 
6εν ἐξετασθῆναι, παραθεθηχότα τοὺς θείους νόμους) 
προσκαλεῖται « οὖν τὸν οὐρανὸν ἄνω, » τουτέστιν τὰς 
θείας δυνάµεις «xal τὴν ήν,» λέγω δὲ τοὺς ἔνοι- 
χοῦντας ἐπ᾽ αὐτῇ, ἑ πὶ τὸ δισλο ((θῆναι τοὺς ἑαυτῶν (B1) 


υἱἑοποιηθέντας. « "Axous » γὰρ, « οὐρανὲ, καὶ ἑνωτίζου, — 


γή, » ἑχκηρυττομένων τῶν τέχνων τοῦ Θεοῦ ἐφ᾽ ὑμῖν 
γὰρ τὸν vópov λαθόντες, οὐκ ἐφύλαξαν ΄ δηλοῖ δὲ διὰ 
τούτων τοὺς ἓν obpavip τε χαὶ ἐπὶ γῆς. 


egeno et pupillo : humilem et pauperem justifi- 
cate *!, » lllud autem sacerdotum proprium et cze- 
terorum quicunque judicum munere funguntur. fta 
et lex precipit : « Deos non maledices, et principes 
populi tui non maledices **. » Deorum autem nomine 
non immerito vocarentur qui imaginem Dei iuta- 
ctam servavere : quorum Deus universam terram 
ad judicium convocat. 

Vgns. 2. Et omnibus iterum, inquit, « Ab ortu 
solis usque ad occasum» affulsit : nam ex superna 
Sion in secundo adventa suo manifestabitur. Con- 
vocans igitur terram, hoc est eos qui terram inco- 
lunt. illis affulsil, ut ad ipsum accedentes agno- 
$cant quod «ex Sion species decoris ejus. » Natus 
est enim « ex semine David secundum carnem 53. 
Ipse deorum Deus, qui omném terram ad commu- 
nicationem sui vocavit, non clam et latenter, scd 
« manifeste » veniet, cum, videlicet, hora secundi 
adventus, in gloria, comitantibus angelis, appare- 
bit. «Non silebit, » unumcunque juxta opera et 
vitam judieans. Non omittendum hoe in psalmo 
utrumque Christi adventum indicari ;: unum qui- 
dem per illa « ex Sion species ; » alterum vero per 
hzc « Deus manifeste veniet. » 

Ὕκκε. 4. Colum autem vocat divinas potestates, 
terram vero eos qui illam incolunt, [quos convo- 
cat| ut illi (Judi! [coram illis] redarguantur, co- 
ram quibus olim filiorum adoptione donati sunt. 
Cum legem ferens testes invocavit. ecdlum et ter- 
ram, uti in Deuteronomio scriptum est *, necesso 
est ut populus divinarum legum violator iisdem 
testibus examinetur et judicetur. Advocat igitur 
« eclum de sursum,» hoc est divinas potestates 
t e terram, » hoc est eos qui terram incolunt, ut 
eorum judicio intersint quorum adoptionis tesles. 
fuere. « Audi » enim, inquit, « ccelum, et auribus 
percipe, terra *, » filiorum Dei condemnationem : 
illi siquidem quas, testibus vobis, acceperant, lc- 


ges non servaverunt. Per hec autem (celum et terra) eos designat qui in. caelo sunt et super terram. 


Στ. ϱ’.Αγγέλοις τάχα προστάττει 3) ἀνδράσιν ἱεροῖς, 
ὅπωςτοὺς ὁσίους αὑτοῦ συναγἀγὼν (82) ἑπὶτὸ διαθέσθαι 
καὶ συνθέσθαι τὴν διαθήχην αὐτοῦ τοῦ θεοῦ ἐπ]ὶθνσίαις 
πνευματιχαῖς' θυσίας δὲ πνευματιχὰς τὴν τῆς alvé- 
σεως xaX eU τις ἄλλη παραπλησία’ τὰς οὖν θυσίας ἐφ᾽ 
ἃς f) πνευματιχὴ διαθήχη ἀποδεχόμενος, συναχθῆναι 
αὐτῷ τοὺς ὁσίους αὐτοῦ προστάττει, ἵνα τὰ προειρη- 
μένα ἐπιτελέσωσιν. 

Στ. ς’. εΔιχαιοσύνην} προσονοµαζόµμενοι « ἀναγγε- 
λοῦσιν » οἱ οὐραγοὶ, ἄνδρες ὄντες ἱεροὶ φοροῦντες 
εὖν εἰχόνα τοῦ ἐπουρανίου, 

Στ.Ώ’. Ἁλλ οὐδ ἑπὶτῇ διαθέσει xaO" ἣν προσφέρεις 
καύτας, ὡς xat ahy Κάῑν ἐπὶ τῷ μὴ ὀρθῶς διῃρηχέναι 
διήλεγξα. Ἐλέγχει θεὺς οὐκ ἐπ᾽ αὐτὰ (85) τοῖς 


9! Psal, Lxxxt, 1-5. ** Exod. xxvii, 28. 


(81) Vix dubito quin legendum sit ἐπ) αὐτῶν. 
Eun. 


5 Rom. 1, 3. 


Vzns. 5. Angelis sane aut. sacerdotibus precipit 
ut sanctos suos congregent, ad instituendum or- 
dinandumque ipsius Dei nempe testamentum super 


D sacrificia spiritualia. Spiritualia autem sacrificia 


vocat sacrificium laudis et alia hujusce generis. 
Sacrificia igitur accipiens super quz ordinatur te. 
stamentum, congregari jubet sanctos suos, ut prze- 
dicta perfieiant. 

VsBs. 6. «Justitiam annuntiabunt » viri. sancti, 
qui celi cognominantur, imaginem numinis οα- 
lestis ferentes. 

γεας. 8. Non mentem arguo qua sacrificia offers, 
sicut Cainum reprehendi quod oblationes suas non 
recte eligebat, Arguit Deus non eos qui offerunt, 


* Deut. iv, 20. * I2. 1,9. 


83 e συναγάγωσι. Ip. 
(a) Nun αὐτοῖς) [ο. 


1591 DIDYMI ALEXANDRINI 


sed ipsam rationem qua hsc offeruntur : Caínum A, προσαγοµένοις, ἁλλ' ἐπὶ «Ἡ διαθέσει χαθ᾽ ἣν προς- 


quoque ideo reprehendit quod non bene agnoverit, 
que offerenda erant. Etiamsi spirituale sacrifi- 
cium quis proferat, in holocaustum offerens cor- 
pus suum per conjugii perfectam abstinentiam, 
illud recta mente faciat. Non euim de operihus qua 
laudands sunt, sed de prava mente qua illa perfi- 
ciuntur, corripietur. 

Vkans. 9. Cum in domo tua qui per figuram vituli 
appellantur, Salvatori visi sunt infensi, uti dicit : 
« Cireumdederunt me vituli multi, tauri pingues 
obsederunt me *. » llae de causa nen accipiam eos nec 
qui simul electi fuerint lizedos ; nam hti qui semet- 
ipsos pro peccatis offerunt non minus peccant. Non 
te fugiat silvarum feras indicare quod homines qui , 
de gentibus agrestibus orti divina doctrina mansue- 
facti sunt steriles prius fuerunt. Sterilitatem enim 
figurat silva. Sunt etiam possessio mea jumenta, 
«oves » scilicet Christi, et« boves, » qui de domo 
tua egressi, hoc est de umbra legis, in Evangelii 
doctrina vitam agunt, qua propler sublimitatem 
809m « montes » dicitur. Paulus igitur unus ex illis 
qui in montibus erant bobus, legem explicans quz 
3d bovein pertinet, de nobis asserit fuisse dictum 
illud : « Nunquid de bobus cura est Deo*? » At vo- 
lucres facte anims, virtutibus et disciplinis rectis 
quasi alis instructz, «coeli volatilia » vocantur : 
«Quz coguovi, » nam eos cognosco, qui ad me per- 
tinent. 


Vegas. 11. Ager bonus, cor scilicet rectum quod C 


semen a Christo seminatum suscipit, οἱ fructus 
ferl centum, sexaginta, aut. trigluta *, maturos ple- 
nosque fructus, pulchritudo agri est, qus nom 
procul a seminante. Ait enim ipse : e Pulckritedo 
agri mecum est. » 

Vins. 12, 14. Esurit Salvator quorumdam salu- 
iem, uti sane de salute Samaritanz mulieris ad di- 
scipulos dicit : « Ego cibum habeo manducare, quem 
«0s nescitis *.» Et :« Meus cibusest, ut faciam volunta- 
tem ejus qui misit me *'.» Quando igitur Judzi tene- 
bris circumfusi, quasi esurienti corporeas victi- 
mas offerunt, ait : « Si esuriero, non dicam tibi : 
Meus est enim orbis terre, » ab illustri mea Eccle- 
sia occupatus, « el plenitudo ejus. » Plenitudo au- 


iem ejus Evangelium, quod jam non figura, nec um- p 


bra. Cum ergo plenitudo gentium cibus meus sit, 
non cibum tuum desiderabo, qui nil prseter figu- 
ram. Quod si autem me volueris Deum tuum ve- 
rum condigno cultu venerari, « immola mihi sacri- 
ficium laudis, » per preces orationesque tuas : tales 
enim oblationes recipio. « Nam misericordiam volo, 
et non sacrificium; et scientiam Dei plus quam 
holocausta *. » At « Altissimo » etiam Patri « red- 
de,» per me ea quibus mens illustratur. Nam scientia 
Dei vera fit et perfectissima per fidem in Chri- 
stum. - 


5 Psal. xx1, 42. *IH Cor. ix, 9. 
. (84) Forma Alexandrina pro ποιείτω. ΕΡΙΤ. 


* Matth, xiiij, 8 ; Marc. iv, 9. 


άγεται ταῦτα’ xa τὸν Κάῑν γοῦν ἐπὶ τὸ μὴ ὀρθῶς ἕι- 
Πρήκέναι & ἔδει προσάχειν, Ἠλεγξεν. Κὰν πνευµατι- 
χὴν οὖν θυσἰαν προσφέρῃ τις εἰς ὁλοχαυτώματα, διὰ 
παντελῶς ἀγαμίας, τὸ σῶμα ἑαυτοῦ, ὀρθῇ γνώμη 
τοῦτο ποείτω (84): οὐ γὰρ ἐπὶ τοῖς πραττοµένοις ἕ-παι- 
νετοῖς οὖσιν, ἁλλ᾽ ἐπὶ τῇ γνώµῃ οὐχ ὀρθῶς ἐπιτελοῦ- 
σιν (85) ἑλέγχεταί τις. 

Στ. 0, Ἐπεὶ οἱ ἓν τῷ οἴχῳ σου τροπιχῶς λεγόμενοι 
µόαχοι πολέμιοι τῷ Σωτῆρι ὤφθησαν, λέγοντι, « "Exo- 
Χλωαάν µε µόσχοι πολλοὶ, ταῦροι πίονες περιέσχον 
ps » τούτου χάριν οὗ δέξοµαι αὐτοὺς, οὐδὲ τοὺς 
αυγχαταλεγοµένους αὐτοῖς χιµάρους: xai οὗτοι yàp 
ὑπὲρ ἁμαρτίας προσάχοντες ἑαυτοὺς, υὁδὲν ὥττου 
ἁμαρτάνουσιν. Γίνωσχε γὰρ ὅτι οἱ ποτὲ θῆρες τοῦ 
Β δρυμοῦ, οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐξηγριωμένοι ἄνθρωπτοι, 
τῇ θείᾳ διδασχαλίᾳ τιθαασενόµενοι ἐμοὶ Υεγένηνται, 
τὸ πρότερον ἀχαρπίᾳ συνόντες' ταύτης γὰρ σύμόθολον 
ὁ δρυµός ἀλλὰ xal τὰ κτήνη οἰονεὶ « πρόδατα » Χρι- 
ατοῦ, xal « οἱ βόες » οἱ ὑπεραναδάντες σου τὸν οἵκον, 
τουτέστι τὴν τοῦ νόµου σχιὰν, ἓν τοῖς δόγµασιν του 
Κὐαγγελίου, διὰ τὸ ὄψοςε ὄρεσιν » οὖσιν, διατρίδοντες, 
κτῆμα ἡμέτερόν εἶσιν. Παῦλος οὖν βοὺς ὧν τῶν ἐπὶ 
τὰ ὄρη, τὸν περὶ βοὺς ἐχθέμενος νόµον, ἐκήγαγεν τό» 
ε Mh τῶν βοῶν µέλει τῷ θεῷ; » "H πάντως περὶ 
ἡμῶν λέχει. ᾽Αλλὰ χαὶ ὑψιπετεῖς γενόμεναι φυχαὶ 
ἑπτερωμέναι νοῄσεσιν xal ἑνεργείαις ὀρθαῖς, « πετει- 
νὰ οὐρανοῦ »χρηµατίζουσιν, « ἃ ἔγνωχα' » ἐγὼ γινώ- 
κά re εἰμι τοὺς ὄντας ἐμοί. 

α. Ἡδεζαμένη ἀγαθὴ γῆ, τουτέστιν χαρδία ὀρθὲ, 
τὸν s dnb Ἱησοῦ βαλλόμενον σπόρον, xai χαρποφορή- 
caga &xaxbw, ἑξήχοντα, τριάχοντα, τὸν πλύρη xal 
ὥριμον χαρπὸν ἔχουσα, ὡραιότης ἐστὶν ἀγροῦ, οὐ µα- 
κπρὰν οὖσα τοῦ σπορέως. Αὐτὸς Υάρφησιν, « Ὡραιό- 
της ἀγροῦ μετ ἐμοῦ ἐστιν. » 

Στ. ιβ’, Uy. Πεινᾷ ὁ Σωτὴρ ἣν τινῶν σωτηρίαν͵ ὥσπερ 
ἀμέλει περὶ τῆς σωτηρίας τῆς Σαμαρίτιδος πρὸς τοὺς 
µαθητάς φησιν Ἐγὼ βρῶσυν ἔχω φαχεῖν fjv ὑμεῖς oax 
olBate: » xat, « Ἐμὸν βρῶμά ἐστιν ἵνα ποιῄσω τὸ θέληµα 
τοῦ πἐμφαντός µε.) Ἐπεὶ οὖν οἱ ἐχ περιτομΏς ἐχόμενοι 
τῆς σχιᾶς, ὡς πεινῶντι αὐτῷ προσάγουσιν τὰς αἰσθτ- 
τὰς λατρείας, φησίν’ ε Ἐὰν πεινάσω, οὗ μὴ σοι εἴ- 
Tu ἔχω yàp xvii µου » γεγενηµένην τὴν ἔνδοξον 
Ἐχχλησίαν « οἰχουμένην » χρηµατίζουσαν, « xai τὰ 
πλήρωμα αὐτῆς) πλήρωμα 6 αὐτῆς τὸ Εὐαγγέλιον. 
ph ὁ τύπος f| σχιά. Τρεφόμενος οὖν τὸ πλήρωμα τῶν 
ἐθνῶν, οὖχ ἀπαιτήσω σε χατὰ σχιὰν τροφήν- εἰ δὲ 
θέλῃς µε τῷ ὄντι θεραπεύειν Θεόν σου τυγχάνοντα, 
« θῦσόν µοι θυσίαν αἰνέσεως, » αἰτῶν xal θεολογὼν' 
ταύτας γὰρ δέχομαι τὰς προσφοράς « "E)tov σ yàp 
εθέλω, 1) θυσίαν, xal ἐπίγνωσιν Θεοῦ, f| όλοχαυ- 
τώµατα.) AXE xal « τῷ Ὑψίσῳ » τῷ Πατρὶ 
« ἀπόδος » δι ἐμοῦ ἃ νοητῶς ηὔξω. ἐπίγνωσις γὰρ 
Θεοῦ εἴη ἀληθὴς xai ἀχραιφνεστάτη διὰ τῆς εἰς 
Χριστὸν πίστεως. 


* Joan. iv, 53. "ibid. 24. Ore. 6. 


(85) Sic. Num ἐπιτελούαῃ ? dp. 








13935 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1394 


Στ.ις’. "xti οὐχ ὡραῖος (ἔπαινος) bv στόµατιᾶμαρ- Α — Vans. 16. Cum non deceat os peccatoris (laus 


τωλοῦ, *ip ἁμαρτάνοντι ἐπιπλήττει ὁ 8ebc oáaxuv* 
« Ἵνα εί διηγῇ τὰ δικαιώματά µου, » & ἐπιτελεῖν οὐ 
θέλεις; ᾽Αλλὰ xal ἵνα τί « ἀναλαμδάνεις τὴν διαθή- 
xrv µου διὰ στόματος; » Ἔδει γὰρ ἐν χαρδίᾳ σε «0- 
τὴν δεξάµενον, xal τυπὠσαντά σου χατ αὐτὴν τὰς 
νοήσεις, οὕτω προφέρειν τοὺς λόγους τῆς διαθήκης 
µου. Τούτῳ συνάδει «ὁ χηρύττων, Mh χλέπτων, χλέ- 
pete, » xat τὰ ἑξῆς. 

Στ. vy. Πρὸς δὲ διάνοιαν νοῄσεις καὶ οὕτως" Ef ποτε 
ἐθεώρεις ἑτεροδόξῳ γνώμῃ χλέπτοντα τὸ βούλημα τῆς 
ἁληθείας, συναινῶν « συνέτρεχες αὐτῷ. » ᾽Αλλὰ xai 
τοὺς μοιχεύειν πειρωµένους τὴν Χριστοῦ νύμφην τῷ 
περισπᾷν εἰς αὐτοὺς τὰς ἐχχλησιαστιχὰς Φυχὰς, 
ὁμογνωμονῶν αὐτοῖς, ἣ μὴ ἐἑχτρεπόμενος αὐτοὺς, 
« μετὰ; τῶν εμοιχῶνν ὄντωνετὴν μερίδα σου ἑτίθεις.) 
᾽Αρμόζειν ἐρεῖς τὴν λέξιν ταύτην τοῖς ἑ παγγελλομέ- 
νοις μὲν ἐχχλησιαστικοῖς εἶναι, εἰς χοινωνίαν δὲ ἑρ- 
χομένοις μὴ ἐχκλησιαστιχοῖς ἀνδράσιν. 


Στ. 10. Ὁ ἀγνοῶν τὸ ἀγαθὸν, πράττων δὲ τὸ κακὸν, 


ττον ἁμαρτάνει’ ὁ (R6) δὲ μετὰ τὸ ἐπίστασθαι τὸ 
ἀγαθὸν ἁμαρτάνει, ἐπιτεινομένην ἔχει χαχίαν’ διὸ xal 
« ὁ ἐγνωχὼς τὸ θέληµα τοῦ χυρίου δοῦλος, δαρήσεται 
πολλὰ, uh ποιῶν αὑτό. » Δύναται δὲ χαὶ οὕτως "Enel 
διὰ στόματος ἀναλαθὼν τὴν θεοῦ διαθήχην, τὴν xap- 
δίαν πλήρη εἶχεν ἁμαρτίας, πρὸς ὃν ὁ λόγος (ἆμαρ- 
τωλὸς γάρ ἐστιν « Ex τοῦ περισσεύµατος τῆς χαρδίας 
Φαύλου »), ὄντως ἐν τῷ στόµατι πλεοναζομένην εἶχεν 
καχίαν, ὡς « τὴν γλῶσσαν » αὐτοῦ δι ὧν σοφίζεται 
e περιπλέχειν δολιότητας' » περιπλέχει γὰρ xaX συντί- 
θει τοὺς αἱρετιχοὺς λόγους, ὄντας σοφίσµατα. 


Στ. χα’. ΣΥ) θεοῦ λέγεται f; πρὸς τοὺς ἁμαρτωλοὺς 
µαχροθυµία. Ὅταν γὰρ παρ) αὐτὰ τιμωρεῖται, οὐ σιω- 
πᾷ ἁποφαινόμενος χατ αὐτῶν ἃ δεῖ αὐτοὺς παθεῖν. 
Τοῦτον τὸν νοῦν ἔχει καὶ τὸ, « Ἐσιώπησα àv αἰῶνος, 
μὴ xai ἀεὶ σιωπήσοµαι καὶ ἀνέξομαι; » Λέχει Κύ- 
ριος πρὸς τὸ ἐλεγχόμενον οὖν Ταῦτα ἐποίησας ἃ 
προλέλεχται ἁμαρτήματα, xat ἐσίγησα, διὰ µαχροθυ- 
μίαν τόπον διδοὺς µετανοίας’ σὺ δὲ (81) ὠφεληθῆναι 
ἐχ τῆς τοιαύτης σιωπῆς Ex τοῦ ἑναντίου ὑπέλαδες 
πρὸς οἷς εἶχες χαχοῖς ἀνομίαν, καθ᾽ fiy ενοµίζεις µε 
ὅμοιόν σοι τυγχάνειν΄ » ἔδοξάς µε Υὰρ, χαίροντα οἷς 
πράττεις, μὴ ἐπεξέρχεσθαι χατὰ σοῦ. 


Dei), peccatorem increpat Deus bhisee verbis : 
« Quare tu. enarras justitias meas, » quas perficere 
recusas? Quare « assumis testamentum meum per 
os tuum?» Quod enim prius in cor tuum recipias, 
mentemque tuam ad illius normam instituas, et 
tunc testamenti mei sermones proferre poteris. 
Consentit his illud : « Qui predicas non furandum, 
furaris*, » et csetera. 

Vgns. 18. Qus ct ita interpretando : Si forte, 
hominem vilebas hzretica mente veritatis do- 
ctrinam tollentem, rem comprobans « currebas cum 
eo. » Et si adulteri exstiterunt, qui virginem Chri- 
sti violare tentarent, fideles animas in partes suas 
detrahende, istis consentiens, aut eos expugnare 
negligens : « Cum adulteris portionem tuam pone- 
bas.» Referri possunt hxc verba ad illos hoiines, 
qui publiez utilitati unice consulere dieuntur, de 
ea àutem re ipsa minime curant. 

Vrns. 19. Qui boni nescius malum facit, minug 
peccat : qui autem boni conscius peccat, abundan- 
tem babet malitiam. Quapropter « gravius czedetur - 
servus, qui voluntatem domini, licet cognoverit, 
eam non [acit?*. » Poteris ista et hocce modo in- 
terpretari : Per os suum assumit testamentum Dei 
homo de quo nunc agitur; cor autem babet pecca- 
tis plenum (peccator igitur est « ex abundantia cor- 
dis pravi »), et vere « abundat os ejus malitia ; » ita 
ut «lingua» captiosis falsisque ratiocinationibus 
«dolos concinnet. » Nam hareticos sermones con- 
cinnat οἱ componit, qui nihil aliud sunt nisi ca- 
ptiosz falseeque ratiocinationes. 

Vens. 21. Silentium Dei vocatur patientia qua 
peccatores sustinet. Quando enim ponas ab eis re- 
petit, non tacet, supplicia vero ipsis imminentla re- 
velat. idem significat illud : « Tacui : num semper 
tacebo et abstinebo !*? » Dicit ergé Dominus ad pec- 
catorem quem increpat : Tu praedicta omnia pecca- 
ta admisisti, εἰ ego tacui, per patientiam locum 
dans ponitentis. Tu autem ex hoc meo silentio 
ntilitatem nullam percepisti ; quin imo ea de causa, 
ε existimasti inique quod ego tui similis sum : » 
putabas scilicet me operibus tuis consentire, uec 
unquam in te invasurum. 


Ex. xy'. Οὐχ ἐνταῦθα ἐν τῇ αἰσθητῇ λατρείφ, ἀλλ' xet D — Vens. 25. Non bic per sacrificia corporearum 


τῇ θεἰᾳετυγχανούσῃαἱνέσεως, ἡ ὁδός ἐστιν ἣν δείχνυσι 
φωτίζδων ὁ θεὸς τὸ σωτήριον ἑαυτοῦ τὸν μονογενῆ 
Υἱὸν, Ῥωτῆρα ὄντα f) αὐτὴν τὴν σωτηρίαν, ὁτὲ δὲ τὸν 
Σωτῆρα Χριστὸν σηµαίνει. 


victimarum, sed illic per divinum « laudis sacri(i- 
cium, » pate! iter quod Deus indicat, salutare suum 
cum ostendit, Filium unigenitum Salvatorem no- 
struu, hoc est salutem ipsam, qua Salvatorem. 
Christum designat. 


PSALMUS L. 


Στ. a'. Αλλὰ μηδεὶς ἐπεμδαινέτω τῷ μεγάλῳ Δαθίδ' 
δυιαιώσαντος γὰρ τοῦ Θεοῦ, οὐδεὶς ἔσται ὁ καταχρί- 
νων’ ἀλλὰ xai τοσοῦτον χρόνον tv βασιλείᾳ γεγονότος, 
τοῦτο µόνον αὐτοῦ φέρεται ἁμάρτημα, xal τὸ µεμε- 
ερηχέναι τὸν Aabv παρὰ τὸ βούλημα τοῦ θεοῦ. "Αλλ’ 

* Rom. i5, 11. * Luc. xi, A7. !'* δα. χι, 14. 
1 (86) Aut hic legendum ὅς, aut, mox ἁμαρτάνων. 

DIT. 


Vgns. 1. Noli ineusare magnum David; nam, 
justificante Déo, nemo erit qui eur condemnet !*. 
Qui cum per tot annos summo imperio potiretur, hoc 
unum (amen peccatum admisisse narratur, et illud 
quod contra Dei voluutatem populum numerari jug» 


! Rom. viii, 33. 


(87) Forte leg. : σὺ, δέον. [p&u, 


4595 DIDYMI ALEXANDRINI Ix 
serit '*. Ac ne in hoc quiaem peceato diu perman- A οὐδὲ τὴν ἁμαρτίαν &n(povov ἔσχεν βασιλεὺς δὲ το- 


"it; sed magnus ille rex, licet fuerit a privato ho- 


mine reprehensus, rem haud indigne ferens, statim 
se ita humiliavit, ut ipse propheta diceret : « Domi- 
nus quoque transtulit peccatum tuum 13.2 Voce hae, 
« Dominus quoque » innuit peccatum ab ipso Davide 
jam fuisse per poenitentiam translatum ; cateri 
quidem homines peccatis franguntur, sancti vero 
qui salutis currieulum decurrunt, etiamsi quid fue- 
rint per megligentiam passi, pon tamen medio in 
spatio deficiunt, sed mox inceptum iter peragunt. 
Referuntur sanctorum delicta, ne nos illorum ve- 
stigiis insistere dubitemus, quasi fuissent illi divi- 
natn sortem et nullo modo peccatis obnoxiam ad- 
epti. Permittit igitur divina Providentia ut ipsi 


σοῦτος ὑπ' ἰδιώτου διελεγχθεὶς, μηδὲν ἀγαναχκτήσας 
ἐχάχισεν ἑαυτὺν, ὡς τὸν προφῄήτην εἰπεῖν « Ka 
Κύριος παρῄγαγχεν τὴν ἁμαρτίαν σου". τῷ Tàp εἰ 
πεῖν, « Καὶ Κύριος, » καὶ τὸν Δαυῖδ ἔδειξεν αὐτ]ι. 
διὰ µετανοίας παρενεγχόντα σφόδρα’ ol μὲν và: 
ἄλλοι ἄνθρωποι χαταπίπτουσιν Ev. ταῖς ἁμαρτίαις, 
οἱ δὲ ἅγιοι τρέχοντες τῆς σωτηρίας τὸν δρόµαν, «E τ 
xai πάθοιεν ἀπροσεχτοῦντες, o0 χαταπἰπτουσεν ἁδια- 
στάτῳ δρόµῳ, μηδὲ προσχεχοφέναι δοχοῦντες. ᾿Αν- 
εγράφη δὲ τῶν ἁγίων τὰ πλημμελήματα πρὺς τὸ μὴ 
ὀχνεῖν ἡμᾶς πρὸς ζῆλον τούτων ἐλθεῖν, προφασίδε- 
σθαι τὸ θείαν εἶναι μοῖραν xaX ἀνεπίδεχτον ἁμαρτίας 
τοὺς ἁγίους, ὅθεν δέδωχεν ἡ πρόνοια πρόφασιν ἆμαρ- 
τίας γενέσθαι περὶ αὐτοὺς: ἵν ὥσπερ ἀρετῆς οὕτω 


quoque interdum labantur, atque ita nobis uti vir- B xal µετανοίας ὧσι διδάσχαλοι. Τάχα δὲ xaX μὴ sm a- 


tutum, sic et poenitentix sanctze documenta prz- 
keant. Poterat etiam fleri quod, nisi aliquando pec- 
caverint, virtutes suas propriis viribus perfici, 
non autem divina cooperatione putent. Hac autem 
ratione occurrit divina gratia nimis elatee mentis 


μελοῦντες ἐπέγραφον ἂν ἰδίᾳ δυνάµει τὴν ἀρετῖν, 
à)! οὗ Θεοῦ συνεργείᾳ’' παρορῶσα τοίνυν ἡ θεία χά- 
ptc τὸ μέγα τῆς οἱήσεως ἀποχωλύει τούτοις ἁμὰρ- 
τηµα πρὸς ἐπίγνωσιν τῆς φυσιχῆς ἀσθενείας καὶ τῆς 
ἐπὶ θεὺν προσφυγῆς. 


periculo, emnesque docet, quam infirma sit nobis natura, et quam necessaria im divinum suxilium 


(:ducia. 

Hic psalmus numeratur quinquagesimus, quia 
circa remissionem versatur: non enim posuisset 
eum Spiritus sanctus ante quinquagesimum ρτὶ- 
mum, et quinquagesimum tertium, et alios qui in- 
ferius occurrunt, nisi alla preter temporum ordinem 
ratio habeatur; nam quinquagesimus primus de 
Doeg Syro agit, et de illius cum Saule congressu ; 
qua antequam David rex esset, evenerunt. Simili- 
ter alludit quinquagesimus tertius ad colloquia 
Ziphaorum eum Saule, Cum igitur numerus quin- 
quaginta cum misericordia comparationem quam- 
dam habeat, profert Salvator, suam de remissione 
doctrinam explicaus, duos debitores quorum unus 
debebat denarios quingentos et alius quinquagin - 
ta *; et utrique remissio facta est, quod quinqua- 
ginta et affini numero quingentos denarios sibi cre- 
ditos haberent. Haud immerito per quinquaginta 
dies festa agimus, quod per mortem et resurre- 
ctionem suam Agnus Dei nobis peccatorum remis- 
sionem fecerit; et die quinquagesimo digni habiti 
sumus qui per effusionem sancti Spiritus mundare- 
mur. Àpud Judaeos quoque condonabatur debitori 
eredita pecunia anno Jubilzo seu quinquagesimo, 


Πεντηχοστὺς δὲ ψαλμὸς ἀναγέγραπται, ἔπείκερ 
ἁρμονίαν ὁ ψαλμὸς ἔχει πρὸς ἄφεσιν' ἄλλως γὰρ o)x 
ἂν τὸ συγγραφιχὸν Πνεῦμα προὔταξεν αὑτὸν του να’, 
καὶ vy, xai τῶν ἐφεξῆς, εἰ καθ ἱστορίαν ὑπηρδεν fj 
τάξις' ὁ γὰρ να περὶ της Δωὴχ τοῦ Σύρου χαὶ τῆς 
πρὸς τὸν Σαοὺλ αὐτοῦ διαθολῆς ἐπιγέγραπται. τὸ δὲ 
πρὸ τῆς βασιλείας ἣν τοῦ Δανῖδ' xal ὁ ν’ περὶ της 
πρὸς τὸν Σαοὺλ τῶν Βιφάχων (88) διαθολῆς ὅτι δὲ 
ἀναλογίαν ὁ ἀριθμὸς ἔχει πρὸς ἔλεον, ὁ Σωτὴρ περ 
ἀφέσεως διδάσχων, χρεώστας παρέλαδεν ὑπευθύνους 
ν xa φ’ δηναρίοις, ἀφέσεως ἑκατέροις γεχενηµένης, 
δ.ὰ τὸν ν’ καὶ τὸν συγγενη χρεωστεῖν ἀριθμόν ἀμέλει 
τοῦ σφαγέντοςΑμνοῦ τοῦ θεοῦ xat ἀναστάντος xal sx 
ποιηχότος ἡμῖν τῶ» ἁμαρτημάτων τὴν ἄφεσιν, ἐπὶ Y 
ἡμέρας διάγοµεν εὑφραινόμενοι, τῇ πεντηχοστῇ t μέρε 
τῆς ἐχχύσεως τοῦ Πνεύματος ἀξιούμενοι * χαὶό Ἰω- 
6ηλαῖος δὰ διὰ τῶν v' παρ Ἑθραίοις ἄφεσιν ὡς 
χρεῶν ἀποχοπτομένων' ἐν ip καὶ τῶν Ἑδραίων ἔλευ- 
θερία, xai κτήσεων ἀποχαταστάσεις, ὡς εἶναι τὸν 
ἐνιαυτὸν ἑορτὴν, εἰχότως οὖν πεντηχοστὸς ὁ τῆς µε- 
τανοίας Ψαλμός, ἔστι δὲ χαὶ ἐξ ἑθδομάδων QC καὶ 
µονάδος, ὡς εἶναι ἑδδομάδα ἑόδομάδων ἀριθμὸν, Ev 
ᾧ δει (89) γενέσθαι τὸν ἀἁποθάλλοντα cb ἄχθος xai «e 


tunc redibat quisque ad libertatem, et ad posseasio- D ἔργον τῆς ἁμαρτίας. 

nes suas, ita ut annus festivus haberetur '*. Recte igitur inscribitur quinquagesimus qui de miseri- 
cordia sagit psalmus. Componitur numerus quinquaginta ex septem hebdomadis οἱ unitate, ita ul 
hebdomadam hebdomadarum constituat, quo venturus dicitur, qui onus et opus peccati αυίοι αἱ 


Vgns. 3. Vehementi dolore motus, et poenitentiz 
dignos fructus exhibens, petit a Deo ut magnam 
misericordiam impetret; nam non svfficit poeniten- 
tia, nisi Deus misereatur; mec sufficit miseratio 
Dei, nfsi et nos quantum in nobis est per peniten- 
tiam ad salutem convertamur. 


Στ. γ’. Ὁ σφοδρῶς μετανοῶν xal τοὺς προσῄχοντας t1, 
µετανοίᾳ χαρποὺς ἀγαπῶν, altcl χαὶ τὸν παρὰ Θεοῦ 
μέγαν ἔλεον εἰς αὐτὸν γενέσθαι. οὐχ ἑπαρχούσης τῆς 
µετανοίας, ἄνευ ἑλέου Θεοῦ" οὐδὲ τοῦ ἑλέου θεοῦ, 
ἄνευ τῆς ix τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν µεταγνώσεως πρὺς σωτη- 
píav. 


13] Reg. xxiv, 2; { Par. xx1, 1. 5qq...A— * HH Reg. xi 15... Luc. vil, A. 15 Levit, xxv, 10, Η. 


(28) Ita cod. 


(89) "Esc. ? 














45717 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1563 


Στ. 9. Ὥσπερ αἱ δυσέχπλντοι Baga οὗ μιᾷ πλύσεια Vrns. 4. Uti feedissimz sordes non evanescuit, 


ὅλλὰ πολλαῖς ἐξίτηλοι γίνονται, οὕτω xal τὰ μεγάλα 
6v ἀνομημάτων πολλοῖς οἰχτιρμοῖς θεοῦ ἁπαλείφεται. 
—'T'hàv θνητὴν ἑνόργειαν ἀνομίαν χαὶ ἁμαρτίαν χαλεῖ, 
τῷ κατὰ τὴν ἐπίνοιαν διαφἑρειν, τῷ ἄνευ μὲν νόµου 
συνίστασθαι ἀνομίαν, τῷ δὲ χατὰ παράδασιν νόµον 
συνίστασθαι ἁμαρτίαν. Πλὴν ἑχατέρως αὑτὴν ἔχπλυ- 
θῄναι xai χαθαρισθΏναι ἀξιοῖ θεὸν, τὸν ἐχπλῦναι 
αὐτὴν χαὶ χαθαρίσαι δυνάµενον ἀπὸ τῆς προειρηµέ- 
νης ἔξεως, 

Ec ε’. Ὁ δὲ τὴν ἅπαξ πραχθεῖσαν ἁμαρτίαν ἑνώπιον 
αὐτοῦ ἔχων, οὐχ ἀνάσχοιτο ἑτέραν ποιῆσαι' τῶν γὰρ 
προτέρων ἐπιλανθανόμενοι, ἑτέρας ἐνεργοῦμεν f- 
μεῖς. 

Στ. ς’. Ὅσον ἐπὶ τῷ εἶναι βασιλεὺς οὐχ ὑπέχειτο áv- 


nisi pluries laventur; ita graviora peccata majori 
Dei miseratione tollantur oportet. — Hominum 
opera iniquitatem et peccatum vocat; at suus 
voci cuique sensus : iniquitas dicitur, quod preter 
legem fit; peccatum vero quod contra legem. Deum 
precatur, ut mentem ab utraque labe mundet et li- 
beret, qui solus eam a pristinis moribus revocare 
et mundare valet. 


Vrns. 5. Si admissum semel peccatum semper 
coram te haberes, jaun non aliud posses admittere ; 
nam non nisi preecedentium delictorum immemores, 
rursus delinquimus. 


Vgns. 6. In quantum rex erat, humanis legibus 


θρωπίνῳ vójup: ὅθεν οὐδέ τινιτῶν νομοθετῶν ἥμαρτεν, B non subjiciebatur : unde legumlatori nulli peccavit, 


οὐδ' ἐνώπιόν τινος αὐτῶν τὸ πονηρὸν ἐποίησεν. Ἔπει- 
δη δὲ πρὸς τὸ βασιλεὺς, xat θεοσεθὴς εἶναι βούλεται, 
ὑπέχειτο τῷ τοῦ Θεοῦ νόμφ' διὸ xal Ίμαρτεν µόνῳ 
Θεῷ, xal τὸ πονηρὸν ἑνώπιον αὐτοῦ ἐποίησεν. Καὶ 
πάλιν Ἐπεὶ θεὸς εἶπεν ἐπιῤῥεπεστέραν εἶναι τὴν 
διάνοιαν τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τὰ πονηρά. καὶ τὸ, «Ox 
ἔστιν ἄνθρωπος ὃς οὐχ ἁμαρτήσεται, » ἁμαρτανόν- 
των xal αὐτῶν τῶν τελείων, διχαιοῦται ὁ θεὸὺς Ev 
κοῖς Aóyotg ἑαυτοῦ, bv olg εἶπεν πάντας ἐχχεχλιχό- 
τας, ἅμα ἠχρειῶσθαι. Ταύτῃ δὲ καὶ νικᾷ κρινόµενος 
πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, ἀποδειχνὺς αὐτοὺς ἁμαρτω- 
λούς. Συνῳδὸὺν τούτοις τὸ, « Εὰν εἴπωμεν. Οὐχ ἡμαρ- 
τὔχαµεν, φεύστην ποιοῦμεν αὐτόν' » ὁ γὰρ ἄναμαρ- 
τησίαν αὐχῶν, ὅσον εἰς αὐτὸν, φεύστην ἀποφαίνει τὸν 
θεόν. 

Στ.ή’. Οτῇ σοφιστιχῇ ἔξει ΣΥγεγυμνασμένος ἐπὶθήρᾳ 
τῆς ἄληθείας, τὸ μέγεθος αὐτῆς Υνοὺς, ἀγάπην πρὸς 
αὐτὴν ἔσχεν τελείαν᾽ οἱ yàp τοῖς φεύδεσιν ἐγγυμνα- 
σάµενοι διορατικώτεροι γεγενηµένοι, χαθορῶσι τῆς 
ἁἀληθείας τὸ ἀξιάγαστον χάλλος' οἷός ἐστιν Μωῦσης 
xai Δανιήλ" μετὰ γὰρ τὸ πειραθῆναι σοφιστικῶν λόγων, 
ἐπ᾽ αὐτὴν τὴν ἀληθῃ σοφίαν ἀναδάντες, ὑπὸ τοῦ θεοῦ 
μαρτυρἰαν ἔσχον, ὡς ὄντες τέλειος, σαφῶς δηλώσαντος 
αὐτοῖς τοῦ Θεοῦ τὰ ἄδηλα xal τὰ χρύφια τῆς σοφίας 
αὐτοῦ, ὡς μηδὲν αὐτοῖς ἔτι ἀσαφῖ (90) ἐπεσχιασμέ- 
vov εἶναι. Ταύτης τᾶς ἔξεως xal ὁ Δανῖδ τυγχάνων, 
ἀνεφθέγξατο τὸν προχείµενον στίχον. 

Στ. v. Πολλάχις ἔδη δόγματα, χαὶ ψυχῆς δυνάμεις 

εἶναι εἴρηται) τὰ ὁστᾶ ταπεινοὔταιταῦτα ὑπὸ ἁμαρτίας 
καὶ σοφιστιχῆς Υοητείας' θεοῦ ἀχουτίσαντος , ἀγαλ- 
λίασιν xat εὐφροσύνην « ἀγαλλιᾶται τὰ τεταπεινωµένα 
6038. ) 
. Στ. ια’. Ἐξαλείφονται ἁμαρτίαι ἀπὸ τῆς µετουσίας 
τῶν ἀρετῶν' ὡς yàp dj ἐπιστήμη εἰς ψυχὴν ἑλθοῦσα 
ἁρανίζει xal ἑξαλείφειντὴν ἄγνοιαν, οὕτω παρουσίᾳ 
ἀρετῆς τελείας ἐξαλείφεται ἁμαρτία πᾶσα, 

ΣτιιΓ.Τῶν σπουδαίων ἁδιαστάτως τῷ τοῦ θεοῦ προσ- 
ώπῳ παρισταµένων, ὁ ἁμαρτάνων ἀποῤῥίπτεται, Mh 
πάθοιµι δὲ τοῦτο, qnot, περιεχόµενος τῆς θείας χατα- 
νοῄσεως: « μηδὲ » τοῦ δοθέντος µοι «θείου Πνεύματος 
γυµνωθείην. » 


!* Eecle. vit, 21. 
(90) Lege ἀσαφές. Epi. 


1! Psal. xui, 9. ^ !* 1 Joan. 1, 10. 


nec coram ullo eorum malum fecit. At przter- 
quam rex quod sit, vult et pius esse in Deum. Dei 
igilur legibus subjiciebatur. Quapropter Deo soli 
peccavit, et malum coram illo fecit. Et rursus : 
Cum Deus dicat promptiorem esse hominum men- 
tem ad prava, et illud : « Non est homo qui non 
peccet !5, » peccantibus vel sanctis justificatur Deus 
in serinonibus suis, quibus contendit omnes decli- 
mavisse et inutiles esse factos !*. Sic vincit quando 
homines judicat, et probat omnes esse peccatores. 
Quihus consentit illud : « Si dicimus quoniam non 


peccavimus, mendacem facimus eum 1*; » nam qui 


de innocentia sua gloriatur, quantum iu eo est, 
Deum mendacem facit. 

Vgns. 8. Sapientium artibus in exquirenda veri- 

tate exercitatus, ubi sublimitatem ejus agnoverit, 
perfecto eam | amore diligit; nam in disserendis 
mendaciis exacuta mentis acies, melius perspicit 
quam digna sit veritas studiis nostris. Tales fuerunt 
Moyses et Daniel. Quippe qui sapientium discipli- 
nis primum eruditi, veram doctrinam postea conse- 
cuti sunt, et ab ipso Deo perfecti fuerunt vocati ; ipse 
enim. eis incerta et occulta sapientis su: manife- 
stavit: ita ut nihil eos his in disciplinis fugeret. 
Talem et David adeptus est scientiam, uti hoc ver- 
&u profitetur. 
. Ύελθ. 10. Saepius jam dictum est opiniones esse, 
et virtutes animi. Ossa humiliantur per peccata 
scilicet, οἱ per aapientium przstigias : exaudiente 
autem Deo, gaudio et lztitia « exsultabunt ossa hu- 
miliata. » 

Vgns. 14. Virtutis studio delentur peccata; ut 
enim mentem illustrans scientia ignorantiam tollit 
et delet, ita deletur omne peccatum ubi animum 
perfecta virtus oceupaverit. 

VEns. 15. Justi omnes semper corani Deo astant, 
peccator vero procu! ab eo projicitur. Ne illud pa- 
tiar, inquit, ne me deserat mens tua : « Spiritum 
Sanctum tuum » quem accepi, «ne auferas 4 mo.» 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Vas; 14. Salvatoris nostri adventum in terram A — X«. ιδ. Προσδοχῶν τὴν δεῦρο κἀθοδον τοῦ Σωτῆρας, 


exspectans, quo perfectam ketitiam fleri contingit, 
Patrem hisce verbis invocat : « Redde mihi ketitiam 
salutaris tui ; 6ἱ spiritu principali et perfecte con- 
firma me. » Hic utrumque spiritum dominantem 
dicit et principalem, Spiritum quidem sanctum, aut 
spiritum hominis, qui in ipso alienus est ab anima. 


Ὕεας. 43. In. prefatione psalmi jam docuimus, 
Deo permittente, interdum et sanctos peccare, ut 
poniteniiam sinceram agentes οσο paenitentize 
exempla prebeant. En. idem confirmat hic versus ; 
nam pollicetur $e, pecce.ta sua Deo confitendo, 
vias ipsius Dei iniquis indicaturum, ut eas ingressi, 
si quid unquam per negligentam deliquerint, ad 
eum convertantur. 


Vrns. 16. Cum per peccata, quibus me usque ad 
mortem tradidi, sanguinibus plenus sim, de istis 
libera me, Deus, Deus meus. — « Lingua mea,» 
hoc est sermo meus, in celebranda tua justitia 
semper occupata, « exsultabit justitiam tuam. » 


κας. 17. lilius labia aperit Deus qui ad laudan- 
dum eum verba faeit. Quapropter os ejus annuntia- 
bit laudem Dei, laudans eum et celebrans eum sem- 
per. 

Vras. 20. Qui de peccatis suis dolet , quid 
sibi vult de Sion et Jerusalein dicere ? Respondebi- 
mus eum, licet de recta via deflexerit, non omni- 
bus ideo fuisse donis nudatum. Propheticam igitur 
gratiam rétinens, et pristinam cum Spiritu sancto 


communionem, vota prophetiasque profert. Sion- 


que celebrat benigne a Filio tno acceptam, et a 
Spiritu adjutam. Ἠ]υά, «:edificabuntur muri Jeru- 
salem, » angelorum de hominibus curam innuit, aut 
ineoneussam evangelicarum doctrinarum constitu- 
tionem. | 

Vene. 21. Justitiam hlc illam-indicat que per 
fidem in Jesum Christum omnibus fidelibus conve- 
nit. Ipsa autem justitia oblatio spiritualis et sacrifi- 
cium spirituale : eodem sensu est illud, « Sacri- 
flcate sacrificium justitiz: !*,» tunc. quoque « im- 
ponent super áltate » spiritusle « vitulos, » non 
terram exercentes et aratra trahentes, sed animas 
que non alie sunt ab animis martyrum, super 
ccleste altare conspecti$ , et ibi vitulorum more 
oblatis ; nam in Apocalypsi Joannis ** conspiciun- 
tuf subtus altare coeleste anime interfectorum 
propter nomen Jesu et propter testimonium ejus. 


C 


ἐφ᾽ fj ἀγαλλίασιν τελείαν ἔχειν avp6alvet, ποααραχαὺεῖ — 
τὸν Πατέρα φάσκωγ’ «᾿Απόδος pot τὴν ἀγαλλίασιν τοῦ 
σωτηρίου σου, ὅπως xal πνεύµατι Άγεμονιαῷ zzi 
τελείῳ στηρίσῃς µε. » Ἑχατέρως 63 xal bv. τούτοις 
πνεῦμα λέχει Ἆτοι τὸ ἅγιον ἄρχον xaX ἡγεμονιεχὸ». 1 
τὸ τοῦ ἀνθρώπου τὸ iy αὐτῷ ἕτερον ὃν τῆς τοῦ ἀν- 
θρώπου φυχῆς, 

Σε. ιε’. Καὶ ἓν τῇ προγραφῇ τοῦ φαλμοῦ ἑφάσχοβιν 
παρορᾷν ποτε τὸν θεὸν τοὺς σπουδαίους ὥστε ἁμαρτίαν 
ποιεῖν, ἵνα μετανοοῦντες ἔργῳ xal τὴν περὶ µετα- 
νοίας διδασχαλίαν ἐπιδείξωνται. Ἰδοὺ γοῦν xai ἔντα:- 
θα βεβαιοῖ τῷ θεῷ ῥῆμᾳ' διὰ γὰρ τῆς ἐξομολογήσεως 
τῆς πρὸς θεὸν, διδάσχειν ὑπισχνεῖται ἀνόμους αὐτοῦ 
τοῦ Θεοῦ τὰς ὁδοὺς, ἵνα τούτων ἐπιδάντες. εἰ xxl 
ποτε to£6nsav ἐξ ὁλιγωρίας, ἐπιστρέφωσιν πρὸς αὺ- 
τόν. 

Στ.ις’. Ἐπεὶ δι’ ὧν ἑποίησα πρὸς θάνατον ἁμαρτιῶὼν 
πλήρης εἰμὶ αἱμάτων, bx τούτων ῥῦσαί µε à χαθάτας 
Geb, iv καὶ ἡμέτερος.--- Ὁ λόγος ὁ ἡμέτερος «γλῶς- 
σἁ µου » χαλούμενος, ἐν τῷ ἀεὶ περὶ δικαιοσύνης 
σου φθέγγεσθαι, « ἁγαλλιάσεται ck» διχαιοσύναν 
σου. ) 

Στ. τς. Ἐκείνου ἀνείλου τὰ χείλη, 6 8ebc, τοῦ λαθόν- 
τος λόγον kv ἀνοίξει τοῦ στόματος. Διὸ καὶ τὸ στόμα 
αὐτοῦ ἐξαγγέλλει τὴν αἴνεσιν τοῦ Θεοῦ, ἀτὶ αἰνοῦν 
xai εὐχαριστοῦν αὐτῷ. | 

Στ. Χ. Ὁ περὶ ἁμαρτίας ἰδίας ἑξομολογούμενος, τί 
βούλεται περὶ τῆς Σιὼν xai Ἱερουσαλὴμ διαλέγεσθαι ; 
'AXX ἐπεὶ εἴπομεν μὴ πάντως αὐτὸν βεθλάφθαι ix 
τοῦ ἑπταιχέναι ἓν τῷ συντόνῳ δρόμῳ, τούτου χάριν 
προφητιχὴν ἔτι ἔξιν ἔχων, xal €hv. τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος χοινωνίαν, εὔχεται xal προφητεύει, « ᾿Αγάθ.»- 
vov, » λέγων, ετὴν Σιών bv. τῇ εὐδοχίᾳ » τῷ Υἱῷ εσω» 
Υεγενηµένην, xai τῷ Πνεύματι συνεγγίζουσαν * 
ἀλλὰ καὶ « οἰχοδομεῖται τὰ τείχη τῆς Ἱερουσαλήμ. » 
ἀγγέλων δὲ φρουραὶ ταῦτα, f| δογμάτων ἀχαταλύτων 
ἵδρυσις. 

Στ.χα’.Δικαιοσύνην φησὶ τὴν διὰ πίστεως Ἰησοῦ X pc 
στοῦ εἰς πάντας τοὺς πιστεύοντας συνιαταμένην᾽ αὕτη 
δὲ ἡ δικαιοσύνη ἀναφορὰ χαὶ ὁλοχαυτώματα πνευµα- 
τικἁ τυγχάνει, xal τὸ, « θύσατε θυσίαν δικαιοσύντς»» 
ἀλλὰ καὶ ε ἐπὶ τὸ » πνευματικὸν € θυσιαστήριον ἀνοί- 
σουσι µόσχους, » γεωπόνους ἕλχοντας ἄροτρα φυχὰς, οὖχ 


D ἄλλας τυγχανούσας τῶν ψυχῶν τῶν μαρτύρων, ὀφθεί- 


σας παρὰ τὸ ἑπουράνιον θυσιαστήριον, ἀναφερομένας 
ἐπ᾿ αὐτῷ µόσχων δίχην͵ ἓν γὰρ τῇ Αποχαλύφει Ἰωάν- 
vou αἱ τῶν πεπελεχισµένων φυχαὶ διὰ τὸ ὄνομα Ἱη- 
σοῦ xai τὴν µαρτυρίαν αὐτοῦ, ὑπὸ «b θυσιαστἠρ:ον 
τὸ ἐπουράνιον τεθεώρηντα: (91). 


PSALMUS LI. 


εις. 1. Vere ea est sermonum prolatorum 
mens, que nonnisi jjustraute Deo intelligatur. 
Qua autem de causs tanto furore debaccharetur ; 


!* Psal. 1v, 6. ** Apoc. vi, 9. 


(91) Hactenus ex codice Vat. 1789 
ex cod. Vat. 1682 (B) ab initio et bactenus, et 
doínceps usque ad paginam suo loco indicandam. 


(A). At vero. 


Στ. a'. Ὄντως γὰρ συνέσεως δεῖται τῆς Ux 6o» f, 
τῶν ἐμφερομένων λόγων διάνοια. Τίνα δὲ δεῖ τὸν εἰς 
τοσαύτης τραγῳδίας πρόφασιν παρασχεῖν ἢ τὸν vopla 


Exin usque ad finem Pealteril ex cod. Vat. reg. {0 
(C), et ex Vat. 754 (D), et ex Vat. 1685 (E). 


4404 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1401 


«xov ἁλόγων ζώων; ᾽Αγελάρχης γὰρ ἦν (Δωὴκ) ἡμιό- A nisi quod brutorum animalium pastorem increpet ? 


ων. "O γοῦν Δαθὶδ συνιεὶς «hy πολλὴ»ν αὐτοῦ χαχἰαν 
3A τὸν χινῄσαντα ἐν αὑτῷ τὸν φθόνον διάδολον, ὡς 
pb. παρόντα τὰς λέξεις ἐφθέγξατο τοῦ φαλμοῦ. 


Στ. 8. Τὸ « ἡμέρα » ἐνταῦθα φανέρωσιν δηλοῖ, 1j 
Ὅλον τὸν χρόνον χαθ᾽ ὃν ἀνομεῖ. 


Διδύμου xal Εὐσεθίου. Στ. 1. Οἱ πἀνν εὐλαθεῖς 
Ὅταν χαταπίπτοντας ἐξ ἀρετῆς [εἰς] τὴν καχἰαν ἴδωσί 
Ἕινας, φόδον λαµβάνουσι μὴ τὰ αὐτὰ πάθοιεν’ οὗτοι δὲ 
2εαὶ ἐπιχερτομεῖς «lev χατὰ τοῦ λαλοῦντος, ὡς «im 
αὐτῷ γελᾷν, ἐροῦντες Ἰδοὺ ἄνθρωπος, » καὶ τὰ 
ἕξης. 

Στ. ϐ’.Τάχα πᾶς πλουτῶν bv χαχίᾳ ψευδωνύμῳ γνώσει 


Nam mulio erat Doeg. Hunc igitur David teterri- 
mum cum videret, aut a diabolo ardentissima invi- 
dia incensum, ut presentem bujus psalmi verbis 
aggreditur. : 

Vgns. 4. Vocabulo « die » iupuitur quam mani- 
festa sit. Doeg malitia, aut per quantum temporis 
spatium duraverit. 

Didgmi et Eusebii. VEns. 8. Viri justi, quando 
alios vident a virtute ad malum deflectentes, timent 
ne eadem patiantur. Quin ime iidem mordacia 
verba proferunt, uti dicitur ;: « Super eum ride- 
bunt, et diceut : Ecce homo, » etc. 


Vzns. 9. Sane malus quicunque dives falsa opi- 


ἂν τῷ μεγαλοφρονεῖν ἐπὶ τούτοις, ἐπελπίδει ἐπὶ τῷ D nione deceptus, multitudine divitiarum suarum, 


πιλήθει τοῦ τυφλοῦ πλούτου, ἀλλὰ xal ἑνδυναμοῦσθαι 
νομίζει, ἄρχων ἀνομίας, xaX στείρωσιν πρὸς πᾶν άγα- 
Θὸν ἔχων ἔργον. 

Στ. v. «Ἐν τῷ οἵχῳ τοῦ θεοῦ διὰ πίστεως φυτευθεὶς 
ἀρετὴν φέρει ἀλέξουσαν τὰς ἐκ παθῶν χαὶ ἁμαρτημά- 
των νόσους, χαὶ τρέφουσαν τὸ φῶς τῆς Υνώσεως. Ὁ 
τοιοῦτος ἐλεήμονας χαρποφορῄσας ἐλπίξει « br τὸ 
ἔλεος τοῦ θεοῦ, » εἰδὼς ὅτι Οἱ ἐλεήμονες ἐλεηθήσον- 
σαι: ἔχει δὲ τὴν ἐλπίδα οὐχ ἐφ' ἕνα αἰῶνα, ἀλλ € els 
τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος.» 


superbit, et in eis sperat, atque ia se praevalere 
putat: qua ratione et iniquitaü se tradit, et a bono 
quoque recedit. | 

Vas. 10. « In domo Dei » per fidem plantatus 
virtutis fructus profaudit, quibus cupiditates et 
peccata areentur, lumen vero scientie aliter. Qui 
tam misericordes fruetus profert « in misericordia 
Dei » sperat; non ignorat enim quod misericor- 
des inisericordiam oonsequemtur **; nec sperat in 
unum seculum modo, sed « in. szeculum saeculi. » 


PSALMUS Lil. 


Στ.β’.Άφρονα ἡγητέονλέγεσθαι τὸν φρονῄσεως θείας 
στερούµενον. Φαίνεται γὰρ αὐτὸς περὶ οὗ ὁ λόγος, 


Vgns. 3. insipiens dicitur bic homo divina doetri- 
na destitutus. Videtur enim ille de quo agitur sensu 


μὴ σώζων χοινὴν φρένα" εἰδὼς γὰρ πάσῃ φυχῇ ἔννοιαν C communi carere: nam cum sciat eujusque menti 


Θεοῦ καταδεδληµένην, ἀθεότητα ἀσπαζόμενος, οὐ- 
δενὶ ἄλλῳ εἰ μὴ « τῇ ἑαυτοῦ καρδίᾳ [εἶπεν] μὴ εἶναι 
Θεόν.) 

Διδύμον καὶ Κὐσεδίου. Στ. Y. Ὁ παρὼν στίχος προ- 
νοητὴν εἰσάχει τὸν Θεόν, οὐ τῶν κατ᾽ obpavóv µόνον, 
ἀλλὰ χαὶ τῶν ἐπὶ γῆς. « Ἑξοὐρανοῦ, γὰρ ἐφορᾷν πρ- 
νογητιχκῶς «τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων » εἴρηται οὐκ 
ἔξωθεν χατὰ τὸ σῶμα μόνον ἐπιδλέπων αὐτοὺς, ἀλλὰ 
xai χατὰ τὸ χρυπτὸν τῆς καρδίας’ « ἐπιθλέπει γοῦν 
ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδῃ εἰ ἔστιν ὁ 
διὰ τοῦτο χαλὸν ποιεῖν συνιὼν, » χαὶ διὰ τοῦ ἐξετάζειν 
τὴν ἀλήθειαν « ἐχζητῶν τὸν Θεόν. » ᾿Ανθρωπίνως δὲ 
καὶ ἀφ᾿ ὧν ἴσμεν εἴρηται τὸ « διαχύπτειν ἐξ οὐρανοῦ » 
καὶ τοῦ ἰδεῖν εἰ ἔστιν συνιών µεγάλῃ γὰρ, tv 
οὕτως εἴπω; προσθολῇ βλέφεως, τοῦ πάντως χρυ- 
πτοῦ γνῶσιν ἔχει. 

Ec. ὃ. Ἐκ δὲ προχειµένης λέξεως µανθάνοµεν χατὰ 
παράθασιν νόµου τὴν ἁμαρτίαν συνίστασθαι. Ὢ ἆχολου - 
θεῖ, μὴ εἶναί τινα φύσει πονηρόν' « πάντες γὰρ ἐξ- 
ἐχλιναν. » Ἡ δὲ ἔχχλισις ἁμαρτία ἐστῖν, ἀποτυχία 
οὖσα τῆς εὐθείας ὁδοῦ. « ἅμα » δὲ καὶ, « ἠχρειώθη- 
σαν » ol ἐχχλίνοντες, ἀχρεῖον λέγων f] κατὰ τὴν ἔπι- 
χράτησιν τῶν παθῶν, Ἡ την ἄνοιαν τοῦ μὴ νοοῦντος, 
συγχεοµένου τῷ µετιέναι ἓξ ἑτέρων el; ἕτερα πρά- 
γµατα. 

Διδύμου καὶ Εὐσεδίου. Στ: U. Τὰ αὐτὰ χαὶ ἓν τῷ 
v ἐδηλοῦτο, εἰ καὶ τὰ μάλιστα τῆς παρ᾽ ἡμῖν ἑρμηνείας 


*! Matth. v, 7. 


insitam esse Dei cognitionem , impietatem tamen 
profitetur, non coram alio quidem, sed « in corde 
800 » dicens : « Non est Deus.» | 

Didymi εἰ Eusebii. Vsns. 5. Prasens hic versus 
declarat providere Deum non coelestia tantum, sed 
ea quoque quz super terram fiunt. Nam « de colo 
super filios hominum » providenter prospicere di- 
citur. Nec es tantam quz foris sunt, nempe corpus 
considerat, sed et intlmos animi sensus; nam 
« prospicit super filios hominum ut.videat si est 
intelligens, » bonum scilicet qui faciat, « aut re- 
quirens Deum » veritatem examinando. Humana 
loquendi ratione et menti nostre accommodata di- 
citur Deus « de colo prospicere » et videre si est 
intelligens ; nam magno, ut ita dicam, oculorum 
conjectu, vel abditissima perspicit, 

εκδ. 4. llis verbis discimus peccatum per legis 
violationem fleri : unde consequitur neminem esse 
natura malum, « omnes enim declinaverunt. s 
Peccant autem qui declinant, quia a recta vía de- 
flectunt. « Simul et. inutiles facli sunt » qui decli- 
naverant ; inutiles vocantur, vel quod cupiditatibus 
inserviant, vel quod rerum sibi continuo succe- 
dentium turba impediti, ratione uti jam nequeant, 


Didymi et Eusebii. VERS. 4. Eadem in psalmo xri 
occurrunt. Quapropter presertim in interpretandis 


4105 


ΡΙΡΤΜΙ ALEXANDRINI 


quibusdam vocibus morabimur, quse immutatz Α λέξεις τινὰς ἑνηλλαγμένας περιέχειν δοχεῖ. "Exe τὰ, 


sant. lllie enim legitur : « Corrupti sunt et abomi- 
nabiles facti sunt in studiis suis; » hic autem: 
« Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in iniqui- 
tatibus : » quam mutationem interpretatores omit- 
tunt. Indicat autem is sermo, quantum a com- 
muni sensu deflexerint prave ille impizque opi- 
niones, quibus ante Salvatoris adventum omnes 
homines inserviebant ; et quo pacto sanam illam de 
Deo doctrinam respuerint omnium mentibus in- 
sitam ; ac ipsos abominando idolorum cultui tra- 
diderint, impietatem professi, seu nullum Deum, 
seu plures deos recoléndo vitamque consequenter 
instituendo, et pravis impiisque studiis arserint. 

Nem qui prave de Deo sentit, in cztera quo- 
que peccata labitur. Pietatem ubi ex anima tua 
respueris, respuisti simul omnes virtutes, quz 
pietatem tanquam reginam comitantur. Per insi- 
pientiam igitur Deum non esse dicentes, corrupe- 
runi mentem suam in iniquitatibus suis, ideoque 
abominabiles facti sunt. Omnes peccant, aut dum 
bonum facere videntur, illud. non vere et reipsa 
faciunt. . 

Vgms. 5. Cum sapientia ab animo abhorreat 
prava macfiinante, « non scient » quz juxta divi- 
nam doctrinam cognoseenda sunt. Non per interro- 
gationem, sed per negationem proferenda ista. 


VgRs. 6. « Trepidaverunt » pro. « trepidabunt » 
Scriptum est. Voces igitur « illic trepidabunt ubi 
non erat timor » ad futurum esxculum referri 
possunt : trepidabunt scilicet, perspectis suppliciis 
quibus puniendi sunt ; quae tamen firmo animo ad- 
eunda essent. Ideo trepidabunt, quod Deus eos hic 
mendaces fuisse, et « hominibus placendi » studio 
unice intentos demonstrabit, « ossa eorum dissi- 
pans, » opiniones scilicet et vana animi consilia. 


« διεφβάρησαν xat ἐθδελύχθησαν ἓν ἐπιτηδεύμασο à 
ἔχει, ἐνταῦθα δὲ « διεφθάρησαν xal ἑδδελύχθησα, ἓν 
ἀνομίαις' » παρὰ δὲ τοὺς ἑρμηνεύσαντας fj ἔναλλανὴ 
φέρεται. Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος «tv ἕχττω- 
σιν τῶν κοινῶν περιεννοιῶν (92) τὸν δυσσεθτ καὶ ἄθεον 
λογισμὸν τῆς ἀνθρωπότητος ἁπάσης πρὺ τῆς τὸ 
Σωτῆρος ἐπιφανείας ἐπιχρατήσαντα) xai ὡς διέςθει- 
pav τὰ σπαρέντα by αὐτοῖς ὑγιῃ περὶ Θεοῦ σπέρµα- 
τα, xal «fj τῶν βδελυρῶν εἰδώλων λατρεία ἔαντος 
παραδέδωχαν, τὴν ἀσέθειαν διελόµενοι, εἴτε παντ:- 
λῶς ἀθεῖαν xal πολυθεῖαν, xal τὰ ἀχόλουθα δρῶνεες, 
xa τοῖς ἀθέοις καὶ ἑνδιαστρόφοις αὐτῶν ἐπιτηδεύμασ»ν. 


Ὁ γὰρ χαχῶς περὶ θεοῦ φρονῄσας, xai εἰς τν 


B ἄλλην ἔρχεται καχίαν. Τὴν γὰρ εὐσέδειαν τῆς ἑαυτοῦ 


Ψυχῆς ἐχδάλλων, συνεχθέθληχεν αὐτῃῇ πᾶσαν ἀρετῖν 
ἀχρλουθοῦσαν ὡς βασιλίδι τῇ εὐσεδείᾳ. OE γοῦν δὲ 
ἀφροσύνην λέγοντες μὴ εἶναι θεὸν, διέφθειραν civ 
ἑαυτῶν γνώµην Bv ἀνομίαις al; ἔπραξαν. ἐξ ὧν 
ἐθδελύχθησαν, τουτέστι βδελυκτοὶ ἀἁγένοντο. 'H 
πάντων ἁμαρτανόντων, ἢ xal αὐτῶν τῶν δοχούντων 
ἀγαθῶς ποιεῖν, οὐ χυρίως xat ἀληθῶς ποιούντων. 

Στ. ε’. Ἐπεὶ εἰς καχότεχνον φυχὴν οὐκ εἰσελεύσεται 
σοφία,ε οὗ γνώσονται »ἃδεῖ εἰδέναι χατὰ θείαν posu, 
Οὐ xazà πεῦσιν δὲ, ἀλλὰ κατ’ ἀπόφασιν άναγνω- 
στέον (90). 

Στ.ς’.Τὸ « ἐφοθήθησαν » &vi τοῦ « φοθηθήσονται, » 


«εἴρηται. Τὸ οὖν ἐχεῖ « Φοθηθήσονται φόβον, οὗ cxx 


fw φόδος, » δύναται ἀναφέρεσθαι clc τὸν μέλλοντα 
αἰῶνα”.φοδηθῄσονται γὰρ οἱ ἐπιφερόμενοι τὰ Eo ok 
κολασθῄήσονται; ἐν ᾧ ἔδει θάρσος ἔχειν. Διὰ τοῦτο ὃε 
φοθηθῄσονται, ὅτι τοὺς ὑποχριτὰς γενοµένους ἔντεν- 
θα χαὶ σχοπὸν ἔχοντας εἀνθρώποις ἀρέσαι,ν ἐφανέρω- 
σεν ἐχεῖ ὁ 8cbc « σχορπίσας αὐτῶν τὰ ὁστᾶ, » δόγµατε 


-καὶ τῆς φυχῆς ἐνθυμήσεις ὄντα. 


PSALMUS Lil. 


κας. 5. Virtus Patris Christus, qui judicat occulta 
hominum. Orat ut non aliis judicibus, sed virtuti 
Dei boni examinandus tradatur ; sciebat enim se 
ita negligentiarum suarum veniam consecuturum ; 
eos yero esse damnandos qui eum immerito diri- 
piebant. 

Vkns. 5. Alienos vocat, qui vitam agunt a justo- 
rum. moribus alienam ; fortes vero, malos dz:mo- 
nes. Ait igitur: Cum « non proposuerunt Deum 
ante conspectum suum, » fugientes eum disceden- 
tesque ab eo, ε insurrexerunt adversus ju:tum et 
quzesierunt animam ejus. » 

Vgns. 6, 7. Adjutorem profitetur se habere 
Deum : Patrem fortasse et Dominum susceptorem 
anima sus. At Filium innuit, qui « avertet mala 
inimicis meis. » Quippe qui ipsi eadem mala pa- 
ticntur, quibus opprimendum me decreverant, ita 
judicante Domino. Quibus congruit illud : « Kt 
faeietis ei quemadmodum malignatus est facere 
contra fratrem suum **, » 

33 Deut, xix, 19. 


E (92) Legendum procul dubio περὶ θεοῦ ἐννοιῶν, 
dtt. 


Στ. Y'. Δύναμις τοῦ Πατρὸς ὁ Χριστός. Οὗτος δὲ χροεῖ 
τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων" παραχαλεῖ δὲ μὴ ἄλλοις 
κριταῖς, ἀλλὰ τῇ δυνάµει τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ εἰς ἐξ- 
έτασιν παραδοθῆναι΄ οἵδε γὰρ συγγνώµης τευξόµενος 
ἐφ᾽ οἷς παρεῖδεν' ἑχδικίαν δὲ γενησοµένην χατὰ τῶν 
αὐτῶν πορθούντων µαταίως. 

Στ. ε’. ΑΆλλοτρίους φησὶν τοὺς ἑναντίαν προαίρεσω 
τοῖς σπουδαίοις ἔχοντας' κραταιοὺς δὲ, τοὺς πονηροὺς 


p δαίμονας. Kal φησιν’ Ἐπεὶ « οὗ προέθεντο «bv θεὺν 


ἑνώπιον αὐτῶν » ἀποστραφέντες αὐτὸν, xal νῶτα à- 
δωχότες « ἐπανέστησαν τῷ διχαίῳ, xaX ἐζήτησαν ctv 
Ψυχὴην αὐτοῦ. » 

Στ.ς’, ῥ.Θεὸν βοηθὸν ἔχειν ὁμολογεῖ τάχα τὺν Πατέρα 
xaX Κύριον ἀντιλαμδανόμενον τῆς ψυχῆς αὑτοῦ. ἵνα εἷ- 
πῃ τὸν ΥἼὸν, ὃς « ἀποστρέψει τὰ χαχὰ τοῖς ἐχθροῖ 
µου. » ἃ γὰρ ἐπαγαγεῖν µοι βεθούληνται χαχόν τι, 
χατ᾽ αὐτὰ πρὸς αὐτοὺς ἀναστρέφει, τοῦτο cou Κυρίου 
κρίναντος οὕτω. Συνῴδει τούτῳ τὸ, « Ποιῄσατε αὐτψ 
ὃν τρόπον ἐπονηρεύσατο ποιῆσαι τῷ πλησίῳ.) 


(95) Juxta Didymum igitur dicendum esset aen, 
pro nonne, in hoc versiculo. 








1 495 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1196 


Δεδύμου καὶ θεοδωρήτου. Xx. η. Τούτων συµδεδη- A — Didgmi et Theodoreti, Vens. 8. Quibus peraetis, 
κότιων, φηαὶν, αὐθαιρέτῳ γνώµῃ ἐπ᾽ εὐχαριστίαν ἑρ- — inquit, libenti animo gratias aeturus « voluntarie 
χόμενος « ἐχουσίως θύσω σοι, » οὐχ ἀνάγχης 1| βίας — sacrificabo tibi, » non vi aut necessitate compul- 
εἲς τοῦτο χαλούσης, ἀλλ αὑτοχελεύστου προθυµίας 818, sed libero mentis studio motus. 
εἲἷς τοῦτο χαλούσης. 

PSALMUS LIV. 

Στ. B'. Προσευχὴν ἀναφέρων θεῷ, παραχαλεῖ αὐτὸν VEns. 2. Deum invocans, orat eum ut accedat, et 
ἐγγέσαι αὐτῷ, ὅπως εἰς τὰ ἴδια ὧτα δέξηται ἣν — propriis auribus deprecantis orationem suscipiat : 
T poGgt(axYcy προσευχήν' ἀνωτίζεται γὰρδ ἑγγὺς ὢν τοῦ — exaudit enim qu: prope loquentem astat, loquen- 
λέγοντος, εἰς tà Ga δεχόμενος τὸν λόγον. Καὶ ἐπεὶ, — tisque verba auribus percipit. Adjicit dein orans : 
φησὶν, δεόµενος, Οὐχκ ἄλλοθεν θαῤῥῶ τὰ λείποντάμοι — Non alia de causa. sperabo me ea consecuturum 
ἀνατεληρωθῆναι, ἢ ἐξ οὗ μὴ ὑπερίδῃς τὴν ὑπὲρ ὃ δέ — quibus indigeo, nisi quod deprecationem meam non 
μαι παρἀχλησιν, « πρόσχες δέ pot» ἑπαίροντι ὁσίους despicies ; « intende mihi » animo placido simpli- 
χεῖρας χωρὶς ὀργῆς xal διαλογισμοῦ, χοσμικῶς (94) cique sanctas manus ad te attollenti, decenter et 
xai ἱεροπρεπῶς παρισταμένῳ σοι, χαὶ εἰσάχουσον composite te invocanti, et « exaudi » oraliones 
τῶν λόγων ὧν ix καθαρᾶς συνειδήσεως ἀναπέμπω. quas ad te pura mente fundo. 

Στ. δ’. Δύναται ὁ ἐχθρὸς ὁ αὐτὸς εἴναιτῷ ἁμαρτωλῷ, Vgns. 4. Non alius est fortasse inimicus ac pec- 
Gx£cet µόνῃ τῆς διαφορᾶς οὔσης. Θλίδοντος οὖν τοῦ cator, nam affectibus tantum differunt. Tribulante 
ἁμαρτωλοῦ δι Qv πράττει xaxüxg, xal ἄθεα φθεγγο- igitur me peccatore per prava opera, et veritatis 
µένου τοῦ ἐχθροῦ τῆς ἀληθείας, «ἐλυπήθην Ev τῇ ἆδο- inimico impia proferente , « contristatus sum in 
λεσχίᾳ µου.» Ἐχτέταχα ἕως νῦν' περὶ γὰρ τῆς προσευ- exercitatione mea, » conturbatus sum usque adeo. 
χῆς αὐτῆς τοῦτο λέγει. 'O ἅγιος οὖν φησι’ Τὸν ἐχθρὸν Ad ipsam orationem ista sunt referenda. Ait igitur 

ὑπερήφανα φθεγγόµενον xa θλίδοντα τὸν ἁμαρτωλὸν sanctus : Ππίπίουπι videns insolenter furentem, et 
ὁρῶν, πρὸς τὸν Θεὸν BU εὐχῆς' ᾿Αδολεσχῶν ἐλυπήθην, peccatorem tribulantem, ad Deum sine ulla inter- 
τοὺς ὁμοουσίους xal ὁμοεθνεῖς µοι ὁρῶν εἰς βάθος missione per preces contristatus sum; cives et 
κακίας πεσόντας, ὡς καὶ ταραχθῆναι ἐπὶ τῷ τρεπτῷ —CODtribules meos videns in malitie abyssum dela- 
τῆς φύσεως, µή πη ἄρα «χἀγὼ ταύτην ὑποστῶ τὴν Β808 conturbatus sum de depravata natura ; ne 
τροπήν. Táya δὲ καὶ κηδεμονιχώτατα λυπεῖται καὶ forte el ipse eosdem mores admitterem. Poterat 

Ts ; : etiam sollicitudine contristari, propter malorum 
ταράττεται, ὁρῶν τοὺς Φφαύλους παραπαίοντας, ὡς ] Toe" . MP : id 
ζ λυπεϊ τῷ έντι vli. Καὶ γὰρ τὸ nsaniam ; Ma pater Ingemiscit ,cum insanos videt 
"bil mach TEE Sip ETEQUEVEVET, ρε ναι Y40 τὸν (in filium furentes. Nam existimant quidam hunc 
ψαλμὸν τοῦτον bx προσώπου τοῦ Χριστοῦ x31à τὸ — pejlmum esse jnterpretandum , quasi persona 
ἀνθρώπινον ἐπαγγέλλουσίέν τινες, ᾧ xal ἀρμόζει περὶ 


. Christi proferretur. Cui convenit de hominibus 
τῶν βλαπτομένων λυπεῖσθαι. lhesis condolere, | 


Στ. ε’. Ἐπίσταται πᾶς σπουδαῖος ἕτερον εἶναι τὸ ἓν Vgns. D. Non ἱρποταί justus aliud esse cogita- 
λογισμοῖς ἁμαρτάνειν, ὃ χαὶ ἀνεχτόν ἔστιν' καὶ ἕτερον — tione peccare, licetet hoc malum sit, et aliud ope- 
ἐν πράξει καὶ λόγοις, ὃ χαὶ ἐπικίνδυνον xat βαρύ. Διὸ — ribus et sermonibus peccare, quod gravius et peri- 
καὶ εἴ ποτε ἓν λογιαμοῖς συµδαΐνει χλόνον καὶ βλά- — culi plenum. Quapropter si cogitatione forte quid 
6ην γενέσθαι, iv ἑαυτῷ φυλάττων αὐτὰ, οὐδδ προ- — peccaverit aut deliquerit, illud reticet, nec occultum 
φέρει λόγον κατὰ τὸ ἓν χρυπτῷ ἁμάρτημα, οὐδὸ — peccatum verbis prodit, nec opem perficit ,' potest 
πράττει ἀποτελεσματικῶς, εἰδὼς ἱάσιμον εἶναι τὸ — enim mens corrigi. Quod antem opere et verbis 
ἐνθύμημα, τὸ δ᾽ ἓν πράξει καὶ λόγοις δυσίατον, ἕσω — peecaveris, nec sanari nec corrigi potest. Ait Igitur, 
«€ (95) ἡ xaX &vlazov: διό φησιν, « Ἡ καρδία µου — « Cor meum conturbatum est in me; » non enim 
ἐταράχθη bv ἐμοί » ob γὰρ ἠἡρμήνευσα τὴν ταρα- — mentis perturbationem aut sermone explicavi, aut 
xhv, f| ἔπραξά τι xav! αὐτὴν, ἀλλὰ καὶ εδειλίας ἔπι- opere perfeci, sed « formido mortis » peccatori 
πεσούσης θανάτου » τοῦ ἀκολουθοῦντος τῇ &papvig,« iv D imminentis « cecidit super me; » nam extranea et 
ἐμαυτῷ αὐτὴν κατέσχον.» συµδαίνει γὰρ &x τοῦ ἔξω — externa formido, et aliis fit offendiculum qui reve- 
τὴν δειλίαν qavfjvat, xat ἑτέρων πρόσχοµµα γενέσθαι — latus est. 
τὸν δηλωθέντα. : 

Στ. ιζ’. Τῶν κατὰ τοῦ Σωτῆρος τολμηθησοµένων τοι- Vrns. 17, Tales cum sint qui Salvatorem tanto 
ούτων ὄντων, εἐγὼ πρὸς τὸν θεὸν ἐχέχραξα, » xat ἔσχον — impetu impugnant, « ego ad Deum clamavi, » et 
εἰσαχουομένην ὑπὸ Κυρίου τὴν φωνήν µου’ μόνος γὰρ — vox mea a Domino exaudita est. Non enim exau- 
εἰσαχούεται ὑπὸ Κυρίου ὁ πρὸς τὸν Θεὺν χεχραγώς — ditur alius a Domino, nisi qui ad Deum clamat : 
οὗ γὰρ πᾶς κράζων, πρὸς θεὸν Bod* περὶ Σοδομιτῶν — non autem clamant ad Deum ii omnes qui clamant ; 
χέγραπται' € Φωνὴ Σοδόµων xai Γομόῤῥας πεπλἠ- — scriptum est enim de Sodomitis: « Clamor Sodo- 
Quvtat,» οὗ πρὸς Geby χεχραχότων. morum et Gomorrhe jmpleius est erga me'**, » 

sane non 3d Deum clamantium. 
33 Gen. xvii, 20. 


(94) Vel legendum xosplox«, vel cerle notandum (95 Legendum omnino ἔσθ᾽ ὅτε. I». 
adverbium χοσμιχῶς, hoc sensu acceptum. Epit. 


4401 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Vras. 18. Quando, os justi! zapientiom semper A Στη. Ἐπεὶδιήγησιςεὐσεδοῦςδιαπαντὸς σοφία,εὖαε- 


meditatur, Psalmista utpote pius, et semper in sa- 
pientiam intentus ait: « Vespete, » cum occidit 
malitia, et lux exstincta impiorum; « et mane, » 
cum oritur sol justitie ε et meridie, » cum hic 
Altissimus ardet, « narrabo » quz vespertimo tem- 
pori, et matutino, et meridiano conveniunt ; et an- 
Buntientis ista. « exaudiet Deus voeem, » accipiens 
eam, eaque, ut ita dicam, delectatus. 


Venus. 20. « Qui est ante. s$cola » dieit de Deo, 
et non « qui erat. » Quod si enim t qui erat » di- 
xisset, eum inneisset certo quodam tempore ante 
ssecula ortum. Qua de causa dicit « qui est, » setet- 


Ehe ὢν xol δια παντὸς διηγούµενος σοφίαν 6. ἀάλλων 


φησίν’ ε Ἑσπέρας,) ὅταν δύνῃ pot τὰ τῆς xaxíac, xal 


τὸ σθεννύμενον φῶς τῶν ἀσεδῶν, ἀνατέλη δέ pot ὁ τς 


δικαιοσύνης Άλιος ὡς εἓν πρωῖφᾳ» µε ποιῆσαι οὗ &xná- 
σαντος,« bv τῷ μεσημδρινῷ » γενόμενος, «Ser rfoogazs 
τὰ εῆς προειρηµένης ἑσπέρας καὶ τοῦ προαπτγτελµέ» 
νου πρωϊ καὶ τῆς προειρηµένης μεσημθρίας" ἆπαγ- 
γέλλοντος δέ µου ταῦτα «εἰσαχούσεται 6 θεὺς τῆς se 
νῆς & µου, ἀποδεχόμενος καὶ, ἴἵν οὕτως εἴπω, τερπό- 
ἥενος ἐπὶ τῇ φωνῇ µου τῇ πάντα διηγησαµέντ. 


Στ. x. «Υπάρχοντα πρὸ τῶν αἰώνων » qmotv τὸν. 


θεὺν, οὐχ « ὑπάρξαντα sel γὰρ εἴρηχεν « ὑπάρξαντα,) 


καὶ αὐτὸς ἀρχὴν ἔγχων μεμετρημένῳ tw διαστήµασ 
πρὸ αἰώνων ὁπῆρχεν. Διὰ τοῦτο οὖν εἶπεν, « ὃ ὑπάρ- 


num eum statuens et omui principio carentem. Per B. χων, » ἄναρχον καὶ ἀῑδιον αὐτοῦ Όπαρξιν τιθέµενος. 


iilud autem, « ante ssecula, » szeula declarat prin- 
cipium habuisse. Nec te fugiat hic per sz»cula om- 
nes cteaturas esse intellectas. Salvator pariter 
telernus, et ex seterho est ante sscula, cum p^r 
eum ipsa facta sint secula. Tfinc Paulus : « Et ipse 
est, » inquit **, « ante omnes, » idem sonat ac 
« qui est » effatum illud * « et ipse est ante omnes ; » 
non enim legimus : « Et ipse erat ante omnes. » 
«Non enim est illis commutatio» peccatorum. 
Alia quidem peccata difficiltime aut etiam nullo pa- 
cio sanantur, alia vero possunt sanari. De his pro- 
fecto commutationem invenies, si sacrificia pro de- 
lictis offers, presertim vero eleemosynam et ora- 
tionem cum jejunio; nam ista liberapt a morte **. 
lllis autem qui iusanabilia peecata admiserint nou 
esi commutatio, redemptionis pretium statui ne- 
quit : « Nam si deliquerit homo in hominem, et ora- 
verint alii pro eo, » (it talis injurie commutatio. 
« Quod si autem Deum pro eo rogaverint, » non fiel 
commutatio ; nam de talibus peccatis non est. 
Vgns 24. « Extendit manum suam, » dum cuique 
pro meritis retribuerit. Cum enim Christum prodi- 
derint && immolaverint, gravissima iniquitate in- 
quinati, digni visi eunt, qui poas darent; nam 
« contaminaverunt testamentum Dei, » prophetam 
non agnostentes, imo necantes quem illud denun- 
tiaverat. Dici quoque potest quod, cum ad tempus 
definitum modo servandum esset illud testamentum 
sensu carnali, elapsis temporibus quibus illud a 


sensu carnali ad spiritualem erat transferendum,. 


qui figurationem cultum retinuerunt , « contamina- 
verunt testamentum Dei. » Quamobrem extendens 
manum suam ultricem, tradidit eos, ut eos tollat 
ira ejus, qua jam divisi fueraat, inter omnes gen- 
(es dispersi. 

Vegas. 33. « Appropinquavit Deus, » inquit, cum 
hominibus congressus, sermones ejus ut oleum sa- 
lutares et laborantium :egritudinem lenientes. At 


** Colos. 1, 17. ** Tob. xi, 9. 


(96) legendum cum LXX, «ic προσεύξεται περὶ 
αὐτοῦ; Εοιτ. 
"HL Nou male sarcietur lacuna, ut mihi videtur, 
geris ἀχατάλλακτα. lp. 


Διὰ δὲ τοῦ « πρὸ αἰώνων, » ἀρχὴν ὑπάρξεως vuv 
αἰώνων καταλαμθανόµενος. Ast δὲ τῶν αξώνων ἀχούεν, 
ὡς παρεκτάσεων οὐσῶν τῶν χτισµάτων. Καὶ ὁ Σωτὶρ 
δὲ ἀῑδιος ἐξ ἀῑδίου τυγχάνων πρὸ τῶν αἰώνων ἐστν, 
τῷ καὶ αὐτοὺς τοὺς αἰῶνας δι) αὐτοῦ γεγονέναι΄ xal 
Παῦλος δὲ, « Καὶ αὐτός ἐστιν, » φησὶν, « πρὸ πάντων» 
ἴσον δὲ τὸ « ὑπάρχων » τῷ, 
των.» οὐ γὰρ εἶπεν, « Kal αὐτὸς γέγονε πρὸ πάντων.» 

«Οὐ γάρ ἐστιν αὐτοῖς ἀντάλλαγμα. » Τῶν ἅμαρ- 
τηµάτων τὰ μὲν δυσίατα 1| καὶ ἀνίατα, τὰ δὲ ἰάσιμα" 
xai περὶ μὲν τῶν ἰασίμων ἔστιν ἀντάλλαγμα copety 
τὴν ὑπὲρ ἁμαρτιῶν προσαγοµένην θυσίαν, ἀλλὰ xoi 
ἐλεημοσύνην xal νηστείαν μετὰ προσευχΏς ταῦτα 
γὰρ ῥύεται bx θανάτου’ τῶν δὲ ἀνίατα ἡμαρττκό-ων 
οὐχ ἔστιν ἀντάλλαγμα" λύτρον xal... χαταθέσθαι. 
« Ἐὰν γὰρ ἁμαρτὼν ἁμάρτῃ &vhp εἰς ἄνδρα, xni 
προσεύξονται περὶ αὐτοῦ, » ἔστι τούτων ἀντάλλαγμα. 
ε Ἐὰν πρὸς Κύριον τὸν 8cbv προσεύξηται περὶ a7 
τοῦ (96), » οὐχ ἔστιν γὰρ τῶν τοιούτων ἀντάλλαγᾳ». 


Στ. χα’.« Ἐξέτεινε την χεῖρα αὐτοῦ νὲν τῷ ἀποδιδόναι 
τὰ ἀντάξια ὧν εἱργάσαντο' ἐπεὶ γὰρ προδόται καὶ φονεῖν 
Χριστοῦ γεγένηνται,...λλακτα (97) ἠνομηχότες, ἄτιι 
ὑποπεσεῖν τιµωρίᾷ ὤφθησαν « ἐδεθήλωσαν vip «b» 
διαθήχην τοῦ θεοῦ, » οὗ προσηχάµενοι, ἀλλὰ ααὶ 
ἀναιρήσαντες τὸν ὑπ' αὐτῆς προφητευόµενον. Τάχα 
δὲ χαὶ ἐπεὶ µέχρι χαιροῦ ὥριστο τηρεῖσθαι κατὰ zb 
αἰσθητὸν ἡ διαθήχη, πληρωθέντος τοῦ χρόνου καθ ὃν 


D ἔδει ἐκ τοῦ χατὰ σάρχα ἐπὶ τὸ χατὰ πνεῦμα aiziv 


μεταθαλεῖν, ἐμμείναντες τῇ τυπιχῇ λατρείᾳ, « ἐ6:δί- 
λωσαν τὴν διαθήχην αὐτοῦ. » 505 χαὶ ἑχτείνας τὴν χεῖ- 
ρα τὴν χολαστιχὴν, ἀπέδωχεν αὐτοὺς (98), ὡς φΏάσαι 
τὴν ὀργὴν αὐτοῦ εἰς τέλος: ὑφ᾽ ἧς χαὶ διεµερίσθτσσν 
kv παντὶ ἔθνει διεσχορπισµένοι. 


Στ.χβ’.« Ἡγγισεν 6 θεὺς τοῖς ἀνθρώποις.φτο]ν,σνγ- 
χαταθαἰνων, λόγους δὲ προφέρων ἑλαίου δίχην luni ws 
xat λύοντας τὰς ἀλγηδόνας τῶν χαµνόντων. Οὗτος (99) 


μι Num αὐ τοῖς, retribuit illis? Ip. 


99) Lego ὀὗτοι, sensu. et grammatica postelaa- 
tibus. Ip. 





« αὐτός ἐστιν πρὸ zB 


49 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


140 


k ol ὑπὲρ ἔλαιον ἁπαλοὶ λόγοι τοῖς χαταφρονοῦσιν A sermones isti super oleum melliti, « jaeule erunt » 


ὑρίσχονται βολίδες χολάξδοντες τοὺς καταφρονοῦν- 
az πολλαχοῦ δὲ ἐπὶ τῶν χολάσεων κεῖται ἡ βέλου 
ροσηγορία΄ βέλος δὲ xal βολὶς ταυτὸν ὑποκχείμενον. 
i καὶ ἁπαλοὶ εἶναι χαὶ λεῖοι νοµιζόµενοι Ἰουδαῖοι, 
νὰ τὸ-μεθ᾽ ὑπόχρίσεως αὐτοὺς προσφέρεσθαι, βολί- 
ες ἦσαν ἀναιρετιχαὶ καὶ loo. πλήρεις. 

Στ. x0. Οὓς εὔχεται ταπεινωθηναι ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τοῦ 
ὑπάρχοντος πρὸ τῶν αἰώνων, » οὐ ιροδηθέντας θεὸν, 
λλὰ xat βεθηλώσαντας ετὴν διαθήχην; αὐτοῦ. «ἄνδρας 
ἱμάτων » λέγει εἰπόντας' « Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς 
αἱ ἐπὶ τὰ τέχνα ἡμῶν, » ὄντας καὶ ἐνόχους παντὸς 
ἵματος ἐχχεχυμένου τῶν διχαίων. Οἱ δ' αὐτοὶ xol 
ολιότητός εἰσιν ἄνδρες, δολερῶς ἀεὶ τῷ Σωτῆρι χαὶ τοῖς 
Ὑέοις προσερχόµενοι. Τούτους οὖν εὔχεται pb 


zi τὸ ἦμισυ τῶν ἡμερῶν αὐτῶν φθάσαι’ ἐπεὶ γὰρ B 


ιποστραφένας τὴν ἡμέραν τὴν ἓκ τῆς λάμφεως τοῦ 
ληθινοῦ φωτὺς συνισταµένην, ἑαυτοὺς ἡμέραν δηθεν 
κωτισμοῦ διὰ μυθιχκῶν παραδόσεων ἐπενόησαν, πο- 
πρὸν δὰ τὸ iv τούτοις ἀναπληρωθῆναι αὐτῶν τὰς 
μέρας, παραχαλεΐ μή ποτε ἐπὶ τὸ ἥμισυ αὐτῶν τῶν 
μερῶν φθάσασιν, ἀνατεῖλαι αὐτοῖς τὸν ἥλιον τῆς 
ιχαιοσύνης, ἵνα iv ἡμέρᾳ Κυρίου γένωνται. Καὶ 
tphe τὸ ῥητὸν δὲ βιάσοιτό τις τοιαῦτα. Ἐπεὶ iv τῷ 
ip διαµένοντες ἀμετανοήτῳ προαιρέσει χαχὰ ὁρῶ- 
πν, Φειδόμενος αὐτῶν, ἀξιο ὅπως µεσούσης τῆς 
ινθρωπίνης ζωῆς ἁρπαγῶσιν τοῦ βίου, ἵνα ὑπὲρ 
λίγων ἁμαρτημάτων χαὶ ph πολλῶν τιμωρηθῶσιν. 
[ούτων, φησὶν, οὕτω διαχειµένων, ἐγὼ τὴν προσ- 
οχίαν xai ἑἐλπίδα ἐπὶ σὲ ἔχω, Κύρις. 


ultricia hominibus, qui eos fastidiunt. Sspissimo 
de inferendis poenis sagittas memorat. Sonst vero 
idem sagitta οὐ jaculum. Licet molliià. haberentur 
Judsai et comes, cum se non nisi ficte οἱ. simulate 
gererent, jacula erant mortifera et veneno infecta. 


Vens. 24. Optat ut a Deo « qui est ante secula» 
humilientur homines, qui eum non reverentur, ét il 
presertim qui «testamentum Dei » contaminant. 
« Viros sanguinum » illos vocat qui dixerunt : 
« Sanguis ejus super nos et super filios nostros **, » 
et super quos « Veniet omnis sanguis justus qui 
effusus est super terram 37. » Vocantur etiam viri 
« dolosi, » qui dolis suis Salvatorem et justos sem- 
per sunt insecuti. De istis igitur optat ne dimidient 
dífes suos. Nam cum, rejecto illo die qui erat per 
orium veri luminis instituendus, ipsi sibi alium 
diem illuminationis per falsas doctrinas excogitave- 
rant, non decebat eos in istis dies suos peragere. 
Orat ergo ne dimidium dierum suorum perficiant, ut. 
illucente sole justitie, ad diem Domini perveniant. ' 
Dices etiam, at verba Scripture torquendo : Cum 
illi ad peceandum obstinati homiues, si vitam reti-: 
nerent, ad nova mala delaberentur parcens eis, 
orat ut medio in vite curriculo decidant, atque ita 
de paucis non de multis peccatis puniantur. Quz 
cum ita se habeant, inquit, ego in te spero et con- 
f£do, Domine. 


. PSALMUS LY. 


Στ. P. Tb χαταπατεῖσθαι ὃπὶ χαταφρονῄσεως τάττει f 
ραφὴ, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ μεμωραμμένου ἁλὸς λέγεται, 
| Ἔξω βάλλουσιν αὐτὸ χαταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν áv- 
lpeortov* » xat ὁ Απόστολος « Πόσον δοχεῖτε χείρο- 
κος ἀξιωθήσεται τιμωρίας ὁ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ χατα- 
τατήσας» » Καὶ ὁ ἅχιος οὖν ἐξευτελιζόμενος ὑπὸ τοῦ 
kà φαυλότητα ἀνθρώπου ὄντος, χατὰ τὸ, « Ὅπου 
(ὰρ ἔρις xal ζῆλος ἐν ὑμῖν, » οὐχὶ ἄνθρωποί ἔστε 
ἱλεηθῆναι ὑπὸ Θεοῦ ἄξιοι. Οὗτος δὲ ἁδιάστατος πο- 
Mpeg xat φονιχὸς iv, « ὅλην » τὴν τοῦ βίου «εἡμέρανν 


ἱχθλίδει πολεμῶν τὸν δίχαιον, οὐδὲ x&y ποσῶς slpn- : 


μιχὸς εἶναι βουλόµενος. Ἐπειδὴ δὲ xal ἓν «fj παρα: 
ζολῇ τῶν ζιζανίων ὁ τούτων σπορεὺς « πονηρὸς ἄν- 
δρωπος » ὁ διάδολος ἑρμηνεύεται, ἑπίστησον el xai 
περὶ αὐτοῦ ῥηθείη τὰ προχείµενα. —— 


Στ. Υ’.᾽Αρξάμενοι ἀπὸ πολλοῦ τοῦτο ποιεῖν, φησὶν, p 


| c&ya « & rb ὑψηλοτέρας ἡμέρας) xat ζωῆς καταπεσόν- 
εες ἐπὶ τὸ « ἐχθροί µου εἶναι ἐληλύθασιν. » 

Στ. ε’. Σάρχα δὲ ἡ τὸν ἄνθρωπον λέγει, Ἰξχείνην ἃς τὸ 
ῥρόνημα ἔχθρα εἰς 8sbv, τῷ νόµῳ τοῦ θεοῦ οὐχ ὑπο- 
(ασσομένην ὁ γὰρ ἐν αὐτῇ τῇ σαρχὶ γινόµενος, θεῷ 
ἀρέσαι οὐ δύναται. 0ὁ φοδείτω οὖν « pf) τι ποιίσει 
αὐτῷ σὰρξ,) ὁ bv πνεύματι γινόµενος, ὡς ἄν τὰ ἔργα 
ες σαρχὺς νεχρώσας' οὕτω γὰρ ἀληθῶς ἐπὶ θεὸν 
ἴλπισεν. 


Vgns. 2. Scriptura vocem conculcari de τεῦαφ 
qua pro vilibus habentur, usurpat. lta de infatuato 
sale dicitur : « Mittitur foras ut conculcetur ab ho- 
minibus **. » Ita Apostolus ** : « Quanto magis pu-. 
fatis deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei 
conculcaverit? » Sanetus igitur ab illo conculcatur 
qui propter pravitatem homo est, juxta illud : « Cum 
enim zelus et contentio **, » nonne vos, ait, homi- 
nes estis miseratione Dei egentes ? Qui autem « tota » 
vite « die » justum « impugnans » tribulat, inimi- 
cus est ille zternus et infensissimus, qui ne ali- 
quantulum quidem paci consentiet. Cum in para- 
bola zizaniorum, « Inimicus homo » qul eo semi- 
navit diabolus dicitur **, scito hic quoque de eodem 
agi. 

Vens. 5. Jam a longo temporis intervallo, ait ab 
eis invadi. Aut forsan, « ab altitudine diei, » et vitze 
dejecti, « inimici mei facti sunt. » 

Vgas. 5. Carnem vocat bominem, aut. mcntem 
jllam qua Deo infensa divinis legibus repugnat. 
Nam qui in carne est, Deo placere nequit. Non 
timeas « quid faciat tibi caro, » qui carnis operilus 
mortificatis **, in spiritu es; ita enim vere in Deo 
sperabis. 


* 


** Matth, xxvn, 35. ** Math. xxi, 25. ** Μαιν, v, 15. '* Hebr. x, 29. **Jac. 11, 16. ?' Mattb. 


ium, 399. **Rom. vii, 15. 





4 DIDYMI ALEXANDRINI 44:6 
Vgas. 9. Promisisti, Domine, te oppressorum ge- A Στ. 0. Σὺ ὑπέσχου νομοθετῶ»ν, τῶν ἀδεπουμένν 


mitus exauditurum : Nam, « ingemiscit ad me, et 
persolvi promissa ; » et adhuc loquente me dixisti : 
« Ecce adsum, » juxta firmam promissionem tuam. 


Vgns. 41. Verbum in Deo et per Deum prolatum, 
laudibus dignum : itidem et sermo. Sane eodem 
sensu usurpantur hic voces verbum et sermo, ad 
eadem repetenda adbhibite. At alias diverso quoque 
sensu occurrunt. Nam cum verbum sit pars sermo- 
nis, virum in pietateadhuc tironem plenissimo ser- 
mone non alloquitur Deus, quem ille capere non 
posset, sed verbo primum, parte scilicet. sermonis. 
Profecto ad Jeremiam factum est primum verbum 
Domini, et postea sermo Domini 13. ία apud 


ὑπακχούειν atevóvttov- « Στενάζει » γὰρ « πρὸς μὲ, καὶ 


(πεπλήἠρωχα τὴν ὑπόσχεσιν' » χαὶ ἔτι λαλουντός uo 


ἔφης, « Ἰδοὺ πάρειµι, » χατὰ τὰς ἀναφευδεῖς oc 
ἐπαγγελίας. 

Στ.ια’. Τὸ ἐπὶ τῷ θεῷ χαὶ διὰ τὸν Ocby προφερόµενο 
ῥῆμα, αἰνετόν ἐστιν ὡσαύτως xal ὁ λόγος. τοι & iz 
παραλλήλου xarà τοῦ αὐτοῦ τὸ ῥῆμα xal τὸν i 
κατηγορεῖ. xal ἐπ' ἄλλου καὶ ἄλλου τίθεται τὰς 
τοιαύτας προσηγορίας’ ἐπεὶ γὰρ τὸ ῥῆμα µέρος t7 
λόγου, 6 εἰς τὴν θεοσέδειαν εἰσαγόμενος πληρεσ-ἁ-ω 
λόγῳ µήπω δυνάµενος χοινωνεῖν, ἀπὸ ῥήματος ἆρ- 
χεται, τουτέστιν μεριχοῦ λόγου. ᾽Αμέλει πρότερον τὸ 
ῥῆμα Κυρίου γίνεται ἐπὶ Ἱερεμίαν, χαὶ τότε λότος 
Κυρίου’ xat ἓν Ἡσαῖᾳ, « Αχούσατε ῥῆμα Kopíos 3 


Isaiam ** : « Audite verbum Domini, qui tremitis B τρέµοντες τὸν λόγον αὐτοῦ" » ἀχούετε δὲ ῥῆμα K.- 


sermonem ejus. » Audite verbum Domini viro quem 
in suos nuper admisit. Quod si objicies verbum 
dari evangelizantibus virtute multa ?*, responderi 
poterit verbum ad futuratum rerum scientiam di- 
$ciplinamque referri, quas nunc ex parte tantum 
cognoscimus et prophetamus **. Πο igitur et 
summam sermonis scientiam simul adeptus, in 
Deo laudat verbo et sermone. 

Vgns. 129. Qui vota facit, quando convenien- 
ter $e habet, per votum precatur. In ipso sunt vota 
laudationis, quiz reddet Deo ; vota autem laudatio- 
nis ipse laudationes. Nain quemadmodum Deo hoc 
vel illud facturum aut daturum te polliceris, ita 
et Deum laudaturum se pollicetur. 

Vens. 15. Mortuos solent lacrymisetgemitibus pró- 
sequi; animz autem tux: mortem nemo praeter te dole- 
bit. Merito igitur anima de morte erepta temperabis 
alacrymis. Eripuit etiam «pedes de lapsu,» ligato sci- 
licet sub pedibus calceamento, quo e terra ad sublimia 
tollamur. Ubi enim ad sublimia te sustuleris, «de lapsu 
pedes » eripiantur oportet. De przedictis autem malis 
eriperis, ut Deo placeas vivens et illuminatus. Nam 
qui placet Deo « in lumine viventium, » illud facit. 
Vivit vero et illuminatur qui Dei particeps est. lpse 
enim vita, et lumen est hominum. lInimici quidem 
pro viribus suis me sunt aggressi, et morte afficere 
conati; Nam expellentes me de patria et ad alieni- 
genas externasque gentes confugere cogentes, quan- 


plou τῷ Ev εἰσαγωγῇ vwopéwp δι αὐτοῦ. Εἰ δέ 7; 
ἑνστήσεται ῥῆμα λέγων δίδοσθαι τοῖς εὐαγγελιομέ- 
νοις δυνάµει πολλῇ, εἰς τὸ πρὸς τὴν µέλλουσαν Twc- 
σιν xai διδασκαλίαν ῥῆμα λαµθάνειν, νὸν Ex µέρους 
γινώσχοντας xal προφητεύοντας  ἀποδεχόμενος οὐ, 
xaX τὴν εἰσαγωγὴν xai τὴν πληρεστάττην τοῦ λόγου 
ἐπιφοίτησιν, ἐπὶ τῷ θεῷ αἰνεῖ ῥήματι καὶ λόγῳ. 


Στ. WQ'. 'O εὐχόμενος ὅτε χαταλλῥλως διάχειται 
εἷς (1) ἐπαγγέλλεται διὰ τῆς εὐχῆς, ἐν ἑαυτὸ ἔχει τὰς 
εὐχὰς τῆς αἱνέσεως ἃς ἁποδώσει τῷ θεῷ. Εὐχαὶ δὲ αἰνέ- 
σεως al περὶ αἰνέσεως' ὡς γὰρ εὔὐχεταί τις zio: 
ἀποδοῦναι τῷ θεῷ τόδε τι, οὕτως εὔχεταξ τις αἰνέσα: 
«by θεόν. 


C Zn. vy! Ἐπείπερ ἀχολουθεῖ τῷ θανατουμένῳ τὸ 0cr- 


νεῖσθαι χαὶ δάκρυα ἐπ᾽ αὐτῷ γενέσθαι, οὐχ ἄλλος & 
θρηνεῖ τὸν κατὰ duyhv τεθνηχότα ἢ αὐτὸς ἑαυτὸν, 
εἰχότως μετὰ τὸ ῥερῦσθαι τὴν duyhv ix θανάτου, 
καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ δαχρύων ἠλευθέρωντει 
ἑῤῥύσατο δὲ « ἀπὸ ὁλισθήματος τοὺς πόδας, » ὑποδέσας 
αὐτοὺς ὑπόδημα μµετεωρίζον xol ἄνω τῆς Υῆς xot. 
Μετεωριξομένου οὔν τοῦ ὑποδεδεμένου,. ἀχολουθςῖ 3 
ῥερῦσθαι « ἀπὺ ὁλισθήματος τοὺς πόδας » αὐτοῦ" ex: 
δέ τις ἀπὸ τῶν προειρηµένων ἐπιθλαδῶν ἐπὶ τῷ :-- 
αρεστῆσαι τῷ θεῷ ζῶνταχαὶ πεφωτισμένον' ὁ γὰρε-- 
αρεστῶν τῷθεῷ, « ἐν φωτὶ ζώντων » τοῦτο πονεῖ. 23 
δὲ xal πεφώτισται πᾶς µετέχων co): αὐτὸς -ip 
ξωὴ ὢν, φῶς ἐστιν τῶν ἀνθρώπων; οἱ μὲν γὰρ ἐχθοὶ, 


tum in eis erat aniinam meam necaverunt, alieni- D τὸ ὅσον ἐπ᾽ αὐτοῖς ἤλαυνον, xai ἑκεθιάζοντο εἰς 6r 


genarum idolis se tradere coactam. At gratia et 
misericordia tua nonpermisisti, Deus, ut talia flerent, 
Sed vel apud alienigenas me protexisti, ne quid 
mali ex eorum societate paterer. Quapropter gra- 
tias tibi ago, quod « pedes meos de lapsu » anims 
c eripuisti. » 


νατον ἐχπεσεῖν' ἑλαύνοντες Υάρ µε, χαὶ μέσον à» 
λὀρύλων xal ἀλλογενῶν ἐθνῶν οἰχεῖν χαταναγχὰ..- 
τες, τὴν φυχἠν µου, τὸ ἐπ αὐτοῖ;, ἐθανάτουν, ἄνα-- 
χάζοντες συνάπτειν τῇ τῶν ἀλλοφύλων εἰδωλολατρείτ’ 
ἀλλ' ἡ ch χάρις xal τὸ ἔλεος οὗ συνεχώρησεν τοῦ-ν 
γενέσθαι, ἀλλὰ xal παρὰ τοῖς ἀλλοφύλοις µε ἕντς 


περιέφραττες, ὡς μηδὲν καταθλάπτεσθαι ix τῆς τούτων συνουσίας διὸ εὐχαριστῶ ὅτι «€ ἑῤῥύσω τοὺς xd, 


µου »τῆς φυχῆς « ἀπὸ ὁλισθήματος. » 


PSALMUS LVI. 


Vrns.1. Contenduntquidam psalmum bunca David 
tunc fuisse scriptum, cum afacieSaul in speluncam 


33 Jerein, 1, 2, 5; xim, 3. δὲ Ea. nxvi, δ. ?* Psal. 1xvn, 1. '* 1 Cor. xit, 9. 


(1) Seribendum procul dubio οἵς ad quod referatur adverbium καταλλήλως. Ep:r. 


Στ.α’.Ἱστέον Gg τινες τοῦτον αὐτῷ el gr sal qas: τὸν . 
Ψαλμὸν fjvixa τὸν Σαοὺλ ἀπεχρύθη iv τῷ exu 





1413 


* 


νηθεὶς ἀνελεῖν, οὐχ ἀνεῖλε. 


Στ. β’. ϱ ἐπιδιπλασιασμὸς δηλοῖ, ὅτι χαὶ ἐν τῷ Blu 
τούτῳ xà lv τῷ μάλλοντι ἑλέους coU χρῄξομεν. Σχιὰν 
Ok «πτερύγων τὴν θείαν χηδεµονίαν καλεῖ. El δὲ προ- 
δεα στἑλλοιτο « 1) σχιὰ » τῇ ἀληθείᾳ, ὃ βούλεται τοιοῦτόν 
ἐστιν Ἐν τῷ βίῳ τούτῳ τυγχάνων, ἐν τῇ σκιᾷ τῶν 
πτερύγων εἰμὶ, ἐλπίζων xal ἐπ᾽ αὐτὰς τὰς πτέρυ- 
YG« ἑλθεῖν ἑπτερωμένος ἀρετῇ xaX νοῄσει πνευµατι- 
κἩἨ. Πτέρυγες δὲ θεοῦ αἱ σχεπαστικαὶ αὐτοῦ ὀυνά- 
μεις, Ἡ αἱ ὑφιπετεῖς περὶ αὐτοῦ νοῄσεις. Τὸ επαρ- 
έρχεσθαι τὴν ἀνομίαν, » δηλο πρόσχαιρον αὐτὴν 
εἶναι. Ὥσπερ οὖν παρερχοµένη, οὕτως καὶ ἀπό τινος 
χρόνου ἁρξαμένη ἐστὶν ἡ ἀνομία. Περὶ γάρ τινος εἴ- 
δους αὐτῆς εἴρηται' « Οὔτε ἣν ἀπ᾿ ἀρχῆς, οὔτε εἰς 
τὸν αἰῶνα ἔσται. » 

Στ. Υ’.. Ἐπεὶ γὰρ ἡ ἀνομία ἑρπιστιχὴ καὶ χαµαι- 
πετἠς ἔστιν, ὁ ταύτης ἁπαλλαχτιῶν, πρὸς «τὸν Ὕψι- 
στον» Bod, ἵν εἰς ὕψος αἱρόμενος τῇ Bof, μαχκρὰν ἀπὸ 
τοῦ βλαθεροῦ θηρὸς Υένηται. Auk τοῦτό φησι, « τὸν 
Θεὸν ὕὈψιστον. » | 

Στ. ὃ. 0 ἀποσταλεὶς ἐξ οὐρανοῦ ἐπὶ τὸ σῶσαι, ὁ 
Κ.ύριός ἐστιν φάσχων, « Καταδέθηχα ἀπὺ τοῦ οὖρα- 
νοῦ. » Τοῦτον yàp ὄντα Λόγον αὐτοῦ ἐξαπέστειλεν ὁ 
θεὸς, καὶ ἰάσατο τοὺς τετρυµµένους ix τῶν διαφθο- 
ρῶν αὐτῶν. Ζητήσει δ' ἄν τις τὸ ἐξ οὐρανοῦ ἆἁπ- 
εστάλθαι, sl τοπιχὴν ἐκ τοῦ σωματιχοῦ οὐρανοῦ 
ἐκπομπὴν δηλοῖ. Δόξει γὰρ ἄλογον εἶναι τοπιχὴν 
χατάθασιν τῷ θεῷ προσάπτειν. Mf ποτ οὖν σηµαί(- 
νει ἡ «οὐρανὺς » φωνὴ τὴν ἀσώματον χαὶ νοητὴν 
οὐσίαν, χατὰ τό « θησαυρίξετε ἓν οὐρανῷ »ἄνω; 

« Ὁ ἐν μορφῇ τοίνυν Θεοῦ » xal ἴσα θεῷ ὑπάρχων, 
« μορρὴν δούλου λαδὼν » εἰς ἀνθρώπους fxev. Καὶ 
τοῦτό ἐστι τὸ ἐξ οὐρανοῦ ἀποστεῖλαει, ἵνα à Θεὸς Δό- 
γος σὰρᾷ γένηται, xai ἐπὶ γῆς ὀφθεὶς, ἀνθρώποις 
συναναστραφῇ. Τὰ αὐτὰ καὶ ἐπὶ τοῦ ἁγίου Πνεύμα- 
τος μυσταγωγῶν ὁ Πέτρος γράφει’ « *À νῦν ἀνηγγέ- 
λη ὑμῖν διὰ τῶν εὐαγγελισαμένων ὑμᾶς, Πνεύματι 
ἁγίῳ ἁποσταλέντι ἀπ᾿ οὐρανοῦ. »Αποσταλὲν γὰρ Ex 
τοῦ νοητὴν οὐσίαν τυγχάνειν τὸ Πνεῦμα ἀνθρώποις 
ἐνῳχίσθη τοῖς εὐαγγελισαμένοις ὑμᾶς. 

Στ. ε’. Ἐν τῷ προάχοντι στίχῳ εἰπὼν,ε Ἐξαπ- 
᾿έστειλεν ἐξ οὐρανοῦ, » οὐχ εἱἰρηχὼς τί «b ἀποσταλὲν, 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 
ΗΥγαῦδι, xaX εἰσελθόντα αὐτὸν ánooxsuá&sacta:, δυ- A Eygadi fugeret, et Saulem, ut fessum corpus re- 


144 


crearet eamdem ingressum, necandi occasione data, 
non necaret. 

Vgns. 2. Indicat vocis « miserere » iteratio nos et 
in presenti hac vita, et in futura Dei miseratione 
indigere. Umbram alarum vocat providentiam di- 
vinam. Quod si autem ad veritatem referenda est 
« umbra, » hic erit loci sensus : Donec banc vitam 
ago, in umbra alarum sum ; ipsas vero alas spero 
me consecuturum, virtute et spirituali mente quasi 
alatus. Ale igitur Dei, aut divina potestas qua tegi- 
mur, aut. sublimes de ipso doctrinz. Ex eo quod 
« trauseat iniquitas » apparet eam , nen nisi ad 
tempus durare. Nec transit tantum, sed et. certo 
quodam tempore exorta est. Dictum est enim de 
quodam iniquitatis genere : « Neque erat ab initio, 
neque erit in perpetuum *'. » 

Vgns. 5. Quando per humum repat et serpat ini- 
quitas, qui eam respuere conatur, ad « Altissunum » 
clamat, ut in altum clamore elatus, longius ab in- 
fensissima bestia abeat; hac de eausa dicit, « al- 
tissimum Deum. » 

VtEns. 4. Qui missus est decclo ad salutem dan- 
dam, non alius est ac Dominus qui dixit : «Descendi 
de ccelo 54.2 Quem enim misit Deus, utpote Verbum 
suum, ut liberaret afflictos de tribulationibus eo- 
rum. At roget fortasse quis : De ccelo missus, num 
de coelo corporeo quasi e loco egreditur? Absurdum 
enim de Deo putares, eum de loco ad locum traus- 
ire. Aut voce « ceelum » iunuetur forte aliquid in- 
corporeum et spirituale, juxta illud : « Thesauri- 
zate vobis iu ccelo ** » sursum ? « Qui cum in forma 
Dei esset, »et Deo zqualis, « formam servi aci- 
piens * » venit ad homines. De colo mittitur, 
quando caro fit Deus Verbum , et inter homines 
apparens, cum illis conversatur. Eadem docuit Ρυ- 
trus de Spiritu sancto scribens : « Quz nunc nun- 
tíata sunt vobis, per eos qui evangelizaverunt vobis, 
Spiritu sancto misso de celo 91. » Nam missus est 
Spiritus sanctus, cum corpore prius carens, nune 
ia evangelizantibus vos inhabitat. 


VEns. B. Superiori versu dixerat a Deo aliquem 
esse mittendum, non vero'quis hic foret ; hic autem 


vuv ἑρμηνεύει ὅτι τὸ ἔλεος xaX ἡ ἀλήθεια. "Άπερ οὐχ p) « misericordiam misit suam, » ait, « et. veritatem 


ἕτερα xav' οὐσίαν, ἁλλ' αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἁμφότερα 
ῥυόμενος τὴν doyhv αὐτοῦ γενοµένην μεταξὺ ἐχθρῶν 
τῶν χαταπατησάντων ot διὰ τὸ ἄγριον xaX ὡμόθυμον 
εἰσὶ « σχύμνοι. » 

'H Ἠκχοίµησις τὴν ἀνάπαυνλαν δηλοῖ πολλάχις * 
ὡς ἐν τῷ, ε Ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ χοιµηθήσοµαι 
xa ὑπνώσω. » Ὁ οὖν βούλεται λέγειν, τοῦτό ἐστιν' 
El χαὶ ἑταράχθην χαταπατούμενος ὑπὸ ἐχθρῶν, xal 
θαμόούμενος τῶν σχύμνων τῶν. μέσον µε λαθόντων, 
ἀλλ οὗ παρέμµεινεν ἡ ταραχή ᾿ «ἐχοιμήθην) γὰρ ετετα- 
θαγμένος,» οὐχὶ τεταραγµένος γρηγορῶν ἔμεινα, ἆλλ' 
ἐκοιμήθην ἀποζαλὼν τὴν φυχἠν μον. Τούτου σύμδολον 


9! Sap. xiv, 10. 39 Joan. ), 1. "* Mattb, vi, 20. 


suam. » Quz: quidem natura unum sunt, nec aliud 
prater Salvatorem, qui animam eripiet inter con- 
culcantes inimicos delapsam : « catuli leonum » vo: 
cantur isti propter ferum crudelemque animum. 
Somnium quietem  plerunique indicat, ut in 
illo: « In pace in idipsum dormiam et requi- 
escam *, » At hic res ita interpretanda : Licet 
me turbarent conculcantes inimici, et circumagi- 
tantes. terrerent. catuli leonum, non vicit. tamen 
perturbatio. Nam « dormivi conturbatus, » contur- 
batus non insomnes noctes meas duxi, sed dormivi 
dejecto auimo. Cujus imaginem refert illa mulier, 


€ Piilipp. 1, 6, 7. " 1 Petr. , 12. ^ Psal. 1v,9. 


145 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1446 


qu « spiritum infirmitatis habebat, qux incurvata A fjv, fj « συνεχοµένη πνεύµατι ἀσθενείας » γυνἡ, «coy- 


erat, nec omnino poterat sursum respicere, » quam 
solvit Jesus a vinculis diaboli, filiam Abrahz 05, 
Quicunque humiliter sentit, profecto anlmam habet 
incurvatam, et ideo sublimia suspicere non volen- 
tem. 

Vgns. 10. Populos quidem vocat, qui ex circum- 
cisione ; gentes vero, qui de idolgrum culta conver- 
' tentur, ut una flat Ecclesia. 


χύπτουσα xaX μἡ δυναμένη ἀναχύψαι el; τὸ παντελὶς, 
ἣν ἕλυσεν Ἰησοῦς ἀπὸ, τῶν βρόχων τῶν σατανικῶν, 
θυγατέρα οὖσαν ᾿Αδραάμ. Τάχα δὲ xal πᾶς)ὃ xi 
φρονῶν χαταγχεχαμμµένην ἔχει τὴν φυχὴν, o6 δυναμέντν 
τὰ ἄνω σχοπεῖν ὅσον ἐστὶ τοιαύτη. 

Lx. v. Λαοὺς δὲ νοῆσεις xal τοὺς ix. περιτομῆκ- 
ἔθνη δὲ τοὺς ἀπὸ τῶν εἰδώλων µετανοήσαντας, ὣς 
µία γενέσθαι 'Εκχχλησία. 


PSALMUS LVfi. 


Ῥεκα. 2. Idem de justitia asseritur et in Prover- 
biis ** : « Ad intelligendam justitiam veram, et ju- 
dicium dirigendum. » Concinnat vero injustitiam, 
qui peccato inservit, quod sine ulla intermisslone 


Στ. f'. Οὗτος γὰρ χαρπὸὲς δικαιοσύνης xal ἓν Ta- 
ῥοιµίαις « Νοῆσαί τε διχαιοσύνην ἀληθῃ, xat χρίµα 
χατευθύνειν. » Συμπλέχει δὲ ἁδιχίαν, ἁμαρτίας ουν- 
ἁπτων, kv τῷ ἁδιαστάτως ἐνεργεῖν τὸ xawóv. Toi 


malum operatur. Cui consentit illud : « Funibus B ἰσοδυναμεῖ Τὸ, « Σειραῖς τῶν ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἔκα- 


peccatorum suorum unusquisque constringitur δε) 
Nec immerito malum fleri dicitur « iu terra : » nam 
etiam si in corde iniquitatem feceris, « in terra, » 
hoc est circa materiam versando, operaris eam. 
Vgns. &. Magnum judicem, ait, latet nihil vel 
eorum qus cogitatione tantum quis conceperit. 
Etiam si hominum oculos effugere putaveris, Deum 
fallere tibi non licebit ; nam antequam in lucem 
prodeant innotescunt Deo, qui res omnes prius- 
qzam flant perspicit. Nondum nati eramus, et jam 
nos Deus tanquam vita donatos, quales nunc sumus, 
pernoscebat. Ab szeterno jam respuendi erant coram 
ipso. « Alienati sunt ergo peccatores a vulva. » Et 
licet plerumque hodie justitiam przdicare videantar, 


στος σφίγγεται.» O0 µάτην πρόσχειται τῷ « ἀνομίας 
ἐργάξεδθαι, » τὸ ε bv τῇ vio χἂν γὰρ ἐν καρδία τις 
ἀνομίαν ποιῇσῃ, « Ev τῇ yf, » τουτέστι περὶ τὰ ὑλι- 
xà, ἐνεργεῖ αὐτήν. 

Στ. δ. Τὸν µέγαν χριτὴν, φησὶν, οὐδὲν λανθάνει 
τῶν κατὰ διάνοιαν ἑκάστῳ λογιζοµένων. KXv vip 
δοχῇ τις ἀνθρώπων ὀφθαλμοὺς χρύπτειν, ἀλλ oc» 
ἂν λάθοι Gsbv, ὁπότε xal πρὶν εἰς φῶς προελθεῖν, 
πάντα εἰδότι πρὸ Ὑενέσεως ἑγνωρίκοντο. Δι» κρὶν 
γεννηθῆναι αὐτοὺς, ὡς ἤδη ὑφεστῶτας xal τοιούτους 
ὄντας οἷοι νῦν εἰσι προεώρα. "Hàn τε ἐξ ἐχείνου ἁτκ- 
6λητοι σαν παρ αὐτῷ. «᾽Απηλλοτριώθησαν γοῦν οἱ 
ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας. » Καὶ εἰ xot τὰ μάλιστα 
σήμερον δικαιοσύνην λαλεῖν προσποιοῦνται, τοῖς Ec 


factis coptraria probantes, Deum ipsum latere ne- 6 Τοις τὰ ἑναντία µετερχόμενοι ἀλλ᾽ οὐχὶ xal παρ» 


queunt ; nam antequam ex utero exirent, imo ante- 
quam utero conciperentur , jam inter errantes an- 
numerabantur ab eo, et quales nunc suut appare- 
bant. 


Vens. 5; Qni Seripturas redarguere non dubitant, . 


hunc quoque versum impugnant, dicentes : Absur- 
dum est hominem ab utero errare et falsa loqui ; 
non enim peccat, niai qui rationis compos fuerit. 
At dicemus nos infantem recens natum virtute boni 
et mali esse capacem, actu autem tunc tautum bo- 
num fore aut malui, cum bonum malumque discer- 
nere poterit. Licet non antequam rationis homo 
compos εἰ, vitam ad virtutem instituere coepit, 
Dibilominus ab utero matris bonum fecisse dicitur. 
]ta legimus apud Job δὲ: « Quod si buccellam meam 
comedi solus, et pupillo non communicavi, ..... 
quoniam de ventre matria mex dux eis fui, et enu- 
triebam ut pater. » Similiter et hi, de quibus nunc 
agitur, quaudo rationis participes facti sunt, actu 
ecperunt errare. lllud innuunt et ipsa psallentis 
verba, cum dicitur eos « falsa loqui. » Non inepte 
hec etiam de pravarum disciplinarum fautoribus 
iuterpretaberis , quippe qui ex ipso parentis disci- 
plinze scilicet ventre et « errare et falsa loqui » so- 
lent. 

Vns. 8. Jam prius notavimus sagittas deimmit- 


9 Luc. xim, 14 sqq. 


Θεῷ συνεφάνησαν τοιοῦτοι, ἀλλὰ πρὶν ἀπὸ vascoX; 
προελθεῖν αὐτοὺς, μᾶλλον δὲ καὶ πρὺ τοῦ συλλτ φθζ- 
ναι, ἓν πεπλανηµένοις ἑλογίσθησαν παρ) αὐτῷ, x3! 
µέλλοντες ἔσεσθαι τοιοῦτοι οὐχ ἡγνοοῦντο (2). 

Στ. ε’. Οἱ διαδάλλειν δὲ τὰς Γραφὰς ἀποτολμῶν- 
τες, χαὶ ταύτην τὴν λέξιν διέσνραν Myovts;, μὴ dt 
ναι οἷόν τε ἀπὸ γαστρὸς πλανηθῆναι xal φεῦδος 11- 
λῆσαι' συμπεπληρωχότων yàp τὸν λόγον, qaot, c 
ἁμαρτάνειν. ᾽Ἀλλά Φαµεν τὸ ἀρτίτοχον βρέφος δεχτι- 
xbv ἀρετῆς xai xaxlag ἐστὶν δυνάµει, τότε δεχόµε- 
vov χατ ἑνέργειαν ὁποτέραν τούτων τῶν ἕξεων, 
ὅταν γνῶσιν ἀγαθοῦ xal xaxoü cyfy τότε yàp χα) 
συμπληροῦται ὁ λόγος, ὅταν xav' ἀρετὴν ἄρξιται 
ἐνερχεῖν, ix χοιλίας μητρὺς λέγεται xal ἀγαθὸν -ε- 
ποιηχέναι. Τοιοῦτον καὶ τὸ παρ᾽ Ἰώδ' « El. δὲ κα) 
τὸν ψωμόν µου ἔφαγον μόνος, xa ὀρφανῷ οὗ usc 
έδωχα” ἐκ κοιλίας γὰρ μητρὸς ὠὡδήγουν αὐτοὺς χα) 
ἐξέτρεφον ὡς πατήρ. » Καὶ οὗτοι οὖν ὁμοίως , zo 
ὧν ὁ λόγος, φθάσαντες ἐπὶ συμπλήρωσιν τοῦ λόγου 
ἀπὸ πλάνης ἤρξαντο ἐνεργεῖν. Καὶ σηµαίνει τὸ xac 
αὐτὴν τὴν λέξιν φθέγγεσθαι τὸ « λελαληχέναι de»- 
δη. » Τάχα δὲ καὶ οἱ τεχθέντες ἀπὸ φαύλης διδασκα- 
lag, àw' αὐτῆς τῆς Ὑαστρὸς τῆς αὐτοὺς τεχούσης 
εἶχον καὶ τὸ « πεπλανῆσθαι καὶ ψευδῆ λελαληχέναι.» 


Στ. η’. Καὶ πρότερον εἴπομεν τὰ βέλη σημαένειν — 


* Prov. Ἱ, 5. "5 Prov. v, 93. '* Job xxxi, 17, 18. 


(2) Vides que sit divjpa pradestinatio apud Didymum. Reliqua item doctrina preclara. 


4417 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1418 


ποτὰ τὰς κολάσεις. € Τόξον » 0 ἐστὶν, ἀφ᾽ οὗ ἀφίεται A tendis poenis usurpari. « ÀArcus» autem , quo 19)49 


τὰ βέλη ταῦτα, ἡ κριτιχὴ τοῦ θεοῦ bóvaptc. Τοῦτο οὖν 
«zb τόξον ἑντοίνει οὐχ ἂν εἰς αὐτὸ ἕως οὗ ἀσθενήσω- 
σιν νοί βαλλόµμενοι, πρὸς ἀγαθὸν δὲ αὐτοῖς τὸ ἆσθε- 
νησαι, καθαιρονµένης qc εἶχον ἰσχύος περὶ τὴν χα- 
χίαν. « Ὥσπερ bb ὁ τηκόµενος χηρὸς ἀναιρεῖται , » 
καθ) ὃ τηχτὸς xal παχύτητα ἔχων (5), τοῦ πρώτου 
ὑποκειμένου sl; πῦρ µεταθαλόντος, οὕτως xo οἱ 
Φφαῦλοι χολάσεως πεπειραµένοι, τὴν ix μοχθηρᾶς 
ἔξεως παχύτητα ἀποθάλλουσι. Ἡρὸ κολάσεως δέ ἐστι 
«ὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν τυγχάνων δικαιοσύνης ἡλιος. 00x 
οἷόν τε προσδάλλειν τῇ λαμπηδόνι τοῦ νοητοῦ ἡλίου. 
"6θεν ἐνταῦθα εἴρηται, ὡς ἄρα «ἑἐπιπεσόντος τοῦ Xo- 
λαστικοῦ φωτὸς, οὐχ. εἶδον τὸν tov » οἱ 7f] χολάσει 
περιπεσόντες. Οἱ δὲ συνέντες τὰ ἴδια πάθη ἀλληγο- 
ρικώτερον ἀχάνθας ὀνομαξζόμενα, οὐ πειρασθήσονται 
κολαζούσης ὀργῆς' « πρὸ τοῦ δὲ συνιέναι 2 τὰς πνευμα - 
τικῶςλεγομένας ἀκάνθας xat ῥάμνον, «ὡσεὶ ζῶντες v 
ὑπὸ ὀργῆς χαταποθῄσονται. Οὐ γὰρ ζῶντες, ἀλλὰ 
Cost ὅμοιοι τυγχάνοντες ὑπὸ ὀργῆς συλληφθήσον- 
ται. Τὸ γὰρ εκαταπιεῖν » χατὰ τὴν Γραφὴν τὸ κρατῆ- 
cit xal νικῆσαι σηµαίνει, τοῦ χαταποθέντας δη 
χεχρατηµένου καὶ νενιχηµένου. Καταπίνεται γοῦν 
τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς, χρατούσης xat νιχώσης τῆς 
ζωης τὸν θάνατον. 


ssgitt:e emittuntur, ipsam judicandl potestatem si» 
gnificat. Hunc igitur « arcum inteudit donec infir- 
mentur » quos lacessit ; inflrmantur autem ad bo- 
num, quando infranguntur vires, quibus ad malum 
ferebantur. « Sicut cera, qus fluit, dilabitur ; » - 
quippe quz nunc liquefacta nunc condensata, ad» 
molo igne, pristinam formam niutat. Ita et pecca- 
tores, experimento poenarum facto, pristinze mali- 
ti:e crassiticem respuunt. Castigat autem eos lumen 
verum) quod est sol justiti2 ; cum spiritualis solis 


splendorem ferre nequeant. Quapropter dicitur hie, 


« Supercecidit ignis » ultionis, « non viderunt solem» 
ponis afllicti. Qui passiones suas intelligunf, quie 
per allegoriam spinz dicuntur, non amplius expe- 


B rientur ultricem Dei iram ; at « priusquam intelli- 


gant, » qua per metaphoram spina et rhamnus vo- 
cantur, « sicut viventes » ira absorbebuntur. Noa 
enim viventes sed « sicut viventes » ira corripiene 
tur. Vocem « absorbere » adhibet Scriptura pro 
viucere et superare; qui autem absorbetur, et vinci« 
tur, et superatur. Absorbetur igitur a vita quod mort 


cbnoxium fuerat, morlem vincente et superante 
vita *r'*!, 


PSALMUS LVIII. 


Στ. €. EU δὲ xai τὸ « Ebpayov: » τελέσαντος γὰρ 
τὸν δρόµον ἡ φωνή. El δὲ τις ἀντερεῖ πρὸς την τοῦ 
Οὗρίου ἁμάρτίαν ὕστερον γενομένην, μὴ ἀληθεύειν 
νυνὶ ὡς Ίδη τελέσαντος τὸν δρόµον αὐτοῦ, φαμὲν ὅτι 


Vas. 5. Ποοίο dicit « cueurri ; » vox est enim 
curriculum conlicientis. Quod si quis objiciet pro» 
pter peccatum in Urize uxorem postea, adwissum, 
inepte Davidem loqui, quasi jam optatam metam 


τὴν πρὸς τὸν Σαοὺλ ὑπηρεσίαν « ἄνευ ἀνομίας » xa- C conjigisset, dicemus eum hoc unum contendere 


τευθυνθηχἑναι φησὶ, xat µάτην ἐχεῖνον ἐπιθουλεύειν. 
*H καὶ ὅτι τότε δραμὼν « ἄνευ ἀνομίας » xat χατευ- 
θύνας ἣν πάντα τὰ διανυθέντα αὐτῷ. ᾽Αλλ’ ἐπεὶ «pe- 
πτὸς χαθόλου md; ἄνθρωπος, μετὰ ταῦτα Talca s, 
ὡς μὴ ἔχων αὐνήθειαν πρὸς τὸ ἁμαρτάνειν , ῥᾷστα 
μετενόησεν. 


Στ. (β’. Ὡς πρὸς ἱστορίαν, τοὺς ἐπιχειμένους. 
ἐχθροὺς ἐπιτιμηθῆναι πρὸς Θεοῦ, ἁλλ᾽ οὐχ ἀποθα- 
νεῖν ἀξιοῖ. Οἶδεν γὰρ ὅτι εἰ µένοντες φαῦλοι ἀποθά- 
νοιεν, λήθην ἔξουσι τοῦ θεῖχοῦ νόµου’ διασχορπι- 
σθέντες δὲ «fj τοῦ θεοῦ δυνάµει εἰς αἰχμαλωσίαν 
παραδοθέντες στενάξουαι πρὸς θεὸν πεῖραν καχώ- 
σεως ἑσχηχότες. Βούλεται αὐτοὺς xal χαταχθῆναι 
ἀπὸ ὕλους fj; ἔχουσιν ὑπερηφανίας, ποιοῦντος αὐτὸ 
τοῦ ὑπερασπίζοντος Κυρίου τοῦ τὴν δέησιν ἀναφέ- 
(οντος. Ἡ yàp παντελῆς τιμωρία εἰς ἀπόγνωσιν 
παρασχευάζει καὶ προτρέπεται. Ὅτι δὲ φειδόµενος 
αὐτῶν τοῦτο ὁ Δαυῖδ ἑπρεσθεύετο, ἵνα τῇ µετριωτέρᾷ 
τιµωρίᾳ σωφρονισθέντες νήψωσιν, ἐπάγει τὰ ie 
ἐὰν γὰρ διασχορπισθῶσιν, ὁμοῦ καὶ ἔιμωρουνται, 
xat συναχθῆναι πάλιν δυνῄσονται µετανοῄσαντες. 
Ὁμοίως δὲ χαὶ καταχθῆναι, τουτέστιν ταπεινωθή- 
| vat, βούλεται « ἁμαρτίαν στόματος αὐτῶν, λόγον χει- 

λέων αὐτῶν, » συμφέρον αὑτοῖς τε τοῖς ταπεινου- 


j. *'! f Cor. xv, 54. 


qdod se « sine iniquitate » in Saulem gesserit, ideo- 
que eum immerito incusari. Hic erit etiam forte 
verhorum prolatorum sensus : Hactenus « sine ini- 
quitate » cucurri, et. perfectum iter optime direxi. 
At cum inultationi sit bominum natura obnoxia, 
deinceps lapsus est; peceatis autem cum non esset 
assuetus, quam celerrime poenitentiam egit. 

VEns. 12. Narrando refert inimicos suos a D.o 
puniri, ne autem occidantur orat. Sciebat enim eos, 
si noudum emendati perirent, divinam legem obli- 
turos ; dispersos autem divina virtute, et in capti- 
vitatem traditos, penarum experimento Ífacto, ad 
Deum cum gemitibus clamaturos fore, Optat etiam 
ut ab altissima superbia deponantur quz efferuntur, 
illudque tu facias, ait, qui me protegis, Domine : 
omni enim poa ad conversionem paramur et inci- 
tamur. Quod autem eis parcens David hoc pre- 
dicet, ut ad saniora revocati levioribus poenis cor- 
rigautur, declarant qua infra ponuntur; nam si 
dispergantur simul et castigentur, penitentia facta, 
rursus in unum congregari poterunt. Eadem de 
£ausa ut deponantur exoptat, hoc est, humilientur 
« delictum oris eorum, et sermo labiorum ipso- 


rum ; » nam hoc εἰ iis qui humiliandi sunt, et ple- 


risque perutile est, ne eos imitentur qui in saperbía 


(9) Sensus postulat, ni fallor, ut legatur µηκέτι ἔχων. EbiT. 


PaTROL. αμ. XXXIX. 


1419 


DIDYMI ALEXANDRINI 


11:9 


loquuntur et injusta proferunt. Ast ubi ii qui in su- A µένοις xal τοῖς πλείοσιν, ὥστε μὴ παροξυνθηναι 


perbia loquuntur et injusta mentiuntur, calamitati- 
bus in superbia sermonum suorum comprehensi 
fuerint, cuique apparebit eos propter iniquitatem 
fuisse deprehensos. 


πρὸς ζήλον τῶν Ev ὑπερηφανὺίᾳ λαλούντων xat φθεχ- 
γοµένων ἄδιχα, Οἱ γὰρ μεθ) ὑπερηφανίας λελαλτ- 
χότες, οἱ χατὰ τοῦ διχαίου φευσάµενο:ι, ὅταν ἔναν- 
σείαν τοῖς ἔργοις τὴν ἔχθασιν ἐν τῇ ὑπερηφανίᾳ τῶν 
οἰχείων λόγων συλλαµθάνονταε, ὡς παράνομοι χατα- 
ληφθέντες ἐξελέγχονται. 


PSALMUS ΙΧ. 


εκδ. 6. Quodnam est signum a Deo, aut 
quod lumen quo spiritus discernere liceat, bonum 
a malo? Nam hac discretione facta, fugerémus 
procul a malis, a pravis operibus et spiritu ne- 
quam. Datur autem signum hoc non obvie cui- 
que, sed « metaentibus » Deum. 


Vens. 8. Deus loquitur «in sancto » viro quoque. 
Loquebatur igitur et in Paulo, utpote sancto, et in 
propheta quoque. Quod si autem ad Patrem refer- 
retur illa vox, « sanctus » in quoloquitur, non alius 
esset ac Salvator, juxta illud : « Pater in me ma- 
nens, ipse facit opera** ; » et, « Ipse mihi mandatum 
dedit quid dicam et quid loquar **. » Conveniunt 
hzc optime redemptioni. 


Στ. c'. Τίς ἡ σηµείωσις fiv δίδωσιν ὁ θεὸς, ? 6 
φωτιαμὸς χαθ᾽ ὃν δυνατὸν διάχρισιν ἔχειν πνευμάτων 
ἀγαθοῦ xa χαχοῦ; Ταύτης γὰρ τῆς γνώσεως ὑπαρξα- 
σης, φεύγομεν ἀπὺ τῶν χειρόνων μαχρὰν, χαχοῦ Ep- 
You xaX πνεύματος πονηροῦ Υινόµενοι. Δίδοται δὲ οὐ 
τοῖς τυχοῦσιν, ἀλλὰ τοῖς χατὰ θεὺν « εὑσεθέσεν » air, 


| 1j σηµείωσις. 


Στ. η. θεὺς λαλεῖ ἐν παντὶ µετέχοντι ἁγιότισος, 
Οὕτω γοῦν καὶ ἐν Παύλῳ ἁγίῳ ὄντι ἐλάλει θεὸς xax 
by παντὶ προφήτῃ. El δὲ περὶ τοῦ Πατρὸς ἐχλα ι6δά- 
νεται fj quyh, ἅγιος, Ev. ᾧ λαλεῖ, ὁ Σωτὲρ ἂν εἴη. 
συμφώνως τῷ, c 'O Πατὴρ ὁ µένων tv ἐμοὶ ποιεῖ τὰ 
ἔργα" » χαὶ, « Ἐντολὴν δἐδωχέν µοι ὁ Πατὶρ, τ. 
εἴπω xat τί λαλῄσω. » Καὶ ἀρμόξει ταῦτα μάλιστα 
τῇ οἰχονομίᾳ. 


PSALMUS LX. 


VgRns. 3. Qui hic preces fundit, cum sciret procul 
se abesse ab illo ad quem vota mittit, « a finibus 
terre » dicit se esse, et clamare ad Deum, dum 
« snxiatur. » Eumdem sensum refert illud Eccle- 
siastis **: « Deus in coelo desuper, et tu super ter. 


Στ. Υ. Ὢ ἐνταῦθα εὐχόμενος, πόῤῥω ευγχάνονιι 
ἑαυτὸν εἰδὼς τοῦ ᾧ τὴν εὐχὴν ἀναπέμπει, « Ex τῶν 
περάτων » εἶναι « τῆς γῆς (4), » καὶ χεκραγέναι 
πρὸς θεὸν τότε, ὅτε « ἀχηδιᾷ. » Καθὰ γάρ φησιν Ev τῷ 
Ἐχχλησιαστῇ, « 'O θεὺὸς iv τῷ οὐὗρανῷ Kv, χα 


ram. » Quibus verbis distinctio innuitur non loco- C σὺ ἐν τῇ yi] χάτω. » Σηµαίνεται δὲ διὰ τῆς λέξεως 


rum, sed naturarum , increati et creati. Deus qui- 
dem, cum natura praestet, in ccelo sursum dicitur ; 
homo vero deorsum super terram est, quia prius 
cam non esset, postea factus est. [ta etiam Bapti- 
sta Salvatorem dicit 3” de coelo esse desursum, ho- 
minem vero de terra et esse et loqui. Profert enim 
qua creatura conveniunt. 


Christum « petra » significari videbimus de qua 
spiritalis potus ** manat. Qui in hac petra exal- 
tatur, ejus particepa factus, cum illa ait sapientia, 
et justitia et sanctificatio 51:21, circa sublimia versa- 
tur, 4 Deo mente sublatus. Ipse Salvatorem sequi- 
tur, voce allectus dicentis : « Venite post me ?5; » 
duce eo utitur, nec alium exspectat, qui viam ad 
summum rerum omnium auctorem ostendat. Quo 
igitür dono donatus David, Deum hisce vocibus ce- 
lebrat : « Deduxisti me, quia factus es spes mea ; » 
non solum autem dux meus fuisti, sed et « turris a 
facie inimici; » nam te fortitudinem habens , et 
« turrim fortitudinis, » illesus remansi, licet ini- 


mici in mc insurgerent et in impugnando peterent. 
55 Joan. xiv, 10. ** Joan, xui, 49. 
$0. 15 Marc. 1, 17. 


E (4) Verbum aliquod deesse videtur, v. g. λέγει. 
DiT. 
(5) Forte sic legendum et distinguendum : ... οὗ 


** Eccle. v, 1. 


οὗ διάστασις τοπιχὴ ἀλλ᾽ οὐσίας, ἀχτίστου xal xa- 
σµάτῳν διαφορᾶς (5): τῆς τοῦ θεοῦ ὑπάρξεως , δι᾽ 
ὑπεροχὴν τιμῆς, ἄνω ἐν οὐρανῷ λεγοµένης , της τοῦ 
ἀνθρώπου κάτω εἰς γῆν τυγχανούσης, τῷ Ex τοῦ u* 
ὄντος εἰς τὸ εἶναι ἑληλυθέναι, εἰς ταύτην τὸν διας»- 
ρἀν. Καὶ ὁ Βαπτιστῆς σκοπήσας τὸν Σωτήρα, ἄνωθεν 
ἐξ οὐρανοῦ εἶναι λέγει" τὸν δὲ ἄνθρωπον ἐχ τῆς γῖς 
τυγχάνειν καὶ λαλεῖν προφἑρει γὰρ & χτίσµατι 67va- 
τὸν εἰπεῖν. 

Πέτραν σηµαίνεσθαι ἐχδεξόμεθα ῥέουσαν ανενυ- 
ματικὸν πόμα τὸν Χριστόν. 'O ἐν ταύτῃ τῇ πέτρα 
γινόµενος, τῷ µετἐχειν αὐτῆς (ὐπάρχει γὰρ sozís 
xaX διχαιοσύνη xat ἁγιασμὸς) µετεωρίζεται χατὰ τὸν 
νοῦν ὑψούμενος ἀπὸ Θεοῦ. Καὶ οἱ ἔπεσθαι δὲ τὸ 
Σωτῆρι προθέµενοι κατὰ τὰς αὐτοῦ προτροπὰς λέ- 
γοντος, « Δεῦτε ὀπίσω µου, » ὁδηγῷ αὐτῷ χρώμε- 
νοι, οὐχ ἄλλον ἑλπίσαντες ἡγεμόνα εὑρίσειν τῖς 
ἀγούσης πρὸς τῶν πάντων αἴτιον ὁδοῦ. Ταύτος τῖς 
δωρεᾶς τυχὼν χαὶ Δαυῖδ, μεθ) ὕμνου λέχει τῷ Κυρ» 
« Ὡδήγησάς µε ὅτι ἐγενήθης ἐλπίς µου" » οὗ µένο 
δὲ ὁδηγὸς, ἀλλὰ xal « πύργος » γἐγονάς µοι « àz3 
προσώπου ἐχθροῦ' » σὲ γὰρ ἰσχὺν ἔχων καὶ ε iz,25 
πύργον, » ἁθλαθὴῆς διέµεινα, xalcor τοῦ ἐχθροῦ τ.;- 


5 Joan. im, 91. δὲ 6ου. x, 4. ο 1ος. n, 


διάστασις τοπιχὴ, ἀλλ οὐσίας ἁκτίστου xal κτιξµ- 
των διαφορά. Dbrr. 


1121 


EXPOSI'TIO IN PSALMOS 


1423 


χάνοντος ἀντιπροδώπου, «καὶ πολεμεῖν µε θέλοντος. A Posses etiam verba « deduxisti me » cum illis, « a 


Δύναται ἀναφορὰν ἔχειν εἰς τὸ « ἀπὺ προσώπου 
ἐχθροῦ, » xal τὸ, « Ὡδήγησάς µε, » εἰρμῷ τοιού- 
τῷ" « Ὡδήγησάς μεἀπὺ προσώπου ἐχθροῦ,» ἐλπίς µου 
γεγενηµένος. ᾽Αλλὰ xal πύργος ἰσχύος, πρὸς τῷ 
ὡδηγηχέναι µε ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ, γἐγονάς pot 
ἐλπὶς τῶν ἁγίων ἀληθινὴ xal ἁδιάπτωτος ὁ Σωτήρ) 
ᾗ φησιν Παῦλος «Καὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ τῆς ἐλπίδος 
ἡμῶν. » Καὶ ἡ προφητεία, ε Ἐπ΄ αὐτῷ ἔθνη ἑλτιοῦ- 
ctv. » Αὐτὸς γὰρ ὁ προαναφωνηθεὶς ἔσεσθαι ἐθνῶν 
προσδοχία. εΠαροιχεῖ» δέ τις τελειωθεὶς ἓν ἁγιότητι 
εἰς τοὺς αἰῶνας ἐν ἐχείνῳ τῷ σχηνώµατι’ εὖ δηλοῖ τὸ,» 
ε Τίς χΧατασχηνώσει ἓν ὄρει ἁγίῳ 6ου; » αἰώνιον 
γὰρ τοῦτο, ταυτὸν ὃν τῇ σχηνῇ ἣν ἔπηξεν ὁ Κύριος, 
xaX οὐχ. ἄνθρωπος. Ἡλὴν sl καὶ οὕτω τελειότητος 
ἔχει d τοιαύτη σχηνἡ, ὡς καὶ "Άγια ἁγίων εἶναι, ἀλλ᾽ 
οὖν ἔστιν μετ) αὐτὴν κατάστασις ὑπερέχουσα «tv 
λογιχῶν, xa Άν ἔσονται ἐν Πατρὶ καὶ Υἱῷ, μᾶλλον δὲ 
τῇ Τριάδι. Διὸ « παροιχεῖν εἰς τοὺς aliovac, ἀλλ᾽ οὐ 
χατοιχεῖν by. τῷ σχηνώµατι εἴρηται. Ὁ ἐν τούτῳ τῷ 
οἵχιῳ γεγονὼς, « σχεπασθήσεται ἐν τῇ τῶν πτερύγων 
τοῦ θεοῦ σχέπῃ. » | 
Στ. c". ΠἩλούσιος γὰρ àv, qno, xol µεγάλας δω- 
ρεὰς παρέχεις, μᾶλλον δὲ χαριξόµενος τοῖς τελείοις 
ἀνθρώποις τὸ Ἠενέσθαι σου υἱοὺς, « χληρονομίαν 
αὐτοῖς δέδωχας. » El γὰρ xaX προσδοχᾶται δοθήσο- 
µένη μετὰ τὴν ἀνάστασιν iv τῷ μέλλοντι αἰῶνι 
ἀλλά γε τῷ fn εὐτρεπεῖσθαι δέδοται τοῖς εἰς αὐτὴν 
χατὰ καιρὸν τὸν δέοντα ἀχθησομένοις τὸ ὄνομα αὖὐ- 
τῶν πιατενόντων αὐτῷ xal τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. Ἐπεὶ 
πολλάχες εἴρηται, ὑποδεεστέρους εἶναι τοὺς οἰχειω- 
θέντας τῇ τοῦ θεοῦ προσηγορἰᾳ τῶν ἑνωθέντων αὐτῷ 
τῷ θεῷ. "Opa ὡς xal τοῖς φοδουµένοις τὸν θεὺν δέδοται 
à Χληρονομία. El γὰρ τοῖς ὑποδεεστέροις ὑπῆρχται 
ᾗ χάρις αὕτη, πολλῷ πλέον τοῖς ὑπεραναθεθηχόσιν. 
Στ. ζ. 'O τυχὼν τῶν ἑρμηνευομένων δωρεῶν βα- 
σιλεύς τίς ἔστι, xa0' ὃ σηµαινόμενον εἴρηται περὶ τῶν 
θεοσεδῶν ὡς εἴησαν βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος 
ἄγιον. Τούτῳ τῷ σημαινομένῳ βασιλεῦσαι xa οἱ 
ἁπόστολοι προσδοχῶντες, λέγουσι Κορινθίοις' « Χωρὶς 
ἡμῶν ἐδασιλεύσατε,... ἵνα καὶ ἡμεῖς ὑμῖν συµδασι- 
λεύσωμεν.» Τῷ οὕτω γενοµένῳ βασιλεῖ ἔτη ὑπὸ τοῦ 
Κυρίου προστίθεται, ἡμέρας ἐφ᾽ ἡμέρας ἀἁγομένης. 
Δεῖ γὰρ ix προλαδούσης φωτεινῆς καταστάσεως εἰς 
ἑτέραν ὡσαύτως ἔχουσαν µετάθασιν Ὑίνεσθαι, ὡς ἐκ 


facie inimici, » conjungere, hoc quidem modo : « De- 
duxisti me a facie inimici, » spes mea factus, imo 
et turris fortitudinis, ut a facie inimici removerer : 
factus es mihi spes sanctorum vera et firma, Sal« 
valor, uti a Paulo dictum est "? : « Christi Jesu 
spei nostrz. » Et prophetia, « In ipso gentes sperae 
bunt;» nam de ipso predict"m fuerat : « Et erit 
exspectatio gentium '**. » Perfectus in sanctitate 
« inhabitabit in s:ecula in illo tabernaculo, » juxta 
illud ** : « Quis requiescet in monte sancto tuo? » 
nam a2ternus hic mons, non alienus ab illo taber- 
naculo, non manu hominum sed Dei facto **. Licet 
tamen tam perfectum sit istud tabernaculum, ut 
et Sauetum sanctorum vocetur, prwstantior erit 
postea constitutio iis qui ratione prediti sunt, qua 
iu Patre erunt, et in Filio, imo in Trinitate. Quamob: 
rem « inhabitare in szecula » dictum est, non autem 
habitare in tabernaculo. Qui in ista domo est 
« protegetur in velamento alarum Dei. » 


Vas. 6. Divescum sis, inquit, et magna dona pre 
beas, imo et perfectis hominibus ut ilii tui (iant con» 
cedis, « hereditatem eis dedisti. » Nam licet post 
resurrectionem in futuro seculo danda exspectetur, 
nihilominus jam his in terris viris datur qui ad eain 
tempore opportuno accedunt : nomen suum cre- 
dentibus ipsi et nomini ejus. Jam szpius dictum est 
minus valere qui invocant nomen Domini, quam qui 
eum ipso Deo conjunguntur. Eu hic vel metuentibus 
Deum datur hzreditas ; quod si minoribus tribuitur 
hec gratia, quanto magis illis qui meritis prae 
stant. 


Vgns. 7. Rex vocatur ille vir qui tanta sortitus 
est, juxta illud quod de piis hominibus dictum est, 
eos esse regale sacerdotium, gentem sanctam **, 
Qua de causa et ipsi apostoli regnum exspectant, 
cum Corinthiis dicunt ** : « Sine nobis regnatis.... 
ut et nos vobiscum regnemus, » Huic regi anni a 
Domino adjiciuntur, die ad diem addito. Nam et 
alio lucido statu nobis ad alium similem transeun« 
dum erit, ut per istos dies perficiantur anui «eterni, 
de quibus scriptum est, « Ánnos zternos in mente 


τοῦ τῶν ἡμερῶν ὀνομαζομένων συμπληροῦσθαι τὰ ἔτη p habeo **. » Protenditur vita hominum istorum, die 


τὰ αἰώνια,περὶ ὧν ef pncat, « καὶ ἕτη αἰώγιαξμνήσθην.» 
Παρατείνει δὲ ἡ ζωὴ τῶν ἡμέραν &o' ἡμέρᾳ προσλαµθα- 
νόντων ἕως ἡμέρας γενεᾶς γενεῶν ἐἑνώπιον τοῦ Θεοῦ. 

Στ. η’. « Ἔλεος καὶ ἀλήθειαν αὐτοῦ τίς ἐχζητή- 
σει»» Πολλαχοῦ τῶν θείων παιδευµάτων, ἅμα τῇ ἆλη- 
θείᾳ τοῦ θεοῦ τὸ Dco; αὐτοῦ συνέζευχται. Μή ποτ 
οὖν ἐπὶ τὸ γνῶναι ἀχραιφνῶς τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ, 
οὐχ οἷόν τε περιχείµενον τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθάνειαν" 
τούτου ἕνεχα ἑλέου Θεοῦ χρεία πρὸς τὸ συνιέναι τὴν 
ἀλήθειαν. Συντείνῃ πρὸς τὸ προχείµενον, τὸ θέλειν 


ita super diem adjecto, usque in diem generationis 
generationum in conspectu Dei. 


Vgns. 8. « Misericordiam et veritatem ejus quis 
requiret ? » Sepissime conjungitur in divinis paginis 
misericordia Dei cum veritate ejus. Tanta est enim 
hominum infirmitas, ut propriis viribus veritatem 
nunquam consequi possent : Dei igitur misericoidia 
indigemus ad complectendam veritatem. Istis con- 
sentit illud effatum **: Volo « omnes homines sal- 


:9 | Tim. 1, 1. ** Gen. Σχ, 40. *iPsal. xiv, 1. * Hebr. ix, 34. "I Petr. i, 9. ος, 1$, 8. 


*5 Psal. Lxxvi, 0, ** I Tim. ui, 4. 


1425 


DIDYMI ALEXANDRINI 


14 


vos fleri, et ad agnitionem veritais venire. » Pri- A t πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι xa cle ἐπέγνωσιν dm 


mum salventur Dei misericordia oportet, et tunc 
veritatis agnitionem assequentur; nam salus ho- 
minum miserantis Dei opus : « Misit Deus miseri- 
cordiam suam et veritatem suam "',» etc. 


Vgns. 9. Votorum meorum compos factus, gra- 
tias ibi referens, « psallam nomini tuo; » cele- 
brabo operibus, cogitationibus, et sermonibus bonis 
nomen tuum super me invocatum. Preierea: de 
die in diem « vota mea reddam, » uti Jacob : « Si 
dederis mihi panem » ad comedendum. . . , ait *, 
« quaecunque mihi dederis decimam decimabo ea 
tibi.» Nam seriptum est prius : « Et vovit Jacob 
votum, dicens : Si fuerit Dominus Deus mecum, » 
usque ad illa, « decimam decimabo ea tibi. » Non 
inepte dicit, se de die in diem vota reddere, et in 
&eculum saeculi Dei nomini psallere : nam psallere 
Dei nomiui convenit etiam futurum saeculum in- 
gressis. Vota autem reddendi facultas iisdem flni- 
bus ac dies nostri, vita scilicet nobis concessa, ter- 
minatur. Quandiu igitur vivimus, vota reddamus 
Deo, ut in smculum seculi nomini ejus psallere 


possimus. 


θείας ἐλθεῖν.; Πρῶτον μὲν γὰρ σωθῆναι ἐλέῳ Ges, 
δι fjv ἑπομένοις fj ἐπίγνωσις τῆς ἀληθείας záppy 
ἔργον γὰρ τῆς τοῦ Θεοῦ ἑλεημοσύνης fj ἀνθρώταν 
σωτηρία: « Ἐξαπέστειλεν γὰρ ὁ θεὺς τὸ ἕλεος αὐτὸ 
xa τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ, » καὶ τὰ ἑξης. 

Στ. ϐ’. Ἐπεὶ ὧν ἠξίωσα, παρὰ σοῦ τέτευχα, t 
χάριστος οὕτω Υεγονὼς, « φαλῶ τῷ ὀνόματί σοὺ, » 
ὑμνῶν δι ἔργων, νοημάτων xal λόγων ἀγαθὸν by 
bx ἐμοὶ κληθεῖσαν προσηγορίαν σου, Καὶ πρὸς το-- 
τῳ ἡμέραν ἐξ ἡμέρας ἃ πηὐξάμην ἀποδώσω, ὥσπερ ὁ 
Ἰακώό φησιν’ « Ἐὰν δῷ µοι ὁ θεὺς ἄρτον φατεῖν, » 
καὶ τὰ ἑξῆς' € πάντα pet ὅσα ἐὰν δῷς, δεχάσῃν 
ἁποδεχατώσω σοι αὐτά. » Πρὸ yàp τούτων τῶν λόγων 
φέρεται τὸ, « Ἡὔξατο ὁ Ἰαχὼδ λέγων » τὸ, « En 
ὁ Κύριος μετ ἐμοῦ, » ἕως τοῦ, « δεχάτην ἁ ποδεκα- 
πώσω αὐτά. » E) δὲ καὶ τὸ εἰπεῖν ἡμέραν ἐξ ἡμέρας 
τὰς εὐχὰς ἀποδοῦναι, ψάλλειν τε τῷ ὀνόματι του θεοῦ 
εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος' τῷ τὸ μὲν φάλλειν τῷ ὀν- 
ματι τοῦ ὑμνουμένου, παρεκτείνειν ἕως τοῦ µέλλον 
τος αἰῶνος. Tip δὲ τὰς εὐχὰς ἀποδοῦναι, πληροῦυσθα 
ἕως ἔτι ὁ ἐξ ἡμῶν συμπληρούμενος χρόνος toti. 
Οὗτος δέ ἐστιν ὁ παραμετρούμενος τῇ ἑχάστου Qul; 
ἕως οὖν àv βίῳ ἑσμὲν τὰς εὐχὰς ἀποδώσωμαν, ἵνα xa: 
Ψάλαι εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἱώνος τῷ ὀνόματι του θε 
δυνηθῶμεν. 


PSALMUS LXI. 
Vgn$. 5. Movemur, quotiescunque de viriute ad C Στ. Y'. Σαλεύεται πᾶς ὁ ἐδ ἀρετῆς elc χαχίαν µε» 


malitiam deflectimus, et motu quidem multiplici. 
Primum enim turbatur mens cupiditatibus ; deinde, 
si perturbantium cupiditatum consilia perficit, la- 
batur et cadit. Quando igitur mala libido, aut alius 
quilibet pravus affectus mentem nostram invaserit, 
ad Deum pie nobis statim confugiendum, ne opere 
etiam malum perficiamus, et ita majus adhuc com- 
mittamus peccatum. Quod nos Salvator apertissime 
per Evangelium docet, principia tollens peccato- 
rum, ne, istis permanentibus, magis etiam per 
opera prava moveamur, 


Vgns. 4. Vir charitate quasi fundamento et radi- 
cibus innixus, murus est inconcussius et sepem ba- 


bet validissimam, ne vindemient eum qui przeter- D 


grediuntur viam **, scelesti homines et male po- 
testates. Firmissimam hanc sepem circumsepsit 
jpse Deus, uti dixit : « Et sepem circumsepsi et 
vallavi **. » Munitur enim iste murus et angelis 
custodientibus eum, et doctrina veritatis el operi- 
bus »d virtutem institutis. Quo perstante, poterit 
nemo divinos fructus spiritualis plantze furari. Quod 
si autem forte tam accurate custodita vinea pro 
uvis spinas dederit, tunc derelinquet eam Deus 
dicens *! : « Auferam sepem. ejus, et erit in di- 
rcptionem ; diruam murum ejus, et erit in concul- 
cationem.» Quando sutem hoc fuerit propter pec- 


τάπίπτων, "AXX oüx ἀθρόως copÓalvet τοῦτο, κργ- 
τέρας Ὑινοµένης ταραχῆς àv λογισμοῖς διὰ παθὼν' 
μεθ) fjv, εἰ προσληφθείη χατάλληλος πρᾶδις τοῖς -ε- 
ταραγµένοις λογισμοῖς, πλόνος καὶ πτῶμα γίνεται’ 
ἀρχομένης τοιγαροῦν αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας, ἢ Exige» 
τιγὸς ἀλόγου χινήµατος, ἐπισχεῖν δεῖ τῷ εὐσεθεῖ ὰν- 
γισμῷ, συλλαμθανοµένου θεοῦ τὴν ἐπὶ εν πρᾶς» 
ὁρμὴν, ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖον χλόνος γένηται (6-7). Ταυσα 
ὁ Σωτὴρ σαφῶς by τῷ Εὐαγγελίῳ διδάσχει, τὰς à» 
χὰς τῶν ἁμαρτημάτων ἀναιρῶν, ἵνα μὴ µενόντων 
αὐτῶν, τὸ ἐπὶ πλεῖον σαλενθΏναι πρακτικῶς m 
νηται. 

Στ. δ. 'O ἓν ἀγάπῃ τεθεµελιωμένος xal ἑῤῥιζωμέ- 
νος, ἄσειατός ἐστι τοῖχος, xal φραγμὸν ἔχει ἡσφαλι- 
σµένον, ὅπως μὴ τρυγῶσιν αὐτὸν ol παραπορευόµε- 
vot την ὁδὸν φαῦλοι ἄνθρωποι xai πονηραὶ ὄυνάμεις. 
Τὸν οὕτως ἀσφαλῶς ἔχοντα φραγμὸν ὁ Orbe περ:δ4λ- 
λει φάσχων, «Καὶ ἐχαράκωσα χαὶ φραγμὸν περιέῦτ- 
χα. » Σύγκειται γὰρ οὗτος 6 φραγμὸς ἐξ ἀγγέλων 
φρουρούντων, xal δογμάτων ἀληθείας xaX πράξεων 
xav ἀρετὴν ἐλπιζομένων. Τούτου µένοντος, ois 
βλάψαι τοὺς θείους λαρποὺς τοῦ πνευματικοῦ «ντο 
δυνήσεται͵ El 55 αυμδαίη ποτὲ ἀντὶ σταφυλῶν ἀκὰν- 
θας ἐξενεγκοῖν τὸν φρουρούμενον ἀμπειῶνα, ἔγασ-5- 
λιπὼν αὐτὸν ὁ θεὸς λέγει’ ε ᾽Αφελῶ τὸν φραγμὸν a 
τοῦ, xai ἔσται εἰς διαρπαγἠν΄ xaX καθελῶ τὸν Xp 
αὑτοῦ, xai ἕσται εἰς χαταπάτηµα. » Eb δὲ «675 


^ Psal. Lvi, 5. Gen. xxvni, 20, 91. *? Psal. Ἱσχικ, 16. "* [so. v, 2. *! ibid. 5. 


(6-7) Videmus cgregiam et apprime Christianam Didymi doctrinam de vitando interiore peccato. 





1425 


FXPOSITIO IN PSALMOS. 


- 


1126 


συµδαίνει δ.ὰ τὸ φαῦλον καρπὺν γενέσθαι ἐξ ἡμῶν, A cata nostra factam, tuno diceture paries inclinatus, » 


« κεχλιµένος ὁ τοἶχος » καὶ « ὠσμένος » γίνεται « ὁ 
eearus. 

Στ. Ε’. Αρετὴ xal εὐσέθεια τιμὴ τοῦ σοφοῦ, χατὰ 
τὸ, « Δόξα χαὶ τιμὴ xat εἱρήνη παντὶ τῷ ἑργαζαμέ- 
νῳ τὸ ἀγαθόν. » Ατιμία τοίνυν ἐστὶν ἡ καχία, εἰς fiv 
οἱ ἐχπεσόντες, ὃ πεπόνθασιν, αἰσθανόμενοι λέγουσιν’ 
« Ἐπεχάλυφεν ἡμᾶς ἡ ἁἀτιμία ἡμῶν » εἰς θλίψιν. 
Kat τὸ, « "Ανθρωπος ἐν τιμῇ Gv οὐ συνῆκεν. » Οὐκ 
ἔφη δὲ, Απώσαντο τὴν τιμήν µου, ἀλλ € Ἐθουλεύ- 
σαντο, » βίαν γὰρ οὐχ ἐπάγουσιν, ἀλλ᾽ ἁπάτην οἱ δαί- 
µονες. "Qv συγγενεῖς οἱ περὶ ὧν ἔγραφε Παῦλος: «€ Δι’ 
εὐλογίας xaX χρηστολογίας ἑξαπατῶντες τὰς τῶν 
ἁκάκων καρδίας. » Τοιοῦτον xal τὸ, « Ἐὰν δέηταί 
σου ὁ ἐχθρός σου µεγάλῃ τῇ φωνῇ, μὴ πεισθῇς' ἑπτὰ 
Υ4ρ εἶσι πονηρίαι Ev τῇ dox] αὐτοῦ ἐγγινόμεναι, » 
τάχα ἀπὸ τῶν ὦ' πνευμάτων, ὧν παραλαμθάνει τὸ 
ἀχάθαρτον πνεῦμα πονηροτέρων αὐτοῦ ὑπαρχόντων" 
μὴ πεισθῆς οὖν αὐτῷ κολαχεύοντι, 


Στ. Q. Λέγοι δ' ἂν xa ὅτι ἀντιλαμδανομένου 
Θεοῦ, μετανάστης οὐ γέχονα. « Αὐτὸς οὖν uot Σω- 
«hp, » ἀλλ' οὖχ Ἐγὼ, φησὶν, ἐμανυτῷ. Αὐτὸς γὰρ xal 
δόξαν δίδωσι τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐςδύ, xal σωτηρίαν οὗ 
σαρχῶν, ἀλλὰ ψυχῆς λογιχῆς, ἣν ἔχει τις εἰς τὴν πα- 
τρίδα πιστεύσας κατὰ τὸ, « Κομιζόµενοι τὸ τέλος τῆς 
πίστεως σωτηρίαν Ψυχῶν, » Διὸ x&v τι πάλιν εἰς σά- 
λον µε βιάζηται, ἐπ αὐτῷ τὴν ἐλπίδα ποιοῦμαι πολ- 
λάχις µε σώσαντι. 

Στ. θ’. Πᾶσαι αἱ τῶν λαῶν τῶν πιστευσάντων ἀπὸ 


ἐθνῶν συναγωγαὶ, ὅπως µηχέτι ἄθεοι xal ἑλπίδα μη C 


ἔχοντες' f] χαὶ « ἐλπίσατε ἑἐπ᾽ αὐτὸν » ἄνευ πάσης 
τοανονργίας, ἐνώπιον αὑτοῦ φανερώσαντες τὰς χαρ- 
δίας ὑμῶν. Γενήσεται γὰρ ὑμῖν ὁ θεὸς βοηθός. Ταυ- 
τὸν τὸ, « ἐχχεῖν ἐνώπιον [αὐτοῦ] τὴν καρδίαν, » τῷ 
ε ^E£ ὅλης καρδίας xoX ἐξ ὅλης φυχῆς ἀγαπᾷν αὐτόν, » 
Ὅμοιον ὡσεὶ λέγοι, Mi] προσέλθετε αὐτῷ ἓν καρδίᾳ 
δισσῇῃ ἀλλ ὡς γέγραπται, € ᾿Αγαπήσεις Koptoy 
τὸν ΘΞόν σου ἐξ ὅλης τῆς χαρδίας σου xat ἓξ ὅλης τῆς 
δ-ανοίας σου. » "H xal τοὺς ἐξ ἐθνῶν προτρέπε- 
ται, ὡς ἂν µηχέτι ὥσιν ἄθεοι xaX ἑλπίδα μὴ] ἔχοντες, 
χωρὶς πανουργἰας φανεροῦντες τῷ θεῷ τὰς καρδίας, 
xai ἐξ ὅλης ψυχῆς ἀγαπῶντες αὐτόν: ἐπιδαφιλείας 
γὰρ πολλάχις ἡ ἔχχυσις' ὡς ἐν τῷ, € 'H ἀγάπη τοῦ 
Θεοῦ ἑχχέχνται ἓν ταῖς καρδίαις ὑμῶν διὰ Πνεύματος 
ἁγίου. » 

Στ. v. Πρὸς τοὺς τοιούτους ἐῤῥέθη' « "Iva τί ἂγα- 
πᾶτε µαταιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος; » Καΐτοι παρ- 
αγγέλλονται, gt στάθµιον ἔχειν μιχρὸν καὶ μέγα, ἁλ- 
λὰ ζωγὺν ἀληθινὺν, ἐπείπερ βδέλνγµα Kuplp ἑἐστὶ 
δισσὸν στάθµιον. Μετανοοῦνται δὲ xal οἱ περὶ µα- 
ταίαν συμφωνίαν σπουδάξοντες. ε«Υἰοὺς δὲ ἀνθρώ- 
πων » f] περιφραστικῶς τοὺς ἀνθρώπους φησὶν, f 
τοὺς ὡς ἀνθρώπους ἀποθνῄσχοντας, τῷ μηχέτι θεοὺς 
Ἡ υἱοὺς 'Ὑψίστου τυγχάνειν' « Ὅπου γὰρ ἔρις xal 
ζηλος, » φησὶν, « ἐν ὑμῖν, οὐχὶ capxixol ἐστε, xai 
χατὰ ἄνθρωήον περιπατεῖτει» | 

53 Rom. 15, 10. "* Jer, 1n, 95. 


«n, 45. U I Petr. 1, 9. 
xí 1. 9 ID Cor. u$ 3. 


ο Eccli. 1, 906. 


9!* Psal. xpvin, 15. 
9 Marc. xi, 90. 


et « maceria depulsa.» 


Vegas. 5. Virtus et pietas decus sapientis est, juxta 
illud **, « Gloria et honor et pax omnl operanti bo- 
nam.» lgnominia autem peccatum, quo commisso, di- 
cent peccatores, quid passi sint experti : « Cooperuit 
nos ignominia nostra** » in tribulationem. Et illud : 
« Homo cum in honore esset, non intellexit **. » Non 
autem dicit : Repulerunt pretium meum, sed, « Pre- 
tium meum cogitaverunt repellere ; » nam demones: 
nos non vi, sed dolis aggrediuntur. Haud dissimiles 
ab illis sunt homines de quibus Paulus scripsit **: 
«Per dulces sermones et benedictiones seducunt 
corda innocentium. » Non discrepat ab his illud "* 2 

B *Si te rogaverit inimicus magna voce, ne credi- 
deris : septem enim sunt nequitie io anima ejus : » 
septem fortasse illi spiritus, quos nequiores se spi- 
ritus immundus secum ass$umysit **. Ne credideris. 
istius blanditiis. 

V&ns. 7. Indicat forsan se, quod a Deo fuerit 
protectus, non einigravisse. « lpse igitur. Salvator 
meus, » ait, non 2utem : Ego salvator meus. Nam ipse 
dat gloriam quaxrentibus eum, et salutem non car- 
nis sed animi ratione praditi, quam consequeris in 
patriam conüdendo, juxta illud : « Reportantes fi- 
nem [fidei vestre, salutem animarum", » Quam- 
obrem, si quid rursus me agitaveril, spes mea iu 
Deo qui sz,ius jam me salvum fecit. 

Vens. 9. Omnes de gentibus credeitium populo- 
rum congregationes, jam non sitis omni spe οἱ pie- 
tate destitutze. « Sperate'» in eum, deposita iniquitate, 
et coram ipso revelate corda vestra : nam erit Deus 
adjutor vobis. H:ec verba, « effundere cor coram 
Deo, » idem sonant 40 illa: « Ex toto corde et ex 
tota anima diligere eum. » Existimes igitur istud 
Psalmistam intendere : Ne accesseris ad eum 
duplici corde **; sed uti scriptum est : « Diliges 
Dominum Deum tuum ex toto corde tuo «t ex Loia 
mente tua "*. » Contendi etiam potest hic Psal- 
mistam populos monere de gentibus conversos ut, 
pietatem ac spem professi, absque fraude Deo corda 
sua revelent, eumque tota anima diligant : nam 
liberaliter dantis spe effusio, ut in illo : « Cha- 
ritas Dei diffusa est in cordibus vestris per Spiri- 
tum sancitum **, » 

Vgns. 10. Ad istos dictum est : « Utquid diligitis 
vanitatem et quzritis mendacium *!? » lisdem veti- 
tum est, ne pondus baberent leve et grave state- 
ramve dolosam, cum staterze dolose abominatio 
coram Deo sit **. Resipiscunt etiam qui de vano 
concentu student. « l'ilii bominum » dicuntur per 
cireumlocutionem, vel ipsi homines, vel qui tan- 
quam homines moriuntur, ac non amplius dii aut 
filii Altissimi sunt. « Cum enim sit inter vos zelus 
οἱ contentio, ait, nonne carnales estis et secundum 
liominem ambulatis 21) 


ον Rom. vi, 18. 
** .Rom. v, 5. 


. Matth. 
* Prov. 


955 Prov. xxvi, 25. 
*! Psal. iv, 9. 


ET. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Vrns. 11. « Non. potestis Deo servire θἱ mam- A — Ex. ια’. « 00 γὰρ δυνατὸν θεῷ δουλεύειν xal pa- 
μωνᾷ, » οὐδὲ μὴν ἐπ᾽ ἁδιχίαν ἐλπίσαι xal τὸν Θεό. — 


monz **, » in iniquitate sperare et in Deo. Labi et 
imminui videntur inique agentis divitie. « Nolite » 
ergo « cor apponere » divitiis mox imminuendis. 
Nunc iniquitate in alios peccamus., Ita sonat illud : 
Vos autem iniquitatem fecistis et diripuistis, vel 
fratres, presertim vero rapinas fallacesque divitias 
congerendo, Nunc etiam iniquitate designantur mala 
opera, dicente Scriptura : « lniquitatem odio habui 
et abominatus sum **; » et alias : « Qui gaudet 
iniquitate **:» nam rapina profecto species ma- 
liti. ὶ 

Vgns. 19. Ingenitus eum sit Deus οἱ spiritualem 
habeat naturam, semel una simplicique voce loqui- 
tur. Propheta vero, utpote genitus, « duo hac » si- 
gnificata « audit ; » nam vox « hzc » demonstrativa. 
Pura igitur mente et simplici voce dicta sunt. Non 
enim mihi cogitatione consequi fas est quod a qui- 
busdam dictum arcanum vocatur, et nunquam 
« arcana verba, » uti Paulus ea vocat 67. Non enim per 
syllabas prolata sunt, ac ideo sunt arcana (indicta) ; 
verba autem sunt quod, veri quid significent. Ubi 
enim verum, ibi et propositio verbis exprimenda ; 
fit etiam ut que Deus proprie de sacrificiis prece- 
perit, nos eadem spirituali simul et proprio sensu 
accipiamus : idem valet de circumcisione. Voce 
ε Deo » innuitur forte Pater; et voce « Domino » 
Filius, vel idem utraque voce. Át quo pacto reddet 
Deus «unicuique juxta opera sua? » Sí non sunt 
condignz passiones hujus temporis ad obtinendam 
faturam gloriam 58, nec punientur pro meritis pec- 
calores : nom csi iniquitates observaveris, Domine, 
Domine, quis sustinebit **?» Retribotio flet igitur 
non pro quantitate, sed pro qualitate. Quod si ta- 
men hae de quantitate intellexeris, major erit bo- 
norum merces, minor vero malorum poena : zqua 
erit Dei justitia non in puniendis malis, sed in 
discernendo justos ab injustis. 


Καὶ γὰρ δοχεῖ ῥέειν χαὶ μειοῦσθαι τοῦ μὴ] ἀδικοῦντες 
ὁ πλοῦτος. Οὐ δεῖ « προστίθεσθαι χαρδίαν τῇ ususca i 
λειπούμενον (8). ᾿Αδιχίαν δὲ ἢ τὴν περὶ χοτνωνίαν 


ει 


ἀνισότητα λέγει. Καὶ τὸ, ᾽Αλλ' ὁμεῖς ἀδιχεῖτε χαὶ 
ἀποστερεῖτε, καὶ ταῦτα ἀδελφοὺς xal μάλιστα 6d — 
οὺ συνεζεῦχθαι ἁρπάγματα xal πλοῦτον ῥέοντα, B — 


«hv πρακτιχὴν χαχίαν xa0' ὃ λέγεται’ « Αδαίσν 
ἐμίσησα χαὶ ἑθδελυξάμην » xal τὸ,ε Ὅ δὲ ἀγαπὼν 


τὴν ἁδιχίαν' » καθόλου γὰρ οὔσης καχίας εἶδος ἡ ἀρ- - 


maf. 

Ec. 6. Αγέννητος Gv 6 θεὺς xa νοητὴν ἔχων οἱ- 
clav, μονοειδῶς xal ἀσυνθέτως λαλεῖ. Ὁ δὲ npo. 
της ὡς γενητὸς, « δύο » κατὰ τὴν δεῖξδιν ε ἔχουσε 
ταῦτα" » τὸ γὰρ ταῦτα φωνὴ δεικτιχἠ’ χαθαρᾷ s» 
νυν νοῄσει xaX ἀσυνθέτῳ φωνῇ λέγοντος αὗτό. Οὐ τὰρ 
ἐπέστη µου τῇ φαντασίᾳ τὸ παρά τισι λεγόμενον ir- 
x1by ἄῤῥητον ὑπάρχον, καὶ µήποτε «ἄῤῥητα ῥήμαται 
καὶ 6 Παῦλος ταῦτά φῃσιν. Οὐ γὰρ διὰ σνλλαθῶν ἐξ- 
εφωνήθη, διὸ ἄῤῥητα, ῥήματα δὲ διὰ τὸ ἔχειν νόησν 
&An05. Ἔνθα γὰρ τὸ ἀληθὲς, ἐχεῖ πρότασις fau ix 
ῥήματός ἐστι ῥητή. ᾽Αλλὰ xal θεοῦ τυχὸν αἰσθητὸς 
ἐντελλομένου περὶ θυσίας ἡμεῖς αἰσθητῶς ἀχούομεν 
καὶ πνευματικῶς' οὕτω καὶ «hv περιτομή». Δέγας 
δ ἂν θεὸν.μὲν εἶναι τὸν Πατέρα, Κύριον δὲ τὸν 
Υἱὸν, 7| xoi τὸν αὐτὸν ἀμφότερα. ᾽Αλλὰ mio; « ἀπο- 
δίδωσιν ἑκάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ ; » Ei µήτε 8oz 
τὰ παθήµατα τοῦ νῦν. καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν ὃύ- 


C ξαν ἀποχαλύπτεσθαι, µήτε πρὸς ἀξίαν τιμωρεῖτει 


τοὺς ἁμαρτάνοντας: « Ἐὰν γὰρ ἀνομίας παραττρί- 
σῃ, Κύριε, Κύριε, τίς ὑποστήσεται; » μήποτε τοίνυν 
ob κατὰ τὴν ποσότητα, ἀλλὰ χατὰ τὴν ποιότητα γίνε: 
αι. Κὰν δηλοῦται δὲ ποσότης, bx τῆς λέξεως. ἐπὶ 
μὲν τῶν ἀγαθῶν μείζων ἡ δόσις, ἐπὶ δὲ τῶν κακῶν 
ἑλάττων fj τιμωρία: οὐ γὰρ κατὰ τὴν ἐπανορθωταζῄ; 
δικαιοσύνην ἡ ἱσότης, ἀλλὰ κατὰ τὴν διανεμητιχὴν Ὁ 
[σον xat ἄνισαν. 


PSALMUS LXII. 


Vens. 2. Hominis est malitiz ignorantizeque ser- 
vitute liberati, dicere ** : « Nox praecessit, dies au- 
tem appropinquavit. » Idem sonat illud : « De luce 
vigilat spiritus meus ad te, Deus. » Non lucet lux 
peccatori opera noetis et tenebrarum operanti. Vo- 


Στ. B. Ταῦτα λέγοι τις ἂν ἀγνοίας xal xaxa; 62 
Πλλαγμένος, ὡς φάναι δύνασθαι' « Ἡ νὺξ προέκογεν, 
ἡ δὲ ἡμέρα Ἠγγιχεν. » Συνῳδὸν δὲ τούτῳ τὸ, « "Ex 
νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά µου πρὸς σὲ, ὁ θεός. » Tà 
δὲ πράττοντι τὰ τῆς νυχτὸς xal τοῦ σχότους, ox 


cahula « ad te » nou de loco accipienda : non enim D ἐπέλαμψεν ὄρθρος. Τὸ δὲ « πρὸς σὲ, » οὐ τοπιχὺν, v 


circumseribitur Deus loco quopiam ; sed affectus 
exprimunt sensusque hominis mundana respuen- 
tis, et ad Deum accedenitis. Ait etiam, « Deus, 
Deus meus; » nam Deus est sanctorum inservien- 
tium ipsi, non autem profecto Deus eorum omnium 
qui suut, cum quidam rejiciantur. Ad ιο sitivi 
unice, qui mihí fontem aque salientis in vitam 
eternam! largiris ; illuminetur « anima mea, » imo 
et «caro mea: »ad te pro viribus tendit; ipsa « sitivit 
in te. » Quod si ad Patrem verba facit Propheta, 
« virtus et gloria ejus » Unigenitus ; «Christus enim 


γὰρ ἓν τόπῳ θεὸς, ἀλλ᾽ ἐν διαθέσει xal σχέσει πρὸ; 
Θεὸν γινομένου τοῦ τὰ αἰσθητὰ ὑπερπηδήσαντο. 
"Eg δὲ, « ὁ θεὺς, ὁ Θεός µου" » ὁ γὰρ τῶν ἁγων 
Θεὺς λατρευόντων αὐτῷ, xal χαθάπαξ θεός ἐστιν, οὐ 
πάντων τῶν ἑχόντων τὸ elvat, τινῶν xal ἀπολελυμέ- 
νως ὄντων. Πρὸς σὲ δέ µου τὸν πόθον ἀπὸ πάντων 
µετέστησα, ὀρέξοντά pov πηγὴν ὕδατος ἀλλομένμ 
εἰς ζωὴν αἰώνιον. Καὶ ἐπὶ τῆς φνχῆς φωτιζομένή, 
καὶ ἡ σὰρξ ὡς οἷάν τε µεταλαμθάνει καὶ αὗτη ὃν 
ψᾷ πρὸς Θεόν. Καὶ εἰ μὲν ὁ Λόγος «pic τὸν Πατέρα, 
« δύναµις xoi δόξα αὐτοῦ  ὁ Μονογενής, « Xp 


* Matth, vi,24.. * Psal. cxvin, 162. ?** Eccli, xix, δ. *' Il Cor. xi, &.. ** Rom. vii, 18. "P sil 


cxxix, δ. "* Rom. xin, 19. ! Joan, 1v, 16. 
(8) Lego λυπούµενον. EniT. 





429. L 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


30 


Υὰρ Θεοῦ δύναµις, ». xal, « Ὀφθήτεται ἡ δόξα Ku- A virtus Domini : »et, « Apparebit gloria Domini 73. » 


píou. » Ei δὲ πρὸς τὸν Υἱὸν, ἡ περὶ αὐτοῦ θεολογία, 
δύναµις αὐτοῦ χαὶ δόξα καὶ ἡ ἐπιτελεστικὴ τεράτων 
ἐνέργεια. Κατὰ τὸ ἐν τῷ Εὐαγγελίφ' « Δύναμις ἐξ 
αὐτοῦ ἐξήρχετο xal ἰᾶτο πάντας, » χαὶ πάλιν’ ε Δύ- 
vaptg Tfjv θεοῦ εἰς τὸ ἰᾶσθαι αὐτούς: » περὶ δὲ τῆς 
δόξᾷτς « Ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς 
Μονογενοῦς' » χαὶ πάλιν’ « Δόξασόν µε, Πάτερ, τῇ 
δόξη f, εἶχον πρὸ τοῦ τὸν χόσμον εἶναι. » ᾽Αχολούθως 
ἑχατέρᾳ νοῄσεις ἐχλήψει xat τὸ, « "Ev τῷ ἁγίῳ 
ὥφθην σοι.» "Opa δὲ μὴ διὰ τῆς ἑρήμου xal ἁθάτου 
xai ἀνύδρου, ὁ περὶ γῆν τόπος δηλονότι, ἔρημος ὢν 
ςελε:ότητος, xal ἄννδρος, τῷ μὴ ἔχειν δαφιλῶς τὰ 
χαρίσματα τοῦ Πνεύματας' ποταμοὶ γὰρ ὕδατος ζῶν- 
τος εἴρηται' διὸ χαὶ ἄδατός ἐστιν, οὐδενὸς ἐπ᾽ αὐτοῦ 


Quod si autem ad Filium, reperies hic quz» de ipso 
narrentur, virtutem ejus, et gloriam, et perfectissi- 
mam miracula operandi facultatem. Nam scriptum 
est in Evangelio 75: « Virtus de illo exibat et sa- 
nabat omnes ; » et alias Τὸ: « Et virtus Domini erat 
ad sanandum eos; » ei de gloria '*: « Vidimus 
gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti; » et rur- 
sus "*: « Nunc clarilica ine, Pater, claritate quam 
habui priusquam mundus esset. » Utrique inter- 
pretationi congruit illud :. « In sancto apparui tibi.» 
Terram designat profecto ille locus desertus et 
invius et inaquosus : quippe deserta, quia per-- 
fectionis vacua; et inaquosa, cum Spiritus sancii 
gratiis-prope destituatur; qua dicuntur flumina 


6:acpl6ovtog τῶν πάντη χατὰ τὸ δυνατὸν ὁμοιωμέ- B aque vivi 17, ideoque et invia, cum non in ea mo- 


νων Θεῷ, xal εἰχότως ἔρημος. "Ex µέρους γὰρ ἡ 
γνῶσις iv αὐτῷ, xat ἀῤῥαδὼν µόνον τοῦ Πνεύματος. 
Τὸ σπάνιον γὰρ, ἀλλ᾽ οὗ παντελη στέρησιν αἱ λέξεις 
ὁπλοῦσιν. 


Στ. ε’. Γέγραφεν ὁ Απόστολος, ὡς πρὸς πάντα 
ὠφέλιμος οὖσα fj εὐσέδεια, ἐπαγγελίαν ζωῆς ἔχει 
τῆς τε νῦν xal τῆς μελλούσης: « Τῆς » δὲ c νῦν p 
εἰπὼν, 05 τῆς χοινῆς λέγει τῶν ζώων, ἀλλὰ τῆς Ev 
Bio δυνατῆς ὑπαρχθῆναι, περὶ ἧς φησιν ὁ Σωτήρ; 
« Ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, ἔχει ζωὴν αἰώνιον * » καὶ, 
« Αὕτη ἐστὶν fj αἰώνιος ζωὴ, ἵνα Υινώσχωσίν σε τὸν 
µόνον καὶ ἀληθινὸν θεὸν, χαὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν 
Χριστόν.» Ταύτης τῆς νῦν ζωῆς xat τῆς µελλούσης, 
ἔτις χατὰ τὴν τελειότητα γίνεται τοῖς προσθαλοῦσι 
τῇ ἁληθείᾳ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον, « Κρεῖσσόν 
ἔστε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ » τῷ δι’ αὐτὸ xaX καθ) αὑτὸ 
γενέσθαι ἐν ταῖς Quale τὸν εἰς αὐτὰς ἀναγόμενον ' ob 
γὰρ xav ἀξίαν πράξεως xal θεωρίας, ἀλλ ἀγαθό- 

τι xai ἑλέῳ θεοῦ ἔρχεταί τις ἐπὶ τὸ ζᾖν xav ἀμ- 
φοτέρας τὰς ζωάς. Κρεΐσσον οὖν ὡς αἴτιον αἰτιατοῦ, 
ὅπερ τὸν θεὸν Λόγον δηλοῖ, περὶ οὗ φησιν’ ε Ἐξ- 
απέστειλεν ὁ θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ, xaX τὴν ἀλίθειαν 
αὑτοῦ. ) 

Στ. c'. "Opa εἰ στέἐαρ ἐστὶ πληροῦν τὴν ψυχὴν ἃ 
ἔσφαξε θύματα ἡ Σοφία, χαὶἡ ἀληθινὴ βρῶσις σὰρξ 
τοῦ Λόχον, καὶ πιότης εὐφραίνουσα τὸν ἔσω ἄνθρωπον 


rentur, qui pro viribus Deo similes fieri conantur. 
Nec immerito vocatur deserta; nam hit «ex parte 
tantum cognoscimus Τε,» et « pignus moo Spiri- 
tus? » nobis concessum est. Ceterum nos istis 
bonis egere dicit Propheta non vero lis omnino 
privari. 

VEns. 5. Scribit Apostolus, pietatem. ad omnia 
esse utilem, cum promissionem babeat vitze, qua 
nunc est, et future **. Per vocabula « qua nune 
est, » nou vitam eam indicat, qua omnia animantia 
vivunt, sed illam qux vere vita vocauda; de qu& 
Salvator : « Qui credit in me, habet vitam zter- 
nam *! ; » et : ε Hzc est vita zeterna, ut coguoscant te 
solum Deum verum, et quem misisti Jesum Chri- 
stum **. » Hujus igitur vite promissionem halxt 
pietas, et futur, quam adepti veritatem facie ad 
faciem videbimus **. « Melior est misericordia 
Dei super vitas » per illam et illius gratia nobis 
concessas : non euim operum et seientiz nostra 
meritis, sed bonitate et misericordia Dei utramque 
vitam consequimur. Misericordia igitur melior, ut 
causa melior causato; eaque Deum Vérbum desi- 
guat, de quo dictum est : « Misit Deus misericordiam 
suam et veritatem suam **. » 


Vgns. 6. Adeps quo anima replenda, non alius ec. 
μοβ] a Sapientia mactaue 35, verus cibus. caro 
Verbi **, et potus lzetificans cor hominis 51, vinum in 


ὁ τρυγώµενος οἶνος Ex τῆς ἀμπέλου τῆς ἀληθινῆς. p vinea veritatis vindemiatum. Est etiam. verus Sa- 


Καὶ ἀληθινὴ πόσις τῆς Σοφίας τὸ αἷμα. Κληθεὶς γὰρ 
ὁ ταῦτα λέγων εἰς τὸ μετασχεῖν τῆς ἑτοιμασθείσης 
τραπέζης ὑπὺ τῆς Σοφίας σφαξάσης τὰ ἑαυτῆς θύ- 
µατα, καὶ τὸν ἑαυτῆς χερασάσης olvov, ἐμφορηθεὶς 
ἤδη τῆςθείας ἑστιάσεως xaX προσδοχῶν, οὕτως εἶπεν, 
« Ὡσεὶ στέατος xal πιότητος ἐμπλησθείη ἡ φυχἠ 
pou. » Καὶ ἐπεὶ ὁ ταύτης τῆς εὐωχείας µεταλαμθά- 
νων πίναι διὰ «b τῆς ὀρέξεως τοῦ vou ἀχόρεστον, 
« Ἐμπλησθείη,» Φφησὶν, καὶ οὐχ « ἑνεπλήσθη, ἡ 
«υχή µου, » χκαΐπερ Ίδη δαφιλῶς μετειληφὼς τῆς 


Y? [sa. xL, 5. "* Luc. vi, 19. 
** | Cor, xin, 9. ?* Il Cor. v, 5. 
xut, 12. 3 Psal. 1vj, 5. * Prov. ix, 2. 
1x, 2. 


" Luc. v, 17. 


** 40an. 1, 14. 
5 [ Tim. 1v, 8. 
56 Joan. vi, 55. 


pienti:e ** potus Christi sanguis. Psalmista igitur 
ad illam mensam vocatus, quam, hostiis mactatis et 


- misto vino, ipsa Sapientia paravit **, ac divino ita 


cibo repletus, bzec hahet : « Sicut. adipe εἰ pingue- 
dine repleta est anima mea. » Inepte sperant qui- 
dam, cibos potusque sensiles hominibus post resur- 
rectionem esse largiendos, quod hic ad istud convi- 
vium admissus, licet copiose et cibis et potibus 
fuerit usus, animam tamen propter insatiabilem 
mepiis appetitum haud satiatam esse dicat. Non 


'* Joan. xvii, δ. * Joan. iv, 10, | 
53 Joan. xvis, 9. * I Cor. 
δὲ Joan. vi, 56. ** Prov. 


81 Joan. vi, 47 
»' Psa], cut, 45. 


1481 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1153 


enim corpus, sed animam dicit adipeet pinguedine A τρορῆς xa τοῦ πόµατος, μάτην ἄρα τινὲς ἑλπίζαυ- 


fuisse repletam; non corporis, sed anime desiderium 
replet Deus in bonis, ut refertur in alio psalino 00, 
L:titia autem plenus, lztilicanti seipsum Deo gratias 
agit, dicens : « Et labia exsultationis laudabunt no- 
men tuum. » De quibus dixerat: « Labia mea lau- 
dabunt te. » Voces « labia exsultationis » adhibere 
licebat, cum virtus exsultatio appelletur ; ita de im- 
prudentia, imprudentis pedes perdunt eos qui 
utuntur ea. 


otv μετὰ τὴν ἀνάστασιν βρώματά τε xal Tut 
αἰσθητά. Οὐ σῶμα γὰρ, ἀλλὰ φυχὴν εἶπεν ἔμπλτ sti- 
σεσθαι στέατος χαὶ πιότητος, πληροῦντος τοῦ Θεοῦ 
ἐν ἀγαθοῖς τὴν ψυχῆς ἐπιθυμίαν, ὡς εἶπεν Ev ἑτέρῳ 
φαλμῷ. Ἠληρωθεὶς δὲ τῆς εὐφροσύνης, χάριν ὁμολο- 
γεῖ τῷ ταύτην ὀρέξαντι λέγων" «Ka χείλη ἀγαλλ-ά- 
σεως αἱνέσει τὸ ὄνομά σου. » Περὶ ὧν ἔλεγςε- « Τὰ 
χείλη µου ἐπαινέσουσίν σε. » Δυνατὸν δὲιἀγαλι-ἀ- 
σεως χείλη »λέγειγὡς ἀγαλλιάσεως ὠνομασμέντς 77; 


ἀρετῆς * ὡς λέγεται ἀφροσύνης, µελέτης γὰρ ἀφροσύνης οἱ πόδὲς κατάγουσι τοὺς χρωµένους αὐτῃ. 


Vgns. 9. Qua illi dicenda sunt, qui sibi temperat 
ab iniquitate, ut de rebus divinis unice sollicitus 
Deo ipsi placeat ; ei etiam usurpanda, qui impollu- 
tum babet lectum et caste sanctorum ad exemplar 
cum uxore conjungitur. Quemadmodum curriculum 
virtutis et pietatis perficienti metas constituere 
licet, ut dictum est: « Cursum consummavi δὲ » et 


alias : « Sine iniquitate cucurri et direxi 23: » nam, 


metam contingens est vox « eucurri : » ita qui Deum 
sequitur juxta Jeremiam ** : « Ego autem non labo- 
ravi sequens post te; » et juxta Oseam ** : « Post 
Dominum ambulabo ; »et uti loquitur Moyses ** : 
«Post Dominum Deum vestrum ambulabitis ; » post 
Dominum ambulabit donec felicitatis flnem assequa- 
tur, cum Deum audierit dicentem : « Tu autem stes 
mecum "* : » nam non ambulabit tunc eum Deo unitus 
qui ipsi adhrzeret, Uniuntur autem cum Deo « odien- 
tes malum, adherentes bono 9', » juxta illud : 
« Qui adhprret Domino unus spiritus est ?* : » quod 
perfectius est quam post illum adherere. Licet enim 
finem deambalationis consequatur, qui sese app'i- 
cat ad Dominum, prastantiora tamen sortitur. qui 
adhzret Domino et ita unus cum eo fit spiritus. 
Ceterum fatetur animam suam post Dominum 
adhzrere « suscipieute eam dextera Dei, »Unigenito 
scilicet, vírtute Dei. Qua propugnante, inanes impe- 
tus facient inimici visibiles invisibilesque, nec eum 

poterunt offendere quem defendet potens Dei ma- 
— nus. 

Ὕεας. 11. Hoc est, malarum potestatum ; nam 
natura vulpes callida et maligna. Cui versui consen- 
titille : « Convertantur peccatores in infernum **.) 
Ponuas eniin. designat hic gladius; manus autem 
gladii aut poenarum labores indicant, aut poena- 
rum ministros, qui et alias « vasa irze * » vocautur. 
Propter malitiam suam vulpibus assimilantur mal: 
potestates. 

Vens. 12. Deinceps celebrabunt eum onines ore 
sincero, regem vocantes eum, et in salute ejus ju- 
rantes, deposita omni calumniatorum formidine, 
quorum os morte obstructum est: quod quidem 
ipsi, tot sacerdotibus propter David interfectis, vivo 
Saulo praestare verebantur. 


9* Psal, eu, 5. ** MH Tim. iv, 7. 


* Deut. v, 21. *! Rom. xi, θ. ** I Cor. vi, 17. 


(9) Forma Alexaudrina pro δεδιότες, EpiT. 


Στ. ϐ’, Δύναται δὲ ταῦτα λέγειν 6. ἀνομία σχολᾶ- 
ζων, ἵνα μεριμνῶν τὰ τοῦ Κυρίου ἀρέσῃ αὐτῷ xx: 
ὁ κοίτην ἁμίαντον ἔχων, τῷ κατὰ τοὺς ἁγίους ἄνδρας 
τιµίως συνεῖναι τῇ Υγαμετῃ. Ὥσπερ δὲ ἔστιν τὺν 


B τρέχοντα ἐπὶ τὴν ἀρετὴν vai τὴν εὐσέδειαν τέλος 


ἐπιθεῖναι κατὰ τὸ λεχθέν΄ « Τὸν δρόµον τετέλεχᾳ. » 
Καὶ τό’ « νευ ἀνομίας ἕδραμον καὶ χατεύθυνα. » 
Τελέσαντος Y&p ἔστι τὸ « ἕδραμον * » οὕτως 6 ἐπί- 
μένος θεῷ χατὰ τὸν Ἱερεμίαν. « Ἐγὼ δὲ οὐχ ἐχη- 
πίασα καταχολουθῶν ὀπίσω σου. » Καὶ χατὰ τὸν 
"Dont: « Ὀπίσω Κυρίου πορεύσομαι.» xa xai 
φησιν Μωῦσῆς' « Ὀπίσω Κυρίου τοῦ Θεοῦ coo ττ- 
ρεύσῃ.» Τελέσοι ἄν ποτε τὴν ὀπίσω τοῦ θΞοῦ πορτίσν 
ἐπ αὐτὸ φθάσας τὸ τῆς µαχαριότητος τέλος, ὅτε 
ἀκούσεται πρὸς θεοῦ, «Zo δὲ στηθι pev ἐμοῦ.» Καὶ à 
χολληθεὶς τοίνυν ἠνωμένος οὐχέτι πορεύεταε, (2:2 
οὖν Ίνωνται xal « οἱ ἀποστυγοῦντες τὸ τουτρὰ», 
κολλώμενοι τῷ ἀγαθῷ * » ὁποῖον καὶ τὸ, « Ὁ χ»λιώ- 
ενος τῷ Κυρίῳ, ἓν πνεῦμά ἐστιν» ὅπερ τελειύτε- 
pov τοῦ χολληθῆναι ὀπίσω αὐτοῦ. Ei γὰρ καὶ τέλες 
πορείας τὸ χολληθῆναι ὀπίσω αὐτοῦ, ἀλλὰ κοξξττον 
τὸ χολληθῆηδαι πρὸς τὸν Κύριον, ἐπὶ τὸ Ev πνεύμα 
πρὸς αὐτὸν γενέσθαι. Πλὴν ὡς ἂν Ey ὁμολονςῖ xal 
κολλᾶσθαι ὀπίσω τοῦ θεοῦ τὴν Φυχὴν αὐτοῦ. εἆντι- 
λαμδανομένης τῆς θεοῦ δεξιᾶς, js ἐστὶν ὁ Movv:- 
γῆς, θεοῦ δύναµις. "Hg χρατούσης, οἱ ἐχθροὶ µεμχ- 
ταίωνται ὁρᾳτοὶ xa) ἀόρατοι, μὴ ἔχοντες ἁρ πάσαι τὺν 
ὑπὸ τὴν χραταιὰν χεῖρα τοῦ Θεοῦ φρουρούμενον. 


Στ. τα. Τουτέστι πονηρῶν δυνάμεων, διὰ τὸ -αν- 
oUpyov xal Χαχόηθες ἁλώπεχες. "Όμοιων δὲ «5 
προχειμένῳ xal τὸ, « ᾿Αποστραφίτωσαν οἱ ἁμαρτι- 
λοὶ εἰς τὸν ὥδην. » Thy ἐχεῖ δὲ τιµωρίαν d$ ῥομςαί: 


p δηλοῖ * ταύτης δὲ χεῖρας ἢ τοὺς ὑπ αὐτῆς τόνους, ? 


τοὺς ὑπηρετοῦντας αὑτῇ, « σχεύη » λεγομένους «57 
γῆς. » Διὰ ὃς τὴν πανουργίαν al πονηραὶ δυνάµε.., 
ἁλώπεχες λέγονται. 

Στ. 6. Μετὰ παῤῥησαίας λοιπὸν ἅπαντες χαὶ ów- 
µάσουσι βασιλέα, xal κατὰ τῆς τούτου σωττρίας 
ὁμοῦνται, οὐχέτι δεδειότες (9) τοὺς συχαφάντας, o: 
ἐνεφρράγη τῷ θανάτῳ τὰ στόµατα' ὃ δῇ ποιῆσαι τὸν 
τος ἐφοθοῦντο Σαοῦὺλ, τοσούτων ἀποσφαγέντων &i 
τὸν Δαυῖδ ἱερέων. 


*! Pga], imn " Jer. zn 16. ** Ose. xi, 10, ** Deut. xin, 5. 
gal. ix, 18. 


! Rom. ix, 22. 








1435 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1454 


PSALMUS LXIII. 
Zn. 1'. Συότροφὴν τὴν ὀμόνοιαν καλεῖ, xaX τὴν ἐπὶ Α Vens. 5. Conventum vocat malorum consensum 


κακῷ σνµφωνίαν, Tic ἀντιδολὴ κρείντων ἀποφανθῆ- 
vet, οἷον τινὶ τοιχείῳ τῇ θείᾳ κηδεµονίᾳ περιφρατ- 
τόμενος * συχοφανλίας γὰρ χατ᾽ ἐμοῦ ῥάπτουσι, τὸν 
κατ ἐμοῦ πυραεύοντες πόλεμον. 

Στ. ε’. "Eg ἑνέδρας ἐπίασι, τὸν ἐἑφορῶντα μὴ σνο- 
ποῦντες θεόν. Καὶ οἱ ἑτερόδοξοί φασι µηδένα εἶναι 
τὸν χαταλαδεῖν δυνάµενον τὴν χεχομφευµένην αὐτῶν 
Χαὶ σεσοφισµένην διδασκαλίαν. 

Στ. Qs Ἐκλειπόντων ἐρευνᾶν ἐξερευνήσεις,ιδιὰ τὸ 
σφόδρα ἐξερευνηχέναι τὴν ἀνομίαν, ὡς καὶ λόγον 
ἑαυτοῖς κραταιῶσαι πονηρὸν, xal παγίδας χρύψαι kv 
τοῖς διηγήµασιν ἑαυτῶν, τῷ δοχεῖν µηδένα φωρά- 
szvca locat. x Ἡροσελεύσεται ἄνθρωπος» ἀληθιωνὸς, 
τὸ xav' εἰχόνα διασώζων καὶ διαρθρώσας τὸ λόγιος 
εἶναι καὶ νόησιν ἔχων βαθεῖαν εἰς ἔλεγχον' ὡς ὑψω- 
θἤναι τὸν Θεὺν δρασσάµενον τῶν σοφῶν ἐν τῇ πανουρ- 
TU αὐτῶν. Οὕτως ἐφανέρωσε ἘἙλύμα τοῦ μάγου τὸν 
δόλον * ὑψοῦται γὰρ θεὰς δι’ ἀνδρῶν ἁγίων τῆς ἀπά- 
της ἐλεγχομένης, ὡς ἤλεγξε Μωῦσῆς τοῦ Φαραὼ τοὺς 
ἐπαοιδοὺς xai φαρμακούς. Καὶ πάντες τὸν θεὺν, τῆς 
« pa0sía; » διδοµένης «καρδίας» παρὰ τοῦ πάντα 
ἐρευνῶντος Πνεύματος, 

Στ. η’. Οἱ θεασάµεναι αὐτοὺς τῶν ἐγχειρημάτων 
διαµαρτόντας, θορύθου χαὶ δέους ἐπλήσθησαν, xol 
την Üclav ἐθαύμασαν πρόνοιαν τοῦτο γὰρ τὰ μετὰ 
ταύτα Ünlol. Ὡς ἀθλαθῃ τῶν νηπίων τὰ βέλη, 
οὕτω καὶ τῶν σοφιστῶν ἁδεῖ καὶ πρᾶγμα πιχρὸν, ὡς 
ἀσθενῆσαι τοὺς λόγους αὐτῶν παρὰ volg ἀναλαμθά- 
νουσι τὸν τῆς πίστεως θυρεόν. Διόπερ ἐφοθήθησαν 
ol πάλαι τούτους θαυμάζοντες, τῆς ἁπάτης παυσά- 


et federa, quorum impetus, divina providentia vel- 
ut munimento circumseptus, feliciter propulit; nam 
calumnias in me eunt maehinati, bellum in me com 
citaverunt, 

Vens. 5. Insidias in me moliti sunt, nec putabant 
se a Deo perspici. Dicunt etiam heterodoxi ne- 
minem esse qui argutas subtilesque ipsorum do- 
etrinas refellere possit, 

Vgns. 7. « Defecerunt scrutantes scrutinio, » ini- 
quitatem scilicel potissimum s«rutati, ita ut. ser- 
monem malignum sibi firmarent, et laqueos in nar- 
rationibus absconderent; nam pntabant neminem 
fore, qui ea solvat. « Accedet homo » verus, ad D«i 
similitudinem sapientem altumque animum retinens 
ac servans, ut czeteros reprehendat: ideoque « exal- 


B tabitur Deus, » illusa doctorum malitia. Qua quidem 


ratione revelavit Elyma magi dolos *: nam Deus 
exa tatur, confutato errore per sanctos viros, uti 
Moyses Pharaonis magos et incantatores confuta- 
vit. Celebrabunt omnes Deum ; ubi « cor altum » 
dederit qui cuneta perscrutatur Spiritus. 


Vgn«. 8. Qui cum se omui spe dejectos senserint, 
pudore et terrore afficientur, et divinam mirabuntur 
providentiam ; hoc enim indicant qu:e infra haben- 
tur. Ut infantium sagitte inanes faetz sunt, ita 
frangetur et sophistarum impietas et res amara , 
refellenturque sermones eorum ab hominibus fldei 
scuto armatis. Quapropter timuerunt qui prius istos 
mirabantur, depulso errore, quo putabatur provi- 


µενοι, χαθ᾽ ἣν ἐπείσθησαν μήτε πρόνοιαν εἶναι, καὶ C dentiam esse nullam, et sui juris esse quisque, et 


τὰ ὄντα ὑπάρχειν αὐτόματα, xoi ἀνθρώπους εἶναι 
φύσει ἀγαθοὺς καὶ χακοὺς καὶ ὑφ' εἰμαρμένην τελεῖν. 
"Qv δὲ κλονηθέντων, ἑδόξασαν τἀναντία Ex τοῦ µεγέ- 
θους xal χάλλους τῶν χτισµάτων τὸν Δημιουργὸν 
θεωρήσαντες. 


homines natura bonos malosve esse, et fato desti- . 
nari cuique suum finem : quibus autem lapsis, res 
aliter se haberi intellexerunt, per creaturarum pul- 
chritudinem et majestatem perspecto Creatore. 


PSALMUS LXIV. 


Στ. α’. Elprzat δὲ πρότερον, ὡς πρᾶξιν μὲν ὁ φαλ- 
μὸς, θεωρίαν δὲ fj ᾠδὴ δηλοῖ (10): 6 θεωρητικὸς γὰρ 
ἅμα τῷ πρακτιχῷ θεωρούµενος βίῳ, ἄνδρα τέλειον 
ἁποδείχννσινο 

τ. ε’. Ὁ ἐκλεγεὶς δι) ἁγιότητα, ἐὰν ἐπιμείνῃ τῇ 
ἐχλογῇ, προσλαµθάνεται ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ὡς µετοιχι- 
σθέντα τοῦ περὶ γῆν τάπου, κατασχηνῶσαι Ey ταῖς 
αὐὑλαῖς τοῦ ἐχλεξαμένου, περὶ ὧν εἴρηται’ « Εἰσὲλ- 
θατε εἰς τὰς αὐλὰς αὐτοῦ ἐν ὕμνοις.» "Qv ἀπ᾿ ἐντεῦθεν 
πόθον τις ἔχων εἶπεν, « Ἐπιποθεῖ καὶ ἐχλείπει fj 
Quyf, pou εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ Κυρίου. » Καὶ ἐπεὶ 
οὖχ ἐν ταῖς αὐλαῖς «b τῆς µαναριότητος τέλος, χά- 
τασχηνοϊ kv αὐταῖς ὁ ἐχεῖ παραληφθεὶς, ἵνα προχό- 
φας ἐπ᾽ αὐτὸν τὸν obxov κατοιχεῖ (44) µαχαριζόµενος * 
« Μαχάριοι γὰρ οἱ χατοιχοῦντεας ἓν τῷ οἴχῳ σου, εἰς 
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων alvécovolv σε. » "Οτι τελειό- 


* Act. xiij, 8 et seq... * Psal. xcix, ἆ. * Psal. Lxxxui, 9$. 


(10) In titulo psaimi quarti. 


Ὑεκθ. 1. Jam supra notavimus psalmos ad infor- 
mandos mores referri, carmina autem ad illustran-. 
dam mentem; nam perfectum probat virum, qui 
mente simul et moribus prestat, 

Vgns, 5. Qui propter sanctitatem electos fuerit, si 
acceptam gratiam retipuerit, aasumetur a Deo, ut ter- 
restria deserens, celestibus in eligentis « atriis inha- 
bitet; » de quihus dictum est? : «Introite atria ejus in 
hymnis ; » quorum cupidine Psalmista affectus, 
ε Concupiscit, »ait, « et deficit anima mea in atria 
ejus *. ; Kt cum istis in atriis non reperiatur felicitatis 
finis, inhabitat in eis hic assumptus, ot magis ac 
mágis proficiens postea in bealitedintis domum ad- 
mittatur ; nam « Beati qui habitant in domo tua ; in 
szxeula s:xculorum laudabunt te *. » Quod autem mi- 
nus 8it eligi quam ab eligente assumi, manifestius. 


* jbid., 5. 


(11) Lege χατοιχῇ. EpiT. 


1155 


DIDYMI ALEXANDRINI 


$555 


apparet ex illo : « In consilio tuo dedzvisU me. et Α τερον τοῦ ἐχλεγῆναι τὸ προσληφθῆναι Ex τοῦ ἐχλς- 


cum yl.ria assumpsisti me *. » Cum enim, qui electus 
est, vitam suam juxta Dei consilia informat, tunc 
cum gloria ad promissam beatitudinem assumelur. 
Usurpant bzc verba qui vita defunctos laudibus 


celebrant. 


Vgns. 8. Quomodo non timerent ac perturbaren- 
tur omnes, dum oracula confunduntur, daemones 
magiam veneficiaque commendantes, et ipse Satanas, 
cui competit imperium mortis ? Non fugiebat sane 
per signa de ipsius divinitate edoctos, eum omnia 
de colis providere, legibusque suis astrorum ortus 
dirigere et occasus; nam « exitus matutini » side- 
rum ortus, « el vesper: » eorumdem occasus. 
Quibus si fidem adhibueris, « delectaberis » recta 
agendo, agnoscens eum qui homo factus est, et nos 
ab erroris seivilio liberavit. 


Vzns. 10. Pluviam dedit Deus spiritualem, matu- 
tinam quidem per Vetus, et vespertinam per Novum 
Testamentum ; inebriataque est per ipsam qua hic 
per allegoriam terra vocatur : ditata . est. scilicet 
hominis anima, Deo ipso replente eam in « omni 
verbo, et in omni scientia *, » et in bonis operibus. 
Dei flumen et fous vite Verbum ejus. Apud Deum 
esse Verbum fontem declarat illud * : « Quoniam 
apud te est fons vitze » flumen repertum, quo men- 
tem animosque irrigas. Non enim Letificant civita- 
tem Dei, nempe Ecclesiam, impetus et doctrinz 
partito traditz ; et cum « in ipso inhabitet plenitudo 
divinitatis, aquis repletus est, uti de eo dictum 
est *: « Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Uni- 
geniti a Patre, plenum gratie et veritatis. » His 
aquis, quibus repletum est flumen, potat omnis 
creatura mente przdita. Quinimo « eibum » habet 
divinitus przparatum, semen centuplum fructum 
afferens !*. Quo flumine « inebriantur rivi terrz, » 
spirituali aratro effossz, bibentes in lztitia, ita ut 
crescant εἰ mulüplicentur genimina justitie, de 
quibus scriptum est !! : « Seminate vobis in justi- 
tia, vindemiate in fructum vite ; »et rursus : « Quze- 
rite Dominum donec veniant in vos genimina justi- 
ti2.»lino cum non flumine tantum « inebrientur 


ξαμάνου. δῆλον Ex τοῦ” « Ἐν τῇ βουλῇ σου ὡδήγτεά- 
µε, xai µετα ὑνοὸ; προσελάδον µε ν "Όταν γὰρ i 
ἐχλεγεὶς πάντα xavà βούλησιν Θεοῦ πραττη, cóc: 
μετὰ δόξης εἰς τὰς ἐπαγγελίας προσλαμθάνεται. Τὰ: 
6b λέξεις ταύτας προφέρουσιν ol τοὺς ἁπαλλαγέντας 
τοῦ βίου δοξολογοῦντες. 

Στ. η. Ἠῶς δὲ οὐχ ἐφοδοῦντο πάντες χαὶ ἔτα- 
ῥάσσοντο χρηστηρίων κχαταλνθέντων, xat τῶν ἰα- 
τρείαν χαταγγελλοµένων δαιμόνων μαγείας τε xai 
Φφαρμακείας xal αὐτοῦ τοῦ Σατανᾶ, τοῦ τὸ χράτος 
ἔχοντος τοῦ θανάτου; ᾽Αμέλει διὰ τῶν σημείων vvóv- 
τες αὐτοῦ τὴν θεότητα λοιπὸν ἔγνωσαν, ὡς xal τῶν 
xat' οὑρανῶν αὐτὸς προνοεῖ. νόµοις αὐτοῦ ἀνατᾶ- 
λει τὰ ἄστρα χαὶ δύεται, « ἔξοδοι γὰρ πρωῖας » μὲν 


B αἱ ἀνατολαί: « ἑσπέρας δὲ » αἱ δύσεις, &q' αἷς οἱ -ι- 


στεύοντες τέρπονται ταῦτα ποιεῖν, ἑγνωχότες τὸν 
γενόµενον ἄνθρωπον xai τῆς ἁπάτης ἐλευθερώ- 
σαντα. | 

Στ. v. ὙΥετὸν πνευματιχὸν διδοὺς, περώῖμον μὲν 
διὰ τῆς Παλαιᾶς, ὄψιμον δὲ διὰ τῆς ΚαινΏς Διαθή- 
χης ΄ δι) ὃν μεθυσθεῖσα ἡ ἀλληγορουμένη vf. Ἑυχὴ 
δὲ ἀνθρώπου αὕτη ἐπλουτίσθη, « παντὶ λόχῳ xol 
πάσῃ γνώσει » xai ἔργοις ἁγαθοῖς πληθύνοντος 
αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ. Θεοῦ ποταμὺὸς xai ζωῆς rr 
ὁ Λόγος αὐτοῦ. Καὶ ὅτι τάχα πρὸς θεὸν ὁ Λόχος 
Trj: ὅτι « παρὰ σοὶ πηγἡ ζωῆς » ποταμὸς εὑρισχό- 
µενος, ὅτε τὴν χτίσιν ποτίζει τὴν λογιχήν. 05 δὴ τὰ 
ὁρμήματα, xa αἱ χατὰ µέρος διδασχαλίαι εὕςραί- 


C νουσι τὴν πόλιν τοῦ coU τὴν Ἐχκλησίαν ’ xat ἐπεὶ 


ετὸ πλήρωμα τῆς θεότητος ἐν αὐτῷ χατοιχεῖ,ι πε- 
πληρωμµένος ὑδάτων ἐστὶν, καθ) ὃ λέγεται περὶ 
αὐτοῦ « Ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς 
Ἱονογενοῦς παρὰ Πατρὺς, πλήρης χάριτος xat ἆλη- 
θείας.» Ἐκ τούτων τῶν ὑδάτων, ὧν πλήρης ὁ το- 
ταµός ἔστιν, ποτίζεται πᾶσα dj λογικὴ κχτίσις. 
᾽λλλὰ καὶ τροφὴν ἔχει θεόθεν ἑτοιμαζομένην, σπεύ- 
ροντος σίτου σπορὰν ἑχατονταπλασίονα χαρποφυ- 
ροῦσαν. Ἐκ τούτου τοῦ ποταμοῦ ol αὔλαχες τῖς 
γῆς, ἐφ᾽ fjv βέθληται τὸ πνευματιχὸν ἄροτρον, µε- 
θύσχονται πίνοντες ἐπ᾽ εὑφροσύνῃ, ὡς καὶ τὰ γεν- 
νηµατα τῆς διχαιοσύνης αὐξανόμενα ἓν αὐτῇ πλη- 
θύνεσθαι, περὶ ὧν εἴρηται’ « Σπείρατε ἑαυτοῖς εἰς 
δικαιοσύνην, τρυγήσατε εἰς χαρπὺν ζωῆς: » xal 


lerrze rivi, » sed et spiritusli pluvia quam  pluunt D ἔτι» « Ἐχζητήσατε «bv Κύριον ἕως Ώθῃ ὑμῖν γεν- 


nubes, juxta illud, « Et nubes pluant justitiam **, » 


ketatur germinans terra in stillicidiis, in verbis. 


scilicet et sententiis divinarum Scripturarum quibus 
illuminatur. 


νήματα διχαιοσύνης. » Καὶ ἐπεὶ μὴ Ex τοῦ ποταμοῦ 
µόνον µεθύουσιν οἱ τῆς γῆς αὔλαχες, ἀλλὰ xal ἐχ 
τοῦ πνευματικοῦ ὑετοῦ ὃν ῥαΐνουσιν αἱ νεφέλαι, χατὰ 
τὸ, « Καὶ αἱ νεφέλαι ῥαινέτωσαν δικαιοαύνην, » 


εὑφραίνεται ἀνατέλλουσα ἡ 7j v ταῖς σταγόσιν ταῖς ἐπ' αὐτὴν ἑἐρχομέναις, ταῖς τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν 


λέσεσιν χαὶ νοήµασιν. 

V&ns. 14. Quidam existimant per valles animas 
designari ad terram depressas, quod nulla sublimi- 
tate emineant; istz frumento abundant de quo 
fiugendus panis. lta: « Aperi oculos tuos, et im- 
pere panibus *, » Anima enim oculi ubi aperti 


* Psal. Lxxi, 94. " Cor. 1,5. *Psal. xxxv, 10. 
XLV, 8. | Prov. xx, 12. 


Στ. ιδ. Τινὲς δὲ κοιλάδας τὰς τεταπεινωµένας 
εἶπον φυχὰς, τῷ μηδὲν ἔχειν ἔπαρμα, αἴἵτινες οἵτον 
ἐπλήθυναν ὃν ἁρτοποιησαί τις δύναται. Καὶ τό 
 Διάνοιξον τοὺς ὀφθαλμούς σου, xai ἐμπλήσθητι 
ἅρτων. » Ὑυχῆς yàp ἀνοιχθέντες ὀφθαλμοὶ φωτὸς 


* Joan. 1, 14. !'* Luc. vr, 8. 1θεε.χ, 14. σε, 


14157 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1158 


µεταλαμδάνουσι γνώσεως, οὗ δη γεγονότος οἱ ἄρτοι A sunt, luce scientize illustrantur : quo autem fac'o 


πληθύνονται, αἱ πραχτιχαὶ ἀρέταὶ, τρέφοντες τὸν 
ἔσω ἄνθρωπον. — 'O νυµφίος ἐν τῷ "Ασματι τῶν 
ἀσμάτων φησὶν, ὃς ἐστιν ὁ Σωτήρ « Ἐγὼ ἄνθος 
τοῦ πεδίου, χρίνον τῶν χοιλάδων. » Πεδίον τῶν 
περὶ γῆν τόπων εἰπὼν, οὗ γέγονεν ἄνθος, ὡς ἂν 
ἀρχῆ» χαρποφορίας οἱ ἄνθρωποι λάθωσιν. Κοιλά- 
δας δὲ τὰς kv ὥδου φυχὰς, al, γέγονε χρίνον νέκρω- 
σιν ἀναλαθών. Καὶ χόχχος δὲ γέγονεν σίτου, ὡς 
αὐτὸς εἶπεν᾽ « Αμὴῆν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ ὁ xóxxoz 
τοῦ σίτου πεσὼν ἀποθάνη, αὐτὸς μόνος μένει’ ἐὰν δὲ 
πεσὼν ἀποθάνῃ, πλείονα χαρπὸν φέρει. » Διὰ τοῦ 
θανάτου τοίνυν πλείονα ποιῄσας xaprbv, χαὶ ἓν ἆδου 
γέγονεν aito; ταῖς χοιλάαι πληθῦναι σἵτον. 

Ἱστέον δὲ ὥς τινες τῶν συγγραφέων μετὰ τὴν 
ix Βαθύλῶνος ἐπάνοδον εὐετηρίαν ἔφασαν γεγονέναι, 
χαὶ πλῆθος ὄμόρων vat πολὺν ῥεῦσαι τὸν Ἰορδάνην, 
ὃν ἔφασαν εἰρῆσθαι τοῦ Θεοῦ ποταµόν. Καΐτοι γε- 
Ὑονότες ἓν πλείστῃ πενίᾳ, χαθάπερ Ἔσδρας ἑδί- 
ὅαξεν, xal τῆς τῶν ἐθνῶν χλήσεως ἀπαιτούσης ἀχό- 
λουθα τὰ λοιπὰ τοῦ φαλμοῦ. Οἱ δὲ μυθικῶς φασιν 
ἔσεσθαι ταῦτα μετὰ τὴν Ἰουδαίων ἐν ἐσχάτοις ἀνά- 
χλησιν οἰχοδομηθησομένοις «hv. Ἱερουσαλήμ. 


multiplicantur panes, virtutes scilicet, quibus homo 
intus alitur. — In Cantico canticorum ** dicit spon- 
&us, qui non alius 96 Salvator : « Ego flos campi , 
lilium convallium. » Campum vocat terram, ubi flos 
germinat, ut homines et ipsi fructus ferre incipiant. 
Valles autem indicant hic animas in infernis degen- 
tes, quarum lilium factus est, induta morte. Factus 
est etiam granum, uti ipse docet 15: « Amen, amen 
dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram 
mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem 
mortuum fuerit, multum fructum affert : » per 
mortem igitur fructus plures fecit, et in infernis 
causa fuit cur valles frumento abur.darent. 
Memoratu dignum nonnullos fuisse scriptores qui 
assererent Judzis de Babylone reducibus annum ex- 
stitisse frugibus abundantem, et imbribus celebrem, 
et Jordanem tunc crevisse, quem contendunt flumen 
Dei vocari. At contra, summa afficiebantur penuria 
Judsi, teste Esdra, et ad gentium vocationem re- 
ferend: sunt czeterze psalmi partes. Alii falso hzec 
perficienda dicunt, cum in ultimis temporibus Judzi 
rursus ad incolendam Jerusalem convocabuntur. 


PSALMUS LXV. 


Στ. α’. ᾽Αλαλάζουσι 6& κατὰ τῶν ἑαλωχότων ol 
νεγιχηχότες ἀσήμῳ χαὶ µεγίστῃ φωνῇῃ. Ἐπεὶ τοίνυν 
χάριτι Θεοῦ τοῦ Σωτῆρος ὑπὲρ παντὸς Υευσαµένου 
θανάτου οἱ νεχροὶ ἁγείρρνται, χαταλυθέντος τοῦ 
διαθόλου τοῦτο Χράτος ἔχοντος τοῦ θανάτου, προ- 
στάττει (12) ἁλαλάξαι τῷ θεῷ πᾶσα ἡ γη, πάντων 
ἐγσιρομένων διχαἰων τε xaX ἁδίχων. Αλλὰ καὶ 
τῆς χατὰ µετάνοιαν ἀναστάσεως πᾶσι προχειµένης 
πάντες ἁλαλαζέτωσαν. Πρὸς ἕχαστον γὰρ λέγεται" 
« Mf, τι ὁ πεσὼν οὐχ ἀνίσταται; » χαὶ πρὸς ἅπασαν 
τὴν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν Ἐχχλησίαν 6 Κύριος Ais 
€ Ανάστα, ἐλθὰὲ, dj πλησίον µου. » Ὅ γὰρ ἀναστὰς 
διὰ τῆς µετανοίας, οὐχέτι πόῤῥω Χριστοῦ. Γενομέ- 


νης δὲ τῆς ὃν ἁλαλαγμῷ κατὰ τῶν ἠττημένων φωνῆς, - 


ol ἑλευθερωθέντες προστάττονται τῷ τῆς νίχης αἰτίῳ 
ψάλαι θΘεῷ. Δόξαν δὲ δίδωσιν αἰνέσει αὐτοῦ. Ὁ 
ἔχων τῇ αἱνέσει πρᾶξιν χατάλληλον. Toi; γὰρ εὖ- 
θέσι πρέπει αἴνεσις. Διὸ χωλύεται ὁ φαῦλος τοῦτο 
ποιεῖν, οὐχ ὄντος ὡραίου αἴνου iv στόµατι ἅμαρ- 
τωλοῦ. 


τας εἶναι τὸν ἐχεῖνα ποιῄσαντα, ἄλλον δὲ τὸν iy 
Εὐαγγελίοις θαυματουργήσαντα. ᾿ἹἸησοῦς γὰρ ἐν 
Λἰγύπτῳ τὸν Àaby ἔσωσεν, ὡς ἓν 'Ἐπιστολῇ φησιν 
ἀποστολιχῇ. Πῶς δὲ οὐ θείας ὄντως βουλῆς, ἁγνείαν 


xdi ἀχτημοσύνην καθὸ 6h χατορθοῦσθαι τρόπον; 


Κυματούμενα γὰρ τὰ πάθη µετέδαλεν βαλὼν πῦρ 
ἐπὶ γῆς Λόγον ξηραίνοντα πᾶσαν ὑγρότητα, ὡς βα- 
δίξειν εὐχερῶς τὴν ὁδὸν, ουτω συμδολιχῶς ὁ Πέτροφ 
ἐπὶ θαλάσσης ἑδάδισεν, τῷ Σωτῆρι πιστεύσας; ὁ δὲ 
ποταμὸς, Λόγος ἐστὶν ὠχυρωμένος Ἑλληνιχῇ σοφἰᾳ 
xai τέχνη, χωλύων τὴν ὁδὸν τὴν ἐπὶ τὴν ἁγίαν ἁπ- 


'** Cant. iu, 1. '* Joan. xii, 94. 
(12) Àn «goosáv:tsac? Ενιτ. 


!5 Jer, viti, 4. 


D 
Ix. ς᾽. Διελέγχει δὲ ταῦτα τοὺς ἄλλον μὲν λέγον- 


!' Capt. tr, 10, 


Ῥεης. 4. Jjubilant adversus captivos victores 
festiva et summa voce. Cum igitur gratia Dei Sal- 
vatoris pro omnibus mortem gustantias mortui re- 
surgunt, victo diabolo cui imperium mortis com- 
petit, jubet Psalmista omnem terram Deo jubilare ; 
omnes enim resurgunt justi simul et injusti. Ju- 
bilent presertim omnes, cum omnibus illa resur- 
rectio contingat quze per poenitentiam fit. Ad omnes 
enim homines dictum est !*: « Nunquid qui cadit 
non resurgit? » Ad omnem Ecclesiam de gentibus 
conversam ait Dominus !! : « Surge, veni, proxima 
mea. » Non enim abest longe a Christo, qui per 
poenitentiam resurrexit. Resonantibus igitur adver- 
sus victos in jubilatione cantibus Deo victorias 
auctori jubentur psallere qui liberati fuerunt. Dat 
gloriam laudi ejus, qui operibus Deum laudat. Nam 
sanctos decet laudatio. ldeo prohibetur malus ne 
illad prestet, cum intempestiva sint laudes in ore 
peccatoris. 


Vgns. 6. Confutat his verbis illos qui contendunt 
ab alio ista miracula facta esse, et ab alio illa quae 
in Evangeliis narrantur. Nam Jesus populum de 
terra Egypti salvavit, uti in Apostolica Epistola 
legitur "9. Quare autem dedecerent divinum consi- 
lium quz circa dirigendos castos pauperesque ver- 
santur ? Nam undabundas cupiditates arefecit , 
ignem mittens in terram, Verbum siccans omnem 
humiditatem, ita ut facilis cuique pateat transitus. 
Eadem ratione ambulavit Petrus super aquas ad 
majora innueuda, Christo confidens : llumen autem 
nihil aliud est preter Verbum Graeca sapientia et arta 


!3 Jud. b. 


t139 


DIDYMI ALEXANDRINI 


' ilo 


innixum, et viam occupans qu&& ad sanctitatem du- A άγουσαν γῆν. ᾽Αλλὰ καὶ τοῦτον μετέστρεψεν 5pass- 


cit. Quod flumen ia primis convertit, sapientes in 
malitia eorum confundens; et ita aridum effecit 
illud, ut sanctitatem inquirentibus facile transitu 
fucrit. 

Vgns. 7. Exasperat omnis virtus adversa ; nam 
gentes legibus meis direxi, terrens eas que mibi 
adversantur, coBürmans autem deficientes ad me. 
« Oculi ejus, » inquit, « super gentes respiciunt, » 
providentiam Dei innuens. 


YVgns. 9. Non dantur in commotionem pedes 
hominis sancti, quando firmatur super iníractum 
et firmissimum Dei verbum : ita ut gratias agendo 
dicat: « Statuisti. super petram pedes meos !*. » 


µενος τοὺς σοφοὺς iv τῇ πανουργίᾳ αὐτῶν, x» 
βάσιμον ἀπειργάσατο τοῖς πορευοµένοις εἰς ἁτιό- 
τητα. 


Στ. C. Καὶ ἡ δύναµις δὲ πᾶσα f ἑναντία παρα- 
πικραίνει' τοῖς γὰρ ἔθνεσι τοῖς ἓξ αὐτῶν ἄφισ-α- 
µόνοις Ἠπείλουν, ἃς δὲ φοθῶν, παραθαῤῥύνων ἓ 
τοὺς ἀριστάμένους αὐτῶν. «Οἱ ὀφθαλμοὶ Κυρίου iz 
τὰ ἔθνη, » φησὶν, « ἐπιθλέπονσιν, » «ty ix Θεοῦ στ- 
µαίνων φρουράν. 

Στ. 9. Οὐ δίδονται εἰς 6άλον οἱ πύδες τοῦ foo 
ἀνθρώπου, ὅταν τις lbpovOT) ἐπὶ «b» ἀἁῤῥαγη σαὶ 
ἰσχυρώτατον τοῦ Θεοῦ λόγον’ ὡς χαριστηρίως εἰπεῖν, 
€ Ἔστησας ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας µου. » — Ἐθεται 


— Ponitur ad vitam anima ejus qui finem con- B δὲ εἰς ζωὴν ἡ φυχἠ τοῦ τέλος χοµιζομένου τῆς κί- 


tingit, fidei salutem ; et contidenti voce poterit hic 
contendere 39: « Et anima inea. ipsi vivit. » Vivit 
autem anima virtutibus et sapientia ornata ; nam 
peccando moritur anima, Qua de causa Deo dicit: 
« In justitia tua vivilica me *'. » Non commoventur 
igitur pedes hominis firmissimo Dei verbo innixi. 

Vgns. 14. Nam nisi per tribulationes multas in 
coelorum regnum non intrabimus ?*. At licet « ho- 
mines super capita nostra » imposueris, persuasum 
tamen habemus nos illa, dejeclis inimicis, per 
patientiam in sublime erecturos. 

Vens. 17. Nulla voce prolata tacite mente exal- 
tavi illum. — Nam ubi me talibus rationibus pur- 
gatum perspeait Deus, liberaliter donavit me donis 


στεως σωτηρίαν᾽ ὡς εἰπεῖν πιστῃ προθέσει’ ε Kai 
ἡ ψυχἠ µου αὐτῷ Cf. » Σῇ δὲ ψυχἠ ἀρετὴν ἔχουσα καὶ 
σοφίαν' ὡς, duyh ἡ ἁμαρτάνουσα ἀποθανεῖται. Ὡς 
εἰπεῖν τῷ 8aip* ε Ἐν τῇ δικαιοσύνη sou ζῃσόν µε. » 
Οὐ σαλεύεται δὲ τοὺς πόδας ὁ τῷ ὀχυρωτάτῳ τοῦ 
θεοῦ λόγῳ ἐνιδρνθείς. 

Στ. ια, Διὰ γὰρ πολλῶν θλίφεων εἰσελθεῖν δεῖ εἰς 
τὴν βασιλείαν τῶν οὐ ρανῶν. 'AXX εἰ χαὶ « ἐπεδίδασας 
ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς χεφαλὰς ἡμῶν,  ἀλλ᾽ οὖν θαῤῥοῦ- 
pev διὰ ὑπομονῆς µετεωρίσαι αὐτὰς, χατασπωµένων 
ἀπ᾿ αὐτῶν τῶν ἐπιχειμένων πολεµίων ἀνθρώπων. 

ἅτ. QJ. Άνευ προφορᾶς ἐν διανοίᾳ κατὰ tb συωτώ- 
µενον ὄψωσα. Καθαρεύοντα γάρ ue τοιούτων λοχισμῶν 
θεασάµενος, φιλοτίµως τῶν οἰχείων ἡξίωσε δωρεαν. 


sus. — Hac verba, « iniquitatem non aspexi in C Καὶ τὸ «μὴ θεωρεῖν δὲ ἁδιχίαν ἐν τῇ καρδία, » 


corde meo, » consentiunt cum illo magni Pauli 
effato : « Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc 
justificatus sum **, » Nam multa perspicit l'eus 
qu: nos fugiunt : haud aliter sonat. illud : « Delicta 
quis intelliget ? ab occultis meis munda me?*, » 


σύμφωνον τῷ; « 0ὐδὲν ἑμαυτῷ σύνοιδα, ἀἁλλ᾽ οὐχ ἓν 
τούτῳ δεδιχαίωµαι, » χαθὰ Παῦλος ὁ μέγας qnot, 
τῷ δύνασθαι τὸν θεὸν ὁρᾷν, ἅπερ ἡμεῖς οὐχ ὁρῶμεν 
ὅμοιον xai τὸ, « Παραπτώματα τίς σννήσει; ἀπὸ 
τῶν κρυφίων µου χαθάρισὀν µε. » 


PSALMUS LXVI. 

Vgns. 2. liluminat vultum super nos rerum omnium Στ. B. Ἐπιφαίνεται δὲ τὸ πρόσωπον τοῦ πάντων 
Greator, quando ηοῦ benedictione δὲ miserationi- Δημιουργοῦ τῷ πληροῦν ἡμᾶς εὐλογίας xaX οἴκτιρ- 
bus repleverit, quando apparebit nobis character μῶν, ἐπιφανέντος ἡμῖν τοῦ χαρακτῆρος τῆς ὑπ»- 
hypostaseos ejus, et apparuerit eis qui tanto munere στάσεως αὐτοῦ, xal ἐμφανίσαντος τοῖς ἀξίος, ἆ 


digni suit, uti dicit ipse de hominibus mandata ejus 
servantibus. Cum enim sit imago Dei invisibilis 
Christus, qui ei mente pura adhzret, videt Patrem : 


φησιν αὐτὸς περὶ τοῦ τηροῦντος τὰς ἐντολὰς αὗτου. 
Ἐπεὶ γὰρ εἰχών ἐστι τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτο», ὁ vo 
χαθαρῷ προσθάλλων αὐτῷ, ὁρᾷ τὸν Πατέρα. « Ὁ 


nam, ε Qui videt me, » inquit, « videt et Patrem **, » p ἐμὲ » γὰρ, φησὶν, « ἑωραχὼς, ἑώραχε τὸν Πατέρα. » 


Tunc bene agentium rmiserobitur, et benedicet eos 
« ín omni benedictione spirituali in celestibus in 
Christo **.? 

Vgns. 5$. Cognita in terra via Domini, et per- 
specto in omnibus gentibus salutari ejus , liberatze 
ab omni malitia et ab idolorum cultu, moresque ad 
virtutem informantes «entes letantur , et exsultant 
accepta Dei veri notitia. — Eosdem designant hic 
voces « populi » et « gentes; » nam populi vocan- 
tur ii qui de circumcisione, et gentes qui de gen- 
tibus, veram fidem professi sunt. Letentur isti 


55 Psal. xxrix, 9. 
15. ο Joan. xiv, 9. ** Ephes. 1, 9. 


3* Psal. xx1,51.  *! Psal. cxvi, 40. 3 Act, xiv, 94. 


Τότε τοὺς εὐεργετουμένους οἰχτείρει xol εὐλογεί 
ε πάσῃ εὐλογίᾳ πνευματιχῇ ἐν τοῖς ἑπουρβανίοις ἐν 
Χριστῷ Ἰησοῦ. » 

Στ. 1'. Γνωσθείσης δὲ τῆς ὁδοῦ ἐν τῇ yf, καὶ τοῦ 
σωτηρίου τοῦ Θεοῦ Ev πᾶοι τοῖς ἔθνεσιν, ἐλενθερω- 
θέντα πάσης χαχίας xai πολυθέου ἁπάτης, τὰ ἔθνη 
εὐφραίνεται χατορθοῦντα Ἱθιχὴν ἀρετὴν, xai ἀγαλ- 
λιᾶται λαθόντα Θεοῦ γνῶσιν. — «Aaot » δὲ xvi 
«ἔθνηυ Ex παραλλήλου οἱ αὑτοί. Οἱ λαοὶ μὲν, οἱ Ex 
περιτομῆς ἔθνη δὲ, οἱ ἀπὸ ἐθνῶν. τοὺς αὐτοὺς M- 
ἵει. Δίπαιον αὐτοὺς, φησὶν, εὐφραίνεσθαι, ἐπείπτο 


3$ [ Cor. 1v, 4. ** Psal. xvin, 





4411 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1443 


μετὰ πάσης ὀρθότητος δικάσαςν αὗτοῖς ἀδιχουμένοις, A oportet, inquit, eum Deus peccata eorum cum omni 


ἁπανάγεις τε αὐτοὺς xoi ἄγεις εἰς τὴν οἰχείαν γῆν 
ὥσπερ ὁδηγὸς αὗτοῖς γιγνόµενος, διὰ τὸ ἐπανάχειν τῇ 
οἰχείᾳ δυνάµει. 

Στ. c'. Hox γὰρ οὐχ Ίμελλς πᾶσα fj vij, τουτέ- 
στιν ol ἐπ αὐτῆς ἄνθρωποι, αἱνέσεως πληροῦσθαι, 
xai χαρπὸν εὐσεδείας φέρειν, Ev παντὶ τόπῳ προσ- 
αγοµένου θυμιάµατος xat θυσίας καθαρᾶς ἐν τοῖς 
ἕθνεσεν; 


aequitate judicaverit, eosque ad patriam perduxerit, 


velut dux eorum ideo factus, quod eos virtute sua ΄ 


dirigeret. 

ΥΕΑ. 6. Quo enim pacto non benedixisset ei, 
dedissetque fructum omnis terra, hoc est, omnes 
qui incolunt illam , quando in omni loco incensum 
offertur nomini Dei, et sacrificium mundum in 
gentibus ** ? 


PSALMUS LXVII. 


τς. P. "Hós προσευχἠ ófjgaot προσταχτιχοῖς àva- 
πἐέµπεται. Σύνηθες τοῦτο xal τῇ Γραφῇῃ. Λέγοις 8 
ἂν ἐχθροὺς θεοῦ σχορπιουµένους τοὺς περὶ τὴν γνῶ- 
σιν ἀσεθοῦντας τῆς ἀληθείας * μισοῦντας δὲ φυγάδας 
ἐσομάνους τοὺς περὶ πραχτιχὰ ἁμαρτάνοντας, Οἱ γὰρ 


Vins. 2. Hortando precatur hic Psalmista, quod 
sa»pius in Scripturis occurrit. Per dissipandos illos 
inimicos innuuntur, ni fallor, qui eirca veritatis 
doctrinam errant. Nec alieni sunt qui oderunt et 
fugient ab hominibus vita moribusque peccantibus ; 


ἀγαπιωῶντες τὸν θεὸν, τηροῦσι τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ. D nam qui diligunt Deum, servant mandata ejus. 


Εὔχοιτο δ' ἂν xal ἀναστΏναι τὸν χατελθόντα σχυλεῦ- 
σαι τὸν ὥδην ἐπὶ τῷ σχορπίσαι τοὺς μετὰ δαιµόνων 
Ἰουδαίους συνεστηκάτας * ἀναστάντι γὰρ ἀντιθλέπειν 
οὐχ ὄχοντες φεύξονται. Μισοῦντας δὲ Θεὸν φεύ- 
Ὕοντας «ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ » τοὺς περὶ πραχτι- 
χην xaxíav ἔχοντας' sl γὰρ ὁ ἀγαπῶν αὐτὸν τηρεῖ 
τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ὁ μὴ τηρῶν αὐτὰς οὐχ ἀγαπᾶᾷ 
τὸν Θεόν. --- Ἐχρησμῳδοῦντο χατὰ πάντα τόπον 
ἑαντείας xa θεραπείας ἐκαγγελλόμενοι, ὡς τοὺς 
δεισιδαίµονας θύειν αὐτοῖς δι’ ὑπερθολὴν µανίας xai 
τὰ αὑτῶν φἰίλτατα. Νῦν δὲ ἐχοίνων πάντων ἆφανι- 
αμὸς xat ἑρημία ἁπωλείας Υέγονεν, ὡς μηδὲ μνήμην 
αὐτῶν ἐπιλείπεσθαι. 

Στ. 9. Ὁποῖον δέ ἐστιν τὸ μ) ἁπλῶς εὐφραίνε- 
σἼαι xal ἀγαλλιᾶν, ἀλλ᾽ « ἑνώπιον τοῦ θεοῦ, » καὶ παρὰ 
τῷ Θεῷ τούτων ἁπολαθεῖν, ἡδονῇ τε θείᾳ xai àv- 
τρυφᾷν, οὐκ ἔστιν ἐπαξίως λόγῳ διηγἠσασθαι. --- 'H 


δικαιοσύνη γὰρ οὐκ ἀπόλλυται, χαθάπερ οὖν fj κα- - 


χία. Γέγραπται γὰρ, « Ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει εἰς 
τὸν αἰῶνα.» Συνῳδὸν δὲ τούτοις xal τό" « Ὥσπερ 
ὕμφας ὁδοῦσι βλαθερὸν, xai χαπνὸς ὄμμασιν, οὕτω 
παρανομία τοῖς χρωµένοις αὐτῇ.» Τροπιχῶς vào 
ὁδόντες ψυχῆς, αἱ δννάμεις αἷς τέμνει xal λεαίνει 
τὰς τροφὰς τὰς πνευματικὰς, xal ὄμματα αἱ νοή- 
σεις ἀμφοτέραις dj χαχία λυμαίνεται, τῆς οὐσίας 
τῆς φυχιχῆς ἁδιαφθόρου μενούσης. Οὐδὲ γὰρ ὁ τηχό- 
µενος χηρὸς, εἰς τὸ μὴ bv χαταστρέφει, εἰς δὲ τὴν 
τοῦ πυρὸς ἀναδίδοται οὐσίαν, ἀπολλυμένης αὐτοῦ 


Optat fortasse ut exsurgat qui ad inferos spoliandos 
descenderat, et Judaeos dissipet dzemonum partes 
professos; uam exsurgentem cum suslinere non 
poterunt, fugient. Odisse Deuin et « a face ejus » 
fugere ait eos qui moribus peccant; nam si man- 
data cjus servat, qui diligit eum, illa negligat opor- 
tet, qui eum non diligit. — Omnibus in locis, qui- 
bus prophetizabant et colebantur, dictitabant usque 


' daemones eo dementize delapsos esse asseclas suos, 


ut vel charissima ipsis offerrent. Nunc autem evanue- 
ruot illi omnes, et ita perierunt, ut nec memoria 
eorum maneat. 


. Vxms. 4. Nemo est qui digno sermone expri- 
mere valeat, quid sit jam που lztari et exsultare 


modo, sed « in conspectu Dei » exsultare, Deo le- 


tificante, el divina lztitia inebriari. — Non perit 
enim justitia, uti malitia. Nam scriptum est ** : 
« Justitia ejus manet in ssculum seculi. » Cui 
loco consentit οἱ ille: « Sicut uva acerba dentibus 
noxia, et fumus oculis, sic iniquitas eis. qui utune 
tur ea **, » Nam per figuram vocantur dentes ani- 
mo, facultates, quibus spiritualem cibum dividit 
et terii, et oculi dieuntur cogitationes ejus: qua 
quidem malitia corrumpuntur, ipsa autem anima 
substantia incorrupta manet. Nau nec liquefacta 
cera omnino tollitur, sed in ignis substantia: Inu- 
tatur, pereunte qualitate ; ita perit qualitas illa 


τῆς ποιότητος, ὥσπερ τῆς καθ᾽ ἣν τίς ἐστιν ἆμαρ- D juzta quam peccator quis esl. Non dixit enim sim- 


τωλός. O0 γὰρ ἁπλῶς εἶπεν ἀπόλλυσθαι τοὺς &ápap- 
τωλοὺς, ἀλλὰ πρὸ προσώπου τοῦ θεοῦ. ᾿Αγαλλίασις, 
χαρά τιςοῦσα, «χαρπός ἆστι τοῦ πνεύματος, & γάπη, 
χαρὰ, εἰρήνη.» Εὐφροαύνη δὲ fj διαχέουσα τῆς qu- 
ys τὸ φρονοῦν εὐπάθεια., 

Στ.Ε’. Οὐχ ἂν δέ τις πράξει τὸ ἀγαθὸν, μὴ ἀποστὰς 
τοῦ χαχοῦ ' ἀσυνύπαρχτα γάρ; οὐδ' ἂν ὑπὸ τοῦ ἡλίου 
τῆς δικαιοσύνης φωτίζοιτο, µετέχων ἔτι « τοῦ µετα- 
σχηµατιζοµένου εἰς ἄγγελον φωτὸς» xaX «bv Ίλιον 
ὑποκρινομένου τῆς διχαιοσύνης, χαλουμένου 65 φω- 
τὸς ἀσεθείας. «Φῶς γὰρ ἀσεθῶν σθεσθήσεται. » Τού- 
που Y&p καταδυοµένου, ἐχεῖνος Ev ταῖς ἡμῶν ἀνίσχει 


pliciter peccatores perire, sed eos a facie Dei perire, 
Exsultatjo, cum gaudium quoddam sit, fruotus cost 
spiritus ; nam « fructus spiritus. est. charitas, gu- 
dium, pax. » Lztitia autem , perfundens anit am 
sensus dicitur voluptas. 

VEns, 5. Non facies bonum, nisi prius.a maio 
recesseris : nam una in mente hzc simul subeistere 
nequeunt ; nec justitiz sole illustraberis, -donec οἱ 
adbzseris, qui se « in angelum lucis transligurat **,» 
et solem justitis simulat, ipse autem lux impietatis 
vocatur. « Nam lux impiorum exstinguetur **. » 
Qua occidente, oritur ille sol in cordibus nostris, 


*! Mal. 1, 11. ** Psal, cx, 3. ** Prov. x, 36. δὲ Gal. v, 39, V Il Cor. xi, 14, 33 Prov. xiu, 9. 


1115 


DIDYMI ALEXANDRINI 


114 


« ascendens super occasum » prioris ; nam iter prze- A χαρδίαις, « ἐπιδαίνων ταῖς ἐχείνου δυσμαῖς:» 6 


parat ei malo diei occasus. Quapropter ejectus est 
Adam e paradiso, ad orientem condito, ut rursus 
ad orientem adducatur : quod etiam Christus fecit, 
poenitentiam agenti cum dicit latroni : « llodie me- 
cum eris in paradiso 23. » 

. VERS. 6. Leetificat ita homines Satane imperio 
"eppressos, dum salvatorem eis depuntiat. Quam 
citissime igitur priorem patrem derelinquamus, qui 
nos secundum malitiam peperit, et hominem inique 
nobiscum conversantem, ut Patrem habeamus Deum 
divinis nos donis ditantem. — « Locum Dei san- 
ctum » constituit Ecclesia a Christo sanctificata, imo 
fidelis quilibet, aut sanctum ejus corpus anima et 
ratione praeditum. 


γὰρ εὐτρεπὴῆς αὐτῷ τῆς φαύλης ἡμέρας ἡ δύσις. "Eva 
ἐχδέθληται τοῦ χατὰ ἀνατολὰς πεφυτευµένου παραδεῖ- 
σου ἸΑδὰμ, ἐπὶ τῷ πάλιν εἰς ἀνατολὰς αὐτὸν elazytr- 
ναι. Ὅπερ xaX πεποίηχεν ὁ X ριστὸς τῷ μετανοοῦντι ς{- 
σας Amati * «Σήµερον ἔσῃ µετ ἐμοῦ Ev τῷ παραδείσ».ν 

Στ. c'. Ἑθφραίνει γὰρ τοὺς χαταχυριενοµένους 
ὑπὸ τοῦ Σατανᾶ, δειχνὺς αὐτοῖς τὸ ἐπίχουρον. E-o- 
δαστέον τοίνυν χαταλιπεῖν τὸν πρότερον πατέρα γεν- 
νήσαντα χατὰ χαχίαν, xai τὸν ἀνόμως ἄνδρα σ»ν- 
ὑχηχότα, ὅπως ἔξομεν Πατέρα τε 8ebv xal τὰς θείας 
ἡμῖν ἑνιέντα γονάς. — « Τόπος δὲ ἅγιος αὐτοῦ » f ὑπὸ 
Χριστοῦ Ἐχχκλησία ἡγιασμένη, τῶν πεπιατευχότων 
ἕχαστος * f] χαὶ τὸ ἅγιον αὐτοῦ σῶμα ἔμήυχόν τε χαὶ 
λογιχόν. 


Vrns. 7. Maxime vero educit mortuos de sepul- B Σι. ζ. ᾽Αλλὰ καὶ Ex τάφων ἐξάχει τὸὺς vexpolx, 


cris, juxta illud ** : « Resurgent mortui, et exper- 
giscentur qui in monumentis ; ros enim qui a te, 
sanatio eis est. » Ita et in Evangelio ** : « Venit hora 
in qua omnes, qui in monumentis sunt, audient 
vocem Filii Dei, et procedent qui bona fecerunt in 
resurrectionem vite ; qui vero mala egerunt, in re- 
surrectionem judicii. » : 


Vras. 8. Sane cum  secederet Deus e con- 
spectu populi sui, aut de medio ejus quando dicit 19: 
t Ecce relinquetur vohis domus vestra ; » et apud 
Jeremiam ?' : « Reliqui domum meam, dimisi bzre- 
ditatem meam : » cum pertransiret desertum, hoc 
est Ecclesiam quz de gentibus est, « tunc mota est 
terra, » nempe littera et umbra legis, « ccelis » di- 
vinam mentem « distillantibus, » juxta vivificantem 
spiritum divinarum Scripturarum. Coli autem di- 
euntur profecto et Moyses et propheta οἱ quz 
mystice vocibus eorum latent ; tales enim stillas 
dístillant ill& nubes de quibus dictum est * : « Nu- 
bes spargant justitiam. » Prophetiis igitur celebra- 
tum distillant nubes et cceli. Mota est autem in primis 
terra, cum de idoloruin cultu ad veram doctrinam 
conversa sunt gentes, victoriam referente evapge- 
lica fide, apostolis et evangelistis et ceteris docto- 
ribus spiritualem rorem distillantibus. 


ελα. 14. Dicit alius his verbis cleros et aquadu- 
ctus designari ; nam dictum est in Genesi 50 de Issa- 
cir eum inter medios cleros requievisse cum vir 
agricola factus est. Hzc autem nunc de Vetere et de 
Novo Testamento intelligenda ; illa enim spirituali 
flumine animas rigant, ut fructus spirituales profe- 
rant. Hzc inter media testamenta dormit, qui putat 
utrumque unius esse Dei, ideoque spiritum a lit- 
tera discernit. [ta etiam velut pennis munitur juxta 
Spiritum sanctum senüens. [δε autem penus, 
sententiae scilicet qua pennatam mentem erigunt, 
divinis eloquiis comprobentur oportet, quz ar- 
genitum ( potius aurum ") ignitum vocantur ; 
quamobrem deargentatz: sunt. « Aurum » inultis 
in Seripturze locis purissimam mentem indicat ; 


9 Luc. xxur, ἐ5. 


** Gen. χεις, 14,15. ** Apoc. in, 4 


M [sa. Lxvr, 19. *5 Joan. v, 28,29. 


πατὰ tó* « Ἀναστήσονται o! vexpol καὶ ἐγερθήσοντα: 
οἱ ἓν τοῖς µνημείοις ΄ fj γὰρ δρόσος ἡ παρὰ aoo, ἶα- 
μα αὑτοῖς ἐστιν.» Ὁποῖον xal τὸ ἐν Ebay elus, 
« Ἐλεύσεται ὥρα ὅτε πάντες ol ἓν τοῖς μνημείοις 
ἀχούσονται τῆς φωνῆς αὐτοῦ,» δηλονότι τοῦ ποὺ, 
«xai ἐκπορεύονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιῄσαντες, εἰς 
ἀνάστασιν ζωῆς * οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες, εἰς ἁνά- 
στασιν χρίσεως. » 

Στ. η’. χουν ly τῷ ἐχπορεύεσθαι τὸν θεὸν ἑν- 
ὠπιον τοῦ λαοῦ αὑτοῦ 1| ix µέσου αὐτοῦ ὅτε εἶπεν 
« Ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶχος ὑμῶν, » χατὰ τὸ παρ) "Ic 
ρεµίᾳ, «Ἐγχατέλειπον τὸν οἶχόν µου. ἀφῆχα thy 
Χληρονομίαν pou*» ἓν τῷ διαξαΐνειν αὐτὸν ἐν zT 
ἑρήμῳ τῇ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν Ἐχχλησίᾳ, « τότε γη μὲν 
ἐσείσθη, » τὸ γράµµα χαὶ f) τοῦ νόµου σχιὰ, «τῶν ο-- 
ρανῶν σταξάντων » τὸν θεῖον νοῦν, xatà τὸ ζωοπούν 
πνεῦμα τῶν θείων Γραφῶν. Οὐρανοὶ δὰ νῦν ἔτοι 
Μωῦσῆς xai οἱ προφῆται καὶ τὰ μνυστιχὰ θεωρέµατα 
ἐγχεχρυμμένα ταῖς λέξεσιν αὐτῶν ΄ τοιαύτας γὰρ 
στάζουσι σταγόνας νεφέλαι ῥηθέντες, bv τῷ, « Νε- 
φέλαι ῥανάτωσαν δικαιοσύνην.» Ἑφ' ὧν ἑνυποχεί- 
pevov νεφέλαι xat οὐρανός. ᾽Αλλὰ xal τῶν της εἶδω- 
λολατρείας µετατεθέντων ἐθνῶν ἑσείσθη ἡ à, χρα- 
τούσης τῆς εὐαγγελικῆς διατάξεως, ἁποστόλων xal 
εὐαγγελιστῶν καὶ τῶν λοιπῶν διδασχάλων τὰς πνευ- 
ματικὰς σταζόντων γονᾶς. 

Στ.ιδ. Ἕτερος σηµαίνειν ἔφη τοὺς χλήρους xal 
τοὺς τῶν ὑδάτων ἁγωγούς. εἴρηται γὰρ Ev Γενέσει 
περὶ τοῦ Ἰσσάχαρ, ὡς χληθεὶς ἀν]ρ γεωργὸς ἀνὰ 
μέσον τῶν χλήρων ἀνεπαύετο. "O 5h τρεπτέον voy 
εἰς την Παλαιὰν καὶ Καινὴν Διαθήχην. Αὗται γὰρ 
ἄγουσι τὸν νοητὸν ταῖς φυχαῖς ποταμὸν ἐπὶ xapro- 
qopla πνευματιχῇ. "Qv. ἓν µέσῳ τις χαθεύδει, δοχῶν 
ἀμφοτέρας ἑνὸς εἶναι Θεοῦ, ὡς διαστέλλειν τὸ πνεῦ- 
μα ἀπὸ τοῦ γράµµατος. Οὕτω γὰρ καὶ πτεροῦτα: 
κατὰ τὸ ἅγιον Πνεῦμα νοῶν. Aet δὲ τὰς πτέρυγας 
ταύτας οὖσας νοῄσεις ἐπαιρούσας τὴν πτερωμένην 
ψυχὴν, xat &x τῶν θείων μαρτυρεῖσθαι λογίων, ἃ εἷ- 
ρηται ἀργύριον πεπυρωμένον * διὸ περ:ηργυρωμέναι 
τυγχάνουσιν. Τὸ δὲ « χρυσίον » πολλαχοῦ τῆς Γ ραφῆς 
ἐπὶ ἀχραιφνέστατον λαμθάνεται νοῦν ' ὅπερ ὡς Ev 


* Luc. xim, 55. ?' Jer. x1, 7. *5 Isa. x1v, ὃν 





1146 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1146 
5tot;v τὴν τῶν ζώντων φυτῶν ἔχει «χλωρότητα.» Λέγοις A quodt viriditatem » habet baud secus 96 si plantarum 


5 ἄν εἰς τὸ «ἀναμέσον τῶν κλήρων.» Καὶ οὕτως ty 
τῷ Λευϊτιχῷ, τῇ τοῦ ἱλασμοῦ ἠἡμέρᾳ, δύο προσηγά- 
Yovto τράγω elg τὴν σχηνὴν τοῦ μαρτυρίου». εἶτα 
κλήρου βληθέντος, ὁ el; ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον Ίγετο 
τυθησάµενος τῷ Κυρίῳ, τοῦ ἑτέρου τῷ' ἁποπομ- 
παίῳ (19) εἰς τὴν ἔρημον ἐχπεμπομένου. Σύμδολα δὲ 
ταῦτα ἀγαθοῦ xai χαχοῦ. Ὃν ἓν µέσῳ γενόµενον 
χρὴ διαχρίναντα, τὸ μὲν ἀγαθὸν ἱερουργεῖν τῷ Κυ- 
ρίῳ, τὸ δὲ χαχὸν ἑκπέμπειν τῷ ἀρεσχκομένῳ, ἐπεὶ 
xai ἀπ αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν ἔλαξεν. Οὕτω γάρ τις σχἠ- 
σει τὰς περιηργυρωµένας πτέρυγας καὶ τὴν χλωρό- 
τητα τοῦ χρυσίου ἓν τοῖς µεταφρένοις. 

Στ. εξ’. Διασταλεῖσι τοῖς βαοιλεῦσιν ἀχολουθήσει 
ε χιονωθήσονται &y Σελμών, » τουτέστι πληρωθήσον» 


vita viveret. Poteris etiam aliter « medios cleros » 
interpretari. Juxta Leviticum ** die propitiationis 
duo hirci adducebantur ad tabernaculum testa- 
menti, deinde sortitione facta, alter quidem ad 
altare ducebatur Deo immolandus, alter vero, super 
quen venerat sors emissarii, in desertum diiitte- 
batur. Qui figure erant boni et mali. Inter hzc 
cuique dijudieandum est ; bonum, ut Deo offera- 
tur ; malum, ut ad illum (diabolum ) dimittatur 
qui malo gaudet, a quo etiam malum initium sum- 
psit. Ita enim pennas habebis deargentatas et viri- 
ditatem auri in lumbis tuis. 
Vegas. 15. Discretione facta reges nive « dealben- 
tur » necesse est « in Selmon, » hoc est, nivibus 


ται ytóvovy *. Abxas δέ εἰσιν al ἀρεταὶ, ποτίζουσαι D sternantur. Nivibus autem designantur virtutes, 


νᾶμα τὸν νοῦν xat καταφύχουσαι τῶν παθῶν τὸν φλο- 
Υμόν * οὐδὲ γὰρ Ev τῷ, «Πλυνεῖς µε, xa ὑπὲρ χιόνα 
λευχανθήσοµαι, » περὶ αἱἰσθητῆς χιόνος ὁ λόγος, ἀσύμ- 
6ατος γὰρ αὕτη πρὸς λαμπρότητα χεχαθαρμµένης du- 
χΏς. Τοιοῦτον χαὶ τὸ, « ἘἙὰν ὥσιν al ἁμαρτίαι ὑμῶν 
ὡς xÓxxtvov, ὡς χιόνα λευχανῶ * » xai τὸ, c'Exafa- 
ριώθησα» ol Ναξωραΐοι αὐτῆς ὑπὲρ χιόνα.» Σαλμὼν 
6k « σχιὰ µερίδος » ἑρμηνεύεται. Μήποτε τοίνυν ἐπεὶ 
ot βασιλεῖς οὗτοι ἀπόστολοι Ἰουδάϊσάν ποτε τηροῦντες 
τὸν χατὰ σχιὰν vópov, µερίδος εἰσὶν σχιᾶς, ἔχοντες 
μὲν πνευματιχὴν µερίδα, πεπειραµένοι δὲ χαὶ τῆς 
σχιᾶς - ὁποῖος ὁ λέγων, « Ἑθραῖος ἐξ Ἑθραίων, κατὰ 
νόµον Φαρισαῖος.» "H. ἐπειδὴ ἡ μερὶς μὲν ἣν τῶν 
Χριστοῦ μαθητῶν ἐν τοῖς οὐρανοῖς, χατὰ τὸ, ε«Ίχα- 
νώσαντι ἡμᾶς εἰς τὴν µερίδα τῶν ἁγίων Ev quil.» 
Οὕπω δὲ ἔφθασαν bm αὐτὴν, χᾶν ἐν οὐρανοῖς ἔχωσι 
τὸ πολίτευμα, ἐπὶ γῆς ἔτι περιπατοῦντες, Ex μέρους 
γινώσχοντες, xai Ex µέρους προφητεύοντες, xat ἁῤ- 
ῥαθῶνα τοῦ Ηνεύματος ἔχοντες, kv σχιᾷ τῆς ἑαυτῶν 
µερίδος εἰσίν. Ac xal µέγα τυγχάνει τὸ ἐν ταύτῃ 
τυγχάνοντα χιονωθῆναι, βίον ἀχηλίδωτον ἔχοντα. 


qua fluento suo mentem irrigant, cupiditatumque 
ardores restinguunt. Nam nec in illo ** , « Lavabis 
me et super nivem dealbabor, » usurpatur vox illa 
proprio sensu, cum ad exprimendum purificat 
mentis candorem non sufficiat, Eadem valent et in 
isto loco ** : « Et si fuerint peccata vestra ut coc- 
cinum, sicut nivem dealbabo ; » et in illo**: « Mun- 
dati sunt Nazarzi super nivem. » Selmon interpre- 
tantur « umbram partis. » Reges igitur isti, apostoli, 
licet prius Judaizaverint , legem qux nil preter 
umbram servantes, non ideo ad umbram partis 
pertinent ; nam partem .-spiritualem habebant, e 
facto umbre experimento, Pauli ad exemplar di-- 
centis * : « Hebraeus ex Hebrzis, secundum legem 
Phariszus. » Nec inepte diceres, Christi discipulos 
cum pars eis esset ia ccelis; juxta illud : « Qui di- 
gnos fecit nos in partem sortis sanctorum in lumi- 
ne **, » hanc ffartem nondum fuisse consecutos ; 
quamvis enim in celis conversationem haberent ο”, 
super terram adhuc ambulabant, ex parte cogno- 
scentes, el ex parte prophetantes "5, et pignus Spi- 


ritus habentes *, in umbra erant partis, suz. Qua de causa magna assequitur qui hac in umbra nive 


dealbatur, vitam immaculatam sortitus. 

Στ. (0. Ταῦτα τῶν ἁγίων φησὶν ὁ χορὺς τῷ εἰς 
ὕφος ἀναθάντι τοῦ σταυροῦ, χἀχεῖθεν αἰχμαλωτί- 
σαντι τοὺς ὑπὸ τῆς τυραννίδος τοῦ Σατανᾶ, λύτρον 
δεδωχότι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀντὶ πολλῶν. Οὕτω γὰρ 


Vrns. 19. His vocibus celebrat sanctorum chorus 
Dominum in altum crucis ascendentem, indeque 
captivantem homines tyrannide Satan: oppressos, 
animamque suam dantem redemptionis pretium pro 


χηρύξας αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, ἑλυτρώσατο πάντας D mulus 59. Ita enim denuntians captivis remissionem, 


ix τῆς µαταίας αὐτῶν ἀναστροφῆς ' ἕλχει δὲ καὶ τοὺς 
ἀπειθοῦντας ἔσθ᾽ ὅτε διὰ νόσου xal περιστάσεων; 
πολλοὶ δὲ xat δι’ ὁραμάτων ἦλθον εἰς τὸ «χατασχηνῶ- 
σαι παρὰ τῷ Ἰησοῦ. » 

Στ. χα’. « Ὁ θεὺς ἡμῶν, θεὸς τοῦ σώζειν » ἐστὶν, 
σωτηρίαν διδοὺς αἰώνιον. Λέχγει γοῦν, « Σύζων οὐχ 
ἔστιν πάρεξ ἐμοῦ. » Διὸ παρέχει διεξόδους δι ὧν τις 
ἐξέρχεται διὰ µετανοίας, τοῦ τῇ ἁμαρτίᾳ παρεποµέ- 
νου θανάτου. Καὶ ὁ διάθολος γὰρ οὕτως ὠνόμασται 
ἐν τῷ, « Κατόπιεν ὁ θάνατος ἰσχύσας ' » παρέχει δὲ 
«τὰς διεξόδους τοῦ θανάτου » τῷ ὑψωθέντι ἐκ τῶν πυ- 
λῶν τοῦ θανάτου’ «εκεφαλαὶ δὲ ἐχθρῶν,» f| οἱ ἄρχοντες, 


redemit omnes a vana eorum conversatione ; trahit 
etiam ad se vel non credentes per morbos aliasque 
rationes : multi etiam per miracula eo deducti sunt 
ut cum Jesu « inhabitarent. » 

Vgns. 21. « Deus noster, Deus salvos faciendi, » 
salutem dat &ternam. Dicit igitur *' : « Salvator non 
est preter me. » Exitus idcirco prebet, quibus per 
poenitentiam mortem effugias quam peccato meritus 
es. Nam mors vocatur diabolus in illo : « Deglutivit 
mors confortata. » « Exitus mortis » prsebet iia qui 
de portis mortis assurgunt. « Capita inimicorum » 
aut principes indicant, aut principatum : priori 


* Levit.xvi, 7. " Psal. 1, 9. 9153. 1, 48. "' Thren. rv, 7.. Philip. ιδ. ** Col. 1,12. " Philipp. 
m, 90. 35] Cor. xui, 9. **1l Cor. 1, 22. "^ Mau. ax, 28... *! Isa. κιν, 94. 


(12'") Forte legendum τοῦ &rozopzalov. Epi. 


41441 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4 


enim sensu usurpatur vere càput in hoc: « A eapite A f| τὰ ἡγεμονιχά * ὡς ἓν τῷ, « "Amb χεφαλης ágy- 


principum gentium ; » et posteriori in illo "* ; « Viag 
tuas in caput tuum dedi; » et rursus:« Manus tue 
super caput tuum ; » utrumque forte innuit illud : 
« Immisisti in capita iniquorum mortem. » Beneficiis 
suis hortabatur eos Deus ut vitam peccatis misere 
deditam immutarent ; inimici autem cum essent illi 
propter delicta, « perambulabant in delictis suis. » 


ες. 295. fac babet alius: « Videri » dicit 
Psalinista quz» non nisi cogitatione complectimur : 
non enim perspicies oculorum acie « ingressus 
Dei. » 

Vens. 26. Psallentes eos vocat, qui se ad vitam 
agendam recte informant. Juvenculas autem tympa- 


των ἐθνῶν» » τὸ δὲ ἡγεμονιχὸν, ἐν τῷ, ο Τὰς 6 
αὐτῶν ἔδωχα εἰς χεφαλὰς αὐτῶν" » xa τῷ, ci 


χεῖρές σου ἐπὶ τῆς χεφαλῆς σου’ » ἁμφότερα Gb [πως 


δηλοῖ τὸ, « Ἔδθαλες εἰς χεφαλὰς ἀνόμων θάνατο.) 
Εὐεργετοῦντος θεοῦ ὅπως µείζοσιν ἔτι πονηρῶς vip- 
γραφείσης τῆς χαβ᾽ ἁμαρτίαν Quiz. Ἐχθροὶ δὲ oux 
ὄντες Ex τοῦ πλημμελεῖν « διαπορεύονται ἐν vix 
μελείαις αὐτῶν. » 

Στ. χε’. Ἕτερος ἔφη' Θεωρίας τὰς νοῄσσις ἑχάλε- 
σεν" Θεοῦ γὰρ πορεῖαι δι ὄψεως οὗ χαταλαμίά. 
νονται. 


Στ. Χς’. Ἑάλλοντας, τοὺς τὸν πραχτιχὸν xatoo- 
θοῦντας βίον λεκτέον. Νεανίδας δὲ τυµπανιστρίας,τὰς 


nistrias animas quzhis in terris membra sua mortili- D νεχρωσάσαςτὰ μέλητὰ ἑπἰτῆς γῆς, « χαὶ τὴν νέχρωσυν 


cant, et « mortificationem Jesuin corpore suo semper 
circumferunt 9. » Psallentes istos przvenerunt qui 
juxta doctrinam « principes » dicuntur, quia vitam 
recte constituendo principatum tenuerunt. «In medio 
juvencularum » prz primis sunt apostoli ; αυ ideo 
juvenculz dicuntur quod eis tympanizandi miuiste- 
rium, hoc cst, membra in terris morlificandi, de- 
mandatum est. . 
Vens. 29. « Manda virtuti tux», » ut ad nos acce- 
dens hominum infirmitatem solvat, « et a templo 
tuo » appareat illa qua confirmatur propter nos na- 
tum esse Emmanuel. Hac enim virtute δν, quz non 
alia ac Verbum Dei, ait Deus omnia esse facta, 
et mandavit, ut eadem diversa crearentur. Sublata 


infirmitate « offerent reges munera » in spiritua- a 


lem Jerusalem, nempe in Ecclesiam. Reges aut illi 
sunt quos « discrevit coelestis » in haereditate sua , 
qui suos ad veritatem adducent, ut Petrus fratrem 
suum Andream, el Philippus Nathanael, et aposto- 
lus quisque discipulos suos ; aut fideles omnes in- 
dicant, juxta illud *" : « Et utinam regnetis, ut et 
nos vobiscum regnemus, » quorum dona et animi 
affectus, et sermones, et opera ad laudandum Deum 
apta. 

Vgns. 30. Symmachus dicit : « Propter templum 
tuum quod super Jerusalem, » ita ut jam non 
cum his verbis cobazreat illud : « Offerent tibi mu- 
era.» « Propter templum, » ait, assumptus es a no- 
bis, et super omnem principatum, et potestatem, et 
virtutem sedes : nam Jerusalem vocat urbem qux 
sursum est, qua ef libera a Paulo appellatur σα, 
Rogant Igitur per affinitatem qua cum templo con- 
jungitur, ut concessa gratia confirmetur, et per 
prinitias jam acceptorum munerum ut massa 
farine consequantur. 

Vegas. 51. Ferx calami dicuntur qui falsam do- 
curinam profitentur ; ad quos pertinet illa prophe- 
tia : « Ve &cribentibus malitiam. » 


Vens. 22. Indicatur. per Agyptum omnis terra 
qux Pharaoni illi sagaci inserviebat, et per JEthio- 


9 Ezech. xvi, 45. * ]] Cor. iv, 10. "* ICor. 1, 18. 


τοῦ Ἰησοῦ ἓν τῷ σώματι αὐτῶν περιφερούσας φυχάς.ι 
Τούτους τοὺς Φάλλοντας προέφθασαν ol χατὰ ὀνία- 
σχαλἰαν ε«ἄρχαντός, 2 τῷ xaX αὐτοὺς ἀπὸ πραχτιχί; 
ἀρετῆς Ίρχθαι. ᾽Αλλά xal «ἐν µέσῳ νεανίδων » ciztvei 
ἁπόστολοι τῶν διὰ τὸ ἀρχὴν ἔχειν τοῦ τυμπανίνε, 
τουτέστι νδχροῦν τὰ µέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς νεανίὰων 
εἰρημένων. 


v. Χθ' « ἝἜντειλαι τῇ δυνάμει σου, » ὡς ἂν 
ἐπιδημήσασα λύσῃ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀσθένειαν 
« ἀπὸ τοῦ ναοῦ σου » παραγενοµένη, δι ἧς ἔνδυναμοῦ- 
ται τὸ ἡμῶν ἕνεχα τεχθῆΏναι τὸν Ῥμμανουήλ. Ταῦτη 
γὰρ καὶ εἶπεν ὁ θεὸς, οὔὕσῃ Λόγῳ θεοῦ, Υενντθῆναι 
τὰ πάντα, xal ἑνετδίλατο, ἵνα χτισθώσι διάφορᾶ. 
Δυθείσης δὲ τῆς ἀθθενείας « οἱ βασιλεῖς οὗτουσι 
δῶρα » ἐπὶ τὴν πνευματικὴν Ἱερουσαλὴμ, τοι ziv 
Ἐχκχληαίαν. Καὶ βασιλεῖς, ἡ οὓς « διέστειλεν ὁ £z- 
ῥάνιος » ἐν τῇ κληρονοµίᾳ αὐτοῦ, ol. τοὺς ἐς avu 
προσάγουσιν ὠφεληθέντας, ὡς ὁ Πέτρος τὸν ἁδειςλν 
αὐτοῦ τὸν ᾿Ανδρέαν, καὶ Φίλιππος τὸν Nabavaià, 
χαὶ πάντες τοὺς ἑαυτῶν µαθητάς ' Ίγουν οἱ πιστοὶ, 
κατὰ τό: « Kal ὄφελόν γε χαὶ ἐδασιλεύσατε, ἵνα 
xai ἡμεῖς ὑμῖν συμδασιλεύσωμεν » ὧν τὰ δῶρα, 
νοήματα, xal λόγοι, καὶ ἔργα ἑπαινετά. 

Στ. WV. Ὁ δὲ Σύμμαχος ἔφη, « Διὰ τὸν vafe 
σου τὸν ἑπάνω τῆς Ἱερουσαλὴμ, » ὡς ἄλλην ὑπὰρ- 
χειν ἀρχὴν, τὸ, « Σοὶ οἴσουσι δῶρα. » « Διὰ τὸν ναὺν s 
δέ φησιν, ἐξ ἡμῶν ἀνείληφας, χαὶ ἐχάθισας ὑπεράνω 
πάσης ἀρχῆς xai ὀξουσίας χαὶ δυνάµεως. Ἱερουσα- 
λὴμ γὰρ τὴν ἄνω πόλιν χαλεῖ, fiu; χατὰ Davy 
ἐλενθέρα ἐστίν. Αἱτοῦσιν οὖν διὰ τὴν συγγένειαν τὴν 
πρὸς τὸν vaby, τὴν δεδοµένην βεδαιωθῆναι χάρυ, 
xal διὰ την ἀπαρχὴν τῆς δοθείσης δωρεᾶς ἀπολανσαι 
τὸ φύραμα. 


Στ. λα. Νοῄήσεις χαὶ θηρία χαλάμου τοὺς τὴν «ευξ- 
ώνυμον πρεσθεύοντας γνῶσιν ' περὶ ὧν λέγοις ἂν 
τὴν προφητείἰαν τὴν, « Oba τοῖς Υράφουσι vor 
ρίαν. » 

Στ. λ6’. Δηλωθείη δ' ἂν διὰ μὲν τῆς Αἰγύπτο, $ 
πᾶσα γη fi; ἐξῆρχεν ὁ νοητὸς Φαραώ, διὰ δὲ τς 


S [ Cor. iv, 8. " Gal. 1v, 30. 





1449 


Αἴθιοπίας, τὸ σκοτεινὸν τῶν ἐν ἁμαρτίαις ψυχῶν. 
Kai ἑτέρωθι γάρ φησι" « Καὶ ἰξοὺ ἀλλόφυλοι xai 
ἜἙύρος xai λαὺς τῶν Αἰθιόπων, οὗτοι ἐγενήθησαν 
ἐκεῖ, » 650v ὣς ἐν τῇ πνευματιχῇ Σιών. Καὶ Σοφο- 
νίας δὲ λέγει ’ e Τότε µετατρέψω ἐπὶ λαοὺς γλῶασαν, 
τοῦ ἐπιχαλεῖσθαι πᾶντας τὸ ὄνομα Κυρίου, τοῦ δου- 
λεύειν αὐτῷ ὑπὸ ζνγὸν ἕνα. "Ex περάτων ποτα- 
pov Αἰθιοπίας οἴσουσι θυσίας pot. » "Ott γε μὴν 
Αἰθιωπία πάντα τὰ Evo δηλοῖ, παρίστησιν dj διὰ 
Ἡοτανοίας λέγουσα νύμφη" εΜέλαινά εἰμι καὶ xa » 
µέλαινα μὲν χαὶ δυσειδῆς διὰ τὴν εἰδωλολατρείαν 
καὶ τὴν xaxíav τὴν πραχτικήν ' χαλὴ δὲ διὰ τὴν 6E 
αὐτῶν ἀναχώρησιν. Ὑ πΏρξε δὲ αὐτῇ φωτεινῇ γενέ- 
σθαι προφθασάσῃ χεῖρα θεῷ᾽ ὡς τοὺς ὁρῶντας αὐ- 
τὴν, σὺν τῷ εὐεργετήσαντι λέγειν. ε Τίς αὕτη ἡ 
ἀναθαίνουσα λελευχανθισµένη; » 


B 
Στ. Ac'. Εὐχαρίστους γινοµένους ἔργῳ xal λόγψ, 


δοξάζειν δεῖ τὸν θεὸν ὄμνοις xaX θεολογίαις, ἵνα τὴν 
« µεγαλοπρέπειαν αὐτοῦ » δυνηθῆτε χωρῆσαι ὁρῶντες 
6v, τῷ καρδίαν ἔχειν καθαράν. Τοῦτο γὰρ Ἱσραήλ. 
Ἡ γὰρ ὑπερφυῆς θεοῦ γνῶσις ἐν μεγάλοις τὸ πρέ- 
ποον ἔχουσα σύνεστι µόνῳ τῷ ἀνιασμὸν ἔχοντι xal 
εἰρήντν, 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1450 


A piam animz peccatis olscuratz. Nam et alias di- 


ctum est ?: « Ecce alienig:.nz. et. Tyrus et popu. 
lus Athiopum, hi fuerunt illic, » nempe in Sion 
spirituali. Sophonias quoque dicit 55: « Tunc con- 
vertam super populos linguam, ut invocent omnes 
nomen Domini, et serviant ei sub jugo uno. De fi- 
nibus fluminum /Ethiopiz afferent victimas mihi. » 
Quod autem Ethiopie gentes omnes designet, 
probat sponse per poenitentiam dicens ** : « Nigra 
sum et formosa : » nigra quidem et deformis, utpote 
idolorum cultu et pravis moribus deturpata ; pul- 
chra vero, quod saniora jam esset smplexa. Por- 
rigens autem manum Deo, adeo illuminata est, ut, 
qui videbant eam cum sponso, dicerent 6: « 0019 
est ista que ascendit deslbata ? » 


Vens. $0. Gratos igitur vos et operibus et. ser- 
mone exhibentes, extollatis oportet Deum Itymnis 
et benedictionibus, ut « magnificentiam ejus » ce- 
lebrare possitis videntes Deum, quod inundo corde 
estis : nam hoc Israel, Mirabilis enim Dei scientia 
in magnis decorem retinens, non nisi qui sancti- 
tatem habent et pacem non adest. 


PSALMUS LXVIII. 


Στ. α.. Ὡς ἐξ ἑνὸς δὲ προσώπου λεγομένων µέχρι 
τέλους εἱρμῷ χρὴ λαθεῖν τὴν διάνοιαν τοῦ ἐξ ἆμαρ- 
τωλῶν xal ἀπίστων ἡμᾶς ἀλλοιώσαντος. ᾽Αλλά χαὶ 
ol πιστεύσαντες Ex περιτομῆς, Ἠἡλλοιώθησαν κατὰ τὸ 
πνεῦμα ζῶντες τοῦ νόµου. Ἠλλοίωνται δὲ καὶ ὅσοι 
πρὸς τὸ χεῖρον ἑτράπησαν ΄ ἀλλά xai διὰ τὴν ἐκ νε- 
κρῶν ἀλλοίωσιν, χατὰ τὸ, « Καὶ ἡμεῖς ἀλλαγησό- 
µεθα, » δηλουµένου τούτου διὰ τοῦ πάθους οὗ µέ- 
µνηται ’ ᾧ τοῦ θανάτου ἀχολονθήσαντος ἐπηχολού- 
θησε xal τὸ πάντας ἑγείρεσθαι. 


Στ. β’. Ὡς ἓξ ἡμῶν δὲ τὰ πλεῖστα τοῦ φαλμοῦ 
Φησιν ὁ Σωτὴρ, φέρων ἡμῶν τὰς ἁσθενείας, xal 
ὑπὲρ ἡμῶν ὀδυνώμενος. Οὐδὲ γὰρ ἁμαρτίας ἐποίησεν 
ὑπὲρ ὧν ἑἐξομολογεῖται, ὥσπερ οἱ βασιλέως. ὑπὲρ 
ἡμαρτηχότων δεόµενοι * συνηγοροῦντες γὰρ ἐχείνοις, 
εἰς ἑαυτοὺς ἀναλαμθάνουσι và λεγόμενα. Καὶ οἱ ἅγιοι 
δὲ περὶ ἑτέρων λέγοντες, φασίν»ε Ἡμάρτομεν, Ἠνομή- 
σαµεν, ἡδικήσαμεν.Πόθῳ (16) μᾶλλον ὁ Σωτὴρ ὑπερ- 
θαλλούσῃ χηδεµονίᾳ πρὸς τὸν παράχλητον ὑπὲρ ὅλου 
γέγονε τοῦ χόσµου τῶν αἰτουμένων ὡς θεὸς χορηγὸς 
ὑπάρχων. Αἴρει γοῦν τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, xal 
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ὀρέγει τοῖς προσερχοµένοις, Ἐπεὶ 
οὖν οὐ δι’ ἑαυτὸν ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἡμῶν Ίλθεν εἰς θάνατον, 
« Καταιγίς µε, φησὶν. εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης χατ- 
επόντισεν, » τὸν πειρασμὸν καταιγίδα χαλῶν, ὡς 
ἐν τῷ' « Καταιγὶς δι ἐρήμου διέλθοι’ » καὶ τὸ, 
« Προσεδεχόµην τὸν αώζοντα ἀπὸ ὁλιγοψυχίας xal 
ἀπὸ καταιγίδος. » Πῶς οὖν ὡς αὐθαιρέτως ἀναδεξά- 
µενος τὸν θάνατον εἶπεν, « Οὐδεὶς αἴρει τὴν φυχήν 
μον &z' ἐμοῦ, ἀλλ᾽ ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἀπ᾿ ἐμαντοῦ » 
Ἐτειδὴ ph νόσῳ μηδέ τινι τοιούτῳ, σταυρῷ δὲ τὸν 


8' Psal. ΙΧΧΣΝΙ, 2. "* Soph. ii, 9. 


D 


** Capt. 1, 4. ** Cant. ui, 6. 


Τεκβ. 1. In omnibus illis, quz hic unius persona 
proferuntur, mentem agnosce Dei nos a peccatorum 
infldeliumque erroribus avocantis. Commutantur 
etiam qui ex circumcisione credunt, juxta legis 
spiritum viventes. Commutati sunt quoque qui ad 
malum defecerunt : imo commutatio quzdam mor- 
tuis exsistit, juxta illud δὲ: «Etnos immutabimur:» 
quod propter passionem Christus perflciet, quam 
eodein in loco Ápostolus memorat ; nam cui mors 
inservit, competit et potestas mortuos omnes sus- 
ctandi. 

Vsns. 2. Ut ex persona nostra profert Salvator 
pleraque hujus psalmi effata, infirmitates nostras por- 
tans, et pro nobis doloribus objectus. Non enim 
peccata fecit quae confiteretur, sicut. Regis amici 
qui pro peccatoribus deprecantur. Nam hi pecca- 
torum causam commendantes cuncta de semetipsis 
confiteri videntur. lta scilicet pro aliis deprecantes 
dicunt viri sancti : « Peccavimus, iniqua egimus, de- 
liquimus. » Amore, imo supereminenti sollicitudine 
in patronum factus est Salvator pro universo 
mundo, omnia largiens Deus quacunque rogantur. 
Tollit igitur peccata mundi, et remissionem pecca- 
torum concedit accedentibus ad se. Cum idcirco 
non propter semetipsum, sed pro nobis mortem 
adierit, « Tempestas, » ait, « demersit me in alti- 
tudinem maris, » tempestatis nomine tentationem 
appellans, uti in illo: « Tempestas per desertum 
transiil ; » nec aliter sonat illud ** : « Exspectabam 
eum qui me salvum faceret a pusillanimitate et 
tempestate. » Qua igitur ratione dicit , baud secus 
ac si libenti animo mortem adiret : « Nemo tollit 


* 1 Cor. xv,52. ** Psal. xiv, 9. 


(49) Legendum, ut mihi videtur, πόσῳ; necsic tamen sententiz satis accedet luminis. Éprr. 


PaT&ROL. Gn. XXXIX. 


46 





444 PIDYMI ALEXANDRINI 45 
animam meam 4 me, sed ego pono eam a meipso**.» A θάνατον ὑκέμεινεν, καὶ τοῦτον ἐχουσίως ὑπέστη, xe! 


Quod non morbo, aut hujuscemodi quopiam casu, 
sed crucis supplicio interiit ; illud autem libenti 
animo perlulit, ac tempestatem nomine vocat. 

VEn8. 4. Quam surdos se prabuerint Judzi ex- 
primit hoc. « laboravi clamans. » Monct etiam ne 
die ac nocte orantes defaügemur. Consentit cum 
illo : « Cum clamore valido **. » Adjicit etiam spe 
in Deum urice intentus : « Defecerunt oculi mei, » 
oculi scilicet cordis. Gratis autem oderunt et per- 
seculi sunt virum tanta praestantem, quanta Salva- 
tor omne genus infirmitatis inter Judaeos sanans, 
et mortuos suscilans, propter qux: omnibus admi- 
rationi erat eorum civitas. Solet Scriptura hyper- 
bolis uti, οἱ per exaggeralionem dicit, « super ca- 
pillos capitis mei. » Si qua non rapueral exsolvit, 
nos utique redemit, nomina expediendo quz nobis 
ipsis dissolvenda erant. 


χαταιγίδα τοῦτον ἐχάλεσεν. 


Στ. 0. Παραστατιχὸν δὲ τῆς τῶν Ἱουδαίων xe 
φώσεως, τὸ Ev χραυγῇ χοπιᾷν αὐτόν. Ἐμφαίνοι € 
ἂν καὶ τὸ μὴ δεῖν ἀπαγορεύειν νυκτὸς xal ἡμέρα: 


. εὐχόμενον. Συμφώνως τῷ, « Μετὰ χρανγΏς ip 


ρᾶς.» Καὶ ὁ πᾶσαν δὲ thv προαδοχἰαν τείνας εἰ. 
θεὺν εἴποι ἂν τὸ, « Ἐξέλιπον οἱ ὀφθαλμοί µου, » 55- 
λον ὡς οἱ τῆς καρδίας. Μάτην δὲ διώχεται καὶ µι- 
σεῖται ὁ τῶν ταῦτα ποιούντων συνεργητιχός ὡς ὁ 
Σωτὴρ πᾶν εἶδος ἁσθενείας iv Ἰουδαίοις ἱώμενος. 
καὶ νεχροὺς ἐγείρων, δι ἃ περίθλεπτος dj τούτων 
ἐγίνετο πόλις. Τῷ γε μὴν ὑπερθολιχῷ τρόπιρ χρτται 


Β συνήθως καὶ ἡ Γραφὴ ὡς νῦν, « ὑπὲρ τὰς τρίχας » 


εἰποῦσα « τῆς χεφαλΏς µου; » εἰ δὲ xal ἀπέδωχεν 3 
μὴ ἤρπασεν, ἀλλ᾽ οὖν ἡμᾶς ἑλυτρώσατο, ἐξαλείφων 
τὸ χαθ᾽ ἡμῶν χειρόγραφον, ὅπερ ἀποτιννύειν tvayxae 


. ζόμεθα. 


Ὕκας. 6. Ita Paulus etiam haud immerito paesio- 
nem Christi insipientiam vocat, et crucem ejus 
infürmitatem 5 : « quia quod inürmum est Dei, 
fortius est hominibus, et quod stultum est Dei, sa- 
pientius est hominibus. » Novit Deus qui ipsius 
sunt 65, quandoquidem quosdam elegit quos Dei 
notitia dignos judicavit : insipientia illa digna 
quz a Deo cognosceretur, magnum quid et altissi- 
mum indicat. Non fvgiebat sane Deum insipientia 
illaqua « semetipsum exinanivit, formam servi 
accipiens, et usque ad mortem se Mhumilians *', » 
naui ipsius judicio facta est.« Verbum enim crucis, » 
ait Apostolus *5, « pereuntibus quidem stultilia, iis 
autem qui salvi fiuut, id est nobis, Dei virtus est : 
nam placuit Deo per stultitiam — praedicationis 
salvos facere eos qui credunt ; » licet enim Grecis 
stultitia essent lac, alto de consilio perfecta 
sunt. Symmachus scribit : « Tu scis imperitiam 
meam; » nam bumane malitie cum imperitus 
adhuc esset, pulchram hanc imperitiam a Patre 
sciri dicit. Si fuissent mihi delicta propter que 
crucifigerer, non fefellissent te. At non fuerunt: 
gratis odio me habentes persecuti sunt me, el falsis 
testibus in me constitutis, exegerunt a me que 


Στ. ς'. Οὕτως xai ὁ Παῦλος ἀνεγχλήτως το 
Χριστοῦ τὸ πάθος, xal ἀσθένειαν τὸν σταυρόν - « oa 
τὸ μωρὸν τοῦ Θεοῦ σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἑστέν 
xal τὸ ἀσθενὲς τοῦ Θεοῦ, ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώ- 
πων. » El δὲ xal ἔγνω Κύριος τοὺς ὄντας αὖτοῦ, 
ἐπείπερ ἐξαίρετοί τινὲς εἶσιν οἱ τῆς θεοῦ γνώσεως 
Ἠξιωμένοι" xal ἡ ἀφροαύνη αὐτοῦ Aeyopévn, ài 
τής Υνώσεως τνγχάνουσα τοῦ θερῦ, µέγαν τινὰ xal 
βαθὺν εἶχε λόγον. Την δοχοῦσαν γὰρ ἀφροσύντν, χαθ' 
fjv « ἑχένωσεν ἑαυτὸν, μορφὴν δούλου λαθών, καὶ 
µέχρι θανάτου παρελθὼνμιοῦχ Ἠγνόησεν ὁ θεός - αἲ- 
τοῦ Υὰρ χρίσει γεγένηται,. ε Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ 
σταυροῦ, » κατὰ τὸν ᾿Απόστολον, « τοῖς μὲν ἁτολλυ- 
µένοις µωρία ἐστὶν, τοῖς δὲ σωξομένοις ἡμῖο Guva- 
µις θεοῦ ἐστιν. εὐδόχησε » γὰρ « 6 Octo δ:ὰ της 
µωρίας τοῦ χηρύγματος σῶσαι τοὺς πιστεύοντας ^ 0 
εἰ γὰρ xat Ἕλλησιν ἑἐδόχει µωρία, χατὰ λόγους γου» 
ἑτελεῖτο βαθεῖς. Ὁ δὲ Σύμμαχος, ε τὴν ἀπειρίαν 
μου, » ἐξέδωκχεν ' τῆς γὰρ ἐν ἀνθρώποις καχίας ἅτει- 
pos; Gv, τὴν χαλὴν ταύτην ἀπειρίαν ἀνατίθησι ci 
γνώσει τῇ τοῦ Πατρός. El δὲ καὶ σαν πλημμέλειαι 
δι ἃς ἑσταυρώθην, οὐχ ἄν σε τὸν ταῦτα εἰδότα 6:- 
ἐλαθον. 'AJ)' οὐχ σαν δωρεᾶς ἄρα µε μισοῦντες 
ἑδίωκον, xal φευδομαρτνρίας συστάντες xav' ἐμοῦ 


non ταρυει δη. Πο przsertim dicit Patris de sen- p ἐξέπραττον ἃ οὐχ ἤρπασα. Καὶ ἄλλως δὲ ὡς χατὰ 


tentia peccata nostra assumens, juxta illud **: 
« ]pse pertulit peccata nostra et pro nobis passus 
esl, » etc. Scriptum est eliam de eo ; « Facius est 
pro nobis maledictum "*, » 


Non est peccator cujus insipientia et delicta à ΄ 


Deo seiantur, cum ipse coram Deo maneat, non 
perinanentibus una iniquitatibus ante oculos ejus. 
laud multum differt insipientia ab ignorantia, qua 
ad plures dicit : « Nunquam novi vos '', » et qua se 


γνώµην τοῦ Πατρὸς τὰς ἡμετέρας ἀναλαθὼν ἅμαρ 
τίας ταῦτά φησιν, χατὰ τὸ, « Οὗτος τὰς ἁμαρτίας 
ἡμῶν φέρει, χαὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται, » χαὶ τὰ ἐπὶ 
τούτοις. Γἐγραπται δὲ xal ὅτι « Κατάρα vqéyove 
ὑπὲρ ἡμῶν, » 

Οὐδείς γε μὴν ἁμαρτωλὸς ἔχει Υινωσχομένην ài 
θεοῦ ἀφροσύνην ἢ πλημμέλειαν, ἐπεὶ πρόσθεν αὖ- 
τοῦ μενούσχς οὐ διαµένων (14) τῶν παρανόμων às 
έναντι τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ οὗ μακρὰν δὲ ἀφροσύντ 
τῆς ἀγνοίας, χαθ᾽ fjv λέγει πρός τινας, « Οὐδέποτν 


52 Ίραμ.χ, 18. * Hebr. v, 7. 5 [ Cor. 1, 25. ** M Tim. ir, 19. ο Philipp. 11, 7. **I Cor. 1, 18, 38 


€ να, Lin, 4. 7* 41. 10, 15. "* Matth. vni, 25. 


(14) Sic. Dijudicent ductiores. Epi. 





A435 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1454 


ἔγνων ὑμᾶς » xa καθ ἣν οὐχ εἰδέναι λέγει τὴν A nescire dicit et « diem» et c horam » judicii 3. Quam 


ἡμέραν ? τὴν (pav τῆς χρἰσέως. Εὐσεθῶς οὖν 
τούτων νοουµένων, καὶ τὴν ἀφροσύνην οὕτω νοῄσω- 
μεν xai γὰρ διδάσχαλος τελείαν ἔχων ἐπιστήμην, 
διὰ συγχαταθάσεων τοῖς εἰσαγομένοις ταῦτα φαίνεται 
γινώσχων, ὧν εἰσιν ἐκεῖνοι χωρητικοί' τρόπον τινά 
συνομοιούµενος αὐτοῖς, τὴν τοιαύτην αυγχατάδασιν 
ἀπεδέξατο πὼς ἄγνοιαν, πὼς xal ἀφροσύνην, ὑπάρ- 
χουσαν' ἐπεὶ τοίνυν xaY « Ἰησοῦς πλούσιος ὢν » ἐν 
σοφίᾳ, «ἐπτώχευσεν δι’ ἡμᾶς, » ὡς μὴ σοφία δοχεῖν, 
ἔσχεν ἀφροσύνην δι’ ἧς ἐπλουτίσθημεν £v παντὶ λόγῳ 
καὶ πάσῃ γνώσει, καταλλήλως δεῖ καὶ τὰς πλημ- 
µελείας νοεῖν. El δέ τις προσχόπτει, σχοπείτω τὰ 
χείρω δοχοῦντα τούτων εἰρηµένα περὶ θεοῦ, λήθην, 
μεταμέλειαν, θυμὸν, ὀργὴν, xaX τὰ τοιαῦτα (15). 


Στ. (v. Ταύτην δὲ τὴν ῥῆσιν χα) ὁ τὸν Χριστὸν 
Έχων iv αὐτῷ Παῦλος ἐξέθετο λέγων « Ἔκχαστος 
ἡμῶν τῷ πλησίον ἀρεσχέτω εἰς τὸ ἀγαθόν » χαὶ γὰρ 
ὁ Χριστὺς οὐχ ἑαυτῷ Πρεσεν, χαθάπερ Υέγραπται" 
Οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ 
ἐμέ. » 

Στ. τα’. Ἐἴποι 9 ἂν τις Mh φάγου xai οἰἱνοπότου 
δόξαν ἠνάγχατο παρὰ τοῖς χαχοήθεσιν, Πρὸς ὃ ῥη- 
τέον ὡς οὐχ ἀεὶ τοῦτο ἔπραττεν, οὔτε αὐτὸς οὔτε οἱ 
µαθηταὶ, ἀλλ' ἠνίχα πρὸς ἑστίασιν ἐχαλοῦντο τοῦ 
ὠφελῆσαι χάριν xal ποιῆσαι σημεῖα. Καὶ δηλοῦσιν 
ol εὐαγχελισταὶ τὰ ἐν τοῖς τοιούτοις Υενόµενα θαύ- 
µατα σπανίως δὲ καλούμενος ἀπίει πρὸς τὰ συµ- 
πόσια. ἸΤοίΐνυν ὁρῶντες οἱ διαθάλλοντες τούτοις 
ἐχρῶντο τοῖς λόγοις, τὸν λοιπὸν τῆς αὐτοῦ διαίτης 
ἁγνοοῦντες χαιρόν. Πλὴν ἀρχείτω πρὸς ἀπόδειξιν ἡ 
&y τεσσαράχοντα αὑτοῦ ἡμέραις cuveyhe xal ἁδιάχο- 
πος Ὑενομµένη νηστεία (16). Καὶ ἐπειδὴ τῆς ἐξ 
ἁλόγων παθῶν ἑπάρσεως χωλυτιχή ἐστιν ἡ νηστεία, 
« Συνέχαμφα, φησὶν, ἓν νηστείᾳ τὴν ψυχήν µου. 
Σύνηθες δὲ τοῖς φαύλοις ὀνειδίζειν τοῖς ἀγαθοῖς 6v 
ἃς ἔχουσι xaXoxaYa0lacg" « ΒἙδέλυγμα γὰρ ἁμαρτωλῷ 
Ὀεοσέθεια. » 'O δὲ σάχχος αἰνίττεται τὴν σχληρὰν 
καὶ χαχωτιχὴν δίαιταν ἣν ἔσχε περὶ ἡμῶν ἐξομολο- 
γούµενος. Τινὲς δὲ διὰ τούτου δηλοῦσθαί qoasi à 
ἀνείληφε σῶμα. 

Στ. ιδ’. Ὑπάκουσον, Φησὶν, εἰς χαιρὺν διὰ τὸ πολύ, 
σου ἔλεος τὴν ἀληθείᾳ σωτηρἰαν παρέχων τοῖς ὑπὲρ 


cum benigne i»telligamus, insipientiam quoque 
eadem ralione interpretabimur. Nam magister per- 
fectam habens scienüiam se ad sensum nosirunr 
accommodat, eadeinque discere videtur quorum ipsi 
capaces sumus ; quodam igitur modo nobis assimi- 
latus, ita se humiliavit Cl:ristus ut nunc insipien- 
tem, nune ignarum se proüteretur. Quando igitur 
«Jesus, dives cum esset» in sapientia, « egeius 
factus est propter nos "*, » et. latente sapientia, in- 
sipientiam habuit qua nos ditesceremus in omni 
verbo et in omni scientia, eadem nos de ejus de- 
lictis sentiamus necesse est. Quod si quis hoc im- 
pugnaverit, recordetur quot et' quanta vitia Deo 
tribuantur in. Scriptura, oblivio, cousiliorum mu- 
latio, furgr, ira, et czetera istiusce generis. 

Yrns. 10. Hoc effatum explicat ille Paulus qui 
Christum in semetipso habebat, dicens : « Unus- 
quisque nostrum proximo suo placeat in bonum. 
Etenim Christus non sibi placuit, sed, sicut seri- 
ptum ;est : Improperia impreperantium tibi ceci- 
derunt super me *. » 

VrnRs. 11. Dicet forte quis : Nonne homo edax et 
potor habebatur apud malos? Ad quod responden- 
dum, non szpius conviviis ipsum aut discipulos ejue 
interfuisse, sed aliquoties invitatos oon renuisse, 
quippe qui beneficia et miraenla exhibere destina- 
rent. Narrant evangeliste hac ratione patrata mi- 
racula. At nonuisi rarissime convivio interfuit. 
Quod autem cernentes calumniatores ejus, tali- 
bus sermonibus eum increpaverunt, haud secus ac 
si luxuriz deditus viveret. Hos ut confutemus suf- 
ficiat jejunium illud memoravisse quo quadraginta 
diebus continuo et sine ulla intermissione jejuna- 
vit. Et cum jejunium prohibeat ne indomitis cupi- 
ditatibus extollamur , «incurvavi,» inquit, «in 
jejunio animam meam. » Solent scelerati homines 
viris honestis virtutes exprobrare quibus ornan- 
tur. Nam «exsecratio peccatori cultura Dei '*.» Sac- 
cus vitam duram exprimit et miseram qua vixit de 
nobis confessus. Contendunt quidam per saccum 
corpus indicari quod induit. 

VERS. 14. Exaudi, inquit, tempore opportuno; 
propter multitudinem misericordie tuz iis veram 


ὧν ἀξιῶ. Τοῦτο δὲ ποιῆσεις ὑπὲρ αὐτῶν ἁποθανόντα p salutem praebe, pro quibus precor. Hoc autem per- 


εσώσας » διὰ της ἀναστάσεως' ὑπὲρ αὐτῶν γὰρ &va.- 
δέχοµαι ζωήν τε καὶ σωτηρἰαν. Ἡ δὲ κατὰ θΘεὸν σω- 
τηρία « £v ἀληθείᾳ, » τυπιχῆς οὔσης τῆς ὑπ) ἰατρῶν 
καὶ στρατηγῶν σωτηρίας, El καὶ ἄλλοτε τοίνυν ἔφης 
ὅτι ἐν ἐμοὶ εὐδόχησας, 5v. τῷ χαιρῷ τοῦ πάθους δεῖ- 
Gov τὴν εὐδοχίαν sov, ὑπὲρ αὐτῶν µε ἀναστήσας. 
Σὺν po) γὰρ ζωοποιηθήσονται οἱ 6 ἁμαρτίας νεχροἱ, 
Τ αΌτα μυσταγωγῶν ὁ Απόστολος εἶπεν: « 'O θεὸς 
πλούσιος ὧν ἓν ἑλέει, διὰ τὴν πολλὴν αὐτοῦ ἀγάπην 


** Matth. xxiv, 206. "* ll Cor. vin, 9. 


(16) Macte pulchram et cutiosam explanationem 
dicti Evangelii Mattb. xxiv, 56! quam quidem expi- 
lare naviter videtur S. Cyrillus. Sed et alibi in- 
terdum agnovimus Didymum a suo populari Cyrillo 


ficics eum «salvum » faciendo per resurrectionem, 
qui pro illis mortuus est : nam pro vobis suscipio 
vitam οἱ salutem. Non est salus « in veritate» nisi 
quam Deus operatur, typice modo salvamur a tne- 
dicis et ducibus. Licet igitur alias prolitearis tibi in 
me bene complacuisse, tempore passionis ostende 
quantum iibi placeam, suscitando me pro homini- 
bus. Nam mecum couvivificabuntur qui peccatis 
mortui sunt. Qu» mysteria docens ait Apostolus : 


" Rom. xv, 2, 5. '* Eccli. 1, 52. 


in sacris Exegesibus expressum. 
(16) Habet hac ad litteram Cyrillus comm. ad 
hunc eumdein ps., vers. eodem. 


1455 


DIDYMI ALEXANDRINI 


115 


« Deus qui dives est in misericordia, propter nimiam A ἣν ἠγάπησεν ἡμᾶς, νεχροὺς ὄντας διὰ παραπτώµατ: 


charitatem qua dilexit nos, cum essemus mortui 
peccatis, convivitlcavit nos in Christo "*. » 

Vgxs, 145. Ne luto infigamur orat, hoc est ne 
corpori cupiditatibus nostris infigamur. Lutum forte 
et peccata nostra in corpus suum assumpsit, ut eas 
auferret. Orat etiam ut a tentationibus nos «erua- 
mur;* nam cum ipso supcramus profunda aqua- 
rum. «ineo enim in quo passus est ipseet tentatus, 
poteus est ct eis qui tentantur auxiliari"*. » In 
profunda ista delabuntur qui non fortiter tenta- 
tiones superant, nec alius est preter Deum qui nos 
eruat. Ad quem dicit etiam : « De profundis clamavi 
ad te, Doniine '*;» et c:etera etiam pro nobis postu- 
lat. Nihi! enim eorum quae alios lzedunt, timet ipse. 


xai ἁμαρτίας τῷ Χριστῷ συνεξζωοποίησεν. » 


Στ. ιΕ. ᾽Αλλὰ xo τὸ μὴ ἐμπαγῆναι mr ὑ-ὲρ 
ἡμῶν εὔχεται, ἵνα μὴ διὰ παθῶν ἐμπαγῶμεν τῷ 
σώματι. Πηλὸν δὲ ἴσως xai τὰς ἁμαρτίας ἀνέλαδεν 
ἐπὶ τὸ ἑαυτοῦ σῶμα, ὅπως ταύτας ἀνέλῃ.« Ῥυσθήνα:, 
δὲ xai τῶν πειρασμῶν ὑπὲρ ἡμῶν àEtol- σὺν αὐτῷ 
γὰρ νικῶμεν τῶν ὑδάτων τὰ βάθη -ε "Ev ᾧ vip 
πέπονθεν αὐτὸς, πειραθεὶς, δύναται τοῖς πειρα»οµέ- 
vote βοηθῆσαι.» Εἰς δὲ τὰ βάθη ταῦτα πίπτουσιν οἱ 
μὴ Ὑενναίως τοὺς πειρασμοὺς ὑπομένοντες, Θειῦ 
μόνου ῥνομένου. Πρὸς ὃν xat φησιν, « 'Ex βαθέων 
ἐχέχραξά σοι, Κύριε, » xal τὰ ἐπὶ τούτοις δὲ ὑπὲρ 
ἡμῶν αἰτεῖ. Οὐδὲν γὰρ αὐτὸν φοθεῖ τῶν ἄλλους 


Quod si igitur ante mortem tribuletur et angatur, B βλαπτόντων' κἂν ἐχθλίδηται τοίνυν πρὸ θανάτου xai 


nostri causa precipue hzc mala tulit, necnon ut 
probaret se verum hominem exstitisse. 


σενα. 17. Clementiam Dei in homines invocat 
pro quibus precatur : nam peccata eorum solvit. 
Eadem etiam de causa « multitudinem miseratio- 
num » velut pro omnibus rogat; nam missus est 
« non ut judicaret mundum, sed ut. salvaretur mun- 
dus per ipsum '*, » Suavem dieit esse misericor- 
diam Dei ut supplicia quaeque deprecetur; naw 
puniturus homines eit Deus : « Non parcet oculus 
meus super eum, el non misercbor ejus **, » Pue- 
rum se vocat, quod homo factus sit : significat etiam 
eadem vox Filium, nam per omnia nobis similis 
«absque peccato, » el formam servi accipiens **, 
οἱ affectus bonos quicunque hominibus innati sunt, 
induens, hzc hahet. Redimitur autem anima ejus, 
quando ab inferis evadat, et animas redimat ibi 
captivas. Quod non convenit anima ratione desti- 
iutz et omni propria subsistentia; nam redimi non 
potest anima nisi ratione przedita sit. Diees autem 
animam ejus redimi et animas quascunque sibi 
comparaverit : ita enim homo Dei dicitur sanctus. 
Sic etiam fit unus spiritus cum eo anima quse Deo 
adheret*!. Redimit quidem animam tradens pro 
anima qua: suscepit, uti efjam corpus pro cor- 
pore, ut omnino homo pro homine detur. Quos ut 
ipse suscitans eruat, precatur, ut inimici confun- 
dantur et diabolus cui imperium mortis. Isti te non 
fugiunt, inquit, cum «in conspectu tuo » sint ; nisi 
foite tribulationes eos opprimi iudicent pro quibus 
missus est. Docet nos his verbis quantum nobis 
pepercerit Deus, dum preprio Filio suo non peper- 
cit. Per «opprobrium » et « miseriam » significavit 
crucem. 

Vgas. 21. Per allegoriam dicitur Jesus oppro- 
brium et miseriam exspectavisse ut pro mundo 
passus, peccatum ipsius tolleret. Non fuit inter 
homines secundum carnem lsrselitas vocatos, qui 
cum eo mori vellet; qua de causa contristatus 


** Ephes. 11, 4, 5. 7 Hebr. n, 18. 
"t Philipp. ii, 7. — ** Cor. vi, 17. 


"5 Psal, cxxix, 4. 


ἁδημονῇῃ, ἡμῶν μὲν ἕνεχα προηγαυµένως, μάλιστα 
δὲ ἵνα χαὶ ἄνθρωπος δειχθῇ Ὑενόμενος ἀληθῶς, ἀνα- 
Meet ταῦτα τὰ πάθη. 

Στ. ιζ’. Thv τοῦ θεοῦ δὲ χρηστότητα ἐπὶ τας 
ὑπὲρ ὧν ἀξιοῖ γενέσθαι παρακαλεῖ: λύσει γὰρ αὐτῶν 
τὰς ἁμαρτίας. Διὸ xa « πλῆθος οἶχκτιρμῶν » ὡς 
ὑπὲρ πάντων αἱτεῖ' οὐ γὰρ ἐπὶ «τὸ xplvat τὸν χόσµον, 
ἀλλὰ σῶσαι » ἑπέμφθη. Τὸ δὲ χρηστὸν τῷ ἑλέῳ προσ- 
ἐθηχεν πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ κολαστιχοῦ: tw 
γοῦν χολάζοντί φησιν ὁ θεός' « OO φείσεται ὁ ὀφθαλ- 
µός σου ἐπ' αὐτῷ, o5 οὗ μὴ ἐλεῄσεις αὐτόν. » Παῖδα 
δὲ διὰ τὴν ἐνανθρώπησιν ἐχάλεσεν ἑαυτόν' εἰ xal 
τὸν Υἱὸν ἡ λέξις δηλοῖ. Ὁμοιωθεὶς γὰρ ἡμῖν ε«χωρὶς 
ἁμαρτίας,) xaX μορφὴν δούλον λαδὼν, xai τὰ φυσικὰ 
ἡμῶν xat ἁδιάθλητα οἰχειωσάμενος πάθη, ταῦτά φ- 
σιν. Ἐλυτροῦτο 85 αὐτοῦ ἡ Ψυχἠ μὴ £v ἆδου χατεχο- 
µένη, ἀλλὰ xal τοὺς ἐχεῖ λυτρουµένη. Ὅπερ ox 
ἂν εἶποι τις περὶ ἀλόγου ψυχῆς οὕσης ἄνυποστατο 
καθ) ἑαντήν' ἀλλὰ xol λυτροῦσθαι λογικῆς ἐστι yv 
χῆς δυνατόν. Λέγοις δὲ φυχὴν αὐτου xal πᾶσαν τῖν 
οἰχειωθεῖσαν αὐτῷ' ὡς ἄνθρωπος θεοῦ ὁ ἅγιος λέτε- 
ται. Οὕτω γὰρ xaX ἡ χολληθεῖσα φνχὴ xax ἓν zveoua 
μετ᾽ αὑτοῦ γενοµένη ἣν. Καὶ λντροῦται διδοὺς ὑτὲρ 
αὐτῆς ἣν ἀνείληφεν' ὡς χαὶ τὸ σῶμα ὑπὲρ σώματος, 
tv Όως ἄνθρωπος ὑπὲρ ἀνθρώπο»ν δοθῇ. Οὓς δι Ez»- 
τοῦ ῥυσθῆναι ζητεῖ διὰ τῆς ἀναστάσεως, ὅπως οἱ 
ἐχθροὶ χαταλυθῶσι, καὶ ὁ τὸ χράτος ἔχων tou θανά- 
του διάθολος. Οὓς οὐκ ἀγνοεῖς, φησὶν,« ἐνώπιόν σου, 
τυγχάνοντας" εἰ μὴ Gb θλίφεις τὸ χαταπονεῖσθαι τοὺς 
ὑπὲρ ὧν ἀπεστάλην. Διδάσχει δὲ διὰ τούτων «ky 
ὑπὲρ ἡμῶν φειδῶ τοῦ θεοῦ, δι ἣν οὐχ ἐφείσατο τοῦ 
ἰδίου Υἱοῦ. Διὰ δὲ » τοῦ ὀνειδισμοῦ » xal «τῆς t2- 
λαιπωρίας » ἑδήλωσε τὸν σταυρόν. 


Στ. χα’. Πρὸς δὲ ἀλληγορίαν, τοῦ Ἰησοῦ προσὺν- 
κῶντος ὀνειδισμὸν xal ταλαιπωρίαν, ἵνα ὑπὲρ του 
κόσμου παθὼν ἄρῃ τὴν ἁμαρτίαν αὐτοῦ. (UG 
τῶν χατὰ σάρχα Ἱσραηλιτῶν συναποθανεῖν Ἰθέλησεν 
αὐτῷ, ἵνα συλλυπηθῇ περίλυπον ἔχων τὴν quyi" 
*! Hebr. iv, 15. 


?? Juan. ur, 17. ** Ezech. vn, 4. 








* 4537 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1458 
ξεως 0zvátou: οὐδὲ παρεκάλεσεν αὐτὸν, συγκαταθέ- Α est, animam tristem habens usque ad mortem. Nee 


ἕκπνος ταῖς περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ προφητείαις. Τὸ 
δὲ ἑναντίον, χολὴ καὶ ὄξος ὁ καρπὸς αὐτῶν ἐγεγόνει, 
ph τηρησάντων τὴν ἐξ ἀρχῆς φυτείαν ἣν ὁ θεὺς 
ἐερύτευσεν, τὴν Ἰουδαϊκὴν πληθὺν «ἄμπελον χαρποφό- 
Qov πᾶσαν ἁληθινην. Στραφεῖσα δὲ εἰς πιχρίαν, 
ἐγένετο ἄμπελος ἀλλοτρία. » Εἴρηται γοῦν περὶ αὐ- 
τν ἀχθρῶν xal ἀνοήτων γεγενηµένων. ε "Ex γὰρ 
ἀμ.πέλου Σοδόμων ἡ ἄμπελος αὐτῶν' καὶ κληματὶς 
α Ὀτῶν Ex Γομόῤῥας, σταφυλ] αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, 
Ρότρυς πιχρίας αὐτῆς' θυμὸς δρακόνιων ὁ οἴνος αὐ- 
τόν, xai θυμὸς ἀσπίδων ἀνίατος. » Ταύτην τὴν τῆς 
σταφυλῆς χολὴν, χαὶ τῆς πικρίας τὸν βότρυν προσ- 
ἡγαγον αὐτῷ πότον, καἰτοι διφῶντι τὴν αὐτῶν σω- 
τηρίαν' οἴνον yàp παράθδασις, ὄξος' πλὴν ἐν τῇ 


fuit .qui eum consolaretur, per prophetas de ipsius 
morte edoctus, Quin imo, fel et acetum fructus. 
tulerunt : non servaverunt plantationem quam prin- 
cipio Deus plantavit, Judaicam « vitem fructiferam 
omnem véram; conversa autem in amaritudinem, 
vitis aliena facta est**. » Habentur hzc de inimicis 
ipsis quasi ratione destitutis. « Etenim ex vite So- 
domorum vitis eorum, et palmes eorum ex Go- 
morrbha ; uva eorum, uva fellis; botrus amaritudi- 
nis eis : furor draconum vinum eorum, et furor 
aspidum insanabilis **. Hoc felle uve, et botro 

amaritudinis potaverunt eum, salutem ipsorum 

sitientem : nam corruptio vini acetum. Non inveni- 

tur nisi in vocatione gentium qui simul contrista- 


x fet τῶν ἑθνῶν εὑρίσχεται συλλυπούμενος καὶ πα- B retur et consolaretur; dicunt itaque : « Si com- 


ρα καλῶν. Φασὶ γοῦν' « El συναπεθάνοµεν, xal συζἡ- 
σομεν.» xat, «Σύμφυτοι τοῦ θανάτου αὐτοῦ γεγόνα- 
μεν, ἀλλὰ χαὶ τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ ἐσόμεθα. » 

Στ. xg. Τὰ διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἀναλαθὼν εἰς 
τὸ σῶμα τραὺματα, διὰ τὸ ταύτας ἰάσασθαι. "A δὴ 
τεε πόνθαμεν ὑπὸ λῃστῶν ἓν τῷ χαταθαίνειν ἀπὸ Ίε- 
ρουσαλὴμ εἰς Ἱεριχὼ, χέχληχεν ἴδια τραύματα. 'AX- 
Ὑηδόνα δὲ ταῦτα, ἐφ ὅσον ἡμεῖς ἁμαρτάνομεν, 
Εχει. El δὲ xai διωγμὸν xav' αὐτοῦ προσθῄσοµεν, 
προσθήχην ἀλγηδόνων ποιοῦμεν τῷ µηχέτι ὑπὲρ 
ἁμαρτωλῶν ἁπλῶς , ἀλλὰ xol διωχόντων αὐτὸν 
ἀλγεῖν, : 

Στ. xÜ', "Urt γὰρ οἱ ἀρετὴν καὶ γνῶσιν ἔχοντες 
Θεοῦ ζῶσιν, δηλοῖ τό τΛῦτη ἡ ζωή σον, καὶ ἡ 


µαχρότης τῶν ἡμερῶν σου, ἀγαπᾷν σε Κύριον τὸν C 


Θεόν σου ££ ὅλης χαρδίας xa ἐξ ὅλης φυχΏς σου") 
xaX τὸ’ « 'O πιστεύων εἰς ἐμὲ, ἔχει ζωὴν alovtov. » 
Βίθλος δὲ ἐν f| οἱ οὕτω ζῶντες ἐγγράφονται; ἡ 
Θεοῦ γνῶσίς ἐστιν γινώσκοντος τοὺς ὄντας αὐτοῦ’ 
ᾧ ἔπεται τοὺς ἀναξίους ἐξαλείφεσθαι τῆς αὐτοῦ 
μνήμης. 

Στ. My. Οὗτος yáp ἐστιν ὁ λύων τοὺς πεπεδηµέ- 
νους, xa ἐξάγων Ex δεσμῶν δεδεµένους, καὶ EE οἴχου 
φυλαχῆς. 

Στ. AQ. OU τε πάλαι λεγόμενοι προφΏηται χαὶ θεο- 
quisi; ἄνδρες, xat οἱ μετὰ ταῦτα ὑπηρέται χαὶ διά - 
xovot τοῦ Εὐαγγελίου. 


utortui sumus, et convivemus *5; » et: Complantati 
Riortis ejus facti, simul et resurrectionis erimus *'.» 


Vens. 27. Vulneribus scilicet affectum es! corpus 
ejus propter peccata nostra, ul ea sanaret. Vul- 
nera proprio nomine vocantur ea quibus a latreni- 
bus percussi sumus deJerusalem ad Jericho iter 
facientes; hic autem dicit « dolore» propter pec- 
cata nostra permotum fuisse. Quod si eum etiam 
persequimur « super dolorem » addenius, quod jam 
non pro peceatoribus tantum. sed pro persequen- 
tibus eum doleat. ' 

Vtns. 29. Eos vivere qui virtutibus et Dei scien- 
tia ornantur, docet illud : « Hzc est vita tua, εἰ 
longitudo dierum tuorum, diligere Dominum Deum 
tuum ex toto corde et tota meute tua ** ; » et illud : 
«Qui credit in me habet vitam eternam *9.» Li- 
ber in quo hi viveutes scribuntur, scientia Dei est 
cognoscentis eos qui ipsius sunt: unde consequi- 
tur impios ex memoria ejus deleri. 


Vgns. 54. lpse enim est qui compeditos solvit, et 
vincios educit e vinculis, et e domo custodiz. 


Vgns. $7. llli scilicet qui olim prophetze vocaban- 
tur et pii homines, et qui postea ministri et docto- 
res Evangelii exstiterunt. 


PSALMUS LXIX. 
"Er. α. Σωτηρία δὲ παντὸς μετανοοῦντος ἡ ὧν D — Vins. 1. Salus homini poenitenii memoria eorum 


ἐπελάθετο μνήμη. Μνησθήσονται γὰρ xaX ἔπιστρα - 
φῄσονται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πέρατα τῆς τῆς" 
ἀγαθοῦ γὰρ μνήμη τέλος ἐπιστροφῆς. Πάντες γὰρ 
xac' εἰχόνα καὶ ὁμοίωσιν τοῦ θεοῦ γεγονότες, ἐννοίας 
ἔχουσιν ἑσπαρμένας περὶ Θεοῦ * κἂν ἐξ ἀμελείας τις 
ὁμάρτῃ, μετανοῶν ἀναμιμνήσκεται τοῦ ἀγαθοῦ, οὗ 
χατὰ φύσιν ἔχει τὴν Évvotav. 

Στ. Υ. Ἡγεῖται δὲ τῆς ἁμαρτίας ἀναισθησία xa- 
λῶν. Διὸ σὺν ἡδονῃ xaX παῤῥηδίᾳ πολλάκις πράττε- 
σαι τὸ χακὸν, κατὰ τό. ε "Oy ἡ δόξα ἓν τῇ αἰσχύνῃ 
αὐτῶν. » Πρὸς οὓς fj προφητεία φησίν' « Αἰσχύνθητε 
&rb χαυχήσεως ὑμῶν. Φέρει γὰρ φόγον τε καὶ ἁπ- 


quz oblitus fuerat ; nam recordabuniur et ad Deum 
convertentur omnes (ines terra; memoria enim 
boni, finis conversionis. Nam omnes ad imaginem 
et similitudinem Dei facti, notitiam Dei habent na- 
tura animo insitam ; etiam si quis per negligentiam 
peccaverit, uhi peenitentiain. agit, bonum recorda- 
tur cujus sensum innatum habet. 

VgRs. 3. Peccare videtur qui bonum non sentit, 
Et hac de causa &xpius lihenti et libera mente pec- 
cant, juxta illud ** : «Quorum gloria in confusione 
ipsorum.» Δά quos prophetia dicit : « Erubescite a 
glorialione vestra. Affert enim reprehensionem ef 


δν Jerem. n, 21. *? Deut. xxxi, 59. ** IE Tim. n, 11. 9 Bom. vi. δ. " Deut. xxx, 30. ** Jces 


a, 36. ** Philipp. 111, 19. 


453 ΡΙΡΥΜΙ ΑΙ ΕΧΑΝΡΗΙΝΕ 1450 


ruinam : » pam eruboescentes continuo a malo αὐδίι- A ώλειαν * » αἰσχννθέντες γὰρ πεπαύσονται τοῦ κακτὸ, 


nent, e&. bonum consequenter faciunt. Qui, inimici 
cum sint, ut revertantur orat, eorum memores qua 
sunt operati : nam «quaesierunt animam ineam, » a 
facinoribus et cxdibus abhorrentem quibus indul- 
gebant, et a defectione qua a Deo defecerant. Ro- 
gat etiam ipsorum utilitati inserviens ut a mala via 
avertantur, et de consilio cenfundantur quo eum 
geduci voluerant, dicentes: « Euge ; » hoc est, capta- 
bimus te fugientem a nobis. Notandum est hie no- 
cendi voluntatem illis competere; sed malum opere 
non perficiunt, nisi Deus loc eis concesserit. 


V£ns. 5. Hoc salutare non aliud przter Chri- 
stum, qui nobis zterna salutis auctor, et « hoc sa- 
lutare. videbit oinnis caro*!. » 


PSALMU 


VERs. 1. (Qi sperat in. Deo, non confuudetur ia 
eternum, eademque ratione fallet mox spes eum 
«ui in alio quopiam confidit; nam: «Fidens in 
divitiis, hic cadet **. » Ma: «Nolite confidere in prin- 
eipibus, et in filiis hominum,quibus non est salus 3.) 
Ka ctiam : « Maledictus homo qui spem habet in 
homine; benedictus homo qui fidit in Domino, et 
erit Dominus spes ejus **. » De spe autem illa seri- 
ptum est?" : « Regenevasti nos in spem vivam; » 
quam qui habet, ait, non confundetur in 2eternum. 
«ln justitia eruitur, » qui a peccato abstinet, et in 
sapientia qui illam sectatur. Dices forte illum ro- 
gare uL ab injustis eruatur ; nee dedeceret hoc vi- 
Y0s, qui juxta inscriptionem aliorum causa in ca- 
ptivitatem abducti fuerant, et ideo haud immerito 
libertatem rogarent. Àt justitia quoque vocatur vita 
virtutibus ornata, et injustitia omne peccatum 
epere perfectum. Orat igitur ut ex injustitia in ju- 
stitja eruatur; quam qui diligit animam suam odio 
habet. Quod autem omnes virtutes justitia designet, 
docet illud : «Qui ambulat in justitia **, » irrepre- 
hensibilis; omnem vero malitiam injustitiam dici, 
indicat illud *' : « Injustitiam odio habui, οἱ abomi- 
natus sum ; » et rursus illud : « Sanguis Jesu €hri- 
stt emundet nos ah omni injustitia **. » Eamdem 
vocem adhibebit, quicunque legis umbram voluerit 
deserere, ut justitiam Dei habeat per fidem in Jesum 
Christum, et non justitiam suam quz ex lege est. 


xai τὸ ἀγαθὸν ἀχολούθως ποιῄσουσιν. ὐῦς xal v^ 
ἐχθροὺς ὄντας ἐντραπΏναι προσεύχετᾶι, μνησθέντες ἃ 
διεπράξαντο. « Ἐζήτησαν, váp « µου τὴν Φυχῖν, » 
ἡ πλημμελεῖν ὁμοίως f] ἀποχτεῖναι pt] συντρέχσουσα» 
αὐτοῖς εἰς ἁπόστασιν, χαθ᾽ fiv ἑχτός clot τοῦ cc». 
Tou δὲ xatk xaxíav δρόµου ἀποστραφῖναι, 5i 
συμφέρον αὑτοῖς ἐξαιτεῖ, καὶ μὴν αἰσχυνθῆνα: Ez 
oig ἐθουλήθησαν xat αὐτὸν γίνεσθαι xaxbv, λέγοντες" 
« Εὖγε, » τουτέστι, χρατήσομἐν σου φεύγοντος à 
ἡμῶν. "Opa δὲ ὅτι µέχρι τοῦ βουληθῆναι xaxxoci: 
δύναμιν ἔχουσιν, τὴν βλάδην οὐ δρῶντες, εἰ μὴ 8e 
αὐτοῖς παραδῷ. 

Στ. &'. Τοῦτο δὲ τὸ σωτήριὀν ἔστιν ὁ Χριστὸς, ὁ 
αἴτιος αὐτοῖς αἰωνίου σωτηρίας, ὧν τοῦτο « τὸ σωτή- 


B piov ὄψεται πᾶσα σάρξ. » 
S LXX. 


Στ. α’. Ὁ ἔχων εἰς θεὸν ἑλπίδα µέχρι τοῦ παντὸς 
αἰῶνος οὐ καταισχύνεται, χαθάπερ ὁ ἐπί τι -εποῖ- 
θὼς ἕτερον ἠνίχα τῆς ἐλπίδος ἐχπέσῃη. « Ὁ πεποι- 
θὼς » γὰρ «ἐπὶ πλούτῳ, » φησὶν, « οὗτος πεσεῖτα: "» 
xai, « Μη ἑλπίζετε ἐπ᾽ ἄρχοντας, ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώ- 
πων, οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία. » Καὶ, « Ἐπικατάρατος 
ὃς ἐλπίδα ἔχει ἐπ᾽ ἄνθρωπον' εὐλογημένος 6E ἄνθρω- 
πος ὃς πἐποιθεν ἐπὶ τῷ Κυρίῳ, xal ἔσται Κνοιος 
ἐλπὶς αὐτοῦ * » περὶ Tl; γέγραπται, « "AvayeTevvz- 
µένοι εἷς ἐλπίδα ζῶσαν, » ἣν ὁ ἔχων, qnatv, οὗ xaz- 
αισχυνθείη εἰς τὸν αἰῶνα.ε Ἐν τῇ δικαιοσύντ ὃξ 
ῥύεταί τις,»μηδὲν ἁδιχῶν, Ev τε σοφίᾳ πάλιν ὁ ταῦ- 
την ποθῶν. Αἰτοῖτο δ' ἂν xal ἀπὸ τῶν ἀδικούντων 
ῥυσθῆναι ' πρέπον γὰρ τοῦτο χατὰ τὴν ἐπεγραςὶν 
τοῖς ἑτέρων χάριν αἰχμαλώτοις γεγενηµένοις, διχαέως 
γὰρ αἱτοῦσι ῥυσθῆναι. ᾽Αλλὰ xal ἡ πραχτικὴ ἀρετῆῃ 
διχαιοσύνη ὠνόμασται, ὡς ἁδιχία πᾶσα f; v. πράτει 
ἁμαρτία. ᾿Αξιοῖ τοίνυν Ex τῆς ἀδιχίας ἐν τῇ διχα:ς- 
σύνῃ ῥυσθῆναι ' ἣν ὁ ἁγαπων μισεῖ τὴν ἑαυτου qu- 
yf» ὅτι δὲ dj χαθόλου ἀρετὴ δικαιοσύνη, δηλοῖ τὸ, 
« Ὁ πορευόµενος ἐν διχαιοσύνῃ, » ἅμωμος ' χαὶ τ 
πᾶσαν χαχίαν ἁδιχίαν εἶναι, τὸ, ε ᾿Αδιχίαν ἐμέσησα 
καὶ ἑθδελυξάμην ^ » καὶ τὸ, « Αἷμα Ἰησοῦ Χριστοῦ x2- 
θαρίσει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁδιχίας.» Ἐρεῖ την φωνῖν 
xai ὁ τὴν τοῦ νόµου σχιὰν ὑπερθῆναι βουλόμενος, 
ἵνα σχῇ Θεοῦ διχαιοσύνην, πιστεύσας εἰς Ίπσουν 
Χριστὰν, xai μὴ διχαιοσύνην ἰδίαν τὴν ix τοῦ νό- 
μου, 


παρ. 2. Qui possent homines vel creaturis quie Στ. f'. Πῶς δ' ἂν οἱ ἄνθρωποι, τοσουτον καὶ τῶν 


ιο circumdant tam inferieres clamores edere tibi 
exaudiendos* At td, utpote bonus, te infirmitati 
nosirz accoimmodans, « inclina aures tuas ad me» 
de salute rogantem. 

VERS. 6. Possunt bac ad omnes referri : nam 
nisi Deus servaret et. foveret in utero conceptum, 
non subsisteret utique , vit: omnino exsors. — 
Proprio non.spirituali sensu intelligenda illa, « ex 
utero ; » spiritualis enim loco non conveniret. Nam 
gcriptum est et Samuelem « ante cognovisse Deuin, » 
quando pie a teneris unguiculis educatus  Sit- Dicit 


περὶ σὲ κτισμάτων λειπόμενοι, βοὴν ἀφεῖναι τῶν 
σῶν ἀχοῶν ἐφιχνουμένην δυνάµεθα; ἀλλ ὡς ἀγαθὸς 
τρόπῳ συγχαταθάσεως « κλῖνον tb οὓς σου πρὸς μὲ » 
περὶ σωτηρίας δεόµενον. 

Στ. ς’. Δύναται ἐπὶ πάντων ἁρμόζειν' εἰ μὲ γὰρ 
θεοῦ δύναμις ἐφρούρει xal ἐφύλαττεν τὸ χατὰ va- 
στρὸς χυϊσχόμενον, οὐκ ἂν συνέστη, οὐχ ἂν µετέσχ: 
ζωῆς. — Σωματικῶς οὐ νοητέον τὸ « Ex Υαστρὺς") 
οὐ γὰρ ἅμα τῷ τόπῳ τὸ λογιχὸν ἐνεργεῖ΄ γέγρασται 
γὰρ χαὶ τὸν Σαμουἡλ « πρὶν γνῶναι τὸν θεὸν, » xai- 
τοι θεοσεθῶς ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων &vrxto* λέχει δὲ xai 


οἱ [5α. xp, 5; Luc. i1, 0. ?* Prov. χι. ** Psal. οχιν, 2, 5. **Jerem, xvin, 5, 7. "E Pet. iX 
* Pggl. xxxiu, 45. *? Psal. cxvii, 100. 0 43 Joan. i, 7. 


45161 EXPOSITIO 


Ἰωῦσῆς ἐν τῇ ἐρήμῳ, « Καὶ πάντα τὰ παιδία ὅσα 
μεθ) ἡμῶν σήµερον, ἃ οὐχ οἶδεν ἀγαθὸν f| xaxbv, 
εἰσελεύσεται εἰς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας. » Πῶς οὖν 
ςηνιχάδε θεὸν εἰδὼς ὁ λέγων, ἐπεσττρίκετο προαιρε- 
τιχῶς ἐπ αὐτῷ; Λέχει τοίνυν, ὡς ἀνέθηχά σοι τὴν 
ἀρχὴν τοῦ νοεῖν τε xal ἐνεργεῖν' ἀφ' οὗ voi) σε µό- 
vov εἰδῶς. Τοῦτο δὲ οὐχ ἂν εἴποι τις ἀπὸ χαχίας µε- 
τανοεῖν, ἁλλ᾽ ὁ µείνας ἐξ ἀρχῆς ἐν sip, λέγων χα- 
θάπερ Ἰώδ' « El δὲ xoi τὸν φωμόν µου ἔφαχον pó- 
νος, καὶ ὀρφανοῖς οὗ µεταδέδωχα, εἰ yd Ex χοιλίᾶάς 
μητρός µου ὡδήγουν αὐτοὺς xai ἐξέτρεφον, ὡς πα- 
τηρ, » δῆλον, ἐξ οὗπερ Ἡρξατο λογιχῶς tvepyeiv: 
ὥσπερ oi λέγοντες; « El ἐπελαθόμεθα τοῦ ὀνόματός 
σου * εἰ διεπετάσαµεν χεῖρας ἡμῶν πρὸς θεὸν ἀλλό- 
εριον, » &g' οὗ φρονεῖν ἤρξαντο δηλαδή. 'Αρμόττει 
ὃ ἂν καὶ τῷ Ex θείας διδασχαλίας xai ἐξ ὕδατος 
καὶ Πνεύματος γεννωμένῳ, καταλλήλως τῇ vevvf;ost 
ταύτῃ Υαστρὸς xal χοιλίας νοουµένων ἀφ᾿ ὧν γεννη- 
θεὶς νοητῶς προελήλυθεν. 


Στ. Q. « Ἡδέλυγμα γὰρ. ἁμαρτωλῷ θεοσέδεια. ». 


Kal φάσχουσιν οἱ τοιοῦτοι" «. Δήσωμεν τὸν δίκαιον 
ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστιν. » Διὸ ε τοῖς πολλοῖς » 
ἔφη, τουτέστι φαύλοις τε xat χυδαίοις, ἐξ ὧν ἀθλαδή 
µε διατηρεῖς. Διὸ συμφώνως ὁ ᾿Απόστολος εἶπεν ᾿ 
e Ὥσπερ περικαθάρµατα τοῦ χόσμου xal πάντων 
γεγενῆσθαι περίψηµα * » τοιοῦτον xal τὸ, « Ημεῖς 
μωροὶ διὰ Χριστόν * » xaX τὸ, ε Δοχῷ γὰρ ἡμᾶς 
τοὺς ἁποστόλους ἑἐσχάτους ἀπέδειξεν ὡς ἐπιθανα- 
τους" 2 xal 15, « θέατρον τῷ χόσμῳ ἐγενήθημεν") 
τοιοῦτον xal tb τοῖς ἁμαρτωλοῖς εἰρυμένον ὑπὸ θεοῦ ' 
ε Καὶ ἔσται ὑμῖν Ἰεζεχι]λ εἰς τέρας » ὡσαύτως 
φησὶν ὁ προφήτης διὰ τὰ συμθολικῶς μάλιστα Ὑινό- 
μενα παρ᾽ αὐτοῦ, οἷον τὸ, ἐπὶ τοσάσδε χαταχαθήναι 
τοῦτον ἡμέρας ἐπὶ πλευροῦ δεξιοῦ, xal τόσας πάλιν 
ἐπὶ εὐωνύμου” xat τῶν τριχῶν τοῦ σώματος ξύρη- 
σιν. El δὲ καὶ τοῖς πολλοῖς ἐδόχουν τοιοῦτοι, ἀλλὰ, 
Θεῷ xaY τῷ θείῳ λαῷ σοφοί τε σαν καὶ δίχαιοι 
πολλοῖς δὲ xaX ὁ Σωτὴρ διὰ τὸν σταυρὸν ἔδοξε τέρας. 


Στ. v. El γὰρ Χριστὺς ὁ λέγων, ἔπεται τῶν, « El 
ἐχθρὸς ὠνείδισέ µε, ὑπήνεγχα ἄν’ » τοῦτο γὰρ xal 
τὰ ἐπὶ τούτων περὶ τοῦ Ἰούδα φησν. 


Στ. ιβ’. Σὲ βοηθὸν χτώµενος, οἶδα ὅτι ὄψομαι χατ- 
αισχυνοµένους πάντας τοὺς ἐχθρούς µου. 

Στ. tc^. Τῶν ἐμῶν αἰσχυνομένων ἐχθρῶν, τῷ xat 
ἐμοῦ µάτην ἑσπουδαχκέναι, προστίθηµι xal νῦν ἐπι- 
νιχίως αἰνῶν σε τῇ προλαθούσῃ αἰνέσει, περὶ f; 
ἔφην" « "Ev σοὶ fj ὕμνησές µου διαπαντός. » Ἐνδι- 
έδθαλλον δὲ τὴν duyhv αὐτοῦ οἱ λέγοντες' « Ὁ 
Geb; ἐγχατέλιπεν αὐτόν. » Μεγίστη γὰρ δηλοῦται 
χατὰ τοῦ ἐγχαταλειπομένου διαθολἠ. Πρὸς ὃ τὸ, 
€ Ἐγὼ δὲ διακαντὸς ἐλπιῶ, » φησὶν, δειχνὺς ὦ, οὐ- 


t Deut. 1, 09, 
* ibid. 10. 
Liv, 13. 


! Job xxxi, 17. 
' ibid. 9. ^* ibid. 


* Psal. χω, 21 
* Ezech. xxiv, 24. 


IN PSALMOS. 1405 


À etiam Moyses in deserto **: « Et oninis. parvu!us 
junior quicunque non novit hodie bonum vel ma- 
ium, hi introibunt in terram promissionis. » Qua 
igitur ratione asserit hic pius home se ultro iu Όου 
fuisse conlirmatum? Hxc habere sibi videtur : Ex 
quo ratione fruor, te unice novi ; tu mihi et cogi- 
tandi et operandi principium fuisti. Quod usurpare 
nequit qui fuerit per poenitentiam a malo revoca- 
ius, sed ille tantum lioc contendit qui usque Deo 
adhxserit, et cum Job dicit ! : « Quod si et bucc.l- 
lam meam comedi solus, et pupillo non communi- 
cavi, si non de ventre matris mex dux eis eran, 
et enutriebam ut pater,» ex quo scilicet rationis ad 
praecepta vitam instruere possum. Nec dedecel hic 

. sermo cos qui ita. loquuntur * : « Si obliti sumus 

B nomen Dei nostri, οἱ si expandimus manus nostras 
al deum alienum.» Ex quo sane ratione uti coepe- 
runt. Nec inepte hc de viro interpretaberis per 
divinam disciplinam ex aqua et Spiritu genito ; 
aquam et spiritum venter uterusque signilicarent ο, 
quibus spiritualiter genitus in lgcem prodiit. 

Vens. 7.« Nam exsecratio peccatori cultura Dei *. ». 
Dicunt qui ita sentiuul : « Justum in vincula conji- 
ciemusquia molestus nobia*; » qua decausa « multis? 
ait se prodigium esse facium, hoc est, hominibus 
gregariis et vilibus, adversus quos tu me incolumem 
tueris. liem sonat illud Apostoli: « Tanquam pur- 
gamenta muudi facti sumus, omuium peripsema 
usque adhuc 5; » et illud : « Nos stulti propter Chri- 
stum 5; » et rursus : « Puto enim quod Deus nos 
apostolos novissimos ostendit, tanquam morti, 
destinatos " ; » et rursus : « Spectaculum facti su- 
mus mundo *. » Nec alia ratione dicit. Deus pecca 
toribus : « Eritque Ezechiel vobis in portentum , » uti. 
babet proplieta *, cum toties ejus moribus ventura 
iunuerit. [ία enim dormiit Ezechiel per quadraginta 
dies super latus dextrum '*, et per totidem rursus 
super sinistrum !! ; ita barbam et caput suum ton- 
sit !*. At licet multis tales visi sint, Deo tamen et 
divine plebi sapientes erant οἱ justi : Salvator quo-. 
que propter crucem — multis prodigium — factus. 
est. 

Vens. 10. Quod si zc 4 Cliristo dicantur, cum, 
jllis consentient : « Si inimicus exprobrasset, susti - 

p nuissem ulique '*; » nam hocet qua infra habent: 
ad Judam pertiuent. 

Vgns. 12. Te auxiliante mihi, non ignoro me ini- 
micos pudore affectos visurum. 

Vgns. 16. Confusis inimicis, fracto scilicet inimi- 
corum in me impetu, denuo nunc ad celebrandam 
victoriam adjiciam ad laudem illam de qua, dictuin 
fuerat : « [n te cantatio inea semper. » Detrahiebant 
anima mez, dicentes : « Deus dereliquit eum. » 
Nihil est enim quod magis animum dejiciat. Quaw- 
obrem autem hic : « Ego autem- semper sperabo,» 
ait, declarans se nunquam esse derelinquendum à 


* Eccli. 1, 32. 


* Sap. v, 1. * I Cor. iv, 15. 
19 Ezech. 1v, 6. 


55 jbid. 4, — '* ihid. 6. '* Pgal 


4465 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1464 


Deo, nec sibi quid mali ex hiselamoribus accidisse, Α δεµίαν ἑγκαταλείψει παρέσχετο qopav. Kol τον 


Nondum rejecta juxta litteram lege, vel sub littera 
et umbra, introibo secundum viviflcantem spiritum, 
regis potestate potitus.'Deus mihi dedit ut justitiam 
renuerem qua juxta umbram legis ; de qua Paulus 
scribit : « Secundum justitiam quz ex lege est con- 
versatus sine querela !*^: » at omnia hze tenebris 
circumfusa. Quz ipsi prius lucra fuerant, detrimenta 
facta sunt, et omnia ut stercora existimat « propter 
eminentem scientiam Dei **. » Apud quosdam legi- 
mus : « Negotiationes non cognovi ; » indicant haec 
verba virum divina justitie memorem , ab omni 
mundana negotiatione abhorrere propter injustitiam 
qua plerumque inficitur. 


xac' αὐτοῦ φωνῶν τῶν μηδεµίαν βλάδην προσ:ραα- 
µένων ἐξαγγέλλει: rap! ὅλον δὲ χατὰ τὸ γράμμα 
τὸν νόµον οὐκ ἐξωσμένων (1T) ἐπὶ τῆς λέξεως xat ττς 
σχιᾶς, εἰσελεύσομαι χατὰ τὸ ζωοποιοῦν πνεῦμα, ἕ-.- 
ναστεύων βασιλιχῶς. Τοῦτό [ov δεδωχότος Θεοῦ 5ὸ 
μὴ φροντίειν τῆς κατὰ σχιὰν τοῦ νόµου διχαιοσ»- 
vne* περὶ fc γράφει Παῦλος, « Κατὰ τὴν ἐν νόμεν 


'δικαιοσύνην γενόμενος ἄμεμπτος, » πάντα τὰ axusam. 


*U jv αὐτοῦ πρότερον χέρδη ἑἐζημιῶσθα.. σχύθαλάἀ 
τε νομἰζειν « διὰ τὸ ὑπερέχον τῆς Υνώσεως τοῦ eo5. » 
"Ev τισι δὲ γράφεται « πραγµατείας, » ὅπλουν τὸ 
πάσης πόῤῥω γενέσθαι βιωτιχῆς πραγµατείας, ὃ-ὰ 
τὴν ἁδιχίαν τὴν ὡς τὰ πολλὰ παρεπομένην αὑτῖ, 
τὸν µνησθέντα θείας δικαιοσύνης. —— 


Vgn$. 19. Quz altissima et magnalia tunc per- B Στ. ιθ’. Ταῦτα δὲ τὰ ὑψηλὰ xai μεγάλα γέγονεν 


fecta sunt, cum Christus ad nos venit : nam Christo 
ex Virgine nato, clamavit ccelestis exercitus multi- 
tudo : « Gloria in aliissimis Deo, et in terra pax, et in 
liominibus bona voluntas !*. » Ubi enim hzc bona 
voluntas ad nos accessit, solute sunt super terram 
omnes discordie, et gloria facta est in altissimis, 
dum ad altissima ascenderent qui fuerant salvati. 
Nam perfecti cum jam essent, sicut Pater cuelestis 
perfectus est, et summam sanctitatem haberent, 
Deum habebant in se omnia in omnibus factum. 
Ait igitur Salvator in Evangeliis : « Volo, Pater, 
ut ubi sum ego, et illi sint mecum, ut videant 
claritatem meam ".. » 

Vgns. 20. Quoniam autem his,«De abyssis eduxisti 
me,» adjecit, « iterum,» consentaneum erit, si modo 
« abyssus » de profundo calamitatum intelligatur , 
ad hanc sententiam referre, nempe quod ex hac 
abysso non semel, auxiliante D'eo semper benefa- 
cere parato, possimus emergere, notum illud Scri-- 
pture testimonium !* : « Mult tribulationes justo- 
rum, et de omnibus his liberabit eos Dominus. » 
—PNam benignitate et miseratione sua retrahit Deus 
de abysso malurum eos qui illis immersi sunt. Cum 
autem admís:a mala ad inferos deducere videntur, 
rejectis malis communi hac vita viviflcemur oportet. 
Hzc vero hominum persona profert, tot calamitates, 
ac tot. tribulaiiones ante adventum Salvatoris per- 
pessórum; at Salvator postea nos vivi(icavit, ani- 


ἐπιδημήσαντος τοῦ Χριστοῦ: τεχθέντος γὰρ Ex ττς 
Παρθένου, πλῆθος οὑρανίου στρατιᾶς, « Δόξα, » Ὦς- 
Ύον, € ἐν ὑφίστοις θεῷ, xat ἐπὶ γῆς εἰρήνηὴ, καὶ ἓ) 
ἀνθρώποις εὐδοχία. » Τής γὰρ εὐδοχίας ταύτης γεὺς- 
νηµένης, τὰ ἐπὶ γῆς πάντα χατελύθη πολέμια, xal 
δόξα γέγονεν ἓν ὑψίστοις, εἰς τὰ ὄψιστα τῶν σωζοµέ- 
νων ἀναδαινόντων. Διὰ γὰρ τὸ γεγονέναι τελείους ὡς 
ὁ Πατὴρ ὁ οὐράνιος τέλειός ἐστιν, xal σχεῖν ἀνυτέρ- 
ϐλητον ἁγιότητα, τὸν βεὸν ἔσχον ἓν ἑαυτοῖς πάντα 
ἓν πᾶσι γινόµενον. Ἔφη γοῦν ὁ Σωτὴρ ἐν ESayrt- 
Alec: « θέλω, Πάτερ, ἵνα ὅπου cipi ἐγὼ, καὶ 
οὗτοι (oct μετ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσι τὴν δόξαν τὴν 
ἐμήν.) 

Στ. x'. (18) Προσχειμένου τοῦ, « Ἐκ τῶν ἀθύσσων 
ἀνῆγαγές us τοῦ « πάλιν, » εἰ μὲν « fj ἄθυσσος ση- 
μαΐνοι τὸν Ev τοῖς περιστατικοῖς ῥυθοῖς µόνος ἕρμτ- 
νεύεται ἀχόλουθον ἐχλαθεῖν' ὡς πολλάχις ἔστιν 
ἐχεῖθεν ὑπὸ θεοῦ ἀναχθῆναι, ἀεὶ εὐερχετοῦντος, 
μαρτύριον τοῦτο τὸ φερόµενον, οὕτω, « Πολλαὶ αἱ 
θλίψεις τῶν διχαίων, xal ἐχ πασῶν αὐτῶν ῥύσεται 
αὐτοὺς Κύριος. » — ᾿Ἀγαθότητι γὰρ ὁ θεὸς ἑπάγων 
µεταδίδωσιν ἀνιμησάμενος ix βάθους Χχαχὼν τὸν 
χατενεχθέντα. Ἐπεὶ γὰρ τὰ χαχωτιχὰ ἑχταθέντο 
χατάγειν εἰς ἆδου δοχεῖ, ἀχολούθως χαὶ τὸ τούτων 
τέλος ζωοποιέῖν τὴν χοινὴν ταύτην ζωήν. "Ex προς- 
ώπου δὲ ταῦτα λέγει τῆς ἀνθρωπότητος, χαχῶν 
ὅσων πειραθέντων καὶ θὈλίφεων πρὸ τῆς τοῦ Σωτήρος 
ἐπιδημίας, μεθ) fiv ἡμᾶς ἑξωοποίησε, δοὺς λ1ήτρον 


mam suam dans redemptionem pro nobis: ita ut p ἀνθ) ἡμῶν τὴν ἰδίαν ψυχἠν' ὥστε τοὺς πιστοὺς joi 


fldeles vitam xternam adipiscerentur. Ipse etiam 
ad inferos descendit ut animas propter peccata sua 
illis in locis demersas reduceret. Quod si igitur 
abyssus res calamitosas indicet, vox « iterum » de- 
clarat multis beneficiis fuisse adjectum qui de ta- 
libus voraginibus effertur : « Nam multe tribula- 
tiones justorum, etde omnibus bis liberabit eos 


ἔχειν αἰώνιον. Καὶ χαταθὰς elg ἆδου, τοὺς ἐχεῖ 
γενοµένους δι’ ἁμαρτίας ἰδίας, ἀνήγαγεν. Ei μὲν 
ἡ ἄθνσσος σηµαίνει τὰ περιστατικὰ, τὸ « «div à 
δηλοῖ τὸ πολλάκις εὐεργετηθέντα τὸν Ex τούτων ἆπο- 
φυγεῖν βυθισµόν’ « Πολλαὶ » γὰρ « αἱ θλίψεις τῶν 
δικαίων, xaX ix πασῶν αὐτῶν ῥύσεται αὐτοὺς ὁ Κύ 
ριος. » El δὲ τὸν ὥδην δηλοῖ, πῶς πάλιν ἐχεῖθεν 


" Philipp. ur, 6. "'*jibid. B. '* Luc. i1, au. ' Joan. xvii, 24. 5 Psal. xxxi, 20. 


(47) Legit interpres «oU νόµον ... &£Gocpévov. 

(18) Locus si quis alius, imendosus, quem, ut 
sensus elici possil, sic emendari vell im et distin- 
gui : Προσχειμένου τῷ, «Ἐκ τῶν ἀθύσσων ἀνήγα- 
γές µε, » τοῦ, « πάλιν,» εἰ μὲν fj ἄθυσσος σμαίνοι 
ἐν τοῖς περιστατικοῖς BuObv, ἀχόλουθον ἐχλαθεῖν, 


ὡς πολλάχις ἔστιν ἐχεῖθεν ὑπὸ Θεοῦ ἀναγθῆναι, ἀεὶ 
εὐεργετοῦντος, μαρτύριον τοῦτο τὸ φερόµενον, oo» 
HoAAal, x. τ. 4. Quod si hzc verba, μόνος ἐρ. 
di expungere non liceat, sentenüs εἰρ- 
µός prorsus me fugit. Judicent doctiores. Ε9Ι1. 


65 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1160 


cov, , « Mía γὰρ εἰς «bv βίον εἴσρδός «c xat ἕξ- A Dominus. » Quod si autem inferos, quomodo exinde 


ος. » "Έοιχεν οὖν πρὸς τὸ ἐζωοποιῆσθαι τὸ ἐξ ἆδου 
κλθακῖν, εἱρῆσθαι «πάλιν» ὡς ἂν δευτέρας οὔσης 
εργεσίας. 


Στ. xp'. Καὶ ἄλλως δέ qnot, Μετὰ φαλτηρίου καὶ 
θάρας ὑμνήσω τὸν μετὰ τὰ xaxà ζωοποιοῦντα 
εὐν τὸν ἁγιάζοντα τὸν Ἰσραήλ. Δηλοϊ γὰρ τὸν ἁγια- 
ὀμενον Ex τοῦ ἁγίου Θεοῦ, ὡς Ev τῷ λέχειν τινὰς 
Υέου Θεοῦ. Λέγεται yàp καὶ πεορὶ Χριστοῦ ὡς 

Ἐγενήθη ἡμῶν σοφία ἀπὺ θεοῦ, διχαιοσύνη xal 
χιασμὸς xol ἀπολύτρωσις. » Ταῦτα γὰρ Υίνεται 
οἷς κατ αὐτὰ ποιωθεῖσιν. Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ λέγει, 
Παρωξύνατε τὸν ἅγιον τοῦ Ἱσραήλ. » Ῥυχὴν δὲ 
υτροῦται λογιχὴν, τοιαύτην ὑπὲρ αὐτῆς παρασχὼν, 
ag καὶ ὑπὲρ σωμάτων ὁμοούσιον σῶμα. 


iterum reducentur? « Nanr unus introitus ad vitam, 
idemque exitus *9.» Innuere videtur vox « iterum» 
vivificatam animam, velut altero beneficio, de inferis 
deduci. 

Vens. 22. Aliis verbis dicit:Cum psalterio et 
cithara cantabo Deum qui post mala vivificat, et 
lavrzel sanctificat. Declarat enim nos saneto Deo 
sánetificari , quo etiam sensu quidam Dei sancti 
esse dicuntur. Seriptum est enim de Christo : 
«Factus est uobis sapientia a Deo,et justitia,et san- 
ctificatio, eL redemptio *?. » Nam hoc flt illis qui 
juxta eum infurmantur. Dicit etiam alias: « Ad 
iracundiam concitastis sanctum Israel *!. » Animam 
redemit Christus rationalem, animam pariter ratione 
preditam pro ea tradens, ut et pro corpore corpus 
similis substantize. 


PSALMUS LXXI. 


Στ. d. Οὐ γὰρ ἁρμόντει τῷ αἰσθητῷ Σαλομῶνι, 
λλλὰ τῷ πνευματικῷ xai οὕτως εἰρηνιχῷ, τοὔνομα 
γὰρ τοῦτο δηλοῖ, ὡς xal φησιν’ « Ἠἱρήνην τὴν ἐμὴν 
δέδωµι ὑμῖν. » Περὶ οὗ γέγραφεν ὁ Θεόλογος' « Αὐ- 
εὸς Y&p ἑατιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν» » χαὶ τό « Εὐηγγελί- 
ζετο εἰρήνην ὑμῖν τοῖς μακρὰν, εἰρήνην τοῖς ἐγγὺς, » 
λύσας τν Exy0pav τὴν διαιροῦσαν Ἕλληνας ἀπὸ τῶν 
'E6palov: ὥστε μίαν ποίµνην συστῆναι τῷ ix 
Δαν]δ xax Παρθένου xatà σάρχα. Τοῦτο γὰρ τὸ, « Βί- 
6λος ὙΥενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δανῖδ. » 


Στ. f'. Καὶ τῆσδε τοῦ θανάτου χαταχρίσεως ὑπὲρ 
αὐτῶν Ἱχάριτι θανάτου γευσάµενος, Λέγει δὲ λαὸν 
μὲν «bv Ex περιτομῆς, « πτωχοὺς » δὲ τοὺς ἐξ ἐθνῶν 


VEns. 4. Non conveniunt hzc ipsi Salomoni, sed 
illi qui per Salomonem innuitur et itidem se paci- 
ficum gessit (bic est enim vis nominis), dicil enim : 
« Pacem meam do vobis 33, » De quo etiam scripsit 
Theologus : « Ipse enim est pax nostra 13: et rur- 
sus : « Evangelizavit pacem vobis qui longe fuistis, 
et pacem iis qui prope **,» inimicitias tollens qui- 
bus gentes ab Hehrzis dissentiebant, ita ut unus 
grex fierent omnes fllio David et Virginis secundum 
carnem. Hoc enim indicat illud :«Liber generationis 
Jesu Christi filii David **, » 

Vens. 2. Murte cum omnes damnati essent, beni- 
gnius mortem adiit. Populum vecat qui e circumci- 
sione, et « pauperes » qui ex gentibus crediderunt , 


διὰ τὴν ἐξ ἀπιστίας xal χακίας πενίαν. Λέγοι δ' ἂν C propter summam paupertatem qua. hi infidelitate et 


xat περὶ ὧν τό « Μακάριοι ol πτωχοὶ τῷ πνεύ- 
ματι. » 

Στ. ε’. Ταυτὸὺν τό’ « Σὺ el ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα 
κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ.» Τῷ δὲ « πρὸ τῆς σε- 
λήνης, » ταυτὸν τὸ, « Πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ 
με.)--εσυμπαραμενεῖ δὲ τῷ ἡλίῳ » τῆς διχαιοσύνης, 
xaX fjv ἥνωσεν ἑαυτῷ σάρχα ἐμφυχωμένην φυχῇ λο- 
γιχῇ τε xaX νοερᾷ, την ἕνωσιν ἁδιαίρετον ἔχουσα. 
"Εστι δὲ xa πρὺ τῆς ἀναλόγως λεγομένης σελήνης 
τῷ τὴν Ἐχκχλησίαν ἓν αὐτῷ καὶ δι᾽ αὐτοῦ ἑδρύσθαι, 
συγχειµένην ἐχ πάντων τῶν Yeyekv ἑχόντων ἀνθρώ- 
πων' οὗτοι γὰρ ἔχουσιν ἐκ γενεᾶς xai γενεᾶς τὴν 
διαδοχἠν. Εἴρηται δὲ καὶ περὶ τῆς ὡς νύμφης Ἐκ- 
χλησίας’ « Τίς αὕτη ἡ ἐχχύπτουσα ὡσεὶ ὄρθρος. χαλὴ 
ὡς σελήνη ἐχλεχτή» [ 

Στ. ς’. ᾽Αλλὰ χαὶ ὥσπερ ὑετὸς αἴτιος εὐχαρπίας 
τῇ γή, οὕτω τοῖς πιστοῖς ὁ Σωτὴρ Υεννημάτων. Ση- 
pavor 59 ἂν 6 μὲν πόχος τὸν Ἰσραὴλ, ἡ δὲ γη τὰ 
ἔθνη' ἐπεὶ πρότερον « ἓπὶ πόχον κατῆλθεν, » εἶτ 
ἐχεῖθεν « ἐπὶ τὴν γῆν, » ἐξ ἀπειθείας τοῦ Ἰσραὴλ, 
πάσης ix τῶν σταγόνων ποτισθείσης τῆς γῆς ἐπὶ τῷ 
χαρποὺς ἑνέγχαι πνευματικούς. x 

Στ. Q. Ἐλέγομεν τὴν σελήνην τὴν Ἐκχλησίαν δη- 


malitia capti laborabant. Eos etiam forte intendit 
de quibus illud : « Beati pauperes spiritu '**. ; 

Vgns. 5. Non aliter sonat illud : « Tu es sacerdos 
im z:iternum secundum ordinem Melchisedech *".» 
Cumillis « ante lunam » consentit hoc: « Ante szcu- 
lum creavit me**, » —« Permanebit cum sole » justitiae 
caro quam sib: assumpsit anima ratiocinandi et 
iutelligendi capaci animatam, cum sibi eam in zeter- 
num adunivit. Luna innuitur ipsa Ecclesia, sic per 
analogiam vocata, quod in ipso et per ipsum sub- 
sistat, omnium hominum generationibus constituta ; 
hi enim successionem babent ex generatione in 
generationes. Dictum est eliam de Ecclesia per 
sponsam figurata : « Quz estista qux& progreditur 
sicut aurora, pulchra ut luna electa ** ? » 

Vgns. 6. Uti terr: pluvia fons ubertatis, ita fide- 
libus Salvatór fons bonorum fructuum. Innuit forte 
vellus Israel, et terra gentes, quando prius in 
« vellus descendit, » et postea exinde « super ter- 
ram, » propter Israelis incredulitatem  stillicidiis 
irrigata est omnis terra ad fructus spirituales fe- 
rendos. 

Vgns. 7. Jam statuimus per lunam Ecclesiam 


vu, 6. 3ο [ Cor. 1, 20. *! δα. 1, 4. ** Joan. xiv, 217. ** Epi. n, 14. ** ibid. 11. ** Matth, 


!* S3p. 
n1 T Matih. V, 9. 


3! Psal. Cix, 4. * Eccli. xxiv, 44. 


(αἱ. vi, 9. 


4401 


ΡΙΡΥΜΙ ALEXANDRINI 


designari. Nam lunam non propria luce, sed spuria a A λοῦν. Ἡ-γὰρ σελήνη νόθον ἐξ ἡλίου δέχεται oux, χαὶ 


sole mutuala lucet : ita et Ecclesia quandiu super 
terram est, ex parte cognoscit, nec tota genuino 

lumine illustratur. At in fine cum sole erit, 
" quando perfecte et facie ad faciem Deum videbit ; 
nam restituetur lunaris Ecclesie constitutio juxta 
Solem justitiz informat ; fulgebunt sicut sol justi 
qui complent Ecclesiam in regno Patris sui. Qua- 
propter dicitur ad sponsam : « Quz est ista que 
progreditur sicut aurora, »hocest, jam orieuti lumine 
illustrata? Deinde sieut luna plena erit, quando 
sicut sol omnes stupefaciet. 


Vrns. 15. Celebrabunt Patrem Christi, ab ipso 
hac de re instructi, juxta Paulum dicentem : « σα". 


« Per ipsum habemus accessum ad Patrem ?! ; » 
ipse etiam Salvator ait: « Nemo venit ad Potrem 
nisi per. me **, » Gratias igitur Patri referent de 
bonis qux consecuti sunt, hymnos a Filio edocti, 
et Filio per quem tanta sunt adepti. 


VgRs. 16. « Summa montium » prophetarum. 


effata; quie perficiens qui fuerat predictus, funda- 
mentum in terra factus est. 


(ph) οἴκοθεν ἔχει. ὡς ἡ Ἐχχλησία ὅσον ἐστνν iz 


γῆς, £x µέρους Υινώσχει, xat οὗ γνησίως Gr, τεσι- 
, ^Aaxat, ληγουσά ποτε ἐσομένη κατὰ τὸν fiov, oz ὁ 
τέλειον xal πρόσωπον πρὸς πρόσωπον ἔλθη, ὅτι 12: 
ἡ σεληνιαχὴ κατάστασις τῆς Ἐκκλησίας ἀναῤῥενη- 


σεται χατὰ τὸν "Ηλιον τῆς διχαιοσύνης ἐσομένης, ix- 
λαμφάντων ὡς ὁ ἥλιος τῶν συμπληρούντων τὴν Ἐχ- 


χλησίαν δικαίων ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πατρὸς αὕτω». 


Ai λέγεται πρὸς τὴν νύμφην ε Τίς αὕτη fj ἐκκύ- 
πτουσα ὡσεὶ ὄρθρος, » ἀρχὴν φωτισμοῦ ἔχουσς; εἷτ' 


ὡς σελήνη πλησιφαὴς ἑσομένη, μεθ ὃ ὡς 6 ήλιος 


θάμῦος ἔσται. 





Στ. ιε’. Ὑμνήσουσι τὸν αὐτοῦ Πατέρα, παρ αὖτο 
τοῦτο µαθόντες, χατὰ Παῦλον εἰπόντα” « Ἐὐχαρισῶ — 
tías ago Deo meo per Jesum Christum **;» et rursus: B τῷ θεῷ µου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ: » xai πάλιν, (4 eb 
την προσαγωγἣν ἐσχήχαμεν πρὸς τὸν Πατέρα. » xal - 


ὁ Σωτὴρ 566 φησιν « Οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν Πατέ- 
ρα εἰ μὴ δι’ ἐμοῦ. » Τοῦτον τοίνυν ὑμνήσουσιν ἑἐφ᾽ ol; 

, ἔτυχον ἐξ Υἱοῦ συνυμνοῦντες καὶ τὸν δι᾽ οὗ τούτω. 
Ἠξίωνται. 


Στ. tg. « "Axpa δὲ τούτων τῶν ὀρέων, » αἱ 
τῶν προαναφωνῄσεων, ἑμβάσεις εἰσίν. ἑφ ἃ φδὰ- i 


σας ὁ προφητευόµενος στήριγμα Ὑέγονεν ἓν τῇ Yd. 


PSALMUS LXXII. 


Vens. 1. Asaph poeta lyricus, et cantorum choro 
prefectus. — Israel interpretandus videns Deum. 
Considerantes igitur quem vident, sciunt eum esse 
bonum et vel gravissimas calamitates ad utilitatem 
nostram convertere. 


. . C 
Vzns. 9. Impietate et morum pravitate peccave- 


runt, iniquitate, hoc est perversis moribus, « cir- 
eumamicti, » et simul impietate, de divina provi- 
dentia presertim errantes. « Prodit » autem « ini- 
quitas » ex iis qui vitam luxuriosam agunt, per 
'mala opera adeps facta predictorum consiliorum. 
Non enim deliberatione cordis tantum malum ege- 
runt, sed et alios perdere voluerunt. Qua dc causa, 
animo 1nale disposito , fallaciter locuti sunt, bona 
scilicet prz«iicantes. Àt dum conviciis divinam pro- 


videntiam incessebant, neminem fugiebat in terris 


quam injusta essent ista. convicia, Quales suut qui 
astrorum affectionibus ea tribuunt quz divina pro- 
videntia diriguntur. Qui sidera pro diis habentes, οἱ 


Xx. α’. (19) Οἱ δὲ μελοποιὸν xal τῶν ἁδόντων y»pr- 


διδάσκαλον. — Ἰσραὴλ δὲ ὁρῶν θΘεὸν ἑρμηνεύεται, | 


Διὸ καὶ νοοῦντες ὃν ὁρῶσιν, ἴσασιν ὅτι ἀγαθός ἐστιν, 
ἐπὶ συμφέροντι τοῖς ἀνθρώποις ἐπάγων τὰ ὄνσχερ. 


προνοἰας ἁμαρτάνοντες μάλιστα. « Ἐξέρχεται, ὃ 
« ἀδιχία » ἐκ τῶν γεννώντων διατρυφὴν, στέαρ εἰρῃ- 
µένων λογισμῶν πραχτιχῶς Ὑενομένπ. UO γὰρ µέχε: 
διαθέσεως ἑστήσαντο xaxbv, xa ἄλλους ῥλάπτεν 
ἐθέλοντες. Δι) μετὰ τὴν διάθεσιν ἁπατηλῶς Dx, 


σαν, ἀγαθὰ δηθεν ἐπαγγελλόμενοι. Ἑλασφημοῦντς | 
δὲ χατὰ τῆς θείας προνοίας πᾶσιν ἐγνώσθτησαν το; 


ἐν τῇ yf, μὴ δικαίως αὐτὴν διαθάλλοντες. Οσο 
τινές εἶσιν οἱ τῇ φορᾷ τῶν ἁστέρων ἀνατιθέντες τὰ 


προαιρέσει γινόμενα. OT καὶ θεοποιοῦντες τὰ ἄστρα, — 
xai τὴν κτίσιν παρὰ «bv χτίσαντα, « εἰς ορ 


creaturam creatori anteponentes, «in colum sus- D νὸν ἔθεντο τὸ στόµα αὐτῶν. » Ἁλλ' ὅμως ὑπὸ τῶν 


tulerunt os suum. » Probatur autem a. sapientibus 
eos non nisi futilia et nugatoria proferre. 

Vens. 10. Impiis superba locutis, revertendi oc. 
casionem cepit populus Dei, ad lucidarum doctrina- 
rum contemplationem revocatus, qu: hic dies vo- 
cantur. Vox « huc » locum designat quem Deus 
tenet; uti Moysi dictum est: « Tu autem; hic stes 
inecum ?*, ; — Rursus « quomodo scivit , » aiunt, 
quasi Deus sensibus carens et corporeis membris 


* Rom. 1, 8. ?! Ephes i, 18. ?? Joan. xiv, 6. 
, 


(19) Hiec formam ἀποδόσεως pra se ferunt, cujus 
deesset πρότασις, nempe : Οἱ μὲν τὺν ᾿Ασὰφ τοιοῦ- 


σορῶν διελέγχονται ὡς θνητὰ vai ἀνθρώπινα ὲ- 


γοντες. 


Στ. v. TOv ἀσεθῶν ὑπερήφανα λελαληχότων, ὁ | 


τοῦ Θεοῦ λαὸς ἀφορμὴν ἔσχεν ἐπιστροφΏς, φωτεινο 
ἐθέλων ἀπολαῦσαι θεωριῶν, ἃς «ἡμέρας » à Mr 
xaAet: τὸ δὲ « ἐνθάδε (20), » ἔνθα ὁ λέγων τοῦτο θεός 
ὁποῖον «b λεχθὲν Μωῦσῇ" « Σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι µε: 
ἐμοῦ. » — Καὶ πάλιν τὸ « Πῶς γνώσεται, » ὡς 99 
Εεοῦ, διὰ τὸ μὴ ἔχειν αἰσθητικὴν, ἤγουν épravxiy 


3 Exod. xxxiv, 2. 


vov εἶναι λέγουσε, vel quid sünile. Epir. 
(20) LXX, ἐνταῦθα. 


Στ. 0'. Ἐνεχόμενοι πραχτικῇ χαχἰᾳ καὶ ἀστδείᾳ, | 
τὴν ἁδικίαν χαθόλου πραχτιχὴν οὖσαν χαχίαν «τερ- 
θέθληνται, » xal σὺν αὐτῇ τὴν ἀσέθειαν περὶ 8: 








469 


ύναμιν, τῶν ἐπὶ γῆς προνοεῖν πραγμάτων ἆδυνα- 
Ὀῦντος διὰ τὸ τὴν νόησιν αὐτοῦ τύπους τῶν λεγοµέ- 
«ov Ἡ γενοµένων μὴ δἐχεσθαι. Καΐτοι τὸ « Hog γνώ- 
ρεται, » ὁμολογίαν ἔχει τοῦ γινώσχειν τὸν θεὸν, 
εγνοουµένου τοῦ τρόπου τῆς γνώσεως. Μετὰ ταῦτα 
»E καὶ ἀγνοεῖν αὐτὸν λέγουσιν, εἰπόντες, « Ei ἔστι 


(νῶσις ἓν τῷ Ὑψίστῳ; » Πεπλάνηνται δὲ νοµίζοντες 


εὑτὸν ἔχειν διάθεσιν τὴν χατὰ ποιότητα" Πατὴρ γὰρ 
σοφίας xai ἀληθείας χαὶ θεἰας ἐπιστήμτς ἑστίν. Εἷ- 
ρηται γοῦν, « θεὸς γνώσεων Κύριος, » xat, « Ὁ δι- 
Ράσχων ἄνθρωπον γνῶσιν, » xal, «Κύριος Τινώσχει 
τοὺς διαλογισμοὺς τῶν ἀνθρώπων. » 

Στ. ιβ. Καὶ πῶς ὧν διδάσκει καὶ δίδωτι λείπεται; 
Νεμεσητιχοῦ δὲ πάθους τὸ θέλειν ἕχαστον τῶν' πρὸς 
ἀξίαν τυγχάνειν, τοῦ ἀληθῶς σοφοῦ τὴν εὑπραγ/ίαν Tj 
δυσπραχίαν οὐχ ἐν ἡδονῃ ἡ λυπτροῖς τιθεµένου, ἀλλὰ 
τὸν μὲν ἓν ἀρετῆς χτήσει καὶ εὐσεδείας, τὴν δὲ τῇ 
«τούτων στερῄσει’ ἐπεὶ τοίνυν ἑχατέροις συμµθαίνει 
&nór (21) τε xal λυπηρὰ, οὐχέτι ὡς εὐσεθέσιν ἢ 
ἁμαρτωλοῖς, τοῖς μὲν ταῦτα, τοῖς δὲ ἐχεῖνα συµθαίνει, 
ἕπερ διὰ τοῦ προχειμένου κατασχευάζεται. Ὡς ἂν 
μὲν τὸ λεχθῆναι τὰ ταράττοντα, λύσις εὐσεθῆς  ἐπ- 
ενεχθῇ. Τοιοῦτο Ev τῷ Μαλαχίᾳ φησὶν ὁ θεός' « Ἔδα- 
ρύνατε bw ἐμὲ τοὺς λόγους ὑμῶν' xat εἴπατε Ἐν 


«vt χατελαλήσαμέν σου; xai εἴπατε' Μάταιος δου- ᾿ 


λεύων θεῷ' xal ἰδοὺ µακαρίξζομεν ἀἁλλοτρίους καὶ 
ἀνοικοδομοῦνται πάντες ποιοῦντες ἄνομα. ἀντέστη- 
σαν θεῷ, χαὶ ἑαώθησαν, οὐδὲν ἡμῶν πλέον ἑχόντων 
τῶν δουλευόντων αὐτῷ' χαίτοι ἰχέται προπορενό- 
µενοι τοῦ προσώπου αὐτοῦ. » Πρὸς δὲ τοὺς ταῦτα 
λέγοντας ἐπάχει μεθ) ἕτερα. Ἐἴπατε πᾶς ποιῶν πο- 
ντρὰ, xaÀby ἐνώπιον αὑτοῦ, xai ἓν αὐτοῖς αὐτὸς εὖ- 
δύχησεν. ' 


Στ. χΥ.. Οὐχ ἁπλῶς δὲ, εΚτηνώδης, » εἶπεν, «ἐγε- 
νήθην, » ἀλλὰ « παρὰ col. » Ὡς Υὰρ᾽ πρὸς τὸν Πα- 
τέρα τῆς σοφίας xaX 8ebv τῆς γνώδεως πᾶν ἀγνοεῖ 
γενητὸν, xai Μωῦσῆς γὰρ ἰδὼν τὸν θεὸν ἔφη. ε "Evo 
ἄλογός εἰμι ixavoc mph χθὲς χαὶ τρίτης ἀφ᾽ οὗ Ίρξας 


λαλεῖν τῷ θεράποντί σου ἰσχνόφωνος xaX βραδύγλωσ-᾽ 


σος ἐγώ elut, » οὐ γὰρ ἁπλῶς εἶπεν ὁ λογιώτα- 
1ος, ἀλλ) t ἀφ᾽ οὗ Ίρξας λαλεῖν τῷ θεράποντί σου. » 
Ἡρὶν γὰρ ἀχοῦσαι θείας φωνῆς δοχεῖ τις λόγιος ὀξύς 
τε xal µεγαλόφωνος εἶναι. Καὶ ᾿Λθραὰμ ἔλεγε πρὸς 
τὸν Κτίστην * « "Eva ἠρξάμην λαλεῖν πρὸς τὸν Κύ- 
p:ov, ἐγὼ δέ εἰμι γη xaX σποδὸς, » ὅπερ ἡγνόει πρὶν 
λαλῆσαι θεῷ. Τοιοῦτος xat ὁ χτηνώδης παρ αὐτῷ, 
ph γιγνώσχων ὁμοίως τὸ προνοουντι θεῷ. « Διαπαντὸς 
δὲ μετ) αὐτοῦ, » ὁ διαπαντὸς χατορθῶν ἀρετὴν xal 
πᾶσαν εὐσέθειαν ἄνευ τινὸς περὶ ταύτης ἀνωμαλίας 
by διαλεἰµµασιν. 


τ. χζ’. Οὐδεὶς διῖσταται τοπιχῶς τοῦ μὴ Ev τόπφ 
Θεοῦ. Σχέσει δὲ τὸ ἄδιχον xaX πονηρὺν, μαχρὰν νοεῖ- 
ται τοῦ διχαίου xat ἀγαθοῦ, ὅπερ ἀπόλλυσιν ὡς xa 
ζώνει τὸ ἐγγίζειν, ἀρετῆς ἀναλήψει, θεῷ. Ταυτὸν 


KEXPOSI11IO IN PSALMOS. 


1476 
Α de rebus providere non posset que super terram 
fiunt, quod verborum rerumque imagines divina 
mens suscipere nequit. Attamen illis vocibus , 
« Quomodo scivit, » Deum cognoscere omnia confi- 
tentur, licet scientiz hujus ratio eos fugiat. Postea 
dutem eum eadem nescire contendunt, dicentes : 
« Si est scientia in Altissimo. » Erraverunt existi- 
mantes Deum juxta qualitatem disponi : nam Pater 
sapientiz et veritatis, et divine scienti est. Dictus 
est ideo Deus «scientiarum Dominus νο: « ho- 
minem docens scientiam ** ; » et : « Dominus novit 
cogitationes hominum ?*, » 

Ύεας. 12. Qua autem ratione derelinquitur Deus 
ab his quos doctrina sua et donis instruit? Facile 
indignantis est, velle ut quisque pro meritis sua 
consequatur. Αι vere sapiens non felicem reputat 
qui voluptatibus, et miserum qui calamitatibus abun- 
dat; sed hominem beatum aut infelicem existimat, 
prout virtutibus et pietate ornatur aut destituitur. 
Cum igitur utrisque jucunda et injucunda eveniant, 
non hzc quidem peccatoribus, illa vero piis; hoc 
enim presenti isti versui contradiceret. At dum 
sermone mentem perturbantia recolunt, liberat eos 
pie Deus, Asserit hoc Deus ipse apud Malachiam : 
c Ingravastis super me verba vestra , et dixistis : 
In quo locuti sumus contra te? Dixistis: Vanus est 
qui servit Deo; εἰ nunc nos heatos dicimus alie- 
$Àos; et, dificantur omnes qui faciunt iniqua : re-. 
stiterunt Deo,et salvi facti sunt; et, quidamplius 
nos, quia custodivimus custodias ejus et quia 
ambulavimus supplices ante faciem ejus 2112 lis qui 
ista proferant dicit inter alia : Dixistis omnes qui 
epecaimnini prava, pulchrum est coram Deo, et in 
ipsis complacuit sibi. 

Vgns. 235. Non simpliciler ait « se jumentum esse 
factum, » sed adjicit « apud te. » Nam coram Patre 
sapientiz οἱ Dco scientize creaturá qualibet rudis : 
ita enim Moyses Deum videns : « Non sum idoneus 
ante hesternam neque ante nudiustertliam diem 
neque ex quo copisti loqui famulo tuo : gracili voce 
et tarda lingua ego sum **. » Non absolute dixit 
hec facundissimus ille vir, sed « ex quu coepisti 
loqui famulo tuo.»Ante enim quain divinam vocem 
audiisset existimabat se promptge esse ac magnificce 

D eloquentiz. Abraham quoque dixit ad Creatorem: 
« Nunc copi loqui ad Dominum meum ; ego autem 
sum terra et cinis **,» quod nesciebatantequam cum 
Deo loqueretur. Tale est jumentum apud Dominum, 
scientia sua divin:ze providentize impar. « Semper 
est cum eo, » qui semper virtutem perficit et 
omnem pielatemn, et nunquam ab ea vel minime defe- 
cerit. 

Vkns, 27. Non est qui a Deo locorum distantia 
elonget, cum ipse loco non contineatur; sed qui 
pravis et iniquis affectibus indulget, a justo et a 
bono procu! abesse videtur, et perit; ita salvatur 


Σν | Reg, 11, 5. 35 Psal. xcii, 10, ?* ibid. 14. ? Mali in, 15, 14, 15, ?** Exod. iv, 10. ?* Gen. xvi, i7 


(1) Legendum videtur 5a. — 


γε] 


nat elongare a Deo ac peccare. Noa dixit autem 
«qui elongaverunt;» hi enim per poenitentiam salvari 
pessunt, jam non elongantes ut olim a Deo. At 
nonne est peecall. servus qui peccatum fecit? Cum 
multi multa de bono docerent, breviter hic sapiens 
non aliud bonum esse dixit quam adherere Deo, 
et ponere spem in eo. Virtutes quz:& nos ad per- 
fectionem deducunt sunt « ports» Sion, » cujus filia 
est anima ad virtutem informata et instructa. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
Deo acceptus, qui virtutem sectatur, Idem enim 80- Α γὰρ τὸ μαχρύνεσθαι (33) θεοῦ, τὸ ἁμαρτάνειν. Οὐι 


unm 





εἶπεν δὲ «οἱ µαχρύναντες' » δυνατὺν γὰρ µετα- — 


νοοῦντας σωθῆναι, µηχέτι μαχρύνοντας " ταύτη χαὶ 
ó ποιῶν, ἀλλ᾽ οὐχ ὁ ποιῄσας τὴν ἁμαρτίαν, δουιές 
ἐστι τῆς ἁμαρτίας. Πολλῶν δὲ πολλὰ περὶ ἀγαδο 


φιλοσοφησάντων, συντόμως ὁ αοφὺς cb προσχολλᾶ- 


σθαι τῷ Bcip τοῦτό φησιν, En' αὐτῷ τίθεσθαι ck» ἑλ- | 
πίδα. Al εἰσαγωγοὶ δὲ ἀρεταὶ πρὸς τελειότητα, vn 
Σιὼν,»Πςθυγάτηρ, ἡ κατ᾽ αὐτὴν γινοµένη ἡ καὶ σνν- | 


ηθεῖσα duy. 


PSALMUS LXXIII. 


Vens. 1. Malorum causam sciscitantur, ut causa 
ablata, auferantur et illa. Repellit autem Deus non 
nisi qui ipsi a Deo recedunt ; nam « eum qui venit 
ad me non ejiciam foras, » ait Jesus **. — Iram et 
furorem Dei noli ex hominum norma ponde- 
rare. Procul absit bac dementia ! Nil enim huma- 
num de Deo profiteri possumus, sed predictis ver- 
. bis innuit scriptor quantum displiceaut Deo qui 
hic oves pascuz ejus vocantur. Pascua autem Dei 


spiritus eloquia, quales propheue sunt et lex ; qui-- 


bus sicut oves justos pascit. 


VrBs. 17. Qui hzc fecisti omnia, inquit, talium 
ac lantarum creator, creature tuz: meinor esto. 


Vrens. 19. « Inimicus improperans Domino, » 
diabolus; populus autem imprudens, demonum 
chorus. — At Caiphas quoque summus sacerdos 
Christo improperavit. Et populus imprudens Ju- 
darum exacerbavit nomen ejus clamans : « Tolle, 
tolle, crucifige eum *!, » Bestias intendit illas dequi- 
bus dictum est: « Grex dispersus lsrael, leones 
ejecerunt eum **. » Quorum autem molas Dominus 
confregit "5. Ex eis Satanas juxta Petrum dicen- 
tem ** : « Adversarius noster diabolus tanquam 
leo rugiens cireuit querens quem devoret. » Nec om- 
nes martyres a bestiis vorati sunt. Pauperes autem 
ejus qui dicunt : « Ecce nos reliquimus omnia, et 
seculi sumus te; » οἱ rursus qui divitias vanz do- 
cirine et malitiz abjecerunt, iidem forte ac pau- 
peres spiritu **, Deinde hortatur Deum ut testa- 
menli sui cum Ábraliamo memor, semen hujus pa- 
wiarclhz « in finem » non derelinquat. Qui autem, 


utpote per corpus ad terram depressi, obscurata D 


menle per ignorantiam , « domibus iniquitatum 
repleti sunt. » 


Στ. α’. Πννθάνονται δὲ τῶν χακῶν τὴν αἰτίαν, ἵνα 
σὺν ἑἐχείνῃ xai ταῦτα κωλύσωσιν. ᾽Απωθεῖται ἓ - 


θεὺς τὸν ἐξ αὐτοῦ μακρύνοντα &autóv- « Tov γὰρ ἑρ- 


χόμενον πρὸς μὲ οὐ μὴ ἐχδάλω ἔξω, » εἶπεν ὁ Ἰ- | 
B σοὺς. — Ὀργὴν τοῦ Θεοῦ xal θυμὸν μὴ καθ᾽ ἡμᾶς 


νόμιζε. "Amaye τῆς ἀτοπίας! Περὶ γὰρ τὸν Gk» 
οὐδὲν πάθος ἀνθρώπινον, ἀλλὰ τὴν ὑπερδάλλουσαν 
ἀποστροφὴν διὰ τῶν εἰρημένων αἰνίττεται λέξεων, 
ἣν ὑπομένειν φησὶ πρόδατα νομῆς αὐτοῦ. Νομὴ & 
τοῦ Θεοῦ τὰ λόγια τοῦ Πνεύματος, νόµος olov καὶ 
προφῆται, ἓν οἷς χαθάπερ πρόδατα τοὺς διχαίως 
νέμει. 

Στ. ιζ. Ὁ ταῦτα, φησὶν, ἅπαντα πεποιηχὼς ὁ 


. τῶν τοσούτων xal τηλικούτων δημιουργὸς, μνήσθητι 


ταύτης. 

Στ. vy. « Ἐχθρὸς ὀνειδίζων τὸν Κύριον, » ὁ ξιά- 
6olog * ἄφρων δὲ λαὸς, ὁ τῶν δαιµύνων χορός. — 
Αλλὰ Καϊάφας ὧν ἀρχιερεὺς ὠνείδισε «bv Χριστόν. 
Ὁ δὲ τῶν Ἰουδαίων ἄφρων λαδς παρώξυνεν αὐτοῦ 
τὸ ὄνομα κεχραγώς' « Alps, αἷρε, σταύρωσον αὐτόν. 
Θηρίοις δὲ λέγει, πρὸς Ov εἴρηται, ε Πρόδατον 
πλανώμενον Ἰσραὴλ, λέοντες ἔξωσαν αὐτόν.» ν 
6h τὰς μύλας συνέτριψε Κύριος. "Qv ἐστιν ὁ Σατανᾶ-, 
χατὰ Ἱέτρον εἰπόντα: « 'O ἀντίδιχος ἡμῶν διάδολος 
περιπατεῖ ὡς λέων ὠρνυόμενος ζητῶν τίνα χαταπίη.) 
ἌΆλλως Υὰρ οὐδὲ πάντες οἱ μάρτυρες ὑπὸ θηρίων 
ἑθρώθησαν. Πένητες δὲ αὐτοῦ οἱ λέγοντες « ἹἸδοὺ 
ἡμεῖς ἀφήχαμεν πάντα, xal ἠχολουθήσαμέν cov ) 
xai πάλιν οἱ ἀποθαλόντες πλοῦτον τὸν ἓν ψευδοδοξἰᾳ 
τε καὶ καχίᾳ, οἱ αὐτοὶ τάχα τοῖς πτωχοῖς «τῷ ανεύ- 
ματι ὄντες. Εἶτα παρακαλεῖ μνησθέντα τῆς τπρὺς 
᾿Αθραὰμ διαθήκης, τοὺς ἀπὸ τοῦ σπέρµατος αὐτοῦ 
ph « τολέως » καταλιπεῖν. Οἱ δὲ «d Υῇ προσκελά- 
ζοντες , διόπερ ἔχουσι σῶμα, τὸν πολυφρόντιδα νοῦν 
σχοτισθέντος δι ἄγνοιαν, « πλήρεις οἴκων ἀνομιῶν , 
γεγόνατσιν, 


PSALMUS ΙΧΣΙΥ. 


Vens. 3. Interitus aut. « corruptio » sepius in 
Scriptura peccatum indicat, incorruptio autem vir- 
tutem. Etenim « gratia, » ait, « cum omnibus qui 
diligunt Dominum nostrum Jesum Christum in 
incorruptione ". » Cum opus bonum qui inceperit, 
illud etiam perficiat necesse est, « ne corrumpas, » 
ait, donec, corruptione vitata, in incorruotione sit. 


*9 Joan. vi , 67. 
91. 


*! Joan. xix, 15. 
* Mauh. v, 9. " Ephes. vi, 24. 


V Jerem. iv, 17. 


Στ. a'. Τῆς 52 φθορᾶς τοι « διαφθαρᾶς » πολλάκις 
ἐν τῇ Γραφῇ δηλούσης τὴν ἁμαρτίαν, τὴν ἀρετὴν ἡ 
ἀφθαρσία σηµαίνει « Ἡ χάρις » γὰρ, φησὶ, c μετὰ 
τῶν ἀγαπώντων τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὺν ἐν 
ἀφθαρσίᾳ. » Καὶ ἐπεὶ τὸν ἀρξάμενον ἔργου ἀγαθοῦ 
δεῖ τοῦτο πρὸς τέλος ἑνέγχαι, « μὴ διαφθείρης » 
µέχρι τούτου, qnoi, µέχρι φυγώὼν τὴν φθορὰν iv 


* Job xxix,17.. ** I Petr. v, δ. ** Matth. xit, 


(22) Legendum hic τῷ µαχρύνεσθαι, et mox τῷ ἁμαρτάνειν. 





1373 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1474 


εφθαρσίᾳ Ὑενήσει μετὰ δὲ τοῦτο. Aib συµπληρω- A Hoc autem perfecto, « psalinus cantici » ad Deum 


Ἰέντος αὐτοῦ « φαλμὸς ᾠδῆς » ἀναπέμπεται. Φθά- 
Σαντες οὖν bw αὐτῷ ἐξομολογοῦνται τῷ τῶν χατορ- 
λωμµμάτων αἰτίῳ θεῷ * οἱ μὲν οὖν οὕπω τἐλειοι, ἐξ- 
)αολογοῦνται μὲν περὶ ὧν ἔαχον, ἐπικαλοῦνται δὲ τῶν 
λεεποµένων τυχεῖν. οἱ δὲ τέλειοι περὶ πάντων ἑξ- 
ομολογούμµενοι, περὶ φυλαχῆς αὐτῶν ἐπιχαλοῦνται 
βεθαίας. 

Ze. Q. « ἘἙρήμων » δὲ φησιν ἀρετῆς χαὶ εὐσεδείας. 
Ση μεῖον δὲ τῆς πονηρίας αὐτῶν, τὸ διὰ θυσιῶν αὐτοὺς 
ἁτοτροπιάζεσθαι ὡς Oh βλάπτοντας εἰ μὴ λοιθὴν, 
καὶ χαπνὸν, καὶ χνίσσαν λάδοιεν. ᾽Αλλ' εἰ εὐσεθεῖς 
Θεὸν εἰδότες, τοῦ φρονεῖν εἰμαρμένην καὶ γοητείαν 
ἐευθεροῖ. 


mittitur. Qui igitur ad eumdem finem festinant, 
confitentur Deo, omnium virtutum auctori ; qui 
nondum perfecti confitentur οἱ de iis qux accepe- 
runt, οἱ cilera impetraturos se optant; qui vero 
jam perfecti de omnibus confitentur, et Deum ut 
ea servet rogant. ) 


VEns. 7. « Desertum » virtute ait οἱ pietate de- 
sWitutum. Indicat illorum malitiam, quod per sacri- 
ficia placan i; ledentenim nisi libationes acci- 
piant, et fumum, et nidorem. At si pii sint et Dei 
memores, liberabit eos a fatidicorum et incantato- 
rum sensibus. 


PSALMUS LXXV. 
Στ. Υ. Δμυχτέον ἄρα πάσης (35-24) καχίας πολέμου B — Ves. 5. Malitia nihil aliud przeter bellum est. At 


οὔσας. ε Thy ὑπερέχουσαν πάντα νοῦν εἰρήνην » 
ἔχοντες, τόπος γενώμεθα τοῦ θεοῦ xal χατοιχητή- 
ρῖον, σχοπεύοντες πᾶσαν ἀλήθειάν το xal ἀρετήν: 
σχοπητήριον γὰρ fj Σιών, Τόπος δὰ Θεοῦ xaX ἡ ἁγία 
Ἐκχλησία ἐν εἰρήνῃ χαθιδρυµένη. ἸΑλλ’ ἐπεὶ χάριτι 
Θεοῦ, καὶ οὐχ ἡμῶν δυνάμει ταῦτα χατώρθωται, 
αἰτίαν τῆς εἰρήνης ἀναφέρων ὁ λόγος φηαίν. 

Στ. Q. Διὰ δὲ τοῦ «ἐνύσταξαν, » τὴν τοῦ θανάτου 
ἑδήλωσε εὐχολίαν * καθάπερ γὰρ ὁ νυατάζων ῥάδιον 
ἐθελήσας χαθεύδει, οὕτως ἐχεῖνοι σύντομον ἑδέξαντο 
τοῦ βίου τὸ πέρας. 


pacein adepti « qua exsuperat omnem sensum "^, » 
locus Dei facti sumus et habitatio, omnern veriia- 
tem et virtutem speculantes: nam specula Sion. 
Locus Dei est etiam sancta Ecclesia inu pace fun- 
data. Cum autem gratia Dei, non nostra virtute 
hac perfciantur, Deum vocat hic sermo pacis 
auctorem. 

VgRs. 7. Per vocem « dormitaverunt , » quam 
facile eos invadat mors, indicat ; nam sicuti dor- 
mitans quam facillime dormit, ita et illi terminum 
vit:e quam citissime contigerunt, 


PSALMUS LXXVI. | | 
Στ. B9. "Occ δὲ πόῤῥω διέστηκεν ὁ λέγων τοῦ πρὸς C, — VERs. 3-4. Quoties procul orator ab eo abest ad 


ὃν ὁ λόγος, ἐπιτεταμένης χρεία φωνῆς. Ἐπεὶ τοίνυν 
τοῦ ποιῄσαντος ἡ γενητὴ οὐσία χεχώρισται, κραυγῆς 
τῆς χατὰ διάνοιαν δεῖ. Θεὸν δὲ χαλεῖ, τῷ πάντα πε- 
ποιηχέναι Κύριον δὲ, τῷ δεσπόζειν τῶν ἐξ αὑτοῦ 
γεγονότων. Λέχοι 8 ἂν xat 8cby. μὲν τὸν Πατέρα, 
Κύριον δὲ τὸν Yióv. « Ἡμέρα » δὲ τῷ λέγοντι « θλί- 
Ψεως » πᾶς ὁ βίος αὐτοῦ, ἤγουν αἰὼν ὁ ἐνεστηχὼς, 
ἐν ᾧ πρὸς τὸ ῥυσθῆναι ζητεῖ τὸν θεὸν, ὡς ἄν τις ἰα- 
τρὸν Eri νόσῳ διοχλούσῃ xaÀov. Ζητεῖ δὲ πράξει 
xaX διαθέσει μὴ ἁπατώμενος χατὰ τοὺς τῶν περιστα- 
τικῶν ἁγνοοῦντας τὸ τέλος, ὡς b Σαοὺλ πρὸς ἔγγα- 
στρίμυθον ἀπελθὼν Ἡπατήθη. 'O δὲ ἅγιος ὅσον ἓν- 
σχλεζται, ζητεῖ τὸν θεὸν by τῇ τῶν περιστατικῶν 
ἀγνοίᾳ, χαλουµένῃ νυχτὶ, κατὰ τὸ παρ) 'Hoaii: 
ε Ἐν θλίψει τοῦ Κυρίου ἐμνῄσθην. » | 

Στ. U. ᾿Αδολεσχῶν πρὸς αὐτὸν ἐπαινετῶς. Οὕτω 
γὰρ χεῖται πολλάκις ἓν τῇ ΠΓραφῇ προσευχἠ συνεχής, 
Ὑπὸ γοῦν τοῦ παιδὸς τοῦ ἱερέως ἡ "Αννα προσχαρ- 
τερῆσαι χωλνοµένη τῇ προσευχῇ, φησίν. « Ἐκ 
πλήθους ἁδολεσχίας µου ὀχτέταχα ἕως τοῦ vov) 
ἀλλὰ xa « Ἰσαὰκ ἐξηλθεν ἁδολεσχῆσαι εἰς τὸ πε- 
δίον. » Ἐπὶ φεχτοῦ δὲ τὸ, « Διηγήσαντό µοι παρά- 
νοµοι ἀδολεσχίας.» Τὴν δ’ οὖν λέξιν ἡ τοῦ προσώπου 
διαστέλλει ποιότης (25). Νῦν τοίνυν καὶ τὸ πρόσωπον 


*5 Philipp. 1v, 7. 5 Isa. xxvi, 16. 


(25-24) Num legendum πάσας ut sensus sit: 
Omnis igitur malitia fugienda esl, quippe οι ad 
bellum pertineat ? Εοιτ. 


9 ] Reg. 1, 10. 


quem verba facit, alta voce clamet necesse est. 
Cum igilur a creatore multum distet creatura, cla- 
mare videatur oportet. Deum vocet enim, quod 
cuncta fecit, et Dominum, quod in omnes creaturas 
dominetur. Fortasse etiam Deum Patrem vocat, et 
Dominum Filium. « Dies tribulationis » omnis vita 
hominum, aut s:culum przsens, in quo ut eruatur 
orat Deum : hominis ad instar clamat morbo labo- 
rantis et medicum invocantis. lnquirit autem nec 
mente nec opere deceptus, longe dissentieng ab 
illis qui finem calamitatum non agnoscunt, uti Sau: 
ad ventriloquam abiens deceptus est. Sanctus vir, 
quandiu perturbatur, Deum inquirit in calamitatum 
erroribus qui hoc loco nox dicuntur, juxta illud 
Isai: : « [n tribulatione recordatus sum tui ***. » 

Vgns. 4. Deficiens ad Deum laudanda ratione. Hoc 
enim sensu sepius occurrit in Scriptura continua 
meditatio. Anna, cum a puero Heli prohibetur ne 
orationi instet, ait : « Quoniam ex multitudine me- 
ditationis mex extendi usque nunc *5; » imo, « et 
egressus est Isaac exerceri (meditari) in campo ***.» 
Ita etiam ait homo incriminatus ** : « Narraveruni 
mihi iniqui fabulationes (meditationes). » Vocis 
« meditationis » sensum mens oratoris definit et 


*3* Gen, xxiv, 65. 9 Psal. cxviu, 85. 

(25) Non hic solum sed et alibi apud nostrum 
hune Didymum invenient hellenist3 vel nova voca- 
bula vel novos illorum sensus. 


4415, 
rerum natura. Hic autem mens et vox laudanda : 
Animam revelat, cujus spiritus pusillanimis factus 
est. Ita enim et Stephanus ait : « Domine Jesu, sus- 
cipe spiritum meum "*. » Sibimetipsi diffidens pro- 
pter instantes inimicos Deo se tradit. — Anticipata 
quadam perturbatione turbatus sum ; at turbuften- 
tum nihil locutus sum, mens tantum turbata fuit. 

Vgns. 17. Undique enim 'volantia Dei tela, ín 
iransitu eum predicabant. 

Vens. 20. Quia nemini perspicua viarum ejus γα” 
tio. 


DIDYM! ALEXANDRINI 
A xa ἡ λέξις ἐπαινετὰ, οὗ τὸ πνεῦμα ὠλιχος-]τ- 


1: 


6:9, δηλοῦν τὴν φυχὴν. Οὕτω γὰρ καὶ Exz2ww 
ἔλεγε 5 « Kopte Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦὺμά μον. » ὍὉ,- 
γωρήῄσας δὲ διά τοὺς ἐπιχειμένους ἐχθροὺς ἐπέδω- 
χεν ἑαυτὸν τῷ θεῷ. — Προπαθείᾳ τινὶ γεχέντµα:, 
ὣς τάραχον ὑπομεῖναι' ἁλλ᾽ οὐχ ἐφθεγξάμην -222- 
χῶδες οὐδὲν, διαθέσει «cV τεθορυθηµένῃ γεχέντµαι. 

Στ. (7. Περιτρέχοντα γὰρ πανταχοὺυ τὰ τοῦ Θες» 
δέλη διεπορεύοντο κηρύττοντα. 

Στ. X. Ak τὸ ἀκατάληπτον εἶναι τὸν τῆς πορείας 
αὐτοῦ λόγον. 


PSALMUS LXXVII. 
Yens. 1. Legem dicit hic omne Vetus Testamen- B — £z. o'. Νόμον νῦν ἔρη τὴν Παλαιὰν πᾶσαν l'pxzt». 


tum, quippe quod nos hzc fugere, illa vero perfi- 
eere docet : quod est legis alia quidem vetantis, alia 
autem przescribentis, — Qui Christi mentem babent, 
hxc spiritualiter intellexerunt. Narraverunt. enim 
eis qui juxta spiritum patres; ipsi etiam alios do- 
cgerunt, qui rursus minores se his doctrinis in- 
siruerent. 

Vgns. 21. Ignis scilicet qui ad ilustrandos eos 
sensus eorem humiles combur. it. 

V&ns. 635. Mediis in calamitatibus defunctas forte 
beatas przdicaverunt, nedum eas plorarent. 

Vgns. 67. Rursus omissis ezeteris tribubus, unam 
tribum Ephraim memorat, quam regno potitu- 
ram previdebat ; ez ea enim egressus est Jeroboam 
qui decem tribus Davidico imperio subduxit. 


Vgns. 70. Propter hoc et divinam in eos provi- 
dentiam, elegit Deus fidei et pietatis virum qui se 
exemplum gesserat, ut sapientiori gregi przsit. 


ἤγουν διδάσχει τὰ μὲν φεύγειν, τὰ δὲ χατορθοὺν, ὅ-ερ 
ἔργον νόµου, τὰ μὲν ἁπαγορεύοντος, τὰ δὲ xal προ-- 
τάττοντος. Ul Χριστοῦ vouv ἔχοντες ταῦτα συνῖσα, 
πνευματιχῶς. Διηγῆσαντο γὰρ αὐτοῖς ol χατὰ velas 
πατέρες καὶ ao7t δὲ ἐπιστήμης ἑτέρους ἑγένντ- 
σαν, ὅπως χἀχεῖνοι τοῖς μετ αὑτοὺς διηγῄσωνται. 


Στ. κα. Τὸ δὑνάμενον χαταφλέξαι ἐπ᾽ εὔερνετᾳ 
αὐτῶν τὴν ὑλιχὴν προαίρεσιν. 

Στ. ΕΥ’. Τάχα δὲ καὶ τεθνηχυίας αὑτὰς kv τοσού-ῳ 
xaxip ἑμαχάρισαν μᾶλλον f ἔχλαυσαν. 

Στ. EQ. Πάλιν δὲ τὰς ἄλλας χαταλιπὺν quM, 
µόνης µέμνηται τῆς Ἔφραῖμ, τὴν ἑσομένην x 
ορῶν τυραννίδα * x ταύτης Υὰρ ὁ Ἱεροθοὰμ ὁρμώ- 
µενος τὰς δέχα φυλὰς ix τῆς Δανϊτιχῆς ἀτέβῥιξς 
βασιλείας. 

Στ. o. Διὰ γὰρ τούτου δοχιμὴν δεδωχότα αὐτὸν 4 

tóc πίστεως xal εὐσεθείας, τῆς τε τῶν Ux αὐτῶν 
προνοίας ἐξδελέξατο ἐπὶ τὴν τῶν λογιχωτέρων θρεµ- 
µάτων ἀρχήν. 


PSALMUS LXXVIII. 


Vgns. 1. Quidam hzc de Jerusalem a Romanis, 
postquam Judxi in Christum bacchati sunt, capta 
interpretantur ; alii autem de Antiochi Epiphanis in- 
cursibus. 

γεις. 2. Non longe a Jerusalem, nec prope Jeru- 
salem, sed « in circuitu ejus » (ipsa enim est visio 
pacis). Quando igitar qui scandalizatur, e Jerusalem 
ejicitur, verarum doctrinarum arce, extra illam et in 
circuitu ejus effunditur predictus sanguis, « et non 
est qui sepeliat, » aut eum sepultura dignum exi- 
sWmet; tanta sunt ejus peccata! Tales sunt post 
agnitam veritatem lapsus! ltaque cum baptizatus 
cum Christo cousepelitur, alia non erit redemptio, 
et sane « non erat qui sepeliret » eos qui semel 
cum redempti sint denuo peccant. 

Vgg«s. 4. Hxc causam et quidem apud Deum de- 
fendeutis suam. Etenim licet nos merito patiamur, 
inquit, attamen nomen tuum improperio est. Ita 
enim ipse Deus apud Isaiam ** loquitur : « Propter 
vos semper nomen meum blasphematur in genti- 
bus. » Vicinos vocat Idumaos, Aimmonitas et Moa- 
bitas, et czteras gentes confines, qua ipsis adversae 
et infense. — « In circuitu nostro sunt » ρεηῖ- 


€ Act. vn, 58. ** Isa. 111,5. 


Στ. α. Ui δὲ τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων αἰχμαλωσίαν 
μετὰ τὴν εἰς τὸν Χριστὺν παροινίαν  ἄλλοι & ctv 
ἐπὶ τοῦ Ἐπιφανοῦς ᾿Αντιόχου. 

Στ. P. Οὐ μαχρὰν οὐδὲ πὀῤῥω τής Ἱερουσαλίᾳα, 
ἀλλὰ εχύχλῳ αὐτῆςι(αὕτη δέ ἐστιν ἡ τῆς εἰρήνης 
ὅρασις). Ἐπεὶ οὖν ὁ σχανδαλιζόµενος ἔξω Τίνεται 
τῆς Ἱερουσαλὴμ, τῆς τῶν δογμάτων ὀρθότητος, περὶ 
αὐτὴν xal xüxhp αὑτῆς ἐχχεῖται τὸ προειρημένον 
αἷμα, xaX οὐκ ἣν θάπτων, οὐδὲ ταφῆς ἀξιώσων, διὰ 
τὸ ὑπεραίρειν αὐτοῦ τὰ ἁμαρτήματα. Τοιαντα δὲ τὰ 
μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας crat nueva. Ἐπεὶ 
οὖν συνθάπτεται Χριστῷ ὁ βαπτιζόµενος, δεύτερον δὲ 
oUx εἴη λουτρὸν, εἰκότως « οὐκ ἣν ὁ θάπτων » τοὺς 
μετὰ τὸ λουτρὸν ἠσεθηχότας. 

Στ. 8. Taura διχαιολοχίας, Ίρτηται € ἐκ τῖς 
παρὰ θεῷ. El γὰρ xal ἡμεῖς ἄξιοι, φᾳποὶν, ὧν τε- 
πόνθαµεν, ἀλλὰ τὸ ὄνομα τὸ σὺν ἡμῖν σννονειξί- 
ζεται. Ὥσπερ καὶ αὐτὸς ὁ θεὸς διὰ τοῦ Ἡσαῖου 
λέχει’ « Ac. ὑμᾶς (πάντας) τὸ ὄνομά µου βλασ- 
φημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσιν. » Γείτονας δὲ xai τοὺς 

Ἱδουμαίους, ᾽Αμμονίτας, χαὶ Μωαθίτας, xal τὰ 
ἄλλα ἔθνη τὰ ὅμορα, ἅπερ αὐτοῖς ἀντίπαλα xd 


7 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


A3 


λέμια καλεῖ. — « Kop δὲ ἡμῶν slow » Ἑλ- Ales doctores subsonnantes et irtidenles nos, 86 


7*9" οἱ σοφοὶ μυχτηρίζοντες xat χλευάζοντες ἡμᾶς 
; ἀνεξετάστως xal μωρῶς πιστεύοντας. — Πε- 
εέδευχας, φησὶ, τοὺς Ἱδουμαίους ἱκανῶς. « δη 
"vtt µετάγαγε τὴν ὀργήν σου ἐπὶ τὰ ἔθνη » τὰ δυσ- 
Θἡή xai ἐπὶ βασιλείας ἀλλοτρίας τοῦ ceu σεθά- 
επτος. 

zz. iY'. Μυστικώτερον δὲ ἐρεῖς, Ev τῷ παρόὀντι 
εἰ ἐν τῷ μέλλοντι βίῳ, ἡ ἐν ἀμφοτέραις ταῖς Ye- 
αἲς, τῇ τες ix περιτομῆς, xal τῇ χλήσεως τῶν 
νῶν * ὅπως xat αὐταὶ µάθωσιν θεὸν αἰνεῖν. 


si absque ullo examine et stulte. crederemus. — 
Informasti, inquit, Idumzos apte ; « effunde jam 
iram tuam in gentes » impias, et in regna aliena 
qua te non verentur. 


Vrns. 15. Mystice dices : In presenti et in futura 
vita. Áut in utraque generatione, in ea que de 
circumcisione, et in ea quz de gentibus vocata, ut 
ipsi discant Deum laudare. 


PSALMUS LXXIX. 
Xx. B/. 'Ubnyet xai τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν προστιθε- B. — VERs. 2. Deducit etiam eos Qui de gentibus ad- 


£vouc ὡσεὶ πρόδατα, τουτέστιν ὡς τὰ ἑαυτοῦ πρό- 
ατα τοὺς Ἱσραηλίτας. Ἰωσὴφ γὰρ ἑρμηνευόμενος 
Γεσρίου πρόσθεσις (36), σηµαίνει τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν 
ος ix περιτομῆς προστιθεµένους. — «Καθήμενος 
E ἐπὶ τῶν χερονθὶμ » ὁ Κύὐριός ἐστιν, ὡς ἐν τῷ 
ἔεσεχιλλ παρίσταται. Ἐφέψεται δὲ τοῖς ἓν τοῖς 
;«0Otz οὗτσιν, τετευχόσ, ταύτης τῆς προσηγορίας ἀπὸ 
"ma Τεροσούσης αὐτοῖς σοφίας. IlAn60c γὰρ Tra- 
΄δως ἑρμηνεύεται τὰ χερουθδίµ. 

Στ. τβ’.« Ἠφίει τὰς παραφυάδας αὐτῆς ἕως xai 
εὐτῶν τῶν ποταμῶν τῶν ποτιζόντων αὐτὴν, ἐπὶ 
:b τὸν χατάλληλον χαρπὺν ἀποδοῦναι. 

Στ. ty'. Εἰσὶ δὲ οὗτοι ψευδοδιδάσχαλοι, xal τὰ 
εης πλάνης πνεύματα. Τρυγῶσι δὲ αὐτὴν ἔχουσαν 
σταφυλὴν χολῆς καὶ βότρυν πιχρίας αὐτοῖς' γέγονε 
γὰρ τοιούτων οἱστιχή. Καὶ ὅτε μὲν ἀντὶ τῶν ἠθιχῶν 
ἀρετῶν πάθη καρποφορεῖ, ἀκάνθας ἀντὶ σταφυλῶν 
Ἠ αγεν ^ ὅτε δὺ περὶ τὰ τῆς γνώσεως ἁμαρτάνει, 
σταφυλὴν χολῆς xat βότρυν πιχρἰας φἑρει. 

Iz. vw. « Tóv Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, » φησὶν, « àxpa- 
ταίωσας ἑαυτῷ, » ud συγχωρήσας αὐτὸν Ex σπέρματος 
ἀνδρὸς τὴν σύστασιν ἔχειν τοῦ σώματος: ἐπελθόν- 
τος γὰρ Πνεύματος ἁγίου τῇ Παρθένῳ, xal τῆς 
τοῦ Ὑψίστου δυνάµεως, ὁ ἅγιος οὗτος τόχος ὑπέστη, 
ὅστις ἡτοιμάσατο τὴν ἄμπελον πρὸς χαρποφορίαν. 


jecti sunt velut oves, hoc est, ut oves suos lsraeli- 
tas. Nam Joseph additamentum | interpretandua 
significat fideles, iis qui de circumcisione sunt 
additos. — « Sedet super cherubim » Dominus, 
uti Ezechiel docet "*. His autem animalibus in- 
sidet, utpote propter scientiam suam tanto munere 
dignis. Nam vocem cherubim interpretantur scien- 
tie muliitudinem. 


Vgns. 12. « Propagines suas extendit» usque ad 
ipsa flumina quibus irrigatur, ut vicissim fructus 
ferat. 

Vgns. 15. Hi sunt falsarum doctrinarum docto- 
res, et erroris spiritus. Vindemiant autem eam uvas 
fellis et botros amaritudinis ferentem ; talia enim 
praebet. Nam quando, neglecta virtute, cupidilati- 
bus indulget, spinas pro uvis fert ; quando autem 
circa veritatem errat, uvam fellis dat εἰ botrum 
amaritudinis **. 

Vgns. 18. « Filium hominis, » ait, «confirmasti 
tibi, » non passus eum ex hominis semine corpus 
assumere : nam snperveniente Spiritu sancto in 
Virginem, et virtute Altissimi, natus est sancta illa 
soboles, quz vineam excoluit ut fructus ferret. 


PSALMUS LXXX. 


Στ. v. ᾽Αλλότριον δὲ θεὺν πρόσφατον, τὸν πεπλα- 
γηµένως παρὰ τοῖς ἔθνεσιν νενομισμένον ὠνόμασε, 
τὴν πολύθεον εἰδωλολατρείαν οὕτω παραπεμπόµε- 


Vrns. 10. Deum recentem et alienum vocat eos 
qui falso a gentibus exculti fuere, et ideo damnat 
impiam multorum deorum adorationem. — Hec 


νος. — Tauta τὴν ᾿Αρείου xal Εὐνομίου παρα- p etiam Arii et Eunomii insaniam confutant ; ' nisi 


πληξίαν ἑλέγχει' εἰ γὰρ οὐχ ὁμοούσιος, ἀλλότριος 
ἄρα καλοῖτ ἂν εἰχότως: xal εἰ fjv ὅτε οὐκ ἣν, 
πρόσφατον προσεχύνουν «by Θεὺν μὴ συνιέντες τὸ 
εἰρημόνον, « Ὁ Gk θεὺς év µέσῳ βασιλεὺς ἡμῶν mob 
αἰώγων. 


enim Ghristus consubstantialis, alienus dicatur 
oportet; et si non semper ezxstitit, recentem ado- 
raverunt Deum Christiani, illius effati ámmemores : 
« Deus autem rex noster ante seculum *5, » 


PSALMUS LXXXI. 


Στ. Q. Ἐπικούπτοντες τὰ ἴδια αὐτῶν πρόσωπα, 
χαθὰ χατ᾽ eixóva τοῦ θεοῦ ἐστε. — Καταπονουµένους 
ῥυόμενοι ἐχ τῶν πλεονεχτούντων ἁμαρτωλῶν. ᾽Αλλὰ 
xdi τοῖς χατ ἀρετὴν θεοποιηθεῖσι λέγεται ὅπως 
*bv ἀναδάλλοντα τὸν φαῦλον πατέρα, xal τὸν τῆς 
πονηρίἰας πλοῦτον χρίνωσιν ἁξίως τῆς πρὸς αὐτὸν 


9! Ezech. x, 1. 


(36) À radice 
terminatit, consumpsit. 


" Deut. xxxi1,92. 


Vrns. 9. Facies vestras deturpantes quibus ad 
imaginem Dei estis. — Afflictos eruentes de manu 
peccatorum eos opprimentium. Piis etiam et justis 
hominibus praecipitur ut scelestum patrem et ma- 
litige divitias judicent, uti viros decet a Deo ado- 
ptatos et educatos; justificent vero hominem pro- 


55 Psal]. zxxni, 12. 


, addidit. Alii autem Joseph corruptionem aut. ablationem explicant a radice 9D, 


£119 


DIDYMI ALEXANDRINI 


us 


pter modestiam suam humilem, οἱ propter ea quz A διὰ παιδεύσεως προστασίας" δικαιούτωσαν ἃ αἱ 


pro pietate toleravit egenum factum. 


Vens. 7. Moriuntur homines non. quidem com- 
muni morte, sed ea qua peccatum insequitur, 
nempe cadentes « sicut unus de principibus, » Hic 
autem diabolus : quippe qui tunc cecidit cum for- 
main serpentis induit. 


τὸν Ov ἀτυφίαν ταπεινὸν, xal πένητα διὰ τὸ τηκἒν 
ὑπὲρ εὐσεθείας γεγενηµέναν. 

Στ. (C. ᾽Αποθνήσχουσι δὲ οὐχὶ οἱ ἄνθριωτεκ τὸν 
κοινὸὺν θάνατον, ἀλλὰ τὸν ἑπόμενον τῇ ἁμαρ-ίᾳ δά- 
νατον, πίπτοντες παραπλησίως τῷ πεσόντιιἑνὶ «ὧν 
ἀρχόντων.» Οὗτος δέ ἔστιν ὁ διάδολος * touto δὲ τὲ- 
qove διὰ τὴν πρὸς τὸν ὄφιν συγχατάθασιν. 


PSALMUS ΙΤ ΧΧΧ. 


Ύεαφ. 14. Rota natura mobilis et inconstans ; 
talis est impiorum vita; pro ?emporum varietate 
nunc in sublime feruntur, nunc inde relabuntur, 
rotz ad instar. 

VgBs. 19. Alii quidem per altissimum Deum ex- 


Στ. dj. Τροχοῦ φύσις ατρεπτὴ, xal οὐχ ἑστῶςσα tv 
ταυτῷ  τοιοῦτος δὲ πᾶς ὁ τῶν ἀθέων Bloc, χει» 
μὲν εἰς ὕψος ἑπαιρόμενος, εἶτα στροφὴν ποιοῦμεν»ς 
τὴν ἐπὶ τοὐναντίον, τροχῷ παραπλησίως. 

Στ. (θ'. El χαὶ ἄλλοι ὑψηλοὶ xal ὑψίστου Ex θε» 


celsi occurrunt, virtute in sublime lati et exaltati. p Υεγένηνται, ἀρετῇ µετεωριζόμενοι xai ὑφοῦμενα. 


ΑΙ non est inter eos qui per se et natura sua talis 
Sit: nam Deus solus allissimus, creator non crea» 
tura, uli. eliam solus sapiens, et solus verus, sa- 
pientiam docens e£ veritatem. " 


'AAX οὐδεὶς ἐξ ἐχείνων ἐξ ἑαυτοῦ xal χατ᾽ οὐσίαν — 
ἑστὶν τοιοῦτος μόνος γὰρ θεὺς ὕψιστος, sow ἁλλ' 
οὗ γινόµενος, ὡς μόνος σοφός ἐδτιν xal µόνος ἆλτ- 
θινὸς παρέχων σοφίαν χαὶ ἀλήθειαν. | 


PSALMUS LXXXIII. 


Vegas. 12. Gratiam dat Deus iis qui gratia sal- 
vautur juxta illud : « Gratia salvati estis δ8, » 


Ix. ιβ. Δίδωσιν ὁ θεὸς χάριν τοῖς σωζοµένος 
χάριτι χατὰ τὸ, « Χάριτί ἔστε σεαωΣμένοι. » | 


PSALMUS LXXXIV. 


Vgas. 2. Benedieit Dominus terram suam, cor 
bouum et justitize studiosum. Qui enim ab eo semen 
accepit centuplum reddit. In. terram Domini redibit 
inuliitudo eorum qui a malis potestatibus iu capti- 
vitate detinebantur, et qui cupiditatibus adversantes 
Jacob dicuntur. Quo facio, peccata omnia re- 
mittet; et si "insuper peccant, operiet peccata per 
virtulem ea non occultantem, sed omnino tollen- 
tem, uti dicit : « Charitas operit multitudinem pec- 
oatorum "7, » Nam sicut scientia ignorantiam operit, 
ita divinà charitas qua a virtute non alia est, operit 
peccata eorum quos benedicere dignatus fuerit. Be- 
nedixit autem eos Filium suum miltens, super ter- 
ram conspiciendum et cum hominibus commora- 
turum. Quo quidem nato, diclum est : « Gloria 
in altissimis Deo, et in terra pax, in hominibus 
bona voluntos'?. » Exinde apparet Dei iram non 
esse affectum ; peccatis hominum incenditur, et 
peccatis ablatis, statim restinguitur ipsa. Ira οἱ 
furor unum idemque significant; quorum ministri 


« vasa ire » vocantur. 
Vxns. 4. Deum sanitatum orat, ut nominibus oc- 


casionem poeenitentix ad conversionem przbeat ; sic 
enim furorem sedabunt quem ipsi per peccata con- 
citaverant : nan sublata omui materia ignea , jam 
non est ignis. Quando Deus eos viviflcat, qui ex 
pristina sua conversalioue ad eum convertuntur , 
ipse etiam eos rursus admittit. quos propter eorum 
peccata rejecerat. 

Vens. 10. Cum miracula salutaria fient, et mor- 
tui resurgent, et «οἱ videbunt, et leprosi munda- 
buntur, et alia hujusce generis ptodigia cernentur. 
Ut autem procul a peccatoribus salutare, qui opera 
perditionis perliciunt, ita Dominus prope eos qui 

5 Ephes..i, 5. — " Prov. x. 12. " Luc. ui, 14. 

(21) lta cod. 


Στ. D. Εὐδοχεῖ τὴν ἀγαθὴν xal σπουδαίαν xxgp- 
δίαν γην ὑπάρχουσαν αὐτοῦ, Κύριος. Tbv παρ αὐτοῦ 
Υὰρ δεχοµένη σπόρον, ἀνὰ ἐχατὸν ἁποδίδωσιν. E; 
ἣν ἀποστρέφει χαὶ τὸ πλΏθος τῶν αἰχμαλωτισθέντω» | 
ὑπὸ πονηρῶν δυνάμεων λογισμῶν ἀχχωθόντας (27) 6x3 
τὸ τοῖς πάθεσι µάχεσθαι. τοῦτο δὲ δράσας, ἄφεσιν 
παρέχει πᾶσιν ἁμαρτιῶν: xiv ἐφαμάρτωσιν, ἔτι- 
καλύπτει Óv ἀρετῆς οὐχ ἐγχμυπτούσης αὐτὰς, ἀλλὰ 
δι ὅλον ἀφανιζούσης ' ὡς καὶ, ε Αγάπη χαλύττει 
πληθος ἁμαρτιῶν.» Ὡς Υὰρ ἐπιστήμη χαλύττει 
τὴν ἄγνοιαν, οὕτως ἀγάπη θεία ἡ αὐτὴ oosa τὰ 
ἀρετῇ χαλύπτει τὰς ἁμαρτίας, ὧν ἂν εὐδοκέαι 
xplvac εὑεργετεῖν. Εὐδόχησε δὲ τὸν Υἱὸν ἁποστείιας — 
τὸν ἑαυτοῦ, ὀφθῆναί τε ποιῄσας ἐπὶ γῆς χαὶ τοῖς 
ἀνθρώποις συναναστραφῆναι. OU δὴ καὶ τεχθέντος 
ἑλέγετο, « Δόξα £v ὑψίστοις θεῷ, xat ἐπὶ γῆς εἰρέντ, 
ἐν ἀνθρώποις εὐδοχία. » Ἐντεῦθεν δὲ δηλον, ὡς οὐ 
πάθος ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ, ὑποστῆναι δὲ αἰκονομεῖται 
δι ἁμαρτίας' ὧν ἀναιρουμένων καὶ αὕτη συναπέρ- 


p Χδται. Ὀργὴ δὲ xaX θυμὸς ὀρωνύμως, xai οἱ τούτος 


ὑπηρετούμενοι, «ὀργῆς » λεγόμενοιε σχδη. » 

Στ. δ'. Ὡς δὲ θεὰν σωτηριῶν αἰτεῖ, µετανοίας zos- 
φασιν αὐτοῖς εἰς ἐπιστροφῆν παρασχεῖν, ὣς ἂν λύσω- 
σι xaX ὃν ἐξῆψαν αὐτοὶ δι’ ἁμαρτίας θυμόν ' οὐδὲ γὰρ 
πῦρ ἐστιν ἔτι τῆς χκαυστιχῆς ὕλης ἀνηλωμένες. 
Ὅτε xal θεὸς ζωοῖ τοὺς πρὸς αὑτὸν ἐπιστρέφοντα: 
ix τῆς προτέρας ἐπιστροφῆς (28), Άγουν χαὶ αὐτὶς 
ἐπιστρέφει πρὸς οὓς ἀπεστράφη δι ἁμαρτίας. 


Στ, v. "Ext xa τῶν σωτηρίων θαυμάτων, νεχρὸν 
μὲν ἀνισταμένών, τυφλῶν δὲ βλεπόντων, xai λετρῖν 
χαθαριζοµένων, xal τῶν ὁμοίων Ὑινοµένων δ.- 
µάτων. Ὡς δὲ μαχρὰν ἀπὸ ἁμαρτωλῶν σωττρί:. 
ἑνεργούντων τὰ τῆς ἁπωλείας, οὕτως ἐγγὺς τῶν 32 


(28) Forte ἁποστροφῆς. Epit. 











1481 


EXPOSITIO IN PSALMOS. . 


1482 


φόδον Θεοῦ τὰ τῆς σωτηρίας πραττόντων 6 Κύριος’ A timore Dei opera salutis opersntgr ; et hanc qui- 


καὶ τοῦτον ἔχουσιν -αὐτοῖς ἀχωρίστως' oüx ἔστιν 
ὑστέρημα. ὧν μὴ (29) χατασχηνοῖ δόξαν ἓν τῇ χαρ- 
δίᾳ ’ ταύτην γὰρ αὐτῶν ἐχάλεσε γῆν χαρποφοροῦσαν 
αὐτοῖς ἀνὰ ἑχατόν ' χατὰ τὸ, ε 'O θεὸς ὁ εἰπὼν ἐκ 
σκότους φῶς λάμψαι, ἔλαμψεν ἐν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν 
πρὸς φωτισμὸν τῆς Υνώσεως τῆς δόξης τοῦ Χρι- 
στοῦ.ν Οὕχω xai ἓν τῷ σώματι χατὰ τὸ, « Δοξάσατε 
τὸν θεὸν ἐν τῷ σώματι ἑαντῶν, » τῶν τελείαν σωφρο- 
σύνην ἑχόντων. 

Στ. ιά. Δύναται καὶ ἐντεῦθεν ἡ τῶν ἀρετῶν dvs- 
ακολούθησις δείχνυσθαι ἀντιστρεφόντων ἀλλλλοις τοῦ 
τε ἑλεητικοῦ xal τοῦ ἀληθοῦς, τοῦ τε δικαίου xal 
εἰρηνιχοῦ. Ἡ δὲ συζυχία xal ἐν τῷ' « Τὸ ἔλεός 
σου καὶ ἡ ἀλήθεια διαπαντὺς ἀντελάδετό µου” » 


dem hahent ita ut Jam non ab eo sejungi possint. 
Nec est cur non habitet gloria in corde eorum; 
ipse enim 605 vocat terram centuplum ferentem, 
juxta illud : « Deus qui dixit de tenebris lucem 
splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris ad il- 
luminationem scientie claritatis Christi . » lt» 
etiam de corpore : « Gloriflcate Deum in corpore 
vestro **, » perfectam prudentiam habentes. 


σεις. 11. Ex hoc locu perspicitur quam intim5 
societate quzdam virtutes inter se uniantur, mise 
ricordia cum veritate, justitia cum pace. Jam con- 
junete occurrunt in boc: « Misericordia tua ct 
veritas semper susceperunt me; » et in illo: 


xaY ἐν τῷ, « Ἑξαπόστειλον τὸ ἔλεος xai τὴν &Mf- B « Mitte misericordiam et veritatem tuam **. » 


θειάν cou. » 

Στ. wy'. Ὡς χαρποφορεῖ γὰρ ὑετοῦ δοθέντος ἡ 
Y^; οὕτω χρηστότητι Θεοῦ καρπὸν f; vonth δί- 
δωσι Υῆ, xax' εἶδος πᾶσαν µετερχοµένη τὴν ἀρετὴν. 


Στ. D'. Οἱ ἅγιοι πάντες αὐχοῦσιν ὡς ἐπ᾽ ἀξιώματι 
μεγἀάλῳ τῷ δοῦλοι εἶναι Θεοῦ. Τοιγαροῦν Ἰωνᾶς 
ο0εν ἑστὶν ἐρωτώμενος, « Δοῦλος, » εἶπεν, « εἰμὶ 
Os»u, χάὶ τὸν θεὺν τοῦ οὐρανοῦ σέδοµαι. » Καὶ μὴν 
οἱ ἁπόστολοι μαρτυροῦνται πρὸς τοῦ Σωτῆρος χαλῶς 
αὐτὸν Κύριον δι’ ἔργων ὁμολογοῦντες xal λόγων; 
« 'ὙΥμεῖς γὰρ φωνεῖτέ µε; 'O Κύριος xat à διδά- 
σχαλος, χαὶ χαλῶς λέγετε, εἰμὶ γάρ. » Τοῦτο γοῦν 
καὶ ὡς ἀξίωμα µέγα τῶν ἰδίων συγγραμμάτων προ- 
τάττουσιν. Ἰάχωδος γὰρ, « θεοῦ χαὶ Κυρίου Ἰη- 
coU Χριστοῦ δοῦλος " » καὶ « Παῦλος, δοῦλος Ἰησοῦ 
Χριστοῦ, » χαθάπερ οἱ ἐχ τῶν περὶ αὐτοὺς ἀξιω- 
µάτων ἐν ταῖς βιωτικαῖς συγγραφαῖς χρηματίζειν 
ἐθέλοντες. 

Στ. ε’. Οὐ χυρίως δὲ τὴν ἐπιείχειαν εἶπεν ἐπὶ 
Θεοῦ, ἀνθρωπίνην τνγχάνουσαν ἀρετὴν, ἁλλ᾽ ὡς $ 
χαίρειν xal εὐφραίνεσθαι χαὶ μνημονεύειν. 

Στ. η. θεοὺς πάλιν λέγει τοὺς ἁγίους, οὗ τοὺς 
δαίµονας ἡ τὰ ἀγάλματα' μόνος γὰρ ὁ Κύριος ὡσαύ- 
τως ἐστὶ Geb; τῷ Πατρί. Πᾶς δὲ ἅγιος µετουσίᾳ τῇ 
τούτου, θεὸς τὸν Θεὸν Λόγον δεξάµενος, κατὰ τὸ, 
« Ἐχείνους εἶπε θεοὺς, πρὸς οὓς ὁ λόγος τοῦ θεοῦ 
ἐγένετο. » Εογένηνται μὲν γὰρ xaz' εἰχόνα θεοῦ xai 
ἐμοίωσιν, οὐδεὶς δὲ xav' οὐσίαν θεὸς, ὁμοιωθησομέ- 
νων, ἀλλ oóx ὄντων ὁμοίων τῷ Κυρίῳ αὐτῶν 
« Ἔσεσθε γὰρ ἅγιοι, διότι ἐγὼ γιός εἰμι. » Αὐτοῦ 
μὲν ὄντος ἁγίου, αὐτῶν δὲ ἐσομένων. Περὶ ὧν ἆλη- 
θὲς εἰπεῖν « Τίς ἅγιός ἐστιν ὡς ov, Κύριε; Σοὶ » 
γὰρ, ἔφη, « τίς ὁμοιωθήσεται kv θεοῖς, Κύρα; ἀλλὰ 
τίς ὅμοιός σοι (50) ; » "0μοιοι γὰρ αὐτῷ ἔσονται χα- 
. τὰ τὸ ῥηθὲν, « Ὅμοιοι αὐτῷ ἑσόμεθα, ὅτι ὀψόμεθα 
αὐτὸν χαθὼς ἔστιν. » Οὐδεὶς οὖν ὅμοιος τῷ Kuplt 
τῶν προχειµένων Occ, ἀλλ᾽ οὐδὲ χατὰ τὰ ἔργα αὖ- 

9? [I 005. 1v, 6. “9 { Cor. vi, 90. *! Psal. γι, 4. 
1, 1. **Joan. x, 35. *' Lev. n, 45. 


(299) An expungenda particula μή, redden- 
dumque, in quorum corde gloriam habitare [acit ? 
Εοιτ. 


Ῥιμτποι. Gu. XXXIX. 


** Jon 1,9. 
*5 ] Reg. 11, 2. 


γεας. 15. Uti pluvia tellus fota fructam suum 
dat, it2 spiritualis terra, animus noster, benignitate 
Dei fructum fert, omni genere virtutum ornata. 


PSALMUS LXXXV. 


Vgns. 2. Omnes sancti gloriantur de servitute 
Dei velut de dignitate quadam. lta Jonas interroga- 
tus unde esset : « Servus Dei ego sum, » inquit 
« et Deum coeli ego colo **. » Itidem testantur apo. 
stoli de Salvatore, egregie eum operibus et sermo- 
nibus confitentes, « Vos vocatis me magistrum et 
Dominum, et bene dicitis, sum etentm **.» Hzc ipsi 


C referunt in scriptis suis velut laudem. Nam Jaco- 


bus, « Dei et Domini nostri Jesu Christi servus ** ; 
et Paulus, « servus Jesu Christi **, » non aliter se 
gerunt ac qui in scriptis de vita sua omnes digni 
tates honoresque memorant quibas illustrari pos- 
sunt, 


εκε. 5. Deus non absolute mitis, hoc enim hu- 
manus affectus, sed mitis eadem ratione dicitur, 
ac lzetari, et gaudere, et recordari. 

Ύκκο. 8, Deos vocat rursus sanctos, nom autein 
demones aui idola : solus enim Dominus Patri 
similis Deus. At sanctus quivis Domini particeps. 
deus quia Deum Verbum suscepit, juxta illud : 
« illos dixit deos ad quos sermo Dei factus est **. » 
Etenim ad similitadinem et imaginem Dei facti 
sunt, nullus autem suapte natura deus : similes 
Dei non sunt, sed facti sunt. Nam « sancti eritis, 
quia sanctus ego. sum *'. » lpse est sanctius, illi 
sancti erunt. De quibus cum veritate dicitur : « Quis 
sanctus est sicut ία, Domine **? tibi enim, » inquit, 
« * quis similis in diis, Domine? quis similis 
tibi ? » Nam similes Dei erunt , uti. scriptum est : 
« Similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti 
est **. » Nonest igitur nunc in diis qui Dei similis 
sit, sed nec secundum «opera ejus. ideo legimus 


ἐν Jac. 1, 4... ** Rom. 
" | Joan. 11, 2. 


** Joan, xii, 15. 
* Exod. xv, 11. 


(30) Forte legendum οἱ distlnguendum : Οὐ γὰρ 
ἔφη. Τίς ὁμοιωθήσεταί σοι ἐν θεοῖς, Κύριε; ἀλλὰν 
Τίς óuotó; σοι; Ip. 

1 


1483 


DIDYMI ALEXANDRINI 


us 


in Evangelio : « Si opera non fecissem in eis qud 4 τοῦ. Διό φησιν ἓν Εὐαγχελίοις « Ei μὴ -ᾱ ἔρα — 


nemo alius fecit, peccatum non haberent **, » 
Etiamsi eadem opera faciunt, ea saltem non eodem 
modo : illi enim votis et fide, ipse autem auctori- 
tate et virtute sua. Sed sufficiunt quz: hac de re 
principio psalmi octogesimi secundi diximus. 


. Wzns. 14. Qui bona selegerit, quorum fruiiione 
laetetur. Πα et timere nomen Domini, ut eo. cum 
Σα fruatur. 


ἐποίησα ἐν αὐτοῖς & οὐδεὶς ἄλλος ἐποίησεν, ἁμαρτίαν - 
οὐκ εἶχον. » "Av τὰ αὐτὰ μὲν γὰρ ἔσθ᾽ ὅτε δρῶσι xi- 
τὰ τὸ ὑποχείμενον, ὁ δὲ τρόπος διάφορος. Οἳ μὲν i; 
εὐχῇ xaX πίστει, ὁ δὲ μετ ἐξουσίας ἐποίει. "Ixas: 
δὸ περὶ τούτων εἴρηται xal £v ἀρχῇ τοῦ τῇ doi 
μοῦ (51). | 

Στ. ια’. Ὁ τὰ ἀγαθὰ αἱρούμενος, BV αὐτὰ τῇ τα- — 
των ἐνευφραίνεται χτῄσει' ὁποῖον xal τὸ φοδεῖσβα: 
τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ, διὸ μετ εὐφροσύνης αὐτοῦ τυ- 
χεῖν. 


| PSALMUS LXXVI. 
γενν. 6. In ea inscribuntur non principes modo, B Στ.ς᾽. Ἐν ᾗ ἐγγράφονται οὗ µόνον ἄρχοντες, koi 


sed et populi: scriptura hac non aliud przter 
Ecclesiam primogenitorum in cado descriptorum. 
Quorum inscriptio non syllabis fit aut nominibus, 
sed signis qualitatem animz significantibus ; nec 
potest eorum scripturam narrare nisi qui solus 
inscriptionem videt. E contra « Qui receperunt in 
terra scribentur, » ait Jeremias τὰ, Decet eos in terre- 
nis manere qui terrena sapiunt; eos autem qui 
imaginem Dei coelestis colunt, in celo conversa- 
tionem habere, libro Dei inscriptos. 


καὶ λαοί; ῆτις ἐστὶν Ἐχχλησία πρωτοτόχων ἁτον-- 
Υραμμένων ἐν οὐρανῷ. "Qv ἀναγραφὴ οὐ συλλαθζν — 
τε xai ὀνομάτων, ἀλλὰ τῶν ψυχῆς δηλούντων ποκότε- 
τα. "Hv ὁ µόνος ὁρῶν, μόνος δύναται χαὶ τὴν γραςὲν — 
αὐτῶν διηγήσασθαι, "Ex δὲ τοῦ ἑναντίου, φτοαῖν Ἱς- 
psplas, « ᾿Αφεστηκότες ἐπὶ τῆς γῆς γραφήσονται. , 
Δηλον ὥς τινί τινα (52) τοῦ χοϊχοῦ περιχείμεναι 
Φρονρύντες ἑἐπίγεια, ὥσπερ ὀχεῖνοι τὴν εἰχόνα τοῦ 
ἐπ οὐρανοῦ φρονοῦντες ἔχουσιν Ev οὐρανῷ «b mxii- 
τευµα ἐνταχέντες βίδλῳ θεοῦ. 


E PSALMUS LXXXVIL ᾽ 
Vkns. 1. « Pro maeleth, » hoc est pro saltatione c Z«. a'. « "Yzàp uasM6, » τουτέστιν ὑπὲρ χοροῦ 


chori filiorum Core, ut sapienter respondeat qui 
timet Deum et ideo verus Israelita est. man eniin 
interpretatur timor eorum, et /Eman erit qui- 
cunque Deum liimuerit. Canticum psalmi recitantes 
oportet, ut cum intellectu respondeant, et cum in- 
tellectu audiendo saltationem solemnem dirigant. 


Vrnas. 2. In die quidem negotiorum mole op- 
pressus, oro ut bona tua mecum €ommunices. In 
nocte autem οἱ in tristitia, ut, fegata nocte, spiri- 
tus meus ad te oriri possit. Simplicius etiam loque- 
retur juxia illa Salvatoris : « Pater meus faciet 
vindictam filiorum suorum clamantium ad se dic 
ac nocte 11.2 Qui enim die ac nocte legem Domini 


χορείας τῶν υἱῶν Χορὲ, ὑπὲρ συνετῶς ἀποχρίνασδαι 
τῷ τὸν Osbv φοδουµένῳ, xal διὰ τοῦτο τυγχάνουτ: 
ἀληθῶς Ἱσραβλίτῃ. Aluàv γὰρ ἑρμηνεύεται φέέος 
αὐτῶν, ὡς πάντα τὸν ἔχοντα τὸν θεῖον φόδον, Ai- 
μὰν εἶναι. ῃ προσῄχει σύνεσιν ἀποχρίνασθα:, σύν- 
εσιν ἔχοντι πρὸς ἀχρόασιν μετὰ χορείας θείας͵ τοῦ 
Φαλμοῦ τὴν ᾠδὴν ἁπαγγέλλοντος. 

Στ. P. "Ev ἡμέρᾳ μὲν οὖν καὶ πραγμάτων tigopía 
παραμεῖναί uot τὴν τῶν ἀγαθῶν µετονσίαν αἰτῶ. Ἑ» 
νυχτὶ δὲ xal δυσχολίᾳ, ὅπως τέλος λαθούσης τῆς ve- 

τὸς, τὸ πνεῦμά µου πρὸς cb ὀρθρέσαι δυνέσεται. 
Καὶ ἁπλούστερον δὲ λέγοιτο χατὰ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ το 
Σωτῆρος' « Ὅ Πατήρ µου ποιήσει τὴν ἐχδίχησιν τῶν 
τέχνων αὐτοῦ τῶν βοώντων πρὸς αὐτὸν ἡμέρας xai 


medKatur, hoc ipso ad Deum salutis clamat die ac p νυκτός.» Ὁ γὰρ τὸν γόµον Κυρίου μελετῶν ημέρας 


nocte, ut Deus salutem ipsi aut largiatur aut ser- 
vet. Multa cum fiducia adjick : « Intret in. conspe- 
ctu tuo oratio mea, » certus se ea petere quz ipsi 
utilia, eL per sc vere bona, et qua Deus libenter 
concedet ; orat eliam ut aurem suam ad precem 
benignius inclinet. « Nam clamavi adte, » inquit. 


Vgns. 6. Uti mortui, inquit, jam non amplius 
ulium humanum auxilium sperant, ita ego quoque 
a sperando quovis bono liberatus sum, hoc est: 
jam ne minima mihi restat spes. — Non enim de 
manu tua expulsus sum ; el me « nemo de ea pote- 
rit rapere, » testanteipso Salvatore; quandiu enim 


'! Joan. xv, 24. 
(21) Utique ad Psal. Lxxxr, v. 19. Caeteroqui ini- 


tium coinmentarii ad dictum psalmum non est in- 
ventum in Catena nostra. 


(93) AnAor àc cmi tura. Locus non videtur 


xai νυκτὸς, αὐτῷ τούτῳ xéxpays πρὸς τὸν θεὸν zz; 
σωτηρίας αὐτοῦ ἡμέρας xaX νυχτὸς, ἡ σωτηρίαν αἷ- 
τῶν, ἢ φυλαχθῆναι παροῦσαν. Πολλῆς δὲ παῤῥτσίας, 
τὸ, « Εἰσελθέτω ἐνώπιόν σου ἡ προσευχή pov, » ὡς 
ἂν τὰ ὄντως ἀγαθὰ βουλομένου, ἃ xaX αὐὲῷ συµςέ- 
pst, καὶ θεῷ φίλον διδόναι, χαὶ χλίνειν πρὸς τὸν ai- 
τούντα συγχαταθάσει τὸ οὓς. « Κἐχραγα δὲ cp 
σὲ, » ἔφη. 

Στ. ς’. Ὡς γὰρ οἱ νεχροὶ, φησὶν, ἑλπίζουσιν c2r- 
ἐέτι βοῄθειαν ἀνθρωπίνην οὐδεμίαν, οὕτως χἀγὼ 7 
προσδοχᾷν τι χρηστὸν ἠλευθέρωμαι, τουτέστιν͵, ἀνέλ- 
πιστά µοι πανταχόθεν Eorly. — Οὐ γὰρ Ex τῆς c5; 
ἀπώσθην χειρός' τὸν ὑπὸ ταύτης yàp φρουρούμεν» 
« οὐδεὶς ἁρπάσαι δυνήσεται, » χαθά φησιν αὐτὸς ὁ 


7! Jerem, xvii, 15... " Luc. xvii, 7. 


sanus. Quid si legatur «tvéc loco τινέ} Mox suspi- 
sor legendum εἰχόνα τοῦ ἐπονρανίου φοροῦντες. 
DIT. 





1185 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1485 


Σωτήρ. Ὅσον γάρ τίς περιέχεται τοῦ Θεὀῦ, ἀήττητος A Deo adhzrebo, omnes superabo quicunque me ra- 


τοῖς ἁρπάζειν ἐθέλουσιν' ἧς ἀπωθεῖταί τις ἁμαρτά- 
νων, οὐχέτι ταύτης ἀξιῶν. 

Στ. Q'. Ὡς ἂν ἐχεῖθεν αὐτοὺς εἰς τὸν παράδεισον 
ἀνιμήσωμαι τοῦ θεοῦ’ εἰ δὲ xal δι᾽ αὐτοὺς Ev θανάτῳ 
"γεγένηµαι, ἀλλ᾽ οὐχ ἐν αὐτῷ τῷ κυρίως θανάτῳ, ἀλλ᾽ 
ἐν τῇ τούτου σχιᾷ. ἔφθασα γὰρ τριήµερος ἀναστάς. 
Αλλά καὶ ἐν σχητεινοῖς ὑπ) αὐτῶν τεθειµένος κατηύ- 
γασα αὐτοὺς ὡς µηχέτι τούτους ἐν σχότει διάχειν, 
ἀλλ' iv ἐμοὶ τῷ qur. 

Στ. τ5. Αρμόττει τῇ Ἰησοῦ παῤῥησίᾳ τὸ, « Ἵνα 
τί ἀπωθεῖς; » Οὐ γάρ ἐστιν αἴτιον διὸ τὴν ἐμὴν ἁπ- 
ωθεῖς προστυχὴν ἡμαρτηχότος οὐδέν. Δεξάμενος οὖν 
αὐτὴν, τοὺς ὑπὲρ ὧν πρεσδεύοµαι σῶσον, τὸ πρόσ- 
ωπον αὐτοῖς ἐπιλάμπων τὸ σόν. 


pere vellent. At de manu Dei expellitur peccator, 
jam non ea dignus. 

Vens. 7. Ut eos exinde ad paradisum Dei effe- 
ram ; morte quidem me affecerunt, nec tamen vera 
morte, sed umbra mortis; nam tertio die resur- 
gens e sepulcro. In tenebris ab ipsis positus adhor- 
tatus sum eos, ut deinceps jam non in tenebris vi- 
tam agant, sed in me, qui sum lumea. 


Vgns. 15. Decet Jesum liber ille sermo: ει. 


. quid repellis? 5 Non est enim causa, cur oratio- 


nem meam repellas, cum ipse non peccaverim. 
Suscipe igitur eam, et eos salva pro quibus precor 
faciem tuam eis illuminans. 


Στ. GJ. Ἀνέλαδε γὰρ τὰς ὑπὲρ ἡμῶν ἡμαρτηχό- B. — Vans. 17. Iras enim subiit quas ipsi nos pecca- 


των ὀργάς. Οἱ δὲ τοῦ Πατρὺς φοθερισμοὶ µόνον αὖ- 
τὸν ἐξετάραξαν, οὐδὲν "ἐνεργῆσαι xav αὐτοῦ δυνη- 
θέντες μὴ ποιήσαντος ἁμαρτίαν. Ὀργαὶ δὲ καὶ φοθε- 
ρ,σμοὶ Θεοῦ, δυνάµεις ὑπηρετούμεναι ταῖς τιµωρίαις, 
ὀργῆς λεγομέναις σχεύη. Δι ἃς ἔλεγεν ὁ Σωτὴρ, 
€ Νῦν ἢ φυχἠ µου τετάρακται. » Τελειοτάτην μὲν 
Υὰρ ἔσχεν φυχήν. Ἁλλ' Ev πλήθει ᾿τοσούτων ἐχθρῶν 
προσπάθειαν ἔσχεν, μάλιστα περιπνιγόντων αὐτὴν 
πανταχόθεν ὡς ὕδωρ, ἀλλὰ τὺν μὴ ἐπιστάμενον 
γέχεσθαι. Αὐτὸς δὲ τούτοις ἄριστα διενήχετο. « Ὕδωρ 
γὰρ πολὺ οὗ σθέσει ἀγάπην. » Ἡ γὰρ τελεία 
καὶ πρὸς Geby τεθεῖσά δι’ ὀγάπης, ἑξῆς ἄσθεστός 
ἑστιν, τις ἑνυκάρχει τῷ Ἰηποῦ χατὰ τὸ ἀνθρώ- 
τν ον. 


tis nostris concitaveramus. Terrores autum Patri» 
eum turbabant modo, nec erat qua ratione inro- 
cuum ponis aflligerent. Irx& vero et terrores Do- 
mini, nil aliud preter vindices virtutes, qux vasa 
ire vocantur "*. Qua de causa dixit etiam Salvator : 
« Nunc anima mea turbata est**, » Perfectissimam 
quidem habebat animam; sed multitudine tol ac tanto- 
rum inimicorum .mota est, przsertim cum nandi 
Bescius se velut aqua undique cireumdatum cer- 
neret. Ipse tamen hzc quam optime effugit. « Nam 
aqua vel permulta non exstinguet charitatem ; » 
anima igitur perfecta et cum Deo per charitatem 
conjuncta qu: Jesu homini inerat, ideo erat omni- 
no inexstinguibilis. 


t PSALMUS LXXXVIII. 
Ex. β'. ᾽Αλλὰ xai πολλάχις cipfxapcv ὡς ἔνθα διτ- ο — Vens. 2. Jam sepius adnotavimus vocem « gene- 


τῶς « ἡ γενεὰ » φέρεται, σηµαίνει τὸν £x περιτομῆς 
λαὸν, καὶ τὸν ἐθνικόν. Εἶτα λέγει τὴν αἰτίαν δι fv 
ᾖδει τὰ ἑλέη Κυρίου ὅσον γὰρ ἑνέστηχεν ὁ παρὼν 
αόν, προδήλως εὐεργετεῖ, πολλῶν εὑεργετουμένων 
ἐἑλέῳ θεοῦ, ὡς eU τις Ex πολλῶν λίθων οἰκοδομὴ γινο- 
μένη' τάχα δὲ ἔλεος οἰχοδομεῖται, τῆς Σοφίας olxobo- 
μούσης ἑαυτῇ olxov. Ἡ γὰρ ἐνανθρώπησις αὐτῆς, 
θεμέλιος χαὶ πέρας τῆς οἰχοδομίας τοῦ ἑλέου ἐστὶν, 
πάντων ἀφαιρέσει τῆς προαλαμθανούσης ἁμαρτίας 
ἐλεουμένων. Ἑτοιμάζεται δὲ Ev οὐρανοῖς fj ἀλήθεια 
τοῖς ἀπεντεῦθεν προπαρασχενασαµένοις, ὡς οἴονται, 
προσδαλεῖν αὐτῃ δι ἑσόπτρου χαὶ δι’ αἰνίγματος, δι’ 
ὧν οἱ ἐπὶ γῆς αὐτὴν φανταζόμεθα; τὸ γὰρ πρόσωπον(55ὅ) 
αὐτῆς Χχάλλος ἐχεῖ, xal τῆς ἀληθείας τὸ τέλος 
χατηργηµένης τῆς μεριχῆς διαλέψεως. Ἑτοιμάζεται 
ὃΣ τοῖς ἔχουσιν ἐν οὐρανοῖς τὸ πολίτευμα τῷ φἑρειν 
τὴν εἰχόνα τοῦ ἐπουρανίου, δι ἣν καὶ χρηµατίζουσιν 
οὐρανοί. - .. 
Στ. Y'. Διὸ μηδὲ πἐρας Έξειν αὐτοῦ τὴν βασιλείαν 
φησίν. ᾽Αλλ' οὐ χατὰ προσωποληφίαν ὤμοσε τῷ 
Δανϊδ, ἀλλὰ δούλῳ ὄντι Θεοῦ. Καὶ σημεῖον αὐτοῦ τῷ 
οἴχῳ παρέαχετο, Παρθένον τε τεχεῖν τὸν μεθ) ἡμῶν 
τῶν ἀνθρώπων Osóv: τοῦτο γὰρ τὸ Ἐμμανουὴ., 
" Rom. ix, 22. 


15 Joan, ΧΙΙ, 27... 7* Prov. 1x, 4. 


ralionem » bis occurrere ad declarandum populum 
de cireumcisione et gentes. Deinde indicat cur mi- 
sericordias Domiui cantet. Quandiu enim durabit 
presens lizc vetas, manifeste multos beneflciis suis 
ornabit Dei misericordia. Uti zdificium ex multis 
lapidibus, ita forte zdificabitur misericordia, cum 
sibi Sapientia zdificabit domum 14, Sapientix enim 
incarnatio, fundamentum et finis misericordiz ; 
cum omnes a peccatis suis tunc liberati sint mise- 
ricordiam adepti. Przparatur autem in coelis veri- 
tas eis qui his in terris ad eam  adipiscendam prz- 
parantur, ut putant, per speculum οἱ znigina, per 
que hic eam assequimur. lpsius enim faeies pul- 
chritudo ibi, et perfectio veritatis, cuim  evacuata 


D fuerit imperfecta visio. Preparatur quoque iis qui 


in colis conversationem habent, eo quod coeiestis . 
imaginem referanl, quare étiam celum nuncu- 
pantur. 

VEns. 5. Hic nullis finibus circeumscribi ait. re- 
gnum ejus. Non acceptione personarum facta jura- 
vit David, sed quod servus Dei est. Et signum do- 
mui ejus dedit, e Virgine pariendum qui nobiscum 
hominibus Deus ; hoc enim Emmanucl, qui est pre- 


(25) Forte legendum προσώπου, ct articulus τό ad χάλλος referendus. Epi, 


1197 c 


DIDYMI ALEXANDRINI 


paraium semen David. Juravisse ea dicitur Deus A ὅπερ ἑστὶ τὸ ἑτοιμαξόμενον σπέρµα τοῦ Δαυΐ. Eo 


que certe largilur, quia apud homines sermo 
jurejurando firmatur. Immutabilis cum autem Deus, 
jusjurandum ejus imiputabilitatem consilii indicat. 
Hoc non ipsum David innui (qua enim ratione 
homo morji obnoxius (alia audiret?), sed Chri- 
stum , Davidis sobolem , sterga vita et wierno 
regno instructum est manifestum. 

Vgns. 7. Nullus eorum qui adoptantur, et ita 
fllii Dei flunt, similis erit vero Dei Filio. Quid ille 
qui particeps est cum eo qui Dulla ratione parti- 
ceps? Qua de causa Paulus, cum dicit : « Gratia 
vobis et pax a Deo Patre nostro", » prsscavens ne 
quis putet se cum Filio unigenito squari, adjecit : 
«Et a Domino nostro Jesu Christo. » Nam licet 
gratia Pater nosjer factus sit, ipsi tamen natura 
Filius est Dominus cui omnes inserviunt, Quare et 
nunc, «Quis similis Demino,» ait? Nulla enim 
juxta substantiam similitudo, sed juxta qualitatem : 
nam ipse Filius Patri consubetantialis. Nam secun- 
dum qualitatem misericordes etiam fimus, «sicut 
Paler celestis misericors est'*. » lpse quoque per- 
fectus Pater, « Sancli eritis, inquit '*, quia ego 
 sanetus aum. » — Hic Dominus veniet cum virtute 
et gloria mnlta, et saucti «rapientur in nubibus 
obviam Domino in aere,» ut «semper cum Domi- 
mo sint*^.» Quando igitur Dominus et sancii im 
nubibus erunt, nec tunc ullus eorum qui in nu- 
hibus rapientur, similis ei qui veniet « super nubes 
cceli cum virtute multa et gloria *'. » Etiamsi 
quisque eum virtute et gloria raptus fuerit, at non 
cum «multa;» nam eam virtutem et eam gloriam 
habebit quam receperit; Salvator autem cum 
« multa » quam prestat. llli quoque «in nubibus, » 
jpse.vero «super nubes,» quod summam ac re 
giam potestatem notat. Praeterea sanctorum quilibet 
nubes spiritualis spiritualem rorem stillaus (nam 
nubes roren! justitiam , ait *5). At nemo eorum 
similis Domino, qui et ipse nubes. Unaquzque enim 
illarum paucos vix rigat, haec.autem non omnes 
«antium homines, sed omnia etiam ratione praedita 
3nimalia. 

Viens. 8. Terribilis cum inimicos poenis affliget. 
Nam si ad eum propius accedunt qui divina disci- 


οἷς δὲ᾽ βεδαίως χαρίζεται 8ebc, ὀμνύναι λέγεται, διὰ 
τὸ παρ ἀνθρώποις ὄρχῳ πιστοῦσθαι τὸν λόγην. 
Ἀτρέπτον τοίνυν ὄντος θεοῦ, ὄρχος αὐτοῦ τὸ ἁμετή- 


τρεπτον τῆς βουλῆς. Τοῦτο δῆλον, ὅτι οὐχ εἰς t- | 


τὸν τὸν Aauto νοεῖται (πῶς γὰρ τόν ve ἀποθανόνις.), 
ἀλλ εἰς τὸν Χριστὸν τὸν ἐξ αὐτοῦ χαιαγόµενον, ον 
διηνεχκῶς ζῶντα xa βασιλεύοντα. 

Στ. Q. Αλλ' οὐδὲ τῶν τὴν υἱοθεσίαν δεξαµένων, 
καὶ κατὰ τοῦτο γεγεννηµένων ἐκ Θεοῦ, τῷ ἀλεθει- 
v (34) τις γεννήµατι ὁμοιωθήσεται. Πῶς yàp ὁ µετ- 
έχων τῷ ἀμεθέχτῳ; Τοιγαροῦν ὁ Παῦλος εἰπὼν. 
« Ἆάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ Θεοῦ Πατρὸς ἡμῶν, » 
εὐλαθηθεὶς μὴ δόξῃ τιοὶν ἰσοτιμίαν ἑαντῷ vigo 
πρὸς τὺν Yibv τὸν μοναγενῆ, προσέθηκε, « Kat Kv- 
ρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. » El. γὰρ xui χάριτ. Τέγσιεν 
ἡμῶν Πατὴρ, ἀλλ ἔστιν 6 χατὰ φύσιν Yihc, οὗ καὶ 
δοῦλοι πάντες Κυρίου «υγχάνοντος. Atb- καὶ νῦν, « Τίς 
ὁμοιωθήσεται τῷ Κυρίψ, » φησίν; θὐδεμία γὰρ χατ' 
ὀὐσίαν ὁμοίωσις, ἀλλὰ χατὰ ποιότητα» αὐτὺς Τὰρ 
ὁμυούσιός ὁστιν Yloc τῷ Πατρί. Κατὰ ποιότητα γὰρ 
xaX οἰχτείρμονες Υινόµεθα, «ὡς ὁ Πατὴρ ὁ οὐράνιος 
οἰχτείρμων ἐστί. » Καὶ τέλειος ὁ Πατήρ’ « "Amex 





γὰρ ἔσεαθε, ὅτι ἐγὼ ἅγιός εἰμι.; ---Οὗνος δὲ ὁ κ; 


Quoc ἔρχεται μετὰ δυνάµεως xal δόξης πολλῆς, χαὶ 
οἱ ἅγιοι « ἁρπαγήσονται bv νεφέλαις εἰς ἁπάντεσιν 
τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα ἐπὶ τῷ πάντοτε σὺν Κυρίω εἷ- 
ναι, » Τοῦ τοίνυν νῦν Κυρίου xal 95v ἁτίων ἐν νε- 
φέλαις ὄντων, οὖδεὶς τῶν ἁρπαγέντων kv νεφέλαις 
ἰσωθήσεται τῷ ἐἑρχομένῳ « ἐπὶ τῶν νεφελῶν «τον οὗ- 
ρανοῦ μετὰ δυνάµεως καὶ, δόξης πολλῆς. » Et vio 
xat ἕχαστος μετὰ δυνάµεως καὶ δόξης ἡρπάγη, ἁλλ' 
οὐ « nonc » ἐχείνην γὰρ τὴν δύναμιν xat τὲν 6 
ξαν εἶχεν ἣν ἔλαδεν' ὁ δὲ Σωτὴρ « μετὰ πολλῆς » ὃς 
παρέχει. Καὶ οἱ μὲν « ἓν νεφέλῃ, » ὁ δὲ e ἐπὶ τὸν 
νεφελῶν, » ὅπερ αὐθεντιχὸν χαὶ βασιλικόν. "Est μὲν 
ἑχάστου τῶν ἁγίων νεφέλης ὄντος πνευματικῆς e 
σης (85) τὸν νοητὸν ὑετόν (αἱ νεφέλαι γὰρ, φη- 
ei, ῥανάτωσαν δικαιοσύνην). Οὐδεὶς ἰσωθήσεται zv 
Κυρίῳ, xai αὐτῷ νεφέλῃ τυγχάνονι. Ἑκάστ 
γὰρ ἑχείνων ὀλίγους ποτίζει, αὗτη δὲ ob πάν- 
τας ἀνθρώπους µόνον, ἀλλὰ xal πάντα τὰ λογικά. 

Στ. η. Καὶ τοῖς ἑναντίοις δὲ χολάσεις ἑπιφέρων», 
ἔστι φοθερός. Πελάζων γάρ τις αὐτῷ διὰ τοῦ 7i» 


plina insuuuBtur, peccando ad ignem feruntur. p θείαν δέδεχται (36) διδασχαλίαν, τῷ ἁμαρτάνειν C- 


Qua de causa Salvator : Qui prope me, prope ignes; 
qui autem longe a me, longe a regno. Nunc igitur 
dicit eis qui in circuitu mandata ejus negligunt, 
«magnus οἱ terribilis » vere eis qui ipsi propter 
virtutem adversantur. 


V&ns. 10. Deum mari quoque dominari ut czete- 
ris creaturis, testatur Jonas dicens : « Suscitavit 
" Rom. i1, 7. 


"Luc, vi, 56. "* Levit. xi, 45. 


e eu Ande. Forma Alexandrina pro ἆλη- 
t 


nr or Οὔσης. Valde suspicor Didymum scripsisse 
ὑούσης. lp. 


50] Thess. iv, 16. 


γὺς γίνεται νοῦ πυρός. Διό qnow ὁ Σωτήρ; Ὁ ἑν- 
γύς pov, ἐγγὺς τοῦ πυρός. ὁ δὲ paxpiv àx' ἐμου. 
μαχρὰν ἀπὸ τῆς βασιλείας (37). Καὶ νῦν οὖν, gz3 
τοῖς περιχύχλῳ τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ παραχούουσι, «ov 
θερὺς μέγας ὄντως τοῖς δι ἀρετὴν ἀντεχομένοις εὖ. 
τοῦ. 

Στ. v. ToU δεσπόξειν σὺν τῇ λοιπῇ χτίσει xal εἲς 
θαλάττης, πίστις τὸ λέγεσθαι àv Ἰωνᾷ. ε Ἐξήπς: 


*! Marc. ΧΙΙ 906. ** 1ga. xiv. & 


(36) Forte δεδέχθαι. Ip. 
(57) Hac recitari videntur a Didymo ex ali 


preter quatior, Evangelio, puto, secundum ας: 
ptíos. ld etiam alibi suspicatus sui. 


4489 EXPOSITIO IN PSALMOS. TT 


Κύριος χλύδωνα iv τῇ θαλάσαῃ᾽ » καὶ πάλιν * εθελἠ- A Dominus tempestatem ín. mari **;» οἱ rursos : 
σει αὐνοῦ ἕστη ἡ θάλασσα ἐκ τοῦ cá)ou αὐτῆς.» κε Veluntate ejus.stetit mare a commotione sua **. » 
Ταύτῃ δὲ xoi Ἰησοῦς ἐπετίμησεν, δειχνὺς ὡς Eaviv— Cui et Jesus imperavit, ostendens se esse Filium 
Y ibc τοῦ « Δεσπότου τοῦ χράτους αὐτῆς.» EL δὲ τὸν τῶν « Dominantia potestati maris. » Quod si autem ho- 
ἀνθρώπων βίον ἡ θάλασσα δηλοῖ, κράτος αὐτῆς ó minum vitam raarfe designat,» potestas ejus non 
Πονηρὰς, àv ᾧ ὁ χόσµος ὅλος κεῖται, τουτέστιν ἡ aliud preter diabolum, eui inservit omnis mundus, 
θνητὴ xat ἐπίχαιρος πολιτεία. "Ov ὀχνευρίσας ὁ Kü- — hoc est mortalis et fugag dominatio. Quem conte- 
proc, δέδωχε τοῖς μαθηταϊῖς αὐτοῦ πατεῖν ἑπάνω ὄφεων — rens Dominus dedit diseipulis suis potestatem coal- 


χαὶ σκορπίων . καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν. δύναμιν αὐτοῦ, 
κατα πραῦνων τὰς ἀστάτους ὁρμὰς, κύματα χαλου- 
µένας αὐτῆς. Ὡς ἂν καὶ βάσιµος τοῖς ἐπιδαίνουσι 
γένηται: ὧν ὁ Πέτρος εἰχών. Οὐδεὶς γὰρ χωβὶς Ἰη- 
cou πατεῖν δύναται τοῦ βίου τὴν θάλατταν, τὰς τού- 
κου νιχῶν ἡδυπαθείας τε καὶ µερίµνας, ἀλλ οὖν 
συµθαδίνοντος. Δὐτὸς γάρ ὅστιν ὁ περιπατῶν ὡς ἐπ 


caudi supra serpentes et scorpiones et super om- 
nem viriutem ejus**, refrenans excos ejus impe- 
tus, qui fluctus maris dicuntur. Qua de causa ac- 
eedentibus facilis patet transitus : quorum imago 
Petrus. Non alius enim vi sua potest preter Jesum 
vitx mare caleare, voluptates et curas ejus supe- 
rane ; sed potest quivis comitante Jesu. )pse enim 


ἑδάφους ἐπὶ θαλάσσης, πρὸς ὃν εἴρηται’ « "Ev τῇ B super mare haud secus ac super pavimentum ince- 


θαλάσσῃ ἡ ὁδός σον , xaX αἱ τρἰδοι σου &v ὕδασι πολ- 
ὰοῖς. » Τρίψαντος ky τῷ βίῳ τά τε πάθη xai τὰς µε- 
ρίμνας, ὧν ἐπιδαίνειν ἕνεστι τοῖς ἴχνεσιν ἑπαχολου- 
θούῦντας αὐτοῦ. 

Στ. (p. Ανάγοις δ' ἂν οὕτως, Οἱ ἐρμηνευόμενοι 
οὐρανοὶ ἑξωμολαγούμενοι τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, xal ἡ 
τὸν Ἰησοῦ δεχοµένη σπόρον xai καρποφοροῦσα εἰς 
ϱ’, καὶ £, καὶ λ’, « vr αὐτοῦ » τυγχάνουσα. Κτῆμα δὲ 
αὐτοῦ xa fjv ἐθεμελίωσεν ἅμα τῷ πληρώμαει αὐτῆς 
οἰχουμένη δηλοῦσα τὴν Ἐχκλησίαν. Ἐν ταύτῃ γὰρ 
οἰχοῦσι φυχαὶ, τὸν ἀληθῆ προσηχάµεναι λόγον, καὶ 
δυνάµεις ἑεραὶ παρεμθαλοῦσαι χύχλῳ τῶν φοθον- 
µένων αὐτόν. Ἐν ᾗ « θεµέλιον, eroi Παῦλος, οὐ- 
δεὶς ἄλλον δύναται θεῖναι παρὰ τὸν χείµενον, 6c ὅστιν 
Ἰησοῦς Χριστός. » Ἐφ᾽ ᾧ τὸ πλήρωμα τῶν ἀρετῶν 
καὶ δογμάτων εὐσεθῶν, καὶ τῶν τοῦ θείου Πνεύμα- 
τος δωρεῶν. Ἔκχτισε δὲ τὺν βοῤῥᾶν ὁ Κύριος καὶ τὰς 
θαλάσσας ἐπὶ τῷ µηχέτι εἶναι ὃ πρότερον σαν ὡς ὁ 
χτίσας τοὺς β’ εἰς ἕνα χαινὸν ἄνθρωπον , ἐχ.δύο τού- 
τους ἕνα πεποίηχεν. Καὶ χτιζοµένη δὲ καρδία xa- 
θαρὰ, Σᾷ οὗ χαθαρᾶς Υεγόνηται xa0apá* χτίζει δὲ 
xal τοὺς ἐχνὸς τῆς πίστεως, ἵν ἐν Χριστῷ χαινὴ yé- 
γωνται χτίσις. 

Στ. ιΥ. Ἔστι δὲ τὸ μὲν θαθὼρ, éxJexróc, τὸ δὲ 
Ἑρμωνιὶμ, φωτὸς µετθωρισµός. Ὁ γὰρ τνγχάνων 
ἐχλογῆς θείας, καὶ ὑπὸ φωτὸς µετεωριζόµενος, ὅπερ 
ἐφώτισεν ἑαντῷ φῶς γνώσεως, ἀγαλλιᾶται τῷ ὀνόματι 
τοῦ Θεοῦ. Ἑρμηνεύοται δὲ τὸ θαδὼρ xal Adxxoc. 


dit, ad quem dictum est : « In mari via tua, et se- 
máte tus in aquis multis **. » Ipsein vila sua pas- 
siones et curas omnes soperavit, ab lis etiam su- 
perandas qui iisdem vestigiis institerint. 

Vgas. 19. flocce modo ista explicabis : Ceeli qui 
mirabilia ejus confitentur, et terra que somen Jesu 
accipiet οἱ fructus feret alia centum, alia sexa- 
ginta, alia triginta *', heec « tua terre. » Domini eét 
quoque orbis terrarum quem fundavit simul eum 
plenitudine sa, Eeelosiam exhibens, in qua habt" 
tant anima veram doctriram consecuti, et virtutes 
sanctee. choro timentium eum admists. In qua, ait 
Paulus , « Fundamentum aliud nemo potest pone- 
re, prseter. id quod positum est, quod est Jesus 
Ghristus**. » Super quem plenitudo virtutum et 
piarum doctrinarum et donorum divini Spiritus. 
Crearit aquilonem et maria Dominus, ut jam non 
sint guod prius erant, uti etiam duo creavit, ut 


"wmum Rovum hominem afüciant, ex daobus eos 


unum fecit. Crestur cor mundum**, quando purga- 
tione mundatur : creat etíam eos qui extra fidem, 
ut in Christo nova fiant creatura. 


Vgas. 15. Thabor quidem electus est, ei. Hermo- 
nim, luminis sublimitas. Qui enim divinam eleotio- 
nem sortitus fuerit, et lumine illuminatur, qued 
eum scientise luce illustrat, exsultat in nomine Del. 
interpretantur etiam (acum Thabor. Nam Deus dat 


Δίδωσι γὰρ θεός vuv ἑλουγίας τρόπῳ Adxoxov (38) e quibusdam paludes, lacus ad. instar lapidibus con- 


λελατοµηµένους, οὓς οὐχ ἑξελατόμησαν οἱ λαθόντες. 
Κῑν ἐπὶ φόγου δὲ τίθεται, μεταξαλὼν ὁ οὕτως ὦνο- 
µασμένος, ὡς χρηµατίσαι φρέαρ 1j πηγη, ἁχαλλιά- 
σεται ἐπὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου. 

Στ. ιδ. Χρηµατίξει ὁ Μονογενἠς χαὶ « βραχίων » iv 
τῷ « Καὶ ὁ βραχίων Κνρίου τίνι ἀπεχαλύφθη;» » 
καὶ ἓν τῷ' € Ὑψηλός σου 6 βραχίων, χαὶ οὐχ ᾖδει- 
μεν. 2 Καὶ χεὶρ ἐν τῷ: ε Ἡ χείρ σου ἡ ὑψηλὴ ἑποίησε 
ταῦτα πάντα” » xai δεξιὰ Ev τῷ ΄ « Δεξιὰ Κνρίου 


*3 Jon. 1, 4. 


** Psal. r, 13. 


** Ίνα. 115, 4... *! Psal. cxvis, 16. 


ον ibid. 15. 35 Luc. x, 19. * Psal. rixxvi, 90. 


sirucias quas ipsi non exstruxerunt, qui eas aeci- 
piunt. Licet. hec vox ad carpentdum adhibeatur, 
cum mutaverit vitam qui ita vocstur, ita ut puteus 
appelletur aut fons, exsultabit in Domino Domiti. 

Vzns, 44. Vocatur Unigenitus « brachium » et in 
illo : « Brachium Domini cui revelatam est**;» et in 
illo : « Excelsum brachium tuum, et nos nescioba- 
müs. » Dicitur et manus : «Manus tua excelsa fecit 
hzc omnia ;» et dextera in illo *! : «Dextera Domini 


3 Mauh. xir 8. 51 Cor. in 14. 


($8) Cuique patet, Grac lingua Seriptureque sacre non imperito, hic legendum esse εὐλοχίας 


τρότῳ λάκχρυς. Cfr. Deut. vi, 33. Epi. 


1491 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1493 


exaltavit me.» Ait aulem, «Exaltetur manustua» ad- A ὕψωσέ µε’ λέγε, 05,« Ὑφωθήτω ἡ χείρ σου » z20a- 


mirabilià faciens; hzc babuit igitur Petrus ad Deum: 
« Da servis tuis cum omni fiducia loqui verbum 
tuum, in eo quod manum tuam extendes ad sani- 
tatem, ct signa οἱ paodigia fleri?**. » Exaltatur etiam 
dextera Domini omnes imitatores ad sublimia fe- 
rens. Preparent adventum tuum misericordia et ve- 
vitas. Quis enim continget faciem tuam nisi prius 
misericordiam contigerit, et cum veritate fuerit 
conversatus? Rursus forte dices misericordia et 
veritate Unigenitum designari, ut in illo : « Misit 
Deus misericordiam suam et veritatem suam*?*. » 
Priorem enim videtur se mentibus inserere, conso- 
ciatumque sibi Patrem illis patefacere : « Nam qui 
recipit me, recipit Patrem **;1 et : «Veniemus, ego et 
Pater **. » Nam imago cum sit invisibilis Dei, menti 
pure ostendit seipsum, per semetipsum Patrem 
revelans. Est etiam vultus Patris, character ejus hy- 
postaseos. Et.necesse est ut prius cordibus eorum 
insit , qui eum in puritate videre possunt: 
miserjeordiam consequimur per moroles virtutes 
et veritatem per piam scientiam. Moralis enim ope- 
ratio miserieordia indiget, et cognitio veritate orna- 
tur. Quapropter saepius in Scriptura bec una pro- 
feruntur. 

VgR$. 16. Attende. eum dicere «Qui scit,» non 
vero « Qui scivit. » Nam semper victoriam opere- 
tur oportet, qui semper adversus inimicos pugnat. 
Hoc enim eum ad conspicieudam veritatem perdu- 
cit; et vultu Domini illuminabitur deinceps in zeter« 
na die, in qua .ctum sociis exsultabit, salutare Dei 
consortium, adeptus. lstud enim exsultationis occa- 
φἱο. Exaltabitur etiam justitia lua ab illo qui factus 
est sápientia et sanctilas et sanctificatio **, qui ipse 
excelsus et adhaerentes sibi ad se trahit, Exaltamur 
quoque ea justitia .qua propter fidem Jesu Christ 
ombibus fidelibus convenit. Nam etiam si potesta- 
tem habuerint qua agere οἱ contemplari possint, de 
donis gloriantur a te acceptis, juxta illud : « Qui 
gloriawr, in Domino glorietur?*. » Ac dicent, lpse 
dedit nobis virtutem viriliter agendi. Qua de causa 
confiteri non dubital : «In Deo faciemus virtutem. 
In beneplacito tuo exaltabitur cornu nostrum.» Nam 
exaliatus est in nobis Christus beneplacitu Patris 


6oGorotoUca" φησὶ Υοῦν ὁ Πέτρος πρὸς τὸν Θεόν’ « 3i; 
τοῖς δούλοις σου ἀφόθως μετὰ παῤῥησίας λαλεῖν τὸν 
λόγον σου, Ev τῷ ἐκτείνειν τὴν χεῖρά σου εἰς ἴασιν xci 
σημεῖα xat τέρατα.» Ὑφοῦται δὲ xal ἡ Σεξιὰ αὐτοῦ 
µετεωρίζουσα πάντα τὸν µιµητήν. Προπορεύεται dà 
σου τῆς παρουσίας ἔλεος xat ἀλήθεια. Τίς γὰρ rpos- 
6aÀet σου τῷ προσώπῳ μὴ προηλεημένος, καὶ ἓν- 
υὠμιληχὼς τῇ ἀληθείᾳ; Λέχγοις δ' ἂν πάλιν ἕλεος xal 
ἀλήθειαν τὸν Μονογενῃη, ὡς ἐν τῷ ε Ἐξατοέστειλεν 
ὁ Geb, τὸ ἔλεος αὐτοῦ xat τὴν ἀλήθειαν αὗτου. » ας 
προεπιδημῶν ταῖς διανοίαες ἐμφανίζει τὸν aovnpgo- 
σµένον αὐτῷ Πατέρα” ε 'O γὰρ ἐμὲ δεχόμενος, δέχς- 
ται τὸν Πατέρα: » xat, « Ἐλευσόμεθα ἐγώ τε x1 ὁ 
Πατήρ. » Εἰχὼν γὰρ ὑπάρχων τοῦ Θεοῦ νοῦ ἀοράτου, 
τῷ χαθαρῷ wp δείχνυσιν ἑαυτὸν , δι ἑαυτοῦ δεικα»; 
τὸν Πατέρα. Ἔστι δὲ xai πρόσωπον τοῦ ΒΗατρὸς, χα- 
paxthp ὢν τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ. Καὶ δεῖ πραεῖναι 
τῇ καρδίᾳ oiv αὐτὸν ἐν χαθαρότητι δυναµένων ὁρᾶν, 
ἔλεον μὲν δι’ ἠθικῶν ἀρετῶν, ἀλήθειαν δὲ ck τνω- 
σεως εὐσεθοῦς. Κατὰ μὲν γὰρ τὴν Ἠθωκὴν ἑνέργειαν 
ἐλεούμεθα, κατὰ δὲ τὴν γνῶσιν τῇ ἀληθείᾳ προσθ1λ- 
λοµεν, Διὸ πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς ἀλλήλοις ταύτα ουν- 
ονομάζεται. 


Στ. τς’. "Opa δὲ ὡς « Ὁ γινώσκων » εἶπεν, ἆλλ 
οὐκ « Ἑγνωκώς. » Aci γὰρ ἀεὶ τὸ νιχᾷν ἐνεργεῖν τον 
ἀει πρὸς ἀντιπάλους ἔχοντα «bv ὀγῶνα. Ἐοῦτο vào 
αὐτὸν πρὸς τὴν τῆς ἀληθείας θεωρίαν προσάγετα: 
καὶ τῷ προσώπῳ τοῦ θεοῦ φωτιζόμενος ἔσται Auch 
ἐν αἰωνίῳ ἡμέρᾳ, ἐν fj μετὰ τῶν ὁμοίων ἀγαλλιάσε- 
ται, τὴν σωστιχὴν τοῦ Θεοῦ προσητορίαν περικείµε- 
voc. Αὕτη γὰρ τῆς ἁγαλλιάσεως πρόφασις. Ὑψωθή- 
σεται δὲ xal τῇ σῇ δικαιοσύνη τῷ γινομένῳ σοφία 
xai ἁγιωσύνη xai ἁγιασμός * ἧτις ἐστὶν ὑψηλὴ, xal 
διὰ µετουσίας Exec πρὸς ἑαυτήν. Ὑψοῦται δέ το; 
καὶ τῇ διὰ πέστεως Ἰησοῦ Χριστου διχαιοσύνῃ εἰς 
πάντας τοὺς πιστεύοντας. El γὰρ χαὶ ἔχουσι δύναμιν, 
καθ) ἣν δυνατῶς πράττουσέν τε xal θεωροῦσιν, ἀλλὰ 
παρὰ σοῦ λἀθόντες παυχῶνται, χατὰ τὸ: « Ὁ xa»- 
χώµενος, ἂν Κνυρίῳ καυχάσθω. » Καὶ λέγοντες * Àj- 
τὸς γὰρ δίδωσιν ἰσχὺν τοῦ ποιῆται δύναμιν. Δὸ χαὶ 
σὺν παῤῥησίᾳ φασίν’ε Ἐν τῷ θεῷ ποιῄσωμεν ὃν- 
ναµιν, xai bv τῇ εὐδοχίᾳ σου ὑψωθήσεται τὸ χέρα; 


dicentis : « Hie est Filius meus dilectus, in quo D ἡμῶν. » Ὑψώθη γὰρ £v ἡμῖν 6 Χριστὸς εὐδοχέᾳ ls. 


bene complacui**. » [n ipso enim complacuit illi nos 
salvare, Susceptio est ejus qui pugnat pro nobis: 
qui 686 sanctus rex veri Israel, Deum videntis, Chri- 
stus ipse ac Dominus. Potest etiam susceptio Do- 
mini esse, si eam ipse per(lcit et sanctus Israel 
exspeetantis eam : sanclus est qui uunc sanelifica- 
tur; mente eum perspicere, prastantissimuim est : 
«Quoniam Domiyj regis nostri susceptio, et Sancti 
Israel. » 


?? Psal, tvi, . 
" Matth. in, 17; xvit, 5. 


*? Act, iv, 29, 50. 
4t. 


5 Matth. x, 4H. 


τρὸς εἰπόντος * « Οὗτός ἔστιν ὁ Υἱός µου ὁ ἆγαπτ- 
τὸς, ἓν ᾧ ηὐδόχησα. » Ἐν αὐτῷ γὰρ ἡμᾶς εὐδόχησε 
σῶσαι. Καὶ ἀντίληψις αὐτοῦ ἐστιν ὑπερμαχουντος 
ἡμῶν; ὅστις ἅγιος βασιλεὺς ὢν τοῦ ἀληθινοῦ spei, 
τὸν θεὸν ὁρῶντος, ὑπάρχων αὐτὸς ὁ Χριστός vs και 
Κύριος. Δύνατα: δὲ dj ἀντίληψις xot του Κυρίου εἶναι, 
ὡς ἑνεργουμένη ὑπ) αὐτοῦ καὶ τοῦ ἁγίου "lapsi ὡς 
ὑπομένοντος αὐτήν * ὡς ἅγιον εἶναι νῦν τὸν áp 
µενον Ev τῷ vip καθορᾶν αὐτὸν, ἵνα T, ὑπέρθατον, sí 
«τοῦ Κυρίου βασιλέως ἡμῶν ἡ ἀντίκηψις xai wu 
᾽Αγίου Ἰσρα]ήλ. » 

11 *' ] Cor. 3, 


*5 Joan, xiv, 25. ., 90. 





195 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


119) 


Z^. x'. 'Axoóst µόνον νοῦ λαλοῦντος ὁ μὴ .νοῶν. A — VEns. 20. Audit tantum loquentem, qui non eo- 


0 δὲ xat συνιεὶς, ἀντιλαμδάνεται τῇ ὁράσει τοῦ νοῦ 
"Ὡς τοῦ λέγοντος προφορᾶς. Ὁ δὲ θεὸς τοῖς τελείοις 
ιεγοµένοις υἱοῖς δείχννσι μᾶλλον ἡ λέγει. Διὸ τὸ ἓν 
ὑράσει κατὰ τὸ, « Καὶ ὁ λαὺς ἑώρα τὴν φωνὴν Ku- 
2:00, 5 τουτέστιν ἑνόει. Τοιαῦτα, τῶν προφητῶν αἱ 
ῥράσεις, οὐχ αἱσθητὰ βλεπόντων, dXX ὀρώντων τὰ 
νοητά. « Ἐπὶ δυνατὺν » δὲ τὸν ix ῥίζης Ἱεσσαὶ 
βοῄθειαν ἔθετο πάσῃ βοηθοῦσαν τῇ κτίσει, τὸν ὑψω- 
θέντα τοῦ λαοῦ xatà σάρχα, xa0' fv xat ἐχλεχτός 
ἐστι χαὶ προσεδἐχθη. Καὶ γάρ « ἐστιν ἐχλελογισμέ- 
vos ἀπὸ µυριάδων, » ὡς ἓν τῷ "Άσματι τῶν ἁσμά- 
των. Kao0' ὃ χαὶ ὕψωσεν αὐτὸν Hatho χαριαάµενος 
αὐτῷ ὄνομα «b ὑπὲρ πᾶν ὄνομα λεγομένῳ δούλῳ τε 
καὶ Δαυῖδ, οὗπερ fy ἐκ τοῦ σπέρµατος. Δυνατὸς xat 
ἱχανὸς ὧν χειρὶ πρὸς τὸ διδάξαι τὴν λογιχὴν κχτίσιν 
δουλεῦσαι Ox, εἰς ὃ χαὶ ἐχρίσθη Ἠνεύματι ἁγίῳ 
ἀρχ.ερεύς τε χαὶ βασιλεὺς κατὰ πάντων ἀποδειχθείς. 
Περὶ οὗ χρίσµατος τό" « Ἔχρισέ σε ὁ θεὸς ὁ θεός 
σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου. » 
Χεὶρ δὲ xai βραχίων δι’ ὧν ἀντελάθετο καὶ χατἰσχυ- 
σεν αὑτὸν, τοῦ Μονογενοῦς 1) θεότης, μεγάλα δι’ αὖ- 
τοῦ κατεργασαµένη. Καὶ χρείττων δὲ τοῦ: διαδόλου 
γεγένηται, μὴ ποιῄσας ἁμαρτίαν, μήτε δόλον ἔσχη- 
χὼς Ev τῷ στόµατι αὐτοῦ, δυ ὧν ὠφελεῖν ἐχεῖνος δοχεῖ, 
Οὐ μὴν οὐδὲ « χατ᾽ ἀνομίαν τις γεννηθεῖς » χαχώσει 


δι; ἁμαρτίας αὐτόν. Τὸ δὲ ὠφελεῖν bm" Σχθροῦ, τὸ — 


ἀνύσαι δηλοῖ' ὡς ἐν Εὐαγτελίοις ἑερεῖς xaX Φαρισαῖοί 
φασι πρὸς ἀλλήλους: « θεωρεῖτε ὅτι οὐχ ὠφελεῖτε 
οὐδέν" ἴδα, ὁ χόσµος ὅλος ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθεν. » 

Στ. V. Mà δόχει δὲ µέχρι τούτου παρατείνειν «bv 

Χριστοῦ θρόνον μἐχρι πληρώσεως δὐρανοῦ. « 'O οὖρα- 
νὸς » γὰρ, qnoi, « xaX ἡ yf, παρελεύσεται, οἱ δὲ λό- 
vot µου ob μὴ παρέλθωσιν. » Τῶν δὰ λόγων μὴ παρ- 
ερχθυένων, βασιλεύσει xal μετὰ πάροδον οὐρανοῦ τε 
xo γῆς. O0 γὰρ ἕως τοῦ παρελθεῖν εἶπεν τὸν οὐρανὸν, 
ἀλλ « ὥς τὰς ημέρας τοῦ οὐρανοῦ. » Καὶ μετὰ τὴν 
πάροδον γὰρ οὐρανὸς ἔστιν' οὗ γὰρ ἴσον τῷ φθαρῇ- 
vat, cb παρελθεῖν αὐτόν. Λέγοις δ ἂν xai γῆς 
μὲν ἡμέρας τὰ λαμπρὰ τοῖς ἀνθρώποις δοχοῦντα 
περιµάχητα, οὐρανοῦ δὲ τὰ φωτεινὰ τῆς ἀληθείας 
μυστήρια, οἷς ὅμοιος ὁ θρόνος τοῦ Σωτῆρος ἀσάλευ- 
της. 

Στ. Ac". Ἐπὶ τοῖς διηνεχέσι xaX µένουσιν ὄμνυσιν ὁ 
θεός. Τῷ τοίνυν κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ ἁπαρά- 
όατον ἱερωσύνην διδοὺς, ob µεταµέλεται. Καὶ τῷ 
᾿Αδραὰμ μεθ) ὄρχων ἐπαγγέλλεται ἐν τῷ σπέρµατι 
αὐτοῦ ἐνευλογηθήσεσθαι πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς. 
Ηρόσκαιρον δέ τι διδοὺς, οὐχ ὄμνυσιν Er? αὐτῷ: καὶ 
µεταμέλεσθαι λέγεται, καθάπερ χρίσας εἰς βασιλέα 
Σαούλ. Aib καὶ τῷ Δανῖδ ὄμνυσι περὶ τοῦ ἐκ τοῦ 


σπέρματος αὐτοῦ τὸν Σωτῆρα Ὑενέσθαι Χριστὺν, 


συνδιαεωνίζθντος τοῦ θρόνου τῆς ἀρχῆς αὐτοῦ αὑτῷ 
τῆς δικαιοσύνης ἡλίῳ' xal ἡ σελήνη δὲ, φησὶ, τῶν ὑπὸ 
Χριστοῦ φωτιζομένων τὸ ἄθροισμα τὸν αἰῶνα μένει 
πλησιφαῆς, πληρουμένου τοῦ ἡλίου, ἑκλαμφόντων 
τῶν δικαίων ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Πα- 


9 Exod. xx, 18. ! Cant. v, 10. ? Psal, Χμν, 8. 


gitat. Qui aulem quoque intelligit, mentis visione 
dicentis consilium perspicit. Deus eis qui perfecti 
filii dicuntur ostendit potius quam verbis exprimit. 
Ideo in visione locutus est juxtadllud : « Et populus 
videbat vocem Domini **, » hoc est, sentiebat. Tales 
prophetarum visiones, cernentium non ea qux» sen- 
sibus, sed que mente percipiuntur. « Super poten- 
tem, » qui ex radice Jesse, adjutorium posuerat om- 
nem creaturam juvans, super eum qui de populo 
secundum carnem exaltalus est,.juxta quam etiam 
electus est et acceprus. Nam «electus e decem mil- 
libus, » uti habet Cantieum canticorum *. Et exalta- 
vit eum Pater donans nomen quod est super omne 
nomen, ei qui dicitur servus οἱ David de cujus se- 
mine ortus est. Potens et terribilis manu, ut ab eo 
discant Deoservire omnes creature ratione pradit:e, 
ad quod munus unctus est etíam a Spiritu sancto 
summus sacerdos et rex omnium communis. De 
qua unctione dictum est alias : « Unxit te Deus, 
Deus tuus, oleo exsultationis pre participibus 
tuis*.» Manus et brachium quibus eum fovet et con- 
fortat, Unigeniti divinitas, magna per eum operata. 
Diabolum superavit, dum nec peccaret, nec dolum 
haberet in ore suo, quibus ille proficere videtur. 
Nec poterit ei nocere per peccata « fllius iniquita- 
tis. » Ipsum autem in inimico profecisse, testantur 
Evangelia; nam Pbarisei et sacerdotes inter se 
dicebant : « Videtis quia nihil proficimus : ecce 
mundus totus post eum abiit *. » 

Vgns. 50. Noli putare Christi thronum ever- 
sum iri quando tempus coli complebitur. Nam 
«colum et terra transibunt, » ait*, «verba au- 
tem mea non prieteribunt. » Quod si autem verba 
non pretereunt, certe Yegnabit adhuc post trans- 
itum coeli et terrx. Non dicit enim donec transeat 
celum, sed «sicut dies colli; οἱ permanebit cce- 
lum etiam cum transierit : aliud est illud perire, 
aliud transire. Dicendum etiam forte terr: dies 
splendorem honoresque illos designare quos homi- 
nes lanto studio affectant; dies autem cceli lucida 
esse veritatis mysteria quibus similis thronus Sal- 
vatoris immotus. 

Vens. $60. Quando perpetua et mansura promit- 


D tit, jurat Deus. Ita cum secundum ordinem Mel. 


ehisedech seternum sacerdotium dat, non poenite- 
bit eum. lta etiam Abrahamo cum jurejurande nun- 
tiat in semine ejus benedicendas esse cunctas gen- 
tes. De fluxis autem et caducis non jurat ; sed 
etiam eum poenitere dicit, uti cum regem Saul 
unxisset. Ideo Davidi jurat Salvatorem Christum 
ex semine ejus oriturum, et thronum imperii ejus 
cum ipso justitie sole perduraturum : luna, dicit, 
hoe est, congregatio eorum qui a Cliristo ' illumi- 
nantur, in sxternum manebit plena, replente eam 
sole, fulgentibus justis sieut sol in regno Patris 
eorum. Quodauteim h»comnia sicse habeant in ca 


3 Joan. xiu, 19... * Matti xxiv, 55 


1495 


testis meus, et conscius meus in excelsis. » 


Vsns. $9. Dixisti, Domine, Christi semen ma- 
nere in zlernum, et nihilominus repulisü semen 
ejus; testamentum ejus non profanaturum te asse- 
ruisti , et « profanasti » tamen «sancülatem ejus in 
lerra, » morti scilicet et sepulcro 1radens corpus 
ejus. Ecclesia domus senctuariumque Cbristi, te 
perinittente, impiorum persecutionibus pluries la- 
cessita est. Dei servus Christus ; quippe qui servi 
formam accepit, et ex ea malus est qua angelo 
dixit : « Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum 
verbum tuum *, » Omne filiorum ejus vel validis- 
simum auxilium destruyisti, ita ut insidiis om- 
nium paterent ; nam macerias vocat Scriptura disi- 
nam €ustodiam. Vocantur etigzn forie vinem Do- 
mini macerke divini apostoli, quos. a Deo ablatos 
dicent, quicunque eos dispersos viderint scanda- 
lizxatos ig ea mocte qua Jesus tradiius est. Qui et 
munitiones appellantur, eodeus tempore per formi- 
dinem eyersg, unde etjam Christug, corpus scilieet 
ejus, direptus est; nam « Yos estis corpus Christi, 
et membra de membro?.» Sunt quoque munitiones 
ejus Ecclesie ubique terrarum dispergz, qua facia 
sunt opprobrium iis qui circa eam stantes vieipi 
vocantur. Hi vero sunt qui Scripture adherere vi- 
dentur, et ad Ecclesiam pertinere, at eam doctri - 
nis et operibus malis opprobrio babent, Nam uti 
Deum gloriücamus receta agentes et seu£jentes, ita 
exiolluntur inimici ejus, quasi virtute sua fa— 
cerent qua.eum pati concessisti. Quaprepter loii- 
ficantur qni oderunt eum, cernentes eum orgpi 
auxilio destitutum, dum inimici eum bello aggre- 
diuntur ; atque ideo vigculis oppressum ad crucem 
deduxerunt, et vel gravissimis eum suppliciis affe- 
cerunt. 


Talia proferunt qui-Christum quidem cupiunt 
et providentiam confitentur, consilium autem non 
perspeserunt, quo Deus proprio Filio suo non par- 
cens inimicis eum tradidit. At silebunt, ubi salu» 
tem agnoscent ipsius morte constitutam. Non 


DIDYMI ALEXANDRINI 


lis testis, de quo Job : « Et ecce nune in colis est Α πρὸς αὐτῶν, Περὶ δὲ τοῦ ταῦτα σὕτως Έξειν ὃ páp- 
τυς ἐν οὐρανῷ, περὶ οὗ φησι "o6: « Ἰδου γὰρ ἐν 


αὐρανοίς ὁ µάρτὺς μήν χαὶ ὁ συνίστωρ µου ἐν XH- 
στοις. ) 

Στ. λθ’. Εἰπὼν, ὦ Δέσποτα, «oi Ἀρισνοῦ «b σπές- 
μα εἰς τὺν αἰῶνα μένει, ἁπώσω τὸ σπέρµα αὐτοὶ 
xai μὴ βεδηλώσειν εἰπὼν τὴν αρὺς αὐτὸν διαθέχτν 
ἐθεδήλωσφας. « Τὸ ἁγιαστήριον αὐτοῦ elc τὸν Tiv, 
Ίτοι εἰς θάνατον καὶ μνῆμα τὸ σῶμα παραδοὺς ci- 
τοῦ.» Ἠτὴν Ἐκκλησίαν οὖσαν οἶχον xat ἁγιαστέάριον 
αὐτοῦ συγχωρήσας xatà χαιροὺυς xal παραδοθῖπαι 
τοῖς ἐκ τῶν ἀθόων ἐπενεχθεῖσιν αὑτῇ δαυγμοῖς. Geo; 


δὲ δοῦλος à Χρισγές ὡς ἀναλαθὼν τὴν τοῦ δούλο 


μθρφὴν, Τενόμενος ἐκ τῆς εἰπούσης «i ἁγτέῳ 
« Ἰδοὺ ὃ δούλη Κυρίου, γένοιτό µοι κατὰ οὐ ῥημά 


B σου. » Αλλὰ καὶ πεσαν τῶν υἱῶν αὐτοῦ παθεῖιες 


ὀχνρωτάτην βοήθειαν, ὡς προκεῖσθαι πρὸς πᾶσαν 
ἐπιθουλήν' φραγμοὶ γὰρ κατὰ τὸν Γραφὲν αἱ θεό- 
ϐεν φρονραί. Λέγοιντο δὲ φραγμοὶ ἆμπελωνος tov 
Χριστοῦ, xal οἱ θεῖοι ἁπόστολοι, οὓς καθαιρεῖσθα: 
ὑπὸ Θεοῦ qagiv οἱ ὁρῶντες αὑτοὺς ἐσχορπισμένους 
wai σχανδαλισθέντας iv τῇ νυχτὶ τῆς παραδόσως 
Ἰησοῦ. θἵπερ xai ὀχνρώματα λέγονται, χατὰ τὸν αὐ- 
τὸν καιρὸν περιπεσόντες δειλίᾳ΄ ᾧ ἠκολούθησε τὸ &- 
ηρπάσθαι Χριστὸν, ὃ ἔστιν αὐτοῦ τὸ σώμα” « "Yusi; 
γάρ ἐστε σῶμα Χριστοῦ xal µέλη kx μέλους. » 
Ὀχυρώματα δὲ αὐτοῦ xai πανταχοι Ἐκκλησία:. 
Ἐγένοντο δὲ xax ὄνειδος τοῖς διὰ τὸ περὶ αὑτὸν εἶναι 
γαίνησιν χαλουμένοις, Οἵἴτινές εἰσιν οἱ δοχοῦντες τῆς 
Γραφῆς αὐτοῦ περιέχερθαι, καὶ τῆς Ἐκκλησίας ὑ-- 
άρχειν ἐγγὺς, δι) οὓς ὀνειδίξεται χαχως Qpovo2 y: 3 
Ἡ πράττοντας, Ὥσπερ ovv δοξάζουσιν αὐτὸν οἱ 6pbox 
φρονοῦντες 3) πράττοντες, οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ κατεκ- 
αἱρονται ὡς ἰδίᾳ δυνάµει πράττοντες ἃ δὴ αεθεῖν 
συνεχώρησας. Ἐφ' ol; καὶ οἱ μισοῦντες εὐφραίνον- 
«at, µηδεµίαν ὁρῶντες ἀντΏηψιν Ev. τῷ συμθάλλειν 
εἰς πόλεµον αὐτῷ τοὺς ἐχθρούς' ὥστε δῄσαντας a 
τὸν ἀπαγαχεῖν ἐπὶ «bv σταυρὸν, xal ὅσα πρὸς ὕδριν 
ἐπενεγχεῖν. 

Ταῦτά qamy οἱ Χριστὺν μὲν ποθοῦντες xal Πρό- 
γοιαν ἠγούμενοι, thy σχοπὸν δὲ μὴ χαθορῶντες, xal 
ὃν αὐ φεισάµενος ὁ Πατὴρ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ, Εχδστον 
αὐτὸν ἀφῆχε τοῖς ἑ παναστᾶσιν αὐτόν. Ἡαύσωντα: δὲ 
τῶν ῥημάτων µαθόντες τὴν χατορθωµένην δυττρίαν 


enim Pater tantum tradidit eum pro nobis, sed et p διὰ «o0 θανάτου αὐτοῦ. Οὐ µόνον τοῦ Πατρὸς ὑςὲρ 


ipse tradidit semetipsum; nam dedit animam suam 
redemptionem pro multis. Ántea putabant οἱ ab 
emundatione dissolutum esse Christum, quam 
operatus est ipse sanguine suo; et in terram col- 
lisam esse sedem ejus, licet eum Deus sicut dies 
coli posuerit. Nam passionibus et cruce perspectis, 
existimaverunt transiisse regnum ejus, imminutum 
et in cruce confusione perfusum. De qua Apostolus 
ait * : « Qui proposito sibi gaudio, sustinvit cru- 
cem, confusione contempta, » ut ex mortuis resur- 
geus ab emundatione jam non sit dissolutus, sed 
ipse ceteros mundans, mundi peccatum tollat , 


5 Job xvi, 20... * Luc. 1, 4δ. 7 I Cor. xit, 27. 


ἡμῶν παραδόντος αὐτὸν, ἀλλά xaX αὑτοῦ ἕαυτόν' δέ- 
δωχε (γὰρ τὴν duyhv αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ moa. 
Τέως vs μὲν ᾧοντο xai ἀπὸ τοῦ χαθαρισμοῦ κατα:- 
λῦσθαι Χριστὺν, οὗ εἱργάσατο διὰ ποῦ αἵματος ai 
τοῦ: κατεῤῥάχθαι δὲ εἰς γῆν τὸν θρόνον αὐτοῦ, χαί- 
τοι τοῦ θεοῦ τεθειχότος αὐτὸν ὡς τὰς ἡμέρας τον 
οὐρανοῦ, ὈΟρῶντες γὰρ αὑτοῦ τὸ πάθος xoi τὸν 
σταυρὸν, ἔδοξαν τέλος εἰληφέναι τὴν βασιλείαν αὖ- 
τοῦ σμικρυνθεῖσαν καὶ ἀνατραπεῖσαν ἐπὰ τῇ κατὰ τὸ» 
σταυρὸν αἰσχύνῃ γεγενηµένῃ. Περὶ ἧς ὁ ᾿Απόσιλλος 
εἶπεν' « "Oc ἀντὶ τῆς προχειµένης αὐτῷ χαρᾶς, ὐς- 
έμεινε σταυρὸν, αἰσχύνης χαταφρόνησας, 1 iv ἐκ ve 


* jficbr. x15, 2. 











1197 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1408 


Qu. ἀναστὰς, µηχέτι T] καταλελνµένος ἀπὸ καθαρι- A juxta. Hisd : « Purgationem peccatorem faciens, 
cgou- ἀλλ' ivepyov αὐτὸν αἴροι «tv ἁμαρτίαν τοῦ — sedet ad dexteram majestatis in excelsis *, » sedem 
κόσμου, χατὰ «6 « Καθαρισμὸν ἁμαρτιῶν ποιησά- habens restitutam, et ürmiter fundatam, in longos 
µσνος, ἐχάθιαεν ix δεξιῶν τῆς µεγαλοσύνης ἐν — dies et in gernum permanentem. 
ὑφψηλοῖς, » ἀνωρθωμάναν ἔχων xat βεθαίως ἱδρυμένον τὸν θρόνον thv µακροήµερον xaX αἰώνιον διαµε-- 
νόντα (59). .. , 

Στ. qw. Μνήσθητι, φασὶν οἱ ταῦτα λέγοντες, ὅτι Vsns. 49. Memento, aiunt qui hec babent, nos 
τρεπτοὶ viv φύαιν ὑπάρχομεν, ὄντες αὐτεξούσιο, — mutabiles esse natura, et juris nostri, ne ad impie- 
µήπουυς sic ἀσέδειαν ἐξοχείχωμενε λέγοις δ᾽ ἂν ὑπό- tatem dilabamur; substantiam forte eam quoque 


στασιεν καὶ τὴν καθ) v ὑποστῆναί τις δύναταί τι τῶν — intendit qua mala queque sustinemus. 
ἐπιπόνων. 


Στ. μβ’. 'H δὲ « Τίς » φωνὴ ποτὸ μὲν λέγεται πευ- Ὕεας. 49. Vox «Quis » usurpatur nune ad inter- 
στικῶς. ὡς ἂν τῷ, « Tí; ἀναθήσεται εἰς τὸ ὄρος τοῦ — rogandum utiin illo!* : « Quis ascendet jn montem 
Kuptpo ; » ποτὲ δὲ αηµαίνει τὸ απάνιον, ὡς ἐν τῷ' Domini? » nunc ad declarandam paucitatem, ut. in 
« Tí; &pa ἑστὶν ὁ δοῦλος πιστὸς καὶ φρόνιµος;» ,, illo : « Quis est fldelis servus et prudens 3) 10 οἱ : 
καὶ, « Τίς σοφὸς, καὶ συνῄήσεται ταῦτα; » xaX «b — «Quis sapiens, et intelliget hzec :*? » nunc ad. in- 
ἀδύνατον, ὡς ἐν τῷ' « Τίς ἔγνω νοῦν Κυρίου; » χαὶ — nuendum aliquid fleri non posse; ut in hoc : « Quis 
tv τῷ, « Ti covfvayvsy ἀνέμους kv χόλπῳ; » Δηλο novit mentem Domini? » et in illo : « Quis con- 
δὲ καὶ τὸν εὐτελῆη, ὡς ἐν τῷ' « El ὁ θεὺς ὑπὲρ ἡμῶν, — gregavit ventos in sinu? » Significat etiam aliquem 
τίς καθ ἡμῶν» xal, « Ιδοὺ Κύριος βοηθήσει poi, — contemnendum, uti ín illo ** : « Si Deus pro nobis, 
τίς κακώσει µε; Κεῖται καὶ ἐπὶ τοῦ χαλουµένου — quis contra nos? » et : « Ecce Dominus auzxilia- 
παρά Ttety ἰδίως ποίου, παρὰ δὲ ἄλλοις, &tópou, καὶ — bitur mihi, quis noeebit mihi? » Apud quosdam 
ἑνὸς ἀριθμῷ: ὡς iv τῷ (40), ἄνθρωπος δηλωτικὸν — sic dietam qualitatem indicat, apud alios vero in- 
τοῦ οὐδείς- Τίς (At) γὰρ τὸν χοινὸν ὑποφεύξεταιθάνα- — dividuum, et namero unum. Nec desunt versus 
τον; « Ὅ » γὰρ «θάνατος, » φησὶν, « εἰς πάντας — ubi « quis » neminem declaret, ut in hoc: Quis 
ἀνθρώπους διηλθεν. » Καὶ χαθὼς ἁμαρτία τῷ ἆποπε- — communem mortem effugiet? Nam « mors, » in- 
m:unxévat θεότητος. Οἷον τό: « Ὑμεῖς δὲ ὡς &v0pO- — quit, « omnes homines pertransivit!*. » Haud sects 
ποι ἀποβνῄήσκχετε' » καὶ τό. «Ὅπου γὰρ ἔρις χαὶ ζη- ac peccatum, ex quo a' Deo defecimus. Itidem so- 
λως ἐν ὁμῖν, οὐχὶ ἄνθρωποί &ave, xot χατὰ ἄνθρωπον — nat hoc: « Vos sicut. homines moriemini !* ,-» et 
vepuratelce ; » Ὁ δὲ τοιοῦτον ὁμώνυμον, οὐ διαφεύ- ϱ illud "4: «Cum enim: sit inter vos zelus et contentio, 
ξεται θάνατον. Τοῦτο γὰρ τῶν γενοµένων θεῶν µετ- — nonne carnales estis, et secundum hominem am- 
ο,σίᾳ θεότητος. Ζῶσι γὰρ ἀεὶ µμεταποιούμενοι — bulatis?* » Qui igitur homo, non effugiet mor. 
τῆς &üoviou ζωῆς, Ἶτις ὑπὲρ &Anv ἐστὶ ῥυομένου — tem : hoc enim eorum qui divinitatis participes 
θεοῦ. facti sunt dii, Vivunt enim semper, zternam vitam 

adepu, 449 Deo 'competet supra inferos elato. 
PSALMUS LXXXIX. 


Στ, Υ. 'Avávoy εἰς ὕψος ἐκ τῶν χαµαιζήλων πρα- Ύεης. 2. Hominem cum in sublime extuleris, a 
γµάτων τὸν ἄνθρωπον, μὴ πρὸς ταῦτά πάλιν ἀπο- — negotiis mundanis distractum, ne avertas eum rur- 
στρέψῃς αὐτόν. gus ad ea. 

Στ. 0. Πᾶς οὖν ὁ χρόνος 6 παρεχτείνων τῇ ἡμετέ- VEns. 9. Omne igitur tempus, quo cum cer- 


px μετὰ σώματος ζωῇ, φανερὸς xal παφωτισµένος — pore nostro vivimus , manifestum tibi et illumina- 
σοι τυγχάνει, ὡς ὁρᾷν πᾶν ἁμάρτημα mpaxtuxby καὶ — tum, ita ut omnia perspicias quaecunque mente aut 
ἐν λογισμοῖς. opere deliquerimus. 

Στ. ιβ’. Ἡ δέησις ἐπισταμένων ἑστὶν, ὅτι δεξιὰν — Vans. 12. Precatio bac scientium est Deum ba- 
ἔχει Θεὸς, xa ποθούντων ταύτην ἰδεῖν, δι ἧς ἔδη- — bere dexteram, qua universum mundum creavit et 
µιούργησέ τε καὶ προνοεῖ τοῦ χόσµου, ὅπως μὴ óc Ov — gubernat, cupientiumque eam videre, ne ab ea un- 
ἑνεργεῖ καταλάδωσιν, ἀλλὰ τῷ προσθάλλειν αὐτήν, quam deprehendantur sed ei contra adhzreant. 
Οἴοιτο 5' ἂν xay αἴτησις εἶναι τῖς ἐπιδημίας Χριστοῦ, — Potest ctiam haec oratio de Christi adventu intelligi, 
Τότε γὰρ γνωρισμὸς ἡ τοῦ θεοῦ δεξιὰ γέχονεν, ὅεὁ Nam tunc revelata est Dei dextera, cum Verbuin 
Λόγος σὰρξ γενόμενος ἑσχήνωσεν ἐν ἡμῖν. « Ἔθεα- — caro facium in nobis habitavit. € Vidimus enim 
σάµεθα vp τὴν δόξαν αὐτοῦ ὡς Movoysvoug παρὰ gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre 17. 2 
Πατρός. » Τότε σὺν αὐτῇ φανερωθέντας ἔγνωμεν χαὶ — Tunc cum eo manifestos vidimus, et « eruditos 
«τοὺς πεπαιδευµένους τῇ καρδιᾳ ἓν σοφίᾳ,» οἵτινές εἰ- — corde ip sapientia, » qui non alii ac dicentes : 
σιν οἱ φάσχοντες: € Σοφίαν δὲ λαλοῦμεν bv τοῖς τε- — « Sapientiam loquimur Inter perfectos '*. » Tunc 


* Hebr. 1,5. !* Psal. xxm, S. '* Math, xxiv, 45. '* Psal. cvi, 45. !! Rom, vin, 51." Rom. 
v,19. '* Psal. xxxi, 7. 35 1 Cor. 1, 5. Joan. 9, 14. 1 Cor. n, 6 


(59) Lege διαμενοῦντα vel διχµένοντσ. Ἐνιτ. (M) Animadvertent. grammatici varium vocabuli 
(40) Aliqua desiderantur. lpgx. τίς usui. Mat. 


1499 


- DIDYM! ALEXANDRINI 


1:08 


revelatum est et. de prophetis eos vera de Christo Α λείοις » &pa δὲ χαὶ οἱ 'προφηται ol τότε λέτοτς 


docuisse, οἱ forte ante eventum haesitavisse, utpote 
corde nondum in sapientia eruditi : qualis est qui 
mente" sapit, verbis autem erraverit. Hic verita- 
tem profitetur, sermone non scientia imperitus. — 
Pro voce « eruditos » occurrit etiam « vinctos pe- 
dicis. » Non sinit enim sapientia nos a pietate pe- 
dem referre ; sapienti: pedieis vinciri jubemus. 
Pusillanimes qui dicunt :« Usquequo? » hoc est, fa- 
ciem tuam et dexteram tuam avertis a. nobis? 
Nam vel brevissima 1hora, tempus longissimum. 
At convertere ad eos qui se 3 mandatis tuis aver- 
terunt. Deinde addit : Üti apparens nobis dextera 
tua, sol justitie , ortum preparavit « diei » spiri- 
tualis, qua imísericordia tua repleti sumus, ita no- 
bis in omnibus diebus Letandum, quas mobis lu- 
men tuum verum illuminavit, variis sensibus corda 
afficiens qux illustrat. Ac certe oriens in mentibus 
et operibus, multas facit in nobis dies, ita ut ex- 
sultantes iristium dieruin mororem solvamus, 
quibus humiliati sumus, captivitati propter mali- 
Uam et ignorantiam traditi, malis oppressi qu: a 
veris bonis aliena, de quibus dictum est : « In ri- 
su insipiens agit mala !*; » aut calamitatibus, de 
quibus Job dixit : « Si bona suscepimus de manu 
Domini, mala cur non sustinebjmus **? » Respice 
igitur in servos tuos, et homines validos ac fortes, 
disciplina el imitatione ad virtutem informatos, 
dirige in via salutis. lta enim erit super nos splen- 
dor tuus fulgentes sicut sol in. regno tuo. Et in 
moribus suis coníisi, orant ut dirigantur ipsi, et 
opera manuum suarum super eos; quod nollet ma- 
jus, omnia oblivione deleri optans. | 


ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ πεφανέρωνται, ἴσως ἂν ὑποπτευ- 
θέντες πρὺ τῆς ἐχθάσεως, ὡς μὴ τῇ τοῦ Θεου σοφία 
πεπαιδευµένοι τὴν καρδίαν ὁποῖός ἔστιν ὁ τὸν νουν 
σεσουφιαµένος, κἂν διαµαρτάντῃ λόγχῳ Tpogopum. 
Ἐρεῖ γὰρ ἀληθεύων, εἰ καὶ ἰδιώτης τῷ λόγῳ, ἆλλ eb 
τῇ γνώσει, Γράφεται δὲ καὶ « πεπεδηµένους. » 
Al γὰρ τῆς σοφίας οὐ συγχωροῦσι πέδας (43) χωρὶς 
εὐσεθείας ὁδεύειν' bv ταύταις γὰρ ἁμθαλεῖν τοὺς «- 
δας τῆς Voy fie προστετάγµεθα. ᾽Απολιγωροῦσι δὲ 1έ 
γοντες’ « Ἔως πότε; 2 τουτέστι, τὸ πρόσωτοόν ον. 
xai τὴν δεξιἀν σου ἁἀποστρέφεις ἀφ' ἡμῶν; xat βρα- 
χεῖα γὰρ ἀναθολὴ πρὸς τοῦτο. χρόνος ἐστὶ µακρό-α- 
τος. ἸΑλλ' ἐπίστρεφον πρὸς τοὺς ἀποστραφέάντας τὰ 
cà προστάγµατα, Εἰτά φησιν’ Ὡς ἐπιλάμφασα ἡμῖν 


B ἡ ch δεξιὰ, Ίλιος οὖσα δικαιοσύνης ἀρχῆν ἡμέρας 


νοητῆς χατεσκχεύασεν, δι᾽ fic ἐπληρώθημεν τοῦ ἑλέους 
τοῦ σοῦ, ὡς πάσας εὐφραίνεσθαι τὰς ἡμέρας, ἃς 
ἡμῖν τὸ φῶς σου ἐφώτισε τὸ ἀληθινὸν ἐμτοιοῦν ἐν a5; 
εἰσέρχεται χαρδίαις ποιχίλως. Καὶ μὴν ἀνατέλλον 3v 
ταῖς πράξεσι xai νοῄσεσι, πολλὰς ἐν ἡμῖν ἁἡμέρας 
ποιεῖ' ὡς ἀγαλλιωμένους λῦσαι τὸ τῶν χαχωττκὼν 
ἡμερῶν σκυθρωπὸὺν, Ev αἷς ἑταπεινώθημεν, αἰχμαλω- 
σίᾳ παραδοθέντες διὰ χαχίαν xal ἄγνοιαν, v χαχος 
γεγονότες ἢ τοῖς ἑναντίοις τῶν χυρίως ἀγαθῶν, περὶ 
ὧν εἴρηται' « Ἄφρων ἐν γέλωτι πράττει xaxá- » 8 
τοῖς ἐπιπόνοις, περὶ ὧν εἶπεν Ἰὼδ, « El τὰ ἀναθὰ 
ἐκ χειρὸς Κυρίου ἐδεξάμεθα, τὰ xaxà οὐχ ὑποίσ- 
pev; » Ἐπίδλεφον τοίνυν ἐπὶ τοὺς δούλους σο», x3i 
τοὺς χατὰ διδασχαλίαν xal µίµησιν ἀρετῆς Υεννηθέν- 
τας ἡμῖν εὐτόνους xal ἄῤῥενας ὁδήγησον ἐπὶ tn: 


«τῆς σωτηρίας ὁδόν. Οὕτω γὰρ xal ἡ λαμπρόττς o» 


ἔσται ἐφ᾽ ἡμᾶς ἑχλάμγαντας ὡς ὁ fto; Ev τῇ βας.- 


λείᾳ σου. θαῤῥοῦντες δὲ ἐφ᾽ οἷς δεδράκασιν, ἀξιοῦσι κατευθυνθῆναι, xal τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτῶν Ez' 
αὐτοὺς, ὅπερ ὁ φαῦλος οὐ βούλεται, λήθῃ δὲ μᾶλλον παραδοθῆναι. 
PSALMUS XC. 


VgBs. 7. Dum ad justum appropinquare cona- 
tur, cadit turba inimicorum; nam « dum appro- 
pinquant super me nocentes, ut edant carnes meas : 
qui tribulant me et inimici mei, ipsi ipnfirmati sunt 
οἱ ceciderunt **. » 


Στ. P. "Apa γὰρ τῷ θέλειν πλησιάσαι τῷ σπο»- 
δαίῳ, πίπτει ἡ φάλαγξ τῶν ἑναντίων" « "Ev τῷ i- 
γίδειν » γὰρ « ἐπ᾽ ἐμὲ χακοῦντας, τοῦ φαγεῖν -ᾱς 
σἀρχᾶς µου, οἱ θλίδοντές µε xa οἱ ἐχθροί µου, αὐτὰ 
Ἀσθένησαν xal ἔπεσαν. » 


PSALMUS XCI. 
εκδ. δ. Veritas finis eorum qui in meditando et D — Ec. Y'. θεολογίας xa θεοπτείας ὑπόθεσις τυγγά΄ 


docendo Deo versantur; quam qui annuntiaverit 
uon ex summis et manifestis operibus, sed ex 
imis et occultis, perfectissimam scientiam przbe- 
bit : talem autem sapientiam noctem vocavit. Na- 
turà enim. fugiunt plerorumque mentem, propter 
virtutis magnitudinem, quz pie ac recte de Deo 
dicuntur; nox autem vocantur quia captu difficilia. 
Nox etiam cum tenebris conferenda, quas posuit 
Deus latibulum suum *!*, 

VEns. 8. Quando peccatcres sicut fenum oriun 
tur, et iniquitatem operantur, et majus apparet 
olium eorum in Deum. Fugit eos altitudo et ma- 
guitudo Dei, qui malitia czcato& habent mentis 
eciilos, quibus Deum consequerentur. Soluto au- 

" Prov. x, ο. ?* Job i1, 10. 

(12) Πέδαι ? In. : 


* Psal, xxvi, 9. 


νων, τέλος ἔχει τὴν ἀλήθειαν, flv ἀναγγέλλειν To: 
Jixev, οὐκ ἐξ ἐπιπολῆς xal ix τῶν φανερῶν πραν μᾶ. 
των, ἀλλ᾽ Ex. βαθέων χαὶ ἀποχρύφων, διαγνώσεις 
ὑπερθολήν. Τὴν δὲ σοφίαν τὴν £v τοῖς τοιούτοις ὡνκ- 
µασεν νύχτα * φύσει γὰρ τὰ περὶ θεοῦ εὐσεθῶς xa: 
ὀρθὼς λεγύμενα, τῆς τῶν πολλῶν γνώσεως, διὰ μὲ- 
γεθος δυνάµεως, ἀποδημεῖ. Νὺξ δέ ἐστι διὰ τὸ δ.-- 
χατάληπτον ' αὕτη δὲ νὺξ ἀναφορὰν ἔχει πρὸς τὶ 
σχότος, ὃ ἔθετο ὁ Ocóc ἀποχρυφὴν αὑτοῦ. 

Στ. η’. Ὅτε οἱ ἁμαρτωλοὶ ofa. χόρτος ἀνατέλλον- 
σιν, καὶ ἐγεργεῖται ἡ ἀνομία, καὶ ἡ πρὸς θεὸν ἔχῆ:1 
αὐτῶν ἐπιτείνεται. ᾿Αγνοεῖται δὲ τοῦ θεοῦ ὕψος χα 
μέγεθος, τυφλούσης τῆς χαχίας τὸ ὄμμα τοῦ vo) τὸ 
δυνάµενον προσθάλλειν τῷ Kuplo, ὅταν δὲ χατάλυσις 

" Psal. xvii, 11. 








t501 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


τῆς ἁμαρτίας γένηται, ὡς ἀπολέσθαι διὰ τὸ ἆμαρ- 4 tem peccato ita ut perirent qui per peccata Dei 


τάνειν Σχθροὺς γεγενηµένους θεῷ, ἀπόλλυσθαι δέον 
oi τοιοῦ οἱ εἰσι, τὸ τηνικάδε ὁ θεὸς ὁ ὕψιατος cic τὸν 
akova εὑρεθήσεται τῷ χαθαρθέντι vip. 

Στ. v. T$ ἡμέρᾳ τῆς χρίσεως, ἁπάντων ἀνθρώ- 
TF) ταπεινουµένων ἀφ' fic εἶχον ὑψαυχενίας ἐπὶ τοῖς 
προσκαέροις, ὑψοῦται Κύριος, µόνος βασιλεὺς ἁπάν- 
των ἀποδειχνύμενος, ἁμέμπτως τα πάντων προνοη- 
ζσάμενος, - xal διαταξάµενος τὰ ὅλα. 


inimici sunt facti, cum eis pereundum sit qui tales 
sunt, Lunc invenietur in eternum purificatee menti 
Deus- altissimus. 

Yrns. 40. Die judicii, humiliata omnium homi- 
num de rebus fugacibus superbis, exaltabitur Do- 
minus, solus omnium rex visus, omniaque absque 
ulla reprehensione providens ac dirigens. 


PSALMUS XCII. 


X«. Y. Oi μιμούμενοι ποταμοὶ τὸν ποταμὸν τὸν 
εὑφραίνοντα τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ, ἑπαίρουσι πρότερον 
την σφῶν νόησιν’ εἶτα τὰς φωνὰς τὰς ἑρμηνευούσας 
τὰ νοηθέντα αὑτοῖς ' ὡς ἀπὸ τῆς τῶν πολλῶν «τούτων 


Vras. 3. Flumina imitata flumen quod. letificat 
civitatem Dei, sensus suos primum elevant; ac 
postea voces quibus mentem suam exprimunt, À voce 
igitur multarum istarum aquarum mirabiles fient 


ποταμῶν. ὑδάτων φωνῆς, θαυμαστοὺς καὶ ἀποδοχῆς p et acceptabiles per poenitentiam οἱ admissam virtu- 


ἀξίους γενόαθαι διὰ µετανοίας καὶ ἀναλήφεως ἀρετῆς, 
τοὺς πάλαι δι ἁλαζονίας καὶ πλούτου xal αὐθαδείας 
xal δοξαρίων μετεωρισμοὺς ὄντας τῆς τοῦ βίου τῶν 
ἀνθρώπων θαλάττης. Δυνατὸν δὲ xal τοὺς λόγους 
αὐτοὺς τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν, Καινῆς τε xat Πα- 
Ἀαιᾶς, ποταμοὺς (45), διὰ τὸ τίµιον xal ζωτικὸν χαὶ 
χαρποφορίἰας αἴτιον. 

Στ. δ’. Μετεωριαμὸν (44) θαλάττης, κατὰ τὴν παροῦ- 
σαν διάνοιαν ὄντων τῶν καλουµένων πειρασμῶν, ot 
xat θαυμαστοὶ γενήσονται , σωτηρίας αἴτιοι ἀναφαι- 
νόµενοι ἀπὺ τῶν φωνῶν τῶν ποτίµων πολλῶν ὑδά- 
των» "Es: vous ἰδεῖν ἐπὶ τοῖς πειρασμοῖς καὶ 
ἀγῶσι τούτοις νικητάς τινας ἀποδειχνωμένους. « Μα- 
χάριος γὰρ ἀνὴρ, ὃς ὑπομένει πειρασμὸν, ». xal τὰ 


lem, qui prius jactantia et divitiis et arrogantia 
εἰ vanis opinionibus elationes fuerant maris, hu- 
man: videlicet vita. Flumina etiam dici possunt 
Scripturz Novi et Veteris Testamenti ; nam earum 


ope exórnantur bomines, et vivilicantur, οἱ [ructus 
ferunt. 


γεια. 4. Scriptoris juxta inentem, elationes ma- 
ris nil aliud proxter tentatioues, qua ideo mirabiles 
fient, quod a vocibus multarum aquarum causa $a- 
lutis) declarabuntur. Ad eos igitur referenda .haec, 
qui de tentationibus et istiusce generis adversariis 
victoriam referunt. Nam « Beatus vir qui suffert 
tentationem **, » et czetera.—Mirabiles etiam qui se 


ἑξης. — Ἐκ γὰρ τῶν πραγμάτων αὐτῆς, καὶ τῶν { à negotiis vitàe et ab affectibus suis ralione et pru-. 


ἐν ἑαυτοῖς τῶν αὐτῶν ἐμθαινόντων, θαυμαστοὶ γί- 
νονται οἱ µετεωρισμοὶ αὐτῆς λογικῶς χαὶ φρονίµως 
ἑταξόμενοι, — Ἐν τοῖς ὑψφηλοῖς καὶ ἐπηρμένοις λό- 
Υοις θαυμαστὺς ὁ Κὐριός ἐρτι' ὡς πιστοῦσθαι ἐπὶ 
τούτῳ τὰ μαρτύρια τὰ συγγενῆῃ τοῖς λεγοµένοις Ot- 
χαιώµασι xai νοµίµοις, 

Στ. ε’. (Ixog Θεοῦ πάντες οἱ προσηχάµενοι αὐτὸν 
εἰς ἑαυτούς ' οἷς καὶ πρέπει ἀληθῶς τὸ ἅγιος εἶναι, 
ojx ἐπὶ µίαν καὶ δευτέραν, ἀλλ « εἰς µαχρότητα 
ἡμερῶν * » "0θεν ὁ μυσταγωγὸς βουλόμενος τὸν οἶχον 
τοῦ θεοῦ εἰς µαχρότητα ἡμερῶν ἁγίασμα ἔχειν, φη- 
σίν * «Οὐκ οἴδατε ὅτι ναὺς Θεοῦ Ecce, χαὶ τὸ Πνεῦμα 
τοῦ Θεοῦ οἰχεῖ ἓν ὑμῖν» Εἴ τις τὸν ναὺν τοῦ θεοῦ 
φθείρει, φθείρει τοῦτον ὁ θεός. Ὁ γὰρ ναὸς τοῦ 


dentia extollunt, — 1n excelsis et sublimibus ser- 
monibus mirabilis Dominus, ut hzc credita flau4 
testimonia ejus, αμ: non alia ab iis quae justifica- 
liones et leges vocantur. 


VERs. 5. Domus Dei, omnes qui eum admise- 
runt in se; quos etiam decel sanctos esse, nou iu 
unam aut alteram diem, sed in « longitudinem die- 
rum. » Unde Apostolus volens domum Dei in lon- 
gitudinem dierum sancitilicatione ornari, ait ; « Ne- 
Scitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habi- 
tat in vobis? Si quis autem templum Dei violave- 
rit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei san- 


θεοῦ ἅγιός ἐστιν, οἵτινές ἔστε ὑμεῖς.» Πρέπει γὰρ D ctumest: quodestis vos *?.» Decet enim vere sancti- 


ἀληθῶς ἡ ἁγιότης χαὶ τὸ ἀἁγίασμα παντὶ τῷ Υινομένῳ 
Θεοῦ οἴχῳ, ἵν' ὥσπερ θεοῦ, ἅγιος * ἡ καὶ ὥσπερ 
ἅγιος, οὕτω χαν Θεοῦ. --- Οἶχον αὐτοῦ εἴτε 
αὑτοῦ σάρχα λέγοις, εἴτε «hy Ἐκχλησίαν, εἴτε 
τοὺς ἀφιερώθέντας αὐτῷ , τούτων τὸ ἁγίασμα « εἰς 
µαχρότητα Ἱμερῶν, » τουτέστιν εἰς αἰῶνα αἰώνων. 
Διόπερ οἱ ἄλλοι ἑρμηνευταὶ « µήχη χρόνων » ἐχδε- 
δώχασιν. O0 τοίνυν περὶ τοῦ ναοῦ τῶν Ἰουδαίων ἡ 
προφητεία Ex). αμδάνεσθαι δύναται ' τούτου Táp πά- 
λαι xai πρόπαλαι χαθαιρεθέντος, ἁγίασμα πῶς ἔσται 
« εἰς µαχρότητα ἡμερῶν; » "AM ἡμεῖς, εἴπερ ἡμῖν 


1” Jac. 1, 12. *? | Cor. in , 16, 17. 
(43) Supple λέχειν. EpiT. 


την. 


(as et sanctificatio omnes quicunque Dei domus fiunt, 
ut sicuti Dei sunt, ita sancti-sint , aut οἱ Dei sint, 
quia sancti. — Donium ejus dices aut corpus ejus , 
aut Ecclesiam , aut viros Deo consecratos ; quorum 
sanctificatio « in longitudinem dierum, » hoc est 
in secula seculorum. Illud ideo et alii « longitudi- 
nem temporum » interpretantur. Non intelligenda 
igitur hec prophetia de templo Jerusalem ; hoc 
enim jam olim , jam pridem everso, qui maneret 


ejus sanctificatio « in longitudinem dierum? » At 


nos, si templum Dei vocari eupierimus. ut inhabt- 


(43) Legendum in gcuitivo μετεωριαμῶν. Tp. 


1505 


sanctitatem « in lopgitudinem dieram. » 


DIDYMI ALEXANDRINI 
tantem Spiritam sanctum habeamus, servabimus A πόθος ναὺς Θεοῦ προσαγορεύεσθαι, ἵνα ἕνοιεχοιν ο 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔχωμεν, φυλάξωμεν τὸν ἆγιασμὸν 
€ elg ἡμερῶν µαχρότητα. » 


1501 


PSALMUS XCIH. 


Wess. 1. Fidenter agit Deus ultiones quia ac- 
curaties pernoscit quid sint operati, et quo con- 
sio qui judicantur, dum caeteri. judices nonnun- 
quam fallontar, ita ut jam non pro delietorum 
quantitate poenas exigant. Quibus de causis confu- 
sione afficiuntur interdum judices, inepte punien- 
tes eos qui in malitia deprehenduntur. Solus 
enim fidenter agit ulci-cendo, qui dicit : « In qua 
mensure mensi fueritis, remetietur vobis **. » Cui- 
que enim retribuit secandum opera ejus. 


Vens. 4. Ostende omnibus quam altam impe- 
rium tuum, et superborum frange arrogantiam, do- 
eens experimento te judicem esse orbis terrarum , 
qui superbis resistis, et eos merito supplicio aff'i- 
gi&. Apparmerunt hec omuia adveniente Christo. 
Tuac enim füdenter egit homo factus peceati ex- 
pers, cum Deus ultionum Dominus esset, Terrare 
judicavit, declarans eam peccatis plenam, cum 
ipse peccatum nec admiserit unquam, nec cognove- 
rit. Ideo « retributionem reddidit » Phariseis qui 
superbe eum despiciebant, et invisibilibus inimieis 
quí crucifixum irridebant. 


Vegas. 20. Tu creator noster, Domine, ac profe- 


Στ. a'. Ti γὰρ ἀχριδῶς ἐπίστασθαι τῶν xprvont- 
νων τὰ πράγµατα, xal αὐτὴν την πρόθεσιν τὸ. 
ἑνεργούντων αὐτὰ, μετὰ παῤῥησίας ἐπάγει ExBixi- 
σεις, τῶν ἄλλων χριτῶν ἔσθ᾽ ὅτε σφαλλομένων, cx 
μὴ χατὰ ἀναλογίαν τῆς ποσότητος, τῶν ἅμ αρτανοᾳὲ- 
νων ἐπάγειν τὴν τιµωρίαν. "Eg" ᾧ καὶ αἰσχύνεσθα: 
συµθαίνει τὸν χρίνοντα, ὣς μὴ δεόντως ἐπιτιμῆσαντα 
τοῖς ἑαλωχόσι τῇ χαχίᾳ, µόνου παῤῥησιαζομένου, ἐν 
τῷ ἐχδιχεῖν τοῦ λέγοντος. «€ "Q µέτρῳ μετρεῖτε, ἄν- 
τιµετρηθήσεται ὑμῖν.» ᾿Αποδιδοὺς γάρ ἔστιν ἑχάστφ 
χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. 

Στ. β’. Δεῖξον ἅπασι τῆς oT; δεσποτείας τὸ ὑντ- 
λὸν, xaX χατάλυσον τὴν τῶν ἁλαζόνων ὀφρὸν, διδά- 
σχων διὰ τῆς πείρας , ὅτι σὺ el τῆς οἰχουμένης xp: 
τῆς, ὁ τοῖς ὑπερηφάνοις ἀντιτασσόμενος, xat -ἷν 
ἁρμόζουσαν αὐτοῖς χόλασιν ἀποδιδούς. ᾽Αναδειγθεῖη 
ταῦτα πάντα καὶ εἰς «hv Χριστοῦ ἐπιδημίαν. Τότε 
γὰρ ἐπαῤῥησιάσατο ἀναμάρτητος ἄνθρωπος Υεγονᾶς, 
χαἰτοι Geb; ἑχδιχήσεως Κύριος ὤν. ᾽Αλλὰ xal τὸν 
γῆν ἔχρινεν, ἁμαρτίας πλήρη αὐτὴν ἀποδείδας, αὐτὰς 
ἁμαρτίαν οὗ ποιῄσας, οὐδὲ γνοὺς ἁμαρτίαν. Διὸ xat 
« ἀνταπέδωχε » xolg ὑπερηφανῄσασιν αὐτὸν Φαρισαύης, 
καὶ τοῖς ἀοράτοις ἐχθροῖς ἐφαρθεῖσιν ἓν τῷ cxa»- 
ρῶσαι αὐτόν. 

Στ. x'. Σὺ δημιουργὸς ἡμῶν ὑπάρχων, χαὶ δη xai 


cto de nobis curas. Quod si quid boni uobis eonti- C φροντίζεις ἡμῶν, ὦ Δέσποτα. "δθεν et τι πάρεσ-:» 


gerit, non ignoramus illud α te esse. At quando 
videbimus a malis quibusdam justos in discrimen 
adductos, et innocentes damnatos, elamabimus ad 
te : Nunquid alia sedes regni adhzret , aut adhze- 
rebit tibi, talia cum adversus servos tuos perfi- 
ceiantur? Àt non adheret tibi sedes iniquitatis ; 
nam legem omnium reginam constituisti, qua emnia 
dirigantur. — Et paufo post: Sedes iniquitatis nij 
aliud ac itmpotentissima dominatio. Quippe que 
crudelissima et odiosa, gravia et laboriosa impe- 
rat, laboremque praeceptis addit. Natura autem 
non sunt gravia mandata Domini, juxta Joannem; 
ideoque sursum ferunt, et exaltant, et ad sublimia 
eum tollunt qui ipsis inservit. — Et rursus : Quapro- 
pter reprime eorum erudelissimos in nos impetus. 
— Fingentes se judicum esse ac magistratuum 
munere instructos, sanguinem Í(nnocentem con- 
demnant. 


ἡμῖν ἀγαθὸν, ἴσμεν αὐτὸ ὅσον xal παρὰ σοῦ εἶναι. 
Ἁλλ' ἐπεὶ ὁρῶμεν φαύλους τινὰς χατὰ νῶν δικαίων 
φονῶντας, xai ἀθώους καταδιχάζοντας, ἀναφθεγγό- 
µεθα πρὸς c£: Mh ἕτερος θρόνος βασιλείας σὐνεστί 
σοι, f| προσέσεσθαἰ (45) σοι, ὅτι ταῦτα χατὰ civ 
θεραπόντων ἐπιτελεῖται; ᾽Αλλ' οὗ πρόσεστί σοι &vo- 
μίας θρόνος ' νόμον γὰρ τῶν πάντων βασιλέα ἀνέδει- 
ξας, xa0' ὃν «b πᾶν διοιχεῖται.--- Καὶ pss ὀλίγα' 
θρόνος ἀνομίας fj μετὰ τυραννίδος ἀρχή. Διὸ καὶ ὡμό- 
τατος xai ἐπαχθῆς Ov, βαρέα xat ἑπίμοχθα προστάτ- 
τει, δυµπράττων τοῖς προστάγµασιν αὐτοῦ xóm. 
λλλ᾽ αἱ ἐντολαί aóu Θεοῦ βαρεῖαι οὐκ clot, χατὰ tv 
Ἰωάννην, ὅθεν καὶ ἀνωφερεῖς εἶσιν, ἀνυψοῦσαι xai 
μετεωρίζονσαι τὸν µεταποιούµενον. — Καὶ g&uv 
Διὸ χώλυσον αὐτοὺς τῆς ὠμοτάτης καθ) ἡμῶν ὀρμῖς. 
— Ἐπιμορφαζόμενοι δὲ χαὶ τὸ χριταὶ xa διχασταὶ 
τυγχάνειν, χαταδικάζουσιν ἀθῶον atpa. 


PSALMUS XCIV. 


Vkns. $. Deos dicit quos Scriptura augelos vo- 
cat; super illos etiam deos regnat Deus, quos 
sermone alloquitur. 

Ὕεμρ. à. Ubique terrarum praedicato Evangelio, 
uti fuerat prenuntiatum, in 1nanu sua habuit sic 
dictos fines terra ; nam possessip ejus fines terre. 


»* Matth. vit, 9. 


(A5) Num xp0cict2:? Epir. 


Στ. y'. θεοὺς λέγει οὓς ἀγγέλους ἡ Γραφὴ xal 
βασιλεύει ük κἀχείνων γενομένων θεῶν, πρὸς οὓς ὁ 
λόγος τοῦ θεοῦ γεγένηται, 

Στ. δ. Πάσης τῆς rc ἐπιδραττόμενος à λόγος, 
κατὰ τὸν τῆς προνοίας λόγον, iv τῇ χειρὶ ἐαυτοῦ 
ἔχει τὰ λεγόμενα τῆς γῆς πέρατα" dj χατάσχεσς 13ρ 








1505 


διῃηρημένων, Bip γὰρ χαὶ φρονήµατι, θεοσεδῶν ἀν- 
δρῶν.- Κατ’ ἑἐξαίρετον δὲ αὐτοῦ εἰσιν ὑπερέχοντες, 
οὓς Od τῶν ὀρέων προσηγόρευσεν. 

Χτ. η’. Ταύτας τὰς λέξεις ἕως τοῦ τέλους τοῦ ψαλ- 
μοῦ. ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰρῆσθαι φῄῆσας ὁ 
᾿Απτεόστολος, ἔθηχεν αὐτὰς bv τῇ πρὸς Ἑδραίους 
Ἐιτεεστολῇ, ἁμωσγέπως, καὶ ἑρμηνείαν αὐταῖς ἑπα- 
Υαγών. Ἡρμήνευσε δὲ τὸ « σήµερον » εἰς τὸν πάντα 
τὸν ἐνεστηχότα αἰῶνα, ἀναφέρων αὐτῷ (46). ἑχάστη 
γὰρ Ἠμέρα τοῦ αἰῶνας σηµαϊνεται διὰ τοῦ « σήμµε- 
pov. » 

Ἄτ. v. ϱ Προσώχθισα᾿» προσκορὴῆς, φησὶν, ἐγενό- 
µην, οὐ πάσῃ γενεᾷ, ἀλλ᾽ ἐχείνῃ ἀεὶ πλάνῃ συμδιού- 
στ. διὰ τὸ μὴ ἐθέλειν γνῶσιν ἔχειν Θεοῦ. Ἔφη τὸν 


΄ΕΧΡΟΒΙΤΙΟ IN PSALMOS, 
αὐτοῦ τὰ πέρατα τῆς.γῆς ἐστιν. — "Opiv ὄντων τῶν 


1506 
A — Montes non alii peter viros'electos, vita simul 


ei mente pios. Valde autem priestant, quos mon- 
tium altitudines appellat. 


ὅεας. 8. Que verba usque ad finem psalmi a 
sancto Spiritu edicta fuisse testatus Apostolus, ea 
usurpavit in Epistola ad Hebreos ** , qualia oceur- 
runt, ipsaque interpretatus est. Vocem « hodie » de 
tempore hujus vitsa explicat; singuli enim diee 
vite nostre voce « hodie » deaignantur. 


Ve&$s. 10. « Offensus fu, » iratus sum, inquit, 
non omni generationi, sed illi erroribus usque ja- 
ctatz,, quod Deum cognoscere nolit. Deum juravisseé 


Θεὸν ὁργισθέντα ὁμῶσαι (&T) μὴ εἰσελθεῖν εἰς τὴν B dicit in ira, eos non introducendos esse in re- 


χατάπαυσιν αὐτοῦ. Ταῦτα δὲ ὃν ἑδομηχοστῷ ἑδδόμῳ 
εἰπὼν, ἐξηγησαμένου δὲ καὶ Παύλου ταύτην thv λέ- 
E:v, οὐδὲ πλέον τῶν τότε ῥηθέντων ἑροῦμεν. Ταῦτα 
δὰ xat ἡμᾶς διαδέξονται, el τῆς τοῦ Θεοῦ φωνῆς εἰσ- 
ἐτι καὶ νῦν κατὰ τὴν σήμερον ἡμέραν ἀναχαλουμέ- 
νης ἡμᾶς ἀχούοντες, σχληρύνομεν τὰς ἑαυτῶν xap- 
δίας * διαλήφεται γὰρ ἡμᾶς ὀργὴ θερῦ, xat ἄποπε- 
σούµεθα τῆς παρ αὐτοῦ xai σὺν αὐτῷ ἀναπαύ- 
σεως. 


quiem. Hec autem psalmo septuagesimo septimo 
loeutus est: explicante Paulo hunc versum ion 
plura dictis proferemus. Hzc ad nos quoque perti« 
nebunt, si vocem Dei etinm nunc, hodierno die, 
nos vocantis audientes, nostra corda obduranms , 
deprehendet enim nos ira: Dei, et e tequie ejicie- 
mur que a Deo et cum Deo est. 


PSALMUS XCY. . 
Στ. α’. Λεκτέον οὖν περὶ τῆς τοιαύτης εἰς τὸ áp- C. — Vins. 4. Dicendum de ista restitutione domus, 


xyatov ἁποχαταστάσεως τοῦ olxou, προφητικωτέραν 
τὸν Δαυ]δ τεθεωρηχότα τὴν ὑπὲρ τοῦ ἑἐγχαινισμοῦ 
τοῦ οἴχου τὴν ᾠδὴν πεποιηχκέναι. "Άδουσι δὲ τὴν 
ᾠδὴν οἱ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἐχδυσάμενοι χαὶ τὸν 
νέον ἐνδυσάμενοι τὸν ἀνανεούμενον el; τὸ γενέσθαι 
χατ᾽ εἰχόνα τοῦ κτίσαντος αὐτὸν, τῷ μαθητεύεσθαι 
τῇ Καινῇ Διαθήχῃ, τὴν χαινότητα τῆς Χριστοῦ δια- 
θήχης xai διδασχαλίας προσηχάµενοι. 

Στ. β’. Οὗτοι οὖν πάντες οἱ ὥδοντες τῷ θεῷ, πρὸς 
τὸ ὥδειν αὐτῷ xal εὑλογεῖν τὸ ὄνομα αὐτοῦ προστάτ- 
τονται ' διὰ γὰρ ἔργων ἀγαθῶν xal Υνῴσεως τῆς ἆλη- 
θείας εὐλογεῖ τις xaV δοξάζει τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ.  . 

Στ. Y'. Περὶ ὧν ἐν λθ’ φαλμῷ πρὸς θεὸν εἴρητα: * 
εΠολλὰ ἐποίησας σὺ, Κύριε ὁ θεός µου, τὰ θαυμά- 
σιά σου.» Τὸν τούτων τῶν θαυμάτων αἴτιον ὑμνῶν 
Ἡσαῖας ὁ προφήτης φησίν ' «Κύριος ὁ θεὸς δοξάσω 
σε, ὑμνήσω τὸ ὄνομά σον * ὅτι ἑποίησας θαυμαστὰ 
πράγματα, βονλὴν ἀρχαίαν ἀληθεινήν.» θΘεὺς γὰρ 5 
Σωτὸρ θαυμαστὰ πεποίηχεν, ἐλευθερώσας πᾶσαν 
Φυχὴν ὑπὸ τοῦ διαδόλου καταπονουµένην. — Καὶ 
μετ) Oliva: El δὲ χαὶ τὰς (48) τεραστίους δυνά- 
μεις εἶναι βούλεται, τὰ ἐπαγγελλόμενα τοῖς λαοῖς 
θαυμάσια, xa0' ἃ Ἰησοῦς νεχροὺς Ίγειρε, xat τν- 
φλοὺς εἰς ὄψιν ἀποκαθιστᾷ, χαὶ εἴ τι ἄλλο τοιοῦτὸ 
ἀναγέγραπται, οὐχ ἁμαρτάνεις. 


David aliam dorus renovátionem prophetica menie 
perspexisse et. cantico celebrasse. Decsntant hoc 
canticum qui veterem hominem exuunt ei novum 
induunt ita renovatum, ut ad imaginem flat Crea- 
toris, Novo Testamento edoctus, novitatem Chri- 
Sliani Testamenti οἱ Christiange discipline ample» 
Aus. 


Ύεαν. 2. Omnes qui canunt. Domino ad landan- 
dum nomen ejus in canticis invitantur. Bonis enim 
operibus εἰ cognitione veritalis laudat quis et glo- 
rilicat nomen Dei. 

Vsas. 3. De quibus mirabilibus dictum est in 
psalmo tricesimo nono : « Multa fecisti tt, Domine 
Deus meos, mirabilia tua **, » Quorum mirabilium 
auctorem celehraas ait propbeta Isaias : « Domine 
Deus, glorificabo te, laudabo nomen tuum; quo- 
niam fecisti admirabiles res, consifium antiquum 
verum *', » Deus enim Salvator mirabilia fecit, libe: 
rans animas omnes diaboli imperio oppressas.— Et 
paulo post : Quod si quis hxc populis annuntieta. 
mirabilia non alia esse voluerit ae miram potesta . 
tem qua mortuos Jesus excitavit, e czecorum ocu- 
los illuminavit, et alia hujuscemodi perfecit quae 
referuntur, non errat. 


PSALMUS XCVI. 


vu 


α’. Τοῦ ixavou χειρί. Οὗτος δέ ἐστιν ὁ πνευ- 
ματικὺς Δαθ)δ, ὁ Ex σπέρματος αὐτοῦ τὸ χατὰ σάρχα 


Ὕεας. 1. Viri idonei mana. Hac ad | spiritalem 
David referenda qui ex semine David secundum car- 


3*5 |febr. m, 7sqq. **Psal. xxxix, 6. " ]sa. xxv, J. 


(46) Num legendum a:ó,id est τὸ σήμερον 7 


IT. 
(47) Scribendum ὁμόσαε, nisi Alexandrinorum 


more o in ω mutatum velis. Ip. 
(48) Num legendum Ei às χαί τις, etinfra ápapsé 
vet ? Ip. -- 


41501 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1598 


nem factus est. Terra autem ejus constituta est, vel Α γεγονώς. Ἡ γη τοΐνυν αὑτοῦ χαθίστατο, Txy-b; {2- 


auferente eo turbas et bellicos tumultus cujusque 
generis, vel informante eo terram, ita ut de accepto 
semine fructus offerat centum, et sexaginta, et tri- 
ginta justitiam seminantibus **, ideoque genimina 
justitia repleantur ab ipso Jesu seminata. Qua- 
propter regnat etiam Deus, non quidem regnum 
adeptus quo prius omnino careret, sed quod pec- 
catoribus rex factus,est poenitentiam agentibus, qui 
olim imperium ejus negabant. Exsultat igitur omnis 
terra, illud ideo facere jussa, quod Dominus ejus 
regnet. 

Vrns. 2. Non corporaliter. Nam si corpora easent 
qua in circuitu, corpus esset etiam, out saltem 
corpore. indutus, qui circumdatur. Incorporeus 
autem, aut polius supra illa corpora Deus et uni- 
genitus ejus Filius, in quantum Deus Verbum est. 
'Ad indicandum eum intellectu comprehendi non 
posse, dieitur nunc nubeet caligine circumdari. 
lnnuit forte nubes sermones illos potabiles qui de 
ipso manant ; caligo autem declarat quam difficilis 
captu sit: nam dictum est jam prius ** : « [ncli- 
navit ccelos et descendit, οἱ caligo sub pedibus 
ejus. » Difficillime enim, imo nullo modo intelligi 
posse a mente cujusvis creatura, qua ratione Deus 
cuncta creet. et gubernet, declarant illa, « Caligo 
sub pedibus ejas. » 

Vrns. 5. Inimici justiti:e qui stultam et iniquam 
vitam agunt, uti a veritate abhorrentes, qui falsa 


docent et profitentur ; dictum est etiam nos mundi «4 


amicitia inimicos fieri Dei. — « Inflammabit eos, » 
non eorum naturam perdendo et tollendo; nam 
immortalis anima substantia ; sed auferendo ab eis 
carnis opera et humiles affectus. Quapropter glo- 
riatur Salvator se ignem in terras emisisse, quo 
mundana quasque consumeret. | 


Vrns. 4. lllustres sermones divin: discipline 
ejus « illuxerunt ut fulgura » omni terrarum orbi , 
illuminantes et illustrantes eum, ut lucem adipi- 
sceretur scientim. Qus fulgura conspiciens terra, 
commota est et immulata, terrestres sensus exuens, 
ut imaginem coelestis induat. — Videbit terra 
humanas leges, et cum his congruos mores ; onmes 
patriis dereliet]s ad evangelicam disciplinam defle- 
xerunt. Orbis terrarum Domini fulgoribus con- 
gpectis illuminatur. Terra autem commotione ΡΟΓ- 
mota esi, et fit orbis terrarum ita, ut orbi facte 
appareant divina Dei fulgura. 


VERs. 6. Qui annuntiaverant Salvatorem, justi- 
tiam videlicet Dei, huc adventurum, celi apte di- 
cuntur, quia imaginem coelestis referunt, et con- 


15 Matth. xi, δ. ?* Psal. xvni, 10. 


(49) Scribe ὑπερέχεινα, adverbium. ΕΡΙΤ. 

(49) Grammatica postulat ut scribatur ἀναλίσχον, 
φθεῖρον, et mox ἀφανίζον, siquidem hzc participia 
ad τὸ xp referenda sunt. Cfr. vers. 5 psalmi. Ip. 


ρύδου xaX ταράχου πολεμικοῦ ὑπ' αὐτοῦ κατα)- 
θέντος * Ἡ χαθίσταται γη. χατάστασιν ἀναλαμδάνο--:, 
καθ᾽ ὃ χαρποφορεῖ ὃν ἐδέξατο σπόρον εἰς ξχατὸν, xz 
ξ, καὶ X, σπειράντων ἑαυτοῖς δικαιοσύνην Ev τῷ v5 
γήµατα δικαιοσύνης πλησθηναι τῶν ὑπὸ Ἴτσοῦ σ--1- 
ῥρέντων. Διὸ xal βασιλεύει ὁ Κύριος, οὐχ &s-b τοῦ μὲ 
βασιλεύειν χαθάπαξ ἐπὶ τὸ βασιλεύειν ἑληλυθῶςς, ἀλλ 
ἀπὸ τοῦ pij ἄρχειν τῶν ἁμαρτανόντων μετανοτσάν- 
των ἤχειν ἐπὶ τὴν 'βασιλείαν. ᾿Αγαλλιᾶται οὖν —à3z1 
1| ΥΠ τοῦτο ποιεῖν προσταττοµένη, ἐπὶ τῷ τὸν KZp:cv 
πάσης αὐτῆς βεθασιλευχἑναι. 

Στ. P. O0 σωματικῶ:. El γὰρ τὰ χυχλοῦντα c£ 
σώματα, χαὶ ὁ χυχλούμενος εἴη σῶμα, f] σώματὶ -τ 
χρώμενος. Ἁλλ' ἀσώματος, μᾶλλον δὲ ὑπὲρ ἐχεῖνα 49] 


B σωμάτων, ὁ eb; xoi ὁ μονογενῆς αὗτοῦ Y, 


καθ) ὃ θεὸς Λόγος ἐστί. Λέγεται δξ νῦν πρὸς σαρᾶ- 
στασιν τῆς ἀχαταληψίας αὑτοῦ, περὶ αὐῶν νεςἕέη 
καὶ Ὑνόφος εἶναι. Καὶ τάχα μὲν ἡ νεφέλτ τοὺς ἐξ 37- 
τοῦ ῥέοντας ποτίµους σηµαίνει λόγους: ὁ 65 γνόςος 
τὴν ἀσάφειαν τῆς ἀκαταλέφψεως αὐτοῦ. Efpnzat voz» 
xai πρότερον, « Kal ἔχλινεν οὐρανοὺς xal χατέδτ. 
καὶ Υνόφος ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ. » Τὸ γὰρ δυσθεώ- 
ρητον μᾶλλον δὲ ἀχατάληπτον τῷ vip τῶν αὐτοῦ p 
νητῶν τῆς πορείας αὑτοῦ, xaÜ' fiv πορεύετα: ὅτ- 
μιουργικῶς xal προνοητικῶς παρίσταται διὰ τοῦ, 
εΓνόφος ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ.ν 

Στ. Y'. Ἐχθροὶ τοῦ λόγου τῆς διχαιοσύνης οἱ ἁλό- 
ως xal ἀδίκως πράττοντες, ὥσπερ αὖ διάφοροι τῆς 
ἀληθείας οἱ ψευδοδοξοῦντες xaY φευδόμενοι * χαὶ ἡ ci- 
Ma δὲ τοῦ χόσµου ἐχθροποιεῖν εἴρηται Θεῷ. — Οὺ 
ἀναλίσκων xal φθείρων (49") αὑτῶν τὴν οὐσίαν, ἆθἀ- 
νατος γὰρ Ἡ τῆς φυχῆς αὐτῶν ὑπόστασις, ἀλλ ἁτα- 
νίχων τὰ περὶ αὐτοὺς ἀναφυέντα τῆς σαρχὸς ἔργα 
xai ὑλικὰ φρονήματα ' ὅθεν ὁ Σωτὴρ εὔχεται &va- 
φθῆναι' τὸ πῦρ βαλεῖν ἦλθεν ἐπὶ τῆς γῆς, ὅτως 
ἀναφθῇ τὰ ]ἠϊνα πάντα. 

Στ. 0. Οἱ φωτινοὶ (50) λόγοι τῆς θεἰας διδασχαλίας 
αὐτοῦ « ἀστραπῶν τρόπῳ ἔφαναν » πάσῃ τῇ οἰχουμένη 
χαταυγάξοντες xal φωτίζοντες αὐτὴν, ἐπὶ τῷ ἔχειν 
φῶς γνώσεως. Αλλ' ἡ γη ταύτας τὰς ἀστραπὰς 
ἰδοῦσα, χλονηθεῖσα µετέθαλεν, ἀποθαλοῦσα τὴν γεώδπ 
ποιότητα, ἐπὶ τοῦ ἀναλαθεῖν τὴν εἰκόνα τοῦ ἔπουραᾶ- 
νίου. — Ἰδοῦσα τοὺς ἀνθρωπίνους νόμους, xal τὰ 


D χατάλληλα τούτοις ἔθη, πάντεςοἱ ἄνθρωποι τὰ σφὲ- 


τερα πάτρια χαταλιπόντες, τῇ εὐαγγελιχῇ παιδεύσει 
προσεληλύθασιν. Αλλά οἰχουμένη ἰδοῦσα τὰς ἁστρα- 
πὰς τοῦ Κυρίου, ἑλλάμπεται. Ἡ δὲ γη σαλεύετὰ: 
διὰ τοῦ χλόνου, ἀρχὴν λαμθάνουσα πρὸς τὸ xoi a2- 
τὴν οἰκουμένην χρηµατίσαι, ἵνα φανῶσιν aiti τοι- 
αὐτῃ γεγενηµένῃ αἱ θεῖαι τοῦ Κυρίου ἁστρασαίι. 
Στ. ς’. Οἱ προαναφωνήσαντες τὴν ἐνταῦθα ἐπι- 
δηµίαν τοῦ Σωτῆρος ὄντος δικαιοσύνης θεοῦ, οἱ c 
pavol slow, τῷ φἑρειν τὴν elxdva τοῦ ἑπουρανίου, 


(50) Pro φωτεινηί, more Alexandrino, ut mot 
Ézavav et mulia alia, que non monito lectore ser» 
vavimus. Ip. 














2509 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1510 
καὶ Έχειν τὸ πολίτευμα ἓν οὐρανῷ, ἀναγγείλαντες A versationem in celo habent : annuntiaverunt Dei 


την τοῦ Θεοῦ διχαιοσύνην οὐρανόθεν ἑλευσομένην, 
οὐκ ἄλλην τῆς δικαιοσύνης αὐτοῦ τυγχάνουσαν (51): 
ἁκλ ἐπεὶ xal ἡ πρακτιχὴ ἀρετὴ πολλαχοῦ δικαιοσύνη 
xaAetvar, ταύτην ἀναγγέλλειν πραγματιχῶς μόνοι 


ἔσασιν oL οὐρανοὶ ὄντες ἄνδρες δίχαιοι' «ἐπιδειχνυμέ- 


ντν Y&p πίστιν ἀναγγέλλει δίχαιος, τῆς πίστεως 
αὐτῶν εἰς δικαιοσύνην λογιζοµένης. 

Ec. v. Ἐναντίον καὶ ἐχθρὸν τῷ cip, οὐχ &v ἄντι- 
στάσει «ρύσεως ὃν, οὐ γὰρ ἀντιδιαιρεῖται τῇ ἀγαθῇ 
φύσει πονηρὸν τὸ παρὰ φύσιν * οὐδὲ φύσιν vivi δεεχνυ- 
µένην ὑπολαθεῖν ἔστιν, ἣν χαλεῖ πονηρὀν. 0ὐδὲ γὰρ 
ἔχομέν ττινα τοιαύτην Ey γνώσει, fv εἰδότες µισήσαι- 
μεν, ἁλλὰ πονηρὸν ἅπαν τὸ χαχίας ἔργον ἐπιστά- 
µεθα, καὶ τὸ τοῦ µίσους, ἑάν περ εὖ φρονῶμεν. --- 


justitiam de ccelo venturam, qua non alia a justi- 
tia Dei : cum autem sapius justitia vocetur virtus 
operibus perfecta, hanc non alii opere annuntiare 
possunt preter coelos, hoc est justos, nam fidem 
bonum operantem annuntiat justus, ct fides eorum 
justitia reputatur. 

Vegns. 10. Malignus Deo infensus et odiosus, non 
naturz oppositione ; non enim differt natura a bono; 
hec suspicaberis naturam hic indicari quai mali- 
gna vocetur. Non enim talem scientia complecte- 
mur, quam cognoscentes odio habeamus ; sed ma- 
ligni esse dicimus omne opus malitiz, illudque 
odio prosequimur dummodo recta sentiamus. — 


Ei ποτε ἐπεδούλευσέ τις τῶν ὁσίων, µέχρι τῆς σώ- B Quod si quis sanctos aggressus fuerit, corpori no- 


p.a cog χαχώσεως 1] θανάτου τὰ τῆς ἐπιθέσεως ἴσχυσε, 
ττς φυχῆς. ἀξημιώτου xai ἀμειώτου διαµεινάσης. 
Τίς γὰρ οὖν οὐχ ὁμολογήσειε τοὺς τῆς ἀληθείας µάρ- 
τυρας πεφρουρῆσθαι χατὰ τὰς ψΨυχὰς ὑπὸ τοῦ όμολο- 
γουμένου ὑπ αὐτῶν Κυρίου: 

Ec. ια’. TQ την πραχτιχὴν ἀρετὴῆν κατορθώσαντι, 
δωιαιοσύνην χαλουµένην, ἀνέτειλε φῶς τῆς γνώσεως, 
οὐκ ἅλλο τυγχάνον τοῦ φωτὸς τοῦ ἀληθινοῦ * περὶ οὗ 


ὁ Παττρ εἶπεν" « Toig δὲ φοθουµένοις τὸ ὄνομά µου 


ἀνατέλλει ἥλιος δικαιοσύνης. » 


cere et mortem inferre ad summum valebit ; anima 
autem eorum incolumis et illesa remanebit. Qui 
enim non confitereris veritatis martyres juxta ani- 
mas ab Domino suo fuisse custoditos ? 


Vg&ns. 11. Justo virtutem operibus perficienti, 
qua justitia dicitur, orta est lux scientie, quz non - 
alia a lumine vero, de quo Pater dixit : « Orietur 
vobis qui timetis nomen meum sol justitiz !*, » 


PSALMUS XCVII. 
v..Y'- Διαφέρει τοῦ Ἰακὼθ ὁ Ἱσραὴλ ἐπινοίᾳ ἀλλ 0 Vkns. 5. Differt Israel a Jacob affectibus, non natura : 


οὐχ ὑποστάσει' ὁ yàp αὐτὸς ὁτὲ μὲν Ἰαχὼδ, ὁτὲ δὲ 
Ἴσραήλ ἐστιν. Ὅτε γὰρ ἀσκητῆς τνγχάνων τῆς πρα- 
χτικῃς ἀρετῆς, καταπαλαίων τὰ ἅλογα πάθη xai χα- 
χίας καὶ τὰς ἐνεργούσας αὐτὰς πονηρὰς δυνάµεις, 
. Ἰαχώδ ἔστι πτερνίξων τὸ εἰρημένον στῖφος. "Οτ' ἂν 
δὲ ἀνωτέρω πάσης µοχθηρίας γεγονὼς διὰ χαθαρό- 
τητα veu προσθάλλει τῷ θεῷ, Ἱσραὴλ προσαγορεύε- 
ται. — Κηρυχθέντος γὰρ τοῦ Εὐαγγελίου £v πάσῃ τῇ 
οἰχουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, κατὰ τὴν 
τοῦ Χριστοῦ χρησµῳδίαν, « Εἶδεν πάντα τὰ πέρατα 
τῆς γῆς , Χριστὸν «τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ.) -- Καὶ 
μετ) ὀλίγα * Οἱ περάσαντες τὴν γῆν xaX ἀνωτέρω αὖ- 
της Ὑεγενηµένοι, τῷ μὴ ὑλικὰ καὶ ἐπίγεια ἔτι φρο- 
νεῖν, ἀλλά ζητεῖν xal φρονεῖν τὰ ἄνω, πέρατα γῆς 


nam idein nunc Jacob, nunc Israel vocatur. Quando 
enim in colenda virtute se exercet, insanas cupi- 
ditátes frangens, et peccata, malignasque virtutes 
qua ea operantur, Jacob est, sic diclam catervam 
calce petens. Quando autem supra omnem mali- 
tiam elatus, mentis puritate Deum consequitur, 
dicitur Israel. — Pradicato Evangelio in toto ter- 
rarum orbe in testimonium omnibus gentibus 
juxta Christi prophetiam, « Viderunt omnes fines 
terre » Christum « salutare Dei. » — Et : paulo 
post: Qui sunt terram prwtergressi, supra eam 
elati, jam non humilia et. terrena sentiendo, sed 
quz sursum sunt quzrendo et sapiende , hi fines 
terre sunt, videntes salutem et salutis auctorem 


ὄντες, εἶδον σωτηρἰαν καὶ τὸν αὐτῆς αἴτιον Θεοῦ Λό- D Dei Verbum, quod salutare Dei. 


yov, ὄντα σωτήριον τοῦ Θεοῦ. 

Στ. δ.. Πᾶσαν τὴν γῆν, τουτέστι τοὺς ἐπὶ γῆς 
ἅπαντας ἀνθρώπους, προστάττει ἐπινίχιον αἵνον 
ἀναπέμπειν τῷ Κυρίῳ κατελθόντι τοὺς πολεμίους 
τοὺς ἀοράτους ἐχθροὺς τῶν ἀνθρώπων, διάδολον xat 
τοὺς ὑπασπιστὰς αὐτοῦ. 

Στ. ε’. Τίς δὲ ἡ κιθάρα, πολλάκις εἴπομεν ' τί τὸ 
φάλλειν Ev αὐτῇ, τί τὸ πρακτιχῶς ἐστι διὰ σώματος 
ἐνεργεῖν τὰ τῆς ἀρετῆς, ἢ διὰ πασῶν τῶν τῆς ψυχῆς 
δυνάμεων. — ᾽Αντὶ τοῦ: Πρὸς τὸν φαλμὸν, τὸν διά 
τοῦ ὀργάνου πληττόµενον, xal φωνή τις ἀδέσθω οὖσα 
) περὶ τῶν πρακτέων θεωρία. 


39 Malach. 1v, 9. 


(51) Deesse aliquid videtur. Epi. 


Vgns. &. Omnem terram, homines videlicet in 
terra habitantes, jubet. hymnis et laudibus Deum 
celebrare propter victorias de invisibilibus homi- 
num inimicis, de diabolo ejusque asseclis relatas. 


Vgns. 5. Quid sit cithara , jam sepius diximus : 
psallere autem in citbara, non aliud prater virtu- 
tem opere perficere aut per corporis vires, aut per 
omnes aninxe virtutes. — « Voce psalmi, » hoc est, 
ad psalmum organo precantatum , vox qua decan- 
tatura, earum contemplatio qux opere perficienda 
$uut. 


1541 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1513 


Vgns. 6. « Tubis ductilibus » canunt quicunque A Στ. ς’. Σαλπίζουσιν «iv ἑλαταῖς» οἱ τὸν 127. 


veritatis sermonem splendide et elare profitentur. 
Mi enim vere ad celebrandam spiritualem festivi- 
tatem idonei, dicentes : « Suflicientia nostra ex 
Deo est, qui et idoneos nos fecit ministros novi 
Testamenti *! ; » quod non alii confiteri possunt , 
preter eos qui omni sermone et omni scientia di- 
vites. 

Vas. 7. In civitatibus hominum refertis consi- 
deranda est prmsertim prophetie perfectio. Nam 
mare fluctuans imitatur in ecclesiis piorum viro- 
rum multitudo, pariterque resonant ibi psallentium 
vOCeS. 

Vgas. 8. Rursus flumina vocat, quibus ceteros 
docendi munus demandatum, quique fluminum ad 


τῆς ἀληθείας λαμπρῶς λαὶ διχαίως προφέροντε.. 
Οὗτοι γὰρ ἀληθῶς εἰς πνευματιχὴν ἔορτῆν διετε:- 
ρειν ἰκανοὶ, λέγοντες * « Ἱχανότης ἡμῶν Ex του Beo». 
ὃς xai ἰχανοὺς (59) διαχόνονς καινῆς Διαθίχης", 
τῶν πλουτούντων παντὶ λόγῳ xol πάσῃ γνώσε:, µ/- 
vov τοῦτο δυναµένων προφέρειν. 


Στ. Q. Διαφερόντως kv ταῖς πολνανθρώποις ϱῇ:- 
σιν ἔστιν ἐδεῖν τῆς προφητείας τὸ τέλος. Θάλατταν 
γὰρ χυµαίνουσαν τῶν εὐσεδῶν ἀνδρῶν kv ταῖς boor- 


Ίσίαις μιμεῖται τὸ πλῆθος, τοιαύτη δὲ καὶ ἡ τῶν qas 


λόντων yr. 
Στ. η’. Πάλιν ποταμοὺς τοὺς τῆς διδασχαλικης µ:- 
ταλαγχάνοντας ὠνόμασε χάριτος, xal ποταμῶν ἕ-- 


instar divinas aquas profundunt: illos plaudere B χην τὰ θεῖα προχέοντας νάµατα, οὓς χροτεῖν ἔστ. 


jubet, hoc est Deum celebrare; nam ovantium 
rursus sermo, — Et rursus: Qua hic occurrunt 
multitudinem forte designant eorum qui undarum 
instar ad salutem convolvuntur , et vocibus laudi- 
busque regnum Domini celebrant. 

VkBs. 9. Servos suos pre primis « judicabit in 
sequitate, » Nam cum populi cor rectum rectos- 
que mores babeant, reddet unicuique secundum 
Opera ejus. 


θεὸν ἀνυμνεῖν * νενιχηχότων Ὑὰρ πάλιν ὁ λόγος. — 
Καὶ πάλι) Ἴσως δὲ τὰ πλήθη τῶν σωζοµένων 
ποταμηδὺν συνερχοµένων, xoi φωναῖς θεολογιχαῖς 
ἀνυμνούντων τὴν τοῦ Κυρίου βασιλείαν, διὰ τῶν iv 
χεροὶ δηλοῦται. 

Στ. 0. Κατ’ t£oyhv τοὺς οἰχέιωθέντας αὐτοῦ yor- 
µατίσαι « ky εὐθύτητι χρίνει.» Ἐπεὶ εὐθεῖαν χαρδίαν 
καὶ εὐθείας πράξεις ἔχουσιν οἱ λαοὶ, ἀποδώσει ixi- 
otto κατὰ τὴν πρᾶδιν αὐτοῦ. 


PSALMUS XCYIH. 


Vras. 2. Primo in Sion, data lege missisque ρ Στ. β’. Πρότερον àv Σιὼν, κατὰ τὴν δόσιν του v 


prophetis magnus Dominus ; deinde excelsus appa- 
ruit super omnes populos de gentibus ad fidem con- 
versos. Nam « gloria et lonor et pax omni ope- 
ranti bonum, Judzo primum et Graeco 53.2 Exaltatus 
enim e terra, omnes traxit ad se 39. 


κας. 5. Exoltate Dominam, non equidem eum 
ex inferiori loco ad superiorem efferentes ; hoc 
enim non nisi corpora deceret, sed alta οἱ sublimia 
4e eo sentientes.— Scabello ejus declaratur vetus 
templum, uti apud Jeremiam scriptum est: « Quo- 
modo obtexit caligine in ira sua Dominus filiam, 
projecit de coelo in terram sanctiücationem  ( alias 
gloriationem ) ejus, et not. est recordatus scabelli 


µου xai τῶν προφητῶν µέγας ἑἐστὶν ὁ Κύριος: εἶν' 
οὕτως ὑψηλὸς τυγχάνει ἐπὶ πάντας τοὺς ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν προσερχοµένους τῇ πίστει λαούς. «δόξα» γὰρ 
« καὶ τιμὴ xai εἰρήνη παντὶ τῷ ἑργαζομένῳ τὸ ἄγα- 
θὸν, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον xal Ἕλληνι,» Ὑψωθεὶς γὰρ 
bx τῆς γῆς, πάντας εἴλχνσεν πρὸς ἑαυτόν. 

Στ. &. 'Υψηλὸν ποιεῖτε, οὐκ ix τοῦ χάτω εἰς οὺ 
ἄνω ἑπαίροντες αὐτὸν, ἴδιον γὰρ σωμάτων τοῦτα, 
à ὑψηλὰς xal ὑπερφνεῖς περὶ αὐτοῦ ἔχοντες veh 
σεις. — Λέγεται δὲ ὑποπόδιον αὑτοῦ ἐπὶ τοῦ πάλαι 
νεὼ, ὡς iv Ἱερεμίᾳ γέγραπται «Πῶς ἐγνόρωσε 
Κύριος v ὀργῇ αὐτοῦ τὴν θυγατέρα, χατέῤῥιγεν 
εἰς γῆν τὸ ἁγίασμα αὑτῆς, οὐχ ἐμνήσθη ὑποποδίω 
αὐτοῦ»; » — Καὶ uev! ὀλίγα. Τὸ ὑποπόδιόν φτειν 


pedum suorum **? » Et paulo. post : Scabellum ut D προσχυνεῖν τὴν παγχόσµιον ἐξουσίαν τὴν τότε φαντ- 


adoretur imperat, summum scilicet in mundum 
uaiversum imperium, quod turic apparebit, cuique 
non sancti modo, sed omnes ineervient, — Saucii 
dicli sunt etiams sacerdotes et prophetz. Huic au- 
tem sancto non adorandum ait scabellum, declarare 
cupiens quantum bic a cteleris sanctis differat ; 
nam ipse Sanctus sanctorum. Quepropter Moysem 
ut legum latorem, Aaron ut summum sacerdotem, 
Samuelem ut principem prophetarum commemorat, 
— Hc non ad istos viros tantum referenda, sed 
ad omues qui iisdem virtutibus prastant.— Et paulo 


* ]l Cor. 11, 5, 6. 3 Rom. 1, 10. 


?! Joan. ΧΙΙ, 22. 


σοµένην, ἢ μὴ µόνη (55) τῶν ἡγιασμένων, ἀλλὰ καὶ 
πάντων κρατεῖ. — Ἐπειδὴ ἅγιοι xal οἱ ἱερεῖς xot 
οἱ προφῆται: ἑλέγοντο. "Άγων δὲ τοῦτον οὗ δεῖ τῷ 
ὑποποδίῳ προσχυνεῖν προσηγόρευσεν, δεῖξαι βούλε- 
ται πόσην εἶχε διαφορὰν πρὸς τοὺς λοιποὺς ἁγίους ' 
αὐτὸς γὰρ ἣν ὁ τῶν ἁγίων "Άγιος. Διὰ τοῦτο Μωῦ- 
σέως μὲν ὡς νοµοθέτου, 'Aapiy δὲ ὡς ἀρχνερέως, 
Σαμουὴλ ὡς ἐξάρχου τῶν προφητῶν, ἐμνημόνε:- 
σεν. -- Οὐ περὶ µόνων τῶν ἀνδρῶν τούτων ταντα 
λέγεται, ἀλλὰ περὶ πάντων τῶν ἑχόντων τὴν αὐτὶν 
αὐτοῖς ἀρετήν. — Καὶ μετ ὀλίγα". Τί οὖν ἔχομεν 


5 Thren. 1, 1. 


(52) Lege cum S. Paulo (I Cor. ni, 5), ἱκάνωσεν ἡμᾶς. EpiT. 


(53) O0 µόνον! Ip. 











5 .. EXPOSITIO IN PSALMOS. 


4514 


pi τούτων εἰπεῖν; ἢ ὅτι τοὺς τὰς αὐτὰς ἀρετὰς À post : Quid igitur de istis dicemus ? nisi omnes itie 


ντας, ὁμωνύμως αὐτοῖς ὠνόμασεν. EL δὲ τοῦτο 
woe ἔχει, δηλον ὅτι xal οἱ πιστοὶ θεράποντες γι. 
.ενοι, πάντες κατὰ Μωῦσέα πυγχάνουσιν ’ xal ἐπὶ 
ν ἄλλων ὁμοίως. 

Στ. Q. Ἐπεὶ ὁ τοῦ θεοῦ λόγος βέδαιος xaX ἀχλι- 
c ἔστι, στύλος εἰχότως καλεῖται, ὡς τὴν χαταδεξα- 
ἵνην αὐτὸν Ἐκχλησίαν, οτύλον xai ἑδραίωμα τῆς 
ηθείας εἶναι. 'AXX Enel xal πότιμος xai χαρπῶν 
τιός ἐστιν, ὑετοῦ δίκην εἰς τὰς διανοίας τῶν ἀν- 
nV ἐρχόμενος, « στύλος νεφέλης ἐστί., Τάχα δὲ 
à προεθεσκίζετο διὰ τούτου f) τοῦ Σωτῆρος δεῦρο 
ἴθοδος, χαθ᾽ fjv ἐπιθὰς χούφης νεφέλης, εἰς Αἴγν- 
τον ἦκε τὸν περὶ γῆν τόπον. ---Τελείου δὲ ἀνδρὸς 
αἱ ἔχοντος πάσας τὰς ἀρετὰς, τὸ πάντα τὰ μαρτύ- 
u xa προστάγµατα τοῦ θεοῦ φυλάττειν. 

Στ. η’. Σὺ ὁ ἡμέτερος xai Κύριος χαὶ θεὺς, λέγω 
hó τῶν ἐθνῶν βασιλεὺς, αὐτὸς Ίσθα ὁ καὶ τὸν ἀμφὶ 
[ωῦσέα xai ᾿ΔΑαρὼν ἑπαχούων. — Ἑν ofc παιδείας 
δέντο, ὥσπερ τὸν 'Aapiv ἐπὶ τῇ µοσχοποιίᾳ, καὶ 
iv Μωῦσην ἐπὶ τῇ ἀπιστίᾳ τοῦ ὕδατος τῆς ἀντιλο- 
(ae. - 


dem designari quicunque iisdem virtutibus ornan- 
tur. Quod s] autem res ita se habeat, perspicuum 
est omnes quicunque fldeles servi flunt, juxta 
Moysem este ; eadem pariter de cseteris valent. 

Vgns. 7. Cum Dei sermo firmus et inconeussus, 
haud inepte columna *ocatur, ita. ut qua illum 
suscepit Eeclesia, columna sit et fundamentum 
veritatis. Àt cum simul potabilis sit, et ubertatis 
causa, et roris instar mentes hominum imbuat, 
« columna nubis » vocatur. Innuunt etiam forte 
hzc Salvatoris in terram adventum ; quippe qui 
levi circumdatus nube /Egyptum, terram videlicet 
accessit. — Perfecti hominis est et omnibus virtu- 
tibus ornati, omnia Dei testimonia et praecepta 
custodire. 

Vgns. 8. Tu Dominus et Deus noster, tu et gen 
uum rex, non alius ab illo qui Moysem et Aaron 
exaudivit. — (Propitius fuisii eis) quando venia 
indigebant, uti Aaton cum vitulum conflavit, et 
Moyses cum aquse contradictionis confidere noluit. 


PSALMUS XCIX. 


Στ. 5". Πύλαι τοῦ Κυρίου αἱ κατ εἶδος ἀρεταὶ, 
περὶ ὧν καὶ ἓν ἄλλοις εἴρηται" € Ανοίξατέ pot πύλας 
αὐτοῦ * » ἓν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Θεοῦ, ἐν τοῖς κατὰ θεολο- 
Ἱίαν Όμνοις, εἰσεληλυθότες εὐχαρίστως ἐξομολογή- 
συνται τῷ θεῦ. 


Vrns. 4. Porte Domini, cujusque generis virtu- 
tes; de quibus alias quoque dictum est: « Aperite 
mihi portas justitiz **. » Atria Domini ingressi 


hymnis Deum celebrantes, grai^ mente confitebun- 


tur ei. 


PSALMUS €. 


Στ. α’. 'U νῦν ἄδων πραθνει xat καταστέλλει τὰ C.— Vgns. 4, Qui nunc cantat, mores audientium 


ἤβη τῶν ἀκροατῶν διὰ τῆς ᾧδῆς, χριτην τὸν Θεὸν 
τῶν πραττοµένων ἀνθρώποις ὑμνῶν. EI! ἐπεὶ ἀχρι- 
Che αὐτοῦ ἐστιν ἡ χρίσις, οὐ τὰ φανερὰ µόνον, ἀλλὰ 
χαὶ τὰ χρυπτὰ τῆς καρδίας ἐξετάζουσα, σὺν χρηστῇ 
προθέσει ἐπάχει αὐτὴν. El γὰρ τῷ πρὸς ἀξίαν τῶν 
ἔργων xai λόγων χαὶ ἐνθυμημάτων ἡμῶν σχοπῄἠσῃ, 
ἄρδην ἀπολλύμεθα, ἵν' οὖν μὴ τοῦτο γένηται, πρὸ 
εἷς κρίσεως bust * « Ἐὰν, Ὑὰρ «ἀνομίας πσρατη- 
phon, Κύριε, τίς ὑποστήσεται; » Kat bri παρὰ σοῦ 
ὁ ἱλασμός ἔστιν, To Yh γὰρ τυγχάνεις ἀγαθότητος xat 
ἐλεημοσύνης, θαῤῥοῦμεν ὅτι ἑλέῳ xo χρίσει ἐξετά- 
ζοτός σου τὰ καθ) ἡμᾶς, σωτηρίας νευξόµεθα. 


Σι. β. Τῶν διαπορευοµένων κατὰ τὰς τοῦ νόµου 
ἱνεργείας ὅσοι σὺν xaxíq χινοῦνται, ἑχτὸς ἑαυτῶν 
Ίδανιαι, ἐμπαθῶς τοῖς αἰσθητοῖς προσχεχηνότες. 
"Elo; γοῦν λέγειν τοὺς -τοιούτους ὀχτὸς ἑαυτῶν xo) 
ἐξεοτηχότας εἶναι. 'O δὲ σὺν ἀχαχίᾳ, τουτέστι σὺν 
ἀριτῇ, χινούµενος περὶ τὰ πραχκτέα xa φρονητέα, 
πρὸς ἑαυτὸν κυχλεκῷς τρέφεται ὅλως τοῦ νοῦ xat τῆς 
ἐπιμελείας τοῦ ἔσω ἀνθρώπου γινόμενος,ε διαπορεύε- 
ταιμεθ᾽ ἔξεως βἐλτίστηςεἓν µέσῳ τοῦ οἴχου αὐτοῦ. 
θἶχος δὲ ἑχάσιου τῶν σπουδαίων Αν χαθορθοῦσιν τὴν 
ἀρετήν, 


8 Psal, cxvit, 19. 35 Psal. cxxix, 3. 
PaTROL,. GR. XXXIX. 


cantico informatet exornat, judicem Deum celebrans 
operum ab hominihus perfectorum. Deinde cum 


judicium ejus aceuratum sit, non manifesta tan- 


tum, sed vel abscondita cordis perscrutantis, mise- 
ricordiam Dei simul commendat. Nam si pro me- 
ritis opera et sermones et sensus cujusque consi- 
deraverit, omnibus omnino pereundum. Quod ne 
fiat, ante judicium misericordem se gerit ; nam « si 
iniquitates observaveris, Domine, quis sustine- 
bit ** ? » Cum igitur propitiatio apud te, tufJue fons 
bonitatis et misericordie, speramus nos, te nostra 
eum misericordia et judicio perscrutante, salutem 
consecuttros. 

Vgns. 2, Qui juxta legs operationes deambulant, 
quotiescupque cum malitia moventur, jam non 
sunt apud se, rerum sensibilium amgre quam ve- 
hementissime capti. Unde istiusce generis homines 
exira se esse et exsistere dicimus. Qui autem in 
innocentia, in virtute scilicet movetur circa ea qua 
agenda aut cogitanda sunt, circum seietipsum in 
orbem circumvolvitur, mente et cura interiori bo- 
mini unice intentus, et cum optimis moribus « in 
medio domus sux deambulat. » Domus autem uni- 
cuique justorum, virtus quam perficit. 


48 


grediar. Hunc versum. usurpare poterunt et Joseph 
et Susanna ettres pueri in fornace et quicunque 
iisdem vestigiis institerint. 

Vgns. 4. Scriptum est in -Ecclesiaste : « Fecit 
Deus hominem rectum *'.» Quod si igitur homo re- 
ctus exstitit, in principio ad virtutem informatus, 
amnis malitia et morum pravitas procul ab eo est. 
Talia profiteri poterit quicunque pristinam rectitu- 
dinem et cum Deo similitudinem retinuerit. 

Vgns. 8. Mortificatis membris ip terra, oppresso 
et in servitutem redacto corpore. li sunt. impetus 
quibus nos caro ad peccata propellit, qui animas 
ita afficiant, ut voluptatis amore iniquitatem ope- 
rari non dubitent. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
Ygas, 5. Non habeo mihi datam legem quam irans- Α Στ. Υ. 05 σχοπὸν ἔχω χαὶ πρακείµενον «Lis; 


ιοί 


ρανομῆσαι. Καὶ ἐροῦσί ve τὸ ἐγχείμενον É 
Σουσάννα, ol ἐν τῇ χαμίνῳ τρεῖς παΐδες, καὶ ὃ 
εἰς τὰ τάγματα τούτων συλλέγονται. 

Στ. U. Γέγραπται £v τῷ Ἐχχλησιαστῇῃ: «(0 
ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον £007]. » El οὖν εὖθῆς τε; 
ται, τὸ xdx' ἀρετὴν ἀρχῆθεν πεποιῶσθαι, σᾶσα 
χία χαὶ σχολιότης ηθῶν μαχρὰν αὐτοῦ ἐστιν. " 
οὖν διέµεινε τηρῶν τὴν εὐθύτητα καὶ τὴν «pic 
ὁμοιότητα, ταύτην προφέρει τὴν φωνήν. 

Στ. η’. Νεχρουμένων γὰρ τῶν μελῶν τῶν ἐπὶ « 
γῆς, ὑποπιεζομένου xal δουλαγωγουµένου του cum 
τος. Αἱ ἐκ τῆς σαρχὸς τῶν ἁμαρτημάτων ἆφοι 
olal τε εἰσὶν ἐγεῖραι λογισμοὺς τῇ φυχῆ τοὺς σπεύ» 
δοντας δι) ἡδονῆς ἀπόλανσιν τὴν ἀνομίαν ποιεῖν. — | 





PSALMUS CI. : : 
Vras. 4. Quod si quid petieris non habens quod Β — Z«. α’. Πᾶς ὁ αἰτούμενός τι, οὐκ Eywy ὃ αἰτεῖται 


petis, illudque petitione consecuturus, pauper ea. 
Dum Deum oras, bonorum optas particeps fieri, 
: qus viribus tuis adipisci nequis : quamobrem omnes 
coram Deo pauperes. Licet igitur magnus fuerit 
David et rex, pauper erat, eorum egenus quae 
Deus largitur : itaque cuni sciret se Dei auxilio vel 
magna, vel omni ex parte destitutum, tanta anxietate 
perturbatus est, ut. animo prorsus deflceret. Dein- 
de deposita omni spe precem suam coram Domino 
effudit, invocans eum qui ea qua bona sunt in- 
vocantibus se tribuit. Qui enim non talia, sed peri- 
tura petit, non audet coram Domino precem suam ef- 
fundere, animo malis affectibusdedito.-Orantes Deum 
tanquam supplices invocamus, precantes ea petimus 


ἐπὶ τὸ τυχεῖν τούτου ἑρχόμενος διὰ τῆς αἰτήστως, 
πτωχός ἐστι. Ἠᾶς οὖν προσευχόµενος θεῷ, ἀγαίόν 
αἰτεῖται µετουσίαν, ταύτην ἓξ ἑαυτοῦ ἔχειν οὗ 5»- 
νάµενος * ὅθεν xal πάντες πρὸς θεὸν πτωχοί. Ei καὶ 
μέγας οὖν xai βασιλεὺς ὁ Δαυ]δ, Ev τοῖς ix Geo; &- 
δοµένοις πτωχὸς ἣν ὅθεν Υνοὺς ἑαυτὸν πολλὼν d 
πάντων τῶν Ex Θεοῦ χορηγουµένων λειπόμενον, &xr- 
δίας ἀναπίμπλαται, ὡς σφόδρα ἀθυμῆσαι. Εἶτα uci 
τὸ οὕτω διατεθΏναι, ἐχχέει ἐνώπιον Κυρίου τὴν δέτ- 
σιν αὐτοῦ, αἰτούμενος παρὰ τοῦ διδόντος τὰ kai 
τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν. 'O γὰρ μὴ ταῦτα, ἀλλά τι c 
προσχαίρων αἰτῶν, οὐκ ἔχει παῤῥησίαν ἑνώτιον Κ.- 
ρίου ἐχχέειν τὴν δέησιν αὐτοῦ, δι' ἑμπαθηῃ προαίεε. 
cw. — 'H μὲν προσευχἠ τὴν ἱχετηρέαν δηλοῖ τν 


quie vult indigenti suppeditari. Haec autem sunt res C πρὸς τὸν θεὸν, xal τὴν παράκλησιν ᾽ d δὲ δέτσις τὴν 


absolute bonz, quas Deum largiri decet, nobisque 
petentibus accipere prodest. Jam dictum est de 
clamore sanctorum Deum laudantiun et magna 
voce celebrantium, illos non ore sed mentis affectu 
ad Deum clamare. 


Vrns. 4. Saepius jam notatum est ossa nil aliud 
esse prater firmissimas interioris hominis doctrinas 
ev validissimas animas virtutes, quas cupiditatum 
incendio . confringuntur ; aruit autem cor ejus, nil 
)ztum habens quo lataretur. Tantas enim in cala- 
mitates delapsus sum, ut jain panem comedere oblitus 
sim, praestanti ipsius naturze convenientem et con- 
gruum, Cujus panis particeps factus est, qui rebus 
externis non amplius turbatur et circumagitatur. 


Vrns. 11. Quibus verbis, ni fallor, annuntiat Dei 
Verbi, ipsius Domini et Salvatoris nostri Jesu Chri- 
&tüi inter homines commorationem ; cujus opera 
Sion denuo zdificata est. Quod si autem illud con- 
flearis, noli putare hic de terrena civitate, aut de 
terrestri Jerusalem agi; sed renovandam esse di- 
cit pietatis conversationem. — Cum circa divinam 


9 Eccle. vii, 30. 


αἴτησιν, τὴν περὶ ὧν βούλεται αὐτῷ τῷ δεομένῳ -π- 
ῥασχεθῆναι. Ταῦτα δέ ἐστι τὰ χυρίως ἀγαθὰ, xai τῷ 
Oc πρέπον διδόναι, καὶ τοῖς αἰτοῦσι συμφέρει 14- 
θεῖν. Ἐἴρηται δὲ δη περὶ χραυγῆΏς τῶν ἁγίων 
ὑμνούντων θεὸν xal εὐχομένων αὐτὸν µεγαλοφώνως, 
ὅτι ἔστιν οὐχὶ Ev προφορᾷ, ἀλλ’ fj, τῆς νοῄσεως isi- 
στασις. 

Στ. δ. Εἴρηται πολλάχις ὁατᾶ εἶναι τοῦ ἔσω àv 
θρώπου τὰ εὔτονα τῶν δογμάτων, καὶ αἱ στεῤῥότα- 
ται τῆς ψυχῆς δυνάµεις, ἃ xal συμφρύγεται ὑτὸ 
τῆς τῶν ψυχιχῶν παθῶν πνρώσεως. Ξηρανθῖναι d 
αὐτοῦ τὴν χαρδίαν φησὶν, οὐδὲν ἰλαρὸν ἐφ᾽ ᾧ ἔστιν 
ἔχειν θυµηδίαν χεχτηµένην. Γέγονα yàp £v τοῖς zx- 
χειµένοις περιστατικοῖς τοσοῦτον, ὡς μηχέθ οἷόν t: 


D εἶναι τὸν κατάλληλον xal ἁρμόδιον τῇ τιµιωτέρα c7 


σίᾷ αὐτοῦ ἄρτον τρέφεσθαι. Τούτου γὰρ τοῦ ipw 
µεταλαμθάνειν ἔστι, μὴ περιελχόµενον μηδὲ θολού- 
µενον τῶν ἑχτός. 

Στ. dp. Προφητεύειν αὐτὸν οἶμαι ἐν τούτοις 9» 
θεοῦ Λόγου, αὐτοῦ δὴ τοῦ Κυρίου xat Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν εἰς ἀνθρώπους θεοφάνειαν, ci 
«lav ἑσομένην τῆς ἀνοικοδομῆς τῆς Σιών. "Evia 5 
γενόμενος, µή pot τὴν ἐπὶ γῆς πόλιν ὑπολάμόσ, 
μηδὲ τὴν ἐπίγειον Ἱερουσαλὴμ. νόμιζε δηλοῦσθαι 
ἀλλὰ τοῦ τῆς εὐσεθείας πολιτεύματος τὸν ἀνανέωσν. 


4517 EXPOSITIO IN PSALMOS, 1518 
— Ἐπειδὴ γὰρ οἱ τὰς θείας οἰχονομίας ἁγνοοῦντες, À providentiam errantes, infürmitate Dei putabant 


ἀσθένειαν ὑπελάμθανον τοῦ θεοῦ, τὴν Ἰουδαίων δου- 
λείαν καὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ τὴν ἑρημίαν, εἰχότως δό- 
ξαν ἐκάλεσε τοῦ θεοῦ τὴν τῆς πόλεως νεουργίαν. 
Στ. xf. Ἡ yàp σχοπευτικὴ φυχὴῆ Σιὼν τυγχά- 
νουσα, ἕξει τοὺς ἐπαγγέλλοντας αὐτῇ διδασκάλους τὸ 
ὄνομα Κνρίου, ἀπαγγέλλοντας δὲ χαὶ τὴν αἴνεσιν 


αὐτοῦ, by τῇ διὰ τὸ ὁρᾷν τὴν εἰρήνη» χρηματιξούσῃ’ 


Ἱερουσαλὴμ διανοίᾳ. Ἡ δὲ Σιὼν xai Ἱερουσαλὴμ 
κατήγοροι τῆς Ἐκκλησίας, διὰ τὸ σχοπεῖν τὰ χρείτ- 
τονα, xai ὁρᾷν τὴν εἰρήνην τῷ εἱρμῷ xat τῇ συµφω- 
vla. τῶν δογμάτων. Εἰχότως xai tv οὕτω καλουµένῃ 
Σιὼν ἀναγγελθείη τὸ ὄνομα Κυρίου, xot d αἵνεσις 
αὐτοῦ Ey τῇ οὕτω προσαγορευθείσῃ- Ἱερουσαλήμι Ἐν 
ταύτῃ γὰρ χηρύσσέται τὰ τῆς θεότητος αὐτοῦ µυστή- 


Judazos fuisse in captivitatem deductos, et Jerusa- 
lem vastatam, haud immerito dicit Dei gloriam esse 
urbis restitutionem. . 

Vrgns. 22. Anima enim, quz hic voce Sion in- 
tenditur, magistros babebit qui ipsi nomen Domini 
annuntient, et laudeni ejus in mente celebrent, hic 
Jerusalem vocata, quod pacem videat. Ecclesiam 
quoque designant Sion et Jerusalem; ipsa enim 
optima sapit et pacem videt, doctrinis inter se tam 
apte connexis. Nec immerito annuntiatur nomen 
Domini in ista Sion, et praedicatur laus ejus in ista 
Jerusalem. In ipsa enim narrantur divinitatis ejus 
mysteria, et ea quz ante secula, είδα quz ad al - 
terum illustremque ipsius adventum referenda. 


px, τά τε τῆς πρὸ τῶν αἰώνων, xal τὰ τῆς δευτέρας B 


αὐτοῦ χαὶ ἑνδόξου παρουσίας. 

Στ. xb. Τίς ε ἀπεχρίθη αὐτῷ ἐν ὁδῷ ἰσχύος ab- 
«o0 ; » Οὐ συμβαίνει ἡ λέξις μὴποτ οὖν τὸν χτιζό- 
μενον λαὸν ἐπὶ τῷ αἰνέσαι Κύριον λέγειν. Ὅπερ μᾶλ- 
λον τὸν Ev τῇ προγραφῇ πτωχὸν ἀχηδιῶντα x) iv- 
ώπιον Κυρίου ἐχχέοντα τὴν δέησιν αὐτοῦ ἡγητέον elvat 
τὸν ἀποχρινόμενον, οὐ φωνῇ καὶ προφορᾷ, ἀλλ᾽ ἐν ὁδῷ 
ἰσχόος αὐτοῦ: ἰσχυρῶς γὰρ xaX μετ) εὐτονίας ὁδεύοντα 
τὴν xaz' ἀρετὴν ὁδὸν τῶν πράξεων. 


Στ. xs'. Ἑν ἡμίσει δὲ ἡμερῶν ἀνάγεται ὁ μὴ τε- 
χείως μηδὲ ὡς δεῖ ἐνταῦθα χαρποφορήσας χατὰ τὴν 
ἀρετὴν. θὐκ &v χρονιχῷ δὲ διαστήµατι τοῦτο µεμέ- 


Ὕεας. 24. Quis « respondit ei in via fortitudinis 
su?» Non indicat Scriptura verba iga ad celé- 
brandum Dominum a novo populo usurpori. 
Rectius igitur putares ea proferre illum qui in 
inscriptione pauper dicitur, et anxius, et coram 
Domino precem suam effundens, illumque respon- 
dere non voce et ore, sed in via fortitudinis sug : 
viam scilicet virtutis et honesta vitze firmo et certo 
pede perflciendo. 

Vegas. 25. In dimidio dierum suorum aufertur, 
gui nec perfectos nec dignos virtutis fructus bis in 
terris tulit. Non enim metiuntur hec temporum 


τρηται, ἐπεὶ τότε πλήρης ἡμερῶν χατὰ τὸν ἌἈθραὰμ 4 intervallo, cum plenus dierum secundum Abraham 


παραλαμθάνοµαι, ὅταν τελειωθῶ μετὰ τῆς Υνώσεως 
τῆς ἀληθείας καὶ τῶν ἀρετῶν. 

Στ. xg'. Τουτέστιν ἅμα τῷ οὐσιωθῆναι αὐτὴν πε- 
ποίηχας. Συμφώνως δὲ τὸ, « Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ 
θεὸς τὸν οὑρανὸν xal thv γῆν, 2 δύναται τὸ κατ 
ἀρχὰς χείµενον ἀναιρεῖν δόξαν τῶν λεγόντων πάντων 
τὴν γῆν στοιχεῖον εἶναι, ὡς πάντα ἓξ αὐτῆς Υεγονέ- 
ναι, οὐδενὺς προτέρου αὑτῆς ὄντος. Φαίνεται γὰρ 
οὐχ ἀρχὴ, ἀλλὰ χατά τινας προεπινοουµένας αὐτῆς 
ἀρχὰς θεµελίους αὐτῆς ὑπάρχειν. Εἴρηται καὶ τῷ 
"Ià6 ὑπ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου θεμελιώσαντος τὴν γῆν, 
« Ποῦ Ἶς ἐν τῷ θεμελιοῦν µε τὴν γῆν; » θεμελιοῦν-. 


τος δὲ τοῦ Κυρίου, δι οὗ τὰ πάντα γεγένηται, τὴν 


γῆν. Καὶ περὶ τοῦ Πατρὺὸς λέγεναι' ε Ὁ θεὸς ἐν τῇ 


inveniar, quando perfectam veritatis &cientiam, 
perfectamque virtutem fuero conseculus. 

VEns. 26. Terram scilicet fecisti, cum primum 
constituta est. Nec aliter sonat illud : « In princi- 
pio fecit Deus eclum et terram **. » Voce a prin- 
cipis videtur tolli eorum opinio qui contendunt 
terram esse rerum omnium elementum, ita ut ex 
ea omnia facta sint, et nihil prius exstiterit. Prin- 
cipia enim quzdam ante fuisse suspicamur, quam 
terra fundaretur, nedum ipsa sit czeterarum rerum 
principium. Ita dictum est apud Job ab ipso Domino 
terram fundante: « Übi eras cum fundarem ter- 
ram ?*? » Fundavit eam igitur Dominus per quem 
omnia facta sunt. Dicitur autem et de Patre : « Deus 


σοφίᾳ ἑθεμελίωσε τὴν γῆν » καὶ τὸ εἰρημένον δὲ p in sapientia fundavit terram **;» et rursus: « Sus- 


περὶ θεοῦ, « Κρεµάξων γῆν ἐπ᾽ οὐδενὸς, » ἑμφαίνει 
τὴν iv τῷ µέσῳ τοῦ παντὸς χώραν αὐτὴν ἐσχηχέναι. 
— Τῶν ἑνεργητικῶν σου δυνάµεων, χειρῶν ὀνομα- 
ζομένων  ἐπεὶ γὰρ τῶν iv ἡμῖν τεχνιτῶν χερσὶν 
ἑργαζομένων τὰ ἔργα, παρίοτησιν γνησίως αὐτοὺς 
ταῦτα πεποιηχέναι. Τὸ χυρίως ἔργα τοῦ θεοῦ τὰ 
κτίσματα εἶναι, παρίσταται διὰ τὸ χειρῶν αὐτοῦ ἔργα 
λέγεσθαιν, 

Στ.χη. Οὐ πεφυχὼς ἀλλοιοῦσθαι f) µεταδάλλεσθαι * 
κτισμάτων γὰρ ἴδιον τοῦτο, καὶ τὴν οὐσίωσιν αὐτοῖς 
&nb τροπῆς ἢρχθαι. — Παλαιουμένων πάντων τῶν 
ὑπὸ χρόνων, τὰ γὰρ χρονικὴν ἀρχὴν ἐν τῷ γίνεσθαι 


9 Gen, 1, 1. ** Job xxxvi, &. ** Prov. iii, 19. 


pendens terram super nibilum *' : » quod innuit 
terram in medio totius universi fuisse locatam. — 
Manus vocantur virtutes quibus operatur Deus; 
cum enim apud nos manibus fabri opera sua perfi- 
ciant, fingunt. Deum simili modo hzc creavisse. 
Dei opera proprie esse creaturas manifestum ex eo, 
quod opera manuum ejus dicantur. 


Vgns. 98. Non es qui corrumpi aut mutari pos- - 
sis : hoc enim creaturarum proprium ; quippe que 
vel mutatione creantur. — Duin. omnia tempore 
«eterascunt, que enim certo tempore exorta sunt, 


*! Job xxvi, 7. 


^ 


1519 


Dam vetera volvi jubet, indicat usum jam non ex- 
stare ad quem in przsenti rerum ordine constituta 
fuerunt : nam sicut opertorium volvitur, cum eo 
jam non amplius opus est, ita quando coelum cum 
terra simul evertendum sit, ubi transierint, juxta 
Salvatorem dicentem : « Coelum et terra trans- 
ibunt. » Non inepte dicuntur sicut opertorium volvi. 
Cum igitur eos volvendos esse dixerit, addit « et 
mutabuntur. » — Tu, Domine, usque idem et im- 
motus; nec unquam esse coeperunt anni tui, nec 
siveris eos unquam deficere; nam «eternus de quo 
bie agitur.—Et rursus : Non deficere dicitannos ejus, 
quod nullis finibus terminatur vita ejus, sed in- 
conceptibilis maneat, vere et sola immortalis. 


Vgns. 99. Filii servorum Dei non quidem secun- 
dum earnem intelligendi, sed ii sunt qui eorum ad 
normam et disciplinam informantur. lta enim vo- 
cabantur quidam filii prophetarum, sane quod vi- 
(am suam juxta prophetarum mores institue- 
bant. — Semen autem eorum qui ab ipsis fuerint 
aucti. 


DIDYM! ALEXANDRINI t. 


labentibus annis veterascantoportet.— Et paulo post: A λαχόντα, πολλοῦ χρόνου παρατρέχοντος TaÀatos-ast., 
— Καὶ μετ ὀλίγα", Τὸ δὲ παλαιούμενον xai ἐλίσ- 


hj 


σεσθαι αὐτοὺς σηµαίνει, παρεληλυθέναι την χρεξαν, 
καθ) ἣν συνεδάλλοντο τῇ παρούσῃ διαχοσµήσει- ὡς 
γὰρ τὸ περιδόλαιον ἑλίσσεται μετὰ τὸ πληρῶσαι τὴν 
χρείαν, οὕτως ἐπεὶ xal τοῦ οὐρανοῦ ἅμα τῇ fj zá- 
Aw ἀναστοιχείωσις ἔσται, μετὰ τὸ παρελθεῖν αὐτὰ, 
xatà τὸν λέγοντα Σωτήρα” « Ὁ οὐρανὸς xal {ὁ vs 
παρελεύσεται. » Εἰκότως εἴρηται ὡσεὶ περιδόλαυν 
ἑλίσσεσθαι. T3 ἑλιγῇ γοῦν αὐτῷ ἐπιφέρεται (54) τὸ 
« xai ἀλλαγήσονται. » — Σοῦ, ὢ Δέσποτα, ἀεὶ χατὰ 
τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἔχοντος, οὔτε Ίρξατο, αὖτε 
χρονικῶς ἐχλαδεῖν τὰ ἔτη θελήσεις’ ἄχρονος vip 
περὶ οὗ ταῦτα λέγεται. — Καὶ πάλιν. Mh ixi 
πειν δὲ αὐτοῦ εἶπεν τὰ ἔτη τῷ ἐπάπειρον (58). τὴν 
ὕπαρξιν αὐτοῦ µένειν ἄφθαρτον, ὄντως xal µόνω 
ἀθανασίαν ἔχοντος. 

Στ. χθ’. Yioug δὲ δούλων τοῦ θεοῦ. οὗ πάντως (551 
κατὰ σάρκα διαλαθεῖν, ἀλλὰ χατὰ παἰδευσιν xal μί- 
prs πολιτείας. Ταύτῃ γὰρ καὶ οἱ viol τῶν προρτ- 
τῶν τινες ἐκαλοῦντο, τῷ χατὰ προφητιχὴν ἕξιν [σας 
γεγενῆσθαι map" αὐτῶν. — Σπέρμα δὲ αὐτῶν οἱ xps 
αὐτῶν ὠφελούμενοι ἐτύγχανον. 


PSALMUS ΟΠ. 


Ύεας. 1. Licet homo concretus non alius sit 
preter animam et corpus, e quibus constat, ipse 
tamen animam suam tanquam ase distinctam al« 
loquitur, Ipse igitur homo animam suam ad lau- 


dandum Deum excitat. Qui contendunt hanc ani- * 


mam Spiritus esse, non putant profecto illum ab 
ea animari, sed imperio eam et cura dirigere. 
lnteriora sua vocat omnes mentis facultates ; mam 
hoc sensu interpreteris oportet quod Salvator qui- 
busdam dixit : « Regnum coeli intra vos est "*. » 


Vgns. 5. « Sana, » inquit, « animam meam quia 
peccavi tibi **. » Redimit autem vitam de corru- 
ptione, ne diutius corrupta et libidinosa vita vivas, 
sed in incorruptione diligas Dominum Jesum. Re- 
dimet etiam vitam tuam de coiruptione, dam in 
resurrectione incorruptibile tibi largietur corpus. 

Vgus. 4. Corona enim tua ex misericerdia et mi- 


Στ. a'. El χαὶ μὴ ἄλλος ὁ σύνθετος ἄνθρωπος αρχ 
τὴν φυχὴν xa τὸ σῶμα, ἐξ αὐτῶν γὰρ τούτων ονν- 
τέθειται, ἀλλά ve τοῦ ὅλου ἡ duyh λέγεται, ὡς Gum 
αὐτοῦ. 'O σύνθετος οὖν ἔατιν Ó παρορμῶν τὴν αυτου 
ψυχἣν ἐπὶ τὸ εὐλοχεῖν τὸν Κύριον. Καὶ οἱ την quyt» 
δὲ λέγοντες εἶναι τοῦ Πνεύματος, οὐχ ὡς Ψφύχουσαν 
αὑτῷ φασὶν, ἀλλ᾽ ὡς ὑπ αὐτῷ xal τὴν αὑὗτοῦ χτδε- 
µονίαν τυγχάνουσαν. Ἐντὸς δὲ αὐτοῦ χαλεῖ πᾶσαν 
τὴν λογιχὴν τοῦ ἀνθρώπου δύναμιν * οὕτω γὰρ ἆχου- 
στέον χαὶ τοῦ Σχκυτῆρος λἐγοντός visu: ε Ἡ βασιλεία 
τῶν οὑρανῶν ἑντὸς ὑμῶν ἐστιν. » 

Στ. v". Ἴασαι, φησὶν, τὴν φυχἠν μον, ὅτι ἥμαρ-όν 
σοι. Αντροῦται δὲ ζωὴν ἐκ φθορᾶς, ἵνα µηχέτι xazà 
φθορὰν καὶ ἐμπαθῃ δῆς ζωὴν, ἀλλ ἐν ἀφθαρσίᾳ 
ἀγαπῶν τὸν Κύριον Ἰησοῦν. Καὶ ἄφθαρτον & xao- 
έχων σοι σῶμα ἓν τῇ ἀναστάσει, λυτροῦται Ex φθορὲς 
τὴν ζωήν σου. 

Στ. δ'. Ἑῆς ὕλης τοῦ στεφάνου τούτου ἐλεημοσύντς 


seratione constat, Nam uti alii justitie coronam p xat οἰχτειρμοῦ τυγχανούσης, Ὡς yàp ἄλλοι τὸν τῖς 


adipiscuntur, et immarcescibilem coronam gloriz, 
ex justitia οἱ recta fama contextam, ita et tu pro 
operibus tuis misericordia et miseratione corona- 
beris, juxta illud : « Beati misericordes, quoniam 
ipsi misericordiam consequentur *. » Potius au- 
tem propter misericordiam miseratiopemque Dei, 
quam propter laudem quam tibi hac in vita prome- 
rueris. — Coronat nos non pro meritis nostris, 
sed pro summa sua misericordia et miseratione. 
Vg&s. 5. (Satiat) bona largiens rogantibus eum. 
^9 Luc. xvi, 21. 
(54) Τῇ ἑλιγῇ οὗ» αὐτῷ ἐπιφέρεται. Si. quis 
vocem Ef, in lexicis quasiverit, frustra erit; & 
themate autem ἑλίσσω derivata idem signilicat at- 


que ἑλιγμός. Preterea nou nemini legere placuerit 
αὐτῶν, quainvis αὐτῷ defendi possit, modo ad τὸ 


*3 Psal. xt, 5. ** Matth. v, 7. 


δικαιοσύνης στέφανον, xal τὸν ἁμαράντινον τῆς δόξτς 
στέφανον δέχονται kx διχαιοσύνης xal δόξης ὀρθῆς 
πεπλεγμένον, οὕτω xal σὺ ἓξ ἑλέους xaX οἰχτειρμοῦ 
ὧν εἰργάσω στεφανοῦσαι' χατὰ τὸ, ε Μακᾶριοι cl 
ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται. » Ob τοσοῦτον δέ 
& ἠνδραγαθήσω iv τῷ ἀγωνίζεσθαι, ὅσον διὰ τὸ 
ἐλεῆσθαι (57) καὶ οἰχτείρεσθαι ὑπὸ Κυρίου. — Στε- 
φανοῖ ἡμᾶς οὗ πρὸς τὴν ἡμετέραν σχοπῶν ἅἄθλταιν, 
ἀλλὰ πρὸς τὸν ἑαυτοῦ ἔλεον χαὶ οἰχτειρμόν. 

Στ. ε’. Διδοὺς γὰρ ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιγ αὐτόν. Ἐπεὶ 


ἐπιφέρεται referatur. Epi. 

(55) Lege ἐπ᾽ ἄπειρον, in eternum. lp 

(56) Supple δεῖ, vel aliquid simile. Ip. 

(57) Nota ἐλεῆσθαι pro ἐλεεῖσθαι, et iufra e*xcaig- 
póv pro οἰχτιρμόν, φύσει pro φύση. Ip. 





A53?1 ' EXPOSITIO IN PSALMQS. | $23 
οὖν 2εαὶ αὐτὸ «b ἐπιθυμεῖν τῶν ἀγαθῶν, αἰτεῖσθαι A Cura. igitur idem sit, bona desiderare aique illa 


αὐτὰ τυγχάνειν, διδούς σοι πάντα τὰ ὧν ὀβέγη, 
« ἐ μ. πιμπλᾷ Ev ἀγαθοῖς τὴν ἐπιθυμίαν σου * » τοῦ γὰρ 
δινεαξου πᾶσα ἐπιθυμία ἀγαθή ἐστιν. — Ὡς γὰρ τὸ 
ὄρνεον τοῦτο γηρᾶσαν ἀποτιλλοῦίαι, ἵνα αὖθις vía 
Έτερα φύσει, οὕτω χαὶ ὁ συγγηράσας τῇ χακίᾳ ἀνά- 
νεεωθᾖ τῆς ἀρχαιότητος καὶ τῆς νεότητός σου ἓν &xo- 
Ἀήσει Ὑγινοµένη. "Ey ofc ποτε ἐχρῶ ἰσχυροῖς οὖσιν, 
καὶ νῦν χρωμένη µετέωροέ «ic οὐρανὸν ἀρθεὶς πρὸς 
πάντας ἅἃμα σοὶ τὸν θεὺν ὑπομεμενηχότας: « Ol » 
Υὰρ « ὑπομένοντε τὸν Κύριον ἀλλάξουσιν ἰσχὺν, 
τετεροφυεῖς εἰσιν ὡς ἀετοὶ, δραμοῦνται καὶ οὐ χοπιά- 
SOUS. 
Στ. c'. Πατὴρ τῶν οἰχτειρμῶν καὶ μόνος ἀγαθὸς 
ὧν ὁ Κύριος, ἑλεημοσύνας ποιεῖ, πάντας ἐλεῶν, εὐερ- 


petere, tribuens tibi quicunque appetiefis, « satiat 
in bonis desiderium tuum; » nam desideria justi 
semper bona. Quemadmodum aquila veterascens 
plumis destitmitur ut renovetur altera natura ; ita 
qui in malitia consenuit, renovatur, vetustatem 
novitate tua commutans. Quod 8i enim nunc 
utaris, quibas olim validis usus es, sublimis ad 
calum eztolleris, ad omnes qui tecum una Deum 
exspeectaverunt, Nam «qui exspectant Dominum 
mutabunt fortitudinem, assument alas sieut aquile, 
current, et non laborabunt 5. / 


σας. 6. Pater miserationum et solus bonus 
eum sit Dominas, misericordem se gerit et. omnes 


γετῶν. "O0ev καὶ τοῖς ἀδιχουμένοις ὑπὸ διαδόλου καὶ D misericordia fovet. Unde injuriam patientibus dia- 


tnc χαχίας ποιῶν χρῖμα, τὸν ἴδιον Υϊὸν ἔπεμψαν ἐπὶ 
τὸ ἰάσασθαι καὶ ἐλευθερῶσαι τοὺς καταδυναστενοµέ- 
νους ὑπὸ τοῦ Σατανᾶ. — Ὅπως διὰ τοῦ αἵματος τοῦ 
Κυρίου αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ κἀθαρισθῶμεν ἀπό 
πάσης ἁδιχίας, οὗ µόνον γὰρ (58) χαθ᾽ fjv Ἀδικούμεθα, 
ἀλλὰ καὶ ἧς ἑπράττομεν. Ἐντεῦθεν μανθάνοµεν 
χατὰ τὴν Παύλου προτροπὴν μᾶλλον ἀδιχεῖσθαι d 
ἀδικεῖν' τοῖς μὲν γὰρ ἁδιχουμένδις ὁ θεὸς ποιεῖ 
κρῖμα, εὐεργετῶν αὐτοὺς, τοῖς δὲ ἁδιχοῦσιν χόλασιν 
ἐἑπιφέρων, ὡς μὴ χληρονομεῖν αὐτοὺς θείαν ἔπαγγε- 
λίαν" « "Αδιχοι » γὰρ « βασιλείαν θεοῦ o0 χληρονο- 
μήσουσυ. » 

Στ. (C. Ἐκ παραλλήλου ἀρεταὶ καλοὔνίαι. 'O γὰρ 
λέγων, « Τὰς ὁδούς σου, Κύριε, γνώρισόν pot, » τὰς 
ἀρετὰς ἀξιοῖ φανερὰς αὐτῷ γενέσθαι. 

Στ. η’. Τούτων δὲ, φησὶν, alvi τῶν ἀγαθῶν, τῆς 
θείας ἀγαθότητος ἄθυσσος, ὁ ἀμέτρητος Blsoc, {ῆς 
φιλανθρωπίας τὸ πέλαγος. 

Στ. ϐ’. "Ectt πάντα τὰ εἰρημένα ὁ Κύριος, δπεί- 
περ ἁληθινός ἔστιν θεός. "Ey δὲ θεὸς ἀληθινὸς, οὐχ 
ἑνέξει τῶν εἰρημένων ἀρετῶν, ἀλλὰ πηγἢ, οὖχ οὐσία 
αὐτῶν ὑπάρχει ' δι’ ὃ καὶ θαῤῥοῦμεν ' ὅτι κἄν ποτε 
ἁμαρτήσασιν ἡμῖν ὁργισθείη, οὖκ ἐπὶ τὸ συντελέσαι 
καὶ ἀἁποτελέσαι τοῦτο ποιεῖ. Τοῦτο γὰρ fv τὸ « sl, 
τέλος ὀργισθήσεται, » τουτέστι παραμένειν τὸ ὁργί- 
ζεσθαι ἕως τέλους xat φθορᾶς τῶν πρὸς οὓς ἡ ὀργή. 
M εἰς τέλος obv ὀργιζόμενος, οὐδ' εἷς τὸν αἰῶνα 
μηνιεῖ. | 


boli et malitie ]υάοίαπι faciegs, proprium suum 
Filium inisit, ut sanaret et liberaret quoscunque Sa- 
tanas servitate premebat. — Ut sanguine Demini 
Jesu Christi ab orani injostitia mundemur, ab ea 
quam passi sumus, aut qnam ipsi admisimus. Qui- 
bus discimus, juxta Pauli exhortationem **, inja- 
riam aecipiendant nobis esse potios quam fáeien- 
dam; nam injuriam patientibus facit Deus judicium, 
beneficiis cumulans eo&; injuriam autem facientes 
ponis affligit, ita ut divinam repromissionem non 
hzreditent. «Non hareditabunb enim cregnum Dei 
injwsti. » 

VgRs. 7. Vim hie virtutes deamant. Nani qui 
dicit: « Vias tuas, Domine, nofas fac mihi '", » 
postulat, utsibi virtutes innoleseant. 

VgRs. 8. Quorum bonorum causa, sit, abyssus. 
divin: bonitatis, infinita misericordia, benignitatis 
Oceanus. 

Vins. 9. Hxc omvia do Domino valent, quando 
Deus verus est. Deus autem verus cum sit, non illis 
virtutibus ornatur, sed fons, non substantia earum 
est; quamobrem et nos fiduciam habemus. Nam 
etiamsi in peccantes nog iratus fuerit, nop ad per- 
dendes delendosque nos illud facit. Hoc enim sl- 
gnificaret illud « in nem irascetur, » manebit scili- 
cet ira ueque ad finem et roiuam eerum in quos 
irascitur. Dum autem non in mem irascitur, ne- 
que i» seternom indignabitur. 


Στ. ιδ. El γὰρ καὶ μὴ πᾶσα 4 χατασχευὴ ἡμῶν p — Ves. 14. Licet mon uniee ex pelvere eonstemus, 


kx χοῦ ἐστιν, ἔχομεν γὰρ καὶ νοερὰν φύσιν ἑαυτοῖς 
χατ εἰχόνα xal ὁμοίωσιν θεοῦ τυχοῦσαν, ἀλλά γε bv 
ταῖς πρὸς θεὸν ὶχεσίαις συλλήπτορα καὶ εὐεργέτην 
ἔχειν αὐτὸν ἀξιοῦντες, τὸ ὑποδεέστερον xal ἁσθενέ- 
στερον τῶν ἓν ἡμῖν προφέροντες, φαμέν’ « Μνήσθητι, 
Κύριε, ὅτι χοῦς ἐσμεν. » Διὸ βοήθησον τῇ ἀσθενείᾳ 
xai τῇ εὐτελείᾳ ἡμῶν. 

Ix. w'. ᾿Αχολούθως τῷ, « Μνήσθητι, Κύριε, ὅτι 
χοῦς ἐσμεν, » ο) περὶ τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, ἀλλὰ 
περὶ τοῦ ἔξω τὰ προχείµενα διαγορεύει. Κατὰ γὰρ 
τὴν ἔννλον xal μετὰ σαρχὸς ζωὴν, ἡμέρας "wd 
ἔχομεν τὰς συμπληρούσας ἡμῖν τὸν παρεχτείνοντα 


9 [οα, x1, 51. " I Cor. vi, 7, δ. ' Psal. xxiv, 4. 


naturam ratione przditam adepti et ad imsginem 
similitudinemque Dei factam, in orationibus tamen 
ad Deum, auxilium beneficieque ejus implorantes, 
nosmetipses quam inürmissimos quamque imbecil- - 
limos prebemus, dicentes : « Memento, Domine, 
quod pulvis sumws. » Quapropter auxillare inlir- 
mitati et vilita& nostre. 2T 
Vgns. 15. Sicut verba llla, « Memento, Domine, 
quod pulvis sumus, » ita et que». hic occurrunt, 
non ad interiorem hominem, sed ad exteriorem 
pertinent, Nam juxta vitam humilem carnis dies 
habemus cum arescenti feno eonferendas, eas sci- 


(58) Nota particulam γάρ in sensu conjunctionis Latinz scilicet. EpiT. 


1525 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1521 


licet quibus hac in terra cum corpore vivimus.--Et A χρόνον τῆς μετὰ σαρχὺς ζωῆς παβαδαλλομένας 


paulo post .: Dies vocat quz hac in vita carnali vi- 
ventibus quam gratissime captantur, divitias, fa- 
mam, honores et cetera hujusce generis bona. 
Quse florum et feni ritu efflorent et marcescunt, ita 
ut jam non fuisse videantur. 


Vzns. 16. Spiritus animam innuit, qua przsente 
corpus et vivit et operatur; qua autem evanescente 
ruit et labitur corpus, ita ut jam non pristinos 
characteres retineat. — (Spiritus) eorum &ane qui 
mortali hac in vita degunt. 

Vgns. 17. Sane caduca nobis natura. At divina 
benignitas longiorem vitam largitur, et vel poste- 
TOS avorum gratia et benevolentia fovet. Hzc millies 


χόρτῳ ξηραινομένῳ. — Kal μετ) ὀλίγα: Παρίστησι 
δὲ ταύτας bv τῷ βίῳ ὑπαρχούσας τοῖς μετὰ σαρχὲς 
ζῶσι δοχούσας εὐημερίας, πλούτους, δόξας ἀξιή- 
pata xal τὰς ἄλλας εὑπραγίας. "Απερ δίχην &v- 
θους xal χόρτου ἀποῤῥεϊ xai µαραίΐνεται, ὡς μτδὲ 
γεγονέναι δοχεῖν. 

Στ. τς’. Πνεῦμα τὴν φυχὴν λέγει, ἧς παρούστς 
καὶ ζᾗ τὸ σῶμα καὶ ἐνεργεῖ' ἀποπτάσης δὲ, xavi- 
σθέννυται καὶ φθείρεται, ὡς μηδὲ τοὺς προτέρους 
ἐπιγινώσκεσθαι χαρακτῆρας. — Δηλαδὴ τῶν ἐν τῷ 
παρόντι θνητῷ βίῳ. 

Στ. ιδ. Ἡ μὲν οὖν φύσις οὕτως ἐπίχαιρος. Ἡ δὲ 
θεία φιλανθρωπία τὸν µαχραίωνα χαρίζεται βίον, 
xai μέχρις ἑγγόνων διατηρεῖ τὴν τοῖς προγόνοις 


testantur historize, Nam propter justitiam Abrahz, et p ὀφειλομένην τοῖς διχαίΐοις ἀντίδοσιν. Τοιαῦτα δ ἂν 


Isaaci et Jacobi, dignatus est exortum ex eis popu- 
lum vocatione et familiari custodia prosequi. — 
« Filii » justorum, qui eorum virtutes imitantur : 
ita misericordia ejus « super timentes eum » incir- 
cumscripta, « a szeculo usque in seculum. » Non 
enim nunc misericordem, nunc immisericordem se 
prabet; nam natura bonus cum sit, semper míse- 
retur, — Et paulo post: Ipsa autem cum bac miseri- 
cordia consociata justitia, nec tempore ullo circum- 
scripta, in omnes generationes patet, in 'filios filio- 
rum, in omnes deinceps futuros, ita ut istam justi- 
tizm semper retineat cum misericordia, quz» a. ϱᾱ- 
culo in seculum propagatur. — Qui bona operando 
haredes facti sunt futurarum promissionum. 


µνρία εὗροις ἓν ταῖς Lavoplat;* διὰ γὰρ τὴν τοῦ 
Αθραὰμ διχαιοσύνην, xal διὰ τὴν τοῦ Ἰσαάκ τε 
καὶ τοῦ Ἰαχὼδ, τὸν ἐξ αὐτῶν φύντα μετὰ ταῦτα 
Àaby τῆς χλήσεως xai τῆς οἰχείας ἐπισχοπῆς χατ- 
ηξίωσεν. ---ε Υἱοὺς » τῶν δικαίων ἀνδρῶν τοὺς τῶν 
ἔργων αὐτῶν ζηλωτάς οὕτω τὸ ἕλεος τὸ « ἐπὶ τοὺς 
φοδουµένους αὐτὸν » ἁπερίγραφόν ἐστιν, « ἀπὸ τοῦ 
αἰῶνος καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος » παρατείνων (59). 02 γὰρ 
ποτὲ μὲν ἐλεεῖ, ποτὲ δὲ οὔ ' φύσει γὰρ ἀγαθὸς ὧν, 
ἀεὶ beet, — Καὶ μετ) ὀλίγα. ᾽Αλλὰ καὶ ἡ σύζυγος 
τῷ ἑλέει τούτῳ δικαιοσύνη, οὐδὲ αὐτὴ περιοριςο- 
µένη χρόνῳ, εἰς πάσας ἑχτείνεται τὰς γενεὰς, Evi 
νἱοὺς υἱῶν, καὶ εἰς πᾶσαν διαδοχὴν παραµένουσαν, 
ὡς ἀεὶ τὴν δικαιοσύνην ταύτην ἔχει, μετὰ τοῦ ἐξ 


αἰῶνος εἰς αἰῶνα ἑλέων. — Ol καὶ ἑναπεγράφησαν διὰ τοῦ πράττειν τὰ ἀγαθὰ χληρονόμοι τῶν µελλου- 


σῶν ἐπαγγελιῶν. 


Ύεεδ. 18. Dantur enim mandata non ut memo- C Xx. wj. Δέδονται γὰρ αὗται οὐχ ἐπὶ τῷ μνήμην 


rie tantum commendentur, sed ut opere etiam 
perficiantur. Ea autem, ut facerent es, hominibus 
data esse testatur ipse Salvator, dicens : « Qui 
habet mandata mea et facit ea, hic diligit me. » 
Nam facientium ea, non recordantium modo ea, 
merces et hzreditas, repromissiones. 

Ὑεεθ. 19. Jam alias dictum est Deum nullo loco 
circumseribi, sed convenienti aptaque loquendi ra- 
tione dicitur in eclo habitare. Haud inepte igitur 
, asseritur abilliset bic, eum sedem regni in ccelo para- 
, visse, hoc est firmavisse, cum imperio regnoque suo 
non coelestia modo, sed omnia prorsus dirigat ac 
gubernet. 


αὐτῶν φιλὴν, ἀλλὰ μνήμην εἰς τὸ ποιῃσαι. "Ότι δὲ 
εἰς τὸ ποιεῖν δέδονται, xa ὁ Σωτὴρ παρἰσττσιν 
εἰπών" « 'O ἔχων τὰς ἐντολάς µου καὶ ποιῶν αὖ- 
τὰς, ἑχεῖνός ἔστιν ὁ ἀγαπῶν µε. » Της γὰρ ποιᾖ- 
σεως, ἀλλ᾽ οὐ τῆς µνήµης αὐτῶν µόνης, μισθὸς καὶ 
κληρονοµία αἱ ἐπαγγελίαι. 

Στ. ιβ’. Καὶ £v ἄλλοις εἴρηται οὐκ ἐν τόπῳ εἶναι 
τὸν θεὸν, ἀχολουθίᾳ δέ τινι καὶ οἰχονομίᾳ λέγεσθαι 
αὐτὸν οἰχεῖν ἐν οὐρανῷ. ᾿Αχολούθως οὖν ἐχείνοις 
xaX ἐνταῦθα Ev οὑρανῷ ἠτοιμαχέναι, τουτέστιν ἵδρυ- 
χέναι, τὸν θρόνον τῆς βασιλείας εἴρηται, τῆς ἀρχῆς 
αὑτοῦ xai βασιλείας οὗ µόνον τῶν kv οὐρανῷ, ἀλλὰ 
καὶ πάντων ἁπαξαπλῶς κρατούσης χαὶ δεσπο- 
ξούσης. 


Vens. 20. Noli putare h»ca propheta homine an- D Στ. x. Οὐ τὸν προφήτην ἄνθρωπον ὄντα, ἀλλὰ 


gelis mandari, sed ab inhabitante eum Spiritu 
sancto : nam, « Omnes angeli ejus, » Domini vide- 
licet, ait, « benedicite eum. » Cum autem angelis 
omnibus legem dat, ab eis alius sit natura Spiritus 
necesse est.Quod si resita se habeant,quiigiturad eam 
audaciam venere quidam, ut assererent eum ex ordine 
angelorum esse, licet ab omnibus distinctus sit? 


τὸ ἐν αὐτῷ Πνεῦμα ἅγιον ἡγητέον προστάττειν τοῖς 
ἀγγέλοις τὰ ἐγχείμενα" « Πάντες » γὰρ, qrolv, 
« οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ, » δηλονότι τοῦ Κυρίου, « εὖ- 
λογεῖτε αὐτόν. » Ἡροστάττων δὲ πᾶσι τοῖς ἀγγέλοις, 
τὸ Πνεῦμα ἕτερον αὐτῶν κατ οὐσίαν ἑστίν. Ei & 
τοῦτο, πῶς θρασέως ἑτόλμησάν τινες τῆς τάξεως 
τῶν ἀγγέλων αὐτὸ φάναι, χαὶ τὸ ἁπάντων ἕτερον 5v; 


PSALMUS Ομ. 


VgRs. 32. Aerem qui supra nos, et stbera ad 
Deum vergentem tegit aquis, convolventibus nubi- 


(59) Lege παρατεῖνον. EpiT. 


Ix. Y'. Τὸν ἀνωτέρω ἡμῶν ἀέρα xa νεύοντα 
πρὸς θεὸν αἰθέρα ὕδασι τοῖς κατὰ τὰς συστροφὰς 











EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1526 


V νεφελῶν στεγάζει. Πρὸς δὲ διάνοιαν, τὴν νοητὴν A bus. Colum vocat naturas ratione przditas, qux ad 


ταν τὸν οὐρανὸν ὀνομάζει, ἐχτεινομένην — xol 
λουμένην ἐπὶ σχέπειαν τοῦ νοῦ. 'O στεγάζων τοῖς 
ητοῖς καὶ θείοις ὕδασι τὰ ὑπερφα τῆς φυχῆς, 
ωτέστι ἡτὰς δυνάμεις αὐτῆς τὰς ὑπεράνω τῶν 
σθητῶν τυγχανούσας, 

Ec. c'. Th» ἀμέτρητον τοῦ Θεοῦ γνῶσιν λέχει 
ωσσον ταύτην διὰ τὴν ἀχατάληπτον χαλλω- 
|v (00) Σνδέδυται xaX περιθέθληται. Διόπερ ἐστὶν 
(νωστος Ey τῷ µεγέθει τῆς Υνώσεως. | 

Στ. ϐΘ’. Αἰσχύνεται olov τὴν ψάμμον dj θάλασσα, 
αθάπερ χαλινῷ τῷ ὅρῳ τῷ θείῳ κωλυοµένη &va- 
αιτίςεται πάλιν, xat εἰς τοὐπίσω χωρεῖ. 

Στ. επ’. Τὸ γένος τῶν ἑλάφων πολεµίως ἔχει πρὸς 
b τῶν ὄφεων γένος. σπεύδουσι γοῦν ἀνελεῖν αὐτούς. 
Ὀιοῦτοι δὲ πάντως οἱ Χριστοῦ μαθηταὶ, ἑτοίμως 
χοντες ἐκδιχήσαι πᾶσαν παρακοἠν. Ἔσχον δὲ xal 
ἣν χατὰ τῶν νοητῶν ὄφεων δύναμιν ἐχ τοῦ ὀρέξαν- 
ος ἐξουσίαν abvol; « πατεῖν ἑπάνω ὄφεων χαὶ 
σκορπίων xai ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. » 


Στ. xL. El εὔκαιρον δὲ προσδοχῶσιν ταύτης 
τυχεῖν, ὅταν πάσης καχεξίας xal νόσου ὧσιν ἀπηλ- 
λαγμ.ένοι. Τότε γὰρ διδοµένης ταύτης συλλέξουσιν, 
κοσοῦτον σπεύδοντες αὐτὴν λαθεῖν ὅσον εἰς xópov 
τραφΏναι. — Περὶ τῶν λογικῶν µόνων εἴρηται' 
τὸ γὰρ προσδοχᾷν χαὶ πρὺς Θεὺν ἔχειν τὴν προσ- 
δυχίαν, τοῦτο αἰνίττεται. — 

Στ. λα’. Oüy ὡς δεόµενος τέρπεται προσχυνού- 
µενος. ἸΑλλ᾽ ὡς σώδειν βουλόµενος τὴν ἀλήθειαν 
δείχνυσι * xal χολάδειν δυνάµενος, ox ἐπιφέρει τὴν 
χόλασιν. — El δὲ σοὶ βούλεται πνευματικῶς ἔχειν 
ταῦτα, ὡς ἂν ἐπιθλέπῃ θεὺς, χατὰ τὸ, « Ἐπίθλε- 
φον ἐπ ἐμέ.» xal, « Ὀφθαλμοὶ Κυρίου ἐπὶ δι- 


καΐους. » Τοῦτο οὐχ ἔστι χατὰ γήινα, ἀλλὰ σχοτοδι- ᾿ 


νιῶντα τρέμει, ὡς ἀποθληθῆναι xal παρελθεῖν τὴν 
ὐλικὴν ἕξιν. 

Στ. λβ'. Ἐφαπτόμενος δὲ ὁ θεὺς xal τῶν πονη- 
pov δυνάμεων, διὰ τὴν ὑπερηφανίαν ὁρῶν xalou- 
µένων, χαπνίζει αὐτὰς, ἑναύσματα Ἰδη αὐταῖς 
ἐνιεὶς τῆς διὰ πυρὸς χολάσεως. 

Στ. λΥ. Τοῦτο τῆς ζωῆς τὸ χέρδος, ἐπὶ τοῦτο xal 
Cv ἄξιον. Διὰ τοῦτο δεινὸς ὁ θάνατος, ὁ κατασιγά- 
Quy τὸν ὑμνητήν. Απώλειά τε ὁ θάνατος. Διότι 


protegendam mentem extenduntur et explicantur. 
Spiritualibus et divinis aquis tegit superiora 
anims, boc est facultates quibus supra res sensi- 
biles extollitur. 


Vgns. 6. Infinitam Dei scientiam dicit abyssum : 
quam propter incomprehensam pulchritudinem in- 
duit, seque ea amicit. Quamobrem ignotus est in 
magnitudine scientiz. ' 

Vgns. 9. Arenam revereri videtur mare. Et velut 
freno, divino termino cohibita , se recipit, fluctus- 
que retrahit. 

ο εκδ. 18. Cervorum genus generi serpentum 
infensum; nam quam libentissime illos auferunt. 

B Tales omnino Christi discipuli, quibus nihil anti- 
quius quam impietatis fautores: uleisci. Habent 
autem potestatem spirituales serpentes superandi, 

. ek quo facultatem acceperunt « calcandi super ser- 
pentes et scorpiones et vires inimici conteren- 
di 98.) 

Wgas. 27. Haud immerito exspectant escam, 
«uendo ab omni mentis malitia et. morbo liberati 
sint. Qua tunc data , colligent , nec prius colligere 
desinent, quam omnino satientur. — De spiritua- 
libus tantum bzc intelligenda ; illud enim exspe- 
ctare et ad Deum exspectationem habere non aliud 
innuit. | ) . 

Vgns. 34. Letatur Dominus de cultu nostro, sed 
nen quasi eo indigeret. Sed salvos nos fieri cum 
vult, veritatem ostendit; et dum punire ei liceret, 
a ponis temperat, — Quod si autem haec spiritua- 
liter intelligenda putaveris, ita ut: Deus respiciat 
juxta illud : « Aspice in πιο, »et : « Oculi Domini 
super justos **. » Hoe non erit juxta terrena , sed. 
tenebrosa vertigine laborantia trement, ita ut abji- 
ciantur et prztereont humiles mores. — 

"Wgns. 52. Tangens Deus malas potestates qus 
propter superbiam moates vocantur, fumigat eas , 
ighem accendens quo puniende sunt. 


Vrns. 35. Hoc vitx lucrum , nec est alia digna 
causa cur vivamus. ldeo metuenda mors, quia lau- 
dantium eantus eohibet. Morte tollimur. Quapropter 


« Οὖκ ἔστιν ἓν τῷ θανάτῳ ὁ μνηµονεύων σου, » xat p « Non est in morte qui memor sit tui "'. » Nec ali- 


µόνον ἡ ὕπαρξις ἡ ζωὴ, ὅτι « Οἱ ζῶντες ab, » φη- 
οἷν, « αἰἱνέσουσιν " » ἂν γὰρ τῇ πρὸς τὸν ὄντα συν- 
αφείᾳ τὸ εἶναι ἔχομεν. — Too ἄσματος οὐκ ἐν φωνῇ, 
ἀλλ ἓν νοῄσει τὴν ὕπαρξιν ἔχοντος. « Ῥαλῶ, » δὲ καὶ 
bv πράξεσι τελείαις τῷ 8eip, « ἕως ὕπαρξιν ἔχων, » 
χαθ᾽ ἣν µετέχω τοῦ ὑπάρχοντος πρὸ τῶν αἰώνων, 
xaX εἰπόντος, « Ἑγώ εἰμι ὁ (ov. » 

Ex. λδ’. θὕτω γὰρ xat αὐτὸς ὁ Χριστὰς, τὴν Ἐκ- 
χλησίαν ἁποδεξάμενος, φησὶν ἐν τῷ ΄Άσματι τῶν 


ἀσμάτων, ε 'H φωνή σου ἡδεῖα. » — Ἐπὰν ὁ δηλούµε- — 


vog ἑνστῇ χαιρὸς, ὁ τῆς τοῦ θεοῦ διχαιοχρισίας, 


5 Luc. x, 19. ** Ps, cxvin, 102. 50 Ps. xxxi, 
44. ο Cant. i1, 14. 


(60) Corrigendum χαλλονἠν, nisi χαλλωνήν ad Alex 


ter sumus quem vivendo ; nam e viventes, » inquit, 
« Jaudabunt te "*; » non enim sumus nisi « Ei » 
adhzrendb « qui est. » — Cantabe non voce quidem, 
sed mente. « Psallam » Deo in perfectis operibus 
« quandiu sum,» illius particeps factus, qui fuit 
ante szcula, et qui dixit : «Ego sum, qui sum."*. » 


Vrns. 24. lta enim ipse €hristus Ecclesiam exci- 
piens ait in Cantico canticorum ** : « Vox tua dul- 
cis. »— Quando aderit predictum tempus, quo 
Deus juste judicabit, tune « Letabor ego in Do- 


46: "Ps. vj, 6. ** Ps. cxvin, 115. * Exod, um, 


andrinam dialectum referre velis. EprT. 


1527 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1523 


mino, » dummodo nunc hoc tempore eloquium A « Ἐγὼ μὲν εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ Kuphp, , ef 


meum ei jucundum sit. 


γε νῦν κατὰ τὸν ἑνεστῶτα χαιρὸν ἠδυνθείη αὐώρ b 
διαλογἡ µου. 


PSALMUS CIV. 


ο γενς, 4. Quemadmodum, testante historia, Sa- 

muel continuo in tabernaculo testimonii ministrans 
faciem Domini vidit, ita, qui se indesinenter et sine 
ulla intermissione vera doctrine meditationi et 
virtutum operibus tradunt, semper (aciem Dei. 
querunt, illum pura mente conspicere optantes. 
Facies autem Dei, character hypostaseos est, imago 
Dei invisibilis. Quapropter, qui videt Filium, Pa- 
trem quoque videt. 


Στ. 6. Ὥσπερ χατὰ τὴν ἱστορίαν διηνεχὼς Za- 
μουἡλ ἓν τῇ σχηνῇῃ τοῦ μαρτυρίου λειτουργῶν be» 
τὸ τοῦ θεοῦ πρόσωπον, οὕτως οἱ συνεχῶς καὶ ἆδεα- 
στάτως ἐξετάσει δογμάτων τῆς ἀληθείας xal «ράξει 
τῶν ἀρετῶν ἐπιδεδωχότες σφᾶς, διὰ παντὸς ζητουαιτ 
τὸ πρόσωπον τοῦ θεοῦ, ἰδεῖν αὐτὸ vip χαθαρῷ βον- 
λόμενοι. Ἡρόσωπον δὲ θεοῦ ὁ χαρακτὴρ τῆς ὑπο- 
στάσεώς ἐστι, τυγχάνων εἰχὼν τοῦ θεου τοῦ dsgá- 
του. Δι ὃ χαὶ ὁ ὁρῶν αὐτὸν, εὖθὺς ὁρᾷ τὸν Ἡατέρα. 


Vrns. b. Prodigia narraturus, qui in Αργριο B Στ. ε’. Ἐπειδῇ yàp τῶν ἐν Αἰγύπτῳ ΊΎεγενη- 


facla sunt, memorat primum quam juste fuerint 
AEgyptiorum poene. Os ejus, Verbum ejus cogita, 
qui  legislatoris et accurati pr&ceptoris instar 
justissimas vobis leges et doetrinas tradidit. 

Vgns. 8. Numerus millium generationum adbi- 
betur non ad declaran/am multitudinem, sed quia 
uni Deo convenientior. lta etin Πο: « Millia 1:- 
tantium '*, » et rursus : « Bona mihi lex oris tui, 
super millia auri et argenti "5, » 

Vgns. 12. Brevespro«paucisidicuntur ; nam bre- 
vitas ad longitudinem, paucitas ad numerum refe- 
renda. 

Vgns. 18. Pedes tantum ejus in compedibus hu- 
miliavit, anima autem non fuit simul vincta, et 
ferrum effugit. Quicunque enim vinculis obruti, 
necessitatem hanc ignasve ferunt, animam babent 
ferro inflexam. Hac autem non usque pertulit : 
nam ipse definit finem captivitatis, dicens eam 
durasse, donec veniret Verbum Dei, quo e vinculis 
liberatus, curator et nutritor omniuim factus est. 


σερ. 19. Ut ferveret spiritu, et ipsi divino lumini 
adhsereret ; eujus enim opera poteris illam exhor- 
tationem perficere ; « Spiritum noliteexstinguere '*. » 


Vgas. 20. Nec ipsum Josephum fugit hec do- 
etrina. Nam dicit fratribus suis : Non vos me huc 
misistis. « Vos cogitastis contra me in malum; 
Deus autem in bonum 5. 

Vzgas, 22. Cum non omnes viribus suis e malis 
evadere possint, hominibus ad eam infirmitatem 
delapsis mittit Deus duces quibus ad bona iter 
facientes dirigantur. Quales autem sunt lex Dei, 
Moyses, et pontificum traditio, cujus symbolum 
Aaron. . 

Vgns. 36. Quorum memoriam commendat hic 
sermo ut in hymni decantatione, docens Deum 
pepuli sui memorem , /Egyptios hostes ejus poenis 
et suppliciis affecisse. Ad hoc autem perficiendum 


95 Ps, txvii, 18. ** Ps. cxvin, 72. 


[61) Legendum αὑτό et ad πνεῦμα referendum. 
Infra corrigendum σθέννντε, mutatioque ε in αι 


µένων ποιεῖται διἠγησιν, προδιδάσχει τῆς ΔΙΥΞ- 
πτίων τιμωρίας τὸ δίχαιον. Στόμα δὲ αὐτοῦ, τὸν 
Λόγον αὐτοῦ νοῄήσεις, ὃς χαὶ νοµοθέτου καὶ ἁπρι- 
θοῦς παιδευτοῦ δίχην χεκριµένα παιδεύµατα καὶ 
παραγγἑἐλµατα ὑμῖν δέδωχεν. 

Στ. w. Ὁ τῶν χιλίων γενεῶν ἀριθμός οὗ κατὰ 
πλῆθος εἴρηται, ἀλλὰ διὰ τὴν πρὸς µονάδα οἴκείω- 
ctv. Ὥσπερ καὶ ἓν cip: « Χιλιάδες εὐθηνούντων” » 
καὶ ἔτι: « Ἀγαθόν pot ὁ νόµος τοῦ στόµατός σου 
ὑπὲρ χιλιάδας ypuclou xaX ἀργυρίου. » 

Στ. ιβ’. Τὸ βραχεῖς ἀντὶ « ὀλίγων » εἶπεν - τὸ yàp 
« βραχὺ » ἐπὶ μεγέθους χεῖται, τὸ δὲ «ὀλέχους, » 
ἐπὶ ἀριθμητῶν τάττεται. 

Στ. wy. Τοὺς πόδας αὐτοῦ μόνους ἑταπείνωσεν 
ἐν πέδαις, τῆς Φυχῆς αὐτοῦ οὗ συνδεθείσης, xai ἔδω 
«o0 σιδήρου γεγενηµένης. Ὅσοι yàp δεσμοῖς περι- 
θαλλόμενοι, ἁγεννῶς τὴν περίατασιν φέρουσιν , xap- 
φθεῖσαν ὑπὸ τοῦ σιδήρου τὴν φυχὴν ἔχουσι. Τοῦτο 
δὲ ὑπέμεινεν οὐκ εἰς ἅπαντα. περιορίει γὰρ της 
περιστάσεως τὸ τέλος, εἰπὼν αὐτὴν χεχρατηκέναι, 
μέχρις οὗ διῆλθεν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, χαθ᾽ ὃν &x σοῦ 
δεσμωτηρίου μετασταλεὶς, κηδεμὼν χαὶ τροφοὺς 
πάντων χεχειροτόνητο. 

Στ. (θ’. Ἐπὶ τῷ ζέειν τῷ πνεύματι χαὶ ἑξημμέ. 
vov αὐτῷ (61) ἔχειν τῷ θείῳ qetí* καθ ὃ xe! 
τηρεῖν δυνατὸν παραΐνεσιν λέγονσαν, ε Tb πνευμα 
μὴ σθέννυται. » 

Στ. x. Καὶ αὐτὸς δὲ Ἱωσὴφ οἶδεν τοῦτο τὸ δόγµ:. 
Ad πρὸς τοὺς αἰτίους ἔφη ' Οὐχ ὁμεῖς ἀπεστάλκατέ 
µε ὧδε' « Ὑμεῖς μὲν γὰρ elc χαχὸν ἐθουλεύσασθε, 
ὁ δὲ θεὸς εἰς ἀγαθόν. » 

Στ. xp. Ἐπεὶ μὴ πάντες οἵοί τε εἰσὶν ἐξ ἑαυτῶν 
ἀναχωρεῖν τῶν βλαθερῶν, τοῖς οὕτως ἁσθενοῦσιν 
ἀποστελεῖ Θεὸς τοὺς δυναμένους ὁδηγοὺς xal fr: 
µόνᾶς τῆς ὁδοῦ τῆς ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ φερούσης; «i5 
δὲ οὗτοι ὁ θεοῦ νόμος, Μωῦσῆς, καὶ ὁ ἀρχιερατυὺς 
λόγος, οὗ σύμδολον ᾿λαρών. 

Στ. κς’. Τούτων 6 παρὼν λόγος ὡς ἓν ὀμνολοτή 
μνημονεύει, διδάξαι βουλόμενος ὡς τοῦ λαοῦ χτδό- 
µενος ὁ Gebe, τοὺς ἁδιχήσαντας αὐτὸν Αἰτυπτίους 
µετῄει καὶ ἐχόλαζεν, οὗ διά τι τῶν μεγάλων i 


5 ['Thess. v, 19. 3 Gen. r, 90. . 


sive scribarum errori sive Alexandrinorum dialecte 
tribuenda. E»iT. 


e 


- |—— 
—— — ————- —- ——— 


1529 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1530 


φέρων (62-82), οὗ γὰρ Ἱπόρει ἡ παντοδύναµος χεὶρ A non magna adhibuit; nam ut eos ira premeret non 


&0 pov αὐτοῖς ópytv ἐπιπέμψαι, f) θρασεῖς λέοντας, 
3j &pxouc, 3) λιμὸν, 7) θάνατον. διὰ δὲ τῶν εἰρη- 
µένων αὐτοὺς ἐτιμωρεῖτο, ρέμα xat αὐτοὺς εἰς 
µετάνοιαν προκαλούµενος (85). 


indigebat ministris leonibus, autursis, aut fame, aut 
morie. Sed predictis malis afflixit eos, sensim 
eos quoque ad poenitentiam exbortans. 


PSALMUS CVI. 


Στ. α’. KaV^ προχείµενος φΦαλμὸς περιέχων θεοῦ 
εὐεργεσίας xal ἑλεημοσύνας πρὸς τοὺς ἀνθρώπους 
γεγενηµένας, ἑνὸς αὐτοῦ τνγχάνων προτεταγμένον 
ἔχει τὸ « ᾽Αλληλούϊα.» 

Στ. τζ. "Ecc βαᾳδιζόντων τὴν τῆς ἀναμίας αὐτῶν 
ὁδὸν, ἀντελάβετο αὐτῶν ὁ Orb, ἑλέῳ, ἐπείπερ διὰ 
πλῆθος ὧν εἶχον ἀσεθειῶν ταπεινωθέντες ἠνίσχοντο 
τοῖς &q' ὧν αὐτοὺς ἐξήγαγεν. Καὶ ὅρα εἰ δύναται 
ἐφαρμόσαι τούτοις τὸ περὶ τοῦ kv τῷ σταυρῷ µετα- 


Vans. 4. Psalmus bic Dei benignitatem et mise- 
ricordiam in homines commendans haud iBmepte 
inscriptam habet voces « Alleluia. » 


VgnRs. 17. In via. iniquitatis adhuc proeedentes 
suscepit eog Deus misericordia swa, dum propter 
multitudinem injustidarum suarum bemiliati iis 
detinebantur a quibus eos Dominus revocavit. Vide, 
quantum istis conveuient, quie delatrone in eruco 


νοῄσαντος λῃστοῦ. "Ext γὰρ ἐν ὁδῷ ἀνομίας ὄντος B poenitentiam agente narrantur. Hunc enim adbuc 


αὐτοῦ, διὰ λῃστείαν γὰρ χέχριτο, xal ταπεινωθέντος 
χολάσει διὰ τὰς ἀνομίας ἃς εἶχεν, ἀντελάθετο αὐτοῦ, 
εἰπὼν πρὸς αὐτόν « Σήμερον μετ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ 
παραδείσῳ. » 

Στ. x'. Τΐνας αὐτοὺς lásato, f) τοὺς προχατειλε- 
γµένους; Τούτους γὰρ τοὺς τοσαῦτα πεπονθότας, xat 
bv τοσούτοις καχοῖς ἑξητασμένους, ἀποσταλεὶς ἄνω- 
θεν παρὰ τοῦ Πατρὸς ὁ µονογενὴς Υἱὸς lácato, καὶ 
ἑῤῥύσατο ix τῶν διαφθορῶν αὐτῶν, Ὡς µηχέτι κατὰ 
τὸ παλαιὸν πλανᾶσθαι, μηδὲ τὴν ὁδὸὺν τῆς σωτηρίας, 
καὶ την πόλιν τοῦ θεοῦ, ἐφ᾽ ἣν σπεύδειν ὁ λόγος 
παραχελεύεται ἀγνοεῖν' μηδὲ πεινεῖν xal ὃδι- 
ψεῖν (δὲ) καὶ τὰς φυχὰς λιμώττειν δι ἔνδειαν καὶ 
σπἀνιν λογικῶν τροφῶν, μηδὲ bv. σχότει χαὶ σχιᾷ 
θανάτου κχαθέζεσθαι, μηδὲ iv πτωχείᾳ xal cibfpo 
πεπεδῃσθαι, μηδὲ εἰλεῖσθαι περὶ τὰς τοῦ θανάτου 
Φύλας, ἀλλὰ τούτων μὲν ἁπάντων ἀπηλλάχθαι. T'wo- 
písstv 65 μὴ µόνον ἀλλά xal ὁδεύειν τὴν ὁδὸν τὴν 
φέρουσαν ἐπὶ τὴν οὑράνιον πόλιν, xal οπεύδειν τ TU- 
yslv τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας. 

Στ. xf. O0 τὰς διὰ Μωῦσέως παρηγγελµένας, 
ἁλλὰ θυσίας τὰς διὰ τῆς Καινῆς Διαθήχης παραδεδο- 
µένας, Ὁ γοῦν ᾽Αχύλας ἀκριδέστατα ἠρμήνενσεν, 
gy: « Kal θνσάτωσαν θυσἰαν εὐχαριστίας. » Σα. 
qe διὰ τῆς τοιαύτης ἑρμηνείας, τὰς τῆς Καινῆς 
Διαθήχης, ἃς χαὶ εὐχαριστίας ὀνομάξειν ἡμῖν ἔθος, 
παραστήσας τὰς λογιχὰς χαὶ ἀναιμάκτους (85). θύον- 
τας δὲ ταύτας, ἐξαγγέλλειν παραχελεύεται elg πάν- 
τας ἀνθρώπους τὰ εἰς αὐτοὺς Υεγενηµένα τοῦ θεοῦ 
Λόγου καθορθώµατα, καὶ τοῦτο πράττειν ἐν ἀγαλ- 
λίασει. — Ἐξαγγέλλει δὲ ἓν ἀγαλλιάσει τὰ ἔργα αὐ- 
τοῦ πᾶς ὁ τὰ εἰς ἑαυτὸν γινόμενα ἐξαγγέλλων, xav 


πεῖραν Σσχηχὼς τῆς αὐτοῦ εὐεργεσίας, οὐχ ὁ ἁπλῶς 


εἰς ἑτέρους γενόµενα διηχούµενος, 

Στ. xc'. Καθ) ὑπερθολὴν εἴρηται' καὶ γὰρ τοῦ 
τοιούτου τρόπου εὗροις ἂν µυρία παραδεἰγµατα iv 
τῇ Γραφῇ. Περὶ γὰρ τῶν πόλεων τῶν τοῦ Ἱεραὴλ 
ἐχθρῶν ὅτι τετειχισµέναι σαν ἕως τοῦ οὐρανοῦ, διὰ 
τὸ ἄγαν ὑψηλοῖς τετειχίσθαι τείχεσιν’ καὶ τὸ, « Ὑπὲρ 
χιόνα δὲ λευχανθήσοµαι. » 

9 Luc. xxur, 40. ** Ps. 1, 9. 


(602-82) Num deest aliquid, v. c. χόλασιν} Eni. 
(85) Nihil Didymi est a psal. cv sive in cod. Vat. 
B, sive apud Corderium. 


" 
--ὃ ———9 a ww aUa - . 


in ira iniquitatis gradientem, nam propter latrocinia 
damnatus fuerat , et humiliatum poenis per injusti- 
tias suas meritis, suscepit Dominus, dicens ei : 
« Hodie mecum eris in paradiso '*.» 

Ύεας. 20. Quos sanavit, nisi eos de quibus supra 
actum est? Quos enim tanta perpessos, et tanta 
malia afflictos, sanavit unigenitus Filius degursum 
a Patre missus, et de corruptelis eorum eripuit eos. 
Unde factum est, ut jam non uti prius errarent, et 
iram salutis, civitatenque Dei ad quam. properare 
jubentur ignorarent; nec esurirent sitirentve, aut 
animo deücerent indigentia, aut paucitate ciborum 
spiritualium; nec sederent in tenebrig et umbra 
mortis, in mendicitate et ferro eompediti ; aec eripe- - 


C rentur a portis mortis; namabistis malis jam proraus . 


liberati sunt, Quinimo viam ad celestem civitatem 
ducentem non cognoscunt modo, sed et. perfüciuwat, 
et regnum colorum consequi festinant. 


καθ. 23. Non ea qua a Moyse pradicata fue- 
runt sacrificia, sed qua per Novum Testamentum 
confirmata fuere. Rectissime igitur Aquila inter- 
pretatus est, dicens : « Et sacrificent ei sacrificium 
laudis. » Qua predictione clare sacri&cla Novi Te- 
stantenU , saeriüicia spiritualia et incruenta desi- 
gnat, qua etiam sacrificia ewcharisti: vocare sole- 
mus. Quibus oblatis, apud omnes homines opera 
annuntiare, atque illud quidem in exsuitetione , 
jubentur, quibus eos Deus Verbure salvavit. — 
Annubtiat autem opera Domini in exmsuliatiose, 
quicunque beneücia anaustiaverit, que ipso ex- 
pertus fuerit, qus ipse experimento eoyseverit, 
non vero qui opera narrat aliorum gratia perfecta. 

VEns. 26. Per exaggerationem dicuntur hsc : 
hujus enim tropi msillia documenta invenies in 
Scripturis sacris. Sic dictum est de civitatibus ho- 
stium Israel, monia earum usque ad colum ascen- 
dere, quia excelsissima erant; sic se habet etiam 
Mud : e Super nivem dealbabor **. » 


84) fta cod. ] ] 
(85) Teatimonium pro sacrificio ss. misam. 


* - 


1551 


. DIDYMI ALEXANDRINI. 


1552 


Vgas. 39. Dictis qua ad apostolos et ad Ec- A Στ. λβ’. Μετὰ τὰ elpnu£va περὶ τῶν ἀποστόλων 


clesiam pertinent , aperte memorat senioribus ho- 
nores in Ecclesia esse constitutos ; nam. bona 
quique annuntianti, hoc. quoque commendandum 
erat. Mandatum est autem, eis qui Dominum suum 
« in ecclesia populi » exaltaturi sunt, ut eum et 
« in cathedra seniorum » laudent. 

Ὕεκθ. 953. Qus sunt ista flumina? Antiquus 
populus de circumcisione : quippe qui, prius magnis 
bonis ornatus, postea malis afflictus est. — Et paulo 
post :« Α malitia habitantium in.ea, » et non alia 
de causa mutata est terra it salsuginem. Gens 
tota Judzorum omnibus bonis frustrata est quibus 
elim abundabat : ità ut jam non prophete eam 
docerent , nec apparerent ei angeli. Ablatum est 
etiam quidquid eis sacrum : patria, templum, San- 
etum sanctorum, regnum, sacerdotium ; imo pro 
liberis servi facti sunt, et qui sui juris fuerant gen- 
tium legibus inservierurit. Qu: autem omnia subie- 
runt propter malitiam et iniquitatem suam. ΄ 


Vgas. 35. Ecclesia eorum, qui de gentibus eredi- 
derunt, qua prius cum Deo deserta esset, et bono 
quoque destituta et sterilis, mutala est «instagna 
aquarum ,»etquzs olim sine aqua fuerat, facta est 
« in exitus aquarum. » 

Ves. 36. Et habitaverunt in ea, quicunque olim 
esuriebant et perierant et falso multorum deorum 
cultu errabant ; qui cum diu erravissent tandem, 
turrim refugii et portum certum invenerant , evan- 
gelicam disciplinam consecuti. — Piam illorum 
conversationem indicat hic sermo. lbi collocati 
sunt qui olim esuriebant : quippe qui, Jesu Deo in 
terram misso, Domini auxilium et beneficia adepti, 
« civitatein habitationis » constituerunt, et habita- 
verunt in ea, qui prius sitierant, a divinarum spi- 
ritualiumque ciborum penuria liberati qua labora- 
bant et ecelesti esca dignati. 


Vxns. 57. Qui homines a deterioribus ad meliora 
revocant, ita ut hic etiam c«leste semen, vel ut 
nati a potre, apostolorum ministerio cousecuti , in 


bominum animis seminent, et vineas plantent, . 
Ecclesias scilicet ubique terrarum dispersas : simul p 


qui benedicerentur et multiplicarentur digni sunt 
babiü. Jumenta vocantur qui intelligentia et ratione 
minores; hsc multiplicari fas est et illuminari, 
gratiam Salvatoris videntes in totum terrarum or- 
bem diffusam. 


εκδ. 99, Non dissentit hoc ab illo salutari effato, 
quo regoum Dei a priori populo auferendum dici: 
tur et genti dandum fructum ejus ferenii 5’. 


Vgns. 49. Non cuivis licet benigna Salvatoris 
consilia intelligere et agnoscere, divinaque mandata 


*! Matth. xxr, 42. 
(86) Num legendum τὸν τόπον ἔνθα ? Epi. 


xa τῆς Ἐχχλησίας, σαφῶς μνημονεύει xai τοῦ t- 
θειµένου Ev αὐτῇ πρεσθείου’ ἔδει γὰρ ὡς Ev ἄγα- 
θῶν εὐαγγελίοις, xaX τούτων τὴν μνήμην παρα 

ληφθῆναι. Προστάττονται δὲ οἱ δηλωθέντες ὑψοῦν 
τὸν ἑαυτῶν Κύριον « ἓν ἐχχλησίᾳ λαοῦ, » xa* «lv 
χαθέδρᾳ πρεσθντέρων » αἰνεῖν αὐτόν. 

Στ. λΥ’. Τίνες οὗτοι; οἱ Ex τοῦ προτέρου λαοῦ 5:5 
Ex περιτομῆς' μεγάλων γὰρ οὗτοι προτέρων ἀγαθῶν 
ἠξιωμένοι, εἰς τοὐναντίον περιετράπησαν. — Καὶ 
pev! ὀλίγα' « "Amb χαχίας τῶν κχατοιχούντων Ev a3- 
τῇ. » καὶ οὐκ ἐξ ἄλλου τινός. Καὶ πᾶν δὲ τὸ ἔθνος 
αὐτῶν πάντων ἑστέρηται τῶν πάλαι ὑπαρχόντων 
αὐτοῖς ἀγαθῶν' ὡς µηχέτι προφητῶν ἀξιοῦσθαι, 
μήτε ἀγγέλων ἐπιφανείας. Καὶ πάντα δὲ αὐτῶν τὰ 
σεμνὰ χαθῄρηται, ἡ µητρόπολις, τὸ ἱερὸν, τὰ "Άγια 
τῶν ἁγίων, τὸ βασίλειον, fj ἱερωσύνη' ἀλλὰ xat δοῦλοει 
ἀντ) ἑλευθέρων γεγόνασι, χαὶ νόµοις ἐθνῶν ὑπήκοοι, 
οἳ πρὶν αὑτόνομοι χατέστησαν. Καὶ ταῦτα πάντα 
ὑπομεμενήχασι διὰ τὰς αὐτῶν χαχίας xai ποντ- 
plas. 

Στ. λε’. 'H ἐξ ἐθνῶν Ἐκχλησία τὺ πρὶν οὖσα Θεοῦ 
ἔρημος χαὶ πάντων ἀγαθῶν ἅγονός τε xaX ἄχαρπος, 
µεταθέθληται « εἰς λίµνας ὑδάτων, » xaX ἡ πάλαι 
πρότερον ἄννδρος, γέγονεν « εἰς διεξόδους ὑδάτων.ν 


Στ. λς’. Καὶ χατῴχησαν tv αὐτῇ οἱ πάλαι πεινῶν- 
τες καὶ οἱ πρὶν ἀπολλύμενος xai πάση πολυθέρ 
πλάνῃ χαλινδούµενοι, ἀπὸ τῆς μαχρᾶς πλάνης sup- 


c 9 χαταφυγῆς εὑρίσχοντες, χαὶ ἀγαθὸν λιμένα τὸν 


εὐαγγελιχὴν διδασχαλίαν. — Ἐὴν ἔνθεον πολετείαν 
τούτων δηλοῦντος τοῦ λόγου τὸν τρόπον. Ἔνθα (86) 
κατῳχίσθησαν οἱ πρὶν πεινῶντες' αὐτοὶ δὲ οὗτος, 
μετὰ τὴν εἰς αὐτοὺς ἁπηστολὴν τοῦ Ἰησοῦ τοῦ 
Θεοῦ, τυχόντες xal τῆς παρ) αὐτοῦ βοηθείας τε xal 
ὠφελείας, συνέστησαν « πόλιν κατοιχητηρίωυ,» καὶ 
χατῴχησαν ἐχεῖ ol πάλαι πεινῶντες, παυσάµενα 
μὲν τοῦ πάλαι πιέζοντος αὐτοῖς θείων χαὶ λογικῶν 
τροφῶν λιμοῦ, τῆς δὲ οὐρανίου τροφῆς ἀπολαύειν 
χατηξιωµένοι, — 

Στ. λζ Οἱ ἀπὺ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ χρείττω µετα- 
θαλόντες, ὅπως Εὶς ἔτι δεῦρο τὸν ἐπουράνιον σπόρον, 
ὡς παῖς παρὰ πατρὺς διαδεξάµενοι διὰ τῆς τῶν 
ἀποστόλων παραδόσεως, bv ταῖς τῶν ἀνθρώπων xa- 
τασπείρουσι φυχαῖς, φυτεύουσί τε ἀμπελῶνας, τὰς 
ἀπανταχοῦ γῆς Ἐχχλησίας, xai ὅμως εὐλογίας καὶ 
πληθυσμοῦ χαταξιοῦνται' χαὶ τοὺς Ev αὐταῖς ἰδιω- 
τεστέρους καὶ ἁλογωτέρους, χτήνη προσαγορευομέ- 
νους, πληθύειν ἔξεστιν ὀφθαλμοὺς παραλαμθάνειν, 
τὴν καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ἐχχυθεῖσαν χάριν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν συνορῶντας. 

Σε. λθ’. ᾿Αδελφὸν ἂν εἴη τοῦτο τῆς σωτηρίου φω- 
νῆς, f| φησιν ἀρθήσεσθαι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ix 
τοῦ προτέρου λαοῦ, καὶ δοθήσεσθαι ἔθνει ποιοῦντι 
τὸν χαρπὺν αὐτῆς. . 

Στ. μΥ. Οὔτε τὸ συνιέναι xal διαγνῶναι τὰς φιλαν- 
θρώπους τοῦ Σωτῆρος οἰχονομίας. οὔτε τὸ φυλάξαι 











15:555 EXPOSITIO IN PSALMOS 1534 


τὰς Gekarg οἰκονομίας παντὺὸς, ἀλλὰ τοῦ σοφίᾳ θείᾳ A custodire, sed illi tantum qui divina sapientia et in- 
ταὶ συνέσει χρωµένου xal βοῶντος πρὸς τὸν Δεσπό- 


ην ^ « ᾽Αποχάλυφον τοὺς ὀφθαλμούς µου, χαὶ χατα- 
ῥοῃσοω τὰ θαυμάσια τοῦ νόµὀυ σου. » 


telligentia utitur, et ad Dominum clamat : « Aperi 
oculos meos et meditabor mirabilia delege tua**. » 


PSALMUS CVII. 


Στ. B'. «Δόξα αὐτοῦ » ἡ πραχτιχὴ καὶ θεωρητιχὴ 
ἕξις καθ) fjv. διάχειται πρὸς ἠθικὴν καὶ διανοητιχὴν 
ἀρετήν. 

rv. &'. Οἷς ἀνέτειλε τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν, πρὸς Κύ- 

ριον ὀρθρίσαντες ὡς ἓν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περι- 
πατοῦντες, πλήττοντες τὸ φαλτήριον xal χρούοντες 
την αχετθάραν μελῳδοῦσι τῷ πανσόφῳ θεῷ, εὑρύθμως 
xai ἑναρμονίως τοὺς Όμνους ἀναπέμποντες. 

Zr. ς’. Απὺὸ τῆς πρώτης λέξεως, ἕως τοῦ « ἐπὶ 
πᾶσαν τὴν γὴν fj δόξα σου,» ὁ αὑτός ἔστιν τῷ νς’. 
"A. τὸ δὲ τοῦ ἑξῆς στίχον µέχρι τελευτῆς, τῷ νθ’; ὅθεν 
Ἑχαστα τῶν προχειµένων ἐχεῖ εἰρηχότες, νῦν 
ἐπιτερμνώμεθα. — Ὑψουμένου τοῦ θεοῦ ky τοῖς τὴν 
εἰκόνα τοῦ ἑπουρανίον φοροῦσι, xai διὰ τοῦτο οὖρα- 
νοῖς χαλουμένοις. Ἡ δόξα αὐτοῦ ἐπὶ πᾶσαν ἑχτείνεται 
τὴν γην τὴν δυναµένην καρποφορεῖν εἰς p' καὶ E 
καὶ X. Ἡ ὑφουμένον τοῦ tou ἐπὶ τὰς θεωρητιχὰς 
τοῦ χόσµου φύσεις προσαγορευοµένας οὐρανοὺς, fi 
δόξα αὐτοῦ ἐπὶ τὰς πραχτικἁς, γῆν ὀνομαζομένας, 
τυγχάνει. 

Στ. Q'. 00x ἄλλως οἱ ἄξιοι τοῦ ὑπὸ σοῦ ἀγαπᾶσθαι 
ῥυασθεῖεν ἀπὸ τῶν χατεχόντων πολεμίων, f) χαὶ τῶν 
περιστάντων αὐτοὺς, 7] σοῦ σώσαντος τῇ δεξιᾷ σου, 
xa ἐπαχούσαντος ἐμοῦ τοῦ ὑπὲρ αὐτῶν πρεσδευοµέ- 
νου. — Δεξιὰν χαλεῖ τὴν ἀγαθὴν ἑνέρχειαν. 

Στ. Ἠ'. Ὡμίασις ἑρμηνεύεται Σίχιμα, ἔργου 
αύμθολον οὖσα. Ὑψωθεὶς οὖν ὁ Κύριος ἐπὶ τὸν 
σταυρὸν, ἀναθεθηχὼς διεµέρισε τῶν ἀνθρώπων τὰ 
ἔργα, ὡς τὰ μὲν διχαιῶσαι, τὰ δὲ ἁποδοχιμάσαι' χρι- 
τὴς γὰρ δίχαιός ἐστιν. 

Στ. 0'. Ταλαὰδ μετοικισμὸς, Μανασσῆς δὲ (857), 
Ἑφραῖμ καρποφορία ἑρμηνεύονται. Ἐρεῖ οὖν ὁ 
Σωτήρ' « Ἐμός ἔστι Γαλαὰδ καὶ ἐμός ἑστι Μανασ- 
σης, » &mb τῆς χαχίας ἐπὶ τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἀπὸ 
χαχίας εἰς ἀρετὴν, 7) γῆς εἰς οὑρανὸν μετοιχιζόµε- 
vo;* ἑμὸς δ' ἐστι χαὶ 6 λήθην τῶν χαχῶν πᾶσαν 
ὑπερθὰς, καὶ ἀπὸ ταύτης Υεγενηµένος. Ὁ γὰρ μετὰ 
λήθην sl; μνήμην ἐρχόμενος, Μανασσῆς ἐστι, τουτ- 
έστιν ἀπὸ λήθης ἀφεὶς xai χαναλιπὼν τὴν λήθην, 
χαθ) fv ἐπιλέληστο θεοῦ τῶν ἀγαθῶν. — ᾽Αλλά xa 
ἡ πολλῃ χαρποφορία τῶν πεπιστευχότων ἑἐθνῶν , 
σχέπη xai ἀντίληψις τοῦ Σωτῆρος γέγονεν. Ὡς γὰρ 
Παῦλος τοῖς πρὸς αὑτοῦ ὠφεληθεῖσιν γράφει, ὡσεὶ 
αὑτοῦ « yapà xal στέφανος, » οὕτω xai 6 Σωτὴρ 
ἀντίληφιν ἔχει στέφανον αὐτοῦ πλεχομένους τοὺς δι- 
χαιοσύνην xal ἀλήθειαν χαρποφοροῦντας. — Καὶ 
Ἰούδας δὲ ὁ βασιλεὺς αὐτοῦ ἐστιν, οὐ τῷ βασιλεύειν 
αὐτοῦ, ἀλλὰ τῷ βασιλέα ὄντα προσοιχειώσασθαι αὐτῷ' 
τοιοῦτος δὲ ὁ Δαυῖδ, f τάχα πᾶς ὁ ἐξομολογούμενος, 
ἐφ' οἷς χατώρθωσεν. Ἰούδας ἐστν ἐξομολόγησις 
ἑρμηνευόμενος. 


ο Psal, cxviii, 18. 


Vrns. 9. « Gloria ejus, » nil aliud preter mentis 
dispositionem ad virtutem animo agnoscendam et 
opere perficiendam. ) 

Vgns. 4. Quibus illuxit lux vera. Ad Dominum 
diluculo exorti, velut in die decenter ambulantes, 

" psalterium percutientes et citharam pulsantes Deo 
perfecta sapientia instructo canunt, cumque hymnis 
numerosis ac concinnis éelebrant. 

Vens. 6. Hic versus a prima voce usque ad illa, 

B « super omnem terram gloría tua, » oceurri£ in 
psalmo γι. Reliqua hujus psalmi usque ad finem 
in psalmo Lix reperiuntur : breviter igitur quz ibi 
dicta fuere hic repetenda. — Exaltatur Deus in iis, 
qua imaginem ccelestis referunt, ideoque coeli vo- 
cantur. Gloria ejus super omnem terram extenditur 
qua centum, sexaginta et triginta fructus ferre 
poterit «3:95 Exaltatur etiam Deus super naturas hic 
ad eontemplandam veritatem aptas, quz cceli di- 
cuntur : gloria autem ejus super eas quz ad per- 
ficiendam virtutem natze, atque hic terra appellantur. 

Vens. 7. Non enrm aliter liberarentur ab inimicis 
opprimentibus aut insequentibus eos qui studio tuo 
digni sunt, nisi te salvante eos dextera tua, et exau- 
diente me pro illis deprecantem. — Dexteram vocat 

C bonam operationem. 

Vas. 8. Sicima humerus. interpretatur, rei sym- 
bolum. Exaltatus igitur Dominus super crucem, 
exinde hominum opera divisit, ita ut alii justifica- 
rentur, alii vero damnarentur ; nam justus judex. 


Vgns, 9. Galaad translatio, Manasses oblivio, 
Ephraim fertilitas interpretautur. Ait igitur Salva. 
ter : « Meus est Galaad, et meus est Manasses : » 
ab errore ad veritatem, a malo ad virtutem, aut a 
terra in colum translatus; meus est etiarh qui 
malorum onmium immemor factus, jam ipsam 
oblivionem deposuit. Nam qui, oblivione deposita , 
denuo meminit, Manasses est, hoc est oblivionein 
abjicit et renuit qua Dei bonorum immemor fuerat. 
— Fructus multos ferendo fideles gentes, velamen 
et susceptio Salvatoris facts sunt. Nam quemadino- 
dum Paulus ad eos quos beneficiis foverat, « Yos 
estis gaudium et corona mea, » scribit**, Ita Salvator 
susceptionem habet coronam suam, justitiam in- 
texentes, et veritatem proferentes. — Judas quidem 
rex ejus, non quod ipsi imperet, sed qued iste rex 
cum jpso intime conjungatur : qualis David, et 
forsan quicunque Domini miracula confessus fuerit. 
Judas confessio interpretatur. ) 


0.55 Matth, xin, δ. ** Philipp. ιν, 1. 


(87) Vox hic quidam certe omissa est. Legendum Μανασσῆς && «ήδη, "Egpatp, etc. Epit. 


1555 


DIDYMI ALEXANDRINI 


158 


κας. 40. Moab lebes spei psallenti, quia castiga- A — Ev. v. Ὁ μὲν Μωὰθ διὰ τὸ κολαστικὺς οἶναι tis» 


tor eorum qua ipsi a Domino tradita fuere: lebes 
sutem ubique designat prophetarum castigationem. 
Cum igitur ad honum promovendum pene dentur, 
et spem bonam prabeant, lebes spes et exspectatio 
est benorum. — Quz si ex persona Christi prsedica- 
Tentur, cum ldumza terrena designet, diceret se 
8d terram et ad terrena descendere; nam calcea- 
mentur, occulti itineris symbolum. Jam olim aperte 
via incedebat Creator, de rebus curam gerens. Nunc 
autem carne indutus venit, quod calceamentum ejus 
declarat. 


Vsgns. 11. Qus cum audierit Propheta de voca- 
tione gentium, ea przesertim qua Liz psalmo de Ju- 


αὐτῷ παράδεδὀµένων ὑπὸ Κυρίου, τῆς ἑλπίδος το- — 
λέγοντος λέδης ἐστίν. Ὁ δὲ λέδης πολλαχοῦ vv to^ — 
φητῶν σηµαίνει χόλασιν. Ἐπεὶ οὖν χρηστῇ xpobé zc 
αἱ χολάσεις ἐἑπάγονται, ἀλπίδα ἀγαθὴν διαδςχομέντν 
ἔχουσαι, λέδης ὀλπὶς χαὶ προσδοχία ἀγαθῶν ἐστιν. | 
— El πρόσωπον αἴη τοῦ Σωτῆρος vb ταῦτα λέτον, 
ἐπεὶ µεταλαμόδάνεται Ἰδουμαία εἰς τὸ « Ὑπίνην» — 
ἐρεῖ ἐπὶ τὴν γῆν xal τὰ γήινα πορείαν ποιῄσασθαι' — 
σύμθολον γὰρ Χχεχαλυμµένης πορείας τὸ ὑτόξτας. 
Πάλαι μὲν οὖν γυμνῇ τῇ πορείᾳ ἐχρῆτο χτέζεον, xpo 
νοούµενος ’ νῦν δὲ μετὰ σαρχὸς ᾗ περίχειται, xai 
ὑπύδημα αὑτοῦ τυγχάνει. 

Στ.ια’. ᾽Απούσας ὁ Προφήτης τὰ τοσαῦτα περὶ τις 
τῶν ἐθνῶν χλήσεως, ἀλλά xal μαθὼν τὰ διὰ τοῦ V7 


deorum gente dicia sunt, ac sciverit alienigenas et B φαλμοῦ περὶ τοῦ τῶν Ἰουδαίων Εύνους &fpuu£vz , 


advenas cum Deo societate et amicitia esse conjun- 
gendos, iis gratulatur qui tanto munere sunt di- 
€gnali, εἰ unus «orum esse gloriatur. — Quando 
ietam felicitatem civitas fuerit consecuta, et Deo 
cum caleeamento illorum regionem accedere li- 
buerit. — Et paulo post :- Quis igitar me deducet ad 
gratiam gentibus concessam, nisi tu, Deus? lta 
enim interpretatur hzc Symmachus, dicens : « Nisi 
tu, Deus, qui rejecisti nos?» 


Vzas. 12. Jam non clypeus noster tu, et propu- 
guator; servos enim et omni robore ac libertate 
destitutos tradidisti nos inimicis tuls ; nam te duce 
ac imperatore nunquam fuissemus victi. 


Vas. 15. Nam neque armorum neque bominum 
Wulela protegimur; Symmachus autem : « Spes no- 
βία sis adversus nos invasuras tribulationes. » 


Ὕεκα. 14, Nos profecto, quoe calceamento petitu- 
TUS 66, e£ societate el amicitia denuo confoturus, 
His enim amiseis, confitebamur nos repulsos esse, 
quod Deus jam non amplius « exiret in virtutibus 
Suis. » — Ipse invisibili οἱ occulta manu t ad nibi- 
inm deducet tribulantes nos. » 


γνούς τε ὅτι οἱ ἀλλόφυλοι xal ἀλλογενεῖς ὑποιαγί- 
σονται xal Φφιλιάσονσι τῷ θεῷ, µακχαρίζει μὲν τους 
τῆς τούτων πείρας χαταξιωθησοµένους, εὔχεται ὃ 
εἶναι xai αὐτὸς αὑτῶν.---Αὐτῆς ἑχείνης τῆς παμµα- 
καρίας ᾖ{Γενησοµένης, ἐπειδὰν χαταξιώσῃ ὁ 8: 
ἐπιθῆναι αὐτοῦ τῷ ὑποδήματι τῆς αὐτῶν χώρας. — 
Καὶ μετ ὀλίγα, Tig; τοΐνυν ὁδηγήῆσει µε ἐπὶ την 
χάριν τὴν δοθησοµένην τοῖς ἔθνεσιν, εἰ μὴ oo, ὁ θεός: 
Οὕτω γὰρ ἠρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπών ' « E! μὴ 
gb, 6 θεὺς ὁ ἀποθαλόμενος ἡμᾶς ;» 

Στ. ιβ’. Οὐ γὰρ ὑπερασπίεεις xat ὑπερμαγχεῖς ἡμων, 
ἀλλὰ δούλους xai ὑποχειρίους παραδέδωχας f; p.i, coi; 
ἐχθροῖς cou οὐχέτι ἐλευθέρους' οὗ γὰρ ἠττήθημέν 
ποτε, σοῦ στρατηγοῦντος xal τῆς φάλαγγος ἡγουμέ- 
VOU, 

Στ. iy'. 0) γὰρ διὰ παρατάξεως ὁπλιτιχῆς, obs 
δι ἀνθρωπίνης * Σύμμαχος δὲ, « Ἐλτὶς ἡμῶν 
στῆναι πρὸς τὰς μελλούσας ἑπανίστασθαι ἡμῖν θλί- 
ψεις. » 

Στ. ιδ. Ἡμεῖς οἷς ἐπηγγείλω ἐπιδτναι τῷ σαυτοῦ 
ὑποδήματι, xat χαταξιώαειν τῆς ἑαυτοῦ ὑποταγτις τε 
καὶ φιλίας. Οἱ μὲν γὰρ τούτων ἀπόδλητοι γενόμενοι 
ὡμολόγησαν ἀπεῶσθαι, διὰ τὸ µηχέτι « ἐξιέναι τὸν 
θεὸν kv ταῖς δννάμεσιν αὐτῶν.ι---Καὶ αὐτὸς &opávy 
καὶ κρυφαίᾳ χειρὶ « ἑἐξουδονώσει τοὺς θλέβονεσς 
ἡμᾶς.» 


PSALMUS ΟΥ. 


Vgas, 6. Non omnibus eadem dextera, sed justo D Στ. c'. Οὐ πᾶσι τὰ αὐτὰ δεξιὰ, ἀλλὰ τῷ μὲν ὅπου- 


spiritualia et virtus, malo autem sensibilia et ma- 
Πα, A dextris quidem saneli stat Deus, et a dextrig 
peccatoris diabolus. 


Ύεκα. "7. Quando petit qua non decet, et quz ac- 
cipienti nocerent, nec alia de causa damnatur 3 
Deo, nisi quod ea rogat, quae nec Deo dare con- 
veniret, nec ipsi accipere prodesset. 

Vgnas. 8. Veritatem prodenti pauci flunt dies, 
quos vero Jumine illuminatos habebat antequam 
veritatem proderet. — Hujus etiam episcopatum 


(88) Lege ἀλλ’ &, Epit. 


δαίῳ τὰ νοητὰ xal τὰ τῆς &gstrc* τῷ δὲ φανλῳ, τὰ 
αἰσθητὰ xav τὰ τῆς xax(ac. Ἐν μὲν τοῖς δεξιοῖς 
«o0 ἁγίου θεὸς ἵσταται, àv δὲ τοῖς τοῦ ἁμαρτωλοῦ 
διάθολος. 

Στ. QC. Ὅταν μὴ & δεῖ, ἀλλὰ (88). μὴ συµφέρε 
αὐτῷ ἀξιοῖ λαθοῖν παρὰ τοῦ θεοῦ ' xai διὰ tovto χρί- 
ναντος αὐτὸν, ἐπεὶ μηδὲ ἃ πρέπει θεὸν διδόνα:, prs 
αὐτῷ λυσιτελοῖ, ᾖτήσατο. 

Ex. η’. Παντὸς γὰρ «o0 προδότου τῆς ἀληθείας γί- 
νονται αἱ ἡμέραι ὀλίγαι, &g εἶχε φωτιωόμενος πρὶν 
προδῷ τὴν ἀλήθειαν, ὑπὸ τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς qur: 








3537 EXPOSITIO 


IN PSALMOS. 1558 


ὀμενος.--- Λαμθάνει δὲ καὶ τούτου τὴν ἐπισχοπὴν, A accipit, ipse illius magister factus, qui veritati 


«υὑτὸς αὐτοῦ διδάσχαλος γινόµενος, ὁ xal kupslvac 


«xi περοκόψας ἓν. τῇ ἀληθείᾳ. 


Στ. uw. Πατέρες δὲ Ιούδα ot παρὰ προδοσίαν γεν- 
'Ίσαντες αὐτὸν εἶναι δύνανται, οἵ τε διὰ τῆς δόσεως 
των ἄργυρίων εἰς τοῦτο αὐτὸν παρορµήῄήσαντες, xat 
ἔτι ὅ βαιλὼν εἰς τὴν χαρδίαν αὑτοῦ Σατανᾶς προδοῦ- 
ναι τὸν Κύριον, χαὶ οἱ ἔχοντες σοφίαν τούτου τοῦ 
αἰῶνος ἄρχοντες, περὶ ὧν ὁ Παῦλος * « El γὰρ ἔγνω- 


σαν, OOx ἂν τὸν Κύριον τῆς δόξης ἑσταύρωσαν. » 


Ἄτ. χα’. Εὐεργετικὸν ὃν καὶ μεστὸν ἀγαθότητος. 
Λέγοις δ' ἂν χαρδίαν καὶ ἰσοφύχους αὐτοῦ τοὺς ἆπο- 


στόλους, τῶν ὑποδεεστέρων πεπιστευχότων τυγχα- 
νόντων αὑτοῦ σῶμα. "Enc οὖν ἑσκορπίσθησαν οἱ 
µαθηταὶ σχκανδαλισθέντες ἐν τῇ vuxti ἐχείνῃ, ὅτε 


instat et inservit. 


εις, 14. Patres Jude, quicunque proditionem 
quavis ratiene fovere potuerunt. llli qui pecuniam 
dando eum ad hoc propulerunt, et Satanas qui ani- 
mum ejus prodendi Domini studio incendit; et 
principes qui sapientia hujus mundi sapiunt, de 
quibus Paulus : « Si enis cognovissent, nunquam 
Dominum glorie crucifixissent **. » 

Vgas. 21, Quia benignus et bonitatis plenus, — 
Cor dices qui eadem sentiebant apostoli, consti- 
tuentibus  cerpus cxteris fidelibus. Cum igitur 

' diselpull dissipati sint, scandalizati illa nocte, qua 
Christum aggressa est Pharissorum turba, illos eor 


Ex£acnoey ἐπὶ τῷ χρατῆσαι αὐτὸν xal ὁ τῶν Φαρι- D scilicet conturbatos habuit suum. Licet autem turba- 


σαξων ὄχλος, τεταράχθαι αὐτοὺς xapblav αὐτοῦ τυγ- 
χάνοντας συνέδη. Πλὴν εἰ καὶ &capáy 0n ἡ καρδία 
αὐτοῦ. ἀλλ οὖν οὐκ ἀπέστη αὐτοῦ περιεχοµένη αὐτοῦ 
καὶ Ένδον οὖσα τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, 
Στ. κΥ. Τοῦτο bpst περὶ τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς ὁ 
Κύριος, ob µονίµου οὐδ' ἑστηχυίας οὕσης.---Αἱ ἀχρί- 
δες δι ἀσθένειαν φύσεως θᾶττον ἐχτινάσσονται σοδού- 
pe vat. Οὕτω χἀγὡ ἀσθενῃ ζωὴν δι ἀνθρώπους ἀνα- 
λαδῶὼν, ἐπὶ τὸ σταυρωθῆναι ἐξ ἀσθενείας ἐξεδιώχθην, 
μετανάστασιν(ϐθ)ἀναληφθείς.Δύναται καὶ περὶ πάντων 
τῶν μαθητῶν τὸ περὶ αὐτοῦ λέχειν τό’ « Ἐξετινάχθην 
ὡσεὶ ἀχρίδες.ν Ἐπείπερ διωχόµενοι xat ἐχτινασσό- 
µενοι πρὸς τῶν χαχοῦν ἐθελόντω», οὗ ταπεινο»ν- 
ται, ἀλλ᾽ ἱπτάμενοι µετάρσιοι φέρονται, Καὶ πάν- 
τες οὖν ol μάρτυρες ἐκτιναχθέντες ὡσεὶ ἀκχρίδες, 
λάσαντες τὰ χάτω, διώχουσι τὰ βραθεῖα τῆς ἄνω κλή- 
σεως. 

v. λα’. Ἑμοῦ δηλονότι τοῦ ὑπὲρ πάντων πτωχεύ- 
σαντος, ὅπως τῇ iuf] πτωχείφ πλουτῄσωσιν. Παρ- 
ἱσταται δὲ kx δεξιῶν τοῦ πάντα δεξιῶς πράττοντός τε 
καὶ φρονοῦντος. Πάλιν δὲ τοῦ ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ παρ- 
εστάναι τὸν θεὰν, «hv πρόφασιν τιθεὶς λέχει « τοῦ 
σῶσαι τὴν ψυχἠν μον. » 


tum fuerit cor ejus , non defecit tamen ab eo ipei 
adbarens, et intra discipulos ejus remanens. 


Vznas. 30. Hoc dicit de humana vita Domipus, 
qus nec firma nec stabilis. — Locuste prepter 
nature imbecillitatem facillime, expulse, excutiun- 
tur : ita ipse ego infirmam vitam propter homines 
adeptus, et ex inlirmitate cruci aífizus sum, et 
morte interii. Ad omnes discipulos referri potest 
quod de ipso dicit : « Excussus sum sicul locusta. » 
Nam licet a.malignis agitentur et excutiantur, non 
humiliantur tamen, sed evolantes ad sublimia fe- 
runtur. Omnes igitur martyres sicut locusta ex- 
cussi, huinilia despiciunl, et celestis vocationis 
premia insequuntur. 


Vins. 91. Ego sane pro omnibus « pauper » 
factus sum, ut paupertate niea dilescant. Adstat 
Dominus 4 dextris cujusque recta agentis et sen- 
tients. Rursus autem ait qua de causa Deus a dex- 
tris astet, nempe « ut salvet animam meam, » 


TSALMUS CIX. 


Στ. a'. Πληρώσαντι τὴν οἰχονομίαν, καὶ kx νεχρῶν 
ἀναστάντι, χαὶ εἰς οὐρανὺν ἀναληφθέντι τῷ Υῷ Ku- 
p'tp. ὄντι, εἶπεν 6 Κύριας, « Κάθου &x δεξιῶν µουρ) 
xaY τὰ ἑξῆς, τουτέστιν ὁ Πατήρ. Παῦλος Youv olbtv 
μετὰ τὴν ἀνάληψιν ταύτην εἱρῆσθαι τὴν φωνὴν διὰ 
τοῦ φάναι, « Καθαρισμὸν τῶν ἁμαρτωλῶν ποιησά- 
µενος, ἐχάθισεν Ev δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης iv ὑψη- 
λοῖς, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Καὶ πάλιν, « Tlw« γὰρ ἀγγέλων 
ε[ρηχέν ποτε, Κάθου &x δεξιῶν µου; » Κύριος τοίνυν 
ὧν 6 Πατὴρ τῶν πρὸς αὐτοῦ γεγενηµένων ἁπάντων, 
λέγει τῷ Κυρίῳ τῆς κτίσεως ' « Κάθου ix δεξιῶν 

. pou, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν 
. ποδῶν σον. 1 Λέγει δὲ ὁ Πατὶρ τῷ Y lp, ὡς ἂν εἴποι 
πατῃηρ ol καὶ υἱὸς πατρἰ. Οὐ γὰρ προφορᾷ χρώ- 
µενης διαλέγεται τῷ Ylo. Αὐςὸς γὰρ αὐτοῦ νόησις, 
ἀλήθειά τε χαὶ σοφία xaX Λόγος. Κάθηται δὲ ἐν τοῖς 
δεξιοῖς ὁ Κύριος τοῦ Κυρίου, εἰ γὰρ σῶμα T», οὐ 
** | Cor. 51, δ. 5 IH br. 1, 35... *' ibid. 13, 
(89) Forsitan legendum μετ) ἀνάστασιν. Epi. 


Vgns. 1, Redemptione hominum perfecta, re- 
surgenti ex mortuis, et in colum ascendenti Do- 
D mino Filio dicit Dominus, Pater scilicet : « Sede a 
dextris meis. » Qus verba post ascensionem per- 
fecta fuisse declarat Paulos asserendo de Jesu 
« Purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexte- 
ram majestatis in excelsis **, » et csetera. Et rur- 
sus : « Àd quem autem angelorum dixit aliquando : 
Sede a dextris meis *'? » Dominus igitur, omnium 
ipsius nomine factorum Pater, dicit Domino crea- 
tionis : ο Sede a dextris meis, donec ponam inimi- 
cos tuos acabelluia pedum tuorum. » Alloquitur au- 
tem Pater Filium, quo modo filius cum patre, aut 
pater cum &lio couversari &oleut. Pater autem non 
verbis ad hoc usus est : nam Filius mens ejus,el sa- 
pientia, et veritas et Verbum. Sedet autem a dextris 
Domini Dominus, non locum occupando, licet ο0ῦ- 


1559 


quazrebamus. Dextre igitur Dei, qui divinse sanc- 
tatis et bonitatis participes facti sunt; quibus nonu 
aliter imperat quam cum Patre una regnando. Nam 
illud, « Sede a dextris, » indicat Filium cum Patre 
simul regnare. ' 

Vgns, 9. Vox principium hic regnum significat 
quo Salvator « in die virtutis suze » potitus est, 
aut post resurreclionem, cum ex mortuis resurre- 
xisset ; nam si ex inlirmitate cruci(ixus est, ex vir- 
tute Dei vivit **. Aut indicat imperium ipsi natura 
competere quo regnat et dominatur, — (In splen- 
doribus) quibus eos lux vera illuminat et illustrat. 
Unde etiam dictum est : « Sit splendor Domini Dei 
nostri super nos ***,» —Omnesecclesiastici, non ho- 


DIDYMI ALEXANDRINI 
pus sit, alioquin non dicerei : Et in loco dexteram A τοπικῶς, f| 


1540 


εἶχεν οὐ ταῦτα λέγων Καὶ ἓν τόπῳ τὺ 
δεξιὸν ἐξητοῦμεν. Δεζξιοὶ τοιγαροῦν τοῦ Θεοῦ οἱ pec 
έχοντες αὐτοῦ, χαθ᾽ ὃ θεὺς xal ἅγιος xal ἀγαθός 
ἐστιν, ὃν οὐχ ἄλλως ἠγήσεται 3) ὁ ἅμα τῷ Πατρὶ βα- 
σιλεύων * τὸ γἀρ, « Κάθου Ex δεξιῶν, » συµδασίλενυ- 
σιν τοῦ Υἱοῦ δηλοῖ πρὸς τὸν Πατέρα. 

Στ. Y. Τὸ τῆς ἀρχῆς ὄνομα βασιλείαν ἑνταῦθα 
σηµαίνει οὖσαν μετὰ τοῦ Σωτῆρος « ἐν τῇ ἡμέρᾳ τς 
δυνάµεως αὐτοῦ, » Ἰ΄ μετὰ ἀνάστασιν, fjv ἀνέστη iz 
νεχρῶν * εἰ γὰρ ἑσταυρώθη t£ ἁἀσθενείας, daaX {ἐς 
ἐχ δυνάµεως Θεοῦ. Ἡ σηµαίνων τὴν προσοῦσαν aja. 
σύμφυτον ἀρχὴν, καθ ἣν χρατεῖ xai ὄνναστεύει. — 
Καθ) ἃς ἔξουσιν ὑπὸ τοῦ ἀληθινοῦ φωτὸς φωτιζόᾳ:- 
vot καὶ λαμπρυνόμενοι. Ὥστε ἂν εἰπεῖν ' « "Έστω ἡ 
λαμπρότης Κυρίου τοῦ sou ἡμῶν ἐφ᾽ ἡμᾶς.» — Hav 


die primum sed semper etiam, existimaverunt verba B τες οἱ ἐχχλησιαστιχοὶ οὗ νῦν πρότερον, ἀλλά καὶ ἀεὶ, 


ista a Patre fuisse prolata, et cum psalmi exordio 
ita esse conjungenda : « Dixit Dominus Domino 
meo : Sede a dextris meis, donec ponam inimicos 
tuos scabellum pedum tuorum ; ex utero enim ante 
luciferum genui te. » Quibus puto czteros versus 
fuisse interpositos. Nec videtur Apostolus ab hac 
opinione abhorrere dicendo : « Ad quem autein an- 
gelorum dixit aliquando : Sede a dextris meis? » 
. Moc idem sonat ac si diceret : Nulli creature, sed 
unigenito Filio tantum ait : « Sede a dextris meis. » 
Cum ipse solus Unigenitus sit, « in sinu Patris **. » 
— Quando de legitima prole agitur, uterum memo- 
ramus; nam alii proprie fllii sunt, alii ficte per 
adoptionem : quotiescunque non adoptivos, sed veros 
indicamus, dicimus eos parentum genimiina uteri. 
Deus igitur proprium et unigenitum Filium suum 
commendans, uterum memorat. — Et paulo post : Non 
jgnaro dicit hzc Pater Filio, sed ut ipsi sciremus 
qua societate Pater cum Filio et Filius cum Patre 
conjunguntur, scripta sunt hzec. —Et paulo post : Lu- 
cifer non sensibilis tantum, sed ct spiritualis lux. 
Quod si autem erte spiritualia, manifestum est 
eliam eum ante creaturam genitum fuisse, juxta 
illud : « Ipse est ante omnes **. » 


Vgns. 4. Quemadmodum Deus dicit nos jurare di- 
cendo :« Est, est,» aut, « Non, non*!, » ita multo magis 


πρὸς τοῦ Πατρὸς τὴν προχειµένην λέγουσιν φωνῖν 
εἰρῆσθαι συναπτοµένην τῇ ἀρχῇ τοῦ ψαλμοῦ, οὕτως 
εΕἶπεν Κύριος τῷ Κυρίῳ µου, Κάθου &x δεξιῶν μον, 
ἕως ἂν θῷῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν volun 
σου * ix γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου ἐγέννησά σε. » Tov 
ἄλλων οἶμαι στιχίων διὰ μέσου εἰρημένων. Καὶ ξουχέ 
γε καὶ ὁ Απόστολος ταύτῃ τῇ διανοίᾳ ἠπολουθγκὼς 
εἰρηχέναι, « Tiv γὰρ τῶν ἀγγέλων εἴρηχέ τοτε, 
Κάθου ix δεξιῶν µου» » Μονονουχὶ λέγων, Οὐδενὶ 
τῶν γεννητῶν, ἀλλὰ τῷ μονογενεῖ Υἱῷ ἑαυτοῦ μόνφ 
εἶπεν. « Κάθου ἐχ δεξιῶν µου. » Ἐπεὶ xai μόνος 
αὐτὸς Μονογενής ἐστιν,ε ὧν Ey χόλποις τοῦ Πατρό:.» 
— Γνησίας Ὑονῆς ὅταν λόγον ποιώμεθα, Υαστέρε 
ὀνομάζομεν, ἐπεὶ γάρ εἰσι χνρίως τινῶν vlot, ἄλλοι 
δὲ εἰσποιητοὶ xal θᾳτοί * ὅταν μὴ τοὺς θετοὺς, dui 
τοὺς χυρίους σηµαίνομεν , λέγομεν γεννεµα-α v2- 
στρὸς αὐτοὺς τῶν τεχόντων. Καὶ θεὺς οὖν γνήσιο 
Υἱὸν xoi ἐξ ἑαυτοῦ τὸν Μόνοχενη παραστῆσαι δὲ 
λων, γαστρὸς μνημονεύει, — Καὶ μετ ὀλίγα. "A 
οὐχ ἁγνοοῦντι τῷ Υἱῷ τοῦθ) ὁ Πατὴρ λέχει, ἀλλ ἓν 
ἡμεῖς γνῶμεν τὴν οἰχειότητα τοῦ Πατρὺς mp Ὃν 
Y b», xai τοῦ Y loo πρὸς τὸν Πατέρα, ἀνεγράφηι ταῦ-α. 
— Καὶ μετ) ὀλίγα"' ᾿Εωσφόρου δὲ φωτὸς οὐχ αἰσθτ- 


τοῦ μόνου, ἀλλὰ xal νοητοῦ. Ei δὲ xai τῶν νοητὺν, 


πρόδηλον ὅτι xa πάσης χτίσεως, χατὰ τὸ εἰρημένον' 
εΚαὶ αὑτός ἐστι πρὸ πάντων. » 

Στ. 0. Ὥσπερ ἡμῖν ὁ Σωτὴρ ὄρχον ὁρίζει εἶναι 7! 
« Na vat, » καὶ τὸ « 00 οὔ. » οὕτω, μᾶλλον δὲ zoi- 


jurare videtur vera asserendo, licet nullam impre- p λῷ πλέον, θεὸς ἀληθεύων ὀμνύναι λέγεται, οὐχ àz- 


cationem nullumque jusjurandum adbibuerit. « Ju- 
ravit» igitur « Dominus et non penitebit eum, » quia 
eum nunquam ponitebit nec donorum suorum, nec 
vocationis omnium maxim, qua Salvator ad sa- 
cerdotium vocatus est. Profecto manebit in ster- 


num donum ejus, et sacerdotium « juxta ordinem » 


non Áarornis, sed « Melchisedech » in sxcula. 

Vgss. δ. Cum prius Pater dixisset, « Sede a dex- 
tris meis, » dicitur nunc Filio: « Dominus a dextris 
tuis, » ut appareat Filium nonratione loci a dextris 
esse Patris : alioquin simul foret Pater a dextris 


Ὁμοτικῷ 3) χατομοτιχῷ χρησάµενος. « Ὥμοςε » s6- 
νυν « Küptoc, καὶ ob µεταμεληθήσεται" » ἐποίσερ 
ἁμειαμέλητα τὰ χαρίσματα, χαὶ dj χλῆσις 8 y 
γίστη εἰς ἱερωσύνην dj "ou Σωτήρος. Καὶ ἁμί 
ταµέλητον χάρισμα, ἡ ἱερωσύνη οὗ « χατὰ τν 
τάξιν » Ααρὼν, ἀλλὰ « τοῦ Μελχισεδὲκ » εἰς ν 
αἰῶνα. 

Στ. ε’. Too Πατρὸς εἰπόντος, « Κάθου ix kf" 
µου, » fip Υἱῷ νῦν λέγεται, « Κύριος ἐκ δεξιὼν 
σου,» ὡς φανεροῦσθαι μὴ τοπιχῶς ἐκ δεξιῶν 7^ 
Πατρὸς εἶναι τὸν Υἱόν' ἰδοὺ γὰρ &pa xal αὐτὺς ἵ 


* ll Cor. xiu. 4. ** Ps, Lxx «ix, 47. ** Joan. i, 18. ?* Col. 1, 17. *! Matth. v, 57. 


8541 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1544 


δεξιῶν ἐστιν, καὶ ὁ Πατῆρ αὐτοῦ bx δεξιῶν' ὅπερ A Filii, et ipse Filius a dextris Patris. Quod absur- 


ἀδύνατον, el τοπιχῶς τὸ « x δεξιῶν » voolco. Ὡς οὖν 
$ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ, χαὶ ὁ Υἱὸς ἐν τῷ Πατρὶ, οὕτως ὁ 
χὶὸς τοῦ Πατρὸς δεξιὸς, xoi ὁ Πατὴρ τοῦ Υἱοῦ ἐκ 
δεξιῶν αὐτοῦ. — Τοὺς νοητοὺς βασιλεῖς οὐχ ἄλλους 
τυγχάνοντας, ἀρχῶν καὶ ἐξουσιῶν xal χοσµοχρατό- 
Όων τοῦ σκότους, Οἱ αὐτοὶ δέ claw οὗτοι, οἱ ὑπὸ πό- 
δας τοῦ Σωτῆρος τιθέµενοι ὄντες διὰ τὴν xaxlay xal 
πονηρίαν, fjv εἴλαντο ἐχθροὶ αὐτοῦ. Πλὴν συν- 
Θλασθέντες, παύσονται τοῦ εἶναι πολέμιοι, χαταργου- 
µένης ὑπὸ Κυρίου πάσης ἀρχῆς καὶ πάσης ἐξουσίας 
τοιαύτης. Ἡμέρα δὲ ὀργῆς, ὁ χαιρὸς τῆς ἅμα πἀν- 
των κρίσεως Ev ταῖς Γραφαῖς λέγεται. 

Στ. ς’. Ὀὐδένα κενὸν ἑῶν xa ἀμέτοχον τῆς ἀπ 
αὐτοῦ πληρότητος, τῶν ἐπὶ σωτηρίἰᾳ πεσόντων, ἵν 
ἀναστῶσιν elg αἰωνίαν ζωήν. — Τῶν κεχυδεῶσθαι 
(90) διὰ τὴν χαχίαν χαλουµένων πολλῶν. 

Στ. Q. Ὁ χείµαῤῥος πανταχοῦ ὥσπερ καὶ ἐνταῦ- 
θα πειρασμὸν σηµαίνει’ πιεῖν δὲ ἐξ αὐτοῦ, ἐστὶν τὸ 
ἀναδέξασθαι αὐτόν. Πεπείραται δὲ Ἰησοῦς ὑπὲρ σω- 
τηρίας, Ὑενόμενος ἓν τῇ τῶν ἀνθρώπων ὁδῷ, ὥς φη- 
ctv ὁ Απόστολος γράφων ὧδε' « Ἐν ᾧ γὰρ αὐτὸς 
πέπονθεν πειρασθεὶς, δύναται τοῖς πειραζομένοις 
βοηθῆσαι.» "Qv καὶ βασιλεὺς ἀναδειχθεὶς, δοθείσης 
αὐτῷ ἑξουσίας ἐν οὐρανῷ xai ἐπὶ τῆς γῆς ὕψωσεν 
χεφαλὴν, ἄρχων οὐ µόνον τῶν ἐπὶ γῆς, ἀλλά xal τῶν 
ἐν οὐρανοῖς χειροτονηθεὶς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, «ἐπὶ τὸ 
πᾶν vóvo χάµψαι ὑπουρανίων καὶ ἐπιχείων xal χα- 
ταχθονίων, xai πάσης γλώσσης ἑξομολογουμένης, ὅτι 


dum, nisi hzc spiritualiter intelligantur. Quemad- 
modum igitur Pater in Filio et Filius in Patre, 
ita Filius dextera Patris et Pater a dextris Filii. 
— Reges hi non alii prxter diabolos, tenebrarum 
regno et imperio et dominatione instructos. Qui 
iidem Salvatoris pedibus calcandi sunt propter ma- 
litiam et nequitiam, qua ipsius inimici exstiterunt. 
Qui conterendi sunt et de regno ejiciendi, quando 
Dominus istorum imperium ac virtutem conf(ringet. 
Dies ire vocatur in Scripturis tempus quo omnia 
judicanda sunt. - 


Vgas, 6. Nullum nisi plenitudine sua refertum 
et repletum dimittet, ex eis qui ad. salutem referun- - 
Ur, utad vitam sterpam resurgant.—Reluctantibus 
propter malitiam multis eorum qui vocantur. 

Vgns. 7. Torrens hic uti et alias tentationem 
significat : bibere de torrente nil aliud preter ten- 
tationem subire. Tentatus est. autem Jesus pro sa- 
lute, hominum viam ingressus, uti testatur Apo- 
&tolus ecribens : « In eo enim, in quo passus est 
ipse et tentatus, potens est et eis qui tentantur, au- 
xiliari **, » Rex probatus omnium, imperio in ccelum 
donatus et in terram, omnibus a Patre prepositus 
tum iis qua in coelis quam iis quz in terris sunt, 
exaltavit caput, ita « ut omne genu flectereiur co- 
lestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua: 
confiteretur quia Dominus Jesus Clhiristus in gloria 


Κύριος Ἰησοῦς εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός" » ταύτης τῆς (, est Dei Patris 33: » cujus exaltationis symbolum 


ὑψώσεως σύμδολον ὁ σταυρὸς φέρει. 


Crux. 


PSALMUS CX. 


Στ. ε’. Τροφὴν Σξαιρέτως δίδωσι τοῖς φοδουµένοις 
αὐτὸν, µετά τινος παραδοξοποιίας. Ὡς τῷ Δανι]λ τὸ 
ἄριστην τυγχάνοντι Ev λάκχῳ τῶν λεόντων ἐν τῇ Βα- 
θυλῶνι, ἐκ τῆς Ἱερουσαλὴμ. τὸν ᾿Αμθακοὺμ, µετ- 
ἁρσιον ἄρας Ίγαχεν sl; Βαθυλῶνα, χοµίζοντα τὴν 
τροφὴν αὐτῷ τῷ Δανιήλ. ᾽Αλλὰ xaX χόραξιν ἑντειλά- 
psvog, ἄρτους τῷ πρωϊ xat χρέας τῇ δείλῃ φέρειν τῷ 
Ἠλίᾳ, λιμοῦ μεγάλης τυγχανούσης, ἔθρεψεν αὐτὸν 
φοθούμενον τὸν Κύριον. Τής δὲ παλαιᾶς διαθήχης 
αὐτοῦ, ἕως καιροῦ διορθώσεως δοθείσης τέλος ἆπολα- 
θούσης εµνησθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα »τῆς χατὰ τὸ Eo- 
αγγέλιον τῆς χαινῆς διαθήκης ἁδιαδόχου διαµε- 
νούσης. — Ὅτε πώρωσις ἀπὸ µέρους τῷ Ἰσραῇλ 
Υέγονε τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσελθεῖν εἰς τὴν 


Vegas. 5. Mirabili ratione dat Deus escam timen- 
tibus se. lta prandium dedit Danieli in lacu leonum 
Babylone esurienti; nam Ambachum de Jerusa- 
lem per aera in Babylonem portavit, ut Danteli 
escam ufferret **. ita etiam corvis mandavit **, ut 
Eli: panes mane, et carnes vesperi deferrent ; fame 
tota regione enecta, timentem se enutrivit. Vetus 
testamentum, cum adventante Christo solvendum 
erat, « memor erit in seculum testamenti » novi 
juxta Evangelium instituti, et absque ulla intermis- 
stone semper duraturi. — Cum obcezcato ex. parte 
Israel, plenitudo gentium incorruptam et glorifica- 
tam lhzreditatem sortita est, meminit ih. seculum: 
testamenli cum filiis Israel propter eorum patres 


ἀχήρατον xaX δεδοξασµένην χληρονοµίαν, µιμνήσχε- D compositi. : 


ται εἰς τὸν αἰῶνα τῆς πρὸς τοὺς υἱοὺς τοῦ Ἰσραὴλ 
διὰ τοὺς πατέρας αὐτῶν διαθήκης. 

Στ. ς’. Φανερῶν αὑτοῖς οἵας δυνάµειυς ἐστιν ἔχα- 
στον, Ov προτέταξεν ἐργάζεσθαι τὸν λαὸν, xal τοὺς 
λόγους τῶν γεγονότων, — Tip Ἰσραηλιτικῷ, ἵνα τῆς 

! οἰκονομίας τὴν δύναμιν θεωρήσαντες σωθῶσι xat αὖ- 
TOY μετὰ τὸ «ἰσελθεῖν τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν, λαµ- 
θάνοντες θεόθεν τὴν προσοιχειωθεῖσαν τοῖς ἔθνεαι 
Χληρονομίαν. 


Vgns. 6. Revelans eis quam vim habeant opera, 
quas populo perficienda erant, et quam rationem de 
factis reddituri sint. — Populo Israelitico, ut virtu- 
tem redemptionis considerantes &alventur et ipsi, 
plenitudine gentium hereditatem adepta, divinitus 
edocti de concessa gentibus hereditate. 


9 Hebr. n, 18. *? Philipp. u, 10, 11. ** Dan. x1, 22. ο lI Reg. xvii, 4. 


(90) «ta cod. 


1545 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1541 


Vgas. 7. Qua etiam novo testamento propria, A — Z«. C. Kal ταῦτα τῆς χαινῆς διαθήκης οἰχεῖα 


et institutioni constitutiopique evangelies discipli- 
ns spüssime conveniunt, Cur eutem bac Ut di- 
ecamus et sciamus opera novi testamenti non esse 
in figuris et umbris et symbolis, uti opera Moysis, 
sed veritas erant. opera Christi. Quamobrem dictum 
e$t : « Gratia et veritas per Jesum Christum facta 
est". » Imo non veritas modo, sed et judicium 
erant opera Salvatoris, uti laaias de ipso fuerat 
professus : « Eterit justitia cinctus lumbura suum, 
et veritale involutus costas", » — Cum Evangelii 
discipuli non ex operibus legis salutem consequan- 
tur, juxta doctrinam divi Apostoli, sed ex auditu 
fidei**. — Nam mandata Moysis ad tempus data fue- 
Tant; mandata autem Evangelii non hoc vo tan- 


τυγχάνει, ἁρμόζοντα τῇ εἰσαγωγῇ xat τῇ στοεχειώσει 
οῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας" «iva δὲ ταῦτα ; ἀλλ 14 
τὸ γνῶναι ἡμᾶς καὶ μαθεῖν ὅτι τὰ χαιντς διαθίκης 
ἔργα οὐχ Ίσαν àv τύποις xai σχιαῖς xai σνµόόλοις, 
ola τὰ παρὰ Μωῦσεῖ, ἀλλ’ ἀλήθεια fjv τὰ ἕργα a. 
τοῦ. Δι ὃ χαὶ λέλεχται' « Ἡ χάρις καὶ fj ἀλήθεια διὰ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο.» Πρὸς δὲ τῇ ἁληθείᾳ, xat 
χρίσις Qv τὰ ἔργα τοῦ Σωτήρος ἡμῶν, διὸ εἴρηται 
ἐν Ἡσαῖᾳ περὶ αὐτοῦ” « Kal ἔσται διχαιοσύνῃ ἑξω- 
σµένος thv ὁσφὺν, xal ἀἁληθείᾳ εἰλυμένος τὰς 
πλευράς. » — Ἐπειδὴ οὑχ ἐξ ἔργων νόµου οἱ t0» 
Εὐαγγελίου μαθηταὶ, ἀλλ ἐξ ἀχοῆς πίστεως τῆς σω- 
τηρίας καταξιοῦνται, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾽Απόστολον. — 
Al γὰρ Μωῦσέως ἐντολαὶ πρόσκαιροι Υεγόνασιν al 


tum duratura, sed in seternum permanebunt. — B δὲ τοῦ Εὐαγγελίου, διαρχεῖς οὐχ εἰς tbv παρόντα μό- 


Quemadmodum enim opera manuum ejus, veritas 
ct judicium, ita etiam mandata ejus ab ipsius di- 
scipulis « ia veritate et sequitate » perficientur. 


Vegns. 9. Jdem sonant hec aique illa : « Yenit 
dare animam suam redempüonem pro multis ο.) 
Pretio igitur illius sanguinis, gratia Dei pro omui- 
hus mortem subeuntis, liberati sumus a labe nobis 
a patribus tradita. — Ut testamento constanti οἱ 
perfecto studio ingervientes, eternam hzreditatem 
assequautur, juxta. imniotas et zeternag promissio- 
nes. — Nomen ipsius, ait, sanctis «sanctum, » et 
peccatoribus « terribile. » 


Vgns. 40. Uti vie bone, quae nil aliud preter 
veritatis meditationem, initium est facere justa !, 
ita iniüium sapientie (que rursus meditatio veri- 
tatis), timor Domini, justitia scilicet virtutem ope- 
ribus perfcieus. Qua igitur ratione se habct justa 
facere cum bona ira, easdem se habet timor Domi- 
ni cum sapientia. — « Intellectus bonus, » non iis 
qui eum sentiunj 3c non perficiunt, sed iis qui fa- 
ciunt eum. Facientibus enim intellectum, qui non 
alius & virtute, prodest ipse; atque ita discupt 
quam bonus sit. — Sensus exprimere fnis conve- 
niens Deum celebrantibus; «laudatio ejus,» cele» 
brentis Deum videlicet, manet in :zternum. Cum 
eaim qui celebratur, sternus, et laudatio seterna 
sit oportet, ut per omnia secula duret. 


voy alova, ἀλλὰ xa εἰς τὸν μέλλοντα διαµένουσαι. 
— Ὡς γὰρ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἀλήθεια ἓν 
xaX χρίσις, οὕτω xai αἱ ἐντολαὶ αὐτοῦ ὑπὸ τῶν αὐ- 
τοῦ μαθητῶν « ἓν ἀληθείᾳ xal εὐθύτησι » ἔπιτε- 
λοῦνται. 

Στ. 0'. Οὐχ ἕτερά ἐστιν τοῦ εἰπόντος ε Ἠλθεν ὁ 
Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου δοῦναι «εν φυχὴν αὐτοῦ λύτρον 
ἀντὶ πολλῶν. » Tip αὐτῷ γοῦν τιµίῳ αἵματι, χᾶριτι 
Θεοῦ ὑπὲρ παντὸς γευσαµένου θανάτου, ἑλυτρώθημεν 
ix τῆς πατροπαραδότου ἀναστροφῆς ἡμῶν. -- Ὅπως 
συντόνως καὶ τελείᾳ προθυμἰᾳ ἑχόμενοι αὑτῆς, ἀθά- 
νατον χληρονοµίαν ἁπολάδωσιν κατὰ τὰς αἰωνίους 
xai ἀφθάρτους ἑπαγγελίας. — Τὸ ὄνομα αὐτοῦ, φη- 
ci, τοῖς μὲν ἁγίοις « ἅγιον, » τοῖς δὲ ph ἁγίοις 


C, qobepóv. » 


Στ. v. Ὥσπερ τῆς 0009 τῆς ἀγαθῆς (αὕτη δέ tot 
ἡ θεωρία τῆς ἀληθείας) ἀρχὴ τὸ ποιεῖν τὰ δίχαια ὑ:- 
άρχει, οὕτως ἀρχὴ εἰσαγωγῆς εἰς τὴν Θεοῦ σοψίαν, 
οὐκ ἄλλην οὖσαν τῆς θεωρίας τῆς ἀληθείας, ὁ θεῖός 
ἐστι φόδθος ὁ αὐτὸς ὧν τοῖς πρακτικοῖς διχπέοις óve- 
µαζόμενος. Ὄνπερ οὖν ἔχει λόγον τὸ ποαῖν τὰ ὅί- 
χαια πρὸς τὴν ἀγαθὴν ὁδὸν, τοῦτον 6 τοῦ Θεοῦ φύδος 
πρὸς τὴν σοφίαν. — Οὐ τοῖς ἄνευ τοῦ ποιεῖν vt 
νοηχόσιν, ἀλλὰ τοῖς ποιοῦσιν αὐτὴν τυγχάνει. Tel; 
γὰρ ποιοῦσι τὴν σύνεσιν, οὐχ ἑτέραν οὗσαν τῆς ἀρε- 
τῆς, ὠφέλεια ἔσται' ἐξ ἧς ὠφελείας µανθάναυσι τὸ 
ἀγαθὸν αὐτῆς. --Τοῦτο γὰρ κατάλληλον πέρας τοῖς 
θεολογοῦσι τὸ λέχειν,ε Ἡ αἴνεσις αὐτοῦ, τοῦ θουλογη- 
θέντος δηλονότι, μένει bm ἄπειρο. "Em γὰρ 
ὑμνούμενος ἀθάνατος, ἀνάγχη καὶ τὴν αἴνεσιν αὔ- 


κοῦ ἀτελεύτητον εἶναι, ὡς διαρχεῖν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας. 
PSALMUS CXI. 


Vgns. 1. Qui mandata Domini ipsorum gratia, 
nou alia de 08864 perficit, ab illis abhorrens qui 
humans inserviunt glorie, aot poenas fugiunt pec- 
eatori. imminentes, aut. mercedem qusnilibet appe- 
tunt. Àst bonum ipsun diligit et operatur ; hic enim 
vere bestus. 

Vins. 2. Quod si beati semen obvio et Judaico 
sensu interpretari velles, mendax esset boc effa- 
tum. lnnumeri enim exstiterunj sancti et pii viri 


* Joan. 1, 17. ** 12. xs, 5. 


Στ. a'. Ὁ μὴ ἄλλου τοῦ χάριν, ἡ «uiv Évexa iv 
εργῶν αὐτὰς, olov διὰ δόξαν ἀνθρωπίνην, ἢ διὰ si 
ph περιπεσεῖν τῇ τοῖς ἁμαρτάνουσιν ἑπαγομένη xo- 
λάσει, ἢ διὰ µισθὸν, ἁλλ᾽ αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν αἱρούμενος 
xai ἐνεργῶν. οὕτω γὰρ ἔσται ἀληθῶς ὁ τοιοντος μα; 
χάριος. 

Στ. β’. El μὲν προχείρως τις xai ἸΙουδαϊκῶς ἐθέλοι 
τὸ σπέρµα ἑἐχλαθεῖν τοῦ µακαριζοµένου, ἀσύστατος 
γένοιτ ἂν αὐτῷ ὁ λόχος. Μυρίων γὰρ ἁγίων χ7’ 


** Rom. 11, 22. ** Matth. xx, 98. * Prov. xvi, δ. 


1545 EXPOSITIO 
θεοςριλῶν ἀνδρῶν xai προφητῶν οὐκ ἑφάνη δυνατὺν 
ἓν c5 Y) τὸ σπέρµα. Οὐ γάρ τις δύναται δεῖξαι, 
«ράρε τοῦ ΜελχισεδὲΧ, ἡ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Navt, fj τοῦ 
Ἠλία, & τοῦ Ἱερεμία, Ἡ τῶν λοιπῶν προφητῶν 
σπέρµα, τουτέστιν υἱοὺς, χαὶ διαδοχὰς υἱῶν, xal 
στ«έρµα δυνατὸν ἐν t?) vf] γεγενηµένον. Κατὰ δὲ διά- 
νοιαν νοῄσεις τοῦ λόγου τὸ ἀποτέλεσμα' ἐπιστῆσας 
Ex ctp τῶν ἁποστόλων, ὧν τὸ λογιχὸν σπέρμα bonc 
μετέσχε δυνάµεως, χαταθληθὲν ὥσπερ εἰς χώρας eo- 
γεέους xai χαρποφόρους τὰς τῶν ἀνθρώπων Φνχᾶς. 
Οὐὖσε ἔστιν εἰπεῖν. οἷον Παῦλος ὁ ἀπόστόολος, ἀπὸ Ἵε- 
ρουσαλὴμ µέχρι τοῦ Ἰλλυριχοῦ συστησάµενος τῷ 
Θεῷ µυριάνδρους Ἐκκλησίας, δυνατὸν ἐν τῇ vf) 
ἑκτίήσατο σπέρμα. Ὁμοίως xai τῶν λοιπῶν µαθη- 
τῶν ἕχαστος. — Καὶ μετ ὀλίγα, Τοῦτο δὲ τὸ σπέρµα 


IN PSALMOS. 1519 


Α ac proplele, quorum semen nulla ratione potens 
in terra apparuit. Quis enim Melchisedech, aut Jesu 
Nave, aut Elie, aut Jeremiz, aut exterorum pro- 
phetarum semen indicare poterit, hoc est filios ct 
filiorum prolem, et boc quidem semeh in terra po- 
tens factum ? Verba ista. spiritaaliter intelligenda ; 
ita apostolas quisque semen suum pro viribus suis 
in solo fertili et fructifero, animis videlicet homi- 
num, geminavit. Nec verhis exprimere possis, quam. 
potens in.terra semen Paulo fuerit a Jerusalem us- 
que ad fllyriam innumeras Ecclesias Deo condenti. 
Eadem de ceteris quoque discipulis valent. — Et 
paulo post : uod semen sanctorum, cum ipsis se- 
minantibus illud benedicctur, non in qualibet ge- 
neratione, sed in generatione rectorum. 


τῶν ἁγίων, σὺν αὐτοῖς τοῖς τὰ τοιαῦτα χατασπείρουσιν, εὐλογεῖται, οὐκ ἓν τῇ τυχούσῃ γενεᾷ, ἀλλ᾽ Ev τῇ τῶν 


εὐθέων. 

Στ. Y'. Τοῦτο νοῄσεις ἀχούσας Παύλου λέγοντος' 
ε Ὡς πτωχοὶ, πολλοὺς δὲ πλυυτίζοντες, χαὶ ὡς μηδὲν 
ἔχοντες, xal πάντα χατέχοντες.» Τίς δ ἂν γένοιτο 
τελουσιώτερος τοῦ χληρονόμου θεοῦ, συγχληρονόµου 
δὲ Χριστοῦ ἀποφανθέντος; —.'O τοὺς Ἰησοῦ λόγους, 
οὓς ἤχουσεν, [εἰς] ἔργα μεταδαλὼν οἰχοδομεῖ ἐπὶ 
thv πέτραν τὴν ἑαντοῦ οἰχίαν, ἐπὶ τὸν ἀῤῥαγη τοῦ 
Θεοῦ λόγον, τὰς χρηπῖδας τοῦ θεωρητικοῦ καὶ πρα- 
xttxou βίου ἑαυτοῦ µεταθαλλόμενος. Ταύτην οὖν fjv 
ᾠχοδόμησεν οἰχίαν ἕχαστος τῶν φοδυυμένων tbv Κύ- 
Γιον, ἐπὶ τὸ Ev «alc ἐντολαῖς τοῦ Κυρίου τεθεληχέναι, 
τουτέστι τοῖς Ἰησοῦ λόγοις σφόδρα τεθεληκέναι, πλη- 
pot δόξης νοημάτων τῆς ἀληθείας, χαὶ πλούτου συΥ- 
Χχειμένου ix παντὺὸς λόγου xal πάσης Υνώσεως xot 
ἔργων ἀγαθῶν. — Νοήσεις δὲ καὶ τοῦτο, ἑπιστήσας 


ὅτι « "EG ἔργων νόµου ο) δικαιωθήσεται πᾶσα σὰρξ 6 


ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ, » χατὰ «by ᾿Απόστολον, ἀλλ ε Ὁ 
ποιῄῆσας αὐτὰ ζήσοται bv αὐτοῖς ἐχ δὲ ἀχοῆς πί- 
στεως. 2 Πρῶτος μὲν « ἐπίστευσε τῷ Θεῷ ᾿Αθραὰμ, 
xai ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. » Ἔνπειτα δὲ xal 
στεως χατορθοῦντες. 
Στ. 0'. Κέρας τὸν θεόν φησιν. Πάντες γὰρ οἱ δἰ- 
χαιοι τούτῳ θαῤῥοῦντές φασιν ε Ἐν ow τοὺς 
. ἐἑχθροὺς ἡμῶν κερατιοῦμεν. » Καὶ ὁ µαχαριζόμενος 
τοΐνυν τοὺς ἐχθροὺς ἑαυτοῦ ἓν Κυρίῳ χερατίσας, t5 
χέρας (p αὐτοὺς χαθεῖλεν ἓν δόξη ὑψούμενὸν ἔχει. 
Στ. v. Ἐν τῷ μετὰ ταῦτα βίῳ τυγχανόντων τῶν 
ἑπαγγελιῶν τῶν εὖ βεδιωχότων, τῶν ἁμαρτωλῶν 
ἕχαστος περιτυχὼν χολάσει ὄψεται ὃν ἑπόρθησε δί- 


B  Vens. 3. Hac interpretaberis, dicente Paulo: 
«Sicut egentes, multos autem locupletaiites ; tan- 
quam nihil habentes, et omnia possidentes *. » Quis 
enim fuerit ditior quam qui Dei bzres, et Christi 
cohzeres factus est? — Qui sermones Jesu; quos 
audivit, opere perficit, edificat domum suam supra 
petram, supra inconcussum Dei verbum, vita ci 
mente prorsus mutatis. Domum igitur hanc quam 
:dificat quicunque Dominum timuerit, in mandatis 
Domini, in sermonibus videlicet Jesu, nimis cu- 
piendo, replet gloria vers discipline, ct divitiis 
4κᾶ ex omni sermone, et ex omni scientia et ex 
bonis operibus. — Hoc etiam interpretaberis ita ; 
Recordare « quia ex operibus legis non justificabi- 
tur omnis caro coram Deo, » testante Apostolo, 
sed, «Qui facit ea vivet in eis. Ex fidei autem auditu 
, justiflcatur, » nam : Primus « credidit Abraham Deo, 

et reputatum est illi ad justitiam *; » et deinde ii 

qui pariter Christi Evaugelium fide adepti sunt. 
οἱ ὁμοίως αὐτῷ τὸ τοῦ Χριστοῦ Εὐαγγέλιον διὰ πί- 


Vgns. 9. Cornu vocat Deum. Nam omnes justi 
Deo confidentes dicunt: «In 1e inimicos nostros 
cornu dejiciemus. » Cum igitur beatus iniünicos 
suos in Domino cornu superaverit, in gloria exal- 
tetur cornu, quo eos vicit, necesse est. 

.Vgms. 10. In ventura post hec vita dum pro- 
missa justi consequentur, penis afflicli peccatores 
videbunt quem lacessiverunt justum, et irascentur, 


xav, xai ὀργισθήσεται, χαθ᾽ ἑαυτοῦ ἓν µεταμελείᾳ D vehementissima penítentia. commoti. Tune etiam 


σφοδροτάτῃ Τινόµενος. "Oce xaX βρύξει τοὺς ὁδόντας 
αὐτοῦ, xai χαταταχῄσεται ἀποδαλὼν τὸν ὄγχον xal τὸ 
οἵδημα ce ὑλιχῆς xal σαρχιχῆς Ἐξεώς τε xal προαι- 
ρέσεως, τῆς τῶν ἁμαρτωλῶν ἐπιθυμίας ἀπολλυμέ- 
γης. 


frement dentibus et tabescent, a tumore et pondere 
carnalis bumilisque vite et mentis nudati , per- 
cunte peccatopum desiderio. 


PSALMUS CXII. 


Στ. α’. ᾽Απολύτως slpnu£vov τὸ παΐδες, οὖκ ἑτι- 
τρέπει νοµίσαι ἀντὶ δούλων εἱρῆσθαι τοὺς παΐδας" 
ἁπλῶς γὰρ χαὶ χωρὶς προσθήχης οἱ νέοι παῖδες xa- 
λοῦνται ’ οἱ δὲ δοῦλοι, παΐδές τινων. Ὡς γὰρ δοῦλος, 


Vgns. 1. Non servos designari voce pueri, ma- 
nifestum ex eo quod absolute occurrat; nam ab- 
solute et simpliciter vocantur pueri qui natu mino- 
res; servi autem pueri bwjus vel illius dicuntur. 


* ]H Cor. vi, 10... ? Rom. ur, 20. * Gen. xv, 6; Rom. iv, $. 


Ῥλταοι, Gn. XXXIX, 


h9 


1961 


ΡΙΟΥΜΙ ALEXANDRINI 


15ià 


Nam uti servus, ita et puer ad domivum referen- A οὕτω xal τὸ παῖς πρὺς δεσπότην ἔχει την àvi- 


dum. 

Vkns. 5. Suus forsan justitiz soli ortus; qui non 
dissimilis, aut etiam non alius ab oriente ad quem 
paradisus .plantatus est*. Cui ortui respondebit for- 
1asse occasus hic, cum oriente seu occidente sole, 
semper laudandum nomen Domini ; nam ubi occi- 
dit Jsrael, ortus est gentibus fidem prestantibus. 


Vgns. 5. Quibus verbis Deum omnia curare do- 
cemur. Quem cum creaturis non esse conferendum 
praedicat ganctus dicens: « Quis sicut Deus noster?» 
Nemo est similis Deo, cum solus sitomnium creator 
et rector. Hoc autem dicto non dividit Filium a 


φοράν. 

Στ. y'. Καὶ τοῦ τάχα τῆς δικαιοσύνης ἡλέου «τν 
ἀνατολαί τινες, χαθ᾽ ἃς ἀνέτελλεν: αὗται δὲ συγτέ- 
νειαν ἔχουσι, ἡ αὐταὶ αὐταῖς τυγχάνουσιν πρὸς τὰς 
ἀνατολὰς bv alg ὁ παράδεισος πεφύτευται. Εἶεν 7 
ἂν ταύταις ταῖς ἀνατολαῖς καταλλήλως ἔχουσα: xi 
δύσεις, xa0' ἃς ἀνατολὰς xal δυσμὰς», aiveiv -) 
ὄνομα Κυρίου προσήχει’ ἔδυνε γὰρ τῷ Ἱσραῖ., 
ἀνέτειλε δὲ τοῖς πιστεύσασιν ἔθνεσιν. 

Ec. &'. Καὶ διὰ τῶν προχειµένων λέξεων zpo- 
νοοῦντα τὸν πάντων θεὸν µανθάνοµεν. Περὶ οὗ às.7- 
χρίτως πρὸς ταῦτα τὰ γενητὰ ἔχοντος ὁ ἅγιός στσ:᾿ 
« Τίς ὡς Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν; » Οὐδεὶς γάρ £z: 
xat αὐτὸν, ἐπείπερ μόνος αὐτὸς xal morb; xx 


Patre, aut Patrem a Filio; nam una divinitas : nec B προνοητὴς ἁπάντων ἐστίν. Ταῦτα δέ φησιν οὐχ ἆπο- 


alius Deus Filius, nec alius Pater ac Filius; et Pa- 
ter Filii Pater est. 


Vas. 9. In. ἁοπίο eam inhabitare faciet, qus 
propter sterilitatem prius liberis carebat, nunc au- 
tem mater facta est filiis abundantissima, et lztans. 
— Et paulo post : Sterilem de gentibus Ecclesiam, 
liberis carentem primum, ut letaretur hortatus est 
própheta dicens : «Lzetaxe , sterilis, quz non paris: 
erumpe et clama qua non parturis, quia mülti etiam 
fllii deeeitz: magis quam ejus qux babet virum*. » 
Profecto Ecclesi: de gentibus liberi plures ac pul- 
thriores, quam Jud:eorum synagogz virum legem 
habenti. Anima quzque, propter sterilitatem libe- 
tis carens, collocatur a Deo in domo, in Écclesia 
videlicet Dei vivi; mater fit operum, doctrinarum, 
opiniónum eL sermonum, ut Lztetur cum genimi- 
nibus suis per habitanten cum ea Deum Verbum. 
Przbet etiam Scripturz historia plura hujusce rei 
documenta. Anna, mater Samuelis, in domo habita- 
vit, et mater Tacta est puerorum Ἰαίδία, sex libe- 
rorum mater facta. Similia referuutur de Sara, de 
Rebecca, de Elisabeth, ét antea de matre Samso- 
nis. De quavis earum optime dices : « Inhabitare 
fecit eam matrem filiorum lztantem. » 


µερίζων τοῦ Πατρὸς τὸν Υἱὸν, 1) τοῦ Yiou τὸν Ilz- 
τέρα µία γὰρ ἡ θεότης ᾿ xaX οὐχ ἄλλος Orb, YU, 
καὶ ἄλλος ὁ Πατὴρ ἐστιν, ἡ xax Ylóz* καὶ ὁ Πα-τρ 
Yios Πατήρ ἐστιν (91). 

Στ. 0. Την πρότερον διὰ στειρότητα ἀτεχνοῦσαν 
ἐν οἴχῳ χατοικήσει, μητέρα γεγενηµένην ἐτὶ moi» 
παιδίᾳ, xal εὑφραινομένην. — Καὶ μετ ὀλίγα: 
Στεῖραν δὲ την ἀπὸ τῶν ἐθνῶν Ἐκχλησίαν, ἄτεχνο, 
οὖσαν τὸ πρῶτον εἰς εὐφροσύνην χαλεῖ λέγων « Ei- 
φράνθητι, ατεῖρα, ἡ οὗ τίκτουσα, ῥῆξον xat βόησον. à 
οὐκ ὠδίνουσα, ὅτι πολλὰ xal τέχνα τῆς ἐρήμου μᾶλ- 
λον f τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα. » Αληθῶς vip τολῦ- 
παις xol χαλλίπαις ἡ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν Ἐχχλησία Τε- 
γένηται, ὑπὲρ τὴν ἔχουσαν ἄνδρα vóuov Ἰουδαίω, 
συναγωγήν. '"Exáctr δὲ duyh διὰ στειρότητα ἅσαις 
οὖσα, χατοιχίζεται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἐν obup, τῇ τῷ 
ζῶντος θεοῦ Ἐκκλησίᾳ ' µήτηρ ἔργων, µαθηµάτων, 
νοημάτων τε xal λόγων, ἐπὶ τῷ εὐχραίνεσθα: ἅμα 
olg ἔσχεν γεννήµασιν, ὑπὸ τοῦ συνοικοῦντος αἲὰ 
θεοῦ Λόγου. Συνέδη δὲ ταῦτα xal χατὰ vt» τῆς l'ea- 
φῆς lotoplav. Άννα γοῦν ἡ pip Σαμουὴλ χατ- 
ᾠχίσθη ἐν οἴχῳ, µήτηρ λέγεται τέχνων εὑφραινο- 
µένη, ὅλων ἓξ τόχνων γενοµένη µήτηρ ^ xaX περὶ τη; 
Σάῤῥας, γαὶ Ῥεδέχχας, Ἐλισάδετ τε xai πρὸ ταὐ- 
της τῆς μητρὸς γενομένης τοῦ Σαμζών. Λέγο: τι; 
εὐλόγως περὶ ἑχάστης αὐτῶν, ὅτι « Κατῴχισεν αὐτῖν 
μητέρα τέχνων εὑφραινομένην. » 


PSALMUS CXIII. 
κας. 1. Dum tu nos bene(lciis foves, Domine, D Στ. a'. Σοῦ, Δέσποτα, ἡμᾶς εὑεργετοῦντος, οὐχ 


non erit gentibus cur dicant : « Ubi est Deus eo- 
rum?» Cum deos hahent locales et regioni certe 
affixos, similia de te cogitantes conclamant : «Ubi 
est Deus eorum?» Proferunt etiam forte ista ad 
deridendos nos, putantes nobis Deum non esse. Licet 
autem errantes alia dicant, nos certá fide persua- 
sum habemus Deum nostrum esse sursum in coelis. 
— Totum piorum genus, cum mentesapiat et Deum 
perspiciat, domus lsrsel vocatur, quia Ecclesia 
est Dei vivi. 

Ὕκερ. 10. Domus quoque colentium Deum, cum 


* Gen. 11, 8.. * Isa. Liv, 14. 


ἕξει χώραν τὰ ἔθνη λέγειν, « Ποῦ ἔστιν ὁ θεὸς a»- 
τῶν; » Ἐπεὶ γὰρ αὐτοὶ τοπιχοὺς θεοὺς ἔχουσιν xz: 
ἱδρυμένους που, xal περὶ σοῦ τοῦτο τοπάξουσι λὲ- 
Ύοντες,ε Ποῦ ἔστιν ὁ θεὸς αὑτῶν, » ἥ τάχα χλευα- 
στιχῶς τοῦτό φασιν, οἱόμενοι μὴ ἔχειν ἡμᾶς Geóv. 
Ἁλλ' εἰ χἀχεῖνους πλανώμενοι τοῦτο Ἀέγουσιν, Ga. 
οὖν γε ἡμεῖς ἠχριδωμένῃ ὑπολήψει ἴσμεν, ὅτι 0:7: 
ἡμῶν ἐν τῷ οὑρανῷ ἄνω ἐστίν. — Τὸ πᾶν διορατιχὴ, 
γένος, διὰ τὸ νοῦν ἔχειν ὁρῶντα θεοῦ, o'xoc "Iapat: 
χρηµατίζει διὰ τοῦ τυγχάνειν Ἐκκλησίᾳ θεοῦ ζώντος 

Στ. v. Καὶ ὁ οἶχος δὲ τῶν θεραπευόντων τὸ θεῖον, 


(91) £n preclarum testimonium de Filii dfvinitate a Didymo Arii cive. Et quidem passim ab eo id 


f:ctitat;m videmus. 


| 





1549 


ζονε xat τεθεωρηµένῇῃ παρὰ τὸν Ἱσραὴλ ἐλπίδι. Τῶν 
γὰρ ὑπεραναδεδηχότων θεωρίᾳ xa πράξει µείζων ἡ 
ἐλπὶς, µειζόνως αἰτούντων βοηθὸν καὶ ὑπερασπιστὴν 
αὐτοῦ ἔχειν. — Οὗτοι δέ εἶσιν οἱ προσήλυτοι, οἱ 
τεροστ'θέντες τῷ νόμῳ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, ἑλπίσαντες 
καὶ αὐτοὶ ἐπὶ Κύριον, βοηθὸν ὑπερασπιατὴν αὐτὸν 
ἔχειν ἐπικαλοῦνται. Καὶ ταῦτα λέγειν παιδεύονται οἱ 
χατὰ θεὺν παῖδες, ὡς ἂν εἶδεῖεν ὅτι xal ε αὐτοὶ 
συμπολῖται γεγόνασι τῶν ἁγίων, xal οἰχεῖοι τοῦ Θεοῦ 
ἐποιχοδομηθέντες ἐπὶ τῷ θεµελίῳ τῶν ἁποστόλων 
καὶ προφητῶν. » Καὶ ὡς ἂν εἰδεῖεν, ὅτι ὥσπερ ol πα- 
λαιοὶ ἤλπισαν ἐπὶ Κόριον, καὶ εἶχον αὐτὸν βοηθὸν 
ὅτε χαλῶς ἕπραττον, οὕτω xai νῦν οἱ νέοι Ἠμεῖς οἱ 
παΐδες οἱ ἐξ ἐθνῶν προσεληλυθότες, χαὶ τὸν φόδον 


EXPOSITIO IN PSAEMOS. 
τῷ τυγχάνειν ἱερεῖς, « frtoey ἐπὶ Κύριον, » µεί- 


55d 


Α sacerdotes siht, « speravit. in Dothino,» spe majori 


ac magis spectatà quam Israel. Qui enim docirina 
et virtute przstant, spe etiam praestent necesse est, 
adjutoremque et protectorem vehementius expe- 
tant. — Quales sunt proselyte, de gentibus legi 
adscripti, qui et ipsi ia Domino sperantes, adjuto- 
rem eum ct protectorem babere exoptant. Ilzc pro- 
fiteri docentur qui juxta Deum pueri, ut sciant quod 
ipsi quoque « sanctorum cives facti sunt, domestici 
Dei, supersedificati super furidamentüm apostolo- 
rum et prophetarum *. ὁ Ita discent, quemadmodum 
veteribus bene agentibus adjutor et protector Deus 
fuit, sic et nobis füturum recens natis, modo do 
gentibus conversis, et timore Domini timentibus.— 
Adversus inimicos pugnantes. Dominum adjutorem 


ἀνειληφότες τοῦ αὐτοῦ Kuplou. — Ἑν μὲν τῇ πρὸς πο- B et protectorem :hàábemus, quicunque Dominum ti- 


λεµίους μάχη τὸν Κύριον ἔχομεν, ἡμεῖς οἱ φοδούμενοι 
τὸν Κύριον, ὑπερασπιστὴν καὶ βοηθόν. Ἐν δὲ τοῖς 
οἰχείοις πράγµασι τοῖς τε κατὰ φυχἣν xat κατὰ σῶμα, 
πάλιν αὐτὸν ἔχομεν εὐλογοῦντα ἡμᾶς. Ὡς ἀπαρχεῖν 
ἡμῖν ἀντὶ τοῦ παντὸς καλοῦ χαὶ .ἀγαθοῦ, καὶ ἀντὶ 
παντὸς θησαυροῦ xai μεγάλου κτήματος, µόνον αὖ- 
τὸν τὸν Κύριον xal πρὺς τὰ ἑχτὸς xal πρὸς τὰ ἕν- 
δ0ν. Οὕτω 6h ἡμᾶς εὐλογεῖ νῦν, ὡς πάλαι πρὀτερον 
πὐλόχει τὸν πρότερον λαόν µεταθέδηχε γὰρ ἐξ ἐχεί- 
vov εἰς ἡμᾶς ἡ χάρις. Εἷς γὰρ Gv καὶ ὁ αὐτὸς Κύ- 
ρίος, χαὶ τῶν παλαιῶν -ὁμοίως προῖστατο, ὥσπερ 
οὖν χαὶ τῶν νέων. Καὶ πάλιν τοὺς νέους ὁμοίως εὖλο- 
Υεῖ ὥσπερ οὖν xal τοὺς παλαιούς' ὥστε εἶναι µίαν 
ῥων ταγμάτων τῷ θεῷ συνιστάµενον. 

Στ. κΥ’. Αὐτὸς γάρ ἐστιν οὗ τοὺς νόµους φυλάττο- 
μεν * ἵνα γὰρ ph νοµίσῃ τις ἄλλου τινὸς τοὺς χρη- 
σμοὺς εἶναι, οὓς Μωῦσῆης διηχονῄσατο, ἀχολούθως ὁ 
ἱεροφάντης πρὺ τῆς τῶν νόμώὠν δόσεως, τὰ περὶ τῆς 
κοσµοποιίας παραδέδωκε, δι fic διδάσχει ἕνα Θεὸν 
εἶναι, πάντα δὲ τὰ τοῦ χόσµου µέρη: 


memus, In rebus autem, qux ad corpus aut animam 
pertinent, rursus habemus eum benedicenterh no- 
bis. Sufficit igitur nobis pro ómni bono, pro omni 
thesauro et re pretiosissima solus Dominus, que 
corpori quzeque anima necessaria prebens. Ita sane 
nobis benedicet, sicut olim priori populo suo bené- 
dixit : transivit enim gratia ab illis ad nos. Nam 
unus atque idem Dominus est, et veteribus eadem 
ralione praefuit, qua nunc recentioribus. Et rursus 
eadem ratione nunc recentioribus beneuicel, qua 
olim veteribus, ita uL sit una vocatio, et una gratia, 
etunus populus ex utroque ordine Deó adhzerens. 


cmm xai µίαν χάριν, xat ἕνα λαὸν τὸν ἐξ ἀμφοτέ 


VrEns. 25. Ipse enim est, cujus leges servamus : 
nam ne quis putaret ab alio quuvis proferri mam- 
data, quz? Moyses predicabat, optime creationem 
mundi narravit, antequam leges traderet; docens 
nos ita, unum esse Deum, estera autem mundi 
partes esse. . . 


PSALMUS CXIY. 


Στ. f. « Ἔχλυε » δὲ, εἶπεν, «τὸ οὓς αὐτοῦ &gol,s 
οὐχ ἵνα «twà σωμάτων λάθοις ἔννοιαν περὶ Θεοῦ 
Ga ἔχοντος, xa αὑτὰ πρὸς τὸ εἰρημένον τῆς φωνῆς 
ὑποχλίναντος, ὅπερ ἡμεῖς ποιοῦμεν πρὸς τοὺς μικρὸν 
φθεγγοµένους, ἵν) Ex τοῦ σύνεγγυᾳ τὴν νόησιν παρα- 
δεξώµεθα τῶν λαλουμένων , ἀλλ᾽ « ἔχλινεν » εἶπεν, 
ἵνα τὸ ἑαυτοῦ ἁἀσθενὲς ἐπιδέξηται. "Οτι χαμαὶ χει- 
μένῳ µοι συγχατέθη διὰ φιλανθρωπίαν. fj Υὰρ θεία 
ἀχοὴ οὗ φωνῆς δεῖται πρὸς αἴσθησιν. Οἶδεν γὰρ καὶ 
ἐν τῷ κινήµατι τῆς χαρδίας γνωρίσαι τὰ ἐπιχείμενα. 
— Καὶ μετ ὀλίγα". Τὴν ἀχουστιχὴν αὐτοῦ δύνα- 
µιν (92). — Τουτέστι παντὶ τῷ χρόνῳ τῆς ζωῆς µου 
ἐπεκαλεσάμην, ἓν ταῖς ἡμέραις µου ταῖς ὑπὸ τοῦ 
ἡλίου τῆς δικαιοσύνης Υενοµέναις, ἀεὶ πεφωτιαμµένος 
ὢν ἐπεχαλεσάμην. 

Στ. Υ’. Τοσοῦτον, φησὶν, ἀπέσχον τοῖς πειρασμοῖᾳ 
τούτοις ὑποπεσεῖν ὡς ἀχουσίοις, ὅτι καὶ πολλῷ τού- 
των πλείοσι χατὰ τὸ ἐκούσιον πειρασμοῖς ἑμαυτὸν 

* Epb. ii, 20. PET 

itio exegetica ad illud, τὸ οὓς αὐτοῦ. 
"a πο eraetice exponit illud, by ταῖς μέραις 


Vkns. 9. « Inelinavit, » ait, « aurem suam mihi; » 
hoc autem non proprie interpretaberis veluti ac si 
Deus aures habeat, illasque ad verba orantis incli- 
net, quod ipsi nos facere solemus, quo propiores 
facti summissa voce loquentium mentem facilius 
assequamur, Dicit autem Deum aurem inclinasse, ut 
infirmitatem suam profiteatur; nam humi jacentem 
adiit Deus propter benignitatem suam. Audienti Deo 
non est cur mentem vocibus explices, cum ipse vel 
abscondita eordis perspiciat. — Et paulo post : «Àu- 
reni » facultatem scilicet qua audit. — Omni scilicet 
tempore vite mez invocavi, in diebus meis a justiti:e 
sole definitis, semper illuminatus invocavi. 


Vegas. 5. Mulio phires tentationes libenter subi, 
3it, nedum necessariis tentationibus vinci me paterer. 
—(Dolores mortis» quibus mens offenditur. —« Peri 


uou ἐπιχαλέσομαι, ubi legisse videtur Didymus &zos 
χαλεσάµην. Epim. 


Ust . 


DIDYMI ALEXANDRINI 


151 


cula » autem « inferni, » forte nil aliud preter pec- A προσεθέµην. -— Τὰ Ev λογιαμοῖς πταιόµενα « ὡδῖνς 


cata. Hac etiam de scelestis potestatibus dici pos- 
sant, vel insequentihus nos ut peccato animam oc- 
cidant, vel jam ad pericala ruentem propellentibus. 
εἱρῆσθαι, τῆς μὲν ὡδινώσης ἐπὶ τῷ νεχρῶσαι δι 
τοῖς χινδύνοις Άλη ὁμόσε χωρήσασαν. 

Vgns. 4. Certus me nomine Dei con(írmatum 
predicta mala superaturum. — '"fribulationem et 
dolorem qua mibi sponte inveni. Prius enim di- 
xerat : « Pericula inferni invenerunt me ;» hic au- 
tem : « Tribulationem et dolorem inveni. » Quande 
igitur infracto animo mala a tentante illata pertuli, 
ut ostenderem quaato studio Deum prosequar, ad- 
jeci tribulationes super tribulationem, et delerem 


θανάτου εἰσίν. » — « Κίνδυνοι 5» δὲ « ἅδου » τὰ 
πραχτιχὰ τῶν ἁμαρτημάτων εἶναι δύνανται. Οὐκ 
ἀπογνωστέον δὲ xal περὶ πονηρῶν δυνάµεων ταῦτ 


ἁμαρτίας τὴν φυχὴν, τῆς δὲ ὑποδεχομένης elg τὴ; 


Στ. δ. θαρσῶν, ὅτι δυναμούμµενος ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ 
ὀνόματος, ὑποστήσομαι πάντα τὰ προειρηµένα. — 
ΘλίΨιν καὶ ὀδύνην ἄσπερ ἐχὼν ἐμαυτῷ προσεξεῦρον. 
Ἑν μὲν γὰρ τοῖς χατόπιν «Κίνδυνοι ὤδου εὕροσάν 
με’ » ἐνταῦθα δὲ « θλίψιν xat ὁδύνην εὗρον. » Ἐπειδὴ 
γὰρ ἐχεῖ ἀνενδότως ἔχων εὑρέθην πρὸς τὰ παρὰ τοῦ 
πειράζοντος ἑπαχθέντα, ἵνα δείξω τὴν περιουσίαν τῆς 
πρὸς θεὸν ἀγάπης, προσέθηχα θλίψεις ἐπὶ τῇ θλίει, 


«uper dolorem, tentationes quasque superans non p καὶ ὀδύνην ἐπὶ τῇ ὀδύνῃ, οὐ «f ἐμαυτοῦ δυνάµεε τῶν 


mea quidem virtute, sed nomeu Domini invocando. 


Vsns. 58. Ubique misericordiam Dei cum justi- 
tja consociat Scriptura, docens nos neque Dei mi- 
sericordiam indiscretam esse, neque justitiam ejus 
immisericordem. — Misericordia est affectus quo 
indigna ferentium miserias dolemus. [ία miseret 
nos hominis qui de summa prosperitate in summam 
penuriam dejiciumr, aut qui de perfectissima sani- 
(ate in gravissimos morbos incidit. Cum igitur et 
nos olim illusires eramus, postea autem propter 
peccatum e paradiso expulsi, inglorii et humiles 
faeti sumus, miseret Deum nostri, cernentem quan- 
Lum ab illis mutati simus, qui fueramus. 

Vrns. 6. Quod si corpus respicias, senties hu- 
manam naturam subsistere non posse, nisi parvu- 
. los prorsus et infantes Deus servet. Qui enim pos- 
sent in utero gestari aut enutriri, aut. moveri, in 
tam arcto tamque stricto, imo tam obscuro et hu- 
mido carcere degeutes, vel noa spirare valentes, 
nisi eos Deus custodia foveret? Qui alienum hunc 
in locum projecti , et ex calidissimo utero in frigi- 
dissimum aerem, vel paulisper viverent, nisi a Deo 
servarentur? « Custodiens enim Dominus parvu- 
los. » — Quando bumiliatos sum, et sieut parvu- 
lus faetus sum, et tanquam parvulus regnum «€os- 
lorum adeptus sum, custodiens parvulos Dominus 
salvum me fecit a doloribus mortis et periculía 
inferni. 


Vmgas. 7. Suam ipse animam bortatur oonug 
athleta, Paulo prope consentiena dicenti ; « Bonum 
ceriamen certavi, eursum consummavi, fidem ser- 
vavi ; in reliquo reposiia est mihi coroua justitiz *, » 
etc. —Et paulo post : Manet enim sternarequies eos 
qui hic legitime vitam certaverint, non quidem 
eperum meritis debita, sed gratia munilici Dei 
sperantibus iu eum concessa. 


*]I Tim. iv, 7, 8. 


(95) Malim λέγοντι. Epi. 
(94) Vix dubito quin legendum sit, οὐ χατὰ ὄφλη- 
μα τῶν. Ipex. 2 


ἁλγεινῶν κατεπανιστάµενος, ἀλλὰ διότι τὸ ὄνομα Κυ- 
ρίου ἐπεχαλεσάμην. 

Στ. €. Πανταχοῦ συνάπτει ἡ Γραφὴ τοῖς οἴκτειρ. 
μοῖς τοῦ Θεοῦ τὴν διχαιοσύνην, διδάσχουσα ἡμᾶς 
ὅτι οὔτέ ὁ ἔλεος τοῦ Θεοῦ ἄχριτος, οὔτε ἡ χρίσις &v- 
ελεήµων. — Ἔλεος ἐστὶ πάθος bd τοὺς vp ἀξίαν 
τεταπεινωµένους, παρὰ τῶν συμπαθῶς διατεθειµέ- 
vov Ὑινόμενον. Ἐλεοῦμεν τὸν Ex μεγάλου πλούτου 
πρὸς τὴν ἑσχάτην πενίαν µεταπεσόντα, τὸν ix τῆς 
ἄχρας εὐεξίας τοῦ σώματος εἰς τὴν ἐσχάτην ἁσθέ- 
νειαν χαταθληθέντα. Ἐπεὶ οὖν καὶ ἡμεῖς ἡμέν ποτε 
ἔνδοξοι, ἐγενόμεθα δὲ ἄδοξρι καὶ ταπεινοὶ, ἐχτεσόν- 
τες τῆς ἓν τῷ παραδείσῳ διαγωγῆς διὰ τὴν ἕκπτω- 
διν, ὁ θεὺς ἐλεεῖ ὁρῶν ἡμᾶς αἷοι ἀνθ᾽ οἕων γεγόναµεν. 


C Στ. ς’. Είτε χατὰ τὸν φυσιχὸν λόγον, οὐχ ἂν συν- 


έστη dj ἀνθρωπίνη φύσις, μὴ τῶν χομιδῇ νηπίων 
καὶ ἔτι ῥρεφῶν ὑπὸ τοῦ Κυρίου φυλασσομένων. Πῶς 
Y&p τὰ ἐν τῇ µήτρᾳ χυοφορούµενα ἡδύναντο τρέφε- 
-σθαι 1] χιγεῖσθαι, ἓν οὕτω στενοῖς χωρίοις, καὶ µη- 
δεµίαν ἔχουσιν ἀναστροφὴν, ἀλλ᾽ kv σχοτεινοῖς τόπος 
καὶ ἐνύγροις τὴν ζωὴν Éyovta, xai οὔτε ἀναπνεῖν 
δυνάµενα, εἰ uh παρὰ Θεοῦ φυλαχὴ διεχρατεῖτο ; 
Πῶς δ᾽ ἂν εἰς τὸν ἀήθη τοῦτον ἐχπεσόντα τόπον, καὶ 
ἀπὸ τῆς kv τῇ µήτρᾳ θερµότητος τῷ ἀέρι περιφ»χό- 
μενα, κἂν πρὸς τὸ βραχύτατον διῄρχεσεν, εἰ μὴ παβὰ 
θεοῦ διεσώζετο; « Φυλάσσων τὰ νήπια Κύριος. » 
---Ἐπειδὴ ἑταπεινώθην xal γέγονα ὡς τὸ νήπιον, 
xa ἐδεξάμην τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ὡς παιδίον, 
φυλάσσων τὰ viia, ὁ Κύριος ἔσωσέν µε Ex τῶν ὠδί- 
νων τοῦ θανάτου xai ix τῶν κινδύνων τοῦ ᾷδου. 

Στ. Q. Ἑαυτῷ προσάχει τοὺς παραχλητικοὺς λό- 
Ύους ὁ χαλὸς ἀγωνιστὴς, παραπλησίως τῷ Παύλῳ 
λέγων (95): « Τὸν καλὸν ἀγῶνα Ἠγώνισμαι, τὸν δρό- 
pov τετέλεχα, τὴν πίστιν τετήρηχα * λοιπὸν ἀπόχει- 
ταί pot ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος, » xai τὰ ἑξίς, 
— Καὶ μετ ὀλίγα" Πρόχειαι γὰρ ἀνάπανσι; 
αἰωνία τοῖς νοµίµως τὸν ἐνταῦθα διαθλήσασι Λίου, 
οὐ χατὰ ὀφλημάτων (94) ἔργων ἀποδιδομένη, ἀλλὰ 
κατὰ χάριν τοῦ µεγαλοδώρου Θεοῦ τοῖς εἰς αὐτὸν 
Ἠλπιχόσι παρεχοµένην (95). 


(35) Vides Didymi testimonium de gratia. Dei re 
muuerante. 








$5608 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1554 


Στ. η. Συγχρίσει τῶν ὧδε τὴν μέλλουσαν àvá- A — VrRS. 8. Venturam requiem describit, eam cum 


παυσιν διαγράφει. Ἐνταῦθα γὰρ, φησὶν, περιέσχον 
µε ὠδίνες θανάτον, ἐχεῖ δὲ « ἐξείλατο τὴν φυχέν μου 
ἐχ θανάτου, ἐνταῦθα οἱ ὀφθαλμοὶ τὸ ἐκ θλίψεως ἐπι- 


χέουσι δάχρυον, ἐχεῖ δὲ οὐκ ἔστι δάχρυον ἐπισκοτοῦν. 


vals χόραις τῶν εὑφραινομένων τῇ θεωρίᾳ τοῦ χάλ- 
Χους τοῦ θεοῦ. « ᾽Αφεῖλε » γὰρ « ὁ θεὸς πᾶν δά- 
xpuov ἀπὸ παντὸς προσώπου. » Ἐνταῦθα πολὺς ὁ 
κίνδυνος τοῦ ὀλισθήματος, δι’ ὃν xat Παῦλος ἔλεγεν ' 
« 'O δοχῶν ἑστάναι, βλεπέτω μὴ méon: ». ἐχεῖ δὲ 
πάγιοι αἱ βάσεις, ἀπερίτρεπτος ἡ ζωή. 


presenti hae vita conferendo. Hic enim, inquit, 
circumdederunt me dolores mortis, illic « eripuit 
animam meam ex morte ; » hic profundunt lacrymas 
tribulatorum oculi, illic non sunt lacrymae quz ob- 
scurent pupillas sanctorum de pulcherrimi Dei 
contemplatione letantium. « Abstulit enim Deus 
lacrymas a facie sua. » Hic frequens cadendi peri- 
culum, unde etiam Paulus dixit : « Qui stat, videat 
ne cadat *; » illic autem firma fundamenta, imemu- 
tabilis vita. 


PSALMUS CXV. 
Στ. d. « Ἐπίστευσα, » Ταύτης τῆς λέξεως τὴν B — Vens. 4. « Credidi. » Hujus vocis sensum er- 


διάνοιαν 6 ᾽Απόότολος Κορυνθίοις, « Ἔχοντες, » ἔφη, 
« τὸ αὐτὸ πνεῦμα τῆς πίστεως χατὰ τὸ γεγραμμµένον’ 
Ἐπίστευσα, δι) ὃ ἐλάλησα: xo ἡμεῖς πιστεύοµεν, 
6v ὃ λαλοῦμεν. » Ηνεῦμα πίστεως λέγων, ftot τὴν 
ἀπ' αὐτῆς ἐγγινομένην (96): 3 τὸ ἐπιχωρηγούμενον 
Ex θεοῦ τῷ πίστιν ἔχοντι πνεῦμα, τὸ « Ἐπίστευσα, 
δι ὃ ἐλάλησα, » συνάδων. «Καρδίᾳ » γὰρ « πιστεύε- 
ται εἰς διχαιοσύνην͵ στόµατι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σω- 
τηρίαν. » — 00 κατὰ ἀφαίρεσιν ὕφους τοῦτο πέπον- 
θεν, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ µείνονα xot ὑπὲρ ἑαυτὸν τεθεᾶσθαι. 


Στ. p. Οὐχ ἑαυτῷ περιπίπτει χατὰ τὸν λόγον ὁ 
προφήτης, ὥσπερ τινὲς τῶν σοφιστῶν ἐπιχειροῦσιν 
σύτὸν διελέγχειν τῷ xav' ἐπιτροπὴν ἑλέγχῳ, ἔχπε- 


πτωχέναι λέγοντες τὸν προφήτην. El γὰρ πᾶς ἄν- C 


θρωπος φεύστης, ἄνθρωπος δὲ καὶ ὁ Δαυῖδ, ψεύστης 
Tv, καὶ οὗ πιστευτέον αὐτῷ περὶ ὧν ἀποφαίνεται. 
Mh ὄντος δὲ ἀληθοῦς τοῦ λόγου τούτου, μηδὲ ὄντος 
παντὸς ἀνθρώπου φεύστου, ἀφήσομεν καὶ τὸν Aavtb 
τῆς τοῦ φεύδους αἰτίας. El 8& οὐ φεύδεται, πιατεύ- 
σοµεν αὐτῷ περὶ ὧν ἀποφαίνεται" πιστεύοντες δὲ, 
πάλιν εἰς τὴν τοῦ ἀπιστεῖν ἀνάγχην περιεχτισώµεθα. 
Ὥστε el μὲν ἀληθεύει Δαυῖδ, λύει τὸν λόγον αὐτοῦ, 
xai ἄνθρωπος ὢν xai ph φευδόµενος - εἰ δὲ φεύδεται, 
αὐτόθεν ἔχει τὸ μὴ πιστεύεσθαι. Tl γὰρ προσέξει 
Φευδολογοῦντι; "Doce ἐπειδὴ Ra ἀπεφήνατο πάντα 
ἄνθρωπον εἶναι φεύστην, Φευδέσθω Δαυῖδ, ἵνα τὸν 
λόγον πιατώσεται' d ἀληθεύων αὐτὸς παρέλυσε τὴν 
ἀπόφασιν. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν παιζόντων ἐστν, xal 
ταῖς τῶν λόγων στροφαῖς ἐπαγγελλομένων πρὸς τοὺς 
ἀπείρους ' τὸ δὲ ἀληθὲς οὕτως ἔχει. "Ανθρωποι γὰρ 
λέγονται οἱ τοῖς ἀνθρωπίνοις ἔτι χατεχόµενοι παθή- 
paci. Ὁ δὲ ὑψηλότερος ἤδη τῶν σαρχιχῶν παθη- 
µάτων γινόµενος, xai διὰ τὴν τοῦ νοῦ τελείωσιν 
πρὸς τὴν τῶν ἀγγέλων κατάστασιν μετελθὼν, οὗτος 
ὅταν περὶ τῶν ἀνθρωπίνων διαλέγηται, ἑαυτὸν ὑφεξ- 
αιρεῖται τῶν λοιπῶν δηλονότι. ᾿Αφευδὴῆς γὰρ ὁ εἷ- 
πὼν, € Ἐγὼ εἶπα, Θεοί ἔστε. » Πάντως xai ef «tw 
ἄλλῳ χαὶ τῷ Δανῖδ fj τοιαύτη προσηγορία πρέπουσα" 


plicat Apostolus scribens ad Corinthios: « Ha- 
bentes, » inquit, « eumdem spiritum fidei, sicut 
scriptum est: Credidi, propter quod locutus sum; 
et nos credimus, propter quod et loquimur !*. » 
Spiritum fldel vocat aut ipsam fldem, aut spiritum 
a Deo fldem habentibus concessum, et illud, « Cre- 
didi, propter quod locutus sum, » concelebrantem. 
« Cotde enim creditur ad justitiam : ore autem 
confessio flt ad salutem 1’. » — fHumiliatus est, 
non quod altitado ejus fuerit minuta, sed quod 
majorem et altiorem se Deum vidit. 

Vrns. 2. Non sibimet pugnat bis verbis propheta, 
ui sophiste quidam contendere conantur, per 
permissionem eum agitantes, haud secus ac si de- 
siperet. Etenim, aiunt, si omnis homo mendax, 
David autem homo, ipse mendax erit, nec ulla fides 
ejas verbis adhibenda. Quodsi vero sermo ejus 
falsus, non omnis homo mendax , et ipse David a 
mendacii crimine liberatur. At si non inentitur, 
verbis ejus credendum ; οἱ verbis credentes rursus 
fldem denegemus oportet. Si igitur David vera ha- 
bet, sibimet pugnat, cum simul et homo et verax ; 
οἱ autem mentitur, nullam sihi fidem postulat. 
Quis enim mendaci crediderit ? Quando igitur om- 
nem hominem mendacem esse contendit, mentia- 
tur David ut. effatum hoc confirmet ; aut si. verax, 
ipse doctrinam suam evertit. Sed hzc ludentium 
sophistarum, et indoctos disputationum laqueis 
irretientium ; sic enim $6 habet veritas. Homines 
hic vocantur qui adhuc hominis cupiditatibus in- 
serviunt. Qui autem supra carnales copiditates 
elevatus, et propter mentis perfectionem , angeli- 
cam naturam prope consecutus est, hic quoties- 
cunque de cxteris hominibus loquitur, se velut ab 
illis alium distinguit. Verax enim qui dicit : « Ego 
dixi : Dii estis **. » Licet et aliis ac. Davidi nomen 
istud conveniat ; nam « Filius Altissimi » qui vir- 
tute eum Deo conjunctissimus , e£ non moritur 
sicut homo, sed Deum habet in se viventem. 


xai γὰρ xoi c ὁ Υϊὸς Ὑψίστου, » 6 διὰ τῆς ἀρετῆς οἰχειωμένος 8e, xal oóx ἀποθνῄσκων ὡς ἄνθρωπος; , 


ἀλλὰ ζῶντα ἔχων ἓν ἑαυτῷ τὸν Θεόν. 
Στ. Υ’. Εἰς αἴσθησιν ἐλθὼν τῶν µυρίων παρὰ θεού 
δωρεῶν, ὅτι &x τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παρήχθη ᾿ 


*ICor. x, 12, | IE Cor, iv, 15. !! Rom. x, 10. 


Vens. 9. Innumerz dona recordatus quibus a Deo 
ernatus est ; qui enim a Deo factus, cum prius non es- 


13 Psal], Lxxxi, 6. 


(90) Λη fjvoc τὸ ἀπ᾿ αὑτῆς ἐγγινόμενον (scilicet πνεῦμα) ? Epit. 


1^55 


DIDYMI ALEXANDRINI 


set,e de terra cum esset formatus, ratione donatus est Α ὅτι ἀπὸ γῆς διαπλασθεὶς λόγῳ τετίµηται, kv ᾧ xcl 


qua celestis imaginem referret ; deinde secum  re- 
putans quam optime Christus humani generis saluti 
consuluerit, semetipsum tradens redemptionem pro 
multis '*, querit et scrutatur quid dignum Domino de 
suis offerre possit, non sacrificia, ran iolocausta, sed 
totam ipsius vitam. 


Vzns. 4. Calicem vocat patientiam in pugnis pro 
pietate commissis, qua usque aJ mortem peccato 
repugnamus. Hoc docet ipse Salvator in Evangeliis : 
« Pater mi, si possibile est, transeat 4 me calix 
iste '*; » et rursus ait discipulis : « Potestis bibere 
calicem quem ego bibiturus sum !^? » Mortem in- 
tendebat que ipsi pro mundi salute subeunda. 
— Nolite gloriosum certamen reformidare, inquit , 
ο homines, nec mortem timere; mors eui non 
vite finis, sed initium. Morte non omnino tollimur, 
sed ad gloriam transimus. Quod si bic mors san- 
ctorum indicatur, qua eum Christo commoriuntur, 
et mortificationem Jesu in corpore, nostro circum- 
ferimus !'* condignas me grates acturum non igno- 


ro, calicem accipiendo hujus salutaris mortis. ^ 


Quem, qui acceperit, pie bihet, εἰ nomen Domini 
invocavit, ut eum digne bibat. 


τὴν εἰχόνα φορεῖν δύναται τοῦ ἐπουρανίου. Ἔπειτε 
xal πρὸς τὴν ὑπὲρ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων cixo- 
γοµίαν ἀπιδὼν, ὅτι ἑαυτὸν ὁ Κύριος ἔδωχεν λύτρον 
ἀντὶ πολλῶν ἡμῶν, ἑπαπορεῖ χαὶ ζητεῖ ἐν πᾶσι to» 
τοις τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτῷ, τί ἄξιον ἐξεύροι δῶρον 
τῷ Δεσπότῃ, οὐ θυσίας οὐδὲ ὁλοχαυτώσεις, ἁλι᾽ ay 
τὴν πᾶσαν τὴν ἐμαυτοῦ ζωήν. 

Στ. δ'. Τὸ ἓν τοῖς ἀγῶσι τοῖς ὑπὲρ εὐσεθείας. «b 
μέχρι θανάτου πρὸς τὴν ἁμαρτίαν ἀντικαταστηναι, 
τὸ ποτήριον λέγων ὅπερ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἐδέδαξεν ἓν 
τοῖς Εὐαγγελίοις: « Πάτερ, εἰ δυνατὸν, παρελθάτω 
τὸ ποτήριον τοῦτο" } xal πάλιν τοῖς μαθηταῖς: 
« Δύνασθε Tasty τὸ ποτήριον, ὃ ἐγὼ πίνω» » Ἐδήιου 
δὲ τὸν θάνατον ὃν χατεδέχετο ὑπὲρ τῆς τοῦ xóGpov 
σωτηρίας. — ΜΗ ὀχνήσητε, φησὶν, πρὸς τὸν ἀγῶνα 
τὸν χαλὺν, ὦ ἄνθρωποι, μὴ ἀποδειλιάσητε πρὸς τὸν 
θάνατον ' οὗ γὰρ φθορά ἐστιν, ἀλλὰ ζωῆς ἀφορμί. 
ὑὐχ ἀφανισμός ἐστι παντελἠὴς, ἀλλὰ µετάδασις πρὸς 
τιμήν. Ἐὰν δὲ καὶ θάνατον ἀσίων Θ5ού σηµαίνηται, 
καθ᾽ ὃν συναποθνῄσχουσι Χριστῷ, xai civ νέχρωσιν 
αὐτοῦ ἓν τῇ σαρχὶ περιφέρουσιν, xai οὕτω καλῶς ἂν 
εὐχαριστεῖν διέγνω, ληψόμενος τοῦ τοιούτου θανάτου 
σωτηρίου ποτήριον, ὃ xal ἁμέμπτως πίετα: ὁ ληδό- 
µενος αὐτὸ, εἰ ἐπιχαλοῖτο τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπὶ ctp 
Υενναίως αὐτὸ πιεῖν. 


PSALMUS CXVII. 
Vens. 1. Quando Deus, utpote bonus, peccatoris  — Zt. α’. Ἐπεὶ ἀγαθυὺς ὧν ὁ θεὺς βούλεται τὴν µε- 


ponitentiam magis vult quam mortem ejus, confi. 
temini Domino contrito corde, quicunque peccato 
luservilis, et dimittet vobis quze fueritis confessi ; 
nam misericordia ejus, quia ab eo disjuugi nequit, 
in seculum manet. Quandoquidem semper Domi- 
nus miseretur, non nunc primum, sed olim quoque 
ab antiquo confitentur ei quicunque expertam ha- 
bent misericordiam ejus. 

Vgns. 5. Ubi turmss antea deünitas Deus con- 
, gregavisset, et unum corpus effecisset unumque 
populum, docuit bunc tribulationes ei perferendas 
esse, persuasum habenti quod « Tribulatio patien- 
tiam operatur, patientia autem probationem, pro- 
batio vero spem, spes autem nou confundit 17. » 
Quamobrem profiteri docetur populus Christ : 
« De tribulatione i invocavi Dominum. » Orationibus 
invenit Dominum , latitudinem ipsi factum. Sic 
igitur ex uua parte, juxta humanam suam vitam, 
incedit per viam arctam et tribulationibus refertam, 
ideoque dicit: « De tribulatione invocavi Domi- 
num. » Ex altera autem) parte Dominum habet la- 
titudinem et amplitudinem. Unde etiam Symmachus 
habet : « Et exaudivit me in amplitudinem.»—Tri- 
bulatione oppressus justus Dominum invocat, non 
ut a tribulatione liberetur, sed potius ut eam gene- 
roso εἰ lzto animo perferat. [ta qui in stadio cum 
adversariis colluctaturus, quam libentissime certa- 
men iuataurat, nedum illud recuset; sed a pale- 


! Matth. xx, 28, '* Matt. xxvi, 39. 


' Matth, xx, 22. 


τάνοιαν τοῦ ἁμαρτωλοῦ, f| τὸν θάνατον αὐτοῦ, ὅσοι 
ὑπεύθυνοι ἁμαρτίας ἑατὲ, τὴν Ex µεταναίας ἐξομο- 
λόγησιν ἐπ᾽ αὐτῷ ποιούμενοι, ἔξετε αὐτὸν ἀφιέντα τὰ 
ὑπὲρ ὧν ἐξομολογεῖσθε * ὁ γὰρ ἔλεος αὐτοῦ ἀχώρι- 
στον αὐτοῦ τυγχάνων, εἰς τὸν αἰῶνα Χζη: ἐπείπερ 
καὶ ἀεὶ ἑλεῶντος (97) αὐτοῦ, o0 νῦν πρότερον, ἀλλὰ 
xai πάλαι ἄνωθεν ἑξομολογουμένων αὐτῷ πάντων 


τῶν πεῖραν ἑχόντων τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ. 


Στ. ε’. Συναγαγὼν τὰ προδηλωθέντα τάγματα, xal 
ἓν σῶμα ἀπεργασάμενος xal λαὺν ἕνα, διδάσκει τοῦ- 
τον παρασχευάζεσθαι εἰς θλίψεις, μετὰ τοῦ ἀχριδῶς 
εἰδέναι, ὅτι « Ἡ θλίψις ὑπομονὴν κατεργάζεται, à 
δὲ ὑπομονὴ δοχιμὴν, fj δὲ δοχιμὴ ἑλπίδα, ἡ δὲ ἐλπὶς 
ob χαταισχύνει. » Διόπερ λέγειν διδάσχεται ὁ Ἆρι 


D στοῦ λαὸς, « Ἐχ θλίφεως ἐπεχαλεσάμην τὸν Κύ- 


ριον. » Εὐχαῖς αὐτὸν εὗρε τὸν Κύριον, πλατυσμὸν 
αὐτῷ γενόµενον’ ὡς ἐξ ἑτέρου μὲν µέρους, τοῦ χατὰ 
τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ βίου τὴν στενὴν αὐτὸν ὁδεύειν 
καὶ τεθλιµµένην καὶ διὰ τοῦτο λέγειν, « "Ex θλί- 
Ψεως ἐπεχαλεσάμην τὸν Κύριον’ » ix δὲ θατέρο' 
μέρους πλατυσμὸν ἔχειν χαὶ εὐρυχωρίαν αὑτὸν τὸν 
Κύριον. Διό φησιν ὁ Ἀύμμαχος, « Καὶ ἐπήχουσέ µου 
εἰς εὐρυχωρίαν. » — 'O ày θλίψει γενόμενος δίχαιος 
ob τοσοῦτον παραχαλεῖ περὶ τοῦ ἐκτὸς αὐτῆς Υενέ- 
σθαι, ἀλλ) ὅπως Ὑενναίως χαὶ ἑλαρῶς αὑτὴν ἑνέγχῃ. 
Καὶ γὰρ ὁ ἓν σταδίῳ πρὸς ἀντιπάλους ἀποδυόμενος, 
αὐτὸν ἀγῶνα εὔχεται αὐτῷ παρελθεῖν, ἵνα μὴ U- 
αγώνιος γένηται ἀλλὰ παρακαλεῖ τὸν παιδοτριθῇ 


5] Cor. iv, 10, !' Ron. v, 3-5. 


gor Ἐλεοῦντος lege nisi malis id referre ad dialectum Alexandrimam, ut et multa αἰία id genti. 
ιτ. 





α 23557 EXPOSITIO 
€x ove Q';elv αὐτῷ, ὅπως ἑγχαρτερῶν τοῖς ἐπιφερομένοις 
ττερὸς τοῦ ἀντιπάλου, ἐλπίδι νίχης xaX στεφάνου 
πτροσηνῆ δόξῃη εἶναι τὰ δι ὧν ἀποδίδοται ὁ στέφα- 
Cs * περὶ δὲ ἀοράτων πολεµίων οἵτινες ἐχθροὶ, xat 
οὓς ἀνθρώπους ἐπεγείρουαι καθ) ἡμῶν ἐκπολεμοῦν- 
τες αὐτοὺς πρὸς ἡμᾶς, καὶ φονιχῶς διατιθέντες xao" 
3; μῶν, εἱρήσεται xal τοῦτο. 
Στ. ς’. Ἔτι διδάσκεται ὁ Χριστοῦ λαὸὺς προσδοκᾷν 
(ev ἐπιθουλὰς ἀνθρώπων, μὴ πτήσσειν δὲ αὐτὰᾶς, 
pznO0 ἀγωνιᾶν, ἀλλὰ λέγειν ' « Κύριος ἐμοὶ βοηθὸς, » 
»ca τὰ benc. --- Τοὺς δι οὐδὲν ἕτερον ἐχθροὺς Yevo- 


μ.ένους τῷ λαῷ τοῦ θεοῦ, fj διὰ τὴν εὐσεδῆ γνῶσιν, - 


sxcaX τὴν xatà θεὸν πολιτείαν. Ἐχθροὺς δὲ λεχτέον 
ἀνθρώπους αἰσθητούς τε xal νοητοὺς, ἀσεθεῖς τε xal 
δαίμονας πονηΓούς. 

Στ. η. O0 χαθάπαξ τοῦ πεποιθέναι xat ἑλπίζειν 
ἐ πὶ Κύριον. συγχρινοµένου τῷ πεποιθέναι ἐπ ἄν- 
Όρωπον , χαὶ ἐλπίζειν ἐπ᾽ ἄρχοντας , ἀγαθόν ἐστιν. 
᾽Απλῶς Y&p xal κυρίως ἀγαθὸν τοῦτο. Τὸ δὲ bm 
ἄνθρωπον καὶ ἄρχοντα πεποιθέναι καὶ ἐλπίζειν, οὐχ 
ἀγαθόν. ᾽Αλλὰ πρὸς τοὺς ἐπ᾿ ἀνθρώπῳ πεποιθέναι, 
καὶ ἓν ἄρχοντι ἑλπίζειν σπουδάζοντας ἡ τοιαύτη προσ- 
άγεται παίδευσις, ὅπως µάθωσιν ἐπὶ τὸν ἀεὶ µά- 
νοντα xai ἰσχυρὸν ὄντα xal παντοδύναµον Θεὺν πε- 
ποιθέναι, καὶ μὴ ἐπ᾽ ἄνθρωπον θνητὸν xal ῥᾷστα 
φθειρόµενον. 

Στ. v. El ph ὑπερδολικῶς εἴρητὰι, ἀδύνατον «b 
ἐπαγγελλόμενον. Πῶς γὰρ ἕνα ἄνδρα tv τῇ Ἰουδαίᾳ 
διατρίδογτα, « Πάντα τὰ ἕἔθνη ἐχύχλωσάν με; » xal 
πυχλοῦντες ἐχύχλωσαν αὐτὸν πολεμοῦντες, χαὶ τῷ 
ὀνόματι Κυρίου Ἀμύνατο αὐτούς. Αὐτὸ γὰρ ὅπλον xal 
ἀσπὶς xal φρούριον τοῦ φοροῦντος αὐτὸ γίνεται. 
Ἐπίστησον δὲ εἰ uh παραπλησίως τό; « Εἰς τὰς 
ερωῖας ἀπέχτεινον πάντας τοὺς ἁμαρτωλοὺς τῆς 
Υῆς, 2 δυνατὸν νοῆσαι τὰ προχείµενα, τῷ χυχλοῦσθαι 
τὸν σπουδαῖον ὑπὸ πνευμάτων πονηρῶν ὑποδαλλόντων 
τοὺς σαρχὸς γαργαλιασμοὺς, xai τὰ ἄλλα πάθη μετὰ 
πάντων τῶν τῆς σαρχὸς ἔργων, ἔτι μὴν λόγους ἀθέους, 
ἀνασχενάξοντας σοφιστιχῇ δυνάμει τὰ τῆς ἀληθείας 
δόγματα. Αλλ᾽ εὐτόνως xal ἰσχυρῶς, xa τῇ «τοῦ 
Θεοῦ χαθωπλισµένος προσηγορίᾳ, ἀνατρέψει τὰ ἔθνη 
πάντα, εἰς φυγὴν τρέπων, ἔσθ᾽ ὅτα δὲ xal ἀναιρῶν 
αὐτά. 


Στ. (β’. Προσδοχᾷν δὲ δὴ μὴ ἅπαξ πολεμηθέντας 


παύσασθαι, καὶ λοιπὺν ἀνάπαυσιν χτήσασθαι χατὰ p 


τὸν παρόντα βίον, ἀλλὰ xal δεύτερον διωχθήτσεσθαι. 
ΜΗ ἀποναρχᾷν δὲ, μηδὲ ἐξατονεῖν, ἀλλ᾽ ἐπιμένειν τῇ 
πεποιθήσει τοῦ ὀνόματός σου, ἔνεχεν οὗ τοὺς διωγμοὺς 
ὑπομένουσι. --- Ὁμοιότητα φέρει πρὸς τὰς µελίσσας 
κηφῄνων τὸ γένος * αὗται γὰρ εἰ xai µείζους τῶν 
μελισσῶν τῷ ὄγχῳ τυγχάνουσιν, ἀλλ᾽ οὖν γε ἁπατῶ- 
σιν ἀνιστορήτους ὡς οὖσαι µἐλισσαι. 0ὐδὸ µελισσουρ- 
γοῦσιν, ἡ πλάττουσι χηρίον, o05' ἂν ἔχουσι τὸ ἀλεξοῦν 
τὰ βλάπτειν ἐπιχειροῦντα τὸν χηρόν. "Ex τοῦ ivav- 
τίου δὲ ἐσθίοντε τὸ µέλι, ῥἐχπολεμοῦσι xat 
αὐτὸν τὰς µελίσσας, ὡς χρησαµένας xav' αὐτῶν 
τῷ ἰδίῳ χέντρῳ, σωρηδὸν ἀναιρεῖν τοὺς χηφῆ- 


!* Psal, c, 8. 


IN PSALMOS. 45593 


Α sirz magistro javari exoptat, quo adversarii cona- 
tus superans, spe vicetorix et cerons, eoronam sibl 
facilius promereri videatur. Porro qui sint-invisibi- 
les illi hostes, qui c:teros. quoque hemines, suo 
iis odio communicato, concitant in nos, 'et cedere 
nos gestiunt, hoc etiam dicetur. 


Vess. 6. Jubet etiam Christi populum hominum 
impetus sustinere, illosque non reformidare , neo. 
zgritudini animum tradere, seJ dicere : « Dominus 
mihi adjuter, » et reliqua. — Qui non alia de causa, 
Dei populo invident, nisi quod huic pia doctrina, 
et mores juxta Deum informati. Inimici- autem 
vocantur, tam qui sensibus instruuntar, quam qui 
illis carent, impii et seelesti daemones. 

B Vkms. 8. Non una eademque ratione bonum 
conüdere et sperare in. Domino, ac confidere in 
hominibus et sperare in principibus. Illud cnim 
simpliciter et absolute bonum. Confidere autem et 
sperare in homine aut in principe non bonum. 
Hortatur igitur eos qui confidere in homine et im 
principe sperare non dubitant, ut in semper ma- 
nente et valido et omnipotenti Deo confidere, non. 
autem in mortali et tam caduco homine sperare. 
discant. 


Vgns. 10. Impossibile hoc, pisi per exaggeratio-. 
nem dicatur. Qui enim diceret homo unus in Ju-, 
daa commorans : « Omnes gentes circumdederunt 
me ? » circumdantes circumdederunt eum bellum, . 
agentes, et nomine Domini ultus est eos, lllud e- 
nim nomen arma et scutum et prasidiun. hominia 
qui eo instructus est. Vide autem an non liceat haec 
interpretari juxta illud : « In matutinis interflcie- 
bam omnes peccatores terrze!$, » dicendo justum a 
spiritibus nequam circumdari , quippe qui eum, 
titillationibus carnis sollicitant, ezterarumque cu-, 
piditatum incitamentis, imo et impiis sermonibus, 
veritatis doctrinam subtiliter et captiose evertenti- 
bus. lpse autem fortiter et strenue, Dei nomine, 
armatus, gentes omnes repellet οἱ in fugam vertet, 
interdum etiam omnino tollet. 


- VgRs. 12. Noli existiuare semel victori quietem tibi 
futuram, et vitam deinceps tranquille peragendam, 
sed nova te manent przlia. Ne torpeat igitur animus, - 
nec deficiat, sed nomini Domini confidenter adhz- 
reat, quo inimicorum impetus sustinebit. — Apibus 
simillimum fucorum genus : quippe qui licet apes 
magnitudine superent, ab indoctis facillime pro 
apibus habentur. At nen mellificant, nec favum 
fingunt, nec habent quo 'oere noeere tentantes 
repellere possint. E contra mel comedunt, apes 
singulatim aggrediuntur, ita ut aculeis suis ille in 
eos us, fucos acervatim enecent, velut fructibus, 
suis nocivos. Per allegoriam autem apis mel et 
ceram füngens, nil aliud preter Ecclesiam Dei 52:3 


4559 DIDYMI ALEXANDRINI 


pientia ornatam. Ipsa enim Óperatur , desiderabilis Α vac, ὡς λυµαινοµένους tip χαρπῷ αὐτῶν. Ἔσ-ι 5 
οὖν πρὸς ἀλληγορίαν μελισσουργοῦσα xaX xT,poc?i- 
στοῦσα βέλιττα, fj τιµήσασα τὴν θεοῦ σοφίαν ᾗἜκ- 
χλησία. "Ho ἐργάτιδος οὔσης, ποθεινῆς τυγχαν»΄ττς 
χαὶ ἐπιδόξου, τοὺς πόνους βασιλεῖς xal ἴδιώται c4 
ὑγείαν προσφέρονται, καίπερ οὔσης τῇ ῥώμτ ἅσε:- 
νοὺς, τῷ τὸ χήρυγµα αὐτῆς μὴ ἐν πειθοῖς ἀνθριστ-έντς 
σοφίας λόγοις εἶναι. Ὅμως δὲ ἔχει τὸ χέντρον, D 
ἀποδείξει πνεύματος χαὶ δυνάμεως θεοῦ της πίστεως 
τὸν λόγον Éyovca, ὡς χαὶ ἀναιρεῖν χηφήνων δέχτν 
τὰς αἱρέσεις, διχοτομοῦσα αὐτὰς ἑλέγχῳ τῆς ἆλτ- 


facta et illustris, regibus civibusque ad salutem la- 
bores perferentibus; licet infirma virtute sit, quia 
pradicatie ejus non in persuasibilibus humans sa- 
pienti:e sermonibus. Habet etiam aculeum in de- 
inonstratione spiritus et virtutis Dei fidem suam 
probans, ita ut fucorum instar pereant hzreses, 
veritatis argumento victz. Unam Dei sapieatiam 
reverita Ecclesia permanet, uti dictum est, pote- 
state Dei exercituum circumdata. Qui ipsi adver- 
santur, non apes, sed « sicut apes » (quos haud 
inepte fucos diceres, velut favum cireumdantes ad 
mel diripiendum). lidem ardent eiiam « sicut ignis 
in spinis, » Accendunt enim bzretici turpium rerum 
et cupiditatum ignem, juxia illud Pauli: « Quae 


θείας. Καὶ µίαν μένει τιµήσασα τὴν σοφίαν τοῦ 8o; 
Ἐκχκχλησία, ὡς εἴρηται, δυνάμει θεοῦ τῶν πολεµαὲν- 
των περιγενοµένη. Al δὲ ἀντιχείμεναι, οὗ μέλισσα:, 
ἀλλ’ (ὡς µέλισσαι » τυγχάνουσαι (ἃς elvat xerox 


enim in occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere!*. » B λέγων, οὐχ ἁμαρτήσεις, χυχλούσας Gg xmplov iti 


Spinas autem interpretatur Evangelium volupta- 
tes **. — Non solum autem nulla mulcta notatus 
est ipse, sed illorum consilia etiam destruxit 
et omnem alütudinem ezxtollentem 8e adversus 
scientiam Dei *'; quia arma ejus non carnalia, 
&ed potentia Deo 33, nomen scilicet Dei, ultum est 
6086. 


τὸ περὶ αὐτῷ μέλι); καὶ ἐχχαυθεῖσαι « ὡσεὶ mop tv 
ἀκάνθαις.» Ἑξάπτουσι γὰρ ai ἀπὸ τῶν αἱρέτεων 
xai τὸ τῶν αἰσχρῶν xaX ἐπιθυμιῶν πῦΌρ, X φτσ.ν ὁ 
Παῦλος: « Τὰ γὰρ χρυφῇ γινόμενα ὑπ αὐτῶν, 
αἰσχρόν ἐστι xaX λέγειν. » ᾿Ἀχάνθας δὲ τὰς $503; 
ἡἠρμήνευσε τὸ Εὐαγγέλιον. — Ob γὰρ ἀζήμιος µόνον 
ἔμεινεν, ἀλλὰ xa χαθεῖλεν αὐτῶν πάντα σοφιστιχὸν 


λογισμὸν καὶ πᾶν ὕψωμα ἑπαιρόμενον χατὰ τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, ἐπείπερ τὰ ὅπλα αὐτοῦ οὗ σαρχεκᾶὰ, ἀλλὰ 
δυνατὰ τῷ cip, οὐχ ἕτερα ὄντα τῆς τοῦ Θεοῦ προσηγορίας, μόνατο αὐτούς. 


Vens. 15. Hzc simul ad δμάθος et ad fideles ex 
gentibus referri possunt. llli quoque enim prorsus 
periissent, nisi Deus eos gratia fovisset ; hi autem 
altius etiam impietate fuissent submersi, nisi eos 
Deus exinde eruisset. 


VEns. 14. Ipsum igitur babemus virtutem, et vi- 
etoriam et materiam canticorum ; nam donantem 
nos omnibus bonis lzto animo celebramus. — « Fa- 
etus in salutem » Dominus, non tunc primum 
exsistit, nam perpetuus et aeternus. Fit autem in sa- 
Jutem, quando nos salvandos suscipit, eaque ratione 
interpretanda quacunque de Christo fieri dicun- 
tur. Non enim factus est Deus Verbum, ne€ veritas, 
nec sapientia, nec Filius, sed factus est nobis justi- 
tia, οἱ sanctificatio, et redemptio **. Nam cum 
simplex es£ et zternus, illud, nostri habita ratione, 
fleri videtur. Ita et Christum et Dominum fecit 
eum Deus **: Christum quidem, hoc est regem et 
sacerdotem hominibus imperio subjectis iisque pro 


* Ec. w'.. Ταῦτα xaX Ἰουδαίοις ἁρμόττει, xat tcl; 
ἐξ ἐθνῶν πιστοῖς ' χἀχεῖνοι γὰρ ὄλεθρον ὑπέμειναν 
παντελη, εἰ μὴ τῆς θείας ἀπήλαυσαν χάριτος - xal 
οὗτοι ἂν ἐξεπέτασαν εἰς ἀσέδειαν, μὴ τῆς θείας αἲ- 


C τοὺς ὑπερεισάσης ῥοπῆς. 


Στ. ιδ. Αὐτὸν τοίνυν ἔχομεν χαὶ δύναμιν χαὶ νῖχην 
xaX πηγὴν ὑμνφδίας * παρ) αὑτοῦ γὰρ τῶν ἀγαθῶν 
ἀπολαύσαντες μετ εὐθυμίας τὸν ὕμνον προσφέροµεν. 
— « Γινόμενος elg αωτηρίαν » ὁ Κύριας. οὐκ ἀρχην 
οὐσιώσεως δέχεται, ἀῑδιος γὰρ xal αἰώνιός ἐστι. 
Γίνεται δὲ εἰς σωτηρίαν χατὰ τὸ ἀναλαμδάνειν σχέσιν 
τὴν πρὺς τοὺς σωζομένους, ὅθεν πάντα τὰ Ὑεγονέναι 
εἰς Χριστὸν λεγόμενα, ταῦτα ὑποθάλλεται τῇ διανοίᾳ. 
Οὐ γὰρ γέγονε θεὸς Λόγας, οὐχ ἀλήθεια, οὐ σοφία, οὐχ 
Υἱὸς, ἀλλὰ γέγονεν ἡμῖν xaX διχαιοσύνη xal ἁγιασμὸς 
xai ἁπολύτρωσις. "flv γὰρ ἁπλοῦς xai ἀῑδιος, ταύτα 
ἡμῖν γεγονέναι χατ᾽ ἀναφορὰν τὴν πρὸς ἡμᾶς λέγεται. 
Οὕτω xal Χριστὸν xal Κύριον πεποίηχεν αὐτὸν ὁ 
Θεός. Χριστὸν μὲν, τουτέστιν βασιλέα καὶ ἱερέα τοῖς 


quibus sacrificia obtulit; Dominum vero ipsi in- D βασιλευοµένοις xa τοῖς ὑπὲρ Qv προσάχει τὰςθνσίας, 


servire non dubitantibus. Eodem modo si ea expli- 
ces qux de Christo « relative » praedicantur, Ron 
errabis. 

Vgns. 15. « Tabernacula justorum » illa qux 
apud Patrem, juxia doctrinam Evaugelii. De qui- 
bus Salvator ait : « Cum dereliquerit vos, » mame- 
mona scilicet, « recipiant vos in sterna taberna- 
cula **. » Quibus in tabernaculis omnes justi exsul- 
tant; conseculi sunt enum qua optaveraut ους. 
Unde egregie dictum est : « Vox exsultationis et 


ἀλλὰ καὶ τοῖς δουλεύειν ἐθέλουσιν αὐτῷ Κύρων. Καὶ 
καθόλου tà σχετιχῶς περὶ αὐτοῦ λεγόμενα οὕτω 
διανοούμενος οὐχ ἀσεθήσεις. 

v. t£'. ε Σχηνὰς δὲ διχαίων » votati τὰς παρὰ 
τῷ Πατρὶ μονὰς, χατὰ την ἀπόδοσιν τῶν ἐπαγγελιων. 
Περὶ ὧν ὁ Σωτήρ φησιν” « "Όταν ἐχλείπῃ, » ὄπλον- 
ότι 6 μαμωνᾶς, « δέξωνται ὑμᾶς εἰς τὰς αἰωνίους 
σχηνάς. » Ἐν ταύταις σχηναῖς πάντες οἱ δίχαιοί εἷ- 
ctv ἀγαλλιώμενοι * τετύχασι γὰρ τῶν προσδοχωµένων 
ἀγαθῶν. "0θεν χαλῶς εἴρηται' € Φωνὴ ἀγαλλ:ᾶσως 


5 £ph.v, 19. — ** Matth. xii, 22; Luc. vii, 14. *! lE Cor. α, 5. — !! ibid. &.— *! M Cor. ιν 30. 


9 Act. 1,56. ? Luc xvi, 9. 


4 














» 


01564 — 7 EXPOSITIO IN PSALMOS. 4562. 
καὶ ἐξομολογήσεως ἐν σχηναῖς δικαίων, » ἀποδρασάσης A cenfessionis in tabernaculis justorum, » ibi nec 
λύπης xal στεναγμοῦ. — ᾽Απολωλότων τῶν ἐχθρῶν, luctus nec gemitus erit ultra. — Devictis inimicis, 
εἰρήνης τε λοιπὸὺν διαλαθούσης, xal τῶν σχηνῶν τοῦ — stabilita in futurum pace, tabernaculis Dei, Eccle- 
Θεου, τουτέστι τῶν Ἐχκλησιῶν αὐτοῦ καθ) ὅλης τῆς — siis scilicet ejus, ubique terrarum constitutis, 2u- 
οἰχουμένης ἑγηγερμένων, φωνὴ, φησὶν, ἔνδον ἀχούε- — dietur, inquit, in Ecclesiis vox eorum qui salutem 
εαι £v ταῖς Ἐχχλησίαις τῶν σεσωσµένων ἀγαλλιωμέ- — adepti exsultant. 
νων. | κ 
Zw. ες’. Καὶ psv ὀλίγα. Αὕτη γὰρ dj δεξιὰ, VzRs. 16. Et paulo post : Haec enim dextera po- 
xaX ἐνεδυνάμωσε τὸν ἑαυτῆς λαὺν, κατὰ τὸν τῶν — pulum suum confinnavit tentationibus agitatum , 
διωγμῶν xapóv* αὕτη καὶ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Κυρίου — eumdemque exaltavit, humiliatis Dei inimicis. Et 
ταπεινώσασα, αὐτὸν ὕψωσε τὸν λαόν. Αὕτη xal δύνα- — prastiit ut. qui prius impugnabantur jam non 
μιν περιεποιῄσατο τοῖς πβότερον πολεμουμένοις, ὥστε — incidant in mortem animz , sed Deo vivant. — lta 
μὴ ὑποπεσεῖν τῷ χατὰ φυχὴν θανάτῳ, ἀλλὰ ζῆσαι — ut quisque dicat : « Omnia possum in eo qui me 
τῷ Θεῷ. — Ὡς ἕχαστον φάναι' «Πάντα ἰσχύω ἑντῷ — confortat Christo 14. » Fidelem exaltat et ad sublimia 
ἑνδυναμοῦντί µε Χριστῷ.» Αὕτη τὸν µετέχοντα ὑφοῖ — extollit, ut magis ac validius dextera Dei confir- 
xai µετεωρίζει ὡς φαιδρόταρον xai µειζόνως ὑπὸ τῆς Β matus, denuo dicat : « Dextepà Domini fecit. virtu» 
δεξιᾶς Κυρίου δυναµωθέντα, καὶ δεύτερον εἰπεῖν, — tem. »— Facit virtutem dextera ejus omnibus qui 
« Δεξιὰ Κυρίου ἐποίησε δύναμιν. » — Ποιεῖ δὲ δύ- — recta sentiunt et agunt; exaltat autem eos ut 
ναµιν ἡ δεξιὰ αὐτοῦ ἓν παντὶ τῷ δεξιὰ φρονοῦντικαὶ — augeatur iterum in eis prior virtus, οἱ ideo im- 
πράττοντι * ἀλλὰ xal ὑφοῖ αὐτὸν, ὡς χαὶ δεύτερον mortalitatem consecuti dicent: « Non moriar, sed 
γενέσθαι ἐν αὐτῷ τῆς προτέρας δυνάµεως δύναμιν — vivam. » 
ἐφ Jj ἀθανασίαν κεχτηµένος ἐρεῖ τὸ, « Obx ἆποθα- 
νοῦμαι, ἀλλὰ ζήσομαι. » 

Στ. (P. Οὐχέτι τεθνήξοµαι τὸν ἑπόμενον τῇ χαχίᾳ Vrns. 17. Non amplius moriar morte quz pec- 
θάνατον, ἀλλὰ ζήσομαι μετασχὼν τῆς ἑναντίας τοῦ — «antes manet, sede contra sancta vita vivam, ut 
ποντροῦ θανάτου ζωῆς, ἐπὶ τῷ διηγήσασθαι τὰ θεοῦ — enarrem mirabilia qu:xe Deus pro me operatus est. - 
εἰς ἐμὲ γενόµενα θαυμαστὰ ἔργα. 

z. ιθ’. Τοῦ δὲ ὀνόματος τῆς διχαιοσύνης χατηγο- Vgns. 19. Cum hic justitiae Vox occurrat, illaque 
ρουβένου, xal πάσης τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς, τὰς πύλας "Virtutes morales designet, dicendum erit hic de 
αὐτῆς τὰς ἰδικὰς ἀρετῆς λεκτέον, εἰς ἃς εἰσέρχονται ipsis virtutis portis agi, in quas ingrediemur ubi 
οἱ δι ἀσχήσεως xal ἐπιμελείας τῆς περὶ αὐτῶν ^ 638 nos ad bonum studiose exercendo pulsaveni- 
κρούοντες αὐτάς. Elaépyovtat δὲ ἐπὶ τῷ ἔξομολο- mus. Ingrediuntur autem in eas, ut ea confiteantur 
Υήσασθαι ὑπὲρ ὧν ἕπραξαν, ἕξω τῶν πυλῶν τῆς qus antea extra justitie portas peccaverunt. 1η” 
δικαιοσύνης ὄνταες. Εἰσέρχεσθαι δὲ οὐ δι αὐτῶν, gredi vero dicit non per portas, sed, « in portas. » 
&X' « εἰς αὐτὰς,» φησίν. 0ὐδὲ γὰρ ὑπερδατέον τὰς Non enim pretergrediendum est nobis virtutum 
ἑνεργείας τῶν ἀρετῶν, ἀλλὰ προσδιατριπτέον αὐταῖς. — operationes, sed in eis commorandum. — Porte 
--Πύλαι πάλαι ὁ vópoc καλοἱ προφῆται, δι ὧν slafev — olim lex et prophetze, per quos Israel ad Deum ac- 
πρὸς 8«bv ὁ "lopafA* πύλαι δὲ νῦν fj πίστις, δι ἧς cederet; nunc autem port fides, qua Deum pro- 
οἰχειότερον νῦν προσαγόµεθα, μαρτυρούμενοι ὑπὸ pius adimus, testimonio legis et prophetarum con- 
νόµου xa προφητῶν. firmati. s 

Στ. xa'. Ὑμνώσω τοιγαροῦν ἀνοίξαντά uot τῆς Vzns. 91. Cantabo igitur aperientem mibi justi- 
δικαιοσύνης τὰς πύλας, καὶ εὐχαριστῶ ὅτι εἰσήχουσάς — tis portas, et gratias tibi agant. exaudienti me, et 
µου, xal προσεδέξω τὴν δέησιν, xol πθρέσχες τὴν — orationem meam suscipienti, et salutem prz- 
σωτηρίαν. stanti. 

Στ. xf. Ὁ δι’ ἡμᾶς γεγονὼς λίθος &mobstoxipacué-  — VaRs. 33. Lapis propter nos reprobatus, « quem 
νος, à « ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ οἰχοδομοῦντες,» μετὰ — reprobaverunt zdificantes, » iisdem vicissim re- 
τὴν ἐχείνων ἀποδολὴν, ἑτέρας « γωνίας κεφαλὴ γέγο- — jectis, alterius « anguli factus est caput. »—Et paulo 
νεν. » — Καὶ uev? OMya* «᾿Ακρογωνιαῖον ὁὶ αὐτὸν — post : Quem lapidem vocavit Isaias ** « angularem, 
ὠνάμασεν "Hoaae, xal « ἐχλεχτὸν » xal « ἔντιμονν — electum » et « pretiosum, ». quia dua zdificia uno 
λίθον, διὰ τὸ συνάκτειν ὑπὰ μίαν γωνίαν δύο οἰχοδο- — angulo continet. Vere autem Dei Filius ]αρίς vivus 
μάς, Züv δ᾽ ἂν εἴη ὡς ἀληθῶς xaX ἐχλεχτὸς λίθοςό — et electus, ut Dei xdificium una vinciens, el uirum 
τοῦ θεοῦ Υἱὸς, ὅπως ἂν «hv χατὰ θΘεὸν οἰχοδομὴν — que angulum veteris zdificii eorum qui ex circum- 
συνδέων, xaX τὰς δύο γωνίας τῆς τε παλαιᾶς οἰχοδο- — ciaione, et novi zdificii quod ex gentibus, uno 
μῆς τῆς Ex περιτομῆς, xal τῆς νέας τῆς ἐξ ἐθνῶν, — angulo retineat. Hunc igiter lapidem legis do- 
ὑπὸ µίαν συνάπτων γωνίαν. Τοῦτον μὲν οὖν τὸνλίθον — Clores eL principes sacerdotam ex circumcisione 
οἱ ix περιτομῆς πάλαι πρότερον οἰχοδομοῦντες xai — olim «άϊβοκυίον procul a se repulerunt et re- 
νοµοδιδάσκαλοι xal ἀρχιερεῖς ἐξ αὐτῶν ἀπέδαλαν xaX — probaverumt; ipse vero factus est.fundamentum 


M Philipp. tv, 15. *? Isa. xxvin, 16. 


* 


1563 


DIDYMI ALEXANDRINI 


E 


et caput alterius anguli, Ecclesie videlicet quse ex A ἀπεδοχίμασαν * ó δὲ γέγονεν ἀρχὴ xaX χεφαλὴ ver; 


gentibus ; nec aliud nobis majus donum Chiristus 
larzitus est. 

Vrns, 23. Symmachus autem : «Α Domino, » 
inquit, «factum est hoc; et illud incredibile 
nobis. » Vere quidem illud incredibile et omni ad- 
miratione dignum. Quis enim unquam potuisset 
credere Filium Dei a principibus pristini sui populi 
rejiciendum fore, et ab hominibus apud eos aedi - 
ficantibus reprobandum, ipsum autem ducem fu- 
turum οἱ caput alienigenarum et externarum gen- 
tium, tandiu damonicis erroribus deceptarum? — 
Et paulo post : « Et mirabilis est in oculis nostris,» 
nempe angulus ille. — Et paulo post : lIunc lapi- 
dem novit ctiam beatus Daniel ** sine manibus 
abscissum, ct didicit eum incommunicabilem esse 
Virginis filium. 

VgRs. 26. Hanc quoque vocem de Cliristo prze- 
dicari contenderunt evangeliste. Ipse enin vere 
est qui cum auctoritate el in nomine Domini ve- 
nit; omnes autem sancti viri et angeli qui antea 
venerunt, servos Dei se esse profitebantur. Profecto, 
« lloc dicit Dominus, » aiebat. quisque, et hisce 
verbis alioquuntur angeli quem accedunt : « Dumi- 
nus misit me. » llle vero : « Benedictus qui venit in 
nomine Domini**. » —Et rursus: Recte dicitur « qui 
venit » et non « qui jam venit. » Semper enim venit 
et accedit ad hominum genus, licet hoc non carne 
fiat. Non movetur Dominus veniendo, nec de loco 
in alium transit, nam immobilis ipse et immuta- 
bilis, et coelum terramque divina sua przsentia 
replet ; nos autem illi appropinquamus habitu atque 
dispositione, vei ab illo elongamur. — « De domo 
Domipi, » de sinu Patris egreditur qui venit. 


Vegas. 27, Venit enim non de loco in locum 
transeundo, sed illucendo, cum prius non appare- 
ret : quippe qui invisibilis cum esset, Invisibilís 
imago Dei, formam servi accepit, et Verbum caro 
factum est ut videretur, et lta appareus hoc con- 
*pectu nos ad gloriam ejus contemplandam perdu- 
ceret, « Gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenus 
gratix: et veritatig **. » 

Vrns. 28. Glorificabo te, eelebrabo te, narrando 


ἑτέρας τῆς EE ἐθνῶν Ἐχχλησίας, xat γέγονε 232 
Ἀριστοῦ δῶρον αὕτη µέγιστον χεχαριαμ.ένον. 

Στ. ΧΥ. Ὁ δὲ Σύμμαχος, «llapà Κυρίου,» «τὰ, 
ε ἐγένετο τοῦτο, xal αὐτὸ παράδοξον ἡμῖν. » lap 
ξον γὰρ ἀληθῶς xal ἐπέχεινα παντὸς θαύματος ἵ.. 
Οὐδεὶς μηδεπώποτε τὸν τοῦ Θεοῦ Υἱὸν ἆ ποδλτόῖ»: 
μὲν ὑπὸ τῶν ἀρχόντων τοῦ προτέρου λαοῦ, χαὶ ὑτὸ 
τῶν παρ αὐτοῖς οἰχοδόμων ἀποδοχιμασθήῆναι, ἀρχτ- 
γὸν δὲ γενέσθαι xal χεφαλὴν τῶν ἀλλογενῶν xa: ài- 
λοφύλων ἐθνῶν, τῶν πάλαι πλάναις δαιμονικαῖς ᾱ- 
χειωµένων. — Καὶ μετ ὀλίγα: « Kat az, ἐσὶ 
θαυμαστὴ Ev ὀφθαλμοῖς ἡμῶν,» δηλαδἡ προλεχθεῖαι 
γωνία. -- Καὶ μετ ὀλίγα' Τοῦτον εἶδεν τὸν im» 
καὶ ὁ µακάριος Δανι]λ τµηθέντα ἄνευ χειρῶν, τὸν 


D ἁχοινώνητον τῆς Παρθένου διδασχόµενος vóxov. 


Στ. Χς’. Καὶ ταύτην τὴν quvhv οἱ εὐαγγελιστεὶ 
περὶ Χριστοῦ προφητείαν εἴἵναι ἐξειλήφασιν. Αὐτὸς 
γὰρ ἀληθῶς ἐστιν ὁ αὐθεντιχῶς xal ἓν ὀνόματι Κ»- 
ρἱου.ἐρχόμενος, πάντων τῶν πρὸ αὐτοῦ ἀνδρῶν ὅμου 
χαὶ ἀγγέλων ἑληλνθότων, ὡς Κυρίου δούλων. "Aud- 
λει, « Tábe λέγει Κύριος, » ἕχαστος ἔφη, xal ἔχσ- 
στος τῶν ἀγγέλων «φησὶν, πρὸς ὃν ἔρχεται' «70 Κύ- 
ριος ἀπέστειλέ µε. 2 Αλλ' αὐτὸς « 'O ἐν ὀνόματι Κυ; 
plou ἐρχόμενος, εὐλογημένος» Esci. — Καὶ -ᾱ- 
λιν. Εὖ δὲ xai τὸ εἰπεῖν « 6 ἐρχόμενος,» ἀλλ c3] 
εὁ ἑλθών.» ᾿Αεὶ γὰρ ἔρχεται xol ἐπιδημεῖ τῷ τι»ν 
ἀνθρώπων γένει, εἰ χαὶ μὴ διὰ σαρχός. Οὐ χινούμµε- 
νος, o0 µεταθαίνων αὐτὸς (ἄτρεπτος Y&p xat ἀναλ. 
λοίωτος xaX πληρῶν τὸν οὐρανὸὺν xai την γῆν θεῖχῇ 
mapoucia), ἡμῶν δὲ σχέσει xal διαθέσει ἐγγιςόντων 
αὐτῷ, 1) µαχρυνοµένων αὑτοῦ. — ε«Ἐξ οἴχο Kv 
plou, » τῶν χόλπων τῶν πατρικῶν ἐστιν ὁ ἐρχόμ:- 
νος. 

Στ. xQ. Τὸ γὰρ ἐλθεῖν αὐτὺν, οὐ τόπον iw 
ἀμεῖψαι, ἁλλ᾽ ἐπιφανῆναι, πρότερον οὐχ ὀρώμενον ' 
ὑπάρχων γὰρ ἁόρατος £5 εἶναι (98), εἰχὼν Θεοῦ ào- 
ράτου, μορφὴν δούλου λαθὼν xal γενόμενος Λόγο 
σὰρξ ὤφθη, ἵν οὕτω φανεὶς χειραγωγήσῃ διὰ ταύτης 
τῆς χατανοῄσεως εἰς τὸ χαὶ τὴν δόξαν αὐτοῦ χατα- 
θεάσασθαι, εΔόξαν ὡς Μονογενοῦς παρὰ Ila:pk, 
πλήρης χάριτος xaX ἀληθείας. » 

Στ. χη’. Δοξολογῶν, θεολογῶν σε λέγω, ἃ εἰς ἐμὲ 


mirabilia qua mihi fecisti; nam exaltasti me, οἱ D Πεποίηχας θαυμάσια ' ὕψωσας γάρ pe , xai πεποίη- 


virtutem fecisti, ita ut non morerer, sed viverem ad 
annuniianda opera tua. 

Vrns. 29. Mire igitur cum expertum babeo quanta 
sit misericordia tua et quanta bonitas tua, czeteros 
exhortans dico : « Con(itemini Domino, quia in s:e- 
culum misericordia ejus. » 


κας δύναμιν, ὡς μὴ ἀποθανεῖν, ἀλλὰ ζἠσαντά µε 
διηγήσασθαι τὰ ἔργα σου. 

Στ. x0'. Πέρα (99) τοιγαροῦν µαθών σου τὸ πολὺ 
ἔλεος καὶ τὴν ἀγαθότητα, xai ἄλλους προτρεπόµεν» 
λέγω, « Ἐξομολογεῖαθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι εἰς τὸν αἰώνα 
τὸ ἔλεος αὐτοῦ. » 


PSALMUS CXVIII. 


VrRs. 1. Qui, exstincto omni malo studio, per 
bona opera et rectam mentem Deo appropinquant. 
Recte autem beatos declarat « qui ambulant, » non 
vero qui ambulaverunt. 


5 f)3n. iz, 45. ?* Matth. xxi, 9. 


.(98) Legendum, ut videtur, ἀόρατος τῷ εἶναι εἷ- 
κων θεού ἀοράτου. Ενιτ. 


** Joan. 1, 14. 


Στ. a'. Πάσης σπουδῆς ἁποστάντες, καὶ δι᾽ ἔργων 
ἀγαθῶν xai epovfjuato; ὀρθοῦ ἐγγίζοντες aj 
εὖ δὲ τὸ µαχαρίζειν οὗ τοὺς πορενθέντας, ἁλὰ 
ετοὺς πορευοµένους. » 


(99) Lege πείρᾳ. Ip. 





EXPOSITIO. IN PSALMOS. 


4566 


oY'- "E μφαίνει τὸ µηδεπώποτε αὐτοὺς πεπειρά- A  Vens. δ. Indicat eos nunquam divinz legis prz- 


του Ozíeu νόµου, ὡς περὶ αὐτῶν εἶναι τό: ι Ὅσοι 
ας Ἕμαρτον, ἀνόμως xal ἀπολοῦνται.ν Οὗτοι 
σιν οἱ μ.Ἰδέποτε θείας διδασχαλίας ἀχηχοότες. 
tp μετὰ τὸ ταύτης μνησθΏναι πταΐίσαντες ἐν 
' Ἡμαρττηκέναι, καὶ παραθάται αὐτοῦ λέγον- 


. 6€. *'O μετὰ πάσης εὐτονίας καὶ σφοδρότητος 
ζΚόμενος τὰ προστεταγµένα ὑπὸ τοῦ Κυρίου, οὗ- 
νενόηχε τὸν προχείµενον στίχον. 
.. €'. OO γὰρ ἄλλως τὰ διχαιώµατά σου φυλάξω, 
μη κατευθυνβείησαν ὑπὸ σοῦ αἱ ὁδοί µου, Τίνα 
τὰ δικαιώματα ταῦτα; « *À παραθήσεις ἑνώπιον 
vlov Ἱσραήλ; Ἐὰν κτήσῃ παῖδα 'E6patov, ἓξ ἔτη 
εύσει σοι, τῷ δὲ ἑέδόμῳ ἑἐξαποστελεῖς αὐτὸν 


θερο», » καὶ τὰ ἑξῆς. — Καὶ µετ ὀλίγα: D 


ελον οὖν, φησὶν, κατευθυνθείησαν αἱ ὁδοί µου, 
ὅσα ἐδιχαίωσας, ταῦτα ἑκάστῳ κατὰ τὸ πρέπον 
δῶ. 

2v. τα’. 'O μὴ ἐξ ἐπιπολῆς τὰ λόγια τοῦ θεοῦ δε- 
κενος, χρύπτει αὐτὰ ἐν τῇ χαρδἰᾳ αὑτοῦ, ἵνα τὴν 
ὤμην xai τὴν πρόθεσιν αὐτοῦ χατὰ ταῦτα ποιω- 
ig, ἀναμάρτητος εἴη θεῷ τῷ τὸ χρυπτὸν ὁρῶντι’ 
| μόνον μὴ µοιχεύων, ἀλλά μηδὸ αἰσχρὰν ὄρεξιν 
ὧν. — 'O αἱσθόμενος τῆς αὐτοῦ προχοπῆς ἀπὸ 
U «ἐν ὅλη χαρδίᾳ ἐχζητῆσαι τὸν «bv, » εὐλογεῖ 
ry εὐχα ριστῶν δη, ἐφ᾽ οἷς ἠξιώθη» ἔχων γὰρ 
για ἀπόῤῥητα xo κρήψεως ἄξια, εὐλογεῖ ἐπὶ τού- 
ἃς τὸν Μύριον. 

Στ. cp. "Oca γὰρ ἔμελλε ποιεῖν τοὺς ἀκροατὰς 
ανθάνοντας περὶ τῶν χριµάτων τοῦ θεοῦ, τούτοις 
s φανερὸν ἔφερον. 

Στ. ιδ. Ὡς γὰρ «bv αἰσθητὸν ἁ ποδεχόµενος πλοῦ- 
ον, τέρπεται bv αὐτῷ, οὐχ ὅτ ἂν μερικὸν ἀλλ᾽ ὅτ) 
ιν πάντα αὐτὸν ἔχει δυμπληρούμενον, ἐξ ἀχινήτων 
ιαἱ χινητῶν ὑπαρχόντων ' οὕτω xat ὁ τὸν πνευµατι- 
ὧν πόθον πλουτῶν ἁπαρτιζόμενον, χαίρει Em* αὐτῷ 
τησάµενος αὐτὸν ἓν τῷ προκόπτειν ἓν τοῖς τοῦ 
βεοῦ µαρτυρίοις, xqi ἐνεργεῖν τὰς ἀρετὰς, λέγων" 
Αγτὶ πάντων ἐμοὶ τὰ μαρτύριά σου, εὐφροσύνη χαὶ 
πλουτος εἴη. 

Στ. ιο. Ὅπως μὴ ἁμισθη δόξω πεπραχέναι τὰ 
δικαιώματά σου, ἀνταπόδος pov τὴν θείαν καὶ µα- 
χαρἰαν ζωὴν, ἵνα ζώαας κατ’ αὐτὴν εφυλάξω τοὺς λό- 


cepta cognovisse, quasi de illis haberetur illud : 
« Quicunque sine lege peccaverunt, sine lege per- 
ibunt 21. » Hi autem sunt qui divinas disciplinas 
nunquam audivere. llli autem qui ea instructi la- 
buntur, in lege peccant, et legis trausgressores 
vocantur ?**, 

Vgns. 4. Qui mandata Domiui studio et diligenter 
perficit, poterit hune versum usurpare. 


Vrns. 5. Non enim aliter custodivissem justifica- 
tiones tuas, nisi viz: mex a te fuissent directz. 
Qus autem justificationes ille? « Ezedem quas ap- 
pones coram filiis Israel? Si acquisieris servum 
Hebreum, sex annos serviet tibi : septimo autem 
anno dimittes eum liberum **,» et czetera.—E:t paulo 
post : Dirigendz erant, inquit, vie mex, ut quz- 
cunque mandasti eonvenienter perficerem. 


Vrgns. 11. Qui non leviter eloquia Dei suscipit, 
abscondit ea in corde suo, ut mente et affectibus ad 
ea informatis, irreprehensibilis videatar Deo vel 
abscondita cordis perscrutanti ; ideoque non solum 
non mochelur, sed nec sensu quidem turpi movea- 
tur. — Sentiens se profecisse, ex quo dixerat « in 
toto corde exquirere Deum , » bénedicit ei jam 
gratias agens de bonis quae consecutus est : eloquia 
enim adeptus ineffahilia οἱ digna qux absconde- 
rentur, benedicit propterea Domino. 

Vens. 15. Labiis enim predicavi quid Deus eum 
auditoribus, judicia ejus inquirentibus, acturus 
esset. 

Vgns. 14. Quemadmodum qui divitias contigerit, 
non modicas quidem, sed innumeras, ex immobili- 
bus et mobilibus constantes, delectatur in eis, ita 
qui spiritualia desideria perfecit, lztatur in eis ; εί 
proficiendo in testimoniis Dei virtutesque operando 
bona qu:eque consequitur, dicens : Pro multis mihi 
testimonia tua, ketitia et divitiae sunt, 


Vgns. 17. Ne videar justificationes tuas gralis 
perfecisse, retribue mihi divinam et beatam vitam, 
ut ea vivens «custodiam sermones tuos; » nam 


Teu; σου» μετὰ yàp τὸ μνημονεῦσαι αὐτῶν, ἀχόλου- p cum sermones tuos non obliviscar, eos quoque 


θον φυλάξαι. 

Στ.ιή. Ἔρχεται ὁ Λόγος xal ἀποχαλύπτει τοὺς 
ὀφθαλμοὺς, περιαίρων τὸ χάλυµµα ἠνίκα γὰρ ἐπι- 
στρέψῃ τις πρὸς Κύριον, περιαίρεται τὸ κάλυμμα. 
Ἔδει ὁ προφήτης ὅτι σχιὰν ἔχει ὁ νόμος τῶν µελ- 
λόντων ἀγαθῶν * ἐζήτει νοῆσαι τὰ ἀγαθὰ, ὧν περι- 
εἶχε σχιὰν ὁ νόµος * καὶ μὴ Ἰουδαϊκῶς, ἀλλὰ µεγα- 
λοφρόνως καὶ προφητιχῶς εὐχόμενος, παρεχάλει λέ- 
Tov * « Αποχάλυφον τοὺς ὀφθαλμούς µου, χαὶ χατα- 
νοήσω τὰ θαυμάσια Ex τοῦ νόµου σου, » ἵνα ἆναχε- 
χαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτρίζη- 
ται, τὴν εἰχόνα ματαμορφούμενος, καὶ θεωρῶν. τὰ 
ῥσυµάσια τοῦ θεοῦ ἐκ τοῦ νόµου αὐτοῦ. 


? Rom, i, 19. ?* Jac. 1, 11. 


9? Exod. xxi, 1,2. 


perficiam oportet. 

Vegas. 18. Venit Verbum et aperit oculos, vela- 
men tollendo : quando enim ad Dominum te con- 
vertis, aufertur velamen. Non ignorabat propheta 
legi umbram inesse futurorum bonorum ; optabat 
igitur bona considerare, quorum umbram lex pre- 
bebat; et animo minime Judaico, sed generoso et 
prophetico precatus, clamat ad Dominum : « Ape- 
ri oculos meos, et considerabo mirabilia de lege 
tua, » ut revelata facie gloriam Domini intueatur, 
imaginem transformans, et contemplans mirabilia 
Dei de lege ejus. 


1567 


DIDYMI ALEXANDRIN 


Bá 


Vrns, 30. Non de judiciis, sed de justificationi- A Στ. x'. Οὐ τὰ χρίµατα, ἀλλὰ τὰ διχανοµα:ε c 


bus cogitans, existimabat judicia Domini commo- 
dum, quasi omnino bona essent. Desiderium igitur 
eorum babens in omni tempore concupivit, nolens 
ea ex dolore et ex necessitate facere, eorum instar 
qui illa poenarum metu operantur, sed cum studio 
et cum desiderio. Unde (iet ut prudenter el ge- 
nerose omnia. sufferat, non grata tantum, sed οἱ 
laboriosa et ingrata, et opus quodvis bonum ardenti 
animo perficiat, — Quare autem non dixit : Con- 
cupivit anima mea judicia tua, sed « Concupivit 
desiderare judicia Dei? » Uti de illo, « Retribue 
. Servo (uo, ». existimavimus, non ouinium esse orare, 
« Retribue servo tuo, » sed eorum modo qui pura 
conscientia Deo inserviunt: ita non omnium est 
« desiderare judicia in omni tempore, » sed eorum 
modo qui non peecant. Tempore enim quo peccavi, 
si judicia desideravero, ut ponis affligar deside- 
rabo. Cum igitur non nisi perfecti sit. desiderare 
judieia Dei in omni tempore, ea de causa hoc !o- 
cutus est Propheta. 


Vrns. 21. Non cessat nos lacessere infesta (dia- 
boli) potestas. Nunc enim palam nos aggreditur, 
nunc autem vel virtute et meritis nos przsstantes 
appetit, ut superbos et tumidos efficiat. At « Deus 
superbis resistit, humilibus autem dat gratiam ?*, » 
Quanto igitur major eris, tanto bumilior esto, et 
coram Domino invenies gratiam. Diximus jam nos 
declinare non solum a via recta, sed etiam a man- 
datis. Ubi enim mandatum, ibi et inclinalio fieri 
potest: nam mandatum Dei rectitudo est. 


VrRs. 22. Delapsus est ergo a mandato non 
exsecrabilis tantum, sed et qui vel paulisper a 
mandato Dei declinavit. — Cuin quidam me contu- 
meliis e& contemptu insequuntur, « quia mandata 
(ua exquisivi, opprobrium et contemptum aufer a 
me.» Hzc autem forte auferentur, si ad agnitionem 
veritalis perveniant, qui prius me opprobriis et con- 
temptu lacessebant. Quo facto mecum exquirent ipsi 
mandata tua. 

Vens. 25. Habet bzc sauctus nomine peccatoris 
poenitentiam agentis. 

VrRs. 26. Alia Scriptura : « Vias meas, » inquit, 
« enuntiavi, » vias scilicet quz ducunt ad te, que 
non alim a virtuis viis, Domine, vita mea, bona 
scilicet mente et bonis operibus, enuntiavi et 
exaudisti me. Quamobrem exaudienti Deu dicit : 
« Doce me justificationes tuas. » 


VrRs. 27. Quod si viam mysteriorum quse iu 
justificationibus tuis sunt, te docente, iuielligam, 
considerabu eam, ita ut. eam perficere possim, et 
mirabilia intelligens quse in justificationibus tuis , 


** [ Petr. v, 5. 


(1) Particulam negativam ut. expungas postulat 
sensus. Epi. 


πὼν, οὕτως ἐξηγήσατο τὰ θεοῦ χρίμµατα εἶναι αἱ 
ὠφέλημα, ἀγαθὰ χυρίως ὄντα. Ἐπιθυμίαν cis 
τῶν ἔχων ἓν παντὶ χαιρῷ ἐπεπόθησεν, οὐ Kun 
αὐτὰ ix λύπης d ἐξ ἀνάγχης ποιεῖν, ὡς xoi 
ἐνεργοῦντες αὐτὰ φόδῳ τοῦ περιπεσεῖν χολάσει, iua 
σὺν ὀρέξει xal ἐπιθυμίᾳ. Συµθήσεται γὰρ ix vc» 
σωφρόνως xal γενναίως πάντα φέρειν οὗ μέν» à 
ἠδέα, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐπίπονα xal ἀηδη, καὶ πρὺς zin 
πρᾶξιν σπουδαίαν σὺν πόθῳ ἱέναι. --- TE δήτοτι κε 
εἶπεν, Ἐπεπόθησεν ἡ φυχἠ µου τὰ χρίµατά αι. 
ἁλλ', «Ἐπεπόθησε τοῦ ἐπιθυμῆσαι τὰ χρίμ: 
O60); » Ὡς ἐπὶ τοῦ, e ᾽Ανταπόδος τῷ δούλῳ πο 
διηγησάµεθα , ὅτι οὗ πάντων ἑἐστὶν εὔξασθ: S 
«᾿Ανταπόδος τῷ δούλῳ σου,» ἀλλὰ τῶν καθαρξ d 
συνειδήσει λατρευόντων τῷ θεῷ * οὕτως οὗ σένω 
koci τὸ « ἐπιθυμῆσαι «à χρίµατα Ev παντὶ xaue 
ἀλλὰ µόνων τῶν μὴ ἁμαρτανόντων. Ἐν ἐχείπρ rà 
τῷ καιρῷ iv ᾧ ἁμαρτάνω, ἐὰν ἐπιθυμήσω xplprz. 
ἵνα κολασθῶ ἐπιθυμῶ. Ἐπεὶ τοίνυν τελείου isi ὁ 
ἐπιθυμῆσαι τὰ χρίµατα τοῦ Θεοῦ kv παντὶ xupp. 
διὰ τοῦτο ταῦτά φησιν ὁ Προφήτης. | 

Στ. xa'. Πότε γὰρ ἡμῖν ἡ ἀντιχειμένη bWpyes » 
(4) παλαίει; Οὐ µόνον ὅτ ἂν ὁμολογουμένως i. 
αγωνίζηται ἡμῖν, ἀλλά κἂν γενώμεθα ἓν τοῖς xai 
χαὶ διαφἑρουσιν, ἀγωνίζεται πῶς ἡμᾶς φυσιώσαι nm 
ὑψηλόφρονας ποιῄσαι” «'O θεὸς; δὲ «ὑπερηρώο; 
ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν.» Arb sos 
ὅσῳ μέγας εἶ, ταπείνου σεαυτὸν, xai ἕναντι Kom 

C εὑρήσεις χάριν. Εἰρήχαμεν δὲ ἤδη ὡς δυνατόν xd | 
ἀχχλίνειν, οὗ µόνον ἀπὸ τῆς ἐνικῶς λεγοµένης, dui. 
xai ἀπὸ τῶν ἐντολῶν. "Όπου γὰρ ἑντολὴ, δύναταιϊ-- 
χλισις γενέσθαι * fj ἐντολὴ θεοῦ εὐθεῖά ἐστιν. 

Στ. xB'. θὐχέτι οὖν ἁποπέπτωκε µόνον τῆς brit; 
ὀπικατάρατος, ἀλλὰ καὶ ὃς χἂν βραχὺ ἐξέχλονν ἐτὲ 
τῆς ἑντολῆς τοῦ Θεοῦ. — Ἐπεὶ ὀνειδίζουσιν καὶ ξς- 
ουδενώσουσί (2) µέ τινες ἐπὶ τῷ δχζητεῖν τὰ papt- 
βιά σου, « περίελε τὸ ὄνειδος xal τὴν ἑξουδένωσ 
pov. » Πῶς δ' ἂν περιαιρεθείη ταῦτα; εἰς ἐπίπωσν 
ἐρχομένων ἀληθείας τῶν τέως ὀνειδιζόντων καὶ Ur 
τελιζόντων µε. Ὑπάρξαντος δὲ τούτου, ἃμα ipt ir 
φητήσουσι καὶ αὐτοὶ τὰ μαρτύριά σου. 

Στ. χε’. Αέχει ταῦτα ὁ ἅγιος προσωποποιών Or 
μετανοοῦντα. 

D ΏΣι.κς’. Ἑτέρα Γραφὴ, « Τὰς ὁδοὺς µου, » τὴν 
c ἐξήγγειλα, » ἵνα εἴπῃ. Tác φερούσας περὶ οἱ (5, 
οὐχ ἑτέρας οὖσας τῶν ἀρετῶν ὁδοὺς, ὦ Aim 
πραγματικῶς ἑξήγγειλα σπουδαίᾳ προβέοι, X 
παταλλήλοις αὐτῇ Épyow, καὶ ἐπήχουσάς pov. δὸ 
πρὸς ὑπαχούσαντά φησιν" «δίδαξόν µε τὰ δε 
µατά σου. » 

Στ. xQ". Ἐὰν γὰρ τὸν ἁὁδὸν τῶν ἓν οοῖς δαισώμεΆ 
μυστηρίων ὑπὸ σοῦ σύνεσιν λαδὼν νοῄσω, à; 2 
ὀδεῦσαι αὐτὴν, δυνήσοµαι, τὰ δηλούµενα ἐν ci; ἅ- 
καιώµασί σου θαυμάσια συνιοὶς, ἀδολετχοῖν ἐν ὦ' 








2) Legendum videtur ἐξουδενοῦσιν. Ip. 
es Legendum ἐπὶ σέ. lp. 





» EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1570 


, ταν τὴν ὁμιλίαν ἓν τῷ περ) τούτου ποιεῖσθαι Α exerceri in eis, et in eis narrandis conversari li 


». 
ς- x0. Ὁ προαιρἐσει ἁποστὰς τῆς 0000 τῆς ἁδι- 
ο Xa τῷ vópap τοῦ θεοῦ προσελθεῖν, τελεμωθη- 
ταῦτα βούλεται πρὸς Θεοῦ, τοῦ τὰ τέλη τῶν 
Dev ἐπιφέροντος.. Ὡς yàp µισήσας ἣν εἶχεν 
2t OCvV, τῷ πόθον ἑσχηχέναι τῆς ἀντιχειμένης ἔπι- 
τς, οὐχ οἷός τε ὧν τῆς ἀγνοίας ἁποστῆσαι, xat 
εέστει πρὸς αἱρῆσαι (4), τὸν διδάσχαλον παρα- 
st  Τὴν ἄγνοιαν ἀπόστησον ἀπ' ἐμοῦ, χαὶ τῇ 
xf gn σου ἑλέησόν µε. 
^c. Ἄβ'. Ὁδὺς μὲν στεν] xai τεθλιμμένη ἡ ἁπ- 
Uca εἰς τὴν ζωὴν, καρδία bb πλατεῖα xat εὐρύχω- 
ὑπὸ τοῦ Λόγου εὑρυνομένη, fj ἁγία xal θεὸν 
μένη , καὶ τὸν καλὸν δρόµον τρέχουσα τῆς ὁδοῦ 


ceat. 

Vins. 29. Qui ab iniquitatis via recedere, ct Dei 
legem accedere decrevit, optat hzc a Deo perfici, 
perfectionem omnium bonorum prestante. lta qui 
pristinam suam ignorantiam odio habet, et divina 
scientia illuminari cupit, cum ipse sua virtute igno- 
rantiam depellere nequit, et in sanctis doctrinis 
erudiri, clamat ad magistrum : lgnorantiam amove 
a me, et scientia tua miserere mei. 


καθ. 32. Via quidem qux ducit ad vitam areta 
et tribulationibus referta; cor autem latum et am- 
plum a verbo dilatatum, sancta queque et Deum 
contemplatura, et nobilem cursum viz mandatorum 


| ἐντολῶν τοῦ θεοῦ. Οὕτω μὲν xal f πλατεῖα xav B Det currens. Pariter lata οἱ spatiosa via quz ducit 


"Ux«po; óbhc ἀπάχει ἐπὶ τὴν ἀπώλειαν. ἡ δὲ 
vh. Χαρδία καὶ μὴ χωροῦσα ἓν ἑαυτῇ μονὴν IIa- 
ς καὶ Yiou, χωρίζει ἀπὸ Θεοῦ διὰ τὴν στενοχω- 
v τὸν τοιαύτην τῇ ἑαυτοῦ χαχἰᾳ περιπεποιηχότα. 
Ec. p'. « Ἐπεὶ ἐπεθύμησα,) φησὶν, « τὰς ἑντολάς 
^, διὰ τοῦτο ζωοποίησόν µε, χατὰ τὴν σὴν διχαιο- 
yv, » xai ἄμειφαί µε uh µόνον ποιῄσαντά σου 
ς ἐντολὰς, ἀλλὰ xal αἱρετιχῶς πρὸς αὐτὰς διατε- 
ντα. Διὸ οὐχ ἄλλου χάριν, ἀλλ' αὐτῶν ἕνεχα ἐπι- 
Mov αὑτός φηµι, « Ἐν τῇ διχαιοσύνῃ σου ζῆσόν 
, » ὅπερ iai φῃῆσαι χατὰ ἀρετήν. Καὶ ἐπεὶ δι- 
ιοσύνη τοῦ Πατρὸς ὁ Υἱὸς, ὁ ἐν Υἱῷ ζῆσαι βου- 
ενος τοὺτό φησιν. 

τ. ΜΥ’. El xal «ot πρὸς ἐμπιπτούσας ἁπορίας 
Qi προνοίας, ὁμοιοτρόπων ζητημάτων μὴ ἔχοιμι 
yov ἀποδοῦναι, λύοντα τὰς ἀντιῤῥησεις τῶν Em- 
τορούντων, ἀλλὰ σὺ τῇ αὑτοῦ ἁγαθότητι , ἀνοίξαντί 
οι τὸ στόµα, τῷ σῷ λόγῳ δὺς ἑρμηνευτιχὸν τῆς ἆλη- 
έας, ἵνα μὴ παντελῶς περιαίρεσις τοῦ λόγου τῆς 
λτθείας x τοῦ στόµατός µου γένηται, ἀλλὰ δυνηθῶ 
ερὶ τῶν δυσαποδότων ἁμωσγέπως λέγειν, ὅτι "Ηλ- 
ισα ἐπὶ τὰ χρἰματά σου (5), τοῖς χεχριµένοις xat 
Ξετασμένοις λόγοις xat τοῖς χρἰµασι xa0' & διοιχεῖς 
αἱ προνοεῖς τῶν ἀνθρώπων. 

Στ. να’. Τῶν ἑτεροδόξων ἁλαζονευομένων κατὰ 
99 νόµου τῷ διαθάλλειν αὐτὸν, ἐγὼ σφόδρα τῆς φυ- 
αχΏς αὐτοῦ περιειχόμην’ xal χατὰ ποσὸν Χλονῆσαι 
ην πρὸς αὐτὸν συγχατάθεσιν pd] ἀνεχόμενος, 


^ Ex. v8... "Exc τὴν διάθεσιν κατανοῄσομεν τοῦ δι- D 


αἷου. Μιμνησχόμενος, qnoi, τῶν χριµάτων τοῦ 
Νεοῦ τῶν ἀπ᾿ αἰῶνος χαὶ ἕως αἰῶνος ἀποθησομέ- 
ων (6) ἑχάστῳ, παραχαλεῖται xaX ἄλυπος μένει καὶ 
Ἱτάραχος. Καὶ λέγει o0x ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν 
καιροῦ πρὸς τὴν µέλλουσαν δόξαν ἁἀποχαλυφθῆναι 
εἰς ἡμᾶς. 

Στ. ΕΥ. Μέτοχον νοῄσομεν τὸν φίλον xal χοινωνὸν, 
ὄφησιν ὁ Ἐχκλησιαστὴς, « Ἐὰν πέσῃ (7) ὁ εἷς ἐγερεῖ 
τὸν µέτοχον αὐτοῦ. » Μήποτ᾽ οὖν τοῦτο βούλεται λέ- 
itv, ὅτι φίλος xa κοινωνὸς, εἰ μὴ πάντων τῶν φο- 


35 Eccle. 1v, 10. 


(4) An τῇ πίστει προσερεῖσαιῖ Ex duobus enim 
vorabulis πρὸς αἱρῆσαι nullum sensum elieere pos- 
Is. EpiT. 


ad perditionem, cor vero angustum et non capiens 
in se mansionem Patris et Filii, avertit a Deo per 
angustiam suam eos qui malitia sua tale cor adepti 
sunt. 

Ύεκο. 40. « Quia mandata uia, ». inquit, « con- 
cupivi, vivifica nre secundum justitiam tuam, » et 
retribue mihi non solum mandata tua perlicienti, 
sed studio eliam ea prosequenti. Ideo cum non alia 
de causa, sed ipsorum gratia ea observem, oro, 
« ln justitia tua. vivifica me, » hoc est ut secundum 
virtutem vivam. Przterea quando Filius est justitia 
Patris, qui in Filio vivere voluerit, eadem proli- 
tebitur. ] 

Vens. 45. Licet nonnunquam molta. providentia 
tua fiant , multzque quaestiones occurrant, quas 
probare, aut de quibus dubhitantium difficultates 
solvere non valeam, tu tamen bonitate tua, ape- 
rienti os sermonem tuum ad explicandam veritatei 
ne deneges; praesta ne omnino auferatur verbuin 
veritatis de ore meo, sed vel in calamitatibus pro- 
fiteri possim, quia Speravi in judicia tua, in sermo- 
nibus justis et probatis, et in judiciis quibus hbomi- 
nes dirigis et gubernas. 


γεν. 51. Heterodoxi gloriati. sunt adversus le- 
gem, eam impugnando; ego vero usque in custo- 
dienda ea versatus sum; nec deflexit ab ea vel 
minime mens mea. 

Vkas. 59. Rursus justi affectus meditabimur. 
Memor, inquit, judiciorum Dei, a sxculo usque 
in seculum cuique definitorum, consolatur, et do- 
lorum expers imperturbatusque remanet. Dicit non 
conferendas esse passiones flux: hujus vitze cum 
gloria in futura vita nobis revelanda. 


Vgas. 65. ldem sonst particeps ac socius et 
amicus, uti indicat Ecclesiastes : « Si ceciderit unus 
aMer eriget participem *5. » Hoc igitur declarat se 
nunquam amieum sociumve futurum, nisi eorum 


(5) Lege ἐπὶ τοῖς χρίμασί aov. Ip. 
(o Forsitan corrigendum ἁποξοθησομένων. Io. 
(7) LXX πέσωσι. lp. ' 


1571 
qui timent Dominum, et mandata ejus custo- 
diunt. 

Vgns. 65. Cum apud Deum bonitas et severitas 
simul sint, testante Apostolo 36, bonitate in [ide 
permanentes fovet, et severitate ab ea deflectentes 
insequitur. Sanctus igitur, utpote in fide confirmà- 
tus : « Bonitatem, » inquit, « fecisti cum servo tuo.» 
Tuo dicit, declarans nón sortitione quadam boni- 
tatem Dei cum hoc vel illo fore, sed cum servo suo, 
quisquis ille sit. Illud autem, « secundum verbum 
tuum, » indicat bonitatem Dei cum nemine futuram 
sine rationc et causa rationali. 


Vrns. 06. Disciplinam quidem vocat moralem : 


virtutem, scientiam intellectualem. — Quia recte 
et prudenter mandatis tuis credidi, itá ut ea perfi- 
cerem, da mihi sapientiam, docens me bonitatem 
οἱ disciplinam et scientiam. Cum his consentit il- 
lud : « Desideravi sapientiam, custodi mandata, et 
Dominus tibi largietur eam.» 

Vrns. 72. Duplex quidem lex, alia ad spiritum 
cl ad sensum, alia. ad litteram et ad umbram per 
angelos iu manu Mediatoris descripta *'. Propheta 
igitur bonam ait esse sibi legém divini oris super 
oinnia inundi bona, quod per « millia auri et ar- 
genü » designat. Rem consideranti argentum pro 
$ermone, aurum pro meute haberi videbitur. 


Vgns. 74. Timentes Deum eum nulla re carent, 
perfecti sunt; itidem et boni quia recte timent. 
Idco etiam lztantur de iis qui Deo placent. 


Vena. 15. Perliciuntur oinnia judicia Dei. Justi- 
tiam esse judicia Dei credit fidelis, non. cognovisset 
dutem nisi suscepisset verbum scienti:e. lufidelis 
autem ne credit quidem, sed Providentiam incusat. 
De his igitur judiciis alii credunt, alii vero non 
credunt ; melior autem qui non tantum credit sed 
etiam cognoscit qua justitia Dei in istis. Scientiam 
hanc de illis intelligit propheta quie hominibus 
eveniunt.—-Et paulo post ; Sepius notavi illud, « hu- 
miliasti me, » ubique, presertim vero in Psalmis, 
idem sonare ac « tentationibus circumdedisti me. » 
Nisi enim multis calamitatibus exercerelur οἱ con- 
tra spem a Deo adjuvaretur, non liceret homini iu 
virtute confirmari. 


Vgns. 76. Propheta, velut generosus athleta, 
el ferendis tentationibus assuetus, orat non ut a 
tribulantibus eum liberetur, sed ut tribulationum 
tempore confortanti verbo consoletur, ideoque 
animo íranquillo et leto quidquid acciderit ει. 
sinere valeat. In lioc enim, inquit, miserere mei, 
ut contingam exhortationes et consolationes. 


** Rom. xi, 22. *" Gal. in, 19. 


(8) Rursus. animadvertamus Didymi sententiam 
cirea divinam gratiam, veluti etiam in subsequente 


DIDYMI ALEXANDRINI 


i 
Α θουµένων τὸν Κύριον, καὶ φυλασσόντων τὰς irri 
αὐτοῦ ; 

Στ. ἔξε. Οὔσης περὶ τὸν θεὸν χρτατότοτος εἰ 
ἀποτομίας χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, ἡ μὲν χρττ::- 
γίνεται ἐπὶ τοὺς ἑστηχότας τῇ πίστεε, $ ὃὲ a4 
µία ἐστὶν ἐπὶ τοὺς ἀφεστηχότας αὑτῃς. "Exi. 
ἅγιος ἐδεδαίωτο ἐν τῇ πίστει, « Ἀρηατότητα » c 

ε ἐποίπσας μετὰ τοῦ δούλου σου. » Σοῦ δὲ, ἕ ἔοτ, zz 
στῆσαι βουλόμενος μὴ κατὰ ἀποχλήρωσιν Τιννμ:; 
µετά τινος τὴν χργστότητα τοῦ θεοῦ, ἀλλά µετα 3 
δουλεύοντος αὐτῷ, ὅστις ποτ ἂν ᾗ οὗτας. Τὸ | 
« χατὰ τὸ λόγιόν σου » προσχείµενον, δηλοῖ σὺν 13" 
καὶ αἰτίχ λογικῇ Υγίνεσθαι µετά τινος την του Kos 
χρηστότητα (8). 

Στ. ξς’. Παιδείαν μὲν τὴν ἠθιχήν. γνῶσιν G3 
B διανοητικὴν ἀρετὴν χαλῶν. — Ἐπεὶ ὀρθῶς xxi za 
νίµως ταῖς παρὰ coU ἐντολαῖς προσελθὼν ἐτίττ:.- 
αὐταῖς ὡς τηρῆσαι αὐτὰς, ὄρεξόν µοι σοφίαν, 6 
ξας µε χρηστότητα xav παϊδεἰαν xaX γνῶσιν. Yi: 
τούτοις τὸ, « Ἐπεθύμησα σοφίαν, διατήρτσον ivz 
λὰς, xaX Κύριος χορηγήσει σοι αὐτὴν. » 

Στ. oB'. Διττοῦ ὄντος τοῦ νόµου, τοῦ μὲν zc 
τιχοῦ καὶ πρὸς διάνοιαν, τοῦ δὲ χατὰ τὸ vois. 
καὶ τὴν σχιὰν διαταγέντος δί᾽ ἀγγέλων ἓν χειρὶ Ν: 
σίτου, ὁ Ἡροφήτης ἀγαθὸν αὐτῷ λέγει ziv vis 
τοῦ θεῖχοῦ στόματος ὑπὲρ πάντα τοῦ κόσμου {531 
& διὰ «χιλἰάδων χρυσίου xat ápyuplous ἑδήλωσε ;. D 
θεωρίαν δὲ λεχτέον τὸ ἀργύρίον ἀντὶ λόγω, " 
χρυσίον ἀντὶ vou. 

Στ. οὗ. Οἱ Θεὸν φοδούµενοι τῷ univ zs 
ὑστερεῖν, τἐλείοί εἰσιν: ὄντες δὲ τοιοῦτοι ἀντ] 
τυγχάνουσιν, χατὰ τὸν οὗ ἔχουσι φόδον' δὺ xr 
εὑφραίνονται ἐπὶ τοῖς εὑαρεστοῦσι θεῷ. 

Στ. οε’. Πάντα χρίµατα τοῦ 8600 γίνεται’ xii 57 
δικαιοσύνη ἑστὶ τὰ χρίµατα τοῦ θεοῦ, ὁ m4 -- 
στεύει, ἀλλ᾽ οὐκ ἂν ἔγνω εἰ μὴ λάδοι λόγον Υγ.ώσεν;, 
'O ὃΣ ἄπιστος οὐδὰ πεπίστευχεν, ἆλλ ἐγχαλεῖ 5$ 
Ilpovoiz. Περὶ τούτων οὖν τῶν χριµάτων, ὁ μὲν τό 
κεπίστευχεν, ὁ δὲ ἀπιστεῖ, ὁ δὲ βελτίων οὗ — 
στευχε µόνον, ἀλλὰ χαὶ() τίς ἡ ἓν τούτοις χρίση 7 
Θεοῦ. xal χατὰ τὰ συµθαίνοντα ἀνθρώτοηις 32577 
τὴν γνῶσιν ἀνείληφεν ὁ προφήτης. --- Καὶ μετ 9X 
Πολλάχις δὲ ἐτήρησὰ ὅτι τὸ « ἑταπείνωσάς μὲ νὰ 
Ύεται πολλαχοῦ , xol μάλιστα ἓν τοῖς Pipes. 2 
τοῦ « πειρασμοῖς περιἐδαλές µε. » Χωρὶς Yi s 
by πολλοῖς ὀδυνηροῖς γυµνασίἰας xaX τῆς παρ Uz3 
γινοµένης Θεοῦ βοηθείας, οὐχ. ἔστι Reale ἄν» 
πον iv ἀρετῇ παγΏναι. 

Στ. ος’. Ὁ προφήτης ὡς Υενναῖος ái x 
μεμαθηχὼς φἐρειν τὰ συµθαίνοντα, εὔχετα on 
ἀποστῆναι τὰ λυποῦντα αὐτὸν, ἀλλὰ δοθῖναι 07. 
ἐν τῷ χαιρῷ τῶν λυπηρῶν λόγον ἰσχν(ὸν παρα; 
σεων, τὸν δυνάµενον αὐτῷ χαρίσασθαι μετὰ 7275 
εὐθυμίας xal ἁταραξίας φἐρειν τὸ συµθεόικό;. P 
τούτῳ γάρ µε, φησὶν, ἑλέησον, ἵνα γένηταί µ 1 
ῥράχλησις χαὶ παραμυθία. 





b 


pagina. 
(9) Supple ἔγνω. Epit. 


4 Κ. 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1574 


Στ. o0'. Βούλεται ὡς προφήτης τοὺς φοδουµένονς A — VEnRs. 79. Optat, uti prophetam decet, timentes 


by Θεὸν ἐπιστρέφαι πρὺς αὐτὸν xal οἰχεῖν, ἵν ab- 
ος μεταδῷ τοῦ χαρίσµατος τοῦ Ey αὐτῷ. 

Στ. Tvy'. Ὁ τοῦ θεοῦ λόγος , πνευματιχὴ ὢν má- 
νη, ἐτεὶ xal δρόσος καὶ ὑετὸς πολλαχοῦ λέγεται, 
αταςύχει µου τὸν ἁπὸ παθῶν ἀχόλαστον φλεγμὸν, 
at ἀσθενηῃ µου τὴν cápxa ποιεῖ, ὡς τὴν νέχρωσιν 
1202 «φέρειν £v αὑτῃ. 

Στ. Tt). Πᾶσαι αἱ ἀνθρώπιναι ἡμέραι ὀλίγαι εἰσίν. 
Ἐπεὶ οὖν ὀλίγον χρόνον ζῶ ἐπὶ γῆς, βούλομαι δὲ 
δεῖν τοὺς χαταδιώχοντάς µε Χρινοµένους, παραχαλῶ 
Σε uh ὑπερθέσθαι. Τένες δέ claw οἱ περὶ ὧν εὔχεται 
ἵνα Ὑένηται iw" αὐτοὺς χρἰσις; Οἱ καταδιώχοντες 
ἔμᾶς ó Σατανᾶς ἐστι xal τὰ πνευματικὰ τῆς πονη- 
ρίας. "Όταν δὲ ἡμᾶς xaX ἄνθρωπος δοχῇ χαταδιώχειν, 


Deum adse converli et secum conversari, ut eis 
gratiam largiatur qua ipse repletus est. 

Vgns. 85. Dei verbum spiritualis pruina ; quau- 
do etiam ros et pluvia ubique dicitur, refrigerat 
ardentes cupiditatum mearum flammas, et carnem 
meaw debilitat ut mortificationem Jesu in ipsa 
feram. 

VERs. 84. Omnes humane vite dies pauci. 
Cum igitur paulisper in terris vivam, et eos judi- 
cio afflictos videre velim qui me persequuntur, oro 
te ne tardes. Qui autem sunt illi quos judicandos 
existimat? Qui nos persequuntur, Satanas et spi- 
ritualia nequitizs. Nam quando homo nos persequi 
videtur, non homo est qui nos primarie persequi- 


τῷ πρώτως καταδιώκων, οὐκ ἄνθρωπός ἐστιν, ἀλλ᾽ Ὦ tur, sed illis tantum persequendi occasionem prz- 


ὡς παρέχειν ἑαυτὸν τόπον ἐχεῖνος ἄνθρωπος. — 
Ποιήῆσεις δὲ τοῦτο, συντρἰόων τὸν Σατανᾶν ὑπὸ τοὺς 
πόδας µου by τάχει, xal τὰς ἀντικειμένας σοι δυνά- 
μεις ὑποτάσσων τῇ φυχῇ µου, χαὶ ποιῶν αὐτὰς xa- 
ταπατεῖσθαι ὑπὸ τοῦ coU λόγου γινομένου ἐν τῇ 
προαιρέσει µου. 

Στ. πε’. Πολλοὶ γὰρ ἑρμηνεύειν ἐπιχειροῦσι τὰς 
θείας Τραφὰς, καὶ τῶν τῆς Ἐκχλησίας, xai τῶν 
ἔξω ταύτης αἱρετικῶν τε xat Ἰουδαίων f) Σαµαρει- 
τῶν ἀλλ οὐ πάντες λέγουσι καλῶς. Σπάνιος γὰρ ὁ 
ἔχων ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἰς τοῦτο χάριν, πολλῶν ἀδλλεσχία 
xai qàuapía* οὐ γὰρ δύναται λόγος εὔτονος xai 
ἐῤῥῥωμένος xal σωτήριος εἶναι ἓν φυχῆ τοῦ παρανό- 
μου (10). 

Στ. πς’. Οὐ τύπος οὐδὲ σύμθολον αἱ ἔντολαί σου * 
ε ᾿Αδίχως χατεδίωξάν µε, βοἡθησόν us. » Ἔστι δι- 
χαΐως καταδιωχθήναι, xaX ἀδίχως. Δικαίως χατα- 
δ.ώκεται ὁ παρανόμως βιούς;' ἀδίχως δὲ ὁ δίχαιος, ὁ 
φιλαλήθης, ἐχθρὸς ἀνθρώποις γινόµενος διὰ τὴν ἁλή- 
θειαν. — Οἱ καταδεώκοντές µε προσπεπολεµέ{χασιν, 
ἕως τε (11) μικροῦ δεῖν συντετελεχέναι µε αὐτοὺς, 
μιχροῦ δεῖν ἐχ τοῦ διωγμοῦ αὐτῶν ἑτελεύτησα * συν” 
τοτέλεσταἰ µου ὁ χρόνος τῆς ζωῆς ἐπιχειμένου pot 
τοῦ δειλοῦ, χαὶ ὅμως οὐχ ἐξέστην σου τῶν ἐντολῶν, 
οὐχ ἐξεχάχησα, οὐ παράνομόν τι ἑποίησα, ἀλλ' ἑπ- 
ἐμενον τῇ ἀγάπῃ τῶν ἐντολῶν σου. — Καὶ μετ 
ὀλίγα * Σνντελεσθῆναι δέ ἐστιν Ev τῇ Υῇ οὐ τὸ χοι- 
νῶς τεθνάναι, ἀλλὰ τὸ εἰς τὴν ὑλικὴν ἕξιν, ἣν ἑχά» 
λεσε γῆν, ὡς εἰς τέλος ἑλθεῖν ἐπὶ τῷ κατ αὐτὴν 


ποιωθῆναι. — Τὸ κατὰ vb λόγιον τοῦ θεοῦ ζῆν, τὸ D 


σὺν εὐσεθείᾳ ζήν ἐστιν, οὐχ ἁπλῶς τὴν αἱσθητῆν 
ταύτην ζωήν. Τούτου γὰρ τυχὼν Ev εὐξωῖᾳ ἔσται, 
ὃς ἐφύλασσεν τὰ μαρτύρια τοῦ ατόµατος τοῦ Θεοῦ 
µαρτυρηθέντα xal ἀποδειχθέντα ὑπὸ Λόγου τοῦ 
8:09, οὗ εἶπεν αὐτοῦ στόματος (39) εἶναι, 

Στ. πη’. Ὁ μετὰ πάσης εὐτονίας xaX σφοδρότητος 
ἐργαζόμενος τὰ προστεταγµένα ὑπὸ τοῦ Κυρίου, οὗ- 
τος νονόηχς τὸν προειρημένον στἰχον. 

Xx. καὶ. Ὡς τεταγµένως xal ὁμαλῶς περιχυχλεῖν 


(40) Notabile Didymi dictum de heterodoxis sa- 
erae Seripturze interpretibus. Consonat fere S. Atha- 
nasius in fragmentis. — 

(41) Ὥστε vel ἕως tou ? EpiT. 


bet. — Hoc autem judicium facies, quam citissinie 
Satanam sub pedibus meis conculcans, et subji« 
ciens anim: mez potestates tibi infensas, et trá- 
dens eas a verbo tuo proterendas, quod. mente 
suscipiam. 


: Vgns. 85. Multi quidem divinas Scripturas in- 
terpretari non dubitant, et Ecclesiz libros necnon 
externa haereticorum , Judeorumque et Samari- 
lanorum scripta; sed non omnes illud egregie 
prestant. Pauci enim sunt quibus Deus ad hoc 
graliam impertitur ; multis autem confabulationes et 
πυρ. Non est enim quod sermo rectus et firmus 
et saluJaris in animo iniqui reperiatur. 

Vens. 86. Non tigurze aut symbola mandata tua ; 
« Injuste persecuti sunt ine, adjuva me. » Nunc 
enim juste persequuntur, nunc injuste. Juste per- 
sequuntur eum qui iniquam vitam agit; injuste 
autem pium virum, veritatis amatorem, qui γω. 
tatis causa hominibus odio factus est. — Qui per- 
sequebantur me ita me lacessiverunt, ut parum 
abfuerit quin consummarer ab eis : prope perse-- 
culiouibus eorum interii; consummatum est tem- 
pus vitze mex instante diabolo; attamen a man- 
datis tuis non defeci, malo me nen deli, iniqua 
non egi, sed amore tui permansi in mandatis tuis. 
—Et paulo post : Consummari in terra non estcom- 
muni morte perire, sed ad hutnilia delabi, qu:e 
terram vocat, quasi ad (inem, ut in iis deinceps — 
vivatur. — Secundum eloquia Dei vivere, non est - 
carnali hac vita vivere, sed piis moribus vivere. 
Quam vitam adeptus beatitudine fruetur qui testi - 
monia oris Dei custodivit, a Verbo Dei prolata et 
praedicata, quod os ejus dicit esse. 


Vgns. 88. Versus hic illi usurpandus qui pre- 
cepta Domini accuratius et diligentius perficit. 


VgRs. 91. Statis et aequalibus temporibus com- 


(12) Nota duplicem genitivum afttractioni, ut 
aiunt grammatici, tribuendum: οὗ... στόµατος pro 
ὃν ... στόμα. [ρελ. 


1515 


DIDYMI ALEXANDRINI 


pletur annuus orbis, nec deficit dies, nec unquam A χατὰ τοὺς ἑτησίους χύχλους, οὐκ ἐξισταμέντς ττς 


variatur constans dierum nunc longiorum nunc 
contractiorum series. 

Vgns. 98. lnimici nostri invisibiles nihil inten- 
tatum relinquunt ut nos ad exquirendam volupta- 
tem propellant; voluptas autem nos emollit, ut 
vel divinum mandatum cum sudore perficiendum 
repudiemus. -Superat vere voluptatem et volupta- 
tis doctores inimicos, qui mandatum Dei sapit, 
docente Dco, itia ut in zsternum illud profiteri 
possit; voluptas contra fluxa et caduca. Quapro- 
pter Deo hymnis gratias agens, ait: Sapere me 
fecisti mandatam tuum, ex quo etiam super ini- 
inicos meos factus sum. 


ἡμέρας, οὐδὲ πώποτε ἧς ἔχει πρὸς νύχτα δεατάξεως 
κατά τε ἱσότητα καὶ ἁἀνισότητα. 

Στ. ιτ’. Οἱ ἐπιχείµενοι ἐχθροὶ ἁόρατοι πεερῶν-α- 
διὰ πάσης σπουδῆς εἰς τὸ προτιμᾷν ἡδονὴν άγαττς 
µε, δι ὃς ἁἑδονής συµδαίνει πρὸς αάντα τρόπο 
δυσχερῶς ἔχειν, ὡς καὶ τὴν θείαν Evtolkv cL 
ἱδρῶτι χατορθουµένην παραιτεῖσθαι χρείττων & 
Υίνεται τῆς ἡδονης, xal τῶν πρεσθευόντων a2-kv 
ἐχθρῶν, ὁ τὴν θεοῦ ἐντολὴν σοφιζόµενος ὑπ) αἵ- 
τοῦ, ὥστε εἰς αἰῶνα αὐτὴν ἔχειν, ὁμολογῆσας τᾶς 
πρὺς ὀλίγχον οὔσης xài προσχαίρονυ ἡδονΏς. Διὸ cy 
8s εὐχαριστιχῶς ὑμνῶν ips Ἑσόφισάς µοι ckv 
ἐννολήν σου, ἓξ οὗ καὶ ὑπὲρ τοὺς ἐχθρούς µου γεγέ- 
νηµαι. 


Vgas. 105. Lucerna erat lex iis'qui, nondum B — Xr. pe'. AUyvoc ^ νόμος ἐστὶ τοῖς πρὸ «^c dwa- 


orto sole justitiz, in nocte incedebant. Vera autem 
lus non lucerna est, sed sol illuminans eos quibus 
nox processit, appropinquante die quo honeste 
ambulent **, 

VeRs. 106. Quo sibi velit illud, « Juravi, » inqui- 
rendum. Statuit testamentum electis suis, et hoc 
testamentum a Deo statutum suscepit fidelis. At- 
qui velut sacramento obligatur in Deum fidelis qui 
traditum a. Deo testamentum admisit, Nam testa- 
mentum suseipiendo , Deo velut pacto promisi- 
mus nos judicia justitiae ejus custodituros et serva- 
turos. Statuo ista in anima mea, et. hoc facto, 
contingit mihi quod Salomon in Proverbiis dixit : 


τολῆς τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης ἐν νυχτὶ βαδίζο.,οτ, 
τοῦ ἀληθινοῦ φωτὺς οὐ λύχνου ὄντος, ἀλλ᾽ ἡλίο φαω- 
τίζοντος ἐχείνους, olg προέχοψεν à νύξ ἐγχισάσις 
τῆς ἡμέρας εὐσχημόνως περιπατεῖν ἔστιν. 

Στ. pc". TU ποιεῖ ἐνθάδε «b « Ὅμωσα (15), » ὅτ- 
«nt£ov. Διέθετο διαθήχην πρὸς τοὺς ἐχλεχτοὺς αὖ- 
τοῦ, καὶ ταύτην τὴν διαθήχην διαθεµένου τοῦ θεοῦ ὁ 
πιστεύων παρεδέξατο. Kal οἱονεὶ ὄρχος ἑστὲν µετατὸ 
τοῦ Θεοῦ xal τοῦ πιστεύοντος τῇ τῆς διαθέχης τοῦ 
Θεοῦ παραδοχῇ’ συνθήχας vàp πρὺς τὸν θεὸν ἔποεη- 
σάμεθα, παραδεξάµενοι αὐτοῦ τὴν διαθέχην, ὡς ττ- 
ρῆσαι xaX φυλάξασθαι τὰ χρίµατα τῆς δικαιοσύνης 
αὐτοῦ. Ἵστημι € αὐτὰ ἐν τῇ ἐμῇ duyily ὅταν αὐτὰ 


« Cogilatioues justorum, judicia **. » Hzc autem στήσω, γίνεταί µοι ἐχεῖνο τὸ εἰρημένον παρὰ τῷ Σο- 
sunt justitia Dei judicia, qua olim facta sunt cum C λομῶντι ἐν Παροιμίαις, ε Λοχισμοὶ δικαίων, χρίµα- 


illa in memetipso jurav! et statui. Hic vero statue- 
re, nil aliud est preter firmiter definire. Et « ju- 
rare, » non jurare Deum, sed hoc sibi immutabi- 
liter proponere, et fideliter servare: opus jusju- 
randi possum facere. 


VEns. 1925. Nemo servus peccati servus Dei 
est. Qui enim Deo inservit, et opera affectusque 
suos juxta Dei verbum informat, hic merito di- 
cet : « Servus tuus sum ego. » Talis cum sit pro- 
pheta, premium servitutis exposcit, « Da mihi intel- 
lectum. » Est enim intellectus quem Deus largitur, 
qui apud Deum velut in zrario deponitur; nam 
« Spiritus Dei, spiritus sapientis el intellectus ** » 
et czelera bonorum dona. 

Vens. 126. « Tempus faciendi, » hoc est gentes ad 
l'ominum convertendi. Dissipavit enim legem ille Is- 
rael. Nondumenim erat tempus, quo Dominus ventu- 
rus erat, quandiu legem Dei non dissipavere Judzi ; 
quod declarat liic propheta Spiritu edoctus, quod pree- 
dicitetiam Isaias,et idem explicat Apostolus. Eu verba 
[εοίῶ : « Tempore accepto exaudivi te, eL in die sa- 
ldtis auxiliatus sum tibi", » Apostolus autem hunc 
locum proferens addit : « Ecce nunc tempus acce- 


35 Roi. xin, 12, 15. ** Prov. xin, 5. 


0 δα, χι, 3. 


τα. » Ἐχεῖνα τὰ χρίµατά baci τῆς δικαιοσύνης «o2 
Θεοῦ τότε γενόµενα, ὅτε ὤμωσα xal ἕστησα αὐ- 
τὰ àv ἐμαυτῷ' τὸ δὲ στῆσαι ἐνταῦθα, τὸ BaGate; 
ὁρίσαι δηλοῖ. Καὶ τὸ « ὁμῶσαι » οὗ τὸ θεὸν ὁμω.- 
σαι, ἀλλὰ τὸ ἀμεταθέτως τοῦτο προθέσθαι xi 
ἀπαράθατον φνλάττειν τὸ ἔργον τοῦ ὄρχου δύναμαι 
TOUS, 

Στ. px£'. Οὐδεὶς δοῦλος τῆς ἁμαρτίας δουλός ἔστι 
τοῦ θεοῦ. 'O γὰρ δουλεύων, Ev πάσῃ πράξει xai δια- 
νοῄσει ποιῶν πάντα χατὰ τὸν λόγον αὑτοῦ, οὗτος λε- 
γέτω" « Δοῦλός σού εἰμι ἐγώ. » Τοιοῦτος àv ὁ *pozt- 
της ἀξιοῖ μιαθὸν λαδεῖν τῆς δουλείας, τὸ, « Σωνέτισόν 
µε. » Ἔστι γὰρ σύνεσις διδοµένη ἀπὸ θεοῦ, fj ἁπό- 


p Ἠϊται παρὰ τῷ sp, ὡς tv θησαυροφυλαχίῳ. 


« Πνεῦμα » γὰρ, 9not, « σοφίας καὶ συνέσεως, » xai 
τὰ ἑξής τῶν ἀγαθῶν τὰ χαρίαµατα. 

Στ. ϱχς’. Αντὶ τοῦ « Καιρὸς τοῦ ποιῖσαι τῷ K»- 
pp » τοὺς ἁπὸ τῶν ἐθνῶν. Διεσχέδασε γὰρ τὸν νό- 
pov ó Ἰσρα]λ ἐχεῖνος. Οὕπω γὰρ ἣν καιρὺὸς αὐτοῦ 
τῆς ἐπιδημίας, ὅσον ἐχεῖνοι οὐχ ἦσαν διασχεδάσαν- 
τες τὸν νόµον τοῦ θεοῦ' ὡς προφήτης οὖν Ηνεύματι 
ᾷδων φησὶν περὶ τούτου τοῦ xatpou* xai Ἡσαῖας 
προφητεύει, xal ὁ Απόστολος διηγεῖται. ᾿Ησαῖας 
μὲν οὕτω λέγει « Καιρῷ δεχτῷ ἑπήχουσά σου, χοὶ 
ἐν ἡμέρᾳ σωτηρίας ἐδοήθησά σοι. » Καὶ ὁ Απόστο- 


M [sa. xLix, 8. 


(45) Sic iterum infra et alibi. Frequens spud Alexandrinos mutatio o ín ω. Epit. 





45.7 
Aoc δὲ tb ῥητὸν ἐχθέμενος, ἐπιφέρει ε Ἰδου νῦν 
xax:phbe εὐπρόσδεχτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας. » 
"Ὅτε καιρὸς Ὑέγονε τοῦ ποιῆσαι τῷ Κνρίῳ. δια- 
σκεδασθέντος τοῦ νόµου ὑπὸ τῶν παραλαθόντων 
αὐτόν. 

Στ. pxQ. Τελειοτέρου ἔστὶν τὸ ποιεῖν μετὰ τοῦ 
ἀγαπᾷῷν᾽ ἀτελεστέρου δὲ ποιεῖν μὲν, οὐ μετὰ τοῦ 
ἀγαπᾷν δέ. Tov δὲ ἓν τῷ χόσµῳ τιµιώτατον — 6o- 
xei εἶναι χρυσός. Παραχειμένου γοῦν πλούτου παν- 
τὸς xai ἑντολῆης σου, οὐχ οὕτως ἑνορῶ τῷ πλού- 
τῷ, ὡς τῇ ἐντολῇ σου. — Tavra συνάδει τῷ' ε "Aya- 
θόν pot ὁ νόμος τοῦ στόματός σου ὑπὲρ χιλιάδας χρυ- 
σίου χαὶ ἀργυρίου. » χαὶ τῷ' « Λάθετε παιδείαν xal 
μὴ ἀργύριον: καὶ γνῶσιν ὑπὲρ χρυσίου δεδοχι- 
pac pévou* χρεῖσσον γὰρ σοφία λίθων πολυτελῶν' πᾶν 
δὲ τίµιον οὐχ ἄξιόν ἐστιν. » 

Στ. ϱρλζ. Διὰ τοῦτο εὐθής ἔστιν ἡ χρίσις σου. 
Ἐπεὶ δίχαιος ὢν, κατὰ τοὺς τῆς διχαιοσύνης χανό- 
vas, εὐθυτάτους ὄντας, χρινεῖς πάντας τοὺς δεξαµέ- 
νους τὰ xplpatá σου. 

Στ. pin. Al γὰρ θεῖαί σου Γραφαὶ, ἃς ἀνθρώποις 
ἐνετείλω, οὐχ αἱ xatval µόναι, ἀλλὰ καὶ παλαιαὶ, δι- 
χαιοσύναι χατὰ τὰ ἠθιχὰ τυγχάνουσαι, τουτέστιν 
Σχρ'δωμέναι ἣν ἂν ἐνετείλω ἡμῖν ποιεῖν xpl- 
para, ὅπως χρινῶμεν χατὰ τὸν νόµον, xal τὸν µι- 
χρὸν xplua δίχαιον χρίνειν ὑποτιθεῖσαι xai εἰς πᾶ- 
σαν εὐθύτητα ἑμθιθάξουσαι, ἀλήθεια καὶ δικαιοσύνη 
εἰσίν. 

Στ. ppb. "A δἐδωχάς μοιεμαρτύρια,ιοὺ πρὸς 
ὀλίγον ὄντα ὠφέλιμα, « διχαιοσύνη εἰς τὸν αἰῶνα » 
τυγχάνουσιν, δικαιοῦντα τὸν διαθέσει συνεγγίζοντα 
αὑτοῖς. 

Στ. ϱνβ. Ἐθεμελιώθη τὰ μαρτύρια ἀπὸ τοῦ 
Θεοῦ ὡς µηδένα δύνασθαι ζῆσαι, εἰ ἀνατρέφεται αἎ- 
5&. Ὁ γὰρ σὺς Λόγος σοφία, χαὶ Υἱός σου τυγχάνων, 
θεμέλιος αὐτῶν ὑπάρχων' διὸ καὶ παριστὰς τὸ ἄχατα- 
μάχητον χαὶ ἀκαθαίρετον αὐτῶν, ἔφη" Οἱ λόγοι µου 
οὐ ut παρελεύσονται, xiv ὁ οὐρανὸς xal i vt παρ- 
έρχονται. 

Στ. ρα’. Διττή ἐστιν ἣ δειλία, ἡ μὲν ἄλογος περὶ 
τὸ θυμιχὸν µέρος τῆς ψυχῆς χαταγινοµένη, ἡ δὲ λο- 
qud) περὶ τὴν xapblay συνισταμένη χαὶ τὴν νόησιν, 
οὐχ ἄνευ λόγου. xal τάχα ἡ αὑτὴ τῷ θείῳ φόδῳ τυγ- 
χάνει 3j δύναται. 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


ABT 
A ptabile, ecce nunc dies salutis 5. » Venerat scilicet 


tempus faciendi Domino, cum dissipassent legem 
iniqui. 


VsRs.127. Viri esl perfectioris, [acere et diligere si- 
mul ; minus perfecti viri, facere non diligendo. Nihil 
videtur in mundo pretiosius auro. Quodsi autem ex 
una parte divitias omnes, et ex altera mandata tua 
proponerent, in mandata tua irruerem potius quam 
in divitias. — Hzc consentiunt cum illo: « Bona 
mibi lex oris tui, super millia auri et argenti **; » 
et cum illo: « Accipite disciplinam et non argen- 
tum, et scientiam super aurum probatum ; meliore 
enim sapientia lapidibus pretiosis; omne autem 


B pretiosum non est ea dignum **. ν 


VenRs. 137. Qua de causa rectà quoque judicia 
tua. Quia justus, juxta justitie leges rectissinmu » 
judicabis omnes quicunque judicia tua suscepe- 
rint. 

Ύελθ. 158. Nam divine Scripture tue, quas 
hominibus mandasti, non nove tantum sed et ve- 
teres, justitiz sunt rectis moribus congruentes, hoc 
est probate : mandasti nobis judicia facere, ut ju- 
dicemus juxta legem ; nam ad vel minimum juste 


judicandum, et ad omnem zquitatem requiruntur 
veritas et justitia, 


Vans. 144. « Testimonia, » qua dedisti mihi, 
non parvi sunt momenli, sed «justitia in ater- 
num, » justiüicantia eos qui ipsis affectu adhz- 
rent. 

Vans. 152. Deus fundavit testimonia sua, ila ut 
nemo vivere posset, si laberentur; nam Verbum tuum 
sapientia, et Filius tuus cum sit, fundamentum 
eorum. Qua de causa declarans quam inexpugna- 
bilia οἱ quam invicta illa sint, ait : Verba mes 
non transibunt, licet caelum et terza transeant. 

Vems. 161. Duplex est formido ; alia quidem 
czca affectus anims vehementius permovet, alia 
autem rationi consentanea cor et mentem invadit ; 
hac forte a Dei timore non alia. 


Στ. ϱΕΥ.. Σχεδὸν 8 λέει τοιοῦτόν ἐστιν. Ἐχεῖνοι D Vegns. 165. Hzc fere dicere intendit : Illi qui- 


piv βδελύσσονται νῦν νεκρὸν καὶ σῶμα ἀνθρώπου 
νεχρὸν, ὡς χαταλαδώτην χαὶ aov: ἐγὼ δὲ τὸ ἄξιον 
τοῦ βδελυγμοῦ. Τίς ὄφελος ix τοῦ ἐχεῖνα βδελύξα- 
σθαι:« Αδιχίαν βδελυξάµην μεγάλην ὠφέλειαν παρ- 
έχει τῷ βδελυξαμένῳ. Ἐγὼ «τὸν νόµον σου ἠγάπησα,ν - 
οὐχ ὡς ἐχεῖνοι ἕλχοντες αὐτὸν ἐπὶ τὰ γήινα, xal 
χατασπῶντες αὐτὸν ἐπὶ τὰ χάτω πράγµατα. Ἡμεῖς 
τὰρ b; συναγερθέντες (14-15) Χριστῷ,τὸ ἄνω ζητοῦ- 
μεν, 00 τὰ ἐπὶ γῆς, xal πνευματικὼς τὸν vópoy 
νορῦμεν. 

Στ. go. Παραχαλεῖ τοαύτην εἶναι € τὴν ἀξίωσιν, » 


^] Cor. vi, 2. " supra vers. 732. 


dem mortuum nunc abominantur, et corpus ho- 


. minis mortui ut stellionem et mustelam respuunt, 


ego autem quod abominatione dignum. Quid autem 
prodest illa abominari? « Injustitiam abominatus 
sum; » multum prodest. Nam , «Ego legem (uan. 
dilexi,» dum iMi eam ad terram deprimerent, ct 
non nisi terrestria saperent. Nos autem cum Chri- 
sto consurgentes coelestia quzrimus, non terrena ; 
et spiritualiter legem cogitamus. 


Vgns. 170. Optat talem esse « postulationem, » 


" Prov, viri, 10. 


(14-10) Legendum videtur συνεγερθέντες (eonresuscitati). Epir. 


PaATROL. Gg. XXXIX. 


bi 


159 


DIDYMI ALEXANDRINI 


probatam et acceptam οἱ inexpugnabilem, ita ut A δόχιµον xal βέδαιον xaX ἀχάίαγώνιστον, ὥστε &is- 


intreL in conspectum Domini. Cognoscam autem 
quod intravit in conspectum tuum postulatio mea, si 
eripiar a te secundum verbum tuum, et postulatio- 
nem meam et sapientiam. Qui enim cupidita- 
tes quasque superavit, οἱ quam longissime ab 
impiis sermonibus et operibus recessit, ereptus est 
a Deo secundum eloquium ejus. Loco illius « po- 
stulatio mea, » legitur apud Aquilam, « oratio me3,» 
et apud Symmachum « supplicatio mea, » Duo iyi- 
tur poscit, ut divina eloquia intelligat , et e miseriis 
víte liberetur ac eximatur, quod et nobis necessa- 
rium. 

Vgns. 171. Eructare solent qui satiati sunt. 
Nam cum repleti fuerimus, cibum eructamus quem 


cepimus, Loquitur igitur hic divinus sermo de B 


spirituali cibo; nam Verbum ait se panem ease: 
« Ego sum panis vivus, qui de celo descendi **. 
Qui manducat bune panem vivet in eternum ο.) 
Dicit etiam se carnes habere: « Qui manducat 
meam carnem habet vitam in se : caro enim mea 
vere est cibus 97. » Quod si igitur hoc pane et hac 
carne füerimus satiati, eructabimus bymnum. Ali- 
quando etiam eructaverunt vota; eadem enim per 
vota fieri declaravit . « Cum docueris ine justifica- 
ones tuas. » Nisi enim justiflcationes tuas edi- 
scam, talem ruetum eruetare nequeo.— Cum justi- 
ficationes tuas perficiam et clarius perspiciam , 
tuuc labiis animae inez gratum tibi hymnum pro- 
feram. Rucius autem saue Dei laudes, anima ci- 
Lus factze, plenissima Dei scientia. 


Vgns. 119. Varia mandata tua, de diversis virtu- 
tibus prolata, unum sunt omnia. lta autem inter 
se varie virtutes intima societate conjunguntur, ut 
unam perfecte labentem omnes habere prolitear. 
Labia anima: mez pronuntiabunt eloquium tuum : 
pronuntiant vero absolute de justitia eloquium, 
non voce tantum, sed operibus etiam οἱ affectibus 
juxta rectum eloquium institutis. 


Vgns. 175. Quando judiciorum tuorum memor 
illisque adbserens mortem effugio peccato imini- 


ελθεῖν ἑνώπιον Κυρίου. Γνώσοµμαι δὲ εἰ εἰσέαθο 
ἑνώπιόν σου τὸ ἀξίωμά µου, ῥυσθείην ὑπὸ coo xai 
τὸν λόγον xa τὸ ἀξίωμά µον xai τὴν σοφίαν. Ὁ γὰρ 
ἀνώτερος πάντων παθῶν γεγονὼς, xal μαχκρὰν ὅτι 
μάλιστα λόγων xal τῶν ἀπ' ἁλογίας ἐνεργουμένων 
χαχιῶν χωρίσας, ἑῤῥύσθη ὑπὸ Θεοῦ, χατὰ τὸ λόγνον 
αὐτοῦ. ἉΑντιὶ δὲ τοῦ, « τὸ ἀξίωμά µου, » ὁ μὲν 
ἸΑχύλας, « δἑῃαίς µου’ » ὁ δὲ Σύμμαχος, « ἰχεσία 
µου, » εἰρήχασιν. Δύο δὲ οὖν αἰτεῖ, τὴν σύνεσιν 
τῶν ἱερῶν λογίων, xal τὴν ἁπαλλαγὴν xai ἑλε-θε- 
plav τῶν iv τῷ βίῳ χαχῶν, ὃ δη xai ἡμῖν ἄναγ- 
xatov. 

Στ. ροα’. 'H ἑρυγὴ ὡς ἐπίπαν γίνεται τοῖς χεκο- 
ρεσµένοις. Πληρωθέντες γὰρ οὕτως ἐρευγόμεθα ct» 
ποιότητα (16) τῆς τροφῆς ἣν εἰλήφαμεν. Οἵδεν οὖν à 
θεῖος λόγος πνευματικὴν τροφἠν’ αὐτὸς γοῦν ὁ Λό- 
γος qot» ἄρτος εἶναι. ε "Ev » γάρ « εἰμι ὁ ἄρτος 
6 ζῶν 6 ἐξ οὐρανοῦ χαταδάς. Ὁ φαγὼν τοῦτον σὺν 
ἄρτον ζήσεται εἰς τὸν αἰῶνα. » Καὶ φησὶν ὁ Λόγος 
ἔχειν σάρχας, Ev τῷ, « Ὁ τρώὠγων µου τὴν σάρχα, 
ἔχει ζωὴν ἓν ἑαυτῷ. Ἡ γὰρ σἀρξ pou ἀληθής ἐστι 
βρῶσις. » Ἐὰν οὖν χορεσθῶμεν τούτου τοῦ ἄρτου 
τοῦ Λόγου, ἐρευγώμεθα Όμνον. Ποτὲ δὲ ἐξηρεύξαντο 
εὐχαί" τὸ γὰρ αὐτὸ γενέσθαι ἐπήγαγεν χαὶ διὰ των 
εὐχῶν. « Ὅταν διδάξῃς ps τὰ δικαιώματά σου.» 
Ἐὰν μὴ διδαχθῶ τὰ δικαιώματά σου, τοιαύτην Ego- 
1v ἐξερεύσασθαι οὗ δύναμαι. — Ἐκ τοῦ ἐνεργεῖ- 
σθαι xol τρανῶς ἐγγνᾶσθαί pot αὐτὰ, εὐχάριστον 


C προσγινόµενον ὕμνον σοι προσενέγχωµαι Ex χειλέων 


pou τοῦ ἔσω ἀνθρώπου. Ἡ δὲ ἐρυγὴ ὑμνῳφδία θε 
δηλονότι ἡ γινοµένη φυχῆς τροφὴ, πληρεστάτη Oe 
λογία τυγχάνει. 

Στ. po8'. Al διάφοροι ἐντολαί σου, προστάξεις o» 
σαι τῶν χατ᾽ εἶδος ἀρετῶν, ἓν πᾶσαι τυγχάνουσο. Ἡ 
xai καθόλου γενιχὴ dj ἀρετὴ τῷ ἀνταχκηλουθεῖν τὰς 
ἰδικὰς ἀρετὰς, ὡς τὸν μίαν τελείως ἔχοντα, πάσας 
ἔχειν φθέγγομα.. Tol; τοῦ ἔσω ἀνθρώπου χεῖλεσί 
µου τὸ λόγιόν σου" φθέγγεται δὲ χυρίως τὸν σερ 
τῆς διχαιοσύνης λόγον, οὐχ ὁ φωνῇ μόνη αὐτὸ προ- 
φέρων, ἀλλά xal ἔργοις xai προθέσει πρακτικῇ τῇ 
χατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον εὐθυνομένῃ. 

Στ. ῥροε. Ἐπείπερ τῶν κριµάτων μνημονεύων 
xai ἐξεχόμενος χλινῶ τὸν ἑπόμενον τῇ ἁμαρτίᾳ 1- 


nentem. Jam non peccans, sed opera perficiens D yaxoy: οὐδὲ ἄλλως ἁμαρτάνων, d)» kivepyüw ἐχεῖνα 


quilus anima vivit et grate te laudat, dicit : Prabe 
ei vitam eternam. 


οἷς ἀχολουθεῖ τὸ ζήσεσθαι τὴν φυχὴν, xal αἰνέσαι 
c: εὐχαριστοῦσαν, ἔφη, Παράσχες αὐτῇ ἀθανάτψ 
ζωῇ (17). 


PSALMUS CXIX. 


Vgns. 4. Notandum in Jerusalem templum qui- 
nidenos gradus babuisse, et quoque in gradu, dum 
ascendebant, stantes canebant versum quibus can- 
, undi munus demaodatum erat, Unde factum est 


* joan. vi, 44. "ibid. 59. — *" ibid. 55, 56. 


(16) An πλειότητα in sensu nimietatis ? EpiT. 

(11) Huc usque (post Α. Vat. 1789, qui desine- 
-bat in ps. 50, v. 6, apud nos p. 256) codex B. Vat. 
1083 cujus pars posterior est cod. 1685. Exima su- 
mimus ex codiee C, id est Vat. reg. 40, el ex cod. 


Στ. a'. Ἱστέον δὲ ὡς ὁ ἐν τῇ Ἱερουσαλὴμ ve; 
ἀναθαθμοὺς εἶχεν δεχαπέντε, xal ἐφ᾽ ἕχαστον αὐτὸὶ 
ἐν τῷ ἀναθαίνειν εἰς αὐτὺν ἑστηχότες οἱ εἰς Ὁ 
ὑμνεῖν τεταγµένοι ᾠδὴν ἔλεχον. Ac χαὶ συνέθη ti* 


, D, seu Vat. 754; denique ex cod. E , Vat. 1685, «t 


praediximus. Ex aliis quoque codicibus sper 
Pterant Didymi reliquie ; sed nos hactenus. 
Al. — Legendum videtur ἀθάνατον ζωήν. Εοιτ. 


4581 


EXPOSITIO ΙΝ PSALMOS. 


1592 


«πιρίθμους (18) ᾠδὰς τοῖς ἀναδαθμοῖς εἶναι. χεῖται A ut carmina tot versus haberent, quot gradus tem- 


4 ἡ περὶ τῶν ᾠδῶν xal τῶν λεγόντων αὐτὰς bq' 
κχώάστο τῶν ἀναθαθμῶν τοῦ ναοῦ διάταξις ἐν ταῖς 
Nia μπλειποµέναις. Ἰνοήσεις δὲ ναὺν εἶναι Θεοῦ ἅγιον 
νοητὸν ἅμα xai πνευματιχὸν, τὴν θεοῦ οὐσίαν. 


plum : reperiuntur in Paralipomenon libris, quze 
de canticis in quoque templi gradu decantandis 
constituta fuerant. Templum sanctum Dei puta 
spirituale et rationale, Dei subsistentiam. 


PSALMUS CXXI. 


Στ. 9. Ἑρμηνεύει δὲ τὸ 6c αὐτῶν τῶν οἰκητόρων 
εἵναι τὴν ἕνωσιν, λέγων’ « Ἐχεῖ ἀνέθησαν αἱ φυλαὶ, 
Φφνλαὶ Κυρίου’ » οὐχ ὅτι τείχη περιεθάλλοντο, διὰ 
τοῦτο ἠνώθησαν, ἀλλ’ ὅτι αὐτοὶ δι ἑαυτῶν « μαρτύ- 
θιον μὲν (19) τῷ Ἱσραὴλ, » τὴν ἀλήθειαν δηλαδὴ τὴν 
θαυμασίαν ἐπαγγελίαν, ἐξομολόγησις χαρίτων ὀφείλε» 
ται παρὰ τῶν ἑνεργουμένων. θρόνους τε τοῦ οἴχου 
Aavutó ἱδρυνθῆναι ἐπ᾽ αὐτῆς φησιν, ἐπεὶ xal βασι- 
λείαν τῶν πάντων ὁ Δανι]λ προφητεύει. Καὶ fj βα- 


VrRs. 4. Declarat ipsos incolas uniendos esse, 
dicens : « liuc ascenderunt tribus, tribus Domini. » 
Uniti sunt, non quod menia haberent, sed quia 
ipsi « testimonium Israel » adepti sunt veritatem, 
scilicel mirabilem ΄ repromissionem ; gratiarum 
confessio sanctis exaolvenda. Sedes domus David 
dicit super ipsam fuisse fundatas, cum Daniel re- 
gnum omnium ipse prenuntiat. Regnum David 
restitutum est gratia Christi, qui constituit duode- 


σιλεία Δαυϊὸ ἀνορθοῦται χάριτι τοῦ Χριστοῦ, ὃς τοῖς B cim apostolos, ut super duodecim sedes sedentes, 


δώδεχα ἔδωχεν ἁποστόλοις τὸ ἐπὶ δώδεκα θρόνοις 
καθεζοµένους χρίνειν τὸν Ἰσραήλ. . 

Στ. Q'. Τὸ δὲ « &v τῇ δυναστείᾳ σου, » διὰ τὸ ὃν- 
vate αὐτὴν βασιλεύειν χαθελοῦσαν ἅπαντα δυσμενή. 
Οἱ μεγάλοι δὲ πύργοι λέγονται πυργοθάρεις ἐν τοῖς 
τείχεσε χατασχοπῆς χάριν τῶν ἐπιόντων γινόµενοι. 
Εάρεις ἐπιχωρίως λέγονται παρὰ Σύροις αἱ µεγάλαι 
οἰχίαι ' δηλοῦνται 66 διὰ τούτων, οἱ διὰ πολιτείας 
ῦψος xal θεωρίας μὴ µόνον σχοποῦντες τοὺς ἐπὶ πό- 
λεμον ἑρχομένους ἐχθροὺς, ἀλλά xaX βάλλειν ἐς ὕψους 
τοῖς ἐλέγχοις δυνάµενοι. “ 


judicarent Israel. 


V&Rs. 7. « In virtute tua, » quia forliter re- 
gnet Jerusalem, hostibus omnibus devictis. Magnze 
turres dicuntur « turres munitz » in moenibus ad 
speculauduin constitute. Munitiones vocantur apud 
Syros magnae domus. Indicantur autem bis verhis 
qui vite allitudine δὲ contemplationis non solum 
lostes ad bellum venientes considerant, sed etiara 
ex alto eos telis repellere possunt. 


PSALMUS CXXIV, 


Στ. d'. ᾽Αλλὰ καὶ τῶν τοῦ Θεοῦ λόγων ἄσειστόν τε 
xai ἁμετακίνητον ὄρος. "Ασειστοι δὲ xal οἱ τούτου 
καθ’ ὁμοιότητα µιµητα(. Κατὰ τὸν αἰσθητὸν, πᾶν ὄρος 
ἀκίνητον' περὶ ἐχείνου νῦν ὁ λόγος, περὶ οὗ τὸ Πνεῦμα 
τῷ προφήτη φησίν « Ἐπ) ὄρος ὑψηλὸν ἀνάθηθι, ὁ 
εὐαγγελιζόμενος Σιών.» Ἡ μὲν γὰρ σχοπευτιχὴ τῶν 
ἀγαθῶν Ἐχκλησία Σιών. ἑρμηνεύεται γὰρεσχοπευ- 
τ{ριον ὑψηλὸν τῆς οὐρανίου Σιών’ περὶ οὗ τὸ, «Προσ- 
εληλύθατε Σιὼν ὄρει καὶ πόλει θεοῦ ζωντος Ἱερου- 
σαλὴμ. ἐπουρανίῳ. » Μακάριον τοίνυν ἐπὶ θεὺὸν πε- 
ποιθέναι, κατὰ τὸ, « Πεποιθὼς ἔση ἐπὶ Κύριον, xat 
ἀναθιθῆναι ἐπὶ τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς, » δηλαδὴ τῆς τῶν 
ζώντων xal πραέων. 'Apyh γὰρ ἡ εἰς θεὺν πεποίθη- 
σις τῆς ἐπ᾽ αὐτὴν ἀναθάσεως. Λέγει δὲ τὴν Ἐκχλη- 
σίαν Ἱερουσαλὴμ fj Γραφὴ, ὡς τό’ «Φωτίζου, 1j νέα 
Ἱερουσαλὴμ οἰχοδομουμένη. » "Hy λέγεται χατοιχεῖν 
ὁ τὰ τῆς Ἐχκλησίας φρονῶν», εἰς τὸν αἰῶνα μὴ σα- 
λευόμενος Ex τῆς τοιαύτης οἰχήσεως, ἃ δεῖ φρονῶν 
τε xai πράττων. ΑἉλλ' οὐδὲ τεθνἠξη τὸν εἰς Θεὸν 
ἔρωτα αὐτῶν (20), xaX τὴν εἰς τὸ ἀγαθὸν πρόθυµον 
ἔχων, οὗ σαλευθήσεται, λαθὼν Ex. ταύτης τὸν ἀῤῥα- 
ἑῶνα τῆς αἰωνίου Sunc. 'O δὲ πρὸς τὸ ἀγαθὸν &v- 
δεῆς πόθου καὶ τῆς προσοχῆς διὰ ῥᾳθυμίαν µετα- 
χινηθήσεται τῆς ἀσχήσεως. Διό φησιν ἐν Παροιμίαις, 
« Δίχαιης εἰς τὸν αἰῶνα οὐχ ἑνδώσει. » 

Στ. β’. Ὄρη τὰ ὑφηλὰ τῆς ἀληθείας δύγµατα, 
* Hebr. xn , 22. 

(18) Lege ἰσαρίθμους nisi mavis mutationem t: in 
ει ad Alexandrinam dialectum referre. Epi. 


(19) Sic, nec ulla satis probabilis conjectura 
mihi suppetit, Certe verbum cum activa significa- 


θε- 
*5 [g3, AL, 9. 


ο Prov. z, 50. 


. VERs. 1. Divinorum eloquiorum mons immotus 
et immutabilis; immoti etiam qui hujus similitu- 
dinem imitatione referunt. Quodsi proprie hac 
intelligeres, omnis mons immutabilis. De illo au- 
lem monte hic quazstio, de quo Spiritus prophetze 
dixit : « Super montem excelsum ascende, qui 
evangelizas Sion *5. » Nam speculatrix bonorum 
Ecclesia Sion. Interpretatur « specula excel- 
sa » celestis Sion ; de qua : « Accessistis ai 
Sion. montem et civitatem Dei viventis, Jerusalem 
codlestem **. ; Beatum igitur in Deo coutiderc, 
juxta illud : « Contides in Domino, et ascendes ad 
bona terre, » terre viventium profecto et mitium. 
Nam qui confidunt in Deo, ceperunt ad terram 
ascendere; Jerusalem designat in Scriptura Eccle- 
siam, ut in illo : « llluminare, nova Jerusalem zdi- 
ficata.» In qua habitare dicitur qui Ecclesi:e doctri- 
nas unice profitetur, in zeternum ex hac sede non 
comuiovendus, dummodo pie sapiat et agat. Quin, 
non morietur qui amore in Deum, et ardenti in 
bonum studio incenditur, non commovebitur, ita 
pignus vitz aterm adeptus. Qui autem bonum 
nec desiderat nec affectat, hic propter desidiam 
disciplina destituetur. Unde ait in Proverbiis, 
« Juss in zternum non mutabit **, » 

Vegas, 2. Montes suut sublimes veritatis doctring, 


tione desideratur loco μαρτύριον μέν. Λη μαρτυροῦ- 
μεν ? Videant doctiores. Ipgs. 

(20) Αὐτῶν. Sic. Infra τὴν ... πρόθυµον sine no- 
mine ad quod hzc referas. ]pgx. 





45892 


DIDYMI ALEXANDRINI 


494 


lez et canones ecclesiastici, et sancti. omnes qui A σµός τε xai κανόνες ἐχχλησιαστιχοὶ , ἃγιοί τε πάντες 


ante adventum Christi aut postea. exstiterunt. His 
enim omnibus Ecelesia circummunitur : sancti 
quidem in circuitu timentium Dominum. Pre omni- 
bus autem qui domum Jerusalem circumdat... vides, 
Domine, non ratione loci... in circuitu tuorum ad- 
stas, et cum illis conversaris nunc et in venturó 
szeculo. 

Vgns. 4. Qui natura bonus es, conserva iis qui 
disciplina boni facti sunt, mentem rectam et tibi 
constanter adharentem. — Boni quidem qui vir- 
tutem colunt; recti autem corde, qui pia sen- 
tiunt. Hi non natura, sed cogitatione mentis dis- 
tinguuntur : utrique enim in :ternum in Jerusa- 
lem habitant. Quibus benefacit Deus , virtutem fi- 


οἱ πρὸ τῆς ἐπιδημίας xal μετὰ ταύτην. Τούτοις γὰρ 
πᾶσιν 1) Ἐχκλησία περιστοιχίζεται, of τε παρεμθάλ- 
Ἄοντες ἅγιοι χύχλῳ τῶν φοδουµένων τὺν Κύριον. 
Μεῖδον δὲ πάντων ὁ χυχλῶν αὐτῆς «bv οἴχον... δρᾷ-, 
Κύριε, οὐ τοπιχὸς μετὰ... όµενος συνών τε τούτοις 
νῦν τε xal àv αἰῶνι µέλλοντι. 


Στ. δ. Ὁ χατὰ φύσιν (v ἀγαθὸς, τοῖς ἔπιμελείᾳ 
χινοµένοις ἀγαθοῖς συντήρησον τὴν πρὸς εν skv 
ἀγαθότητα αὐτῶν συνδιάθεσιν ἁδιάπτωτον. --- ΑἌγπ- 
θοὶ μὲν οἱ χεχτηµένοι τὴν ἀρετήν. εὐθεῖς δὲ τῇ 
καρδίᾳ, ol φρονοῦντες εὐσεδῶς. Ἡ δὲ διαφορὰ, οὗ 
καθ) ὑπόστασιν, ἀλλὰ κατ ἐπίνοιαν ' ἄμφω γὰρ ἔχου- 
σιν οἱ χατοιχοῦντες εἰς τὸν αἰῶνα τὴν Ἱερουσαλέμ. 


demque eorum augens, et gratiam: suam eis lar- B ofc ἀγαθύνει θεὺς, προσθήχην διδοὺς ἀρετῆς τε καὶ 


giens, ita ut eos. quoque ad regnum colorum per- 
ducat. ]n ceteris etiam Seripturz libris docet nos 
divina sapientia, talem semper in nos se gesturuui 
Deum, quales et ipsi nos affectibus nostris οἱ in- 
eervire visi fuerimus. Testatur enim David illum 
cum bonis bonum esse '*, Alius etiam propheta 
dicit eum ursum esse aut párdum hominibus effera- 
tis vita **. Pariter dum evangelicam doctrinam per 
snigmata explicat, alio qui a dextris astant, alio 
qui a sinistris sermone alloquitur, illos quidem ac- 
ceptis et dulcibus verbis, hos autem forinidandis et 
duns ". Magna Dei bonitas, magua autem servi 
crudelitas conservum suum in vincula conjicien- 


tis **. Malos vocat homines evangelicus sermo , eo- C 


rum bonitatem cum divina benignitate conferens : 
« Si ergo vos cum sitis mali, nostis bona data dare 
filiis vestris **. » Scriptum est tamen : « Benefac, 
Domine, bonis. » Et, « Si bonus homo profert de 
thesauro suo bona '*, quanto magis Pater vester 
dabit bona petentibus se" !» 


πίστεως, µετουσίαν τε χαρισµάτων ᾽ ὡς ἂν αὐτοὺς 
xai ἐπὶ τὴν βασιλείαν εἰσαγάγοι τῶν οὐρανῶν. Ἐτειδὶ 
τοίνυν xai kv τοῖς ἄλλοις πᾶσι τοῦτο παρὰ τῆς θείας 
φιλοσοφίας δόγµατα µανθάνοµεν, ὅτι τοιοῦτον ἀεὶ 
γίνεται τὸ θεῖον ἡμῖν, οἵους ἂν ἑαυτοὺς τῷ θεῷ διὰ 
τῆς προαιρέσεως δείξωµεν. Αγαθὸν μὲν γὰρ αὐτὸν 
εἶναι τοῖς ἀγαθοῖς, 6 Δαν]ῖδ µαρτύρεται. Τοῖς δὲ 6r- 
ριωθεῖσι διὰ τοῦ βίου ἕτερός τις τῶν προφητῶν ἄρχτον 
αὐτὸν λέγει χαὶ πάρδαλιν ' δι’ αἰνιγμάτων τὰ εὐαγ- 
γελικἀ προεχτιθέµενος δόγµατα, bv οἷς ἄλλος τοῖς ὃς- 
ξιοῖς, xaX ἕτερος τοῖς ἐξευνωνύμοις, ὁ τῶν λόγων «9 
βασιλέως χαρακτὴρ χαθορᾷται, τοῖς μὲν ἀγαθόὸς τε 
καὶ µείλιχος, τοῖς δὲ φοδερός τε xat ἀμείλικτος. Με- 
γάλη τοῦ θεοῦ fj ἀγαθότης τε χαὶ τοῦ δούλου τοῦ sk 
δεσµωτήριον χαθείρξαντος τὸν σύνδουλον dj ὠμότις. 
Πονηρίαν δὲ ἐχάλεσε τῇ θείᾳ χρηστότητι cv τῶν ἀν- 
θρώπων ἀγαθότητα παραδάλλων ὁ εὐαγγελιχὸς χρη- 
αμὸς λέγων. « El οὖν ὑμεῖς πονηροὶ ὄντες. οἴδατε 
δόµατα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέχνοις ὑμῶν. » Γέχρα- 
πται δὲ, « Ἀγάθυνον, Κύριε, τοῖς ἀγαθοῖς. » Καὶ, 


« El ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐχφέρει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ τὰ ἀγαθὰ, πόσῳ » γὰρ « μᾶλλον ὁ Πατὴρ ὑμῶν 


δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἱτοῦσιν αὐτόν { » 


PSALMUS CXXVI. 


Vgns. 1. Non est alius in Seriptura locus qui 
enucleatius his versibus declaret, quantum Deus de 


omnibus provideat; vana enim forent studia, nisi 


a Deo incepta perficiendi facultatem acciperent. 
Quando igitur quid fecerimus, non omnia nobis 


Στ. a'. Οὐχ fi5vov τῶν ἄλλων Γραφῶν xat οἱ προ- 
κείµενοι στίχοι προνοητὴν ἁπάντων τὸν Κύριον «£- 
θεινται’ τῶν ἀνθρωπίνων σπουδῶν µαταίων γινοµέ- 
νων, εἶ μὴ τύχοιεν τὸ χατάλληλον τέλος ἐχ τοῦ Θεοῦ 
ἀπολαθοῦσαι. "Olsv τὶ ποιοῦντες, μὴ τὸ ὅλον ἑαυτοῖς 


ascribemus, sed perficienti Deo, nec otiantes omnia p δῶμεν, ἀλλά τῷ τελειοῦντι θεῷ, um)" αὐτῷ τὸ κἂν 


ei perageuda committemus. Aptissime enim delinit 

, uterque versus quid Deo, quid nobis conveniat : In 

vanum aedificat, aiunt, non adjuvante Deo ; hic au- 
ten non nisi nobiscum operatur. 

Vgas. 5. Beatos declarat qui disciplina instruun- 

tur ; manifeste adventum pradicatoris denuntiat. 


ἑάσαντες, ἄπρακτοι διατελῶμεν. 'Exátepat γὰρ αἱ 
προχείµεναι διατελοῦσι λέξεις τὸ τε ἐξ ἡμῶν xal τοῦ 
Θεοῦ, µαταίως λέγουσαι τὸν οἰχοδομοῦντα ἄνευ θεοῦ, 
τοῦτον μηδ’ ὅλως ἐνεργοῦντα. 

Στ. Ε’. Ἐξ αὐτῶν µακαρίζει τοὺς Ex τῆς διδασχα- 
λίας ὠφεληθησομένους ' σαφῶς τὴν παρουσίαν τοῦ 
κηρύγματος δηλοῖ. 


PSALMUS CXXVII. 


Vgns. 2. « Palmas» inquit manus ex parte de- 
signans, hoe est, Operationum tuarum labores man- 
ducabis. Timenti Dominum datur uxor non obvia 


ει Psal, αν, 20. 
ο Maub, xi, ob. 


** Dan. vit, 5, 6. 
9 Matth, vit, 11, 


Στ. ῥ’. Καρποὺς δέ φησι νῦν ὡς ἀπὸ µέρους τὰς 
χεῖρας, τουτέστι, Tav πρακτικῶν σου δυνάμεων ga- 
Ύεσαι τοὺς πόνους. Τῷ φοδουµένῳ τὸν Κύριον δῶρον 


" Mauh. xxv, o5 e& seq. "^ Μαι]. xvii, 60. ο Matth. vi, 11, 


45835 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 


1586 


&:50cras οὐχ fj τυχοῦσα γυνὴ, ἀλλ᾽ fj καρποῖς ἀγαθοῖς A quzque, sed qui palmis Ὀοπίέ ornatur, ut de ea 


κεχοσμημένη, ὅπως ἂν ῥηθείη περὶ αὑτῆς, Γυνὴ 
ἀγαθλὴ, μερὶς ἀγαθή. 


dici possit, Uxor bona, pars bona. 


PSALMUS ΟΧΣΥΙΙ. 


Zw. a'. Οἱ μιᾷ προσδολῇ πολεµἰίων ἁλισχόμενοι οὐ 
λέγοιεν τοῦτο, ἀλλὰ μόνος ὁ kx νέου μέχρι vhpouc 
εἰς φυγὴν τοὺς πολεμίους τρέπων, ἀεὶ νιχητὴς xal 
τροπαιοῦχος αὐτῶν γινόµενος, 

Στ. ς’. Τοιοῦτοι καὶ οἱ τοῦ χόσµου σοφοὶ δοχοῦντες 
δι ὧν φρονοῦσι χαὶ πράττουσι, τὴν τῆς ἀνθρωπίνης 
οἴχηπτιν ὑπερδεδηκέναι ζωῆς. Ad χαὶ θἄττον ξηραί- 
νονται, μήτε εἰς χέρσον τὰς αἰσθητὰς βάλλοντες ῥί- 
σας, μήτε μὲν ἀντὶ χόρτου νοητὴ φυτεία σπεύσαντες 


Vens. 1. Non usurpabit hzc qui semel ab hosti- 
bus fuerit lacessitus, sed is tantum qui a juventute 
usque ad senectam hostes fugaverit, victoria semper 
et tropseis ornatus. . 

Vsas. 6. Tales sunt mundi sapientes, qui mente 
et opere videntur human:e vitse fastigium superasse. 
Quapropter et citissime arescunt, nec altas in ter- 
ram radices »gentes , nec pru feno spiritalis plan- 
tatio fleri festinantes. Idcirco « priusquam evellan- 


εἶναι. "Όθεν καὶ «πρὶν ἑκσπασθῆναι, ξηραίνονταιν δι’ B tur exarescunt » propier incredulitatem ; nam, « Non 


ἀπιστίαν ' « Oóx ἀναστήσονται » γὰρ « ol ἀσεδεῖς ἐν 
χρίσει » καὶ, « 'O μὴ πιστεύων Ίδη κέχριται. » 
Οὔτε δὲ χεῖρα οὔτε χόλπον πληροῦσι, τῷ μὴ παρα- 
λαμβάνεσθαι, πρῶτον μὲν εἰς χόλπον Αδραὰμ, εἶτ' 
εἰς κόλπους τοῦ θερίζοντος ἀγγέλου: τοὺς γὰρ Oc- 
µιστὰς ἀγγέλους ἠρμήνευσεν ὁ Σωτήρ. Ἐν δὲ τῷ 
τροφήτῃ φησίν ΄ « Aux τοῦτο ἀπεθέρισα τοὺς προφἠ- 
τας ὑμῶν. » Αὐτὸς γὰρ διακαθαριεῖ τὴν ἅλωνα αὐ- 
τοῦ, τῇ μὲν ἀποθήχῃ τὸν σίτον διδοὺς, τῷ δὲ πυρὶ τῷ 
ἀσδέστῳ τὸ ἄχυρον. Οἱ δὲ μισοῦντες Σιὼν, καὶ οὐδὲ 
χόρτος, ἀλλ᾽ ὡσεὶ χόρτος ὄντες, εἰσὶ τὰ ὑπὸ τοῦ πονη- 
ροῦ ἐπισπαρέντα ζιζάνια τῷ καλῷ σπέρµατι, ἅπερ 
tv χαιρῷ θερισμοῦ πυρὶ παραδίδοται χατὰ τὸν αἰῶνα 
τὸν μέλλοντα, σημαίνοντα τοὺς αἱρετιχοὺς, πρὸς οὓς 


ὁ λόγος, τὴν ἀνθρωπίνην ὑπεραίρειν πολιτείαν δο- C 


κοῦντας, τὸ, « Ἵνα τί ἀνέθητε πάντες εἰς δόματα (341) 
μάταια» » Οἱ πολῖται δὲ τῆς Σιὼν ἐπὶ δόµατος ὄντες, 
rh καταθήτωσαν ἄραι τὰ ἐχ τῆς οἰχίας. ᾽Αλλὰ καὶ 
ὅπερ Ίχουσαν εἰς «b οὓς, χηρυξάτωσαν ἐπὶ τῶν δο- 
µάτων, ἴνα σπέρµα χαλὸν διαµείναντες, χαρποφορῇ- 
σαντες συναχθῶσιν εἰς τὴν ἅλωνα τῆς σωτηρίας. Οἱ 
δὲ αἱρετικοὶ ἐπεὶ µέχρι τῶν προσκαίρων τὴν ἐπαγγε- 
Mav τοῦ τε βίου καὶ τοῦ φρονήµατος ἔσχον, «παράγον- 
νες » εἴρηνται, μόνους ἑαυτοὺς νοµίζοντες εἶναι µε- 
Ὑάλους, xa μηδενὶ προσφωνοῦντες εὐλογίαν. AX) 
"just; οἱ τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογοῦντες, πρὸς πάντας 
ἔχοντες ἀγάπην, εὐλογίαν προσφωνοῦμεν τοῖς πρὸς 
οὓς ὁ λόγος ἡμῖν. Ἡ xai περὶ τῶν αὐτῶν ὁ λόγος: 


resurgent impii in judicio 55: » et : « Qui non cre- 
dit jam judicatus est **. » Nec manum nec sinum 
implent, quia non suscipiuntur primum in sinum 
Abrahe, deinde in sinug* metentis angeli : nam an- 
gelos messores esse declaravit Salvator **. Apud 
prophetam autem legitur : « Propterea occidi pro- 
phetas vestros δὲ.» Ipse enim purgabit aream suam, 
triticum congregans in horreum suum, paleam au- 
tem comburens igni inexstinguibili **. Qui oderunt 
Sion, et non fenum, sed sicut fenum sunt, non 
alii a zizaniis in medio tritici ab inimico super- 
seminatis, quz tempore messis igni tradentur 
in seternum eomburenda, hzreticosque designant. 
Quibus hominum mores superare affectantibus con- 
venit ille locus : « Ad quid ascendistis omnes in 
tecta vana **? » Cives Sion qui fuerint in tectis, ne 
descendant tollere vasa de domo **. At quod in aure 
audierint predicent super tecta **, ut semen bo- 
num servantes et fructus ferentes eongregentur in 
area salutis. Heretici autem quando ad tempus 
tantum Evangelium vite et animi retinuerunt, 
« prstereuntes » dicuntur; preter se neminem ma- 
gnum reputant, nec ullum benedictione salutant. 
Nos autem nomen Domini benedicimus , omnes 
charitate fovemus, benedicimus omues quibuscum 
conversamur. De iisdem forte hic quastio : « Nam 
non dixerunt qui przteribant, Benedictio saper 
vos, » sed nec dixerunt : « Benediximus vos in 


« Οὐ γὰρ εἶπαν οἱ παράγοντες, Εὐλογία ἐφ᾽ ὑμᾶς, » D nomine Domini. » 


ὁλλ᾽ οὐδὲ εἶπαν, « Εὐλογήκαμεν ὑμᾶς ἐν ὀνόματι 
Κυρίου. » 


PSALMUS CXXIX. 


Στ. U. Ἐπεὶ παρὰ σοὶ ὁ ἱλασμός ἐστιν, ὁ Da- 
σχόµενος καὶ ἀφεὶς τὰς ἁμαρτίας Σωτὴρ, ph παρα- 
τηροῦ ἐξετάζων ἀνομίας. El γὰρ τοῦτο ποιῄσειας, 
οὐδεὶς ὑποστῆσεται ' πάντες γὰρ ἐξέχλιναν, πάντες 
Ίμαρτον. Διὸ μηδενὸς ὑφισταμένου τὴν παρὰ co) 
xplaw, χρεία τοῦ παρὰ coU ἱλασμοῦ ἑλασχομένου τῆς 
πάντων ἕνεκα σωτηρἰας. "Ότι δὲ ἱλασμὸς ὁ Σωτὴρ, 
Ἰωάννης γράφει’ «Καὶ ἐάν τις ἁμάρτῃ, παράχλη- 
των ἔχομεν πρὸς τὸν Πατέρα Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν 
δίκαιον ' καὶ αὐτὸς ἑλασμός ἐστιν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν 


*! Ps3t, 3, δ. 9? Joan. mi, 18. ** Matth. xin, 99. 
δν Luc. xvit, 541. * Matth. x, 27. 


Vrns. 4. Quia apud. te propitiatio, Salvator, qui 
propitius fis et peccata tollis, noli iniquitates nostras 
observare. Nam si hoc feceris , nemo sustinebit ; 
omnes enim declinaverunt , omnes peccaverunt. 
Cum igitur nemo judicium tuum sustineot, opus 
nobis propitiatione tua omnibus salutem largiente. 
Quod autem propitiatio Salvator, testatur Joannes : 
« Et si quis peccaverit, advocatum habemus apud 
Patrem, Jesum Christum justum : et ipse est pro- 
pitiatio pro peccatis nostris : non pro nostris au- 


ο. Ose, vi, δ. 35 Lur. n, 1. " Isa. xxn, 1. 


(21) Sie, more forsan Alexandrino, pro δώματα. Epic. 


4581 


DIDYMI ALEXANDRINI 


εν 


tem tantum, sed etiam pro totius mundi **. » ita A ἡμῶν, οὐ περὶ τῶν ἡμετέρων δὲ µόνων, ἀλλὰ ex 


clamat Paulus : « Omnes enim peccaverunt, et egent 
gloria Dei : justiflcati gratis per gratiam ipsius, per 
redemptionem, qus est in Christo Jesu, quem pro- 
posuit Deus propitiationem per fidem in sanguine 
ipsius *', » et caetera. 


Vens. 5. Sustinet in lege, qui ad legem mores 
informat; sicut etiam in scientia et in virtute est, 
qui secundum eas ita vivit, ut eas cogitet et operi- 
bus perficiat. Ideo bonorum Dei memor, exspectat 
ea et dicit ye in Dominum sperare. 


9 

VgRs. 6. Semper et omni tempore in Dominum 
sperandum non solum quando prospera, sed etiam 
quando dif&cilia nos manent. « À custodia » igitur 
« matutina, » omnibus l:tis, « usque ad noctem, » 
omnibus deformatis et dbscuratis ; a custodia ma- 
tutina, oriente vera luce,et ortum afíferente diei 
spiritualis, mens videns, Hebreo sermone Israel vo- 
cata, speret in Dominum : bona scilicet ab ipso 
augenda confidit, mala autem depellenda, quia apud 
eum velut in fonte sunt. Est quoque apud ipsum 
misericordia, quam exspectant sperantes in eum, 
« Multa etiam apud eum redemptio,» quz non alia 
^ propitiatione. Unde ipse eum Dominus ex omni- 
bus iniquitatibus redimet. Licet enim multe sint 
iniquitates [βγας], ab omnibus redimet eum. 


περὶ ὅλου τοῦ χόσµου. » Kafcc xol Παῦυλος foi 
c Πάντες ἡμάρτομεν, καὶ ὑστεροῦμεθα τῆς δόξτς του 
θεοῦ, διχαιούµενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χάριτι διὰ zt; 
ἀπολυτρώσεως τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ὃν «ροέθετο 
ὁ θεὸς ἱλαστήριον διὰ πίστεως Ev τῷ αἵἴματι, » καὶ 
τὰ ἑξῆς. 

Στ. e'. "Ev νόμῳ δὲ ὑπομένει, ὁ x30 Έξιν αὗὑτὸν 
γοµίµην ἐπιτελῶν' ὡς xal ἐν ἐπιστήμη καὶ ἀσετῆ 
γίνεται κατ αὐτὰς διαχείµενος, πρὺς τὸ πράττες 
ἔχων xal τὸ νοεῖ». Διὸ xat διαλαθὼν περὶ τῶν ἀτα- 
θῶν τοῦ θεοῦ, προσδοχᾷ ταῦτα λέγων ἠλπιχέναι isi 
τὸν Κύριον. 

Στ. c". "Acl xal χατὰ πάντα καιρὸν ἑλπένειν ist 
τὸν Κύριον δεῖ, οὐ μόνον ὅταν προσηνΏ, ἀλλὰ καὶ ὅτε 


B σχυθρωπὰ περιεστηχότα. « 'Anb φυλαχῆς τον 


« mpotvnc,» ὅτε λαμπρὰ τὰ παρόντα, xat « μέχρι 
νυχτὸς,» ὅτε ἀειδή xaX ζοφώτερά τὰ περιεστηκύτα, 
καὶ ἔτι ἀπὸ φυλαχῆς πρωῖας ἀνατέλλοντος του ἁλτ- 
θινοῦ φωτὸς, χαὶ ἀρχὴν ἡμέρας νοητῆς ποιοῦντη». ὁ 
διορατικὸς νοῦς, Ἱσραὴλ καλούμενος Ἑδραίων 
φωνῇ, ἐλπισάτω ἐπὶ τὸν Κύριων” προσθήχην z^ 
φαιδρῶν xai ἁπαλλαγὴν τῶν σχυθρωπῶν προσδοχὼν 
παρ᾽ αὑτοῦ, ὅτι παρ αὐτῷ Gc iv πτγῇ. Καὶ x37 
αὐτοῦ tb ἔλεος, οὗ χρῄζουσιν οἱ ἐλπίζοντες Ez" αὐτόν. 
᾽Αλλὰ χαὶ πολλὴ παρ) αὐτοῦ λύτρωσις, τοῦ παρὰ 
τοῦ (29) ἱλασμοῦ οὐχ ἑτέρα οὖσα ' ὅθεν αὐτὸς ἐκ 
πασῶν τῶν ἀνομιῶν λντρώσεται αὐτὸν Κύριο. Ei 


γὰρ xai πολλαὶ αἱ τοῦ Ἱσραἡλ ἀνομίαι, ἀλλ ἐχ πασῶν αὐτὸν λυτρώσεται. 
PSALMUS CXXXI. 
Vus. 1. « Horum memento, Domine, » ait, quando C Zc.a'. «Τούτων abzov,» φησὶ, «μνήσθητι,Κύρι:ρ 


ad homines venies, et te pro omnibus peccatoribus 
redemptionem prebebis, peccatorum remissionem 
largiens omnibus hominibus. Cum iis autem omni- 
bus memento etiam, Domine, David et cruciatuum 
ejus, quibus semetipsum ipse propter peccata sua 
»uniens eo tempore afflixit, cum ante faciem san- 
ctificationis tux» humi prostratus, cum jurejuran- 
do juravit se non prius e pavimento surrecturum, 
nec e loco recessurum in quo pie jacebat, quam didi- 


cerit et cognoverit, quis esset advenienti ad homines .' 


Deo locus definitus et preparatus, ubi foret taber- 
naculum Dei Jacob. Didicerat enim per sanctum 
Spiritum et propheticas disciplinas Dominum ad 
homines venturum esse , ut omnibus hominibus re- 


xa tà τὸν τῆς εἰς ἀνθρώπους σου παρουσίας χαιρὺν, t» 
ᾧ λύτρον σαυτὸν ὑπὲρ πάντων τῶν ἁμαρτωλῶν tap- 
έξεις, ἄφεσιν ἁμαρτιῶν προξενῶν ἅπασιν ἀνθρώτοις. 
Μεθ) ὧν ἁπάντων µνήσθητι, ὦ Κύριε, χαὶ τοῦ Αχδ, 
καὶ τῆς χαχύώσεως αὐτοῦ, ἣν αὐτὸς ἑαυτὸν τιµωρ- 
µενος, ἐφ᾽ οἷς figa prev ἑχάχωσε κατ΄ ἐχείνου xa:pos, 
ὁπότε χατὰ πρόσωπον τοῦ σοῦ ἁγιάσματος χεμαὶ 
ῥίφας ἑαυτὸν, μεθ) ὄρχου ἐθεθαιώσατο οὐ πρότερον 
ἀναστήσεσθαι Ex τοῦ ἐδάφους, μηδὲ ἀναχωρήσειν νου 
τόπου καθ᾽ ὃν πεσὼν προσεχύνει, fj γνῶναι xax ᾗα- 
θεῖν τίς ποτε ἄρα ἔσται ὁ τόπος τῆς τοῦ Κυρίου cl; 
ἀνθρώπους παρουσίας προεγνωσμµένος xal προπτοι- 
µασμένος αὑτῷ, ὁπόθεν ἔσται τὸ σχήνωμα τοῦ ce; 
Ἰαχώδ. Μαθὼν γὰρ ἐξ ἁγίου Πνεύματος xai τς 


demptionem priorum peccatorum [αοΐαι. Sperans D προφητιχῆς διδασχαλίας, ὡς ἄρα ἔαται τοτὲ αὐτοῦ 


igitur se tunc salvandum fore, ardet studio cogno- 
scendi et discendi quo tempore, quo in loco, et qua 
ratione Dominus ad homines venturus sit. Quo 
desiderio commotus , tanto confectus est mo- 
rore, ut vel stratum respueret, et ad domum suam 
redire nollet, et ante Deum jaceret humi prostratus, 
et suppliciter rogaret ubi esset locus Domini taber- 
naculumque Dei Jacob. Ast orationibus instanti, 
humique jacenti, eamdemque petitionem constanter 
indesinenterque repetenti, et jurejurando suum con- 
firmanti desiderium , annuit misericordia Deus, ita 

** 1 Joan. i, 4, 2... Rom, in, 25 sqq. 

(32) Lege παρ) αὐτοῦ. Epi. 


τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώπους ἄφιξις, bc fic ἄφεσις πᾶ- 
σιν ἀνθρώλοις τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων προξεντ- 
θήδεται’ διὰ ταύτης χαὶ αὐτὸς σωθῄήσεσθαι ἐλπίσας, 
σπεύδει γνῶναι χαὶ μαθεῖν πότε ἔσται, ἢ ποὺ vtvf.- 
σεται, xaX τίνα τρόπον fj τοῦ Κυρίου εἰς ἀνθρώκους 
παρουσία. Ταῦτα δὲ γνῶναι ποθῶν, εἰς τοσα" τν 
ἑαυτὸν ὑπέδαλε χάχωσιν, ὡς πᾶσαν μὲν παραιτ]- 
σασθαι στρωμνὴν, ἀποτάξασθαι δὲ τῷ ἑαυτου οἴχῳ, 
χεῖαθαι δὲ πρὸ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ἑβῥιμμένον, 
xai ποτνιώµενον γνῶναι τὸν τόπον τοῦ Κυρίου x3l 
τὸ σχήνωµα τοῦ Θεοῦ Ἰακώθ. Ἐπιμένοντι δὲ αὖ-ῷ 








i889 


* 


ὰ xa διαρχῶς ἐπὶ τοῦτο τὸ αἴτημα, xaX μεθ) ὄρχου 


δεαθεθαιώσεως αὐτὸν χαταδήσαντι, ἐπινεύσει θεὺς 


(Aacvov λαθὼν αὐτοῦ, ὡς ἂν μὴ ψεύσαιτο, ἅπαξ ὁμώσας 


4h ἁἀναστήσεσθαι ij τυχεῖν ὧν ἐπεπόθει. Διὸ τὴν 


EXPOSITIO IN PSALMOS, 
Ἡ προσευχῇ xai uh πρότερον ἀνισταμένῳ, εὐτόνως Α ut. vere non prius ille exsurgeret quam voti sui. 


45to 


fuerit compos factus. Ideoque desideratam scientiam 
spiritus prophetici dono adeptus est. — Dici etiatn 
potest Davidem utpote mitem, hareditatem suam 
repelere, terram videlicet mitium. 


rvtogtw αὐτῷ δωρεῖται διὰ τοῦ προφητικοῦ Πνεύματος τῶν αἰτηθέντων. — Ἡ xal ὡς πρᾶος ὁ Δαυϊδ χληρο- 


φομίαν αἱτεῖ τὴν τῶν πραέων γῆν. 


Στ. Q. Τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν φησιν, ἕἔνθα πᾶς προσ- 


ερχόμενος προσχυνεῖ. Προσχυνοῦμεν τὴν a&pxa τοῦ 
Σωτηρος, οὐ διὰ τὴν φύσιν, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ὁ Χριστός 
ἐστιν ἂν αὐτῇ ' χαὶ ἡ μὲν σὰρᾷ προσχυνητὴ διὰ Χρι- 
στὸν, ὁ δὲ Χριστὸς διὰ τὸν θεὸν Λόγον τὸν y αὐτῷ (25). 
Χριστὸν δὲ ἐνταῦθά φηµι τὴν λογιχὴν xa ἁγίαν 
Φοχην, τὴν μετὰ τοῦ θεοῦ Λόγου ἐπιδημήσασαν τῷ 


βίῳ τῶν ἀνθρώπων μόνη σὰρξ οὗ πέφυχεν δέχεσθαι B 


Θεὸν , διότι 6 θεὺς ἡμῶν σοφία &etl. « "Ev xapbla 
ἀγαθῇῃ.,» quoi Σολομὼν, εἀναπαύσεται σοφία.» 0ὐδὲν 
δὲ τῶν συνεστώτων τεσσάρων στοιχείων γνώσεώς ἐστι 
δεχτιχὸν, γνωστὸς δὲ ἡμῶν ὁ θεός. 


τ. UU. Η xai τὰ μάλιστα οὐχ ἁρμόττει ἐπὶ γῆς 
τῆς (24) «εἰς αἰῶνα αἰῶνος, » óv' ἂν παρέρχηται ὁ 
οὐρανὸὺς xai ἡ γη. Ὥστε περὶ τῆς Ἐκκλησίας ὁ λό- 
Yos, περὶ fic εἴρηται’ « Ῥάλατε τῷ Κυρίῳ τῷ κατ- 
οιγοῦντι ἐν Σιών. » 

Στ. τε’. "Opa πανταχόθεν εὐημερίαν, ἀπὸ τοῦ μηδὲν 
τῶν ἀναγχαίων ἑνδεῖν, ἀπὸ τοῦ τοὺς ἱερεῖς ἐν άσφα- 
λεία elvat, ἀπὺ τοῦ τὸν λαὺν ἐν εὑὐφροσύνῃ, ἀπὸ τοῦ 
τὸν βασιλέα Ev ἰσχύῖ (τοῦτον γὰρ λύχνον φησὶν, 1 
τὴν ἀντίληψιν), τὸ µέγιστον, τὸ τοὺς ἐχθροὺς Eyxa- 
λύπτεσθαι. 

Στ. ες’. Τίς δὲ αἴτιος τοῦ ἑνδύσασθαι τοὺς ἱερεῖς 
διχαιοσύνην, xai ἁἀγαλλιάσει ἀγαλλιάσεσθαι τοὺς 
ὁσίους 7| 6 τῇ χειρὶ ἰχανὸς Δαυῖδ ἅγιος ὑπάρχων; 
ὅθεν ἐπενήνεχται τὸ, « Ἔνεχεν Δαυῖδ τοῦ δούλου » 
μορφὴν (25) ὅτε ἐἑχένωσεν ἑαυτόν. 

τ. QJ. € Ἐχεῖ » ἐν τῇ Σιὼν « ἀνατελῶ χέρας τῷ 
Δανῖδ.» Τοῦτο τὸ χέρας τῆς βασιλείας ὑπὸ θεοῦ 
ἀνατέλλεται Ev οἴχῳ Δαυῖδ, χατὰ τὸ λεχθὲν ὑπὸ τοῦ 
ó:xaíou* « Ἴγειρεν χέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴχῳ 
AaJtb. » Ἡτοίμασε δὲ τούτῳ τῷ κέρατι, Χριστῷ 
τυγχάνοντι, λύχνον ὁ Πατἣρ προτρέχοντα τῆς ἐπιδη- 
µίας αὐτοῦ θεῖον νόµον, περὶ οὗ γέγραπται’ «Λύ- 


VEns. 7. Montem Olivarum innuit, uhi omnes 
adorant quicunque locum illum accesserint. Car- 
nem Salvatoris adoramus, non propter ejus natu- 
ram, sed quia Christus in ea : caro quidem adora- 
tur propter Christum, Christus vero propter Deum 
Verbum, qui in illo inbabitat. Christum hic voco 
animam sapetam et ratione praditam quz cum Dco 
Verbo hominum vitam subiit : natura enim non ea 
erat caro qua sola Deum susciperet, uam Deus no- 
ster sapientia : atqui, « In corde bono, » ait. Salo- 
mon, « requiescet sapientia 9. » Nullum etiam ex 
quatuor elementis est quod scientiam nobis pr:ebe- 
re possit; Deus auten) noster cognitus. . 

Vgns. 44. Minime convenit terr: ει « in szcu- 
lum Φου,» siquidem celum et terra transibunt. 
Unde bec ad Ecclesiam referenda, de qua dictum 
est : « Psallite Domino, qui habitat in Sion **. » 


VEns. 15. Vide omnimodam felicitatem, cujus ar- 
gumenta liec sunt : nulla rerum necessariarum in- 
digentia, saeerdotes in tuto collocati, plebis exsul- 
tatio, regis fortitudo (quam fortitudinem lucernam, 
id est prsesidium, appellat), quodque est maximum, 
inimicorum confusio. 

Vtns. 16. Quis autem auctor justiti:e qua induun- 
tur sacerdotes, et exsultationis, qua saneti exsul- 
tant, nisi manu fortis et sanctus David ? Unde addi- 
tur : « Propter David servam, » id est qui formam 
servi 3ccepit seipsum exinaniens. 

Vgns. 17. «lbi » inSion «suscitabo cornu David. » 
Hoc cornu regni suscitabit Deus in domo David, juxta 
illud justi effatum : « Et erexit cornu salutis nobis 
in domo David'*. » Cui cornu, Christo scilicet , 
paravit Pater lucernam divinam legem ante adven- 
tum ejus precurrentem ; de qua scriptum est : 
« Lucerna pedibus meis lex tua, et lumen semitis 


Ὃος τοῖς ποσἰ µου ὁ νόµος σου, xal φῶς ταῖς τρί- D meis "!.» Fortasse lucerna illa Christo parata mil 


έοις µου. » "H xai ὁ Ἰωάννης μέχρις οὗ ὁ νόμος xal 
οἱ προφῆται, λύχνος ἐστὶν ἐτοιμαξόμενος τῷ Χριστῷ 
αὐτοῦ. Περὶ οὗ à Σωτὴρ, « Ἐκεῖνος ἣν ὁ λύχνος ὁ 
καιόµενος χαὶ φαίνων, οὗ Ἠθελήσατε πρὸς ὥραν ἀγαλ- 
λιασθηναι τῷ φωτὶ αὐτοῦ. » Τούτων θεολογουµένων 
περὶ τοῦ γενοµένου Ex σπέρματος Δαυῖδ τὸ χατὰ 
αάρχα, οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ αἰσχύνην ἑνδύσονται, θέλογ- 
τες εἰ ἐγένοντο πυρίχανστοι, ὅτι « Παιδίον ἐγεννήθη, 
vibe xai ἐδόθη ἡμῖν, οὗ ἡ ἀρχὴ ἑπὶτοῦ ὤμου αὐτοῦ.» 
αἰσχύνην πλείονα ὀφλισχάνοντες, ὅτι «à αὐτὰ τοῖς 
ἄλλοις ἀνθρώποις ἀσπαζόμενος, οὐχ ἔχει τὸν ὑπερ- 


* Prov, xiv, 99. ** Psal. 1x, 12. "* Luc. 1, 69. 


(22) Observauda est theologica Didymi doctrina 
de unica Christi adoratione, 


*! Pgal. cxviii, 105. 


aliud prztter Joannem, usque ad quem lex οἱ pro- 


phetz». De quo ipse Salvator dixit : « llle erat la- 


cerna ardens et lucens 75. Vos autem voluistis ad 
horam exsultare in luce ejus.» His pradictis de 
Christo ex semine David secundum carnem oriundo, 
inimici ejus confusione induentur, cupientes si 
fiant igne combusti, quia « Parvulus natus est nobis, 
et filius datus est nobis, cujus principatus factus 
est super humerum ejus **. » Confundentur in pri- 
mis, quod eadem ac alii homines professus, non 
supereminentem vitam babuerit. ldeo enim super 


1 Joan. v, 35. 


(24) Forsan legeudum τό, Epi. 
(25) Supple λα όντος. Ip. 


73 [s9. ix, D. 


4524 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1559 


Ipsum « effiorehit sanctificatio ejus. * De qua dixit A αναθεθηχότα βίον. Διὸ καὶ «&x' αὐτὸν kEavOtsec τὸ 


apud Isaiam : « Et flos de radice ascendet ?*. » €ui 
consentit illud : « Flores terrz visi sunt in terra 
nostra "*, » Hi autem flores facti sunt, ex quo gra- 
tia Domiui sanctificatio effloruit. Hiec enim efflo- 
rens sanctificat appropinquantes ad se, cum ipsa sit 
sanctum Dei, simul et flos et lilium eampi et con- 
vallium '*. Profecto apparebunt flures in terra no- 
sir3, quando sanctificatio Dei orietur super eos qui 
illuminantur et juvenescunt ad beatum et spirituale 
festum. 


ἁγίασμα » αὐτοῦ. περὶ οὗ φησιν ἓν "Haata - « Καὶ 
ἄνθος ἐκ τῆς ῥίζης ἀναδήσεται., Q ἀχολούθως, « Τὰ 
ἄνθη τῆς γῆς ὤφθη ἐν τῇ vf] ἡμῶν. » Τὸ εἶναι ἄνθς 
τοιαῦτα εἱληφότα πρὸς τοῦ ἐξανθουμένου ὑπὸ Κυρίου 
ἁγιάσματος. Τοῦτα γὰρ τὸ ἐξανθοῦν ἁγιάζει τοὺς 
προσπελάζοντας αὐτῷ, αὐτὸ ὃν ἅγιον τοῦ θεοῦ, ἅμα 
xai ἄνθος xa τὸ χρἰνον τοῦ πεδίου xai τῶν χοιλάδων. 
Εἰχότως ὠφθήσεται τὰ ἄνθη ἐν τῇ Υῇ ἡμῶν, ἐξανα- 
τείλαντος τοῦ θεοῦ τὸ ἀγίασμα αὐτοῦ ἐπὶ ttp πεφω- 
τισµένους xai νεάκοντας εἶναι ἐπὶ τὴν µαχαρίαν καὶ 
πνευματιχὴν ἑορτὴν. 


PSALMUS ΟΧΣΣΙ. 
Ύκαφ. 1. Benedicunt Dominum qui non procul ab B Ze. a'. El xal εὐλογοῦσι τὸν Κύριον οὗ μαχρὰν 


co, presertim vero qui in domo ejus, qui appropin- 
quant Domino divinas Scripturas et doctrinas veri- 
tatis meditando. Hxc enim atria ejus. Stant autem 
henedicentes Deum ; Uinc enim non vincet somnus 
sanctorum cotum, virtute incorruptibilium eorpo- 
rain, 


αὐτοῦ βεδηχότες, ἀλλ᾽ Ev οἴχῳ αὐτοῦ, αννεγγίξοντες 
Κυρίῳ χατὰ τὸ φρόνηµα τὸ ἐν Γραφαῖς θείαις εἶναι χαὶ 
δόγµασιν ἀληθείας ' αὗται γὰρ αὐτοῦ αἱ αὐλαί. Ἱστᾶσι 
δὲ xai εἰχότως εὐλογοῦντες Θεόν ' Όπνος vàp οὗ xa- 
ταχρατήσει τότε τῆς τῶν ἁγίων συνόδον, δυνάμει civ 
ἀφθάρτων σωμάτων. 


PSALMUS ΟΧΧΧΙ Υ. 


VgRs. 1. Decantatis graduum canticis, in ipsum 
templum ingrediebantur et gratiarum laudibus ce- 
lebrandum Deum suscipiebant, cujus templum- est. 
Qua de causa psalmus « Alleluia » inseribitur, ut 
hoc significet, verum Deum extollendum esse. 


Στ. a'. Μετὰ τὸ πληρωθῆναι τὰς τῶν ἀναδαθμῶν 
ᾠδὰς, ἀχόλουθον fjv τοὺς εἰς αὐτὸν τὸν ναὺν ἀναδάν- 
τας αἰνέσαι χαριατηρίως τὸν θεὸν οὗ ναός ἐστι. Δὸ 
καὶ ε«᾽Αλληλούῖα » ὁ φαλμὸς ἐπιγέγραπται, σημαινού- 
σης τῆς προγραφῆς τὸ δεῖν ὑμνεῖσθαι τὸν ὄντα θεόν. 


Ύεκθ. 15. In finem, —Hoc memoriale a priorigepe- c Στ.ΙΥ. Εἰς τὸ τέ.ος. — Τοῦτο τὸ μνημόσννον 


ratione Hebrzorum usquead generationem vocationis 
gentium. De qua illud : « Annuntiabitur Domino ge- 
ueratio ventura "", » Subsistunt autem hze, licet Deus 
servorum suorum precibus commotus, populi mise- 
veatur : interrupit sermonis nexum collaüdatio Dei. 
lta enim Paulus ad Galatas scribens : « Gratia vo- 
bis et pax a Deo Patre et Domino, qui dedit semet- 
ipsum"*, » et cetera, Deiode addit : « Cui est 
gloria in secula; » et alias: «Quorum adoptio eat 
üliornm et gloria et obsequium et promissa; ex 
quibus est Christus secundum carnem, qui est super 
omnia Deus benedictus in szcula. Amen '*. » Nunc 
autem Propheta considerans qua providentia Israelis 
(ata oronino dirigat, Dei in homines studio per- 


ἀπὸ τῆς προτέρας Ysveüg τῶν Ἐθραίων, ἕως vt- 
νεᾶς τῆς κλήσεως τῶν ἐθνῶν, Περὶ ἧς τὸ,ε ᾿Αναγγελί- 
σεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ dj ἐρχομένη.ε Διαμένει à 
ταῦτα εἴξαντος τοῦ θεοῦ τῇ τῶν δούλων αὑτου zxpi 
τοῦ λαοῦ παραχλήσει, δι fiv ὤχτειρε τοῦτον τὸ συν- 
εχὲς τοῦ λόγου τῇ δοξολογίᾳ Ouxojev. Ὡς χαὶ τρᾶ- 
φων τοῖς Γαλάταις ὁ Παῦλος ἔλεγεν * « Ἆάρις ὑμῖν 
xaX εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ Πατρός ἡμῶν, τοῦ δόντος izv- 
τὸν, » χα) τὰ ἑξῆς. Εἶτα ἐπήγαγεν, «"Q ἡ δόξα εἰς 
τοὺς αἰῶνας 2 καὶ ἀλλαχοῦ  «Ὡν dj νἰοθεσία χαὶ ἡ 
δόξα καὶ ἡ λατρεία xal fj ἐπαγγελία, ἐξ ὧν Χρισιὺς 
τὸ χατὰ σάρχα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων Osho εὐλογητὸς εἰς 
τοὺς αἰῶνοας. Αμήν.» Καὶ νῦν ὁ Προφήτης Evvofca; 
τὴν τε χαθόλαυ πρόνοιαν xaX τὰ συµόάντα τῷ Ἰσραὶλ. 


motus, celebrat eum quasi illud zterna gloria [) πυρωθεὶς ἀπὸ τῆς φιλανθρωπίας, δοξολογεῖ τὸν θεὺν 


splenderet. De populo autem dicit, Deus ab eo pc- 
nas repetet, et postea ab ira temperabit ; aut, Popu- 
lum judicabit Deus, et super ipsum deprecabitur, et 
, non pro meritis eorum. Ubi enim deprecatio, ibi et 
venis opus, et clementi tempus, 


ὡς ἅλαστον ἔχουσα δόξαν. Περὶ τοῦ λαοῦ δέ φησι, 3 
ὅτι δίχην αὐτὸς ἀπαιτήσει, xal παύσεται μετὰ ταῦτα, 
fj ὅτι ἐχδικήσει μὲν τὸν λαὸν, ἐπ αὐτῷ δὲ πα ραχλτ- 
θήσεται, οὗ διὰ τὴν ἐχείνων ἀξίαν. Ὅπου γὰρ παρά- 
Χλησις, συγγνώµης χρεία, καὶ φιλανθρωπίας καιρός. 


PSALMUS CXXXV. 


Vegas, 1i. Hic psalmus etiam Ad /awdandum 
Deum inseriptus, nos bortatur ut Domino confitea- 
mur ounia multa cum bonitale facienti. Qua de 
eausa singulis versibus adjiciuntur illa intercalaria 
verba : « Quoniam in secula misericordia ejus. » 
Cum enim non hoc vel illo tempore tantum, sed 
semper misereatur, haud immerito eamdem canti- 
lenam usqne resumunt dicentes : « Quoniam in 
seculum misericordia ejus. » 

"* jbig. 1. 


** {ρα, xi, 1. ' Cant. 11, 12. 


Στ. α’. Καὶ ó παρὼν φαλμὸς Elc εὐχαρισείαν προ. 
χαλούμενος προστάττει ἐξομολογεῖσθα: τῷ Κυρίψ, 
χρηστότητι xal ἀγαθότητι πολλῇ πάντα ποιοῦντι 
Διὸ xai ἐφ᾽ ἑχάστου στίχου τρόπῳ ἑφυμνίου ἐπιλέτ- 
ται, € "Utt εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ.» "Enti γὰρ 
οὗ ποτὲ μὲν ἐλεεῖ, ποτὲ δὲ o0, ἁλλ᾽ ἀεὶ Duel, εἰχότως 
οἱ ἐφυμνοῦντες λέγουσιν' «Ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ 
ἔλεος αὐτοῦ. » 


*' Psal. xxi, 53... ο Galat, 1, ὅ-δ. "* Rom. ix, 4. &. 





4595 EXPOSITIO 


Στ. U. Μόνος γὰρ ποιεῖν θαυμάσια ἀνεγράφη ' µέ- 
νων γὰρ ὃ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ, ποιεῖ τὰ ἔργα. ᾽Αλλὰ 
Xa ποιοῦντι τοὺς οὐρανοὺς ἓν συνέσει, xal στερεοῦντι 
τὴν γην ἐπὶ cb ὕδωρ, πάλιν ἀνθομολογητέον αὐτῷ. 
Συνάδει δὲ τοῖς προκχειµέγοις τὸ, « Ὁ θεὸς Ev τῇ σο- 
qtia ἐθεμελίωσε τὴν Yv* ἠτοίμασε δὲ οὐρανοὺς ἐν 
Φρονήσει. » Σύνεσις δὲ χαὶ φρόνησις δι ἧς ἑτοιμά- 
ζονται xai στερεοῦνται οἱ ὀὐρανοὶ , τίς ἄλλη εἴη 1] ἡ 
σοφία Oso) δι’ fj; τὰ πάντα γεγένηται; περὶ ἧς ὁ 
θεολόγος φησί’ ε«Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν καὶ θεοῦ 
Gola». » Αλλά γὰρ χαὶ οἱ φοροῦντες τὴν εἰχόνα τοῦ 
ἑπουρανίου, νοητῶς οὐρανοὶ ὄντες γίνονται. Ἐτοιμά, 
ζονται τοιοῦτοι ky τῇ προδεδηλωµένῃ συνέσει τε xat 
φρονῄσει θεοῦ. Καὶ ἡ yf, στερεοῦται ἐπὶ τὸ ὕδωρ, f, 
τὸν ὑπὸ Ἰησοῦ βαλλόμενον σπόρον πρὸς τὸ χαρποφο- 

ρῄσαι δεξαµένη  ἓν τοῖς ῥευστοῖς γὰρ χαὶ προσχαί- 
ροις τοῦ βίου πράγµασιν, ὕδασιν ἀλληγοριχῶς, ἔτι 
δ.ατρίδουσα στερέωσιν καὶ εὐτονίαν ἔσχεν ἐπὶ τῷ 
πληρέστατα χαρποφορῆσαι' εἰχότως δὲ τοῖς ῥητοῖς 
ἅπασιν τὸν αἰώνιον ἔλεον ὁ µεγαλογράφος συνέζευ- 
δεν, ἐπειδῃ οὗ διὰ χρείαν οἰκείαν, ἀλλὰ διὰ µόνην 
φιλανθρωπίαν ἐδημιούργησεν ὁ φιλάνθρωπος ἅπαντα. 
Καλῶς δὲ «cp ποιοῦντέ» qnot «θαυμάσια (26), » 
xaX οὗ « tip ποιῆσαντι, » δειχυὺς αὐτὸν διηνεχῶς ἐν- 
εργοῦντα καὶ θαυματοποιοῦντα. Ταῦτα δὲ οὐ πρὸς 
ἀθέτησιν τοῦ Χριστοῦ εἴρηται, ἀλλὰ πρὸς ἀντιδια- 
στολὴν τῶν δαιμόνων. 
Στ. Q. Τὰ μεγάλα μόνος ποιῄσας, διὰ τοῦ αἰπεῖν, 
« Γενηθήτωσαν φωστῆρες Ev τῷ στερεώµατι τοῦ οὐ- 
ρανοῦ. » — « Elg ἐξουσίαν τῆς ἡ μέρας τὸν fov, καὶ 
εἰς ἐξουσίαν τῆς vuxtb;, τὴν σελήνην xaX τοὺς ἁστέ- 
pac ἔταξεν.» Ὡς χαὶ ἓν τῇ χοσµοποιῖᾳ εἴρηταε, Υε- 
γονέναι τὸν ἥλιον εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, χαὶ τὴν σε- 
λήνην εἰς ἀρχὰς τῆς νυχτὸς, xai τοὺς ἀστέρας. O0 
μικρὺν δὲ ἡμῖν εἰς εὐταξίαν ζωῆς xat εἰς αὐτὴν ζωὴν 
κφαῦτα αυντελεί τὰ στοιχεῖα, τρέφοντα χαρποὺς, πε- 
παϊνοντα, ὧν ἄνευ ζῆσαι οὐκ ἕνι, Καιροὺς ἡμῖν δει- 
xvóvta, ὥρας χαρακτηρίζοντα , δρόµους ἡμέρας καὶ 
vuxtbc εἰχάζοντα, ὁδοιπόρους γῆς χαὶ θαλάττης ὁδ- 
ηγοῦντα, μυρίαν ἑτέραν χρείαν παρεχόµενα. Ἰδὲ πῶς 

«εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἕλεος αὐτοῦ. » 

Στ. v. ᾽Αλλὰ πῶς ἑλέῳ τεχταίνεται θάνατος ; Διότι 
περὶ τοὺς ἁδιχουμένους ἔλεος, τοῖς ἀδιχοῦσιν γίνε- 


IN PSALMOS. 1598 


Α  Vgns. 4. Solus dicitur mirabilia facere : nam 
manens in Filio agit Pater. Confitendum etiam illi 
qui fecit ccelus in intellectu, et firmavit terram 
super aquas. Quibus consentit illud **: « Deus 
sapientia fundavit terram , paravit autem coelos 
prudentia. » Intellectus et prudentia quibus paran- 
tur et firmantur coeli, quid aliud fuerint nisi sapieu- 
tia Dei per quam omuia facia sunt ? De qua. theo- 
logus sit : « Christum Dei virtutem et Dei sapien- 
tiam *', » Coeli facti sunt etiam spiritualiter, qui coe- 
lestis imaginem referunt. Hi quoque predicto 
intellectu et prudentia Dei parantur. Firmata est 
Super aquas terra, quz semen suscepit a Jesu se- 
minatum , ut fructus ferret : nam inter fluxa et ca- 
duea vite negotia adhuc conversans , quas per 
allegoriam aqux vocantur, firmam et constantem 
se prebuit ut quam plurimos fructus daret. Aptis- 
sime autem memoravit Propheta singulis de verbis 
zternam Dei misericordiam ; non enim utilitate sua 
commotus est, sed misericordia, quando clemen- 
tissimus cuncta condebat. Recle dicit « qui facit 
mirabilia, » non autem « qui fecit, » declarans 
Deum usque agere et mirabilia facere. Hiec autem 
non dicta sunt ad deprimendum Christum, sed ad 
confundendos demones. 


Vgnas, 7. Magna quidem fecit solus, dicens: 
« Fiant luminaria in firmamento cceli *,»—« Solem 
constituit in potestatem diei , lunam et stellas in 
potestatem noctis. » Ita dictum est in historia crea- 
tionis soli competere principatum diei, lunz et stellis 
principatum nocts **. Non parum conferunt ista 
elementa ad levandam juvandamque vitam, fructus 
alentia et maturantia; absque illis nec vivere li- 
ceret. Ipsa tempora distinguunt, horas deflniunt, 
diei et noctis cursus ordinant, terra marique via- 
tores dirigunt, innumerasque alias utilitates prae- 
bent. Vide qua de causa «in seculum misericordia 
ejus. » 


Vgns. 40. Quomodo autem misericordia mors 
infertur? Quia misericordia in iniqua patientes, 


ται χόλασις, xa τὸ δίχαιον ἀμφοτέροις ἁρμόττεται. p iniqua facientium poena, cum justitia autem utra- 


Καλεῖ δὲ χεῖρα μὲν τὴν ἑνέργειαν, βραχίονα bb τὴν 
ἰσχὺν, ἔλεος δὲ xaX τὸ δοῦναι δίχην ἁμαρτωλοῖς, xat 
τὴν χαχίαν ἑχχόπτουσαν, χαὶ μειοῦσαν τὴν µέλλου- 
σαν χόλασιν. — Ὡς ἀγνώμοσι δὲ τὰ kv Αἰγύπτῳ συν- 
εχῶς περιστρέφεται, τὴν τούτων λήθην ἑκχόπτον- 
τα. Αἴγυπτος δὲ ἄλλως ὁ περὶ γῆν ὀνομάζεται τόπος * 
οὗτινος πρὸς εὐεργεσίαν Ἰσραὴλ, τὰ πρωτότοχα πα- 
τάσσει Θεός. Οὕτω γὰρ ὁ τὸν θεὸν ὁρῶν νοῦς ἔξω 
τούτου γίνεται ὑπὸ θεοῦ προσηγούµενος. Ἐξάγει δὲ 
ποῦτον ix. μέσου Αἰγυπτίων Λόγος ἑαυτοῦ καὶ Σο- 


" Proy, 15, 19. 3 1 Cor. 1,24... ** Gen. 1, 14. 


(40) LXX habent ποιὲσαντι. Cfr. ed, J. N. Jager. Epir. 


: que consentit. Operationem designat manus, bra- 
chium virtutem, misericordia poemas quibus pec- 
calores ad tollendam malitiam minuendaque fu- 
tura supplicia affligit. — Velut ingratis qua in 
&gypto facta sunt iu memoriam breviter revocat, 
ne ea obliviscantur. Agypius alias vocatur locus 
qui eirca terram; cujus primogenitos Deus percu- 
tit juvandi Israel gratia. lia enim quz Deum videt 
mens ex /&gypjo exit et a Deo dirigitur. Hanc au- 
tem educit de medio Agyptiorum Verbum ejus ei 


*? ibid. 18. 





1535 ΡΙΡΤΜ ALEXANDRINI 1596 
Sapientia; nam hoe braebium ejus et manus po- A φία’ τοῦτο γὰρ αὐτοῦ βραχίων xal yt)p xpaca.3. 


tens. «Salvavit igitur Jesus populum de terra 
4Egypti, » juxta Epistolam Judz** : cujus manus 
poleus εἰ hrachium excelsum, non aliud preter 
virtntem, qua mirabilia operabatur. 

VrRs. 15. Non in unam sed in plures partes 
divisit Deus mare Rubrum, ut per medium ejus 
lerael velut per continens incedentem traduceret. 
Traditum est autem in duodecim partes mare 
divisum fuisse, ut duodecim viz fierent, et. suas 
cuique tribui transitus pateret. 

Vgns. 24. Quotiescunque nos modestia bumilia- 
verimus, memor nostri Deus redemptionem nobis 
largitur. 


«Ἐξήγαγεν δὲ χαὶ ὁ Ἰησοῦς, κατὰ τὴν "ET: b 
Ἰούδα” οὗ κραταιὰ χεὶρ χαὶ βραχίων ὑφτλὸς, f τ-ᾱ- 
ῥραδοξοποιὸς αὐτοῦ ἑνέργεια xal δύναµις. 


Στ. ty'. Οὐκ εἰς µίαν διαίρεσιν ἀλλ elc πλεέονας 
χαταδιεῖλεν ὁ θεὸς τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν Exi τῷ 
τὸν ἸσραἨλ ὡς ἐπὶ ξηρὰν βαδίζοντα ἔξαχθτναι ix 
µόσου αὐτῆς ὑπὸ θεοῦ. Παραδέδοται δὲ ὅτι clc δώδεχα 
διαιρέσεις ἐπὶ τῷ δώδεχα διόδους εἶναι, ὅπως ἑκά-τη 
τοῦ Ἰσραὴλ quà ἰδίαν διάδασιν ἔχουσα ὃ-έλθοι (11. 

Στ. κδ. Κὰν ταπεινώσοµεν δὲ δι’ ἀτυφίας ἑαντοὺ». 
ὁ θεὺς ἡμῶν xal μνημονεύει xal λύτρωσεν δέζω- 
σιν. 


PSALMUS CXXX VIII. 
Vkns. 2. « Sessio » optimum animi habitum de- Β Στ. f. (Καθέδρανἑἐστὶν ἕξις ἀρίστη Aopoxzc c 


signat, quo ad malitiam quam difficillime deflecte- 
ret : « resurrectione » autem ab humilibus rebus ad 
sublimia transferimur. 

Vens. 7. Postquam Deum rerum omnium provi- 
dum celebravit, et omriium scientia et intellectu 
instructum, declarat eumdem ubique esse. Quando 
Spiritus tuus totum terraruin orbem coinplet, quo 
ab illo ire potero? Quando etiam facies tua cuncta 
perscrutatur et perspicit, quo ab ea fugere potero? 
Nam si ascendero in coelum, illic astantem te video ; 
si descendero in infernum, mecum ibi conversam- 
Wm te sentio. Quodsi autem in ccelo et in terra 


adesse coguoscitur Deus, et media loca occupet - 


necesse est. Übique adest, non quasi locum com- 
pleat, sed cuncta componens et providentia diri- 
gens. 

γεας. 9, Consideravi, inquit, num pennis cogi- 
tationum elatus, mare ipsumque oceanum przter- 
gressus, in extremis positus, a Spiritu tuo ire po- 
tero, et a facie tua fugere. Ast illic eliam actuo- 
sam et providam tuam manum, et potentem tuain 
dexteram conspicio, Unde vel in extremis maris 
habitanti predicto more omnia succedunt, dedu- 
cente nie manu tua, et tenente me dextera tua. 
Licet enim infinitus sit. oceanus, numiue tamen 
Domini diriguntur qui ultra sunt muadi : nam 
omnia quz ab ipso facta sunt, ubicunque sint, pro- 
videntiz suz imperio regit ac gubernat. 


Vgns. 11. Scientia Domini in matutinis illumina- 
tus, velut ortum diei consecutus, cogitabau me 
spiritualibus pennis, quibus instruitur omnis na- 
tura substantialis, ita ad sublimia extolli posse, ut 
longe ultra oceanum pratergrederer. Ast hoc etiain 
cognovi me a Spiritu Dei non abiisse, et czetera. Aliam 
igitur viam excogitavi, quo a Spirit&Dci irem et a 
facie ejus fugerem. Quzsivi scilicet num tenebris 
velatus Deum laterem. Dixi igitur : « Forsitan te- 


*5 Jud. 5. 


(37) Judaica hzc popularis vel rabbinica traditio 
erat, quam non. Didyuus tantum, sed etiam Theo- 


σεως, xa0' fiv δυσκίνητος γίνεται πρὸς χαχίαν» «Eve» 
σις) δὲ ἀπὸ τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων ἐπὶ τὰ νωττὰ 
διάδασις. 

Στ. Q. θεολογήσας τὰ περὶ τοῦ προγνώστην εἶναι 
τὸν θεὸν, xal πάντων ἐπιστήμην ἔχειν. xal σύνεσιν, 
µέτεισιν ἐπὶ τὸ πανταχοῦ εἶναι αὐτὸν τὸν θεολοτού- 
µενον. Ei Πνεῦμά σου πεπλήρωκς τὴν οἰχουμένη». 
ποῦ πορευθῆναι &r' αὐτοῦ δυνήσοµαι; ἀλλ᾽ ἐπεὶ xal 
τὸ πρόσωπόν σου ἐπισκοπεῖ xal ἐφορᾷ τὰ ὅλα, ποῦ 
φυγεῖν ἀπ᾿ αὐτοῦ δυνῄσομαι; ᾿Ανελθὼν γὰρ εἰς o5pa- 
νὸν, παρόντος Gau λαμθάνω φαντασίαν " ἂν cic τὸν 
ἅδην γένωµαι, συνόντα σε βλέπω. Ei δὲ ἓν οὐρανὸ 
καὶ ἐν ἁδῃ dj παρουσία σου γνωρίζεται, καὶ Ev τοῖς 
μεταξὺ χωρίοις δηλονότι τυγχάνεις. Παρίσττσιν ὃς 


C πανταχοῦ, οἱ τοκιχῶς διατρίδων, ἀλλὰ δηµωυρ]τ 


χῶς xai προνοητικῶς τοῖς πᾶσιν ἐπιχωριάζων. 

Στ. 0'. Ἑσκόπησα, «noi, ul ἄρα ταῖς «ip 
τῆς νοῄσεως χρησάµενος, ὑπερθδὰς τὴν θάλασσαν 
xaX τὸν ὠκεανὸν αὐτὸν, ἓν τοῖς ἑσχάτοις γεγεντµένος 
δυνήῄσοµαι πορευθΏναι ἀπὸ cou Πνεύματός σου, χαὶ 
φυγεῖν σου «b πρόσωπον. Κάχεῖ τὴν δραστἠριον xzi 
προνοητιχήν σου χεῖρα, καὶ αὐτὴν τὴν ὑπερθάλλου- 
σαν δεξιάν σου ἐνεργοῦσαν τεθέαµαι. Ὡς αὐτὸ «σὔτο 
τὸ χατεσχηνωχέναι τῇ προειρηµένῃ ἀχολουθέα ἐν 
τοῖς ἑσχάτοις τῆς θαλάσαης χατωρθῶσθαί µε ες 
χειρός σου ὁδηγησάσης µε, xal κατεχούσης της ὃς- 
ξιᾶς σου. EL γὰρ xa ὠχεανὸς ἀπέραντος, ἁλλ᾽ οὖν 
xai οἱ μετ) αὐτὸν χόσμοι ταῖς τοῦ Δεσπότου διατα- 
γαῖς διϊθύνονται * πάντα γὰρ τὰ πρὸς αὐτοῦ Τεγε- 
νηµένα ὅποι ποτ ἐστὶν ταγαῖς τῆς ἑαυτοῦ προνκας 
διοιχούµενα ἰθύνεται (28). 

Στ. ια. Ἐπε φωτισθεὶς ὑπὸ τῆς γνώσεως ww 
Κυρίου àv ὄρθρῳ, ἓν ἀρχῇ τῆς ἡμέρας γεγονέναι &&- 
Bac, διενοῄθην ταῖς πτέρυξι ταῖς νοηταῖς, χαθ ἃς 
ἑπτέρωται πᾶσα οὐσικὴ φύσις, µετεωρισθῆναι ὡς 
μαχρὰν γενέσθαι χαὶ περαιτέρω τοῦ ὠχεανοῦ. Ἔγνων 
δὲ xal αὐτὸ τοῦτο μὴ εἶναι πορευθῆναι ἀπὸ τοῦ Πνεύ- 
µατος τοῦ θεοῦ, xal τὰ ἑξῆς. Μετῆλθον ἄλλην ὁδὺν 
ζητῆσαι, καθ ἣν πορενθῆναι ἀπὸ τοῦ Πνεύματος xal 
φυγεῖν ἀπὺ τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ olóvtt ἐσήν, 


doretus refert. 
(28) lta cod. 


27 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1398 


| πη ἄρα ὑπὸ σχότος Υεγονὼς διαλαθεῖν τοῦτο ὃν- A nebrze conculcabunt me, » hoc est,sbscondent me? 


σωµαι Διό φηµι, (Apa σχότος χαταπατήσει µε, » 
υτέστιν, ἐπιχρύψει µε; Ὡς γὰρ «b ἕἔδαφος τὸ πα- 
ύμενον κρύπτεται, οὕτω χρυδείην χάτω, cl χαταπα- 
ση µε τὸ σχότος πολὺ περὶ ἐμὲ xal ἐπ᾽ ἐμὲ veyo- 
€. Εἶτα ὅτε ἔδοξα τρυφᾷν ἐπὶ τῷ τετενχέναι τοῦ 
πουδαζοµένου, εὐθέως εἶδον, ὅτι καὶ αὕτη ἡ νὺξ 
αἱ τὸ καταχορὸς σχότος φωτισμός ἐστιν, οὐδὲν αὐ- 
ju τοῦ σχότους σχοτιζοµένου ὑπὸ τοῦ θεοῦ χατα- 
ἆμποντος αὐτὸ ὥσπερ xol τὰ ἄλλα πάντα. Παρ 
piv μὲν τοῖς ὄψει χρωμµένοις, διαφορὰ νυκτὸς xal 
μέρας, ὁρῶσι xat ὁρωμένοις ἐν τῇ ἡμέρᾳ, ἐν δὲ τῇ 
υχτὶ μηδὲ βλεπομένοις μηδὲ βλέπουσιν. Παρὰ μὲν 
2t τῷ cip ἡ νὺξ ὡς ἡμέρα φωτίζεται, χαταληπτῶν 
ὑτῷ τυγχανόντων τῶν bv σχότῳ xai νυκτὶ, ὡς τῶν 


Quemadmodum enim conculcatum pavimentum la- 
tei, ita fortasse et ipse laterem, si tenebre me con- 
eulcarent, undique et desuper circum(usa. Deinde 
cum concupitum sortitus in deliciis me futurum pu- 
tabam, agnovi ipsam noctem et densissimas tenebrag 
illucescere, tenebris nullo modo obtenebratis, dum 
ea sicut et cztera omnia Deus illuminet. Nobis 
quidem oculorum acie res cernentibus, alia nox , 
alia dies; interdiu enim videmus et videmur, noctu 
autem nec cernimur nec cernimus. Apud Deum 
vero nox sicut dies illaminatur ; ipsique apparent 
qua in tenebris el in nocte, haud secus ac si in lu- 
mine et in die essent, quia nox sicut dies ab eo 
illuminatur. ο autem omnia, nomine suo pro- 


v φωτὶ καὶ ἡμέρᾳ, ἐπείπερ ἡ νὺξ ὡς ἡμέρᾳ ὑπ' αὐ- B fert justus, docens eos qui non reeta de Deo sen- 


20 τοῦ θεοῦ φωτίζεται. Ἰαῦτα δὲ πάντα τῷ ἑαυτοῦ 
ιροσώπῳ ὁ δίχαιος προσάπτει, διδάξαι προελόµενος 
οὓς μὴ ὀρθὴν περὶ θεοῦ διάλτφιν ἔχοντας, ὅτι δια- 
ρᾶναι θεὸν οὑχ ἔστιν. El γὰρ τῶν κρυπτῶν µου 
νώστης, ἅτε τοὺς νεφρούς µου χεχτηµένος εἴεν (29), 
ποίῳ µέρει τοῦ χόσμον ἐὰν γένωµαι, ὡς παρόντος 
toU γνῶσιν ἔχεις, εἰ Y&pxale ἀντελάδου µου Ex ya- 
ετρὸς μητρός uou,» πλάσας ἓν χοιλίᾳ µε χαὶ ἐπιθείς 
κοι τὴν χεῖρά σου. Εἶτα ἐπεὶ διὰ πάντων τῶν προει- 
ρηµένων φοθερῶς ἐθαυμαστώθης, μετὰ φόδου γὰρ 


tiunt, Deum nunquam a uobis decipiendum esse. 
Nam abscondita mea novisti, renes meos possi- 
dens, et quacunque in terrarum parte fugiam, sem. 
per me velut praesentem pernoscis. Nam « susce- 
pisti me de utero matris mes, » in sinu forms. 
sii me, et posuisti super me manum tuam. Deni- 
que cum per omnia predicta terribiliter mirifica- 
tus es (nam .cum tremore omnia miratus sum quse 
perspexi), agam tibi gratias dicens : « Confitebor tibi, 
quoniam terribiliter mirificatus es. » 


Ιθαύμασα πάντα ἃ περὶ σοῦ διείληφα, εἰς εὐχαριστίαν τρεπόμενός qni ε Ἐξομολογήσομαί aot btt 


ροθερῶς ἐθαυμαστώθης, » 


Στ.ιγ. Κἐχτηται ὁ θεὺς τοὺς νεφροὺς τοῦ xatop- C ᾖὮἵειθ. 12. Possidet Deus renes eorum qui pru- 


θώσαντος τὴν ἓν σωφροσύνῃ χαθαρότητα. 'O τοίνυν 
ἀγαμίᾳ σχολάζων, τῷ θεῷ τοὺς ἑαυτοῦ νεφροὺς 
χαταγράψας ipei: «Σὺ ἐχτήσω τοὺς νεφρούς pov, 
Κύριε.» Me0' ὃ χατόρθωμα, γνῶσιν ἔχων πάντων 
τῶν θαυμαστῶν ἔργων αὐτοῦ τῶν τῆς δημιουργίας 
xaX προνοίας xal παραδοξοποϊῖας, « θαυμάσια, ἔφη, 
τὰ Έργα σου, xaX ἡ Φυχἠ µου γινώσχει σφόδρα.) Τὸ 
« σφόδρα» 1) ἐπὶ τὴν γνῶσιν τῆς φυχῆς, f| ἐπὶ τὰ 
θαυμάσια ἀναφέρεται. Καὶ «τὸ ὁστοῦν µου, φτσὶν, 
ὃ ἐν χρυφῇ πεποίηχας, ) ὡςοὐδένα τούτου τὴν σύμ- 
πηδιν εἰδέναι, ἀπὸ coU οὐ χέκρυπται. Πῶς γὰρ xal 
οἵόντε coU ποιητοῦ ὄντος ὥσπερ ὅλου τοῦ σώματος, 
οὕτω xol αὐτοῦ; Εΐρηται δὲ xal τοῖς περὶ φύσεως 
τῶν ζώων πραγµατευσαµένοις, ἁόρατον εἶναι xal 
ἀχατάληπτον τὴν εἰς ὁστέον τοῦ αἵματος μεταθολὴν, 
xal τοι τῶν ἄλλων, σαρχῶν xat νεύρων λέγω,δπως 
ποτὲ ὡς ἔχουσι γενέσεως θεωρούντων (50): οὐκ ἐκρύδη 
δὲ ἀπὸ coU οὐδὲ ἡ ὑπόστασις µήτε ἐν τοῖς χατωτά- 
τοις τῆς γῆς φθάσασα. Οὐδὲ yàp ἡ doyh ἐν ἆδῃ 
γεγενηµένη, οὐδ' αὐτὸ τὸ σῶμα χατωρυγµένον xat 
εἰς γῆν διαλυθὲν διαφεύγει τὴν θεωρίαν σου, 

Στ.ιη. Αφ' ἑαυτοῦ λέχει τὴν τοῖς διχαίοις ἀπο- 
χειµένην ἑλπίδα, ἥτις ἐστὶν ἐξ ἀναστάσεως αἰωνία 
ζωή. Αλλά xal σὺν τοῖς ἁγίοις ἐστιν ὁ Κύριος 
ἀπεντεῦθεν, Αγ χόασι γὰρ αὐτοῦ, « ᾿Ιδοὺ ἐγὼ μαθ' 
ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας.» Τότε δὲ δῆλον ὅτι 
ἔσται μετ) αὐτοῦ, ὅναν εἀποκτείνῃς,» φηαὶν, «ἆμαρ- 

5 Matth. xxvii, 20. 


(29) Εἶεν. L: gendum, ut sensus salvus sit : ἐν. 
E». 


dentia castitatem custodiunt. Qui igitur a nuptiis 
abstinet, Deo renes suos ascribens, dicet : « Posse- 


. disti renes meos, Domine. » Quo perfecto, omnia 


mirabilia Dei scientia consecutus, creationem vi- 
delieet, et providentiam et vim prodigia operandi : 
« Mirabilia opera tua, ait, et anima mea cogno- 
scit valde. » Vox « valde» ad scientiam animze, aut 
ad mirabilia referri potest. « Os meum, » inquit, 
« quod fecisti in abscondito, » ut nemo sciat quo 
modo coagnientetur, a te non est absconditum. 
Quis enim te fallere posset, cum ipsius sicut et 
totius corporis creator sis? Dixerunt qui de natura 
animalium agunt, homines nec perspicere nec in- 
telligere qua ratione sanguis in os mutetur, czte- 


D rasque carnes et nervos efliciat. Contendo autem 


qualicunque modo hac fiant, a te nou esse abscon- 
dita, sicut nec subetantia vel in inflmis terra de- 
gens. Νου fugit enim mentis tus oculos anima quz 
descendit in infernmm, aut corpus sepultum et in 
terram resolutum. 


Vxns. 18. De semetipso spem exprimit justis ac- 
ceplissimam, qus nil aliud nisi post resurrectio- 
nem vita sempiterna. lilic etiam cum sanctis Domi- 
nus. Dicentem enim audierunt : « Ecce ego vobis- 
cum sum omnibus diebus **. » Tunc autem sane 
nobiscum erit quando c«occideris, inquit, pee€- 


(50) An θεωρουµένων ? Ip. 


1599 


DIDYM! ALEXANDRINI 


1608 


cawres, Deus: »- diabolum videlicet et malignas A τωλοὺς, ὁ θεός » tbv διάδολον δηλονότι χαὶ τὰς si» 


potestates quz ei inserviunt. 

Vzas. 21. Ejusdem est amicos Dei suscipere ac 
colere, et odio eos babere qui Deum oderunt, et 
inimici ejus dicuntur, quia impie et inique de Deo 
scntiunt. Quomodo enim inimici non sint Dei, qui 
esteros decipiunt ei a veritate avertunt, quando 
Deus omnes vult salvos fieri et ad agnitionem veri- 
tatis venire? Perfectum odium est in teles bomi- 
nes, quando eos non alia de causa oderimus, quam 
de illorum odio in Deum. Quemadmodum perfeeta 
charitate bonum amplectimur, si illud ipsius non 
alterius gratia affectamus ; ita qui inimicos odio 
habet, prout inimici Dei et quia inimici Dei sunt, 
non autem affectu quovis pravo, tabescit super eos 


αὐτῷ πονηρὰς δυνάµεις ἁμαρτωλοὺς ὄντας- 

Στ. χα’. Τοῦ αὐτοῦ ἂν εἴη xai τὸ ἀποδέχεσθαι xz: 
τιμᾶν τοὺς φίλους τοῦ Θεοῦ, xal μισεῖν τους u- 
σοῦντας αὐτὸν, xal ἐχθροὺς λογίζεσθαε, τε ἀσεέετ 
xdi ἄθεα περὶ τοῦ Θεοῦ φρονεῖν' πῶς γὰρ oix 
ἐχθροὶ Θεοῦ οἱ διαστρέφοντες ἀπὸ τῆς ἀληθείας τους 
ἁπατωμένους, τοῦ Θεοῦ θέλοντος πάντας ἀνθρώπους 
σωθΏναι, xaX εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἑλθεῖν. Τέ- 
λειον δὲ uloóg ἐστιν χατὰ τῶν τοιούτων, OT ἂν pi 
ἄλλου χάριν, ἀλλ᾽ ἡ τῷ ἐχθροὺς αὐτοὺς εἶναι τοῦ 
Θεοῦ, μισεῖ τις αὐτούς: xal ὥσπερ τελείαν ἀγάπην 
τις ἔχει πρὸς τὸ ἀγαθὸν, μὴ ἅλλ' ὅτου χάριν, ἁλι' 
αὑτοῦ ἕνεχα ποθῶν αὐτοῦ οὕτως ὁ μισῶν τοῖς 
ἐχθροὺς, ὡς ἐχθροὺς Θεοῦ µόνον, &AX' οὗ διά τι 


juxta Prophetam dicentem : « Zelans zelavi Domino B πάθος μισῶν, ἀλλ f| ὅτι ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ εἰσιν, ἐκ- 


omnipotenti, quia dereliqueruut te filii Israel **.» 
Quodsi perfecte odil malum qui ab omni malo absti- 
net, qui qualicunque modo maligno consentiet , 
hunc non perfecto odio oderit. 


τηχόµενος bx αὐτοῖς χατὰ τὸν λέγοντα Tipogt-rv, 
« Ζηλῶν ἐζήλωσα τῷ Κυρίῳ παντοχράτορι, ἀνθ᾽ ὧν 
κατἐλειπόν σε υἱοὶ Ἰσραήλ.» Εἰ ὁ τέλειος (518) µισή- 
σας tb πονηρὸν ἀπέχεται πάσης χαχίας, ὁ µεταλαμµ- 


θάνων εἴς τινος οὖν χαχίας αὐτοῦ, τελείως ob µεμίσηχεν τὸν πονηρὀν. 
PSALMUS ΟΧΣΣΙΣ. 


Vgas. 2. Homo malignus qui perfidus et impo- 
stor ; vir autem iniquus, qui ita in malitia profecit, 
nt callidis et scelestis moribus ad iniquitatem pro- 
peret, et animum suum a. virtute ad malitiam 
avertere conetur ; Deum orat qui ista usurpat, ut 
ab utroque liberetur. Cogitaverant enim iniquita- 
iem contra eum, abscondentes eam in corde suo, 


Στ. f'. "Άνθρωπος πονηρὺς ὁ δολερὺς xat ἁ:α- 
ταιών (52) ἔστιν' &vhp δὲ ἅδιχος ὁ τούτων ὑπερ- 
αναθεθηχὼς ἐν χαχίᾳ, ὡς διὰ τοῦ mavoupfedectx 
καὶ ῥᾳδιουργεῖν, ἁδιχεῖν σπεύδειν. τὴν λοχιχήν com 
ἐξ ἀρετῆς εἰς χαχἰαν πανουργίᾳ ttv πειρώμενος 
µεταθιθάζειν΄ ἀπ ἀμφοτέρων σωθῆναι βουλόµενος 
6 τὰ προχκείµενα φάσχων, θεὺν παρακαλεῖ. Ἐπείτερ 


ut tales alii viderentur ac fuerant, et eum irretire C ἀντ αὐτοῦ ἁδικίαν ἑλογίσαντο, χρύπτοντες αὖ τἓν 


possent. Per totum tempus vitz su: inimice et ho- 
stiliter egerunt in eum. Unde dictum est : « Tota die 
constituebant przlia, » ne momento quidem paci 
et quieti indulgentes. Pro gladio linguam acuerunt, 
uL verbis suis decipere ei vulnerare possent, ser- 
pentem imitati qui nequitia sua Evam perdidit. 
ldcirco etiam sub labiis suis cogitationes habent 
veneni speciem referentes, a malignis potestatibus 
acceptas, qua propter venenosam et nocivam vim 
aspides vocantur. Nec immerito hec de diabelo 
intelliges et de cseteris invisibilibus inimicis : nam 
diabolus sepius homo malignus et inimicus dici- 
tur; sed eum quoque Antichristum vocabis qui 
diaboli consiliis inservit. 

ἀοράτων ἐχθρῶν ἐχλαθεῖν ταῦτα ἄνθρωπος γὰρ 


àv χαρδίᾳ ἑαυτῶν, ὅπως διὰ τοῦ λανθάνειν ὅτι εἰσὶν 
τοιοῦτοι, παγιδεῦσαι αὐτὸν δυνηθῶσιν, πολεμίως xal 
ἀντιχειμένως πρὸς αὐτὸν ἱστάμενοι δι) ὅλου τοῦ 
χρόνου τῆς ζωῆς αὐτοῦ. Διὸ εἴρηται, « Ὅλην τὶν 
ἡμέραν παρετάσσοντο πολέμους, οὐδένα καιρὸν 
εἰρήνης χαὶ ἀναπαύσεως ἔχοντες. ᾽Αντὶ δὲ Είρος 
ἀχονήσαντες τὴν Υλῶσσαν ἐπὶ τὸ ἁπατηλὸν καὶ 
τρῶσαι δυνάµενον λόγον προφέρειν, µιµήτει τῇ 
πρὸς τὸν ὄφιν τὸν φθείραντα τὴν Ebav iv τῇ z2v- 
ουργίᾳ ἑαυτοῦ. "Όθεν xal ὑπὸ τὰ χείη ἑαυτῶν, 
τουτέστι τὴν προφορὰν δηλητηρίῳ εἰχότα, ἔχουσιν 
νοήµατα ὑποθληθέντα αὐτοῖς ὑπὸ δυνάµεων πονη- 
ρῶν διὰ τὸ βλαπτιχὸν xaV ἰῶδες ἀσπίδων χκαλουµέ- 
νων. Δυνατὸν δὲ xa περὶ διαδόλου xal τῶν ἄλλων 
πονηρὸς xai ἐχθρὸς ὁ διάδολος πολλάχις εἴρητα". 


Αλλά χαὶ ὁ τῷ βουλήµατι αὐτοῦ ὑπηρετούμενος, ᾽Αντίχριστος ἂν ῥηθείη. 
VEns. 5. Manus peccatoris, actus malus, de quo D Στ. ε’. Xeip ἁμαρτωλοῦ f; ἁμαρτικὴ πρᾶξις, à; 


Deo protegente, custodiri optat. Postulat insuper 
ut ab hominibus eruatur, qui mentem ad deteriora 
propellere vellent; nam sermonibus cogitaverunt et 
fallacibus consiliis eorum gressus supplantare, qui 
ad meliora unice tendunt et properant Potest 
etiam diabolus peccatore designari, et — homi- 
nibus injustis, aut maligni ejus angeli, aut homi- 
nes quorum anímas opere suo a viriute revocat. 


Mi autem fortasse non alii a superbis falsa eapien- - 


** Jii Reg. xix, 10. 


(31) Lege τελείως, et mox ni fallor, 


ἧστινος loco 
εἴς τινος. Em. 


$c φυλαχθῆναι, θεοῦ φρουροῦντος, εὔχεται. Καὶ 
πρὺς τούτοις ἀξιοῖ, ἵνα χαὶ ἀπὸ τῶν ἁδιχεῖν αὐτὸν 
τᾗ προαιρέσει βουλοµένων ἀνθρώπων ῥυαθῇ ἐπεί- 
περ διελογίσαντο διὰ λόγων καὶ ἐνθυμημάτων ἀπα- 
τηλῶν ὑποσχελίσαι τὰ διαδήµατα τῶν bv τῷ zpo- 
χόπτειν διαδαινόντων ἐπὶ χρείττω. Δυνατὺν ἐν τοῦ- 
τοις ἐχλαμθάνειν ἁμαρτωλὸν τὸν διάθολον, ἀνθρώ- 
Toug δὲ ἀδίκους ἤτοι τοὺς πονηροὺς ἀγγέλους αὔτου, 
3| εἰς οὓς ἐνερχεῖ ἀνθρώπους, εἰς τὸ ψυχὰς ἀδιχεῖν. 


(32) Forina Alexandrina pro ἁπατεὼν. lp. 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 1602 


P»375-co( δ' ἂν slav xal ὑπερήφανοι σοφίαν ἔχοντες A tia. imbutis, quam non palam proferunt, sed velut 
ασε ατηλὴν, ἣν οὗ προφανῶς προφέρουσιν, ἀλλὰ xpÜ-  laqueum*abscondunt, captiosi& eam argumentis 
rcm eOucty αὐτὴν ὡς παγίδα, ὑπὸ τοὺς σοφιστικοὺς — velantes : quin etiam funes, implicitas videlicet 
Am» τῶν λόγους * ἀλλὰ xal σχοινία, τοι τὰς πολυπλό- — iniquitates, et sermones callide compositos et cons 
K€»u« αὑτῶν πονηρίας, ἡ τοὺς συντιθεµένους xal textos extendunt, ut pedes irretiant recte ambu- 
τε Οιπλεχομένους ὑπ αὐτῶν σοφιστικοὺς λόγους —lantium. His funibus gressusimprudentium supplan- 
Βεοσκτείνουσιν ἐπὶ τῷ συλλαδεῖν τοὺς πόδας τῶν ὁρ- tare cogitant, illosque juxta viam cujusque dispo- 
Θω»ς βαδιζόντων, λογιζόμενοι διὰ τούτων τῶν σχοι-  nunt:qui scandala hic et offendicula vocantur. 


ε»ώωι: 


Μνέεων ὑποσχελίσαι τὰ δ'αθήµατα τῶν ἁπροοράτως 
ὰ χώντων, ἃ τιθέασιν xal ἐχόμενα fic τις ἔτριψεν 
ὁδοῦ προσχόμµατα, ἃ χαὶ σχάνδαλα εἶπεν. Λογισμοὶ 
&€ εἰσιν οὗτοι ὑποδαλλόμενοι τοῖς καλῶς xal κατ) 
& ρετὴν ὁδεύειν προαιρουµένοις. 'AX)' ὁ γνοὺς ἑαυτὸν 
ὅτε οὐχ αὐτάρχης ἑστὶν πρὸς τὸ ἁθλαθὴς ἀπὺ τῶν 


Non alii autem sunt ab argumentis, quibus homi- 
nes impugnant, ad virtutem egregie festinantes. 
Justus cum sciret se non eum esse qui tot ac tantis 
inimicis virtute sua resisteret, ad Deum se reci- 
pit auxiliumque flagitat. ldeo etjam eos denuntiat 
quibus impugnetur. 


ἙΩωσούτων διαμεῖναι, πρὸς Ocbv χαταφεύγων, δύναμιν ἀπαιτει, Διὸ καὶ ἁπαγγέλλει τὰ περιεστηχότα 


α τόν. 


Στ. 9. "Iva μὴ κατ ἐμοῦ πολλὰ διαλογισάµενοι B — VEns. 9. Ne dominentur in me qui multa cogita- 


διυ νηθῶσιν, ph ἐγχαταλείπῃς µε, φύλαξόν µε iv 
σχέπῃ τῶν πτερύγων σου, xal ὑπὸ τὴν χεῖρα τὴν 
νεραταιάν σου, ἀφ᾿ ἧς οὐδεὶς δύναται ἁρπάσαι, fj 
ἐπαρθῆναι ἁλαζονικῶς κατ ἐμοῦ ὡς ἁλῶντος (35) 
O7 αὐτοῦ. 

Στ. ιβ’. Γλωσσώδη τὸν µάχιμον χαὶ λοίδορον ἔοικε 
λέχειν. Οὐδεὶς γὰρ τῶν τοιούτων ὅσον Ev τῇ γεώδει 
περοαιρέσει, κατευθύναι (54) δύναται ἀεὶ στρεθλρύ- 
µενος bx τοῦ µάχιμος εἶναι’ φιλαμαρτηµένων Y&p 
τὸ χαίρειν µάχαις καὶ ὕδρεσιν καὶ λοιδορίαις. Ad 
xai τὸ χατευθύνεσθαι ὑπὸ ἀρετῆς οὐ δυνατὸν ἔχειν 
«ὃν τοιοῦτον. 


verunt, ne derelinquas me, custodi me in umbra 
alarum tuarum, et sub manu potenti tua, e qua 
nemo me eripiet ; nequando exaltentur gloriose de 
me, velut si ab eis captus fuissem. 


Vens. 12. Linguosum profecto vocat pugnacem et 
maledicum. Nullus enim eorum, qeandiu terrestria 
sentiet, dirigi potest semper agitatus quía pugnax; 
peccatorum enim lztari de pugnis et. conviciis et 
superbia. Unde qui ita disponuntur virtute dirigi 
nequeunt. 


PSALMUS CXL. 
Στ. &'. "Ixavh τυγχάνει αὐτῶν ἡ xaxla, εἰ Ye- C Vzgns. 5. Ea foret eorum malitia, si cum eis 


volymy αὐτῶν κοινωνὸς, διασχορπίσαι µου «hv προσ- 
ευχὴν, xat εἴσω τῶν χαχιῶν αὑτὴν ὑποδαλεῖν. 

Στ. c". Ὁ δὲ Σύμμαχος' « "Ext γὰρ xa ἡ προσ» 
ευχή µου ἑντὸς τῶν χαχῶν αὐτῶν ἑχτιλήσονται ἓν 
χειρὶ πέτρας οἱ χριταὶ αὐτῶν. ᾽Αχούσονται ῥήσεις 
µου ἠδίστας' ὥσπερ γεωργὸς ὅτ ἂν ῥήσσῃ τὴν γῆν, 
ὣς ἑσχορπίσθη ἡμῶν τὰ ὁστᾶ παρὰ τὸν ὥδην. » 

Στ. η’. Πρὸς ob, ὦ Κύριε, fpa τοὺς ὀφθαλμούς 
µου, ἑλπίσας ἐπὶ σέ. Διὸ « μὴ ἀντανέλῃς τὴν ψυχἠν 
µου,» ὡς τέλεον αὐτὴν ἐχπεσεῖν. El yàp καὶ δι- 
εσχορπίσθη τὰ ὁστᾶ ἑκάστον ἡμῶν παρὰ τὸν ἔδην, 
ἁλλ᾽ οὖν ἑλπίζω ὅτι αυνάξας ἁἀποχαταστήσεις αὐτὰ 
τῇ οἰχείᾳ συµφωνίᾳ καὶ ἁρμονίᾳ. Οὗ vevopávou τῇ 
cj ἀγαθότητι, οὗ µόνον οὐχ ἀναιρεθήσεται, σοῦ 
φυλάττοντός µε, «ἀφ᾽ fj; αυνεστἠσαντό µοι παγίδος.» 
Οὁκχ ix µόνης δὲ ταύτης, ἀλλὰ καὶ «ἀπὸ σκανδάλων 
τῶν ἑργαζομένων τὴν ἀνομίαν » φυλάξῃς µε. 


PSALMUS CXLI. 


Στ. η’. Εὐχαίρως oia δη ἀποχεχλεισμένος εἰς τὰ 
ἑσώτατα τοῦ σπηλαίου, προσεύχεται λέγων κατὰ 
τὺν Σύμμαχον « Ἔξω ποίησον ἀπὸ συγχλεισμοῦ 
τὴν φυχήν µου,; σαφῃ δὲ καὶ τὰ λοιπἀ. Κατὰ ἀν- 
αγωγὴν δὲ ἡ χαχία χαὶ 1j δυσσέδεια πᾶσα, ὥσπερ 
φρουρά τις ἔνδον τὰς ψυχὰς περιλαθοῦσα κατεῖχεν, 
ἀφ' ἧς φυλακῆς ἑχάστη ἀναπέμπει τὴν προχει- 


(53) Forsitan ἁλῶντος pro ἀλόντος, o in o muta- 
(o. ΙΤ. ο 


communicarem, qua orationem meam perderet, ct 
calainitatibus me subjiceret. 

Vgns. 6. Symmachus autem : « Adhuc. enim ora- 
tio mea in malis eoruin. Evacuabuntur in manu 
petrze judices eorum. Audient verba mea dulcissi- 
ma, sicut agricola quando terram scindit ; ita ut 
dissipentur ossa nostra secus infernum. » 

Vrns. 8. Ad te, Domine, levavi oculos meos, 
sperans in te. « Ne auferas animam meam, » ne 
omnino cadat. Etiamsi secus infernum dissipata 
sint ossa cujusque nostrum, spero tamen te illa 
denuo coaptaturum et coagmentaturum. Quo facto 
per bonitatem tuam, non solum non capiar, te 
custodiente, « 4 laqueo quem statuerunt mibi ;» sed 
etiam «a scandalis operantium iniquitatem » cu- 
stodies me. 


Vgns. 8. Haud inepte velut in intima spelunca 
inclusus, precatur juxta Symmacbum dicens : 
« Educ animam meam de claustro, » nota sunt et 
cetera. Versum, inystice interpretantibus videbun- 
tur malitia et omnis impietas animam velut cater- 
va obsessam et interclusam tenere, a qua custodia 
liberari desiderans quisque ad Dominum istis votis 


(4) Lege κατευθύνθαι, vel potius κατευθύνε- 
αι. Ip. 


1005 


DIDYMI ALEXANDRINI 


clamat, ut orationi annuens, accedat et vinctos e Α µένην εὐχὴν, ὡς ἐπινεύσοντα τὸν Κύριον ἔλτλν- 


vinculis, eL sedentes in tenebris ex domo'custodisz 
educat. Non omnibus usurpanda hic verba : « Educ 
de custodia animam meam, » sed iis tantum qui 
purificato corde et deposito hoc corpore, rerum 
coutemplationi indulgere possunt. Aquilas autem ; 
« Educ e claustro aniniam meam, » quasi arcto in 
careere iucluderetur ; hostibus spelunce portas 
obsidentibus. Promittit se, salute accepta, byinis 
beneficia celebraturum. 


θέναι ἐπὶ τὸ ἐξαγαγεῖν ἐχ δεσμῶν δεδεµένους, x3: 
ἐξ οἴχου φυλαχΏς χαθηµένους ἓν σπότει οὗ τάντων 
δὲ ἔστιν τοῦτο λέγειν, « Ἔχθαλε ἐκ φυλακτς τὸν 
Φνχήν µου,» ἀλλ 3) τῶν δυνἁμένων διὰ χαθαρόττ-α 
καρδίας, xal χωρὶς τοῦ σώματος τούτου ἐπιδαλεῖν 
τῇ θεωρίᾳ τῶν γεγονότων. Ὁ δὲ ᾿Αχύλας, « Ἑς- 
άγαχε ἐξ ἀποχλεισμοῦ τὴν Φυχήν µου.» ὡς iv εἶρ- 
χτῃ Υάρ τινι καὶ δεσμοτηρίῳ (55) χατείχετο, τῶν 
πολεµίων τῇ θύρᾳ τοῦ σπηλαίου προσκαθτµένων 
ὑπισχνεῖται δὲ τῆς σωτηρίας τυχὼν ὕμνοις τὰς 


΄εὑεργεσίας ἀμείθδεσθαι. 


PSALMUS CXLII. 
Ύεκθ. 1. Tertius psalmus jam inscriptus est: p — Ze. a'. Ὁ μὲν ξρίτος φαλμὸς ἐπιγέγραπται" «Tax 


«lpsi David, cum fugeret a facie Absalom, lilii sui. » 
llic autem : « Quando eum filius persequebatur. » 
Minus periculum instat ei qui fugit, quam ei quem 
persequuntur. Fieri enim potest ut quis sola mala 
suspicione fugiat. Quando autem fugientem perse- 
quuntur, apparet persequentium crudelitas et feri- 
tas. Ait igitur : Multis cum egerem, ad te confugi, 
cerius te mihi omnia largiturum quorum indigeo, 
ubi auribus precem meam  perceperis. Addit, « iu 
verilate, » seu quia Deus : « Ego sum veritas *", » 
dixit, seu quia hoc innuere velit : Ego qui te nuncin 
imagine et umbra colo, oro ut et cetera consequar, 
uL cultum pratergressus qui per figuram it, in 
nuda veritate ad te accedam, ideoque spiritu et. ve- 
ritate adorem. « Exaudi mein justitia tua. » Justi- 
ficans me in ipsa; nam justitia mea tanquam nihil 
coram {6 reputabitur. Quamobrem te oro, « ne 
intres in judicium mecum. » Ego enim servus tuus, 
el judicari coram te aut a te nolo; nam scrutaris 
tu non sermones tantum et opera, sed etiam con- 
sideras qua mente hxc perficiantur. Unde non est 
inter homines, vel perfectissima virtute instructos, 
qui coram te judicari possit. Oinnes igitur justi, 
justitiam suam cum justitia tua conferentes, since- 
ro corde dicunt, tanquam nihil esse coram te 
omnem nostram justitiam. Justificamur autem gratis 
gratia Dei per lidem Jesu Christi justitiam haben- 
tes quz? absque... apparuit, quam lex et prophetae 
confirmant. 


Ὑεμς. 9. Poleris etiam bxc anagogiee interpre- 
tari de diabolo: non cessat enim ille nos persequi. 
Qui igitur a persecutionibus ejus liberabimur? 

Quando locum invenerimus quem ille intrare ne- 
quit. At quis iste locus, nisi celum? Et qua ra- 
tione ad celum ascendemus ?* Audi nunc Paulum 
dicentem : « Quz sursum sunt quzrite, ubi Chri- 
stus est in dextera Dei sedens **; » et : « Conver- 
satio nostra in celis **. » — «Humiliavit in terram 
vitam meam. » Permulta designat vox humiliatio : 
est enim vi:tutis humiliatio, ut in illo: « Cor con- 
tritum et humiliatum Deus non despiciet **. » Ca- 


*! joan. xiv, 6. ** Coloss. η, 1. 


μὺς τῷ Δαθὶδ ὁπότε ἀπεδίδρασχεν ἀπὸ mpocutm 
Αθεσαλὼμ τοῦ υἱοῦ. » Ἐνταῦθα δὲ, « "Ote αὐτὸν ὁ 
νἱὸς χατεδίωχεν.» οὐχ οὕτω δὲ δεινὸν τὸ φυγεῖν ἀτό 
τινος ὡς ἐχεῖνον διώκει». Ἐνδέχεται γὰρ xai E 
ὑπονοίας µόνης φεύγειν. Τὸ μέντοι τὸν δεωκύόµενον 
ἐλαύνεσθαι ἐμφαίνει τὴν ὠμότητα καὶ ἀγριότττε 
τοῦ διώχοντος. Φησὶν οὖν" Πολλῶν ἐπιδεὶς ὧν, κατ- 
ἐφνγον πρὸς cb, ἐπιστάμενος ἀχριθῶς ὅτε τληρω- 
σῃς µε πάντων ὧν ἑλλειπής εἰμι, ἑνωτισάμενος ti» 
δέησἰν µου, « bv τῇ ἀληθείᾳ » τῷ εἰπόντι « "Evo 
εἰμι fj ἀλήθεια. » Ἡ ἐπεὶ ἓν εἰχόνι καὶ σχιᾷ τέως 
λατρεύω, εὔχομαι χαὶ τὸ λοιπόν µοι δοθῆναε, ἔστι ἃ 
τὸ ὑπερθῆναι -τὴν τυπιχὴν θεραπείαν ἐπὶ τῷ γυμνῇ 
τῇ ἀληθείᾳ aou προσθαλεῖν, ἵνα πνεύματι xal ἆλη- 
θείᾳ σοι προσκυνἠσω. « Ἐπάκουσόν µου kv τῇ ἐ-- 
καιοαύνῃ σου, » δικαιώσας µε ἐν αὐτῇ  ἡ τὰρ ἐμὰ 
διχαιοσύνη ὡς οὐδὲν ἐναντίον σου λογισθήσεται. 4:5 
xai ἀξιῶ ὅλως,ε μὴ εἰσέλθῃς εἰς χρίσιν » μετ᾽ Epos. 
Εἰμὶ γάρ σου δοῦλος, xal χριθῆναι πρὸς σὲ B ἐτὶ 
σοῦ φοδοῦμαις ἐξετάζεις γὰρ. οὗ τοὺς λόγους, 3 -ἆ 
ἔργα µόνον, ἀλλὰ xai τὴν πρόθεσιν, ἀφ᾽ ἧς ταῦτα. 
"Qücev τῶν ζώντων οὐδεὶς, χᾶν ἀχροτάτην ἀρετὴν 
Exp, δικαιωθηναι ἑνώπιόν σου δυνῄσεται. Πάντες 
γοῦν οἱ δίχαιοι συγχρίνοντες τὴν σφῶν δικαιοσύντν 
τῇ σῇ. ἀπὸ διαθέσεως ἀληθευούσης φασὶν, « ὡς ῥά- 
χος ἁποχαθημένης πᾶσα fj δικαιοσύνη ἡμῶν ἐναντίον 
σου. » Δικαιούμεθα δὲ δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χάριτι διὰ 
πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἔχοντες τὴν διχαιοσύνην ckv 


D χωρὶς... φανερωθεῖσαν, μαρτυρουµένην ὑπὸ τοῦ νό- 


µου xal τῶν προφητῶν. 

Στ. Υ. Ἔστι μὲν χατὰ ἀναγωγὺν καὶ τὸν διάδολον 
εἰπεῖν. OS. παύεται γὰρ ἐχεῖνος διώχων. Πῶς οὖν 
ἁπαλλαγείημεν τοῦ διώχεσθαι; El τόπον εΌροιμεν 
ἔνθα εἰσελθεῖν οὐ δύναται. Καὶ ποῖος οὗτός ἑστιν 
ἀλλ’ ἡ 6 οὐρανός; Καὶ πῶς δυνατὸν εἰς τὸν οὖρα- 
νὸν ἀναδῆναι; Νῦν ἄχουσον Παύλου λέγοντος « T 
ἄνω φρονεῖτε, οὗ ὁ Χριστός ἔστιν Ev δεξιᾷ τοῦ Ore; 
χαθήµενος' » xai, « Ἡμῶν τὸ πολίτευμα ἓν οὖρα- 
νοῖς.»---ε Εταπείνωσεν εἰς γῆν τὴν ζωήν µου.» Πολ- 
λὰ σηµαίνει τῆς ταπεινώσεως τὸ ὄνομα" ἔστι γὰρ 
xal ἀρετῆς ταπείνωαις, ὡς ὅταν λέχει, « Καρδίαν 
συντετριµμµένην xal τεταπεινωµένην ὁ θεὺὸς oix 


* Philipp. nj, 320. ** Psal. 1, 19. 


(35) Lege δεσµωτηρίῳ, nisi placeat formam Alexandrinam aguoscerc, Epit. 








1605 EXPOSITIO IN PSALMOS. 1606 
ἑξουδενώσει. » Ἔστιν χαὶ ἀπὸ συμφορῶν ταπείνωσις A lamitatibus etiam interdum et peccatis humiliaraur, 


καὶ ἀπὸ ἁμαρτημάτων. Ἐνταῦθα μέν τοι τὴν ἀπὸ 
τῶν συμφορῶν λέγει’ διὸ καὶ ἐπήγαχεν « Ἑταπεί- 
νωσεν εἰς τὴν γῆν τὴν ζωήν µου; ἑκάθισέν µε iv 
σχοτεινοῖς, » καὶ ὅτι « ὡς νεχροὺς αἰῶνος. » Διπλῆν 
λέγει τὴν συμφορὰν , ὅτι χαὶ ἓν σχοτεινοῖς, καὶ ὅτι 
ὡς νεχροὺς αἰῶνος, thv αἰχμαλωσίαν xaX τὴν φυγὴν 
αἰνιττόμενος. Ἐπειδῆ Υάρ ἐστιν χαὶ ἐν σχοτεινοῖς, 
οἵδε cl πράττειν λύχνον ἄψφαντα, μετὰ ἐπιτάσεως 
δεῖξαι βουλόµενος τὴν ὑπερδολὴν τῶν καχῶν , xol 
τρ ὀνόματι τῶν νεκρῶν ὤγχωσε τὴν τραγῳδίαν. 
ε Νεχροὶ δὲ αἰῶνος » εἶἷεν ἂν χαὶ οἱ τῆς ἐν Θεῷ ζωῆς 
ἑστερημένοι΄ περὶ ὧν φησιν’ « "Αφες τοὺς νεχροὺς 
θάπτειν τοὺς ἑαυτῶν νεχρούς. » 

Στ. ς’. Ἑαύτην « «hv ἄννδρον γῆν , xal τὰς παρα- 
πλησίους ψυχὰς ἀνύδρους τόπους οὔσας διέρχεται τὸ 
πνεύμα τὸ ἀχάθαρτον, οὐχ εὑρίσχον παρ) αὐταῖς µο- 
νην ἣ ἀνάπαυσιν. Πλὴν εἰ χαὶ ἐν ἀνύδρῳ τυγχάνου- 
σιν ἑστερημέναι τῶν φαύλων ὑδάτων, διώχουσι τὸν 
Κύριον ἐπὶ τὸ ὡς ὄρθρον ἕτοιμον εὑρεῖν αὐτὸν, ὅτε 
xat fic. αὐταῖς ὡς ὑετὸς πρώϊμος καὶ ὄψιμος. Διὸ 
καὶ ἔνυδροι γενήσονται, πηγὰς iv αὐταῖς ἔχουσαι 
ὕδατος ζῶντος ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. 

Στ. 0'. "Amb ἑνὸς ἐχθροῦ καταδιωχθείσης τῆς φυ- 
γῆς αὐτοῦ, ὡς ἁρτίως εἶπεν, ἀπὸ πλήθους ἐχθρῶν 
εξδαιρεθῆναι νῦν παραχαλεῖ. 'Αλλ᾽ οὐ μάχονται αἱ οὔ- 
τω διάφοροι λέξεις τον μὲν γὰρ ἀρχηγέτην τῆς 
χαχίας ἐχθρὸν ἕνα εἶπεν τὴν δὲ στρατιὰν αὐτοῦ 
πληθυντικῶς ἐχάλεσεν ἐχθρούς. ᾿Απαιτεῖ δὲ «b ἐξαι- 


Hic de calamitstibus quzstio : unde ubi dixit: 
« Humiliavit in terram vitam meam, » addit : « col- 
locavit me in tenebris: » et hoc quidem « sicut 
mortuos ρου], » Duplici igitur calamitate premi- 
tur : nam in tenebrosis est et sicul mortui saseuli, 
captivitatem videlicet et fugam intendens. Quando 
in tenebrosis est, nihil agere potest, nisi accensa 
lucerna ; ut autem vehementius malorum suorum 
magnitudinem exprimat, non dubitat ad pingen- 
dam tragoediam, vel nomen mortuorum usurpare. 
« Mortui s2culi » fortasse non alii ab iis qui vita 
in Deo destituuntur, de quibus ait: « Sine ut mor- 
tui sepeliant mortuos suos 51.) 

VEns. 6. Hanc « terram 8ine aqua, » et animas 
similiter dispositas, loca scilicet arida, pertransit 
immundus spiritus, querens requiem et non inve- 
nit**, Licet autem aridz sint anime, ab aquis 
destitut:?, persequuntur tàmen Dominum, ut quasi 
mane paratum inveniant eum, et veniat eis quasi 
pluvia temporanea et serotina **. lta enim irriga- 
buntur, et fient in eis fontes aquas vivae, salientisg 
in vitam zternam **, 

VEgns. 9. Modo dixit unum inimicum animam 
persequi, nune autem orat, ut ab inimicorum turba 
liberetur. Varia tamen ista eloquia non inter se 
pugnant : nam inimicum vocavit πια princi- 
pem ; hic autem fautores ejus pluraliter inimicos 
dicit. Merito igitur orat, ut ab inimicis redimatur, 


ρεθῆναι ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν διχαιότατα, ἐπείπερ πρὸς C quando ad neminem nisi ad Deum solum confu- 


οὐδένα ?| πρὸς αὐτὸν µόνον χατέφυγεν. 

Στ. v. « Δίδαξόν µε, » qnoi, μὴ εἰδέναι µόνον, 
ἀλλὰ xai « ποιεῖν τὸ θέληµά cov. » Οὐ γὰρ τὸ ἐπί- 
στασθαι αὐτῷ, ἄνευ τοῦ ἐνεργεῖν, ἁγιαστικὸν xoi 
paxaptorotóy ἔστιν, ἁλλ' ἐνεργούμενον xat πραττό- 
µενον. Διὸ xat ὁ Σωτήρ φησιν’ « O0 πᾶς ὁ λεγό- 
µενος (56), Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν 
τῶν οὑρανῶν, ἀλλ ὁ ποιῶν τὸ θέληµα τοῦ Πατρός 
µου τοῦ bv οὐρανοῖς. » Φανερῶν δὲ ὅτι ὁ, ποιῶν τὸ 
θέλημα τοῦ Θεοῦ, χαὶ ἐπίσταται αὐτὸ, οὐ πάντως 

τοῦ εἰδότος xai ποιοῦντος. Τούτῳ συνάδει xal τὸ, 
« Μάθετε καλὺν ποιεῖν. » Τίς δὲ αὕτη ἡ µάθησις τοῦ 
θείου ῥελήματος, ἡ ἑξῆς σηµαίνει ME, ὅτι ὁδήγη- 
σις τοῦ ἁγίου Πνεύματός ἔστιν εεἰςτὴν εὐθεῖαν γῆν.» 


git. 

Vrns. 10. « Doce me,» inquit, non ut cognoscam 
modo, sed « ut faciam voluptatem tuam. » Non 
enim scientia absque operibus sanctitatem et beati- 
tudinem consequimur, sed virtutem operando et 
perficiendo, Unde etiam Salvator dicit: « Non 
omnis qui dicit mihi, Domine, intrabit in regnum 
coelorum : sed qui facit voluntatem Patris niei, qui 
in coelis est **. » Declarat enim eos cognoscere vo- 
luntatem Patris, qui eam faciunt ; non autem fa- 
ciunt eam omnes qui eam cognoscunt. Quibus 
consentit etiam illud : « Discite bonum agere. » 
Quz autem sit hec voluntatis Dei scientia, indicant 
quz sequuntur : « in rectam terram » videlicet a 


'O γὰρ μαθὼν τὸ Ey ἠθιχαϊῖς ἀρεταῖς τοῦ θεοῦ τὸ θέ- D Spiritu sancto deduci. Nam qui voluntatem Dei in 


Anua, ὁδηγηθήσεται δωρεᾷ Θεοῦ ὑπὸ Πνεύματος 
ἁγίου τοῦ ἐνεργοῦντος ἐπὶ τὴν ἁλήθειαν πᾶσιν. Γή 
δὲ εὐθεῖα 3| ἡ ἀγαθὴ xai χαθαρὰ καρδία ἐστὶν, ἐν fi 
ὁ Ἰησοῦ χαρποφορήσει σπόρος, ?) ἡ τῶν πραέων. 
Στ. ιά’. « Ἕνεχα τοῦ » ἐπιχεχλημένου « ὀνόματός 
σου, ? σὺς χρηµατίζω’ « ζήσεις µε ἐν τῇ δικαιοσύνῃ 
σου, » xatà ταύτην διχαιῶν µε. Οὕτω γὰρ συµδῄσε- 
τα: τὸ ζήσεσθαί µε ἐν αὐτῇ' εἰχότως δὲ εἰς μέλλοντα 
χρόνον ἐνέχλεινεν τόνε ῥήσεις µε, » ἐπείπερ ἐνταῦθα 
ὥσπερ τὰ ἄλλα ἀγαθὰ μεριχῶς, οὕτω καὶ τὸ ζην 
ἔγομεν, ζησόμενοι τελείως τὸ τηνικαῦτα ὅταν φανε- 


*" Luc. 1x, 60. 24 Μαι. xu, ἀδ. 3086. vi, 5. 


virtutibus didicerit, ducetur gratia lei a Spiritu 
sancto, qui omnes ad veritatem perducit. Terra 
autem recta vel terra mitium est, vel cor bonum , 
et munduin, in quo Jesus fructus dabit. 

γεν. 44. « Propter » invocatum « nomen tuum » 
tuus vocor ; « vivificabis me in justitia tua, » se- 
cundum illam me justificans. Iloc enim modo in ea 
vivifleari licet. Haud inepte ad futurum tempus 
refert illud,« vivificabis me, » cum his in terris 
sicut eztera bona ita et vitam ex parte tantum ha- 
beamus ; perfecte autem tunc vivemus, quando Γ9- 


* Joan. 1,14. ** Math. vni, 21. 


36) Lege λέγων µοι, ut in Novo Testamento (Matth. ιν 21). Enim. 





1607 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1608 


velabitur Christus, vita nostra. Ipse enim est A ρωθῇ 6 Ἀριστὸς ἡ ζωὴ ἡμῶν. Αὐτὸς Υάρ ἔστιν di ὃν- 


justitia Dei, in qua vivileandus qui adhzret ei. 


καιοσύνη τοῦ Θεοῦ, ἓν ᾗ ζήσεται ὁ προσθαλὼν aii, 


PSALMUS CXLIII. 


Vgns. $. Usu. compertum habet quod hic profi- 
tetur. Nam « tu, » inquit, « misericordia mea, » qui 
nie misericordie fontibus irrigasti ; (u« refugium 
meum, » contempto enim hominum auxilio ad te 
confugi εἰ &ervatus sum ; tu « susceptor meus, » 
nam calcari tuo incitatus hostes superavi; tu « li- 
berator meus et protector meus,» nam presidio 
tuo lacessitum muniisti et obsessum eruisti. In te 
igitur spem firmam habebo. 


Στ. β’. Ἀπὸ τῶν πραγμάτων τὰς προστηγορίας 
ἑποιῆσατο. « Σὺ » γὰρ, φησὶν, εἔλεός µου, » Έαρα 
cou γὰρ ἐδεξάμην τὰς τοῦ ἑλέους πηγάς" σὺ « x172- 
quif) µου, » πρὺς σοῦ γὰρ πᾶσαν ἀνθρωπίνην Boi- 
θειαν ὑπερδὰς χαταφυγὼν διεσώθτν. σὺ « ἀντιλὴ- 
πτωρ µου, » τῆς γὰρ σῆς ἀπολαύσας ῥοπῆς χρείττων 
ἐγενόμην τῶν πολεµίων' σὺ « ῥύστης µου xai ὑπερ- 
ασπιστές µου, » σὺ Υάρ µε xal περιέφραξας τω:- 
µούμενον, καὶ ἐῤῥύσω ᾿ πολιορχούµενον. Την εἰς st 
τοίνυν ἑλπίδα σχήσω βεδαίαν. 


PSALMUS CXLIV. 
Vens. 4. Quando quz Deus fecit, Ecclesiaste te- Β Στ. 9. Ἐπεὶ πάντα ἃ ἐποίησεν 6 ss, μένει eiq 


stante **, in seternum maneant , generatio quzque 
Dei opera contemplans laudat ea, licet omni laude 
majora videantur. Annuntiant quoque virtutem 
iuam qua in lucem prodierunt. Hzc autem nil 
sliud prater sapientiam juxta quam omnia fecisli. 
Virtus autem et sapientia tua unigenitus Filius 
tuus ; nam Cbristus Dei virtus et Dei sapientia *". 

Vrns. 5. Qui sanctitatem Det susceperunt, simul 
et gloriam ejus adipiscuntur et magnifice eum ce- 
lebrant cujus sanctitas οἱ magnifica gloria ejus. 
Non voce tantum laudant Deum, sed οἱ prius ope- 
ribus el recta mente sancte et egregie, imo et ma- 
guilice sentiunt et agunt et loquuutur. 


tbv αἰῶνα κατὰ τὸν Ἐκχλησιαστὴν, ἑχάστη yeveà 
βλέπουσα αὐτοῦ τὰ ἔργα, ἐπαινεῖ αὐτὰ ὑπὲρ ziv 
ἔπαινον τυγχάνοντα αὐτὰ ὁρῶσα. Καὶ ἁπαγγέλλου- 
aw τὴν δύναμίν σου, καθ ἣν εἰς Όπαρξιν ἤγαγες av- 
vá. Αὕτη δέ ἐστιν ἡ σοφία xa0' ἣν πάντα πεποίτγα-. 
Δύναμις δὲ xaX σοφἰα σου τὸ γέννημα τὸ Ἀδονογενής 
6ου: Χριστὸς γὰρ θεοῦ δύναμις χαὶ θεον σοφία. 

Στ. 6’. "Όσοι μὲν εἱλήφασι τῆς ἁγιότητος τοῦ 6ε0», 
ἀλλὰ xoi τῆς δόξης αὐτοῦ μεταποιοῦνται, xai µεγ1- 
λεπρεπῶς ὑμνοῦσι τὸν οὗ ἡ ἁγιότης xat t) µεγαλοτρε- 
πης δόξα αὐτῆς. Οὐ ψιλὴ δὲ προφορὰ (31), ἀλλὰ xà 
ταύτης ἔργοις xal ὀρθῇ διαθέσει ἁγίως καὶ ἐπιδόξως, 
ἀλλά xaX μεγαλοπρεπῶς νοοῦντες, ἐνεργοῦντες κ — 
λέχοντες. 


Vegas. 415. Dominatur Deus in omnes quos saà- C Στ. ty'. Κρατεῖ θεὺς πάντων ἃ διὰ τῆς σοφίας «ὖ- 


pienüa sua et Verbo suo condidit, et sum» 
imperio utitur. Imo et szcula fecit; nam dictum 
' est: « Per quem fecit οἱ szcula **. » Unde et in 
szcula regnat, juxta illud Pauli: « Regi szeulo- 
rum immortali, invisibili, sapienti soli Deo ὃν. 


Quod si igitur Pater rex seculorum est, regnum 
quoque Filii regnum omnium seculorum est. Ka 
regnum hujus principio et fine carebit, et ante sx- 
cula et post szcula regnantis. Nam « Dominus re- 
gnans &xculum et in seculum, et ultra !, » Et alias : 
« Deus noster rex ante seculum *, » hoc est ante 
omne szculum. Cum tale sit regnum ejus, et do- 
miuatio sese in omnes generationes extendat opor- 
tet. Dominatur quidem in eis qui tempore et gene- 
ratione comprehenduntur ; regnat autem in eis, qui 
caduca pretergressi sunt, mirabilia et eterna me- 
ditaudo. 

Vens. 14. Ruunt fortasse, qui non opere quidem, 
sed desideriis ct sermonibus pravis errant; elisi 
autem sunt, qui operibus peccant. Áttamen utrisque 
auxiliatur ; hos enim fulcit, mandans unicuique : 
« Non concupisces uxorem proximi tui * , » et ez- 
tera ; illos autem exhortatur per sapientis eloquia : 
« Non te vincat forma concupiscentia *. » Ruentes 


** Eccle, 1, 4... " Cor. 1, 24. 
* Deut. v, 31. * Prov. v1, 25. 


** Hebr, 1, 2. ** I Timoth. 1, 17. 


τοῦ xaX τοῦ Λόγου πεποίηχεν, xai παντοχρᾶτωρ 
ἑστίν. El δὲ xol τῶν αἰώνων ἐστὶ ποιητὴς (εἴρη-2- 
γὰρ, « Av οὗ xaY τοὺς αἰῶνας ἐποίπσεν ϱ). καὶ ao-- 
τῶν ἄρα βασιλεύει λέχει δὲ χαὶ Παῦλος. «Tip δὲ Ba- 
σιλεῖ τῶν αἰώνων ἀφθάρτῳ, ἀοράτῳφ, µόνῳ σοφῷ θεῷ.» 
Ei οὖν ὁ Πατὴρ βασιλεὺς τῶν αἰώνων, χαὶ του 
Υἱοῦ ἡ βασιλεία ἐστὶ πάντων τῶν αἰώνων. Efr, οὕτως 
δὲ xal ἄναρχος, xal ἀτελεύτητος ὑπάρχει dj βασιλεία 
αὐτοῦ, xgi πρὸ τῶν αἰώνων xal μετ αὑτοὺς βασ.- 
λεύοντος αὐτοῦ. εΚύριος» γὰρε βασιλεύων τὸν alors 
καὶ ἐπ᾽ αἰῶνας καὶ ἔτι » καὶ, « Ὁ θεὸς ἡμῶν βα-. 
σιλεὺς πρὸ αἱἰῶνος, » τουτέστι πρὸ παντὸς αἰώνος. 
ἸΑχολούθως δὲ τῇ βασιλείᾳ xai fj δεσποτεία αὐτοῦ 


D παρατείνει elg πάσας τὰς γενεὰς, xai δεσπόξοι μὲν 


τῶν ὑπὸ χρόνον xai γενεὰν ὄντων, βασιλεύει δὲ τῶν — 
ὑπεραναθεδηχότων τὰ πρόσκαιρα διὰ τὸ σχοκεῖν τὰ — 
μὴ βλεπόµενα xax αἰώνια. 

Στ. ιδ. Táya χαταπίπτειν οἵοίτε εἰσὶν οἱ ἓν ἐ--- 
θυμµίαις χαὶ φαύλοις λογισμοῖς ἄνευ πράξεως 6v: 
κατεῤῥαγμένοι 6b, οἱ ἐνεργητικῶς ἁμαρτάνοντες | 
Πλὴν ἑχατέροιν βοηθῶν, τοὺς μὲν ὑποστηρίζει, Er — 
ταλλόμενος ἑκάστῳ, « O)x ἐπιθυμήσεις τὴν rovabes 
τοῦ πλησίον σου,» xal τὰ ἑξῆς' xax τὸ, «Μή σε νιχήσει 
κάλλους ἐπιθυμία, » παραινῶν διὰ σοφου ἀνδρός, 


! Exod. xv, 18. * Psal. σσ, 11, 


(27) Melius quadraret φιλῇ προφορᾷ (scilicet ὑμνοῦσι). Epir. 





16.9 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


"1619 


Καταπίπτοντες δὲ εἷεν ἂν οἱ ἁμαρτάγοντες μὲν £v A etiam forte qui moribus peccant, veram autem 


10:xol;, περιεχόµενοι δὲ τοῦ χριστιανισμοῦ * χαταῤ- 
ῥᾳαχθέντες δὲ, οἱ ἁποστάντες αὐτοῦ. 

Στ. ιζ. Ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αἷς ἐπιπορεύετχι 
τρονοῶν , διοιχκῶν, χρίνων, εὐεργετῶν, χαριζόµενος, 
χρλάξων, δίχαιος εὑρίσχεται' « 8ebc γὰρ πιστὸς, xal 
οὑκ ἔστιν ἁδιχία. » El δὲ xat ὁδοὺς αὐτοῦ λέγοι τις 
τὰς ἀρετὰς (φέρουσι γὰρ πρὸς αὐτὸν τὸν πρακτικῶς 
χαὶ διανοητιχῶς ὀδεύοντα), xal ἓν ταύταις δίχαιος 
ἀναφαίνεται' οὐδεὶς vovv. σπουδαῖος χαὶ χατ’ ἀρετὴν 
βιῶν αἰτιᾶται τὴν Πρόνοιαν, ἁλλ' εἴ τις φαῦλος xal 
ἔξω τῶν ὁδῶν αὐτοῦ βεθηχώς. 


Στ. η’. Εἰσαγωγιχώτερον δὲ τὸ ἐπικαλεῖσθαι τὸ 
ὄνομα αὐτοῦ. ΄'0θεν « ἐγγὺς » αὐτῶν εἴρηται, τε- 


doctrinam retinent, et elisi qui a veritate rece- 
dunt. | 
Vgns. 17. In. omnibus viis quibus incedit, seu 
providat, aut regat, aut judicet, aut benefaciat, aut 
gratias largiatur, aut puniat, semper justus repe- 
ritur Deus. Nam « Deus fidelis, et non est injusti- 
tia". » Quodsi vias ejus vocaveris' virtutes (nam 
deducunt ad Deum quicunque eis mente et opere 
adheserit), et in his justus apparebit, Non est igi- 
tur inter sanctos et. virtute przeditos qui providen- 
tiam Dei insectetur ; sed ii tantum Deum increpant 
qui pravi et extra ejus vias ambulant. 

VEns. 18. Nomen Domini invocando ad eum ac- 
cedimus. Unde « prope » ipsis dicitur, quia perle - 


λείων ὄντων « τῶν ἐπιχαλουμένων αὐτόν. » "Oc D ctic quiinvocant eum.» Tta Moyses et Aaron et Sa- 


Moos xai ᾿Ααρὼν xal Σαμουἡλ xai Σαμφὼν ἑπ- 
εχαλοῦντο τὸν Κύριον. 'O δὲ τὸ ἀνθρώπινον ἀρνησά- 
µενος θέληµα, τῷ θεῷ λέγει» « Αίδαξόν µε τοῦ ποιεῖν 
vb θέληµά σου, ὅτι ὁ Θεός µου cl σύ. » Ὅπερ εἰς 
ἔργον χαταθἀάλλει Θεός. θελήµατα μὲν οὖν αὐτῶν, 
αἱ κατ εἶδος ἀρεταί' θέληµα δὲ, d) χοινῇ τε xal γε- 
νχῇ (98). Φυλασσομένου δὲ τοῦ ἀγαπωμένου ὑπὸ 
θεοῦ, ὁ δὲ πονηρὸς χατ οὐδὲν ἄψεται αὐτοῦ. ᾽Από- 
χειτας δὲ τῷ ἐξ ὅλης ψυχῆς xal καρδίας xat ἰσχύος 
ἀγαπῶντι, «€ ἃ ὁ ὀφθαλμὺς οὐκ εἶδεν, καὶ οὓς οὐκ 
Έχουσεν, χαὶ ἐπὶ χαρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέθη , ὅσα 
ἠτοίμασεν ὁ θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. » 


muel et Samson invocabant eum. Qui autem hc- 
minum voluntatem respuit, dieit Deo: « Doce me, 
ut faciam voluntatem tvam, quia Deus meus cs 
tu *. » Quod votum Deus implet. Voluntates igitur 
dicuntur singul2 virtutes ; el voluntas generale et 
commune virtutis nomen. Custoditur, quem diligit 
Deus : maligno autem nihil cum Deo. Eum qui di- 
ligit Deum ex tota anima , ex toto corde et ex tota 
virtute nianent « qux» oculus non vidit, nec auris 
audivit, nec in cor hominis ascenderunt, qux pra- 
paravit Deus iis qui diligunt illum. » 


PSALMUS CXLV. 
Ez. 9'. Ἐπεὶ ἅμα τῶν δικαίων, μνημονεύει τῶν ᾳ — VERs. 9. Quando cum jastis simul proselyti hic 


προσηλύτων f προχειµένη λέξις, τοὺς μὲν ἀγαπω- 
µένους ὑπὸ Κνρίου, εδικαίους » λεχτέον τοὺς χατὰ Πα- 
λαιὰν Γραφὴν εὐαρεστήσαντας αὑτῷ' προσηλύτους 
δὲ, τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν χληθέντας ἐπὶ τὴν τοῦ 
Εὐαγγελίου διδασχαλίαν. Πρὺς τούτοις ἐπίστησον, uf 
ποτε οἱ ἄρτι τῇ θεοσεθείᾳ προσερχόμενοι προσήλυ- 
τοι" οἱ δὲ διαθεθηχότες xal τελειωθέντες ἐν αὐτῇ, 
δίχαιοι εἴρηνται. "0θεν τοὺς μὲν δικαίους ἀγαπᾷ, 
φυλάττει δὲ τοὺς προσηλύτους, οἱ γὰρ εὐθέως προσ- 
ελγλνθότες τῷ λόγῳ τῆς ἀληθείας, ὡς µήπω ἴσχυ - 
po xaX βέἐδαιοι, δέονται τοῦ φυλάττοντος Κυρίου ἐπὶ 
τῷ ἁθλαθεῖς διαμεῖναι, τῶν διχαίων διὰ τελειότητος 
οἰχειουμένων αὐτῷ xaX ἀγαπωμένων ὑπ' αὐτοῦ. 

Στ. v. Ἡ ελιὼν » ἡ σκοπευτιχἡ καὶ ἐξεταστιχὴ τῆς 
ἀληθείας, ἤτοι φυχἠ τελεία, T] Ἐχκλησία Θεοῦ ζῶν- ᾿ 
10;. « Βασιλεύαει σου ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα”.» οὗ τῆς 
βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος, παρατεινούσης τῆς ἀρχῆς 
αὐτοῦ εἰς γενεὰν καὶ γενεάν. Εἴρηται ἓν τῷ πρὸ τοῦ- 
του Ψαλμῷ περὶ τῆς ἀτελευτήτου βασιλείας αὐτοῦ 
διατεινούσης εἰς πάντας τοὺς αἷῶνας, xai ὡς δἐσπὀό- 
ζει εἰς γενεὰν καὶ γενεάν. « Βασιλεύσει » γὰρ « Κύ- 
ρ'ος εἰς τὸν αἰῶνα΄ ὁ θεός σου, Σιὼν, εἰς γενξὰν xa 
γενεάν. » 


.n versibus meinorentur, dicendum erit « justos » 
a Deo dilectos, qui ipsi juxta Vetus Testamentum 
placuerunt ; proselytos autem qui de gentibus ad 
evangelicam disciplinam vocati. sunt. Vocantur 
etiam forte proselyti, qui nuper ad pietatem vene- 
runt, et justi, qui diutius in ea consenuerunt et 
profecerunt. Unde justos quidem diligit, proselytos 
vero custodit; nam qui nuper veritatis sermonem 
adepti sunt, nondum validi οἱ firmi cum sint, Dei 
custodia indigent, ut incolumes remaneant ; justi 
autem propter perfectionem suam cum Deo intinia 
sociétale conjunguntur eL ab eo diliguntur. 


VEns. 10. « Sion »scilicet qux veritatem meditatur 
et exquirit: anima justa aut Ecclesia Dei viventis. 
« Regnabit in szculum Deus tuus : » cui regno non 
erit finis, cum imperio generationem et generatio- 
nem complectatur. Precedenti in psalmo dictum 
est de infinito Dei regno in omnia szcula duraturo, 
et de dominatione ejus in generationem et genera- 
tionem. Nam « regnabit Dominus in szculum, Deus 
tuus, Sion, in generationem et generationem. » 


PSALMOS CXLVI. 


Σ-. a'. εἙάλατε, » qnotiv: « ἀγαθὸν » γάρ ἐστι 
χαὶ ὠφέλιμον. Ὡς κατὰ τοῦτο, φαλμὸν αἴνου διαφέ- 
pec» οὐδὲν, καὶ μᾶλλον ὅταν ψάλλει τις πνξύµατι xal 


5 Deut. xxxii, ᾱ. * Psal. cxrn, 10. 


2S) Quid si-legeretur in recto ea3u xotyfj et ysv:xfj? Epir. 


PATROL, GR. XXXIX. 


Vens. 1. « Psallite,» inquit : psauimus enim « bo- 
num » et utile. Unde psalmus a laude non differ, 
presertim quando quis spiritu et mente psallit. 


5] 





161f 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Quodsi autem psallere etiam operari opera iunuat, A τῷ vip. El δὲ φάλλειν ἔτι τὸ πραχτιχῶς ἔνεργεῖν, τος 


hortetur eos qui bonum bunc psalmum perficiunt, 
ot Deum quoque laudibus celebrent, et ideo mente 
simul et opere perfecti Deum lLetificent ; nam « Sa- 
crificium laudis, » ait, « honorificabit me?, » et 
illi qui hoc offerre poteri! przcipit Spiritus : « Sa- 
crifica Deo sacrificium laudis. » 

Vkns. 5. Spiritualibus his fasciis sanavit Deus 
«vulnera et plagas quibus a Jerusalem ad Jericho 
itinerans afflictus est. 


τὸν ἀγαθὸν τοῦτον Ψαλμὸν κατορθώσασι παραινεῖ xai 
διὰ θεολογίας αἰνεῖν τὸν Θεὺν, ὡς ἂν πράξει χαὶ vs- 
σει τελειωθέντες εὐφραίνωσι τὸν Θεόν’ ε θ25ί1) 
γὰρ, φησὶν, « αἱνέσεως δοξάσει µε’ 1 χαὶ τῷ ὄννα- 
μένῳ προσάχειν αὐτὴν προστάττει τὸ Πνεῦμα; «θ”::, 
τῷ θεῷ θυσίαν αἰνέσεως. » 

Στ. Y'. Τοιούτοις δὲ λογιχοῖς δεσμοῖς ἑάσατο 55) 
τραυματισθέντα xaX συν:ριθέντα Ey τῷ χαταθαίνεν 


ἀπὺ Ἱερουσαλὴμ εἰς Ἱεριχώ. 


PSALMUS CXLVII. 


Vgns. 4. Quemadmodum Dei sapientia nec terre- 
stris est, nec animalis, nec deemoniaca, sed desur- 
sum, ex Deo profecta ; ita οἱ eloquium ejus non 
terrenum, sed terr» immissum est ad unumquem- 
que eorum qui ipsi ministrare possunt, nec differt 
ab illo verbo quod Deus hominibus tribuit evan- 
gelizantibus cum virtute multa. Quod eloquium 
pluribus animis concessum et distributum, usque 
in velocitatem currit, quia verbum Domini. Ita 
perficitur illud : « η omnem terram exivit sonus 
eorum, et in fines orbis terre verba eorum *. » 
Vix enim facta Christi ascensione, statim transiit 
evangelicum verbum in omnem terram quz sub 
celo est. Videntur hic nobis omnia quasi per pa- 
rabolam dici. Simititudinem enim quamdam cum 
Ecclesi* constitutione videntur babere opera que 
in rerum natura perficiuntur. Nam- uti nivis in 
locum quemdam descendit, et postea pruina solvi- 


tur, et aqua profluit, ità divinum verbum in Ju- C 


«435508 primum ingruit, et deinde in omnes diffusum 
est. Verbi igitur emissio, et Spiritus spiratio egre- 
gie talibus operibus designatur. [ngresso autem ad 
-homines Verbo, et misso Spiritu, exiit ex Jerusa- 
lem in omnem lerram sermo sancte et salutaris 
disciplinz. Per allegoriam indicant nivis et crystal- 
lus et nebula tentationes ad probandos sanctos im- 
missas. Quz autem ab inimicis potestatibus immit- 
€$untur, sanctorum charitatem congelare conan- 
tur. Nam ui lacus congelatur, ita congelat ma- 
litia charitatem. « &nte faciem frigoris hujus quis 
sustinebit? » Nisi forte hec ad mentem Petri et 
Pauli interpretaberis, et Job et Jacob dicentis: 
« Factus sum diei coinbustus zstu, οἱ glacie no- 
ctis *. » Confer etiam cum his, que a Moyse dicto 
eunt : « Exspectetur ut pluvia eloquium meum, et 
descendant sicut ros verba mea, tanquam imber 
super herbam, et tanquam stilla super gramen 19, » 
Qua enim ratione verba Moysis istis similia, eadem 
emissum terre Dei eloquium in omnia praedicta 
dividitur. 


ται, τούτῳ τῷ λόγῳ τὸ ἀποσταλὲν τῇ γῇ τοῦ θζοῦ Aóytov, διαιρεῖται εἰς πάντα τὰ εἰρημένα. 


Vgns. 7. Prudens Dei verbum emissum dc coelo 
nivem liquefaciet et que ejusdem nature ; praser- 


7 Psal. xvuix, 22. * Psal, xvni, 5. 


(i0 Legendum videtur καταῤῥεῖ. Epi. 
40) Forsan legendum αὐτήν, scilicet ἀγάπην. 


D. 
(M) LXX ἄγρωστιν. Sed verbum mutare nobis 


* Gen. xxxi, 40. 


Στ. δ’. Ὥσπερ ἡ £x θεοῦ σοφία o)x ἔστιν Ecivi:x, 
οὗ ΨυχιχἩ, οὐ δαιµονιώδης, ἀλλ᾽ ἄνωθεν ἐξ αὗτου 
χατερχοµένη, οὕτω καὶ τὸ λόγιον αὐτοῦ οὖχ ix y; 


p ὑπάρχον ἀποστέλλεται Ev τῇ vf] Υινόµενον πρὸς ἕχα 


στον τῶν διαχονεῖν αὐτῷ δυναµένων, τυγχάνον τδα:- 
τὸ τῷ διδοµένῳ ὑπὸ Κυρίου ῥήματι τοῖς εὐαγπγελιςς- 


μένοις δννάµει πολλῃ. Εἶτα δοθὲν τοῦτο νεµόμενον 
πλείονας ψυχάς, ἕως τάχους δραμεῖται λότος ὃν, 


Θεοῦ, πληρουµένου τοῦ, « Εἰς πᾶσαν τὴν vrv £z 


θεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, χαὶ εἰς τὰ πέρατα της oxc- 
µένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. » "Apa οὖν γέγονεν f ἀνά- 
ληψις αὐτοῦ, καὶ εὐθέως διέδη 6 εὐαγγελιχὸς abr 
ἐν πάσῃ τῇ yf, ἥτις ἐσ-ὶν ὑπὸ τὸν οὔρανόν. Πρὸς 1. 
εἰρημένα φαίνεται ἡμῖν οἴονεὶ ἓν παραθολτς τούτῳ 
ταῦτα ἐπήχθαι, τῶν τῆς χοσμιχῆς δημιουργίας ἔργω» 
παρατιθεµένων καθ) ὁμοίωσιν τῇ περὶ την Ἐκωτι 
σίαν οἰχονομίᾳ, Ὥσπερ γὰρ χιὼν slg τινα χατα)- 


ῥυεῖσθαι (59) τόπον, xal πάχνη μετὰ ταῦτα λ12-α., 
xaX ὕδατα προχεῖ, οὕτως ὁ θεῖος Λόγος εἰς "Iou62io.; 


κατασχήψας τὰ πρῶτα, μετὰ τοῦτο ἐπὶ πάντας διαχὲ- 
χνται. Διὸ καὶ dj τοῦ λόγου ἀποστολὴ, καὶ ἡ τοῦ ἥνε- 


µατος πνεῦσις καλῶς διὰ τῶν κοσμιχῶν ἔργων oz 
δηλοῦται. Ὅτι 65 Λόγου παραγενοµένου εἰς χόσµσ. 
xat τοῦ Πνεύματος πνεύσαντος, ἐξηλθεν ἓς Ἴερου-- 
Àhp. ἐπὶ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην ὁ λόγος τῆς Esp; xa: 


'σωτηρίου διδασχαλίας. Κατ' ἀλληγορίαν νοήσῃς zt 
χιόνα καὶ τὸν κρύσταλλον xal τὴν ὀμίχλην Tipo 


σμοὺς ἐπαγομένους τοῖς ἁγίοις πρὸς δοχιµἠν. ὁ--- 
γὰρ ἀπὸ τῶν ἀντικειμένων δυνάµεων ἑπαγόμενα :-- 
χειν πειρῶνται τὴν ἐν αὐτοῖς ἀγάπτν' ἔπείῖπερ ὡ- 
ψύχει λάχχος, οὕτως φύχε: xaxía αὐτῆς (40). εΚ:::. 
πρόσωπον τοῦ ψύχους τούτου τίς ὑποστήσεταις » E. 
μὴ ὁ κατὰ Πέτρον καὶ Παῦλον xat τὸν Ἰὼ6δ xat - 
Ἰαχὼθ τὸν εἰπόντα, « Εγενόμην συγχαιόµενος 7o 
κανστιχῷ τῆς ἡμέρας xal τῷ παγετῷ τῆς νυκτός.» 
Πρὺς ταῦτα Afyyn χαὶ τὰ ὑπὸ Μωῦσέως εἱρτμένα 
« Προσδοκάσθω ὡς ὑετὸς τὸ ἀπόφθεγμά poo, x: | 
χαταβήτω ὡς δρόσος τὰ ῥήματά µου, ὡσεὶ bab». 
ἐπ᾽ ἀγρόστην (41). xal ὡσεὶ νεφετὸς ἐπὶ χόρτον. ! 
*"Q γὰρ λόγῳ τὰ ῥήματα Μωῦσέως τούτοις όμοῖ 


v. ζ. Ὁ προνοητικὸς τοῦ θεοῦ λόγος ἁτεοστελα”- 
µενος τήξει τὴν χιόνα καὶ τὰ συναριθμµούμενα acf 
1 Deut, xxx, 2. 


religio fuit, ne forte Alexandrinorum more foe": 
scriptum, mulato nempe, quod szpe illis usu ve 
nit, o in oet tin η. Ip. 





1515 


EXPOSITIO IN PSALMOS. 


1612 


ἀλλὰ xax € πνεύσαντος αὐτοῦ τὸ πνεῦμα, ὕδατα ῥυῇσὲ- A tim vero « spirabit spiritus ejus et fluent aque. » 


«Gv » πνεῦμα δὲ τὸν Νότον φασὶν, εἰς ταῦτα µεταθαλ- 
λόντων τῶν προωνοµασµένων τῆς χιόνος καὶ τῶν 
παραπλησίων’ εἰ δὲ καὶ πνευματικῶς xai τούτων 
ἀκοῦσαι δεῖ, ὁ σαφηνιατῆς τοῦ θεοῦ λόγος τῶν λελα- 
λημένων μετ ἐπιχρύψεως ἀποσταλεὶς, τήῆδει vhy 
ὀμίχλην, τὸν κρύσταλλον, τὴν χιόνα, ἐπὶ τῷ πότιµα 
αὐτὰ πηιῆσαι ἅμα τοῦ πνεύματος αὑτοῦ τοῦ θεού 
πνεύσάντος ἀλλὰ xal ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ἁπηστελλόμε- 
νος εἰς τὴν χαρδίαν τῶν αὐτὸν παραδεχοµένων, τοὺς 
αὐτοὺς πειρασμοὺς χαὶ ἀφανεῖς καταστήσει. 0: «s 


Spiritum autem dicunt quidam Notum esse, simili- 
que ratione nivem et catera interpretantur, Quod. 
$i vero hzc spiritualiter intelliges, verbum Dei ad 
illustranda que obseure dicta fuerant missum, li- 
quefaciet nebulam et crystallum et nivem, ut, spi- 
ntum spirante Deo, potui inservire possint. Verbum 
Dei in corde eorum missum qui illud suscipiunt , 
easdem tentationes vel occultas reprimet, et qui 
spiritu fervent, generose illas perferendo, tentatio - 
ncs solvent. 


τῷ πνεύματι ζέοντες, γενναίως τοὺς τοιούτους ὑπομένοντες πειρασμοὺς, διαλύσουσιν αὑτούς. 
PSALMUS CXLVIII. 
Στ. β’. "AyyeXox μὲν ἂν εἴεν ot ἐν οὐρανοῖς; δυνά- Β VEnRs. 2. Angeli forte sunt in colis; virtutes 


μεις δὲ xal τούτων ὑπεράνω τοῖς ὑφίστοις προσήχου- 
σαι, ὑπὲρ τὸ διαγγέλλειν ἀνθρώποις οὖσαι. Ἐν δὲ 
μόνη τῇ παρὰ θεῷ βεθαιότητι διηνεχεῖ τὸ µαχάριον 
ἔχρυσαι, ὁποῖαι καὶ αἱ Χαλούμεναι παρὰ τῷ Απο- 
στόλῳ θρόνοι, ἑνδειχνυμένου τοῦ ὀνόματος τὸ ἑρ- 
ἑδρύσθαι αὐταῖς «by θεόν. Τὰς δὲ ὑποχεῖσθαι τῇ θεία 
χαὶ ὑπὲρ χτίσιν µεγαλειότητι’ ἐν τούτῳ δὲ χαθεστη- 
χνίας αἷεὶ, xal τὸ στάσιµον xai πεπηγὸς ἐχούσας ἐν 
τῇ τῖς θείας δόξης ὑποδοχῇ. 


autem superius in οχοθὶφῖθ, supra munus homi- 
nibus nuntios ferentium exaltatz. [n sola constanti 
firmitate, αυ apud Deum, beatitudine fruantur, 
sicul illi qui ab Apostolo throni dicuntur. Indicat 
quidem nomen his insidere Deum ; illas autem di- 
vine magnitudini subjaeere et supra creaturam 
esse, ita semper cónstitulas; et diving glorie tra- 
ditione stabilitas ac confirmatas. 


PSALMUS CXLIX. e 


Στ. α’. Ol τὸν νέον ἄνθρωπον ἐνδυσάμενοι, ᾷδειν 
δύναντα: μόνοι τὸ χαινὸν ἆσμα, τῷ φρονεῖν xal 
περάττειν τὰ τῆς Καινῖς Διαθήχης, δουλεύοντες xat- 
νύτητι πνεύματος, καὶ οὐ παλαιότητι γράμματος. 0t 
xal συμπληροῦσιν Ἐχκλησίαν ὁσίων, κατορθοῦντες 
τὰ ὅσια Δαυ]ὸ τὰ πιστὰ, χαὶ ὁσιωτάτην ἔχοντες διχαιο- 
σύνην πρὸς τὸν Θεόν. δι ὧν κατορθουµένων αἰνοῦσι 
τὸν Κύριον (42). 


VkRs. 1. Prater cos qui novum hominem indue- 
runt, non est qui novum canticum cantare possit. 


C Quippe qui doctrinam Novi Testamenti sapiunt, in- 


servientes novitati spiritus, et vetustatem litter» 
respuentes. Qui etiam Ecclesiam sanctorum com- 
plent, sancta David fidelia perficientes, et sanctita- 
tem habent justitiam coram Deo : qu: per(iciendo 
Deum laudant. 


TSALMUS CL. 


Στ. Υ. Ὁ ph ἐπαισχυνόμενος Ἰησοῦν xai τοὺς 
λόγους αὐτοῦ, μετὰ παῤῥησίας σαρῶς xal μεγαλο ρώ- 
νως τὰ τῆς θεολογίας προφέρων, αἱνεῖ αὐτὸν καὶ τὸν 
Πατέρα αὐτοῦ «ἐν fyc σάλπιγγος.  0θεν χαὶ οἱ τῆς 
ἀληθείας χΊουχες ἐπὶ τῷ παῤῥτσιέστερον xat σαφῶς 
ἀπαγγέλλειν τὴν διδασκαλίαν, ἐντολὴν ἔχουσιν ὡς 
σάλπιγγι ἑαυτῶν ὑφοῦν τὴν φωνήν, Εἴρηται γοῦν 
πρὸς αὐτούς' « Σαλπίσατε σάλπιγχι ἓν Σιὼν, χηρύ- 
ξατε Ev ὄρει ἁγίῳ µου. ». ᾽Αλλὰ χαὶ ἡ τῶν νεχρῶν 


Vgns. 5. Qui jn Jesu et in sermonibus ejus non 
erubescit, sed palam clara et alta voce divinam do- 
ctrinam profitetur, laudat Dominum et Patrem ejus 
« in sono tubz. » ldeo veritatis doctores, ut clarius 
et altius disciplinam suam praedicent, jubentur 
quasi tuba vocem suam exaltare !!. Dictum est etiam 
ad eos: « Clangite tuba in Sion, pred'cate in ' 
monte saneto meo !*. » Mortuorum quoque resurre- 
ctio, ut resurgenti cuique denuntietur, tuba signi- 


ἀνάστασις, ὅπως πᾶσι τοῖς ἀνισταμένοις φανερὰ D ficanda : « Canet enim tuba, et mortui resurgent 


καταστῇ, διὰ σάλπιγγος σηµαίνεται’ « Σαλπίσει γὰρ, 
xa οἱ νεχροὶ ἁναστήσονται ἄρθαρτοι. » Καὶ Ev ἑτέρᾳ 
Ἐπιστολῇ: € Ἐν φωνῇ ἀρχαγγέλου καὶ ἓν σάλπιγγι 
Θεοῦ χαταθήσεται ἀπὸ οὐρανοῦ ἐπὶ τῷ τοὺς xsxot- 


µτµένους ἓν Χριστῷ ἀναστῆναι. » Ὡς οὖν τὸ πρὀσ- 


ταγµα τῆς ἀναστάσεως φανερούμενον πᾶσιν ἐπὶ τῷ 
διχκαίους xal ἀλίχους ἀναστῆναι τῷ µεγαλορώνῳ τῶν 


1 Ίδα, xvi, d... !* Jocl, wi, 15. 

(42) lita adamussim S. Augustinus in sermone 
Vaticano XXIV, 2. Jam vero ibi nos animadverti- 
mus, Augustinum sequi presse Origenem , cujus 
verba nomenque ipsum nos ibi protulimus. Nunc 
autem videmus Didymum quoque ab Origenis verbis 
vix discedere. Objiciet aliquis : Quomodo Augusti- 
nus, Grece prope ignarus, Origenem legebat ? Nem- 

, inquam ego, in Latina Rulini interpretatione qux 
1919 exstabat; sicut apud eumdem Rutinum legebatur 
ab eodem Gregorius Nazianzenus, qui Latine inter 


5 Cor. xv, 53. 


incorrupti !?. » Et in alia Epistola : « In voce ar- 
changeli et in tuba Dei descendet de ccelo, ut re- 
surgant qui in Christo mortui sunt!*, » Quemad- 
nodum igitur resurrectionis praeceptum organorum 
sonitu revelatur, ut omnes justi et injusti resurgat, 
ita et Dei laus eodem organo proferenda. « Laudate 
eum in psalterio et cithara. » Quid sit psalterium 


15 "Thren. 1v, 15. 


Rufini scripta adhuc superest. Adhuc unum addam. 
Didymum scripsisse etiam in Ecclesiasten commenta- 
rios, constabat ex Damasceni Parallelis ubi laudan - 
tur, p. 685. Nunc in codice Vaticano pervetusto 750, 
25 b, in catena ad Jobum perspicue legitur. AIAY- 
ΜΟΥ ΕΙΣ ΤΩ (dic τὸν) EKK. Didymi autem verba 
ad Job τι, 7, sunt: movfpto- παροξυτόνως ἀνάγνωθι,. 
ἵνα σηµαίνη τὸ ἀπεχθὲς χαὶ ἐπίπονον; quee quidera 
exstant in Junii catena, p. 77, sed perverse adjuncta 
Polychronio, erepta Didymo. 


4 


1615 


ΠΙΡΧΜΙ ALEXANDRINI 


et cithara , el qua ratione sese invicem habeant, A ópyrávov, γνωρίξεται ἀχόλουθον xaX του Otro αἴνοις 


Supra dictum est. Laudamus igitur Deum in mente 
etin spiritu psallentes ; hoc emm psalterium ; 
nam spiritus et mens desursum ex Deo propter 
sublinmitatein doctrinarum consonant. 


Ψάλλοντες ἐν πνεύματι xal νῷ' τοῦτο τὸ φαλτήμιον. Τὸ γὰρ πνεῦμα xal Ó νοῦς ἄνωθεν &x Oron δε 277. — 


λότητα.«δογµάτων συνηχεῖ. 

Ὕρες. ὃ. Indicat illud : « laudate eum in cym- 
balis benesonantibus, » meo quidem judicio, De- 
winum nebis -voce distincta celebrandum esse. 
lMunc enim.sensum confirmare videtur Apostolus, 
dicens : « Factus sum velut 2s sonaus, aut cymba- 
lum tinniens !*. » Nisi enim, inquit, mente simul et 
lingua loquar, et interpreter quacünque lingua 
proferuntur, auditores inanes tantum voces perci- 
pient, ita ut eis barbaro sermone uti videar. Dum 
nil preter vocum sonitus percipiunt, fit eis 5 s0- 
nans aut cymbalum tiuhiens, aures inaniter pul- 
sans et circumstrepens. Laudemus igitur Deum 
distincta voce, sanctos viros imitati. De his enim 
dictum est : « Narratio justi semper sapientia. » Et 
alias: « Os justi meditabitur sapientiam, et lingua 
ejus loquetur judicium , lex Dei ejus in corde 
ipsius !s» hoc est, mente et lingua et ore cele- 
brat Deum. Cymbalum bene sonans vocat. suavem 
e gratam vocem, ,przeclare opera predicantem , 
* cymbalum  jubilationis » cantum dicit de su- 
peratis et devictis hostibus. 


ταυτῷ τῷ ὀργάνῳ προφέρεσθαι. « Αἰνεῖτε αὐτὸν ἓν 
φαλτηρίῳ xai χιθάρᾳ. » "Ott τὸ φαλτέριο» xsi$ 
χιθάρα, xaX ποίαν ἔχουσι πρὺς ἄλληλα διαφορὰν, ἐν 
τοῖς προάγουσιν εἴρηται (45). Αἰνετέον οὖν 9 


Στ. &'. Δηλοῦσθαν νομίζω διὰ τὸ « αἰνεῖσθαι αὐτὸν 
ἐν χυµθδάλοις εὐῆχοις. » τὸ δεῖν καὶ φωνῃ τὸ χατὰ 
προφορὰν ὑμνεῖν διὰ θεολογίας τὸν Κύριον. Πα ρίστα- 
ται δέ pot τοῦτο νοεῖν Ex τῆς τοῦ ᾽Αποστόλου λέξεως 
γράφοντος οὕτω" « Γέγονα χαλχὸς ἠχῶν χαὶ x246a- 
λον ἀλαλάκον. » Ei γὰρ, qnoi, μὴ wp xai γλὠώσσ 
λαλῆσω, μηδὲ ἑρμηνεύων ἕχαστα τῶν ὑπὸ τες γλώτ- 


p {ης εἰρημένων, ἀντιλήψει του ἀκροατοῦ µόνης geras 


ἄνευ διανοίας ἔχοντος, ὡς δοχεῖν αὐτῷ βάρδαρον εἷ- 
ναι τὸν λαλοῦντα. Φωνῆς ἤχου µόνον afar ctv ἔχο-- 


πος, Ὑίνεται αὑτῷ χαλχὸς ἠχῶν, ἡ κύμθαλον ἁλαλά- 


ζον, κροῦον xal περιθομθοῦν µόνον τὴν &xoky αὗτεὮ. 
Δοξολογῶμεν τοίνυν θεὸν, καὶ στη.. προφορᾶ puo» 
µενοι τοὺς τελείους διχαίους ἄνδρας ' εἴρτται yag 
περὶ ἑχάστου τούτων τὸ, «Διῆγησις εὖὐσεδους δώ 
παντὸς σοφία’ » ὁμοίως xat, « Στόμα διχαίου µελετί- 
σει σοφίαν, xal ἡ γλῶσσα αὐτοῦ λαλήσε: xpistv. Ὁ 
νόµος τοῦ Θεοῦ αὗτου ἐν xapbia αὑτοῦ, ν τουτέσττι 
νῷ xal γλὠσσῃ xai στόµατι ὑμνεῖ θεόν; εὔπχον & 
χύμδαλον εἶπεν τὶν ἐμμελῆ καὶ μεμουσωμένον zo 
vhv, ἀριδήλως σημαίνουσαν τὰ πράγµατα. Trv à 


αὐτὴν « χύμθαλον ἀλαλαγμοῦ » qnot προφερόµενον ἐπινίχια χατὰ ἁλόντων καὶ ὑπὸ (χεῖρα) γενοµένων τῶν 


ἐχθρῶν. 


Vgns. 6. Quando omnia in omnibus Deus οί, — 2t. ς’. Ὅτε πάντα ἓν πᾶσιν ὁ Geb; γενίσετα:. 
πληρωθήσεται fj προχειµένη λέξις' βοηθῶν γὰρ τἳ 


complebitur hoc effatum ; nam succurrens infirmi- 
(ati nostrz,, dat nobis spiritus divini mentem, uti 
de primo homine scriptum est: « Et insufflavit in 
faciem ejus flatum vitz, et factus esthomojin animam 
viventem !'. » Nain vita et fons vitz? is est qui dixit: 
« Ego sum vita 19. » De qua vita dictum est Patri: 
« Apud te est fons vite ἵ. » Cujus beatificantis et 
sanctificantis vit fletus, ubi ad hominem venerit, 
vivam eflicit animam ejus, ita ut gratins agens qui 
tanta adeptus est, dicat : « Et anima mea ipsi vi- 
vet **. » Που dono non fruitur alius preter eum qui 
Jesu sermonein susceperit : « Qui credit in eum 
qui misit me, habet vitam zternam *!.» Hunc flatum 
largietur iis qui terrena despiciunt et ea calcant 


tur : « Sic dicit Doimninus Deus, qui fecit, coelum, 
οἱ ürmavit terram, et qui dat spirationem populo 
qui super eam, οἱ spiritum caleantibus eam 13,2 
terram videlicet. Dictum est etiam a vetere quo- 
dam : « Spiratjo autem omnipoleplis est quie me 
docet 33. » 


16 Psal. xxxvi, 50. *' Gen. t1, 7. 


" I Cor. xim, 4. n. ore 
, Ad 


3 jeg. vi, 47. ** [sa. χω, 5. 


(4$) Confer psal. iv, in titulo. 
(4) Εἰσχαιρικῶς. Vox. inaudita, quam tamen, 
ratione habita grzecitatis Didymiang, vix operarum 


ἀσθενείᾳ ἡμῶν, νόησιν πνοῆς θείας ὑμῖν ἐνδίξωσ:ν, 
ὡς καὶ περὶ τοῦ πρώτου ἀνθρώπου ἀναγέγραπται zh, 
« Ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρύσωπον αὐτοῦ πνοῦν ζωής. 
καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχἠν ζῶσαν. » Ζωὴ γαρ 
καὶ πηγἡ ζωῆς ὁ εἰπὼν, « Ἐγώ εἰμι ἡ ζωέ6. » Πτεὶ 
ἧς ζωῆς εἴρηται τῷ Πατρὶ, « Παρὰ oot yr; ζωτς., 


Ταύτης σῆς μαχαριοποιοῦ καὶ ἁγιαστιχῆς ζωτις το» 
εἰς τὸν ἄνθρωπον ἐρχομένη, ζῶσαν τὴν doykv αὐτοῦ 
παρασχευάσει, ὥστ᾽ ἂν εἰπεῖν εἰσχαιρικῶς (44) τὸ, 
τούτου τυχόντα, € Ἡ ψυχή µου αὐτῷ Ql. » Taoc 
τῆς δωρεᾶς μόνος ἀπολαύσι ὁ τὸν Ἰησοῦ λόγον δεςξα- 


µενος, « Καὶ πιστεύσας τῷ ἀποστείλαντί µε, ἔχει 


ζωὴν αἰώνιον. » Ταύτην viv πνοὴν ἄ.. ατω.. ὀρέγει.. . 
qua populo subjacent, uti propheta de ipso testa- D τοῖς ὑπεραναθεθηχόσιν τὰ αἰσθητά χαὶ πατοῦΌσιν..τα 
χα..µένοις λαῷ αὐτοῦ, ὡς εἶπεν ὁ προφήτης cp 


αὐτοῦ. « Οὕτω λέγει Κύριος 6 θεὸς ὁ ποιἠσας τὶν 
οὐρανὸν xal στερεώσας τὴν γῆν, ὁ διδοὺς τενοὺν τῷ - 


λαφτῷ ἐπ αὐτῆς, xal πνεῦμα τοῖς πατοῦσιν αὐτὲν» 


φανερῶν δὲ ὅτι τὴν γΏν. Εἴρηται δὲ xol πρός «we; 


ὀρχαίου. « Πνοὴ δὲ παντοχράτορός ἐστιν ἡ διδάσχ».- 
σά µε. »᾿ 


11709. xiv, 6. '* Psal. xxxv, 10. ** Psal. xx», 34. 


errori tribuere ausim, qui ex alio quodam adver- 
bio, v. c. εὐχαριστικῶς, barbaram hanc scripturae 
efliuxerint. KpiT. 





1617 FRAGMENTA. IN PSALMOS. 1018 








DIDYMI FRAGMENTA ALIA. IN. PSALMOS. 
EX CODICE NANIANO XXIII. 


(Greci codices mss. apud Nanios vatricios Venelos asservati, ed. Mingarelli, Bononie 1784, in-&".) 


Codex membrangeus, in quarto, constans foliis 86, scriptus saeculo x, mutilus in fine. Quin etiam cum 
plurimis in paginis litterarum vestigia omnino interierinti, non magni usus esse potest. 

Continet collectanea, seu catenam in Psalmos, nempe a psalmo primo usque ad centesimum quartum : 
reliqua enim perierunt. Quinam sit auctor, ignoro. In prima pagiga vix aliud verbum superest, prater 
hunc titulum : Βίδλος Ῥαλμῶν. In mediis paginis script sunt psalmi, in marginibus vero catena, seu com- 
m:entaria, vel scholia. Prima verba catenze qua supersunt, incipiunt in secunda pagina folii primi sic : ε’ (id 
est vers. 5) : Οὐχ οὕτως ol ἀσεδεῖς * — (id est Non sic impii.) Tq διπλασιασμῷ τῆς ἁπαγορεύσεως σαφέ- 
στερον thy ... ιότητα Oelxvuotv* εἶτά φησιν’ ἀλλ f 6 χνοῦς xat τὰ ἑξῆς ἐχεῖνοι γὰρ, qnotv, ὑπὸ τῶν θείων 
ἁρδόμενοι λόγων, ἀεί, elc. 

Patres, quorum verba passim afferuntur in hac catena, sunt Chrysostomus, Basilius, Hesychius, Theo- 
doreius, Origenes, Athanasius, Arethas archiepiscopus, Eusebius, Didywus, Diodorus, Aquila, Maximus, 
Theologus (nempe Gregorius Nazianzenus), Isidorus, Theodotio, Gregorius Nyssenus, TTheodoiius (nam 
fol. 53 6, εἰ 61 a, et 62 b. legitur θεοδωτίου), Cyrillus et Symmachus. Nonnvlla placet modo hujus cateuw 
specimina exhibere. Ας primo quidein omnia, qua ibi exstant Didymi Alexandrini, loca exscribau, huuc 
prx czteris auctorem eligens, quod ejus libros De Trinitate olim ediderim. 


|. Fol. 14 e. Ad versiculum 15 psalmi noni :Α IV. Fol. 28 b. Ad versiculum 12 ejusdem psalmi : 


Σύγτριψον τὸν βραχίονα τοῦ dpapecedo), etc., 
hiec leguntur : Διδύμου, — Μετὰ ἄρθρου ῥηθεὶς ὁ 
ἁμαρτωλὸς τὸν διάδολον δηλοῖ: οὗ ὁ βραχίων ὑπὸ 
τοῦ Κυρίου συντρίθεται, xai fj ἁμαρτία αὑτοῦ ζητου- 
µένη οὐχ εὑρίσχεται΄ ἔχουσα bv τῷ ἐπιτελεῖσθαι τὸ 
εἶναι x3l πανοµένη * τὸ γὰρ xaxby ποιότης ἐστν, 
οὐχ οὐσία. 

if. Fol. 27 b. Ad versiculum quartum psalmi zx : 
Ὅτι προέφθασας αὐςὺν ἐν εὐλογίαις yxpnotótntoc * 
ἔθηκας ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ στέφαγον ἐκ Ai- 
θου τιµίου, hzc leguntur : Διδύμου. — Ἐξ ὧν 
ἐπιτηδεύει τις στεφανοῦται' ὅ τε Ύὰρ δίχαιος τὸ 
δίχαιον διώξας ἀπολήφεται τὸν τῆς διχαιοσύνης στέἑ- 
φανον ὅ τε περὶ Τριάδος δοξάνων ὀρθῶς * χομιεῖται 


"Ott ἔκαβιγαν εἰς σὲ xaxá* διε.ογίσαγτο βουλὰς 
(ita codex) dc οὐ μὴ δύνγωνται στῆσαι ' lise haben- 
tur : "Oct Éx.uvar εἰς cé xaxd* ---ἐπειδὴ χατὰ σοῦ 
thv γλῶσσαν ἐχίνησαν xai βλασφήμοις λόχοις ἐχρή- 
σαντο. --- lu margine vero sciljtum est Διδύμου * 
sed puto Didymi esse non ος, sed qu:e sequuntur, 
nempe : "O«t xaz' ἔχχλισιν ἐπιτελεῖται τὰ xax&à xal 
οὐ xav' εὐθήτητα ὥσπερ τὰ ἀγαθά. Διὰ πάντων bk οἱ 
φαῦλοι διαστραφέντες ' xal ἁδυνάτοις ἐπιχειροῦσιν * 
διαλογίζονται γὰρ ἑἐπιθουλενυτικῶς χατὰ τοῦ. βλά- 
6ην μὴ ὑπομένοντος. 

V. Fol. 47b. Ad versiculum 2 psalmi rvi : Καὶ 
ἐν τῇ σκιᾷ τῶν πτερύγων σου &Azxi, ἕως οὗ παρ- 
éA0m ἡ ἀνομία, hec habentur : Διδύμου, — 


τὸν ἁμαράντινον τῆς δόξης στέφανον χατατρυςἡσας B Σχιὰν πτερύγων, τὴν θείαν χηδεµονίαν χαλεῖ- εἰ δὲ 


δὲ τις τοῦ Κυρ΄-ου, στεφάνω τρυφῆς ὑπερασπίζεται ᾽ 
xaX ὁ χάριτι σωθεὶς, στέφανον χαρίτων δέχεται. 

Hi. Fol, 28 a. Ad versiculum nonum ejusdem 
psalmi : Εδρεθείη ἡ χείρ cov πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς 
σου” ἡ δεξιά σου εὗροι πάντας τοὺς μισοῦντάς 
σε, hc liabentur. : Διδύμου" ---"Ἡ τοι τιµωρου- 
µένη ἡ πολεμοῦσα τοὺς ἀντιτεταγμένους τῷ θείῳ 
νόμῳ κατὰ τό” Πολεμεῖ Κύριος χειρὶ κρυφαίᾳ ἐπὶ 
᾽Αμαλίήκ λέγοι δ' ἂν ἐχθροὺς, xa τοὺς ἀθέους - ὥστε 
δι ὧν πάσχουσιν γνῶναι τὸν ἐπιστατοῦντα τοῖς ὅλοις 
Θεόν. — (Que sequuntur, nescio an sint Didymi.) 
"A220: — Τὰς μετὰ τὸν σταυρὸν τιμωρίας αἰνίττε- 
z2:1 τῶν Ἰουδαίων. — Oi μὲν ἐχθροὶ τοῦ θεοῦ εὑρί- 
σχουσιν αὐτόν * οἱ δὲ μισοῦντες αὐτὸν εὑρίσχονται 
{.π) αὐτοῦ καὶ διὰ μὲν τοῦ νόµου εὑρίσχομεν θεόν' 
£X δὲ τῶν Εὐαγγελίων εὑρισχόμεθα ὑπ' αὐτοῦ * 1| 
ξιὰ πραχτικῆς μὲν εὑρίσχομεν αὐτόν διὰ δὲ γνώ- 
σεως εὐρισχόμεθα ὑπ αὐτοῦ, ὀχθροὶ ὄντες τὸ πρότε- 
gov καὶ ξένοι τῶν διαθηκῶν τοῦ θεοῦ' ἐλπίδα ph 
ἔχοντες xaX ἄθε». ἐν τῷ xósqup. 


προσδιαστέλλεται ἡ σχιὰ τῇ ἀληθείᾳ, τοῦτό φησιν ' ὅτι. 
ἐν τῷ βίῳ τούτῳ τυγχάνων' ἐν τῇ σχιᾷ τῶν πτερύ- 
γων εἰμὶ ἐλπίζων xal ἐπ αὐτὰς τὰς πτέρυγας ἑλ- 
θεῖν ἑπτερωμένος τῇ ἀρετῇ, καὶ νοῄσει τῇ πνευµα- 
τιχῇ * πτέρυγες γὰρ θεοῦ:. ωσ x ... αστι ... xal τοῦ 
θεοῦ δυνάµεις' χαὶ αἱ ὑψιπετεῖς περὶ αὐτοῦ νοῄσεις ' 
xai μετ ὀλίγα * ἐπεὶ δ' ἂν δὲ παρέἐλθῃ fj ἀνομία * χαὶ 
ἡ xav'&pou ἐπιδουλὴ,. xaX ὁ ὠνομασμένος ἔπηρεα- 
στῆς, οὐχέτι iv τῇ σχιᾷ ' ἀλλ ἓν αὐταῖς ταῖς cat; 
πτέρυξι' ὡς ἂν προχόψας * καὶ Ἰλευθερωμένος πά- 
σης ἀνόμου πράξεως ἑλπιῶ. 

VI. Fol. 49 b. Ad versiculum decimum psalii 
Lvu, adea verba : Ὡσεὶ ζῶντας ὡσεὶ ἐν ὁργῇ 
χατακίεται αὐτούς, liac leguntur :. Ὡσεὶ ζῶντας 
ὡσεί' — Διδύμου. — O0 γὰρ ζῶντες, ἀλλά ζῶσιν 
ὅμοιοι τυγχάνοντες ὑπὸ ὀργῆς συλληφθήσονται» τὸ 
γὰρ χαταπιεῖν τὸ χρατῆσαι σηµαίνει ' ὡς τοῦ χατα- 
ποθέντος Ίδη χεχρατηµένου xai νενιχηµένου. 

VII. Fol. 50 b. Ad. versam nonum. et decimum 
δα] οἱ εν: Καὶ σὺ, Κύριε, ἐκγε.]άσεις αἰτούς: 


7619 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1029 


ἐξονδενώσεις πάντα τὰ ἔθνη. Τὸ κράτος µου πρὸς Α ἀπέδωχεν ἃ uh fipzasev: ἀλλ οὖν ἡμᾶς ἑλυτρώ- 


σὲ φυ.άξω. "Οτι σὺ ὁ θεὸς ἁνγτιήπτωρ µου εἶ, 
hiec leguntur : Kal σὺ, Κύριε, ἐχγελάσεις αὐτούς' 
— Ἐκεῖνοι μὲν οὖν ἐκεῖνα τολμῶσιν xal σὺ δξ 
ἀχούεις χα) βλέπεις καὶ γελᾶς αὐτῶν τὴν ἄνοιαν . — 
Too Χρυσοστόμου: — Ἔθνη ἐνταῦθα τὰς τῶν δαιµό- 
νων λέγει φυλάς᾽ ---Τὸ κράτος µου πρὸς σὲ φυλάξω' 
-— Ὁ Υἱός φησι τῷ Πατρὶ, πρὸς cé: τουτέστιν παρὰ 
vof. — Av pow ---Οὐ σφετερίσασθαι τὴν βασιλείαν 
προαιροῦµαι" ἀλλ ὀχδέχομαι παρὰ σοῦ αὐτὴν λα- 
θ1ῖν' θαῤῥώ δὲ τῇ πείραᾳ γνοὺς πολλάκις, ὅτι xal 
Θεὺς χαὶ ἀντ'λήπτωρ µου τυγχάνεις' κἂν γὰρ μὴ 
ἐξ ἑἐμῆς δυνάµεως ἄξιός εἰμι λαβεῖν τὸ βασιλεύειν, 
ὁλλά Ye τὸ σὸν ἕλεος προφθάσαν, ἐπιδείξει pot ἐν 
τοῖς ἐχθροῖς µου” ὡς αὐτοὶ μὲν χολασθήσονται: ἐγὼ 
δὲ τὴν βασιλείαν λίψομαι παρὰ cof. 

Vill. Fol. 52 a. Ad. versiculum tertium psalmi 
ωχ: Ὁ θεὺς, ἁπώσω ἡμᾶς xal xaüetAsc ἡμᾶς * 
ὠργίσθης καὶ ᾠκτείρησας ἡμᾶς, lec. leguntur : 
Ὁ θεὸς, ἁπώσω ἡμᾶς καὶ καθεῖ.ες * — Ἐντανθα 
thv αἰχμαλωσίαν ποολέγει' εἶτα τοῦ Θεοῦ τὸ δί- 
xatov xai φιλάνθ;ωπον’ -- Ὠργίσθης xai ᾠχτεί- 
ρησας ΄ — A (nempe ᾿Αθανασίου, ut puto) * θυµω- 
θεὶς µετέστρεψφας fido" E. Ὡργίσθης xaX περι- 
ἔγαγες ἡμάς. Διὰ μὲν γὰρ τὰς παρανοµίας 
ὠργίσθης: μετὰ δὲ τὴν τιµωρίαν Ἠλέησας. — Δι- 
δύμου: —- Ἑλεγκτέον τοὺς ἁμυντιχὸν φρονοῦντας 
εἶνα. τὸν δημιουρχόν’' ὀργίζεται γὰρ ὁ θεὺς, οὐχ 
ἵνα ἀπολέσῃ᾽ ἀλλ᾽ ἵνα οἰκτειρήσῃ΄ τούτῳ συνῴδει 
τό ' Εὐλογήσω σὲ, Κύριε; ὅτι ὠργίόθης pot εἰς σω- 
τηρίαν' εἰ γὰρ εἰς σωτηρίαν ὀργίκεται, οὗ πάθος 
ἡ ὀργή ’ ἀλλὰ χοησίµως παραλαμθάνεται. 

IX. Fol. 53 b. Ad versiculum decimum ejusdem 
psalmi, ad ea. verba : Μωὰδ JAé6nc τῆς ἑλπίδος 
ου, lizc leguntur * Διδύμου ' --ΜΙωὰδ A£Ónc τῆς * 
-- Τὰ ἁποῤῥαγέντα µέρη συνάπτει δι Ópovola;: 
λιωὰθ γὰρ λέύης λουτροῦ f| λέόης ἁμεριμνίας' ὁ 
γὰρ ἀπόθλητος Μωὰθ διὰ τοῦ λουτροῦ τοῦ βαπτί- 
σµατος ὃ ἄφεσιν ἔχει xal ἁμεριμνίας πρόξενον γί. 


νεται' xal οἱ ἀλλόφυλοι πάντες ὑπετάγησαν"' τῷ 


ζυγῷ τοῦ Χριστοῦ ὑποχκύγαντες. 

X. Fol. 53 a. Ad versiculum tertium psalmi Lx : 
Ἀπὸ cor περάζων τῆς γῆς πρὸς σὲ ἐχέκραξα, 
hec habeutur: Απὸ τῶν περάτω» τῆς γῆς: — 


σατο' χαὶ tout ἔστιν ἀποτιννύνα:, ἑξαλείρων τὸ 
καθ ἡμῶν χειρόγραφο», ἃ Ίναγχίσμεθα ἁποττ-- 
vovat ἐπιφερόμενα xa0' ἡμῶν, ἐξίλειπται ταῦτα 
xal Ἴρται ἓχ τοῦ μέσου ἀφέσεως ἁμαρτιῶν ὃκ- 
θείσης. 


XMi. Fol. 66 a. Ad versiculum 14 ejusdem 
psalmi : "ET δὲ τῇ προσευχῆ µου apóc σὲ, 


Κύριε * καιρὺς εὐδοκίας, ὁ θεὸς, ἐν τῷ «.1ήδει 
τοῦ ἑλέους σου ἐπάχουσόν µου (sic), etc., lire 
habentur : Καιρὸς εὐδοχίας ' — Ὁ Σύμμαχος ο- 


τως ' χαιρὸς διαλλαγῆς, 6 θεός. ἱχανή Φπσοι...... 
ἐπενεχθεῖσά pov τ'µωρία χαιρ..... Tn» λυθτναι, 


xal τὴν φιλανθρωπίαν «hv chv àvagavrvat- εὖξ-- 
χίαν Υὰρ τὸ ἀγαθὸν χαλεῖ θέλτμα. — Διδύμου--- 
"Iv ἐμοῦ ζωοποιουμένου, σὺν ἐμοὶ ζωρποιτθῶσιν οἱ 
δι) ἁμαρτίας νεχρο:. 

XIV. Ibidem, ad versiculum 15 ejusdem psalm, 
ad ea verba : ᾿Ῥυσθείην éx τῶν μισούγτων µε, 
xa) ix τοῦ βάθους τῶν ὑδάτων, hxc. legunitar: 
Ῥυσθείην éx τῶν" — Βάθος ὑδάτων....... 
ἐπαγομέν... .. ἐκάλεσεν τιμωρία... «ο... « — 
Διδύμου * — Βάθος ὑδάτων ἐστι..... εἰς ὃ γένουτα: 
γενναίω..... Τεν... πᾶρᾶ..... G φέροντες  ἁ-' 
οὗ ... «ο. µένου, ρύεσθ......... µένους εἰτεῖν 
ἐπ..... χραζάµενο.....ο βάθους δὲ «c» 
ὑδάτων γράφει, οὐχὶ δὲ bx τῶν βαθέων τῶν 26z- 
των. 


XV. Fol. 67 a. AJ versiculum 349 οἱ 37 οωςόσ'. 


C psilini : Καὶ ἔδωκαν slc τὸ βρῶμά pov zodur: 


xal elc τὴν δίψαν µου ἑπότισάν µε ὄξος. Fa 
θήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτῶν sic za- 


γίδα, eic., hsc leguntur : Kal ἔδωχαν εἰς τὸ — 


βρῶμά µου xo... .-- Καὶ αὐτὴν pot, φποὶ, τὸν 
τροφὴν, πιχρὰν καὶ ἀνιαρὰν χατεσχεύασαν. Ανέοννις 
γὰρ τοῖς uev" ὀδύνης ἑἐσθίουσιν καὶ ἡ ἡδίστη τρ}: - 
— Γεγηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν. — Τοῦ Χρυσοτ-.- 
µου" -- Τουτέστιν fj τρυφή ΄ τὰ ἀγαθὰ πάντα µ:- 
ταθαλλέσθω xal ἀπολλύσθω xa γενέσθωσαν x32. 
εὐεπιχείρητοι’ xal δηλῶν ὅτι ἁμαρτημάτων  tiv;.- 
σι (sic) δ[κηνταῦτα πάσχοντες, ἐπήγαγεν " καὶ εἰς ᾱ-- 
ταπόδυσιν παγίδας δὲ τὰς τιμωρίας χαλεῖ " ἔσχτ- 
τίσθηχσαν δὲ, τὸν τῆς διχαιοσύνης Ίλιον μὴ Cuir 
pivot. — Διδύμου ' — Tpázs,a, ἡ θεύσνευστες 


Διδύμου᾽ --Γην τὸ σῶμά φησι ΄ πέρατα vto τὰ αἲ- p Γραφή" fc fj μὲν θεωρία καὶ ἡ νόησις φυχῶν az7- 


αθητήρια΄’ ἀφ᾽ ὧν καλὸν χκράζειν πρὸς τὸν θεὸν καὶ 
προσεύχεσθαι ' ἵνα μτδεµίαν αἴσθησιν ἀντιπράττου- 
σαν ἔχωμεν. --- Ὡριγένους' — Γην τὴν χακίαν' f; 
ὁ ἐξελθὼν χοάζει πρὸς τὸν θεόν. 

ΧΙ. Fol. 59 a. Ad. versiculum sextum. psaliui 
LV : — "Exei ebzpav0noóue0a ἐπ᾽ αὐτῷ, hac 
leguntur : "Exei εὐφρανθησόμεθα * — Διδύμου : — 
Ἐχεῖ ἀντὶ τοῦ ἐν τοῖς τοιούτοις θαύμασιν cügpáv- 
θτµεν ἐν τῷ Gc: ἑνήλλαχται Υὰρ ὁ χρόνος ὡς 
καὶ ἓν τῷ ὁ µεταιστρέφων, ἀντὶ γὰρ τοῦ, ὁ µετα- 
στράγας. 

Xil. Fol. 65 a. Ad versieulum quintum . psalmi 
L*Vlt, 3d ea verba : "A οὑχ ἤρπαζον τότε áa- 
ttírrvor, huc habenter : Διδύμου: — E! καὶ 


χῶν τροφὴν περιέχει’ ἡ δὲ λέξις τραπέζες ijv 
ἐπέχει. | 

XVI. Fol. 69a. Ad versiculam 14 psalmi 131- 
Ἐ]ὼ δὲ διὰ παντὸς &ÀAxu) ἐπὶ σέ. xal zfcc- 
θήσω ἐπὶ πᾶσαν τὴν αἴνγεσίν cov, liec lezunir: 
Εγὼ δὲ διαπωντὸς ἑ]πιῶ  -- Ταῦτα γὰρ ὁρῶν : 
νόµενα τῇ εἰς σὲ ἐλπίδι βεθαιωθήσοµαι : χαὶ zo 
πλασίαν προσοίσω τὴν ὑμνφδίαν. — Διδύμου.-- 
Προσθήχην ἑποιῄσατο τοῖς τοῦ Πατρὸς Όμνεις ' 
Υἱός : τὴν Καινὴν Αιαθέχην πρὸς τῇ Παλαιᾶ z3c- 
δοὺς ’ οὗ γὰρ ἀνεῖλεν τὰ πρῶτα εἰσάγων τὰ c. 
&£pa * προσθήχην δὲ ἐἑποιέσατο. 

XVII. Ευ]. 80 b. Ad versiculum 14 psalmi Ότι 1 
EAvjujrazo. αὑτὴ» ὕς ἐκ δρυμοῦ. καὶ κ; ; 


1621 FRAGMENTA IN PROYERPBIA. 1623 


(éyptoc χατεγεµήσατο αὐτὴν, hecleguutur : 'EAv- A τουτέστιν ἓν ἀχάρποις φυτοῖς εἰκότως λοχᾷν, περὶ 
paco αὐτὴν óc: — Τὰς διαφόρους τῶν Ἰσ-  ràp τὰς ἁλόγους ὁρμὰς τὰ πάθη ταῦτα ἑἐγχρύπτε- 
συωρίων ἑφόδους εδιὰ τούτων ἑδήλωσεν: ἐπειδῇ δὲ ται" θυμοὺς δὲ xal ὀργὰς ἀποσημαίνειν δύναται { 
Ἴμπελον τὸν Ἱσραὴλ προσηγόρευσεν, εἰκότως σῦν τοῦ μονιοῦ προσηγορἰα. 

i Yp:ov ὠνόμασεν τὸν τούτῳ πολέμιον’ διαφερόντως XVII. Fol. 81 a. Ad versiculum 18 ejusdem 
vip τόδε τὸ θηρίον, ἀμπέλων moMguov: μονιὸν δὲ — psalmi: Γενηθήτω ἡ χείρ σου àx' ἄνδρα δεξιᾶς 
ἀγριον χαλεῖ, τὸν καθ) ἑαυτὸν διάγοντα" ὃς τῶν — cov: xal ἐπὶ Υἱὸν (ita codex) ἀγθρώπου ὃν éxpa- 
ἄλλων ἐστὶν ἀγριώτερος' ἐπειδὴ τοίνυν xoi Ναθου- Ἅταίωσας ἑαυτῷ, etc., haec habentur : Διδύμου * 
χρδονόσορ τῶν ἄλλων βασιλέων θηριωδέστερος Tv, —— Ἐκραταίωσεν ἑαυτὸν, οὐχ ἑάσας αὑτὸν Ex χατα- 
εἰχότως αὐτὸν ὠνόμασεν μονιὸν ἄγριον. — Διδύμου, δολΏς σπέρματος ἀνδρὺς τὴν σύστασιν ἔχειν τοῦ 
— Τὰ λυμαινόμενα αὐτὴν ἄγριά εἶσι πάθη καὶ αἱ σώματος ' Πνεύματος γὰρ ἁγίου ἐπελθόντος τῇ Παρ- 
πονηρόταται δυνάµεις: ὃς γὰρ αἰσχραὶ ἐπιθυμίαι καὶ θένῳ, ὁ ἅγιος τόχος ὑπέστη * ὃς καὶ ἠτοιμάσατο τὴν 
ἀχόλαστοι ἡδοναί: ἃς διὰ τὸ ἀχάθαρτον ἓν δρυμῷ" ἄμπελον πρὸς χαρπογονίαν. 


H actenus omnia Didymi loca, quee supersunt, aut legi possunt. in hacce catena, exscripsi. Fol. quidem 
42a legebatur alius Didymi locus, sed nunc litiere evanuerunt. . 





DIDYMI FRAGMENTA IN PROVERBIA. 


(Angelo Mai. Bibliotheca nova Patrum, tom. VII, parte i1, pag. 57.) 


A Didymo Alexandrino Salomonis Proverbia commentariis fnisse explanata, evidenter testantur. catene,. 
Latine nempe Peliani, Grece autem. codicum | Vaticanorum 1803 (A); Vat. Ottob.. 147 (B); Vat. reg. 
577 (C); ne alia ab. exiranearum  bibliothecarum codicibus testimonia frustra accersam. Habere se Didgmi 
hoc opus, aiebat Cassiodorus lust. div. litt, cap. 5: « In quo libro (Proverbiorum) Didymum expositorem ia 
Gr«ca lingua reperimus, qui ab amico nostro, viro disertissimo Epiphanio, in Latinum sermonem diligen- 
tissime translatus est. » Cum jam nos volumine quarto Didymum in secundam ad Corinihios, et ad . Joannis 
Evangelium, quantum licuit, collegerimus ; nunc haud inciti reliquias ejus ad divina Proverbia corrasimus, qum 
quindecim ferme paginas nobis confecerunt. 





EK ΤΟΝ AIAYMOY 


ΕΙΣ 


ΠΑΡΟΠΠΑΣ ΣΟΛΟΜΩΝΤΟΣ ΕΞΗΓΗΣΕΟΝ. 


EX DIDYMI 
IN PROVERBIA. SALOMONIS COMMENTARIIS 


CAPUT PRIMUM. 
Παροιμία ἐστιν ofov, Γλυκὺς ἀπείρῳ πόλεμος, — Proverbium esi veluti si dicas: Dulce est iex» 


xaX, Ρανὶς ἑνδελεχοῦσα χοιλαίνει πέτραν. 

Ἡ πἀὰροιμία εἴρηται ' Ἐν ἀρχῇ γὰρ ἔτι τῶν τρἰ- 
6ων οὐσῶν ἀσήμων, τὰ νῦν προσαγορευόµενα μίλια 
παρὰ Ῥωμαίοις, τότε σημεῖα καλούμενα, οἱ παλαιοὶ 
κατά τινας τῆς ὁδοῦ τόπους ἑτίθεααν, xal τούτοις 
ἐπέγραφόν τινα ζητήματα. Τοῦτο γὰρ ἑποίουν δυοῖν 
Ένεχεν, τοῦ τε γνωρίζειν τὸν ὁδεύοντα τὸ ποσὸν τῆς 
ὁδοῦ, χαὶ τοῦ, ἀναγινώσχοντα τὸ ἐπίγραμμα , xal 
στερὶ τὴν τούτου σαφῄνειαν γινόμενον, τοῦ καµάτου 
ἐπιχουφίζεσθαι. Οἶμος γὰρ λέγεται f ὁδός. 


perto bellum ; et, Gutta perpetua cavat lapidem, 

Proverbii denominatio inde orta est, quod cum 
olim vix nullis signis interstinct2e essent, »lla nunc 
a Romanis appellata milliaria, antea vero dicta 
signa, prisci homines quibusdam in locis statuerunt, 
hisque inscripserunt aliquas quzstiones, ld porro 
duplici de causa faciitlabant, tum ut viz quantita- 
tem viatori indicarent, tum ut dum is legeret in- 
scriptionem, et dum in hujus intelligentia occupa- 
retur, labore levaretur. Namque οἶμος (hinc 
παφοιμία) via dicitur. 


1035 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1624 


Vers. 2. Cegnoscere verba prudentum, officium A Στ. B'. Τὸ γνῶναι λόγους φρονῄσεως, χυρίως kcu 


prsecipue virtutis est, quod et cxteri interpretes sa- 
tis declarant, qui non scripserunt prudentia, sed 
intelligenti. Vel verba prudenti dicit illa quse 
sunt sophistica et callide elaborata. 

Vers. 3. Reprehendens sacer sermo illos qui [α- 
stitiam simulant, et eam prout oportet se habere 
dieunt, ait : Si vere utique justitiam loquimini, re- 
cia judieate, Ilii homing:n. 

Vets, 6. Audio Theodotionis interpretationem, 
quam in editione sua posuit etiam Syinmachus ; 
hi enim problema seripserunt,. Quid est igitur te- 
nebrosus sermo? Confusus scilicet sensu et phrasi ; 
velut. ille apud Isaiam prophetiam :« Vas terra na- 
vium, trans flumina ZEthiopi:e ! Qui mitt in mare 
obsides, et epistolas papyraceas super aquas !. » 
Nihil enim horum sive in ratione parabol: dictio- 
nem perspicuam habet, sive alieujus historie ma- 
aifestam narrationem. Jam vero znigmatis quident 
saltem dictum intelligi potest, tenebrosi vero ser- 
monis ne dietum quidem. Tenebrosus sermo est 
generalis vox ; parabola, peculiaris. Tenebresus 
baud ob lucis defectum, sed quia abtrusus est, ita 
ut tenebre ignoranti oboriantur. Effata sunt. venu- 
si apophthegmata. /Enigma , oratio occulte sigui- 
ficans rem veram ; velut illud : « Aperi, Libane, por- 
tas luas, et devoret ignis cedros tuas. » 

Vers. 7. Verus timor est in religione reverentia. 
intellectus autem bonus. Hic interpungendum est. 
Non enim sufficit ad beatitudinem cognoscere bo- 
num, Disi quisque id etiam opere exerceat. Pietas 
vero in Deum. initium intelligeutiz. 

Vers. 8. Pater justorum Deus. Quisquis euim 
jastitiam exerce!, ex Deo natus est. Mater. nosira 
Ecclesia, cujus sponsus Dominus noster Jesus Chri- 
stus. Leges sunt apostolice constitutiones, — Etsi 
autem anagogen quoque habent supradicta, ata- 
men accommodantur etiam naturalibus genitoribus, 


eum pro sua iu Deum pietate liberos educant. Jam : 


cum sit vir, inagister ille qui gignit per Evange- 
Jium alumnos suos, coujux hujus, et natorum ma- 
ter, Eccle;ia est, imo potius ecclesiastica doctrina 
et vivendi ratio. Si ergo me, inquit, preverbiorum 
auctorem, modo ut patris enarratorem, nodo ut sa- 
pientiz et virtutis, id est. matris, audies, cingeris 
gratiarum corona, et collum tuum torque ornabi- 
tur, ex intellectuali auro et ornamenti; confecto. 
Materia enim corona, qua interioris liominis caput 
cingitur, esl. virtutum circulus, qux grat«e appel- 
lantur, Itaque consonanter coronz intellctuali in- 
telligendus est etiam torques aureus auimza collo 
injectus , id est obedientize ejus. 


Vers. 9. Veriicem collumque dicit mentem : tor- 
quem vero aureum scientiam et intellectualem ani- 
m ornatum : vel torques aureus est subjectio 
Deo, et divinorum eloquiorum munimentum. 


! Ίνα, xvin, 1, 2. 


τῆς ἀρετῆς δηλονότι, ὥσπερ xal ol λοιποὶ ἑρμηνευταὶ 
σαφηνίζουσιν, ἐχδσδωχότες ὡς, ob φρονῄσεως, ài 
συνέσεως λόγους. "H λόγους φρον{σεώς φησι τοὺς 
δοφισµατώδεις xal πανουργευµένους. 

Et. Y. Ἑλέγχων ὁ λόγος τοὺς ἐπιμορφαζομένος 
τὴν διχαιοσύνην, xat λέγοντας ἔχειν αὐτὸν ὡς δεῖ, 
φησίν » El ἀλὴθῶς ἄρα δικαιοσύντν λαλεῖτε, εὐθείας 
κρίνατε, νυἱοὶ τῶν ἀνθῥώπων. 

Στ. c'. ᾽Αχούω τοῦ θεοδοτίωνος ἑρμηνείαν, fv 
ἐξέδωχε xal Σύμμαχος, ὅτι πρόθληµα ἐχδεδώκχασιν. 
Ti οὖν ἐστιν ὁ σχοτεινὸς λόγος; 'O συγχεχυµένος 
χατά τε λόγον xai διάνοιαν καὶ φράσιν ' οἷον τὸ xp 
τῷ προφήτη Ἡσαϊῖᾳ ' « 02al γῖς πλοίων, ἐπέκεινα 
ποταμῶν Αἰθιωπίαςὶ 'O ἁἀποστέλλων ἐν θαλάσση 


B ὅμηρα, xai ἐπιστολὰ; βιδλίνους ἑπάνω τοῦ Ὁδατος. » 


0ὐδὲν γὰρ τούτων οὔτε bv παραθολαῖς τὸν AÉZIv 
σαφῆ ἔχει, οὔτε μὲν ἱστορίας διἠγησιν qavepáv. Kat 
τοῦ μὲν αἰνίγματος ἔστι νοεῖν τὸ ῥητὸν, τοῦ δὲ σχο- 
τεινοῦ λόγου οὐδὲ τὸ ῥητόν. Σχοτεινὸς μὲν λόγος vt- 
νικἡ ἐστι φωνή * ἡ 65 παραδολὴ, ἰδιχή ' σχοτεινὸς δὲ, 
οὗ τὸν κατὰ στέρτσιν φωτὸς, ἀλλὰ τὸν χεχρυμμµένον, 
ὡς σχοτίζεσθαι τὸν ἀγνοοῦντα. Ῥήσεις δὲ τὰ χαλλ:ςσ» 
ἀποφθέγματα ΄ αἴνιγμα δὲ, λότος pss ἐπιχρύσως 
σηµαίνων τὸ ἀληθές * ὁποῖόν ἔστι τὸ, ε Διάνοεξον, ὁ 
Λίδανος, τὰς πύλας σου, χαλ χαταφαγείτω 7p τὰς 
χέδρους σου. P 

Στ. ζ. ᾽Αληθὴς γὰρ φόθος, ἡ χατὰ σεθασμὸν c2- 
λάθεια ' σύνεσις δὲ, ἀγαθή. Εἰς τόδς ὑποστικτένν. 
Οὐχ ἀρχεῖ γὰρ εἰς µακαριότητα τὸ εἰδῆναι τὸ ἀγαθ»,, 
εἰ μη καὶ πράττοι τις αὐτό: εὐσέθεια δὲ εἰς θ:ὸν, 
ἀρχὮ συνέσεως. 

Στ. w. Πατηρ piv διχαίων, 6 θεός. Πᾶς vào ὁ 
ποιῶν τὴν δικαιοσύνην ἐκ τοῦ θεοῦ γεγένττα.. Mr- 
«ηρ δξ ἡμῶν, ἡ Ἐκχλησία, f; νυμφίος ὁ Κύριος 
ἡμῶν Ἰησοὺς Χριστός. θεσμοὶ δὲ, αἱ ἀποστο χ1ὶ 
διατάξεις (1).—El καὶ ἀναγωγὴν ἔχει τὰ προχσέµεναι 
ἁλλ᾽ ἐφαρμόκονται xal τοῖς κατὰ φύσιν γονςῦσιν, 
ὅταν θεοσεθεῖς ὄντες ἀνατρέφωσι τὰ τέχνα. "Όντες 
δὲ ἀνδρὸς τοῦ διδασχάλου , τοῦ γεννῄσαντος διὰ τοῦ 
Εὐαγγελίου τοὺς πτα!δεοµένους, σύςυγος τούτῳ χαὶ 
µήτηρ τῶν τεχθέντων ἐστὶν dj Ἐχχλτσία, μᾶλλον 
δὲ dj ἐχχλησιαστικὴ γνώµη xal πολιτεία. "Hv τοίνυν 
ἐμοῦ, φησὶ, τοῦ παροιμιαστοῦ, vov ὡς χαθτυττου 
xai πατρὸς, νῦν δὲ σορίας xal ἀρετῆς ἀντὶ μττρὸς 
χαταχούὐσῃς, στεφθήσῃ γαρίτων στεφάνῳ, xal τὸν 
τρἆχηλον χοσµηθήσῃ χλοιῷ, ix νοητοῦ ypusoo xat 
κόσμου κατεσχευασμένῳ. "Y)n γὰρ στεφάνου ὃν 
ἀναδεῖται Ἡ τοῦ ἔσω ἀνθρώπου χεφαλῃ, ἡ τῶν ἁρε- 
τῶν περ.οχἡ, χάριτες ὀνομαζόμεναι τυγχάνο.,σ.. 
Συμµφώνως τῷ στεφάνῳ, νοητῷ ὄντι, Σχληπτέον καὶ 
τὸν χρυσοῦν χλοιὸν ἐπιδαλλόμενον τῷ tfi φυχῖς 
τραχήλῳ, τουτέστι τῷ ὑποταχτικῷ αὐτῃς. 

Στ. 0'. Κορυφὴν δὲ xai τράχηλον λέχει τὸν νοῦν 
χλοιὸν δὲ χρύσεον, τὴν γνῶσιν xa τὸν νοητὸν τς 
Ψυχῆς xóspov* f| χλοιὸδς χρύσεος, d ὑποταγὴ τοῦ 
θεου, καὶ ἡ τῶν θείων λυγίων περιοχή. 


(4) Animadverte testimonium Didymi de Apostolic's constitutionibus. 


1725 


FRAGMENTA IN PROVERBIA. 


1626 


Ex. v. Καὶ τὸ σὺν ἄλλοις μὲν ἁμαρτάνειν xólaow A — Vers. 10. Peccare quoque cum aiiis non earet 


ἑ-ιφέρει’ ἄνδρες Ye μὴν ἀσεθεῖς, οἱ àv. xaxía c£- 
λειοι. 

Στ. ια’. Κρύπτουσιν εἰς γῆν, οὓς ἂν πεἰσωσι τὰ 
Στιέγεια φρονεῖν ' ἄνδρα δὲ δίχαιον νοῆσεις τὸν οὐρά- 
vtov ἔχοντα φρόνημα. Δύναται. δὲ ταῦτα νοεῖσθαι 
καὶ εἰς Χριστὸν, καὶ εἰς τὸν τῶν Ἰουδαίων λαόν. 


Τὸ lxavóv fj Γραφὴ δηλοῖ διὰ τοῦ χαταπιεῖν, ὡς 
Ev τῷ 7 «"lva μὴ τῇ περισσοτέρᾳ λύπῃ xata mot τοιοῦ- 
τος. νΦασὶν οὖν, ὅτι Tbv οὐράνιον ἔχοντα φρόνηµα 
χαθελόντες καὶ νιχήσαντες, εἰς ἑαυτοὺς µεταστήσω- 
μεν, ὥστε τὰ ἐπίγεια φρονεῖν. Ζῶν δὲ χαταπίεται 
ὁ δόξαν ἔχων ὀρθὴν περὶ τῶν πρακτέων, καὶ ταύτην 
ἁποθαλών. 


pena. Viri impii sunt, in nequitia consummati. 


Vers. 11. Obruani eos sub terra, quibas $uase- 
rint terrena cogitare. Virum justum illum reputa- 
bis , qui celestem habet animi sensum. Possunt 
bxc etiam de Christo et de Judaico populo intel- 
ligi. 

Quod multum est, Scriptura vocabulo deglutiendi 
denolat; ut illic: « Ne abundantiore tristitia de- 
glutiatuf qui hujusmodi est *. » Amt itaque ho- 
minem hunc celesti animi sensu przxditum, devi- 
ctum cemprehendentes ad nos transferemus, ut ter- 
rena cogitet, Vivens aulem deglutitur, qui rectam 
habens circa res agendas sententiam, banc abjicit. 


CAPUT Il. 


Ec. τα’. Βουλὴν δὲ λέγει «hv προαίρεσιν, xa ἣν B 


αἱρούμεθα τὰ πρακτέα ποιεῖν, Ἡ xai μή’ ἔννοιαν 

& τὴν περὶ τὰ θεωρητὰ, ὥστε χαταλιμπάνειν αὑτὰ, 
καὶ θεῷ προσοικειοῦσθαι, τὰς ἑντολὰς αὐτοῦ Gor, δύ- 
vaut; Φνλάττεσθαι. 


Vers. 11. Consilium dicit, animi propositum, 
quo constituimus facere qux» debemus, vel secus. 
Cogitationém vero dicit qua est circa visibilia, ut 
hec omittamus, et ad. Deum accedamus, et mane 
dala ejus pro viribus observeinus. 


. CAPUT πι, 


Στ. y'. Ἕν ἕξει τὰς ἀρετὰς ἔχων, μὴ ἐπιπολαίως 
καταῤῥαθυμῶν αὐτῶν, οὗτος ἔχει αὐτὰς Yeypay.pé- 
yag ἐπὶ πλαχὸς τῆς ἑαυτοῦ χαρδίας, ἐπὶ τοῦ βάθους 
ὅπλαδὴ τῆς ἑαυτοῦ φυχῆς, τοι τῆς διηνεχοῦς ἔπιθυ- 
µέσεως, ἵνα ὁ ἓξ ἑναντίας ut παρατρέπῃ σε. 

Στ. n. Σῶμα τὸ ἄθροισμα τῶν δυνάµεων τῆς 
ΨυχΏς λέγω" ὁστᾶ, αἱ στερεαὶ δυνάμεις αὐτῆς * πάντα 
vàp τὰ ὅστᾶ ἡμῶν ἐροῦσι’ Κύριε, Κύριε. 


Στ. ις’. Δεξιὰ αὐτῆς, ἡ τῶν θείων ἐπιστήμη, t£ ΄ 


ὧν ἡ αἰώνιος ζωή " ἀριστερὰ δὲ, fj τῶν ἀνθρωπίνων 
γνῶσιςι 

Στ. wy. Ἐνταῦθα πάλιν ξύλον ζωῆς τὸν σταυρὸν 
ὀνομάκει. Τοῖς yàp εἰλιχρινῶς ἐξηρτημένοις Ey τῷ 
Χριστῷ dj διάφορος ἐν τοῦ ξύλου ἀποστάτει ζωή” 
τοῖς δὲ ἑπερειδομένοις ταῖς χρηπῖσιν αὐτοῦ βεθαίωσις 
ὀχυρὰ πέπηγεν ἀκλινῶς, ola δὲ χαὶ ἐπὶ Κύριον ἀσφα- 
λῶς ἱδρυμένοις.-- El δὲ ξύλον ζωῆς, ἡ σοφία τοῦ θεοῦ ' 
διχαίως χεχώλυται μεταλαθεῖν αὐτῆς ὁ Αδάμ. Eiq 
Υὰρ χακότεχνον ψυχἣν σοφία οὐκ εἰσελεύσεται * ἐπεί- 
περ ἀπὸ χαρπῶν δικαιοσύνης φύξται δένδρον ζωῆς. 
M εὑρηκὼς δὲ τίνι ὁμοιώσει τὸν ἑλπίζοντα ἐπὶ Κύ- 
ριον, εἰς ἑαυτὸν µεταστρέφει τὸν λόγον, λέγων ὡς ἐπὶ 
Κύριον’ Ὁ γὰρ ἑπερειδόμενος ἐπ᾽ αὑτῇ, ἅτε δὴ εἰς 
θεὸν ἐλπίζων, ἐστὶν ἀσφαλής. 

Στ. x'. Αρμόττει τοῦτο χαὶ νῦν τῷ Υἱῷ τοῦ θεοῦ, 
σοφίᾳ xal φρονῄσει ὄντι θεοῦ. ᾽Αλλὰ xat ἡ duy 1j 
πιστὴ ΥΠ ἐστιν, ἑχατονταπλασίονα xapmogopouga * 
αὕτη δὲ ἐχ τῆς πιότητος .τῆς σοφίας γίνεται aogh, 
θεμελιοῦντος αὐτὴν àv αὐτῇ τοῦ θεοῦ χαὶ Πατρός. 
᾿Εδράξει γὰρ αὐςῇ τὴν εἰσαγωγὴν τῆς διδασκαλίας, 
ziv ἁπὸ σοφίας ποιούµενος ἓν αὐτῇ, xal ἀεὶ πρό- 
χόπτουσαν αὐτὴν ἁἀποδειχνύς ' obpavby δὲ ἑργάζεται 
παθαρώτατον χτίσµα, ἀγγέλων χαὶ τῶν νοερῶν οὐσιῶν 
ο)κητήριον. Λαθοῦσα δὲ αἴσθησιν τοῦ ὄντος, xal xa- 
τ2νοοῦσα τὴν τῶν πραγμάτων ἀχρίδειαν, οἷον τὸ mo- 


3 [I Cor. ui, 7. 


Vers. 5. Qui virtutum consuetudinem habet, nee 
facile ad illarum exercitium torpet, hic habet ess . 
inscriptas in tabula curdis sui, in penetrali videli- 
cet animz suz seu perpetui affectus, ne unquam 
adversarius te subvertat. 

Vers. 8. Corpus esse aio animae virium couge- 
riem. Ossa sunt firma vires ejus, omnia enim ossa 
nostra dicent : Domine, Domine, 

Vers. 16. Dextera ejus est. divinarnm rerum 
scientia, unde wxterna vita : sinistra, est rerum hu- 
manarum cognitio. 

Vers. 18. Hic rursus vite lignum appellat cru- 
cem. Nam iis qui sincere Christo adhzrent, multi- 
plex ex ligno manat vita : et innitentibus basi ejus, 
munita firmitas stat indeclihabifiter, velut iis qui 
in Domino tute sunt fundati. — Quod οἱ vite li- 
gnum sapientia Dei est, merito prohibitus est eau 


Adamus participare. Etenim in malitiosam animam 


sapientia non introibit, quoniam ex justiti:e frueti- 
bus pullulat arbor vite. Non inveniens autem cui 
comparet sperantem in Dominum, in se convertit 
sermonem quasi loquatur de Domino : nam qui in 
eam incumbit, tanquam in Dominum, securus est. 


Vers. 90. Congruit hoc pune quoque Filio Dei, 
qui sapientia et prudentis Dei est, Sed el fidelis 
anima, terra est fructum centuplicem reddens. Πα 
vero ex pinguedine sapientize flt sapiens, stabilieute 
eam in hac Deo Patre. Fundat enim in ea doctri- 
ng magisterium, eamque sapientia coagmentat, al- 
que in melius semper provebens, ccelum veluti effi- 
cit, creaturam purissimam, angelorum et intelle- 
ctualium substantiarum habitaculum. llla aute:n 
seusu rerum exsistentium percepto, et illarum ac- 
curatam rationem considerans, quasi abyssum mul- 


1027 


ΡΙΡΥΝΙ ALEXANDAINI 


13533 


tam judiciorum Dei, nubes ea nominavit. Vel nu- A λύδυθον τῶν τοῦ θεοῦ χριµάτων, νέφη -aUta 05;- 


les prophetas appellavit; rorem, doctrinam. 


Ne longe abeas a potabili vite aqua. Consilium 
autem dicit, erga res agendas modum ; meditatio- 
nem, eam quz (il circa theoretica. Collum dicit 
]psam animam, qux jugum Domini portat. Sicut 
aulem collum pectoralibus precingitur, sic anima 


dona Dei in regio gestabit sicut hic mandata ejus. 


linpiorum res etiam splendide maledictione fe- 
riuntur αἱ justorum eliam viles benedicuntur. Do- 
mum dicit, rationalis animze facultates; tuguria, 
'partem | iracundam et corcupiscibilem : ibi enim 
irrationales habitant passiones. 


εἴπεν' f) νέφη τοὺς προρήτας ὀχάλεσε, δρύσον -t* 
διδασκαλίαν. 

M5 ἐχτὸς γένη τοῦ ποτίµου τῆς ζωῆς Όδατος. Ba 
Ahv δὲ λέγει τὴν περὶ πραχτέα χίνησιν - ἔννοιαν. ty 
περὶ τὰ θεωρητικά * τράχτλον τὴν αὐτὴν dyogi,v £17, 
τὸν βαστάσασαν τὸν ζυγὸν τοῦ Κυρίου. Ὥσπερ & ὁ 
τράχηλος τοὺς στηθοδέσµους περἰχειται, οὕτως f 
Φυχη τὰ «οῦ Θεοῦ γέρα χομιεῖς τα: ἓν τῇ βασ.λεῖᾳ., 
ὡς χαὶ ἐν τῆδε τὰ; ἐντολὰς αὐτοῦ. 

Τῶν ἀσεθῶν xal τὰ ἐπίδοξα κεχατήραται τῶν 0 
ὃ:χαίων xal τὰ εὐτελέστερα τὐλόγτται. Οἴκον δὲ λέ- 
Υει τῆς λογιχῆς φυχῆς τὰς δυνάμεις" ἐπαύλεις ξὲ, 
τὰς τοῦ θυμιχοῦ xal τοῦ ἐπιθυμητικοῦ * v αὐταῖς vi? 
τὰ ἄλογα διατρίθουσι πάθη. 


CAPUT IV. 


Vers. 8. Honor sapientiz, mandatorum obser- B Στ. η’. Τιμὴ σοφίας, fj τέρησις τῶν ἐντολῶν: o 


vantia. Sapientia Christus, eujus sponsa est, qux 
eum virtutibus honorat anima, quam ille amplexa- 
bitur. 

Vers. 20. Simplici veluti puerulo praimia semper 
proponit attentionibus ejus, erigitque extra ali- 
quando prolapsum. Vite fontes, virtutes; unde 
aqua vivens, Christi agnitio. Proficienti sapientia 
multi fontes, non unus, sed pro virtutum numero. 
lis qui observant has monitiones, vita fiunt : item 
premia sunt. 


Vers. 26. Vitze iter recte persequere, inquit. Pe- 
des sunt tralaticii hujus motus ; nam virtus medium 
tenet. 


φία δὲ ὁ Χριστὸς, οὗ νύμφη ἡ διὰ τῶν ἀρετῶν τιμῶσς 
αὐτὸν duyh, Ἆτις ὑπ αὐτοῦ περιληφθήσετα:. 


Στ. x. Καθάπερ vrmlo τινὶ παιδίῳ ἔπαθλα à 
ταῖς προσοχαϊῖς τίθησι, χαὶ διεγείρει ἔξω που Grex 
ημένον. Πηγαὶ δὲ ζωῆς, αἱ ἀρεταὶ, ἀφ ὧν τὸ ζῶν 
ὕδωρ, fj γνῶσις ἡ τοῦ Χριστοῦ. TQ χατὰ σοφίαν τρι- 
κόπτοντι, πολλαὶ πτγαὶ, xal οὗ µία γίνετα: ' ἀλλ 
κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀρετῶν. Tol; τὰς παραινέσεις, 
φγοὶ, φυλάττουσι ταύτας, Qui γίνονται ᾿ 
ἆθλον. 

Στ. xg'. Τὴν κατὰ τὸν βίον πορείαν ὀρθῶς βάδι--, 
φησί. Πόδες εἰσὶ τῆς ψυχῆς αἱ µεταθατιχαὶ ταυττς 


αὖται τὸ 


* ὁρμαί' µεσότης Υάρ ἕστιν d ἀρετή. 


CAPUT V. 
Vers. 2. Cave attendas fraudulent: ductrinz, CQ Στ. β’. ΜΗ πρόσεχε ἁ τατηλῇ διδασχαλίᾳ, διὰ τῖς 


qui per dulces sermones inesca!, id est haeresi et 
idololatrix: et vaniloquiis, 

Vers. 9. Àudiius tenus, harum rerum bonitas. 
Talis cst erroris natüra, perniciem celare solet, 
jucuuditatem pre se ferre, ul decipiat ; aliter enin, 
81atim homines recederent. Non ita Deus, qui dulce 
celat, laboriosum proponit. Neque dixit, Defluit, sed 
Destillat, ne satiatura videatur amaritudo; nain 
postea felle amarior sentietur. Non quanta est 
(vitii) dulcedo, tanta etiam amaritudo, sed multo 
major. 

Vers. 8. Vise nomine mentem qua 2d virtutem 
tendit, hic denotavit : vel fortasse mandat virtuti 
ut nos a nequitia separet. 

Vers. 11. ld est in senectute; vel carnium con- 
tritione denotat intemperautiam qui est quedam 
corruptio. 

Vers. 19, 14. Introducit. hominem corruptum, 
qui semel vituperat quia disciplinam oderit, aitque : 
Perii e& contabui conterendu carnes meas in luxu- 
riis, et vitam propemodum projeci. Ideo palam facta 
est punitio mea in medio Ecclesi& ac Synagog:e. 
Est enim hzc poenitentis vox, qui nondum est in ea 
extremitate cui prozimus fuit, Par illud est : « Pene 
effusi sunt gressus mei *. » Namque evigilans, senu- 


5 Psal. rxxn. 2. 


χρηστολογίας δελεαζούσῃ. τουτέστιν αἱρέσεε, xal -T 
εἰδωλολατρίᾳ, χαὶ µαταίοις ῥήμασι. 

Στ. Ὑ. Μέχρι τῆς ἀχοῆς, αὐτῶν τὸ χαλόν. Τουαύτη 
γὰρ ἡ ἁπάτη ' τὸ μὲν ὀλέθριον χρύπτειν εἴωθε, co 
θάλλεται δὲ τὸ ὴδὺ, ὥστε ἑλεῖν. f$ γὰρ ἂν εὐθέως 
ἀπετέδησαν. 'O δὲ θεὺς οὐχ οὕτως) ἀλλά τὸ t5 
Mii V τὸ δὲ ἐπίπονον προτίθησι. Καὶ οὐχ εἷ- 
πεν, ᾽Αποῤῥεϊ, ἀλλὰ, ᾿Αποστάζει ὡς μὴ AE 
γενέσθαι τὴν πιχρίαν, ὕστερον μέντοι πιτερότερς 
χολῆς οὐχ ὅσον τὸ ὴδὺ, τοσοῦτον τὸ πιχρόν ' ἀλλὰ 
πολλῷ πλέον. 

Στ. w'. Ὁδὸν εἶπεν ἐνταῦθα τὺν ἐπὶ τὴν ἀρετῖ» 
ὁδεύοντα voUv* f| τάχα τὴν ἀρετὴν προστάσσει χωρί- 
ειν ἡμᾶς ἀπὸ χαχίας. 

Στ. ια’. Τουτέστιν ἐν γ{ρᾳ᾽ fj &à τοῦ χατατριθτναι 
τὰς σάρχᾶας, "ἣν ἀχολασίαν δηλο φθορἀν cz 
οὖσαν. 

Στ. ιδ’, ιδ. Εισάχει τὸν διαφθαρέντα χαχκίς-,-α 
ἑαυτὸν, ὡς µισήσαντα παιδείαν, xal φτοιν Αγως- 
μην ἂν xal διεφθάρην, κατατρίφας τὰς σάρχας µ.. 
ἐν ἁσωτίαις, xal «tv ζωὴν αὑτῖν μιχρου δεῖν zv 
ηχάμην. Διὸ φανερὸν ἐγένετο τὸ ἐπιτίμιόν μου ἓν μὲ 
σῳ Ἐχχλησίας xal X Ἀνναγωγῆς. Μετανενοηχότος v35 
ἡ «uv, xal μὴ γεγονότος ἐν ᾧ παρ᾽ ὀλίγου Υονέντ- 
ται. Ὅμοιον χαὶ τὸ, «Παρ᾽ ὀλίγον ἐξεχύθη τὰ Ó:a€7- 





1529 


µατά µου.» Ανανῆψας γὰρ xai αἰσθηθεὶς 
AfYv&t, τὸ παρὰ μικρόν; Πῶς οὖν ἔνι τὴν ἐκ τῆς φύ- 
σξως µανίαν παραµυθῄσασθαι; ^ 

Στ.ιε. Ἡ γνῶσις xal φρέαρ ἐστὶ, xal πηγή’ τοῖς 
μὲν προσερχομένοις ταῖς ἀρεταῖς φρέαρ ἔστι' τοῖς 
δὲ κατ αὐτὰς τελειωθεῖσι, πηγή. Λέγεται δὲ d) γνῶ- 
σις xal µήτηρ, χαὶ Ὑυνὴ, καὶ ἁδελφή µήτηρ, ὅτι δι᾽ 
αὗττς ὑπὺ τοῦ διδασκάλου γεγεννηµεθα. γυνὴ, ὅτι 
συνοῦσα τίχτει ἀρετὰς xol ὀρθὰ Boy ua τα ἀδελφὴ, 

τε i$ ἑνὸς θεοῦ γεγόναµεν. Καὶ εἶπα την σοφίαν 
ἁἀδελφίὴν. 

Στ. ι-', V. "Opa ὡς οὗ µόνον «fj ἀφθονίᾳ τὴν 
εὐχολίαν ἑνδξείχνυται, ἀλλὰ καὶ τῷ µιδένα χοινωνὸν 
ἔχειν τῆς ἁπολαύσεως ' διπλασιάζει δὲ αὐτὸ xol 
χτῆσιν ἀποκαλεῖ. οἵδε γὰρ τὴν τοῦ πράγματος δο- 


» 
vn. 


Fi&AGMENTA IN PROVERBIA, 


1676 


5, Ποῦ ἔστι, A tiensque, ubinam, inqnit, prope fui? Quomodo igitue 


possumus ex natura orienti insaniz: mederi. 


Vers. 15. Scientia simul est puteuc ac fons: 
his qui ad virtutes aecedunt, puteus; illis qui in 
eis sunt perfecti, fons. Scientie dicitur etiam ma- 
ter, uxor, soror : mater, quia per eam a magistro 
gignimur; uxor, quia copulata parit virtu!es οἱ 
recta doginata ; soror, quia ex uno Deo exsistimus. 
Ει dixi sapientiz : Soror mea es. 


Vers. 16, 17. Videsis quomodo non modo abun- 
dantia facilitatem ostendit, sed et neminem habern- 
do gaudii participem. Duplicat autem eam rem, et 
possessionem appellat; novit enim ejusdem rei 


D voluptatem. 


CAPUT VI. 


Στ. η’. K3y τὴν quatxtv τῶν ἁλόγων ἑργασίαν ut- 
pncav ἡ ἴσθι, τουτέστ' πορεύου. Πολλοὶ γὰρ ἀἆγα- 
0:εργοῦσιν ἀπὸ θεωρίας 7] ἀχοῖς, καὶ οὐκ ἐξ ἔπι- 
στεµης. Μελίσσας λέγει προρῄίτας καὶ ἁποστόλους, 
ὦν οἱ πόνοι χρέσιµοι τοῖς τε µεγάλοις τὴν EG 
καὶ τοῖς βραχέσι' χηρὸν μὲν οὖν λέγει τὰ πρά- 
Ύματα' μέλι δὲ, «hv τούτων θεωρίαν. "Ώσπερ 
ὀδηγεῖ τὰς αἶγας ὁ χτῖλος, οὕτως ὁ ἑτσὴν τὰς 
μελίσσας. Καλὺν οὖν παρὰ πάντα τὸν βίον f 
tz. 


Y - 


4mÓ e. 


ι6’. "Άφρων ὁ ἄθεος, ὁ τὸ θεωρητικὸν ἀπολέ- 
σας’ παράνομος δὲ, ὁ τὸ πρακτιχόν, 


Vers. 8. Ipsam brutorum naturalem operam imi- 
tare; vel, vade dictum est pro scias. Multi enim 
tleoriz: tenus et auditus bene agunt, non autem 
usque ad disciplinam. Apes dicit prophetas atque 
apostolos, quorum labores utiles sunt tum alta 
conditione preeditis, tum etiam humilibus ; favum 
dicit negotia; mel, horum theoriam. Sicut ducit 
capellas cieur animal, ita rex apes. Pulchra res 
itaque in omni vita ordo est. 


Vers. 19. lusipiens est atheus, qui theoreticam 
abolet ; iniquus, qui practicam. . 


CAPUT VII. 


Στ. a'. Κατὰ χοινοῦ φύλαξον, ἵν f σοι, qroi, xa C — Vers. 


βιῶναι Sut» αἰώνιον, χαὶ διορατικῷ Ὑενέσθαι. Πολ- 
2ῷ γὰρ τοῦ τῶν ὀμμάτων φωτὸς λαμπρότερον αἱ 
τῶν v δείων ἐντολῶν τηρήσέις ἡμῖν ἀναλάμπουσιν. 

τ. Y. Χεὶρ, fj ὁλοσχερὶς πρᾶξις' δάχτυλος δὲ, f 
τινα dpa Πειθόμενος 6i pov πλατεῖαν Ete την 
γαρδίαν εἰς ὑποδοχὴν τῶν ἀρττῶν. 

c. 10. Συνοιχεῖν ἀνδρὶ προσπυ.εῖται, ὡς xac 
νόμον $10932* καὶ ἀναιρεῖ πάντα τὰ φοθερὰ καὶ xo- 
λυτιχὰλ, vhv ἀποδημίαν προθαλλοµένη τοῦ συνοι- 
κοῦντος. 

Ec. xy. Ὁ γὰρ οἶχος αὐτῆς ὁδοὶ ἄδου, εἰς τα- 
μεῖα θανάτου χατάγουσαι. OL γὰρ πειθόµενοι αὐτῇ, 
χοϊκοὶ γινόμενοι παρ᾽ αὐτῆς xal γή!νο:, οὕτως ἆπο- 
λοῦνται. Τὸ δὲ, « Ἐπὶ πἐτανρον ἄδου, » ol λοιποὶ ἓν 
βάθεσιν εἶπον, 


1. Lato sensu dicitur custodi; ut tibi 
contingat, inquit, vita :terna frui, et esse specula- 
tivo. Ceterum multo oculorum. luce. splendidius 
divinorum mandatorum observantia fulget. 

Vers. 9. Manus est tota actio ; digitus, pars ejus. 
Si mihi obediveris, latum cor habebis ad virtutum 
receptionem. 

Vers. 19. llabitare cum marito simulat, quasi ad 
legis norinam vivens; omnesque timores et impedi- 
menta aufert, peregrinationem przteudepns conjugis 
sui. 

Vers. 97. Domus ejus viz: inferni, qu:e ad mortis 
conclavia ducunt. Nam qui liujusmodi mulieri mo- 
rem gesserint, lutei ab ipsa facti el terreui, sic 
peribunt. Quod autem hic dicitur « Ad petanrum 


D inferni» czxtüeri interpretes. scribunt  profundi- 


(atem. 


CAPUT Vil. 


Στ. x6'. Πολλὰ σήµαίνονσα, χαθάπερ εἴπομεν, ἡ 
ἀρχὴ., νῦν τὸ ἁῖδιον δηλοϊ, xal τὸ αἴτιον, xa τὸ ποιη- 
τιχόν. Ἡ δὲ àpyd τινῶν ἐστιν &pyh, xal σηµαίνει 
cz£stv, ἀλλ᾽ οὐχ οὐσίωσιν. Τὰ γὰρ πρός τι, τοιαῦτα" 
ὡς τὸ δεξιὸν xal ἀριστερόν. Οὐσία τοίνυν οὖσα ἡ τοῦ 
Θεοῦ σοφία, οὐχ ἀρχ'ἡ τινῶν ἔστι' καὶ πρὸ κτίσεως 
1Xp ἔχει τὸ εἶναι σοφία (3). Ἠνίχα ἓξ σχέσιν τὴν 
τιρὸς τὰ γενητὰ δέξετα:, τότε ἀρχὴ Ίίνεται τῶν ὁδῶν 


«29 θτοῦ ποιητιχῶν καὶ τρονσητικών, εἰς τὰ ἔργα à 


(2) Valent liec contra redivivos pantheis!as. 


Vers. 399. Cum initium'multa, ut diximus, signi- 
ficet, nune zternum siguificat, el causale, et cres- 
tivum, Jam iniüum alicujus rei est initium; εξ 
relationem demonstrat, non substantiam, llc enim 
ratio est eorum qua sunt ad aliquid, ut dextrum 
aique sinistrum. Substantia ilaque cum sit Dei 
sapienlia, non est alicujus rei initium ; nam et ante 
creationem sapientia erat. Sed postquam relatio- 
uem erga res creatas babere cepit, tunc initium 


£651 


DIDYMi ALEXANDRINI 


16:23 


facta est viarum Dei, agendi ac providendi, ad opera A “ἣν ὕπαρξιν ἐχ τοῦ Δημιουργοῦ ἔχει μτδὲν 22-8 


qua exsistentiam a Creatore habent, qua tamen 
nihil ei conferunt ut sit sapientia; sed relatio, ob 
quam initium dicitur et creatrix, tunc subsisten- 
tiam hshuit quando etiam res create : namque 
initium non exsistit ante illa quorum est iuitium ; 
neque illa post hoc dicuntur esse; etsi creaturz 
substantiam iu tempore accipiunt. Jam sempiterna 
cum sil sapientia, tempori non subest. Socium est 
itaque initium creaturis. Sed enim qui ante creatu- 
ras eisistit, utpote sapientia, Filius Dei, etiatusi 
"dicit : « Dominus ereavit me*, » id non de snbstan- 
tia intelligendum est, sed de relatione erga creatu- 
ras. Ad opera enim se conditam dicit, ut sit initium 
activarum et. providentialium viarum Dei, id est 


συνενεγχόντα πρὸς τὸ εἶναι aogíav ἁλλ᾽ $ σχέσις 
καθ fjv ἀρχὴ xaX δημιουργὸς λέγεταε, τότε ὑγέστν, 
ὅτε xal τὰ γενόµενα. 'Apyh γὰρ οὗ προῦπάρεε: e 
ἔστιν ἀρχή' οὔτε ταῦτα pev? ἐχείνην ὑπάρχειν λἐντ- 
ται, εἰ τὴν οὐσίαν ἔχουσιν Ev. χρόνῳ τὰ κτίσματα. 
Οὖσα γὰρ ἀῑδιος ἡ σοφία οὐχ ὑὐπάκειται χρόνν. 
Σύζυγος οὖν ἡ ἀρχὴ τοῖς χτίσµασι. Προύὑπάρχων zt; 
χτίσεως, σοφία ὧν, ὁ Υ ὣς τοῦ Osou, E&v λέγει « Kz- 
pros Ἑχτισέ µε, » μὴ οἡσίωσιν τὴν νόησιν Éyr, ἀλλ 
εἰς σχέσιν τῖν πρὸς τὰ χτίσµατα. Eig ἔργα Tip 
ἑχτίσθαι φησὶν, ἐπὶ τῷ ἀρχὴ εἶναι τῶν ποτητικῶν καὶ 
προνοητικῶν ὁδῶν τοῦ Θεοῦ, τουτέστιν αἰτία, εἰ-- 
αγωγιχῶς γε μὴν ἔτι εἰπεῖν. Ὁ Yibc τοῦ Θεο» £- 
θρωπος Υέγονεν, ἀναλαθὼν τὴν τοῦ δούλου μορφὶν 


Causa, ut scholastico more loquamur. Dei Filius B xoi πρὸ αἰώνων (v xai ἁῑδιος, xa0' à Θεὺς Aóve 


factus est homo, assumpta. servi forma; isque licet 
sit ante sz:ecula zeternus, quatenus Dei Verbum est, 
nihilominus creatus dicitur postquam nativitatem 
de Maria habuit, factus caro: ut quí volueriut 
secundum Deum ambulare, et ad Deum, boc utan- 
tur magistro, exemplari optimae vitz, et doctrinau 
asseclis tradenti. Denique quod vocabulum «orca- 
vit» non ubique significet facere substantiam, 1estis 
David qui ait : « Cor mundum crea iu rae, Deus *. » 
Postulat enim, non quasi cor. non habeat, sed quia 
id iuquinaverat, recuperare muudatum cupit. Pau- 
lus quoque dum ait, duos éreure in unum novum 
hominem*, non substantiam collatam hominibus, 
sed unitatem ex concordia ostendit. Quod interpre- 
te$, « Creavit me» ediderunt. 

Vers. 25. Dicit hoc pro, Causam protulit οἱ fun- 
damentum creaturarum. Secundum illud : « O.nnia 
in se constituit, eL ipse est ante omnia ". » Et ipse 
Dominus dicit : «Ego sum principium creatur» 
Dei *. » Nain sicut fundamentum Ecclesie volens 
esse, homo fieri sustinuit, ut ea in ipso stabiliretur 
immobilis; ita etiam creaturz volens exsistentiam 
dare, ad ejus normam se accommodavit, praedictam 
relationem inducens, factus futuris rebus initium 
el causa. Áuamen quamvis secunduin liec fui crea- 
(us, aute omnia me Deus genuit, qui videlicel est 
: Filius. 

Vers. 27. Thronum pro suo regno, ventos autem 
pro intellectualibus spiritibus dicit, Vel quomodo 
David : «Qui ambulat super pennas ventorum *; » 
quibus verbis levem aique incorpoream substan- 
vam Dei vult denotare. 

Vers. 29. Specta distribuentes inter se opera, 
sapientiam atque Deum. lile faciebat, inquit; ego 
disponebam. Cur autem valida? Quia nullo funda- 
fuento egent; nam sola Dei voluntate consistunt. 


Vers. 55. Vel, quia statim ac appareo, vitam 
prebeo, vel, quia per revelationem condescendens 


* Prov. vint, 99. * Psal. L, 12. 


* Ephes. 11, 15. 


ἐστὶν, ἑχτίσθαι λέγεται ὅτι γέννησιν «kv ix Ms- 
ρίας ἔσχε, γενόμενος σάρξ' ὡς ἂν ol θέλοντες χατὰ 
θεὺν ὁδεύειν xal πρὸς θεὺν, χρῶνται διδασχὰλε, 
ὑπογραμμὸν ἁρίστου βίου xaX διδασχαλίαν τοῖς ἔτο- 
µένοις παρέχοντα. "Ότι δὲ τὸ, « ἔχτισεν. οὗ ord 
πάντως οὑσίωσιν, δηλοῖ λέγων ὁ Δαθὶδ' «Καρδίαν 
χαθαρὰν χτίσον kv ἐμολ. ὁ θεός. » Αἱτεῖ γὰρ ovy ὡς 
μὴ ἔχων, λαθεῖν, ἀλλ ὡς ῥιπώσας αὐτὴν, ἆναλα- 
θεῖν αὖθις χεχαθαρµένην. Καὶ Παῦλος δὲ λέγων 
τοὺς δύο χτίζεσθαι εἰς ἕνα χαινὸν ἄνδρωπον, οὐκ οὐ: 
σίωσιν ἀνθρώπων, ἀλλ ἕνωσιν ἐξ ὁμονοίας Oro 
ὥσπερ οἱ ἑρμηνεύσαντες « Ἐκτίσατό µε  ἐζς- 
έδωχαν (5). 


Στ. ΧΥ. Αντὶ τοῦ, Κατέδαλεν αἰτίαν τε xai χοτ- 
πῖδα τῶν χτισµάτων’ χατὰ τὸ, « Πάντα ἓν αὐτῷ 2ων- 
ἑστηχε, καὶ αὑτός ἐστι πρὸ πάντων. » Καὶ αὐτὸς δέ 
φησιν ὁ Κύριος € Ἐγώ εἰμι fj ἀρχὴ τῆς χτίσεως 72 
θεοῦ.» Ὡς γὰρ θεμέλιος βουλόμενος εἶναι ττς Ἐχχλτ- 
σίας, ἄνθρωπος ὑπέμεινε γενέσθαι, ἵν ἐσ᾽ αὐτῷ 
ἱδρυνθῇ μὴ σαλευομένη’ οὕτω χαὶ τῇ κτίσει παµα- 
σχεῖν τὸ εἶναι βουλόμενος, xaz' αὐτὴν γέχονεν, τὴ". 
προειρηµένην σχέσιν εἰσάγων, Υινόμενος τοῖς ἐσοι 
µένοις ἀρχὴ xat αἱτία. ἀλλ᾽ εἰ χαὶ χατὰ ταῦτα, z7- 
σὶν, ἐχτίσθην, ἀλλὰ πρὸ πάντων γεννᾷ µε θεὸς, ὃτ-ρ 
ἑστὶν Υἱόν. 

E:.xQ. θρόνον τὴν ἑαυτοῦ βασιλείαν. ἀνέμους & 
τὰ νοξρὰ πνεύματα λέγει' f: χαθὼς xal Δανυ 8- « 0 
περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων' » τὸ χουςό-ερ» 
αὑτοῦ τῆς οὐσίας χαὶ ἀσώματον παραστΏησαι βουλό- 
μενος. 

Στ. x0'. "Opa διαιρουµένους τὰ ἔργα. τὸν m 
φίαν xal τὸν Θεόν. Ὁ μὲν ἐποίε, φησίν' Evo 


: 6 ἡρμονον. Ἰσχυρὰ δὲ, πῶς; Οὐ ésópsvá τ- 


vos ὑποδάθρας' βουλήσει γὰρ µόνῃ κατέχεται τω 
θεοῦ. 

Στ. λε’. Ἡ ὅτι ἅμα τῷ φανῆναι καρέχω Quit», ἡ 
ὅτι ἀποχαλύψει τινὶ συγχαταθαίνων πρὺς την ἐχ--- 


το]. 1, 16, 17, * Joan. vis,23.. * Psal. cm, 5. 


(5) Citat hunc locum suum Didymus infra in commentario ad Il Cor. cap.-v, 17, quod est veri hoje 


operis testimonium. 


4625 


FRAGMENTA IN PROVERBIA. 


1651 


wow ἀσθένειαν, τότε ἐξέρχεται' Qu] γὰρ Gv, xol A infirmitati ejus, "tunc egreditur : nam cum vila sit, 


Έξω γενόμενος τοῖς δυναµένοις ἰδεῖν αὐτὸν, ζωὴν 


δίδωσι’ θέλησιν δὲ 3) ἀγάπην φησὶν, f] ὅτι ἐποίησεν 
ἡμᾶς αὐτεξουσίους εἰς τὸ ἑτοίμους εἶναι πράττει» ἃ 
e:t. 


ei extra bominum conspectum, vitam przbet. 
Voluntatem vel pro amore dicit; vel quia fecil nos 
liberi arbitrii compotes, ut ad agenda qu:e oportet 
parati simus. 


CAPUT IX. 


Στ. p'. Ἐκχχλινάτω, ἵνα φρόνησιν λάδῃ' ῥώννυται 
(X ὁ ἁτελὴς ὑπὸ τῶν τῆς σοφίας λόγων xal µυστη- 
pov. 

Στ. ε’. Ἡ αὑτὴ τρορὴ xai xpéa ὀνομάζεται xai 
ἅρτος xai γάλα xa οἶνος. Πλὴν οἱ ἄφρυνες ὡς ἄρτου 
αὐτῶν µεταλαμδάνειν λέγονται xal ὡς οἴνου χεχερα- 
Gu£vou* εἰ δὲ τοῦτο, πῶς νοῄσομεν « Αρτον ἀγγέλων 
ἔφαγεν ἄνθρωπος» » "Aptov δέ por νόει τὰς στερεὰς 
ἐντολὰς τοῦ θεοῦ, καὶ οἵνον, τὴν Ex μελέτης τῶν 
θείων ΤΓρα-ῶν ἐπίγνωσιν αὐτοῦ) ὡσαύτως δὲ xol τὸ 
θεῖον σῶμα xal τίµιον αἷμα αὐτοῦ. 


Vers. 3. Declinet, inquam, ut prudentiam discat; 
nam roboratur imperfectus a sapienti verbis atque 
mysteriis. 

Vers. b. Eadem esca nominatur et caro, et panis, 
el lac, et vinum. Verumtamen insipientes lanquam 
pauem se sumere dicunt et vioum mistum, Quod si 
ila 66 haberet, quomodo verba illa intelhgemus : 
«Panem angelorum manducavit hono !*?» Nunc 
ponem mecum iniellige solida Dei mandata; et 
vinum, agnitionem Dei ex divinarum Scripturarum 
meditatione, Similiter divinum quoque corpus et 
pretiosum sangninem ejus, 


CAPUT X. 
Στ. ε’. Αχούει ὁ φυσιχὸς νοῄµων, « Ἡμέρας ὁ Β Vers. 5. Audit cordatus physicus : « Per. diem 


fto; o) συγχαύσει σε, οὐδὲ ἡ σελήνη τὴν νύκτα. » 
Tg βιωτιχὰς φροντίδας καῦμα χαλεῖ; τοὺς ὑπ' αὗτου 
δὲ ξηραωοµένους κχαλεῖ χόρτον' ὁ δὲ Σωτὴρ διὰ τῆς 
παραθολῆς τὰς θλίψεις Oriol: τὰς κατὰ τοῦ λόγου δὲ 
καὶ τοὺς διωγμοὺς ἐχάλεσε χκαῦμα. 

Στ. w^. Ὁ σοφὸς ἐπιτιμητικῷ λόγῳ εἰς αἴσθησιν 
ἄγει τὸν βαρυκάρδιον. 


s0| non uret te, neque luna per nociem *'. » Mun- 
dauas curas »stum vocat; οἱ qui ab eo exuruntur, 
dicit fenum. At Salvator in parabola tribulationes 
esse ostendit !*; et illas contra sacram doctrinau, 
necnon persecutiones , appellavit z:stum. 

Vers. 46. Sapiens increpatorio sermone ad sen- 
sum revocat hominem excordem, — 


CAPUT XI. 


Στ. Q. Ορᾷς ὅτι οὗ τὸ ἐπιθυμεῖν πονηρὸν, ἀλλὰ 
τὸ τοιῶσδε ἐπιθυμεῖν, πονηρόν; Tov δὲ ἀσεθῶν 
xai ἐλπίδες πονηραί πᾶν γὰρ ὃ ἑἐλπίσι, ἆπ- 
ώλεια. 


Vers. 7. Viden' quod nbn desiderium malum áit, 
sed quod tali mode desiderare, malum? Sed tamen 
impiorum spes ipse improbsz sunt. Nam quidquid 
impius optat, perditio est. 


Στ. w. Tb, « Αντ) αὐτοῦ, » οὐχ ὡς ὑποχειμένου C — Vers. 8. Verba «Pro justo» non ita dicuntur 


«o0 εὐσεθοῦς τῇ δίχῃ, ἁλλ' ἐπειδὴ dj παγὶς ἕστηχεν 
ἀπὸ τοῦ πονηροῦ χατὰ τοῦ δικαίου. ὁ μὲν εὐσεθῆς ῥύε- 
ται EE αὐτῆς παρὰ τοῦ θεοῦ, ὁ δὲ ἀσεθὴς ἔγχαταλει- 
«Ori; παρὰ τῆς θείας προνοίας πίπτει bv αὐτῃ' 7) 
ὅτι ἐπειδὴ ὁ δίκαιος ὑπόχειταίΥ τισιν ὡς ἄνθρωπος 
ἁμαρτίαις, ἐλθὼν δὲ ὁ ἀσεθῆς xal χαχοποιῆσας τὸν 
Σίχαιον, τῶν μὲν ἁμαρτιῶν xal τῶν μελλουσῶν xo- 
λάσεων ἑῤῥύσατο αὐτὸν, εἰς ἑαυτὸν δὲ τὰς τιμωρίας 
ὑπεδέξατο, παραδίδοται δὲ οὐχ ὑπό τινος ἄλλου, &XX' 
ὑπὸ τῆς ἰδίας καχίας, ὡς προπαραδοὺς ἑαυτὸν εἰς 
ἁδόχιμον νοῦν. 

Στ. κδ. Οἱ συνάγοντες φθορὰν ἑλαττοῦνται τῶν 
ἀρετῶν' f| οἱ λόγους αυνάχοντες, xal μὴ µεταδι 
δόντες. 

Στ. χθ. 'O ἐφ ἑχάστῳ τῶν ἑλαττωμάτων τοῦ 
Ιδίου οἴχου δυσχεραίνων, ἄοιχος ἔσται * δουλεύσει δὲ 
ἄφρων φρονίµῳ. 

Ex. λα. ᾿Ασεθὴς τοίνυν, φησὶν, ὁ τὸν θεὺν μισῶν' 
αμαρτωλὸς δὲ, ὁ περὶ τὰς πράξεις πονηρός * δίκαιον 
δ ἐνταῦθα «bv πρακτιχὸν μετὰ λόγου xai ἐπιστή- 
pne λέγει. πολλὴ γάρ ἔστιν ἡ τῆς δικαιοσύνης &xpl- 
θεια. 


quasi hic damnationi sit obnoxius; sed quia cum 
laqueus positus fuerit ab improbo adversus justum, 
pius quidem inde eripitur a Deo, impius vero a 
divina Providentia derelictus in illum eadit; vel quia 
eum etiam justus peccatis aliquibus, ntpote homo, 
obnoxius sit ; si impius superveniens affligat justum, 
a peccatis eum et futuris suppliciis eruit, sed ip se 
penas illas derivat. Traditur autem. uon ab alio 
quam a sua propria malitia, quoniam antea jam se 
tradiderat in mentem reprobam. 


Vers. 24. Qui corruptelam augent minuüntur 
virtutibus; vel intelliguntur ii qui litteraturam 
suam augentes, aliis non cownmnunicant. 


D Vers. 99. Qui ad singulos familie su:e defectus 


stomachatur, sine familia erit, serviet autem insi- 
piens prndenti. 

Vers. 54. Impius ille est , qui Deum odit; pec- 
cator, qui actibus nequam est. Justum hoc loco di- 
cit virum actuosum tum verbis tui scientia ; mul- 
tus enim est justitiwe rigor. 


1 sal, 1xxvr, 95. *! Psal cxx, 6. 5 Matth. xin, 0-21. 


16035 


DIDYMI ALEXANDRINI! 


167; 


CAPUT XII. 
Vers. 92. Hic melior non est comparativum, sed A Στ. f. Τὸ χρεῖσσον, οὗ συγχριτικὸν. ἁλλ᾽ ἀντὶ τοῦ 


pro bono dicitur. 

Vérs. 9. Vir aetuosus, etsi idiota, lionorsbilior 
est eo qui verbo pompaticus est el iners. 

Vers. 12. ld est radices justorum non ezstirpa- 
buntur, bonzx scilicet consuetudines. 

Vers. 17. Quidquid dizerit, operibus testatur, et 
8i quid opere eredibilius est : vel ita dicit, pro, per- 
spicuam, probatam, irreprehensibilem, idoneam 
denique ipsam demonstrare. Rei vero iniqu: testem 
dicit eum, qui etiamsi injusta faciat, ea defendit; 
dolosum autem, qui nihil rectum habet. 

Vers. 25. Sermo de punitionibus^ terret. eum 
qui nuper ad practicam vitam accessit; recreat au- 
tem promissionum nuntius. Nam perfectus quidem 


ἀγαθοῦ (4). 
Στ, 0', 'O πραχτιχὸς xoi ἰδιώτης, τοῦ ἓν jp: 
xai κομφοῦ xal ἀπράκτονυ, τ'µιώτερος (5). 


Στ, (6. Al ῥίζαι τῶν διχαίων οὐχ ἑξαρθέσον---, 


τουτέστιν αἱ ἀγαθαὶ ἔξεις. 


Ex. (P. "O ἐὰν Mn, φηαὶ, πιατοῦται τοῖς Ezvotz 


xa el ἔργου ἐστὶ migczó:epov* ἢ ἀντὶ τοῦ, gavizr. 
βεθασανισµένην, ἀνέλεγκτον, ἱχανὴν αὑτην im 
ξαι. ἁδίχων δὲ µάρτυς, ὁ συνιστᾷν ἐπιχειρῶν ἃ ἓν 


᾿ἅδικα πράττῃ * δόλιος δὲ, ὡς οὐδὲν ἔχων εὐθές. 


Στ. κε’, Ὁ μὲν τῶν κολάσεων λόγος -αράσσε' cw 
ἄρτι φοιτῶντα τῷ πραχτικῷ Bío* εὑφραένεε G 6 
τῶν ἐπαγγελιῶν. Ὁ γὰρ τέλειος δίχαιος οὗ φοῦτβί- 


justus non timebit ab auditione mala 15, Domini Ὁ .σεται ἆ πὸ ἀχοῆς «xovmpdc, φόβον ἔχων Κυρίου τὺ» 


timorem habens qui omnibus superior est. 

Vers. 26. Justus humans conscius infirmitatis 
ignoscit , etiamsi amicus peccaverit : vel quia sciens 
faclum esse amicum ad imaginem Dei, consonat 
sibi modeste sentieus, seque cohibens; et nihil 
hostilis malitie retinens, tranquillas fovet cogita- 
tiones. 


ὑπεραίροντα πάντα. 


Στ. xc'. Ὁ μὲν δίχαιος, εἰδὼς τὴν ἀνθρωσέντ, | 


ἀσθένειαν, συγγινώσχει, xiv ἁμάρτημα P τὸ παρὰ 





τοῦ φίλου» f ὅτι ἐπιγινώσχων ὅτι χατ᾽ εἰχόνα Occo . 
ἔστιν ὁ φίλος, σύµμφωνος ἑαυτοῦ ἐστι μετριοφρονῶν, — 


xai φυλάσσων ἑαυτὸν, xal μηδὲν τῆς ἐχθρᾶς χαχίας 
ἔχων, ἀστασιάστους ἔχει τοὺς λογισμούς. 


CAPUT XIII. 


Vers; 2, Justus finem virtutis su: consequetur, 
eed injusti fructum non carpent maturum. Terrebit 
se Ipsum iniquus, non inveniens defensionem pec- 
caio suo. 


Στ. B'. 'O μὲν γὰρ ἕξει τὸ τέλος τῆς ἀρετης, οἱ ὃὲ 
καρπὺν οὐχ ἔκουσιν ὥριμον' πτοήσει ὃ ἑαυτὸν, οἳχ 
εὑρίσχων συστῆναι τῇ ἑαυτοῦ ἁμαρτίᾳ. 


"Vers. 14. Lex naturalis, ex qua pullulat. vitz C σι ιδ. Νόμος ὁ φυσιχὸς, ἀφ᾽ οὗ βρύει τὸ τῖς Qut 


causa. Justo enim lex non est posita 1; poena ad 
mortem, irretito peccatis. Fons vitaBà, maudatorum 


exsecutio. Justis gentilibus circumcisorum opes' 


obtingent. 


αἴτιον * διχαίῳ Y&p νόµος οὐ χεῖται' τιμωρία δὲ ἐπὶ 
θάνατον τῷ παγιδευθέντι χαχοῖς * ἡ vn Th ζωῆς. τὰ 
ἔργα τῶν ἐντολῶν. Διχαίοις τοῖς ἕθνεσιν ὁ τῶν ἐε 
περιτομῆς πλοῦτος προσγενήσεται (6). 


CAPUT XIV. 


Vers. 10. Mens peccati conscia dolere facit ani- 
tm; domus impiorum, animi habitus οἱ consue- 
tudines ; tabernacula sunt animi proposita. Est via 
quse videtur receta, ea qux videntur exsistere, exsi- 
Sientibus anteponens. Conslanter quod agendum 
est. deliberat. Partem tenebunt, vel inter se par- 
tientut ; nam ferox non erit timidus. 


Lc. V. 'O vou; αἰσθανόμενος ἁμαρτίας, 6B 
τὴν φυχήν * οἰχίαι δὲ τῶν ἀσεθῶν, ἕξεις καὶ &asé- 
σεις ' σχηναὶ δέ εἰσιν al προαιρέσεις’ ἔστι δὲ O5, * 
δοχεῖ ὁρθὴ εἶναι, ἡ τῶν ὄντων τὰ δοχοῦντα cpoxp.- 
νουσα. Καρτερικῶς τὸ πραχτέον λογίτεται. Μερίς- 
σχήσουσιν, f] συμμερἰσονται΄ ὁ θρασὺς γὰρ οὐκ ἂν 
εἴη δειλός. 


Vers. 20, 25. Hoc tihi videtur non adhortatio- D x. κ’, ΧΥ’. Τοῦτο ἐμοὶ δοχεῖ ὡς οὐχ ἓν τάξει zap- 


nis gratia dicere, sed quod contingere solet, narrare. 
Deinde correctionis rationem habent sequentia : 
€ Qui despicit pauperem, peccat :»mala enim hinc 
consequentia patent. Nisi aliquis corrigat, quenimam 
horum peniteat? Quis alios laudaverit? Qui vir- 
tutis studiosus est, abundat opere et scientia ; nam 
de officio semper cogitans, magis proüiciet. At mollis 
et iudolens, id est laborum fugitans, virtutum ege- 
Ρίαίο laborabit. 


αινέσεως τέθειχεν, ἀλλὰ τὰ συμθάντα ἀπαγτγέλχει 
εἶτα διορθωτικῶς τὸ ἐπαγόμενον ᾿ τὸ,ς Ὁ ἀτιμάνα» 
πένητα ἁμαρτάνει 'ντὰ γὰρ αὐτόθι δῆλα χαχά » eu 
διορθοῦταί τις, οὐχ ἂν χαταγνοίη τῶν τοιούτων "τὶς 
δ᾽ ἂν τοὺς ἄλλους ἑπαινέσειεν; Ὁ ὑπὲρ ἀρετῖς eto 
τίζων περιττεύει πράξει xal γνώσει. Καὶ γὰρ ὁ κε; 
τῶν πραχτέων ἀεὶ σκοπῶν ἔἕξει τι πλέον * ὁ δὲ bb; 
χαὶ ἀνάλγητος, Άγουν ὁ τοὺς πόνους ἐχτρεπόμενς:. 
ἐν ἑνδείᾳ ἔσται τῶν ἀρετῶν. 


CAPUT XVI. 


' Vers. 16, Nidus modo significat locum, modo 
.. P3]. cxi, 7... '* I Tim. 1, 9. 


(4) Sie fere etiam sanctus Cyrillus in commen- 
tario Epistole ad llebr. 1, 4, cujus nos commentarii 
aeperditi reliquias edidimus ín hac PP. nova biblio- 
theca t. 11. 


Es. tc^. Τὸ, νοσσιὰ, ποτὲ τὸν τόπον σηµαίνει, c» 


(5) Juxta vetus illud : Odi hominem ignava oper, 
philosophica sententia. 

(6) Sicuti Jobo incireumciso (non tamen i-Icic- 
rum cultori) sua naturalis justitia profuit. 


1657 


FRAGMENTA IN PROVERDIA. 


1058 


δὲ τὰ ἑνοσσεύοντα ζῶα. "ll τοίνυν ὁ τόπος τῆς σοφίας, A ipsa 41 sunt in nido animalia. Vel igitur locus 


τὰ θεωρήματα iv οἷς οἰχεῖ, αἱρετώτερά ἐστι τῆς 
Ψευδωνύμου γνώσεως * ἣ τὰ χυήµατα τῆς σοφίας. 
"Ὥσπερ γὰρ χρυσὺὸς ἀργέρου χρείσσων, οὕτω xaX co 
φία φρονῄσεως, 1j μὲν γὰρ Ev τῷ Υινώσχειν ἐστὶν, 
Ἡ δὲ ἐν τῷ ἑρμηνεύειν τὰ γινωσχόµενα. Ἡ νοσσιὰς 
σορίας, τὰς Ἐκχλησίας, f| τὰς τῶν ἁγίων ἐχεῖθεν 
pová;* σορία δὲ ὁ Χριστός. 


Στ. wy. Τὸ γὰρ ἁδιάστατον τῶν πράξεων Éyoucat, 
τὸ τῆς ξωῖς τῆς χαταλλγλου uxo; ἔχχυσιν, ἀπὸ 
χαχῶν ἐχχλίνουσαι, τουτέστι θανάτου. 

Στ. x0'. Ἐνταῦθα ἄνδρα παράνοµον διάθολον χα- 
Ast, ὃς ἁποπειρᾶται τῶν ἀνθρώπων, γνῶναι θέλων 
τίνες εἰσὶν ἐξ αὐτῶν ὅμοιοι αὐτῷ xal θέλοντες πα- 


sapientize , id est theoremata in quibus diversatur, 
praeferenda sunt falsze scicntize ; vel sopientize fetare 
iutelliguntur. Nam sicut aurum est argento melius, 
ila sapientia prestat prudentis; illa enim ih co- 
gnoscendo versatur, hac incognita interpretondo. 
Vel nidos sapientiz intellige Ecclesias, vel sancto- 
rum in supernis mansiones. Sapientia autem Cliri- 
stus est. 

Vers. 47. Actuum perpetuam seriem tenentes, 
consentanezs vit: diuturnitatem habent, à malis 
declinantes, id est a morte. 

Vers. 29. Hic virum iniquum dicit pro diabolo, 
qui homines tentat, scire volens quinam ei sint 
similes et peccare volentes; atque hos in vias, id 


pavoustv* xal ἀπάγων αὐτοὺς elg ὁδοὺς ἤτοι clc B est ad acta non bona impellit. Idem est, qui oculos 


πράξεις οὖχ ἀγαθάς' ὁ αὐτὸς δέ ἐστιν 6 στηρίζων 
τοὺς ὠφθαλμοὺς ἐφ᾽ ἕκαστον τῶν ἀνθρώπων, xal 
νοῶν ἀκριθῶς πρὸς ποῖον πάθος ἐπιῤδεπῶς τις 
ἔχει ' καὶ γνοὺς ἐκ τῶν κινημάτων, lord αὐτοῦ 
παγίδας" xaX συλλαδὼν ἀπάγει αὐτὸν εἰς πάντα 
τὰ xaxá. Ὀρίζειν δὲ τοῖς χείλεσιν εἶπεν, δ.ότι 
ταῖς πονηραῖς αὐτοῦ ὑποδολαῖς, ἔργοις τελοιῶσαι 
σπουδά-ει διὰ τῶν ἀνθρώπων πάντα τὰ αὐτῷ xa- 
ταθύµια” οὗτος δέ ἐστιν ἡ χάµινος τῆς κάχίας, ν 
φλέγουσα τὸν ὑποδεξάμενον τοῖς δελεάσµασιν αὐτοῦ 
εἰ; πᾶσαν xaxíay. 

Στ. λ’. Ὀφθαλμὸς θεωρῶν χαλὰ, fot διαχεχρι- 
μένος’ είνα δὲ τὰ χαλὰ, ζητητέον ᾿ χαὶ pjj θεωρῶν 
χρυσὸν, λυπεῖται: εἴτε σῶμα λαμπρὸν, πάλιν χατα- 
τήχεται * ἀλλὰ xiva. ἐστὶ τὰ χαλὰ, ἄχούσον ' Tiv οὐ - 
ρανὸν, τὴν γῆν, τὴν θάλασσαν xaX τὴν κτίσιν πᾶσαν' 
ὥττε τὰ ποιαῦτα βλέπετε, olov τὴν ψυχὴν εὑφραίνει" 
ἐπεὶ τί ὄφελος τερφθῆναι μὲν τὸν ὀφθαλμὸν, μτδὲν 
δὲ γενέσθαι πλέον, ἀλλὰ τὴν ψυχὴν διαφθαρῆναι; 

Στ. λα’. Τὰ πολλὰ τῆς xaxíag αὐτοῦ ἀνωτέρω cl- 
πόντες, τοῖς εἱρημένοις τὰ λείπονξα προσθήσομεν. 
Μετὰ τῶν ὑπερθολῶν αὑτοῦ πάντων λέγει καὶ ταῦτα 
τοῖς πειθοµένοις αὐτῷ ' Τοῦτο τὸ πρᾶγμα κατ) ἀνάν- 
χην ἑστὶ (τὸ διορατικὸν ἀχονῆσας εἰς τὸ xaxbv), 
χρηστέον αὑτῷ. Ἡ ἡδονἣ φυσικἡ ἔστι, χρηστέου αὐ- 
τῇ ' £x θεοῦ τὰ χρήματα, ἁπολανστέον αὐτῶν. 'Onó- 
ταν δὲ εἰς πάντα χαταπεἰσῃ τὸν ὑπήχοον αὐτοῦ, τότε 
ποιεῖ αὐτὸν ἐγχαυχᾶσθαι κατὰ διάνοιαν, ὡς διχαιοσύ- 


obfirmat super unumquemque hominem, sedulo ob- 
servans cuinam cupiditati sit proclivis; quod ubi 
ex commotionibus novit, laqueos suos intendit; 
illumque captum ad quzvis mala transfert, Definire 
autem labiis dicit, quia pravis suis suggestiouibus 
opere compleri curat per homines, quidquid ei libi- 
tum fuerit. Hzc est autem nequitie fornax , quz 
captum inesecationibus suis ad quamlibet iniquita- 
tem inflammat. 


Vers. 50. Oculus pulchra specians, id est qua- 
nam pulchra sint discernens. Quinam vero sint 
boua, quarendum est : auruni non cernens, imret; 
aut venustum corpus spectans enecalur. Atqui 
audi, quaenam sint pulchra : Coelum, terra, mare et 
universa possessio. Hxc spectate, qu:& animam ju. 
cundant. Quid enim prodest delectari oculam, 
nihil vero capere utilitatis, imo anima perniciem 
pati ? 

Vers. 31. Cum jam multas diaboli nequitias re- 
wo dixerimus, predictis reliquas addemus., Prater 
omnes suas hyperbolas, ita quoque suis asseclis lo- 
quitur: Res hxc necessaria est ( phantasiam ad 
malum acuens) , ergo ea utendum, Voluptas natura- 
lis est: fruendum illa. A Deo sunt opes : gaudenduum 
illis. Quse cum omnia assecl:e suo persuaserit, tunc 
facit. illum in mente gloriari, quasi magnas justi- 


vac µεγάλας ποιῶν, καὶ ὅτι ἐν τοῖς γηραιοῖς ταῦτα p tias operetur, et in senectutis honoribus id re- 


ὑποτίθεται, 


ponit. 


CAPUT X VII. 


Στ. ς’. Ὁ πιστὸς μὴ σπεύδων περὶ τὰ αἰσθητὰ, ὡς 
πάντα ἔχων ἐστιν’ 6 δὲ περὶ ταῦτα σπεύδων, ὡς µη- 
δὲν ἔχων ἑἐστίν' ἀγαπῶν γὰρ ἀργύριον, οὗ πλη- 
σθήσεται &proplou* f] καὶ, Ὁ πιστὸς ὄψεται τοὺς λό- 
Ύους τοῦ χόσµου τούτου, ὡς χρήματα τοῦ νοῦ τροπι- 
κῶς slpnuévoug* ὁ δὲ ἄπ.στος, οὐδὲ τοῦ τυχόντος 
ἄ γεται πράγματος τῶν λόγων 6v ἀχαθαρσίαν Ψψυχῖις 


Στ. χη’. Ἐνεὺς, ὁ τῇ σιωτῇ τὴν ἑαυτοῦ ἁμαθίαν, 
$, 35 πάθος χρύπτων παρ) ἑαυτῷ f) τοῖς πέλας, δοχεῖ. 


^ 


[1 


Vers. 6. Fidelis homo, qui sensibilibus non stu- 
det, cuncta habere videtur ; secus, qui | illis studet, 
nihil videtur habere. Nam qui amat pecuniam, non 
satiabitur ea. Vel , Fidelis 5pectabit quaecunque de 
hoc mundo dicuntur, tanquam mentis divitias tre- 
pice narratas. At infidelis nullius rei doctrinam 
attinget ob animze impuriiatem. 


Vers, 98. "Evcó; videtur, vel qui silentio ignoran- 
tiam suam tegit, vel qui animi perturbationem aui 
apud se abdit, aut proximos celat. 


1639 


DIDYMI ALEXANDRINI 


163 


CAPUT XIX. 
Vers. 7. Non omnem perficit nequitiam (impos- Α Στ... 09 πᾶσαν ἐχτελεῖ τὴν xxxlav (mz, ' 


sibile enim est), sed ea patrat que consistere 
queunt ; sed a male faciendo non desinit. Vel cogi- 
tationem bonam dicit Christum; ipse enim eain 
priestat, Et quisquis bene agit, inveniet eum. Nam 
prudentem , quicunque opus bonum facit, appellat. 

Vers, 24. Qui non recte vivit, abscondit in anima 
sua manus injuste. Ágrum suum nolens excolere, 
quomodo saturabitur panibus? Nam practica vir- 
tutleg manuum locum tenent, panem nostrum ori 
admoventes, panem qui de ccelo descendit. Nequit 
igitur, qui ejusmodi est, ne ab initio quidem juvari, 
quia piger est. | 


γὰρ), ἁλλὰ πράττει τὰ συνυπάρχειν δυνάµενα; ἔτι c: 


,καχοποιῶν οὐκ ἐπαύσατοιῳ "H ἔννοιαν ἀγαθλν του 


Χριστὸν λέγει ' αὐτὸς γὰρ αὐτὴν ἐγγυᾷ ' xai z3; 5. 
ὁ ἀγαθὰ πράττων εὑρήσει αὐτόν ' ppóvipov γὰρ -'; 
πᾶν ἔργον ἀγαθὸν πουρῦντα λἐγει. 

Στ. x9. 'O μὴ ὀρθῶς βιοὺς κρύπτει ἓν τῇ v. | 
τὰς χεῖρας ἀδίκως » τὴν ἑαυτοῦ γῆν ἐργάσασθᾳ. 2 
βουλόµενος, πῶς ἐμπλησθήσεται ἄρτων; Αἱ γὰρ -ρ:-. 
χτιχαὶ ἀρεταὶ χειρῶν ἐπέχουσι λόγον, «b ἄο-., 
ἡμῶν προσφέρουσαι τῷ στόµατι τὸν ám οὗραν.» xi- 
παθάντα. Οὐ δύναται τοίνυν οὗτος οὐδὰ τὴν àp;.. 
ὠφεληθήῆναι, ὀχνηρὸς ὤν. 


" CAPUT XXI. 


Vers. 21. Id est, judicium obruit impiorum defen- ῃ Στ. χα. "Ηγουν 1j xplet χαλύπτει τὴν ἀπολογί ν 


sionem. Superat enim Deus bene agentes remune- 
1 ationibus suis. 


τῶν ἀσεθῶν. Ὑπερδάλλει γὰρ ὁ θεὸς τοὺς εὖ tx- 
οὔντας ταῖς ἁμοιθαῖς. 


CAPUT XXII. 


Vers. 26. Ne tradas te ad differendam poniten- 
tiam, reverentia cujuslibet. Nam si moriaris, neque 
tempus poenitendi habueris, nuuquam requiem in- 
venies. 


Στ. κς’. Mh) δίδου σεαυτὸν εἰς τὸ ὑπερτίθεσθᾳ: µε- 
τανοεῖν, αἰσχυνόμενός τινα. Ἐὰν γὰρ ἀποθάνης, xz: 
οὐχ ἔχης χαιρὸν τοῦ µετανοῆσαι, οὐχέτι ἕξεις àva- 
πανσιν. 


CAPUT XXII. . 


Vers, 95. introducit ad se invidum diabolum, 
comeditque buccellam suam cum eo, ig qui vang 
glorie causa, vel ut hominibus placeat, bonorum 
quidquam operum facit : nam homo liujusmodi ha- 
bei mercedem suam. Nimirum diabolus talia opera 
hominibus facienda proponit, ut laudibus humane 
approbationis pessuimdet, et seternis bonis spo- 
liet. 


Στ. xyY'. Εἰσάγει δὲ παρ᾽ ἑαυτῷ τὸν βάσχανον 6: 
όολον, καὶ τρώχει τὸν ψωμὸν αὐτοῦ µετ᾽ αὐτοῦ, ὁ 
μετὰ χενοδοξίας, ἡ ἀνθρωπαρεσχείας «otov τι «t» 


. ἀγαθῶν ἔργων᾽ ὁ γὰρ τοιοῦτος ἀπέχει τὸν µισν 


αὐτοῦ. Kai Υὰρ ὁ διάθολος φανεροῖ αὐτὰ τοῖς ἀνθρώ- 
ποις, ἵνα διὰ τοῦ ἑπαίνου τοῦ πρὸς τὸν ἀνθρωτά- 
ϱεσχον λοιμανῆται xaX ἁποστερήσῃ τῶν αἰωνίων ἁ-τ- 


C θῶν. 


CAPUT XXIV. 


Vers. 20. Haud gignent virtutes improbi neque 
recta dogmata (sunt enim he generationes anima), 
quia Dominum non timent. Qui autem in timore 
Domini manent, progeniem quotidie ex se reddent, 
et spes eorum non recedet. Predictis hzc subsequun- 
tur. Ininici, inquit, improbi cum essent, aliorum 
lapsibus letabantur; sed quod tu vituperas, cavo 
imiteris, Nam mundanus eorum splendor  stque 
illusio, hac vita tenus, eL morte exstinguitur : 
spe etiam, viventibus adliuc reis evanescit. 


Στ. x'. Οὐ γεννήσουσι πονηροὶ ἀρετὰς xa 66v 2:1 
ὀρθά ( ταῦτα váp ἐστι γεννήµατα τῆς ψυχΏς), 6:32 
μὴ φοθεῖσθαι αὐτοὺς τὸν Κύριον’ οἱ δὲ ὄντες ἐν «ὔκ, 
Κυρίου ὅλην τὴν ἡμέραν ἔξουσιν ἔχγονα, καὶ d; ἑλσὴς 
αὐτῶν οὐχ ἀποστήσεται. ᾿Ακθλουθεῖ δὲ ταῦτα τοῖς :-- 
ῥηµένοις. Οἱ μὲν γὰρ ἐχθροὶ, qst, πονηροὶ ὄντες, 
ἑτέρων ἐπέχαιρον πτώµασιν’ ὃ δὲ µέμφη ab , ut οτ- 
λώσῃς. Τὸ γὰρ λαμπρὺν δήθεν αὑτῶν xal ἁπαττ»λ», 
µέχρι τούτου τοῦ βίου, χαὶ σδέννυται τελευτῇ : το)- 
λάχις δὲ xal ἔτι ζώντων διελεγχθέντων ἑσθέσθη. 


CAPUT XXX. 
Vers. 7. Ic vel sapiens ipsi sapientie dicit, vel D Στ. δ. 'O σοφὸς ταῦτα τῇ σοφίᾳ φῃῆσιν, $ ὁ τοῦ 


Christi servus Domino. Αἱ duo dicens, plura petit. 
Sed quie videtur prima postulatio, ea exordium 
potius postulandi est; orat euim impetrare quod 
petit, dicens : Ne meis precibus aures obstruas, 
sed gratiam largire. Post quie, primum subdit postu- 
fatum : Vanum sermonem falsamque sententiam 
procul me pelle, ne bis satur, mendax fiam. Satu- 
ritas superbiam creat facitque ut homo superiorem 
se reprehensionibus putet, verbo et opere inson- 
tem. Nam verba, Quis me videt? dicit pro, Quis me 
reprehendet? Ne forte sapientia plenus, incompre-. 
hensibilis aliis videar: vel etiam mendax appaream, 
superiora horum captui loquens. 

Vers. 15. Hirudo in dulcibus aquis nascitur, de 


Ἀριστοῦ δοῦλος τῷ Κυρίῳ. Δύο δὲ φῄσας, περὶ xact- 
νων αἰτεῖ. ἀλλὰ τὸ δοχοῦν πρῶτον Tpoattrz:xóv 
ἐστι “τοῦ τυχεῖν ὧν αἱτεῖ λέγοντος» Mf) µου τα;- 
αχούσῃς, ἀλλὰ δίδου τὴν χάριν ' ἐφ᾽ ᾧ τὸ πρῶτον iz- 
ἠγαγεν αἴτημα ' Μάταιον λόγον, τὴν φενδώνυμον pa- 
χράν μον ποίησον, ἵνα ph πλησθεὶς, φευδὴς γένω- 
μαι. Ὁ χόρος ὑπερηφανίαν ποιεῖ, xai τὸ δοχεῖν ὑπ: 
ἔλεγχον εἶναι ' λόγῳ xal ἔργῳ ὡς ἀναμάρτητον. 1; 
γὰρ, Τίς µε ὁρᾷ, ἀντὶ τοῦ, Ἐλέγχει, φησίν ἵνα pz 
πλησθεὶς σοφίας, ἀχατάληπτος elvat δόξω τοῖς ἄλλοι, 
ἡ xaX φεύστης δόξω τὰ ὑπὲρ τούτους λαλῶν. 


Στ. ut, Ἡ βδέλλα τίχτεται μὲν ἓν τοῖς γλυχέσι sur 





164 


FRAGMENTA IN PROYERBIA. 


1642 


ὑδάτων, αχωληχοειδὲς οὖσα τι ζῶον λειοτάτη δέ A specie vermium animal, levissima tactui, qua iis 


ἐστι τῇ ἀφῇ, iore τοῖς χανδὸν τοῦ ὕδατος µεταλαμδά- 
νουσι, λεληθότως ὑπεισέρχεται τῇ λειότητι ' εἶτα πε- 
ριπλαχεῖσα ἔνδον τινὶ τῶν µορἰων, οὐ πρότερον ἀποῤ- 
ῥήτννται, ἕως ἂν τῇ ἐχπόσει τοῦ αἵματος ἀποχκτείνῃ 
τὸν ἄνθρωπον * αἱμοπότης γάρ ἐστι, xat ἐντεῦθεν τρέ- 
φεται χαὶ αὔξεται. Ταύτῃ νῦν εἴχασε τὸν διάδολον. 
ὅστις Bla. τῶν ἀνθρώπων κρατεῖν οὐ δυνάµενος’ «prot 
γὰρ χἐχρηται μάλιστα χατ᾽ αὐτῶν ὁρμητηρίοις, ἤδων, 
θέλγων, ἁπατῶν, xaX διὰ τοῦτο κατὰ μιχρὸν λεληθό- 
Ttg αὐτοὺς ἀναιρῶν * πρῶτον μὲν γὰρ αὐτοὺς ταῖς 
τῆς ψενυδοδοξίας ὁδοῖς ἑνάγει πρὸς ἀπώλειαν, ὅπερ 6h 
καὶ ἄδην χαλεῖ, τῷ τέλει τῆς δίχης δειχνὺς τῆς ἆμαρ- 
τίας τὸ μέγεθος ' ἔπειτα περιθάλλων τῇ τῆς ἆχολα- 
σίας Ἡδυπαθείᾳ, ὃ δη xaX ἔρωτα χαλεῖ γυναικῶν. "Ent 
τούτοις φιλαργυρίᾳ, τοι πλεονεξίᾳ, ὅπερ δὴ καὶ γῆν 
οὐχ ἐμπιπλαμένην ὕδατος ἔφη ΄ τοιαύτη γὰρ ἡ φαμ- 
μώδης ἄπληστος. Ταῦτα τοίνυν εἰσὶ τὰ πάθη, cuya 
ἐξεύρηται τῷ πονηρῷ πρὸς τὴν τῶν ἀνθρώπων ἁπ- 
ώλειαν, ἅπερ οὕτως quist χαὶ στέογει, ὡς ἂν θυγατέ- 
pa; ἰδίας. Τὸ τέταρτον Bk χαλεῖ τὴν τούτων τριθὴν 
καὶ συν/θειαν ' οὐδὲ γὰρ ὁ πρὸς ἅπαξ φευδοδοξήσας, 
1| πορνεύσας, ἢ ἐπιθυμήσας τοῦ πλείονος, εὐθὺς ὑπ- 
έπεσξ τοῖς παθηµασιν, ἀλλ ὁ τῇ συνηθείᾳ λοιπὸν καὶ 
τὴν αἴσθησιν ἠττηθείς: τοιούτους γὰρ ἂν εὗροις 
τοὺς ταῖς ψευδοδοξίαις ἐντεθαμμένους, οὐδέποτε χό- 
pov -λαµθάνοντας, ἀλλ᾽ ἀεὶ πρακπιτείνοντας τὰ πάθη, 
ὡς xal ἑτέρους ἐπὶ ταῦτα προτρέπεσθαι. Ὥσπερ οὗ» 
xai ὕδωρ xai mop τῇ χαρηγίχ τῶν προσφόρων οὗ 
παύεται͵, οὐδὲ λέγει, 'Apxel, ἀλλὰ μᾶλλον ἑπαῦον 
γίνεται" τό τε ὕδωρ τῇ ἐπιῤῥοῃῇ τοῦ ὕδατος οὐ λήγει, 
ἁλλ᾽ αὔξεται' ἃ καὶ σὺ, φησὶν, ὦ nat, Υινώσχων, 
ἀπέχου τούτων, ἵνα μὴ λάθης κατὰ βραχὺ. χαθάπερ 
βδέλλῃ λειοτάτη, τῇ ἡδονῇ τὸν βίον ἁποσυλώμενος, 

Στ. 9, x'. Ἴχνη ἀετοῦ πετοµένου, ἡ τοῦ σοφοῦ 
ΦυχἩ, f). σοφὸς οὖσα, ἁδυνάτως ἔχει πρὸς τὸ γνῶναι 
ἀφ᾿ ἑαυτῆς τὰ τοῦ νοητοῦ ἀετοῦ πετάσµατα περὶ οὗ 
γέγραπται΄ ᾿Λετὸς ὁ µέγας xat ὁ μαχρὸς τῇ ἐχτάσει 
καὶ πλήρης ὀνύχων, οὐχ ἔχων ἴχνος τῆς παρουσίας 
τοῦ διαβόλου, εἰ xal προέπτη µοι πὀθεν οὐκ οἶδα" 
ἐχχλίνοντος γὰρ ἀπ ἐμοῦ τοῦ πονηροῦ, οὐχ ἑγίνω- 
σχον, τῷ uh ἔχειν µε πρὸς αὐτὸν πόθον. Τοιαύτη 
ὁδὺς µοιχαλίδος, fj νενοθευµένη διδασκαλία. 

Στ. x0. 0 ἐξ ἐθνῶν λαὸς, δοῦλος Ov τῆς ἁμαρτίας 


qui aquam ore patulo ebibunt, latenter ob suam le- 
vitatem subit : deinde parti alicui interiori Insi- 
nuata, baud ante dirumpitur, quam sanguineui ebi- 
bendo hominem interemerit. Est enim sanguisuga, 
et inde alitur atque crescit. Huic nunc diabolum com- 
parat, qui cum vi nequeat bominibus potiri, tri- 
bus potissimum utitur adversus eos incursionibus, 
voluptate, delenimento, dolo, atque ita pede- 
tentim latenterque ipsos perimens, primo quidem 
per falsi dogroatis vias ducit ad perditionem, quam 
infernum vocat : ipso vindictze fine, magnitudinem, 
peccati demonstrans. Deinde luxurie dulcedine 
obruit, quem mulierum amorem appellat, Postea 
pecunie amore seu avaritia, quam etia: terram 


B aqua. nunquam. saturatam dicit; namque arcnosa 


certe, insatiabilis est. Iz igitur passiones sunt, quas 
malignus ad bominum perniciem excogitavit; quasque 
ipse handsecus diligit.fovetque quam proprias filias. 
Quartum dicit, horum actuum frequentiam et consue- 
tudinem : neque enim qui semel pravam sententiani 
suscepit, aul scortatus est, aut plura concupivit, 
subito incidit in has passiones, sed consuetudine 


potius et sensu victus. Tales comperies qui falsis 


opinionibus sunt obruti, nunquam scilicet satie- 
tale earum capi, sed passiones suas latius semper 
proferre, in tantum ut alios quoque ad easdem 


. bortentur. Velut aqua et ignis suppeditata materia 


congrua non desinunt, neque dicunt, Sullicit, se 
incrementum potius accipiunt; itemque aqua in- 
fluzu aqua non subsidet, οθὰ augetur. Quas tu 
cognoscens, o puer, ab his abstine, ne inscius, pau- 
latim tanquam mollissimz hirudini, voluptati prada 
(ias. 


Vers. 19, 90. Vestigia aquila volantis sapientis 
est anima, qua, etsi sapiens, attamen baud potis 
est cognoscendis per se ipsam intellectualis aquilzx 
volatibus. De qua seriptum est : Aquila magna εἰ 
prelonga, plena unguibus, non habens vestigium 
presentiz diaboli, utrum ad me alicunde advola- 
verit, nescio. Nam declinante a me inaligno, non 
sensi, quia nullum ejus mihi desiderium inesi. 
Talis est via adulter, nempe spuria doctrina, 

Vers. 22. Populus nimirum ethnicus, qui antea 


xai τοῦ διαθόλου τὸ πρότερον’ οὕτως: Ἐπ) ἔθνει D peccati et diaboli servus erat. Sic illud : In gente 


ἁσυ»έτῳ παρορχιῶ ὑμᾶς ' καὶ, Αφρων πλησθῆ οι- 
τίων τῶν τῆς ζωῆς ' xat, Μισητὴ vovh, ὅ ἐστι πόρνη’ 
πόρνη γὰρ ἣν fj ἐξ ἐθνῶν Ἐχκλησία, ὀπίσω θεῶν ἆλ- 
λοτρίων πορευοµένη' xal οἰχέτις ἐχδάλη τὴν Eav- 
τῆς χυρίαν, f τῶν ἐθνῶν Ἐκκλησία τὴν Σνναγωγὴν 
οὖδαν χυρίαν ΄ ταύτης γὰρ ὁ νόμος xal οἱ προφῆτει 
δέονται.---Ἑής διανοητικΏς ἀπισχέφεως δούλη f) κατὰ 
τὸ γράµµα, fjv Ἰουδαῖοι μὲν ὡς δέσποιναν προετίµων" 
τὰ δὲ ἔθνη µεταλαμθάνοντα τὸ ῥητὸν εἰς τὸ πνευ- 
ματιχὸν, τὴν ὡς δέσποιναν παρ) ἐχείνοις ἐξέδὰλον, 


τὴν σωματιχὴν τοῦ νόµου παρατἠρησιν, 


Στ. κε. Τὰ ἔθνη φποὶν, olg οὐκ ἔστιν ἰσχὺς, xat 
ϐσαυρίζουσιν ἑαντοῖς δι’ ἔργων ἀγαθῶν τὴν αἰώγιον 


PaTROL, Ga, XXXIX. 


insipiente irritabo vos; et: Stiolidus saturabitur 
escis vite; et : Odibilis mulier, id est meretrix. 
Que enim nunc ex gentibus est Ecclesia, ea fuit 
olim meretrix, deorum alienorum sectatrix. Et an- 
cilla ejiciet dominam suam ; gentium Ecclesia, Sy- 
nagogam qua domina erat ; huic enim obnoxii sunt 
lex et prophetz. — intellectualis doctrine serva 
erat illa que secundum litteram est, quamque Ju- 
dei ut dominam antea reverebantur. At ethnici 
materiale verbum in spiritale convertentes, illam 
que spud ipsos domina erat expulerunt, nempe 
corporalem legis observantiam. 

Vers. 95. Gentes dicit, quibus nom sunt vires, et 
tamen sibi thesaurizant bonis suis operibus vilztui 

52 


3643 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1614 


eternam. Et cheerogryllii ; piscis genws, vel lepores A ζωήν. Καὶ οἱ χοιρογρύλλιοι’ εἴδος ἰχθύος. τοι ol 23- 


qui appellantur histrices, id est ethnici prius in- 
firmi, ad Christum postea confugientes. Petra enim 
cherogrylliis confugium est, in quibus degunt. Tu 
quoque igitur , inquit, quanquam infirmum es ani- 
mal, confuge ad petram vere fidei, ibique vitam 
emenda. Operibus fretus in regnum ingreditur. 
ltaque et tu, inquit, ne propter fidei infirmitatem, 
de colorum regno desperes; sed confldens pro- 
missionibus, opera aggredere qus illud prome- 
rentur, Leo Christus ; cuncta enim rationalia prz 
jllo, jumenta sunt. Moyses enim ait : «Ego autem in- 
fans sum '*. » Propter naturalem alacritatem, libere 
incedere dicitur. 

Vers. 51. Nempe ille pro peccatis hostia oblatus, 
€t alie incedens, habet sequacem. gregem. «Cum 
e&altatus fuero, inquit, omnes ad me traham '*. » 
Gallus magistri personam gerit, qui doctrinam in 
animabus serens, voce valida diurnam lucem an- 
nuntiat : « Peenitentiam 3gite, appropinquavit enim 
reguum colorum !75llic ab initio corda bominum 
e somno suscitabat, et adventus sui in carne diem 
multis indiciis portendcbat; tenebras pellebat, et 
eternam lucem cunctis aperte ostendebat; sniba- 
lans inter feminas alacriter, id est in Ecclesiis, ala- 
criter fortiterque, ut ipseait : « Ecce ego vobiscum 
sum onnuibus diebus usque ad ssceli consumma. 
tonem 19. 

Vers. 22. Vel si te ia sensum Scripturarum im- 
failias ; vel, nisi babueris docilem aurem, sed con- 


max fueris, num audies? «Si quis autem vide- € 


"αρ contentiosus esse, nos talem consuetudinem non 
habemus 9.» - 


γωοὶ οἱ χαλούμενοι οἵστροι, τὰ πρώην ἀδθενη Ebvr, 
χαταφυγόντα πρὸς τὸν Χριστόν: πέτρα γὰρ χατς- 
φυγἩ τοῖς χοιρογρυλλίοις, ol ἐποιῄσαντο Ev zétpau 
Καὶ οὺ οὖν, gro, xàv ἀσθενὲς ἧς (oov, ἔπιλαθοῦ 
τῆς πέτρας τῆς ἀληθοῦς πίστεως, xai πρὸς αὐτῖν 
τὸν βίον ἀπεύθυνε. Πράξεσιν ἐρειδόμενος εἰς τὴν ῥα- 
σιλείαν εἰσέρχεται. Οὐχοῦν xal σὺ, φησὶ, μὴ διὰ τὸ 
ἀσθενὲς τῆς πίστεως ἀπιστήσης τῇ τῶν οὐρανῶν ῥα- 
σιλείᾳ, ἀλλὰ πιστεύων τῇ περὶ αὐτῆς ὑποσχέσει, τὰ 
ταύτης ποιητικἁ µετέρχου προστάγµατα. Λέων Xpt- 
στός " πάντα γὰρ τὰ λογικά πρὸς αὐτὸν χτίνη cist 
Μωῦσῆς γάρ φησιν * e Ἐγὼ δὲ ἄλογός (T) εἰμι.2Τὸ τὸν 
φυσιχὴν ἑνέργειαν, ἀνεμποδίστως διαδαίνειν λέγεται, 

Στ. λα’. 'U ὑπὲρ ἁμαρτιῶν προσενεχθεὶς, χαὶ ἓν 


B ὄψει βαίνων, ἔχει ἐρεπομένην ἀὐτῷ τὴν ἀγέλτν, 


«Όταν γὰρ ὑψωθῶ, φησὶ, πάντας ἑλχύσω πρὸς ἆμα»- 
τόν.» 'O ἀλεχτριὼν διδασκάλου πρόσωτον φέρει, ὁς 
τὸν λόγον σπείρων Ev ταῖς φυχαῖς, ἰσχυρῶς ἔστι τρος- 
αγγέλλων τὸ φῶς. « Μετανοεῖτε * Ίγγιχε yàp ἡ a- 
σιλεία τῶν οὑὐρανῶν. » Οὗτος ἣν ὁ ἀτ' ἀρχῆς ἕι- 
υπνίνων τὰς χαρδίας τῶν ἀνθρώπων, xax τὴν ημέρα, 
τῆς ἑνσάρχου αὐτοῦ παρουσίας διὰ πολλῶν προωτ- 
νύων; xaX σχότος ἐχθλίθων, xal τὸ φῶς αἰώνιον τσι 
φανερῶς ὑποδειχνύων. Ἐμπεριπατῶν iv θτλεία:ς 
εὐφύχως, τουτέστιν Ev ταῖς Ἐχχλησίαις, εὐφύχως x2: 
γεννσίως, ὥς φησιν. « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι 
πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. 

Στ. λ6’. "H xoi ἐὰν εἰς τὸν νοῦν τῶν Γραφῶν χαθ- 
if σεαυτόν. T, ἐὰν μὴ ἔχῃς μαθητικὸν οὕς, ἁλλ᾽ 
ἀντιλογητιχὸς et, ἀχούσῃ; « El δέ τις φιλόνειχος c. 
ἡμεῖς τοιαύτην συνἠθειαν οὐχ ἔχομεν. » 


CAPUT XXXI. 


"Vers. S. Voluptatibus aut doctrinis alienis cave des 
«opes tuas. Prudenter viuumbibe; nempe verz vitis vi- 
num poia, Scripturarum scilicet interpretationem, 
et rerum contemplationem : mulia cuin discretione 
4nentem exerce. 


Vers. 6. Nunc maerorein dicit pro labore. Qul 
ergo propier Deum laborant et dolent, postquam 
pinguedine demus Domini inebriati fuerint, dolorum 
-obliviscentur. 

* Wers. 8. Propositum t&um ad verborum meorum 
observantiam obfrma, quie Dei ipsius sunt. 


Στ. Y .'Hbovaig f| διδαχαῖς àAXoxplavz τὸν σὸν πλοῦτον 
μὴ δώσεις. Μετὰ βουλΏς οἱνοπότει. Τὸν τῆς ἀληθινῖς 
ἀμπέλου πίνων οἶνον, τὴν τῶν Γραφῶν ἑρμηνεί:». 
xaX τὴν τῶν ὄντων θεωρίαν, μετὰ πολλῆς προσέρκ.. 
διαχρίσεως τῇ τῆς διανοίας ἐπισκέψει. 

Στ. c'. Νῦν λύπην εἶπε τὸν πόνον. Οἱ οὖν διὰ Θεὸὺν 
κοπιῶντες καὶ ὀδυνώμενοι, Ex' ἄν μεθυσθῶσι τὶς 
πρὸς τοῦ οἴχου Κυρίου πιότητος, τῶν ὁδυνῶν ἔπιλαν- 
Φάνονται. 

Στ. η. Την προαἰρεσΐν σου ἔχε εἰς τὸ προσέχε.ν 
τοὺς λόγους µου, εἰρημένους ὑπὸ Θεοῦ. 


CAPUT XX (in Graco). 
Vers. 25. Ventus boreas diabolus est, qui incitat D Στ. xy'. Άνεμος βορέας, ὁ διάθολος, διςγείρων x» 


aique tentat sanctos in excelsilate positos, quos 
nollet operari ; vel, verba conimovens comtra sua 
dogmata. 


πειράχων τοὺς ἁγίους ὑψηλοὺς αὐτοὺς ὄντας, xax ur, 
θέλων ἑργάζεσθαι: f) ἐγείρων λόγους χατὰ τῶν taz- 
τοῦ δογμάτων. 


CAPUT XXI (in Grzco). 


Vers. $. Ergo sicuti hxc ad officium animalia 
impellunt, ita virga, id est objurgatio, genteim ini- 
quam corrigit. 

Vers. 7. Horum, inquit, exstingue potius princi- 
patum, et neque practicum neque theoricum regi- 
men iis concede. 


15 Exod. vi, 10... :* Joan. xn, 52, 1 Maub. 01,92... ** Matth. xxvii, 30. 


Στ. q'. Ὥσπερ οὖν ταῦτα μεταφέρει μᾶλλον ἑἐτὶ 5) 
εὖ ἔχον τὰ ζῶα, οὕτως tj ῥάδδος, του-έατιν ἑτιτι- 
µία, τὸ παράνοµον ἔθνος ῥυθμίζει. 

Στ. QC. Tov τοιούτων, φποὶ, περιαίρει μᾶλλον ck 
δυναστείαν, καὶ μήτε πρακτικὴν ἀρχὴν μήτε λογιὴν 
τούτοις ἐγχείριζε. 


1? | Cor. xt, 460. 


(7) "λογος, infans. Sed nuuc a Didymo intelligitur jumentum. 





4645 FRAGMENTA IN JOANNEM. 1646 
Στ. te'. El ἀπὸ χαρπῶν διχαιοσύνης φύεται δέν Α — Vers. 45. Si ex jostitize fructibus nascitur srbor 

δοον ζωῆς, πᾶς ὁ χρύπτων τὴν διχαιοσύνην τῇ ἁδι- vite, quisquis obruit iniquitate justitiam, qux ma- 

xía, Ἶτις λέγεται χεὶρ, οὗ βρώσεται kx τοῦ τῆς ζωῆς — nus dicitur, non comedet de vitae arbore. 

δένδρον. 


CAPUT XXVII (in Graco). 


Στ. xy. Τῶν μαθητῶν σου, ἵνα ih πρὸς τὴν ἔξιν Vers. 35. Discipulorum tuorum, ne ex consuetu- - 
ἐπάγηῃς τὴν διδασχαλίαν. dine tantum magislerium exerceas. 
CAPDT XAÀXI (in Vulg.). 
Ἆτ. «6. Thv θεωρίαν τῶν γεγονότων, καὶ τὴν Vers. 22. Actarum rerum meditationem, necnon 
θειιρίαν τῆς ἁγίας Τριάδος, Évbopa εἶναι λέγει νο sancte Trinitatis theoriam, indumentum esse ait 
κά lapou, x βύσσου xal πορφύρας. hominis puri, ex bysso et purpura. 





untra c B 


EJUSDEM DIDYMI 
FRAGMENTA INEDITA COMMENTARII AD JOANNIS EVANGELIUM. 


(Mai, Bibl. nota Patrum, IV, n, 147. Vide infra Monitum ad Fragmenta in Epist. 11 ad Corinth., col. 1677.) 


Ar. B |. 
ΚΕΦ, Y. Στ. xb. Πνεῦμα ὁ θεός. Cap. IV. Vers. 34. Spiritus est. Deus. 

Ἐπεὶ ἁόρατος ὁ θεὸς , ἀχολουθεῖ δὲ τῶν ἀοράτων | Quoniam invisibilis est Deus, sequitur autem in- 
τὸ ücupatoy: ἀσώματος ἄρα ὁ θεὸς ὧν, ἀόρατός |. visibilitatem incorporalitas; cum sit incorporalis 
ἐστιν’ εἰ δὲ τοῦτο, λεγόμενος πνεῦμα, οὗ κεχινηµά- — Deus, idem est etiam invisibilis. Quod si ita est, is 
vog &hp εἴη ᾿ οὗ γὰρ ὅτι παρὰ ἀνθρώποις ἄνεμον δη- — qui hoc loco dicitur spiritus, non erit aer. commo- 
λοῖ τὸ πνεῦμα, ἀνάγχη καὶ ἐπὶ Θεοῦ τοῦτο σηµαί- tus. Neque enim quia apud homipes ventum signi- 
νεσθαι. Ὥσπερ τοίνυν φῶς λεγόµενον, ἐπεὶ μὴ ὄψιν, — ficat spiritus, necesse est ut in Deo quoque eodem 
ἀλλὰ νόησιν φωτίζει, ob σῶμα ἀλλὰ νοερόν ἐστι φῶς' — significatu sit. Sicut itaque cum idem Deus dicitur 
ἀλλὰ xat ἀγάπη καλούμενον οὗ διάθεσις ὑπάρχει, — lux **, quoniam non oculum, sed mentem illuminat, 
ἀλλ᾽ οὐσία ἀγαπῶσα & δημιουργεῖ, xal ὧν προνοεῖ- — non est corpus, sed intellectualis lux ; quin etiam 
ται’ οὕτως πνεῦμα προσαγορευόµενος οὐχ ἄνεμον — cum charitas appellatur *! , non est ille quidam affe- 
&^X' ἀσώματον xat ζωοποιὸν παρἰστησιν οὐσίαν (8). — ctus, sed substantia amans res illas quas creat et 
Πᾶς δὲ ὁ μαθὼν ὅτι πνεῦμα ὁ θεὺς, πνευματικῶς — quibus consulit; sic spiritus vocatus Deus, non 
λατρεύων αὐτῷ , πνεύματι χαὶ ἀληθείᾳ, οὐχέτι τυπι. — ventum sed incorporeaim vivificamque substantiam 
χῶς, προσχυνεῖ τὸν τῶν ὅλων Θεόν. Πρὸς ἀντιδια- ϱ denotat. Jam qui novit spiritum esse Deum, spiri- 
στολὴν δὲ τοῦ γράμματος τὸ, «ἐν πνεύματι,ν φησί — taliter adorans, ipso jam spiritu et veritate non {- 
τοῦ δὲ τύπου, τὸ xal, « ἀληθείᾳ. » Ταῦτα yàp, ἕως — gurate, universalem Deum colit. Ob distinguendum 
καιρὸς χρειώδης ἣν τῆς ἀληθείας δὲ ἐλθούσης, fito, — autem a littera dicit « in spiritu : » item ut distin- 
τῆς Χριστοῦ παρουσίας, πάντα πέπαυται. guat a figura, dicit « veritate. » Atque illa vetera 
quandiu tempus idoneum fuit. valuerunt; postea veritate adveniente, id est Christo prassente, cuncta 
desiverunt. 


P. * 1. 

ΚΕΦ. Ε’. Στ. χθ. Ἐκπορεύσονται οἱ τὰ dya0à — Cap. V. Vers. 29. Procedent qui bona fecerunt, 
ἁοιήσαστες, εἰς ἀνάστασιν ζωῆς" οἱ δὲ «à gavAa in resurrectionem vite : qui vero mala egerunt, in 
πράξαντες, εἰς ἁνγάστασιν' κρίσεως. resurrectionem judicii. 
Τῶν ἀνθρώπων διηρηµένων χατὰ τὴν γνώµην el; Hominibus secundum hanc sententiam divisis in 


ἀσεθεῖς ἠτοι ἀπίστους, xa εἰς εὐσεθεῖς ἠτοι πιστοὺς, — impios seu incredulos , el in religiosos sive creden- 
οἱ αὐτοὶ πάντων ἀνισταμένων ἀνθρώπων, fiYouv — tes; priores illi quoque, id est impii et increduli , 
ἄπιστοι xal ἀσεθεῖς ἀνίστανται μὲν, οὐκ εἰς χρίσιν — in universali resurrectione resurgent , non lamen 
δὲ, τῷ ἤδη χεχρίσθαι τὸν μὴ πιστεύσαντα (0). Elot D ad judicium, quia qui non credit, jam judicatus 
δὲ οἱ πιστεύσαντες τῷ Σωτῆρι, xal πρὸς τούτῳ xal — fuit 34. AL ii qui Christo crediderunt , et bona insu- 
ἔργα πεποιηκότες ἀγαθὰ, οἵτινες ἀνίστανται εἰς ἀνά- — per opera fecerunt, hi resurgent resurreciione ad 
στασιν ζωῆς, οὗ κριθησόµενοι ’ τῶν μετὰ τὸ πιστεῦ- — vitam, non autein. condemnandi ; dum contra | illi, 


3€ Joan. 1, 5. *'L Joan. 1v, δ. ?* Joan. 11,18. 


X8) Hactenus tantum. exstabat Didymi fragmen- — ibi mendis inquinatam. 
tum *?98 Corderii catena p. 151, et quidem gravibus (9) Sic apud Joannem ni, 18. 


1647 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4636 


ui :pestquam erediderunt peccaverunt, ad damna- A σαι ἡμαρτηχότων εἰς κρίτιν (10) ἐγειρομένων. Thy 


-donem resurgent, Quinam vero infantium slatus 
futurus sit, id Deo tautum. notam est; vel iis qui- 
-bus liac super re veritas revelota fuerit. 

μι. 


Cap. Vi. Vers. 25. Cum invenissent eum trans ma- 
re, dixerunt ei : Rabbi, quando huc venisti ? 


Hic etiam animadvertendum est, quam facile il- 
Jorum impetus fractus fuerit, Nam. qui dixerant : 
« llic est propheta ; » qui rapere ^ moliti fuerant, 
ut facerent eum regem; eumdem mox inventum 
nequaquam regem constituunt, sed abjecto, ut reor, 
stupore, jam superiora non admirabantur ; rur- 
susque mensa, qualis antea exhibita fuerat, frui 
expetebant, Trausierant sane Rubrum. mare olim 


δὲ τῶν βρεφῶν χατάστασιν, ἐπεὶ xal αὐτὰ ἀνίσταν- 
ται, θεὸς μόνος οἵδον τάχα, καὶ ὧν dj ἀποχάλο".ς 
τῆς περὶ τούτου ἀληθείας γεγένηται (41). 
I. 

ΚΕΦ. G'. Στ. χε’. Kal εὑρόντες αὐτὸν πέραν τηςθα. 
λάσσης, εἶπον αὐτῷ ' 'Pa661, πότε ὧδε γέγονας. 

"Αξιον δὲ χἀνταῦθα συνιδεῖν τὴν εὔθραυστον a»- 
τῶν ὁρμήν. Οἱ γὰρ λέγοντες, « Οὗτός ἐστιν ὁ προφέ- 
της, οἱ σπουδάσαντες ἁρπάσαι xat ποιῃσαι βασι]έα. 
εὑρόντες αὐτὸν, οὐδὲν τοιοῦτον βασιλεύοντας, ἁλλὰ ὁ 
θαῦμα ἐχθαλόντες, ὥς Ys οἶμαι, οὐχέτι λοιπὸν ὑπὲρ 
τῶν προτέρων ἐθαύμαζον, ἀλλ᾽ ἐπεθύμουν πάλιν τρα- 
πέζης ἀπολαύειν οἷας xal πρότερον. Διέδτσαν μὲν 
οὖν τὴν Ἐρυθρὰν θἀάλασσάν ποτε xai ἹἸουδαῖ»ο, 


Συάμεί, Moyse duce; sed tamen multum interest. is p Μωῦσέως ἠγουμένου΄ ἁλλὰ πολὺ τὸ μέσον. 'O μὲν 


nonnisi orans, et tanquam famulus, rem peragebat; 
nunc vero Jesus plena potestate, Et illic quidem 
austro flante recessit aqua, ita ut per aridam trans- 
jreut ; nunc majus miraculum exstitit; manens 
enim in propria natura mare, sic deferebat in tergo 
Dominum suum, testiunonium dans oracula illi : 
« Gradiens super mare » ceu « super pavimen- 
tum **, » fecte autem, cum venturus esset Caphar- 
naum, oppidum contumax et iucredulun, miracu- 
Jum patravit, non iis solum qux intra illud, sed 
eliam qu: extra "mirabiliter fecerat, manifestum se 
faciens, evidentemque constituens, quo illius in- 
€redulitatem mollitet; nam'cum multa populi mul- 
iiutdo illuc confluxisset, omissa ceterarum rerum 


γὰρ εὐχόμενος, xai ὡς δοῦλος, πάντα elpyáze-o: ὦ- 
τος δὲ μετ᾽ ἐξουσίας ἁπάσης. Κάχεῖ μὲν νότου ἐμτε- 
σόντος εἴξεν τὸ ὕδωρ, ὥστε ἐπὶ ξηρᾶς ποεῖσαι xap- 
ελθεῖν" ἐνταῦθα δὲ τὸ θαῦμα μεῖζον ἐγένετο. Mi- 
νουσα γὰρ ἐπὶ τῆς οἰχείας φύσεως ἡ θάλασσα, οὕτως 
ἔφερε τὸν ἑαυτῆς Δεσπότιν ἐπὶ τῶν νώτων, µαρτν- 
ροῦσα τῇ ῥήσει ἐχείνῃ τῇ λεγούσῃ' ε Ὁ περιτατόῳ 
ἐπὶ τῆς θαλάσσης » ὡς « ἐπ ἐδάφους. » Εἰχύτως 
δὲ µέλλων εἰς Καπερναοὺμ ἐμθαλεῖν τὴν σχληρὰν 
καὶ ἀπειθῆ, τὸ σηµεῖον εἰργάσατο, οὗ µόνον τοῖς £v 
αὐτῇ Υινοµένοις, ἀλλά χαὶ τοῖς EG τῆς πόλεως θα.- 
ματουργουµένοις δηλοποιῶν ἐν αὐτῇ xal ἑμφανη 
καθιστῶν, µαλάξαι βουλόμενος αὐτῆς τὴν ἀπείθειαν. 
Τὸ γὰρ ὄχλους παραγενέσθαι τοσούτους εἰς τὲν πόλ:ν 


cura; quemiam ut ita dicany lapidem non mollivis- C ἐχείνην πολλῶν τιθεµένους σπουδην, ποῖον οὐχ b» 


wet? Attamen illi nuHum ejus rei sensum habue- 
runt; sed denue cibum percupiebant corporalem. 
-]V. 

Vers. 26. Quecritis me, non quia vidistis signa, sed 
quia manducastis ex. panibus, et saturati estis. 
'Benignitas atque lenitas non est seinper utilis, sed 

asperitate quandoque utendum magistro est, cum pi- 

ger bebesque discipulus fnerit. Hoc etiam Dei Filius 
fecit, cum alibi multoties, tum etiam hoc tempore. 

Nenientibus enim turbis, eique adulantibus, ac dicen- 

tibus : « Magister, quandohue venisti ? » ut ostende- 

vet.se liumanam gloriam non cupere, aspere iis re- 
spondit, unice sibi proposita illorum salute; neque 
banc tantum procurare volens, verum eiíam eorum- 


ἐχανὸν µαλάξαι λίθον; "AXX ἐχεῖνοι τοιοῦτον οὐδὲν 
ἔπαθον, ἀλλὰ πάλιν τροφῆς ἐπεθύμουν σωματικῖς. 


A. 
«Στ. κς’. Zqvstté µε, οὐχ ὅσι εἴδετε σηµε-α, dL 


ὅτι ἐφάγετε &x τῶν ἄρτων, xal ἐἑχορτάσθητε. 

1ὺ προσηνὲς xai λεῖον, οὗ πανταχοῦ χρέσ:µον, 
ἀλλ ἔστιν ὅτε καὶ τοῦ πληκτιχωτέρου δεῖ τῷ δια- 
σχάλῳ, ὅταν νωθὴς xal παχὺς ὁ μαθητής. Τοῦτο χαὶ 
ὁ Yib; τοῦ Θεοῦ πεποίηχε ἀλλαχοῦ τε πολλαχοῦ xil 
ἐνταῦθα. Ἑλθόντων γὰρ τῶν ὄχλων, xal χολαχευόν- 
των αὐτὺν xal λεγόντων, € Ῥαθδὶ, πότε ὧδε γέγο- 
νας ; » δειχνὺς ὅτι τῆς map! ἀνθρώπων οὐκ ἐφίεται 
τιμῆς, ἐπιπληχτικῶς αὐτοῖς ἀποχρίνεται, sic ἓν pó- 
νον ὁρῶν, τὴν αὑτῶν σωτηρίαν ' οὐ ταύτην 6k µόνον 


dem mentem flectere et in apertum educere, Quid D διαρθῶσαι βουλόμενος, ἀλλὰ χαὶ τὸ τὴν διάνοιαν αὖ- 


enim ait ? « Amen dico vobis, » nempe deflnite ac 
firme: « Quzritis me nan quia signa vidistia, sed 
quia manducastis ex panibus el saturati estis. » 
Non obstupefecerat turbas panum prodigium, sed 
saturitas. Propterea rursus venerant, ut eodem 
beneficio fruerentar. Hinc aiebant : « Patres nostri 
|n deserto :inanna manducaverunt?*. » Jam post- 
quam turbas maxima hac objurgatione perculerat, 
hic non substitit, sed monitionem 2»ddidit dicens : 


33 Job 1x, δ. ** Joan. in, 33. 


(10) Supra dixit οὐχ εἰς Χρίσιν, respiciens corde 
8d psalmum 1, 5. Videtur ergo vel aliquid deesse, 
vel mihi certe res obscura est. Certe ut utriusque 
loei sibi constel sententia, bic et infra χρίνω et 


τῶν ἐχχάμψφαι xai εἰς μέσον ἀγαγεῖν ' τὶ γάρ οτ- 
Gt; € ᾽Αμὴν λέγω ὑμῖν, » μετὰ διοριαμοῦ xal βε- 
δαιώσεως ' € Ζητεῖϊτέ µε, οὐχ Oc: ἴδετε am pela, ἁλλ' 
ὅτι ἐφάγετε ἐχ τῶν ἅρτων, χαὶ ἐχορτάσθητε. »Οὐ τὸ 
θαῦμα ἐξέπληξε, φιισὶ, τὸ ἐπὶ τοῖς ἄρτοις, ἀλλὰ τὸ 
ἐμπλησθῆναι. Αιὰ τοῦτο γὰρ xal ἦλθον πάλιν, ὡς 
µέλλοντες τῶν αὐτῶν ἀπολαύεσθαι΄ διὰ τοῦτο ἔλεγον : 
ε Οἱ πατέρες ἡμῶν Ev τῇ ἑρήμῳ ἔφαγον τὸ μάννα" » 
ὅπερ ἣν ἔγχλημα χαὶ κατηγορία μεγίστη. "AXX οὐχ 


χρίσις damnandi sensum babent. 

(11) Quanquam indeterminatum, notabile tamea 
hoc est anüquissimi Didymi de futuro statu infan- 
tium diclum. 





1619 


FRAGMENTA IN JOANNEM. 


1650! 


ἵσταται µέχρι τῶν ἑλέγχων, ἀλλὰ xal διδασχαλίαν A. «Operamini non escam pereuntem, sed escam que - 


προτίθησιν, « Ἐργάδεσθε, λέγων, μὴ vhw βρῶσιν 
τὴν ἀπολλυμένην, ἀλλὰ τὴν βρῶσιν τὴν µένουσαν εἰς 
ζωὴν αἰώνιον, ἣν ὁ Υϊὸς τοῦ ἀνθρώπου δώσει ὑμῖν * 
τοῦτον γὰρ ὁ Πατὴρ ἑσφράγισεν ὁ θεός. » Μηδεὶς 
ὑμῖν, φησὶν, ἕστω λόγος ταύτης τῆς τροφῆς, ἀλλ 
ἐχείνης τῆς πνευματικής χαὶ ἀθανάτου χαὶ πρὸς 
ἀθάνατον μεταγούσης ζωήν. Ταῦτα δὲ λέχει, οὐχ 
ἀναιρῶν τὸ ἐργάζεσθαι, ἀλλὰ τὸ προσηλῶσθαι τοῖς 
ποιητιχοῖς πράγµασιν, τὸ ποιεῖσθαι φροντίδα τῆς εἰς 
αριον ἀναπαύσεως, Ἔνεστι γὰρ ἑργαζόμενον, μηδὲν 
εἰς thv αΌριον θησαυρίζειν xaX μεριμνᾶν: εἰ δέ τις 
ἀργῶν γαστρίζοιτο καὶ τρυφῆς ἐπιμελοῖτο, οὗτος τὴν 
βρῶσιν ἑἐργάζεται τὴν ἀπολλυμένην * εἰ δὲ τὸν Ἆρι- 
στὸν τρἐφοι xal ποτίζοι xa ἐνδύοι, ἑργαξζόμενος αἱ- 


manet in vitam zternam, quam Filius hominis da-- 
bit vobis. Hunc enim Pater signavit. » Nulla, in- 
quit, vobis sollicitudo sit de hac esca, sed de spiri- 
tali illa atque immortali, quz ad immortalem vitam. 
ducit. Hac ait, non operari vetans, sed ne creatis 
rebus sic inhzreamus, ut crastine requietis curam 
geramus. Operari enim possumwes, nihil simut in 
crastinum t(hesaurizantes vel cogitantes. Si quis 
vero otiose ventri οἱ deliciis vacat, hic escane 
pereuntem operatur. Secus, si Christo escam po- 
tumque przbet ac vestimentum, corporaliter simul 
operans et spirltaliter, quisnam adeo hebes furio- 
susque est, uL eum dicat e-cam pereuntem operari, 
cujus causa promissum est regnum futurum, el bo- 


σθητῶς ὁμοῦ xat πνευματικῶς, τίς οὕτως ἀναίσθητος p noram illorum participatio erit? Hzc enim esea 


xaX μανιώδης, ὡς εἰπεῖν ἀπολλυμένην βρῶσιν ἐργά- 
ζεσθαι τὸν τοιοῦτον, δι’ ἣν τῆς βασιλείας fj ἐπαγγελία 
τῆς μελλούσης, xol τῶν ἀγαθῶν ἑχείνων ἡ ἁπόλαυ- 
σις µεθεχτέα Ὑίνεται;, αὕτη γὰρ μένει διηνεχῶς dy 
βρῶσις. Εἶτα ἐπειδῆ μέγα περὶ ἑαυτοῦ ἐφθέγξατο, 
χαὶ ἔφησεν αὐτὸς δώσειν αὐτὴν, ἵνα μὴ] πάλιν αὐτοῖς 
προσθῇ «b λεγόμενον, ἀξιόπιστον ποιῶν τὸν λόγον, 
ἐπὶ τὸν Πατέρα τὴν χορηγίαν τῆς τοιαύτης τροφῆς 
ἀγάγει' εἰπὼν γὰρ, « "Hy ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου δώσει 
ὑμῖν, » ἐπήγαγεν΄ « Τοῦτον γὰρ ὁ Πατὴρ ἑσφράγισεν 
ὁ θεός» τουτέστιν, "Emi τοὔτοξπεμφεν, ταύτην χομί- 
ζοντα ὑμῖν τὴν τροφὴν τὴν obpávtov. Δηλοϊ δὲ xai 
ἑτέραν ἑρμηνείαν fj λέξις' xal γὰρ ἀλλαχοῦ φησὶν ὁ 
Χριστός: « Ὁ ἀχούων pov τοὺς λόγους, ἑσφράγισεν 


inanet in ῥδίθΓη ΙΓ. Deinde quia magnum quid de 
se dixerat, seque illam escam daturum ; ne ei di- 
ctum illud objiciatur, credibilem faciens sermonem 
suum, Patri acceptam refert hanc escam. Nam eum 
dixisset, « Quam Filius hominis dabit vobis, » ad- 
didit, « Hune enim Pater siguavit Deus; » id est, 
Hujus rei causa misit, hanc escam catlestem suppe- 
ditaturum. Caterum dietio aliai quoque patitur 
interpretationem. Namque alibi Christus ait : « Qui 
sermones meos audit, signavit quod Deus verax 
sit ** ; » quatenus scilicet veritatem Dei in eo esse 
aflirmavit, id est ostendit ac testimonio suo revela- 
vit. Demonstraverat enim ipse semet: sed quia. 
nunc Judaeos alloquebatur, Patris testimonium in. 


ὅτι ὁ Θεὸς ἀληθής Eattv* » ὅσον τό γε ἐπ᾽ αὐτῷ ἐδε- C medium protulit. 
θαΐωσε τοῦ θεοῦ τὴν ἀλήθειαν, τουτέστιν ἀπέδειξεν καὶ ἐξεχάλυψφεν διὰ τῆς αὑτοῦ μαρτυρίας * ἔδειξε μὲν. 
γὰρ αὐτὸς ἑαυτόν ' ἐπειδὴ δὲ πρὸς Ἰουδαίους διελέγετο, τὴν τοῦ Πατρὸς µαρτυρίαν εἷς μέσον Ίγαχεν. 


E. 


τ.νθ’. Ὁ τρώγων τοῦτον εόν ἄρτον, ζήσει εἰς 
tor πἰῶνα. 


Post fragmentum: iu. Corderiana Catena p. 196, 
continuatur sic in codd. A,.f. 445 b. et B, f. 85 
b. E! δὲ ἑναντίον δοχεῖ τὸ,εΜαχάριοι ol. πεινῶντες 
xaX διφῶντες τὴν δικαιοσύνην, »οὐδαμῶς τυγχάνει 
διαφωνία. El γὰρ μὴ πεινᾷ τις, μηδὲ διφᾷ, φαγὼν 
πούτου τοῦ ἄρτου, xal πιὼν τοῦ ἀθανάτου πόµατος, 
ἀλλ ὅμως διὰ. τὸ ἐράσμιον xaX ἀξιέπαινον τῆς τρο- 
φῆς xal τοῦ ποτοῦ, ὁ χορτασθεὶς ἔτι πεινᾷ, xal πει- 
νῶν ἔτι διψᾷ, ὥστε xa ἀεὶ χορένννσθαι καὶ πεινῶν. 


G'. 
ΚΕΦ. H'. Ex. να’. Εάν τις τὸν Aórov τὸν ἐμὸν τη- 
prion, θάνατον οὐ pi] θεωρήσει εἰς có» αἰῶνα. 
Τοῦ Σκυτῆρος εἰρηχότος, μὴ θεωρήῄήσειν θάνατον τὸν 
τηροῦντα τὸν λόγον (αὐτοῦ), οἱ παρόντες Ἰουδαῖοι 
σφαλέντες, τὸ θεωρεῖσθαι θάνατον, ταυτὸν εἶναι τῷ 


γεύσασθαι αὐτοῦ ὑπέλαθον. Δοχεῖ γὰρ αὐτοῖς, ὅσον, 
ταῖς αὐτῶν λέξεσιν, ἐχεῖνον μὴ γεύσασθαι θάνατον,. 


τὸν πεῖραν τοῦ χοινοῦ yl λαβόντα θανάτου. Τοῦτο δὲ 
Coxsi ἀνατρέπειν την Κυριαχὴν ἐπαγγελίαν, τεθνη- 
χότων xai τῶν τηρησάντων αὑτοῦ τὸν λόγον γέγονε 
δὲ αὐτοῖς ἁπάτη , τὸ θέληµα πανούργως σοφἰσασθαι 
ἐξ ὁμωνυμίας. 'O γὰρ τηρῶν τὸν Ἰησοῦ λόγον, τὸν 
ἑπόμενον τῇ ἁμαρτίᾳ θάνατον οὐ ud θεωρήσει. el 
καὶ γεύσεται τοῦ xotyoU xal σωματικοῦ θανάτον * 


Vers. 59. Qui manducat hunc panem, vivel in aier- 
"num. 


Quod si contrarium videtur illud: «Beati qui esu- 
riunt et sitiunt justitiam, nulla.tàimen reapse disso- 
nantia est. Nain si neque esurit pesteo, neque sitit, 
quicunque hunc panem msndueaverit; et immor. 
talitatis poculum — biberit; nibilominus propterea 
quod amabilis et pretiosa h»c esoa est et potus, 
qui satiatus fuerit adhuc esorit, et-qui biberit ad- 
hue sitit, ita ut semper saturetor. semperque esu- 
riat. ] 

YI. 


(ΑΡ. ΥΙΗ, vers. 51. Si quis sermonem meum serca- 
verit, non videbit mortem in. ternum, 


Dicente Salvatore, fore ut mortem nen videat; 
qui sermonem ipsius servaverit, Judmi astantes 
mentis suzs errore mortem videre, idem esse existie 
marunt atque eamdem gustare. Videbatur enim il- 
lis, quantum verba sonant, ille mortem non gustare, 
qui communem mortem non experireiar. Hoc autem 
videtur subvertere Dominicam promissionem, quod 
nempe ii quoque morientur qui Christi sermonem 
servaverint. Sed causa illis erroris fuit malitiosa 
cirea homonymiam cavillatio. Nam qui Jesu ser- 
monem servaverit, js consequenteu) ex peecato 
mortem non videbit, quanquam communem corpo-. 


1651 


ris mortem gustaturus sit. Quoniam et cum indefl- 
nite dixerint: Prophetz niortui sunt, baud addito, 
o"nes, non repugnat quod Enochus atque Elias 
mortem vitaverint, 

Vil. 


Vers. 56. Abraham pater vester exsultavit, ui videret 
diem meum. 


Quereudum est, quemnam dicat diem. Aio ita- 
que, quoniam verum lumen et sol justitie est di- 
citurque Salvator, is diem efficit, cum alicui exori- 
tur per virtutem et divinam scientiam, Quia ergo 
Abrahamo quoque apparuit, illuminaus illum ad 
justitiaiu, rationaliter gaudio exsultavit, videus 
intelleetualeu Domini diem. 

Vill. 


CAP. IX, vers. S7. Et vidisti eum ; et qui loquitur 
tecum, ipse est. 


Cordis oculos illuminatus fuerat, quia vera lux 
jpsum illustraverat. Qui autem e contrario ab ín- 
sciia tenetur czecatus, is videtur sibi non habere 
peccatum, quatenus haud sponte graviora saltem 
peccavit. Sed οἱ ipsa inacitia alio modo peccatum 
est. Poterat epjm, rationalis homo cum sit, scien- 
Uam boni ac mali babere. Ergo negligentia ab ipsa 
inscitia coarguitur. Sic intelliges illud: « Servus 
«qui Domini. voluntatem non coguoverit, vapulabit 
paucis.**, » 

IX. 
CAP. XIV, vers. 28. Pater major me est. 

Wocabulum « major » quonam sensu Salvator 
protulit? Nuu de corporum maguitudiue ? an quod 
teinpore. major ? aut quod ampliore virtute ornatus? 
Sed hec omnia intra quantitatis terminos sunt, et 
capacium, 40 dimensorum. Nihil est autem capax 
vel dimensum in Deo. Nihil igitur majus et minus 
in Deo Verbo et in Patre dictum est. Nam Deus 
mensuram. et cireumscriptionem suapie natura non 
admittit. Quod si majorem esse Patrem dices qua- 
tenus.ipse est ingenitus, Filius genius, dicemus 
110408 esse substantiarum non autem subristentia- 
rum, presertim in qualitate carentibus el, iucorpo- 
reis, nec minuere consubstantialium dignitatem, 
minus vel magis huic vel illi tribuentes. Fieri enim 
pon potest, ut. quoi substantialiter et intellectuali- 
ter simplex est, mensura aut magnitudinis quanti- 
iate sit comparativum. Propterea Salvator unica 
dictione duplicem protulit dociriaz;. inodum. Est 
quippe duplex praedicta locutionis sensus. Veluti 
cum ait : «Qui misiLime?*. » [tem : « Vado* ; » his 
verbis corpus in loco exsistens denotavit esse cir- 
eumscriptum, non autem $uam qua omnia come 
plectitur. ineircuinscriptam deitatem. Comparativo 
autem vocabulo, quo ait raajorem se esse Patrem, 
deiiatein. ostendit cum Patre cemparatam, nempe 
qued ipse ei esset consubstantialis; it& tamen ut 
ob eorporis assumptonem, Patre miBor- reputare- 


5 Luc. xu, 48. ?* Joan. ww, 56, $1 ei. passim, 


(12) Codd. ἑλάττους. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


163 

Α ἐπεὶ δὲ καὶ ἀπροσδιορίστως εἴπον, Οἱ προφῆται éz- 
έθανον, μὴ προσθέντες, πάντες, οὗ μάχεταιτὸμὴ ν- 
θνάναι Ἐνὼχ xat Ελίαν. 


Z. 
σα, N perd κά ἵνα 
Ζητητέον τίνα λέγει ἡμέραν. Φαμὲν τοίνυν, Ez 
φῶς ἀληθινὸν xai δικαιοσύνης ἡλιός ἐστί τε xal M- 
γεται ὁ Σωτὴρ, ἡμέραν κατασχενάζει ἐπ᾽ ἂν ἀνατε]ῃ 
τινὶ δι ἀρετῆς χαὶ θείας γνώσεως. Ἐπεὶ τοίνυν xii 
τῷ ᾿Αθραὰμ ὤφθη, χαταυγάσας αὐτὸν πίστει ci; ὃ-- 
καιοσύνην, λελογισμένως μετὰ χαρᾶς ἡγαλλιάσατι, 

ἰδὼν τὸν ναητὴν τοῦ Κυρίου ἡμέραν. 
H'. 


B κεφ. 8. Zi. 27. Kal ἑώρακας αὑτὸν, xal ὁ Aalor 
μετὰ cov, δχεῖγός ἐσευ'. 


Πεφώτισται τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς χαρδίας, ἔλλαῃ. 
πόµενος ὑπὺ τοῦ φωτὸς τοῦ ἀληθινοῦ. Ὁ ἀπεναντίας 
ἔχων τούτῳ, τωφλωθεὶς 0g! fic ἔχει ἁγνοίας, oxi pi 
ἔχειν ἁμαρτίαν, τῷ μὴ ἑχουσίως πράττειν, ἁδρά 
ἡμαρτηχώς. Αὑτὸ δὲ τὸ ἀγνοεῖν, κατ ἄλλον τρόπον 
ἁμάρτημά ἐστιν - ἑνῆν γὰρ λογιχὸν ὄντα, ἑπιστήμη 
ἀγαθοῦ xal χαχοῦ ἔχειν. ᾽Αμελήσεως ci» τούτω 
ὑπὲρ αὐτῆς τῆς ἀγνοίας ἐγχαλεῖται. Εἰς τοῦτο My 
«b, « 'O δοῦλος ὁ pij Ὑνοὺς τὸ θέληµα τοῦ Κυρίῳ, 
δαρῄᾗσεται ὀλίγας. » 


Στ. νς’. 6 


e. 
ΚΕΦ. 1A', Στ, xn. Ὁ Πατὴρ μείζων pov ἐστί. 

Tb, « μείζων, » ἐνταῦθα πῶς ἐξείληφεν ; Apr ὡς 

6 ἐπὶ μεγέθους σωμάτων; ἡ ὡς µείνων Ev χρόνῳ; LL: 
ἐν ἀρετῇ πλείονι κεχοσμηµένῳ: ᾽Αλλὰ ταῦτα πάντα 
ἐἑντὸς ποσάτητός ἐστιν xal τῶν ἑνδεχομένων xal µὲ- 
μετρηµένων' οὐδὲν δὲ ἑνδεχόμενον xat µεμε:ρημένον v 
τῷ Θεῷ; οὐκ ἄρα τὸ μεῖζον xa ἔλαττον ἐπὶ τοῦ θεῦ 
Λόγου 1 ἐπὶ τοῦ Πατρὸς εἴρηται θεὺὸς γὰρ μετρεῖσθαι 
1| διαγράφεσθαι οὐ πἐφυκεν. Εἰ δὲ φήσεις µείκονα εἶναι 
τὸν Πατέρα ὅτι περ ἁγέννητας, ὁ δὲ Ylb; γεννπτὸ, 
ἑροῦμεν ὅτι τῶν οὐσιῶν οἱ τρόπο», οὗ τῶν ὑπάρζεων 
xat μάλιστα ἐπὶ τῶν ἁπρίων καὶ ἀσωμάτων, οὐχέλατ» 
τοῦσι (19) τὴν ἀξίαν τῶν ὀμρονσίων, τὸ ἕλαττον ἡ zi 
μεῖρον τῷδε f] τῷδε παρέχοντες' οὗ γὰρ πέφυχεν 5 
ὃν οὐσίᾳ καὶ γνώσει ἁπλοῖιν, µέτρον ἢ ποσότητα µε’ 
γέθους συγχρίνεσθαι, Διὰ τί οὖν ἑῤῥέθη» 'O Xue 
ἑνὶ λόγῳ διττὸν ἀπετείνατο διδασχαλίας τρόπον. 3e 
D πλῆ γὰρ fj τοῦ εἰρημένον, ῥήματος ἔννοια" otov 0: 
τοῦ, € Ὁ πέµψας µε,» xal, e Ὑπάγω, » τὸ ἐν 7 
ποις περιεχόµενον ἠνίξατο σῶμα, περεγραπτὺν ὃν, 
xai οὗ τὴν. τὰ πάντα περιέχουσαν αὐτοῦ ἀπερίγρα- 
πτον θεότητα. Διὰ δὲ τοῦ συγκριτιχκοῦ ῥήματος «ο 
λέγειν μείζων (12*) ἑαυτοῦ, τἡν θεότητα ἐμφαίνει συ- 
κρινοµένην τῷ. Πατρὶ, ὅτι περ ὁμοούσιός ἐστι, ci ἃ 
προσλήψει τοῦ. σώματος, τοῦ Ἱατρὸς ἐπινοουμένην 
ἅττω κατὰ τὸ γενέσθαι αὐτὸν. ἄνθρωπον. Καὶ pi 
θαυμάσῃς el τοῦ Παερὸς fiovov λέγει ὁ Zurtto & 
(puros γενόμενος, ὁπότρ xaV τῶν. ἀγγέλων Booz 


37 joan. 45, 50, xiv, 2. 


(14) Forte 1rg. μείζονα. 





1653 


FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 


1654 


τερος εἴρηται xavà τόδε' Boayó τι map! ἀγγέλους A tur, secundum. videlicet humanitatem. Neque mi- 


ἁλαττωμένον βλέπομεν Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθος τοῦ θα- 
νἄτου, δόξῃ καὶ τιμῇ ἑστεφανωμένον. Ἑῤῥέθη δὲ 
καὶ τῶν ἑαυτοῦ μαθητῶν Ίττων' ε« Ἐγὼ δὲ, » φησὶν, 
« εἰμὶ v µέσῳ ὑμῶν ὡς ὁ διαχονῶν xa ὡς ὁ µικρό- 
«poc. » Τὰ οὖν συγχρινόµενα, ὁμοοῦσια" τὰ δὲ ἁπλᾶ 
xaX γνώσει xal οὐσίᾳ, οὐκ ἐπιδέχεται τὸ μεῖζον xol 
τὸ ἔλαττον. El δὲ ἐπὶ τῆς θεότητος τοῦ Υοῦ ἄνευ τοῦ 
εἰληφέναι σάρχα βούλει ἐχλαθεῖν τὸ, « Ὁ πέµψας µε 
ΕΙατὴρ μείζων µου ἐστὶν, » ἐν τόποις αὐτὸν δώσεις 
περιεχόµενον xal συγχλειόµενον, πεμπόµενον δὲ ὅπου 
οὐχ Tv, xai µέταίροντα ὄθεν ἔστιν' ὅπερ ἄτο- 
στον (19). 


reris, si Patre se minorem dicit Salvator hamo. 
factis ;. siquidem aliquantum quoque infra. angelos 
imminutum Jesum videmue propter mortis passio- 
nem, et gloria atque honore coronatum ?**; Dictus 
est etiam discipulis suis minor :-«-Ego autem, » in- 
quit, € in merio vestrum sum, sicut. qui ministrat, 
et sicut. minor?*, » Ergo qux hic invicem compa- 
rantur, sunt consubstantialia : αυ autem mentis 
conceptu εἰ substantia simplicia sunt, ea non reci- 
piunt majus et minus, Nam certe si velles de Filii 
deitate, nondum carne suscepta, intelligere verba, 
ε Qui misit me Pater, major ine est,» locis eum fa- 


cies contentum et conclusum, eo in'ssum ubi non erat, et inde discedentem ubi fuerat; quod est 


absurdum. 
r. 
KEe. IZ'. Zx. β’. Δόξασόν σου τὸν Ylór, ἵνα xal ó 
- Yióc cov δοξάσῃ σε. 

Τοῦτό ἐστιν ὃ λέγει’ ᾿Αποχάλυφόν µε τοῖς ἀγνοοῦ- 
ctv* φανέρωσόν µου τὴν δόζξαν ἣν ἔχω παρὰ cot, θεὺς 
Λόγος τυγχάνων’ «Οὐδεὶς » γὰρ, φησὶ,ε δύναται ἑλ- 
θεῖν πρὸς μὲ, ἐὰν μὴ ὁ πέµψας µε Πατὴρ ἑλχύσῃ 
αὐτόν. » Ὡσαύτως δὲ ἔστιν ἀχοῦσαι xal τὸν Υἱὸν 
δοξάζοντα τὸν Πατέρα, χατὰ τὸ ἀποκαλύπτειν αὑτὸν 
τοῖς οὐχ εἰδόσι θεόν. Κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον λέγεται δοξάζειν τὺν Υἱὸν, ἓν τῷ 
ἁ τοχαλύπτειν αὐτὸν τοῖς ἀγνοοῦσιν. Εἰ δὲ χαὶ ἐνταῦ- 
θα ἀνθρωπινώτερον φθέγγεται, μὴ θαυμάσῃς' τῶν 
τε γὰρ εἰρημένων αἰτιῶν ἕνεχεν τοῦτο ποιεῖ, xal 
φυλαττόμενος ἀεὶ τὸ αὐτὸ περὶ αὐτοῦ λέγειν μέγα 


Χ. 


CAP. XVI, vers 2. Glorifica Filium tuum, wt et 
Filius tuus glorificet te. 


Hoc ait: Revela me ignorantibus, notam fac 
gloriam meam quam a te habeo, quatenus Deus 
Verbum sum. « Nemo » enim, inquit, « potest venire 
ad me, nisi qui misit me Pater traxerit eum **.» Si- 
militer audire est Filium Patri gloriam tribuentem,. 
dum eun: revelat illis qui Deum ignorabant. Hac ea- 
dem ratione sanctus quoque Spiritus dicitur Filium 
glorificare, eum scilicet ignoroniibus revelando. 
Quod si hoc quoque loco paulo humanius loquitur, 
ne mireris; ita enim przdictas ob causas agil, 
semperque cavens ne videatur de se ipso magnitice 
loqui. Verba autem : « Hac est vita zelerna.ut co». 


περὶ αὐτοῦ φαντάζεσθαι τέως. « Aovr δέ ἐστιν fj αἰώ- C gnoscant te solum. verum Deum, » ait ut. a. vulgo. 


vtoe ζωὴ, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν µόνον ἀληθινὸν θεόν.» 
πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῶν λεγομένων θεῶν φησι xat 
γὰρ εἰς τὰ ἔθνη αὐτοὺς πέµπειν ἔμελλεν τὰ πολλοὺς 
θεοὺς ἔχοντα. Ei δὲ οὐχ ἀνέξονται διὰ τὸ, ε µόνον, » 
ἀλλ ἐκδθάλωσιν τοῦ εἶναι ἀληθινὸν θεὸν τὸν Υὸν, 
οὕτω προϊόντες, xai τοῦ εἶναι θεοῦ Ylóy ἐχθαλοῦσιν. 
Τοῦτο δὲ εἰδέναι χρὴ, ὅτι τὸ αἴτιον ἀντὶ τοῦ αἰτιατοῦ 
φησι’ τὸ γὰρ εἰδέναι τὸν ἀληθινὸν, προξενεῖ ἡμῖν τὴν 
αἰώνιον ζωήν. 


.. £Hebr. 1, 9. 3 Luc. xxi, 37. 3 Joan. vi, 44. 


(45) Ita scilicet Didymus, aliique plures, nempe 
quod major sit Pater Filio, habita ratione humani. 
tatis. Attamen Nazianzenus in oratione xxx, 7, 
vere magis quam honorifice dici ait. «Quid enim mi- 


dictis diis distinguat. Nam missurus erat discipulos 
ad gentes quz? plures deos babebant. At si (Ariani), 
propter vocabulum « solum » sensum huuc non to- 
leraut, negautque Filium esse verum Deum, ultra 
porro pergent, et Filium quoque Dei esse negabunt. 
Sciendum porro est causam pro re causata ab eo. 
dici. Certe Deum verum agnoscere, vitam nobis 
sternam conciliat.. 


rum, inquit, Deum homine esse majorem?» Itaque. 
ipse aho medo Dominicum explapat, ut videre ost 
loc. cit. 


[ο ον IS ο CD c pU ο ο ο ο TULIT UU LEEREN) 


FRAGMENTA 


EX DIDYMI EXPOSITIONE IN ACTUS APOSTOLORUM; 


(WoLr, Anecdota, t. V, p. 1, ez Catena ms. in Actus juam servat bibliolheca collegii Novi Oxon., 
codice LV111.) 


ΚΕΦ. B'. Στ. e'. "Hcav δὲ κατοικοῦγτες ἐν 'Ie- D— CAP. H, vers. 5. Erant vero habüantes Hieroso- 


ρουσα1ἡμ. 
Διδύμου. (1) Τὸ, ἀπὸ παντὸς ἔθνους, ἁπλού- 


lymis. 
Didymi. Voces, ex omni gente, latius sunt acci- 


(1) Sunt heo procul dubio. nota Didymi Alexandrini, ex. cujus innumeris scriptis perpauea opusca- . 


1655 


piendte, ut; idem scilicet valeant, quod dixeris, ex A 


multis gentibus. Alius efficacius forte dixerit, ser- 
monem-hic esse de Judzis piis, Hierosolyma habi- 
tantibus, ut indicentur bomines Hierosolymis ex 
quacunque gente versantes. Sio verbi causa pona- 
imus gentes in: uuiversum omnes esse sepluaginta. 
Ex istis.septuaginta, erant nonnulle gentes Hiero- 
solymis, verbi causa viginti earunr, ex quibus. pii: 
Judai, Hierosolymis inne versantes. magnalia: Dei 
praedicabant. ltaque voces, ez omni gente, non sim- 
pliciter et siricie accipieudsie sunt, sed de iis tan- 
tum, qux fuerint Hierosolymis. Dum vero viginti 
gentes Hierosolymis fuisse supponimus, nemo pu. 
tet, viginti illas integras fuisse ibidem, sed de nou- 
uullis earum hominibus id interpretetur. Atque bis 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1656 
στερον ἐχληπτόον, ἴσον δυνάµενον τῷ (2), ἀπὸ xoJ- 
A. Μᾶλλον δέ τις βιἀιότεραν ἐπιχειρήσει, λέγων, ἔτι 
τοὺς εὐλαθεῖς Ἰουδαίους τοὺς κατοικοῦντας "lepouga- 
λὴμ, φησί, «b, ἀπὸ παντὸς ἔθνους, δηλοξ τῶν ky 
Ἱερουσαλὴμ ὄντων, otov λόγου χάριν ἔστωσαν (5) τὰ 
πάντα ἔθνη ἑθδομήχοντα (4). Απὸ τούτων τῶν ἐδδο- 
μήκοντά τινα ἔθνη ἐτύγχανον Ev. Ἱερουσαλὴμ. φέρε 
ἁππὸ. τούτων εἴχοσιν οἱ ὄντες εὐλαθεῖς Ἰουδαῖοι iv 
Ἱερουσαλὴμ., ἐλάλουν τὰ μεγαλεῖα τοῦ. Θεοῦ (5). Ὡς 
τὸ, ἀπὸ zarczóc ἔθγους, uh χαθάπαξ εἰρῆσθαι, ἀλλὰ 
τοῦ. ὄντος ἓν τῇ Ἱερουσαλήμ. ἸΚὰν δὲ ἔθνη εἴχοσν 
ὑποθώμεθα bv τῇ Ἱερουσαλὴμ εἶναι, μὲ νοµιζέτω 
τις, ἐξ ὀχοχλήρου τὰ εἴχοσι ἔθνη εἶναι ἐν τῇ Ἱερουσα- 
λἡμ, ἁλλ᾽ ἀπὸ τούτων τινὰς ἀνθρώπους. Συµφώνως 
τούτοις (6) νοῆσαι σπουδαστέον xa! τὴν προφυτείαν 


convenienter intelligi quoque debet prophetia Joe- B τοῦ "loh, τὴν ἓχ προσώπου τοῦ Θεοῦ λέγουσαν; "Ex- 


lis, sub Dei. persona ita- prolatum. :: Effundam de 
Spiritu meo super omnem carnem *, ubi caro de illis 
intelligenda est, qui preparati erant ad'recipien- 
dum Syiritum, qui dabatur. 
Vers. 17. Effundam de Spiritu meo. 

Quando illi, qui imsginem coelestis * praeferont, 
et lucis verze redditi sunt. participes, dicent : Sí- 
gnata super nobis est [ux faciei tue, ο Domina *. 
Edita vero sunt etiam in terris mirsaeula, quando 
gentes omnes a. patriis moribus et diis recesserunt, 
recipiontes effusionem Spiritus saneti, ex quo fit, 
ut divina secundum: Spiritum dona hominibus, in 
terra viventibus, miraculorum loco haberi debeant, 


Vers. 21. Et erit : Quicunque invocaterit, ete. 


Ótaque vera. sunt. illa Christi: verba, Omnis qut 
petit, «ecipit *, modo ne inter emnes illos numereu-- 
wr, qui male orant, Qui enim. ipale orat, non-erat.. 
flbe sensu verum: est illud:: Quicunque ineocaverit 
nome Domini, salvas erit; medo: ne liic intelligan- 
tur illi, qui, voluntatem Patris nen facientes, Jesum 
dicunt Dominum, et prepterea nemen ejus invocare 
sibi videntur. Interim nec unum est.idemque, invo- 
care nomen Domini, et pronuntiare illud. Qui enim 
precatur, et bono aliquo frui cupit, invocat, eui et 
consegnenter auxilium prestiatur. Qui vero simulat 
se esse servum, Christum compellat : Domine, Do- 
mine; uon autem facit qu» servi sunt. Ad illos ita- 
que ait : Quid mihi diciiie : Domine, Domine; nec 
[acitis qu& precipio *? lllud itaque qued dicitur, 
Quicunque invocaverit nomen Domini, servabitur, ac- 
cipies convenieuter isi : Nemo dicit Jesum Domi- 
num, misi im Spiritu sancto *, hoc esti, Douiinuin 


* Joel. 11, 28. * I Cor. xv, 49. 
Ja :etatem tulerunt, ut proinde fragmentis eorum 
tanto magis tribuendum videatur. in Acta eum 
scripsisse nusquam video memorari. Ex sequenti- 
bus tamen locis nonnuilis verisimile id a nobis, si 
pon certum, reddetur. 

(2) To. la scripsi pro τό, sensu, ut puto, po- 
stulante, 

(5) Ἔστωσαν. In ms. legebam, ἤτωσαν. 

(4) Εθδομήκοντα. Tot euim numero gentes sta- 
twustiu primis Judmi, et, qui eos imitantur, Cbri- 


* Psal. jv, 7. 


* Matth. vii. 8. 


χεῶ ἁπὸ τοῦ Πγεύματός µου ἐπὶ sacow σάρκα, 
ἀλλὰ τὴν παρεσκευασμένην δέξασθαι τὸ Πνεῦμα, δί- 
δοσθαι αὐτὺ ῥητέον. 


Στ, τς. Ῥνχεῶ ἀπὸ τοῦ Πνεύβατός µου. 

Ὅταν οἱ φοροῦντες. τὴν εἰχόνα «uu ἑπουρανίαυ, tou 
φωτὸς τοῦ ἀληθινοῦ µετειληφότες λέγουειν' Ἔση- 
µειώθη. ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ. προσώπου σου, Κὺ- 
pue. Δίδοται δὲ καὶ ἐπὶ γῆς τέρατα, πάνεων ἐθνῶν 
ἀναχωρούντων τῶν πατρφων. ἐθῶν τε xal θεῶν, ἐπὶ 
τῷ δέξασθαι τὴν ἔκχυσιν τοῦ Πνεύματος, καὶ acá τὸ 
Πνεῦμα θεῖα χαρίσματα τοῖς ἐπὶ γῆς ἀνθρώποις εἶναι 
πὰ τέρατα. 

Στ. χα’. Kal ferar Πᾶς ὃς ἐὰν ἐπικα]έση- 

ται, X. t. À. 
* "Bc ἀληθεύεται τὸ, Hüc ó αἰρῶν Anu6dret, yi 
ἀριθμουμένων εἰς πάντας τοὺς αἰτουμένους τῶν xa- 
xc αἰτούντων (ὁ γὰρ χαχῶς αἰτῶν oUx αἰτεῖται), 
οὕτως ἀληθᾶς ἐσνι τὸ, Πας ὃς ἂν ἐπικαλέσηται cà 
ὄνομα Κυρίου, σωθήσεεαι, οὗ συμπεριλαμθανομέ- 
νων τῶν ἄνευ ταῦ ποιεῖν τὸ θέληµα τοῦ .Πατρὺς, ὰε- 
γόντων τὸν Ἰηαοῦν Κύριον, xai διὰ τοῦτο δοχούντων 
Νπιχαλεῖοθαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Καὶ ἑτέρως οὗ ταντὸν 
τὺ ἐπιχαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου, καὶ λέγειν αὐτό. 
'U μὲν τὰρ εὐχόμενος xal τυχεῖν τινος ἀγαθοῦ βουλό- 
µενος ἀπιχαλεῖται, ip ἀχολούθως Ὑίνεται σωτηρία" ὁ 
bà προσποιαύµενος εἶναι δοῦλος, λέχει, Κύριε, Κύριε, 
τῷ Ἰησοἳ, οὐ πράττων τὰ δούλου. θεν xpbc τοὺς 
τοιούτους φήσί” TI µε Aérere(T), Κύριε, Κύριε, xal 
οὐ ποιεῖτε à «Ἰέγω; Παραπλησίως ἐχδέξη τὸ,. Πας 
ὃς ἂν ἐπικα.1έσηται τὸ ὄνομα Κυρίον, σωθήσεται, 
τῷ, Οὐδδὶς «ἰάγει Κύριον Ἰησοῦν, εἰ pi; àv ΗΠνεύ- 
ματι ἁγίῳ: Κύριον τοῦ χαὶ Épy xoi διαθέσει δου- 


5 Luc. v1, 46... *l Cor. xu, 3. 


stiani nonnuli, ad' Noaehi scilicet nepotes totidem, 
velseptuaginta filios [sraelis, qui Egyptum ingressi 
sunt, provocanteg. Vide in primis Jo. Buxtorfii Dis- 
sert. de confusione linguarum, p. 78 sq. 

(8) 'EAdAovr. τὰ peqa.isia τοῦ sov. H»c qui- 
dem in textu apostolico non ad τοὺς εὔλαθεῖς "lou- 
δᾳίους, sed ad apostolos, qpos illi loquentes audie- 
baut, referantur. . 

(6) Τούτοις. Sic scripsi pro τούτους. 

(1) Pro λέγετε vulg. habet χαλεῖτε. 





ο] 


FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 


1658 


εὔοντος αὐτῷ, ἀλλ οὗ µάνον ψιλῇ προφορᾷ λέγοντος A suum, qui εἰ opere et habita serviat illi, neque 


bv Ἰησοῦν Κύριον. 


Στ. Χ6. "Αγδρα ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἀποδεξειγμέ- 

yov. 

Ei xai µανέντες ἀπὸ ᾿Αρτεμᾶ (8), οἷς ἠχολούθησαν 
αἱ οἱ ἀπὸ Σαµοσάτων (9), οἴονται φιλὸν ἄνθρωπον 
ὃν Ἰησοῦν διὰ τὴν προχειµένην λέξιν, ἵστωσαν, ὅτι 
oU θεοῦ Y'ibc, θεὺς Λόγος ὧν, ἄνθρωπος Υγέγονε, δε- 
ἆμενος δούλου μορφὴν, ὡς εἶναι τὸν ἐπιδημήσαν- 
a (10) Χριστὺν ἄνθρωπον ἅμα xaX θεόν. Ὥσπερ οὖν 
ταν ὁ Χριστὸς λέγηται θεοῦ δύναμις xal θεοῦ σορία, 
(A τῆς θεότητος. ἀλλ᾽ οὗ περὶ τοῦ ἀνθρωπείου αὑτὸ 
χλαμθάνοµεν' οὔτε πάλιν, ἐὰν λέγηται Χριστὸς 
εθνάναι xal τετάφθαι χατὰ τὰς Γραφᾶς, περὶ τοῦ 


nuda nominis pronuntiatione Jesum Dominum ap- 
pellet. 
Vers. 92. Virum a Deo demonstratum, 


Quod si illi, qui delira Artem» dogmata sectan-, 
tur, cumque jis Samosateniani, Jesum pro nudo 
homine ex verbis hic propositis repntanL; sciant, 
Dei Filium, qui est Deus Verbum, hominem fáctum 
esse, suscepta servi forma, ut proinde Christus in- 
ter homines versans, Deus pariter sit et homo. Sic- 
ut igitur, ubi Christus Dei potentia et sapientia vo- 
catur *, de divinitate ejus, non vero humanitate, id 
accipimus : sic vicissim, quando Christus secun- 
dum Scripturas mortuu3 οἱ sepultus dicitur *, de 


ὤματος αὐτοῦ, οὐχὶ δὲ περὶ τῆς θεότήτος ἐκδεχόμε- B. cerpore ejus, non vero de divinitate interpretamur. 


2. Kal ἔστι γε µυρία τοιαῦτα ἐν ταῖς Γραφαῖς εὖ- 


εἷν, "Όθεν ἐὰν ἄνδρα λέγῃ Ἰησοῦν ἀποδεδειγμένον᾽ 
b θεοῦ σηµείοις xat τἐρασιν, ἀχολούθως αὑτὸ νοοῦ-- 


uy τῷ, Νῦ» µε ζητεῖτε ἀποκτεῖναι ἄγθρωπο», ὃς 
dx ἀ.ήθειαν ópiv AsAdAnxa: xaX τῷ (11), Αγθρω- 
(ος ἐν πΑηΥΠ Ov καὶ εἰδὼς φέρει μµαλακίαν. Καὶ 
ὰρ ἀχούοντες αὐτοῦ τούτου ἀνδρὸς, τοῦ ἀποδεδειγµέ- 
ου ἀπὸ τοῦ θεοῦ λέγοντος' OPto γὰρ ἠγάπησε» ὁ 
λεὺς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν µο- 
ore] ἔδωχε' καὶ, Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου" 
αἱ, Ἐτὼ ἐν τῷ. Πατρ), καὶ à Ilachp ἐν ἐμοί οὐχ 
λίθιοί ἐσμεν, ὡς. περὶ. φιλοῦ ἀνθρώπον ταῦτα λε- 
έχθαι νοµίξειν. Εἰπάτωσαν δὲ ἡμῖν οἱ τῆς γνώμης 
αὐτης, πῶς ἀχούουσιν' Οὐδεὶς ἀναθέδηκεν εἰς τὸν' 
ὑρανὸν, εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταθὰς, ὁ Yióc 
οὗ ἀνθρώπου' xai τὸ, Ἐὰν θεωρῆτε τὸν Ylóv τοῦ 
γθρώπου áva6alvowza, ἔπου ἦν τὸ πρότερον; Οὐ 
'áptt τούτων νοῆσαι εὐσεθῶς δυνῄσονται, ἀρνούμε- 
οι thv θεότητα τοῦ Ἰησοῦ. Πῶς ὁ éx τῆς Μαρίας, 
Iv ὑπονοοῦσι φιλὸν ἄνθρωπον εἶναι, Ex τοῦ οὐρανοῦ 
(αταθἐθηχεν, χαὶ ἀναθαίνει, ὅπου ἣν τὸ πρότερον; 
}ὺχ ἔξουσιν εἰπεῖν. Ἐλεγχτέον ἐκ τῆς προχειµένης 
ἱέξεως καὶ τοὺς οἱομένους. σάρχα µόνον γεγενῆσθαι 
ὃν ΣυτΏῆρα. Οὐ γὰρ χατὰ µόνης σαρχὸς, οἰχείως λε- 
(θήσεται ἡ ἀνγήρ φων]. 
Στ. χε’. "Ότι éx δεξιῶν pov ἑστὶν, x. «. λ. 


Οἱ μὴ ἔχοντες περὶ τοῦ θεοῦ ἑννοίας διηρθρωµένας,. 


ιοπιχῶς ἐχλαμθάνουσι τὸ &x δεξιῶν εἶναι τοῦ Πατρὸς 
ὸν Υϊὸν, διὰ τὸ, Κάθου ἐκ δεξιῶν µου, Ἡ χεχαθιχέ- 
(αι τὸν Σωτῆρα μετὰ ἀνάληψιν ἐκ δεξιῶν τῆς µεγα- 
ἰωσύνης. Οἷς δυνατόν τι εἰπεῖν. El γὰρ &x δεξιῶν τοῦ 
Πατρὸς 6 Υἱὸς τοπιχῶς, ὡς οἴονται, ἀδύνατον ἐχ δε- 
iv τοῦ Υἱοῦ τὸν Πατέρα εἶναι κατ αὐτὸ τοῦτο τὸ 
συμθαινόμενον. ᾽Αλλὰ λέγει ὁ Υἱός' Προωρώμην τὸν 


*1 Cor. 1, 94. *1 Cor. xv, 5, 4. 


7 Joan. xiv, 10. !* Joan; n, 15... !* Joan. vi, 62. 


(8) ᾽Αρτεμᾶ: Eum veteres nunc ᾿Αρτέμονα, nunc 
Ἀρτεμᾶν appellant. Vide B. Ittigium De heresiar- 
this, p. 261. . 

(9) Οἱ ἀπὸ Σαµοσάτων. ld est discipuli Pauli 
Samosateni, quem Artemouis hzresin amplius or- 
nasse veteres tradunt, Similiter Graeci dicunt oU ἀπὸ 

λοσόφων, οἱ ἀπὸ Πνθαγόρου, οἱ ἀπὸ Ὀρφέως. Vide 

llonii epist. 16. 


9 
rs uz Psal. cix, 1. 


Et hujusmodi permulta in Scripturis invenire datur. 
liaque et ubi (Scriptura) Jesum vocat virum a Deo 
signis et prodigiis demonstratum, id intelligimus 
convenienter illi quod dicitur * : Jam vero me ínter- 
ficere studetis, hominem, qui. veritatem. vobis dizi. 
Nec minus illi, quando dicitnr, Homo plagis subje- 
etus, et infirmitatem fcrre gaurus '*. Quando enim 
ipsum illum virum, a Deo demonstratum, audimus 
dicentem : Jta. enim Deus amavit mundum, ut Fi- 
lium suum unigenitum daret! : item, Ego sum luz 
mundi !* : nec non, Ego in Patre, et Pater in me'!*; 
non tam insipientes sumus, ut de. nudo homine 
ista quidem dici opinemur. llli itaque, qui sic 
sentiunt, dicant nobis, quomodo accipiant verba 


ϐ δα : Nemo ascendi in. celum, nisi qui ex calo 


descendit, Filius hominis !'*. Quomodo item illa, Ubi 
videritis Filium hominis ascendentem eo, ubi prius 
erat !'? Neque enim quidquam horaüm pie intelligere 
possunt, si divinitatem Jesu negent. Quomodb enim 
Marix Filius, quem pro nudo homine habent, ex 
ccelo descendat, quomodo ascendat idem, ubi prius 
erat? Dicere non habent, Ex codem hoc dicto pro- 
posito illi quoque confutandi sunt, qui nudam caár- 
nem Salvatorem fuisse censent. Te nuda carne vox 
&vf;p (vir) usurpari certe convenienter non potest. 
Vers. 95. Quia a dextris meis est, eic. 

Qui sobhrias et justas de Deo sententias non fo: 

vent, sessionem Filii a dextris Patris localiter ac- 


p cipiunt, ideo quod dicitur, Sede a dextris meis "3; 


vel quod' Christum Salvatorem post ascensionem a 
dextris majestatis sedisse narratur 7, Sed illis hxc 
responderi possunt : Si, quod illi putant, Filius a dex- 
tris Patris est localiter, non potest eodem modo 
Pater esse a dextris Filii. Jam vero ait Filius : 


35 Juan, 1], 10. 
Hebr, 1, X 


!?[sa. Lii, 9. 13 Joan, vini, 13. 


(10). Ἐπιδημήσαντα. Voces ἐπιδημεῖν et ibn: 
ία de Christi in carnem adventu, ejusque inter 
omines conversatione a scriptoribus eccleaiasticig 
adhi constat. Lege Suiceri T/tesaurum, tom. I, 
p. . 

(11) ΤΦ. na scribendum putavi pro τὸ. Referri 
enim. hoc debet ad proxime antecedens, ἀχολούθως .. 
τῷ, 


1652 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4653 


Previdebam Dominum a dextris meis "9. liaque alio A Κύριον ἐκ δεξιῶν µου. θεν ἑτέρως Ἡ xazk «xn 


niodo, quam iocali, statuendum est, Christum esse 
a dextris Patris, aut Patrem a dextris Filii. Fodem 
modo capiendum est illud, Ego sum in Patre, et 
Pater est in. me?*?,. Et illud quoque, Et caro mea 
habitabit in spe **. Jesus enim, in quantum mortem 
subiit, carnem, quam salutis nostr» causa assum- 
pserat, deposuit, ut eam tertia die ex morte resus- 
citaret. llic carnem suam in spe ait habitasse, 
procul dubio ob speratam ejus resurrectionem. Si 
quis vero id omne, tanquam sub persona Davidis, 
dici opinetur, is desinat se sententiz? cordatiorum 
de resurrectione opponere. Quamvis enim hi qui- 
dem demonstrare ad oculum non possint, quod cre- 
dunt, pie tamen agunt, dicentes, carnem resur- 


rexisse, ut. spirituale et incorruptibile corpus eva- B 


deret, Sicut eniin mortuus resurgens post resur- 
rectionem vivit, nec amplius mortuus est ; ita caro 
resuscitata post resurrectionem spirituale est et 
incorruptibile corpus. 

Vers. 51. Neque caro ejus vidit corruptionem. 

Carnem Jesu corruptionem non vidisse, non idem 
est, atque non esse mortuam (mortua enim est, et in 
sepulcrum reposita), sed idem potius est, quod, 
non corrumpi. Tertia enim die resurrexit. Ita enim 
fas erat, fieri resurrectionem. Si enim caro ejus ad 
mortuorum exemplum corrupta fuisset, post resur- 
rectionem prsabuisset occasionem dubitandi, num 
idem esset Jesu corpus post resurrectionem. Prz- 
terea vero hinc etiam consequeretur, non tertia die, 
Sed post eam factam esse resurrectionem. Ut igitur 
ommis h:esitatio prasscinderetur, post triduum , sine 
facta corruptione, resurrexit, et in sepulcrum no- 
vum *', in quo nullus antea reconditus erat, depo- 
situs fuit, pe alius loco ejus resurrexisse credere- 
tur. 

Vers. 98. Et baptizetur quisque vesirum. 

Cum Salvator przcipiat, ut initiati baptizentur 
in nomiue Patris et. Filii οἱ Spiritus sancti, non- 
nulli, in Scripturam imprudenter. grassantes, Pe- 
trumque audientes adbortari, ut unusquisque in 
nomine Christi baptizetnr, unam compellationem 
trine isti. aquivalere crediderunt. Sabellii scilicet 
heresi affecti. Ecclesia vero, sanctissimam Trinita- 
tem indivisibile et inseparabilem credens, Patrem 
Filii, et Filium Patris, Spiritum autem sanctum et 
Patris et Filii esse affirmat, Qua unione fit, ut, qui 
baptizatur in nomen Christi, in Trinitatem bapti- 
zelur, nec Dei essentia circumscriptione et distin- 
ctione nominum Patris et Filii separetur. 


!! Psal, xv, 8. '* Joan. xiv, 10. 


(19) Id. In ws, erat πάλαι. 
(i Pro χενῷ, quod erat in ms. scripsi χαινῷ, 


1* Psal. xvi, 9. 


14) Ὑποληφθῃ. Sic scripsi pro ὑπολειφθῇ. 

15) Τοὺς τε ειωθέγτας. Verbum τελειόω alias 
frequenter a doctoribus Ecclesiz de baptismo usur- 
jatur; hic vero potius deillis videtur sumi debere, 
ϱ αἱ doctrina Chrístiaua satis sunt instructi. 

(16) Οἴονται. Sic scripsi pro οἷον «fjv, quod erat 
in ins. Contexius enim alioquin mutilus est. Nec ar- 


ἐχληπτέον τὸν Υἱὸν δεξιὸν τοῦ Πατρὰς, xai τὸν Πατί- 
pa τοῦ Υἱοῦ. Οὕτως τὸ, ᾿Εγὼ ἐν. τῷ Ilatpl, καὶ ἑ 
Πατὴρ ἐν ἐμοί ἐστι" ἔτι δὲ, Kal ἡ σἁἀρξ µου x9- 
τασχηγώσει ἐπ' ἑ1πίδι. Ἐτεὶ Ἴτσουὺς, xaU^ ἀνεδέ- 
ξατο θάνατον, ἀπέθετο, ἣν χατ οἰχονομίαν ἔλαθε σὰρ- 
χα, ἐπὶ τῷ πάλιν (12) ἀναστῆσαι αὐτὴ. &zb τοῦ 9a- 
νάτου τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ᾽ εἰχότως τὴν σάρχα τσύστν 
οὖσαν ἑαυτοῦ, km" ἐλπίδι χατεσκτνωχέναι φτὶ, bi 
τὴν προσδοχίαν τῆς ἀναστάσεως. El δέ τις Ex προ;- 
ώπου Δαθὶδ εἰρῃσθαι αὐτὸ ἐχλαμδάνει, παυσάσθω xs- 
τατρέχων τῆς περὶ ἀναστάσεως δόξης τῶν ἁτλουσ-ῖ- 
ρων. El γὰρ καὶ μὴ οἷοί t£ εἶσιν παρίστασθαι ὃ zov 
νοῦσιν, ἁλλ᾽ οὖν εὐσεδῶς διάχεινται, φάσχοντες -i 
σάρχα ἀνίστασθαι ἐπὶ τὸ εἶναι ἄφθαρτον xal zw 
ματιχὸν σῶμα. Ὡς γὰρ ὁ ἐγειρόμενος νεχρὺς, μετὰ 
ἀνάστασιν ζῶν χαὶ οὗ vexpóc ἐστιν' οὕτως ἡ ἔγειρ» 
µένη σὰρξ, μετὰ τὴν ἔγερσιν πνευματικὸν xal ἄφθαι- 
τον σῶμά ἔστιν. 


Στ. λα’. Οὐδὲ ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδε δια-θοράγ. 

Τὸ μὴ ἰδεῖν τὴν σάρκα Ἰησοῦ διαφθορὰν, δτλοὶ c: 
τὸ μὴ τεθνάναι (τέθνηχε γὰρ, καὶ ἐν µνήματι E-207, 
ἀλλὰ τὸ, μὴ δια.ἐελύσθαι. Τρίτῃ γὰρ ἡμέρᾳ ἀνέσττ. 
Ἔπρεπε γὰρ οὕτω τὴν ἀνάστασιν γενέσθαι. El γαρ 
ἦν ἡ σὰρξ αὑτοῦ διαλυθεῖσα χατὰ τοὺς vexpeuc, k- 
σταγμὸν ἔφερεν ἀναστὰς, ἀμφιθαλλομένου, ci αὐτὸ 
εἴη τὸ τοῦ Ἰησοῦ σῶμα τὸ ἀναστάν. Ἠχολουθει à 
καὶ τὸ uh τρίτῃ ἡμέρᾳ, ἀλλὰ ἔτι μετ ἐχείνην τῖν 
ἀνάστασιν γεγονέναι.. Ὅπως οὖν πᾶς περιελχ.,σμ)ς 
λυθῇ, καὶ τριήµερος ἀνέστη ἁδιάφθορος ἔτι οὖσα, xz: 
ἐν µνήµατι χαινῷ (12), ἔνθα οὐδεὶς πρότερον z:6::- 
10, ἑτάφη, ἵνα μὴ ὑποληφθῇ (14) ἕτερος ἀνθ᾽ ἑτέρω 
ἐγηγέρθαι. 


Στ. iw. Καὶ βαπτισθήτω ἕἔχαστος ὑμῶν. 

ToU Σωτῆρος προστάξαντος τοὺς τετελειωµέ- 
νους (15) βαπτίζεσθαι εἰς ὄνομα Πατρὸς xai'"Yis; 
xai ἁγίονυ Πνεύματος, οὗ φρονίµως τινὲς ἐντυγχᾶ- 
νοντες τοῖς γεγραµµένοις, ἀχούοντες τῆς προτροςῖ; 
Πέτρου παραινοῦντος βαπτισθΏναι ἕχαστον ἐν τῷ 
ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ, οἴονται (16) ἰσοδύναμον τ;. 
µίαν ταῖς τρισὶ προσηγορίαις, τοῦ Σαθελλίου (lv 


D τρωθέντες γνώµῃ. 'H µέντοιχε Ἐχχλησία ἁδιαίρετεν 


χαὶ ἄσχιστον νοοῦσα τὴν Τριάδα, τίθεται τὸν Πατέρα 
Υἱοῦ, καὶ τὸν Υἱὸν Πατρὸς εἶναι, καὶ τὸ ἅγιον Hlvz2a3.— 
Πατρὸς xai Υἱοῦ τυγχάνειν. Ὡς διὰ ἔνωσιν τα ὔττν «ὖν 
βαπτιζόμενον εἰς ὄνομα Χριστοῦ, κατὰ thv Τριάξ: 
βαπτίζεσθαι, οὐχ ἀπομεριξομένου τοῦ θεοῦ περιγρ:- 
qat; xai διαστάσεσι Πατρὸς xa τοῦ ἁγίου Πνεύματο-. 


3! Μαι. xxvii, 6. 


ticulus τήν locum hic commode tuetur. 

(17) Za6sAAtov. [5 enim unam SS. Trinitatis per- 
sonam, sed tribus diversis nominibus insignitam, 
quorum proinde eadem esset οἱ notio eL potestas, . 
asseverare ausus est. Deum trinum aiebat esse & 
πρᾶγμα moXutovupov. Vide Basilii M. epist. 64. loce 
Sabelliani Unionit: vocantur in Apctheosi Prudentii, 
et Υἱοπάτορες ab aliis. Vide Cotelerium, ad tom. i 
Monumentorum Eccles, Grec , p. 711. 





I661 FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 1062 


ΚΕΦ. Ὁ. Σι, »x. bern ἂν ὅ.ἔθωσι καιροὶ ára- A CAP. ΙΙΙ, vers. 20. Ut veniant tempora refocillationi x. 

8c. 

"O ^posbyuv τῇ ἀναγνώσει, πολλὰ εἴδη τῆς προ- 
Ρητεῖας αὕρῃ, δηλούµενα tv ταῖς Γραφαῖς, ὧν ἐστιν f 
τῶν µελλόντων προαναφώνησις, Τούτῳ τῷ εἴδει τῆς 
προφητεξας χοσμηθέντες θεέόθεν ἄνδρες τινὲς, προεθέ- 
σπισαν τὴν ἐπιδημίαν τοῦ Χριστοῦ, xal τὰ πάθη, ἃ 


Qui lectioni studet, multa prophetize genera inve- 
nerit, in Seripturis revelata, inter qua etiam est 
prenuntiatio futurorum, Hoc prophetis: genere ho- 
mines nonnulli divinitus instructi nativitatem Christi 
predixerunt, nec minus passionem, quam pro ho— 


ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔμελλεν ἀναδέξασθαι. Tác περὶ τού- 
των προφητείας, Σχθεθηχυίἶας ἐν τῷ σταυρωθῆναι 
τὸν Κύριον, ἐπλήρωσεν ὁ θεὸς, 606v. ἑὰν γράφηται 
ἐντεῦθεν, πάντων τῶν προφητῶν πεπληρῶσθαι τοὺς 
λόγους τοῦ Σωτῆρος παθόντος, οὐ χαθάπαξ πάντας 
τοὺς τροφήτας, ἀλλὰ πάντας τοὺς προαναφωνήσαντας 
τοῦ Χριστοῦ παθήματα. 
Στ. χα’. ΄Αχρι xpórov ἁποχαταστάσεως. 


minibus suscepturus erat. Ίο de istis rebus vati- 
cinia, αυ. Christo crucifixo, evenerunt, implevit 
Deus. Quando itaque hic scribitur, prophetarum om- 
nim sermones, Christo passo, impletos esse, nou 
omnes propbetas simpliciter, aed eos tantum, qui 
Christi passionem przdixerunt, intelligere oportet. 


, Vers. 21. Usque ad tempora restitutionis. 


Ἑπόμενός τις τῇ συνηθείᾳ τῆς Dpagnc τὰ ἄχρι B — Qui morem Scripture tenuerit, voces donec et 


xal τέως ἐχλήψεται ob πάντως χρονιχὰς πεοιγραφὰς 
σηµα[νοντα, ὡς ἑτέρου τινὸς συµθαίνοντος παρὰ τὸ 
πρότερον, μετὰ τὴν χρονιχὴν περιγραφἠν. Τὸ γὰρ 
ὑπὸ» Θεοῦ λεγόμενον πρός τινας, "Era εἰμι ὁ θεὸς 
ὑμῶν», καὶ ἕως ἂν καταγηράσητε ἐγώ εἰμι, οὗ δηλοῖ, 
ott μετὰ τὺ γηράσαι τοὺς, πρὸς οὓς ὁ λόγος, obxéct 
θεός ἔστι' ἀθάνατος γὰρ καὶ ἀῑδιος ὑπάρχει. Τούτῳ 
µυρία συνάδει, τῷ αὐτῷ τρόπῳ φερόµενα ἓν τῇ θείᾳ 
παιδεύσει, ἃ αὐτῷ τίς ἐχλέξασθαι δύναται; El τοίνυν 
οὕτως ἡ προχειµένη φωνὴ λέγει, δεῖν δέξασθαι τὸν 
ὡὡρανὸν «by Κύριον ἄχρι χρόνων ἀποχαταστάσεως, 
Χ. τ. À., Ἠγητέον, ὡς ὁ Χριστὸς ἀναληφθεὶς εἰς οὐ- 
βανοὺς, μένει ἐχεῖ ἕως τῆς τοῦ χόσμου συντελείας, 
ἑλευσόμενας τότε μετὰ δυνάμεως, ἁποχαταστάντων 


(unc non stricte, tanquam teinpus circumscribentes, 
accipiet, eo sensu, quasi illo preterlspso aliud quid 
et a priori diversum accidere deberet. Quod eníta a 
Deo dietum est ad quosdam : Ego sum Deus vester, 
donec consenueritis, idem ero** ; id quidem non in- 
fert, quod, ubi consenuerint, illorum Deus non am- 
plius futurus sit: immortalis enim et s:eternus est. 
Cum his concordant innumera, qux eodem modo in 
divina doctrina traduntur, quibus enumerandis quis. 
suffecerit ? Quando itaque prasens dictum ait, ca&e- 
lum recipere debere Dominum usque ad tempora re- 
stitutionis, etc, existimandum est, Christum, in 
colos receptum, ibi manere, usque ad eonsumma- 
tionem mundi, et venturum tunc cum potestate, re- 


πάντων λοιπὸν, ὧν προεθέσπισαν οἱ προφῆται» ᾖτοι, C stitutis cetera omnibus, qux pradixerint propheke., 


ὅταν τὸ τέλος ἑνστῇ, xal παύσηται τὰ αἰσθητὰ, τότι 
ὁ Χριστὸς ἔσται τῶν οὐρανῶν ὑψηλότερος, οὗ μὲν ἐν 
οὐορανῷ χατασταθεὶς, ἀλλ ὑπὲρ οὐρανὸν, clo ἣν δό- 
ξαν εἶχε παρὰ τῷ Πατρὶ, πρὸ τοῦ τὸν χόσµον εἶναι, 
Ὑπεράνω οὖν γεγονὼς πάσης ὁρωμένης κτίσεως, τέ- 
ος ἐπιτίθησι τῷ (18) εἶναι &v οὐρανῷ. 


Στ. ΧΥ’. Ἔσται δὲ πᾶσα γνχἠ. x. τ. λ. 
Ἐπειδὴ ἀθάνατός ἐστιν dj ψυχὴ, ἐξολόθρευσιν αὖ- 
τῆς νουῦμεν, τῷ ἔξω γενέσθαι τῶν ἀγαθῶν, ὧν ἢμελ- 

λεν ἀπολαύειν, εἴ γε θεοσεθῶς ἐπολιτεύσατο. 
ΚΕΦ. A. Στ. (6. Kal οὐκ Eccir ἅ λΊῳ οὐδενὶ ἡ 

. σωτηρία. 

Tf; σωτηρίας βεθαιουµένης µετουσίᾳ τῆς Τριάδος, 
ὁ Χριστὸν τὸν ἐπιδημήσαντα προσηχάµενος, πιστεύ- 
σας δὲ ἓν τῷ ὀνόματι coy evan, δοθέντος (19) ἐν τῇ 
ὑπ᾿ οὐρανὸν (20) τοῦ Υἱοῦ προσηγορίας, ἀπὸ τοῦ τῆς 
ἐπιδημίας χρόνου, ἓν ᾗ ὁ πιστεύων µεθέζει διὰ τοῦ 
Υἱοῦ, τοῦ Πατρὸς xai τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἆπο- 
ταλέντος ΠἩαραχλήτου. "Όθεν ὁ σωζόµενος ἐν τῷ 
ὀνόματι τοῦ Σωτῆρος, ἐκ τῆς Τριάδος ἔχει τὴν σω- 

τηρίαν. | 


3! ρα. xLvt, 4. 35 Joan. xvii, 5. 
(i9) To. Ms. habet «6, quod hue non quadrat. 
19) Ao0érroc. Legendum videtar δοθείσης, ut re- 
ferri possit ad vocem προσηχορίας. ! 
Q0) Ἐν εῇ ὑπ' obparór. Scilicet γῇ, vel yo- 


Vel ita quoque hxc capienda sunt, quod, ubi finis 
hmminuerit, et rea sensibiles defecerint, Christus 
ceelis omnibus superior sit futurus, non quidem 
tanquam in coelo, sed tanquam supra ccelum con- 
stitutus, in ea gloria, quam ante mundum creatum 
apud Patrem habuit**, Super orinem igitur creaturam 
visibilem elevatus flnem imponit eo quod in coelo 
est. 
Vers. 95. Fiet vero, ut omnis anima, etc. 

Quia anima immortalis est, perditio ejus existi- 
manda est, si illis bonis excidat, quibus fruitura 
erat, si quidem piam vitam egisset, 


CAP. IV, vers. 19. Neque est in ullo alio salus. 


D Qum salus nostra in equali Trinitatis essentia 


fundata sit, sequitur, eum salvari, qui Christum pro 
nobis natum amplectatur, et in nomen cjus creat, 
quod datum est in terra sub appellatione Filii, inde 
a tempore nativitatis, in qua, qui credit, fruitur, 
per Filium Patre, et Spiritu sancto, tanquam misso 
Paracleto. Unde qui salvatur in nomine Salvatoris, 
idem ex SS. Trinitate salutem manciscitur. 


p2. lta terram frequenter. appellant οἱ LXX, et eo- 
rum exemplo seriptores ecclesiastici. Vide qua 
seria nuper ad|'Theophili Antiocheni lib. 3, & 17, 
y. 54. "M | 


1665 . 


DIDYMI ALEXANDRINI 


Vers. 34. Domine, ἐκ. es. Dous,.qui [acit calum et Α Στ. x0. Δέσποτα, σὺ ὁ 8eóc ὁ ποεήσας τὸν ob- 
y. 


terram. 


Muhi heretici divinitatem dividunt, dicentes, 
«αυ esse Deum, mundi conditorem ; slíam. vero, 
qui Pater est. Cliristi, Unde et iidem, Scripturam 
distinguentes, Vetus quidem Testamentum a cone 
ditore mundi, Novum autem a Patre Christi. pro- 
fectum esse aiunt. Atque los deos, convenienter im- 
pis huie sententie, dicunt sibi invicem. esse adver- 
50s, sicut. et. Scripturas eorum, iia ut qui Dewino 
sdhzresxnt, Conditori.mundi adversentur, eoque me- 
liores.sint ; sicut vicissim, sectatores Creatoris mundi 
de Christo et doctrina ejus pessime sentiant. Prz- 
sens vero Scriptura locus impietatem eorum redar- 
guit, quippe qui apostolos, ab. insidii$ summorum 


parór καὶ τὴν γη 

Πολλοὶ τῶν ἀπὸ αἱρέσειων (21) διαιροῦσι τὴν Βεύτττε, 
λέγοντες. ἄλλον εἶναι θεὺν τὸν χοσμοποιὸν, xal ἆλιον 
τὸν Πατέρα τοῦ Χριστοῦ. "O0cv xat τὴν Γραφἑινδιαιρί- 
σαντες, τὴν μὸν Παλαιὰν Διαθήχην τοῦ κοσμοποιοῦ, thy 
6k Καινἠν τοῦ Iacob; Χριστοῦ λέγουσιν εἶναι. Ἑπομέ- 
νως δὲ τῇ δυσσεδεῖ γνώµῃ αὐτῶν, ἀπεναντίους ἔχειν 
λέχουσι πρὸς ἑαυτοὺς τοὺς θεοὺς τούτους xai X; 
Γραφὰς αὐτῶν, ὡς τοὺς προαφεύγοντας τῷ Κυρ 
ἐχθροὺς εἶναι τοῦ χοσμοποιοῦ, xal βελτίονας αὐτοῦ 
τυγχάνειν ὡς aU οἱ τοῦ χοσμοποιοῦ ἄνθρωποι, Gafc- 
θληµένοι εἰσὶ πρὸς τὸν Χριστὸν, xal τὸν διδασχα- 
λίαν αὐτοῦ. Ἐλέγχει δὲ «bv ἀσέδειαν αὐτῶν ἡ tr- 
χειµένη Τραφὴ (22), εἰσάγουσα τοὺς ἀποστόλους μετὰ 


sacerdotum et presbyterorum liberatos, et ad suos, Ὦ΄ τὸ ἀπολυθῆναι τῆς ἐπιθουλῆς τῆς πρὸς τῶν áppu- 


hoo esi eos qui:eamdem eum ipsis fldem ργοῦιοῦαυ». 


tür, reversos, repraseniat nobis, una cur ipsis 
omnibus. hynimmum eucharisticum canentes eonditori 
coeli οἱ terrz,. ac preterea conimemorantes psol- 
mum m, tauquam ab eo per os Davidis in Spiritu 


sancto prenuntiatum, cojus hoc est initium: Quare: 


^remuerunt gentes, etc. His enim. omnibus indicatur, 
quod idem: Deus sit conditor mandi et Pater Salva 


toris nostri, quodque ah eodem Testamentum uurum-- 


que profectum sit. 


CAP. V, vers. 52. Et Spiritts sanctus, quem 
dedit Deus obedientibus ipsi, ete. . 

Non solum in hoe, sed et aliis Scriptures locis si- 
gniticatur, Spiritum sanctum dari, si nos ipsi occa- 
siogem et causam illum aecipiendi suppeditemus. 
Obedire: enim Deo est res arbitrii nostri, sicut et 


credere, quibus scilicet convenienter Spiritus sanctus. 


4109 est; tànquam donis gratiz ejus affectis. His af- 
fine est illad : Dabit Spiritum sanctum petentibus ab 
ipso ^. 

CAP. Vl, vers. 5. Et elegerunt Stephanum. 


Qui virtati student, eorum alii perfecte, alii im- 
perfecte eam possident. Ideo Stephanus bic electus 
fuisse dieitur, eo quod fide et spiritu plenus esset: 
peque enim omnes, qui alioquin oredunt, pleni suut 
fide. Quidam enim qui a Petro conspectus est, dici- 
tur Aidem habere, non autem (lde.plenus esse. 


** Luc. xt, 13 


(21) Πολ1οὶ τῶν ἀπὸ αἱρέσεων. Manichzos hiec 
speciatim innui manifestum est, Contra hos quoque 
Didymus singularem librum scripsit, qui ex parte 
Lative legttur in variis Bibliothecarum Patrum edi- 
tionibus, Grece autem 4 Franc. Counbefisio parti i 
Auctarii novissimi, p. $12qq., insertusest. Sed in eo 
quidem libelli fragmento frustra h:ec quzres. 

22) Ἐγκειμένη Γραφή. Ex his verbis patere vi- 
detur, DiJymum in Acta sigillatim scripsisse, quia 
in locum liunc quasi ex professo commentatur. Si- 
mili phrasi et infra utitur. Conf. ad c. vtt, 29, 358 
et 54. in primis vero ad vii, 2. 

(25) T αἰτίαν τοῦ «Ἰαδεῖν αὐτὸ παρεχόντων. 
Βελαγιανίσειν hic videtur Didymus, nisi hac et se- 


βέων xal πρεσθντέρων, ἑλθόντας πρὸς τοὺς ἰδίους, 
τουτέστι τοὺς τὴν αὑτὴν πίστιν ἔχοντας. ἅμα Exsi- 
vot, xai πᾶσιν ὕμνον χαριστήριον ἀναπέμηαι τῷ 
ποιητῇ οὐρανοῦ xal γῆς μετὰ τοῦ μνημονςῦσαι, ὡς 
χαὶ διὰ τοῦ στόµατος Δαθὶδ ἓν ἁγίῳ Πνεύματι cixc- 
τως τὸν δεύτερον dai pov, οὗ ἡ ἀρχή' "Ivaci ἑφρία- 
ξαν ἔθνη. x. τ.λ. Auk γὰρ πάντων τούτων παρίέστα- 
ται, ὡς αὐτὸς cir, Θθεὸς χοσμοποιὸς, xai Πατὴρ τοῦ 
Σωτήρος ὑπάρχων, xal ὅτι δέδονται παρ᾽ αὐτοῦ àp- 
φότεραι Διαθῆχαι. 


ΚΕΦ. Ε’. Στ. λ6’. Καὶ τὺ Πνεῦμα δὲ τὸ ἅγιον, ὃ 
ἔδωκεν ὁ θεὸς,. x. 5. às 


O0x ἐνταῦθα µόνον, ἀλλὰ χαὶ ἓν ἑτέροις χωρίοις 


C τῆς Γραφῆς δηλοῦται, ὡς τὸ ἅγιον Πνεῦμα δίδοταε, 


ἡμῶν τὴν αἰτίαν τοῦ λαθεῖν αὐτὸ παρεχόνεων (95). 
1ὸ γὰρ πειθαρχεῖν θεῷ προαιρετιχὸν, ὥσπερ τὸ τι- 
στεύειν, oig κατὰ ἀναλογίαν δέδοται τὸ Πνεύμα, 
τοῖς τῶν χαρισµάτων αὐτοῦ τυγχάνουσι.. Συνάδει δὲ 
τούτοις καὶ τὸ, Δώσει Πνεῦμα ἅγιος τοῖς αἰτοῖσιων 
αὐτόν. 

ΚΕΦ. Q'. Στ. s'. Καὶ ἑξελέξαντο τὸν Στέ- 

gavor. 

Tov µετεχόντων τῆς ἀρετῆς οἱ μὲν τελείως. οἱ δὲ 
ἑλλιπῶς αὐτὴν ἔχουσι. Στέφανος Ὑγοῦν μαρτυρεῖτα: 
fc ἑκλογῆς τετυχηκέναε, διὰ. τὸ πλήρης.εἶναι πέστεως 
καὶ Πνεύματος, οὐ παντὸς τοῦ ὅπως δῄήποτε πιστεύον- 
τος, πλήρης ὄντος (24) πίστεως. Εἴρηται γὰρ περί 
τινος ὀφθέντος τῷ Πέτρῳ (35), πίστιν ἔχοντος, οὐ 


D μὲν πλήρης αὐτῆς vto. 


quentia de ordine accipienda pates, in quo versari 
debet, qui per Spiritum sanctum ad dem, et alia 
hine peudentia perducendus est. Cseterum idem ia 
aliis Origenem securius sectatus est, quod monet 
Hieronymus in Apologia postrema, p. 163. 

(34) Π.1ήρης ὄντος, Ms. habebat ὄντως, vitiose. 
Forte et pro πλήρης rectius aliquoties in his verbis 
legetur πλήρους. 

(25) Hétpo. Legendum pute Παὐλφ. Hic enim 
Ácl. xiv, 9, intuitus esse dicitur hominem cíau- 
dum, et vidisse, ὅτι πίστιν Eyes τοῦ οωθῖναι. 
Id certe de Petro uusouam in. Novo Testamento 
memorari memini. 





1665 


FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 


1606 


KEP. Z. Στ. x6. Kal ἠπαιδεύθη Μωὺῦσηῆς πάσῃ A — CAP. Nil, vers. 93. Et incitatus fuit Moses in 


σοφίᾳ Alrvaciur. 

'Ex τοῦ προχειµένου (26) φανεροῦται, ὡς οὐκ ἆπο- 
ῥλητέα πάντη ἐστὶν ἡ τῶν ἔξωθεν τῆς Γραφῆς παί- 
ὄσωσις. Έρόπῳ γὰρ ἐγκωμίου εἴρηται, ὡς ἐπανδεύθη 
Μωῦσῆης πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων' καὶ περὶ Δανι]λ xat 
τῶν σὺν αὐτῷ Ἑδραίων, ὣς ὑπερέδαλλον πάντας ἐν 
τῇ Χαλδαίων φιλοσαφίᾳ xat ταῖς συγγενέσιν ἀπιστή- 
pat. "Opa ὃλ τούτων λεγομένων, πῶς δεῖ προσέρχε- 
σθαι (21) τοῖς ἄλλοις λογιχῶς. Ast γὰρ bm ὀλίγον 
αὐτοῖς προσέχειν τῇ θεοπνεύστῳ Γραφῇ ἐμμένοντας. 
Τὸ γὰρ, M3) soAbc ἴσθι .πρὺς dAAocpiar, οὐ περὶ 
γυναικὸς συνοιχοὺσης ἀνδρὶ, ἀλλά τοιαύτης σοφίας 
εἴρηται. ἉΑλλοτρίᾳ γὰρ γυναικὶ οὐδὲ χατὰ ποσὸν 
προσέρχεσθαι ἀθλαθές. 

Στ. λ6’. Ἔντρομος δὲ γενόμενος Μωῦσῆς. 

El xat μὴ αὐταῖς λέξεσι φέρεται Ev τῇ Ἐξόδῳ χει- 
µένη φωνὴ, ἀλλ᾽ οὔν ἰσοδύναμος χεῖται. Οὐ πολὺ γὰρ 
διοίσε, τῷ(38) ἔντρομος, τὸ, Εμφοδος δὲ γεγόµενος 
Μωῦσῆς. Λέγεται δὲ ταῦτα περὶ τοῦ χατὰ τὴν βά- 
τον ὁράματος, μενούσης τῆς αὐτῆς διαφορᾶς τοῦ φο- 
θεροῦ xaX ὀμφόδου, χαὶ ἓν «1 διηγήσει τῇ περὶ τοῦ 
ὅρους Σινᾶ. Τὸ γὰρ iv «fj ορὸς Ἑδραίους λεχθὲν, 
Καὶ οὕξω φοδερὸν ἦν τὸ φανταζόμενον, περὶ τοῦ 
ὄρους τοῦτό ἐστιν. Ἐπὶ αὐτοῦ γὰρ εἶπε Μωῦσῆης 
"Exgo6óc εἰμι καὶ ἔγτρομος, x παραλλήλου ταῖς 
λέξεσι χρησάµενος. 

Στ. λη’..Οὗτός ἐστυ' ὁ γενόμενος év τῇ éxxAn- 

eig,é&x τῇ ἐρήμῳ. 

Ἡ προχειµένη ME δηλὀξ, ὡς οὐ µόνον τοπικῶς 
elvat αυμθαίνει χρείττοσι xa χεέροσι χωρίοις. Ἔξω 
γὰρ τῆς Αἰγύπτου xatà τόπου ὄντες οἱ περὶ ὧν ὁ 
λόγος, τῇ διαθέσει ἐν αὐτῇ ὑπῆρχον, οὐκ ἁποστη- 
σαντες τὴν γνώµην ἑαυτῶν τῶν Αἰγυπτιακῶν ἐθῶν. 
Της αὐτῆς νοῄσεώς ἐστι xal τὸ ἐν Εὐαγγελίῳ, Ὅπου 
ὁ θησαυρὸς, ἑκεῖ καὶ ἡ καρδία, οὗ πάντως (29) 
τοπιχῶς ἑἐχεῖ ὄντος, ὅπου τις ἔχει τὴν Υνώμην. Πολ- 
λοὶ γοῦν, ἔτι ἐπὶ γῆς ὄντες, θηααυρίζοντες κατάλληλα 
tip οὐρανῷ, &xst τὴν καρδίαν ἔχουσιν ' ἀλλὰ κἀχεῖ 
ἔτι τυγχάνοντες οἱ παραθάντες ἄγγελοι, τὴν διάθεσιν 
εἶχον ἐν τῇ γ΄ ᾧ ἠκολούθησε τὸ ἐξ οὐρανοῦ εἰς γῆν 
αὐτοὺς ἐῤῥίφθαι, 


Στ. μθ’. "Εστρεύε δὲ ὁ θεὸς, καὶ παρέδωχεν 
αὐτούς. 


OL μὲν, ὃν δεῖ τρόπον ἐντυχόντες τῇ Παλαιᾷ Γρα- D 


«t, οἴονται παραδεδόσθαι τοὺς Ἑδραίους ὑπὸ θεοῦ 
λατρεύειν τῇ] στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ, συναρπαγἑντες 6x 
τοῦ, El γὰρ à δι ἀγγτόλωγ {αληθεὶς λόγος, κ.τ.λ.. χαὶ 
ix τοῦ διατετάχθαι τὸν νόµον δι’ ἀγγέλων ἐν χειρὶ µε- 
αἰτου. Πολλῆς δὲ παραμυθίας δεῖ τῷ οὕτως τιθεµένῳ. 
Ἐπιστβααντες δὲ ἡμεῖς τὸ, ΄Εστερεγψεν ὁ θεὸς, xal 

τὰ &£ne, παράδοσιν (30) νῦν δηλουµένην οὕτω vevé- 
'5 Dan. 1, 49. — ** Proverb. v, 20. 

?! Maub. vj, οἱ. ** Hebr. 11,2, ** Galat. im, 19. 


(96) Ἐκ τοῦ προχειµάνου. Vid. panlo ante not. 93. 
(?7) Προσέρχεσθαι. De. disciplina capienda pas- 
sim usurpatur. Ita προσέρχεσθαι τῷ θείῳ λόγῳ dicit 
Origenes tom. Il Commentar. in Matheum f. 255. 
(39) Ti. Ita scripsi pro τό, 


37 Exod. 13, 6. 


omni sayietntia. /Egypliorum. 
Ex praesenti loco patet. doctrinam externam non 
omnino contemnendam esse. In laude enim hie po- 
nitur quod Moses omni sapientia Egyptioram fuerit 


jnstruetus, sieut de Daniele, et soeiis:ejus Judszis 
-praedieatur 35 qued omnes in Chaldzorum philoso- 


phia aiflinibusque seientiis superarint. Disce vero 
etiam ex dictis, quomodo cum ratione in illis disci- 


,plinis versari oporteat. Paucis enim illis stuwlendum 


est, in Scriptura vero diviniore acquiescendum. 1I- 
]ud enim, quod dieitur?*: Ne multus. sis cirm pere- 
grina ; non «de.uxere, morito jmreta, sed de hnjus- 
modi sapientia capiendum est. Aliens enim uxori 


eliam parumper aecedere noxa non vacat. 


Vers. 59. Moses vero perterritus, etc. 

Quamvis non totidew verbis presens locus in 
Exodo legatur, zequipollentibus tamen ibi eflertur. 
Neque enim multum differet vox ἔντρομος a voce 
ἔμφοθος. Dicuntur vero ista de visione, in rubo 
oblata?**. Non alia differentia inter φοδερόν et ἔμφοδον 
etiam observatur in narratione de rebus in monte 
Siua **, Quod eniin in Epistola ad Hebreos dicitur: 
Κι adeo terribile erat. visum **5 ad montem . illum 
pertinet. De eo enim dixerat Moses : Expavefactus 
sum et tremebundus *5; vocibus istis tanquam eequi- 
pollentibus usus. 


LI 


Vers. 98. llic est, qui [uit in catu, in deserto. 


Prx»sens locus ostendit, quod aliquis in meiloribus 
aut deterioribus regionibus etiam exlra respectum 
loci esse possit. Cum enim illi, de quibus hic sermo 
est, quod ad locum extra /Egyptum essent, habitu 
tamen animi in ea versahantur, quandoquidem 
mentem suam ab /Egyptiorum moribus non avoca- 
bant. Eodem modo capiendum est, quod in Evangelio 
dicitur : Ubi thesaurus est, ibi etiam cor est *'; cum 
tamen unusquisque ibi non statim sit quod ad 1o- 
eum, ubi est animo. Hinc multi, in terris adhue 
versantes, etecelo digna parantes, eor ibi habent; 
vieissim vero angeli, deinceps lapsi, etiam tunc, 
cum ibi. adhuc essent, terrze mentem affixerant : unde 
consequenter ex ccelo in terram deturbabantur. 


Vers. 49. Convertit vero se Deus, et tradidit eos. 


:Qui ita, ut decet, soripturam Veteris "Testamenti 
legunt, Judeees putant a Deo ipso traditos, ut 'ser- 
virent exereitui ecli, abrepti scilicet eo, quod legi- 
ter: Si.enim sermo, perangelos pronuntiatus, firmus 
fuit **, ete., eL altero illo, quo lex per angelos in 
manu Mediatoris statuta dicitur **. Qui vero ita sta- 
tuit, mulia correetione et alloquio opus habet. Nos 
vero scientes id quod dieitur : Convertit se Deus, ete., 


33 Exod. xix, 4A sqq. ** Hebr. xo, 21. ** ipid. 


29) Πάντως. Legendum puto παντός. 
50) Παράδοσιν. lta seripsí pro παράδοσε, quod 
erat in ms. ubi itidem primum scriptum fuerat va- 
δίδοσι, syllaba δι abundante, quam diligentior 
manus deinde litura recte induxerat. 


1607 


DIDYMI ALEXANDRINI 


ιο 


deditionem, de qua hic sermo est, talem fuisse pu. A σθαι ὑπολαμδάνομεν, ὡς xal ἐπὶ τῶν γραφ-μένον 


tamus, de quali ab Apostolo alibi scriptum est: 
Propterea tradidit eos Deus in affectus ignominia, 
el in reprobam mentem **. Sicut enim in iis quie ipsi 
elegiinus, esse nos permittit Deus, postquam sape 
probibuit; iis Judzos, creaturz potius quam Crea- 
tori cultum ** prestare annitentes, tandem, s»pe an- 
tea per prophetas ab hoc consilio revocatos, in iis 
que elegerunt, pertinaces harrere permisit. Itaque 
accuratius attendere oportet dicto: Convertit se Deus, 
et tradidit. eos. Neque enim lioc erat primum Ιλ 
legis institutum. Quando enim in illa dicitur δὲ: 
Dominum Deum tuum adorabis, εἰ ipsi soli servies, 
eos, qui preceptum hoc violaverant, tradidit, ut 
servirent exercitibus ovi, non sane desiinato con- 


τῷ ᾽Αποστόλῳ οὕτως ἑχόντων' Διὰ τοῦτο ααΓέδ.- 
xsv αὐτοὺς ὁ θεὸς elc xábn ἀτιμίας., καὶ εἲς 3x. 
pov νοῦν. Ὡς γὰρ ἐν τούτοις, οἷς ἡμεῖς εξλάμεύΣ, 
παραδίδωσιν ὁ θεὺς μετὰ τὸ πολλάχις χωλῦσσε, οὔ-» 
πόθον ἔχοντας τοὺς "E6palouc, θεραπεύειν τὴν xziz» 
παρὰ τὸν χτίσαντα, χωλύσας πολλάχις διὰ τῶν τρι- 
φητῶν τὴν τοιαύτην πρόθεσιν, ἐμμένοντας 152794 
παρέδωκεν, ᾧ εἴλαντο. "Oücv ἀχριδεστέρως dmi: 
δεῖ τὸ, ΄Εστρεψεν à θεὺς, καὶ παρέδωπεν αἰτεις. 
Οὐ γὰρ προηγούµενον ἣν θέληµα τῆς νομοθεσίας τοῦ- 
το. El γὰρ ἓν αὐτῇ φέρεται’ Κύριον τὸν 8ecr αρο”- 
χυγήσεις, xal αὐτῷ µόνῳφ «1ατρεύσεις' ταύῦττν «Ἡν 
ἐντολὴν τοὺς παραθάντας παρέδωχε λατρεὐξιν τὸ 
στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ, eüxétt προηγουμένῃ ῥουλέσε: 


silio tales efficiens, sed ita potitis, ut texius tradit: D ποιῶν αὐτοὺς, ἁλλ᾽ ὡς eins τὸ ῥητὸν, Στρέγας ἐς 


postquam se a priore voluntate avertit. 
Vers. 54. Hoc vero audientes lancinabantur. 


Locus hic paulo ante illustratus est, cum tracta- 
remus illud dictum : Si enim sermo per angelos pro- 
latus *', etc., id est, lex per angelos promulgata, 
hominibus a Deo angelorum data est : nisi id potius 
innuatur, quod lex ita praecepta est hominibus, αἱ 
illi ad morem angelorum vitam agant. llli enim sub 
Deo collocati suut. Propterea de iis dicitur : Bene- 
dicite Domino, omnes angeli ejus, potentia valentes, 
et facientes precepia ejus ?*. Interim posterior jlla 
interpretatio videtur violentior. 

CAP. VIIJ, vers. 2. Et fecerunt planctum magnum. 


Sicut igitur lucrum omne recipere oportet, nec C 


illud solum, quod ad salutem vere talem facit ; ita 
nec damnum aut infortunium quodvis, sed ea tan- 
tim, qu.e animas nocent, graviter ferre oportet. 
Quoniam itaque Stephanus, cum hominibus ver- 
sans, ad pietatem illius cupidis multum conferebat, 
consentaneum erat, ut ex»de ejus trisiarentur illi, 
qui tanto viro imposterum carituri erant. Atque ita 
necesse quoque est, mortem quorumcuoque, si 
alioquin amicissimi nobis fuerint, lugere, tristitia 
interim! non przier modum admissa. Exemplum 
enim bujus rei Servator ipse praebet, qui super 
Lazarum, quem amaverat, mortuum etiam ad la- 
cryimas processit 50. 
Vers. 99. Penitentiam igitur age. 


ἅ 11ου θελἡματος. 
Στ. v9. ΑἈχούοντες δὲ ca/ ta διεπρίἰοντο. 

Ὑπόγυον ἑσαφηνίσθη τοῦτο, ὅτε ἑλαμθδάνομεν, -3 
($1), El γὰρ ὁ δὲ ἀγγέλων «ἰαληθεὶς «Ἰόγος, ὁ & 
ἀγγέλων ὑποταγεὶς νόµος, ἀνθρώποις ὑπὺ Θεοῦ ἁγγέ- 
λων δίδοται, εἰ μὴ dpa xa οὕτως δέξηται, ὅτι ὁ v*- 
poc οὕτω διετάγη τοῖς ἀνθρώποις, ἵνα ἀγγέλων z- 
λιτείαν ἔχωσι. Καὶ yàp οὗτοι ὑπὸ Θεοῦ τεταυαέ- 
νοι εἰσίν. Εΐρηται Youv περὶ αὐτῶν * Εὐάογεσε rcv 
Κύριο», πάντες οἱ ἄγγεῖοι αὐτοῦ, δυνατοὶ ley, 
ποιοῦντες τὸν Aóyov αὑτοῦ. Δοχεῖ δὲ βίαιος εἶναι 
1j δευτέρα παράδοσις. 

ΚΕΦ. HI. Στ. P'. Καὶ ἐποίησαν xoxstór µέτχαν. 

Ὥσπερ οὖν πᾶν χέρδος ἀποδέχεσθαι δεῖ, ὃ (32) 
µόνον τὸ πρὸς τὴν χυρίως ὠφέλειαν σοντελοῦν ᾿ c5- 
τως οὐκ ἐπὶ πάσῃ ζημίᾳ ἢ συμφορᾷ δνυσχεραίνειν 
χρῆ, ἁλλ' ἐπὶ µόνων τῶν βλαπτόντων φΦυχήν. Ez 
τοίνυν xa ὁ Στέφανος, συνὼν ἀνθρώποις, πρὸς θεο- 
σέθειαν τοῖς ποθοῦσιν αὐτῆς πολὺ συνεθάλετο, ἀχύ- 
λουθον ἦν ἐπὶ τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ ἀνιαρῶς φέρε:ν, 
στερηθέντες ἀνδρὸς τοιούτου τῶν ὑστερησάντων αὖ- 
τοῦ. 'Ávayxalóv ἐστι xal ἐπὶ θανάτῳψ τῶν τυχόντων, 
χἂν ἄλλως φίλτατοι (53) ὥσιν, ὁλοφύρεσθαι λυπουμέ- 
νους πέρα τοῦ μέτρου (64). Τύπον γὰρ xal περὶ τού- 
των δίδωσιν ὁ Σωτὴρ, ὃς µέχρι τοῦ δαχρῦσαι ἐπὶ oy 
ἀγαπωμένῳ Λαξάρῳ τεθνηχότι ἔφθασεν. 


Στ. x6'. Μετανόησον οὗν. 


Voluntaria hic est inutatio, qua cadit tantum in D ὮΠροαιρετιχὴ «porh, f| πίπτει εἰς µόναν τὸν δεκτι- 


eum, qui viriutis et vitii esi capax. Jam vero bomo, 
secunduin hxreticorum fabulas, malus natura eum 
sit, non est. capax voluntarie mutationis. Itaque 
superfluum est, quando ad Simonem dicitur : Ρακὶ- 


** Rom. 1, 26, 28. 3 ibid. 25. 3 Deut. v1,13. 

(94) "EJAap6dvopnev τό. Respicit ea, quz ad v. 
42 dicta ab ipso erant, quamvis in excerptis bis ta- 
Jia non legantur. Interim patet. hinc iterum, excer- 
pta ista Catenz εκ singulari et justo Didymi com- 
meniario iu Acta liausta esse. Confer paulo post no- 
tam 26. 

(32) "H. Malim legere µή. Opponuntur enim iuvi- 
eem lucrum majus et. minus, sicut. deinceps luctus 
gravior et levior. 


xbv ἀρετῆς xal χαχίας. 'O δὲ χατὰ τοὺς μύθους τὸν 
αἱρετιχῶν φύσει χαχὸς iv ἄνθρωπος, οὐχ ἔστι ὀεχτι- 
χὸς τῆς χατὰ βούλησιν μεταθολῆς. θεν παρέλαι 
τὸ, Maeraróncor, λεγόμενον τῷ Σέµωνι, ix χατα- 


? Hebr. η, 3. ** Psal.cti, 20. ** Joan. x1, 55. 


($5) Φί.Ίτατοι. Ms. vitiose φιλτάτοις. 

(54) Πέρα τοῦ pnécvpov. Negationem hic suspicoi 
excidisse, quam in versione expressi. Neque επίικ 
immodicum luctum suadere hic censendus est Didy 
mus, qui id tantum exemplo Christi, Domini nostr, 
evincit, quod homines nobis amicos, etiamsi aliu- 
quin non multum profuturos, lugere liceat defan- 
cios. 


669 


FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 


36010 


χενῆς ὄντι χαχῷ, χατὰ τοὺς ἐχείνων μύθους. 'AXX' A tentiam age; quippe qui secundum fabulas ipsorum 


) µαταζως εἴρηται τὸ, Μετανόησον οὖν. Αὐτεξού- 
τος ἄρα xai αὐτός. Τούτου δὲ μὴ ὄντος φύσει καχοῦ, 
ἐπιτεταλμένην xaxlav ἔχοντος, o05' ἄλλος τις εὖὑ- 
εθείη τοιοῦτος (55). 


Στ. λς’'. Ὡς δ᾽ ἐπορεύοντο. 

Ἐπιστατέον (26), ὡς πολλὴ σπουδη ὑπῆρχε τοῖς 
ελείως Χριστιανίζουσι περὶ τὸ αἰσθητὸν βάπτισμα. 
μττοῦ γὰρ ἔντος τοῦ διδοµένου, ὁτὲ μὲν δι ὕδατος, 
τὲ δὲ Ev Πνεύµατι ἁγίῳ χαὶ πυρὶ, οὗ διὰ τὴν ὑπερ- 
yh» τοῦ tv Πνεύματι βαπτίσματος κατεφρόνουν τοῦ 
Ὁωματιχωτέρου. Συµθάλλεται γὰρ xai τοῦτο εἰς σω- 
πρίαν κατὰ τὴν ἀνάστασιν τοῦ σώματος. "Εστι δὲ διὰ 
^e προκειµένης βίθλου τῶν Πράξεων τῶν ἀποστό- 


ex ipsa creatione malus esset. Jam vero non frustra 
hie dietum est : Penitentiam igitur , age. Itaque et 
ipse in tantum liber est. Cumque is natura non sit 
malus, aut injunctz pravitati obnoxius, neque alius 
quisquam talis esse deprehendetur. 
Vers. 56. Cumque proficiscerentur. 

Sciendum est, homines vere Christianos maximam 
rationem habuisse baptismi externi et sensibilis. 
Cum enim duplici modo ille conferretur, hinc per 
aquam, hinc per Spiritum sanctum οἱ ignem *5, 
non contemnebant illum, qui magis corporalis erat, 
eo quod alter, qui per Spiritum (lebat, praestantior 
essel, Nam et ille quod ad resurrectionem corporis 
ad salutem confert, Licet vero et plura ejusmodi 


ων (37) πολλὰ θηρεῦσαι παραστατιχὰ τοῦ χρησίµου B leca ex presenti Actuum apostolicorum libro afferre, 


o9 ἐξ ὕδατος βαπτίσματος. 

Στ. λθ’. Ilvevua Kuplov ἤρπασε τὸν ΦίΛιππον. 

Ἡ προχειµένη ἁρπαγὴ ἰσοδυναμεῖ τῇ ἀναλήψει 
Ηλίου. Ka ἐπεὶ ἁρπαγεὶς ὁ Φίλιππος Ex τόπου µετ- 
έχθη, ἀκχόλουθον, xai τὸν Ἡλίαν ἀναληφθέντα ix 
οὗ περὶ Υἢν τόπου εἰς ἕτερον χῶρον µετενεχθηναι, 
Ἀν ὅπου μὲν σηµαίνηται τὰ ὀνόματα τῶν τόπων εἰς 
μετηνέχθησαν, ὅπου δὲ μὴ σηµαίνηται ' οἱ ἁρπα- 
έντες τε xal ἀναληφθέντες' Φίλιππος μετὰ τὴν ἁρ- 
αγἣν εὑρέθη εἰς “Αζωτον. Παῦλος ὁ ἁπόστολος εἰς 
ρίτον οὐρανὸν καὶ ἕως τοῦ παραδείσου μετατεθεὶς 
ἱχουσεν ἁῤῥήτων ῥημάτων. Eig τοῦτο λἠφῃ xat τὸν 
Αθβαχούμ.. Καὶ αὐτὸς γὰρ µετεωρίσθη ὑπὸ ἀγγέλου 
x τής Ἱερουσαλὴμ εἰς τὴν Βαθυλῶνα. Ἡλίας δὲ 
ἱνελήφθη μετενεχθεὶς οὐχ Ev ὡρισμένῳ τόπῳ. Εἴρη- 
αι γὰρ ἀναλησθεγαι αὐτὸν ὡς εἰς τὸν obpavóv. Αὕτη 
& ἡ λέξις δηλοῖ, ὅτι οὐχ εἰς τὸν οὐρανόν ' οὗ yh, 
τοῦ γέγονεν, ὀρίζει. Συμφώνως τοῖς εἰρημένοις xal 
|'Ewoy μετατεθεὶς ix τόπου εἰς τόπον γέγονε"' σα- 
ῥῶς γὰρ τοῦτο παρίσταται ἐκ τοῦ µετατεθεῖσθαι ao. 
τόν. Ἐπειδὴ δὲ οὐκ εἴρηται ποῦ ἓν ταῖς δεδηµοσιευ- 
αέναις βίθλοις (38), ἓν ἀποχρύφοις λέγεται, ὅτι Ev τῷ 
ταραδείσῳ. Ἐὰν οὕτως Eyr, συνεπέσχεπται καὶ περὶ 
οὗ Ἡλίου. Mà ἄρα τὸ ὡς εἰς τὸν obparór ταυτόν 
ἐστι τοῦ ἐν τῷ παραδείσφ. ᾿Αναμφϕιθόλως δὲ περὶ 
ιοῦ Σωτῆρος εἴρηται, ὡς μετὰ τὴν ἀνάστασιν εἰς τὸν 
Μρανὸν ἀνελήφθη. Πολλαὶ γὰρ µαρτυρίαι εἰσὶ περὶ 
ρούτου. 

κεφ. €. Στ. c'. 'AAA' ἀνάστηθι καὶ εἴσε.1θε. 

Ἐπεὶ ὁ εἰπὼν τῷ Παύλῳ Ἰησοῦς, Σαοὺ.ὲ, Σαοὺ.ὲ, 
rl µε διώχεις; αἴτιος αὐτῷ γέγονε τοῦ μὴ ὁρᾷν, χατ- 
ηγορούντων αἱρετιχῶν τοῦ εἰπόντος ' Τίς ἑποίησε 
9Aéxorca xal tvgAÓv ; Ovx ἐγὼ Κύριος ὁ θεός **; 
Ele ἁπορίαν γὰρ αὐτοὺς τὰ τοιαῦτα περιίστησι, δια- 
ῥόρους θεοὺς λέγοντας, xal τοῦ μὲν κατηγοροῦντας, 
ὡς τοῦ μὴ βλέπειν αἱτίου, τὸν δὲ ἕτερον ἁποδεχομέ- 


* Mauh. ni, 14, οἱ Il Cor. xn, 4. 
ivi, 19; Luc. xxiv, 51; Act. 1, 9. '* Exod. iv, 14 


(55) H:ec quoque frustra quxsivi in laudato Didy- 
mi adversus Manicheos libello. 

(96) Ἐπιστατέον. Locus hic totidem verbis ex- 
dat in Catena OEcumenii ad lunc locum, ubi tainen 
prO xatà τὴν ἀνάστασιν legitur καὶ τὴν ἀνάστα- 
σιν. Àtque hoc puto rectius. 


** Dan. xiv, 35. 


qua baptismum per aquam prodesse testantur. 

Vers. $9. Spiritus Domini abstulit Philippum. 

Raptus illesimilis est raptui Eliz.Cumque Philippus 
de loco in locum translatus sit, consequitur, Eliam 
quoque, ex terra sublatum, in alium locum fuisse 
translatum, quamvis nunc quidem appellentur loca,in 
qua translata sint,nunc vero non appellentur.Ex ejus- 
modi enim abreptis et sublatis Philippus post raptum 
Azoti inveutus est; Paulus vero apostolus in tertium 
celum, imo in paradisum ipsum delatus, verba ineffa- 
bilia audivit, Eodem modo de Habacuco quoque 
statues. Nam et ipse ab angelo Hierosolymis Baby- 
lonem perlatus est **, Elias vero sublatus non le- 
gitur in certum quemdam locum pervenisse. Dioi- 
tur enim assumptus esse tanquam in coelum **. Quae 
phrasis infert, quod non sit in coelum ipsum trans- 
latus; nec, ubi fuerit, definit. Similiter etiam Euo- 
chus ex loco in locum delatus fuit. Id enim intelli- 
gitur ex eo, quod translatus dicitur **. Quia vero 
in canonicis libris noa exprimitur quo pervene- 
rit; in apocryphis in paradisum sublatus memora- 
tur. Si ita res habeat, patet simul, quid de Elia sit 
statuendum. 1taque phrasis, tanquam in celum, non 
zquipollet phrasi, im paradiso. De Salvatore vero 
nostro diserte dicitur, quod post resurrectieneimn in 
coelum sit sublatus. Multa enim, qux huc pertinent, 
testimonia exstant **. 


CAP. IX, vers. 6. Sed surge et ingredere. 

Quia Jesus, ad Paulam dicens : Saul, Saul , quid 
me persequeris? causa fuit excitatis ejus, opponen- 
dum hoc est hereticis, invehentibus in eum, qui 
dicit : Quis fecit videniem et cecum ? Nonne ego Do- 
winus Deus **? Hujusmodi enim loca in angustias 
conjiciunt eos, qui diversos dicunt esse deos, et 
alium quidem incusant, tanquam qui cazcitatis au- 


ΣΠ Reg. nm, 11. — " Gen. v, 24. "'* Marc. 


37) Προκειµέγης Bi6Aov. Clarissime hinc patet, 
Didymum in explicandis Actibus apostolicis data 
opera versatum esse. 2l mM 

(88) Δεδημοσιευμέναι βίδΊοις. Libri esnonici hie 
dicuntur, tanquam qui publici juris ita facii sint, 
ut singuli eorum lectioni vacare possint. 


4071 


DIDYMI ALEXANDRINI 


0 


etor sit, alium vero recipiunt, eo quod visum Γοδ- Α νους, ἐπὶ τῷ «b ῥλόπειν παρέχειν. Ἡμᾶς δὲ -ὖν α]- 


tuat. Nos vero, qui unum Deum profitemur, hzc 
non premunt, in primis cum sciamus, quod ipse, 
universi hujus curam habens, perspectum habeat, 
cui videndi facultatem largiturus sit, cuive minus 
el cur, et quando, et quomodo. Ita verbi causa 
Φου), a nativitate talem, ideo ail natum esse, ut 
opera Dei in. ipso manifestarentur ", Cumque id 
malum non sit, quod manifestandis Dei operibus 
ínservit, nou iuconveniens est dicere, quod Deus 
aliquem czcum faciat. 


Vers. 7. Audientes quidem vocem, neminem vero 
videntes. 


Quz est illa pugna ín narratione Actuum aposto- 
licorum de visione Pauliua? Lucas enim testatur, 


τὸν ὁμολογοῦντας 8cbv οὐ θλίψει ταυτα, μάλιστα εἰ. 
δότας, ὅτι προνοητὴς τῶν ὅλων ὑπάρχων οἷδε, civ 
τὸ βλέπειν ὀρέξει, χαὶ μή’ xat διὰ τί, xal πότε, xii 
πῶς. Tov γοῦν ἀπὸ γεννητΏς τυφλὸν διὰ τούτο τετ» 
νῆσθαί φησιν, ἵνα φανερωθῇ τὰ ἔργα του Θεοῦ ἐν z- 
πῷ. Οὐ καχὸν δὲ τὸ αἴτιον τῆς φανερώσεας τῶν Ep- 
γων τοῦ Θεοῦ, διὸ οὐδὲ ἀπεμφαίνει εἰπεῖν, Ότι ὁ Gi; 
τυφλοῖ τινα. 


Στ. Q. Ἀπούοντες μὲν τῆς φωνῆς, µηδένα δὲ 
^ θεωροῦντες. 

Tis ἡ διαφωνία τῶν ἐν ταῖς Πράξεσιεν ἄναγεγραμ- 

µένων ἓν τῇ χατὰ Παῦλον ὁπτασία«:, "Ev μὲν γὰρ d 


eos, qui cum Paulo fuerint in isla, qu:e in. via effe- B καθ’ ὁδὸν ὁπτασίᾳ ἱστορεῖ ὁ Λουκᾶς, τοὺς pev αὗτο» 


rebatur, visione vocem quidem audivisse, neminem 
vero vidisse : Paulus vero, eamdem visjiouem, eum 
in gradibus staret, enarrans, ait 608, qui secum 
fuerint, lucem quidem vidisse, vocem vero loquen- 
tis non audivisse **, Ex listorie quidem nexu 
Chrysostomus locum hunc curate interpretatus est, 
dicens, quod prior illa narratio, qux» dicit, vocem 
audiisse prasentes, eos dicat Pauli quidem vocem 
audiisse dicentem : Quis es, Domine? nullum vero 
hominem, prater Paulum, vidisse. Posterior vere 
narratio, que ait, lucem quidem eos conspexisse, 
vocem vero loquentis non percepisse, eodem judice, 
accipienda est de voce Domini ad Paulum facta, 
ut proinde illi quidem solam lucem viderint. 

Vers. 15. Dixit vero ad illum Dominus. 

Qui de natura duplici multa tradunt, Paulum, 
ut hominem spiritualem , malitia capacem fuisse 
negant, Quam sententiam illi quidem confirmant ex 
presenti loco, in quo Deus ait de ipso : Vas elecium 
mihi est. iste. Neque euim, aiunt. illi, scriptum hic 
*€st : Erit. mihi. Ad hxc vero responderi debet, te- 
stimonium hoc de ipso editum esse, cum sponte 
sua, oraculo huic fidem babens, ad colloquendum 
cum Anania profectus est. Ex quo consequitur, 
eum, qui tam insignem penitentiam momento tem- 
poris ageret, vas electuin fuisse. Praterea vero 
jejuuium, per integrum triduum continuatum, seri 
penitentie argumentum prabet. Diei vero etiam 


bvxac, τῆς φωνῆς μὲν ἀχηχοέναι, µηδένα δὲ Brwporza- 


Ev BÀ τῷ διηγεῖσθαι τὸν Παῦλον ἐπὶ τῶν ἀναθαθμεν 


τἣν αὐτὴν ὁπτασίαν, λέγει τοὺς μετ αὑνοῦ ὄντας o 
μὲν φῶς τεθεᾶσθαι, τὴν δὲ φωνὴν τοῦ λαλοῦνος :» 
ἀχηκοέναι. Κατὰ μὲν τὴν ἱστορίαν ὁ Χρυσύσοιρες 
πάνν ἡρμῆνευσε τὸν τόπον, ἔφη (59), ὅτι ἡ epum 
ἑξήγησις, dj λέγουσα, Τῆς φωνῆς Ἴχρυον ol συνόνε:», 
τῆς Παύλου φωνῆς λέχει ἀχούειν αὐτοὺς τῆς λεΤο. 
σης * Τίς sl, Κύριε; οὐδένα δὲ ἔθλεπον ἄνθρωτον, c 
μὴ Παῦλον. Ἡ δὲ δευτέρα ὀξήγησις, 4$ λέγουας, 5 
μὲν φῶς τεθεᾶσθαι, τὴν δὲ φωνὴν τοῦ λαλοῦνεςς p* 
ἀχηκοέναι, φωνῆς λέχει τῆς τοῦ Κνρίου mph; d» 
Παῦλον γεγενηµένης, µόνον δὲ τὸ φῶς τεθεᾶσθα: (40. 


Στ. τε’. Εἶπε δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος. 

Ol τὰς φύσεις δογµατίζοντες (41), φααὶ, Izzum 
πνευματιχὸν ὄντα ἀνεπίδεχτον εἶναι xaxíac. Κρατύ- 
νουσι δὲ τοῦτο αὐτῶν τὸ φρόνηµα xal ἐκ τῆς σρος:-. 
µένης λέξεως, εἰπόντος τοῦ Θεοῦ περὶ αὐτοῦ, ὅτι 
Σκεῦος ἐχ.λογῆς doti uoc οὗτος. OO γὰρ, "ἔστα,, 
γέγραπται, φασὶν ἐχεῖνοι,. Ῥητέον δὲ πρὸς touto, ón 
ἡ μαρτυρία αὕτη véyovev, ὅτε ἐξ οἰχείας προαιρέ- 
σεως, πεισθεὶς ὁ ἀνὴρ τῷ χρησμῷ, ἀπῆλθεν ἐτὶ d 


' αυντυχεῖν τῷ 'Avavig. Διὸ xal ἀκόλουθον τυγχάνε. 


τὸν τοσαύτην ἑνδεχόμενον µετάνοιαν, ῥοπῇ χαιρὼ 
ὑπάρξαι ἐχλογῆς σχεῦος. Πρὸς τούτοις xal «b url 
φαγεῖν ἐφ᾽ ὅλας τρεῖς ἡμέρας, δεῖγμα fjv. τῆς eve 
δρᾶς µετανοίας. Δυνατὸν δὲ εἰπεῖν, ὅτι ὁ θεὸς, ὁ -: 


potest, quod Deus, qui futura accuràte pravidet, de f μέλλοντα γινώσκων ἀχριθῶς ὡς τὰ παρόναοε, ἑμερ- 


iis, tanquam jam presentibus, locutus sit ob inini- 
V Joan. 1x, δ. Act. xxii, 9. 


(50) "Ep«. Excidisse amie hoc verbum videtur 
particula καί. Da aliis ἐναντιοφανείας bujus concilia- 
tionibus dicemus alias ad ipsuin hunc locum Actuum 
apostolic. . 

(40) Μόγον δὲ τὸ poc τεθεᾶσθαι. Respicit noster 
S. Curysostomi homiliam 47 in'Acta apost., cap. 
xxit, tom. Ill edit, Paris. p. 410, ubi hac legis : M 
δὲν ξενισθῇς. εἰ ἐνταῦθα μὲν οὕτως, bci put δὲ λέ- 
χει, ὅτι Εἰστήχεισαν τὴν μὲν φωνὴν ἀχούοντες, 
µηδένα δὲ θεωροῦντες. Οὐκ ἔστι τουτο ἑναντίον " 
ὠωναὶ γὰρ δύο σαν, f Παύλον καὶ ἡ τοῦ Κυρίου. 
Tiv φωνὴν τοίνυν ἐχεῖ τοῦ Παύλου λέγει” ἐνταῦθα δὲ 
xai προσέθηχεν, εἰπών' Tiv φωνὴν οὐκ ἤχουσαν 
τοῦ AaAoUrtóc pot, Οὐχοῦν τὸ, µηδέγα θεωροῦν. 


τύρησε διὰ τὴν µέλλουσαν αὐτοῦ ὑπηρεσίαν, ὡς Un 


τες, οὐ τοῦ ἰδεῖν, ἀλλὰ τοῦ μὴ ἀχοῦδαι δηλωτικόν 
ἐστι, hoc est, Non. sunt heec contraria. Voces enim 
duc erant, una Pauli, altera Domini. Vocem ig 
illic Pauli dicit : hic vero addidit etiam dicem : 
« Voces non audierunt loquentis mihi. » [gitur dua 
dicit : « mullum videntes sieterunt ς ν hoc. est le 
TAM) οι üc δογµατίζοντες. Respicit b 

Οἱ τὰς φύσεις δογµατ ὃς. Respicit bie 
Manichzos iterum. Verbum δογµατίζειν scriptoribat 
ecclesiasticis receptum est, ubi sermo est de errore 
aliquo ab h:zretieis vel promuigato, vel pertinaciter 
defenso. lta Clem. Alexandr. Stromat. 1, pag. 2: 
Τὰ παρὰ τῶν ἐπισήμων δογµατιζόµενα αἱρέσιων 
Conf. infra ad cap. x, 10. 





43575 


FRAGMENTA IN ACTUS APOST. 


1611 


α χεῦος ἐχλογῆς ὑπηρχέν. "Αλλος δὲ λέξει, ὅτι θεοσε- A sterium in posterum ab eo prsestandum, quasi etam 


€ hc. ὢν ζήλῳ, τῷ μετὰ ἀγνοίας, ἐδίωχε τοὺς πιστεύ- 
Όντας τῷ Σωτῆρι ὡς ἁποστάτας τοῦ θεοῦ, καὶ τοῦ 
νόµου αὐτοῦ, xai ἐπεὶ θεῖχῇ πως προθέσει τοῦτο 
Ἑπραττεν, el xai πεπλανηµένως, εἰς τὴν πρόθεσιν 
αὑτοῦ σχοπῄσας ὁ χρηµατίσας εἶπε, TI µε διώχεις; 
Εὐθέως γὰρ ἐπήχουσε τῷ λαλοῦντι, xal χατάλληλα 
τῇ χλήσει ἔπραξεν. Ἐπαύσαντο δὲ ἂν τῆς ἁπάτης ol 
τὰς φύσεις φρονοῦντες, εἰ ἐπιστήσαντες σαν, τὸ Ex- 
λογῆΏς αὐτὸν εἶναι σχεῦος τοῦ ἐχλεγομένου οὗ φύσιν, 
ἀλλὰ βίον σχοποῦντος. 


Στ. λΥ’. Εὗρε δὲ ἐχεῖ ἄγθρωπόν τινα. 
Πολλὴν διαφορὰν ἔχει τὸ πραχθὲν ὑπὸ τοῦ Πέτρου 


ει, τὸν ἐπὶ ὅλα ὀχτὼ ἕτη διὰ νόσον χαλεπὴν χαταχεί- B 


Ψενον, πρὸς τὸ ὑπὸ Ἰησοῦ γενόμενον εἰς τὸν ὅλα τριά- 
ποντα xat ὀχτὼ ἔτη ἐπὶ σκίµποδος (49) µείναντα διὰ 
π«αρεσιν (40) ἀνίατον. Ὁ μὲν γὰρ Πέτρος εἰπὼν, 
Alvéa, lácal σε Ἱησυὺς Χριστὸς, ἀνάστα, στρῶ- 
σον σεαυτῷ, τὸ σημεῖον εἰργάσατο. Ἰησοῦς δὲ φἡ- 
σας, Ἔγειραι, ἆρον τὸν κρἀδδατόν σου xal περι- 
«άτει, ola Orb; τὸ τεράστιον πεποίηχεν. Elyc δὲ 
παραλλαγὴν πολλὴν τὰ πρὸς ἑχατέρους εἰρημένα. To 
μὲν γὰρ ἑλέχθη - Ἀνάστα, καὶ ἆρον' τὸν xpd66acór 
σου καὶ περιπάτει. Ἐμφαίνει γὰρ ἡ πρόσταξις 
ἐσχὺν πολλὴν σὺν ὑχείᾳ βεθαἰᾳ ἐγγεγονέναι τῷ εὖερ- 
γετουμένῷ, μάλίστα ὅτε ἐπιγέρεται’ Ἀγαστὰς οὖν 
Tips τὸν κρἀθύατον ἑαυτοῦ καὶ περιεπᾶτει. TO δὲ, 
Ἀγάστα, στερὼσον σεαυτῷ * οὐ γὰρ τοσαύτη ἑμφαί- 


vetat ἰσχὺς τοῦ δυνηθέντος στρῶσαι μετὰ πολλὴν νό- 6 


σον, ὅσον τοῦ τὸν χράθδατον αἴροντος xai περιπα- 
τοῦντος. Ἐσημειωσάμεθα δὲ ταῦτα προφάσει τῆς 
ἀναγωγῆς, ἀλλ οὗ συγχρίνοντες τῷ Πέτρῳ. Ὁ μὲν 
γὰρ ὡς θεὸς ἐποίει * ὁ δὲ πιστεύων εἰς Ocóv. Φησὶ 
γάρ. Ἰάταίσε Ἰησοῦὺς ὁ Χριστὸς, ὡς ἑχάτερα ταῦ- 
τα Χριστοῦ εἶναι ἔργα. 


Στιλς’. Ἐν Ἱόππῃ 66 tic ἦν μαθήτρια. 

Σημειωτέον, ὅτι xaX µέχρι γυναιχῶν φθάνει cb τῶν 
μαθητριῶν ὄνομα, xat ἡ ἀξία τῆς ἐπωνυμίας. Ἆπ- 
έστειλαν δὲ δύο ἄνδρας πρὸς αὐτόν. Μᾶλλον f) πίστις 
τῶν πασχόντων τὰς ἰάσεις ἐργάξεται. Ἰδου γὰρ xai 
ὧδε οἱ πιστεύσαντες, ὅτι διὰ τῆς τοῦ Πέτρου παῤῥη- 
σίας δύναται ἀναστῆναι νεχροὺς, ἐπέτυχον τοῦ σχο- 
ποῦ * πλὴν οὐχ οἵα δήποτε πίστις συµθάλλεται, ἀλλ᾽ 
ἡ εἰς τοὺς ὄντως ἁγίους. 


Στ. λς’. Αὕτη απΙήρης ἦν ἔργων. 
Ἐπεί τινες ὀχνηρῶς ἔχοντες περὶ τελείας ἀρετῆς 
ἀνάληψιν, φασὶ, μὴ δυνατὸν κατορθοῦσθαι ἀνθρώπῳ 
βίον ἄληπτον, ἑλεγχτέον αὐτοὺς ἐκ τῆς προχειµένης 


* f Tim. 1, 15; Rom. x, 2. ** Joan. v, δ. 


(42) Ἐπὶ σχίµποδος. Σχίμπους, i] est lectulus 
humilis, paralyucis in primis accommodatus est. Eu- 
stathius ad Jliad. n, p. 1077 ed. Roin., exponit per 
εὐτελῃ χλίνην xai χθαμαλὴν, πελάζουσαν τῇ γῇ. Vide 
de hac voce Casaubon. ad Sueton. 11, 28, οἱ illustr. 


PzrRoL. Ga. XXXIX, 


?! ibid. 8. 


tunc vas electum fuerit. Alius vero forte dixerit, 
quod, cum pius esset ex zelo, ignoranti pleno *, 
persecutus sit eos, qui in Christum credebant , 
tanquam alienos a Deo et lege ejus; atque adeo, 
cum Paulus respectu ad Deum habito, quamvis per 
errorem, hec egerit, Dominus, banc ejus intentio- 
nem respiciens, dixerit ; Quid me persequeris? Sia- 
tim enim auscultavit loquentem, et qui vocatione 
bae digna erant, prestitit. Qui vero ita de duplici 
natura sentiunt, ab errore facile recederent, si nos- 
sent, eum vas esse electum illius, qui non naturam 
eligit, sed vitam respicit. 

Vers. 39. Invenit vero ibi hominem quemdam. 

Multum omnino id, quod a Petro prastitum est 
in eum, qui per octo integros annos ex paralysi 
insanabili decubuit, differt ab eo, quod a Jesu fa- 
ctum est in eum, qui oclo el triginta annis integris 
ex paralysi immedicabili in lecto hasit'*. Petrus 
enim dicens : Anania, medeatur tibi Jesus Christus, 
surge, sterne lectum tibi ipsi*!, miraculum hoc per- 
fecit. Jesus vero dicens : Surge, tolle lectum tuum, 
et ambula, ut Deus mirandum hoc opus edidit, 


.Multum vero discriminis intercedit inter ea, qua 


ad utrumque dicta sunt. Alteri enim dicebatur : 
Surge, et tolle lectum (uum, et ambula. Mandatum 
enim hoc evincit, homini sanato cum integra vale- 
tudine robur magnum collatum esse, in primis cum 
subjungatur : Surgens itaque sustulit lectum suum et 
abiit *. Alteri vero dicebatur : Surge el sterne tibi 
ipsi lectum. Jam vero illi, qui lectum sibi post gra- 
vem morbum sternere potest, non tantum tribuitur 
robur, quantum illi, qui lectum tollere potest et 
ambulare. Atque illa quidem magis per ansgogen 
quamdam observavimus, quam ut cum Petri actio» 
ne eompararemus. Christus enim alterum fecit ut 
Deus; Petrus vero, ut in Christum credens. Dicit 
enim : Sanet te Jesus Christus, ut. proinde utrum- 
que opus ipsius Christi sit. 
Vers. 96. Joppa vero erat discipula. 

Notandum hic est, discipularum nomen hujus- 
que nominis dignitatem eliam in foxminas cadere. 
Miserunt. autem binos viros ad ipsum. Adeo fides 
egrotorum sanationem promovet! Namque et hie 
illi, qui credebant, quod per fiduciam Petri (Deus) 
excitare possit mortuos, scopum suum consecuti 
suut. ]nterim non cujuivis generis fides in hane 
rem quidquam confert, sed illa, qua in homines 
vere sanctos tendit. 

Vers. 96. llla operibus plena erat. 

Quoniam nonnulli, qui negligenter in studio per- 
fecto virtutis versantur, ficri posse negant, ut ho- 
mo inculpabilem vitam sgat, illi quidem presenti 


"! ibid. 9. 


Sp:nhemium ad Aristophan. Nubes, vers. 253. 

(45) Πάρεσι». Πάρεσις ei. παράλυσις de resolu- 
tione nervorum, qu:e proprie paralysis dicitur, pro- 
miscue usurpatur a medicis, ια Trallianus : παρ: 
έσεως πάθος, ὃ xal παράλυσιν ὀνομάζειν εἰώθασι. 


93 


4615 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1676 


loeo Scripturz confutari possunt, quo Dorcas plena Α Υραφῆς μαρτυροὺσῆς, ὡς dpa dj Δορχὰς maigre: 


"fuisse dicitur bonis operibus omnibus, et erogatis 
ín pauperes eleemosynis. Qui enim ita vitam in- 
struit, eum sine sordibus vivere necesse est. Plena 
vero eleemosynis ea invenitur, qux ex beneflcen- 
199, non autem. van glorie apud homines aucu- 
pande studio, secundum preceptum Dei, eas ero- 
(at. Idem dices quoque de aliis operibus, quibus 
lemina, hic laudata, referta fuit. 
Verà. 51. Ut ez morbo obiret. 

Quare vero exspectarunt, donec moreretur? Cur 
uon prius Petro molesti fuerant ? Indignum scilicet 
putabant, ratione usi, in hac causa discipulis ne- 
gotiutn facessere, et ab Evangelii ministerio avocare. 
Propterea dicitur Lyddam Jopps vicinam fuisse : 
unde ut operam hanc subcesivo tempore suscipe- 
rent, requisiverunt. 

CAP. X, vers. 10. Incidit in eum mentis excessus. 

Qui duplicem naturam doctrina sua prava inve- 
bunt, eos bomines salutis capaces esse negant, qui 
per pravitatem suam canum et porcorum nomine 
appellantur, quibus etiam sanctum dare et divinas 
margaritas projicere Salvator prohibuit"*, lidein 
insuper eos natur» sua malos dicunt, qui lupi ra- 


paces, et vulpes aut aliis brutorum animalium no- . 


minibus appellantur. His igitur ex pr:senti visione 
obvertendum est, nullum eorum natura, sed tantum 
proposito malum esse. Cum enim Deus docere Pe- 
ΙΤΕΠ vellet, nullum hominem, tanquam impurum 


πάντων ἀγαθῶν καὶ ἐλεημοσυνῶν, ὧν ἐποῖει, ὑστρ- 
χε. Αχολουθεῖ Υὰρ, τὸν οὕτω χατορθοῦντα, βίον Έχει» 
ἀχηλίδωτον. Πλήρης δὲ ἐλεημοσυνῶν, ὧν ἑποξει, fct; 
εὑρίσχεται, ὅταν διὰ τὸ χοινωνιχὸν καὶ Θεοῦ ἐνταλὸν 
ποιῇ αὐτάς, xal μὴ ὅπως θηρεύσει τὸν ἀπὸ τῶν &v- 
θρώπων ἔπαινον. Τὸ αὑτὸ ἐρεῖς καὶ περὶ τῶν ἄλλων 
ἀγαθῶν, ὧν πλήρης ἡ ἐπαινουμένη ἄνθρωπος ὑπῆς- 
χεν. 
Στ. At. Ἀσθενγήσασαν αὐτὴν ἁπτοθανεῖγ. 

Διὰ τὶ περιέµειναν ἀποθανεῖν; τί μὴ ἐσχύλη IE- 
προς xal πρὸ τούτου; ᾿Ανάξιον (44) ἠἡγοῦντο λο:σὸν 
φιλοσοφοῦντες ὑπὲρ τῶν τοιούτων τοὺς µαθττᾶς 
σχύλλειν, xal τοῦ κηρύγματος παρασπᾷν, ἐπεὶ xal 
διὰ τοῦτο λέχει, ὅτι ἐγγὺς ἦν, eU που Ev τάξει παρέρ- 
γου τοῦτο ᾖτουν. 


«ΚΕΦ. l'. Στ. v. 'Eréveco ἐπ᾽ αὐτὸν ἔκστασις. 

Οἱ τὰς φύσεις εἰσάγοντες (45) ἑτερόδεχτοι (46', 
φασὶν, ἀνεπιδέχτους εἶναι σωτηρίας ἀνθρώττους ἐχεί- 
νους, τοὺς διὰ φαυλότητα ἤθους χύνας xal χοίρους 
καλουµένους, of; τὸ ἅγιον διδόναι χα) τοὺς µαργαρί- 
τας τοὺς θείους ἀπεῖπεν ὁ Σωτήρ. Πρὸς τούτοις τοὺς 
φύσει χαχοὺς λέγουσι τοὺς εἰρημένους λύχους ἅρκα- 
γας xai ἀλώπεχας, xal πάντας ἅπαξ ἁπλὼς τοὺς 
ὀνόμασιν ἁλόγων ζώων δηλουµένους. Ἐλεγκτέον οὗ» 
αὑτοὺς, ὡς οὐδεὶς ἐχείνων χατὰ φύσιν, ἀλλὰ χατὰ 
πρόθεσἰν ἐστι καχὺς, Ex τῆς ἐγχειμένης ὁπτασίας. 
T^v γὰρ Πέτρον διδάξαι βουλόμενος ὁ θεὸς, pr Ava 


et pollutum, repellendum esse, vas quoddam, Ηη-  ἄνθρωπον παραιτεῖσθαι ὡς χοινὸν xai ἀχάθαρτον 


teo simile, quatuor extremis devinctum ος eolo in 
terram demisit, in quo oinnia brutorum anlmalium 
genera inveniebanlur; ex his Petrus, aversans ipse, 
edere jussus est. llle vero in Judaica sententia ad- 
huc hzreus, et ea, qua videbantur, ad sensus re- 
ferens, facere hoc recusavit, dicens, se nunquam 
immundum quidquam et impurum comedisse, Cum 
hec diceret, divinum audiit oraculum : Que Dews 
mundavit, tu ne polluito. Quo ipso quoque edoctus, 
Deum de moribus dictorum virorum locutum esse, 
ait Deum sibi ostendisse, neminem hominum na- 
turá sua immundum esse, seque adeo sine h:esita- 
tione accedere ad Cornelium, ex doctrina evangelica 
cum tota domo sua fructum capere cupientem. 
Propterea ostendebantur illi quadrupedia, et repti- 
fia, et volatilia, inter qux: et hominum diversam 
indolem affinitas quzdam intercedit, a Deo exhi- 
bita. Itaque non ob naturam, sanctitati repugnan- 
tem, margaritee canibus aut porcis projici prohi- 
bentur, sed propter propositum animi pessimum, 
quod abjici omnino potest, ut non amplius canis 
aut porcus exsistas. fta femina Syrophoenissa per 
fidem ex cane homo facta est 15, unde et Jesus illi 
panem filiorum largiebatur. 


5 Matth. vu, θ. * Marc. vii, 26 sqq. 

(44) 'Avd£ior ἡγοῦντο. Locum hunc affert OE- 
cumenitus ad b. |, p. 92. 

(45) 0t tüc φύσεις εἰσάγοντες. ld est Manichzi, 
eerumque similes, quos supra appellaverat τοὺς 


ὄντα, σχεῦος ἐμφερές τι ὀθόνης Ex τοῦ οὐρανοῦ vic- 
σαρσιν ἀρχαῖς χαθῆχεν ἐπὶ τῆς Υῆς, ἓν p ὑπηρχε 
πάντα τὰ γένη τῶν ἁλόγων ζώων, ἀφ᾿ ὧν πτύσας 
φαγεῖν ὁ Πέτρος προσετάττετο. Ὁ δὲ ἀχμὸὺν ἐμμέ- 
vov τῇ Ἰουδαϊχῇ συνηθείᾳ, αἰσθητὰ νοµίσας τὰ ὁρώ- 
μενα παρῃτήσατο, εἰπὼν, χοινὸν f| ἀχάθαρτον μτδξ- 
ποτε βεθρωχέναι. Ταῦτα αὑτοῦ εἰργχότας, ὁ χρησαὸς 
πρὸς αὐτόν ' "A. ὁ θεὸς ἑχαθάρισε, σὺ μὴ κοἰνευ. 
Ἆφ' οὗ xa γνῶσιν λαθὼν, ὡς περὶ 1θῶν ἀνθρώπων 
τούτων εἰρημένων, εἶπε δεδειχέναι αὑτῷ τὸν θεὸν, 
ὡς οὐδεὶς χατὰ φύσιν ἀχάθαρτος ἀνθρώπαυν" διὸ xxi 
ἀναντιῤῥήτως ἁπαντῆσαι πρὸς τὸν Κορνήλιον, ώφελη- 
θῆναι θέλοντα σὺν παντὶ τῷ οἴχῳ τὴν εὐαγγελ.χὲν 
διδασκαλίαν. "0θεν ἐπιδέδειχται τὰ τετράποδα xaX τὰ 


D ἑρπετὰ xal τὰ πετεινὰ, ἀναφορὰν ἔχοντα εἰς τὰς &v- 


θρώπων χαταστάσεις ὑπὸ Θεοῦ χαριαθέντα " οὗ δ.ὰ 
φύσιν, ἀντιπράττὸυσαν τὸ ἅχιον, τοὺς µαργαρίτας 
χεχώλνται χυσὶν f| χοίροις διδόναι, ἀλλὰ διὰ προαἰρε- 
σιν χειρίστην, ἣν καταλεῖψαι δυνατὸν µηχέτι χύνα ἢ 
χοῖρον ὄντα. Ἡ Συροφοινίχισσα γοῦν γυνὴ διὰ πίστιν 
kx χυνὸς ἄνθρωπος Υέγονεν, ὅθεν xal τὸν ἄρτον τῶν 
τέχνων παρέσχεν αὑτῇ ὁ Ἰησοῦς. 


φύσεις δογµατίζοντας. Vide superius not. 41. 
(46) Ἑτερόδεκτοι. Id est ἑτερόδοξοι, quie. τος in 
lioc argumento frequentior est. 


10:7 


FRAGMENTA IN EPIST. 1l AD CORINTHIOS. 


4618 


Ἑ γέφνετο δὲ ἐπ αὐτον, qnoi, ἕκστασις, xal α — Incidit vero. in eum, ail Scriptura, excessus men- 


Jewc pst τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμέγον. Οἱ γυναικῶν πα- 
βαπα.ουσῶν (41) ἑλόμενοι εἶναι μαθηταὶ, οὗτοι δέ εἰ- 
Σιν oi. ἀπὸ τῆς Φρυγίας (48), φασὶ τοὺς προφήτας, 
χατεχοµένους ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μὴ παραχο- 
λονθεῖν ἑαυτοῖς (49) παραφεροµένοις χατὰ τὸν τῆς 
προφητείας καιρὀν. Δοχοῦσι δὲ ἀπόδειξιν ἔχειν ταύ- 
της τῆς χακοδοξίας, καὶ ἐκ τῆς προχειµένης ypa- 
φῆς, λεγούσης ἐξεσταχέναι τὺν Πέτρον. 'AXX ἴστω- 
σαν οἱ ἡλίθιοι, οἱ ἀληθῶς παραπαίοντες, ὡς πολλὰ 
σημαίνει dj λέξις αὕτη (50). Δπλοῖ γὰρ xaX τὴν ἐπὶ 
θαυμκασμῷ ἔχπληξιν, xax τὸ ἔξω τῶν αἰσθητῶν γενέ- 
σθαι, ποδηγούµενον ἐπὶ τὰ πνευματιχὰ, χαὶ τὸ παρα” 
χόπτει», ὅπερ οὗ λεχτέον οὔτε ἐπὶ Πέτρον, οὔτε ἐπὶ 
τροφττῶν, ἁλλὰ τὰ ἄλλα Ex τῆς λέξεως σηµαινόµενα. 
Αμέλει γοῦν ὁ ἐχστὰς Πέτρος (51) παρηχολούθει, ὡς 
ἁπαγγέλλων, ἃ εἶδε xal ἤχουσε, Χαὶ τίνος σύμθολα 
τὰ Ὀεεχθέντα ἦν. Ταῦτα xal περὶ τῶν προφητῶν πάν- 
των ἐρεῖς παραχολουθούντων, οἷς ἔλεγον τὰ θεωρού- 
μενα. Σοφοὶ γὰρ σαν νοοῦντες ἀπὸ τοῦ ἰδίου στόµα- 
τος, X προέφερον, τοῦ Κυρίου μετὰ τὴν ἀνάστασιν 
φανερῶς ἐντειλαμένου μαθητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη. 
"H πῶς ol ἐν Ἱεροσολύμοις ἁπόστολοι ἀχούσαντες τὰ 
χατὰ τὸν Κορνήλιον, διεχρίνοντο πρὸς τὸν Πέτρον 55, 
Ἡάνυ μὲν οὖν ἐδεῖτο τῆς περὶ τῶν ἐθνῶν θείας ἆπο- 
χαλύψεως ὁ τῶν ἀποστόλων ἔξαρχος, Πέτρος, ὁ παν- 
άγιος. 


55 Act, Y), 9. 


(27) Γυναικῶν παραπαιουσών. Sunt ille Prisca 
οἱ Maximilla, 4 quarum ore pendebat Montanus, 
quasque prophetissarum loco et numero habebat. 

(48) Οἱ ázó τῆς Φρυγίας. Montanus Ardaba vico, 
Mysi:x, qux? Plirygie urbs est, vicino, ortum duxit, 
teste Nicephoro, iv, 22. Hine assecke ejus, qui et 
ipsi iuprinis in Phrygia versabantur, Φρύγες, et οἱ 

τὰ Φρύγας et Φρυγασταί dicti sunt. Conf. cl. Fa- 
hricii nostri notas ad Philastrium De haresibus, 

. 101. 
ν (49) Mà παρακο.λουθεῖν ἑαυτοις. Hunc Monta- 
nistarum errorem tangit Epiphanius hzresi Σιν], 
& 2, contrarium assereus, his verbis : "Uca γὰρ ol 
προφῃηται εἰρήχασι xal μετὰ συνέσεως παρακολου- 
θοῦντες ἐφθέγγοντο, καὶ ἑτελέσθησαν τὰ παρ᾽ αὐτῶν 
elpnuéva, χαὶ ἔτι πληροῦνται. Nam quecunque Pro- 
pheig loculi sunt, ea scientes intelligentesque dixe- 
runi, planeque, uti nuntiata. sunt, acciderunt, et ho- 


tis, et vidit ceewum apertum δν. Qui mulierum exorbi- 
tantium discipuli esse amant, tales vero sunt Ca- 
taphryges, prophetas, a Spiritu sancto agitatos ; 
aiunt, ipsius prophetici impulsus tempore dicta 
sua hon intellexisse. Hujus erroris demonstratio- 
nem etiam ex praesenti Scripture foco babere sibi 
videntur, quippe qui in excessum mentis Petrum 
incidisse dicat. Sed sciant stupidi illi, et vere desi- 
pientes, verbum hoc mulia denotare. Sigaiflcat 
enim tum stuporem ex admiratione ortum, tum a 
sensualibus ad spiritualia excessum, tum vero etiam 
delirium, quod nec de Petro, nec de prophetis di- 
cere fas est, sed csetera illa hac voce significari 
solita. Et sane Petrus, in ecstasin raptus, assecu- 
tus est omnia, quippe qui retulerit omuia, quz vi- 
deratf'et audiverat, sciverit etiam, quid ea inferrent, 
que ipsi conspieienda dabantur. Eadem quoque de 
Prophetis omnibus dices, quod scilicet res percepe- 
rint, visa. scilicet aliis enarrantes. Sapientes enim 
erant, et gnari eorum , quz ore suo proferebant, 
postquam Dominus ipse post resurrectionem diserte 
precepisset , ut gentes omnes doctrina sua imbue- 
rent. Quomodo enim alioquin, apostoli, qui Hieroso- 
lymis erant, auditis, quz de Cornelio acta erant, 
cum Petro disputare potuissent ? Itaque hac de gen- 
tibus revelatione omnino opus habebat Petrus, 


C apostolorum coryphaus et vir sanctissimus, 


ipsorum propbelissis accidere, idem eadem opera 
observat. Prophetas ipsos oraculorum suorum in- 
telligentiam habuisse, pr:e ceteris solide probavit 
Gurtlerus in Systemate theologie propheticuw, cap. 5, 
p. 2U sqq. Verbi παρακολουθεῖν hanc frequenter no- 
tionem esse, quz hoc loco ei tribuitur, ostendit Ga- 
takerus ad Antonin. v, 5. Adde qua dixi ad Luc. 


1, 9. 
* (50) Πο]λὰ σηµαίνει ἡ A£tc αὕτη, Idem contra 
Montanistas urget, et evincit Epiplian. loco citato, 


(51) Ὁ ἐκστὰς Πέτρος. Petrum revera in ecstasi 
illa conscium sui, rerumque, quz flerent, fuisse, 
ostendit idem loco citato, ὃ 7, ubi inter csetera hge« 
legis : Γεγόνασι δὲ ἐν ἑχστάσει οἱ προφῆται, οὐχ ἐν 
ἑχστάσει λογισμῶν. Γέγονε γὰρ xat Πέτρος ἐν ἑχστά- 
σει, οὐχὶ μη παραχολουθῶν τῷλόγῳ, ἀλλ᾽ ὁρῶν καθ- 
ημερινῆς ἀχολουθίας ἕτερα παρὰ τοῖς ἀνθρώποις 


dieque perficiuntur. Contraria vero omnia venditatis f ὀρώμενα. 








DIDYMI FRAGMENTA 
IN EPISTOLAM AD CORINTIIIOS SECUNDAM. 
(Man Bibl. nov., 1V, 11, 115.) 


—nge 


( 

Manicheorum historia ampleque illorum re(utationes, quas hoc volumine complexi sumus, revocarunt nobis 
in memoriam Didymum Alexandrinum, qui inter primos ac nobiles secta illius adverssrios numeratur : cujus 
lamen qui exstat contra Manichzos libellus, nonnisi pars operis imper[ecia est. Et quidem, excussis. nuper 
a me duobus scripti ejus Vaticanis codicibus, nihil wltra editionem publicam comperi. Sed tamen quia de 
Didymo cogiiare cteperam, nolui vacuus a. testigatione mea desinere, donec in preclara ad Pauli Epistolas 
ms. calena, unde jam Cyrillum asumpseram, plurimam Didymi partem in secundam ad Corinthios comtmen- 
laniis observavi ; quam cum (olam ineditam esse cermerem ; neque enim vel OEcumenius, vel. Greca nupera 








1679 DIDYMI ALEXANDRINI 160 


Q xonii edita catena quidquam Didymi ad hanc Epistolam continent ; rem hanc egregiem protinus in edur- 
saria mea retuli, [actamque raptim de Greca etiam Latinam, in sequentibus tomi paginis ed Ecclesim usum 
exposui ; sicut superioribus annis Victorinum, Didymi equalem, ad Pauli Epistolas pariter cemmeniantem, 
ex Vaticanis codicibus edidi. 

Didynum celeberrimum Alexandrine scholae magistrum, qui in(er innumeros auditores Hierongmum quo- 
que nostrum ac Rufinum habuit, quis ignorat? Veterum plurima de eo testimonia tam simdiose in calce 
librorum ejus De Trinitate coacervavit Mingarellius, «t nemo superaddere quidquam possit. Jam pret 
ejus in totum fere Vetus Testamentum commentarios, quorum multa memoria superest, in. Mattherum quoque 
εἰ Joannem, acripsisse Didymum, testis. est. Hieronymus De seript. ill.,cap. 109. Sed in Mattheum quidem 
nihil Didymi «uperesae. videtur sive in impressis sive in mss. catenis. At in Joannem segmenta. illius alique 
conservavit catena a Corderio edita. Ego vero cum tres valicanas in Joannis Evangelium catenas mss. consa- 
luerim, una. quidem nihil Didymi habuit ; sed tamen alie due mediocres aliquot. illius. particulas feliciter 
ebiulerunt, quas Corderius prorsus desiderat. Has nos igitur ceteris Didymi copiis subjungemus. Commes- 
tajum quoque ad Actus apostolicos Didymum, catene editae docent. Quin eliam αά Epistolas catholicas ha- 
buit Grece Didymum Cassiodorus Inst. div. cap. 8, et ab Epiphanio scholastico Latinum redditusm graimla- 
INS 68, qua reapse traheslatio typis excusa superest. AL enim nonnulli critici, quos inter Ceilerius Auct. 
sacr. {. V1l], p. 159, prope impudenter negabant vel dubitabant hunc esse Didymi (etum. Sed ecce Oso. 
niensis nuper edita ad Gatholicas catena, habet (ragmenta aliquet nominatim Didymi, qua Latino. Epiphenü 
texiui prorsus respondent. In. Epistolas quoque ad Galatas atque ad. Ephesios scripsisse Didymum πατταί 
Hieronymus in. suis Epistolarum illarum proemiis. 

Sed ut ad rem nostram pretiosiseimam accedamus, Didymum Epistolam Pauli ad. Gorinthios latissime 
interpretatum [uisse. affirmat idem. Hieronymus. ep. 49. Quanquam vero diserte haud dicit priorem potias 
quam. posterierem, patet eum de priore: loqui ; traciaf, enim locum. Pauli celebrem de nuptiis. ac. virginitate 
(I Ger. vii, 7). Mirum εαιεγοφκὶ est, quod. im nostro. Vaticano codice nihil legitur Didgmi ed priorem 
Epistolam, inter varios qui catenam conficiunt. interpretes ; mox tamen ad posteriorem tanta. Didymi copia 
exuberat, ut prope integer commentarius esse videatur, capitulo nono excepto, ubi manifesta Didymi omissio 
est. Δε ne quisquam de auctore debitet, semper Didymi nomen ad cujusque segmenii caput accurate. iu co- 
dice scribitur. Liceat itaque nobis ἰωιατὶ, quod tandem aliquando preclarum Didymi scriptum vulgetur, 
quem hominem Hieronymus pref. ad Oseam dicit. aui temporis. eruditissimum, et. in. epistola 50 predica 
praecipuum scientia Scriplurarum ui eloquentia Tullium, argumentis Aristotelem, etc. Rufinas quoque Hist. 
ecc). n, 7, αἱ Deum, in. errorum caligine, velut lampadem quamdam divina [uca (ulgeniom Didegmum ac- 
cendisse, marraique hunc magno Athanasio episcopo valde probatum, et a divo Antonio visitatum. Mite 
laudes eximias a. Socrate el Sozomeno aliisque in eun cummulatas. Nec denique de accusationibus Didymo 
illatis loquar, quas satis Mingarellius vel diluit vel elevavit. 


AIAYMOY ΑΛΗΕΞΑΝΔΡΕΩΣ 
ΥΠΟΜΝΗΜΑ | 


ΕΙΣ ΤΗΝ AEYTEPAN ΕΠΙΣΤΟΛΗΝ ΠΑΥΛΟΥ ΑΠυύΣΤΟΛΟΥ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ. 





DIDYMI ALEXANDRINI 


COMMENTARIUS 
IN EPISTOLAM SECUNDAM PAULI APOSTOLI AD CORINTHIOS. 


CAP. 1, vens, 1. Paulus apostolus εἰ Timotheus A ΚΕΦ. A'. Xx. a'. Παῦλος ἀπόστολος, καὶ Τιμόθεος c 
[rater, Ecclesie Dei que est Corinthi, cum omni- dóslgóc, τῇ Ἑκκ.ησίᾳ τοῦ Θεοῦ τῇ οὕσῃ ἐν 
bus sanctis qui sunt in universa Achaia. Κορίνθῳ, σὺν toic ἁγίοις Λᾶσι τοῖς οὖσι à 

ó4q τῇ ᾽Αχαῖᾳ. 

Cunctos qui in Achaia sunt alloquitur; nam pars Πάντας τοὺς ἐν τῇ "Ayafa προσαγορεύει: µέρος 
Achais Corinthus. Mittit autem Epistolam tanquam. — yàp. τῆς ἸΑχαῖας ἡ Κόρινθος. Προσφωνεῖ δὲ ci» 
a se et Silvano et Timotheo scriptam ; quod tawen ἍὠἘπιστολὴν ὡς ὑπ αὐτοῦ xal Σιλουανοῦ xat Τιµοθέον 
haud semper facit; sed hoc ab eo fleri existimo, γραφεῖσαν" χαΐτοι οὐχ ἀεὶ τοῦτο ποιῶν coUo: 
quoties Ecclesiz alicui scribit qu: de facie ipsum οἵομαι αὐτὸν ποιεῖν, ὅταν γράφῃ Ἐκχλησίᾳ γωριςοί- 


1681 FRAGMENTA IN EPIST. IT AD CORINTHIOS. 1682 


σῃ κατὰ πρὀόωπον αὐτόν τε καὶ τοὺς παραλαμδανο- A et assumptos ab eo ministerii socios nosterét. Ce- 


μένους ἐν τῇ συντάξει. elot δὲ ol περὶ τῶν οὕτως 
ἐχόντων λέγοντες, ὅτι εἴ ποτε γράφοντος αὐτοῦ ὑπ. 
έδαλον νοἡµατά τινες τῶν σννόντων, xa τούτων τὰ 
ὀνόματα προσέταττεν, δεικνὺς ὅτι χαὶ αὐτοὶ συνεθά- 
λοντο τῇ γραφῇ.' ἑπράττετο δὲ τοῦτο διὰ πολλὴν 
ἀτυφίαν. εἰ δὲ ὑγιῶς ἔχει τὸν ἐξ ἁγίου Πνεύματος 
Ὑράφοντα δεῖόθαι τῆς πρὸς ἕτερον συλλήψεως, ἑπί- 
ovr] Gov * ὅμως δὲ el xaX &x τριῶν ἐστιν ἡ Ἐπιστολὴ, 
ἁλλά Ὑε αὐτὸς µόνος ἁπόστολος Ἀριστοῦ διὰ θελήµα- 
τος Θεοῦ σηµαίνεται, τῶν σὺν αὐτῷ προσφωνούντων 
μαθητῶν ὄντων ἀποστόλων. Τὸ, « σὺν ἁγίοις dato, » 
ἁμφιθόλως λέγεται ' τοι γὰρ, «Σὺν ἡμῖν πάντες οἱ 
ἄγιοι προσαγορεύουσιν ὑμᾶς, » 3, Σὺν ὑμῖν πάντας 
τοὺς ἁγίους προσαγορεύοµεν. Οὐχ ἁγνοητέον, Év τι- 


teroquin alii boc loco alunt, sí forte nornolli soda- 
les ejus sententias aliquas ei scribenti süggerereént, 
tunc illorum uomina adjicere solitum, ita ostenden- 
tem ab ipsis quoque aliquid conttibutum scripturz. 
Et hoc quidem propter eximiam animi modestiam 
agebat. Utrum vero sano sensu dici queat, eum 
qui Spiritu sancto impellente scribebat, alieno auxi- 
lio indigere, tumet considera. Nihilominus, etiamsi 
Epistola a tribus est, ipse solus Christi apostolus 
per voluntatem Dei denotatur ; quia exteri scripturae 
*ocii, apostolorum erant discipuli. Verba « cum 
omnibus sanctis, » ambiguo sensu dicuntur: nam vel, 
« Nobiscum omnes sancti vos alloquuntur ; » vel, Vo- 
biseum omnes sanctos alloquimur. Neque non 


σιν ἀντιγράφοις φέρεσθαι, ὡς ὑπὸ Παύλου xat Τιμο- B sciendum est, in nonnullis exemplaribus baberi, 


θέου µόνον χεχάραχται τὸ προχείµενον γράµµα (44). 


Χάρις ὑμῖν xal εἰρήγη. 

Ἐνεύχονται οἱ γράφοντες χάριν xat εἰρήνην ὑπαρ- 
χθΏναι Κορινθίοις ἀπὸ θεοῦ Πατρὸς χαὶ Κυρίου "In- 
coU Χριστοῦ» τῆς αὐτῆς δηλονότι ix Πατρὸς xai 
Υοῦ διδοµένης δωρεᾶς' ὡς γὰρ τὰ ἔργα ἃ ποιεῖ ὁ 
Πατλρ, ταῦτα ὁ Υἱὸς ὁμοίως ὑφίστησιν' οὕτως ἃ 
δίδωσιν à Πατὴρ χαρίσματα, ὁ Υξὸς δωρεῖται. Μία 
γὰρ χάρις καὶ εἰρήνη μία πρὸς τῆς Τριάδος δίδοται. 
Καὶ τοῦτο δὲ λεχτέον, πατέρα ἑαυτῶν τὸν θεὺν εἰ - 
ρηχότες, οὐχέτι ἁδελφὺν, ἀλλὰ Κύριον ἑαυτῶν τὸν 
Σιοτῆρά φασιν ᾿ δεικνύντες ὅτι x&v υἱοὶ Θεοῦ γένων- 
ται οἱ γενητοὶ, οὐδὲν ἅττον δοῦλοι µένουσι τοῦ Κυ- 
piou Ἰησοῦ δημιουργοῦ αὐτῶν τυγχάνοντος' μόνος 
γὰρ αὑτὸς ἀληθείᾳ καὶ οὗ θέσει Ὑϊὸς ὧν Θεοῦ, Δε- 
σπότης ovi τῶν υἱοποιουμένων. 

Κὐλογητὸς ὁ θεός. 

Εὐλογητὸν τὸν θεύν φασιν οἱ θεῖοι Λόγοι, οὗ τῷ εὖ- 
λοχίαν δεδέχθαι, ἀλλὰ τῷ' παρέχειν αὐτὴν ^ ὡς γὰρ 
ἅγιος xaX ἀγαθὸς µόνος αὐτὸς, ἁγιάζων καὶ ἀγαθοὺς 
ποιῶν, χαὶ οὐ γινόµενος ταῦτα ἅπερ ἑτέρους ποιεῖ * 
οὕτω μόνος εὔλογητός ἐστιν, εὐλογίαν παρέἐχων, ἀλλ' 
οὐ δεχόμενος * οὗτος ὁ εὐλογητὸς θεὺς, θεὺς xot Πα- 
τἣρ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ $mápyer* θεὸς μὲν διὰ τὴν 
οἰχονομίαν, IIachp δὲ διὰ τὸ Λόγον xa μονογενῆ Υἱὸν 
ὑπάρχειν. Πατηρ οἰκτιρμῶν κατ οὑσίαν, πηγη 
αὐτῶν τυγχάνων οὐ γὰρ t$ ἀναλήφεως ἀρε- 


tanquam a Paulo et Timotheo tantum przsentem 
Epistolam fuisse scriptam. 
V£ns. 9, Gratia vobis et pax. 

Orant scribentes ut gratia et pax sit Corinthiis a 
Deo Patre, et a Domino Jesu Christo, quia nimirum 
htem a Patre Filioque donum confertur; nam, sicut 
qug opera facit Pater, eadem agit Filius similiter ** ; 
ita qux: dat Pater munera, eadem Filius donat : 
una quippe gratia, et una pax a Trinitate tribuitur. 
Verumtamen hoc quoque dicendum est, quod 1i 
qui patrem suum Deum dicunt, nequaquam fratrem, 
sed Dominum suum appellant Salvatorein : sic de- 
tnonstramntes, se quanquam filios Dei creatos, nihilo- 
minus servos Domini Jesu manere, qui ipso- 
rum creator est. Solus enim is vere et non adg- 
ptione Filius Dei, Dominus illorum est qui sunt 
adoptati. 

Nrns. 3. Benedictus Deus. 
. Benedictum Deuin saere Littere musespant, non; 
quasi ipsebenedictionem recipiat, sed quia ipsatn dat. 
Sicut enim sanctus bonusque ipse solus.est, quia san- 
etificat bonosque facit, neque ipse tamem talis elficitur,. 
quales exteros efficit; ita solas benedictus est, et bene- 
dictionem tribuens, non autem recipiens. Bie itaque 
benedictus Deus, Deus est et Pater Domini Jesu ; Deus. 
quidem illius propter humanationem ; Patet autem 
ejusdem quatenus Verbum est et unigenitus Filius. Pa- 
ter essentialiter misericordiarum, quatehus fons illa- 


τῆς εὑρίσχεται τοιοῦτος, οἷοί εἰσιν οἱ γινόµενοι οἱ- Ὁ rum est: quoniam baud talis est virtutis electione, 


xilpgovsg* ὡς ὁ Πατὴρ οὐράνιος, οἰχτίρμων ἔστίν * 
ὁ γὰρ τῶν οἰκτιρμῶν Iavhp µεταδίδωσι τοῖς σπεύ. 
δουσι μιμεῖσθαι αὐτὸν, οὐχ εἶναι, ἀλλὰ γίνεσθαι ol- 

τίῤµοσιν: πρὸς τούτοις xal πάσης παράκλήσεως, 
ἐμπαίθείας]. καὶ χάριτος ὢν Θεός * αὕτη ἐστὶν ἓν d] 


*! Joan. v, 19. 


(14) Singularis videtur h»c Didymi leclio, nempe 
Silvani nomen in titulo Epistole post alia duo; ne- 
que enim id nomen occurrit apud Chrysostomuin, 
vel Theophylactum, vel OEcumenium, neque apud 
Grx»carum vel Latinarum varietatum collectores. 
Quin adeo nomen id in titulo desiderat ipse catene 
Vaticanz textus, cui subest Didymi commentarius. 
Deest Silvanus etiam in codice vetustissimo et cele- 


prout sunt qui misericordes fiunt: sicut Pater ccle- 
stis, misericors est ; nam Pater misericordiarumiisqui 
se imitari student, tribuit non ut sint essentialiter, 
sed ut flant misericordes. Preterea omnis consola- 
tionis, clementie, gratieque Deus est: in qua vi 


* 


bri Vat. 1909. Num ergo ex ceapinli versiculo 19, 
conjecturaliter a scriba aliquo vetere translatus 
fuit in titulum Silvanus, qux deinde lectio in alios 
codices propagata fuerit? Atqui. Didymas nonnisi 
aliqua exemplaria proprie leetieni contraria [uisse 
inemoret, Utique et sauctus Basilivs, in quem casu 
jncidi, De Sp. S., cap. 25, proreus ostendit se SIE 
vanum in hejus Epistolz titulo legisse. 


4685 ᾿ 


DIDYMI ALEXANDRINI 


168i 


delicet et per quam recreantur omnes qui pro A xat δι ἧς παραχαλοῦνται πάντες ol ὑπὲρ ἀλτθεία- 


veritate, imo vero pro recta religione affliguntur. 

Sic enim bi afflictos alios, seque infirmiores, doce- 

bunt sub tribulantium verbere solamen percipere. 
VERS. 6. Sive autem tribulamur. — 

Affligi se dicunt magistri, ob profectum atque 
salutem alumnorum, ut perfectam patientiam ha- 
bentes roborentur ; dum sperant dignas ἁλίυιη iri 
remunerationes apostolis pro veritate decertantibus, 
itemque illorum discipulis. 

VEBs. 7. Sicut socii passionum esiis. 

Quia participes passionum fuerant, quarum 
causa (fit consolatio, ,significat illis tribulatio- 
nem magnam, qua in Ásia sibi acciderat ab aceu- 
satione calumniaque Demetrii, Ae sane convenien- 
ter, quoniam dixlt pati se pro illorum consolatione 
et salute, ut patientiam acquirant, qua in ipsis 
passionibus operatur, recte, inquam, manifestat il- 
lis, se cum sociis quasi supra vires persecutionem 
ac. tribulationem passum, adeo ut propemodum 
ambigeremus, utrum vite fiuis instaret. — Sistit 
etiain causam ob quam sibi mori prope contigerat, 
dicens : Quoniam in nobis confidebamus, fore ut 
adversus quamlibet tribulationem baud remisse 
- nobis adesset auxiliator Deus; ut in ipso et per 
ipsum omni srumnz superiores fleri non dubita- 
remus, nempe quod Deus brevi tempore ope sua 
destituens , suasit ipsis uL ei semper confiderent : 
namque hzc fiducia non solui incolumes eos con- 
servat qui vivunt ; sed illos etiam qui vitam amise- 
rynt ad eamdem revocat, Deo scilicet a mortuis eos 
suscitapte. Quamobrem et nos ipsos excitamus, et 
vos hortamur, quominus in virtute vestra fiduciam 
habeatis; ne videlicet vita excidamus, sed in Deo 
speremus, qui nos, eliamsi in mortem inciderimus, 
viviücabit. Scitote autem quod, etiamsi perturbatio- 
nem agoniamqQue bobuerimus propter instantem 
gravissimam tribulationem, attamen in corde tan- 
ium hac pugna fuerit ; babuimus enim responsum 
mortis, mortem nobis cogitatione tenus indicentes, 
nihil porro turbulentum agentes, Uude recte re- 
putavimus debere nos coufidere in illo qui ex mor- 
tuis resuscitat et inorte liberat. Pradictis cousonat 
ei illud, « Turbatus sum, et non sum Jocutus ?*. » 
Nec non illud de Jobo diclum, quod labiis non 
peccaverit coram Domino ?*, acerbis licet 3c ter- 
ribilibus eidem contingentibus. Patet autem non de 
communi vita vel morte scribi bec. Ait enim: 
Qui de tali tantaque morte nos eripuit et eripit; in 
quem speravimus δν. Nam si de communi morte 
Lic seruo esset, nunquam morerentur bi qui ita 
loquuntur , lapsu temporum extra corpus facti. At- 
qui reapse communem mortem subeunt, qui talia 
hic affirmant. De illa igitur norte. loquuntur, quie 
arimam ab sxterna vita abstrahit. 

33 Psal. txxvi, ὃ. *?* Job 1, 22, 


(15) Intelli it Demetrium argeutarinm, qui Paulo 
otium in kia facessiveral. Act, xix , 24 
E Cod. ἑαυτόν. 


47) Hac et aliquot sequentes exicue verborum 


* nf Cor. 1,10, 


μᾶλλον δὲ εὐσεθείας, θλιδόµενοι ' οὕτω γὰρ xai τος 
ἄλλους θλιόοµένους ὄντας αὐτῶν ὑποδεεστέρους b- 
δάξουσι παραχαλεἶσθαι ὑπὸ τῶν θλιβόντων. 
Εἴτε δὲ θ.1/δόµεγοι. 

θλίθεσθαἰ φασιν οἱ ξιδάσχαλοι ὑπὲρ προχοστς χαὶ 
σωτηρίας τῶν πεπαιδευµένων, ἵν ὑπομονῆν ἔχαντες 
τελείαν βεδαιωθῶσιν, ἑλπίζοντες τυχεῖν ἑκαξίων 
ἁμοιθῶν δοθησοµένων τοῖς ὑπὲρ ἀλτθείας ἆγωνιςςο- 
µένοις ἀποστόλοις xai τοῖς τούτων ἀχροαταῖς. 

"Ὥσπερ κοιγωνοί ἐστε τῶν παθηµάτων. 

Ἐπείπερ Χοινωνίαν εἶχον τῶν παθηµάτων i 
οἷς. ἡ παράχλησις, δηλοῖ αὑτοῖς τὴν ὑπάρξασαν 
θλίψιν οὖσαν μεγάλην ἐν τῇ Ασία Ex διαθολτς xz. 
συχοφαντίας Δημητρίου (13) * xat εἰχότως ΥΣ, ἐτεί- 
περ εἶπεν πάσχειν ὑπὲρ τῆς ἐχείνων παραχλίέσεως 
xai σωτηρίας, ὅπως χτβσωνται ὑπομονὴν ch) ἐν 
τος αὐτοῖς παθήµασιν ἑνεργουμένην, «φανερο 
αὐτοῖς ὡς ὑπὲρ δύναμιν διωγμὸν χαὶ θλύνιεν ὑπέμει- 
νεν αὑτός τε χαὶ οἱ αὖν αὐτῷ; ὡς μιχροῦ δεῖν ἓξ- 
απορηθῆναι, τουτέστιν ἐχπεσεῖν τοῦ νῆν ' παρῖσττει 
δὲ τὴν αἰτίαν τοῦ μιχροῦ δεῖν τοῦτο παθεῖν, εἰπών 
Ἐπεὶ γὰρ πεπειθότες ἦμεν ἐφ᾽ ἑαυτοῖς ὡς zpb; 73- 
σαν θλίψιν ἀνενδότως ἴστασθαι βοηθῶν ἡμῖν ὁ θεές 
ὅπως ἐν αὑτῷ καὶ δι’ αὐτοῦ πάντων ἐπιπόνων περ:- 
έσεσθαι θαῤῥῶμεν ' ὀλίγον πως γυµνώσας tf παρ 
αὐτοῦ βοηθείας, ἔπεισεν ὡς δεῖ πάντοτε ἐπ᾽ αὐτὸ τε- 
ποιθέναι ’ fj γὰρ τοιαύτη πεποίθησις οὗ µόνον Ev cut 
τοὺς ζῶντας φυλάττει, ἀλλὰ xal τοὺς ταύτην ἁτούς- 
λόντας αὖθις εἰς αὐτὴν ἄγει ἐγείρας αὐτοὶς ix νε- 
χρῶν * ὅθεν xal ἑαυτοὺς διεγείροµεν, χαὶ ὑμῖν ππρεγ- 
γνῶμεν μὴ ἐπ᾽ οἰχείᾳ δυνάµει την πεποίθησιν ἔχειν' 
ὅπως μὴ τῆς ζωῆς ἑχπέσωμεν, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ θεῷ ἑλ- 
πίσωμεν, ὅστις ἡμᾶς ζωοποιήσει χἂν bv νεχρότττι 
γενώµεθα ἴστε δὲ ὅτι, εἰ xaX τάραχον χαὶ ἀγωνίαν 
ἔσχομεν ix τῆς χαταλαθούσης βαρυτάτης θλέφεως, 
ἁλλ οὖν µέχρι τῆς χαρδίας ἕστη τὰ τοῦ χλόνου 
ἔσχομεν γὰρ τὸ ἀπόχριμα τοῦ θανάτου, χαταύτς:- 
σάμµενοι ἑαυτοῖς (16) θάνατον µέχρι τῶν λογισμῶν, 
οὐδὲν ταραχῶδες πράξαντες ... (11). "Όθεν καὶ Ev- 
γοιαν ἔσχομεν ἀγαθὶν περὶ τοῦ δεῖν πεποιθέναι ἐπὶ 
τῷ ἐγείροντι ἐκ νεχρῶν xal ῥυομένῳ ἐκ θανάτο». 
Tol; προχειµένοις αννῴδει τὸ, « Ἐταράχθην xal o2x 
ἐλάλησα, » xai τὸ περὶ τοῦ "166, ὡς οὐχ ἥμαρτεν τοῖς 


D χείλεσιν ἑναντίον Κυρίου, πιχρῶν καὶ φοθερῶν συµ- 


θεθηχότων αὐτῷ ᾽ φανερὺν δὲ ὅτι οὐ περὶ τοῦ χοι- 
voU ζᾗν xal θανάτου γράφεται τὰ προχείµενα: gr: 
γάρ. "O« Ex τηλικούτου θανάτου ἑῤῥύσατο χαὶ ῥύι- 
ται, εἰς ὃν ἠλπίχαμεν ᾿ εἰ γὰρ περὶ τοῦ κο[ινοῦ θανά- 
του] ἐλέγετο ταῦτα, o) τεθνήξονταί ποτε οἱ ταῦτα M- 
γοντες, χατὰ χρόνον ἔξω αὐτοῦ γινοµένους * ἀλλά μὲν 
τεθνἠχασι τὸν κρινὸν θάνατον οἱ ταῦτα βεδαιούμενοι 
περὶ Υὰρ τοῦ θανάτου φααὶ τυῦ χατασπῶντος τν 
φυχὴν &nb τῆς αἰωνίου ζωῆς. 


lacunae sunt, relicto in codice spatio ; quo indicium 
est, nostrum fuisse exscriptum ex antiquiore detri- 


. mentis identidem affecto. 





10ου 


FRAGMENTA IN EPIST. Il AD CORINTHIOS. 1230 


Συνυπουργούντω» καὶ ὑμῶν ὑπὲρ ἡμῶν τῇ δεή- A Ὑεκο. 14. Adjuvantibus et vobis oratione pro nobis. 


σει. 


"Ev τοῖς προχειµένοις διδάσχει ὡς τὰ μεγάλα ὄν- 
τως xo Octa δωρήµατα δίδοται, εὐχῆς πλειόνων ὑπὲρ 
ἑνὺς λαμθάνοντος ἀναπεμπομένης ' διὸ xa εἰς εὔ- 
νοιαν xai διάθεσιν τὴν πρὸς αὐτὸν διεγείρων φησίν; 
"Ex τηλιχούτου θανάτου ἀῤῥύσθην ὑπὸ τοῦ θεοῦ 
συμθαλλοµένων xaX ὑμῶν τῇ δεῄσει ὑπὲρ ἐμοῦ . ἵνα 
&x πολλῶν πρεσθενόντων προσώπων tb elc ἡμᾶς τοὺς 
θλιθέντας Υενόμενον χάρισμα ὑπὸ πλειόνων εὐχαρι- 

στηθῇ * εἰ γὰρ πολλοὶ οἱ συνυπουργήσαντες τῇ δεή- 
get εἰς τὴν ὑπάρξασαν δωρεὰν, ἀχόλουθόν ἐστι τὸ 
τοὺς αὐτοὺς τούτους εὐχαριστῆσαι τῷ παρασχόντι 
9s). 
!'H Τὰρ καύχησις ἡμῶν αὕτη ἐστὶ, τὸ μαρτύριον 
τῆς συ»ειδήσεως ἡμῶν. 

Τὸ πρὸς θεὸν χαύχηµα μαρτυρεῖται Ex τῆς συνει- 
δήσεως * εἴρηται δὲ περὶ τῆς συνειδήσεως μὴ δεχοµέ- 
νης πρόσωπον. Αὕτη οὖν dj χαύχησις, fit; µαρτύ- 
ριον τῆς συνειδήσεως ἡμῶν ὑπάρχει, παρεσχεύασεν 
ἓν ἁγιότητι χα) εἰλικρινείᾳ, ἀλλὰ μὴ ἐν ἀνθρωπίνῃ 
παιδεύσει ἀναστραφῆναι ἓν παντὶ τῷ χόσµῳ, μάλι- 
στα δὲ πρὸς opa; ὁ γὰρ κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον παι- 
ὀξεύων, οὐχ ἀνθρωπίνην ἑπαγγέλλεται διδασχαλίαν, 
ἀλλὰ τὴν ἐκ τῶν ἁγίων Υγινοµένην Γραφῶν * ftus διὰ 
τὸ ἐχτὸς εἶναι κηλῖδός τινος, εἱλιχρινῆς ἐστιν σαρ- 
χένην δὲ σονίαν «tv περὶ αἰσθητῶν ὠνόμασεν, ἣν 
ὁ ἔχων οὐ χωρεῖ τὸν τοῦ Πνεύματος σοφίἰαν, µωρίαν 
αὐτὴν λογιςόµενος ’ ἔθος δὲ τῇ Τραφῇ τὰ περὶ τῶν 


His verbis docet, magna sane et divina beneflcia 
concedi , multis pro uno accipiente orantibus. 
Quare et illorum benevolentiam et erga se affectum 
excitlans ait: Ex tali tantaque morte ereptus fui a 
Deo, faventibus etiam. vobis oratione pro me, ut 
ob beneficium, multorum hominum orantium gra- 


.ta a me tribelato acceptum , gratie a pluribus 
agantur; nam si multi ad impetrandam gratiam ora- 
. tione adjuverunt, sequitur ut iidem hi gratias agant 


datori Deo. 


B Vins. 19. Nam gloria nostra hec est, testimonium 


conscieniie nosira. 


Gloriatio in Deo, testimonium a conscientia lia- 
bet. Dicitur id autem de conscientia que personam 
non accipit. Hxc ergo gloria, quie est conscienti;e 
nostra testimonium, fecit ut nos cum sanctilate 
et puritate, non autem secundum humanam disci- 
plinam conversaremur in universo mundo , maxime 
vero apud vos; nam qui ex Evangelii regula eru- 


.dit, haud humanam nuntiat doctrinam, sed illam 


quam sancli Scripture tradunt ; quee eum absque 
omni macula sit, sincera est , carnalem vero. δὰ- 
pientiam dicit illam rerum sensibilium , quar qui 
habet, spiritus sapientiam non capit, quia stultitiam 
esse hanc arbitratur, Mos autem Scripture est 


ποσμιχῶν καὶ ὑλιχῶν µαθήµατα σάρχινα xaXsty* οὔ- C. mundanarum ac materialium rerum disciplinas ap- 


τω γοῦν xai φρόνημα λέγεται τῆς σαρχός ' καὶ ἓν 


τοῖς ἔργοις τῆς σαρχὸς χαταλέγονται αἱρέσεις, φαρ- 


μαχεῖαι, εἰδωλολατρίαι οὐ γὰρ ἔτι ταῦτα σάρχινα 
ῥητέον, παρονοµαζόµενα ἀπὺ τῆς αἰσθητῆς σαρχός ' 
εἴρηται γὰρ ἀπὸ τῆς ὑλικῆς ἔξεως, καθ ἣν ὁ ἑνερ- 
γῶν, γατὰ σάρχα περιπατεῖν λέγεται, καὶ γίνεται 
σάρχινος πραθεὶς ὑπὸ ἁμαρτίαν. "Όμως δὲ εἰ xai iv 
πάση τῇ οἰχουμένῃ ἀνεστράφημεν iv ἁγιότητι χαὶ 
εἱλ.χρινείᾳ, ἀλλ oov τοῦτο πρὸς ὑμᾶς μᾶλλον xal 
μᾶλλον πεποι[χαµεν, | 

Οὐ γὰρ ἅ-Ία γράφοµε» ὑμῖν, AV f) ἃ ἁναγινώ- 

σχετε. 

Παρειληφόσιν ὑμῖν ἀναγινώσχειν τὰ Εὐαγγέλια καὶ 
τὸν νόµον χαὶ τοὺς προφήτας, οὐχ ἕτερα ὧν ἀναγινώ- 
σχετε γράφοµεν * ὡσαύτως γὰρ ἐχείνοις ἐστὶ θεόπνευ- 
«xa, & χαράττοµεν ἓν ταῖς Ἐπιστολαῖς. Ἐπιγινώσκετε 
οὖν xat ὑμεῖς αὐτὸ τοῦτο, μεριχὴν διάληψιν τέως ἔχον- 
τες * προσδοχῶμεν δὲ σὺν θεῷ φάναι, ἐπιγνῶναι ὑμᾶς 
ἕως τέλους, τουτέστιτελείος xat ἀνελλειπῶς' ἐπιγνόν- 
τες γὰρ ἡμᾶς Ex µέρους, προσλαμθάνοντες às τῇ φθα- 
σάση ἐπιγνώσει ἑπίτασιν τῶν γνωσθέντων xal ἕτερα 
θεωρήματα, τελείαν ἔξετε θεωρίαν, ὡς τὰ αὐτὰ Υρά- 
φομεν Μωῦσεϊῖ καὶ τοῖς προφήταις xal τοῖς εὖαγγε- 
λισταῖς' ὁ γὰρ πρὸς ἐχείνους γενόμενος Θεὺς Λόγος, 
σαὶ kv ἡμῖν λαλεῖ, οὐχ ἕτερος ὧν τοῦ Χριστοῦ: πέ- 
ποιθα δὲ ὅτι οὕτως ὑμῶν διαχειµένων, ὅτι (18) xav- 


"νο Gal, v, 20. 
(18) Sic repetitur in cod. 


55 fom. vin, 6. 


'his quz legitis, scribimus : 
. Spirata sunt, quz in Epistolis charaxamus. loc ita- 


pellare carnales. Sic itaque etiam carnis prudentia 
dicitur 35: atque inter.carnis opera numerantur 
h:ereses, veneflcis, idololatrize?* , nequaquam enim 
bec carnalia eunt. dicenda, quasi sumpto a sensi- 
bili carne nomine ; sed dicuntur potius a materiali 
affectione, ex cujus norma qui operatur, secundum 
carnem ambulare dicitur, evaditque carnalis, pec- 
cati manceps factus. Verumtamen, etiamsi in uni- 


, verso mundo cum sanctitate ac puritate versati su- 


mus,spud vos utique magis naagisque id sategimuse. 


Vrkns. 16. Non enim alia scribimus. vobis, quam 
que legitis. 


Nam cum vos soleatis legere Evangelia et. le 
gem atque prophetas, nos quidem haud diversa.ab 
seque enim a.Deo ἱπ- 


que οἱ vos sciatis, qui hactenus nonnisi partem 
institutionis habuistis. Speramus autem , cum Dei 


ope, fore ut vos in flnem usque cognoscatis, id. est 


. perfecte et absque ullo defectu. Nam cum nos ex par- 
| te cognoscalis , mox superiori notitiae incrementum 
 scientiz: addentes atque alias observationes, perfe- 
ctam evidentiam habebitis , nos paria scribere 


Moysi οἱ prophetis atque evangelistis. Etenim quod 
factum est ad eos verbum Dei, idem in nobis quo- 


que loquitur, a Christo non alienum. Confido ag- 


1631 


DIDYMI ALEXANDRINI 


tem, vos lioc animo affectos, de me gloriari. Nam A χᾶσθε ἐν ἡμῖν' xal γὰρ ἡμῶν τὸ χαύχηµα ὑμεῖς Lour 


οἱ nostrum gaudium vos estis in. die Domini, qua 
judicium exercebit de omnibus qui aute tribunal 
ejus apparebunt. Fortasse autem ϱὐ ex vero lu- 
minein animabus fit illuminatio, ea dies Domini 
e8t. 


Vegas. 15. Hac confidentia volui prius venire ad 
v05. 


Hoc locutione demonstrat gaudere se de Corin- 
thiorum emolumento, quia meliores illos effecerat. 
Propterea is hoc proposito perseverans, volebat ije- 
rum ad eos accedere dum in Macedoniam pergeret. 
Et postea illinc revertens, rursus invisere, ut denuo 
deillorum utilitatibus ]ztaretur. Apparet enim ex 
utriusque Epistolze scriptura Paulum Corinthi fuisse : 


ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου, Ev f, κρινεῖ τοὺς Φφανερου- 
µένους ἓν τῷ βήµατι αὐτοῦ δυνατὸν δὲ τὸν ὑπὸ τοῦ 
ἀληθινοῦ φωτὸς Ὑινόμενον ἐν ταῖς φυχαῖς φωτισμὸν, 
ἡμέραν εἶναι τοῦ Κυρίου. 


Ταύτῃ τῇ πεποιθήσει ἐδουἰόμην πρὸς ὑμᾶς éAGsir 
πρότερον. 


Διὰ ταύτης τῆς λέξεως παρίστησιν ὅτι χαρὰν ἔσχεν 
ὠφελουμένων Κορινθίων £v τῷ βελτιοῦν αὐτούς' δὸ 
ταύτῃ ἑμμένων τῇ προθέσει, Ἠθούλετο πάλιν ἔπιδη- 
μῆσαι αὐτοῖς ἀπιὼν ἐν τῇ Maxsbov(a- κἀκεῖθεν ἔπι- 
στρέφων πάλιν αὐτοὺς ἰδεῖν, ἵνα πάλιν εὐφρανθῖ 
ὠφελουμένων αὐτῶν. Φαΐνεται γὰρ διὰ τῆς τρατῆής 
ἁμφοτέρων τῶν πρὸς αὐτοὺς Ἐπιστολῶν γενόμενος 


Memque ex verbis, «Sed parcens vobis, non veni B ἐν Κορίνθῳ: ἀλλὰ xal διὰ τοῦ, « Φειδόμενος ὑμῶν 


rursus ad vos Corintbum, » id ipsum ostenditur. 


γεας. 32. Ego autem testem Deum invoco in animam 
meam. 


Conscius licet sermonis Domini in Evangelio **', 
non oportere jurare, sed exacte loqui, nempec est », 
quando reapse 651; « non» vero, cum ila se res 
habet ; nune tamen cum juramento afürmare vide- 
tur. Atque id juste adinodum. Nam quia suam erga 
Corinthios sffeetum nuntiat, hie vero nonnisi in 
mente et corde subsistit; verisimile aatem erat, 
dilectos illos dubitare de tam genuino erga se amore, 
testem dieti sui invocat Deum in sdam aulmam, 
qui arcana quoque in ipsa latentia. scit. Àit quippe: 


οὐχέτι 100v sig Κόρινθον, » τὸ αὐτὸ τοῦτο παρ- 

[oca tat. 

Ἐγὼ δὲ μάρτυρα τὸν θεὺν ἐπικαλοῦμαι ἐπὶ τὴν 
ἐμὴν γυχήν. 

Εἰδὼς τὸ εἰρημένον πρὸς τοῦ Σωτῖρος tv Εὔαγγε- 
λίῳ περὶ τοῦ μὴ δεῖν ὀμνύναι, ἀλλ ἔχειν λόγογ ἀχατά- 
γνωστον περὶ τοῦ, € val, » ὡς ὄντως val, xal τοῦ. «ob, » 
ὡς οὕτως ἔχοντος, διαθεδαιούµενας ἐνταῦθα ὀμνύναι 
δοκεῖ' xal µάλα Ye δικαίως. Ἐπεὶ γὰρ διάθεαιν Eas 
τοῦ flv εἶχεν πρὸς Κορινθίους ἁπαγτγέλλει, αὕττι δὲ ἐν 
διανοίᾳ χαὶ καρδίᾳ τὸ εἶναι ἔχει, εἰχὸς δὲ Tv τοὺς 
ἀγαπωμένους ἀμφιδάλλειν περὶ τῆς οὕτως πρὸς αὖ- 
τοὺς Υνησίας ἀγάπης, μάρτυρα τῶν λεγομένων χαλεῖ 
τὸν θεὸν ἐπὶ τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν, ἐπιστάμενον xal τὰ 


Venio ad vos desiderie vestri impulsus. Etsi quando C ἐν τῷ χρυπτῷ ταύτης κείµενα! φησὶ γάρ: Ἐπιδημῶ 


id minime facio, nonnisi ut vobis parcam memet 
cohibeo, Scitis enim, me cum primo ad urbem ve- 
siram veni anno integro cum mensibus sex istic 
versatum, dum quotidianum vestrum in Christo in- 
erementum et utilitatem lubens spectarem. Tum 
profecto, preter. communem doetrinam, mysticas 
eiiam traditiones vobis expesul : id enim in priore 
Episiola ostendi, adhortang vos ut qu: accepistis 
yetineretis. Sed quia nanc probe cognovi, a falsis 
aliquot magistris vos decipi, qui resurrectionenr a 
mortuis et animz immortalitatem negant, preterea- 
$ue rerum quoque indifferentium scientiam subver- 
tunt ; bas ob causas distuli nunc, ante aliquod re- 
medium quod per litteras fleri potest, ad vos venire. 
Hzc autem per Epistolam scribo, dominum me ve- 
etri fidei denuntians; vobis enim ad eredendum 
opitulamur per magisterium : οἱ quoniam per cate- 
chesiin nostram ad fldem accessistis, nos. sicuti 
docuimus, sic etiam vobis commemoramus, ut inea, 
quam recte suscepistis, fide maneatis. Quanquam 
enim nonnulli a deceptoribus subversi luerunt, ni- 
bilominusg'confido vos in ea qua imbuti fuistis fide 
firmos fore. 


CAP. ll, vERs. 5. Meum gaudium omnium vestrum 
N est. 


Gaudium meum, iuquit, omnium vestrum est 
propter bonam famam; demonstrane simul quod 


V^ Matth. v, $7. 


πρὺς ὑμᾶς ποθῶν ὑμᾶς» xal ὅτε δὲ τοῦτο οὗ πράττω, 
πάλιν φειδοῖ τῇ πρὸς ὑμᾶς ἐπέχω. Ἴστε γὰρ ὅτι 
πρότερον ἑλθὼν εἰς τὴν πόλιν ὑμῶν, ὅλον ἐνιαυτὸν 
xaX μῆνας ἓξ ἐνεδιέτριψα, yalpuv Ev τῷ χαθηµέραν 
ὑμᾶς χατὰ Ἀριστὸν ὠφελουμένους προχόπτειν. ᾽Αμέ- 
λει γοῦν πρὸς τῇ χοινῃ διδασκαλίᾳ, καὶ μυστικὰς τα- 
ραδόσεις παρέθηχα ὑμῖν. τοῦτο γὰρ ἐν τῇ πρὺ ταυ- 
της Ἐπιστολῇ ἐδήλωσα, διεγείρων χατασγεῖν ὑμᾶς ἃ 
παρειλήφατε. Ἐπειδὴ 66 νῦν ἀχριθῶς πέπεισµαι ὡς 
ψευδοδιδάσχαλοί τινες ἁπατῶσιν, ἀθετοῦντες τὴν Ex 
νεχρῶν ἀνάστασιν xai τὴν ἐπὶ διαμονὴν τῆς φυχῖς 
ἔτι μὴν χαὶ τὴν περὶ ἀδιαφόρων γνῶσιν διαστρέφον- 
τες’ τούτου χάριν ἐπέσχον νῦν πρὸ θεραπείας τινὺς 
διὰ γραμμάτων ὑπαρχθῆναι δυναµένης ἐπιδτμῆησαι 
ὑμῖν' ταῦτα δὲ ὀπιστ[έλλω] κύριον τῆς πίστεως ὑμῶν 
ἐμαυτὸὺν ἀναγορεύων ΄ σφυνεργοῦμεν χὰρ εἰς cb zv 
στεύειν ὑμᾶς διὰ διδασχαλίας᾽ xal ὀπεὶ x κατηχήσεως 
ἡμῶν τῇ πίστει προσεληλύθατε, ὥσπερ ἐδιδάξαμεν, 
οὕτω xaX ὑπομιμνήσχομεν, ὅπως ἑμμένητε fj χατορ- 
θώσατε πίστει’ xÀv γάρ τινες ἐχλονήθησαν ὑπὸ τῶν 
ἁπατεώνων, ἀλλ οὖν θαῤῥώ ὡς ἑστήχατε ἓν T] zap- 
ελάθετε πίστει, ἄντες Ev αὐτῇ βέδαιοι. 


Ἡ ἑμὴ χαρὰ πάντων ὑμῶν ἑστιν. 


Ἡ χαρὰ ἡ £ph, qnot, πάντων ὑμῶν ἐστιν διὰ t) 
εὐφήμονυ, xai τὸ πρὸ αὐτοῦ δηλῶν, λέγω 6b τὸ, « Ἡ 





FRAGMENTA IN EPIST. l1 AD CORINTHIOS, 


1690 


o zen ἡ ἐμὴ πάντων ὑμῶν ἐστιν. » Ἔδει γὰρ λυπου- A przeessit, nempe : « Tristia mea, omnium vestrum 


x£vep τῷ ᾿Αποστόλῳ συλλυπεῖΐσθαι Κορινθίους, ἵνα 
καὶ χαἰίροντι (18) συγχαἰρωσιν. "Ost δὲ ἐχ γνησίας 
διαθέσεως ἐπιστέλλω ταῦτα, φησὶ, γινώσχετε Ex πολ- 
λτις θλίφεως xat συνοχῆς χαρδίας διὰ πολλῶν δαχρύων 
ὑπηγορεῦσθαι τὴν Ἐπιστολήν. Οὐ γὰρ ἐδουλόμην 
τοιούτων ὑμᾶς δεῖσθαι ἐπιπλήξεων, ἀλλ᾽ ἁποδείξεων 
τῶν περὶ τῆς ἀληθείας δογμάτων xaX ὑπομνήσεως, 
μᾶλλον δὲ προτροκῆς πρὸς τελείαν ἀρετήν. 


Ἐν προσώπῳ Χριστοῦ. 

Διττὴν τοῦίο διάνοιαν ἔχει τὸ, « ἐν προσώπῳ (19) 
Χριστοῦ: » δηλοῦται γὰρ ἦτοι ἐν προσώπῳ, τουτέστιν 
ἐνώπιον καὶ βλέποντος Χριστοῦ: ἀλλὰ καὶ τὸ, φέρων 
τοῦ Χριστοῦ πρόσωπον χεχάριαµαι, εἰδὼς ὅτι xa 


αὐτὸς πάντα τὰ πρὸς µαχαριότητα χαρίσασθαι xplvac B 


ἐπεδήμησεν τῷ Bip. Αὐτοῦ τοίνυν φέρων τὸ πρόσ- 
ωπον (μιμεῖσθαι γὰρ αὐτὸν εὔχομαι καὶ σύμμορφος 
αὐτοῦ εἶναι), συνεχώρησα τὴν ἁμαρτίαν τῷ µετα- 
νοῄσαντι' ὅθεν xeX ὑπὸ... τῆς γνώμης εἶναι προτρέ- 
ποµαι. Οὐχ ἀγνοεῖν γὰρ τοῦ Σατανᾶ τὰ πανουργεύ- 
pata δεῖ, ὣς πάλαι τῆς πορνείας Υινομένης αὐξά- 
νειν τὴν βλάδην θέλων, παρεσχεύαζεν τὸ ἀσυμπαθὲς, 
ὡς p πενθεῖσθαι τὸν ἑαλωχότα τῇ xax(a* νῦν δὲ 
ἔπεισεν ἀσπλαγχνίαν εἵναι πρὸς τὸν παυσάµενον τοῦ 
χαχοῦ, ἵνα διὰ τούτου κἀκχεῖνον ἀπολέση. xal 


ὑμᾶς ἁλαξόνας xal ὀπερηφάνους κατ αὐτοῦ ἀπο- 


δείξη. 'AXX ὅρα pj τις ἀπεχδεχόμενος τὸ βού- 
λημα τοῦ Αποστόλου, δόξῃ φαῦλον εἶναι τὸ γνῶ- 
σιν ἔχειν τῶν σατανιχῶν νοημάτων. βλαπτιχὸν 
Υὰρ Ίχιστα τὸ τοιοῦτον, ἀλλὰ μᾶλλον ὠφελητι- 
xóv' τὸ γὰρ εἰδέναι τὴν νόησιν χαὶ προαίρεσιν, 
οὐ ποιεῖ xaxbv, ἀλλὰ τὸ αἱρεῖσθαι. ᾽Αμέλει γοῦν 
καὶ τοὺς ἑλέγχειν τοὺς ἁπατεῶνας προαιρουµένους, 
εἶδότας τὰ τῆς ἁπάτης ἑχείνων, οὗ µεμ.όμεθα, ἀλλὰ 
xal πάνν ἀποδεχόμεθα: οὗ γὰρ τὸ εἰδέναι, ἀλλὰ τὸ 


est. » Oportuit enim Πιῶδίο Apostolo contristari 
simul Corinthios, ut etiam lxto congauderent. Quod 
autem hac vero affectu commolus scribam, scitis, 
inquit, quoniam ob multam tribulationem et ar; 
gustias cordis mulis cura lacrymis Epistolam di- 
ctavi. Neque enim voluissem vos hujusmodi incre- 
pationibus indigere, sed ut vobis dogmata polius 
veritatis ostenderentur, alque ut imoneremini, imo 
vero ad perfectam virtutem. compelleremini. 
Vkns. 10. In persona Christi. 

Duplicem habet sensum bec dictio, « in persona 
Christi : » significat enim vel coram, et Christo 
spectante; vel etiam, Cbristi gerens personam do- 
navi, sciens ipsum quoque beatitudinis nostra causa 
omnia donare volentem, in mundum venissc. Ergo 
illius gereus personam (imitari enim euim gestio, et 
ei conformari), condonavi peccatum peenitenti; quam- 
obrem pari ut vos sententia sitis cohortor. Non enim 
Satanz astutiam | ignorare oportel, qui veteris for- 
nicationis sugere damnum volens, misericordiam 
sustulit, ne doleat qui iniquitatem patravit. Nunc 
awtem nullam inventum iri clementiam suadet ab 
eo qui peccare desiverit; ut sic et illum pessumdet, 
el vos vanos atque superbos adversus eumdem eff- 
Cist. Sed eave, ne quis suscepto Apostoli consilio, 
existimet vanam esse Satanicarum artjum cognitio- 
nem : id enim nullius detrimenti est, imo polius 
utile : nam scientia cogitandi atque eligendi, malos 
nos haud efficit, sed ipsa electio, Itaque ne illos qui- 
dem qui coarguere prastigiatores suscipiunt, pro- 
pterea quod illorum malitiam norunt, nos reprehea- 
dimus; imo eos valde approbamus : που enim, in- 
quam, mali cognitio, sed electio, malosfacit. Scimus 
itaque. Satanz cogitationes, non ut secundum 648 
operemur, sed ne decepti capiamur. 


προαιρεῖσθα; τὰ φαῦλα χαχοὺς ποιεῖ. Ἴσμεν τοιγαροῦν τὰ νοήματα τοῦ Σατανᾶ, οὐχ ὅπως ἑνεργῶ- 
μεν χατ αὐτὰ, ἀλλ ἵνα μὴ ἁπατώμενοι παγιδευθῶμέν. 


Ἔ 1θὼν δὲ εἰς τὴν Τρωάδα. 
Γέγονεν αὐτῷ ἡ ἐκ Τρωάδος εἰς Μακεδονίαν μετά- 
6ασις ἐξ ὁπτασίας. "Ev γὰρ τῇ Γραφῇ τῶν Πράξεων 
τῶν, ἁποστόλων εἴρηται, ὡς ὄντι αὐτῷ Ev Τρωάδι 


Vgns. 129. Cum venissem autem in Troadem. 
Contigit illi ex Troade in Macedoniam iransitio, 
visionis cujusdam causa. Namque in Actuum apo- 


stolorum libro dictum est, Paulo in Troade consti- 


&vhp Μαχεδὼν ὤφθη ἀποχαλύψεως τρόπῳ χελεύων' p tuto, virum. Macedonem  revelantis more ipsi esse 


ἔμασχεν váp: « Διαθὰς εἷς Maxsbov(av βοῄθησον 
ἡμῖν. » Ἐσιώπησε δὲ τοῦτο, γράφων τὴν Ἐπιστολὴν, 
γνώμης µετριότητι δοχιµάσας μὴ εὔχαιρον εἶναι τὸ 
λέχειν τοιαῦτα περὶ ἑαυτοῦ, ὡς ἓν τοῖς ἑπομένοις δεί- 
ξε,. ᾽Αμέλει γοῦν χάριν ὁμολογεῖ τῷ θεῷ ἐπὶ τῇ µε- 
ταδάσει, ὡς ἑξῆς ἐπιφέρων ἐρεῖ. Ἐπίστησον δὲ τί 
βούλεται, θύρας pot ἀνεφγμένης μεγάλης ἐν Kuplo. 
Τάχα γὰρ ἀνοίγεται θύρα τοῦ λόγου πρὸς τοῦ Κυρίου 
τοῖς ἐξ ἐπινοίας θείας δεχοµένοις τὸ λέγειν, ἀλλ᾽ οὖχ 
ἐξ ἀνθρωπίνης τέχνης παρασχευἣν ἔχουσιν. Λέχει 
γοῦν θεός’ « Πλάτυνον τὸ στόµα σου, καὶ πληρώσω 
! ajxó. » Kat à σοφὸς χέχραγεν' "Ανοιγε σὺν στόµα λό- 
«tp θεοῦ΄ τουτέστιν, Ἡαρεσχευασμένος Eco πόθῳ xat 


π Λει. xvi, 9. 35 Ρο] μκσχ, 11. 
(18') Cod. χαίροντες. 


oblatum, atque ita jubentem : « Transiens in Mace- 
doniam adjuva nos **. » Tacuit autem boc in Epi- 
stola, mentis suz modestia judicans haud esse teim- 
pestivum rem hujusmodi de se dicere, ut in sequen- 
tibus demonstrabit. Interim Deo gratias agit pro- 
pter transitum, ut postea dicet. Animadverte autem 
quid significet, Amplo mihi patefacto ostio in Domi- 
no. Videtur enim aperiri verbo ostjum a Domino iis 
qui divino consilio predicationem aggrediuntur, 
non autem ab humane artificio subsidia petunt. 
Quamobrem Deus ait: « Aperi os tuum , et implebo 
illud 3* ; » et sapiens clamit : Aperi. os tuum verbo 
Dvi ; id est, Paratus esto cupide alacritezque ad ex, 


49) Grace πρόσωπον vulius et persona; non item persona Latine, nisi teatrali sersu vel ust. 


" 4691 


DIDYMI ALEXANDRINI 


tee 


cipiendam Dei doctrinam. Videtur etiam aperiri A προθυµίᾳ πρὸς τὸ λαθεῖν Ex θεοῦ διδασχαλίαν. Τά: 


verho ostium, cum auditores parati ad eatechismi 
susceptionem sunt 3, 


Vens. 15. Christi bonus odor sumus. 

Propterea, inquit, manifestat Deus per nos odo- 
rem scientize Christi in. omni loco, quia « Christi 
bonus odor sumus. » Sicut enim qui ejus lumen par- 
ticipant, lumen mundi sunt; ita ubi unguentum est, 
ii qui buic .cobzrent, odorem ejus exspirant. Hzc 
autem odora exspiratio, aliis quidem flt odor mor- 
tis ad mortem, aliis vite - odor ad vitam. Neque 
tamen expostulandum est, quod flat odor mor- 
tis ad mortem; etenim ejus rei causa sunt illi qui- 
bus contingit ; veluti sanus cibus nocere videtur, si 
sgrotis intempestive ministretur. Quotquot eniin 
morte illa correpti, quz? a peccato accidit, haud 
recta mente divinam notitiam excipiunt, ex morte 
practicorum peccatorum, ad consequentem inipias 
opiniones mortem transeunt. Sicuti vice versa qui 
divinam notitiam eum vivificis operibus excipiunt, 
de vita in vitam transferuntur : namque ut materia- 
le unguentum sanitati bonoque corporis habitui 
utile, insectis animalibus nocet, qua illius acutis- 
simam fragrantiam non ferunt: ita divinus odor pro- 
dest sanitatemque confert, imo vitam, iis qui ima- 
ginem ac sinilitudinem retinent creatoris Dei. Hi 
quippe vere homines sunt. Secus autem | illo odore 
l:eduntur ii qui interiorem hominis formam mutant; 
in tantum, ut allegorice appellentur musca pultre- 


facientes compositionem olei suavitatis, ut ait Ec- C 


clesiasteg **. 
Vgns. 17. Non enim sumus sicut. plurimi, adulte- 
rantes. verbum Dei, 

Non est attendendum iis heterodoxis qui dicunt 
apostolos in Cbristo docentes, de alio Deo locutos 
preter Salvatoris Patrem, id est ei contraria nos 
loqui. Multos autem cum dicit,deceptores significat, 
propter ejus generis hominum abundantiam. Nam- 
que hoc vocabulum, id est multi, homonymum cum 
sit, plura significat. Dicitur enim interdum pro 
« quidam. » Veluti cum Dominus dixit: « Multi di- 
cent mibi in illa die *!. » Sed etiam ut distinguamus 
a paucis, dicitur; velut ibi : « Mulii quidem vocati, 
pauci vero electi **, » Significathoe vocabulum etiam 
omnes ; velut ibi : « Sicut enim per inobedientiam 
unius, peccatores constituti sunt. multi **, » Cuncti 


enim homines propter unius inobedientiam, peccato. 


obnoxii facti sunt. Significat etiam exuberantiam, 
utin proposito versiculo; nec non in iis verbis: 
« Ne multi magistri sitis, fratres ὃν Significat 
etiam quamlibet multitudinem, veluti : « Multi in- 
surgunt adversus me 5; » et: « Multi dicunt ani- 
mae meg **.» Insupradicta locutione dicit : «Non 
sumus sicut quidam adulterantes verbum Dei, » id 
est aquam ei miscentes per frigidam stultamque 


3* Prov. xxx1, 8, sec. Gr. ** Eccle. x, 4. 
mod. " Psal. 5,2. "* ibid. ο. 


20) lta cod., non λόγῳ. 
al ) Cod. φανερῶς. 


δὲ ἀνοίγνυται θύρα τοῦ λόγου (20), «αἱ ὅταν οἱ ἄχοια- 
ταὶ ὅτοιμοι πρὸς παραδοχὺν τῆς παιδεύσεως ὥσιν. 
Χριστοῦ εὐωδία ἑσμὲν t Oe. 

Διὰ τοῦτο, (rol, φανερῶν (31) 6 θεὺς δι tuc. 
τὴν ὀσμὴν τῆς γνώσεως τοῦ Χρ.στοῦ ἓν παντὶ τόπ, 
ἑπείπερ ι Χριστοῦ εὐωδία ἐσμέν.» Ὡς γὰρ ςωτὸς 
αὐτοῦ τυγχάνοντες, οἱ µότοχοι φῶς siot too xóspox 
οὕτω xat μύρου ὄντος, οἱ ἑνούμενοι αὐτῷ εὐωδία αὖ- 
τοῦ εἶσιν. Αὕτη δὲ ἡ εὐώδης πνοῇ, τοῖς μὲν ὀσμὲὸ ix 
θανάτου εἰς θάνατον, τοῖς δὲ ócy Ex ζωῆς εἷς ζωὴ» 
ὑπάρχει. Αλλ' οὐχ αἰτιατέον εἰ γίνεται ἡ ósph ix 
θανάτου εἰς θάνατον, Παρὰ γὰρ τὴν πρόφασιν τῶν 
ofc συµθεθήχει τοῦτο Ὑίνεται ὥσπερ xaY ύντεινξ 


Β τροφὴ βλάπτειν δοχεῖ τοὺς νοσοῦντας, ἀχαίρως προ-- 


φεροµένη. "Όσοι γὰρ ὑπὸ θάνατον ὄντες τὸν Ezxr-- 
νόµενον τῇ ἁμαρτίᾳ, δέχονται οὐχ ὀρθῇ γνώµη ττ, 
Oclav γνῶσιν, Ex θανάτου πραχτικῶν ἁμαρττμάτων, 
ἐπὶ θάνατον τὸν ἀχολουθοῦντα τοῖς ἀσεδέσι ςρονί- 
µασιν ἔρχονται' ὥσπερ τοὺς παραδεχοµένους αὐτῖ, 
μετὰ πράξεων ζωοποιῶν, Ex ζωῖς εἰς Qukv φἑρε.. 
Ὡς γὰρ τὸ αἰσθητὸν μύρον πρὸς ὑγείαν xai εὐσξίαν 
συμβαλλόμενον βλάπτει τὰ ἔντομα Qua, οὗ φέρον: 
αὑτοῦ τὴν ἀχροτάτην vof οὕτως ἡ θεία tie 
ὠφελεῖ χαὶ εἰς ὑγείαν ἄγει, μᾶλλον δὲ Qu, τοὺς 77- 
ροῦντας τὸ χατ᾽ εἰχόνα χαὶ ὁμοίωσιν Θεοῦ (οὗτοι 732 
ἀληθῶς ἄνθρωποί εἰσιν), βλαπτοµένων ἐξ αὐτῖς τῷ, 
κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον µεταδαλλόντων" ὡς χαλεῖσθαι 
ἀλληγοριχῶς µυίας σαπριούσας σχευασίαν ἑλαίω 
ἠδύσματος, κατὰ τὸν Ἐκχχλησιαστήν. 


Ov γάρ ἐσμεν, ὡς οἱ πο.ἱλοὶ. καπηλεύοντες cr 
Aóro* τοῦ θεοῦ. 

Οὐ προσεχτέον τοῖς ἀπὸ τῶν ἑτεροδόξων λέγουσιν, 
ὅτι οἱ ἀπόστολοι ἐν Χριστῷ διδάσχοντες χατεναντίον 
τοῦ θεοῦ τοῦ ἑτέρου παρὰ τὸν Πατέρα τοῦ Σωτῖρος 
τουτέστιν, Ἐναντία αὐτῷ φθεγγόµεθα. Πολλοὺς à 
λέγει τοὺς ἁπατῶντας διὰ τὸ χυδαῖον' xal γὰρ αὗτη 
ἡ φωνή, λέγω δὲ οἱ πολλοὶ, ὁμώνυμος οὖσα; στµαἑνε: 
πλείονα᾽ λέγεται γάρποτε ἀντὶ τοῦ, ε ttv" » ὡς ὅταν 
à Κύριος λέΥῃ᾽ € Πολλοὶ ἐροῦσί pov ἐν ἐχείνη τὸ 
ἡμέρᾳ.» Αλλά xai ἀντὶ τῶν πρὸς ὀλίγους διαστελλο- 
µένων, ὡς Ev τῷ' «Πολλοὶ μὲν χλητοὶ, ὀλίγοι δὲ ἐχλε- 
xol. » ÁnAot ἡ λέξις xal τοὺς πάντας, ὡς iv τῷ, 


D | Ὥσπερ γὰρ διὰ τῆς παραχοῆς τοῦ ἑνὸς ἁμαρτωλοὶ 


κατεστάθησαν οἱ πολλοί. » Πάντες γἀράνθρωποι, zao- 
αχούσαντος τοῦ ᾿Αδὰμ, ὑπὸ ἁμαρτίαν εἰσίν (33) 
Anal δὲ καὶ τοὺς χυδαίους, ὡς iv τῷ προχειµένῳ, 
xa τῷ, « Mh πολλοὶ διδάσχαλοι γίνεσθε, ἀδελφοί.ν Er, 
μαΐνει δὲ xal τοὺς ἅπως ποτὰ πλείονας ὄὕντας, xab- 
άπερ ἓν τῷ, « Πολλοὶ ἑπανίστανται ἐπ᾽ kgd- » x2 
« Πολλοὶ λέγουσι τῇ φυχῇ µου. » Ἐν τῇ ἐχχειμένς 
φωνῇ τῇ, « Οὐκ ἐσμὲν, ὥς τινες, χαπτλεύοντες τὸν 
λόγον τοῦ θεοῦ, » τουτέστιν ἐξυδαροῦντες αὐτὸν ài 
Ψυχρολογίας καὶ μωρᾶς ἐξηγήσεως: ἀλλ ὡς ἐς 


^ Matth, vii, 22. **Mattli. xx, 16. * Rom. v, 19. ** Jac. 
* 


(22) Animadverte Didymi tesüimonium de erigina.i 
peccato. 


1695 


FRACMENTA IN EPIST. 1i AD CORINTHIOS. 


1694 


αἰλιχρινείας ἀδόλως xal καθαρῶς αὐτὸν προσφερό- A interpretationem ; sed cum sinceritate, absque dolo, 


μεθα. 
᾿Αρχόμεθα zd. ἑαυτοὺς συγιστάνει; 


Ἐπιπλήττει Ἱρέμα Κορυθίοις, ὡς ἔτι ἀγνοοῦαι τὸ 
ἁ ποστολιχὸν μέγεθος, φάσχων, ὡς ε "EE εἱλικρινείας 
&x Θεοῦ χατέναντι Θεοῦ λαλοῦντες, » δοχοῦμεν xal 
ὑμῖν πεφανερῶσθαι. ὡς οὕτως ἔχομεν γνώμης: εἰ μὴ 
ápa οὕτως διάγετε, ὡς δεῖσθαι ἀυνιστάσης ἡμᾶς 
Ἐπιστολῆς πρὸς ὑμᾶς. Οὕτω δὲ φανερὰ τὰ xa ἡμᾶς 
ἐστιν, ὡς µήτε ὑμᾶς συνιστᾷν ὑμᾶς ἄλλοις, μηδὲ ἑτέ- 
ρους ὑμῖν. Καὶ γὰρ αὐτοὶ ὑμεῖς Ἐπιστολή ἔστε Χριστοῦ 
$7' ἡμῶν διανοηθεῖσα, πραγματιχῶς γεγραμµένη 
Σ]νεύματι θεοῦ, ἀλλ' οὐ µέλανι. Λόγοι μὲν γὰρ χα- 
Ράττονται µέλανι, πραγματικὸς δὲ χαὶ θεωρητικὺς 


pureque illud pronuntiamus. 


CAP. lll, vgns. 1. Incipimus iterum. nosmetipsos 
commendare ? 


- Tacite objurgat Corinthios, ceu adhuc apostolici 
culminis ignaros, dum ait, « Cum sioceritate ex 
Deo coram Deo loquimur : » arbitramur vobis satis 
constare qua sit animi nostri sententia. Nisi forte 
jta estis affecti, ut opus sit Epistola 499 nos vobis 
commendet. Adeo vero nostra manifesta sunt, ut 
neque vobis opus sit commendare vosmet aliis, ne- 
que vicissim alios vobis: nam vos ipsi Epistola 
Christi estis a nobis excogitata, pragmatice scripta 
spiritu Dei, non atramento. Pragiaticum autem et 
theoreticum vitz genus, a Spiritu Dei viventis for- 


βίος Πνεύματι θεοῦ ζῶντος χαρακτηρίζεται" ὡς τὸν B main. accipit; adeo ut qui ita formatus est, se- 


οὕτω Ὑραφέντα Qv xarà θεὺν πνεύµατι. Οἱ γὰρ 
Ἠλίθιοι τὰς φυχὰς ὡς πλάχες λίθιναι δέχονται ἐκ 
μέλανος τοὺς τύπους; οἱ δὲ εὔειχτοι πρὸς συγχατάθε- 
σιν τῶν θείων, Ev χαρδίαις σαρχίναις, τουτέστιν αἱ- 
σθητιχαῖς, δέχονται γραφἣν τὴν ἐκ ζῶντος Θεοῦ Πνεύ- 
μ-ατος. ᾿Απογράφονται γὰρ τὴν παἰδευσιν τρισσῶς 
ἐπὶ τὸ πλάτος τῆς χαρδίας, ἅτε τοῦ Θεοῦ διδόντος 
νόμους ἐν τῷ ἐπιγράφειν αὑτοὺς ἐπὶ τὸ πλάτος τῆς 
καρδίας. 
Πεποίθησυ δὲ τοιαύτη» ἔχομεν, x. τ. λ. 
Μή τις οἰέσθω βλαχεύεσθαι ἡμᾶς ἐφ᾽ ἑαυτοῖς λέ- 
Ύοντας, ὡς ἐξ εἰλικρινείας κατέναντι θεοῦ &v Χριστῷ 
λαλουμεν. Οὕτω γὰρ περὶ αὐτὸν (23) διαχείµεθα, ὡς 
Θεὸς ἡμᾶς ἰκανοὺς πρὸς διαχονἰαν τοῦ λόγου καλέσας 
ἐποίησεν, « oüx ἔχοντας ἐξ αὐτῶν τὸ λογίσασθαί τι 
€x; ἐξ ἑαυτῶν χατὰ θείαν ἐπιστήμην"» αὐτὸς ὁ δοὺς 
διακονεῖν ἡμῖν τὴν Καινἣν Διαθήκην, τὴν πεποίθησιν 
τὴν πρὸς τὸ λέγειν ὥρεξεν. "στι δὲ fiv ἐπιστεύθημεν 
διαχονίαν, πνεύματος, ἁλλ᾽ οὐ γράμματος" ἀποχτέν- 
νει μὲν γὰρ τὸ γράμμα, ζωοποιεῖ δὲ τὸ πνεῦμα. Τῆς 
τοῦ ζωοποιοῦντος Πνεύματος ἡ Διαθήχη Katvh, οὗ 
Παλαιουμένη. Uó γὰρ ἐπιγίνεται διδασχαλἰα ἄλλη 
μετ αὐτὴν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ; ἁδιάδοχος Y&p ἐστι. 
Χρῶνται δὲ xai τῇ λέξει ταύτῃ mob; διαδολὴν τῆς 
Παλαιᾶς Διαθήχης οἱ ἑτερόδοξοι (448), φάσχοντες 
ἐχείνην μὲν τὴν Γραφὴν θανατοῦν, ζωοποιεῖν δὲ τὴν 
Καινὴν ὡς οὖσαν τοῦ ζωοποιοῦντος Πνεύματος. Διὸ 
ἐλεγχτέον αὐτοὺς, πολὺ μαχρὰν ὄντας τῆς ἀποστολι- 
χῆς διανοίας. El γὰρ xa ἀποχτέννει τὸ γράµµα, 
ἁλλ᾽ οὖν ἐπαινετέον ἐπιφέρει θάνατον τοῖς &vatpou- 
μένοις. Ζῶντες γὰρ τῇ ἀγνοίᾳ xa τῇ χαχἰᾳ πρὸ 
παραδοχῆς τῆς νομιχῆς διδασχαλίας, μετὰ τὸ παρα- 
δέξασθαι αὐτὴν θανατοῦνται, ἀποδάλλοντες ἣν εἶχον 
πονηρὰν ζωήν. Οὕτω γὰρ ἔτοιμοι πρὸς τὸ δέξασθαι 
τὴν τοῦ Πνεύματος ζωοποίησιν ἔσονται' οἷον ὁ ὧν ἐν 
χαχῷ, ζᾗ xaz' aüxó* ὁ ἐχχλίνας ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἀἆτιοδάλ- 
λει ἣν εἶχε χατ᾽ αὐτὸ ζωὴν, ἑλευσόμενος διὰ τῆς τοῦ 
| ἀγαθου ποιήσεως ἐπὶ τὸ µακαρίως (fjv. Ὡς γὰρ τὸ 
χαχὸν χαὶ ἀγαθὸν ἀσυνύπαρχτα, οὕτω xat αἱ ἑχάτε- 
pa: ζωαὶ ἅμα εἶναι οὐ δύνανται. Οὐ ψέγεται τοιγαρ- 


95) Cod. ἑαυτόν. 


24) Invelligit Manichaeos, qui hoe dicto abutebantur 


cundum Deum spiritu vivat, Nam qui insipiente ani- 
ma sunt, ut lapidee tabule ab atramento typos ex« 
cipiunt : at homines dociles, et ad obsequendum 
Deo cor carneum, id est sensibile gerentes, scriben- 
tem in se experiuntur Spiritum Dei viventis, Inscri- 
bitur enim illis tripliciter disciplina in cordislati- 
tudine, dante Deo videlicet leges illorum menti, id 
est super cordis latitudine perscribente. 


Vens. 4. Fiduciam autem talem habemus, etc. 

Neuo existimet stupide nos sgere, dum sincera 
ratione coram Deo in Christo loqui nos dicimus. Sic 
enim erga Deum affecti sumus, sicuti Deus nos ido- 
neos fecit"qui ad verbi ministerium vocavit ; « non 
quod sufficientes simus ex nobis cogitare aliquid 
quasi ex nobis secupdunm Dei scientiam.» Ipse autem 
qui dedit nobis ministerium Novi Testamenti, fldu- 
ciam quoque loquendi exacuit. Porro ministerium 
traditum nobis, spiritus est, non litterz; occidit enim 
littera, vivificat vero spiritus : vivificantis Spiritus 
Novum Testamentum est, non Vetus. Quippe haud 
superventura est post hanc alia doctrina in hoc mun- 
do; sed ei non est ulla successio. Utuntur quidem 
hac dictione heterodoxi ad Veteris*Testamenti im- 
probationem, dicentes, litteram sane illam occidere, 
novam autem vivificare cum  vivifici Spiritus sit. 
Atqui sunt hi coarguendi ceu longe ab apostolica 
mente aberrantes. Quanquam enim littera. occidit, 


D attamen laudabilem occisis mortem infert. Quippe 


dum hi per inscitiam malitiamque viverent ante 
legalis doctrine susceptionem, ea mox suscepta 
perimuntur, abjecto quod agebant improba vitse 
genere. Sic enim idonei flent ad suscipiendam a 
Spiritu vitam. Nimirum qui iu malo est, ex hujus 
norma vivit ; qui autem a malo declinat, vitam quam 
secundum illud agebot deserit, ut per bona opera 
ad beate vivendum perveuiat. Sicut enim malum 
et bonum coexsistere nequeunt, sicambz hse vilae 
simul esse non possunt. Non ergo vituperatur lit- 
tera, quatenus male vite finem imponit : statim 


ob Vetus Testamentum rejieiendum. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1656 


emis ad viam, qua secundum spiritum est, de- A oov τὸ γράμμα, τέλος ἐπιδαλὸν τῇ oqxoig Quf- 


dueet. 


Vgns. 7. Quod. si ministratio mortis, litteris defer- 
mata in lapidibus, eic. 


Compoarat inter se ambo Testamenta, Novuni ac 
Vetus, utrique édetus süuribuens divine originis. 
Attamen quamvis ambe gloriosa, nihilominus quod 
eat spiritale, gloriam liabet majorem. Etsi ergo facta 
comparatione, spiritalis testamenti gloria major est, 
haud idcirco viteperabile alterum eui comparatue : 
nam boni bonum, magis bonum. Jam vero mortis 
ministrado litteris deformata in lapidibus, Moysis 
lez fuit, quse mortem illam ministrabat, quam dixi- 
maus alittera iuferri. Sicut ergo lex mortem quam 
diximus efflciebat; ita vitam, qua post illam mof- 


tem est, prebet spiritus ministratio. Conatur vero B 


demonstrationem facere, gloriosam esse spiritus 
minisirationem , a minore argumentum instruens, 
Ait enim : Si ministratio damnationis tantam glo. 
riam habuit, ut nequaquam cuncti fHii Israel. ad 
perfectionem possent spectare; vix enlin velatam 
ipsam perferebant ; quanto magis spiritalis ininisira- 
Μο jn gloria erit? Ejusdem generis aliud quoque at- 
gumentum facit, dicens : Scriptura prior dignos |. 
ue illo genere homines damnana quod a peccato lia- 
hebant, ita ut predictam mortem  experireutur, 
usque ad certum tempus data fuit : excepit enim 
illam doctrina evangelica, cui nulla succeseio datar. 
Si ergo quod evacuatur, flnem habet gloriosum ; 
multo magis quod manet, in gloria est. Vocabulum 
« evacuatur » uon ponitur contumeliose. Csetero- 
quin ipsa quoque, qua ex perie est sanctorum 
seientia ac prophetia evacuabitur; non tamen ab- 
solute, sed superveniente veritatis cogmitione. Αα 
veluti si diceremus evacuari preliminarem erudi- 
tionem a perfeetse. doctrinze scientia, hoc injuriose 
non easet dictum; nam przdicto vocabulo demon- 
stratur Pauli ad Evangelium introducentis officium. 
Ergo hanc üduciam habentes, ceu Novi Testamenti 
ministri constitnti, absque ullo velamine doctrinam 
prieferentes, magaa confidentia utimur, quippe qui 
sumus perfectorum auditorum magistrl. Etenim 
quam profitemur iástitulionem, ea exteriore glo- 
ria non indiget, cum habeat congenitam. Moy. 


προσάξει γὰρ εὐθέως τῇ χατὰ τὸ πνεῦμα ζωοποίίσε.. 
El δὲ ἡ διαχογία τοῦ θανάτου àx γράµµασιν, ἐν- 
τετυπωµέγη Aio, κ.τ.λ. 

Συγχρίνει ἀμφοτέρας và; Διαθήχας, τὴν Καινήν 
καὶ Παλαιὰν, ἑχατέρᾳ μαρτυρῶν τὸ ἐν δόση τῇ x 
Θεοῦ δεδόσθαι. "Όμως δὲ εἰ xai ἀμφότεραι δεδοξα- 
ἀμέναι, ἡ àv πνεύματι πλείονα δόξαν ἔχει. EL δὲ ix 
συγχρίσεως TÀzltov f τοῦ πνεύματος δόξα. οὗ dexzh 
πρὸς ἣν συγχρίνεται' ἀγαθοῦ γάρ ἀγαθὸν, μᾶλλον 
ἀγαθόν. Διακονία γὰρ θανάτου ἐν γράµµασιν ἕνα- 
τυπωμένη λίθοις, ἡ διὰ Μωῦσέως ἐστὶν, διακονουσα 
θάνατον ὃν εἴπομεν ἐπιφέρειν τὸ γράμμα. Ὥστερ 
οὖν ἐχείνη τοῦ λεχθέντος θανάτου ποτητιχἠ, οὕτῳ 
τῆς μετὰ τὸν θάνατον ἔκεῖνον ζωῆς πάᾶροχος fj ceo 
πνεύματος διαχονία. Πειρᾶται δὲ ἁπόδειξεν ἔπαγτ- 
γεῖν νοῦ ἐν δόξῃ εἶναι τὴν τοῦ πνεύματος διακονίαν. 
kx τοῦ ἑλάττονος ποιούµενος τὴν ἐπιχείρησιν. στ 
qáp: El ἡ τῆς καταχρίσεως διαχονία τοσαύτην ἔσχεν 
δόξαν, ὡς μὴ πάντας τοὺς νἱοὺς Ἱσραἡλ εἷς sk» ττ- 


᾿λείωσιν βλέφαι δύνασθαι, µόχις γὰρ πεχαλυμμέντ 


αὐτὴν ἔφερον, πόσῳ μᾶλλον ἡ πνευματιχὴ διαχονα 
ἔσιαι ἐν δόξη; Τοῦ αὐτοῦ θεωρήματος xal ἑτέραν 
ἐπιχείρησιν ποιεῖται φάσχων. Ἡ προτέρα Γρατὸ 
καταχρίνουσα τοὺς ἀξίους ἧς εἶχον χατὰ ἁμαρτίαν 
ζωῆς, ὡς τὸν εἰρημένον ἐνεγχεῖν θάνατον, μέχρι 
χαιροῦ τινος δέδοται ' διαδέχεται γὰρ αὐτὴν t εὐστ- 
γελικἡ διδασκαλία αὐτὴ ἀδιάδοχος οὖσα. El τοίνυν τὸ 
καταργούμενον τὸ τέλος ἔχει ἓν δόξῃ, πολλῷ πλέον 
τὸ μένον πλείονα δόξαν ἔχει. d «καταρτεῖται, 
λέξις οὐ λοιδορικῶς χεῖται. Αμέλει γοὺν καὶ ἡ ἐκ 
μέρους τῶν ἁγίων γνῶσις xal προφητεία χαταρυτ- 
θήσεται, o0. χαθάπαξ, ἀλλὰ παρουσέᾳ τῆς γνώσεως 
τῆς ἁληθείας. Καὶ ὥσπερ εἰ λέγοιμεν χαταργεῖσθαι 
τὴν εἰσαγωγιχὴν διδασκαλίαν ἐξ ἐπιστήμης τῶν τε- 
λείων θεωρηµάτων, οὐχ ὑθριστιχῶς φαµεν; δηλῶσα: 
γὰρ διὰ τῆς λέξεως προτιθεµένης χρείας (25) τῆς 
πρὸς *by εἰδαγόμενον Παῦλον, Τοιγαροῦν τοιαντην 
πεποίθησιν ἔχοντες, ὡς διάχυνοι Καινής ἀΔιαθέχης 
τεθειµένοι, ἀνεγχαλύπτως «hv διδασκαλίαν προφέ- 
ῥροντες, πολλῇ παῤῥησίᾳ χρώμεθα, τελείων ὄντες 
ἀκροατῶν διδάσκαλοι ' ἐπείπερ fiv χροφερόµεθα παί- 
δευσιν, οὐχ ἔξωθεν δέεται δόξης, σύμφυτον αὐτῖν 
ἔχουσα. Μωῦσῆς μὲν γὰρ χάλυµµα ἐπὶ τὸ πρόσωπον 


ses quidem vélamen super faciem suam gestabat, py ἔφερεν, τοῖς πολλοῖς τοῦ λαοῦ ὁμιλῶν οὐ γὰρ ἔφε- 


cum ad populi multitudinem verba faciebat ; ne- 
que enim plebs doetrino alütudini par erat. Sed 
tamen seniores 86 Jesum Nave BRlium alloquens, et 
slium aliquem his parem, nudatam gloriam osten- 
debat. Jam boc et alia plura symbolice a. Moyse 
fiebant : eteaim vir hic legis personam gerit. FA 
qsosiam lex, tam sensu quam verbis, dieta fait 
ad homines qui litteram tantummodo οἱ vocabulum 
comprehendere poterant, οὐπτοίαία wmbris et ϐ- 
guris, nunc adest sublimius seandeutibus, ea quae 
spiritali allegoria dieta fuerant, sine ullo velamine 
wadens. Quamvis itaque quibusdam vclatus cst 


(35) lta est in cod. 


pov τὸ μεγαλοφυὲς τῆς διδασκαλίας. ᾽Αμέλει voUv 
«olg πρεαθυτέροις xa Ἰησοῦ τῷ τοῦ NavR, καὶ ei 
τις κας ἐχείνους διχλεγόµενος, γυμνὴν. ἐπεδείχνυτο 
«hv Oófav* ἐγίνετο δὲ xal τοῦτη ὡς xai πλείονα 
ἆλλα συμβολικῶς ὑπὺ Μωῦσέως. Ὁ γὰρ ἀνὴρ οὗτος 
τοῦ νόµου φἑρει τὸ πρόσωπον’ χαὶ ἐπεὶ 6 νόµος πρὸς 
διάνοιαν καὶ ῥητόν ἐστιν εἰρημένος τοῖς χατὰ γράμμα 
καὶ λέξιν µόνον προσδαλεῖν δυναμένοις, χεχαλυμμέ- 
vo, σχιᾷ xat ἱστορίαις, προσέρχεται τοῖς ὕπερανα- 
θεδηχόσι, τὰ xac ἀλληγορίαν πνευματιχὴν ἄνευ xz- 
λύμματος παραδιδούς. Κὰν τοίνυν χεχάλνπτα: Μω». 
σῆς τιδιν, οὐχ αὐτοῦ, ἀλλὰ τῶν μὴ δυναµένων ἄνευ 


1691 


FRAGMENTA IN EPIST. i1 AD CORINTHIOS. 


1098 


χαλύμματος τὴν δόξαν αὐτοῦ ὁρᾷν, τὸ ἔγχλημα ἐπεὶ A Moyses, haud ipse io culpa est, eed ii. polius qui 


καὶ τῷ 'Insp3 Σγχλητέον τὰ μυστήρια μὴ dot φα- 
νεροῦντι͵’ τοῖς γὰρ ἔξω ἐν παραθολαϊῖς αὐτὰ ἐλάλει. 
"Ώστε xa ὃ εὐαγγελιχὸς λόγος τοῖς μὲν ἐξωτεριχοῖς, 
χεχαλυασµένως ᾿ τοῖς δὲ ἔνδον εἰς τὴν μυστιχὴν διά- 
votav εἰσεληλυθόσιν, ἀνεγχαλύπτως διαλέγεται, τὴν 
σαφῄνειαν τῶν παραθολῶν ποιούμενος, φάσχων τοῖς 
εἲς τὴν οἰχίαν αὐτοῦ εἰσιοῦσιν: « Ὑμῖν δέδοται γνῶ- 
ναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας, τοῖς δὲ ἔξω bv παρα- 
θολαῖς πάντα γίνεται.» ᾿Αμέλει γοῦν προχείµενον 
αὐτὸ δείχνναιν, διὰ τοῦτο χαλύπτειν Μωῦσέα fjv ἔχει 
δόξαν ἐπὶ τοῦ προσώπου, ἐπεὶ πεπώρωνται τὰ νοή- 
µατα τῶν μὴ οἵων τε γυμνὸν αὐτὸν ópdv* φαίνεται 
διὰ τοῦ εἰρμοῦ πάντων προχειµένων τὸν νόµον Μωῦ- 
σέα χαλῶν. 


sine velamine gloriam ejus spectate nequeun& Alie- 
quin ipse Jesus eriminandus foret, qui baud omni- 
bus mysteria pendebat. Etenim exiraneis ea per 
parabolas dicebat : atque ita evangeliea doctrina iis 
qui foris erant, operte ; iis autem qui in mysiicum 
sensum penetraverant, aperte loquebatur, parabo- 
larum faciens ezplanationem. Quippe intra domum 
ingressia ait : « Vobis datum est nosse mysteria 
regni; iis autem qui foris sunt, cuneta in parabolis 
fiuut ". » Ergo praedicta verba ostendunt, idcirco 
Moysem faciei sus gloriam velasse, quia cecutie- 
bant mentes illorum, quominus nudam illam aspi- 
cerent. Constat ex ante dictorum omnium contextu 
Moysem a Paulo pro lege dici. 


Οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, àxei ἐλευθερία, x. v. . B. VEns. A7. Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas, etc. 


Ἐκ τούτων ἀνατρέποται ὁ μῦθος τῶν διαχοπτόν- 
των τὴν θεοῦ Γραφήν (26). Μία γάρ kim, ὁτὰ μὲν 
εὖποις xai σχιᾷ χεχαλυµµένη, ὁτὲ δὲ ἄνευ χαλυµ- 
µάτων προφαινοµένη» ἐπείπερ ἀπὸ Πνεύματος xu- 
βιαχοῦ τὴν ἀποχάλυψιν αὐτῆς δεχόµεθα, πεπεισµέ- 
vet ἐλευθερίαν εἶναι «b Κυρίου Πνεῦμα. 

Ἐν. οἷς ὁ θεὸς τοῦ αἰῶνος τούτου, x. τ. λ. 

θεὺν τοῦ αἰῶνος τούτου τὸν διάδολον εἶναί φησιν, 
ὡς xal τὰ δαιμόνια τῶν ἑἐθνῶν θεοὶ, xaX f$ χοιλία 
τῶν Ὑαστριµάργων. Στίζουσι δέ τινες εἰς τὸ, « Ev 
o'c ὁ θεός » ἕξης ἀναγινώσχοντες ἀπὸ ἰδίας ἀρχῆς, 
ε Τοῦ αἰῶνος τούτον ἐτύφλωσε τὰ νοήματα τῶν ἁπί- 
στων. ν ᾽Αμέλει γοῦν χαὶ εὐέλεγχτα λέχουσιν’ εἰ 
γὰρ ἄπιστοί τινές εἰσιν τούτου τοῦ αἰῶνος, εὑρεθεῖεν 


His verbis evertitur fabula separantium Dei Scri- 
pturam. Una quippe est sive typis umbrisque velata, 
sive absque velamine apparens : quandoquidem a 
Dominico Spiritu revelationem ejus accipimus, fir- 
miter credentes libertatem esse Spiritum Domini. 


Ca». IV, vens. 4. In quibus deus hujus seculi, etc. 

Deum bujus sseculi, diabolum esse aiunt; sicut 
etiam daemonia, gentium dii 5; et venter, guloso- 
rum deus**, Quidam vero interpunctionem f»eiunt 
post « in quibus Deus. » Deinde tanquam a capite 
legunt : « Hujus scnli exczcavit mentes inüdc- 
liun;. » Atqui facile refutanda dicunt. Naim si qui- 
dam hujus szeculi infideles sunt, utique invenientur 


ἕτεροι ἄπιστοι οὐχ ὄντες αὐτοῦ. πᾶς γὰρ ἄπιστός C aui infideles qui non sunt hujus seculi. Jam vero 


ἕστι τούπου τοῦ αἰῶνος. Obbe, γὰρ ὑπερδὰς αὐτὸν, 
καὶ χαταζιωθεὶς τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, τετύφλωται 
νοήµααιν, ἀλλ᾽ ἔχει πεφωτισµένους τοὺς ὀφθαλμούς. 
"Έγνων τινὰς σαφηνίζοντας τὴν προχειµένην λέξιν, 
ᾠφάσχοντας χεχαλυμμένον εἶναι τὸ Εὐαγγέλιον o0 
τοῖς πάντη ἀπίατοις * οὐδὲ γὰρ κεχαλυµµένου αὐτοῦ 
7| γυμνοῦ πεῖραν ἔχουσιν. Ἔλεγον δὲ οὗτοι ἀπολλυ- 
μένους εἶναι Ev olg. χεχάλυπται τὸ Εὐαγγέλιον, τοὺς 
παβαδεξαµένους μὲν αὐτὸ, uh μὴν ἄνευ χαλύμματος 
φποροσθαλόντας αὐτῷ " οἷοι ἐτύγχανον οἱ ἓν παραδο- 
λαῖς ἀχούοντες τῶν Ἰησοῦ λόγων, τοῦ, « ἀπολλύ- 
µενοι, » ἐπ αὐτῶν χειµένου ἐπὶ δηλώσει τοῦ χατὰ 
ἁλλοίωσιν μεταθαλεῖν οἱ γὰρ προχόπτοντές slot 
τοιοῦτοι, dc ἐξ ἑτέρων ἕτεροι γινόµενοι. "Όθεν οὖχ 
ἐπὶ φόγου ἔλεγον χεΐσθαι τὸ, « ἀπολλύμεναι, » ἀλλ' 
ὡσαύτως τῷ' « OE οὐρανοὶ ἀἁπολοῦνται ’» xaX, « Ἡμεῖς 
ἀπολλύμενοι τὸν αἰῶνα * » αἱ γὰρ λέξεις αὗται, ἀπόλ- 
Ἄναθαι, τίθενται τοῦ, Ev προχοπῇ, Ex ποιότητος εἰς 
ποιόνητα μεταθαΐνοντοςο 


Θὐ γὰρ ἑαυτοὺς κ«ηρύσσομε», 
ΑἈναφορὰν ἔχει ἡ προχειµένη λέξις πρὸς «5, e θὸχ 
ὅτι χυρικύοµεν τῆς πίστεως ὑμῶν. » Ακολούθως γὰρ 
ἑχείνῳ ῥηθείη ἄν, Οὐχ ἑαυτοὺς χηρύετοµεν; διὸ οὐ 


9 Matth. xii, 11. "* Psal. xcv, 5. 
Cor. 1, 95. 


^ Philipp. in, 19. 


quisque infidelis ad hoc szculum pertinet : nemo 
enim qui supra szculum se extulit et futuro factus 
est dignus, mente czcutit, sed illuminatos oculos 
gerit. Novi qnosdam qui predictam locutionem ex- 
plicabant dicentes opertum esse Evangelium haud 
iis qui omnino sunt infideles, cum hi neque operti 
neque aperti ullum experimentum habeant. Ii vero 
interpretes aiebant, pereuntes illos, quibus opertum 
est Evangelium, intelligi eos oportere, qui recepe- 
runt quidem, sed non sine velamine ad id accesse: 
runt : instar. illorum qui in parabolis audiebant 
Jesu sermones : et vocabulum « pereuntes » de i78 
positum putabant, ob illorum demonstrandam mu- 
tabilitatem : namque ejusmodi sunt qui proficiunt, 
semper aliter atque aliter semet prxbentes. Quam- 
obrem baud vituperandi causa positum vocabulum 
« pereuntes » censebant : sed perinde ut : « Cel 
peribont * ; » et : « Nos perimus in zvum δν. 
Nam hxc pereundi vocabula ponuntur ob signuifi- 
candum profectum, de tali statu. in alium trans- 
eundo. 

Vgns, 5. Non enim nosmetipsos predicamus., 

Relationem habet proposita lectio ad illam : 
« Non quia fldei vestre dominemur το: » etenim 
conneze diceretur, Non nosmetipsos prsditamus ; 


** Psgl. ci, 31. '* Baruch in, 5. "y 


(36) Rursus Didymus Manichaorum errorem vellicat. 


10699 


DIDYMI ALEXANDRINI 


17300 


propterea θάοἱ vestre non. domin&mur : predica- A χυριεύομεν ὑμῶν τῆς πίστεως, χηρύττομεν γὰρ 


mus ehim Jesum Christum Deum Dominum ; nosmet 
autem servos vestros propter Christum : adeoque 
nequaquam nos sed ipse vestre lidei dominatur, 
probans aut improbsns vos secundum ipsam. Pro- 
pterea locutio illa, « Quoniam Deus qui dixit de 
tenebris lucem splendescere, » conjungenda est 
cum altera, Nos autem omnes revelata facie glo- 
fiam Domini speculamur. E tenebris autem effulget 
lux venienti de inscitia ad veritatis agnitionem. Di- 
cimus igitur, ex ignaro et insipiente sapientem et 
eruditum fleri. Cum igitur praoccupasset bomincs 
inscitia et improbitas, qu» appellantur tenebrz, 
explendescere fecit Deus in cordibus lumen practieze 
theoriczeque virtutis, ut acquirerent homines noti- 
dam glorix Christi in persona ipsius : gloriam, in- 
quam, vel qua fidem babent erga ipsum, vel glo- 
riam qua ipsum glorificatum agnoscimus. 


Vgns. 7. Habemus autem thesaurum istum in vasis 
. fictilibus. 


Fictilia vasa nuncupat vile dicendi genus, et 
simplicem elocutionem. Nam si Evangelii praedica- 
tores secundum humanam plilosophiam veritateim 
nunliassent, suspicio fuisset num bumano artificio 
potius quam virtute Dei subjugati fuissent homines 
salutari doctrinze. Sed cum illitterati idiotzeque fue- 
rint ministri, excellentia virlutis Dei, secundum 
thesauri scientiam, ex Deo et non ex mortalibus viri- 
bus, reputabitur. Huie consonum estillud : Si et idiota 


Ἰησοῦν Χριστὸν febv Κύριον, ἑαυτοὺς δὲ δούλους 
ὑμῶν διὰ Χριστοῦ * ὥστε οὐχ ἡμεῖς, ἀλλ᾽ αὐτὸς x 
ριεύει τῆς πίστεως ὑμῶν, ἀποδεχόμενος S xpi» 
ὑμᾶς κατ’ αὐτὴν. Πρὸς τούτοις χαὶ τὸ, « Ὅτι ὁ Ge; 
ὁ εἰπὼν ix. σχότους φῶς λάμψαι, » συναπτέον τῷ. 
Ἡμεῖς δὲ πάντες ἀναχεχαλυμμένῳ προσώπωῳ tiv 
δόξαν Κυρίου κατοπτριζόµεθα:. ix σχότους δὲ λάμ- 
πεται φῶς τῷ ἐξ ἀγνοίας εἰς ἑπίγνωσιν ἀληθείας 
ἐρχομένῳ. Λέγομεν γοῦν ἐξ ἀγνοοῦντος xal εὐῆθους 
ἐπιστήμονα xaX πεπαιδευµένον Ὑίνεσθαι. Tro olv 
προχαταλαθούπτης τοὺς ἀνθρώπους ἀγνοίας xai xz- 
χίας ὠνομασμένων σχότους, ἔλαμφεν ὁ Geb; Ev ταῖς 
χαρδίαις φωτισμὸν πραχτιχῆς τὲ xal διανοττικξ» 
ἀρετῃῆς ἴν ἔχωσι θεωρίας τῆς δόξης Χριατοῦ t&v 
προσώπῳ αὐτοῦ: δόζαν δὲ, τοι χαθ' ἣν Φρονοῦσι 
περὶ αὐτοῦ, f| δόξα» χαθ fiv δεδοξασµένον αὐτὸν 
ἴσμεν. 

"Exousv δὲ τὸν θησαυρὀν τοῦτον ἓν ὀστρακίνοις 

σχεύεσιν. 

Ὀστράκινα λέγει σχεύη τὰς εὐτελεῖς λέξεις χαὶ 
τὸ ἅπλαστον τῆς ἑρμηνείας. El γὰρ οἱ χήρυχες τοῦ 
Εὐαγγελίου κατὰ ἀνθρωπίνην φιλοσοφίαν ἑπρέσθευο, 
τῆς ἀληθείας, ὑπωπτεύθη ἂν ἐξ ἀνθρωτίνης τέχντς. 
xal μὴ ἐκ δυνάµεως θεοῦ χεχρατῆσθαι τοὺς ἀνθρώ- 
πους τῇ σωτηριώδει παιδεύσει ' ἀγραμμάτων δὲ xa: 
ἰδιωτῶν ὄντων τῶν διακονουµένων, fj ὑπερδολή τῆς 
δυνάµεως τοῦ χατὰ τὴν γνῶσιν θησαυροῦ Ex θεοὸ, 
καὶ οὐχ ἓχ θνητῶν ὑποληφθήσεται (27). Τούτῳ συν- 


sermone, non autem cognitione; et illud : « Sermo ϱ όδει τὸ, El χαὶ ἰδιώτης τῷ λόγῳ, ἀλλ᾽ οὗ τῇ γνώσει 


meus οἱ predicatio mea non in persuasibilibus sa- 
pientie verbis **. » Ilabebat enim thesaurum scien- 
tim, secundum quam non erat idiota, in fictilibus 
vasis, quatenus idiota sermone erat. [Nonnulli vero 
aiunt fictilia vasa esse hac quibus induti sumus 
corpora, dum in sensibilibus rebus versamur, Sen- 
tentia autem est : Quoniam adhuc carne circumdati, 
que veritatis contemplationi officit, notitiam nibilo- 
miuus Trinitatis habemus : sed enim sublimitas 
magnitudinis scienti: hujus non ex nobis, sed ex Dei 
virtute confici nobis dignoscitur.] Sic etiam Cyrilius. 


Vgns. 8. Jn omni re tribulationem patimur , sed non 
angustiamur. 


Utique pro circumstantium malorum acerbitate, 


xai τὸ, « 'O λόγος µου xal τὸ χ{ρυγµά µου οὐκ bv 
πειθοῖς σοφίας λόγοις. » Εἶχεν γὰρ τὸν θησαυρὸν tf 
γνώσεως, οὐχ ὧν χατ αὐτὴν ἰδιώτης, ἐν ὀστραχίνοις 
σχεύεσιν, ἱδιώτης v τῷ λόγῳ. [Κἰσὶ δὲ ol]. ὁστράχινε 
σχεύη λέγοντες ἃ περιχείµεθα σώματα, ἓν τοῖς αἷ- 
σθητοῖς ὄντες. διανοίᾳ τοιαύτῃ» "Ext ἔτι σάραα -ς- 
ριχείµενοι, τὸν ἑμποδίζουσαν τῇ θεωρἰᾳ τῆς ἁλτ- 
θείας, γνῶσιν ἔχομεν τὴν περὶ τῆς Τριάδος: ἡ ὑύπερ- 
60) τοῦ μεγέθους τῆς γνώσεως οὐχ ἐξ ἡμῶν, ἀλλ᾽ ix 
Θεοῦ δυνάµεως ὑπάρχουσα ἡμῖν γνωρίζεται.] Τοῦτ» 
xai Κύριλλος (21*). 

Ἐν παντὶ 0.466ysvoi, AA" οὐ στενοχωρούµενοι. 


Ὅσον ἐπὶ τῇ πιχρότητι τῶν περιεστηχότω». 


desperandum foret ac pereundum ; sed Deo nos con- D ἀπηυδήσαμεν ἂν xal ἁπωλόμεθα ὅσον δὲ ἐπὶ τῷ 


solante, omnia nobis ad salutem proclivia. Etsi igi- 
tur in omni re tribulamur, nostri lamen animi for- 
titudine ad incitas non redigimur. Et quanquam ceu 
omni ope destitutos nonnulli nos putant, ideoque 
persequuntur et infestant, nos tamen omnino alacres 
non trepidamus, nee perimus, nec prosternimur. 
Nam dum improbi subvertere nos conantur, per- 
stamus immobiles, insectantibus fortiter resistimus, 
emnia nobis ad salutem suppetunt, Sciendum est , 
verbum angustiari modo significare tribulari, modo 
aliud. Cum autem utrumque verbum ponitur, tribu- 


9! | Cor. n, 4. 


CT Cod. ὑποληφθήσεσθαι. 
") Exstat revera bic Cyrilli tractus, quem uncis 
inclusimus, in editione nostra Cyrilli commenta- 


παρακαλοῦντι θεῷ, πάντα ἡμῖν πρὸς σω-τρίαν £5- 
paf. Kàv àv παντὶ οὖν πράγματι θλιδώµεθα, vev- 
ναιάζξοντες οὗ στενοχωρούµεθα΄ xiv ὡς àxópox 
ἡμᾶς τινες ὑπολαμδάνωσι, διώχοντες xal ἀνατρέ- 
ποντες, ἀλλ οὖν ἡμεῖς ἓν ἅπασιν εὐποροῦντες οὐχ 
ἑξαπορούμεθα, οὐχ ἀπολλύμεθα, οὗ χαταδαλλόµεθα. 
Ἀνατρεπόντων γὰρ τῶν πονηρῶν, στήχοµεν ἀχλς- 
νητοι" διωχόµενοι Ὑενναιάζοµεν, πορίµων dins 
πάντων ὄντων πρὸς σωτηρίαν. Ἱστέον, ὅτι τὸ στε- 
νοχωρεῖσθαι ὁτὰ μὲν ταυτόν ἐστι θλίδεσθαε, ὁτὶ c: 


ἕτερον. "Οταν γὰρ ἀμφότερα λέγηται, δηλοί τὸ µε, 


riorum ad hanc Epistolam. Cyrillus itaque antiquio- 
rem se Didymum expresserat. 


4701 


FRAGMENTA IN EPIST. Π AD CORINTHIOS. 


0Xi6ea0at τὴν ἔξωθεν mxplavasw- τὸ στενοχωρεῖ- Δ lari quidem significat externam aggressionem ; an- 


c9a«, τὸ ὀχλάξειν τῇ προαιρέσει xaX λογισμῷ. "Όταν 

δὲ ph ἀμφότερα λαµθάνηται, ἐκ παραλλήλου δη- 

λοῦσε τὸ αὐτό. 

Asl γὰρ ἡμεῖς οἱ ζώντες εἰς θάνατον παραδιδό- 
450a. διὰ Ιησοῦν. 

T5 dsl χαὶ πάντοτε, χείµενα ἐν τῇ προχειμένῃ 
λέξει, οὐ τὸ ἀτελεύτητον xai ἄναρχον δηλοῖ, χαθὼς 
λέγομεν τὸ ἀῑδιον, ἀλλὰ τὸ ἄπανστον χαὶ ἁδιάστατον. 
Ὅ Υὰρ τὴν νέχρωσιν τοῦ Ἰησοῦ μὴ ποτὲ μὲν, ποτὸ 
δὲ οὗ, περιφέρων ἓν τῷ σώματι αὐτοῦ, πάντοτε 
coUo ποιεῖν ἐρεῖ- ἀλλὰ xai ὁ ζωὴν xal εὐσέδειαν 
xa σπουδὴν ἔχων ἁδιαστάτως ἀἁγωνίζεσθαι ὑπὲρ τῆς 
ἀληθείας λέξει, ὡς "Apa ἡμεῖς οἱ ζῶντες, τὸν elpn- 
μένον τρόπον, τοῦτ) ἔστιν ἄνευ διαλειµμµάτων, εἰς 
θάνατον παραδιδόµεθα. Εἰς τοῦτο λήψῃ xa τὸ λε- 
χθὲν ὑπὸ Στεφάνου πρὸς Ἰουδαίους « ᾿Αεὶ γὰρ 
ὑμεῖς τῷ ἁγίῳ Πνεύματι ἀντιπίπτετε. » Συνέζευξε 
γὰρ αὐτῷ τὸ, « Τίνα τῶν προφητῶν οὐχ ἑδίωξαν οἱ 
πατέρες ὑμῶν»; Ταύτης τῆς διανοίας koci καὶ τὸ, 
« Εἶπα " Αεὶ πλανῶνται τῇ xapblg* » τοῦτ ἔστιν, 
οὗ αποτὲ μὲν, moth δὲ οὗ, ἀλλ ἁδιαστάτως. Τὸ, 


« Ἐσιώπησα δὲ, μὴ xai ἀεὶ σιωπήσοµαι»» τὸ ἆτε- 


λεύτητον καὶ ἄπαυστον δηλοῖ. El γὰρ χαὶ νῦν, qnot, 
μ.αχροθυμῶ ἁμαρτανόντων ὑμῶν, ἀλλ᾽ οὖν οὐκ εἰς 
τὸ ἄπαυστον ἔσται ὑπέρθεσις τῆς τιμωρίας) μετὰ 
γὰρ πολλὴν µαχροθυµίαν, τιμωρηθήσονται οἱ ἑἐμμέ- 
νοντες τῇ χαχίᾳ. 

Ἔτκοντες τὸ αὐτὸ πγεῦμα τῆς πίστεως. 

Ηνεῦμα χαλεῖ, qnot, πίστεως τὴν µετέχουσαν τῆς 
πίστεως ἣν ἔχει τις [ζωήν]. 

Ἡ ἐπίγειος ἡμῶν οἰχία. 

Δύο οἰχίας διαφόρους σηµαίνει d) προκειμένη 
γραφή µίαν μὲν ἐπίγειον χαὶ χειροποίητον, τὸν 
φαινόμενον εἶναι χόσμον ταῖς τοῦ Θεοῦ χεραὶν εἰς 
τὸ εἶναι παρηγµένον. Δειχνὺς Yàp τὰ αἰσθητὰ 
πάντα, φησί» « Ἡ χείρ σου ἑποίησε ταῦτα πάντα.) 
Αλλὰ xai, « Τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου εἰσὶν οἱ οὐ- 
pavot,» τῆς αὐτῆς bow νοῄσεως ᾽ οἰχίαν δὲ &yetpo- 
ποίητον οὖσαν Ev τοῖς οὐρανοῖς, τὸν χόσμον τὸν 
ἄλλον παρὰ ποῦτον. Ἐπεὶ οὖν Ἱκαταλυομένου τοῦ 
αἰσθητοῦ χόσµου, οὐ παράγει τὸ σχΏμα τοῦ obpa- 
vou χαὶ τος Τῆς, παρελευσοµένων οὐκ εἷς τὸ μὴ ὃν, 
ol. ἄνθρωποι χαταστρέφουσι τὸν οἰχήσαντα πρότερον 
ἐν τῇ χαταλυοµένῃ ἐπιγείῳ οἰχίᾳ, διαδέτεται d) μέλ- 
λουσα xat αἰώνιος. Εἶπεν δὲ" « Οἰχίαν ἔχομεν ἀχει- 
ροποίητον αἰώνιον ἓν τοῖς οὐρανοῖς  » δεικνὺς ὅτι 
ἀπεντεῦθεν, μᾶλλον δὲ Ex πολλοῦ εὐτρέπισται τοῖς 
ἀξίοις τοῦ τυχεῖν αὐτῆς. ᾽Αμέλει γοῦν τὰς Ev αὐτῇ 
ἐπαγγελίας, ἃς ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, οὐδὲ ἄλλη αἵ- 
σθησις Ἡ νόησις κατείληφεν, προητοιµάσθαι ὑπὸ 
τοῦ Θεοῦ τοῖς αὐτὸν ἀγαπῶσιν εἴρηται. Καὶ ὁ Σω- 
τήρ φησι’ «Κληρονομῄήσατε τὴν βασιλείαν τὴν ἧτοι- 
µασμένην ὑμῖν πρὸ χαταδολῆς χόσµου.» Αὕτη δὲ 
1| λεχθεῖσα αἰσθητὴ μονὴ (28), οἰχία εἴρηται οὐ χαθ- 
ἀπαξ ἡμῶν, ἀλλ dj τοῦ σχἠνους ἡμῶν * ἡ γὰρ ἔπου- 

δ Act. τη, 51, 59. 
u,9. ** Matth. xxv, 34. 


(28) Cod. µόνη. 


9, Psal, xciv, 10. ** isa. xLu, 14. 


gustiari vero, bzsitare mentis deliberatione. Cam 
denique non simul ambo ponuntur, tunc zquabiliter 
idem significant. 


Vegas. 41. Semper enim nos , qui vivimus , in mortem 
tradimur propter Jesum. 


Vooabula ác et πάντοτε, in praecedente textu po- 
sita, non significant sine flne aut principio, sicuti 
sempiternum dicimus, sed incessanter et continua- 
tim. Nam qui Jesu mortificationem non modo utique, 
modo secus, in corpore suo circumfert, semper hoc 
se facere alfirmabit. Sed et qui vitam et pietatem ac 
sedulum officium retinet perpetuo pro veritate de- 
certandi, dicet, Revera nos qui vivimus pradieto 
modo , id esL sine intermissionibus, in mortem tr2- 

B dimur. Ita intelliges etiam dicium a Stephano Ju- 
dieis : « Semper vos Spiritui sancto resistitis **. » 
Subjunxit enim, « Quem prophetarum non sunt 
persecuti patres vestri? » Eadem sententia est ver- 
borum : « Dixi : Hi semper errant corde **, » id est 
non modo utique, modo secus, sed continuo. Lo- 
culio autem, « Tacui, num semper tacebo **? » in- 
finitum οἱ incessabile denotat. Nam etsi nunc, in- 
quit, sum longanimis peccontibus vobis, non tamen 
infinita erit dilatio poenz : nam post multam longa- 
nimitatem, punientur qui in malitia perseverant. 


Vxns. 15. Habentes eumdem spiritum fidei. 
Spiritum nuncupat fidei, illam quam quis habet 


C parüicipem fidei [vitam]. 


CAP. V, vens. 1. Terrestris nostra domus. 

Duas diversas domos signiücat hzc scriptura ; 
unam quidem terrestrem et manufactam, nempe 
hunc aspectabilem mundum, Dei manibus ad exsi- 
Stentiam productuin : namque ostendens sensibilia 
omnia dicit Psalmista : « Manus tua fecit hzc 57. » 
Sed οἱ illud : « Opera manuum tuarum sunt coli *5,» 
eamdem sententíau continet. Domum vero non ma- 
nufactam qua in coelis est, mundum esse intelligi- 
mus ab hoc nostro diversum. Quoniam itaque 66η 
sibili hoc dissoluto mundo, non tamen transit coeli 
terrzeque figura , tanquam ad non exsisiendum tra- 
ducta; demutant hormines illum , qui habitator dis. 
solut:e postea domus fuerat, eumque futura excipiet 
et :eterna. Dixit autem, « Domum habemus non ma- 
nufactam zternam in coelis, » ut demonstret quod 
abhinc diu jam parata est dignis eam assequi. Sane 
et promissz in illa res, quas oculus non vidit, neque 
alius quilibet sensus intellectusve comprehendit , 
preparate a Deo diligentibus illum dicuntur *. Et 
Salvator ait : « Possidete regnum paratum vobis jam 
inde a mundi constitutione **. » Hzc autem sic ap- 
pellata sensibilis mansio, haud domus nostra simpli - 
citer dicitur, sed tabernaculi nostri : nam reapse 
domus coelestis, principaliter nostra habitatio est. 


*' Psal. cvi, 27. "* Pgal. οἱ, 26. ** 1 Cor. 





4703 


DIbYMI ALEX XNDRP 


9S 


Ειοὶ emim ie nostra retrrectone reddetur suum Α ράνιος ἡμῶν προηγουμένως οἴκησίς Esztv. Κῑν τὰ) 


anite tabernaeulam , ut et ipsum sit in ccelesti 
domo; aitamen Πο inealates principaliter anim: 
mansio est; per accidens vero etiam ejus quo cir- 
emadotur tabernaculi. Quamobrem terrestris prima- 
ria ratione domus est tabernaculi; secundaría au- 
tem, ipsius quoque anima qu:e in corpore est. Legi 
alicubi, domum quidem terrestrem tabernaculi dici , 
compositum hoc ex ossibus carnibusque corpus. 
€urni ergo tabernaculum, id est visibile et organicum 
corpus, sit in bac domo, flgura interioris bowinis; 
qui sic interpretantur aiunt, resoluta hae crassi cor- 
poris domo , transire animam in celestem regio- 
tiem, que appellatar domus non manufaeta seterna. 
Recuperabit tamen anima quod deposuerat corpus, 
factum jam coeleste , quod habitaculum de coelo ap- 
pellatur. 


VEns. 9. Nam et in hoc ingemiscimus, habitationem 
nostram que de colo est superindué cupientes. 


Etiamsi resoluta tabermaeuli supradicta demo, 
nos tabernaculo hoc circeumdati, eum eo in cole- 
stem dommn tronsituri simus, nihilominus hoc re- 
tento. gemimus, superiudui cupientes habitacufo, 
quod est de eosio; id est, deposito illo 4 nobis eor- 
pore, quod de ccelo aliquando exsistet, cum incor- 
ruptiene et inimortalitate induetur. Sed quamvis boe 
habitaculum optauus, videsis an qui illo. induitur, 
prorsus ab eo contegatur. Hoc enim significant verba, 
« Siquidein vestiti, nou nudi, inveniemur. » Nudus 
áutem Bon invenitur qui illo Indutus fuit, si certe 
fidelis sanctiusque fuerit, nempe si ante illud indue- 
rit sibl Dominam Jesum, et arma lucis, et viscera 
mysericordi:s, Namque infidelis et improbus, etiamsi 
spiritale corpus nanciscatar, quod de ccelo babita- 
culum appellatur, nudus nihilominus invenietur, 
quia operam non dedit ut interioris hominis vesti- 
meuta ha&beret. His ita se babentibus, nos qui in ta- 
hernaeulo sumus, gravati gemimus ; quia terrenum 
tabernaculum aggravat rheiutem multis curis plenam: 
sed enitn quauquam eo habendo gravamur, non ta- 
meu abjicere optamus, sed indui potius habitaculo 
qued de ceelo est: « ut absorbeatur quod mortale 
est a vita. » Non enim destruet vita tabernaculum 
nostram cnm induerimus immortalitatem, sed id 
absorbebit, quatenus validior fiet ejus qualitas, 
quam ejus in quo surnus mortales. 

V&as, 19. Sive enim mente excedimus, Deo; sive 

sobrii sumus, vobis. 

lli autem de his coarguantur a vobis; loquKur 
nimirum de pseudoapostolis. Nos vero vestri causa 
hzc agimus. Sive enim extra humanas rea constituti 
ad Deum mente excedemus, nihilominas vobis 50- 
brii sumus ; quia exstasis non insaniam sed sobrie- 
tatem habet. Neque attendendum est Phrygum as- 
seclis dicentibus apostolos atque prophetas mente 
jta excessisse, ut delirarent. Etenim quid loqueren- 
tur ei agerent, hi apprime sentiebant. Fucui autem 


(29) En evidens testimonium, contra recentiorum 
temporum Graecos, de justorum ani:nabus in coelum 


ἐξ ἄναστάσεως ἀποδοθῇ τὸ σχῆνος τῆς «υχῖς. ὡς 
εἶναι xai αὐτὸ Ev τῇ ἐπουρανίῳ oixíz, ἀλλ 5, 
προηγουμένως τῆς φυγῆς fj διατριδή αὕτη, xra 
συμθεθηχὸς δὲ xal οὗ περἰχε.ται σχηνώµατας ὡς 
ao ἐπίγειος χατὰ πρότερον λόγον οἴκία kay τῷ 
σχήνους' δευτέρως δὲ, xal τῆς φυχῆς οὔστς ἐν τς, 
σώματι, ᾽Ανέγνων που, οἰκίαν μὲν ἑπέγειον axf vno; 
λέγεσθαι τὸ ἐξ ὁστῶν χαὶ σαρχῶν συγκείµενον οαἳ-- 
pa. Σχῆνος δὲ ὃν iv τῇ οἰχίᾳ ταύτῃ. τὸ σχῆμα του 
ἔσω ἀνθρώπου, 6 ἐστιν αὑγοειδς χαὶ ὀργανικὸ 


' σῶμα, οἱ οὕτως ἑρμηνεύοντες φασὶν οὖν, Kazaie- 


C 


µένης ταύτης τῆς οἰχίας τοῦ παχέος σώματος, µ::- 
οιχίζεται ἡ duyh ἐπὶ τὸν οὐράνιων χῶρον (29), xz- 
λούμενον οἰχίαν ἀχειροποίητον αἰώνιον. ᾿Απολέγετ». 
δὲ xai ὃ ἀπέθετο σῶμα οὐράνιον γεγενηµέναον, ὅπερ 
οἰχητέριον ἐξ οὐρανοῦ ὀνομάνεται. 

Καὶ γὰρ ἐν τούτῳ στενάἀζοµεν, τὸ οἶκητ ἠριον pur 
τὸ ἐξ οὐραγοῦ ἐπεγδύσασθαι ἐπιποθοῦντες. 
El χαὶ χαταλυθείσης τῆς προειρηµένης οἰχίας -ὦ 

σχήνους, περ'χείµεθα τὸ αχῆνος, ἐν αὐτῷ µεταβα(- 

νοντες εἰς τὴν οὐράνιον οἰχίαν, ἁλλ' οὖν ἐν αὖιὺ 
τνγχάνοντες στενάζοµεν, ἐπενδύσασθαι ποθοῦντες τὸ 
ἐξ οὐρανοῦ οἰκητήριον * τοῦτο δέ ἐστιν ὃ ἁκσθέμεῖς 
σῶμα ἐξ οὐρανοῦ ποτε χρηµατιρον , Ov ἂν ch 
ἀφθαρσίαν xaX ἀθανασίαν ἑνδύσηται. ἉΑλλ' οἱ xz 
ἐπιποθοῦμεν τοῦτο τὸ οἰχητήριον, σχήπει εἰ ὁ box 
σάµενος αὐτὸ πάντως σκεπάζεται πρὸς αὐτοῦ. Toy» 

γὰρ δηλούυται &x τοῦ, « EU γε χαὶ ἐνδυσάμενοι, ὦ 

γυμνοὶ, εὑρεθησόμεθα * » οὐ γυμνὸς ὃξ εὑρίσκετα: 

ἐνδυσάμενος αὐτὸ, ὁ πιστὸς xal ἅγιος πρὸ 22-5 


τούτου ἑνδυσάμενος τὸν Κύριον Ἰησοῦν, xai ὅσλτ 


φωτὸς, καὶ σπλάγχνα οἰχτιρμοῦ. Ὁ γὰρ ἄπιστος xal 
φαῦλος. xàv τύχῃ τοῦ πνευματιχοῦυ σώματος, ὃ x3- 
λεῖται ἐξ οὐρανοῦ οἰχητήριον, γυμνὸς εὑρεθήσεται, 
οὐ σπουδάσας ἔχειν τὰ τοῦ ἔσω ἀνθρώπου ἐνδύματα. 
Τούτων οὕτω τυγχανόντων, οἱ ἓν τῷ σχένει ὄντες 
ἡμεῖς, στενάτοµεν βαρούμενοι ' ἐπείπερ βρίθει τὸ 
γεῶδες σχῆνος νοῦν πολυφρόντιδα. Ὅμως ci χαὶ 
βαρούμεθα ix τοῦ ἔχειν αὐτὸ, οὐχ ἀποθαλεῖν a5 
ποθοῦμεν, ἀλλ' ἐνδύσασθαι τὸ ἐξ οὗρανοῦ οἰχτητέριο», 
ε ἵνα κρατηθῇ καταποθὲν τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωης. » 
Οὐ γὰρ ἐξαφανίνει ἡ ζωὴ τὸ σχῆνος ἡμων ὅτ ἂν 
ἐπενδυσώμεθα τὴν ἀθανασίαν, ἀλλὰ χατακίνει αὐτὸ. 
ἐπιχρατεστέρας Ὑινοµένης τῆς ἐς αὐτῆς ποιότητος 
τοῦ καθ) ὃ θνητοί ἑἐσμεν. 

Εἴτε γὰρ ἐξέστημεν, 8sp* εἴτε σωρρονοῦμεν, 

opi. 


Ἐχεῖνοι μὲν ἐπὶ τούτοις ἑλεγχέσθωσαν παρ' 3uov 
λέγει δὲ περὶ τῶν φευνδαποστόλων. Ἡμεῖς δὲ Quo 
χάριν καὶ δι ὑμᾶς ταῦτα πράττοµεν. Κἄν τς vio 
ἔξω τῶν ἀνθρωπίνων γενόμενοι τῷ θεῷ ἐχστῶμεν, 
ἀλλ οὖν σωφρονοῦμεν ὑμῖν, τῆς θείας ἑχστάσεως ο» 
µανίαν, ἀλλὰ νηφαλιότητα ἐχούσης. Οὐ προσεχ-έἑ» 
γὰρ τοῖς ἀπὸ τῶν Φρυγῶν (30) λέγουα: τοὺς ἁτουστό- 
λους xal προφἠτας ἑξίστασθαι, ὥστε παρακαίειν 
(παρβηκολούθουν γὰρ οἷς ἔλεγον xai ἔπραττον, εἰ xat 


transferendis non exspeclata corporum resurrect.ont. 
(90) Dicit Catapbrygas seu Montanistas. 


4-05 


FRAGMENTA IN EPIST. ll AD CORINTIIIOS. 


1706 


πινες ὄλλοι)' ἠπατήθησαν δὲ οἱ ἠλίθιοι ἐχ €f; ὅμωνυ- A his Insipientibus fecit bomenymia. Nam vocabulum 


µίας. QU γὰρ μόνον τὸ παραπα[ειν x gi mapaxóntew 
σηµαίνει fj ἐξέστη φωνὴ, ἀλλὰ χαὶ τὸ ἑἐκπλαγῆναι 
ἐπὶ θαυμασμῷ. Οὕτω γὰρ ἐξέστη Ἰσαὰκ ἔχστασιν 
µδνάλην. Καὶ ἑχστήσονταί τινες ἐπὶ τῷ Kupltp xal 
ἐπὶ τοῖς ἀγαθοῖς αὐτοῦ, χατὰ τὸν προφήτην. El δὲ 
xai ἄλλα τινὰ δηλοῦται ὑπὸ τῆς φωνῆς, ἐπιστήτω ὁ 
ἑντυγχάνων ταῖς Γραφαῖς. 
Ἡ γὰρ ἁγάπη τοῦ Χριστοῦ συγέχει ἡμᾶς. 

Ἐξηγεῖται τὸ εἶδος fic ὑπομένει ἑχστάσεως, φῄήσας" 
Συνεχόμεθα (51) ὑπὸ τῆς πολλῆς εἰς ἡμᾶς γενομένης 
ἁἀγάπης θεοῦ" μετὰ τοῦ θαυμάζειν, δοχιµάζοντες, 
ὅτι εἰ εἷς ὑπὲρ πάντων ὁ Χριστὸς ἀπέθανεν, ἄμα οἱ 
πάντες ἀπέθανον * οὐχ ἂν γὰρ ὑπὲρ πάντων ἀπέθνη- 
σχεν. εἰ μὴ πάντες ὑπεύθυνοι ἥμεν θανάτου. El 


ελείαείε, nen delirium tantammedo aut. deliquium 
significat, verum etiam stuporem ex admiratione. 
Sic enim et Isaac grandi exstasi mente excessit **. 
Et nonnul exatasim experientur in. Bomino et in 
bonis ejas, ut ait propheta 03. Jam utrum alias qno- 
que signiücationes habeat hoc vocabulum, videat 
ille qui Scripturis operam impendit. 
VEns. 14. Charitas enim Christi urget nos. 

Exponit quodnam genus exstaseos patiatur, dicens * 
Urgemur a plurima Dei erga nos charitate; nou 
sipe admiratione reputantes, quod si unus pro omni- 
bus mortuus ost Christus, utique omnes mortui fue- 
raBl: non enim pro omnibus mortuus esset, nisi 
omnes morti obnoxii essemus effecti. Si ergo pro no- 


τοίνυν ὑπὰρ ἡμῶν καὶ δι ἡμᾶς ἀπέθανεν xai ἀνέστη, B bis οἱ propter nos mortuus est ac resurrexit, nos 


ἀναστάντες σὺν αὐτῷ ζῶμεν' οὐχέτι δι αὐτοὺς, 
κοῦτ) ἔωτιν ἀνθρωπίνως, ἁλλὰ τῷ ὑπὲρ ἡμῶν πα- 
θόντι xai ἀναστάντι ' ζῶντες δὲ αὐτῷ, xal xas' αὑ- 
«ὃν, πάντα ἃ βούλεται πράττοµεν xal λέγομεν xal 
ξιανοούµεθα * ὡς ἕχαστον τεθαῤῥηχότα εἰπεῖν. ε Ἡ 
Qux µου αὐτῷ Cf ) καὶ, « Ζῶ δὲ οὐχέτι ἐγὼ, Qf δὲ ἓν 
ἐμοὶ Χριστός.) 

"Ημεῖς ἀπὸ τοῦ viv οὐδένα οἴδαμεν κατὰ eápxa. 


Ἐπεὶ ζῶμεν τῷ ὑπὲρ ἡμῶν ἀποθανόντι xol ἔγερ- 
θέντι, ἀφ᾽ οὗ ἠρξάμεθα οὕτω εἶναι, οὐδένα ἔτι κατὰ 
σάρκα γινώσχοµεν, ὑπερθάντες τὴν σάρκα xa τὰ 
ταύτης πάθη, ἔτι μὴν καὶ τὴν σχιώδη τοῦ νόµου δι- 
δασχαλίαν. El δὲ χαὶ τὸν Χριστὸν ἔγνωμεν κατὰ 
σάρχα, ἔτι ἰουδαῖζειν θέλοντες xal ἔπεσθαι τῇ 
σαρχίνῃ διηγἠσει τοῦ νόµου, ἀλλά νῦν obxétt οὕτως 


quoque resurgentes cum eo vivemus ; nec jam per 
nos ipsos, humanitus, sed ei qui passus resurtexit. 
Viventes autem cum jpso, et secundum ipsum ; id 
est omnia qua is vult agimus, et loquimur, et cogi« 
tamus. ita ut unusquisque eonüidenter dicat: « Aui- 
ma meailli vivit 5: » et, « Vivoego, jam non ego, vi- 
vit vero in me Christus **. » 
Vens. 16. Nos abhinc neminem novimus secundum 
carnem. 

Quoniam vivimus ei qui pro nobis mortuus est ac 
resarrezit; ex quo laliler esse ceepimius, neminem 
jam secundum carnem cognoscimus, superiores facti 
carni et hujus passionibus, nec non umbratili legis 
doctrine. Quod si etiam Christum cognovimus secun- 
dum earnem, judaizare adhuc volentes et carnalem 
legis dicatum sequi, nunc tamen haud eum amplius 


αὐτὸν, ἀλλ’ ὡς θεὸν Λόγον γινώσκοµεν. Γενόμενος Yàp — hac ratione agnosciimus, sed tanquam Verbum Deum. 
ὁ Λόγος σἀρξ,οὐχ ᾧχησεν, ἀλλ' ἑσχήνωσεν ($2) bv ἡμῖν, — Verbum enim caro factum, non habitavit, sed hospi- 
ἵνα μετὰ τοῦτο θεασώμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, « δόξαν Gc. tatum est inter nos, ut nos postea gloriam ejus vide- 
Μονογενοῦς παρὰ Πατρὸς, πλήρης χάριτος xal ἆλη- — remus, « gloriam quasi. Unigeniti a Patre, plenum 
θείας. » Διαφέρει γὰρ τὸ οἰχῆσαι τοῦ σκηγῶσαι, ὡς — gratis et veritatis **. » Differt enim habitare ab ho- 
καὶ ὁ οἶχος σχηνῆς, 'Ast yàp μένει ὁ οἶκος &pstaxi-— spitari, sicut etiam domus ab hospitio: semper enim 
νῄτως τεθεµελιωμένος ἡ δὲ axrvh οἴχός ἐστι φορη- stat domus immobiliter fundata ; tabernaculum por- 


τός. ᾽Αμέλει σχηνοῦσιν οἱ προχόπτοντες, οἰχοῦσιν ol 
ςετελειωµένοι. « Διελεύσομαι γὰρ ἐν τόπῳ σκηνής 
θαυμαστῆς ἕως τοῦ olxou τοῦ Θεοῦ. » 

ΕΙ τις vr Χριστῷ xai) χείσις. 

Ὁ ἐν Χριστῷ τῷ µετέχειν αὐτοῦ γινόµενος, χαινὴ 
χτίσις ἐστιν. Τοιαύτην ὑπαρχθῆναι τῇ ἑαυτοῦ καρδίἰᾳ 
εὐχόμενος ὁ ἅγιος εἶπεν « Καρδίαν καθαρὰν χτίσον 
kv ἐμοὶ, 6 θεός.) Κατὰ τοῦτο τὸ σηµαινόμενον, χτίζει 
ἐν αὑτῷ ὁ Σωτὲρ τοὺς δύο εἰς ἕνα χαινὸν ἄνθρωπον. 


"[v' οὖν τοῦτο ὑπαρχθῇ, τούτῳ τῷ τρόπῳ ὑπέθαλεν᾽ 


ἑαυτὸν χτισθΏναι, λέγων, « Κύριος ἔκτισέν µε ἀρχὴν 
ὁδῶν eic ἔργα. » 02 δηλοῖ οὐσίωσιν τὸ κτισθήναι ῥῆμα, 
ὡς ἐν ἄλλοις διὰ πλειόνων δέδεικται (50). Υενομένης 
δὲ χαινῆς κτίσεως iy τῷ Χριστῷ «ῶν πεπιστευχό- 


"! Gen. Χαν, ὅδ. ** Ose. 1n, 5. 
οἱ Psal. ε, 12. ** Ephes. 11,15. ** Prov. viii, 22. 


(34) Συ»ἐχομεθα etiam. cogimur, possidemur, cor- 
frepii sumus. . 

(52) eapse Joannes 1, 14, utitur verbo ἑσκήνωσε, 
quod Latini liberius fecerunt habilaril, 


ParaoL. Ga. XXXIX, 


^ 
9 


€ Psal. xxi, 31, 


tabilis domus est. Utique hospitantur qui pro(iciunt, 
habitant vero perfecti, « Transiby enim in locum 
tabernaculi adinirabilis usque ad domum Dei**, » . 
Vzns. 17. Si qua in Christo nova creatura. 

Qui in. Christo est, quatenus scilicet eum partici- 
pat, nova est creatura. Tale sibi cor fieri sanctus 
vir precabatur dicens : « Cor mundum crea in me, 
Deus *. » Hoc significato, condit in semetipso 
Servator duo in unum novum bominem**. Ut hoc 
igitur fleret, idcirco subdidit se ereatum, dicens ; 
« Dominus creavit me initio viarum suarum ad 
opera **. » Neque tamen denotat materialem forma- 
tionem vocabulum creari, sicut alibi pluribus dictum 
fuit. Facta autem nova creatura. eredeniium. Chri- 


ο) Gal, n, 20. ** Joan. 1, 14. ** Psal. xui, 5. 


($5) Videmus hoe loco imnui pownitentiz saerae 
mentum a Christo institatum, et per apostolos ολ» 
cerdotesque deinceps admiuistrandum. 


D^ 


4101 


"DIDYM! ALEXANDRINI 


8to, vetera transierunt abrogata, novis introductis. Α των, τὰ ἀρχαῖα παρῆλθε πεπαλαιωµένα, τῶν χαινῶν 


Et siquidem vetera pro legalibus et. propheticis di- 
eit, desiverunt bsec subintrante Evangelio. Haec ta- 
men vetera &c nova, Don tam vero subjecto, quam 
mentis conceptu differunt. Eadem enim est utrius- 
que Testamenti doctrina, sive cum velato. sive eum 
aperte proposita fuit. Vetera ergo suni que dicun- 
tur velata. Quod οἱ quis dicat eos mores, qui fiuem 
precesseruut, constitutionem priscam fuisse, hac 
quidem prateriit, succedente evangelica doctrina; 
priorique legislationi congruet illud dictum : Omnia 
ex Deo; nam et lex et prophetze et Evangelia quoque 
ex Deo sunt, secundum posteriorem institutionem ; 
ita ut omnia nova ex Deo sint; et quidem etiam 
illa quz przeterierun!. Porro omnis ex Deo sunt, 
qui nos sibi reconciliavit per Christum. Valde enim 
inimiei eramus, errore et peccatis subjugati : sed 
ei reconciliati fuimus, veniam ab ipso et per ipsum 
consecuti, Reconciliavit autem sibi nos per Domi- 
pum, qui pro nobis-mortuus est ac. resurrexit. Ne 
autem -sensu-eccalleamus ad tantum Dei beneficium, 
reconciliationis dectrinam apostolis tradidit, ut ab 
bis eruditi, in Christo permaneamus. Per hunc 
enim permanens erit, post reconciliationem, nostra 
eum Deo amicitia. 


Vgas. 91. Etenim eum qui non noveral peccatum. 
Nescientem dicit, pro experimentum non habeu- 
tem peccati. Non enim ignorasse peccaii naturam 
dicit (etenim bane pre cseteris Servator noverat), 
&ed peccati fuisse expertem. Nam et ille qui manda- 
tum observat, dicitur non agnitlurus verbum ma- 
lum **. 
CAP. VI, vens, $. Nemini dantes ullam offensionem. 
Quoniam propitio tempore et die salutis Deus 
exaudiens auxiliatus est, proprium Filium mittens 
tradensque pro nobis, nemo ullatenus offendiculum 
inüdelitatis flat, ne probrum habeat evangelicae 
doctrinz: ministerium. Quare curandum sedulo est 
ut commendemus nos operibus bonis, etiamsi labo- 
rlosa 'fucrint. Fiet autem lioc, οἱ patientiam retl- 
nentes, lribulationes, necessitates et angustias 
aliaque hujusmodi fortiter pertuleriraus, vincula 
eliam et carceres hilariter perpetientes. Sic enim 
nobis sanectificari animam continget, recte sentien- 
tem atque agentem. Animas, inquit, nostras saucti- 
ficantes, obediendo veritati**. Sed et timor Domini 
sanctus cum sit, omnimodam sanctitatem confert 
suscipientibus illum. 
Vgns. 7. Per arma justitie a deztris el a siulstris. 


Dexira et sinistra justitiza arma, fortasse is est 
qui in rebus sensibilibus tam juste se gerit, ut in- 
juriam et rapinam pati malit, quam hzc ipse facere: 


0 Eccle. virt, 5... ?* 1 Petr. 1, 29. 


(54) Hc qnoqne adversus Maaiclios, quos ipso- 

m confntator Didymus s$zpe pre oculis habebat, 
(55) Memorat hic Didymus commentariem. suum 

in. Proverbia, cujus nos ipsi non paucas reliquias ex 


εἰς μέσον typévov* καὶ εἰ μὲν ἀρχαῖα τὰ νομιαλ 
καὶ προφητικὰ λέχει, παρελέλνθε ταῦτα, τῶν Εὐαγ- 
γελίων διαδεξαµένων * τούτων τῶν παλαιῶν xal χαν 
νῶν οὐ χαθ᾽ ὑποχείμενον, ἁλλ' ἐπινοίᾳ ἐχόντων εν 
διαφοράν' ἡ γὰρ αὑτὴ διδασχαλία τῶν δύο Δισθη- 
κῶν ὁτὲ μὲν χεχαλυµµένως, ὁτὸ δὲ γυµνῶς γέχονεν. 
Ἀρχαῖα οὖν ἐστι τὰ χεχαλυμµένα" εἰ δέ τις τὰ Ξρὸ 
τῆς πίστεως ἔθη xal χατάστασιν ἀρχαίαν εἶναι λέγοι, 
παρῆλθβε ταῦτα παυσάµενα, ἑνεσττχνίας της xcci 
τὸ Εὐαγγέλιον διδασχαλίας΄ πρὸς τὴν προτέραν ázó- 
δοσιν ἁρμόσει τὸ, Πάντα Ex. τοῦ θεοῦ (34). Καὶ vào 
ὁ νόμος, καὶ οἱ προφῆται, χαὶ τὰ Εὐαγγέλια ix τοῦ 
θεοῦ, χατὰ τὴν ὑστέραν διἠγησιν, πάντων τῶν xz 
νῶγ Ex Θεοῦ ὄννων, οὐ μὴν xal τῶν παρεληλυβότω»: 


B τὰ δὶ πάντα ἐχ τοῦ θεοῦ τοῦ καταλλάξαντος bai; 


ἑαυτῷ διὰ Χριστόν. Ἐχθροὶ γὰρ ἦμεν πολὺ, ἁτά-η 
xai ἁμαρτήμασι χεχρατημµένοι 'χατηλλάγτµεν & αὐ- 
Sip, ἄφεσιν πρὸς αὐτοῦ καὶ 9t αὑτοῦ εἰληφότες  κὰτ- 
ἠλλαδεν δὲ ἡμᾶς baut διὰ τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν ἀτοῦα- 
νόντος xal ἀναστάντος Κυρίου. Ὅπως δὲ μὴ b» 
σθητῶμεν τῆς πολλῆς θεοῦ εὑεργεσίας, τὴν περὶ t3; 
χαταλλαγῆς διδασχαλἰαν δέδωχε τοῖς ἁ ποατόλοις (39), 
ἵνα παιδενόµενοι ὑπ αὐτῶν ἐμμένωμεν τῷ iy Χρ:- 


, στῷ εἶναι” δι’ αὑτοῦ γὰρ ἐπίμονος ἔσται ἡ μετὰ chv 


καταλλαγὴν ὑπάρξασα πρὸς θεὸν φιλία. 
for γὰρ μὴ γγόντα ἁμαρείαν. 
Τὸν μὴ γνόντα φησὶν, ἀντὶ τοῦ, tbv» μὴ πειραθέντε 
ἁμαρτίας. O0 γὰρ τὸ μὴ ἀγνοεῖν thv. φύσιν αὐτῆς 
φησι (μᾶλλον γὰρ πάντων [δει αὐτὴν ὁ Σωτ}ρ), ἀλλὰ 


«ὺ μὴ πειραθῆναι αὐτῆς" οὕτω γὰρ καὶ ó φυλάσσων - 


ἐντολὴν, οὗ γνώσεται ῥῆμα πονηρὀν. 


Μηδεμίαν ἐν μηδενὶ δόντες προσκοπἠν. 

Ἐπεὶ δεχτῷ καιρῷ xaX σωτηρίας ἡμέρᾳ ἑπακού- 
σας Geb, ἐδοήθησε, πέµψας τὸν ἴδων Υἱὸν xal καρα- 
δοὺς αὑτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, μηδεὶς κατὰ µηδένα τρότον 
προσκοπὴ ἀπιστίας Ὑένηται, ἵνα μὴ μῶμον σχῦ à 
διαχονία τῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας. "00ev σπο»- 
δαστέον συνιστάναι ἑαυτοὺς ἔργοις ἀγαθοῖς, κἂν ἐτί- 
πονα ὧσι * Ὑίγνεται δὲ τοῦτο, ἐὰν ὑπομονὴν ἔχοντες, 
θλΨεις, xol &váyxac, καὶ στενοχωρίας, xai τὰ πα- 
ῥαπλήσια Ὑενναίως φέρωμεν, δεσμὰ xal quiaxi; 
πεῖραν ἱλαρῶς φέροντες. Οὕτω γὰρ ἀγνεύειν χατὰ 


D τὴν φυχὴν συµθήσεται, ὀρθὰ φρονοῦσαν xai πράττου- 


σαν. Τὰς φυχὰς Υὰρ ἡμῶν (ὅ6), φησὶν, ἡγνικότες ἐν 
τῇ ὑπαχοῇῃ τῆς ἀληθείας. Αλλά xal ὁ φέδος Κυρίου 


φότι. 


ἀρισεερῶν. 
Δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ὅπλα τῆς δικαιοσύνης εἵναι, 
τάχα οὖν ὁ περὶ τὰ αἰσθητὰ διχαιοπραγῶν, ὡς ἐθέλειν 
μᾶλλον ἁδιχεῖσθαι χαὶ ἀποστερεῖσθαι, ἡ ποιεῖν a2: 


Vaticano codice edidimus, quas videsis ad citatem : 
, ubi reapse plu- 


hic Proverbiorum locum, cap. v, 17 
ribus de hac re agitur, 
(90) lta cod, non ὑμῶν. 


ἁγνὸὺς v, πᾶσαν ἁγνείαν περιποιεῖ τῷ αὐτὸν ἀνειλχ- 


Διὰ τῶγ ÜxAur τῆς δικαιοσύνης τῶν δεξιῶν καὶ 





9 


4709 


FRAGMENTA IN EPIST. ll AD CORINTHIOS. 


4110 


εαῦτα, πέφραχται τοῖς ὅπλοις τῆς δικαιοσύνης τοῖς A hic enimvero justitie dextris armis munitus est, 


&piotepoiz* τοῦ τὴν πρὸς θεὸν διχαιοσύνην, ὁσιότητα 
χαλουμένην, ἔχοντος iv. τῷ ἁἀποδιδόναι τὰ τοῦ θεοῦ 
τῷ θεῷ, φοροῦντος τὰ δεξιὰ αὐτῆς. Ὅπλα kv ἑτέροις 
quib. εἴρηται ἐν τῷ, « Ἐνδύσασθε ὅπλα φωτός. » 
Tavta τὰ ὅπλα τῆς στρατιᾶς o0 σάρχινα, τουτέστιν 
οὐχ ἀνθρώπινα, ἀλλὰ δυνατά τῷ θεῷ τυγχάνει. Ἐπί- 
ἄπτησον εἰ δύναται ὅπλα ἀριστερώτερα δικαιοσύνης 
ἔχειν, ὁ χατὰ τὴν σχιὰν τοῦ νόµου διχαιούµενος” 
ἅπλα δὲ δεξιὰ, ὁ πεποιωµένος χατὰ τὴν διχαιοσύνην, 
τὴν γινοµένην διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς πάντας τοὺς 
ατιστεύοντας. Λὕτη δέ ἐστι περὶ fic ὁ Σωτὴρ τοῖς µα- 
Oral; εἶπεν: « Ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ἡ ὑμῶν διχαιο- 
σύνη πλέον τῶν Γραμματέων χαὶ Φαρισαίων, οὗ μὴ εἰσ» 
dA ntt εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.» Ἔτι ὁ τὸ δίχαι- 
ον δικαίως διώχων χατὰ τὰ ἀνθρώπινα συναλλάγµατα, 
ὤὥπλισται κατὰ τὰ διχαιοσύνης ἀριστερὰ ὅπλα ' ὁ δὲ 
κατὰ τὰ δόγµατα τῆς ἀληθείας τοῦτο πράττων, ὑπὲρ 
τοῦ υἱὸς δικαιοσύνης γενέσθαι διωχόµενος ὑπὲρ αὐ- 
— «je, φέρει τὰ δεξιὰ αὐτῆς ὅπλα. "Upa ve πρὸς τοῖς 
αἱρημένοις, εἰ λόγον ἔχει τὸ λεχθησόµενον Ὁ ὑπὲρ 
εὐσεδείας ἀτιμαζόμενος, δυσφημούμενός τε xat πλά- 
voc ὑπολαμθδανόμενος, Υενναίως χαὶ ἐπαινετῶς ταῦτα 


Φέρων, ἀριστεροῖς ὅπλοις τῆς δικαιοσύνης χρᾶται, 


τοῖς δεξιοῖς αὐτῆς ὅπλοις ἠαφαλισμένος, ὅτ' ἂν μὴν 
ἔπαινος 7] ἑτέρα τις εὔχλεια xat εὐφημία, ὡς ἐπ᾽ ἀλη- 
θότητι λόχου, χαυνοῖ καὶ ἑπαίρῃ. Ἑαύτῃ τῇ διανοίᾳ 
καὶ τῶν ἑπομένων ἕκαστον μετὰ τῆς αὐτῆς ἀντιθό- 
σεως εἱρημένον ἐφαρμόσεις. 

Σι. v. Ὡς υπούμενοι, áel δὲ χαίροντες. 


Qui justitiam erga Deum, quam sanctitatem vocs- 
mus, retinet dum Deo dat qua sunt Dei, hic ejus 
dexura arma fert, Alibi dicuntur arma lucis, dum 
dicitur : « Induite arma lucis **, » lIzcmiliti:e arma 
non carnalia, id est humana, sed potentia Deo 
sunt ?*, Et videsis, num arma potius sinistra justi- 
tig gerat, qui in legia umbra justificatur : dextra 
autem arma, is qui prz se fert justitiam, quie est 
per Jesum Christum, erga omnes credentes. Est 
vero hzc, de qua Salvator aiebat discipulis : « Nisi 
abundaverit justitia vestra plus quam Seribarum et 
Pliariszeorum, non intrabitis in regnum ccelorum !*, » 
Preterea. qui rectum recte. sectatur. in. humano 
commercio , sinistris justitiz? armis. instructus est, 


B Qui vero secundum veritatis dogmata id agit, ut fi- 


lius justitiz flat, persecutionem bujus causa patiens, 
hic dextra ejusdem arma gerit. Et vide, przter 
jam dicta, an recte se habeat, quod adhuc dicturus 
sum; Qui maledictis appetitus, et impostor creditus, 
fortiter ac laudabiliter hxc perfert, sinistris armis 
Justitize utitur, cum sit dextris ejusdem armis con» 
tectus, si quando laus, aut alia aliqua fama et pre- 
conium, veri instar sermonis, tumidum faciat atque 
elatum. fluic sententiz, singula pariter qu: subse- 
quuntur, eadem cum antithesi proferens, accom- 
modabis. 


Ngns, 10. Quasi tristes , semper autem gaudentes. 


Ἔτι ὑπονοούμενοι λυπεῖσθάι, καὶ πτωχοὶ xal µη- C « Adhuc qui ceredimur tristes esse, el pauperes, 


ὰν ἔχοντες, δι fjv κατορθοῦμεν ἀκτημοσύνην xalpo- 
μεν, πλουτοῦντες ἔργοις ἀγαθοῖς, xal παντὶ λόγῳ, 
καὶ πάσῃ γνώσει’ ὡς καὶ ἄλλους πλουτίζειν κατὰ 
τὸν πλοῦτον τὸν ὀξὺυ βλέποντα. Ὁ γὰρ τοῦτον ἔχων, 
πάντων ἑγχρατῆς ὅστιν, κατέχων αὐτά. Εὖ δὲ xoi 
.&b εἰπεῖν ἐφ ἑχάστου τῶν ἀηδῶν, ὡς τὸ, ε Ἐπὶ ὃὲ 
φῶν καλῶν xai σωτηριωδῶν τοῦτό pot εἴρηταν. » 


Στ, τα. Τὸ στόµα ἡμῶν ἀνέφγε πρὸς ἡμᾶς. 

Ὁ πολλὴν παῤῥησίαν εἰς τὸ λέγειν λαδὼν, πρὸ τῆς 
προθυµίας τῶν ἀκροατῶν Epel- Τὸ στόμα ἡμῶν ἀν- 
έφγε, καὶ ἡ χαρδία àv τῷ νοεῖν πλατύνεται πρὸς 
ὑμᾶ,, ὥ Κορίνθιοι’ διὸ xal στενοχωρεῖσθε ὑπὸ ἓν- 
οχλούσης ἀγνοίας. Οὐκ ἐξ ἡμῶν ἔχει τοῦτο. ᾿Απαιτοῦ- 
μεν γὰρ ὑμᾶς ὡς τέχνα ἀντιμισθίαν παρασχεῖν ἡμῖν, 
διὰ τοῦ πλατύνειν ὑμῶν τὴν νόησιν πρὸς mapaboytv 
ὃς προσφέροµεν ὑμῖν παιδεύσεως. Σπλάγχνα δὲ ἐν- 
&2002 ἐχλαθεῖν δεῖ οὐχ αἰσθητά ' οὗ γὰρ περὶ σωµα- 
«ικῶν, ἀλλὰ πνευματικῶν, ὁ λόγος. 


Στ. UJ. Mh) γίνεσθε ἑτεροζυγοῦντες ἀπίστοις. 

Ἐκχλησιαστικῇ συνηθεἰᾳ, μᾶλλον 6k Υραφιχῇ, σύ- 
ζυγοι αἱ γαμεταὶ τοῖς ἀνδράσι λέγονται. Κωλύει γοῦν 
γαὶ διὰ τῶν προχειµένων ἑτερογαμίαν, γράφων’ ΜΗ 
ἔσεσθε ἑτεροζυγοῦντες ἀπίστοις"» μονονουχὶ τοῦτο M- 


et nihil habentes, propter illam quam Ρρτοῇίθ- 
mur inopiam gaudemus, quia bonis operibus di- 
viles sumus, ac sermone omni et omni seuten- 
tia; ita ut alios quoque locupleteuus, eo divi- 
tiarum genere, quod acute perspicit; nam qui 
ejusmodi opes habet, ab omnibus abstinet, lia 
contentus, Recte autem dici polest in molestiis 
singulis, velut illud , « In preclaris autem ac $a- 
lutaribus hoc mihi dictum est "5. » 
Vgns. 11. Os nostrum patet ad. vos. 

Qui multam sibi fiduciam dicendi sumpsit, aue 
dientium quoque voluntatem praeveniet. Os no- 
strum patet, ei cor meditando dilatatur erga 
vos, ο Corinthii, Propterea et angustiamini ob 
jnscitia. molestiam: id tamen causa nostra non 
fit. Rogamus vos tanquam filios, «ut nos remu- 
neremini , dilatando scilicet mentem vestram ob 
excipiendam quam vobis tradimus institutionem. 
Viscera autem hic intelligere oportet haud ma- 
terialia; non enim de corporalibus rebus, sed de 
spiritualibus sermo est. 

VEns. 44. Nolite jugum ducere cum infidelibus, 

Ecclesiastica imo potius scripturali consuetudine 
conjugate viris dicuntur uxores. Τείαί ergo his 
verbis nuptias cum alienis, dicens: « Ne ducatis 
jugum cum inüdelibus. » Hoc propemodum disetta 


σε Rom, xis, 12... or. x, &. " Math. v, 20. Psal. cxxi1, 1. 


1t 


DIDYMI ALEXANDRINI. 


LIE 


dicéns : Vir fidelis ne ducat uxorem Infidclein ; Α vov * Πιστὸς àvhp μὴ ἁγέσθω ἄπισέον γαμετήν. Σο 


tu enim suavi Jesu jugo subjaces ; illa autem sub 
éujusdam improbi jugo est, Vicissim que fldeut 
habét mulier, ne idololatra tiro jungatur. Saa- 
det itaque ut conjugium cum aliénis vitetur, et- 
poren$ quae omnino eventura sunt, diceusque : 
« Qus participatio justità: cuin. iniquitate 2 5 el 
reliqua, Quia enim fidelis justitiam habet, et est 
Inx muridi, sub Christo degens ; conlra infidelis 
iniquitate scatet, ဠpropterea tenebrosus ést él 
Beliari subjectus, qui scelestu$ est ; non oportet 
fldélem participem fieri infidelis : tan ipse templum 
Dei effectus est, infidelis vero idolorum. Unde quia nec 
justitia particéps estimiquitatis, nec lunien communio- 
nétn habet cum ténebris, neChristo quidem concordia 
e$t cum Dellare, neque témplo Dei éonventio éurà 
templo idolorum ; ád nuptias hujesmodi veniendum 
non est : imalé enim sibi facit, qui it4 se gerit fldé- 
lis, dum particeps fit nequiiie , imó el cum te- 
nebris communicat , ét ad Beliarem transfugit , οἱ 
infidelém parterh eligit. Fugiamus itaque praedicta 
omnia, qui templum áumus Dei dicentis : & luha- 
bitabo in eis et inambulàbo ". i Si enim filii [|- 
lisque Dei estis, ab impuris infidelibus segregali, 
tavele quominus sub ideni jugum fediyamini ; ut 
&actás Bas. consequamini remuneratione$ , sí ves 
purgaveritis ab omni iuquinamento nuptiarum car- 
nalium cum alíenls. Tunc enim denique spirits 
sanctificationem et mente et opere perficietis. 


CAP. ΥΠ, veas. 1. Has igitur habeutes, etc. 

Varie autem prawicta locutio interpungitur. Alii 
enim legunt : « Has igitur habentes promissiones, 
charissimi, purgemus nos ab omni inquinamento 
carnis aec spiritus ; » ut neque carnis neque spiritus, 
id est neque animz neque meutis inquinamentum 
& peccato habeamus. Tunc enim necessario eveniet, 
Ut perliciamus nostram cum timore sanctificaio- 
nem ; iia ut spiritu. et cerpore sancti simus, Ali 
vero postquam legerint : « Purgemus nos ab inqui- 
namento carnís ac spiritus, » distinguunt ; « et api- 
ritus perficientes senciificalionem , » retinentque 
hanc distincionem , quotquet volunt sanctum esse 
Spiritum , quoties sine adjectivo in Scripturis po- 
nitur. Aiunt enim, Scripturam cum vult hunc de- 


μὲν γὰρ ὑπὸ *bv χρηστὺν Ἰησοῦ ζυγὸν ὑπάρεει;, 
ἐχείνη δὲ ὑπὸ ζυγὸν πονηροῦ τινός ἑατιν. Ὁμοίως $ 
πίστιν ἔχουσα Tuv] μὴ ζενγνύσθω ἀνθρώπῳ εἶἴδω»:- 
λάτρῃη. Πείθει δὲ παραιτεῖσθαι τὴν ἑτεροζυγίαν, Ez» 
φέρων τὰ πάντως ἑσόμένα, φάσχων' «7H είς βετοχν 
διχαιοσύνῃ καὶ ávopla ;» xal τὰ ἑξής. Ἐπεὶ γὰρ 6 
πιστὸς διχαιοσύνην ἔχει, xal φῶς ἐστι τοῦ χόσμον, 
Χνγχάνων ὑπὸ τὸν Χρισόν, ὁ 0 ἄπιοτος ἀνομέας 
ἰστὶ πλήρης, ὡς διὰ τοῦτό αχότος εἶναι ὑποκκίμενον 
τῷ Βελίαρ (πὀνηρὸς δέ τις οὗτος) ' οὐ δεῖ µορίδα ziv 
πιατὸν ἔχειν μετὰ ἀπίστδυ. Αὐτὸς μὲν γὰρ ναὸς θειῦ 
χατἐσχεύασται' ὁ 8b ἄπιότος, εἰδώλων. Ὄθεν ἐπκεὶ 
ἁμέτυχος ἀνομίας Ἡ δικαιοσύνη, xoà ἁχοτνωνέτος 


ἔχει τὸ φῶς πρὸς τὸ σκότος, dX οὐδὲ συμφωνᾶά τῷ 
B Χριστῷ πρὸς tov Βελίαρ £ext», οὔδὲ ναῷ Θεοῦ ουγκα- 


«άθεσίς τις μετὰ ναοῦ εἰδώλων, οὗ προσελθετέον Τά- 
po τοιούτφ (21). Πλήσσει γὰρ τοῦτο εράσσων ὁ 
πιστὸς, µετέχων ἀνομίας ' ἀλλὰ καὶ χοινωνῶν τῷ 
σχότει, xal πρὸς τὸν Βελίαρ αὐτομολῶν, καὶ pesca 
thw ἄπιστον ἁσπάζόμενος. Φύγωμεν τοιγαροῦν τὰ 
περοειρηµένα πάντα, ναὺς ὄντες τοῦ εἰρηπότος Θεοῦ. 
t Ἐνοιχήσω kv αὐτοῖς καὶ ὀμπεριπατήσω.» El γὰρ viet 
χαὶ θυγατέρες θεοῦ Υίνεςθε, ἀφορισθέντες τῶν ἀκαθάρ- 
των ἀπίστων, μὴ τῷ αὐτῷ ὀνγῷ ὑπολάθδητε ἑαυτού». 
ἵνα τῶν ἱερῶν τούτων ἁμοιδῶν τύχητε, χαθαρέσαντες 
ἑαυτοὺς ἆπὸ πάντων µιασµάτων τῶν ἐᾷ ἑτερογαμία- 
γινοµένων σαρχίνων ὄντων τότε γὰρ τὴν 100 πνευμα- 
τος πρακτικῶς καὶ τῷ φρονεῖν ἐπιτελέσετε ἀγιοσύνη». 


C. KEÀ. 2',στ. α. Ταύτας οὖν ἔχοντες, x. τ. 5. 


Ἀτίξεται δὲ f) προχειµένη λέξις διαφόρως. Οἱ μὲν 
γὰρ ἀναγινώσχουσι ’ « Ταύτας οὖν ἔχοντες τὰς ἔπαν- 
γελίας, ἀγαπητοὶ, χαθαρίσωμεν ἑαντοὺς ἀῑὸ sov, 


 polospoU σαρχὺς καὶ πνεύματος * ? ὅπως μηδὲ euo- 


χὺς pmo πνεύὐματὸς, τοῦτ ἔστι τῆς Φφυχῆς ἃ τς 
γνώμης, μολυσμὸν ἐξ ἁμαρτίας σχῶμεν ΄ εότε vio 
ἀναγχαίως ἕψεται ἐπιτελέσαὶ Ἱρᾶς ἐν φόδῳ Κνρω 
ἁγιωσύνην ' ὥστε πνεύµατι xal σώματι ἁγίους εἶναι. 
ἝἜτεροι δὲ ἀναγνόντες τὸ, « Καθαρίσωμεν ἑαντοὺς ἀτὸ 
παντὸς μολυσμοῦ σαρχὸς xxi πνεύματος, » διαστέλ- 
AouSt, v xal πνεύματος ἐπιζελοῦντες ἁγιωσύνην” »xpa- 
τύνουσι δὲ «hv διαστολΏν ταύτην boot θέλουαι τὸ ἅγιον 
εἶναι Ἠνεῦμα, τὸ ἄνευ προσθήχης ἐν ταῖς Τραφαῖς 
φερόμενον. Gast γὰρ την Τῤαφὴν, δηλῶσαι βουλομέ- 


notare , ubi de sancto agitur, vel Dei Spiritum, vel D νην τοῆτο, ὅπου μὲν Ἁγιὸν fj, θτοῦ Ηνεῦμα } ἔτε- 


aliud liujusmodi dicere. Sed tamen etiam sine ad- 
jective , velut ibi: «Ipse Spiritus testimonium red- 
di spiritui nostro '*; » dum contrarius spiritus cum 
adjecivo semper nominatur ita : Spiritus immun- 
dus, spiritus damonii, eL sicubi aliter cum adje- 
ctivo pronuntiatur. 
Vgas, 9. Capite (98) nos, elc. 
F'ducialüer locuturus, una cum Epistolz hujus 


** fom. viri, 16. . 


(97) Animadvertunt Christiani hane Didymi ju- 
stam nuptiarum cum infdelibus detestalionein, Ne- 
que obstat Cyrillus, qui in comment, Epist. 1 ad 

or. apparenter contradicere videtur. Etenim 
Cyrillus nou tam de ineundo cum jntidelibusconjugio 
agit, quam de pergeveraptia in illo etiam post sus- 


ρόν τὶ ποιοῦτο λέγεόθαι ' ἀλλὰ καὶ ἄνευ προσθέατς, 
ὡς iy «Q^ ε Αὐτὸ τὸ Πνεῦμα συαᾳμαρτυρεῖ τῷ πνεύ- 
ματι ἡμῶν: » τοῦ Ξναντίου μετὰ προσθήκης dtt χαλο»- 
µένου οὕτως Πνεῦμα ἀχάθαρτον, πνεῦμα "avr pis, 
πνεῦμα δαιμονίου, xal cl πως ἄλλως μετὰ προαθέ- 
χης προφέρεται. 
Στ. B'. Χωρήσατε ἡμᾶς, x. τ. λ. 

Παβῥησιάξεσθαι μέλλων μετὰ τῶν συνεχπεμπό»- 


cepta Ghristi eacramenia propter religiosze virtutis 
fiduciam, mE . 
(58) Sic vulgatus interpres, et sic etiam alii La- 
tini veteres legunt, hic capile, qna est nota νετ 
χωρέω significatio. Didymus tamen elegautec ita mox 
explanat, ceu si nos Latine diceremus sinite. 


1715 


FRAGMENTA IN EPIST. Ἡ AD CORINTHIOS. 


1^14 


των thv Ἐπιστολὴν, qnoi τοῖς Κορινθίοις' « Χωρή- A pariter auctoribus, ait Corinthiis : « Capite, » id 


σατε, 9 τουτέστιν, Ἐνέγχατε ἡμᾶς ἀπολογουμά- 
νους" εο2ὐδενὶ ὑμῶν αἴτιοι ἁδικίας. ἡ φθορᾶς f) πλεο- 
νεξίας Υγεγενήµεθα. Ταῦτα δὲ παῤῥησιάνομαι, οὐχ 
ἀναχρίνειν ὑμᾶς βουλόµενος' προεμαρτυράµην γὰρ 
ὅτι οὕτως ἑτοίμως ἔχετε, ὡς ὑπεραποθανεῖν ἡμῶν» 
καὶ γὰρ ἡμεῖς ὑπὲρ ὑμῶν) fj γὰρ τοιαύτη τῆς προ- 
OG optas ἑτοιμασία, ἐν ταῖς χαρδίαις ἡμῶν τε καὶ ἁμῶν 


παρεσκευάσθη. "Oücv πολλὴν ὑπὲρ ὑμῶν. καύχησιν. 


Έχων, πλήρης εἰμὶ τῆς παραµυθίας, ὑπερπεριττενού: 
σης iv ἡμῖν τῆς ὑπὲρ τῆς σωτηρίας ὑμῶν χαρᾶς xal 
εὐφροσύνης ἐπὶ πᾶσιν, ᾗ ὑφιστάμεθα ὑπὲρ τῆς ἆλη- 
θείας χαχώσει. Καὶ γὰρ Ev τῇ Μακχεδονίᾳ ἑληλυθότων, 
ἄνεσιν οὐδεμίαν ἔσχεν ἡ σὰρξ ἡμῶν, συνεχῶς προσ- 
τειπτόντων πειρασμῶν. Ὅμως εἰ χαὶ ἡ σὰρξ ἄνεσιν οὐχ 


ερ, Patinini apologiau nestrom : « apud vestruin 
neminem rei sumus injustitiis, aut: corruptionis aut 
avaritis. Hgc autem confidenter dico, baud voleus 
v0& condembpare; jam enim antea. tesialug sum, 
vos etiam paratos esse pro nobis mori, vicissimque 
pro vobig. nos : namquo bsc audeutis animi prompti- 
tudo, in nosiris sque ac yestris cordibus stabilita 
est. Quapropier multam de vobis eapiens letitiaun, 
plenus suto eonsolatione, superabundante in nobis 
propter vestram galutem gsudio ac jucunditate in 
omnibus, per eam quam toleráavimus pro veritate 
serumnam ; nam οἱ cum venissemus in Macedoniam, 
nullam requiem babuit earo nosua, incurrentibus 
sine remissione tentationibus. Verum etsi caro 


ἔχει, τῷ πνεύµατι γενναιάζομεν΄ ἐπείπερ οὗ στενοχω. p quielem son babet, spiritu alacri sumus : etenim 


ρούμεθα. κἂν ἐν παντιθλιθώμεθα.» Ἑρμηνεύων δὲ τίνα 
Ἐν τἁθλίδοντα,ἐπήγαγεν τὸ, « Ἔξωθεν μὲν µάχας εἶναι" 
ἔσωθεν δὲ φόδονς; »xal τοῦτο διττῶς νοεῖται. Πρότερον 
γὰρλακτέον,ἔξωθεν μὲν µάχας ὑπάρχευτοῖς ἁποστόλοις 
ix τῶν διώχειν xal ἑπηρεάτει. βουλομένων ἀπίστων' 
ἔπω δὲ φόδαωνς. τῷ ταὺς δοκοῦντας ἔσω τῆς Ἐκκλη- 
ciae xai πίστεως εἶναι, ἀνερματίστως xal ἀθεθαίως 
ἔχειν. Ἐφοδοῦντο γὰρ τὸ παλίµθολον τῶν Κορινθίων, 
τῷ ταχὺ παράγεσθαι ἀπὺ τῶν δογμάτων τῆς ἆλη- 
θείας” ὅθεν φησὶ πρὸς αὐτούς' « Φοθοῦμαι pf) πως ὡς 
6 ὄφις ἐξηπάτησεν Εὔαν kv τῇ πανουργἰᾳ αὐτοῦ, φθα- 
ρῇ τὰ νοήµατα ὑμῶν.» Ἑτέρως δὲ νοηθείη τὸ, « Ἔδ- 
«26v µάχαι » τοῦτ ἔστιν, αἱ καθ ἡμῶν ἱπαναστά- 
σεις γινόµεναι, τὰ ἔξωθεν ἡμῶν θλίθουσιν, οὗ χωροῦ- 


uon angustiamur. etiamsi undique premimur. » Et 
mox declarans quaenam e$sent pressura, addidit : 
« Foris pugaz, intus autem timores. » Atque hoc 
duplici modo intelligitur : forinsecus nempe pugnas 
accidere apostolis ab inügdelibus persequi et nocere 
volentibus. latrinsecue vero timores, propterea 
quod qnl intra Ecclesiam fidemque esse videbantur, 
instabiles infirmique essent. Timebatur enim Co- 
rthiorum inconstantia, ne statim recederent a 
dogmaübus veritatis. Unde ait illis : « Vereor ne 
sicut serpens Evam sednuxit astuiía sua, ita cor- 
rumpantur seusus vestti 7,2 Alio quoque modo 
iptelligi potest locutio « Forià pugns, » id est, quae 
excitat sunt adversus nos persecutiones, exterius 


σαι µέχρι τοῦ ταράδαι τὴν xapBlav. ὌὍμωις εἰ καὶ C nos premunt, neque tamen usque ad cor turbandum 


ἁ -άραχος ἡ duyh, ἀλλ' οὖν ἔνδον εἰσὶ φόδοι οἱ περὶ 
µεταπτῴσεως' τρεπτοὶ γάρ ἔσμεν 


Στ. ς’. 'A.Ll' d xapaxaAóv τοὺς ταχεινούς. 

Ὅ διδοὺς τοῖς ταπεινοῖς χάριν θεὸς παραχαλεῖ ab- 
τοὺς, παραμυθίαν ὀρέγων, ὅπως τλητικῶς τὰ ἐπίπονα 
φέρωσ:’ παρεµυθήπατο xal ἡμᾶς ἐν τῇ ἀφ ὑμῶν 
πρὸς ἡμᾶς ἐπιδημίᾳ Τίτου. Οὑ µόνη δὲ fj παρουσία 
αὐτοῦ παρεχάλεσεν, ἀλλὰ xol dj ἐπαγγελία d) περὶ 
ὑμῶν. Ἔφασχεν γὰρ ἣν ἑνεδείζασθε εἰς αὐτὸν χατὰ 
Q:bv σπονδἠν’ ἐπέτεινε δὲ ἡμῖν τὰ τῆς ἱλαρότητος, 
γινώσχοὺσιν ὡς πολλὴν διάθεσιν xal σπλάγχνα ὑπερ- 
ςσλλόντως ἀποσώζει πρὸς ὑμᾶς' πρὸς τούτοις ἑπήγ- 


«ειλε χαὶ ζΏλον xai ὁδυρμὸν καὶ πόθον ἔχειν ὑμᾶς D 


ὑπὲρ ἐμοῦ, ὡς µηχέτι διστάζειν περὶ τοῦ λελυπῆσθαι 
ὑμᾶς bx τῶν Ὑενοµένων ἑλέγχων kx τῆς προτέρας 
Ἐτπιστολῆς. Ἐμάνθανον γὰρ ἐκ τῶν λόγων αὐτοῦ, 
ὡς dj λύπη πρὸς ὀλίγον ὑπάρξασα kx τῶν γραφέν- 
των, σπέρωα xai ἁμορφὴ µεγίστης εὐφροσύνης vé 


Ὕονε». 


Στ. ιβ. El καὶ ὄγρανφα, ovx sivexev toU ἁδική- 
σαγτος, οὐδὲ εἴγεχεν τοῦ ἁδιχηθέντος. 
Αδικήσαντα λέγει τὸν γυναῖκα του πατρὸς ἔσχη- 
κότα᾽ ἁδιχηθέντα δὲ τοι τὸν πατέρα οὗ τὴν γνναῖχα 
εἶχεν, xÀv. τεθνηκὼς Ti: ἡ τὸν χωλύοντα γάμον τοιοῦ- 


''* H Cor. xi, $. 


peneuant, Nihilominus, quanquam linperturbata est 


' anime, attamen intus sunt timores ne forte muta- 


Uo aliqua fia. Etenim variabiles sumus. 
Vgns. 6. Sell qui consolatur humiles. 


Qui dat humilibus gratiam Deus, reereat eos sols- 
mine oblato, ui patienter zrumnas ferant, ldem 
eonsolatus est etiam nos ip reditu Tit a vobis ad 
nos. Neque solum adveniua ejus recreavit, verum 
eiiam quo de vobis nuntiavit; narravit enn quale 
exhibueritis erga illum in Deo studium. Auxit 
autem hilaritatem nostram , scientibus quantum 
affectum ac benignitatem erga vos conservat. Insu- 
per nuntiavit zelum , m«erorem, desideriumque 
vestrum pro nobis, ita ut Jam uon sim anzius 
quod contristaverim vos reprebensionibus in priore 
Epistola. Didici enim ex narratione ejus, brevem 
qui exstitit ex men scripto dolorem, semen causam - 
que fuisse gaudii maximi, 


Vans. 12. Etui scripsi vobis non propler eum qut 
fecit injuriam, nec propter eum qui passus est 
Injuriosum dicit hominem illum, qui uxorem 

patris sui in matrimonio habebat : passum — vero 

injuriam ait vel patrem, cujus illo uxorem. sibi 


1/5 


beutem nuptias hujusmodi. Poterat enim, si prz- 
dictorum causa principaliter Epistola imittebatur, 
non communiter, sed ad illos scribi. Quapropter 
haud ob illos duos credendum est, sed ob agnoscen- 
dum studium vestrum obtemperandi scriptam fuisse 
Epistolam. De hoc enim semper glorior in Mace- 
donibus, atque ad eumdem zelum adhortor. Tiinue- 
ram enim ue forte confunderer, st vos haud con- 
fiue mororem suscepissetis. Nunc quia nom ita 
actum est, secundum Deum potius vobis eontrista- 
tis, unde inulta consecuta est poenitentia, gaudeo 
exsultoque de hac omni re vobiscum. 

VgRs, 15. Abundaniiws vero magisque gavisi 

sumus, etc. 


DIDYMI ALEXANDRINI 
copalaverat, etiamsi mortuus erat; vel certe prohi- A τον. Ἑνῆν γὰρ, εἴπερ αὐτῶν χάριν προηγουμένως 8 


1116 


προσφώνησις ἐγίνετο, μὴ xorvhy, ἁλλὰ πρὺς Extíveu; 
βλέπουσαν ποιῆσαι Ἐπιστολήν. Ad ἠγητέον μὴ ἐχεί- 
νων ἕνεχα, ἀλλ ὑπὲρ τοῦ γνωσθῆναι τὴν σπουδὲν 
ὑμῶν τὴν πρὸς τὸ ὑπαχούειν λεχαράχθαι τὴν εἴρτμέ- 
νην προσφώνησιν. Περὶ ταύτης γὰρ ἀεὶ χαυχῶμαι 
Μακεδόσιν, εἰς ζηλον τὸν αὐτὸν προτρεπόµενος. Ἔδε- 
δίειν γοῦν μὴ χαταισχνυνθῶ, Ὁμῶν μὴ δεόντως zip 
λύπην δεξαµένων. Ἐπεὶ οὖν οὗχ οὕτω γεγένηται, 
χατὰ θεὺν λυπηθέντων, ὡς πολλὲν ἀχολουθτοααι 
µετάνοιαν, χαίρω θαῤῥῶν ἐν. παντὶ τοιούτρ ἐν 
ὑμῖν. 


Στ.ιΥ. Περισσοτέρως δὲ μᾶ11ον ἐχάρημεν.. x. 73. 


Prater hoc gaudium, aucta est recreatio sola- B Πρὸς ταύτῃ τῇ χαρᾷ. ἐπετάθη ἡ παράχλησις καὶ & 


menque nostrum, testante ille ketanier de sancto 
vesiro studio : namque et suum spiritum coaquie- 
visse dieit perspeeta obedientia vestra; quia tales 
vos invenit, qualem constanter vestram obedien- 
Wam esse nuntiabant. Tunc autem quieseit alicujus 
spiritus cum quietis causa; recipit, opera niuirum 
pietatis atque virtatis, et fidelem secundum verita- 
tem sententiam : at illi qui vitz? suavitates a beni- 
volis suis recipiunt, ti secundum carnem quiescunt, 
non secundum spiritum. Valde Igitur nos recreat 
Titus constanter nuntiaus vestram ad [θηθδίὰ 
epera obedientiam. Quod ipsum gaudii causa fit, 
quoni:m sicut alia scmper cum veritate loqui visi 
sumus, 


παραμυθία ἡμῶν τῇ τοῦ μαρτυρυῦντος περὶ ὑμετέρας 
σὺν ἁγιόζητι σπουδῆς. ᾿Αναπεπαῦσθαι γὰρ τὸ πνεν- 
pa φησὶν ix τῆς ὑμετέρας ὑπαχοῖς' ἐπείπερ οὕτως 
εὗρεν ἔχοντας, ὡς ἑχάστοτε ἀνήγγελλον αὐτῷ τερὶ 
ὑπαχοῆς ὑμῶν. ᾿Αναπαύεται δέ τινος τὸ πνεῦμα, 07 
ἂν παρὰ τῶν αἰτιῶν τῆς ἀναπαύσεως δέχηταε, χατ’ 
εὐσέδειαν χαὶ ἀρετὴν πρᾶξεις, χαὶ πιστὸν χατὰ τὸν 
ἀλήθειαν φρόνηµα΄ τῶν τὰ ἡδέα τοῦ βίου παρὰ τῶν 
εὐφρονούντων δεχὀµένων, κατὰ σάρχα ἀναπαυομά- 
vov, ἀλλ᾽ οὐ χατὰ πνεῦμα. Hávo γὰρ ἀναχτᾶται .μᾶς 
ὁ Τίτος, συνεχῶς ἁπαγγέλλων τὴν περὶ τὰ παλὰ ὅχα. 
xohv ὑμῶν” τοῦτο δὲ αὐτὸ τερπωλῆς αἴτιον γίνεται, 
ὅτι ὥσπερ τὰ ἄλλα μετὰ τοῦ ἀληθεύειν ἀεὶ λότοντες 
ὤφθημεν. 


Car. Vill, vens, 15 Non enim ut aliis sit renisio, C KE. Η’,στ. vy'. 00 γὰρ ἵνα ἄλλοις ἄνασις, ópis 


vobis autem tribulatio. 

Non cogit religionis doctrina dare quod quis nom 
habet, sed quod habet libenter largiri. Hoc autem 
[acilius fiet si considerabimus quinam hi sint quibus 
de nostro imperlimur : sancti enim sunt, et Dei 
fannili ? quore eiiam speramus fore nobis retribu- 
tionem : valent. enim pro materialibus qui reci- 
piunt, spiritalia. retribwere. Ha ergo zqualitas 
presenti etiam tempore erit. Sic in maunz conces- 
sione eveniebal, cum nec ei qui parum habebat 
deflceret, nec redundaret qui multum habebat. 
Tunc enim stat. inzequalitas, cuin coelestia et ma- 
gna possidentilims sanclis, vobis autetn terrestria et 
exigua tenentibus, non lit vicissitudo, Quamobrem 


Φὲ,θΛίγις. 

Οὐκ ἀναγχάζει ο τῆς εὐσεδείας λόγος µεταδ:δόναι 
ὃ ph ἔχει τις, ἀλλ ὃ ἔχει παρέχεσθα: προθύμως. 
Κατορθωθήαεται δὲ τηῦτο ῥᾷστα σχοπ{σασι τίνες οἱ 
χοινωνούμενοι’ ἅγιοι. δέ εἰσι xal θεοῦ θεραπευταὶ οὗ- 
τοι διδ xat ἑλπίζομεν ἀντίδοσιν ἔδεσθαι. ἰκανοὶ vàg 
&v0' ὧν δέχονται α[σθητῶν, νσητὰ παρασχ:ῖν. 022 
γὰρ ἰσότης xal ἐν τῷ vuv χαιρῷ ἔσται. ὣς ἐτὶ εἲς 
δόσεως τοῦ μάννα γεγένηται οὐδὲ «οὗ τὸ Ove 
ἔχοντος ἑλαττουμένου, οὐδὲ πλεονάζοντος τοῦ oi) 
ἔχοντος. ᾽Ανισότης yàp μένει, ὅτ ἂν τῶν ἁνίων 
ἑπουράνια xol μεγάλα ἑχόντων, ὑμῶν δὲ ἐπέγεια καὶ 
μικρὰ κεχτηµένων, ἀντίδοσις μὴ Ὑίνηται. Ὄθδεν 
σπείρατε σαρχιχὰ, ταῖς χρείαις τῶν ἁγίων ποινω» 


serite carnalia, sauciorum usibus faventes, ut ab iis D νοῦντες, ἵνα θερίσητε ἐξ αὐτῶν τὰ πνευματικά. Oboe 


spiritalia metatis. Sic euim lieti aequalitas, dun vos 
ab illis magna, et il'i vieissim exigua recipient ; 
habebitis enim cum exiguis magna, et illi vicissim 
cum magnis exigua. liec, inquam, justo emenda- 
toque jure fiel cqualitas. 

VeRs. 20. Devüantes hoc, ne quis. nos vituperel, etc. 


[ιο aio non ut vobis patrociner ( scio enim quo- 
wiodo erga me affecti sitis), sed ut non solum coram 
Dowino, verum eiiam coram bominibus bene nos 
gerere videamur. Nam quod Deus testis sit nostri 
alacris erga vos servitii , non est ambiguum; sed 
euun bominun quoq:e babenda ralio est, ne forte 


γὰρ ἱσότης ἔσται, προδλαµθανόντων ὑμῶν τῶν µ:- 

γάλων, xàxelvov τῶν μιχρῶν' ἔξετε γὰρ μετὰ τὸν 

ψικρῶν τὰ μεγάλα, x&xelvot μετὰ τῶν μεγάλων pi- 

*p&. Αὕτη δὲ ἰσόττς ὑπαρχθήσεται χατὰ τὸ ἑσχνορ- 

θωτικὸν δίχαιον. 

Στ. x'. ΣτεΛ.Ἰόμεγοι τοῦτο, μή τις ἡμᾶς µωμήστ» 
tal, X. τ. λ. 

Ἱαῦτα γράφω οὐχ ὑμῖν ἀπολογούμενος (οἶδα vie 
ὡς διάχεισθε περὶ ἡμῶν), ἀλλ' ὅπως ἡμεῖς ph µόνον 
ἑνώπιον Κυρίου, ἀλλὰ xai ἀνθρώπων, ἔργα ἀγσθὰ 
ἔχειν προνοώµεθα. "Ότι μὲν γὰρ ἐπίσταται θτεὰς o3 
προθέσει ὑπηρετοῦμεν, οὐχ ἀμφιδάλλεται ὅτι δὲ τὸ 
τῶν ἀνθρώπων προσήκει, ὅπως μὴ ἁπατηθῶσι πρὶς 





111 


FRAGMENTA IN EPIST. Il AD CORINTHIOS. 


1718 


φενάκκυν καὶ σοφιστικῶν, σπουδάζειν δεξ. Ἱστέον δὲ, A a dolosis ac fallacibus deciplantur. Sclendum vero 


ὅτι 6 προτιθέµενος θεῷ προηγουμένως ἀρέσχειν, εἴτα 

ἀνθρώποις, οὐχ ἀνθρωπάρεσχος, ἀλλ ὁ αὐτὸ τοῦτο 

µόνον προηρηµένος θνητοῖς ἁποδέχτω; Qv, χἂν μὴ 

θεὸς ἀποδέχηται. 

Στ. χβ. Τὸν dósApóv ἡμῶν, ὃν ἑδοχιμάσαμεν. 
Καὶ ἐγχωμιάσας αὐτὸν ἀπὸ τῶν οἰχείων χατυρθω.; 


µάτων, καὶ ἀπὸ. τῆς πρὸς ἐχείνους ἁγάπης ἑπαίρει,. 


σπέρµατα αὐτοῖς προαποτιθέµενας τῆς πρὸς Κοριν- 


θίους ἀγάπης, ὥστε xal ταύτῃ πλείονα Υενέσθαι τὴν» 
εἰσφοράν. xai λοιπὺν ἐπειδὴ ἀπέδειξεν αὐτῶν τὴν. 


ἀρετὴν, παραχαλεῖ καὶ τὰ ὑπὲρ αὐτῶν. 
ΚΕΦ. Ι’, στ. a. Αὐτὸς δὲ ἐγὼ Παῦλος παρακαῶ. 


ὑμας. 
Λὐτὺς ἐγὼ. 6 διδάσχαλος ὑμῶν xai γράφων τὰ 


est, eum qui Deo: principaliter, deinde etiam homi- 
nibus placere velit, de numero non esse illorum 
qui hominibus proprie placere student : tulis enim 
ille tantum est, qui hoc unum satagit ut: mortali- 
bus, Den etiam fortasse invite, placeat, 

Vgnas. 92. Fratrem nosirum quem probavimus. 

liunc ob sua bena opera laudans, mox etiam ob 
charitatem erga illos extollit, semina pr:ejaciens 
smoris erga Corinthios, ut sic eliam major fleret 
oblatio. Deinceps, postquam illorum ostendit virtu- | 
tem, ut iis quoque bene flat precatur. 


Cap. X, vEnS. 1. Ipse auiem ego Paulus obsecro vos, 
l]pse ego magister vester qui hzc scribo, obsecro 


προχείµενα, παραχαλῶ xavà ἀρετὴν fiv Χριστός pov B vos. per virtutem quam mihi Christus concessit 


δέδωχεν (ἔστι δὲ πραότης καὶ ἐπιείχεια), θαῤόησαι 
ἔτι μαχρὰν τυγχάνων τῇ ὑποταγῇ ὑμῶν, ὡς ὀρθῆναί 
µε ταπεινὸν παρόντα. "Ov ἂν γὰρ ἐπιδημήσας εὕρω 
τὰ τῆς προτροπῆς εἰς ἔργα µεταδαλόντας, µέτριος 
thv γνώµην cov πραότητι πολλῇ συνδιατρίφω ὑμῖν. 
Ὅθεν δέοµαι μὴ παρὼν θαῤῥῆσαι οὕτως ὡς φέρειν 
πρόσωπον ἑλέγχοντος xaX πλήττοντος διδασχάλου * 
ὅπως μὴ ἀναγχασθῶ τῇ σὺν παῤῥησίᾳ πεποιθήσει. 
διδασκάλου τολμῆσαι κατά. τινων λογιζοµένων βαδί- 
ζειν ἡμᾶς κατὰ cápxa fj οὗ xavà σάρχα ἀναστρέ- 
φεσθαι νοµἰσειέν τις, ὅτ ἂν οἰηθῇ μὴ τοῦ πράγματος 
χάριν ταῦτ ἡμᾶς γεγραφέναι, ἁλλ᾽ ὅπως δόξωµεν 
μεγάλοι τινὲς εἶναι, ὑμῶν ὑπηχόων. καὶ πλείονα συν- 
εισφερόντων Ὑινομένων.; θεὸς Υἀρ. μαρτυρεῖ xal 
ἀνθρώπων πλείονες, ὅτι τῆς δ:αχονίας ὅπως δαφιλὴς 
Τένηται καὶ οὐχ ἄλλου τινὸς ἀνθρωπίνου χάριν, 
γέγονς τὰ τῆς συμδουλῆς. 

Στ. Υ. Er σαρχὶ γὰρ περιπατοῦντες, οὗ κατὰ 

: σάρκα σερατευόµεθα. 

Τὸ προχείµενον νόησιν ἔχει τοῦ kv ἑτέρᾳ Ἐπιστολῇ 
τραφομένου ἔχοντος οὕτως *« "Eri γῆς περιπατοῦντες, 
ἐν οὐρανῷ ἔχομεν τὸ πολίτευμα» xal γὰρ ταυτὸν al 
τὺ κατὰ σάρκα, xai ἐπὶ γῆς περιπατεῖν ΄ καὶ τὸ μὴ 

τὰ σάρχα ατρατεύεσθαι, τοῦ τὸ πολίτευμα ἔχειν 
ἐν οὐρανῷ. Κατὰ σάρχα δὲ στρατεύεσθαι λέγει οὐ 
πάντως τοὺς εἰς πόλεµον παρεσχενασµένους, ἀλλὰ γὰρ 
xal τοὺς σαρχίνους καὶ διὰ τοῦτο πεπραµένους ὑπὸ 
τὴν ἁμαρτίαν, olo, Ίσαν περὶ ὧν εἴρηται' « O0. μὴ 


καταμείνῃ τὸ Πνεῦμά µου Ev τοῖς ἀνθρώποις τούτοις, D 
διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρχας. » Οἱ τούτους ὑπεραναθε-. 


θηχότες ὡς τὸ φρόνημα xal τὰ ἔργα τῆς σαρχὸςι 
πάλιν κατὰ πνεῦμα στρατεύονται τῷ βασιλεξ τῶν 
ὅλων Χρια-ῷ. Aib ἵνα ἀρέαωσι τῷ στρατεύσαντι, οὐχ. 
ἐμπλέχονται ταῖς τοῦ βίου πραγµατείαις, τοῦτ᾽ ἔστι 
«οῖς ὑλικοῖς. ᾽Αμέλει γοῦν X. φέρουσιν ὅπλα, οὐχ 
αἰσθητὰ xal σωματιχὰ (ἀσθενη γὰρ ταῦτα). ἀλλὰ 
δυνατὰ τῷ zip εἰαι. Καθαιροῦσι γοῦν οἱ χρώμµενοι 
τούτωις τὰς ὀχυρόσητας τῶν ἁπατηλῶν λόγων πάνυ 
σοφιστικῶς κατεσχευασµένων πρὸς τῶν ἑτεροδόξων * 
ἀλλὰ xai τὰ ὄντα ἐν τοῖς λόγοις τοῦτοις ὑψώματα 
κατὰ τῆς Ὑνώσεως τοῦ θεοῦ ἑπαιρόμενα. Οἱ γὰρ 


9 Philipp. ni, 20. '* Gen. vi, 5. 


(hzc est autem mansuetudo et modestia ), ut confl- 
dam absens obedientia vestire, iuter vos autem 
versans humilis videar. Nam cum ad vos veniens 
invenero adhortationes meas in opus collatas, nio- 
desto animo multaque cum mansuetudine vobiscum 
versabor. Quamobrem rogo, ne presens demum 
extolli deleam, et objurgantis casiigantisque ma- 
gistri personam sumere : et ne cogar fiducia magi- 
strali adversus aliquos asper fieri, qui nie putant 
secundum carnem ambulare. Nonne enim secun- 
dum caenem nos conversari crederet aliquis , οἱ 
ferte putaret nos haud ipsius argamenti causa 
hzc scribere, sed ut magnum aliquid videremur, 
vobis interim obedientibus, et plura confereutibus 1 
Deus autem testis est et. plerique homines, quo 
ut ministerium latius fleret, et non rei cujuslibet 
bumanz causa, hoe vobis suasiones oblatze fuerunt: 
Vgn$, 9. In carne enim ambulantes, non secundum 
carnem militamus. 

Verbo hzc eamdem sententiam contitent, quie In 
alia Epistola ita se habet ::« Iu terra ambulantes, io 
ccelo converssmur '*. » Idem quippe est seeundum. 
carnem, quod in terra. ambulare; vicissimque per- 
inde est non secundum carnem militare, ac jn 
coelo conversari; Secundum carnem autem militare. 
dicit, haud sane illos qui in bellum procedunt, sed 
carnales homines qui idcirco mancipati sunt pec. 
cato ; cujusmodi- erant illi de quibus dietum fuit : 
«Non permanebit Spiritus meus in hominibus his, 
quia carnes suni **,» Qui autem supra hac 4. 
extollunt, id est: supra carnis affectum et opera, hi 
vice versa secundum spiritum militant regi omnium 
Christo. Propterea ut imperatori suo placeant, non 
implicantur mundi negotiis, id est materialibus. Et 
san6 qux ferunt arma, ea non sunt materialia el 
corporea (infirma enim hsc), sed potentia Deo 
sunt, Qui ergo hoc armorum genere vtuntur, 
destruüunt frauduientorum sermonum arces, qnas 
arte prorsus. sopbistica heterodoxi consiruxerant. 
Sed et. illerum orationis sublimitaten adversus 
scientiam Dei se extollentem diffant : nam qui scien 


1719 


DIDYMI ALEXANDRINI) 


1120 


tse veritalis ἱωρία el athea dogmata objiciunt, elo- A ἀντιταττόμενοι τῇ γνώσει τῆς ἀληθείας, ἀσιδί x 


quenlia sus viribus munita castella aedificant, intra 
qus se concludeutes, invicti sibi videntur. Insuper, 
ea qus deiude tanquam ex cathedra, cum apparente 
demonstradone pronuntiani, vano iumore plena, 
Γι]θο sensu exiolluntur, quasi superiora sint eccle- 
siastic:e sentenlie , quee appelletur scientia Dei, 
quia nempe banc ipse diguis tribuit. Ergo ob de- 
'truendas praedictas arces ae munitiones, induentes 
Dei arinaturam secundum spiritum, eo quem dixi- 
mus modo militemus : dissolvamus sophisticos illo- 
vum sermones, et dogme!a refutemus, omaem, 
inquam, opinionem hominum 3b bis decepto- 
ribus sub erroris jugum missorum; eed et 
alumnos regionis ilorum captivanies, ad Christi 


obsequium transferamus. Dictum Apostoli isthoe B 


eiiam modo intelligi potest, id est : Quamlibet 
opiuionem in qualibet doctrina expressau, neces- 
sario violenterque eo deducamus, υἱ omnino stu- 
deamus suadere obedientiam Christi. Sic enim illud 
Athenis inscriptum ara epigramma, quod plurium 
deorum iutelligentiam prebebat, auctor hujus Epi- 
stelae pertraliens, ad unum verum Deum  trans- 
tulit dicens : « Quem igitur ignorantes colitis, ego 
vobis nuntio ** ; » et quidem nomine ignoti, multitu- 
- dinem deorum denolabat epigramma. Cum itaque 
omuis intellectus captivabitur in obedientia Cbri- 
sii, tunc parati erimus ad contamaciata quamlibel 
ulciscendam. Sicut qui victo aliquo populo captivos 
ceperunt, ad eorum depopulandam regionem confi- 
deuter decurrunt, Hzc autero. addit his qua scri- 
pserai : « Cun) impleta fuerit vestra obedientia, que 
secundum faciem sunt speculumini. » Varie auteuw 
intelligere licet locutionem hanc. Nam si iropera- 
tive proferatur, ita significat: Cun per assensuin 
divino magisterio impleta fuerit obedientia vestra, 
ο Corinthii, tunc faciem speculamini : sic enim di- 
gnoscelis homines ovina pelle vestitos, qui sunt 
intus lupi rapaces. ltem dignoscetis germanos ma- 
gistros, quibus dicium fuit : « Vos estis lux mun- 
di 51, » lia vobis explorantibus, cognoscenur qu - 
nam sint deceptores, hosque expelletis : iteus qui- 
nau sint vere Christi apostoli, quibus etiam 
prompte obedire velitis. Dicto huic consonat alte- 
yum : « À fructibus corum cognoscetis eos **, » 
Quod si indicativo 1ode pronuutietur, « Secun- 
duin faciem $peculamini, » hujusmodi sensum red- 
dit : De magistrorum qualitate, οἱ discipulorum 
ingenio judicatis, faciem semper loquentium spa- 
ciantes deceptiquo ab bis qui exterioris tantum ap- 
parentis. euram gerunt, Si quis itaque, cum sit 
lupus, ovioam tantum pellen ineutitgt, hunc ceu 
pseudapostolum habete : eum vero qui propheta est, 
tauquam apostolum ac prophetam, Profecto quidam 
sirnulantes se Christi discipulos, Té aulem vera €0- 
dales ejus qui s&e in. angelum lucis transformat ^5, 


50 Act. xvii, 25. 9* Matth, v, 14. 
(39) Cod. φονείας. 


* Matth, vn, 13 


ἄθεα δόγµατα παρεισάχοντες, τῇ δεινότητι τῶν λόγων 
φρούρια ὀχυρὰ οἰχοδομοῦντες, ἔνδον αὐτῶν χωροῦν- 
τες, ἡγοῦνται εἶναι ἀχαταμάχητοι. Πρὸς εούτοις, ἃ 
διδασκαλικῶς δηθεν σὺν φαινοµένῃ ἀποδείξει προς- 
Ρρουσι µάταιον Uoc ἔχοντα, φενδεῖ νοίσει ἑπαίρεται, 
ὡς ἀνωτέρω χωροῦντα τῆς ἐκκλησιαστικῆς γνώμης 
ὀνομαξομένης γνώτεως θεοῦ * αὐτὸς γὰρ αὐτοῖς cl; 
ἀξίοις παρέχει. "Evexa γοῦν τοῦ καθαιρῆσαι τὰ 
προειρηµένα ὑψώματα καὶ ὀχυρώματα, ἐνδυσάμενοι 
^iv πανοπλίαν τοῦ θεοῦ χατὰ πνεῦμα, τῷ εἰρημέφ 
τρόὀπῳ στρατενόµεθα. Αιαλύομεν γοῦν τοὺς σοφιστι- 
χοὺς αὑτῶν λόγους, xal τὰ δόγµατα διελέγχοµεν - 
ἀμέλει γουν πᾶν νόηµα τῶν ἡπατημένων xexpatz- 
µένον ὑπὸ τῶν ἁπατεώνων ' ἀλλὰ xal ἀνατραςὲν ἐν 
χώρᾳ τῇ ὀχείνων αἰχμαλωτίζοντες, φέρομεν xpi; d 
ὑπακοῦσαι τῷ Χριστῷ. Δυνατὺν ἐχλαθεῖν χαλ οὕτως" 
Πᾶν νόηµα τὸ ὅπως ποτὲ Év τινι διδασκαλία φερί- 
µενον, àv&yxp καὶ βίᾳ µετοιχίξοντες πρὸς τὸ κεῖσαι 
ὑπακοῦσαι τῷ Χριστῷ φέροµεν. θὕτω γὰρ τὸ 'Αθή- 
νῃσιν ἀνακείμενον βωμῷ ἐπίγραμμα, ἆμφαῖνον zà- 
λών θεῶν νόηµα, ἑλχύσας ὁ ταῦτα γράφων µετή- 
νΕΥΧεν εἰς τὸν µόνον ἀληθινὸν θεὸν, φῄσας  ε "Uv 
οὖν ἁγνοοῦντες εὐσεθεῖτε, τοῦτον ἐγὼ καταγγέλλω 
ὑμῖν) » ἀγνοσύμενον δὲ πλήθος θεῶν ἐδήλον τὸ ἑτί- 
γραμµα. Οτ' ἂν οὖν πᾶν νόηµα αἰχμαλωτισθῇ cic 
ὑπαχοὴῃν τοῦ Χριστοῦ, «b τηγιχάδε ἑτοίμως ἕξυμεν 


"κατὰ πάσης παρακοῆς ἐπαγαγεῖν ἐχδίκησιν  ὥστερ 


οἱ αἰχμαλώτους λαθόντες kv τῷ νενικηχέναι Ebw; 
t θαῤῥάλεοι γίνονται εἰς «b χατασκάφαι τὴν χώρα» 
ἐχείνων. Τούτοις ἐπιφέρει πρὸς «αὐτοῖς οἷς ἔγραφεν' 
c "Oc ἂν à ὑπαχοὴ ὑμῶν rÀngw0R, τὰ κατὰ κρόὀτ- 
ωπον βλέπετε. » Διαφόρως δὲ ἔστιν ἐπιατῆσαι τῇ λέξει 
ταύτῃ εἰ μὲν vàp προσταχτιχῶς ἐκφέροιτο, στ- 
µαΐνει τόδε" "Ov" ἂν διὰ συγκαταθέσεως τῆς Ta 
την Oclav διδασχαλἰαν πληρωθῇ ὁμῶν ἡ ὑπακοὶ ὦ 

Κορίνθιοι, τὰ xavà πρόσωτον σκοπεῖτε. Οὕτω vip 
Υνώσεσθε τοὺς δορὰν προδάτου περικειµένους, ἕ-- 
ὃον ὄντας λύκους ἅρπαγας καὶ τοὺς ὄντως vvr- 
σίους διδασκάλους, ol; εἴρηται΄ « Ὑμεῖς &ate τὸ qux 
vou κόσμον. » Οὕτω δὲ σχοπήσαδιν ὑμῖν, γνωσθή- 
σονται ol ἀπατεῶνες, οὓς xal ἐκθαλεῖτε καὶ ci 
ἀληθῶς ἀπόστολοι Χριστοῦ, olg καὶ πειαθῆναι pe- 
θύµως ἐθελήσατε, Τούτῳ συνάδει t6, « Απὸ civ 


D κχαρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. » El δὲ ὁριστι- 


κὠς ἐχφέροιτο b, εΚατὰ πρὀσωπον βλέπετε,» τοιαύ- 
την ὑποθάλλει νόησιν᾽ Τὴν διάθεσιν τῶν διδασχά- 
Mov, καὶ τῶν μαθητῶν τὴν δύναμιν κρίνετε, εἰς «ὸ 
πρόσωπον dsl τῶν λεγόντων ἀτενίζοντες, ἁπατώ- 
µενοι πρὸς τῶν µόνης τῆς ἔξω φανείας (09) ἔπιμε- 
λουµένων. "Αν τις οὖν λύκος ὢν ἐπιφεύσητα: εἶναι 
πρόθατον µόνον χώδιον ἐπιφερόμενος, τοῦτον δέ- 
γεσθε φευδαπόστολον ' xal τόνδε προφέτην ἕντ, 
ὡς ἀπόστολον xal popítnv. ᾽Αμέλει γοῦν τινες 
προσποιησάµενοι εἶναι Χριστοῦ µαθηταὶ, ἀληθςέα 
δὲ ὄντες γνώριμοι τοῦ μετασχηματιζομένου εἰς &z- 


* [1 Cor. αι, 14, 











4721 


FRAGMENTA IN EPIST. H AD CORINTIIIOS. 


17:4 


15À0v φωτὸς, ἁπάτην ἐπρίησαν παρ᾽ ὑμῖν τιδιν, ὣς À errorem noonullis vestium suaserunt, tanquam £i 


οὖχ οἵἴσης ἀναστάσεως νεχρῶν, οὐδὲ τῆς λογικῆς ὁν- 
χῆς ἐπιδιαμενούσης μετὰ τὸν τοῦ σώματος χωρι» 
σµόν. ᾽Αμϕιδόλως τοίνυν -ἔχοντος τὸ πῶς ἐξενήνεχται 
τὸ, « Κατὰ πρ/σωπον βλέπετε,» τῆς προτέρας νοῄσεως 
χωλκτούσης διδασχαλικῶς. 2 7 
Στ. V. Ὁ δὲ κανχώμενος, ἐν Κυρίφ uavydcóéo, 
ἘἙλέγξας αὐτάρχως τοὺς τἀναντία διδάσχοντας, 
ὡς µάτην αὐχοῦντας εἶναι Χρισοτοῦ, ἀναγκαίως ἐπ. 
ἠγαχγεν, δεῖν χαυχᾶσθαι v. Kuplo sb» ἁμέμπτως 
χαὶ εἱλικρινῶς δόξης ἐφιέμενον, οὐ γὰρ ὁ ἑαυτὸν 
ἀποδεικνὺς εἶναι δόχιµον, πάντως ἐστὶ τοιοῦτος, 
ἀλλ' ὃν ὁ Κύριος διὰ μαρτυρίας αυνέστησεν. ᾽Αμέλει 
γοῦν ὁ περὶ αὐτὸν λόγος Φαρισαῖος φήσας, «Οὐχ 
εἰμὶ ὡς οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων,» οὗ δόχιµος, à 


mortuorum resurrectio noa esset, neque anima su- 
peresset post spam a corpere separationem, Etiamsi 
igitur ambigua sit dictio : « Secundum faciem spe- 
cuJamini, » a megistro tradi prestat. 


Vgns. 17. Qui autem gloriatur, in Domino glorietur. 

Postquam saUs reprehendit contraria docentes, 
qui se temere Cbristi esse gloriabantur, necessario 
addidit oportere gloriari in Domino eum qui irre- 
prehensibiliter pureque gloriam appetit. Non enim 
qui se ostentat quasi probatum, prorsus talis est, 
sed quem Doininug jestimonijo sue commepdaverit. 
Certe ille Phariszi sermo quo aiebat : «Non sum sic- 
ut e;teri hominum **,» baud probatus sed im- 


ἁδόχιμος ὤφθη, διχαιωθέντος παρ᾽ αὐτὸν τοῦ ἔξαγο- Β probatus potius apparuit; justificatus aulem prae 


ρ2ύσαντος τὰ ἴδια ἁμαρτήματα τελώνου. Οἱ δὲ ἅγιοι 
δόχιµοι καὶ ἀναντίῤῥητοι τυγχάνουσιν συσταθέντες 
ὑπὸ Θεοῦ, Τῷ γοῦν Υράφοντι τὰ προκείµενα ἔμαρ- 
τύρῃησεν εἰπὼν -περὶ αὐτοῦ τῷ ἸΑνανίᾳ εΣχεῦας 
ἐχλογῆς pot ἐστὶν οὗτος.» ᾽Αλλὰ καὶ τοῖς ἀποστόλοις 
πᾶσιν dj ὑπὸ τοῦ Σωτήρος Υενοµένη ἐκλογὴ µαρτν- 
psU ἃς χαὶ αὐτοὺς uh ἑαυτοὺς συνεστακέναι, ἀλλ 
&x θεοῦ ἐσχηχέναι τοῦτο. 

K£». LY, oc. a'. Ὥφελον ἀνείχασθό µου μικρὸν 

ἀφροσύνης. 

Δείξας, ὡς οὗ σοφῶν, ἁλλ᾽ ἀφρόνων ἐστὶ τὸ αὖ- 
τοὺς ἐπαινεῖν, χαὶ ὅτι Κορίνθιοι μᾶλλον ὑπὸ τῶν 
τοιούτων φυχαγωγοῦνται, prol πρὸς αὑτούς' Ὢφε- 
Àov ἀνείχεσθέ µου λέγοντος περὶ ἐμαυτοῦ, ὃ χἀχεῖ- 
vot λέγουσι περὶ ἑαυτῶν. Καὶ γὰρ ἔχων ἀληθῇῃ πολλὰ 
Υράφειν, παρητησάµην ἂν, ἐπιστάμενος ὡς ἀφρό- 
νων τυγχάνει «b περιαυτολογεῖν * ἀλλ ἐπεὶ ἀνέχεσθε 
τῶν οὕτω λεγόντων, boo κἀγὼ, οὐχ ὅπως ἔπαινον 
θηρεύσω, ἀλλ ὠφελείας ὑμῖν αἴτιος γένωµαι. Κατὰ 
Θεὸν γὰρ ὑμᾶς ζηλῶ, οὗ βουλόµενος φθαρήσεσθαι 
τὰ vofjiasa ὑμῶν πρός τινος τῶν χαχὰ λεγόντων 
καὶ ἀχολούθως ve τὸν προειρηµένον ζήλον ἔχω” 
ἐπείπερ τῷ ἁληθῶς ἑνὶ ἀνδρὶ Χριστῷ ἐμνηστευσάμην 
τὴν '"Exxansiay ὑμῶν, οὖσαν παρθένον ἁγνήν. Δέος 
δὲ, μὴ ὡς τὴν μητέρα τοῦ γένους ἡμῶν ἔφθειρεν ὁ 
Bou, πανουργίᾳ χρησάµενος, φθαρῆτε καὶ ὑμεῖς 
ὑπὸ φευδοδιδασκάλων δι ἀχεραιότητα fjv ἔχετε' εὖ- 
φήμως δὲ ταύτην εὐχέρειαν οὖσαν ἁπλότητα ὧνό- 


ipso ls qui propria peccata confessus fuerat publi- 
canus, Quippe sancli probati sunt et. extra contro- 
versiam positi, si a Deo commendentur, Et quidem 
hujus Epistolge auctori testatus est Dominus de ipso 
loquens ad Apaniam : « Vas electionis est mibi 
jste **. » Sed et de cunctia apostolis a Salvatore 
facta electio testatur, non ipsos semet commenda- 
visse, sed a Deo id munus accepisse. 
CAP. ΧΙ, YVxas, 1. Uiinam susiineretis modicum 
quid insipientie mee! 

Cum jam ostendisset non esse sapientium morei 
sed insipieatium laudes proprias canere, et Corin- 
tbios his poussimuw delectari, ait illis : Utinam 
sustinerelis me pro me ipso dicentem ea, qua illi 
pro se loquuntur! Sane cuu) vera. mulia habereis 
scribere, abnuebam id, sciens csse stultorum con- 
sueludinem de se ipsis loquendi. Sed quoniam sus- 
ünetis qui sic loquuntur, dicam et ego, uon ut lau- 
dem 76165, sed ut aliquam vobis afferain utilitatem. 
Quippe secundum Deum vos zelor, nolens mentes 
vestras corrumpi a quoquam prave Joquente, Meri- 
toque predictum zelum habeo, quia uni vere viro 
Christo despondi Ecclesiam vestram vicginem ca- 
stas. Subit autem me timor, ne sicul matrem ge- 
nerjs nostri serpens calliditate utens corrupit, vos 
quoque a pseudomagistris corrumpamini propter 
vestram simplicitatem. llouesto scilicet verbo eam, 
quie levitas erat, nuncupavit simplicitatem. Coguo- 


µασεν. Γνώσεται δέ τις ὡς πανουβγίᾳ τοῦ ὄφεω D seet autem quilibet serpentis astutia deceptam fuisse 


ἐξηπατήθη ED, ἐπιστήσας ὡς sapeseinae thv Oslay 
ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ εἰπόντος' « 'Anb παντὸς ξύλου τοῦ 
ἐν τῷ παραδείσῳ’ » τὸ γὰρ προσταγὲν, καθόλου εἰς 
τὸ ἀντιχείωενον σοφιστικῶς µετήγαγεν. 

Στ. Q. Ἡ ἁμαρείων ἐποίησα, ἐμαυτὸν ταπεινῶν; 


'H δοχεῖτε ὅτι δωρεὰν τὸ Εὐαγγέλιον δυῖν διαχκο-- 


νήσας, Ἴμαρτον ἑμαυτὸν ταπεινῶν; Χατηγόρησα 
ἐμαντοῦ, ὅπις δόξησθε ὑψοῦσθαι, ἐπὶ τῷ δῦθεν 
ἀληθεύειν χατ ἐμαυτοῦ ὡς ἡμαρτηχότος, ἐπιὶ μὴ 
tàa6ov μιαθὸν τοῦ Εὐαγγελίου. "Iavs δὲ ὅτι οὐ pó- 
vov ἁποδημῶν ὑμῶν παρῃτησάμχ» λαθεῖν v1, ἀλ)ὰ 

[νο tun, 11. 


ΛΙ. iS, ἰδ. * Gen, in, 10. 


Evaw ; animadvertens ipsum pervertisse mandatum, 
Dei qui dixerat : « Ex omni ligno paradisi **: » quod 
enim imandatum fuerat, in. contrarium prorsus $0- 
phistico astu convertit *. 

Vga$s. 7. Aut nunquid peccatum [εαί, me ipsum 

hunilians? 

Àn pulatis, quod quia gratis Evaugelium vobis 
ministravi, peccaverim me ipsum bumilians? Memel 
aceusavi, ut vos extolli videamini, veraciter dicendo 
mo peecasse, quis inercedem Evangelii non accepi, 
Scitis autem, quod non solui cum discegsi a vobis 
renui quidquam accipere, sed el praeseus in patria 


^: Gen. 11, 1 sqq. 


4125 - 


DIDYMI ALEXANDRINI 


41724 


vestra, cum milf necessaria deessent nolui vos gra- A xat παρὼν τῇ πατρίδι ὑμῶν, ὁστερηθεὶς τῶν ἄναγ- 


vare, aliis interim Ecclesiis mihi victam | iuppedi- 
tantibus: nam et qui ex Macedonia venerunt fra- 
tres, necessitatibus meis -subrenerunt. Haec ego 
constanti fiducia dico eunctia Achaiz Ecclesiis. Re- 
tinebo autem boc propositum, ut nulla re in po- 
sterum, sicut nec antea, gravis sit. 


Vgns. 19. Ut amputem occasionem eorum qui volunt 
occasionem. 

Haud euim ex odio [d agiinus, sed ut amputemus 
pretestum. quemlibet cupientibus ansam ecalum- 
níandi arripere; ut οἱ et hi impostores nihil forte 
& quoquam acceperint, evadant nobis similes. Non 


xalov ἱπιλειφάντων, οὐ φορτιχὸς γεγένηµαε, ἅλ- 
λων Ἐχχλησιῶν τὴν χρείαν ἀποπληρωσασῶν. Καὶ 
γὰρ οἱ ἀπὸ Μακεδονίας πρὸς μὲ ἁλθόντες ἀδελςοὶ, 
τὰ πρὸς τὰς χρεἰας παρέσχον. Αὕτη δὲ ἡ παῤῥτσία 
σώζεταί pot πρὸς πάσας τὰς τῆς Αχαΐας Ἑκκλι- 
clag* φυλάξω δὲ αὑτὴν. ταύτην τὴν. πρόθεσιν, Eva 
ἐν παντὶ ἀθαρῇ ὥσπερ ἐτήρησα ἐμαυτὸν χαὶ στ” 
phaw. 

Ἐτ.ιθ, ἵνα ἐκκόψω τὴν ἁγορμῆν τῶν Osdórvur 

᾿νἀφορμήν" 

Ob γὰρ μισοῦντες τοῦτο πράττοµεν, ἁλλ᾽ ἵνα ix- 
χόψωμεν πᾶσαν πρόφασιν τῶν παθούντων ἀφορμὰς 
εὑρίσχειν Διαθολῆς ' ἵνα xiv αὐχεῖν δοχῶσι τὸ μὰ 
λαμδάνειν τι παρά τινος οἱ ἀποτεῶνες, εὑρεθῶσιν 


enim nos similes illis, sed ipsi similes nobis compe- T ὡς xo ἡμεῖς. οὐ γὰρ ἡμεῖς, ὡς ἐχεῖνοι , ἀλλ αὖ- 


rientur. Quod si libere veritas dicenda est, appa- 
renter tantum similes nobjs comperientur. Eteuim 
nos sincero proposito, praedictam agendi rationem 
suscepimus ; illi autem Ποία honesti per:ona suin- 
pta, non tales esse sed tales videri student. 


και. 45. Nam ejusmodi pseudepostoli, operarii 
stbdoli. 

Veri apostoli, operarii absque ullo adjectivo dicti 
sunt illic : « Rogate ergo dominum messis, ul ope- 
rarios mittat **, » Prxterea : « Dignus est operarius 
alimonia sua 59, » Hi vero, de quibus scribo, dicun- 
fur nunc operarii subdoli; iu. alia autem Epistola 
operarii mali nuncupantur **, Transfigurant ergo se 
in Christi apostolos, cum tales non sint, sed externo 
tantum habitu illudant : idem habentes institutum 
ac pseudopropheta, qui cum sint mente lupi rapaces, 
vellus sibi circeumponunt ul oves esse videagtur. Sic 
de iis loquens, ostendit non esse incredibile quod 
sit, Nam οἱ ille, qui horum improbitatis causa est 
(Jiabo'us scilicet), simulat se angelum esse lucis, cum 
eit tenebrarum, consequenter illi qui ab eo ad fil- 
lendum incitantur , transformant se, ut simplicibus 
videantur justiti ministri. Sciendum tamen. est, 
nonnisi abusive dici trausfigurari Satanam |n. an- 
gelum lucis, Etenim proprie transflguratio de cor- 
poribus dicitur, quie in alia corpora demutantur. 
htaque. hec dictio denotat eum potius qui se in ]u- 
cem trausformat, cum sit ceteroqui inscitia te- 
nebrisque pleuus. Quod si ex tenebris constare 
quis existimet eum qui se transformat in angelum 
lucis, caveat putare liunc substantialiter esse ta- 


lem : nam sententia hujusmodi impia est, utpote . 


Manichaica. Diabolus quidem proprio proposito ma- 
lus est et tenebra : quare suapte voluntate, ut alios 
decipiat, lucem simulat, ut virtutem a€ scientiam 
habere credatur. Etsi igitur pseudapostoli deceperint 
nonnullos, transügurando se in predictas formss, 
attaucen finem. operibus parem nanciscentür, cum 
diabolo in iguem :eternum tanquam illias ministri 
abituri. 


τοὶ ὡς ἡμεῖς εὑρεθήσονται. EL δὲ ἔστιν ἆληθεύοντα 
παῤῥησιάσασθαι, τῷ δοχεῖν ὡς ἡμεῖς εὑρίσχοντας, 
Ἡμεῖς γὰρ ἀληθεῖ προθέσει µετερχύμεθα τὴν λεχθεῖ- 
σαν οἰχονομίαν' αὐτοὶ δὲ ἐπιμορφα»όμενοι tb xa- 


. bv οὐχ εἶναι τοιοῦτοι, ἀλλὰ δονεῖν εἶναι ποθοῦντες. 


Σι. ιΥ. Οἱ γὰρ εοιοῦτοι φευδακόστο οι, ἀργάται 
δό.ιοι" 


Οἱ τῷ ὄντι ἁπόστολοι, ἐργάται ἄνευ προαθίκτς 
εἴρηνται bv τῷ, « Δεήθτητε οὖν τοῦ κυρίου τοῦ ϐ:- 
ρισμοῦ, ἵνα ἑργάτας ἐμθᾶλῃ' » καὶ ἔτι, « ΄Αξιος ὁ 
ἐργάτης τῆς τροφῆς αὐτοῦ.» Οὗτοι δὲ περὶ ὧν γρᾶγω, 
ἐνταῦθα μὲν ἐργάται δόλιοι’ ἐν ἄλλῃ δὲ Ἐπιστολῇ 
ἐργάται x. xot ὀνομάζονται. Μετασχηματίτονται: οὖν 
εἰς ἁποστόλους Χριστοῦ, οὐχ ὄντες τοιοῦτοι, ἆλλὰ 
σχήµατι µόνῳ ἁπατῶντες. προαΐρεσιν τὸν ali. 
ἔχοντες τοῖς ψευδοπροφίταις, ol τὴν γνώμµην λύχοι 
ἅρπαγες ὄντες, περιδάλλονται xcix , ἵνα δόξωσιν 
εἶναι πρόδατα. Τοῦτο εἰπὼν περὶ αὑτῶν , δείχνυσν 
ὡς οὗ παράδοξον τὸ εἱρημένον. El γὰρ & aic; 
τυγχάνων τοῦ τοιούτους αὐτοὺς εἶναι (διάθολος (à 
οὗτος), ὑποχρίνεται ἄγγελος εἶναι φωτὸς, σχόττος 
ὑπάρχων, ἀχολούθως οἱ πρὸς αὐτοῦ εἰς τὸ vOaviv 
ἐνεργούμενοι, µεταχαράττουσιν ἑαυτοὺς ὡς ὑτολη- 
φθῆναι ἀχεραίοις ὅτι διάκονοι διχαιοσύντς clsiv. 
Ἱστέον ὅτι τὸ -μετασχηματίνεσθαι xbv. Σατανᾶν ci 
ἄγγελον φωτὸς, χαταχρηστιχώτερον εἴρηται * χυρίως 
γὰρ μετασχηματισμὸς ἐπὶ σωμάτων ἀμειθόντων τὰ 
σώματα χατηγορεῖται. Μᾶλλον οὖν ἡ προκειμένη λέ- 
ξις δηλοῖ τὸν ἐπιμορφαζόμενον τὸ oue, ἀγνοίας xal 
τοῦ λοιποῦ σχότου πλήρη (40) ὄντα. "Ev δὲ σχότους 
ἀχούῃ τις εἶναι τὸν μετασγηματιζόµενον εἰς ἄγγελον 
φωτὸς, ph κατ) οὐσίαν εἶναι αὐτὸν τοιοῦτον ὑπολαμ- 
θανέτω' ἀσεδὴς γὰρ ἡ δόξα αὕτη, μανιχαϊχὴ οὖσα. 
'O vàp διάδολος ἰδίᾳ προθέσει xaxbc, χαὶ σκότος 
ἑστίν' à; aj ἰδίᾳ προαιρέδει χάριν τοῦ ἀπατῆσαι 
ὑποχρίνεται τὸ φῶς, ἵν ἀρετῆν xal γνῶσιν ἔχειν νο- 
µιαθῇ. K&v τοίνυν ἁπατῶσί τινας τῷ µετασχημµατί- 
ζεσθαι εἰς τὰ προειρηµένα, ἀλλ) οὖν τέλος κατάλλ:- 
λον τοῖς πράττουσιν ἔξουσι, σὺν διαδόλῳ εἰς sb su 
*^ αἰώνιον ὡς διάχονοι αὐτοῦ ἀπελευσόμένοι. 


*! Math. ασ, 58. ** E Tim. v, 12. ** Phil'pp.in, 2. 


(40) Cod. «fp. 


e 





1795 


Στ. κα. "Er ἀρροσύνῃ έχω. 

Ἡ ἐνταῦθα λεχοµένη ἀφροσύνη, οὐ καθάχαξ iow 
τοιαύτη΄ οἰχονομιχῶς Ὑὰρ ἐπιτελουμένη, σφοδροτά- 
της συνέσεὼς Lati πλήρης. ᾽Αποδίδωσι πρὸς τὸ, 
« Ἐπεὶ πολλοὶ χαυχῶνται χατὰ σάρχα, κὰγὼ καν- 
xfaopa, » τὸ, « Ἑδραῖοί eiat xai Ἰσραηλῖται xal 
᾿Αδραὰμ cxipua; χἀγώ. » Προηγουμένη δὲ αὐτῷ 


| δόξα τὸ πνευματικῶς εἶναι ταῦτα. 
ΚΕΦ. 18’, στ. β’. Οἶδα ἄνύρωπον ἐν Χριστῷ πρὸ. 


ἐτῶν Ósxateccápor, x. τ. λ. 


FRAGMENTA IN EPIST. Il AD CORINTHIOS, 


Α 


Μετελήλυθεν εἰς τὸ ἁπαγγεῖλαι ὑπαρχθείσας θεο- 
πάµπτους ὁπτασίας xal ἀποχαλύψεις” xal ταύτας. 


μὲν iz μέγεθος θεότητος ἀμφαίνων, οὐχ ἑαντῷ 
προ»Ἀψεν, ἀλλ ὡς περὶ ἑτέρου ἁπαγγέλλει, τὰ τῆς 
ἀσθενείας χανχήµατα εἰς ἴδιον πρόσωπον τάξας. El- 


κότως δὶ τῷ kv Χριστῷ ἀνθρώπῳ ἀνέθηχε τὴν ἕγκει- Β 


μένην θεωρίαν, ἵνα δείξη ὅτι οὐχ ἑτέρως ἔστιν ἀξιω- 
O^ vsi τηλιχούτων, ἀλλ Ev Θεῷ Λόγῳ, σοφίχ τε xat 
ἀληθείᾳ xoi ἁγιασμῷ γεγενηµένῳ; Πάντα γὰρ ταῦτα 
ὁ Χριστός ἐστιν. Οὗτος ὁ àv Χριστῷ ἄνθρωπος 
ἠἡρπάγη ἕως τρίτου οὐρανοῦ καὶ Ev. τῷ παραδείσῳ * 
« πότερον tv σώματι f| ἐχτὸς τούτο», οὐχ οἶδα. » Καὶ ὁ 
μέν τις ἐρεῖ ἑχατέρως δυνατῶς ἔχειν τὸ Υραφόµενον. 
"ΠἩρπάγη γὰρ xai Ἠλίας ἐν σώματι τυγχάνων ΄ xal 
ἀνελίφθη ᾽Αμθακοὺμ, ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλὴμ εἰς τὴν 
Βαθυλῶνα τὸ σῶμα φορῶν , µετεωρισθεὶς ὑπὸ ἁγγέ- 
λου βουλῆσει θεοῦ. Ἕτερυς δὲ φησίν' Ὥσπερ ἐπὶ 
χῆς τις περιπατῶν, bv οὐρανῷ τὸ πολίτευμα ἔχειν 
δύναται, ἀλλὰ χαὶ συγχαθίσαι Χριστῷ ἐν τοῖς ἑπου- 
ῥανίοις ' οὕτω περιχεἰµενός τις τὸ σῶμα ἔτι, οἷός τέ 
στι, νοῦ (41) ὁπτασίᾳ ποδηγούµενος, Ev οὐρανῷ καὶ 
τῷ παραδείσυ γενέσθαι. "Άλλος δέ τις ἑἐρεῖ, ὅτι ε εἴτε 
ἓν σώματι, εἴτε ἑχτὸς τοῦ σώματος, » γράφειν αὖ- 
«ὃν οὐ περὶ τοῦ ἰδίου σώματος, οὗ περίχειται fd 
Quyh, ἀλλὰ περὶ τοῦ καθόλου. lv fj τὸ λεγόμενον 
φοιοῦτο" Ἡρπάγη ἕως τρίτου οὐρανοῦ xal εἰς τὸν 
παράδεισον᾽ πότερον δὲ copa cauta, fj ἀσώμα- 
τον, οὐχ olóa- ἀνάχειται γὰρ ἡ εἴδησις τούτων 
οὗ πατρὶ τῆς σοφίας θεῷ. ΄Έχει δὲ χαὶ τὸ « ἕως τρί- 
τον οὐρανοῦ » ἀμφιδολίαν. Σηµαίΐνεται γὰρ ἐκ τῆς 
ἀμφιθολίας ὁτὲ μὲν τὸ, πλειόνων ὄντων οὐρανῶν, 
ἕως τρίτου γεγονέναι αὐτὸν ἐπὶ τῷ τὰ ἐχεῖσε πρά- 
γµατα κατανοῆσαι (ἀριθμείσθω δὲ οὗτος ἀπὸ τοῦ 
ὁτερεώµατος ᾿ οὗτος γὰρ πρῶτος οὐρανὸς τοῖς áva- 
λαμθανομένοις ἅπαντα) * ὁτὰ δὲ τὸ, ἑνὸς ὄντος obpa- 
νοῦ, µέχρι τρίτου μορίου αὐτὸν ἐφθαχέναι * ὁποτέ- 
ρω; δὲ ἔχει, θεὺὸς ἂν εἰδείη, καὶ d ἂν αὐτὸς φανε- 
ρώσῃ' ὅμως δύο ἁρπαγαί siat δηλούµεναι, ἕως τρίτου 
οὐρανοῦ , xal ἕως εἰς τὸν παράδεισον. Λεχτέον δὲ 
πρὸς τοῖς εἰρημένοις, ὡς οὐδὲν εἶπεν περὶ τοῦ τρἰ- 
του οὐρανοῦ, ὡς ἀχηχοώς τι f| θεασάμενός ἐστι. 
Περὶ γὰρ τοῦ ἁπαγγείλαντος ὡς ἤχουσεν (42) ἐν αὐτῷ 

*! JV lteg. n, 11. ** Dan. xiv, 23. 

(11) Co. v. 

(42) Theodorus Mopstuestenus, in eodem quo Di- 
dymus codice, hiec inedita scribit : Τὸ, ἤχονσεν, ὡς 
ἀπὸ τῆς ἀποχαλύφεως εἶπεν, ὥς ἂν δίχην ἀχοῖς τὴν 
γνῶσιν αὐτῶν δεξἆµενος. Οἷόν ἐστι τὸ του προφήτου * 
«Τίς ἑπίστευσε τῇ ἀχοῇ ἡμῶν.» ἀχοὴν λέγοντος τὸν 
ἀποχάλυφιν, δι’ ἧς ὥσπερ διά τινος ἀχοῆς τῶν προσ- 


1190 


Vgns. 94. In insipientia dico. 

Que bic dieitur insipientia, baud omnino talis 
est; imosic prudenter adbibila, exquisitz sapientia 
plena est, Refertur ad illud : « Quoniam multi glo- 
riantur secundum carnem, gloriabor et ego. — € 1l^- 
braei sunt, et leraelits stque Abrahami semen ? εἰ 
ego. » Clerum praecipua ejus gloria est, quod spi- 
ritaliter h:ec intelliguntur. | 
CAP. Xll, vxns. 2. Scio hominem in Christo ante 

annos quatuordecim, eic. 

Transit ad aunuutiandam eas, quz oblatze sibi 
fuerant, visiones 9ο revelasioues, et has quidem ex 
maguitudine Dei monifestans, haud sibi tribuit, sed - 
tanquam de alio narrat; cum tamen in(irmitatis 
gloriationes in propria persona constituerit, Merito 
autem homini, qui in. Christo erat, presentem οἶ- 
sionem attribuit, uL demonstret, non aliunde posso . 
quemquam (ali re fieri. dignum, nisi qui in. Deo 
Verbo 26 sapientia e$ veritate atque sanctitate vere 
setur. Cuncta enim ba»c Christus est. Ilic in Christo 
homo raptus fuit usque ad tertium ccelum ei in 
paradisum. « Utrum In corpore, inquit, an extra il« 
lud, nescio. » El quidem aliquis dicet, utrumque esse 
possibile qucd seribitur. Namque Elias raptus est, 
in corpore adhnc exsistens ** : et Habacuc  !rans« 
latus fuit Hierosolymis Babylonem corpus gerevt, 
sublimiter ab angelo delatus voluntate Dei *. Aliug 
autem interpres dicit : Sicut in terra aliquis ambue 
lans, in coelo conversári potest, imo et Christo as» 
sidere im caelestibus ; ita aliquem adhuc suo core 
pore indutum, posse mentis visioue in ccelum duci 
ei in paradiso versari, Alius adbuc dicet verba 
« sive in corpore sive extra corpus » scribi a Paulo 
non de proprio corpore, quo circumdatur anima, 
sed de universo ; ita ut hujus dicti seusus sit : aptus 
est in tertium coelum et in paradisum : utrum vero 
hzc sint corpora, an secus, neseio : etenim rel 
hujus scientia ad patrem sapienti» Deui pertiuef, 
Verba quoque « usque ad tertium coelitm » habent ame 
biguitstem. Siguiflcatur enim hac ambiguitate modo 
plures esse colos, et Paulum nsque ad tertium 
venisse, ut ejus loci negotia videret (loc nutem 
tertium numeretur a firmamento, quod est primum 
celum supputantibus omnia) ; alioqui, si unum 


p credatur. coelum , usque ad tertiam. ejus partem 


pervenisse intelligitur. UÜtra porro sententia verior 
sit, Deus utique scit, atque ille cui is revelavetit. 
Simul autem duo raptus demonstrantur, nempe 
usque ad tertium caelum, et usque ad paradisum. 
Insuper dicendum est, nihil Paulum loqui de tertio 
ccelo, quod nempe aliquid ibi audierit aut viderit, 


Nam quod nuntiat se audisse ibi incffabilia vcrba 
& 


ηχόντων τὴν γνῶσιν ἑλάμδανεν * τὰ δὲ ῥήματα, mpá- 
γµατα εἶναί φησιν’ ἑωρακέναι γὰρ αὐτὸν τοῦ πσρα» 
δείσου τὸ χάλλος εἶχὸς, xai τὰς ἓν ἐχείνῳ τῶν ἁγίων 
poestas, xa ttv παναρµόνιον τῆς ὑμνῳδίας φωνίν * 
'ocabulum « audivit » tanquam de revelutione dicit, 
wasi rerum illarum  noitiam. ανά! percepisret, 
uale est illud prophete (Isa. ti. 1) : « Quis credidit 


4727 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1723 


qui? non licet homini loqui (nisi forte intelligat ali- A ἂῤῥητα ῥήματα, & μὴ δυνατὸὺν ἀνθρώπῳ εἰπεῖν (ci 


quis complezivam esse dictionem , Audivi verba 
ineffabilia in tertio ecco, vel teriià parte cceli, vel 
in paradiso), quomodocunque, inquam, hoc se ha- 
beat, declaratur hinc scholam divinarum doctrina- 
rum esse paradisum. Quid autem designat dietio 
« ineffabilia verba ? » Sciendum, quod quatenus haud 
syllabis sonisque utitur qui ea loquitur, ineffabilia 
sunt : quatenus autem veritatem habent, ín divina 
intelligentia subsistentiam habentia, verba sunt. Au- 
diuntur hac autem non sensu excipiente, sed divinze 
mentis contemplatione. Prorsus ítaque Deus ípse 
Verbum, Christus cum sit, non Ῥαυ]ο, sedin Paulo 
loquitur; parique ratione docebat in singulis quo- 
que prophetis exsistens. Si ergo in sanctis loquitur 
Salvator, ineffabilia sunt qux dicuntur; mam si 
effabilia essent, utique aurem verberarent tllorum 
quibus loqueretur. Recte autem dici potest, non 
licere homini ea loqui : et audire utique hominem 
ea posse Illuminatum intellectum habentem ; loqui 
t&men non posse voce ac syllabis : his enim orga- 
nis hemines loquentes flunt. Nimirum « licet » pro 
possibili positum est, non hic solum, verum etiam 
In aliis Pauli Epistolis, velati : « Omnia licent, sed 
non omnia expediunt **, » idem valet quod, Omnia 
possibilia sunt, sed non omnia expediunt. Narrotis 
autem divinis revelstionibus atque visionibus neees- 
sario addidit : « Pro hujusmodi in Christo homine 
gloriabor ; ad me quod attinet, in solis infirmitati- 
bus meis fiducia efferar. » Atqui hzc dicens, haud 
alius est quam qui visiones spectavit. Etsi vero idem 
est, mentis tamen conceptu differt , modo quidem 
repulatus tanquam homo infirmus, propter humili- 
tatis propositum ; modo autein superna scandens et 
homo in Christo propter contemplationem. 


** | Cor. vi, 12. 


audiui nostro? » auditum dicentis pro revelatione , 
per quam, lanquam ex. auditione quadam , quod sibl 
opus erat intellezerat, Verba autem pro rebus dicii : 
sempe se paradisi vidisse pulchritudinem. ibique san- 
ctorum choreas , et suavissimam hymnodic vocem. 
(45) Iu hoc codicis folio 405 , subseribitur minu- 
tiore littera Sceholion Alexandri Niceni episeopi, 
quod ideo hie saltem Griece ascribo, wt novo eru- 
diti hominis nomine litterariam historiam augeam. 
Ad ejus biographiam quod attinet, breviter narrat 
Lequien — Or. Christ. t. 1, col. 648, vixisse huuc 
sub Constantino Porphyrogenito episcopum , a quo 
praepositus fuit Byzantinz rhetorum schole insiau- 
randz , qua valde jacebat. Sic ergo se habet Scho- 
Hon. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΙΚΑΙΑΣ: Tt; 
*À οὐκ ἐξὸν λαλῆσαι, πῶς νοητέον; πότερον ὡς τοῦ 
θ:ίον μὴ πρὸς ἄλλον τινὰ τοιαντα ὁπχλώσαντος; διὰ 
δὲ τὸν ἡπαῦλον αὐτὸν µόνον ὑπὲρ ἄνθρωπον xai τὸν 
ζήλον ἐπιδειξάμενον, xal τὸ χήρυγμα ; ἡ ὡς τοῦ Πα”- 
^09 τὰ Ἱχουσμένα δεδοικότος εἰπεῖν, xal διὰ τὸ µέ- 
Ίξθος αὐτῶν ἀνέχφορα τοῖς πᾶσι διαφυλάξαντος ; 
λλλ' ἐπὶ μὲν τοῦ θ:ίου, οὐχ ἂν ἔχοι τοῦτο χώραν 
λέχειν, ᾧ Υε παντἰ τῳ κατὰ Παῦλον τὴν ἀρετὴν τρα- 
νοὺν καὶ πχραδηλοῦν τὸ μεγαλεῖον τῆς ἀνυπερθλήτου 
δυνάµεως ἔξεστιν. Πῶς δ᾽ ἂν χαὶ τοῦτο Παῦλος ὑπὲ 
ἐχυτοῦ σεμνυνόμµενος εἴποι, ὁ ἓξ ἀνάγκης μὲν εἰς τ 
ταῦτα εἰπεῖν ἑλθὼν, ἀφροσύνην δὲ τὴν ὃς g τούτων 
Biav xaXov, ἐπὶ µαχρότατον δὶ ταῦτα σιγήσας, xal 


μὴ Apa χφτὰ κοινοῦ et A46 τὸ, ΄Ἠκουσα ῥήμαια 
ἄῤῥητα kv τῷ ερίτῳ οὐρανῷ ἢ ρὑρανοῦ, καὶ εἰς τὸν 
παράδεισον), ὁποτέρως ὃ ἂν ἔχοι δηλοῦταε, ὅτι mac 
δευτήριον θείων µαθηµάτων ὁ φαράδεισός ἐσνι. Ti 
δὲ βούλεται καὶ « τὰ ἄῤῥητα ῥήματα: » Ἱστόον ὄσονέὰ 
τῷ μὴ σνλλαθαῖς καὶ φωναῖς χρᾶσθαι «bv λέγοντα 
αὐτὰ, ἄῤῥητα τυγχάνειν ' ὅσον δὲ ἔχουσι «à ἀληθὲς, 
ἐν θείᾳ vofjset τὴν ὑπόστασιν ἔχοντα, ῥήματά bec: 
ἀχούεται δὲ ταῦτα οὐχ αἰσθήσεως ἀντιλάφει, ἁλλὰ 
θεωρίᾳ νοῄσεως θείας. Αμέλει γοῦν 6 Geb; Αόγες 
αὐτὸς, Gv ὁ Χριστὸς , οὐ Παύλῳ, ἀλλ kv Bladi 
λαλεῖ, οὕτω δὲ ἐδίδασκεν xal πρὸς ἕχαστον τῶν προ- 
φητῶν γινόµενος, El τοίνυν kv τοῖς ἁγίοις λαλεῖ 6 
Σωτὴρ, ἄῤῥητά tow τὰ λεγόμενα’ εἰ γὰρ ῥηεὰ ἂν, 


B ἔπληττεν αὐτῶν τὴν ἀχοὴν, καὶ οὐχ Ev αὐτοῖν ἑλάλει. 


Εὖ δὲ καὶ τὸ εἰπεῖν, οὐχ ἐδὺν ἀνθρώπῳ λαλησαψ 
ἀχοῦσαι μὲν γὰρ ἀνθρώπῳ δυνατὸν νόησιν πεφαστι- 
αμένην ἔχοντι' λαλῆσαι δὲ αὐτὰ ἀδύνατον φωναῖς 
xaX συλλαδαῖς τούτων γάρ εἶσιλαλητικοί. Τὸ « Ero. » 
ἀντὶ τοῦ, δυνατὺν, εἴρηται, οὐχ ἐνταῦθᾳ µόνον, ῥλλὰ 
καὶ àv ἑτέραις Ἐπιστολαῖς τοῦ ταῦτα γράφοννυς: «b 
γὰρ, εΠάντα ἔξεστιν, ἀλλ οὗ πάντα συμφέρει.) ἴσον 
àe τῷ. Πάντα δυνατὰ, ἀλλ) οὗ πάντα συµφέ- 
ρει. Μἰπὼν δὲ τὰς θείας ἀποχαλύψεις xoi ὅπτα- 
σίας, ἀναγχαίως ἐπήγαγεν ᾿« Ὑπὲρ τοιούτου ὄντος ἓν 
Χριστῷ ἀνθρώπου καυχἠσοµαι, ὑπὲρ δ ἐμαυτοῦ ἓν 
μόνοις τοῖς προειρηµένοις ἀσθενήμασι παῤῥησιάζο- 
pat. » Taco δὲ λέγων, οὐχ ἄλλος ἐστὶν τοῦ θεωρά- 
σαντος τὰς ὁπτασίας' πλὴν εἰ καὶ ὁ αὗτάς ἐστιν, 
ἐπινοίᾳ διαφέρει, πὴ μὲν νοούµενος ὡς ἄνθρωπος 
ἀσθενὴς διὰ τὴν τῆς συγκαταδάσεως πρὀθεσιν’ sh 
δὲ ὡς ὑπεραναδεδηχὼς, χαὶ ἐν Χριστῷ Qv bu τὴν 
θεωρίαν (40). 


΄ 


διὰ πολλῶν τῶν ἐν τούτοις perm τὸ µέτριον τὸν 
τρόπον. ἐπιδειξάμενος, Ἐπὶ μὲν οὖν του θείου 
οὐχ ἄν τις εὐσεδῶς ταῦτα παραδέξαιτο ᾽ ἐπὶ δὲ οοῦ 
Παύλου xal πάνυ ἂν εἴη πρόσφορος διάνοια, ὡς 
αὐτὸς μὲν Άχουσε ταῦτα παρὰ τού θείου. ἀνέχφορα 
δὲ τοῖς πολλοῖς διετἠρησεν’ f] διὰ τὸ τῶν ουσµένων 
μέγεθος, f] διὰ τὸ µη ἀξίους εἶναι τοὺς ἄλλους τοιαύ- 
της ὑπὲρ ἄνθρωπον àxonc* fj δ.ὰ τὸ μὴ ὡς αὑτὸς 
χἀχείνους ἐγκεχαθάρθαι τὸν βίον f γὰρ ἂν καὶ της 
εἰς τρίτον οὐρανὸν ἁρπαγῆς xaX τοὺ παραδείσου xai 
τῶν ἁῤῥήτων ὁμοίως θαυμάτων Ἱξίωντο. "Ecc δὲ 
xai τὸ βούλεσθαι πρὸς τὸν ἴσον bpópov χαὶ τρόπον 
αὐτοὺς ἐχχαλέσασθαι, touto αὐτὸν εἰρηχέναι εἰπεῖν, 
ὡς οὐχ ἂν ἄλλους τῶν αὐτῶν Ἀξιωμένους ἀποχαλύ- 
Ψεων, xaX διὰ τὴν αὐτὴν διδασχαλίἰαν xai τὸν παῤ- 
ῥησίαν χαὶ p σχησιν ἀποθλέφαντας ' ἢ τάχα τὸ 
θεῖον µόνον ἄξιον εἶναι "tis ἐξαγγέλσεως τῶν τοιοῦ- 
των ῥημάτων φησί: την δὲ γενητὴν χαὶ θνττὺν c.- 
aw, ἀμήχανον εἰς τὸ ἐξοῖσαι xo διαφωτίσαι τοῖς às- 
θρώποις, µειζόνων 1] κατὰ μήνυσιν ὄντων ' οἰχεῖων 
δὲ τῆς τοῦ Παύλου μεεριότήτος τὸ xai αὐτὸν ἐντάξαι 
τοῖς ἄλλοις, xol χατὰ μηδεν τὸ διάφορον ἐπιδείζα- 
σθαι' µήποτε δὲ xal τῶν φαύλων ἐπιῤῥαπίζει ὄτδα- 
σχάλων διὰ τούτων τὸ προπετές' ὁπότε γὰρ ἀναξίους 
τῆς ἀγοῆς τῶν ἁρῥήτων αὑτοὺς καθιστᾷ, f που 12; 
ἁρπαγῆς xoX τῆς ἄλλης ὑπὲρ ἄνθρωπον ὁπτασίας xol 
ἀποχαλύφεω», 


1139 


FRAGMENTA IN ÉPIST. 11 AD CORINTHIOS 


1150 


Στ. V. Knb vg ὑπερθολῇ τῶν ἀποχαλύψεων Ίνα A Véks. 7. Eb ne magnitudo revelationum. | extollat 


μὴ ὑπεραίρωμαι, x, τ. 3. 

Ἕτεροι δὲ μὴ (44) βουλόμενοι ἀφορμὴῆν διδόναε, 
καὶ µηδένα τρόπον ἰσχύειν τὺν πονηρὸν ἐμποιεῖν τινα 
νοσήματα, μηδὲ ἀνεχόμενοι τοὺς τελείους ἄνδρας 
περὶ παλλοῦ ποιεῖσθαι τὴν τοῦ σώματος ὑγείαν (ἴσασι 
Υὰρ κατεξανίστασθα: τῶν ὀπιπόνων), φῄσουσι * Πολ- 
λὰς xai µεγάλας θεωρίας εἰχηφῶς τες, εἰ μὴ νύττοιτο 
ὑπὸ ἀνθρωπένης ἀθθένείας, μέγα φρονῄήσαι £o! ἑαντῷ. 
"O πῶς ἂν μὴ ἔχοι χώραν, ἡ φρόυροῦσα τὸ ἡγεμονι- 
χὸν Θεοῦ δύναμις, πολλάχις οἰχονομεῖ (45) τὸν φρου- 
ρούμενον ἔξω pevéd Dat τῆς ὑπ αὐτῆς σχέπης, ὡς 
παρείσδυσιν λαθεῖν ἀνθρώπινον λογισμόν. Καὶ ἐπεὶ 
µυσάττονται ei τέλειοι ἄνδρες xal κὸν iy διανόίᾳ 
μολυσμὸν (46). µέγαν χόνδυλον ἔχειν οἵονται, χὰν ἓν- 


θυµήματι ὑποδληθῇ αὑτοῖς ὑπὸ ἀγγέλου Σατανικοῦ B 


ἀμέλει γοῦν παρακαλοῦσι χαὶ ἀπὸ κρυφίων κάθαρι- 
σθῖναι, xai μηδὲν αὗτοῖς συνειδέναι φαῦλον. Καὶ 
ὅτι τοῦτο οὕτως ἔχει, κονδυλιζόµενος ἔγνω χαταφυ.: 
Υαῖν θτῷ, ὡς δηλοῖ γράψφας, Ὑπὰρ τούτου τοῦ ἑνο- 
χλοῦντος Σατἀνιχοῦ ἀγγέλου τρὶς τὸν Κύριον παρα- 
καλέσαι (46*), ἵνα uaxpáv poo γένηται καὶ εἶπέν pot 
ὃν παρεχάλεσα Κύριον ᾽Αρχεῖ σοι fj χάρις µου” γνώσῃ 
γὰρ δι αὐτὴν ὡς οὐχ ἰδίᾳ δυνάμει, ἀλλ’ ἡμετέρᾳ ὄνν- 
εργείᾳ ἡ Ἐξλείωσις ὑπάρχει ' περὶ τοῦ, Τρὶς παρ- 
εχάλεσα, ὁ µέν πις ἐρεῖ δηλοῦσθαι τὸ πολλάκις ἀπὸ 
γὰρ τοῦ ερὶς τὸ πλῆθος ' τὰ γὰρ τρία πολλά (47). 


Στ. ιθ. Πάλι (48) δοκεῖτε ὅτι ὑμῖ ἁποῖογού- 
μαθα ; 


Μὴ δόξητε ὅτι ὑμῖν ἀπολογούμεθα" οὐ γὰρ ἀνθρώ- C 


vot; προηγουμένως ἀρέσχειν προτεθείµεθα, ἀλλ’ fj 
τῷ θιῷ. Προνουῦμεν γὰρ χαλὰ ἑνώπιον τὀῦ Θεοῦ, 
xai δευτέρως ἑπίπροσθεν ἀνθρώπων, ἵνα ὤμεν θεῷ 
απεφανερωμµένοι, πείθοντες ἀνθρώπους ὀρθῶς Bit καὶ 
λόγῳ χαταλλήλῳ. "Ev γὰρ Χριστῷ φθεγγόµενοι ἐπί- 
προσθεν θεοῦ, ὡς ὁρῶντες αὐτοῦ τὸν λογισμὸν, πάντα 
π;άττοµεν χαὶ λέγομεν. θαῤῥῶ οὖν ὅτι γνησίως àva- 
γνόντες καὶ ταὐέην τὰν Ἐπιστολὴν, καταλᾶλιῶν 
ἀφέξεσθε, τὸ φιθυρὶζεὼ Ἠαβαιξησάμὲνοὶ ὡς δουλο- 
πρεπές δούλων γὰρ ἀπαῤῥησιάστων xal γογγυστῶν 
τὺ τόλµηµα΄ ἀλλὰ χαὶ τὰς φιλονειχίας, καὶ τὰς ἐδ 


αὐτῶν γινοµένας ἔριδάς τε xat ἐριθείας ἀποδτραφῆητε". 


οὕτω γὰρ ἁλαλουθῆσει τὸ, Εὐρίσαεόθέ µε ὑμῖν οἷον {πο- 


tte, eic. 

Alii vero nolentes occasionem dare, nulíoque : 
modó diaboló cóncedentes efficiendi infirmitates ευ 
piam, tiec denique tolerantes a perfectis hominibu: 
selulam curam corporalis valetudinis geri ( sciunt 
enim reluctarl eos molesti$ rebus), dicent : Si quis 
multas magnasqué visiones recipiat, nísi idem ab 
humana infirmitate cómpungatur, magnopere sibi 
confidet. Quód ne eveniat, custos arbitrii nostri Dei 
vírtu$, $z:pe dat prudenter operam, ut ille quamvis 
protectus, aliquando extra proprium munimen fiat, 


πα ut aditum humana cogitatio inveniat. Et quo- 


tiiam aversantur perfecti homines vel in sola mente 
maculam , grandem colaplum se accipere putant, 
etiainsi in ipsorum tantum cogitationem Satanicus 
angelus subeat. Diserte igitur orant ab occultis 
quoque mundari, et nihil pravum in conscientia sua 
babere. Ét quod h:ec ita se habeant, exalapatus 
Paulus novit ad Deum confugere , ut ostendit scri- 
bens : Propter bunc molestum angelum Satanicum, 
ter Dominum rogavi, ut procul me fleret. Et mihi 
dixitDominus quem rogabam : Sufficit tibigratia mea: 
per hanc enim certior fies, non a viribus tuis, sed ab 
auxilio meo perfectionem contingere. Quod vero ait, 
Ter rogavi, existimabit aliquis dictum pro szpe; 
namque a ternario numero pluralitas incipit; tría 
enim sunt multa. 
VEna, 19. Rursus creditis quod etcusemus nos apud 
vos ? 7 
Nolim vos existimare, quod apad vos nosmet ex- 
cusemus. Non enim ut principaliter hominibus pla- 
ceamus, propositum nobis est, sed uL Deo : provi- 
demus enim bona coram Demino, deinde etlam 
apud liomines; ut simus Deo conspicui , suadentes 
reete heminibss Lum vite genere tum sermone con- 
gruo : in Christo nimirum loquentes coram Domino, 


. quasi cogitationum ejus gnari, cuncia agimus lo- 


tuimarque. Cop fito igitur quod amanter lecta etiam 
hac Epistola, obtrectationibus abstinebitis, ne clam 
quidem murmurare serviliter volentes. Timidorum 
quippe famulorum est et susurronum hic malus mos. 
Sed et x:mulationes, et harum sobolem lites atque 
jergiíà avetsemini. Sie evemet, ut me inveniatis 


θεῖτε. Μετεωρίζεται γὰρ xaX ἄγαν γαυριᾷ διδάσχαλος D qualem cupitis. Sublevatur enim ac magnopere 


εὐπορῶν ἀχροατῶν àv οἷς δοφίαν εἰ πεῖν δύναται * ὡς αὖ 
συστέλλεται ταπεινούμενος, ὅτ᾽ ἂν οἱ προσιόντες ἔπι- 
πλήξεων xat ἑλέγχων δέωνται ἐφ' οἷς πράττουσι xe- 
xiog. El γὰρ πορνείαν xai ἀχαθαρσίαν xai τὴν ἆπο- 
µένην ἀσέλγειαν πράττοντες οὐ μετανουῦσι, τεθνή- 
χασι τὸν φυχῆς θάνατον * ὡς τὸν χηδεμονικἣν διάθεσιν 
πρὸς αὐτοὺς ἔχοντα πενθεῖν αὐτοὺς μᾶλλον, fj ot τὰ 
κενοτάφια οἰχοδομοῦντες τοῖς ἁποφοιτήσασι φιλοσο” 
(M) Ergo ργφεθεφθγαῖ alia Didymi explanatio, 
quam eclogarius prztermisit. | 
(45) Cod. οἰχοδομεῖ, Contrariam vocabuli hujus 
permutationem habet cum aliis codicibus Patribus- 


que (in Pauli loco I ad Tim. 1, 4) Nicephoros 
Antirrh. in, 4. 


(46) Animadverte pulchram Didymi docirinam de 
mentis puritate. 


exsultat magister cum abundat discipulis inter quos 
sapientiam eloqui potest : sicut vicissim humiliatus 
deprimitr, come auditores sui inerepari reprehen- 
dique debent ob ea qua prave agunt. Nam qui for- 
fibalionem, tieihunditiàrh, & borum comitein luxu- 
riam operantes non resipiscunt, morlem anima 
incurrunt : adeo ut qui providam curam illorum 
gerit, eos magis de(leat, quam qui cenotaphia adi- 

(46) Leg. xapswéAsoo, et mox, ὃν παρεχάλεσα 
Κύριος. EbiT. | ^ 

(47) More Grecorum grammaticorum, ut alibi 
dixi, qui dualem numerum negant esse pluralem, 
contra Latinoram consuetudinem. 


(48) Pro πάλιν, rursus, legebat πάλαι. ofim, vulgs- 
tus, cum aliis tum Latinis tum etiam Graecis. 


4721 


gus commoveri peccantium, cum alii ipsorum causa 
moerentes lugent. Secundum hunc signiflcatum fleri 
potest ut Salvator beatos dixerit qui flent, quoniam 
post lucius afflictionem divinitus recreabuutur. Dum 
autem ail : « Ne iterum, cum venero, humilier, » 


ostendit, se in priore quoque ad 608 accessu idem. 


expertum cum valde ad poenitentiam adhortaretar. 
Necessario itaque addidit : « Ecce tertio nunc veuio 
ad vos, » ut tertium adventum loco testium trium 
habentes confirmemini ; nam si in. ore duorum vel 
trium testium omne verbum damnationem ferens 
$ta!, id est satis idoneum firmuimque babetur, sic 
oportebat per duos quos feci adventus satis firmos 
vos eflici, Nunc quia adhuc confiruari iudigetis, 
terio ad vos venire decrevi. 


CAP. XIIf, veas. 11. De cetero, fratres, gaudete, 
| perfecti estote, idem sapite, pacem hubete. Et Deus 

pacis ac dilectionis erit vobiscum, . 

Pest omnem exhortationem, suadet ut concordiam 
foventes, ad felicem finem tendant genuine virtutis 
ac fidei susceptione perfecti. Hac euim δἱ mente 
fuerint, stabilitatem nanciscentur, pacifice viventes, 
quia Dei charitas apud eos hospitabitur. Nam prz- 
sentía pacis, constautem eis statum conficiet. Adeo 
ut "unusquisque magistrum imitans dicat : « Quis 
mos separabit a charitate Dei qux est in. Christo 
Jesu 99) » et reliqua. 


δὸ Rom. τι, 55. 


(39) Animadverte - morem singularem irridendi ϱ 


philosophise desertores. 
(50) Cod. γνησίως. 


DIDYMI ALEX. ENAR. IN EPISTOLAS CATHOLICAS RESTITUTA. 
ficant deserentibus philosophiam. Solet autem sen- A 


Um 
e las. (49) Φιλεῖ γὰρ αἴσθησις ἐγγίνεσθαι τοῖς ἁμαοτὰ- 
νουαιν, ὅτ᾽ ἂν ἕτεροι ὑπὲρ αὐτῶν πενθῶσιν ὁλογυρέ- 


΄μενοι. Δύναται xal χατὰ τοῦτο σημµαινόµενον τος 


πενθοῦντας µαχαρίζειν ὁ Σωτὴρ, ἐπείπερ μετὰ τῖν 
ix τοῦ πενθεῖν χάχωσιν θεόθεν παραχληθέσοντιι. 
Διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν, « Mi πάλιν ἐλθὼν τατεινωθῶ, | 
δείχνυσιν ὅτι καὶ tv προτέρᾳ πρὸς αὐτοὺς ἀφίξει τοῦτο 
πέπονθεν, ἱχκανῶς πρὸς µετάνοιαν προτρεφάμενας, 
Ἀναγχαίως οὖν ἐπήγχαγεν , c Ἰδοὺ τοῦτο τρίτον ἔργο- 
pac πρὸς ὑμᾶς, ἵνα τὴν τρίτην ἐπιδημίαν ἀνιὶ 
τριῶν μαρτύρων ἔχοντες βεδαιοῦσθε. El γὰρ &zi στό- 

τος μαρτύρων δύο ἢ τριῶν πᾶν ῥῆμα χατάχρισν 
ἐχφερόμενον ἵσταται, τοῦτ) ἔστι πλπροῦταί τε χαὶ 
βεθαιοῦται, οὕτως ἐχρΏν διὰ τῶν δύο ἐπιδτμιῶν ἂν 
πεποίηχα βεθαίους ὑμᾶς ὑπάρχειν' ἐπειδὴ δὲ ἀχμὲν 


B χρῄξετε τοῦ βεδαιωθῆναι, xal τρῖτον ἔχρεα ἁπαντξ 


σαι ὑμῖν. 


ΚΕΦ. ΙΓ’, στ. ια’. Τὸ «οιπὸν, ἁδελφοὶ, χαίρετε, 
καταρτίζεσθε, τὸ αὐτὸ gporsice, εἰρην εύετε. «αἱ 
ὁ θεὸς ἁγάτης καὶ εἰρήνης ἔσται μεθ ὑμῶν. 
Μετὰ πᾶσαν προτροπὴν συµδουλεύει, ὁμοφροσύ:τν 

ἀναλαθόντας αὑτοὺς, σπεύδειν ἐπὶ τέλος ἁγαῦὸν, 


"ἁπαρτιζομένους ἀναλήψει γντσίας (90) ἀρετῆς τε xzt 


πίστεως. Οὕτω γὰρ στηριγμὸν ἔξουσι τοῦτο (51) 
φρονοῦντες, εἰρήνην ἄγοντες, ἐπὶ τῷ τὴν τοῦ Θειὸ 
ἀγάπην χώραν λαδοῦσαν παρ᾽ αὐτοῖς γίνεσθαι. Ταύ- 
της γὰρ 1| παρουσία, τὸ ἀμεταχίνητον αὐτοῖς τερι- 
ποιᾖσει ' ὡς ἔχαστον utpospevoy τὸν διδάσχαλον εἰ- 
πεῖν' « Tío ἡμᾶς χωρήσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ God 
τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ; » καὶ τὰ ἑξῆς (52). 


(91) Ita hoc loco Didymus, non τὸ αὑτό, ut est ia 


coniextu biblico. 





QUJESTIONES AC VINDICLE 
DIDYMIANJE 


SIVE DIDYMI ALEXANDRINI ENARRATIO iN EPISTOLAS CATHOLICAS LATINA 


Graco exemplari magnam partem e Gracis scholiis restituta. 


EDIDH 
GODOFR. CHR. FRIDERICUS LUCKE 


THEOLOGLE DOCTOAÀA ET PROFESSOR PUBLICUS ORDINARIUS. 


(Particulse quatuor Gottingse 1829-1852, in-4.) 


COMMENTATIO CRITICA PRJEVIA. 


Γ. Cum ante hos tres fere annos. in. Epistolis S. D perlustrarem, incidi przer alia opere meo a4 fipes 


Joannis interpretandis Patrum, si qui de his Episto- 
[is scripsissent. couinentarios auquirerem atque 


fere perducto in paulo obscuriorem illam, quz Pi- 
dymi Alexandrini fertur, Enarrationem im Εγίμοία 


4753 


CHR. ΕΠΙΡ LUCKII COMMENTATIO CRITICA. 


17354 


Catholicas Latinam, Habetur hzc in Bibliothecis A terpretandis sua recens invenia unice sibi collau- 


Patrum, Parisiensi secundo. (tom. IX), Magna Co- | 


loniensi (tom. IV), Maxima Lugdunensi (tom. IV), 
Gallandiana (tom. VI). Nomen auctoris olim in Ec- 
clesia celebratissimum, ut opusculum sccuratius 
juspicerem, permovit me ac quasi invitavit. Ex 
quo commentario si quaris quid lucrifecerim, sic 
habeto : nec multum, neque vero omnino nihil. 1la- 
bet Didymus nonnulla quie nemo non probaverit 
vere el eleganter dicta. Atque enotavi. equidem ea, 
qua ad interpretationem Epistolarum Joannis fa- 
cere videbantur, in commentiarii mei appendice, 
qua tamen omissa nemini desiderarentur. Ut verbo 


dicam, nihil in illo commentario ita dixit Didymus, " 


ut locum in Epp. Cath. aliquanto obscuriorem vcl 


difficiliorem possit nobis neminis alius ope adjutus B 


solus extricare. Sed enim in his bonc Ínterpreta- 
tionis [rustulis noli oper: mea pretium quxrerel 
Quod lectione mea lucrifeci, ex genere ac semine 
est prorsus alio, haud vero contemnendo. Etenim 
dum Enunarraüonem Didymi auentius. legebam , 
animadverti primo pene invitus in. nonnullis iocis 
mognam cum scholiis Grecis, que in calce editio- 
nis Epist. Cathol. Mauhaiana adjecta habentur, 
similitudinem atque mirum concentum ; mox vero 
collatione utriusque exempli accuratius instituta 
Jaetus inveni eadem pene iisdem verbis iu Enarra- 
tione Latine, in scholiis Grece expressa. Quid multa? 
' Euarrationis Didymianz in Epp. 0811). Latine Grae 
€am veritatem hactenus quantum scio equidem ne- 
mini motam, imo deperditam omnibus creditam, 
deprehendi magnam partem in istis scholiis adbuc 
superstitem. Dixi turc quidem de hoc ἑρμαίῳ quan- 
&ulocunque, breviter ac, quasi in antecessum in ineo 
ad Epp. S. Joan. commentario (1), rem accuratiori, 
«qua omnino egeat, disquisitioue, ubi primum 005 
"easio otiumque mibi contigerint, proseculurus. 
En igitur tibi, B. L., hac data occasione Quaestiones 
ac Vindiciae Didymiana. . Scio equidem hujus in- 
wenii non eam esse rationem, nec dignitatem, ut ad 
omnes pertineat, omniumque intersit, tamen apud 
eos maxime, qui studio atque cura antiquitatis ec- 
clesiastice eum cognoscenda accuratius, tum re- 
staurands inter nos conspicui facti sunt ac celebres, 


dant, atque Patrum despiciendo in hac arte labores 
ac studia suis facilem quarunt gloriam, ita nec iis 
unqeam astipnlari possum, qui hisce dicbus exsti- - 
terunt, nimii veterum interpretum laudatores, qui, 
cum nihil babeant antiquius quam ut. omnia, que 
superata dudum artis exegetice infantia lusit, aut 
fudit antiquioris Ecclesix inscitia atque incuria ad 
libros sacros partim inepta, partim falsa, recoquant, 
recoctaque commentariis suis, in quibus nova an- 
tiquis meliora invenire fas est, infarciant magis, 
quam recto judicio iuterponant, — nos ad aureain 
sciliceL catenarum salem rejicere student, Stet 
suus cuique rei honos ac vera zstimatio! Usus coin- 
menutariorum veterum in interpretando nisi criticus 
plane nullus nobis est. In quibus ubi ad rem perti- 
neutia docte et eleganter exposita deprelienderis 
— et insuut omnino, quibus et uti. poteris οἱ gaue 
dere, ex theologico maxime interpretandi gerere, 
— ea repetere, nostra facere, nostris innectere el 
pietati debebis et doctrine erga. antiquitatem tan- 
quam religiose: qu: vero minus vera, imo falsa 
intellexeris, ea omittere potius, vel, si graviora visa 
fuerint, admissa dijudicare et veritati et religioni 
satius erit. | 

Atque de his hactenus. Progrediamur nunc ad 
ipsam Didymi Enarrationem in Epp. Catholicaa 
Graco exemplari, quantwin. superstiti, vindican- 
dam. 

Ἡ. De vita Didymi, cum hanc provinciam optime 
administraverint, qui de iis rebus ex instituto ege- 
rnt, auctores gravissimi, inter «uos nuperrime 
post Mingarellium (2) Guerickius (2) excelluit, pau» 
cis tantum, qua pro instituti nostri ratione neces- 
saria videantur, exponamus. 

Constat inter. omnes, Didymum, quem cum 4 
parva ztate oculis captus esset. cecum ipsa jam co» 
gnominavit antiquitas, per 1x fere annos, usque ad 
LXxxxv ziatis annum, illustris schole Alexandrine 
praefectum fuisse, Macarii successorem, Yirum pro» 
pter doctrinam atque in utraque litteratura eruditio» 
nem prorsus eximiam, eamdemque, cicitate fere 
innata nihil impediente, continuatis Jucubralioni- 
bus assiduaque auditione et molesta, compara- 


spero me aliquam saltem gratiam mereri, reliquias D tam (4), omnibus laudatissimum ae vere admira- 


viri, inter. theologos antiquioris Ecclesix haud ul- 
timi atque interpretis suo tempore celebratissimi, 
haud spernendas colligendo, restituendo, illustrando. 
lo quo re, ne iis videar quasi invitus assentiri atque 
opem ferre, qui nostra Φίαίο, ut est ad extrema 
quavis prona, justum rerum excedendo modum bo- 
nam cousam perdunt, dicam de usu Patrum exege- 
tico ingenue, quod sentio, paucis. Equidem ut in 
eorum numero haberi nolo, qni in libris sacris in- 


. (4) Vid. Comment. tom. ΗΙ. pag. 299. 
(2) V. Didymi Alexaudr. De Trinitate libri ni, nune 


primmn Grace editi, Latine conversi ac uotis. illu- 


gurat a J. Aloysio Mingarellio, (Supra.) 
(9) De schola Alexandrina, partci, p. 92 


bilem. Floruit euo tempore cum multis nomipibus, 
tum maxime exegetic: ariis laude tanta, ut ea al 
lecti ad audiendum talem doctorem undique Alexar 
driam advolarent discipuli, inter quos prz aliis no- 
minare licet Rufinum, qui per multos, ut ipse glo 
riatur (5), annos eum audivit; llieronymum, Isido- 
rum Pelusiotam. Atque non solum viva voce docuit 
Didymus (6), sed etiam scriptis exegeticis laudes 
apud posteritatem valde auxit. Testis est prae catte- 
(4) Cf. Rutini Η. E., 1, 7 ; Sozom. H. E. τν 
43; Socrat. HB. E. 1v, 24-206. 
T Rufin. Apolog. in llieronym. n, M, 12. 


(6) Rufinus in H. E. 1, 7, de Didywi disciplina 
bac narrat : « Hujus aliquapü. dicta. vel communt 


41 


DIDYMI ALEX. ENARR. IN EPISTOLAS CATIIOLICAS RESTITUTA. 


LIF.) 


vis locupletissimus Hieronymus, qui jn Catalege (1) À eoncestas. est, qui «b. Epiphanio viro diserituae, 


Darrat, « eum multa opera et nobilia per notarios 
scripsisse, commentarios in Psalmos omnes, com- 
mentarios in. Evangelium  Mauhai εἰ Joannis, — 
-— 8 Isaiam vomos xvin; in. Osee ad me scribens 
commentariorum libros tres, οἱ in. Zachariam neo 
rogatu libros quinque et. commentarios in Job, οἱ 
iuliuita alia, que digerera proprii indieis δὲ. » — 
Qui commentariorum ín utriusque Testamenl li« 
bros a Didymo editorum catalogus egregie augeri 
potest ex ejusdem Hieronymi commentariis, in qui- 
bus Didymi tractatus, quos in suis ipse adbibuissel, 
singulos passim laudat. Atque ornissis nunc Didywi 


in V. T. libros commentariis, ejusdem in Epistolas 6 


Pauli ad Ephesios et Galatas commentariolis in 
suis (8) ipse usus est Hierowymus. Prseterea in-Acta 
- apostolorum commentarium scripsisse Didymum, 
testantur hujus commentarii fragmenta, a J. Chri- 
stophoro Woltio in Anecdot. Grecis (9) collecta el 
illustrata. Horum vero connnentariorum, quos hac- 
tenus enumeravimus, nibil preter notitiam alque 
fragmenta in catenis pauciora nobis relictum esse, 
omnino est quod doleamus. Unica tantum, ut vi- 
detur, fere integra Latina quidem, nobis exstat 
Didymi Enarratio ἵπ Epistolas Caiholicas, de qua 
nunc accuratius est dicendum. 


lll. Didymum in Epistolas Catholieas commenta- 
rium scripsisse, prater Cassiodorum, scriptorem 
$z:culi eexti, testatur nemo unus, llic vero in {π- 
stitutione diuinarum litterarum (10) multis narrat se 
ipsum jam senem, ut monachis suis in discendis 
divinis litteris succurreret, novem (totius sancla 
Scripture codices et studiose emendaltos et adnota- 
tione exegetica e Grecis maximam partem desumpta 
iostructos adornasse. Hujus bibliotheca exegeticae 
codex octavus Épistolas apostolorum continuit. De 
quo ubi narrat, «n Epistolis, inquit, canonici$ 
(sive Catholicis) Clemens Alexandrinus presbyter, 
qui et Suromateus vocatur, i. e, in Epistola S. Pe- 
tri prima, S. Joannis prima et secunda, et Ja- 
cobi (11) quedam Attico sermone declaravit, ubi 
Riutta quidem subüiliter, sed aliqua incaute locutus 
est, qua nos ita transferri fecimus in Laünum, ut 


Dieinitaté juvante, translatus est. » 

Hujus ea est ratio testinienii, u& ad esm rem, à 
qua quaerimus, probandam nihil possit cogitari vs- 
lidius ae certius. Possis tamen in hoe uno, qux 
unicum est, offensus causam sumere dubitationis, 
At vero id quominus facias, prohibebit impediet- 
qué sane Didymiani post. mortem nominis historia 
paulo accuratius cognita ae perpensa. 

Constat enim, Didymum, dum viveret quidem, 
apud omnes fere intemeratz, imo acriter delensa 
orthodoxie laude floruisse, eumdem tamen hoà 
multe post mortem cum Origese, quem in theolo 
gia sectatug est maxime, eadem contactum esse bae 
sorte iniqua, ut apud anxios orthodexim ecelesis- 
DB stica patronos propter nonnullae, quas seriptis svis 
declarasset, opiniones Origeajanas male audiret, 
in erimen vocatus hzreseos. Ipse adeo flieronym:, 
quamvis Didymi olim auditor οἱ admirator, iuo 
amicus, ejusque apud Latinos interpres, tamen can 
suam orthodorzia famam adversus Rufinum pericli- 
tantera. videret, maluit magistri famam hacieswt 
intaclam im discrimen eommittere, sibi eautier, 
quam defeadete; imo primus ile copi ejusdem 
opiaiones Origenianas exagitare. Hieronymi vere 
auctoritas quantum in astimandis Ecclesi» decio- 
tibus apud auspiciosas istius aetatis aures valaeril 
hesciL nemo. Altamen aliquandiu criminationibus 
subinde iteratis resutit gloria Didymi, newenqu 
propier pietatem fere sanctum. Postquam vere Jusi- 
nianus imperator, acerrimus isto orthodoxia ecl 
siasticze vel petius aulicss vindex, litibus Origeoiass 
lunc temporis miserabiliter redintegsatis, in fai 
illa epistola ad Menpam archiepiscopam Constani- 
nopol. data adversus « impium Qrigenem ejusque 
sectatores » arma ceperat, etiam Didyinus noster i 
synodo ἐνδημούσῃ, imperatoris jussu coacta sane 
UA, scilicet zelaterum more blasphemiis, qe2 pe 
tabantur Origenistorum, exagitais magis quum 
examinalie, cum aliia bonis viris anathemate publice 
ei ecclesiastico perculsus est, Quam iemerarim 
. Origenistaram copdemnationem cur deinceps repe 

tüssenl ac quasi perpetuam (fecissent Martinus poali- 

fex in synodo Laterenensi an. 649, synodus Quinisext, 


G 


exclusis quibusdam offendiculis puri(icata doctrina py Niczena deniqne secunda acumenica, faciem 60, 


ejus securior potuisset hauriri. S. quoque Augusti- 
nus Ep. Jacobi apostoli solita diligenti suae curio» 
sitate tractavit, quam vobis ia membranaceo codice 
scriptam reliqui. Sed cum de reliquis canonicis 
Epistolis magna nos cogitatio fatigaret, subito nobis 
codez Didymi Graco siglo conscriptus in. expositio- 
nem Vll canonicarum Epistolarum Domino largiente 


ter disputata vel proponentibus resporma, adhibitis 
notariis descripsere : quz etiam nunc in magna ad- 
moiratione habentur. Nos tamen, qui et vivae vocis 
ejus ex parte aliqua fuimus auditores, et ea qua a 
nonnullis dicente eo descripta legimus, longe ma- 
joreiu  gratiain. et divinum nescio quid ac supra 
humanam vocem &onaos in illis magis sermonibus 
qui de ore ipsius proferebantur, aguovimus. » 


vt gloriosa olim Pidyai memora apad Graco in 
oblivionem venisel, ejusque scripta, imprias ve 
64 qua Origenismum prm oetris redolere vei 
fuissent, primo coslemnerentur, deinde centempt 
interirent fere omnia. Hinc me mireris, Phbolios, 
Qui lamen vel hereticorum scripta diligenter exee- 
tere sustinoll, ae nominis quidom Didyaiani eur: 


(1) Cap. 109, ] 
(8) V. Hier. in Prologo comm. ad Eph., item ia 
dro come. ad Dal. 
om. IV, p. 1 sqq. 
: (40) Cap. 8 
(11) Reponendum videtur, Jude. Cfr. eommeo, 
meum in Epis. Joan., p. 








1751 


CHR. FRID. LUCKI! COMMENTATIO CRITICA. 


- 


1158 


mentionem fecisse unquam in Bibliotheca. Enarra- A dubitari. In qua quastione, eum Mingarellius, quam- 


tionem vero nostram ín Epp. Cath. quinto et sexto 
saeculo in utraque Ecclesia pro nomiué auctoris olim 
celebratissimo parum cognitam atque in usu fuisse, 
prater locum Cassiodori laudatum, qui id aperte 
declarat, signifleare aliquo modo videtur Cosmas 
Indicopleustes (12), eo quod interpretes librorum 
sacrorum Graecos Catholicas Epistolas parum aut 
nihil eurasse queritur. Est tamen hac Enarratio 
una nobis ab injuria oblivionis asserta, nescio ta- 
men an integra. Λο sane debetur hoc. cum  Cassio- 
dori celebriores Epistolarum Catholicarum explana- 


tores frustra anquirentis inopiz judicioque in odo- ' 


randis hzreticorum sordibus parum nasuto, tum 
vero Epiphanii Latini interpretis scripta veterum 
emaculandi arti seilicet in hae una re nobis felicis- 
sima. 

IV. Ad scrupulum cuivis de authentia nostrae 
Enarrationis subdubitanti prorsus eximendum per- 
multum hercle faceret, si uno saltem in loco Greca 
scholia, quxe Latinam: Didymi interpretationem di. 
sertis verbis referant, nomen Didymi auctoris sibi 
inscriptum gererent. Nowmen vero illius in scholiis 
nuspiam apparet. In quo tamen noli offendere. 
Maxima enim pars scholiorum nomina auctorum 
ostendit nulla. 

AtMamen unus exstat in ipsa Enarratione ι0- 
cus(15), ex quo certis effici potest argumentis, eam 
a Didymo revera scriptam esse. Leguntur enim in 


ea h:c fere : « Verus Filius Dei est Jesus Christus, (c 


verus Deus exsistens. Et considera, quemadmodum 
consubstantialis Patri et non idem numero secun. 
dum Sabellium Filius sit cum Patre.... Horum ita- 
que Singula examinationem, ut fuit possibile, in 
aliis habuerunt. » His igitur verbis aperte declaravit 
auctor, se aliis in libris doctrinam de Trinitate ad- 
versus hzreticos uberius exposuisse. Scripsit au- 
tem. Didymus De Trinitate libros im, quos e codice 
fere integros primus evulgavit, nostroque auctori 
locopletissimis vindicavit commentariis Mingarel- 
lius, talus (14). Quibus vindiciis simul effectum 
est id, ut utriusque operis auetorem unum eum- 
demque idem prorsus de Trinitate eontra Sabellium 
sentire facile intelligas. Potest vero preterea ex 


vis alio consilio, nempe ut lihros De Trinitate, qui- 
bus nomen auctoris et initium operis in codice, 
quo utebatur, desunt, Didymo vindicaret, prorsus 
egregie omnía administraverit, licet nobis, talem 
qui nacti simus przeeptorem, brevibus esse, Pau- 
cis igitur defungar. Atque, nt ea, que ad do- 
eirinam dogmaticam attinent, primum persequar, 
omnia, que. Didymo peculiaria habentur de Des 
Uno et trino, de creatione ac ratione mundi, 
de angelis bonis ac malis, de diabolo ejusque na- 
tura, de Christo ejusque naturis et operibus, de 
natura hominis et gratia, et reliqua placita, quo- 
rum recensum nuperrime egit Guerickius (15), ea, 
quemadmodum in reliquis Didymi operibus tractan- 
tur, eodem modo in Enarratione invenies vel expo- 
sita uberius, vel leviter adumbrata. Ex multis, qui- 
bus plenissimus est Guerickii commentarius, exem- 
plis hec pauca sufficiant. Didymus in libris suis 
identidem docet, Deum esse omnis quantitatis ex- 
pertem, sive ἀμεγέθη, ideoque mortalium oculis, imo 
animis ἀχατάληπτον, ἀπρόσιτον. Eamdem senten- 
tiam in Enarratíone nostra ita sepissime profert, 
ut neget Deum ab ulla creata intelligentia compre- 
hendi posse. Vide J Joan., col. 1609 et alias. Docet 
Didymus, angelos incorporcos esse, ideoque invisi- 
biles oculis corporis nostri, eosdemque vero crea- 
tos atque propterea menti visibiles, De Trinit. nt, 
16. Eadem habes in Enarr. col. 1605 in 11 Petri i. 
lbidem docet, angelos sanctorum hominum custodes 
esse; idem dicit in fragm. ap. Ming. Comment. 
cap. 15, hisce verbis : Τοὺς μὲν ἁγίους φωταγωγοὶ 
φυλάττουσιν ἄγγελοι. De diabolo bxc habet in libr. 
contr. Manich., col. 1105 : Αλλ) οὐδ' αὐτὸς 6 διάδο- 
λος χατὰ φύσιν χαχὺς, ἀλλ) Ex τροπῆς τοῦ ἰδίου αὗτε- 
ξουσίου. Conf. ibidem col. 1101, ubi, nominibus dia- 
boli explicatis, h»c subjungit : El τοίνυν διὰ πάν- 
των ὧν σηµαίνει ὁ ἀρχέχαχος xal πρῶτος ἀποστάτης 
προαιρετικῶς ἐστι τοιοῦτος, οὐ δύναται xac οὐσίαν 
εἶναι κακός. Eodem modo in Enarrat. in [ Joan. ni, 


. col. 1645, diabolus, inquit, noo substantialiter, sed 


voluntari; operationis indicium (σημεῖον) est. Qui- 
bus addas ea, quae in Enarrat. in. Ep. Jude legun- 
tur col. 1648 : « Nec est diabolus terrena substantia. 


allato eodem loco colligi, Sidymum nostram Epp. D Habuit enim aliquando divinam gloriam et sanctam 


Cath. Enarrationem post libros demum De Trinitate 
scriptos composuisse. Cum vero de tempore quo 
illi De Trinitate libri exarati fuerint, nihil aceuratis 
definiri rationibus queat, nequit etiem accuratius 
dici quando nostra scripta sit enarratio. 

Est autem hec Didymiani ingenii ita plena ve- 
stigiis, ut vel leviter perquirenti ea ubivis appareant, 
nec possit comparatione operum Didymi diligentius 
instituta de nostre authentia Euarrationis auplius 

rist., lib. vit, p. 292. 

ds! Cad T Epiat Joan. vers. 20. 

(14) Ci. De Didymo Commentarium ad Franc. 
Carafam scriptam. (Supra col. 129.) 


45) De schola Alexandr., p. t, p. 552sqq..— 
16) 1d est lapsus. Basnagius de reditu diaholi ad 


PATROL. Ga. XXXIX. 


Dei scientiam, licet conversus de magnitudine tanta 
ceciderit, Ostenditur itaque ex communi sensu, 
quem liabemus de cunctis rationabilibus, quoniam, 
cum sint arbitrii liberi, et conversio (16) sit facta 
diaboli, natura non malus est. » 

Ita Didymus ad doctrinam de diabolo quod atti- 
net per omnia videtur sui similis idemque. Attamen 
in hac doctripa unum est, im quo a se ipso dissidere 
quibusdam visus est el libri contra Manicheos, no- 
meliorem frugem intellexit. Male. Nostram inter- 
pretationem suadet, imo flagitat cum totius loci 
nexus, tum vero usus verbi τροπῆς de lapsu, sive 


mutatione in pejus, Didymo frequentatissimus. 
Vid. eontr. Manich., col. 1099; De Sp. S. n1, 


p. 528 
99 


4159 


DIDYMI ALEX. ENAR. IN EPISTOLAS CATHOLICAS RESTITUTA. 


Wt 


straique Enarrationis auctor. Etenim. contra Mani- A ratione, patefaciendam, sequitur, malos eliam ss 


clizos ita illum disputaniem faciunt, quasi dicat, 
diabolum igni Φίθγηο traditum olim iri ; eumdem 
vero in Enarratione prorsus contraria cum Ori- 
gene docuisse volunt, nempe, malos angelos adeo- 
que diabolum ad meliorem frugem olim reversos 
salutis per Cliristum et nobis et universo mundo 
rationali reparat posse fleri participes. Loca, qua 
liuc. facere videntur, duo exstant in enarratione ad 
priorem Petri Epistolam. Alter locus, qui est ad 
1 Petr, 1, 1042, in Bibliotheca ita expressus et. in- 
terpunctus vulgo legitur ; « Si quis existimaverit, 
quaesitam a prophetis salutem in fine esse mundi, 
quod in omnibus et in summo est appetitu, quando 
ipsius quidem causa alia cuncta fiunt, ipsum vero, 


gelos, modo ne toti depravati fuerinL aique paura 
sua rationali prorsus privati (id quod ne cogüri 
quidem potest, nisi ab iis qui erroribus Manichzo- 
rum decepli sint), desiderio salutis in fiue muni 
olim future prospiciende, atque sppetendz et 
posse teneri et vero etiam tentum iri, « Nam lic 
quidam eorum pravi sint, attamen detenü supjlicio 
(quo cruciantur quidem, verum it» ul emenhri 
possint, neque exstinguantur), resipiscentes [resp- 
cientes (17)] unde ceciderunt, habebunt desiderium 
vel per fenestras ea respicere, » id est desiderism 
ea quovis modo respiciendi ardentissimurm. Qoibe: 
verbis, ego si quid video, nihil aliud docetur, quim 
hoc, malus angelos, quautumvis pravos, Lamen acc 


cujus causa nullius agitur. Non abs re est etiam in- B conscientia inelioris, qua olim fruiti faerint, deper- 


telligi de sanctis angelis et simpliciter cunctis bea- 
tis rationabilibus lioc dictum, cum omnes appetitum 
habeant prospicere ea, quse in fine seculi sunt 
agenda, Si vero alium quemdam statum viderunt 
beatum (per ea qua revelata sunt a Spiritu sancto 
eis qui Evangelium susceperunt) preter eum, qui 
dictus est; dicendum est el. concupiscere ín eum 
prospicere angelos, qui in transgressione quadam 
inventi sunt. Nam licet quidam eoru.u pravi sint, 
attamen detenti supplicio resipiscentes, unde cecide- 
runt, quod etiam studiosis hominibus coipromittitur, 
habebunt desiderium vel per fenestras ea respicere. » 

Facile vides, locum hunc totum fere ita deprava- 
tum, imo desperatum esse, ut nisi antea emendatus 


ditz;, nec desiderio reparande olim beatitudinis 
prorsus carere. Non negaverim, posse omnino ex bi» 
colligi, Didymum pro sua doctrina ad Origeoen 
paulo inclinata malis angelis tam benevolum aqu 
misericordem sese preebuisse, uL spem illis reparan- 
dx salutis adimere nollet, tamen, donec alia pro- 
lata fuerit justior criminis causa, de bac sententa 
nemo auctorem nostrum apud s&quos rei juice 
Origenianze hzreseos condemnabit. Posset enim ie 
ita sese ipse excusare, ut conscientiam deperdi. 
desiderium reparanda salutis malis angelis pea:i- 
rum esse augniento diceret. At vero justam accosa- 
toribus causam criminis non deesse, locus, qui i 
eadem Enarratione ad ] Peir. 1, 22, legitur, pre- 


fuerit, intelligi queat nullo prorsus modo. Ad ini- C bat expressis verbis. lbi enim ita : « Pacificavii Je- 


tium quod attinet, distinctionem verborum pessi- 
mam, imo insanam esse, in aprico est. At vero huic 
malo medicina et certa et efficax parata nobis est feli- 
citer in scholiis Grecis, ubi eadem ita leguntur: El 
δὲ τις ἐχλάδοι τὴν ζητουµένην ὑπὸ τῶν προφητῶν 


σωτηρίαν κατὰ τὸ τέλος εἶναι, ὃ ἐπὶ πᾶσι xal ἔσχα- 


τον ὀρεχτὸν τυγχάνει, οὐκ ἀπεμφαίνει περὶ τῶν 
ἁγίων ἀγγέλων καὶ ἁπλῶς πάντων µαχαρίων λοχι- 
κῶν τὸ προχείµενον ἐκλαθεῖν, πάντων ὄρεξιν ἑχόντων 
παραχύψαι εἰς τὰ χατὰ τὸ τέλος πράγματα. Itaque 
sublata post. verbum agitur. distinctione plena, 'ita, 
ut ex duobus colis una efficiatur et continua enun- 
uatio, Latina oratio flueret optime, nisi impedire- 
tur preterea obseurioribus verbis his : « quando 
ipsius quidem causa cuncta (lunt, ipsum vero, cu- 
jus eausa nullius agitur. » Possunt vero hzc, ui 
fallor, ita emendari, ut pro nuilius reponas nullis 
(rebus, quz fiunt), deinde vero verba « cujus causa » 
intercludas distinctione parva. Ilis ita. et restitutis 
et explicatis, ea qu» deinceps et in fine leguntur, ita 
tibi erunt intelligenda : Cum omnes qui ratione 
prediti sunt, natura et beatitudinis cupiditate du- 
cantur, et appetant ea prospicere qua in fine 82- 
culi evenient, id est salutem perfectam ac beatitu- 
dinem per Evangelium omnibus, qui aliqua fruuntur 


(17) Ita ος verissima Mingarellii conjectura scri- 
bendum censeo. 


sus per sanguinem crucis &uz, qua iu ccelis et qu2 


. in terra sunt, omne bellum destruens.et tumultum. 


Mox enim in descensu ejus et nativitate facta de - 
Virgine dictum est : Gloria in excelsis Deo, ei i« 
terra pax! Concorditer autem et in prassentubus 
dictum est, quia, cum resurrexisset à morts d 
sederet in dextra in excelsis, profectus in c«eliu, 
subjecti sunt angeli ei, polestates atque vir;ute- 
Sicut enim homines abstinentes 3 peccatis subjeci 
suni, ita et superiora ralionalia correcia spos 
taneis. culpis, quas (18) forsitan babueruut, e.- 
subjecla sunt, completa dispensatione habita pre 
salute cunctorum. Possibile est autem, aliquos ba-- 
juscemodi spontancis passionis voluntatibus abs:- 
neutes dicere, quia non omnino mulalio facta :- 
gnilicatur subditorum animalium supernorum. » 

Hanc Didymi disputationem a condemnata Oriz-- 
nis de ἁποχαταστάσει πάντων doctriua quam pre- 
xime abesse, quis est quin videat ? 

Dispiciamus nuuc de loco illo in libro Dievs- 
contra Manichaos, quem dicunt hzreseos Origeuis : 
crimini plane contrarium esse, Exstat autem $- :) 
in Basnagiana illius libri editione, p. 213 (cp. 15. | 
Didymus contra eos imprimis disputat, qui Desa 
auctorem faciunt peccati. Hac ut diluat, inter &.. 


(18) Πα legendum puto pro que, quod in Biis- 
thecis expressuin est. 








"Hu 


CHR. FRID. LUCKH COMMENTATIO CRITICA. 


- 


17413 


hoc vtitur argumento ad virlgarem captum accomi- A stri operis Didymiane defensores offendi, imo vexari 


modaiissimo : Deum, seilicet legislatorem ac judi- 
éem, quoniam ex auctorilate Scripture sacre 
(Math. xxv. 44), com injustos puniendos, tum 
maxime Satanam supplicio olim tradendum decre- 
verit, ne cogitari quidem posse auctorem peccati. 
lo quo argumento accuratius explanando Scripturze 
locum modo allatum : Ὑπάγετε εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώ- 
vtov, τὸ ἠτοιμασμένον τῷ διαδόλῳ χαὶ τοῖς ἀγγέλοις 
αὐτοῦ, ila explicat, ut, cum Deus ihi dicatur dia- 
bolo ignem preparasse, diabolum ab zterno ac na- 
tura (xav' οὐσίαν) malum atque a bono Deo alíe- 
num esse prefracie neget. UL vero ab adversario- 
rum cavillationibus, quxrentium cur Deus diabolum 
non statim post lapsum, sed post muliam demum 
noxam multamque liominum cladem igni sempi- 
terno tradere decreverit, locum ipsum defendat, 
ratiocinatur fere ita : El ταῦτα, inquit, οὕτως 
φρονητέα, ἢ ἄγνοιαν προσάφουσι τῷ θεῷ [τότε], τοῦ 
πῶς τιµωρῄήσηται καὶ ἑμποδίσχῃ τὸ χαχὸν, ἢ àbuva.- 
μίαν. ᾽Αλλ' οὐδέτερον τηύτων περὶ τὸν ἀγαθὸν θεόν, 
Οὐχ ἄρα ἁγενήτως ἐχθρὸς ἂν Θεοῦ ἐπανέδη xav 
αὐτοῦ, ἀλλὰ γενόμενος ἐπὶ τῷ εἶναι ἀγαθὸς, τὴν μὲν 
δύναμιν τῆς ἀρετῆς ἀτελῆ ἐφύλαξεν, τὴν δὲ τῆς xa- 
χίας ἐπιτηδειότητα εἰς ἑνέργέιαν ἤγαγεν, δι’ ὃ xai 
χολαστέος καὶ  εἰχότως μετὰ πολὺ τιµωρίᾳ ὑπεθλήθη. 

la hac tota argumentatione nihil omnino inest, 
quod ad sententiam Didymi de malis aggelis eorum- 
que salute vel speranda olim vel desperanda accu- 
ratius deliniendam aliquid faciat, Imo de diabolo 
ejusque supplicio nibil ibi docetur ita, ut certis 
inde possis colligere rationibus, Didymvum Orige- 
nianam hzeresim de salute diaboli nulla olim despe- 
randa respuigse. In qua re id imprimis attenden- 
dum est, quod disputationis sus non uno in loco 
Didymus de igne, sive supplicio diaboli simpliciter 
loquitur, ita ut, quz in sacra Scriptura adjecta 
est vocem αἰώνιος plane omittat ; id quod liaud. te- 
mere fecisse putandus est ille Origenis sectator 
ceteroquin religiosus. Cui addas, in libris De Tri- 
nitate Didymum verbum αἰώνιος ita szepissime usur- 
pare, ut nihil insit praeler notionem divini (19). 
Falluntur ergo, si quid video, egregie, qui hunc 
disputationis coutra Manicheos locum de supplicio 


possunt egregie. Locus exstat in fine cominentarii 
ad posteriorem Petri Epistolam, ubi de ejusdem 
Epistolo authentia hzc leguntur molestissima ver- 
ba : « Non est igitur ignorandum, presentem Epi- 
stolam esse falsatam, quz licet publicetur, tamen 
in Canone non est. » 

Λο primo quidem facile intelligitur, obscurioris 
sensum loci fere hunc esse : Epistola Petri altera 
falsata est, νοθεύεται, id est Petri esse negatur, 
eademque, quamvis in Ecclesiis publicetur (ἐν πλεί- ΄ 
σταις δεδηµοσιευµένη "ExxAnoíat;), tamen a Canone 
aliena est (οὐκ , ἐνδιάθηχος). Atque inter omnes 
constat, istam Petri Epistolam ab Origene atque Eu- 
sebio inter dubias, sive ἀντιλεγόμενας, numeratam, 


B deinde vero inde a seculo fere iY in. Canonem Ec- 


* 


clesize vulgarem receptam esse, ita lamen ut, Hie- 
ronymo teste, ipso hoc ssculo essent muiti qui 
eam Petri esse negarent (20). Ipsum vero Didymum 
in Euarratione ab eorum partibus stetisse, qui Pe- 
uo apostolo Epistolas illam abjudicerent, posset 
omnino demonstrari, prater illam commentarii 
clausulam, imprimis eo quod inter commentandum 
auctorem Epistolze nunquam Petrum apostolum no- 
minat, sed « conscriptorem Epistolae » quasi nemini 
uotum atque dubium nisi recte jam a Mingarellio 
observatum esset, Didymum vel in Ebnarratione 
prioris Epistolz:, quam tamen Petri esse ne potue- 
rit quidem negare, eamdem formulam usurpare, ex. 
c. €ol. 1595. In his hactenus nihil offendimur. Dif- 
ficilius vero multo est ad intelligendum quomodo 
verba ista, quibus commentarius ad alteram Petri 
Epistolam flnitur, cum antecedentibus sensu co- 
hzreant, per. voculam igitur cunjuneta. Locum ex- 
scribamus tolum, quo melius de eo possint ipsi ju- 
dicare lectores. « Multis mirum est, et ex istis ver- 
bis (11 Petr. wu, 5-7) significari mundanas revolu- 
tiones atque mutationes, Sic enim habent: Celmn 


. enim erat elim et terra ex aqua et per aquam comnsti- 


(uta verbo Dei, per φκα qui tunc erat mundus aqua 
inundatus deperiit : qui autem nunc sunt cali el terra, 
teerbo repositi sunt igni reservandi. Et post alia (ibid. 
15 ): Notos vero colos εἰ terram novam secundum 
promissa ipsius exspecliamus. Aiunt enim qui hac 


diaboli cum manifesta illa Didymi liereseos Ori- D sententia detinentur : seculum (αἰών) erat olim et 


genianze confessione pugnare autumant. 

Atque hzc de dogmatica nostrae Enarrationis ra- 
tione a Didymo non aliena satis superque. 

V. Progrediamur nunc ad explorandam nostri 
operis rationem criticam, eam scilicet quas ad ca- 
nonem Scripturz sacra tunc temporis hinc inde va- 
rium spectat. In qua re unum est, in quo fidei no- 

L 


(19) Similiter Origenes, Didymi in hac doctrina 
auctor, aliam popularem, aliam philosophicam de 
a'üernis penis doctrinam esse statuit. Philosopbi- 
cam ac suam plane ubi profitetur hac de ve senten- 
tiam , sciernas malorum poenas non eo sensu 
zternas dicit, ut finis earum plane nullus sit, sed 
potius, graviores ac diuturnas, quibus oaulatita 


-— " - - 


terra absque colis (21) et terra, qua nune est (Gen. 
4), et exira istos qui nunc sunt novi coeli et terra 
nova erunt. Omnibus manifestum est, tres mundos 
per successionem consistere, quoniam scriptum est ; 
Qui nunc sunt celi et terra eodem verbo  repositi 
sunt : et suutatio denuo similis eril eis, qui sub di- 
luvio perierant. Agnovit autem hzec conscriptor Epi- 


immensis labentibus s:zculis peccata ex animis 

creaturarum quasi exurantur, nou vero ipse creatu- 

re exstinguantur. Cír. lMuet. Orig. 1, 11, $20; 

Guericke De schola Alex. n, p. 297. 
(20) Vid. Herm. Olshausenii comment. De inie- 

grilale et. authentia. posterioris Petri Evistol., p. 4. 
(21) 1d est, haud sine coelis, 


wt 


1745 


stole ex verbis Jesu de consummatione seculi sic 
probatis [prolatis (22)). Sicut enim in diebus Noe 
comedebant et bibebant homines, uubebant et nuptui 
dabaniur, vendebant, emebani, plantabun, ecdifica- 
bant, usque ad. diem, qua ingressus est. Noe in ar- 
cam et venit diluvium ei iulit omnia (33)... aic erit 
in praesentia Filii hominis. Amplius autem concio- 
natur his verbis, cum dicit : σπα solvendam hanc, 
qua nunc ínspicitur, creaturam, Ait enim venire ju- 
. dicii diem latenter ut fur, in quo ουδ magno im- 
petu et sipe dilatione transibunt, elementis utique 
tabefactís ab igne illato, post quod ος radicitus 
amputatis novos colos, novamque terram futuram, 
in quibus justitiam et promissiones Dei in sua habi- 
tatione possideant justi. Non est igitur, » etc. 
Patet ex bis, Didymum pro sua ad Clementis Ori- 
genisque (24) opiniones cosmologicas inclinatione 
quam maxime offensum esse in eo, quod auctor Epi- 
stola, non contenius iis qua Christus ipse de coa- 
summatione seculi in universum dixisset, ulteriora 
docere ausus sil, nempe, totam, qus» nunc conspi- 
ciatur, creaturam igne olim deletum ac dissolumwm 
radicitus (25) iri. Ac videtur Didymus eorum fovisse 
sententiam, qui mundanorum ignium conflagra- 
tiene formam quidem mundi olim mutatum sive 
potius emendatum iri, substantiam vero rerum sive 
materiam immutabilem esse putarent (26). Ergo 
displicuerunt illi, qua ipsi in Epistola Petrina sibi 
eontraria fere expressis verbis doceri videbantur. 
Ne vero apostolicze auctoritati repugnare audacius 


DIDYMI ALEX. ENARR. IN EPISTOLAS CATHOLICAS RESTITUTA. "n 


A dititia. Placeret magis, si totam alterius Εριιοὶς 
Petri enarrationem iia mutilatam esse diceres, οἱ 
inter ΠΙΟ alia ea maxime interciderint , *el 3b 
interprete Latino omissa sint, quibus clausula con- 
mentarii constaret. Facilius tamen eo, quo sopa 
dixi, modo rem habebis expeditam. Verum quién 
est, Didymum, si ipse illam scripserit clausslam, i 
hoc male sibi constantem videri posse, quod Episte- 
lam, qua dicitur Petrinam, Petro apostolo aliis m 
libris indubitatam tribuerit (27). AL vero his nea 
ita moveor, ut Mingarellio (28) assentiar Lemere ti 
quid video suspicanti, « Totam alterius Epistolz 
Petri enarrationem brevissimam sane et Ἱπροίο- 
ctam aut Didymi plane non esse, au£ ab iis quoram 
jnteresset, vel pravam doctrinam obiredere, vei 

p Didymi nomen multis olim post ejus mortem ἱπη- 
sum infamia afficere, interpolatam fuisse, aut esa 
tandem, cum libros De Trinitate extremis vita agnis 
conscripserit, opinionem, quam ante amplexus fais 
8et, seu dubitationem omnem abjecisse. » — E- 
enim religiosior quam verior mihi quidem videter 
fecunda illa Mingarellii variarum  conjecturares 
copia, quas vereor omnes timor ne fecerit sacer. 
videlicet, ne Ecclesiz in defendenda illios Episielz 
auctoritate Petrina noinen deesset Didymi prz mu 
s clarum. Nodum rei, qui emnino inest, ac scre- 
pulum facilius sane explicabis ita, ut Didymum d- 
cas aliter pro alio docendi genere de Epistola ilà 
disputasse ceconomice. In qua re ille secutas es 
Origenem, ita ut in questionibus mazime exegeticis 


videretur, clausulam illam adjecit, qua lectores ad- C pro instituti ratione criticas canonis causas aperi- 


moneret, sententiam illam, qux multis mira offen- 
sionisque plena videretur, quamvis publicate ines- 
set Epistola, tamen, quoniam hzc ipsa falsata habe- 
retur, nulla omnino niti auctoritate canonica. 199 
si vera esi loci nostri interpretatio, optime coliz- 
rent omnia. Αἱ vero foeruut qui dicerent Didy- 
muin Petri sententiam enarrando suam fecisse. Hi, 
quomodo clausulam defendant, videant ipsi. Basna- 
gius, cum loci sententiam non perspiceret, censuit 
ea qua in line commentarii leguntur ab aliena 
manu esse male assuta. Ac recie quidem, modo 
probari posset, Didymum assensum argumento Epi- 
stolz prabuisse; quanquam ne sic quidem intelligo, 
qua ratione quave de causa ista assui polueriut ad- 
lta Gallandius verissime. 


22 

(as) Versio Volg. tulit omnes; ac vera est Graeca 
lectio, Ἶρεν ἅπαντας. 

(34) V. Münscheri Hist. dogm., tom. Il, p. 551 sqq. 

(25) Ergo Didymus uon [e enbóv legit, quae vera 
est omniuin fere librorum lectio, sed ῥιζηδόν, quod 
paucis admodum in libris habetur. lilanr si tenuis- 
set lectionem, minus ille hesitassel ; hanc cum secu- 
tus sit, non potuit non offendi. 

96) Expressa est ista veterum opinio, breviter 
quidem, in &cbolio ad 0l Petr. ni, 10, quod apud 
Matthzeium legitur, ita fera : Εἰπὼν, ἐν f| ol οὖρα- 
voi ῥοιζηδὸν παρελεύσονται, οὐχ ὡς ἀπολλυμένων 
λέγει τῶν οὐρανῶν, ἀλλ' ὡς ἁναστοιχειουμένων εἰς 
πρείττονα λΏξιν. Ὥσπερ vàp τὰ ἡμέτερα σώματα 
λυόμενα οὐκ εἰς τὸ μηδαμῶς εἶναι χωρεῖ, ἀλλὰ άνα- 
χαινίδεται εἰς ἀφθαρσίαν οὕτω xai τὰ οὐράνια 


ret, ia. dogmaticis vero οἱ homileticis, ne offenderet 
vulgum, vulgarem Canonis ecclesiastici consnetsdi- 
nem intemeratam sibi cautior retineret. 

Vl. Exegetica nostri operis ea est ratio, ot νι 
dymi methodum, Alexandrinam videlicet, sea potes - 
Origenianam, ubique referat, ita tamen temperatam, 
ut in N. T. saltem libris à nimio allegoriarum ste-- 
dio abstineat, Grammaticam atque historicam im- 
lerpretandi raüonem ut in commentariis, iia i. 
enarratione nostra haud neglexit quidem, iuo bab - 
interdum qux ad eam faciunt utilissims. In que - 
tameB cave, ne aesümandis antiquioris Eccles - 
operibus exegeticig nostram artis mensuram adhi - 
heas. Veteres enim theologi Graci, cum libros X 


D σώματα διὰ τοῦ δηλουµένου πυρὸς &vaxaivizezz. 


ἐλευθερούμενα xal αὐτὰ ἀπὸ τῆς δουλείας τῖς z*-- 
, pde. ὡς ὁ ἀπόστολος Παῦλος φησί, Rom. win, 20 31: 
— O9 µόνον γὰρ ἡμεῖς, ἀλλὰ καὶ ἡ περὶ ἡμᾶς ὁρι- 
ένη χτίσις ἐπὶ τὸ ἄμεινον pesaro mof gecat, σνμᾳῖ- 
déRouca vie ἡμῶν λαμπρότητος. Cfr. Münscheri F 

. Iv, p. 4à4. 

(27) Cfr. De Trinit. 1, cap: 29, nbi, Petri ser- 
monibus, qui Act. x, 42, 45, οἱ iv, 11, 13, &- 
guntur, nominatim commemoralis, ita  pergi 
᾽Αλλὰ xai χαθολικὰ τὸ δεύτερον mÉjmEt γράµαςς: 
μεταξὺ ἄλλων περὶ αὐτοῦ (τοῦ YloU τ. 8.) ἔχοντα zz 
τοῦτο. Ὡς τὰ πάντα, etc., ll Petr. 1, 5, 4. Eo 
modo t« 932; 1, 15, 1, 98; ac multis aliis in locis 
πα Vid. Comment. De libr. de Trinit., 1, 15,c2. 








145 


CHR. FRID. LUCKH COMMENTATIO CRITICA. 


1746 


x viva adhuc lingua facilius intlligerent, quam A contra hzreses pugnacitate ad eam profligandam 


rte philologica interpretarentur, grammaticas ra- 
iones baud contempserunt quidem, imo, ubi opus 
)is visum est, explicarünt interdum, id tamen 
τα primis spectarent interpretando, ut res ac sen- 
sentias librorum sacrorum excuterent, exeussas 
itae ac schole accommodarent. Hoc vero [ία ege- 
unt illi, ut eos sequi nobis pro nostra arte theo- 
»giea longius promota emnine nefas sit. Didymus io 
nterpretatione Origenem sectaius est, qui primus 
aerorum librorum interpretationem in formam ar- 
is redegit, ia, ut singulas interpretandi rationes 
tque causas colligeret, collectas in eum finem, qui 
oilam ipsi continere visus est interpretationem 
heologicam, componeret ac dirigeret, quo plenius 
€ fructuosius ex sacro codice, quippe qui ista 


umque Dei seternum spirare atque occultare vide- 
eiur, doctrina Christiana et. exstrui posset et de- 
endi atque ad vitam hominum applieari. Huie in- 
erpretandi generi ex usu scholae Alexandrina addi- 
ius Didymus theologicas, quas dicunt, causas in 
nlerpretatione summas posuit, in iisque enuclean- 
lis totus est cum in commentariis suis omnibus, 
um vel maxime in Enarratione Epistolarum caihe- 
icarum. linc nostram Enarraüonem, si eam ex 
stius zewi more zstimamus, verum commentarium 
sse nullo modo negaverim. In qua re non possum 
juin. Guerickio contradicam, qui eam non singula- 
um vocum ei sententiarum, sed earum tantum- 
nedo, quas uberius illustrare Didymo placuerit, li- 
ieriorem esse ac quasi selectam explicationem sta- 
uit. Qua» si vera esset. Guerickii sententia, eedem 
ure posses aegare, Didymum in Acia apostolorum 
ommentarium scripsisse. Cujus commentarii quan- 
is vibil preter eclogas exegeticas relictum nobis 
jt,ea tamen est barum eclogarum manifesta forma, 
it. Wolfio asseutiar, qui ex ipsis reliquiis Didymwm 
n Actus apostolicos commentarium tolo libro per- 
inentem scripsisse argumentis idoneis probavit (29). 
n qua questione non pretermittendum est id, 
juod gravissimum est, Enarrationem nobis non to- 
Am relictam esse, sed mutilatam multis ut videtur 
n locis; de qua re mox uberius nobis erit disse- 
"endum. 

Habet preterea nostra Euarratio hoc sibi pro- 
iui, ut interpretando Manicbzos in primis eorum- 
jue errores nefarios ubique perstringat atque con- 
incat, vel iis in locis, ubi causa vel materia contra 
stos disputandi fere nulla inesse videtur. Ac vide, 
juomodo his quoque Didymianus Enarrationis no- 
Are mos atque ingenium nobis sese prodat. Etenim 
faniclbaeorum haresin ita sibi invisam liabuit, ut 
rater librum, quem de ea scripsit, singularem, 
el in exegeticis tractatibus, v. c. in commentario 
id Αεία aposi., pro. communi istorum temporum 

(29) Vid. Anecd. tom. IV, p. 20, 29, 55, etc. 


Not. ad vers. 24 cap. ιν, ad vers. 54 cap. vii et ad 
rers. 99 cap. viuit, supra. | 


identidem recurrat (30). Et Mingarellius vero, eun 
intelligeret Didymum in Enarratione nostra fers 
nimium esse in notandis refutandisque Manichzeo- 
rum erroribus, conjecit istam eo consilio composi- 
tam esse, «ut pestiferam Manetis hxresin coníuta- 
ret. » Posses eodem jure conjicere Didymum suam 
Enarraüonem contra Arianos aut Sabellianos, quos 
identidem notaverit, scripsisse. At vero facile huic 
supersedere poteris conjecturz. Satius euim omnia 
6, quz huc facere videntur, ex poleinico Scripture 
Sacre explicandi, sive polius applicandi geuere, 
quo istius evi bomines utebantur, explicabuntur. 
Et vero nihil preterea in nostro libro continetur, 
quo ísta Mingarellii conjectura aut secundari aut 


B defendi possit. 
Plate totus singulis adeo in verbis verbum spiri- . 


His ita expositis, si qui sdhuc scrupulus de fide 
nostri operis Didymiana tibi resideat, ad eum pror- 
sus animo evellendum, velim auendas interpretatio- 
nibus quorumdam in Epist. cath. locorum preter 
Enarrationem aliis in libris a Didymo cum proprie- 
tate quadam ac constantia repetitis : quas, ut tem- 
pori parcamus, infra ad ipsam Enarrationem adno- 
tabimus. 

Vl ]nnuimus supra, nos de integritate nostri 
operis, quale nune habetar, valde dubitare. Hoc 
vero ne temere a nobis factum esse credas, age ra- 
tiones dubitandi, quales sint, aecuratius inquiramus. 

Ác primo quidem, quo attentius Enarrationem 
nostram perlegi, eo magis nexum ac perpetuitateu 
commentarii multis in locis desiderasse mihi videor. 
Nec possum, quin omissiones sive lacunas inesse 
suspicer, majores minoresve. Ád minores quod aui- 
net lacunas, jam primus, qui nostrum opus evulga- 
vit, aliqua in eo, paucula tamen desiderari in uni- 
versum quidem bene observavit (Οἱ), nec (omen 
locos, qui male sani aut lacunosi viderentur, indi- 
cavit. Fecit hoc 6allandius ea, qua consuevit, et 
sagacitate οἱ diligentia. Pertinent vero, si quz talia 
vero desiderantur, ad culpam illius librarii, ex 
cujus libro manuscripto, qui hactenus inventus 
esi, unico, eoque vetustissima quídem, sed quam 
negligentissime facto, Latina nostra expressa est 
Euarratio. Ne autem librarii culpam temere exagi- 


D temus, ipse primus editor haud raro lacunarum 


adeo, qux nulle sunt, falsam speciem iutulisse vide- 
fur, eo quod veram libri manuscripti lectionem 
male descripsit orationisque contextz integritatem 
pessima verborum distinctione qudsi abscondidit. 
Utriusque generis exempla infra enotabimus. 
Gravior est quaestio de majoribus, que in com- 
mentario nostro deprehenduntur, lacunis sive omis- 
sionibus. Inzqualitas enim interpretationis longio- 
ris modo ad nauseam usque, modo brevioris, in pri- 
mis ad posteriorem Petrinam, itemque Jacobi Epi- 
stolam, tam male me habet, imo offendit, ut vix 


(90) Vid. apud Wolfium p. 19, 52. ( Not. ad vers, 
3) cap. iv et «d vers. 36 cap. vin. ] 
(31) Vid. Bibl. Patr. Paris., sec. 1v, p. 957 Π. 


—Á—— 


1141 


DIDYMI ALEXANDRINI: 


1743 


credam, integram nobis relictam esse Enarratio- A suspicio eo quod ipse fatetur Cossiodorus, qui 


nem, neque unquam persuaderi mihi patiar, Didy- 
mum iu Gr»co commentario tam parum sibi con- 
stantem fuisse, suique similem, ut, si uno tenore 
Epistolarum cathbolicarum septenarium interpreta- 
retur, id quod ne dubites, alia prolixioribus imo 
alienis quzestionibus non tam ornaret, quam onera- 
ret, alia vix ac ne vix quidem adnotatione sua 
attingeret. Accedit, quod ex Grocis commentarii, 
quz nobis relicla sunt, fragmentis cum Latina 
Enarratione accuratius comparatis fere cogimur, ut 


' exemplar Grx»cum Latino multo longius [fuisse 


suspicemur. Cujus rei exempla manifestiora suppe- 
ditabit adnotatio Enarrationi nobis subjicieuda. 
Quid multa ? Dicam, quod sentio. Epiphanius, qui 


Epiphanio auctor fuit interpretationis sive versie- 
nis Didymi Latinz, adumbrationes Clementis Alexaa- 
drini, ut qua viderentur multa continere male 
cauta, ita transferri a se jussae esse, ut, offendi- 
culis exclusis; securius inde posset bauriri doctrina. 
Num enim putas, Didymo, qui jamdudum bzreseos 
Origeniane crimen apud vulgus incurrerat, feli- 
ciori Clemente contigisse, ut Enarratio ipsius sub 
Epiphanii auspiciis manibusque, emaculandi nego- 
tio fere imperato, imminuta atque integra ρε 
Latinos evulgaretur? Posses quidem ex loco Cas-io- 
dori supra allato hoc tuo jure conjicere, codicem 
Enarrationis Graecum, qui Cassiodoro oblatus est, 
nou totain eam, sed dudum a Graecis in catemz 


commentarium nosurum ex Graeco Latinum fecit, B breviariüm redactam continuisse. Cui non repugaz- 


videtur mibi quidem ex eo catenam, ut tunc moris 
fuit, summariam composuisse, ita, ut ad libita 
oemiteret ac quasi interverteret ea qua ipsi aut 


rem equidem conjecture, modo Ermarrauonis ea 


esset forma ac compositio, qualis catenarum Grz- 


carum esse solet, accuratior et squabilior. (Quo- 


circa rectius Epiphanio operis nostri, si qua facta 


offensionis aliquid habere, sut minus necessaria aut 
est, mutilatio sive compendium crimini dabitar. 


obscuriora visa fuissent. Qux mirifice confirmatur 





DIDYMI ALEXANDRINI 
IN EPISTOLAS CATHOLICAS ENARRATIO LATINA 


Nunc primum cum fragmentis Greci exemplaris suis locis interpositis edita. 


e 

Expositis iis quxe de auctoritate, authentia ac ratione Enarrationis Didymians premonenda videbantur, 
progrediamur nunc ad parandam ipsam istius Enarrationis e Graecis scholiis vindicationem. 

Ac volui ab initio quidem fragmenta tantum Grzca ex scholiis collecta cum Latinis e regione expressis 
ita componere, ut ex mutuo utriusque exeinpli consensu de inventi mei veritate cuivis facile constare:. 
Re vero accuratius perpensa cum probe intelligerem, jisthac via nec satis perspici posse scholiorum Grz- 
eorum ad Latinum exemplar relationem mutuam, nec judícium lectoribus ferri posse exploratum de ipsies 
Enarrationis natura ac indole, qualis esset, mutavi consilium, atque, quo melius provinciam vindicis ia 
me susceptam ornarem, totam Enarrationem accuratius recognitam atque fragmentis Grzcis suis locis 
intersitis auctam deinceps edere decrevi. In quo id in primis curandum mihi duxi, ut Enarratio Lauga 
a mendis, quibus ab egregia illa primorum editorum (32) incuria atque negligentia scatet fere inpeme- 
ris, quantum possem, purgatior prodiret. Ac de critica muneris mei ratione ut paucis exponam accura- 
tius, ea occupabitur partim in corrigendis verborum interpunctionibus, quas primi editores fecerunt, 
pessimis, partim in restituendis lectionibus pro insanis, si fleri poterit, verioribus. In quo negotio basd 
exiguam laboris partem occupavit Gallandius, primusque locos, quos intellexerat corruptos, aut inter- 
punctione aut lectione mutata sanare tentavit. Codicem in ea re auctorem habuit quidem nullum, soto 
ingenio usus et arte conjecturali, interdum tamen felicissima. Ut igitur aliquod saltem laboris mei com- 
peudium facerenf, textum Enarrationis ex emendatiore Gallandii editione reddendum curavi. Quae vero 
adnotavit ille, ita sunt comparata omnia, ut, si omilterem, mihi mezeque editioni deesse ipse viderer. 
Kaque Gallandianam adnootationem criticam nemo mirabitur a me repetiiam, mezque interpositam. 
Neque vero totam ille perfecit rem, imo multa aliis reliquit melius si fleri poterit restitaenda. Hoc N 
tur. Hanc principem editionem repetiere ἀεὶσίς 
 Colonienses ita, ut, ne quis lectorum male sibi 
cautus Origenians haereseos contagione inficeretur, 


(532) Primus Didymi Alexandrini in Epistolas 
canonicas brevem  Enarrationem ex D. Hieronymi 
scriptorum ecclesiasticorum catalogo edidit Marga- 





rinus de la Bigne, in Bibl. PP. Parisiensis editione 
secunda, tom. IX, p. 511-557. Laudat quidem codi- 
cem, quo usus est, velustissimum , membranis 
ceriptum , ejusdem tamen lectionem — litterarum 
obscuritate quamplurimum impeditam fuisse queri- 


multis quidem caverent admonitionibus im margire 
interiore appositis, errores vero primi editoris pom 
modo non corrigerent, sed augerent potius. Νες 
aliter Lugdunensis Bibliothece editores. 


1759 ENARRATIO IN EPISTOLAM B. JACOBI. 1150 


nobis contigerit Gallandio fclicioribus, quam maxime debetur id haud uno in loco scholiis Grecis, quibus 
velut medelis ad veram Lating versionis et lectionem et interpunctioneim inveniendam reponendamque 
s:epius usi sumus, At vero. ut in scboliis Grecis emendandz versionis Latin haud exiguum positum est 
subsidium ac quasi remedium, ita iu versione Latipa haud pauca sunt, quibus optime uti potuimus ad 
refingendum scholiorum Gricorum textum nonnunquam corruptum. Qua scholia, quamvis e libris edita 
siut satis bonis iisque anüiquioribus (35), babent tamen interdum, in quibus offensus hzreas, verba sin- 
gula corrupia, sententiarumque ordinem male turbatum. Corruptiones scholiorum atque offensiones tan- 
tum non omnes pro 80ο ingenii acumine bene perspexit quidem ac conjectura sublevare interdum optima 
tentavit Matihazius editor, idem vero cum versionem scholiorum Didymaorum Latinam superstitem esse 
ignoraret, multa, qux ex ea reparari posse videntur quam certissime, aul intentata prorsus aut non 
sanata curis posterioribus reliquit. Exempla rei, quid valeat in emendandis scholiis Gracis Latina versio, 


pro salute ex istis sibi petita gratiam quasi rependens, adnotatio nostra critica suppeditabit. Atque de 
liis hactenus. 





DIDYMI ALEXANDRINI 


IN 
EPISTOLAM BEATI JACOBI APOSTOLI BREVIS ENARRATIO. 


CAP. 1, vens. 4. «Jacobus, Dei et Domini nosiri À stum tentationes ferre noscuntur? Nam quicunque 


Jesu Christi servus, duodecim tribubus, quz sunt 
m dispersione, salutem. » Sicuti mortalem gloriam 
homines appetentes, in suis couscriptionibus digni- 
tates quas putantur habere, praeponunht : ita. sancti 
viri in Epistolis quas scribunt ad Ecclesias, princi- 
paliter proferunt servos se esse Domini nostri Jesu 
Christi, estimantes hanc appellationem supra regna 
tolius mundi consistere. Jure namque Jacobus, cir- 
cumncisionis apostolus, his «qui ex circuincisione 
sunt',» scribit, sicut et Petrus, cum eorumdem 
probetur apostolus, Judaeis scribit in dispersione 
constitutis *. Possunt enim ος, qux iis scribuntur, 
aptari etiam illis qui occulte spiritualiter sunt Ju- 
dai; nam et Joannes una cum Jacobo et similibus 
eorumdem exsistens apostolus, de lsraelitis spiri- 


tuaulibus et tribubus eorum habuit sermonem Ccon-. 


teinplationis in Apocalypsi. 

VEns. 2, 9. « Omne gaudium existimale, fratres 
mei, cum in tenlationes varias inciderilis, scientes 
quod probatio fidei vestre patientiam operalur ; 


patientia autem opus perfectum habet, ut sitis per- 


fecti et integri, in nullo deficientes. » 
Eig τελειοτάτην ἀνδρείαν —— Ad perfectionem  viri- 


varias tentationes cum delectatione sustinet, eum 
probatissimum opus sequitur, a quo etiam patientia 
corrigitur perfecta et fortitudo precipua. lHzc ita- 
que patientia bene certantis opus noscitur esse 
perfectum : quod opus nuuc evenit, quando non 
propter aliud, sed divina claritate perficiuyr. Quod 
enim majus studium est, quai ut aliquis perfectus 
sit, el omnes "virtutes habeat, consequenter quibus 
agitur, ut. possidentibus eas indigentia nulla prove- 
niat? His itaque simile est illud : « Tribulatio pa- 
&entiam operatur, patientia autem probationem, 
probatio spem, spes vero non confundit *. » Verho- 
rum enim differentia, non sensuum, in his sermo- 
nibus esse probatur apostolorum. 

Vgns. 12. «Beatus vir, qui suffert. tentationem, 
quoniam, cum probatus fuerit, accipiet coronam 
vite, quam repromisit Deus diligentibus se. » 

Dum sufficienter invitasset, cum gaudio sustinen- 
das esse tentationes, ut opus portabile (25), et per- 
fecta patlentía. teneantur, quaxe perficiuntur propter 
se, non propter quidquam aliud gesta, per alteram 
monitionem suadere contendit promissionibus, ut 
prasentia corrigantur, 


γα) χαρτερίαν (54) προ- 
τρέπων, ἀχολούθως ἆδελ- 
φοὺς ὀνομάξει, ἀλλ οὗ 
τέχνα, οὔτε υἱούς. 


Jem ei patientiam simul 
invilan8, | consequenter 
fratres suos appellat, et 
non filios, quibus scribit. 


Quomodo enim perfecti non sint, qui non solum 


µαχάριον εἶναι λέγει, τὸν 
πειρασμὸν ὑπομένοντα. 
Γενήσεται yàp, «φησὶν, 


. 6 οὕτως ἀθλητικῶς ἀγα- 


γὼν τὸν ἀγῶνα δόχιµας 


sine iristitia, sed etiam cum gaudio propter Chri- c ἀνῆρ, διὰ πάντων Υεγυ- 


! Rom. 1v, 12. * 1 Petr. 1, 1... * Rom. v, 5-5. 
(33) Codices, quibus im his scholiis usus est 
Mauhius, Mosquenses sunt duo, his insiguiti siglis : 
D. et H. lilum prxstantiorem $zculo xi, hunc &z- 
culo xii vel xui scriptum esse demonstravit editor. 


(34! Codex D ita habel, εἰς τελειότητα xav ἂν- 


beatum esse dicens, qui 
tentationem suffert. Fiet, 
inquit, quisquis fortiter 
ceriamen exceperit, ut 
vir perfectus et in. cun- 
ctis exercitatus. Qui vero 


δρείαν καὶ ἀρετὴν προτρέπων καρτερίαν. Qui le- 
ctio ad Latiuam versionem propius accedit. 
(33) Recte Gallandíus, probabile. In Grzco scri- 
tum fuisse videtur δόκιµον. Conferatur, quod supra 
legitur, probatissimum opus. 


1751 

µνασµένος οὕτω δὲ àva.- 
φανέντι ἐκ τῶν σχυθρω- 
πῶν δοθήῄσεται στέφανος 
ζωῆς, εὐτρεπισθεὶς ὑπὸ 
τοῦ θεοῦ τοῖς αὐτὸν ἆγα- 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1153 


talis apparuerit post tri- A debitanter appellat. Et quomodo aliqui dicvat, 


siliam, merebitur ad 
premium vitz: coronam 
a Deo eum diligentibus 
preparatam. 


πῶσιν. 

Ex quibus agnoscimus, quoniam secundum unius- 
. eujusque virtotes potuit a Deo corona przberi, alii 
quidem justitize, alii immarcescibilis et recte fidei ; 
par est autem preter islas coronas etiam alia coro- 
nà, sperantibus et futura sustinentibus conferenda, 
cujus materies Dominus est ipse. Super has autem 
reposita est et allera fruentibus Dominum et expe- 
rimentum habentibus paradisi deliciarum, et pota- 
tis de torrente deliciarum Dei. Exempla vero prz- 


quantum ad ístam vocem, sola quse meliora sint, a 
Deo esse, non etiam quse molesta  judicantur et vi- 
stia, ponendum est illud, ubi ait Seriptura : «Ipse 
deduxit super eos mala*;» et illad : « Descende- 
runt mala a Domino super portas Jerusalem '* - » et 
his similia, Ex quibus et aliis hojosmodi exemplis 
agnoscitur sententia, ex judicio Dei suavia atque tri- 
stia hominibus provenire. Cum ergo cuneta Dei 
providentia deferantur, attamen consequens erat, 
ut, qui invitabat ad patientiam perfectionemque 
virtutis, non malorum  illationem, sed  mesmo- 
riam deberet habere meliorem (29), dem omnis, 
qui studet secundum virtutem vivere, non trislia, 
sed optima dala potius οἱ dona perfecta mereiur. 


dictarum coronarum sunt haec : « Reposita, » inquit, B Alter vero quidam, Scripturas subtilios animadrer- 


« mihi est corona justitia *; » et iterum : « Porta- 
bitis immarcescibilem glorie coronam *; » itemque: 
« Erit in illa die Dominus Sabaoth corona spei *; » 
iterumque : « Corona deliciarum proteget te ". » Quae 
cerona considerandum est, ne forte ipsa sit, de qua 
-dictum est : « Corona gratiarum 5,» an altera. Sic- 
ut enim qui fruitur corona deliciarum, et qui ha- 
bet gratiam Dei cooperantem, coronam gratiarum 
percipit : sic et (56) qui justitiam operatar, et recte 
seetator de his, qux sapienda sunt, aut qui appetit 
perfectam gloriam, coronam justitize et gloris pro- 
meretur, 


οὕτω ὁ τὸ ὑπομένειν πειρα- 
σμῶν (57) καταφρονῶν, 
ἐπιπόνων καὶ αὐτοῦ τοῦ 
θανάτου, στέφανον ζωῆς 
ἀπολήψεται τῆς αἰωνίου, 
ἀνθ ἧς χατεφρόνησε προσ- 
καίρου ζωῆς. ζητήσεις, 
εἰ Όλη οὗ ἠτοίμασεν ὁ θεὸς 
στεφάνου ζωῆς τοῖς ἀγα- 
πῶσιν αὐτὸν, ἑἐστὶν { ἃ 
ἠτοίμασεν ὁ θεὺὸς τοῖς ᾱ- 
γαπῶσιν αὑτὸν (68)] ἃ 
διὰ μέγεθος θειότητος ὅ- 
Ψει xat &xofj οὐχ ὑπόχει- 
και, οὐδὲ φιλῇ vofjasc &v- 
θρώπου ἀναθέδηχεν, 


ita et qui sustinere ten- 
tationem non despicit, 
insistens etiam ipsi mor- 
ti, coronam :eternaz vitse 
percipiet, pro qua tein- 
poralia bona contempsit. 
Qusrendum est, si ma- 
teria corone vita, quam 
preparavit Deus diligen- 
tibus se, ea suut qua 
scilicet propter magnitu- 
dinem majestatis aspe- 
ευ] et auditui nequeunt 
subdi, nec ad purum in- 
tellectum hominis cujus- 
libet admitti. 


tens, et ea, qux pie de providentia sunt (40), ex- 
ponens, dicit, meliorem (41) ministrationem feri 
precedente voluntate Dei, adversa vero, propter 
quamdam utilitatem, per aceidentiam destinari. 
CAP. ll, vgns. 26. « Sicut enim corpus sine spi- 
ritu mortuum est, sic et fides sine operibus mor- 


(ua est.» 


Quouiam sicut splrítus cobsrens corpori vivificai 
eum (41), οἱ opera, fidei cosptata, vivam eam esse 
procurant, cogitandum est, ut fides habeatur cum 

. operibus virtute dignis, ul non. mortus, sed viv 
consistat; nam et qui babet corpus animale nen 
mortuum, sed vivum, illad per societatem spirites 
vult babere. Notandum scilicet, quia, cum &des 
mortua sit preter opera, Jam neque fides est; nam 
neque bomo mortuus homo est. Quomodo vero ali- 
qui, causam esse spiritum dicentes, quo corpas 
vivat, honorabiliorem esse corpore gicunt, ei ideo 
consequenter et opera bonorabiliora magis quam 
fidem asseverant, viviflicantia eam : perfectius ste- 
dui, ut, quod mihi videtur, exponerem : noa enim 
sicot indubitanter spiritum corpore meliorem, ita 
sine reluctatione opera [fidei preponenda sunt, 
quando gratía salvatur homo, non ex operibus, sed 
ex fide; nisi forte et hoc in quastione sit, quod 
salvet fides, qux cum operibus propriis vivit, tzn- 
quam aliud genus operum sit, preter quz salus ex 
lide proveniat ; nec autem sunt opera, qux» sub un- 


Vins. 17. « Omne datum optimum et omne do- p bra legis observantur. 
num perfectum desursum est descendens a l'atre 


Juininuim. » 


Patrem luminum intelligibilium, hoc est, Mlumi- 


natorum rationalium Deum dicit, a quo, tanquam 
a datore rerum, venire ad homines, inquit, divina 
dona; que, eo quod prosint, optima dicit data; eo 
quod plena et sine defectu suni, dona perfecta in- 

* |t Timoth. αν, 8. *IPetr. v, 4. 
Mich. 1, 12. 


(56) Muenchmeierus meus fere persuasit mibi, 
corrigendum esse, sicut, 

(57) Patet scribendum esse πειρασμὸν οὗ. 

(58) Hzc, quz uncis inclusa vides, propter aper- 
tam διττογραφίαν ejicienda sunt. 


* [sa. xxvi, 5. 


- CAP. IIl, veas. 2. « Si quis verbo nou offendit, 
hic perfectus est vir, potest etiam freno circum- 
ducere totum corpus suum. » 

Quoniam verbum duplex est, aliud quod ad sen- 
sum, aliud ad effectivam prolationis pertinet ratio- 
nem, secundum mentis sermonem przsentia sunt 
sumenda. Quisquis enim non offendit in sensu re- 
* ibid. 


7 Prov. iv, 9. * Baruch 5,2; 1v, 18. ** 


59) Scribendum .esse videtur : meliorum. 
4U) Excidisse videtur, dicta. 

A) Hide, meliorum. 

(43) Gallandius recte, illud. 





4155 


ENARRATIO IN EPISTOLAM f. JACOBI. 


9 


1154 


rum sapiendarum et agendarum, perfectus vir est, A cuntur, et naturam habea? bonsm; indubitanter 


subditum faciens totum corpus, . velut equum, et 
quo vult educens eum comprimit, et ad servitium 
redigit, et proprias mortificat passiones. Quia vero 
de sermone animae scribit hzc, palam esti adver- 
tenti textum congruenter aptatum, cujus initium est, 
vers. 1 : « Nolite plures magistri fieri, fratres mei; 
et paulo post, vers. 2: «1n muitis enim offendi- 
mus: omues; » et mox intulit : « Si quis in die (45) 
verbo non offendit,» hoc est, docendo. Quando 
enim de his que agenda sunt et sapienda, aliquis 
docel, si habuerit veritatem sensus de hujusmodi 
rebus, tunc inoffensibile habet verbum ; nou. enim 
putandum est de peccato prolativi sermonis, qua 
solccismos et barbarismos quidam vocant, hzc fuis- 


se dicta. Nisi forte quis dicat, inoffensibilem habe- B 


re quemque voce sermonem, quando irreprehensi- 
bilem eum, et sine vijio profert, licet aliquid va- 
num, aut risibile, aut injuriosum dicere videatur, 
eo quod seeundum artis regulau sit locutus. Quod 
vero non siue consideratione dicimus, totum corpus 
fuisse sumptum pro passionibus et operationibus 
ejus, adverte, quod scriptum est, vers. 5, «Lingua 
enim, cum sit modicum membrum, et magua exal- 
tat. » Accusans sermonem, pro ea (14) linguam ac- 
cusare dignoscitur, tanquam ponentem, et alia vana 
loquentem. Cum vero hzc in isto corpore ita sint, 
cousequeuter et de omni corpore talia oportet intel- 
ligi. 

CAP, IV, vEns, 2, 9. « Non habetis, propter 
quod non postulatis. Petilis et non accipis, eo 
«uod male petatis, ut in concupiscentiis vestris in- 
sumamini. » Cum vera sit expositio Salvatoris di- 
centis : « Petite, et dabitur vobis!! : » quam etiam 
facit esse credibilem, cum dicit : « Omnis qui petit 
accipit !*, » quzrere libet, quomodo aliqui, orantes, 
non audiantur, ut accipiant, qus habere postulave- 
runt, per suam pelitionem. Ad hzc dicendum est, 
quoniam qui via congrua ad postulandum venil, 
nihil relinquens eorum, qua perünent ad impe- 
tranda que cupit, omnia percipit, qua aibi dari 
rogavit. Si quis autem extra intentioneu) traditae 
petitionis poscere videatur, iste neque petere modo 
debito creditur, eLide» non percipit, quod petit. 


enim hujusmodi homo percipiet disciplinam, quam 
magister dare promisit. Si quis alius accesserit ad 
doctorem, non faciens quz predicta sunt, sed tan- 
tummodo ut videatur ab eo, et videat eum, volens 
falsam facere promissionem doctoris, dicendum est 
ei : Non accessisti ad eum, sicut inyitavit, sed ali- 
ter, et tantummodo ad videndum eum. Aperüorem 
enim faciens scriptor epistolam, et qui petere vi- 
deantur, nec accipiant, indubitanter male petentes 
illos dicit, qui vanis cupiditatibus inbzserunt. Quia 
vero instant aliqui, dicentes : Quare illi, qui pro 
scientia et perceptione virtutis petunt, et non ac- 
cipiunt? dicendum est illis, quomodo et ipsi non 
propter ipsa bona pereipienda petunt, sed u! per 
ea laudentur : est enim amor concupiscenti, velle 
lsudes acquirere, Unde etiam his non datur, quo- 
niam ad concupiscentias insumendas volunt possi- 
dere, quie poeeunt. 

Vas. 4. « Nescitis quia. amicitia mundi inimica 
δει Dei? Quieuaque ergo voluerit amicus esse 
mundi, inimicus erit Dei. » 

Quoniam nequitia providet amicitias mundi, vir- 
tus autem acquirit charitatem Dei, cum virtus et 
nequitia non possint una subsistere, 

'0 γὰρ διὰ τὸ ἁμαρτά- Qui peccando amat mun- 


νειν φιλῶν τὸν χόσμον, 
ἐχθρὸς ἀποδείχνυται τοῦ 
θεοῦ' ὡσαύτως καὶ ὁ τὴν 
πρὸς τὸν θΘεὺν φιλίαν δι’ 
εὐσεδείας βεθαιῶν εὐθέως 
ἐχθρὸς εὑρίσχεται τοῦ xó- 
σµου. θεν ἀδύνατόν 
ἐστιν, ὥσπερ «δουλεύειν 
θεῷ καὶ Μαμμωνᾷ, οὕτω 


dum, inimicus Dei esse 
monstratur, sicut e di- 
verso qui non peccande 
amicitias apud Deum pie- 
tate confirmat, connue 
mundi adversarius inve- 
nitur. Unde sicuti impes- 
Sibile est, servire Deo et 
mammong **, iià ami- 


cum Dei esse simul et 
mundi. 

Denique veniens Jesus, nt Dei amicoa faceret obe- 
dientes sibi, gladium et divisionem misit in ter- 
ram !*. Serino namque et doctrina illius dividit οἱ 
abjungit a terrenis atque materialibus rebus, per 
hxc prseparans, ut inimicitize sint apud mundum et 
unitas apud Deum ; hzc sunt amicitie apud illam. 
Quapropter et pacem dat, nen sicut mundus amanti ὁ 


φιλιάζειν θεῷ xa χόσμψ. 


Nonne falsum, quod dicium est : « Omnis qui petit p ille namque per pacem, quam dat, ad corporeos 


accipit? » Nam cum doctor dicat: Omnis, qui acee- 
dit ad me causa docirinarum, habebit disciplinas 
earum ; accedere ad doctorem, de rebus ipsis (45) 
accipiendum est, hoe est, ut etiam desiderium ha- 
beat doctrinarum, ut exerceat et meditetur eas, et 
sumrpa intentione respiciat ea ouo a inagistro di- 


5! Math. vir, 7. '* ibid. 8. 5 Matth. vi, 24. 


(45) Quid hoe sit, et unde, nescio. Puto, pro, ín 
die verbo scribendum esse, in dicendo. 


actus invitat amatores concupiscentis, et passibiles 
eos facii; Jesus autem pacem praebens, amicos 
Dei constituit, ex toto corde eum diligentes. Mun- 
dum vero intelligere debemus desideria corporalia 
et conversationein hujus muudi. 


1 Matth. 94. 


44) Scribendum videlur, pro eo. ] 
A5) Gallandius conjecit, £psius. Nen necessanum. 


X, 


1155 


DIDYMI ALEXANDRINI 1756 





DIDYMI ALEXANDRINI 


H IN 


EPISTOLAM S. PETRI PRIMAM ENARRATIO 


CAP. I, vens. 4. « Petrus apostolus Jesu Christi, Α tia postea, sed scientia, duin (49) ea, quze primitus 
electis advenis dispersionis, » etc. Positus Petrus — contemplata sunt, veniunt ad effectum. 
circumcisionis apostolus, omniumque Judzorum Kv τοίνυν κατὰ πρόγνω- Licet igitur secundum 
habens studium, scribit eis qui in totius orbis dis- 


persione morabantur, tanquam adveuis civitotum 
extranearum, cum utique nequaquam eorum plures 
in Judza consisterent. Si quid autem supra textum 
hie potest intelligi, animadvertendum est lioc de 
animz ratione, quasi advenam eam velit agnosci. 
Uude etiam dictum videtur: « Peregrinus ego in 
terra et advena, sicut omnes patres mei'*,» et 
iterum : « Heu me! quoniam incolatus meus pro- 
longatos est 1€, » Advenze siquidem fiunt hominum 
anima, corporibus copulate, dum in eis temporali- 
ter esse constituuntur; nam $i essent ex ea sub- 
stantia, vera corpora essent, habitatrices terra. 
Denique anim: habentes.compassionem carnis, esse 
in habitatione carnea nuncupantur et velatione, 
quanquam adveuze sunt in terram, sed magis assi- 
milantur indigenis. Unde et terrores inferuntur 
super libitatores terre, rapientes utique ea qua 
terrena sunt, et terreni indutos imagine. 

Vgns. 2. « Secundum prazscientiam Dei Patris. » 

His concordant, quz a Paulo dicta sunt ita : 
« Sicut. elegit nos in ipso, ante originem mundi, 
esse sanctos et immaculatos coram eu in dilectione, 
predestinans eos in adoptionem filiorum". » Licet 
enim qnidam dicant, quoniam semper el ante muu- 
dum rationslfum (46) substantia sit, 


τουτέστι, προεωρακὼς Ó 
8:b; τὴν πίστιν καὶ πρᾶξιν 
τῶν ἀνθρώπων, χατορθω- 
θεῖσαν ἐχ τῆς εὐαγγελι- 
χῆς διδασκαλίας, προγνω- 
στικῶς ἐξελέξατο αὐτοὺς 
ἐν Χριστῷ tob χαταδολῆς 
κόσμου, τότε προορίσας 
αὐτοὺς υἱοὺς εἶναι µετου- 
cla τοῦ πνεύματος τῆς 
υἱοθεσίας. 


verumtamen  prayidens 
Deus fidem et acus ho- 
minun ου aguntur, 
per evangelicam doctri- 
nam (47), prwscienter 
elegit eos ín Christo, 
&nte mundi origincm, 
jam tunc przdestinans 
eos filios esse, participio 
sanctoe (48) adoptionis. 


Prascientia enim nihil aliud est putanda, quam 
contemplatio futurorum; qux non est jam proscien- 


15 Ρραἱ, xxxviu, 15. 


41) Verba per evangelicam doctrinam cum anle- 


[6 Psal. cxix, 5. 


Qr Galland. rationabilium. 


cedentibus que aguntur copnjungenda esse, patet ex 


Grecis. 


cw ἐχλεχτοὶ σαν, οἷς prescientiamelecti erant, 
Πέτρος Υράφει, ἀλλ οὖν quibus Petrus scribit, ve- 
ὑφεστηχόσιν αὐτοῖς 4j rumtamen emxsistentibus 
προσφώνησις Ὑίνεται, eis Petrus loquitur. 
Abjicit itaque fabulam Manichzorum de naturis, 
et intellectus presens (50). 

Vgns. &. c In. hereditatem incorruptibilem, iu- 
contaminatam et immarcescibilem, conservatam in 
coelis, in vobis. » Ut ostendat, quomodo in infini- 
tum beatorum permanebit hareditas, incorruptam 
et immarcescibilem eam dieit, per hoc manifestans 
et divinam et puram haereditatem, eo quod sit in- 
contaminabilis ejus perceptio apud eos, qui proprie- - 
tatis premio divitiarum przsentium bona despi- 
ciunt, scientes se habere meliorem et perpetuam 
facultatem. Quam dum dicit mensuram, perpetui- 
tatem ejus aperit: et dum probat meliorem, divi- 
nitatem reposit» hereditatis ostendit. Si ergo in 
celis fidelibus hz:ec servatur hzreditas, frivola quz- 
dom et tepida proferunt aliqui, putantes eam se 
percipere in terrena Jerusalem. Mille annis existi- 
mant esse deliciarum przemia proprietate receptu- 
ros. Qui etiam interrogandi sunt, quomodo astruaut 
delicias corporales, cum dicatur, hanc hzreditatem 
nec corrumpi posse, nec marcescere, maxime cum 
ipsi dicant, baec posse finiri completo anno mille- 
simo. His copulanda sunt illa verba quibus indica- 
tur quod in regno celorum sit hzreditas constituta, 
et nequaquam corrusi, eo quod sit intelligibilis, 
quando sensibilia nou sicut intelligibilia cognoscun- 
wr ; illa namque Spiritus sanctus dignissimis ma- 
nifestat. 

γεκε. 6. «In quo exsultabitis, modicum nunc (51) 
si oportet contristari in variis tentationibus , » 
eic. Probatur fldes eorum, qui propter eum in 
tentationibus diversis tribulantur, οἱ usque ad 
finem in hujusinodi probata fide persisLunt. Quos uti- 
que convenit exsultare, licel aliquis labor eorum 
voluntatibus importunus esse videatur. Hunc enim 


" Ephes. 1, 3, 5. 


(50) Et intellectus. presens, id. est sententia Pe- 
tri facilis ad iutelligendum. Didymus scripsisse vi- 
detur, xai τὸ νόηµα πάρεστι. 
is j Graeci exempli ( àALyov 


(51) Nunc ex auctoritate 


(48) Ex Graeci exemplaris auctoritate scribendum — &pzt ) versionisque L'*üiuz sud Jure restituit Gak 


est, spiritus. 


(49) Verior sententia, si legitur, cum. 


laudius. Antea, nec. 





4171 


ENARRATIO IN EPISTOLAM I S. PETRI. 


1159 


Jaborem hic sub tristiti:& nomine designat, tan- A verunt. Igitur licet prophete perscrutati sunt in 


quam sit aliqua tristitia, qux possit e diverso per 
Mac verba cognosci, cum et apud Paulum «duo 
wistitie genera declarentur, quarum unam  mor- 
tem operari, alteram vero penitentiam stabilem ad 
Salutem, quae ita describit : mundi tristitia mortem 
operatur, Dei vero, poenitentiam stabilem ad sa- 
lutem 18. « Certum est. enim, quoniam qui tri- 
8ti$ est laborando, dum pro fide decertat, neque 
secundum mundi tristitiam tristatur, neque se- 
cundum poenitentiam : illam namque pro amisaio- 
ne delectabilium rerum; hec autem pro heno- 
re (52) transactorum geritur peccatorum. Utrum- 
que vero harum tLristiliarum extraneus esse co- 
gnoscitur, qui tentatur. Et. quomodo diversus de- 
certantium provectus, alii cum labore , quz tristi- 
tia vocatur, tentationes feruut; alii autem aine 
tristitia, et sic excellenter eas et cui delectatione 
suscipiunt, ut letentur, quoniam digni sunt facti 
pro nomine Christi pati, Et arbitrantur se incom- 
parabilem gloriam possidere, quando Christ] nomi- 
ne tribalantur. 
Vgns. 10-12. « De qua salute exquisierunt atque 
$crulati sunt prophet», qui de futura in vos gratia 
prophetaverunt, scrutantes in quod, vel quale tem- 
pus significaret, qui in eis erat (55), spiritus Chri- 
sii, qui pranuntiabat (55) in Christo Jesu passiones, 
el post hzec (52) glorias : quibus revelatum est, quod 
non ipsis, vobis autem ministrabant hzc, » rel. 
Quoniam quidam minorem asserunt proimissie- 
nem et salutem sanctorum, qui ante adventum 
Salvatoris fuerunt, exisümantes plus aliquid ha- 
. buisse posteriores, eo quod viderunt Jesum sensi- 
biliter, etiam signa ab eo corporaliter faeta, et 
doctrinam ejus audierunt, ostendendum est, quo- 
niam hujusmodi opinio falsa esse dignoscitur. Duo 
adventus sunt Christi : unus quidem intelligibilis, 
secundum quem recipitur tanquam Dcus. verbum ; 
alter vero sensibilis, secundum quem videtur ex 
Maria progressus. Sed divinior intelligibilis , quam 
seusibilis, qui etjam pravis hominibus est collatus. 
Omnibus itaque sanctis, qui post adventum fue- 
Tunt, el ante adventum, intelligibiliter adveniens 
Dei verbum, proportione actuum, quos unusquis- 
que gessit, sanctificat (64) eos , quibus semetipsum 
decenter irradiavit, non minoratis scilicet eis pro- 
pter sensibilem presentiam, qui fuerunt ante ejus 
adventum; non enim propter malitiam , sed pro- 
pter temporis diversitatem hoc adventu frui nequi- 


35 |] Cor. vir, 10. 19 Matth, xut, 17. 


(52) Pro honore transactorum peccavorum. Si 
quis offenderit in verbi honoris usu insolentiori , 
&ciat, interpretem. Latinum Graecum, ἀντὶ τιμῆς, 
perperam reddidisse. Hoc recte observavit Muench- 
meierus meus. 

(53) In his versio Latina a Vulgata, quae nunc 
habetur, mirum quantum discrepat, atque ad ver- 
sionem antiquam propius accedit. Cfr. Sabat. Bibl. 
sacr. lat. verss. antiq. , tom. Ill, p. 946. Hoc non 


uno in loco factum esse vidiuus. In qua tamen re 


50 Hebr. xi, 26. 


quod vel quale tempus finem acciperet animarum 
salus, et Christi fierent passiones, et postea glo- 
γι; cognoverunt tamen per revelationem, quam (55| 
non sibi, sed eis, qui- post adventum ejus erant 
futuri, ministrabant haec. Non ergo minorem san- 
ctitatrem eorum esse dicendum est, quando divinio- 
rem Filii Dei presentiam habuerunt. Quomodo enim 
minor alicujus eorum qui post adventum fuerunt, 
videhitur Abraham, qui Deum vidit, cum omnes 
ulique, qui secondum Christum finiuntur, in ejus 
sinum proficiscuntur? Quomodo minores erunt 
Moyses et Elias, qui Jesu in gloria transformati 
simul apparuerunt, licet non viderint sensibiliter 
eum de Virgine procreatum? Non enim preponen- 
dus est eis, qui intelligibilem adventum ejus habue- 
runt, ille, qui eum secundum carnem vidit, dum 
multi etiam peccatores hoc viderint. Quod autem 
et peccator videt, multo inferius est illo, quod ve- 
nit ad solos sanctos. Perfectigre vero probatione 
hoe dicendum est : apostolis nullus est celsior fide 
aut conversatione inter eos, qui Christi Evange- 
lium sunt secuti , sed neque Joanne Baptista. Putas 
ergo quod hi, quos contigerit cirea flnem mun- 
di consistere, et viderint secundani et glorio- 
sam Christi prassentiam, beatiores erunt Baptista 
et sanctis apostolis? Absit! nullus enim sic hebes 
est, precipue cum sit dietum , quod nullus in huma- 
no genere major sit Baptista Joanne. Igitur si non 
minorantur, qui non viderint sensibiliter, sed se- 
cundum praesentiam, ab illis qui eam visuri. sunt, 
neque minores erunt eorum, qui sensibiliter se- 
cundum Evangelium dispensationem Christi vide- 
ruut : necessario siquidem hxc diximus propter eos 
qui i1ninores faciunt priscos posteris. Multi gunt 
etenim etlam hareticorum, qui hac falsa sententia 
seducuntur, desiderium habentes maximum, ut Ve- 
teri derogent Testamento. Sed et his dicendum est, 
quoniam, et si nen viderunt aut sensibiliter audie- 
runt, quz dixit Jesus et fecit, verumtamen deside- 
riuta habuerunt. « Multi » enim, inquit, «propbetz 
et justi concupierunt videre, qua videtis, et non vi- 
derunt: et audire quz auditis, δὲ non audierunt !*.» 
Et de Moyse dicitur : Quomodo zstimavit majores 


p esse divitias improperium (56) Cbristi, quam the- 


&suros JEyyptiacos **. Dicium est autem οἱ de 
]ραία, quod vidit gloriam Christi **. 

Vkns. 12. « In quem concupiscunt angeli prospi- 
cere. » Notandum quod apud Grzcos, «in quz,» le- 


*! Joan. xi, M. 


sibi non constat auctor, sive potius librarius, at- 
que videtur mibi quidem textum ex nova atque 
antiqua versione Latina mistam secutua esse, 

(54) lta Gall. Antea, saactificant, quod ferri ne- 


uit. 
1 (55) Legendum videtur quoniam (ὅτι). Gallandius 
habet , qua, ex conjectura. . 
(56) Hoc verbum male antea omissum ex aucto- 
ritate loci in Ep. ad Hebrzos τι, 26, ad quem allu 
dit scriptor, primus restituit Gallandius. 


4759 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4700 


gatur, nom, cin. quem (57). » Et. sic exponitur: A tur : « Et locutus est. vominus ad Moysen, dicens : 


« EL δέτις ἐἑχλάθδοι τὴν ζη- 
τουµένην ὑπὸ τῶν προ- 
φητῶν σωτηρίαν κατὰ τὸ 
τέλος εἶναι, ὃ ἐπὶ πᾶσι 
xa ἔσχατον ὀρεκτὸν (ὁρε- 
χτιχὸν) τυγχάνει, oüx ἁπ- 
εμφαίνει περὶ τῶν ἁγίων 
ἀγγέλων, χαὶ ἁπλῶς πάν- 
των µαχαρίων λοχικῶν τὸ 
προχείµενον ἐκλαθεῖν, 
πάντων ὄρεξιν ἑχόντων 
παραχύψαι εἰς τὰ xavà 
τὸ τέλος πράγματα. » 


« Si quis existimaverit , 
quasitam a prophetis sa- 
[utem ia fine esse mundi, 
quod in omnibus et in sum- 
mo .est appetitu, quando 
ipsius quidem causa alia 
cuncta fiuni, ipsum vero, 
cujus causa nullius agi- 
tur (58); non abs re est, 
etiam intelligi de sauctis 
augelis, et simpliciter 
cunceüs beatis rationali- 
bus hoc dictum, cum 


omues appetitum habeant, prospicere ea qua in 
fine sxculi sunt agenda. » 

Si vero alium quemdam statum viderunt beatun) 
(per ea qux revelata sunt a sancto Spiritu eis, qui 
Evangelium susceperunt) preter eum qui dicius 
est, dicendum est, et concopiscere, in eum prospi- 
cere angelos, qui in transgressiore quadam inventi 
sunt. Nam licet quidam eorum pravi sint, attamen 
detenti supplicio, resipiscentes (59), unde ceciderunt 
(quod etiam studiosis hominibus compromittitur), 
habebunt desiderium vel per fenestras 68: respicere. 
Sed (60) vero dicunt Manichzi, de angelis (quos 
creatorem [61] putant), hoc esse dietum, interro- 
gandi sunt, si habet quisquam naturam ea coneu- 
piscendi, quie preter naturam sunt, et non οἱ con- 
veniunl; et si propter multam fatuitatem boc con- 
cesaerint, rursus interrogandi sunt, si appetitus in- 
fnitus est omnis? Namque necessarium est, appe- 
titum compleri, dum res, qux desideratur, adfuerit. 
Si vero hoc ita non est in przedietis angelis, erit 
ademptio eorum, qux manifestavit Spiritus sanctius ; 
quando nequaquam habere possunt concupiscentiam 
eorum, quorum ad hsc natura apta denegatur. 

Vgns. 15. « Sed secundum euim, qui vos vocavit, 
sanctum, et vos sancti ín omni conversatione eri- 


tis, quia scriptum est ; Sancii eritis, quia ego sum - 


sanctus. » 

Cum Deus, qui per Evangelium evocavit ad salu- 
tem, sit sanctus, necesse est obedientibus vocationi 
emni conversatione atque prudentia fieri sanctos 


Loquere omni congregationi filiorum Israel et dices 
eis : Saneti eritis, quoniam Dominus Deus vester 
sanctus est**!» Dicendum tamen est, quod si noa 
inveniretur ita positum, non omnino secandum di- 
etum sermonem, hujusmodi dieta quiereremus, sed 
intelligibiliter, dum omnia spiritualia divinitus elo- 
quia doceant, quoniam et qui vocat sanctus est, et 
qui vocantur, ut. sanciiicentur, adveniunt. Requi- 
rendi vero sunt. Manichzi, si creator est, qui bzec 
dicit, quomodo sanctus est, sanctificans eos quibus 
hzc revelata sunt, qui scilicet ulira eum sunt, que- 
rum nec aliquando habuit scientiam? Si vero Pater 
Salvatoris est, οἱ Filius cum eo hac dicens, quo- 
modo propbetz, noa ejus, sed Dei creatoris exsis- 


B tentes, desiderium habuerunt promereri ea quz 


diligitis? Qui ultra Deum eorum est, bujus not- 
tiam non habet. Quapropter oportet eum (65) Deum 
prophetarum et Evangelii confiteri, secundum pie- 
tatis verbum, cum nihil occorrit. 

Vgns. 41. « Et si Patrem invocatis eum, qui sine 
discrimiue personarum judicat, secundum wuuius- 
cujusque opus, » eic. 

Si is quem vocant Patrem, judex est, personam 
non accipiens eorum qui judicantur ab eo, et se- 
cuudum uniuscujasque judicat actionem, cum ii- 
more et omni sancta conversatione perficere omne 
tempus incolatus nostri festinemus. Sic enim po- 
terimus et Patrem eum tribuentem promissiones 
agnoscere, et extra omne supplicium permanere. 
Quarendum est enim, si Pater judicat nullum et omae 





judicium dedit Filio*? : quid hie possit intelligi ? 


Ὁ Πατήρ ἐστιν ὁ σηµαι- 
γνόµενος, πῶς χριτὴς οὗ- 
τος, κρίνων χατὰ το Exá- 
στου ἔργον; 'O γὰρ Πα- 
τρ κρίνει οὐδένα, ἀλλὰ 
πᾶσαν χρίσιν δέδωκε τῷ 
χιῷ. El δὲ ὁ Υἱὸς χρινεῖ, 
πᾶσαν τὴν χρίσιν λαθὼν, 
πῶς Πατὴρ τυγχάνει ; 
Πρὸς ἃ λεχτέον, εἰ Πατρὸς 
καὶ Υἱοῦ µία θεότης, χρί- 
νοντος τοῦ Υἱοῦ, ὁ Πατήρ 


ejus, prsecipue dum is, qui vocat ad hae, invitet D ἐστιν ὁ χρίνων, ἀλλὰ xat 


el tribuat. sauctilatem. Ait enim : Quomodo ego 
fons sanctitatis sum, per substantiam sanelus exsi- 
siens, vos studete participari sanctitate (62), quos 
diligo, ut sitis sicut el ego. Et vide dispensatienem : 
8e namque sanctum esse dixit; accedentes autem 
ad eum, fieri, vel futuros sanctos invitat. Quaren- 
dum est in qua Veteri Scriptura homini sint verba 
posita. Et notandum est, quoniam in Levitico legi- 

*! Levit, xx, 96. ** Joan. v,22. 


(57) Hzc ος snis adjecit Epiphanius. 

($8) Locum corruptum esse, nemo non videt. 
Seuwus, qui deheat inesse, ex nexu sententiarum 
facile intelligitur. Vitium in ultimis verhis latet, 
qua nunc ita. refinxeriimn : ipsum vero, cujus causa 
(once fon , non alius causa agitur. Cfr. Viudic. 


ὁ Υἱὸς δύναται πατὴρ εἷ- 
ναι τῶν γεννητῶν, Ysvvh- 
σας αὐτοὺς µετουσἰᾳ ἁγιό- 
τητος. Πολλάκις γὰρ τε- 
χνία ἑαυτοῦ καὶ τοὺς ua- 
θητὰς ἐχάλεσεν. - 


Si eniin. Patrem, qui si- 
gnificatur, quomodo ju- 
dex iste, et judicans se- 
cundum — uniuscujusque 
opus? Pater enim judicat 
nullam,sed omne judicium 
dedit Filio. Si vero Filius 
judicat secundum unius- 
cujusque opus, omne judi- 
cium sumens , quomedo 
Pater exsistit? Pro quibus 
dicendum est, quoniam et 
Filius eadem divinitate 
est, judicante Filio, Pa- 
ter est qui judicat. Sic 
el Filius pater est geni- 
torum, generans 605 par- 
ticipio sanetitatis,  Sae- 
pius enim filios suos vo- 
cavit apostolos 


Et alii dixit : « Fili, remittatur tibi peccata tua** ;» 


(59) Seribendum est, respicientes. Hane verissi- 
mam Mingarellii conjecturam ipse flagitat sensus. 

, endum videtur, si. . 

61) Offendor in numero singalari. Scribendum 


videtur, creatores. 
(62) G. sanctitati. 


(65) Legendum videtur, eumdem. 


1761 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S, PETRI. 


1163 


alteri vero ait : « Filia, fides tua te salvam fecit 5.» A tot vos nasci denuo?!, » et. quiecuhique reperimmtur 


Et hzc, qui (64) divinitati derogantes, possunt euffi- 
eienter arguere; dicens enim esse judicem creato- 
fém, non dabitetis eumdem putare, qui Pater est 
d.lectorum Christi. Quapropter una divinitas etiam 
per hac verba, v. 25: « Renati non ex semine cor- 
ruptibili, sed incorruptibili, verbo Dei vivi et per- 
manentis, » Regenerationis et restitutionis nomine 
significat introduetionem nativitatis post destructio- 
nem prisez generationis factam. Quomodo enim 
non babuit destrui, cum esset corruptibilis, ut postea 
incorrupta veniens, maneret sPlerna; servans per- 
fecte et sine aliqua circumscriptione vits eos qui 
nascuniar ex ea? Est euim prima nativitas, secun- 
- dum Adam, mortalis, et ideo corruptibilis, posterior 
autem ex spiritu et verbo semper vivente Dei. Et 
hoc ergo verbum, quod pro semine ponitur, incor- 
rupta demonstrat, quia ex virtute et spiritu ei con- 
gruente dicitur incorruptum : « Omnis enim, qui 
nascitur ex Deo, peccatum non facit, quoniam se- 
sen ejus in eo manet, et nen potest peccare, quo- 
niam ex Deo natus est**,» Ad hoc quoque perci- 
piendum est etiam illud : « Filii regni sunt semen 
bonum ?'.» Hzc ergo nativitas incorruptibili semine 
consistit, verbo Dei vivi et permanentis. 

Λόγον ζῶντα θεοῦ, xal "Vivum veroet permanens 
µένοντα εἰς τὸν αἰῶνα τὸν — verbum dicimus secun- 
«ὑαγγελικόν qnot λόγον. dum evanrelicam disci- 

| plinam. 

Hoc .ergo conscriptor Epistola confirmare volens, 
sssumpsit exemplum feni, dicens, v. 24. «Aruit 
fenum, et flos ejus decidit, verbum autem Domini 
manet.» Qus cum dixisset, verba prophetica inter- 
pretatus est, dicens, v. 25: « Hoc est autem ver- 
bum, quod evangelizatum est inter vos. » Seculus 
est illic Dominum, ubi ait: « Verba mea non trans- 
ibunt *?, » Si vivum est verbum et permanens in 
his, significari putamus illud quod erat in principio 
apud Deum **, Dei Verbum (65). Requirendi sunt hz- 
retici, circa quos dicunt fleri regenerationem t Pu- 
tasne circa terrenos? Sed impossibile est, non enim 
naturam habet (66), secunduwu eos, incorruptibile 
suscipiendi semen. Si vero hoc impossibile est, erit 
potíus impossibile, de spiritualibus hsc intelligi : 


his esse similia, quibus ostenditur, non esse natu- 
ram bonam et malam. 

VrRs. 4. « Ad quem accedentes lapidem vivum, 
ab hominibus qnidem reprobatum, a Deo autem 
electum et honorificatum, et vos tanquam lapides 
vivi :zediücamini in. domum spiritualem, in (68) sa- 
cerdotium sanctum, offerentes hostias acceptabiles 
Deo, per Jesum Christum. » Qui 24 Evangelium ac- 
cesserunt, renati ex incorruptibili semine, genus 
electum atque probatum sunt; simol et vivi lapides 
constituti, superssdificad viventi lapidi, electo et 
honorato, fundamento apostolorum et prophetarum, 
ad perficiendam Deo spiritualem domum, ad quam 
perducuntur, magis autem offeruntur spirituales 


B hostis, de quibus dictum est : « Immola Deo sacri- 


ficium laudis?*; » et iterum: « Sacrificate sacrificium 
justitize **. » Hsec vero sunt sanctorum orationes con- 
templatio et actus egregii oblati, non per 4ρυγα- 
tum pontificem, sed per sacerdotem, qui secundum 
ordinem Melchisedech permanet iu seternum, Hic 
enim est Jesus, summus .Pontifex, pertransiens 
omnes colos. Illius ergo personam gerit homo, as- 
sumplus a Dei verbo, unde non ei, sed per eum, 
Deo hosti: dicuntur offerri, cum divinitas una sit 
Patris et Filii, et qua Deo Patri sacrificantur, offe- 
runtur et Filio. 

Vgns. 7, 8. « Vobis ergo honor credentibus : non 
credentibus autem, lapis, quem reprobaverunt zedi : 
ficantes, hic factus est in caput anguli, et lapis offen- 
sionis, et petra scandali (69), qui offendunt verbo, 
hec credunt, in quo et positi sunt. » 

Sicut Jesus, cum sit lumen, iterum ad judicium 
venit in mundum, ut illuminaret eos, qui czeci erant, 
ante ejus adventum, et exczcaret, qui male vide- 
bant ** : sic etiam positus est ad ruinam et resur- 
reciionem multorum in Israel 35, et excitans eos, 
qui peccato corruerant, el corruere faciens qui in 
peccatis.statum firmissimum possidebant. Sic et 
cum lapis electus et honoratus sit, honorem praesta 
iis qui per fidem superzdificantur in eo, fundamen- 
tum eorum robustissimum vehementer exsistens, 
Αριά eos, qui non credunt, non honorabilis , sed 
offensionis est lapis, et petra scandali, cum similes 


nam si anima semen per substantiam spirituales (67) D exsistant zedificatoribus, qui despexerunt eum. 


sunt ui ipsi volunt, quid eis amplius generatio prz- 
bebit utilius? Quapropter de voluntaria regenera- 
tione hoe sapiendum est, ut possint congruere, qua 
sequuntur. Sic enim habet : 

CAP. H, vgas. 1. « Deponentes igitur omnem ma- 
liiam, et omnem dolum et simulationes, » rel. 
Turbat enim hereticos etjam illud : « Nisi quis re- 
natus fuerit ex aqua οἱ spiritu?**;» et illud : «Opor- 


35 Luc, vit, 50. **1 Joan. ui, 9. 
31jbid, 5. ** Psal. rxix, 14. ** Psal. iv, 6. 


64) Aut delendum qui, aut ita. scribendum, eos, 
qui divinilati derogantes suni, possunt. 

(65) Carpit Manichzos. 

(66) Rectius habent, nempe terreni. 


*! Matth. xii, 38. 
** Joan, 1x, 99. 


Τουτέστιν οἱ ἐκ περιτο- Hi namque sunt Scribae 
pe πάλαι πρότερον ol- et Phariszi. 

χοδομοῦντες Γραμματεῖς 

καὶ Φαρισαῖοι καὶ ἀρχιε- — 

ρεῖς. 

Ad hoc enim, hoc est, ad non eredendum et offen- 
dendum, in eo positos dicit eos qui ab ejus doctrina 
dissentiunt,. Est autem positio, qua positi sunt, Το” 


*5 Marc, xit, 31... ?*? Joan. 1, 1. ?* Joan. ui, 5. 


9 Luc. i, 34. 


67) Corrige, Semen..... spirituale. 
pe lta ed. princeps. Gal. et. 
69) Cum Galiandio interponendum est, his, 


^ 


1165 


DIDYMI ALEXANDRINI 


luntaria, initium non credendi gerens. Sicut enim Α σης ἁπιλείας Υεγεννη- 


mundus, qui in maligno positus est **, non ex na- 
tura, sed ex passione propria positionem habuit in 
maligno; ita, οἱ de quibus sermo est, ad non cre- 


dendum a semetipsis sunt positi, cognati exsisten- 


tes eorum qui traditi sunt ad contumelias passionum 
et reprohum sensum. Quia enim peccantes in multa 
patientia eos portabat Deus, contemnentes benigni- 
tatem οἱ longanimitatem ejus; post multam invita- 
tionem doctrinamque reliquit eos secundum pro- 
priam pergere voluntatem; quando alios quidem 
wadidit coelesti militi: deservire, alios autem di- 
versis concupiscentiis cordis sui ad impudicitiam. 
Nemo in se quidem miretur, audiens, quoniam una 
res aliis sit ad utilitatem, aliis ad laesionem, Vide- 


mus enim eumdem cibum aliis quidem salutem, aliis B 


ferre necem, Idem odor unguenti aliis quidem no- 
cet atque mortificat, aliis prodest. Sic el spirituali- 
ter accipiendum est, quoniam apostoli Cbristi bonus 
odor sunt, aliis odor ex vita in vitam, aliis ex 
morte in mortem 31. Huuc sermonem extendimus, 
eo quod male quidam istis uluntur. 

VEns. 9. « Vos autem genus electum, regale sa- 
cerdotium, gens sancta, populus acquisitionis, ut 
virtutes annuntietis eis (70), » etc. 

Secundum veterem dispositionem legis, aliud erat 
regnum, et aliud sacerdotale genus, sacerdotale 
namque a Levi, regale ex Juda genere succedebat. 
Alter enim apud Hebrzos regnabat, eL alter sacer- 
dotium obUnebat. 


Post illam itaque constitutionem successit Evan- C 


gelium, unum et eumdem sacerdotem regemque con- 
siituens. Christus namque utrumque est. Ad eum 
namque diclum est: « Tu es sacerdos in zter- 
num ??; » et iterum : « Ego suscitavi eum regem 
cum justitia.» Sed et ipse de se dicit: « Ego autem 
constitutus sum rex ab eo **,»hoc est,« a Deo. » Ilis 
jtaque dispensatis, necessarium erat, dispersos (71) 
ab eo, qui simul rex et sacerdos est, electum esse 
genus et regale simul atque sacerdotale. 


Too γὰρ  vevviisavvo; Patre siquidem eorum 


µένοι. Περιποίησις γὰρ 
τὸ xav ἐξαίρετον tv. τς- 
ριουσίᾳ xal χτήµατι λε- 
λογισμένον. 


1764 


extranei ab omsi pesói- 
tione facti, acquisitio, 
qua fitex his, qui susei- 
piuntur, non qui proji- 
ciuntur. 


Fugiendum est jtaque, de naturis loqui, quod Ma. 
nichai proponunt, dicentes bonam sea malara nate- 
ram, eliam propter presentes voces; mam quol 
eligitur, non ex nalura, sed virtutis munere possi- 


detur. 

Ἐπειδὴ δὲ ἀπὸ διαφόρων 
ἐθνῶν xal νοµίµων xe- 
χλήμεθα, ἐν τῷ ἀἆναλα- 
θεῖν µίαν γνώµην, pd 
πίστει χαὶ διδασχαλίᾳ 
προσέχοντες, δι’ fjv φυχὴ 
xai χαρδία µία, ἓν ἄγιον 
ἕἔθνος ἐσμὲν, χαὶ λαὸς εἰς 
περιποίησιν , τουτέστιν 


Quarendum est autem, 
quomodo, dum ex ombpi- 
bus gentibus sint vocati 
fideles, unam gentera 
sanctam eos esse dixerit. 
Et dicendum , quia for- 
san, licet ex diversis gen- 
tibus sint vocati, tamen 
eo quod respuerint om- 


ἀμφοτέρας τὰς ἀρχὰς 
ἔχοντος, ἀνάγχη χαὶ αὖ- 
τοὺς ὡς &àx βασιλέως βα- 
σιλέων, xat ὡς ἐξ ἱερέως 
ἱεράτευμα εἶναι. Διὸ xal 
ἔθνος ἅγιον ὑπάρχομεν, 
κληθέντες ὑπὸ τοῦ xa- 
λοῦντος ἁγίου ὕντος ἐπὶ 
τὸ ἅγιοι ἔσεσθαι οἱ αὖ- 
τοὶ, πρὸς τὸ ἔθνος ἅγιον 
ὑπάργειν. Καὶ λαός ἐσμεν 
εἰς περιποίησιν, ἔξω πά- 


*6 [ Joan. v, 19. 


utrumque habente prin- 
cipatum , necesse eos 
tanquam ex rege regale, 


εἰς &xoboytv. nem vanitatem, propter 


quam gentes dispersa videbantur, et susceperint vo- 
luntatem unam, eamdemque mentem, unam respi- 
cientes utique disciplinam et fidem unam. 

.. Quando anima et cor sit omnium credentium, ideo 
una gens dicti esse noscuntur. 

Vens. 10. « Qui aliquando non populus ; nune sr- 
tem populus Dei, quorum aliquando non misertus 
est, nunc autem miseretur. » 

Intelligenti, quoniam de his, qui credidernnt ex 
gentibus, haec conscripta sunt, nihil occurrii adver- 
sum, quoniam ante vocationem, cum non essent 
populus Dei et misericordiam consequerentur, evoz 
cati a Deo venerunt ; multa namque ex boc adversi- 
tas consistil eontra eos, qui putant, hzec de diversis 
esse conscripta naturis. Non enim possibile est, de 
spiritualibus dici, quia fuerunt aliquando non Ρορυ- 
lus, et misericordiam non habentes, neque rursus de 
terrenis, quoniam de non populo populi (72), et de 
non nisericordiam eonsecutis, misericordiam con- 
seculi sunt. Malitia namque nec populum nec mi- 
serandam (75), cum malitiz perceptibiles spirituales 
non sunt (74) ; sed ex virtute misericordiam conse- 
quuntur, et populus Dei flunt, terrenz vero virtutis 
e diverso susceptibiles non sunt. Frustra ergo arbi- 


et tanquam ex sacerdole p trantur. diversitatem natura h:»c verba significare. 


esse facerdotale genus. 
Qoapropter gens sancta 
dicuntur, vocati ab eo, 
qui sanctus est, ut sancti 
sint. Hi namque super 
hoc, quod sancta gens 
vocantur, etiam populus 
acquisitionis exsistunt : 


(10) Miror, vitium fere apertum vel Gallandium 
Jatuiss^, Patet autem scribendum esse, ejus. 

(74) Dispersos ferri nequit propter sensum, Duto 
scribendum essc, dispensalos, vel euspensos. 


VERs. 11. « Charissimi, obsecro tanquam adve- 
pas et peregrinos, abstinete vos a carnalibus desi- 
deriis, quz militant adversus animam, » etc. 

Qui propter divinam pietatem digni sunt, ut 
amentur, jure charissimi nuncupantur, non eo quod 
tales natura fuerint, sed quia esse meruerunt. Con- 
Bcriptor ergo hujus Epistole dicit, quoniam prseci- 
puo circa vos affectu constringor, obsecro ac invi- 


ΤΗ Cor. 1, 19,10. 9^ Psal. cix, 4. 9 Pesl. v, 6. 


(72) Scribendum videtur, popzius facti. — 
(151 Fortasse ita, nec populus, nec miseramii, 
(14) Epiphanius siue dubio scripsit, sint. 


4765 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. PETRI. - 


11606 


ευ, ut abstineatis à carnalibus desiderlis, qui mili- A oporteat eis subdi, id est, ut tributum solvatur at- 


tant adversus animam, et inimicitias multas habent 
adversus eam, quoniam alia animz, et alia carnis 
substantia est. Illa siquidem, incorrupta et immor- 
talis, incorrupta immortaliaque desiderat; hzc au- 
tem, cum sit corrupta atque diffusa, turpia et lau- 
guentia concupiscit. Hac igitur differentia consi- 
stente cirea carnem et animam hominum, necesse 
est, et studia uniuscujusque substantix: esse con- 
traria. Quia vero alterius generis est alteriusque 
substantie anima prater corpas, palam advertenti, 
compassiones eorum atque discordias (75); nam 
quando subtrahit se anima a passionibus corporali- 
bus, munda et splendida conservatur, salubriter 
operationes dignas el pure intelligens ac perficiens, 


memoriam habens boni, diligens Deum, et scien- B 


tiam ejus habere volens. Quando vero carnis pas- 
sionis implicatur, omnia apud eam his adversa 
reperiuntur; qua intellexerit, oblivioni repente 
tradit, qu: dudum sciebat, amittit, amorem libidi- 
mis habens potius quam Dei dilectionem, ita ut 
pene ad hoc usque credatur pervenire, quatenus 
tota putetur converti in carnem. De quorum tali 
effectu in Scriptura divina nomina hujusmodi refe- 
runtur; carneus enim, qui venditus est sub peccato, 
vocatur ; sed etiam ílli qui vehementer inclinan- 
tur ad carnem, et sancto. Spiritu desolantur, pro- 
pterea carnes nuncupantur, dicente illis Deo : 
« Non permanebit spiritus meus inter homines istos, 
eo quod carnes sunt *. 1 Cum igitur anima, prz- 
ter naturam degens, carnea vocetur, et cum secun- 
dum naturam movetur, spiritus invisibilis, mens et 
occultus homo dieitur, constat, quod non est de 
substantia corporis, cum sit immortalis atque per- 
petua ejus natura, et corpori bumano adhzreat, et 
in eo vivat, quatenus possit data hominibus man- 
data servare, οἱ illuminata Christi virtute possit 
sscendere, sequendo verbum, quod eam invitat 
ascendere per :xdifleatlum ascensum, qui ducit ad 
celum. 

Vgns, 15. « Subjecti estote omni humana ordi- 
nationi propter Deum. » 

Sicut alia fiunt propter Deum frequenter, et pro- 
pter aliud, similitet et subjici principibus et pote- 
statibus humanis, aliquando propter Deum, aliquan- 
do propter aliud quidquam fit; qui enim propter 
Dominum subditur eis, qui ad principandum sunt 
constituti, tunc solummodo eis subjeetus non est, 
quando contraria voluntati Dei precipiunt. Quapro- 
pter etiam reluctandum est usque ad mortem, si 
quando voluerint extra Christum nos facere aliquid, 
dicere vel agere preter sensum aut sanctiones ec- 
clesiasticas. Manifestat itaque Paulus, in quibus 


9 Geu, vi, 9. Ὁ Matth. xxi, 21, 
(15) Sensus flagitat, eque discordes. 
(16) Reete Gall. conjecit : que autem. sunt, ex 

Feo ordinata sunt. Cfr. Rom. xut, 1, αἱ δὲ οὖσαι 

ὑπὸ θεοῦ τεταγµέναι εἰσίν. Hoe genuina lectio ; 

omittendum est ἑξουσίαι Vid. Griesb. ad bh. |. 


** Rom. xin, 14. 


que vectigal; ut libertatis pudor apud eos decenti 
jure servetur. Sic enim redditur honor, cui con- 
gruit, et timor, cui debetur. Hoc enim prz omnibus 
docuit Salvator, dicens : « Oportet reddi, qus sunt 
Cesaris, Cesari, οἱ qux» sunt Dei, Deo *'. » Ordi- 
nationem vero humanam dixit potestatem, quz ho- 
minum dispositione consistit. 

Vens. 15, 14. « Sive regi, tanquam praecellenti, 
sive ducibus, tanquam ab eo missis, ad vindictam 
malefactorum, laudem vero bonorum. »- 

Precones veritatis omnem malitia occasionem 
auferentes a nobis, scribunt quatenus tales simus 
apud cos, qui in potestatibus degunt, ne per nos 
Evangelium aut doctrina ejus impediatur, nolentes 
nos eis officium debitx devotionis exsolvere, et eo- 
rum actibus esse subjectos, quando tamen rectis 
legibus aliquid agere comprobantur. Scribit itaque 
Petrus, omni ordinationi liumanz subjiciendos, re- 
gibus quidem, tanquam egregium culmen habenti- 
bus, ducibus autem, tanquam missis ab eo ad com- 
probationem bonorum, et malorum scilicet ultio- 
nem. Paulus autem : « Omnis, » inquit, « anima 
potestatibus sublimioribus subdita sit; non enim 
est potestas nisi a Deo : qua autem (76) ex Deo or- 
dinata sunt **, » et reliqua. His igitur ordinationi- 
bus ab eo, qui bonorum est causa, constitutis (ipse 
namque constituit, et destruxit reges, cujus Sapien- 
tia dixit: « Per me reges regnant, et potentes scri- 
bunt justitiam. Per me principes magnificantur, et 
tyranni per me possident (77) terram *5, » non oportet 
conturbari, si quando flunt hujusmodi judices, ut 
male quiddam (78) faciant, ut puniant bonos, ap- 
probent autem et laudent imobedientes legi, sive 
amore pecuniarum, sive gratia delictorum 1n ali- 
quos opportune non facientes judicium, faciant 


 transcendentes legem absque providentiz voluntate, 


per quam ad culmen evecti sunt. Et non miseran- 
dum (79), si aliter faciant , quam vult ille, per 
quem adepti sunt potestatem; nam pene apud oru- 
nes invenis esse peccata. Dedit nobis Deus sensum, 
ut utamur; utiinur eo male frequenter, sed nostra 
voluntate. Quod autem ita flt, non oportet, ut il- 
lum, qui dedit sensum, culpare debeamus. Plaita- 


p Vit in. nobis vigorem, ut diligamus, et odio habea- 


mus, ut quidem odio habeamus 1nala, et diligamus 
bona. Hoinines ergo e diverso muneribus his utun- 
tur, non itaque Deus, sed et ipsi sunt magis in 
culpa. Quapropter omni querela liber est Deus, sci- 
licet his (80), qui ab eo ad principandum consti- 
tuuntur, absque ejus proposito perpetrare aliquid 
noscuntur. Gonstituit enim eos, ut terribiles et 


malorüm tortores essent, et laudatores bonorum, 


*3 Prov, vii, 15, 16. 


TT) Hzc verba primus parenthesi inclusit. Gall. 

18) Ante Gall. quidam. 

19) Recte Gall. mirandum. 

80) Gall. scilicet si hi. Rectius, scilicet si ii. Pos- 
set tamen ferri his, 


1707 


DIDYMI ALEXANDRINI 


δἱ honorantes bonos. Qui dum usi fuerint lioc modo A pro malo, aut maledictum pro maledicto reddens '^ ; 


potestate, quam obtinent, non solum non offendi- 
mur, sed etiam collaudaumus eum, qui ordinatum 
appetit principatum. Si vero contrarium hi quid- 
| quam gerant, non aceusemus Deum, sed potius lon- 
ganimitatem ejus circa eos, sicut circa alios homi- 
nes, qui deliaquunt, admiremur. 

VzBs. 16, 17. « Sed sicut servi Dei, omnes ho- 
norate, fraternitatem diligite. Deum timete, regem 
honoriflcate. » 07 

Cum differentia sit üiliorum Dei atque servorum 
ejus, servis jubetur, ut timeant, sicut et ipse Deus 
dicit : « Si Dominus ego swm, ubi est timor 
meus *? » Nequaquam tímorem, sed gloriam a 
filiis exigens, cuin. dicit: « Et si Pater ego sum, 
ubi est gloria mea **? » Filius eaim glorificat Pa- 
trem, et servus timet dominum suum, sicut pro- 
pheta dicit. Quia igitur scribens hzec nondum filios 
factos, sed servos adbuc novit, quibus scribens (80*) 
ait: « Sicut servi Dei Deum timete. » Consequens 
est enim, ut per hac verba disciplinabiliter, et sic- 
ut oportuit, omnes, qui in sublimitate sunt, hono- 
rentur, et diligantur recta voluntate fraternitatis, 
Omnium enim, qui laudabiliter agunt, Deus timor 
εἰ fendamentum est (81). Et: « Deum timete, » 
verumtamen hoc principali ordine censervanduim 
est. 

Τελν. 18. « Servi, obedite cum omnitimore dominis 
vestris,» etc. Non passibilem timorem servos habere, 
pracipit, apud dominos ; bic enim irrationabilis et ad 


Wrationabilia constitutus est ; sed eum, qui cum C 


disciplina et recta ratione consistit, cujus proprium 
est reverentia. Qui enim propter Christum et do- 
ctrinam ejus Deum timet, cum reverentia ei subje- 
clus est, cum ille, qui per verbera aliaque tor- 
menta timet Deum, passibilem timorem babere vi- 
det (82). Hac significatione et hic post alia vertit se 
2d feminas, dicens : « Considerantes vestram in ti- 
more castam conversationem. » Et frequenter Scri- 
ptura hzc de timore tali modo perloquitur : 

VgRs. 25. « Qui cum inalediceretur, non male- 
dicebat, cum pateretur, non comminabatur. » 

Prisentes equidem laudes ejus sunt, qui volun- 
tariam, el non substantialem habet benignitatem, 


sed neque cum pateretur comminabatar eis, qui 
malis afficiebant eum, tradens eos, qui insurgebant 
adversus. eum, juste jndicanti Deo, verbo inbabi- 
tanti in semetipso ; nam licet unitas divina sit san- 
eta et impartita hominis ad verbum, verumtamen 
alter est intellectus hominis assumpti, et aker as- 
sumentis eum Verbi Dei. Audientes eum : « Ego 
et Pater unum sumus *^; » el: « Ego in Patre ei 
Pater in me est *!; » et illud : « Qui videt me, vi- 
det et Patrem **,» intelligimus, quod, qui bzec dixit, 
unigenitus Dei Filius est. Et rursus cognoscentes 
illad: « Nugac anima mea turbata est **; » et : 
« Qui ccpit mostus esse et. contristari **, » de 
homine, quem assumpsit, seripta sentimus. 


B  CAP..lll, vens. 6. « Cujus estis filis benefaciea- 


tes, nec timentes ullam perterbatiopem. » 

lJuvitat feminas, ut imitentur sanctas, et praecipse 
Saram, suadens eis sic subjici viris, sieut illa sub- 
dita erat Abraham , cujus et filias ess factas dicit 
per operationes bonas. Sicut enim, qui faciens opus 
Abrabam , et habens ejus fidem, filius ejas fit, ita 
bona facientes fideles feminz, matrem habent Saram. 
Et hzc quidem ad textum. Allegorice vero conside- 
ramus, quomodo quilibet sit filius Abraham et Saree, 
hoc modo ut Apostolus ait, dicens : « Quia Abraham 
duos habuit filios, unum de ancilla, et unum ez 
libera **, » Deinde spiritualiter intelligit per muhe- 
res duo testamenta ; et post alia. dicit, « Eum qui 
ex libera natus est, » secundum Spiritum sanctum 
liberam dicens, supernam Jerusalem **. Concordat 
his verbis prophetia dicens : « Respicitle Abraham 
patrem vestrum, et Saram, quae vos concepit 9.» Noa 
enim possibile est, ad illos bomines, id est, Abra- 
ham et Saram hzc referri carnaliter. Quomodo enim 
adhuc conciperet hujus prophete lempore, qus 
ante multos annos nature debitam susceperat mor- 
tem ? Quapropter et hzc percipienda sunt proxime 
verbis Apostoli dicentis : matrem esse earum, qoe 
secundum spiritum generantur, non feminam, sed 
testamentum novum et Jerusalem esse supernam, 
et invitat mulieres, per opera bona matrem babere 
Saram, et super omnia consistere, nec habere timo- 
rem illum, quem pavor sequitur, et tumultus, quem 


per qna verba nos invitat ad laudem ejus, qui na- p rationabiliter perfecta charitas mittit foras **, quo- 


turam non habuit.ad peecandum, quasi substaptiale 
sit ejus bonum, Unde hominem Jesum laudat, qui 
peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore 
ejus **, et expertus omnia, secundum similitudinem 
nostram, prater peccatum "'. Quapropter οἱ pre- 
sentia de eo sunt percipienda, qui alibi dicit : « Quee- 
ritis me occidere, qui veritatem loquor vobis *5. » Qui 
cum malediceretur, non maledicebat, mulli malum 


* Malach. 1,6. ** ibid. ** Petr. sq, 22. 
id Joan. x, 90. ^*' Joan. xiv, 10. ** ibid. 9. 
ο jbid. 26. — *' δα. 1:1, 2. ** 1 Joan. iv, 18. 


80*) Fortasse , quibus scribit , ait. 


81) Locus male sanus, cui medelam ego qui- 
dem ncscio. , ego q 


^! Hebr. iv, 15. 
53 Joan. xn, 27. 
50 Ίσα, L1, 12. 


niam poenz magis est, non Dei. llunc enim per om- 
nia divinus interdicit sermo, alicubi quidem dicens : 
« Quid est, ut timeas hominem mortalem **? » Ali- 
cubi autem : « Nolite timere eos, qui occiduat 
corpus **, » et alia bis vicina. 

Vgas. 45. « Dominum vero Christum sancti&eate 
in cordibus vestris. » 

Sieuti non (83) magnificatar Deus, nop augmen 
*» [ Petr. ni, 9. 


4$ Joan. vin, 40. MES. d 
alat. tv, 


9^ Matth. xxvi, 97. 
** Matth. x, 23. 


re Legendum est, videtur. 
83) Ita edit. ante Gallandium, sine sensu, Veria 
sima est Gall. conjectura, dum. 





4769 ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. PETRI. 41170 


tum magnitudinis ei proferri significatur, sed neque, A bitrantes actibus solis incumb!, cum neque ipsi in- 


dum glorifleatur, ei extrinsecus culmen sublimitatis 
affertur, sic neque dum sanctificatur Dominus, el 
titulus sanctitatis augetur. Unde οἱ in cordibus 
nostris hoc facere jubemur. Si enim sanctitatis ejus 
integram perfectionem habuerimus, non tantum ore 
eum sanctiticamus, sed in cordibus nostris. Deum 
enim hoc facimus intellectu nostro, Dei sanctitas 
magis augetur. Similiter et qui magnificat eum, 
magnitudinis ejus participium suscipit in semet- 
ipsum. Unde dictum est : « Magnificat anima mea 
Dominum *!; » et iterum : « Magnificate Dominum 
mecum **, » Similiter et de gloria ejus dicendum 
cst. Haee autem non videantor esse mira, subtiliter 
advertenti : quod dicitur a nobis, bona non susci- 


culpabiliter poterint apprehendi ab eo qui sine 
doctrinze ratione vivere concupiscit, Quomodo etiam 
ipsi tum claudendi suat, dum cum ratione celebran- 
tur? Quod ergo petulantes inexaminabiliter aliquid 
dicere presumunt, audiant Scripturam sahctam, 
quam sine intellectu et examinatione videri quein- 
quam nosse scripturas culpabile magis est. Scien- 
lia enim, inquit, non intelligentium , inexaminata 
sunt verba, et disciplina sine probatione erat **, 

VgRs. 92. « Qui est in dextra Dei, deglutiens 
mortem, ut vit: aeterps heredes efficeremur, pro- 
fectus in ccelos, subjectis sibi angelis ei potestali- 
bus et virtutibus. » 

Sicut per Filium Dei, quod Verbum est seu [α- 


pit, sed ministra. His enim similiter intelligendum B tio, essentiam cuncta rationalia , et ut essent, ba: 


est, et illud : « Sanctificetur nomen tuum **. » 
Sanctificatur enim nomen Dei, quando induti eo, 
68, quie sunt sanctitatis, implemus. Adhuc accipien- 
dum est et illud : « Deum sanctificate, et ipse erit 
timor vester ; » et iterum : « Si in eo confidis, erit 
tibi in sanctitate. » Vide siquidem, quomodo in 
sanctitate ipse Dominus fit ei, qui sanctificat eum. 
Sic enim, ut sanctificatur Christus ab eo, qui imi- 
tatur eum : sic animadvertendum est, quoniam, qui 
transcendit mandatum prazsens, quomodo maculet 

aristum, qui confitetur eum ore, et negat operibus. 
Sic enim ad quosdam dicit : « Profanastis nomen 
meum in gentibus **. » Per vos enim blasphematur 
homen meum, cun vivitis in peccato. 

Vgns. 15. « Parati semper ad responsionem omni C 
poscenti vos rationem de fide et spe, quz in vobis 
est. » 

Sieuti continue agi, quod bonum est, divina do- 
cirina vult, ita et instructos esse fideles hortatur, ut 
parati sint ad comprobationem rerum sapiendarum 
(84). Quia enim multi,! Evangelio disciplinabiliter - 
intendentes, exigunt nos (85) satisfactionem spei 
beatze, non oportet segnes esse, et ad satisfactionem 
deferre requirentes (86), sed magis esse preparatos 
Christi discipulos, quatenus volenli mutuo percipere 
rationales pecunias non negatur, non enim de sen- 
sibilibus pecuniis hoc apostolis est przeceplum, au- 
rum non habentibus et argentum. Ad hoc etiam 
Paulus invitat, scribens : « In sapientia ambulate, p 
propter eos, qui foris sunt, scientes, quomodo opor- 
teat singulis respondere ** ; » foris dicens eos, qui 
nondum fideles exsistunt. leti namque requirunt, 
volentes agnoscere aliquid de spe, quae in nobis est. 
P,opterea qui presidere ecclesiastico magisterio de- 
putatur, super hoc, quod debet habere doctrinam, 
gebet etiam resulfantes obstruere. Cum ergo sic 
invite divina doctrina preparari fidelem virum, 
nescio unde moti quidam sicut jumenta vivunt, ar- 


" Luc, 1, 46. *'* Psal, xxxi, 4. 5 Mattb, vi, 


buerunt : sic per eum omnium eoruin salus cffecta 
est. Qui enim non substantialiter, sed acquisitive 
sanctitatem habent, cum creaturze sint, jure purga- 
tio facta est circa cuncta, hoc modo habentia boni- - 
tatem. Unde etiam sublimi ore correctionem susci- 
piunt, Pacificavit enim Jesus per sanguinem erucis 
su, que in colis el qux» in terra sunt *', omne 
bellum destruens et. tumultum. Mox enim in de- 
&censu ejus et "nalivitale, facta de Virgine dicium 
est : « Gloria in excelsis Deo et in terra pax **. » 
Concorditer autem et in presentibus dictum est, 
quia, cum resurrexissel a mortuis, οἱ sederet in 
dextera, in excelsis, profectus in collum, subjecti 
sunt angeli ei, potestates atque virtutes. Sieut enim 
bomines, abstinentes a peccatis subjecti sunt : ila 
ei superiora rationalia correcta spoutaneis culpis, 
quz forsitan habuerunt, ei subjecta sunt, completa 
dispensatione habita, pro salute cunctorum. Possi- 
bile est autem, aliquos hujusmodi spontaueis pas- 
sionis voluntatibus abstinentes dicere, quia nom 
omnino mutatio facia significatur subditorum ani- 
malium supernorum. Cum tali intellectu, quae scripta 
sunt, suscipiuntur, Deo Verbo exsistente Filio Del, 
omnis creatura tanquam regi omuipotenti subdita 
est, Et quoniam hic Deus Verbum hominem 945 
sumpsit, eumque suscitans post mortem super oni 
nia principia, potestates, virtutes et. dominationes 
esse constituit : huic omnes angeli Dei, jussi eum 
adorare, subjecti sunt, scientes eum uniri cum Deo 
Yerbo, cum in dextera diviuitatis sit, et in nomine 
ejus non solum terrena el inferna, sed etiam cao- 
lestia genu flectant, et omnis lingua ad gloriam 
Dei Patris Jesum Dominum esse confiteatur **. Cum 
autem omnem linguam audis, non humana solum 
debes numerare eloquia, sed etiam eorum qui suut 
in celis. Dieta. enim sunt et illorum lingua, cum 
ait : « Si linguis hominum et angeloruw loquar ", » 

CAP. 1V, vens. 17. « Si autem initium 8 nobis, 


9. "Ezech. xxxvi, 39. 5 Coloss. 1v, 5, 6. 


€ Eccli, xix, 48, 19. 9" Coloss. 1, 20. ** Luc, 1,41. ** Philipp. i, 10, 11. 1ο ] Cor. xui, 4. 


(84) Gall. sperandarum. Que conjectura. ab iis 
qna statim sequantur, magnaut habet commenda- 
onem. 


Ῥλτποι. Gn. XXXIX. 


(85) Interponendum videtur, ad. 
(86) Fortasse, nequientes. 


rri 


pius ubi parebit ? » 

"Ὅτι ὁ χαιρὸς τοῦ ἄρ- 
ξασθαι (τὸ χρῖμα ἀπὸ τοῦ 
Θεοῦ), τουτέστιν ἑνστάν- 
τος τοῦ καιροῦ, τοῦ λα- 
6εῖν ἀρχὴν τὸ « τοῦ θεοῦ 
κρὶμα, ἀπὸ τοῦ θεοῦ δια- 
θαΐνειν ἄρχεται, τουτέστιν 
ἀπὸ τῶν µειζόνων εἰς 
τοὺς ὑποδεεστέρους, ᾖτοι 
ἀπὸ τῶν πιστῶν xaX συµ- 
πληρούντων τὴν τοῦ Θεοῦ 
Εχκλησίαν.Διὸ xa ἑπιφέ- 
pst, el πρῶτον ἀφ᾽ ἡμῶν, 
ὄντων θεοῦ οἵἴχου, (ἡ) ἑξέ- 
τασις τῶν βεθιωµένων γί- 
νεται, τί χρὴ νοµίζειν τέ- 
λος τοῖς ἀπειθήσασι τοῦ 
Ευαγγελίου (τῷ Εὐαγγε- 
Al) τοῦ θεοῦ; ------ Φά- 
σχων οὖν ἄφευχτον ἆπαν- 
τήσεσθαι τοῖς τοιούτοις 
Χόλασιν, ἣν τέλος αὐτῶν 
ὠνόμασε, περιγράφων fy 
εἶχον ἀπείθειαν, διεγείρει 
τούτονς εἰς φόθον, τουτ- 
ἐστι τοὺς ἀπειθοῦντας τῇ 
θείᾳ διδασκαλίᾳ. 


DIDYMI ALEXANDRINI 


quis finls eorum, qui non credunt Dei Evangelio? A runt, ad resurrectionem vitz? venientibus, qui prava 
et si justus quidem vix salvus sit, peccator et im- 


Instante jàm tempore, 
ut initium sumeret Dei 
judicium, incipit facere 
transitum a majoribus ad 
minores. Quapropter ait: 
« Tempus inchoationig 
judicii ex domo Dei, » 
hoc est, a fidelibus et 
complentibus Dei viventis 
Ecclesiam. Uude etiam 
infert, si primum a no- 
bis, qui sumus Dei domus, 
examinatio actuum cogi- 
tationuinque fit, quem 
creditis terminum non 
credentibus Dei Evange- 
lio pervenire? Per hoc 
certamen multumque ti- 
morem fidelibus infert, 
quatenus caule discant 
judicem, ad quem baberc 
poterunt sine dubio ratio- 
nem. Hoa ergo excitans, 
ad timorem ejus invitat, 
dicens, non credentes di- 
vinz doctring inevitabi- 


1173 


fecerunt, ad resurrectionem judicii suscitantur 7*. 


Μόλις γὰρ τοῦ δικαίου 
σωζοµένου , τουτέστι χα- 
µάτῳ xai θλίψει πολλή 
ἁγωνιῶντος, πῶς τὸ xat 
αὐτῶν ἐζελεύσεται χρῖμα, 


Quapropter nequaqvsx 
inler bonos peccalor e 
impius sapparebié, eum 
justus viz salvetur zs- 
tuando et deceriasndo, 


ἕως ὁ χριτὰς αὐτοὺς δι- quomodo ejus judicium 
χαιώσῃ; transigator? Nam) lieet 
nihil pravi sibi sit conscius, verumtamen sciens, 
quoniam non in hoc justificatur, donec emm js- 
stificet judex, zstuat οἱ decertat. 

Quazstio, utrum aliud sit peccator, et aliod impias? 
Quia hic dicit, sicut et in aliis Scripturze loeis, abi 
ait : «Ideo non resurgent impii in judicio, neque 
peccatores in concilio justorum ??. » Ex boe qui 
dem ostenditur differentia duorum ordinum. 1a 
aliis autem eumdein peccatorem dicit et impiam, 
cum ait : « Statuit autem suam charitatem in nobis 
Deus, quia, cum peccatores essemus, Christus pro 
nobis mortuus est "*, et mox ait: «pro impiis 5, 


Ἔστι δὲ δίχαιος, ὁ ἐν 
πράξει θεοῦ xa0fixov* 
ἀσεθῆς δὲ πάντη ὁ ἕξω 
θεοῦ τυγχάνων, ἁμαρτω- 
λὸς δὲ ὁ περιεχόµενος 
μὲν 0:00, ἄλλως δὲ χα- 
ταφρονῶν xai παραθα(- 
νων αὐτοῦ τοὺς νόμους. 


lem suscepturos scilicet ᾳ Ei δὲ ἀσεδὴς xal ἆμαρ- 
ultionem, quam linem eorum nominaviL, cireum- 


scribentem (87) incredulitatem eorum. 


Docens enim istis verbis et excilans potius eos in- 


quit : Cum justus vix et cuim potiori certamine 
queat adipisci salutem, quil oportet sentire de im- 
piis, quoniam, per se judicati, ad judicium non 
resurgunt, el de peccatoribus, qui in concilio justo- 
rum uun resurgunt ** ? His enim, qui bona gesse- 


"! Psal, 1, 5. 


"* Joan. v, 29. 


73 Psal. 1, 5. 


1» Rom. v, 8, 9. 


τωλὸς ὁ αὐτὸς Aéyoito, 
τὴν διαφορὰν κατ Emi- 
νοιαν ἕξει' δυνατὸν γὰρ 
τὸν ἁμαρτάνουτα εὐθέως 
xai ἀσεθῃ εἶναι, τὸ διὰ 
χαταφρονῄσεως ἀσεθεῖν 
£l; θεόν, 

quando per contemptum 


15 ihid. 6. 


(87) Ex Grzci exempli auctoritate scribendum videtur, circumscribens. 


Est equidem justos, 
qui in actione Dei se 
del ; potest autem impios 
esse, qui omnino extra 
Dominum esi, peccator 
autem, quem Deus qui- 
dem continet, sed ille 
contemnit eum, cum 
transgreditur leges ejus. 
Si vero aliquando iu 
textu idem peccator εἰ 
impius inveniatur, diffe- 
rentiam lamen habebit 
in intellectu. Poseibil- 
est autem eum qui pec- 
cat, mox et impium esse, 
impie agit in Deua. 











DIDYMI ALEXANDRINI 
EPISTOLAM S. PETRI SECUNDAM ENARRATIO. 


CAP. Hi, vens. 11. « Ubi angeli, fortitudine et 
viriute eum sint majores, non perferunt adversus 
cos exsecrabile judicium. » 


Angeli manentes in sanclitate, quam hanent 2 
Deo, sunt potiores hominibus, licet excellenter beati 
sint homines : angeli siquidem custodiunt sanclas 


, 


4775 ENARRATIO IN EPISTOLAM Η 5. PETRI. Ww. 


viros, et eis auxiliantur, dum homines nequaquam A enim venire judicii diem latenter, ut for, in quo 
valeant angelis prebere solatia. Sic utique et illud, — cceli magno impetu et sine dilatione transibunt, 
qvod in Evangelio de Joanne Jictum est: «Quia — elementis utique t«befactis ab igne illato; post 
uulius inter natos mulierum major sit eo "*, » cum — qnod coelis radicitus amputatis novos c«los, no- 
potior illo inveniatur, qui in regno sit minor; inter- — vamque terram futuram, in quibus justitiam et pro- 
pre!ati sunt sapientes viri, dicentes, quia eum sil — missiones Dei in sua habitatione possideant justi. 
perfectus inter homines, nullo mortalium minor — Non igitur ignorandum, prasentem Epistolam esse 
e-t, quando, qui inferior est omnium supernorum — falsatam, qua licet publicetur, non tamen in canone 
rationalium, major est eo : quia non solum virtutis — est (89). , 
scientizque differeutia potiores sunt angeli, sed Qui hactenus egimus, non ea quidem esse viden- 
etiam quod non sint gravibus et passibilibus per- — tur, quz ad sacra Pentecosialia, quibus hzc scripta 
plexi corporibus. Alter vero quidem dicit, nequa- — sunt, ducere animos ac satis preparare proprie 
quam mojores bominum angelos esse, non fortitu- — possint: attamen non ita aliena sunt, ut nulla 
dine et virtute, eo quod mortali vita privali sunt. — prorsus inde peti possit occasio ad institueudas eas 
Unus denique angelus percussit regis Assyriorum, — meditationes, quas Spiritus sancti, Ecclesi:e in ipsa 
$ub uno momenti tempore, exercitum, centum octo- P statim origine largis imbribus donati, l:eta. sanctis- 
ginta quinque millia 17, Et alter pene omnem popu- — simaque memoria quasi proprias sibi poscit. Ac si 
ium lsraelitarum vastavit; nisi cito David rex vel maxime concedam, Enarrationem Didymi, pre- 
eorum rogaret Deum, ut iracundix finem daret, οἱ — terquam quod nunc zterno fere barbariei situ ac 
germinum ultionis, qua illata fuerat propter pecca- — squalore victa sepultaque jaceat, ita suo ingenio 
tum, de populo numeralo contractum 75. comparatam esse, ut jure !uo tibi displiceat fere 
CAP. lll, vens. 5. « Latet enim illos, hoc volen- tota, nec satis possis nostrae aetatis felicitatem pra- 
&es, quia cceli erant olim, et terra ex aqua, et per dicare, qua de veritate, simplicitate, elegantia 
aquam constituta verbo, et per qux tunc mundue — denique interpretandi unice sibi gaudeat ac gratu- 
aqua inundatus deperiit : qui nunc autem celi sunt. letur : tamen in hoc ipso, quod Didymianum genus 
et terra, eodem verbo repositr sunt, igni reservandi, — interpretandi, scilicet injucundum illud atque 
in diem judicii et perditionis hominum impio-  infructuosum, alienum a te habeas ac (ή ple- 
TU!h. ) num, parala tibi est haud indigna meditationum 
Multis mirum est, et ex istis verbis significari vere Pentecostalium occasio atque materia. Et- 
mundanas revolutiones atque mutationes, Sic enim &« enim, quibus nostra prz aliis suo jure g'oriatur 
habent : ccelum enim erat olim et terra ex aqua, et felicior zeas, eccuinam debentur illa? Nonne omne 
per aquam constituta verbo Dei, per quz qui tunc — quod bonum inter homines Christianos habetur οἱ 
erat mundus aqua inundatus deperiit; qui autem — gloriosum? nonne omne virtutis laudisque honestx 
nunc sunt coli el lerra, verbo repositi sunt, igni studium, omnisque denique ad veritatem alacrior 
reservandi. Et post alia : « Novos vero colos et progressus, uni debentur Spiritui sancto, divino 
terram novam secundum promissa ipsius exspecta- — illi atque magnifico Ecclesi: auctori, ductori, pro- 
mus.» Aiunt eniin qui bac sententia detinentur : — motori, cujus.largitionibus inde a prima donorum 
Seculuin erat olim, et terra absque coelis, et terra, — effusione necintermissis, nec intermittendis unquam 
quis nunc est, et extra istos, quí nunc sunt, novi hi ipsi dies sacri habentur? At vero, dum hoc me- 
coli οἱ terra nova erunt. Omnibus manifestum est, — ditaris, attendas, quiso, Spiritum istum divinum 
tres muudos per successionem consistere, quoniam — nemini invito ac repuguanti unquam contigisse , 
scriptum est : « Qui nune sunt cceli et terra eodem — sed cum iis tantum hominibus communicari, iu 
verbo repositi sunt ; » et mutatio denuo similis erit — iisque tantum delectari, qui puris cordibus, studiis 
eis qui sub diluvio perierant. Agnovit autem bzc — honestis, indefessis laboribus, precibus denique 
conscriptor Epistola: ex verbis Jesu de consumma- D ardentibus id agant, ut digni habeantur, quibuscum 
tione seculi sic probatis (88). «Sicut enim in die- habitet, suaque dona integra communicet. lgitur 
bus Noe comedebant et bibebant homines, nubebant — hoc meditemur, hoc imbibamus penitius, quod gra- 
ei nuptui dabantur, vendebant, emebant, planta- viter admonuit Paulus apostolus : Mà λυπεῖτε τὸ 
bant, sdificabant, nsque ad diem, qua ingressus  llveopa τὸ ἅγιον τοῦ θεοῦ, ἐν ᾧ ἑσφραγίσθητε εἰς 
est Noe in arcam, et venit diluvium et tulit omnia, — fjépav ἀπολυτρώσεως, id est: « Nolite contristare 
sic erit in praesentia Filii hominis *.» Amplius autem — Spiritum sanctum Dei, in quo signaU estis in diem 
coneionatur his verbis, cum dicit, igne solven- — redemptionis *^. » 
dam hanc, qua nunc inspicilur, creaturam. Ait 


"ante vn, 98. *']JV Reg. xix, ὅδ, "* ll Reg. xxiv, 16 sqq.. "* Luc. xvi, 96, 97. 2 Ephes. 
vv, 00. 


(38) Recte Gall, prolatis. 
(89) Conferantur quz de hoc loco uberius exposui Quaest. ac Vind. col. 1516, 


1715 





DIDYMI ALEXANDRINI 


DIDYMI ALEXANDRINI 


156 





EPISTOLAM DIVI JOANNIS PRIMAM ENARRATIO. 


CAP. 1, vens. 4. «Quod erat ab initio, quod A περὶ τοῦ Λόγου τῆς ζωῆς 


audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod 
inspeximus, et manus nostre contrectaverunt, de 
Verbo vitz. » 

Multi per hzc verba putant presentiam Salva- 
toris, post resurrectionem factam, discipulis demon- 
Birari, asserentes quia dixerit Joannes hzc de se 
ezerisque discipulis, quia prius audierint, quo- 
niam Dominus resurrexerit, postea vero oculis 
inspexerint, ita ut contrectarent pedes et manus et 
latus ejus, et sensu caperent fixuras clavorum ojus, 
etc. Nam licet solus Thomas palparet eum **, atta- 
men hoc omnibus reprasentatum, cum ipse Salva- 
tor dixerit universis : « Palpate me ct videte, quo- 
niam spiritus carnem et ossa non habet, sicul me 
videtis babere **, » Alii vero profundius hzc verha 
suscipiunt, eo quod non simpliciter dixerit, « ma- 
nus nosire contrectaverunt, » sed agjecerit, « de 
Verbo vite ;» insuper et illud, «quod erat ab ini- 
tio. » Idein vero significant hzc verba, quibus ait, 
« qui erat ab initio, » quod (90) illud, ubi ait : 
« Ego sum, qui sum **, » Quomodo enim, qui exsi- 
stentia uL sint, prgeparat, non rationabiliter dica- 


εἴρηται, τῆς εἰπούσης, 
ὅτι € "Evo εἰμι f ζωή.» 
λελέξεται δὲ καὶ οὕτω: 
Περὶ τοῦ ἐν ἀρχῇ ὄντος 
ἀχηχόαμεν διὰ τοῦ νόµου 
xai τῶν προφητῶν, ὡς 
ἐλεύσεται, τοῦτον ἑλθόντα 
ἐμφανῶς τοῖς ὀφθαλμοῖς 
εἴδομεν, οὐχ ὡς ἔτυχε, 
συγχαταθέµενοι τῷ ὁφ- 
θέντι σαρχὶ, ἀλλά μετὰ 
πολλὴν ψηλάφησιν, ἐρευ- 
νῶντες τὰς περὶ αὐτοῦ 
μαρτυρούσας Γραφὰς , 
ἐπεστεύσαμεν τῷ περὶ 
τῆς ζωῆς Λόγφ. 


cet exercitationem, quz 
contrectalio de — Verbo 
vitse vocatur. Qui utiqce 
vere dixit : « Ego sum 
vita **. » Exponitur ar- 
tem etiam sic (91): De 
εο, qui erat in principio, 
per legem audivimus et 
propbetas, quia veuturus 
essel , hune venientem 
aperte oculis nostris vidi- 
mus, non fatuite corsen- 
tientes ei qui in carne 
visus ect, sed eum niul;a 
contrectatione  perscru- 
tantes. Scripturas, de 
ipso testimonia perhi- 
bentes, el ita eredidimus 
de Verbo vitae. 


Mystice vero liec quilibet advertens dicere poterit, 
non incongrue positum « vidimus» et « jnspezi- 





tur, quod erat, dum hoc de nullo alio quam de Deo 
Verbo verum possit exsistere? 


Ἕκαστον τῶν γεννητῶν 
ει εἶναι λέγεται, olov εἷ- 
vat ἄγγελος, εἶναι ἤλιος, 
ε-ναι οὐρανὸς, μόνος δὲ 
ὁ Σωτὴρ χαθάπαξ ἂν 
τυγχάνει, οὗ µετέχοντα 
τὰ πάντα εἰς ὕπαρξιν 
ἔρχεται. Τούτον ἀχρόα- 
σιν πρότερον κατὰ clo- 
αγωγικὴν διδασκαλίαν δε- 
Εάμενός τις ἔρχεται εἰς 
τὸ ἰδεῖν αὐτὸν ἐπιστημο- 
νιχῶς μετὰ πολλὴν γυ- 
µνασίαν, Ἆτις φηλάφησις 


δι joan. xx, 97. 


"Luc. xxiv, 29. 


Singula namque creatu- 
rarum aliquid eise dicun - 
tur, ut et esse angelum, 
solem, celum : solus au- 


tein Salvator est omnino C 


quod est, quo participan- 
tja universa veniunt ad 
essentiam. Hujus autem 
quilibet auditum prius 
per introductionem do- 
ctrinm suscipiens, ad 
hoc veuit, ut eum disci- 
plinabiliter possit inspi- 


. eere, post multam scili- 


93 Exod. 


" li Cor. v, 16. ** Mattb, v, 8. 


. (90) Ex Gallandii correctione. Antea scriptum 


fuit, quid. 


(91) Ita. verius orationem distinxit Gallandlus. 
(92) Hzc alique vitio laborare videntur. S: exci- 
derunt aliqua, putaverim hzc fere excidisse : 


Jdoannes hoc dizit. 


in, 14. 


mus, » sed unicuique verbo subjacere siguificantiz 
proprie rationem. Cum enim Salvator, de quo is'a 
conscripta sunt, Deus Verbum factus sit caro "*, 
Verbum dispensatione suscepta respiciens (99). 
qui (95) in humanitate Christi videl eum sensibi- 
liter, perceptionem habens visibilis personz?, adver- 
tens autem divinitatem, inspicit eum gloriam baben- 
tem, tanquam Unigeniti a Patre, plenum gratia οἱ 
veritate **, Has duas perceptiones, id est, sensibi- 
lem et intelligentiam (94) demonstrat etiam ille qui 
dicit : « Etsi cognovimus secundum carnem Chri- 
$tum, sed nunc jam non cognoscimus δν Quis 
vero inspiciendi sermo intellectualem — significat 
perceptionem, manifestant etiam hoc illa verba : 
« Beati. mundo corde, quoniam ipsi videbunt 
Deum *.» Πφο itaque differentia videndi (95) οἱ 
inspiciendi sic maneat, quomodo utraque sunt 
** ibid. 


ο, Joan. xiv, G.. ** Joan. 1, 14. 


(95) Ante Gallandium, quis. 

(94) Muenclimeierus meus, cujus opera stqae 
ingeuio in his edendis egregie adjutum me esse 
gratus confiteor, recte, si quic video, intelligibilem 
conjecit. 

(95) Male ante Gall.? vivendi. 





ΕΤ 


ENARRATIO IN EPISTOLAM ! S. JOANNIS. 


1718 


simul. Nam aliquando intelligibilis inspectio visio- A quitia est in Deo, jure dictum est, nullas tene- 


nis voce significatur, ut est illud : «Qui videt me,vidt 
et Patrem **, » non quia Patrem quis oculis carnis 
vidit, quisquis enim est ex Deo, hic videt Deum **, 

Vgas. 2. « Et vita palam facta est, et vidimus et 
testamur et nuntiámus vobis vitam cternam, qua 
erat apud Patrem, » etc. 

Vitam, qu:e erat in Patro, palam factam nobis vi- 
dimus, ait, Congruenter díctum est « vidimus » eam; 
et audientes de eadem hac palam facta vita, testi- 
nionium perhibentes « annuntiamus » et « vobis, » 
quos consequens est videre eam nianentem ; siqui- 
dem differentia videndi el conspicieudi. Hazec dicenda 
sunt: Quod vidit aliquis, nuntiare poterit alteri, 
cum de inspectione non omnino possit hoc fieri. 


bras in eo esse. 

Possibile est, noy pro his tantummodo dictum esse: 
« Tenebrae in eo non sunt ullx. » Sunt enim (dicia) 
de cunctis speciebus ignorationis atque malitia. 
Quia enim malitia in Deo non est, consiat ex eo, 
quod dictum est : «Fidelis Deus *!,» et, «Non est in- 
justitia apud Deum **, » et iterum: « Quid ergo 
dicemus ? injustitia apud Deum? Absit ?*. » Ad hoc 
percipiendum est etiam illud, quod dictum est: 
« Rectius est. Dominus Deus, et non est injustitia 
apud eum **, » Quia vero nec ignorantia in eo est, 
manifestat Daniel , de eo dicens: « Qui cognoscit 
qua in tenebris sunt, et lux ^um eo est *5, » et 
illud: « Occultorum agnitor Deas, cognoscens om- 


Multa enim, quz perfecte inspecta cognoscuntur, Ὦ pia, antequam flant *5*.» Si eniin habet scientiam oc- 


voce significari non possunt, dum per erudi- 
tionem jneffabilem cognoscuntur, et sunt vocis 
indicatioue (96) mortalis: non enim licet homini 
loqui hzc,- hoc est impossibile. Hoc ergo animad- 
veritpndum est, quia testimonium perbibentes et 
viue ejus non commendant ea de quibus testan- 
tur; sed semetipsos ipsius testimonii confessione 
sneliorant. Denique pietatis atbleize (97), quos con- 
suetudo fraterna martyres vocat, id est festes, vide- 
inus, quia semetipsos equidem ornaverunt, quod au- 
tem in suo martyrio (98) veritati aliquid addiderant. 

VgBs. 5. « Ei hec est annuntiatio, quam audivi- 
suus ab eo, et indicamus vobis, quoniam Deus lux 


cultoruin »tque tenebrosorum et omnium qua fa- 
cienda sunt, cujus ulterius erit ignarus? Non ha- 
bet igitur communionem hzc lux cum ignoratione 
intelligibilium. Unde scriptum est: « Qua commu- 
nio luci ad tenebras *€? ν΄ 


El δὲ εἴρηταί που, ὅτι 
σχότος ἀποχρυφὴν αὐ- 


soU (1), σχότος ἐν τούτοις 


λέγεται dj ἓν ἀχαταληψίφ 
ἀσάφεια. ᾿Αγνοιανδὲ ἡμῶν 
δυνατὸν εἶναι τὴν ἀσάφειαν 
οὐ μὴν τοῦ θεοῦ, φωτὸς 
ὄντος. 


Si volunt ligeretici dicere, 
ut derogent deitati, dis- 
cordare praesentia ad 
illud, quod dictum est: 
« Posuit tenebras latibu- 
lum?*'", » hoc est Deus ; et 
illud : « Intravit Moyses 
in nubem, ubi erat Domíi- 


est, » etc. 

Ὑπ αὐτοῦ τοῦ Σιυτῆρος 
ταύτην τὴν ἀγγελίαν γε” 
νοµένην ἡμῖν, δηλοῦσαν, 
ὡς φῶς ὑπάρχων ὁ θεὸς, 
οὐδεμίαν σχοτίᾶν ἔχει ἐν 
ἑαυτῷ' ταύτην καὶ ὑμῖν 
προσφέροµεν, ἵνα την αὖ- 
&hv ὑμῖν (ἡμῖν) περὶ θεοῦ 
δόξαν, € ὡς ὄντος φωτὸς, ) 
ἔχητε. Φῶς δέ ἐστιν ὁ θεὺς 
νοητὸν, ἀῑδιον. Οὐδὲν γὰρ 
αἰσθητὸν ἀεὶ ὑπάρχει * 
τούτῳ τῷ quit ἑναντίως 
νοητέον τὴν σχοτίαν, ᾱ- 
γνοιαν καὶ EG (εἰρονός τι- 
νος (ἕξιν χειρίστην) οὖσαν. 
Ἐπεὶ οὖν οὐδέτερον τῶν 
εἰδῶν τῆς σχοτίας, οὔτε 
ἄγνοια,. οὔτε χαχία, tv 
Θεῷ ἐστιν, εἰχότως εἴρη-- 
ται, μηδεµίαν σχοτίαν àv 
αὐτῷ εἶναι. 


5? Joan, vi, 46. 


* Joan. xiv, 9. , 
5 Dan. n, 29. *** Dan. xiij, 42... ** Η Cor. vi, 14. 


Ab ipso Salvatore an- 
nuntiationem discipulis 
faetam scripsit , qua de- 
claratur, quia cuin Deus 
lux sit, nullas tenebras 
habet in semetipso. Hanc 
snnuntialionem εἰ  vo- 
bis, inquit, offerimus, ut 
eamdem, quam nos, de 
Deo sententiam Liabeatis, 
« quoniam Deus lux est. » 
Lux vero est Deus intelli- 
gibilíis arque perpetua. 
Nihil enim sensibile sem- 
per manet. Huic luci con- 
trarjas esse tenebras, in- 
telligendum est, qua 1e- 
nebre ignorant eum, et 
babitus deteriores sunt. 
Quia ergo neutra species 
tenebrarum, hoc est, nec 
ignorantia, nulla (99) ne- 


*! | Cor. 1, 9 


(96) Pro indicatione, quod Gallandii est, seriptum 
antea fuit judicatione. In eodem commate post sunt, 


repone, super. 
(97) Melius, athletas. 


?' Psal. xvil, 19. 


nus **: » sciant tenebras in his significare incom- 


C prehensibilitatis ejus obscuritatem. Possibile est 


namque per ignorantiam nostram rationum hanc 
(ieri nobis obscuritatem, non in Deo, qui lux est. 
ἱρεί quoque sermonibus advertendum est, quia 
idem significat id, quod dictum est, in tenebris et 
nube seu caligine Deum esse, et latibulum suum in 
tenebris posuisse, quod signiflcaretur ex bis verbis : 
« Et tenebre in eo non sunt ulle. » In ipso igitur 
non sunt tenebrze, quia neque natura ejus est has 
habere: ipse vero in tenebris et caligine esse vide- 
tur nobis, utique comprehensionem ejus nou ba- 
bentibus, cujus substantize esse noscatur. 

Vgas. 8. « Si dixerimus societatem babere cum 
eo, et in tenebris ambulamus, mentimur, et non fa- 


Dp cimus veritatem, » et reliqua. 


Quoniam cum Deus lux sit, sine participatione 
Ooinnium tenebrarum est, et nullam communionem 
cum eis habet, qui ex ejus illuminatur luce, ambu- 
lat in lumine secundum verba ipsius Salvatoris, di- 
centis: « Donec lumen habetis, ambulate in lumine, 
ne vos tenebre comprehendant **; » et iterutn ; 
« Ego sum lux mundi ; qui me sequitur, non ambu- 


ο: Joan. vit, 18. ** Rom, 1x, 14. ** Peas. xci, 16, 
*! Exod. xx, 21. ** Joan. xi, 95,90. , 


98) Nexus sententiarum flagijat ut interponas non. 

99) Recte Gallandius, sec ulla. 

1) Respieit locum Ps. xvi, 12, xa ἔθετο σχότος 
ἀποκρυφὴν αὐτοῦ. 


415,9 


DIDYMI ALEXANDRINI 


lat in tenebris, sed habebit lucem vitze '. » Quisquis A γινώσκειν,  qavspou ὃν- 


cnim peccando in tenebris ambulans dixerit, se 
eommuuionem habere per participium apud Deum, 
et mente non esse tenebrosa, mentitur, non faciens 
veritatem. Si enim veritas rebus ipsis manifestatur 
per eos a quibus agitur, id est rebus ipsis, fallitur 
qui non facit ea, licet pura verbi prolatione dicat 8e 
confiteri veritatem. ) 

CAP. ll, vEns. 5, 4. « In hoc scimus, quoniam co- 
gnovimus eur, si mandata ejus servamus. Qui dicit 
se eum scire, et mandata ejus non servat, mendax 


τος ix τοῦ προχειμέ- 
νου. Φτοὶ γάρ Ἐν τού- 
τῳ γώσχομεν», τουτ- 
ἐστιν, ἑπ'στάµεθα, ὅτι 
ἐγγώκαμεν αὐτὸν, ἕνω- 
θέννες αὐτῷ xat τηροῦντες 
αὐτοῦ τὰς ἐντολάς. 'O γὰρ 
μὴ τηρῶν αὐτὰς, φανερός 
ἐστιν ἔζω τῆς Ὑγνώσεως 
τυγχάνων. 


1.0 
qui, mandata ejus non 
servans, eum se babere 
confirmat, Ütraque enim 
ως significantia ex prz- 
sentibus indicatur. Aii 
enim: /n hoc scimm, 
hoc est, notitiam babe- 
mus, et sequitur, quo- 
niam cognovimus eum, 
id est, uniti et adhzrea- 
tes ei, et ejus mandata 


est, » elc. 
Τὸ γινώσκειν ἐν τῇ Γρα- 


qj μάλιστα οὐχ del τὸ 


ἐπίστασθαι δηλοῖ, ἀλλὰ 
καὶ τὸ πεῖράν τινος ἔσχη- 
κέναι καὶ ἠνῶσθαι αὐτῷ. 


Sciendi seu cognoscen- 
di sermo iu Scriptura di- 
vina przcipüe, non seme 
per notitiam manifestat , 
nisi experimentum alicu- 


| jus habere rei, et uniri, 
tanquam in 60, qui non scivit peccatum, ut illud: 
« Nunquam vos agnovi, operarii iniquitatis *. » 
l'eccatum enim nescivit, non quod non habuit noti- 
tiam quid esset peccatum, sed quia non fecit illud ; 
peccatum namque non fecit *, licet expertus sit om- 
hia secundum similitudinem [nostram prater poc- 
catum *. Secundum hanc similitudinem (2)] qui cu- 
stodit mandatum, non cognoscit verbum malignum *. 
Dicit autem ipse Jesus operariis iniquitatis : « Nun- 
quam vos aguovi, » ostendens, quoniam nunquam 
cum eo participati sunt, quibus lioc dicebatur. lloc 
modo namque accipiendum est et illüd: « Tunc au- 
tem cognoscentes Deum, magis autem cogniti a 
Deo *, » et illud : « Novit Dominus qui ejus sunt '. » 
Quia vero et pro nosse [et dictum esse (ὅ)] positum 
est sciendi verbum, aperte videtur ex eo quod di. 
ctum est: « Quoniam cognovi peceata vesira. ? 
Deus enim scit peccata, quia illorum habet apud se 
notitiam. Hoc quoque modo sumendum est etiam 
illud: « Vos estis justificantes vos ipsos coram lio- 
minibus, Deus autenr cognoscit corda vestra. » Si- 
milis eiiam veritatis est et illud; « Sciens autem Je- 
sus malitiam eorum 5, » et illud: « Sciens cogita- 
tion*s eorum *. » llis ita distiuctis, 


ὁ λέγων οὖν ἑγνωχέναι 
τὸν θεὸν, ἐν τῷ &vaxe- 
γρᾶσθαι αὐτῷ xoi µετ- 
ἐχειν αὐτοῦ, ἑπόμενον 
ἀναγχαίως ἔχει, τὸ τηρεῖν 
αὐτοῦ τὰς ἐντολάς ' διὸ 
χαὶ ἀντιστρέφει ἑκάτερα 
τὰ  cnpawópeva τοῦ 


qui dicit se scire Deuin et 
copulatum ei, et habere 
participium ejus, neces- 
sario consequenter habe- 
bit, ut et ejus mandata 
eustodiat; quoniam hoe 
quoque reciprocum est, 
dum omniuo mentiatur, 


servantes. Nam qui non servat ea, palam es 
quod a scientia Dei. videtur extraneus. 

Sic enim sacerdotes filii H«li nescierunt Dominum, 
nequaquam mandata ejus servantes, licet haberent 
simplicem ejus compreliensionem, cum sacerdotes 
essent !*, His ita manifestatis, qui vult scientiam 
habere Dei, vacet ab omnibus, per quz minime 
mandata Dei servantur. lec enim sunt nequitia 
inaterialesque passiones. Sicut enim, nesciens pec- 
catum Jesus neque operatio iniquitatis, plenitadini 
uon fraudatur (4), cum sit sapientia et veritas Dei, 
ita, nesciens judicii diem, non minuitur ; quía ne- 
que, quando dicitur Deus in Scripturis sanetis obli- 
visci et paenitere et irasci, diviuitate minuitur. Quo 
enim modo illa panduntur, eodein et quod dictum 
est de judicii ignoratione res obliviscitur (5): sicut 
enlm, cum Deus solus sit sapiens et scientiam ha- 
beat omnium, ohlivio passibilis et poenitentia aut ali- 
quid hvjusmodi in eo nequaquam exsistit, cum uti- 
que de eo dispensa vite (6) dicantur. lta ergo s»- 
pientia et veritate Dei ignorantiam non recipiente, 
propter quamdam utilitatem horum, et diem jadicii 
dicitur ignorare, quorum singula aperte monstra- 
buntur, cum de his fuerit dicendi propositam. 

V&ns. 5. « Qui custodit verbum ejus, vere in boc 
charitas Dei perfecta est. » Et reliqua. 


Qui vere, ex tota anima et ex toto corde diligit 
Deum, ejus imperii verba custodit, et re ipsa co- 
gnoscitur dilectionem Dei habere, ex qua reproba- 
tur hec modo causa. Qui Deus. cuim ejus servantor 
verba diligitur (7), et probatur eum babere, qui 
ejus cognoscitur mandata servare. Quod vero di- 
lectio causa est ejus servandi niandata, manifesta- 


p tur ex eo, quod dictum est : « Si quis me diligit, 


mea mandata servabit *!, » et ex illo ; « Si quis di- 
ligit, verbum meuin custodit, et Pater meus diliget 
euin !*. » His itaque consonanter dicendum est, 
legem et prophetas pendere per mandata dilectio- 
nis 35, Quia vere e diverso sententia ad nos con- 


! Joan. vini, 12. * Luc. xin, 27. * E Petr. 1, 22. * Hebr. iv, 145. * Prov. xix, 16 ; Eccle. vi, 5. * Gal, iv. 9- 


ΣΙ] Tim. n, 19. 
93, | Math. xxi, 40. 


* Marc. xu, 19. 


(2) Hzc, a Bibliothecis Coloniensi et Lugdunensi 
perperam omissa, ex Parisiensi revocavit Gallan- 


* Matth. xij, 25. 


dius. 

(5) IIc delenda censeo. 

(4) Locum, quem nec Gallandius sanavit, ita re- 
stitui posse putaverim : Sicut enim nesciens peccatum 
Jesus et operationem iniquitatis, plenitudine (divini- 
tatis) non fraudatur. 


191 Heg. 11, 22 sqq... !! Joau. xiv, 15. !'* ibid- 


(5) Locus ita restituendus: Quo enim modo illa 
panduntur de judicii ignoratione, eodem et quod di- 
cium est, res obliviscitur (Deus). 

6) Legendum, dispensative (οἰκονομικῶς). 

1) Ex qua reprobatur . . . . diligitur. Hac, ut le- 
guntur vel apud Gallandium, sensu carent. Conjeci 
equidem : ex qua re,probaimr hec modo causa, quia 
Deus. cvm »ius servan:ur verba, diligitur. 


4181 


ENARRATIO IN EPISTOLAM I S. JOANNIS. 


182 


versa accusabili oetendit causam probatione, mani- A vens (12) ait : « Omnia, quacunque vultis, ut fa- 


feste monstratur ex eo, quod dictum est : « Qui 
habet mandata mea et servat ea, hic est, qui me 
diligit !*, » simul et ex presenti sermone, quod 
dictum est: « Qui custodit verbum ejus, in hoc 
claritas Dei perfecta est, » Vere perfectam  dile- 
ctionem dieens, per quam nihil malorum atque 
fallacium rerum quis ab bac dilectione poterit se- 
gregari (8). 

WkRs. 7. « Charissimi, non novum mandatum 
scribo vobis, sed mandatum vetus, quod habuistis 
ab initio, » ete. 

Quia forte derogabant aliqui evangeliste (9) tunc 
doctrine, tanquam beri et nuper inceptz, docet, 
quia mandatum scribit, non tunc primitus liomini- 


crant vobis homines, et vos facite similiter '*, » 
Cum dicit, vetus esse mandatum, ostendit non 
illud, quod ejus alio se succedente (13), sicut est 
secundum litteram testamentum legis. Qus igitur 
jsta sunt vetera? Non propter tempus, et quod eis 
ab aliis succedatur, vetera sic dicuntur, sed quod 
antiqua'sint et non modo primo cepta. Ad hanc 
significationem referendus est et Antiquus dierum , 
qui prophetze imonstratus est 5, Sed et jam his, 
qui (14) propositum habet commendandi praesentia, 
de dilectione proximi, antiquitus a Moysis tempori- 
bus inchoatum dicit, cum mandatum et propter an- 
tiquilatem, non propter successionem vetus fuisset 
dictuin. Non enim omnia mandata, quz in antiqua 


bus datum, sed vetus, et quod antiquitus habuerunt. B Scriptura referuntur, praeterierunt, aliis succeden- 


Priscum namque mandatum est : « Diliges Domi- 
num Deum tuum 15, et proximum, sicut te ipsum 131) 
quoniam auditum fuerat hoc mandatum oliin et a 
Jongo jam tempore, sapienter antiquum et in noti- 
tíam hominum jam veniSse prxdicatur. 


Ἴσως ἐρεῖ τις' Πῶς οἷόν 
«€ ἐστὶ νοεῖν τὴν γραφο- 
pívmv περὶ ἀγάπης ἓν- 
τολὴν àm' ἀρχῆς εἶναι 
xa Ἰχοῦσθαι τούτοις, ofc 
ἡ Ἐπιστολὴ γράφεται ; 
[ Ei. μὲν γὰρ Ἰουδαίοις 
ταῦτα Υράφει, εἰχότως 
τη» περὶ ἀγάπης ἐντολὴν 
οὗ χαινην εἴναί φησι, 
πάλαι γὰρ οὐτὴν διὰ τῶν 
τεροφητῶν ἑἐπηγγείλατο 
(11).] E! δὲ οὐχ Ἱουδαῖοι 
σαν, ὡς παρίστησι τὸ 
τέλος τῆς Ἐπιστολῆς, 
μποτ) οὖν ἐντολὴ πα- 
λαιὰ χαὶ ἁπὶ ἀρχῆς ὑπάρ- 
χουσα xal ἀχουσθεῖσα 
πᾶσιν ἀνθρώποις ἐστὶν 
ἡ κατὰ τὰς φυσιχὰς ἓν- 
νοίας φιλικὴ διάθεσις, 
Πάντες γὰρ φύσει ἦμερα 
χαὶ ποινῶνιχὰ ζῶα ὄντες 
ἀγαπῶσι τοὺς πλησίον. 


Unde Salvator ad. hunc 


εν Joan. xiv, 91. 


ιν, 4. 1* Prov. vi, 25. 


" Deut. vi, 5. 


Poterit autem (10) aliter 
dicere : Quomodo possit 
intelligi hoc mandatum, 
quod scribitur de chari- 
tate proximi, ab initio 
esse, el ab eis, quibus 
nunc scribit, auditum ? 
cum non Judzei, sed gen- 
tiles essent, sicut osten- 
dit finis Epistolae ; hoc 
enim sermone termina- 
tur : « Filioli, custodite 
vos ab idolis. » Unde 
considerandum est, ne 
forte vetus mandatum 
dicat et ab initio exsi- 
slens, quod etiam ab om- 
nibus hominibus est ag- 
ditum, id est, amabile 
effectum per naturalem 
accedentem sensum. Όπι- 
nes enim homines cum 
sint naturaliter mansueta 
et communia animalia, 
diligunt proximos. 

naturalem affectum mo- 


(8) Ita Gallandius ex conjectura. Vulgaris lectio 
aperte falsa hzc est, fallacium eum, qui ab hac dile- 


ctione poteris segregari. Nec tamen 


al. mihi satis- 


fecit. Videntur aliqua excidisse, nescio quiz. 

(9) Cave, ue Basnagii errorem erres, vocabulum 
evangeliste , nominativum pluralem esse tenera 
opinantis atque locum nostrum inde graviter incre 
pantis. Sententia plana est, modo teneas, evange- 
list? esse genitivum singularem. 


(10) Excidisse videtur, aliquis. Cfr. verba Graeca. ΄ 


(14) Uncis inclusa omisisse videlur Epiphauius in 


versione. 


tibus. Semper etenim manent, sicuti przesens, et de 
honore parentum, et hujusmodi mandata similia, 
dim figurativa solummodo, et qux sunt futurorum 
umbrz transierunt. 

Vrns. 15, 16. « Nolite diligere mundum, nec ea 
que sunt in mundo. Si quis diligit mundum, non 
est charitas Patris in eo. Quoniam omne, quod est 
in mundo, concupiscentià carnis est, » etc. 

Quoniam amicitie sunt erga Deum, ita ut, qui 
voluerit esse mundi, inimicus constituatur Dei !*, 
consequens est ergo, qui voluerit amicus esse Dei, 
ita ut habeat in semetipso charitatem ejus, recedat 


ο Levit. xix, 18. 


4 charitate mundi, et qua in eo sunt. 


— Ei«a μὴ (15) νοµίσῃ 
τις τὸ σύστημα, «b ἐξ 
οὐρανοῦ xa τῆς γῆς χαὶ 
τῶν tv αὐτοῖς παρίστα- 
σθαι ἐνταῦθα, Ex τῆς 
Χόσμου φωνῆς ἡρμήνεν- 
σε, τίνα τὰ £v αὐτῷ τυγ- 
χάνει, ἵνα ἑπυμένως xat 
αὐτοὶ (16) ἐχλάδωμεν. 
Ἔστι τοίνυν τὰ ἓν αὐτῷ 
ἐμπαθὴς καὶ ὑλιχὴ διά- 
θεσις, σηµαινοµένη δι) 
ἐπιθυμίας σαρχὸς, τῆς 
στρατενοµένης χατὰ τῆς 
ψυχῆς — καὶ ὀφθαλμῶν 


p ὄρεξις. 


Ne quis autem putet, ex 
eo quod dixit, muudum, 
universitatem coli οἱ 
lerre et que in eis sunt, 
indicari, interpretatus 
est ea qux in mundo 
suni, ul consequenter 
etiam eum intelligere va- 
Jeam. Est igitur in eo 
passibilis et intellectualis 
affectus et appetitus, qui 
per carnis concupiscen- 
tiam militare adversus 
animam designatur. 


Conira quam admonitio praebetur, sic dicens: 
«Non te vincat concupiscentia pulchritudiuis !**.» Et 


'" Matth. vu, 12. 


* Dan. vn, 9, 12, 32. 


1? Jac, 


(is) F. monens. Tamen vulgaris lectio ferri potest. 
(15) Gallandio haud sanus esse locus videtur. 
Münchmeierus meus pro ejus ut reponerem vetus 
persuasit fere. Si legitur quod vetus est alio succe- 
dente, vel alio in se succedente, sensus bonus est. 
(44) Fortasse a, sed etiam his, quibus. 
(15) "Ira µή cod. D. Qux lectio ad. versionem 


Latinam propius accedit, Mox 
legendum est, ex ejusdeur. 


του. 


pro éx τῆς κόσμου 


codicis auctoritate, ἐκ τῆς 


(16) Si versionem Launam sequeris, scribenduui 


est αὐτόν. 


U83 DIDYMI ALEXANDRINI 1584 
alia sententia, qua dicit : « Omnis qui vidit mu- A respiciendi, eum utique ab earum voluntate reces- 


liereiu ad concupiscendam eam, jam adulteratus 
est eam in corde suo **, » Ad hac autem oculorum 
cencupiscentia est omne, quod per aspectum ad di- 
lectionem | irrationabilem usque perducit. Ab hae 
igitur dilectione nos convenit abstinere, scientes, 
quia talis mundus transit cum concupiscentia sua, 
cum utique temporalis exsistat, et a nobis cbarita- 
tem accipiat. Dei cum sanctis voluntas semper ma- 
nens virlus est. De qua scriptum est: « Justitia 
immortalis est *! ; » et iterum : « Justitia ejus » 
(hoc est viri beati per reverentiam) « permanet in 
seculum s&eculí **. » Quia Dei vero voluntas in 
actione consistit, indicatur per hoec, quod ait: 
« Non omnis qui dicit mihi : Domine, Domine, in- 
wroibit in regnum caelorum, sed qui facit. volunta- 
tem Patris mei **. » Per hoc reprasentata generali 
et actuali virtute, earum species agnoscitur et ex 
eo, quod dictum est ;« Inveni David, viruin secun- 
dum cor meum, qui facit omnes vuluntatea 
uieas **, ) 

Δυνατὺν δὲ ix τῶν mpo- Possibile est ex przesen- 
χειµμένων ἐκδέξασθαι xal tibus — verbis visibilem 


περὶ τοῦ ὁρατοῦ χόσµου, 
οὐχ ἔτι ἀγαπωμένου ὑπὸ 
τῶν ὑπεραναθάντων τῷ 
σχοπεῖν οὐχέτι τὰ πρόσ- 
παιρα, ἁλλὰ τὰ αἰώνια. 
Καὶ ἐπεὶ οἱ ἓν αὐτῷ τὸ 
φιλοζωεῖν προτιθέμενοι 
διατρίθειν παθητιχῶς µε- 
ταχειρίζονται τὰ αἰσθη- 
«à, εἰχότως, ἁλαζονεία 
βίου xai σαρχὺς καὶ 
ὀφθαλμῶν ἐπιθυμία εἴρη- 
ται εἶναι ἓν αὐτῷ (47), 
ὧν πάντων ὁ ὑπερφρονῶν 
ὑπερχόσμιος ἔσται,ποιῶν 
τὸ θέληµα τοῦ θεοῦ τὸ 
μένον ἀξὶ, xol ἀγαπῶν 
τὸν θεόν. 


mundum intelligi, id est, 
non esse diligendum ab 
eis, qui valde precellunt, 
dum considerant non 
prasentia, sed :eterna ; et 
quoniam, qui habent in 
ejus amore vivendi pro- 
positum, passibiliter in 
rebus insensibilibus ha- 
bitare contendunt, recte 
superbia seculi et carnis 
atque oculorum concu- 
piscentia esse dicitur in 
eis. Quicunque omnia 
contemnit, supra mun- 
dum erit, diligens Deum 
εἰ faciens voluntatem 
ejus, qui permanet in 
eternum. 


VgRs. 18, 19. « Filioli, novissima hora est, et 


serint, et ad impios sensus accesserint : palam faeti 
sunt enim recedentes ab unctione, quam habebant 
a sancto Spiritu, eo videlicet ostentantes, quod siat 
Antichristi. Christianismi quicunque sunt parüci- 
pes, Christi in eis permanet unctio, id est, chrisma 
a sancto percipientes, ut possint scientiam spiri- 
tualium babere cunctorum ; dum iili sint Anti- 
christi, qui ab Ecclesia Salvatoris abscesserint, ut 
etiam presidere videantur haresibus. Recte siqui- 
dem dicitur, quod de solis eis sit indicatam hoc, 


' quod ail, « Ex nobis exierunt : » quia prave sen- 


tentes, noluerunt esse nobiscum, propter ipsam 
utique falsze scientie voluntatem a nobis alienati. 
Quia vero non de omnibus false docentibus boe 
scriptum est, cunctis palam est, Non enim alios 
Anltichristos vocari moris est, quam eos, qui falsa 
de Christo docent ; mundi scilicet sapientibus noa 
in liac significatione subjectis. Requirendi suut etiam 
ex hoc verbo, hi qui diversitatem naturarum intre- 
ducere moliuntur. Quid autem ín hoc, ubi dictam 
est, « Ex nobis exierunt? » Quomodo enim terrepi 
a spiritualibus sunt egressi, cum semper secundum 
eos longinquo consistant, propter diversitatem sub- 
stanti: ? quomodo autem eliam permanere potuerunt 
nobiscui, terreni scilicet exsistentes ? dum nee quae 
tulumcunque simul valeant esse virtutis insuscepti- 
biles et illi, qui eam habere noscuntur. [gitur, 
licet figurate dicia sint baec, attamen voluntariam 


6 necessitatem ostendunt, a quorum et coliabitatione, 


quie potest esse malis viris cum bonis, abscesscrint, 
dum vitio ΒΙΟ tales sint facti, Non igitur oportet 
intelligi contrarietatem hoc verbo significari nata- 
rarum ; nam $i secandum Ἰάθπ ex nobis fuerunt, 
vel non fuerunt, oppositio jure monstratur. Quia 
vero secundum aliud quid ex nobis sunt, accedentes 
ad Scripturam divinitus inspiratam, secundum aliud 
vero non ex nobis sunt, alium preter aostrum bha- 
bentes sensum, palam est ex eo, quod unguentum 
habeant a sancto hi, a quibus recesserunt mali, ut 
sciant omnia dogmata Ecclesie recta complecti. 
Consequens est enim, quod, qui semetipsos collegio 
fidelium segregarunt, Antichristi sunt. Quomodo 


sicut audistis, quoniam Antichristus venit. Et nunc 
autem Antichristi multi facti sunt. Unde dignosci- 
mus, quia novissima hora est. Ex nobis exierunt, 
sed uon erant ex nobis, Sed si fuissent ex nobis, 
permausissent utique .nobiscum, » etc. 

" Non de omnibus, qui fallacem doctrinam habent, 
hzc scribuntur, sed de solis declinantibus ad falsam 
sectam, post instructionem evangelicam, qui tan- 
quam ex Christianis facti noscuntur Antichristi : 
quoniam quantum ad hoc, quod aliquando susce- 
perunt doctrinam Christi ex discipulis Christi, extra 
cos facti sunt, eligentes fallacibus inesse doctrinis. 
Quapropter licet aununtient Scripturas, non sunt 


enim non surt Antichristi, qui contraria sapioat, 


D quam Christi confitetur Ecclesia? 


VgnRs. 29. « Si scitis, quoniam justus est, scitote, 
quoniam et omnis, qui faeit justitiam, ex eo natus 


est. » ) 

Ὁ διειληφὡς, φησὶν , 
ἐπιστημονικῶς περὶθεοῦ, 
ὡς ὄντος χατ᾽ οὐσίαν δι- 
xalou , εὐθέως γνῶσιν 
ἕξει, ὡς γεννᾶται Ex τού- 
του, ὁ τὴν διχαιοσύνην 
αὐτοῦ ποιῶν;' 
sicut is, qui scit eum 


Qui diseiplinabiliter 
animadvertit de Deo, qui 
substantialiter justus eit, 
mox 8cit, quoniam ex eo 
generatur, qui justitiam 
ejus facit : 


sanctum , mogis aulc'! 


9 Matth. v, 28. 3! Sap. i, 15. *? Psal. cxi, 9. ** Matth. vri, 21. ** Act, ΧΙΙ, 92. 


(17) Patet scribendum esse αὐτοῖς. 


1785 


: ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. JOANNIS. 


4186 


sanctimonium exsistere, tradit semelipsuimm uL A ptura : « Animas vestras purgantes ad obedien- 


sanelificelur, certe sciens illud, quod ait : « San- 
cli eritis, quoniam ego sauctus sum 15,2 Bene 
autem dictum est, « qui facit; » non enim dixit : 
qui fecit, vel: qui facturus justitiam. Operan- 
lem enim justitiam commendat virius, cum sit 
scilicet actualis, Nullus itaque antequam faciat 
que virtutis sunt, justus est, sed neque dum 
cessaverit operari eam. Quod vero Deus justus 
est, ex multis valet agnosci. Moyses.enim , «San- 
ctus, inquit, et justus **» Dominus. Sicut el per 
Psalmistam dicitur ;: « Justus Dominus, et  justi- 
tiam :dilexit *". » Iste (18) item Pater Salvatoris. 
Dicit enim ad Deum, « Pater juste, mondus te 
mon cognovit 59. » Cum ergo hujus sit Filius, 
tanquam Deus ex Deo, et sancius ex sancto, ita 
est et justus ex justo. Nec repugnat his verbis, 
quod dicitur, eum esse justitiam. Quia enim per 
substantiam , hoc est, dicitur esse justitia simul 
et justus, quaudo is, qui per participationem 
justus est , nunquam proprie Justitia nuncupatur, 
nisi forte ipsum habitum, pro eo, qui habet 
eum, quilibet intelligat. Quo verbo etiam Apo- 
stolus usus est, dicens fideles fieri in Christo 
justitiam : « Eum, inquit, qui peccatum non no- 
vi!, peccatum pro nobis fecit, ut nos essemus 
justitia Dei in eo **. » 

CAP. lil, veas. 2. « Charissimi, nunc filii Dei 
simus , et nondum manifestatum est, quod sumus. 


Scimus quoniam , cum apparuerit, similes ei eri- C 


mius , » etc. 

Per ea que scribit, excitat auditores, ut agno- 
secant quales ex Deo sint facii, dicens: O con- 
fieles noswi , digni exsistentes ut diligamini , 
Llii Dei sumus, jam a prasenti szculo : quod 
$Sculum significat, eo quod nunc tales simus, 
dum constat in nobis, sicuti possibile est in 
presenti vita, filiorum adoptio. Sicut enim ex 
parte cognoscimus, et arrhas Spiritus nunc ha- 
bemus, sic et particulam (19) (ut ita dicam) fl- 
liorum adoptionem possideaimus, dum ad plenum 
eam in futuro percipiamus. Nondum vero mani- 
festum est, (20) virtus et operatio ejus aperta 
sit: attamen, licet ita se res habeat, scimus 


quia, cum apparuerit, quod futuri sumus, si- D 


miles ostendemur Patri nostro, visuri eum , sic- 
wii est, hoc est perfecte et indifferenter videntes 
eum, Dum ergo sit exspectatio, et speret unus- 
quisque, similem se fore Deo, ut excellepter vi- 
deat eum, castificet semetipsum, sicuti est ca- 
stus ille, quem sperat inspicere, mundus corde 
consistens. Castiflcat autem se quisque, actus οί 
sapientiam jnculpabilem habens. Ait enim Scri- 

*! Levit. xir, 45. 3 Deut. xxxn, 4. 
ΧΙ, Ἱ. ?* Joan. 1, 12 ** [| Joan. v, 14. 


(18) Justus. Ita Gallandius conjecit, recte. 

(19) Fortasse, particulatim. 

e Ínserendum ante virtus videtur licet, 

41) Hoc Gallandii est. Antea , ei. Verius Münch- 
meierus meus conjecit , cjus. 


*7 Psal, x, 
9 | Joan. 


tiam veritatis. » Obedit enitn. veritati, qui scien- 
tiam Dei (21) in se procipuam babel. Unde per- 
raro hujusmodi reperitur. « Quis enim , » inquit, 
« gloriabitur, castum habere cor? Et quis fidu- 
ciam habebit, mundum se esse a peccato? » Dum 
Sit mundus a peccato, quis actibus castus effi- 
citur * Sic enim οἱ «eloquia Domini casta ** » 
sunt dicia, castificantia eos, qui secundum ea et 
intellectum et opus babent. Quia vero sunt prove- 
ctus apud eos, qui filii Dei fiunt, palam est ad- 
vertenti Scripturas sanctas. Ait enim hic doctor 
in Evangelio suo, suscipientes Jesum ( hoc est dum 
credunt in ejus nomine ) potestatem accipere Dei 
filios fleri *'. Qui tantum banc potestatem ha- 
bet, virtute, et nondum operatione, filius est. 
Cuin autem bene utilur hac potestaje, etiam opee 
ratione flt filius, cujus se prius tantummodo v;- 
debatur habere virtutem, nequaquam exspectans 
credere in solo Christi vocabulo, sed etiam in 
ipso : « Omnis, » ioquit, « qui credit, quia Jesus 
est Christus , ex Deo natus est **, » Assumens 
énim eum boc affectu etiam custodiam manda- 
torum, potius filtus adoptatur. Qui enim facit 
justitiam, ex Deo natus est 35, Et qui diligit ini- 
micos suos, et orat pro persequentibus se, filius 
fit ccelestis ,Patris. lgitur si in hoc sxculo, ia 
quod (22) ex parte cognoscimus, et quod bo- 
num est agimus, tantus est filiorum Dei prove- 
cius, quod oportet eredi post hec in futuro? 
Ego siquidem non habeo quod dicam, sed se- 
quor eum, qui dixit: « Nondum manifestatum est, - 
quod futuri sumus : quoniam cum apparuerit, si- 
miles ei, qui genuit, erimus. » Hanc itaque per- 
fectionem habendam putandum est in futuro post 
omnia, dum sicut Pater et Filius unum sunt, 
unum erunt in Patre et Filio, qui hanc perfe- 
clionem exspeciant, similes Patri Filioque fu- 
turi participatione Trinitatis. Quz vero ignoran- 
te$ aliqui, magnitedinem intellectus de Deo, et 
mensuram spiritus excellentes (25) scientie , sic- 
uti est Dei substantia , increpandi sunt impie cogi- 
tantes, Non enim, quod putant, hoc indicat ld, 
quod dicimus , videmus eum sicuti est Spiritus san- 
cii, et assimilatos ei notitiam ejus habere posse, 
postquam non potest altera conversatio reperiri. 
Hujusmodi contemplatione futura , cunctisque per- 
venientibus ad scientiam plenitudinis Christi , Dei 
omnia in omnibus facti, dum hoc exstiterit, non 
differt a Deo, quatenus alter in angelo sit, al- 
ter (24) in homine. Cessabit enim tum hujusmodi 
differentia, omnibus trahendis ad unam similitu- 
dinem, que ad Deum perfecta erit. Cum «ero 
8. 5 Joan. xvi, 20, ** li Cor. v, 21. ?? Psal. 
y, 29. 


(32) Legendum es! , in 4uo. 

(35) Gallandius , excedentes. 

en Puto bis scribendum csse, ailera, neinpe 
contemplatio. 


4781 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4153 


dicunt ineruditi : 8i non est naturm creaturarum, A babent, qu» est factura, dem mens eorum sit 


ut habeant scientiam substantie Dei, falso cre- 
dunt omnes, dicentes, se intellectum habere Dei. 
Quod non sapienter dicunt, sed valde fallaciter 
e£ captiose. Non est enim impossibile ejusdem 
rei veraces contemplationes diversas esee, qua- 
rum ponitur alia quidem in eo, quod est, alia 
vero, quid est, olia aulem, eur est. Tertia si- 
quidem non fil circa Deum, non babentem uti- 
que causam propler qux (29b) est. Sunt ergo 
alie dus, quarum alia quidem posita in eo, 
quod est, ostendit , quia ez divinis Scripturis et 
naturalibus intelligentiis de eo tractam (26) , ex 
magnitudine ei pulchritudine creaturarum ejus, 
ut est possibile contemplantes enm. Huie con- 
cordans etiam Apostolus scribit, primitus opor- 
tere credere, accedentem ad Deum ?*, Aliera 
vero, qua queritur, quid est, cum sit inappe- 
üibilis creaturis , in sola CTrinitate consistit , 
sciente Patre, quod est Filius, et Filio, quod 


-8& Pater, cum evangelista dieat Salvatorem di- : 


xisse 35: « Nemo novit, quis est Filius, nisi Pa- 
ter, et quis est Pater noster, nisi Filius (27), » 
adjiciens : cet cui voluerit Filius revelare. » Con- 
sidera, ne in praceps ruas! Revelat enim de se 
el de Patre notitiam bis quibus apparet, osten- 
dens et palam faciens semetipsum cordi mentis, 
ut eam videntes contemplationem habeant Patris. 
Si vero permanserint contendentes atque dicen- 


facta. Hzc discipiinabiliter magis, non disciplina 
est. Licet ergo Filius, seiens quis e$t Pater, re- 
velet eum quibus voluerit, iia tamen hoc palam 
facit, sicut illis novit esse possibile. Quapropter 
eliam de Patre revelante Filium sunt dicenda, 
etsi mira, et Pater specie videtur esse, qus 
dicla sunt, brevi Indieio animadvertat a nobis 
inventa (50). Dicimus scientiam esse, diseipli- 
mam esse,- et indisciplinabilem habitam. Cui 
quidém damus msjus et minus, non aetem hoc 
quoque discipline concedimus. Non enim alia 
quedam przlter scientiam exsistens, virtutem in- 
telligendi habet. Ipsa enim posse scientia est, 
cum mens disciplinabilis , hoc est, ejus, qui 
diseipline capax est, alterum habitum disciplina- 
bilem habeat, absque substantia sus. Ex bis qui- 
libet indiciis eruditus quodammodo eognoscit dif- 
ferentiam scientixw* Dei , quam habet de semetipso, 
et quam aliquo modo percipere creatura possunt. 

VEBs. 6. « Omnis, qui manet in eo, non peecat. 
Omnis, qui peccat, non vidit eum, nec coguo- 
vit eum , » elc. 

Sicut is, qui in virtute et disciplina manet, 
non peccat nec ignorat: ita consistens in Chri- 
$t0, que justitia est et sanctificatio, non delia- 
quit. Quomodo enim, qui cum justitia est, in- 
justitiam agere potest, aut cum sanetimonio pol- 
lutionem habebit ? Quod cum ita sit, omnis, qui 


166, hanc scientiam Dei secundum substantiam (, peccat, factus extraneus Christi , non habet parti- 


revelare Filium dignis, qux (28) ipse, et Pa- 
ter, et sanctus habet Spiritus, qui perscrutatur 
eiiam profunda Dei **, audiant natur: differen- 
tiam. Igitur Trinitatis scientia substantialis est, 
creaturarum vero affectus quidam suscipiens ma- 
gis (29) et minus, Et impossibile est eadem per- 
venire in eis que substantialiter, et in eis qu» 
per affectum sunt. Cum enim bonus Deus se- 
cundum substantiam sit, qui vtique omnium 
causa est, hi qui facti sunt boni et sancti, 
Dei participatione sunt tales, ita ui multa sit 
differentia boni Dei et bona creature : iile nam- 
que non ex aliquo, sed substantia talis est, 
- &ed neque factura talis. Creature vero ex Deo, 


cipium nec societatem ejus ; nam cum dicit, mon 
videt eum , significat, quod participium non habet 
ejus. Cui res consequens est, ut neque scientiam 
ejus internam habere videatur : dum is, qui in su- 
períicie perceptionem Dei habet, peccare possit, 
quales erant filii Heli, sacerdotes, Sed et alii sieni- 
liter sacerdotes, qui, cum pulabanter scienuam 
Dei habere , peccabant , et peccantes effieaci scien- 
tia privabantur, imaginariam tantummodo scien- 
Hem habentes ejus. Sicut enim qui perceptionem 
babet in superficie boni, sgit male, cum nalis 
male agens habeat disciplinabilem intellectum boni. 
Nam si nosset utilitatem boni, eligeret participa- 
tionem ejus, ut per ejus effectum utilitatem ejas 


et non ex semelfpsis sunt bonz. Et creatura qui- D acquireret, intelligendo εἰ agendo, quod bonum 


dem bona est, ille vero cum bonus sit, bonos nos 
facit. Hzxec eadem dicenda sunt et de sancto et de 
omnibus rebus, quibus Deus substantialiter est. 
Creatures vero participatione Dei sunt tales. His ita 
declaratis, etiam de scientia sermo faciendus est. 
Cum Deus mens sit, intellectu naturali et sub- 
stantiali novit ea qu: novit. Creature vero, li- 
cel habeant, ut sint mens, attamen et scientiam 


* Hebr. xi, 6... *5 Joan. x1, 37. ** [ Cor. i1, 10. 


25) Repone quam. 

26) Locus haud dubie vitio laborat nescio quo. 
Quid si reponas pro quia, notitiam, mox ; contem- 
plandi eum ? Vel ita : ostendit notitiam, quia. (ὅτι) 

5. ο» frücla, .. . . contenplaudi. 
(27) Mile Gallandius , Et qui est. Pater. noster, 


est. Itaque, qui scientiam habet Dei, sapienter 
participatur eo qui est bonus, justus, sanctus, et 
nihil agit quod his rebus adversum est. Qui autem 
sensibilium rerum scientiam habet, solummodo &- 
guram speciei rerum sensibilium percipit. Nec ta- 
men operatur secundum eam. Sentiens enim aliquis 
ignem , et aqu: perceptionem habens, non urit, 
non calefacit , non humectat : dum utique discipli- 


nisi Filius? 

(88) Reponendum videtur, quam. 

(29) Fortasse majus. 

(50) Locus Gallandio et obscurus et mutilus vi- 
detur, absque ope codd. niss. haud facile restituen- 
dus. li-cie. 


1183 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1S. JOANNIS. 


1790 


nam intellexit, non. speciem ejus habuerit, cum A His congruum etiam , qua de Anania dieta noscun- 


hzec disciplina aliquid sensibile non sit, ut operetur 
secundum eam. Prebet enim operationes proprias 
ei , qui percipit eam. Cum bzc divisio scientiarum , 
quoniam bonum sensibile non est , sed intelligibilis 
essentia Deus est, qui est in bono, dum partici- 
patur Deo, non peccat, quando ipsa scientia mox 
agit, ut operationem habeat, qus intellectum ve- 
rum bonitatis habuerit. Hzc ergo scripts sunt se- 
eundum eontinuam congruentiam, quorum reci- 
procationes , quicunque novit, bene agit ; nam si 
omnis, qui in Deo est, consequens est ut non 
peccet, omnis, qui peccat, consequens erit ut. in 
Deo non sit. Hoc quidem primum est, altera vero 
hujus dieti congruentia est: quisquis habet pec- 


candi propositum , habebit consequentiam nou vi- B ἔτι ὕντος Ex. διαδόλου, 


dendi nec cognoscendi Deum , cujus denuo recipro- 
catio cum oppositione generatur ; ita omnis, qui 
aovit et vidit eum, non peccat. In hac ergo conti- 
aua congruentia significatur eruditio trina. Pri- 
vum cum dicitur differentia videndi ad cognoscen- 
dum, dicens ita non posse scire Deum, qui disci- 
plinabilem non habet intelleetum, sed nec videre 
eum, qui eo expertus non est. Super illa vero 
eiiam hoc dicendum est, qui ex operibus ejus sen- 
sibilius percipit, vidit eum, revelante Filio. Sed 
eiiam qui divinam doctrinam novit , scientiam ejus 
habet (31). ) 

ὕεας. 8. « Qui facit peccatam, ex diabolo est, 
quia ab initio diabolus peccat. In hoc apparuit Fi- 
Jius Dei, ut solvat opera diaboll. » 

Ἐπειδὴ γὰρ πρὸ πάν- 
των (92), τραπεὶς ὁ διά- diabolus versus est ad 
6ολος ἐν τῷ ἁμαρτάνειν peccandum, ex eo nomen 
γέχονεν, ἐξ αὐτοῦ χρηµα- habet. (Diabolus ergo 
τείζει πᾶς ὁ ἁμαρτητιχῶς Grieco vocabulo seductor, 
ἑνεριῶν. seu accusator, vel dero- 
gator significat (55).] Et omnis, qui operatur pec- 
catum , potest tali appellari vocabulo. 

Possibile enim hoc, quod ait ab initio peccare dia- 
bolum, etiam sic intelligi : 
— προάρχεται γὰρ ἐν τῷ 
ἁμαρτάνοντι, δι ὑπερθο- 
Ahv (54) λογισμῶν πονη- lus, per eum ab initio 
pv, ὡς ἐπὶ τοῦ Ἰούδα. — habens principatum ín 
eo, qui peccat, per submissiones malarum cogi- 
tationum, sicut in Juda factum tum, cum misis- 
set diabolus in cor ejus, ut traderet Dominum ?!, 
initium in eo peceandi fuit. 

*! joan. xii, 2. 


(94) His, qux hactenus ad versum 6 disputata 
sunt, congruere fere videntur, qua in scholiis ad 
eumdem versum leguntur, brevissima quidem : 
Τοῦ γὰρ χατὰ µηδένα τρόπον αὐτοῦ χωριξομένου, 
πῶς ἁμαρτία ἄφασθαι δύναται; Ὅ δὲ ἁμαρτάνων, 
φησὶν, οὐχ ἑώραχεν, οὐδὲ ἔγνωχεν αὐτόν ᾿ τούτο γάρ 
ἐστι γνῶσις ἐπιστημονιχὴ xat ἑνδιάθετος κατανόησις 
θεοῦ, τὸ Jd ἁμαρτάνειν. 

2 pó πάντων scribendum ex auctoritate 
cod. D. 


(55) Quz uncinis seclusimus, ea haud dubie ab 
'mterprete Latino explicandi causa adjecia sunt. 


quia omni homine fa- 
ciente peccatum, diabu- 


Quoniam pre cunctis : 


tur. Cum prius enim complesset diabolus cor ejus, 
postea peccavit, ipse contingens de pretio przdii 
quod vendiderat, occasione benefaciendi. Respon- 
deat aliquis in lioc loco, dicens, quid efflceret dia- 
bolus in peccatoribus , cum ipsi prius peccaverint, - 
dantes ei locum? Dicendum est, idem esse facere 
peccatum, quod peccare, cum datur diabolo locus. 
Dat enim ei locum concupiscentia, quam, fragili co- 
gltatione suhjectus , postquam susceperit eum (35), 
actualiter. peragit peccatum. Hoc enim significat 
quod dictum est : « Qui facit peccatum. » 
ES δὲ xai «b εἰπεῖν, Beuesiquidem dictum est 
ποιῶν, ἀλλ᾽ οὗ, ποιῄσας qui facit, non, qui fe- 
τοῦ µμετανοῄσανῖος οὐχ cit, eum si (56) poenitens 
fuerit post peccata, jam 
sit ex diabolo, sed ille sit 
σαντος (57) αὐτὴν (58) ex eo qui operatur αι] 
ἔτι. pece:tum. 
Si enim etiam peccati servus est qui facit peccatum, 
non etiam qui fecit. Omnis enim qui facit peccatum, 
servus est peccati. Quapropter increpandi sunt hz- 
retici, dicentes, eos qui peccant, naturaliter malos 
ex diabolo, esse, et (39) substantialiter esse malum. 
Diabolus enim non substantialiter, sed voluntarize 
operationis indicium est. Posita est autem et causa, 
propter quam ex eo sunt peccatores, palam fa- 
ciens, nou substantiam ejus, sed operationem. Pec- 
care namque operatio est, nullus autem naturaliter 
hoc agens. Igitur peccare voluntarium est. Destrui- 
tur autem scientia ejusmodi hominum etiam ex his 
qus sequuntur, Ait enim : « la hoc apparuit Filius 
Dei, ut solvat opera diaboli. » Opera namque dia- 
boli sunt ea, quz& Satan voluntate perflciuntur. 
Quapropter etiam hac solvuntur , dum si essent 
substantialiter, solvi non possent, et maxime cum 
ipsi dicant, mali naturam ingenitam. Sed (40) autem 
ingenita, et sine perditione est. Dum vero solvantur 
opera diaboli , igitur voluntaria sunt bxc, nen uti- 
que involuntaria. Quod autem ait, apparuisse Fi- 
lium Dei per incarnationem , hoc factum esse di- 
cendum est, quando in carne apparuit, et in ea ma- 
nifesgtatus est. 

Vrns. 9, 10. « Omnis, qui natus est ex Deo, pec- 


ἀλλὰ μόνου τοῦ Evepyh- 


ας Catum non facit, quia sanctum (41) ejus manet in 


eo, et non potest peccare, quoniam ex Deo natus 
est. In hoe manifestantur fitii Dei οἱ filii diaboli. » 

Hzretici, qui per οπή falluntur in. omnibus, 
etiam per hunc sermonem volunt derogare divini- 


(54) Matthzius ὑποδολήν conjecit, qu: lectio La- 
lina versione confirmatur. 

35) Nempe diabolum. MEM 

56) In. Bibl. et Colon. et Lugdun. legitur ita, 
cum is poenitens. Galland. reposuit, cum is qui. Ex 
Grzco exemplo rectius opinor restituimus, cum st. 

(31) Ἐνεργοῦντος, recte cod. D. 

98) αὐτής, nempe ἁμαρτίαν. 

39) Inseremdum putaverim diabolum. 

40) Gallandius, εἰ, recte. 

n Bcne Gallandius, semen. 


179i 


DIDYMI ALEXANDRINI 


7, o— 


"πα 


tau, dicentes, nativitatem qua ex mundi creatore Α ζῶον ἐπιστήμην τινὰ μὴ bilitatem significamus us- 


(it, peccatricem esse, dum ea nativitas qui& ex Deo 
Novi Testamenti , non possit hoc agere : et, eicut 
putant ipsi, Veteris Testamenti verba concludunt, 
ubi scriptum est : « Filios genui et exaltavi, ipsi 
vero me spreverunt ?*; » et illud : « Deum qul ge- 
nuit te dereliquisti **. » Quibus inferunt verbis, di- 
cehtes : Si, qui nascuntur ex opifice mundi, pec- 
cant, hic vero dicitur, « omnis, qui est ex Deo, 
peccatum non faciL ; » cum filii differentes siut, 
quando alii quidein peccant, alii vero nequaquam ; 
necesse est etiam, patres eorum diversos esse. [9ο 
autem sapiunt indocte, eo quod mon intelligunt 
Scripturae verba. Non enim scriptum est : « Oinnis, 
qui natus esl ex Deo, » non peccabit, sed « pecca- 
Lim non facit, 1 eun. utique non faciat peccatum, 
qui secundum justitiam operatur. Hic enim est, qui 
ex Deo natus est, habens nativitatem ejus, in quan- 
tum facit justitiam, et ideo peccatum non facit, 
quoniam non potest peccare, qui videtur habere vir- 
tutem, Et illud (42) siquidem, quos introducunt 
fllios peccatores, cum justitiam facerent, peccare 
non poluerunt, tunc utique peccatum facientes, 
cum reliquerunt genitorem, et spreverunt eum qui 
exaltavit illos. Hoc etenim eis evenit, quóniam ces- 
saverant justitiam operari. Quapropter contraria non 
sunt verba , qui posuerunt de diversitate filiorum ; 
neque enim demonstrant patres. 


ἔχειν , ἀλλ ὅτι δυνάµενος — tucalem , secundum quod 
οὐ βούλεται ἁμαρτάνειν. — dicimus, non posse irra- 
tiouabile auimal disciplinam aut aliquid simile 
possidere. | 

His dictis sequitur, quod manifesti sunt &lii Dei 
et filii diaboli. Sj enim omnis, qui facit peccatum, 
ex diabolo est, et is, qui ita agit, manifestatur, quía 
filius diaboli est : sicut, Elymas magus, cum esset 
plenus omni dolo et omni iniquitate, agnitus est 
filius esse diaboli **, Et quoniam omnis, qui nates 
est ex Deo, peccatum non facit, cum habeat in se- 
metipso Dei semen, qui ita non peccat, iuvenitur 


Καὶ τὴν αἰτίαν ^ xpos«t- 
θησιτοῦ μὴ δύνασθαι 
ἁιιαρτάνειν, λέγων, ὅτι 
σπέρµα αὑτοῦ μένει. τί 
δὲ ἐστι τὸ σπέρµα τοῦ 
Θεοῦ, ἢἡ ἡ τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος ἐπιφοίτησις, 
δι fc ἀνεγεννήθημεν (43); 
— Τὸ οὖν, οὐ δύναται 
ἁμαρτάνειν, φησὶν, ἀντὶ 
τοῦ, ἀναχόλοιυθόν ἐστι xal 
ἀνάρμοστον. Οὐ γὰρ ἓν- 
δέχεται τὸν τὴν πνευµα- 
τιχὴν φυλάττοντα γέννη- 
σιν χαὶ πνευματικὰς καὶ 
χαθαρὰς πράξεις ἔπιτη- 
δεύοντα, xas' αὐτὸν (κατὰ 
ταυτὸν ) xal. ἁμαρτάνειν. 

Καὶ γὰρ λάγοντες, μὴ 
ἁδικεῖν τὸν διχαιοσύνην 
ἔχοντα, οὐκ ἀδυναμίαν 
φυαιχὴν δηλοῦμεν, καθ᾽ 
ἂν λέγομεν, τὸ ἄλογον 


^ ]g2. 1, 2. ?* Deut. xxxu, 18. ** Act, Σια, 8-41. 


Denique, quia non pos- 
sil peccare, qui ex Deo 
natus est, etiam causam 
dixit idem , quia semen 
ejus in eo manet, quod 
divinitus venit. Hoc se- 
men aut virtus est, aut 
spiritus filiorum adoptio- 
nis. Et si propterea pec- 
care nequit, possibilitas 
hsc naturalis non est. 
Sed propter aliquam cau- 
sam facultas peccandi 
prohibita est, hoe est, 
propter Dei semen (44). 


Dicentes autem, quia 
cum contraria simul non 
exsistaut , nou potest in- 
justitiam facere, qui jus- 
ία habet, non possi- 


(is Legendum esse censeo illi. 


45) lu scholiis haec 


praeterea adjecta leguntar : 


"Hits οὐχ ἀφίπταται ἡμῶν, εἰ μὴ διὰ τῶν αἰσχίστων 


πράξεων λυπῶμεν αὐτό. 


(44) Ibi interpretationis Didymi compendium ali- 
quód fecisse videtur Epiphanius. 

, ($3) In scholiis sententiarum series, ut in cate- 
bis solet, aliquanto turbata videtur. Eam servavit 


aperte filius esse Dei. 

Εὖ δὲ xal τὸ εἰπεῖν, c &- 
µαρτίαν οὐ ποιεῖ, ἵνα uf 
τις σοφίσηται λέγων, τέ- 
χνα θεοῦ ἡμᾶς τίθεσθαι 
πάντας τοὺς μὴ &pap- 
τάνοντας. Τὰ γὰρ βρέφη 
ἁμαρτίαν οὐ ποιοῦντα, o) 


ῥητέον τέχνα θεοῦ εἶναι. 


'EG ἡλιχίας γὰρ, ἀλλ οὐχ 
ἀρετῆς χωλύονται τοῦ μὴ 
ἁμαρτάνειν. Φαμὲν τοί- 
νυν, οὐχ ὑχιῶς λέγεται 
περὶ βρεφῶν, ὅτι ἆμαρ- 
τίαν οὐ ποιεῖ, Οὐ ταυτὸν 
γὰρ τὸ μὴ ἁμαρτάνειν τῷ 
(τοῦ) μὴ ποιεῖν ἁμαρτίαν. 
Τὸ μὲν γὰρ ἀπὸ φύσεως 
ἔοιχε, τὸ δὲ kx διαθέσεως 
ὑπάρχει (4ὅ). 


ldeo autem ego »djeci : 
ε qui ita non pecest, » ne 
quis nos circumveuiat, 
dicens, (ilios Dei nes di- 
cere nba. peccantes. Par- 
vulos euim peccatum non 
facientes, dicenduis που 
est, filios Dei esse. JEta- 
te namque prohibentur, 
non virtute, peccare, ut 
non aliud quidquam dica- 
mus, asserentes non Sa- 
lubriter exponi de infaa- 
tibus, qui peccatum fa- 
ciuut, Non enim idea est 
peccare (46), et pecestum 
non facere, iliud namque 
είς probibel, boc sutem 
virtus expellit. 


Vgns. 10. « Omnis, qui non facii justitiam, non 
est de Deo, et qui non diligit (ratrem suum. » 

Quoniam, qui facit justam, ex Deo natus est, 
consequens est ut, qui ita natus est, diligat fraures, 
Qui non babet justitiam, non faciendo eam, et odie 
habendo fratrem suum, ex Deo natus non est, noa 
aliquo (47) modo, nisi quia natus ex eo non est. 
Non enim respiciendi sunt illi qui dicunl, non esae 
istos ex Deo, propter terrenam naturam. 

Vias. 11, 19. « Quoniam boc est mandatuin, quod 
audistis ab initio ut diligamus invicem, mou sicut 
Cain, qui ex maligno erat, et occidit fratrem suom, 
quia opera ejus eligna erant, [ταις autem 
justa. » 

Quoniam mandatum ab initio babemus, ut iavi- 
cem diligamus, non oportet odisse (ratrem, ne in 
maligno secundum Cain esse reperiamur, qui fra- 
trem occidit suum. lste namque peremit Abel, fra- 


integram Epiphanius. 

(46) Ex auctoritate Grzci exempli reseribeodum 
eo non peccare, quod vel ipse sensus flagitare vi- 

etur. 

(47) Gallandius : « Mallem non alio que » At reti- 
neri potest, quze impressa est lectio; vel enim apad 
Cice:onein. aliquis pro alius .quis usurpatur. V. Pc 
offic. 1, 7, De orat. nt, 34. 


2198 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. JOANNIS. 


1554 


&rem suum, Qua vero causa fuerit occidendi fra- 4 Quoniam muli pseudoprophet:e prodierunt iu hoe 


trem, signiflenvit: «Quia opera ejus, » inquit, « ma- 
ligna erant, fratris autem justa. » Cum enim re- 
spezisset Deas super Abe! et (48) munera, super 
Caiu autem. et oblationem ejus non respexit ; et bac 
causa pereussus invidia Cain mortem operatus est 
adversus proprium fratrem. Quapropter, licet dicatur 
ex maligno esse propter opera tunc mala, tamen 
non naturaliter est in illo. Per hunc sermonem 
ostendit, quia sit. homicida. Cain, dicens, eum per- 
emisse proprium fratrem. Nam et in libro qui Le- 
progenesis (49) appellatur, ita legitur, quia Cain 
lapide aut ligno pereusserit. Abel, unde deputan- 
dum non est, percussione dici solummodo fleri vul- 
nus, sed absolute omnem plsgam, qua lacerationem 
facit in corpore. 

Vzgas. 12, 14. « Nolite mirari, fratres, ei odit vos 
mundus. Nos scimus, quoniam transivimus de morte 
ad vitam, quia diligimus fratres. » 

Non est mirandum, si pravi homines, qui nomi- 
naniuor muudes, odio habent eos, qui secundum 
Christum pie vivunt. Tunc enim magis esset mirabile, 
si diligerent eos. Quapropter et si nos odit mundus, 
joennes inquit, verumtamen diseiplinabiliter novi- 
nius, quod relinquentes mortem, in vita sumus, fra- 
ternam charitatem habentes ib. pectore. Mortem et 
vitam in his, pon illa, quz» communiter dicuntur, 
percipere debemus, quibus etiam irrationabilia ani» 
salia participantur, sed vitem swernam, quae ex 
(ide Salvatoris et virtute generatur, et contrariam ei 
mniortem, sequentem mox peccatorem, quoniam, qui 
in hae morte est, non habet Dei memoriam, quia 
nec respexit intelligibilem lucem. « Non est enim, » 
inqui, « in morte, qui memor sit tui *** : » el ite- 
rum : « lllumina oculos meos, ne unquam obdor- 
miam in morte **. » Discedendum ab ea est jam, 
nog peccando, nec oblivionem labendo Dei, ut 
transeamus ad vitam, qua morti videtur esse con- 
traria. Nam qus deducit nos ad charitatem fratrum, 
sequenda est. 

Vgas. 14. « Qui non diligit, permanet in morte.» 

Quoniam qui diligit fratres secundum Deum, ad 
vitam ex morte transit; qui non babet hanc chari- 
tatem, permanet in morte. Sicut erat mortua vidua, 


sveculo. 

Ὅνπερ γὰρ τρόπον πρὸ 
τῆς Χριστοῦ Λαρουσίας ἐν 
τῇ Ἰουδαίᾳ ὄντων θεοῦ 
προφητῶν ἐτύγχανον πολ- 
λοὶ ὑποχρινόμενοιτὴν προ- 
φητείαν, ὡς χρείαν εἵναι 
ἐξεταστιχῆς, τινὲς τῶν 
λεγόντων, Τάδε «ἐέγει Κύ- 
pioc, Πνεῦμα ἅγιον xa 
Θεοῦ λόγον εἶχον, xal τι- 
veg ὑπὸ πονηροῦ πνεύµα- 
τος Χινούμενοι, τοῦ φεύ- 
δους Ίσαν προφήται' οὕτω 
καὶ μετὰ τὴν ἐπιδημίαν, 
τῶν ἁποστόλων iy Χρι- 
στῷ λαλούντων χαὶ Πνεῦ- 
pa ἅγιον ἑχόντων, ὃ δέ- 
δωχεν ὁ Κύριος, πολλοὶ 
ψευδαπόστολοι προεχλή- 
θησαν (51) ὑπὸ τοῦ διαθό- 
λου, ὑποχρινόμενοι τὴν 
εὐαγγελιχὴν διδασκαλίαν. 
᾽Αναγχαῖον οὖν ἔχειν ἑ- 
χεῖνο τὸ χάρισμα τὸ πνεν- 
ματιχὸν, Ίγουν τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος, ὃ ὠνόμασται 
διάχρισις πνευμάτων, ἵνα 


c ἔπιστήμην ἔχωμεν δοχι- 


μάζειν τὰ πνεύματα, ὥστε 


τῷ uiv πιστεύειν, τῷ δὲ 
ἀνθίστασθαι. 


Quemadmodum ante ad- 
ventum Christi, cum es- 
sent in Judza Dei pro- 
pletz, multi exsistebant, 
flngeutes 96 habere pro- 
phetiam, οἱ opus erat 
examinabili disciplina , 
quoniam quidam eorum 
dicentes : Heec dicit Do- 
minut, Spiritum sanetum 
et Dei verbum liabebant, 
et quidam spiritu maligno 
moti erant, prophete fa 
silatis; sic et post adven- 
tum Christi apostolis iu 
Ch:isto loquentibus et 
Spiritum sanctum haben- 
ibus, quem dedit Jesus, 
cum resurrexisset 3 mor- 
tuis et largissime mini- 
stravit, assumptus in ο 
lis (52), muli falsi apo- 
stoli a diabolo sunt pro- 
ducti, (ingentes evangeli 
cam se habere doetrinam. 
Quapropter mecessariom 
est illud sancti Spiritus 
donum, quod spirituum 
discretio nencupatur, ut 
disciplinam — habeamus, 
per quam probemus spl- 
vitus, ut alii quidem cre- 
damus, alii resistamus. 


Cum itaque reddidisset causam, quoniam oporteat 
probarj spiritus, et non omnibus credi, intulit, di- 
cens, multos falsos prophetas iu mundum prodiisse. 
Et quidem pseudoprophelarum pluraliter edixisse, 
non admiremur. Qui vero etiam Dei Spiritus ita de- 
nominavit, cum aujectione universali dicens :« Om 
nis spiritus, qui confltetur Jesum Christum, » nec 
non et illud : « Spiritus prophetarum prophetis sub- 
jecti sunt ** : » consequens est dicere, quod unus et 


qua in deliciis degebat **, licet communem haberet py idem Spiritus Dei, est Patri unicus et Filio: qui 


vitam. Qui enim sic vivit, necessario (50) abibit me- 
moria Dei. His ita manifestatis, si quis non habet 
figuram, qua charitatem designat fratria, in. morte 
est, sicut e diverso proeul abest, qui virtutem ha- 
bet, secundum quam non reputat aliquid malum, 
nec proximo malum facit 

CAP. IV, vens. 4, 2. « Charissimi, nolite omni 
spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sunt.» 


μυ Ρρο]. vi, 6. * Psal. xi, 2. "* 1 Tin, v, 6. 


(48) Omisit Gal. recte. 

(49) lteseribendum cst Leptogenesis. De quo libro 
apocryphio, qui etiam λεπτὴ γένεσις, τὰ λεπτὰ Yevá 
σέως, µιχρογένεσις vocatur, si quis plura scire cu 
piat, evolvat J. A. Fabricii Codicis pseudepigraphi 
V. T. vol.!, p. 861-864. 


pluraliter nominatur, in diversis describitur, qui eo 
participantur, quale est spiritus Eliz, οἱ spiritus 
uninseujusque sanctorum, ita ut tanti spiritus esse 
videantur, quanti suut, qui eo participantur. Possi- 
bile est enim, οἱ nniuscujusque sacri doctoris disci- 
plinam spiritum ejus dici. Sie enim intelligitur quod 
dietum est, ut non omni spiritui credatur, qualenur 
ea qux pseudoprophetarum sunt, adversemur, ου” 


43 | Cor. xiv, 52. 


50) Deesse videtur ei. 

n Verius in cod, D. προεθλήθησαν, 

Latina versione probatur. MEM 
(59) Amplificasse sententiam ,Didymi videtur Epi- 

phauius, 


quz lectio 


4705 


DIDYMI ALEXANDRINI 


4196 


Bentiamus eis, quos per probationem ex Deo esse A Christum consensu integro el vero, in carne vesi- 


cognovimus. Non est itaque mirandum, si falsi apo- 
stoli hi, qui transformantur ín ministros Christi, 
falsi prophetze sunt dicti, quando etian ipsi apostoli 
frequenter in Testamento Novo prophetz? nominan- 
tur: sicut in. Epistola ad Corinthios invenitur, in 
qua legimus : « Et spiritus prophetarum prophetis 
subditus est, » cum de apostolis diceret; et in Àpo- 
calypsi frequenter Joaunes propheta nominatur. 

Vyns. 2, 5. « Hinc cognoscitur Spiritus Dei : Om- 
nis spiritus qui confitetur Jesum Christum in carne 
venisse, ex Deo est, et omnis spiritus qui negat Je- 
suin, ex Deo non est, et hic est Anticliristus, quem 
audistis, quia venturus est. Et nunc in seculo 
est. » 


se, dicens sapiendo et agendo, quz in humanitalt 
docuit, insuper et imitator ejus effectus est, pre- 
sente imifatione supernz conversationis, hic spiri- 
tum habet ex Deo, maxime si sequatur vestigia, ve- 
niens usque ad hoc, ut compatiatur et crucifigatur et 
commoriatur ei ; cum spiritus erroris e diverso coa- 
sistat, licet labiis confiteatur Jesum in carne venis- 
se ; negans enim virtulem, qua fingit esse pium, 
operibus respuit Jesum, et licet confiteatur ewm 
in carne venisse. Veniente namque eo quzrere ei 
salvare quod perierat, et tollere mundi peccatum, 
cum ipse in perditione οἱ peccato consistat, rebus 
ipsis negat, adventum ejus in carne factam. Sent 
autem quidam hzretici, ui neque usque sd sermo- 


Cum dixisset, omni epiritui non esse credendum, p hem consentiunt, in carne venisse Jesum, sed aet 


antequam àb aliquo probatus esse noscatur ex Deo, 
dedit eliam signum, quod si ab aliquo spiritu desit, 
ille uüque erroris, non est Dei. Hoc ergo indicium 
hujus modi rei dicunt esse : « Omnis, » inquit, « spi- 
ritus qui confitetur Domini Verbum. » Qui cum es- 
set in forma Dei, formam suscipiens servi, in carne 
venit, ita ut appareret et pateretur in ea pro nobis, 
secundum quod dictum est : « Manifestatur in 
carne **, » et illud : « Cbristo passo pro nobis in 
carne **, » Qui ergo ita confitetur, ex Deo est, dum 
dispensationem vere factam doctrinabilitec fateatur. 
Si quis vero solvit Jesum, et purum Deum. verbum 
extra carnem esse putat, et non vere hominem dicit, 
et universa dispensationis ejus facta pro phantasia 


corpus cceleste eum delulisse putant, aut certe us- 
que ad phantasiam hominem apparuisse confirmaaL 
Possunt igitur hec eiiam spiritualiter (55) exponi. 
Quoniam enim veram est illud, quod dicit : « Vivo 
ego, jam non ego, vivit autem jn me Christus ^,» 
ut semper mortificationem Jesu in suo corpore cir- 
cumferre videatur, manifestata ia mortali carne sua 
vita ejus, quem confitetur, ostendit, in qua carae 
venerit Jesus, cum in diversa conversatione sit po- 
situs, qui solvit et sejungit a semetipso Jesum. Qua 
lig est qui negat eum. Qui enim confitetur Jesum, 


habet eum in semetipso, el exsistens in €o secua- 


dum quod scriptum est: « Quisquis confessus faerit 
me, confilebor et eum coram Pate meo **. » Qui 


confirmat, cum hujusmodi spiritus erroris, ex Deo C vero negat, ex omuibus segregatus est. De eo nam- 


non est. Sed dicit aliquis, multos hereticorum con- 
flteri ejus praesentiam incarnatam, quales sunt. novi 
prophete de Pbrygia procedentes. His responden- 
dum est, quia sicut nullus dicit Dominum Jesum 
nisi in Spiritu sancto *5, non vocitandum (55). Nec 
consequenter demones ei homines fictos, nec non 
et hareticos dicamus Spiritum habere sanctum, 
quod est incongruum satis el impium : nam si non 
: voce solum, sed etiam operibus et affectu vero, non 
dolo Dominum Jesum dicat aliquis, hic vere in Spi- 
ritu sancto eumdem Dominum confitetur. Sicut qui- 
bus dixit Jesus : « Vos me vocatis Magistrum et 
Dominum, et bene facitis : sum etenim vester Ma- 
gister ", » qui suscipitis doctrinam meam οἱ do- 


minium, aervitis enim voluntate germana, facien. D 


(66 αυ dico, impletis voluntatem Patris mei, qui 
jo coelo est, sicut. ego. Non habent Spiritum san- 
ctum, qui dicuut. Dominum Jesum, el non faciunt 
qus pracipit, cuni procul ab eo sint. corde, solis 
eum labiis honorantes. Quando (51) illi babent Spi- 
ritum sanctum, qui operibus ei. affeciu vocant Do- 
sinum Jesum : ita qui con(itetur Dominum Jesum 


* | Tim. nt, 16. " EIPetr. ιτ, 1. A [ος xin S: 
50 ibid. 33 


(55) Legendum est, toce tantum. 
54) Gallaudius, quomodo, recte. 
95) Gall. specialiter. Vereor tamen, ne hoc ex er. 


Fore typothe!z niagis, quam ex conjectura editoris 
Ortum sit. 


que quod dicil : « Quicunque negaverit me, negabo 
et ego eum : » hic propositio non assumitor, sicot 
ait ibi : « Confitebor et ego eum coram Patre meo**. » 
Figuraliter itaque dicit de Antiehristo, quem venire 
audivimus, quia jam in mundo est, hoc est, 


προώδευσαν γὰρ αὐτοῦ αἱ 
αἱρέσεις, (56) χαραχτη- 
ριστικὺν τὸ διὰ φευδοπρο- 
φητῶν καὶ πνευμάτων 
λύειν τὸν Ἰησοῦν, ἐν τῷ 
μὴ ὁμολογεῖν αὑτὸν ἐν 
σαρχὶ ἐληλυθέναι. Τοῦ λέ- 
γειν (97), καὶ yov, πρα- 
χτιχῶς ἀχουστέον. 


per pseudoprophetas εἰ 
spiritus errorum, pec 
quos solvitur Jesus, quan- 
do non confitentur eum 
in carne venisse. (uod 
aulem ail n«xc, per hoc 
quod agitur ab iilis intel- 
ligeudum est. 


VgRs. 6. « Qui cognoscit Deum, audit nos; qui non 
est ex Deo, non nos audit. » 
Si secundum litteram verbum audiendi percipi- 


mus, non videlur esse verum, quod dictum est, dum 
omnes, parvi οἱ studiosi simililer, vocem audiant 
exponentis. Unde quidam pro intelligentia ha:c per- 
cipiuut, id est, ut. consentiamus, et, quie dicuntur, 
audientes faciamus : qui ignorat, qua faciat, non 


M Joan. xui, 45. "5 Galat. n, 20. Mattb. x, 52. 


. (56) Matthziua recte interponendum esse censet, 


ὧν. 
(57) Τὸ λέγειν verissima est Mattbzii conieeturz, 


Latinis verbis comprobata. 


1797 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. JOANNIS. 


41708 


audit. Qui est ex Deo, aüdit eos, qui bzec dicunt, et A scendens omnia bonitas obsequatur. Quid est au- 


e peribus exercere contendunt, Positum est enim pro 


intelligere, audire, ubi ait : Legem non auditis; 


hoc est, non intelligitis, et illud : « Qui habet aures 
audiendi, audiat **, » hoc est, conseutiat, et illud : 
« Non audivit populus meus vocem meam "5, » el 
illud : « Si populus audiisset me'*,» Unde quz- 
siio nascitur, utrum in verbis signilficativis eadem 
ipsa, au alterum eorum oportet intelligi, quale est, 
ubi dicitur : « Oves mez vocem meam  audiunt**. » 

Vgms. 7, 8. «Cbarissimi, diligamus invicem, 
quoniam charitas ex Deo est. Et omnis qui diligit 
fravein suum, ex Deo natus est, et cognoscit 
Deum : qui non diligit, ignorat Deum, quia Deus 


charitas est. » 

ὝὭσπερ δὲ ἔγχλημα xal 
φόγον φέρει τὸ μὴ αἱρου- 
pvp τὸ αἱρετὸν xaX φι- 
λοῦντι τὸ φιλητόν. οὕτως 
ἔπαινον περιποιεῖ τοῖς ἁ- 
γαπῶσι τοὺς ἀξίους τοῦ 
ἀγαπᾶσθαι τῷ εἶναι ἀγα- 
πητούς. Πότε δὲ τοῦτο 
ὑπαρχθῆναι δυνατὸν,; fi 
ἔτε αἴρει ὁ Σωτὴρ τὴν &- 
µαρτίαν τοῦ χόσµου, ἵνα 
δειχθῃ ὁ ἄνθρωπος, olo; 
ὑπὸ Θεοῦ ὙΥέγονε, xa0' 
ὁμοίωσιν xal εἰχόνα ὑπο- 
δειχθεὶς τοῦ πεποιηχότος. 
Οὕτω γὰρ φανερωθεὶς ὁ 
ἄνθρωπος, εὐθὺς ὧν &va- 
πητὺς xaX ἄξιος τοῦ ἀγα- 
πᾶσθαι τυγχάνει. Ἐπεὶ 
τοίνυν ὁ ἁποσταλεὶς Σω» 
τΏρ τῷ χόσµμῳ, ἀγάπη, 
τῇ πρὸς τὰ ἑαυτοῦ ποι]- 
pata xaX τοῦ Πατρὸς, ἐπὶ 
ἀναδείξει τοῦ κάλλους τῶν 
χατ εἰχόνα Θεοῦ γεγονά» 
των. Ob ταύτης τῆς δω- 
ρεᾶς τυγχάνοντες ἀγαπη- 
τοὶ τυγχάνουσιν, ὅθεν ἆλ- 
λήλους ἀγαπῶσιν. Ἔχει 
γὰρ ἕκαστος καὶ τὸ ἆγα- 
πητικὸς εἶναι, ἐντολὴν 
ἔχων τοῦ ἀγαπᾷν τὸν πλη- 
σίον. 

sit, et αἱ diligere possit, 
rit proximum diligendi. 


tem ex Deo generari ? Generaliter enim hoc omui 
se invicem diligenti proveniet, ut fllius Dei voce- 
tur, cui etiam, ut peccare possit, non inerit, quod 
semen habeat in semetipso generantis Patris. Se- 
quitur etiam eum,. qui ex Deo matus est, ut sciat 
genitorem Deum esse charitatem, « Propterea 
enim, » iuquit, «charitas ex Deo est, et qui ha- 
bet hanc, natus ex Deo est et cognoscit euin : quo- 
niam ipse qui genuit et cognoscitur, charitas est. » 
Sic (60) enim causa est, ul sapientes et justi et 
sancti simus, factus nobis Christus a Deo sapientia, 
justia, sanctimonium, ita causa est, alterutros 
diligendi, quod Deus charitas est. Eo namque par- 
ticipari secundum quod charitas est, habemus cha- 


Sicuti erimen et vitupe- D "tatem ex eo, et diligimus invicem. In sequenti- 


rationem habet, qui non 
eligit, quod eligendum 
est, et non amat quod 
amandum est, ita laudem 
cenquirunt diligentes di- 
qnos, et eos qui diligen- 
di sunt. Quando autem 
hec magis provenire po- 
tuerunt, quando  lulit 
Salvator peccatum mun- 
di, et (58) ostenderetur 
homo, qualis a Deo sit 
factus, per similitudinem 
ei imaginem dewonstra- 
tur ei, qui fecit eum. 
Dum talis enim apparue- 
rit homo, mox dilectus 
exsistens, fit divinitus 
(59), ut diligatur; quia 
Salvator missus in. mun- 
dum , per dilectionem 
Patris, ad creaturas suas 
venit, ul remissionem 
concederet peccatorum, 
et ostenderet pulchritudi- 
nem eorum, quos fecit 
ad imaginem et similitu- 
dinem Dei. Qui hoc do- 


bus autem congrue etiam Salvator charitas esse 
monstratur. Ait enim, in Filio qui missus est pro 
salute nostra, ejus charitatem exsistere, sic scri- 
bens : « In hoc est charitas. » Quasi aliquis osten- 
dens Jesum, diceret, in hoc est Dei Verbum, in 
hoc est veritas et sapientia Dei. 

Οὐχοῦν ὁ εἰπὼν, 'O θΘεὸς Quapropter charitatem ex 
ἀγάπη ἐστὶν, οὗτος má- charitate, Deum ex Deo 
Atv οἶδεν ἀγάπτν ix θεοῦ, Patre Salvatorem sentire 
Άντινα obx ἄλλην εἶναι debemus. 

νοµιστέον, f| τὸν Μονογενη, ὥσπερ θεὺν ix θεοῦ, 
οὕτω xal ἀγάπην ἐξ ἀγάπης, ὄντα. 

Απίο paulum namque definiunt (61), non differre 
in Deo, ut justus et justitia dicatur. Quibus copu- 


C landum est, :non differre, ut diligens et dilectio 


idem esse dicatur. Sicut enim, cuim transnomina- 
tur a justitia, justus vocatur; non enim justitia 
participatur, sed ipse hoc est; ita cum diligeus di- 
citur, non quia dilectio 'sit, ita vocatur. Quapro- 
pter, qux» ita sunt posita de Deo in Scripturis, uni 
voce, non transnominative dicuntur, et illud uni- 
vocum in tali appellatione sumendum est, quorum 
una quidem ratio, sed nomina plura suut. 

VEns. 19. « Deum nemo vidit unquam. » 

Cum invisibilis sit Deus, nullus eum seusibiliter 
vidit unquam, quando non potest videre aspectus 
corporalis incorporalia. Sed quoniam divinitatem 
separant quidam Lretici dicentes, Veteres Seri- 
pturz Deum visibilem esse ostendunt, eo quod qui- 


num promeruerunt, di- D qam eum vidisse referantur, novi autem invisibi- 


lecti sunt, unde invicem 
diligunt. Habet enim 
unusquisque, ut dilectus 
dum mandatum accepe- 


Cum hzc itaque dixisset hic doctor, amplius exci- 
lans, ad eaque invitans illos, quibus scribit, intu- 
lit, dicens : « Quoniam charitas ex Deo est. » Po- 
tius ad invicem nos diligere festinemus, ut tran- 


*! Matth. xi, 15. * Jer. τι, 28. 
(58) Ut Latins Grzcis respondeant, lege µ!. Mox 


legendum est, demonstratns, ὑποδειχθείς. 
(59) Pro divinitus legendum est dignus. Hnjus 


9 Psal, Lxxx, 12. 


lem, propter presentem sermonem, et illud quod 
in Evangelio scriptnm est : « Deum nemo vidit un- 
quam**, » requirendi sunt, quam dicant esse sub- 
stantiam ejus, qua putant Deum esse visibilem. Et 
si non pervertatur a se mens eorum, corpus eum 
dicent, cum nulla alia substantia sensibiliter videa- 
tur, nisi corporis. Dumque hoc concesserint, consi- 
derent, quz incongrua et impietate plenissima sub- 
sequantur. Omnino namque et iucorruptibile erit et 


δν Joan. x, 21. 5 Joan. 1, 18. 


conjecturz fldem nobis facit exemplar Grocuim, 
(60) Legendum est sicut. 
(61) An definivimus ? Galland. 


1199 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1990 


divisibile, et aut ἱπαπϊπιαίαπι aut animatum. He- A dente eum, qui non peccat; alicubi autem dieens, 


pente 3utem et inconsequens erit, ut inanimatum 
non intelligat, eo quod neque sentiat, Animatum 
vero ut sit, compositum et non sine principio erit, 
Non enim est sine principio quod componitur de 
simplicibus. Composita sunt autem, et in principio 
ejus anima et corpus. Ex lis enim animatum con- 
stat. Et cum non habuerint aliqui solutionem, tan- 
tis scilicet incongruis subsequentibus, rursus iuter- 
Fogemus, unde affirment, visum ab aliquibus crea- 
torem. Etsi quidem Moysen protulerint, sciant quia 
preterquam quod diu rogavit, intelligibiliter, non 


sensibiliter ei Deus apparuit. Dicendum namque. 


est, quia faciem non vidit, sed postrema Dei **. Hzc 
&ulem suni creature, quarum generationes con- 


hoc est, in prasenti sermone : « Deum nemo vidit 
unquam. » Ne vero bujusmodi seductione fallamor, 
sicut bsretici, per id quod onivocum est, dividen- 
dus est sermo videndi et inspiciendi, et quandaia 
alia qua similia verba reperiuntur, in id quod 
mente conspicitur, et quod aspectu videtur. Sie 
enim disciplinam habemus, scientes quomodo vi- 
detur Deus, et quomodo invisibilis est, qued noa 
frustra oppositum est, reque bic, neque in Evao- 
gelio, quod dictum est unquam, Nam et ibi seri- 
ptum est : « Deum nemo vidit unquam. » Dicendum 
namque est, hunc sermonem, id est, enquam, signi- 
ficare tempus aliquod certum : quia videre diseipli- 
nabiliter Deum proveniet eis qui tempus mondum- 


scripsit, Haec namque postrema et post Deum sunt. B que transcendunt. Intelligibiles etenim operationes 


Si ergo bzc vidit, ut ex magnitudiue et pulehritu- 
dine 2orum, propinquitate eorum, creatorem coti- 
templaretur, non per aspectum, sed menie con- 
spexit eum. Si vero Isaiam in medium forte dedu- 
xerint, dicentes eum vidisse Deum, et ille obvela- 
tum vidit Deum, sacris animalibus velantibus alis 
suis non solum faciem, sed etiam pedes sedentis 
in throno 57 (62). Sed cumisais dicta, mulia exposi- 
tione egeant, hoc in tempus aliud differamus (63), 
Sed, inquiunt, scriptum est apparuisse Deum Abra- 
ham ** et Isaac et Jacob **. Sed neque hoc, 
sicuti putant, modum corporalis aspectus insinuat. 
Non enim dictum est, sicut patriarchz viderunt 
eum, sed ipse Salvator eis apparuit, sicut dizit de 
Deo (64), « Qui custodit mandata mea, ostendam ei 
me *'^» nam si propterea, quod apparuit Abra- 
bam et reliquis, visibilis Deus est, et Salvator 
ostendens semelipsum digno viro, erit visibilis se- 
eundum divinitatem , non enim de corporali pere 
ceplione dicit, ostendere semelipsum viro fideli, 
dum visionem ejus habeant secundum boc etiam 
infideles. His itaque apertis probationibus destruen- 
tibus fallacias eorum qui divinitati derogare no- 
scuntur, idem erit Deus Novi et Veteris Testamenti, 
invisibilis exsistens essentia, cum sit incorporeus, 
et splendido intellectu. contemplandus ab eis qui 
. mundo sunt corde (65), ibeatitudinem illam, qua 
dicimus : «Beati mundo corde, quia ipsi videbunt 


Deum **, » et apostolicam invitationem, qua jubetur : D 


« Sectamini pacem et sanclimouiam, prater qua 
nemo vidi& Dominum **, » Hanc itaque distinctio- 
nem coniinet et textus hujus Epistolae alicubi qui- 
dem dicens : « Omnis, qui peccat, non vidit eum, 
nec cognovit eum : » lanquam cognoscente el vi- 


** Exod, xxxii, 20 sqq. 
45; xxxv, 7, 9; xcvi, J 


*! joay. . 
linp. ως 6. oan. xiv, 21 


(62) Mis similia aliqua ex parte in schielio Grzco 
p. 226, 237, deprebendantus. Cum vero verbis sen- 
tentiarumque expositione nimis inter se discrepent, 
wolui Graeca apponere, ne sliena viderer Didymo 
Yíndicare. 

(65) Scripsit ergo post hanc enarrationem tomos 
illos in Isaiam xvir, quorum wentionem fecit Ilie- 


tempus omne transcendunt, His ergo inbzerendum 
est, ne sensibiliter videre diean.ur Deum ; quate- 
nus, quod est praecipuum incorporabilium subetan- 
tiarum, communiter habemus. 

VEns. 15. «Quicunque confessus fuerit, qaia 
Jesus est Filius Dei, Deus in eo permanet, et ipse 
in eo. » 

In Evangeliis legitur : « Quisquis confessus fec- 
rit me, et ego confitebor eum *. » Qoo intelle- 
ctu (66) quoque dicenda sunt. Non enim Deus per- 
manet in eo, qui voce tantummodo confitetur, quia 
Jesus est Filius Dei, et operibus eum negat. Ότε- 
propter hzc confessio oportet, ut conjuneta sit 
rectis dogmatibus et bonis operibus. Sic enim qui- 
libet Filium Dei confitendo Jesum, in Deo. per 
participationis ejus modum manebit, ut et Deos, 
quo participatur, in eo permaneat. Quia vero con 
funduntur aliqui ex noniinibus Jesu Christi, noa 
perscrutantes Scripturas, ita ut in maximum iaci- 
dant detrimentum. Arbitrati namque sunt, noa 
distinguentes Seripturarum sensum, quia quod ez 
Maria secundum earnem processit, et angeli voce 
Jesus nomen accepit. Item quod ipse est qui eum 
in forma Dei esset unigenitus Dei Filius, non rapi- 
mam arbitratus est 05 etc., idem esse ; ideo dicea- 
dum est, quia lieet prsecipua unitas faeta sit Dei 
Verbi ad liominem, quem Deus assumpsit ; veream- 
tamen essentia Verbi non est in hominem conversa. 
Nec rursus homo faetus est, quod est Dei Verbum, 
licet Deus sit, faclus ab eo, ut babeat, sicuti possi- 
bile est, perfectam intranscendibilem deitatem. Qua- 
propter, licet unitas ita sit facta, tamen praedicta 
nomina, aliquaado quidem eum, qui facius est ex 
semine David secundum carnem (66*) : aliquanco 


5 [sa. vi, 1 8qq. o Mena YI Ü xvi, 1. 9 Cen. Xxvi,9, 24. ** Gen. xxm, 
JUb. v, 8. 


5» Hebr. xu. 14. ** Matth. x, $3... ** Pbi- 


ropas in Catalogo script. eccl. 
(04) Gall. de eo. 

(65) Deesse aliqua perspexit Gallandius. Si leg 
tur : seciindum beatitudinem (μαναρισμµόν). plana gu. 
omnis. Quam conjecturam debeo Münchme:ero mes 

(06) Üeesse videtur Λας. 

(66*) Deest s gnificant. 





8801 


ENARRATIO IN EPISTOLAM 1 S. JOANNIS, 


1809 


vero unigenitum Del Filium, qui est Deus substan- A ἔχείνην τὴν πίστιν, fj καὶ tis opera. conjungunur?, 


tialiter reprzsentatus, sicut exempla proposita pa- 
tefaciunt. Dicens enim Apostolus alicubi *** qui- 
dem mortaum et sepultum Christum, alicubi ** àu- 
tem Christum Dei sapientiam et Dei virtutem esse, 
aperte docet, quia hoc nomen, id est, Christus po- 
situs in homine, qui mortuus est el sepultus ; et 
rursus alibi in Deo Verbo, qui Dei virtus, et Dei 
sapientia. Ad hasc autem scribens: « Nobis autem 
unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia et 
nos per ipsum *', » in Creatorem verbum hac verba 
ponit. Non enim per eum, qui secundum carnem ex 
semine David factus est, omnis creatura in eo est, 
jn quo universa consistunt, et qui est ante omnia. 
ltursus autem et in alio loco, ubi ait : « Mortui enim 


eslis, el vita vestra abscondita est cum Christo in D 


Deo : cum apparuerit Christus vita vestra 5*5,» et 
reliqua : Christum dicit Unigenitum Dei esse vi- 
ism, sed eliam Christum manifestat, eum vitam 
celatum hominis, quia assumptus ab eo est. Plu- 
rima bujusmodi in sanctis Evangeliis referuntur, 
qua manifestant, quia Jesu nomen congruit ei, qui 
lassatus eat ex iüinere ** et in sepulcro repositus 
est "^, ita ut Maria diceret de Deo (67) : « Tulerurit 
Domiuuin meum, et nescio ubi posuerunt eum "!, » 
De eo :rgeli mulieribus accedentibus ad sepul- 
trum, dixerunt: « Jesum quazritis, non est hic, 
resurrexit a mortuis **.» Cum ergo lizc distinclio ita 
servetur; dubitandum nou est apud fideles, quia 
Jesus Filius Dei sit. Sicut autem nomina hominis, 
id est, Jesus, et similia, aliquando Deum νο- 
cum (68) significant, ita et hoino Domini vocatur 
et Dei Filius. Ait enim : « Quod in (e nascetur san- 
cium, vocabitur Filius Dei vivi "*.». . 

CAP. V, veas, 1. « Omuis qui credit, quia Jesus 
Christus ex Deo natus est, et omnis qui diligit Ge- 
nitorem, diligit eum qui ualus est ex. eo. » 

— "Ex τοῦ Θεοῦ γεν — Qui ex Deonascuntur, 
νῶνται Ex τοῦ χατορθοῦν adinplendo que virtutis 
ἀρετὴν, πιστεύσαντες, ὅτι Sunt, bujusmodi fiunt. 
Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστός. 

His itaque proxime dictum est etiam illud : Qui fa- 
cit justitiam, οἱ diligit inimicos suos, et orat pro 
eis, liet Filius Patris ccelestis ex eo natus. Cui hiec 


τὰ κατὰ τὴν ἀρετὴν ἔργα — nasci dicilur ex Deo. 
συνέζευχται. 

Quam fidem eiiam Abraliam habens, reputatus est 
inter justos. Secundum hane significationem dictum 
est illud : « Virum autein fidelem labor est inveni- 
re **, » Raram utique inventionem hujus modi ha- 
bere potest, cum multi sunt prater opera fideles, 


: mortuam habentes fidem, qux omnino non est Π- 


des. Qui ergo ita. credit, nt nascatur ex Dco, habet 
vitam elernam. 

Ei δὴ γεννᾶταί τις ix 
Θεοῦ, χατορθῶν τὰ εἰρη- 
μένα, ἀποδοχῆς ἄξιον bv- 
τα, ἀγαπᾷν δεῖ καὶ πρὸ 
αὐτοῦ τὸν γεννήσαντα αὖ- 
τόν. 


Si ergo nascitur aliquis 
ex Deo, agendo qua sunt 
pradictà, cum sit acce- 
p'rabilis, et ipse diligen- 
dus est, et ante omnía 
debet ipse diligere geni- 
torem. 

His ergo monitionibus invitat Apostolus ad amo- 
rem [raternitatis, Quapropter etiam competen- 
ter indicat magnitudinem charitatis, et. pulchritudi- 
nem eorum qui diligendi sunt, dicens, quia pro- 
prium sit uf, qui diligit Deum, diligat etiam eum, 
qui natus ex eo est. Potest etiam hoc modo iste locus 
exponi, quia liec propler eos qui erant illo teinpo- 
re, cum bzec Epistola scriberetur, sint dicta,  Dige 


peusatione nanque completa secundum evangelica 


verba, et assumpto Salvatore in coelis, querebatur 
tunc, $i Jesus ipse esset Christus qui exspectabatur, 
Judeis utique resultantibus, et fidelibus confitenti- 
bus Jesum esse Christum, qui exspectabatur. Hujus- 
modi ergo bominis credulitatem indicans, propter 
fidem quam habuit, ex Deo eum natum asseruit, 

VkBs. 5-5. «lie cest enim cbaritas Dei, ut mandita 
ejus servemus : et mandata ejus gravia non suni, 
quia omne quod natum est ex Deo, vincit szculu : 
el liec est vietoria, quae vincit szeculum, fldes no- 
sira, Quis est autem qui vincit &eculum, nisi qui 
credit, quia Jesus Filius est Dei ?» 

Τουτέστι τὴν ὑπόστα- —— Subsistentia et. (ut ita 


σιν, xal, ἵν οὕτως ἐἴπω, 
ὕλην, ἧς ἔχειν δεῖ πρὸς 
τὸν θεὸν, ἀγάτης τὴν τή- 
pow τῶν θείων ἐντολῶν 


jta sint, οἱ qui nascitur ex Deo, credeus utique, D εἶναί φησιν, αἴτινες ἀνα- 


quia Jesus est Cliristus, 

οὗ γὰρ ὁ φιλῆν συγχατά- 
θεσιν ἔχων περὶ τῆς τοῦ 
Χριστοῦ διαλήφεως (69), 
γώννᾶται ix. θεοῦ, ἀλλ 


uon solam confessionem 
hujus de assumptione 
Christi, sed illam fidem, 
secundum quam ei virtu- 


** Rom. xiv, 9. **1€or. 1, 24. . * Cor. vini, 6. 


Σε Joap. xx, do... 7* Mauh. xxvi, 5, 6. 


(67) Et facillima et verissima est conjectura , 
de eo. 

(68) An Deum Verbum? . 

(69) Malim τῆς περὶ τοῦ Χριστοῦ διαλήψεως. Δ’ά- 
ληψιν h.l. ita accipio, ut sit sermo, disputatio ac 
«0uinino notitia de Christo in Litteris sacris tradita. 


Paruot. Gn. XXXIX. 


"Luc. 1), 55. 


φέρουσι πρὸς τὸν θεὸν τὸν 
κατ αὐτὰς ἐνεργοῦντα. 
"Qüsv οὐ κατωφερεῖς ἢ 
βαρεῖσι τυγγχάνουσιν, 


6 (|. 111, 5. 
^ Prov, xx, 6. 


*» joan. 1v, 


dícam) materia charita- 
tis, quam nos hahere 
oportet ad Deum, custo- 
diam divinorum asseruit 
mi»andatorum, qua man- 
dala facientes, ea rursum 
ferunt (70) ad Deum, 
quapropter ad inferiora 
non trahunt, quia gravia 
non sunt. 


G, "** Matth, xxxvir, 60. 


Jta Matthaeius. His ita assentior, ut eam quidem ve- 
yam esse credam loci scripturam, cui Latina versio 
accommodanda sii. Quod vero ad διάληψιν π. 9. χρ. 
auinet, boc In loco eam dixerim esse seutentiaim de 


Christo. 


(70) Pessime ante Gall., fueruu. 


51 


1905 


DIDYMI ALEXANDRINI 


1804 


Non enim sicut peceatum, comparatum talento A versatione non gravium inandalorum , qui credit, 


plumbi, significat onus maximum vergens deorsum, 
ita virtus, qu.& e diverso consistit ejus. H;ec namque 
utentes se elevat et excelsos facit. Sic itaque etiam 
mandata Dei, dum fiunt, levia suut et nullo onere 


deprimunt. 

E! δέ τις προσελθὼν αὖ- 
(ταῖς, μὴ ὃν δεῖ τρόπον, 
λέγοι αὐτὰς βαρείας, τὴν 
ἑαυτοῦ ἀσθένειαν ἠτιάσα- 
το. Φίλον γὰρ τοῖς ἀδυνά- 
τοις βαρέα νομ/ζεσθαι καὶ 
τὰ πάνυ χοῦφα. "Oücv οὐ 
φησὶν, ὅτι «αἱ ἐντολαὶ 
αὐτοῦ» ἑλαφραὶ , ἀλλὰ, 
«βαρεῖαι οὐχ εἰσί"» μό- 
νου χα) παντὸς ἀντιλαμ- 
θανομένου τοῦ ἀνωφεροῦς 
"αὐτῶν, τοῦ διχαίως τὸ δί- 
κατον διώχοντος, πείρᾳ 
γνοὺς, ὅτι ὁ τοῦ Χριστου 
ζυγὸς ἑλαφρός ἐστι, χρη- 
στότητα πολλὴν ἔχων 12). 
— — (0) οὕτως διατεθεὶς 
ἐχ θεοῦ γεννᾶται χαὶ τού- 
του τυχὼν χαταφρονεῖ τῆς 
ἐνύλου ζωῆς xal τῶν τοῦ 
κόσμου ἡδέων ' xal ταύ- 
τῃ νικᾷ τὸν χόσμον, µε- 
παθὰς ἁπ' αὑτοῦ εἰς ὑπερ- 
χόσμιον πολιτείαν.--- Ὑπ- 
ἀρξαι τὸ οὕτω προχόψαι 
πίστις ἐνεργεῖ (13), ἡ εἰς 
διχαιοσύνην λελογισµένη, 
Ἂν xal δειχνὺς ὡς ἐφεστη- 
φυῖαν xal µένουσαν εἷ- 
πεν, (€ Αὕτη ἐστὶν ἡ νίκη 
νιχῄσασα τὸν xós pov,» ἣν 
εἴχομεν πίστιν, προσηχά- 
µενοι (74) τὸν Ἰησοῦν 
εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ. 


Si quis autem accedens 
ad ea non sicut oportet, 
ea gravia esse dicat, 
suam infirmitatem magis 
accuset. His namque, qui 
robur omnino non la- 
bent, gravia judicantur, 
et ea valde levissima : 
unde non scripsit, « man- 
data ejus» levia sunt, 
sed ait, «gravia non 
sunt; » illud solum assu- 
mens, quod deorsum non 
trahit, et sursum vehit, 
ut juste secteur. quo.l 
jistum | est, experimen- 
tum (71) utique cogno- 
scentes, quia Christi ju- 
gum leve est, suavitatem 
obtinens copiosam, Qui 
ergo de mandatis ita se- 
metipsum instituit, uL ea 
perducat ad actiones, ex 
Deo nascitur. 
hec impetraverit, con- 
temnit materialem  vi- 
tam eli seculi blandi- 
menta. Et propterea vin- 
cit mundum, transiens 
a conversalione prasen- 
tis mundi. Erit provectus 
ejus alque perfectio, et 
fide operatrice consi- 
siens, et justitia reputa- 
tur, quia (75) fidem os- 


tendens tanquam consistentem εἰ permanentem 
ait : « Haec estvictoria, qua vincit. sxculum, » 


id est, fides, quam 


habemus, credentes Jesum 


esse eum qui prophetatus Chiistus. 

Ilis igitur infert, quia necessario consequeus est, 
ut qui credidit Jesum esse Filium Dei, victoriam 
habeat contra mundum. Viucit autem seculum, qui 
analo non vincitur, sed in bono devinecit malum. 
Vincit autem quod malum est, quando virtutem et 
jpsam bonitatem habet, qua semetipsam ad h;ec 
informat. Cum hoc utique opere bonitatis et con- 


15 Maub. vu, 8. τὸ Prov. xx, 9..." Psal. Lxv,18. "* ] Cor. iv, 4. 


(71) Corrige ex Grecis experimento. Mox, si Gra- 
ca sequeris, corrigendum est, cognoscens, nempe, 


loannes auctor Epistol:». 


(72) Sententiarum in loc scholio, ut apud Mat- 
thzium legitur, male turbatam seriem in eum, qui 
versione Latina monswatur, ordinem redegi. 


Et dum € 


vivam fidem habet, secundum quam et ex qua erit 
Filius Dei, credens unigenito Dei Filio ita, ui 
etiam participetur cum eo. 

Vrns. 14, 15. « Et hzc est fiducia, quam babe- 
mus ad Deum, quia quidquid petierimus secundum 
voluntatem Dei, audiet nos, Et scimus, quoniam 
audiet nos, quidquid petierimus. Scimus, quoniam 
habemus petitiones , quas petivimus ab eo. » 

Qui exp?rimento artis agnoscunt, quomodo ope.is 
alieujus quxeque necessaria corriguntar, spem Β1- 
bent optimam , ut, dum opus fuerit, h»c adimplere 
possint, Quia igitur eliam sacri viri, Joannes, et qsi 
cum eo apostoli ipsis operibus aguoserunt, quoniam 
crebro postulantes Deuin , quod. ei esset gratum et 
acceptabile , perceperunt, praesumunt , quia quoti: s 
ita petierint, quz cupiunt, Deo annuente merebun- 
tur, labentibus enim scientiam munificentissimus 
et largissimus Deus est, et petitiones secundum vo- 
luntatem suam habitas conferet : multam fiduciam 
conceperunt apud eum, tanquam filii apud patrem. 
Quapropter confidunt se percipere pro q:ibus ro- 
gatur, certe scientes, quoniam audit eos, cu» 
praestari sibi poscunt, qux illi grata noscuntar. Et 
his itaque demonstrabitur, quod a quibusdam a! 
quaestionem venit, quonam modo verum sit quoi 
dictum est : « Omnis qui petit accipit "*, » dam 
hec propositio generalis, « omuis, » absolute conti- 
neal etiam eos, qui non utilia deprecantar. Sei 
eos tantummodo continet , qui secundum Dei το- 
luntatem aliquid petunt. liec itaque fiducia habebit 
ineulpabilem actionem et contemplaüonem vile, 
quod potest perraro contingere. Un.le scriptum est : 
Quis gluriabitur castum se habere cor **; et: « Quis 
fiduciam habebit, quia mundus sit a peccato? 1 
Pauci namque sunt in hac virtute degentes. Unos 
dicit : « Si iniquitatem cogitabam in corde ineo, 
non exaudiat Dominus ", » id est, quoniam iniqui- 
latem non cognovi in corde meo : quod tamen di- 
cere non praesumpsit, ne arrogans esse pataretur, 
secundum eum, qui dixit : « Nihil mihi conscius 
sum ; sed non in hoc justiticatus suin ?*. » Ilis etiam 
similiter percipiendum est illud : « Si cor nostrum 
non repreheaderit nos, f*luciam habemus apul 
Deum ?*. » 

VERS, 18. « Sciwus quoniam omnis, qui natus 
est ex Deo, non peccat; sed qui natus est ος Deo, 
servat semetipsuin , el maliguus non tangit eum. : 

Quoniam, qui nascitur ex Deo, semen ejus habens 
in semelipso, peccare non potest : dum hoe primi- 
tus scripsissel, nec erronice nunc ait : « Sciendum 
quod non peccat, qui natus est ex Deo. » 

Ei γὰρ ἐκ τοῦ ποιεῖν δι- Si enim, faciendo jusii- 


7 | Joan. i1, 21. 


(73) Ex auctoritate versionis Latinz reseriber- 
duu: esse pulo. ὑπάρδει τὸ οὕτω π ! [αι 
WA 05 ὔ ροχκόφαι πίστει 
(74) lusolentius dictum pro πιστεύοντες, 
(75) Ex Gracis corrige quam. 





4805 


παιοσύνην ἔχει τὸ 8x. τοῦ 
Θεοῦ εἶναι, ἅμα δὲ ἆμαρ- 
τάνειν xal ποιεῖν δικαιο- 
σύνην ἀδύνατον, φανερὸν 
ἄρα, ὅτι οὕτω διαχείµενος 
οὐχ ἁμαρτάνει. Εἶτα 
ἀσφαλιξόμενος, ὡς οὐ φύ- 
σει ἑἐστὶν ὁ ἄνθρωπος 
υἱὸς θεοῦ, ἁρμοδίως ἑπ- 
ἡγαγεν' « ἀλλὰ τηρεῖ ἑαυ- 
τὸν, καὶ ὁ πονηρὸς οὐχ ἅπ- 
τεται αὐτοῦ. » El γὰρ διὰ 
τοῦτο ὁ πονηρὸς οὐχ ἅπτε- 
ται αὐτοῦ , οὐχ Éx χατα- 
σχενῆς, ἀλλὰ προσοχῆς eum.» Si ergo propterea 
ἔχει τὸ μη ἁμαρτάνειν. — malignus non tangit eum, 
quod servat semetipsum, non ex natura, sed acce- 
dentes (76) habet, ut non delinquat. 


Si quis autem semetipsum servat, orat divinitus 
custodiri, ut intaetus permaneat a maligno. Pri- 
ceptum namque custodis quz studio nostro fit, boe 
est, quod ai!, « Custodi tnum cor **, » et post pauca 
(vers. 21): « Custodite vos ab idolis. » Custodizx 
vero divin: exemplum est, quod ait: « Domine, 
servahis nos, et custodies nos *!, οἱ illud : « Sub 
umbra alarum tüarum protege me**, » et illud : 
« Pater sancte, custodi eos **. » Tangit autem ali- 
quem malignus lzdens, et affligens eum, quod ma- 
nifestum est ex eo, quod ait: « Non continget te 
malum **, » et ex eo quod dictum a Deo benefacto- 
ribus : « Qui tetigit vos ( vel, ut alii, qui tetigerit ) , 
tangit pupillam oculi mei **. » Quibus et illud con- 
cordat : « Nolite tangere christos meos ***, » 


simul autem esse pecca- 
tum et justitiam impos- 
sibile est : palam est igi- 
tur, quod dum sic ope- 
ratur homo justus est, 
et non delinquit. Dein- 
Ceps -dum pr:emontisset, 
quoniam voluntarie et 
non naturaliter filius est 
Dei homo hujusmodi, 
competenter adjecit : 
« $ed servat semetipsum, 
et malignus non tangit 


Vgns, 19. « Scimus quoniam ex Deo sumus, οἱ 
totus mundus in maligno positus est. » 


Mundus, id est, mundi amatores maligno ortui 
sunt subjecti. Totus ait, quod omnes sub peccato 
nascimur, quorum ipse ortus in vitio est. 

"Oxav λέχει, ὅτι ὁ χόσµος 
ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ χεῖται, 
οὗ τοῦτό φησιν, ὅτι ἡ τοῦ 
Θεοῦ χτίσις, χόσµος οὖσα, 
ἓν τῷ πονηρῷ ἵδρυται, ὥς 
τινες ὑπενόησαν τῶν αἱ- 
ρετιχῶν, ἀλλ᾽ ὅτι κόσμον 
olós χαλεῖν ἡ Γραφὴ τοὺς 
φαύλους ἀνθρώπους, χα- 
θὼς xal ἐνταῦθα xai 
ἐν Εὐαγγελίος γράφει 


8! Psal. xi, 8. 
56 Joan. vin, 7. 


Permulia cognoscentes , 
homines pravosinsinuare 
hanc vocem de mundo di- 
ctam, jam dubitamus (77) 
secundum h:ereticos, nec 
cujusdam creatoris Dei 
crediuus facturam esse 
mundi, et in maligno 
constituti. Positus est 
enim hic sermo de mundo 
pro hominibus, sicut prz- 


5* Ῥγου. ιν, 20. 
5.’ Psal. civ, 415. 
*! 1 Joan. 114, 8. 


(76) Hoc aperte falsum, Gal. legendum putat , 
accidentes, male. Veram lectionem ex Grecis asse- 
qui conjectura poteris. Legendum est, attentione. 

(11) Gallandio εκ contextu rescribendum  vide- 
tur non dubitamus, recte, Secundum hereticos , 
adjectum est hoc sensu, ut hxretici dubitare de ea 
ιο dicantur. 


ENARRATIO IN EPISTOLAM I S. JOANNIS. 
tiam, habet utsit ex Do, A ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάν- dixi et in hac Epistola, et 


** Psal. xvi, 8. 
οἱ Maul. xvin, 7. 


1806 


γης (78), in Evangeliis, 

ex quihus pauca de multis promenda putavimus. In 
hac Epistola scribens Joannes ait: « Nolite admirari, 
εἰ odit vos mundus. » Palam est enim omni sapienti, 
quod mundus odit sanetos, per quem maligni homi- 
nes designantur. Et illud : « Ipsi de mvudo sunt, 
et de mundo loquuntur, et inundus eos audit. » 
Quod autem ait audire mundum, seductive loquen- 
tes , non ereaturam , sed passibiles (79) homines 
manifestat. lta in Evangeliis Salvator ait: « Me 
mundus non potest amare, quia testimonium per- 
hibeo operibus ejus, quoniam imaligna suut ^*, » et: 
« Vo mundo a scandalis  ; » et * « Si esselis ex 
mundo, mundus quod eral suum diligeret; nunc 
autem non estis ex mundo, sed ego elegi vos, pro- 
pterea odit vos muudus **. » Non enim per hzc ar 
bitrandum est, dum arguit utique opera maligna, 
et scandala manifestat, et odiri dicit discipulos guos 
a mundo, quod de constitutione terrze et cueli , et 
qua in his sunt, bxc dicat. Maligni namque et ve - 
nefici et conceptores odii homines sunt, qui per 
Dominica verba siguificantur. [ου igitur arguit pro 
inalignis operibus, quos etiam notaus, dicit esse de 
scandalis , et habentes odio sanctos viros. Ilis igitur 
manifestatis, mundum in maligno positum ostendit 
esse eum, qui arguitur, et notatur, et odio habere 
designatur apostolos. Horum namque singuli propter 
malitiam, quod in maliguo cese dicuutur, deliberari - 


C dicimur, dum oramus : « Libera nos a malo **. » Redi- 


muntur namque et liberantur ab eo cuneui, qui ne- 
quaquam ab iguitis ejus jaculis vulnerantur, eo quod 
in omnibus assumpserunt scutum fidei salutaris. Vo- 
leus itaque Salvator hoc a Patre concedi , dicebat c'e 
discipulis suis : « Paler, serva eos a inalo **. » Qua- 
propter deviare credendi sunt, qui putaut mundum 
positum in maligno, quasi in opifice suo. lloc itaque 
verbum significat etiam voluntates et modos, id cst, 
non naturam esse et causam, ut quisquam ex Dco 
putetur, aut (80) in maligno sit constitutus, cum 
dicit, nos Christi discipuli disciplinabiliter novimus, 
quia ex Deo sumus, ab eo participius; habentes, a 
quo electi de mundo, ex Deo propter sanctitatem 
nati sumus, hoc scientes, quia omnis mundus pro- 


D pter impietatem, quam habet, in malitia positus 


est, incumbens ei qui praecessit in. malo: ita ctt 
idem esse videatur, positum esse mundum in mali- 
gno, quod esse illad : « Qui facit peccatum, ex dia- 
bolo est, quia ab initio diabolus peccat **. » Mali- 
gnus enim eL (81) diabolus est, et non aliter eit 


83 Joan. αν, 11. ** Psal, xc, 10. ** Zach. i1, 8. 
** Joan, xv, 29. ** Mauh.vi, 15. ** Joan. xvu, 15. 


(18) Hoc scholium , quanivis nonnulla aliter ex- 
pressa habeat quam versio Latina, tamen Didymi 
esse videtur. ' 

(19) Gall. possibiles, male. . 

(80) Gallandius, seusu loci non intellecto, pro 
aut, ut. rescribendum esse censet. 

(81) G. nou emittere debebat et. 





18077 


DIDYMI ALEXANDRINI 


mundus quam is, qui facitrpeccatum. His ita decli- A inspiciendi sunt, qui allerius substantie dieunt, et 


natis (82), locum fallaci? non habebit opinio hzre- 
ticorum, pulantium, creatura significari per hoc, 
quod dictum sit: « Totus mundus in maligno est 
positus, » Nam licet mundus signilicet aliquando 
creaturam, non tameo in maligno positam, sed 
in Verbo, per quod omnia facta sunt **, stabilitatis 
sux obtinel robur : in Christo invisibilia et visibi- 
Jia, coelestia οἱ terrestria sunt creata, et ante omnia 
est (eL in eo cuncta consistunt fundamentum ha- 
bentia ), opifex Verbum. Sic enim verum erit etiam, 
quod dictum est : creata a Deo omuia, cuim utique 
dieit Sapientia de semetipsa : « Ante ssecula funda- 
vit me, in principio, antequam ierram feceret , et 
abyssos crearet **, » etc. 

Vzgns. 20, 21. « Scimus quoniam Filius Dei ve- 
nit, et dedit nobis intellectum, ut sciamus verum 
Deum, et simus in vero Filio ejus. lic est verus 
Deus et vita zierna. Filioli, custodite vos ab ido- 


non ejusdem Patrem et Filium, quatenus, dum una 
divinitas Patris οἱ Filii asseritur, etiam veritas una 
el eadem agnoscatur. Quomodo enim nou una divi- 
pitas Patris et Filii, cui propheta dicat: « Et :e 
orabunt, quia Deus in te est, et non. est. preier te 
Deus, tu enim es Deus, et ignorabamus, Deus Isra-i, 
salvator. » Horum itaque singula examinstiogem 
(ut fuit possibile), ia aliis babuerurit. 

"A&tov εἰπεῖν, πῶς δι ὅλης Quarendum | quomode, 
τῆς Ἐπιστολήςτελειότητα — dum per totam Epistola: 


lis. » 

Ταύτην τὴν διάνοιαν 
λαθὼν ὁ Οεῖος Πανλος 
χαθ) Άν γινώσχεται ὁ 
ἀληθινὸς (85) Yibg τοῦ 
Θεοῦ, ἔλεγεν' « Ἡμεῖς δὲ 
νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν. » 
Ὅ ταύτην τὴν διάνοιαν 
xaX τὸν νοῦν ἔχων, γινώ- 
σχει τὸν κατ᾽ οὐσίαν ἆλη- 


lIutellectus quem dedit, 
secundum quem cogno- 
scitur, quia venit verus 
Filius Dei, idem est, quod 
mens Christi, de qua di- 
cium est: « Nos autem 
mentem — Christi habe- 
mus **, » Quia ergo hunc 
intellectum et lianc men- 


αὐτοῖς µαρτυρῄήσας vuv 
προτρέπει ἑαυτοὺς τηρεῖν 
ἀπὸ τῶν εἰδώλων. 


perfectionis et sanctitatis 
eorum , quibus scribi, 
lesümonium perhiboerit, 


ad fldem de brevibus rebus ei utilis-iwis (δὲ) 


admoneat, dicens : 
Λέγομεν οὖν, ἐπεὶ ὅλῃ 
(τῇ) Ἐχχλησίᾳ ἐγράφη ἡ 
Ἐπιστολὴ, εἰχὸς δὲ ἦν ἓν 
τοιαύτῃ συνόδῳ ἄρτι ἀφ- 
εσταµένους τῆς εἰδωλολα- 
τρείας εἶναί τινας, iv 
τοῖς Ὥτοιούτοις ἑχείνων 
ἕνεχα τὴν λέξιν ἑχάραξεν. 


bro eveniat, vut, qui descendunt 


«Filioli , custodite vos ab 


idolis.» Ad bsc occvor- 
rens, aliquis dicit : Quo- 
niam uuiversse Ecclesie 
scribit Epistolam, οἱ po- 
terit jin tertio (89) cou- 
cilio, nuper consututo, 
aliquis ex idololatria cun 
versus esse, et dum cre- 
a multorum 


deorum cultura, nondum firme credentes, reliquias 
superstitionis menie retineant, propter iilos buc 


verbum posuit. 


Hoc enim moris est divinz doctrinze ; nam et Pau- 


θινὸν, καὶ ἔστιν Ev αὐτῷ tem substantialiter agno- C lus apostolus, Corinthiis scribens, cum laudasset eos 


ἑνούμενος πρὺς αὐτὸν, 


πραχτιχῶς νόησιν αὐτοῦ 


ἔχων. 


scit veram, et est in eo 
virtus Dei, et operibus 
intellectum habet ejus is, 


iu quo cognoscit cum. 
Verus Filius Dei est Jesus Christus, veru: Deus 
exsistens. Et considera quemadmodum consubstau- 
tialis Patri, et non idem numero secundum Sabel- 
lium Filius sit cum Patre. Cum solus enim verus 
Deus sciatur Pater, verus Deus iuspicitur Filius ab 
eis, quibus intellectum, veniens, ipse dedit. lgitur 
sj (84) alterius substantiz sit Pater et Filius, cum 
Pater solus verus sit Deus, Filius nequaquam verus 
erit Deus. Si autem Filius verus sit Deus, si utrique 
alterius substantize sint, Pater (85) secundurm speciem 


in omnibus divitiis intelligibilibus **, in ipsa Epi- 
stola scribit, ut ab idolothytis sewelipsos abstine- 
rent, ne socii daemoniorum flerent, et non baberesai 
differentiam ab eis, qui in idolis epulantur **. Ali- 
ter autein aliquis dicit, quoniam scribens siguitica- 
vit, eis multos antichristos jam venisse: et es-e 
pseudoprophetas, qui, de veritate cadentes, saperent 
el dogmatizarent nihil stabile, nihil firme, sed 
quilibet (90) idolum facium atque plasmatum in 
mentibus sibi credentibus seminarent. Hzc ergo. 
quie ita depinguntur, seu plantantur. in. mentibus, 
{ας scientie doctrina, nou frusira. quilibet idola 
vocat, a quibus idolis monet, ut se custodiant 
omnes, qui ad Deum verum reverenter acceduni. 


babebit, ut verus sit Deus, Rursus, si (86) verus Deus, D Sic enim intellectis verbis prisentibus, terminnar 


prohibetur hoc esse Pater. Quapropter tanquam (87) 


** Joan, 1, 9. 
x, lá sqq. 


(82) Recte. — G. conjecit, declaratis, male. 

(85) Ἐλθών interponit D. Facit cum hoc codice 
Latina versio. 

(84) lta egregie G. Vulgo, igitur alterius. 

(86) Repone Filius. 

(86) Interpouendum videtur Pater. Mox legendum 
videiur, perhibetur. 


V Eccli. xxiv, 14; Prov. viu, 25 sqq. 


percepisse Epistolam cum ratione fatebimur. 


ον 1 Cor. vir, 40... 7 1 Cor. 1v, 8. ** IL Cor. 


. (87) Gallandio legendum videtur tanquam heretici 
insp., recte. 

ne Rescribendum est , vilissimis, 

89) Ex Grazcis £v τοιαύτῃ Guvóip ἄρτι άφεστ»- 
µένους, etc., corrige, in tanto concitio nuper comsu- 
tuto. Sententiam non ad verba reddidit Epiphanias. 

(90) Corrige quidlibet. 





1809 


ENARRATIO IN EPISTOLAM IJ S. JOANNIS, 


1310 





DIDYMI ALEXANDRINI 


EPISTOLAM ΡΙΥΙ JOANNIS SECUNDAM ENARRATIO. 


[md 


Vgns. 6. «Et hec est charitas, ut ambulemus A — Manet utique in evangelica doctrina, qui secun. 


secundum mandata ejus. » 


Przesens dictum concordat his qua in Epistola 


prima relata sunt, ubi ait*' : 


« Et scimus, quoniam 


qui dil'git Deum, mandata ejus servat, » eL in Evan- 
geliis ait** : « Si quis diligit me, mandata mea cu- 


stodiat. » 

Ταντόν ἐστι τὸ περιπα- 
κεῖν κατὰ τὰς ἑντολὰς, 
τῷ τηρεῖν αὐτάς. Ἐπεὶ 
γὰρ πραχτικαὶ (al) ἀρε- 
«a, αἱ χατὰ τὰς ἐντολὰς 
ἐνεργούμεναι, περιπατεῖ 
xaz' αὐτὰς ὁ μὴ ἔξω αὖ- 
τῶν γινόµενος. Ἐν τούτῳ 
δὲ ταυτὸν τῷ τηρεῖσθαι 
αὐτάς. "O0cv xol ó παν- 
αάμενος τοῦ xav ἀρετὴν 
Σνερχεῖν, οὐδὲ τηρεῖ τὰς 
Σντολὰς, οὔτε περιπατεῖ 
κατ αὑτάς. Ὁ γὰρ va 
ἀρετὴν προχόπτων κατὰ 
«Xe, ἑντολὰς βαδίξει, — 
τοῦ περιπατεῖν προχοπἣν 
δηλοῦντος τοῦ τελειωθέν- 
τος, μετὰ τὸ περιπεπατη- 
χέναι. χατὰ τὰς ἐντολὰς 
ςηροῦντας (91) αὑτάς. 
cuun insinuat perfecti 


Idem namque est ambu- 
lare secundum mandata, 
quod servare ea. Quod 
enim actuales suni vir- 
lutes, qua secundum 
mandata fiunt, ambulat 
secundum eas, qui extra 
eas non efficitur. In hoc 
enim idem ambulare se- 
cundum ea, quod custo. 
dire est. Unde, qui cessat 
iw opere secundum vir- 


tutem , neque mandata. 


servat ulterius, neque 
ambulat secundum ea. 
Ex abundantiis, siquidem 
dicetur et hoc modo : 
qui secundum virtutem 
proficit, ambulat utique 
secundum — mandata , 
quando ambulare profe. 
viri, qui postquam am- 


bulaverit s&ecundum mandata, etiam servat ea. 


Huic dicto concordat etiam, quod in xnigmate le- 
gitur, quod Adam positus est in paradiso, ut opera- 
retur et custodiret eum **. Ubi per operationem ef- 
fectus provectionem designat, per custodiam vero 
perfectionis ipsius statum atque constantiam. 

Ύεας, 9-14. « Omnis, qui recedit, et non perma- 
net in doctrina Christi, Deum non habet ; qui per- 
manet in doctripa, bic et Patrem et Filium habet. 
Si quis venit ad vos, et hanc doctrinain non affert, 
nolite recipere eum in domum, nec ave ei dixeritis. 
Qui enim dicit illi ave, communicat operibus ejus 
malignis. » 


*! 1 Joan. 11, 5. 


(91) Corrige εηροῦντος Matth. 
los) Gall, σος οί, qui. Malim, ut. 


*5 Joan. xiv, 15. ** Gen. n, 45, 


dum eam sapit el agit, dum separat semetipsum ab 
illo, qui facit aliquid e diverso et sapit. Preiude 
quoníam per actualem vitam sit alicujus Deus, qui 
creator est omnium, sicut Abraham, cui dixit : 
« Ego Deus tuus!; » quisquis extra rectam fiem 
conversationemque mandatorum Jesu fuerit, sine 
Deo est, semetipsum separans, nec habet Deum, 
dum ille separaverit semetipsum a divina doctrina, 
predicto modo. « Is qui manet in eo et Patrem et 
Filium habet. » Ad eum namque, qui servat mandata 
ejus, dicit Filius, Patrem secum venturum, (92) ma- 
neat apud eum, cum factus fuerit templum sanctuin 
sedificatum per observationem  mandátorum Dei. 
Cum duplex itaque sit modus habendi Deum : alter 
quidem communis est. omnium créaturarum, per 
quem significatur, omnes habere creatorem ; alter 
vero eorum indicat modum, qui per bonam volun- 
tatem placant eum, secundum quod legitur : « Deus 
Abraliam, Deus [saac, Deus Jacob et omnium He- 
breorum*. » Adverie siquidem quod hic dictum 
est : « Qui habet, inquit, Filium, habet et Patrem: » 
el e diverso, per qua scilicet intelligitur, eadem 
subsiantia (95) esse divinitatis. Quia enim Pater in 
Filio est, qui habet Filium, habet et Patrem, quod 
eliam reciprocum est: nam qui habet Patrem, 
habet et Filium, qui est in Patre. Si quis autem 
incumbere volens dicat: et qui discipulos habet, 
habet ei Filium: et qui Filium habet, habet et 


C Patrem, secundum quod scriptum est ; « Qui vos 


suscipit, et me suscipit, εἰ Patrem meum suscipit, 
qui misit me*: » sciat, quod non sicut oportet in- 
sinuat. Hac enim de doctrina sunt dicta, quod qui 
suscipit apostolos, consentiens eorum doctrino, 
suscipit per eos Filium simul et Patrem, quem . 
pra-dicant, Est et aliter intelligendum, quoniam, 
qui manet in doctrina, habet Patrem et Filium. 
Manserunt in doctrina ejus apostoli, ita ut przdice- 
rent eam : qui igitur suscipit eos, cum sint tem- 
plum Dei, per Ώου quod suscipit illos, babet in- 
habitantem in eis Filium simul et Patrem. 


! Gen. xvii, 7. * Exod. 11, 6, 1δ. * Luc. ix, 48. 


(95) Poteris conjicere, eamdem substantiam. Nec. 
tamen necessaria est b:ec lectionis. mutatie, 











4811 DI2YMI ALEXANDRINI 1919 
DIDYMI ALEXANDRINI 
IN 
TERTIAM DIVI JOANNIS EPISTOLAM ENARRATIO, 
Vkns, 11. « Charissime, noli imitari molum, sed A χρᾶσθαι ὄψει καὶ pij aliquod sensibile videutur 
quod bonum est. Qui benefacit, ex Deo est; qui au-— χρᾶσθαι γνωρίκεται, ὀρω- etiam. ab eo, qui  male- 
temm male facit, non videt Deui, » E μάνον τοῦ αἰσθητοῦ χαὶ facit, si aspectum babeat; 


Μηδεμιᾶς κοινωνίας 
οὕσης φωτὶ πρὸς σχότος, 
ἡ συμφωνίας Χριστοῦ 
πρὸς Bellap, ὁ ἀγαθο- 
ποιῶν πραχτιχῶς — xa 
θεωρητιχῶς, Χριστὸν τὸν 
Θεὸν ἔχων (94), ὑπάρ- 
χοντα φῶς ἁληθινὸν, 
πόῤῥω τοῦ σκότους xq 
τοῦ BeMapo ἑστίν. ᾽Αλλὰ 
xai ἐπεὶ ἑναντίον τῷ 
ἀγαθοποιεῖν τὸ χακὸν (95), 
ὁ καχοποιὸς, δι αὐτοῦ τοῦ 
οὕτως ἑνερχεῖν, ἐκ τοῦ 
Βελίαρ καὶ τοῦ σχότους 
Qv, οὐχ ἑώραχε τὸν θεὺν, 
οὐδὲ χατὰ ποσὸν γνῶσιν 
αὐτοῦ ἔχων. Πᾶς γὰρ ὁ 
ἁμαρτάνων οὐχ ἑώραχε 
τὸν θεὺὸν, οὐδὲ ἔγνωχεν 
αὐτόν. Ἐπεὶ δὲ τὸ ὁρᾷν 
σῶμα, xai ph ὁρᾷν, τῷ 

* Psal. xxxvi, 27. 


Cum nulla communio 
sit luci ad tenebras, aul 
concordia Christo cum 
Belial, qui bonum facit 
actualiter atque contem- 
plative, Deum Christum 
liabens, qui est vera lux, 
procul est a tenebris. et 
Delial : quoniam contra- 
rium est benefacienti ma- 
lcfacere : qui malefacil 
per boc ipsum opus, cum 
sit Belial et tenebrarum, 
is non videl Deum, nec 
secundum qualitatem ali- 
quam agnitionem liabet 
ejus. Omuis enim, qui 
peccat, non vidit eum, 
nec agnovit eum; quod 
vero videre corpus, aut 
non videre, aspectu uti 
vel non uti, constal, cum 


(94) θεὸν τὸν Χριστὸν ἔχων D. Hanc. veram. esse 
lectionem demonstrat vers, Lat. 
(95) Κακοποιεῖν D, recie, Habet enim vers, πια” 


(;facere. 


τῷ καχοποιοῦντι, ἐὰν ὄψιν 
ἔχει (90), μὴ βλεπομένον 
δὲ τῷ στερουµένῳ ὄψεως, 
xày ἀγαθοποιὸς ᾖ, &vav- 
τιῤῥήτως. Οἷς ἅμα δε[- 
χνυται (97), εἴγχε ἀγαθο- 
πριοῦντι, διὰ τὸ χαθαρὰν 
χαβδίαν ἔχειν, ὁρᾶται, 
xiv ὄψεως λείπηται, οὐχ 
ὀρώμενος τῷ χακοποιοῦν- 
τι, x&v ὀξυωπέστατος f. 
Παρίσταταί τς τἀναντία 
εἶναι, καὶ διὰ τοῦτο ἆσυν- 
ήπαρχτα, τὸ ἀγαθοποιςεῖν 
φημι, καὶ καχοποιεῖν, χαὶ 
kx cov, : Ἔκχχλινον ἀπὸ χας 
χοῦ καὶ ποίησον ἀγαθὸν, » 
καὶ «(oy παραπλησίως Ye- 
γραμμµένων. 

malo, et fac bonum 5 » 
Scriprura divina relatis. 


(96) 'Ey? D, recte. 


et si non videat, qui 
aspeciu privatur, licet 
sit bonus : indubitanter 
ostenditur, Deum nea 
esse corpus, quando be- 
nefaciens, eo quod cor 
habeat mundum, videt 
Deuni, licet aspectu car- 
nali privatus sit, cum 
non videat eum malefa- 
ciens, quamvis acie ve- 
lhementer acuta consistat. 
Et ex hoc ergo (hoc est 
benefaciendi et malefa- 
cieudi sermone) demoa- 
ευοί, quae simul nen 
Subsistupt, esse contra- 
ria; item ex eo quod di- 
rium est : « Declina. a 
et hujusmodi «verbis in 


(97) Iu his, si Latina versio. comparatur, aliqua 
deesse videntur, et interpunctio mulanda. 


GENER purum chat prt qur m ri rr n qu M Á—— 








DIDYMI ALEXANDRINI 


IN 
EPISTOLAM BEATI JUDJE APOSTOLI ENARRATIO (98). 


Wgns. 4. « Subintroierunt eniin quidam ho- ( Omnino quoniam Jesus semel populum de terra 


mines impii, qui olim prsscripti, et praedestinati 
erant in hoc judicium, Domini nostri gratiam trans- 
ferentes in luxuriam, et solum Dominatorem, etc. » 


(98) In scholiis Grecis pauca admodum inve- 
niuntur ex Didymiana enarratione desumpta. De- 
prehendi equidem interdum maximum in singulis 
sententiis consensum, ita ut ad Didymi auctoritatem 
et inventionem revocari posse omnia videantur. Αί 
ubi verba sententiarumque nexum diversa esse in- 
tellexi, malui Didymo aliqua deesse quam aliena 


JEgypti liberans, deiuceps eos qui non crediderunt, 
perdidit (99). Quidam homines impii, Scripturam 
divinam quodam utentes dolo atque malignitate, 


vindicari. Hoc tamen, si quis accuratius cum scho- 
liis enarrationem Didymi comparaverit, neminem 
fugiet, scholiorum compositores Didymum multis ἐν’ 
locis secutos esse. ] 
(99) Hxc non Didymo, sed Jude uribuenda vi- 
dentur, ita ut non quartum solum, sed quintum 
simul Epistola versum explicandum sibi sumpserit 





4815. 


ENARRATIO IN EPISTOLAM B. JUDJE. 


1815 


subingressi sunt, eam se predicare simulantes, ρε” A Jesum Christum. Auimadvertendum est solum Do- 


scripti scilicel, id est, ad hoc prascripti judicium, 
quo a semetipsis dijudicati, traditi suot  jmprobo 
sensui. Hi namque propter immensam impietatem, 
eum essent impudici, gratiam Domini nostri Jesu 


Christi in luxuriam mutaverunt, per ipsam spurci- - 


tiam suam negantes unum Dominatorem Dominum 
Jesum Clristum eorum, qui per Evangelium sunt 
vocati. Dehinc, ut revocet eos, qui crediderunt ma- 
lignis el impiis, ostendit, quanta sit magnitudo Do- 
mini, quem negaverunt, palain faciens, quoniam ipse 
est, qui eduxit populum ex /Egypto, et salutém 
prebuit. Secundum, quoniam instabiles atque muta- 
biles erant quidam eorum, gerentes in animo, quod 
jn AEgypto habuerant voluntatem, perdidit eos 


minatorem esae Cliristum, eo quod solus verus sit 
Deus. Sic enim, cum solus sit Dominator et Domi- 
nus Jesus, non expellit auctoritate Patrem, dicens 
ei, « Domine cceli et terrx *. » Sic neque Pater, cum 
solus sit verus Deus, extraneum facit a vera deitate 
Filium. Dietum namque est onte hzc de eo, quod 
sit verus Deus iste solus Dominator et Dominus 
Jesus Christus, qui eduxit populum ex /Egypto per 
Moysen, quibus ita dictis consequens est, ut non 
sit alter Deus Moyseos. Neque enim est alius preetee 
Trinitatem. Unum etiam Moyses ministrare digno- 
scitur, secundum quod dietum est: « Ille de me 
scripsit 5.» Et illud, quod scripsit Moyses, inveui- 
mus Jesum implevisse. Quapropter et. ipse przvi« 


differentes in eremo, licet liberati fuerint ex /Egy- B dens prophetim virtute crucem, maximas habere 


pto per fidem. llis ita. prelibatis, necessarium est 
requirere, qui sint, quos dicit gratiam Domini in 
juxuriam transtulisse, hoc est impios et divina 
doctrinz simulatores, nisi forsitan isti sunt praesules 
h:iereseos Nicolaitarum, nullam speciem impuden- 
tix, derelinquentes. Sive autem hzresis ipsa est 
volüntate polluta, cujus fit inemoria in Apocalypsi * 
per Jezabel, quz super fornicationem esse descri- 
bitur, seu altera, contemplandum cst. Puto autem, 
quia (1) et de multis hzresibus, quz ceperunt 
temporibus apostolorum, dicitur hoc, et auctoribus 
earum, qui scilicet iipudentiam  multamque luxu. 
viam sunt. sectati, ita ut ipsam. spurcitiam suam at- 
que luxuriam idolorum saerificiis permiscerent. 
Nam et Paulus de hujusmodi hominibus ita dicil: 
« Et nolite conmunicare operibus immundis tene- 
brarum, magis autem etiam arguite: ea enim, quse 
occulta ab eis fiunt, turpe est etiam dici * (2).» 

Αἰσχρὰ γὰρ xoi λίαν al- Turpia namque οἱ vehe- 
σχρὰ ἐπιτελοῦσι δῆθεν μν- menter turpia faciunt, 
στικῶς. Πρὸς τούτοις xai quasi mystico modo, qui 
ci ἀπὸ Σίμωνος χαὶ Μαρ-  seclam Simonis Magi se- 
χίωνος xaX Οὐαλεντίνου, quuntur. Post hoc autem 
Σηθανοί τε xai Καϊανῖ- εἰ Marcionite atque Va- 
ται, ὧν dj ἀσέλγεια ἔχ- lentinui et Sithiniani ne- 
θεσµος. fanda committunt, 


Unde et in alia Epistola de eis scribit, dicens : « Isti 
sunt, qui iugrediuntur in domos, et captivant mu- 
lierculas, peccatis involutas ei libidinibus variis 
ductas *,» ei sub occasione religionis agunt turpia. 
Quapropter in luxuriam transtulisse eos dicit gra- 
tiam Domini, per quam luxuriam et effectus ejus 
negant solum Dominatorem et Dominum  nosirum 


* Apoc. ui, 20. 


* Ephes. v, 114. 
!! Galat. vi, 14. 


* [ Qor. vii, 6. 


Didymus. Gallandius, ut periochawn scriptura abj- 
quanto pleniorem faciat, pro omnino legendum esse 
iubet, scientes semel omnia, scilicet, ne cum Vulgata 
dissideat Latinus interpres. Equidem, cum hypo 
εΙιοςίβ manifesto manca sit, nibil mulo. Patet vero, 
pidymum, vel saliem interpretem. Latinum, locum 
Jud» impeditissimum ita legisse, ὅτι Ἰησοὺς ἅπαξ 
λαὸν ἐκ γῆς Αἰγύπτου σώσας, elc. 
(4) In Graco scriptum fuisse videtur, átt 


ΤΗ Tim. th. 
13. Daal. cviu, 8, 


divitias se putavit improperium Christi 1: et "non 
aliter quam ille, qui dixit: « Mihi gloriandum est in 
cruce Chrisii *!. » Cum ergo Jesus sit, qui ex Egy- 
pto Hebrzos eduxit, constat quod non de humani: 
tate ex Maria procedente: secundum, quod de Deo 
Verbum dictum est Jesus, sicuti proxime dixil: 
« Nobis autem unus Dominus Jesus Cliri:tus, per 
quem omnia !*, » Quod autem ait, « quia prescripti 
sunt, qui Lranstulerunt gratiam Domiui in luxuriam,» 
cui subjecti sunt, id cst, ad hoc prescripti judi- 
cium, elc. (sicut nuper edictum est), considerandum 
est, ne forsitan hoc possit exponi etiam de his qui 
similes Jude przscripti sunt, utique prophetiis. Do 
illo namque dictum est : « Et episcopatum ejus ac- 
cipiel alteri*;» et illud: « Levavit contra me cal- 
caneum suum !*,» adversus doctorem, panes ejus 
edens, quasi etiam hujusmodi impiis proscriptum 
sit, sicul de impiis Veteris Testamenti. 

Vkns. 9. « Micliael autem, archangelus , quando 
cum diabolo altercans disputavit de corpore Moysi; 
nec fuit ausus judicium "inferre blasphemiz , sed 
dixit: [mperet tibi Deus. » 


Si substantialiter malus est diabolus, sieuti putant 
terrenas naturas introducentes, qui dicunt aliqui? 


adversus eum, erimini (2), non substantie blas-. 


pbemize. Si neque rationabiliter increpat eum Do-. 
minus, eum naturam non babet, αἱ increpationem . 
pro opere non bono suscipiet (4). Sed dum 6ἱ incre-. 
patur a. creatore. Dominoque cunctorum, tanquam 

dum possit ex hoc aliqua utilitas provenire, et . 
blasphemiam arbitratus maximus archangelus pro- 

ferre quidquam adversus eum, licet decertaretur. 


pro corpore Moyseos. Nec est diabolus terrena sub- 
$ Matth, xi, 22. * Joan. v, 46. | Hebr. xi, 96. 
1^ Pgal. xp, 10; Joan. xiu, 18. 


(3) 1n &cholio przeterea adjecta sunt h»c hareti- 
corum nomina: xat Ἑστωτιανοὶ xai Βορθοριανοὶ 
xaX Βαθυλώνιοι. 0l. 

(5) Puto legendum esse criminis. Αἱ ne sic qui - 
dem sanalur locus. corruptus. Vellem scripsisset 
auclor, non criminis, sed substantie. 

(4) Fortasse legendum est, cum naturam mon ha-. 
bet, et increpationem, etc. 








1815 


DIDYMI ALEXANDHINI 


stantia. Habuit enim aliquando divinam gloriam (5) A viam ejus, οἱ extra vultum Dei propter ignorastiam 


et sanctam Dei scientiam, licel Conversus de ma- 
gnitudiue (anta ceciderit. Ostenditur itaque ex 
eommuni sensu, quem habemus de cunctis rationa- 
libus, quoniam, cum sunt arbitrii liberi, et conver- 
sio sit facta diaboli, natura non malus est, quomodo 
nec ipse, qui cunctos malignitate transcendit, hu- 
jusmodi est, licet adversarii hujus contemplationis 
prescribant (6) pr:senti Epistol:e οἱ Moyseos as- 
sumptioni (7), propter eum locum, ubi significatur 
verbum archangeli de corpore Moeyseos ad diabo- 
lum faetum, Non enim ex his tantummodo, sed in 
omni divina Scriptura monsiratur de casu ejus: et 
unus nunc sermo est, propterea etiam diabolus ap- 
pellatus est, Voluntatis enim ejus, non essentia 


factos, sed etiam praeponentes semetipsos Creatori, 
illum siquidem animalis natura, se autem spiri- 
tuales esse dicentes. Quapropter non recte dirvi- 
dunt /5 ea, qua volunt (11) immolantes offerre se 
putant, quoniam primitias sibimet, secundas vero 
partes offerunt Deo. Ex liujusmodi enim mequiia 
atque fallacia howicid:e fiunt fratrum suorum, offe- 
rentes eis quze sapienda non sunt, magis autem ad 
suam hnitationem vocantes eos, cum dicunt : « Trans- 
eamus in campum *". » Dicit igitur eosdem similes 
esse Balaam, przponentes pietati mereedem obla- 
tam ei a rege Madianita, ut malediceret eis, qui Dei 
benedictione fruebantur 6, Qui etiam injustitie 
mercede diffusi sunt, vaticinantes enim inveniuntur, 


diaboli nomen es!, υἱ frequenter dictum est, Sicut B et pro sancto Spiritu spiritum erroris habentes, 


enim in Juda dicendum est, cum substantiam ejus 
siguificamus, bominem dicentes eum, wores vero, 
cum (8) diabolum appellamus, agnoscentes a Salva- 
tore, qui dixit discipulis: « Unus ex vobis diabolus 
est !* : » sic in isto nomen diaboli malam ejus si- 
gniflcat voluntatem, cum forte aliud nomen sub- 
stantiam ejus insinuat. Et ideo dixi forte, quoniam 
non habemus in divina Scriptura clare dicta no- 
mina propria rationabilium. Quod etsi non est, atia- 
men communi nomine angeli ejus substantia decla- 
ratur, aliqua scilicet exsistens prxter malam ope- 
rationem, quod duin fecisset, diabolus appellatus 
est. 
Vans. 11. «γω illis, qui in viam Cain abierunt, 
et in errorem Dalaam mercede diffusi sunt, et con- 
tridictione Core perierunt 1 » | 
Quoniam per omnia declarati sunt cecidisse a 
verbo veritatis hxretici, ostendit eos diversis sub- 
jectos malis. Dicit enim eos in viam Cain ambulare, 
qui propter invidiam et impietatem necavit fratrem. 
Qui, dum contristari debuisset eo, quod sacrificium 
ejus susceptum non erat, quod ímpie indubitanter 
obtulerat, et imitari fratrem, ut et iste pie Deo mu- 
nus offerat (9), invidia magis correptüs adversus 
eut, homicida primus apparuit. Et non in hoc solo 
quievit, sed etiam extendens. impietatem suam, 
peccator circa Deum factus. voluntarie, a vultu ejus 
expulsus esse (10), niliil jam putans in se Dei pro- 
videntia provenire, sccundum omnia qua habcbat, 
»e auctoritatem esse credebat, el voluntatem suain, 
Presentes igitur haereticos ambulare, iuquit, in 


16 Gen, 1v, 7... ibid. 8. 


(5) Mingarellus ad Didyimum (supra eol. 202 D) 
putat legendum. divinam gratiam. Ευιτ. 

(6) Sensus videtur hie esse : Objectionibus suis 
presentem epistolain οί Moyseos | assumptione 
proetendunt, 

(7) De hoc libro pseudepigrapho (᾿Ανάληψις 
Μωῦσέως), ex quo desumpta sunt. qux in Ep. Jud 
v. 9 leguntur, cír. J. A. Fabricii Codez Pseudepigr. 
V. T., vol. I, p. 402, 405, 839 sq. 

(8) Scribendum videtur, eum. 

(9) Male Gallandius cum sensum loci non satis 
mtelligeret, conjecit, obtulerat, Nerius videtur, ut 
e$ ipse pie Deo munus offerat. 


!5 Joan, v, 70. 


unde etiam dant et isti consilium fornicationis el 
idolorum eulturz, sieut ille proditione (12) populi 
Dei. Hzc autem. de hareticis quilibet dieens, a 
superiora proficiat, et non tantum in verbo, sed in 
littera qua constant, qua etiam in Apocalypsi Joan- 
nís tanguntur, quod hzc habeant intellectualiter 
falsi doctores, cum sint amatores principatus atque 
superbi, el prassulibus Ecclesize resistentes, magis 
autem apostolis, qui ex Deo habent, ut sacerdotes 
siut. Hi namque Core contradictione scilicet erra- 
verunt. Ílle siquidem restitit sacerdouo, Aarou Dei 
voluntate collato, ei propier contradictionem nova 
morte multatus est ipse, et qui cum eo esse vide- 
bantur. 

Vers. 12, 43. « Hi qui in dilectionibus vestris 
imaculatis coepulaniur (15) siue timore, semetipsos 
pascentes : nubes sine aqua, quae a ventis circum- 
feruntur, arbores autumuales, infructuoss, eradi- 
cate, bis mortue, fluctus ferocis maris, spu- 
mantes suas confusiones, sidera, seductiones, qui- 
bus, » etc. 

Cum ostendisset eos, qui ambulant in viam Cain, 
εἰ effusi sunt injusta mercede Balaam, et eos qvi 
perditi sunt contradictione Gore; sequitur dicens : 
lli sunt convivia celebrantes, quando dilectiones 
habentes, coepulantes in maculis suis, dum carnes 
polluunt proprias, et transferunt ad luxariam Do- 
mini gratiam. Proinde cuin omuia hujusmodi cum 
multo contemptu faeiant, sine limore semetipsos 
pascunt, Cum enim sunt sub pastore vero ita de 
genles, sine timore el sine reverentia coustituti, 


!5 Num. xxt, 17 sqq. 


(10) Hoe aperte filsum. Vel omitti debet, vel 
corrigi eum Gallandio, est, nilrilque. 

(11) Tacite correxit Gallandius velut, recte, nam 
volunt sensui nullum habet, 

(12) Gallandius, nescio an de consilio, certe ve- 
rius, scripsit pro ditione. Nihil adnotavit. 

(13) Ut sepissime, ita etiam in hoe loco Latinus 
interpres a Vulgata mulum recedit. Gall., ut. hauc 
versionem Vulgata conformaret, conjecit, Ai swa 
q&i.... macule. Hoc nimium. videtur. Lenius eor- 
rige, hi sunt, qui in dilectionibus vesiris macalat 
coepulantur. 


1817 ENARRATIO IN EPISTOLAM B. 10045. 1818 
quique comparant semetipsos sanctis nubibus, A vian veritatis, quam, agnoscentes, reverti post ter- 


plueutibus justitiam, Qua nubes utique veritatis 
 $unt, secandum quod scriptum est : « Nubes pluaut 
justitiam !*; » et : « Usque ad nubes veritas tua 39.) 
Quibus plenis imbre spirituali mandatur, ue pluant 
super indignos. Verumtameu licet nitautur seqet- 
ipsos przdicti viri comparare nubibus sanctis, 


νεφέλας οὖν ἀνύδρας 
ἐχάλεσε, διὰ τὸ μὴ ἔχειν 
τὸν ἁρδεύοντα ταῖς φιλο- 
θέοις φυχαῖς τοῦ Πνευ- 
µατος λόγον, τὸν Ὑγινό- 
μενον αὐταῖς « πηγὴν ὕδα- 
τος, ἀλλομένου εἰς ζωὴν 


αἰώνιον » 


attamen nubes sunt sing 
aqua, non babentes in 
semetipsis scientiam Dei. 
Quod qui perceperit, 
liabet iu semetipso « foun- 
tem aquze salientis in vi- 
tam aternaumn ** ; » 


ita ut efluant de intelligibili ejus ventre flumina 
aquis viva **. » lmitantur igitur isti nubes, 


Δένδρα ἄχαρπα φθινοπω- 
ρινὰ; ἐπειδὴ πάλιν, δί- 
Χαιοι προσποιούµενοι , 
ἐλαίαις ἑαυτοὺς xal ἁμ.- 
πέλοις χαρποφόροις παρ- 
ἐθαλον, χαθὼς xai νεφέ- 


E:jam arboribus semet- 
ipsos comparare conten- 
dunt, qu:e bonos afferunt 
fructus, eum sint utique 
arbores bonz, et licet 
hoc faciant isti, arbores 


gum **.» Unum necessario consequens est, ut, cum 
secundo moriuntur, eradicari videantur, ut nullam 
spem babeant, denuo germinandi. Blasphemantes 
enim in Spiritum sanctum, remissionem non ha- 
bent peccatorum, neque nunc, neque in futuro 
seculo **.. Representat igitur bxc Scriptura con- 
turbates mores, et perturbatum intellectum bzre- 
tíicorum, cum dicit eos « fluctus ferocis maris, spu- 
Wiantes suas confusiones;» per qua turpiter im- 
morantur, universa fornicaria celebrantes cirea 
eos, cum quibus copulari festinant, augentes mali- 
tiam suam, et lumen se esse simulantes apud eos 


qui sunt in tenebris constituti ; 


€ μιμούμενοι γὰρ τὸν 
ἑαυτῶν ἀρχηγὸν Σατα- 
νᾶν, μετασχηματιζόµενον 
εἲς ἄγγελον φωτὸς, xai 
αὑτοὶ μετασχηματίζεσθαι 
θέλουσιν εἰς διδασχάλους 
ἀληθείας, ἀλλ’ οὖν πλα- 
νῶντές εἶσι, παραχαράτ- 
τοντες τὴν ἀλήθειαν ἁσελ- 


«et. imitantes patrem 
suum Satanam, qui in 
lucis angelum transfor- 
matur *. Verumtamen , 
licet hanc pbaptasiam 
celebrare valeant, tamen 
sidera sunt erroris, qui- 
bus caligo tenebrarum 
a'erna servatur.» 


λαις. ---Φθινοπωρινοὶ δὲ, tamen autamnales et sine 
τουτέστι xal καρπῶν xat fructu sunt. 

φύλλων ἔρημοι. 
Nam licet promittant. mentientes, fructum habe 
se bonum, arguunttir tamen, cum non possiut uvam 
et fiscum ferre hi, qui spime sunt et tribuli, et 


γείαις δυσφημιῶν. — ἈΑστέρες πλανῆται, οἷς 
6 ζόφος τοῦ σχότους εἰς τὸν αἰῶνα τετἠρήται..... 1 
Tradentur enim tenebris exterioribus, dum fuerit 
eorum lumen exstinctum. « Lux. enim impiorum 
exstinguelur 16.2 De hujusmodi sideribus dicitur : 
« Qua cadit sicut folia fici el vinez *', » dum vera 


arbores sine fructu. Hac autem omnia et spin 6ἱ ϱ aider non folia, sed fructus sunt. verz vitis et fici. 


tribuli opportuna. sunt, ut. igne crementur. Super 
h:ec itaque, quod sine fructu. sunt, evenit eis, ut 
etiam radicitus evulsi secundo moriantur; quia 
peccantes consequenter babent mortem; et isti se- 
cundo peccant, hoc est, áciu et sensu; secundo 
etiam mori dicuntur. lu eis igitur, qui secundo mo- 
riuntur, 


f) xoi οὕτως, ἐπειδὴ πρὸ 
τῆς Ππίστέως ἐἑτεθνήχει 
(14) σὺν ἁσεδείᾳ. εἶτα 
προσελθόντες τῷ Εὐαγ- 
γελίῳ ἔζησαν, πάλι δὲ 
ἀσιδείᾳ xai ἡδονῃ ix- 


etiam hoc dicendum est, 
quoniam ante fldem mor- 
tui sunt, cum, in impie- 
tate malitiaque degentes, 
et visi sunt a mortuis 
per poenitentiam surre- 


δόντες ἑαυτοὺς τεθνῄχα- 
σιν, εἰχότως ὃ αὐτοὺς (15) 
τεθνηχέναι φησίν. 


xisse, accedentes — ad 


ille reflecluptur ad im- 
pietatem, secundo mo- 
riuntur . 

de quibus dicitsr : « Melius erat eis, non ugnovisse 


93. "IL Cor. χι, 14. ** Prov. xiii, 9. 


(14) Recte Matihgsius. corrigendum esse censet, 


Vw iiie ἀσεθίᾳ. Confirmatur hoc versione La- 


uua. 


Seriplum namque de hujusmodi justis est : « Ful- 
gebunt sicut. claritas. firmamenti, et intelligentes 
erunt sicut astra **5; » propterea namque sancti 
resurgente3 a mortuis, cum incorruptibili et spiri- 
wiali corpore, solis et [υπ et siderum gloriz com- 
parantur. Diximus prius de his qui vocati sunt eo 
quod przseripti, et quod predictum de eis sit, 
sicut de Juda prodilore : quod vere firmatur ex liis 
qua postea subjungit apostolus, dicens (vers. 14-- 
16) : « Prophetavit autem de his septimus ab Adam, 
Enoch, dicens : Ecce venit Dominus in sanctis mil- 
libus ejus, facere judicium contra omnes, et ar- 
guere omnes impios de omnibus operibus impie- 
talis eorum, quibus impie egerunt, et de omnibus 


Evangelium. Quando de D duris, quie locuti sunt contra Deun peccatores im- 


pii. Hi sunt murmuratores, querulosi, secundum 
desideria sua ambulantes, et os eorum loquitur 
superba, mirantes personas quaestus causa. » 


1 jsa, xL,v, 8. ** Psal. vi, 44... *! Joan. iv, 44... ** Joan. n, ὅν. 3 II Petr. n,921. ον Math. xu, 
5! [g3, xxxiv, 4. 


** [jau. xit, 9. 


(45) Ex auctoritate versionis Latinz scribendum 
est, δὶς αὐτούς. Hoc Matilieius ex conjectura cor- 
rexit. 





Xa —MÓÜ απαρςι 


ANNO DOMINI CCCXCVIII. 


-- 


NECTARIUS 


ARCHIEPISCOPUS CONSTANTINOPOLITANUS 


NOTITIA 


(Gatxavp., Veterum Patrum Biblioth., t. XIV, Append., p. vi.) 


Nectarius, gente Cilix, patria Tarsensis, professione laicus, dignitate senator et pretor  Constantino- 
politanus fuit (a). Cum jam anno 381 per Nazianzeni abdicationem sedes Constantinopolitana vacaret , 
Nectarius in patriam suam rediturus Diodorum Tarsensem adit, qui tum pro coustituendo episcopo inter 
CL Paires Constantinopeli erat, ut si quas litteras ad suos mittere vellet, sibi deferendas traderet. Dio- 
dorus, sive hominis venerandam canitiem et mores eximios Dei impulsu suspiciens , sive etiam , uL ait 
Socrates, loco excitato, abreptum a populo, et ad summum sacerdotium postulatum ita suscepit, ut Cen- 
stantinopolitanze sedi przficiendum feliciter allaborarit. Erat tunc Nectarius necdum baptizatus. Mox 
igitar divino fonte ablutus, sacrisque rite initiatus, episcopus constituitur : quam dignitatem vir eximius 
ad annum usque duodequadringentesimum obtinuit (^) Bibliographi vulgo illi acceptam ferunt homiliam 
quamdam De laude S. Theodori marigris et de eleemosyna ac jejunio agentem, in qua docet cur sancti mar- 
tyris Theodori festum celebretur Sabbato primo in Quadragesima. An ad Nectarium quode loquimur ho- 
milia illa pertineat necne, subdubitare videtur Cav:zeus. At tot codicum testimonio , in quibus illa homilia 
reperitur, liqnet eam dubitationem esse sine gravi fundamento, 

Et sane haud procul ab exordio sux narrationis ait, 49 miraculum S. Theodori vov τελούµενον , ππρε; 
coniigisse ; 2* excilatum se ad enarrandum illud miraculum a fidelibus ac piis hominibus, qui et monumenta 
servabant litteris consignata tempore ípso firmitatem habentia, et oculatos prodigii testes sese fuisse 
certam fidem faciebant, Ex quibus verbis satis apparet non a:modum recentem eventum illum fuisse, 
priesertim cum a vulgo hominum ignoraretur causa celebrandi illius festi Sabbato primo in Quadragesima : 
adeo ut illud νῦν τελούμενον vel sie accipiendum sit, ut significet novissimum illud fuisse miraculum quod 
Constantinopoli visum esset, vel potius vitiosa est leclio codicis, ac pro παρ᾽ ἡμῶν νῦν, legendum παρ᾽ 
ἡμῖν, apud nos. ' 

Contigit porro miraculum ipsum furente Juliani Apostatze persecutione, videlicet an. Chf. 369 , vicennia 
nempe antequam Nectarius episcopalem sedem obtinuisset, aut circiter. Si ergo Nectarius ipse rem igne- 
rasse videtur, quam a viris longzevioribus didicit, id in causa fortasse fuit, vel quia res Christianorum 
gentilis adliuc difficilius penetrabat, vel quia Tarsi aut alibi per ea tempora degebat, quando miraculum 
accidit. Potuit eximius ille patriarcha orationem suam liabere aliquanto serius , puta anno 596 vel 597, 
sicque ab eventu anni pr:eterlapsi fuerant plus minus 55. Quamobrem nec mirum si vulgus festi originem 
jgnorabat. 

Prater facti ipsius eruditionem, continet liec homilia eximium de invocatione et intercessione sancto- 
rum testimonium, et ad veri jejunii commendationem argumenta utique non vulgaria. Latiue occurri: 
Perionio interprete inter Opera Chrysostomi, apud Surium item ct Lipomaunum : Grz»ce in variis quoque 
bibliothecis ms. legitur; typis impressa, quod sciam nuspiam comparet. Eam proinde inter analecta 
nostra accenseniam existimavi. 


(«) Sozom. viii, ο. 8; Socr. lib. v, c. 8; Tillem. tom. IX, pag. 486. 
(0) Cavaus in illo. 











1831 





NECTARIUS ARCHÍIEP. CP. DE FESTO S. THEODORI, ETC. 


1823 


NEKTAPIOY 
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ KONZTANTINOYIIOAEOZ 


AIHFHEIX 


Ar! flr altíay τῷ πρὠτῳ Σαθδάτῳ τῶν ἁγίων vnctiór ἑορτάζομεν τὴν prp τοῦ ἁγίου 
με]γα-ϊομάρτυρος θεοδώρου, 


ΚΑΙ ΠΕΡΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗΣ. 


NECTARII 
ARCHIEPISCOPI CONSTANTINOPOLITANT 
ENARRATIO 


Quare Sabbato primo sanctorum Jejuniorum festive celebremus memoriam sancti magni 
martyris Theodori, 


ET DE JEJUNIO ATQUE ELEEMOSYNA. 
(Ex cod. Naniano CXXXIV, sxc. xin circiter, pag. 155.) 


Α’. Ὡς ποὺ τὸ zAngoc τῆς χρηστότητές σου, A 


Κύριε! δίχαιον ἡμῖν σήμερον μετὰ τοῦ Λαθὶδ µελῳ- 
διχῶς ἀναφθέγξασθαι. Καὶ πῶς γὰρ οὐ πολύ τε xal 
θαυμαστότατον; Οὐκ ὄντας ἡμᾶς παρήγαγε' παρ- 
fjxYe δὲ οὐχ ὁμοίως oic πρόσθε δεδηµιούρΥηχεν, οὐ- 
ῥρανόν ^ φημι xav τὰ v αὐτῷ, γῆν τε καὶ θάλασσαν, 
χαὶ τὰ ἐπὶ τούτοις. Τούτων γὰρ ἔργον τε χαὶ µηχά- 
νηµα, Όλη τε xoi σύστασις, λόγος Tv. Elme γὰρ, 
μᾶλλον δὲ ἐνενόησε, καὶ τὸ ἑννόημα «dat φύσις τε 
καὶ Υένεσις, χίνησἰς τε χαὶ τάξ.ς, xa ὅσα τοῖς φαι- 
νοµένοις παρέπεται, γἐγονέ τε xa μένει, xaX ἔσται 
ἄχρι τῆς δευτέρας αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς ἐπελεύσεως. Οὐ 
μὴν ἀλλὰ xal αὐτὰς τὰς ἀνωτάτω δυνάµεις λόγῳ 
póvto, μᾶλλον δὲ νεύµατι συνεστἠσατο. "Ὢ τοῦ θαύ- 
µατος | zb; Gv προαιώνιός τε καὶ ἄναρχος, τὸ φρι- 


κωδέστερον, xat' εἰχόνα ἰδίαν τε xa ὁμοίωσιν, Δεσ- B 


πότης ὧν, διεπλάσατο. Ἐϊτα οὗ µέχρι τούτου ἔστη 
τῆς ἀγαθότητος. Αλλά xal ἐμφυσήματι θείῳ τετί- 
µηχε, ψυχὴν νοερὰν χαὶ λογιχἣν παρασχόµενος προσ- 
επιτούτοις, xai παραδείσου πολίτην τὸν ἄνθρωπον 
ἀπειργάσατο xal παραδείσου, οὗ τὸ χάλλοφ ἄῤῥητόν 
τε χαὶ ἀχατάληπτον, πάντα ὅσα τῇ κτίσει δεδημιούρ- 
Υητο, ὑποτάξας αὐτῷ καὶ χαρισάµενος, ὥσπερ τις 
«ath φιλόπαις τε καὶ φιλόστοργος, χληρονόμον αὺ- 
τὸν καὶ χύριον ὑπὸ πάντων δοροφορούὐµενος (1). 


l. Quam magna est. multitudo bonitatis tug, Do- 
mine!! justum est ut nos hodie cum David suaviter 
canendo dicamus, Et quomodo non ea magna sit et 
omui admiratione dignissima? Produxit haud. exsi- 
stentes nos; produxit vero non eodem modo quo 
antea res creaverat, cocum inquam el ea quae in 
ipso sunt, terram item et mare, quixque in istis 
censentur, Horum namque et opus et artificium, 
materiaque et constitutio, sermo fuit, Dixit enim, 
atque adeo cogitavit : et cogitatum ipsum omnibus 
natura et generatio, molus et ordo, et. quicunque 
res visibiles consequuntur, fuitque et manct, et erít 
usque ad secundum ejus ad nos adventum. Quin 
etíam supremas ipsas virtutes solo sermone, atque 
adeo nutu, constituit, O miraculum! Cum Deus 
esset s;eculis prexsistens et carens. principio, quod 
percellere debet etiam atque eliam, nos ad imagi- 
nem similitudinemque suam, cum Dominus esset, 
plasmàvit. Deinde nequaquara substitit hic bonitas 
ejus: quin et divino dignatus est nos spiraculo, ani- 
mam videlicet intellectualem atque rationalem insu- 
per addens, et paradisi civem eifecit. hominein, Pa- 
radisi, inquam, cujus pulchritudo nec. enarrari nec 
comprehendi animo potest : omnia quxcunquo 
creando operatus fuerat subjiciens illi et. elargitus, 


veluti quidam parens filiorum amans et benevolus, haredem illum ac dominum omuibus cumulans mu- 


nerihus. 
* Psal. xxx, 90. 


(1) Forte δωροφ. 


1805 


NECTARIUS ARCHIEP. CP. 


i5*4 


ll. Hzc probe scjo vos minime ignorare, przeser- A — B'. Ταῦτα μὲν οὖν εὖ οἵδ' ὅτι γινώσκετε, ὅσοι τῶν 


tím qui hic eruditi magis eL studiosi estis; quin el 
quae hzc exceperunt, qua etiam quippe scientibus 
vobis silentio praetermittenda censuimus, Qu: vero 


deinceps evenerunt, ut ne diutius sermonem pro- 


ducam, pro majori parte przterciho, qux cunque a 
malo idmone in fraudem inductus passus est ; prae- 
ceptum inquam, et de divinitate opinionem, et pra- 
cepti ipsius (proh lapsum meum !) mandatam obser- 
vationem etl. transgressionem ; nuditatem deinde, et 
abscousionem, et quz haec secuta sunt, ut uon in 
istis immorer. At enim quod majus maximumque 
fuit omnium beneficiorum Dei erga illum, tum vero 
etiam illius summum flagitium, ut boc dicam, is qui 
tantis cumulatus fuerat beneficiis, adversus factorem 


ὧδε φιλομαθέστεροί τε xal σπουδαιότεροι. Αλλ' οὖν 
χαὶ τὰ τούτοις λειπόµενα (2), ἃ χαὶ ὡς εἰδόσι χατα- 
λελοίπαμεν. Tov δὲ ἑξης, ἵνα μὴ μηχύνω τὸν λόγον, 
παρῄσω τὰ πλεῖστα, ὅσα ὑπὸ τοῦ πονηροῦ πέπονθε 
παραχλαπεὶς δαίμονος. Τὴν ἐντολὴν λέγω, xal τὴν 
τῆς θεότητος δόχησιν, καὶ τὴν τῆς ἐντολης (φεῦ µου 
πτώματος 1) παρατἠρησιν καὶ παράδασιν. Εἴτα τὴν 
γύμνωσιν, xai τὴν ἀποχρυθὴν, xai ὅσα τούτοις bx- 
ηχολούθησεν, ἵνα μὴ ταῦτα λέγω. 'A2À' οὖν τὸ µέχι- 
στον τῶν τοῦ Θεοῦ μὲν πρὸς αὐτὸν ἀγαθοεργιῶν, αὖ- 
τοῦ δὲ τὸ ὑπερδάλλον παράπτωμα, ἵνα τοῦτο  s'mm, 
ὁ τῶν τοσούτων ἀπολαύσας εὐεργεσιῶν, χατὰ toU σε- 
ποιηκότος ἑτραχηλίασε. Τί οὖν ὁ πλάσας αὐτὸν θεὺς, 
τὸν χοῦν ἐχεῖνον, τὴν γῆν ἀνείδεον, fjv οἰχείαις yepot 


suum cervicem extulit. Quid ergo Deus.qui illum B διεµόρφωσε, xat τοσαύταις εὐεργεσίαις πεπλούτηχε; 


plasmavit, pulverem illum, terram illam informem, 
quam suis figuraverat manibus et tantis repleverat 
beneficiis? et quid non díco quod pejus est? deser- 
torem illum, prevaricatorem diviui sui mandati, 
nuuquidnam neglexit? nuunquiduam deseruit? Mini. 
me gentium. Sed occultatum quassivit, inventum 
erudivit. Sed qui consecuta sunl cue dicere opor- 
leat? que nimirum hominum &evities et crudelitas 
patranti suggessit fratricidia, et catera deinceps. 


ΗΙ. Quid igitur etiam ad bxc? Numnam repu- 
diavit, aut abominatus est? Nullo modo. Sed ut pa- 
ter inultis prius bonitatis modis erudiens nos, cum 
videret flecti nequaquam posse propter malitíam, 
quid fecit? Descendit de sinu Patris. O compassio- 
nem ! Cum Deus essel :elernus οἱ immortalis, ut 
paucis dicam, iucarnatus est ex purissima Virgine, 
megem servi formam bajulans ; deinde crucifixus 
est, sepulius est, resurrexit, me simul qui cecide- 
ram resurgere faciens. Quid istis benignius, aut 
sflecluosius ? Pater filium suum, quem genuit, 
quem ex visceribus suis edidit, si vel paululum 
declinaverit a. voluntate ac. mandato ejus, non satis 
l'abet si verbera et flagella infligat ipsi ; sed exliere- 
dat eliam, exsecratur, persequitur quem dudum 
diligebat, propter tantillam causam. Herus simili- 
ter famulum suum, οἱ vel pusillum offendat miser 
homo, poenis et vinculis, fame ac sii macerans, 
vendit illum, in dissitas quantum fleri potest re- 


Τί p λέγω τὸ ystpov; Τὸν ἁποστάτην, τὸν παραθά- 
την τῆς αὐτοῦ θείας προστάξεως, dpa παρεῖδεν;, ρα 
κατέλειπεν; Οὔμενουν, ᾽Αλλὰ κρυθέντα ἐζήτησε, xat 
εὑὐρὼν πεπαίδευχε μέν’ ἀλλὰ τὰ μετὰ ταῦτα τί δεξ 
καὶ λέγειν, ὅσα dj τῶν ἀνθρώπων ἀπίνεια (3) τῷ πε- 
ποιηχότι παρώρμησε, τὰς ἀδελφοχτονίας, καὶ τὰ ἐπὶ 
τούτοις» 


D' Τί οὖν καὶ πρὸς ταῦτα; μήτι γε ἁπώσατο d$ 
ἑθῥελύξατο; Οὐδαμῶς. ᾽Αλλ’ οἷα πατὴρ πολλοῖς πρό- 
τερον τρόποις χρηστότητος παιδεύσας, sica ἰδὼν 
ἀχλινεῖς ὄντας Ex τοῦ χείρονος, τί ποιεῖ; Κατῃλθεν 
ix τῶν πατριχῶν χόλπων. Βαθαὶ τῆς συµταθείας 1 
θεὺς ὧν ἀῑδιος χαὶ ἀθάνατος, ἵνα συντέµω, ἔσαρ- 
χώθη t£ ἁγνῆς Παρθένου. ἐμοῦ τὴν μορφὴν φορέσας 
τοῦ δούλου. Εἶτα ἑσταυρώθη , ἐτάφη, ἀνέστη, συν» 
αναστήσας µε πεπτωχότα. Ττούτωνφιλανθρωπότερον, 
3| συµπαθέστερον; Καὶ πατὴρ μὲν τὸν ἑαυτοῦ παῖδα, 
ὃν ἐγέννησεν, ὃν Ex τῶν ἰδίων σπλάγχνων παρίέχα- 
γεν, μικρόν τι τῆς αὑτοῦ παρεχτραπέντα βουλῆς xai 
προστάξεως, οὗ πληγὰς µόνον καὶ µάστιγας bxap- 
κεῖται προσαγαγὼν αὐτῷ, ἀλλὰ xal ἀποχηρύττε, 
διώχει τόν ποτε Φφιλούμενον, δι οὐδαμινήν τινα πρό- 
φασιν, Καὶ δεσπότης ὁμοίως τὸν ἑαυτοῦ οἰχέτην xd 
πρὸς ὀλίγον ἐχπεπτωχότα τὸν ἄθλιον, ποιναῖς καὶ 
δεσμοῖς, λιμῷ xal δίψει χαταπιέσας, ἀπεμπωλεῖται 
τοῦτον, ἑξοστραχίσας µαχρότατα. Τὰ Ob ἡμετέρα 


giones sblegans. Nostrz vero res quomodo habent? p πῶς; Ἐπλάσθημεν, ἐτιμήθημεν, ἑδοξάσθημεν, μν- 


Conditi fuimus, honoribus, gloria, infinitis bonorum; 
divitiis cumulati fuimus; datori vero horum quam 
vicem reddidinms? Ad iracundiam provocavimus, 
contumeliis affecimus, affecimus tristitia. llle vero 
minime neglexit. Sed cum Deus sit, pater vocari 
ab ingratis et pastor non est dedignatus, animam 
suam ponens pro ovibus. Quin etiam cadentes. eri- 
git, labantibus compatitur, nec rependit dignam 
flagitiorum nostrorum retributionem. Si iniquitates 
observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit * ? Cu- 
ram gerit omnino etiam minis cujusque ovis. ut 
* Psal. cxxix, 5. 


2) Forte &rópeva. 
3) Forte ἀπήνεια. 


plo; ἀγαθοῖς ἐπλουτίσθημεν. Τῷ δωτΏρι δὲ τούτων 
τί ἀνταπεδώχαμεν; Παρωργίσαμεν, ὑδρίσαμεν, ἕλυ- 


πήσαμεν. 'O δὲ οὐ παρεῖδεν. ᾽Αλλὰ θεὺς ὧν. Tlachp 


χαλεῖσθαι παρὰ τῶν ἀγνωμόνων, καὶ Ποιμῆν, 05x 
ἁπηξίωσε, τὴν ψυχὴν ὑπὲρ τῶν προδάτων τιθείς. 
Αλλ’ οὖν χαὶ πίπτοντας ἀνιστᾷ, xal πταίοντας συµ- 
παθεῖ, xal οὐκ ἀποδίδωσιν ἀξίαν ἡμῶν τῶν χαχἰον 


«hy ἀντίδοσιν. "Ey ἀνομίας παρατηρήσεις, Κύρις. 


Κύριε, c(c ὑποστήσεται; Φροντίζει πάντως xal τοῦ 
µικροτάτου προδάτου τὴν ἐπανόρθωσιν, ἐχδέχεται 
τὴν ἑκάστου ἁποστροφήν (A) Ἐγὼ γάρ εἰμε, qnos. 


(4) Forte ἐπιστρ. 





DE FESTO 8. THEODORI, ETC. 


4836 


Geóc, ὁ μὴ θέλω» τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, À ad bonam frugem revertatur, exspectat. cujusque 


ὣς τὸ {ῃν ἀὐτὸν ἐπιστρέφοντα. Πολεμου μένοις Bon- 
Ost τε καὶ συναντιλαµθάνεται, τὰ μὲν δι’ ἑαυτοῦ, τὰ 
δὲ διὰ τῶν ἁγίων αὐτοῦ. 


Δ'. "Oc δὴ καὶ τοῦτο τὸ µέγα παρ) ἡμῶν (5) vov. — 


πελούμενον θαῦμα πεποίηχε, διὰ τοῦ λαμπροτάτου 
σὐτοῦ xat χαλλινίχου µάρτνρος θεοδώρου, τὸ Üavpa- 
στότατόν τε xal ὑφηλότατον, ὃ καὶ παραχατιὼν ὁ 
λόγος δηλώσειεν' οὗ Oh χάριν καὶ τοῖς προῤῥηθεῖσι 
τοῦ Θεοῦ ἡμῶν µεγαλουργήµασι τῆς αὐτοῦ ἀγαθότη- 
τος μέγεθος ἔχδηλον πᾶσι πεποίηχα ΄ ὃ χρόνος λή- 
θης βυθοῖς ἐμθαλεῖν προϊὼν ἐδούλετο, ἀλλ οὖχ 
ἴσχυσε τέλος ἐπιθεῖναι αὐτοῦ cip βονλεύματι' πιστῶν 
ἡμᾶς εἰς τοῦτο, καὶ θεοσεδῶν ἀνδρῶν παρορμησάν- 
xwv οἱ χαὶ τὰ ὑπομνήματα φέροντες ἐΥγεγραμμένα, 
χρόνῳ τὸ πιστὸν xax βέδαιον ἔχοντα. OO μὴν ἀλλὰ καὶ 
αὐτόπτας τοῦ θαύματος αὐτοὺς ὙΥενέσθαι ἀχριθῶς 
ἡμᾶς διαθεδαιωσάµενοι, τὸ πολλοῖς ἀγνοούμενον τοῦ 
Θεοῦ ἡμῶν µεγαλούργημα, ἐμφανὲς πᾶσι ποιῆσαι 
ἡμᾶς προετρέψαντο. ᾽Αλλ’ ἄρτι got, παραχκαλῶ, &p- 
ξαμένῳ τοῦ διηγἡµατος, πιστῶς τὰς ἀκοὰς ὑφαπλώ- 
σαντες, τὸν λόγον εἰσδέξασθε, ἵν ἴδητε (εἰ μὴ τῇ 
ἀσθενείᾳ τοῦ λόγου προσέχοντες, τῷ λόγῳ τοῦ θαύ- 
µατος συγχατενέγχητε) τὴν τοῦ θεοῦ ἡμῶν ὑπερθάλ- 
λουσαν ἀγαθότητα, τὸ ἀμνησίχακον, τὸ φιλάνθρωπον, 
τὸ µαχρόθυµον, τὰ πατριχὰ αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς σπλάγ- 
να, πῶς οὗ παραθλέπει, οὐκ bà πολλάκις καὶ ἐν 
ἀγνοίᾳ πολεμουµένοις ἡμῖν ὑπὺ τοῦ dpyexáxou δαί- 


conversionem. Ego enim sum, inquit, Deus qui uolo 
mortem peccatoris, quantum ut. conversus ipse vi- 
ναι». Bello impetitis opem fert et auxiliatur, sive 
per se, sive per sanctos suos. 

IV. Ille profecto et magnum hoc quod nuper apud 
nos contigit prodigium effecit, per fulgentissimum 
suum et insignis victoris martyrem Theodorum : 
prodigium utique admirabilissimum et sublimissi- 
mum, quemadmodum procedens oratio planum fa- 
ciel : eujus gratia magnitudinem etiam bonitas 
illius msaifestatam volui per ea qu: autea conime- 
morata sunt magnalia Dei nostri. Tempus equidem 
lapsu suo in profundum oblivionis rem conjicere 
volebat, at. nequivit voluntatem suam ad (inem per- 
ducere ; (idelibus nos ac piis bominibus ad id exci- 
tantibus, qui etiam monumenta servant litteris con- 
signata, tempore ipso auctoritatem ac firmitatem 
obtinentia. lmo vero etiam oculatos prodigii testes 
sese fuisse dum certam nobis fldem faciunt, quod 
multis ignotum est magnificentissimum Dei opus, ut 
nos omnibus manifestam faceremus hortati sunt. At 
jam auspicato mibi narrationem, precor ut fiJeliter 
auditum intendatis, suscipiatisque sermone, quo 
videre possitis (si non inürmitati orationis atten- 
dentes, una cum oratione a prodigio ipso longius 
abripiamini) immensam Dei nostri bonitatem : quam 
sit facilis ad obliviscendum injuriarum, quam be- 
nignus, quam longanimis, qu:& ejus paterna erga 


µονος xai τῶν αὑτοῦ συμμυστῶν, ἐμπεσεῖν εἰς ὅλι- ϱ) nos viscera, quemedo non despiciat, non sinat nes 


σθον ἁπωλείας, μάλιστα εἰ xal περὶ φυχὴν τὸν κίν- 
&ivoy τὐχῃ φέρον εἶναι τὸ ἕνεδρον. ᾽Αλλ’ εἰσαεὶ τὴν 
ἡμῶν ἐπιῤῥωννύων ἀσθένειαν, ἀθλαδεῖς ἡμᾶς xal 
ἀνεπάφους, xal τῶν τοῦ ἐχθροῦ ἐπιθουλῶν καὶ τῶν 
κινδύνων ἀνωτέρους ἐργάζεται. 


Ε’ Τὰ δὲ τοῦ θαύματος ἔστιν ὧδε, ὦ φίλη ἔνν- 
ωρὶς xa πιστότατον ἀχροατήριον. ΜΗ ἀγνοεῖν ὑμᾶς 
πέπεισµαι, ὅσαι καὶ οἷαι παρὰ τοῦ ἀεὶ φθονοῦντος 
ἡμᾶς Σατᾶν, καὶ τῶν αὐτοῦ καχίστων θεραπευτῶν 
ἐπιδουλαὶ xal δόλοι, χατὰ τῆς ἀῤῥαγοῦς ἡμῶν καὶ 
θείας πίστεως, ὥσπερ τινὲς θύελλαι, χατὰ διαφόρους 
καιροὺς xai χρόνους ἀνεῤῥιπίσθησαν᾽ εἰ χαὶ ὁ θεὰς 


ΨΦῃ9 vel nee attendentes bello impetitos a malorum 
omnium auctore diabolo et initiatis suis, agi prz- 
cipites in perditionis interitum, przsertim vero sí de 
anim: salute periculum nobis insidiator afferat ; 
sed semper nostram imbecillitatem corroboran-, 
illesos nos atque intactos prasiet, omnibusque iun- 
sidiis adversarii et periculis superiores. 

V. Miraculi series hujusmodi est, o ceetas di- 
lecte, ac fideles auditores. Haud ignorare vos exi- 
βίο, quot qualesque insidiz» et doli a Satan, qui 
nostra semper invidia tabescit, necnon a pessimis 
adininistris ejus, contra infractam divinamque fidem 
nostram, quasi quadam tempestates, aliis atquo 
aliis temporibus vel opportunitatibus excitate fue- 


τῆς ἡμῶν ταπεινώσεως ἔνεχεν τὴν παγχρατήη δεξιὰν D rint. Attamen Deus humilitatis nostra? causa omni- 


αὐτοῦ εἰς ἀντίληψιν ἑξαποστείλας, οὐ δέδωκεν ἡμᾶς, 
προφητικῶς εἰπεῖν, εἰς θήρα» τοῖς ὁδοῦσιν αὐτῶν. 
*Qy ἵνα τὰς πάλαι xal πρώτας τὸ παρὸν ταμιεύσω- 
μεν, µία fjv καὶ Ἰουλιανοῦ τοῦ ᾿Αποστάτου μανία 
xai λύσσα, χατὰ τῆς θείας ἡμῶν πίστεως Ἰουλια- 
νοῦ, τοῦ λαλήσαντος εἰς τὸ ὕψος τοῦ Θεοῦ βλααφη- 
μίαν, χαὶ ἄραντος χεῖρα θεόµαχον κατὰ τῆς εὐσεθοὺς 
ἡμῶν πίστεως. Τούτου εὖ εἰδότες, εἰ καὶ μὴ ὄψει, 
&XX οὖν ἀχοῃ παρειλήφατε, ὡς παρόντες ὑμᾶς (6), 
. πὰ δεινὰ χαὶ μάταια κατὰ Χριστιανῶν νεανιεύματά 
τε χαὶ ἕνεδρα. "Oc ἐθνῶν μὲν κρατῆσαι χαὶ βαρδά- 


3 Ezech. xxxi, 141. * Psal, οσχ!, 6 
(5) Forte ἡμῖν. 


potentissinam dexteram suam in auxilium exten- 
dens, nou dedit nos, ut cum Propheta loquar, i5 
capluram dentibus eorum *. Ex quibus, ut vetustas 
illas ae priores impr:esentiarum silentio condamus, 
una fuit etiam Juliani Apostatme vesania el rabies 
contra divinam fidem nostram. Juliani, inquam, 
qui locutus. est in. excelsum Dei blasphemiam, et 
elevavit manum Deo inimicam adversus piissimam 
(idem nostram. Hujus viri equidem scio, siu minus 
oculis, auditu certe didicistis, tanquam οἱ prsesentes 
adíuissetis, crudeles vanosque contra Christianos 


(0) Forte ὑμεῖς, vel ἡμεῖς. Et paulo ante οἵδ ὅτι. 


4811 


insultus atque insidias. llle quidem nullam gerebat 
curam omnino gentes imperto subjugare, de barba- 
ris tropza erigere, oppida sdrersariorum vastare : 
reputabat namque hujusmodi facinus veluti pusil- 
lum et minime utile. At enim Christianos perdére, 
eoruinque tidem e medio tollere; Deum temnere, o 
calamitatem | o furerem ! qui universum hoc vo- 
luntate condidit, eumque ipsum, ah atinam non! 
generatione el vita frui indulaerat : idola in pretio 
habere, et ubique terrarum pessumdare ipsam glo- 
rie celsitudinem : hoc, inquam, erat illi magnum 
Opus, cujus maxime satagebat, cujusque pre cste- 
ris omnibus curam gerebat. 

VI. Cum igitur hzc ita se haberent, etiam furor 
b:resis illius magis magisque porrigebatur. [mpie- 
tas enim, veluti quaedam flamnia qua opportunam 
sibl materiam arripuerit, in sublime erigens sese, 
eliam qua circum posita erant uno impetu e medio 
tollere enitebatur. Impietas, inquam, nacta ejus ani- 
mam veluti opportunam sibi, incenditur et excita- 
tur, vehementissime minitata flammis exurere et 
quae Christianorum erant, et eos ipsos. Cum hac 
illis constituta fuissent, et ira magis, furor maxime 
effervesceret excitarelurque ; quid commemorare 
oportet, qualia quantaque contra Christianos tor- 
menta excogitata fuerint ab impio illo homine ad id 
negotii nato; qux uterorum sectiones, sectiones vi- 
scerum, verberationes virgarum crudeles, cutis de- 
tractiones, effossiones oculorum, dentium excus- 
siones, tibiarum fracturz, imultimoda et artificiosa 


NECTARIUS ARCHIEP. CP. 


ρους τροπώσασθαι, πόλεις τε πορθῆσαι τῶν ἑναντίων 
εἶχε διὰ φροντίδος οὐδ' ὅλως, ἡγεῖτό τε τὸ πρᾶγμα 
ὡς μικρὺν χαὶ ἀνόνητον. Τὸ δὲ Χριστιανοὺς χαθελεῖν. 
καὶ τὴν τούτων ἑξαφανίσαι «πίστιν xaY Θεὸν μὲν 
χαταφρονῆσαι (ὢ τῆς συμφορᾶς | ὢ τῆς μανίας ), τὸν 
τὸ πᾶν νεύµατι συστησάµενον, τὸν xal αὐτὸν, ὡς 
εἴθε μὴ ὥφειλεν ! ἐν γενέσει προελθεῖν καὶ Dip πε- 
ποιηκότα εἴδωλα δὲ τιμᾶσθαι, xal ἁπανταχη αὐτὸν 
αἴρεσθαι τὸ τῆς δόξης ὕψωμα Epyov τε ἣν αὐτῷ µέ- 
γα, χαὶ διὰ απουδῆς, καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων εἶχε 
μᾶλλον διὰ φροντίδος. 


6". Ὡς οὖν οὕτω ταῦτα, xa ἡ λύσσα πλέον τῆς 
αὑτοῦ αἱρέσεως ἐπεχτείνετο. Ἡ γὰρ ἀσέδεια, ὥσπερ 


Β τις φλὸξ ἐπιτηδείας ὕλης δραξαµένη, ὑφηλῃ ἀρθεῖτα 


καὶ τὰ γειτνιῶντα συναφανίσαι κατηπείχετο' τῆς αὐ- 
τοῦ, ὡς ἐπιτηδείου αὐτῇ, ψυχῆς ὁραξαµένη, ἑξάστε- 
ται καὶ διεγείρεται, κατεμπιπρᾷν τὰ Χριστιανῶν, xal 
αὐτοὺς ἐπαπειλοῦσα αφοδρώτατα. Ἐπεὶ δὲ ταυτ», 
xai ὁ θυμὸς πλεῖον, ἡ µανία πλεῖστον ἑχορυςοῦ 
τότε (7) καὶ διηγείρετο, τί χρὴ λέγειν οἷαι xaX 03a: 
κατὰ Χριστιανῶν βασάνων ἐπίνοιαι παρὰ τοῦ ἀθέου 
ἐχείνου ἐπιτηδεύοντος, ἀνατομαὶ γαστέρων, ἀνατομαὶ 
σπλάγχνων, ῥαθδιαμοὶ σφοδροὶ, ἔχδαρσις δορῶν, 
ὀφθαλμῶν ἑἐξορύξεις, ὁδόντων ἐκρίζωσις, σχελῶν τε 
θλασμοὶ, φλογισμοὶ πυρὸς πολνειδεῖς xai χαχότεχνοι, 
ἐσχάραι, λέδητες σοῦθλαί τε xal τήγανα, καὶ ὅσα 
πότο ὄργανα θανάτου τοῖς Χριστιανοῖς ἐπετίθετοι 
Οὗτος δ᾽ οὖν pavet; ὁ παµµίαρος, ἐπεὶ μὴ τέλος εἶχε 


ignium combustiones, foci, lebetes, forcipes, sarta- C δυνάµεως ἐπιθεῖναι τῇ ἀσεθείᾳ' οἱ μὲν γὰρ µαστ:- 


gines, et quolquat tunc erant instrumenta mortis, in 
Christianos adhibebantur? Hic igitur furens sce- 
lestissimus, ubi nequaquam potuit terminos impo- 
nere impielati : alii enim flagellati, martyres 
Christo per patientiam constittebantur ; alii necdum 
tormentis subjecti, tanquam pulcherrimum exem- 
plar seipsos intuentes, dolores contemnebant. Sin- 
gillatim vero singulos flagellare, et neci tradere nec 


ζόμενοι μάρτυρες ΧἈριστῷ δι ὑπομονῆς ὑπεδείχνυν- 
το" οἱ δ' οὕπω τοῖς βασάνοις ὑποθληθέντες, ὥσπερ ct; 
τι παράδειγµα καλὸν εἰς ἑαυτοὺς ἀφορῶντες, τὼν 
ἀλγεινῶν χατεφρόνουν’ ἕνα τε αὖ xat" ἕνα µαστίνει», 
xai θανάτῳ παραπέµτειν, οὔτε δυνατὸν Tv, καὶ ἅμα 
τὸ συμφέρον οὗ προσην' ἀνάγχη γὰρ πάντων ἆφα- 
νισθέντων, ἄναρχον αὐτῷ χαὶ ἁθασίλευτον τὴν βατι- 
δείαν γενέσθαι. 


possibile, nec utile erat; necessario enim, si omnes e medio fuissent sublad, imperium ejus nec qui- 


bus dominaretur, nec quos regeret habuisset. 


Vll. Hzc cum ita se haberent, et vera sincere- D — Z. Τούτων ὃ οὕτως ἑχόντων, xaX τῆς μὲν Χριστια: 


que Christiana fides nequaquam e medio tolleretur, 
lius vero cor intrinsecus improbitate flagraret ; 
consilium init crudele, enimvero et inhumanum. 
Oro vos obtestorque, ut enarranti mihi jam quod 
jucundissimum in hac re esse debet, fideliter aures 
accommodetis. Huc illuc enim revolvens oculos, 
invenit, ut putabat, tempus modumque perducenide 
ad finem impietatis, neminem flagellis lacerando 
necive tradendo, universos tamen urbis incolas pro- 
pter deploratum idolorum cultum prodendo. Deus 
lamen ia cassum redegit impium hominis consi- 
lium. 

VIII. Cum eni: purissimi ac divini sanct» Qua- 
dragesimze dies appropinquassent , quibus omnis 
alas sollicitu.linem capit superiorum criminum ac 


(7) Furte ἐχορυφοῦτό τε, 


νιχωτάτης πίστεως οὐκ ἀφανικομένης, αὐτοῦ δὲ της 
καρδίας ἕνδοθεν τῇ χαχίᾳ φλογιζοµέντς, βουλὴν ῥου- 
λεύεται χαλεπὴν καὶ ἀπάνθρωπον. Kal uot παρα- 
καλῶ, ἄρτι τῷ ἡἠδίστῳ διεξιόντα τοῦ διηγήματος. 
πιστῶς τὰς ἀχοὰς ὑποδέφασθαι. Περισχεψάµενος Υ»ρ 
τῇδε κχἀχεῖσε, εὑρίσκει, ὡς ὑπενόησεν, εἰς τέλος R22: 
χαιρὸν καὶ μηγανἣν τὴν ἀσέθειαν, μήτε µάστιξι χα- 
ταξᾶναι ἡ θανατῶσαί «ινα, xal πάντας τοὺς τής πό. 
λεως δι) ἀπογνώσεως τῆς εἰδωλολατρείας παραδοῦναι, 
εἰ xai ὁ Θεὸς εἰς φροῦδον τὸν ἑαντοῦ πεποΐτκε 
δνσσεδὲς βούλευμα. 


H'. Toy γὰρ ἀγνῶν χαὶ θείων τῆς ἁγίας Τεσσα. 
ραχοστῆς ἡμερῶν καταλαθόντων (8), ἐν αἲς πᾶσα 


ἡλικία ἔννοιαν τῶν προηµαρτηµένω», xaY τῶν fon 


(8) Καταλαθουσὼν. 


1829 


DE FESTO S. TIIEODORI, ETC. 


1830 


πεπλημμεληµένων λαμθάνει, ἐν αἷς καὶ τὸ πεσεῖν A perpeiratorum scelerum : quibus etiam οἱ lapsus 


ῥάδιον, ὡς τότε μᾶλλον πολεμουμένοις ὑπὺ τοῦ ἐχθροῦ 
χαλεπώτερον, xal τὸ ἀνακληθῆναι δυσεπανόρθωτον, 
ἄρτι τῆς πρώτης ἀρξαμένης ἑθδομάδος * τότε τὸν 
ὕπαρχον προσχαλεσάµενος, ὁμόφρονά τε αὐτὸν τῇ 
ἀπιστίᾳ ὄντα xat ὅμοιον, ἔφησεν» 

Θ’. Ἐπειδὴ πολλοῖς καὶ ποιχκἰλοις, ὢ ὕπαρχε, χρη- 
σάµενος µηχανήµασι, Χριστιανῶν σθέσαι σέθας οὐχ 
ἰαχύσαμεν (ἐμοὶ δὲ τοῦτο διὰ φροντίδος ἐστὶν οὐ 
μικρᾶς ), τηνικαῦτά uoc βουλὴ ἐκ τῶν θεῶν ἑἐγεγόνει, 
ὡς χαλή τε xaX ἀναντίῤῥητος. Ἐπειδὴ γὰρ τὴν ἐθδο- 
µάδα ταύτην οἱ Χριστιανοὶ πρώτην τῶν ἑαυτῶν νη- 
στειῶν θεσπίζουσι, καὶ διὰ σπουδῆς τίθενται ἀμίαντον 
πάντη ταύτην πάντων τῶν ἄλλων τῆς νηστείας ἡμε- 
ρῶν διαφνλαχθῆναι ΄ χελεύω τῶν ὅσα ὑπὸ τὴν ἀγορὰν 
εἰς βρῶσιν χαὶ πόσιν ἐπιτηδείων προθέθληνται, συ- 
πταλῖναι, xal μηδὲν ἕταερον εἰς ἀγορὰν προδληθῆη- 
ναι, πλην ὃ yo σοι ἂν παρέξω βρωµάτων, αἵματι 
τῶν 0υσιῶν μεμιγμένον. "Aváyxr γὰρ, τούτου ΥΞΥο- 
νότος, Ἡ πάντας ὀνησαμένους φαχεῖν, xaX ὑπαχοῦσαι 
ἡμῖν, ὡς τῆς τῶν θεῶν ἀπογευσαμένους θυσίας, ἣ 
λιμῷ «φθαρῆναι ἐπιγνόντας τὸ βούλευμα, καὶ ph 
ἔχοντας ὅθεν τὴν ἔνδειαν πραγματεύσονται. 


LU. Ταῦτα ἐχ τοῦ ἀθεωτάτου στόματος ἑγείνου 
ἀκούσαντα τὸν ὕπαρχον φάναι λάγοντα (9). Nov 
οἶδα , ὅτι ὄντως καρδία βασ,Λέως ἑν' χειρὶ θεῶν '. 
xoi ἅμα τῷ λόγῳ ἡ πρᾶξις παρεἰπετο. Καὶ τὰ μὲν 
τῇ ἀγορᾷ προθεθληµένα , οἴχαδε ἀπετίθεντο' τὰ δὲ 
τοῦ βασιλέως µεμµιασµένα, τῇ ἀγορᾶ προεθέβληντο, 
ΤΙ οὖν ὁ πλάσας ἡμᾶς θεός; ἄρα παρεῖδεν 1| παρ- 
εθλέφατο; Οὐδαμῶς. 'AXX ἅμα τῷ δεινῷ τούτῳ xal 
χαλεπωτάτῳ ἑνέδρῳ τε καὶ βουλεύματι τὴν σωτη- 
ρίαν ἑτεχνάσατο. 


ΙΑ’. Τὸν γὰρ τηνικαῦτα ἀρχιερέα χαὶ ἀρχιποίμενα 
τῶν Χριστιανῶν, δηλον τὸ ἄθεον πεποίηχε ῥᾳδιούρ- 
γηµα ' τὸν γὰρ µεγαλομάρτυρα θεόδωρον, τὸν ὡς 
ἀληθῶς θεοῦ δῶρον, ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς ἡμῶν πίστεως 
δωρηθέντα, ὡς Ey ὁράματι τούτῳ ἐξαποστείλας. Kot 
δὴ ὁ τοῦ Χριστοῦ µάρτυς, τῷ πατρ'άρχη ἑφίσταται, 
ὕπαρ, οὐκ ὄναρ φαινόμενος, καὶ πρὸς αὐτὸν, ἵνα τῶν 
ἁγίων αὑτοῦ ἐπιμνησθῶ ῥημάτών, ἐπὶ λέξεως ὧδε 

προσεῖπε τῷ ἀρχιποίμενι’ 'Aractác τὸ τοῦ Χριστοῦ 
συνἀάγαγε ποίµγιον, καὶ πᾶσιν ἀκριδῶς &Eacgá- 
Ίισαι, μηδοπωσοῦν ἐκ τῶν ἐν τῇῃ ἁγορᾷ προδε- 
CAnpérov βρωµάτων f| πομάτων ὠγήσασθαι. 'O 
γὰρ δυσσεδέστατος Ἰ1ου.ιανὸς τῷ μιαρῷ τῆς τῶν 
εἰδώ.ῖων θυσίας αἶματι ἅπαντα κατεµίανεγ. ' δὲ 
Tt ἀρχιερεὺς τῷ ἁγίῳ ἀντεφώνησεν ' Kal πῶς ápa, 
ὦ xópié µου, δυγατὸν τοῦτο γεγέσθαι; Toic μὲν 
γὰρ εὐποροῦσι» ἴσως δυνατὸν, προαποκείµεγα 
ἔχουσι τὰ πρὸς χρείαν αὐτοῖς ἐπιτ]δεια" τοῖς 
πένησι δὲ, xal μηδὲ πρὺς µία» ἡμέραν τροφῆς 
εὐποροῖσι, cl τῆς ἐνδείας τῶν ἀγαγκαίων παρα- 
μυθία γενήσεται; Ὁ δὲ μάρτυς ἔφη ' KóACa ab- 
τοῖς παρασχόµενος, tir. ἔγδεια» παραμύθησαι. 


(9) Forte λέγεται, 


facilior est, utpote (unc ab adversario periculosiori 
belio impetitis nobis ; οἱ resipiscentia longe diffici- 
lior est, inchoata jam priori bebilomada : tnc praz- 
fecti. accersens, concor.em illi ac similem im- 
pietate, in. hiec verba allocutus est: 

IX. Quoniam, prafecte, multis variisque usus 
machinis, Christianorum religionem exstinguere 
haudquaquam potuimus (liujus vero rei curam non 
mediocrem habere me profiteor ), jam mens mibi 
ex diis subiit pulcherrima, cuique obluctari non 
liceat. Quia enim praesentem hanc hebdomadam 
Christiani suis jejuniis primam lege assertam vo- 
lunt, atque oinni studio. curant intaminatam pror- 
sus eam pr:e ceteris jejuniorum diebus observari, 
jubeo, ut quecunque ad cibum potumque i.Jonea in 
foro mercatorio proposita sunt, coutrahantur, nilil- 
que aliud in foro ipso proponatur, quam quod ego 
tibi vescorum tradidero, sanguine saeriliciorum in- 
tinctum. Fieri enim necesse est, si istud contingat, 
vel ut omnes ementes comedant, nobisque obtem- 
perent, tanquam qui ,acrificia deorum gustave- 
rint; aut fame intereant agnito consilio, non haben- 
tes unde inediz subsidia comprare queant. 

X. H»c ubi ab impiissimo ore illius praefectus 
inaudivit, dixisse fertur : Nunc cognovi, quod rerve- 
ra cor regis in manu deorum est, niliilque mora iu- 
ter przceptum et rei implementum intercessit. Quie 
igitur in foro Jam exposita fuerant, domi reconde- 
bantur : ataminate vero imperatoris merces in 
foro prostabant. Quid ergo conditor noster Deus? 
Nuinnam despexit aut. neglexit? Minime vero, Sed 
ubi tristes adeo atque crudeles iusidiz strucloe sunt 
initumque consilium, procuranda etiam suis salu- 
tis medium invenit. 

ΧΙ. Adeo enim impiam vafritiem manifestam fe- 
cit illius etatis pontifici ac primario Christianorum 
pastori. Magnum enim martyrem Theodorum, Dei 
revera donum (10) pro conservatione fidei nostra 
donatum, velut per somnium ad illum misit. Chri- 
sti profecto martyr pontifici asiitil, visus res ipsa- 
Qet, non somnium : ad eumque, ut sancla ejus cem- 
menorem dicta, in hzc verba locutus est : Surgens, 
coge Christi gregem, omnibus. diligenter inculca, κί 


D nihil prorsus emant eorum, qua in foro proposita 


sunt vesca aut poculenta. Impiissimus euim Julianus 
contaminalo idolorum sacrificii sanguine. universa 
commaculavit. At vero pontifex viro sancto reges- 
sit : Quomodo, domine mi, fieri hoc potest ? Esto, 
possibile [uerit iis qui penu abundant, quippe qui jam 
domi reposita servent qua ipsis ad usus sunt neces- 
saria. AL pauperculis, quibus ne unius quidem diei 
alimonia suppetit, quale erit defectui necessariorum 
solamen? Martyr vero dixit : Kolba ipsis suppedi - 


tans, inediam solare. Et pontifex : Quidnam sunt 


hacc? ignoro enim nomen hujusmodi, sancto rexpon- 


(10) Theodorus, Dei donum. 


4851 


NECTARIUS ARCIHEP. 60Ρ. 


1873 


dit. Et mariyr. (o constans ejus ac fervidum auzi- A Ὁ δὲ πατριάρχης ' Kal εἰ ἂν εἴη ταῦτα; Ἅγνου 


lium!) respondit : Frumentum coquens , ait, in ci- 
bum ipsis distribue. Hoc enim vernacula. Euchaita- 
rum [ίκφμα Kolbia dicere consuevimus. Hoc igitur 
modo [aciens, Christi gregem illesum intaminatum- 
que custodi. Αί quisnam. es tu, domine, ait pontifex 
martyri, qui adeo misericorditer εἰ benigne salutis 
nostra curam geris ? Ego sum, sanctis inquit, Christi 
martyr Theodorus , qui ab illo ad vestram sospitatem 
missus oum. 


γὰρ τὴν xAnctr, τῷ ἁγίῳ ἀντέφησεν. 'O ὃξ µάς- 
τυς (ὢ τῆς ἐμμόνου αὐτοῦ χαὶ θερμῖς ἀντιλάψεως *) 
ἀπεχρίνατο' Σῖτον ἐψήσας, Φησὶν, εἰς βρῶσιν 
τούτοις διάνεµε. Τοῦτον γὰρ τῇ ἐγχωρίῳ τῶν 
Εὐχαϊεῶν διαἰέκτῳ κόλδια «λέγειν εἰώθαμεγ- 
Οὕτως οὗ» ποιήσας, τὸ τοῦ Xprcrov á£Ja6?c xal 
ἁμίαντον διατήρησον ποίµνιον. Καὶ τίς el σὺ. 
κύριε, ὁ πατριάρχης ἔφη τῷ µάρτνρι, ὁ οὕτως 
&bo x Ad yyvoc καὶ φιιαγάθως τῆς ἡμῶν σωτηρίας 


ἐπιμελούμενος: ἙἘγώ εἰμι, ὁ ἅγιος ἔφησεν, ὁ τοῦ Χριστοῦ µάρευς Θεόδωρος, ὁ πρὸς αὐτοῦ εἰς τη» 


ὑμῶν ἀποστα-εὶς σωτηρίαν. 


Xil. Quid hoc mirabilius factum est unquam? B 


Jon; prophete Ninivitis solam civitatis subversio- 
nem nuntiare pr:ecepit. At martyr Christi Theodo- 
rus futuram animarum subversionem nuntiavit. Et 
ille quidem subvertendam tantum civitatem palam 
fecit, hic vero martyr, et causam et remedium 
evitandz subversionis animarum tantarum , ne si- 
mul idololatria interirent , manifestissime nobis 
ostendit, Quanto igitur anima prsstat corpore, 
tanto hoc indicium illo est mirahilius; et quanto 
subversio animas subvertens aubversione oppidum 
Subvertente miserabilior eit : tanto arbitror quo- 
que, eum qui ab ista eripiat, eo qui illam prxnuu- 
tiet, auxilio ferendo esse benigniorem sublimiorem- 
que. Nisi forte et minus dignum quidpiam lo^uti 
simus, eum propheta martyrem conferentes, Uuius 
enim ejusdemque Christi Dei utrique fuerunt, el 
ab ipso indultum est illis facere qux» fecerunt. No- 
stra interim oratio qu:e jam dici cepta sunt , pro- 
sequatur. 

ΧΙΙ. Ubi ergo pontifex ita bc intellexit, stupore 
36 gaudio pleuus exsurgens, actutum Christi ple. 
ben cosdunavit, diligenterque omnibus exposuit 
indicia protectionis οἱ auxilii martyris. Et quem- 
3dniodum sibi praceptum fuerat faciens, illzesum 
Christi gregem conservavit. Elapsa itaque hebdo- 
mada, ubi sensit Julianus inutiles esse atque inanes 
sui tentaminis insidias, seque manifeste et omnino 
superatum : removeri a foro jussit quae contawinata 
erant, proponique de more venalia. Adveniente 
Sabbato, et didicere Christiàni dissoluta (uisse fu- 
rentis hominis machinamenta, encomium pro gra- 
tiarum actione insignis victorige martyri Theodoro 
assignantes, hilare festum ac splenJidissimum eidem 
celebraverunt : quin et frumeuta coquentes ac pau- 
peribus distribuentes, miraculum incolumitatis suz 
omnibus manifestum fecerunt. Quamobrem singulis 
quibusque annis ex eo tempore usque in hodiernam 
diem , memoriam miraculi celeberrinid martyris 
7 heodori fldelibes pie religioseque recolen.am wa- 
diderunt. Hoc est quod apud nos nunc festive cele- 
bratur : ferventissimum nempe istud martyris in 
hos collatum juvamipis benefleium, impiissimarum- 
que cousceleratissimi bominis insidiarum eversio. 

XIV. At enim quis vere ut. par est bonitatem 


(11) Forte τδ..... μηνύσειν. — 4r 
(12) "H*o, vel ἔστω, vel ἴτω, ν τω 


IB'. Tí τούτου παραδοξότερον εἴργασταί ποτε; Τῷ 
προφήτη Ἰωνᾷ. τῷ τοῖς Νινευῖταις τὴν τῆς πόλειος 
καταστροφὴν µόνον μηνύσων (11) Στέλλετο” ὁ δέ re 
μάρτυς Χριστοῦ Θεόδωρος, φυχῶν χαταστροφτν γεντ- 
σοµένην ἐμήννσε, Καὶ ὁ μὲν ὅτι χαταστραφῄσεται 
µόνον tj πόλις δεδήλωχεν * 6 δέ γε µάρτυς χαὶτὴν ai- 
τίαν xai τὴν ἰατρείαν τοῦ μὴ χαταστραφΏναι -ὰς 
τοσαύτας ψυχὰς, μηδὲ τῇ εἰδωλολατρείᾳ συναπολέσθα: 
σαφῶς ἡμῖν ἐχδεδήλωχεν. "Ost οὖν ψυχἠ διενήνοχ: 
σώματος, τοσούτῳ μεῖζον τοῦτο ἐχείνου τς xai πᾱ- 
ῥαδοξότερον ΄ xal ὅσῳ ἡ φυχὰς χαταστρέφουσα xa- 
ταστροφὴ τὴν πόλιν καταστρεφούσης χαταστροφςς 
χαλεπωτέρα , τοσοῦτον οἶμαι xal Ó ταύτης ἔξαιροί- 
µενος, τοῦ ἐχείνην προμηνύσαντος, τῇ βοηθεέχ φι- 
λανθρωπότερός τε xai ὑψηλότερος, εἰ μῆ τι χ-ὶ 
ἀνάξιον ἔφημεν, τῷ προφήτη τὸν μάρτυρα παρισα 
ζοντες. Ἑνὸς γὰρ xai τοῦ αὐτοῦ Χριστου τοῦ θες” 
ἀμφότεροι χαθεστήχασι, xal παρ αὐτοῦ ἅμτω 
πρᾶξαι ἃ πεπράχασιν ἐπετράπησαν. ἨἩμῶν δὲ τῶς 
προῤῥηθεῖσιν ὁ λόγος so (12) ἑπόμενος. 

ΙΓ’. Ὡς οὖν οὕτω ταῦτα ὁ πατριάρχης ἀχίχεξ. 
θάµθους καὶ χαρᾶς πλήρης ἐξαναστὰς, εὐθὺς τὸν τι » 
Χριστοῦ λαὸν συνηγάγετο, xa τὰ τῆς τοῦ μάρτυρες 
ἐπιστασίας καὶ βοηθείας μηνύματα ἀχριθῶς ἅπασιε 
διηγἠσατο. Καὶ ὡς διετέταχτο ποιῄσας, ἁθλαθὲς 5 
τοῦ Χριστοῦ διεφύλαττε ποἰμνιον. Καὶ δη τῆς ἐ6δυ- 
µάδος τελειουµένης, ὡς τὸ τῆς μεχανῆς ἀνωφελὲς 
xa ἀνέχοσεον (45) à Ἰουλιανὸς κατεμάνθανεν ἓν- 
εδρον, φανερῶς τε καὶ χαταχράτως ἀττηθεὶς , ἐδαε 


D μὲν τῆς ἀγορᾶς τὰ µεμιασμµένα, προδθληθΏναι δὲ «t 


ix συνηθείας προσέταξεν. Καὶ δὴ τοῦ Σαθδάτου xc- 
ταλαθόντος, ὡς τὰ τῆς μηχανῖς τοῦ µαινομµένου d 
Χριστιανοὶ διαλυθέντα διέµαθον, εὐχαριστήριον ouv: 
τῷ καλλινίχῳ μάρτυρι θεοδώρῳ προστησάµενοι, 
ἑορτὴν φαιδράν τε xal ὑπέρλαμπρον τούτῳ Extete- 
Aéxaat * αἵτόν τε ἑφῄσαντες, καὶ πένησι διανείµαντες, 
τὰ τῆς σωτηρίας αὐτῶν δῆλα πᾶσι πεποιίχασε». 
"Qücy ἑχάστῳ χρόνῳ ἕκτοτε µέχρι τῆς σήμερον, ci! 
τοῦ θαύματος τοῦ ἀοιδίμου μάρτυρος Θεοδώρου qvi - 
µην τοῖς πιστοῖς ἐχτελεῖν καταλελοίπασιν εὐσεδέ - 
στατα. Τοῦτό ἐστι τὸ παρ) ἡμῶν vov τελούμενόν τε 
καὶ ἑορταζόμενον, ἡ τοιαύτη τοῦ μάρτυρος εἰς ἡμᾶς 
γενοµένη θερµοτάτη ἀντίληψις, καὶ τῆς δυσσεδεστά- 
της τοῦ δυασεθοὺς ἐπιδουλῆς ἑξαφάνισις. 

1Δ., ᾽Αλλὰ τίς ὡς ἀληθῶς xav ἀξίαν την εῶ 


(15) Forte ἀνόνητον. 





41853 


DE FESTO S. THEODORI, ETC. 


185» 


Θεοῦ ἡμῶν ἐξυμνήσειεν ἀγαθότητα, ὃς kx τοῦ qá- A Dei nostri commendaverit, qui de faucibus diaboli 


porYos τοῦ διαθόλου τοὺς τότε ῥοπῇ uifj ἐξέσπασε 
τῇ λαμπροτάτῃ ἐπιστασίῃ τοῦ σεπτοῦ αὐτοῦ µάρτυ- 
pos θεοδώρου, χα) νῦν δὲ ἡμᾶς καθ) ἑχάστην ὑπὸ τῆς 
οἰχίας (14) ἀπροσεξίας τῷ διαθόλῳ διδοµένης, δια- 
φυλόττει xal διασώζει, xal τῶν ἐχείνου ἀφαρπάζει 
παγίδων; Τοῦτο οὖν εἰδότες, συνεισφἐρωμέν τι xal 
αὐτοὶ τῷ δωτῆρι τῶν τοιούτων Θεῷ. TC δὲ καὶ ἄλλο, 
ἡ ἑλεημοσύνην αὐτῷ προσενέγχωµεν; Οὐδενὶ γὰρ 
τῶν πάντων, ὡς ταύτῃ θεὸς δεξιούµενος οἵδεν εὐ- 
φραΐνεσθαι’ καὶ μάλιστα εἰ καὶ τοῦ χαιροῦ εἰς τοῦτο 
κάλλιστα ἡμᾶς προτρεποµένου. Νηστείας γὰρ ὁ 
χαιρὸς xai νηστείας ἁγίας, &v T] ψυχης ἀγνισμός τε 
xai σώματος πέφυχε γενέσθαι τοῖς ἀληθῶς ταύτης 
μετιοῦσι, καὶ τῆς τοῦ ἑλέους δαψιλοῦς µεταδόσεως. 
᾽Αλλὰ χαὶ τῶν ἀχράντων Χριστοῦ παθῶν δι αὐτοῦ 
εἰς ὑπόμνησιν ἐπαγόμενοι. 

ΙΕ’. Καθάρωμεν οὖν ἑαυτοὺς. μὴ βρωµάτων µόνον 
xai ποµάτων, ἀλλὰ xal παντὸς ἄλλου συρφετώδους 
µολύσματος, ἐπιορχίας, «rp, καταλαλιᾶς, ψεύδους, 
ἔχθρας, ἀχολασίας, xal τῆς τῶν πάντων καχῶν 
πρώτης xal τελευταίας, φιλαργυρίας. Ἡ τούτων 
γὰρ ἁλλοτρίωσις, κάθαρσίς τέ ἐστι λαμπρὰ, νηστεία 
ἁληθὴς xai ἁμώμητος. Πρὸ δὲ τούτων καὶ σὺν τού- 
τοις χαὶ μετὰ τούτων, τὴν ἑλεημοσύνην χατεργασώ- 
µεθα τὴν ὡς ἀληθῶς οὐχ εἰς τρίτον οὑὐρανὸν, ἀλλ' 
εἰς αὐτὸν τὸν τῶν οὐρανῶν ποιητὴν ἐπαγάγουσαν (15) 
ἑλεημοσύνην, τὴν ὡσεὶ πυρὸς ἅρμα xal ὑπὲρ τὸν 
οὐρανὸν (16) συστὰν εἰσδέξηται γῆθεν ἀνάγουσαν. 
Merk ταύτης λαμπρὰ μὲν ἡμῖν xal εὐαπόδεχτος 
Θεῷ fj νηστεία γενήσεται, ὡς θυμίαμα δὲ ἡ προσευχῆ 
χατευθυνθῄσεται. . 

IGq'. Καὶ pífj pot εἴπῃς τὰς τετραηµέρους νη- 
στείας, 3) καὶ τὰς ἑξαημέρους. Καλαὶ μέν slot. xat 
αὗται χαὶ εὐαπόδεχτοι. Ὡς ἄνευ δὲ πνοῆς ἄχρηστόν 
ἐστι τὸ σῶμα ἡμῶν xal ἀνενέργητον, οὕτως ἄνευ 
ἑλεημοσύνης εἰς χενὸν ἡμῖν τὸ νηστεύειν γενῄσεται. 
Καὶ πόθεν τοῦτο; Σαφῶς ὑμῖν παραστήῄσω £6 αὐτῶν 
τῶν Γραφῶν. Φηοὶ γἀρ' Ἐ ἱεημοσύγαι xal πίστις 
μὴ ἐκλειπέτωσάν cow xa πάλιν Ἔ.εος καὶ 
ἀ.Ίήθεια προπορεύσεται' xaX ἀλλαχοῦ. Ἔ.εον 
θέ-ω, καὶ οὐ θυσίαν. καὶ, Ὁ ἐλεῶν πτωχὸν 859 
δανεἰζξι. ΄Ὅμως ἵνα τὰ πλεῖστα τὸ παρὸν ταμιεύ- 
σωµαι, ἐπὶ παραδείγματος, μᾶλλον δὲ ἀπ᾿ αὐτοῦ τοῦ 
πράγµατος ὑμῖν δηλώσω τὸ" τῆς ἑλεημοσύνης ὑπερ- 
έχον ἀξίωμα. 

IZ". Ἐὰν γὰρ ἕλθῃς αὔριον ὠχβὸς μὲν τῇ ὄγει 
xai χάτω νενευκὼς πάντοθεν, τὰ τῆς νηστείας ἑν- 
αργἢ τεκμήρια ἐπιφερόμενος' στήῄσεται δέ σοι ἐσμὸς 
πενῄτων, λιμῷ xai δίψει κατατουχόµενος, Φύχει 
χαταπηγνύμενος, µυρίαις σε ἱχετηρίαις φωναῖς ἐπ' 
ἔλεον προσκαλούµενος' εἶτα ἀπέλθη xevbg, pmóe- 
µίαν παρὰ αοῦ τῆς ἑνδείας παραμυθἰαν δεξάµενος * 
τί σου λοιπὸν ἡ νηστεία λογισθήσεται; Οὐχὶ τῆτις 
µόνον σώματος, μηδὲν ἐπιφέρουσα τῷ µετιόντι τὸ 
62:106; Αλλά poi φησιν [ὅστις ποτὲ ἣν ὁ ταῦτα 


5 Prov. np 9. * Psal. ΙσσκΥ!, 15. 


(44) Forte οἰχείας ... 
(15) Ἑπαγαχγοῦσαν. 


PaTROL. GB. XXXIX. 


. διδοµένους. 


* Mati. iX 


bomines ejus temporis uno icta extraxit, insighi 
protectione venerabilis ipsius martyris Theodori : 
quin hodieque nos quotidie a nostra negligentia 
diabolo traditos cusiodít et salvat, atque ab ejus 
*ximit laqueis? Hoc igitur scientes, conferamus et 
$psi quidpiam largitori istorum Deo. Quid vero 
aliud, nisi eleemosynam illi obtulerimus? Nulla 
enim re omnino, sicut ista, novit Deus, si ea cu- 
muletur, bhetari : presertim. etiam tempore ad id 
faciendum nos opportunissime provocante. Jejunii 
enim tempus est, et jejunii saneti, quo animze simul 
et corporis puriflcatio contingere solet iis qui vere 
illud observant, una cum abundantioris misericor- 
dim retributione. Przterea immaculatarum Christi 
passionum per illad ad recordationem inducimur. 


XV. Purificemus igitur nos, non a cibis dun. 
taxat et. potibus, sed ab omni etiam alia lutulenta 
contaminatione : perjurio, inquam , detractioue , 
mendacio, simultate,' intemperantia, et omnium 
malorum prima ac ultima, avaritia. Harum enim 
rerum abalienatio, purificatio est insignis, jejunium 
verum et inculpatum. Ante bxc vero, et una. cum 
his, et post hzc, eleemosynam faciamus, qua ve- 
raciter non ad tertium celum, sed ad ipsummet 
coelorum conditorem deducit ; eleemosynam, qus 


ad instar ignei currus et supra colum constituti 


suscipiat de tellure revehendos. Cum hac enmicans 
nobis quodque facile acceptum sit Deo fiet jejunium 
nostrum, ei oratio nostra ut incensum dirigetur. 


XVI. Nec mihi dixeris quatriduaua jejunia vel 
eliam per dies sex continuata. Pulchra sunt et bxc, 
el bene accepta. ΑΙ sicut sine respiratione inutile 
est corpus nostrum et inefficax, ita sine eleemosy- 
na in vanum cedet jejunium nostrum. Et unde 
hoc? Evidenter vobis ex Scripturis demonstrabo. 
Dicit euim : Eleemosyne ei fides non deficiant tibi * ; 
et rursus : Misericordia εἰ veritas pracedet $; et 
alibi : Misericordiam volo, et non sacrificium "; atque: 
Qui miseretur pauperis, Deo fenori dut *. Verumta- 
men quo plurima interim omittam, exemplo atque 
adeo ab ipsa rei natura vobis ostendaimu. eximiaun 
eleemosywe excellentiam. 


XVII. Si enim cras advenias luteus quidem facie, 
et in terra pronus omnino, evidentia jejunii tui prz 
te indicia ferens, astet vero tibi pauperum examen, 
fame ac siti confectum, concretum frigore, infinitis 
te vocibus suppliciter ad miserendum inilectens, 
abeat nihilominus inane et vacuum, nullo a te suie 
indigenti:e solamine accepto : ad quid ergo reputa- 
bitur übi jejunium tuum? Noune colliquescentia 
erit tautum. corporis, nullam afferens exercenti 
utilitatem ? At enim respondebit mihi (quicunque is 


15; xn, 1. 
(10) Ms. τῶν οὐρανῶν. 


* Prov. xix, 07. 


1956 


NECTARIUS ARCHIEP. CP. 


1956 


fuerit qui liec dicit; novi enim frigidas vestras A λέγων οἶδα γὰρ ὑμῶν τὰς ψυχρὰς ἀναδολὰς καὶ 


tergiversationes dt vanas excusationes ) : Filiorum 
mihi multitudo circumstat, uxoris curam gero, 
famulorum, famularnm. Utinam vel isüs par esse 
possem suppejitare ea quq necessgria sunt, non 
vero tardis hominibus et otiosis, qui dum atten- 
dere operibus nolunt, voluntariam sibi paupertatem 
fabricant. Przterea populare etiam proverbium facile 
usurpaveris inquiens, Primam mercedem esse suorum. 

XVIII. Quid, heus tu, excusas excusationes in 
pecegtis *? Pro eo quod te Deus liberorum paren- 
tem patremque familias consiituit, cum deberes 
gratias agere, et illius implere mandata iniseratio- 
ne erga indigentes unigenas : tu contra in excusa- 
tionem erudelitatis beneficium assumis? Neque hoc 
solum, sed eos etiam, quibus nondum quidpiam 
largitus es, contumeliis oneras? Quid facimus, o ho- 
mines? Vereamur, sin minus aliud, naturam ipsam 
certe. Similem enim omnes, qua pauperes qua 
divites, naturam et animam sortiti sumus, et ab 
uno plasto oignes plasmati sumus ; una est quoque 
dignitas adoptionis ac regenerationis nostra : quam- 
vis, nescio quo paclo, iastabilis vitz:e cursus dissi- 
milia vivendi argumenta homipibus distribuit. Quod 
vero majus est, ab uno etiam judice judicabimur. 
Hzc igitur probe callentes, quandiu stant nundinz, 
salutis viatica per eleemosynam emamus, festine- 
wusque.habere patronos, non vero accusatores, 
pauperes ad illud tribunal, Aspiciamus omnium 
dominatorem, et qui oinnia supergreditur, Domi- 
num, quomodo quotidie a nobis ad iracundiam 
provocatus, affectus contumeliis, non odit tamen, 
non aversatur : sed rogatus a nobis, statim quod 
nobis utile sit , indulget. 

XIX. Ac Deus quidem hoc modo; et quidem 
Deus, et ab ingratis servis exoratus. Nos vero lio- 
minem nosute conformem mature, qui nunquam 
nos irritavit, quin potius suos appellavit heros et 
dominos, el si qua sunt id genus alia, ut ad miseri- 
cordiam attraheret : hunc nos despicimus, ei aures 
nostras claudimus, veluti aspis adversus incanta- 
menta. Quomodo sunt hec benignitatis 4ο compas- 
sionis digna? et non potius contra sevissimi sup» 
plicii* Bonus est Deus, quippe qui hunc etiam 


µαταίας προφάσεις)' Παίΐδων µοι πλῆθος περιέσται, 
γυναιχὸς ἐπιμελοῦμαι, οἰκετῶν, οἰχετίδων. Εἴδε δὲ 
τούτοις ἐπαρχέσεμαι (AT) τὰ πρὺς τὴν χρείαν χωρη- 
χεῖν, μήτοιγε νωθροῖς ἀνδράσι καὶ ἀργοῖς, ot τὸ oxc- 
ποῦσθαι (17*) τοῖς ἔργοις μὴ θέλοντες, ἐχούσιον ἔαυ- 
τοῖς τὴν πενίαν ἐπιτεχνάζονται. Καὶ προσεπιτούτκς, 
χαὶ τὴν δημώδη παροιµίαν εἰσάγῃης, Πρῶτον µισθὀν 
τὸν εἰς τοὺς ἰδίους, καλών (48). 

ΤΗ’. ΤΙ προφασίζη προφάσεις, ὦ οὗτος, Ev ἆμαρ- 
τίαις; Ανθ) ὧν σοι θεὺς παίδων τε πατέρων (19) xat 
οἴχου χύριον κατεστῄήσατο, δέον εὐχαριστεῖν, χαὶ τας 
αὐτοῦ ἐχπληροῦν ἐντολὰς, τῷ εἰς τοὺς δεοµένο.ς 
ὁμογενεῖς ἑλέῳ * τοὐναντίον εἰς ἀφορμῆν σχληρό- 
τητος ἐχλαμθάνεις τὴν εὐεργεσίαν; xai οὐ τοῦ 


B µόνον, ἀλλά καὶ οὓς οὐδέπω οὐδὲν Eyopfirnoac, τοῖς 


ὀνείδεσι βάλλεις;, Τί ποιοῦμεν, i. ἄνθρωποι; Αἴδε- 
σθῶμεν, εἰ µή τι ἅλλο xàv τὴν φύσιν αὐτὴν. Ὅτι 
ὁμοίαν πάντες, πἐνητές τε xax πλούσιοι, φύσιν xai 
Ψυχὴν μετηλείχαμεν (20), καὶ ὑφ) Ev, πλάστη πάντες 
πεπλαστουργήµεθα, καὶ ἓν τῆς υἱοθεσίας xat ἄναγεν- 
νήσεως ἡμῶν τὸ ἀξίωμα” xiv, οὐχ οἵδ' ὅπως, ἡ «οὗ 
βίου ἄστατος φορὰ ἀνίσους τὰς τοῦ ζην ἀφορμὰς 
τοῖς ἀγθρώποις διεµερίσατο τὸ δὴ μεῖζον, ὅτι xal 
ὑφ) ἑνὶ χριτῃ κριθησόµεθα. Ταῦτ' οὖν εἰδότες, ἕως 
ἕστηχεν ἡ πανήγυρις, τὰ τῆς σωτηρίας δι’ ἔλεημο- 
σύνης ἑφόδια ὠνησώμεθα, xai σπεύσωµεν σχεῖν 
συνηγόρους, xal μὴ κατηγόρους, ἐπὶ τοῦ βήματος 
ἑχείνου τοὺς πένητας. Ἴδωμεν πρὸς τὸν τῶν ἁπάν- 
των χρατοῦντα xal ὑπερέχοντα Κύριον, πῶς χαβ 
ἑχάστην bg ἡμῶν παρορχιζόµενος, ὑδριζόμεγος, οὐ 
μισεῖ, οὐκ ἁποστρέφεται, à)" αἰτούμενος παρ ἡμῶν, 
εὐθὺς τὸ συμφέρην ἡμῖν ἐπαφίησι. 


16’. Καὶ ὁ μὲν θεὸς οὕτως, καὶ ταῦτα θΘεὸς, χαὶ 
ὑπὸ ἀγνωμόνων δούλων λιτανευόµενος. Ἡμεῖς δὲ τὸν 
ὁμογενῆ, τὸν µηδέποτε ὑμᾶς (21) παρορμ{σαντα 
μᾶλλον μὲν οὖν τὸν δεσπότας χαὶ χυρίους αὐτοῦ, 
xaX ὅσα τοιαῦτα, χαλοῦντα, ἵν ἐπ ἔλεον ἐφελχύστ- 
ται, παρορῶμεν, xal ἀποχλείομεν τὰ ὥτα, ὡς ἀσπὶς 
πρὸς ἑπάσματα. Καὶ ποῦ ταῦτα φιλανθρωτίας, ἡ 
συµπαθείας; τοὐναντίον μὲν οὖν, xaX τιμωρίας σο- 
δρᾶς. Αγαθὸς ὁ θεὸς, ὅτι xÀv τοῦτον τὸν ἀέρα àv 
ἀναπνέομενι xai τὰς τῶν ὑδάτων ῥύσεις, xai τὸ τοῦ 


aerem quem respirgmus, aquarum item decursus, D ἡλίου φῶς, ἐξίσου πᾶσιν ἀφθόνως ἐφήπλωσεν, ὁμοίως 


et hujus solis lumen, omnibus ex zquo sine invi- 
dia exposija voluit, ditibus perinde et pauperibus. 
Verumtamen nullus pauperum libere vel tantillum 
hoc aere partieipavit, aut liac luce fruitur. Sed vel 
antéquam ex utero prodirent, rapinas miseri homi- 
nes expositi fuerunt : vel pretie ipsam quoque 
respirationem sibimet comparaverunt, in jugera et 
actus, quemadmodum terram eli mare, sic etiam 
aerem huuc inter sese. parüentihus divitibus. 


* Psal. cri. 


m. Forte ἑπαρχέσαιμι Ί 
1T*) Nullus dubito quin legendum sit χοποῦσθσι, 
faugari. Ep. PATROL. 

(18) Καλῶν. 


πλουσίοις καὶ πένησιν ' ἐπεὶ οὐδεὶς πενήτων ἐλε- 
θέρως, xàv ὁπωσοῦν τὸν ἀέρα µετέλαδεν, ἢ τοῦ ςω- 
«be χαταπήλαυσεν. ᾽Αλλ) ἡ πρινὴ τῆς Υασερὸς ἑἐξελ- 
θεῖν, ἀνάρπαστοι ἂν οἱ δείλαιοι γεγόνασιν - f) ὠνητῶς 
καὶ τὸ ἀναπνεῖν ἐφ᾽ ἑανυτοῖς ἐπεσπάσαντο, εἰς πλέθρ: 
καὶ µέτρα, ὡς τὴν γην xa τὴν θάλασσαν, τῶν πλου- 
τούντων ταῦτα διαμερισαµένων. 


(19) Lege ὧν σε 8. x. τ. πατἑρα. 
(20) An µετειλήφαμεν Ἱ 
(34) Ἡμᾶς, 


1331 DE FESTO S. THEODORI, ETC. 1858 


K'. Ὢ σχληρότητος! ὢ ὠμότητος! Οτιχαὶ ζῶσινοί Α XX. 0Ο duritiem! o erudelitatem! Quod etiam 
πένητες, μικροῦ (22) δυσχεραἰνομεν. Μηδαμῶςτοῦτο, — vivunt pauperes, propemodum moleste ferimus. 
ὦ φίλοι xal ἁδελφοί' μὴ ποιῄσωμεν διὰ ἆσυμπα- — Nullo modo, o amici el fratres, istud committamus, 
θείας τὸν πένητα Λάζαρον΄ uf, πως ἡμᾶς, ὡς «bv — ut, propter immisericordiam nostram, pauper qui 
πλούσιον, αὐτὸς ἐχεῖθεν &mobelzn* μηδὲ τὴν χεῖρα — est, Lazarus flat; ne forte nos, sicuti divite, ip-e 
αὑτοῦ ὅλην, ἐπ᾽ ἔλεον ἡμῖν ἄρτι προδεθληµένην, ex eo loco ostendat. Non aversemur totam mauum 
ἀποστραφῶμεν, ὡς ἂν μὴ δεηθῶμεν ἐχεῖθεν xal τὸ — ejus dudum nobis ad misericordiam porrecetam, ne 
ἀχρότατον τοῦ δαχτύλου αὑτοῦ, xal οὗ tüytopsv. Μὴ forie optemus ex eo loco extremum sattem digiti 
φθονήσωμεν συμμεριστὰς xÀv τῶν περιττῶν προσ- ejus, οἱ oblinere non possimus. Neu tanta lahbore- 
λαδέσθαι τοὺς πένητας, ὡς ἂν μὴ ἀχούσωμεν' — mus invidia, ut participes saltem superfluorum assu- 
Ἀπε.]άδετε τὰ ἀγαθὰ ὑμῶν ἓν τῇ ζωῇ ὑμῶν. mere pauperes nolimus, vt non audiamus : Rece- 
Πάντα οἰχήσεται, πάντα παρέρχεται, ἡ δὲ ἔλεημο- — pistis. bona vestra. in vita vestra "9. Omnia abeunt, 
σύνη slg τὸν αἰῶνα μένει. Οὐδὲν τῷ Bio cuvew- omnia pretereunt, eleemosyna vero in seculum 
ενέγχαµεν. Πάντα θεὸς ἡμῖν ἐχαρίσατο. Χαρισώμεθα — manet. Nihil in vitam intulimus : Deus omnia- nobis 
xaX αὐτοὶ τοῖς δεοµένοις. El xal Θεοῦ εἰσιν, à))'  dilargitus est. Dilargiamur et nos indigentibus. 
ὡς ἡμετέρων πάντων, οὕτως τὸν μισθὸν ἡμῖν αὐτὸς B Quamvis Dei sint omnia, nibilominus ut si nostra 


ἀποδίδωσι. essent, sic Deus ipse mercedem nobis rependit. 
ΚΑ’. Καὶ εἰ µέν τις τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν φίλων, f] τῶν XXI. Λο si quis amicorum nostrorum vel magna- 


µεγιστάνων χαταφρονῆσαι, μἣ óvvye χρηµάτων, ἀλλὰ — tum contemnere nos jussisset nedum opes, sei et. 


χαὶ τῆς ἰδίας ζωῆς ὑπὲρ τῆς ἐχείνου ἀγάπης παρ- — vitam nostram pro amicitia illius, quanta alaciitate 
εκελεύσατο' μεθ) ὅσης προθυµίας πληρῶσαι αὐτοῦ τὸ — adimplere ejus mandatum aggressi fuissemus, et 
ἐπίταγμα ἐπεχειρήσαμεν, xa ἔργῳ, εἰ οἵἴονται (965) — opere, si fleri potuisset, id perficere nisi fuissemus, 
τοῦτο ἐχτελέσαι προεθυµήθηµεν, οὐκ ἔστιν εἰπεῖν. ἀῑοὶ utique non potest. Ipso vero omnium Deo, et 
Αὐτοῦ δὲ τοῦ πάντων θεοῦ, xaX οὐχ ἄλλου, &vagav- — non alio, palam in Evangeliis clamitante : [n quan- 
δὸν kv τοῖς Εὐαγγελίοις βοῶντα (94). 'Eg' ὅσον tum fecistis uni fratrum meorum minimorun, mihi 
ἐποιήσατε ivl τῶν ἀδελφῶν µου τῶν ἑλαχίστων, — fecistis **, loccifacimus et tergiversamur? Resipisca- 
ἐμοὶ ἐποιήσατε, χαταφρονοῦμεν xal mapaÓ)érousv; — mus. Attendamus quam leve et utile sit hoc mand&- 
᾽Ανανήψωμεν * ἴδωμεν, ὡς ἑλαφρὸν χαὶ χρηστὸν τὸ — tum. Ex superfluis vestris et inutilibus et in cassum 
ἐπίταγμα. Ἐκ τῶν περιττῶν ὑμῶν xal ἀχρήστων — reconditis rebus, ciamat, mercamini regnum coelo- 
xai εἰχή xitgévow πραγμάτων, τὴν τῶν οὐρανῶν . rum, et nolumus. Oh ! quantopere ejulabimus, 
βασιλείαν, Bod, πραγματεύσασθε, καὶ οὐ βουλόµεθα. "^ quando id volentes, nullo tamen prorsus modo 
"Ὦ πόσα θρηνῄσοµεν, ὅταν βουληθέντες, οὐδὲν οὐδ- poterimus! 

όλὼς ἰσχύσωμεν ! 

KB'. Αλλ' ἐγὼ, φησὶν, οὐδὲν τῶν ἀναγκαίων , ὁ XXII. At enim. ego, causatur pauperior, nihil 
πενέστερος φῄσις (25), ἀνενδεῶς εὐπορῶ. Τί ofc; vel parcimonia abundo, ut necessariis non indi- 
οὐδὲ duypou ὕδατος ποτήριον τῷ αἰτοῦντι δύνῃ πα- — gea. Quid ais? ne poculum quidem aqua frigidze 
ρασχεῖν οὐδὲ λόγον χρηστόν; Kal ποῦ ταῦτα σχοίη —Dostulanti exhibere potes? ne bonum quidem ver- 
λόγος (20); Καὶ ἀντὶ τούτων, (ὢ τοῦ θαύματος καὶ — bum? Quomodo probabilia bxc esse possunt ? Atta- 
τῆς εὐσπλαγχνίας (27)!) εἰ ἐξ ἀγαθῆς xat ἀπεριέρ- — men pro hisce rebus (ο miraculum et viscera mi- 
you δίδονται τοῖς πένησι προαιρέσεως, τὴν ἑαυτοῦ — Sericordizx !), si ex bona εἰ non invida voluntate pau- 
βασιλείαν ὁ Θθεὺς ἡμῶν ἀντιπαρασχεῖν ἐπηγγείλατο, — Peribus dentur, suum ipsius regnum Deus sese 
Ταῦτ' οὖν εἰδότες, τῇ νηστείᾳ τὴν ἑλεημοσύνην cu- — ViCissim nobis daturum pollicitus est. Hzc. igitur 
ζεύξωμεν, ἵνα ofa πτεροῖς γῆθεν ἡμῶν fj qoyh πρὸς — SCientes, jejunio nostro-eleemosynam copulemus, ut 


τὰ οὑὐράνια αἴρηται. Καὶ τῆς μὲν νηστείας τῶν du- Quibusdam quasi alis de humo ad coelestia spiritus - 


χικῶν ἡμᾶς παθῶν ἁπαλλαττούσης, τῆς ἑλεημοσύνης p noster sublevetur. Acjejuuio quidem ab auimalibus 

δὲ τὴν αἰώνιον προξενούσης ζωὴν, ἐν μηδενὶ λειπὀ-  Ώ08 passionibus liberante, eleemosyna vero vitam 

pee vot τῷ γνυμφίφ Χριστῷ συνεισέλθωµεν. nobis zternam conciliante, in nullo deficientes cum 
Christo sponso simul introeamus. 

KI". Ταῦτα μὲν τοῖς συµπαθέσι καὶ περισσῶς εἴ- XXIII. Hac quidem affectuosis hominibus etiam 

ρηται" τοῖς δὲ σχληροῖς, οὐδὲ συλλαδης (28) lcov — abunde dicta sunt, duris vero, ne syllaba quidein 

φανήσεται. Ἡμεῖς δὲ αὺν τούτοις τὸν μάρτυρα πρέ- esse videbuntur. Nos autem cum istis martyrem 


πουόιν Όμνοις ὀμνήσωμεν, xal τοῦ θαύματος ἀεὶ — congruis laudibus prosequamur, miraculique seni-. | 


νεαρὰν τὴν πηγὴν (28) £v ἑαυτοῖς περιφέροντες, τῷ Ῥου recentem in nobis fontem circumferentes, exi- 
καλλινέχῳ µάρτυρι πιστῶς ἐχθοήσωμεν ' "D μαρτύρων — mis viclorie martyri fideliter succlamemus : 0 


19 fuc, xvi, 95. 1. Matth, xxv, 40. 

ER Forte μιχροῦ δεῖν. (46) Forte λόγον. 
25) Forte εἰ οἷόν τε. 91) Ms. ἁσπλαγχ. 
24) Βοῶντος. 98) Συλλαθὴ ἴσως. 


425) Φήσει, vel, φήῄσεις, aut potius φειδοῖ. (28') An μνημηνϊ Epi, 


1859 


INDEX GRJECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 


1246 


martyrum splendor, et sanctorum pulchritudo! O A ἀγλάῖσμα καὶ ἁγίων ὡραϊῖσμός, ὢ θεοῦ δῶρον ὡς 


Dei donum revera! O custos et propugnator invi- 
ctissime fidelium ! Nostrz ne obliviscaris paupertatis 
et dejectionis : sed semper pro nobis intercedens, ne 
defatigeris , ο mirabillime. Nec animam nostram 
quotidie a spirituali animarum Juliano, qui et olim 
et nunc hostis est ojunium malorum auctor, bellis 
impetitam despicias, o inelytissime. Vivere enim t6 
eliam post mortem eredidimus, quemadmodum Do- 
minus ait : Qui in me credit, inquiens, etiam si mo- 
rialur, vicet '*. Tu vero non simpliciter credens, sed 
etiam pro illo mortem subiens, o omni laude dignis- 
sime martyr, vivis ij Deo vitam, que senium igno- 
rat et (inem, Uipote igitur in Christo vivens, eique 
propius assistens, propitium illum precibus servis 
tuie redde, uL per te ab istis erepti calamitatibus, 
et illorum bonorum compotes effecti simus, gratia 
et benignitate Domini nostri Jesu Christi, cui gloria 
et iunperium nunc et semper, et in saecula saculo- 
rum, Ámeu. 


15 Joan. x1, 25. 


ἀληθῶς, ὦ φύλαξ xai πρόµαχε πιστῶν ἁῤῥαγέστατε, 
τῆς ἡμῶν μὴ ἐπιλάθῃ πτωχείας xal ταπεινώσεως 
'AXX εἰσαεὶν ὑπὲρ ἡμῶν πρεσθεύων pl] ἀποχάμες. 
πανθαύμαστε ' μηδὲ τῆς χαθ᾽ ἑχάστην ὑπὸ τοῦ vor.- 
τοῦ τῶν ψυχῶν ἡμῶν Ἰουλιανοῦ, τοῦ xal τότε χαὶ 
νῦν ἀρχεχάχου ἐχθροῦ, πολεμουμένης παραθλέ;ς. 
παγγέραστε. 2ᾗν váp σε καὶ μετὰ θάνατον τετι- 
στεύχαµεν, ὡς ὁ Κύριος ἔφησεν' Ὁ εἰς ἐμὲ. Mver, 
πιστεύων, κἂν ἁποθάγῃ, ζήσεται. Αὐτὺὸς δὲ o2, 
ἁπλῶς πιστεύσας, ἀλλὰ χαὶ ὑπὲρ αὐτοῦ θανὼν, ἀξις- 
Όμνητε μάρτυς, ζᾖς ἐν θεῷ ζωὴν ἁγήρω καὶ ἀτελε"- 
τητον. Ὡς οὖν ἓν Χρίστῳ ζῶν, xai αὐτῷ πλησ.ἑστε- 
pov παρβιστάµενος, ἴλεων τοῦτον ταῖς λιταῖς τοῖς ὅ»-- 
Ἆοις σου ποίησον, ὡς ἂν διὰ cou τῶν ἐνθένδε ἀαλ- 


Β λαχέντες ἀνιαρῶν, χαὶ τῶν ἐχεῖθεν ἀγαθῶν Ez:-.- 


χωμεν, χάριτι xat φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου tue» 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος vov καὶ &ct, 
καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾽Αμήν. 


HEXPELZIECIIEDCLOOIMMCITUUESEI LL UII RM MTMMMERM 


INDEX VOCUM GRJECARUM 


QUJE IN LIBRIS DIDYMI DE TRINITATE LEGUNTUR. 


Numeri indigitantur inter uncos ín textu Grieco positi. 


Α ἀθεῖα 19 5b. 
Ἀγαθότητες νοπα, segm. 72 b. ἀθέμιτον δὲ b. 
άγαθοε θοειδὲς 31 ἀθετικῶς 207 a. 
ἄγγελοι nien 59 a. 


ἀθληφόρου Παύλου 146 a. 
ἄγγελοι σώματα οὐράνια 59 a. aba περιστάσεσιν 114 a. 


τὸ μα θαιφνὲς τῆς ὁμοουσιόττνς 


bx τος T 68 a. 
ἀκρωτηριάζειν 97 a. 
ἀχνβούται τὸ σόφισµα 5 b. 


«b ἀγγελτικόν 63 b. ἀῑδια divina 104 b. ἀλάθητος 135 b. 

ἁγελαίους 146 a. αἰδώς obsequium 92 b. ἁλάστορες do alpovt 148 a. 
ἀγεννησία 51 a. αἱρεσιομαχεῖν 116 a. MSN 

ἀγηχεῖν 148 b αἱρεσιομάχοι 434, 187 b. Pier psg 195 b 
ripas κατὰ τὸ νοητόν $4 b. αἴσιον πνεῖν αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα &- ἁλέκτως T 

οἱ ἅγιοι sacri seriptores 97 b, Tib, . vov 128 b. ἀλεξίχαχον φύσιν 104 a. 


. 98 b, 106 b, 108 b, {15 a, 
905 b. 

ἁγιοτρισσολογῆσαι 93 a. 

arius danctos eos d. 

οἱ ἀγνώμανες 

ἀγονοποιός 195 a. 

ἀγχίβεος 6l a 

ἀγωνίας γέµων 141 b 

ἐν ἀγωνίοις ἀρεταῖς 910 a. 

ἁδαπάνητος 31 b. 

ἄδεχτα τοῦ θείου (dune 89 a. 


αἰώλου 70 a. 


αἰωνιότης 68 5. 


εἰς αἴσιον xol bx! ἄπει 
τοῖς οἰσχίοις 113 b : sed τὰ αἰσχίω 
b 


δι) αἰτίας Ίγαγες 99 a. 
αἰτιάσασθας df a. 


αἰῶνες angeli 59 b. 
αἰῶνες creati 487 a. 
αἰωνίαν divinam 406 b. 


αἰωνίως divino modo 195 b. 


92 b. ἀληθεία pro ἀλήθεια 75 b. 
ἀληθείᾳ vere 82 a. 

ἄληθες 72 a, 1751 b, 191 a 
ἁλήπτως 104 a. 

ἀλλὰ γάρ 157 b. 

GÀX οὖν 159 6. 

ἀλλοεθνές 125 b. 

ἀλλοθρόων 130 b. 
ἀλλόχοτον Ρίον 118 b. 
ἄλλον τοῦ πατρός 91 b. 
ἄλλοτε xai ἄλλοτε 340 b. 
ἄλλως item 195 a. 


ἁκατάσειστος οἶχος Ecclesia Catho- 


pr ωργήτως 1 τὸ ἀχαλλές 114 b. 
ahdjor ἀχαθέχτῳ 305 a. 
τως adi b. ἀκατάλεχτος 605 a. 
& pb Fin 90 b. 
ἁδιάστατος 194 a. lica 18 b. 


ἀδκαστάτως 124 a, 150 b. 

ἀδιαφορίαν χαχὴν τοῦ βίου 21€ a. 
νητος 97 b 

dai νητος 155 b. 

às uta 19 b. 

ἀειπαρθένος 36 b. 

τὸν ἀέρα τύπτειν 99 a. 

ἀθάνατον divinum 80 a ει 127 a. 

ἀθεῄσαντα 55 a. 


ἀχατάσχετος 19 b. 
ἀχέρεον pro ἀχέραιον 124 b. 
ἀχούειν dici 161 b 
ἀχούεσθαι intelligi 82 b. 
ἀχούοντες intelligentes 85 a. 
ἀχόλαστοι λόγοι 11 b 

ἀχολουθία $5 a, 189 a, et 192 a. 
ἀχοῃ ἀχοῦσαι 68 a 
&xpa ἀγαθότητος 1i b. 


ἄλμοβᾶς ἀποχλυσαμένους xe 


ἁλώσιμα πᾶσι 148 a. 
ἁμαντεύτως 114 a. 

ἅμα τε ἥλιος ἅμα τὸ oux 8 b. 

ἅμαχον ποιεῖν 119 b. 

ἄμθροτος 150 b, 166 b, et 1 iO b. 

ἀμέγεθες 95 a, ei οἱ a. 

ἀμεγέθης 15 b, 71 a. 

ἀμείνονα 91 b, et ἁμείνω 85 «a. 

ἀμεῖψαι ριοπραγίαν 165. 

ἀμείωτος 150 b 

ἀμελλητί 99 b. 


1841 


ιλλὰ ταῦτα μὲν ὧδέ πη ἔχει 147 a. 

ἵλλος λόγος 49 a. 

t μηδ' ὁ μῶμος διαδαλεῖν δυνἠσε- 
ται 120 a. S9 b 

.µετασ τίστως . 

té cprsot διαστήµασι 99 a. 

à pf 6ecatc 169 a. 

ἀμῆχανον ἀδύνατον 155 a, εἰ 162 b. 

ἁμιγῶς 99 b. 

ἁμνησικάχου 184 b. 

ἁμπετάσαι 87 a. 

ἁμυδρὰ ζωή 94 b. 

ἁμύητος 20 b. 

ἀμύνεσθαι τὸν, x. τ. λ. 81 b. 

ἁμφιδόξων 99 b. 

αἅμώμητα 179 a. 

ἀναθεθηχότως 71 b. 

ἀνάγεσθαι 62 a. 

ἀνάγκῃ necessario 186 b. 

ἀναγχάσματα 84 a. 

ἀναδεῖξαι facere Ἰ a. 

ἀναθάλπω 892 b. 

ἀναθτλαι active 80 a. 

ἀναθρώσχοντας 152 b. 

ἀναίμαχτος λατρεία 29 a. 

ἀναίτιος θεός 97 b. 

ἀναχαινισμός baptismus 81 a. 

ἀνακυχλοῦντες 6 b. 

ἀνάληψις ascensio. (Domini) 43 a, 
et alibi. 

ὄναλχιν 141 b. 

ἀναμέλπω 80 a. 

&va pof putoy A55 a. 

ἀναμφίλεκτον 109 a. 

ἀναμφίλογον 32. a. ] 

περὶ ᾽Ανανία 27 a, 107 a : sed 'Ava- 
νίου 107 a. 

ἀναπέμπειν εὐχαριστίαν χαὶ δοξο- 
λογίαν 46 a. 

ἀναπέμπειν θυσἰαν 115 b. 

ἀναπέμπεσθαι λατρείαν 154 b. 

ἀναπέμφῃ ὕμνον 174 a. 

ἀναπέμπεται d) δόξα 26 a. 

ἀναπεπταμένως 169 b. 

ἀναπετάζω 54 a. 

ἄδιχον ἀναπνέων 130 b. 

ἀνάπτει τὴν περὶ αὐτοῦ δόξαν 94 a. 

ἀνασχέπτομαι 01 a. 

ἀναστέλλων ὑπολήψεις 160 b. 

ἀναστρέφοντες τὰ αὐτὰ ῥήματα 60 b, 

ἀπὸ ἀναστροφῖς 114 .a. 

ὀνααφαλές 195 b 

ἀνατείνων σῶμα 144 a. 

ἀνατέλλειν active 195 b, 

ἀνεθελησία 4 a. 

ἀνείδεος 11 a, 150 b. 

ἀνειδεότητα 96 b. 

ἀνειδέως 59 b. 

ἀνείλετο δόξαν 445 b. 

ἀνειπών vocans ὃ ' a. 

ἀνξχδιήγητον 194 b. 

ἀνέχλεχτος 99 b, 116 b. 

ἀνελέσθαι 211 b. 

ἀνεμιαίου 207 ῥ. 

ἀνεμίου 208 b. 

rii iain; 107 a. b 

ἀνεξέταστον φρόνηµα 163 b. 

ἀνεςξίχαχος 165 Mer b. 

ἀνεπάφου 155 a. 

ἀνεπιθάτων 194 b. 

ἀνεπιδεᾶ 11 a. 

ἀνεπίληπτα 179 a. 

ἀνεπιστημοσύνης ἀναπιμπλῶντες 


ἀνεράστων 114 b. 
ἀνέσπερος 196 b, 195 b. 
ἀνέτειγεν ἑχετηρίας, 194 a. 


INDEX GRAUECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 
ἀπεῤῥιμμένος 18 a. 


ἄνευ δίχης 71 b. 
ἀνεφιχτότερον 151 b. 
ἀνεφίχτου θείου 159 b, 162 b. 
ἀνημμένος 102 a. 
ἀνθηρημένοις 172 b. 

ἀνθηρῶς 139 a. 

ἁνθουντας 96 a. 

ἀνθρωπιχή 70 a. 
ἀνθρωπολογηθέντα 159 a, εί b. 
ἀνθρωποπαθῶς 188 a. 
&vOpurrorpsr 179 b. 
ἀνθυποφορᾶς 181 a. 
ἀνίπταται τὴν χαρδίαν 155 a. 
ἄνοδον ascensionem 4185 a. 
ἀνόθευτος 16 b. 

ἀνομοιοῦμαι 60 b. 
ἀντεξάγοντες 3 b. 

ἀντέρηται αὑτούς 4 b. 
ἀντιδιαιρεῖται 178 b. 
ἀντιθεῖας 182 a. 

ἀντίθεος 16 b, 186 a. 

τὴν ἀντίθεσιν ποιῶνται 4 a. 
ἀντίθετον 1602 b. 

ἀντιχείμενον ex opposito 95 b. 
ἀντί[λεχτον 206 b. 

ἀντίληψις 179 a. 

ἀντιλογιχῆς προαιρέσεως ἄνευ 91 a. 
ἀντιπαθείας &veo 89 b. 
ἀντιπαράθεσις 92 b. 
ἀντιπίπτειν 62 a. 
ἀντιπρόσωπος 124 b. 

ἀντίς (sed mendose) 58 b. 
ἀντιστήχει 189 a. 
ἀντιστοίχως 178 b. 
ἀντιστρέφειν 178 b. 
ἀνύπαρχτον 100 b, 152 b. 
ἀνυπαρξία Ἴα, 162 b. 
ἀνυπέρδατον 162 b. 
ἀνυπέρθλητος 42 a. 

ἄνω καὶ χάτω λέγοντες 89 a. 
ἀνῴχισται 151 5. 

ἀνώμαλος 125 b. 


, 


ἀοιδά 148 b. 

ἁπαθανατοῦν 6 b, 196 b. 

ἀπάθεια 175 a 

ἀπαθείας Χριστοῦ µεταλαμθάνο- 
b 


μεν 90 b. 
ἁπαιδευσίας ἄξιον θάνατον 158 a. 
ἀπαμφιέννναι 97 a. 
ἁπαξιώσαντος 156 b. 
ἀπαράθδατον φυλάττειν 190 a. 
ἁπαραθάτως 95 b. 
ἀπαράθλητος 112 a, 153 b. 
ἀπαραλείπτως 195 a. 
ἀπαράλλακχτον 12 a. 
ἀπαρεγχλίτφ 1 a. 
ἀπαῤῥησιάστως 166 b. 
ἀπέδωχε tulit 120 a. 
ἀπείθανον 163 b, 168 a. 
ἀπείριτος 205 b. 
ἀπειροδύγαμος 5] a, 59 b. 
ἀπειρομεγέθη 207 a. 
ἀπείρῳ λόγῳ 50 b. 
ἀπείρως καὶ ἀσυνεικάστως 85 a. 
ἀπεχδύσασθαι 175 a. 
ἀπελθόντας ἀνθρωπίνων πραγµά- 

των moriuos 94 a. 
ἀπεναντίως ÁO a. 
ἀπεράντως 10 a. 
ἀπεριθόητος θεός 161 a. 
ἀπερίεργος 6 b. 
ἀπερινόητος 10 a. 
ἅπερ pro ὤνπερ 20 b. 
ἀπεῤῥάψατε 89 a. 


ιδ 


ἀπεώσαιτο 6. ἄν... τις ἆ b. 

ἀπηχές 155 b. 

ἁπήμαντος 9 b. 

ἁπλανεατάτη εἰχών 17 a. 

ἄπλετος χάρις 139 α. 

ἀπνευστ[όθα. 

ἁποδιώσεως 140 a. 

ἀποδεεῖ 152 b. 

ἀποδείξεις textus 14 a, 95 5,114 a, 
456 b, 148 a, 908 a. 

ἀποδειχθείη pro ἀποδειχθήσεται 75 
a 


ἀποδιαχείμενοι 68 a. 

ἀποδοχή 19 a. — 
ποδραμὼν τῆς θεότητοξ 170 b. 

ἀποβεοῖ 197 a. 1 

ἀποθραύοντας 158 a. 

ἀποίχιλος 17 a. 

ἁπρικονομεῖται 105 a 

ἀποχαθίστησιν reddit, vel desinit 40 


ἀποχλείων αἱρετιχοῖς 135 a. 

ἀποχλείει σοι τοῦ, x. τ. λ. 97 b. 

ἀποχλυσαμένους 19 a. 

ano pecu 97 b. 

ἀπελάδομεν pro ἀπεθάλομον 36 a. 

ἀπολελυμένως 152 b, 910 b. 

ἀπολογίας ἀφορμή 143 b. 

ἀπολιμπάνεται τῆς γῆς 481 b. 

ἀπομαντεύονται 28 a. 

ἀπομέμνηται passite 4O a. 

ἀπομιμεῖσθαι 21 b. 

ἀπονενοημένος 18 b. 

ἄπονον φῶς 165 a. 

ἀποπεράτωσις, 192 a. 

ἀποπεφασμένα 141 b. 

ἄποπτος εἰς ἅπαν 10 a. 

ἁπορίας καττύσαι 99 a, b. 

niri i vl πέφυχε τὴν Yvügtw 
154 a. 


ἀπόρως 108 a. 
ἀποσχεπααθέντα retecta 105 6. 
ἀποσχώπτειν cic τὸ φῶς 58 b. 
ἀποσμῆξαι 118 b. 

ἀποστολή S. Sephani 935 b. 
ἀποτείνεται 182 b, 207 b. 
ἀποτελεῖ vns b. 
ἀποτέλεσμα d. 
ἁποτελέσματα 15 a, 58 b. 

&nb φορέσεως 174 a. 

ἀπὸ τῆς φυσιχῆς κινήσεώς ἐστι 159 


&n' οὐδενός 69. a. 
ἀποφαντικῶς 102 a. 
ἀποφέρων fort. pro ἀποφαίνων 107 


6. 
ἀπὸ v68 b, 69 a. 
iMd ai 11 b, 95 a, 100 a. 
ἀπροσπαθῶς 99 b. 
ἀπφώ 1105. 
&pa 125 a. 
ἀρετῆς ἑντός 10 b. 
ἄρευστος pro ἄῤῥευστος 9 b, 54 6... 
ἁραενόθηλνν 221 5. 


σιν 45 b. 


τὰ χοσμικὰ ἠσχημένους 208 b. 
ἀστυφέλιχτος 158 a, o 


ἀσύγχριτος 162 b, 1614 115 a.. 
ἀσυγχύτως 179 a, 18] a. 


15 

Ασυλλογίστως 196 a. 
ἀσυμφανῶς 120 b. 
ἀσυνεικάστως 82 a. 
ἀσύνοπτον 194 a. 
ἀσφάλεια certa interpretatio 91 a.— 
acsi esas τὸ ἐξηρημένον αὐτοῦ 

58 b. 

ἁτελεύτητος λόγος 94 a. 

ἀτευξία 9 a. 

ἄτρεπτοι ἄγγελοι xat φυχαί 118 b. 
ἄτρωτον γνῶσιν 95 a. 

αὐθαδῶς 11 b. 

αὐθαιρετιχῶς 115 a. 

αὐθεντεία 54 b, 40 a, 90 b. 
αὐθέντης 52 a. 

αὐθεντία 102 b. 

αὐθεντιχήν 55 a, 125 b. 
αὑθεντιχῶς 75 a, 85 b, 130 a. 
αὐλαὶ τρισµακάρισται πᾶσιν ἁρμό- 

διαι χαὶ ἀρχοῦσαι 51 a. 

άθλως 59 0. 

αὔξων 152 b. 

abpac odoris ὅ b. 

abpac δρέπεσθαι 195 a. 

Αὐὑσονία Italia 150 b. 
ἑαὐτάγγελος 15 a. ) 
αὑταπόδεικτον 90 b. 

αὐτάρχεια 66 a. 

αὑτοαγαθός 94 b. 

αὐτοάχιος 114 b. 
αὐτοαναμάρτητον 79 a. 

ab toa T po € 19 a. 
αὐτογενὴς 6 6, 50 a, 151 b. 
αὑτογένεθλος 149 b. 

αὐτοδαῆς 149 a. 

αὐτοχρατοριχός 94 a, 51 a. 
αὐτολεξεί 100 α. 

αὐτολόχεοτος 150 b. 

αὑτόματος Όεός 07 b, 210 a. 
αὐτομάτως 82 b. 

αὑτοπάτωρ 62 a. 

αὐτηπροαιρέτως 66 b. 

αὑτοτελεῖς ὑποστάσεις 19 b. 
αὑτουρχεῖν ἐθελουσίως 15 b. 
αὐτοφθοής 7 η. 

αὑτόφωρας αὐτόθεν ὑπόχρισις 96 a. 
αὐτοχολωτῶν 140 a. 

αὐτόχρημα χάριν ὑπάρχειν 124 b. 
ἀφαντασιάστως 52 a. 

ἀφελεῖς λόγοι 108 a. 

ἀφήλιχας 195 b. i58 
ἀφιεροῦντα τῷ va α. 
ἀφιλρθέως 6 b. v 

Mr adventus Christi 473 b, 


ἀφορίζω τῇ, x. v. À. 192 b. 
ὦ ράστως ὃν b. 

ἄφυχτα 1492 a. 

àq' ὧν ex eo quod 79 a... 
ἀφώνως ἐνηχῶν 59 b. 

ἄνευ δίχης (1 b. 


Βαλεὶν εἰς ἔγχλημα 100 a. 
βασιλεύτερον 4256 b. 
βασιλεῖ imperatori 180 a. 
βασιλίδος πάντων φύσεως 155 a. 
Βαττολογεῖν 174 a. 
βέθηλα πνεύματα 64 b. 
βιάξονται 168 a, 217 a. 
ιωτικὰ πράγματα 98 a. 
λέπετε μὴ εἶπεν, 90 b. 
υλενέσθω passive 140 b. 
- ἐπὶ γλῶσσαν 'iO a. 
βρυθεῖσα σορία scaturiens. Sapien- 
tia Filius 6 b, 


INDEX GRAECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 


r 
Γαληνοτάτην φύσιν αὐτοῦ 179 b. 
γαληνότης 105 a. 
γαληνῷ νεύµατι 105 a. 
γενεαλογεῖσθαι 12 b. 
γενεσιουργεῖν 79 b. 
γενεσιουργός 10 a. 
γέννησις, et γενέα 10 a. 
Tevopévoie fort. pro Υεννωμένοις 


a. 

γέρως dignitatis 186 b. 
γλίσχρον 105 a. 
γνώµη intentio 52 b. 
γνωµοδότης 85 a. 
γνωσιμαχοῦσι {25 b. 
γνωστῶς 212. a. 
Γολγοθᾶν τόπον µεσώτατον 13 b. 
γράφει scriptum est 61 b, 120 a. 
γραφείων 145 b. - 
Yea? lexius. Sciipture 5 a, 935 d, 

98 b, et alibi. 
γράφια [τὰ] 86 a. 


Δ 


Δαιμόνων στίφη 51 a. 
δάνειον ἐχδέχεσθαι 142 a. 
δαυϊτιχόν 22 b. 
δειλιᾶσαι 194 a. 
δεσποτικὸν ὄνομα 114 a. 
δεύτερον minus 12 b, Τὸ a 
δέχννσο 189 b. 
διὰ παντός 183 b. 
διὰ πάντων 176 a. 
διὰ τέλους 168 a. 
διὰ τὸ ἀναγχαῖον 80 α. 
διὰ τῶν ἴσων 53 b. 
διαθολὴν χινεῖν 100 a. 
διάγνωσις cognitio 7 a, 
διαγορεύει dicit 14 b. 
διαζήχην διέθετο 164 α. 
διαίρεσις 80 a. 
διαιωνίζουσαν 149 b. 
διαιωνίως 165 a. 
διαχεχληρῶσθαι τὴν θεότητα 35 b. 
διαχέχριται 175 b. 
διαχένους 102 b. 
διαχονῄσασθαι legationem obire 59 
b 


διαχονουµένων servientium 91 b. 
διαχονούµενοι ministri 97 b, 115 b. 
διακρατείσθαι conservari 18 b. 
διὰ χρυφίων 79 b. 

διαλαθεῖν disserere 45 b. 
διανοίᾳ sensu 170 a, 114 a. 

διὰ πλειόνων 24 a. 
διαπεφοιτηχυῖα 06 a, 140 b. 
διαπληχτίζεται 78 b. 
διαπρέπειν περὶ τοῦτο 61 a. 
διαριπτούµενον 9 a. 

διασα vibe. 943 a. 

&aoct) ιν 150 b. 

διὰ τέλους 468 a. 

διατείνει spectat 125 b. 
διατεινοµένῳ δογματικῶς 111 b. 
διατριθὴν παρέχειν 35 b. 

δια φέρονται πρὸς τὴν ἀλήθειαν 171 
διαφρασθέντα 211 b. 

διδάγµατα 46 b, 194 a. 
διεχφαίνειν 8 b, 

διεσάφησαν 170 a, 187 5. 
διέσφαλται 187 b. | 
διετεχμήρατο 209 a. 

60 ἐπιχρύφεως 147 a, et 156a. 
διολισθήσει τοῦ x. *. λ. 204 a. 
διορίζεσθαι 20 6. 

δίχαια 85 b. 


AM 


διχαιολογηθέντων 10 a. 

διχαιοµένους 191 a. 

διχαιούµεθα 131 b. 

διχαίωµα 70 a. ] 

δικαίωµα argumentum pro altqz9 
11 b. 

δίχην δοῦναι xat λαμθάνειν 92 e. 

διττάς 1110. 

διττῶς 85 α. 

δίφρος εἰχὼν τέχτονος 17 b. 

δι ὧν ᾖλθεν ὁ τοῦ λόγου δρόμος 6b 


b. 
ιχῶς 174 b. 
Boll ita tog Παῦλος 88 a. 
δόξα άναπε rr 99 a. 


δυάς 
δυοχαίδεχα 31 a, 150 a, 192 b. 
δυσαγχαλίστων 163 b. 
δυσαλωτότατον 179 a. 
δυσανασχέτῳ 205 a. 
δυσδαντίθλεπτος 163 a. 
δυσδιαίτητα 115 b. 
δυσµοραπαθ mendose. ΑΝ legendum 
δύσμορα xáp? 152 a. 

δυσφηµίαις blasphemiis 5 a. 

E 


Ἑδραϊστί 135 Y -— 
ἐγγένηται τὸ μὴ νοσε a. 
ἐγχάρδιον ἀγαθόν 72 b. 
ἔγχαρπος τοῦ υἱοῦ 9 b. 
ἐγχοσμίου σοφίας 456 b. 
ἔγχριτος δόξα 91 «. 
ἐγχωρούντως {25 b. 
ἐγχωροῦσα κατανόησις 915 a. 
ἐγῷμαι 125 a. 

ἑδαφίῳ 36 a. 

ἑδιχαιώθη 26 b. 
ἐθελοακρίτητα 202 a. 
ἐθελουσίως 13b. 

εἰ νομιοῦμεν 146 5. 

εἴχει obedit 142. b. 

εἰχάς fortasse 180 b. 

εἰχόνα προσχυνεῖσθαι τυκώσανςι 


a. 
εἰλεῖσθαι τὸν νοῦν 186 a. 
εἴλω pro εἴλου 99 a : sed εἴλετο 396 


a. 
εἰλιχρινῶς διαχεῖσθαι περί τινα 37 
b 


εἰρήνη divine essentiee unitas 190 b. 
εἰς αἴδιον xat ἐπ᾽ ἄπειρον 92 b. 
εἰς τὰς Βασιλείας in libris Begur: 


90 a. 
εἰς αὖθις 60 a, 140 b. 
εἰς ἀεί 82 b. 
εἰς ἄχρον $6 a, 194 a. 
εἰσχεχριμένον 175 b. 
εἰσχομίζω 57 b. 
εἰς πάµπαν 35 a. 
εἰσποιητοῖς θεοῖς 191 α. 
εἰσπροεδρίας 206 α. 
εἰς τὰ µάλιστα 196 b. 
εἰς τὸ ἑξῆς 162 a. 
εἰς τοῦτο 27 b. 
εἰς τὸ παντελές 90 b. 
εἶτα οὗ nonne ergo 89 b. 
εἰσφέροντες ἑαυτούς 96 a. 
εἰσφρήσαντας 122 a. 
&x «tov ἴσων 44 a. 
ix uh ὄντων 6 b. 
ἐχ παντός 24 a. 
ἑχατονταπλασίονα 176 a. 
ἐχδέδηχε alienus est 129 a. * 











1815 | INDEX GRJECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 1346 


ἐχδέχεσθαι S5 a. ἐνταῦθα τοσοῦτον 81 b. ἐπιστημονικῆς 179 ο.. 

ἐχδοχή 158 a, 461 b. ἐνταυθοῖ 105 b. ἐπιστῆναι τούτῳ 122 ῥ. 
ἐχεῖσε in altera vita 178 a. ἐν µόνῳ τῷ δοχεῖν 21 b. ἐπιστολημαῖος 165 b. 

ἐχθορεῖ 1653 a. ἐν οὐδενὶ τιθέµενοι 95 b. ἐπιτευγμάτων πρντάνια 94 b. 
ἔχχριτος 89 b. ἐν ταυτῷ δέ 135 b. ἐπιτρέποντες ἑαυτοῖς 17 b. 
ἐχλαμθάνειν εἰς x. v. à. 90 a. ἐντεῦθεν ex alia vita 142 a. ἐπὶ της ὑγρᾶς 11160. 

ἐχλέγειν 96 a. ἐντευξόμενοι lectores 89 a. ἐπιφωνεῖν 116 a. 
ἐχλελοχισμένος 111 a. ἐντυγχάνοντες lectores 148 a. ἐπίχειρα 26 b. 

ἔχλυε 50 a. ἐν τῷ µέσῳ 124 a. ἑπομένως δα, 26 b, 51 a, 115 b. 
ix µέρους 124 a. ἔγυλος 94 a, ἐρισχελία 58 a. 

ἐχμοχλεύουσι 488 a. Ένωσις 1 b. ἐῤῥωμένως 6 b. 

bxbvite consulto 89 b. ἐξαλλάττουσα 9 b, 14 b, 45a, 69 ἑῤῥῶσθαι φράζοντες 155 a. 
ἑχοντί 188 a, 190 a. a, 18b. po 115 b. 

ἐχουσίως ἔχουσιν τῷ, X. τ.λ. A. S a. ἑξάπαντος 69 b. &c ἀεί 149 6. 

ἐχ παντός omnino 105 a, et 149 b. ἐξεδυσώπησεν 204 a. ἐσήμηνεν 210 5. 

ἐχ ποδῶν 341 ῥ. - ἐξέλχει excludit 54 b. Ec0' ὄτε 57 b, 58 a, 106 b, 180 b. 
ἑχπροπόρευμα 159 b. ἑξἑναντίας 62 a. ἔσθοτε 290 a. 

ἐχριφέντες ἄγγελοι 70 b. ἐξ ἐπιδρομῆς 75 b. ἑσπάμπαν 134 a, 

ἐχτίσθαι 18 b. ἐξ ἐπιλογῆς 206 a. ἑτερόδουλος 70 b. 

ἐν ἐκτροπῇ χέγηται ὁ λόγος 344 b. ἐξεργάσασθαι 177 a. ἑτεροειδές 51 b. 

kxgavox 156 b. ἐξεργαστιχώτερον 79 b, 187 a. ἑτεροούσιον πνεῦμα 185 a. 
ἑλαττόνως 65 b. ἐξεφαάνθη 166 b. ἑτεροφυῶς ἑτερογνώμως 93 b. 
ἐλευθεροστομία 819 b. ἐξεφάνη Spiritus sanctus 59 a. ἑτέρου &váyxr A73 a. 

ἑλλάς greca 150 5. . ἐξ ἐπιθολῆς 15 b. &xépo, vel ἑέέρως 60 a. 
ἐμθριθὴς χάθοδος Χριστοῦ 1906. ἐἑξηγηταὶ αἱρετικῶν 38 b. εὐαπόθλητον 175 b. 
ἐμελέτησαν interpretati sunt 2914 b^ ἑξήλικας 195 b. εὐαρχία 142 a. 

ἐμπαθής 51 b. ἔξησεν mendose pro ἔζησεν 139 4. εὐδοχίᾳ 5 b, et alibi. 
ἔμπειρος ἀπόστολος 99 a. ἐξόθλητος 18 a. εὐδόχιμοι ἄγγελοι 70 b, 76 a. 
ἔμπλεα 19 b. ἑξονομάζω 52 a, 77 b. εὐεξίαν 50 a. 

ἐμπλεονάζειν 100 b. ἑξουσιάζω 52. b. εὐθέτως 207 b. 

ἐμπλῆσαι saturare 176 a. ἐξ οἰχείας χινῄσεως 105 a. εὐχρινία 46 a. 

ἐμπρέπει 64 a. ἐξ ὑπαρχῆς 197 b. εὐλάδεια καλὸν ἔθος 35 b. 
ἐμπρεπές 95 b. ἐξ ὑπολειπομένων 52. b. εὐλαθοφανής 96 a. 

ἐμφάνεια 62 b. 007 ἐπ᾽ ἀγαθῷ τῶν x. τ.λ. 89 b. εὐλογητός audalus 4 b. 
ἔμφασις 50 a, 90 b, 95 a, 201a. ἐἑπάχεται περιασοτέρας εὐθύνας 315 εὐμαθία 177 a. 


ἐμφέρεται 64 b, 912 a, a. . εὐμήχανον πατέρα 9 b. 
ἐμφιλοχωρέω 34 a. . Hid iu 17 b, 917 a. εὔμιχτος 205 a. 
ἕπα 


ἑναγωνίοις 910 a. ηθεύει 195 b. εὑρεσιλογεῖν 19 a. 

ἐν albol ἣν αὐτοῖς 150 b. ἑπαμφοτερίζουσαν 194 a. εὐσπλαγχνίας 192 a. 
ἐναμείθειν 455 b. ἐπαρχεῖν 97 b, 99 a. εὐσύνοπτος 148 a. 
ἐναποχεῖσθαι 173 a. ἑπασφαλίζεσθαι 59 b. εὐσυνόπτως 96 a. 

ἐν ἀποῤῥήτῳ 195 a. ἐπεί alioqui 46 a, 60 b, 4016.  εὐφρονῇ 441 b. 
ἐναρίθμιος 19 b. ἐπεὶ µήγε δὲ b, 60 a, 64 b, 85 α, εὐχῆ colum 126 a. 

ἐν γενέσει ὑπάρχονται 09 b. 86 b, 210 a. . εὖχος 495 b. 

ἔνδειξις 65 a, 70a, ' ἐπεισάχτῳ 162 b. εὐωδιάζειν 80 b. 
ἔνδειξις accusatio 179 b. ἐπεισοδίῳ 169 b. ἑφαίδρννε Geb τὰ ἔργα 89 b. 
ἑνδεόμενοι 144 b. εἰρήνης ἐπέχεινα 65 a. ἐφ᾽ ἑχάστης 85 a. 
ἑνδέοντι 99. a. ἐπέστη Κύριος τῷδε τῷ xócpup 34 — tq' ἑξῆς 109 b. 
ἑνδέχεται sinit 119 a. a. ἓν Egécet καθιστῶν 60 a, 155 a, 
ἑνδιασχεύως 69 a. ἐπέστησαν τῷ χρείττονι 15 b. ἐφήχειν 16 a. 
&vótagvpónux (mendose) 97 a. ἐπέστραπται 112 a. Eoleca: licet 83 b. 
ἑνδοιάζων 184 b. ἐπέφανεν 160 a. ' ἑφάδια χαλά 38 b. 
ἔνδοσις 61 b. btt εδηχὼς τοῖς δλοις 141 a. ἐφ) οὗ 175 b. 
ἐνδυάσαντας 129 a. ἐπιδημία Χριστοῦ 167 a. ἐφ᾽ 5 χρἠ 85 b. 
ἐνεργούμενος ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύ- ἐπιδράττεται 87 a. ἔχεται potest 61 a. 

paw 71 a. ἐπικεχρυμμένως 90 b, 122 a. ἐχόμενα φαλλόντων 80 b. 

ἐνέστηχεν presens est 166 a. ἐπιχρυπτομένως 208 b. ἐχομένως 214 5. 
ἐνήχησεν inspiravit 916 b. ἐπίκτητον 90 a. ἔχουσι συνηθείας 77 b. 
ἐἑνηχσουμένη 207 b. ἐπιλαμθάνεσθαι 130 à. ἕως νῦν 12d b. 

ἕνθα in celo 99 a. ἐπιλεγέσθωσαν 202 b. ἕως 178 a. 

Ev ἀρχαῖς initio 78 b, 115 b. im Ax Toe un 160 ͵ 
ἐν ἁποπτώσει γίνονται 454 a. πὶ μελλουσιν . 

ἐν χε ly ἑθδόμψ,χ. t. λ. 53 α, ἐπινοίᾳ τινὶ ίνοντες 169 b. od ze] 425a. 

176 b, et alibi, ἑπίπλαστον 163 a. ζώνῃ ἐτιμήθης 91 b. 

ἓν προσθήκης µέρει 156 b. ἐπὶ πλέον 140 b. ζωογονεῖν 84 b. 

ἐν ἑτέρῳ μέρει alibi $8 a, 475 α. ἐπὶ λέξεως 32. b. 

kv wi i» ἔχειν 85 a. ἐπὶ θύραις 195 a. H 

ἓν ὁμάδι 52 a. ἐπὶ σχευῆς 86 a. *Hxet χαιρός 121 a. 

ἓν προδολῇ 196 b. ἐπιπορεύομαι 147 a. fixoykv 108 b. 
Evücacvudts 192 a, ἐπίπαν 85 a. ἠλικιύτην "78 a. 

ἔνθεος 81 b, 183 a. ἐπιπροσθούντων 135 a. ἡλιοειξήη 51 b. 

ἑνιαίως 60 b. ἐπιῤῥιπτεϊν 171 b. ἡμέριον 119 a. 

Εννεῖν 108 ο. ἐπισχοπομάρτυρας 930 a. ἡ μέν τοι 156 b. 
ἑνοειδής 164 b. ἐπισχέπτεται 50 a, ἡπιότης (cim aspiratione) in[antia: 
Evoetónx« 56 b. ἐπὶ σχενῆς 86 a. 51 b. 

Ev ofc 187 a. ἐπισπάσεαι 190 a. ἡ οὐσιωξῶς ζωή 82 a. 


by ἐπιτόμῳ 115 5,205 b. ἐπιαπᾶται τοῦτο μαρτυρία Ίθα. "peus, aut Ίρεμος 92 a. 


1847 


συχί, pro ἡσνχῆ 69 b. 
κ. ist Mir b. 
1j λέξις (sensu plurali) 180 2,182 a. 
$ πληθύς 10 a, 13 b, 105 a. 
ἡ ἐν χόσμῳ σοφία 158 b. 
ἠσφαλισμένως 22 b. 
ἠξίωσεν 14 b. 
1*0, pro fixvov 150 b. 
3; ὑφήλιος 95 a. 
to£!0n 205 a. 
3 ὡς 9 a) πάλιν, aut vicissim quod, 
eic. 117 a. 


8 

θάλαττα insule 149 a. 
θέα vide 44 b, 105 b, ει 110 0. 
gen vopias 211 b, 148 a. 
θεολογίαι τοῦ πνεύματος 68 a. 
θεογνωσίας ἀπολειπομένη 55 b. 
θεοµισής 188 a. 
θεοπαράδοτος 6 b. 
θεοποιεῖ wd 471 a, 
θεοπτία 20 b. 
θεός, εἰ θεῖον idem 41 a. 
θεὺς ἁόρατος ἀγγέλοις 36 b. 
θεόσδοτος 30 a. 
θεοτόχος 40 b, 59 b, 171 a. 
"θεόφραστος 99 a, 204 b. 

θεόχρηστος 19 b, 108 a. 
θέσις 1n a, 
θΞξσμοδοσία 58 a. 
θεσμοθετεῖν 190 b. 
θεσπεσίῳ φωτί 60 a. 
θεωρεῖν 27 b. 
θεωρεῖται explicatur 170 b. 
θεωρεῖται intelligitur 115 ο. 
θεωροῦσιν explicant 194 b. 
θονίων (mendose) 190 a. 


Ἱδιαζόντως 177 a. 

ἰδιχῶς 76 b, 117 b, 912 a. 
ἰδιχκώτερον 902 a. 
ἱδιοποίησεν 6 b. 
ἰδιοπράγμων 141 b. 
ἰδιοσύστατον 198 a, 915 b. 
ἱερὰ λειτουργία 29 b. 
ἱερατιχὸν χόρας 196 a. 
ἱεροχήρυχες 19 b. 
ἱερολόγος 118 a. 
Ἱερομάνται 54 b. 
ἱερουργήσας ἑαυτὸν ὁ Υ]ός 204 a. 
ἴλαθι 58 a. 


Deo propitius 95 b, 58 a; sed 
ἴλεως 38 b, 160 ^, 198 a. 

ἵνα ὀμόλογον ᾗ 86 b. 

ἰουδαϊχὸν καθαρισµόν 126 b. 

ἴσα ha x. ts À. 116 ᾳ. 

ἰσομέτ 10. 

Ισ rad; 62 b. 

ἰχθύων ἀφωνότεροι 90 a. 


K 

Καθαοὸς τῆς δόξης 24 0. 
χαθ᾽ ὅλου omnino 178 b. 
καθεστήχεσαν 130 b. 
χαθεστῶτος 107 b. 
χαθηχόντως 195 a. 
καθολιχὴ ὑπόστασις τοῦ 

59 b. 
καθολιχὼς 95 b. 
καθοτιοῦν 195 b. 
χαθυποτάττων 139 b. 
καθ) ὑπόχρισιν 85 a. 
xaX μέν τοι 58 b. 
καὶ μεταξὺ φησίν 157 b. 
χαινουργία 195 a. 


Πατρός 


INDEX GFIUECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 


χακοπιστίας 188 b. 

χαχοπραγία 165 a. 

χαχοὺν 79 a. 

χαλεῖν ἀλήθειαν 155 b. 

γαλλιεργία 198 b. 

καλλιεργεῖν 6U a. 

xalMvixov σωτῆρα οὐρανοῦ καὶ 
γῆς καὶ θαλάσσης 38 a. 

x&v saltem 8 b, 77 b. 

xày ποσῶς 50 a, 87 a. 

x&v ποτε 86 a. 

x&pzo; 205 b. 

κασσίτηρος 19& b: sed κασσίτερος 
ibidem. 

χατὰ µόνας 25 a. 

χατὰ τὸ ἐφιχτόν 148 b. 

χατά γε τὸ ἐγχωροῦν 115 b. 

χατὰ "b φαινόμενον 35 b, 41 a. 

χατὰ σύγχρισιν 14 a. 

χατ ἀντικρύ 38 b. 

χαταθα[νει ἡ ἀλήθεια 154 b. 

κατ ἐξαίρετον 5i b. 

χατ ἐξουσίαν 141 b. 

χατεξουσἰαν 30 a. 

Χατ᾽ ἔναντι 155 a. 

κατ ἑναντίον 116 b. 

χατὰ ἑνός deuuno21 b. 

Χατὰ xotyou 90 b. 

χαταλέγει 107 a. 

χατὰ λέξιν 54 a. 

Χατὰ µόνας 18 a, 85 a. 

Χατανενευχότας 134 a. 

Χατανόησις 45 b. 

καταντᾷ 126 a. 

Χατὰ πάντα μετροῦσα 159 a. 

χατὰ πάσης τῆς διηγήσεως 171 a. 

χαταπεπλούτηχε 132 b. 

χαταῤῥυεῖσα 82 b. 

χατασιγάζει 184 a, 220 b. 

χατασοφίξεσθαι 58 b, 165 a. 

Χαταστελλειν τῷ, x. 7. À. 100 b. 

Χατὰ ταῦτα (mendose) 50 a. 

Χατατίθεσθαι solvere 127 a. 

κατὰ τὸ ἀχριδές 165 a. 

χατὰ τὸ νοητόν 51 b. 

παταφαιδρύνειν πάντα 91 b. 

χατηχορεῖται pre dicatur 90 b, 98 a. 

xv pan οὐχ ὑπάρχοαυσιν nom sunt 


κατχύσαι ἁπορίας 99 b. 

χάτω που 64 b. 

χενολογία 12 b. 

χέριον (mendose, 94 a,) 190 a. 

χεφάλαιον argumentum, caput 75a, 
T1 b, 1413 a, 156 a, 161 b, 1110. 

χεφάλαιον capitulum , versiculus , 
articulus 19 b, 96 b, 475 b, 903 
b. 204 a. . 

T Scripture textus 200 a, 


χεφάλαιον τῆς πίστεως 158 a. 
χινεῖν διαθολήν 100 a. 

κινουµένη σοφιστεία Ἴ0 b. 
χινοῦντες ὅπλα T) λόγους 11 5. 
χλειδοῦχον τῶν αὐρανῶν 130 a. 
χλῆρον εποίησε 162 a. 
χολυμθήθρα 69 b. 

χοµἰσασθαι μµισθόὀν 173 b. 
χομφευόµενος 26 b. 

χομφίᾳ fastu 185 b. 

κορθὰν, Go pov 136 a. 

χοσμιχῶς 102 b. 

xocporpágoe Moyses 85 a, 191 b. 
χρείττων Deus112 b. 

χρείττων 1] xax' ἀνθρώπους 69 b. 
κρίνει 217 a. 

χρυφίως 7 a. 


1848 


χτισµατολάτραι 8 b. 
Χτισματολατρία 150 a, 151 5. 
χύχλα 871 a. 

χυχλεύσας τῇ διανοίᾳ 10 «a, 
χυρία ἡμέρα 156 b. 

κύριε, ἐλέῃσον 152. b. 
χυριοχτόνος 49 a. 
χυριολεχτεῖν 165 a. 

xJpoe 191 a. 


Λειτουργιχός 50 a. - 

λέξεις Scripture textus 89 b, 94 a. 

λέξεις τῆς, x. t. λ. 915 b. 

λέξεσιν αὐταῖς 85 b. 

λεξιθηροῦντες 120 a. . 

λέξις testimonium , sententia, di- 
cium 101 b, 319 b. 

λευχῶς 172 b. 

ληξις 06 b. 

λημη 1354 a. 

λήμμα 114 b. 

λιταί 405 a. 

λόγοι eruditio 45 b, 

λόγοι testimonia auctorum 140 b. 

λόνον ἔχει valet 571 b. 

λόγον ἐνηνοχέναι 156 b. 

λόγος textus Scripture 34. 

λόγους ἀποδίδωσι rationes reddit 3$ 
b 


AÓYtp ratione, modo 85 b. 
λοιµῄνασθαι (mendose) 815 b. 
λοιπὸν 85 b. 

λύων εἰς αὐτά 66 b. 


M 


Μαγγανείαις συζῶντος 95 b. 
µαχροπερἰοδος 148 a. 
μᾶλλον καὶ μᾶλλον 158 a. 
μαρτυρεῖν ἐξέτασιν 68 a. 
μαρτύρια καὶ ἐχχλησίαι 438 b. 
µεγαλοδωρεά 71 a. 
µεγαλόδωρος 114 b. 
µεγαλουργίαις 447a. —— 
μέγεθος quantitas, extexsio 113 a. 
µειλίσσοµαι 105 a. 
μεονατεϊσθας o g. 

λε τα . 
renis 195 a. 
μὲν οὖν γε 165 b. 
μέρος textus Scriptures 485 b,215 b. 
µεσιτεύσαντα 122 a. 
μεταμελομένφ 188 e. 
b εταξὺ ἐπάχει 45 a. 
µετέρχοµαι τὴν στρατείαν 110 a. 
μετριολοχεῖν 180 a. 
µετριόφρονα 179 b. 
µέτρον δουλοπρεπές 115 a. 
µέχρι ἐνθυμήσεως 165 a. 
μὴ ανέφικτοι ἄγγελοι 179 a. 
μηνιεῖν 52 oi 

ρυγμα 64 a. 

etre xaí nedum 148 a. 
µισοχάλου ἀντιχρίστου 141 b. — 
μνημονενθεισῶν pro μνημηνευθέἑν- 

των 69 b. 
μοναρχία τριάδος 16 b. 
µονοχτήτωρ 31 a. 
povovouyl non solum € a, 162 6: 

sed valet solum 12. 
μόνου οὐχ non solum $1 a, GS b. 
µόνον δὲ dummodo 50 a. 
μόνως ὑπάρχει (θεός) 59 b. 
µόριον (xapóla) 162 a. 
μύθαις verbis 189 b. 
µυθοπλάσµασι TB a. 
μύθος ἀληθείας 148 a. 
μυριολέχτων 148 a. 





1849 


Ναίων 184 a. 

νάµατα τῆς χολυµθήθρας 80 a. 
νεαλογεῖν 100 a, tab a. 
νόνευχε «b νόηµα 5 b. 
γηφαλέως 141 b. 

νικηφόρους  ρος η! ο. 
νιχώσῃ τὸ µέτριον 98 b. 

νόας 148a 


νοθής fortasse pro νωθὴς 14 a. 
νομιχός jurisconsultus 21 a. 
νοµοµαθής 103 a, et 126 b. 
νουνεχία 157 a. 

νοῦν ἀεὶ θέοντα 83 a. 


εύγγνωμον 87 b. 
0 
"t) δ᾽ ἄν quidquid 85 b, 89 a. 
χος τῆς φράσεως 119 b. 
ὀ veloc 911 b. . 
οἶδεν polest 115 b. 


οἵδεν ἡ γραφή 165 a. 
οἰχειότητα πρὸς τὸν Θεόν 216 a. 
οἰχείωσις πρὸς τὸν Θεόν 54 b. 


ὁ οἰχονόμος πάντων 16] a. 

ὁ ἀοίδιμος Ἰωάννης 205 a. 

ὁ ἀνάξιος ἐγώ Abb. 

ὁ ἔννομος Παῦλος 4 a. 

οἱ ἔξω 30 a, et alibi. 

ofc ἐπῆλθεν 58 b. 

οἱ ἱεροφάνται 24 a. 

olxcia Χινήσει motu proprio 184 b. 
οἱ ὑπ' ἄλλου διοικούµενοι 191 a. 
οἰχονομῶν docens 186 b. 

οἷον ὡς 91 b. . 
οἰονείπως 64 b, 9 b. 

ὄλδος θεῖος 125 b. 

ὁλιχός 60 a. 

ὁλιχῶς 142 b. 

ὁμήλιξ 10 b. 

ὀμόθρονος 152 b. 

ὁμοιόλεχτα 114 b, 63 b. 
ὁμοιολέχτως ο] a. 

ὁμοιολεξίαι 51 a. 

ὁμοιοτρόπως 102 b, 129 b. 
ὁμλιούσιος 45 a. 

ὁμοίως ἡμῶν 119 a. 

ὁμολογία confessio fidei 415 a. 
ὁμονοητιχός 60 a. 

ὁμοούσιος 8 b, et alibi. 
ὁμοπάτριον 149 b. 

ὁμοφυὴς υἱός 71 a. 

οἱ ὄνειδοι 58 b. 

ὀνομαστεῖ 11 a, sed ὀνομαστί 90 b. 
ὁξυδρομήσας 191 b. 

ὅπη πίστεως 19 b. 

ὅπου γε xa εἰ 9 b. 

ὅπου μὲν... ὅπου δέ 101 b. 

ὅπως ποτ᾽ οὖν 164 b. 

ὁρισμοῖς διαφερόντων 96 a. 

ὁ πρόχριτος τῶν ἁποστόλων 130 a. 
ὅρον canonem 206 b. 

ὄρος determinatio 32 b. 

ὁ περὶ τὸ Bán:opa ὄρος 58 a. 

ὁ βαπτίσματος ὄρος 61 b. 

ὅσον πρὸς ἀσυνέτους 33 κ. 

ὅτον quatenus, pro &q' ὅσον 92 a. 
6v ἂν... ὃτ ἄν modo... modo 46a. 
ὅτι δήποτε 66 b. 

ὅτι µάλιστα 158 b, 180 b. 

ὅτι ὡς lanquam 69 a. 

oBPY πρὸς τὸ πρᾶγμα nihil ad rem 
οὐράνια τόγµατα 10 a. 

ó Ln ων τὰ, πάντα 148 b. 

ὁ φρὴν 15: a. 

ὁ φωτισμός 126 b. 


INDEX GRAECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 


ὅτῳ οὐχ ὕπεστιν κυθερνητιχῆς 90 
b. 

ὁ σύνδεσμος τῆς οὐσίας 88 a, 185 
b 


οὐδαμοῦ γραφῆς 78 b. 

οὐδὲν δὲ στον similiter 102 a. 

ὁ ὑμνολόγος 159 b. 

ὁ ὑμνφδός 162 a. 

οἱ πρὸς γένος 144 b. 

oU σθένει 75 a. 

οὐκ ἔτι 52 b, 202 a. 

οὐδὲν οἷον χωλύει 68 a, 189 b. 
οὐδεὶς φθόνος 98 b, 69 a. 

οὗ δἐον 53 a. 

οὐχ εἰς δέον 192 b. 176 b. 

οὐχ bv µέρει 90 b. 

οὐχ. ἐξιστάμενος τοῦ X. τ. λ. 50 b. 
οὐχ ὀχνοῦσιν nun verentur 61 a. 
οὐκ οἶδα εἰ μὴ 60 b. 

obvopa res 110 b. 

οὐρανοί 92 b. . 

ob pavol angeli 51 a. 

οὐρανοὶ οὐχ ipe pmo 87 a. 
οὑρανοπολίτας 181 a. 

οὐσιοῦν 6 b. 

οὐσίωσις 6 b. 

οὕτω deinde. 19 b. 

οὕτω fortasse pro οὗ τῳ 60 a. 
οὑτωσεί 60 a, et alibi, 

ox ἅπαξ nullo modo 159 b. 
ὀφθαλμοῦ ὄμματος 179 a. 

ὄχλον τῇ ἀχοῃ παρασχευάζειν 27 b. 


II 
Παχγιώσας τὸ ποσὺν τῶν ἡμερῶν 
195 b n 


mayxozvopuxóy 44 b. 

πάθηµα αἱρετικόν 174. 5. 

πάθος fi' οὖν ἁμαρτία 58 a. 

aióe; Μαχεδονίου 45 a. 

πάλαι xai πρόπαλαι 142 a. 

παμθασιλεύς 6 b. 

παμμεγεθέστατος 195 a. 

πάµπρωτος 149 b. 

παναγήραος 149 b. 

πάναγνος δόξα 91 a. 

παναλκὴς ἰσχύς 75 a. 

παναπείρατος 128 b. 

mavapxhe θεός 195 a. 

πανηγυρίζει pot τὸ βιθλίον 91 a. 

πᾶν δὲ τοὐναντίον 100 6. 

πανταρχἠς 91 b, 94 b. 

πανταχοῦ τῶν λόγων 205 b. 

πανταχοῦ τῆς ὑποθέσεως 88 b. 

παντεχνεῖ, πανοιχεῖ, παγγενεῖ xai 
παμφιλεῖ 92 b, 142 b. 

παντεξούσιος 13 0. 

παντεπἰσχοπος, παντεπήχοος 50 b. 

παντεφόρου 128 b. 

πάντη utique 59 b. 

παντί omnino 116 b. 

παντοδότῃ 81 b. 

πάντοθεν εἰς ἅπαν 10 a. 

πάντοτε 141 b. 

πάντως δὲ ὅτι χαὶ Ὅδῦτο 60b. 

παραθάλλειν εἰς πανηγύρεις 141 b. 

παραγγέλλω ἐπὶ τὴν µέμφιν 90 5. 

παράθεσιν ποιεῖσθαι {5 b. 

na paxop Ue produco 166 a. 

παραλλαξίαν 199 b. 

παραλλάττειν diversum. esse 17 a, 
et 153 a. 

παραλύτῳ 87 b. 

παραπέµπουσα ἐφ)᾽ ἑαυτήν 145 b. 

παωπλησίως τοῦ, X. τ. À. 19 a, 

05 b. 


παρατιτρώσχουσι 44 b. 
παρατρώὠσαντες 101 b, 114 a. 


1900 


παραντίκα το. τ. λ. δὲ a. 

πα η a. 
παρεκδάλλοντα 64 b. 

πάρεργον ποιῶν 27 a. 
παρεσχῆσθαι 81 a. 

παρήλθοσαν 92 b. 

rapfpntat τοῦ x, τ.λ. 12 a. 
παρΏχθαι creatum esse 162 a. 
παροιμία liber — Proverbiorum 


παροισθέντων 14 a. 

παροχαί 81 b. 

πάσχοντες ὅμοια τῶν κ. t. À. AD a. 

πειθανόν 52 5, et. alibi, 

πειθανουργία 68:a, 90 a. 

πειθανότητος ἐγγύς 174 b. 

πειραστιχῶς 21 a. 

πεποιθῄἠσει 483 a, 188 b, 

πεπονθότα σχεύη 124 b. 

περαιτέρω τῆς ἀχοῆς 98 b. 

περιγεγονότως 98 b. 

περιεργίας 202 a. 

περιοδία 125 b. 

περιοχἠν 211 b. 

περιστάσεσι 114 a. 

περιπέτεια 89 a. 

me puro fis 1471 b. 

περιποιεῖ 53 b. 

περί του pro περί τινος 170 a. 

περιφαέα 87 a. c 4128 5 

περιφερἠν pro περιφερἠς 128 b. 

a e καθ) ὃν πόχρισιν 85 a. 

πλαστουργηθείς 17 a. 

πλείονος ἔχεται θεολογίας 71 6. 

πλεονάζουσιν τοῖς, x. *. À. 1417 b. 

πλεονεκτήσει «nv χτίσιν 173 b. 

πλῆθος vis 1 b. 

πλημμελῶς ἀναστρεφόμενα 60 a. 

ipta τα 168 b. 

πλουσιολόγος 168 a. 

πνεύματα συγχειρουργούὺς 83 a. 

πνευματιχὴ γραφὴ 18 a. 

πνευµατοφὀρος 129 b. 

ποθέν 146 a. 

ποιεῖν τὴν πλήρωσιν supplere 71 b. 

ποικιλία 148 a. 

ποῖον ἔχει λόγον 85 a. 

πολυχυρανία mendose pro πολυχο;- 
avia, 116 b. 

πολυπόθητος 162 b. 

πολύωπα 99 a. 

πόνοισιν 45 b. 

ποσῶς 8 b. 

πρά jara πλέχειν 18 b. 

npa τωσαν βελτίω 69 a. 

πραὔπαθῶς 129 a. 

πρέσδεις angeli 92 a. 

πρεσθεύοντες δόγµα 51 a. 

πρεσθυτερεύει 14 a. 

πρεσθύτερον pristinum 114 b. 

πρὶν διαθρήσῃ τις £v καρδίᾳ 50 a. 

προάγονται ὑθρίζειν 1411 a. 

προαἰρεσις secia 18 a. 

προαιρουµένους 158 a. 

προανέταξεν 83 a. 

προθαθέστέερον 20 a. 

πρόθληµα 165 a. 

πρὸ βραχέος 161 b. 

προγενέστερος 14 a, 

προδυνάµενος 157 b. 

mpoépevor ἀπρόσηχα 11 b. 

προϊέμενος λόγους 111 5. 

προχατάρχεσθαι 50 b, 126 a. 

προµηθέστατον πάσχα 191 a, εἰ o. 

προµηθεστάτως 20 b. 

προνοητής 1680. — 

πρόοδος ἀγαθοῦ vou 51 a. 

πρόοδος processio 99 a, 214 b. 


4851 


προοισθῆναι 64 b, 85 b. 

πρὸ ὀλίγων στιχιδίων 56 6. 

προσδολὴ αἰσθήσεως 179 a. 

πρὸς δύναμιν ἀπομιμουμένη 21 b. 

προσεθίζηται 468 α. 

προσεπιτίκτω 35 b. 

πρὸς ἐπὶ τούτοις 125 b. 

προσηγορικῶς 108 a. 

προσοµιλήσαντες τῷ πνεύµατι 99 
a 


posopidaüveeg τῷ βαπτίσματι 195 


προστιθεῖσα τὴν ἀπὸ ἑαυτῆς ἀσφά- 
λειαν 51 b. . 

πρὸς τὸ εἶχον ἐχείνοις 8 b. 

προσφόρως προσφερόµενος 179 b. 

προσυφανθησόµενον 120 a. 

πρόσωπα τρία 19 b. 

πρότασις 168 a. 

πρὸ n πρακτέου 56 a. 

προχρόνιον ον 7 a. 

πρυτάνια οἱ αν 

πρωθυστέρους 182 a. 

πρωτίστη xal πρωτουργὸς φύσις 

α 


πρωτόκτιατος 209 a. 
πῶς γὰρ ἂν xaX ἐγχωρεῖ 119 a. 


Ρ 


Ῥέοντος πλήθουςθθα. 

ῥέουσαν µετάδοσιν 155 a. 

ῥέπει ταυτὶ πρὸς ποίηµα 31 6. 
ῥέπουαα πρὸς ἰχεσίαν 146 b. 
ῥῆμα θεοῦ Spiritus sanctus 68 a. 
ῥήμασιν αὐτοῖς 51 a. 

ῥητά textus Scripture 100 0. 
ῥήτορεύειν 170 a. 

ῥητῶς 102 b. 

ῥίπτειν ἐχ τοῦ παραδείσου 18 a. 


Σ 
Σαθρὸν νοῦν 147 b. 
σάρχωσις k^ 64 b. 
σεµνοπρεπἠς 21 b. 
snpévrpoo 121 b, 155 b. 
σθένας ἐστιν 189 b. 
σιτοδία 94 a. 
σχάλµη 68 b. 
σχότῳ χεκρατηµένα 57 b. 
GcU ἕνεχα per (e 444 b, 
σοφιστεία Ἴ0 b, 86 b. 
στενοῖς τὸν λόγον 148 b. 
στροφάλητι 150 b. 
svyxaá ασις Incarnatio 182 a, 


a 
συγχλώθεται 792 b. 

συγχριθῆΏναί uoc 38 b. 
συγκχριτιχῶς 162 b, 

συγχτητορίἰας 187 b. 

συλλήπτορα αὐτὸν ποιῆσομαι 179 


συλλογισμοὶ αἱρετιχῶν, πύλαι ἆδου 


συμβαῖνον consonum 64 a. 
συμόολήν symbolam, seu Symbolum 
Fidei 98 b. 
συμμµετρότερον 159 a. 
συμμιγία 145 6, 
συμπάθεια 192 a. 
συµπαθήσαντος 156 b. 
συμπαρομαρτεῖν 89 b. 
συµπλάσσειν 58 a. 
συµποιητής 86 a. 
συµπροεληλυθότως 53 b. 
9upU.oavés 6 a. 
συµφέρεται τούτοις 109 b. 
eup.ooátu 190 a. 
όνμφρασις contezius 96 b. 


INDEX GRJECITATIS IN LIBROS DE TRINITATE. 


συμφυᾶ 39 b. 

συνάγεται colligitur 70 b. 
συναίσθησις 159 a, 348 b, 165 5. 
συνάξεις 198 b. 
συναπογεννηθείς 58 a. 
συναριθµείησαν passive 12 a. 
συναρπακτιχῶς 57 a, 71 b. 
συνάρσεως 86 a. 


συνενδείχνυται 167 a. 
συνἑρεσθαι 162 a. 
συνέταξεν posuit 195 b. 
συνεχεῖς ὑποστάσεις 10 a. 
σν bu: 111 9M a. 
συν νως 199 α. 
Mica nd 58 a. 
σύνθαχον 155 a. 
συνθεότης 12 b. 
σὺν θεῷ φάναι 121 b. 
συνόλως 179 a. 
συνοψίσαντες 148 b. 
συνσώζω 117 b. 
nit rr: 59 b. 
συνῳδόν 125 a, 103 2. 
συρφετολογίας 191 a 
συστοιχία 106 b. 
σύστασις probalio 90 b. 
σφαλεραὶ ζητήσεις 45 b. 
σώζεσθαι conservari 159 a. 
σωτῆρα οὑρανοῦ xaX θαλάσσης 98 
a 


σωφρονισµός 55 6. 
T 


τὰ Υραφία 104 b, 108 b. 112 a, 

τὰ δεύτερα παύει τὰ πρόσθεν 162 b. 

τὰ διαθεθληµένα 154 b. 

τὰ ἐπιόντα 167 b. 

τὰ ἐπίσημα 58 a. 

τὰ ἰσχυρά υἶγεε 32 a. 

τὰ χάλλη 148 b. 

τὰ λά 116 0. 

τὰ λόγια 55 a. μέ 31 b 

τὰ ox χεχ να . 

τὰ Porte 18 65 a. 

τὰ τναμϕότερα plura quam duo 
A1 a 


τὰ τῆς ὕλης ῥεύματα 15 a. 

τὰ χρησθέντα M a. 

ταῖς παρ' pev συνουσίἰαις 140 b. 

τἀληθοῦς 54 a. 

ταμιευοµένοις 162 b. 

ταρταραίους μυχούς 142 a. 

τὰς τρεῖς ἓν μιᾷ συντείνειν θεότη- 
τι $0 b. 


τὰς χεῖρας ὑπτίας ἀντιθείς 5 a. 
ταύτῃ hoc modo 185 a. 
ταντηνεί 165a. 
ταυτοεπεῖν 148 a. 
Σαυτότης concordia 51 a. 
τεθεωρηµένως 26 b. 
velve cic 02 b. 
τέλος tandem 145 & 
ᾖδε in hac vita 48 b, 205 a. 
? εὐδοχήσει 86 a. 
τῇ συνεχείᾳ continuo usu 7 a. 
την ἄλλως (mendose) 90 a. 
τὴν ἀρχήν omnino 109 a, 188 5. 
€ σοφῆς ἑνανθρωπήσεως 159 5. 


τιθέαµεν 10 b. 

τίθεσθαι φροντίδα 74 b. 
τληπαθέστατος 174 a. 

τμητιχός 65 a. 

τό Vretundans) 117 a. 

τὸ λο χάλλος 69 a. | 

τ τοῦ ἐπιμνησθῆναι 18 b. 
τὸ ο aivos 19 a. " 


τὸ διαρχές 4194 b. 164 b. 
τὸ δι ἀφθονίαν 89 b. 

τὸ ἑνιαῖον 62 A 

τὸ εὔγνωμον 24 «. 

τὸ θεῖκὺν βῆμα 71 a. 

τὸ θεῖον 6 b, 14 a, 41 b. 
τὸ θεῖον χρίσμα 51 b. 
τὸ ἰδιχόν P a. 


τὸ Deo 87 a. 


' *6 χαθ) ὅλου 904 b. 


τὸ χαίριον 204 b. 

τὸ χινούμενον 90 a, $6 a, 96 a, 
121 b. 

τὸ χοινόν 189 b. 

τὸ χοσµητικόν 85 a. 

τὸ λεγόμενον 70 a, 71 b. 

τὸ µείζω 16 a etb, εἰ 17 a, 141 b. 

τὸ παντάπασιν 69 a. 

τὸ παράπαν 18 a, 140 a. 

τὸ πρώτιστα 15 5. 

τὸ σύμπαν 175 b. 

τὸ συμπραχτιχόν 90 b. 

τὸ συνόλον 207 a. 

τὸ τηνιχαῦτα 115 b. 

τὸ φλεγμαῖνον 129 a. 

τὸ χρησμῳδηθέν 44 b. 

τοιαυτα ἅττα 101 a. 

v δν νόμο 2 E 

τὸν νον . 

τὸν ντο πύπτην 194 6. 

τὸν ῥύπον 115 b. 

τοπιχῶς 131 a, 168 b. 

τοσοῦτοι ὅσον 83 b. 

τόσῳ 125 a. 

τοῦ λοιποῦ deinceps 108 b. 

τοῦ λόγου βαθύνοντος 3 a. 

τοὺς ὑποφήτας 34 b. 

τοῦτο 6h τὸ τοῦ λόγου αἱ aiunt 158 


a. 
τοῦτο μὲν... τοῦτο δέ 30 a. 

τρέχει fluit 196 a. 

τριαδιχῶς 51 a. 

τριπόθητος 498 b, 191 a. 
τρισαγιολογεῖν 58 b. 

Συποῦντας fortasse τοῦ πάντας 101 


τύπτειν τὸν ἀέρα 99 b. 
τυχόν exempli gratia 1 a. 
τῷ ἆδῃ poat μον 194 a. 
τῷ ἀπιστάνοντι 27 a. 

τῷ κοσµήσαντι τὰ ποιῆµατα 89 b. 
T" λόγφ αὐτῶν eorum rationi 1i 


τῷ ῥήματι ezpresse Ἴδ a. 
τῷ φαινομένῳ 10€ «, 211 6. 


Y 


Υἱικῶς 55 a. 

νἱοθετεῖν 153 b. 

νἱοπατέρα 181 b. 

ὑπαλλαγὴν λέξεων 199 a. 
ὑπαλλάζασα βίον 178 b. 

ὑπάρξη τὸ πλὲῖν 4144 b. 

ora oxet ἁἀγαθότης Spiritus sanctus 


a. 
Ümetov δέ µε 146 a. 
ὑπενόστησεν 191 b. 
ὑπεραιωνίως 67 b. 
ὑπεράναρχος 15 a. 
ὑπερανέχων 113 b. 
ὑπεράνθρωπον 174 b. 
ὑπεραποθανεῖν 35 b. 
ὑπερασώματος 15 b. 
ὑπεράχρονος θα. 
Se peer pta: 10 a. 
ὑπερχόσμιον ἀγαθόν 19 a. 
ὑπερπαμφαές 99 b. 
ὑπερτεροῦν 4Δὲ a. 


4853 

ὁπὲρ τὸ πλέον 9 ο. 
ὑπὲρ τὸ πολύ ὅθ b. 
ὑπὲρ τοῦ εὖ 92 a. 


Ὀπεστι τυχεῖν 90 a. φέρει 115 b. 


ὑπῆν 168 b. φέρεται ἐν ᾧ 151 a. 
ὑπὸ πόδας τῆς Τριάδος 50 b. Á ed 
ὑπὸ χρόνον ὃν 1 b. φησίν (redundat) 75 b, 119 01810. 


ὑποθεθηχότως 71 b. 


ὑπογραμμῶς τοῦ δεσπότου 19 b. 
ὑπόθεσις ἀντιλογίας 145 b. 
ὑπόθεαις historia 199 a, ei b. 
ὑποθέσεων xat ὑποστάσεων µοχθη- 


φοιτεύει 148 b. 
φοιτιχἠν 140 b. 
φράσις 111 a, b. 


INDEX ANALYTICUS IN LIBROS DE TRINITATE. 


ϕΦ 
Φάσεις δεσποτιχαί 95 b. 
φασίν pro φησίν 108 b. 


φησίν perinde quasi dicat 7 a. 
ὑποδιθαξόμενος 99 a. φιλαπεχθήµονας 183 a. 
φιλοψύχου Θεοῦ 126 a. 


1566 


σµῳδία 57 b. 
ADU utendum 110 b. 


χριστότης 128 6, et 150 b. 
χνδαιότης 160 b. 
χωρίον textus Scripture 89 b, 105 b. 


φἐρουσαν dicentem 204 a. v 


Ψευδοδοξία 24 b. 
ψευδοπρεσθύτης 21 b. 
ευσθεῖς passive 150 b. 
φίζονται Χχτιστάς 12 a. 
ov παρέχειν ὦθ a. 
ἰλῇ Evvola τρέχοντα 210 b. 


pov 98a. ενερηµίαν 221 a. υχοδλαθώς 99 b. 
ὑποχαθήμενοι πάθεσιν ὑλιχοῖς 154 Φροντίδα, ποιεῖσθαι 108 a. χοδότης 178 a. 

a. φυσιζώου 79 b. | Ψυχοφθόρου 220 5. 
ὑποχαταθὰς λέγει 149 b, φωναί textus Scripture 100 a, 77 ü 
ὑποχατερχόμενος 39 b. b, 85 b. Ωδέ πη 125 a. 
ὑπολήψεσι θεῖκαῖς 115 b. φῶς τὸ Πνεῦμα 128 a. ὧδί 10 a, 85 b 
ὑπομένοντα στερεΐται ζωῆς λα. «φωταγωγία 125 a. ὧδί πως 100 P 


ὑποσπανίζει σοι τὰ δωρήματα[0Φ b. 
ὑποστατοῦ 150 a. 

ὑποστήσας πάντα Κύριος 168a. 
ὑποτοπάζειν 153 a. 

ὑπόχρεοι pro ὑπόχρεῳ 90 b. 
ὑστερομέσως 908 a. 
ὑσπαροπρώτως 42 b. 

9€' ἓν ὄντες 130 a. 

ὕφεσιν ἔχον 53 b. 
ὑψηλονουστότατος 159 b. 


165 v. 


φώτισμα baptismus 71 b. 
φώτισμα ἀπελαύνει δαίµονας 51 a. 
φωτισμὸς ἀνίσχει 91 b. 


Χαράγματα τὰ καθολικά 119 b, 
χάριν τῶν, x. cv. à. 202 a. 


χηρεύοντες πίστεως 204 b. 
χρῆσαντα 54 a, 86 a. 


ijv e μειώσει T8 a. o 
ὥρα ot μέγα οἴεσθαι, Χο 'ὃ, 
E 


«cavyel 10 b. 

ὡσαννά 192 a. 

ὡς αὕτως 10 b, et alibi. 
ὡσαύτως xal χατὰ ταυτά 50 a. 
ὡς ἐγχωροῦντος 12. a. 

ὡς ἐπίπαν 25a, 211 b. 

ὡς ἐπομένου, x. τ.λ. 89 b. 








INDEX. ANALYTICUS 
IN LIBROS DE TRINITATE. 


Numeri Romani spectant ad litleras numerales inter uncos in. Prolegomenis positas que paginas Pre(ationis 
Mingarelli repraesentant ; numeri Arabici Lectorem ad ciffras crassiores revocant in textu expressas. Littera u 


notas designat. 


Α 


Αυτα] sinus, 425, not. 

Aecusatores Didymi, xxxiv, XiXVIM, XXXIX, των, XLV, 
τον XLIX, Litt, LVH, LX. 

Adami salus, 45 n. 499. 

Additamenta in exemplaribus Bibliorum a Didymo ad- 
hibitis, 101 π., 121 n., 145 n., 149 n., 288 n., 935 n., 538 
Π., 402 n., 405 n., n., 504 xvi. 

'Awivase, Deus, 215 n. 

/Eones. Fortasse angelorum ordo, 1355 n., rn. 

Aetii bzreticí verba atfert Didymus, 3521, xxxn, 

Agnitionis dies, 20. 

A. Scriptum pro ,, 8 n., 97 n., 264 n. 

Αἴωλος, 157 n. 

Alanus citatur, 445 n. 

Albertinus hzreticus e Calvini grege refellitnr, 154 n. 

Alexandris plures erant ethnici, Didymi state, 416 n. 

Alexandrins voces, 268 n. xvi. Alexandrins Ecclesim 
consuetudo, 216 n., 598 n. 

Alexandrini Catechistse, 504 n. xix. Alexandrinus fuit 
Didymus, xvi. Alexandrinus codex Bibliorum cítatur, 
291 n., 587 n. $89 n., 399 n., xvit, xvi 

Alleguricis explicationibus quando utatur Didymus, 


XXVI. 

Ambrosius (S.) ex Didymo aliqua mutuatus est, 47 n., 
$1 n., 176 n., 255 n., 215 n., 948 n., 591 n., 978 n., 428 
Ν. xv, citatur, 80 n., 568 n. 

Ακεγίς Deus, $9 n., 112 n., 575 n. xxxii. 

Αμεγέης. i Longino usítata, xxxiv. 

n. 

'AvaSi6«xa Quid valeat, 362 n. . 

Anastasius (S.) Sinsita cum Didymo similia scribit, 486. 

Angeli corporibus prsditi juxta aliquos, 155 m., 467, ει. 
Carnis expertes, 168 n. ἆχρονοι, 594 n. 

Anima impalibilis, 5i π. Animarum prseasistentia, 
γεν. 


Anna Comnena citatur, 232. 

Annales Camaldulenses citantur, 126. 

Anonymi verba affert, 354. 

Anonymorum auctorum versus citst,81 n.,105, 150,166, 
168, 209, 255, 259, 260, 256, 510, 522, 325, 524, 527, 551, 
550, 331, 358, 383, 586, 595, 396, 402, 401, 422, 129, 454. 

Antichrisd adventus vicinus, 506 n., 466. 

^Avslleoe duplici sensu, 170 n. 

Apatheia, 7/0 n., 514 n. xLv. 

Apocalypsis, 17 n. 

"Axoxieie, oO D. 

Apocrypha citat, 294 n. xxvi et seq. 

Apollinarii error, 560 n. . NEN 

Apostaue titulum qui Juliano tribui nollent, ridendi, 

n 


Apostoli nomen latius sumptum, 155 n., 168 n., tribu- 
tum S. Stepbano, 


'À. 3 n. 

Aqua viva dicitur Spiritus sanctus, 177 n. 
Aquils translationem citat, $49. 

Arati versus, $82 n. 

Arbasax, . 

Archa Noe typus Ecclesie, 265 n. 

Arcaní disciplina, 598 n. 

'Agri Variis modis accipitur, $54. 

τὴν depo. Aliqui non recte verterunt, 256 n. 
*Acresiryas dicitur Filius, 185 n. 

Ariaui carnem Christi inanimatam dicebant, 596 n., 421. 

Ssepius a Didymo confatati, xn. 
Aristidem imitari videtur, 546 n. . . 
Aristoteles citatur,514 n., 554. Aristotelicse philosophia 
innitebatur Eunomius, 151 n. . 

Arouetus (Franciscus). Vide Voluerii, etc. 
Articulos notat, 12 n. 

Asyndeta, 25 n. 

Atheus, 2 n. 

Atticismi nonnulli, 10 n. 


1855 INDEX ANALYTICUS IN LIBROS DE TRINITATE. 1856 


Auctores a Didymo citati, 469. : 
Augustinus (S.) Origeniana locutione usus esl xix. 


Αὖρα, '1 n. 

Aurelius (M.)citatur, 154 n., 508 n. 
Authenticus baptismus, 2,2 n. 

Λὐτοκάτωφ nOn satis recte dicitur Deus, 322 m. 


ἆχρονος, n. 

B 

Bandibius cilatur, Lx. 

Baptismi materja, 455. Typi, 261 et seqq. C»remonia, 
456. Tempus, 468. Baptismus quando inutilis, 254 m. 
Quando administratus, 275, n. Hsereticorum validus, 278 
si. Invalide collatus, 279 n. Non est iterandus, 455. 

Baptizatis S. Eucbaristía collata, 468. 

Baruchi librum Jeremiz tribuit, 524 n , 454. 

Basilio perperam afflicta epistola inedita, 122 n. Basi- 
lium citat, 406, 471. Basilium allocutus est fortasse Di- 
dymus, 406 n. 

Basnagius Didymi locum corrumpit, xzxv, xcvur, Cita- 
tur, 47 ῃ., 35] n., 425 n. xxxiv, 1ix. V idevocem Accusatores. 

Beaiifica vísione an fruantur modo sancti juxta Didy- 
mum, xxIivil. 

Benedicere, id est laudare, 97 n. 

Bethsaida quid sit, 272 n. 

Biblia sacra olim Christiani memoris mandabant, xxv. 

Boulangeri inscitia notatur, 268 n. 


C 


Cadonieus citatur, 425 n. 

Czecitas a Didymo dissimulata, 238 n., 518 n. 

Καθ ixet, id est absolute, 129 n. 

Catecheses Alexandrise quando haberentur, $05. 

Catechista fuit Didymus, xvii. 

Capitulum quid sit, 12 n., 74 n., 83 n., 152 n., 521 n. 

Cephas a Paulo reprehensus, 168 n. 

Catens plures citantur, 490. 

Cbrisma benedictum, 274 n., 279 n., 279 n. 

Rte eL χρησιός ion Taro. promiscue accipiuntor, 359 x. 

Chrysostomo tributum symbolum, 50 n. 

Cilatur sepe sensos, non verba Scripturz, 9 m. 

Circumánsessio divinarum personarum, 434m.  - 

Codex Passioneianus, 1 n., 264 n., 501 n., 455, 498. 

Codex ms. libri Didymi de Spiritu sancto Bononie apud 
Yos asservatus, not. ad pagg. 6, 50, 52, 54, 55, 64, 69, 
116, 117, 118, 125, 121, 135, 156, 151, 145, 149, 150, 
152, 156, 160, 161, 161, 165, 169, 170, 175, 174, 180, 181, 
155, 181, 205, 207, 230, 222, 225, 228, 229, 231, ; 
253, 214, 252, 259, 271, 254, 286, 288, 298, 530, 371, 374, 
414, 426, 427, 425, 45U, 491, 452, 455, 4355, 456, 458, 
442, £15, 497, xxx, x1vi. 

Codex alius ms. Latínus bibliothecs S. Salvatoris Bo- 
nonis, Lx. 

Codex Gtzcus ms. bibliothecs S. Salvatoris Bononism, 
136, 246 n., 549 n. 

Codex ms. biblioth. S. Marci Venetiarum, 228n., 266 n., 
218 n., 416 n., xxvn, xxvin, 485, xLvi. 

Codex vetustissimus nostrz bibliothecz continens La- 
ctantii Institutiones, 264, n., 301 n. 

Codex Bibliorum Hebraicus ms. ac pervetustus biblio- 
theca nostra, 380. 

Codices Naniani, 567 n., 399 n., xt, 488 et seqq., 490, 
XLV, LI, Lil. 

Codex Latinus ms. bibliothec: VeneUe sanctorum Joan- 
nis et Pauli, 495, 497. 

Codex Theodosianus citatur, 221 n. 

Colli inanimati, 97 n. xrvin. 

Coeclorum nomiue angeli denotantur, 114 n. 

Confirmationis sacramentum, 115 1. 251 n., 274 n., 406. 
Ejus minister, 219. 

Corporis a carne distinctio Li. 

Κτίοτης, DOD κτιστής, 31 fn. 

Κυρία ἡμίρα, 904 ft. 

Cyrie eleeson, 338 m. . 

Cyrillus (S.) Alexandrinus versus a Didymo citatos ci- 
tat, 105 n. Ei perperam tributum hoc opus, 455, 498. Deum 
Y0C3L ἁμιχίδ, 59 n. Didymum imitatus est xvi, 480. 


D 


D:emonis conversio perperam intellecta a Basnagio, xxxv. 

Damnstusne fuerit Didymus a quinta synodo, Lx. 

Danielis translatio a LXX viris facta, 259 n. 

David Grzece ass, "1 n. Ejus nominis ridicula derivatlo 
allata a Boulangero, 968 n. 

Deiparse nomen a Didyme adhibitum, 94 n. 

Delphi, 55. 

Bemophi!us citatur, 162 n. 

Desiderata, id est Eucharistia, 280 n., 398, 


Dextera Dei quid significet, 15 n. 

Diaboli nomen duobus modis adhibetur, 118, n. 

Διακονιῖσθαι, legationem obire, 155 m., 199 n. 

biagoras erat Melius, 320 n. Ejus fragmentum, 596. 

Didymus an Hebraicse linguas peritus, 47 n. Ejus liber 
De Sp. sancto, 425 n. Vide vocem Codex, etc. Digressio- 
nes amat, xxxi. Dubitanter loquitur, ibidem. 

Dominicus Diodatus citatur, 235n. 

Dionysius Periegetes citatur, 191 n. 

Dorologia, 67 n., 250 n., 528 n. A: S. Damaso non ia- 
vecta, 250 n. 

Draconis nomine denotatur díabolus, 257 n. 


E 

1x3or4 quid valeat, 554 n. 

Ecciesiastici librum citat, 454. 

Eyed», et ne. et ἔχρην, 971 n. 

Flamite, 251 n. 

Eloquens an sit Didymus, xxix. 

ἠμκαθής quid valeat, 129 n., x1vi. . 

Enarrationes Didymi in Epistolas catholicas mendis re- 
fert, xxxix. Latinus earum interpres aliqua de suo addi- 
disse videtur, 169 n. Emendatur, xxxix, Lu, Lut 

ἄννομος Paulus, 2 n. 

Ἀντυγχάνευ, 409. . 

Ephemeris litteraria Europse, 55n., 69 n., δὲ n., 1012 n., 
XXXIV. 

Epipbanium forsitan imitatur Didymus, 338 n. Is citatur, 
8i 1 


i. 

Epistola secunda Petri, 21 n. Quid de ea senserit Didy- 
mus, LIX. 

Esdrae librum tertium citat, 294 x. - 

Ethnici auctores sepe 4 Patribus citantor, 299 x. Et 3 
Didymo, xxxu. 

Evagrii Scholastici verba non fideliter versa, tx. 

Kucharistis sacrificium, 67 n., 179 n., 201 n., 508 n., 
597, 598. Ejus quotidiana celebratio, $98. 

Εὔμωτος, 418 n. 

Eunomius vivebat cum hasc dictabat Didymus, 151 n. 

Euripidis versus, 519.* . 

Eutychianos in antecessum refellit, 567. 

ξαλλάττεν Vox notanda , 29. 

É£éJusy Didymi, 498. 

Externi auctores, 69 n. 

E xucontii, 19 n. 

: F 

Falcifer dicitur Zacharias propheta, 251. 

Febronius notatur, 92, 126, 175, 252. . 

Filii, id est discipuli, 105 n. Filiopaternitas, 382 n. Fi- 
lios genuit Didymus, 412, xix et segq. Fitius Didymi lihe- 
torius, 519 n., 473. 

Φύσις pro persona, 212 n. 

Fragmenta Didymi inedita, 928 n., 277 n., 218n.,55: Ν., 
ΣΧΧΝΗ, XXXVIIf, XXXIX. « 

Frigidiuscula quzedam habet, xxvit. 


G 
Tewá, γέννησι;, CU viveow, 20. . 
Εένισις, 992 Π., 431. Genesis liber quomodo inscriptus 
apud Alexandrinos, xvtt. 
Γέννημα tion dicitur Filius, 45 n. 
Glorificatio juxta haereticos, 221 n. 
Glossarum in Exodum auctor, 45 n. 
Glycas citatur xr. 
Golgotba in medio Lerra, 55 n^, xxxiv. 
Greca lingua an apostolis vernacula, 285 n. 
Grsecos, id est ethnicos refellit, 416. 
iS rammatici Graci dissident, 150 n., 205 n., 2331 n.,22. n., 
Rn. 
Γραφεία quid sint, 515 m. 
Gratis Christi necessitas, 167 n., xum. 
Gravina citatur, 275 n. 
Gregorium Nazianzenum videtur imitari, " n. 
o Gregorii Thaumaturgi fragmentum ineditum, ll5., 
n. 


H 


Ji, id est aut sine accentu, 2 n. 

Heretici a Didymo confutati, 470. 

Heretici cujusdam verba, 190 n., 127 n., 115 π., 39. 

Hseretici Scripturas corruperunt, 247, 219 n. 

Hebraicas voces affert, 5495. 

Hermes. V ide Mercurius. uu 
,oliesyehius, 210 n. Hesychü Inferpretatio in. Psalnzs, 

9 m. 

Hierax citatur, 162 n. 

Hieronymus Didymum imitatur, not. ad pagg. 98, 171, 
255, 591, 428, 418, 268, 270, 211, 311, xv. 


4857 


Hispania Grece Σκανία, 136 n. Hispaporum traditio de 
eacobi praedicatione, 126 n., 469. 

Homerus citatur, 69 n.,'205 n., 285 n. 

Homceeusius, aut homceousius, 105 n. 

Homousius, 25 x. 

Hosanna quid valeat, 400 n. Quomodo vertatur a 'Theo- 
doro Prodromo, et a Possino , ibidem. u 

Hymnus trium puerorum 100 n., 454. Hymnus Gloria tn 
excelsis Didymo vetustior, 367 n. 

Hypostases 15 n. 


Ignis inferni, 249 n. 

]lluminatio quid sit, 21 n., 256 n. 

Imago Dei an amissa post peccatum, 255 n. 

1 fmpar numerus, 268 n. De illo scripsit Didymus, e! 

alii, xiv. . 

Imperatoribus ethnicis atque hsereticis quando resisten- 
dum sit, 284 n. 

Incapabilis quid sit, 19 n. 

Indie nomen quid valeat, 156n 

Inferni supplicia seterna, 249, ω. 

Ingeneratio, vox ab Eunomianis adhibita, 72 n. 

Intercessio sanctorum, 202. 

Iota subscriptum omittitur, 1 n. 

]renzei fragmentum ineditum, 966 n. Aliud ejusuem 
auctius, ibidem. Locus explicatus, 126. 

Isaaci (S.) Syri (ragmentum ineditum, συν. 

]sidorus (S.) Pelusiuta Didymo scripsit, xxi, 477. 


j 


Jacquierus nominatur, 54. Vide Ephemeris. 

Jaculatoriz preces, 288 n. 

Jeremis, Jerusalem, etc., nomina, 80 n. 

Joannes Euchaitensis, 154 n. 

Joannes apostolus quo senso major Joanne Baptista, 
385. Joannis locus explicatur, 562 n. Joannes Chrysosto- 
.nu$ citatur, 393 n. 

Judas olim bonus fuit, xxxv. 

Julianus Apostala dicendus, 89 n. Laudatus a Voltserio, 
38l 


Junius non satis recte vertit quedam, 554 n. 
Justinianus imperator Didymum non memorat Lx. 


L 


Lactantius dubitat, an aliud sit animus, aliud anima xut. 

Lamius laudatur, 245 n. 

Latinas voces affert Didymus, 18. 

Lectiones qeculiares textuum biblicorum, xxvi, 7, 6, 
£7 n., 27 n., 91 n. 

Libanius Didymum memorst, xxt. 

Libri De Spiritu sancto locus emendatur, 145 n., 16*. 
Vide Codex, etie. Eum citst Didymus, x. Libros hosce me- 
morant plures, xir, 481, 485, 492. 

Liturgiss verbis uti videtur, 567 η. 

Aéro, pro textu, 4 t. Vide Sermo. Αόγος et Βιδλίον uliquap- 
tulum differunt, ΧΙ. 

Longinus Paulum apostolum laudat, Xxx. Voce ἀμεγίθης 
utitur, xxxiv. 

Lucas Á in Actis citat Evangelium suum, 414. 

Lucas Tudensis citatur, 648 n. 


M 


Macedoniani nonnulli Spiritum sanctum non subsisten 
tem dicebant, 54 n. Dicebant Filium non esse creaturam, 


n. 

Macedonius de Filio recte sensit, 105 n. Redargutus est 
quod Pauli locum perperam legeret, 180 n. Refellitur, 
44 


Manassis orationem citat Didymus, 3990 m., {91 n., et 
S. Thomas, 399 n. 

Manichai plures erant Alexandrie, 419 n. Didymus eos 
r.emorat, 385, 388, 596, 449. 

Marathonii ordinatio, 227 n. 

Marcelli Ancyranl hzresis, 94 n. 

Marcus Marinus citatur, 79 n., 220 n. 

Maria Deipara, 497. Et semper virgo, 84 n., 549 n., 457. 

Martyria, 200 n. 

Martorellius laudatur, 76 n., 520, n. 

Mattei (Xaverius) laudatur, 365 n. 

Maximus (S.) defenditur, xxxvi. 

Ἠέγιῖος aliquo sensu Deo fortasse tribuit Didymus, 115. 

Melaniam seniorem Origenismo a Didymo imbutem di- 
eit Baronius, tv. 

Memoris vitio labitur Didymus not., ad 4 9, 49, 63, 
151, 160, 164, 229, 245, 545, 344, 562, 568, 502, 108, 412, 
415, M7, xxv. 

Mercurius Trismegistus citatur, 150 n., 501 n. 

Mich»elium, 200 n. 


INDEX ANALYTICUS IN LIBROS DE ΤΗ/ΝΙΤΑΤΕ. 


1858 


Montanistas memorat, 582, 588, 409, 445. Eorum sccia 
duz, 319 n., 3582 n. 

Montanus idoli sacerdos, 449. Nempe Cybeles, ibid. not. 
Refellitur, 441. 
1íMorientium postrema verba : In manus tuas, etc., 

n. 
Mulieres libros scribere non debent, 466. 
Muszus quo sensu fiiius Orphei, 1035 s. 


N 


Naniani codices citantur, not. ad pagg. 115, 156, 158, 
151, 349. Vide Codices. 

Natura, id est vere, 212 n., 251 n. 

Nestoriana hzxresis ín antecessum confutata, 556, 

. Nicephorus Callistus Evagrium scholasticum alicubi ex- 
scribit, Lv1. 

Nili fluenta plena optat, xviri, $08 n. 

Νομίζειν Θιόν, 922 n. 

No:atus, 93 n. 

Nuptis Veteris Testamenti tempore non malz, vii, 


ο 


Ocellus Lucanus citatur, 87 n., 185 n. 

Oinnipotentía Dei, 20 n. 

Opus certum refellit, 12 2., 14 n. 

Οὐρανοδόστας, VOX mendosa, 201 n. 

Oraculí versus, 500 n. 

Orantes Christiani quo corporis habitu forent, 505 n., 
468. Ad Orientem convertebantur , 528 n. 

Oratoria, 200 n. 

Origenes accusatus, not. ad pagg. 50, 81, 96, 151, 181, 
248, 591. Citatur, 76 n., 115. Origenianz locutiones apud 
Didymem, xxiv. 

Origenismi accusati sunt plures Patres, Liv. Origeni- 
smus, not. ad pagg. 87, 114, 151, 181, 3914, 157, 105, 
248, 514, 341, Liv. 

Orphei versus, 301. 

Osanna. V ide Hosanna. 

Ovidil versus, 89 n. 


Pantaleon diaconus cítatur, zi. 
Paracletus dicitur et Filius, et Spirilus sanctus, 59. 
Παράχειν, wapasonizuy, xapagiouv, id est producere, 4n.,19, 81. 
Pascha, id est Eucharistia, 280 n., 598 µ. Ejus quoti- 
diana celebratio, 598. 
Passibilis quid valeat, x1vi 
rléto;, id est peccatum, xrvi. 
Pauli locus falsatus, 80 n. 
Peccatum originale, 257 n. Admissum a Didymo, xiv. 
Pelagiarius non fuit Didymus, 11 n., Σι. 
με erfecti numeri, 268 n. Períectum sensu Montanístico, 


Περιστιά Valet DCCCT, 264 n., 466. 

Petavius laudatur, 259 n. 

Petri primatus, 86 n., 92 n., 251 n., 455. 

Phavorinus citatur, 205 n. . 

Photius Didymi non meminit {η Bibliotheca, xxxm. 

Pindari versum fortasse citat, 520 n. Eum citat, 322. 

Piscina quid sit, 156 n. 

Piscis quo 861181 dictus Christus, 156 n. 

Plato citatur, 58 n., 351. Platonica locutió, 79 n. Plato- 
nem comicum citat, 501. 

Πνοή Latine quomodo vertatur a Tertulliano, 127 n. 

Poetis operam dedit Didymus, xxu. Eos citat. Fide 
AÁnonymorum, etc. 

Pollucis locus uon recte forsitan translatus, 133 n.. 213 
π. lilustratur, 1412 n., 565 n., 590 n. Ejus vox a Kuhnio 
einendata, 145 n., 157 n..Citatur, 235 n., 292 n., 3522 n., 
96 n., 418 n. 

Porphyrius citatur, 503, 527 n. 

Possinus citatur, 120 n., 400 n. 

Principalis quid sit, 125 n. 

" w 951 n. 

Probaticz piscinz historiam citat, 451. 

Processio Spiritus sancti 4 Patre, et a Filio, 252», 
460, xri. . 

Profanos auctores cur citent Patres, 69 n. 

Συνωρίς, 200 n. 

Prophetam quo sensu neget esse Saiomonem, 358 n. 

Proposita quid sint, 308 n. 

Proverbium, hoe est liber Proverblorum, 535 n. Pro- 
verbia, not. ad pp. 146, 157, 191, 221, 257. 

Prudentius citatur, 575 n. 


Resurrectio. De illa male senserunt Origenist», χωκ. 
Recte Didymus, t. 
Ritualis liber Cophtorum, 328 n. 


4959 


S 

Sabbati etymon, 268 n. 

Sabbatiíus nominatur, 95 n. 

Sabeilius memoratur, 409 n. 

Sacerdotes plures baptisma simul conferentes, 250 n. 

Szcula. V ide /Eones. 

Salomon Parcmiíastes, 558. 

Sancti, id est scriptores sacri, 64 n., 172 n. 

Saneti in altera vita sentiunt qua in hoc mundo contín- 

unt, 354. 
S Sanctos Veteris Testamenti sanctis Novi squat Didy- 
mus, Lvtit. Sanctus vocatus est ab Hieronymo Didymus, Lx, 
, csaplentis liber citatur, 28 n., 454. Salomoni tribuitur, 
n. 


Sarepta, 66 n. 

Scaliger (Julius Casar) citatur, 520 n. 

Scriptores sacri Spiritu sancto inspirante scripsere, 450. 

Scriptur: loca confusa inter se, 587  n., 587 n., 588 n., 
589 n. Scripturam quomodo alleget Didymus, 467. 

Scrutari quíd valeat, 457. 

Semipelagiana locutio, 270 n. 

Septenarius quo sensu perfectus, 268 n. De illo scripse- 
runt plures, n. 

Septuaginta Interpretum versionis tres editiones, xvit. 

Sermo, id est textus, 56 n., 554 n. 

Sibyliinus versus a Didymo citatur, 257, 500 n. 

Simplices dicebantur Catholici ab Origenisus, ct. 

Soluca nonnulla apud Didymum, XXX. 

Σοφιστεία VOX inelegans, 45 n. 

Sophoclem citat, 958. 

Spirltalis quid valeat, 252 n., 277 n. 

Spiritus ab anima diversus, xr. 

Spiritus sanctos quo sensu dicitur Filii Spiritus, 118 n. 
Dicitur Sermo Dei, 110 n. Et sapientia, 185 n. Et manens 
apud Filium, xcu. 

Stanni proprietas, 271 n. | 

Steuchus citatur, 457, 501 n., 502 n. 

Susanne historiam Danieli tribuit Didymus, 259 n. 

Synaxes, 280 n., 308 n. 

Synesius citatur, 522, n. 


T 
Θειότης 6L θιότης, 9241 n. 
Templa soli Deo eriguntur, non angelis, non sanctis, 
300 n. Eorum nomina plures, 201 n. 


eum, 


ORDO RERUM 


Tempus a Deo faetum, 17 n. 

Tempora verborum curiosius expensa, 21 n. 

Tertullianus Grece scripsit de baptismo, 365 n. Ipsum 
imitatur Didymus, 151 n., n. 
qi Lextus Scripture quot modis Grece dicatur, 6 », 

n. 
Theodoretus quo sensu negaverit Spiritum sametam 
esse ex Filio, aut per Filium, 118 n. 

Theodorus Antidensis, 567 n. 

Theodorus Prodromus, 400 n. 

Theon Alexandrinus Orpheum, ac Mercurium Trisme- 
gistum publice interpretabatur Didymi tempore, 301, 
XXXI. 

Theopbilus Antecessor, 117 n., 128 n., 200 η. 

Tbomas ais! Aquinss. Contra eum scripsit Μα σης 
Qusestor, n. 

Timor servilis a Didymo laudatur, xxxvi, xxxix 

Tituli capitum an Didymo tribuendi, xn. 

Tobis librum allegat, 569. 

Traditionem cur valde non urgeat Didymus, xxxw. 

Transfiguratio quando contigerit, 12 n. 

Trombeilius citatur, 12€, 255. 


U 


Unigenitos omnis creaturse Christus, 519, 5:50. 
Ursius cardinalis citatur, 448 n 


V 


Valentini commenta, 450. ] 
Vallarsius citatur, 47 n., 170 n., 181 n., 259 n., 456 n. 
Vanslebius cítatur, 275 n. 
Vegetius citatur, 288 n. 
Verbum vie, 254 n. 
Verbi apparitio ante Iocarnationem, 266 n. 
Vetethenius refeliitar a monachis S. Mauri, 259 κ. 
tdere aliud est Didymo atque nspicere xxxvii. 
Visibilitas Dei, xxxvi, 459, 146 n., 171. 
Vocabula notabilia, 464, 505. 
Voces gratiu, et gloria confuss, rn. 
Voces parum elegantes, xxx, 45 n.,216 n. 
Μα a profano usu ad sacrum tradecis, 57 m., 58 m., 
) Ó. 
Voltsrii nomine venditati libri, 136. 
Vox obscura exa. 154. 
Vox nova ibus, 215 n. 





ORDO RERUM 
οὗ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


S. AMPHILOCHIUS ICONIENSIS EPISCOPUS. 


Notitia historica et litteraria. 9 
Vita Amphbilochii antiqua. 14 
Veterum testimonia. 21 
ORATIONES ET HOMILLE. 55 
Oratio I. — In Christi natalem. $5 


meone. 45 
I1. — In Lazarum quairidusnum. 59 
IV. — In mulierem peccatricem, 66 
V. — jn diem Sabbati sancti. 90 
SENTENTIAE ET EXCERPTA. 98 
Oratio in Mesopertecosten. 119 


DIDY MUS ALEXANDRINUS. 
Noti 1S1 


itia. 
COMMENTARIUS DE DIDYMO. 139 
LIBER PRIMUS. — De auctore trium, quos nunc edi- 
mis, librorum Didymo. 1359 
Carur ρκινον, — Theologus noster his citat librum 
sumn De Sptritu sancto. 142 
Ca». I]. — Citat auctor noster λόχος, quos scripsit con- 
tra Arianos. 144 
Ca». III. — Se contra. Arianos semper pugnasse aflüir- 
mat theologus noster. 144 
Cap. IV. — Tres de Trinitate libros dictavit auctor no- 
ster, ut Didymus. . 145 
Car. V. — De impari numero scripsit ut Didymus. 146 
Ca». VI. — Perbelle auctori nostro. congruunt qus de 
Didymo testantur veteres, eum nempe et de sectis, et 
contra Manichsos scripsisse. 116 
Car. VII.—Auctoremnostrum item ut Didymum imitati 
sunt Ambrosius, Hieronymus, aliique fortasse nonnulli.148 
ta Car. VIII. — Auctor noster fuit Alezandrinus ut Di 
us. 


Car. IX. — Ecclesie Alexandrinss catecbista {αἱ auctor 
noster ut Didymus. 183 
Cap. X.—Filios genuitet anctor noster et Didymos. 156 
Cap. XI. — Auctor noster ssculo :v floruit ut De 


mus. 
Car. ΧΙΙ. — Auctor noster Deum voest épcrit αἱ ρα 


mus. 
Ca». XIII. — In poetis versatus erstaucior noster ut 
Didymus. . 
Car. XIV. — Origenianas locutiones babet theol 
noster ut Didymus. 
Car. XV. — lidem in theologo nostro atque in Didymo 
occurrunt memorie lapsus. σι 
Cae. XVI. — Memoria tamen pollebat singulari tbeo- 
logus noster ut Didymus. 162 
Car. XVII. — Esdem in theologo nostro atque in I5- 
dymo quorumdam Scripturs textuum lectiones. 165 
Ca». XVIII. — Easdem uterque affert certorum Sen- 
pture textuum interpretationes. 1Η 
p. XIX.—Frigidiuscula quaedam, aut certe leviora he- 
bet uterque auctor. 165 
Car. XX. — Plurima theologus noster loea habet atque 
argumenta lis persimilia, que in edius Didymi operibes 
reperiuntur. 7 
AP. XXI. — Utriusque scripta auctorem produnt e 
dem moribus prsditum. i67 
Ca». XXII. — Utriusque stylus idem omnino est. {8 
Car. XXIII. — Notabiles qusedam in utroque scriptore 
omissiones. : Ut 
Car. XXIV. — Nihil iu theologo nostro reperitur qeed 
Didymo non convenbiat. t3 


Cav. XXV. — Conclusio. 1" 
Ca». XXVI. — Noonulla indicantur qu: objici nobis 
vossunt. 174 


1561 


LIBER 1I.— De Didymi placitis atque opinionibos. 175 
CaPcr ραιµῦν. — De levioribus Jacobi nagii in Di- 


dymum accusationibus. 115 
Cap. II. — De visibilitate Del. 119 
Ca». III. — De timore servili. 481 
Ca». IV. — De hominis spiritu ab anima diverso. 484 


Cap. Y. — De processione Spiritus sancti. 186 
Ca». VI. — De divina gratia. 


Ca». VII. — De apatheia. 192 
Ca». VIII. — De ccelis. 195 
Ca». IX. — De peccato originali. 195 
Ca». X. — De animarum pr&exsistentia. 196 
Ca». XI. — De carnis resurrectione. 198 


Ca». XII. — De penarum reprobis inflictarum sterni- 


tate. 201 
Ca». XIIT. — De angelis. 201 
Ca». XIV. — De Origenismo generatim spectato. 3905 
(αν. XV. — De nuptiis. 210 
Cap. XVI. De Epistola secunda Petri. 212 
Veterum de Di ymo testimonia. 215 
DE TRINITATE LIBRI TRES. 270 
LIBER PRIMUS. 270 
Car. I-VI. — Hic desunt. 210 


Ca». VII. — Quod Dei Filius Deus est, non servus aut 
creatura. 2:0 
CA». VIII. — De iis qui a Patre Filium factum esse fa- 
bulantur , ut ipsius minister esset in creatione. 215 
Ca». IX. — De eo quod dicunt haretici : Quandonan 
Filius genilus (uit, et Spiritus processi? 978 
Car. X. — De eo quod dicunt : Si omnino generativus 
est ingenitus Deus, non substantialiter genuit; et : Si ejus 
essentia mulala est in genimen, non est immulalilis eun 
tia Dei. 
' Car. ΧΙ. — De iis qui, cum Patris denominatio diversa 
sit a denominatione Filii , diversam quoque esse effutiunt 
ejusdem Filii essentiam. 394 
Cap. XII, XIII, XIV, desunt. . 995 
Car. XV. — Filius Dei s&ternus est, omnipotens et Pa- 
, Ari consubstantialis. uu . ) 
Car. XVi. — De iis qui dicunt : Parem ezcludit Pater ; 
et : Est major Filio ; et : Alfud. est. imago, aliud Deus ; 
et: Homo etiam diclus estin. Scriptura imago et gloria 
Dei. Et de eo quod testatur Scriptura, nullo modo differre 
a Filio Patrem. 551 
Car. XVII. — De eo quod prima Dei creatura non sit 
Filius, nec Spiritus sanctus, contra Eunomianos et Mace- 
donianos. . . $39 
Car. XVIII. — De sancta Trinitate. Et ob identitatem 
essentis eadem de ambabus personís nomina dici, excepta 
paternitate, et filietate et processione Spiritus; hzec enim 
singularum peculiariter personarum propria sunt. Et in 
Scriptura cum trinitatem, tum unitatem εί demonstrari. 


$42 

Cap». XIX. — Quod alicubi dicitur de Patre, id alibi de 
Filio dici, aut de Spiritu sancio, eo quod Trinitas sit in 
una deitate. . 363 

LAP. XX. — De eo quod in Scripturis ob consubstan- 
tíalitatem et potestatis sequalitatem legimus, habitare in 
fidelibus et Patrem, et Filium et Spiritum sanctum. Et 
contra heterodoxorum objectionem. 570 

Ca». XXI. — De iis locis in quibus, ob naturse et sub- 
stantis identitatem, loqui in fidelibus Trinitasdicitur. 574 

Cae. XXII. — De iis locis in quibus, ob eamdem ra 
tionem, id est ob consubstantialitatem Trinitatis, ecri- 
ptum est, nos vivere Patri el Filio et Spiritui sancto. 515 

Car. XXIII. — De iis locis in quibus, ob eam ipsam 
rationem , celestem legem Patris, el Filii et Spirilus san- 
cii esse scriptum fuit. 915 

Ca». XXIV. — De iis Iocis in quibus, ob eamdem cau- 
sam, id est ob Trinitatis consubstantialitatem, aut. /9mi- 
nes Dei, aut Christiani, aut spiritales nominamur. — 315 

Car. XXV. — De iis locis in quibus Scripture, ob eam- 
dem causam, nimirum ob consoabstantialitatem "Trinitatis, 
ea quie alicubi dicunt esse Patris, alibi dicunt esse Filii, 
aut Spiritus sancli. $18 

Cap. XXVI.—De eoquod Filiossit Deus Patri squalis.582 

(Ap. XXVII. — Ea similiter loca afferuntur, qua osten- 
dunt Filium esse Deum. 994 

Car. XXVIII. — De iis locis in quibus scriptum est Fi- 
lium largiri omne bonum; et esse solem justitie , etc. 401 

Car. XXIX. — De iis locis in quibus scriptum est, Fi- 
lium Dei esse judicem vivorum et mortuorum ; eum lar- 
giri remissionem peccatorum ; et in nullo alio esse in 
tem. 

Ca». XXX.— De lis locisin quibus ob qualem Trinitatis 
dignitatem scriptum est, Patrem revelare nobis Filium et 
iruhere nos ad ipsum ; et vicissim ipsum Filium, et Spiri- 
tum sanctum addwcere nos ad Patrem. De Petri etiam 


ουδ IN HOC. ΤΟΝΟ CONTINENTUR. 


1564 
confessione simul sermo habetur : et admittendam esso 
penitentiam ostenditur. . 415 

Ca». XXXI. — De iis iocis in quibus dicitur, nudium - 
esse finem reqno Unigeniti. . 422 
Cae. ΣΧΧΙΙ. — De gloria ipsi Dei Filio reddita 426 
Cap. XXXIII. — De adoratione. Epilogus. 481 
Ca». XXXIV. — De fide in Deum Patrem. 4S4 


Car. XXXV. — Quomodo intelligere oporteat Seriptu- 
rarum de Deo testimonia. 438 
Car. XXXVI. — De eadem re. 468 
LIBER Il. . 4141 
(αρῦτ PRIMUM. — Sanctam Trinitatem esse incompre- 
hensibilem. 4417 
Car. II. — Spiritum sanctum esse Dei. Et de hzreii- 
corum objectione. 45L 
Car. lll, — Ex diversis Spiritus sancti nominibus di- 
vinam ejus naturam colligi. 466 
Car. IV. — De hereticis qui aiunt : Spiritus est Deus; 
quomodo autem Spiritus sanclus polest esse Spiritus sp 
ritus? etc. 19 
Car. V. — De iis qui inquiunt : Cum Deus V erbum asit 
Unigenitus, quo nomine vocabimus Spiritum? etc. — 496 
Car. VI. — Omnia quas Déitatis sunt propria testimo- 
nium reddere Spiritui sancto. 507 
Car. VII. — De divinis operationibus et largitionibus 
Spiritus sancti. 059 
Car. VIII. — De praescientia et potestate quam per se 
habet Spiritus sanctus. 599 
Car. 1X. — Desideratur. 651 
Cap. X. — Testari Scripturas, quod Spiritus sanctus est 
Deus, et Dominus, οἱ gloriüicatus. Oppositio Macedoniane 
doctrínz. ι 
Car. XI. — Quod in cherubico throno sedet Spiritus 
sanctus et virtutem emittit. Et quod Spiritum sanctum 
Paulus eum esse novit, qui ab Isaia visus fuit, Dominum 
Sabaoth. Et contra Macedonianàm opinionem. Et quod in 
nobis habitat Spiritus sanctus. Ft quod divinas Scripturas 
dolose depravant heretici. 651 
Cae. XII. — Spiritum sanctum baptismate nos reno- 
vare et tanquam Dominum liberare, et divinus glori 
participes facere, et filios et heredes Patris, etc. * 
Ca». XIII. — De iis qui, ut Spiritum deprimant, affe- 
runt illod : Nisi quis natus fuerit ex aqua et Spiritu. 681 
Car. XIV. — A mundi constitutione aquas sanctificatas 
fuisse a Spiritu sancto, atque anticipate nubis eam, qus est 
ex baptismo, salutem dispeusatam ac preestitutam esse. 691 
Cap. XV. — Scripturam in multis, et maxime in ba- 
tismo, solius Spiritus sancti, et obsiguationis ejusdem 
Spiritus, quam babemus, ineminisse. 71 
Cap. XVI. — Israelitas, in honorem et gloriam ad- 
orandi adventus Spiritus sancti, diem , qux» apud ipsos est 
Pentecoste, semper typice celebrasse. 122 
Car. XVII. — Spiritum sanctum semper una cum Deo 
Patre et adesse, et operari et nos corroborare. 122 
Car. XVIII. — Duodecim apostoles virtute Spiritus ar- 
malos, solos resistere orbi terra et diabolo, loquendo et 
intelligendo omnes linguas. . 126 
(αρ. XIX. — De his qui alunt : Quare Spiritus sanctus 
clare non vocatur Deus, sicul vocatur Deus Filius? — 150 
CA». XX. — Spiritum sanctum non habet terrenus 
homo, sed (idelis et baptismum consecutus, . 1$$ 
Car. XXI. — De iis qui dicunt : In sancto. Spirits Lye 
rificari Deum, non tamen Spiritum sanctum. 41 
Car. ΧΧΙ. — Hic deest. 143 
Cae. XXIII. — De doxologis seu gloriflcatione. 7142 
Car. XXIV. — De hzreticis qui nobis adversantur, et 
per eram interpretantur Scripturas. fbidem, Patres non 
allucinari. . 146 
Car. XXV. — Epilogus, sive repetitio. 741 
Car. XXVI.—De definitaa Deo comminatione contra eos 
qui Filium ejus et Spiritum sanctum non agnoscunt. 750 
Ca». XXVII. — Graecorum quoque sapientes ac proceres 
in ipsurum scriptis Spiritus sancti cum Deo consubstan- 
tialitatem, illiusque ex hoc processionem agnoscere. 754 
LIBER ΤΠ]. TIÀ 
CarUr PmiwcM. — Prologus de passionibus, que sunt 
ex corpore et ex anims electione. ο πό 
CA». II. — Theologica argumenta, seu capitula, quinque 
et quinquaginta. MEME 86 
Car. ΠΠ. — Dominus creavit nte tnitium viarum suarum 
tn opera ipsius. . . . 806 
Cap. IV. — Primogenitus omni& creature : quia in je 
creata sunt omnia qua in colis et qua in terra. : 
Cap. V. — Ego sum principum et finis. 859 
Car. VI. — Cognoscat omnis domus lsrael, quod ei 
Dominum ipsum et Christum Deus [ecit, etc. — 842 
Car. VIL—Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. 850 
X Car. VIII. — in id quod scriptum est, Christum essc 


1805 


vitem, homines palmites, Deum Patrem agricolam. — 850 
Car. IX. — Magnum est tibi. vocari te puerum. meum ; 
οἱ: Qui definitus est ΕΙ Dei in virtute secundum Spi- 
ritum sanctitatis. 850 
Car. X. — Ideo αἱ Deus ipsum exaltavit, et donavit ilii 
nomen, quod est super omme nomen ; et : In similitudine 
hominuni factus, et habitu inventus αἱ homo. 85 
Ca». XI. — £go vivo propter Patrem. 859 
(αρ. XII. — Descendi de carlo, uon ut [aciam voluntatem 
meam, sed ejus qui misit me, Patris. 859 
Ca». XIII. — Propterea unxit te, 0. Deus, Deus tuus; 
et : Quem Pater sanctificavit et misit in mundum. — 839 
Car. XIV. — Non derelinques animam meam 1n in- 
ferno; et : Christum Jesum Deus suscitavit a mortuis. 862 
CAP. XV. — Nemo bonus, nisi unus Deus. 
Cap. XVI. — De iilo teztu ; Regi autem seculorum in- 
corruptibili, invisibili, soli sapienti Deo honor et gloria. 866 
Ca». XVII. — In illud : Sicut enim Pater vitam habel in 
semetipso, sic dedit Filio vitam habere in semetipso. 814 
Car. XVIII. — De illo textu : Qui misit me Paler, major 
me esL; et de Montanistis. 19 
Car. XIX. — Inillud : Pater mandatum mihi dedit, quid 
dicam εἰ qua loquar. 887 
Car. XX. — Qued quando Jncarnatio nota hominibus 
facta est, tunc angeli quoque propter homines eam co- 
gnoverunt. 894 
Ca». XXl.—De fletn super Lazaro, et de defatigatione et 
oratione et fame et somno Christi, et aliis hujusmodi. 899 
Car. XXIL — Nemo scit novissimum diem, nec angeli, 
nec Filius. - 915 
Car. XXIII. — Quod nomen Deus non est prestantius 
nomine Dominus : sed ambo tribus conveniunt hyposta- 
sibus; sspius vero etiam preponitur nomen Dominus 
nomini Deus. 922 
, Cap. XXIV. — Quod Greci juxta eorum errorem intel- 
ligunt illud : Si qui sunt qui dicuntur dii sive in celo, 
stve fn lerra. 935 
Car. XXV. — In illad ; Glorifica me tu, Pater, apud te- 
metipsum gloria quam habui, antequam mundus esset, 
apud te. 959 


Car. XXVI. — Dé ilio textu : Quando venerit in gloria 
Patris sui. 912 


Cap. XXVII. — In. illud : Mediator, Dei et hominum 
Dominus toster Jesus Christus. 942 

Car. XXVIII. — Quod sine Filio non sunt donata juxta 
aliquos charismata, quse data sunt ante ejus adventum 
in mundum. 

Cae. XXIX. — De eo quod pelenti matri filiorum Ze- 
bed:ei, ut constituerentur a dextris ejus οἱ 9 sinístris in 
futuro Judicio duo filii ejus, dixit: Non est meum dare, 
sed qui ratum est a Patre. 916 

Car. XXX. — In illud : Pater, in manus tuas deponam 
apirium meum. 950 

Ca». XXXI. — De illo textu: Prtepara te ut invoces 
Deum tuum, Israel, quia ecce ego firmans tonitru, et creans 
Spiritum, et annuntians in hominibus Christum ejus. 

C4». XXXII.—De iis quidicunt : Omniaper Filium [acta 
sunt. Nonne inter omniw est. etiam Spirilus sanctus. 958 

Ca». XXXIII. — De eo quod dixit Christus : Et. quo- 
modo David in Spiritu sancte vocat eum Dominum, dicens : 
Dixit Dominus Domino meo? 95 

Cap. XXXIV. — De illo: Nondum enim erat Spiritus 
sanctus, quia Jesus nondum glorificatus [uerat. 959 


Ca». XXXV. — De eo quod scriptum est : /pse Spiritus - 
postulat pro nobis gemilibus inenarrabilibus. Qui autem - 


scrulatur corda, scil quid. sapial Spiritus, quia secundum 
Deum postulat pro sanctis. . 962 

Cap. XXXVI. — In illud : Hec entm est vita eterna , ut 
cognoscant te solum verum Deum; et. rursus : Creditis in 
Deum? et in me credite. Non dixil vero, inquiunt : Et in 
Spiritum sanctum. 966 

Car. XXXVII. — De eo quod scriptum est : Nemo novit 
Patrem, nisi. Filius, neque Filium quis novit, nisi Pater. 
Et contra eos qui dicunt, scrutari Spiritum. sanctum 
profunda Dei, quod. aliquando ea ignoret. ) 

Cap. XXXVYIII. — Quod heretici nomen Paracleti soli 
Spiritui sancto tribuunt, et dicunt missum esse etiam a 
Filio. Et de eo quod aiunt, Filium quoque missum esse a 
Patre et a Spiritu sancto. Ibidem de Montano. 1 

Ca». XXXIX. — De illo textu: Emisit Deus Spiritum 
suum in corda nostra, clamantem : Abba, Pater. 97 

Car. XL.—In illud quod Filius dicit de Spiritu : 4lle me 


ORDO RERUM QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


15048 
clarificabit, quia de meo accipiet , et annmntiabit vobis, 964 
(αρ. XLI. — De Montanistis. 983 
CA». XLII. — De exhortatione. 990 
EPISTOLA J. L. MINGARELLI DE OPERE ANTIQUI 
THEOLOGI INEDITO. 994 
CaPvT ΡΑΙΝυΜ. — Dogmata quae testatur suctor.— 994 
Car. Il. — Errores quos auctor profiteri visus est. 10010 
CAP. ΠΤΙ. — Res notabiles. 1015 
Ca». IV. — Quo saeculo scriberet noster tbeolegr:, « 
uis esset. - lui 
Admonitio in librum « De Spiri sancto. » 
Prefatio Hieronymi ad Paulinianum. 
LIBER DE SPIRITU SANCTO. 1054 
LIBER CONTRA MANICH/EOS. 10065 
CaPcT PAIMUM. — Contrariorum ex integro nulla opp: 
sitio. 204 6 
Cap. 1I. — Principium malum non est ingenitum, quia 


corruptibile. 101 
CaP. IIL. — Homines, filii irs. 102) 
Car. IV. — Prudentia filiorum sseculi. 10 
Cap. V. — Corpus peccati quomodo fiat. 1e9l 


Car. Vl. — Si corpus natura malum, sanctificationem 
non recipit. Corpus sanctificari potest. 1σι 
Cap. VII. — Chrístus cur ex virgine ortus? Locus Apo- 
stoli in Manichzos vexatus. Similitudo carnis peccati ex 
coitu orta. 10i 
Car. VIII. — An nuptie mal:e. Caro peccat, cama 
copula propagata, cujus a peccato ortus exsistat. Fide- 
lium in Christo nuptiz. 1u95 
Car.l1X. — Virginitatis encomium. Malum compara- 
tione, ipsum bonum. Virtutis comes ac fidei, persecuti. 
Pro virium ratione, Christiano lucta gravior. 1095 
Cap. X.—Voluntates nonsunt substantize malz... Ánimc- 
rum genera et species nuncupata, a prava voluntate. 1098 
Car. XI. — Diabolus voluntatis nomen ejusque pravt- 
tatis. Judas, diabolus. Judas, bonus electus, factus volen- 
tate malus et diabolus. Diabolus, accusator et calumn- 
tor. Satanas, adversarius. 1098 
Car. ΧΙΙ. -— Mali nomen, ut diaboli et Satanze, volon- 
tatis. Diabolus creatus liber, ut esset sponte bonus. 1099 
Ca». XIII.—Deus non est auctor peccati. Omnes animi 
boni creati, et ad bonum. Artis abusus et legum, ipsis 
invitis et Innoxiis. - 1101 
Car. XIV. — inconsona Manicheorum deliria. Pecca- 
tum diaboli, non ingenita malitia, sed sponte longea crea- 
Lione assumpta. . 1105 
Cap. XV. — Eorum penitentia, quibus malum a volun- 
tate est. . 1105 
C4Ar. XVI. — Genimina viperarom facti, qui poster 
Abrahae. 1165 
Ca». XVII. — Peccator, in eo ipso quod peccat, pr- 
sens habet supplicium quo est afficiendus. 118 
AP. XVUI. — Promissio et supplicium sunt bona. 1108 
FRAGMENTA ex libris depe 


tis. "1.0 

FRAGMENTA ex catenis. 1112 
Fragmenta in Genesin. 1i 

— |n Exodum. IL 
— |n Regum librum If. Hus 
— ]n Job. 19 
Expositio in Psalmos. ts 
Fragmenta in Psalmos. 161: 
Fragmenta in Proverbia. 16:3 

κ. AG Kragmenta in Joannem. Ine 
f'rgmenta in Actus apostolorum. iol 

: "Fragmenta in Epistolam If ad Corintbios. 16: 


ENARRATIO IN EPISTOLAS CATHOLICAS EX EDIT. 
CHR. FRID. LUCKII. ri 
Quisssltiones ac Vindicie Didymianz. τοι 


Przevia commentatio critica. Ti 
Enarratio in Epistolas catholicas uM 
— |n Epistolam B. Jacobi. Tid 
— [n Epistolam 1 S. Petri. 1.25 


— In Epistolam II S. Petri. ή 


. — [n Epistolam I S. Joannis. LER 
— |n Epistolam II S. Joannis. 1810 
— [n Epistolam [1 S. Joannis. 18111 


— |n Epistolam B. Judz. iSt 
NECTARIUS ARCHIEPISCOPUS CONSTANTINO- 
POLITANUS. 

Notitia. 18:9 


ENARRATIO ΡΕ FESTO S. THEODORI, DE {ΕΤ δι) 
ATQUE ELEEMOSYNA. ] 18-- 


FINIS TOMI TRICESIMI NONI. 


MN 
Ex typis MIGNE, au Petit- Montrouge. 














3 2044 019 207 778 





P. 

... M 
NW S " 9 
5^ L »* 
L] 


L] 
.. 
M 
.. 
9 


. P^ 
; E t LEN