Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 


Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 


* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 


About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. com/] 

















P) gne, Jacque3 Feo] 


PATROLOGLI/E 


CURSUS COMPLETUS, 


SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA, 


)MNIUM SS. PATRUM, DOCTORUS SCRIPTORUMQUE. ECCLESIASTICORUM, 


SIVE LATINORUM, SIVE GRUECORUM, 


QUI AB ΕΡΓΟ APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTINI (ANNO 1545) PRO LATINIS, 
ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1439) PRO GR.ECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM οὐ EXSTITERE MONUMENTORUM CATIHOLIC/E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA 
ECCLESIAE S/ECULA ET AMPLIUS, 


JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN- 
TER CASTIGATA ; DISSERTATIONIRUS, COMMENTARIIS, YARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; ONNIBUS 
OFERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUA TRIBUS NOVISSIMIS S/KCULIS DEBENTUR ARSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; 
INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIYE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTI- 
BUS, DONATA ; CAPITUI.IS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITUI.IS SINGULARUM PAGINARUM 
sIARGINEM BUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIDUS, ADORNATA ; OPERIBUS 
CUM DUBII8, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTI- 

CAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 

PUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPIIABETICIS, CHRONOLOGICIS, 8TATI- 
STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR- 
6ICUM, CAXONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE ; SED PR/ESERTIM 
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET IREHUM , QUO CONSULTO, QUIDQUID 
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMIS&O, 

IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCIUPTUILE 
SACILAE, Ex QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM 
SUORUM L.0CIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM 6. SCRIPTURA VERSUS, A PRIMO 
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, CONMENTATI SINT: 

EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, 
CHART. QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI/E DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PRÁSERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
NEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS IIC ILLIC SPARSORUM , 

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES &TATES, 

LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM, 


SERIES GRJECA PRIOR, 


IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIE GRAECA 
A S. BARNABA AD PHOTIUM, 


AGGCURANTE J.-P. MIGNE, 
Bibliothecee Cleri universe, 
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICA RAMOS RDITOR&. 





PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESIE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA. ALIA GBECO-LATINA. 
LATINA, JAM PENITUS EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM, VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA 
STAT, MOXYE POST PERACTOS INDICES STABIT, AC QUINQUE-YIGINTI-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GRAECA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRAECUM ΤΕΣΤΟΝ UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE- 
CTITUR , ET AD NOYEM ET CENTUM VOLUMINA ΡΕΒΥΕΝΙΤ, SED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTEM HANC VERSIONEM 
TANTUM EXHIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINETUR ; UTRAQUE VIGESIMA QUARTA 
bi£ DECEMBRIS 1860 ΟΜΝΙΝΟ APPARUERAT. UNUMQUODQUE YOLUMEN GRARCO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE MER&. 
LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTBOBIQUE VERO, UT PRETI! HUJUS BENEFICIO FRUATUR EM- 
PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GRECAM SIVE LATINAM, 526 vOLUMINIBUS PRO AMPI.IORI EbiTIONE ET 979 

. PRO MINORI ABSQUE 1NDICIBUS CONSTANTEM, COMPARET NECESSE ERIT, SECUS ENIM CUJUSQUE YVOLUMINIS AMPLI- 
TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA AQUABUNT. ATTAMEN, $1 QUIS EMAT INTEGRE ET SEORSIM 
COLLECTIONEM GR/ECO-LATINAM, VEL EAMDEM EX GRJECO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE YOLUMEN PRO NOVEM VEL 
LRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. 18T/R CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGLE NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR. 





PATROLOGIULE GRECE TOMUS ΧΙΥ. 





ORIGENES. 
—— n NR 
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 


IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETLI PARISIORUM VULGO D'ENFER 
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA. PARISINA. 


1863 





OHDO HERUM 
QUJE£ IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


ORIGEN ES. 

Prefatio. 9 
Monitum ad Commentaria Origenis in Joannem. {5 
COMMENTARIA IN EVANGELIUM JOANNIS. 

Tomus primus Commentariorum. 21 
Prafatio. 23 
Incipit explanatio. 50 
Tomus II. 105 
Ex eodem tomo HH. 145 
E quarto tomo in Evangelium secundum Joannem. 183 
E quinto tomo ín Joannis Evangelium. 186 
Ex eodem tomo quinto. 181 
Ex eodem tomo quinto. 195 
TOMUS VI. 1917 
Praefatio. 197 
Incipit explanatio. 202 
Tomus X. 305 
Tomus XIII. 400 
Tomus XIX. $23 
Tomus XX. 511 
Tomus XXVIII. 679 
Tomus XXXII 740 


II. 
EX HOMILIIS IN ACTA APOSTOLORUM. 829 
Preefatio Rufiniin Explanationem super Epistolam Pan 1 


ad Romanos. 


Prefatio Commentariorum in Epistolam ad Romanos. 


(; 6 


855 

COMMENTARIA IN EPISTOLAM B. PAULI AD RO- 
MANOS. 851 
Liber primus. 851 
Liber secundus. 871 
Liber tertius. 921 
Liber quartus 959 
Liber quintus 1005 
Liber sextus. 1055 
Liber septimus. 1105 
Liber octavus. 1157 
Liber nonus, 1201 
Liber decimus. 1219 
Peroratio Rufini in Explanationem super Epístolam ad 
Romanos. 1291 
Fragmenta ín Epistolam ad Galatas. 1295 
Fragmenta in Epistolam ad Ephesios. 1291 


Fragmenta in Epistolam ad Colossenses. 1291 
Fragmenta in Epistolam primam ad Thessalonicenses. 


1221 
Fragmenta in Epistolam ad Titum. 1505 
Fragmenta in Epistolam ad PPhilemonem. 1508 
Fragmenta in Epistolam ad Hebrzos. 1307 


Fragmenta ex homiliis in Kpistolam ad Ilebrsos. 1507 
Philocalia. 1509 
Index analyticus. 


ΦΥ 
vh 


SAECULUM ΤΠ. ANNUS 953. 


OPI ENOYZ 


ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ. 


ORIGENIS 


OPERA OMNIA, 


Εκ VAIUIS EDITIONIBUS ET CODICIBUS MANU EXARATIS, GALLICIS, iTALICIS, GERMANICIS RET 
ANGLICIS COLLECTA ATQUE ADNOTATIONIBUS ILLUSTRATA, CUM COPIOSIS INDICIBUS, VITA 
AUCTORIS RT MULTIS DISSERTATIONIBUS, 








OPERA ET STUDIO 


DD. CAROLI ET CAROLI. VINCENTII. DELARUE, 


Presbyterorum et monachorum Benedictinorum e congregatione 8S. Mauri: 


ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSGRNTE J ME MIGNE, 
Bibliethees Cleri univcrax,, WafalNLof oue 
SIVE $7052» taa fag 

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS S€IENTLE CCLEXOASTICAR RAMOS EDITORE. 


———— RD» 00509«cc ma 


TOMUS QUARTUS. 


—————ü zm 0€0»09 4 —ssaá— M ÁÓ—— 


VRNEUNT 9 voLuUMINA 95 FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREMI , 


IN VIA DICTA D'AMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM YU κου D'ENFER 
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, | NUNC VERO INTRA MOENIA PARUM. 


1862 


SAECULUM III. ANNUS 953. 


ELENCHUS 


OPERUM QUJE IN HOC TONIO XIV CONTINENTUR. 





ORIGENES. 
Commentaria in Evangelium Joannis. eol. 291 
Ex homiliis in Acta apostolorum. 831 
Cormientaria in Epistolam B. Pauli ad Romanos. 839 
Peroretio Rufini iu Explanationem super Epistolam ad Romanos. 1291 
Fragmenta. . 1293 
Philocalia. 1309 
Indices rerum. 1315 


Parisiis. — Ex Typis J.-P. MIGNE. 





PIJ/EFATIO. 


Quamvis oper: pretium facturus nos esse arbitraremur si Origenis Opera omnia, tam illa quorum 
£cnuinum eum esse auctorem constat, quam ea quz sub ejus nomine olim circumferebantur, in unum 
corpus colligeremus, quoniam tamen conquesti sunt viri aliquot eruditi, egreque tulere quod in priorum 
liujusce editionis voluminum fine opera quxdam Origeni perperam ascripta addita fuerint, qux omniuo 
superflua adeoque ementibus onerosa sibi videbantur, ideo in posterioribus tomis reliqua ejusmodi spu- 
ria omittenda censuimus, qualia sunt Commentarius alter in Job a Joachimo Perionio Latine conversus, 
Commentaria in Evangelium Marci quz sibi aliquando edenda proposuerat doctissimus Huetius, ITomi- 
Ι in diversos, et alia quz przferunt vulgatz antea Latins editiones : unde flt ut non jam volaminibus 
quinque, sicul initio propositum fuerat, sed quatuor duntaxat tota Origenianorum Operum collec:io - 
conficiatur. | ) 

Mirum vero forta:se videbitur quartum hoc et ultimum volumen, quod in pr:zfatione tertii anno 4740 
quasi mox prelo committendum nuntiaveram, tam scro tamen post alia prodire. Verum prxeterquam 
quod propius inspicienu mihi vix quidquam in eo elaboratum preloque paratum occurrit, absenti paulo 
post, alienisque laboribus occupato promissis stare non licuit. Auno enim 1742 mortuo domino nostro 
Petro Sabatier, qui veteris Latiu:e Dibliorum, quam ltalicom vocant, Versionis priora duo volumina in- 
folio Remis vulgaverat, ltemos anno 1745 a Superioribus missus ad persequendam hanc, quam potissi- 
muin flagitabat, cujusque sumptibus subvenerat serenissimus Aurelianorum dux ac princeps, editionem, 
sex annos integros ibidem insumpsi tertio et ultimo hujus volumini absolvendo, Quo finito totus ad Or;- 
genem redii, singula ad manuscriptos codices contuli et castigavi, notis illustravi, nulli denique vel ους, 
vel studio, vel labori peperci ut integrum illud ac perfectum suisque omnibus numeris absolutum volu- 
men evaderet. Si quid postea mor:e intercesserit, id tribuendum vcl aviditati οἱ oscitantie typograph^- 
rum, qui, ne typographica unquam sua oflicina vacet, uova semper imprimenda appetunt, inchoata nc- 
gligunt, vel aliis quibuscunque casibus, quales fert rerum humanarum nunquam οὐ constantium vicis. 
situdo. 

Porro tomus hic quartus et ultimus in duas partes dividitur, quarum prior continet residua Origenic 
opera in Joannem, fragmentum e quarta homilia in Acta apostolorum, Coinmentarios ejusdem in Ἐρίδια - 
lain Pauli ad Romanos, eum fragmentis in Epistolas ad Galatas, ad Ephesios, ad Colossenses, ad Thes- 
calonicenses, ad Titum, ad Philemonem, ad llebrzos, et duobus consuetis indicibus, altero locoruiü 
Scripture sacri, altero rerum memorabilium : posterior pars complectitur Opera ad Origenem spectan- 
tia, nimirum S. Pamphili martyris Apologiam pro Origene, et pro eodem Panegyricam Orationem a δα). 
cto Gregorio Thaumaturgo e schola Origenis in patriam redire paranti compositam, ac Czsare:e in Pa- 
lestina publice habitam, Origeniana a doctissimo Iluetio scripta, notisque historicis ac criticis ubi cum eo 
nobis non convenit illustrata, cum' somma cjusdem operis librorum, sectionuim, capitum εἰ numerorum ; 
et excerptum ex Georgio Bullo caput nonum Defensionis fidei Nicene, de Filio τῷ ὁμοουσίῳ, ubi ca- 
uiolica Origenis de Trinitate fides potissimum vindicatur. 


Commentariis in Joannem, et Apologie Pamphili speciale Monitum przilxum est. Cum vero de fra. 
ginentis in Acta apostolorum οἱ in Epistolas Pauli agatur Origenianorum libro 11, sectione 2, num. 7 e 
8, pag. 297, et sectioue 5, num. 14 οἱ 15, pag. 505 et 506, ubi quid novi a nobis repertum sit notis ob- 
servavimus, inde fit ut de illis iterum prefari supervacaneum videatur, nisi forte aliquid insuper dicen- 
dum sit de Commentariis in Epistolam ad Romanos. 


De Commentariis in MN Romanos. 

Cum libris v et viti Contra Celsum suas. in Epistolam omanos lucubrationes memoret Origenes, 
certum est in hanc prius Epistolam, quam Conira Celsum, adeoque antequam finem imperandi faceret 
Philippus, eum scripsisse. Liquet etiam illud opus fuisse elaboratum post ejus in Levitieum Ilomilias, 
quarum secunde meminit lib. 1x, num. 1 Commentariorum in eamdem Epistolam. Porro cun, judice 
Rufino, istze Ποια ex tempore pronuntiat:e sint, nonnisi post annum Christi 245 haberi potuerunt, 
Unde colligimus quo tempore Commentarios in Mattb:um concinnabat Origenes, nempe circa aunum 
240, imperante Philippo, eodem etiam Coniumentaria in Epistolam ad Romanos eum adornasse. Eoque 

ParnOoL. Gn. XIV, 4 
AN | 


u PRJEFATIO AD TOMUM IV. LE. 


verisimilius illud eruitur, quod tomo xvi in. Mattheum suas. in Epistolam a4 Romanos explanationes 
recenseat, οἱ lib. 1 in Epistolam ad Romanos, num. 5, de genealogia Salvatoris a ΜΑΙ ο relata. pro- 
mittat se fusius suo loco in sequentibus scripturum. 

Cassiodorus, Institut. divin. lect., cap. 8, viginti Bbros in hanc Epistolam ab Origene conscriptos 
Fefert. Sancti Pauli prima omnium, inquit, et admirabifíor destinata cognoscitur ad Romanos, quam Ori- 
genes viginti libris Greco sermone declaravit, Verum Rufinus, qui Heraclii impulsu eos Latinz liugu:e 
donandos suscepit, quindecim tantum enumerat in suze translationis procmio : imo variaut lectiones, 
et pro quindecim, ut. legunt omnes editi, duo, quibus usi sumus, antiquissimi codices, unus cathedralis 
ecclesie Ebroicensis, alter monasterii Vallis-Clarz, babent alius. decem, alius duodecim. Sed hic for- 
tasse libros qui sua setate supererant tantummodo denotat Rufinus; jam enim aliquot intercidisse testa- 
iur in prefaüone ad lleraclium. Ut ut sit, deperdita de suo addidisse, totumque opus ad mediain fere 
partem se contraxisse ibidem profitetur : οἱ reipsa, teste Cassiodoro ibidem quo supra, ex viginti libris 
decem tantummodo confecit : Quos tamen, inquit, supra dictus liufinus in decem libros redigens, adhuc 
copiose transtulit in. Latinum. Adversus hanc audaciam excandescit Erasmus, nec immerito quidam 
Rufinum objurgarunt, quemadmodum ipse sibi objectum fuisse ait in peroratione δι translationis, quod 
suum potius quam Origenis nomen bujus operis titulo non inscripsissel. llinc enim fit ut vix Origenem 
in Origene reperias, injuriamque Origeni illatam facilius deprehendes, si fragmenta quadam luculira- 
tionis hujus iuserta Philocalie cum lufiniana conversione confligas. | 

Theophilus Salodiamus, ordinis Observanti:e Mendicantium Divi Ilieronymi professor, ex codice ma- 
nuscrlpto Phesulau:e sui conventus bibliothec:e, qui Hieronymum interpretem in fronte przferebat, hos 
decem libros primus sub Hieronymi nomine Venetiis edidit anno 1506. Hunc secuti Merlinus, Erasmus, 
Genebrardus, Hieronywique Operum  Basileenses editores, anno 15714, atque Philippus Labb»us De 
scriptor. eccles., tom. ll, pag. 145, ejus operis interpretationem Ilieronymo itidem ascripserunt. Sed hanc 
Rufino esse tribuendam evidentissime probant tum Casaiodorus, tum manuscripti nostri, tuin ipsa Rufini 
peroratio, ubi ait se paulo post conversurum Clementis libros, quod a Ruliuo factum esse coustat. 
Erasmus, mangonii librarios insimulans, ad emptores alliciendos prziextum ab iis llieronymi nomeu 
arbitratur. Ast Huetius, hanc Erasmi probabiliorem sententiam respuens, suani, cui minime assentimss, 
ita aperit Urigenian. lib. ui, cap. 2, sect. 2, num. 15 : «Cur Hieronymo tributa sit (haec interpretatio) 
Rulüiui astu. et. vafritie factum. puto, qui ad de«linandam facti invidiam (male quipoe audiebat Origenis 
nomen), et in Hlieronymuin, a. quo s:epe Origenismi causa exagitatus fuerat, refundendam, nomen suum 
non apposuit, modestia factum simulans, quod malis artibus actum erat. » Eadem ferme ait eiusdem 
sectionis num. 5, ubi de Homiliis in Josue. Sed de his suo loco disseremus. 

Prater contractam illam et truncatam Rufini interpretationem, habemus tomi primi non mcdiocre 
(fragmentum in capite Philocalig 943, ac duas minores lacinias in Apologia Pamphili*, Socrates IHistor. 
eccles., lib. vi, cap. 52, olservat Origenem in priori eodem tomo? latissime exposuisse qua ratione Maria 
Virgo Deipara diceretur. Origenes ipse *, lib. v Contra Celsum, num. 47, de circumcisione egisse se ait 
Commentariis in hanc ad Romanos Epistolam. Sanctus Basilius libro De Spiritu sancto, cap. 29, locum 
ex eis.lem Commentariis refert his verbis: Al ἱεραὶ δννάµεις χωρητιχαὶ τοῦ Μονογενοῦς xal τῆς τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος Ücótnvoc* Sacra virtutes capaces sunt Unigeniti et sancii. Spiritus deitatis : librum vero unde 
illum eruerit non notavit; sed eadem verba reperiuntur in interpretatione Rufini, lib. 111, nuin, 8, pag. 
515. Rursus Origenes tomo xvii in Matthzeuimn, num. $2, plurima Commentariis suis in Epistolam ad 
lhoimanos a se dicta fuisse refert * in bunc Apostoli contextum : Án. ignoratis, [ratres (scientibus eni 
legem loquor), quia lez in homine dominatur quanto. tempore vivit, eic. usque ad id, si fuerit cum alio 
viro*. Aliud quoque e tomo ix fragmentum nobis offert. caput Philocalie nonum". Denique Origenes 
iterum lib, vu1 Contra eumdem Celsum, num. 65, dicil * pluribus in varium sensum se tractasse de his 
versiculis : Omuis anima potestatibus precellentibus aubdita sit. Non est enim potestas nisi a Deo ; que 
autem sunt. potestates, a Deo ordinutg sunt : itaque qui potestati resistunt, Dei ordinationi resistunt *. 
Atque hac cum legitimum horumce Commentariorum auctorein Adamantium esse clarissime demon- 
strent, non dubitavit tamen novitius quidam scriptor heterodoxus hos ipsos in supposititiorum Origenis 
scriptorum seriem conjicere; a Guilielino Perkiuso delusus, qui eos male quidem a fufino conversos 
scripsit, quod verissimuin est, Origeni v 0 esse tributos ueutiquam cogitavit. 


! In interpret. Ruf., lib. 1, num. 5, κ κ num. 5, not. * ibid. not. Κα, lib. n, num. 40 
et 42. * Kuf., lib. vt, num. 7. * Rom. vi, 1-2. 7? BRuf., lib. vi, num. 8, uot. *Ituf., lib, 1, uui. 25- 
$7. * Ron. ΣΙ, 1. 






45 MONITUM AD COMMENT. OR!GENIS IN JOAN. 14 





TAA IX—— xem 


MONITUM 
AD COMMENTARIA ÓRIGENIS IN JOANNEM. 


I. Origenes, non longe postquam Antiochia rediit, A Evangelium esse Joannis nobis propositum, cujus 


quo a Mammza, Alexandri Severi matre, fuerat 
accersitus, nimirum anno Christi 219, ab hisce in 
Joannem Commentariis 984 in Scripturam Exege- 
tica Alexandri: auspicatus est, ut ipse innuit pro- 
logo in Joaunem, mum. 4 : Πάσης τοίνυν ἡμῖν πρά- 
ἕως ἀναχειμέύης θεῷ, χαὶ παντὺς τοῦ βίου, ἐπεὶ 
σπεύδοµεν ἐπὶ τὰ κρείττονα, xat βουλοµένων ἡμῶν 
ἔχειν πᾶσαν αὐτὴν ἀπαρχὴν τῶν πολλῶν ἀπαρχῶν, 
eU γε μὴ σφαλλόμεθα τοῦτο νοµίζοντες, ποίαν ἐχρῆν 
εἶναι, μετὰ τὸ χατὰ τὸ σῶμα χεχωρίσθαι ἡμᾶς ἁλλή- 
20), διαφέρουσαν f) τὴν περὶ Εὐαγγελίου ἑξέτασιν ; 
Καὶ γὰρ τολµητέον εἰπεῖν πασῶν τῶν Γραφῶν εἶναι 
ἁπαργὲν τὸ Εὐαγγέλιον. ᾿Απαρχὴν οὖν πράξεων, ἐξ 
οὗ τῇ Αλεξανδρείᾳ ἐπιδεδημέχαμεν, τίνα ἄλλην fj 
τὴν tig τὴν ἀπαρχὴν τῶν Γραφῶν ἐχρην γεγονέναε; 
Omni ilaque actione et. tota vita nostra Deo dicata, 
quoniam ad prastantiora magno studie contendimus, 
cupientibusque nobis primitias omnes multarum pri- 
miliarum habere, nisi &oc existimantes  decipimur, 
(κα παπι alig nobis primitie prastantiores esse. de- 
buerunt, posteaquam muiua eorporis consue(udiné 
sejuncti sumus, quam instituere de Evangelio disps- 
lationem? — Etenim audendum est. dicere omnium 
Scripturarum. primitias Evangelium esse. Ex quo 
igitur lempore Alexandrium pervenimus, quasnam 
alias esse oportuit. nostrarum. actionum. primitias 
quam in Scripturarum primitiis ? Et infra num. 6 : 
'Eyó δ' οἶμαι ὅτι xa 0 ὄντων τῶν Εὐαγγελίων, 


οἰονεὶ στοιχείων τῆς πίστεως νῆς Ἐκχλησίας, ἓξ ὧν ( 


στοιχείων ὁ πᾶς συνέστηχε χόσμος, Ev Χριστῷ χαταλλα” 
γεὶς τῷθεῷ, καθά φησιν ὁ Παῦλος: εθεὺς ἣν £v Χριστῷ 
χόσμον χαταλλάσσων ἑαυτῷ, » οὗ χόσµου τὴν ἆμαρ- 
τίαν Ἶρεν ἸΙησοῦς: περὶ Υὰρ τοῦ xócpou τῆς 'Ex- 
χλγσίας ὁ λόγος ἐστὶν ὁ γεγραμµένος; «'I600 6A μνὸς 
τοῦ cou € αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, » ἆπαρ- 
yi» τῶν Εὐαγγελίων εἶναι τὸ προστεταγµένον ἡμῖν 
ὑπὸ σοῦ χατὰ δύναμιν ἐρευνῆσαι τὸ χατὰ Ἰωάννην. 
Arbitror rero ego, eiiamsi quatnor. sint Evangelia, 
teluti elementa fidei Ecclesig, ex quibus elementis 
lotus consial hic mundus Deo per Christum recon- 
tiliatus, sicut. inquil Paulus !* : « Deus. erat in 
Christo, mundum sibi rcconcilians ; » cujus. mundi 
peccatum. sustulit Jesus; de mundo enim Ecclesie 
sermo ille est. scriptus '! ; « Ecce Agnus. Dei, qui 
aufert peccatum mundi, » Evangeliorum primitias 


** || Cor. v, 19. '! Joan. 1. 20. 


sensum pro virili nostra jussi sumus abs te. investi- 
gare, Aiwbrosium hic alloquitur cujus hortatu 
Commentarios hosce suscepit, eique nuncupavit. 

I. Achaico itinere intermissum opus, redux et 
presbyter jam factus, Alexandriz resumpsit, ui 
patet ex przfatione tomi sexti in Joannem, num. 1: 
Καὶ µέχρι γε τοῦ πέμπτου τόμο», εἰ καὶ ὁ xazà τὴν 
Αλεξάνδρειαν χειμὼν ἀντιπράττειν ἑδόχει, τὰ δι- 
δόµενα ὑπηγορεύσαμεν, ἐπιτιμῶντος τοῖς ἀνέμοις 
καὶ τοῖς χύμασι τῆς θαλάσσης τοῦ Ἰησοῦ. Jam ad 
quintum usque. tomum, quamvis adversari nobis vi- 
deretur Alexandrie procella, que concessa [uere lo- 
culi sumus, Jesu increpante venlos el undas maric, 
Unde liquet priores quinque tomos Alexandri: ante 
annum 231, quo Cesaream migravit, fuisse lucu- 
bratos : quod etiam docet Eusebius Hist. lib. τι, 
eap. 24. Imo sextum Alexzandriz itidem inchoave- 
rat, sed eum denuo exordiri necesse habuit, quod 
priorem scriptionem Alexandria discedens secum 
non asportasset, quemadmodum ipse ait in pr:efa- 
tione ejusdem tomi, paulo infra : "Ic0t δὲ ὅτι ἀπὸ 
πολλῆς προθυµίας δευτέραν ταύτην ἀρχὴν ποιοῦμαι 
Έχτου τόμου, διὰ τὸ τὰ προὐπαγορευθέντα ἡμῖν iv 
τῇ ᾽Αλεξανδρείᾳ οὐχ οἵδ' ὅπως μὴ ἐχχομῖσθαι. Ο:5ἱε- 
rum scias ex mulla nos promplitudine initium sexti 
tomi denso fucere, eo. quód quw antea. interpretati 
[ueramus | Alexandrim, nescio quo pacto nobiscum 
allata non fuerunt. Hinc vel non audiendus, vel sic 
intelligendus est Nicephorus cum ait lib. v, cap. 18, 
sex tomos in Joannem Alexandriz tum fuisse ecri- 
ptos. 

lll. Anno, ut jam diximus, 951, Demetrium 
Alexandrinum episcopum multis de causis sibi iu- 
fensum expertus Origenes , Alexandria discessit, et 
Cxsarez sedem posuit, ubi non statim, sed tameu 
non multo post, et fortassis post mortem Deinc- 
wii, anno scilicet 232, aliquam nactus tranquillita- 
tem, interruptum opus prosecutus est. Quod qui- 
"Wi etiam licel ες prafatione ejusdem to- 









mi 


| : Kal ix τοῦ δὲ ἐπιπεσόντος προεληλυθότες 
ἐξελχυσθημεν ἀπὸ τῆς Αἰγύπτου, ῥνσαμένου ἡμᾶς 
τοῦ θεοῦ τοῦ ἐξαγαγόντος τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπ᾿ αὐτῆς. 
Ἔπειτα τοῦ ἐχθροῦ πικρότατα div χαταστρατευ- 


D σαµένου διὰ τῶν χκαινῶν αὐτοῦ γραμμάτων, τῶν 


ἀληθῶς ἐχθρῶν τῷ Εὐαγγελίῳ, xal πάντας τοὺς iv 


45 MONITUM AD COMMENT. ORIGENIS IN 40ΑΝ. 16 


Λἰγύπτῳ ἀνέμους τῆς πονηρίας καθ ἡμῶν ἐγείραν- A plures enim Rufinus enumerat Iuvectiv. 2, ubi hunc 


τος, στῆναι μᾶλλόν µε πρὸς τὸν ἀγῶνα παρεχάλει ὁ 
λόγος, xai τηρῆσαι τὸ ἡγεμονιχὸν, µήποτε μοχθηροὶ 
λογισμοὶ ἐξισχύσωσι τὸν χειμῶνα καὶ τῇ doy] µου 
ἐπεισαγαγεῖν, Ὥπερ ἀκαίρως πρὶν γαλίνην τὴν διά- 
νοιαν λαθεῖν συνάπτε.) τὰ E275 τῆς Γραφῆς. Καὶ οἱ 
συνήθεις δὲ ταχύγραφοι μῆ παρόντες τοῦ ἔχεσθαι 
τῶν ὑπαγορεύσεων ἐχώλυον. Νῦν ὃ ὅτι τὰ καθ᾽ ἡμῶν 
πεπυρωµένα πολλὰ, σθεννύντος Θεοῦ, βέλη ἔμθννν- 
ται, χαὶ ἐνεθισθεῖσα ἡμῶν dj duyt τοῖς συµθεθηχόσι 
διὰ τὺν οὐράνιον λόγον, φέρειν ῥᾷον βιάζεται τὰς ve- 
γενηµένας ἐπιθουλὰς, ὡσπερεὶ ποσῆς εὐδίας λαέό- 
µενοι, οὐχέτι ὑπερτιθέμενοι ὑπαγορεύειν τὰ ἀχόλουθα 
βουλόµεθα, θεὸν διδάσχαλον ὑπηχοῦντα Ev τῷ ἁδύτῳ 
τῆς Ψυχτς ἡμῶν παρεῖναι εὐγόμενοι, ἵνα τέλος λάέῃ 
ἡ τῆς χατὰ Ἰωάννου διηγήσεως τοῦ Εὐαγγελίου olxo- 
δοµή. Γένοιτο &' ὁ θεὺς ἑπίήχους ἡμῶν τῇ εὐχῆ, ci; 
τὸ συνάνα!, δυνηθῆναι «b. σῶμα τοῦ ὅλον λόγου, µτ- 
χέτι µεσολαθούσης περιστάσεως, διαχοπὴν τοῦ εἰρ- 
μοῦ τῆς Γραφῆς ὁποιανδήποτε ἐνεργίσασθαι δυνα- 
µένης ! Κα ος casu progressi, extract sumus. ex 
JAE£gypto, Deo. nos. liberanie, qui. eduxit. populum 
áuum ex ea : deinde. inimico (Demetrio) adversus 
nos acerbissime pugnante per suas novas liiteras, re- 
rera. Evangelio inimicas, omnesque /Egypli ventos 
adversus nos. concitante, stare me magis adhortaba- 
tur ralio ad certamen, el. servare. prastantissim:«m 
mei partem, quam importune conjungere restantem 
Scripturam, antequam rationis discursus tranquilli- 
latem reciperet, ne forte cogitationes prawe invale- 
scereni in animam etiam meam procellum. inducere 
Quin absentes quoque, qui mihi de more adsunt, 
veloces scriptores, me prohibebant qua excogitassem 
mandare. litteris, Nunc vero. quando. adversum nos 
ignitee sagitie multe vane fuerunt facte, Deo illas 
exstinguente, εἰ assueia anima nostra. his, que ca- 
lestis sermonis causa. contingunt, ferre cogitur. [αεῖ- 
lius facias insidias , veluti aliquantum serenitatis 
nacti, non amplius differentes dictare volumus qua 
restant, Deum magistrum. in anime nostre adyro 
penetrali iusonantem adesse precantes, ul finem ac- 
cipia εἰτμείκγα enarrationis | Evangelii secundum 
Joannem. Aique utinam audiat Deus preces nostras, 
ut corpus totius operis c:njungere possimus, nec ulla 
posihac necessitas — intercipiat. atque. interrumpat 
Scripture seriem ! Attamen nonnisi longe post Ma- 
ximini persecutionem, quippe cujus Lomo xxi me- 
minerat, teste. Eusebio Hist. lib. vi, cap. 28, οἱ 
forsan in secundo itinere Atheniensi, uti conjicit 
lluetius, posteriores tomi expliciti sunt, 

IV. Hieronymus prologo qui przefixus est Lalinze 
interpretationi Homiliarum Origenis in. Ln, 
novem et triginta tomos ab eodem  Origéne in 
Joannem scriptos commeinorat, S.quidem , inquit, 
quod olim liome sancta Blesilla flogitaverat, ut xxxvi 
(lege xxv) tomos illius in Mattheum, el quinque alios 
in Lucam, el xxxix in Joannem nostro linguae trade - 
rem. Amanuensium errorein hic suspicatur doctissi- 
. auus lHuetius, et pro xxxix legendum putat xxxi. Non 


ipsum flieronymi prologum refert : et. qui paulo 
infra eadem repetit. his verbis : Interim, inquit, 
Origeuis libros, ut supra diximus, in omnem adni- 
rationem exlollit, el dicit quod si eos interpretetur 
Πυπιαπα lingua, cognoscet. quantum boni εἰ ante 
nescierit e scire nunc caperil, id est, in Mattheum, 
inquit, xxvi libros (lege xxv) et in Lucam quinque, 
el in. Joaunem xxxn. Inde est quod in. ms. codice 
Coamentariorum in Joaunein quo usus est Ambro- 
sius Ferrarius, novem interrupt seriei tomi, qui 
hodie supersunt, in triginta du^s tomos fuerant 
distributi. Verum Rufini lectioni fides minime vi- 
detur esse adhibenda : nam cum 1!omus χαχα, qui 
hodieque superest, desinat ad caput Joannis xim, 
}. 55, vel integrum opus neutiquam absolvit Orige- 
nes, vel si ad finem usque perluxit, non pauciores 
quam Xxxix tomos elaborasse verisimile est. Deinde 
plures quam xxxit tomos confectos fuisse inde erui- 
tur, quod Origenes ipse tractata xxxv. iy. Mat- 
tliieum, pag. 922, in hec Matiliei. verba : Idipsum 
autem et 'atrones, qui crucifizi erant cum eo, impro- 
perabaut ei, ait se in Commentariis suis in Joaunem 
exposuisse de duobus latronibus qui crucifixi sunt 
cum Christo, et ibi agitasse an alii sint. duo. hi la- 
ἰγοῃεδ quorum unus blasphemabat Christum juxia 
Lucam, et alii fuerint illi duo latrones qui ambo 
blasphemaverunt juxta Matthaeum οἱ Marcum, E: 
apud Joannem, inquit, sicut potuimus, exposuimus 
de duobus latronibus, qui [uerunt crucifixi cum 
Christo, qui secundum Mattheum quidem et Marcum 
improperaverunt ei ambo in cruce; secundum  Lu- 
cam autem. dicentem quoniam unus de pendentibus 
latronibus blasphemabat.... Conveniens ergo est. wt 
in primis quidem ambo latrones. intelligantur. Domi- 
num blasphemasse,... Aut me [orte, sicut et illic 
diximus (Commentariis scilicet in Joannem), alii 
sunt hi duo la'rones ez ς ibus unus blasphematat 
eum, el alii (uerunt. illi duo latrones qui ambo bla- 
sphemaveruni (sic enim legendum est juxta mss.). 
Hzc 2utem nullibi reperiuntur in novem tomis qui 
etiamnum exstant in Joannem, atque ex verbis mo- 
do citatis el loco ubi ea citata sunt, videtur Orige- 
nes non per transennam, sed ex professo, et suo 


p leco, tractasse de duobus latronibus. Porro cuni 


tricesimus secundus tomus desinat ad caput xi, 
j. 95 Evangelii Joannis, ut jam diximus, agatur 
vero de latronibus in capite xix, 3. 18 ejusdem 
Evangelii, plures quam ΧΣΧΙΙ tomos in Joannem 
elaboratos fuisse verisimile est, ac proinde gennina 
videtur Hieronymi lectio, qua xxxix tomos in 
Joannem commemorat. 

V. Ex tot Origenis in Joannem lucubrationibus, 
xxu duntaxat tomos ad suam zlatem pervenisse 
scribit Eusebius Hist. lib. vi, cap. 94. Sed cum 
xxxix llieronymus postea, et Rufinus forsan dun- 
taxat xxxi). pra? inanibus habuerint, et supersint 
hodieque tomi xxviit et xxxi, conjiciendum est non 
plures quam xxu vidisse Eusebium, plures tamen 


17 


MONITUM AD COMMENT. ORIGENIS IN JOAN. 


18 


«ca slate exstitisse. Illos temporum injuria post- A aut locum signassem suspectum. Aliqua tamen per- 


modum absumpsit, exceptis tomis 1, 17, VI, X, XIIf, 
XiX, XX, XXVII οἱ xxxi, quorum gemina prodiit 
interpretatio. Ex codice Veneto S. Marci, qui nul- 
libi hodie comparet, priorem concinnavit Ambro- 
sius Ferrarius, Mediolanensis, monachus Cassinas, 
et edidit anno 1551 ; posteriorem ex codice Regio 
Joachimus Perionius, Benedictinus itidem mona- 
chius, triennio post vel circiter. Quem puto non in 
se recepisset laborem, si non. actum modo se age- 
re, sed bene actum pessiuie se agere iatellexisset, 
Αι nondum pervenerat ad eum Ferrariana inter- 
pretatio ; proptereaque in explanationis sux preefa- 
tione primum se laboris hujus iucoptorem profite- 
tur. Persoasit id Sixto Senensi, qui idipsum retu- 
It; Sixtus etiam viro erudito qui falso idem itera- 
vit. Hos autem codices, Venetum et Regium, ex 
uno eodemque venisse exemplari intelligitur ex 
conflictu Ferrarians interpretationis cum  Perio- 
niana et Graeca Huetii editione ad exemplar Re- 
gium expressis, adeo accurate lacuna lacunis re- 
spondent, licet in. aliquibus auctiorem et perfectio- 
rem fuisse Ferrarii codicem fatendum sit. [loc 
precipue discrepabat uterque liber, quod Regius 
veram ac genuinam novem tomorum servaret dis- 
unctionem, cum Venetus in triginta duos unius ac 
continue seriei lomos sectus esset, a Greculo quo- 
dam incerti nominis, ail Sixtus Senensis, novo im- 
posiwre genere, wt opus numerorum multitudine 
otcium, et arilhmelice supputationis ordine conti- 
nuatum optabilius redderet, ac majori pretio vende- 
ret : unde delusus Ferrarius eamdem retinuit libri 
partitionem , οἱ e triginta novem tomis quos in 
Joannem scripsisse Origenem putabat, septem so- 
lum postremos desiderari, et. exiguis aliquot dun- 
taxat lacunis 3bruptam esse operis seriem censuit. 
Quanquam fraudem subinde odoratus est vir ille 
eruditus, nain ji. priore interpretationis sux edi- 
uone, initio tomi Χιπ, ad oram, suspicari se seri- 
bit hosce tomos, ne numerus interpellaretur, ita 
fuisse Uissectos. 


Vl. At illustrissimus Huetius, qui primus eos 
Graece edidit Rothomagi, anno 1668, suum cuique 
nomerum in Graco restituit, servata Ferrarii in- 
terpretatione, ul erat prius, in xxxu tomos distri- 
buta, nipote qua, licet et in oratione horrida, ne- 
que salis pura, Perioniana tamen nitidior et 1Π6- 
lior, Grzcis proprius insistat, suamque lidem satis 
praestet. Suis tamen laborat quoque vitiis, et in eo 
Ferrarii vel candor, vel intelligentia rerum valde 
videntur requirenda, quod solemni obtestatioue in 
fine operis sui denuntiaverit se in hoc libro verten- 
do summa usum fide ac diligentia, ut. nihil prorsus 
sit iminulatum ab eo quod scribit auctor. Deinde ad- 
dit : Scito preterea me nihil invenisse in hoc libro 
quod videatur decretis sancte matris Ecclesie adver- 
gari ; nam si invenissem, ant. librum non vertissem, 


"? Mauhb. xxi), 9. Joan. xii, 12. 


C 


D 


verse dovirine labe respersa consulto detraxisse 
videtur, nec pauciora superesse passus est, qua ΄ 
ab Ecclesi: decretis ποπ exiguo recederent iuter- 
vallo. [9ο vero omnia suis notata sunt locis, 

VI. Ex gemina Ferrarii et Perionii interpreta- 
tione et. unico codice legio editionem suam con- 
flavit Huetius, qui l::to saue animo aliis usus egset 
codicibus jussu cleri Gallicani descriptis ante an- 
nos aliquot ex Italixe Bibliothecis, si Joaunes Tari-- 
nus, Parisiensis professor, cujus fidei commissi illi 
erant. ut cadem Commentaria in. Joannem , Com- 
mentarios in Mattlizeum οἱ PAilocaliam in. lucem 
emitteret, cum ipso communicare voluisset : ve- 
rum lumen de suo lumine accendere ille noluit , ne 
minus ipsi suum luceret. cum alienum. accendisset, 
Qua de re graviter adtnodum nec injuste conque- 
ritur clarissimus Priesul. Nos vero, felieiores , 
duobus usi sumus codicibus, Doleiano uimirum et 
Barberiuo, ad quorum fldem Graca restituimus, la- 
cunas explevimus , Ferrariique interpretationeta 
emenudavimus, mutata primum ejus, quam Iluetius 
in Latino servaverat, tomorum divisione. 


VU. Prxter noveni hosce toinos,  Philocalie ca- 
pita 4 et 5 duo exhibeut fragmenta e tomo iv, tria- 
que alia ex przfatione quinti, inter qua medium 
tenet particula e lib. νι Eusebiane Historic, cape 
25, traducta. Duo quoque Latiua fragmenta sup- 
peditat Apologia Pamphili martyris, Primum este 
tomo v, sed alterum, quod e secundo depromptum 
fertur, in eo nullibi reperies. Nec tamen ideu to- 
mum hunc esse detruncatum concludendum cen- 
semus, ulpote qui ex onni parte integer, nec la- 
cunis ullis dehiscere videatur. Unde verisimilius 
suspicamur fragmenta lhscce duo ex uno eodem- 
que ἰοπιο quinto esse decerpta. Cujus conjecture 
rationem reddidimus ubi convenit. 

IX. Jam ut aliquid de tomis deperditis dicames, 
preterquam | quod scribit Eusebius Πε. lib. v;, 
cap. 98, de Maximini persecutione, qua anuo 
Christi 255 furere cepit, mentionem fleri tomo 
xxi, Origenes ipse tomo xvi in. Mattlieum, pag. 
7148, in heec Mattlisei ** verba : /Josauna. Filio Da- 
vid, etc., eadem a seipso Conunentariis iu Jo:nnem 
expensa fuisse ait, quando videlicet illud exponen- 
dum sibi propositum fuil : In. crastinum. autem 
turba multa. que venerat ad. diem festum **, eie, 
Qua quidem tomo xxix tractata. fuisse verisimile 
est. Deinde in Maulieuin itidem. tract. xxxv, pag. 
893, testatur se diligentius in. Commentariis iu 
Joannem examinasse an Sb una sola vel pluribus 
mulieribus Christi pedes uncti fuissent in cana. 
Quod sane eodem tomo xxix prafisum erat. Deni. 
que in Epistolam ad Romanos cap. vi, lib. v : Ve- 
rum de ralione baptismatis, inquit, cum e£powere- 
mes Evangelium secundum. Joaunem, ubi ventum 
est ad eum locum in. quo dicit. de Jesu : « Iose vos 


4 
, 


t9 


MONITUM AD COMMENT. ORIGENIS IN JOAN. 


90 


baptisabit in. Spiritu. sancto !*, » et. item ubi ipse A tur. Licet, inquit, multum periscrutati | [uerimus, 


Salvator dicit : « Nisi quis renatus fuerit denuo ex 
aqua el Spiritu, non potest inlroire in. regnum 
Dei ** : » pro viribus nostris que occurrere potue- 
runt, imo que donavil Deus, diximus, ubi el sermo- 
mis vim quo dicilur : « Nisi quis renatus fuerit de- 
NUO, » altius aperire tentavimus, Porro tomo vt in 
Joannem exponit quidem Lac verba : 7pse vos ba- 
pliaabit in Spirilu sancto; posteriora vero, nmisi 
Quis, cic., exposuisse debuit initio towij σι. Eusta- 
thius Antiochenus Origenis locuin profert ex 
lisdem tomis deperditis in Joannem, ubi de lapida- 
ione Jesu a Judaeis facta agebatur. Sic ille libro 
Je Engastrimytho : Ox ἔλαττον δὲ χαὶ τὸ τῆς λιθο- 
θολίας 6pdpa θεωρῶν, ἐπειδὴ καὶ τοῦτο πειρᾶται 


nondum invenimus in. his qua scripta sunt, Judeos 
arripuisse lapides ut in illum injicerent. — Et paucis 
additis : Nam si ilerum assumpserunt, prius assum- 
pserunt. Vult autem tum in superioribus, (um in in- 
ferioribus, nil tale pracessisse, ut probel verba, sed 
non lapides asswinpsisse perperam | in ilium. Et ta- 
men evangelista prius dixit : « Tulerunt igitur lapi- 
des ut jacerent in. illum '*. » Qua ubi scripsisset, 
cenlum triginta quinque versiculis interjectis, subdit : 
« Sustulerunt. itaque Judei lapides, ut. lapidarent 
ipsum ". » Hec quidem duplici loco descripta sunt, 
diversisque temporibus gesta apparent, quod non ha- 
beant. eosdem verborum nexus vel conjunciiones : 
sed Ürigeues ipse, qui se Scripturas omnes tenere 


τροπολογῖΏσαι, τοῦ εὐαγγελικοῦ καταφεύδεται γράµ- B existimat, hec scribens non cognovit totum id Evan- 


µατος * οὗ πἀνυ τι, λέγων, εὕραμεν ζητήσαντες ἓν 
τοῖς «pb τούτου, ὅτι ἑθάστασαν οἱ Ἰουδαῖοι λίθους ἵνα 
λιθάσωσιν αὐτόν. — Εἶτα μετ ὀλίγα φησίν’ Ei γὰρ 
πάλιν ἑθάστασαν, πρότερον ἐθάστασαν. "Ανω δὲ χαὶ 
χάτω βούλεται χατασχενάσαι, μὴ προηγεΐῖσθαι, xal 
ἄλλην ὁμοίως ἐχδοχὴν ἵνα συστάσειεν ὅτι λόγους, 
ἁλλ᾽ οὐχὶ λίθους ἑθάστασαν ἁμελητὶ κατ) αὑτοῦ. Καὶ 
. t τοῦ εὐαγγελιστοῦ πρόσθεν εἰρηχότος, « ΗΠραν 
οὖν Ἀίθους ἵνα βάλωσιν ἐπ αὐτόν" » ὡς δὲ ταῦτα 
προῦγραφεν ἐν τῷ μεταξὺ, πέντε που xal τριάχοντα 
πρὺς τοῖς ἑχατὺν στίχους ὑπερδὰς, ἐπιφέρει προσθείς’ 
€ Ἑδάστασαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι λίθους ἵνα λιθάσωσιν 
αὐτόν. » ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν διττοῖς ἀναγέγραπται χω: 
Εἴοις, ἓν διαφόροις δὲ φαΐνεται πεπραγμένα χαιροῖς, 
ἀπὸ τοῦ μὴ τὰς αὐτὰς ἔχειν τῶν ῥημάτων ἐπιπλο- 
κὰς ἤ συξυγίας ' ἀλλὰ Ὡριγένης, ὁ πάσας οἰόμενος 
εἰδέναι τὰς Γραφὰς, οὖν ἀνέγνω τοῦτο χαὶ ταῦτα 


γράφων ὡς ὅλον ὁμοῦ, τὸ Εὐαγγέλιον ἐπὶ λέξεως. ᾿ 


El δέ τις ὑπολαμθάνει ταῦτα πλάττειν ἡμᾶς, αὐταῖς 
ταῖς εὐαγγελιχαῖς ἐντυχὼν ἀποφάσεσι, χαὶ τοῖς 
ἐμπονηθεῖσιν αὐτῷ περὶ τοῦτο σπουδάσµασιν, εὑρήσει 
μηδὲν ἡμᾶς εἰρηχέναι ψευδές. Neque minus his dum 
lapidationis facium | speculatur (Origenes), illud 
etiam ac. si per (ropos (actum in aliam sententiam 
educere. obnitens, in evangelicis verbis mire menti- 


** Ίρομ. 1, $3. 5 Joan. ut, 9. !*Joan. vini, 59. 


gelii texium scriptum ad litteram. Porro si quis hac 
nos e(fugere existimat, sententiis evangelicis perle- 
clis, illiusque in eas commentariis, ab omni no; 
abspinuisse mendacio comperiet. Ex his verbis non 
liquet ubi de lapidatione Jesu a. Judzis facta egerit 
Origenes, an cum priorem Joannis contextum edis- 
seruerit, (uleruni igilur lapides ut jacerent in eum ; 
au cuin posteriurém, sustulerunt itaque Judai lapi- 
des, ut lapidarent ipsum. Forlasse utrobique. Quod 
$i ita est, de lapidauoae liac tomo xxi et tomo xx* 
vel xxvi eum cgisse veri perquam simile videtur. 

X. Tillemontius Hist. eccl. tom. Ill, pag. 572, 
aliquid tomo vi decsse suspicalur, ubi tutu de mar- 
tyribus, tym de peste quadam quas nullibi in bisto- 
riis reperitur, queque, inquit, circa annum 222 
foriassis grassala est, Origenes multa verba fece- 
rat. Verujo. id uon &atis assequor unde conjicere 
potuerit eruditissimus vir. Utrumque enim exse- 
quitur Origenes et de martyribus οἱ de iis qui pe- 
rierunt ob pestilentiarum constituriones verba fa- 
cjens : nec ibi agitur de iis qui nova quadam peste 
consumpti periere, sed de iis qui antiquitus apud 
gentiles cum pestilentes morbi grassarentur, seipsos 
in vietimas pro patria tradiderunt, quemadmodum 
suo loco observavimus. 


17 Ioan. x. 91. 


ORIGENIS COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 





23 





ORIGENIS 
COMMENTARIORUM 


IN 


EVANGELIUM JOANNIS 
TOMUS PRIMUS 


INTERPRETE AMBROSIO FERRARIO. 


ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. 

4. "Ov τρόπον, οἶμαι, ὁ πάλαι λαὸς ἐπιχληθεὶς θεοῦ 
εἰς φυλὰς διῄρητο δυοχαίδεχα, xaX τὴν ὑπὲρ τὰς λοι- 
πὰς φυλὰς τάξιν Λευϊτιχὴν, xal αὐτὴν χατὰ πλείονα 
τάγµατα ἱερατιχὰ καὶ Λευϊτικὰ τὸ θεῖον θεραπεύου- 
aav οὕτως νομίζω κατὰ τὸν χρυπτὸν (1) τῆς χαρδίας 
ἄνθρωπον πάντα τὸν Χριστοῦ λαὸν, χρηµατίνοντα ἐν 
κρυπτῷ Ἰουδαῖον καὶ ἐν πνεύµατι περιτετμτµένον, 
ἔχειν τὰς ἰδιότητας µυστιχώτερον τῶν φυλῶν, ὡς 
ἔστι γυμνότερον ἀπὸ Ἰωάννου Ex. τῆς ᾽Αποχαλύψεως 
μαθεῖν, οὐδὲ τῶν λοιπῶν προφητῶν τοῖς ἀχούειν Emt- 
σταµένοις τὰ τοιαῦτα ἁποσιωπησάντων. Ono δὲ οὗ- 
«wc ὁ Ἰωάννης, Καὶ εἶδον ἄ.1.Ίον ἄγγεον ἀναθαί- 
vorzaG ἀπὸ ἁνατολῆς ἡ.ίου, ἔχονγτα σφραγίδα 
Θεοῦ ζῶντος"' xal ἔκραξε (2) φωνῇ perdAg τοῖς δ’ 


Á 


1 PIUEFATIO. 

4. Quemadmodum qui olim populus Dei cognorni- 
nabatur, in duodecim tribus ordinemque Leviticuin 
divisus erat, cum czteras tribus honore pristan- 
tem, tum etiam Deuin pluribus ordinibus aacerdota - 
libuset Leviticis colentem ; ita meo judicio quisquis 
fuerit Christi populus juxta interiorem cordis homi- 
nem, scilicet in occulto Judzus, οἱ spiritu circum- 
cisus !5*, tribuum ipsarum proprietates habet, idque 
sacratius, ut ab Joanne ex Apocalypsi apertius 
possumus discere, cum nec reliqui prophetz iis qui 
sciunt audire talia reticuerint. Sic autem. inquit 
Joannes '*: E! vidi alterum. angelum ascendentem 
ab ortu solis, habentem signum Dei vivi, et εἰαπιασίέ 
voce magna quatuor angelis, quibus datum esl nocere 


ἀγγέλοις, οἷς ἐδόθη αὐτοῖς ἁδικῆσαι τὴν yv xal D terre et mari, dicens : Nolite nocere terre, εἰ mari, 


τὴν 0dAaccarv, «έχων Mi) ἁδικήσητε µήτε τὴν 
γῆν, µήτε τὴν 0d.laccar, µήτε τὰ δένδρα, ἄχρι 
σφραγίσωµεν τοὺς δούιους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐπὶ 
τῶν µετζώπων αὑτῶν. Καὶ ἤκουσα τὸν ἀριθμὸν 
τῶν δσρραγισμένων ρμδ’ χι1ιάδες ἐσφραγισμέ- 
yo: éx πάσης φυ.ῆς viov Ἱσραή.ᾶ. Ἐκ φυλῆς 
Ἰωύδα 16' χιωἰιάδες ἑσφραγισμένοι. "Ex. φυ.]ῆς 
Ῥουδὴν ιδ χιιάδες' Καὶ μετὰ τὸ διηρῆσθαι τὰς 
λοιπὰς φυλὰς παρὲξ τοῦ Δὰν, ἑξῆς μετὰ πλείονα ἐπι- 
φέρει’ Καὶ εἶδον, καὶ ἰδοὺ, τὸ 'Aprlor. ἑστὼς ἐπὶ 
τὺ ὄρος Σιὼν (3), xal μετ αὐτοῦ ρμδ’ χιλιάδες 
ἔχουσαι τὸ ὄνομα αὐτοῦ, xal τὸ ὄνομα τοῦ Πα- 
τρὸς avtov γεγραμµένον ἐπὶ τῶν µετώπων αὐτῶν. 
Kal ἤχουσα φωνὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὡς ϱωνὴν 
ὑδάζων zxo.Llov, καὶ ὡς φωνὴν βροντῆς ueráAnc. 
Kal ἡ φωνὴ 1x ἤχουσα, ὡς κιθαρφδῶν κιθαριζόν- 
tor ἐν ταῖς χιθάραις abtov- καὶ δουσυ φδὴν 
χαιν ἡν (4) ἑνώπιον τοῦ θρόνου, καὶ ἑνώπιον τῶν 
€ ζώων, xal τῶν πρεσόυτέρωγν" καὶ οὐδεὶς ἑδύγατο 

'* Rom. iu, 99. '* Apoc. vit, 2, 5 et seq. 


(1) Κατὰ ctór χρυπτόν, etc. lta legitur in codici- 
nus 156. Bodleiano et Barberino. Sicque legendum 
monuit Huetius qui in texiu. babet xazX τὸ κχρυ- 
^s V2 V. 

(2) Καὶ ἔκραξε. Codd. Bodleianus et DBarberi- 
nus, xal ἐχέχραξε. 


C 


neque arbcribus, quoudusque signemus servos. Dei no- 
sivi in frontibus suis, Et audivi numerum signatorum, 
centum quadraginta quatuor millia signati ες omni 
tribu filiorum Israel. Ex tribu Juda duodecim mil- 
lia signati; ex tribu Ruben duodecim millia. Cum- 
que czlerarum tribuum divisionem fecisset, tribu 
Dan omissa, 9 deiuceps post plara subjungit** : Et 
vidi, εἰ ecce Agnus stans auper moniem Sion, et cum 
eo centum quadraginta quatuor millia habentia mo- 
men ejus, et nomen Patris. ejus scriplum in fronti- 
bus suis. Ft audivi vocem de celo, tanquam vocem 
aquarum mullarum, ei tanquam vocem tonitrui ma- 
gni. Et vocem audivi citharedorum citharisantium 
cilharis suis, εἰ cantabant. quasi canticum novum 
ante sedem, el ante quatuor. animalia, ei seniores, et 
nemo peterai dicere canticum, nisi illa centum qua- 
draginta quatuor millia, qui empti sunt de terra. Hi 
sunt qui cum mulieribus non sunt coinquinati ; vir- 
gines enim sunt. lli sequuntur Agnum quocunque 


1 Apoc. xiv, 1, 3 et seq. 


(9) Ἐπὶ τὸ ὄρος Σιών. Mc non vertit interpres 
Ferrarius qui forte ea non viderat in suo exem- 
plari. 

(4) Ὠδὴν καινήν. lnterpres legebat ὡς ᾠδὴν 
παινήν. 


23 


Agno, et in ore eorum non est inventus dolus. Sine 
macula enim sunt. Hzc autem dici apud Joannem 
de his qui crediderunt io Christum, qui etiam ipsi 
suntex tribubus, etiamsi corporale ipsorum genus 
ad semen patriarcharum non videatur referri, hunc 
in modum colligere possumus : Nolite, inquit *! , 
nocere terra, et mari, neque arboribus , quoadusque 
Dei nostri servos signaverimus in frontibus suis. Et 
audivi numerum signalorum, centum quadraginta 
quatuor millia signati ex omui tribu filiorum Israel. 


ORIGENIS ' | 
ierit. Hi empti sunt ex hominibus primitie Deo εἰ À μαθεῖν τὴν ᾠδὴν εἰ μὴ αἱ puP χιλιάδες, οἱ ἠγο- 


25 


ῥρασμένοι ἀπὸ τῆς γῆς. Οὗτοί εἰσυω' οἳ μετὰ yv 

/αικῶν οὐκ ἐμολύνθησαν' παρθένοι γάρ εἶσυ». 
Οὗτοι οἱ ἀχο.Ἰουθοῦντες τῷ Ἀργίῳ ὅπου ἐὰν ὑπάγῃ. 
Οὗτοι ἠγοράσθησαν ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων ἁπαρχὴ 
τῷ θεῷ καὶ τῷ Ἀργίῳ, καὶ ér τῷ στόµατι αὐτῶν, 
ob εὑρέθη ψεῦδος' ἅμωμοι γάρ εἶσιν (5). "Ότι ὃΣ 
ταῦτα παρὰ τῷ Ἰωάννῃη περὶ τῶν εἰς Χρ:στὸν πεπι- 
στευχότων λέγεται, xal αὐτῶν ὑπαρχόντων ἀπὸ φυ- 
λῶν, κἂν μὴ δοχῇ τὸ σωματιχὺν αὐτῶν γένος ἀνατρέ- 
χειν ἐπὶ τὸ σπέρμα τῶν πατριαρχῶν, ἔστιν οὕτως 


ἐπιλογίσασθαι Mh ἀἁδικήσητε, φποὶ, τὴν γἢ»ν, pce τὴν θάλασσαν, pice τὰ δένδρα, ἄχρι σᾳρα: 
γίσωµεν τοὺς δού.Ίους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ἐπὶ τῶν μετώπων αὑτῶν. Kal ἤχουσα τὸν ἀριθμὸν τῶν 
ἑσφραγισμένων ' ρμδ’ χωιάδες ἐσςρα]ισμέγοι (0) £x πάσης φυ.]ῆς υἱῶν Toga). 

4. Qui igitur signantur ex omni tribu filiorum B — 2. Οὐχοῦν o? &x πάσης φνλής υἱῶν 'Iopatà σφρα- 


Israel in frontibus suis, ii centum quadraginta qua- 
tuor millia suut numero, qui centum quadraginta 
quatuor millia, cum virgines exsistant, et cum mu- 
lieribus non sint coinquinati, in sequentibus apud 
Joannem nomen Agni et Patris ejus in frontibus 
suis scriptum habere dicuntur. Quodnam igitur 
aliud esse poterit sigillum frontibus ipsorum im- 
pressum quam wno::en Agni οἱ nomen Patris ejus, 
cum utrisque in locis frontes, modo quidem sigil- 
lum, modo vero literas nomen Agni et nomen Pa- 
tris ejus continentes habere dicantur ? Quinetiam 
$i hi qui sunt ex tribubus, iidem sunt ac virgines, 
ut antea ostendimus, pauci autem sunt ex Israel se- 
cundum carnem qui credant, iia ut fortassis ausit 
quis dicere ne numerum quidem centum quadraginta 
quataor millia compleri ex credentibus, qui sint ex 
l]sraele secundum carnem, perspicuum est eos qui 
ex gentibus divino adhzserunt verbo, constituere 
illa centuin quadraginta 9 quatuor millia eorum qui 
cum mulieribus non sunt coinquinati ; adeo ut a 
veritate non aberret qui dicit primitias cujusque 
tribus esse virgines ipsius. Nam subjungitur ** : Hi 
empli sunt. ex hominibus primitie Deo, et Agne, et in 
ore eorum non est invé&utum mendacium ; irreprehen- 
sibiles enim. sunt, Non est autem. ignorandum, ser- 
monem de centum quadraginta quatuor millibus vir- 
finum anagogicam interpretationem recipere; su- 
perfluum vero nunc, atque ab instituta disputatione 
alienum est, prophetarum testimonia apponere, qua 
idem de iis qui ex gentibus crediderunt nos docent, 

9. Quid autem hzc omnia sibi velint, dices , in 
lic scripta incidens, ο Ambrosi, vcre hono Dei, 
et homo in Christo, et qui pro virili contendis esse 
spiritualis, nec amplius bomo. Alii quidem sunt ex 


*! Apoc. vii, 9, 4. ** Apoc. xiv, 4, 5. 

(5) Ferrarius interpres post baec verba ἅμωμαι 
γάρ εἰσιν, qux verlit sine macula enim sunt, addit, 
ante thronum Dei, quod in nostris mss. desideratur. 

(e Codd. Barberinus et Bodleianus ἑσφραγισμέ- 
vot, Huetius edidit ἑσφραγισμένων. B 

(1) Interpres legebat καὶ τὸ ὄνομα «oo Πατρὸς 
αὐτοῦ. 

(8) Οὐ μµο.υνγθέντες. Legendum videlur οὗ μο- 
λνυνθεῖσα.. 

(9) Καὶ cà ὄνεμα τοῦ Πατρὺς αὐὑτεῦ. Apud Πμε- 


C 


2 


γίζονται ἐπὶ τῶν µετώπων αὐτῶν pp eiat χιλιάδ:ς 
τὸν ἀριθμόν αἵτινες pu. χιλιάδες Ev τοῖς ἑξῆς παρὰ 
τῷ Ἰωάννῃ λέγονται ἔχειν τὸ ὄνομα τοῦ ᾿Αρνίου xat 
τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ (7) γεγραμμένον ἐπὶ τῶν μετώπων 
αὐτῶν, 0002: παρθένοι͵ καὶ μετὰ γυναιχῶν o9 µολυν- 
θέντες (8). Τίς οὖν ἄλλη εἴη fj σφραγὶς ἡ ἐπὶ τῶν µε- 
τώπων f) τὸ ὄνομα τοῦ ᾿Ἀρνίου καὶ τὸ ὄνομα τεῦ 
Πατρὸς αὐτοῦ (9), ἐν ἁμφοτέροις τοῖς τόποις τῶν 
µετώπων λεγομένων ἔχειν mh μὲν τὴν σφραγίδα, τὴ 
δὲ τὰ γράµµατα περιέχοντα τὸ ὄνομα του ᾿Αρνίου 
χαὶ τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ», Ἀλλὰ χαὶ οἱ ἀπὸ 
φυλῶν εἰ οἱ αὗτοί εἰσι τοῖς παρθένοις, ὡς προατε- 
δείξαµεν, σπάνιος δὲ ὁ Ex τοῦ χατὰ σάρχα Ἰσραἳλ. 
πιστεύων, ὡς τάχα τολμῆσαι ἄν τινα εἰπεῖν μὴ συµ- 
πληροῦσθαι (10) ἀπὸ τῶν Ex τοῦ χατὰ σάρχα Ἰσραὴλ 
πιστευόντων, μτδὲ τὸν τῶν pub χιλιάδων ἀριθμόν" 
δῆλον, ὅτι Ex τῶν ἀπὸ τῶν ἐθνῶν τῷ θείῳ προσερχο- 
µένων λόγῳ συνίστανται αἱ ρμῦ χιλιάδες μετὰ Υνναι- 
κῶν οὐ µολυνοµένων’ ὥστε μὴ ἐᾷν ἀποπεσεῖν (11) 
τῆς ἀληθείας τὸν φάσκοντα ἀπαρχὴν ἑχάστης εἶναι 
φυλῆς τοὺς παρθένους αὐτῆς. Καὶ Υὰρ ἐπιφέρετα:" 
Οὗτοι ἠγοράσθησαν ἁπὸ τῶν ἀνθρώπων ἀπαρχὶι 
τῷ θεῷ καὶ τῷ Ἀργίῳ, καὶ ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν 
οὑχ εὑρέθη ψεῦδος' ἅμωμοι γάρ εἰσι». Οὐκ ἄγνοι- 
τέον üb, ὅτι ὁ περὶ τῶν pub χιλιάδων παρθένων λόγος 
ἐπιδέχεται ἀναγωγήν. περιττὸν δὲ νῦν xal οὗ κατὰ 
τὸν προχείµενον λόγον τὸ παρατίθεσθαι λέξεις προ- 
φητικὰς ταυτὸν περὶ τῶν ἐξ ἐθνῶν ἡμᾶς διδασχοῦ- 
σας. 


5. Τί δὲ πάντα ταῦτα ἡμῖν βούλεται (12), ἐρεῖς 
ἐντυγχάνων τοῖς γράµµασιν, ᾽Αμθρόσιε, ἀληθῶς θεοῦ 
ἄνθρωπε xai àv Χριστῷ ἄνθρωπε (15), xal σπεύδων 
εἶναι πνευματιχὸς, οὐχέτι ἄνθρωπος" οἱ μὲν ἀπὸ τῶν 


tium deest τὸ ὄνομα, sed restituitur ex codice Bar- 
berino. . 
10) Codex Barherinus, ἐμπληροῦσθαι. 
ut "Doce μὴ ἑᾷν' ἀποπεσεῖν. Lego ὥστε μὴ ἂν 
ἀποπεσεῖν. . 
(19) Codex Bodleianus πάντα ταῦτα βούλεται. 
(45) Καὶ ἐν Χριστῷ ἄνθρωπε. Legendum videtur, 
καὶ ἓν Χριστῷ ἀδελφέ. Et ἵπ (ἱείο frater. Mox 
etiam lego : χαὶ οὐχέτι ἄνθρωπος. 


25 . . COMMENT. IN JOAN, TOMUS |. 26 
Φφυλῶν δεχάτας xal ἀ παρχὰς ἀναφέρουσι τῷ θεῷ διὰ A tribubus qui decimas et primitias offerunt Deo per 


τῶν λευιτῶν xal ἱερέων, οὗ πάντα ἔχοντες ἀπαρχὰς 
3| δεχάτας - ol δὲ λευῖται xal ἱερεῖς, πάντα δεχάταις 
καὶ ἀπαρχαῖς χρώμενοι, δεχάτας ἀναφέρουσι τῷ θεῷ 
διὰ τοῦ ἀρχιερέως, οἶμαι 8 ὅτι xal ἀπαρχάς. Ἡμῶν 
δη τῶν προσιόντων τοῖς Χριστοῦ µαθήµασιν οἱ μὲν 
πλεῖστοι τὰ πολλὰ τῷ Blu σχολάζοντες, xal ὀλίγας 
πράσεις τῷ θεῷ ἀνατιθέντες, τάχα εἶἷεν ἂν οἱ ἀπὸ τῶν 
φυλῶν ὀλίγην πρὸς τοὺς ἱερεῖς ἔχοντες χοινωνίαν, 
καὶ ἓν βραχέσι τὸ θεραπευτικὸν τοῦ Θεοῦ τρέφοντες" 
οἱ ὃξ ἀναχείμενοι τῷ θείῳ λόγῳ καὶ πρὸς µόνῃ τῇ 
θεραττείᾳ τοῦ θεοῦ γινόµενοι γνησίως χατὰ τὴν εἰς 
τοῦτο διαφορὰν τῶν εἰς τοῦτο χινηµάτων Λευῖται xal 
ἱερεῖς οὐκ ἁτόπως λεχθήσονται. Τάχα δὲ οἱ διαφέρον- 
τες xal τῶν (14) τῆς καθ) ἑαυτοὺς γενεᾶς ἔχλντες 


ἀρχιερεῖς ἔσονται χατὰ τὴν τάξι "Aapüw, xai οὗ B 


χανὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. Ἐὰν γάρ τις ἀνθυ- 
ποφέρῃ πρὸς τοῦτο νοµίτων ἡμᾶς ἀσεθεῖν τὸ τοῦ 
ἀρχιερέως ὄνομα τάσσοντας ἐπ ἀνθρώπων, ἐπεὶ 
πολλαχοῦ  'Insoog µέγας Ἱερεὺς προφητεύεται " 
Ἔχομεν γὰρ ἀρχιερέα µέγαν, διεἸη.υθότα τοὺς 
ὀὐραγοὺς, Ἰησοῦ» τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ: λεχτέον 
πρὸς αὐτὸν, ὅτι ὁ ᾿Απόστολος ἐπεσημήνατο λέγων 
τὸν. Προφήτην εἰρηχέναι περὶ τοῦ Χριστοῦ (15): 
Lv Ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν cát Με.Ιχι- 
σεδὲκ, xal o) κατὰ τὴν τάξιν ᾿Ααρών  ἀφ' οὗ xal 
;μεῖς λαθόντες φαμὲν χατὰ μὲν τὴν τάξιν ᾿Λλαρὼν 
ἀνθρώπους δύνασθαι εἶναι ἀρχιερεῖς κατὰ δὲ τὴν 
τάξιν Μελχισεδὲχ τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ. 


4. Πάσης τοίνυν ἡμῖν πράξεως (16) ἀναχειμένης 
Πεῷ, xai παντὸς τοῦ Ρίου, ἐπει σπεύδοµεν ἐπὶ τὰ 
χρείττονα, χαὶ βουλομένων ἡμῶν ἔχειν πᾶσαν αὐτὴν 
ἁπαρχὴν τῶν πολλῶν ἀπαρχῶν, e γε μὴ σφαλλόμεθα 
τοῦτο νοµίποντες, ποίαν Σχρῆν εἶναι, μετὰ τὸ χατὰ 
τὸ σῶμα χεχωβρίἰσθαι ἡμᾶς ἀλλήλων, διαφέρουσαν f| 
την περὶ Ἐθαγχελίου ἐξέτασιν, Καὶ γὰρ τολμητέον 
εἰπεῖν πασῶν τῶν Γραφῶν εἶναι ἁπαρχὴν τὸ Εὐαγγέ- 
Xov. ᾽Απαρχὴν οὖν πράξεων, ἐξ οὗ (17) τῇ Άλεξαν- 
δρείᾳ ἐπιδεδημήχαμεν, τίνα ἄλλην f τὴν εἰς τὴν 
ἀπαρχὴν τῶν Γραφῶν ἐχρῆν γεγονέναι; Χρὴ δὲ ἡμᾶς 
εἰδέναι οὐ ταυτὸν εἶναι (18) ἀἁπαρχὴν χαὶ πρωτοχέν- 
viua. Μετὰ γὰρ τοὺς πάντας χαρποὺς ἀναφέρεται d) 


5 febr, 1ν, 44. ** Psal. cix, 4. 


levitas et sacerdotes, cum tamen ipsi nullis fruan- 
tur deciinis aut primitiis. Levitze vero et sacerdotes, 
in omnibus decimis fruentes et primitiis, Deo deci- 
màs, atque eliam, ut opinor, primitias offerunt 
per poniificem : eodein. modo complures ex nobis 
qui ad Christi disciplinam accesserunt, majori ex 
parte ad vitz» hujus negotia attenti, paucas actiones 
Deo offerentes, fortasse sunt iis similes qui ex tri- 
bubus parum communicant cum sacerdotibus, et 
paucis, cultores Dei nutriunt. Qui vero divino dicati 
sunt verbo, et in solo Dei cultu. sincere legitimeque 
immorantur, levi: sacerdctesque vocari poterunt, 
juxta differentiam eorum motuum οἱ actionum que 
huc et illarum qui illuc spectant. Fortassis autem 
qui c:eteris sux aetatis hominibus virtute prastant, 
sumni sacerdotes erunt, juxta Aaron ordinem, non 
juxta ordinem Melchisedech. Quod si quis objiciat 
nos minus in hoc pie sentire, quod suinmi sacerdo- 
tis nomen ad homines redigimus, quoniam sepe 
Jesus magnus Sacerdos a prophetis vocatur : []α- 
bemus enim, iuquit **, sacerdotem magnum, qui εᾱ- 
los penetravit, Jesum Filium Dei ; huic respouden- 
dum est Apostolum id notasse, cum diceret Proplie- 


* tam de Christo locutum fuisse, cum inquit ** : Τε 


es Sacerdos in. eternum secundum ordinem Melchi- 
sedech, et non secundum ordinem Aaron ; indc, ar- 
repta occasione, dicimus lieri posse ut homines juxta 
Naronis ordinem sint summi sacerdotes, cum juxta 


C ordinem Melchisedech sacerdotem esse ad Christum 


Dei Filium pertineat, 

4. Omni itaque actione, et tota vita nostra 4 Deo 
dicata, quoniain ad prastantiora magno studio con- 
tendimus, cupientibusque nobis primitias omnes 
multarum primitiorum habere, nisi hoc existiman- 
tes decipimur, quzenam ali uobis primitize prac- 
stantiores esse debuerunt, posteaquam mutua cor- 
poris consuetudine sejuncti sumus, quam insti- 
tuere de Evangelio disputationem ? Etenim auden- 
dum est dicere omnium Scripturarum primitias 
Evaugelium esse. Ex quo igitur tempore Alexandriam 
pervenimus, quasnam alias esse oportuit nostrarunt 
actionum primitias quam in Scripturarum primi- 
tiis ? Sed sciamus necesse est non idem esse ἅπαρ- 


(14) Γνησίως, κατὰ τὴν εἰς τοῦτο διαρορὰν.... D Qus πρωτογεννήµατα Origenes et. LXX Interpretes 


Τάχα δὲ ol διαρέροντες xal τῶν. Hxc desunt apud 
lu-tium, sed restituuntur ex codd. Barberino et 
bo ileiano. 

(15) Περὶ τοῦ Χριστοῦ. Apud Huetium deest 
τοῦ, sed legitur in nostris mss. 

(16) Πράξεως. Colex Dodleianus, τάξεως. Mox 
pro ἐπεὶ σπεύδοµεν quod nostri habent codices, 
legitur in textu. apud Huetium ἐπὶ σπεύδοµεν. 

(17) Ἀπαρχὴν oov πράξεων, ἐξ οὗ, eic. Nimi- 
rum postquam Antiocbia rediit, quo a Mammeas, 
Alexandri Severi matre, fuerat accersitus. Tunc 
enim commentariis illustrare Scripturam exorsus 
est. Id vero munus, Áchaico itinere ipntermissum. 
resumpsit Alexandriam dengo reversus, ut fusius 
in Origeniauis osieudimins, HugTiUS. 

(18) λρὴ δὲ ἡμᾶς εἰδέγαι οὐ ταυτὸν εἶναι, etc. 


appe!laut, dicuntur Hebrzis Ω123 eaque e frugt- 
bus integris necdum elaboratis Deo offerenda exci- 
piebantur, neque magna copia, neque certa. Offe- 
rebantur autem festo primiliarum tempore πρὸ τῶν 
πάντων καρπῶν, juxta praeceptum Exodi αχ, 16, 
19. Βυγιιπι vero offerendorum ritus traJitur. Le- 
vit. u, 14. Αι ἀπαρχαὶ Judzis sunt ΠΟΠ qua. ex 
universis frugibus jam elaboratis sepositz,, sacer- 
dotibus tradebantur ea. copia. qua amplior esset 
sexagesima parte, minor quadragesima. Ut ex omni- 
bus igitur frugibus excernerentur TuERUMOTH, 
fruges universas jam ante collectas esse oportuit, 
quod contingebat in festo Pentecostes , ut est. Le- 
vit. xxin, 15 ; Num. xxvir, 26; Deuter. xvi, 9, 10. 
Sunt qui primitias novorum fructuum oblatas. vo- 
lunt mense Tisnt, festo Scenopegiz. Nam tuum uni- 


21 


ORIGENIS 


9s 


Xhv [primitias] et. πρωτοχέννηµα [primam geni- 4 &rapyh, πρὺ δὲ πάντων τὸ πρωτογέννηµα. Tov vulvov 


turam]. Siquidem post omnes fructus dedicatur 
ἀπαρχὴ [primitia] ; ante omnes vero fructus πρω- 
τογέννηµα [prima genitura]. Proinde haud equidem 
quis aberrabit, si ex omnibus Scripturis qua in 
omnibus Ecclesiis et feruntur et creduntur esse di- 
vinz, Moysis legem dixerit πρωτογέννηµα [primam 


qepou£voy Γραφῶν καὶ ἓν πάσαις Ἐκκλησίαις θεοῦ 
πεπιστευµένων εἶναι θείων οὐχ ἂν ἁμάρτοι τις λέγων 
πρωτογέννηµα μὲν τὸν Μωῦσέως νόµον, ἀπαρχὴν δὲ 
τὸ Εὐαγγέλιον' μετὰ γὰρ τοὺς πάντας τῶν προφητῶν 
καρποὺς, τῶν μέχρι τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ὁ τέλειος 
ἐθλάστησε λόγος. 


genituram ], Evangelium vero ἀπαρχὴν [primitias], quandoquidem post omnes prophetarum fructus qui 
fuerunt usque ad Dominum Jesum, perfectus ille sermo germinavit. 


X. Quod si propter interpretationem datam τῇ 
ἀπαρχῇ [primitiis], reclamet aliquis dicens rursum 
post Evangelia circumferri etiam tum Acta, tuin 
Epistolas apostolorum, et idcirco hoc minus verum 
esse quod superius de hoc vocabulo tradidimus, 
nempe Evangelium 1o!ius Scripture ἀπαρχὴν [pri- 
mitias] esse ; dicendum sane est eorum qui sapien- 
tes in Christo, quique ex his predictis Epistolis 
utilitatem perceperunt quidem, sed. tamen, quo fi- 
dem mereantur , indigent testimoniis quz in legali- 
bus et propheticis scriptis continentur, banc esse 
mentem ut sapientie quidem plena et credibilia et 
vehementer sancita apostolica esse dicant, sed iis 
neutiquam consimilia : Hec dicit Dominus omnipo- 
.&ens *'. Et hanc ob. causam inspice complectatur 
necne suas Epistolas Paulus cum dicit **: Qnis Scri- 
ptura afflatu prodita utilis est ; et cum ait *! : Dico 
ego, non Dominus ; et illud ** : Sic in omnibus Eccle- 


siis ordino ; itemque 19; Qualia passus sum Antiochic, C 


B lconii, Lystris, et his similia, interdum ab ipso 
scripta, οἱ juxta potestatem, non tamen secuudum 
accuratam sinceritatem sermonum, qui sunt ex i- 
vina inspiratione. Deinde hoc etiani ostendendum 
est veterem Scripturam non esse Evangelium, quie 
venientem non ostendit, sed prenuntiat ; omnem 
vero novam, Evangeliuin essc, quae non solum , ut 
in Evangelii initio scriptum est, ait: Ecce Agnus 
Dei, ecce gui aufert peccata mundi 9, verum etiam 
«ua varias opiniones doctrinasque continet ejus 
per quem Evangelium est Evangelium. Przierea, si 
Deus posuit in Ecclesia apostolos et prophetas, οἱ 
evangclistas, pastoresque et doctores 59’, cum accu. 
rale examinaverimus quodnam sit evangeliste offi- 


δ. Ἐὰν δέ τις ἀνθυποφέρῃ διὰ τὴν ἔννοιαν τῆς 
ἀναπτύξεως τῶν ἁπαρχῶν φάσχων μετὰ τὰ Εὐαγγέλια 
τὰς Πράξεις xai τὰς Ἐπιστολὰς φέρεσθαι τῶν ἆπο- 
στόλων, xai χατὰ τοῦτο μὴ ἂν ἔτι σώξεσθαι τὸ προα- 
ποδεδοµένον περὶ ἀπαρχῆς, τὸ ἀπαρχὴν πάσης Γρα- 
φῆς εἶναι τὸ Εὐαγγέλιον' λεχτέον τοι νοῦν εἶναι σο- 
φῶν iv Χριστῷ, ὠφελημένων ἓν ταῖς φεροµέναις 
Ἐπιστολαϊῖς, δεοµένων ἵνα (19) πιστεύωνται µαρτυ- 
ριῶν τῶν Ey τοῖς νομιχοῖς χαὶ προφητιχοῖς λόγοις xzt- 
µένων, ὥστε σοφὰ μὲν χαὶ πιστά λέγειν xal σφόδρα 
ἐπιτεταγμένα (20) τὰ ἀποστολιχὰ, οὗ μὴν παραπλή- 
σια τῷ' Τάδε Aéyeu Κύριος παντοκράτωρ' καὶ χατὰ 
τοῦτο ἐπίστητον εἰ, ἐπὰν λέγῃ ὁ Παῦλος, Πᾶσα Γρα- 
Qt θεόπνευστος xal ὠφέλιμος, ἐμπεριλαμόάνει 
xaX τὰ ἑαυτοῦ γράμματα, f] οὐ τό’ Κάγὼ «λέγω (21), 
xai οὖν ὁ Κύριος, χαὶ τό. Ἐν πάσαις Ἐκκλησίαις 
διατάσσο(ιαι, καὶ τό’ Οἷα ἔπαθον ἐν "Avtioxela, &v 
Ἰκονίῳ, ἑν Λύστροις, καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια 
ἑνίοτε ὑπ' αὐτοῦ γραφέντα καὶ κατ ἐξουσίαν, οὗ 
μὴν τὸ εἰλικρινὲς τῶν &x θείας ἐπιπνοίας (22) λόγων' 
3 xai τούτφ παραστάτέον (25), ὅτι ἡ Παλαιὰ μὲν 
οὐχ Ἐὐαγγέλιον, οὐ δειχνύουσα τὸν ἐρχόμενον, ἀλλὰ 
προαγγέλλουσα χαὶ προχηρύσσουσα΄ πᾶσα δὲ fj Καινη 


^*b Εὐαγγέλιόν ἐστιν, o0 µόνον ὁμοίως τῇ ἀρχῇ τοῦ 


Εὐαγγελίου φάσχουσα(34)' Ιδοὺ ὁ Αμγὲς τοῦ θεοῦ 
ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ἀλλὰ καὶ ποικί- 
λας δοξολογίας περιέχουσα xaX διδασχαλίἰας τοῦ δι) ὃν 
τὸ Εὐαγγέλιον Εὐαγγέλιόν ἐστιν (20). "Ext δὲ εἰ ὁ 
θεὺς ἔθετο ἐν τῇ Ἐγχλησίᾳ ἁποστόλους, χαὶ προ- 
φήτας, xaX εὐαγγελιστὰς, ποιμένας τε xai διδασχά- 
λους, ἐπὰν ἐξειάσωμεν τί τὸ Έργον τοῦ εὐαγγελιστοῦ, 
ὅτι οὗ πάντως διηγἠσασθαι xiva τρόπον ὁ Σωτὴρ 
τυφλὸν &rb γενετῆς ἱάσατο, ὁδωδότα νεχρὸν ἀνέστη- 


cium, et invenerimus pertinere ad eum non semper Ὦ σεν, Ἡ τι τῶν παραδόξων πεποίηχεν΄ οὐχ ὀχνήσομεν 


enarrare quonam pacto Servator czcum a nativitate 


* [l Cor. vi, 18. ?* [| Tim. i, 10. 
9* Ephes. iv. 11. 


versos fructus fuisse collectos intelligitur ex Exod. 
xxn, 16, et Levit. xxini, 29. Atqui de fructibus 
quoque dabantur TnERoMoTB, Num. xviit, 12; Deu- 
wer. xvii, 4, et xxvi, 2. Igitur date ille sunt. post 
collectionem fructuum, hoc est mense Tisui, in 
fesio Tabernaculorum. Atque hauc primitiarum 
oblationem videtur respexisse Origenes, cum ait: 
Μετά τοὺς πάντας χαρποὺς ἀνεφέροντο -αἱ &rap- 
yat. Nam aute. Scenopegiaim universi fructus, uvae 
puta οἱ ole», neutiquain potuerunt esse collecta. 
HugTiUs. 

(19) Legeudum videtur, ὠφελημένων μὲν àv ταῖς 
φερομέναις ἐπιστολαῖς, δεοµένων δέ, etc. 

(30) Codex Boleianus pro ἐπιτεταγμένα babet 
ἐπιτετευγμένα. 

(21) Ἡ οὐ có: Κάγὼ .Ιέχω, χ.τ.λ. Sic nostri codi- 


*! Cor. vn, 12. 


χαρακτηριζοµένου τοῦ εὐαγγελιστοῦ, xaX ἓν mpo- 
35 ibid. 17. ** Il Tim. 11, 11. ** Joan. 1, 29; 


ces mss. Male autem Huetius in textu habet, ἢ οὔ- 
τω" Λέγω, etc. 

(92) Γραφέντα καὶ κατ ἐξουσίαν, οὗ μὴν τὸ 
εἰ λικρινὲς τῶν ἐκ θείας ἐπιπνοίας. Wec apud Hue- 
tium desunt, sed restituuntur ex codicibus Bo.leia- 
no et Barberino. 


(23) Τούτῳ παραστατέον. Ya codd. Regins. Bar- 
berinus et Bodleianus. Perionius tamen legit τουτο, 
cui nos cum Tarino assentimur. 


94) Φάσχουσα. Codex Barberinus, φράξουσα. 

95) Αιδασκα.λίας τοῦ δι ὃν τὺ Εὐαγτέ.ιον 
Εὐαγγέ.ιόν ἐστιν, κ.τ.λ. Sic recte habet codex Bod- 
leiauus, sicque legit Ferrarius; in. codice Barbe- 
rino pro 57 ὃν legitur δι οὗ. Apud Huetium vox 
Εὐαχγέλιον semel exstat. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 50 


τρεττιχῳ λόγῳ τῷ εἰς πιστοποίησιν τῶν περὶ Ἰησοῦ A sanaverit, fetentem mortuum excitaverit, vel ali- 


Εὐαγγέλιόν πως εἰπεῖν τὰ ὑπὸ τῶν ἀποστόλων γε- 
γραμμένα. "AA ὅσον ἐπὶ τῇ δευτέρᾳ ἁποδόσει τῷ 
ἀνθυποφέροντι διὰ τὸ μὴ ἐπιγεγράφθαι τὰς Ἔπιστο- 
4àg Ἐθαγγέλιον, ὡς οὗ χαλῶς πᾶσαν τὴν χαινὴν 
Διαθήχην Ebóay £o) ἡμῶν ὀνομασάντων, λεχτέον, 
ὅτι πολλαχοῦ τῶν Γραφῶν δύο τινῶν T] πλειόνων τῷ 
αὑτῷ ὀνόματι ὀνομαξομένων, χυριώτερον ἐπὶ τοῦ 
ἑτέρου τῶν λεγομένων χεῖται τὸ ὄνομα * οἷον λἐγον- 
τος τού Σωτῆρος " Mi] κα.έσητε διδάσχα.Ίον ἐπὶ 
τῆς Tuc (26), ὁ ᾿Απόστολός φησι τετάχθαι ἐν τῇ 
Ἐχχλησίᾳ xai διδασχάλους. Οὐχ ἔσονται οὖν οὗτοι 
διδάσχαλοι ὅσον ἐπὶ τῇ ἀχριθείᾳ τῆς τοῦ Εὐαγγε- 
λίου (27) φωνης' οὕτως obx ἔσται Εὐαγγέλιον τὸ χατὰ 
τὰς Ἐπιστολὰς πᾶν γράµµα, ὅταν παραθάλληται τῇ 


quid supra hominum opinionem fecerit; non dubi- 
tabimus affirmare aliquo modo Evangelium esee qua 
scripserint apostoli, cum ad evangclistz munus at 
tineat , adbortatoria etiam oratione dem iis quae 
de Jesu tradita sunt, acquirere. Quantum vero at- 
tinet ad hioc quod secundo loco tradidimus, si obje- 
ceri, aliquis quod minus probe nominpaverimus to- 
tum Testamentum novum Evangelium, εο quod E- 
vangcelii iuscriptionem non habeant Epistolam, huic 
dicemus szepe in Scripturis, cuin duo vel plura eo- 
dem vocabulo nuncupantur , magis proprie uni eoe 
rum illud tribui: verbi gratia, dicente Servatore 2: 
Ne vocetis magistrum super terram , inquit Aposto- 
jus ** magistros in Ecclesia ordinatos fuisse. Non 


διηγἡσει τῶν περὶ Ἰησοῦ πράξεων xai παθηµάτων D erunt ergo hi magistri secundum exactam intelli- 


xai λόγων αὐτοῦ. Πλὴν ἁπαρχὴ πάσης Τραφῆς τὸ 
Εὐαγγέλιον, xai πασῶν τῶν xat' εὐχὴν ἡμῶν πρά- 
ξεων ἑσομένων ἀπαρχὴν ποιούµεθα cl; τὴν ἆπαρ- 
xhv (38) τῶν Γραφῶν. 


gentiam vocis hujus Evaugelii : sic etiam non erit 
Evangelium , qualiscunque tandem illa fuerit Scri- 
pura, quz aub nomine Epistolarum fuerit, si con- 
feratur cum Scriptura qua actiones, passiones ser- 


inonesque Jesu contineat. Attamen totius Scripturz primitie est. Evangelium , actionumque omnium 
qua ex animi sententia nobis cessurx sunt, primitias facimus iu primitiis Evangelii. 


6. Ἐγὼ δ οἶμαι, ὅτι xax, τεσσάρων ὄντων τῶν Εὐαγ- 
γελέων, οἱονεὶ στοιχείων τῆς πίστεως τῆς Ἐχχλησίας, 
ἐξ ὧν στοιχείων ὁ πᾶς συνέστηχε χόσµος, ἓν Χριστῷ 
χαταλλαγεὶς τῷ Oei, χαθά φησιν ὁ Παῦλος, θεὺς ἦν 
ἐν Χριστῷ κόσμον κατα. ἰάσσων ἑαυτῷ, οὗ xó- 
σµου τὴν ἁμαρτίαν Ἶρεν Ἰησους' περὶ Υὰρ τοῦ 
κόσμου τῆς Ἐκκλησίας ὁ λόγος ἐστὶν ὁ γεγραμµένος" 
Ἰδοὺ d 'Auróc τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴ» ἁμαρτίαν 
τοῦ κόσμου, ἀπαρχὴν τῶν Εὐαγγελίων εἶναι τὸ 
προστεταγμένον ἡμῖν ὑπὸ σοῦ χατὰ δύναμιν ἐρευ- 
νησαι τὸ χατὰ Ἰωάννην ' τὸν γενεαλογούμενον εἰ- 
σὼν (29), xa ἀπὸ τον ἀγενεαλονγήτου ἀργόμενον 
Σ{ατθαῖος μὲν γὰρ, τοῖς προσδοκῶσι τὸ ἐξ ᾿Αθραὰμ 
-αὶ Δαυῖδ Ἑθραίοις γράφων, B!6.loc, φησὶ, γεγέ- 
σεως 'Incov Χριστοῦ vlov Δανῖδ, vlov ᾿Αδραάμ᾽ 
xai Μάρχος εἰδὼς ὃ Υράφει, ἀρχὴν διηγεῖται τοῦ 
Εδαγγελίου, τάχα εὑρισχόντων ἡμῶν τὸ τέλος αὐτοῦ 
παρὰ τῷ Ἰωάννῃ ἐν ἀρχὴ Λόγον θεὸν Λόγον. ᾽Αλλὰ 
καὶ Λουχᾶς εἰρηχὼς ἐν àpyf τῶν Πράξεων ' TOv 
μὲν πρῶτον Aóyor ἐποιησάμην περὶ πάντων ὧν 
ἠρξέατο ὁ Ἱησοῦς ποιεῖν xal διδάσχειν (50), ἀλλά 
ve τηρεῖ τῷ ἐπὶ τὸ στῆθος ἀναπεσόντι τοῦ Ἰησοῦ 
τους µείζονας καὶ τελειοτέρους (51) περὶ Ἰησοῦ 
Ἀόχους  οὐδεὶς Υὰρ ἐχείνων ἀκρατῶς ἑφανέρωσεν 
αὐτοῦ τὴν θεότητα, ὡς Ἰωάννης παραστῆσας αὐτὸν 
λέχοντα * Ἐχγώ εἰμι τὸ góc τοῦ κόσμου. 'Eqx εἰμι 
ἡ ὁδὺς, xal ἡ ἀ.λήθεια, xal ἡ ζωή. Ἐγώ εἰμι ài 
ἀνάστασις' ΕΤώ εἰμι ἡ θύρα. Εγώ εἰμι ὁ ποι- 


*! Matth. αχ], 8, 9. ?* Ephes. iv, 11. 3 Η Cor. 


v, 19. 


6. Arbitrer vero ego, etiamsi quatuor siut Evan- 
gelia veluti elementa fidei Ecclesiz, ex quibus ele. 
mentis totus constat hic mundus Deo per Christum 
reconcili2tus, sicut inquit Paulus **, Deus erat in 
Christo , mundum sibi reconcilians; cujus mundi 
peccatum sustulit Jesus ; de mundo enim Ecclesise 
serino ille est scriptus ** : G Ecce Agnus Dei , qui 
aufert peccatum mundi , Evangeliorum primitias 
Evangelium esse Joannis nobis propositum, cujus 
sensum pro virili nostra jussi sumus abs te investi- 
gare. Idque arbitror considerans genealogiam teyen- 
tein, et incipieuntein ab eo qui genealogia caret, Nain 
Mattheus quidem cum scriberet llebrzis, qui veu- 
turum ex Abrahamo et Davide exspectabant: Liber 
inquit, generationis Jesu Christi filii David, filii A^ra- 
ham **. Marcus vero sciens quod scribit, iuitium 
enarrat Evangelii, fortassis quod inveniamus finem 
ipsius apud Joannem, qui in principio Verbum Deum 
fuisse inquit. Lucas etiam cum dixisset δὲ: Primum 
quidem sermonem [εοὶ de omnibus gua: capit Jesus 
[acere εἰ docere, majores perfectioresque de Jesu 
sermones reserval ei qui supra pectus Jesu recubuit. 
Nullus enim | illorum adeo pure manifestavit illius 
divinitatem, ut Joannes quippe qui inducat il- 
lum dicentem : Ego sum lux mundi : Ego sum via, 
verilas el vita : Ego sum resurrectio ; Ego sum os- 
tium : Ego sum pastor bonus ?' ; eL in Apocalypsi * : 
Ego sum A, et (à, principium εἰ finis, primus et no- 


** Joan. 1, 90. 35 Matth, 1, 1. ?* Act. 1, 4. 


" Joan, vin, 12; xiv, 6; xi, 25; κ, 7, 9, 11. 5 Apoc. 1, 8; xxii, 15. 


(36) Mh) xa.éocnre διδάσκα.Ίον ἐπὶ τῆς τῆς. 
Locus habetur Matth. xxi, 8, ubi pro. χαθηγητής 
exemplaria quadam habent διδάσχαλος. Hinc au- 
tem versum cum sequenti. confudit — Origenes. 
HogTiUs. 

(21) Tov Εὐαγγελίου. Tarinus censebat legen- 
dum τοῦ 66a cxóAov, 

(28) Eic τὴν ἀπαρχὴν, cic. Omittendum videtur 


εἰς. 


(29) Pro εἰπών Ferrarius legit σχοπῶ», ego vero 
legendum censeo εἰπόν, quod refero ad przcedeus 
τὸ χατὰ Ἰωάννην. 

(30) T£Joc αὐτοῦ παρὰ τῷ Ἰωάνγῃ.... ἤρξατο à 
Ἰησοῦς ποιεῖν xal διδάσκειν. Mec omuia apud 
Huetium desiderautur, sed restituuntur partim ex 
codice Bodleiano, partim ex Basberino. 


(31) Codex Bodleianus, τελεωτέρους. 


91 ORIGENIS 92 
vissimus. Audeamus igitur dicere primitias Scriptu- A μὴν ὁ xa.lóc* xal ἐν τῇ Αποχαλύφει' Ἑλώ εἰμι 


rarum omnium Evangelium esse ; Evangeliorum 
vero primitias, Evangelium a Joanne traditum ; cu- 
jus sensum percipere nemo potest, uisi qui supra 
pectus Jesu reeubuerit, vel acceperit a Jesu Mariam, 
qua etiam ipsius mater fiat: adeo talem tantumque 
esse necesse est, qui Joannes alius sit futurus, ut 
quemadmoduin Joannes, itidem etiam et iste a Jesu 
Jesus exsistere ostendatur. Nain si nullus est Mariz 
filius, judicio eorum qui de ipsa sane senseruut, 
preterquam Jesus ; dicitque Jesus matri : Ecce filius 
(uus 33, et non, ecce etiam hic est filius tuus: per- 
Inde est, ac si dixisset : Ecce hic est Jesus quem 
genuisti. Etenim quisquis perfectus est, non aimn- 
plius vivit ipse, sed in ipso vivit Christus **. Cum- 
que in ipso vivat Christus, dicitur 4ο eo Mari» : 
Ecce illius tuus Christus. Quid ergo attinet. dicere 
quanta nobis opus sit mente ut in testaceis abjecit 
litere thesauris reconditum verbum digne valea- 
mus interpretari, prasertim cum littera passim a 
quibusvis legatur , verbumque per vocem sensibile 
audiatur ab omnibus qui V auditum prabent cor- 
poralem ? Qui enim accurate appreheusurus sit, 
vere is dicat oportet : Nos autem Christi sensum 
habemus, ul sciamus quae a Deo donata sunt nobis*!. 
Quod vero ou.ne Testamentum Novum sit Evange- 
lium, adduci possumus ad credendum ex his quz 
l'aulus dicit, quando alicubi ** scribit : Secundum 
Evangelium meum. [nter scripta enim Pauli nullus 
exs!at liber qui vocari Evangelium consueverit. Sed 
quidquid vel. przedicavit vel dixit est Evangelium ; 
qux vero praedicavit et dixit, hzc etiam scripsit ; 
ergo ex his colligitur ipsius scripta Evangelium esse. 
Quod si Pauli scripta sunt Evangelium , profecto 
idem censendum est de Petri etiam scriptis; et ut 
i" universum loquar, oumia qua ipsius Christi 
confirmant adventum, et quz stabiliunt przesentiam 
ilius , quz&que inducuut ipsam in animos cupien- 
tium suscipere Dei sermonem, stantem pro foribus, 
et pulsantem, et ingredi volentem in animas, sunt 
Evangelium. | 
1. Sed tempus jam est accuratius exquirere quid 
vox Evangelii significet, et quare hi libri inscriptio- 
nem hauc habeant. Est igitur Evangelium serio 
qui rerum nuntium continet, quz quod utiles sint, 
jure uierito letitiam pariunt auditori, simul atque 
ab ipso admissa fuerint quie nuntiantur. Nec vero 
minus talis oratio est Evangelium , quamvis ex ha- 
bitu audieutis perpendatur : vel, Evangelium oratio 
?! Joan. xix, 20. ** Galat. ῃ, 90. 
($2) Κατὰ τοὺς ὑγιῶς περὶ αὐτῆς 6otdtovcac. 
Tum cx hoc loco, tum ex iis qux» habet Origenes 


tom, xi ἐπ Maithieum et homilia 7 in Lucam, liquet 
ipsum pro heterodoxis habuisse eos qui perpetuam 


Marix virginitatem negabant. |n. eo. certe errore, . 


iuquit uetius, fuisse Tertullianus creditur, eumque 
duol;us locis prodidisse, libro De monogamia, cap. 
8, et lib. De carne Christi, cap. 7; sed obscure, nec 
«atis aperte. At clare euim cum aliis professus est 
Apollinarius, teste Epiphanio, qui Antidicomaria- 
nitas eos appellabat, hires. Lxxvi, cap. 26, et 


€ [ Cor. ii, 12, 10. 


τὺὸ A xal có Q, ἡ ἀρχὴ xal τὸ τἐΊος' ὁ πρῶτος 
xal ὁ ἔσχατος. Τολμητέον τοίνυν εἰπεῖν ἆπαρ- 
χην μὲν πασῶν Γραφῶν εἴἵναι τὰ Εὐαγγέλια, τῶν 
δὲ Εὐαγγελίων ἀπαρχὴν τὸ χατὰ Ἰωάννην, οὗ tbv 
νοῦν οὐδεὶς δύναται λαθεῖν μὴ ἀναπεσὼν ἐπὶ τὸ 
στῆθος Ἰησοῦ, μηδὲ λαθὼν ἀπὺ Ἰησοῦ τὴν Μαρίαν 
γινοµένην κχαὶ αὑτοῦ μητέρα" χαὶ τηλιχουτον ὁδ 
γενέσθαι δεῖ τὸν ἑσόμενον ἄλλον Ἰωάννην, ὥστε 
οἰονεὶ τὺν Ἰωάννην δειχθήναι ὄντα Ἴησουν ἀπὸ 
Ἰησοῦ. El γὰρ οὐδεὶς υἱὸς Μαρίας, χατὰ τοὺς ὑγιὼς 
περὶ αὐτῆς δοξάζοντας (32), 3j Ἰησοῦς, qnot δὲ "In- 
σοῦς τῇ µητρί' Ἴδε ὁ υἱός σου, xat οὐχ[’ δε καὶ 
οὗτος υἱός σου ἴσον εἴρηχε τῷ' δε οὗτός ἐστιν 
Ἰησοῦς ὃν ἐγέννησας. Καὶ γὰρ md; ὁ τετελε!'ωμένος 


E ζῇ οὐχέτι, ἀλλ᾽ ἓν αὐτῷ Cf] Χριστός καὶ ἐπεὶ Qf ἐν 


αὐτῷ Χριστὸς, λέγεται περὶ αὐτοῦ τῇ Μαρίᾳ "Ióz ὁ 
υἱός σου ὁ Χριστός. Ἠλίχου τοίνυν vou ἡμῖν δεῖ, ἵνα 
τὸν ἐν τοῖς ὁστραχίνοις τής εὐτελοῦς λέξεως θησαν- 
ροῖς ἑναποχείμενον λόγον (66) τοῦ ὑπὸ πάντων τῶν 
ἐντυγχανόντων ἀναγινωσχομένου γράμματος, καὶ 
ὑπὸ πάντων τῶν παρεχόντων τὰς σωματιχὰς ἀχοὰς 
ἀχουομένου, αἱἰσθητοῦ διὰ φωνῆς λόγου, ἐχλαθεῖν xaz' 
ἀξίαν δυνηθῶμεν, τί δεῖ χαλ λέγειν; Τὸν γὰρ μέλλοντα 
ταῦτα ἀχριθῶς χαταλαμθάνειν μετὰ ἀληθείας εἰπεῖν 
δεῖ. Ἡμεῖς δὲ νοῦν Ἀριστοῦ ἔχομεν, ἵνα εἰδῶμιεν' 
τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ χαρισθέγτα niv. Ἔστι δὲ προςδ- 
αχθῆναι ἀπὸ τῶν ὑπὸ Παύλου λεγομένων περὶ τοῦ 
πᾶσαν τὴν Καινὴν εἶναι τὰ Εὐαγγέλια (54), ὅταν που 


σ Ypáqn: Κατὰ có Εὐαγ]δνιόν pov: ἓν γράµρασι 


γὰρ Παύλου οὐχ ἔχομεν βιθλίον Εὐαγγέλιον συνήθως 
καλούμενον. ᾽Αλλὰ πᾶν ὃ ἐχήρυσσε xol ἔλεγε, τὸ 
Εὐαγγέλιον ἣν ἃ xaX ἐχήρυσσε xal ἔλεγε, ταῦτα xa! 
ἔγραφε᾽ καὶ ἃ ἔγραφε ἄρα Εὐαγγέλιον Tv. Ei δὲ τὰ 
Παύλου Εὐαγγέλιον ἣν, ἀχόλουθον λέγειν, ὅτι καὶ τὰ 
Πέτρου Εὐαγγέλιον ἣν, χαὶ ἁπαξαπλῶς τὰ συνιστάντὰ 
τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν, xal χατασχευάδοντα τὶν παρ- 
ουσίαν αὐτοῦ, ἐμποιοῦντά τὲ αὐτὴν ταῖς φυχαῖς τῶν 
βουλομένων παραδέξααθαι τὸν ἑστῶτα ἐπὶ τὴν θφραν, 
xai χρούοντα, xa εἰσελθεῖν βουλόμενον εἰς τὰς qu- 
χὰς λόγον θεοῦ. 

1. Τί δὲ βούλεται δηλοῦν dj Εὐαγγέλιον προστγο- 
ρία, xaY διὰ τί ταύτην ἔχει τὴν ἐπιγραφὴν ταῦτα τὰ 
βιθλία, ἤδη χαιρὸς ἐξετάσαι. Ἔστι τοίνυν τὸ Εὐαγ- 


D γέλιον λόγος περιέχων ἁπαγγελίαν πραγμάτων κατὰ 


τὸ εὔλογον διὰ τὸ ὠφελεῖν εὐφραινόντων τὸν ἀχούοντα, 
ἐπὰν παραδέξηται τὸ ἀπαγγελλόμενον' οὐδὲν δ᾽ ἧττον 
ὁ τοιοῦτος λόγος Εὐαγγέλιόν ἐστιν, ἂν χαὶ (35) πρὸς 
τὴν σχέσιν τοῦ ἀχούοντος ἑξετάσηται' f) Εὐαγγέλιόν 
*! Rom. 11, 10. 


heres. uxxvin, cap. 1. Post. Apollinariun. eadem 
vesania laborarunt Eunomius, Helvidius, Jovinia- 
nus et Bónosus. Sed hanc h:resim luculento adver- 
sus Helvidium opere contrivit Hieronymus. 


(33) Adyor. Forte legendum νοῦν. 


(34) Τὰ Evarvré.La. Ferrarius legit. τὸ Εὐαγγέ- 
λιον. Paulo post uostri codices habent : οὐκ ἔχομεν 
βιθλίον εὐαγγέλιον. ITuetii editio owisit βιθλίον. 

(35) Ἔστιν, ἂν xal. Mec desuut in codice quem 
secutus cst IHuetius. 


- b. d 
teu 


COMMENT. IN JOAN. TOWUS I. 


δ6 


ἔστ' λόγος περιέχων ἀταθοῦ τῷ πιστεύοντι παρου- A est, continens boni przsentiam cuieunque credenti ; 


σίαν ἡ λογος ἐπαγγελλόμενος 7a0:ivat τὸ ἀγαθὸν τὸ 
προσδυχώμενον. Πάντες δὲ οἱ (56) προειρηµένοι ἡμῖν 
ὅροι (21) ἐφαρμότουσι τοῖς ἐπιγραφομένοις Εὐαγγε- 
Mog ἕχαστον γὰρ Εὐαγγέλιων σύστηµα ἁπαγγελλο- 
µέγων ὠφελίμων τῷ πιστεύοντι, xal μὴ παρεχδεξα- 
µένῳ, τογχάνον ὠφέλειαν ἐμποιοῦν, χατὰ xb εὔλογον 
εὐφραίνει διδάσχο» τὴν δι’ ἀνθρώπους τοῦ πρωτοτόχου 
πάσης χτίσεως Χριστοῦ Ἰπσοῦ σωτῄβριον αὐτοῖς 
ἐπιδημίαν. ᾿Αλλὰ χαὶ ὅτι λόγος ἐστὶν ἔκαστον Εὐαγ- 
Υέλιον διδάσχων τὴν τοῦ ἀγαθοῦ Πατρὸς ἐν }Ἰῷ τοῖς 
βουλομένοις παραδέἐξασθαι ἐπιδημίαν, παντὶ τῷ πι- 
στεύοντ. σαφές: ὅτι δὲ χαὶ ἀγαθὸν ἑπαγγέλλεται διὰ 
τὼν β:θλίων τούτων τὸ προσδοχιθὲν οὐχ ἀσαφές" 
αγεδ»ν γὰρ ὁ Βαπτιστὶς Ἰωάννης τὸν παντὸς τοῦ 
λαοῦ λαθὼν φωνήν φησι πέµψας τῷ Ἰησοῦ: Σὺ el 
ὁ ἐρχόμεγος, ἡ écepor προσδοκῶμεν; Προσδοχώ- 
p.evov γὰρ ἀγαθὺν τῷ λαῷ ὁ Χριστὸς fjv, περὶ οὗ χη- 
ρυσσόντων τῶν προφητῶν, μέχρι xaX τῶν τυχόντων 
πάντες εἰς αὐτὸν ἔσχον οἱ ὑπὸ νόµον xal προφήτας 
τὶς ἐλπίδας, ὡς μαρτυρεῖ ἡ Σαμαρεῖτις λέγουσα' 
Οἶξα, ὅτι Μεσσίας ἔρχεται ὁ Aeyóperec Χριστός" 
"ὐταν Ε.46ῃ ἐχεῖνος, ἁπαγγε]εῖ ἡμῶν ἅπω-α. 
᾽Αλλὰ χαὶ Σίµων xai Κλεόπας, ὁμιλοῦντες πρὸς 
ἀλλήλους περὶ πάντων τῶν συµβεθηχότων τῷ Ἰησοῦ 
αὐτῷ τῷ Χριστῷ ἁναστάντι, οὑδέπω γινώσκοντες 
ἐγηγέρθαι αὐτὸν ἐχ νεχρῶν qaav Σὺ µόνος παροι- 
Ζεῖς ἐν 'lepovca Aii, καὶ οὐκ ἔγγως τὰ γενόµενα 
ἐν αὗτῃ év ταῖς ἡμέραις ταύταις; Εἰπόγτος δὲ, 


Ilo:a ; ἀποκρίνονται, Τὰ περὶ Ἰησοῦ τοῦ Nata- ( 


(πι οῦ, ὃς ἐγέγετο ἂν ᾗρ προφήτης, δυγατὸς ér 
ἔργῷῳ καὶ Aóyo ἑναντίον τοῦ θεοῦ καὶ πανγτὸς 
τοῦ Jlacv, ὅπως τε παρέδωκαν αὐτύν οἱ ἀρχιερεῖς 
καὶ e! ἄρχοντες ἡμῶν &lc xpipa θανάτου, xal 
ἑσταύρωσαν» αὐτόν. ᾿Ημεῖς δὲ ἠ.Άπίζομεν, ὅτι 
αὑτός ἐστιν ὁ μὲ. Ίων .υτροῦσθαι τὸν Ἴσρα:.]. 
Πρὸς τούτοις ᾿Ανδρέας ὁ ἁδελφὸς Σίμωνος Πέτρου, 
εὑρὼν τὸν ἀδελφὸν τὸν ἴδιον Σίµωνα, λέγει ' Εὐρή- 
χαμεν τὸν Μεσσία», ὅ ἐστι, µεθερμηγευόµενον, 
Χριστός. Καὶ μετ ὀλίγα ὁ Φίλιππος, εὑρὼν «by 
Ναθαναὶλ, λέγει αὐτῷ "Or ἔγραψε Μωῦσῆς ἐν τῷ 
νόμῳ xal οἱ προφῆται, εὑρήχαμεν τὸν Ἰησοῦ 
τὸν viór τοῦ Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ. 

8. Δόξαι δ ἄν τις ἑνίστασθα, τῷ πρώτῳ ὃρι, 
ἐπεὶ xal τὰ μὴ ἑἐπ'γεγραμµένα Εὐαγγέλια ὑπο- 
πίτεει αὐτῷ ὁ γὰρ νόμος xai οἱ προφῆται λόγοι 
πεστεύονται εἶναι περιέχοντες ἀπαγγελίαν πρα- 
γµάτων κατὰ τὸ εὔλογον διὰ τὸ ὠφελεῖν εὑφραινόν» 
των τοὺς ἀκούοντας, ἑπὰν παραδέξωνται τὰ ἁπαγ- 
γελλόμενα. Λεχθείη δ᾽ àv πρὸς τοῦτο ὅτι πρὸ τῆς 
Χρ:στοῦ ἐπιδημίας ὁ νόμος xal ol προφΏται, ἅτε 
µτδέπω ἑληλύθότος τοῦ τὰ ἐν αὐτοῖς μυστήρια σαφη- 
γίζοντος, οὐχ εἶχον τὸ Ex kr (eA pa τοῦ περὶ τοῦ Εὐαγ- 
γελίου ópou: ὁ δὲ Σωτ}ρ, ἐπιδημήσας χαὶ τὸ Εὐαγ- 
γέλων σωματοποιηθΏῆναι ποιήσας, τῷ Εὐαγγελίῳ 


s Matth. xi, 2. ** Juan. iv, 25. 
36) A περιέχων ἀγαθοῦ τῷ πιστεύοντι 
Bos dis Πάντες δὲ οἱ. Mec omnia deside- 
rantur in editione Huctii, restituuntur ex codicibus 


"5 Luc. xxiv, 18, 19 et seqq. 


vel, oratio affirimaus adesse bonum quod exspecta- 
batur. Omnes autem quas. prxdiximus definitiones 
iis conveniunt qua inscribuutur Evangelia : cui 
enim unumquodque Evangelium sit. coacervatio 
nuntiorum utilium ei qui fidem adjungit , neque 
preter germauam scientiam intelligit, et emolu- 
mentum afferat, jure merito lztitiam parit, docens 
salutarem adventum ad homines, et propter homines, 
primogeniti omnis creaturzz, nempe Jesu Christi. 
Quin etiam quod Evangelium unumquodque sit 
oratio, docens boni Patris in Filio adventum ad vo- 
lentes eum excipere , credenti cuilibet perspicuum 
est. Quod autem exspeclatum etiam bonum per hos 
libros promittitur , non est obscurum: totius nam- 


D que populi fere-ore loquens Baptista Joannes in le- 


gatione ad Jesum missa ait : Num tu es ille ven- 
(urus , an. alium. exspectamus ? Exspectatum enim 
a populo bonum, Jesus erat; de quo prophetis au- 
nuntiantibus, & ctiam e vulgo quilibet homines qui 
sub lege et prophetis erant , in eo spem liabebant ; 
Samaritide illa hoc testante atque dicente **: Novi 
quod Messias venil , qui dicitur Christus. Cum ergo 
venerit ille , nobis nuntiabit omnia. Quin οἱ Simon 
et Cleopas, inter se sermones conferentes de omni- 
bus quxe ipsi Jesu Christo, qui resurrexerat, accidis- 
sent, nondum ipsiin e mortuis excitum fuisse scien- 
ttes, iuquiunt 9: Tu solus peregrinus es Ilierosolymis, 
meque cognovisti qua facla sunt. illic his diebus ? 
Cumque ille dixisset, Qua ? responderunt , De Jesu 
Nazareno , qui fuit vir Propheta , potcns opere et 
sermone coram Deo et toto populo : et quomodo tia- 
dideruni eum summi sacerdotes εἰ principes nostri in 
condemnaliouem. morlis, et crucifixerunt eum, Nos 
aulem sperabamus eum esse illum qui redempturus 
esset Israel. Ad hxc Andreas, frater Simonis Petri, 
reperto fratre suo Simone, dicit *5*: Invenimus Mes- 
s'am quod est, οἱ interpreteris , Christus. Cumque 
paulo post Philippus reperisset Nathanaelom, dicit 
illi * : De quo scripsit Moyses in lege, et propheta, 
invenimus Jesum filium Joseph Nazarenum. 


8. Quod si quis repuguare velit prima definitio- 


D ni, quia cadant et alia sub eam quz non iuscri- 


bantur Evangelii titulo, dicatque legem et prophe- 
ticos sermones coutinere nuntiuin rerum qua, quod 
utiles sint, merito l:etitiam pariunt auditori simul 
ac ab ipso approbatz fuerint, respondebimus legetu 
εἰ propheticos sermones aute Christi adventuni, 
quia nondum advenissel ille qui in his contenta 
reseraret mysteria, non habuisse ejusmodi nuntium 
quod Evangelii definitione continetur : Servatorem 
VerO , ad nos cum accessisset , et ut. Evangelium 
corpore essel przeditum effecisset , perfecisse cum 


*5 Juan, 1, 44. 


Barberino et Bodleiano. - 
($7) “Οροι. Codex Bodleianus, λόγοι. 


V! Joan. 1, 45, 


95 ORIGENIS 36 
Evangelio, ut omnia essent instar Evangelii, Neque A πάντα ὡσεὶ Εὐαγτγέλιον πεποίηχεν' καὶ οὐκ ἂν 


prater propositum exemplo uterer , qui pauca.... 
Quando enim.... filiis hominum divinitate sua, ab- 
lato, qnod in lege et prophetis erat, velamine, Deunt 
' certis rationibus ostendit, palam oculos poneus his 
qui sapientie. ejus discipuli vellent fleri, qnzenam 
vera lex Moysis contineret, quorum exemplum et 
umbram colebant autiqui: et qnzenam sit. veritas 
rerum in historiis contentarum, quz in figura con- 
tingebant illis, propter nos scripta, ad quos flnes s:ecu- 
lorum 9 deducti sunt **. Nullus ergo ad quem Chri- 
stus accesserit, vel in Ilierosolymorum urbe, vel in 
Sawaritarum monte Deum adorat; sed cum didice- 
rit Deui. spiritum esse, spiritualiter illum colens 
spiritu el veritate, non amplius sub figuris Patrem 
universorum mundique opificem adorat. Quam- 
obrem ante illud Evangelium quod per Christi ad- 
ventuin est ortum, nihil rerum antiquarum Evan- 
gelium erat, Porro Evangelium, quod est Novum 
"Testamentum, cum nos a vetustate litter: abduxis- 
sel, spiritus novitatem nunquam senescentem, et ad 
Novum Testamentum proprie pertinentem, qux in 
omnibus est Scripturis, luce. cognitionis illustravit. 
Necesse autem erat, id quoi cfficiebat at in Testa- 
mento Veteri putaretur Evangeliuin esse, przcipue 
Evangelium appellari. 

9. Autamen non jgnorandum nobis est Christi, 


adventum, antequam corpore ad terras descende- 
ret, intelligibilem multo ante factum fuisse perfe- 


ctioribus, minimeque parvulis, quippe qni a pzda- c 


gogorum curatorumque cura ac tutela liberi essent, 
ob oculos habentes plenitudinem eam temporis quz 
mente cernebatur ; ut erant illi patriarche, et Moy- 
ses ille tantus servus, ac reliqui prophete, qui 
Christi gloriam contemplati sunt. Cxterum ut ante 
corporalem et manifestum adventum ad perfectos 
advenerat, sic ctiam post divulgatam ipsius przsen- 
tiam ad eos qui etiamnum sunt parvuli, quia sint 
sub curatoribus et. adininistratoribus, ac uoudum 
pervenerint ad temporis plenitudinem, serinones 
quidam przcursores Christi advenerunt, animis 
puerilibus accommodati, qui jure piedagogi vocen- 
tur. A1 vero ipse Filius, ipse glorificatus Deus Ver- 
bum uondum advenit; nimirum exspectans ut Dei 
bomines divinitatem illius percepturi decentem ap- 
paratum faciant, Jam et (ioc quoque sciamus necesse 
est : ut lex uimnbraia continet futurorum bonorum, 
quz declarantur ab ea lege qux annuntiatur se- 
cundum veritatem, sic etiam Evangelium, quod vel 
a quibuscunque vulgaribus intelligi existimatur, 
umbram docet mysteriorum Christi. Atque equidem 
quod Joannes appellat Evangelium sempiternum, 
quod proprie dici posset spirituale, aperte viris cor- 
datis et intelligentibus ob oculos ponit omnia de 

*5 | Cor. x, 11. 

(08) Kal οὐκ ἂν ἀπὸ σκοποῦ χρησαίµη» τῷ 
πα αδείγµατι τοῦ μικρὰ καὶ ὅτι ὅ.λον.... Ὅταν 
γὰρ.... υἱούς, etc, Hxcomnia desunt apud Huetium, 


sed restituuntur ex. codicibus Bodleiano et. Barbe- 
rino, in quibus adhuc lacuna inest. 


ἀπὸ σχοποῦ χρησαίµην τῷ παραδείγματι τοῦ μιχρὰ 
xai ὅτι ὅλον,.... "Uzav γὰρ... . . υἱοὺς (38) τῶν 
ἀνθρώπων τῇ θειότητι αὑτοῦ περιελὼν τὸ ἐν τῷ 
vóuto xdi προφήταις Χάλυµµα (39) πάντων τὸ θεῖον 
ἀπέδειξε, φανερῶς παραστήσας τοῖς βουληθεῖσι τῆς 
σοφίας αὐτοῦ γενέσθαι μαθηταῖς viva τὰ ἀληθινὰ τοῦ 
Μωῦσέως νόµου, ὧν ὑποδείγματι xol oxid ἑλά- 
τρευον οἱ πάλαι, καὶ τίς ἡ ἀλήθεια τῶν ἐν ταῖς 
ἱστορίαις πραγμάτων, ἅτινα τυπικῶς συνέθαινεν 
ἐχείνοις * ἐγράφη δὲ δι ἡμᾶς, εἰς οὓς τὰ τέλη τῶν 
αἰώνων κατήντησε. ll; οὖν ᾧ Χριστὸς ἐπιδεδή - 
unxev, οὔτε ἐν Ἱεροσολύμοις οὔτε ἓν τῷ τῶν Zapa- 
ρειτῶν boe: (40) ποοσχυνεὶῖ τῷ θεῷ * ἀλλὰ μαθὼν, 
ὅτι πνεῦμα ὁ θεὺς, πνευματικῶς λατρεύων αὐτῷ 


Β πνεύµατι xaX ἀληθείᾳ, οὐχέτι δὲ τυπιχῶς, προσχυνεῖ 


τὸν τῶν ὅλων Πατέρα xai δηµιουργόν. Οὐκοῦν πρὸ 
τοῦ Εὐαγγελίου, ὃ γέγονε διὰ τὴν Ἀριστοῦ ἐπιδημίαν, 
οὐδὲν τῶν πάλαι Εὐαγγέλιον ἣν. T5 δὲ Εὐαγγέλ.ον, 
ὅπερ ἐστὶ Διαθήχη Kath, ἁποστῆσαν ἡμᾶς παλαιό- 
τητος τοῦ γράµµατος. τὴν μηδἐποτε παλαιουµένην 
καινότητα τοῦ πνεύματος, οἰχείαν τῆς Καινῆς Διαθή- 
χης τυγχάνουσαν, ἓν πάσαις ἀναχειμένην Γραφαῖς, 
τῷ φωτὶ τῆς γνώσεως ἀνέλαμφεν. Ἐχρην 63 τὸ ποιη- 
τικὸν τοῦ xal ἐν τῇ Παλαιᾶ Διαθήχῃ νοµιζοµένου 
Εὐαγγελίου ἐξαιρέτως χαλεῖσθαι Εὐαγγέλιον. 

9. Πλὴν οὐχ ἁγνοητέον Χριστοῦ ἐπιδημίαν χαὶ πρὸ 
τῆς κατὰ σῶμα ἑἐπιδημίας τὴν νοητὴν veyovévat τοῖς 
τελειοτέροις xai οὗ νηπἰοις, οὐδὲ ὑπὸ πα:δαγωγοὺς 
xai ἐπιτρόπους ἐπιτυγχάνουσιν, οἷς τὸ νοητὸν τοῦ 
χρόνου πλήρωμα ἑνέστη, πατριάρχαις, xai Μωῦσεῖ 
τῷ θεράποντι, xai τοῖς τεθεαµένοις Χριστοῦ τὴν 
δύξαν προφῄταις. "Ὥσπερ δὲ πρὸ τῆς ἐμφανοῦς καὶ 
χατὰ σῶμα ἐπιδημίας ἐπεδήμησε τοῖς τελείοις, οὕτω 
xai μετὰ τὴν κεχκηρυγμένχν παρουσίαν τοῖς ἔτι νη- 
πίοις, ἅτε ὑπὸ ἐπιτρόπους τυγχάνουσι xa οἰκονό- 
µους, xal µηδέπω ἐπὶ τὸ π.ἤρωμα τοῦ χρόνου ἐφθα- 
χόσιν, oi. μὲν πρὀδροµαι Χριστοῦ ἐπιδεδημήχασι παισὶ 
Ψυχαϊῖς ἁρμόζοντες λόγοι, εὐλόγως ἂν χληθέντες παι- 
δαγωγοί’ αὑτὸς δὲ ὁ Υἱὸς ὁ δεδοξασµένος θεὸς Λόγος 
οὐδέπω, περιμένω» τὴν δἐω»σαν γενέσθαι προπαρα- 
σχευὴν τοῖς μέλλουσι γωρεῖν αὐτοῦ τὴν θεότητα áv- 
θρώποις θεοῦ. Καὶ τοῦτο δὲ εἰδέναι ἐχρῆν, ὅτι, ὥσπερ 
ἐστὶ νόµος σχιὰν περιέχων τῶν µελλόντων ἀγαθῶν 


D ὑπὸ τοῦ χατὰ ἀλήθειαν χαταγγελλομένου νόµου Óm- 


λουμένων, οὕτω xal Εὐαγγέλιον σχιὰν μυστηρίων 
Χριστοῦ διδάσχει τὸ νοµιζόµενον ὑπὺ πάντων τῶν 
ἐντυγχανόντων νοεῖσθαι. "O δέ φησιν Ἰωάννης Εὐαγ- 
γέλιον αἰώνιον, οἰχείως ἂν λεχθησόµενον πνευµατι- 
xbv, σαφῶς παρίστησι τοῖς νοοῦσι τὰ πάντα ἑνώπιον 
περὶ αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ, xal τὰ παριστάµενα 
μυστήρια ὑπὸ τῶν λόγων αὐτοῦ, τά τε πράγματα ὧν 
αἰνίγματα σαν αἱ πράξεις αὐτοῦ. Τούτοις δὲ ἀκό- 
λουθόν ἐστιν ἐχλαμθάνειν, ὅτι ὃν τρόπον tv qavepty 


(39) Codex Bodleianus, τὸ ἐν προρήταις χαὶ τοῦ 
νόµον χάλυµµα. Mox pro πάντων τὸ θεῖον legendum 
videtur πάντως τὸ θεῖον. 

(40) "Ορει. lac vox restituitur ex codice Barbe- 
rino. 


51 COMMENT. IN JOAN. TOMDS |. 28 
"LoobatA; τίς ἐστι x3l περιτετµηµένος, οὕτω Xpt- A ipso Filio Dei, ttm mysteria ab ipsius sermonibus 


ατιανὸς (41) χαὶ βάπτισμα. Παῦλος μὲν xat Πέτρος 
ἐν φανερῷ πρότερον ὄντες οἱ Ἰουδαῖοι, xal περιτε- 
εωημένοι. ὕστερον xai bv τῷ χρυπτῷ τοιοῦτοι τυγ- 
χάνειν ἀπὸ Ἰησοῦ εἱλήφασι, τὸ Ev φανερῷ εἶναι Ἰου- 
δᾳῖοι διὰ τὴν τῶν πολλῶν σωτηρίαν, χατ olxovo- 
μίαν (43). οὗ μόνον λόγοις ὁμολογοῦντες, ἀλλὰ xo 
διὰ τῶν ἔργων δεικνύντες. Τὸ δ᾽ αὐτὸ xal περὶ τοῦ 
Χριστιανισμοῦ αὐτῶν λεχτέον. Καὶ ὥσπερ οὐκ ἔστιν 
ὠφελῆσαι δυνατὸν Παῦλον τοὺς χατὰ σάρχα Ἴου- 
δαΐους, ἐὰν pi, ὅτε ὁ λόγος αἱρεῖ, περιτέµῃ τὸν Τι- 
µόθεον, καὶ ὅτε εὔλογόν ἐστι ξυράµενον , xal προσ- 
φορὰν ποιῄσαντα, xal ἁπαξαπλῶς τοῖς Ἰουδαίοις 
Ἰουδαῖον γενόµενον, ἵνα τοὺς Ἰουδαίους χερδήσῃ; 
οὕτως τὸν ἐχχείμενον εἰς πολλῶν ὠφέλειαν οὐκ ἔστι 
διὰ τοῦ ἓν Χριστῷ Χριστιανισμοῦ (45) µόνον δυνατὸν 
τοὺς στοιχειουµένους ἓν τῷ φανερῷ Χριστιανισμῷ 
δελτιῶσαι χαὶ προαγαχεῖν ἐπὶ τὰ χρείττονα xai ἀνω- 
τέρω. Διόπερ ἀναγχαῖον πνευματιχῶς χαὶ σωματιχῶς 
Χριστιανίδειν, xal ὅπου μὲν χρὴ τὸ σωματιχὸν xn- 
ρὐσσειν Εὐαγγέλιον, φάσχοντα μηδὲν εἶναι (44) τοῖς 
σαρχίνοις ἢ Ἰησοῦν Χριστὸν, xai τοῦτον ἑσταυρωμέ- 
vov, τοῦτο ποιητέον ἐπὰν δὲ εὑρεθῶσι χατηρτισµέ- 
νο, τῷ πνεύματι (45), καὶ καρποφοροῦντες ἓν αὑτῷ, 
ἐρῶντές τε τῆς οὑρανίου σοφίας, µεταδοτέον αὑτοῖς 
τοῦ λόγου ἐπανελθόντος ἀπὸ τοῦ σεσαρχῶσθαι, ἐφ᾽ ὃ 
ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. 


exhibita. tuu res quarum zxigmata ipsius actiones 
erant. llis consequens est exponere ut in manifesto 
Jud:eus quis cst, el. eireumcisus, sic Christianum 
es-e et baptisma. Qnin 10 etiam Paulus quidem et 
Petrus, qui in. mauifesto Jud:ei antea erant et cir- 
cumeisi, postea lantum in occulto, tales ut essent, 
4 Jesu aceeperunt, cuin non alia de causa etiam se 
in manifesto Jud:xos esse quam propter multorum 
salutem et secundum economiam, non solmu vere 
bis faterentur, verum etiam factis declararent, ld 
quod etiam de eorum Christiauismo ceusenduin est, 
Et quemadmodum Judzis secundum carnem adju- 
mento esse non potest Paulns, nisi quando postulat 
ratio, circeumcidat Timotheum, et quando congen- 


B taneum est tondeatur, oblationem offerat, et, ut in 


uuiversum dicam, Judiis Jud:eus efficiatur ui Ju- 
d:eos luerifaciat : ita fieri nequit ut is qui multorum 
utilitati expositus est, evehat ad przestautiora, et in 
sublime, melioresque reddat per Christianismi in 
occulto exsistentis legem eos qui exteriorem Chri- 
stianismum sequuntur. Hanc ob causam, tuu. spi- 
ritu, tum corpore Christiani ut simus necesse est, 
el quando corporale Evangelium pradicandum »st, 
dicendo carnalibus nihil eos scire nisi Jesum Chri- 
stum, et hunc crucifixuin, hoc faciendum est. Cum 
autem inventi fuerint elevati spiritu, et in ipso fru- 


clificantes, amantesque sapicntize celestis, hi participes efliciendi sunt verbi [et Filii Dei] regressi poat 
incarnationem ad id quod erat in principio apud Deum. 


10. Ταῦτα δὲ ἐξετάζοντες περὶ τοῦ Εὐαγγελίου οὐ 6 


µάτην εἰρηχέναι ἡγούμεθα, οἱονεὶ αἰσθητὺν Εὐαγγέ- 
Auj9 VOTO) χαὶ πνευματιχοῦ τῇ ἐπινοίᾳ διαχρἰνον- 
τες * χαὶ γὰρ νῦν πρόχειται τὸ αἰσθητὸν Εὐαγγέλιον 
μἐταλαθεῖν εἰς πνευµατιχόν. Τίς γὰρ ἡ διἠγησις τοῦ 
αἴσθητου εἰ μὴ µεταλαμθάνοιτο εἰς πνευµατιχόν; 
τοι οὐδεμία 3| ὀλίγη xat τῶν τυχόντων ἀπὸ τῆς λέ- 
Ge αὑτοὺς πεπειχότων λαμθάνειν τὰ δηλούμενα. 
Άλλὰ πᾶς ἁἀγὼν ἡμῖν ἑνέστηχε πειρωµένοις εἰς τὰ 
βάθη τοῦ εὐαγγελικοῦ νοῦ φθάσαι καὶ ἐρευνῆσαι τὴν 
£v αὐτῷ γυμνῆν τύπων ἀλήθειαν. Toy δὴ εὔαγγελι- 
ζοµένων iy. ἀγαθῶν ἀπαγγελίᾳ νοουµένων , οἱ μὲν 
ἀπόστολοι τὸν Ἰησοῦν εὐαγγελίζονται ' λέγονται µέν- 
τοι ὡς ἀγαθὸν xa τὴν ἀνάστασιν εὐαγγελίζεσθαι, xal 
αὐτήν τους οὖσαν Ἰησοῦν (46). Ἰησοὺῦς γάρ φησιν 


10. Caterum hxc haud frasira nos disseruiese 
existimamus, Evangelii sensum accurate investi- 
gantes, et Evangelium sensibile ab Evangelio irtel- 
ligibili separantes. Etenim nunc uobis propositum 
est ut Evangelium sensibile transmutemus in iutel- 
ligibile et spirituale; alioqui qus enarratio crit 
Evangelii sensibilis, nisi accommnodetur ad. intelli- 
gibile et. spirituale? nulla sane vel exigua, eae 
vulgarium qui ex verbis ipsis viui eorum qua de- 
clarantur percipere sibi persuadent, Verum tota 
contentio nostra eo nobis dirigenda est, ul pertit- 
gere conemur profunditatem sensus evangelici, 
accuratius indagantes veritatem iu ipso figuris nu- 
dam. Atque equidem si considerentur ea qux an- 
nuntiantur in bonorum promissioue : apostoli qui- 


Ἐτω &ju ἡ ἁκάστασις' "Incoog δὲ τὰ τοῖς ἁγίοις D dem Jesum praedicant; dicuntur quidem, ceu lo- 


ἀποχείμενα εὐαγγελίζεται τοῖς πτωχοῖς, παραχαλῶν 

αὐτοὺς ἐπὶ τὰς θείας ἐπαγγελίας. Καὶ μαρτυροῦσιν 

αἱ θεῖαι Γραφαὶ τοῖς ὑπὸ τῶν ἁποστόλων εὐαγγελι- 

σμοῖς, xaX τῷ ὑπὸ τοῦ Σωτηρος ἡμῶν (47). ὁ μὲν 
5 Junn, xi, 25. 


(41) Ἐν gavepo Iovéaide τίς ἐστι καὶ περιτετµη- 
μένος, οὕτω Χριστιανός. Πιυο desunt apud Haetium, 
sed restituuntnr e codd. Dodleiano et Barherino. 

(43) Κατ οἰκογομίαν. Verrarius verlit, propter 
a dificationem ; legebát χατ’ οἰχοδομίαν. Sed in no- 
stris codicibus legitur κατ οἰχονομίαν. — 

(43) Tov ὃν Χριστῷ Χριστιαγισμοῦ. Omnino 
legendum του ἓν κρυπτῷ Χριστιανισμον. . 

(45) Εἶναι. Ferrarius legebat cióévau* quz lectio 
melior videtur. 


num, resurrectionem etiam annuntiare, que ipsa 
aliquo modo est Jesus, dicente Jesu ** : Ego sum 
resurrectio. Jesus vero qu:ze sanctis reposita sunt 
evangelizat pauperibus, cobortans eos ad divina pro- 


(45) Κατηρτισµένοι τῷ πνεύματι. Ferrarims 
legebat κατηρµένοι, elevati. . 

(40) Kal αὐτήν πως obcar Ἰησοῦν. Sic recte 
habet codex Bodleianus, nec aliter legisse videtur 
Ferrarius. Male in textu Huetii legitur, xal αὐτὴν 
πως οὖν Ἰησοῦν. 2. 

(A1) Καὶ τῷ ὑπὸ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν. Sic habet 
codex Bodleianus, nec aliter legebat Ferrarius; 
verumtamen in codd. legio et Barberino legitur xa 


τὸ ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. 


"πὸ ο 


59 CRICENIS 40 


missa. Quibus 11 sane bonis annuntiationibus, vel A Aav!5 περὶ τῶν ἁποστόλων , τάχα δὲ xal εὐαγνελι- 


apostolorum, vel Servatoris nostri. divin: quoque 
attestantur Scriptura: : David. enim de apostelis , 
fortassis ctiam de evangelistis ait 5: Dominus daz 
bit verbum. evangelizantibus virtute mulla : rez vir- 
(utum dilecti ; simul etiam docens non compositio- 
pem verborum, non prolationem vocum, non elabo- 
ratam orationis pulchritudinem ad. persuadeudum 
conducere, sed virtutis divinz suppeditationem. Q'i2- 
re Paulus etiam alicubi *' sic inquit : Non agnoscam 
sermonem istorum qui sunt inflati, sed viriutem. Nec 
enim est in sermone regnum Dei, sed in virtute. Et 
alias ** : Sermo meus εἰ pre dicatio mea non in per- 
&uasibilibus sapientia verbis, sed in demonstra: ione 
Spirilus et virlutis. Huic virtuti attestautes Simon et 


Cleopas dicunt 55: Nonne cor nostrum ardens erat B 


in via, cum reserabat nobis Scripturas? Verum apo- 
stoli, quia quantitas virtutis a Deo przdicantibus 
Suppeditatz:e est prasstans, multam habuere virtu- 
tea juxta illud quod apud Davidem dicitur ** : Do- 
minus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. 
Porro Isaias, cum. diceret " : Quam pulchri sunt 
pedes evangelizantium bona, prxdicationem intelli- 
genus apostoloru:n maturam , et in tempore atque op- 
portuue factam, dum in eo iter faciunt qui dixit δὲ: 
Ego sum via, laudat pedes incedentes per viam 
Christi Jesu, iugredientesque per ostium οἱ Deum. 
Itaque bona evangelizant illi, quorum pedes sunt 
pulchri [bona inquam], scilicet Jesum. 


11. Nec miretur quispiam si nomine bonorum nu- C 


mero multitudinis exposuimus aununtiari Jesum ab 
evangrlizantibus : expositis. enim rebus nomina 
habentibus, quibus Dei Filius nuucupatur, sciemus 
quomodo multa bona sit Jesus, quem annuntiant ii 
quorum speciosi suut pedes. Vita bonum est unum, 
&t Jesus est vita. Bonum alterum lux est mundi, lux 
vera, lux hominum. At Ίου otunia dicitur esse Fi- 
lius Dei. Ad hzc, prxterquam quod vitaet lux est, 
aliud etiam est bonum , juxta considerationes no- 
giras, veritas scilicet, Rursus est aliud bonum, quod 
est quartum bonum, nciipe via, qux ad hzc bona 
nos conducat. Hiec autem omuia. Servator scipsum 
esse docet, dicens? ; Ego sum via, veritas et vita, 
Quomodo autem non bonum est resurgere hoininem 
excusso pulvere et 19 mortalitate, hocque a Domiuo 
assequi secundum quod ipse Jesus est resurrectio 
qui etiam inquit : Ego sum resurrectio **? Quin et 
ostium etiam, per quod ad sunimain. beatitudinem 
quis ingreditur, est bonum. At Christus inquit : 
Ego sum ostium **, Quid veró opus est verba facere 
de sapientia, quam condidit Deus in initio viarum 
suarum in opera sua *, qua adgaudebat Pater ipsius, 
oblectatus in multifaria ipsius pulchritudine intel- 
ligiUili, quie solis intellectualibus oculis cernitur, 


** Psal. στη, 12, 15. δἱ 1 Cor. 19,19, 90. ** | Cor. ut. 4. 
9 να. μὴ, 7 ; Rom. x, 15. ** Joan. xiv, 6. 5 ibid. 


στῶν λέγων’ Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς &ebayreAuGo- 
µένοις δυνάμει zoAAqd* ὁ βασιλεὺς τῶν δυνάμεων 
τοῦ ἁγαπητοῦ  ἅμα καὶ διδάσχων, ὅτι οὗ σύνθεσις 
λόγο», χαὶ προφορὰ φωνῶν, xat ἠσχημένη χαλλιλεξία 
ἀνύει πρὺς τὸ πείθειν, ἀλλὰ δυνάµεως θείας ἔπιχο- 
ρηγία. Διόπερ xol ὁ Παῦλός που φησί. Γνώσομαι 
ob ccv «1όγον τὸν περυσιωµένον, àAAá τὴν δύνα- 
(uv * οὗ γὰρ ἐν «Ἰόγῳ ἡ βασιἁεία τοῦ θεοῦ, ἀ..1’ 
ἐν δυνάμει * καὶ £y ἄλλοις ' Καὶ ὁ Aóyoc pov, καὶ 
τὸ κἠρυγμά µου οὐκ ἓν πειθοῖς σοφίας «Ἰόγοις, 
ἀ.1.1 éy ἀποδείξει πγεύµατος καὶ δυνάμεως. Ταύτη 
τῇ δυνάµει μαρτυροῦντες ὁ Σίµων χαὶ ὁ Κλεόπας 
φασίν' Οὐχὶ ἡ καρδία fuor καιοµένη ἦν ἐν τῇ 
ὁδῷ (48), ὡς διήνοιγεν ἡμῖν τὰς Γραράς; Οἱ δὲ 
ἁτόστολο:, ἐπεὶ καὶ ποσότης ἐστὶ δυνάμεως ἔπιχορτ- 
γουµένης ὑπὸ Θεοῦ διαέρουσα τοῖς λέγουσιν, εἶχον 
xat τὸ παρὰ τῷ Δα»Ίδ λεγόμενον: Κύριος δώσει 
ῥῆμα τοῖς εὐαγγείιζεμένοις δυνάμει πο.λῇ, πολ- 
Ahv δύναμιν. 'Hsatag δὲ φάσχων' Ὡς ὡραῖοι οἱ 
πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων ἀγαθὰ, τὸ ὡραῖον xai 
£v Χαιρῷ Ὑινόμενον τῶν ἁποστόλων ὁδευόντων τὸν 
εἰπόντα". Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς, κήρυγμα νοῄσας, ἕπαι- 
νεῖ πόδας τοὺς διὰ τῆς νοητῆς ὁδοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ 
ῥαδίχοντας, διά τε τῆς θύρας εἰσιόντας πρὸς τὸν θεόν' 
ἀγαθὰ δὲ εὐαγγελίςονταὶ οὗτοι ὧν ὡραῖοί εἰσιν οἱ πό- 
ὃξς, τὸν Ἰησοῦν. 


11. Καὶ ui θαυμάσῃ τις el πληθυντιχῷ ὀνόματι τῷ 
τῶν ἁἀγαθῶν τὸν Ἰησοῦν ἐξειλήφαμεν εὐαγγελίζεσθα:" 
ἐχλαθόντες γὰρ τὰ πράγµατα xa0' ὧν τὰ ὀνόματα 
χεῖται ἃ ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ óvopás etat, συνῄσοµεν πῶς 
πολλὰ ἀγαθά ἐστιν Ἰησοῦς, ὃν εὐαγγελίζονται οὗτοι 
ὧν ὡραῖοί εἰσιν οἱ πόδες * ἓν μὲν γὰρ ἀγαθὸν ζωὴ,“ 
Ἰησοῦς δὲ ζωή. Καὶ ἕτερον ἀγαθὸν φῶς τοῦ χόσµον, 
φῶς τυγχάνον ἁληθινὸν, καὶ φῶς τῶν ἀνθρύπων 
ἅπερ πάντα ὁ Υἱὸς εἶναι λέγεται τοῦ θεοῦ. Καὶ ἄλλο 
ἀγαθὸν xac! ἐπίνοιαν παρὰ τὴν ζωὴν χαὶ τὸ φῶς, ἡ 
ἀλήθεια. Καὶ τέταρτον παρὰ ταῦτα ἡ ἐπὶ ταύττν 
φέρουσα ὁδός. ΄Απερ πάντα ὁ Σωτὴρ ἡμῶν διδάσχει 
ἑαυτὸν εἶναι λέγων  Ἐγώ εἰμι ἡ ἐδὺς, xal ἡ ἆ Ίη- 
θεια, xal ἡ ζωή. Πῶς δὲ οὐχ &va0by «b ἁποτιναξά- 
μενον τὸν yoov xat τὴν νεχρότητα ἀναστῆναι τούτου 
τυγχάνοντα ἀπὸ τοῦ Κυρίου, χαθὸ ἀνάστασίς ἐστιν, 
ὃς xai φησιν Ἐώ εἰμι ἡ ἀνάστασις; Αλλά xa ἵ 
θύρα, δι ὃς τις εἰς τὴν ἄχραν εἰσέρχεται µαχαριό- 
τητα, ἀγαθόν ' 6 δὲ Χριστός φησιν’ Ἐγώ εἰμι ἡ θύρα. 
T: δὲ δεῖ περὶ σοφίας λέγειν, fir ἔχτισεν ὁ θεὸς ἁρ- 
χὴν ὁδὸν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, fj προσέἐχαιρεν ὁ 
Πατ]ρ αὐτῆς, ἐνευφραινόμενος τῷ πολυποιχίλῳ vor tii 
χάλλει αὑτῆς, ὑπὸ νοητῶν ὀφθαλμῶν µόνων βλεπι- 
µένῳ, xaX εἰς ἔρωτα τὸν τὸ θεῖον κάλλος χατανοοῦντα 
οὑράνιον προσκαλουµένῳ; ᾽Αγαθὸν γὰρ ἡ σοφία τοῦ 


95 Luc, xxiv, ὦλ. ^ Psal. rxvni, 12. 
** Joan. x1, 20. 5 Joan. x, 9. ** Prov. viii, 22. 


(48) Καιομένη ἦν ἐν τῇ ὁδῷ. Codex Regius καιοµένη ἣν àv. ἡμῖν τῇ ὁδῷ. Legendum videtur, κα!οµένη 


Tv ἐν ἡμῖν 0; ἑλάλει ἡμῖν ἐν τῇ ὁδῷ. 


"o COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. ia 
Θεώ, ὅπερ μετὰ τῶν «postpruévey εὐαγγελίνονται A quaeque considerantem. divinam pulchritudinem ad 


ὧν (paint ol πόδες. ᾽Αλλὰ xai dj δύγαµις τοῦ θεοῦ 
{δη ὄγδοον ἡμῖν ἀγαθὸν καταλέγεται, fiuc ἐστὶν ὁ 
Ἀριστός. Οὐ σιωπητέον δὲ οὐδὲ τὸν μετὰ «by Πα- 
τέρα (49) τῶν ὅλων θεὸν Λόγον * οὐδενὸς γὰρ ἔλαττον 
ἀγαθοῦ xai τοῦτο τὸ ἀγαθόν. Μαχάριοι μὲν οὖν οἱ 
χωρῄσαντες ταῦτα τὰ ἀγαθὰ, καὶ παραδεξάµενοι ἀπὸ 
τῶν ὡραδων τοὺς πόδας καὶ εὐαγγελιζομένων αὐτά, 
Πλην xàv Κορίνθιός τις (v, χρίνοντος Παύλου οὐδὲν 
εἰδέναν παρ αὐτῷ 7| Ἱησοῦν Χριστὸν, xai τοῦτον 
ἑσταυρωμένον , τὸν δι’ ἡμᾶς ἄνθρωπον µανθάνων πα- 
ῥραδέξηται τὰ ἓν ἀρχῇ τῶν ἀγαθῶν (50) γίνεται ὑπὸ 
τοῦ ἀνθρώπου Ἰησοῦ ἄνθρωπος Υινόµενος θεοῦ, xa 
ἀπὸ τοῦ θανάτου αὐτοῦ ἀποθνῄσχων τῇ ἁμαρτίᾳ' καὶ 
γὰρ éxsivoc, 0 ἀπέθανε τῃ ἁμαρτίᾳ, ἁπέθανεν 


amorem coelestem invitat? Bonum enim est Sapien- 
tia Dei. At hoc quoque, prater ea qua supra re- 
censuimus, ii annuntiant, quorum pedes sunt pul- 
chri. Potentia Dei prxterea octavum nobis bonum 
annumeratur, qui est Christus. Verum enimvero 
haud silentio przetereundum est illud Verbum, quod 
post Patrem universorum est Deus. Namque et hoe 
bonum nullo alio bono est inferius. Itaque beati qui 
admiserint hec bona, quique perceperint ea, abiis qui 
pedes habent pelchros atque qui evangelizant. Ve- 
rumtamen quamvis Corinthius quispiam ezstite- 
rit, πραά quem affirmet Paule se nibil scire, nisi 
Jesum Christum, et hunc quidem erucifixum **, 
edoctusque hune nostri causa hominem factum atti- 


épáxat: ἀπὸ δὲ τῆς ζωῆς αὐτοῦ, ἐπεὶ ὁ Ἰησοῦς ὃ D ger.t initia bonorum, is ab homine Jesu ft homo 


C$, Cj τῷ θεῷ, πᾶς ὁ σύμμορφος γενόμενος τῆς &va- 
ατάσεως αὐτοῦ, λαμθάνει τὸ ἁᾗν τῷ θεῷ. Τίς δὲ δι- 
στάξει εἰ αὐτοδιχαιοσύνη ἀγαθόν ἐστι, xal αὑτοαγια- 
αμὸὺς, xal αὐτοαπολύτρωσις: ἅπες καὶ αὐτὰ οἱ Ἰη- 
σουν εὐαγγελιζόμενοι εὐαγγελίζονται, λέγοντες αὐτὸν 
γεγονέναι ἡμῖν δικαιοσύνἈν ἀπὸ Θεοῦ, xaX ἁγιασμὸν, 
χχὶ ἀπολύτρωσιν. Παρέσται δὲ ἀπὺ τούτων (51) τὰ 
χεγραμμµένα περὶ αὐτοῦ δυσεζαρίθµητα, παριστάντα 
πῶς πληθος ἀγαθῶν ἔστιν "Insoug, ἀπὸ τῶν δυσεξ- 
αρ:θµήτων xal γεγραµµένων χαταστοχάζεσθαι τῶν 
ὑπαρχόντων μὲν v αὐτῷ, εἰς ὃν εὐδόχησεν ἅπαν τὸ 
Έλήρωμα τῆς θεότητος χατοιχῆσαι σωματιχῶς, 
οὗ μὴν ὑπὸ γραμμάτων χεχωρηµένων (29). χαὶ 
τὶ Aye ὑπὸ γΥραµµάτων; ὅτε xal περὶ ὅλου τοῦ 
χόσμου φποὶν ὁ Ἰωάννης ὅτι, οὐδὲ αὐτὺν οἶμαι 
τόν χόσµον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιδ.λία. Ταν- 
τὸ, οὖν ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι τὸν Σωττρα οἱ ἀπόστολοι 
εὐαγγελίκονται, χαὶ τὰ ἀγαθὰ εὐαγγελίζονται: οὗτος 
váp ἐστιν ὁ ἀπὺ τοῦ ἀγαθοῦ Πατρὸς τὸ ἀγαθὰ εἶναι 
λαθὼν, ἵνα ἕχαστος ὃ χωρεῖ, f| ἃ χωρεῖ διὰ Ἰησοῦ λα- 
ζῶν, ἓν ἀγαθοῖς τυγχάνῃ. Οὐχ οἷοί τε δὲ σαν οἱ ἁπό- 
στολοι, ὧν ὡραῖοι οἱ πύδες, xal οἱ τούτων δηλωταὶ 
εὐαγγελίζεσθαι τὰ ἀγαθὰ, μὴ πρότερον ᾿Ιησοῦ αὐτοῖς 
αὐτὰ εὐαγγελισαμένου * 6; ὁ Ἡσαῖας φησί. Αὐτὸς ὁ 
JaAew χάρειµ;, ὡς ὥρα ἐπὶ τῶν ὀρέων, ὡς πόδες 
εἰαγγε-ιζομένου ἀχοὴν εἰρήνης, ὡς εὐαγγελιζό- 
µενος ἀγαθὰ, ὅτι ἀχουστὴν ποιήσω τὴν σωτη- 
ρίαν σου, «9ἐγων Σιὼν βασιΊέύσει σου ὁ θεός. 


Dei, et ex morte ejus moriens peccato. Etenim quod 
ille mortuus [uit peccato, mortuus est semel **: cx 
vita vero ipsius, quoniam Jesus est illad quod vivit, 
vivit Deo unusquisque, et conformis factus resurre- 
ctioni ejus hoc assequitur, ut vivat Deo. Quis autem 
ambigast an ipea justitia, ipsa sanctificatio atque 
ipsa redemptio sit bonuin ? qux etiam ipsa, Jesum 
evangelizantes , evangelizant ? dicentes eum factum 
fuisse nobis justitiam a Dco, et sanctificationem, et 
redemptionem 2. Ex his ergo licebit intelligere ca quae 
deeoscripta sunt, et vix enumerari possunt, probando 
Jesum bonorum esse multitudinem : atque ex his quze 
egre enumerari possunt et scripta sunt, conjecturam 
capere de iis quz in ipso quidem insunt, in quem be- 
neplaeitum fuitomnemplenitudinem divinitatis corpo- 
raliter 1 8 habitare, haud tamen a litteris continentur; 
quid dico a litteris, quando οἱ de tolo mundo dicat 
Joannes : Nec ipse, opinor, mundus caperet eos qui 
scriberentur libros **. Dicere ergo apostolos evan- 
gelizare Servatorem, perinde est ac si diceremus 
eos evangelizare bona omnia. Quamobrem hic esi 
ille qui a bono Patre accepit ut esaet tot bona : ut 
unusqiisque eo quod capit, vel iis quae capit, cum 
per Jesum ea perceperit, fruatur bonis. Haud po- 
terant autem apostoli, quorum pulchri sunt pedes, 
et horum studiosi imitatores evangelizare bona, 
nisi Jesus antea ipsis evangelizasset ; quemadmo- 
dum loquitur Isaias ** : Ego ipse, qui loquebar, αάν 


Τίνα γὰρ τὰ ὅρη, ἐφ᾽ ὧν αὐτὸς ὁ λαλῶν παρεῖναι D sum, sicut. opportunitas in. montibus, sicut. pedes 


*! | Cor. n, 9. ** Roin, vi, 10. *? 1 Cor. i, 50. 


(19) Μετὰ τὺν Πατέρα. Ferrarius, cum Putre, 
perperam. Verie secundum Patrem, post Putrem. 
Unde locum hunc conciliare poteris eum illo altero 
tomi octavi Contra Celaum : Ἔστω δέ τινας, ὡς ἓν 
Ξλίέθει πιστε , καὶ δεχοµένων διαφωνίαν, διὰ 
την προπέτειαν ὑποτίθεσθαι τὸν Σωτῆρα εἶναι τὸν 
ἐπὶ πᾶσι Gsóv- ἀλλ' οὔτι γε ἡμεῖς τοιοῦτον, οἱ πειθό- 
µενοι αὐτῷ λέγοντι. Ὁ πα ὁ πέµνας μείζων 
µου ἐστί. Supremum universorum. Deum. Filium 
non esse aflirmat, sed Patrem ; Filium vero univer- 
sorum quidem Deum essc , sed post Patrem. Qu:e 
qnamvis male sonent, excusari tamen possunt, si 
omnia Filium a l'atre accepisse meminerimus, ae 
proinde se esse universorum Deum Patri acceptum 
referre. Primo ergo et per se uuiversorum Deus 
est Pater, quia ase Deus est : Filiussecundo ct per 


ParROL. Gh. XIV. 


* Joan. xxi, 95. 


65 Ίσα. Lii, 6, 7. 


alium est universorum Deus, quia habet a Patre 
sic tanquam ab origine et principio ut sit Deus: 
estenim Deus de Deo, ut liabet Symbolum. Sed 
hzc slibi. HuETIUS. 

(50) Τὸν δι ἡμᾶς ἄνθρωπον uarüdvor παραδέ- 
ξηται τὰ ἐν ἀρχῃῇ τῶν ἀγαθῶν, etc. Huuc. jocum, 
in editione Iluetii luxatum, sic restituit codex Iar- 
berinus. 

(31) Παρέσται δὲ ἀπὸ τούτων, etc. Locum liunc 
sanaveris , si legeris, χαὶ ἀπὸ τῶν δυσεξαριθµήτων 
γεγραμµένων, quemadmodum videtur legisse De- 
riouius cujus interpretationem Ferrariaud hioc loco 
preetult. 

(52) Κεχωρηµένων. Codd. Regius et Barberinus, 
χεχωρημένῳ. 


2 


45 


ORIGENIS 


A 


evangelizantis pacem, sicul evangelisans bona, quo-  ὁμολογεῖ, T] οἱ μηδενὸς τῶν ἐπὶ γῆς ὑψπλοτάτων καὶ 


niam auditam salutem tuam faciam, dicens : Sion, 
regnabit Deus tuus. (Quinam enim sunt montes in 
quibus ipse qui loquitur inesse se dicit, nisi hi qui 
nulla re inferiores sunt iis qui super terram suut 
maximi et altissimi ? qnos quasitos oportuit ab his 
qui Novi Testamenti ministri sunt idonei, scilicet 
ut servent preceptum dicens : Super montem αἰ- 
tum. ascende qui evangelizas Sion; ezalta cum for- 
titudine vocem tuam qui. annuntias Hierasalem **5, 
Nec mirere si evangelizaturis bona, bona quoque Je- 
$us evangelizet, quze non alia sunt a se ipso, quando- 
quidem seipsum illis evangelizat Filius Dei qui ipsum 
per alios dicere nequeunt. Verumtamen qui ascendit 
montes, illis evangelizans bona, haud contemptui 


µεγίστων ἤττονες; οὔστινας ζητεῖσθαι δεῖ ὑπὸ τῶν 
Ιχανῶν διαχόνων τῆς καινῆς Διαθίκχης, ἵνα τηρήῄσωσ: 
τὴν λέγουσαν ἐντολήν Ex! ὄρος ὑψη-ὸν ἀνάδηδι 
ὁ εὐαγγε-ιζόμεγος Σιὼν, ὕψωσον τῇ ἰσχύϊ tim 
φωγήν σου ὁ εὐαγγελιζόμεγος Ἱερουσα-λήμ. 05 
θαυμαστὺν δὲ εἰ τοῖς µέλλουσιν εὐαγγελίκεσθαι τὰ 
ἀγαθὰ ἹἸησοῦς εὐαγγελίκεται τὰ ἀγαθὰ, οὐχ ἄλλα 
τυγχάνοντα ξαυτοῦ: ἑαυτὸν γὰρ εὐαγγελίζεται ὁ Υἱὸς 
τοῦ Θεοῦ τοῖς δυναµένοις οὐ δι ἄλλων αὑτὸν µα- 
θεῖν πλὴν ὁ ἐπιθαίνων τῶν ὁρῶν xal εὐαγγελιζό- 
µενος αὑτοῖς τὰ ἀγαθὰ, μαθητευθεὶς τῷ ἀγαθῷ 
Πατρὶ, dvacéAAovtt τὸν ἠ.Ίιον ἐπὶ πον ηροὺς καὶ 
ἀγαθοὺς, καὶ Βρέχοντι ἐπὶ δικαίους xal ἀδίκους, 
τοὺς εν φυχἣν πτωχοὺς οὐχ ὑπερηφανεῖ: xal τού- 


habet pauperes spiritu, α bono illo edoctus Patre, p τοις (ὰρ εὐαγγελίχεται, ὡς αὐτὸς μαρτυρεῖ λαθὼν 


qui solem suum exoriri facit. super bonos εἰ malos, 
οἱ qui pluit super justos el injustos ***. Namque his 
quoque evangelizat, sicut ipsemet testatur, ex eo 
«quod sumpto 1saiz libro legit : Spiritus Domini su- 
per me, propierea quod unxit me, ad evangelizan- 
dum pauperibus misit me, ut predicem captivis re- 
missionem, et:cecis visum. Complicatum enim librum 


τὸν "Haatav xal ἀναγνούς' Τὸ zvsupa Κυρίου ἐπ᾽ 
ἐμὲ, οὗ ἔγεχεν ἔχρισέ µε, εὐαγγε.{σασθαι πτω- 
χοῖς ἀπέστα.ἰχέ µε, κηρῦὺξαι αἰχμα.]ώτοις dzecir 
xal tvgAoic ἀν ἀθλεψιν' πτύξας γὰρ có Bi6Alov 
καὶ ἀποδοὺς τῷ ὑπηρέτῃ, ἑκάθισε' xal πάντων 
ἐγατεγιζόντων αὐτῷ φησι Σήμερον πεπ.Ἰήρωται 
ἡ Γραφὴ αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. 


cum reddidisset ministro, resedit. Cumque omnium in eum defixi essent oculi, dixit : Hodie Scriptura hec 


impleta est in auribus vestris 9'. 

49. Necessario ctiam illud sciendum est, omnem 
honam actionem erga Jesum factam hoc Evange- 
lium continere, quomodo etiam continet. mulieris 
illius przcloram illam actionem qux» mala opera 
eum admisisset, resipuissetque, boni edoris un- 
guentum potuit, ob insignem et ex animo factam a 
malis mutationem, super Jesum fundere, quo facto 
totà domus, 144 atque adco quotquot illic aderant, 
Mlius unguenti fragrantiam sensu perceperunt ; 
quocirca etiam scriptum esl : Ubicunque predi- 
catum [uerit hoc Evangelium in omnibus gentibus, 
dicetur etiam istius factum ad memoriam suam **. 
Porro perspicuum est Christum sibi accepta re- 
ferre, quz:ecunque in discipulos suos collata fuerint. 
Unde beneficium accipientes ostendere volens, dan- 
tibus beneficium dixit : Quod his fecistis, mihi 
fecistis **. Quamobrem quavis actio bona a nobis in 
proximum collata, ad Evangelium refertur, quod 
in cceli tabulis inscribitur, agnosciturque ac legi- 


129. "Avavxatoy δὲ εἰδέναι, ὅτι ἐμπεριλαμθάνεται 
τῷ τοιούτῳ Εὐαγγελίῳ χαὶ πᾶσα ἡ εἰς Ἰησοῦν γινο- 
µένη πρᾶξις ἀγαθὴ, ὥσπερ xai τῆς τὰ πονηρὰ ἔργα 
πεποιηχυίας xai µετανενοηχυίας εὐωδίαν δεδυνηµέ- 
νης (93) διὰ τὴν ἀπὸ τῶν χακῶν γνησίαν µετάστασιν 
χαταχέαι τοῦ Ἰησοῦ, xal παντὶ τῷ οἴκῳ τὴν τοῦ 
μύρου πνοὴν εἰς αἴσθησιν πάντων τῶν àv αὐτῷ ἆμπε- 
ποιηχυίας * διὸ καὶ γέγραπται' Ὅπου ἂν χηρυχθῇ 
τὸ Εὐαγγέλιον τοῦτο, &y πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, JAa.ln- 
θήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη εἰς μνημόσυνο} 
αὐτῆς. Σαφὲς δὲ, ὅτι εἰς Ἰησοῦν γίνεται τὰ εἰς τοὺς 
µαθητευθέντας αὐτῷ ἐπιτελούμενα. Δειχνὺς ΊΎουν 
τοὺς εὖ πεπονθότας φησὶ τοῖς πεποιηχόσι' Τούτοις 
ὃ ἑποιήσατε, ἐμοὶ ἐποιήσατε ὥστε πᾶσα πρᾶς.ς 
ἀγαθὴ ἡ εἰς τὸν πλησίον ὑφ᾽ ἡμῶν ἐπιτελουμένη εἰς 
τὸ Εὑὐαγγέλιον ἀναφέρεται, τὸ iv ταῖς πλαξδὶ τοῦ 
οὐρανοῦ γραφόµενον, καὶ ὑπὸ πάντων τῶν Ἠδιωμέ- 
νων τῆς τῶν ὅλων γνώσεως ἀναγινωσχόμενον ἀλλὰ 
καὶ ἐχ τοῦ ἑναντίου µέρος ἐστὶ τοῦ Εὐαγγελίου εἰς 


tur ab omnibus qui universorum cognitione digui D) χατηγορίαν τῶν πραξάντων τὰ εἰς Ἰησοῦν ἅμαρτα- 


habiti fuerint : cum ex adverso etiam pars Evan- 
gelii accusationem contineat eorum qui delique- 
rant in Jesum. Itaque Judx proditio populique 
impii vociferatio dicentis : Tolle hunc a terra, et 
crucifige, crucifige eum 19, elirrisiones eorum, a qui- 
bus est spinis coronatus, et his similia per ordinem 
in Evangeliis posita sunt. Quibus consequens est ut 
consideremus quod quisquis Jesu discipulos prodi- 


** [sa. x1,9.. *** Maul. v, 43. ?' Luc. iv, 18, 
6 Joan. xix, 6, 15. 


(53) "Euzxeputap6drerat.... εὐωδίαν δεδυγη- 
µένης. Ίια codd. Bodleianus et Barberinus sup- 
plent lacunam qux in editione Huetiana conspi- 
citur. 


νόµενα. Ἡ γοῦν Ἰούδα προδοσία, καὶ ἡ τοῦ ἀσεθοῦς 
λαοῦ κα-αθόησις, Φάσκοντος' Αἷρε ἀπὸ τῆς γῆς τὲν 
τοιοῦτο», xal σταύρου, σταύρου αὐτὸν, xat οἱ 
ἐμπαιγμοὶ τῶν αὐτὸν τῇ ἀχάνθῃ στεφανωσάντων, 
xal τὰ τούτοις παραπλήσια ἑγχατατέταχται τοῖς 
Εὐαγγελίοις. ᾿Αχόλουθον δὲ τούτοις ἐστὶ νοησαι, ὅτι 
πᾶς ὁ τῶν μαθητῶν (54) τοῦ Ἰησοῦ προδότης, εἶναι 
λελόγισται τοῦ Ἰησοῦ προδότης. Πρὸς γοῦν τὸν ἔτι 


19, 91. 9 Matub.xxvi, 15. '* Mattb, xxv, 40. 


(54) 'O τῶν μαθητῶν, etc. Deest apud. Huetium 
τῶν μαθητῶν, sed exstat ad marginem codicis Bir- 
berini, quemadmodum Ferrarii et Perionii iuter- 
pretatio οἱ ipsa sententia postulant. 


4» 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 4f 


, LEE . Qi ρ , 9 ο 9 κο . 
διώχοντα Zaukoy* Xao*, Xaov.l, τέ µε διώχεις; Α derit, is reputetur Jesum prodidisse. Iliuc ad Pau- 


xal: Εγώ εἰμι Ἰησοῦς, ὃν σὺ διώχεις. Τινὲς 
δὲ (55) τὰς ἀκάνθας ἔχουσιν, a5; τὸν Ἰησοῦν ἁτιμά- 
ζοντες στεφανοῦσιν, οἳ ὑπὸ μεοιμνῶν xal πλούτου 
xaY ἡλονῶν τοῦ βίου συμπνιχόµενοι (56), λαθόντες 
τὸν λόγον τοῦ θεού οὐ τελεσφοροῦσι. Διόπερ φυ- 
λαχτέον µήποτε xat ἡμεῖς ὡς ταῖς ἰδίαις ἀχάνθαις 
στεφανοῦντες τὸν ἸΙησοῦν ἀναγραφόμενοι, τοιοῦτοι 
ἀναγινωσχώμεθα παρὰ τοῖς τὸν Ev πᾶσι, χαὶ παρὰ 
πᾶσι λογιχοῖς 3| ἁγίωις Ἰησοῦν μχνθάνουσι, τίνι τε 
τρόπῳ (57) μύρῳ ἀλείφεται, xal δειπνίκεται, xal 
δοξάνεται, f| Ex τῶν ἑναντίων ἀτιμάζσεται, xal ἐμπαί- 
ζεται, χαὶ τύπτεται. Αναγχαίως δὲ ταῦθ᾽ ἡμῖν εἴρη- 
ται δειχνύουσιν ὡς ἀγαθαὶ ἡμῶν πράξεις, xal αἱ 
ἁμαρτίαι τῶν πταιόντων τῷ Εὐαγγελίῳ ἑγχατατάσ- 


lum adhuc se persequentem [ dicit Jesus : | Sau, 
Saul, cur me persequeris *! * Et illud : Ego sum 
Jesus [Nazarenus,] quem tu persequeris **. Qui vero 
spinas. babent, quibus spretum Jesum coronent, 
nisi hi qui divitiarum soilicitudinibus ac przsentis 
γι voluptatibus suffocati, ex accepto Dei verbo 
nullum referunt fructum ? Proinde cavendum est 
nobis ne quando in eorum numerum redacti ac 
descripti qui Jesum suis coronant spinis, bujus 
generis homines esse legamur ab iis qui discunt 
quo pacto Jesus, qui in omnibus et penes omnes ra- 
tionis compotes οἱ sanctos commoratur, tum un- 
guento ungatur, tum convivio excipiatur, ac deinde 
glorificetur tum contra spernatur, irrideaturque 2c 


covtat, fox εἰς ζωὴν αἰώνιον, f| εἰς ὀνειδισμὸν, καὶ B vapulet. Necessario autem hzc a nobis dicta suut 


εἰς αἰσχύνην αἰώνιον. 


demonstrantibus omnes actiones nostras bonas, et 


peccata delinquentium per ordinem in Evangelio esse posita, aut ad vitam zernam, aut ad oppro- 


brium et confusionem sempiternam. 

45. El δὲ Ey ἀνθρώποις εἰσὶν οἱ τετιμημένοι δια- 
χονίᾳ τῇ τῶν εὑαγγελιστῶν, χαὶ αὐτὸς ὁ Ἰησοὺς 
εὐαγγελίζεται ἀγαθὰ, xal πτωχοῖς εὐαγγελίζεται, 
οὐχ ἔδει τοὺς πεποιηµένους ὑπὸ τοῦ θεοῦ πνεύματα 
ἀνγγέλους, xal τοὺς ὄντας πυρὸς φλόγα λειτουργοὺς 
«529 τῶν ὅλων Πατρὸς, ἑστερῆσθαι τοῦ xal αὐτοὺς 
εἶναι εὐαγγελιστάς. Διὰ τοῦτο χαὶ ἄγγελος, ἐπιστὰς 
τοῖς ποιµέσι qnot, δόξαν ποιησας περιλάμπειν ab- 
τούς Mh φοδεῖσθε, ἰδοὺ γὰρ εὐαγγε-ίζομαι ὑμῖν 
γαρὰν µεγάλη», ἥτις ἔσται πανγτὶ τῷ Aa, ὅτι 
ἐτέχθη ὑμῖν σήμερον) Σωτὴρ, óc ἐστι Χρισεὺς 
Κύριος ἐν πό.1ει Δαυῖδ - ὅτε καὶ µηδέπω ἀνθρώπων 
συνιέντων τὸ τοῦ Εὐαγγελίου μυστήριον οἱ χρείττο- 
veg (58) αὐτῶν, οὐρανὸς τυγχάνοντες στρατεία 


15. Nec si inter homines aliqui sint. evangeli- 
starum ministerio honoraü, ipseque Jesus bona 
evangelizet, atque etiam pauperibus evangel:zel, 
idcirco oportuit angelos factos a Deo spiritus, 
exsistentes ignis flammam, et ministros 15 Patris 
universorum, hac laude privari, ut et ipsi non siut 
evangeliste. llanc ob causam, coraum pastoribus 
angelus cuim stetisset, eosque gloria undequaque 
illustrasset : Ne terreamini, inquit, ecce enim evan- 
gelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni po- 
pulo : quoniam natus est vobis hodie Servator, qui 
est Christus Dominus, in civitate David **; quando, 
nondum iutelligentibus hominibus Evangelii my- 
sterium,ipsis przestantiores ccelestis exercitus Dei, 


θ:οῦ (59), αἰνοῦντες τὸν Θεὸν λέγουσι Δόξα ἐν C laudibus Deum vehentes dicant : Gloria im altissi- 


ὑψέστοις θεῷ, καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ev ἀνθρώποις 
εὐδοχία. Καὶ ταῦτα εἰπόντες ἀπέρχονται ἀπὸ τῶν 
πιµένων εἰς τὸν οὐρανὸὺν οἱ ἄγγελοι, χαταλιπύντες 
ἡμῖν νοεῖν, πῶς f) εὐαγγελισθεῖσα ἡμῖν διὰ τῆς Υενέ- 
σεως Χριστοῦ Ἰησοῦ χαρὰ, δόξα ἐστνν iv ὑψίστοις 
8r: τῶν ταπεινωθέντων εἰς χοῦν ἀπιστρεφόντων 
εἰς τν ἀνάπαυσιν αὑτῶν, καὶ ἓν ὑψίστοις διὰ Χρι- 
στοῦ µελλόντων δοξάζειν τὸν Θεόν. )Αλλὰ xal θαυ- 
μάζουσιν οἱ ἄγγελοι τὴν ἐπὶ γῆς ἑσομένην διὰ Ίη- 
303» εἰρένην, τοῦ πολεμιχοῦ χωρίου, εἰς ὃ ἐχπεσὼν 
ix τοῦ οὐρανοῦ ὁ Ἑωσφόρος ὁπρωῖ ἀνατέλλων, ὑπὸ 
Ἰτσοῦ συντρίδεται (00). 

14. Πρὸς τοῖς εἰρημένοις xat τοῦτο περὶ Εὐαγγε- 
χο ἱστέον, ὅτι πρῶτον τῆς χεφαλῆς τοῦ ὅλου τῶν 
σωζοµένων σώματος Χριστοῦ Ἰησοῦ ἐστι τὸ Εὐαγ- 
Γέλιαν, ὥς φησιν ὁ Μάρκος" ᾿Αρχὴ τοῦ Εὐαγγε-ίου 
Χριστοῦ Ἰησοῦ ' Ίδη δὲ xal τῶν ἀποστόλων τυγ- 
χάνει δ.ὸ λέχει ὁ Παῦλος. Κατὰ τὸ Εὐαγγέ-ιόν 


mis Deo, ει in terra pax ; in hominibus bona to. 
luntas "^, hisque dictis pastoribus in coelum 6090 
recipiunt angeli, nobis considerandum relinquentes 
quomodo annuntiatum nobis ex ortu. Christi Jesu 
gaudium, gloria etiam est in altissimis Dev ; re- 
vertentibus in requiem suam, et in altissimis Deam 
glor:icaturis per Christum iis qui humiliati fuerant 
in pulverem. Mirantur etiam angeli pacem per 
Jesum futuram in terra, que locua est bellis infe- 
stus, in quem delapsus e ccelo Lucifer ille qui maue 
oriebatur "5, a Jesu est contereudus. 


14. Ad hxc et illud de Evangelio sciamus ne- 
cesse est, Evaugelium in primis esse Jesu Christi, 
qui est caput totius corporis eorum qui servantur, 
dicente Marco : Jnitium Evangelii Jesu Christi τος 
deinde etiam apostolorum : quocirca etiam Paulus 
inquit : Juxta Evangelium meum ?", Verumtameu 


"Act, rx, δ. "f ibid. 5. 1 Luc. ri, 10, 11. τν Luc.i, 11, "Isa. xiv, 19. "* Marc. 1, 1. " Που. 


4, 16. 

(55) Τινὲς δέ. etc. Legebat Ferrarius τένες δὲ, et 
paulo post, ἢ οἱ ὑπὸ µεριμνων, etc. 

(56) Συμανιγόµεγοι. Forte legendum συμπνιγό- 


(51) Tiv. εο τρόπῳ. Codex Bodleianus, τίνα δὲ 
τρόπον. 
PES) Zvrürtur τὸ τοῦ Εὐαγγε.ίου (tva tiov 


οἱ κρείττονες. Wec desunt in. editione IHuetii, sed 
restituuntur e codd. Bodleiano et Barberino.. 

(59) ὀὐρανὸς cvryárorcec στερατεία 8cov. le- 
gendum videtur, οὐράνιος τυγχόνοντες στρατεία 
θεοῦ. vel οὐρανὸς τυγχάνοντες χαὶ στρατεία θεοῦ. 

(00) Συντρίθεται. Ferrarius legit συντριθητὲ- 
105. 


41 ORIGENIS A6 
vel totum Vetus Instrumentum, cujus figura est 4 μον. Πλὴν ἡ ἀρχὴ τοῦ Εὐαγγελίου (61) (ἔστι γὰρ 


Joannes, initium est Evangelii ; nam Evangelium 
eo quod magnitudinem babeat, iuitium quoque, et 
qua sequuntur, media scilicel et fincs habet : vel 
propter conjunctionem Novi lusirumenti ad Vetus, 
fines Veteris Instrumenti, quos Joannes exhibuit, 
initium sunt. Evangelii, dicente Mareo : Initium 
Evangelii Jesu Christi, sicut scriptum est. in Isaia 
propheta : Ecce ego mitto angelum meum ante [aciem 
tuam, qui preparabit viam tuam. Vox clamautis in 
deserto : Parate viam Domini, rectas [ace semitas 
ejus Το, Unde subit mihi admirari quomodo qui ab 
Ecclesi€ decretis dissentiunt, duorum Testamen- 
torum duos asserant deos, alioqui non parum his 
verbis convicti, Ου! fieri enim potest ut Joannes 


αὐτοῦ μέγεθος ἀρχὴν, xal τὰ ἑξῆς, xal µέσα. xal 
τέλη ἔχοντος), ἤτοι πᾶσά ἐστιν fj Παλαιὰ Διαθίκη, 
τύπου αὐτῆς ὄντος Ἰωάννου, fj διὰ τὴν συναφὴν τής 
ΚαινΏς πρὸς τὴν Παλαιὰν τὰ τέλη τῆς Παλαιᾶς διὰ 
Ἰωάννου παριστάµενα qnoi γὰρ ὁ αὐτὸς Mápxog: 
Apxh τοῦ Εὐαγγελίου Ἰησου Χριστοῦ, καθὼς 
γἐγραπται ἐν 'Hcata τῷ προφήτῃ 160 ἐγὼ ἆπο- 
ctéAlo τὸν ἄγγεὶόν µου πρὸ προσώπου, ὃς 
κατασκευάσει τὴν ὁδόν cov. duri βοῶντος ἐν 
τῇ ἑρήμφ' Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὺν Κυρίου, εὐθείας 
ποιεῖτε τὰς τρίδους αὐτοῦ. "O0cev θαυμάζειν pot 
ἔπεισι (02), πῶς δυαὶ θεοῖς προσάπτουσιν ἀμφοτέ- 
pa; τὰς Διαθήχας οἱ ἑτερόδοξοι, οὐκ ἔλαττον xci ix 
τούτου τοῦ ῥητοῦ ἑλεγχόμενοι, Πῶς γὰρ δύναται 


Evangelii sit initium, ut, ipsi putant, ad 16 alterum B ἀρχὴ εἶναι τοῦ Εὐαγγελίου, ὡς αὐτοὶ οἴονται, ἑτέρου 


pertinens Deum, Opiflcis mundi bomo, et ignorans, 
ut asserunt, novam deitatem ? Caeterum non uno 
eoque brevi, atque inter solos pastores obeundo 
munere funguntur angeli evangelico ; sed in fine 
sublimis et volans angelus Evangelium liabeus 
evangelizabit omni populo, bono Patre non omnino 
deserente eos qui a se desciverint. ltaque inqu.t 
in Apocalypsi Joannes ille Zebedxi filius : Et 
vidi angelum volantem per medium coli, habentem 
Evangelium &ernum, ut. evangelizaret habitantibus 
super terram, ei omni genti, et tribui, et lingue, et 
populo, dicentem voce magna : Timete Deum, et date 
illi honorem, quia venit hora judicii ejus, et adorate 
eum, qui fecit celum εἰ terram mare et. foutes 
aquarum "*, 


τυγχάνων θεοῦ ὁ Ἰωάννης ὁ τοῦ δημιουργοῦ ἄνθρω- 
πος, καὶ ἀγνοῶν, ὡς νοµἰζουσι, τὴν χαινην θεότητα ; 
Οὐ µίαν δὲ xal βραχεῖαν ἐχπιστεύονται διαχονἰαν 
εὐαγχγελιχὴν ἄγγελοι, οὐδὲ µόνην cvi πρὸς τοὺς 
ποιμένας γεγενημένην' ἁλλὰ γὰρ ἐπὶ τέλει µατέω- 
poc (06) xaX ἱπτάμενος ἄγγελος Εὐαγγέλιον ἔχων 
εὐαγγελιεῖται πᾶν ἕθνος, τοῦ ἀγαθοῦ Πατρὸς οὗ 
πάντη κχαταλιπόντος τοὺς ἁποπεπτωχότας αὐτοῦ. 
Φησὶν οὖν ἓν τῇ ᾽Αποχαλύψει (64) ὁ τοῦ Ζεθεδαίου 
Ἰωάννης, Καὶ εἶδο" ἄγγε.ον πετόµενον ἐν µε- 
σουραγήματι, ἔχογτα Εὐαγγέ.ιον αἰώνιον, εὐαγ- 
γε ίσασθαι ἐπὶ τοὺς χαθηµέγους ἐπὶ τῆς γῆς, 
καὶ ἐπὶ xax ἔθνος, καὶ «υ.1ἡὴν (65), καὶ γῶσ- 
σα», καὶ «ἑαὸν, Aérorca ἐν φωνῇ pneyáAm  Φοδή- 


C 6nre τὸν θεὸν, καὶ δότε αὐτῷ δόξα», ὅτι ᾖ-Ἴθεν ἡ 


ὥρα τῆς κρίσεως αὑτοῦ, xal προσκυνήσατε τὸν ποιήσαντα τὸν οὐρανὸν, καὶ τὴν Τῆ», καὶ τὴν 


θ41ασσαν, xa) πηγὰς τῶν ὑδάτων,. 

45. Quia igitur juxta unam expositionem osten- 
dimus totum Vetus Instrumentum, significatum 
per nomen Joannis, Evangelii initium esse, ne sine 
aliquo testimonio bxc dicantur, apponemus qua 
referunt Acta apostolica de eunucbo regina ZEthio- 
pum et Philippo : incipiens enim, inquit, Dhi- 
lippus ab 1saie Scriptura, que scilicet inquit : Tan- 
quam oris ad occisionem ductus est, et lanquam 
agnus coram tondente mulus, evangelizavit illi Domi- 
sum Jesum 59. Quomodo enim incipiens a propheta, 
evangelizat Jesum, nisi pars aliqua est 1saias prin- 
cipii Evangelii ? Insuper quod principio diximus, 
totam scilicet divinam Scripturam posse dici Evan- 
gelium, hinc confirmari potest. Namque si evange- 


15. Ἐπεὶ τοίνυν ἀρχὴ (65*) τοῦ Εὐαγγελίου χατὰ µίαν 
ἐχδοχὴν τὴν πᾶσαν παρεστήσαμεν εἶναι (66) Παλαιὰν 
Διαθήχην διὰ τοῦ ὀνόματος Ἰωάννου σηµαινομἔνην, 
ὑπὲρ τοῦ μὴ ἁμάρτυρον elvat τὴν ἐχδοχὴν ταύττν, 
παραθησόµεθα τὸ ix Πράξεων περὶ τοῦ τῖς Αἰθιό- 
πων βασιλίδος εὐνούχου εἰρημένον xal Φιλίππου" 
Ἀρξάμεγος γὰρ, φησὶν, ὁ ΦίΙιππος ἀπὸ τῆς 
'Heatov Γραφης τῆς' Ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν 
ἤχθη, καὶ ὡς ἆμνὸς ἐγώπιον τοῦ χείρογτος dgu- 
voc, εὐηΥγείσατο αὐτῷ τὸν Κύριο Ἰησοῦν. 
Πῶς γὰρ ἀρχόμενος ἀπὸ τοῦ προφήτου εὐαγγελίζε: 
ται Ἰησοῦν, εἰ μὴ τῆς ἀρχῆς τοῦ Εὐαγγελίου µέρος 
zt 6 Ἡσαῖας ἣν; "Apa δὲ καὶ τὰ ἐν πρώτοις ἡμῖν εἰρῃ- 
μένα περὶ τοῦ δύνασθαι Εὐαγγέλιον εἶναι πᾶσαν 


lizans evangelizat bona, omnesque qui ante adven- D θείαν Γραφὴν, ἐντεῦθεν δύναται δηλοῦσθαι. Καὶ γὰρ 


tin Cbristi oorporslem fuere, Christum evangeli- 


εἰ 6 εὐαγγελιζόμενος, ἀγαθὰ εὐαγγελίφεται, πάντες 


7$ Marc. 1, 1-2. '* Apoc. xiv, 6, 7. ** Act. vim, $2, 55. 


64) Παν ἡ ἀρχὴ τοῦ EvaryreAlov, etc. Origenes 
|. ' Contra Celsum : Τί δὲ ἄταπον τὸ ἀρχὴν τοῦ ἡμετέ- 
υ δόγματος, τουτέστιτοῦ Εὐαγγελίου εἰναινόμον; etc. 
(52) 06εν θαυμάζει’ uoi ἔπεισι, eic. ο sunt 
e Basilidianorum, Valentiuianorum , Cerdoniano- 
rum, Marcioritarum aliorumque bujusmodi hzere- 
ticorum theologia. 
(65) 'AJ4à γὰρ ἐπὶ τέΊει µετέωρος, elc. Mic 
suam de poenis damnatorum seuteiiam non obscu- 
τε declarat Origeues. 


(64) Φησὶν οὖν ἐν τῇ Ἀποκαλύψει, eic. Vides 
Apocalypsim Joanni apostolo tribui contra Marcio- 
nitarum opinionem. lta supra in Matth. xx. 

(66) Φυλήν. Sic omnino legendum, quemadmo- 
dum habent uuiversa Apocalypseos exewplaria, pro 
quAaxhv quod antea legebatur. Epir. Para. 

(65*) Fortasse ἀρχὴν legendum. . 

(66) Μία» ἑἐκδοχὴν τὴν xàcax παρεστήσαµεν 
εἶναι. 19ο desunt in editione Huetii, sed restituun- 
tur e codd. Bodlciano et Darberino. 


8) COMMENT. IN JOÀN. TOMUS |. 50 
δὲ ol πρὸ τΏς σωματιχῆς Χριστοῦ ἑἐπιδημίας Χριστὸν A zaut, qui est omnium bona, ut antea. ostendimus; 


εὐαγγδλίπουται ὄντα τὰ ἀγαθὰ, ὡς ἀπεδείξαμεν, πάν- 
των Xu εἰσιν οἱ λόγοι τοῦ Εὐαγγελίου µέρος. Ὅπερ 
Εὐαγγέλιον λεγόμενον λαλεῖσθαι ἐν ὅλῳ τῷ χόσμῳ 
$us; ἐχλαμθάνομεν ἁπαγγέλλεσθαι ἓν ὅλῳ τῷ 
χόσμῳ, οὗ µόνον τῷ περιχείῳ τόπῳ, ἀλλὰ xal 
παντὶ τῷ συστέµατι τῷ ἐξ οὐρανοῦ xai γῆς, f| ἐξ 
οὐρανῶν χαὶ γῆς. Καὶ τί δξῖ ἐπὶ πλεῖον μηχύνειν 
τὸν περὶ τοῦ τέ τὸ Εὐαγγέλιόν ἐστι λόγον ; Αὐτάρχως 
δὲ τούτων εἱρημένων, xal ix τούτων τῶν μὴ ἆνεν- 
τρεχῶν δυναµένων τὰ παραπλήσια συναγαγεῖν 
ἀπὸ τῶν Γραφῶν, xal βλέπειν, τίς ἡ δόξα τῶν ἐν 
Ἰπσοῦ Χριστῷ ἀγαθῶν ὑπὸ τοῦ Εὐαγγελίου, δια- 
χονουµένου ὑπὸ ἀνθρώπων καὶ ἀγγέλων, ἐγὼ ὅ' 
οἶμαι, ὅτι xai ἀρχῶν, xal ἐξουσιῶν, καὶ θρόνων, 
χαὶ κυριοτήτων, xal παντὸς ὀνόματος ὀνομαξομένου, 
οὗ µόνον tv τούτῳ τῷ αἰῶνι, ἀλλὰ καὶ ἓν τῷ μέλ- 
λοντι, eU ys xal ὑπ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ: αὑτοῦ που 
χα-χπαύσοµεν τὰ πρὸ τῆς συναναγνώσεως τῶν }Υε- 
γραµµένων. "Ηδη δὲ ci αἰτώμεθα συνεργήσαι διὰ 
Χριστοῦ ἡμῖν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι πρὸς ἀνάπτυδιν τοῦ 
ἓν ταῖς λέξεσιν ἐἑναποτεθησαυρισμένου μυστιχοῦ 


νου. | 


quodammodo sermones pars sunt. Evangelii. Quo 
Evangeliuin cum divulgandum esse dicatur in toto 
mundo, nos per totum mundum non tantum intel- 
ligimus terrestrem hune locum, sed etiam omnem 
globum ex celo et terra, vel ex coelis et terra. 
Sed quid opus est diutius protrahere sermo- 
nem de eo quid sit Evangelium ? Cum hzc ου- 
tem jam satis dicta sint, atque inde similia ex 
Scripturis colligere possint qui minime stolidi 
sunt et rudes, et intueri quam gloriam bono- 
rum 17 in Christo Jesu exhibeat Evangelium, 
tum ab liominibus, tum ab angelis administratum, 
et, ut ego arbitror, etiam a principatibus et potesta- 
tibus, a thronis et dominationibus , ac deinde ah 


B omni nomine, quod nominatur, non solum in hoc 


seculo, verum etiam in futuro, tum etiam ab ipso 
Christo, hoc in loco finieinus qus narranda esse 
diximus ante interpretationem eorum qua prale- 
guntur his scriptis. Jam vero Deum oremus, ut 
nobis sit adjumento per Christum in sancto Spiritu 
ad explicandum mysticum sensum in verbis, perinde 
ac thesaurum reconditum. 


Explicit pre fatio. 


16. Ἐν ἆρχῃ ἦν ὁ Λόγος. O2. µόνον Ἕλληνες 
πολλά φασι στµαινόµενα εἵναι ἀπὸ τῆς ἀρχῆς 
πτροσηγορίας, ἀλλὰ yàp cU τις τηρήσαι συνάγων 
πάντοθεν τοῦτο τὸ ὄνομα, xa ἀχριδῶς ἐξετάζων 
βούλοιτο χατανοεῖν ἐν ἑχάστῳ τόπῳ τῶν Γραφῶν ἐπὶ 
τίνος τέταχτα:, εὑρήσει xaX χατὰ τὸν θεῖον λόγον τὸ 
πολύσημον τῆς φωνῆς' fj μὲν γάρ τις ὡς µεταθά- 
σεως, αὕτη δέ ἔστιν ἡ ὡς ὁδοῦ xal µίχους, ὅπερ 
ὅηλοῦται Ex τοῦ. Ἀρχὴ ὁδοῦ ἀγαθῆς τὸ πυιεῖν τὰ 
δίχα;α. Tt; γὰρ ἀγαθῆς ὁδοῦ µεγίστης τυγχανούστς, 
κατὰ μὲν τὰ πρῶτα νοητέον εἶναι (07) τὸ πρακτικὸν, 
ὅπερ παρίσταται διὰ τοῦ, ποιεῖν τὰ δίκαια. κατὰ 
δὲ τὰ ἑξῆς τὸ θεωρητικὸν, εἰς ὃ χαταλήχειν οἶμαι 
xai τὸ τέλος αὐτῆς bv τῇ λεγομµένῃ ἁἀποχαταστάσει, 
διὰ τὸ µηδένα καταλείπεσθαι τότε ἐχθρὸν, εἴγε ἁλη- 
0i; τό’ Aet γὰρ αὐτὸν βασιάεύει ἕως ἂν θῇ 
τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας αὑτοῦ, ἔσχα- 
τος δὲ ἐχθρὸς καταργεῖται ὁ θάνατος.Τότε γὰρ (68) 
µία πρᾶξι, ἔσται τῶν πρὺς θεὸν διὰ τὸν πρὸς αὐτὸν 
Λόγον φθασάντων, Ἡ τοῦ κχατανοεῖν τὸν Θεόν. ἵνα 
Ὑένωνται οὕτω, ἓν τῇ γνώσει τοῦ Πατρὸς µορφω- 


θέντες πάντες ἀχριθῶς Yibe, ὡς νῦν µόνυς ὁ Υἱὸς D 


ἔγνωχε τὸν Πατέρα. El. Υὰρ ἐπιμελῶς τις ἐξετάζοι 
πότε γνώσονται, οἷς ἀποχαλύπτει ὁ ἑγνωχὼς τὸν Πα- 
τἐρᾳ, χαὶ βλέπει τὸ νῦν δι’ ἑσόπτρου xaY iv aivi- 
γµατι τὸν βλέποντα βλέπειν, οὐδέπω ἑγνωχότα χα. 
Ge; δεῖ γνῶναι, οὐχ ἂν ἁμάρτοι λέγων µηδένα ἐγνω- 
χέναι, χὰν ἁπόστολος, xàv προφήτης τις ᾗ, τὸν Πα- 
τέρα(ϐ9), ἀλλ' ὅταν γένωνται ἓν, ὡς Yibz χαὶ Πατὴρ Ev 

5! Joan. 1, 1. ** Prov. xvi, ὅ. 

(67) Εἶναι. Exstat in codicibus Barberino et Bod- 


Jeisno, deest vero in editione Huetii. 
κος Τότε ἐχθρὸν, cl γε ἀ.ηθὲς τό ' Ast γὰρ ab- 
T 


ελεύειν ἕως ἂν θῇ τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ 
ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, ἔσχατος δὲ ἐχθρὸς xatap- 
veccac ὁ θάνγατογ. Τότε γάρ. Sic codices Barberi- 


*! | Cor. xv, 25,26. 


46. In principio erat. Verbum.*', Hanc. vocem, 
principii, multa significare, non tantum gentiles 
fatentur, sed etiam si quis observare atque iutelli- 
gere voluerit, undique colligens lioc nomen, et accu- 
rate exquirens, qua de re ii singulis Scripturarum 
locis positum sit, inveuiet multiplicem vocis hujus 
significationem im divinis sermonibus esse. Est 
namque principium aliud transitus quod ad viam 
pertinet et longitudinem , ut hzc verba declarant : 
Vie bona principium est facere justa **. Cuin enim 
bona via sit longissima, ad eam in primis perti- 
nere eam philosopbite partem cenzenduimn est, qus 
in rerum actione versatur ; quod ostenditur ex illis 
verbis, facere justa, cum quod reliquum est viz, 
id totum ad eam vim spectet qua: sila est in rerum 
contemplatione, in quam etiam ipsius finem desi- 
turum opinor, simul atque adveucrit restitutio 
quam voeant : ee quod tui temporis ne uuus qui- 
dem relinquendus sit inimicus, si quidem verum 
est. illud Oporiet enim eum regnare, donec 
posuerit omnes inimicos sub pedes suos, et novissi- 
mus hostis aboleatur mors **, Tum enim cognoscendi 
Deum una erit actio eorum qui 2d Deum pervene- 
rint, duce eo Verbo quod est apud Deum : ut sic 
sint in cognitione Patris formali omnes accusate 
Filius, ut nunc solus Filius novit Patrem. Nam si 
diligenter quis examinet, quando Patrem agnoscent 
hi quibus revelat qui Patrem novit, et consideret 
videntem nunc per speculum et in $nigmate, videre 


nns et Dodleianus restituunt quz? desunt in editione 
ILietii, 

(69) Küàr προφήτης τις ᾗ, τὸν Πατέρα. Sic 
recte habet codex Bodleianus ; et ita legerunt Fer. 
rarius el Perionius; male autem iu codd. Regio εἰ 
Darberino legitur, xàv προφήτης, ?) τὸν Πατέρα. 


51 ORIGENIS 2 
nondum cognoscentem, quemadmodum opus esi A εἶσιν. El χαὶ δόξειτις ἡμᾶς παρεχθεθηχἑναι Ev στµαι- 


nosse, haud aberrabit, si dixerit neminem novisse 
Patrem, etiamsi apostolus, etiamsi propheta quis 
fuerit, sed tum [Patrem ab his cognoscendum esse] 
«uim unum erunt, sicut. Filius et Pater unuin sunt. 
Quod si quis putet nos a re digressos fuisse , quia 
baec disseruimus , unam principii significationem 
explanantes, sciat hic banc digressionem ad rem 
ie qua agitur. εἰ utilem et. necessariam fuisse, 


νόµενον τῆς ἀρχῆς σαφηνἰίνοντας xai ταῦτα εἰρηχότας, 
δειχτέον, ὅτι xaX παρέχθασις πρὸς τὸ προκείμενον 
ἀναγχαία xai χρήσιμος ἣν ' εἰ γὰρ ἀρχὴ ὡς µετα- 
θάσεώς ἐστι χαὶ ὁδού xal µέκους, ἀρχὴ δὲ ὁδοῦ à'(a- 
Orc τὸ ποιεῖν τὰ δίχαια, ἔστιν εἰδέναι dj τπᾶσα ὑδὸς 
ἀγαθὴ πῶς ἀρχὴν μὲν ἔχει τὸ ποιεῖν τὰ δίκαἽα, μετὰ 
δὲ τὴν ἀρχὴν τὴν θεωρίαν, xal xiva τρόπον την θεω- 
ρίαν. 


18 Nam si principium , ut transitus est, et. viz et longitudinis; principiumque vi:ze honze est facere 
justa, sciendum est quomodo omrnis via bona principium habeat facere justa, post principium vero 


contemplationem, et quomodo contemplationem. 
17. Rursum est etiam principium aliud genera- 
tonis, quod videri potest in hoc dicto : In princi- 
pio fecit Deus colum et terram δν. Sed apertius in 
Job significatum hoe euuntiari arbitror, his verbis : 
lloc est principium figmeuti Domini factum, ut illu- 
dalur ab angelis suis **. Posset enim quispiam 
existimare caelum et terram principio facta fuisse 
aute omnia qu» sunt jn mundi gencratione. Sed 
melius est ut. sententie Job habita ratione, cum 
inulta sint qux in corporibus facta fuere, primus 
eorum qua sunt in corpore, factus sit ille qui 
appellatur draco **, nominatus etiam alicubi ma- 
£num cete, quod vicit Dominus, Sciendumque est 
necessario cum sancti vitam omnis materia corpo- 
risque expertem in. beatitudine traducerent , num 
is qui draco appellatur, posteaquam a. vita pura 
excidit, dignus fuit qui ante omnia in materia οἱ 
corpore ligaretur : ut propter hoc respondens Do- 
adnus per turbinem οἱ nubes dicat : Joc est 


principium figmenti Domini, factum wt illudatur ab ς 


angelis suis " ; lieri enim potest ul draco non sit 
omnino principium figmenti Domini, &ed ut multo- 
rum quz facta sint in. corpore, ut illuderentur ab 
angelis, sit hic draco principium, cum possint aliqui 
existere in corpore ; baud ita tamen. Etenim anima 
solis in corpore est, atque etiain universa creatura, 
de qua Apostolus dicit : Tota creatura. suspirat, et 
condolet usque in prasens *5, οἱ fortassis de illa est 
hoc : Vanitati creatura. subjecta est ΠΟΠ volens, 
sed propter eum qui subjecit eam in spe*?, ut iu vani- 
tate sint corpora, et ipsum facere corporalia, id 
quod necessarium est existenti in corpore. ...... 
qui estin cerpore, non lubens facit qui» sunt cor. 
poris. Hanc ob causam vanitati creatura subjecta 
€si non volens; et qui non vult qux sunt 19 cor- 


** Gen. 1, 4. ** Job xi, 14. ** Job iu, 8. 


(6)*) Fortasse legendum 5j. EpiT. 

(70) BéAriov δὲ, ὡς πρὸς τὀ, ew. Alia proponit 
Origenes bomil. 1 in Genesim : Cum enim ea qua 
[acturus erat Deus, ex sj iri(u constarent et corpore, 
ista de causa in principio et ante omnia celum di- 
citur factum, id est, omnis spiritalis substantia, su- 
per quam velut in throno quodam ct sede Deus. re- 
g»iescit. Nec satis aliquando tempus quo creati suut 
angeli cognoscere se [rofitetur procm. libri De 
principiis. Est etiam illud, inquit, in. ecclesiastica 

redicaiione esse. angelos Dei quosdam, εἰ virtutes 

onas, qu& ei ministrent aa. salutem hominum con- 
summandam ; sed quando ists creati sint, et quomodo 
sinl, non satis manifesto distinguitur. lluETIUs. 


47." Ecxt δὲ ἀρχὴ καὶ ἡ ὡς γενέσεως, ᾗ (09) éó22t ἂν 
ἐπὶ τοῦ. Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὺς τὸν oóparór 
xal τὴν γῆν. Οἷμαι δὲ σαφέστερον Ev τῷ Ἰὼδ τούτο 
χαταγγέλλεσθαι τὸ σηµαινόμενον κατὰ v) Τουτέστιν 
ἀρχὴ π..άσματος πεποιηµένον ἐγκαταπαίζεσθαι 


D oz τῶν dpyé-lov. αὐτοῦ. 'Ὑπολάθοι γὰρ ἄν τις τῶν 


by γενέσει τῇ τοῦ χόσµου τυγχανόντων ἓν ἀρχῇ πε- 
ποιῄσθαι τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν. Βέλτιον δὲ, ὡς 
πρὸς τὸ (70) δεύτερον ῥητὸν, πολλῶν ὄντων τῶν ἐν 
σώματι γεγενηµένων, πρῶτον τῶν iv σώµατι thy 
χαλούμενον εἶναι δράκοντα, ὀνομακόμενον δὲ που xal 
μέγα χῆτος, ὅπερ ἐχειρώσατο ὁ Κύριος. Καὶ ἀναγ- 
xaiov (11) ἐπιστήσαι εἰ ἄθλον πάντη xal ἀσώματον 
ζωῖν ζώντων ἐν µαχαριότητι τῶν ἁγίων, ὁ χαλου- 
µενος ὁδράχων ἅξιος Ὑγεγένηται, ἀποπεσὼν τῆς 
χαθαρᾶς ζωῆς, πρὸ πάντων ἐνδεθηναι Ὀλῃ xal σώ- 
ματι, ἵνα διὰ τοῦτο χρτγµατίσων ὁ Κύριος δ.ὰ λαίλα- 
πος χαὶ νερῶν λέγῃ ’ Τουτέστι’ ἀρχὴ π.Ἱάσματος 
Κυρίου πεποιηµένον ἑ;καταπαίζεσθαι ὑπὸ cor 
ἀγγέ.Ίων αὐτοῦ. Δυνατὸν µέντοιχε τὸν δράχοντα μὴ 
ἁπαξαπλῶς εἶναι ἀρχὴν πλάσματος Κυρίου, ἀλλὰ, 
πολλῶν ἓν copas ἐγχαταπαίζεσθαι πεποιηµένων 
ὑπὸ τῶν ἀγγέλων, τοῦτον ἀρχὴν τῶν τοιούτων εἶναι, 
δυναµένων τινῶν ὑπάρχειν 6v σώµατι’ οὐχ οὕτως ' 
καὶ γὰρ ἡ doy τοῦ ἡλίου (72) &v σώµατι, xat πᾶσα 
ἡ χτίσις, περὶ ἕς ὁ ᾿Απόστολός φησι’ Haca ἡ xcl- 
σις στεγάζει καὶ cvroóírec ἄχρι τοῦ vor* καὶ 
τάχα περὶ ἐχείνης ἐἑστὶ τό Tg µαταιότητι ἡ ατί- 
σις ὑπετάιη οὐχ ἑκοῖσα, ἀ.].]ὰ διὰ τὸν ὑποτά- 
£arca τῇ ἑ.πτίδι, ἵνα ἓν µαταιότητι τὰ σώματα T, 
καὶ τὸ ποιεῖν τὰ σωματικά * ὅπερ ἀναγχαῖον ...... τῷ 
ἐν σώµατι ... (75) ὑπάρχει ὁ ἐν ac paret (74) οὐχ ἑκὼν 
ποιεῖ τὰ τοῦ σώματος. Διὰ τοῦτο τῇ µαταιότττι fd 
χτίσις ὑπετάγη οὐχ ἑχοῦσα, val ὁ οὐχ ἑχὼν ποιῶν 


D τὰ σώματος, ὃ ποιεῖ, ποιξῖ διὰ τὴν ἑλτίδα, ὡς εἰ λὲ- 
Ἱ Job ar, 14. 


$$ Rom. vin, 3. ο ibig. 90. 


(71) Kal dvayxatov, etc. Notandum hic angelis cor- 
pus et materiam detrahi ab Origene, quam iis in Matth. 
xxi circumposuit ; sed lizec proponit, non asserit. lp. 

(13) Kal γὰρ ἡ Yrvx cov ἡμίου, etc. Sideribus 
vitam non uno loco tribuere Origenem, idemque 
olim multis fuisse persuasum e l'amphylo supra do- 
cuimus ad Origen. Comment. in. Mattheum. xvii. 
Verterat Ferrarius Elie, sed nullo sensu. Ip. 

AU. Τῇ ἐ 1πίδι, ἵνα ἐν µαταιότητι τὰ σώματα ᾗ, 
xai τὺ ποιεῖν τὰ σωματικά ' ὅπερ dvaryxator..... 
τῷ ér coacti. Hec desunt apud Huctium, sed rce- 
stitnuntur e codd. Barberiuo et Bodleiano. 

(14) Ὑπάρχει d ἓν σώµατι. Legendum videtur, 
ὁ ὑπάρχων ἐν σώµατι. 


55 COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 5i 
οιµεν ITausoy θέλειν ἐπιμένειν τῇ σαρχὶ οὐχ ἑχόντα, A poris, quod facit, spel gratia facit, tanquam si dice- 


ἀλλὰ διὰ τὴν ἑλπίδα. Προτιμῶντα γὰρ xav' αὑτὺ τὸ 
ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι, οὐκ ἄλογον ἓν βού- 
λεσθαι ἐπιμένειν τῇ σαρχὶ διὰ τὴν ἑτέρων ὠφέλειαν, 
καὶ προχοπὴν τὴν ἐν τοῖς ἐλπιζομένοις o) µόνον 
αὐτοῦ, ἀλλὰ χαὶ τῶν ὠφελουμένων ὑπ' αὐτοῦ. Κατὰ 
τοῦτο δὲ τὸ ὡς γενέσεως σηµαινόμενον τὴν ἀρχὴν, xal 
τὸ ὑπὸ τῆς σορίας iv Παροιμίαις λεγόμενον ἐχδέ- 
ξασθαι δυνησόµεθα '0θεὸς γὰρ, φησὶν, ἔκτισέ qae 
ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ. Δύναται μὲν- 
τοιγε xal ἐπὶ τὸ πρῶτον ἀνάγεσθαι, τουτέστι cb ὡς 
ὁδοῦ διὰ τὸ λέγεσθαι' Ὁ θεὸς ἔχτισέ µ ἀρχὴν 
C€Óov αὐτοῦ. Οὐχ ἁτόπως 6k χαὶ τὸν τῶν ὅλων 
Ο:ὸν ἐρεῖ τις ἀρχὴν, σαφῶς προπίπτων, ὅτι ἀρχὴ 
Yos 6 IIazhp, xat ἀρχὴ δημιουργηµάτων ὁ δγµιουρ- 
Υὸς, χαὶ ἁπαξαπλῶς ἀρχὴ τῶν ὄντων ὁ θεός. Παρα- 
μυθήσεται δὲ διὰ τοῦ; Ἑ» ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, λόγον 
νοῶν τὸν ΥἼὸν παρὰ τὸ εἶναι ἐν τῷ Πατρὶ λεγόμενον 
εἶναι ἐν ἀρχῇ. 


18. Τρίτον δὲ τὸ ἐξ οὗ οἴονται (70) ἐξ ὕποχει- 
µέντς Όλης, ἀρχὴ παρὰ τοῖς (76) ἀγένητον αὐτὴν ἐπι- 
σταµένοις, ἁλλ᾽ o) παρ) ἡμῖν τοῖς πειθομένοις, ὅτι 
ἐς οὐχ ὄντων τὰ ὄντα ἐποίησεν 6 θεὸς, ὡς ἡ µέτηρ 
τῶν ἑπτὰ μαρτύρων Ev Μακκαθαϊκοῖς, χαὶ ὁ τῖς µε- 
τανοίας ἄγγελος Ey τῷ Ποιμένι ἐδίδαξε. 


19. Πρὸς τούτοις ἀρχὴ καὶ τὸ καθ᾽ οἷον κατὰ «b 
εἶδος, οὕτως εἴπερ εἰχὼν τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου ὁ 


πρωτότοχος πάσης κτίσεως, ἀρχὴ αὐτοῦ ὁ Πατίρρ 


ἐστιν. Ὁμοίως δὲ χαὶ Χριστὸς ἀρχὴ τῶν xat' εἰχόνα 
γενοµένων θεοῦ. El Υὰρ οἱ ἄνθρωποι κατ εἰχόνα, 1) 
εἰχὼν δὲ χατὰ τὸν Ἡατέρα, τὸ μὲν χαθὸ τοῦ Χρι- 
στοῦ ὁ Πατὴρ ἀρχή ' τὸ δὲ χαθὸ τῶν ἀνθρώπων ὁ 
Χρ.στὸς, Υενοµένων οὐ χατὰ τὸ οὗ ἐστιν εἰχὼν, ἀλλά 
χατὰ thv εἰχόνα. ᾿Αρμόσει δὲ τὸ, Ἐν ἀρχῇ "wv ὁ 
Αόγος, εἰς τὸ αὐτὸ παράδειγµα. 


20. Ἔστιν ἀρχὴ χαὶ ὡς µαθῄσεως, χκαθὸ τὰ στοι- 
χεῖά φαμεν ἀρχὴν εἶναι γραμματιχῆς. Κατὰ τοῦτό 
φησιν ὁ ᾿Απόστολος, ὅτι, Ὀψεί.Ίογτες εἶναι διδά- 
σχα.ῖοι διὰ τὸν χρόνο», πά.ἰιν χρείαν ἔχετεα τοῦ 
διδάσχειν ὑμᾶς τίνα τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῆς τῶν 


remus Paulum velle permanere in carne, non 
sponte, sed propter spem. Priferentem euim per 
se resolvi, ei cum Christo esse **, nihil est absurd 
velle permanere in carne propter aliorum utilita- 
tem, et profectum in rebus, non tantum quas ipse 
sperat, sed etíam quas sperent hi quibus est adju- 
mento. Jam juxta loc significatum, quo «dicimus 
prineipium generationis , intelligere poterimus 
etiam illud Proverbiorum : Dcus creavit me prin- 
cipium viarum suarum, ad opera sua *!, quod tamen 
potest ad primum significatum vise referri, eo quod 
dicatur : Creatit me Deus principium viarwn sua- 
rum. Nec absurde universorum Deum dixerit quis- 
piam principium, palam eo procidens, ut Filii 


D principium sit Pater, et principium creaturarum 


Creator, atque generatim entium principium it 
Deus : confirmabit hoc : n. principio erat  Ver- 
bum **. Verbum intelligens Filium, qui in priuci- 
pio esse dicitur, quia sit in Patre. 

48. Tertio illuJ ex quo, unde tanquam ex 
prxexsistenti materia oriantur alia, priucipiunt 
existimant illi, qui materiam ingenitam astruunt. 
Secus vero apud nos est, qui credimus ex non enti- 
bus Deum entia fccisse, ut mater illa septem mar- 
tyrun. in Maccabzorum gestis *, et poeniteutia 
angelus in Pastore docuit. 

19. Ad hzc principium etiam est veluti secun- 
dum formam, hoc pacto : si primogenitus omnis 
Creature est imago Dei invisibilis, principium 
ipsius est Pater; similiter etiam Christus est prin- 
cipium eorum qui facti sunt secundum | imaginem 
Dei. Nam si homines sunt. secunduin imaginem, 
imago vero secundum Patrem, juxta hoc quideni 
Pater principium est Filii ; juxta illud vero, hoimi- 
num principium est Cliristus, qui facti sunt nou 
secundum id cujus est iinago, sed secundum iuiagi- 
nem ipsius. Congruet autem ad idem exemplum. 
contextus hic : 7n principio erat Verbum. 

20. Est etiam principium discipline , juxta quam 
intelligentiam dicimus elementa principium esse 
grammatices. Ob hoc dicit Apostolus : Cum debere- 
lis esse magistri propter tempus, rursum opus habe- 
tis ut doceamini qua sint. elementa. principii ser 


λογίων τοῦ 8500. Διττὴ δὲ ἡ ὡς µαθήσεως ἀρχὴ, ἡ D monum Dei **. Sed duplex est principium discipli- 


μὲν τῇ φύσει, ἡ δὲ ὡς πρὸς ἡμᾶς' ὡς εἰ λέγοιμεν 
ἐπὶ Χριστοῦ: φύσει μὲν αὐτοῦ ἀρχὴ tj θεότης ' πρὸς 
ἡμᾶς δὲ, μὴ ἀπὺ τοῦ (17) μεγέθους στοῦ δυναµέ- 
νους ἄρξασθαι τῆς περὶ αὐτοῦ ἀληθείας, ἡ άνθρω- 
πόττς αὐτοῦ, καθὺ τοῖς νηπίοις χαταγγέλλεται "In- 
σοῦς Χριστὸς, xal οὗτος ἑσταυρωμένος ὡς κατὰ 
τοῦτο εἰπεῖν ἀρχὴν εἶναι µαθήσεως τῇ μὲν φύσει 
Χριστὸν, χαθὸ σοφία xoi δύναµις θεοῦ (18), πρὸς 


ο Phillip. 1, 95. ** Prov. viri, 22. 
(75) Οἴονται. Legendum videtur οἷόν τε. 
6) II. τοῖς, etc, Marcionitis. 
1 ihe ἡμᾶς δὲ, μὴ ἀπὸ cov, etc. Sic recte 
hunc locum restituit codex Bodleianus; male apud 
Huctium legitur 7o»; ἡμᾶς δὲ, ἡ ἀπὸ τοῦ. 


?** Joan. 1, 1. 


ni, alierum natura, alterum respectu nostri : ut 
si dicamus de Christo quod natura principium 
ipsius sit divinitas; quoad nos vero, qui non vale- 
mus ex magnitudine 4 ejus veritatem de ipso asse- 
qui, bumanitas, in quantum parvulis predicatur 
Jesus Cliristus, et hic crucifixus. Quare liac ratione 
Christum dicimus uatura principium esse discipli- 
na, secundum quod Dei sapientia et Dei potentia 


*? Mach. vii, 28. ** Illehr. v, 12. 


(18) Ἐσταυρωμένος ὡς κατὰ τοῦτο εἰπεῖν ἁρ- 
gr crai µαθήσεως τῇ μὲν φύσει Χριστὸν, καθὸ 
σοφία xal δύναμις sov. Mec omnia desunt apud 
Huetium, scd restituuntur e codd. Dodleiano et Bar. 
berino. 


-”--.- 


ORIGENIS 


eat : quoad nos vero. Verbum caro faetum est, ut A ἡμᾶς δὲ ὁ Λόχος σὰρξ ἐγένετο, ἵνα σκηνώσῃ tv 


habitaret in nobis, qui hoc modo tautum initio eum 
eapere valebamus. Ac fortassis ob hanc causam 
non modo primogenitus est omnis creatur, sed 
etiam interpretatur homo Adam ; quod autem Adam 
est dicit Paulus his verbis: Uliimus Adam in 
spiritum vivificuntem 35. 

21. Przterea dicitur etiam principium de actione, 
in qua actione inest finis quidam post principium. 
Et observa an sapientia principium actionum Dei 
exsistens hoc modo intelligi possit esse principium. 

92. Jam cum tot nobis in praesentia succurrant 
principii significata , quariinus de quo intelligi 
oporteat illud : [s principio erat Verbum **. Perspi- 
cuumque est hoc principium sumi non posse de 
principio transitus , aut vie et longitudinis ; liquet 
autem quod neque de principio generationis. Ve- 
rumtamen fieri potest υἱ illud accipias tanquam 
principium , a quo, quod est faciens , quandoqui- 
dei mandaeit Deus, et ereata sunt 9". Creator enim 
aliquo mode est Christus, cui dixit Pater : Fiat 
lux **, et, Fiat firmamentum **, Creatorque οί 
Christus, tanquam principium, in quantum sapien- 
tia est; idcireo dietus principium, quia sapieutia 
eit, dicente per Salomonem Sapientia : Deus 
creavit. me. priucipium viarum suarum, ad opera 
ejus '!, ut sit in principio Verbum, hoc est in sapien- 
tía: secundum quidem collectionem conteinpla- 
tionis et intelligentiarum de rebus universis, consi- 


ἡμῖν, οὕτω µόνον πρῶτον αὐτὸν χωρῆσαι δυναµέ- 
νοις. Καὶ τάχα διὰ τοῦτο ob µόνον πρωτότοχός ἐστι — 
πάσης χτίσεως, ἀλλὰ χαὶ Αδὰμ ἑρμηνεύεται ἄγθρω- 
πος. Ὅτι δὲ ᾿Αδάµ ἐστι, φησὶν ὁ Παῦλος’ Ὁ ἔσχα- 
τος Ἀδὰμ εἰς πεεἴ [ια ζωοποιοῦ». 


21. Ἔστι δξ ἀρχὴ καὶ ὡς ἡ πράξεως, ἐν ᾗ πράξει 
ἔστι τι τέλος μετὰ τὴν ἀρχήν. Καὶ ἐπίστησον εἰ f, 
σοφία, &pyh τῶν πράξεων οὖσα τοῦ θεοῦ, οὕτω δὺ- 
ναται νοεῖσθαι ἀρχή. 

22. Ἱοσούτων σηµαινοµένων ἐπὶ τοῦ παρόντος 
ἡμῖν ὑποπεσόντων περὶ ἀρχῆς, ζητοῦμεν ἐπὶ τίνος 
δεῖ λαµθάνειν τό; Ἐν ápyq ἦν ὁ Λόγος. Καὶ σα- 
φὲς, ὅτι οὐχ ἐπὶ τοῦ ὡς µεταθάσεως , 1) ὡς ὁδοῦ xal 


B µήχους. Οὐχ ἄδηλον δὲ, ὅτι οὐδὲ ἐπὶ τοῦ ὡς γενέσεως. 


Πλὴν δυνατὸν ὡς τὸ ὑφ οὗ, ὅπερ ἐστὶ ποιοῦν, el γε 
ἐνετείΊατο ὁ θεὺς, xul ἐχτίσθησαν ' δημιυργὸς 
γάρ πως ὁ Ἀριστός ἐστιν, ip λέχει ὁ Πατήρ, Γενη- 
θήτω φῶς, xat, Γεγηθήτω στερέωμα. Δημιουργὸς 
ὃξ ὁ Χριστὸς ὡς ἀρχὴ (19), χαθὸ σοφία ἐστὶ, τῷ 
σοφία εἶναι χαλούµενος ἀρχή ' Ἡ γὰρ σοφία παρὰ τῷ 
Σολομῶντί φησιν’ Ὁ θεὸς ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν 
αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, ἵνα ἓν ἀρχῇ 3) ὁ Λόγος, E) 
τῇ σοφίᾳ΄ κατὰ μὲν «hv σύστασιν τῆς περὶ τῶν ὅλων 
θεωρίας xaX νοημάτων», τῆς σοφίας νοουµένης, χατὰ 
δὲ τὴν πρὸς τὰ λοχιχκὰ κΧοινωνίαν τῶν τεθεωρηµέ- 
νων (80), τοῦ Λόγου λαμθανομένου. Καὶ οὗ θαυμα- 
στὸν εἰ, ὡς mpostpfxapsv, πολλὰ ὢν ἀγαθὰ ὁ Σωτῖρ, 


derata sapientia; secundum vero rerum contem- ϱ ἐνεπινοούμενα ἔχει ἓν αὑτῷ πρῶτα, xal δεύτερα, 


platarum eommunienem, ad ea que ssnt rationis 
capacia, consklerato Verbo. Nec mirum si, ut pra- 
diximus, multa bona exsistens Servator in se conti- 
neat, qua uno et altero, item et tertio eonsideren- 
(ar modo. Cum enim protulerit Joannes de Verbo 
loquens : Quod factum | est, in ipso vita erat *, os- 
tendil factam fuisse vitam in Verbo. Neque vero 
Verbum hoc aliud est a Christo, Deus exsis'ens, et 
Verbum apud Patrem, per quod. facta sunt omuia ; 
neque via alla est a Dei Filio, qui inquit : Fgo 
sum via, veritas εἰ vita *. Unde non secus 
atjue vita facta fuit in Verbo, sie Verbum 
eral in principio. Proinde inspice an jaxia hoc 
21 significatum possimus intelligere hoc dietum : 
{η principio erat Verbum * [hoc est Λόγος, qux ra- 
tío etiam dicitur ] : ut secundum sapientiam et se- 
candum figuras collectionis intelligentiarum , quz 
sunt in ipsa, fiant omnia. Opinor enim, sicut donus 
et navis fahricatur vel zedificatur juxta figuras et 
formas mentibus eorum qui structura president 


*5 1 Cor.xv, 45. ** Joan. 1, 1. 
* Joan.1,5. &. * Joan. xiv, 6. * Joan. 1, 4. 


(19) Δημιουργλὸς δὲ ὁ Χριστὸς ὡς ἀρχή, etc. 
Hic Origenem castigat Petavius lib. 1 De Trinitate, 
cap. 4, n. 4, et lib. «i, cap. 5, n. 6. llugrys. 

(8U) Τῶν τεθε ων. lta recte liabent. codd. 
Bodleianus et Barberinus, male autem codex [te- 
gius, τῶν τεθεωρηµάτων. Mox. τοῦ Λόγου λαµόθανο- 
µένου. Alludit ad. alteram λόγου notationem, qua 
*valio signiliceiur. 


*! Psal. cxtvii, 5. 


xai τρίτα. Ὁ γοῦν Ἰωάννης ἐπίνεγχε φάσχων περὶ 
τοῦ Λόγου. "O γέγονεν, év abt ζωὴ ἦν. Γέ- 
ονεν οὖν ἡ ζωὴ tv τῷ Λόγῳ. Καὶ οὔτε ὁ 
Λόγος ἕτερός ἔστι τοῦ Χριστοῦ, ὁ θεὺὸς Λόχος, 
ὁ πρὸς τὸν Πατέρα , δι οὗ τὰ πάντα ἐγένετο ' 
οὔτε dj ζωὴ (81) ἑτέρα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὃς φησιν ' 
Ἐγώ elu ἡ ὁδὲς, καὶ ἡ ἀ-λήθεια, καὶ ἡ ζωή. Ὥσπερ 
οὖν ἡ ζωὴ γέγονεν ἓν τῷ Λόγῳ, οὕτως ὁ Λόγος ἣν ἐν 
ἀρχῃ. Ἐπίστησον δὲ εἰ οἷόν «6 ἐστι (82) καὶ χατὰ 
τὸ σηµαινόμενον τοῦτο ἐχδέχεσθαι ἡμᾶς τὸ "Ev 
ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, ἵνα κατὰ τὴν coglav καὶ τοὺς 
τύπους τοῦ συστήµατος τῶν EV αὐτῷ νοημάτων τὰ 
πάντα Ὑίνηται. Οἶμαι γὰρ, ὥσπὲρ χατὰ τοὺς ἀρχ:- 
τεχτονικοὺς τὂπους οἰχοδομεῖται f) τεχταίνεται οἱσία 
χαὶ ναῦς, ἀρχὴν τῖς οἰχίας xai τῆς νεὼς ἑχόντων 
τοὺς ἐν τῷ τεχνίτη τύπους xal λόγους οὕτω τὰ 
σύμπαντα γεγονέναι χατὰ τοὺς ἓν τῇ copia προ- 
τρανωθέντας ὑπὸ θεοῦ τῶν ἑσομένων λόγους. Πάντα 
γὰρ ἐν σορίᾳ ἐποίησε. Καὶ λεκτέον, ὅτι χτίσας, 
ἵν οὕτως Σἴπω (85), ἔμφυχον σοφίαν ὁ Go, αὐτῇ 


9? ibid. 6. ' Prov. vii, 22, 


6 Gen. 1, 9. 


(81) Οὔτε ἡ ζωή, etc. Sic recte legitur in codd. 
Bodleiano et Barberino ; male autem in codice liegio 
deest οὔτε, et pro ἡ ζωή legitur ἡ ζωή. 

(83Y El οἶόν τέ ἐστι καὶ κατὰ có, eic. Sic. recte 
habent codd. Bodleianus et. Barberinus; corrupte 
autem codex fvegius, οἷόν c£ ἐστι xal χατὰ «6, etc. 

(85) Krícac, ty' οὕτως elzo. lia recte. codd. 
Darberinus et liegius; male outem Bodleianus, xf, 


57 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS I. 58 


ἐπέτρεφεν ἀπὸ τῶν iv αὐτῇ τύπων τοῖς οὖσι xal A conceptas, domo navique principium samentibus ab 


τῇ Ὀλῃ, οἶμαι, παρασχεῖν τὶν ὕπαρξιν χα) τὴν 
πλάσιν xa τὰ εἴδη. Ἐγὼ δὲ ἐφίστημι εἰ χαὶ ἔστιν 
εἰπεῖν ἀρχὶν τῶν ὄντων εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ 
λέγοντα (84): Εγώ εἰμι ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ céloc, τὸ a 
᾿ααὶ τὸ ω, ó πρῶτος xal à ἔσχατος. ᾽Αναγχαῖον δὲ 
᾿εἰδέναι, ὅτι o) χατὰ πᾶν ὃ ὀνομάζεται, ἀρχή ἐστιν 
αὐτός. Πῶς Υὰρ, χαθὸ ζωή ἐστι, δύναται εἶναι 
ἀρχὴ, f" ζωὴ γέγονεν iv. τῷ Λόγῳ, δηλονότι 
ἀργὴ τυγχάνοντι αὐτῆς; Ἔτι δὲ σαφέστερον, ὅτι 
χαθὸ πρωτότοχός ἐστιν ix τῶν νεχρῶν, οὐ δύναται 
εἶναι ἀρχή. Καὶ ἐὰν ἐπιμελῶς ἐξετάζωμεν αὐτοῦ 
πάσας τὰς ἑπωνυμίας (85), µόνον χατὰ τὸ εἶναι 
σοφία ἀρχή ἑστιν, οὐδὲ κατὰ τὸ εἶναι λόγος ἀρχὴ 
τυγχάνων, εἴ ye 6 Λόγος ἐν ἀργῇῃ ἣν ' ὡς εἰπεῖν ἄν 


his figuris et rationibus 415 sunt in artifice, sic απὶ- 
versa facta fuisse juxta rerum futurarum rationes 
jam antea a Deo manifestatas in sapientia.Omnia enim 
in sapientia fecit *. Dicendumque est Deum, cum 
animatam sapientiam, ut ita loquar, creasset, illius 
curie permisisse ul ex figuris el speciebus quas ipsa 
habebat, opinor, subsiatentiam, et plasmationem, et 
formas przberet entibus el materie, Ego etiam in- 
spicio an dicere possimus principium entium esse 
Filium Dei, dicentem : Ego sum principium εἰ fi- 
nis, A ei Q, primus et novissimus *; cum iiccessario 
eliam sciendum sit nobis ipsum non esse principium 
juxta omnia quibus nominatur. Qui enim lieri potest 
ut sit principium in quantum est vila, cuim vita 


τινα τεθαῤῥηχότως πρεσθύτερον (86) πάντων τῶν p facia fuerit in. Verbo, quod est ipsius vite princi- 


ἐπινορυμένων ταῖς ὀνομασίαις τοῦ πρωτοτόχου πά- 
σης χτίσεώς ἐστιν dj σοφία. 'O θεὸς μὲν οὖν πάντη 
Ev ἔστι (87) χαὶ ἁπλοῦν' ὁ δὲ Σωτὴρ ἡμῶν διὰ τὰ 
πολλὰ , ἐπεὶ προέθετο αὐτὸν ὁ θεὸς ἱλαστ/ριον καὶ 
απαρχὴν πάσης τῆς χτίτεως, πολλὰ γίνεται f| xal 
εάχα πάντα ταῦτα καθαρίζει αὐτοῦ fj ἐλευθεροῦσθαι 
δυναμένη πᾶσα χτίσις (88). Καὶ διὰ τοῦτο γίνεται 
πῶς τῶν ἀνθρώπων, ὅτε ἄνθρωποι ὑπὸ τῆς χαχίας 
σχοτισθέντες δέονται φωτὸς τοῦ Ev τῇ σχοτίᾳ φα(- 
ύοντος, xal ὑπὸ σχοτίας μὴ χαταλαμθανοµένονυ, οὐχ 
ἂν, εἰ ph ΥΣΥόνεισαν ἓν τῷ σκότῳ οἱ ἄνθρωποι, Υε- 
νόµενος ἀνθρώπων φῶς. Τὸ δ' ὅμοιόν ἔστι νοῆσαι 
xg ἐπὶ τοῦ εἶναι αὐτὸν πρωτότοχον τῶν νεχρῶν, 
El Υὰρ xa0' ὑπόθεσιν d Ὑγυνὴη ph Ἱπάτητο, καὶ ὁ 
Αδὰμ pij παραπέπτωχε , χτισθεὶς δὲ ὁ ἄνθρωπος 
ἐπὶ ἀφθαρσίᾳ κεχρατήχει τΏς ἀφθαρσίας, οὐτ' ἂν 
εἰς χοῦν θανάτου χαταθεθίχει, οὔτ' ἂν ἁπέθανεν οὐκ 
οὕσης ἁμαρτίας , f) διὰ τὴν Φφιλανθρωπίαν αὐτὸν 
ἐχρῆν ἁποθανεῖν. Ταῦτα δὲ μὴ ποιῄσας, οὐκ ἑγίνετο 
πρωτότοχος kx τῶν νεχρῶν. Ἐξεταστέον δὲ µήποτε 
χαὶ ποιμὴν οὐχ ἂν ἐγίνετο, τοῦ ἀνθρώπου uh παρα- 
συµθληθέντος τοῖς χτήνεσι τοῖς ἀνοῆτοις, pn 
ἑμοιωθέντος αντοῖς. Ei γὰρ ἀνθρώπους xat χτήνη 
σώσει ὁ θεᾶς, σώ.ει ἃ σώζει κτήνη, ποιμένα αὐτοῖς 
χαρισάµενος τοῖς μὴ χωροῦσι τὸν βασιλέα. Basa- 
κστέον οὖν συναγαγόντα τὰς ὀνομασίας τοῦ Ἰησοῦ, 
ὁποῖαι (89) αὐτῶν ἐπιγεγόνασιν, οὐκ ἂν ἐν µαχα- 
ῥριότητι ἁρξαμένων καὶ µεινάντων τῶν ἁγίων ve- 
νόµεναι τὰ τοσάδε. Τάχα γὰρ σοφία ἔμενε µόνον, 
f| xaX Λόγος, f| χαὶ ζωὴ, πάντως δὲ xaX ἀλήθεια οὗ 
μὴν δὲ καὶ τὰ ἄλλα ὅσα δι ἡμᾶς προσείληφε. Καὶ 
μαχάριοί ΥΕ, ὅσοι δεόµενοι τοῦ Υἱοῦ τηιοῦτοι γεγόνα- 

? Psal. ciii, 38. * Apoc. xxi, 15. 


σας, ἵν' οὕτως εἶπερ, elc. Vide qux ad. lunc locum 
notata sunt ab eruditissimo Petavio, lib. 1 De Tri- 
nit.. rap. 4, n. À, et lih. vi, cap. 3. 

(81) Τύπων τοῖς οὖσι.... εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ 
θεοῦ «Ἱέγοντα. H:ec omnia desunt in editione Ifuc- 
lii, restituuntur autem e codicibus Podleiano et 
Barberino. 

(85) Τὰς ἐπωνυμίας. Ita codex Dodleianus, Re- 
gius autem habet ἐπινοίας, atque ita. Barberinus 

(88) Πρεσδύτερον. Legendum videtur oct πρεσθὺ- 
τερον. 
(87) Ὁ θεὺς μὲν οὖν πάντη ἕν ἐστι, otc. Haec 
quoque lib. 1 De Trinit., cap. 4, u. 4, contutat l'c- 


* Rom. ni, 95. 


pium ? Manifestius praterea est ipsum non esse 
principium , quatenus primogenitus est ex. mor- 
tuis, Quod si diligenter examinemus omnia ipsius 
cognomina, solum quia sit sapientia principium est, 
ne principium quidem exsistens in quantum εδ 
Λόγος, id. est Verbum, vel ratio, quandoquidem 
Verbum vel ratio in principio erat. Adeo ut auda- 
cter ausit quis dicere antiquiorem omnibus qua ex- 
cogitantur nominibus primogeniti omnis creaturs, 
sapientiam esse. Atque Dcus quidem unum est et 
simplex ; Servator vero noster propter multa, quan- 
doquidem proposuit illum Deus propitiationem * 
et primitias omnis creaturz, eflicitur etiam multa, 
vel etiain fortasse omnia hzc purgat ipsius erea- 


C tura, quz universa liberare valet. Hinc (it lux ho- 


minum, quando homines a vitio obscurati luce egeut 
lucente in tenebris, et a tenebris non apprehensa : 
lux non futurus, nisi homines obscurati fuissent. 
Simile considerare possumus de eo quoJ dicitur 
primogenitus ex mortuis. Nam si ponamus mulie- 
rem 949 deceptam non fuisse, nec Adam deliquisse, 
sed creatum hominem ad immortalitatem, immor- 
talitatem obtinuisse ; neque in pulverem mortis de- 
scendisset Christus, neque iqortuus fuisset non 
exsistente peccato, aut erga bumanum genus amore 
moriendum illi fuisset. Ac si hxc non fecisset, mi- 
nime fuisset primogenitus ex mortu's. Disquiren- 
dum et illud, num forte etiam hominis pastor futu- 
rus non erat, si comparatus liomo jumentis insi- 
pientibus non fuisset, neque similis illis factus *. 
Nam sí homines et jumenta servat. Deus *, servat 
qua servat jumenta, illis donando pastorem qui re- 


* Psal, xpviri, 12, 91... ? Psal.xxxv, 7. 


tavius, quasi diviuze Verbi natur: multiplices pro- 
prietates 2ffingat Origenes; in quo sane magni viri 
Juilicium non sequor ; nam hzc Christo, ut Deus si- 
mul et homo est, universa Origenes attribuit; et ut 
ad divinam Verbi naturam pertinere voluisset, ve- 
risimilius est Ίο pro variis potius considerandi 
Verbi modis, quam pro divine ipsi natura iusitis 
qualitatibus habenda credidisse llugTIwSs. . 
(88) Αὐτοῦ ἡ ἐλευθεροῦσθαι δυγαµόνη παᾶσα 
xticic. Legisse videtur Ferrarius, ἡ ἐλευθεροῦν 
δυναµένη πάντα χτίσις. Ip. 
(49) 'Oxoiat, ἵνα ευοχ Barberinus, sicque legit 
Ferrarius; codex lVegiss male liabet οὗ ποῖα.. 


59 ORIGENIS 00 
gen capere nequeunt. Exploret ergo oportet, qui A otv, ὡς µηχέτι αὐτοῦ χρήνειν ἰατροῦ τοὺς xaxa 


collegerit Filii romenclaturas, quanam ipsarum 
ipsi accesserint, quae tales ac tantze non fuissent, si 
in beatitate sancti incepissent οἱ perseverassent. 
Nam fortasse sola sapientia, vel etiam Verbum, vel 
vita, atque omnino veritas permaneret , haud tainen 


ἔχοντας θεραπεύοντος, μηδὲ ποιµένος, μηδὲ ἆπο- 
λυτρώσεως, ἀλλὰ σοφίας. xai λόγου, xal διχαιο- 
σύνης, fj εἴ τι ἄλλο (9U) τοῖς διὰ τελειότητα χωρεῖν 
αὐτοῦ τὰ Χάλλιστα δυναµένοις. Τοσαῦτα περὶ τοῦ 
Ἐν ἀρχῇ. 


omnia alia nomina qua nostri causa assumpsit. Verum enimvero beati illi, qui egentes Filio Det 
ejusmodi fuere, ut in posterum non egucrint medico qui male affectos curaret, neque pastore, neque 
redemptione, sed sapientia, et verbo, acjustitia, vel si quid aliud est iis qui ob perfectionem pulcher- 


rima qu:eque. ipsius percipere valent. Sed hxc sufficiant de eo quod scriptum est : 7n principio. 


95. Videamus nurc diligentius quisnam sit hic 
Λόγος, [id est verbum, seu ratio, qux in ipso prin- 
cipio esse dicitur. Atque equidem] reputanti mihi 
quznam frequenter dicuntur de Christo ab iis qui 
jn ipsum credere volunt, mirari subit curnam tan- 
dem imposita nomina Servatori nostro, qua vix nu- 
merari possunt, plerunque hi silentio pertranseaut, 
alque eliamsi corum mentio facta. fuerit, illa im- 
mutant non proprie, sed tropiee, Jesum his no- 
minibus appellari dicentes : in sola autem ap- 
pellatione Verbi insisteutes, veluti solum Verbum 
astruaut. esse Cliristum Dei ; non perinde atque in 
celeris vocabulis, quibus ipse nuncupatur, inda- 
gantes vim significati ex hac voce λόγος. Jam iu quo 
me mirari dicam multorum ruditatem, apertius 
euim loquar, tale cst. Inquit alicubi Filius Dei : 
Ego sum luz mundi ; οἱ alibi : Ego sum resurrectio !* ; 


95. "Ἴδωμεν 6k ἐπιμελέστερον τίς ὁ ἓν αὐτῇ Λό- 
γος. θαυμάζειν µοι πολλάχις ἑπέρχεται (91) σχοποῦν- 


τι τὰ ὑπό τινων πιστεύειν εἰς τὸν Χριστὸν βουλομέ- 
B 


νων λεγόμενα περὶ αὐτοῦ, τί δήποτε, δυσεξαριθµί- 
των ὀνομάτων τασσοµένων ἐπὶ τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν, 
τὰ μὲν πλεῖστα παρασιωπῶσιν, ἀλλὰ χαὶ c! ποτε 
μνήμη αὐτῶν γένοιτο, µεταλαμθάνουσιν οὗ χυρίως, 
ἀλλὰ τροπιχῶς ταῦτα αὐτὸν ὀνομάζεσθαι: ἐπὶ Gi 
µόνης τῆς Λόγος προσηγορίας ἱστάμενοι, οἱονεὶ Λό- 
Υον µόνον φασὶν εἶναι τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ, χαὶ οὐχὶ 
ἀχολούθως τοῖς λοιποῖς τῶν ὀνομακομένων ἐρευνῶσι 
τοῦ σηµαινοµένου τὴν δύναμιν ἐκ τῆς Λόγος φωνΏς' 
ὃ δέ φημι θαυμάζειν τὴν ἀθελττρίαν (92) τῶν πολ- 
λῶν (σα ἑστερον γὰρ ἐρῶ), τοιοῦτόν ἐστι, Drol που 
ὁ Υἱὸς τοῦ 8:o9* "Eyo εἶμι τὸ coc τοῦ κόσμου" 
χαὶ ἓν ἅλλυις' Εγώ εἰμι ἡ ἀἁγάστασις' καὶ πάλιν 
Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὲς, καὶ ἡ ἀ.λήθεια, καὶ ἡ ζωή: γέ- 


et rursum : Ego sum via, veritas εί vita '* ; scri- C Ύραπταν δὲ xal τό' Ἐγώ elg ἡ θύρα" εἴρηται xaX 


ptum est et illud: Ego sum ostium 3. dictum est 
etiam: Ego sum pustor bouus !** ; et ad Samaritidem 
A3 dicentem : Scimus quod. Messias venit, qui di- 
eitur Christus : cum autem venerit ille, nuntiabit no- 
bis omnia !* ; respondet : Ego sum qui loquor tecum!*. 
Ad hzc cum lavisset pedes discipulorum, Dominum 
se et Magistrum his verbis fatetur : Vos dicitis Do- 
minww me et magistrum , el beue. dicitis : sum et- 
enim !', Quin. aperte, et clare se ipsum Filium Dei 
esse pronuutiat, dicens : Quem Paler. sanctificavit, 
et misil in mundum, vos dicitis me blasphemare, quo- 
niam dixi, Filius Dei sum ego 19 ? Et illud : Pater, 
venit hora ; glorifica Filium tuum, ul. et Filius tuus 
glorificet te!?. Invenimus etiam se ipsum eronuntian- 
tem rcgem, veluti Pilato dicenti : Rez es tu Judeo- 
rum ** ? respondeus. dixit: leynum meum non est 
ex hoc mundo : si ez hoc mundo esset regnum meum, 
ministri mei ceriaturi (uerant, ue traderer Judaris; 
NWRC QULem regnum meum non est linc *'. Legimus et 
illud : Ego sum vitis vcra, et Pater meus agricola ** ; 
et rursum : Ego sum vitis, vos palmites. ** Counu- 
merentur liis hec quoque : Eyo sum panis vite **; 
οἱ iterum : Ego. sum pauis vivens, qui de calo de- 
scendi, et vitam muudo pra'beo 15. Ej liec quidem quie 


19 Joan. viii, 12. ! Joan, xi, 95. 
1€ ibid. 26. !* Joan. xni, 43... 15 Joan. 
1 Joan. xv,1. "**ibid. 5. ** Juan. vi, 23. 


X. ού. 


90) "Α.1.1ο. Deest apud [Huetium, cxstat vero in 
eodd. Bodleiano et Darberino. 

91) Ἴδωμεν δὲ àxiyus.lóccepor τίς ὁ ἓν αὑτῇ 
Ἀόγος. θαυμάζδιΥ pov &oAAdxic ἑτέρχεται. Maec 


154011. xiv, 6. 
9 Joan. xvii, 1. 
35 ibig. 55, 4l. 


τό, Εώ &lqu ὁ ποιμὴν ὁ κα.]ός xaY πρὺς τὴν Σα- 
μαρεῖτιν φάσχουσαν, Οἵἴδαμεν, ὅτι Μεσσίας ἔρχεταε 
ὁ Aeycpevoc Ἀριστές' ὅταν ἔ.10ῃ &x&ty oc, ray ye Aet 
qv. zárca, ἀποχρίνεται' Ἐὼ εἶμι ὁ laor σοι. 
Πρὸς τούτοις ὅτε ἔνιψε τοὺς πόδας τῶν μαθτγτῶν, 
Κύριος xai δ.δάσχαλος αὐτῶν εἶναι διὰ τούτων ὁμο- 
λοχεῖ» "γεῖς φωγεῖτέ µε ὁ διδάσκα.Ίος καὶ ὁ [ύ- 
proc? xal xa oc Aéyece , εἰμὶ γάρ. ᾽λλλὰ xaX Υἱὸν 
εἶναι 8:02 σαρῶς ἑαυτὸν χαταγγέλλει, λέγων: "Or 
ὁ Πατὴρ ἡ]γίασε, καὶ ἀπέστει.]1εν elc τὸν κόσμο», 
ὑμεῖς «έγετε, ὅτι, Β.]ασςημεῖς ' ὅτι εἶπον ' Yioc 
τοῦ θεοῦ &lju ; καί: Πάτερ, ἐ.ή.1υθεν' ἡ ὥρα" 6c£a- 
σὀν σου tcr Yiór, ἵνα ὁ Υὶὸς δοξάσῃ σε. Εὐρίαχο- 
μεν δὲ χαταγγέλλοντα ἑαυτὸν χαὶ βασιλέα: ὡς ἔπαν, 


D ἀποχρινόμενος τῷ Πιλάτῳ πρὸς τὸ, Σὺ εἶ ὁ βασι- 


Aebc τῶν 'ovÓa'ov ; λένῃ' Ἡ βασιλεία ἡ ἑμὴ 
οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσµου τούτου * εἰ ἐκ τοῦ xó- 
σµου τούτου ἦν ἡ βασιΊεία ἡ ἑμὴ, οἱ ὑπηρέται οἱ 
ἐμοὶ ἠγωνίζογτο ür, ἴνα μὴ παραδοθῶ τοῖς "Iov- 
δαίοις' »ῦν δὲ ἡ βασι.εία ἡ ép] οὐκ Ecc. ἑν- 
τεῦθεν. ᾽Ανέγνωμεν xal xó* Εγώ εἰμι ἡ ἄμπε.Ίος 
ἡ ἁ Ἰηθινὴἡ, xal ὁ Πατήρ µου ὁ γεωρ]ός ἐστι " 
χαὶ πάλιν "Eo εἰμι ἄμπεος, ὑμεῖς τὰ κ.λήμιατα. 
Συναριθµείσθω τούτοις καὶ τό: Ἐτώ εἰμι ὁ ἄρτος 


1» Joan.x, 9. — !'* ibid. 14. '* Joan.iv, 25. 
3? Joan, xvin, 99. *! ibid.50. 


desunt in editione luetii, restituuntur vero e codd. 
Dodleiano et Barbetiuo. 

(9:) Ἀθε.ἱσηρίαν. Deest apud Πιο μπι, sed exstat 
in codice Dodleiano, et ita legit Ferrarius. 


ei COMMENT. IN JOAN. TOMUS 1. o2 
τῆςζωῆς' χαὶ náXw* Εγώ &lju ὁ ἄρτος ὁ Gov , ὁ A Filium Dei se esse asserit, quamque nobis ad id de 


ἑκ τοῦ obparoU καταδὰς, xal ζωὴ» διδοὺς τῷ 
χόσμφ. Καὶ ταῦτα μὲν ἐπὶ τον παρόντος ὑποπεσόντα 
ἀπὸ τῶν ἓν τοῖς Εὐαγγελίοις κειμένων παρεθέµεθα, 
τοσαῦτα αὐτὸν λέγοντος εἶναι τοῦ Ylioü τοῦ θεοῦ. 
᾽Αλλὰ xa ἓν τῇ Ἰωάννου ᾿Αποχσλύφει λέχει' Ἐγχώ 
εἰμι ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος, καὶ à ζων, καὶ ἐγε- 
γόµην νεχρός ἰδοὺ (ov εἰμι εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν 
αἰώνων * χαὶ πάλιν’ l'érora τὸ a xal τὺ o, καὶ à 
σσ ῶτος καὶ ὁ ἔσχατος, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέ.Ίος. 
"Est δὲ οὐχ ὀλίγα τὸν μετὰ παραττρήσεως ἑντυγ- 
χάνοντα ταῖς ἁγίαις βίθλοις xal ἀπὸ τῶν Τροφη- 
τῶν παραπλῄαια λαθεῖν (95), οἵον, ὅτι βέλος ἐχλεχτὸν 
ἑαυτὸν χαλεῖ, xaX δοῦλον τοῦ θεοῦ, xai cuz ἐθνῶν. 
Λέχει δὲ οὕτω Ἡσαΐας' Ἐκ κοιλίας μητρός µου 
ἐχάλεσέ µε τὸ ὄνομά µου, καὶ ἔθηκε τὸ στόμα 
jov ὡς µάχαιραν ὀξεῖαν», καὶ ὑπὸ τὴν σχέπην 
τῆς χειρὺς abcoU ἔχρυνψέ ue. Ἔθηχκέ ue ὡς βέλος 
àxAexróv, καὶ ἐν τῇ φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἔχρυψέ µε, 
xal εἶπέ μοι Δοῦ.λές µου εἶ σὺ, Ἱσραὴ.ϊ, καὶ ἐν 
col δοξασθήσοµαι. Καὶ μετ ὀλίγα' Kal à θεός 
µου ἔσται uoc ἰσχύς' καὶ εἶπέ uow Μέγα col 
ἐστι τοῦτο κηθηναί σε (94) παϊδά µου, τοῦ 
στῆσαι τὰς cvAác Ιαχὼδ, καὶ τὴν διασπορὰν 
τοῦ 'IcpahA ἑπιστρέψαι. ἸΙδοὺ τἐθεικά σε εἰς 
coc ἐθνῶν, τοῦ εἶναί σε elc σωτηρίαν ἕως ἐσχά- 
του τῆς γῆς. ᾽Αλλὰ xat £v τῷ Ἱερεμίᾳ οὕτως αἎ- 
τὸν ἀρνίῳ ὁμοιοί. "Eq ὡς ἀρνίον ἄκακον ἁγό- 
ΙιΕεγεν τοῦ θύεσθαι. Ταῦτα μὲν οὖν xal τὰ τούτοις 
παραπλῄσια αὐτὸς ἑαυτόν Φησιν. Ἔστι δὲ χαὶ παρὰ 
τοῖς Εὐαγγελίοις, xoi παρὰ τοῖς ἁποστόλοις, xal 
διὰ τῶν προφητῶν µυρίας ὅσας προσηγορἰας συν- 
αγαγεξ», ἃς χαλεῖται ὁ Yi τοῦ θεοῦ, ἔτοι τῶν τὰ 
Εὐαγγέλια γραφάντων τὴν ἱδίαν διάνοιαν τῶν περὶ 
τοῦ ὃ τί ποτέ ἔστιν ἐχτιθεμένων, f| τῶν ἁποστόλων 
ἐξ ὦν µεµαθήκασι δοξολογούντων αὐτὸν, καὶ τῶν 
προφτητῶν προχηρυσαόντων αὑτοῦ τὴν ἑσομένην 
ἐπιδημίαν, xal τὰ περὶ αὑτοῦ ἁπαγγελλόντων διακό- 
po; ὀνόμασιν, οἷον ὁ Ἰωάννης αὐτὸν ᾽Λανὺν θεοῦ 
ἀναγορεύει, λέγων "IÓs ὁ ᾽Αμγὸς τοῦ θεοῦ, ὁ al- 
{ων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου’ καὶ ἄνδρα διὰ τού- 
των Οὗτός ἐστι ὑπὲρ οὗ ἑγὼ εἶπον, ὅτι, Οπίσω 
κου ἔρχεται drip, ὃς ἔμπροσθέν µου γέγονεν " 
ὅτι πρῶτός µου fiv: κἀγὼ οὐκ δει αὐτόν. Ἐν 
& τῇ καθολική Ἐπιστολῇ ὁ Ἰωάννης παράκλητον 
περὶ τῶν φυχῶν ἡμῶν πρὸς τὸν Πατέρα qnot αὐτὸν 
εἶναι, λέγων Kal édv τις ἁμάρτῃ, xapáx.incor 
ἔχομεν zpóc τὸν Πατέρα ᾿Ιησοῦν Ἀριστὺν δἰί- 
καιον. Ἐπιφέρει δὲ, ὅτι καὶ ἱλασμός ἐστι περὶ τῶν 
ἁμαρτιῶν ἡμῶν ᾧ παραπλησίως ὁ Παῦλος λέγει 
αὐτὸν εἶναι ἱλαστήριον, φάσχων "Or προέθετο ὁ 
θεὲς ἑάαστήριον διὰ πίστεως ἐν τῷ αἵματι αὐτι ὃ 
διὰ τὴν πάρεσι τῶν προγεγοΡότων ἁμαρτημα- 
tur ἐν τῇ ἀνοχῇ τοῦ θεοῦ. Κεχήρυχται δὲ χατὰ 
τὸν Παῦλον σοφία εἶναι καὶ δύναμις θεοῦ, ὡς ἐν τῇ 

** Apoc. 1, 17. ** Apoc. xxii, 15. 


poc 
* ibid. 50. ?* J Joan. n, 1. 


, (93) Codd. Bodleianus et Barberinus, λαθεῖν. [16- 
6115, 416 Sccutus cst lHuctius, λέγειν, 


9! Cap. xLix, vers. 1,2 et sq. 
9! BR om. 1, 25, 26. 


quo agimus succurrerunt, ex Evangeliorum textu in 
medium protulimus. Sed adilendum etiam illud est 
ex Joannis Apocalypsi : Ego sum primus, et ultimus, 
el vivens, el faclus sum mortuus. Et ecce vivcns sum 
in smcula seculorum **; et rursus : Factus sum 
ego Ael, εἰ primus el ultimus, principium εἰ 
finis *. Sunt autem non pauca, atque his quz dixi- 
mus similia, qux sumi ex prophetis poterunt οὐ 
εο qui diligenter versatus fuerit in sanctis libris ; 
veluti quod sagittam electam, et servum Dei, et lu- 
cem gentium seipsum appellat, [saia dicente ** : Ex 
uler9 matris meg vocavit me nomine meo, et posuit 
os meum quasi gladium acutum, et sub protectione 
manus sug abscondit me, Posuit me quasi sagiltum 


B electam, et. in. pharetra sua abscondit me, et dixit 


mihi : Servus meus es tu, Israel, οἱ in te glorificabor. 
Ei post pauca : Deus meus erit fortitudo mea. Et di- 
zit mihi : Magnum tibi esi, ut voceris servus meus, et 
suscites tribus Jacob, el dispersionem lsraelis conver 
las. Ecce posui te in lucem gentium, ut sis salus mea 
usque ad eziremum terre. Sed. et iu Jeremia ita 
seipsum agno assimilat : Ego sicut agnus innocens 
qui ducitur ad sacrificandum **. lL:ec itaque et lis si- 
milia seipsum 944 appcllat. Porro innumera voca- 
bula, tum apud Evangelia, tum apud apostolos, tum 
apud prophetas colligas licebit, quibus Filius fei 
appellari gaudet ; videlicet vel iis qui Evangelia scri- 
pserunt quid de ipso sentirent exponentibus, vel 
apostolis ex his quze didicerant ipsum glorificantibus, 


C vel prophetis ipsius futurum adventum przcinenti- 


bus, et res illius variis nominibus offereutibus. Vel- 
uti Joannes Aguum Dei ipsum pradical, dicens : 
Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi 19: vi- 
rum vero his quz sequuntur : Πίο est, de quo 
dicebam : Post me vir venit qui ante me factus ext ; 
quoniam prior me eral : et ego nesciebam eum ?!. Saue 
in catholica Epistola Joannes illum appellat advo- 
catum animarum ad Patrein, dicens ; Si quis pecca- 
verit, advocatum apud Patrem habemus Jexum Chri- 
stum justum ?*, Subjungit etiam quod sit reconcilia- 
tio pro peccatis nostris ; ad cujus similitudinem 
Paulus appellat eum reconciliatorem, diceus : Quem 
proposuit Deus reconciliatorem per fidem in sangvine 
ipsius, propler remissionem praueritorum peccatorum, 
qua Deus toleravit 33. Ad liic przedicatus est etiam a 
Paulo, sapientia ct po:entia Dei esse, ut in Corin- 
tiorum Epistola, quando dicit : Christus est. Dei 
potentia et sapientia ?**, Quod etiam sanctificatio sit 
et redemptio : Factus est, inquit, sapientia nobis a 
Deo, et justitia, et sanctificatio, et redemptio **. Quin 
eliam sacerdotem magnum eumdem esse docel uos 
ad llebraeos scribeus : Habentes ergo. sacerdotem 
magnum, qui pertransivil celos, Jesum Filium Dei, 
leneamus. confessionem **. Prophetae. etium praeter 


* Jer. xi, 10. 9? Joan. 1, 99, 
** ] Cor. 1, 94. * ibid. SU. **llebr. 1v, 14. 


(91) Ze. lta codd. lodleian. et Barberinus. non 
pot, αἱ legitur in. cditionc Huetii. 


€3 ORIGENIS 6&4 
µσο diversis eum nominibus appellant : Jacob qui- A πρὸς Κορινθίους, ὅτι, Χριστὸς Ócragic ἐστι xal 


dem in ea benedictione qua in liberos usus est, 
Judam nominat : Juda, inquit, laudabunt te fratres 
(ui ; manus lug super dorsum. inimicorum tuorum. 
Catulus leonis Juda ο ex germine, fili mi, ascendisii : 
recumbens dormisti ut leo, et ut leonis catulus. Quis 
excitabit illum '' ? Ceterum praesentis non est tempo- 
ris singulis immorari, ostendendo quomodo quz de 
Juda dici videntur, Christo conveniant ; atque 
eiiam objectio qua jure iuferri posset, scilicet : Non 
deficiet princeps de Juda, et dux de femoribus ejus, 
donec venerit cui repositum est 15, alias commodius 
solvetur. lsaias etiam novit ipsum Christum appellari 
Jacob et Israel, dicens: Jacob dilectus meus auzilia- 
bor ei : Israel electus meus, suscepit illum anima mea. 
Judicium Q8 gentibus nuntiabit : non contendet, ne- 
que clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem 
ejus. Calamum contritum non. confringet, et linum 
fumigans non exstinguet, donec projecerit ez conten- 
tione julicium, et in nomine ejus gentes sperabunt **. 
Quod enim hzc de Christo prophete nuntient, palam 
Matibzeus ostendit in. Evangelio, ex parte mutila 
citans et dicens : Ut impleretur. quod dictum est per 
prophetam : Non contendet, et non clamabit *, et quae 
sequuntur, Vocatur etiam David Christus, veluti 
quando Ezechiel prophetans ad pastores subjungit 
ex persona Dei: Ezcitabo David servum meum, qui 
reget eos "'. Non enim David patriarcha exsurget re- 
cturus sanctos, sed Christus. Ad hzc virgam et flo- 


rem appellat Christum 1saias his verbis: Egredie- C 


tur virga de radice Jesse, οἱ flos de radice ejus ascen- 
del, ei requiescet super eum Syiritus Domini, spiritus 
sapientie et intellectus, spiritus consilii et fortitudi- 
mis, spiritus cognilionis el pielatis, el replebit eum 
spiritus timoris Dei *. Jam lapis etiam dicitur Do- 
minus noster; ita in Psalmis : Lapidem quem re- 
probaverunt edificantes, hic [actus est in capul an- 
guli : a Domino (actus est hic, et est mirabilis in ocu- 
lis nostris **, Declarat autem Evangelium, et Lucas 
Ín Actis:non alium esse lapidem, quam Christum ; 
Evangelium. quidem sic : Nunquam legistis : La- 
pideni quem  reprobaverunt adificantes , hic [actus 
est in caput anguli ? Omnis, qui ceciderit super lapi- 
dem hunc, conterelur; super quem vero ceciderit , 
conteret eum **. In Actis vero Lucas scribit:lic est 
lapis ille qui rejecius est. a vobis edificantibus , qui 
factus est caput anguli *. Cum igitur Verbum illud 
quod erat in principio, Verbum, inquam, Deus 
apud Deum , unum sit ex nominibus Servatori at- 
tributis, nec tamen ab ipso dictum, sed a Joaune 
scriptum, operz pretium fuerit instare iis qui, tot 
a nobis enumeraia nomina przlermittentes , hoc 
solo Verbi vocabulo ceu praxcipuo utuntur : rursus 
eorum interpretationem, si qua quis protulerit, re- 
quirentes , et hoe unum Verbi vocabulum admit- 


" Gen. σως, 8, 9. αἱ ibid. 10. 
U Ezech. xxxiv, 23, ** κα. xi, 1-2, 5. 


xL", vers. 1-4. 


9? |sa.. Cap. 
93 Psal, ον, 39, 95. 


θεοῦ σοφία. Πρὺς τούτοις ὅτι xai ἁγιασμός ἐστι xal 
ἀπολύτρωσις' "Oc ἐγενήθη Υὰρ, φησὶ, σοφία ἡμῖν 
ἀπὸ Θεοῦ , δικαιοσύνη τε xal ἁγιασμὸς, καὶ 
dzoAUtpucic. ᾽Αλλὰ καὶ ἀρχιερέα µέγαν διδάσχει 
ἡμᾶς αὑτὸν τυγχάνειν πρὸς Ἑδβραίους γράφων; 
"Exorcec oor ἀρχιερέα µέγαν, διε.λη.Ίυθότα τοὺς 
οὐρανοὺς, Ιησοῦν τὸν Ylór τοῦ eov, κρατῶμεγ 
τῆς ὁμο.Ἰογίας. Οἱ δὲ προφήται παρὰ ταῦτα xal 
ἑτέροις ὀνόμασιν αὐτὸν καλοῦσιν' ὁ μὲν Ἰαχὼθ ἐν 
τῇ πρὸς τοὺς υἱοὺς εὐλογίᾳχ Ἰούδαν' τὸ Υάρ' Ιούδα, 
cé αἰνέσαισαν οἱ ἁδελφοί σου, αἱ χεῖρές σου ἐπὶ 
γώτου τῶν ἐχθρῶν σου. Σχύμγος.Ίέοντος Πούδα' 
éx βαστοῦ, υἱέ µου, ἀνέδης ἀνγαπεσὼν ἐχοι- 
µήθης ὡς «1έων, xal ὡς σχύμνος. Τίς ἐγερεῖ αὐτόν; 
Οὐ κατὰ τὸν ἑνεστηχότα δὲ χαιρὺν ἔστι πρὺς λέξιν 
παραστῆσαι, πῶς τὰ τῷ Ἰούδᾳ λεγόμενα περὶ Ἆρι- 
στοῦ ἐστιν. Αλλὰ καὶ ἀνθυποφορὰ εὐλόγως ἐπενεχθη- 
ναι δυναµένη, Οὐκ ἑκαείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδξα, καὶ 
ἡγούμενος éx τῶν μηρῶν αὑτοῦ, ἕως ἂν δ.46ῃ 
ᾧ ἀπόχειται (95), ἓν ἄλλοις εὐχαιρότερον λυθῄσεται. 
Οἵδε δὲ τὸν Χριστὺν Ἰαχὼθ xai Ἰσραὴλ ὀνομαζό- 
µενον Ἡσαῖας, λέγων. Ιαχὼδ à παῖς µου, ἀντι.ἡ- 
νομαι avtov: Ἱσραὴᾶ ὁ éxAextóc µου, προα- 
εδέξατο αὐτὸν ἡ ψυχή µου. Κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν 
ázayreAei * o^ κ ἑρίσει, οὐδὲ κράξει, οὐδὲ ἀχού- 
σει τις ἓν τοῖς π.ἰατείαις τὴν ϱωνὴν αὐτοῦ. Κά- 
JAupovr cvorcecpipgiéror οὗ κατεάξει, καὶ A(vov 
τυφόμενο» οὐ σθέσει, ἕως ἂν ἑκέά.ῃ ἐκ víxove 
τὴν xplow, xal τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐ.πιοῦ- 
σι’ ὅτι γὰρ ὁ Χριστός ἐστι περὶ οὗ ταῦτα προφτ- 
τεύεται, σαφῶς ὁ Ματθαῖος δηλοῖ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ 
μνησθεὶς ἀπὸ µέρους τῆς περιχοπῆς, εἰπών' "Ira 
π.1ηρωθῇ τὸ εἱρημένον ' Οὺκ ἑρίσει, οὐδὲ χράξε;, 
καὶ τὰ ἑξῆς. Καλεῖται δὲ xal Δανῖδ ὁ Χριστὺς ὡς 
ἐπὰν Ἰεξεχιῆλ προφητεύσας πρὸς τοὺς ποιμένας ἐπι- 
qépr ix προσώπου θεοῦ' ᾿Αναστήσω Δαυῖδ ccv 
παϊῖδἀά µου, ὃς ποιμαγεῖ αὐτούς οὐ γὰρ Aavto 6 
πατριάρχης ἁναστήσεται ποιμαίνειν µέλλων τοὺς 
ἁγίους, ἀλλὰ Χριστός. Ἔτι δὲ ὁ 'Ησαῖας ῥάβδον xai 
ἄνθος ὀνομάζει τὸν Χριστὸν ἐν τῷ: Ἐξελεύσεται 
ῥάδδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ, καὶ ἄνθος àx τῆς 
ῥίζης ἀναδήσεται, καὶ ἐἑπαναπαύσεται ἐπ᾽ αὐτὸν 
πγεῦμα τοῦ θεοῦ, πγεῦμα coglac καὶ συγέσεως, 


D πνεῦμα βου.Ώῆς καὶ ἰσχύος, πγεῦμα γγώσεως καὶ 


εὐσεθδείας, xal ἐμπ.ήσει αὐτὸν απιγεῦμα ᾠόδου 
θεοῦ. Καὶ λίθος δὲ ἐν τοῖς Ψαλμοῖς ὁ Κύριος ἡμῶν 
εἶναι λέγεται οὕτως ' Λίθον» ὃν ἀπεδοχίμασαν οἱ 
οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφα.]ᾗν' γω- 
γίας. Παρὰ Κυρίου ἐγένετο αὐτὴ, xal ἔστει 0av- 
pacti) ἐν ὀφθα.1μοῖς ἡμῶν. Δηλοϊ δὲ τὸ Εὐαγγέ- 
λιον, xal ἐν ταῖς Πράξεσιν ὁ Λουχᾶς, οὐκ ἄλλον 1 
τὸν Χριστὸν εἶναι τὸν λίθον * τὸ μὲν Εὐαγγέλιον οὔ- 
τως' Οὐδέποτε ἀνέγγωτε Λἰθος ὃν ἀπεδοχίμα- 


σα» οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς xegadi( 


** Matth. Cap. xi, νους. 17, 19. 
* Mattb, xxi, 43-44. * Act. iv, d. 


(55) Ἔως ἂν ἐ.16ῃ ᾧ ἀπόκειται. Wee. éesunt in cditionc lluctii, sed restituuntur ο codice Bodlciano. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS I. 


γωνίας; Πᾶς d πεσὼν ἐπὶ τὸν Al0or τοῦτον συγ- À tentes : tanquam liqueat quid sit Ffius Dei, Ver- 


0.Ἰασθήσεται' ἐφ᾽ ὃν &' ἂν πέσῃ, ἀικμήσει ab- 
τόν. Ἑν δὲ ταῖς Πράξεσιν ὁ Λουχᾶς γράφει’ Οὗτός 
ἐστι ὁ λίθος à ἑξουδενωθεὶς ὑφ ὑμῶν τῶν olxo- 
δόµων, ὁ γενόμενος εἰς κερα.λἠν γωγίας. "Ev δὲ 
τῶν ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος τεταγµένων ὀνομάτων, ἀλλ' 
οὐχ ὑπ) αὐτοῦ λεγόμενον, ὑπὸ δὲ τοῦ Ἰωάννου àva- 
γεγραμμµένον, ἔστι καὶ ὁ kv. ἀρχῇ Λόγος πρὸς τὺν 
Θ5ὺν θεὸς Λόγος. Καὶ ἔστιν ἄξιον ἐπιστῆσαι τοῖς (96) 
τὰ τοσαῦτα τῶν ὀνομαζομένων παραπεμπομµένοις, 
καὶ τούτῳ ὡς ἑξαιρέτῳ χρωµένοις, καὶ πάλιν ἐπιχεί- 
µενον μὲν (97) διήἠγησιν ζητοῦσιν, ef τις αὐτοῖς προασ- 
άγοι αὐτὰ, ἐπὶ δὲ τούτῳ (98), ὡς σαφὲς προσιεµέ- 
νοις τὸ τί ποτέ ἐστιν ὁ Yibz τοῦ Θεοῦ Λόγος ὀνομα- 
ζόμενος, xal μάλιστα ἐπεὶ συνεχῶς χρῶνται τῷ, 
Ἐξηρεύξατο ἡ χαρδία µου «Ἰόγον ἁγαθὸν, οἱόμενοι 
προφορὰν πατριχὴν οἱονεὶ iv συλλαθαῖς χειμένην 
εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, χαὶ χατὰ τοῦτο ὑπόστασιν 
αὐτῷ, εἰ ἀχριθῶς αὐτῶν πννθανοίµεθα, οὗ διδόασιν, 
οὐδὰ οὐσίαν αὐτοῦ σαφηνίζουσιν, οὐδέπω φαμὲν 
τοιόνδε, 1| τοιάνδε, ἀλλ᾽ ὅπως ποτὲ οὐσίαν. Λόγον γὰρ 
ἀπαγχελλόμενον υἱὸν εἶναι νοήσαι xal τῷ τυχόντι 
ἐἑστὶν ἀμέχανον ' καὶ Λόγον τοιοῦτον ζώντα xal Έτοι 
οὗ χεχωρισμένον τοῦ Πατρὸς, xai χατὰ τοῦτο τῷ 
μὴ ὑφεστάναι οὐδὲ Υἱὸν τυγχάνοντα, 3] xaX χεχωρι- 
αμένον xai οὐσιωμένον, ἁπαγγελλέτωσαν ἡμῖν θεὸν 
Λόγον. Λεχτέον ov, ὅτι, ὥσπερ χαθ) ἕκαστον τῶν 
προειρηµένων ὀνομάτων &nb τῆς ὀνομασίας &ávamtu- 
xtéov τὴν ἔννοιαν τοῦ ὀνομαξομένου, χαὶ ἑφαρμοστέον 
μετὰ ἁἀποδείξεως, πῶς ὁ Υἱὸς τοῦ toU τοῦτο «b ὄνο- 
pa εἶναι λέχεται, οὕτως xal ἐπὶ τοῦ Λόγον αὑτὸν 
ὀνομάκεσθαι ποιητέον. Τίς vàp ἡ ἀποχλήρωσις ἐφ' 
ἑνὸς μὲν ἑχάστου p.h ἴστασθαι ἐπὶ τῆς λέξεως, ἀλλὰ 
φέρε εἰπεῖν ζητεῖν, πῶς αὐτὸν ἐχδεχτέον θύραν, xat 
τίνα τρότον ἄμπελον, xiva τε αἰτίαν (99) ὁδὸν, ἐπὶ δὲ 
μόνον τοῦ Λόγον αὐτὸν ἀναγεγράφθαι τὸ παραπλήσιον 
οὗ ποιητέον; "Iva. τοίνυν μᾶλλον δυσωπητικώτερον 
παραδεξώµεθα τὰ λεχθησόμενα εἰς τὰ περὶ τοῦ πῶς 
Λόγος ἐστιν ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ, ἀρχτέον ἀπὸ τῶν ἐξ 
ἀρχης ἡμῖν προτεθέντων ὀνομάτων αὐτοῦ. Καὶ ὅτι 
μὲν δόξει τισὶ σφόδρα παρεχθατικὸν εἶναι τὸ τοιοῦ- 
τον, οὐχ ἀγνοοῦμεν' πλὴν ἐπιστήσαντι xal πρὸς τὸ 


C 


bum nuncupatus, idque tum maxime quod continue 
utantur hoc dicto: Eructavit cor meum verbum bo- 
num "5, existimantes Filium Dei paternam prola- 
tionem esse tanquam in syllabis positam; et idcirco 
hypostasin , $6 et subsisteutiam illi , sí accurate 
ipsos interrogemus, non tribuentes, neque essentiam 
ejus explanantes, nondum dicimus talem vel talem, 
sed quomodocunque essentiam. Verbum enim pro- 
nuntiatum intelligere vel vulgaris quivis potest ; at 
renunlient nobis et proferant Verbum tale per se 
vivere, quod vel non sit separatum a Patre, et hac 
eliam ratione neque subsistat , neque sit Filius ; 
vel quod sit separatum, et substantiam habeat Deus 
Verbum. [taque dicendum est nou secus a nobis 
fieri debere, cum vocabulo Verbi ille nuncupatur, 
atque facimus singillatim in nomiuibus praedictis , 
cum ex proprietate nominis explicamus intelligen- 
tiam rci noninatz, cunque certas rationes adapta- 
mus ad explicandum quomodo Filius Dei hoc vel 
illo nomine nuncupetur. Qua enim est lizec privata 
istorum electio, non insistere in singulis quibusque 
spectando vim vocabuli , sed , ut ita dicam, cum 
quasierint quomodo ostium, quomodo vitem, qua- 
pam etiam de causa intelligere debeamus eum csse 
viam, idem solum non facere , cum audis eum diei 
iu Scripturis Verbum ? Ut ergo diligentius ac reve- 
rentius assequamur ea quas dicturi sumus in ea 
qua de agitur, disputatione, scilicet quonodo Filius 
Dei dicatur esse Verbum a nominibus ipsius, nobis 
a principio propositis, incipiamus necesse est. Nec 
ignoramus fore aliquos quibus ejusmodi digressio 
niajor quam pro rei necessitate esse videalur : at- 
tamen animum adhibenti rei de qua agitur, non 
parum utile fuerit explorare sensa, de quibus no- 
mina ponuntur, quorum etiam consideratio utilis 
erit ad res qux subsequuntur. Proinde cum semc] 
in theologiam de Servatore inciderimus, invenion- 
tes , diligentia adhibita, qu: de illo feruntur , ne- 
cessario non tantum eum ea parte considerabimus, 
qua Λόγος [id est Verbum et ratio] dicitur; sed 
etiam plenius, et uberius pro virili nostra, reliqua 


προχείμενον xpf,atuov ἔσται τὸ βασανίσαι τὰς ἓν- D vocabula quibus appellatur, tractabimus. 

νοίας, χαθ) ὧν τὰ ὀνόματα χεῖται, xal προόδου τῶν ἐπιφερομένων ὑπάρξει dj χατανόησις τῶν πραγµά- 
ζων. ΄Απαξ δὲ εἰς τὴν περὶ τοῦ Σωτῆρος θεολογίαν ἐμπεσόντες, ἀναγχαίως ὅση δύναμις (4) τὰ περὶ 
αὐτοῦ μετὰ ἐρεύνης εὑρίσκοντες , πληρέστερον αὐτὸν οὗ μόνον ᾗ Λόγος ἐστὶ νοήσομεν, ἀλλὰ καὶ τὰ 


λοιπά. 


94. Ἔλεγεν οὖν ἑαυτὸν εἴναι φῶς τοῦ χόσµου, xat 


** Όρο]. xriv, 1. 


(96) Kul ἐστιν ἄξιον ἐπιστῆσαι τοῖς, etc. Va- 
lentiuianos, Marcosios et Colarbasios sugyillat. Vide 
Ireusum, lib. t, cap. 10; Epiphanius h:eres.xxxiv, 
qu: est Marcosiorum, cap. 4, et Hilarium lib. x De 
Trinit. Quan impiorum hHhzreticorum — nefaria 
doetrinam post Origeuis tempora renovavit Paulus 
Samosatenus. Philastrius, lizeres. LAiv.. Bic. vero 
Origenis locus iis adjungendus est quos collegit 
Pamphilus in. Apologia, wt eorum confutaret. calumn- 
niam qui perverso huic Valentini dogmati Orige- 
nem hsisse jactabant. Ad lic. autein. ejus. verba 
cum non satis attendisset. prastautissimus elatis 


94. Cum ergo dixerit seipsum lucem mundi, 


-. 


ποδίγα theologus, eadem in illo reprehendit qui in 
Valeutinianis ipse carpebat, quasi suam, non  illo- 
rum sententiam protulisset. luETIUS. 

(97) Επιχείμενον μέν, eic. Legendum fortasse 
vel ἐπ᾽ ἐχείνοις μέν, quod opponetur huic ἐπὶ δὲ 
τούτῳ quod proxime sequitur. 

(95) Ἐπὶ δὲ τούτῳ. Sic recte habet codex Dod- 
leianus ; male in editione Huetii ἐπὶ δὲ τούτων. 

99) Tiva te αἰτίαν. Codex Bodleianus, τίνι δὲ αἰτίᾳ. 

Ih 0ση δύναμεις. Apud Huetium legitur? δύναµις. 
in codice Dodleiano , ὡς fj δύναμις, sed omning 
legendum ὅση δύναμις, ut in. nostro texuu., 


67 ORIGENIS 68 


etiam proxima, et similia huic voci, qux quibusdJan A τὰ παραχείµενα ταύτη τῇ ὀνομασίᾳ συνεξεταστεον, 


fortasse ΠΟΠ tantum proxima ct sinilia, sed etiam 
eadem videbuntur esse , examinabimus. ltaque lux 


est hominum, lu« est vera, lux est deuique gentium. 


Quod sit Jux hominum, Evangelii , cujus instituitur 
nunc a nobis interpretatio , initium testatur , di- 
cens : Quod factum est, in. ipso vita erat : et vita 
erat lux hominum, et lux im tenebris lucet, et tene- 
bre eam non apprehenderunt 9. (uod etiam sit lux 
vera, cjusdem Evangelii 97 verba declarant, quie 
mox subnectuntur : Erat. lux cera que. illuminat 
omnem hominem venientem in mundum "*, Lux vero 
geutium ab ἱραία appellatur, sicut przediximus, illud 
illius testimonium proferentes: Ecce posui te in lu- 
cem geutium, ut sis salus mea ab extremis terree **, 
Caterum lux inuudi sub sensum cadens sol est. Post 
hunc non inconcinne etiam luna ac denique reli- 
qu:e stelle eodem nomine nuncupabuntur. Lux sub 
sensum cadens, cum hzc sint, eo quod terrestria il- 
lumir.ant, dicta apud Mosem quarto d:e facta fuisse, 
haud tamen lux sunt vera. At vero Servator noster 
illucescens his qui rationis sunt capaces, przstan- 
tissimis animarum eorum partibus, ut ipsorum 
mens propria aspectabilia cernat, intelligibilis mun- 
di lux est: nimirum animarum rationis capacium 
in hoc mundo sensibili exsistentium ; et si quid 
preter l;:ec mundum complet: ος quo Servator no- 
ster esse nos docet. Fortasse ipse illius pr:ecellens 
prasstantissimaque pars exsistens, ut ita dicam, sol, 
qui faciat diem Domini magnum , cujus diei causa 
ad eos dicit qui licis sux participes erant : Opera- 
μμ] dum dies est; veniet nox, quando nullus po- 
siea potesl operari ; quandiu sum in mundo, lux sum 
mundi **. Quoniam vero discipulis etiam dicit. : 
Vos estis lux mundi: οἱ: Luceat. lug vestra coram 
hominibus 5) : non secus atque lunam et astra lucere 
existimamus spousam Ecclesiam, et discipulos qui 
propriam lucem habent et ab illo vero sole mu:ua- 
tam, ut luceant illis qui lucis fontem in se przpa- 
rare non possunt. Verbi gratia, Paulum quidem et 
Petrum dicimus lucem mundi ; vulgares vero, vel 
ipsorum discipulos, qui illuminentur quidem, haud 
tamen illuminare alios possint, mundum: cujus 
mundi lux fuere apostoli, At vero Servator lux ex- 
sistens mundi, non corpora, sed incorpoream men- 
tem incorporea potentia illuminat, ut. tanquam a 
sole illuminatus unusquisque nostrum videre alia 
etiam intelligibilia possit. Ut autem sole illucescente 
vis illa lunz& et stellarum. illuminandi obscuratur, 
sic hi qui a Christo illustrantur, quique splendores 
illius perceperunt, nullam opcram desiderant ali- 


*' Joan. 1, 5, 4.. 5 Joan, 1,9. 9 Ίσα, xzix, 6. 


(2) Ἡ σελήνη. Dcest apud Iluetium, sed exstat 
iu codd. Bodleiano et Darberino. 

(3) '0δὲ Σωτὴρ, éAdpzor, etc. Persuasum fuit 
Drigeni Patris vim ad res omnes creatas, Filii ad 
(es rationis compotes, Spiritus sancti ad sanctos 
dvntaxat pertinere. Verba ipsius elib. 1 Περὶ ἁρ- 
xor profert Justinianus in. calce epistole ad Mc- 


50 Joan. ix, 4, 5. 


δόξαντα ἄν τισιν οὐχὶ παραχείµενα µόνον, ἀλλὰ καὶ 
τὰ αὑτὰ τυγχάνειν. Ἔστι δὲ τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν, xal 
qug ἐθνῶν' φῶς μὲν ἀνθρώπων ἐν τῇ τοῦ προχειµέ- 
νου Εὐαγγελίο &pyf* Ὅ véyors γὰρ, φησὶν, ἐν' 
αὐτῷ ζωὴ rjv: καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ coc τῶν ἀνθρ. 
Zur, xal τὺ φῶς ἐν τῇ σκοτἰᾳ φαίνει, xal ἡ 6Χχο- 
τία αὐτὸ οὐ κατέ.αθε * φῶς δὲ ἀληθινὸν Ev τοῖς ἑξης 
τῆς αὐτῆς γραφΏς ἐπιγέγραπται' "Ην τὸ φῶς τὸ ἆ.Ίη- 
θι’ὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄγθρωπον ἐρχόμενον εἰς 
τὸν κόσμον ' φῶς δὲ ἐθνῶν ἐν τῷ ᾿ἨΗσαῖα, ὡς προεί- 
ποµεν, παρατιθέµενοι τό. Ἰδοὺ τἐθεικἀ σε εἰς goc 
ἐθνῶν, τοῦ elral σε εἰς σωτηρίαν ἕως ἑσχάτου τῆς 
γῆς. Φῶς δὲ χόσµου αἰσθητὸν ὁ Ἠλιός ἐστι, καὶ μετὰ 
τοῦτον o)x ἁπαδόντως fj σελήνη (2) xaX οἱ ἁἀστέρες 
τῷ αὐτῷ ὀνόματι προσαγορευθῄσονται' ἁλλὰ QU; 
μὲν αἰσθητὸν τυγχάνοντες οἱ γεγονέναι παρὰ Μωσεῖ 
λεγόμενοι τῇ τετάρτῃ ἡμέρᾳ, χαθὸὺ φωτίζουσ. τὰ ἐπὶ 
γῆς, 00x εἰσι φῶς ἀληθινόν' ὁ δὲ Σωτὴρ, ἑλλάμπων (3) 
τοῖς λογιχοῖς καὶ ἡγεμονιχοῖς , ἵνα αὐτῶν ὁ vous 
τὰ ἴδια ὁρατὰ βλέπη, τοῦ νοητοῦ χόσµου ἐστὶ φῶς; 
λέγω δὲ τῶν λογικῶν ψυχῶν τῶν ἓν τῷ αἰσθητικῷ 
κόσμῳ, xaX eU τι παρὰ ταῦτα συμπλτροϊ τὸν κόσμον, 
ἀφ᾿ οὗ ὁ Σωτὴρ εἶναι ἡμᾶς διδάσχει" τάχα µέρος 
αὐτοῦ τὸ χυριώτατον xat διαφέρον τυγχάνων, xa, 
ὡς ἔστιν εἰπεῖν, ἥλιος ἡμέρας μεγάλης Κυρίου (4) 
ποιητής δι ἣν ἡμέραν φτοὶ τοῖς τοῦ φωτὸς abtu) 
μεταλαμόάνουσιν' ᾿Εργάξεσθε ἕως (5) ἡμέρα ἑστίν - 
ἔρχεται γὐξ, ὅτε οὐχέτι οὐδεὶς δύναταιἑργάζεσθαι: 
ὅταν ἐν τῷ xóc [to ὦ, φῶς elut τοῦ xócpov. Ἐτεὶ 
δὲ καὶ τοῖς μαθηταῖς φησιν. Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ 
xócuov: xal* Λαμφάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν 
τῶν ἀνθρώπων’ τὸ δ' ἀνάλογον σελήνη xat ἄστροις 
ὑπολαμθάνομεν εἶναι περὶ τὴν νύμφην Ἐχχλησίαν, 
χαὶ τοὺς μαθητὰς ἔχοντας οἰχεῖον φῶς, ἡ ἀπὸ τοῦ 
ἀληθινοῦ ἡλίου ἐπίκτητον, ἵνα φωτίσωσι μὴ δεδυνη- 
µένους rhy iv αὐτοῖς Χατασκευάσαι φωτός. ἷον 
Παῦλον μὲν xai Πέτρον φῶς ἑἐροῦμεν τοῦ κόσμου: 
τοὺς δὲ τυχόντας τῶν παρ αὐτοῖς μαθητευοµένων, 
φωτικοµένους μὲν, οὗ μὴν φωτίζειν ἑτέρους δυναµέ- 
νους, τὸν xósuov, οὗ χόσµου φῶς οἱ ἀπόστολοι σαν. 
Ὁ δὲ Σωτὴρ φῶς ὧν τοῦ γόσµου φωτίζει ob σώματα, 
ἀλλὰ ἁσωμάτῳ δυνάµει τὸν ἀσώματον νοῦν, ἵνα ὡς 
ὑπὸ ἡλίου ἕχαστος ἡμῶν φωτιζόμενος xai τὰ ἄλλα 


D δυνηθῇ Βλέπειν νοητά. Ὥσπερ δὲ ἡλίου φωτίζοντος 


ἀμανροῦται τὸ δύνασθαι φωτίζειν σελ{νην xaY ἁστέ- 
ρᾶς, οὕτως οἱ ἑλλαμπόμενο, ὑπὸ Χριστοῦ xat τὰς αὖ- 
γὰς αὐτοῦ χεχωρηχότες, οὑδέν τινων διαχονουµµένων 
ἀποστόλων xai προφητῶν δέονται, τολμητέον γὰρ 
λέγειν τὴν ἀλίθειαν, οὐδὲ ἀγγέλων, προσθήσω δὲ, 
ὅτι οὐδὲ τῶν κρειττόνων δυνάμεων αὑτῷ τῷ πρωτο- 


!! Mattb. v, 141. 


nam. Quamobrem acriter a Theophilo castigatus 
est in Paschali 1. Nos vero id in. Origenianis accu- 
rate perpendinus, llugTiUs. 

(4) Κυρίου. Codd. DBodleianus οἱ Darberinus, 
ἕνα : editio Ifuetii, Χριστοῦ. 
.. (9) "Ecc. lidem cod4., recte, ἕως; editio Huetii, 


59 COMMENT. IN JOAN. TOMUS I. 70 
τεννήτῳ µαθητευόµενοι quii. Tol; δὲ μὴ χωροῦσι Α quorum administrantium apostolorum vel prophe- 


τὰς ἡλιαχὰς Χριστοῦ ἀχτῖνας ol ἅγιοι διαχονούῦντες 
παρέχουσι φωτισμὸν πολλῷ τοῦ προειρηµένου ἑλάτ- 
τονα, µόχις xai τοῦτον χωρεῖν δυναµένοις, xat ὑπ' 
αὐτοῦ πληρουµένοις. Ἔστι δὲ ὁ Χριστὸς φῶς τυγχάνων 
χόσµου, QU ἀλτθινὸν πρὸς ἀντιδιαστολὴν αἱ σθητοῦ, οὗ- 
δενὸς αἰσθηωτοῦ ὄντος ἀλτθινοῦ (6), &)A' οὐχὶ, ἐπεὶ οὐκ 
ἀληθινὸν τὸ αἰσθητὸν (7), ψεῦδος τὸ αἱσθητόν ' δύναται 
γὰρ ἀναλογίαν ἔχειν τὸ αἰσθητὸν πρὸς τὸ νοητὸν, οὐ μὴν 
τὸ φεῦδος ὑγιῶς παντὸς χατηγορξεῖσθαι τοῦ οὐκ ἆλη- 
θινοῦ. Ζητῷ δὲ εἰ ταυτόν ἐστι τὸ φῶς τοῦ χόσµου τῷ 
φωτὶ τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἡγοῦμαι πλείονα δύναμιν 
παρίστασθαι τοῦ φωτὸς, ὅτε φῶς τοῦ χόσµου προσ- 
αγορεύετα:, ἕπερ φῶς τῶν ἀνθρώπων; ὁ γὰρ χότµος 
κατὰ µίαν ἐχδοχὴν, οὗ µόνον ἄνθρωποι. Καὶ παρα- 
στήσει τὸ πλεῖον ἡ ἕτερον εἶναι τὸν χόσµον παρὰ τοὺς 
ἀνθρώπους ὁ Παῦλος πρὸς Κορινθίους προτἑἐρᾳ λέγων" 
Θέατρο» ἐγενήθηµεν τῷ χόσµῳ καὶ dyyéAotc xal 
ἀνθρώποις. Ἐπίστησον δὲ εἰ κατὰ μίαν ἐχδοχὴν xó- 
σµος ἐστὶν ἡ ἑλευθερουμένη χτίσις ἀπὸ τῆς δουλείας 
τῆς φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων 
«09 θεοῦ, fi; ἡ ἀποχαραδοχία τὴν ἀποχάλυψιν τῶν 
νιῶν τοῦ zou ἀπεχδέχεται. Ἐπίστησον δὲ, προσεθή- 
χαμεν, διὰ «b παραχεῖσθαι τὸ δυνάµενον τό. "ETOO 
ψῶς εἰμι tuU κόσμου, συνεξετάζεσθαι ἐπὶ τῶν µα- 
θητῶν ὑπὸ Ἰησοῦ λεγόµενον: μεῖς ἐστε τὸ «ῶς 
τοῦ κόσμου. Elst γὰρ ὑπολαμθάνοντες µείζονας 
εἶναι τοὺς ἀνθρώπους τοὺς τῷ Ἰησοῦ γνησίως uspa- 
θητευµένους τῶν ἄλλων χτισµάτων, οἱ μὲν φύσει 


τοιρύτους γεγενηµένους (8), οἱ δὲ χαὶ ἐν λόγῳ τῷ C 


χατὰ τὸν χαλεπώτερον ἀγῶνα. Πλείους γὰρ οἱ mó- 
vot, xat ἐπισφαλῆς ἡ ξωὴ τῶν ἓν σαρχὶ xal αἵματι 
παρὰ τοὺς Ev αἱθερίῳ σώµατι ' οὐκ ἂν τῶν Ev οὐρανῷ 
φωστέρων Ev τῷ ἀναλαθεῖν τὰ yfilva σώματα ἀχιν- 
ὄύνως χαὶ πάντως ἀναμαρτήτως διανυσάντων τὴν ἐν- 
ταῦθα ζωέν. Οἱ δὲ τῷ λόγῳ τούτῳ παριστάµενοι τὰ 
μέγιστα περὶ ἀνθρώπων, ἀποφαινομέναις χρῄσονται 
λέξεσι τῶν Γραφῶν, τὸ ἀνν πἐρθετον τῆς ἐπαγγελίας (9) 
ὅτι τὸν ἄνθρωπον φθάνει φασχούσαις, οὗ μὴν saos 
τὸν τοῦτο xal περὶ τῆς χτίσεως, fj, ὡς ἐδεξάμεθα, 
χόσµου ἀπαγγελλούσαις (10): τὸ γὰρ δέ” Ὡς ἑγὼ καὶ 
σὺ ér dc per, ἴγα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν Er ὧσι, χαἰ Ὅπου 
εἰμὶ ἐγὼ, ἐχεῖ xal à διάκογος à ἑμὸς ἔσται, σαφῶς 
περὶ ἀνθρώπων ἀναγέγραπται * περὶ δὲ τῆς χτίσεως, 


tarum, ac ne angelorum quidem : audendum enim 
esi veritatem dicere: proinde addam, neque pra- 
stantissimarum virtutum cos indigere , quos ipsa 
primigenia 98 lux edocuerit. Porro iis qui minime 
$olares Christi radios capere valent , sancti ipsi 
ministrantes lucem praebent, sed ea quam przdixi- , 
mus longe inferiorem, cum vix alioqui hanc parvam 
ipsi capere valeant mox ab ipsa pleni. Est autem 
Christus lux mundi: est et lux vera, ad ejus lucis 
differentiam qux sensu percipitur; cum nihil quod 
Sensu percipiatur sit verum ; nec tamen quia quod 
sensu percipitur non cst verum, idcirco falsuin est, 
nam potest comparationem proportionemque habere 
quod sensu percipitur ad illud quod animo cernitur 
rationeque comprehenditur , cum interim sane re- 
cteque de omni non vero non pradicetur falsum, 
Quazro autem an idem sit lux mundi et lux homi- 
num, Ác meuim quidem judicium est majorem tuuc 
lucis vim exhiberi cum appellatur lux mundi quam 
quando lux hominum: nam mundus juxta unum 
sensum , non lantum homines, Et Paulus in priore 
ad Corinthios Epistola majus quiddam esse , vcl 
etiam diversum ab hominibus mundum hunc astruit, 
dicens: Theatrum facli sumus mundo, et angelis, et 
hominibus **. l'roinde observa au juxta unum sen- 
sum mundus sit creatura illa quz liberanda dicitur 
ab interitus servitute iu libertatem gloriz filiorum 
Dei **, cujus vehemens desiderium revelationem fi- 
liorum Dei exspectat **. Observa autem, addidimus, 
quod in inedium producta fuerint ea verba: Ego 
sum lux mundi ', qux possunt etiam de discipulis 
intelligi, cum eis quoque Jesus dixerit : Vos es:is 
κα mundi **, Siquidem sunt qui suspicantur prz- 
stantiores aliis creaturis eos esse homines qui ab 
ipso Jesu sincere edocti fuerint. Quorum alii qui- 
dem lios homines natura, alii vero ratione qua in 
actione difflciliori versatur, tales exsistere affirmaut; 
majores enim labores majoraque vite pericula, qui 
carne ac sanguine constant, habere, quam qui 
saibereo corpore, Nam neque lumina coelestia di- 
cunt corpora terrena si suscepissent , a periculis 
omnino el a peccando immunia przsentem vitat 
transactura. Cui etiam rationi qui favent Scriptu- 


ὅτι ἐλευθεροῦται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς D rarum quarumdam testimoniis enuntiantibus ma- 


τὸν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέχνων τοῦ coU, xal 
προσθήσονσιν, ὅτι οὐχὶ, εἰ ἐλευθεροῦται, ἤδη xal 
κρινωνεῖ τῆς δόξης τῶν τέχνων τοῦ Θεοῦ. Οὐκ ἆπο- 
σιωτείσουσι δὲ οὗτοι xal τὸ τὸν πρωτότοχον πάσης 
κτίσεως διὰ τὴν πρὸς τὸν ἄνθρωπον ὑπὲρ πάντα τι- 


.. 005. iv, 9. 3 Rom. vir, 19. δὲ ibid. 91. 


(6) Οὐδενὸς αἰσθητοῦ ὄντος ἆ Ίη0ινοῦ. [πο ex 
adolescentiori Academia deprompta sunt, Vid. Ci- 
cer. Academ. 1v. llvgTIUS. 

(7) Ἀ. 1 ob xl, ἐπεὶ οὐκ ἀ.Ἰηθινὺν' τὸ αἰσθητὸν, 
eic. ᾽Αληθινόν quippe, εἰ οὐκ ἀληθινόν oppouun- 
tur ἀντιφατιχῶς. ᾿Αληθινόν autem et ψεῦδος, ἕναν- 
τίως. Eorum νεζοφυ ἀντιφατικῶς opponuntur ai- 
tcrutrum verum est; que ἑναντίως, non item. Ip. 

(8) οἱ μὲν φύσει τοϊούτους yeryernjérovc. Ea 


9, Joan, viri, 12, 


xima de hominibus, supervenientiamque promissio- 
nis ad hominem pertinere dicentibus, usuri sunt, 
cum tamen hoc ipsum de creatura, vel, ut intelle- 
ximus, de muudo testimonia hac non promittant. 
lilud enim " : Li ego, οἳ iu unum sumus, 


*'* Matth, v, 14. 


erat Valentinianorum doctrina, qui tres diversa; 
hominum naturas fingebant. Ip. ! 

(9) Τὸ ἀνυπέρθετο» τῆς &xarreA(ac. Male Fer- 
rarius, supervenientiam promissionis; vix. tamen 
Latine reddere possis : illud enim est quo promissa 
habent ut minime differri possint. Ip. 

(10) Απαγτελούσαις. Ferrarius legit ἐπαγγελ- 
λούσαις. 


9! Joan. xvii, 21, 


"ΙΙ * 


ORIGENIS 73 


99 wu et ipsiin nobis sint ; et ** : Ubi ego sum, illic A μὴν ἄνθρωπον μὲν γεγονένα., οὐ μὴν ζῶόν τι τῶν Ev 


erit et minister meus, aperte de hominibus scriptum 
est; de creatura vero, quod liberatur ab interitus 
corruptione in libertatem glorie (iliorum Dei **, 
etiam addent, non sí liberatur, jam etiam partici- 
pem esse filiorum Dei glorix:e. Non silebunt autem 
etiam isti, primogenitum omnis creature, pro eo 
honore quo hominem przter caetera prosequebatur, 
homiuem factum, non animal aliquod cceeleste. Quin 
eliam rursus addunt ministram el. servam cogni- 
tionis Jesu stellam, qu» in oriente apparuit, crca- 
tam fuisse vel similem reliquis astris, vel fortasse 
etiam pristantiorem , quippe αι omnium prz- 
stantissimum designaret, Quod si gloriationes san- 
ctorum suut in afflictionibus, qui sciunt. afflictionem 


οὐρανῷ. "AJAX καὶ δεύτερον, xal διάχονον, xai δοῦ 
λον τῆς Υνώσεως Ἰησοῦ τὸν Ev τῇ ἀνατολῇ φανέντα 
ἀστέρα δεδημιουργῆσθαι, τοι ὅμοιον ὄντα τοῖς Àot-- 
ποῖς ἄστροις, ἡ τάχα xaX χρείττονα, ἅτε τοῦ πάντων 
διαφἑροντος γενόμενον σημεῖον. Kat εἰ τὰ xavyt uaa 
τῶν ἁγίων ἐστὶν ἓν θλίφεσιν, εἰδότων, ὅτι ἡ 0Alyric 
ὑπομονὴν κατεργάζεται, ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιµὴν, 
ἡ δὲ δοχιμὴ ἑ.Ιπίδα, ἡ δὲ &Anlc οὐ καταισχύγει» 
οὔτε ὑπομονὴν, οὔτε δοχιμὴν, οὔτε ἑλπίδα Έξει ἡ μὴ 
τεθλιµµένη κτίσις τὴν ἴσην, ἀλλὰ ἑτέραν ' Επεὶ eq 
µαταιότητι ἡ κτίσις ὑπετάγη οὐχ éxovca, d.Llà 
διὰ τὸν ὑποτάξαντα ἐπ᾽ ἑἁλπίδι. Ὁ δὲ μὴ τολμῶν 
9X τηλιχαῦτα τῷ ἀνθρώπῳ κχαταχεχαρίσθαι, ἄλλοσε 
χωρῄῆσας τῷ θελήµατι (14), φῄσε: τῇ µαταιότητι τὴν 


parere patientiam, patientiam vero probationem, pro« D χτίσιν ὑποταασομένην θλίδεσθαι μᾶλλον στενάζουσαν. 


bationem vero spem, spem autem non confundere ** ; 
neque patientiam, neque probationem habebit non 
afflicta creatura ;equalem, sed diversam, quoniam 
tanitati crealura subjecta est non volens, sed propter 
eum qui subjecit. illam sub spe *!. Ceterum qui non 
in animum inducit snum talia homini beneficia col- 
lata fuisse, alio voluntate tendens, dicet creaturam 
quz vanitati suspirans subjacct, afllisi magis quam 
lios qui suspiront in lioc tabernaculo : quippe quee 
teinpore quamplurimo, idque cum multiplicatione, 
serviat fiumani certaminis vanitati. Quare enit 
polens lioe faeit, nisi quod vanítati subjectam esse 
et non habere praecipuum vite statum sit contra 
ejus naturam ? quem quidem statum, quia in mundi 


3j οἱ ὄντες ἐν τῷ σχήνει avevásouoty, ἅτε xal πλεῖστον 
ὅσον χρόνον καὶ πολλαπλασίονα τοῦ ἀνθρωπίνου ἀγὼ- 
vog τῇ µαταιότητι δουλεύουσαν. Διὰ τί γὰρ οὐχ 
ἐχοῦσα τοῦτο ποιεῖ, ἡ ὅτι παρὰ φύσιν ἐστὶν αὐτῇῃ τῇ 
µαταιότητι ὑποτετάχθαι, χαὶ μὴ τὴν προγγουµένην 
ἔχειν τῆς ζωῆς κατάττασιν; fv ἀπολήψεται ἔλευ- 
θερουµένη ἐν τῇ τοῦ χόσµμου Qood, καὶ τῆς τῶν σω- 
µάτων µαταιότττος ἀπολυομένη. Αλλ' ἐπεὶ πλείονα 
xal οὗ κατὰ τὸ προκείαενον πρόθληµα ὄρχοῦμεν 
εἰρηχέναι, ἐπανελευσόμεθα ἐπὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς, ὑπο- 
µιμνῄσχοντες διὰ τί φῶς τοῦ κόσμου ὁ Σωτῇρ λέγε- 
ται, χαὶ QU; ἀληθινὺν, xal φῶς τῶν ἀνθρώπων. 
Ἀποδέδοται μὲν γὰρ, ὅτι διὰ τὸ φῶς τοῦ χόσµου τὸ 
αἰαθητὸν λέγεται φῶς ἁληθινὸν, καὶ ὅτι ftot ταυτύν 


interitu et in interitu vanitatis corporum liberatur C ἐστι τὸ φῶς τοῦ xóspou τῷ φωτὶ τῶν ἀνθρώπων, 1) 


οἱ solvitur, receptura est. Verum enimvero  quo- 
niam plura quam qu:e conveniant proposita» dispu- 
tationi videmur disseruisse, redeamus unde digressa 
erat oratio, memoria repetentes qua de causa (uin 
lux mundi, tum lux vera, tum denique lux homi- 
num Servator dicatur. Explicatum est ergo eum 
lucein. vecam appellari , propter lucem mundi sen- 
sibilem; vel quod idem sit esse lucem mundi, el 


ἐπιδέχεται ἐξέτασιν ὡς ταυτόν. "Ava xalug δὲ διὰ 
τοὺς μηδὲν ἐξειληφότας x τοῦ Λόγον εἶναι τὸν Σω- 
τΏρα ταῦτα Ἱρεύνηται, ἵνα πειθώμεθα μὴ κατὰ 
ἀποχλήρωσιν ἵστασθαι μὲν ἐπὶ τῆς Λόγος ἑννοίας, 
xaX προσήχοι τῷ χωρὶς (139) µεταλήψεως τῆς δυνα- 
µένης µεταλαμθάνεσθαι, ἀνάγειν δὲ χαὶ ἀλλητορεϊῖν 
ttv, φῶς τοῦ xóc pov, φωνὴν, χαὶ τὰ λοιπὰ τῶν 
πολλῶν ἃ παρεθέµεθα. 


lucem hominum, vel in disputatiouem cadat, sit necne idem. Qua necessario nobis investigata sunt 
propter eos qui nih: commentati sunt, quare Servator diceretur Verbum : quo persuasum habere- 
pius nos non. ex prafinitione stare debere in solius vocabuli hujus, Verbum, 30 intelligentia, cum 
minus sit decens ut hoc vocabulum per translationem non exponatur, cum  anagogice atque. allego- 
rice exponamus illud /wmen mundi, aujue multa alia que in medium protulimus. 

25. Ut autem eo quod. illumtuet illnstretque ho- D — 25. Ὥσπερ δὲ παρὰ τὸ φωτίψειν xaX καταλάμπειν 


minum mentes, vel generatim omnium qui rationis 
sunt capaces, lux est hominum, et lux vero, et lux 
mundi : sie eo quod auctor sil omnis mortalitatis 
deponend:» ingenerandique eam quam proprie vo» 
camus vitam, resurgentibus ex mortuis iis qui eum 
sincere receperint, appellatur resurrectio. 1ος au- 
lem nen modo in presentia in his operatur qui va- 
lent dicere : Consepulti sumus cum Christo per bapti- 
sium **, cumque eo simul resurreximus ; sed etiam 


τὰ ἡγεμονιχὰ τῶν ἀνθρώπων, Ἡ ἁπαξαπλῶς τῶν 
λογικῶν, φῶς ἐστιν ἀνθοώπων, χαὶ φῶς ἀληθινὸν, 
χαὶ φῶς τοῦ χόσµου. οὕτως Ex τοῦ διὰ τοῦ ἑνεργεῖ- 
σθαι τὴν ἀπόθεσιν πάσης νεχρότητος, xaX ἐμφύεσθαι 
τὴν χυρίως χαλουμέντν ζωὴν ἐκ νεκρῶν ἀνισταμέ- 
νων τῶν αὐτὸν Ὑνησίως χξχωρηκότων, χαλεῖται ἡ 
ἀνάστασι;. Τοῦτο δὲ οὗ µόνον ἐπὶ τοῦ παρόντος 
ἐνεργεῖ τοῖς δυναµένοις λέχειν' Συγετάφηµεν τῷ 
Χριστῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος, καὶ συνανέστηµεν 


^ Joan. xii, 30. 5) Hom, vir, 21. “5 Rom, v, 5-5. *! Rom. viu, 20. ** Rom. vi, 4. 


(11) Κατακεχαρίσθαωι, ἄλλοσε χωρήσας τῷ 
O0sA part. fta recte hunc locum sanat codex Dod- 
leiauus; male in editione Huetii legitur χαταχα- 
ρίσθαι.... χωρήσας τῷ προσλήµατι, 


(19) Καὶ προσήχοι τῷ χωρίς, etc. Locus. hiulcus 
et corruptus, cui absque inelioribus codicibus me- 
dicinam facere velle temerarium est. 


95 COMMENT. IN JOAN. TOMUS I. .O7À 
xit: ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον ὅτε ἄχρως πᾶσάν τις ἀπο- A multo magis cum prorsus, omni deposita iortalí - 


λέμενος νεχρότητα, bv τῇ αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ χαινότητι 
ἑωῆς περιπατεῖ. Tiv véxpeciur του 'Incov ἐν τῷ 
σώματι πάντοτε ἐνταῦθα περιφόροµεν, ὅτε ἀξιολό- 
qox ὠφελήμεθα, Ira ἡ ζωὴ toU Ἰησοῦ ἓν τοῖς 
σώμασο ἡμῶν φανερωθῇ. 

36. 'AJAÀ χαὶ ἡ ἐν σοφίᾳ πορεία, xaX πραχτιχὴ 
«UY σωζοµένων ἐν αὐτῷ γινοµένη χατὰ τὰς περὶ 
ἀληθείας ἐν λόγῳ θείῳ διξόδους, xat πράξεις τὰς 
πατὰ τὴν ἀληθῆ δικαιοσύνην, παρίστησιν ἡμῖν νοεῖν 
πῶς αὑτός ἐστιν ἡ ὁδὸς, ἐφ᾽ ἣν ὁδὸν οὐδὲν αἴρειν (15) 
δεῖ, οὔτε τήραν, οὔτε ἱμάτιον, ἁλλ᾽ οὐδὲ ῥά6δον ἔχοντα 
ὀδεύειν χρὴ, οὐδὲ ὑποδήματσ ὑποδεδέσθαι χατὰ τοὺς 
πόδας. Αὐτάρχης γάρ ἐστι (14) παντὸς ἐφοδίου αὐτὴ 
ἡ ὁδὸς, χαὶ ἀνενδεῆς τυγχάνει πᾶς ὁ ταύτης ἐπιθαί- 
νων, χεχοσµμηµένος ἑνδύματι ᾧ πρέπει χεκοσμῆσθαι 
τὸν ἐπὶ τὴν χλῆσιν τοῦ γάμου ἀπιόντα, οὐδενός τε 
χαλεποῦ δυναµένου ἁπαντῆσαι χατὰ ταύτην τὴν ὁδόν. 
Αμήχανον γὰρ ὁδοὺς ὄφεως ἐπὶ πέτρας εὑρεῖν. χατὰ 
*bv Σολομῶντα, φημὶ δ' ἐγὼ, ὅτι xal οὗ δήποτε 
θτρίου’ δὼ οὐδὲ χρεία ῥάθδου tv ὁδῷ, οὐδὲ ἴχνη τῶν 
ἑναντίων ἐχούση, xaY ἀνεπιδέχτῳ διὰ τὸ στεῤῥὀν, 
διόπερ χαὶ πέτρα λέγεται, τῶν χειρόνων τυγχανούσῃ. 


97. ᾿Αλήθεια δὲ ὁ Μονογενής ἐστι πάντα ἔμπε- 
ριειληφὡς τὸν περὶ τῶν ὅλων χατὰ τὸ βούλημα τοῦ 
Πατρὸς μετὰ πάσης τρανότητος λόγον, xai ἑχάστῳ 
χρτὰ τὴν ἀξίαν αὐτοῦ f| ἀλήθειά ἐστι μεταδιδούς. 
Ἐὰν δέ τις ζητῇ (15) εἰ πᾶν (16) ὅ τί ποτε ἑγνωσμέ- 
νον ὑπὸ τοῦ Πατρὸς χατὰ τὸ βάθος τοῦ πλούτου καὶ 
τῆς σοφίας xal τῆς γνώσεως αὐτοῦ, ἐπίαταται ὁ 
Σωτὴρ ἡμῶν, xai φαντασίᾳ τοῦ δοξάζειν τὸν Πατέρα 
ἀποφαίνηταί τινα γινωσχόµενα mb τοῦ Πατρὸς 
ἀγνοεῖσθαι ὑπὸ τοῦ Υἱοῦ, διαρχοῦντος ἐξισωθῆναι 
ταῖς χαταλήψεσι τοῦ ἀγενήτου θεοῦ' ἐπιστατέον 
αὐτὸν Ex τοῦ ἀλήθειαν εἶναι τὸν Σωτῆρα, xai προσ- 
αχτέον, ὅτι, εἰ ὁλόχληρός ἐστιν d) ἀλήθεια, οὐδὲν 
ἀληθὲς ἀγνοεῖ, ἵνα μὴ σκάξῃ λείπουσα fj ἀλήθεια οἷς 
οὐ γινώσχει, xa' ἐχείνους, τυγχάνονσιν ἓν µόνῳ τῷ 
Πατρί΄ ἢ δεικνύτω τις, ὅτι ἔστιν ἃ γινωσκόµενα (17) 
τῆς ἀληθείας προσηγορίας οὐ τυγχάνοντα, ἀλλὰ ὑπὲρ 
αὑτὴν ὄντα. 

28. Σαςὲς δὲ, ὅτι χυρίως τῆς εἱλικρινοῦς xai 


tate, aliquis in novitate vit:e ipsius Filii ambulat : 
Mortiulitatem vero Jesu. semper in corpore, dum hic 
degimus, circumferimus, quando maguum fructum 
cepimus, αἱ vita Jesu in. corporibus nostris manife- 
stelur **, 

26. Quinetiam via qux est. in sapientia, et quie 
vim habet efliciendi eos qui per eam salutem adipi- 
scuntur secunimn explicationes de veritate in divino 
verbo et actiones exsistentes in vera justitia, nohis 
intelligendum prtxbet quomodo Cliristus via dicatur, 
in quam viam nihil gestare debet neque perant, ne- 
que pallium ac ne baculum qui:lem vel calceos **, qui- 
bus induat pedes iter. facturus. Sufficiens enim per 
se eet hzc via ad omnia suppedita:da itineri neces- 
saria, nullaque re omnino indiget quisquis hanc in- 
gredittr, ornatus eo vestimento quo ornatum esse 
eum decet qui invitatus vadit ad nuptias, cum nulla 
res molesta possit in hae via occurrere. Facile euim 
factu non est, teste Salomone **, ut serpentis, et, ut 
ego arbitror, cujusvis etiam ferxs vias inveniat quis 
supra petram. Quare uihil opus est baculo in 
via haec, quz? tantum abest ut. contrariorum vesti- 
gia habeat, ut ne illorum quidem qu: inala. sunt, 
ob soliditatem, unde etiam petra dicitur, sit capax. 

27. Porro Unigenitus veritas est, omnera omnium 
rerum juxta Patris voluntatem cum omni claritate ra- 
tionem in se complectens, atque unicuiqueinquantui 
est veritas pro illias dignitate et merito distribuens. 
Quod siquis inquirat numomnequodtandem cognituu 
est Patrijuxta profunditatem, et divitiarum,et sapien- 
tie, et coguitionis ejus **, Servator 31 noster sciat 
et causa glorificandi Patrem quzdam a Patre cognita 
esse dicat quz Filius ignoret, cum alioqui possit ex 
sequo perinde atque ingenitus Deus apprehensiones 
preheudere ; sciendum est Servatorem ipsum, qtia 
sit veritas, nihil veri ignorare, idque tum maxime 
adjungendum est, solida si est veritas, ne claudicct 
veritas diminuta cognitione eorum qu:ze sunt in solo 
Patre, ut isti tradunt : vel ostendat aliquis quzdam 
esse qui cognoscuntur, quz veritatis appellatione 
nuncupari nou possunt, sed supra ipsam veritatem 
sita sunt. 

28. Cweterum perspicuum est principium fontem- 


ἀμιγοὺς πρός τι ἕτερον ζωῆς ἡ ἀρχὴ ἓν τῷ Πρωτο- D que vitz sincerioris ac purioris, atque a mistione 


τόχῳ πάσης χτίσεως τυγχάνει, ἀφ᾽ ἧς οἱ μέτοχοι τοῦ 
Χριστοῦ λαμδάνοντες τὴν ἀληθῶς ζῶσι ζωὴν, τῶν 
Tap αὑτὴν νομιξόμένων ζᾗν ὥσπερ οὐχ ἑχόντων τὸ 
ἀληθινὸν φῶς, οὕτως οὐδὲ τὸ ἀληθινὸν ζᾖν. 


29. Kal ἐπεὶ ἐν τῷ Πατρὶ οὐκ ἔστι γενέσθαι 1) 


ο» |I Cor. iv, 10. 


(15) 'Eg' ἡν ὁδὸν οὐδὲν αἴρειν. lita recte habet 
codex Bodleianus; apud Huctium legitur ἐφ᾽ fc 
ἐδὺν αἴρειν. . 

(14) ldem codex Bodleianus, &cz( * editio Huetii, 


(15) ᾿Εὰν δέ εις ζητῇ, eic. Valere hzc pos:unt 
sdversus Origeni iutentari solitam  criminationem, 


PaAtROL. GR. XIV. 


** Matth. x, 10. ** Prov. xxx, 19. 


cujuscunque rei aliens, proprie in Primogeniito 
omnis creatura exsistere, a qua qui Christi sunt 
participes sumentes, veram vivunt vilam, cum hi 
qui preter ipsum vivere existimantur , ut veram 
lucem non habent, ΙΔ ne veram quidem vivaut 
vitam. 

39. Quouiam vero in Patre vel apud Patrem non 


** | Cor. 11, 10. 


uod Patris cogwuitionem majorem esse cognitione 
Puii statuerit. Quam quoniam in Origenianis excu- 
tinus, plura non addam. HugTivs. 

(16) Codex Bodleianus et Barberinus πᾶν' editio 
Huetii, ἐἑπάν. ' 

un 'A γιωσκόμεγα. Forte legendum τά vel 
τινᾶο 


3 


T5 ORIGENIS 46 
licet esse ei qui primum ab imo ascendendo non A παρὰ τῷ (18) Πατρὶ, μὴ φθάσαντα, πρῶτον χάτωθεν 


pervenerit ad Filii divinitatem, per quamquis manu 

duci potest etiam ad paternam, ostium Salvator 
inscriptus est : generis autem humani amans cum sit, 
et qualemcunque animorum ad meliorem frugem 
inclinationem admittat, eorum qui ad [λόγον, ii 
est ad ] rationem non festinant, oviumque instar non 
exquisitam, sed irrationalem mansuetudinem οἱ 
lenitatem habent, pastor efficitur : Homines enim, 
et jumenta servat. Dominus " . Quin et Israel et Ju- 
das nedum hominum, sed etiam jumentorum seinen 
seminat **. 

50. Ad liec a principio considerandum est Chri- 
sti vocabulum, adjuncto etiam vocabulo regis, ut 
comparatione quid differant intelligatur. Cum ita- 
que in quarto hic et quadragesimo psalmo** dicatur 
amans justitize et osor iniquitatis prze participibus, ob 
talem erga justitiam amorem, ergaque iniquitatem 
odium, promeruisse ut ungereltur, tanquam non 
Bimul cum esse unctionem exsistentem concreatam- 
que acceperit ; quz unctio regni interdumque etiam 
sacerdotii mortalibus est signum * censebis tu mor- 
tale Filii Dei regnum esse nec simul cum eo natum? 
Atqui qui fieri potest ut Priimogenitus omnis crea- 
ture rex efficeretur, cum id antea non haberet ? 
et idcirco quia justitiam dilexerit, cum sit 32 ipsa 
justitia? Verum haudquaquam nos latere debet voca- 
bulum Christi 3d eam naturam qua est homo przcipue 
pertinere, juxta quam etiam anima ipsius dicitur 


turbata et pertristis fuisse; vocabulum vero regis. 


referri ad divinitatem; id quod ex primoel septuagesi- 
mo psalino "* confirmarelicet, dicente : Deus, judicium 
tuum regi da, el justitiam tuam filio regis, ut judicet 
populum tuum in justitia, et pauperes (uos in judicio ; 
aperte enim Salomoni inscriptus hic psalmus de Chri- 
sto prophetat : operzque pretium est videre cui regi 
optet a Deo Propheta judi ium dari, et cui filio regis, 
et cujus regis justitiam. Meum ilaque est judi- 
cium, praecipuam Primogeniti totius creature 
naturam, cui ob prastantiam datum sit judicium, 
regem dici ; filium vero regis, eum quem assumpsit 
hominem, ab illa formatum, et effigiatum secundum 


justitiam. Quam rem sic se habere at credam, ad-- 


ducor ex eo quod sub unam et eamdem rationem 
contractum sit utrumque; et quod qux: dicuntur, 
non tanquam de duobus quibusdam, sed tanquam de 
uno enuntientur, Nam fecit Servator utraque unum !, 
cum eorum que fiunt utraque unum, primitias in 


seipso ante omnia fecisset. Vocem autem wiraque 


refero ad homines etiam illos qui, permistam Spi- 
ritu sancto habentes animam, spirituales effecti 


*! Psal. xxxv, 7. 


18) Obx ἔστι γενέσθαι f) παρὰ τῷ, eic. Sic reci. 
habet codex Bodleiauus, male autem editio Hue, 
οὐχέτι γενέσθαι ἡ παρὰ τῷ. 

(19) Codex Bodleianus, τὸ οὕτω” editio FHuetii, 


τούτῳ. | 

(20; Male editio Huetii in textu habet οὖν ὑπάρ- 
χουάαν. lhidem pro συγκτηθεῖσαν legit Ferrarius 
GuvxttoÜcioav. 


τὴν ἀπαρχὴν τῶν γινο 


ἀναβαίνοντα, ἐπὶ τὴν τοῦ Υἱοῦ θεότητα, δι ἧς τις 
χειραγὠγηθήναι δύναται χαὶ ἐπὶ τὴν πατρικὴν µαχα- 
ριότητα, θύρα ὁ Σωτὴρ ἀναγέγραπται' φιλάνθρωπος 
δὲ ὧν, xal τὴν ὅπως ποτὲ ἐπὶ τὸ βέλτιον ἀποδεχόμε- 
vog τῶν ψυχῶν ῥοπὴν, τῶν ἐπὶ τὸν Λόγον μὴ σπευ- 
δόντων, ἀλλά δίχην προθάτων οὐχ ἐξητασμένον, ἀλλὰ 
ἄλογον τὸ ἤμερον χαὶ πρᾶον ἑχόντων, ποιμὴν γίνεται’ 
Ἀγθρώπους γὰρ xal κτήνη σώζει ὁ Κύριος xal 
ὁ Ἰσραὴλ δὲ xat ὁ Ἰούδας σπείρεται σπέρµα οὐ µόνον 
ἀνθρώπων, ἁλλὰ xal xvn vOv. 


90. Πρὸς τούτοις ἐπισχοπητέον ἓξ ἀρχῆς τὴν 
Χριστὸς προσηγορίαν, καὶ προσληπτέον τὴν βασιλεὺς, 
ἵνα τῇ παραθέσει ἡ διαφορὰ νοηθῇ. Λέγεται δὲ ἐν τῷ 
μδ φαλμῷ' ὁ Ἱγαπηχὼς τὴν διχαιοσύνην, xal ávo- 
µίαν μεμισηχὼς παρὰ τοὺς μετόχους, αἰτίαν τοῦ 
χεχρίσθαι τὸ οὕτω (19) δικαιοσύνην προσεληλυθέναι, 
ἐσχηχέναι, xoY τὴν ἀνομίαν µεμισηχέναι, ὡς οὐχ 
ἅμα τῷ εἶναι τὴν Χρίόιν συνυπάρχουσαν (20) καὶ 
συγχτηθεῖσαν λαθὼν, Ἶτις χρίσις βασιλείας ἐπὶ Υενη- 
τοῖς ἐστι σύμθολον, ἔσθ᾽ ὅτε δὲ χαὶ ἱερωσύνης' ἄρ᾽ 
οὖν ἐπιγενητή ἐστιν ἡ τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ βασιλεία, 
xaX o0 συμφυὴς αὐτῷ; Καὶ πῶς οἴονται τὸν Πρωτό- 
τοχον πάσης χτίσεως, o0x ὄντα βασιλέα, ὕστερον 
βασιλέα γεγονέναι, διὰ τὸ ἠγαπηχέναι διχαιοσύνην, 
xaX ταῦτα τυγχάνοντα δικαιοσύνην; Μήποτε δὲ λαν- 
θάνει ἡμᾶς ὁ μὲν ἄνθρωπος αὐτοῦ Χριστὸς iv, κατὰ 
τὴν ψυχὴν διὰ τὸ ἀνθρώπινον xal τεταραγµένην, καὶ 
περίλυπον Ὑεγενημένην μάλιστα νοούμενος, ὁ δὲ βα- 


' σιλεὺς xatà τὸ θεῖον; Παραμυθοῦμαι δὲ τοῦτο ἐξ 


ἑδδομηχοστοῦ πρώτου φαλμοῦ λέγοντος 'O θεὸς τὸ 
xplua σου τῷ facile: δὸς, καὶ τὴν δικαιοσύνη» 
σου τῷ vio τοῦ βασωώέως, xpusiy εὐν «Ίαόν σου 
ἐν δικαιοσύνῇῃ, xul τοὺς πτωχούς σου ἐν χρίσει’ 
σαφῶς γὰρ elg Σολομῶντα ἐπινεγραμμένος ὁ φαλμὸς 
περὶ Χριστοῦ προφητεύεται' xal ἄξιον ἰδεῖν τίνι 
βασιλεῖ τὸ χρίµα εὔχεται δοθῆναι ὑπὸ Θεοῦ ἡ προφη» 
τεία͵, xaX τίνι υἱῷ βασιλέως, xat ποίου βασιλέως τὴν 
διχαιοσύνην. Ἡγοῦμαι οὖν βασιλέα μὲν λέγεσθαι 
τὴν προηγουµένην τοῦ Πρωτοτόχου πάσης κτίσεως 
φύσιν, fj δίδοται διὰ τὸ ὑπερέχειν τὸ χρίνειν’ τὸν δὲ 
ἄνθρωπον ὃν ἀνείληφεν, ὑπ ἐχείνης μορφούμενον 
κατὰ διχαιοσύνην xai ἐχτυπούμενον (21), υἱὸν τοῦ 


D βασιλέως. Καὶ προσάχοµαι εἰς τὸ τοῦθ) οὕτως ἔχειν 


παραδέξασθαι ἀπὺ τοῦ εἰς ἕνα λόγον συνΏχθαι ἀἁμφό- 
τερα, xal τὰ ἐπιφερόμενα, οὐχέτι ὡς περὶ δύο τινῶν 
ἀπαγγέλλεσθαι, ἀλλ᾽ ὡς περὶ ἑνός. Πεποίηκε γὰρ ὁ 
Σωτὴρ τὰ ἁμιρότερα £r, κατὰ τὴν ἀπαρχὴν (22) τῶν 
γινοµένων ἀμφοτέρων Ev ἑαυτῷ πρὺ πάντων ποιῄσας. 
Αμϕοτέρων δὲ λέγω xaX ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων, ἐφ᾽ ὧν 


66 Jer. xxx1, 27. ** Vers. 8. "* Vers 9. '! Ephes. n, 14. 


(81) Kal ἐχτυπούμενον. lta habet codex. Bod- 
«ei anus ; in editione Iluetii desideratur καί. 
(22) Κατὰ τὴν ἀπαρχὴν, etc. Delco κατά et lego 
μένων ἀμφοτέρων ἓν ἐν ἑαυνῷ 
πρὸ πάντων ποι{σας, QUIS Sic Verio : cum eorum que 
flunt. utraque. unum, primitias in se an'e omnia [e- 
cissel. 


" COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. Τη 
ἀναχέχραται τῷ ἁγίῳ Ἠνεύματι fj ἑχάστου duyh, A servantur. Ut igitur aliquos cernere est quibus 


xai γέγονεν ἕκαστος τῶν σωζοµένων πνευματικός. 
ὝὭσπερ οὖν εἰσί τινες ποιµαινόµενοι ὑπὸ Χριστοῦ διὰ 
τὸ σφῶν αὐτῶν, ὡς προειρήἠχαµεν, πρᾶον μὲν xal 
εὐσταθὲς, ἁλογώτερον 6£: οὕτω xal βασιλευόμενοι οἱ 
χατὰ λογιχώτερον προσιέναι τῇ θεοσεθείᾳ (25): xal 
βασιλευοµένων διαφοραὶ, Ώτοι μυστιχώτερον χαὶ 
ἀποῤῥητότερον xai θεοπρεπέστερον βασιλευοµένων 
ἡ ὑποδεέστερον. Καὶ εἴποιμ’ ἂν τοὺς μὲν τεθεωρηκό- 
τας τὰ ἔξω σωμάτων, χαλούμενα παρὰ τῷ Παύλῳ 
dópaca χαὶ yh βλεπόµενα, ἔξω παντὸς αἰσθητοῦ λόγῳ 
Τεγενηµένους, βασιλευοµένους ὑπὸ τῆς προηγουµένης 
φύσεως τοῦ Μονογενοῦς' τοὺς δὲ µέχρι τοῦ περὶ τῶν 
αἰσθητῶν λόγου ἐφθαχότας, χαὶ δ.ὰ τούτων δοξάζοντας 
τὸν πεποιηχότα καὶ αὐτοὺς ὑπὸ λόγου βασιλενοµένους, 
ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ βασιλεύεσθαι. Μηδεὶς δὲ προσ- 
χοπτέτω διαχρινόντων ἡμῶν (24) τὰς ἐν τῷ Σωτῆηρι 
ixtvolac, οἱόμενος xui τῇ οὐσίᾳ ταυτὸν ἡμᾶς ποιεῖν. 


Christus cst pastor, sicuti prrediximus, propter suam 
ipsorum mansueludinem et firmitatem quz inest in 
irrationali parte anima, sic etiam aliquos videas 
quibus rex sit ipse Christus ob eam animz partem 
qua rationis magis est capax, per quam aecedunt 
ad Dei cultum. Quorum quidem regem habentium 
sunt differenti:, regnante in illis rege, vel magis 
secundum niysticam et arcanam rationem, arcanius 
ac divinius, vel imperfectius, Ex quo dixerim ego 
in illis qui eousque ratione pervenerunt, ut con- 
templati fuerint ea quz corporea non sunt, et a 
Paulo ** vocautur invisibilia, et qux oculis non cer- 
nuntur, precipuam Unigeniti regnare naturam ; in 
iis vero qui rationem etiam attigerunt rerum earum 
qua sensu percipi possunt, el ex hisce rebus glo- 
rificant eum qui fecit ut etiam ipsi sub regno ratio- 
nis sint, ipsum Christum regnare. Neque verooffen- 


datur ullus, separantibus nobis, qux sunt in Servatore, significationes, idem existimans etiam in substan- 


tja ipsius nos facere. 

$1. Πάνυ δὲ xai τοῖς τυχοῦσιν (25) σαφὲς, πῶς 
ἐστι διδάσχαλος xal σαφηνιστὴς τῶν εἰς εὐσέδειαν 
(26) συντεινόντων ὁ Κύριος ἡμῶν, χαὶ Κύριος δού- 
wv τῶν ἑχόντων ανεῦμα δου.είας slc φόδον, 
προχοπτόντων, χαὶ ἐπὶ τὴν coglav σπευδόντων, xal 
ταύτης ἀξιουμένων * Ἐπεὶ, ὁ δοῦ.ος οὐκ olós τί 
θέΊει ὁ κύριος αὐτοῦ, οὗ μένει χύριος, Ὑινόμενος 
αὑτῶν φίλος, χαὶ αὐτὸς τοῦτο διδάσκει, ὅπου μὲν ἔτι 


33 51. Vel vulgaribus vero quibusque admo- 
dum etiam patebit quomodo Dominus noster ma- 
gister sit et explanator his qui contendunt ad pie- 
tatem, ac Dominus servorum illorum qui spiritum 
servitutis habent ad timorem ** ; qui si proficiant, ex 
ad sapientiam summo studio contendant, etiam trac 
digni habentur, quoniam servws nescit, quid veli: 
dominus ipsius"*, nec amplius autem permanet 


δοῦλοι ὑπῆρχον οἱ ἀχροώμενοι, φάσχων' Ὑμεῖς φω- C Dominus, factus illorum amicus, id quod ipse doect, 


γεῖτέ µε ὁ διδάσκα.ος, xal ὁ Κύριος, xal xaAoe 
έχετε, εἰμὶ γάρ. ὅπου δέ᾽ Οὐχέτι ὑμᾶς «έχω 
δού.ους, ὅτι ὁ δοῦ.ος οὐκ olós τί τὸ θέλημα 
τοῦ κυρίου αὐτοῦ dAA' ἐγὼ ὑμᾶς φέῖους «έχω, 
ὅτι διαµεμενήκατε μετ ἐμοῦ ày πᾶσι τοῖς πειρα- 
σμοῖς µου. Οἱ οὖν χατὰ φόδον βιοῦντες, ὃν ἀπαιτεῖ 
ἀπὸ τῶν οὗ χαλῶν δούλων ὁ θεὸς, ὡς ἀνέγνωμεν ἐν 
τῷ Μαλαχίᾳ' EI Κύριός εἰμι ἐγὼ, zov ἔστιν ὁ φό- 
6ος µου; δοῦλοι τυγχάνουσι Κυρίου τοῦ Σιυτῆρος αὖ- 
τῶν καλουμµένου. 

339. ᾽Αλλὰ διὰ τούτων πάντων οὐ σαφῶς ἡ εὐγέ- 
veux παρίσταται τοῦ Υἱοῦ ' ὅτε δὲ τό’ Υἱός µου sl 
σὺ, ἐγὼ σήμερον Τεγἐνγηκά σε, λέγεται πρὸς αὖ- 
τὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ᾧ ἀεί ἐστι τὸ σήμερον οὐκ ἔνι 
Υὰρ ἑσπέρα θεοῦ, ἐγὼ δὲ ἡγοῦμαι, ὅτι οὐδὲ πρωῖα, 
ἀλλ’ ὁ συµπαρεχτείνων τῇ ἁγενήτῳ xa ἀῑδίῳ αὐτοῦ 
ζωη, ἵν) οὕτως εἴπω, χρόνος ἡμέρα ἐστὶν αὐτῷ σή- 
µερον, kv T] Υεγέννηται ὁ Ylóc- ἀρχῆς Ὑενέσεως 
αὐτοῦ οὕτως οὐχ εὑρισχομένης, ὡς οὐδὲ τῆς ἡμέρας. 

$35. Προσθετέον τοῖς εἱρημένοις πῶς ἐστιν ὁ Υἱὸς 
ἀληθινὴ ἄμπελος. Τοῦτο δὲ δῆλον ἔσται τοῖς συνιεῖ- 
avv ἀξίως χάριτος προφητιχῆς τό; Olvoc εὐφραίνει 
καρδίαν ἀνθρώπου. El γὰρ ἡ καρδία τὸ διανοητικόν 
ἐστι, τὸ δὲ εὐφραΐνον αὐτὸ ὁ ποτιμώτατός ἐστι λό- 


cum adhuc servi erant ipsius auditores , dicens '* ; 
Vos vocatis me Magistrum ac Dominum, et bene di- 
citis, sum etenim; alibi vero 5 Postlac, non dico 
05 servos, quia servus nescit qua sit voluntas do- 
mini sui : sed dico vos amicos '*, quoniam perman- 
sistis mecum in omnibus tribulationibus meis?!. 
Qui ergo in timore vivunt, quem exigit Deus a ser- 
vis non bonis, ut legimus in Malachia '* : Si Do- 
minus ego. sum, ubi est timor meus? servi sunt Do- 
mini qui illorum vocatur Servator. 

92. Attamen nec his omnibus manifeste Filii no- 
bilitas declaratur, sed tum cum : Filius meus es 
(u, ego hodie genui te Το, dicitur ad illum a Dev, 
cui semper est hodie, neque enim est vespera Dci, 
neque mane, meo quidem judicio, sed tempus, ut 
ita dicam, simul se extendens cum illa ipsius in- 
genita et sempiterna vita ipsi dies est hodie, in qua 
genitus est Filius; sic non invento originis ipsius 
principio, sicut neque diei, 

$3. Insuper addendum est his qus» diximus, 
quomodo Filius sit vitis vera **. Ac profecto hoc 
perspicuum erit iis qui, ut dignum est prophetica 
gratia, intelligunt illud *! : Vinum letificat cor ho. 
minis. Nam si cor est intelligendi facultas, ipsaut- 


"5 Coloss. 1, 16. "* Rom. viri, 15. "* Joan. xv, 1δ. "^ Joan. xii, 42... 7* Joan. xv, 10. " Luc. xxi, 28, 


15 eap. t, vers. θ. "* Psal. 1, 7. ** Joan. xv, 1. 


(25) Lego : oi χατὰ λογιχώτερον προσἰενται τῇ 
θεοσεθε 


(24) Διαχρινόντων ἡμῶν. Ha recte habet. codex 
Bodleianus; male vero apud Huetium legitur in 


*! Psal. ciu, 15. 


textu διαχρίνων ἡμῶν. 
(25) Τυχοῦσυ». Sic recte habet codex Bodleianus, 
niale autem editio Huetii iu. textu. τυγχάνων. 


(26) Εὐσέδειαν, Deest in textu Hueui, 


79 | ORIGENIS 


T 


que leiificat sermo, maxime potabilis, abducens a Α Yoc, ἐξιστῶν ἀπὸ τῶν ἀνθρωπιχῶν, καὶ ἐνθουσιᾷν 


rebus humanis, et furere faciens, et ebrium esse 
ebrietate, non ea quidem qua est aliena a rationé, 


sed divina, qua etiam Joseph fratres, ut. puto, - 


ebrios facit** ; merito is qui vinum cor hominis lz- 
tíficans affert, cst vitis vera : ob banc cansam vc- 
rà, quod racemos habeat veritatem, et palmites di- 
scipulos **, sui imitatores, et ipsos fructificantcs 
veritatem. Difficile autem est differentiam proponere 
panis et vitis, quandoquidem non vitem tantum, 
sed etiam panem vite seipsum appellat. Proinde 
vide ne forte quemadmodum panis nutrit οἱ cor 
roborat, confirmare cor hominis dictus, et vinum 
letificat diffundens animum $4& atque exhilarans, 
sie discipline morales, quz vitam acquirunt eas 
addiscenti atque operanti, panis quidem sint vitze, 
non tamen fructus vitis dicantur ; theoremata vero 
arcana et mystica, letificantia atquenumineanimum 
afflautia, qu:e ingenerantur in iis qui oblectantur in 
Domino, non solum nutriri, verum etiam oblectari de - 
siderantes, vinum vocentur 4 vera vite pervenientia. 


$4. Ad hac [elaborandum nobis est] quonam pa-- 


€to primus et ultimus in Apocalypsi inscriptus est : 
iu quantum primus est, diversus ab À, id est prin- 
cipio; ei in quantum est ultimus, non idem cum 
Q, id est line. Opinor itaque, cum animalia qus 
rationem participant, diversarum sint specierum, 
aliud inter ipsa esse primum, aliud secundum, 
aliud tertium, et sic. deinceps usque ad ultimum ; 


ποιῶν, xal μεθύειν µέθην οὐχ ἁλόγιστον, ἀλλὰ Oclav, 
fjv, οἶμαι, xal Ἰωσὴφ τοὺς ἀδελφοὺς µεθύειν ποιεῖ, 
εὐλόγως ὁ τὸν εὐφραίνοντα χαρδίαν ἀνθρώπου οἶνο» 
φέρων ἄμπελός ἐστιν ἀληθινή ' διὰ τοῦτο ἀληθιν], 
ἐπεὶ βότρυς ἔχει τὴν ἀλήθειαν, xal χλήµατα τοὺς 
μαθητὰς, μιμητὰς αὐτοῦ, καὶ αὐτοὺς χαρποφοροῦν- 
τας την ἀλήθειαν. Ἔργον δὲ διαφορὰν παραστῆσαι 
ἄρτου xaX ἀμπέλου, ἐπεὶ οὐ µόνον ἄμπελος, ἁλλὰ 
xoi ἄρτος ζωῆς εἶναί φησιν. "Opa δὲ µήποτε ὥσπερ 
ὁ ἄρτος τρέρει, xal ἰσχυροποιεῖ, καὶ σττηρίζειν λέγε- 
ται χαρδίαν ἀνθρώπου, ὁ δὲ οἶνος Ίδει xat εὐφραίνει 
xaX διαχεῖ' οὕτως τὰ μὸν ἠθικὰ µαθήµατα, Qut 
περιποιοῦντα τῷ µανθάνοντι, καὶ πράττοντι, ἄρτος 
bo τῆς ζωῆς, οὐκ ἂν ταῦτα γεννήµατα λἐγοιτο τῆς 
ἀμπέλου * χαὶ εὐφραίνοντα, xai ἐνθουσιᾷν ποιοῦντα, 
ἀπόῤῥητα xaX μυστικὰ θεωρήματα χατατρυφῶσι τοῦ 
Κυρίου ἐγγινόμενα (27), xaX οὗ µόνον τρέφεσθαι, ἆλ- 
λὰ xai τρυφᾷν ποβοῦσιν (28), ἐστιν ἀπὸ τῆς ἆληθι- 
νῆς ἀμπέλου ἐρχόμενα οἶνος καλούμενα. 


34. Πρὸς τούτοις τῷ (39) πῶς πρῶτος xat ἔσγα- 
τος iv τῇ Αποχαύψει ἀναγέγραπται, ἕτερος χατὰ 
τὸ πρῶτος εἶναι τυγχάνων τοῦ ἄλφα, καὶ τῆς ἀρχῆς, 
καὶ χατὰ τὸ ἔσχατης οὐχ ὁ αὐτὸς τῷ ω xal τῷ τέλει. 
Ἡγοῦμαι τοίνυν, τῶν λογικῶν ζώων Ev πολλοῖς εἷ- 
δεσι χαρακτηριζοµένων, εἶναί τι πρῶτον αὐτῶν, xal 
δεύτερον, xaX τρίτον, καὶ τὰ καθεξῆς, ἕως ἑσχάτου * 
καὶ τὸ μὲν ἀχριθὲς εἰπεῖν vL πρῶτον, xai ποῖον τὸ 


quorum sane quoduum sit primum, et secundum, (c δεύτερον, καὶ ἐπὶ τίνος ἀληθὲς τὸ τρίτον, xal οὕτως 


οἱ tertium, et sic usque ad ultimum accurate di- 
cere humani non admodum ingenii cst, sed ejus 
quod naturam superet nostram. Conabimur tamen 


qua ad hujus considerationis declarationem perti- | 


uere videbuntur, pro virili nostra afferre in me- 


dium atque eloqui. Sunt quidam dii, quorum Deus - 


Deus est, υἱ prophetis loquuntur : Confitemini 
Deo deorum "*; ei : Deus deorum Dominus locutus 
est, εἰ vocavit terram** ; Deus. autem, ut Evange- 
lium tradit **, non mortuorum Deus. est, sed viven- 
«ium. Unde viventes eliam dii sunt, quorum Deus 
Deus est. Quinetiam scribente ad Corinthios Apo- 
$10lo juxta propheticas voces : Quemadmodum sunt 
4dii malti, eà domini multi*', nomen deorum inter- 
pretati sumus tanquam. exsistant. Sunt vero etiam 
preter deos quorum Deus.est Deus, alii qui vocan- 
tur throni, et alii qui dicuntur principatus, rur» 
sus prater hos alii qui dicuntur dominationes et 
potestates. Dicente autem Paulo *6 : Super omne no- 
men quod nominatur non solum in seculo hoc, verum 


** Gen, xLin, 54. ** Joan. xv, 5. ** Psal. cxxxv. 
** lphies. 1, 91. | 

(27) Errerópsra. Sic codex Bodleianus ; Huetiu« 
jn textu ἐχπινόμενα. 

(28) Ποθοῦσυ». lta codex Bodleianus; Huetius » 
textu ποτιουσιν. 

(29» To, etc. Lego προσεχτέον τῷ. 

30) Καὶ ἅ. λα παρὰ ταῦτα οὐ záxv. eic. Orige- 
nes lib. 1 Περὶ ἀρχῶν, cap. 5, enndem hunc. Pauli 
locum exponens : Ex quo videlicet, inquit, ostend 
esse quedam prelar. hec que. comnemoravit, qua 


8 Pel, xix, 1. 


µέχρι τοῦ τελευταίου φθάσαι, οὐ πἀνυ τι ávÜpu m 
νον, ἀλλὰ ὑπὲρ τὴν ἡμετέραν bati φύσιν ᾽ στΏναι δὲ 
xai περιλαλῆσαι τὰ εἰς τὸν τόπον, ὡς οἵοί τέ ἔσμεν, 
πειρασόµεθα. Elol τινες θεοὶ ὧν ὁ θεὸς θεός ἐστιν, 
ὡς αἱ προφητεῖαί φαᾶσιν' Ἐξομο.ογείσθε τῷ θεῷ 
τῶν θεῶν ' xai, Θεὺς θεῶν &AdAncs Κύριος, xa! 
ἐκά.Ίεσε τὴν γῆν Θεὺς 6b χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον οὐ» 
ἔστι νεχρῶν, dAAG ζώντων. Ζῶντες ἄρα καὶ οἱ θεοί 
εἰσιν, ὧν ὁ θεὸς θεός ἐστι. Καὶ ὁ ᾿Απόστολος δὲ Υρά- 
quy Ev τῇ πρὸς Κορινθίους, ΄Ωσπερ εἰσὶ θεοὶ παῖ- 
Aol, καὶ χύριοι πολοὶ, χατὰ τὰ προφητικὰ, τὸ 
τῶν θεῶν ἐξειλήφαμεν ὄνομα ὡς τυγχανόντων. Εἰσὶ 
δὲ παρὰ τοὺς θεοὺς ὧν ὁ Geb, θεός ἐστιν, ἕτεροί τι- 


p "6e οἳ καλοῦνται θρόνοι, καὶ ἄλλοι λεγόμενοι ἀρχαλ, 


χυριότητές τε, xal ἐξουσίαι παρὰ τούτους ἄλλοι. Διὰ 
δὲ τὸ, Ὑπὲρ xà» ὄνομα ὀνομαζόμενον, ob µόνον 
ἐν τούτῳ τῷ alovi, dAAà καὶ ἐν τῷ uéAAorzi, xal 
ἄλλα παρὰ ταῦτα οὗ πἀνν (00) συνῄθως ἡμῖν ὀνομα- 


ζόμενα δεῖ πιστεύειν εἶναι λογιχά" ὧν ἓν τι γένος 
** Matth. xxn, 09. 5 E Cor. vin, 5. 


nominantur quidem in hoc seculo, non lamen ab ipso 
enumeralta fuerint, forte nec ab alio aliquo intellecta ; 
esse vero alin que inliec seculo quidem non nomi- 
nenlur, tamen nominabuniur. Nec unus id. sibi per- 
suasit Origenes przter eos angelorum ordines qui 
nominantur in Scriptura, alios esse. numero. infi- 
nitos et hominibus iguotos : scripsit siquidem 
Chrysostomus hom. 4, De incomp.: Elot γὰρ, εἰσὶ καὶ 
ἕτεραι δυνάµεις, ὧν οὐδὲ τὰ ὀνόματα ἴσμεν. Sunt 


$t COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 83 
ἐκάλει Σαθαὶ 6 'E6paloc, παρὸ &oynuacia0ac τὸν Xa- A etiam in futvro, eredcre debemus alia esse etiam, 


620 ἄρχοντα ἔχείνων τυγχάνοντα, οὐχ ἕτερον τοῦ 
θεοῦ. Καὶ ἐπὶ πᾶσι θνητὸν λογιχὸν ὁ ἄνθρωπος. 'O 
τοίνυν τῶν ὅ)ων θεὸς πρῶτόν τι τῇ τιμῇ γένος λογι- 
xbv πεποίηχεν, ὅπερ οἶμαι τοὺς xaXoupévoug θεοὺς, 
xai δεύτερον ἐπὶ τοῦ παρόντος χαλείσθωσαν θρόνοι, 
χαὶ τρίτον χωρὶς διαστάσεως (01) ἀρχαί. Οὕτω δὲ 
τῷ λογικῷ (32) χαταθατέον ἐπὶ ἔσχατον λογιχὸν, τά- 
χα οὐχ ἄλλο τι τοῦ ἀνθρώπου τυγχάνον. Ὁ τοίνυν 
Σωτὴρ θειότερον πολλῷ f| ὁ Παῦλος γέγονε τοῖς πᾶσι 
πάντα, ἵνα πάντα ἢ χερδήσῃ, f| τελειώσῃ' xal σαφῶς 
έγονεν ἀνθρώποις ἄνθρωπος, xai ἀγγέλοις ἄγγε- 
Aog (33). Καὶ περὶ μὲν τοῦ ἄνθρωπον αὐτὸν γεγονέναι 
οὐδεὶς τῶν πεπιστευχότων διστάζει: περὶ δὲ τοῦ ἅγ- 
ελον (54), πειθώμεθα τηροῦντες τὰς τῶν ἀγγέλων 
ἐπιφανείας xal λόγους, ὅτε τῆς τῶν ἀγγέλων ἑξου- 
σίας Φαίνεται, ἕν «tot τόποις τῆς Γραφῆς ἀγγέλων 
λεγόντων, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ. Ὄφθη ἄγγεΊος Κυρίου 
ἐν xvpl φωογὸς βάτου, καὶ εἶπεν Ἐγὼ θεὸς 
'"Αόραὰμ, καὶ Ισαάκ, καὶ 'Iaxo6. Αλλά «καὶ ὁ 
Ἡσαῖας cnsi* Κα.εῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης 
SovAnc drreAoc. Πρῶτος οὖν καὶ ἔσχατος ὁ Σωτὴρ 
οὐχ ὅτι ο) τὰ μεταξὺ, ἀλλὰ τῶν ἄχρων, ἵνα δηλωθῇ, 
ὁὅτι τὰ πάντα γέγονεν αὐτός. Ἑπίστησον δὲ πότερον 
ἀνθρωπός ἐστι τὸ ἔσχατον f] τὰ χαλούμενα χαταχθό- 
wa, ὧν εἰσι καὶ οἱ δχίµονες, τοι πάντες, fj τινες. 
Σητητέον τὰ εἰς & xaX αὐτὰ γενόμενος ὁ Σωτὴρ διὰ 
του προφήτου Δαυῖδ φησι’ Καὶ ἐγενήθη» ὡσεὶ dy- 
θρωπος ἀθυήθητες ἐν γεκροῖς ἐ.εύθερος' ὥσπερ 
πλέον ἔχων (59) παρὰ ἀνθρώπους χατὰ τὴν ix παρ- 
θένου Ὑένεσιν, xai χατὰ τὸν λοιπὸν ἓν παραδόξοις 
«ον, οὕτως ἓν vexpolc χατὰ τὸ μόνος Exet εἶναι ἑλεύ- 
θερος, οὐχ ἑγχαταλέλειπται ἡ φυχὴ αὐτοῦ εἰς τὸν 
ἆδην. Οὕτως μὲν οὖν πρῶτος xai ἔσχατος. El 64 
ἐστι γράμματα θεοῦ, ὥσπερ ἑἐστὶν, ἅπερ ἀναγινώ- 
σχοντες οἱ ἅγιοί φασιν ἀνεγνωχέναι τὰ ἐν ταῖς πλαξὶ 


prater hzc, rationalia, quorum vocobula haud ita . 
familiariter nobis siut in usu, quorum unum quod- 
dam genus Saba vocabat llebrzeus, ob eam causam - 
dicens nomen formatuin [fuisse Sabaoth, qui prin- 
ceps hujus ordinis esset nec diversus a Deo, Prz-. 
ter hec omnia est mortale rationale ipse homo. 
Universorum ergo Deus, geuus primum 35$ quod- 
dam rationale, quod cxteris lionore excelleret, fe-. 
cil; quod mea sententia. eo& complectatur qui vo- 
cantur dii ; alterum in presentia vocentar throni ; . 
tertium vero principatus sine dissidio. Sic autem. 
rationali ad ultimum rationale descendendum est, . 
quod non aliud fortasse fuerit quam homo. Serva- 
tor igitur, divinius multo quam Paulus**, factus. 


D est omnibus omnia, ut omnes vel lucrifaceret vel. 


perficeret : et manifeste homo hominibus, angelis 
angelus factus est. Cumque fidelium nemo ambigat 
honineim eum fuisse, angelum etiam eum fuisse 
inducamur ad credendum, servantes angelorum 
apparitiones el verba, quando potestatem eum ap- 
paret angelorum habere : in quibusdam Scriptura 
locis angelis loquentibus, veluti illo in loco ** : Vi- 
sus est angelus Domini in flamma ignis de medio 
rubi, et dixit : Ego sum Deus. Abraham, οἱ 1saac, 
et Jacob. Quin etiam Isaias dicit*! : Vocabitur mo- 
men ejus magni consilii Angelus. Primus ergo et 
ultimus est Servator, non quod non sit etiam me- 
dia, sed idcirco duorum extremorum vocabulo 
gaudet, ut. declaret se omnia fuisse. Inspice vero 
utrum homo sit ultimum rationale; an ea qux ve 
cantur subterranea, quorum de numero sunt dz- 
mones, vel omnes, vel aliqui. Inquirenda sunt e! 
illa, qua» Servator se factum per prophetam David 
inquit ** : Ft factus sum sicut. homo sine adjutorio 
inter moriuos liber ; sicut plus habens prx homini- 


.1 Cor. ix, 22. ** Exod. 11, 2. 0. *! cap. ix, vers. 0. ?* Psal. Lxxxvut, 5, 6. 


euim. suni el ali virlules, quarum ne nomina qui- 
dem scimus, Quod paulo post. ex supra inemorato 
Pauli sd Ephesios loco colligere se profitetur. 
Atque id ipsum iterat orat. V Conra Anomaos, et 
homil. $ in Epistol. ad Ephes. Assentiuntur. Chry- 
sastomo Theodoretus in eumdem ejusdem Epistolie 
loeum, OEcuinenius et Theophylactus. Hugrivs. 
(31) Διαστάσεως. Forte διστάσεως. 


(52) Λογικῷ. Forte legendtin λογισμῷ. 
)κ σαρως γέγονεν ἀνθρώποις ἄνθρωπος, 
xal ἀγγέλοις ἄγγε-ῖος. Origenes lib. 1in Epist. ad 


Rom.: Hoc quod apparuit. angelis, non eis absque 
Evangelio apparuit, sicul nec nobis quidem homini - 
bus, ad quos missum se dicit, evangelizare pauperi- 
hus, dimittere captivos iu remissionem, et annun- 
tiare annum Doniini acceptum. Si ergo cum appa- 
rud, nobis omnibus hominibus non sine Evangelio 
apparuit, consequentia videtur ostendere, quod etiam 
angelico ordini non sine Evangelio apparuerit, illo 
fortassis quod eiernum Evangelium a Joanng memo- 
fraium supra edocuimus. Si vero eiiam in reliquis 
celestibus ordinibus (ale aliquid gestum esse ab eo 
suspicandum sil, in ea qua stuguli quique sunt forma 
apparu! eis, annunlians pacem , quontum. quidem 
per sanguinem crucis sug pacificavit non. solum que 
in terra, sed qux in calis sunt, etium tu apud temet- 
tpsum disculito, lunc errprem, jam ante Ürigenei, iu 
aliquibus castigaverat Tertullianus lib. De carne 


4 


Christi, oap. 15, et in ipso demum Origene damna- 
Lus est quarto e novein. anathematismis | Justiniani 
enistoke ad Menunam subjectis, Sed de his pluribus 
disputamus In Origenianis. llugviUs.—Vide boinil. 8 
in Genes., n. 8. 


(54) Περὶ δὲ τοῦ áyreAov, etc. Infra tom 1 : 
Μήποτε δὲ, ὥς Φαμεν τόνδε τινὰ πρὸς τόνδε Υίνεσθαι, 
οὕτως ὁ νῦν θεολογούµενος Ylbc Λόγος ἐγενήδη πρὸς 
Ὡστὲ à ποσταλεὶς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς πρὸς αὐτόν. Nempe 
ei quoque adhzsil opinioni Origenes, quam magna 
pars Patrum amplexa est, Filium ipsum Dei patriar- 
chis et prophetis apparuisse, Vide Sixtum Senens. 
lib. v, adnot. 102. Ηυετιῦ». 


(93) Ὥσπερ π.Ιέον ἔχων, etc. Triplex rerum ra- 
tione pollentium genns statuit, angelorum, homi- 
num et τῶν χαταχθονίων, inter quie danones re- 
ceuset. Cum autem omnia omnibus ratione praíditis 
factum dicat Sospitatorem ; hominibus hominem, 
cuin carnem assumpsit; angelis angelum, cum pa- 
triarchis et prophetis visus est ; tertium divisionis 
membruin exsecutiis est, et Christum ad luerifa- 
cienda τὰ χαταχθόνια, sese iis similem fecisse docet, 
quando factus est inter mortuos licer. Nam cum du- 
plici genere constent χαταχθόνια, damonum οἱ de- 
funetorum hominum, cumque liorum. jain antea 
formaum  sumpsisset Christus quando homo factus 
est, illorum sumere debuit. Íp. 


δ5 ORIGENIS 8t 
bus, quia natus sit ex Virgine, et ob reliquam vi- A τοῦ οὐρανοῦ, τὰ ctotyela ἐχεῖνα, ἵνα δι αὐτῶν τὰ 


tam. admirabiliter trangactam, ita inter mortuos 
non derelieta est anima ejus in infernum, eo quod 
illie solus fuerit liber, Atque hunc quidem in mo- 
dum primus est οἱ ultimus. Quod si sunt litterze 
Dei, ut certe sunt, quas sancti legentes ea se dicunt 
legere, qu:e sint in tabulis coeli, elementa illa, per 
quae legenda sunt coelestia, notiones aunt, in 36 
winutas partes divise, nempe in Α et quz se- 
quuntur, usque ad Ω, quod est Filius Dei. Rur- 
sus idem principium est et finis; sed secundum 
significationes non est idem. Nam principium est, 
quatenus sapientia est, ut in Proverbiis didicimus. 
Scriptum est ergo * : Deus creavit me principium 
viarum suarum ad opera ejus. Quatenus autem Ver- 
bum est, non est principium, quia im principio 
erat. Verbum. lgitur significationes ejus continent 
principium, et secundum quiddam, et tertium, pre- 
rer principium, et sic usque ad finem : tanquam si 
diceret : Principium sum, quatenus sapientia sum ; 
secundum autem, si forte sic contingeret dici, in 
quantum sum invisibilis, tertium, iu quantum vita; 
quoniau quod factum est, in ipso vita erat **. Quod si 
quis Scripturarum sensum investigans, idoneus est 
eum assequi, is qnidem fortasse inveniet pleraque quz 
ad ordinem pertineant atque (inem ipsum, nescio au- 
tem an omnía. Apertius autem principium ac (inis, 
eecundum coimmunen loquendi consuetudinem, de re 
continua οἱ unita dici videntur: ut domus principium 
est fundamentum et finis fastigium. Et sane summo 


οὐράνια ἀναγνωσθῇ, αἱ ἔννοιαι τυγχάνουσιν, xata» 
χερματιζόμεναι εἰς ἄλφα, xaX τὰ ἑξῆς, µέχρι τοῦ c, 
τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. Πάλιν δὲ ἀρχὴ xai τέλος ὁ αὑ- 
τὸς ἁλλ᾽ οὐ χατὰ τὰς ἐπινοίας ὁ αὑὐτός. ᾽Αρχὴ Υόρ, 
ὡς ἓν ταῖς Παροιµίαις µεμαθήχαμεν, χαθὸ σοφία 
τυγχάνει, ἐστί' γέγραπται γοῦν' Ὁ θεὸς ἔκτισέ 
µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ. Καθὸ δὲ 
λόγος ἐστὶν, οὐχ ἔστιν ἀρχή ᾿ἑν ἀρχῇ γὰρ ἦν ὁ Λόγος. 
Οὐχοῦν αἱ ἐπίνοιαι αὐτοῦ ἔχουσιν ἀρχὴν. xat δεύτε» 
póv τι παρὰ τὴν ἀρχὴν, xat τρίτον, xaX οὕτως µέχρι 
τέλους ' ὡσεὶ ἔλεχεν Αρχή εἰμι, χαθὺ σοφία εἰμί» 
δεύτερον δὲ, εἰ οὕτω τύχοι, χαθὸ ἀόρατός εἰμι, xal 
τρίτον χαθὸ ζωή * ἐπεὶ ὃ γέγονεν, ἐν αὐτῷ ζωὴ Tv. 
Καὶ e τις ἰχανὸς βασανίζων τὸν νοῦν τῶν Γραφῶν 
ὁρᾷν, τάχα εὑρήῆσει πολλὰ τῆς τάξεως xal τὸ τέλος» 
οὐχ οἶμαι γὰρ εἰ πάντα. Σαφάστερον δ' ἡ ápyh xa 
τέλος δοχεῖ κατὰ τὴν συνήθειαν ὡς ἐπὶ ἠνωμένου 


B λέγεσθαι. olov ἀρχὴ οἰχίας ὁ θεμέλιος, καὶ τέλος fj 


στεφάνη. Καὶ ἑφαρμοστέον γε, διὰ τὸ ἀχρογωγιαῖον 
εἶναι .1ίθον τὸν Χριστὸν, τῷ ἠνωμένῳ παντὶ σώ- 
µατι τῶν σωζοµένων τὸ παράδειγµα τό πάντα γὰρ 
καὶ ἓν πᾶσι Χριστὸς ὁ μονογενὴς, ὡς μὲν ἀρχὴ ἓν dp 
ἀνείληφεν ἀνθρώπῳ, ὡς δὲ τέλος ἐν τῷ τελευταίῳ 
τῶν ἁγίων δηλονότι τυγχάνων, xal iv τοῖς μεταξύ» 
f ὡς μὲν ápyh ἓν Αδάμ’ ὡς δὲ τέλος ἐν τῇ ἐπιδη- 
µίᾳ, κατὰ τὸ εἰρημένον' 'O ἔσχατος Ἀδὰμ εἰς 
πγεῦμα ζωοποιοῦν. Πλὴν τοῦτο τὸ ῥητὸν ἐφαρμό» 
σει χαὶ τῇ ἁποδόσει τοῦ πρῶτος xaX ἔσχατος. 


angulari lapide exsistente Christo 35, toti corpori unito eorum qui servantur, adaptandum est exemplum hoc : 
emnia enim et in omnibus ** est Christus unigenitus, qui ul principium in eo est bomine quem as- 
sumpsit : ut finis autem in ultimo, sanctorum scilicet, etiam in his qui sunt ia medio, Est etiam, ut 
principium quidem, in Adam; ut finis autem, in adventu suo, juxta illud *! : Ultimus Adam in spiritum 
vivificantem. Verumtamen hoc dictum congruet etiam explicationi harum vocum, primus et ultimus. 

95. Caterum si observaverimus qua superius a G 35. Τηρήσαντες µέντοι τὰ εἰρημένα περὶ πρώτου 


nobis dicta fuere de vocabulis primi et ultimi, ubi 
tuin ad species rationalium, tum ad Filii Dei diver- 
838 appellationes et significationes orationem retu- 
limus, habemus etiam differentiam primi, et prin- 
cipii, et ultimi, ei finis, quin etiam ejus, quod esse 
dicitur À et Q : sed neque obscurum est, quomodo 
Christus dicatur vivens, et mortuus, imo post hanc 
vocem soriuus, vivens in saccula seculorum **. 
Quoniam enim non juvabauur a precedenti ipsius 
vita, peccato obuoxii, descendi ipse ad mortalita- 
tem nostram; ut uos ipsius Jesu peecato inortui 
morlificationem  circumferentes **, ordine capere 
possimus eam, qua post mortificationem ipsius 
exstitit, vitam in szcula seculorum. Nam qui sem- 
per Jesu mortificationem in suo corpore circum- 
ferunt, etiam | ipsam Jesu vitam habituri 37 sunt 
in corporibus ipsorum clare apparentein. 

96. Et hec quidem ipse de seipso in libris Testa- 
menti Novi enuntiavit. Apud Isaiam autein * suum 


* Prov. viri, 92... ?* Joan. 1, 3, 4. 


47, 18. .** Η Cor. iv, 10. ! cap. xrix, vers. 2, 5. 


" Ephes. 1, 90. 


xaX ἑσχάτου, xai περὶ ἀρχῆς xal τέλους, ὅπου μὲν 
εἰς εἴδη λογιχῶν ἀνηνέγχαμεν, ὅπου δὲ εἰς διαφόρους 
ἐπινοίας τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, τὸν λόγον, xai ἔχομεν 
τὴν διαφορὰν mputou xat ἀρχῆς, xai ἑσχάτου xal 
τέλους, ἔτι δὲ xal τοῦ α χαὶ τοῦ ω. OU» ἄδηλον οὗ- 
δὲ τὸ (ov xal νεκρός, xaX μετὰ τὸ νεχρός, Gor. εἰς 
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἐπεὶ γὰρ οὑχ ὠφελήμε- 
θα ἀπὸ τῆς προηγουµένης ζωῆς αὐτοῦ, γενόµενοι ἐν 
ἁμαρτίαᾳ, χατέθη ἐπὶ τὴν νεχρότητα ἡμῶν, ἵνα, ἆπο- 
θανόντος αὐτοῦ τῇ ἁμαρτίᾳ, τὴν νέκρωσιν τοῦ Ἰησοῦ 
Ey τῷ σώματι (60) περιφέροντες, τὴν μετὰ τὴν νε- 
χρότητα ζωὴν αὐτοῦ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων τά- 
ξει χωρῆσαι δυνηθῶμεν οἱ γὰρ τὴν νέχρωσιν τοῦ 
Ἰησοῦ ἐν τῷ σώµατι πάντοτε περιφέροντες xat τὴν 


D ζωὴν τοῦ Ἰησοῦ ἔξουσιν &v τοῖς σώμασιν αὑτῶν φα- 


νερουµένην. 


90. Kal ταῦτα μὲν ἀπὸ τῶν τῆς Καινής Διαθήχης 
Βιθλίων ἑλέγετο ὑπ αὐτοῦ περὶ ἑαυτοῦ: ἓν δὲ τῷ 
*? ibid. 45. 


*5 | Cor. xv, 98 δὲ Apoc. T, 


(36) "Er τῷ σώματι. Deest in codice Bodleiano, neque redditum est ab interprete Ferrario. 


85 7 


COMMENT IN JOAN. TOMUS I. δι: 


"Haata ἔφασχεν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς τεθεῖσθαι αὐτοῦ τὸ A ipsius os a Patre positum esse dixit , veluti gladium 


σιόµα ὡς μάχαιραν ὀξεῖαν, xaX χεχρύφθαι ὑπὸ τὴν 
σχέπην τῆς χειρὸς αὐτοῦ, βἐέλει ἐχλεκτῷ ὡμοιωμέ- 
voc, xaX ἓν τῇ φαρέτρᾳ τοῦ Πατρὸς χεχρυμμµένο:. 
δοῦλος τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ὑπ) αὐτοῦ καλούμενος, 
xaX Ἱσραὴλ, xal φῶς ἐθνῶν. Μάχαιρα μὲν οὖν 
ὀξεῖά ἐστι τὸ στόμα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἐπεὶ Ζῶν 
τυγχάνει ὁ .Ἰόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἑγεργὴς, καὶ 
τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν µάχαιραν δίστοµον, καὶ 
δακνγούµεγος ἄχρι μερισμοῦ γυχῆς xal πγεύµα- 
τος, ἁρμῶν τε xal μυελῶν, xal κριτιχὸς ἐνθυ- 
µήσεων xal ἐν γοιῶν καρδίας ' ἄλλως τε xat ἐλθὼν 
οὐχ εἱρήνην ἐπὶ τὴν γῆν, τουτέστιν ἐπὶ τὰ σωµα- 
τιχὰ xai αἰσθητὰ βαλεῖν, ἀλλὰ µάχαιραν, καὶ δια- 
χόπτων τὴν, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, ἐπιθλαθῆ φιλίαν ψυχῆς 
xai σώματος, (v ἡ duyh, ἐπιδιδοῦσα αὑτὴν τῷ 
στρατευομένῳ χατὰ τῆς σαρχὸς πνεύματι, φιλιωθῇ 
τῷ θεῷ' µάχαιραν, 7| ὡς µάχαιραν ὀξεῖαν χατὰ τὸν 
προφητιχὸν λόγον ἔσχε τὸ στόµα. ᾽Αλλὰ χαὶ βλέπων 
εοσούτους τετρωµένους τῇ θείᾳ ἀγάπη, ὁμρίως τῇ 
ὁμολογούσῃ τοῦτο πεπονθέναι ἓν τῷ "Ασματι τῶν 
ἁσμάτων διὰ τοῦτο, ὅτι, τεζτρωµέγη ἁγάπης (51) 
ἐγὼ, τὸ τρῶσαν βέλος τὰς τῶν τοσούτων εἰς ἀγάπην 
Θεοῦ φυχὰς οὐκ ἄλλο τι εὑρήσει T) τὸν εἰπόντα" 
"E0nxé µε oc BéAoc ἐχ.2εχτόγ. 

91. "Ext δὲ πᾶς ὁ συνιεὶς πῶς τοῖς µαθητευοµέ- 
vot, ὁ Ἰησοὺς γεγένηται οὐχ ὡς ὁ ἀναχείμενος, ἀλλ᾽ 
ὡς ὁ διακονῶν, μορφὴν δούλον ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ 
ἐλευθερίας τῶν δουλευσάντων τῇ ἁμαρτίᾳ λαδὼν, 
οὐκ ἀγνοῄσει «iva τρόπον ὁ Πατὴρ φΏσι πρὸς αὐτὸν 
«*6* ΔοῦἼός µου εἶ σύ" χαὶ μετ ὀλίγα᾽ Μέγα col 
ἐστι τοῦτο xAn0nval σε xaiód µου. Τολμητέον 
γὰρ εἰπεῖν πλείονα, xal θειοτέραν, xaX ἀληθῶς χατ᾽ 
εἰχόνα τοῦ Πατρὸς τὴν ἁγαθότητα φαίνεσθαι τοῦ 
Χριστοῦ, ὅτε Ἑαυτὸν ἑταπείνωσε, γενόμενος 
ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θαγάτου δὲ σταυροῦ, 1 
εἰ ἁρπαγμὸν ἡγίσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, xat μὴ βου- 
Ἀηθεὶς ἐπὶ τῇ τοῦ χόσµου σωτηρίᾳ γενέσθαι δοῦλος. 
Διὰ τοῦτο, διδάξαι ἡμᾶς βουλόµενος µέγα δῶρον 
εἱληφέναι ἀπὸ τοῦ Πατρὸς τῷ οὕτως (58) δεδουλευ- 
χέναι, φησί Καὶ ὁ θεός µου ἔσται pot loxoc* 
καὶ εἶπέ µοι' Μέγα col ἐστι τοῦτο xAn0nval σε 
zxuid µου. Mh γενόμενος Υὰρ δοῦλος, οὖκ ἂν 
ἕστησε τὰς φυλὰς τοῦ Ἰαχὼθ (39), οὐδὲ τὴν διασπο- 


acutum, et se absconditum fuissesub umbra manes 
ipsius, assimilatum interim sagit? electze, οἱ in 
Patris pharetra absconditum : servum Dei univer- 
sorum ab ipso vocatum, εἰ Israelem, et lucein gen- 
tium. Gladius itaque acutus est os Filii Dei, quo- 
niam vivus est sermo Dei, et efficax, et penetrantior 
quovis gladio utrinque incidente, et pertingens usque 

ad divisionem anime simul ac spiritus, compagum.- 

que et medullarum, ei discretor cogitationum, εἰ mo- 

tionum cordis *; presertim cum venerit, non. «t 
mittat pacem super terram *, hoc est in res corpo- 
reas et sensibiles, sed gladium, et ut discindat 
perniciosam, ut ita loquar, corporis amiciLiam et 
anim, quo anima permittens seipsam spiritui, qui 

militat adversus carnem, amicitiam cum Deo iueat; 
gladium, vel tanquam gladium acutam liabuit os 
juxta propheticum sermonem. Quin etiam inspiciens. 
aliquis tot divino amore sauciatos, non secus atque 
erat illa, quz» in Cantico canticorum se hoc passam 
fatebatur, inquiens : Amore vulnerata ego sum *; is 
profecto non aliam inventurus est sagittam tam. 
multorum animas amore Dei vulnerantem, quam 
eum qui dicit * : Posuit me sicut sagittam electam. 


91. Ad hzc quisquis intellexerit quonam pacto 
Jesus factus sit discipulis non tanquam recumbens, 
sed tanquam rministrans, quippe qui cum Filius 
Dei esset, pro liberandis iis qui peccato serviebant, 
formam servi sumpserit, non ignorabit quomodo 
3d ipsum Pater dicat : Servus meus es. tu *, ac 
mox : Magnum tibi est, ut voceris servus meus Ἱ. 
Nam nobis audendum est dicere, majorem divinio- - 
remque, atque vere secundum imaginem Patris, 
Christi bonitatem apparere , quando humilem pre- 
buit semetipsum, facius obediens usque ad mortem, 
morlem autem crucis ὃ, quam, si rapinam arbitratus 
esse se :qualem Deo *, noluisset pro inundi salute 
fieri servus, Ob eam causam volens nos docere 
magnum donum se a Patre accepisse, quod sic 
servierit, inquit !? : Et. Deus meus 88 crit mihi 
fortitudo mea : Et. dizit mihi : Magnum tibi est , ut 
voceris servus meus: nam servus uon factus , noi 
excitasset Jacob, neque dispersionem lsrael conver- 


ρὰν τοῦ "lopah ἐπέστρεψεν, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἐγεγόνει ἂν p) tisset : sed neque futurus erat in lucem gentium, 


εἷς φῶς ἐθνῶν τοῦ εἶναι εἰς σωτηρίαν ἕως ἑσχάτου 
τῆς γῆς. Καὶ µέτριόν γε τὸ δοῦλον αὐτὸν γενέσθαι, εἰ 
χαὶ μέγα ὑπὸ τοῦ Πατρὸς εἶναι τοῦτο λέγεται, συγ- 
χρίσει ἀρνίου ἀχάκου val àpvou* ὡς Y&p ἀρνίον 
ἄχαχον γεγένηται ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι ὁ ᾽Αμνὸς 
τοῦ Θεοῦ, ἵνα ἄρῃ τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, ὁ 
πᾶσι τοῦ λόγου χορηγὸς, ὡμοιωθεὶς ἁμνῷ ἑνώπιον 
τοῦ χείροντος ἀφώνῳ, ὅπως τῷ θανάτῳ αὐτοῦ ἡμεῖς 
πάντες χαθαρθῶμεν, ἀναδιδομένῳ τρόπον φαρμάχου 

* Hebr. 1v, 132. ? Mattb. χ, 59. 
* ibid. 6. ** Isa. xrix, 5, 6. !! Isa. Lin, 7. 

(37) Αγάπης. Sic codex Bodleianus ; Huetius in 


textu ἀγάπη. 
(38) Τῷ οὕτως. Ma codd. mss.; editio autem 


* Cant. 11, 5. * δα, xLix, 2. 


ut usque ad exiremuin terrz salus esset. Et res 
quidem non usque adeo magna est, quod servus 
ipse fuerit factus, quamvis a Patre hoc magnum esse 
dicatur, si conferatur cum agnello, et agno inno- 
cente : ut enim agnellus innocens, qui ducitur ut 
sacrilicetur !!, factus est ille Agnus Dei, ut auferat 
peccatum mundi, et qui omnibus sermonem suppe- 
ditat, etiam assimilatus est agnello sine voce coram. 
tondente, ut morte ipsius omnes nos purificemur,. 


*[sa. xix, 9... " ibid. 6. 5 Philip. 11,8. 


Huetii, τὸ οὕτως. 
(59) Ἱακώδ recte habet codex Bodleianus; male 
autem editio Huetii "Icpafj. 


αι ORIGENIS 83 
quz datur instar pharmaci adversus actiones adver- A ἐπὶ τὰς ἀντιχειμένας ἑνεργείας, xaX την τῶν βουλο- 


sarias, et. adversus peccatum eorum qui recipere 
cupiunt veritatem. Siquidem imbelles fecit mors 
Cbristi eas potentias que humano generi bellum 
inferunt, et vindicabit a peccato vitam in unoquo- 
que credentium potentia indicibili. Quoniam autem 
aufert peccatum ut totus sine peccato sit mundus, 
idque facit donec universos hostes suos atque adeo 
mortem ipsam, nempe ultimum hostem, devicerit, 
idcirco Joannes ait '!*, ostendens ipsum : Ecce 
Agnus Dei, qui tollit peccata mundi : non inquit, 
qui tollet aliquando, neque item qui abstulit qui- 
dem) ante, niic autem uon tollit : non cessat enim 
- ab-unoquoque in mundo exsistente peccatum tollere, 
quoad e!oto mundo sublatum fuerit peccatum, ac 
Servator tradiderit paratum Patri regnum **, quod 
quidem eo quod ne leve quidem peccatum super- 
futurum sit, poterit a Patre recipi, et rursum susci- 
viet omnia Dei in toto seipso perfecte, quando iui- 
pletur illud, ut sit Deus omnia in omnibus 19. Dicitur 
etiam prater hzc vir veniens post Joanueimn, ante 
ipsuu faclus, et ante ipsum exsistens !*, ut edocea- 
ου eiiam bominem Filii Dei, divinitati ipsius 
commisuum ante fuisse quam nasceretur ex Maria, 
quem bominem Baptista dicil se nescire 16, Quo- 
wodo non norat, cum jam subsiliisset pre gaudio 
infans, et adhuc exsistens in utero Elisabethz, 
quando facta est vox salutàtionis Marie ad aures 
conjugis Zachariae !' ? Proinde observa num quod 
$oannes dicit se nou nosse 5, referri possit ad i 
lempus quo nonduin ipse Christus in corpore appa- 
ruerat. Sin vero non noral ipsum $9 Christum, 
antequam id temporis apparuisset in corpore, cuin 
tameu ipsum jam agnovissel exsistentem in utero 
matris, fortasse discit quiddam aliud de eo, diver- 
sum 2b illo quod agnoscebat, scilicet qued super 
quem delapsus Spiritus sanctus maneret super 
eum, hic esset qui baptizaret SpirHtu sancto et 
igni ο. Etenim si noverat ipsum adhuc ex utero 
matris, at non noverat omnia quz ad illam perti- 
nebant. Forte etiam ignorabat ipsum esse qui bapti- 
2at in Spiritu sancto et igni, quande vidit Spiritum 
deseendentem et super eum manentem. Attamen 
virum ipsum etiam antea exsistere norat Joannes. 

56. Verumenimvero nullum vocabulum ex his 
qu: supra diximus, que Christi pro nobis patro- 
cinium apud Patrem declarat , obsecrantis pro 
hominum natura, et eam expiantis, atque advoca- 


15 Cap. ir, vers. 29. ο | Cor. xv, 21. 
*, 44,44. 1*402n. 1, 54, 09. 1? Joan. 1, 55. 


40) Ἔτι γὰρ τὸ, etc- Sic recte mss., male vero 
editio Huetii, ἐπὶ γὰρ τὸ, ete. 

(4M) Ἵνα διδαχθῶμεν, καὶ τὸν ἄγθρωπον τοῦ 
Υἱοῦ, eic. Animas omnes corporibus antiquiores 
credidit Origenes, quod dogma ad ipsam quoque 
Christi animam pertinere voluit. Hauc autem Verbo 
conjunetam fuisse, antequam corpori adjungere- 
tur, ipse quoque docuit lib. it, De principiis, c. 6 
llla anima, iuquit, dequa dixit Jesus, quia nemo 
auferet ἃ me ánimam meam , ab initio creature, 
ei dcinceps , inseparabilitgr. ei, atque indissociabiliter 


** itj. 98. 


µένων ἀναδέξασθαι τὴν ἀλήθειαν ἁμαρτίαν᾽ ἆτο- 
νῆσαι γὰρ ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ τὰς πολεμούσας 
τῷ τῶν ἀνθρώπων Ὑένει πεποίηχε δυνάµεις, xal 
ἐξελεύσεσθαι τὴν àv. ἑχάστῳ τῶν πιστευόντων ζωὴν 
τῇ ἁμαρτίᾳ ἀφάτῳ δυνάµει. Ἐπεὶ δὲ, ἕως πᾶς ἐχ- 
θρὺς αὐτοῦ καταργηθῇ, xal τελευταῖός Ye ὁ θάνα- 
πος, αἴρει τὴν ἁμαρτίαν, ἵν ὁ πᾶς γένηται χωρὶς 
ἁμαρτίας κόσμος διὰ τοῦτο ὁ Ἰωάννης δεικνὺς ab- 


| &óv φησιν" "ls ὁ Αμνὸς του θεοῦ, ὁ alpur τὴν 


ἁμαρεία» τοῦ xócpov* οὐχὶ ὁ µέλλων μὲν αἴρειν, 
οὐχὶ δὲ xai αἴρων Άδη, xat οὐχὶ ὁ ἄρας μὲν, οὐχὶ δὲ 
καὶ αἴρων, ἔτι γὰρ τὸ (40) αἴρειν ἐνεργεῖ ἀπὸ bvb; 
ἑχάστου τοῦ iy τῷ κόσµῳ, ἕως ἀπὸ παντὸς τοῦ 


p "ὀσμου ἀφαιρεθῇ ἡ ἁμαρτία, καὶ παραδῷ ἔτοιμον 


βασιλείαν τῷ Πατρὶ ὁ Σωτὴρ, τῷ μὴ εἶναι μηδὲ τὴν 
τυχοῦσαν ἁμαρτίαν χωροῦσαν τὸ ὑπὸ Πατρὸς βασι- 
λεύεσθαι, xat πάλιν ἐπιδεχομένην τὰ πάντα τοῦ θεοὺ 
&y C ἑαυτῇ καὶ πάση, ὅτε πληροῦται τὸ, "Iva Té- 
νηται ὁ θεὺς τὰ πάντα àv zücw. ᾽Αλλὰ xai ἀνηρ 
πρὸς τούτοις λέγεται ὀπίσω Ἰωάννου ἐρχόμενος, 
ἔμπροσθεν αὐτοῦ γεγενηµένος, xal πρὸ αὐτοῦ ὢν, 
ἕνα διδαχθῶμεν καὶ τὸν ἄνθρωπον τοῦ Υἱοῦ (M) τοῦ 


' Βεοῦ, τὸν τῇ θεότητι αὑτοῦ ἀνακεχραμμένον, πρεσ- 


θύτερον εἶναι τῆς ἐχ Μαρίας γενέσεως, ὄντινα ἄν- 
θρωπόν φησιν ὁ Βαπτιστὴς ὅτι οὐχ ᾖδει. Πῶς δὲ 
οὐχ ᾖδει ὁ σχιρτήσας &v ἀγαλλιάσει ἔτι βρέφος τυγ- 
χάνων iv τῇ χοιλίᾷ τῆς Ἐλισάδετ, ὅτε ἐγένετο 1) 
φωνὴ τοῦ ἁσπασμοῦ τῆς Μαρίας εἰς τὰ (xa τῆς 
Ζαχαρίου γυναιχός; Ἐπίατησον οὖν εἰ δύναται τὸ 
« οὐχ ᾖδειν » κατὰ τὰ πρὸ σώματος λέγειν. El 65 xol 
οὐκ ᾖδει μὲν αὐτὸν πρὸ τοῦ τότε χειν εἰς αὤμα, ἔγνω 
δὲ ἔτι ὄντα ἓν τῇ χοιλίχ τῆς probe, τάχα µανθάνει 
πι περὶ αὐτοῦ ἕτερον παρ' ὃ ἐγίνωσχεν, ὅτι ἐφ᾽ ὃν ἂν 
τὸ πνεῦμα καταθὰν µείνῃ ἐπ αὐτὸν, οὗτός ἐστιν ὁ 
βαπτίζων ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί. Καὶ γὰρ εἰ 
ᾖδει αὐτὸν ἔτι ἐκ χοιλίας μητβὸς, οὔτι ye ἐγίνωσχε 
πάντα τὰ περὶ αὐτοῦ. Τάχα 0b xal Ἠγνόει, ὅτι οὗτός 
ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν Πνεύματι ἁγίῳ xai rupi, ὅτε 
τεθέαται τὸ Πνεῦμα xzva6atvov καὶ µένον ἐπ᾽ αὐτόν. 
Πλὴν ἄνδρα αὐτὸν τυγχάνοντα χαὶ πρῶτον οὐκ 
fos (42) ὁ Ἰωάννης. 


D 38. Οὐδὲν δὲ τῶν προειρηµένων ὀνομάτων τὴν 
περὶ ἡμῶν πρὸς τὸν Πατέρα προστασίαν αὐτοῦ δη- 


Aot παρακαλοῦντος ὑπὲρ τῆς ἀνθρώπων φύσεως xal 
ἑλασχομένου, ὡς ὁ παράχλητος (45), χαὶ ἱλασμὸς, 
15 Joan. 1, 15, 97, 50. !* ibid. 50, 56. !" Luc. 


inharens, utpote sapientie et Verbo. Dei, et. veritati, 
ac luci vere, et lota totum recipiens, aique 1n. ejus 
lucem splendoremque ipsa cedens, [acia est cum ipso 
principaliter unus spiritus. Sed. hiec disputautur in 
Origenianis. HuETIUS. 

(421 Οὐκ ᾖδει. Οὐκ illud non agnoscit Ferrarius, 
quod Perionius post codicem Regium et Barberi- 
nua repraesentat. 

(45) Ὡς ó xapáxánrec. Sic recte babent. codd. 
Bodleianus et Darberinus. In editione Huctii deest 
ὡς. 


59 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 9) 


xaX τὸ ἱλαστήριον' ὁ μὲν παράκλητος ἐν τῇ Ἰωάν- A lus, et propitialio, et propitiator : ei advocatum 


νου λεγόμενος Ἐπιστολῇ΄ Ἐὰν γάρ τις ἁμάρτῃ xa- 
páxAntor ἔχομεν πρὸς τὸν Πατέρα Ἰησοῦν Xpi- 
στὸν δίκαιον. Καὶ οὗτος ἑλασμός ἐστι περὶ τῶν 
ἁμαρτιὼν ἡμων. Καὶ ὁ ἱλασμὸς ἐν τῇ αὑτῇ Ἐπι- 
στολῇ λεγόμενος ἱλασμὸς εἶναι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν 
ἡμῶν. Ὁμοίως δὲ xai ἐν τῇ πρὸς Ῥωμαίους, ἰλα- 
στΏριον "Or απροέθετο ὁ θεὸς ἱαστήριον" διὰ 
αἰστεως οὗ ἱλαστηρίου εἰς τὰ ἐσώτατα (44) xol 
"Άγια τῶν ἁγίων σχιά τις ἐτύγχανε τὸ χρυσοῦν ἰλα- 
στ{ρ:ον, ἐπιχείμενον τοῖς δυσὶ χερουθίµ. Πῶς δ᾽ ἂν 
παράκχλητος xai ἱλασμὸς xa ἑλαστήριον, χωρὶς δυ- 
viet; Θεοῦ ἑξαφανιξούσης ἡμῶν τὴν ἀσθένειαν 
τἐενέσθαι οἷός τε ἣν, ἐπιῤῥεούσης ταῖς τῶν πιστευόν- 
των φυχαῖς, ὑπὸ Ἰησοῦ διαχονουµένης, fic πρῶτός 


ἆστιν αὐτοδύναμις θεοῦ, δι ὃν εἴποι τις ἄν ' Πάντα B 


ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυγαμοῦντί µε Χριστῷ Ἰησοῦ; 
Δ.όπερ Σίμωνα τὸν µάγον αὑτὸν ἀναγορεύοντα δύ- 
γαμιν θεοῦ, τὴν καλουµένην μεγάλην, ἴσμεν ἅμα τῷ 
ἀργορίῳ αὑτοῦ εἰς ὄλεθρον xal ἀπύώλειαν χεχωρη- 
xí£vat* Χριστὸν δὲ ὁμολογοῦντες ἀληθῶς εἶναι δύ- 
ναµμιν θεοῦ, πάντα τὰ ὅπου ποτὶὲ δυναμούμενα 
µετέχειν αὐτοῦ, χαθὸ δύναμίς ἐστι, πεπιστεύ- 
χαμεν. 

99. Mh παρασιωπηθήτω 5' ἡμῖν, μηδὲ θεοῦ σοφία 
εὐλόγως τυγχάνων, xaX διὰ τοῦτο τοῦτ) εἶναι λεγό- 
µενος' οὐ γὰρ tv φιλαῖς φαντασίαις τοῦ θεοῦ xal 
Πατρὸς τῶν ὅλων τὴν ὑπόστασιν ἔχει dj σοφία αὐτοῦ, 
κατὰ τὰ ἀνάλογον τοῖς ἀνθρωπίνοις ἐννοήμασι φαν- 
τάσματα. El δέ τις οἷός τέ ἐστιν ἀσώματον ὑπόστασιν 
ποιχίλων θεωρηµάτων, περιεχόντων τοὺς τῶν ὅλων 
λόγους, ζῶσαν, καὶ οἱονεὶ ἔμψυχον ἐπινοεῖν, εἴσεται 
τν ὑπὲρ πᾶσαν χτίσιν σοφίαν τοῦ Θεοῦ χαλῶς περὶ 
αὐτῆς λέγουσαν' Ὁ θεὸς ἔχτισέ µε ἀρχὴκ ὁδῶν 
αὐτοῦ εἰς ὄργα αὑτοῦ, δι’ ἣν χτίσιν δεδύνηται xai 
πᾶσα χτίαις ὑφεστάναι, οὐχ ἀνένδοχος οὖσα θείας 
σοφίας xa0' ἣν Ὑεγένηται' Πάντα γὰρ, χατὰ τὸν 
κροφήτην Δαυῖὸ, ὀν copia ἐποίησεν» ὁ θεός. 
Αλλὰ πολλὰ μὲν μετοχή σοφίας γεγένηται, οὐκ àv- 
τἱαμθανόμενα αὐτῆς f| ἔχτισται" σφόδρα δὲ ὀλίγα 
οὗ µόνον τὴν περὶ αὑτῶν χαταλαμθάνει σοφίαν͵, ἀλλὰ 
xai περὶ πολλῶν ἑτέρων Χριστοῦ τῆς πάσης τυγ- 
χάνοντος σοφίας. Ἕχαστος δὲ τῶν σοφῶν χαθ᾽ ὅσον 
χωρεῖ σοφίας, τοσοῦτον μετέχει Χριστοῦ, καθὸ σοφία 


quidem uuncupat euin Joannes in. Epistola sua di- 
cens *? ; Si peccaverit quis, adtocatum habemus apud 
Patrem Jesum Christum justum. Dicitur etiam pro- 
pitiatio ab eodem in eadem Epistola *! ; E! hic pro- 
pitíatio est pro peccalis nostris. Similiter in Epistola 
ad Momanos ?*, propitiator ; quem proposuit Deus 
propitiatorem per fidem, cujus propitiatorii erat 
umbra quzdam aureum illud propitiatorium duobus 
impositum cherubim in intima , et Sancta. sancto- 
rut. Quomodonam vero advocatus, et propitiatio, 
tum etiam propitiatorium esse posset Jesus absque 
Dei potentia , quz nostram abolet infirmitatem , et 
qua in credentium animos influit, et a Jesu submi- 
nistratur, qui ea prior est, cum sit ipsa Dei poten- 
tia, per quem etiam dicat aliquis ** ; Omnia pos- 
sum per Christum, qui me corroborat ? Quapropter 
Simonem quidem illum Magum seipsum przdican- 


. tem esse potentiam Dei, quae voealur magua, sjmus 


una cum suo argento in interiuna et. perditionem 
9biisse ** ; nos vero Christum vere Dei potentiam 
esse fatentes, quaecunque res vi pollent, ipsius essc 
participes persuasum babemus. 


. .99. Mud autem silentio Bon praetereundum, 


Jesum Dei sapientiam merito exsistere, et hanc ob 
causam hoc nomine appellari : quippe cum non in 
nudis visionibus Dei et Patris universorum substan- 
tiam habeat sapientia ipsius, perinde atque plan- 
lasmata cogitationum humanarum. Quod si quis 
potest iucorpoream substantiam variarum specula- 
tionum, qua omnium rationes continent, viventem 
εἰ AQ) veluti animatam considerare , i6 plaue sciet 
Dei sapientiam omni creatura longe praestantem, 
ac bene de seipsa dicere : Deus creavit me initium 
viarum suarum, ad opera ejus **, per quam creá- 
Uonetn potuit quavis creatura subsistere, haud 
expers exsistens divina sapientix,, per quam facta 
est; quandoquidem, teste Davide **, In sapientia 
[ecit omnia Deus. Sed multa quidem participatione 
sapientie orta sunt, qua vicissim non assequuntur 
eam qua creata sunt; perpauca autem sunt, qua 
non modo eam que ad se, verum etiam qua ad 
multa alia spectat, sapientiam assequuntur, cum 


&eciv- ὥσπερ ἔχαστος τῶν δύναμιν ἑχόντων χρείτ- D Christus sit universa sapientia. Quilibet autem 


«ova ὅσον εἴληχε τῆς δυνάμεως, τοσοῦτον Χριστοῦ, 
χαθὸ δύναμίς ἐστι, χεκοινώνηχε. Τὸ παραπλήσιον 
δὲ xai περὶ ἁγιασμοῦ xai ἀπολυτρώσεως νοητέον. 
Αὐτὸς μὲν γὰρ ἁγιασμλς, ὅθεν οἱ ἅγιοι ἁγιάκονται, 
ἡμῖν ὁ Ἰησοῦς γεγένηται καὶ ἀπολύτρωσις * ἕκαστος 
& ἡμῶν ἑἐχείνῳ τῷ ἁγιασμῷ ἁγιάζεται, xal κατ 
ἐχείνην ἀπολύτρωσιν ἀπολυτροῦται. Ἐπίστησον δὲ 
εἰ μὴ µάτην τὸ ἡμῖν παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ προσχα- 
1εῖται (45), λέγοντι. "Oc ἐγεγήθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ 


5] Joan. 1. 3 Πρι]. 9. 
vun, 29. ** P.3l. cin, 24. 


(44) Elc τὰ ἑσώτατα. Sic recte mss., male vero 
editio Huetii εἰς τὰ ἔσω, τά. . 
(45) Παρὰ τῷ 'AzoctóAo zpooxa.lsicac. Codices 


32 cap. 11i, vers. 25. 


sapiens, quatenus sapientiam capit, fit Christi , in 
quantum est sapientia, particeps : quemadmodum 
unusquisque viribus louge przecellens, quantun 
particeps est potentie , tantumdem etiam Christi, 
quatenus est potentia, est particeps. Quod idem 
etiam de sanctificatione, el de redemptione sentien- 
dum est. [psa siquidem sanctificatio , unde sancti 
sumunt sanctificationem , et redemptio Christus 
nobis factus est ; unusquisque autem nostrum illa 


.. Philip. 1v, 12. ** Act. vii, 9, 10, 20, ** Prov. 


Regins et Bodleianus, περὶ τῷ ᾿Αποστόλῳ προσχα- 
λεῖται, sed codex Barberinus recte habet ad imargi- 
neu παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ πρόσχειται. 


vi Ul GENIS 02 
sanctificatione sanctificatur οἱ illa redemptione A Θεοῦ, δικαιοσύνη τε, καὶ ἁγιασμὺς, καὶ ἁποίύ- 


redimitur. Observa autem an particulam nobis mi- 
nime frustra addiderit Apostolus, dicens ?' : Qui 
facius est nobis sapientia a Deo, et justitia, el sancti- 
ficatio, et redemptio. ltidemque observa Apostolum 
non ab re alibi dixisse absolute Christum, Dei 
sapientiam, et Dei potentiam, quatenus potentia et 
sapientia est, etiarasi nos existimassemus eum nou 
esse potentiam Dei, neque sapientiam in universum, 
sed nobis, Nunc autem Jesum scribens Apostolus 
sapientiam esse ac potentiam, aliquoties vocabu- 
lum nobis addit, aliquoties non addit, absolute euin 
sapientiam, et polentiam scribens, cum idem inte- 
rim non faciat, scribens eum esse sanctificationem 
et redemptionem. Quocirca vide, quoniam qai 
sauclificat, et qui sanctificantur ex uno omnes **, 
an ipsius, qui est nostra sanctificatio , sanctificatio 
$it Pater ; quemadmodum ipsius Christi, qui est 
nostrum caput , caput est Pater. Est autem redem- 


tpoctc* καὶ εἰ μὴ £v ἄλλοις περὶ τοῦ Χριστοῦ xa(- 
σοφία ἐστὶν ἀπολελυμένως ἑλέγετο, xal καθὸ δύ- 
ναµις, ὅτι Χριστὺς θεοῦ δύὐναμὶς ἐστι, xal Θεοῦ. 
σορία, x&v ὑπενοῄσαμεν μὴ χαθάπαξ αὐτὸν εἶναι 
σοφίαν, μηδὲ δύναμιν θεοῦ, ἀλλὰ ἡμῖν. Nov δὲ ἐπὶ 
μὲν τῆς σοφίας xai δωνάµεως πρὸς τῷ ἡμῖν καὶ 
τὸ ἀπόλυτον ἀναγέγραπται, ἐπὶ δὲ τοῦ ἁγιασμοῦ 
xaY τῆς ἀπολυτρώσεως ἡ αὐτὴ ἀπόφασις οὐκ εἴρη- 
ται. Διόπερ ὅρα, ἐπεὶ ὁ ἁγιάζων καὶ οἱ ἁγιαζό- 
µενοι ἐξ ἑνὸς πάντες, εἰ αὐτοῦ τοῦ ἡμετέρου 
ἁγιασμοῦ ἁγιασμός ἔστιν ὁ Πατἡὴρ ὥσπερ Χριστοῦ 
ὄὕντος ἡμετέρας χεφαλῖς, ὁ Πατ]ρ αὐτοῦ ἐστι xe- 
φαλή. ᾽Απολύτρωσις δὲ ἡμῶν ὁ Χριστὸς τῶν διὰ τὸ 
ἠχμαλωτεῦσθαι ἀπολυτρώσεως δεδεηµένων. Αὐτοῦ 
δὲ τὴν ἀπολύτρωσιν ob ζητῶ, τοῦ πεπειραµένου 
κατὰ πάντα xa0' ὁμοιόεητα χωρὶς ἁμαρτίας, xaX 
µηδέποτε ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν εἰς αἰχμαλωσίαν xsxpa- 
τηµένου. 


ptio nostra Christus, eo quod in captivitatem abducti opus habuimus redemptione. Nec ipsius redemptionem 
quaro, qui tentatus est per omnia juxta similitudinem absque peccato **, sed nunquam ab hostibus factus 


captivus. 

40. Cum semel autem distinxerimus inter vocu- 
lam nobis et voculam simpliciter, dicentes non sim- 
pliciter sanctificationem et redemptionem scribi a 
Paulo esse Christum, sed cum additamento nobis 
(cum potentía et sapientia dicatur, et cum ad- 
ditamento A41 nobis, et simpliciter sine vocula no- 
6is), non sinere debemus inexploratum sermonem 
de justitia. Et quod quidem justitia nobis sit Chri- 
tuis, perspicuum est ex eo : Qui factus est nobis sa- 
pientia α Deo, et. justitia, et sanctificatio, et redem- 
ptio 9. Quod si non invenimus ipsum justitiam 
simpliciter dici, quemadmodum simpliciter sapien- 
tia, el potentia Dei dicitur, inquirendum est an 
ipsi Christo, queniadmodum sanctificatio est Pater, 
ita etiam justitia sit Pater. Neque enim injustitia 
est apud Deum *!, et justus et sanctus est Domi- 
nus, et in justitia judicia ejus **. Justus autem 
cum sit, juste omnia dispensat. Quod autem attinet 
ad id quod hzretici dicunt, diversum scilicet esse 
justum 4 bono, sed quod ipsi non explanant, exi- 
$timantes justum quidem esse inundi Opificem, 
Christi autem Patrem bonum , mea. sententia, ac- 
curate examinatuin. possel dici de Patre et Filio, 
Filio quidem exsistente justitia, qui accepit potesta- 
tei. faciendi judicium , quoniam Filius hominis 
est ** el judicabit orbem terrarum in justitia 1. Pa- 
tre vero (eos qui in Filii justitia eruditi fuerint post 
Christi regnum beneficio afficiente) boni vocabulum 
operibus ostensuro , quando fuerit Deus omnia iu 
omnibus **. Cujus fortassis justitia Servator in- 
struit omnia, temporibus idoneis, et ratione, et or- 


3! | Cor. 1, 20, ** Hebr. n, 11. *? Hebr, iv, 15. 
9 joan. v, 97, ** Psal. xcvi, 9... ** 1 Cor, xv, 28. 


(46) Τὸ δὲ ὃ ἦν ἂν τούς, eic. Legendum fortasse 
τὸ δὲ χινησαν τοὺς, eic. 


(47) Οἶμαι μετ ἐξετάσεως. Deest οἶμαι in textu 


40. "Άπαξ δὲ διασταλέντων τοῦ ἡμῖν, xa τοῦ 
ἁπ.ῶς ' ἡμῖν μὲν, xaX οὐχ ἁπλῶς τοῦ ἁγιασμοῦ xai 
τῆς ἀπολυτρώσεως' xal ἡμῖν δὲ xal ἁπλῶς τῆς σοφίας 
xaY τῆς δυνάµεως, οὐκ ἀνεξέταστον ἑατέον τὸν περὶ 
τῆς διχαιοσύνης λόγον. Καὶ ὅτι μὲν ἡμῖν διχαιοσύνη 
Χριστὸς, δῆλον Ex τοῦ: "Oc ἐγενήθη σοφἰα ἡμῖν 
ἀπὸ θεοῦ, δικαιοσύνη τε, xal ἁγιασμὸς, καὶ áxo- 
9ύτρωσις ἐὰν δὲ uy εὑρίσχωμεν ἁπλῶς αὐτὸν διχαιο- 
σύνην, ὥσπερ ἁπλῶς σοφίαν xal δύναμιν θεοῦ , βα- 
σανιστέον cl xal αὐτῷ τῷ Χριστῷ, ὥσπερ ἁγιασμὸς 
ὁ Πατὴρ, οὕτω καὶ δικαιοσύνη ὁ Πατήρ. Καὶ γὰρ οὐχ 
ἁδιχία παρὰ τῷ ed, xat δίχαιος καὶ ὅσιος Κύριος, 
xaX ἓν δικαιοσύνη τὰ χρίµατα αὐτοῦ ' δίχαιος δὲ ὧν, 
δικαίως τὰ πάντα διέπει. Τὸ δὲ ὅ ἣν ἂν τοὺς ἀπὺ 
τῶν (40) αἱρέσεων εἰς τὸ ἕτερον εἰπεῖν τὸν δίχαιον 
τοῦ ἀγαθοῦ, μὴ τρανωθὲν δὲ παρ᾽ αὐτοῖς, οἱηθεῖσι δί- 
χαιον μὲν εἶναι τὸν δημιουργὸν, ἀγαθὸν 5b τὸν τοῦ 
Χριστοῦ Πατέρα, οἶμαι μετ) ἐξετάσεως (47) ἀχκριδῶς 
βασανισθὲν δύνασθαι λέγεαθαι ἐπὶ τοῦ Πατρὸς xai 
τοῦ Υἱοῦ ’ τοῦ μὲν Υἱοῦ τυγχάνοντος δικαιοσύνης , ὃς 
ἔλαθεν ἐξουσίαν χρίσιν ποιεῖν, "Occ Yióc ἀγθρώπου 
ἐστὶ, καὶ κριγεἵ τὴν οἰχουμέγην ἐν δικαιοσύνῃ" 
τοῦ δὲ Πατρὸς τοὺς ἓν τῇ δικαιοσύνη τοῦ Υἱοῦ παι- 
δευθέντας μετὰ τὴν Χριστοῦ βασιλείαν εὐεργετοῦντος, 
τὴν ἁγαθὸς προσηγορίαν ἔργοις δείξοντος, ὅταν γέ- 
νηται ὁ 8cb; τὰ πάντα ἓν πᾶσι. Καὶ τάχα τῇ αὗτου 
διχαιοσύνῃ ὁ Σωτὴρ εὐτρεπίζει τὰ πάντα, Χαιροῖς 
ἐπιτηδείοις, xal λόγῳ, xai τάξει, xaX χολάσεσι , xal 
τοῖς, ἵν οὕτως εἴπω, πνευματιχοῖς αὐτοῦ ἱἰατριχοῖς 
βοηθήµασι, πρὸς τὸ χωρῆσαι ἐπὶ τέλει τὴν ἀγαθότητα 
τοῦ Πατρὸς, ἤντινα νοῄσας πρὸς τὸν Μονογενῆ λέ- 


9? | Cor. t, 50. ?! Joan, vii, 18. 33 Apoc. xvi, 5, 7. 


lluetii, sed illud repraesentant codices Dodleianusg 
ct Barberinus. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 


Ίοντα, Aibdo xaAe ἀγαθό ' φησὶ, Τί µε Aéreic ἆγα- A dine, et punitionibus , et spiritualibus , ut ita lo- 


00v ; Οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ elc, ὁ θεὸς ó Πατήρ. 
Τὸ δ᾽ ὅμοιον ἓν ἑτέροις ἑδείξαμεν, χαὶ ἐπὶ τοῦ µεί- 
ζονά τινα εἵναι τοῦ δημιουργοῦ, δημιουργὸν μὲν ἔχλα- 
θόντες τὸν Χριστὸὺν, μείζονα δὲ τούτου τὸν Πατέρα. 
"Ens δὴ ὁ τὰ τοσαῦτα τυγχάνων , ὁ παράχλητος, ὁ 
λασμὸς. τὸ ἱλαστήριον, συµπαθῄσας ταῖς ἀσθενείαις 
ἡμῶν, τῷ πεπειρᾶσθαι χατὰ πάντα τὰ ἀνθρώπινα 
xa0' ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας, μέγας ἐστὶν άρχιε- 
ρεὺς, οὐχ ὑπὲρ ἀνθρώπων µόνων, ἀλλὰ xal παντὸς 
λογικοῦ , τὴν ἅπαξ θυσίαν προσενεχθεῖσαν ἑαυτὸν 
ἀνενεγχών Χωρὶς γὰρ θεοῦ ὑπὲρ zartóc ἐγεύ- 
caro θανάτου (ὅπερ Év τισι χεῖται (48) τοῖς πρὸς 
Ἑδραίους ἀντιγράφοις), χάριτι θεοῦ - εἴτε δὲ χωρὶς 
θεοῦ ὑπὲρ avt, ἐγεύσατο θανάτου , οὗ µόνον ὑπὲρ 


ἀνθρώπων ἀπέθανεν, ἀλλὰ χαὶ ὑπὲρ τῶν λοιπῶν λο- B 


γιχῶν * εἶτε χάριτι θεοῦ ἐγεύσατο τοῦ ὑπὲρ παντὸς 
θανάτου, ὑπὲρ πάντων χωρὶς θεοῦ ἀπέθανε' χάριτι 
Υὰρ θεοῦ ὑπὲρ παντὺὸς ἐγεύσατο. θανάτου xal yàp 
ἄτοπον ὑπὲρ ἀνθρωπίνων μὲν αὐτὸν φάσχειν ἆμαρ- 
τηµάτων γεγεῦσθαι (49) θανάτου, οὐκ ἔτι δὲ xai 
ὑπὲρ ἄλλου τινὸς παρὰ τὸν ἄνθρωπον ἓν ἁμαρτήμασι 
εγενηµένου᾿ οἷον ὑπὲρ ἄστρων (50): οὐδὲ τῶν ἄστρων 
πάντως χαθαρῶν ὄντων ἑνώπιον τοῦ θεοῦ, ὡς kv τῷ 
Ἰὼ6 ἀνέγνωμεν * "Αστρα δὲ οὐ καθαρὰ ἐγώπιον 
αὐτοῦ, εἰ μὴ ἄρα ὑπερδολιχῶς τοῦτο εἴρηται. Διὰ 
τοῦτο μέγας ἐστὶν ἀρχιερεὺς, ἐπειδήπερ πάντα &mo- 
χαθίστησι τῇ τοῦ Πατρὸς βασιλείᾳ, οἰχονομῶν τὰ ἐν 
ἑχάστῳ τῶν γενητῶν ἑλλιπῆ ἀναπληρωθῆναι, πρὸς 
«b χωρῆσαι δόξαν πατριχἠν. Οὗτος ὁ ἀρχιερεὺς xaxá 
τινα ἑτέραν παρὰ τὰ εἰρημένα ἐπίνοιαν Ἰούδας ὀνο- 
µάζεται, ἵνα ol £v χρυπτῷ Ἰουδαῖοι μὴ ἀπὺ τοῦ Υἱοῦ 
Ἰαχὼδ Ἰούδα Ἱουδαῖοι χρηµατίζωσιν, ἀλλὰ ἀπὸ τού- 
κου, ὄντες αὐτοῦ ἁδελφοὶ, xaX αἰνοῦντες αὐτὸν, ἀντι- 
λαμθανόμενοι τῆς ἐλευθερίας., ἣν ἐλευθεροῦνται ὑπ' 
αὗτου, ῥυασθέντες ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, τὰς χεῖρας 
αὗτου τῷ νώτῳ αὐτῶν ἐπιτιθέντος, χα) ὑποτάξαντος 
αὐτούς. ᾽Αλλὰ χαὶ πτερνίσας τὴν ἀντιχειμένην ἑνέρ- 
Τειαν, μόνος τε ὁρῶν τὸν Πατέρα, xat ὅτε ἄνθρωπος 
γεχένηται, Ἰαχώθ ἐστι χαὶ Ἰσραὴλ, ἀφ οὗ, ὥσπερ 
γινόµεθα φῶς, φωτὸς ὄντος τοῦ χόσµρυ, οὕτως Ἰα- 
χὼθ, χαλουµένου Ἰαχὼθ, xai Ἰσραὴλ, ὀνομαζομένου 
Ἱσραίλ. 


quar, auxiliis suis medicinalibus ad capiendum in 
fine Patris bonitatem. Cujus vim probe tenens Ser- 
vator illi qui sibi Unigenito dicehat **, Praeceptor 
bone, Cur me, inquit, appellas bonum ? Nemo bo- 
nus nisi unus, nempe ille Deus, ille Pater. Simile 
vero etiam in aliis ostendimus, tum vero maxime 
in boc quod dicunt majorem esse aliquem mundi 
Opifice, per mundi Opificem interpretantes Chri- 
stum , per hoc vero majorem Patrem. Hic igitur 
qui tot nominibus nuncupatur, advocatus , propi- 
tiatio, propitiatorium , compassus infirmitatibus 
nostris, tentatus in omnibus humanis juxta simili- 
tudinem sine peccato *', magnus est Pontifex, non 
modo pro hominibus, sed etiam pro omni quod ra- 
tionis est capax, hostiam semel oblatam seipsum 
offerens : Sine Deo enim, vel per gratiam Dei (ut 
in quibusdam exemplaribus Epistola ad Hebraeos 
ponitur), pro omni gustavit mortem ** : sed sivo sine 
Deo pro omni gustavit mortem , A49 non solum 
pro hominibus mortuus est, verum etiam pro ca:- 
teris rationis capacibus : sive per gratiam Dei pro 
omni gustavit mortem, pro omnibus sine Deo mor- 
tuus est : per gratiam namque Dei pro omni gu- 
stavil mortem : etenim absurdum est pro peccatis 
quidem humanis dicere eum mortem gustasse, non 
ita vero pro quibuscunque etiam aliis qui przeter 
hominem in peccatis essent, verbi gratia pro astris, 
nimirum neque astris omnino coram Deo puris 
exsistentibus, veluti legimus apud Job 39: Αείτα au- 
tem non sunt. munda in conspeciu ejus , nisi forte 
hoc hyperbolice dictum est. Ob eam causam ma- 
gnus est Pontifex, quoniam regno Patris omnia re- 
stituit, faciens ea repleri qua in unoquoque mor- 
talium. desunt, ut capiant paternam gloriam. Sane 
hic magnus Pontifex juxta aliam considerationem 
Judas vocatur, ut qui in occulto sunt Judzi 9, nou 
a Juda Jacob filio nominentur, sed ab hoc, existen. 
tes ipsius fratres, et laudantes eum *!, adipiscen- 
tes libertatem, qua liberantur ab ipso, et liberati 
ab hostibus suis, ipso scilicet inanus suas in illo- 
rum dorsum imponente et subjiciente ipsos. Prater- 
ea cum supplantaverit actionem oppositam, οἱ so- 


lus videat Patrem (etiam quando homo factus eat), Jacob est et Israel, a quo vocato Jacob et Israel, ita 
vocamur etiam nos Jacob et Israel, ut ab ipso, qui est lux mundi, lux etiam nuncupamur. 
41. Ἐπεὶ δὲ παραλαμθάνει τὴν βασιλείαν ἀπὸβα- D — 44. Quoníam autem accipit regnum a rege, quem 


σιλέως, ὃν ἑαυτοῖς ἑθασίλευσαν ol υἱοὶ Ἱσραὴλ , xai 
οὐ διὰ τοῦ θεοῦ ἄρξαντες αὐτὸν, xat μὴ Υνωρίσαντες 
τῷ zip, πολέμους τε τοῦ Κυρίου πολεμῶν ἑτοιμάζει 
εἰρήνην τῷ υἱῷ αὐτοῦ Jap, τάχα δὲ διὰ τοῦτο Δα»Ίδ 
προσαγορεύεται ᾿ xat μετὰ ταῦτα ῥάδδος, τοῖς δεοµέ- 


sibi prefecerant filii Israel, cuique iinperium, Deo 
neutiquam annuente, tradiderant , neque Deo con- 
ciliaverant; et quoniam bella Domini gerens filio 
suo (nempe populo) pacem comparat, fortassis hanc 
ob causam David vocatur : deinde virga ** nimi- 


** Matth. xix, 16, 117. ?" Hebr. 1v, 15. ** Hebr. n, 9. ?* Cap. xxv, vers. 5. ** Rom. 1, 29. *! Genes. 


xi:x, 8. — 5 sa. χι, 4. 

(48) Ὅπερ ἔν τισι χεῖται, etc. Lege ἢ ὅπερ. Ori- 
genes infra tom. xxvii, n. 13, in Joan. xi, 49, 50. : 
Καὶ συγχρήσεται τῷ, ὅπως χάριτι, ἡ, χωρὶς cob 
ὑπὲρ παντὸς γεύσεται θανάτου. Posterioreim quoque 
hanc lectionem sequitur Ambrosius lib. i1 De fide, 
ed Gratianum, cap. 4. Immerito igitur Nestorianis 
luci hujus depravationem tribuit Grzcus ille scho- 
liastes quem laudat Beza, utpote. qua jam longe 


ante Nestorium exstaret, HuoeTIUS. 

(49) Γεγεῦσθαι. Sie codex Bodleianus. Editio 
Hueti! , γεύσασθαι, Mox idem codex Bodleianus 
recte habet παρὰ τὸν ἄνθρωπον, male editio Huetii 
παρὰ τῶν ἀνθρώπων. 

(50) Olov ὑπὲρ ἄστρων. In. Origenianis quzstio 
de morte a Christo pro sideribus obita veutilatur. 


96 


05 ORIGENIS 


96 


rum his qui etiamnum laboriosa ac duriore vitze A νοις ἐπιπόνου xai σχληροτέρας ἀγωγῆς, παὶ μὴ ἓμ- 


 lustitutione indigent , cum necdum seipsos amori 
mansuetudinique Patris permiserint. [ἶδιιο οὗ cau- 
. Sam οἱ virga vocatur, egredietur, neque enim manet 
intra se, sed extra primigenium statum esse vide- 
tur. Cumque egressus fuerit factus virga, non ma- 
net virga, sed post virgam exoritur (los ascendens. 
Uade ipsam virgx extremitatem florem esse conspi- 
ciunt illi qui ab eo facto virga visitati fuerint. Visi- 
: Vabit enm Deus in virga (nempe Christo) iniquita- 
. tes eorum quos visitabit, misericordiam £3 vero non 
disperget ab eo **, Ipsum namque miseratur, quan- 
doquidem quos miseratur Filius, miseratar et Pater. 
Possumus autem non de iisdem accipere, factum fuis- 
se ipsum virgam et (lorem ; sed virgam quidein egen- 
tibus pusitione, lorem vero his qui servantur; sed 
melius arbitror quod prius dixi. Attamen hoc etiam 
iu hec loco addendum est, fortasse futurum ut cui 
(uerit. Christus virga, sit illi etiam propter virg» 
extremitatem omnino flos, sed nou contra ; neque 
euim si alicui flos, liuic etiam est virga : nisi forte 
quod flos sit perfectier flore, ipsaque florum emis- 
sione, quae de iis dicitur qui fruetus perfectos noh- 
dum tulerunt, perfecti id quod supra florem Christi 
est, capiant. Qui vero ipsius virga tentali fuerint, 
eimul cum ipsa virga futuri non 'sunt participes 
perfectionum Christi , sed tantum floris preceden- 
tis. fructus. ipsius. Denique antequam ad vocis 
Λόγος examen accedamus , lapis est Christus re- 
probatus ab :zedificantibus, et in eaput anguli ordi- 
natus ^. Quoniam enim lapides vivi sdificantnr in 
fundamento , aliis lapidibus apostolorum et pre- 
phetarum, ipse Jesu Christo Domino nostro exsi- 
siente summo angulori lapide 35, eo quod ipse sit 
pars structurz quas est ex lapidibus viventibus in re- 
gione viventium , lapis appellatur, Hxc autem a 
nohis dicta sunt redarguere multos volentibus, qui 
privata quadam electione et utuntar, et segnes 
sunt in indagando, nam tet nomina cum sint quo 


παρεσχηχόσιν (54) ἑαυτοὺς τῇ ἀγάπῃ xai τῃ mpaó- 
τητι τοῦ Πατρός. Διὰ τοῦτο, ἑὰν ῥάθδος χαλεῖται, 
ἐξελεύσεται οὗ γὰρ μένει ἐν abt, ἀλλ' ἔδω τῆς 
προηγουµένης χαταστάσεως εἶναι δοχεῖ. Ἐξελθὼν 
δὲ xal γενόμενος ῥάθδος, οὐ μένει ῥάθδος, ἀλλὰ µετά 
τὴν ῥάδδον ἄνθος γίνεται ἀναθαῖνον, xal πέρας τοῦ 
εἶναι ῥάθδος τὸ ἄνθος ἀποδείχνυται τοῖς διὰ τοῦ αἲ- 
τὸν Υεγονέναι ῥά6θδον ἐπισχοπῆς τετυχηχόσιν (52). 
Ἐπισχέψεται γὰρ ὁ θεὸς tv ῥάδδῳ τῷ Χριστῷ τὰς 
ἀνομίας αὑτῶν ὧν ἐπισχέψεται: τὸ δὲ ἔλεος (53) οὐ 
μὴ διασχεδάσει ἀπ αὑτοῦ * αὐτὸν γὰρ ἐλεεῖ , ὅτε οὓς 
βούλεται ὁ Υἱὸς ἐλεεῖσθαι, ὁ Πατὴρ ἐλεεῖ. Ἔστ: δὲ xal 


μὴ ἐπὶ τῶν αὐτῶν λαµθάνε.ν, ῥάθδον αὐτὸν γίνεσθαι 
. καὶ ἄνθος, ἀλλὰ ῥάδδος μὲν τοῖς δεοµένοις χολάσεως, 
B ἄνθος δὲ τοῖς σωζοµένοις * βέλτιον δ᾽ οἶμαι τὸ πρότε- 


pov. Πλὸν τοῦτο προσθετέον κατὰ τὸν τόπον, ὅτι τάχα 
διὰ τὸ τέλος, εἴ τινι μὲν γίνεται ῥάθδος, ἐστὶ πάντως 
καὶ ἄνθος, οὗ μὴν (DÀ), εἴ τινι ἄνθος, ἐχείνῳ πάντως 
xaX ῥάδδος * εἰ μὴ ἄρα, ἐπεί ἔστιν ἄνθος τελειότερο» 
τοῦ ἄνθους, xal τοῦ ἀνθεῖν ἐπὶ τῶν µηδέπω τελείως 
χαρποφορούντων ὀνομαζομένου, οἱ τέλειοι τὸ ὑπὲρ τὸ 


᾿ἄνθος χωροῦσι τοῦ Χριστοῦ: οἱ δὲ ῥάδδου αὐτοῦ (550) 


πεπειραµένοι, ἅμα τῇ ῥάδδῳ οὗ τῆς τελειότητος αὖ- 
τοῦ, ἀλλὰ τοῦ ἄνθους τοῦ πρὸ τῶν χαρπῶν αὑτοῦ µε- 
ταλήφονται. Τελευταῖον πρὸ τοῦ Λόγου ἣν λίθος ὁ Χρι- 
στὸς ἀποδοχιμαζόμενος ὑπὸ τῶν οἰχοδόμων, χαὶ εἰς 
χεφαλὴν γωνίας χατατασσόµενος' Eme γὰρ λίθοι 
ζῶντες οἰκοδομοῦνται ἐπὶ θεµελίῳ ἑτέροις λίθοις τῶν 
ἁποστόλων χαὶ προφητῶν, ὄντος ἀχρογωνιαίου αὐτοῦ 
Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, διὰ τὸ εἶναι αὑτὸν 
µέρος τῆς Ex λίθων ζώντων Ev χώρᾳ ζώντων olxobo- 
μῆς, λίθος προσαγορεύεται. Ταῦτα δὲ ἡμῖν πάντα 
εἴρηται τὸ τῶν πολλῶν ἀποχληρωτιχὸν xat ἀθασάνι- 
στον ἑλέγξαι βουλοµένοις, ὅτι τοσούτων ὀνομάτων sls 
αὑτὸν ἀναφερομένων ἵστανται ἐπὶ µόνης (56) τῆς Λό- 
yoc ὀνομασίας, οὐχ ἑξετάζοντες cL δήποτε Λόγος elvat 
θεὸς ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Πατέρα, δι οὗ τὰ πάντα ἑγέ- 
νετο, ἀναγέγραπται ὁ Υἱὸς τοῦ θ:οῦ. 


ad Christum referantur, in solo τοῦ λόγου (id est rationis et sermonis] vocabulo acquiescentes non ex- 
pendunt curnam tandem Filius Dei, Deus in principio apud Patrem, inscriptus sit Λόγος per quem 


omnia faeta sunt 96, 


42. Ut igttur propter actionem , eo quod illumi- D — 42. Ὥσπερ τοίνυν παρὰ τὴν ἑνέργειαν, Ex τοῦ φω- 


nel mundam, cujus. est lux, lux. mundi appellatur, 
οἱ ex eu quod auctor. sit. depenend:e. monificatio- 
nis, illi sincere adherentibus et resurgentibus re- 
ctpiendi vite novitatem, resurreciio vocatur, item. 
que propter aliam. actionem, et. pastor, et. przce- 
ptor, εἰ rex , ae denique sagitta electa, et servus, 
ad hac advocatus , propitiatio , et propitiator, sic 
etiam Λόγος [hoc est ratio] dicitur, quidquid in no- 


5 Psal, rxxxvitt, 55, 94. 


(54) "Ejpzapscgqnxóctr. Sic codex Dolleianus ; 
ediiio Huetii παρεσχηχόσιν. 

(52) Tervznxócuw. lia codex Uodleianus; editio 
lluetii τετευχόσιν. 
^. (96) Ἔ.Ίεος. Sic codd, Bodleianus et Barbertuus ; 
perperam lluetiana editio in textu ἕλος. 
^ (94) Πάντως xal ἄνόος, οὐ piv, etc. Sic recte 
babet codex Bodleianus, male autein. editio. Huetii, 


τίζειν τὸν χόσµον, οὗ φῶς ἐστι, φῶς χόσµου 7903- 
αγορεύεται, xal παρὰ τὸ ποιεῖν ἁποτίθεσθαι την νὲ- 
χρότητα τοὺς γνησίως αὐτῷ προσιόντας, xal ἀναλαμ- 
θάνειν καινότητα ζωῆς ἀνισταμένους, ἀνάστασις xa- 
λεῖται, παρ᾽ ἑτέραν πρᾶξιν ποιμὴν καὶ διδάσκαλος, 
xaX βασιλεὺς, βέλος τε ἐχλεχτὸν xai δοῦλος, πρὶς 
τούτοις παράχλητος xat ἱλασμὸς, xat ἱλαστήριον, οῦ- 
τως καὶ Λόγος, xai πᾶν ἄλογον ἡμῶν περιαιρῶν, xel 


^ Psal. cxvH, 93. *5 Ephes. 1, 20. ** Joan. 1, 2, 5. 


πάντως ἄνθος, ὃ uf). elc. 
(55) 0i δὲ ῥάδδου αὐτοῦ, eic. Sic optime legitur 
in codice Bodlei«no, inale autem in. Regio fj δὲ ῥά6- 


.Ooc αὐτοῦ, etc. 


(56) Ἱστανται ἐπὶ µόνης, etc. Valeutinianos 
intellige, qui Filium per prolationem geuitum — esse 
arbitrabantur. Hogrivs, 


97 COMMENT. IN JOAN. TOMUS I. 9g 


χατὰ ἀλήθειαν λογικοὺς χατασκευάκων, πάντα slg A bis est a ratione. alienum prorsus auferens, et uos. 


δόξαν θεοὺ πράττοντας, µέχρι τοῦ ἐσθίειν, xat τοῦ 
πίνειν, εἰς δόφαν Θεοῦ ἀπιτελοῦντας διὰ τὸν Λόγον xal 
τὰ χοινωνιχώτερα xai τελειότερα τοῦ βίου ἔργα. E. 
Yàp µετέχοντες αὑτοῦ ἀνιστάμεθα χαὶ φωτιζόμεθα, 
τάχα δὲ xa ποιµαινόµεθα 7| βασιλευόµεθα, δήλον, ὅτι 
χαὶ ἐνθέως λογιχοὶ Υινόμεθα τὰ ἓν ἡμῖν ἄλογα xat 
«hv νεχρότητα ἀφανίζοντος αὐτοῦ χαθὺ λόγος ἑστὶ 
χαὶ ἀνάστασις. Ἐπίστησον δξ εἰ µετέχουδί πως αἎ- 
τοῦ πάντες ἄνθρωποι, χαθὸ Λόγος ἑστί. Διόπερ ζη- 
τεσθαι obx ἔξω τῶν ζητούντων ὑπὸ τῶν εὑρεῖν αὐτὸν 
προαιρουµένων διδάσχει ἡμᾶς ὁ ᾿Απόστολος λέγων ᾿ 
Mi) εἴπῃς ἐν τῇ χαρδίᾳ cov: Τίς ἀναθήσεται εἰς 
τὸν οὐραν όν; τουτέστι Χριστὸν καταγαγεῖν' ἢ, 
Tic καταθήσεται εἰς τὴν ἄδυσσον; τουτέστι Χρι- 
στὸν ἐκ νεχρῶν ἀναγαγεὶν ἀλλὰ cl. «έχει ἡ 
Γραφή; Ἐγγύς σου τὸ £nyd ἐστι σφόδρα ἑν τῷ 
στόµαεί σου, καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου, ὡς τοῦ αὐτοῦ 


ἔντος Χριστοῦ xat ῥήματος τοῦ ζητουµένου. Αλλά 


χαὶ ὅτε αὐτός φησιν ὁ Κύριος * El μὴ ᾖ.10ον, xal 
iddAnca αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἶχον (57). vor 


δὲ πρόφασι» οὐχ ἔχουσι περὶ τῆς ἁμαρτίας αὑτῶν, ' 


οὐχ ἄλλο νοητέον 1| ὅτι ὁ λόγος φησὶν οἷς οὑδέπω συµ- 
σεπλήρωται, μὴ εἶναι ἁμαρτίαν, τούτους δὲ ἑνόχους 
αὑτῖς τυγχάνειν, ol ἂν µετεσχηχότες ἤδη αὐτοῦ 
πράττωσι παρὰ τὰς ἑννοίας τὰς ἓξ ὧν οὗτος ἐν ἡμῖν 
συμπληροῦται, xal µόνως οὕτως ἀληθὲς τό; El μὴ 
ᾖλθον, xal ἐάλησα αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἶχον. 
Φέρε γὰρ ἐπὶ Ἰησοῦ τοῦ ὁρατοῦ, ὡς οἱ πολλοὶ οἱῆσον- 


priparaus convenienter veritati , rationis partici- 
pe: esse, omnia vitae opera tum vulgaria, tum per- 
fectiora, propter liune Λόγον [ratienemque] ad Dei. 
gloriam agentes, adeo ut vel manducando A44 vel 
bibendo glorie Dei studeamus. Nam si ipsum par- 
lcipantes resuscitamur illuminamurque, fortossis 
autem pascimur etiam vel regimur, quis nen videat 
ralionis capaces nos divinitus effici rpso Λόγῳ hoc 
est lilio Dei, atque ipsa ratione, cuncta in nobis 4 
ralioge aliena, atque mortificationem ipsam, qua- 
tenus ratio est ct resurrectio, abolente ? Quocirca 
inspice an quodammodo ipsius, quatenus Λόγος 
[lioc est ratio] est, participes sint omnes. homines. 
ltaque eum qusri non extra eos qui qusrunt, ab 
lis qui eum invenire constituant, nos docet Àposto- 
lus, dicens *" : Ne dixeris in corde Ικος Quis ascen- 


del in celum ? hoc est Christum ex alto deducere ; 


nut: Quis descendel in abyssum ? hoc est Christum ez. 


mortuis reducere. Sed quid dicit Scriptura? Prope 
le verbum est valde. in ore tuo, et in corde tuo, per- 


inde ac si ipse Christus etiam esset verbum quod . 
queritur. Quin etiam quando ipse Dominus loqui-- 
tur *5 ς Nisi venissem, et locutus (uissem ois, pecca- 
lum non haberent ; nunc. autem ΝΟΠ haéent. quod : 
pratexant peccato suo; nihil aliud intelhigendum . 
est λόγον [hoc est rationem] dicere quam eos 
quibus nondum λόγος [id est ratio] completa est, 
peccatum non habere, sed illos tantum peccato 


ται, τοῦτ) ἐξεταζέαθω, πῶς 0b ἀληθὲς τὸ μὴ ἔχειν C; obnoxios esse qui participes effecti jam ipsius γα-: 


ἁμαρτίαν τούτους οἷς οὐκ ἑλήλνθε; Πάντες γὰρ οἱ 
πρὸ τῆς ἐπιδημίας τοῦ Σωτῆρος ἔσονται ἁμαρτίας 
πάσης ἀπολελυμένοι, ἐπεὶ οὐχ ἀληλύθει ὁ βλεπόµενος 
χατὰ σάρχα ἸΙησοῦς. ᾽Αλλὰ xai πάντες οἷς οὐδαμῶς 
ἀνηγγέλη περὶ αὐτοῦ, οὐχ ἔξουσιν ἁμαρτίαν. Καὶ δη- 
ov, ὅτι οἱ μὴ ἔχοντες ἁμαρτίαν χρἰσει οὐχ ὑπόχειν- 
ται. Λόγος δὲ ὁ ky ἀνθρώποις, οὗ µετέχειν εἰρήχαμεν 
τὸ γένος ἡμῶν, διχῶς λέγεται ἤτοι χατὰ τὴν συµ- 
πλήρωσιν τῶν ἐννοιῶν, ἥτις Ev. παντὶ τῷ ὑπερθεθη- 
χότι τὸν παῖδα τυγχάνει, ὑπεξαιρουμένων τῶν τερά- 
των” ἢ χατὰ τὴν ἀχρότητα , Ἶτις ἓν µόνοις τοῖς τε- 
λείοις εὑρίσχεται. Κατὰ μὲν οὖν τὸ πρότερον τὸ, El 
μὴ ᾖ.6ον, καὶ ἐλάλησα αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ 
εἶχον. νῦν δὲ πρόφασυο οὐκ ὄχουσι περὶ τῆς 
ἁμαρτίας αὑτῶν, τὰ ῥητὰ ἐχλεχτέον" χατὰ δὲ τὸ 
δεύτερον, Πάντες ὅσοι πρὸ ἐμοῦ ᾖἀθον κ.Ἰέπται 
εἰσὶ. xai Agccal, καὶ οὐκ ἤκουσαν αὐτῶν τὰ 
αρόδατα. Πρὸ γὰρ τῆς τελειώσεως τοῦ λόγου πάντα 
ψεχτὰ τὰ ἓν ἀνθρώποις , ἅτε ἑἐνδεῃ xai ἑλλιπὴ, 
οἷς τελείως οὐχ ὑπαχούει τὰ ἐν ἡμῖν ἄλογα, πρό- 
ατα τροπιχώτερον εἰρημένα. Καὶ τάχα κατὰ μὲν 
*b πρότερον, ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο" κατὰ δὲ τὸ 
ἐεύτερον, Θεὸὺς ἣν ὁ λόγος. Τούτῳ δ᾽ ἀχόλουθόν ἔστι 
ζητεῖν ἐστι μεταξὺ τοῦ (58), Ὁ Λόγος σὰρξ ἐγέγετο, 
χαὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος, ἓν τοῖς ἀνθρωπίνοις ἰδεῖν, oTov 
ἁναστοεχειουμένου τοῦ Λόγου ἀπὸ τοῦ Ὑαγονέναι ab - 


7 how. x, 6-8. 


(57) Εἶχον. Sic codex Bodleianus; Regius et 
Barberinus, εἴχοσαν. 


45 Joan. xv, 92. '* Joan. x, 8. 


lionis, agunt prxter rationes, ex quibus bxc ratio ; 
in nobis completur, in quem sensum tantum verum 
est. illud : Nisi venissem , εἰ locutus fuissem eis , . 
peccatum non haberent. Age enim de Jesu aspecta- . 
bili, ut vulgares existimabunt, hoc expendatur, . 
quomodo jam verum sit eos, ad quos non venerit, 
non habere peccatum. Namque omnes qui fueriut 
ante Servatoris adventum, ab omni peccato im- 
munes futuri sunt, quoniam non venerit aspectabi- 
lis juxta carnem Jesus. Quin etiam omnes quibus 
de eo nuntiatum non fuerit, peccatum non habe- , 
bunt. Unde aperte sequitur etiam peccatum non, 
labentes , condemnationi non subjici. At λόγος 
(id est ralio] quz est. in hominibus, cujus partici- 
pare genus nostrum diximus, bifariam dicitur ; vel 


juxta. complementum , quod omni inest qui pueri- 


lem trauscendil ziatem , detractis prodigiis; vel 
juxta sunimam perfectionem, qua in solis perfectis - 
invenitur. ltaque juxta priorem sensum intelligenda 
sunt hzc verba : Nisi venissem, el locutus fuissem 
eis, peccatum non haberent : juxta secundum vero ; 
Omnes, quotquot anie me veneruut , fures sunt. el 
latrones, et non audierunt eos oves ". Nam antequam 
perficiatur ratio, omnia quz insunt. hominibus, vi- 
tuperabilia sunt, quia sint indiga, et imperfecta, 
quibus eliam perfecte uon obtemperant ea, que 


(58) Ζητεῖν ἐστι μεταξὺ τοῦ, ec, Lege cum Fer- 
rario ζητεῖν εἴ τί ἐστι μεταξὺ τοῦ, ete. 


99 ORIGENIS 


100 


sunt in nobis ratione carentia, tropice oves di- Α τὸν σάρχα, xai κατὰ βραχὺ λεπτυνοµένου, ἕως γένη- 


cla. ΑΟ fortasse juxta primum sensum , Λόγος 
lid est ratio] facta est caro; juxta secundum 
A5 vero, Deus erat ille Λόγος [hoc est illa ratio]. 
Huic autem consequens est quzrere num cernere 
possimus medium aliquod in hominibus inter hanc 
particulam, ratio facta est caro 59, et inter hane, 
Deus erat illa ratio δὲ, videlicet reelementata, at- 
que in idem redeunte ratione illa, postquam fuerat 
facta caro tantisper inferior facta, donec fieret, 
quod erat in principio [apud Deum Deus Λόγος, id 
est ] ratio illa apud Patrem : cujus Λόγου [et Filii 
Dei] gloriam vidit Joannes vere Unigeniti, veluti 
4 Paire **, Potest autem Filius etiam sermo esse, 
eo quod renuntiet occulta Patris sui, qui mens 
etzsistit perinde atque Filius, qui vocatur Sermo. 
Ut enim apud nos sermo nuntius est earum rerum 
quae 3 mente cernuntur, sic ille Dei Sermo, qui Pa- 
trem agnovit (nemine alioqui mortalium absque 
duce in eum intendere valente), Patrem agnitum 
revelat. Nullus enim agnovit Patrem nisi Filius, 
aut ille cui Filius revelabit **, et in quantum 
Sermo est, magni existit consilii Nuntius : cujus 
principatus factus est super humerum ejus"* ; regnavit 
enim eo quod in crucem suffixus est, Ceterum in 
Apocalypsi ** sermo fidelis et verus sedere dicitur 
jn equo albo, mea sententia denotans vocis clari- 
tatem, quam insonat ad mos accedens veritatis 
sermo. Non est. autem presentis teinporis osten- 
dere vocabulum equus frequenter poni in voce Scri- 
pturz [in qua proponuntur], qu: nobis sint adju- 
mento divinas disciplinas audientibus. Tantum 


unius aut alterius loci submoneamus : hnjus, Fallaz 
equus est ad salutem ** ; et illius : Hi ín curribus, 
et hi in equis, nos autem in nomine Dei nostri. ma- 
gnificabimur *'. Porro quod in quarto et quadra- 
gesimo psalmo est scriptum ** : Eructavit. cor 
meum sermonem bonum, dico ego opera mea reji, 
frequentissime repctitum α΄ multis perinde ac si 
intelligerent, liaud intactum nobis prztereundum 
est. Esto enim Patrem hzec dicere, quodnam di- 
cent esse ipsius cor, uL sermo videatur bonus con- 
sequenter cordi ?* Si enim hzc vox λόγος [id est 
ratio vel sermo] interpretatione non eget, ut illi 


ται ὅπερ (59) ἣν ἐν ἀρχῇ θεὺς Λόγος 6 πρὸς τὸν Πα- 
τέρα, οὗ Λόγου τὴν δόξαν εἶδεν ὁ Ἰωάννης, ἀληθῶς 
Μονοχενοῦς, ὡς ἀπὸ Πατρός. Δύναται δὲ xat ὁ Λόγο 
Υἱὸς εἶναι παρὰ τῷ ἀπαγγέλλειν τὰ χρύφια τοῦ IIa- 
τρὸς ἐχείνου, ἀνάλογον τῷ χκαλουμένῳ Υἱῷ Λόγῳ νοῦέ 
τυγχάνοντος. Ὡς γὰρ ὁ παρ) ἡμῖν λόγος ἄγγελός ἐστι 
τῶν ὑπὸ τοῦ νοῦ ὁρωμένων, οὕτως ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος 
ἐγνωχὼς τὸν Πατέρα (οὐδενὸς τῶν γενητῶν προσδα- 
λεῖν αὐτῷ χωρὶς ὁδηγοῦ δυναµένου), ἀποχαλύπτει ὃν 
ἔγνω Πατέρα. Οὐδεὶς γὰρ ἔγνω τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ 
Υἱὸς, xai ᾧ ἂν Υἱὸς ἀποχαλύψῃ, χαὶ χαθὸ Λόγος ἐστὶ, 
µεγάΊης τυγχάνει BovAnc drreAoc ὢν, οὗ ἐγενήθη 
ἡ ἀρχὴ ἐπὶ τοῦ ὤμου αὐτοῦ". ἐδασίλευσε γὰρ διὰ 
τοῦ πεπονθέναι τὸν σταυρόν. Ἐν δὲ τῇ Ἀποχαλύψει 


D ἐπὶ λευκοῦ ἵππου χαθέζεσθαι λέγεται λόγος πιστὸς 


xa ἁληθινὸς, ὡς οἶμαι, παριστᾷν (60) τὸ σαφὲς τῆς 
φωνῆς ὃ Ἠχεῖται ὁ ἡμῖν ἐπιδημῶν ἀληθείας λόγος. Οὐ 
τοῦ παρόντος δὲ χαιροῦ δεῖξαι, ὅτι ἐπὶ τῆς φωνῆς 
πολλαχοῦ τῆς Γραφῆς, ἐν ᾗ ἐστι τὰ προχείµενα (61), 
δ ὧν ὠφελούμεθα θείων µαθηµάτων ἀχροώμενοι, 
χεῖται ἡ ἵππος προσηχορἰα. Μόνον δὲ ἑνὸς χαὶ δευτέ- 
ρου ὑπομνηστέον, τοῦ: Ψευδὴς ἵππος εἰς σωτηρίαν” 
καί. Οὗτοι év ἅρμασι, καὶ υὗτοι ἐν ἴπποις, ἡμεῖς 
δὲ ἐν ὀνόματι Κυρίου θεοῦ ἡμῶν uera vrónoó- 
µεθα. Τὸ δέ. ᾿Εξηρεύξατο ἡ καρδία µου Aóyor ἆγα- 
θὸν, Aéro ἐγὼ τὰ ἔργα µου τῷ βασιαεῖ, ἓν τῷ μὸ 
Qa ἀναγεγραμμένον συνεχέστατα ὑπὸ τῶν πολλῶν 
φερόμενον ὡς νενοηµένον, ἡμῖν οὐχ ἀδασάνιστον ἑα- 
τέον' ἔστω γὰρ τὸν Πατέρα ταῦτα λέγειν, τίς οὖν ἡ 
χαρδία αὐτοῦ, ἵνα ἀκολούθως τῇ χαρδίᾳ ὁ ἀγαθὸς λό- 
γος φανῇ; Ei γὰρ ὁ λόγος οὗ δεῖται διηγήσεως, ὡς - 
ἐχεῖνοι ὑπολαμθάνουσι, δηλονότι οὐδ' ἡ χαρδία, ὅπερ 
ἐστὶν ἁτοπώτατον, νοµίζειν τὴν χαρδίαν ὁμρίως τῷ 
ἐν ἡμετέρῳ σώματι εἶναι µέρος τοῦ θεοῦ. Αλλ' 
ὑπομνηστέον αὐτοὺς, ὅτι, ὥσπερ χεὶρ χαὶ βραχίων 
xa δάχτυλος ὀνομάζεται coU, οὐχ ἐρειδόντων ἡμῶν 
τὴν διάνοιαν εἰς φιλὴν τὴν λέξιν, ἀλλ᾽ ἐξεταζόντων πῶς 
ταῦτα ὑγιῶς ἐχλαμθάνειν χαὶ ἀξίως Θεοῦ δεῖ, οὕτως 
χαὶ τὴν χαρδίαν τοῦ θεοῦ τὴν νοητιχκὴν αὐτοῦ xa. 
προθετικὴν περὶ τῶν ὅλων δύναμιν ἐχληπτέον τὸν δὲ 
λόγον τῶν ἓν Exzivr τὸ ἁπαγγελτιχόν. Τίς δὲ ἁπαγ-. 
γέλλει τὴν βουλὴν τοῦ Πατρὸς τοῖς τῶν γενητῶν 
ἀξίοις xai παρ) αὐτοὺς ὙΥεγενηµένοις 1) ὁ Σωτήρ». 


existimant, abunde constat neque cordis vocabulum D Τάχα δὲ καὶ o0 µάτην τὸ, ἐξπρεύξατο" µυρία yàp 


interpretatione egere, id quod est absurdissimum, 
existimare scilicet non secus cor partem Dei esse, 
atque est iu nostro corpore. .Sed adinoneudi sunt 
illi quod quemadmodum manus, et brachium, at- 
que etiam digitus Dei dicitur, nudum vocabulum 
acie mentis nobis nom dispicientibus, sed exami- 
nantibus quonam pacto hzc sane, et ut Deo est di. 
gnum, sint accipienda, itg etiam nos intelligere 


59 Joan, 1, 14. "! Joan. 1, 4. ** Joan. 1, 14. 
5. Psal. xxxt, 17, "' Psal. xix, 8. "5 Vers. 4, 


(59) Ὅπερ. Sie codex Bodleianus ; Regius, ὅσπερ. 

(60) Παριστᾷν. Lego παριστάς. 

(01) Εν ᾖ ἐστι τὰ προχείµενα, eic. Ive desunt 
in editione Huetii, sed revocantur e codd. Bodleiano 
et Barberino. 


9 Matth. xi, 27. 


ἕτερα ἑδύνατο λέγεσθαι ἀντὶ (62) τοῦ ἐξηρεύξατο. 
Προέβαλεν dj xapbla µου λόγον ἀγαθόν ' ἑλάλησεν d 
Χαρδία µου λόγον ἀγᾶθόν. ᾽Αλλὰ µήποτε, ὥσπερ 
πνεύματός τινος ἀποχρύφου (63) εἰς φανερὸν πρὀοδὸς 
ἐστιν ἡ ἑρυγὴ τοῦ ἐρευγομένου, οἱονεὶ διὰ τούτου 
ἀναπνέοντος, οὕτω τὰ τῆς ἁληθείας θεωρήματα οὗ 
συνέχων ὁ Πατὴρ ἐρεύγεται, καὶ ποιεῖ τὸν τύπον αὖ- 
τῶν ἐν τῷ λόγῳ, xat διὰ τοῦτο εἰχόν. καλουμένῳ τοῦ 


*! [να. 1x, 6. 95 Cap. xix, vers. 441. 


63) 'Arc(. Deest in textu lluctii, sed legitur In 
codd. Bodleiano et Barberino. 
ο (65) Ἀποχρύφου. Sic codex Bodleianus ; lluetius 
in textu, ἀποχρύπτου. 


E] 


Wi 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS |. 


ἀοράτου Gsou* xai ταῦτα μὲν, ἵνα συμπεριφερόμενοι A debere, cor Dei esse ejus cam vim qua» intelligen- 


τῇ τῶν πολλῶν ἐχδοχῇ παραδεξώµεθα ànb τοῦ Πατρὸς 
λέγεσθαι τὸ Ἐξηρεύξατο ἡ καρδία µου «Ἰόγον 
ἀγαθόν. Oo πάντη δὲ αὑτοῖς παραχωρητέον, ὡς ὁμο- 
λογουμένως ταῦτα ἁπαγγέλλοντος τοῦ θεοῦ. Διὰ τί 
γὰρ οὐχὶ ὁ προφήτης ἔσται λέγων πληρωθεὶς τοῦ 
Πνεύματος, xai προφερόµενος λόγον ἀγαθὸν περὶ 
προφητείας τῆς περὶ Χριστοῦ, συνέχειν αὑτὸν οὗ δυ- 
νάµενος, τό ἘΕξηρεύξατο ἡ καρδία µου «Ἰόγον 
ἀγαθὸν, «έχω ἐγὼ τὰ ἔργα µου τῷ βασιλεῖι ἡ 
TÀoccá µου xdJAauoc Ἰραµµατέως ὀξυγράφου' 
ὥραιος χά.λει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων" 
εἶτα πρὸς αὐτὸν τὸν Χριατόν' Ἐξεχύθη ἡ χάρις ἐν 
yel-1scl σου; Πῶς γὰρ, εἰ ὁ IIachp ταῦτ' ἔλεγεν, 
ἐπεφέρετο τῷ, Ἐξεχύθη ἡ χάρις ἐν xelAsc σου, 


Uam  cefliciat et universa disponat ; sermonem 46 
vero illud esse, quod, qux in illo sunt corde, re- 
nunüel. Quis vero l'atris consilium bis qui inter 
mortales digni exstiterint, quique horum uaiuram 
superaveriut, renuntiat, nisi Servator ? Forte autem 
non frustra positum est, eructavit, cum hujus verbi 
vice alia innumera dici potuissent, nimirum propo- 
suit, vel protulit cor meum sermonem bonum ; lo- 
cutum est cor meum sermonem houunn., Sel vide 
ne forte quemadmodum alicujus flatus occulti pro- 
gressus in apertum est ructus eructantis, tanquam 
per liunc respirantis, ila veritatis speculationes non 
continens Pater eructet, faciatque harum figuras 
in sermone, qui etiam hane ob causa: vocetur ** 


τὸ, Διὰ τοῦτο &DAÓyncoé σε ὁ 8eóc εἰς τὸν alora- B invisibilis Dei imago. Et hzc quidem, ut jllud : 


χαὶ uet óAlya- Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ θεὸς ὁ θεός 
σου Élawr dryalludctoc παρὰ τοὺς µετόχους 
σου», ᾿Ανθυπενέγχοι (64) δέ τις (βουλόμενος ἐκ τοῦ 
Πατρὸς τὰ tv τῷ φαλμῷ ἀπαγγέλλεσθαι) τό: "Axov- 
cov, θύγατερ, καὶ δε, καὶ xAivov τὸ οὓς σου, 
xal ἐπιλάθου τοῦ AaoU σου, xal τοῦ Πατρός cov: 
o) Υὰρ ὁ Προφήτης πρὸς τὴν Ἐχχλησίαν ipei τό" 
"Axovcor, θύγατερ. OD χαλεπὸν δὲ δεῖξαι χαὶ ἀπὸ 
ἑτέρων φαλμῶν, ὅτι προσώπων γίνονται ἐπὶ πλεῖον 
ἐναλλαγαὶ, ὥστε xal ἐνθάδε δύνασθαι ἀπὸ τοῦ, Axov- 
σεν, θύγατερ, τὸν Πατέρα λέγειν παραθετέον δὲ εἰς 
τὴν περὶ τοῦ λόγου ἐξέτασιν xal τό Τῷ .1όγῳ τοῦ 
Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθησαν, xal τῷ αγεύ- 
gari τοῦ στόματος (65) αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύγαμις 


Eructavit cor meum. sermonem bonum, dici a Patre 
intelligamus, multorum intelligentie adhzrentes. 
Quihus tamen non statim. cedendum, perinde ac 
constet Deum hzc enuntiare, Quare eniin. non 
Propheta. ille loquatur. plenus Spiritu sancto, et 
proferat sermonem bonum pertinentem ad prophe- 
tiam de Christo, continere ipsum non valeus, sci- 
licet: Eructavit cor meum sermonem bonum, dico 
ego opera mea regi : lingua mea calamus scribe ve- 
lociter scribentis : Speciosus forma pre filiis homi- 
num ** : postea ad ipsum Christum : Diffusa est 
gratia in labiis tuis *! ? Si enim hzec Pater loqueba- 
tur, quoimodo his verbis : Diffusa est gratia in la- 
biis tuis, additum est illud : Propterea benedizit te 


αὐτῶν” ἅπερ τινὲς ἡγοῦνται ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος xal C Deus in ciernum ** ; et post pauca : Propter hoc 


του ἁγίου τάσσεσθαι Πνεύματος, δυνάµενα δηλο’ , 
τῷ λόγῳ θΘεοῦ τοὺς οὐρανοὺς ἑστερεῶσθαι, ὡς εἰ λέ- 
Το:μεν λόγῳ ἀρχιτεχτονικῷ τὴν οἰχίαν, xal λόγῳ ναν- 
σηγικῷ τὴν ναῦν Ὑεγονέναι, οὕτως οὖν λόγῳ θεού 
τους οὐρανοὺς, θειοτέρου τυγχάνοντος (66) σώματος, 
xat διὰ τοῦτο χαλουμένου στερεοῦ, οὐκ ἔχοντος τὸ 
ἐπιτολὺ ῥευστὺν χαὶ εὐδιάλυτον τῶν λοιπῶν, xal χα- 
Ἀντέρω ἑστερεῶσθαι, xai διὰ τὸ διάφορον ἐσχηκέ- 
γαι (67) ἑξαιρέτως τῷ θείῳ λόγῳ. Ἐπεὶ οὖν πρόχει- 
ται (68) τὸ, Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, σαφῶς ἰδεῖν, 
ἀρχ], δὲ μετὰ μαρτυριῶν τῶν ἐκ τῶν Παροιμιῶν ἆπο- 
δέδοται εἐρῆσθαι ἡ σοφία, xaX ἔστι προεπινοουµένη ἡ 
σοφία του αὐτὴν ἁπαγγέλλοντος λόγου, νοητέον τὸν 
4510 (09) Ev τῇ ἀρχῇ, τουτέστι τῇ σοφίᾳ, ἀεὶ εἶναι, 
ὄντα δὲ kv τῇ copia χαλουμένῃ ἀρχῇ μὴ χωλύεσθαι 
εἶναι πρὸς τὸν Bey, xul αὐτὸν θεὸν τυγχάνοντα, 
χαὶ οὐ γυμνῶς (70) εἶναι αὐτὸν πρὸς τὸν θεὸν, ἀλλὰ 


ὄντα ἓν τῇ ἀρχῇ τῇ σοφἰᾳ εἶναι πρὸς τὸν Θεόν’ ἐπιφέ- ᾿ 


p γ2ῦν xal φησιν’ Οὗτος ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν" 
ἑύνατο γὰρ εἰρηχέναι Οὗτος ἣν πρὸς τὸ» θεόν. 
Ἁλι' ὥσπερ fiv ἐν ἀρχῇ, οὕτως xaX πρὸς τὸν Geby 
tv ἀρχῷ ἦν, χαὶ Πάντα €t αὐτοῦ ἐγένετο, ὄντος kv 

? Colos. 1, 15. ** Psal. aniv, 1-5. *! ibid, 3. 


(64) Codex Bodleianus ἀνθυπενέγχοι, Regius &v- . 


E . 
(n3) Tov ctópatoc. Deest in editione Huetil, 
με exstat in mss. Bodleiano et Barberino. 
66) Τυγχάνοντος. Ferrarius legit τυγχάνοντας, 
01) ᾿Εσχηκέναι. 'l'arinus legi volebat ἐστηχέναι, 


ο jbid. 


unzit te Deus (uus oleo exsultationis prae partici- 
pibus tuis ** ?. Verum illud objiciat aliquis (volens 
linc psalini verba a Patre enuntiari) : Audi, filia, et 
vide, et inclina aurem tuam, el obliviscere populum 
luum, et domum patris δν, οἱ dicat Prophetam non 


fuisse dicturum ad Ecclesiam, Audi, filia. At ex 
aliis psalinis difficile non fuerit ostendere persona- 
rum plerumque fleri immutationes, ut ab eo loco, — 
Audi, filia, possit Pater loqui. Jam indagapiibus 

nobis vim sermonis, adjungendum est etiam lioc : 
Sermone Dei coli firmati sunt, εἰ spiritu oris ejus 
omnis virtus eorum **, quz quidam existimant de 
Servatore et Spiriti sancto posita esse, cum etiom 
lunc sensum habere possint, colos Dei ratione 
firmatos fuisse, non sccus ac dicimus domum a«i- 
ficatam fuisse ratione illa quz est ars fabricanda- 
rum azdium, navim compactam fuisse ratione illa 
qui est ars fabricandarum navium, sic etiam di- 
centes, coelos Dei ratione A47 firmatos fuisse, qui 
divinius corpus assequuntur, quod eliam propter 
hoc firmamentum vocatur, non habens quamplu- 
rimum fluxus, eamque facilitatem fluendi quam 


*3 ibid. ** ibid. 14. ** Psal. xxxii, 6. 


(68) Πρόκειται. Va recte hahet codex. Bodleia- 
nus, male vero editio Huetii πρόσχειται. 
(59) λόγον. Deest in editione Huetii, sed exstat 
n mss. 

(70) Γυμνῶς. Sic codex Bodleianus ; editio Hue- 
til, γυμνός. 


£05 

c»tera inferiora : 
prestantiam dicimus eliam colum eximie divina 
ratione firmata foisse. Quoniam igitur proponitur 
ut aperte intelligamus hoc dictum : /[n principio erat 
Λόγος ** [ hoc est sermo, sive ratio], principium 
vero sapientiam dici explicatum est, testimoniis ex 
Proverbiis suinptis, consideraturque sapientia ante 
sermonem ipsam annuntiantem, intelligamus ne- 
cesse est, sermonem in principio, hoc est sapien- 
tia, semper esse, cumque sit in sapientia qua vo- 
catur principium, non prohiberi esse apud Deum, 
cum sit etiam ipse Dens : nec apud Deum simpli- 
cKer est ipse, sed exsistens in principio (similiter 
sapientia *') est apud Deum ; subjungit enim , et 


ORIGENIS 
propter quam dífferentiam ac A τῇ ἀρχῇ' πάντα vào ἓν σοφίᾳ ὁ θεὺς χατὰ τὸν Δαυτ2 


10$ 


ἐποίησε. Καὶ ἔτι εἰς τὸ παραδέξασθαι (71) τὸν λόγον 
ἰδίαν περιγραφἣν ἔχοντα, οἷον τυγχάνοντα ζῆν καθ’ 
ἑαυτὸν, λεχτέον xal περὶ δυνάµεων, o0 µόνον δυνά- 
µεως' Τάδε «έχει Κύριος τῶν δυγἆμεων, πολλαχοῦ 
χεῖται, λογικῶν τινων θείων ζώων δυνάµεων ὄνομα- 
ζομένων, ὧν fj ἀνωτέρω xa κρείττων Χριστὸς fiv, 
οὐ µόνον σοφία θεοῦ, ἁλλὰ χαὶ δύναµις προσαχορευό- 
µενος' ὥσπερ οὖν δυνάµεις Θεοῦ πλείονές εἰσιν, ὧν 
ἑχάστη χατὰ περιγραφὴν, ὧν διαφέρει ὁ Σωτὴρ, οὕτως 
καὶ λόγος, εἰ καὶ ὃ παρ᾽ ἡμῖν οὐκ ἔστι χατὰ περιγρα- 
φὴν ἑχτὸς ἡμῶν, νοηθήσεται ὁ Χριστὺς διὰ τὰ προεξτ- 
τασµένα, ἓν ἀρχῇ τῇ σορίᾳ τὴν ὑπόστασιν ἔχων. Ταῦ- 
τα ἡμῖν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀρχέσει εἰς τό "Ev ἀρχῇ 


inquit; Hic erat in principio apud Deum. Poterat B ἦν ὁ Λόγος. 


enim dicere : Hic erat apud Deum. Sed quemadmodum erat in principio, sic et apud Deum in prin- 
cipio erat ; et omnia per ipsum facta sunt **, exsistentem in principio ; omnia enim Deus (teste Davide **) 
in sapientia fecit. Ad hxc ut intelligamus Sermonem propriam habere inscriptionem, velut qui vitam 
per se assequatur, dicendum etiam est de potentiis, non de potentis. H«c dicit Dominus potentiarum, 
multis in locis ponitur, nomine potentiarum intellectis quibusdam divinis animantibus, quz rationis sunt 
capacia, quibus superior et prastantior Christus est, non tantum sapientia Dei, sed etiam potentia dictus. 
Ut igitur virtutes complures sunt, quarum singule descriptionem habent, quibus differt Servator, sic 
etiam ὁ Λόγος [id est ille Filius Dei, illa 'ratio] (etiam si illa ratio, qux in nobis est, non habeat descri- 
ptionem extra nos) intelligetur Christus, juxta ea qu:& autea indagavimus, hypostasim habens in prin- 
cipio, hoc est in sapientia. Sed hactenus de eo quod est, Z5 principio erat Sermo. 





OPIL'ENOY Z 


TON ΕΙΣ TO ΚΑΤΑ IQANNHN ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΕΞΗΓΗΤΙΚΟΝ 


ΤΟΜΟΣ BR. 


ORIGENIS 


EXPLANATIONUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS Il. 


8 1. « Et verbum erat apud Deum, et Deus erat C 1. «Καὶ ὁ Λόγος fjv πρὸς τὸν Θεὸν, xai θεὸς ἦν ὁ 


Yerbum ?*, » Satis pro viribusnostris, sacer ÀAmbrosi, 
idewque frater Evangelio conforinis, cum antehae 
disseruerimus quid sit Evangelium, οἱ quod qua- 
leve principium, iu quo erat Sermo, et quisnam sit. 
ille Sermo «qui erat in principio. Censequenter 
nuuc consideremus quonam pacto Serino ille erat 


apud Deum. Ergo utile erit ad hoc explicandum . 


colligere sermonem qui scriptus est. factum fuisse 
ad quosdam. Verbi gratia : « Sermo Dowini factus 
est ad Osee filium Beeri ?* ; » et, « Sermo factus 
est ad [saiam, filium Amos, de Judza, et de Jeru- 
salem, ?* » et, « Serio. factus est ad Jeremiam de 


** Joan. 1, |. 


. (71) Kal ἔτι εἰς τὸ παραδόξασθαι, eic. Ad mar- 
ginem codicis Barberini tiec. leguntur: Φλυαρεῖς, 
µάταις αἱρετιχέ. 8cbc γὰρ xai fjv ἀεὶ, xai αὐτός 
ἐστιν fj σοφία’ οὐκ ἄλλη ἡ σοφία καὶ αὐτὸς àv αὐτῃ. 


Λόγος (721. » Λὐτάρχως χατὰ τὴν παροῦσαν δύναμιν, 
ἱερὲ ἀδελφὲ ᾽Αμθρόσιε, xal χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον µε- 
µορφωμένε, &v τοῖς πρὸ τούτων διαλαθόντες τί ἐστιν 
Εὐαγγέλιον, xaX τίς ἡ ἀρχὴ, ἓν fj ἣν ὁ Λόγος, τίς τε 
ὁ Λόγος ὁ ἐν ἀρχῇ, ἀχολούθως νῦν ἐπισχοποῦμεν πῶς 
ὁ Λόγος ἦν πρὺς τὸν Θεόν. Χρήσιμον τοίνυν συναγα- 
γεῖν εἰς τοῦτο λόγον ἀναγεγραμμένον γεγονέναι πρός 
τινας" οἷον' « Λόγος Κυρίου ὃς ἐγενήθη πρὸς "Dont 
τὸν τοῦ Βεηρεί: » xai, « Ὁ λόγος à γενόμενος πρὸς 
Ἡσαῖαν vió. ᾽Αμὼς, περὶ τῆς Ἰουδαίας, xal περὶ 
Ἱερουσαλὴμ' » xai, « Ὁ λόγος ὁ γενόμενος πρὸς 
Ἱερεμίαν περὶ τῆς ἀθροχίας. » Hà; οὖν λόγος Κυρίου 


*" jnid. 2. ''ibid. 5. ** Psal. cin, 24. "* joan. 1, 1. "1 Ose. 1, f. "* aai. 1, 4. 


Οὔτε μὴν σύγχρισιν πρὸς τὰς λογιχὰς δυνάµεις ἐπι- 
δέχεται, ἀλλ᾽ οὕτως Ἕλλην ὑπάρχεις. 

(12) Καὶ θεὸς ἦν ὁ Λόγος. liac desunt in codice 
Bodl.-iano., 


105 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ll. 


* 


105 


ἐγενίθη πρὺς Ὠσηὲ, καὶ 6 λόγος ἐστὶν ὁ γενόμενος A siccitate ****. » Quomodo ergo sermo Domini factus 


πρὸς lisatav υἱὸν ᾽Αμῶς, xai πάλιν ὁ λόγος mph; 
Ἱερεμίαν περὶ τῆς ἀθροχίας, ἐπισχοπητέον, ἵν ὡς 
παραχείμενον εὑρξθῆναι δυνηθῇῃ πῶς 6 Λόγος ἂν πρὸς 
τὸν Θεόν. Ὁ μὲν οὖν πολὺς ἁπλούστερον ἐχλέφεται 
τὰ περὶ τῶν προφητῶν cipnuéva, ὡς λόχου Κυρίου, 
ἡ τοῦ λόγου γενοµένου πρὸς αὐτούς. Μήπητε δὲ ὥς 
φαμεν τὀνδς τινὰ πρὸς τόνδε γίνεσθαι, οὕτως ὁ νῦν 
θεολογούμενος Υἱὸς Λόγος ἐγενήθη πρὸς "orb, ἆπο- 
σταλεὶς ὑπὸ τοῦ Πατρὸς πρὸς αὑτόν' κατὰ μὲν thv 
ἱστορίαν πρὸς τὸν υἱὸν τοῦ Βεηρεὶ προφήτην Ὠσπὲ, 
χατὰ δὲ μυστιχὸν λόγον πρὸς τὸν Σωνόµενον (Ὡστὲ 
γὰρ ἑρμτνεύεται σωζόµεγος [75]) υἱὸν Πετρεὶ, & 
ἑρμηνεύεται φρέατα ' πηγης γὰρ ix βάθους ἀνα- 
6λυσταινούσης σοφίας θεοῦ, ἕχαστος τῶν σωζομένων 


est ad Oseain οἱ sermo ad Isaiam filium Awos, et 
rursus ad Jeremiain de. siccitate, considerauduta 
est, ut sie, collatione facta, inveniri possit quo- 
nam pacto Sermo ille erat apud. Deum. Atquo 
equidem vulgus simplicius exponct prophetarum 
dicta, vcluti sermone Domini, νο] sermone facto 
ad ipsos. Tu vero vide, ne forte ut dicimus hunc 
ad hune fieri, sic etiam, nunc a nobis tlicologico 
consideratus Filius, sermo factus sit ad Oseam, 
missus ad ipsum a Patre : quo: ad historiam qui- 
dem attinet, ad prophetam Oscam filium Beeri, 
quantum vero ad mysticam rationem, ad Serva- 
(iin (sonat. euim Oseas, si. interpreteris, servatus) 
lilium Deeri, quae vox puteos sonat : eflicitur enim 


υἱὸς γίνεται. Καὶ οὐδὲν θαυμαστὸν οὕτως υἱὸν φρεάτων D quilibet corum qui servantur, putei filius, quia sa- 


εἶναι τὸν ἆγ'ον ἀπὸ τῶν ἀνδραγαθημάτων πολλαχοῦ 
υἱὸν ὀνομαζόμενον, παρὰ μὲν τὸ λάµπειν αὐτοῦ τὰ 
ἔργα ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, φωτός" παρὰ δὲ 
τὸ ἔχειν τὴν εἰρήνην τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερέχουσαν 
πάντα νοῦν, εἰρήνης' ἔτι δὲ διὰ τὴν ἀπὸ τῆς σοφίας 
ὠφέλειαν, τέχνον σοφίας ε Ἐδ.χαιώθη γὰρ, φη- 
civ, ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέχνων αὐτῆς. » Οὕτως οὖν 
ὁ πάντα ἐρευνῶν θείῳ Πνεύματι καὶ τὰ βάθη τοῦ 
Θερῦ, ὥστε ἀποφθέγξασθαι αὑτόν' « Ὢ βάθος πλού- 
του χαὶ σορίας xaX γνώσεως θεοῦ ! » δύναται εἶναι 
φρεάτων υἱὸς, πρὸς ὃν ὁ λόγος Κυρίου ἨὙίνεται, 
Ομοίως λόγος xal πρὸς Ἡσαῖαν ἔρχεται διδάσχων 
τὰ ἐν ἑσχάταις ἡμέραις ἁπαντησόμενα τῇ Ἰουδαίχ 
xai Ἱξρουσαλήμ ' ὡσαύτως δὲ xal πρὸς Ἱερεμίαν 
Ü:üp μετεωρισμῷ ἑπαρθέντα ' (ἑρμηνεύεται γὰρ µε- 
τεωρισμὸς "lao [74].) Αλλὰ πρὸς μὲν τοὺς ἀνθρώ- 
75$, Τρότερον o9 χωροῦντας τὴν τοῦ Υἱοῦ τοῦ θΞοῦ 
Λου τυγχάνοντος ἐπιδημίαν, ὁ Λόγος γίνεται " 
πρὸς δὲ τὸν θεὸν οὗ γίνεται, ὡς πρότερον οὐκ ὧν 
πρὸς αὐτὸν παρὰ δὲ τὸ ἀξὶ συνεῖναι τῷ Πατρὶ, λέ- 
γεται ΄ε Καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν * » οὗ γὰρ 
ἐγένετο πρὸς τὸν θεὸν, xaX ταυτὸν ῥῆμα τὸ εν » τοῦ 
Λόγου χατηγορεῖται, ὅτι Ev. ἀρχῇ ἣν χαὶ ὅτε πρὸς 
τὸν θεὸν ἦν, οὔτε τῆς ἀρχῆς χωριζόµενος, οὔτε τοῦ 
Πατρὸς ἀπολειπόμενος: xa πάλιν οὔτε ἀπὺ τοῦ μὴ 
εἶναι ἐν ἀρχῇ Υινόμενος ἐν ἀρχῇ, οὔτε ἀπὸ τοῦ μὴ 
τυγχάνειν πρὸς τὸν θεὸν ἐπὶ τῷ πρὸς τὸν Osby εἶναι 
γινόµενος * Τρ» Υὰρ παντὸς χρόνου καὶ αἰῶνος « ἐν 


pientia Dei ex profundo scaturit. Nec mirum sane 
est puteorum filium sic esse sanctuir, qui ex. stre- 
nue factis frequenter. fllius. nofiinatur ς idcirco 
quidem quia luceant opera ejus coram hominibus *?, 
filius lucis nuncupatus : quia vero habeat pacem 
Dei, exsuperantem omnem iutelligentiam "9, filius 
pacis : atque etiam propter sapientize utilitatem fi- 
lius sapicutize : « Justificata est enim, inquit, sapieu- 
tia a filiis suis "!*. » Hunc igitur in modum ille etiaut 
qui 49 divino Spiritu omnia profunda Dei per- 
scrutatur, ut elosui possit : «Ο profunditas divitia- 
rum, et sapiente, οἱ cognitionis Dei ?*, » potest esso 
putcorum filius, ad quem scrino fiat Domini. Sic 
sermo etiam ad Isaiam venit docens quz in ultimis 
diebus eventura erant tum Judae, tum Jerusalem : 
eodem inodo et ad Jeremiam divina elatione ela- 
tum (μα interpretatur elatio Jao). Sed ad ho- 
mines quidem, «αἱ prius capaces non crant ad- 


ventus Filii Dei, qui est Sermo, fit. sermo; a4 
Deum vero non fit, quasi qui antea non ess sterct 
apud ipsum, sed eo quod sit semper cum Patre, di- 
citur : « Et Sermo erat apud Deu:n **; » non cnim 
factus est apud Deum, et. idein verbum « erat » de 
Sermone pradieatur, quoniam in principio erat 
etiam tum cum apud Deum erat, neque a principio 
separatus, neque lairem deserens : et rursus ne- 
que eo quod non sit in principio factus, in priuci- 
pio, neque eo quod non sit apud Deum, factus ut 


$2yf, tv 6 Λόγος, xal ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν. » py esset apud Deum : ante omne enin tempus el δᾳ« 


Ἐπεὶ τοίνυν εἰς εὕρεσιν τοῦ, « Καὶ ὁ Λόγος ἣν πρὸς 
τὸν Θεὸν, » παρεθέµεθα λέξεις προρητικὰς, πῶς ἐγέ- 
νετο πρὸς Ὡστὲ, καὶ ᾿Πσαΐαν , xaX Ἱερεμίαν, παρ- 
ετηρἡΖαμέν τε οὐ τὴν τυχοῦσαν διαφορὰν τοῦ, « ἔγε- 
γήθη » xaX « ἐγένετο» πρὸς «b « fjv, ». προσθῄσοµεν, 


** Matth. v, 16. 


(15) Ὡσητὲ }ὰρ ἑρμηνεύεται Σωνόμενος, cic. Λ 
Το), servavit, lit VW, Osce, quod. siguilicationem 
activam postulat potius qu:in passivam. Bron vero 
est, *wQ, a Ὢ 9, puleus. Λναθλυστανούτης, (quod 
sequitur, rectum est. Hesych., ἀναθλυστάνειν xal 
ἀναθλύσαι. Quam Mesychii vocem inmerito suspec- 
iam habet Sriephanus. [lur Tis. 

(74) Ἑρμηγεύεται γὰρ μετεωρισμὸς "Taco. lec 
proclivia sunt, οἱ Ferrarii tamen ac. Perionii ca- 
yt fuzerunt. ΦΕΚΕΜΙΑΦ est. ym a Cm ecolli, el 


PaTROL. Ga. XIV. 


11.19 Jerem, riv, 1. 


ο philip. iv, 7. 


culum, « in principio erat Sermo, et Sermo erat 
apud Deum. » Quoniam igitur ut iuveniremus sen- 
sum verborum illorum, « et Serio ille erat apud 
Deum, » apposuimus verba prophetica, quomodo 
factus sit. serino ad. ÜOseam, ct Isaiam, et Jerc- 


"! Matth. xi, 19. 


ma, quod Samarite per Ἰαθαί, Eusebius per 
Ἰευώ, Theodoretus. per "Aix, Greci veteres. per 
Ἰαώ exprimcbant. Notum. illud. Apollinis Clavii 
apud Macrobium 1 Saturn. : 
Φ/άζεο τῶν πάντων ὕπατον Qgór ὄμιιεν "ua. 
lp. 


7! |toin. xi, 909... 7?Joan. 1, 4. 


Vide novam edit. Oper. S. llieronymi, tom. 1L, p. 
9j, — editionis nostre toi. H, col. 855, not. 5, 
Όριτ. lan, 


| 


107 


ORIGENIS 


108 


miam, observavimusque non parum differre « fuit » A ὅτι ἓν μὲν τῷ πρὸς τοὺς προφήτας vlvec0a: ωτίςει 


et « factus est » a. verbo « erat, » addemus, duin 
ad prophetas sermo fii, Sermonem prophetas illu- 
swrare luce cognitionis, facientem eos, Janquam 
coram videntes, ea. videre qua non intellexeraut, 
antequam fieret ad eos sermo jpse; apud Deum 
vero Deum esse, ex eo quod sit apud ipsum. ltaque 
fortasse talem quemdam ordinem intuitus Joannes 
in sermone nof praxposuit, « Deus erat. Sermo, » 
illis verbis, « Serio erat apud Deum, » nihil alio- 
qui, quod ad enuntiationes oLtinel, obfutura serie 
ad intelligendam vim seorsum cujuscunque pro- 
nuntiali : unum namque pronuntiatum est : « In 
principio erat ille Sero ; » alterum : « llle Sermo 
erat apud Deum, » et deinceps : « EL Deus erat ille 


τοὺς προφήτας τῷ φωτὶ τῆς γνώσεως, πιιῶν αὐτοὺς 
ἅτε ἔμπροσθεν βλέποντας ὁρᾷν & πρὸ αὐτοῦ οὗ χατ- 
θνόουν΄ πρὺς δὲ τὸν Θεὸν τὸ θεός ἐστι τυγχάνων 
ἀπὸ τοῦ εἶναι πρὸς αὐτόν. Καὶ τάχα τοιαύτην τινὰ 
τάξιν ὁ Ἰωάννης ἐν τῷ λόγῳ ἰδὼν οὐ προέταξε τὸ, 
« θεὸς ἦν ὁ Λόγος, » τοῦ,» Ὦ Λόγος ἣν πρὸς τὸν θεὸν, ) 
ὅσον ἐπὶ ταῖς ἁποφάσεσιν οὐδὲν ἂν χωλυθέντος τοῦ 
εἰρμοῦ πρὸς τὸ χαθ) αὑτὸ ἰδεῖν ἑχάστου τῶν ἀξιωμά- 
των τὴν δύναμιν * Ey γὰρ ἀξίωμα τὸ, « Ἐν ἀρχὴ ᾗν 
ὁ Λόγος, » χαὶ δεύτερον τὸ, « Ὅ Λόγος ἦν πρὸς τὸν 
θεὸν, » xal ἑξῆς' «Καὶ θεὺς ἣν ὁ Λόγος. » 'AXX ἐπεὶ 
τάχα τάξιν τινὰ δηλοῖ τὸ πρῶτον τετάχθαι x6* «Ev 
ἀρχῇὴ ἣν ὁ Λόγος, » κατὰ τὸ οὕτως ἑξῆς τό’ « Kal 
ὁ Λόχος ἣν πρὸς τὸν Ozóv- » χαὶ τρίτον τό’ « Kol 


Sermo. » Sed quoniain fortasse ordinem quemdam B θεὸς ἣν ὁ Λόγος, » διὰ τοῦτο, ἵνα δυνηθῇ ἀπὸ τοῦ 


declarat, quia positum sit. primo loco hoc pronun- 
tiatum, « Iun principio erat ille Sermo, » juxta ta- 
lem seriem, « Et Sermo erat apud Deum, » et 


πρὸς τὸν Bcby εἶναι ὁ Λόγος νοηθῆναι γινόµενος Osbz, 
λέγετα, * « Καὶ ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν Θεόν, ». ἔπειτα, 
« Καὶ θεὸς ἣν 6 Λόγος. » 


tertio loco, « Et Deus erat Sermo, » ilcirco dicitur : « Et ille Serio erat apud Deum, » deiude : « Et 
Deus erat ille Sermo, » ut ille Sermo intelligi possit esse Deus, quia sit apud Deum. 


50 2. Cxterum magna observatione (uon tan- 
quam non callens elaboratum Gricorum dicendi 
genus) alibi quidem articulis usus est Joannes, al:- 
bi vero reticuiL : ia voce namque Sermonis arti- 
culum cum addiderit, in Dei vocabulo aliquando id 
ponit, aliquando differenti: gratia id non ponit. 
Nam cum Dei vocabulum ponitur de ingenito uvi- 
versoruin auctore, articulum ponit, reticens illud, 
cum ille Sermo Deus nominatur. Proinde vide, ne 
forte ut in his locis differt Deus cum articulo, ct 
Deus sine articulo, sic differat etiam ὁ Λόγος, [id 
est ille Sermo, vel illa ratio,] cum articulo, et 
Λόγος, [id est Sermo, sive ratio,] sine articulo. Ut 
enim Deus ille, qui est in. omnibus, ille Deus est, 
[cum articulo,] et non simpliciter Deus, [sine articu- 
lo,] sic fons rationis (qux unicuique rationis capaci 
inesy, ratio illa est, [cum articulo ;] cum alioqui ra- 
τίο, qux: in unoquoque inest, non perinde proprie, 
atque illa ratio prima, [quam fontem hujus dico,] 


(19) Τίθησι μὲν γὰρ τὸ ἄρθρον, ὅτε, ete. Di- 
-atinctio lic. nonnullorum convicia in Ürigenem 
oncitavit. Eam quidein Chrysostomus homil. 35 in 
Joan., dissimulato auctoris nomine, explodit. At- 
tendissent quomodo in sequentibus explicata sit : 
ater, inquit, quod ex se Deus sit, hoc est, αὐτό- 
θεος, 6 θεός appellatur : Filius, quoi sit Deus a 
Patre, Deus de Deo, ut loquitur concilium Nice- 
nuin, θεός dicendus est, HorTiUs. 

(16) "Ον ερόπον γὰρ ὁ ἐπὶ, etc. Sententia h»c 
est totius disputationis : Quemadmodum a. Patre, 
qui est αὐτόθεος, habet Filius ut sit Deus, et cce- 
teri qui dii appellantur, quia principium totius 
divinitatis Pater est; ita a Filio, qui est ó Aóyo;, 
satio, et fons totius rationis, liabent ii. qui ratione 
utuntur ut sint rationis participes. Igitur ut divi- 
Aitatem suam Filio communicat Pater, ita ratio- 
pem iis qui rationis participes sunt. conuntnicat 
Filius. Pater principium est divinitatis Filii, Filius 
principium est. rationis eorum qui rationis Capaces 
sunt, Atque eo sensu ut se habet Pater ad Filium, 
ita. Filius ad ea quz ratione pollent. Comparatio 
ergo πο est, aique ca. imperfecta et. in. multis 
claudicaus. Pater autem, quia principium est et 


2. Πάνυ δὲ παρατετηρηµένως , xal οὐχ ὡς Ἕλλη- 
νιχὴν ἀχριθολογίαν οὐχ ἐπιστάμενος, ὁ Ἰωάννης ὅπου 
μὲν τοῖς ἄρθροις ἐχρήσατο, ὅπου 65 ταῦτα ἀπεσιώ- 
πησεν, ἐπὶ μὲν τοῦ Λόγου προστιθεὶς τὸ, ὁ, ἐπὶ δὲ 
τῆς Θεός προσηγορίας ὅπου μὲν τιθεὶς, ὅπου δὲ 
διαιρῶν. Τίθησι μὲν γὰρ τὸ ἄρθρον, ὅτε (75) ἡ θεός 
ὀνομασία ἐπὶ τοῦ ἀγενήτου τάσσεται τῶν ὅλων alzíou* 
auod δὲ αὑτὸ, ὅτε ὁ Λόγος Ozó; ὀνομάζεται. Ὡς δὲ 


C δ.αφέρει χατὰ τούτους τοὺς τόπους ὁ θεός, καὶ Θεός, 


οὕτως µήποτε διαφἑρῃ ὁ Λόγος xaX Λόγος. Ὃν τρόπον 
γὰρ ὁ ἐπὶ (70) πᾶσι θεὸς ὁ θεός, καὶ οὐχ ἁπλῶς Θεός, 
οὕτως dj πηγἩ τοῦ ἓν ἑχάστῳ τῶν λογικῶν λόγου, ὁ 
Λόγος, τοῦ Ev Exástto λόγου οὐκ ἂν χυρίως ὁμοίως 
τῷ πρώτῳ ὀνομασθέντος χαὶ λεχθέντος, ὁ Λόγος. Καὶ 
τὸ πολλοὺς φιλοθέους εἶναι εὐχομένους ταράσσον, εὖ- 
λαθουμένους δύο ἀναγορεῦσαι θεοὺς, καὶ παρὰ τοῦτο 
περιπίπτοντας ψενδέσι καὶ ἁσεθέσι δόγµασιν * fito 
ἀρνουμένους ἱδιότητα (77) Yioo ἑτέραν map τὶν 
τοῦ Πατρὺς, ὁμολογοῦντας Θεὸν εἶναι τὸν µέχρι 
fons divinitatis totius, inde eum ἀληθινὸν θΘεὸν ap- 
pellavit; reliqui autem θεοὶ τῇ μετοχῇ τοῦ θ:.ῦ 
γινόµενοι, Filius nimirum, e& qui dii appellautur. 
Αι divinitatem a Patre non uno inodo recipiunt ; 
Filius enim ita Deus est a Patre, ut una eademque 
divinitate Pater et Filius polleant : reliqui autem 
dii, diversa, dispari et inzquali divinitate przdiii 
sint, Ne quemquam igitur moveat vox γινόμενο, 


* quie iis omnibus conveuil qui ab alio babent ut 


sint, sive per generationem, sive per processionem, 
sive per creatliouem, ut paulo infra demonstraLi- 
mus. Nonnunquam vero simpliciter, « exsistere, 
esse, » significat, Atque hac quidem posterior no- 
tatio huic ipsi loco videtur tribuenda. His ita ex- 
licatis, facile viri cujusdam eruditissimi refel- 
untur criminationes, qui ex boc loco violatz Filii 
dignitatis reum Origenem peragit, licet alias spe 
in eodem argumento lapsus sit. Ip. 

(11) τοι ἀργουμένους ἰδιότητα, etc. Ea fuit 
Noeti h:iresis circa Origenis statem exorta, uec 
multo post a Sabellio amplificata, Male autem ἰδιό- 
τητα vertit Ferrarius proprietatem, quod personam 
siguilicat. Ip. 


109 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Ι. 


110 


ὀνόματος παρ) αὐτοὶ Υἱὸν προσαγορευόµενον' 3| A nomiuelur dicaturque illa ratio, [cum articulo.] Et 


ἀρνουμένους τὴν θεότητα (73) τοῦ Yloo, τ'θέντας 
δὲ αὐτου τὴν ἱδιότητα καὶ τὴν οὐσίαν χατὰ περιγρα- 
φῖν τυγχάνουσαν ἑτέραν τοῦ Πατρὸς , ἐντεῦθεν λύε- 
σθαι δύναται. Λεχτέον γὰρ αὑτοῖς, ὅτι τότε μὲν αὖ- 
, τόθεος 6 θεός ἐστι, διόπερ xal ὁ Σωτήρ φησιν ἐν τῇ 
πρὸς τὸν Πατέρα εὐχῇ ' «€ "Iva γινώσχωσί σε τὸν µόνον 
ἀληθινὸν Θεόν’) πᾶν δὲ τὸ παρὰ τὸ αὐτόθεος μετοχῇ 
τῆς ἑχείνου θεότητος θεοποιούµενον οὐχ ὁ θεὸς, ἀλλὰ 
Θ«ὸς κυριώτερον ἂν λέγοιτο (79), ᾧ πάντως ὁ Πρω- 
εότοχος πάσης χτίσεως, ἅτε πρῶτος τῷ πρὸς τὸν 
Θ:ὸν εἶναι, σπάσας τῆς θεότητος εἰς ἑαυτὸν, ἔστι (80) 
ειμιώτερος τοῖς λοιποῖς παρ᾽ αὐτὸν θεοῖς. ὧν ὁ θεὸς 
Θεός ἐστι, χατὰ τὸ λεγόμενον, « θεὸς θεῶν Κύριος 
ἐλάλησε, xal ἐχάλεσε τὴν γῆν, » διαχονἠσας τὸ Υγενέ- 
σθαι θεοῖς, ánb τοῦ θεοῦ ἀρύσας εἰς τὸ θεοποιηθῆναι 


l'nc solvi potest illud, quod perturbat multos pro- 
fitentes se Dei amantes csse, ac verentes duos prz- 
dicare Deos, et propter hoc in falsa et impia. do- 
gmata iucidentes; vel negantes proprietatem | Filii 
cesse aliam a Patris proprietate; confitentes Deum 
esse cum nomiue taotum, qui apud ipsos Filius 
appellatur; vel negantes. Filii divinitatem, οἱ po- 
nentes ipsius proprietatem ct essentiam per cir- 
cumscriptionem exsistere aliam a Patre. Dicendum 
cnim est illis, quod αὐτόθεος quidein, [hoc est, per 
se Deus, Deus ille est (cum articulo,] propter quod 
et Servalor in precatione ad Patrem inquit : « Ut 
aguoscant te illum solum verum Deum '*; » quid- 
quid vero est prater hunc, qui αὐτόθεος dicitur, 
[lioc est, per se Deus, ] particips:one et communione 


αὐτοὺς ἀφθόνως , χἀχείνοις χατὰ τὴν αὑτοῦ χρηστό- D divinitatis illius deificatum, non ille Deus,[cum ar- 


τητα μεταδιδούς. ᾽Αληθινὸς οὖν Θεὸς ὁ θεός - οἱ δὲ 
κατ ἐχεῖνον μορφούμενοι θεοὶ, ὡς εἰχόνες πρωτοτύ- 
που. ᾽Αλλὰ πάλιν τῶν πλειόνων εἰκόνων f) ἀρχέτυπος 
εἰχὼν ὁ πρὸς τὸν Θεόν ἐστι Λόγος, ὃς ἐν ἀρχῇ ἣν τῷ 
εἶναι πρὸς «bv Θεὸν ἀεὶ ῥένων θεὸς, οὐχ ἂν δ αὐτὸ 
ἐσχτκὸὺςς, εἰ μὴ πρὸς τὸν θεὸν ἦν, xal οὐχ ἂν µείνας 
Θεὸς, cl μὴ παρέμεινε τῇ ἁδιαλείπτῳ 06a του πατρι- 
κοῦ βάθους. 


ticulo], sed Deus [sine articulo] magis proprie dicen- 
dum esse, quo nomine omnino primogeaitus oumnia 
creature, quippe qui cum primus sit apu.l ipsum, 
aurahens divinitatem ad seipsum, honorabilior 53 
est reliquis diis, qui sunt preter ipsum, quorum illa 
Deus, Deus est, juxta id quoi dicitur "5, « Ille Deu; 
dcorum Dominus locutus est, et vocavil terrain, » 
dans esse diis, a Dco hauriens abundanter unde 


ipsos efficiat deos et unde illis juxta suam ipsius bonitatem suppeditet. Verus igitur Deus est ille Deus, 
[rum articulo :] qui autem dii efformantur ad ejus forniam, velut. imagines quxdam sunt. primi exempla- 
yis. Sed rursus multaru:n imaginum archetypa imago est ille Λόγος, qui est apud Deum in princi. 
pio exsistens, quia sil apud Deum semper manens Deus, haudquaquam id habiturus nisi apud Deum 
esset, et iaudquaquam Deus mansurus, nisi perpetuo permansisset in con:emplatione paternze profunditatis. 

5. 'AXJX' ἐπεὶ eixbg (81) προσχκόψειν τινὰς τοῖς εἰ- C. 5. Sed quoniam fortasse verisimile est futurum 


Ρηµένοις, ἑνὸς μὲν ἀληθινοῦ θεοῦ τοῦ Πατρὸς &xav- 
γελλοµένον , παρὰ δὲ τὸν ἀληθινὸν θεὸν θεῶν πλειό- 
νων τῇ μετοχῇ τοῦ Θεοῦ γινοµένων, εὑλαθουμένους 
τὴν τοῦ πᾶσαν χτίσιν ὑπερέχοντος δόξαν ἐξισῶσσι τοῖς 
λοιποῖς τῆς θεὺς προσηγχορίας τυγχάνουσι, πρὸς τῇ 
ἀποδεδοµένῃ διαφορᾷ , xa0' ἣν ἐφάσχομεν πᾶσι τοῖς 
! λοιποῖς θεοῖς διάχονον εἶναι τῆς θεότητος τὸν Θεὸν 
Λόγον, xai ταύτην παραστατέον ' ὁ γὰρ bv ἑχάστῳ 
Aog τῶν λογιχῶν τοῦτον τὸν λόγον ἔχει πρὸς τὸν ἓν 
ἀρχῇ λόγον πρὸς τὸν Θεὸ», ὕντα Λόγον θεὸν, ὃν ὁ 
θεὺς Λόγος πρὺς τὸν Θεόν ὡς rip αὐτόθεος, χαὶ 
ἀλτθινὸς θεὸς ^ Πατὴρ πρὸς εἰκόνα, xai εἰχόνας τῆς 
εἰχόνος, διὸ xaX κατ εἰχόνα λέγονται εἶναι οἱ ἄνθρω- 
ποι, οὐχ εἰχόνες , οὕτως ὁ αὐτὸς Λόγος πρὸς τὸν ἓν 
s; ἑχάστῳ λόγον. ᾽Αμϕότερα γὰρ πηγῖς ἔχει χώραν ΄ ὁ 
μὲν Πατὴρ θεότητος, ὁ δὲ Yib; Λόγου. "Ὥσπερ οὖν 
θεοὶ πολλοὶ, ἀλλ ἡμῖν εἷς θεὸς ὁ Πατὴρ, xat πολ- 
λοὶ χύριοι, ἀλλ' ἡμῖν εἷς Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, 
οὕτως πολλοὴ λόγοι, ἀλλ ἡμῖν εὐχόμεθα ὅπως ὑπάρξη 

* Joan. xvi1,9,. 75. DPsol. xLix, 1. 

(78) "H ἀρνουμένους τὴν θεότητα, etc. Origenes 
lib. va. ἐπ Epist. ad ΠοπιαΝ., cap. 9 : « Et miror 
quemodo quidam legentes quod idein Apostolus in 
aliis dicit : Unus Deus Pater ex quo omnia, et 
unus Dominus Jesta Christus per quem. omuia, 
negent Filium Dei Deum debere profiteri, no 
duos Deos dicere videantur.» llugTics. 

(19) A£rorto. Sic codex Bodleiauus ; male codex 
Regins, λέχοι τὸ ᾧ, etc. 

(0) Εστι. lta codex Dodleianus; codex Regius, ἔτι. 


ut multi offendantur quia dixerimus unum essc ve- 
rum Deum, nempe Pairem, et preter Deum verum 
multos facios deos participatione Dei : verentes 
gloriam ejus, qui omnem ereaturam przcellit, 
aequari reliquis obtinentibus appelfationem Dei sine 
articulo, preter datam differentiam, per quam Dcum 
Λόγον diximus reliquis omnibus diis ministrum 
esse deitatis, etiam hac differentia est. apponenda. 
Ea eniin ratio qux in singulis rationis capacibus 
jnest, eamdem comparationem habet ad illam ra- 
tionem que ia principio apud Deum est, et Deus 
est Λόγος, quam liabet. Deus Λόγος, [id est (atio], 
sine artículo ad Deum illum [cum articulo.] Ut eniti 
P'ater αὐτόθτος, [hoc est, per se Deus,et verus Dcus,] 
se hahet ad imaginem, et ad imagines imaginis, 
quam ob causam etam dicuntur liomines non esse 
imagines, sed ad imaginem, sic hune in modum se 
habet idem Λόγος, [hoc est, ipsa ratio,] ad eam, qux 
est iu singulis, rationem. Utraque enim locum obti- 


(81) "AAA" ἐπεὶ εἰκὸς, eic. Audiendus in hunc 
Jocum Dionys. Petavius lib. 1 De Trinit., cap. 4, 
n. 5. Mihi tamen id dolet, iniquum adeo in Orige- 
nem se gessisse virum magnum, ut qua minus 
sana in eo deprehenduntur, germana esse, neque 
ab Arianis inserta, contra Rufini testimonium per. 
lenderit : quie vero. orthodoxze sunt. fidei, amica 
manu adtexta fuisse contra Athanasii (lib. De 
decret. Niceum syuodi) auctoritatem — crediderit. 
llugTiUs. 


111 


CRIGENIS 


1:9 


uentíonis οἱ originis ; Pater quidem divinitatis, A ὁ ἓν ἀρχῇ Λόγος, ὁ πρὸς τὸν soy ὧν 6 θεὺς Aóyoz- 


Filius vero Aóyov, [id est, rationis]. Quemadmodum 
ergo dii multi, scd nobis unus Deus est , nempe ille 
Pater; οἱ multi domini sunt, sed nobis unus Do- 
minus est Jesus Christus : sic multi etiam sunt λόγος, 
[hoc est, rationes,] sed nobis illum Λόγον, |id est 
"rationem illam,] precamur inesse, qu:e est in prin- 
: cipio, η est apud Deum Deus Λόγος. Qui enim 
non capit Aóyov lune, [id est, rationem,] qux in 
:principio apud Deum est, aut ipsum assequetur, 
quatenus caro factus est, aut particeps efficietur 
. alicujus eorum, qui Λόγον hunc, [id est, rationem 
-ipsam,] assequuntur : si vero nec alicujus quidem 
horum,qui liujus rationis participes exsistunt, par- 
ticeps effici poterit, in numero omuino eorum eril 
qui a ratione alieni dicuntur. ld autem quod dixi- 
nus, palam eflicielur ex exemplis de Deo illo, [qui 
. 59. profertur cum articulo,] et de illo Λόγῳ, cum 
articulo,] qui est Deus, sine articulo, [tum etiam de 
' diis, qui vel participant Deum, vel dii quidem di- 
cuntur, nullo pacto autem sunt ; ei rursus de Λόγῳ 
'Deo, et de Λόγῳ qui factus est caro, necnon de 
λόγοις qui hunc quodam modo participant, el λόγοι 
secundi ac tertii ab ipso dicuntur, et λόγοι esse 
'existimantur, cum tamen vere non sint, sed potius, 
ut ita loquar, prorsus dici merentur ἄλογοι λόγοι, 
[hoc est rationes irrationales;] quemadmodum etiain 
de iis, qui dii quidem dicuntur, cum non sint, di- 
:ceret aliquis dii non dii : non secus enim οἱ hi vo- 
"cantur ἄλογοι λόγοι, [hoc est, rationes ratione ca- 
rentes. | Atque Ille quidem-Deus universorum, ele- 
viionis est Deus, et mulo magis illius, qui hanc 
servavit : deinceps eorum, qui vere sunt dii, et 
ut seniel dicam, Beus est viventium, et non mor- 
tuorum "5; at veroDeus Λόγος, fortasse Deus est eo- 
tum qui in ipso sistunt omnia, quique existimant 
ipsum essc Patrem. Sol autem, et luna, et astra, 
ut ante nos quidam disseruerunt, illis attributa 
"fueruxt, qui minus digni habentur ut illo titulo ac 
' laude cohonestentur, ut Deus deorum Deus ipsorum 
sit. Sic autem. intellexerunt adducti verbis Deute- 
ronomii qua: ita sese habent "" : « Ne cum suspexe- 
*ris in ccelum, et intuitus-fueris solem, et lunam, et 
omne celi ornamentum, deceptus adores ea, et 
** Maub. xxi, 32. 7 Deut. iv, 19. 


(82) Λόγων. Sic codd. Bodleianus et Barberi- 
mus; editio Hluotii, λόγον. 

(85) Τῆς éxAornc. Ἐχλογῆὴ, id est electi. ta Rom. 
ΧΙ, 7, ubi οἱ quidam vocem hanc, unde huc tra- 
ducta est ,ita verterunt, lHugriUs. 

.. (84) "üc τινες τῶν πρὸ ἡμῶν, eic. Clementem 
hic designat cujus hiec verba sunt Strom. νι: Ἐπειδὴ 
γὰρ ᾖδει θεὸς, ἅτε προγνώσιης ὧν, μὴ πιστεύσοντα 
τοῦτον, οὐδὲν ἧττον ὅπως τήν γε xa0' ἑαυτὸν ἀναδέξη- 
ται τελείωσιν, ἔδωχε μὲν φιλοσοφίαν αὐτῷ, ἀλλὰ πρὸ 
τῆς πίστεως, ἔδωχε δὲ τὸν fiiov, xat sv σελήνην, 
καὶ τὰ ἄστρα εἰς θρησχείαν᾿ & ἐποίησεν ὁ θεὸς τοῖς 
Ἓθνεσι, φησὶν ὁ νόμος, ἵνα μ τέλεον ἄθεοι γενόµενοι 
τελέως χαὶ διαφθαρῶσιν. Οἱ δὲ κἀν ταύτῃ Yevóy.evot 
τῇ ἐντολῇ ἀγνώμονες, γλυπτοῖς προσεσχηχότες αγάλ- 
past xXv ph µετανοῄσωσι, χρίνονται’ οἱ μὲν, ὅτι 
ευνηθέντες οὐχ ἠθέλησαν πιστεῦσαι τῷ Θεῷ; οἱ δὲ, 
ὅτι xal θελήσαντες οὐκ ἐξεπόνησαν περιγενέσθαι 


ὃς Υὰρ οὐ χωρεῖ τοῦτον τὸν Λόγον τὸν ἐν ἀρχή πρὸς 
τὸν θεὸν, ἤτοι αὐτῷ γενομένῳ σαρχὶ προσέξει, ἢ µεύ- 
έξει τῶν µετεσχηκότων τινὸς τούτου τοῦ Λόγου, fi 
ἀποπεσὼν τοῦ µετέχειν τοῦ µετεσχηχότος, ἐν πάντη 
ἀλλοτρίῳ τοῦ λόγου ἔσται χαλουμένῳ. Σαφὲς δὲ ἔσται 
τὸ εἰρημένον Ex παραδειγµάτων τῶν περὶ τοῦ θεοῦ, 
χαὶ τοῦ θεοῦ Λόγου, χαὶ θεῶν, τοι µετεχόντων θεοῦ, 
Ἡ λεγομένων μὲν, οὐδαμῶς δὲ ὄντων θεῶν, καὶ πάλιν 
Λόγου θεοῦ, χαὶ Λόγου γενοµένου θεοῦ σαρχὸς, xat 
λόγων (82) τοι µετεχόντων πως τοῦ Λόγου , λόγων 
δευτέρων, 1) τρίτων, παρὰ τὸν πρὸ πάντων νοµιζο- 
µένων μὲν λόγων, οὐκ ὄντων δὲ ἀληθῶς λόγων, ἀλλ᾽, 
ἵν' οὕτως εἴπω, ὅλον τοῦτο ἁλόγων λόγων, ὥσπερ xo 
ἐπὶ τῶν λεγομένων μὲν, οὐχ ὄντων δὲ θεῶν τάξδαι τις 


B ἂν ἀντὶ τοῦ ἁλόγων λόγων τὸ οὐ θεῶν θεῶν. Ὁ μὲν 


οὖν θεὸς τῶν ὅλων τῆς ἑχλογῆς (85) ἐστι Θεὸς , καὶ 
πολὺ μᾶλλον τοῦ τῆς ἐχλογῆς Σωτῆρος ΄ ἔπειτα τῶν 
ἁἀληθῶς θεῶν ἐστὶ θὲὸς, xaX ἁπαξαπλῶς ζώντων, xaX 
οὐ νεκρῶν ἐστι θεός’ ὁ δὲ θεὸς Λόγος τάχα τῶν ἐν 
αὐτῷ ἱστάντων τὸ πᾶν xal τῶν Πατέρα αὐτὸν νοµι- 
ζόντων ἐστὶ θεός. Ηλιος δὲ xal σελήνη xoi ἀστέρες, 


Gg τινες τῶν πρὸ ἡμῶν (84) διηγήσαντο, ἀπενεμί- 


θησαν τοῖς μὴ ἀξίοις ἐπιγράφεσθαι τὸν θεὸν τῶν 
θεῶν, θεὸν αὐτῶν εἶναι. Οὕτω δὲ ἐξεδέξαντο χινηθέν- 
τος Ex τῶν iv τῷ Δευτερονομίῳ τὸν τρόπον τοῦτον 
ἑχόντων * « Mt) ἀναθλέφας εἰς τὸν οὐρανὸν, καὶ ἰδὼν 
τὸν fov , xal τὴν σελήνην, χαὶ πάντα τὸν χόσμον 
τοῦ οὐρανοῦ , πλανηθεὶς προσχυνῄσης αὐτοῖς, xa 
λατρεύσῃς αὐτοῖς, ἃ ἀπένειμεν αὐτὰ Κύριος ὁ θεάς 
σου πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν *» ὑμῖν δὲ οὐχ οὕτως ἔδωχε Κύ- 
proc ὁ θεός σου. Πῶς γὰρ ἀπένειμε πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν 
Ίλιον καὶ σελήνην xal πάντα τὸν χόσµον τοῦ οὖρα- 
voU ὁ θεὸς, οὐχ οὕτως δεδωχὼς αὐτὰ τῷ Ἰσραήλ ; 
Té τοὺς μὴ δυναµένους ἐπὶ τὴν νοητὴν ἀναδραμεῖν 
φύσιν, δι’ αἱσθητῶν θεῶν χινουµένους περὶ θεότητος, 
ἀγαπητῶς xlv ἐν τούτοις ἵστασθαι, xai pj πίττειν 
ἐπὶ εἴδωλα καὶ δαιμόνια. Οὐχοῦν οἱ μὲν θεὺν ἔχουσι 
τὸν τῶν ὅλων θεόν * οἱ δὲ παρὰ τούτους δεύτεροι ἱστά- 
µενοι ἐπὶ τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ τὸν Χριστὸν αὐτοῦ * xai 
τρίτοι οἱ τὸν Ίλιον xal τὴν σελήνην χαὶ πάντα τὸν 
κόσμον τοῦ οὐρανοῦ, ἀπὸ Θεοῦ μὲν πλανηθέντες, 
πλὴν πλάνην πολλῷ διαφέρουσαν xai κχρείττονα 
τῶν καλούντων Οεοὺς ἔργα χειρῶν ἀνθρώπων, 


D πιστοί: val μὴν χἀκεῖνοι οἱ ἀπὸ τῆς τῶν ἄστρων 


σεθήσεως μὴ ἑπαναδραμόντες ἐπὶ τὸν τούτων mou. 
τὴν’ ὁδὺς γὰρ ἦν abcr) δοθεῖσα τοῖς ἔθνεσιν ἀναχύψαι 
πρὸς θεὸν διὰ τῆς τῶν ἄστρων θρησκείας. « Quia 
enim noverat Deus, utpote praescius, hunc non 
crediturumi, nihilominus tamen ut perfectionem 
reciperel cujus capax erat, dedit ei quidem philo- 
sophiam, sed ante lidem; dedit autem solein, et 
lunam, et astra ad religionem : qu:e gentibus fecit 
Deus, inquit lex, ne fuuditus athei effecti, funditus 
pereant. At illi in hoc precepto inconsiderati, in 


'sculptiles de(ixi statuas, nisi penitentiam agant, 


judicantur : hi quidem, quia cum possent, nolue- 
runt Deo credere; illi vero qui etiamsi vellent, 
non conati sunt tamen fideles evadere, et ii etiam 
qui ab astrorum cultu, ad eorum conditorem non 
recurrerunt, llec enim via erat gentibus data ad 
Deum per astrorum cultum assurgerc. » lp. 


115 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS II. 


114 


χρυσὸν xal ἄργυρον, τέχνης ἐμμελετήματα. Τε- A servias cis, quce ipsa distribuit Deus tuus cunctis 


λξευταῖοι δὲ εἶσιν οἱ λεγομένοις μὲν θεοῖς ἆνα- 
x:fusvot, οὐδαμῶς δΣ obsit Οκοῖς. (ὕτω τοΐνυν οἱ 
p£v τινες µετέχουσ.ν αὐτοῦ τοῦ Ev. ἀρχῇ Λόγου, xaX 
πρὸς τὸν Θεὸὺν Λόγου, καὶ θεοῦ Λόγου, ὥσπερ Ὠσηξ, 
xai 'Hoata;, xat ᾿Ἱερεμίας, καὶ eU τις ἕτερος τοιοῦ- 
τον ἑαυτὸν παρέστησεν, ὡς τὸν λόγον Κυρίου ἡ τὸν 
Ἀόγον γενέσθαι πρὺς αὐτόν ' ἕτεροι δὲ οἱ μηδὲν εἶδό- 
τες εἰ gd Ἴησουν Χριστὸν , xal τοῦτον ἑσταυρωμέ- 
vov, τὸν γενόμενον σάρχα Λήγον, τὸ πᾶν νοµίσαντες 
εἶναι τοῦ Λόχου, Χριστὸν xazX σάρχα µόνον γινώ- 
σχρυσι. Τοιοῦτον €£ ἐστι τὸ πλήθος τῶν πεπιστευχέ- 
ναι νομιζομένων. Καὶ τρίτοι λόγοις µετἐχουσί τι τοῦ 
Λόγου ὡς πάντα ὑπερέχουσι λόγον, προσεσχήχασι. 
Καὶ µήποτε οὗτοί εἶσιν οἱ µετερχόμενοι τὰς εὖδο- 
χιμούσας xaX διαφερούσας Ey φιλοσοφίᾳ παρ) Ἕλλη- 
qv αἱρέσεις. Τέταρτοι δὲ παρὰ τούτους (85) οἱ πε- 
πιστευχότες λόγοις πάντη διεφθορόσι xal ἀθέοις, τὴν 
ἐναργὴ καὶ σχεδὸν αἰσθητὴν Πρόνοιαν ἀναιροῦσι, xai 
ἅλλο τι τέλος παρὰ τὸ χαλὸν ἀποδεχομένοις. El καὶ 
ἑλόξαμεν bk παρεχθεθηχκέναι, οἶμαι δ' ὅτι mapaxst- 
µένως ὑπὲρ τοῦ σαφῶς ἰδεῖν τἐσσαρα πράγματα 
χατὰ τὸ sb; ὄνομα, xaX τέσσαρα κατὰ τὸ Λόγος, τοῦτο 
πεποιήχαμεν * ἣν γὰρ ὀθεὸς xal Bebe, εἶτα θεοὶ διχῶς, 
OQ; τοῦ κρεΐττονος τάγματος (86) ὑπερέχειν (87) ὁ 
ΟΕὃς Λόγος ὑπερεχόμενος ὑπὸ τοῦ τῶν ὅλων θεοῦ. 
Καὶ πάλιν ἣν ὁ Λόγος, τάχα δὲ xal Λόγος, ὁμοίως τῷ 
ὁ θεὺς xai θεός xal οἱ λόγοι διχῶς, οἰχεῖοί τε ἀν- 
θρώπινο; ol. μὲν τῷ Πατρὶ, µερίδες ὄντες αὐτοῦ xal 


τούτοις παραχείµενοι, οὓς νῦν σαφέστερον ὁ λόγος ο 


ἡμῖν παρίστησιν , οἱ ἐπὶ τὸν Σωτῆρα φθάσαντες, xat 
τὸ πᾶν Ly αὐτῷ ἱστάντες * χαὶ τοίτοι οἱ προειρηµένοι, 
fiv χαὶ σελήνην, xai ἁστέρας νοµίζοντες θεοὺς, 
χαὶ ἐν αὐτοῖς ἱστάμενο,, Ἐτὶ πᾶσι δὲ, χαὶ ἐν τῇ 
χΊτω χώρα οἱ τοῖς ἀγύχοις καὶ νεχροῖς εἰδώλοις Ex- 
χ:ίμενο,. Τὸ δὲ ἀνάλογον χαὶ ἐπὶ τῶν κατὰ τὸν Λόγον 
εὑρίσχομεν ' οἱ μὲν γὰρ αὐτῷ τῷ Λόγῳ κεχόσµηνται; 
ot δε παραχειμένῳ «ty αὐτῷ, xat δοχοῦντι εἶναι αὐτῷ 
τῷ πρώτῳ Λόγῳ, οἱ μτδὲν εἰδότες, εἰ μὴ Ἰησοῦν Χρι- 
σ-ὸν, χαὶ τοῦτον ἑσταυρωμένον, οἱ τὸν Λόγον σάρχα 
ὀρῶντες * xal τρίτοι, οὓς πρὸ βραχέος εἱρήχαμεν. Τί 
δὲ δεῖ λέγειν περὶ τῶν νοµιζοµένων μὲν ἓν Λόγῳ 
τογχἆνειν. ἀποπεπτωχύτων δὲ οὐ µόνον αὐτοῦ τοῦ 


gentibus, » Vobis autem non sic dedit Dominus 
Deus tuus. Sed qui distribuit cunctis gentibus so- 
lem, et lunam, et omne coli ornamentum Deus, 
cum sic non dederit Israeli? Scilicet ut qui non 
possunt ad intelligibilem recurrere naturam, rebus 
corporeis ac suh sensum cadentibus divinitatem 
esse suspicati, vel lubenter in his sisterent, non 
prolapsi ad idola et daemonia. Deum igitur alii quidem 
Deum universorum habent; qui vero hos proxime 
sequuntur, in Christum Dei ipsius Filium defizi 
sunt. Tertii vero sunt qui solem, lunam omneque 
cadi ornamentum [deos habentes] a Deo aberrant, 
verumtamen errore longe pracelleuti. przstan- 
toreque quam eorum qui vocant dcos opera 
manuum bominum, aurum et argentum, artis 
excogitationes. At omnium ultimi sunt qui di- 
cati sunt his qui dii quidem dieuntur, laud- 
quaquam vero sunt, Similiter igitur — aliqui 
53 participant quidem ipsius Λόγου, [id est, ratio- 
nis, sive Sermonis], qui est in principio, qui est 
apud Deum, qui est Deus, velut Oeas, οἱ Jere- 
mias, et Isaias, et si quis alius talem seipsum ex- 
hibuit, ut serino Domini, vel sermo ad 5ο fieret ;. 
alii vero, qui nihil sciunt, nisi Jesum Christum, et 
liunc crucifixum 15, tantum secundum carnem agrno- 
scunt Christum ?*, existimantes se habere amplius 
nihil de Sermone, nisi quod caro factus es! ; cujus- 
modi est multitudo eorum qui credere putantur. 
κια tertii se sermonibus aliquantulum illum Ser- 
monem participantibus applicuerunt, perinde quasi 
sermonesilli omnem sermonem przcellant. Et forte 
hi sunt qui przeclaras in philosophia et przstautes 
scctas apud gentiles exercent. Quarto vero loco ab 
his numerandi sunt illi qui sermonibus prorsus 600” 
ruptis et impiis crediderunt, evidentem ac fere sub 
sensum cadentem de medio tolleutes Providentiam, 
sliumque finem quemdam przler bonum hone- 
stumve approbantes. Quod si digredi visi sumus, 
commode tamen id fecisse remur et apposite, nimi- 
rum quod ad Dei nomen attinet, res quatuor in 
eo iuspecturi, et totidem in nomine Λόγος, [qui est 
ratio, sive sermo.] Erat enim Deus [cum articulo] et 


χαλοῦ, ἀλλὰ xa τῶν ἰχνέων, xal ψετεχόντων αὐτοῦ; D neus [sinc articulo,] deiude dii dupliciter. Quorum 
meliorem ordinem Deus Verbum superat, a Deo rerum omnium ipse superatus. Et rursus erat ὁ Λό- 
γος, fortassis autem οἱ Λόγος, eodem modo quo. ὁ Θεός οἱ θεός. Verborum etiam duo sunt genera, quo. 
rum humana propria sunt alia quidem Patris, quod ejus partes sint, οἱ his finitima, quie uunc verbuin 
apertius et planius nobis explanat, qui» ad Servatore:n pervenerunt, et omni ex parte in co astite- 
rint. Ac tertia sunt, que ante commemoravimus, solem ac lunam et stellas deos esse existimantia et 
in eis h:erentia. Sed prxter hxc omnia, sunt etiam in loco inferiore, quie inanima €t mortua. idofa ve- 


nerautur.. Similia quoque de iis Ύ ad Verbuin. pertiuent. reperimus : 


alia euim ipso Verbo ornata 


sunt, alia aliquo ei vicino ac finititno , quod primu: Verbum esse videtur, qui nihil sciunt nisi 


7$ | Cor. in, 2. 7? fl Cor. v, 16. 


85) Τέεαρτοι δὲ παρὰ τούτους, etc. Epicurei. 

86) 'ür τοῦ κρείττογος τάγματος, etc. Totus 
ille locus, usque ad οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ , quem uncis 
conclusimus, in Ferrariana interpretatione deside- 
rabatur, quei nos e Perioniana, mutatis duutaxat 
nonnullis, supplevimus. ldem quoque in toto loc 
epere a nobis factum est, quotiescumque. Ferra- 
paua interpretatio. deficiebat, quod noununquam 


contingere observavimus, cum error aliquis oc- 
currit, velut in iis quie sequantur : nempe Filium 
Patri inferiorem posuit, pro inore suo, ut in Qri- 
geniauis probaviinus. Qux suhjicit autem de. ver- 
borum dillerentiis, futilia sane sunt, ne. quid pejus 
dicam. υετιυς. 

(87) '1zep sir. Lego ὑπερέχει. 


415 


ORGENIS 


116 


Jesum Christum, et hunc crucifixum 99 eademque Verbum carrem vident, Tertia etiam, qu:e paulo ante 
diximus. Quid vero attinet de iis diccre, aui in Verbo esse exictimantur, sed non solum ab honesto, ve- 
rum etiam ab cjus vestigiis, atque iis qui cjus sunt participes, aberrarunt? 

5, 4. Hic erat in principio apud Deum. 'Tri- A — 4. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. Διὰ τῶν 


bus przdictis propositionibus, tres ordines nos do- 
cens evangelista, tria in unum connect, dicers : 
« Hic erat in principio apud Deum. » In pri.ma pro- 
positione didicimus in quo erat Λόγος, videlicet 
quod in principio : et apud quem hic erat, videlicet 
quod apud Deum ; et quisnam Λόγος erat, vidclicet 
quod Deus. Tanquam ergo demonstrans Sermonem, 
quem ante dixerat Deum per particu'am « hic, » ct 
in quartam propositionem congregaus illud $!, « In 
principio erat Sermo, et Sermo erat apud Deum, 
et Deus erat illeSermo,» inquit : « Ilic cerotin prin- 
cipio apud Deum. » Potest tamcn principii nomen 
sumi etiam de principio mundi, addiscentibus no- 
bis per liec dicta, Sermonenvillum antiquiorem 6956 
rebus a principio factis. Nam si «in principio fecit 
Deus colum et terram **, » clarum est id quod in 
principio erat, entiquius esse eo quod in principio 
factum | est : nec solum firmamento et arida, sed 
eclo ct terra Sermo ille cst antiquior. Forte autem 
non absurde quis inquirat quare non sit dictum : « In 
principio erat Sermo Dei; et Sermo Dei erat apud 
Deum ; et Deus erat ille Sermo Dei.» Sed consequi- 
tur ut qui querit cur tandem non scriptum sit, [n 
principio erat Sermo Dei, et qux sequuntur, plures 
cnuutiet esse Sermones, ct fortasse diversi generis. 
Vel unus quidem erit Dei Sermo, alter, ut ita dicam, 
angelorum Sermo, alius item hominum, et ita in 
exteris Serinonibus. Quod si vocabulum Sermo hoc 


προειρηµένων τριῶν προτάσεων τἆγμάτα τρία διδά- 
ξας ἡμᾶς ὁ εὐαγγελιστῆς συγκΣφαλαιοῦται τὰ τρία 
εἰς ἓν, λέγων τό’ « Οὗτος ἣν ἓν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. » 
Πρῶτον δὲ τῶν τρ.ῶν μεμαθήχαμεν ἓν τίνι ἓν ὁ Λό- 
γος, ὅτι Ey ἀρχῇ * xaX πρὸς xiva οὗτος ἂν, ὅτι πρὸς 
τὸν Ozóv* xai τίς ὁ Λόγος ἦν, ὅτι θεός. Οἱονεὶ οὖν 
δε: χνὺς τὸν προξ.ρηµένον θΞὸν Λόγον διὰ τοῦ «οὗτος, ν 
xaX συ»άγων εἰς τετάρτην πρότασιν τότε" « Ἐν ἀρχὴ 
ἦν ὁ Λόγος, » xaX τό" « Ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Gzbv, 
xaX θεὸς ἣν ὁ Λόγος, » φησίν ε«Οὗτος ἣν ἐν ἀρχῇ 
πρὸς τὸν θεόν. » Δύναται μέντοι γε τὸ τῆς ἀρχῆς ὄνομα 
λαμθάνεσθαι xal ἐπὶ τῆς τοῦ κόσμου ἀρχῆς, µανθα- 
νόντων ἡμῶν διὰ τῶν λεγομένων, ὅτι πρεσθύτερος ὁ 
Λόγος τῶν ἀπαρχῆς γενοµένων ἦν. Ε) γὰρ « ἐν ἀρχῇ 
ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν xal την γῆν, » τὸ δὲ, 
ἐν ἀρχῇ ἣν, σαφῶς πρεσθύτερόν ἐστι τοῦ ἐν ἀρχῇ 
πεποιηµένου οὗ μόνον στερεώµατος καὶ ξηρᾶς, ἁλλὰ 
οὐρανοῦ xaX γῆς πρεσθύτερός ἔστιν ὁ Λόγος. Τάχα δὲ 
οὐχ ἁτόπως τις ζητήσαι ἂν διὰ τί οὖχ εἴρητα: « "Ev 
&pyij ἣν ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ’ xai ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ ἣν 
πρὸς τὸν Θεόν " καὶ θεὸς fiy ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ.ν Αχέ- 
λουθεν δὲ ἐστι τὸν ζητοῦντα vl δήποτε οὗ γέγραπται, 
«Ἐν ἀρχῇ jv ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ, » xal τὰ ἑξῆς, πλείο- 
yag ἁποφαίνεσθαι λόγους, χαὶ τάχα ἑτερογενεῖς. "H 
ὁ µέντις τοῦ θεοῦ Λόγος, ἕτερος δὲ, φέρε εἰπεῖν, ἀγ- 
γέλων Λόγος , καὶ ἄλλος ἀνθρώπων, καὶ οὕτως ἐπὶ 
τῶν λοιπῶν λόγων. El δὲ Λόγος, τάχα xaX σορία xal 
διχαιοσύνη. "Άτοπον δὲ πλείοενας φάσχειν τῆς, Λόγος, 


modo se habebit, idem fortassis censendum erit de (* προσηγορίσς κυρίως τυγχάνειν, xaY τῇ σορίᾳ xa τῇ 


sapientia et de justitia. Absurdum est autem dicere 
plures vocis hujus Sermo compotes fieri, et bujus, 
sapientia; et illius, justitia. Convincemur etiam a 
veritate, minime a nobis quzri oportere plures ser- 
mones, et sapientias, et justitias, αυ proprie sic 
nominentur. Nam unusquisque confiteretur unam esse 
veritatem, nec auderet aliquis dicere, aliam esse 
Dei veritatem, aliam angelorum, aliam hominum ; 
cum in natura entium una sit de unaquaque re ve- 
ritas. Quod si veritas est una, perspicuum est ctiam 
sapientiam, quz confirmatio et demonstratio ipsius 
est veritatis, mcrito intelligi unam csse : quippe 
«um ne ea quidem quz appellatur sapientia, nomen 
suum recte tucri queat, si non adsit veritas. Quod 
sj veritas una, el sapientia uiia est, unus cliam 
Sermo sit oportet, annuntians veritatem, et. sapien- 
tiam rerum earum qua simplices sunt et apertz, 
ας $5 eos qui sunt capaces. Nec hoe dicimus nc- 
gantes esse veritatem et sapientiam, οἱ Sermonem 
Dei, sed ostendentes utilitatem ob quam evange- 
lista reticuit Dei vocabulum, non scribens: In prin- 
vipio erat Sermo Dei. ldem autem Joannes ctiam 
cum additione « Dei » nominat eum in Apocalypsi, 


9? | Cor. 1,2... ?! Joan. i, 1, 9... ** Gen. 1, f. 


D 


διχαιοσύνῃ (88). Καὶ πληχθησόµεθα πρὸς τὸ μὴ δεῖν 
ζητεῖν πλείονας λόγους xat σοφίας καὶ δικαιοσύνας, 
χυρἰως οὕτως ὀνομαζόμενα, ἀπὸ τῆς ἀληθείας. Ἠᾶς 
γὰρ ὁστισοῦν ὁμολογήσαι ἂν μίαν εἶναι τὴν ἀλήθειαν. 
O9 γὰρ xaY ἐπ᾽ αὐτῆς τολµήσαι τις λέγειν ἑτέραν 
εἶναι τὴν τοῦ θεοῦ ἀλήθειαν, χαὶ ἑτέραν τὴν τῶν 
ἀγγέλων, καὶ ἄλλην τὴν τῶν ἀνθρώπων ᾿ ἐν γὰρ τῇ 
φύσει τῶν ὄντων, µία fj περὶ ἑκάστου ἀλήθεια. El δὲ 
ἀλήθεια µία, δηλονότι xax fj κατασχευὴ αὐτῆς xa ἡ 
ἁἀπόδειδις σοφία τυγχάνουσα, µία εὐλόγως ἂν νοοῖτο, 
πάσης τῆς νοµιζοµένης σοφίας, οὐ χρατούσης τῆς 
ἀληθείας , οὐδὲ σοφίας ἂν ὑγιῶς χρηματιζούσης. E: 
6' ἀλήθεια µία, xaX σοφία µία, xaX Λόγος ὁ ἁπαγ- 
γέλλων τὴν ἀλήθειαν χαὶ τὴν σοφίαν ἁπλῶν xat φα- 
νερῶν εἰς τοὺς χωρητιχκοὺς, εἷς ἂν τυγχάνοι. Καὶ 
οὐχὶ ταῦτά φαμεν ἀρνούμενοι τὴν ἀλήθειαν xaX τὴν 
σοφἰαν χαὶ τὸν Λόγον εἶναι τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ δειχνύντες 
τὸ χρήσιµον τοῦ σεσιωπῆσθαι τοῦ θεοῦ, xat μὴ &va- 
γεγράφθαι’ « Ἐν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος τοῦ θξεοῦ. 1 Ὦ 
αὐτὸς ὃΣ Ἰωάννης ἐν τῇ ᾽Αποχαλύψει xal μετὰ τῆς 
προσθἠχης αὐτὸν ὀνομάζει τῆς « θεοῦ,» λέγων’ «Καὶ 
εἶδον οὐρανὸν ἀνεῳγμένον, ἰδοὺ ἵππος λευκὸς, χαὶ ὁ 
χαθήµενος ἐπ᾽ αὐτὸν καλούμενος Πιστὸς χαὶ ᾽Αληθι. 


(83) Καὶ ci] σοφίᾳ xal τῇ δικαιοσύνῃ. Lege, καὶ τῆς, σοφία (supple προσηγαρίας), καν τῆς, δικα: οσύνη. 


117 


νὸς, καὶ ἓν δικαιοσύνη κρίνει xal πολεμεῖ. Οἱ δὲ A dicens 8 : 


ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὡς φλὸξ πυρός * καὶ ἐπὶ τὴν χεφαλὴν 
αὐτοῦ διαδίµατα πολλὰ , ἔχων ὄνομα γεγραμμένον, 
ὃ οὐδεὶς οἵδεν εἰ μὴ αὐτὸς, xal περιθεθληµένος ἱμά- 
τιον ἑῤῥαντισμένον αἵματι, xal ἐχέχλητο τὸ ὄνομα 
αὐτοῦ Λόχος τοῦ θεοῦ. Καὶ τὰ στρατεύματα αὐτοῦ 
ἓν τῷ οὐρανῷ ἹἸχολούθει αὑτῷ ἐφ᾽ ἵπποις λευκοῖς, 
ἑνδζδυμένοις (89) βύσσινον χαθαρὺν, χαὶ ἐκ τοῦ στό- 
µατος αὗτον ἐχπορεύεται ῥομφαία ὀξεῖα, ἵνα ἓν αὐτῇ 
πατάξη τὰ ἔθνη, xoi αὐτὸς ποιμανεῖ αὐτοὺς by 
ῥάθδῳ σιδηρᾶ, χαὶ αὐτὸς πατεῖ τὴν ληνὸν τοῦ οἴνου 
της ὀργῆς τοῦ θυμοῦ (90) τοῦ θεοῦ τοῦ παντοχρά- 
τορος, καὶ ἔχει ἐπὶ τὸ ἱμάτιον καὶ ἐπὶ τὸν μηρὸν 
αὐτοῦ ὄνομα γεγραμμένον ' Ὁ Πασιλεὺς βασιλέων, 
καὶ Κύριος χνρίων. » ᾿Αναγχαίως δὲ xal ἀπολύτως 
εἴρηται χαὶ Λόγος, καὶ μετὰ προσθῆχης Λόγος 
τοῦ θεοῦ. "Dy εἰ τὸ ἕτερον σεσιώπητο, ἀφορμὰς ἂν 
εἴχομεν vou παραδἐξασθαι (91), καὶ ἀποπεσεῖν τῆς 
περὶ τῆς Λόγου ἀληθείας. Ei γὰρ Λόγος μὲν áva- 
([έγραπτο, Λόγος 6t Θεοῦ μὴ εἴρητο, οὐ σαφῶς 
ἐμανθάνομεν, ὅτι οὗτος ὁ Λόγος, Λόγος τοῦ Θεοῦ 
ἐστι. Πάλιν τ' αὖ εἰ Λόγος μὲν τοῦ Θεοῦ προσηγο- 
ρεύετο, Αόγος δὲ ἀπολύτως οὐχ εἴρητο, κἂν πολλοὺς 
Λόγους ἀναπλάσσοντες κατὰ τἣν πρὸς ἕχαστον τῶν 
χοχγιχῶν σχέσιν, µάτην ἂν πολλοὺς χυρίως ὀνομαζο- 
µένους παρεδεξάµεθα. Καλῶς μέντοι γε διαγράφων 
τὰ περὶ τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ ᾽Αποχαλύψει ὁ 
Απόστολος, xai ὁ εὐαγγελιστῆς, Ίδη δὲ καὶ διὰ τῆς 
Ἀποχαλύψεως χαὶ προφήτης, qnot τὸν τοῦ θεοῦ 


Λόγον ἑωραχέναι ἐν ἀνεῳγότι τῷ οὐρανῷ, ἐφ᾽ ἵππῳ C 


λευχῷ ὀχούμενον. Ti δὲ αἰνίττεται τὸ ἀνεῷχθαι τὸν 
οὑρανὸν, xal ὁ λευχὸς ἵππος, καὶ τὸ ἐπ᾽ αὐτοῦ καθ- 
έκεσθαι τὸν χαλούμενον τοῦ Θεοῦ Λόγον, πρὸς τὸ 
εἶναι Θεοῦ Λόχον xal πιστὸν xal ἀληθινὸν, καὶ ἐν 
διχαιοσύνῃ κρινοῦντα (91*) καὶ πολεμοῦντα λεγόμενον, 
κατανοητέον, ἵνα ἔτι μᾶλλον προθιθασθῶμεν τῷ ἐκλα- 
θεῖν τὰ περὶ τοῦ Λόγου τοῦ θεοῦ. Κεχλεῖσθαι δὲ 
Ίγουμαι τὸν οὐρανὸν τοῖς ἀσεθέσι, xal τὴν εἰχόνα 
του χοϊχοῦ φέρουσιν , ἀνεῷχθαι δὲ τοῖς δικαίοις xal 
χεχοσμγµένοις τῇ τοῦ ἑπουρανίου (99) εἰχόνι * τοῖς 
μὲν vip, ἅτε χάτω τυγχάνουσι, xal ἐν σαρχὶ ἔτι 
ὑπάρχουσιν ἀποχέχλεισται τὰ κρείττονα, οὐ συνιεῖ- 
σιν αὐτὰ , οὐδὲ τὸ κάλλος αὐτῶν δυναµἑνοις, ἐπεὶ μὴ 
ῥούλονται, κατανοεῖν, συγχύπτοντες (93), xal μὴ 
ἐπιδιδόντες αὐτοὺς εἰς τὸ ἀναχύπτειν ’ τοῖς δὲ διαφέ- 
ῥο0διν, ἅτε τὸ πολίτευµα ἔχουσιν ἐν οὐρανοῖς, τὰ 
οὐράνια τῇ κλειδὶ τοῦ Δαυῖδ &vépys θεωρούμενα, τοῦ 
θείου Λόγου ἀνοίγοντος αὐτὰ, xai σαφηνίφοντος , διὰ 
τοῦ ὑχεῖσθαι ἵππῳ, φωναῖς τὰ σηµαινόµενα ἀπαγγελ- 
λούσαις * λευχῷ, διὰ τὸ qavepby xal τὸ λευχὸν, xal 
φωτεινὸν τῆς γνώσεως. Καθέζεται δὲ ἐπὶ τὸν λευχὸν 
ἵππον ὁ χαλούμενος Πιστὸς, ἱδρυμένος βεθαιότερον 


*: Apoc. xix, 11 etseq. ** Philipp. i, 20. 


(89) Ενδεδυμένοις. Lege ἐνδεδυμἐένοι. 

(90) Tov Ovpov. Desideratur in. editione IIue'ii, 
sed suppletur e codd. Bodleiano ct Darberino. 

(91) Παραδἐξασθαι, cte. Nullo sensu. hc red- 
diderant Ferrarius et Perionius. Legas, παρεγδέ- 
ξασθαε, proclivis erit interpretatio. Παρεχδέςα- 
σθαι αυἱοιμ est preter germanam sententiam iuielli- 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS η. 


« Et vidi ccelum apertum, et eece cquus 
albus, et qui sedebat super eum vocabatur Fidelis, 
el Verax, et in justitia judicat et pugnat. Oculi au- 
tem cjus, sicut flamma iguis : ct in capite cjus dia- 
demata multa, habens nomen scriptum, quod nemo 
novit nisi ipse, et indutus erat veste tincta sanguine, 
Et vocatur nomen ejus, Sermo Dei. Et exercitus, 
qui sunt in coelo, sequebantur eum in equis albis, 
vestiti byssino albo, et puro, et ex ore ejus proce- 
dit gladius acutus, ut eo percutiat gentes, et ipse 
regel eos virga ferrea, ct ipse calcat torcular vini 
irz furoris Dej omnipotentis, et habet in vestimento, 
et in femore suo nomen scriptum : Tex regum, 
et Dominus dominantium. » Sed necessario ct ab- 
solute posuit Joannes vocabulum Sermo, ct cum 


D adjectione ctiam, Sermo Dei. Nam si alterum 1acuis- 


$el, occasionem habituri eramus prater germanam 
sententiam intelligendi, et aberrandi a veritate 
hujus voeabuli Sermo: ac si absolute scripsisset 
Joannes, Sermonem, nec dixisset etiam eum aJje- 
ctione, Sermonem Dei, non didicissemus aperte 
hune Sermonem esse Sermonem Dei. Rursus si 
Sermonem Dei dixisset, nec absolute Sermonem, 
etiam multos Serinones (ingentes juxta relationem ad 
unumquemque eorum qui sermone ac ratione utun- 
tur, frustra multos proprie sic nominatos aduwisis- 
semus, liaque recte apostolus οἱ evangelista, jam 
vero eliam propter Apocalypsin propheta, descri- 
bens in Apocalypsi Sermouem Dei, se Dei Serio- 
nem vidisse inquit, aperto calo, equo albo vectuin, 
Quid vero innuat ο] apertio, οἱ equus albus, οἱ 
super ipsum sessio illius qui Sermo Dei vocatur, 
qui etiam, prterquam est Sermo Dei, fidelis dici- 
lur, el verax, οἱ ju justitia judicans ct bellans, 
cousiderandum est, ut eo magis proficiamus, cum 
intellexerimus qux ad Dei Sermonem pertinent. 
Proinde arbitror ego impiis et terrestrem imaginein 
gerentibus, coelum esse clausum, apertum vero ju- 
stis, 5G οἱ his qui insigniti fuerint supercoalestis 
imagiue, Nimirum impiis quidem humi etiamnum 
repentibus, οἱ in carne exsistentibus, przstantiora 
sunt clausa, quia non intelligant ea, nec possint 
eorum pulchritudinem (quia nolunt) dispicere, proni 
nec erigere se conantes, cum justi et excellentes, 


D quia jus civitatis in coelis habeant **, coelestia cou- 


templentur, Davidis clavi aperta, nempe divino Ser- 
mone aperiente ea et manifestaute, eo quod velia- 
tur equo, boc est vocibus significata renuntianti- 
bus ; albo, propter perspicuam, et candidam, et lu- 
cidam cognitionem. Sedet autem super equum album 
ille qui vocatur fidelis, firmius et, ut ita dicam, re- 
galius insidens iu vocibus, qux subverti non pos- 


gere el explicare. Mog Titus. 
(91*) Kgivovrca., Forte xpivovxa,ut congruat su-— 
periori ct inferioribus χρίνει, xplvovza, etc. Loir. 
(92) Επουρανίου. Siccodd. Docleianus ei Barberi - 
nus ; male vero editio IHuetii ixtextu habet£zapvtoy 
(95) Συγαχύπτοντες. lta coJex Dodleianus; lt 
gius vero et Darberinus, £1x23:0/1£;. 


119 


ORIGENIS 


120 


sunt, ac quovis equo velocius ac celerius currunt, A xal, ἵν οὕτως εἴπω, ῥασιλιχώτερον ἓν φωναῖς &va- 


et gloria in ipso impetu superant adversarium om- 
nem simulantem se csse. Sermonem, itidemque 
simulantem se esse veritatem et apparentem veri- 
tatem. Vocatur autem fidelis qui sedet in equo albo, 
won quia fidem alicui habeat, sed quia fide dignus 
sit, Nim Mose teste 5*, fidelis οἱ verax est Domi- 
nus. Verax est etiam ad differentiam umbrz, et fi- 
gurz, οἱ imaginis, quoniam talis est ille Sermo qui 
esl in coelo aperto ; non. cuim talis est Sermo ter- 
restris qualis ccelestis, quia factus caro per umbras, 
et figuras, et imagines loquitur. Multitudines ergo 
eorum qui putantur credere, umbra Sermonis, non 
vero illo Sermone Dei qui est in celo aperto, eru- 
diuntur. Propterea Jeremias inquit ** : « Spiritus 
faciei nostr:? Christus Dominus, cui diximus : In 
umbra ipsius vivemus in gentibus. » Sic igitur Sermo 
ille Dei, qui Fidelis vocatur, etiam verax vocatur, 
el in justitia judicat et bellum gerit, quod justitia 
ipsa ac judicio ipso facultatem a Deo acceperit ju- 
dicandi, et distribuendi ex dignitate uniuscujusque 
entium. Nemo enim corum qui justitiam ac facul- 
tatem. judicandi populum habert, ita in sua. ipsius 
anima omnino imprimere poterit et justitiz, et ju- 
dieandi flguras ipsas, et ideas, ut nulla in re sitinfe- 
rior ea quie ex se est justitia, el eo quo:l ex se est, ju- 
eicio: quemadmodum neque qui pingit imaginem, po- 
tis crit pictura exprimere omnes rei depictze proprie- 
tates, Propterea Davidem dixisse reor 97 :« Non justi- 
(icabiturin conspectu tuo omuis vivens; »nonenim ge- 
neratim 577 dixit, omnis homo, sive omnis angelus, 
sed « omnis vivens, » quoniam etiam si vitz:e quis 
sit particeps, et mortalitatem prorsus excusserit, 
sic neque tui comparatione justificari poterit, per- 
iude atque. vita, Neque fieri potest ut qui particeps 
est vita, et ob hoc vivens nominatur, ipse sit vita, 
uec qui compos est justiti», et idcirco justus dici- 
tur, omnino ipsi justitiz zequiparari poterit. Jam 
vero quemadmodum ad Dei Sermonem pertinet ju- 
dicare in justitia *5, ita etiam ad ipsum pertinet bel- 
lum gerere in justitia : ut ex eo quod dicitur op- 
pugnare hunc in. modum, ipsi Sermoni, et justitiz 
inimicos, sublatis his qui a ratione sunt alieni, ct 
iujustitia sublata, inhabitet et justificet ; expellens 
contraria ab auima illius qui salutis causa, ut ita 
dicam, captivus factus est a. Christo. Sed apertius 
cernere possumus hoc Sermonis bellum quod geri!, 
quando ipse quidem fungitur legatione pro veritate, 
alter vero, qui non est Sermo, sed fingit 86 esse 
Sermonem ; itemque siinulata veritas, quz noi est 
veritas, sed mendacium, pr:edicat se esse ipsam ve- 
ritatem. Tunc enim armatus Sermo cortra imenda- 

*5 Deut, xxxi, 4. "* Thren. iv, 20. 


(94) Ὁ ἐπὶ τοῦ Asvxou ἵππου. Mac desunt in 
codice Bodleiano. 

(98) Codd. Bodleianus et Darberinus, ó γὰρ ἐπὶ 
Tig οὗ τοιοῦτος. 
i (96) Codex Barberinus, χαλούµενος, ul ed.tio 
uelit. 

(97) Legebat Ferrarius, οὕτως 6$ ὁ Λόγος. 

(uS) Ait τοῦτο δίκαιον. Sic habet codex Dod- 


"! psal. cxt, 2. 


τραπῆναι ph δυναµέναις, παντὸς ἵππου ὀξύτερον 
χοὶ τάχιον τρεχούσαις, χαὶ παρευδοχιμούσαις Ev τῇ 
φορᾷ πάντα τὸν ἀνταγωνιστὴν ὑποχριτὴν Λόγου vo- 
µιζόμενον Λόγον, xa ἀληθείας δοχοῦσαν ἀλήθειαν. 
Καλεῖται δὲ Πιστὸς ὁ ἐπὶ τοῦ λευχοῦ ἵππου (94), οὗ 
διὰ τὸ πιστεύειν, ὅσον διὰ τὸ πιστευτὸς εἶναι, τουτ- 
έστι, τοῦ πιστεύεσθαι ἄξιος. Κύριος γὰρ, κατὰ «bv 
λ[ωῦσέα, πιστὸς xaX ἀληθινός. Καὶ ἀληθινὸς γὰρ πρὸς 
ἀντιδιαστολὴν σχιᾶς, xal τύπου, xal εἰχόνος: ἐπεὶ 
τοιοῦτος ὁ ἐν τῷ ἀνεφγότι οὐρανῷ Λόγος. Οὐ γὰρ 
ἐπὶ γῆς ὁ τοιοῦτος (95), ὁποῖος ὁ &v οὐρανῷ, ἅτε γε- 
νόµενος σὰρξ, xal διὰ σχιᾶς xaX τύπων xal εἰχόνων 
Ἰαλούμενος (90). Τὰ δὲ πλήθη τῶν πεπιστευχένα: 
νοµιζοµένων τῇ οσχιᾷ τοῦ Λόγου, καὶ οὐχὶ τῷ ἆλη- 


B θινῷ Λόγῳ θεοῦ, ἓν τῷ ἀνεῳγότι οὐρανῷ τυγχάνοντι, 


µαθητεύεται. Διόπερ ὁ Ἱερεμίας φησί ΄ « Πνεῦμα 
προσώπου ἡμῶν Χριστὸς Κύριος, οὗ εἴπομεν' Ἐν 
τῇ σκιᾷ αὐτοῦ ζησόμεθα Ev τοῖς ἔθνεσιν. » Οὗτος δὲ ΄ 
6 Λόγος (97) τοῦ θεοῦ, ὁ Πιστὸς χαλούμενος, xal ἆλη- 
θινὸς χαλεῖται, χαὶ iv διχαιοσύνῃ χρίνει xal πολε- 
μεῖ, τῇ αὑτοδιχαιοσύνῃ καὶ αὐτοχρίσει tb χατ᾽ ἀξίαν 
ἑχάστου τῶν ὄντων ἀπονέμειν ἀπὸ θεοῦ δύνασθαι 
λαθὼν χαὶ χρίνειν ' οὐδεὶς γὰρ τῶν µετεχόντων &- 
χαιοσύνης , καὶ τῆς τοῦ xpivety λαὸν δυνάµεως, οὕτω 
πάντη ἐναπομάξασθαι ἑαυτοῦ τῇ φυχῆ δυνῄσεται 
τοὺς τῆς διχαιοσύνης τύπους, καὶ τοῦ χρἰνειν, ὥστε 
Ev μηδενὶ ἀποδεῖν τῆς αὐτοδιχαιοσύνης χαὶ τῆς abto- 
κρίσεως * ὡς οὐδὲ ὁ γράφων εἰκόνα οἷός τε ἔσται µε- 
παδοῦναι πάντων τῶν τοῦ Υραφοµένου ἰδιωμάτων τῇ 
γραφῇ. Διὰ τοῦτο δὲ ἡγοῦμαι τὸν Δαν]δ λέγειν τό - 
« Οὐ διχαιωθέσεται ἐνώπιόν σου πᾶς ζῶν.» o0 γὰρ 
ἁπαξαπλῶς εἶπε πᾶς ἄνθρωπος, Ἡ πᾶς ἄγγελος. ἀλλὰ 
€ πᾶς ζῶν' » ὅτι, χἂν τῆς ζωῆς τις µετέχῃ, xaX πάντη 
τὴν νεχρότητα ἀποσείσηται, οὐδ' οὕτως ὡς πρὸς σὲ 
διχαιωθῆναι δυνήσεται παραπλησίως τῇ ζωῇ. οὐδὲ 
δυνατὸν τὸν µετέχοντα τῆς Cure, xal διὰ τοῦτο ζῶντα 
χρηµατίζοντα, αὐτὸν γενέσθαι ζωὴν, καὶ τὸν µετέ- 
χοντα διχαιοσύνης, xat διὰ τοῦτο δίκαιον (98) χαλού- 
µενον ἐξισωθῆναι πάντη τῇ δικαιοσύνῃ. Ἔργον δὲ 
τοῦ Λόγου τοῦ θΞοῦ (99) ὥσπερ χρίνειν ἐν διχαιο- 
σύνῃ, οὕτω xal πολεμεῖν ἓν δικαιοσύνη, tv, Ex τοῦ 
τοὺς ἐχθροὺς λόγῳ xal διχαιοσύνη οὕτω πολεμεῖν, 
ἀναιρουμένων τῶν ἁλόγων καὶ τῆς ἀδιχίας, λέγεσθαι, 


p ἑνοικήσῃ xai δικαιώσῃ, ἐχθάλλων τὰ ἑναντία της 


ψυχῆς τοῦ, ἵν οὕτως εἴπω, ἐπὶ σωτηρίἰᾳ αἰχμαλω- 
τισθέντος ὑπὸ Χριστοῦ. Ἔτι δὲ μᾶλλόν ἐστι τὸν τοῦ 
Λόγου πόλεμον ἰδεῖν, ὃν πολεμεῖ, ἐπὰν αὑτὸς μὲν 
πρεσθεύῃ περὶ ἀληθείας, ὃ δ᾽ ὑποχρινόμενος εἶναι 
Λόγος, οὗ Λόγος Gv, χαὶ ἡ ἑαυτὴν ἀναγορξύσασα (1) 
ἀλήθειαν, οὐχ ἀλήθεια τυγχάνουσα, ἀλλὰ φεῦδος, 
φάσχῃ εἶναι ἑαυτὴν τὴν ἀλήθειαν. Ἰότε γὰρ καθ- 
84 Aboc. xix, 11. 
leianus ; Darberinus autem et Regius, αὐτοῦ τὸ δί- 
Xatoy. . ] 

(90) Codex Bodleianus, "Epyov δὲ τοῦ Λόχου τοῦ 
θεοῦ: Darberinus, Ἔργον δὲ τοῦτο τοῦ Λόγου ᾿ lc- 

ius, Ἔργον δὲ τοῦτου Λόγου. 

1) Kal ἡ ἑαυτὴν árayopeóceca, Sic recte ha- 

bet codex Bodleianus; male auteur codex legius, Y 
ἑκυτοῦ τῆν àvaYopz 232538. 


121 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS II. 


1923 


οπλισάµενος ὁ Λόγος xazk τοῦ φεύδους ἀναλοῖ αὐτὸ A cium, illud interficit spiritu oris sui, et destruit np- 


τῷ πνεύματι τοῦ στόµατος αὐτοῦ. xal χαταργεῖ τῇ 
ἐπιφανείᾳ τες παρουσίας αὐτοῦ. Καὶ ὅρα εἰ δύναται 
χατὰ «b νοητὸν τ;ῦτα ὑπὸ τοῦ ᾽Αποστόλου ἐν τῇ 
πρὸς θεσσαλονιχεῖς παρίἰστασθαι Ἐπιστολῇ. Τί γάρ 
ἐστι τὸ ἀναλούῦμενον τῷ πνυεύµατι τοῦ στόµατος Xot- 
στοῦ, Χριστοῦ τυγχάνοντος Λόγου xat ἁληθείσς 
καὶ σοφίας, 7) τὸ Ψεῦδος; Καὶ τί τὸ χαταργούµενον 
τῇ ἐπιφανείᾳχ t5; παρουσίας Χριστοῦ, σοφίας xal 
Λόγου νορυµένου, 3| πᾶν τὸ ἐπαγγελλόμενον εἶναι 
σοφία, τυγχάνον δὲ ἓν τούτων, ὧν ὁ θεὸς δράσ- 
σεται τοὺς μὴ ὄντας τῇ ἀληθινῇ σοφἰᾳ σοφοὺς (2) iv 
τῇ πανουργίᾳ αὑτῶν; Ὅτι ὁ Ἰωάννης θαυμασιώ- 
cata iv τοῖς περὶ τοῦ ὀχουμένου τῷ λευχῷ ἵππῳ 
Λόχου φησὶ xai τό. « Οἱ ὀφθαλμοὶ δὲ αὐτοῦ ὡς φλὸξ 


paritione presenti» sux **. Et vide an h:ec sccun- 
dum spiritalem sensum subinnuere voluerit Aposta.- 
lus in Epistola ad Thessalonicenses, Quid enim est 
quod spiritu oris Christi interficitur, cum Christus 
sit. Sermo, veritas et sapientia, nisi mendacium ? 
Et quid est illud quod destruitur apparitione prz- 
sentive Christi, qui sapientia et Sermo considereutur, 
nisi id omne quod profitetur se esse sapieutiam, 
unum. vero est ex illis, quibus comprehendit eos 
qui non sunt sapientes vera sapientia, iu vafritie 
ipsorum? Quare mire ac supra modum de Sermone 
disserens Joannes, qui cquo albo vehebatur, inquit 
etiam illud : «Oculi autem ejus velut flamma ignis δν 
Ut enim flamma clara, pariter et iucida, jam vero 


πυρός. » Ὡς γὰρ ἡ φλὸξ πυρὸς τὸ λαμπρὸν ἅμα xai D etiam ignea. est. et cousumptrix malterialium, sie 


φωτιστιχὸν, ἔτι δὲ καὶ πυρῶδες ἔχει, xal ἀναλωτι- 
χὸν τῶν ὑλιχωτέρων * οὕτως ol, (v' οὕτως εἴπω, 
ὁ 20αλμοὶ τοῦ Λόγου otc βλέπει, xal πᾶς ὁ µετέχων 
αὐτοῦ, πρὸς τῷ διὰ τῶν ἐνυπαρχουσῶν αὐτῷ &vtt- 
λαμβάνεσθαι τῶν νοτγτῶν, ἀναλοῦσι xai ἀφανίζουσι 
τὰ ὑλιχώτερα χαὶ παχύτερα τῶν νοημάτων πάντων 
δὲ τὴν ἰσχνότητα καὶ λεπτότητα ἐχπέφενχε τῆς 
ἀληθείας τὰ ὁπωσποτοὺν φευδόµενα. Πάνυ δὲ τε- 
ςαγµένως μετὰ τὸν (5) ἐν διχχιοσύνηῃ χρίνοντα, 
xai χατὰ τὸ ivy δικαιοσύνῃ χρίνειν πολεμοῦντα, 
ἑξῆς δὲ τὸ (4) πολεμεῖν φωτίζοντα, ἐπιφέρεται τὸ 
ἐπὶ τὴν χεφαλὴν εἶναι αὑτοῦ πολλὰ διαδήµατα. 
Ei μὲν γὰρ ἓν ἦν χαὶ μονοειδὲς τὸ Φεῦδος, xa0' οὗ «by 
στέφανον ἡττωμένου ἑλάμθανεν Ó νιχήσας πιστὸς 
xai ἀληθινὸὺς Λόγος, xal ἓν διάδηµα περιχεῖσθαι εὖ- 
λόγως ἀναγέγραπτο ὁ ἐπικρατήσας τῶν ἑναντίων 
Οεοῦ Λόγος vu δὲ πολλῶν ὄντων τῶν ἐπαγγελλο- 
µένων τὴν ἀλίθειαν φευδῶν, καθ) ὧν στρατευσάµκ- 
vo; 6 Λόγος στεφανοῦται, πολλὰ γινόμενα τὰ διαδί- 
µατα τῇ χεφαλῇ τοῦ πάντα νικήσαντος περικείµενα» 
x3Y ἑχάστης δὲ ἀποστατησάσης ἑνεργείας (5) κρατῶν, 
τολλὰ διαδήµατα τῷ νικᾷν περιτίθεται. "E£n μετὰ 
τὰδιαδύματα ἀναγέγραπται ἔχειν ἕνομα γεγραμμένον 
ὃ οὐδεὶς οἵδεν, εἰ μὴ αὐτός' οὗτος γὰρ ὁ ἔμφυχος Λό- 
o; ἐπίσταταί τινα μόνος, διὰ τὸ ὑπεοδεέστερον ἓν 
τοῖς ἑξῆς Υενητοῖς τῆς φύσεως αὐτοῦ, οὐδενὸς χωροῦ»- 
τος πάντα ἃ ἐχεῖνος χαταλαμθάνει θεωρεῖν. Τάχα δὲ 
xii οἱ µετέχοντες ἐχείνου τοῦ Λόγου μόνοι παρὰ 
τοὺς μὴ μετέχοντας ἴσασι (6) τὰ μὴ εἰς ἐχείνους φθά- 
νοντα. O29 γυμνὸς δὲ τῷ Ἰωάννη ὁρᾶται τῷ ἵππῳ 
ὀχούμενος ὁ τοῦ soo Λόγος. περιθέθληται γὰρ ἱμά- 
τιον ἐῤῥαμμένον αἵματι, ἑπείπερ ἴχνη περίχειται 
ὁ Υ:νόμενος Λόγος σὰρξ, καὶ διὰ τὸ γεγονέναι σὰρᾶ 
ἀποθα.ὧν, ὡς προχυθΏναι αὐτοῦ χαὶ αἷμα ἐπὶ τὴν 
γην, νύξαντος τοῦ στρατιώτου τὴν πλευρὰν αὐτοῦ » 
ἐχείνου τοῦ πάθους, τάχα γὰρ χᾶν ὅπως ποτὲ Ev τῇ τοῦ 
Λόγου ὑγηλοτάτη xaX ἀνωτάτῃ θεωρίᾳ γενώµεθα, καὶ 
εἙς ἀλτθείας οὐ πάντη ἐπιλησόμεθα, τῆς Ev σώµατι 

*» Ji Thess. 9. ?* Apoc. xix. 12... *! ibid. 11. 

(2) Τυὺς μὴ ὄντας τῇ n0 σοφίᾳ σο- 
ρούς. [ας desunt in eJitione DHuetii, sed suppleu- 
iur e cosice lBodleiano. 
! (9) Μετὰ τόν, etc. lta codd. Dodleianus οἱ Bar- 
berinus; male editio fHIuetii, χατὰ τὀν, eic. 

(4) ᾿Εξῆς δὲ τό, etc. Legeudum videtur, £$5; δὲ 


*! ibid. 12. 


oculi, ut ita dicam, Sermonis, quibus et ipse videt, 
et quisquis illius fuerit particeps, preterquam quod 
percipiunt intelligibilia per ea qux in ipso insunt, 
conficiunt et demoliuntur couceptus crassiores, οἱ 
magis materiales , omnibus quomodocunque falsis 
gracilitatem el tenuitatem veritatis fugientibus, 
Valde autem ordinate postquam induxit Sermonem 
judicantem in justitia *', et ut judicet in justitia 
bellum gerentem, 5G atque deinde post bellum, 
illuminantem, illud subjungitur, in ipsius capite 
multa esse d.ademata **, Nam si unum et uniforme 
esset mendacium de quo prostrato coronam accipe- 
ret victor, fidelis et verax Sermo, jureetiaro Sermo, 
qui superassel Dco repugnantes, scriptus fuisset uno 
diademate insignitus. Nune autem multa cum siut 
mendacia qu: profitentur veritatem, adversus quae 
bellum gerens ille Seruo coronatur, inulta. suut 
eliam diademata capiti cuncta victoris imposita. 
Quiu etiam unamquamque actionem rebellem supes 
rans, mnltis coronis ob victoriam multiplicem insi- 
gnitur. Dictus etiam post diademata capiti iinposita 
nomen habere seriptum, quo: ncimno novit nisi ipse 23: 
novit enim solus qu:edam animatus hic Sermo, cum 
nullus intueri possit ea quz ille compreliendit, eo 
quod res quie continue generantur longe inferiores 
sint natura ipsius. Atque etiam fortassis soli parti- 
cipes illius Sermonis quxdam noruut quz sunt abs- 
condita non participantibus ilium. Porro Sernio 
ille Dei non nudus a Joanne cernitur **, dum cquo 
albo vehitur, sed circumdatus veste sanguine tíncla, 
quandoquidem vestigiis οἱ notis circumdatus est 
Sernio factus caro, et ideirco etiam mortuus , qula 
caro factus, ila ut sanguinem super terram suum 
profuderit, milite latus ejus pungente, Passionis nam- 
que illius, et veritatis, οἱ instituti. vitae quain tenuit 
in corpore nostro, nulla nos unquam tenebit obli- 
vio, etiam si fortasse quomodocunque pervenerimus 
ad altissinam supernamque ipsius Sermonuls et Fi- 
* jbid,— ** ibid. 13. 
τῷ, etc. 

(5) Ενεργείας. Sie codd. Bodleianus ct Barbe- 
rinus ; male editio Huetii, ἑναργείας. 

(0) Ίσασι. Τὰ recte habet. codex. Bodleianus; 
male vero Regius et Darberinus, iat. 


12 


7 


ORIGEN'!S 


121 


lii Dei contemplationem. lunc. Dei Sermonem ca- A ἡμῶν γενομένης δι αὑτοῦ εἰσαγωγῆς. Τούτῳ τῷ τοῦ 


lestes exercitus omues sequuntur *5, Seruionem se- 
quentes ducem, οἱ imitantes eum in omnibus : id- 
que tum maxiuie cum non secus ac ipse inscendunt 
equos albos ; omnia enim aperta sunt. iutelligeuti- 
bus. Et quemadmodum fugit dolor, οἱ maeror, el 
suspirium in fine rerum, 5ο arbitror fugere eiiam 
obscuritatem et dubitationem, omnibus sapientia 
Dei mysteriis diligenter et manifeste. in apertum 
productis. Considera vero albos equos corum qui 
sequuntur Sermonem *5, indutos albo, ct puro bysso; 
el considera num quia byssus e terra oritur, bys- 
sina indumenta significent proprietates linguarum 
qua sunt iu terra, quibus indut:x:e sunt voces, 
res aperte οἱ pure significantes. Ilec autem sum- 


θεοῦ Αόγῳ τὰ ἐν τῷ οὐρανῷ στρατεύματα ἀχολουθεῖ 
πάντα, Λόγῳ ἑπόμενα ἡγουμένῳ, xal μιμούμενα 
αὐτὸν ἐν πᾶσι, καὶ μάλιστα τῷ ἐπιθεθηχέναι ὁμοίω» 
αὐτῷ ἴπποις λευκοῖς' πάντα Υὰρ ἐνώπιον τοῖς voouat. 
Καὶ ὥσπερ ἀπέδοα (7) ὀδύνη χαὶ λύπη xai στεναγμὸς 
ἐπὶ τῷ τέλει τῶν ποαγµάτων, οὕτως οἶμα: ὅτι ἁπ- 
έδρα ἁσάφεια χαὶ ἁπορία, πάντων ἐπιμελῶς καὶ τρανῶ; 
προπιπτόντων τῶν τῆς τοῦ θεοῦ σοφἰας µυσττρίων. 
Ἐπίσχεφαι δὲ τοὺς λευχοὺς ἵππους τῶν ἀχολονυθοὺν» 
των τῷ Λόγῳ ἑνδεδυμένους βύσσινον λευχὸν καὶ 
χαθαρ»ν, εἰ μὴ ἐπεὶ βύσσος ἀπὸ γῆς γίνεται, τῶν 
ἐπὶ γῆς διαλέκτων, ἃς ἡμφιεσμέναι εἰσὶν αἱ σηµαί- 
νουσαι φωναὶ καθαρῶς τὰ πράγµατα, τύποι τυγχά- 
νουσι τὰ βύσσινα ἑνδύματα. Ταῦτα Oh ἐπὶ πλεῖου ἐκ 


pta ex Apocalypsi, quze. docet nos qualis sit 59 D τῆς ᾽Αποχαλύψεως διδασκούσης περὶ Λόγου Θεοῦ 


Dei Sermo, prolixius tractavimus, ut accuratius et 


εἴρηται, ἵνα ἀχριθέστερον τὰ περὶ αὐτοῦ νοήσωμεν. 


subtilius quae ad ipaum Sermonem spectant considerareinus. 


5. Hic erat. in principio apud Deum ο]. lis qui ac- 
curate non ottendunt diversas in his quie euuntian- 
iur propositiones, videbitur evaugelista cadem re- 
petere, ac si nihil plus d:ceret his verbis, « Il.c 
erat in principio apud Deum, » quam illis : « Et ille 
Sermo erat apud Deum. » Sed oliservemus necesse 
est, nos, quando dicimus, « llle Fermo erat apud 
Deum, » non addiscere quando erat, vcl in quo 


erat apud Deum, juxta. quartum pronuntiatum. ad- C 


ditum, Nam quataor cum siut hoc in loco ἀξιώ- 
paz2, [lioc est, pronuntiata,] quie aliqui προτάσεις 
[hoc est, propositiones] appellant , pronuntiatum 
quartum est : « Ilic erat in principio apud Deum. » 
Insuper hzc propositio, « llle Sermo erat apud 
Deum, » non. eadem est cum illa qu: iuquit, « Πίο 
' erat, » non simpliciter apud Deum ; sed quaudo vel 
iu quo apud Deum. « lic enim, inquit, erat in 
principio apud Deum ; » quin etiam illud híc per dc- 
monsirationem existimabitur positum fuisse vel de 
Sermone, vel de Deo, ab eo qui minus diligenter iuve- 
stigaveriL , ut etiam invenial comprehensionem pria- 
rum, et comprehensionem considerationis hujus voc:s 
Sermo, ei linjus vocis Deus, factam in pronomine, 
hic, ut hxc demonstratio in unum ea congreget qua 
cousideratione sunt diversa ; neque enim dum consi- 
deramus Deum consideramus Sermonem ; ueque duin 
consideramus Serinonem, consideramus Deum. For- 
lassis autem sumina est et collectio trium propositio- 
num in unam lauc : «Mic erat. in principio apud 
Deum ;» quatenus enim in priucipio erat Sermo, nou 
didiceramus quod apud Deum ; quatenus vero apud 
Peum Sermo ille erat, uon agnoveramus aperte quod 
in principio apud Deum erat; quatenus autem Deus 
ille Sermo erat, neque declarabatur ipsum in prin- 
cipio esse, neque quod apud Deum erat, Quod si 
dicente evangelista, « Hic crat in principio apud 
Deum, »sub pronomine demonstrativo hic, intelliza- 


ο. jbid. 14. ** ibid. *" Joan. 1, 2. 

(7) Kal ὥσπερ ἀπέδρα, clc. Finem. quoque. hic 
damnatorum panis statuit, lvgriUS. 

(8) Kacé δεῖξιν. Sie legitur in codice Dodleisno; 


5. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. Tot; μὴ 
ἀχριθοῦσιν τὰς διαφόρους ἐν τοῖς ἀπαγγελλομένοις 
προτάσεις, δόξει ταυτολογεῖν ὁ εὐαγγελιστῆς, οὐδὲν 
πλέον λέγων ἓν τῷ, εΟὗτος ἣν Ev ἀρχῇ πρὸς τὸν 
θεόν,; παρὰ τό * «Kal ὁ λόγος ἣν πρὸς τὸν θεόν.ν Τη- 
ρητέον δὲ, ὅτι ἓν μὲν τῷ,ε Ὁ Λόγος ἣν πρὸς τὸν θεόν, » 
οὐ μανθάνομµεν τὸ πότε, 7| ἐν τίνι ἦν πρὸς τὸν θεὸν, 
κατὰ τὸ τέταρτον ἀξίωμα προσχείµενον ' «éoaapa 
γὰρ ἀξιώματα, ἅπερ παρά τισι προτάσεις χαλοῦνται, 
ἔστιν ἐνθάδε, ὧν τὸ τἐταρτον * « Οὗτος Tv ἐν ἀρχῇ 
πρὸς τὸν Θεόν.» οὐ ταὐτὸν δὲ τό, ε 'O Λόγος ἣν πρὸς 
τὸν 8sóv, ». xal τό, « Οὗτος ἦν, » οὐχὶ ἁπλῶς πρὸς 
τὸν θεὺν, ἀλλὰ πότε, f| Ev τίνι πρὸς τὸν θεόν : 
« Οὗτος γὰρ, φησὶν, ἣν £v ἀρχῇ πρὸς τὸν Ozóv: » 
ἀλλὰ xai τὸ οὗτος κατὰ δεῖξιν (8) ἐκφερόμε- 
voy νομισΏῄσεται ἐπὶ τοῦ Λόγου τετάχθαι, T) ἐπὶ tcu 
Θεοῦ, ὑπὸ τοῦ μὴ συχνότερον ἑἐρευνῶντος, ἵνα xal 
εὕρη σύλλτφιν τῶν προτέρων Ὑινομένην ἐν τῇ 
οὗτος προσηγορίᾳ, τῆς τε Λόγος ἐπινοίας, xat τῆς 
θεύς, ἵνα ἡ δεῖξις συναγάγη εἰς ἓν τὰ τῇ ἐπινοίᾳ 
διάφορα. οὐ γὰρ Ev τῇ ἐπινοίᾳ τῇ Λόχος (9) ἐστὶν 
ἡ θεός, οὐδὲ Ev τῇ θεός, f, Λόγος. Τάχα δὲ συγχε- 
φαλαίωσίς ἔστι τῶν τριῶν προτάσεων εἰς µίαν τήν * 


D « Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. » Καζὸ γὰρ ἓν 


ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος, οὗ μεμαθήχαμεν, ὅτι πρὸς τὸν 
Θεόν’ καθὸ δὲ ποὺς τὸνθεὸν ὁ Λόγος ἣν, οὐχ ἐγινώσκχο- 
μεν σαφῶς, ὅτι £v ἀρχὴ πρὸς τὸν θεὸν ἦν' καθὸ δὲ θεὺς 
ὁ Λόγος ἦν, οὔτε τὸ ἐν ἀρχῇ αὐτὸν εἶναι ἐδηλοῦτο, 00: 

ὅτι πρὸς τὸν θεὸν ἐτύγχανεν, Ἐν Gb τῇ, « Οὗτος ἦν ἐν 
ἀρχῇ πρὸς τὸν 8sóv, » ἀπαγγελίᾳ τοῦ οὗτος, ἐπὶ τοῦ 
Λόγου xal θεοῦ νοουµένου, xat τοῦ, «ἐν ἀρχῇ, » οὕτω 
συναπτοµένου, τοῦ τε, πρὸς τὸν θ:όν, προστιθεμένον, 
οὐδὲν παραλείπεται τῶν ἐν ταῖς t pto προτάσεσιν͵ ὃ οὗ 
συγχεφαλαιοῦται, συναγοµένων si; Ev. "Opa ὃὲ ci 
χατὰ τὸ δισσὺν ὀνομάκεσθαι τὸ «ἐν ἀρχῆν » δυνατὺν 
ἡμᾶς µανθάνειν πρἀγµατα δύο: ἓν μὲν, ὅτι Ev ἀρχῃ 
qv ὁ Λόγος, ὡς εἰ καὶ καθ) αὐτὸν f», καὶ μὴ πάντως 
πρός τινα" ἕτερον Oi, ὅτι ἐν ἀρχῇ πρὺὸς τὸν Ocby 


Barberinus habet χατὰ τάξιν. 
9) Codex Bodleianus, τῇ, Λόνος, lgius, αὑτῇ, 
Λόγης. 


425 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΙΙ. 


126 


Tjv, xat οἶμαι, ὅτι οὐ φεῦδος εἰπ-ῖν περὶ αὐτοῦ, ὅτι A tur, et Scrmo, et Deus, et particula « in principio, » 


ἓν ἀρχὴ f», καὶ £v ἀρχὴῇ πρὸς τὸν Ozbv, οὔτε πρὸς 
τὸν θεὸν µόνον τυγχάνων, ἐπεὶ xaX ἓν ἀρχῇ hv, οὔτε 
&v ἀρχῇ µόνον ὧν, xaX οὐχὶ πρὸς τὸν θεὸν ὧν, ἐπεὶ 
ε οὗτος ἣν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. » 


sic conjungatur, addaturque etiam, « apud Deum,» 
nihil omittitur. eorum qua sunt iu tribus proposi- 
tion:bus, quod summatim non comprehendatur το- 
dactis tribus propositionibus in unum, Vide vero 


an fieri possit ut etiam duas res dicamus, quia bis dieatur, « in principio, » alteramquidem, quod iu 
principio erat ille Sermo, quasi etiam ex se essel, et non omnino apud aliquem ; alteram vero, quod 
in principio apud Deum erat. Meumque est judicium absque mendacio dici posse de co quod οἱ iu 
principio erat, εἰ in. principio apud Deum, neque apud Θ0 Deum solum exsistens, quoniam in principio 
erat, neque in principio solum exsistens, et non apud Deum exsistens, quoniam « hic erat iu. principio 


spud Deum. » 

6. Πάντα 6i αὐτοῦ ἐγένετο. Οὐδέποτε τὴν πρώ- 
την χώραν ἔχει τὸ δι οὗ, δευτέραν δὲ ἀεί: oloy ἓν 
τῇ κρὸς Ῥωμαίους' « Παῦλος δοῦλος, qnoi, Χρι- 
στου Ἰησοῦ, χλητὸς ἀπόστολος , ἀφωρισμένος εἰς 
Εὐαγγέλιον 8:00, ὃ προεπηΥγείλατο διὰ τῶν προφη- 
τῶν αὐτοῦ ἐν Γραραῖς ἁγίαις περὶ τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, 
τοῦ Ὑενοµένου ix σπέρματος Δαυῖδ χατὰ σάρχα, 
τοῦ ὁρισθέντος Ylou θ:οῦ ἓν δυνάµει, χατὰ πνεῦμα 
ἁγιωσύνης , ἐξ ἀναστάσεως νεχρῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τοῦ Κυρίου ἡμῶν, δι οὗ ἑλάξομεν τὴν χάριν xol 
ἁτοστολὴν εἰς ὑπαχοὴν πίστεως bv πᾶσι τοῖς ἔθνε- 
σιν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.ν Ὁ γὰρ θεὸς τὸ Εὐαγ- 
γέλιον ἑαυτοῦ προεπτγγεἰλατο διὰ τῶν προφητῶν, 
ὑπτρετούντων τῶν προφητῶν, xai ἑχόντων τὸν λόγον 
τοῦ δὲ οὗ. xai πάλιν, ὁ θεὺς ἔδυχε χάριν xal &ro- 
στολὶν εἰς ὑπαχοὶν πίστεως ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι 
Παύλῳ xoi τοῖς λοιποῖς' χαὶ ἔδωχε διὰ Χριστοῦ 
Ἰησοῦ τοῦ ΣωτΏρος ἔχοντος τὸ δι οὗ. Καὶ ἐν τῇ 
πρὸς Ἑδθραίους, ὁ αὑτὺς Παῦλός φησιν’ « Ἐπ' 
ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν Υἱῷ, ὃν ἔθηχε 
χλτρονόμον πάντων, δι οὗ xaX τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν 
διδάσχων ἡμᾶς, ὅτι ὁ θεὸς τοὺς αἰῶνας πεποίτχε 
διὰ τοῦ Υἱοῦ, ἐν τῷ τοὺς αἰῶνας γίνεσθαι τοῦ Μονο- 
ενοὺς ἔχοντος τὸ δι) οὗ. Οὕτω τοϊνυν καὶ ἐνθάδς 
(10) εἰ πάντα δ.ὰ τοῦ Λόγου ἐγένετο, οὐχ ὑπὸ τοῦ 
Λόγου ἐγένετο, ἀλλ ὑπὸ χρεΐττονος xal µείκονος 
παρὰ τὸν Λόγον. Tí; δ ἂν ἄλλος οὗτος τυγχάνῃ f| 
ὁ Πατήρ; Ἑκεταστέον ὃΣ, ἀλγθοὺς ὄντος τοῦ, Πάντα 
δι αὐτοῦ ἐγένετο,» εἰ xai τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον δι ab- 
του ἐγένετο, UT pat Υὰρ, ὅτι τῷ μὲν φάσχοντι γενητὸν 
αὐτὸ εἶναι, xat προϊεμένῳ τό» « Πάντα δι) αὐτοῦ ἐγέ- 
γετο, » ἀναγχαῖον παραδέξασθαι, ὅτι τὸ ἅγιον Πνεῦμα 
6X τοῦ Λόγου ἐγένετο, πρεσθυτἐρου παρ) αὐτὸ (11) 


. 6. Omnia per ipsum facta sunt **. Nunquam prine 
cipem locum habet particula per quem , sci semper 
sccundum, veluti in Epistola ad Romanos **, « lau- 
lus servus, inquit, Jesu Cliristi, vocatus ad muncs 
apostolicum, segregatus in Evangelium Dei, quod 
aute. promiserat per prophetas suos. in Scripturis 
sanctis de Filio suo, qui genitus fuit ex semine Da- 
vid secundum carnem : qui. declaratus fuit Filius 
Dci cum potentia, secundum spiritum sanctificatio- 
nis, ex co quod resurresit e mortuis Jesus Christus 
Dominus noster, per quem accepimus gratiain, et 
apostolici iuneris functionem, ut obediatur fidei 
inter omnes gentes super ipsius nomine. » Deus 
enim Evangeliu:n suum pranuntiaverat per prophie- 
tas, subministrantibus prophetis, οἱ habentibus 
sermonem illius, cui compctit per quem, et rursum, 
Deus dedit gratiam οἱ apostolici muneris functio- 
nem Paulo et reliquis, ut obediant fidei onines 6ου- 


c ud dedit per Christum Servatorem , habentem 


particulam per quem. Et in Epistola ad llebraos ! 
ipse Paulus iuquit, « In novissimis diebus locutus 
est nobis in Filio, quem posuit li:redem omuium, 
per quem fecit et szecula, » docens nos Deum secula 
fecisse per Filium , Unigenito habente particulam 
δι * οὗ, [id est, per quem,] dum s:ecula ficrent. Sic ig'- 
tir hoc ctiam in loco, si omnia per Sermonem facta 
fuerunt, non a Sermone (acta fuerunt,sed ab eo qui 
ipso Sermone major cst, quem quis alium dixerit 
quam Patrem ipsum ?-Quxrendum cst αἱ illud, aq 
ipse etiam Spiritus sanctus per ipsum sit factus, ve- 
rum cum sit, omnia per Sermonem facta fuissc. Ac 
mco quidem judicio, si quis dicat factum esse Spi- 
ritum. sanctum, et admittat omnia per Sermonem 


τοῦ Λόγου τυγχάνοντος. Ti δὲ ph βουλομένρ τὸ p facta fuisse, is etiam fateatur necesse est, Spiritum 


ἅγιον Πνεῦμα διὰ τοῦ Χριστοῦ γεγονέναι, ἔπεται τὸ 
ἀγέννητον αὐτὸ λέχειν (19), ἀληθη τὰ iy τῷ Εὐαγ- 
Ἱελίῳ τούτω εἶναι κρίνοντι. Ἔσται δὲ τις καὶ «pl- 
τος (15) παρὰ τοὺς δύο, τόν τε διὰ τοῦ Λόγου παρα- 

* Joan. 1, S. ** eap. 1, vers. 4, 3 seqq. 


(10) Οὕτω τοίνυν xal ἐνθάδε, etc. lmpcerite hic 
lapsus est Origenes cum a Patre omnia condita 
slatait, nen. etiam a Verbo, ut demoustramus {η 
Urigenianis. llug£Tiv ;. 

(14) Πρεσθυτέρου παρ αὐτό, etc. πο videtur 
ες ejus persona diccre, cujus sententiam exponit, 
BOn ex sta. Íp. 

(12) "Exstat τὸ ἀγέγγητον αὐτὸ «Ἰέγει». Si 
pef ἁἀγέννητον, mon creatum , ^ vel non. genitum 
intelligas, Spiriti sancto. conveniet; si pro ceo 
quod principio caret usurpetur, non item, Hinc est 
tur cam. appellationem a | Spiritu. sancto. vetusti 


ipsuni a Sermone faetum, nimirum Sermone ip ο 
antiquiore exsistente ipso Spiritu. Qui vero nolue:it 
Spiritum sanctum per Christum fuisse factum, se- 
quitur ut is, vera credens qux μυς Evaugclio sunt 


! cap. 1, vers. 1, 2. 


Patres removeri velint, Dasilius quidem homil. 17 
Contra. Sabell. idcirco Spiritum  sancium ab hoc 
vocabulo prohibet, quod lee captum humanz men- 
tis superent : Theodoretus autem Dialog. 5, auod 
vox ejusmodi in. Scripturis sacris Spiritui. saucto 
mini ne tribuatur. Ip. 

(13) Ἔσται δέ τις xal τρίτος. etc. ITiec cum 56- 
quentibus, ad id usque, ἔτι εἰς τό * Πάντα. etc, Sub 
fincm num. 6, qui uncis irclusimus, in Ferra- 
riaua interpretatione non comparent, Observavimus 
quippe loca Origenis aliqua perverse doctrin:e labe 
lu'data, sive in ipsius. auctoris, sive. in. lectoruia 


Te. 


127 


ORIGENIS 


123 


scripta, Spiritum ipsum ingenitum asserat. [Erit A δεχόμενον τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον γεγονέναε, καὶ τὸν 


autcm etiam aliquis tertius, przier hos. duos, 
cum scilicel qui per Verbum factum fuisse Spi- 
ritum sanctum concedit , et eum qui non 6G] 
factum eum existimat , statuens nullam essen- 
tiam constare Spiritus sancti propriam, qu;e a. Pa- 
tre et Filio diversa sit; sed si animum advertat, 
fortassis diversum esse potius α Filio Patrem exi- 
siimabit, quod is idem quod Pater ait, quod sine 
controversia distinctio declaretur Spiritus sancti a 
Filio hoc loco * : « Qui verbum dixerit in Filium ho- 
minis, dimittetur ei ; qui autem blasphemiam dixerit 
in Spiritum sanctum, non dimittetur ei nec in. hoc 
&vculo, uec in futuro, » Nos aulem qui tres personas, 
Patrem , et Filium, atque Spiritum sanctum esse 
credimus , et ingenitum nihil preter Patrem esse 
uobis persuasimus ; Spiritum sanctum et iis omni- 
bus qui per Verbum faeta sunt, et ordine iis omni- 


* Matth, xii, 322. 


gratiam a Ferrario recisa. Nos hicascivimus Perio- 
ui nam, quam οἱ locis aliquibus correximus. HuETIUS. 

(14) Δογματίζων μηδὲ οὐσίαν zcrá, etc. Unam tan- 
tum Patris et Filii personam credidit Noetus, cujus 
errorem deinde amplexus Sabellius Patrem cum Fi- 
lio οἱ Spiritu sancto confudit. Post. Niczenam syno- 
dum einergeps iterum liec. hzeresis ab Autiochena 
synodo damnata est, uti refert. llilarjius in libro 
De synodis, Ip. 

t Εάν. Lege ἄν. 

10) Kal ἀγέννητον μηδὲν ἕτερον τοῦ Πα- 
τρὰς, elc. Origenes lib. 1 e principiis, cap. 2 : 
c lià ergo et ab co (Patre) Filii subsistentia gene- 
ratur : quod necesse est imprimis suscipi ab his 
qui nihil ingenitum, id est innatum prater solum 
Deum Patrem fatentur. » Quem locum repetit Pam- 
pilus in Apologia. Mieronymus ep. 59, ad Avitum, 
40 Origene loquens : « De quo (Spiritu sancto), in- 
quit, cum ignorare se dicat utrum factus sit an 
infectus, in posterzoribus quid de eo sentiret ex- 
pressit, nihil absque solo Patre infectui esse con- 
firmans, ». Vocem. ἀγέννητον, quam « ingenitum » 
vertit Rufinus, Latini quidam Patres « infectum, et 
iuoperatum, et originis expers » exposuerunt, Ve- 
teres quoque Gr:eci scriptores quos laudat Athana- 
sius De synod. Arimin. et Seleuc., et orat. 2 Con- 
tra. Arianos, dicebant ἓν τὸ ἀγένητον ὁ Πατήρ. εδ 
ves est infecta Pater. » Multiplex quippe est vocis 
ἁγέννητος significatio, qua abusi Ariani et Anomai 
diu simpliciores homines ludificati sunt, At audien- 
dus Athanasius qui hic scribit : Οὐχ ἀγνροῦμεν δὲ, 
ὕτι χαὶ οἱ εἰρηχότες Ev τὸ ἀγένητον, τὸν Πατέρα λέ- 
ἵοντες, οὐχ ὡς γενητοῦ καὶ ποιήµατος ὄντος τοῦ Λό- 
jo» οὕτως ἔγραφαν, ἀλλ' ὅτι μὴ ἔχει αἴτιον. « Nou 
ignoramus auteni eos qui dixerunt unam rem ess2 
infectam, Patrem nimirum, nonita scripsisse quasi 
Verbum factum et. couditum sit, sed quia (Pater) 
causam et auctorem non habet. » 

(11) Προσιέμεθα τὸ, πάντων, etc, Hxc, quantum- 
vis dura, facile excusabimus, si dicamus processio- 
nem Spiritus sancti hic siguilicari, eL eo quidem 
modo quo ipsam antiqui Ecclesi: Patres. explica- 
runt, dicentes a Patre per Filium proccdere Spiri- 
tun sanctum. Cyrillus lib. De recia fide, ad Theod. 
Spiritum sanctum scribit esse ἐξ Yloo, xai δι) τοῦ, 
et lib. 1 De adorat., £x Πατρὸς δι’ Υἱοῦ προχεόμενον 
Πνεῦμα. Quod idem repetit iu epist. ad reginas, et 
variis locis. Damascenus lib. 1 De fid. orihod., cap. 
13 : Καὶ Υἱοῦ δὲ Πνεῦμα, οὐχ ὡς ἐξ αὑτοῦ, ἁλλ' ὡς 
δι) αὐτοῦ, ἐκ τοῦ Ηατρὸς ἐκπορξυόμενονε « Et Filii 
Sjiritus, noa quasi ex ipso, sed quasi per ipsuni a 


ἀγέννητον αὐτὸν εἶναι ὑπολαμθάνοντα, δυγµατίζων 
μηδὲ οὐσίαν τινὰ (14) ἰδίαν ὑφεστάναι τοῦ ἁγίου 
Πνεύματος ἑτέραν παρὰ τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱόν. 
Αλλὰ τάχα προστιθέµενος μᾶλλον ἐὰν (15) ἕτερον 
νοµίςῃ εἶναι τὸν Yiby παρὰ τὸν Πατέρα, τῷ τὸ αὐτὸ 
αὐτῷ τυγχάνειν τῷ Πατρὶ , ὁμολογουμένως διαιρέ- 
cse δηλουµένης τοῦ ἁγίου Πνεύματος παρὰ τὸν 
Υἱὸν £y τῷ «€ "Og ἐὰν εἴπῃ λόγον χατὰ τοῦ Yiou 
τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ * ὃς δ' ἂν βλασφη- 
µήσῃ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα , οὐχ ἕξει ἄφεσινι οὔτε 
ἐν τῷ αἱἰῶνι τούτῳ, οὔτε Ev τῷ µέλλοντ. » ᾿ἩΗμεῖς 
μέντοι Ye τρεῖς ὑποστάσεις πειθόµενοι τυγχάνειν, τὸν 
Πατέρα ,. xa τὸν Yibvw, xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα, xai 
ἁγέννητον μηδὲν ἕτερον τοῦ Πατρὸς (16) εἶναι πι- 
τεύοντες, ὡς εὑσεθέστερον xal ἀληθὲς, προσιέµεθα 
τὸ, πάντων (17) διὰ τοῦ Λόγου γενοµένων , τὸ ἅγιον 


Πνεῦμα πάντων εἶναι τιμιώτερον, xal τάξει πάν». 


Paire. procedens. » Tertullianus cap. 4 adversus 
Praxeam : « Spiritum non alirnle puto quam 4 
Patre per Filium. » Hilarius lib. ση De Trinit, : 
« Conserva hanc, oro, fidei mex religionem, ut 
semper obtineam Patrem scilicet te, et Filium tuum 
una tecum alorem, et Spiritum sanctum tuum, qui 
est per. Unigenitum tuum, promercar. » Vide item 
Florentinum concilium, et Tlhiomam 1, q. 36, a 5. 
Ait quidem Paulus 1 Cor. vtt, 6 : « Nobis tamen 
unus Deus Pater, ex quo oinnia, et nos in. illum : 
et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, 
el nos per ipsum. » Et Coloss, 1. 16 : « Omuia per 
ipsum et in ipso creata sunt, » Quibus verbis in- 
ductus Aetius, Anomeorum antesignanus, l'atrem 
inter et Filium discrimen inesse credidit, ut prima- 
ria causa essel Pater, instrumentum vero Filius, 
Hanc autem. vesaniam castigat Dasilius libro De 
Spiritu sancto, accurateque demonstrat, voces illas 
ἐξ οὗ οἱ δι οὗ in. Scripturis promiscue usurpari ; 
hie autem Patri et Filio fuisse seorsum attributas, 
ut hypostases discernerentur, cum ea cxteroqain 
quie fiunt a Patre, a Filio quoque liant. Audiendus 
imprimis Cyrillus cap. 5 in hunc Joaunis locum, ubi 
idem multis probat. Γενομένων autem Origenis vox 
est generalis, ον complecteus universa qui quoquo 
modo sunt, sed ad Spiritum sanctum ac res creatas 


diversa ratione pértineus ; nam quod ail, verbi . 


gratia, Ililarius Spiritum sanctum per Unigenitum 
esse, id dixerit. Origenes, διὰ Μονογενοὺς ἅγιον 
Πνεύμα γίνεσθαι. Cum igitur Spiritus sanctus γενη- 
τός esse dicitur, hoc est, « qui habet ab alio ut 
Sit : » eum eum autem οὐ ποιητὸν, οὗ χτιστὸν, οὐδὲ 


D γεννητὸν, &ÀX ἐχπορευτόν sciscit Athanasius iu 


Symbolo, et Epiphanius in. Ancorato, cap. 7, hoc 
est, « iron genitum, » Notandum praterca hic esse 
γενητόν, illic γεννητόν, quee diversam postulant in- 
lerpretationem : hoc enim fll a γεννάω, « gigno; 2 
illud a γίνομαι, « sum, exsisto. » lta olim Filius 
ἀγένητος a Catholicis dicebatur, ἀγέννητος mon 


Jtem. At ἀγένητος, illud quod de Filio dicebatur 


c inereatum » siguiflcal 2 γενητ c, quod de Spiritu 
sancto dixit Origenes, siguilicationem habet a χί- 
vop.at, € sum,» et idem sonat ac « exsistens. » Quod 
vero vocem γενητόν pessimo sensu ab Origene 
usurpatam coujectat Epiphanius lieres. Lxiv, ο. 8, 
in eo sane ipsius :zequitatem requiro. Nec ego ta- 
men recte usquequaque de Spiritu sancto Adcaman- 
tium nostrum sensisse contra Epiphauium οἱ Dasiv 
lium lib. De Spiritu scnct., cap. 29, dura fronte 
pertenderim, ut fidem faciunt Origeuiuna nostra. 
Ηυτιυς. 


172 COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


150 


των τῶν inb τοῦ llazpoz διὰ Xpiszoo «γε µένων. A bus quie a Patre per Christum condita suut, prax- 


à" 4 
Καὶ τάχα αὕτη ἐστὶν ἡ αἰτία (18) τοῦ μὴ χαὶ τὸν 
υἱὸν χρτµατίνειν τοῦ Θεοῦ , μόνου τοῦ Μονογενοῦς 
ρὖσει Yiou ἀρχῖθεν τυγχάνοντος, οὗ χρΊνειν ἔοικε 
τὸ ἅγιον Πνεύμα, διακονοῦντος αὑτοῦ τῇ ὑποστάσει , 
οὐ μόνον εἰς τὸ εἶναι, ἀλλὰ καὶ σοφ»» εἶναι, xa 
Aoytxiv, xai δίχαιον, xal πᾶν ὀτιποτοῦν pt αὑτὸ 
νοεῖν τυγχάνειν, κατὰ μετοχΏν τῶν προειρηµένων 
λμῖν Χριστοῦ ἐπινοιῶν. Οἴμαι δὲ τὸ ἅγιον Πνεῦμα τὴν, 
tv' οὕτως εἴπω, ὕλην τῶν ἀπὸ Θεοῦ χαρισµάτων παρ- 
έχειν τοῖς δι' αὐτὸ xal τὸν μετοχὴν αὖ-οῦ χρτµα- 
τίσουσιν ἁγίοις, τῆς εἰρημένης ὕλης τῶν χαρισµά- 
των ἑνεργουμένης μὲν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, διαχονουµέντς 
δὲ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ, ὑφεστώσης δὲ χατὰ τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα. Καὶ κχινεῖ µε εἰς τὸ ταῦθ) οὕτως ἔχειν 
ὑπολαβεῖν Παῦλος, περὶ χαρισµάτων οὕτω που χρά- 
ων « Ἀιαιρέσεις CE χαρισµάτων εἰσὶ, τὸ δ' αὐτὸ 
Πνεύμα * καὶ διαιρέσεις διακονιῶν clot, zai 6 αὐτὸς 
Κύριος * xal διαιρέσεις ἐνεργγμάτων clot, χαὶ ὁ aó- 
té; ἐστι θεὸς, ὁ Eve otov τὰ πάντα Ey πᾶσιν. » Ἔχει 
ὃς ἑπαπόρησιν (19) διά τε τό; « Πάντα δι αὐτοῦ Σγέ- 
νετο, » xat ἀχολουθςῖν τὸ Πνεῦμα, γενττὸν 6v, διὰ τοῦ 
Λόγου γεγονέναι, πῶς οἱονεὶ προτ.μᾶται τοῦ Χριστοῦ 
Ey τισι Γραφαῖς, ἓν μὲν τῷ Ἡσαῖα ὁμολογοῦντος 
λριστοῦ οὐχ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἀπεστάλθαι μόνου, 
ἀλλὰ xal ὑπὸ τοῦ ἁγίωυ Πνεύματος (φησὶ γάρ' εΚάν 
νῦν Κύριος ἀπέστειλέ µε, χαὶ τὸ Πνεῦμα αὐτοῦ »): ἐν δὲ 
τῷ Εὐαγγελίῳ ἄφεσιν μὲν ἐπαγγελλομένου ἐπὶ τῆς 
εἰς αὑτὸν ἁμαρτίας, ἀποφαινομένου δὲ περὶ τῖς εἰς 
τὸ ἅγιον Πνεῦμα βλασ»ρηµίας, ὡς οὐ µόνον ἐν τούτῳ 
τῷ αἰῶνι ph ἑσομέντς τῆς ἀφέσεως τῷ εἰς αὑτὸ 
δυσφηµήσαντι, ἁλλ᾽ οὐδὲ Ev τῷ μέλλοντι. Καὶ µή- 
ποτε οὗ πάντως διὰ τὸ τιµιώτερον εἶναι τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον τοῦ Χριστοῦ, οὐ γίνεται ἄφεσις τῷ εἰς abb 
(20) ἡμαρτηχότι, ἀλλὰ διὰ τὸ Χριστοῦ μὲν πάντα 
µετέχειν τὰ λογικὰ, οἷς δίδοται συγγνώμη µετα- 
θαλλομένοις ἀπὸ τῶν ἁμαρτημάτων, τοῦ δὲ ἁγίου 
Πνεύματος τοὺς κατηξιωµένους, μηδεμιᾶς εὖλογον 
εἶναι συγγνώµης τυχεῖν μετὰ τηλικαύττς xal τοιαύ- 
της συµπνοίας τοῖς εἰς τὸ χαχὸν ἔτι ἀποπίπτουσι 
καὶ ἐἑχτρεπομένοις (21) τὰς τοῦ ἑνυπάρχοντος Πνεύ- 
µατος συµθουλίας. El δὲ χατὰ τὸν Ἡσαϊαν φγοὶν 
6 Κύριος ἡμῶν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἀπεστάλθαι xal 
του Πνεύματος αὐτοῦ, ἔσιι xal ἐνταῦθα περὶ 
τοῦ ἁποστείλαντος τὸν Χριστὺν Πνεύματος ἁπολο- 
Υήσασθαι, οὐχ ὡς φύσει διαφέροντος, ἀλλὰ διὰ 
τὴν γενοµένην οἰχονομίαν τῆς ἐνανθρωπίσεως τοῦ 
Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ , ἑλαττωθέντος παρ᾽ αὐτὸ τοῦ Σω- 
τηρος. El δὲ ἐν τούτῳ (22) προσχόπτει τῷ λέχειν 
ἑλαττῶσθαι παρὰ τὸ ἅγιον Πνεῦμα τὺν Σωτῆρα 


*3] Cor. xu, 4 0. * Isa. xpvin, 10. 

(18) Kal τάχα αὕτη ἐστὶν αἰτία, elc, Similis 
fere est Basilii ep. 43, Gregor. Nysseni lib. 1 con- 
tra Eunomium, Epiphanii in Anrorato, Augusiini 
lib. xv De Trinit., c. 20, et lib. m Contra Mazrimi- 
mun, cap. 14, aliorumque ratiocinatio, cum Filium 
jdeirco Filium dici et esse voluut, quod ex uno 
oriatur ; Spiritum sanctum nec dici Filium, nec 
esse, quod procedat ex duobas. [σετιυς. 

(19) "Εχει δὲ éxazópncir, etc... Vide S. Tho- 


stautiorem 65560, ul pium et. verum. coucedimus et 
approbamus, Atque liec forsitan causa cest cur ipse 
Dei non dicatur esse Filius; quod solus Unigenitus 
a priucipio natura Filius sit, quo indigere videtur 
Spiritus sanctus, ministrante ipsius lhypostasi, non 
solum ut sit, sed ut sapiens sit, et rationis parti- 
ceps, οἱ G9. justus, οἱ οιηπο id quod eum csse in- 
telligendum est, ex Christi notionum, quz a nolis 
paulo ante commemorate sunt, participations, Ezo 
autem existimo Spiritum sanctum , ut ita dicam, 
materiam gratiarum quie 4 Doo proficiscuntur sup- 
peditare iis qui per ipsum ejusque communionem 
sancti sunt, dum materia, quam «dixi charismatum, 
a Deo quidem operatur, a Christo autem ministra- 


D tur, per Spiritum vero sanctum exsistit, Quod qui- 


dem ut ita esse putem, facit Paulus , qui quodam 
loco ? de gratiis scribit bis verbis : « Divisiones au- 
tein gratiarum sunt, idem autem Spiritus : οἱ divi- 
siones ministrationum sunt, idem autem Dominus; 
et divisiones operationum aunt, idem autem Deus, 
qui operatur omnia in omnibus.» Ilabct autem dubi- 
tationem, quod « omnia per ipsum facta » siut, et ex 
eo sequatur , ut Spiritus sanctius, qui facius est, ab 
ipso factus sit : quomodo Christo in quibusdam 
Scripturis anteponatur, cum Christus ipse in Isaia 
quidem se nou solum a Patre, scd etiam a Spiritu 
sancto missur esse fatealur ; ait enim * : « Et i. unc 
Dominus misit me, ejusque Spiritus ; » jin Evangeiio 
autem remissionem promittat jn. peccato quod in 
ipsum committitur; pronuntiet vero de blasphemia 
in sanctum Spiritum, non fore ut pateat nop solum 
in hoc sxculo, sed etiam in futuro ad. ejus veniam 
el remissionem auditus ei qui in ilum blasphema- 
verit. Et fortasse non propterea ci qui iu Spiritum 
sanctum peccaveri!, non ignoscitur, qucd ipsc Chri- 
$10 sit houoratior eique anteponatur, sed quod 
oninia in quibus est ratio, Christo par:icipant, qui-. . 
bus, cum a peccatis discedunt, venia datur : eos 
autem qui sancto Spiritu digni judicati sunt, non 
consentaneum sit veniam consequi , cum tanto et 
tali instinctu, et, ut ita dicam, inspiratione iu ma- 
lum iterum relabentes, et consilia Spiritus saucti , 
qui in eis inest, respuentes. Quod si id quod est 


D apud Isaiam scriptum, ait Servator noster se a Pa- 


tre missum esse, et ab ipsius Spiritu, responden- 
dum est etiam loc loco missum csse Christum a 
Spiritu, non quod natura differat, sed propter Fi- 
lii Dei conservatoris rostri , qui se infra eum mi- 
nuit, in humanitate sumenda , dispensationem. 


mam p. 1, η. 45, a. 8. . 
(20) Codex Boleianus recte εἰς αὐτό: codex Re- 
giu :. εἰς αὐτὸν, male. 
(21) Τυῖς εἰς τὸ κακὺν ἔτι ἁποπίπτουσι καὶ ἐκ- 
τρεποµένοις. Legendum videtur, τοὺς εἰς τὸ καχὸν 
τι ἀποπίπτοντας xai ἐχτρεπομένους. ] 
(22) El δὲ ἐν τεύτῳ, cic. Lege Ei δέ τις ἓν του- 


TU. 


151 


ORIGENIS 


4152 


Quod si quis ex co offenditur, quod in sumenda A ἑνανθρωπήσαντα, τροσαχκτέον αὐτὺν ἀπὸ τῶν ἐν τῇ 


natura humana infra. Spiritus dignitatem Servato- 
rem imminutum dixerim: hoc οἱ probandum est 
ex iis qux scripta sunt iu Pauli ad lHebraeos Episto- 
la, in qua etiam angelis minorem $3 Jesum fuisse 
propter mortis perpessionem prouuntiat ; ait enim 5: 
« Eum autem. qur. modico quam angeli minoratus 
est, videmus Jesum , propter passionem mortis , 
gloria οἱ honore coronatum. » Aut lioc eti.;in. diei 
potest creat:e natura , ut a servitute interitus cor- 
ruptionisque liberaretur, atque etiam hominum ge- 
nei beata ac divina virtute, ut ita dicam, incar- 
nata opus fuisse , qu:e ea etiam quiz in terra suut 
corrigeret ; οἱ quodammodo hanc actionem ad san- 
ctum Spiritum pertiuere, quam cum ferre non pos- 
set, Servalorem offert et proponit, ut qui solus hoc 
cerianien posset sustinere : Pater etiam ut princeps 
Filium mittens, una Spiritum quoque mittit, quem 
certo tempore descensurum ad Dei Filium, et una 
hominum &alutem. operaturum effecturumque pro- 
miserat. ld quod perfecit, tum, cuin corporca spe- 
cie columb:e ad eum post lavacrum volavit *, οἱ 
insistens non przleriit : quod fecit fortasse apud 
homines, qui ejus majestatem assidue ferre non po- 
terant. ltaque significans Joannes et loquens de co- 
guitiouc quisnam Christus esset, non solum Syiri- 
tus ad Jesum descensum narrat, sed przter descen- 
sum illius in ipso mansionem *. Scriptum cst enim 
hoc dixisse Joannem: « Qui misit me baptizare, di- 


1it : Super quem videris Spiritum descen lentem, 


et manenten super eum, hic est qui baptizat in Spi- 
ritu et igne*. » Non enim dicitur, « Super quem vi- 
deris Spiritum descendentem » solum, quod fortasse 
eliam ad alios ipse descenderet, sed : descenden- 
tem et manentem. Super ipsum. » Πως autem mul- 
tum ac diu examinata sunt nobis planius et apertius 
videre volentibus , quomodo, si omnia per ipsuin 
facta sunt, Spiritus etiam per Verbum factus est, 
qui una ex rebus inferioribus eo per quod facia 
sunt, intelligatur , etiamsi verba quadam nos in 
contrariam partem trahere videantur. Quod si quis 
lebrazorum Evangelium proferat, in quo Servator 
ipse hac dicit: Θ6, « Modo accepit ine mater mea 
sanctus Spiritus, uno capillorum meorum , et me 


* llebr. n, 9. * Luc. 11, 99, * Joan. 1, 22. 


C 


ἄἎ 


πρὸς Ἑθραίους λεγομένων Ἐπιστολῇ καὶ ἀγγέλων 
ἑλάττονα δ.ὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου ἀποφηναμένου 
τοῦ Παύλου γεχονένα. τὸν Ἰησοῦν' φησὶ γάρ" « Tbv 
δὲ βραχύ τι παρ) ἀγγέλους Ἱλαττωμένον βλέπομεν 
Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθηγµα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ «tu 
ἑστερανωμένον. » Ἡ τάχα ἔστι χαὶ τοῦτο εἰπεῖν (35), 
ὅτι ἐδεῖτο fj χτίσις ὑπὲρ τοῦ ἐλενθερωθῆναι ἀπὸ τῆς 
δουλείας τῆς φθορᾶς, ἀλλὰ xal ἀνθρώπων γένος µα- 
χαρίας xal θείας δυνάµεως ἐἑνανθρωπούσης, fitt; 
διορθώσετ»ι xal τὰ ἐπὶ τῆς γῆς χαὶ ὡσπερεὶ ἐπ- 
ἐδαλλέ πως τῷ ἁγίῳ Πνεύματι fj πρᾶξις αὕτη, Έντινα 
ὑπομένειν οὐ δυνάµενον (94) ποοθάλλεται τὸν Σω- 
τῆρα, ὡς τὸ τηλικοῦτον ἆθλον µόνον ἐνεγχεῖν δυνά- 
µενον, xaX τοῦ Πατρὸς ὡς ἡγουμένου ἁποστάλλοντος 
τὸν Ylov, συναποστἑλλει καὶ συµπροπέµπει τὸ ἅγιον 
Πνεῦμα αὑτὸν, ἓν καιρῷ ὑπισχνούμενον χαταθῆναι 
πρὸς τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, xal συνεργΏησα: τῇ τῶν 
ἀνθρώπων σωτηρἰχ. Τοῦτο δὲ πεποίηχεν ὅτε τῷ σω- 
ματιχῷ εἴδει ὡσεὶ περιστερὰ (20) ἐφίπταται μετὰ 
τὸ λουτρὸν αὑτῷ, xal ἐπιστὰν οὗ παρέρχεται ΄ τάχα 
ἐν ἀνθρώποις τοῦτο πεποιηχότος (26) τοῖς μὴ δυνη- 
θεῖσιν ἁδιαλείπτως φέρειν αὐτοῦ τὴν δόξαν. Ἀιόπερ 
σηµαίνων (27) ὁ Ἰωάννης περὶ τοῦ γνῶναι ὅστις 
ποτέ ἐστιν ὁ Χριστὸς οὐχὶ µόνην τὴν ἐπὶ τὸν Ἰησοὺν 
χατάθασιν τοῦ Πνεύματος, ἀλλὰ πρὸς τῇ χαταθάσει 
τὴν iv αὐτῷ µονήν. Γέγραπται γὰρ εἰρηχένα, τὸν 
Ἰωάννην, ὅτι ε ὍὉ πέµφας µε βαπτίζειν εἶπεν 
Ἐφ' ὃν ἂν ἵδῃς τὸ Πνεῦμα καταθαϊνον xaX µένον ἐπ᾽ 
αὑτὸν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίχων iv Πνεύματι ἁγίῳ 
xaX πυρί. » Οὐ γὰρ λέγεται, ε Ἐφ' ὃν ἂν ἵδης τὸ 
Πνεῦμα καταθαϊνον, » µόνον, τάχα χαὶ bw ἄλλους 
καταθεθηχότος αὑτοῦ, ἀλλὰ « χαταθαϊνον, xal µἐνον 
ἐπ) αὐτόν. » Ταῦτα δὲ ἐπιπολὺ ἑξήτασται σαφέστερον 
ἰδεῖν βουλομένοις πῶς, εἰ πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο, 
xaX τὸ Πνεῦμα διὰ τοῦ Λόγου ἐγένετο, ἓν τῶν πἀν- 
των τὐγχάνον ὑποδεεστέρων τοῦ (28) δι οὗ ἐγένετο 
νουύµενον, εἰ χαὶ λέξεις τινὲς περισπᾶν ἡμᾶς εἰς τὸ 
ἑναντίον δοχοῦσιν. Ἐὰν δὲ προσίεταί τις τὸ καθ) 
Ἑθραίους Εὐαγγέλιον, ἕνθα αὐτὸς ὁ Σωτήρ φησιν ' 
« Αρτι ἔλαθέ µε ἡ µήτηρ µου τὸ ἅγιον Πνεῦμα ἐν 
μιᾷ τῶν τριχῶν µου, xat ἀπένεγχέ µε εἰς τὸ ὄρος 
τὸ µέγα θαθώρ' » ἑπαπορῄσει πῶς µήτηρ Χριστοῦ 
τὸ διὰ τοῦ Λόγου γεγεντµένον Πνεῦμα ἅγιον εἶναι 


δ ibid. 


(25) Ἡ τάχα ἐστὶ καὶ τοῦτο εἰπεῖν, etc. Mor- p dice Regio legitur, v τῶν πάντων τυγχάνων ὑποδε- 


tis quippe Christi beneficium ad creatas res omnes 
fertinere voluit, ut in Origenianis demounstramus. 
lugTiws. 

(24) '"Hrriva ὑπομένει' οὗ δυνάµεγον, ctc. 
Humani generis redemptio Filium quidem potius 
quam Spiritum sanctum decebat, ut docet. Thomas 
p. 111, η. 5, act. 8. Uterque autem id. inuneris pa- 
riter exsequi poterat. Ip. 

. (23) Recte codex Bodlcianus περιστερά, male [ἱ6- 
gius περιστερᾷ. 

(25) Πεποιηκότος. Lege πεποιηχός. 

(27) Σηµαίνων. Lege σηµαίνει, aut si servas ση- 
µαίνων, aliud verbum supple quod regat οὐχὶ ud- 
νην την ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν κατάθασιν, etc. 

23) "Er τῶν πάντων τυγχάνον ὑποδεεστέρων 
tov, cte, lta recte babet codex Bodleianus; in co- 


ἑστερον τοῦ, etc, Qua certe manifesto mendosa 
sunt. Nam quid sibi vellet Origeues, inquit llue- 
tius, si Spiritum sanctum unum ο rebus omnibus 
qui a Patre ct Filio habent ut sint, minorem eo 
esse scripsis:et a quo est ? Legendum ergo : ἓν τῶν 
πάντων τυγχάνον ὑποδεεστέρων, etc. Spirilus sau- 
ctus una est ex iis rebus qu:e eo inferiores sunt per 
quod sunt. Quod autem Spiritum sanctum Verbo 
minorem statuit, consentientem habet Athauasiuim 
orat. 2 Advers. Arianos : Τοιαῦτα μὲν οὖν τοῖς "lou- 
δαίοις ὡς ἄνθρωπος ἔλεγεν ὁ Κύριος! τοῖς δὲ μαθηταῖς 
τὴν Οεότητα, xal τὴν µεγαλειότητα δειχνὺς ἑαυτοῦν 
οὐχέτι ἑλάττονα ἑαυτὸν τοῦ Πνεύματος. ἀλλὰ µείζο- 
va, xaX ἴσον ὄντα σηµαίΐνων, ἐδίδου μὲν τὸ Πνεῦμα 
καὶ EXeye * « Λάθετε τὸ Πνεύμα ἅγιον" » χαὶ « Ἐγὼ 
αὐτὸ ἀποστέλλω ' » xal* « Ἐχεῖνος ἐμὲ δοξάσει. » — 


4155 


COMMENT. IN JUAN. TOMUS II, 


154 


δύνα-α:. Ταῦτα δὲ xat τοῦτο οὗ χαλεπὺν ἑρμηνεῦ- Α in montem maguum Thabor portavit; » is dubitabit 


ca:. Fi Xo 6 ποιῶν τὸ θέληµα (39) τοῦ Πατρὸς τοῦ 
ἓν τοῖς οὐρανοῖς ἁἀδελφὸς καὶ ἁδελφὴ xat µήτηρ ἐστὶ) 
αὑτοῦ, χα) φθάνει τὸ ἁδελφὸὺς Χριστοῦ ὄνομα οὐ uó- 
vov EzÀ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος, ἀλλὰ xai ἐπὶ τὰ 
τούτου θειότερα * οὐδὲν ἄτοπον ἔσται μᾶλλον πάσης 
χρηματιζούστης μπτρὸς Χριστοῦ διά τὸ ποιεῖν τὸ θέ- 
ληµα τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς Πατρὸς, τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἄχιον εἶναι µητέρα. Ἔτι εἰς τό’ « Πάντα δι αὐτοῦ 
ἐγένετο, » χαὶ ταῦτα ζητητέων. T7, ἐπινοίᾳ ὁ Λόγος 
ἑτερός ἔστι παρὰ τὶν ζωὴν, xai « Ó γέγονεν ἐν » 
τῷ Λόγω «ζωὴ fjv, καὶ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώ- 
πιων. » Αρ’ οὖν, ὡς πάντα DU αὐτοῦ ἐγένετο, xa 1) 
Geh δι αὐτοῦ ἐγένετο; Ἶτις ἑστὶ τὸ φῶς τῶν ἀνθρώ- 
των, χαὶ αἱ ἄλλαι τοῦ ΣωτΏῆρος ἐπίνοιαι f| xa0' 
ὑτεξαίρεσεν τῶν ἓν αὐτῷ νοητέον τὸ « Πάντα δι’ αὐ- 
τοῦ ἐγένετο; » ὅπερ δοχεῖ µοι εἶναι χρεῖττον. "Iva γὰρ 
συγχωρηθῇ διὰ τοῦ γεγονέναι τὴν ζωὴν τὸ φῶς τῶν 
ἀνθρώπων, τί λεχτέον περὶ τῆς προεπινοουµένης (50) 
«ou Λόγου σοφίας; Οὐ γὰρ δήπου διὰ τοῦ Λόγου τὸ 
περὶ τὸν Λόγον γεγένηται ’ ὥστε χωρὶς τῶν ὄπινοου- 
µένων τῷ Χριστῷ, πάντα διὰ τοῦ Λόγου γεγένηται 
τοῦ Θεοῦ, ποιῄσαντος ἐν σοφίᾳ αὑτὰ τοῦ Πατρός ' 
ε Πάντα γὰρ, φησὶν, £v σοφίᾳ ἐποίησας, » o0 διὰ τῆς 
σοφίας ἑποίησας. 


qui Spiritus sanctus, qui per Verbum factus cst, 
mater Christi esse possit. Sed. liec atque hoc non 


- est dillicile interpretari. Si euim is qni facit volun- 


tatem Patris qui in coelis est, ejus est οἱ frater, οἱ 
soror, et mater ?; et fratris Christi nomen non so- 
lum ad genus hominum venit, sed etiam ad ea qua 
eo diviniora suot, nihil jam absurdum alienumquoe 
erit, plus etiam quam eos qui quod Patris qui in 
celis est. voluntatem faciant, Christi mater appel. 
lantur, matrem esse sanctum. Sypiritum.] Ad hzc 
qu:eramus oportet et illa. in hoc dictum : « Omui^ 
per ipsum facta sunt. » Sermo :ntellectione animi 
alius est a vita, et « quod factum est in » Sermone 
« vita erat, et vita erat lux hnominum !?, » An igitur 
ut omnia per ipsum facta sunt, sic etiam vila per 
ipsum facta est, quxe est lux liominum, et alize Ser- 
vatoris intellectiones : vel omnia per ipsum facta 
fuisse intelligere opus est, detractis his qua» in ip-o 
sunt? Quod mihi melius esse videtur. Ut cuim con- 
cedatur ipsum fecisse ompia, eo quod vita, quie est 
lux hominum, facta fuerit , quid dicendum de sa- 
pientia quie ante ipsum Sermonem consideratur ? 
Nam profecto per Sermouem factum non est, quo.l 
execllit Sermonem. Quare omnia per Sermoucm 


Deum facta sunt, przter éa quz considerantur in Christo, quia Pater fecerit ea. in. sapientia, « Omnia 
enim, inquit, in sapientia fecisti !', » non per sapientiam fecisti. 


7. Ἴδωμεν δὲ διὰ τί πρόσχειται τό" « Καὶ χωρὶς C 


αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ey: » ttol χἂν δόξαι περιττὸν 
τυγχάνειν τό!’ « Χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ Ev, » ἔπι- 
φερόμενον τῷ' « Πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο. » El γὰρ 
-ἂν ὀτιποτοῦν διὰ τοῦ Λόγου γεγένηται, οὐδὲν χωρὶς 
τοῦ Λόχου γεγένηται. Οὐχέτι μέντοι γε ἀχολουθεῖ τῷ 
χωρὶς τοῦ Λόγου γεγενῆσθαί τι (31) τὸ πάντα τοῦ 
Λόχου γεγενῄσθαι. Ἔξεστι γὰρ, οὐδενὰς χωρὶς τοῦ 
Λόγου γεγενηµένου, μὴ µόνον διὰ τοῦ Λόγου γεγο- 
γέναι πάντα, ἀλλὰ xol ὑπὸ τοῦ Λόγου «wá. Χρὴ 
τοίνυν εἰδέναι πῶς δεῖ ἀχούειν τοῦ πάντα, xai πῶς 
τοῦ οὐδέν. Δυνατὸν γὰρ ἐκ τοῦ pd] τετρανωχέναι 
ἀμφοτέρας τὰς λέξεις, ἐχδέξασθαι, ὅτι, εἰ πάντα διὰ 
τοῦ Λόχου ἐγένετο, τῶν δὲ πάντων ἐστὶ xal ἡ xaxa, 
xal πᾶσα ἡ χύσις τῆς ἁμαρτίας, χαὶ τὰ πονηρὰ, ὅτι 


1. Videamus etiam quamobrem dictun sit, « Et 
sine ipso factum est nibil 5, » etiamsi quibusdam 
videatur superfluum esse illud, « Siue ipso factum 
est nihil, » quod subjungitur his verbis:« Omnia per 
ipsum facia sunt. » Si omne et quidquid dixeris 
per Sermonem factum fuit, nibil sine Sermone fa- 
ctum fuit, tamen non sequitur, sl sine Sermone non 
facium est. aliquid , omnia per Sermonem facta 
fuisse. Nam fieri potest ut, cum nihil sine Sermone 
factum fuerit, non tantum omnia per Sermonem 
facta sint, sed aliqua solum ab ipso facia fuerint. 
Proinde intelligamus nccesse est , quonam pacto 
accipere debeamus vocabulum omnia, et quomodo 
vocabulum nihil, Fieri enim potest, ni explanave- 
rimus utrasque dictiones, si omnia per Sermonem 


xai ταῦτα διὰ τοῦ Λόγου ἐγένετο. Τοῦτο δὲ deuóog* D facla sunt, οἱ appellatione omnium comprehendatur 


χτίσµατα μὲν γὰρ διὰ τοῦ Λόγου γεγονέναι οὐχ ἅτο- 
πον, ἀλλὰ χαὶ διὰ τοῦ Λόγου τὰ ἀνδραγαθήματα, xal 
πάντα τὰ χατορθώµατα χατωρθῶσθαι τοῖς µαχαρίοις 
vocty ἀναγχαῖον ' οὐχέτι δὲ χαὶ τὰ ἁμαρτήματα xal 
τὰ ἁποπτώματα. Ἐξειλήφασιν οὖν τινες (52) τῷ ἀν- 
| υπόστατον εἶναι τὴν καχίαν ( οὔτε γὰρ Ἶν ἀπ ἀρχῆς, 
ὤτε εἰς τὸν αἱῶνα ἔσται) saos! εἶναι τὰ μηδέν’ καὶ 


* Mattb. xir, 50. 1* Joan. 1,5, 4. 


«Hzc quidem Judzis tanquam homo dicebat Doniinus. 
Miseipulis vero divinitatem et magnitudinem suam 
ostendens, non jam amplius minorewm se Spiritu, 
sed majorem esse et aqualem significans, dabat 
quidem Spiritum et dicebat : « Accipite Spiritum 
sanetum :» et, « Ego illum mitto : » et, « ]pse me 
glorificabit : » majorem, propter dignitatem et au- 
ctoritatem originis ; azqualem, essentia et. natura. 

(29) Codex Bodlejanus recte habet El γὰρ ὁ 


! Psal. cin, 24. 


οἱ vitium, οἱ omnis fusio peccati, et omnia prava, 
ut intelligamus ctiam liec per Sermonem facta 
fuisse, quod cst falsum : creaturas enim per Ser- 
monem factas fuisse nihil est absurdi : atque 
G5 etam beatos viros omnia praeclare facta, et 
egregia facinora per Sermonem peregisse, nobis 
necessarium est iutelligere : non item vero lapsus, 


1? Joan. 1, 5. 


ποιῶν τὸ θέλημα: male Regius : El γὰρ ὁποῖον τὸ 
θέλημα. 

(90) Codd. Regius et Barberinus, Προεπιγοουµέ- 
γης. Bodleianus, προνοουµένης, 
ο οἱ) Γεγεγησθαέ τι. Ferrarius. legit, μὴ γεγενη- 
Quat. 

(22) Ἐξει 1ήφασι» cor ειγες, οἱο. Augustinus 
Soliloq. cap. 5. | 


155 


ORICENIS 


156 


et peccata, Exposueruat. igitur quidam , propterea A ὥσπερ Ἑλλήνων ztvig Φασιν εἶναι τῶν οὗ τινων τὰ 


quod non subsistat vitium (neque enim fuit ab 
initio, ac ne in seculum quidem futuruni est), ea 
nihil esse. Et quemadmodum gentiles quidam 
genera, et species, veluti animal, et hominein, nibil 
esse dicunt, ita hi arbitrati sunt. esse omne illud, 
quod nec a Deo, nec per Sermonem sumpserit ap- 
parentem  subsistentiam,. | Et. adnotainus num e 
Scripturis possint Lac accuratissime — ostendi. 
Quantum igitur. attiiiet ad significata hujus voculee 
nihil, οἱ voculze non ens, synouyma videbuntur esse, 
cum non eus dicatur nibil, ct nibil non ens. ltaque 
videtür Apostolus non entia dicere, non qux omnui- 
no nequaquam sunt, sed ea quie sint. prava, existi- 
inans prava non exsistere. « Qu: euim non eraut, 
inquit, Deus velut entia vocavit. »Quin Mardoclizeus 
ctiam in libro Esther juxta Septuaginta, uon exsi- 
stentes vocat inimicos Israel, dicens : « Ne tradideris 
sceptrum tuum, Doinine, non exsistentibus 11118.) 
l'ossumus etiam adjungere quomodo propter vitium 
mali appellentur non. exsistentes , ex Dei nomiae, 
quod scripuim est in. Exodo τε Dixit enim Donii- 
uus ad Mosen : Exsistens hoc mili est. nomen !*, 
Bonus Deus Ίο loquitur judicio nostro, qui glo- 
riamur esse de Ecclesia, quem glorificans Servator 
dicit : « Nemo bonus, nisi solus Deus, nempe illc 
Pater. 16 » lgitur bonus idem est cum exsisteute, 
Cum vero malum aut pravum cortrarium sit bono, 
et contrarium exsistenti sit non exsistens, sequitur 
malum et pravum esse non exsistens. EL fortassis 
hac ratione adducti fuerunt, qui dicunt diabolum 
non esse Dei opificium : in quantum enim diabolus 
est, non est Dei opificium ; in quantum vero illi 
coutigit diabolo esse, factus cum sit, cum nihil 
creatum sil extra. Deum nostrum , Dei est. opifi- 
cium (57),ut si parricidam Dei opus esse nega- 
remus, non aufcrentes ipsum a Deo facium fuisse, 
in quantum homo 66 est. Nainque ponentes etiam 
Π08, eum esse sumpsisse a Deo, ia quantum hono 
€st, non ponimus hoc eum sumpsisse, in quantum 
est interfeclor. ltaque omnes participantes ens 
( participant autem saucti ), »:erito erunt exsisten- 


13345 Esth. xiv, 11. !! Ex. in, vers. 14. 


eic. lloc est, juxia doct"inam Peripatetieorum, re- 
rum quie nou Sunt bhoc aliquid, sive τόδε τι: ea 
sunt autem τὰ χαθόλου, vel, juxta Platouicos, ide: 
universales. HugTius. 

(31) Ka0' ἡμᾶς δὲ τοὺς εὐχοιιένους, ctc. Mar- 
cionilas suggillat, οἱηθέντας δίκαιον μὲν εἶναι τὸν 
δημιουργὸν, ἀγαθὸν δὲ τὸν τοῦ ΧἈριστου Πατέρα, ut 
an liabet Origenes supra tout, 1 14 Joannem, num. 
40. Ip. 

(33) Καὶ τάχα τοῦτο ἔσηγνε τοὺς εἰπόντας, etc. 
Vocabulum ἔσηνε non intellexit Perionius, hoe 
est, commovit. Origenes in Matt. xx : ΜΗ σαινέτω 
ὃν ἡμᾶς εἰ ὁ Σωτὴρ, etc. Infra tom. vi in Joaun., 
num 6 : "Ost ὁ καιρὸς τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας ἔσαινε 
τὸν λαόν. Caeterum loeo liuic adsonat alter ille Epi- 
phanii hzeres. Lx1v, cap. 19 : Πόθεν ὁ φθόνος, ὁ àv- 
ελέγχων ἐρεῖ. El γὰρ ἀπὸ τοῦ διαθώλου, xal διὰ «i 
δ.άθολος Eréwzo; Ei &yév:to, xaló ποιῆσας αὐτόν 
ἔστιν αἴτιος τοῦ εἶναι xay6y. "AYX ἀναίτιος πάντη 


γένη xaX τὰ εἴδη (53), οἷον τὸ ζῶον xa τὸν ἄνθρωπονν 
οὕτως ὑπέλαθον οὐδὲν τυγχάνειν πᾶν τὸ οὐχ ὑπὸ Oszou, 
οὐδὲ διὰ τοῦ Λόγου τὴν δοχοῦσαν σύστασιν Elm. 
Καὶ ἑφίσταμεν εἰ δυνατὸν ἀπὸ τῶν Γραφῶν πληχτι- 
χώτατα ταῦτα παραστῆσαι. Όσον τοίνυν ἐπὶ τοῖς 
σηµαινοµένοις τοῦ οὐδὲν, καὶ τοῦ οὐκ ὄν, δόξει 
εἶναι συνώνυμα, τοῦ οὐχ ὄντος οὐδενὸς ἂν λεγοµέ- 
νου, xal τοῦ οὐδενὸς οὐχ ὄντος. Φαίνεται δὲ ὁ ᾿Απέ- 
στολος τὰ οὐκ ὄντα οὐχὶ ἐπὶ τῶν μηδαμῆ μηδαμῶς 
ὄντων ὀνομάνων, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῶν μοχθηρῶν, μὴ 5v-a 
νοµίτων τὰ ποντρά.ε Τὰ ph ὄντα γὰρ, φηαὶν, ὁ 
8:5; ὡς ὄντα ἐχάλεσσν.» Αλλὰ xaX ὁ Μαρδοχαῖος, Ev 
τῇ κατὰ τοὺς Ἑόδομίκχοντα Ἐσθλρ, ph ὄντας τοὺς 
ἐχθροὺς τοῦ Ἰσραὴλ χαλεῖ λέγων" «Μη παραθῷςτ 


B σχηττρόὀν cou, Κύριε, τοῖς μὴ οὖσιν. » Καὶ ἔστι 


προσαχαγεῖν πῶς διὰ τὴν xaxiav μὴ ὄντες οἱ πονη- 
ροὶ προσαγορεύονται ἐχ τοῦ ἐν τῇ Ἐξόδῳ ὀνόματος 
ἀναγραφομένου τοῦ θεοῦ' « Εἶπε γὰρ Κύριος πρὸς 
Μωῦσην. Ὁ ὧν, τοῦτό μοί ἐστι τὸ ὄνομα. » Καθ' 
ἡμᾶς 65 τοὺς εὐχομένους (04) εἶναι ἀπὸ τῆς Ἐκκλη- 
σίας, ὁ ἀγαθὺς θεὸς ταῦτά φησιν, ὃν δοξάζων ὁ Σωτὴρ 
λέγει: « Οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεὸς ὁ Πατήρ. » 
θὐχοῦν ὁ ἀγαθὸς τῷ ὄντι ὁ αὑτός ἔσειν. Ἐναντίον δὲ 
τῷ ἀγαθῷ τὸ καχὸν, Ἡ τὸ πονηρὸν, xa ἑναντίον τῷ 
ὄντι τὸ οὐκ ὃν, οἷς ἀχολουθεῖ, ὅτι τὸ πονηρὸν xol 
xax5v οὐκ bv. Καὶ τάχα τοῦτο ἔσηνε τοὺς εἰπόντας (55) 
τὸν διάθολον μὴ εἶναι θεοῦ δημιούργημα ' χαθὸ γὰρ 
διάθολός ἐστιν, οὐκ ἔστι θεοῦ δτμιούργημα * b συµ- 


C θέδηχε διαδόλῳ εἶναι, γενητὸς ὧν, οὐδενὸς κτίστου ὅν- 


τος παρὲξ τοῦ θεοῦ ἡμῶν, :09 ἐστι xvlopa* ὡς cl 
ἑφάσχομεν χαὶ τὸν φονέα μὴ εἶναι θΞοῦ δγμιούργημα, 
οὐκ ἀναιροῦντες τὸ, ᾗ ἄνθρωπός ἐστι, πεποιῆσθαι 
αὐτὸν (56) ὑπὸ Θεοῦ. ΊΤιθέντες Υὰρ τὸ, ᾗ ἄνθρωπος 
τυγχάνει, ἀπὸ θεοῦ αὐτὸν τὸ εἶναι εἰληφέναι, xal 
ἡμεῖς οὐ τίθεµεν τὸ, T] φονεύς ἐστιν, ἀπὸ θεοῦ τοῦτ' 
αὐτὸν εἰληφέναι. Πάντες μὲν οὖν οἱ µετέχοντες (58) τοῦ 
ὄντος (µετέχουσι δὲ οἱ ἅγιοι), εὐλόγως ἂν ὄντες χρτ- 
µατίζοιεν' οἱ δὲ ἁ ποστραφέντες τὴν τοῦ ὄντος µετ- 
οχὴν, τῷ ἑστερῆσθαι τοῦ ὄντος, γεγόνασιν οὐχ ὄντες. 
Προείποµεν δὲ, ὅτι συνωνυµία ἑἐστὶ τοῦ οὐκ ὄντος 
χαὶ τοῦ οὐδενός' xaY διὰ τοῦτο οἱ οὐχ ὕντες οὐδὲν 


!* Marc, x, 18; Luc. xvii, 19. 
(53) Εἶναι τῶν οὔ τινων τὰ γένη καὶ τὰ εἴδη, D χαχῶν ἐστιν 6 O:ó6;* ἀγένητος ἄρα 6 διάθολος. « Un- 


denam invidia profecta sit, adversarius querit, 
Nam si a diabolo respondeas; cur omnino diabolus 
exstitit? Si. factus est; qui condidit illum, auctor 
mali debet videri. Atqui maloruui causa Deus. esse 
nou potest; quare ab nullo productus est. diabo- 
lus. » Marcionitas porro et alios eorum syumystas 
hie designat Origenes, qui tria principia statuebant, 
quorum Deus alter esset bonus, ignotus, Christi 
l'ater; alter Creator οἱ cognitus; et tertius inter 
utrumque diabolus. Legendus Epiphanius hares. 
χε, Cap. 9. [p. 

(56) Πεποιῆσθαι αὐτόν, etc. Editio Huctii ha- 
bet μὴ πεποιῃσθαι. 

(57) Hiec. ab Ambrosio Ferrario omissa, ac in- 
terpretatione Perionii suppletus. . 

(9&) Μετέχοντες. Editio lluetii, μὴ µετέχοντες, 
P peram. Certe in codice lijodleiano won lcgitur 
μη. 


157 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


158 


&let, xat dax f) xaxía οὐδέν kovty, ἐπεὶ xal οὐχ ὃν A tcs; qui vero diffugiunt entis participationem, eo 


φυγχάνει’ χαὶ οὐδὲν χαλουµένη γωρὶς γεγένηται τοῦ 
Λόγου, τοῖς πᾶσιν οὗ συγχαταριθµονµένη. Ἡμεῖς 
μὲν οὖν χατὰ τὸ δυνατὸν παρεστήσαµεν τίνα τὰ διὰ 
τοῦ Λόγου γεγενηµένα πάντα, χαὶ τί τὸ χωρὶς αὐτοῦ 
Ὑενόμενον μὲν, ὃν δὲ οὐδέποτε, χαὶ διὰ τοῦτο οὐδὲν 
χαλούμενον. 


quod privati sint ente, facti fuerunt non exsistentes. 
Diximus autem superius eus et nihil synonyma et 
univoca esse : et hanc ob causam qui non sunt nibil 
esse, el omne vitium etiam nibil esse, quoniam 
est non ens; et nihil vocatum, sine Sermóne 
facium | fuisse, non connumeratumn cum vocula 


hae, omnibus. Atque nos quidem pro virili ostendimus, quie sint omnia faeta per Sermonem, et. quid sit 
sine ipso quidem factum, nunquam autem exsistens, et hanc ob causam nibil vocatum. 


8. Βιαίως δὲ οἶμαι xal χωρὶς μαρτυρίου τὸν 
Οὐαλεντίνου λεγόμενον εἶναι Ἠνώριμον 'Hpa- 
χλέωνα (39) διηγούµενον τό « Πάντα δι αὐτοῦ 
ἐγένετο, » ἐξειληφένσι πάντα «by χόσµον χαὶ τὰ ty 
αὐτῷ, ἐχχλείοντα τῶν πάντων τὸ ὅσον ἐπὶ τῇ ὑπο- 
θέτει αὐτοῦ τὰ τοῦ κόσµο», xa τῶν kv αὐτῷ διαφέ- 
pov:a. Φησὶ γὰρ οὐ τὸν (40) αἰῶνα 7) τὰ ἓν τῷ αἰῶνι 
Υεγονέναι διὰ τοῦ Λόγου’ ἄτινα οἵεται πρὸ τοῦ Λόγου 
Υεγονένα.. ᾿Αναιδέστερον δὲ ἱστάμενος πρὸς τό’ 
ε Καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν, » μηδὲ εὐλαθού- 
μτνος (41) τό. « ΜΗ προσθῆς τοῖς λόγοις αὐτοῦ, ἵνα 
μὴ ἑλέγξη σε, xaX ψευδὶς Ὑένη, » προστίθησι τῷ, 
οὐδὲ Er, « τῶν Ey τῷ χόσµῳ χαὶ τῇ χτίσει. » Καὶ ἐπεὶ 
προφανῃη ἐστι τὰ ὑπ αὐτοῦ λεγόμενα σφόδρα βε- 
6:ασμένα, χαὶ παρὰ τὴν ἐνάρχειαν (42) ἐπαγγελλό- 
μενα, εἰ τὰ νοµιζόμενα αὑτῷ θεῖα ἐχχλείεται τῶν 
πάντων, τὰ δὲ, ὡς ἐχεῖνος οἵεται, παντελῶς φθειρό- 
µενα χυρίως πάντα χαλεῖται ΄ οὐκ ἐπιδιατριπτέον τῇ 
ἀνατροπῇ τῶν αὐτόθεν τὴν ἁτοπίαν ἐμφαινόντων : 
0:09 δὲ χαὶ τὸ τῆς Γραφῆς, « Χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο 


8. Existimo autem Heracleonem, qui Valentini 
discipulus esse fertur, cum hzc edissereret : 
« Oninia per ipsum facta sunt !',» cuacie et sine 
testimonio mundum universum quaque in eo sunt 
excepisse, excludentem, quantum ipsius fert hypo- 
thesis, ex omnibus prsstantissima quaque mundi 
et eorum qua in ipso continentur. Ait eniin per Ser- 
monem non saeculum, nen qua in szculo sunt, facta 
fuisse, existimans illa ante Sermonem fuisse. Impu- 
dentius insuper instans ad illud : « Et sine eo 
factum | est. nihil 5, » neque veritus illud : « Ne 
addideris sermonibus ejus, ne ιο redarguat, et 
mendax sis 1,» illi voci, nihil, addit, « eorum qua in 
mundo sunt et in hac conditione. » Et quoniam 
apertum est dicta ips:us valde coacta 68.6, przter- 
que evidentiam pronuntiata, si quz ipse divina 
opinatur, excluduntur a voce omnium, qua vero 
sunt opinione sua omuino corrupübilia proprie 
dicuntur omnia, non immorandum nobis est in his 
confutandis quas ex seabsurditatem prz se ferunt. 


οὐδὲ lv, » προστιθέντα αὐτὸν ἄνευ παραµυθίας τῆς (c Quale est illud etiam quod, Scriptura dicente : 


ἀπὸ τῆς Γραφῆς τό « Tov iv τῷ χόσμῳ καὶ τῇ 
χτίσει, » μηδὲ μετὰ πιθανότητος ἁἀποφαίνεσθαι, 
πιστεύεσθαι ἀξιοῦντα ὁμρίως προφήταις f) ἁποστό- 
AM. τοῖς μετ ἑξουσίας xal ἀνυπευθύνως xata- 
ἀείπουσι τοῖς xa0' αὑτοὺς xal μεθ) αὐτοὺς σωτήρια 
γράµµατα. Ἔτι δὲ ἰδίως xaX τοῦ « Πάντα δι’ αὐτοῦ 
ἐγένετο,  ἐξήχουσε, φάσχων τὸν τὴν αἰτίαν παρασχόν- 
τα της Ὑενέσεως τοῦ χόσμονυ τῷ Δημ.ουργῷ τὸν Λόγον 
ὄντα εἶναι (A3), οὐ τὸν dp' οὗ, ἡ ὑφ' οὗ, ἀλλὰ τὸν 
0c οὗ, περὶ τῶν ἐν τῇ συνηθείᾳ φράσιν (44) ἐχδεχό- 
µενος τὸ γεγραμμένον. El γὰρ, ὡς νοεῖ, ἡ ἀλήθεια 
τῶν πραγμάτων fv, ἔδει διὰ τοῦ Δημιουργοῦ Yeypá- 
φθαι πάντα γεγονέναι ὑπὸ τοῦ Λόγου, οὐχὶ 6x ἀνάπα- 
ἂιν διὰ τοῦ Λόγου ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ. Καὶ ἡμεῖς μὲν 
τῇ, δι οὗ, χρησάµενοι ἀχολούθως τῇ συνηθείχ, οὐχ 
ἁμάρτυρον τὴν ἐχδοχὴν ἀφήχαμεν  ἐχεῖνος δὲ πρὸς 
*b μὴ παραμεμνθῆσθαι ἀπὸ τῶν θείων Γραμμάτων 
τὸν χαθ᾽ ἑαυτὸν νοῦν, φαίνεται (45) xal ὑποπτεύσας 
τὸ ἀληθὲς, xai ἀναιδῶς αὐτῷ ἀντιθλέφας. Φησὶ γὰρ, 
ὅτι οὐχ ὡς ὑπ ἄλλου ἐνεργοῦντος αὐτὸς ἐποίει ὁ 
" Joan. 1, 9. '* ibid. |" Prov. xxx, 6. 


(39) Ἡρακλέωνα, etc. De Meracleone ejusque 
dogmatis videre est apud lrenzeum lib. 1, cap. 4; 
Tertullianum De prascript. advers. hares., cap. 49, οἱ 
cap. 4, adrers. Valent. ; Epiphauium haeres. xxxvi, 
et alios. 

(40) Codex Bodleianus, Διχφέροντα Yáp φησιν 
οὗ τόν, etc. 

(41) Bodleianus εἰ Darberinus, μηδὲ εὐλαδουμξ- 
^ voc, Πιερίας, μὴ εὐλαθούμενος. 
43) Bodleianus οἱ Barberinus, ἐνάογειαν, sicque 


PaTRoL ον XIV. 


« Et sine ipso factum est. niliil, » ipse addit sinc 
auctoritate Scripture : « Eorum qua suat in mundo 
et creatione, » quod neque cum probabilitate pro- 
nuntiat, sed dignum se putat cui non secus atque 
prophetis vel apostolis credatur, qui cum auctoritate 
et inculpate reliquerunt sui similibus ac posteris 
suis salutaria scripta. Jam vero et hoc dictum : 
« Omnia per ipsum facta sunt , » privatim atque 
secus quam alii exposuit dicens, Sermonem eum 
esse qui causam  prebuerit generationis inuudi 
67 Opitici, nec tamen Sermoni competere particue 
lam a quo vel ez quo, sed per quem , exponens id 
quod scriptum est, plirasim esse consuetam ; sed si 
rerum veritas erat, ut ipse putat, scriptum fuisse 


D oportuit, omnia per Opificem facta fuisse a Ser- 


mone, non vice versa per Sernionem ab Opifice. 
Et nos quidem cum usi sumus vocula per quen, 
perinde atque facit consuetudo , non sine teste 
expositionem dimisimus. At vero ille, preterquam 
quod suam opinionem e divinis Scripturis non con- 


legit Ferrarius; codex vero Regius habet ἑνέρ- 
χειαν, male, 

(43) Εἶναι deest. in codice Regio, sed exstat 1n 
codicibus Bodleiano et Barberino. 

(44) Codex Regius, φασίν. 

(45) Πρὸς τὸ μὴ παραμεμυθῆσθαι ἀπὸ τῶν θεί- 
ων Γραμμάτων τὸν καθ) ἑαυτὸν voor. φαίνεται, 
eic... Sie. hunc locum, in codice Begio foedatum, 
restiumuut codd. Dodleianus et Barberinus; veruui 
pro πρὸς τό legendum videtur πρὸς τῷ. 


5 


150 


ORIGENIS 


410 


firmat, videtur εἰ suspicatus fuisse veritatem, et A Λόγος, ἴν οὕτω νοηθῇ τὸ, δι’ αὐτοῦ, ἀλλ αὐτοῦ Evep- 


impudenter illi adversatus dicens : Νόδη cnim facie- 
bat ipse Sermo, tanquam ab alio operante (ut sic 
iutelligeretur vocula per quem), sed ipso operante 
alius faciebat. Caeterum non presentis est temporis 
probare quod mundi Opifex οἱ fabricator fecerit 
mundum, non factus minister Sermonia, et osten- 
dere quod Sermo, ut minister Opilicis, mundum 
- condiderit. Juxta David enim prophetam **, « Deus 
dixit, et facta sunt ; mandavit, et creata sunt ; » 
mandavit enim ingenitus Deus Primogenito omnis 
creatura, et creata sunt, non solum mundus οἱ 
qus sunt in illo, verum etiam reliqua omnia, «sive 


γοῦντος ἕτερος ἀποίει. O0 τοῦ παρόντος δὲ xatpou 
ἑλέγξαι τὸ, μὴ τὸν Δημιουργὸν ὑπηρέτην τοῦ Λόχου 
γεγενημένον τὸν χόσµμόν πεποιηχέναι, xat ἀποδει- 
χνύναι, ὅτι ὑπηρέτης τοῦ Δτμιουργοῦ γενόμενος ὁ Λό- 
γος τὸν κόσμον χατεσχεύασε. Κατὰ γὰρ τὸν προφῇ- 
την Aavió- « 'U θεὸς εἶπε, xai ἐγενήθησαν ' ἑνετεί- 
λατο, xai ἐχτίσθησαν' » ἐνετείλατο γὰρ ὁ ἀγέννητος 
θεὺὸς τῷ Πρωτοτόχῳ πάσης κτίσεως, xai ἐχτίαθησαν, 
οὗ µόνον ὁ χόσµος xal τὰ £v αὐτῷ, ἀλλὰ xal τὰ λοιπὰ 
πάντα, « εἶτε θρόνοι, cive χυριότητες, εἴτε ἀρχαὶ (46), 
εἴτε ἐξουσίαι πάντα γὰρ δι’ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν 
ἔχτισται, xal αὐτός ἐστι πρὸ πάντων. » 


türoni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates : omnia enim per illum, οἱ in illum creata suut ; 


el ipse est ante omnia *'. » 


9. Ad hxc in hoc dictum : « Et sine ipso factum p 


est nihil **, » non iutacta sinenda est oratio de 
vitio : quamvis enim admodum dissenlanea 3tque 
absimilis esse videatur, ego nihil ferme facile 
contemnendum esse censeo. Quarendum enim est 
an etiam vitium per λόγον [id est rationem] factum 
sil, sumendo nunc λόγον [id est rationem ] attente 
et diligenter pro eo λόγῳ qui est in unoquoque, 
quoniam et ipse ingenilus est singulis ab co Λόγῳ 
qui erat in principio. Inquit igitur Apostolus *! : 
« Sine lege peccatum est mortuum, » et addit : 
« Veniente autem mandato , peccatum revixit δν.) 
universe docens de peccato, quod peccatum ipsum 
nullam habeat operationem , antequam veniat lex 
εἰ mandatum. Proinde cum λόγος |id est ratio] sii 


Ἔτι εἰς τό' « Χωρὶς αὑτοῦ ἐγένετο οὐδξ ἓν, » οὐχ 
ἀγύμναστον ἑατέον xal τὸν περὶ τῆς χαχίας λόγον” 
xlv γὰρ σφόδρα ἀπεμφαίνειν δοχῇ, οὗ πάνυ τι δοκεῖ 
μοι εὐχαταφρόνητον εἶναι. Ζητητέον γὰρ εἰ χαὶ ἡ xa- 
χία διὰ τοῦ λόγου γεγένηται, νῦν λόγου προσεχῶς 
λαμθανομένου τοῦ kv ἑχάστῳ, ὡς xat αὐτὸς ἀπὸ τοῦ 
ἐν ἀρχῇ Λόγου ἑχάστῳ γεγένηται. Φησὶ τοίνυν ὁ Από- 
στολος’ € Χωρὶς νόµον ἁμαρτία νεχρὰ, » xal ἐπιφέρει ᾽ 
« Ἑλθούσης δὲ ἐντολῆς, ἡ μὲν ἁμαρτία àvé mos * » 
χαθολικῶς (41) διδάσκων περὶ τῆς ἁμαρτίας, ὡς µή- 
δεµίαν ἐνέργειαν αὐτῆς ἑχούσης πριν νόµου καὶ ἔντο - 
AWe' πῶς δὲ ἔχων ὁ λόγος νόµος εἶναι xai ἐντολὴ, 
καὶ οὐχ ἂν εἴη ἁμαρτία μὴ ὄντος νόµου, (ἁμαρτία 
γὰρ μὴ ἑλλογεῖται μὴ ὄντος νόµου *) καὶ πάλιν οὑκ 
ἂν εἴη ἁμαρτία, uh ὄντος λόγου: « El » γὰρ « μὴ 


aliquo modo lex et mandatum, et non sit peccatum C $A0ov, φησὶ, xal ἑλάλησα αὑτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ . 


non exsistenle lege (« peccatum enini non imputa- 
tur, cum non sit lex *' »), etiam ruréus non erit 
peccatum, si non sit ratio, nam «Si non venissem, 
inquit **, et locutus eis fuissem, peccatum non 
haberent. » 88 Aufertur enim przxtextus omnis ab 
eo qui voluerit s&e de peccato defendere , quoniam 
sermoni et rationi in 66 exsistenti, ostendentique 
quid agendum, non paruerit. Unde omnia vel for- 
Lasse etiam ipsa deteriora facta sunt per rationem, 
et sine ipsa (exponentibus nobis simplicius vocu- 
lam nihil ) factuin. est. nihil. Nec rationi omnino 
vitio vertendum est, si omnia per ipsam facta sint, 
οἱ sine ipsa factum sit nibil : quemadmodum neque 
magistro vitio vertendum est, qui discenti necessa- 
ria ostenderit, cum propter hujus disciplinas nullus 
defensionis peccanti relinquitur locus , perinde 
quasi ignoraverit, idque prxscrtim , sl considerave- 
rimus magistrum a discente inscparabilem : veluti 
enim magister inseparabilisest a discente, sic ratio 
in unoquoque qui rationis est compos , naturaliter 
exsistens, semper agenda suggerens , etiam si non 


16 Psal, xxxii, 9. !! Coloss. 1, 16, 17. 
*5 Joan. xv, 29. 


(5 Εἴτε ápxal. Hzc.desunt in codice Bodleiano, 
sed leguntur iu Barberino et Regio. 

(47) Καθολικῶς. Ita codex Bodleianus sicque le- 
git Ferrarius; in codice Regio nec non Barberino 
legitur καθολιχόν. 

(88) Εἶχον. |a codex Bodlcíanus ; Regius vcro 
et Darberinus, ἐἴχοσαν, 


1. Joan. 1, 2. 


εἶχον (48). Πᾶσα γὰρ πρόφασις ἀφαιρεῖται του 
βουλοµένου ἐπὶ τῇ ἁμαρτίᾳ ἀπολογίσασθαι, ἐπὰν, 
ἑνυπάρχοντος λόγου xal παραδειχνύντος ὃ πρα- 
χτέον (49), μὴ πείθηταί τις αὑτῷ. Ἰάχα οὖν πάντα 
μέχρι καὶ τῶν χειρόνων διὰ τοῦ λόγου γεγένηται, xal 
χωρὶς αὐτοῦ (ἁπλούστερον ἡμῶν ἐχλαμθανόντων τὸ 
οὐδὲν) ἐγένετο οὐδέν. Καὶ οὐ πάντως τῷ λόγῳ Ey- 
χλητέον εἰ πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο, χαὶ χωρὶς αὐτοῦ 
ἐγένετο (50) οὐδὲ Év* ὡς οὐδὲ ἐγχλητέον τῷ διδα- 
σχάλῳ παραδείξδαντι τὰ δέοντα τῷ µανθάνοντι, ἑπὰν 
διὰ τὰ τούτου µαθήµατα µηχέτι τόπος χαταλείπηται 
τῷ ἁμαρτάνοντι ἀπολογίας, ὡς περὶ ἀγνοίας, xo 
μάλιστα ἐὰν νοῄσωμεν διδάσχαλον τοῦ µανθάνοντος 
ἀχώριστον. Οἱονεὶ γὰρ διδάσκαλος τοῦ µανθάνοντος 
ἀχώριστός ἐστιν, ὁ ἐνυπάρχων τῇ φύσει τῶν λογικῶν 
λόγος, ἀεὶ ὑποθάλλων τὰ πραχτέα, χἂν παρακούω- 
μεν αὐτοῦ τῶν ἐντολῶν, ἐπιδιδόντες αὐτοὺς ταῖς ᾖδο- 
ναῖς, xal παραπεµπόµενοι τὰς ἀρίστας αὐτοῦ Supe 
θουλάς. Ὥσπερ δὲ ὑπηρέτῃ τῷ ὀφθαλμῷ ἐπὶ τοῖς 
κρείττοσιν ἡμῖν γεγενηµένῳ, καὶ bg! ὧν οὐ κα- 
λῶς (51) ὁρῶμεν χρώµεθα, ὁμοίως χαὶ τῇ ἀχοῃ, ὅταν 
19βοπι, vn, δ. ** ibid. 9.  ** Rom. v, 45. 


(49) Sic codd. Bodleianus et Barberinus ; Regius, 


πρακτεον. 
(50 Kal χωρὶς αὐτοῦ àyéveto. Hec desunt in 
ice Regio, sed supplentur ex codd. DBodlelano 
et Barberino. 
(94) Οὐ κα.]ῶς. lta recte halet codex Barberi- 
nus, malc vero ltegius οἱ Bodleianus, οὐκ ἄλλως. 


τὸ 
co 


nt COMMENT. IN JOAN. TOMUS II. 


142 


καρέχωµεν ξἑαυτοὺς ἀχροάσεσι χρίσεως ἁσμάτων, xal A obediamus lllius preceptis, permittentes nos ipsos 


tiv ἀπηγορευμένων ἀχουσμάτων, οὕτως ἐνυθρίζον- 
ct; τὸν ἐν ἡμῖν λόγον, καὶ οὐχ εἰς δἑον αὐτῷ χρώμε- 
wx, δι αὑτοῦ παρανομοῦμεν εἰς χρίµα τοῖς ἁμαρτά- 
νουσιν ἀννπάρχοντος, xai διὰ τοῦτο χρίνοντος τὸν μὴ 
πάντων αὐτὸν προτιµήσαντα" ὅθεν xal φησιν’ « Ὁ 
λόχος ὃν ἀλάλησα, αὐτὸς χρινεῖ ὑμᾶς, » ἴσον διδά- 
σχων τῷ' "Evo ὁ Λόγος, ὁ iv ὑμῖν ἀεὶ ἐνηγῶν, αὐτὸς 
ὑμᾶς χαταδικάσω, τόπον ἁπολογίας χαταλειπόμενον 
ἔχοντας οὐδαμῶς. Δόξει µέντοιγε βιαιοτέρα — elvat 
αὕτη fj ἐχδοχὴ, ἄλλον μὲν Λόγον τὸν ἂν ἀρχῇ ἡμῶν 
ἐξειληφότων τὸν πρὸς τὸν θεὸν, τὸν θΘεὸν Λόγον 
ἄλλως δὲ αὐτὸν νοούντων, ἅτες οὐ μόνον ἐπὶ τῶν προ- 
ηγουμένων δημιουργηµάτων τό «Πάντα δι) αὐτοῦ 
ἐγένετο, » λέγεσθαι ἐφάσχομεν, ἀλλὰ xal ἐπὶ πάντων 
ὑπὸ (52) τῶν λογιχῶν πραττοµένων, οὗ λόγου χωρὶς, 
οὐδὲν ἁμαρτάνομεν. Καὶ ζητητέον εἰ xai τὸν ἐν ἡμῖν 
λόγον τὸν αὐτὸν λεχτέον τῷ Ev ἀρχῇ xat τῷ πρὸς τὸν 
θεὸν, xaX τῷ θεῷ Λόγω, μάλιστα ἐπεὶ οὐχ ὡς ἑτέρου 
κούτου τυγχάνοντος παρὰ τὸν iv ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν 
Λόγον, ἔοιχεν ὁ Απόστολος διδάσχειν τό’ « Mh εἴπῃς 
kv τῇ χαρδίᾳ σου’ Τίς ἀναθήσεται εἰς τὸν οὐρανόν ; 
«ουτέστι Χριστὸν χαταγαγεῖν͵ 1], «lc καταθήσεται εἰς 
τὴν ἄθυσσον ; τουτέστι Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ἀναγαγεῖν. 
᾽λλλὰ cU λέγει ἡ Γραφή; Ἐγγὺς σου «b ῥῆμά ἐστι 
σφόδρα ky τῷ στόµατί σου, xaX ἓν τῇ καρδίᾳ σου. » 


voluptatibus et prsetermittentes optima illius consi- 
lis. Ut autem oculo nobis ad bona ministro dato 
etiam abutimur in his que honeste non videmus, 
perinde atque in audita facimus, cum attentos nos 
prebemus  dijudicandis canticis auditionibusque 
nobis velitis, sie contumeliam inferentes rationi 
qu:e in nobis inest, nec ubi oportet illa utentes, per 
ipsam transgredimur legero, qu:e peccantibus inest 
ad judicium, et idcirco eum judicaus qui ipsam 
Qmuibus non pretulerit. Uude etiam inquit *' : 
« Sermo, quew locutus sum, ipse condemnabit vos, » 
perinde quasi dicerct, Ego ille Λόγος, ille in vobis 
iusonans, ipse vos condemnabo, qui nullum omnino 
defensionis relictum habetis locum. Verum coactior 


D videbitur esse lic intelligentia, exponentibus nobis 


alium Λόγον in principio exsistentem Λόγον apud 
Deum; Deum Λόγον ; alium autem ipsum conside- 
rantibus, quia non solum de praecipuis opificiis, 
omnia per ipaum facta fuisse dici diximus, verum 
eliau de ounibus que fiunt ab his qui λόχου [et 
rationis] sunt con. potes, sine quo λόγῳ [id est 
ratione] nibil peceamus. Insuper quxreudum etiam 
est an. is λόχος, qui in nobisest, idem sil cum eo 
qui est in principio, et qui est apud Deuin, et Deus 
Λόγος, presertim quoniam tanquam hoc λόγῳ 


altero non exsistente ab eo Λόγῳ qui est in principio apud Deum, videatur Apostolus illud docere ** : « Ne 
dixeris in corde tuo : Quis ascendet in ccelum? hoc est Christum deducere : $9 vcl quis descendet in abys- 
sum? hoc est Christum ex mortuis reducere. Sed quid dicit Scriptura **? Prope te verbum est valde in 


ore tuo et in corde tuo. ) 


"0 γέγονεν ἐν αὐτῷ (59) ζωὴ Tiv, xal ἡ ζωὴ Y C 


τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. Ἔστι τινὰ δόγµατα παρ' 
Ἕλλησι, καλούμενα παράδοξα, τῷ xat' αὐτοὺς σοφῷ 
πλεῖστα ὅσα προσάπτοντα µετά τινος ἀποδείξεως 1j 
φπινοµένης ἀποδείξεως, χαθά φησι µόνον xat πάντα 
οὖν σοφὸν εἶναι ἱερέα, τῷ µόνον καὶ πάντα τὸν σοφὸν 
ἐπιστήμην ἔχειν τῆς τοῦ θεοῦ θεραπείας' χαὶ μόνον 
xdi πάντα τὸν σορὸν εἴναι ἐλεύθερον, ἐξουσίαν αὗτο- 
πραχίας ἀπὸ τοῦ θείου νόµου εἰληγότα. Καὶ την ἐξ- 
ουσίαν 6k ὁρίζονται νόμιµον ἐπιτροπήν. Καὶ «i δεῖ 
νῦν ἡμᾶς λέγειν περὶ τῶν χαλουµένων παραδύξων, 
πολλῆς οὔσης τῆς εἰς αὐτὰ πραγµατείας, xal δξομέ- 
wo? συγχρίσεων (54) τῆς πρὸς τὸ ῥούλημα τῆς Γρα- 
ghe τῶν ὑπ αὐτῶν χατὰ τὰ παράδοξα ἁπαγγελλομέ- 
νων, ἵνα ἐπὶ τίνων ὁ τῖς θεοσεθείας λόγος συντχεῖ, 
χα) ἐπὶ τίνων τὸ ἐναντίον τοῖς ὑπ' ἐχείνων λεγομέ- 
Mag Δεύλεται, παραστῆησαι ὀυνηθῶμεν; Τούτων δὲ 
ἐμῖν μνήμη γεγένηται ζητοῦσι τό" « "O Υέγονεν Ev 
αὐτῷ ζωὴ fjv, » διὰ τὸ οἱονεὶ τῷ χαραχττρι τῶν πα- 
ραδέξων, xaY εἰ δ.ῖ εἰπεῖν, παραδοξότερον παρὰ τὰ 
ὑπ ἐχείνων λεγόμενα δύνασθαι ἄν τινα ἐπύμενον 
τί Γραφῇ δεῖξαι τοιαῦτα πλείονχ. "Eàv γὰρ νοήσωμεν 
τὸν ἓν ἀρχῇ Λόγον, τὸν πρὸς τὸν θεὸν, τὸν Θεὸν Λό- 
Ίον, τάχα δυνησόµεθα µόνον τὸν τούτου, xaÜX τοιοῦ- 


37 joan, xu, 48. *5 (tom. x, 6, 7. 


(53) 'Yaó deest in. editione. Huetii, sed supple- 
tur ο coda. Barberino et Bodleiano. 

(55) "0 γέγονεν ἐν αὑτῷ, eic. In. editione Lue- 
tii dcest ἐν, quod aupple:ur e co:d. Bodlejauo et 


1 Deut. xxx, 


10.Q tod factum est tn ipso vita erat, et vitaillaerat 
[ux hominum**, Quadam sunt δρ. gentiles dogmata, 
paradoxa qux vocant, sapienti suo tribuentia quam- 
plurima, cum quadam demonstratione vel apparenti 
demonstratione, juxta quz inquinnt solum et omnem 
sapientem esee sacerdotem; eo quod solus sapiens 
cultus djvini sapientiam teneat ; solum etiam et om- 
nem sapientem inquiunt esse liberum, tanquam qui 
acceperit lihertatem ex animi sui sententia operan- 
di a lege divina, liberta:em etiam definientes legiti- 
mam permissionem., Et quid opus est nos nunc dicere 
de his qux: paradoxa appellantur, eum multum operz 
insumatur in eis, eL ea quz ab ipsis enuntiantur 
juxta paradoxa, collatione egeant cum voluntate 
Scripture, ut in quibus cultus divini ratio concor- 


D det, et in. quibus contrarium velit, his qu:xe ab illis 


dicuntur, ostendere possimus ? lorum autem a nobis 
mentio facta est inquirentibus illud : « Quod factum 
est in ipso vita erat, » propterea quod possit aliquis 
Scripturam se4uens, complura hujusmodi osten- 
dere, qu: formam veluti habeant. paradoxorum : 
quique euam (si quid, quod magis sit paradoxorn, 
opus cst dicere) magis sint paradoxa quam quas ab 
illis dicuntur. Nam si cousideraverimus Λόγον [id 


44. ο Joan. 1, 5, 4. 


Barberino. Hinc tomum tertium ausnicatur codex 
Bodleianus, quem secutus videtur Ferrarius. 

(54) Συγκρίσέων. Legendum videtur συγχρι- 
σεως. | 


[13 


ORIGENIS 


111 


est rationem] et. Filiura. Dei in principio exsisten- A τος, µετέχοντα λογιχὸν εἰπεῖν, ὥστε xal ἀπορήνα- 


(em Τ4ἱΊοποπί apud Deum, et rationem Deum, for- 
(assis eum solum, quí hujus particeps sit, in quan- 
Him est talis, rationis capacem dicere poterimus : 
adeo ut enuntiemus solum sanctum rationis capa- 
cem esse, Rursum si intellezerimus factam in Ser- 
mone vitam, juxta eum qui dicit *! : « Ego sum vi- 
ta, » dicturi sumus neminem extra Christi flde:n vi- 
vere, sed omnes mortuos esse, qui Deo non vivant, 
et quod vivere ipsorum sit vivere peccato, et idcir- 


co, ut ita dicam, vivere ipsorum ad mortem perti-, 


neat. luspice vero an non hoc frequenter propo- 
naut divin: Scripturz, alicubi Servatore dicente : 
« Annon legistis quod diclum est in rubo : Ego 
Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob? Non 
est Deus mortuorum, sed viventium ?*, » et : « Non 


σθαι ἂν, ὅτι µόνος 6 ἅγιος λογιχός. Πάλιν ἐὰν σννῶ- 
μεν τὴν γενομένην &v τῷ Λόγῳ ζωὴν, τὸν εἰπόντα * 
ε Ἐγώ εἰμι ἡ ζωὴ, 2 ἐροῦμεν µηδένα τῶν ἔξω της 
πίστεως Χριστοῦ ζᾖν, πάντας εἶναι νεχροὺς τοὺς μὴ 
ζῶντας θεῷ, τό τὲ ζᾗν αὑτῶν ζῆν εἶναι τῆς ἆμαρ- 
τίας (55), xaX διὰ τοῦτο, (v' οὕτως εἴπω, Civ θανά- 
του τυγχάνειν. Ἐπίστησον δὲ εἰ μὴ τοῦτο πολλαχοῦ 
παριστᾶσιν αἱ θεῖαι Γραφαὶ τὸ ὅπου μὲν τοῦ Σωτηρος 
φάσκοντος’ « Ἡ οὐκ ἀνέγνωτε «b ῥηθὲν ἐπὶ τῆς βά- 
του. Ἐγὼ θεὸς Αθραὰμ, χαὶ Geb Ἰσαὰχ, xat θεὸς 
Ἰαχώδ; Οὐκ East θεὸς νεχρῶν, ἀλλὰ ζώντων, » xat* 
« Οὐ διχαιωθήσεται χατενώπιόν σου πᾶς Qv. » T£ 
δὲ περὶ αὐτοῦ λέγειν δεῖ τοῦ Θεοῦ i| τοῦ Σωτῆρος; 
Αμφϕιθάλλεται γὰρ ὁποτέρου εἶναι ἡ λέγουσα Bv τοῖς 
προφήταις φωνή’ « Zu ἐγὼ, λέχει Κύριος. » 


justificabitur in conspectu tuo omnis vivens 55. » Ceterum quid dicere opus est de ipso Deo vel Servatore? 
Ambigitur enim utrius sit vox illa ques apud prophetas dicit : « Vivo ego, dicit Dominus ?*. » 
70 11. Ac principio quidem videamus illud: p . 11. Καὶ πρῶτόν γε ἴδωμεν τό’ « Οὐκ ἔστι Geb, νε- 


« Non est Deus mortuorum, sed viventium **, » quod 
perinde valet atque illud : Non est peccatorum 
Deus, sed sanctorum Deus. Magnum enim parriar- 
charum munus, Deum vice sui nominis illorum 
nomenciaturam applicuisse sux proprix appella- 
tioni Dei ; quemadmodum etiam Paulus inquit 5: 
« Propter quod non erubescit Deus vocari Deus 
ipsorum. » ltaque Deus est patrum et omnium san- 
ctorum; nec alibi scriptum reperias, Deum esse 
alicujus impiorum Deum. Si ergo Deus sanctorum 
est, et Deus viventium esse dicitur, sancti sunt vi- 
ventes et. viventes sancti, quippe cum sanctus non 
sit extra viventes, nec aliquis jam sit vivens qui 
cum ipsa vita non etiam hoc babeat ut sit sanctus. 


κρῶν, ἀλλὰ ζώντων, » ἴσον δυνάµενον τῷ ' Obx ἔστιν 
ἁμαρτωλῶν, ἀλλὰ ἁγίων θεός. Μεγάλη γὰρ δωρεὰ 
τοῖς πατριάρχαις, τὸ τὸν Θεὸν ἀντὶ ὀνόματος προσ- 
άφαι τὴν ἑχείνων ὀνομασίαν τῇ θεὸς ἰδίᾳ αὑτοῦ προα- 
ηγορίᾳ ’ χαθὰ χαὶ ὁ Παυλός φησι’ « At οὐκ ἐπαισχύ- 
νεται ὁ θεὺς θεὸς καλεῖσθαι αὐτῶν.) Οὐχοῦν θεός ἐστι 
τῶν πατέρων καὶ πάντων τῶν ἁγίων ' xal οὐχ ἄν που. 
ἀναγεγραμμένον εὑρίσχοιτο τὸν θεὸν εἶναι τὸν Θεόν τι- 
νος τῶν ἀσεθῶν. El τοίνυν ὁ θεὸς ἁγίων ἐστὶ χαὶ θεὸς 
ζώντων εἶναι λέγεται, οἱ ἅγιοι ζῶντές eiat, χαὶ οἱ 
ζῶντες ἅχιοι, οὔτε ἁγίου ὄντος ἔξω τῶν ζώντων, οὔτε 
ζῶντος χρηµατίζοντος µόνον, xat οὐχὶ μετ) αὐτοῦ τοῦ 
ζᾗν (96) ἔχοντος xai τὸ ἅγιον αὐτὸν τυγχάνειν. Τὸ 
παραπλήσιον δέ ἐστι καὶ ἐπὶ τοῦ. ε Εὐαρεστήσω τῷ 


'dem fere de eo sentiendum est quod αἰι 7 : « Hi- C Κυρίῳ ἐν χώρα ζώντων, » ἰδεῖν" ὡς εἰ ἔλεγεν ἐν τά- 


lariter affectus ero erga Dominum in regione vi- 
ventium ; » perinde ac si dixisset in ordine san- 
ctorum, vel in loco sanctorum, nempe animi hilari- 
late proprie, vel in ordine, vel in loco sanctorum 
exsislente, οἱ perinde quasi nullus eam plene sit 
possessurus, qui vel ad ordinem sanctorum, vel ad 
locum sanctorum non pervenerit, ad quem accedat 
oportet quisquis hac in vita perceperit umbram 
veluti et imaginem verz hilaritatis. Quin illud ** : 
« Non justificabitur coram Deo omnis vivens, » de- 
clarat neminem, quantumlibet beatum, si cum Deo 
ac Justitia ipsius conferatur, justificari, veluti si 
tale quiddam altero exemplo diceremus : Non splen- 
debit lucerna ulla coram sole; splendebit quidem 
omnis lucerna, sed tum cum radiorum solis splen- 
dore non illustratur. Justificabitur etiam omnis vi« 
vens, at vero non coram Deo justilicabitur, quan- 
do cuin illis comparatur qui inferne habitant, qui- 
que tenebris detinentur, apud quos. lucebit illorum 
lux, Et vide num hac ratione intelligendum sit 


? Joan, xi, 95... ?* Morc. xu, 96, 97. 
ΧΙ, 16. " Psal. cxiv, 9. ?* Psal. cxi, 9. 


(95) Tic ἁμαρτίας. Codex Dodleianus, τῇ ἆμαρ- 
τία, et ita legit l'errarius. 
(56) Μετ αὐτοῦ τοῦ ζῇ». Sic codex Bodleianus; 


* Psal. οχµ!, 9. 


ξει ἁγίων, 3| £v *o τόπῳ τῶν ἁγίων τῆς χυρίως εὗαρε- 
στῄήσεως, ἤτοι Ev τῇ τάξει τῶν ἁγίων, f) ἐν τῷ τόπῳ 
τῶν ἁγίων τυγχανούσης ΄ οὐδέπω ἄχρως εὐαρεστοῦν- 
τος τοῦ μὴ εἰς τὴν τάξιν τῶν ἁγίων χεχωρηχότος, t?) 
τοῦ μὴ εἰς τὸν τόπον τῶν ἁγίων γεγενηµένου’ εἰς ὃν 
χωρῆσαι δεήσει πάντα τὸν οἱονεὶ σχιὰν xal εἰχόνα 
τῆς εὐαρεστήσεως τῆς ἁληθινῆς ἐν τῷ βίῳ τούτῳ 
προσανειληφότα. Καὶ τό" « Οὐ διχαιωθήσεσθαι δὲ 
κατ ἑνώπιον τοῦ θεοῦ πάντα ζῶντα, » δηλοϊ, ὅτι 
ὡς (57) πρὸς θεὸν xat τὴν ἓν αὐτῷ δικαιοσύνην οὐδεὶς 
διχαιωθήσεται τῶν πάνν µακαρίων, ὡς εἰ xaX ἑλέγο- 
μεν ἐπὶ ἑτέρου παραδείγματος τοιοῦτον' Οὐ φωτιεῖ 
πᾶς λύχνος ἐνώπιον ἡλίου. φωτιεῖ μὲν γὰρ πᾶς λύ- 
χνος, ἀλλ᾽ ὅταν μὴ χαταυγάξηται ὑπὸ ἡλίου. Διχαιω- 
θήσεται δὲ xal πᾶς ζῶν, ἀλλ᾽ οὐχ ἑνώπιον τοῦ θεοῦ * 
ὅτε τοῖς χάτω συγχρίἰνεται, καὶ ὑπὸ τοῦ σχότους χε- 
χρατηµένοις, παρ οἷς λάμψει αὐτῶν τὸ φῶς. Καὶ 
ὃρα εἰ χατὰ τοῦτο xal τὸ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ νοητέον 
« Λαμφάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων.» 
οὗ γάρ᾽ Λαμφάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τοῦ θεοῦ 


5 Num. xiv, 98. 35 Marc. xi, 27. ** llebr. 
Regins et Barberinus, μετὰ τοῦ ζῃν. 
(97) 


Ὡς. Sic codex Bodleianus; Regius et Ber 
berinus, ὡσεί, etc. 


"ο 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS 1l. 


146 


τοῦτο γὰρ εἰ ἐνετέλλετο, ἀδύνατον ἂν ἑἐδίδου Evcokhv, & etiam illud quod est in Evangelio * ; « Luccat lux 


ὡσεὶ xai τοῖς λύχνοις ἐμφύχοις οὖσιν ἐντολὴν ἐδίδου 
tb λάμψαι τὸ φῶς αὐτῶν ἔμπρασθεν τοῦ ἡλίου. Οὐχ 
οἱ τυχόντες οὖν μόνοι τῶν ζώντων οὐ διχαιωθἠσονται 
χα-ενώπιον τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ xal ol ὡς ἓν ζῶσι τῶν 
ἑλαττόνων διαφέροντες ᾽ 7) ὅπερ μᾶλλον, ἅμα d xáv- 
των τῶν ζώντων δικαιοσύνη: οὗ διχαιωθήσεται ὡς 
πρὸς τὴν τοῦ θεοῦ διχαιοσύντν, ὡς εἰ xaX ἅμα πάντα 
τὰ ἐπὶ γῆς νυχτερινὰ συναγαγὼν φῶτα ἔφασχον μὴ 
δύνασθαι ταῦτα φωτίζειν ὡς πρὸς τὰς τούτου τοῦ 
ἡλίου αὐγάς. Κατ’ ἑπανάθασιν δὲ ἐκ τῶν εἰρημένων 
νοητέον xai τό’ « 2ῶ ἐγὼ, λέγει Κύριος. » Táya τοῦ 
κυρίως ζᾖν, μάλιστα Ex τῶν εἰρημένων περὶ τοῦ ζτν, 
παρὰ μόνῳ τυγχάνοντος τῷ θεῷ. Καὶ ὅρα εἰ διὰ τοῦτο 
δύναται ὁ ᾿Απόστολος (58) τὴν εἰς ὑπερθολὴν ὑπεροχὴν 


vestra coram liominibus; » non enim dixit: Luceat 
lux vestra coram Deo, alioqui preceptum daturus 
impossibile, si hoc praecepisset, perinde ac si lu- 
eernis animatis precepisset, uti lux ipsorum co- 
ram sole luceret. Quamobrem non inodo vulgus vi- 
ventium non justificabitur coram Dco, sed nec 
etiam hi qui ceu inter viventes inferioribus pra- 
Slant; quodque magis etiam est, omnium viven- 
tium iu unum colleeta justitia, comparatione Dei, 
non justificabitur, perinde ac si luminibus quz su- 
per terram sunt noeturnis in unum collectis: dice- 
rem ego, fieri non posee, uti splendorem afferaut, 
"71 splendorum hujus solis comparatione. Per rc- 
petitionem vero eorum quz diximus, consideran- 


νοίσας τῆς ζωῆς τοῦ Θεοῦ, χαὶ ἀξίως θεοῦ συνιεὶς B dum etiam illud est : « Vivo ego, dicit Dominus *5,« 


τό” « Zi ἐγὼ, λέγει Κύριος, » εἰρηχέναι περὶ θεοῦ, 
« ὀμόνος ἔχων ἀθανασίαν, » οὐδενὸς τῶν παρὰ τὸν Θεὸν 
ζώντων ἔχοντος τὴν ἄτρεπτον πάντη xaX ἀναλλοίωτον 
ζωήν. Καὶ τί διστάζοµεν περὶ τῶν λοιπῶν, ὅτε οὐδὲ 
ὁ Χριστὸς ἔσχε τὴν τοῦ Πατρὸς ἀθανασίαν; ἐγεύσατο 
γὰρ ὑπὲρ παντὸς θανάτου. | 


cum proprium vivere, przcipue ex lis quz de vi- 
vendo disseruitnus, penes solum sit Deum. Et vide 
num ob hoc possit Apostolus in hyperbolen usque 
considerata Dei vitae excellentia, et, ut dignum est 
Deo, intelligens illud : « Vivo ego, dicit Dominus, » 
de Deo dixisse * : «Qui solus habet immortalita- 


tem, » nulio prater Deum viventium, immutabilem inalterabilemque divinitatem habente. Et quid ambi- 
gimus de czeteris, quando ne Cliristus quidem Patris habuerit immortalitatem ? nam pro quocunque mor- 


tem gustavit **, 
"Apa δὲ ἐξετάζοντες τὰ περὶ τοῦ ζᾖν τοῦ θεοῦ, xai 
ζωῆς, ἥτις ἐστὶν ὁ Χριστὺς, xat ζώντων Ev χώρα ἰδίᾳ 


τυγχανόντων, xaX ζώντων οὐ δικαιουµένων ἑνώπιον σ 


*oU θεοῦ, ἀχολούθως τούτοις παρατιθἐµενοι τό’ « 'O 
Μόνος ἔχων ἀθανασίαν, » τὰ ὑπονοούμενα συµπαρα- 
λτάόμεθα περὶ τοῦ πᾶν ὁτιποτοῦν λογιχὸν μὴ οὖσιω- 
Gv ἔχειν, ὡς ἀχώριστον συμθεθηχὸς, τὴν µακαριό- 
τητα. Ἐὰν γὰρ ἀχώριστον ἔχῃ τὴν µακαριότητα καὶ 
thv προηγουµένην Quy, πῶς ἔτι ἔσται ἀληθὲς τὸ περὶ 
τοῦ θεοῦ λεγόμενον΄ι Ο µόνος (59) ἔχων ἀθανασίαν; » 
Xgh µέντοιγε εἰδέναι, ὅτι τινὰ ὁ Σωτὴρ οὐχ αὑτῷ εἷ- 
ναι (60), ἁλλ᾽ ἑτέροις, τινὰ δὲ αὑτῷ χαὶ ἑτέροις' ζη- 
εητέον δὲ cU τινα ἑαυτῷ xal οὐδενί. Σαφῶς μὲν γὰρ 
ἑτέροις ἐστὶ πυιμὴν, οὐχ ὡς οἱ παρὰ ἀνθρώποις ποι- 
µένες ὄνησιν Ex τοῦ ποιµαίνειν εἰς ἑαυτὸν λαµθάνων, 
εἰ μὴ ἄἅρα τὴν τῶν ποιµαινοµένων ὠφέλειαν διὰ φι- 
λανθρωπίαν ἰδίαν εἶναι λογίσαιτο’ ἀλλὰ χαὶ ὁδός ἐστιν 
ἑτέροις ὁμοίως, xaX θύρα, ὁμολογουμένως δὲ καὶ 
ῥάβδος ἑαυτῷ δὲ xaX ἑτέροις σοφία, τάχα δὲ χαὶ λό- 
T5. Ῥητητέον δὲ εἰ συστήµατος θεωρηµάτων ὄντος 
ἐν αὐτῷ, χαθὸ σοφία ἐστὶν, ἔστι τινὰ θεωρήματα 
ἀχώρητα τῇ λοιπῇ παρ) αὐτὸν γεννητῇ φύσει, ἅτινα 
elócv ἑαυτῷ. Καὶ οὐχ ἀνεξέταστον λόγον ἑατέον διὰ 
τὴν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εὐλάθδειαν' ὅτι μὲν γὰρ 
καὶ αὑν) αὐτῷ μαθητεύεται, σαφῶς (61) £x τοῦ λεγο- 
µένου περὶ παρακλήτου xa ἁγίου Πνεύματος, ὅτι 
« Ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, xai ἀναγγελεῖ ὑμῖν. » El δὲ 
μαθητευόμενον (62) πάντα χωρεῖ, ἃ ἐνατενίζων τῷ 


* Matth. v, 16. * Num. xiv, 28. 


(58) Απόστοος deest in editione lHluetiana, sed 
restituitur e codice Bodleiano. 

(59) Codex Bodleianus οἱ Barberinus recte ὁ µύ- 
wx, male editio Huetiana in textu babet οὐ µό- 
νος: 


*! | Tim. vi, 10. 


12. Cum vero inquiramus de his quz ad Deum 
viventem pertinent, et de vita quz est Christus, 
deque viventibus qui sunt in sua regione, atque de 
viventibus etiam his qui coram Deo non justifican - 
tur, consequenter his apponentes : « Qui solus ha- 
bet immortalitatem *5*, » pariter etiam assumemus 
qua subintelliguntur, nempe quod omne quidquid 
dixeris rationis capax, non habeat substantialiter 
(ceu inseparabile accidens) beatitudinem. Nam si 
inseparabilem babeat beatitudinem et praecipuam 
vitam, quomodo verum erit illud quod de Deo di- 
citur : « Qui solus flabet iminortalitatem? » Scien- 
dum est attamen Servatorem non esse sibi ipsi ali- 
qua, sed aliis; aliqua vero et ipsi et aliis. Insuper 
querendum est an aliqua ipse habeat qua nullus 
alius. Namque palam aliis est pastor : uon sicut ii 
qui apud homines pastores sunt, utilitatem ad se 


p trahens eo quod pascat, nisi forte eorum qui pa- 


scantur utilitatem, benignitatis causa, propriam 
esse reputlet. Quin eliam via est, abis simHiter 
eliam ostium, jam etiam in confesso est quod sit 
etiam virga; sibi vero ipsi et aliis sapientia ; for- 
assis etiam λόγος [id est ratio]. Qus:rendum est 
insuper num ex ea multitudine speculationum qux 
sunt in ipso, in quantum sapientia est, sint aliqua 
speculationes apud ipsum, quas rcliqua natura ge- 
nerata percipere nequeat quarumque sibi ipsi 
scientiam reservet. Nec inexaminata relinquenda 


* Hebr. 1, 9. ** E Tim. vi, 16. 


60) Εἴναι. Legendum videtur ἐστί, 

61) Zagoc. Lege σαφές. 

(63) Ei δὲ μµαθητευόµεγο», εἰς. Quia sciennam 
ceteraque omuia babet Spiritus sanctus a Filio, 
tanquam a processionis principio, utcunque ratione 


417 


ORIGENIS: 


148 


est oratio propter Spiritus sancti reverentiam : nam A Πατρὶ ἀρχόμενος ὁ Ylc γινώσχει, ἐπιμελέστερον 


quod etiam ipse ab illo edeceatur, liquet ex eo 
quod de paracleto et sancto Spiritu dicitur ** : «De 
meo accipiet, et annuntiabit vobis ; » sed diligentius 
inquirendum est an cum docetur omnia capiat, 79 
qu:e defixis in Patrem oeulis a principio exsisteus 
Filius agnoscit. Si ergo Servator aliqua quidem est 
aliis, aliqua vero forsitan sibi ipsi, eaque vel uulli, 
vel uni, vel paucis, examinandum est utrum Ser- 
vator, quatenus est vila illa qua facta est in Ser- 
mone, sibi ipsi el aliis sit vita, an aliis; et si 
aliis, quibus aliis. Quamobrem si vita et lux homi- 
num idem sunt, inquit enim : « Quod factum est in 
ipso vita erat, et vita illa erat lux hominum ^, » 
et lux hominum aliquorum est lux, οἱ hac non 


ζητητέον. Ei τοίνυν ὁ Σωτὴρ & μέν τινα ἑτέροις, τινὰ 
δὲ τάχα ποῦ αὑτῷ, xa f) οὐδενὶ, ἢ ἑνὶ, ἡ ὀλίγοις, χαθὸ 
ζωή ἐστιν ἡ γενοµένη ἐν τῷ Λόγῳ, βασανιστέον πότε- 
pov αὑτῷ xal ἑτέροις ζωή ἐστιν, f ἑτέροις, xaX ἑτέ- 
pots τισὶ τούτοις. El δὴ ταὐτόν ἐστι ζωὴ χαὶ φῶς τῶν 
ἀνθρώπων, φησὶ Υάρ' « Καὶ ὃ γέγονεν ἓν αὐτῷ ζωὴ 
Tiv, xaX ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων: » τὸ δὲ φῶς τῶν 
ἀνθρώπων τινῶν ἐστι φῶς, xal τοῦτο οὐ πάντων τῶν 
λογιχῶν, ὅσον ἐπὶ τὸ χεῖσθαι τὸ, ἀνθρώπων, ἀλλὰ τῶν 
ἀνθρώπων ἐστὶ φῶς' εἴη ἂν χαὶ ζωὴ ἀνθρώπων, ὧν 
καὶ φῶς ἐστι’ xal καθ» ζωὴ, λέγοιτο ἂν ὁ Σωτὴρ οὐχ 
αὑτῷ, ἀλλὰ ἑτέροις εἶναι ζωὴ, ὧν ἐστι καὶ φῶς. λύῦτη 
δὲ ἡ ζωὴ τῷ λόγῳ ἐπιγίνεται ἀχώριστος αὐτοῦ μετὰ 
τὸ ἐπιγενέσθαι τυγχάνουσα᾽ λόγον γὰρ προπάρξαι 


omnium qui rationis sint capaces, propterea quod D τὸν χαθαίροντα τὴν duy hv ἐν τῇ quy] δεῖ, ἵνα μετὰ 


addita sit vocula Atominum, sed hominum est lux, 
vita erit etiam hominum, quorum etiam lux est : 
et in quantum est vita, dici potest Servator non 
sibi ipsi, sed aliis vita, quorum est etiam lux, Hac 


τοῦτον χαὶ τὴν ἁπ᾿ αὐτοῦ χκάθαρσιν, πάσης περιαιρε- 
θείσης νεχρότητος xal ἀσθενείας, ἡ ἀχραιφνῆς ζωὴ 
ἐγγένηται παρὰ παντὶ τῷ τοῦ Λόγου, xaO) θεός ἐστιν, 
αὑτὸν ποιῄσαντι χωρητιχόν. 


sane vita in Λόγῳ [hoc est in Dei Filio] flt. inseparabilis ab ipso exsistens, simul atque facta fue- 
rit; praexsistat eniui λόγος [id est sermo, sive ratio,] in anima oportet, qui ipsam expurget, ut post 
hunc, el ab ipso provenienlem purgationem, omni prorsus ablata mortificatione et infirmitate, pura 


s:nceraque vita ingeneretur apud omnem qui fecerit seipsum capacem Sermonis, in quantum Deus est. 


43. Caeterum dno singulatim observanda sunt, 
differentiaque eoruim accurale examinanda : pri- 
mum quidem : Λόγος [id est Seruio] est in priuci- 
pio ; deinde quod vita in Sermone. Sed Sermo qui- 
dem in principio non est factus : nec enim fuit, 
quando priucipium fuerit. absque Sermone et ra- 
tione, quam ob causam dieitur : «In principio Ser- 
mo erat **. » At vero vita in Λόγῳ [id est Sermone] 
non erat, sed facta est, quandoquidem vita est lux 
hominium; cum enim homo nondum esset, neque lux 
hominum erat, considerata luee hominum juxta re- 
lationem ad homines. Czeterum nemo nos urgeat ra- 
tus nos hzec temporaliter enuntfhre, ordine exigente, 
primum, et. secundum, et qux deinceps, etiamsi 
sempus non inveniatur, quando ternarius numerus 
aut quartus haudquaquam a sermone substrati erant, 
Ut igitur « omnia per ipsuui facta sunt, » non om- 
nia per ipsum erant, « et sine ipso factum est ni- 
hil, » non sinc ipso erat nihil; sic «quod factum 
est in ipso, » non quod erat in ipso, «vila erat. » 
EL rursus non quod factum est in principio, Sermo 
erat, se quod erat in principio, Sermo erat. Qua:- 
dam iamen exeiuplaria, et fortassis non iniprobabi- 
liter, habent : « Quod factum est, in ipso vita est.» 
Quod si vita idem est cum luce hominum, nullus 
qui sit in tenebris vivit, nec ullus viventium est in 
tenebris, cum omnis qui vivit, is etiam sit in luce, 


Τηρητέον δὲ τὰ δύο Ev, xal τὴν διαφορὰν αὐτῶν 
ἐξεταστέον' πρῶτον μὲν γὰρ ἐν τῷ' Λόγος ἐν ἀρχῇ' 
δεύτερον ὃς Ev τῷ' ζωὴ £v Λόγῳ. ᾽Αλλὰ Λόγος μὲν ἐν 
ἀρχῇ οὐκ ἐγένετο, οὐχ ἦν γὰρ ὅτε ἡ ἀρχὴ ἄλογος ἦν, 
διὸ λέγεται. ε Ἐν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος" » ζωὴ δὲ tv τῷ 
Λόγῳ οὐκ ἣν, ἀλλὰ ζωὴ ἐγένετο, et γε ζωή ἔστι τὸ 
φῶς τῶν ἀνθρώπων. "Urs γὰρ οὐδέπω ἄνθρωπος fiv, 
οὐδὲ φῶς τῶν ἀνθρώπων ἦν, τοῦ φωτὸς τῶν ἀνθρώ- 
πων χατὰ τὴν πρὸς ἀνθρώπους σχέσιν γοουμένο». Μη- 
δεὶς δ ἡμᾶς θλιδέτω, χρονικῶς οἱόμενος ταῦτα ἁπαγ- 
χέλλειν, τῆς τάξεως τὸ πρῶτον xal τὺ δεύτερον xal 
τὰ ἐφεξης ἀπαιτούσης, κἂν χρόνος μὴ εὑρίσχηται, 
ὅτε τὰ ὑπὸ τοῦ Λόγου ὑποθαλλόμενα τρίτα, xa τέ- 
ταρτα οὐδαμῶς ἣν. "Ov τρόπον τοίνυν « πάντα δι αὖ- 
τοῦ ἐφένετο, » xal οὐχὶ πάντα δι αὐτοῦ Tv, « xal 
χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο αὐδὲ Ev, » οὐχὶ δὲ χωρὶς αὐτοῦ 
ἦν (63) οὐδὶ Év: οὕτως « ὃ γέγονεν ἓν αὑτῷ, » οὐχὶ ὃ 
ἣν ἐν αὐτῷ, « ζωὴ ἣν. » Καὶ πάλιν οὐχὶ ὃ ἐγένετο ἐν 
ἀρχῇ, ὁ Λόγος ἣν, ἀλλὰ 8 fjv tv ἀρχῇ, Λόγος ἣν. Twv 


D µέντοιγε τῶν ἀντιγράφων ἔχει, xai τάχα οὐκ ἀπιθά- 


νως € Ὁ véyovev, ἐν αὐτῷ ζωή ἐστιν. » El δὲ Qu 
«αὐτόν ἐστι τῷ τῶν ἀνθρώπων qutt, οὐδεὶς ἓν αχότῳ 
τυγχάνων Cf), καὶ οὐδεὶς τῶν ζώντων Ev oxówp ἑστίν. 
'AXA& πᾶς ὁ ζῶν καὶ Ev φωτὶ ὑπάρχει, xat πᾶς ὁ àv 
qu: ὑπάρχων Cj ὥστε µόνον τὸν ζῶντα xal πάντα 
εἶναι φωτὸς υἱόν' φωτὸς δὲ vibe, οὗ λάμπει τὰ ἔργα 
ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων. 


et omnis qui sit in. luce, is etiam vivat, 73 adco ut solus, et oninis vivens sit lucis filius ; filius autem 


lucis, cujus luceant opera coram hominibus "'. 
95 ibid. s, 5, 4. ** ibid. 1. 


originis dici potesl ab eo edoctus, quemadmodum 
eadem de causa per Athanasium oratione 2 contra 
Arianos, p. 597. minor illo praedicatur. Periculose 
vero Origenes hic vocari vult iu quastionem an 
Spiritus sanctus, quein doceri a Filio ex Joannis 


* Jjcan. xvi, 14. 


*' Matth, v, 16. 


xvi, 14, colligit, omnia capiat quse Filius cogno-. 
scit, quamvis sancli Spiritus εὐλάδειαν, « revereu- 
tiam, » profiteatur. 

(65) Codex Bodleianus, ἦν, Regius, ὀγένετο. 


9 


$5. Πάλιν ἐπεί ἐστι τὰ παραλελειμμένα τῶν ἕναν- A 


τίων νοεῖσθαι ἐκ τῶν εἱρημένων περὶ τῶν ἑναντίων, 
λέγεται δὲ περὶ ζωῆς xal φωτὸς ἀνθρώπων, ἑναντίον 
δὲ τῇ ζωῇ θάνατος, xat ἑναντίον φωτὶ ἀνθρώπων σχό- 
τος ἀνθρώπων», ἔστιν ἰδεῖν, ὅτι ὁ kv σκότῳ τῶν ἁν- 
θρώπων τυγχάνων ἐν θανάτῳ ἐστὶ, χαὶ à τὰ τοῦ θα- 
νάτου πράττων οὐκ ἀλλαχόσε τοῦ σχότους ἑστίν. 'O δὲ 
μννμονεύων τοῦ θεοῦ, ἑάν γε νοῶμεν τί τὸ µνηµο- 
νεύειν αὐτοῦ, οὐχ ἔστιν Ev τῷ θανάτῳ, κατὰ τὸ εἴρη- 
µένον «Οὐκ ἔστιν ἓν τῷ Οανάτῳ ὁ μνημονεύων 
σου. » Εξτε δὲ σχότος ἀνθρώπων εἴτε θάνατος, οὐ 
φύσει τοιαῦτά ἐστιν, ἄλλου λόγου, « Ἡμεῖς ημεθά 
«ωτε σχότος, νὺν δὲ φῶς ἐν Κυρίῳ, » κἂν μάλιστα 
ἅχιοι xal πνευματιχοὶ Ίδη χρηµατίζωµεν. Οὕτως 
ὅστις ποτ ἂν (04) f| σκότος, ὥσπερ δὲ δεχτιχὸς (65) ὁ 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS η. 


150 


44. Rursus, quoniam ez his quz disseruimus de 
contrariis, intelligi possunt contraria praetermissa, 


^ disseritur autem de vita et luce liominum, contra- 


rium aulem vitae mors eat , et contrarium luci ho- 
minum tenebra hominum , videre est quod qui in 
tenebris exsistat hominum, is etiam sit in morte, 
et quae mortis sunt agens non alibi sit quam in te- 
nebris. At qui memor est Dei, si consideraveri- 
mus quid sil memorem esse Dei, non est in morte, 
juxta illud quod dicitur *5 : « Nibil rei cum merte 
habet , qui memor est tui. » Αη vero tenebra ho- 
minum et mors nalura talia sinL, necne , alterius 
est cogsiderationis : « Nos eramus aliquando teue- 
bre, nunc autem lux in Domino **, » eiiamsi san- 
cii spiritualesque jam aliquo maxime pacto simus. 


Παῦλος σχότος ὢν γέγονε τοῦ γενέσθαι φῶς ἐν Κυρίῳ. B Quisquis fuit aliquando tenebre, factus est perinde 


Κατὰ δὲ τοὺς οἰομένους εἶναι φύσεις πνευματιχὰς, 
ὥσπερ τὸν Παὔῦλον xal τοὺς ἁγίους ἁἀποστόλους, οὐκ 
oa εἰ σώζεται; τὸ τὸν πνευματιχὸν εἶναί ποτε σχό- 
τος, χαὶ ὕστερον αὐτὸν Ὑεγονέναι φῶς' εἰ γὰρ ὁ 
Σνευµατιχὀς ποτε σχότος ἂν, ὁ χοϊχὸς τίς ἐστιν; ELO 
ἀληθὲς, ὅτι τὸ σχότος γεγονέναι (66) φῶς, clc ἡ ἆπο- 
Χλήρωσις τοῦ uh πᾶν σκότος δύνασθαι γενέσθαι qux; 
Ei μὴ γὰρ ἐπὶ Παύλου ἐλέγετο, ὅτι « "Ἠμεθά ποτε Lv 
σχότῳ, νῦν δὲ φωτεινοὶ ὃν Κυρίῳ’ » ἐπὶ δὲ ὧν οἵονται 
Φύσεων ἀπολλυμένων, ὅτι σχότος σαν, f] σχότος εἰσὶ, 
xiv χώραν εἶχεν ἡ περὶ φύσεων ὑπόθεσις. Νυνὶ δὲ ὁ 
Παῦυλός φῆσι γεγονέναι ποτὲ σχότος, νῦν δὲ φῶς ἐν 
Κυρίῳ, ὡς δυνατοῦ ὄντος τοῦ σχότους εἰς φῶς µετα- 


θαλεῖν. Οὐ χαλεπὸὺν δὲ τὰ περὶ παντὸς σχότους ἀνθρώ- C 


πων, xal περὶ τοῦ θανάτου τούτου τυγχάνοντος τῷ 
σχύτῳ τῶν ἀνθρώπων ἐπιμελῶς ἰδεῖν ἐν τῶν εἰρη- 
μένω», τὸ ἑνδεχόμενον ὁρῶντα τῆς ἐπὶ τὸ χεῖρον xat 
απρεῖττον ἑχάστου μεταθολῖς. 


atque Paulus, tenebra» cuin essel , capax οἱ aptue 
ut fieret Inx in Domino. Haud vero scio an juxta opi- 
nionem eorum qui naturas rentur spirituales , ve- 
luti Paulum ac sanctos apostolos , consistat , spiri- 
tualem esse aliquando tenebras, ipsumque postea 
lucem fieri ; nam si spiritualis tenebrz: quandoque 
fuit, terrestris qualis? Quod si verum est, tenebras 
facias fuisse lucem, quinam privala electio esl cur 
non omnes tenebra lux fieri queant? Nisi enim de 
Paulo dictum fuisset '* : « Eramus aliquando in 
tenebris, nünc autem lucidi cum Domino, » de illis 
vero quos arbitrantur naturz deperdita , quoniam 
tenebrze erant οἱ tenebrze sunt , locum utique lia- 
buisset eorum de naturis hypothesis. Nuuc autem 
Paulus inquit se aliquando tenebras fuisse , nunc- 
que esse lucem in Domino, quasi iu lucem tenebrae 
transire possint. Haud autem difficile est,cernen- 
tem uniuscujusque contingentem mutationem in 


melius vel in pejus , diligenter perspicere ex his qux» diximus, qua ad omnes tenebras hominum, 
ei qua 3d hanc mortem in tenebris hominum exsistentem pertinent. 


Πάνυ 5k βιαίως κατὰ τὸν τόπον γενόμενος ὁ Ἡρα- 
χλέων, τό. « "O γέγονεν £v αὐτῷ Qu) ἓν, » ἐξείλη- 
σεν ἀντὶ τοῦ, ἐν αὐτῷ, εἰς τοὺς ἀνθρώπους τοὺς 
πνευματικούς" οἱονεὶ ταὐτὸν νοµίσας εἶναι τὸν Λόγον 
χαὶ τοὺς πνενματιχούς. Ei. xai μὴ caque ταῦτ' εἴ- 
grxe, χαὶ ὡσπερεὶ αἰτιολογῶν φησιν’ « Λὐτὸς γὰρ τὴν 
αρώτην µόρφωσιν τὴν κατὰ τὴν γένεσιν αὐτοῖς παρ- 


15. Caeterum valde coacte ad bunc contextum 
veniens lleracleon : « Quod factum est in ipso vita 
erat *! ;: » in ipso interpretatus est in hominibus 
spiritualibus : quasi Sermonem et spirituales idem 
esse arbitratus fuerit. Etsi non aperte id dixerit, 
at veluti causam reddens, inquit : « Ipsam enim 
primam formationein , quoad. ortum attinet , ipsis 


έσχε᾽ τὰ ὑπ ἄλλου παρέντα εἰς μορφὴν xai εἰς qu- D prxbuit , ab alio pretermissa in formam , et illu- 


τισμὸν καὶ παραγραφὴν ἰδίαν ἀγαγὼν xal ἀναδείξας.) 
θὐ παρετήρησε δὲ χαὶ τὸ περὶ τῶν πνευματιχῶν παρὰ 
τῷ Παύλῳ λεγομένων, ὅτι ἀνθρώπους αὐτοὺς εἶναι 
ἀχεσιώπησε΄ «€ Ὑνχιχὸς ἄνθρωπος οὐ δέχεται τὰ 
τοῦ πνεύματος τοῦ Θεοῦ µωρία Υάρ ἐστιν αὑτῷ' ὁ δὲ 
πνευματιχκὸς ἀνακρίνει πάντα. », 'Hyct; γὰρ οὐ µά- 
την αὑτόν φαμεν Er τοῦ πνευματιχοῦ μῆ προστεθει- 
χίναι τὸ, ἄνθρωπος χρεῖττον γὰρ ἡ ἄνθρωπος ὁ 
πνευματ'χὸς, τοῦ ἀνθρώπου Πτοι Ev duy, f; ἐν τώµατι 
$ ἓν συναµφοτέροις (0T) χαραχτηρινοµένου, οὐχὶ δὲ 


^ Psal. νι, 6. 3 Ephes. v, 8. "ibiJ. 
, (65) Οὕτως ὅστεις ποτ ἄν, ete. Ferrarius legebat 


942106. 
(65) ΄Ὥσπερ δὲ δεκτιχός, eic. Legendum vide- 
tur, δεχτικὸς ὥσπερ 5 Παῦλος, ctc. 


!! Joan. 1,5. 


minationem, et delineationem propriam ducens, 
et 7& ostendens. » Non observavit autem Paulum 
de spiritualibus loquentem, eos homines esse, reti- 
cuisse : « Animalis enim , inquit , homo non reci- 
pit quz sunt Spiritus Dei : stultitia enim est illi : 
at spiritualis omnia dijudicat 3. » Nos enim dici- 
mus non abs re nomen liominis a Paulo prsetermis- 
sum, cum spiritualem diceret, eo quod praestantius 
quiddam spiritualis sit, quam homo : nempe ho- 


' mine, vel in anima, vel in corpore, vel in utrisque 


5 [ Cor, ni , 14. 


(66) ΙΓ εγονέναι. Legc véyovs, vel praecedens 6:: 
mutandum in ἐστι. 

(67) Ἡ àv. cvrapugotépoic. Sic codex Bodleia- 
nus ; editio Huctiana, 7; σὺν ἀμφοτέροις. 


151 


ORIGENIS 


159 


formam accipiente : non ita vero in spiritu, his Α xal ἐν τῷ τούτων θειοτέρῳ rveüpazt οὗ κατὰ usto- 


longe diviniore ; secundum cujus participationem 
prevalentem est spiritualis. Pr:eterea vero quae ad 
talem opinionem spectant, vel sine apparenti de- 
monstratione enuntiat, ne mediocrem quidem per- 
$uasionem attingere valens , diaserendo de hisce 
rebus. Sed de illo hactenus. 

46. Age vero inquiramus etiam nos hoc, scilicel 
num vita erat hominum tantum lux , et non potius 
cujusvis in beatitudine exsistentis. Nam si « vita el 
lux liominum » idem sunt, et hominum tantum sit 
Christi lux, hominum tantum etiam vita erit : hoc 
autem suspicari eque stultum est atque impium , 
refragantibus aliis Scripturis huic intelligentia : 
siquidem quando proficiemus, erimus tanquam pa- 
res angelis **. Sed sic solvendum est dubium , si 
quid aliquorum esse dicatur, non continuo illud ad 
eos solos de quibus id dicitur, pertinere. Sic igitur 
non si vita lux hominum dieitur, hominum tantum 
est lux. Poterat enim addi, vita erat bominum 
tantum lux : fleri enim potest ut lux hominum, 
aliorum quoque , praterquam hominum sit lux, 
perinde atque cum animalia quadam et plantze ho- 
minibus suppeditant unde alantur, tamen alia quo- 
que prater homines alere possunt. Hoc autem 
exemplum ex consuetudine sumptum est. Verum 
enimvero dignum est ut e Scripturis Dei Spiritu 
proditis simile conferamus. Proinde hoc in loco in- 
quirimus num quidquam prohibeat , lucem homi- 


num esse etiam lucem aliorum, dicentes, propter- (c 


ea quod dicatur « lux hominum, » non jam ideo 
excludi aliorum quoque hominibus prastantiorum, 
vel hominibus similium, veluti lucem esse. Nam 
cum sit scriptum, Deum esse Deum Abrabam , et 
Deum Isaac, et Deum Jacob 8», qui voluerit , quia 
dictum sit, « vita erat lux hominum **,»lucem ad 
nullum alium praterquam ad homines pertinere , 
existimet oportet is pari modo, Dcum nullius al- 
terius Deum esse, nisi tantum horum trium pa- 
irum. Verum Eliz profecto etiam 75 est Deus **; et, 
ut inquit Judith "', patris sui Symeon , atque etiam 


. Hebraeorum est Deus *5, Quamobrem si nihil pro- 


yhv ἐπικρατοῦσαν χρηµατίζει ὁ πνευµατιχός. "Apa 
δὲ χαὶ τὰ τῆς τοιαύτης ὑποθέσεως, χωρὶς κἂν φαινο- 
µένης ἀποδείξεως, ἀποφαίνεται, οὐδὲ µέχρι τῆς τυ- 
χούσης πιθανότητος φθάσαι εἰς τὸν περὶ τούτων (68) 
δυνηθεὶς λόγον. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ ἐχείνου. 


φέρε δὲ xal ἡμεῖς καὶ τοῦτο ζητήσωμεν, εἰ ἡ ζωὴ 
ἣν µόνων ἀνθρώπων φῶς, καὶ μὴ παντὸς οὐτινοσοῦν Ev 
µαχκαριότητι τυγχάνοντος. Ἐὰν γὰρ ταὐτὸν ἦν « Qui 
καὶ φῶς ἀνθρώπων, » xaX µόνων ἀνθρώπων ctv τὸ 
τοῦ Χριστοῦ φῶς, µόνων ἀνθρώπων χαὶ ἡ ζωή” τοῦτο 
δ ὑπολαμθάνειν ἐστὶν ἡλίθιον ἅμα xaX ἀσεθὲς, ἀντι- 
μαρτυρουσῶν τῶν ἄλλων Γραφῶν ταύτῃ τῇ ἐχδοχῇ” 


Β εἴ γε, ὅταν προχόψωµεν, Ισάγγελοι ἑσόμεθα. Οὕτω δὲ 


λυτέον τὸ ἀπορηθὲν, οὐχὶ εἴτι λέγεταί τινων, Σχείνων 
µόνων ἑστὶ τὸ λεγόμενον. Οὕτως οὖν οὐχὶ ᾗ λέγεται 
φῶς ἀνθρώπων, µόνων ἀνθρώπων ἐστὶ φῶς' ἑδύνατο 
γὰρ προσχεῖσθαι, ἡ ζωὴ ἣν τὸ τῶν ἀνθρώπων µόνων 
φῶς. Ἔξεστι γὰρ τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, χαὶ ἑτέρων 
παρὰ τοὺς ἀνθρώπους εἶναι φῶς' ὡς ἔξεστι τάδε τὰ 
Qa, χαὶ τάδε τὰ φυτὰ ἀνθρώπων ὄντα τροφὲν, xa 
ἑτέρων παρὰ τοὺς ἀνθρώπους τὰ αὐτὰ εἶναι τροφέν. 
Καὶ τοῦτο μὲν ἀπὸ τῆς συνηθείας τὸ παράδειγµα" 
ἄξιον δὲ ἁπὸ τῶν θεοπνεύστων λόγων ὅμοιον ἀντιπα- 
ραθαλεῖν. Ἐνθάδε volvuv ζητοῦμεν εἰ μηδὲν χωλύει 
τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων xai ἕτέρων εἶναι φῶς' λέγον- 
τες, ὅτι οὐχὶ, ἐπεὶ λέγεται « φῶς ἀνθρώπων, » Ίδη 
ἀποχέχλεισται xal ἑτέρων παρὰ τοὺς ἀνθρώπους 
χρειττόνων, 7) ἄνθρωποι (69) ὁμοίων εἶναι (70) ὡς 
φῶς. ᾿Αναγέγραπται δὲ ὁ θεὸς θεὺς εἶναι ᾿Αδραὰμ. 
xaX θεὸς Ἰσαάκχ, καὶ θεὸς Ἰαχώθ' 6 65 βουλόμενος, 
ἐπειδὴ εἴρηται, « ἡ ζωὴ ἣν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, » 
«b φῶς μηδενὸς ἑτέρου εἶναι f τῶν ἀνθρώπων, χατὰ 
τὸ ὅμοιον οἱήσεται τὸν Θεὸν ᾿Αθραὰμ, xai θεὺν 
Ἰσαὰχ, xai θεὺν Ἰαχὼδ, μηδενὸς εἶναι Θεὺν ἢ τῶν 
τριῶν µόνων τούτων πατέρων. "Eccc (71) δὲ γε χαὶ 
Ἠλίου θεὸς, xal, ὥς φησιν Ἰουδθ, τοῦ πατρὸς αὖ- 
τῆς Συμεὼν, καὶ Geb; τῶν 'Ἑδθραίων. Διόπερ χατὰ 
τὸ ὅμοιον, εἰ μηδὲν χωλύει εἶναι αὐτὸν καὶ ἑτέρων 
θεὺν, οὐδὲν χωλύει εἶναι τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων xal 
ἑτέρων παρὰ τοὺς ἀνθρώπους φῶς. 


libet Deum aliorum quoque esse Deum, eodem modo nihil prohibeat oportet, lucem hominum esse etiam 


aliorum, preterquam hominum, lucem. 


47. Porro alius quispiam etiam testimonio illo D 


utens : « Faciamus hominem ad imaginem et si- 
militudinem nostram **,hominem esse dicit, quid- 
quid ad imaginem οἱ similitudinem Dei sit factum, 
innumeris hac in re utens exemplis, nihil referre 
Scripture, hominem «dicat an angelum : de eodem 
enim subjecto alicubi poni angeli el hominis voca- 


bulum, quemadmodum in tribus illis qui apud: 


53 Matth. xxi, 50. 
95 £xod. ni, 18; v, 9; vin, 46; ix, 1, 15; x, 5. 


(68) Τούτων. lta codex Bodleianus ; Regius, ma- 
]e, τοῦτον. 

(69) "Ανθρωποι. Lege ἀνθρώποις. 

(70) Εἴἶναι. Sic codex Bodleianus; Regius et 
Barberinus, slev, malc. 


δν Εχοι]. uit, 6, 15, 16; iv, 5. 


"AXlog δέ τις, προσχρησάµενος τῷ « Ποιῃ- 
σωµεν ἄνθρωπον χατ᾽ εἰχόνα xai ὁμοίωσιν ἡμετά- 
pav, » mày τὸ κατ εἰχόνα xai ὁμοίωσιν Υενόµενον 
Θεοῦ ἄνθρωπον εἶναί φησι, μνρίοις χρώμενος εἰς 
τοῦτο παραδείγµασιν, ὅτι οὐδὲν διαφέρει τῇ Γραφῇ 
ἄνθρωπον 7] ἄγγελον φάναι’ ἐπὶ γὰρ τοῦ αὐτοῦ ὑπο- 
χειµένου οὐ χεῖται (72) ἡ ἄγγελος καὶ ἄνθρωπος προσ- 
qyopla* ὥσπερ ἐπὶ τῶν ξενισθέντων παρὰ τῷ 


9 Joan, 1, 4. ** IV Reg. n, 14. " Juditli. 1x, 2. 


ὃν Gen. 1, 96. 


(14) "Ect:. lta codex Bodleianus ; Regius οἱ Bar- 
berinus, ἔτι. 

(12) O6 κεῖται. Vel delendum οὗ, vel legendum 
ποῦ, uti legit Ferrarius. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


154 


᾿Αθραὰμ τριῶν, xal γενοµένων ἓν Σοδόµοις δύο, καὶ A Abraliam hospitio fuere excepti **, et in. duobus 


ἐν £c τῷ εἶρμῷ τῆς Γραφῆς ὁτὲ μὲν ἄνδρες, ὁτὲ δὲ 
ἄγγελοι εἶναι λέγονται. Πλὴν ὁ τοῦτο νοµίζων &pet, 
ὅτι, ὥσπερ παρὰ τοῖς ὁμολογουμένοις (73) ἀνθρώποις 
εἰσὶν ἄγγελοι, ὡς ὁ Ζαχαρίας λέγων « "Αγγελος 
Θεοῦ ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι, λέχει Κύριος παντοχρά- 
ctp* » xat ὁ Ἰωάννης, πεοὶ οὗ γέγραπται' « Ἰδοὺ 
ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν µου πρὸ προσώπου σου, » 
οὕτως χαὶ οἱ τοῦ θεοῦ ἄγγελοι παρὰ τὸ ἔργον τοῦτο 
χρηµατίζουσι, xai οὗ παρὰ τὴν φύσιν ἄνδρες χλη- 
θέντες. Καὶ ἔτι μᾶλλον παραμυθήῄσεται, ὅτι ἐπὶ τῶν 
Χρειττόνων δυνάµεων τὰ ὀνόματα οὐχὶ φύσεων ζώων 
ἐστιν ὀνόματα, ἀλλὰ τάξεων, ὧν Ίδε τις xal Ίδε λο- 
χικὴ φὖσις τέτευχεν ἀπὸ Θεοῦ ' θρόνος γὰρ οὑχ εἶδος 
ζώου (74), οὐδὲ ἀρχὴ, οὐδὲ χυριότης, οὐδὲ ἐξουσία, 


qui Sodomis fuerunt *!, οἱ iu tota Scripturz serie, 
aliquando quidem angcli , aliquando vero homines 
esse dicuntur. Quin etiam, qui boc existimat, di- 
cet quod ut liomines vocati sunt angeli, apud eos 
quos palam cernere esL esse homines, quemadmo- 
dum Zacharias dicens : « Angelus Dci ego vobis- 
cum sum, dicit Dotininus omnipotens ** : » et Joan- 
nes, de quo scriptum est ** : « Ecce ego mitto an- 
gelum meum ante faciem tuam, » sic etiam Dei 
angeli boe vocabulo nuncupantur, propter officium, 
et non propter naturam vocati viri. Praeterea magis 
etiam hoc corroborabit quoniam nomina in virtutibus 
prastantioribus noa naturarum animalium sunt 
nomina, sed ordinum, quos hec et hzc rationis 


ἀλλὰ ὀνόματα πραγμάτων, ἐφ᾽ ὧν ἐτάχθησαν oi B compos natura sortita sit a Deo: thronus enim 


οὕτω προσαγορευόµενοι, ὧν τὸ ὑποκείμενον οὐκ ἄλλο 
ti ἐστιν f) ἄνθρωπος, xal τῷ ὑποχειμένῳ συµθέθηχε 
τὸ θρόνῳ εἶναι, ἢ χυριότητι, f] ἀρχῇ, f) ἐξουσίᾳ. Καὶ 
ἓν τῷ Ἱταοῦ δὲ τῷ τοῦ Nav] χεῖται τό "Qo0n τῷ 
Ἰησοῦ ἄνθρωπος ἐν Ἱεριχὼ, ὃς φησιν’ ε Ἐγὼ ἁρ- 
χιστράτηγος Κυρίου δυνάµεως vov παραγέγονα. » 
Κατὰ τοῦτο οὖν, ὡς ἴσον δυνάµενον, ἐχλήψεται τὸ 
φῶς τῶν ἀνθρώπων χαὶ φῶς παντὸς λογιχοῦ, παντὸς 
λογικοῦ τῷ xat' εἰχόνα xal ὁμοίωσιν εἶναι Θεοῦ ἀν- 
θρώπου τυγχάνοντος. Τὸ αὐτὸ µέντοιγέ ἐστι τριχῶς 
ὀνομαζόμενον, dic τῶν ἀνθρώπων, χαὶ ἁπαξαπλῶς 
Φῶς, xal dc ἀ.ηθυόν' φῶς μὲν οὖν ἀνθρώπων, 
τοι, ὡς προαποδέδειχται, οὐδενὸς χωλύοντος τὸ ix- 
λαμθάνειν xal ἑτέρων παρὰ τὸν ἄνθρωπον εἶναι τὸ 
φώς, T] πάντων τῶν λογιχῶν, διὰ τὸ xax εἰχόνα 8500 


γεγονέναι ἀνθρώπων καλουµένων. 


non species animolis est, neque principatus, neque 
dominatio, neque potestas species sunk animalis , 
sed. rerum uomina , in quibus ordinati sunt , qui 
sic appellantur , quorum subjectum nihil aliud sit, 
quam lomo, cuisubjectocontingat esse vel thirono, 
vel dominationi, vel principatui, vel potestati. Et 
in Jesu Nave ponitur illud, Visus est Jesu ipsi ho- 
mo in Jericho, qui inquit : « Ego sum princeps 
exercitus potenti? Domini, nunc accessi **. » Se- 
cundum hoc ergo , ut :&que valens, interpretabitur 
lucem hominum lucem etiam esse cujuslibet qui 
rationis sit compos, quippe quia sit homo, ad üna- 
ginem et similitudiuem Dei. Sane lux ipsa trifa- 
riam nominatur, [ux hominum , et simpliciter {να 
el (ux vera. Atque lux quidem est hominum, vel 
quod , ut ante ostensum cst , nibil prohibeat eam 


intelligere lucem etiam aliorum prxter hominem esse, vcl quod omnes qui rationis sunt compotes, bomi- 
nes vocentur, quia facti sint ad imaginem et similitudinem Dei. 


Ἐπεὶ δὲ φῶς ἁἀπαξαπλῶς ἐνταῦθα μὲν ὁ Σω- 
tho, kv δὲ τῇ Καθολικῇ τοῦ αὐτοῦ Ἰωάννου Ἐπιστολῇ 
λέγεται ὁ θεὸς εἶναι φῶς, ὁ μέν τις ofezac (75) xal 
ντεῦθεν κατασχευάζεσθαι τῇ οὐσίᾳ μὴ διεστηχέναι 
«ου Yiou τὸν Πατέρα. ὁ δέ τις ἀχριθέστερον ττρή- 
σας, ὁ χαὶ ὑγιέστερον λέγων, φῄσει οὗ ταὐτὸν εἶναι 
tb φαΐνον àv τῇ σχοτίᾳ que, xal μὴ καταλαμθανό- 
µενον ὑπ αὐτῆς, xal τὸ φῶς, tv ᾧ οὐδαμῶς ἐστι 
σχοτία. Τὸ μὲν γὰρ φαΐνον kv τῇ σχοτίἰᾳ φῶς, οἱονεὶ 
ἐπέρχεται τῇ σχοτίᾳ’ xal διωχόµενον ὑπ αὐτῆς, 
xai, ἵν) οὕτως εἴπω, ἐπιδουλευόμενον οὗ χατα- 
λαμθάνεται. τὸ δὲ φῶς, bv d οὐδεμία ἑστὶ σχο- 
tla, οὔτε φαίνει ἐν τῇ σχοτίχ, οὔτε τὴν ἀρχὴν διώ- 
χεται ὑπ αὐτῆς, ἵνα xal ὡς νικῶν ἀναγράφηται 

* Gen. xviij, 2 οἱ seq. ** ibid. xix, 1. 
Luc. v1, 31. ** Jos. v, 15, 11. 5 1Joan. 1, δε: 


(75) Ὥσπερ παρὰ τοῖς ópoJdoycvpévotc. etc. 
Obse: vavimus supra ad Origenis tom. xii in. Math. 
unum hoc fuisse ex ejus dogmatibus, hoinines 
sanrtos angelos esse. ΗΠυρτιυύφ. 

(74) θρόνος Τὰρ ovx εἶδος ζώου, etc. Ex hoc lo- 
eo ei praecedentibus angelis. et hominibus unam 
ramdeinque naturam. videtur. Origenes tribuere. 
llujus super ea re doctrinam fuse in Origeniauis 
expendimus. Ip. 

(15) 'O µέν τις οἴεται, cic... Hinc ansam calum- 
niandi Origenis arripi minime posse monet Ferra- 


rius; non enim Patrem ejusdem esse substautiz . 


95 Aggee. 1, 13. 


' 46 18. Quia vero lux simpliciter hoc in loco 
Servator , in ipsius vero Joannis Catholica Episto- 
la **, Deus lux esse dicitur, alius quidem existimat 
etiam hine colligl , Patrem a Filio substantia non 
differre. Qui vero et diligentius observarit et re- 
ctius locutus fuerit, dicel non idem esse, lux qua 
iu tenebris luceat , ab illis non apprehensa, et lux 
in qua haudquaquam siut tenebrz. Siquidem ea 
iux qua in tenebris lucet , tanquam supervenit te- 
nebris ; cumque ab ipsis persecutionem patitur , et, 
υἱ ita dicam, insidiis petitur, non comprehenditur. 
At lux in qua nulle sunt tenebrz, neque luce in 
tenebris, neque ullo modo ab ipsis persecutionem 
patitur, ut ceu vincens publice declaretur, quod ab 


€? Malach. in, 4; Matth. χι, 10; Marc. 1, 2; 


ac Filium negsre hic Adamantium, quod multis 
ipse alioqui locis aperte docet; sed Inficiari ex hoc 
loco id colligi posse. At lucem tamen quz lucet in 
tenebris, Christum nempe qui in mundum venit, 
et naturam liumanam induit, a luce illa quae non in 
tenebris lucet, Patre videlicet, separat et inferio- 
rem statuit ; ait enim : "Q δὲ λόγψ ὁ Tlachp τῆς ἆλη- 
θείας G:bg πλείων ἐστὶ χαὶ μείζων f ἀλήθεια ᾽ xat ó 
Πατὴρ ὧν σοφίας κρείττων ἐστὶ xai διαφέρων 1 eo 
φία, τούτῳ ὑπερέχει τοῦ εἶναι φῶς ἀληθινόν. Vie 
et qux sequuntur. Sed de his in Origentauis. 1p. 


155 


ORIGENIS 


ipsis persequentibus non sit apprehensa. Tertio di- A τῷ μὴ χαταλαμδάνεσθαι ὑπ' αὐτῆς διωχούσης. Τρί- 


eitur liec lux, « jux vera *5. » Qua portione autem 

Pater veritatis, Deus amplior et major est quam 
veritas; et Pater cum sit a»pientize, melior et prz- 
stantior est sapientia, hae etiam portione superat 
lucem esse veram. Apertius autem Patrem. et Fi- 
lium duas exsistere luces per liec , a Davide scie- 
mus psalmo quinto οἱ trigesimo 27, dicente : « In 
lumine tuo videbimus lumen. » Eadem sane lux 
hominum in tenebris lucens, « lux vera , » in se- 
quentibus Evangelii lux esse mundi dicitur, dicente 
Jesu ** : « Ego sum lux muudi. » Quare neque hoc 
sinamus non animadversum , cur, cum potuisset 
scribere : Quod factum est in ipso lux erat homi- 
num, et lux hominum vila erat, contrarium fece- 
yit, preponens vitam luci hominum , quamvis 
idem sil « vita οἱ «lux hominum *5, οἱ dicendum 
quod in his qui participes sunt vie, qux est lux 
hominum, primum nobis occurrat ipsos vivere vita 
beata et antea dieta; dcinde eos illustrari : sup- 
ponatur enim vivere oportet , ut vivens illuminatus 
fiat; nec consequens fuisse illuminari eum , qui 
nondum intellectus. fuisset vivere, et superinduci 
illuminationi ipsum vivere. Quamvis enim idem sit 
€ vità » et «lux hominum, » eonsiderationes tamen 
secundum aliud et aliud sumuntur. Hxc itaque lux 
bominum dicitur etiam lux gentium apud ρτορίιο- 
tam Isaiam Τὸ, juxta. illud : « Ecco posui te. ín te- 
stamentum 77 generis, in. lucem gentium : » et 
huic luci confisus David in sexto οἱ vigesimo psal- 
ino ?! inquit : « Dominus illuminatio mea et salus 
mea, quem timebo? , 


19. Sanead cos qui fingunt fabulosum desazeculis in 
conjugationibus commentutn, et existimaut a mente 
et veritate sermonem, vitamque jam ante. emissos 
et productos fuisse, baud absurdum est talia. mo- 
vere dubia. Quomodo euim vita sermonis, ut ipei 
tradunt, conjux esse sumit in marito ? « Quod fac- 
tum est » enim, inquit, « in ipso » (scilicet pra- 
dicto sermone) « vila erat 5. » Dicant ergo nobis 
quomodo conjux sermonis vita facta sit in sermone, 
ei quomodo ipsa vita potius quam sermo lux sit 
hominum. Verum enimvero probabile est, ut viri 
meliore mente praediti, qui quastionibus perino- 
ventur dubitatione bac perculsi, ex adverso nos 
interrogent, urgeantque, ni invenerinus causam 
per quam sermo non sit dictus lux hominum, scd 
vita qua facta est in sermone ipso ; quibus talia 
respondebimus : vitam hoc in loco non eam intel- 
ligi quam communiter participant et rationis capa- 


τον ἦν τὸ λεγόμενον τοῦτο τὸ φῶς, € φῶς ἀἆλγθι- 
νόν. » "Q δὲ λόγῳ 6 Πατὴρ τῆς ἀληθείας Geb, πλείων 
ἑστὶ xai μείζων 7) ἀλήθεια (76)* xaX ὁ Πατὶρ ὧν 
σοφίας χρείττων ἑστὶ xal διαφέρων Ἡ σοφία (71), 
τούτῳ ὑπερέχει τοῦ εἶναι φῶς ἁληθινόν. Παραστατι- 
χώτερον δὲ δύο φῶτα τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν ἀπὸ 
τοῦ Δαυ]δ τυγχάνειν διὰ τούτων εἱσόμεθα, ὅτε φησὶν 
ἐν τριαχοστῷ πέµπτῳ φαλμῷ ' € "Ey φωτί σου ὀψό- 
μεθα φῶς. » Ταὐτὸ δὲ αὐτὸ τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων τὸ 
ἐν τῇ σκοτίᾳ φαῖΐνον, « τὸ ἀλτθινὸν φῶς, » ἐν τοῖς 
ἑξῆς τοῦ Εὐαγγελίου φῶς τοῦ χόσµου ἀναγορεύεται, 
φάσκοντος Ἰησοῦ" « Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ χόσµου. » 
0ὐδὲ τοζτο δὲ ἁπαρασήμαντον ἑάσωμεν, ὅτι, Evbsyo- 
µένου γεγράφθαι' "O γέγονεν ἐν αὐτῷ φῶς ἣν τῶν 


Β ἀνθρώπων, xai τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων ζωὴ ἂν, τὸ 


ἀνάπαλιν πεποίηχε' προτάσσει γὰρ τὴν ζωὴν (78) 
τοῦ τῶν ἀνθρώπων φωτὸς. εἰ καὶ ταὐτόν ἐστι ζωὴ xal 
ἀνθρώπων φῶς, τῷ προαπαντᾷν ἡμᾶς ἐπὶ τῶν µετε- 
χόντων τῆς ζωῆς τυγχανούσης xal φωτὸς ἀνθρώπων 
τὺ ζήν αὑτοὺς τὴν προειρηµένην θείαν ζωὴν παρὰ τὸ 
πεφωτίσθαι’ ὑποκεῖσθαι γὰρ δεῖ τὸ ζῇν, ἴν) ὁ ζῶν κε- 
φωτισμµένος γένηται’ οὐκ ἦν δὲ ἀχόλουθον πεφωτί- 
σθαι τὸν µηδέπω Cfi» νενοηµένον. καὶ ἐπιγίνεσθαι τῷ 
πεςωτίσθαι cb ζῆν. Ei γὰρ καὶ ταὐτόν ἐστιν « fj ζωη» 
xai « τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, » ἀλλ ai γε ἐπίνοιαι 
καθ) ἕτερον xal ἕτερον (79) λαµθάνονται. Τοῦτο 6k 
τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων καὶ φῶς ἐθνῶν παρὰ τῷ προ- 
φήτῃ Ἱσαῖᾳ λέγεται κατὰ τό’ « Ἰδοὺ τἐθειχά σε εἰς 
διαθήχην γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν: » xai τούτῳ τῷ 
φωτὶ κεποιθὼς ὁ Δαυῖὸ φησιν ἓν εἰκοστῷ ἔχτῳ dep 
« Κύριος φωτισμός µου, xai σωτήρ µου, τίνα φοδη- 
θήσοµαι; » 

Πρὸς δὲ τοὺς τὴν περὶ αἰώνων (80) ἀναπλάσαν- 
τας ἐν συνυγίαις µυθολογίαν, xaX οἰομένους ὑπὸ νοῦ 
καὶ ἀληθείας προθεθλῆσθαι λόγον καὶ ζωὴν, οὐχ 
ἀπίθανον xal ταῦτα ἀπορῆσαι. Πῶς γὰρ fj χατ αὐ- 
τοὺς σύζυγος τοῦ λόγου ζωὴ τὸ γεγονέναι Ev τῷ συ- 
ξύγῳ λαμθάνει; « "OU γέγονε » Υὰρ, φῃσὶν, « iv 
αὐτῷ » (δηλονότι τῷ προειρηµένῳ λόγῳ) «ζωὴ fv. » 
Λεγέτωσαν οὖν ἡμῖν πῶς ἡ σύζυγος τοῦ λόγου ζωὴ 
γέγονεν ἐν τῷ λόγῳ, xal πῶς μᾶλλον τοῦ λόγου ἡ 
Qu] φῶς ἐστι τῶν ἀνθρώπων. Εἰχὺς δὲ τοὺς εὐγνω- 
µονεστέρους ἐν ταῖς ζητήσεσιν ἀνατρεπομένους, 


D πληγέντας ὑπὸ τοῦ ἑπαπορήματος (81) ἀντερωτήσειν 


ἡμᾶς, xa αὐτοὺς θλιδοµένους, ἐὰν μὴ εὕρωμεν αἱ- 
τίαν, δι ἣν οὐχὶ λόγος εἴρηται τὸ φῶς τῶν ἀνθρώ- 
TOV, ἀλλ d γενοµένη ἐν τῷ λόγῳ ζωή” πρὰς οὓς 
τοιαῦτα ἀποχρινούυμεθα" "Oct ζωὴ ἐνταῦθα οὐχ ἡ 
xotvh λογιχῶν καὶ ἁλόγων λέγεται, ἀλλ' ἡ ἔπιγινο- 
µένη τῷ ἐν ἡμῖν συμπληρουμένῳ λόγῳ τῆς μετοχῆς 


* Joan. 1, 9. *' Vers. 10. *^ ibid. viu, 13, ** Joan. 1, 4... "* Cap. xuu, vers. 6. 7! Vers. 4. "* Joan. 


LM 9 9 

(76) Μείζων ἡ ἀ.ήθεια. Sic codex Βοιἱείδηιις, 
recie ; codex Regius, µείξων ἀλήθεια. 

(77) Διαφέρων ἢ σοφία. Wa codex Bodleianus ; 
Regius, διαφέρων, ᾗ σοφία. 

(78) Ζωήν deest in. editione Huetiana, sed cx- 
stat in codd. Bodleiano et Barberino. 


(79) Καὶ ἕτερον. Non comparet in editione Hue- 


είδα, sed restituitur e codd. Dodleiano et Barberino. 

($0) Πρὸς δὲ τοὺς τὴν περὶ αἰώνων, exc. Ya- 
lentinianos eorumqee consectaneos intellige, qui 
l;:c /Eonum τερατεύµατα e Platonicis ideis et 
poetarum Grzcorum theologia continxerunt. Hu&- 
TIUS. 

(841) Ἐπαπορήματος. Sic codex Bodleianus; cdi- 
tio Huctiana, ὑπαπορήματος. 


431 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS II. 


158 


ἀπὸ τοῦ πρώτου λαμθανοµένης λόγου. xai χατὰ μὲν A ces et. bruta, sed eam que completz in nob's ra- 


τὸ ἀποστραφῆναι τὴν δοχοῦσαν ζωὴν, οὐκ οὖσαν δὲ 
ἀληθῶς, xaX ποθεῖν χωρῆσαι τὴν ἀληθῶς ζωὴν πρῶ- 
τον χοινωνοῦμεν αὐτῇ, Ἶτις Υενοµένη &v ἡμῖν καὶ 
φωτὸς Υνώσεως ὑπόστασις γίνεται. Καὶ τάχα αὕτη 
ἡ ζωὴ παρ᾽ olg μὲν δυνάµει xa οὐχ ἑνεργείᾳ φῶς 
ἐστι, τοῖς τὰ τῆς Υνώσεως ἑἐξετάζειν μὴ Φφιλοτιµου- 
µένοις, παρ) ἑτέρο'ς δὲ χαὶ ἑνεργείᾳ γενοµένοις φῶς' 
ὅηλον δὲ, ὅτι παρ) οἷς κατορθοῦται τὸ ὑπὸ τοῦ Παύ- 
Ào2 προστεταγµένον’ « Ζχγλοῦτε τὰ χαρίσματα χρείτ- 
τονα, » μείζονα δὲ τῶν χαρισµάτων τὸ xaX πάντων 
“ροτεταγμένον, ὅσπερ ἐστὶ λόγος σοφίας’ xaX τούτῳ 
ἔπεται λόγος γνώσεως. Περὶ δὲ τῆς διαφορᾶς αὖ- 
τῶν, παραχειμένων ἀλλήλοις τῶν σηµαινοµένων σο- 
φίας xaX γνώσεως, o) τοῦ παρόντος ἐστὶν εἰπεῖν xat- 


ροῦ. 


tioni supcrvenit, sumpta participatione ἀπὸ τοῦ 
πρώτου λόγου |hoc est 4 ratione prima], cujus in 
primis vitz participes efficimur, ut ab apparento 
nec vere exsisteunte vita abducamur, vitam illam 
vere exsistentem capere desiderantes, qua percepta 
mox in nobis oriri etiam dicimus fundamentum lu- 
cis cognitionis. Et fortassis ipsa hxc vita penes 
quosdam quidem potentia, non actu, lux est ; 
nempe penes eos qui minime qua ad cognitionem 
pertinent. inquirere contendunt ; apud quosdam 
vero actu etiam factos jam lucem ; quos eos esse 
perspicuum est qui Pauli preceptum cum laude imn- 
pleverint, nimirum : «  Zmnulamini charismata 
utiliora '*, » quibus charismatibus utilius illud est, 


B quod omnibus etiam przponilur, nempe sapientiae 


sermo, quem mox cognitionis sermo sequitur. Jam vero quid. differant inter se sapientie οἱ coguitionis 
significata ipsa mutuo inler se colla'a, non est presentis temporis disserere. 


90. Kal τὸ qoc &r t1] σχοτίᾳ φαΐνει, xal ἡ exo- 
tía αὑτὸ οὗ xacéAa6gv. Ἔτι περὶ τοῦ τῶν ἀνθρώ- 
πων, ἐπτὶ προτέταχται, ζητοῦμεν φωτὸς, οἶμαι ὃ' ὅτι 
χαὶ τοῦ ἑναντίου καλουμένου σχητίας' ἂν δὲ (82) οὕτω 
Ῥοχιμασθείσης τῶν ἀνθρώπων φημὶ, ὅτι τάχα vevt- 
χόν ἐστι τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων δύο ἰδικῶν πραγµά- 
των * ὁμοίως δὲ καὶ ἡ σχοτία αὐτῶν. Ἔστι γὰρ «bv 
τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων κεχτηµένου, καὶ χοινωνοῦντα 
τῶν αὐγῶν αὑτοῦ, ἔργα φωτὸς ἐπιτελεῖν xal γινώ- 
σχειν φωτιζόμενον qug γνώσεως ^ τὸ δὲ ἀνάλογον 
xai ix τῶν ἑναντίων νοητέον, τῶν τε μοχθηρῶν πρά- 


ξεων xal τῆς νομιζομένης γνώσεως, οὐχ οὔσης χατὰ (c 


ἀλήθειαν, τὸν λόγον tf; σκοτίας ἐχόντων. Καὶ ὅτι 
μὲν τὰ πραχτιχὰ φῶς ὁ lzph; οἵδε λόγος, φησὶν ὁ 
Ἡσαῖας ΄ « Διότι φῶς τὰ προστάγµατά σου ἐπὶ τῆς 
γῆς" » xai 6 Δαυῖδ ἓν ιη φαλμφ' ε Ἡ ἐντολὴ Κυ- 
pio τηλαυγὴς, φωτίζουσα ὀφθαλμούς. » ὅτι δὲ qux 
παρὰ τὰ προστάγµατα χαὶ τὰς ἑντολάς ἐστί τι γνώ- 
σεως παρά τινι τῶν Δώδεχα εὕρομεν' ε Σπείρατε 
ἑαυτοῖς εἰς διχαιοσύνην, τρυγήσατε εἰς χαρπὺν ζωῆς, 
ζωτίσατε ἑαυτοῖς φῶς Ὑνώσεως. » Ὡς γὰρ ὄντος 
καὶ ἐτέφου φωτὸς παρὰ τὰς ἐντολὰς τῆς γνώσεως, 
λέγεται τὸ, « Φωτίσατε ἑαυτοῖς φῶς, » οὐχ ἁπλῶς 
φῶς, ἀλλὰ ποῖον φῶς; ὅτι τὸ τΏς γνώσεως, Ei γὰρ 
πᾶν φῶς, ὃ φωτίζει ἄνθρωπος ἑαυτῷ, φῶς γνώσεως 
Ts. µάτην προσέχειτο τὸ, « Φωτίσατε ἑαυτοῖς φῶς 


90). Et lux in tenebris lucet, et tenebra eam non 
apprehenderunt ?*. Adhuc de hominum luce, quo- 
niam in ordine prima est, iuquirimus, atque elian, 
opinor, de ejus contrario, nempe tenebris, de qui- 
bus nondum inquisivimus. De hominum autein 
luce, inquam, quoniam fortasse lux hominum ge- 
nus est duarum specialium rerum ; atque 78 
etiam similiter tenebre. Contingit enim, ut qui 
lucem hominum possederit, et splendorum ejus 
particeps fuerit, opera lucis perficiat, et illustratus 
scienti? lucem cognoscat : idem pari ralione ex 
contrariis existimandum esl, pravis videlicet ac- 
tionibus, et scientia qua opinione quidem fit, re- 
vera non fit, rationem habentibus tenebrarum. Et 
quod quidem res ad agendum aptas lucem soleat 
Scriptura sacra dicere, iuquit Isaias '* : « Eo quod 
lux sint mandata tua super terram, » et David in. 
decimo octavo psalmo ?* : « Mandatum Domini lu- 
cidum: illuminans oculos. » Quod vero prater 
mandata et przcepta lux sit quzdam scientie, in- 
venimus apud quemdam ex Duodecim : « Seminate 
vobis ipsis ad justitiam, vindeiniate ad fructum vitz, 
illuminate vobis ipsis lucem scientie "7. » Veluti 
enim exsistente alia luce scientizx prater maud.dta, 
dieitur ? « llluminate vobis ipsis lucem, » non sim-. 
pliciter lucem, sed qualem ? nempe lucem scientiae. 


Ἱνώσεως. » Πάλιν ὅτι ἡ σκοτία ἐπὶ τῶν μοχθηρῶν D Nam si quivis lux, quam sibi homo illuminat, lux 


ἔργων παραλαμθάνεται, διδάσχει ὁ αὑτὸς ἑντῇ Ἐπι- 
στολῇ Ἰωάννης φάσχων, ὅτι« Ἐὰν εἴπωμεν, ὅτι χοι- 
νωνίαν ἔχομεν µετ αὐτοῦ, xal Ev τῷ σχότει περι- 
πατοῦμεν, φευδόµεθα, xaY οὐ ποιοῦμεν τὴν ἁλή- 
θειαν’ » xai πάλιν’ ε Ὁ λέγων ἐν τῷ σωτὶ εἶναι, 
xai τὸν ἁδελφὸν αὑτοῦ μισῶν, iv τῇ σχοτίᾳ ἐστὶν 
ἕως ἄρτι ^ » χαὶ ἔτι: ε Ὁ δὲ μισῶν τὸν ἁδελφὸν αὖ- 
τοῦ, EV τῇ σχοτίᾳ ἑστὶ, xal ἐν τῇ oxocía περιπατεῖ, 
xal οὑκ ο-δε ποῦ ὑπάχει, ὅτι dj σχοτία ἐτύφλωσε 
οὗ: ὀρθαλμρὺς αὑτοῦ. » Τὸ γὰρ kv τῷ σχότῳ περι- 

7 10ος. xit, 51... 7* Joan. 1, 5. 
* ibid. n, 9. "^ ibid. 11. 


(82) Tov ἐναντίου xaAovpérov σχοτίας' ἂν 
δέ. eic. Plane corrupta hzc sunt, que sic resti- 


(uas, τοῦ ἑναντίου χαλουµένου σκοτίας οΌπω δοχιμα- 


7 Cap. xxvi, vers. 9. 


scientize esset, frustra additum fuisset: ο lllumi- 
nate vobis ipsis lucem scientiz. » Rursus quod 
tenebrz de pravis operibus sumantur, ipse Joannes 
in sna docet Epistola dicens "* : « Si dixerimus 
quod communicationem cum ipso habemus, et am- 
bulamus in tenebris, mentiinur, et non facimus 
veritatem ; » et rursus "*: « Qui dicit se in luce 
esse, et fratreiu suum odit, in tenebris est. usque 
modo : » et adhuc ** : « Qui odit fratrem suum, 
in tenebris est, et in tenebris ambulat, see novit 
7€ Vers, 9. ᾖΤ 050. x, 12. 7*1 Joan. 1, 6. 


σθείσης. Τῶν ἀνθρώπων, etc. Praivit huic emen- 
datiomi Ferrarius, quein sic legisse ex ipsius inter- 
pretatione conjicere est. HukriUs. 


15. 


ΟΠΟΕΝΙ5 


100 


quo ναύα!, quia tenebrze δτεΦεβνογηηί ipsius ocu- A πατεῖν ἐμφαίνει τὴν φεκτὴν πρᾶξιν" xaY τὸ μισεῖν 


los, » siquidei! per ambulationem in teue^ris in- 
dicat actionem vituperabilem. Quin etiam odio 
prosequi fratrem suum, nonne lapsus est ab ca 
qux proprie vocatur scieutia ? Quod antem quj 
ignorat divina, propter ipsum ignorare in tenebris 
ambulet, inquit David *! : « Non cognoverunt, ne- 
que intellexerunt, in tenebris ambulant. » Illud 
verà observa, an idcirco dicatur *? : « Deus lux est, 
οἱ tenebre in eo ne un: quidem sunt, » non quia 
una sint tencbrze, sed vel propter genus duplex. te- 
nebrarum, vel etiam quia unaqu:eque species tene- 
brarum multas habeat. pravas actiones, οἱ multa 
falsa dogmata, plures sunt tenebrz,, quarum ^nulla 
in Deo est. Neque enim dictum fuisset de sancto 


δὲ τὸν ἁδελφὸν αὑτοῦ, οὗ τῆς χυρίως χαλουµένης γνώ- 
σεώς ἐστιν ἁπόπτωμα; "Ότι δὲ xal ὁ ἀγνοῶν τὰ θεῖα 
κατ αὐτὸ τὸ ἀγνοεῖν Ev σχότει διαπορεύεται, φησὶιν 
ὁ Δαυῖδ. « Οὐχ ἔγνωσαν, οὐδὲ συνηΏχαν, ἐν σχότει 
διαπορεύονται. » Ἐπίστησον δὲ τῷ « 'O θεὸς φῶς 
ἐστι, xai σχοτία £v αὐτῷ οὐχ ἔστιν οὐδεμία, » ei μὴ 
διὰ τοῦτο λέγεται τῷ εἶναι μη µίαν σχοτίαν, ἀλλ' 
ᾖτοι διὰ τὸ γενιχὸν δύο, f| xaX διὰ τὸ καθ) ἕχαστον 
τῶν ἰδιχῶν πολλὰς εἶναι πράξεις μοχθηρὰς, xai 
πολλὰ δόγµατα Φευδῃ, πολλαί iot σχοτἰαι, ὧν οὐδς- 
µία ἓν τῷ θεῷ ἐστιν, οὐκ ἂν λεχθέντος ἐπὶ τοῦ ἁγίου 
ὅ φησιν ὁ Σωτλρ, τό « μεῖς bove τὸ φῶς τοῦ 
χόσµου, » ὅτι φῶς ἔστι τοῦ χόσμου ὁ ἅγιος, καὶ 
σχοτία οὐχ ἔστιν £v αὐτῷ οὐδεμία. 


quo ait Salvator 9! : « Vos estis lux mundi, » quoniam lux mundi est sanctus, « et tenebrz in eo non 


sunt ulle δὲ) 


21. Proinde quxret aliquis : Si de Patre positum B ᾖΖητήσει δέ τις’ El ἐπὶ τοῦ Πατρὸς τέταχται τό" 


est quod tenebr:é nulle sint iu eo, quomodo ceu 
rem eximiam et pr:ecipuam 79 hoc in ipso dice- 
mus esse, eum de Servatore quoque dicatur quod 
omnino sit impeccabilis **, ita ut eum dicamus esse 
lucem in qua nulle sint tenebre? Ex parte ita- 
que differentiam in superioribus ostendimus. At- 
que. etiamnum illis audacius addemus, si Christum 
non agnoscentem peccatum fecit Pater pro nobis 
peccatum, si fecit, inquam, Deus. ille Christum pro 
nobis peceatum, dici nou posse de eo, « Tenebr:e 
in eo non sunt ullae **, » Quamvis enim « in siimi- 
litudineih carnis peccati. (85) [de peccato damua- 
vit Jesus peccatum, » quod similitudiaem carnis 
peccati assumpsit *!,] haud tamen omnino hzc de 


eo recte. dicentur, scilicet quod nulle tenebre in- C 


sint in eo. .Addemus autem. eum infirmitates πο- 
stras ei inorbos assumpsisse, et anima inürmitates 
et morbos occulti cordis nostri hominis, quas infir- 
mitates morbosque quia a nobis sustulerit, dicitur 
apud Zacliariam animam pertristem, perturbatam- 
que habere atque vestibus sordidis indutus 95 ; 
quibus quoniam exuendus erat, dicuntur esse. pec- 
cata. Subjungit ergo eodem in loco ** : « Ecce ego 
abstuli peccata tua ; » co enim quod ipse receperit 
in seipsum populi credentium peccata, frequenter 
iuquit : « Longe a salute mea verba delictorum 
meorum ος » et: « Tu cognovisti insipientiam 
meam, et delicta mea a te nou supt abscondita'!.» 
Nec vero suspicelur nos quisquam hc dicere, ini- 
nus pie Christum Dei colentes. Nam qua ratione 
solus Pater habet. immortalitatem, quia Dominus 
noster ( omnium nosvum nomine] mortem οὐ 
amoreni erga genus humanum pertulerit, hac Pater 
solus habet ut in ipso nulla sint tenebre: cum 
Christus, ut homines beneficio afficeret, tenebras 
nostras in seipsum receperit, ul potentia sua inor- 
tem nostram deleret, expelleretque. animarum no- 

*! Psal. zxxxi, ὅ, 5*1 Joan. 1, 5. 


Joan. i, 5.  $* ibid. 1, 5. 
** ibid. 4. δὲ Psal. xxi, 9. *! Psal. xvii, 6. 


83 Μαι. v, 14. 
87 fom, vir, 9; να. Lui, 4, 5; Matth, vin, 17. 


Σχοτία οὐκ ἔστιν Ev αὐτῷ οὐδεμία, πῶς τὸ ἑξαίρετον 
ἑροῦμεν εἶναι £v αὐτῷ, πάντη ἀναμάρτητον xal τὸν Σω- 
τῆρα νοοῦντες, ὥστε χαὶ περὶ αὑτοῦ ἂν εἰπεῖν, ὅτι φῶς 
ἐστι, χαὶ σχοτία οὐχ ἔστιν Ev αὐτῷ οὐδεμία; "Amb µέρους 
μὲν οὖν Ey τοῖς ἀνωτέρω τὴν διαφορὰν παρεστήσαμεν ' 
τολμηρότερόν τε ἔτι ἐχείνοις χαὶ νῦν προσθήσοµεν, 
ὅτι, εἰ τὸν ph γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἆμαρ- 
τίαν ἑποίησε τὸν Χριστὸν, εἰ ἐποίησεν αὐτὸν ὑπὲρ 
ἡμῶν ἁμαρτίαν ὁ θεὺς, οὖὑκ ἂν δύναιτο λέγεσθαι περὶ 
αὐτοῦ * « Σχοτία Ev αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία. » Κἂν 
γὰρ « ἓν ὁμοιώματι σαρχὸς ἁμαρτίας περὶ ἁμαρτίας 
χαταχρίνας τυγχάνῃ » ^ Ἰησοῦς «τὴν ἁμαρτίαν v τῷ 
τὸ ὁμοίωμα τῆς σαρκὸς ἁμαρτίας ἀνειληφέναι, οὐχέτι 
ἕξει πάντη ὑγιῶς λεγόμενα περὶ αὑτοῦ, ὅτι σχοτία 
Ey αὑτῷ οὐχ ἔστιν οὐδεμία. Προσθήσομεν 0 ὅτι αὐτὸς 
τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαθε, xal τὰς νόσους ἑθάστασε, 
xai ἀσθενείας τὰς τής φυχῆς, xal νόσους τὰς τοῦ 
χρυπτοῦ τῆς χαρδίας ἡμῶν ἀνθρώπου, 6v ἃς ἁσθε- 
νείας χαὶ νόσους βαστάσας αὐτὰς ἀφ' ἡμῶν, περίλ»- 
πον ἔχειν τὴν φυχὴν ὁμολογεῖ xaX τεταραγµένην, xal 
ῥυπαρὰ ἱμάτια ἑνδεδύσθαι παρὰ τῷ Ζαχαρίᾳ ἀναγέ- 
γραπται ΄ ἅπερ ὅτι ἐχδύεσθαι ἔμελλε, λέγεται εἶναι 
ἁμαρτήματα. Ἐπιφέρει γοῦν ἐχεῖ' ε Ἰδοὺ ἀφβρηχα 
τὰς ἁμαρτίας σου * » διὰ γὰρ τὸ ἀναλαθεῖν αὐτὸν xà 
τοῦ λαοῦ τῶν πιστευόντων εἰς αὐτὸν ἁμαρτήματα, 
πολλαχοῦ φησι’ « Μακρὰν ἀπὸ τῆς σωττρίας µου oi 
λόγοι τῶν παραπτωµάτων µου » καί: « Σὺ ἔγνως 
την ἀφροσύνην µου, καὶ αἱ πλημμέλειαί µου ἀπὸ 
σοῦ οὐχ ἐχρύθησαν. » Μηδεὶς δ ἡμᾶς ὑπολαμθανέτω 
ταῦτα λέγειν ἀσεθοῦντας εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ θεοὺ. 
Ὢ γὰρ λόγῳ ὁ Πατὴρ μόνος ἔχει ἀθανασίαν, τοῦ Ku- 
plou ἡμῶν διὰ φιλανθρωπίαν θάνατον τὸν ὑπὲρ ἡμῶν 
ἀνειληφότος, τούτῳ ὁ Πατὶὴρ ἔχει µόνος τό. Σχοτία 
ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία, τοῦ Χριστοῦ διὰ τὴν πρὸς 
ἀνθρώπους εὑερχεσίαν ἐφ᾽ αὑτὸν τὰς ἡμῶν σχοτίας 
ἀναδ:δεγμένου, ἵνα τῇ δυνάµει αὑτοῦ χαταργήσηῃη 
ἡμῶν τὸν θάνατον, χαὶ ἐξαφανίσῃ τὸ iv τῇ φυχῆ 
**1Joan. 1, 5. 5 Isa. Lin, 9; EPetr, z, 22; 
58 Zach. nmi, 5, 4. 


(85) Iac a Ferrario pratermissa e Perionio supplevimus. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


169. 


ἐμῶν σχότος, ἵνα πληρωθῇ, τὸ παρὰ τῷ 'Hoata* «'O A strarum tencbras, nimirum ut impleretur |illu.l 


iX 6 χαθήµενος £v σχοτίᾳ φῶς εἶδε μέγα. » Touto 
δὲ τὸ φῶς, ὃ γέγονεν ἓν τῷ λόγῳ, τυγχάνον Χαὶ ζωὴ, 
ςαἶνει ἓν τῇ σχοτίᾳχ τῶν ψυχῶν ἡμῶν, xal ἐπιδεδί- 
μηχὲν ὅπου οἱ χοσµοχράτορες τοῦ σχότους τούτου, 
οἵτινες διὰ τοῦ παλα[ειν τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει τῷ 
σχότῳ ὑπάγειν ἀγώνίκονται τοὺς μὴ παντὶ τρόπῳ 
ἱσταμένους, ὑπὲρ τοῦ αὐτοὺς πεςωτισµένους φωτὸς 
χρηµατίσαι υἱούς. Καὶ φαἴνον &v τῇ σχοτἰα τοῦτο τὸ 
φῶς διώχεται μὲν ὑπ αὐτῆς, οὗ χαταλαμόθάνεται δέ.. 


1saias ** : « Populus qui sedebat in tenebris vidit 
lucem magnam. Εως itaque lux qua facta.est in 
sermone, cxsisteus etiam vita, lucet in tenebris 
animarum nostrarum : et eo accessit ubi crant 
mundi rectores tenebrarum | szculi ] hujus **, qui 
quia cum genere humano luctentur, in. tenebras 
adducere cos contendunt qui pro virili non instant 
ut illuminati in filiorum lucis numero censeantur. 
J:im vero ctiam hac lux lucens in tenebris perse- 


cutionem patitur quidem a tenebris, sed non apprehenditur. 


Ἔὰλν δὲ τις vopíon τὸ μὴ γεγραμμµένον ἡμᾶς 
““ροστιθέναι, τὸ διώχεσθαι τὸ φῶς ὑπὸ τῆς σχοτίας, 
ἀχουέτω, ὅτι τό’ « Ἡ σχοτία αὑτὸ οὐ χατέλαθᾶ, » 
μηδαμοῦ τῖς σχοτίας διωξάτης τὸ φῶς, µάτην λέγε- 
τχι. Ὡς δὲ ἔχουσι νοῦν ἐχδέξασθαι δυνάµενον ἆχο- 
λλύθως τοῖς γεγραμµένοις τὰ νοµικόµενα παραλελεῖ- 
«δαι, ἔγραφεν ὁ Ἰωάννης τό» Ἡ σχοτία αὐτὸ οὐ 
χατέἐλαδεν.ιΕἱ γὰρ οὐ χατέλαδε, διώξασα οὗ χατέ- 
*262* xaX ὅτι ἑδίωξεν ἡ σχοτία τὸ φῶς, δηλον Ex τε 
ὧνν πέπονθεν ὁ Σωτὴρ, καὶ οἱ παρχδεξάµενοι αὐτοῦ 
τὰ µαθήµατα, τὰ ἴδια τέχνα, τῆς σχοτίας ἐνεργούσης 
χατὰ τῶν υἱῶν τοῦ φωτὸς, καὶ ῥουληθείσης ἀποδιῶ- 
σαι ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τοῦ φωτός. ἸΑλλ ἐπεὶ, ἐὰν 
Ε1ὸς ὑπὲρ ἡμῶν, οὐδεὶς, xÀv βούληται, δυνήσεται 
xa0' ἡμῶν, ὅσῳ ἑαυτοὺς ἑταπείνουν, τοσούτῳ πλείους 
ἐγίνοντο, xal χατίσχυον σφόδρα σφόδρᾳ. Διχῶς δὲ ἡ 
σχοτία τὸ φῶς o) χατείληφεν΄ ἢ σφόδρα αὐτοῦ ἀπο- 


λειποµένη, xai διὰ τὴν ἰδίαν βραδύτητα τῇ ὀξύτητι C 


χαὶ ταχύτητι τοῦ δρόµου τοῦ φωτὸς, οὐδὲ χατὰ τὸ 
Ξοσὸν ταραχολουθῆσαι δυναµένη * ἢ εἴ που ἑνεδρεῦσαι 
βεθούληται τὸ φῶς τὴν σχοτίαν, xal χατ᾽ οἰχονομίαν 
εαρέμεινεν ἑπερχομένην αὐτὴν ἑγγίσασα dj σχοτία 
τοῦ φωτὸς ἑφανίζετο. Πλὴν ἑχατέρως (84) ἡ σχοτία 
0 χατέλαθε τὸ φῶς. 


80 22. Quod si quis putet nos addere quod non 
sit scriptum, uempe quod tenebrae lucem insequan- 
tur, audiat frustra illud dici, quod « tenebre eam 
non apprehenderunt ?*, οἱ nequaquam. tenebrae 
lucem sunt persecutze. Veluti autem mente praeditis, 
per quam intelligere possent consequeatia rerum, 
scriptlarum qua putarentur omissa, scribit Joannes 
tenebras lucem non. apprehendisse. N:un si non 
apprelenderunt, persecut:e. non. apprchenderunt ; 
quodque lucem tenebr:e persecute fuerint, perspi- 
cuum est, tum ex his qux Servator perpessus est, 
tum etiam illi qui illius disciplinam exceperunt, et 
secuti sunt, genuini ipsius filii, tenebris operanti- 
hus adversus lucis filios et fugare volentibus lu- 
cem ab hominibus. At quoniat si Deus pro nobis *5, 
nullus, etiamsi velit, poterit aliquid adversum nos, 
quanto magis seipsos humiliabant, tanto plures 
exsistebaut przvalebantque admodum valde. Porro 
duobus modis tenebra non apprehenderunt lucem : 
vel quia lux eis longo iutervallo post se relinque- 
ret, ut quam celeritate pernicitateque cursus prae- 
stantem, ob propriam tarditatem ipsz tenebre, nc 
juxta quantitatem quidem, assequi possent, vel 
quia sicubi tenebrz luci insidias struere voluerint, 


aique certo quo:lam consilio, et per dispensationem supervenicntes ipsas lux exspectaverit, mox atque luci 
appropinquaverint, evanescunt. Attamen utroque modo tenebra lucem uon apprebenderunt. 


Αναγχαῖον δὲ Ey τούτοις ἡμᾶς Υενοµένους ἔπιση - 
μειῶσαι (85), ὅτι οὗ πάντως, εἴ που ὀνομάξεται σχό- 
τος, ἐπὶ τῷ χείρονι λαµμθάνεται ' ἔσθ᾽ ὅτε δὲ xax ἐπὶ 
τῷ χρείττονι ἀναγέγρατται ' ὅπερ οἱ ἑτερόδοξο: (86) 
μὴ διαστειλάµενοι, δυσφηµότατα περὶ τοῦ Δημιουρ- 
οῦ Doy asa παραδεξάµενοι, ἀπέστησαν αὐτοῦ, ἀνα- 
παλάασμασι μύθων ἑαυτοὺς ἐπιδεδωχότες. Ἱ]ῶς οὖν, 
χαὶ πότε, xa ἐπὶ τοῦ χρείττονος τὸ ὄνομα τοῦ σχό. 
τους παραλαμθάνεται, παραδειχτέον Ίδη. Σχότος, 
Ἰνόφος, θύελλα ἐν τῇ Ἐξόδῳ περὶ τὸν θεὸν εἶναι 
1έχεται, χαὶ ἐν τῷ ιό da pup: « Ὁ θεὸς ἔθετο σχό- 
19$ ἀποχρυφὴν αὑτοῦ, χύχλῳ αὐτοῦ fj axnvh αὐτοῦ ' 
δχοτεινὸν ὕδωρ Ev νεφέλαις ἀέρων ΄ » ἐὰν γάρ ci 
χατανοΏσῃ τὸ πληθος τῶν περὶ θεοῦ θεωρηµάτων 
χαὶ γνώσεως, ἄληπτον τυγχάνον ἀνθρωπίνῃ quost, 
τάχα 65 xal ἑτέροις παρὰ Χριστὸν xai τὸ ἅγιον 
[νευμα γενητοῖς, εἴσεται πῶς περὶ τὸν θεόν ἐστι 

55 151. 1x, 2. ** Ephes. vi, 12. 
" Vers. 19. 


(84) Π.ἠν ἑκατέρως. Sic codex. Bodleíanus ; 
editio Jluctiana, Πλὴν ἑχατέρω. 
(85) ᾿Επισημειῶσαι. dta codex Dodleianus ; edi- 


** Joan. 1, 5. 


35. Necesse autem est nos in his versantes ad- 
notare, non, sicubi lenebrie nomiuentur, mox eas 
in pejorem partem sumi, verum Scripturam eliam 
in bonam partem aliquoties has accipere : quo 
qui diversa a nobis sentiunt, non dividentes, hor- 
renda de mundi Opifice dogmata adimittentes, οὐ 
ipso recesserunt, seipsos figmentis fabularum ad- 


D dicentes. Quomodo ergo, et quando, et num in 


meliorem partem tenebrarum nomen sumatur, jaw 
est ostendendum, Tenebrz, nubes nimbusque iu 
Exodo ** circa Deum esse dicuntur, et in psaluio 
decimo septimo *? : Deus « posuit tenebras latibu- 
lum suum, in circuitu ejus tabernaculum ejus : te- 
nebrosa aqua in nubibus aeris : » si enim quis con- 
sideraverit multitadinem contemplationum et co- 
gnitionis de Deo, quam humana natura percipere 
nequeat, fortasse autem nec alii qui geniti sunt, 


9" Rom. viu, 51. 9* Exod. xix, 9, 16; xx, 21. 


tio Iluetii, ἐπισηρειῶσθαι. 
(86) "Oxep ol ἑτερέδοξοι, etc. Valentiniani ni- 
mirum, Cerdoniani et Marcionite. 


ORIGENIS 


prater Christum εἰ Spiritum sanetum, sciet quo- A σχότος, xazX τὸ ἀγνοεῖσθαι τὸν χατ᾽ ἀξίαν περὶ αὑτοῦ 


nam pacto cirea Deum sint tenebre ; propterea 
quod nulla quantumlibet copiosa, atque ornata 
oratio explicare valeat, ae ne sciat quidem ex di- 
gnitate ipsius Dei, in quibus tenebris posuerit lati- 
bulum suum, qui hoc fecit, eo 8S1 «quod qua de 
ipso sunt, iguorentur, imperceptibilia cum sint. 
Quod si quis hujuscemodi expositionibus offende- 
tur, is in sententiam nostram veniat, adductus 
tim a ftenebrosis sermonibus, tum a thesauris 
Christo datis a Deo, tenebrosis, occultis et invisi- 
bilibus : nec enim aliud opinor esse tenebrosos 
tliesauros per Christum. manifestatos : « 'Teiebras 
posuit Deus latibulum suum ?*, » et : « Sanctus iu- 
telliget parabolam, et obscurum sermonem 5. » 
Verum considera num ob hoc dicat Servator disci- 


pulis suis * : « ldcirco quz in tenebris audistis, di- 
cite in luce. » Tradita enim ipsis mysteria, coguitt 
difficilia et obscura, in loco secreto, et nou iu fre- 
quenti auditorio, jubet cos illuminatos, et ob lioc 
dictos esse in luce, omnibus qui lux fuerint, nun- 
iare. Admirabilius autem quiddam addam de tene- 
bris laudatis, nempe lias festinare ad luce, eam- 


πλούσιον λόγον, Ev ᾧ σκότῳ ἔθετο αὑτοῦ τὴν ἁποχρυ- 
qhv τῷ τὰ περὶ αὐτοῦ ἀγνοεῖσθαι, ἀχώρητα ὄντα, 
τοῦτο πεποιηχώς. 'Eày δέ τις ταῖς τοιαύταις προσχό: 
Tw] ἐχδοχαῖς, προσαγέἐσθω ἀπό τε τῶν σχοτεινῶν λό- 
γων xaX τῶν διδοµένων ὑπὸ θεοῦ Χριστῷ θησαυρῶν 
σκοτεινῶν, ἀποχρύφων, ἀοράτων ' οὐκ ἄλλο γάρ τι 
ἡγοῦμαι εἶναι τοὺς σχοτεινοὺς θησαυροὺς ἐν Χριστῷ 
ἀποχαλυπτομένους * « Τὸ σκότος ἔθετο ὁ Orbe ἆπο- 
χρυφὴν ἑαυτοῦ, » xai* « 'O ἅγιος νοήσει παραθολὴν 
xaX σχοτεινὸὺν λόγον. » Ἐπίσχεφαι δὲ εἰ διὰ τοῦτό 
φησιν ὁ Xwzhp τοῖς μαθηταῖς '« ΑἈνθ) ὧν ὅσα ἠχούσατε 
ἐν τῇ σχοτίχ, εἴπατε Ev τῷ φωτἰ. » Τὰ γὰρ tv ἀποῤ- 
ῥήτῳ καὶ p ἑπηχόῳ πολλῶν δύσγνωστα καὶ ἀσαφῃ 
αὐτοῖς mapaó:0ouíva µνυστῄῆρια προστάσσει αὗτοὺς 
φωτιζομένους, xal διὰ τοῦτο λεγομένους εἶναι ἐν 
φωτὶ ἁπαγγέλλειν παντὶ τῷ γινοµένῳ cort. Παρα- 
δοξότερον Ó' ἂν ἐπὶ τοῦ ἑπαινουμένου σχότους εἴποι” 
Ut, ὃτι τοῦτο σπεύδει ἐπὶ τὸ φῶς, χαὶ χαταλαμθάνει 
αὐτὸ, xaX γίνεταί ποτε, δ.ὰ τὸ ἀγνοεῖσθαι σχότος, τῷ 
μὴ ὀρῶντι (87) thv δύναμιν αὐτοῦ, οὕτω µεταθάλλον 
ὥστε τὸν µεμαθηχότα ἀποφαίνεσθαι γεγονέναι φῶς 
τὸ γνωσθέν ποτε ὑπάρχον αὐτῷ axótoc. 


que apprehendere, atque. quae olim fuissent. tenebrze, non dispicienti vim ipsarum, eo quod ignoraretur, 
sic immutari, ut cum is ad corum scientiam pervenerit qu.e ignorabat enuntiet, quze. didicerit fui.se sibi 


aliquando tenebras, uunc autem lucem, 

24. Fuit homo míssus a Deo, nomen illi Joannes *. 
Accuratius aliquis intelligens vocem niissus (quo- 
niam qui mittitur, alicunde et aliquo mi.titur) qua- 
ret unde Joannes sit missus et quo. Cum vero li- 
queat. quo, nimirum juxta. historiam , quod. αἱ 
Israel et ad volentes cum audire in. eremo Judae 
commorantem, et apud. Jordanem. fluvium bapti- 
zauten (juxta vero rationem profundiorem, in mun- 
dum, intelligendo per mundum locum hunc terre- 
strem. ubi sunt. bomines), inquiret. quonat pacto 
particula unde sumi debeat, 1taquie. diutius dictio 
uem examinans, forte etian enuntiabit quod quem- 
admodum de Adam scriptum est, quod. « euiserit 
eum Dominus Dcus e paradiso voluptatis, ut. co- 
leret terram, e qua sumptus fuerat ?, » ita Joannes 
imissus fuerit vel e coelo, vel e paradiso, vel ex alia 
parte, alicunde tandem, ad hunc super terram lo- 
cum ; et missus fuerit, « ut testarcetur de luce *. 9 
ilabet autem nou  contemnendam  objectionem 
sermo hic, quoniam scriptum sit apud Isaiam 5: 
* Quem mittam, et quis ibit ad populum hunc ?» 
εἰ respondens propheta iuquit * : « Ecce ego, 89 
mitte me. » Dicet enim qui adversabitur huic opi- 
nioni, qux» profund.or apparet, quemadwodum 
Isaias missus est, non ab alio loco ad hunc mun- 
dum, sed postquam vidit Dominum sedentem in 

** Psal. xvn, 12. * Prov. 1,6. * Matth. x, 27. 
vers, 8. * ibid. 


(87) TQ μὴ ὁρῶντι. Sic codex Bodleianus ; edi- 
tio Huetiaua, τὸ μὴ ὁρῶντι. . 

(88) Τόπου, ἔνθα εἰσίν. Wa codd. Barberinus et 
Bodleianus; male vero editio Huetiaua in textu, τὸ 
ποῦ εἰαίν. 

(89) Οὕτω καὶ ὁ Ἰωάννης, etc. Hominum enim 
animas de ccelo peti credidit Origenes ; at illas ho- 


D 


* Joan. 1, 6. 


ἙἘγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ θεοῦν 
ὄνομα αὑτῷ Ἰωάννης. Αχριθέστερόν τις ἀχούων 


C τοῦ, ἀπεσταϊμένος (ἐπειδὴ ὁ ἀπεσταλμένος πο- 


0iy που ἀποστέλλεται), ζητήσει πόθεν ὁ Ἰωάν- 
νης ἀπεστάλη xal ποῦ. Σαφοὺῦς δ' ὄντος τοῦ ποὺ, 
χατὰ μὲν τὴν ἱστορίαν. ὅτι πρὸς τὸν Ἰσραῦλ, καὶ 
τοὺς βουλομένους αὐτοῦ ἀχοῦειν Ev τῇ ἑρήμῳ τῆς 
Ἰουδαίας διατρίθοντος, xat παρὰ τῷ Ἱορδάνῃ ποτα- 
μῷ βαπτίδοντος (κατὰ 6t βαθύτερον λόγον, ὅτι εἰς 
τὺν κόσμον, κόσμου λαμθανομένου τοῦ περ'γείου τό- 
mou, ἔνθα εἰσὶν (88) ἄνθρωποι), ἐξετάσει πῶς δεῖ 
λαμθάνειν τὸ, πόθεν. Ἐπιπλεῖον δὲ βασανίνων τὴν 
λέξιν, τάχα xal ἀποφαίνεται, ὅτι, ὥσπερ imi τοῦ 
Αδάμ γέγραπται’ «€ Kal ἐξαπέστειλεν αὐτὸν Κύριος 
ὁ θεὸς ἐχ τοῦ παραδείσου της τρυφῆς, ἐργάζεσθδαι 
τὴν γην, ἐξ ὃς ἐλήφθη, » οὕτω xal ὁ Ἰωάννης (59) 
ἀπεστάλη J| ἐξ οὐρανοῦ (90), fj ἐχ τοῦ παραδείσου, 
$ ὅθεν δήποτε ἑτέρω)εν παρὰ (91) τὸν ἐπὶ γῆς τοῦ- 
τον τόπον. xal ἀπεστάλη, « ἵνα μµαρτυρήσῃ περὶ 
τοῦ φωτός. » Ἔχει δὲ ἀνθυποφορὰν οὐχ εὐχαταφρό- 
νητον ὁ λόχος, ἐπεὶ xal παρὰ 'Hoata γέγραπται” 
« Τίνα ἁποστείλω, xal τίς πορεύσεται πρὸς τὸν λαὸν 
τοῦτον; » ὅτε ἀποχρινόμενος ὁ προφήτης quolv: 
« Ἰδοὺ, εἰμὶ ἐγὼ, ἀπόστειλόν µε.» Ἐρεῖ yàp ὁ ἑνι- 
στάµενος τῇ βαθυτἐρᾳ ἐμφαινομένῃ ὑπονοίᾳ. ὅτι, 
ὥσπερ ὁ ᾿σαῖας ἀπεστάλη, οὐχὶ ἀφ᾿ ἑτέρου τόπου 


3 Gen. 1, 22. * Joan. 1, 7.. * Cap. vi, 


minum sanctitate nobilium ipsos esse anyelos, ut 
alias szepe nobis oliservatum est. Ησετισ». 

(90) "H ἐξ οὐρανοῦ. Sic codex Bodleianus ; Re- 
gius et Barberinus, εἴτε ἐξ οὐρανοῦ. 


(91) Παρά. Sic codex Budleianus; Regius et Bar- 
berinus, περί. 


ie$ 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS 1l. 


166 


παρὰ τὸν χόσμον τοῦτον, ἀλλὰ μετὰ τὸ ἑωραχέναι τὸν À throno excelso et. elato ", ut ad. populum diceret : 


Κύριον χαθήµενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπηρμέ- 
νου, πρὸς τὸν λαὺν, ἵνα εἴπῃ' « ᾽Αχοῃ ἀχούσετε, xal 
οὐ μὴ συνῆτε, » xal τὰ ἑξῆς ' οὕτω χαὶ ὁ Ἰωάννης, 
σιωπαυµένης τῆς ἀρχῆς τῆς ἀποστολῆς, ἀναλογίαν 
ἐχούσης πρὸς τὴν ἀποστολὴν τοῦ Ἡσαῖου, ἁποστέλ- 
λεται βαπτίξειν xal ἑτοιμάζειν Κυρίῳ λαὸν χατε- 
σχευασµένον, xal μαρτυρεῖν περὶ τοῦ φωτός. Τού- 
των δ᾽ οὕτως λεχθέντων ἂν πρὸς τὸν πρῶτον λόγον 
ἀὰύσεις τοιαῦται προσάγονται (93) συγχατάθεσιν ἐπι- 
σπώµεναι πρὸς τὸ περὶ Ἰωάννου βαθύτερον ὑπονο- 
ούμενον  αὐτόθεν μὲν ἐπιφέρεται’ 4 Οὗτος ἦλθεν 
εἰς µαρτυρίαν, ἵνα µαρτυρ{ίση περὶ τοῦ φωτός * » εἰ 
Υὰρ ᾖλθε, πρθὲν ἦλθε. Καὶ λεχτέον πρὺς τὸν δυσπα- 
ῥαδεχτοῦντα τὸ ἐν τοῖς ἑξῆς ὑπὸ Ἰωάννου λεγόμενον 
ἐπὶ τῷ ἑωραχέναι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὡς περιστερὰν 
χατερχόμενον ἐπὶ τὸν Σωτῖρα " φησὶ γάρ. « Ὁ πἐμ- 
φας µε βαπτίζειν (95) ἓν τῷ ὕδατι, ἐχεῖνός poc. εἷ- 
Xzv* EQ; ὃν ἂν ἵδῃς τὸ Πνεύμα χαταθαῖνον xa 
μένον ἐπ αὐτὸν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἓν Πνεύματι 
ἁγίῳ xaX πυρἰ. » Πότε γὰρ πἐµφας τοῦτ ἑνετεί- 
Àaro; ἉΆλλ' εἰχὸὺς ἀποχρίνεσθαι πρὸς τὸ πύσμα 
τοῦτο, ὅτι ὅτε δήποτε ἔπεμπεν ἐπὶ τὸ ἄρξασθαι 
βαπτίσειν, τότε τοῦτον τὸν λόγον εἶπεν ὁ χρηµατίζων 
πρὸς αὐτόν. "Exc δὲ ἐχπληχτιχώτερον πρὸ; τὸ ἑτέ- 
ῥρωθέν ποθεν ἀπεστάλθαι τὸν Ἰωάννην ἑνσωματού- 
µενον, ὑπόθεσιν οὐχ ἄλλην τῆς εἰς τὸν βίον ἐπιδημίας 
ἔχοντος (94) ἡ « τὴν περὶ τοῦ φωτὸς µαρτυρίαν, » 
τὸ Πνεύματος ἁγίου πλησθῆναι ἔτι Ex χοιλίας μητρὸς 


αὑτοῦ, λεγόμενον ὑπὸ Γαδρι]λ, εὐαγγελιζομένου τῷ C 


μὲν Ζαχαρίᾳ thv Ἰωάννου γένεσιν, τῇ δὲ Μαριὰμ 
thv τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἓν ἀνθρώποις ἐπιδημίαν' xal 
τό» « ἸΙδοὺ γὰρ ὡς ἐγένετο dj φωνὴτοῦάἀσπασμοῦ σου 
εἰς τὰ ὧτά µου, ἐσχίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει τὸ ῥρέφος 
iv τῇ χοιλίᾳ µου. » Tip γὰρ τηροῦντι τὸ μηδὲν ἁδί- 
xc, μηδὲ χατὰ συντυχίαν, f) ἁἀποχλέρωσιν ποιεῖν, 
ἀναγχαῖον ππαραδἐξασθαι πρεσθυτέραν οὖσαν τὴν 
Ἰωάννου ὀνχὴν τοῦ σώματος, xaX πρότερον ὐφεστῶῷ- 
σαν πεπέµφθαι ἐπὶ διαχονἰαν τῆς περὶ τοῦ φωτὸς 
μαρτυρίας. Πρὸς τούτοις δὲ o) καταρρονητέον xal 
10, « Οὗτός ἐστιν Ἠλίας 6 µέλλων (95) ἔρχεσθαι.» 
Er» 6b xpatf ὁ καθόλου περὶ ψυχῆς λόγος, ὡς 
€) συνεσπαρµένης τῷ σώματι, ἀλλὰ πρὺ αὐτοῦ τυγ- 
Ἰαννσης, χαὶ διὰ ποιχίλας αἰτίας ἑνδυομένης σαρχὶ 


« Anditu audietis, eL non intelligetis *, » et quae se- 
quuntur ; ilà eliam Joaunem (suppresso principio 
missionis, analogiam et rationem habentis ad mis- 
sionem lsaiz ) mitti ad baptizandum οἱ praeparan- 
dum Domino populum instructum, et ad testificau- 
dum de luce *. llis ita dictis ad primam rationem 
solutiones tales adducuntur, assensum attrahentes 
ad id quod de Joanue profundius excogitatum est; 
ex eodem enim loco subjungitur : « Hic venit ad 
testificandum, ut testaretur de luce !*; » si enim 
venit, alicunde venit. Dicendum etiam est illi qui 
gíavate admittit id. quod in sequentibus a Joanne 
dicitur, postquam vidit Spiritum sanctum descen- 
dentem ceu columbam super Servatore !! ; inquit 
enim !* ; « Qui misit me ad baptizandum in aqua, 
ille mili dixit : Super quem videris Spiritum de- 
scendentem et iancutem super eum, liic eat qui 
baptizat in Spiritu sancto εἰ igni. » Quando enim 
ille qui misit hoc przcepit ? At probabile est re- 
sponsurunm ad interrogationem hanc, eum qui ad 
Joannem loquebatur, tum li:c verba dixisse ei cum 
eum mitteret ut baptizare inciperet. Adhuc ad pro- 
bandum quod alicunde ex alio loco missus sit 
Joannes, qui corpus assumit, causam non aliau ad- 
ventus sui in vitam habens, quam « ut testaretur 
de luce !*, » majoris ponderis est quod repletus Spi- 
ritu sancto adhuc ex utero matris suz dicitur a 
Gabricle, qui nuntiavit Zacharie quidem ortum 
Joannis, Marix auterm Servatoris nostri inter hoimi- 
nes adventum ** ; οἱ illud etiam : « Ecce enim ut 
facta est vox salutationis (ιά in auribus meis, ex- 
saltavit in gaudio infans iu utero meo 15.2 Proinde 
qui cavet. ne quidquam vel injuete, vel casu, vcl 
privata electione faciat, antiquiorem esse Joannis 
animam quam corpus adinittat necesse est, et antea 
subsistentem missam fuisse ad ministerium testandi 
de luce, Ad hzc haud. ita contemnendum est etiam 
illud : « llic est Elias qui venturus est !*. » Quod si 
przvalueril universalis de auima opinio, tanquam 
83 que cum corpore pariter non seminetur, sed 
aute ipsum exsistat, ob variasque causas caruem et 
sanguinem induat, particula, « missus a Deo '', » 
non videbitur amplius dicta, ceu res quidam esi. 


xn aígaz,!cj « ἀπεσταλμένος ὑπὸ θεοῦ, » οὐχέτι D) mia. de Joanne. Itaque. omnium pessimus , homo 


ὄόξει ἐξαίρετον elvat. περὶ Ἰωάννου λεγόμενον. Ὁ 
Ἰοὺν πάντων χάχιστος, ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας, ὁ 
wb. τῆς ἀπωλείας, λέγεται παρὰ τῷ Παύλῳ πέµ- 
λεσθαι ὑπὸ τοῦ θεοῦ * « Διὰ τοῦτο γὰρ, » «rol, επέµ- 
«tt αὐτοῖς ὁ θεὸς ἑνέργειαν πλάνης εἰς τὸ πιστεῦσαι 
εὐτοὺς τῷ φεύδει, ἵνα χριθῶσι πάντες οἱ μὴ πιστεύ- 
ἄαντες Tfj ἀληθείᾳ, ἁλλ᾽ εὐδοχίσαντες τῇ ἀδιχκίᾳ. » 
T) δὲ ζγττηθὲν box εἰ οὕτως λῦσαι δυνησόµεθα, ὅτι, 


1 ]καί. vi, 4... ibid. 9. * Luc. 1, 17. 
1$, 15, 39. '* ibid. 4&4. *'* Matti. xi, 14. 


92) Προσάγονται. Deest in. editione Huctiana, 
restituitur ὁ cod. Barberino et Bodleiano. 
(95) Βαπτίζευ.. Sic codex Bodleiauus; Regius et 
Barberinus, βαπτίσαι. 


1? Joan. 1, 7. 
! Joan. 1, 6. 


peccati, filius perditionis dicitur apud Paulum '* 
mitti a Όσο : « Propter hoc eniin, » inquit, « mit- 
tit illis Deus actionem erroris, ut credant iwenda- 
cio : uL judicentur quotquot. veritati non credunt, 
sed sibi complacent in injustitia, » At. vide num 
hauc quaestionem sic solvere possimus, nempe 
quod, quemadmodum simpliciter oinis homo, eo 
quod creatus sita. Deo, liomo est Dei ; sed nullus 


tjbid. 32. '!*ibid. 35. '* ibid. 7. — !* Luc. 1, 
το f| Thess. τι, 10, 114. 


(94) Ἔχοντος. Legeudum videtur ἔχοντα. — 

(95) Οὗτός ἐστι ὁ Ἠλίας ὁ uéAAor. SiC te. 
itur it codice Bodleiano; iu legio autem et Bar- 
vino, Οὗτός ἐστιν ὁ λόγος. 


167 


ORIGENIS Ὁ «4. 


homo est Dei, nisi qui Deo fuerit addictus, quem- A ὥσπερ ἁπλούστερον md; ἄνθρωπος τῷ ὑπὸ θεοῦ 


adwodum Elias et qui in Seripturis inscribuntur 
homines Dei; ita dici posse communiter omnem 
hominem a Deo missum esse; proprie autem non 
alium a Dco mitti quam qui ad winisteriurm divi- 
num et ad obeundam Lumani generis salutem in 
vitam advenerit. Quamobrem non invenimus quod 
quisquam mittátur à Deo, positum, nisi de sanctis : 
de Isaia. quidem, ut antea. proposuimus; de Jere- 
mía vero : « Ad omnes, ad quos misero te, ibis '**; » 
de Ezechiel etiom : « Ecce ego mitto te ad gentes 
rebelles, et ineredulas mihi '*. » Czeterum haud ita 
ad propositum sumpta fuisse videbuntur exenpla 
missionis, cum nos quazramus de missione quz fit 
ad hauc vitam, et illa non aperte dicant aliquem 
exsistentem extra hane vitam missum .fuisse in 
hanc vitam, Attamen sic etiam nihil est absurdi 
orat:enem transferre ad id de quo quaerimus, ài 
dicamus quod ut solos sanctos, de quibus locuti 
sumus, mittere dicitur Deus, sic-etiain de his in- 
telligendum esse qui ad vitam mittuntur. 


ἐχτίσθαι ἄνθρωπός ἐστι τοῦ θεοῦ, ἀλλ᾽ οὗ χρηµατίνει 
πᾶς ἄνθρωπος θΞ:οῦ, ἢ μόνος ὁ θεῷ ἀναχείμενος, 5v 
τρόπον Ἠλίας χαὶ οἱ ἐν ταῖς Γραφαῖς ἀναγεγραμ» 
µένοι ἄνθρωποι Θεοῦ, οὕτως δύναται χατὰ μὲν τὸ 
κοινότερον πᾶς ἄνθρωπος ἀπεστάλθαι παρὰ θεοῦ 
(96) * κυρίως δὲ λέγεσθαι ἀπεστάλθαι ὑπὸ Θεοῦ (97) 
οὐχ ἄλλος fj ὁ ἐπὶ διακονίᾳ θείᾳ xal λειτουργίᾳ σω- 
ττρίας γένους ἀνθρώπων ἐπιδημῶν τῷ βίῳ. Οὐχ εὔ- 
ροµεν Ὑοὺν τὸ ἁἀποστέλλεσθαι ἀπὺ Θεοῦ bv" ἄλλου 
του ἢ τῶν ἁγίων χείµενον * ἐπὶ μὲν τοῦ Ἡσαῖου. ὡς 
προπαρεθέµεθα * ἐπὶ δὲ τοῦ Ἱερεμίου: «Πρὸς πάν- 
τας οὓς bàv ἑξαποστείλω σε, πορεύσῃ"» ἐπὶ δὲ τοῦ 
Ἰερεχιήλ΄ εἸδου ἐγὼ ἀποστέλλω σε πρὸς ἔθνη τὰ 
ἀφεστηχότα, xaX ἀπιστὴήσαντά (98) µοι.» Δόξει δὲ οὐ 


B πρὸς τὸ προχείµενον παρειλῆφθαι τὰ παραδείγµατα 


τῆς ἀποστολῆς τῆς εἰς τὸν βίον ζητουµένης, ἆποστο- 
Àhv λέγοντα οὐ γυμνῶς τὴν ἔξωθεν τοῦ βίου ἐπὶ «by 
βίον. Ἡλὴν xal οὕτως οὐκ ἀπίθανον µετάχειν τὸν 
λόγον ἐπὶ τὸ ζητηθὲν, φάσχοντα, ὅτι, ὥσπερ μόνου» 
τοὺς ἁγίους, ἐφ᾽ ὧν παρεθέµεθα, ἀποστέλλειν λέχε- 


ται ὁ θεὸς, οὕτως xal ἐπὶ τῶν εἰς τὸν βίον ἁποστελλομένων ἐχδεχτέον., 


95. Et quoniam omnino in Joannis sermone ver- 
samur, ipsius missionem investigantes, non im- 


poriune opinionem nostram, quam de ipso habe-. 


mus, proponemus. Quoniam enim legimus prophe- 
liam de ipso ** : « Ecce ego mitto augelum meum 
ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam aute 
te, » àdnotamus num forte unus sanclorum ange- 


Καὶ ἐπεὶ ἁπαξαπλῶς ἐν τῷ περὶ τοῦ Ἰωάννου 
ἐσμὲν λόγῳ, ζητοῦντες αὑτοῦ τὴν ἀποστυλὴν, οὐχ 
ἀχαίρως ὑπόνοιαν ἡμετέραν, ἣν περὶ αὐτοῦ ἔχομεν, 
Ἱεροσθήσομεν. Ἐπεὶ γὰρ ἀνέγνωμεν περὶ αὐτοῦ προ- 
φητείαν  «Ἰδου ἐγὼ ἁποστέλλω τὸν ἄγγελόν µου 
πρὸ προσώπου σου, ὃς χατασκευάσει τὴν ὁδόν σου 
ἔμπροσθέν σου,» ἑφίσταμεν µήποτε εἷς τῶν (99) 


lorum exsistens, precursor ad ministerium demit- C ἁγίων ἀγγέλων τυγχάνων ἐπὶ λειτουργίφ καταπέµ- 


tatur Servatoris nostri. EL mirum profecto est ni- 
bil, Christi Primogeniti &S& omnis creatur», ob 
amorem erga homines incarnati, zmulatores imi- 
tatoresque aliquos exstitisse, quibus dulce fuerit 
ei benignitati quam in ipsos ostendisset, inservire, 
eadem corporis similitudine. Sed -quemnam non 
movere! exsultans in gaudio adhuc exsistens in 
utero [matris suz| perinde ac communem homi- 
num naturam excellens? Quod si quis admittat pre- 
calionem Joseph inscriptam in his libris qui apud 


lfebrzos dicuntur apocryphi, mox hoc dogma etiam, 


aperte dictum inde sumpturus est : perinde quasi 
qui a priucipio eximium aliquid pra hominibus 
liabuerunt, longe meliores cxteris animabus, cum 


πεται τοῦ Σαυτῆρος ἡμῶν mpóbpouoc. Καὶ οὐδὲν θαυ- 
μαστὺν, τοῦ Πρωτοτόχου πάσης χτίσεως ἔνσωματον- 
pévou χατὰ φιλανθρωπίαν, ζηλωτάς τινας χαὶ µιµη- 
τὰς Ὑεγονέναι Χριστοῦ, ἀγαπήσαντας τὸ διὰ τοῦ 
ὁμοίου τοῦ σώματος. ὑπηρετῆσαι τῇ εἰς αὐτοὺς χρτ- 
στότητι (1). Τίνα δ᾽ οὐχ ἂν χινῄσαι σχιρτῶν Ev ἀγαλ- 
λιάσει ἔτι ἐν τῇ χοιλίᾳ τυγχάνων, ὡς τὴν κοινὴν τῶν 
ἀνθρώπων ὑπερπαίων φύσιν; El δἑτις προσἰεται xat 
τῶν παρ Ἑδθραίοις φεροµένων ἀποχρύφων τὴν ἔπι- 
γραφοµένην Ἰωσὴφ προσευχὴν, ἄντιχρυς τοῦτο τὸ 
δόγμα καὶ σαφῶς εἰρημένον ἐχεῖθεν λήφεται’ ὡς ἄρα 
οἱ ἀρχῆθεν ἐξαίρετόν τι ἑσχηχότες παρὰ ἀνθρώπους, 
πολλῷ χρείττους τυγχάνοντες τῶν λοιπῶν Φυχῶν ἀπὸ 
τοῦ εἶναι ἄγγελοι ἐπὶ τὴν ἀνθρωπίνην καταθεξἠχασι 


angeli essent, ad humanam | descenderint naturam. D φύσιν. Φησὶ γοῦν ὁ Ἰαχώδ' «Ὁ γὰρ λαλῶν πρὸς 


Inquit ergo Jacob : « Ego qui ad vos loquor, Jacob 
$um, οἱ larael, angelus Dei sum ego, et spiritus pri- 
marius, et Abraham, ct Isaac ante omne opus 


1 Jer. 1, Ἱ. !* Ezech, 1, 5. ** Malach. iu, 4. 


(96) Παρὰ θεοῦ. Sic codex Bodleianus; Regius 
οἱ Darberinus, ἀπὸ Θεοῦ. 

(91) 'Yxó Θεοῦ. Ma codex Dodleianus; Regius 
et Darberinug, ἀπὸ θεοῦ. 

(98) Απιστήσαντα. Ma. codex. Bodleianus; Ke- 
gius et Darberinus, ἁποστήσαντα. 

99) ᾿Ερίσταμεν µήποτε elc τῶν, etc. Jam ante 
Origenem et velustiora Origene tempora multis 
persuasum fuisse scribit Cyrillus non liomineim 


ὑμᾶς, ἐγὼ Ἰαχὼθ, καὶ Ἱσραὴλ, ἄγγελος Θεοῦ εἰμι 
ἐγὼ, xaX πνεῦμα ἀρχιχὸν, xaX 'A6paàp, χαὶ Ἰσαὰχ 
προξχτίσθησαν πρὸ παντὺς ἔργου. Ἐγὼ δὲ Ἰαχώδ, 


fuisse Joannem Doptistam, sed angelum. lluic au- 
tem Origenis loco consentaneum alterum vidimus 
tomo xui in Mattheum. [lowilia quoque prüna ἐν 
Ezechielem angelos tradit. Adamantius Christum 
imitantes ad. opem. liominibus ferendam de colo 
descendere. Πυς rius. 

(1) Elc αὐτυὺς χρηστότητι. Sie codex Bodleia- 
nus; Uegius οἱ Barberinus, εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ 
χρηστότητι. « 


159 COMMENT. IN JOAN, TOMUS If. 


170 


ἑ χληθεὶς (2) ὑπὸ ἀνθρώπων Ἰαχὼθδ, τὸ 6k ὄνομά A creati fuerunt. Ego autem Jacob, vocatus ab homi- 


µου Ἱσραὴλ, ὁ χληθεὶς ὑπὸ θεοῦ Ἰσραὴλ, ἀνῆρ ὁρῶν 
85v, ὅτι Evi). πρωτόγονος παντὸς ζώου ζωουμένου 
ὑπὸ θεοῦ., Καὶ ἐπιφέρει' ε«Ἐγὼ δὲ ὅτε ἠρχόμην 
ἀπὸ Μεσοποταμίας τῆς Συρίας, ἐξήλθεν Οὐριλ ὁ ἅγ- 
έλος τοῦ θεοῦ, xai εἶπεν, ὅτι Κατέδην ἐπὶ την γῆν, 
χο χατεσχήνωσα bv ἀνθρώποις. xo ὅτι ἐχλ/θη (3) 
ὄνόματι Ἰαχὼδ, ἐζήλωσε, xaX ἐμαχέσατό µοι, xol 
ἑπάλαις πρὸς μὲ, λέγων προτερῄήσειν ἑπάνω τοῦ ὀνό- 
ματος pov τὸ ὄνομα αὐτοῦ, χαὶ τοῦ πρὺ παντὺς ἁχγ- 
“ξλου. Καὶ εἶπα αὐτῷ τὸ ὄνομα αὐτοῦ, xaX πόσος (4) 
71v lv. vict; Θεοῦ. Οὐχὶ σὺ Οὐρι]λ ὄγδοος ἐμοῦ, 
χὰγὼ "IcpatÀ ἀρχάγγελος δυνάµεως Κυρίου (5), 
καὶ ἀρχιχιλίαρχός εἰμι Ev. υἱοῖς θεοῦ; Οὐχὶ ἐγὼ "lo- 
peti 6 ἐν προσώπῳ θεοῦ λειτουργὸς πρῶτος, xal 
Ἀπεχαλεσάμην tv ὀνόματι ἀσθέστῳ τὸν Θεόν iov ; » 
Ἐἰχὺς γὰρ τούτων ἀληθῶς ὑπὺ τοῦ Ἰαχὼδ λεγομένων, 
xdi διὰ τούτο ἀναγεγραμμένων, xaX τό’ « Ἐν χοιλίᾳ 
Ἄπτέρνισε τὸν ἁδελφὸν αὐτοῦ, » συνετῶς Ὑεγονέναι. 
Ἐπίστησον δὲ εἰ τὸ διαδόητον περὶ Ἰακὼδ καὶ 'H- 
σαῦ ζήτημα λύσιν ἔχει, ἐπεὶ «µηδέπω γεννηθέντων, 
μηδὲ πραξάντων τε ἀγαθὸν ἢ φαὔλον, ἵνα ἡ κατ’ Ex- 
4evhv πρόθεσις τοῦ θεοῦ µένῃ, οὖχ ἐξ ἔργων, ἀλλ) 
ix τοῦ χαλοῦντος ἑῤῥήθδη, ὅτο Ὁ μείζων δουλεύσει 
φῷ ἑλάσσονι, χαθάπερ γέγραπται’ Τὸν Ἰαχὼδ Ἰγά- 
«noa, τὸν δὲ 'Ἡσαῦ ἑμίσησα. Τί οὖν ἑροῦμεν; Mi 
βξωία παρὰ τῷ θεῷ; Mt γέἑνοιτο]ν Μήπω δὲ γεννη- 
Αέντων, μγδὲ πραξάντων τι ἀγαθὸν ἢ φαῦλον, ἵν d 
xav ἐχλογ]ν πρόθεσις τοῦ θεοῦ µένῃ, οὐκ ἐξ ἔργων, 
£X ix τοῦ θεοῦ χαλοῦντος ἐβῥήθη” οὗ χατατρεχὀν- 
wv οὖν ἡμῶν (6) ἐπὶ τὰ πρὺ τοῦ βίου τούτου ἔργα, 
fix; ἀλτθὲς «b ub εἶναι ἄδιχον παρὰ Βεῷ, τοῦ µείζο- 
ye; δουλεύοντος τῷ ἑλάττονι xol µισουμένου πρὶν 
ποιῖσαι τὰ ἄξια τοῦ δουλεύειν καὶ τὰ ἄξια τοῦ μισεῖ- 
eot; "Ez πλεῖον δὲ παρεξέόηµεν παραλαδόντες 
εν περὶ Ἰαχὼθ λόγον, καὶ μαρτυράμενοι ἡμῖν οὐκ 
Εὐχαταρρόνττον Γραφὴν, ἵνα πιστιχώτερον ὁ περὶ 
Ἰωάννου γένηται λόγος, χατασχευάζων αὐτὸν, χατὰ 
kv τοῦ Ἡσαῖου φωνὴν (7), ἄγγελον ὄντα ἓν σώµατι 
γεχονέναι ὑπὲρ τοῦ μαρτυρῆσαι τῷ φωτί. Καὶ ταύτα 
μὲν περὶ Ἰωάννου τοῦ ἀνθρώπον, 


96. 'Ηγοῦμαι 05, ὅτι, ὥσπερ kv ἡμῖν quy καὶ λό- 
Ίος διαφέρουσι, δυναµένης µέντοιγέ ποτε φωνῆς τῆς 
μτδὲν σημαινούσης (8) προφέρεσθαι χωρὶς λόγου, 
οἵου τε δὲ ὄντος xai λόγου χωρὶς τῷ νῷ ἀπαγγέλλε- 
οᾷαι σω»νῆς, (ὡς Env ἐν ἑαυτοῖς διεξοδεύωμµεν,) οὕτω 
499 Σωττρος, Κατά τινα Ἐπίνοιαν, ὄντος λόγου, δια- 


* Ose. zi, 9. ** Kom. ix, dl et sea. 


(2) 'O xAn0s/c. Sic codex Bodleiapus; Begius 
et Barberinus, οὗ χληθείς. 

(9 Εκλήθη. a codex. Dodleianus; Regius et 
Barberinus, ἐχλήθην, 

(4) Πόσος. *ic codex Bodleianus; Degius et 
Barberinus, πρῶτος. . 

(5) Ἀρχάγγείος δυνάμεως υρίου. lta Bodleia- 
nas et. Barberinus; editio. Hluetiana, ἀρχάγγελος, 
δνά] Κυρίου. ε 

(b) Οὐ κατατρεχόγτων οὗν ἡμῶν, βίο, Eadem 
decet Origenes lib. 1 Περὶ ἀρχωγ, cap. {, et ca- 
pite ejusdem libri tertio. lunc in Origene errorcin 


Parr oL. Gs. XIV. 


nibus Jacob, nomcn vero meum lsrael, qui vocor 
Israel a Deo, vir. videns Deum, quoniam ego pri- 
mogenitus omnis animantis a Deo animati. » Ei 
subjungit : « Cum vero ego veuissen à. Mesopofa- 
mia Ssgriz, exivit Uriel angelus Dei , et dicit se de» 
scendisse ad terram, et habitasse inter homines, οἱ 
quod vocatus fuisset nomine Jacob, smulatysquo 
est, εἰ pagnavit mecum, et luctajus est, mihi di- 
cens, suum nomen primas habere supra nomen 
nireum, οἱ ante omnem angelum. — Juterrogavique 
eum de nomine suo, et quotus esset inter filios Dei, 
Nonne tu. es Uriel octavus a me, et ego Jsrael ar- 
changelus potenti*€ Domini, e£ princeps tribunus 
militum inter filios Dei? Nonpe ego Israei in per- 


B sona Dei ininister primus, et invocavi nomine 


inexstinguibili Deum meum? » Probabile enim est 
his a Jacob vere dictis, et ob hoc scriptis, etjam 
illud : « In utero supplantavit fratrem suum 38, ) 
prudenter factum fuisse. Juspice vero uum releber- 
rima qu:estio de Jacob et Esau. solutionem habeat, 
quandoquidem « nendum natis pueris, cum neque 
boni quidpiam fecissent neque mali, ut secundum 
elecüonem propositum Dei maneret, non ex operi- 
bus, ecd ex vocante dictum est. illi : Major servict 
minori, sicut scriptum est ; Jacob dilegi, Esay vero 
odio babui. Quid igitur dicemus? Num injustitja 
est apud Deuin? Absit ^! » [(9) 85$ Si autem cum 
nondum nalj fuisseyt, aut aliquid boni egissent, apt 
mali , ut secundum electionem propositum Dei ma» 
uerel, non ex operibus, sed ex vocante Deo dictum 


.81;] non recurrentibus ergo nobis ad operas bayc 


vitam praecedentia, quomodo verum erit, injusij- 
tiam non esse apud Deum, si niajor minori serviat, 
φύίο habitus, antequam digna wel servitute, yel 
odio faciat? Sed laus digressi sumus sermonem 
Jacob assumentes, et adducentes nobis in testimo- 


. nium Scripturam haud ita facile contemnenda, pt 


con(irmatior de Joanne oralio ea esset, qua astruit 
eum angelum exsistentem, juxta Isai: vocem, ju 
corpore advenisse testificajurum de luce. Sed bage 


D tenus de Joaune homine. 


26. Arbitror vero ego, quemadmodum voy et 
sermo apud nos differunt, cum interdum proferri 
possit vox nihil significans absque sermone, itidem- 
que sermo absque voce renuntiari possit menti 
(veluti cuin intra nos ipsos discurrimus), ita Joan- 
nem etiam, veluti yocem exsistentem ad compara- 


damnat Epiphanius hxres. Lxjv, cap. 9, et alii : de 
eoque agitur in. Origenianis. 

(7) Kará τὴν τοῦ Hcutov φωνή». Juxta Marci 1, 
3, quasi locus iste qui Malachi;e est : Ἰδου ἐγὼ 
ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν µου, ad Isaiam a. Marco re- 
feratur, won sequeins ile, quvh βοῶντος ἐν τῇ 
ἐρήμῳ, Πυετιος. 

(8) Σημµαινούσης. Sic codex Bodleianus; Regius 
el Barberiuus, συμθαινούσης. 

(9) Hzc à. Ferrario praiermissa. ex interpretae 
tiurie lerionii supplevimus. 


171 


ORIGENIS 


172 


tionem Cliristi, qui sermo est, differre a Servatore, À φέρει καὶ τούτου ὁ Ἰωάννης, ὡς πρὺς τὴν ἀναλογίαν 


qui juxta quamdam considerationem sermo est. Ad 
hoc autem me invitat ipse Joannes, quisnam {40 
dem esset ad interrogantes respondens : « Ego vox 
viamantis in deserlo : Parate viam Domini, rectas 
facite semitas ejus **. » EL fortasse propter hoe 
incredulus Zacharias in ortu vocis qux demonstrat 
sermonem Dei, amiltil vocem, sumens eam, na» 
scente voce, quaxe est przecursor sermonis. Vox enim 
{ auribus percipiatur oportet, ut postea mens de- 
' monstratum a voce sermonem excipere valcat. 
Idcirco etiam paulo antiquior Christo est Joannes, 
quod ad ortum pertinet : vocem enim ante sermo- 
nem recipimus. Demonstrat etiam Christum Joan- 
nes, quia voce demoustratur sermo; atque etiam 
haptizatur Christus a Joanne, fatente se opus ha- 
bere ut ab ipso baptizetur, quia sermo purificatur 
a: voce inter liomines, cum nalura vocem omnem 
siguiflcantem purificet sermo. Prorsusque cum 
Joannes Christum ostendit, homo Deum ostendit, 
et Servatorem incorporeum, et vox sermonein. 


86 27. Utautem in τοδᾶς multis nominum evidene 
tia est utilis, sic hoc quoque in loco utile erit videre 
quid Zacharias quidve Joannes significent. Etenim 
perinde ac si esset aliquis non contemnendus, quod 
ad nominis positionem attinet, cognati quidem Zacha- 
riamappellandum censent **, rei novitate turbati, quis. 
vellet eum Elisabeth Joannem appellare : cum vero: 


« Joannes erit illi nomen, » Zacharias scripsisset, a C 


molesto silentio liberatur. Invenimus ergo in Inter- 
pretatione nominum Joannes, et invenimus particulam 
Joa, seorsum sumptam, sine nes, quod idem valere 
putamus atque Joannes; quoniam alia quoque Novum 
instrumentum Hebraeorum nomina Grzce reddiderit, 
'forma Greca pronuntians ipsa, veluti pro Jacob, 
Jacobum ; pro Symeon, Simonem. Porro Zacharias 
memoria esse dicitur : Elisabeth vero Dei mei jusju- 
randum, vel Dei mei septimum. Ex memoria igitur 
.de Deo, juxta jusjurandum Dei nostri, quod jura- 
vit ad patres *5, genitus est Joannes (hoc est gra- 
tia a Deo) preparans Domino populum instructum **, 
cum Vetus Instrumentum, quod est sabbatismi 
extremitas, pervenisset ad finem. Quare gigni non 


33 Joan. 1, 25. ** Luc. 1, 59 et 66η. "^ ibid. 73. 


10) Ὁμοογοῦντος. Legendum videtur ὁμολογῶν. 

tt Εὔὕρομεν τοίνυν ἐν τῇ Ἑρμηνείᾳ τῶν ὀγο- 
µάτων, eic. Librum hoc titulo scripserat Philo. 
Quod autem in Veteri Testamento ipse egerat, idem 
in Novo factitavit Origenes, suumque librum libro 
Philonis adjunxit, atque hujus operis hic videtur 
ineminisse. IHuETIUS. . 

(49) Τὸ, « 'Iuà, : χωρὶς τοῦ, « vnc. » µεζαλαμδα- 
νόµενον, eic. Non. nunc. primum Origenis in He- 
braicis imperitiam deprehendimus. Joannes, quod 
esi pm, W a vn. Plerique ex TY prefixo for- 


matum putant, ut alia pleraque per, 4o, incepta 
voeabula : in quo sane falluntur; sunt enim ser- 
viles, et nominis formatrices littere. Quod vero 
hic, Joannes, idem esse scribit Origenes ac Joa. 


τοῦ Χριστοῦ τυγχάνοντος λόγου qtovh ὤν. "Emi τοῦ- 
το δέ µε προχαλεῖται αὐτὸς ὁ Ἰωάννης, ὅστις ποτὰ 
εἴη πρὸς τοὺς πυνθανοµένους ἀποκρινόμενος” « Ἐγὼ 
φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἑρήμῳ  Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὰν 
Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίθους αὐτοῦ.» Καὶ 
τάχα διὰ τοῦτο ἀπιστήσας ὁ Ζαχαρίας τῇ γενέσει 
τῆς δειχνυούσης τὸν λόγον ταῦ Θεοῦ φωνῆς, ἀπόλλυαι 
τὴν φωνἣν, λαµθάνων αὐτὴν ὅτε γεννᾶται ὁ πρόδρο- 
pog τοῦ λόγου φωνή. Ἐνωτίσασθαι γὰρ δεῖ φωνὴν, 
ἵνα μετὰ ταῦτα ὁ νοῦς τὸν δειχνύµενον ὑπὸ τῆς φω- 
νῆς λόγον δέξασθαι δυνηθῇ. Διόπερ καὶ ὀλίγῳ πρε- 
σθύτερος χατὰ τὸ γενέσθαι ὁ Ἰωάννης ἐστὶ τοῦ Χρι- 
ατοῦ: φωνῆς Yàp πρὸ λόγου ἀντιλαμθανόμεθα., ᾽Αλλά 
χαὶ δείχνυσι τὸν Χριστὸν ὁ Ἰωάννης φωνῇ Yàp παρ- 


B [σταται ὁ λόχος: ἀλλὰ καὶ βαπτίζεται ὑπὸ Ἰωάν- 


νου ὁ Χριατὸς, ὁμολογοῦντος (10) χρείαν ἔχειν ὑπ' 
αὐτοῦ βαπτισθηναι’ ἀνθρώποις γὰρ ὑπὸ φωνῆς xa- 
θαίρεται λόγος, τῇ φύσει τοῦ λόγου χαθαίροντος πᾶ- 
σαν τὴν σηµαίνουσαν φωνήν. Καὶ ἁπαξαπλῶς ὅτε 
Ἰωάννης 50v Χριστὰν δείχνυσιν, ἄνθρωπος θεὸν δεί» 
χνυσι, xal }κοτῆρα τὸν ἀσώματον, xaX φωνἣ τὸν λόγον. 

$7. Χρήσιμον ὃ ἂν ἦν, ὥσπερ ἐπὶ πολλῶν ἡ τῶν 
ὀνομάτων ἑνέργεια, οὕτω xal, ἐπὶ τοῦ τόπου τούτου 
τὸ ἰδεῖν ὃ τι σηµαίνει ὁ Ἰωάννης καὶ ὁ Ζαχαρίας. 
Καὶ γὰρ ὡς bvtoc τινὸς οὐχ εὐχαταφρονήτου, χατὰ 
τὴν τοῦ ὀνόματος θέσιν, οἱ μὲν συγγενεῖς Ζαχαρία» 
αὐτὸν χαλεῖσθαι βούλονται, ξενιζόµενοι ἐπὶ τῷ βού- 
λεσθαι τὴν Ἐλισάδετ Ἰωάννην αὐτὸν ὀνομάξειν * ὁ 
δὲ Ζαχαρίας γράψας τό’ «Ἰωάννης ἔσται ὄνομα αὖ- 
τῷ,» ἀπολύεται τῆς ἐπιπόνου σιωτῆς. Εὔρομεν τοί- 
νυν ἓν τῇ Ἑρμηνείᾳ τῶν ὀναμάτων (11), « Ἰωάννης, α 
τὸ,ε Ἰωὰ, » χωρὶς τοῦ, € νης,» µεταλασμθανόμε- 
voy (19), ὅπερ ταὐτὸν οἰόμεθα εἶναι τῷ, « Ἰωάννης * v 
ἐπεὶ xai ἄλλα ἡ Kath Διαθήχη Ἑδραίων ὀνόματα 
ἐξελλήνισε, χαραχτήρι αὑτὰ εἰποῦσα Ἑλληνικῷ, ὥσ- 
περ ἐπὶ Ἰαχὼθδ, Ἰάκωθον, xai ἐπὶ Σνμεὼν, Σί- 
µωνα (15). Ζαχαρίας δὲ « μνήμη » εἶναι λέγεται * fj δὲ 
Ἐλισάθετ « θεοῦ µου ὄρχος,» ?) «θεοῦ µου ἔθδο- 
pov. 1. "Amb θεοῦ δὲ χάρις Ex τῆς περὶ θεοῦ µνήµης 
χατὰλ τὸν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ὄρχον τὸν περὶ τοὺς πατέ- 
pas ἐνενήθη ὁ Ἰωάννης, ἑτοιμάζων Κυρίῳ λαὸν κατ- 
εσχευασµένον, ἐπὶ τέλει τῆς Παλαιᾶς γενομένης 
Διαθ/χης, ἡ ἐστι (14) σαθθατισμοῦ χορωνίς" δὺ ὃ 


15 ibid. 17. 


id est "T^, sine nes, addidisset saltem, sine m, 


tolerabiliu: esset, quamvis zeque a vero alienum ; 
id enim dixerunt alii, ilem «docti : Hieronymus 
puta, De nominib. Hebr. ei in Matth. Cum subjungit 
quoque, Ζαχαρίας μνήμη εἶναι λέγεται, addere de- 
bebat, Θεου. Qux tamen ab alis accepta infra 
rectius exposuit : ἀπὸ Θεοῦ δὲ χάρις, inquit (id est 
Joannes) ἐχ τῆς περὶ θεοῦ µνήµης (id est Zacha- 
rias) χατὰ τὸν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν ὄρχον (id est Klisa- 
beth), ete. Ip. 

(15) Σίμωνα. Codex Bodleianus Σιµζνα; Regius . 
et Barberinus, Σιμώὠν. | 

(14) Ἡ ἐστι. lta. codex. Bodleianus; Regius et 
Barberinus, f, ἔτι. 


. SL 
a à cd Ba. - -- 


[12 COMMENT. IN JOAN, TOMUS Il. 


174 


οὐ δύναται γεγενῃησθαι ἀπὸ τῆς ἑθδομάδος τοῦ θεοῦ A potuit ab hebdomada Dei nostri requics, qux est 


ἡμῶν, τὴν μετὰ 50 σάθθατον ἀνάπανσιν τοῦ Σωτῇ- 
pc ἡμῶν κατὰ την ἀνάπανσιν αὑτοῦ ἐμποιοῦντος 
οοἷς συμµόρφοις τῷ θανάτῳ αὑτοῦ γεγενηµένοις, xal 
δὰ τοῦτο (15) χαὶ τῆς ἀναστάσεως, 

: 98. Oro ἠ-θεν εἰς μαρτυρία», ἵνα paprvpriom 
περὶ τοῦ φωτὸς, ἵνα πάντες πιστεύσωσι δὲ αὐτοῦ, 
Tov ἑτεροδόξων (16) τινὲς πιστεύειν φάσχοντες elc 
«bv Χριστὸν, xat διὰ τὸ ἀναπλάσσειν ἕτερον παρὰ 
αὖν Δημιονργὸν, ὡς ἀχόλονθον αὐτοῖς, οὗ προσιέµενοι 
εὖν ἐπιδημίαν αὐτοῦ ὑπὺ τῶν προφητῶν προχατ- 
ηγγέλθαι , ἀνατρέπειν πεμρῶνται τὰς διὰ τῶν 
προφητῶν περὶ Χριστοῦ µαρτυρίας, φάσχοντες μὴ 
διῖσθαι μαρτύρων τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, ἔχοντα τὸ 
οὗ µπιστεύεσθαι ἄξιον Év τε ol κατήγγειλς 


θωτηρίοις λόγοις, δυνάµεως πεπληρωμένοις, καὶ B 


ἐν τεραστίος Έρχοι, αὐτόθν χαταπλήξδασθαι 
πάνθ᾽ ὀντινοῦν δυναµένοις' χαΐ φασιν' El Μωῦσης 
πιπίστευται διὰ τὸν λόγον wal τὰς δυνάµεις, οὗ 
. δεηθεὶς μαρτύρων πρὺ αὑτοῦ τινων αὐτὸν χαταγ- 
χειλάντων, ἀλλὰ xal ἕχαστος τῶν προφητῶν παρε- 
ῥίχθη ὑπὸ τοῦ λαοῦ, ὡς ἀπὸ Θεοῦ ἁποσταλείς ' πῶς 
οὐχὶ μᾶλλον Μωῦσέως καὶ τῶν προφητῶν διαφέρων 
δύναται χωρὶς προφητῶν μαρτυρούντων τὰ περὶ 
αὐτοῦ ἀνῦσαι ὃ βούλεται, χαὶ ὠφελῆσαι τὸ τῶν &v- 
ῥρώπων Ὑένος; Παρέλχειν οὖν οἴονται τὸ ὑπὸ προ- 
φητῶν αὑτὺν νοµίζεσθαι προχατηγγέλθαι, τοῦτο 
πραγµατενυσαμένων, ὡς εἴποιεν ἂν ἐχεῖνοι, τῶν τὴν 
Χαινότητα τῆς θεότητος παραδέξασθαι τοὺς εἰς Χρι- 
σὺν πιστεύοντας οὐ βουλομένων, ἀλλὰ ἐπὶ τὸν αὖ- 
ὧν χαταντῆσαι θεὸν, ὃν xai πρὸ Ἰησοῦ Μωῦσῆς 
καὶ οἱ προφΏται ἐδίδαξαν, Λεχτέον οὖν πρὸς αὐτοὺς, 
ὅτι, πολλῶν αἰτίων δυναµένων γενέσθαι προκαλου» 
µένων εἰς vb. πιστεύειν, ἑνίοτέ τινων ἀπὺ τῆσδε μὲν 
ες ἀποδείξεινς οὗ πληττοµένων, ἀπὸ ἑτέρας δὲ, 
ἔχειν τὸν Θεὸν πλείονας ἀφορμὰς ἀνθρώποις παρ» 
ἐχειν, ἵνα παραδεχθῃ, ὅτι θεὺς ὁ ὑπὲρ πάντα τὰ 
γενητὰ ἐνηνθρώπησεν. Ἐναργῶς γοῦν ἔστιν ἰδεῖν 
τινας Ex τῶν προφητικῶν προῤῥήσεων εἰς θαυμασμὸν 
φοῦ Χριστοῦ (17) Σρχοµένους, καταπληττοµένους τὴν 
«ῶν τοσούτων πρὸ αὐτοῦ προφητῶν φωνὴν, συνι- 
στᾶραν τόπον γενέσεως αὐτοῦ, xai χώραν ἀνατροφῆςι 
παὶ ἰσχὺν διδασχαλίας, δυνάμεών τὲ θαυμασίων 
φοίησιν xal πάθος ἀνθρώπινον ὑπὸ ἀναστάσεως xa- 


post sabbatum : nimirum Deo Servatore nostro 
eam ingenerante secundum requiem suam in nobis, 
qui facti sumus morti ipsius conformes, et idcirco 
eliam resurrectioni *". 

98. Hie venil in Lestimogium, ul. testificaretur de 
luce, ut. omnes crederent per. ipsum **. Quidam ex 
his qui ab Ecclesiw decretis dissentiunt, credere 
ε6 dicentes in Christum, et eo quod fingant Deum 
alium diversum a mundi Fabricatore, ut est ipsis 
consequens, non adijitüentes adventum ipsius a 
prophetis prienuntiatum fuisse, subvertere conan- 
tur prophetarum testimonia de Christo, dicentes 
opus non esse testibus Filio Dei : uj qui fidem 
sibi conciliaret, tum ex salutaribus sermonibus, 
quos denuntiabat, podentia plenis, tum eg prodi- 
giosis οἱ adiirandis operibus, quz vel quenili- 
bet ex se perterrere poterant; et dicunt : Si Moysi 
$7 habita fuit fides, sertnonis virtutisque gra- 
tia, nullis przviis testibus qui ipsum annuntiarent 
egenti, atque etiam prophetarum unusquisque re- 
ceptus 3 populo fuit, veluti a Deo missus, quomodo 
Moyse atque prophetis przstantior non poterit 
absque prophetis de seipso tesüficaptibus faciliusquod 
velit perficere et hominum generi adjumento esse? 
Superfluum ergo esse aiunt existimare, a prophetis 
eum pranuntiatum fuisse, qui de hoc anxii fuis- 
sent, si, ut illi dicerent, noluisseni divinitatis no- 
vitatem admit a eredentibus in Christum, sed eos 
pervenire ad ipsum Deum , quem etiam ante Jesum 
Moyses et prophete docuissent, Quamobrem respon- 
dendum est illis quod mullze causao esse cum possent 
qus ad credendum invitarent, e£ interdum aliquos 
qui ab una miraculorum demonstraüone non per- 
cellerentur, ab aJia demonstratione permoveri, posse 
Deum complures causas hominibus prebere ut ad- 
mittant Deum, qui est super omnia genita, buma- 
ham assumpsisse naturam. Bode etiam evidenter 
cernere est nonnullos eg propheticis vaticjniis in 
admirationem Christi venire, tot prophetarum, qui 
ante ipsum fuerunt, perculsos voce stabiliente quid- 
quid ad locum pertinet in quo genitus fuit, et eam 
etiam regionem in qua enutritus fuit, οἱ vim ipsius 
doctrinz,, et rerum admirabilimum operationem, ac 


καλυόµενον. Καὶ τοῦτο δὲ ἐπισκεπτέον, ὅτι αἱ μὲν D denique passionem humanam a resurrectione do- 


εεράστιοι δυνάµεις τοὺς κατὰ τὸν χρόνον τοῦ Χρι- 
τοῦ γενοµένους προχαλεῖσθαι ἐπὶ τὸ πιστεύειν 
Movavvo * οὐκ ἔαυζον δὲ τὸ ἑμφατιχὸν μετὰ χρόνους 
αλείονας, Ίδη xaX μύθους εἶναι ὑπονοηθείσας (18). 
Ἠλεῖον γὰρ τῶν τότε γενοµένων δυνάµεων ἰσχύει (19) 
αρὺς πειθὼ d) νῦν συνεξεταζοµένη ταῖς δυνάµεσι 
προφητεία, χἀχείνας ἀπιστεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἐρευνών- 
φων αὐτὰς χωλύουσα. Τάχα δὲ αἱ προφητικαὶ µαρ- 
" κυρίαι οὐ µόνον κηρύσσουσι Χριστὸν ἑλευσόμενον, 
5 Rom. vi, 5... ** Joan. », 7. 


(15) Καὶ διὰ τοῦτο. Ma codex Bodleianus; Re- 
gius et Barberiuus, xoà τοῦτο. 0.1 

(16) Tor βεεροδόξων viwréc. Valentiniam. 

(17) Χριστοῦ. Codex. Bodleianns, Κυρίου. 

(18) Ὑπονοηθείσας. Legendum ὑπονοηθεῖσαι, 


structam, Quin hoc quoque considerandum est quod 
prodigiose et admiranda potentiz, eos quidem qui 
Domini ziate esstitissent, invitare poterant ad 
credendum, at non servassent post multa tempora 
evidentem demonstrationem, cum ex: quoque jam 
pro fabulis pene habeantur. Plus enim potentiis ac 
miraculis illius temporis potuit ad persuadendum 
prophetia , quae nunc cum potentiis ipsis el mira« 
culis expenditur et comparatur, confirmans pro. 


pam id postulat. grammatice ratio, quam tamen 
negligit aliquando Origenes. 

19) Ἰσχύει. Sic codex Dodleianus; Regius εἰ 
Barberinus, ἴσχει. 


4125. ORIGENIS 


1176: 


phetize indagatores, ut fidem liabeant illis potentiis A οὐδὲ τοῦθ) ἡμᾶς ᾿διδάσχουσι, xat ἄλλο οὐδὲν, 


prodigiosis εἰ admirandis. Fortasse vero prophetica 
estimonia non tantum praedicant Cbristum ventu- 
yum, hoc nos docentes, et nihil preterea, sed 
multam theologiam, et quomodo sese labeat Pater 
ad Filium, Filiusque ad Patrem, discere licet non 
münus ος his αι propletze de ipso annuntiarunt 
quam ab apostolis magnificentiam Filii Dei narran- 
tibus, Jam vero etiam qui ausus fuerit, tale quid- 
dam potest prxter hzc dicere, nempe aliquos 88 
Christi μάρτυρας [hoc est testes], eo quod testi- 
ficentur de illo, honore honestari, cui tamen nihil 
prorsus gratificentur propter ipsam testificationem 
de Filio Dei, ut omnes fassuri sunt de his qui 
proprie Christi nominantur martyres. Quid mirum 


igitur si quemadmodum multi Christi. germani di- B 


scipuli colionestati fuere, eo quod essent Christi 
μάρτυρες, ita etiam prophetae agnoscentes ipsum, 

id muneris a Deo acceperint ut eum pr:ecinerent, 
docentes non solum quid illis qui post Christi ad- 
veutuni futuri erant sentiendum foret de Filio Dei, 
yerum etiam quid illis qui superioribus seculis 
eraut? Quemadmodum enim «qui non agnovit nunc 
T ilium, neque Patrem liabet ?*, » sic etiam de su- 
perioribus szceulis considerandum est. Quamobrem 
« Abrabam exsultavit, ut videret diem Christi, et 
vidit, et gavisus est **, » Chorum ergo prophetarum 
me1ima vult gratia privare, quisquis noluerit opor- 
tere eos de Christo testari. Quid enim aliud eque 


ἀλλὰ (20) πολλὴν θεολογίαν, σχἐσιν τε Πατρὸς πρὸς 
Υἱὸν, χαὶ Yioo πρὸς Πατέρα ἔστι μαθεῖν, οὐχ ἔλατ. 
τον ἀπὸ τῶν προφητῶν δι ὧν ἀπαγγέλλουσι τὰ περὶ. 
αὐτοῦ, ἡ ἀπὸ τῶν ἁποστόλων διηγουµένων τὴν µε-. 
γαλειότητα τοῦ Yiou τοῦ θεοῦ. "Ett (21) δὲ τολµή- 
σαντα xai χωρὶς τούτων τοιοῦτόν τι εἰπεῖν, ὅτι elol 
Χριστοῦ μάρτυρες τῷ μαρτυρεῖν περὶ αὐτοῦ χο» 
σµούµενοι, xal οὗ πάντως ἐχείνῳ τι διὰ τοῦ µαρτν- 
ρεῖν περὶ τοῦ Yiou τοῦ Θεοῦ χαταχαριζόμενοι, ὡς. 
ὁμολογῆσαιεν ἂν πάντες περὶ τῶν ἰδίως ὀνομαζο-. 
µένων μαρτύρων Χριστοῦ. Τί οὖν θαυμαστὸν, el, 
ὥσπερ ἑἐχοσμήθησαν τῷ μάρτυρες εἶναι Χριστοῦ 
πολλοὶ τῶν Ὑγνησίων Χριστοῦ μαθττῶν, οὕτως ol 
προφῆται τὸ προχαταγγεῖλαι Χριστὸν, νοῄσαντες 
αὐτὸν, δῶρον ὑπὸ Θεοῦ εἰλήφασι, διδάσχοντες οὗ µό- 
voy τοὺς μετά τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν ἃ δεῖ φρονεῖν 
περὶ τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ xal τοὺς Ev προτέραις 
ἐχείνων γενεαῖς; Ὥσπερ « ὁ μὴ ἐγνωκὼς τὸν Υἱὸν 
νῦν, οὐδὲ τὸν Πατέρα ἔχει, » οὕτω xal πρότερον von 
τέον. Διόπερ« ᾿Αθραὰμ Ἰγαλλιάσατο, ἵνα ἴδῃ τὴν 
€ ἡμέραν» Χριστοῦ, « xaX εἶδε, καὶ ἐχάρη.» ᾿Αποστι- 
ρἐῖν τοίνυν βοῦλεται τὸν χορὸν τῶν προφητῶν χάριν 
τὴν µεγίστην ὁ βουλόμενος αὑτοὺς μὴ δεῖν μαρτυρεῖν 
περὶ Χριστοῦ) τί γὰρ ἂν xai d προφητεία ἡ ἐξ 
ἐπιπνοίας ἁγίου Πνεύματος εἶχε τηλικοῦτον, εἰ 
ὑπεξβρητο αὑτῆς τὰ περὶ τῆς Κυρίου ἡμῶν olxo- 
νοµίας; Ὡς γὰρ f| θεοσέθεια χεχόσµηται τῶν διὰ 
μεσίτου xaX ἀρχιερέως χαὶ Παρακλήτου xai ἔπιστη- 


excellens habebit prophetia ex inspiratione Spiri C μονικῶς προσερχοµένων τῷ τῶν ὅλων θεῷ, σχά- 


tus sancti, sj ab ea detrahantur αι ad Domini 
nostri dispensationem attinent? Ut enim eorum qui 
perite ad Deum) universorum per mediatorem et 
summum sacerdotem et Paracletum accesserint, 
pietas bene ordinata est, declinatura alioqui, nisi 
per ostium quis ingressus fuerit ad Patrem, sic 
eiiam cultus antiquorum patrum divinus, tuin in- 
telligentia, tum fide, tum denique Christi exspecta- 
Hone sacer erat et apud Deum charus : quandoqui- 
ilem observavimus etiam Deum se μάρτυρα fateri, 
obsecrans omnes ut idipsum de Christo etiam enun- 
tiet : nempe ut sint sui et Christi imitatores, dum 
testimonium de eo przbent quibus testatione est 
opus ; inquil enim : « Estote mihi testes ; et ego te- 


ζουσα ἂν εἰ μὴ διὰ τῆς θύρας τις εἰσίῃ πρὸς τὸν 
Πατέρα: οὕτως xa dj τῶν πάλαι θεοσέδεια τῇ νοῄσει 
xai πίστει χαὶ προσδοχίᾳ Χριστοῦ ἱερὰ ἣν, καὶ παρὰ 
θεῷ ἀποδεχτή” ἐπεὶ τετηρήἠχαμεν. ὅτι ὁ θεὸς µάοτυς 
εἶναι ὁμολογεῖ, xal περὶ τοῦ Χριστοῦ τὸ αὐτὸ ἄπο- 
φαίνεσθαι πάντας ἐπὶ τὸ μιμητὰς αὐτοὺς (21*) καὶ τοῦ 
Χριστοῦ γενέσθαι παραχαλῶν, xazà τὸ μαρτυρεῖν αὐτοῦ 
οἷς χρὴ μαρτυρεῖν' qnot γἀρ' « Γἐνεσθὲ µοι µάρτνυρεςν 
κἀγὼ µάρτνς, λέγε: Κύριος ὁ θεός’ χαὶ ὁ roig µου ὃν 
ἐξελεξάμην.)Πᾶς δὲ ὁ μαρτυρῶν (22) τῇ ἀληθείᾳ, εἴτε 
λόχοις εἴτε ἔργοις, exe ὅπως ποτὲ ταύτῃ παριστάµο- 
νος, µάρτυς εὑλόγως ἂν χρηµατίζοι: ἀλλ Ίδη xum 
ῥίως (25) τὸ τῆς ἁδελφότητος ἔθος, ἐχπλαγέντες διάς 
θεσιν τῶν ἕως θανάτου ἀγωνισαμένων ὑπὲρ ἆλη- 


stis, dicit Dominus Deus, et servus quem clegi *!.» D θείας ἡ ἀνδρείας, Χνρίως póvou; μάρτυρας mvó- 


Quisquis autem testiflcatur de veritate, tnm. verbis 
tum operibus, quoniodocunque favens illi, is jure^ 
testis dicendus est; sed jam proprie apud fratres 
eorum affectu perculsos, qui ad morteur usque pro 
veritate et fortitudine decerlarunt, consuetudo in- 
valuit ut solos eos martyres appellareunt, qui sangui- 


3? ] Joan. 11, 22. *??^ Joan. viu, 56. ?* Isa. χω, 10, 


(90) Καὶ d.44o, οὐδὲν, dA.d, etc. Cod, Regius 
non habet οὐδέν. 

(21) "Ert. Legendum Ἔστι. 

(21*) Forte leg. αὐτοῦ, et mox, post µαρτι- 
ρεῖν, αὐτοὺς. Ebr. 
* (39) Πᾶς δὲ ὁ μαρτυρῶ», ete. Mac. notatione 
vocabulum martyr a Του σης οἱ Cypriano. fre- 
queuter usurpatur. Douatist;e. vero violentam mor- 


µασαν τοὺς τῇ ἐχχύσει τοῦ ἑαυτῶν αἵματος µαρτυ- 
ῥρήῄσαντας τῷ τῆς θεοσεθείας μυστηρίῳ:' τοῦ Σω- 
τΏρος πάντα τὸν μαρτυροῦντα τοῖς περὶ αὐτοῦ χατ- 
αγγελλομένοις, μάρτυρας ὀνομάκοντος * φ]αὶ γοῦν 
ἀναλαμθανόμενος τοῖς ἁποστόλοις " « Ἔσεσθέ µου 
μάρτυρες fv τε Ἱερουσαλὴμ, καὶ ἐν πάση τῇ "Iou- 


lem ac. voluntariam. martyrium appellabant; et. 
postquam saginati vel sibi latus ense. peregerani, 
vel laqueo gulam fregerant, vel se ex alto deorsum 
preeipitarerant, lui. vero. sibi coronam. wartyrii 
impositum iri arbitrabantur. Auctor. est Tleodo- 
reus Jib. ιν Heret. Fab., cap. 6. lHckmIUS. 

(25) 'AAA' ἤδη κυρίως, etc, Idem habet. infra 


Origenes i4 Joann. xin, 21. 


nm 


COMMENT, IN JOAN. TOMUS Π. 


178 


i4, xal Σαμαρείᾳ xol ἕως ἑσχάτου ^r; γῆς.» Α nis sui elfusioue p'elatis mysterio testimonium. 


Έστι δὲ ὥσπερ 6 χαθαρθεὶς λεπρὸς τὸ προστετα- 
Ὑμένον ὑπὸ Μωῦσέως προσάγων δῶρον, εἰς μαρτύριον 
Y τοῦτο ποιῶν τοῖς μὴ πιστεύσασιν εἰς τὸν Χριστὸν, 
ὕτως εἰς μαρτύριον τοῖς ἀπίστοις οἱ µάρτνρες µαρ- 
ευροῦσι, xal πάντες οἱ ἅγιοι, ὧν λάμπει τὰ ἔργα 
ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων * πηλιτεύονται γὰρ παῤῥτ- 
σιαζόµενοι ἓν τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ, xal µαρτυ- 
ρουντες περὶ τοῦ ἀληθινοῦ φωτός. 


perbiberent. Servator enim etiam nominat omnee 
testimonium prabentes iis, quie. de se annuntian- 
tur, µάρτνρας, cum in celum reciperetur diceudo 
apostolis ?* : « Eritis milii testes tum in Jerusslem, 
tum in omni Judaea, et 89 Samaria, ct usque ad 
ultimum terrz. » Ut autem leprosus ille 35 mundatus 
munus offert a Moyse przceptum, ad testimonium 
hoc faciens iis qui in Christum nondum credide- 


funt, sic ad testimonium afferendum inftdelibus, tum martyres, tum sancti czteri testificantur, quo- 
ram opera coram hominibus lucent ?**. Vitam enim degunt, iu. Christi cruce summam fiduciam haben- 


tes et testifieantes de vera luce. 

29. Καὶ Ἰωάννης toivov ᾖλθεν, ἵνα µαρτυρήση περὶ 
τοῦ φωτὸς, ὃς μαρτυρῶν χέχραγε λέγων: «'O ὀπίσω 
µου ἐρχόμενος Σμπροσθέν µου Ὑέγονεν, ὅτι πρῶτός 
pou fv- ὅτι Ex τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες 
ἑλάδομεν, καὶ χάριν ἀντὶ χάριτος ΄ ὅτι ὁ νόμος διὰ 
Μωῦσέως ἑδόθη, ἡ χάρις xa ἡ ἀλίθεια διὰ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ἐγένετο, Ocbv οὖδεὶς ἑώραχε πώποτε' ὁ 
Μονογενὴς θεὸς 6 ὢν εἰς τὸν χόλπον τοῦ Πατρὺς, 
ἐχεῖνος ἑξηγήέσατο.» Πᾶς γοῦν οὗτος ὁ λόγος ix 
προσώπηυ τοῦ Βαπτιστοῦ μαρτυροῦντος τῷ Χριστῷ 
εἴρηται, ὅπερ λανθάνει τινὰς οἰομένους ἀπὸ τοῦ" 
("Ex τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάθο- 
μεν,» ἕως τοῦ” εἘχεῖγνος ἐξηγήσατο, » ix τοῦ προσ- 
ώπου Ἰωάννου τοῦ ἀποστόλου λέγεσθαι. Πρὸς τῇ 
πραειρημένῃ 6& τοῦ Βαπτιστοῦ μαρτυρία (ἀρχομένη 
ἀπὸ τοῦ” « 'O ὀπίσω µου ἑρχόμενος ἔμπροσθέν µου 
TÉyove, » xai ληγούσῃ εἰς 16 * « Ἐχεῖνος ἑξηγέσατο, ») 
χαὶ αὕτη ἡ μαρτυρία ἐστὶν Ἰωάννου μετ ἐχείνην 


99. Et Joannes ergo venit, ut. testificar. tur de 
lace illa, qui testificaus clamavit dicens ?* , « Qui 
post me veuit, aute me factus est, quia me erat 
honoratior, quoniam ex plenitudine ejus nos ο”. 
nes accepimus, ei graliam pro gratia : quoniam lex 
per Moysem data est; gratia autem et veritas per 


: Jesum Christum facta. est, Deum nemo vidit un- 
: quam ; Unigenitus qui est in sinu Patris, ille cnar- 


ravit. » Tota ergo hac oratio ex Doptistze persona 
testantis de Christo dicta est, id quod multos latet 
opinantes ab illis verbis, « ex plenitudine ejus uos 
omnes accepimus, » usque ad illa, « ille enarravit,» 
ex Joannis apostoli persona dicta fuissé. Przter anto 
dictum vero Baptiste. testimonium (quod incipit ab 
illis verbis: « Qui post me venit, ante me factus est, » 
οἱ desiuit in illa verba, « ille enarravit») etiam hoc 
est testimonium Joannis post illud secundum, 
quando ad eos qui miserunt ex liierosolywis sacer- 


ἑευτέρα, ὅτε πρὸς τοὺς ἀποστείλαντας ἐξ 'leposo- C dotes et Levitas (Judei nempe miserunt illos), fa- 


ἁύμων ἱερεῖς xai Λευῖτας, Ἰουδαίων αὐτοὺς ἆπο- 
δτειλάντων, ὁμολογεῖ o)x ἀρνούμενος τὸ ἀλτθὲς, ὡς 
ἄρα οὐχ αὐτὸς εἴη ὁ Χριστὸς, οὐδὲ Ἡλίας, οὐδὲ 6 
*pogf tne, ἀλλὰ «φωνῆ βοῶντος ἐν τῇ ἑρήμῳ' Εὺ- 
Vvass την ὁδὸν Κυρίου, χαθὼς εἶπεν ᾿ΠΗσαῖας ὁ 
εροφήτης.» Μετὰ δὲ ταῦτα ἄλλη μαρτυρία τοῦ αὖ- 
19) Βαπτιστοῦ περὶ Χριστοῦ ἐστι, την προηγουµένην 
αὐτοῦ ὑπόστασιν (24) ἔτι διδάσχουσα, διῄχουσαν ἐπὶ 
πάντα τὸν xóspov, χατὰ τὰς ψυχὰς τὰς λογιχὰς, ὅτε 
gnsi* « Μέσος ὑμῶν ἕστηχεν, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε, 
ὀπίσω μου ἑρχόμενος, οὗ εὐκ εἰμὶ ἄξιος ἐγὼ ἵνα 
λύσω αὐτοῦ τὸν ἐμάντα τοῦ ὑποδήματος. » Καὶ ἐπί- 
σχεναι £l διὰ τὸ Ev. μέσῳ τοῦ παντὸς εἶναι σώματος 
τὴν καρδίαν, Ey δὲ τῇ καρδία τὸ ἡγεμονιχὸν (25), 
xai τὸν ἐν ἑχάστῳ λόγον, δύναται νοεῖσθαι τό: « M£- 
σος ὑμῶν ἔστηχεν, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε.» Τετάρτη 
δὲ xph; τούτοις μαρτυρία Ἰωάννου περὶ Χριστοῦ 
$5» xal τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ πάθος ὑπογράφουσα, 
ὅτε λέγει. « δε ὁ ᾽Αμνὺς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν 
ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου. Οὗτός ἐστιν περὶ οὗ ἐγὼ 
εἶπον, ὅτι ἸΟπίσω µου ἔρχεται ἀνὴρ, ὃς ἔμπροσθέν 
που Yíyovtv, ὅτι πρῶτός µου fv χἀγὼ obx ἴδειν 


tetur, non negans verum quod ipse non essct ille 
Christus, neque 1988, neque propheta ille, sed « vox 
clamantis in d«serto : Dirigte viam Domini, sicut 
dixit Isaias propheta ?*.» Post h:ec vero aliud ipsias 
Dapüstz de Christo testimonium est, quod docet 
etiam ipsius praecipuam hypostasim: pervadenten in 
omucem mundum propter animas rationis capaces, 
cum inquit ?7 : « lu. inedio. vestri slot, quem vos 
nescitis, qui post me venit, cujus non sum ego «ἱ- 
gnus, ut solvam corrigiam calceamenti ejus. » At 
considera, num quia cor in medio totius sit cerpe- 
ris, inque corde animae principatus, illud quod ait^ 
« ln medio vestri stat, quei vos ueseitis, » iutel- 
ligi possit ratio qu: in unoquoque est, Quartum vero 
Joannis de Cliristo est testimonium humauam ipsius 
eliam passionem jam describens, cum dicit : 
« Ecce Agnus ille Dei, qui tollit peccatum munudi. 
90 llic est de quo dicebam : Post me veuit vir, 
qui ante me exstiut, quia honoratior me eral: et 


ego nesciebam eum :sed ut manifestus fieret Israeli, 


propterea veni ego, in aqua baptizans **. » Jai 
quinium testimonium inscriptum est in verbis illis : 


*5 Act. 1,8. 9? Mattb, vini 4. δν Matth. v, 16, ?5 Joan. 1, 15-18. ?* ibid. 95. 8? ibid. 26, 27. ?* ibid. 99-51. 


(24) Thx προηγουµένην αὐτοῦ ὑπόστασυ, etc, 
liec quo sensu accipienda sint, tradimus in Ori- 
genianis, lib. n. HuETwS. 

(25) "Ex δὲ εἰ χαρδίᾳ τὺ ἡγειονικόν. [ευ e 
Stoica schola arripuit Origenes. Laertius in Ze- 
noue : ᾿Ηγεμονιχὸν δὲ εἶναί φασι τὸ χυρ:ώτατον τῆς 


ψωχῆς, &v ᾧ αἱ φαντασίαι καὶ αἱ ὁρμαὶ γίνονται, xal 
Güzv ὁ λόγος ἀναπέμπεται, ὅπερ εἶναι ty καρδίχ. 
c Priucipatum autem esse dicunt pricipuam atiaire 
partem , iu qua imaginationes οἱ appetitus. for- 
mantur, et unde ratio. proficiscitur; cumque esse 
in corde. » 


179 


colo, et mansit super eum. Et ego non noveram 
eum : sed qui misit me ad baptizandum ín aqua, 
Hle mihi dixit : Super quem videris Spiritam de- 
scendentem et manentem super eum, hie est qui 
baptizat in Spirita sancto. Et ego vidi, et testifica- 
tus sain, hunc esse Filiam Dei 50. » Porro sexta jam 
viee testimonium perhibet Christo in duobus disci- 
pulis Joannes , cum « intuitus Jesum ambulantem, 
Inquit:« Ecce Agnus ille Dei **.» Post quod testimo- 
nium cum audissent duo discipuli Joannem, secu- 
tique fuissent Jesum, « conversus Jesus, et conspi- 
catus duos sequentes, respondet dicens : Quid quz- 
ritis *!? » Et fortassis non frustra post sex testimo- 
nía cessat Joannes testificari, et Jesus profert in 
septiino : « Quid quzritis? » His insuper qui Joannis 
testimonio adjuti fuerint, vox est illa decens, quce 
praedicat Christum magistrum, et fatetur Filii Dei 
domenculam cupere se intueri. Nam dicunt illi : 
« Rabbi, quod dicitur ex interpretatione, Magister, 
ubi manes "1 19 EL quoniam «Omnis qui quarit, inve- 
nit , » quzrentibus Joannis discipulis Jesu mansio- 
neni, eam ostendit ipsis Jesus dicens: « Venite οἱ 
videte ** ; » fortassis per vocem, « venite, » invitaus 
eos ad eam philosopbize partem quas in rerum actione 
versalur; per vocem vero « videte, » contemplatio- 
nem przclare facta sequentem, omnino his futu- 
ram qui voluerint, designans, exsistentem in Jesu 
mausione. At qui quzsierant ubi maneret Jesus, 


ORIGENIS 
« Vidi Spiritum descendentem sicut columbam e A αὐτόν 


&) ἵνα φανερωθῇ τῷ Ἱσραὴλ, διὰ 
ἦλθον ἐγὼ Ev ὕδατι βαπτίζων.» Καὶ πέμπτ: 
ευρία ἀναγέγραπται κατὰ τό’ « Τεθέαµαι τὸ 1 
xavabalvov ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ, χαὶ | 
ἐπ᾽ αὐτόν. ΚΑγὼ οὐχ ᾖδειν αὐτόν ἀλλ᾽ ὁ 4 
µε βαπτίζειν ἐν ὕδατι, ὀκεῖνός pot εἶπεν, 
ἂν onc τὸ Ἠνεῦμα χαταθαϊνον, καὶ µένον kv 
οὗτός ἔστιν ὁ βαπτίζων ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. 
ἑώρακα, xai μεμαρτύρηχα, ὅτι οὗτός ἐστιν 
τοῦ Θιοῦ.» Ἕκτον δὲ μαρτυρεῖ τῷ Χριστῷ i 
μαθητῶν 6 Ἰωάννης, ὅτε, « ἐμθλέφας τῷ 

περιπατοῦντι, λέγει’ Ἴδε ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ. : 
ἣν μαρτνρίαν ἁκουσάντων τῶν δύο μαθητὰ 
Ἰωάννου, xai ἀκολουθησάντισν τῷ Ἰησοῦ, εστ 
ὁ Ἰησοῦς, xa θεασάµενος τοὺς δύο ἀχολουθο 
ἀποχρίνεται λέγων. Τί δητεῖτει» Καὶ τἆ 
µάτην μετὰ ἓξ μαρτυρίας παύεται μὲν ὁ "Ie 
μαρτυρῶν ' Ἰησοῦς δὲ χατὰ τὸ ἕθδομον πρ 
τό» € Tl ζητεῖτε:» Πρέπουσα δὲ ὠφελημένο 
τῆς Ἰωάννου μαρτυρίας ἡ φωνὴ ἀναγορεύουε 
Χριστὸν διδάσχαλον, xal ὁμολογοῦσα τὸ olx 
ποθεῖν θεάσασθαι τοῦ Υἱοῦ του θιοῦ» φαο 
αὐτῷ « Ῥαθθὶ, ὃ λέγεται μεθερμτνενόμενε 
δάσχαλε, ποῦ μένεις; » Καὶ ἐπεὶ «Ἡᾶς ὁ 

εὑρίσχει, » ζητήσασι τὴν Ἰησοῦ μονὴν τοῖς "lo 
μαθηταῖς ὑποδείχνυσι λέγων αὑτοῖς' « Ἔρχεσθ 
ὄψεσθε:; τάχα διὰ τοῦ μὲν, εξρχεσθε, » 1d 
πραχτικὸν αὐτοὺς παρακαλῶν' διὰ δὲ τοῦ, « ji 
τὴν ἀχολουθοῦσαν τῇ χατορθώσει τῶν πράξεωλ 


quique secuti ac conspicati magistrum fuerant, de- C. pav. πάντως ἔσεσθαι τοῖς βουλοµένοις ὑπογρ 


liberaverunt spud Jesum permanere totam illam 
diem, eumque Filio Dei morari. Verum enimvero 
Cum decennarius numerus observatus sit utsanctus, 
cum mysteria non parva fuisse facta in decenuario 
numero inscribantur, intelligendum est non fru- 
stra in Evangelio decimam inscribi horam *5, cum 
discipuli Joannis apud Jesum divertunt, ex quorum 
humero erat Audreas frater Simonis Petri *5, qui 
dum maneret apud Jesum, adjutus, invento fratre 
$uo Simone V (forte enim antea non invenerat) 
Messiam se invenisse inquit : « quod est, si inter- 
preteris, Christus. » Quoniam enim « qui quarrit 
invenit *5, » quaesierat autem ubi maneret Jesus; et 
secutus, cum perspexisset ejus mansionem, manet 


γινοµένην ἐν τῇ τοῦ Ἰησοῦ μονη. Προῦχειτο € 
ζητήσασι ποῦ μένει ὁ Ἰησοῦς, ἀχολονυθήσασι * 
δασχάλῳ, καὶ θεασαµένοις, παραμεῖναι τῷ Ἱ 
xaX τὴν ἡμέραν ἐχείνην αυνδιατρίφαι τῷ Yl 
θεοῦ. Ἐπεὶ δὲ ὁ δέχατος ἀριθμὸς τετήρητι 
ἅγιος (26), οὐκ ὀλίγων µνστηρίων &v τῇ ἱ 
ἀναγραφομένων, γεγονέναι νοητέον οὗ µάτην 2 
τῷ Εὐαγγελίῳ τὴν δεχάτην ἀναγράφεσθαι ὥρα 
τῶν Ἰωάννου μαθητῶν παρὰ τῷ Ἰησοῦ χαταγ. 
ὧν Ανδρέας ὁ ἁδελφὸς Σίμωνος Πέτρου ἣν, ( 
ὠφεληθεὶς &v τῷ παραμεμενηχέναι τῷ Ἰησοῦ, : 
τὸν ἁδελφὸν τὸν ἴδιον Σίµωνα, (τάχα γὰρ πρ 
οὑχ εὕρητο") φησὶν εὑρηχέναι τὸν Μεσσίαν 
ἔστι μεθερμηνευόμενον Χριστός.» Ἐπεὶ γὰρ 


spud Dominum « decima hora **, » et invenit Dei p ζητῶν εὑρίσκει,» ἐξήτησε Gb ποῦ μένει ὁ "In 


Filium, Sermonem scilicet, et 91 sepientiam, et 
regitur ab ipso ; hanc ob causam inquit : « Inveni- 
mus Messiam ** : » quz vox a. quovis dici poterit 
qui invenerit Dei Sermonem et qui ab ipsius divi- 
hitate regitur. Fructum vero mox offert Christo 
(ratrem Simonem 51: quein ut munere Jesus sin- 
gulari zemuneraretur, iu ipsum intuitus est, per 
* Joan. 1, 52 24. ** ibid. 35, 36. "'' ibid. 37, 
" ibid. ** ibid. 40. "' ibid. 44. ** Matth. vii, 
(26) Origenes infra tom. x, n. 90 medio : Ταῦτα 
64 µοι ἐν ἀρχῇ τοῦ δεχἀτου τόμου λέγεται { πρὸς ob, 
πολλαχοῦ ὁ ντι τῆς Γραφῆς διαφερούσης τερονο- 
µίας τετυχότα τὸν δέχα ἀριθμόν. [tem in. Catena 


Ghisleriahs in Jerem., ad cap. xxxii, vers. 17, de- 
narium numerum Origenes τέλειον xal Θεοῦ οἱ-. 


98. 


xai ἀχολουθήσας, θεωρήῄσας αὐτοῦ τὴν μονὴν, ' 
μένει τῷ Κυρίῳ «£v τῇ δεκάτῃ ipa,» xai εὖι 
τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ, τὸν Λόχον, xai την σοφίαν 
σιλεύεται δὲ ὑπ αὐτοῦ * διὰ τοῦτό φησιν’ « Εὺι 
psv τὸν Μεσσίαν.» Αὕτη δὲ ἡ φωνῆ ὑπὸ πανι 
λέχοιτο τοῦτον τοῦ Θεοῦ Λόγον εὑρηχότος, xa! 
τῆς θειότητος αὐτοῦ βασιλευομένου. Καρπὸν 
*Sibid, 58. ** Matth. vri, 8δ. " Joan. | 
* Joan. 1, 99. ** ibid. :», 41. *! ibiJ. 42. 


χεῖον esse dieit. Et in alia Regie Bibliotheca 
vio in. Prophetas, ad Ezech. iv, 10: Oox 1 

τὸν οὕτως ἀχάθαρτον βρωθησόµενον ἄρτι 
&Y μή παραλαμθάνεσθαι ἀριθμῷ.. ὁποῖος δὴ ( 
δὲ Bog, xat ἑθδομάδος, χα τριαχάδος, xa ὀγδε 
καί τινες τῶν ὁμοίων ἀριθμῶν. 


i 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΙΙ. 


18i 


εὐθέως προσάχει τὸν ἀδελφὸν τῷ Χριστῷ, ᾧ Σίµωνι A illum intuitum declarans se Simouis curam gerere, 


ἰχαρίσατο ὁ ᾿ἸΙησοῦς τὸ ἑμβλέψαι αὐτῷ, ὅπερ ἐστὶ 
hà τοῦ ὀμθλέψαι ἐπισχοπῆσαι καὶ φωτίσαι αὐτοῦ τὸ 
ἡγεμονιχόν * καὶ δεδύνηται διὰ τὸ ἐμθεθλεφέναι αὐτῷ 
ὧν Ἰησοῦν ὁ Σίµων βεδαιωθῆναι, ὥστε τοῦ ἔργου 
τῆς βεθαιότητος καὶ τῆς στεῤῥότητος ἐπώνυμος ve- 
νέσθαι, xai χληθῆναι Πέτρος. 

90. 'AJX' ἐρεῖ τις, τί δήποτε προχειµένου διηγἠ- 
σασθαι τό. « Οὗτος ἦλθεν εἰς µαρτυρἰαν, ἵνα µαρτυ- 
phat περὶ τοῦ φωτὸς, » πάντα ταῦτα διεξεληλύθαμενι 
Λεχτέον δὲ, ὅτι ἔδει παραστῆσαι τὰς μαρτυρίας τοῦ 
Ἰωάννου τὰς περὶ χοῦ φωτὸς , xal τὴν τάξιν αὐτῶν 
ἐχθέσθαι, «fv τε ἀχολουθήόασαν ol; ἑμαρτύρησεν 
ἐφέλειαν, γενοµένην χατὰ τὴν Ἰωάννου µαρτυρίαν 
ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ, (va. «b ἀνύσιμον τῆς Ἰωάννου pap- 
τυρίας δηλωθῇ. Καὶ πρὸ τῶν ἐνταῦθα δὲ μαρτυριῶν 
3 ἐν τῇ ἀγαλλιάσει σχίρτησις τοῦ Βαπτιστοῦ ἐν τῇ 
αριλίᾳ ττς Ἐλισάδετ ἐπὶ τῷ ἀσπασμῷ τῆς Μαρίας 
Μαρτυρία περὶ Χριστοῦ fiv, μαρτυροῦντος τῇ θειότητι 


τῆς συλλήφεως xal γενέσεως αὐτοῦ. Καὶ τί γάρ; 


"H πανταχοῦ µάρτυς xai πρόδρομος τοῦ Ἰησοῦ ἐστιν . 


ὁ Ἰωάννης, προλαµθάνων τὴν γένεσιν αὐτοῦ, xal 
πρὸ ὀλίγου τοῦ θανάτου ἀποθνήσχων τοῦ Υἱοῦ τοῦ 
θεοῦ, ἵνα μὴ µόνον τοῖς ἐν γενέσει, ἀλλὰ χαὶ τοῖς 
προσδοχῶσι τὴν διὰ Χριστοῦ ἀπὸ θανάτου ἐλευθερίαν, 
αρὸ τοῦ Χριστοῦ ἐπιδημῶν, πανταχοῦ ἑτοιμάση Ku- 
Pip λαὸν χατεσκευασμένον' φθάνει δὲ xal ἐπὶ τὴν 
ἕευτέραν Χριστοῦ παρουσίαν, xal θειοτέραν, fj Ἰωάν- 
νου μαρτυρία. « El γὰρ θέλετε, qnot, δέξασθα:, ab- 
τός ἐστιν Ἠλίας ὁ µέλλων ἔρχεσθαι. Ὁ ἔχων ὦτα 
ἀχούειν, ἀχουέτω. » Οὔσης δὲ ἀρχῆς Ev 5 ὁ Λόγος, 
(ἄντινα σοφίαν εἶναι ἀπὸ τῶν Παροιμιῶν ἀπεδείξα- 
μεν *) ὄντος δὲ χαὶ τοῦ Λόχου, γενομένης τε Ev τούτῳ 
ζωῆς, τῆς τε ξωῆς τυγχανούσης φωτὸς ἀνθρώπων, 
ζητῶ τί δήποτε ὁ γενόμενος « ἄνθρωπος, ἀπεσταλ- 
μένος παρὰ 8:02, ᾧ ὄνομα Ἰωάννης, ἆλθεν εἰς pap- 
ευρίαν, ἵνα µαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός ; » Διὰ τί 
ουν o5y ἵνα µαρτυρήσῃ περὶ τῆς Que, f] tva µαρτυ- 
pi3r περὶ τοῦ Λόγου, ἡ περὶ τῆς ἀρχῆς, f| ὁποίας 
δίκοτε ἄλλης ἐπινοίας τοῦ Χριστοῦ ; Ἐπίσχεφαι δὲ 


εἰ u(26*) «ὁ λαὺς ὀχαθήμενος bv σχότῳ φῶς εἶδεμέγα,ν lucem. magnam **, » et quoniam «lux in tenebris. 


xal ἐπε' «τὸ φῶς ἓν τῇ σχοτίᾳ φαΐνει, » μὴ χαταλαμ- 
δανόµενον ὑπ αὐτῆς, οἱ &v σχότῳ τυγχάνοντες δέον- 
ται φωτὸς, τοντέστιν οἱ ἄνθρωποι. El γὰρ τὸ φῶς τῶν 


anima illius parle praetautissima illustrata : po- . 


tuitque Sinon, eo quod Jesus in ipsum intuitus 
est, eousque siabiliri, ut ab opere stabili firmoque 
cognomen traheret e! vocaretur Petrus. 


90. Sed dicturus est aliquis, cur tandem propo- 
sita nobis interpretatione verborum eorum : « Hic 
venit ad testificandum , ut testificaretue de luce 
illa "*,» omnia hxc transcurrimus ? Àt dicendum ,. 
uecesse [fuisse Joannis testimonia de luce illa de- 
inonstrare ordinemque corum exponere : atque uti« 
litatem quz insecuta fuerit eos apud quos testatus 
fuisset, factam post Joannis testiinonium a Jesu, ut 


B perfectio testimonii Joannis declararetur. Quin ante: 


hzc testimonia Daptiste exsultatio prz gaudio in 
utero Elisabeth propter Marix salutationem, testi- 
monium fuit de Christo, testificante Baptista de di- 
viuitate conceptionis et ortus Christi. Quid plura? 
Vel ubique testis et praecursor Jesu est Joannes ante- 
vertens iliius ortum, et paulo ante mortem Filii Dei 
moriens, ut uon solum ad vivos, verum el ad exspe- 
ctantes libertatem a morte per Christum futuram, aute. 
Cliristum adveniens, ubique Doniiuo pararet popu- 
lum instructum ** ; pertingit autem usque ad secun- 
dum, eumque divluiorem , Christi adventum Joan- 
nis testiinonium. « Si enim vultis, inquit **, reci- 
pere, ipse est Elias, qui venturus est. Qui 
habet aures audiendi, audiat. » Ceterum cum sit 
principium in quo est Sermo (quod sapientiam esse 
ex Proverbiorum libro ostendimus), cumque etiam 
sit Sermo , atque vita in hoc facta, ac deinde 


vita sit lux hominum, quaro cur tandem, cum « liomo: 
missus a Deo, cui nomen erat Joannes, venerit ad. 
testificaudum, ut testificaretur de lucc**,» non etiain. 


veuerit ut testificaretur de vita, vel ut testificaro- 


tur de Sermone, vel de principio, vel de quacunque- 
alia consideratione Christi ? Proinde considera an,. 


quoniam « populus qui sedebat in tenebrie, viderit 


lucet » non depreheusa ab ipsis tenebris ", illi qui 
sunt in tenebris, nempe homincs, luce indigeant. 
Nam si lux bominum in tenebris lucet, 99. quando 


&v)pizuv ἓν τῇ σχοτίᾳ φαίνει, ἔνθα οὐδαμῶς ἑνέρ- D nulla omnino tenebrarum operatio erit, tunc alias 


Ίεια σκοτίας τυγχάνει, ἑτέρων ἐπινοιῶν τοῦ Χριστοῦ 
χοινωνήσοµεν, νῦν χυρίως καὶ κατὰ τὸ ἀχριδὲς οὐ 
µετέχοντες αὐτῶν. Πῶς γὰρ µετέχοµεν ζωῆς, οἱ ἔτι 
τὸ σῶμα τοῦ θανάτου περικείµενοι ; ε Ὡν ἡ ζωὴ xé- 
χρυπται σὺν τῷ Χριστῷ iy τῷ θεῷ; Ὅταν γὰρ ὁ 
Σριστὸς φανερωθῇ, fj ζωὴ ἡμῶν, τότε xat ἡμεῖς σὺν 
αὗτφ φανερωθησόµεθα Ev δόξῃ. » Οὐχ οἷόν τε οὖν ἣν 
ὧν ἑλθόντα μαρτυρῆσαι περὶ τῆς ζωῆς τῆς ἔτι ἂν 
χρυπτοµένης σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ θεῷ: "AX" οὐδὲ 
ἆλθεν εἰς µαρτυρίαν, ἵνα µαρτνρήσῃ περὶ τοῦ Λόχου, 
Λόγον ἡμῶν νοούντων τὸν àv ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν, καὶ 


** joan. ], 7. ** Luc. 1, 17. ** Matti. xi), 44, 10. 
5* Culos. ni, 5, 4. 


55 joan, 1, 6. 


Christi considerationes participabimus, cum mi- 
nime ipsas proprie nunc, et certo parlicipeinus, 
Nam quomniode vitz participes. sumus, qui adhuc 
corpore lioc inortali circumdamur ? « Quorun! vita 
abscondita est una eum €hiristo in. Deo ? Cum enim 
Christus apparuerlt vita nostra, tune et nos cum 
ipso apparebimus in gloria **. » Homo ergo nullus 
qui venisset, testificari poterat de vila eliamnum 
cum Christo abscondita in Deo. Sed neque venit ad: 
testificandum, ut. testificaretur de Sermone : Ser- 
monem considerantibus nobis jn principio apud. 


5553, 1x, 9; Matth. iv, 16. "* Joan. 1, 5. 


396” Legit interpres εἰ ui], ἐπεὶ ὁ .Ίαδς, x. τ. λ. Epi. 


Iss 


Sermo factus est caro **. Et fuisset. testimonium 
(quamvis quibusdam videretur esse de Sermone) 


ο proprie dicendum de Sermone qui factus est caro, 


non autem de Sermone Dei ; quare mon venit ut te- 
Stificaretur de Sermone. Quomodo fleri vero pote- 
rat testimonium de sapientia pure lucideque verum 
noh dispicientibus, étíamsi existimarent se agnosce- 
re, sed cernentibus per speculum et in zenigniate **? 
Proinde probabile est futurum, ut ante secundum 
et diviniorem Christi adventum veniat Joannes aut 
Elias ad testificandum de vita, paulo antequam 
Christas manifestandus sit vita nostra, ac tum de 
Sermone testificaturi sint ostensurique testimonium 
de sapíentia. Indagatione autemegetanin unaquaque 
consideratione de Christo testificatio Joannis sit 
veluti precursor. IIzc quidem in illud : «Πίο venit 
ad testifícandum, ut testificaretur de luce **.» Dein- 
ceps vero considerandum est quid commentari de- 
beamas in illud : « Ut omnes crederent per illum **,» 


ORIGENIS 
Deum **, et Deum Sermonem : supcr terram enim A 8cbv Aóyoy* ἐπὶ γῆς γὰρ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο. Καὶ 


184 


ἦν ἂν μαρτυρία, (εἰ xaX ἐδόχει γίνεσθαι περὶ τοῦ Aó- 
γου,) χυρίως ἂν λεχθησοµένη tj περὶ Λόγου γενοµέ- 
νου σαρχὸς, οὐχὶ δὲ Λόγου Θεοῦ: διόπερ οὑχ ἦλθεν 
ἵνα µαρτυρήσῃ περὶ τοῦ Λόγο. Πὼς δὲ μαρτυρία 
ἐγίνετο (21) γίνεσθαι περὶ τῆς σοφίας vol;, xàv δο- 
χῶσιν ἑγνωχέναι, οὗ τὸ χαθαρῶς ἀληθὲς χατανοοῦσιν, 
ἀλλὰ βλέπουσι δι’ ἑσόπτρου xai Ev αἰνίγματι; Εἰχὸς 
µέντοιγε πρὸ τῆς δευτέρας (28) xax θειοτέρας Χρι- 
στοῦ ἐπιδημίας ἑλεύσεσθαι µαρτυρῄσοντα τὺ» Ἰωάν- 
vov, ἡ ἩἨλίαν περὶ ζωῆς, πρὸ ὀλίγου ὧν Χρισιυὺν 
φανερωθῄσεσθαι τὴν ζωὴν ἡμῶν * xol τότε µαρτυρίή- 
σειν περὶ τοῦ Λόγου, παραστήσειν τε τὸ περὶ τῆς σο- 
φίας μαρτύριον. Βασάνου δὲ δεῖται εἰ ἔνεστνιν οἷον dá 
Ἰωάννου μαρτυρία πρόδροµος ἑχάστῃ τῶν τοῦ Xpv- 
στοῦ ἐπινοιῶν. Ταῦτα μὲν εἰς τό « Οὗτος ἆλθεν εἷς 
µαρτυρίαν, ἵνα µαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός. » Ἕξης 
δὲ ἐπισχεπτέον τί δεῖ νοεῖν εἰς τά 'ε Ίνα πάντες πι- 
στεύσωσι δι αὐτοῦ.» 


EX EODEM ΤΟΝΟ II, APUD PAMPHILUM MARTYREM IN APOLOGIA PRO ORIGENE (39). 


Unigenitus ergo Deus Salvator noster solus a Pa- 
ire generatus, natura et non adoptione Filius est; 
natus autem ex ipsa Patris mente, sicut voluntas 
ex mente. Non euim divisibilis est divina natura, 
i. est ingeniti Patris, ut putemus vel divisione vel iun- 
minutione substanti:e ejus Filium esse progenitum. 
Sed sive mens, sive cor, au& sensus de Deo dicendus 


est, indiscussus permanens, germen proferens vo- 
luntatis, factus est Verbi Pater; quod Verbum ia 
sinu Patris requiescens, annuntiat « Deum, quem 
nemo vidit unquam *5,» οἱ revelat Patrem, quem neé- 
mo cognovit nisi ipse solus **, his quos ad eum ['a- 
ter coelestis attraxerit **. 


E QUARTO TOMO IN EVANGELIUM SECUN- C EK TOY TETAPTOY TOMOY TON ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΤΑ 


DUM JOANNEM. 
Tribus a principio foliis. 
$3 1. Qui dividit apud se vocem, et significata, 
'et res, pro quibus notiones ponuutur, non impinget 
3d suldcismum vocis, cum perscrutatus res quibus 
signiflcandis voces adhibentur, sanas et integras iu- 
venerit; maxime vero cum proliteantur viri sancti 
setmonem suum e et praeconium , non in persua- 
sione sapienti:e verborum, sed in demonstratione 
spiritus et potestatis » esse *'. 
50 Joan; i, {. ** ibid. 44. ** I Cor. xiu, 13. 
66 Joan. vi, 44. ' [ Cor. i15, 4. 
(27) Ἐγίνετο. Lege ἑδύνατο. 
(98) Εἰκὸς pévrotye πρὸ τῆς δευτέρας. Vide 
qu: supra ad Comm. in. Math. xvii super hoc ar- 


umento observata sunt. 
29) Hocce fragmentum, quod e secundo tonio 


' deproinptum fertür, nullibi tamen in eo tomo re- 


peries ; unde vel detruncatum eum esse concluden- 
dum est, vel suspicandum fragmentum istud e tomo 
' quinto esse depromptum, quemadmodum et. illud 
quod ex codem tomo infra offerimus. Et revera 
idem est utriusque fragmenti initium, eadem fcre 
verba; sed cum prius Pamphilo probandum incum- 
beret ex Deo Patre (juxta Origenem) Filium esse 
natuin, et unius esse cum Patre substautiz, alie- 


num vero a substantiis creaturarum, postquam . 


dixit : « Unigénitus Filius Salvator noster, qui 80- 
lus ex Patre vatus. est, solus natura et non ado- 
puone Filius est, » relicto quodam intervallo, ad 


** Joan. I T. 


IQANNHN (50). 
Μετὰ τρία φύλλα τῆς ἀρχῆς. 

4. 0 διαιρῶν παρ) ἑαυτῷ φωνὴν, καὶ σημαινόμενα, 
xai πράγµατα, καθ) ὧν χεῖται τὰ σηµαινόµενα, οὐ 
προσχόψει τῷ τῶν φωνῶν σολοικισμῷ, Exàv ἐρευνῶν 
εὑρίσχῃ (31) τὰ πράγµατα, καθ) ὧν αεῖνται αἱ φωναὶν 
Ou xal μάλιστα ἐπὰν ὁμολογῶσιν οἱ ἅγιοι ἄνδρες 
τὸν λόγον αὐτῶν « καὶ τὸ χήρυγµα, oox Ev πειθοῖ σο” 
φίας τῶν λόγων (32), ἀλλ £v ἀποδείξει πνεύματος xaX 
δυνάµεως.ν 


* ibid, ** ibid. 18. ** Μαι. χι, 97. 


D posteriora, qua ad rem probandam pertinent, ata- 


tim progreditur his verbis : ε ltem in eodem libro. 
Unus ergo est, » etc. Paulo post vero, ut probet 
ex Origene Filium Dei per prolationem natum nou 
esse, idem hocce initium resumit, cujus contextum, 
quem hic exhibemus, ubi ea de re agitur, ad finem 
usque transcribi. Deinde quamvis nulla auctori- 
tas, nulla variantes lectiones admoneant tomum 11 
pro tomo v positum esse in Apologia l'amphili, Ru- 
finus ipse hujus interpres facile potuit decipi. Ex 
liuera enim IÍ unde quintus numerus apud Grecos 
exprimitur, facile fit. numerus II, si linea superius 
Iransversa aut non advertatur aut delestur. 

(60) 'Ex τοῦ τετάρτου, eic. Exstat hoc fragmen- 
tum cap. 4 Philocalia.. 

(31) Εὐρίσχῃ. Sic mss.; libb. editi, εὑρίσχεν. 
L2) Tov Jóyor. Legendum videtur εἶναι τῶν 

χων. 


435 


ἔίτα, sixàv τὸν τοῦ Εὐαγγε.ίου (05) coAoc- 
χιομὀν, ἑπάγει. 

3. "Acts δὲ οὐχ ἀσυναίσθητοι οἱ ἁπόστολυι τυγχά- 
γοντες τῶν ἓν οἷς προσχόπτουσι, xai περὶ ἃ οὐχ ἡσχό- 
ληνῖαι, φασὶν ἰδιῶται εἶναι τῷ λόγῳ, ἀλλ' οὐ τῇ Yvo- 
οτι νοµιστέἐον γὰρ αὑτὸ οὐχ ὑπὸ Παύλου µόνον, 
ἁλιὰ xai ὑπὸ τῶν λοιπῶν ἁἀποστόλων λέγεσθαι ἄν ' 
« Ἡμεῖς δέ’ » χαὶ τό. « Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν 
τοῦτον Ev ὁστραχίνοις σχεύεσιν, ἵνα dj ὑπερδολὴ τῆς 
δυνάμεως Tj τοῦ θεοῦ, χαὶ μὴ ἐξ ἡμῶν, » ἐξειλῆ- 
Φαμεν, ex; « θὴδαυροῦ » μὲν λεγοµένου τοῦ ἀλλαχόσε 
θηταυροῦ τῆς γνώσεως χαὶ σορίας τῆς ἀποχρύφου" 
« ὀστραχίνων δὲ σχενῶν, » τῆς εὐτελοῦς xai εὐχατα- 
Ψρονήτου παρ) Ἕλλησι λέξεως τῶν Γραφῶν ἀληθῶς 
ὑπερδολῆς δυνάµεως τοῦ θεοῦ ἐμφαινομένης' ὅτι 
ἴσχυσε τὰ τῆς ἀληθείας μυστήρια, χαὶ dj δύναµις τῶν 
λεγομένων οὐκ ἐμποδιςομένη ὑπὸ τῆς εὐτελοῦς φρά- 
Ote, φθάσαι ἕως περάτων γῆς, xal ὑπαγαγεῖν τῷ 
Χριστοῦ λόγῳ o5 µόνον τὰ μωρὰ τοῦ χόσµου, ἀλλ᾽ ἔστιν 
ὅτε xal τὰ σοφὰ αὐτοῦ. Βλέπομεν γὰρ τὴν χλῆσιν, 
οὔχ ὅτι οὐδεὶς σοφὸς χατὰ σάρχα, ἀλλ « ὅτι οὗ πολ- 
λοὶ σωφοὶ κατὰ σάρχα. » ᾽Αλλὰ χαὶ ὀφειλέτης ἐστὶ 
Παῦλος καταγγέλλων τὸ Εὐαγγέλιον, οὐ µόνον βαρ- 
6άροις παραδιδόναι τὸν λόγον, ἀλλὰ καὶ Ἕλλησι * xal 
οὐ μόνον ἀνοήτοις τοῖς εὐχερέστερον συγχατατιθεµέ- 
νος, ἀλλὰ χαὶ σοφοῖς. ἰχάνωτο γὰρ ὑπὸ Θεοῦ διάχο- 
ws εἶναι τῆς Καινῆς Διαθήχης, χρώµενος ἀποδείξει 

Ἀκύματος xat δυνάµεως, ἵνα d) τῶν πιστευόντων συγ- 
χχτάθεσις μὴ f| iv σοφίᾳ ἀνθρώπων, à) ἐν δυνά- 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


A Deinde, «bi memorarit. Evangelii. solgecismum , 


pergit. | 

3. Sed spostoli, qui non ignorarent ad qua im- 
pingerent, et in quibus studiis nou essent versati, 
profitentur locutione se esse idiotas, non intelligen-" 
tia : existimandum enim est id non a Paulo solum, 
sed a reliquis apostolis dici : « Nos autem *5,» etc, 
]tem illud ** : « Et thesaurum hunc habemus in tc- 
&taceis vasis, ut sit exsuperatio potestatis Dei, et 
non à nobis, » accepimus, quasi « thesaurus » dica- 
tur qui aliunde desumptus est, thesaurus coguitio- 
nis et sapientie reconditz : « figlinis vasis, » hu- 
wili et apud etbinicos despecta Scripturarum dictio- 
ne vefe declarata exsuperantia divinz potestatis : 
potuerunt enim veritatis mysteria et virlus sermo- 
num , nibil obstante tenuitate dictionis, ad fines 
terrz pervenire, et Christi doctrin» non fatua 90” 
lum mundi, sed et sapientes interdum subigere "*. 
Videmus enim vocationem, non quod nullus sapiens 
secundum carnem, sed « quod non multi secundum 
carnem sapientes '!*. » Sed et debitor ac obligatus 
est Paulus przdicans Evangelium , non solum bar- 
baris ejus sermonem tradere, sed et Gezcis ; nec 
solum imperitis, qui protinus assentiuntur, sed et 
peritis 12 : factus enim a Deo erat idoneus minister 
Novi Testamenti ?5, utens demonstratione spiritus et 
potenti: , ut credentium. assensiu non sit ab hu- 
mana sapientia, sed a. potestate 94 Dei. Si enim 
elegantiam et dictionis apparatum, ut. scripta illa 


pt θεοῦ. Ἴσως γὰρ εἰ χάλλος xal περιδολὴν φρά- C qui Grocis admirationi sunt, divinz littere ha- 
δως, ὡς τὰ παρ᾽ Ἕλλησι θαυμαζόµενα, εἶχεν fj — buissent, existimassel aliquis non homines vicisse 


Γραφὴ, ὑπενόησεν ἄν τις οὐ tbv ἀλήθειαν χεχρατη- 
χέναι τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τὴν ἐμφαινομένην &xo- 
Bia καὶ τὸ τῆς φράσεως χάλλος ἑφυχαγωγτκέ- 


veritatem, sed apparentem consecutionem et dictio» 
nis sp'endorem audientes prolectasse , et illecebris 
delinitos circumunvenisse. 


να τοὺς ἀχροωμένους, xdi ἡπατηχὸς αὐτοὺς προσειληφέναι. 


EK ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ TOMOY ΤΑΝ ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΤΑ 
IQANNIHN. 
Ei; τὸ προοίμιο». 

l. Ἐπεὶ μὴ ἀρχουμενο: (23) τὸ παρὸν ἀνε'ληφέναι 
πρὸς ἡμᾶς ἔργον τῶν τοῦ θεοῦ ἐργοδιωκτῶν (20), καὶ 
ἀἁπόντας (57) τὰ πολλά σοι σχολάζειν xa τῷ πρὸς σὲ 
καθήχοντι ἀξιοῖς, ἐγὼ, ἐχχλίνων τὸν χάµατον, καὶ 


Δεριιστάµενος τὸν παρὰ θεοῦ τῶν ἐπὶ τὸ γράφειν εἰς D 


τὰ θεῖα ἑαυτοὺς ἐπιδεδωκότων χίνδυνον, συναγορεύ- 
Sau ἂν ἑμαυτῷ ἀπὸ τῆς Γραφῆς παραιτούμενος τὰ 
πολλὰ πονεῖν βιθλία. Φησὶ γὰρ £v τῷ Ἐχκλησιαστῇ 
Ἑρλομῶν * « Yié µου, φύλαξαι τοῦ (38) ποιῆσαι βιθλία 
πολλά - o5x ἔστι περασμὸς, καὶ µελέτη πολλὴ χόπω- 
δις σαρχός. » Ἡμεῖς γὰρ, εἰ μὴ ἔχει νοῦν τινα χε- 

** f Cor. 11, 12. ** [I Cor. 1v, 7... "* 1 Cor. 1,37. 
1Η, 12. 

e EvayreAiov. Codex Thuanus, εὐαγγελιστοῦ. 

) Exstat hoc. fragmentum cap. 5 Philocalie. 

(S5) 'Ex&l uh ἀρχούμενος, etc. In Petaviano Philo- 
calie codice, quem Ελ» vidimus, eadem liec ad 
oram adtexta erant, qux in Bg. ms. deprehendit 
Tarinus, ea scilicet : τὸν Αιιθρόσιον αἰνίττεται, 
thc ὃν πάντα τὰ ἐξηγηματιχὰ σχεθὸν αὐτοῦ πεποίτῃ- 


ται Υ τα. Ηυετιυν. 
ub [n (ωλζῶ}. Luculenta id Origenis epi- 


E QUINTO TOMO IN JOANNIS EVANCE- 
LIUM (94). 
(n prazfatione, 

4. Quoniam non contentus id absentis mei causa 
tibi operis sumpsisse, ut mihi secundum Deum mo- 
nitor esses et laboris exactor, postulas eliam ul, pro 
meo in te officio, multa elaborem ; ego labore fu- 
gieus et eo periculo circumsessus quod a Dco im- 
pendet iis qui ad scribendum in divinas litteras 
sese contulerunt, Scripturz patrocinio tueri me pos- 
sim inultos libros scribere recusans. Sic enim iu 
Ecclesioste Salomon ?* : « Fili mi, cave ut multos 
libros conscribas ; non est finis, οἱ multa meditatio 
carnis defatigatio est. » Nos enim, nisi sensum. abs- 


"ibid.96. "*Rom.1,14. 15Η Cor, 1n, 6. "* Eccle. 


stola declarat. 

(97) Ἀπόντας. Alexandria enim tunc temporis 
aberat Ambrosius, cum hec scriberet. Origeues ; 
sic enim ipse tono. primo in Joann., num. 4, affa- 
tir Ambrosium : Ποίαν RUN εἶναι μετὰ cb xazà τὸ 
σῶμα κχεχωρίσθαι ἡμᾶς ἀλλήλων διαφέρουσαν (παρ: 
x3») ?] τὴν περὶ Εὐαγγελίου ἐξέτασιν ; Hugrivs. 

(98) Yié µου, οὐὑιαξαι τοῦ, elc. Aliter. locus 
lic interpungitur in vulgatis τῶν O' editionibus, Ip. 


197 


ORIGENIS 


458 


trusum et nobis adhuc obscurum proposita illa A χρυµµένον, χαὶ ἔτι ἡμῖν ἀσαφῃ fj λάξις f) προχειµένη, 


Salomonis habet sententía , pr:eceptum id penitus 
perfregimus, qui non cavimus ne multos libros con- 
ficeremus. 

Deinde, postquam dizit [Origenes] se volumina qua- 
tuor in pauca Evangelii verba absolvisse , adjun- 
git. 

2. Quantum enim ex ipsa dictione conjicere licet, 
duo signilicantur his verbis : « Fili mi, cave ut mul- 
tos libros couficias ; » primum quidem, non esse 
. habendos multos libros, alterum, non esse mul:os 
componendos : et nisi primum, plane secundum ; si 
vero sccundum non primum omnino : praterquain 
quod utrinque doceri videmur non esse conplures 
libros conficiendos. Poteram autem ad id quod no- 


ἄντιχρυς παραθεθῄχαµεν τὴν ἐντολὴν, μὴ φυλαξάμε- 
vot ποιῆσαι βιδλία πολλά. 


Εἶτα, εἰπὼν, ὡς elc ὁ λίγα τοῦ Εὐαγγε-ίου ῥητὰ 


τέσσαρες αὑτῷ διηγύθησαν τόµοι, ἑἐπιφέρει. 


9. Οσον γὰρ ἐπὶ τῇ λέξει δύο σηµαίνεται &x τοῦ" 
« Yié µου , φύλαξαι τοῦ ποιῆσαι βιθλία πολλά: » ἓν 
μὲν, ὅτι οὐ δεῖ χεκτῆσθαι βιθλία πολλά * ἕτερον δὲ, 
ὅτι οὗ δεῖ συντάξαι βιθλία πολλά : xal cl μὴ τὸ πρῶ- 
τον, πάντως τὸ δεύτερον’ εἰ δὲ τὸ δεύτερον, οὗ πάν- 
τως τὸ πρῶτον * πλὴν ἑχατέρωθεν δόξοµεν (359) µαν- 
θάνειν μὴ δξῖν ποιεῖν βιθλία πλείονα. ἨἩδυνάμην δὲ, 
πρὸς τὸ vov ἡμῖν ὑποπεπτωκὸς ἱστάμενος, ἐπιστεῖ- 


bis sub aciem sermonis venit, adh:erescens, ad te B λαί σοι ὡς ἀπολογίαν τὸ ῥητόν' xal χατασχευάσας 


Scripturs dictum excusationis loco nittere, et con- 
firmata re ex eo quod neque sancti multorum libro- 
rum coimpositioni studuerint, desinere deinceps sub- 
jungere commentarios juxta foedus inter 95 nos 
initum ad te transmittendos ; et tu fortasse illo di- 
cto Scripturz: commotus id mihi in posterum con- 
cessisses : sed quoniam Scriptura cuin recta mente 
el conscientia excutiendae sunt, nec temere gaudeu- 
dum quasi eas intelligas ex eo quod nudam dictio- 
pem perceperis, rem non prolato, nec, qux: mihi 
videlur suffragari, defensionem affero, qva uti 
conira me possis, si preter pactum | aliquid fecero. 
Ac primum quidem, quando dictis illis historia cou- 
sentire videtur, cum nemo sanctorum plures coui- 
wmentarios ediderit, nec multis libris sensa sua 
exposuerit, de hoc disputandum est. Qui vero re- 
prehendet quod ad plura scribenda me accingam, 
Moysem, talem ac tantum virum, quinque solos libros 
reliquisse dicet. 


τὸ πρᾶγμα, ix τοῦ μηδὲ τοὺς ἁγίους πολλῶν βιθλίων 
συντάξεσιν ἐσχολαχέναι, παύσασθαι πρὸς τὸ ἑξῆς τοῦ 
χατὰ τὰς συνθήχας ἃς ἑποιησάμεθα πρὸς ἀλλήλους 
ὑπαγορεύειν τὰ διαπεμφθησόμενά σοι" xal τάχα σὺ, 
πληγξὶς ὑπὸ τῆς λέξεως, πρὸς τὸ ἑξῆς ἂν ἡμῖν ξυνε- 
χώρησας  ἁλλ᾽ ἐπεὶ τὴν Γραφὴν (40) εὐσυνειδότως 
δὃςῖ ἐξετάζειν, μὴ προπετῶς ἑαυτῷ κχαταχαριζόμενον 
τὸ νενοηχέναι, Ex τοῦ ψιλὴν τὴν λέξιν ἐξειληφένας, 
οὐχ ὑπομένω, μὴ τὴν φαινοµένην pov ὑπὲρ ἑμαυτοῦ 
ἀπολογίαν, ᾗ χρἠσαιο ἂν χατ᾽ ἐμοῦ, cl παρὰ τὰς συν- 
θήχας ποιῄσαιµι παρατιθεἰίς. Καὶ πρῶτόν γε, ἔπεὶ 
δοχεῖ τῇ λέξει συναγορεύειν fj ἱστορία, οὐδενὸς τῶν 
ἁγίων ἐχδεδωχότος συντάξεις πλείονας, xai &v πολ- 
λαῖς βίθλοις τὸν νοῦν αὑτοῦ ἐχτιθεμένου, περὶ τούτου 
λεχτέον. 'O δὲ ἐγχαλῶν pot εἰς σύνταξιν πλειόνων 
ἑρχομένῳ, τὸν τηλικοῦτον Μωῦσέα φῄσει (M) πέντε 
µόνας βίδλους καταλελοιπέναι. 


EX EODEM ΤΟΝΟ QUINTO COMMENTARIORUM IN JOANNEM (42). 


Interprete llemrico Valesio. 


9. ls vero quem Deus idoneum reddidit, qui 
Novi Testamenti minister esset, non llttera et ver^ 
bis tenus, sed spiritus (ipsius, Paulus scilicet, qui ab 
Mierosolymis et finitimis locis usque ad lilyricum 
Evangelium adiniplevit **, non omnibus Ecclesiis 
quas docuerat scripsit, sed et iis quibus scripsit 
paucas admodum lineas exaravil, Petrus autem, 
cui tanquam fundamento superstracta est. Ecclesia 
Christi, adversus quam nec ipsie inferorum porte 
prevaliturae sunt "*, unam duntexat omnium cone 
seusu receptam feliquit epistolam. Coucedamus 


" Rom.xv,19. ο Matth. xvi, 18. 


(39) Δήξομεν. Codex Tliuan. δείζοµεν. 
(40) Tàx Ppagür. Thuan. code£, τῶν Τρα- 


(piov. 

(44) Τὸν τη.Ίικοῦτον Μωῦσέα φήσει. oc ctiam 
argumento, prazeter alia, probare possumus alteru- 
trum e Commentariis in Job Origeni vulgo tributis 
supposititium esse, cum posterius a l'eriouio inter- 
ΜΗ Moysem librum Jobi scrip isse, prius vero 
iebraice convertisse doceat. IHlogmiU ;. 

(42) Exhibet hocce fragmentum | Eusebius Hist. 


9. Ὁ δὲ ἰχανωθεὶς διάχονος γενέσθαι τῆς Καινῆς 
Διαθήχης, οὗ γράμματος ἀλλὰ πνεύματος, Παῦλος, 
ὁ πεπληρωχκὼς vb Εὐαγγέλιον ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ, xai 
κύχλῳ µέχρι τοῦ Ἱλλυρικοῦ, οὐδὲ πάσαις ἔγραψεν 
αἷς ἑδίδαξεν Ἐχκλησίαις' ἀλλὰ xal αἷς ἔγραψεν, ὁλί- 
γους στίχους ἐπέστειλε. Πέτρος δὲ ἐφ᾽ (p οἰχκοδομεῖ- 
ται dj Χριστοῦ Ἐκχλησία, fc πύλαι ἆδου οὐ χατι- 
σχύσουδι, µίαν ἑπιστολὴν ὁμολογουμένην καταλέλοι- 
πεν. "Eoto δὲ καὶ δευτἐραν (45): ἀμφιθάλλεται γάρ. 
Τί δεῖ περὶ τοῦ ἀναπεσόντος λέγειν ἐπὶ τὸ στῆθος 
τοῦ Ἰησοῦ, Ἰωάννου; "Og Εὐαγγέλιον Ev καταλέλοι» 


eccles. δν. vi, c. 95. 

(49) "Εστω δὲ xal δευτέρα», etc. Eam admittit 
Origeves homil, 7 in Josue * « Petrus etiam duabus 
Epistolarum 8uarüim personat tubis, » Eusebius lib. 
m: Hist., cap. 5 : Thy δὲ φερομένην αὐτοῦ (Πέτρου) 
δευτέραν οὐκ ἐνδιάθηχον μὲν εἶναι maps tigauev * 
ὅμως δὲ πολλοῖς χρήσιμος φανεῖσα, μετὰ τῶν ἄλλων 
ἑσπουδάσθη Γραφῶν. «€ Qui. vero secunda. appella- 
tur, eam quidem inter sacros. Novi Testumenti li- 
bros positam non esse a majoribus accepimus. Sed 


- 


15 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ll. 


100 


zv, ὁμολογῶν δύνασθα. τοσαῦτα ποιῄσειν, & οὐδὲ ὁ A vero et secundam ejus esse : de liac enim ambigi- 


χόσµος χωρῆσαι ἐδύνατο. Ἔγραψε δὲ καὶ «τὴν ἍΆπο- 
χάλυψιν, χελευσθεὶς σιωπῆσαι, xai μὴ Υράφαι τὰς 
τῶν ἑπτὰ βροντῶν φωνάς. Καταλέλοιπε δὲ χαὶ ἐπι- 
στολὴν mávo ὀλίγων στίχων’ ἔστω δὲ χαὶ δευτέραν, 
xai τρίτην᾽ ἐπεὶ οὗ πάντες qaot γνησίους εἶναι (44) 
ταύτας. Πλὴν οὐκ slot στίχων ἀμφότεραι ἑχατόν. 


tur. Jaw! vero. quid dicendum est de eo qui iu 
sinu Christi recubuit ", Joanne ? Qui quidem unum 
reliquit Evangelium, tametsi fateatur tot se libros 
Scribere potuisse quot nec orbis ipse terrarum 
posset continere ?*, Scripsit preterea Revelationem, 
jussus silere, nec septem tonitruum voces perscri- 


bere **. Scripsit etiam epistolam admodum brevem. Sed concedamus, si placet, et secundam οἱ tere 
tiam ab illo scriptas esse; neque enim has genuinas illius esse omnes consentiunt. Ambz tamen vix 


centum versus continent, 


Kira, ἁπαριβμησάμενος προμήτας καὶ ἁποστό- 
dove. ὀ1έγα ἑχάστου, ἢ οὐδὲ ὀλλίγα vpádsrarcoc, 
πάχει. 


90 Deinde, prophetis εἰ apostolis enumeratis, quo- 
rum singuli pauca, sed. neque pauca conscripsee 
runt, uddit [ Origenes. | 


Interprete Joanne Tarino. 
4. Μετὰ ταῦτα ἐλιγγιᾷν pot ἐπέρχεται αχοτοδι- Ώ ᾖ4. (45) Hiereo deinde. oc caligantibus oculis vertie 


νιῶντι, μὴ pa πειθαρχῶν σοι οὐχ ἐπειθάρχησα 
Θεῷ, οὐδὲ τοὺς ἁγίους ἐμιμησάμην: εἰ μὴ σφάλλο- 
pat τοίνυν ἑμαυτῷ συναγορεύων διὰ τὸ πάνυ σε φι- 
λεῖν, xat ἐν μηδενὶ ἐθέλειν λυπεῖν, τοιαύτας εὖ- 
ρίσχω εἰς ταῦτα ἀπολογίας. Πρὸ πάντων παρ- 
εθέµεθα «b ix τοῦ ᾿Ἐκχλησιαστοῦ λέγοντος: 
« Yié pou, φύλαξαι τοῦ ποιησα: βιθλία πολλά. » 
Τούτῳ ἀντιπαραθάλλω Ex τῶν Παροιμιῶν τοῦ αὐτοῦ 
Ἑολομῶντος ῥητὸν, ὃ φησιν « Ἐχ πολυλοχίας οὐκ 
ἐχγεύξῃ ἁμαρτίαν ' φειδόµενος δὲ χειλέων νογµων 
Ux. » Καὶ ζητῶ εἰ τὸ ὁποιαποτοῦν λέγειν πολλὰ 


πολυλογεῖν ἐστι, χᾶν ἅγιά τις xal σωτήρια λέγῃ - 


πολλά (46). El γὰρ τοῦθ᾽ οὕτως ἔχει, καὶ πολυλογεῖ 
ὁ πολλὰ διεξιὼν ὠφέλιμα, αὐτὸς «6 Σολομὼν » οὐχ Ex- 
πέφευγε τὴν ἁμαρτίαν, λαλήσας « «pst; χιλιάδας πα- 
ρ1θολῶν, xaX ᾠδὰς πενταχισχιλίας, χαὶ περὶ τῶν ξὐ- 
λων ἀπὸ τῆς χέδρου τῆς ἓν τῷ Λιδάνῳ, xol ἕως τῆς 
ὑσσώπου τῆς ἐχπορευομένης διὰ τοίχου’ ἔτι δὲ xal 
περὶ τῶν χτηνῶν, xal περὶ τῶν πετεινῶν, xal περὶ 
τῶν ἑρπετῶν, xai περὶ τῶν ἰχθύων. » Πῶς γὰρ δύ- 

ται διδασχαλίαν ἀνύειν τις χωρὶς τῆς ἁπλούστερον 
νουµένης πολυλογίας, xa αὐττς τῆς Σοφίας φα- 
σχούσης τοῖς ἀπολλυμένοις « Ἐξέτεινον λόγους (47), 
xai οὗ προσείχετε; » Ὁ δὲ Παῦλος φαίνεται διατε- 
Moy ἕωθεν µέχρι µεσονυκτίσυ ἓν τῷ διδάσχειν, ὅτε 
xxi Εὔτυχος, χαταφερόµενος ὕπνῳ, χαταπεσὼν ἑτά- 
ραξε τοὺς ἀχούοντας, ὡς τεθνηχώς. El τοίνυν ἀληθὲς 
τό « "Ex πολυλογίας οὐχ ἐκφεύξῃ ἁμαρτίαν, » ἀληθὲς 


gine sestuo, ne tibi obtemperans non obedierim Deo, 
neque sanctos sim jmitetus : nisi jam propter 
velementiam amoris in te mei, quodque nolim 
molestiz quidquam 23 ine tibi afferri , erro ipse iu 
hoc mez cause patrocinio, el hasce excusationes 
comminiscor. Ante omnia proposuimus id ex Ecele- 
siaste docente : « Fili mi, cave ut multos libros 
componas **.» Huic compono ex Proverbiis ejus- 
dem Salomonis dictum hoc : « E multo sermone 
non effugies peccatum ; si parcas autem labiis, 
sapiens eris *'.» Et qu:zero an quomodocunque multa 
dicere, loquacitas sit, quamvis sancta quis et salu- 
taria dicat multa : si eniut lta se res habet, et loquax 
eat qui multa edisserit utilia, certe nec ipse « Salo- 
mon » peccatum effugit, qui t ter mille parabolas 
effudit, canticorum quinque millia, et de arberibus, 
a cedro Libani ad hyssopum, qua exit e pariete ; 
preterea et de quadrupedibus, de volucribus, de 
reptilibus, et de piscibus **.» Quomodo enim per. 
fecte docere quis potest sine illa nude intellecta 
loquacitate, eum et ipsa S:pientia dicat perditis 93: 
« Extendebatn. sermones, et non attendebatis? » 
Paulum autem ab ortu. solis ad mediam noctein 
assidue docuisse planum est, cum et Eutychus 
urgente somno deorsum prolapsus audientes contur- 
bavit, utpote mortuus 5, Si enim verum est : «E 
multo sermone non effugies peccatum *5, » et verum 
est non peccasse Salomonem qui multa de supra- 


δὲ xai τὸ μὴ ἡμαρτηχέναι πολλὰ περὶ τῶν προειρη- p dictis disseruit, neque Paulum , qui sermonem ad 


7! Joan. 1x1, 90. 


75 ibid. 25. "* Apoc. x, 4. 
9 Proy. 1, 91. . 


εν Act. 3x, 7, 9. * Prov. x 19 


tamen cum utilis esse videretur quamplurimis, tina 
eum reliquis sacr:e Scriptur:g libris studiose lecti- 
tata est;»el cap. 25 : Τῶν δὲ ἀντιλεγομένων, γνωρί- 
µων δ οὖν τοῖς πολλοῖς, ἡ λεγομένη Ἰαχώδου φέρε- 
tat, xai ἡ Ἰούδα, f, τε Πέτρου δεὐτέρα ἐπιστολὴ, 
καὶ fj ὀνομαζομένη δευτέρα xa τρίτη Ἰωάννου « Ex 
iis vero quae in dubium revocantur, a multis tamen 
commemorari videmus, est Epistola quie dicitur 
Jacobi, et qux Jude, et secunda Petri, Joannis 
item altera et tertia. » HukTIUS. 

(4) Ἐπεὶ οὐ πάντες φασὶ σίους εἶναι. 
Origenes homil. 7 in Jos. : « Addit nihilomimus ad- 
hue et Joanues ttiba. canere per. Epistolas suas, » 
ei Eusebius loco proxime laudato. ip. 

(45) Ex cap. 5 Philocalic. 

(46) Κἂν ἅγιά τις xal σωτήρια Jéyy acd. 


*? Eccie. xi, 19, 


*! Prov. x, 19. *? Ili Reg. 1v, 52, 55. 


Dc desunt in codice Regio, sed restituuutur e 
codice Thuan. | 

(47) ᾿Εξέτεινον Aóyovc. ld secuti sunt. Syrus et 
Arabs. Reliqui interpretes logeruut, χεῖρά pov, 
quod ad idem recidit, nam qui verba. facturi. eraut, 
manu sibi audientiam faciebant. Sic. Paulus Act, 
xiii, 16: Κατασείσας τῇ χειρὶ εἶπεν" et Pers. satyr. 4: 


Fert animus calidi fecisse sdlentia (urbe 

Majesiate. manus..... 
Et Cesar apud Luc. : 

ο... Tumultum 

Composuit vultu dexiraque silentia jussit. 
Huic observationi hoc adde, significationem illam 
ereclis prlinoribus digitis tribus, pollice, indice εἰ 
mcdio, conclusis uiedio οἱ auriculari lieri ου! 


191 


ORIGENIS 


192 


mediam noctem produxit, quarendum est qua sit A µένων τὸν Σολομῶντα ἁπαγγείλαντα, tnos τὺν Ilao- 


loquacitas ; inde transeressis videndum est quinam 
sint multi libri. Jam omnis Dei Sermo qui in prin- 
cipio erat apud Deum **, non est mulitiloquium, non 
sermones ; sermo enin est unus ex mullis sententiis 
compositus, $7 quarum qualibet pars est totius 
sermonis. Qui vero extra hunc pollicentur se conti- 
nere digressionem et expositionem quainlibet , etsi 
quasi de veritate sermones sint, novum ac insolens 
dico, nullus ipsorum serio cst , sed singuli sermo- 
nes; nullibi enim unitas est, nullibi concentus et 
unum : sed quod distracti sint sibique pugnent, 
unitas illis periit , et facti sunt numeri, et fortasse 
numeri infiuiti. Itaque congruenter his dicimus, 
qui a divino cultu alienum quidlibet dicit, loqua- 


λον παρατείναντα μέχρι gegovoxlou* ζητητέον τίς 
ἡ πολυλογία, κἀχεῖθεν µεταθατέον ἐπὶ τὸ ἰδεῖν τίνα 
τὰ πολλὰ βιθλία. Ὁ md; 6h τοῦ Θεοῦ Λόγος (48), ὁ 
ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν, οὐ πολυλογία ἑἐστὶν, οὐ λόγοι’ 
λόγος γὰρ εἷς συνεστὼς &x πλειόνων θεωρηµᾶτων, 
ὧν ἕκαστον θεώρημα µέρος ἐστὶ τοῦ ὅλου λό- 
You. Οἱ δὲ ἔξω τούτου ἐπαγγελλόμενοι περιέχειν 
διέξοδον χαὶ ἁπαγγελίαν ὁποίαν δήποτε, εἰ xai ὡς 
περὶ ἀληθείας εἰσὶ λόγοι, καὶ παραδοξότερόν γε ἐρῶ, 
οὐδεὶς αὐτῶν λόγος, ἀλλ᾽ ἕχαστοι λόγοι. Οὐδαμοῦ γὰρ 
ἡ μονὰς, καὶ οὐδαμοῦ τὸ σύμφωνον, xal ἓν ' ἀλλὰ 
παρὰ τὸ διεσπᾶσθαι χαὶ µάχεσθαι τὸ ἓν ám ἑχείνων 
ἀπώλετο, χαὶ γεγόνασιν ἀριθμοὶ, καὶ τάχα ἀριθμοὶ 
ἄπειροι. "Llave κατὰ τοῦτ᾽ ἂν ἡμᾶς οἰπεῖν, ὅτι ὁ φθΞ:-- 


cem esse ; qui vero dieit quz vera sunt, etsi omnia p γόµενος ὃ δήποτε τῆς θεοσεθείας ἀλλότριον πολυλο- 


dizerit nihilque reliqui fecerit, unum semper dicit : 
neque in loquacitatis. virium, incidunt. sancti , qui 
scopum liabent unius sermonis semper propositum. 
8i igitur multiloquium prazceptis dijudicatur, nom 
vero numero dictionum , vide an ita possimus, 
unum esse librum omnes sacros dicere, et multos 
libros, qui extra los sunt. Sed quoniam testimonio 
mihi opus est 3 diviua Scriptura, perpende num id 
mirifice exponere queam , ubi coustituero de 
Christo secundum nos, non iu uno scriptum esse 
libro, si communi sensu sacros libros intelligamus; 
seriptuim est enim in quinque libris Moysis, dictum 
est in singulis prophetis, in Psalmis, et omnino, ut 
ipse Servator ait, in cunctis Scripturis, ad quas 
yemittens nos, dicit ο: 
quia vos putatis in ipsis vitam aternam habere. Et 
ida: sunt que testimonium perhibent de me, » Si 
nos igitur remittit ad Scripturas tanquam de se tes- 
timonium perhibentes, non ad hanc nos wittit, ad 
illam non item, sed ad omnes qux de ipso pronun- 
Liant, quas in Psalmis caput libri appellat, dicens *^ : 
« In capite libri scriptum est de me. » Qui enim hoc 
nude velit accipere : « lu capite libri scriptum est 
de me,» de uno aliquo eorum qui id quod ad ipsum 
pertinet continent, declaret qua ratione hunc librum 
alteri anteponit, Sed ne quis existimet nos dictum 
iliud ad litum Psalinorum referre, respondendum 
est illi, dici oportuisse : « In hoc libro scriptum est 
de me, » Nunc autem vocat omnia. unum caput, 


qel* 6 δὲ λέγων τὰ τῆς ἀλτθείας, xÀv εἴπῃ τὰ πάντα 
ὡς μηδὲν παραλιπεῖν, ἕνα ἀεὶ λέγει λόγον χαὶ οὗ 
πολυλογοῦσιν οἱ ἅγιοι τοῦ σχοποῦ τοῦ χατὰ τὸν ἕνα 
ἐχόμενοι λόγον. Ei τοίνυν ἡ πολυλογία £x τῶν δ.- 
γµάτων χρίνεται, xal οὐκ ἐχ τῆς τῶν πολλῶν λέξεων 
ἁπαγγελίας, ὅρα εἰ οὕτω δυνάµεθα ἓν βιθλίον τὰ 
πάντα ἅγια εἰπεῖν, πολλά δὲ τὰ ἔξω τούτων. 'AXA" 
ἐπεὶ μαρτυρίου pot δεῖ τοῦ ἀπὸ τῆς θείας Γραφῆςν 
ἐπίσχεφαι εἰ πληχτικώτατα δύναμαι τοῦτο παραστη- 
σαι, χατασχκευάσας, ὅτι περὶ Χριστοῦ καθ) ἡμᾶς 
οὐχ Ev ἐν) Υέγραπται βιβλίῳ χοινότερον ἡμῶν τά βι- 
θλία νοούντων. Γέγρατται γὰρ καὶ ἓν τῇ Πεντατεύχῳ; 
εἴρηται δὲ xal £v ἑχάστῳ τῶν προφητῶν, καὶ bv τοῖς 
ἩῬαλμοῖς, xaX ἁπαξαπλῶς, ὣς φησιν αὑτὸς ὁ Euch, 


« Serutamini Scripturas, C ἐν πάσαις ταῖς Γραφαῖς, ἐφ᾽ à; ἀναπέμπων ἡμᾶς 


φησιν * «€ Ἐρευνᾶτε τὰς Γραφὰς, ὅτι ὑμεῖς δοχεῖτες — 
ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν. Καὶ ἐχεῖναί εἰἶσιν al 
μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ. » El τοίνυν ἀναπέμπει ἡμᾶς 
ἐπὶ τὰς Γραφὰς ὡς μαρτυρούσας περὶ αὐτοῦ, οὐχ 
ἐπὶ τήνδε μὲν πέµπτει, ἐπὶ τήνδε δὲ οὗ: ἁλλ᾽ ἐπὶ 
πάσας τὰς ἁπαγγελλούσας περὶ αὐτοῦ ἄστινας &v τοῖς 
Ψαλμοῖς χεραλίδα ὀνομάςει βιβλίου λέγων ε "Ev 


χθραλίδι βιθλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ. 'O γὰρ 


ἁπλῶς θέλων ἐχλαθεῖν τό « Ἐν χεφαλίδι βι- 
θλίου γἐγραπται περὶ ἐμοῦ, » Emi otov δήποτε ἑνὸς 
τῶν περιεχόντων τὰ περὶ αὐτοῦ (49), ἁπαγγελλέτω 
τίνι λόγῳ τὴνδε τὴν βἰθλον ἑτέρας προκρίνει. "Iva 
γὰρ μὴ ὑπολαμόθάνῃ τις ἐπ᾿ αὐτὴν τὴν τῶν Ῥαλμῶν 
βίθλον ἀναφέρειν ἡμᾶς τὸν λόγον, λεχτέον πρὸς αὖ- 


quod in unum eaput. colligatur qui de ipso ad nos D τὸν, ὅτι ἐχρῆν εἰρῆσθαι' € Ἐν ταύτῃ τῇ ῥίθλῳ vé- 


sermo pervenit. Quid ? vidisse ** Joannem librum 
scriptum intus et foris, et obsignatum, quem nemo 
poterat legere, neque solvere signacula ejus, nisi 
leo de tribu Juda, radix David, «qui habet clavim 


«6 Josn. 1, 1. "" ibid. v, $9. ** Psal. xxxix, 8. 


lloc gestu cum populum alloquerentur episcopi, 
eudein ipsi benedicebant e salutatorio, qui imos ad 
h;ec tempora deductus est, HugTiUS. 

(48) Ὁ πᾶς δὴ τοῦ θεοῦ Λόγος, etc. Eadem 
habebat Petaviauus ille codex llolmiensis, quie re- 
presentavit Tariuus, ea nimirum : Λόγον ἐνταῦθα 
τοῦ Θεοῦ οὗ τὸν οὐσιώδη νοῄσεις, (ἀμερῆς γὰρ ἐχεῖ- 
voz, ᾗ θεός ') ἀλλὰ τὸν περὶ αὐτοῦ Λόγον £x ποικίλων 
θεωρηµάτων συγχείµενον, ὃ xal αὐτὸς τῷ Tut 
ὁμωνύμως (Ροίαν. ὁμώνυμος) ἓν àpyfi pbi τὸν 


γραπται περὶ ἐμοῦ. ». Nov δὲ φησι πάντα μίαν χε» 
φαλίδα, τῷ ἀναχκεφαλαιοῦσθαι' τὸν περὶ αὐτοῦ εἰν 
ἡμᾶς ἑληλυθότα λόγον οεὶς ἓν. TL δὲ; καὶ τὸ βιθλίον 
ἑωρᾶσθαι γεγραμμένον ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου ἔμπροσθεν 


5» Apoc. v, 4, 4. 


θεὸν λέγεται. Eadem quoque ad oram sie interpre- 
lationis Genebrardus exhibuit Latine ita conversa 5 
« Verbum bic Dei essentiale ne iutelligas (expers 
enim partium est, tanquam Deus), δὲ Verbum 
quod de ipso exsistit e variis contemplationibus 
compositum, quod etiam eum priore. illo nomiue 
communicans, in principio apud Deum fuisse dici- 
μις. » ip. 

(49) Τὰ περὶ aóco0. ἴιυο desunt in. vulgato 
Philocelig textu, sed restituuntur e uiss. 


195 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Il. 


194 


xat ὄπισθεν, xai χατεσφραγισµένον, ὅπερ οὐδεὶς A David, qui aperit, et nemo claudet ; qui claudit , et 


ἠδύνατο ἀναγνῶναι, xal λῦσαι τὰς σφραγίδας αὐτοῦ, 
εἰ μὴ ὁ λέων ὁ Ex τῆς φυλῆς τοῦ "Iouóa, ἡ ῥίζα Aautó, 
€ 6 ἔχων τὴν χλεῖν τοῦ Δανῖδ, xat ἀνοίγων, xat οὐδεὶς 
χλείσει, xal χλείων, xal οὐδεὶς &volEst; » Ἡ γὰρ πᾶσα 


Γραφὰ ἐστιν fj δηλουµένη διὰ τῆς βίθλου, ἔμπροσθεν' 
μὲν γεγραμμένη διὰ τὴν πρὀχειρον αὐτῆς ἐχδοχὴν,' 


ὄπισθεν δὲ διὰ τὴν ἀναχεχωρηχυϊῖαν xaX πνευµατι- 
xtv. Παρατηρητέον πρὺς τούτοις, εἰ δύναται ἆπο- 
ἐειχτιχὸν τοῦ τὰ ἅγια µίαν τυγχάνειν βίθλον, τὰ δὲ 
ἑναντίως ἔχοντα πολλὰς, τὸ ἐπὶ μὲν τῶν ζώντων, 
μίαν εἶναι τὴν βίδλον, ἀφ᾿ ὃς ἀπαλείφονται οἱ ἀνά- 
ξιοι αὐτῆς γεγενηµένοι (50), ὡς γἐγραπται' ε Ἑςα- 
χειφθήπωσαν &x βίθλον ζώντων; » ἐπὶ δὲ τῶν χρίσει 
ὑποχξιμένων βίθλους φέρεσθαι' φησὶ γὰρ ὁ Δανιλ' 
€ Κριτήριον ἐχάθισε, xat βίθλοι ἠνεῴχθησαν. » Ti 
δὲ ἐνιχῷ τῆς θείας βίθλου καὶ Μωῦσης μαρτυρεῖ λέ- 
Yuy* « El. μὲν ἀφῆς τῷ Aat τὴν ἁμαρτίαν, ἄφες * el 
δὲ μὴ, ἐξάλειφόν µε Ex τῆς βίθλου, ἧς ἔγραφας.» Ἐγὼ 
χαὶ τὸ παρὰ τῷ Ἡτσαῖᾳ οὕτως ἐχλαμθάνω. Οὐ γὰρ 
Boy τῆς τούτου προφητείας τὸ εἶναι τοὺς λόγους 
τοῦ βιθλίου ἑσφραγισμένους, μήτε ὑπὸ τοῦ μὴ ἔπι- 
σταµένου γράμματα ἀναγινωσκομένους, διὰ τὸ μὴ 
εἰδέναι αὐτὸν γράµµατα, μήτε ὑπὸ τοῦ ἐπισταμένου, 
διὰ τὸ ἑσφραγίσθαι τὴν βίδλον. *AXJAà τοῦτο ἐπὶ πάσης 
Γραφῆς ἀληθεύεται δεηµένης τοῦ χλείσαντος λόγου 
ἀνοίξοντος" οὗτος γὰρ εχλείσει χαὶ οὐδεὶς ἀνοίξει' » xat 
ἐπὰν ἀνοίξηῃ (51), οὐχέτι οὐδεὶς ἁπορίαν δύναται τῇ ἀπ) 
ἀὐτοῦ σαφηνξίχ προσενεγχεῖν. Διὰ τοῦτο λέγεται, 


ὅτι « ἀνοίξει, xal οὐδεὶς χλείσει. » Τὸ παραπλήσιον C 
(ur, et de iis qui intermedii sunt, lamentationeu, 


ὃ χαὶ ἐπὶ τῆς εἰρημένης Bl6Xou παρὰ τῷ Ἰεζεχιὴλ 


ἐχλαμδάνω, ἐν T] « ἐγέγραπτο θρῆνος, xal µέλος, 


«3! o3at. » Πᾶσα γὰρ βίθλος περιέχει τὸ τῶν ἀπολλν- 
µένων οὐαὶ, xai τὸ περὶ τῶν σω,ομένων µέλος, καὶ 
$5y περὶ τῶν μεταξὺ θρῆνον. ᾽Αλλὰ xat ὁ ἐσθίων Ἰωάν- 
νης µίαν χεφαλίδα, iv fj γέγραπτα, τὰ ἔμπροσθεν 
χαὶ τὰ ὄπισθεν, τὴν πᾶσαν νενόηχε Γραφἢν, ὡς βίθλον 
µίαν ἡδίστην, κατὰ τὰς ἀρχὰς νοουµένην, ὅτε τις αὐ- 
€» μασᾶται, πικρὰν δὲ τῇ ἑχάστου τῶν ἐγνωχότων 
συναισθήσει τῇ περὶ ἑαυτοῦ ἀναφαινομένην. Ἔτι προσ- 
ΔΙσω εἰς τὴν τούτου ἀπόδειδιν ῥητὸν ἀποστολιχὸν 
μὴ νενοημένον ὑπὸ τῶν τοῦ Μαρχίωνος, καὶ διὰ τοῦτο 
ἀθετούντων τὰ Εὐαγγέλια (02) τὸ γὰρ τὸν ᾽Από- 
στολον λέγειν’ εΚατὰ τὸ Εὐαγγέλιόν µου ἐν Χριστῷ 
Ἰησοῦ, » xat μὴ φάσκειν Εὐαγγέλια, ἐχεῖνοι ἐφιστάν- 
τες φασὶν, οὐκ ἂν πλειόνων ὄντων Εὐαγγελίων, τὸν 
Ἀπόστολον ἐνιχῶς τὸ Εὐαγγέλιον εἰρηχέναι’ οὐ συν- 
εἔντες, ὅτι ὡς εἰς ἐστιν Oy εὐαγγελίζονται πλείονες, 
οὕτως ἓν ἐστι τῇ δυνάµει τὸ ὑπὸ τῶν πολλῶν Εύαγ- 
Ἱέλιον ἀναγεγραμμένον' καὶ τὸ ἁληθῶς διὰ τεσσάρων 
ἓν ἐστιν Εὐαγγέλιον. El τοίνυν ταῦτα πεῖσαι ἡμᾶς (59) 
ὀύναται τί ποτέ ἐστι τὺ ἓν βιθλίον, xal τί τὰ πολλὰ, 
νυν μᾶλλον φροντίρω οὐ διὰ τὸ πλῆθος τῶν Υραφο- 


5 Apoc. 11, 7. *! Psal. xvin, 29, 
9 jbid. xxi, 92, ** ibid, *" Ezech. i1, 9. 


(50) Γεγενηµένοι. 1a. codex Thuanus ; Regius, 
Y:vóp.e vot. 

(51) Axoí£m. lta mss. Tarinus vero in textu, 
ἀνοίξει. 

(22) Αὐετούγζων τὰ Εὐαγγέ.]ια. Non omnia, sed 


** Cap, vii, vers. 10. 
*8 Apoc. 1, 9, 10. 


nemo aperiet ?*?; Universa enim Scriptura 98 
est, qu:e libro illo significatur : anterius. quidew 
scripta, propter facilem illius expositionem ; poste-. 
rius vero, propter reinotiorem, οἱ qui a Spiritu est, 
sensum. Observandum esi preterea, si sanctos. 
codices unum esse librum, qui vero his adversan- 
tur, multos, denionstrari potest, eo quod viventium 
unus sit liber, ex quo delentur qui indigni ipso 
facti sunt, ut scriptum est δὲ: « Deleantur de libro 
viventium ; » de his vero qui judicio suljjiciuntur, 
non liber, sed libri dicuntur ; ait enim Daniel ** ; 
« Judicium consedit, et libri aperti sunt. » Uuitati 
eliaan. divini libri testimonium ascribi Moyses 
dicens ?* : « Si quidem dimittis populo peccatuus, 
dimitte ; 5i non diniiscris, dele me ex libro tuo, 
quem scripsisti. » Et illud apud Isaiam sic inter- 
pretor **, Non eniin. proprium est hujus proplhetix 
ut sint aermones libri obsignati, et uon legantur 
ab eo qui mescit litteras, quia is nescit litteras, 
neque ab eo qui scit, quia obsignatus est liber. Sed 
id verum est in. universa Scriptura, qua indiget 
verbo Dei, qaod clausit ut aperiat ; hoc enim « clau. 
del, el nemo aperiel ?* ; » οἱ cum aperuerit, nemo 
deinde potest dubitationem ad ipsius expositionem 
afferre. Ob eam rem dicitur : « aperiel, el neino 
elaudet **, ». Simile quid de libro qui est apud Eze- 
chielem, accipio, in quo « scripta erat lamentatio, 
et modulatio, et νο *'. » Omnis enim liber continet 
τα iis qui pereunt, et canticum de iis qui servan- 


Sed Joannes, qui caput unum devoravit , cujus 


anteriora, et posteriora perscripta erant **, Scriptu- 


ram omnem intelligit, ut librum unum suavissimum, 
quamprimum percipitur, cum quis eum veluti 
mandit, acerbum vero uniuscujusque eorum qui 
perceperunt sensui ac conscientize , qua ipsum 
prodit, Addam pr:eterea ad ejus rei firmamentum, 
dicium Apostoli nusquam ijutellectum αὐ iis qui 
Marcionem assectantur, qui proinde Evangelia 
aspernanuir et improbant ; quod enim ait Aposte- 
jus 09: « Secundum Evangelium meum in Christo 
Jesu, » nec dicit Evangelia, illi huic dicto immi- 
nentes asserunt, eo quod non plura sint Evangelia, 


D Apostolum numero unitatis Evangelium dixisse ; ob 


idque non intelligentes quemadmodum unus est, 
quem plures prz dicant, sic unum esse virtute, quod 
a multis scriptum est Evangelium. Et revera quod 
per quatuor scriptum est, unum est Evangelium. 
Quare si hxc fidem facere apud nos possunt, quid 
sit unus liber, et quid multi, nunc magis sui solli- 
cius, non quidem propter multitudinem scripto- 


rum, 99 sed propter vim intellectorum, ne forsan 
* £xod. xxxi, 32. ** ]sa. xxix, 14, 12. 
*? [toin, 1, 10. 


Matthei, Marci et Joannis, Lucre autem. Evangelium 
admittebant quidem, sed 10a uL a dietatore suo Mar- 
cione interpolatum fuerat, Epiphanius γεν. N18, 
cap 9, 10. liuET Us. . 

(62) Ἡμῆς. Ma 1199. Tarinus. in textu, ὑμᾶς. 


195 


ORIGENIS 


196 


eo prolabar ut mandatum transiliam , si quid prz- A µένων, ἀλλὰ διὰ τὴν δύναμιν τῶν νοουµένων, µῆποτε 


ter veritatem tanquam veritatem exponam, vel in 
υπο meorum commentariorum. Tum enim fuero 
multorum librorum scriptor ; cumque nunc specie 
2c przetextu cognitionis alienarum opinionum asse- 
cla in sanctam Dei Ecclesiam insurgant, et multo- 
rum librorum compositiones divulgent, quibus evau- 
gelicarum et apostolicarum constitutionum exposi« 
tionem pollicentur; si Jam sileamus, nec illis saluta- 
ri et vera documenta apponamus, avidas et jejunas 
animas cibi inopia expugnabunt, ad vetitas et omni- 
no impuras abominandasque escas festinantes. 
Quare necesse mihi videtur esse, eum qui sine frau- 
de ac przvaricatione potest pro ecclesiastico ser- 
mone oratorem se interponere, et eos confutare qui 


περιπέσω τῷ παραθαίνειν τὴν ἑντολὴν , &áv τι παρὰ 
τὴν ἀλήθειαν ὡς ἀλήθειαν ἐχθῶμαι, χᾶν ἐν EX τῶν 
γραφοµένων. 'Exst γὰρ ἔσομαι γράψας βιθλία πολλά." 
xal νῦν δὲ προφάσει Ὑνώσεως ἑπανισταμένων τῶν 
ἑτεροδόξων τῇ ἁγίᾳ τοῦ θεοῦ (54) Ἐκχλησίᾳ, xai 
πολυθίθλους συντάξεις φερόντων, ἑπαγγελλομένας 
διἠγησιν τῶν εὐαγγελιχῶν xal ἁποστολικχῶν διατά- 
ξεων, &&v σιωπῄσωμεν μὴ παρατιθέντες αὐτοῖς τὰ 
ὑχιη χαὶ ἀληθη δόγµατα, ἐπιχρατήσουσι τῶν λίχνων 
Ψυχῶν ἁπορίᾳ τροφῆς σωτηρῖου, ἐπὶ τὰ ἀπηγορευ- 
μένα σπευδουσῶν, xal ἁληθῶς ἁἀχάθαρτα xai βδε- 
λυχτὰ βρώματα (55). Διόπερ ἀναγχαῖόν µοι δοχεῖ 
εἶναι τὸν δυνάµενον πρεσθεύειν ὑπὲρ τοῦ ἔχχλησια- 
στικοῦ λόγου ἁπαραχαράκτως, xai ἑλέγχειν τοὺς τὴν 


falsam sibi cognitionem assumunt, stare adversus p Φευδώνυμον Ὑνῶσιν µεταχειριζοµένους, ἴἵστασθαι 


lizeretica commenta, et excelsitatem evangelici prz- 
conii illis opponere, in quo est plenissima consen- 
sio communis doctrine, Veteris, quod vocant, cum 
Novo Testamento. Tuque ipse adeo eorum penuria 
qui meliora assererent, cum rationi pugnantem et 
hbsurdam fidem, qu:x tua erat in Jesuni pietas, rni- 
nime ferre posses, iis te olim sermonibus tradide- 
Fas, quibus postea, usus ea, ut decebat, qus data 
tibi est, prudentia, damnatis discessisti. Hzc autein 
dico ad eorum qui et dicere et scribere poseunt, 
quatenus mihi apparet , defensionem. Sed et meam 
ipsius causam dico, qui non eo instructu et liabitu, 
quo esse oportet eum, qui a Deo sit idoneus factus 
Novi Testamenti adwninister, non litterz, sed spiri- 
Qus ***, audacius me ad dicendum projiciam. 


χατὰ τῶν αἱρετιχῶν ἀναπλασμάτων ἀντιπαραθάλ- 
λοντα τὸ ὕψος τοῦ εὐαγγελιχοῦ κηρύγματος, πεπλη- 
ρωμένον (96) συμφωνίας δογμάτων χοινῶν τῇ χαλου- 
µένῃ Παλαιᾷ πρὸς τὴν ὀνομαζομένην Kathy Διαθή- 
χην. Αὐτὸς γοῦν ἁπορίᾳ (57) τῶν πρεσθευόντων τὰ 
χρείττονα, uh φέρων τὴν ἄλογον χαὶ ἰδιωτιχὴν πίστιν 
διὰ τὴν πρὸς τὸν Ἰησοῦν ἀγάπην, ἐπεδεδώχεις ποτὰ 
σαυτὸν λόγοις, ὧν ὕστερον, τῇ δεδοµένῃ σοι συνέσεν 
χαταχρησάµενος εἰς δέον, χαταγνοὺς ἀπέστης. Ταῦτῳ 
δὲ φηµι χατὰ τὸ φαινόμενόν µοι ἀπολογούμενος περὶ 
τῶν δυναµένων λέγειν χαὶ γράφειν. Περὶ δὲ ἐμαντοῦ 
ἀπολογούμενος, μ] ἄρα οὗ τοιαύτης ὧν ἔξεως ὁποίσν 
ἑχρῆν τὸν παρὰ θεοῦ ἰχανούμενον διάκονον τῆς Και- 
νῆς Διαθήχης, οὐ γράμματος, ἀλλὰ πνεύματος , tee 


C µηρότερον ἐμαντὸν τῷ ὑπαγορεύειν ἐπιδίδωμι, 


EX EODEM ΤΟΝΟ V, APUD PAMPHILUM MARTYREM IN APOLOGIA PRO ORIGENE, 


Unigenitus Filius Salvator noster, qui solus ex 
Pate natus est, solus natura et nou adoptione Fi- 
lius est. 

« ltem in eodem libro. » 

Unus ergo est verus Deus, « qui solus habet im- 
mortalitatem, lucem habitat inaccessibilem *!*. » Unus 
et verus Deus, ne scilicet multis veri Dei uomen 
convenire credamus. lta. ergo et hi qui accipiunt 
« spiritum adoptionis filiorum , in quo clamamus : 
Abha Pater ***, » (ilii quidem Dei sunt, sed non sic- 
ut unigenitus Fillus. Unigenitus euim natura Fi- 


*** |LCor, nt, 6. ?!* T Tim. νι, 16, 


(54) θεοῦ. lta mss. Tarinus, Χριστοῦ. 

(55) Βρώματα. Forte legendum, δόγματα. 

(οὐ) Πεπ.Ίηρωμέγον., Bic. mss. Tarinus πεπλη- 
ρωμένου. . 


*:** Rom. viii, 15. 5” Joan. 1, 12. 


lius, et semper et inseparabiliter Filius est ; czetem 
vero pro eo quod susceperunt in se Filium Dei, po- 
testatem aceeperunt filii Dei fieri, « Qul » licet « non 
ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque 
ex voluntate viri, sed ex Deo nati » sint ***, non tamen 
ea nativitate sunt nali qua natus est unigenilug 
Filius. Propter quod quantam differentiam verus 
Deus habet ad eos, quibus dicitur : « Ego dixi, Dii 
estis *** : » tantam differentiam habet verus Filius ad 
eos qui audiunt ; « Filii Excelsi omnes *^*. » 


*** Psal, nxxxi, 0. 99*. ibid, 


(57) Αὐεὸς Tovx ἁπορίᾳ, etc. Ambrosium allo- 
quitur, qui cum Valeutiniana bzresi esset infectus, 
virus iljud Origenis cura evomuit, et sauiorem dae 
ctrina: amplexus est. HuETIUS. 


497 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


MMM—————————————————————— 
OPII'ENOYX 


1ΩΝ EIZ ΤΟ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΕΞΗΓΗΤΙΚΩΝ. 


ΤΟΜΟΣ €. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 


TOMUS VI. 


INTERPRETE AMBROSIO FERRARIO. 


nd 


100 HPOOIMION. 

Ἱ. Πᾶσα μὲν οἰχία, ὡς Év μάλιστα στεῤῥότατα 
χα-ασχευασθησοµένη, ἓν εὐδίᾳ xal νηνεµία οἰκοδο- 
μεῖται, ἵνα μὴ ἐμποδίζηται τὴν δέουσαν πΏξιν ἆνα- 
λαδεῖν * ὅπως δύνηται xal τοιαύτη γενέσθαι, ὥστε 
ὑπομεῖναι πλημμύρας ὁρμὴν, καὶ πρὀσρηξιν ποταμοῦ, 
χαὶ ὅσα φιλεῖ, χειμῶνος συµθαίνοντος, ἑλέγχειν μὲν 
-ὰ σαθρὰ τῶν οἰχοδομημάτων, δειχνύναι δὲ τὰ τὴν 
οἰχείαν ἀρετὴν ἀπειληφότα τῶν χατασχευαασµάτων. 
Ἑπαιρέτως δὲ d τῶν τῆς ἀληθείας θεωρηµάτων δε- 
χτιχὴ, λογικη ὡς iv ἐπαγγελίᾳ ἢ γράµµασιν olxo- 
ὑυμὴ., τότε μάλιστα οἰχοδομεῖται, χαλῶς συνοιχοδο- 
μώντος τῷ προθεµένῳ τὸ ἄριστον τοῦτο ἔργον Emt- 
αλεῖν τοῦ Θεοῦ, ἐἑπὰν Ὑαληνιάζῃ τῇ ὑπερεχούσῃ 
τάντα νοῦν εἰρήνῃ χρωµένη dj ψυχῆ, πάσης ταραχῆς 


100 l'UEFATIO. 

1. Omnis quidem domus, quz, quantum fleri po4 
lest, firmissime construenda est, sereno tempore et 
tranquillo zedificatur ; ne impediatur decentem re - 
cipere stabilitatem; ut talis esse possit qua susti- 
neat impetum exundationis, et allisionem fluvii , et 
quzcunque solent, si contingat tempestas, quinam 
tsedilicia putrida ac debilia, atque qua firma et sta- 
bilia propriam virtutem receperint, declarare. Pr»- 
cipue vero sdificium rationis compos, constans vel- 
uti in promissione, et litteris, contemplationum ve- 
ritatis capax, potissimum tum probe zdifieatur (58), 
[Deo, una eum eo, qui optimum prsstantissimum- 
que hoc opus perficere constituit, sedificante:) cum 
anima pace illa qux omnem intelligentiam superat 


ἁλλοτριουμένη, xal οὐδαμῶς χυµατουµένη. Ταῦτα B utens, summa tranquillitate potitur, ab omni tumulta 


fj µοι δοχοῦσιν ἀχριθῶς χατανενοηχότες ol τοῦ προ- 
φητικοῦ πνεύματος ὑπηρέται, xal οἱ τοῦ εὐαγγελι- 
' κοῦ κηρύγματος διάχονοι ἀξίους ἑαυτοὺς παρειλη- 
Φέναι τοῦ λαθεῖν τὴν ἓν χρυπτῷ εἰρήνην ἀπὸ τοῦ 
aisi τοῖς ἀξίοις διδόντος αὐτὴν, τοῦ εἰρηχότος  εΕἱρή- 
γην ἀφίτμι ὑμῖν , εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν οὐ 
χαθὼς ὁ χόσμος δίδωσιν εἰρήνην, χἀγὼ δίδωµι ὑμῖν. » 
Ἐπισχόπησον δὴ µῄήποτε ταιοῦτόν τι αἰνίττεται 
περὶ tbv Δανῖδ xal Σολομῶντα fj περὶ τοῦ ναοῦ lavo- 
píz. Δαυῖδ μὲν γὰρ, πολέμους Κυρίου πολεμῶν, xal 
πρὸς πλείονας ἱστάμενος ἐχθροὺς ἑαυτοῦ xal τοῦ 
Ἱσραὴλ, θέλων οἰχοδομῆσαι vabv τῷ θεῷ, ὑπὸ θεοῦ 
διὰ τοῦ Νάθαν χωλύεται, λέγοντος πρὸς αὐτόν; « Oox 
οἰχοδομήσεις pot οἵχον, ὃτι ἀνῆρ αἱμάτων σύ. » Σο- 


liberata et nullis undarum procellis agitata. liec 
jgitur accurate cum perspexissent, et propheticl spi- 
ritus interpretes et evangelicz predicationis mini- 
stri , mihi videntur seipsos dignos exbibuisse qui 
acciperent pacem interiorem ab eo qui eam dignis 
semper exhibet, quique dixit *** : « Pacem relinquo 
vobis, pacem nieam do vobis: non quomodo mun- 
dus dat pacein , ego do vobis pacein, » Proinde in- 
spice num quando tale quid innuat listoria Davi- 
dis et Salomonis de templo. David siquidem hostes 
Domini debellans, et contra plures iustans sui ip- 
sius et Israelis iuimicos, volens zdificare templum 
Deo, a Deo per Nathan prohibetur dicente: « Non 
edificabis mihi domuin, quia vir sanguinum es tu?'*:1 


Ἰομὼν δὲ ὄναρ τὸν θεὸν ἰδὼν, xai ὄναρ τὴν σοφίαν C Salomon autem , qui Deum per somnium couspe- 


λαδὼν, (ἑτηρεῖτο γὰρ τὸ ὕπαρ τῷ λέγοντι. « Ἰδοὺ 
σλεῖον Σολομῶντος ὧδε *») ἐν βαθυτάτῃ γενόμενος εἷ- 
gv), ὡς ἀναπαύεσθαι τὀτε ἕκαστον ὑποχάτω τῆς 
ἀμπέλου αὑτοῦ , xat ὑποχάτω τῆς συχῆς αὐτοῦ, xal 


*** Joan. xiv, 27. 
42; Luc. x1, 54. 


(98) lec a Ferrario prtermissa, ex interpretatione Perionii suppleviimus. 


xit το”, quique eliam sapientiau per somnium cepit *** 
(servabatur enim revera dicenti: « Ecce plus quam 
Salomon lioc in luco * ») in altiasima pace exsistens, 
ita ut unusquisque sub &ua vite, eL sub sua ficu ree 


5111 Paral. xxi, 8, 9; xxvi, δ. *! ll Paral. 1, 7. *** ibid, 10, 12. ' Matth, iui, 


^. 


499 


ORIGENIS 


3200 


quiesceret *, cognomen ejus pacis habens quz» 101 A τῆς χατὰ τοὺς χρόνους αὐτοῦ εἰρήνης ἑπώνυμος τυν- 


suo tempore contigerat? (nam Salomon interpre- 
tatur pacificus), propter pacem, vacat ad zdifican- 
dum Deo celeberrimum templum. Quin Esdrs tem- 
pore *, cum vinum et inimicum regem ac denique 
mulieres vincit veritas , re:edificatur templum Deo. 
" ωο a nobis sunt tibi dicta, o. sacer Ambrosi, pro 
defensione aostra: quoniam turrim evangelicam * 
ex sancto hortatu tuo volentes litteris aedificare , 
supputavimus quidein sedentes sumptuin an habea- 
mus ad ea quibus opus est ad perficiendum ; ne il- 
ludamur reprehsnsi ab intuentibus , tanquam qui 
fundamentum quidem jecerimus , perficere vero 
opus nequiverimus. Caeterum , supputatione facta, 
cuin deprehendissemus, perficienda fabricze, ea quae 
paraverainus, non sufficere, id totum Deo commisi- 
mus ditauti in onini sermone et cognitione, creden- 
tes quod nos ipsos leges servare spirituales conan- 
tes ditabit, et quod progredientes in structura, ad- 
juti his quz ipse suppeditaverit, ad edificii etiam 
coronau perveniemus ; qua eum qui ascenderit ad 
domum sermonis, cadere prohibet, cum ab his tan- 
tum domibus qus corona carent, cadant ii qui ca- 
duut, propter imperfectionem zdificiorum, qux ος” 
des οἱ casus causanutur his qui in eodem sunt loco. 
Jam ad quintum usque tomum, quamvis adversari 
nobis videretur Alexandriz procella, quas concessa 
fuere, locuti sumus, Jesu increpante ventos et 
undas maris. Ex hoc casu progressi, extracti sumus 
ex /Egypto, Deo nos liberante, qui eduxit populum 
$uum ex ea; deinde inimico adversus nos acerbis- 
sime pugnante per suas novas litteras, revera E- 
vaugelio inhnicas, omnesque "Egypti ventos ad- 
versus nos concitante, stare me magis adhortaba- 
tur ratio ad certamen, et servare prasstantissimam 
mei partem, quam importune conjungere restantem 
Scripturam, antequam rationis discursus tranquil- 
litate reciperet, ne forte cogitationes pravz iuva- 
lescereut in anitnam ctiam meam procellam inducere. 
Quin absentes quoque, qui mihi de more adsunt, 
veloces scriptores, me prohibebant, qu:e excogitas- 


" 3 Mich. 1v, 4 ; I Mach. xiv, 19. 
28 et seqq. 


(59) Κατὰ τοὺς "Ecópa χρόνους. Ma legitur in D 


Codice DBodleiano, nec non Barberino. Corruptus 
ενί locus in codice legio. 

(60) Καθεσθέντες. Sic habent codd. Regius et 
Barberinus, Bodleianus autem καταθέντες, pro quo 
in margine habet χαθίσαντες, et ita legendum ex 
Luc. xiv, 98. 

. (641) Εμποδιζώμεθα. Lege ἐμπαιζώμεθα. Vide 
Luc. xiv, 29. 

. (02) Καὶ µέχρι "i τοῦ ZzÉuxtov tópov, ctc, Me- 
minit loci hujus Eusebius lib. vi Hist., cap. 24, 
unde discas quinque priores Origenis in Joannem 
tomosAlexandro inperaute fuisse lucubratos. Quod 
aulem sex tomos in Joonnem Alexandri: tunc scri- 
ptos fuisse prodit Nicepliorus lib. v, cap. 15, sic in- 
telligito, quinque priores tomos absolutos fuisse, 


sexium inclioatum, quem denuo exordiri necesse . 


habuit, quod priorem scriptionem Alexandria disce- 
ders secum non asportasset, ld ipse desse scribit 
Or:genes paulo inferius. HluETIUS. 


3 | Paral. xxn, 9. 


χάνων  (Σολομὼν γὰρ ἑρμηνεύεται &elipnvixóc-) διὰ 
τὴν εἰρήνην σχολάτει τὸν διαθόητον οἰχοδομῆσαι ναον 
τῷ θεῷ. Καὶ χατὰ τοὺς Ἔσδρα χρόνους (59) Φ ὅτι 
νικᾷ fj ἀλήθεια τὸν οἵνον, xai τὸν ἐχθρὸν βασιλέα, 
χαὶ τὰς γυναῖχας , ἀνοιχοδομεῖται ὁ ναὺς τῷ θεῷ. 
Ταῦτα δ' ἡμῖν ἀπολογουμένοις πρὸς σὲ, ἱερὶ Αμ- 
6ρόσιε, εἴρηται ἐπεὶ, τὸν εὐαγγελιχὸν πύργον χατὰ 
τὴν ἁγίαν σου προτροπὴν Ev Ὑράμμασιν οἰχοδομῆσαι 
θελῄσαντες, ἑψηφίσαμεν μὲν χαθεασθέντες (60) τὴν 
δαπάνην, εἰ ἔχομεν τὰ πρὸς ἁπαρτισμὸν, ἵνα μὴ ἐμ- 
ποδιζώµεθα (61) ὑπὸ τῶν θεωρούντων, καταθαλλό- 
µενοι, ἑχτελέσαι δὲ τὸ ἔργον μὴ δεδυνηµένοι. Ψηφί- 
σαντες δὲ ἔτοιμα μὲν τὰ εἰς ἁπαρτισμὸν τῆς olxobo- 
μῆς ἡμῖν παρόντα, οὗ κατειλήφαμεν, τῷ θεῷ δὲ πε- 
πιστεύχαμεέν τῷ πλοντίζοντι ἐν παντὶ λόγῳ xal πάση 
γνώσει, ὅτι ἀγωνιζομένους ἡμᾶς αὐτοὺς τηρεῖν τοὺς 
πνευματιχοὺς νόμους πλουτίζει, καὶ &x τῶν ἔπιχοριη- 
γουµένων ὑπ) αὑτοῦ προχόπτοντες by τῷ οἰχοδομεῖν, 
φθάσοµεν xaX ἐπὶ τὴν στεφάνην τοῦ οἰχοδομίματος, 


:πωλύουσαν πίπτειν τὸν ἀνεληλυθότα ἐπὶ τὸ δῶμα τοῦ 


λόγον, ἀπὸ µόνων τῶν ἑστερημένων τῆς στεφάνης 
πιπτόντων τῶν πιπτόντων διὰ τὸ ἁτελὲς τῶν olxobo- 
µημάτων, φόνων αἰτίων τοῖς ἓν αὐτῷ τυγχάνουαι, 
χαὶ πτωμάτων Ὑινομένων, Καὶ μέχρι γε τοῦ mp 
vou τόµου (62), εἰ xal ὁ χατὰ τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν 
χειμὼν (00) ἀντιπράττει» ἑἐδόχει, τὰ διδόµενα ὑπη- 
Ὑορεύσαµεν, ἐπιτιμῶντος τοῖς ἀνέμοις xal τοῖς χύ- 
µασι τῆς θαλάσσης τοῦ Ἰησοῦ. Καὶ &x τοῦδε ἔπιπε- 
σόντος (64) προεληλνθότες, ἑφελχύσθημεν ἀπὸ τῆς 
Αἰγύπτου, ῥυσαμένου ἡμᾶς τοῦ θεοῦ τοῦ ἐξαγαγόντος 
τὸν λαὸν αὑτοῦ ἀπ᾿ αὑτῆς ' ἔπειτα τοῦ ἐχθροῦ (63) 
πικρότατα fuv καταστρατευσαµένου διὰ τῶν και», 
γῶν αὑτοῦ γραμμάτων, τῶν ἁληθῶς ἐχθρῶν τῷ Εὐαγ- 
γελίῳ, χαὶ πάντας τοὺς ἓν Αἰγύπτῳ ἀνέμους τῆς πο- 
νηρίας xa0' ἡμῶν ἐγείραντος, στῆναι μᾶλλόν µε 
πρὸς τὸν ἀγῶνα παρεχάλει ὁ λόγος, xal τηρῆσαι τὸ 
ἡγεμονιχὸν , µήποτε μοχθηροὶ λογισμοὶ ἐξισχύσωσι 
τὸν χειμῶνα καὶ τῇ φυχῇ pou ἐπεισαγαχεῖν, ἥπερ 
ἀχαίρως πρὶν γαλήνην τὴν διάνοιαν λαθεῖν συνάπτειν 


τὰ ἑξῆς τῆς Γραφῆς. Καὶ οἱ συνήθεις δὲ ταχνγρά» 


5Η Esd. 1v, 57, 41, 37 et seqq. * Luc. τιν, 


(65) El xal ὁ χητὰ τη» ᾽Α.εξάνδρεια» χκι- 
pov, etc, Nimirum postquam Cesarea ei ex Áchaia 
redux, presbyterii gradum jam. assecutus, Deme- 
trium multis de causis infensum expertus est, uti 
diximus iu Origenianis. Fallitur saue Ferrarius, qui 
Maximini in Christianos διωγμὸν hic signiticari perteti- 
dit; decepus nimirum loco Eusebii altero, qui est 
lib. vi, cap. 28, ubi tomo xxii Origenis in Joaunem 
Maxinini persecutionem commemorari tradit. Euse- 
bius : ex quibus palam exstat operis :llius partem 
Alexandri temporibus , reliquam Maximini succes 
sorumve fuisse lucubratam. 1p. 

(64) Ἐκ τοῦδε ἐπιπεσόντος, eic. Cum. enitu 

ravissima in eum jracundia exarsisset Demetrius 
lexandrinus episcopus, Alexandria migravit, Ca 
sare:e sedem posuit. [p. 

(63) Ἔπειτα τοῦ ἐχθροῦ, etc. Demetrium intel- 
lige, qui. episcoporum /Egypti synodum adversus 
Qiigenein collegit, eumque litteris passim disseiuie 
uatis Uraduccre coiatus cst, lp. 


3.1 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


203 


qot μὴ παρόντες τοῦ ἔχεσθαι τῶν ὑπαγορεύσεων ἑκώ- A sem, 102 mandare litteris. Nuuc vero quando ad- 


λυον. Nuv ὃ ὅτε τὰ χαθ) ἡμῶν πεπυρωµένα πολλὰ, 
σδεννύντος Θεοῦ , βέλη ἤμθλυνται, χαὶ ἐνεθισθεῖσα 
ἡμῶν ἡ Φυχἠ τοῖς συµθεθηχόσι διὰ τὸν οὐράνιον λό- 
γον , φἐρειν ῥᾷον βιάζεται τὰς γεγενηµένας ἐπιθου- 
λὰς, ὡσπερεὶ ποσῆς εὐδίας λαθόµενοι, οὐχέτι ὑπερ- 
τιθέµενοι ὑπαγορεύειν τὰ ἀχόλουθα βουλόμεθα, θεὺν 
δ:δάσχαλον ὑπηχοῦντα bv τῷ ἀδύτῳ τῆς φυχης ἡμῶν 
παρεῖναι εὐχόμενοι, ἵνα τέλος λάθῃ fj τῆς χατὰ Ἰω- 
ἀννην Gum (fios; τοῦ Εὐαγγελίου οἰχοδομίή. Γένοιτο δ᾽ 
ὁ θεὸς ἑπτήχους ἡμῶν τῇ εὐχῆ, εἰς τὸ συνάφα" ὄυνη- 
θῆναι τὸ σῶμα τοῦ ὅλου λόγου, µηχέτι µεσολαθούσης 
περιστάσεως, διαχοπὴν τοῦ εἰρμοῦ τῆς Υραρῆς ὁποίαν 
ἑέποτε ἐνεργίσασθαι δυναµένης. Ἴσθι δὲ, ὅτι ἀπὸ 
πολλῆς προθυµίας δευτέραν ταύτην ἀρχὴν ποιοῦμαι 
ἔκτου τόμο» , διὰ τὸ τὰ προὔπαγορενθέντα (06) ἡμῖν 
ἐν τῇ ᾿Αλεξανδρείᾳ οὐχ οἵδ' ὅπως μἣ ἑχχεχομίσθα, * 
βέλτιον Υὰρ ἡγησάμην, ὑπὲρ τοῦ μὴ ἀπράχτως uot 
οὖδε τοῦ Épyou παρελθεῖν, xal τοῦτον τὸν χρόνον 
ἤδη τῶν λοιπῶν ἄρξασθαι, xat μὴ, μετ ἁδήλῳ τῷ 
εὑρεθῄσεσθαι τὰ προπαγορευθέντα ἡμῖν ἀναμένων, 
πέρδης οὐχ ὀλίγον ἀπολέται τὸ τῶν μεταξὺ ἡμερῶν. 
Καὶ ταῦτα ub) αὐτάρχως (67) πεπροοιμιάσθω ' f57 
& xaX τῆς λέξεως ἐχώμεθα., 


Exylicit Praefatio. 


9. « Kal αὕτη ἐστὶν dj μαρτυρία τοῦ Ἰωάννου. » 
ἁσυτέρα abcr ἀναγεγραμμένη Ἰωάννου του Βαπτι- 
ατοῦ περὶ Χριστοῦ μαρτυρία, τῆς προτέρας ἁρξαμέ- 
γης ἀπὸ τοῦ, « Οὗτος ἂν ὃν εἶπον, ὁ ὀπίσω µου Epyó- 
μενος, » xal ληγούσης εἰς τό: « 'O Μονογενῆς Υὸς 
«οὐ θεοῦ, 6 ὧν (68) εἰς τὸν χόλπον τοῦ Πατρὸς, ἐχεῖ- 
νος ἐξηγήσατο. » Οὐχ ὑγιῶς δὲ ὁ Ἡραχκλέων ύπο- 
ἰαμδάνει, « Οὐδεὶς τὸν θεὸν ἑώραχεν πώποτε, » xal 
τὰ inc φάσχων εἰρῆσθαι οὐχ ἀπὺ τοῦ μαθττοῦ (69), 
ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ Βαπτιστοῦ (70). El γὰρ καὶ κατ αὐτὸν 
*b, ε Ἐ» τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἑλάθο- 
μεν, χαὶ χάριν ἀντὶ χάριτος, ὅτι ὁ νόµος διὰ Μω- 
σέως ἐδόθη, ἡ χάρις xol dj ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ἐγένετο, » ὑπὸ τοῦ Βαπτιστοῦ εἴρηται " 
τὼς οὑχ ἀχόλουθον τὸν ἐκ τοῦ πληρώματος τοῦ 
Χριστοῦ εἱληφότα , xaX χάριν δευτέραν ἐπὶ προτέρας 
χάριτος , ὁμολουγοῦντά τε διὰ Μωσέως μὲν δξδόσθαι 
ὧν vóuov, τὴν δὲ χάριν xaX την ἀλήθειαν δ.ὰ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ γεχονέναι, Ex τῶν ἀπὸ τοῦ πληρώματος 
εἰς αὐτὸν ἑληλυθότων , νενοηχέναι πῶς « θεὸν οὐ- 
δες ἑώραχεν πώποτε, } xal τὸ « «bv Μονογενη 
εἰς τὸν χόλπον ὄντα τοῦ Πατρὺὸς » τὴν ἐξήγη- 
σιν αὐτῷ xal πᾶσι τοῖς ix τοῦ πληρώματος εἱληφόσι 
παραδεξωχέναι; Οὐ γὰρ νῦν πρῶτον ἐξηγήσατο ὁ 
ὧν (71) εἰς τὸν χύλπον τοῦ Πατρὸς, ὡς οὐδενὸς (72) 
ὑπιτηδείου πρότερον γεγενηµένου λαθεῖν ἃ τοῖς (70) 
* joan. !, 19. " ibid. 15. * ibid. 48. * ibid. '* 


(66) Διὰ τὸ τὰ zxpobzarpopevOévca, eic. linc 
apparet. reliquam hanc Commentariorum in Joan- 
zem partem tuin. scriptam fuisse, cum Alexandria 
Origenes discessisset. Sed hzc in Origenianis dispu- 
ala sunt, HukTiUs. 

(67) Αὐτάρχως. Sic codex Dodleianus; Regius 
αὗταρχες. . ] 

(68) Yióc τοῦ 6500, ὁ àv, etc. Sic codex Dotle- 
iauus ; editio IHluetii, υἱὸς Οεὺς ὁ (uy, εἰς τόν, εἰς. 


ParRor. Gh, XIV. 


ibid. xvi, 17. 


versum nos iguit:e sagittae multe vanze fuerunt fa- 
ci, Deo illas exstiugueute, et assueta anima no- 
stra his quz coeestis sermonis causa. contingunt, 
ferre cogitur facilius factas insidias, veluti aliquan- 
tum serenitalis nacti , non auplius differentes di- 
ctare volumus qux restant, Deum magistrum in 
animi nostre adyto. penetrali insonantem | adesse 
precantes, ut finem accipiat struciura enarrationis 
Evangelii secuudum Joannem, Atque utinam audiat 
Deus preces nostras, ut corpus totius operis con- 
jungere possimus, nec ulla posiliac necessitas in- 
tercipiat atque interrumpat Scriptura seriem. Cie- 
lerum scias ex mulla nos promptitudine initium sex - 
li tomi denuo facere, eo quod qua antea interprc- 


D tati fueramus Alexandriz, nescio quo pacto nobis. 


cum. allata non. fuerunt, Melius enim ratus sum, ne 
interim etiam hoc opus cum ignavia intermittere- 
tur, qua restabant. prosequi, quai. dum incertus 
sum inveniendi qua interpretati füueramps, exspe- 
clare: hoc interim tempore, quod lucri non parva 
est accessio, pereunte. Et hzec procemii loco satis 
sunto; nunc jam contextum sequamur. 


2. « Et hoc est testimonium Joannis *, » Secun- 
dum hoc est Joaunis Bapüst:: de Cliristo scrip um 
testimonimm, primo testimonio incipiente ab ill.s 
verbis : «Πίο erat, quem dixi; qui post me venit ", » 
et desinente in ea, « Unigenitus Filius Dei, qui cst 
in sinu Patris, ille enarravit *. Αι vero non re- 
cte Heracleon suspicatur verba illa : « Nullus Deum 
vidit. unquam *, οἱ qux» sequuntur, dieta. fuisse 
non a Baptista, sed a discipulo. Nam si etiam.ofi- 
nione sus», quod «ex plenitudine ejus nos omnes 
accepimus, et gratiam pro gra!ia, quoniam lex per 
Mosen data est; gratia, et veritas per Jesum Chri- 
stuin facta est !?, » a Baptista est dietum, quomodo 
non cousequens est, eum qui ex plenitudine Christi 
acceperit, et gratiam secundam pro gratia prima, 
quique fassus fuerit datam fuisse per Mosem legen, 
graliam vero et veritatem per Jesum Christum (a- 
ctam fuisse, ex his qui ex plenitudine iu ipsum 


p devenissent, tum intellexisse quomodo « Deum nul- 


lus vidit unquam !!, » tui eliam quod. « Unige- 
nitus ad sinum Patris exsistens !* , » liec. ipsi 
et oinnibus qui ex plenitudine ejus hausissent. 
1039 enarraverit? Non enim nunc primum enar. 
ravit, qui est in sinu Patris, perinde quasi nullus 
antea idoueus exstiterit accipere quie apostolis 
enarravit, quandoquidem autequam Abraham fieret 


! jbid. 48, !* ibid. 


(69) Μαθητοῦ. Lege Βαπτιστοῦ. 

(70) Βαπτιστοῦ. Lege µαθητο». 

(71) Ὁ ὤν. Deest iu. editione IHuetiana, sed sup- 
pletur e cod. Bodleiano, 

(4/2) Ὡς οὐδενός. Ma. recie. habet. in. margine 
codex Barberinus ; male autem editio Huetiana, ὡς 
οὐδέν. 

(15) "A τοῖς. lia codex Dodleianus: editio ἐἴμθ- 
Lii, ὑτὸ τοῖς. 


1 


205 


QRIGENIS 


901 


exsistens, docet nos Abraham exsultasse, ut videret A ἁἀποστόλοις 6wyf;sazo * st γε πρὶν ᾿Αθραὰμ γενέσθαι 


diem ipsius gavisumque fuisae '*, Quin quod ait : 
« Ex plenitudine ipsius nes omnes accepimus , et 
gratiam pro gratia !*, » ut in superioribus diximus, 
arguit prophetas etiam ex Christi plenitudine do- 
num cepisse, gratiamque secundam pro prima eos 
sumpsisse : pervenerunt enim et illi a Spiritu ma- 
nuducti, postquam introducti fuissent, atque exer- 
citi in figuris, ad veritatis visionem. Quocirca 
non omnes « prophetz , sed multi desiderarunt vi- 
dere, quz » apostoli viderunt **. Nam si propheta. 
rum erat differentia, perfecti et praestantes noi de- 
dderarunt videre quz viderunt apostoli ; viderunt 
enim ipsa. Qui vero non zque atque hi assecuti 
sunt, ut ad altitudinem sermonis ascenderint , ap- 
petiverunt. ea quie apostoli per Christum cognove- 
runt. Nam illud videre non corporaliter dictum 
fuisse interpretati sumus, quemadmodum etiam il- 
lud audire spiritualirer prolatum intelleximus : 
quippe cum is solus aures possideat qui eas prz- 
paraverit ad audiendum sermones Jesu : quz rcs 
liaud ita frequenter obtingit. Jam vero sauctos cz- 
teris credentibus babentes plus quidpiam , diviui- 
tatis mysteria ante corporalem Jesu adventum in- 
tellexisse, Dei Sermoue eos edocente etiam ante. 
quam caro lieret (nam semper operatur , imitator 
Patris cum sit, de quo dicit : « Pater meus usque 
modo operatur 5 »), considerare licet ex his etiam 
dictionibus , ubi Sadduczis non credentibus ser- 
moni de resurrectione inquit !" : « Non legistis 
quod Deus in rubo dixit : Ego sum Deus Abraham, 
Deus Isaac et Deus Jacob? Deus vero non est mor- 
tuorum, sed viventium. » Si igitur Deum non pu- 
det virorum horum vocari Deum, hique viri inter 
viventes a Deo numerantur, filiique Abraham sunt 
omnes credentes '* (quandoquidem in fideli Abra- 
hani, qui positus est pater gentium a Όσο, benedi- 
cuntur omues gentes '*) anibigimus admittere. vi- 
ventes. viventium agnovisse disciplinas, idque a 
Clristo edoctos ante Luciferum genito *? , ante- 
quam caro fleret? Ceterum ob eam causam vive- 
haut, 10A quoniam participabant dicentem : 
« Ego sum vita *!, » el percipiebant apparitionem 
non modo augelorum, sed etiam Dei per Christum, 


ὢν διδάσχει ἡμᾶς τὸν ᾿Αδραὰμ Ἰγαλλιᾶσθαι, ἵνα ἴδη 
τὴν ἡμέραν αὑτοῦ, xai Ev χαρᾷ γεγονέναι. Καὶ τὸ 
ε Ἐχ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἑλάδομεν,» 
xai τὸ, « χάριν ἀντὶ χάριτος,» ὡς Ev τοῖς πρὸ τούτων 
εἰρήχαμεν, δηλοῖ xaX τοὺς προφήτας ἀπὸ τοῦ πλη- 
ρώματος Χριστοῦ τὴν δωρεὰν χεχωρηχέναι, καὶ τὶν 
δευτέραν χάριν ἀντὶ τῆς προτέρας αὐτοὺς εἱληφέναι * 
ἐφθάχεισαν γὰρ χἀχεῖνοι ὑπὸ τοῦ Πνεύματος γειρα- 
γωγούμενοι , μετὰ τὴν Ev τοῖς τύποις εἰσανγωγὲν , 
ἐπὶ τὴν τὶς ἀληθείας θἑαν. Διόπερ ob πάντες «ci 
προφΏται, ἀλλά πολλοὶ ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ » οἱ ἀπό- 
στἍλοι ἔθλεπον. El γὰρ ἣν προφητῶν διαφορὰ, οἱ 
τετελειωμένοι xat διαφέροντες οὐχ ἐπεθύμτσαν ἰδεῖν 
ἃ εἶδον οἱ ἀπόστολοι’ τεθεωρῄχασι γὰρ αὑτά. Ol 
δὲ uh φθάσαντες ὁμοίως τούτοις εἰς τὸ Όψος &va- 
θῆναι τοῦ λόγου, Ev ὀρέξει γεγόνασι τῶν τοῖς ἀποστό- 
λοις διὰ Χριστοῦ ἐγνωσμένων. Τὸ γὰρ ἰδεῖν ἡμεῖς 
οὗ σωματικῶς εἱρῆσθαι ἐξειλήφαμεν, χαὶ τὸ ἀχοῦ- 
σαι πνευματιχῶς ἁπαγγελλόμενον νενοήκαμεν, pó- 
νου τοῦ (ota χτησαµένου ἀχούειν παρεσχευασµένου 
τῶν λόγων τοῦ Ἰησοῦ * ὅπερ οὗ πάνυ ἀθρόως γίνεται. 
"Ett δὲ περὶ τοῦ τοὺς πρὸ τῆς σωματιχΏς ἐπιδη- 
µίας τοῦ Ἰησοῦ ἁγίους , πλέον τι τῶν πολλῶν τῶν 
πιστευόντων ἑσχηχότας , τὰ τῆς θειότηιος µυστή- 
pta χατανενοηχέναι, τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ διδάσχοντος 
αὐτοὺς, xal πρὶν γένηται σἀρξ (ἀεὶ γὰρ εἰργάζετο 
μιμητῆς τοῦ Πατρὸς (v, περὶ οὗ λέγει" ε Ὁ Πατήρ 
µου ἕως pt ἑργάξεται ), ἔστιν ἀπολογίσασθαι 


(C xai ἀπὸ τούτων τῶν λέξεων φησί που πρὸς τοὺς 


Σαδδουχκαίους ἀπιστοῦντας τῷ περὶ ἀναστάσεως λό- 
To ^ € O0x ἀνέγνωτε τὸ ῥηθὲν ἐπὶ τῆς βάτου ὑτὸ 
τοῦ θεοῦ ΄ Ἐγὼ θεὸς ᾿Αθραὰμ, χαὶ θεὸς Ἰσαὰκ, 
χαὶ θεὸς Ἰακώδ; Θεὸς δὲ obx ἔστι νεκρῶν, ἀλλὰ 
ζώντων. » Ei τοίνυν ὁ cb; οὐχ ἐπαισχύνεται θεὸς 
τῶν ἀνδρῶν τούτων χαλεῖσθαι, xai ἓν ζῶσιν ὑπὸ 
Χριστοῦ καταριθμοῦνται , υἱοί τε τοῦ ᾿Αθραὰμ πάν- 
τες εἰσιν οἱ πιστεύοντες (ἐπεὶ ἐνευλογοῦνται τῷ 
πιστῷ ᾿Αθραὰμ πάντα τὰ ἔθνη, πατρὶ τῶν ἐθνῶν 
ὑπὸ τοῦ coU τεθειµένῳ), διστάζομεν παραδέξασθα: 
ἐγνωχέναι τοὺς ζῶντας τὰ τῶν Κώντων µαθήµατα, 
µαθητευθέντας Χριστῷ τῷ πρὸ ἑωσφόρου Υεγενη- 
µένῳ πρὶν γένηται σάρξ; Διὰ τοῦτο δὲ ἔζων, ἐπαὶ 
μετεῖχον τοῦ εἰπόντος, « Ἐγώ εἰμι dj ζωὴ, » xal 


lanquam tantarum promissionuim hzredes : et for- D ἐχώρουν ὡς τηλιχούτων κληρονόμοι ἐπαγγελιῶν, 


tasse videntes imaginem invisibilis Dei 33 (quando- 
quidem qui vidit Filium , vidit et. Patrem * cum 
intellexissent Deum , Deique sermones pro ipsius 
dignitate audissent, Deum vidisse ipsumque audisse 
scribuntur. Arbitror vero ego eos qui perfecte et 
sincere filii Abraham exstiterint , filios esse actio- 
num ipsius Abrahz, quz intelliguntur esse spiri- 
tuales , atque etiam filios esse scientie manifesta- 
tz ipsi Abrahz , quoniam quie ipse cognovit εἰ 
fecit, ingenita fuerint illis qui filii sunt patriar- 
cb, quemadmodum docet habentes aures, dicens: 

33 Joan. vi, 56... | Joan. i, 06. 


? Gen, xvii, 4; xxii, 18; xxvi, 4, 5; Rom. iv, 17. 
15 Joan. xiv, 9. 


15 Mitth. xni. (7. 
19 Psal. cix. 9. 


ἐπιφάνειαν οὗ µόνον ἀγγέλων, ἀλλὰ xal Θεοῦ Ev 
Xptotip* χαὶ τάχα ὁρῶντες τὴν εἰχόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ 
ἀοράτου (ἐπεὶ ὁ ἑωραχὼς τὸν Yibv ἑώραχε τὸν Πα- 
τέρα), ἀναγεγραμμένοι elo Θεὸν νενοηχότες xal 
Θεοῦ λόγων θεοπρεπῶς ἀχηκοότες, ἑωραχέναι θεὸν. 
xai ἀχηχοέναι αὐτοῦ. Ἐγὼ δ᾽ οἶμαι, ὅτι οἱ τελείως 
xaX γνησίως υἱοὶ τοῦ ᾿Αθραὰμ , τῶν πνενματιχῶν 
νοουµένων πράξεων αὐτοῦ εἶσιν υἱοὶ, xal τῆς φανε- 
ρωθείσης αὐτῷ γνώσεως, τῶν ἐχείνῳ γνωσθέντων 
xai πραχθέντων ἐγγινομένων τοῖς χρηματίσουσιν 
viol; τοῦ πατριάρχου, καθὰ διδάσχει τοὺς ἔχοντας 
15 Rom. iv, 14. 
** Colos. 1, 15. 


! Marc. τι, 90. 
*! Joan, xiv, 6. 


!5Joan, v, 17. 


εὐς , 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


206 


ὧτα, λέγων « Ei τέχνα τοῦ ᾿Αθραὰμ fizs, τὰ ἔργα A « Si filii Abraham essetis, opera Abraliz facerc- 


τοῦ ᾿Αθραὰμ ἐποιεῖτε.» Καὶ εἰ « σοφρὸς νρῄήσει τὰ 
&r3 ἰδίου στόματος, Ert δὲ χείλεσι φορέσει ἔπιγνωμο- 
σύνην,» ἀναγχαῖὸν τοι προπετῶς ἀποφήνασθαί τινα 
περὶ προφητῶν, ὡς οὐ σοφῶν (εἰ μὴ νενοῄχασι τὰ 
ἀπὸ τοῦ ἰδίου στόματος), ἡ τὸ εὔφημον xal ἀληθὲς 
παραδεξαµένους, ὅτι σαν οἱ προφῆται σοφοὶ, ὁμο- 
λογεῖν vevorx£yat αὑτοὺς ἀπὸ ἰδίου στόματος, xal ἐπὶ 
τοῖς χξίλεσι πεφοργχέναι τὴν ἐπιγνωμοσύνην ' xal 
ὅτλον, ὅτι Μωσῆς ἑώρα τῷ νο τὴν ἀλήθειαν τοῦ 
γόµου, xal τὰς χατὰ ἀναγωγὴν ἀλληγορίας τῶν 
ἀναγεγραμμένων παρ᾽ αὑτῷ ἱστοριῶν. Ἰησοῦς δὲ 
τὴν ἀλτθῃ χληροδοσίαν γενομένην μετὰ τὸν xaÜal- 
βεσιν τῶν εἴχοσι xaY ἑννέα βασιλέων συνίει, μᾶλλον 
ἡμῶν δυνάµενος συνορᾷν τίνων ἀληθῶν σχιαὶ ἑτύγ- 


ἴανον τὰ δι αὗτου ἐπιτελοῦμενα. Δῆλον O' ὅτι xal D 


Ἡσαῖας τὸ μυστέριον ἑώρα τοῦ ἐπὶ τοῦ θρόνου 
χαθεζοµένου, xal τῶν δύο σεραφὶμ., xal τῶν πτερύ- 
Tuv αὐτοῦ, τοῦ τε θυσιαστηρίου καὶ τῆς λαθίδος , 
xi τῆς ἐπιχαλύψεως του προσώπου , χαὶ τῶν πο- 
ὧν. γινοµένης ὑπὸ τῶν σεραφἰμ. Ἰεζεχιλλ δὲ τὰ 
χερουδὶµ, xaX τὴν πορείαν αὑτῶν, xal τὸ ἐπ᾽ αὐτῶν 
περέωµα., xal τῶν ἐπιχαθεζομένων τῷ θρόνῳ, ὧν 
τἱἂν εἴη ἑνδοξότερον χαὶ ὑψφηλότερον; Καὶ ἵνα μὴ 
χαθὲν λέγων ἐπὶ πολὺ μηχύνω τὸν λόγον, βουλόµε- 
νς χατασχευάζειν οὐχ ἔλαττον τῶν τοῖς ἁποστόλοις 
ἀπὸ Χριστοῦ ἀποχαλυφθέντων ἐγνωχέναι τοὺς τετε- 
Ἱεωμένους ἐν ταῖς προτέραις γενεαῖς, ἀποχαλύπτον - 
*x αὐτοῖς τοῦ χαὶ τοὺς ἁπροστόλους διδάξαντος τὰ 
ἀπόῤῥητα τῆς Ὀεοσεθείας µυστέρια, ἔτι (74) ὀλίγα 
εροσθεὶς χρίνειν τοῖς ἐντυγχάνουσι χαταλείφω xai 
& βούλονται περὶ τούτων σχοπεῖν. Φτησὶ γὰρ ἐν τῇ 
Sx τοὺς Ῥωμαίους Ἐπιστολῇ ὁ Παῦλος « To δὲ 
ὠναμένῳ ὑμᾶς στηρίξαι xatà τὸ Εὐαγγέλιόν µου, 
χατὰ ἀποχάλυψιν μυστηρίου, χρόνοις αἰωνίοις σεσι- 
Ἱμένου, Φανερωθέντος δὲ νῦν διά τε Υραφῶν προ: 
οττιχὼν, xai τῆς ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ.» Ei yap διὰ γραφῶν προφητιχῶν 
τὸ πάλαι σεσιωπηµένον μυστήριον πεφανέρωται τοῖς 
ἀποστόλοις, xal οἱ προφῆται ἑνόουν τὰ ἀπὸ ἰδίου. 
τόµατος, ἅτε ὄντες σοφοὶ, τὰ πεφανερωµένα τοῖς 
ἀποστόλοις οἱ προφῆται ᾖδεσαν. Ἐπεὶ δὲ πολλοῖς 
οὐχ ἀπεχαλύττετο (19), διὰ τοῦτό φῃῆσιν ὁ Παῦλος: 
t Ἑτέραις γενεαῖς οὐχ ἐγνωρίσθη τοῖς υἱοῖς τῶν ἀν- 
θρώπων, ὡς vuv ἀπεχαλύφθη τοῖς ἁγίοις ἁποστόλοις 
αὐτοῦ, xal προφήταις ἐν Πνεύματι, εἶναι τὰ ἔθνη 
συγχληρονόµα, χαὶ σύσσωμα. » "Opa δὲ εἰ xal οὕτως 
οἷον ἀνθυπενεχθησομέντν (76) ἀνθυποφορὰν ὑπὸ τῶν 
ut παραδεχοµένων τὸν λόγον, τὴν λέξιν ταύττν οὗ- 
τως ἐχλαθεῖν τὸ ἁποκα.λυπτόµενο», µήποτε διχῶς 
ἔστιν ἰδεῖν ἀποκα.)υ πτόµεγον" xa0' ἕνα μὲν τρόπον 
οτε νοεῖται, καθ ἕτερον δὲ ἑὰν T] τοῦτο προφητενυύ- 
µενον, ὥστε xai πληρωθῆναι αὐτό: τύτε γὰρ ἀἆπο- 


* Joan. vi, ὅ0. 35 Prov. xvi, 25. 
1, vers. 295, 326. ?* Ephes. i1, 9, é. 


(14) "Ezi. lta codex Bodleianus; Regius et Barbe- 
rns, ὅτι, male. 

(15) υὐχ ἁπεχαλύπτετο. Sic codd. Bodleianus ct 
larberina. ; Regius, οὗ κατεχαλύπτετο. 


lis **. » Quod si « sapiens intelliget qux» ex proprio 
ore protulerit, in labiis vero portabit animi cando- 
rem ** : ; vel necessario quedam «e prophetis , 
tanquam non sapientibus (ut qui non intellexe- 
rint proprio ore prolata) , inconsiderate enuntian- 
da erunt, vel quod celebre est et verum admitten- 
te8 (nempe prophetas sapientes esse) , fatendum 
erit, qu:& proprio ore protulerint , eos intellexisse, 
inque labiis gestasse animi candorem ; οἱ perspi- 
cuum est Mosen menlis acie legis veritatem liisto- 
riarunique apud se scriptarum allegorias juxta an- 
agogen vidisse. Imo Jesus veram distributionem fa- 
ctam post destructionem novem et viginti regum ** 
intelligit, cum inagis quam nos conspicere possel 
quas veritates aduimbrarent res a se gest. Quin 
perspicuum etiam est Isaiam , inysterium sedentis 
in thirono, et duorum seraphim, et alarum, ipsius- 
que altaris, et lorcipis , et operimenti faciei , cl 
pedum, quod faciebant. seraphim, vidisse *?", Rur. 
sus Ezechiel cherubim, et ipsorum iter, et fir- 
maunentum super ipsos, el sedeutein in throno vi- 
dit **, quibus quid gloriosius sublimiusque ? Et ne 
singulatim prosequens , in. longum protendaimn ser- 
monem , volens osleidere viros perfectos in supc- 
rioribus ztatibus nou minus coguovisse quam qui 
a Christo revelationem habueruut, quippe cum his 
ille idem, qui apostolus docuit , cultus Dei myste- 
ria abscondita relexerit, adhuc paucis additis ju- 


c dicandum legentibus relinquam εἰ considerandum 


D 


** Jos. xit, el seq. 


de hisce rebus quidquid volunt. Nam inquit in Ro- 
manorum Paulus Epistola *? ; « Ei autem, qui po- 
test. nos firmare secundum Evangelium meum, 
juxta revelationem | inysterii , quod temporibus 
sempiternis est tacitum, mauifestatum autem 105 
nunc per scripturas proplieticas, et per apparitio - 
nem Domini nostri Jesu Cliristi. » Si enim aposto- 
lis manifestatum est mysterium per scripturas 
propheticas, olim tacitum , et prophete intellige- 
bant. qua proprio ore profercbant , quia sapientes 
essent , profecto qua apostolis manifestata fuere , 
etiam propheta intellexerunt, Quoniam vero mul- 
tis οἱ vulgaribus revelatum uon fuerat, ob. eam 
eausam inquit Paulus ?? ; « Aliis aiatibus non in- 
uotuit filiis hominum , quemadmodum nunc reve- 
latuin est. sanctis apostolis ejus , et proplieiis per 
Spiritum , ut sint. gentes cohzredes , et ejusdem 
corporis. » Vide vero au etiam ob objectionem, 
qu:im objicere possent hi qui non admittunt ratio- 
nem nostram, sic interpretari possimus vocabulum 
revelatum, nempe ut duobus modis dicatur : uno 
quidem modo, quando id quod. revelatur intelligi- 
tur, allero. vero, quando fuerit aliquid. propheta- 


* |5ai, vi, 1, 2,6. ?* Ezech. 1, 4 οἱ seq. 3 Cap. 


(76) El xal οὕτως olov ἄνθυπενεχθησομέτη», 
eic. Locus videtur. hiulcus. Legendum fortasse : El 


οὕτως OU ἀνθυπενεχθησομένην, etc. 


907 


ORIGENIS 


?oS 


tum, quod futurum sit et complendum : tum enim A χαλύπτεται, ὅτε ἐπ,τελεῖται πληρούμενον. Τὸ τοίνυν 


revelatur , quaudo res impleta perficitur. Quod 
igitur « genles » (per Christum] sint ε, coliere- 
des, et cjusdem corporis, et comparticipes pro- 
missionis in Christo, » quantum quidem attinet ad 
cognitionem, uL gentes futurie sint. coheredes , et 
ejusdem corporis, et comparticipes , et quando co- 
hzredes erant futur: , et quare , et quales essent, 
et quomodo extranee a testamentis alienzeque a 
promissione , futurx in posterum erant ejusdem 
corporis et comparticipes, norant propletz, cum 
ipsis lioc revelatum fuisset. Intelligentibus vero 
tantum, et non videntibus perfecta fuisse ea, quz 
prophetata fuerant , non sic revelata sunt futura, 
ut jis qui sub aspectum horum eventum cernebant, 
quod factum est in apostolis : nam, ut [3d unum 


quain Patres et prophetz, sic altero modo verifica- 
tur de eis illud , quod « aliis xtatibus revelatum 
uon fuit, quemadmodum nunc apostolis εἰ pro- 
phetis , gentes esse coh:»redes , et ejusdein corpo- 
ris, et comparticipes promissionis in Christo: » 
quia prztterquam quod intelligunt mysteria , etiam 
actionem per rem perfectam intuentur. Quod au- 
tem ait ** : « Multi prophete, et justi cupierunt 
videre qu:e vos videlis , et non viderunt ; et audire 
quz auditis, et non audierunt,» similem potest ha- 
bere interpretationem : perinde quasi cupierint et 
illi videre mysterium olim przdictum dispositum 
Inearnationis, ct descensus Filii Dei ad «cono- 
miam passionis sux compluribus salutaris; tan- 
quam si, exempli gratia, tale quiddam aliud su- 
sweremus : Esto aliquis apostolus qui intelligat 
106 « verba ineffabilia , quae non licet homini lo- 
qui ?5, » sitque is non visurus secundum gloriosum 
Cliristi adventum divulgatum apud fideles, et ta- 
inen eupiat videre ipsum ; rursus sit alter qui non 
solum non perceperit atque intellexerit eadem quee 
apostolus, sed impendio minus ipso etiam spem 
divinam possederit , atque hic deprehendat secun- 
dum Servatoris nostri adventum (quem cupiat qui- 
dem apostelus juxta exemplum, nec tomen videat), 
certe nec falso pronuntiabimus hos duos vidisse 
que cupierit apostolus ille vel apostoli videre : 
nec omnino hanc ob causam necessario dicemus 
eos prudentiores beatioresque apostolis. Ad liunc 
igitur nodum neque apostolos sapientiores Patri- 


« τὰ ἔθνη συγχληρονόµα, xaX σύσσωμα, xai συµµέτ- 
οχα εἶναι τῆς ἐπαγγελίας ἐν Χριστῷ, » ὅσον μὲν ἐπὶ 
τῇ γνώσει, τοῦ ἔσεσθαι τὰ ἔθνη συγχληρονόµα, χαὶ 
σύσσωμα, xal συµµέτοχα, xal πότε ἔσεσθαι, xal διά 
τί, χαὶ τίνα ὄντα, xol πῶς ξένα τῶν Διαθηχῶν 
τυγχάνοντα, xal ἀἁλλότρια τῆς ἐπαγγελίας, σύσσωμα 
xai συμμέτοχα ὕστερον ἑσόμενα ᾖδεσαν οἱ προφτ- 
ται, ἀποχαλυφθέντος αὐτοῖς τούτου. 'AXÀ' οὐχ οὕτως 
τοῖς νοοῦσιν, οὐχ ὁρῶσι δὲ ἐπιτελούμενα τὰ προφη» 
τευόµενα ἀποχεχάλυπται τὰ ἑσόμενα, ὡς τοῖς ὑπὶ 
by θεωροῦσι τὴν. ἔχθασιν αὐτῶν, ὅπερ Ὑέγονεν 
ἐπὶ τῶν ἁποστόλων: οὕτω γὰρ, ὡς οἶμαι, ἐνόουν τὰ 
πράγµατα οὗ μᾶλλον τῶν πατέρων xai προφητῶν ' 
ἀληθεύεται δὲ περὶ αὐτῶν τό' « "O ἑτέραις γενεαῖς 


D οὐχ ἀπεχαλύφθη, ὡς νῦν τοῖς ἀποστόλοις xax προ 
modum] arbitror eos non magis res intellexisse " 


φήταις, εἶναι τὰ έθνη συγχληρονόμα, xal σύσσωμα, 
καὶ συμμέτοχα τῆς ἐπαγγελίας ἐν Χριστῷ' » τῷ 
πρὸς τῷ νοεῖν αὑτοὺς τὰ µυστῄρια, χαὶ τὴν &vépyetay 
διὰ τοῦ πράγματος ἐπιτελουμένου χατανοεῖν. Δύνα- 
ται δὲ xat τὸ, « Πολλοὶ προφῆται xai δίχαιο: ἐπεθύ- 
μησαν ἰδεῖν, & ὑμεῖς βλέπετε , xal οὐχ εἶδον , xav 
ἀχοῦσαι, ἃ ἀχούετε, xai οὐχ ἤχουσαν, » τὴν ὁμοίαν 
ἔχειν διἠγησιν’ οἱονεὶ ἐπιθυμησάντων κἀχείνων ἰδεῖν 
οἰχονομούμενον τὸ μυστήριον τῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ 
ἑνσωματώσεως xal χαταθάσεως ἐπὶ τὴν οἰχονομίαν 
τοῦ σωτηρίου τοῖς πολλοῖς πάθους αὐτοῦ. ὡς ἐπὶ 
παραδείγµατος xaX ἄλλο τι τοιοῦτον ἑλαμθάνομεν 
ἕστω τινὰ τῶν ἁποστόλων συνιέντα « τὰ ἄῤῥητα 
ῥήματα, & οὐκ ἐξὸν ἄνθρωπον λαλΏσαι,» μὴ ὀγόμε- 
voy τὴν παρὰ τοῖς πεπιστευχόσι χατηγγελμέντν δευ» 
τέραν σωματιχὴν Ἰησοῦ ἔνδοξον ἐπιδημίαν. ἔπιθυ- 
μεῖν αὐτὴν ὁρᾷν' ἕτερον δὲ τινα (77) οὗ µόνον τὰ 
αὐτὰ τῷ ἀποστόλῳ {κχριέωχότα (18) καὶ νενοηχότα, 
ἀλλὰ χαὶ πολλῷ αὐτοῦ ἔλαττον ἀντεχόμενον τῆς θείας 
ἑλπίδος, χαταλαμβάνειν τὴν δεντέραν .τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἐπιδημίαν (ἣν ἐπιτεθυμηχέτω μὲν, χατὰ τὸ 
παράδειγµα, ὁ Απόστολος, μὴ τεθεωρηχέτω δὲ) 
οὐ ψεῦδος δὴ ἐροῦμεν, ὅτι εἶδε δύο ἃ ἐπεθύμησεν (79) 
ὁ ἀπόστολος ἱδεῖν d χαὶ ἁπόστολοι, τεθέανται, xal 
οὗ πάντως παρὰ τοῦτο συνετωτέρους αὐτοὺς ἢ µα- 
χαριωτέρους ἀνάγχη λέγειν τῶν ἀποστόλων. Οὕτως 
οὐδὲ τοὺς ἁποστόλους σοφωτέρους τῶν πατέρων , ἃ 
Μωσέως, χαὶ τῶν προφητῶν, χαὶ μάλιστα τῶν ἔἐἔπι- 
πλεῖον δι ἀρετὴν ἀξιωθέντων ἐπιφανειῶν, xal 


ἐμφανειῶν θείων, xal ἀποχαλύψεων μυστηρίων µε- 
γάλων. 


bus, vel Mose, vel prophetis dicturi sumus, hisque przcipue qui diutius ob virtutem supernis apparitio- 
nibus, vel reprzesentationibus divinis, et revelationibus grandium mysteriorum digni fuere habiti. 


9. Sed diutius commorati sumus in his inquiren- 
tes, quoniam inulti propter opinationem glorili- 
candi Christi adventum, dicentes sapientiores apo- 
$toluá quam prophetas el Patres fuisse, alii quidem 


9? Math, xit, 17. ** ll Cor. xii, 4. 

(T1) Ἔτερον δέ τινα, etc. Ferrarius . « Rursus 
ennto alii duo ; » videtur aliter legisse. 

(78) "Hxpi6oxóta. Legendum videtur οὖκ xpt- 
έωχότα. 


9. Ἐπιπλέον δὲ διετρίψαµεν ἐξετάζοντες περὶ 
τούτων, ἐπὶ (80) τῇ φαντασίᾳ τοῦ δοξάτειν τὴν 
Χριστοῦ ἐπιδημίαν πολλοὶ, σοφρωτέρους τοὺς ἀποστό- 
Àoug τῶν πατέρων xai τῶν προφητῶν λέγοντες, οἱ 


(79) "A ἐπεθύμησεν. Sic recte habet codex. Bod- 
lecianus. In editione Huetiana deest dá, 
(50) Επί. Lege ἐπεί. 


e 9 97 C oo onm . 


300 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


. - 9 --- 


210 


pb» xal ἕτερον ἀναπεπλάχασ. θεὸὺν uelzova , οἱ δὲ A Deum majorem finxerunt, alii vero hoc non ausi, 


ph τούτο τολµήσαντες , ὅσον ἐπὶ τῷ αὐτῶν λόγῳ, 
διὰ τὸ ἁἀθασάνιστον τῶν δογμάτων χρεωχοποῦσι τὴν 
δεξοµένην τοῖς πατράσι xal τοῖς προφήταις ἀπὸ 
θεοῦ διὰ Χριστοῦ δωρεὰν, δ:᾽ οὗ «X πάντα ἐγένετο " 
εἰ δὲ τὰ πάντα, δτλονότι χαὶ τὰ ἐχείνοις ἀποχαλυ- 
φθέντα χαλὰ xai πεπραγμένα σύμδολα μυστηρίων 
θεοσεθείας ἁγίων. Ἐπτειδὴ (81) πάντη φράστεσθαι 
δεῖ τοὺς Yevvaloug Χριστοῦ στρατιώτας ὑπὲρ ἆλιη- 
θείας, οὐδαμοῦ χατὰ τὸ δυνατὸν παρείσδυσιν ἑῶντας 
ἑγγενέσθαι τῇ ἀπὸ τοῦ Φεύδους πιθανότητι' φέρε 
καὶ «ταῦτα σχοπἰσωμεν. Τάχα Υὰρ φίέσουσ, τὴν 
προτέρα»ν Ἰωάννου περὶ Χριστοῦ µαρτυρίαν εἶναι" 
ε Ὁ ὀπίσω µου ἐρχόμενος ἔμπροσθέν µου γέχονεν͵, 
ἔτι πρῶτός pou fjv » τὸ δὲ, « Ὅτι ix τοῦ πλγρώ- 
µατος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἑλάδομεν, καὶ χάριν ἀντὶ 
Ἱάριτος, »χαὶ τὰ ἑξης, εἰρῆσθαι &x προσώπου τοῦ 
μαθητοῦ. ᾿Αναγχαῖον δὲ xai οὕτως διελέγξαι ὡς 
ῥεθιασμένην xal ἀναχόλουθον τὴν ἑἐχδοχήν  πά- 
v) Υὰρ βίαιον τὸ οἴεσθαι αἰφνίδιον οἱονει ἀχαί- 
ρως ὃ-αχόπτεσθαι τὸν τοῦ Βαπτιστοῦ λόγον ὑπὸ 
τοῦ λόγου τοῦ μαθττοῦ, καὶ παντὶ τῷ xai ἐπὶ 
πωὺν ἀκχούειν συµφράσεως λεγομένων ἔπιστα- 
μένῳ σαφὲς τὸ τοῦ εἱρμοῦ τῆς λέξεως « Οὗτος 
ἦν ὃν εἶπον' Ὁὀπίσωμου ἑρχόμενος ἔμπροσθέν µου 
Tiyovev, Uv: πρῶτός µου ἣν. ». Διδάσχει δὲ ὁ Βα- 
κτιστὴς πῶς ἔμπροσθεν αὑτοῦ Yéyovsv Ἰησοῦς, τῷ 
πρῶτος αὐτοῦ, ἆπεὶ « πρωτότοχος πάσης κτίσεως, » 
εἶναι, διὰ τοῦ, € "Oct &x τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς 
Ἑάντες ἑλάδομεν * » διὰ τοῦτο γάρ φησιν « Ἔμπρο- 
σθἐν µου vévovev, ὅτι πρῶτός µου fjv: » διὰ τοῦτο δὲ 
νου αὐτὸν πρῶτόν µου ὄντα xal τιμιώτερον παρὰ τῷ 
Πατρὶ, ἐπεὶ ἐχ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἐγώ τε xal οἱ 
πρὺ ἐμοῦ προφΏται εἰλήφαμεν χάριν τὴν θειοτέραν 
χαὶ προφητιχὴν, ἀντι χάριτος τῆς χατὰ τὴν προαἰρε- 
ειν ἡμῶν ἀποδεχθεῖσαν παρ) αὐτῷ' διὰ τοῦτο δὲ χα) 
«ἆμπροσθεν γέχονεν, ὅτι πρῶτός µου fv: » ἐπεὶ xal 
γενοίχαµεν, Ex τοῦ πληρώματος αὐτοῦ εἰληφότες, 
thv μὲν νόµον διὰ Μωσέως δεδάσθαι, οὐχ ὑπὸ Μω- 
δίως' τὴν δὲ χάριν καὶ τὴν ἀλήθειαν διὰ Ἰησοῦ Χρι- 
στοῦ οὐ δεδόσθαι µόνον, ἀλλὰ xal γεγονέναι, τοῦ Θεοῦ 
χαὶ Πατρὸς αὐτοῦ τάν τε νόµον διὰ Μωσέως δεδωκό- 
τος, την χάριν xai τὴν ἀλήθειαν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ 
περοιηχότος' χάριν δὲ xal ἀλήθειαν πεποιηχότος διὰ 


quantum ex ipsorum verbis percipimus , propter 
dogmata quz explicatu difficilia sunt, prophetas ac 
Patres dono defraudant quod illis a Deo donaiuin 
fuerat per Christum, per quem omnia facta sunt ** ; 
nam si omnia, perspicuum etiam est, quz illis re- 
velata fuerunt praclara et peracia, signa saucto- 
rum mysteriorum cultus Dei per ipeum facia fuisse. 
Jam quoniam undequaque muniri necesse est β6- . 
nerosos Cliristi milites pro veritate, nusquam pro 
virili lieri permittentes ingressum false persua- 
sieni, age et Ίο eonsideremus. Nam fortasse pri- 
mum Joannis de Christo testimonium esse dicent : 
ε Qui post me venit, ante me factus est, quia prior 
me erat ?*; » et. illud : « Ex plenitudine ejus nos 
omnes accepiinus, et gratiam pro gratia *5, » et quae 
sequuntur, dictum fuisse ex persona discipuli. 
Unde necesse est intelligentiam hanc refellere, ceu 
coactam ei non consequcutem. Admodum enim 
violentum est existiniare repente adeo οἱ impor- 
tune Baptiste. orationem | interruptam fuisse ab 
oratione discipuli. Et sane vel cuilibet «qui tan- 
tillum judicare sciat contextum orationis eo- 
rum qus dicuntur, lectionis series aperta est : 
107 « ilic erat, quem dixi : Qui post me venit, 
ante me factus est, quia prior me erat 16, » Docet 
autem Baptista quomodo ante se factus sit Jesus, 
dictus ipso Baptista prior, quia sit « primogenitus 
omnis creatur **, » per illa verba : « Quoniam ex 
plenitudine ejus nos omnes accepimus δὲ.» Ob 
hanc enim causam inquit, « Ante me factus est, 
quoniam prior me erat **, » οἱ ob hanc causam η» 
telligo eum priorem me exsistere et apud Patrem 
honorabiliorem esse, quoniam ex ejus plenitudine 
tum ego, tum prophete, qui 1e antecesserunt, 
sumpserimus, nempe gratiam diviniorem, et majo- 
rem, et propheticam, pro ea gratia quz secundum 
electionem nostram recepta est; ob hanc autem 
causam « ante me » eliam « factus est, quoniam 
prior me erat, » quia ex plenitudine ejus cum hau- 
sisseimus, intelleximus etiam legem per Mosem, non 
a Mose, datam fuisse ** : gratiam vero et verita- 
tein. per Jesum Christum non solum datam, sed 
eliam factam fuisse. Nempe Dco. et Patre ipsius, 


Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν &£m' ἀνθρώπους φθάσασαν. Eó- p tum legem per Mosem daute, Uim veritatem et 


Ὑνωμονέστερον γὰρ ἀχούσαντες τῆς λέξεως τῆς φα- 
σχούσης, 1 Ἡ χάρις xa f ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ 
ἐγένετο, » οὗ ταραχθησόµεθα, ὡς ὑπὸ ἐναντιώματος 
*zjt* τῇ φωνῇ ὄντος τοῦ « "Evo εἰμι fj ὁδὸς, xa ἡ 
ἀλίθεια, xa fj ζωή. » El γὰρ Ἰησοῦς ἐστιν ὁ φάσχων, 
* Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια, » πῶς fj ἀλῄήθεια διὰ Ἱττοῦ 
Χριστοῦ γίνεται, αὐτὸς γάρ τις δι ἑαυτοῦ οὐ γίνεται. 
Ἀλλὰ νοητέον, ὅτι fj αὐτοαλήθεια fj οὐσιώδης, xa, 
lv οὕτως εἴπω, πρωτότυπος τῆς ἓν ταῖς λογικαῖς 
ζυχαῖς ἀληθείας, ἀφ fi; ἀληθείας οἱονεὶ εἰχόνες ἑκεί- 


3 Joan. 1, 9. "^ ibid. 15. 4 ibid. 16. 
^ ibid. 17. *' ibid. *'* Joan. xiv, 6. 


* Joan. 1, 15. 


gratiam per Jesum Christum faciente : gratiam au- 
tem el veritatem per Jesum Christum faciente, 
qua homines praevenit, Candidius enim eLsimpli-- 
cius interpretantes ea verba, « Gratia et veritas 
per Jesum Christum facta est *', » non. discrucia- 
bimur, perinde quasi coutrarium his sit illud : « Ego 
sum via, veritas, et vita. 93: » nam si Jesus est qui 
dicit, « Ego sum veritas » qui fleri potest ut veritas 
per Jesum fiat, cum aliquis per seipsum non flat? 
Sed intelligendum. est quod αὐτοαλήθσια ea qui est 


?' Colos, 1, 45. ?* Joan. 1, 106. ** ibid. 15. 


(8) Επειδή. Lego ἐπεὶ δέ. Mox codex Bodleianus recte habet φράσσεσθαι, Regius et Barberiuus, qpi- 


σέσθα., male. 


311 


ORIGENIS LM 


per &e veritas, ipsa illa qux est substantialis, et, uL A νης ἐντετύπωνται τοῖς φρονοῦσι τὴν ἀλήθειαν, οὐχὶ 


à dicam, primum exemplar illius veritatis quie in 
snimabus inest ratiouis c&pacibus, a qua veritate 
veluti imagines. illius impressis fuere spectantibus 
veritatem, non per Jesum Cheistuin facta. est, ne- 
que omnino per aliquem, sed a Deo. Quemadmo- 
dum enim neque Sermo ille qui in principio erat 
apud Deum **, non est per aliquem ; neque sapien- 
tia illa, quam creavit initio viarum suarum Deus *5, 
non est per aliquem : sic neque veritas illa est per 
aliquem. Verum quie apud homines est veritas, per 
Jesum Christum facta est; verbi gratia, veritas 
qua in Paulo inest c:eterisque apostolis, per Jesum 
Christum facta est. Nec mirum est, si veritas cum 
sit una, multas quasi veritates ab illa dicamus dif- 
fluere. Vidit enim David ille propheta multas veri- 
tates, dicens *5 : « Veritates .exquiret. Dominus. » 
Non enim unam exquirit veritatem veritatis ipsius 
Pater, sei multas, per quas servantur qui eas ha- 
bent. Simile vero quiddam huic orationi de veri 
tate et veritatibus dictum invenimus de justitia et 
justitiis. Ipsa enim justitia 108 qus ex se est et 
substantialis, Cliristus est, « qui factus est nobis 
sapientia a Deo, justitiaque, et sanctificatio, et 
redemptio ** [perfecta]. » Ab. illa autem justitia ea 
jus itia formatur qus jn unoquoque inest, ita ut in 
his qui servantur, multe fiant justitie ; hanc ob 
causam etiam scriptum est " : « Justus Dominus, 
et justitias dilexit : » sie enim in veris exemplari- 
bus et ceteris traditionibus juxta Septuaginta et 
ipgo Hebraico invenimus. lnspice vero num isto 
modo alia quoque, quz Christus esse dicitur singu- 
lariter, pro proportione multiplicata, plurium nu- 
mero elferri possint; verbi gratia, Christus est 
vita nostra, quemadmodiim Servator ipse inquit ** ; 
« Ego sum via, veritas et vita; » et Apostolus * : 
« Quandocunque Christus inanifestatus fuerit vita 
nostra, tunc et vos cum illo manifestabimini in 
gloria. » Rursus in Psalmis scriptum ** : « Melior 
misericordia tua super vitas. » Nam quia Cliristus 
in unoquoque inest vita, ideo multiplicantur vitae; 
fortassis isto modo et illud inquirendum : « Num 
experimentum quzritis ejus, qui in me loquitur 
Christus *!? » Ferme enim in unoquoque sauücto 


διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο, οὐδ' ὅλως διά τινος, ἀλλ᾽ 
ὑπὸ θεοῦ ἐγένετο" ὡς χαὶ ὁ Λόγος οὗ διά τινος, 6 ἓν 
ἀρχὴ πρὸς τὸν θεὸν, καὶ ἡ σοφία ἣν ἔχτισεν ἀρχὴν 
ὁδῶν αὑτοῦ ὁ θεὸς, οὐ διά τινος οὕτως οὐδὲ ἡ ἁλή- 
θεια διά τινος. Ἡ δὲ παρ ἀνθρώποις ἀλήθεια διὰ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο olov fj iv Παύλῳ ἀλήθεια 
καὶ τοῖς ἁποστόλοις διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο. Καὶ 
οὗ θαυμαστὸν, μιᾶς οὕσης ἀληθείας, οἱονεὶ πολλὰς 
ἀπ᾿ ἑχείνης λέγειν ἐῤῥυνηχέναι, Οἶδε γοῦν ὁ προφί- 
της Aavtó πολλὰς ἁληθείας λέγων « Αληθείας ix- 
ζητεῖ Κύριος. » 05 γὰρ τὴν µίαν ἐχξητεῖ ἀλήθειαν ὁ 
πατὴρ αὐτῆς, ἀλλὰ τὰς πολλάς, δι ἃς σώζονται οἱ 
ἔχοντες αὐτάς. Τὸ δ' ὅμοιον τῷ περὶ τῆς ἀληθείας xal 
τῶν ἀληθειῶν λόγῳ, εὑρίσχομεν εἰρημένον περὶ ὅι- 
καιοσύνης χαὶδικαιοσυνῶν. Τὸ γὰρ αὐτοδικαιοσύνη (82) 
ἡ οὐσιώδης Χριστός ἐστιν, « ὃς ἐγενήθη σοφία ἡμῖν 
ἀπὺ Θεοῦ, δικγιοσύνη τε xal ἁγιασμὺς, xal ἁπολύ- 
τρωπις. 0 Απ΄ ἐχείνης δὲ τῆς διχαιοσύνης fj £v ἐχά- 
στῳ δικαιοσύνη τυποῦται, ὡς Υίνεσθαι .ἓν τοῖς σωζο- 
μένοις πολλὰς δικαιοσύνας διὸ xal γέγραπται" « Ὅτι 
δίχαιος Κύριος, χαὶ δικαιοσύνας Ἠγάπησεν ' » οὕτω 
γὰρ ἐν τοῖς ἀχριδέσιν ἀντιγράφοις εὕρομεν, xaX ταῖς 
λοιπαῖς παρὰ τοὺς Ἐδδομήχοντα ἐχδόσεσι, καὶ τῷ 
'E6paixQ. Ἐπίστησον δὲ εἰ δύναται ὁμοίως χαὶ τὰ 
ἄλλα, ὅσα Χριστὸς εἶναι λέγεται ἐνιχῶς, πληθυόµενα 
ἀνάλογον ὀνομάνεσθαι πληθυντικῶς, olov Χριστός 
ἐστιν ἡ ζωὴ ἡμῶν, ὡς αὐτὸς ὁ Σωτήρ φησιν. Ἐγώ 
εἰμι ἡ ὁδὺς, xaX fj ἀλήθεια, xaX fj ζωή: χαὶ ὁ Από- 
στόλος « Ὅταν Χριστὸς φανερωθῇ ἡ ζωὴ ἡμῶν, τότε 
xaX ὑμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθήσεσθε ἐν δόξη.» Ἐν 
Ψαλμοῖς δὲ πάλιν ἀναγέγραπται € Κρεῖττον τὸ 
ἔλεός σου ὑπὲρ ζωάς’ » διὰ γὰρ τὸν Ev ἑχάστῳ Ἆρι- 
στὸν ὄντα ζωὴν πληθύονται αἱ ζωαί. Τάχα δὲ οὕτω 
ζητητέον xal τό: « Εἰ δοχιμὴν ζητεῖτε τοῦ ἓν ἐμοὶ 
λαλοῦντος Χριστοῦ; » Οἰονεὶ γὰρ καθ᾽ ἔχαστον ἅγιον 
Χριστὸς εὑρίσχεται, χαὶ γίνονται διὰ τὸν ἕνα Χρι- 
στὸν πολλοὶ Χριστοὶ, οἱ ἐχείνου μιμηταὶ, xal χατ᾽ 
αὐτὸν εἰχόνα ὄντα Θεοῦ μεμορφωμένοι ὅθεν ὁ θεὺς 
διὰ τοῦ προφήτου φησί. « Mt; ἄφησθε τῶν Χριστῶν 
µου. » "O τοίνυν ἑδόξαμεν παρεληλυθέναι διγγούµε- 
vot τό, « Ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ χριστοῦ 
ἐγένετο, » τοῦτο νῦν χατὰ τὸ ἐμπξσὸὺν ἀνεπτύσαμεν 
ἅμα δὲ παρεστήσαµεν, ὅτι τοῦ Βαπτιστοῦυ Ἰωάννου 


Cbristus invenitur, et fiunt per unum Christum D ἐστὶν fj φωνή’ ἔτι δὲ xal διὰ τούτων μαρτυροῦντος τῷ 
multi Christi, illius imitatores, et trausformati ad — Yüp τοῦ θεου. 

, illius similitudinem, qui est imago Dei; unde per prophetam inquit Deus : « Ne tetgeritis  christos 
meos **, » Quod igitur im enarrando visi sumus priteriisse; nempe, « Gratia et veritas per Je- 
sum Christum facta est **, » obiter nunc. expliculmus, insuper ostendentes Joannis Baptist: hanc esse 


vocem, adhuc etiam per hoc verba testimonium reddentis Filio Dei. 


4. Jam ergo videamus secundum Joannis tesii- 
monium **. Ex llierosolymis Jud:i, ceu allines Ba- 
plist:e, qui ex genere sacerdotali erat, sacerdotes 
' mitlunt, et Levitas interrogaturos, quis tauden es- 
aet Joannes. At ille dicens, « Non sum ego Chri- 


** Joan. 1, 2. ** Prov, vint, 93. 
*9 Coloss. i1, 4. 
3 17. *'*ibiJ. 19. 


*5 Psal. xxx, 20. 
59 psal. ixi, 4. 9 dM Cor. xui, 5... 5* L Paral. xvi, 22; Psal. civ, {δ. "' Joan. 


4. Ηδη οὖν ἴδωμεν τὴν δευτέραν Ἰωάννου µαρτυ- 
ρίαν. Ἀπὸ Ἱεροσολύμων Ἰουδαῖοι, ὡς συγγενεῖς ὄν- 
τες τοῦ Βαπτιστοῦ, ἀπὸ γένους ἱερατικοῦ τυγχάνον- 
τος. ἱερεῖς πέµπουσι καὶ Λευῖτα; πευσοµένους, ὅστις 
ποτὲ εἴη ὁ Ἰωάννης. Ὁ δὲ λἐγωντὸ, « "Evo o2x εἰμὶ 

νὁ P Cor. 1, 0. Psal, x, 8. '* Joan. xiv, 6. 


(83) Τὸ γὰρ αὑτοδικαιοσύγη. Legendum videtur, Ἡ γὰρ αὐτοδ:κα.οαύνη. 


οι 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


211 


Ó Χριστὸς, » δι’ αὐτοῦ τούτου ὁμολογίαν ἀληθείας πε- A stus 55, » veritatis confessionem edidit, nec, ut 


ποίηται, χαὶ οὐχ, ὡς ἄν τις ὑπολάδοι, διὰ τὸ, « Οὐχ 
εἰμὶ ὁ Χριστὸς, » Ὡρνήσατο' οὗ ὙΎάρ ἔστιν ἄρνησις 
τὸ εἰς δόξαν Χριστοῦ λέχειν μὴ αὐτὸν εἶναι Χρι- 
στόν. "Απαξ δΣ οἱ πεμφθέντες ἀπὸ Ἱεροσολύμων ἵε- 
ρεῖς xai Λενῖται, ἀχούσαντες τὸ μὴ εἶναι αὐτὸν τὸν 
προσδοχώµενον Χριστὺν, πυνθάνονται περὶ τοῦ δευ- 
τέρου ἐλπιζομένου παρ) αὐτοῖς τιµίου ὀνόματος 
Ἠλίου, εἰ αὐτὸς εἴη ἑἐ,εῖνος. Λέγει δὲ ph τυγ- 
χάνειν Ἠλίας, πάλιν ὁμολνγῶν διά τοῦ, « Οὐκ εἰμί,) 
τὸ ἀληθές. Ἐπεὶ δὲ, πολλῶν προφητῶν ὙΥινοµέ- 
νων ἓν ἸἹσραὴλ, εἷς τις ὁ ὑπὸ Μωσέως προ- 
φητευθεὶς ἐξαιρέτως προσεδοχᾶτο χατὰ τὸ φάσχον 
ῥητόν ε Προφήτην ὑμῖν ἁναστήσει Κύριος ὁ 
Gc; ἡμῶν ix τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὡς ἐμέ: αὐ- 


aliquis suspicari posset, per hzc verha, « Non 
sum ego Christus, » negavit; neque enim negatio 
est, ad Christi gloriam dicere se non esse Christum. 
Ceterum cum audissent qui missi fuerant ex Híero- 
solymorum urbe sacerdotes et Levit», ipsum nom 
esse Christum exspectatum, de secundo qui spera- 
batur [nempe Elia], cujus nomen magni apud ipsos 
fiebat, percunctantur num | ipse ille esset. Quo di- 
cente se non esse Eliam, rursus dicendo, ο Non 
sum δέ, » fatetur verum. Quoniam. vero prophetae. 
multi cum essent in Israel, unus quispiam precipue 
exspectabatur prophetiatus a Mose, juxta verbum 
illud dicens " : « Prophetam vobis suscitabit Do- 
minus Deus noster ex fratrihus vestris, sicut me : 


τοῦ ἀχούσεαθε xai ἔσται πᾶσα ἡ φυχὴ, f*; ἂν D 109 ipsum audite; et oninis anima, quae non. au- 


μὴ ἀχούσῃ τοῦ προφήτου ἐχείνου, ἐξολοθρευθήσε- 
τι ix τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, » τρίτον ἐρωτῶσιν οὐχὶ εἰ 
προφήτης εἴη, ἀλλ᾽ εἰ ὁ προρήτης. Καὶ τοῦτο τὸ ὄνομα 
ἐχείνων οὐκ ἐπὶ Χριστοῦ ταττόντων, ἁλλ᾽ οἰομένων 
ἕτερον παρὰ τὸν Χριστὸν ιαὐτὺν εἶναι, αὐτὸς γινώ- 
σχων τὸν οὗ πρόδροµός ἐστιν (ὅτι xal ὁ Χριστὸς χαὶ à 
προφήτης ἐστὶν ὁ προφητευθείς), φησίν' Οὔ: τάχα 
τὸ, « Ναΐ, » ἀποχρινάμενος, εἰ χωρὶς τοῦ ἄρθρου 
Ἡρωτήχεισαν οὗ γὰρ Ίγνόει προφήτης (v. Καὶ ἐν 
ταύταις ὅλαις ταῖς ἀποχρίσεσιν ἡ δευτέρα οὐδέπω τε- 
τέλεσται μαρτυρία Ἰωάννου, ἕως τοῖς αἱτοῦσιν ἀπό- 
χρισιν ἁπαγγελθητομένην τοῖς πἐµψασιν, ἑαυτὸν ἀπὸ 
προφητικης χατήγγειλε φωνῆς, τῆς τοῦ Ἡσαῖου, οὔ- 
τως ἐχούσης: εΦωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ' Εὐθύνατε 
τὴν 6v Κυρίου. » 


9. "Άξιον δὲ ζητῆσαι πότερον τετέλεσται ἡ δευτέρα 
μαρτυρία, xal τρίτη γίνεται πρὸς ἀπεδταλμένους ἐκ 
τῶν Φαρισαίων, xaX βουλοµένους τι μαθεῖν, τί δήποτε 
βακτίζει, µήτε Χριστὸς, µήτε Ἠλίας, μέτε ὁ προρή- 
της τυγχάνων, ἐν τῷ' ε Ἐγὼ ῥαπτίζω Ev ὕδατι' µέ- 
ος δὲ ὑμῶν ἔστηχεν, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε, ὁ ὁπίσω 
µου ἐρχόμενος, οὗ οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ἄξιος fva λύσω αὖἎ- 
foU τὸν ἑμάντα τοῦ ὑποδήματος. » f) µέρος τῆς δευ- 
τέρας ἑστὶ xai τὸ ἁπαγγελλόμενον πρὸς τοὺς Φαρι- 
σαίΐίους. Ἐγὼ δ', ὅσον ix τῆς λέξεως στοχάσασθαι, 
εἶποιμ' ἂν τρίτην εἶναι μαρτυρίαν τὸν πρὸς τοὺς 
ἀποσταλέντας ἀπὸ τῶν Φαρισαίων λόγον. Παρατηρη- 
τέον µέντοιγε, ὅτι d) πρώτη μαρτυρία τὸ ἔνθεον τοῦ 
Σντῆρος παρίστησιν᾽ ἡ δὲ δευτέρα τὴν ὑπόνοιαν τῶν 
heat vtov, µήποτε Ἰωάννης εἴη Χριστὸς, χαθαιρεῖ. 
f δε τρίτη τὸν ἀοράτως τοῖς ἀνθρώποις παρόντα χη- 
ρὗττει ὅσον οὐδέπω ἑλευσόμενον. Πρὶν δὲ τῶν ἑξῆς 
μαρτυριῶν, xa0' ἃς δειχνύµενος μαρτνυρεῖται, ἑχά- 
στην λέξιν ἴδωμεν τῆς δευτέρας, χαὶ τρίτης µαρτυ- 
ας, τοῦτο πρῶτον ἐπιτηρήσαντες, ὅτι δύο ἁποστολαὶ 
Υένονται πρὸς τὸν Βαπτιστὴν, µία μὲν «ἀπὸ Ἱερο- 
σολύμων » ὑπὸ Ἱουδαίων πεµπόντων « ἱερεῖς καὶ 
λευῖτας, ἵνα ἐρωτήσωσιν αὐτόν Σὺ τές el; » ἑτέρα δὲ 
Φαρισαίων ἁποστελλόντων, xal moe την γεγενηµένην 


5]0an.1, 20. **ibid. 9|. 
" ibid, 26, 27. ** ibid. 19. 


9' Deut. xviti, 18,19. 


ES 


9 Joan. 1, 21. 


dierit prophetam illum, ex populo suo extermina- 
bitur; » tertio interrogant nou si proplieta esset, 
sed an propheta ille, Et hoc non ponentibus illis 
nomen de Christo, sed alterum esse ipsum prattez 
Christum existimantibus, ipse cognoscens illum, 
cujus precursor est (nempe quod Christus est, 
quod propheta est ille prophetatus), respondet, 
« Non "5, » responsurus fortasse, « Na » [qua vox 
est assentientis], si absque arBiculo interrogassent, 
cum non ignoraret se prophetam exsistere. In omni- 
hus his etiam responsionibus secundum Joaunis 
testiinonium non absolutum fuit, donec petentibus 
responsionem renuntiandam his qui eos miserant, 
seipsum e voce prophetica lsaixz manifestavit, quie 
sic sese habet : « Vox clamantis in deserto : l'a- 
rate viam Domini **. » 


9. Quasitu autem dignum est utrum absolutum 
sit secundum testimoniuip, el tertium incipiat ad 
eos qui miserant ex Phariseis, et volentes intelli- 
gere cur tandem baptizaret **, cum neque Christus, 
neque Elias, neque propheta exsisteret, in illis 
verbis *! : « Ego baptizo in aqua : sed in medio 
vestrum slat quem vos nescilis. Ipse est, qui post 
me veniens, ante me factus est; cujus nou sum ego 
dignus, ut solvam corrigiam ejus calceaienti ; » an 
pars secundi testimonii sit responsio ad Pharis:eos. 
Verum ego, quautum conjectare ex lectione valeo, 
dicturus àum tertium testimonium esse resporsio- 


D nem ad eos qui missi fuerant ex Phariszis. Obser- 


vandum insuper quod primum testimonium divini- 
tatem Servatoris demonstrat; alterum suspicionem 
ambigendum, uum forte Joannes esset Christus, 
purgat; tertium invisibiliter hominibus przsentem 
praedicat illico venturum. Verum «ante testimonia 
sequentia, ex quibus qui demonstratur, testinio- 
nium accipit, videamus singulas dictiones secundi 
et tertii testimonii ; hoc primum observantes, duas 
legationes fieri ad Baptistam, alteram « ex Hieroso- ᾿ 
lymis » a Judaeis mittentibus « sacerdotes εἰ Levi- 
86, ut interrogarent eum : Tu quis ος **? » alte- 


98? [δ., x, 5; Joan. 1, 95, ** Joan. 1, 25. 


2345 


ORIGENIS 


2t6 


am a Pharisieis mittentibus, atque prieter factam A ἀπόχρισιν τοῖς ἱερεῦσι xal Λενῖταις ἑπαπορούντων. 


respossionem. sacerdotibus et Levitis, dubia wmo- 
νου ως. Observa ergo quomodo propter personain 
sacratam et Leviticam, cum mansuetudine. atque 
discendi aviditate dicuntur ea. verba : « Tu quis 
ces? » et illud : « Quid ergo? Elias es tu? » et illud : 
« Num propheta. ille es tu? » et ad liec : € Quis 
e$, ut responsum demus his, qui miserunt nos? 
quid dicis de te ipso * ? » Neque enim quidquam 
pra fractum temeraiíu sve. inest. in horum interro- 
galioue, sed omnia 110 osvenientia veris Dei 
cultoribus. Cum coutra qui missi fuerant a Phari- 
καθ, Levitis alioqui et sacerdoti: us, minime anxie 
disquirentibus ea qu:e dicta fuerant, vocibus veluti 
contumeliosis et inhumauioribus cum — Daptista 
agunt, per illud ** : « Qvid ergo baptizas, si tu non 
es Christus, neque Elias, neque ille propheta? » 
Lt fere non intelligere volentes, veluti praedicti Le- 
vite et sacerdotes, hi mittunt, sed prohibere vo- 
leutes a baptizando ; cum furlassis existimareut ad 
nullum alium pertiuere baptizare quam ad Chri- 
slum, vel ad. Eli, vel ad. prophetam. Jain. qui 
accurate Scripruram legere voluerit, diligentiam is 


Παρατήρει τοίνυν, πῶς χατὰ τὸ ἱερατικὸν καὶ Asvizt- 
xbv πρόσωπόν ἔστι μεθ) ἡμερότητος λεγόμενα xal 
φιλοµαθείας, τὸ, « Xo τίς eT; » καὶ τὸ, « Τί οὖν; σὺ 
Ἠλίας εἶ, » χαὶ τὸ, « ᾿0 προφήτης ἄρα el σύ; » 
xal ἐπὶ τούτοις «€ Τίς εἶ, ἵνα ἀπόχρισιν δῶμεν τοῖς 
πέµνασιν ἡμᾶς , τί λέγεις περὶ σεαυτοῦ; » 0ὐδὲν γὰρ 
αὔθαδες οὐδὲ θρασὺ ἓν τῇ τούτων ἐστὶ πεύσει, ἀλλά 
πάντα ἁρμόττοντα ἀχριθέσι θεραπευταῖς θεοῦ. OL δὲ 
ἀπὸ τῶν Φαρισαίων ἀποστειλάμενοι, οὐδὲν περιεργα- 
σαµένων πρὸς τὰ εἰρημένα τῶν Λευϊτῶν xat ἱερέων, 
olovzi ὑθριστικὰς xal ἀπανθρωποτέρας προσάχουσε 
τῷ Βαπτιστῇ φωνὰς διὰ τοῦ. « TL οὖν βαπτίζεις, εἰ 
σὺ οὖκ εἶ ὁ Χριστὸς, οὐδὲ ἩἨλίας, οὐδὲ 6 προφήτης «» 
Καὶ σχεδὸν o9 μαθεῖν βουλόμενο:, ὡς οἱ προειρηµέ- 


B vot ἱερεῖς καὶ Λενῖται ἁποστέλλουσιν, ἀλλά κωλῦσαι 


ἀπὸ τοῦ ῥαπτίζειν: ἴσως οἰόμενοι οὐδενὺς ἑτέρου Ep- 
γου τυγχάνειν τὸ βαπτίξειν T] Χριστοῦ, xai ἩἨλίου, 
xa τον προφήτου. Καὶ πανταχοῦ ἐπιμέλειαν τὸν &xpt- 
ῥῶς ἐντευξόμενον τῇ Γραφῇ ποιητέον, τηρεῖν ἀναγ» 
χαίου ὄντος τὰ λεγόμενα ὑπὸ τίνων, xal πότε λέγε- 
ται, ἵνα εὑρίσχωμεν τὸ τοῖς προσώποις ἁρμοζόντως 
περιτεθεῖσθαι λόγους δι’ ὅλων τῶν ἁγίων βιθλίων. 


adhibeat oportet, observare necessarium cuim sit qu dicuntur, a quibus et quando dicuntur, ut per 10tos 
siclos libros inveniamus personis apie tributum sermoaem, 


6. Tunc miserunt Judei ab Hierosolymis sacerdo- 
tes el Levitus, ut iuterrogarent. eum : Tu quis es? Et 
con[essus est, et non negavit : et confessus esi ;. Non 


um ego. ille Christus *. Quos mittere legatos ad C 


Joannem Judai debebant, et unde, nisi eos qui pra» 
celere. existimabantur, et ab Hierosclymorum loco 
super omnem terram bonam celebrato, ubi tem- 
plum erat Dei? Joannem itaque tanto cum honore 
interrogant. De Cliristo vero nihil tale Judzos fe- 
visse scriptum est. Sed quod Judai erga Joanneii 
[:ciunt, boc Joannes erga Christum fecit, per suos 
discipulos interrogans ** : « Tu es qui venturus es, 
au alium exspectamus ? » Et Joannes quiden ad eos 
qui veuerant, coufessus cuim fuisset et uon negas- 
sel, subinde illud 9", « Ego vox clamantis in de- 
serlo, » enuntiat ; Christus vero, lanquam qui ina- 
jus testiinonium quam Joannes haberet, respon- 
sionem facit serimonibus et operibus, dicens ** : 
ε Ite, et renuntiate Joanni quie auditis. et videtis : 
exci visum recipiunt, claudi ambulant, leprosi 
mundantur, surdi audiunt, pauperes latum acci- 
piunt Evangelii nuntium ; » de quihus commodius, 
Deo dante, in suis disputabimus locis. . Fortasse 
aulem non sine causa quis instaret, cur tandem 
sacerdotibus et Levitis interrogantibus Joannem, 
non si ipse esset Cliristus, sed, « Tu quis es? » re- 
spondet. Baptista μοι id quod par erat ad illud, 
« Tu quis es ?» —«Ego vox clamantis in deserto, » sed 
quod apte dictum fuisset, si interrogasseut, Tu es 
Christus? Conveniebat enim ad illud : Es tu ille 
Christus? illud : « Ego. non. sum. Christus ; » ad 
l4 illu vero: « Tu quises?»—«Ego vox clawantis 


6. Τότε ἀπέστειΆαν ol Ἰουδαῖοι ἐξ "lepocoAópww 
ἱερεῖς ναὶ Λευῖτας, Tra ἐρωτήσωσιν αὐτόν" Eb τίς 
εἰ; Kal ὡμο.]όγησε, xal οὐχ ἠρνήσατο" καὶ ὦμο- 
«όγήσε», ὅτι Εγὼ οὐκ εἰμὶ ὁ Χριστός. Καὶ τίνας 
ἐχρῆν πρεσθύτας πεπἐµφθαι πρὸς τὸν ᾿Ἰωάννην ἀπὸ 
Ἰονδαίων, καὶ πόθεν. f] τοὺς διαφέρειν νενομιαµένους 
xav ἐχκλογὴν θεοῦ ἀπὸ τοῦ ἐξειλεγμένου παρὰ πᾶσαν 
τὴν λεγοµένην Υῆν ἀγαθὴν τόπου Ἱεροσολύμων, ἔνθα 
ὁ ναὺς ἦν τοῦ Θεοῦ; Ἰωάννου μὲν οὖν μετὰ τοσαύτης 
πυνθάνονται τιµῆς' περὶ Χριστοῦ δὲ οὐδὲν τοιοῦτον 
ἀναγέγρατται γεγονέναι ὑπὺ Ἰουδαίων. ἀλλ ὥσπερ 
Ἰουδαῖοι πρὸς Ἰωάννην ποιοῦσι, τοῦτο Ἰωάννης 
πρὸς Ἀριστὸν διὰ τῶν ἰδίων μαθητῶν πυνθανόµενος” 
 Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος, f| ἕτερον προσδοχῶμεν; » Καὶ 
Ἰωάννης μὲν πρὺς τοὺς ἑληλνθότας ὁμολοτήσας xai 
µη ἀρνησάμενος ὕστερον τὸ,« Ἐγὼ quwh βοῶντος ἐν 
τῇ ἐρήμῳ, » ἀποφαίνεται' Χριστὸς δὲ τὴν ἀπόχρισιν 
ποιξῖται, ὡς µξίκονα τὴν μαρτυρίαν Ἰωάννου ἔχων 


D λόγοις xai ἔργοις φάσχων' ε Πορευθέντες ἁπαγγεί- 


λατε Ἰωάννη ἃ βλέπετε xai ἀχούετε' τυφλοὶ ἀναθλέ- 
πουσι, χωλοὶ περιπατοῦσι, λεπροὶ χαθαρἰζονται, χω- 
qol ἀχούουσι, πτωχοὶ εὐαγγελίζονται’ » περὶ ὧν εὖ- 
χαιρότερον, θεοῦ διδόντος, ἐν τοῖς oix:lot; διαληΦό- 
µεθα τόποις. Ἴσως 8' ἂν οὐχ ἁλόγως τις ἐπιστῇσει, 
τί δήποτε τῶν ἱερέων xal Λευϊτῶν πυνθανοµένων 
Ἰωάννου οὐχὶλ, εἰ αὐτὸς εἴη ὁ Χριστὸς, ἀλλά. EU 
τίς ei; » ἀποχρίνεται ὁ Βαπτιατὴς οὐχ ὅπερ ἐχρῆν 
πρὸς τὸ, « Σὺ τίς c 3) — € Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ Epf- 
pup, » ἀλλ' ὅπερ οἰχείως ἂν ἑλέγετυ εἰ σαν πυθό- 
μενοι' Σὺ εἶ ὁ Χριστός; Ἠρμοσε γὰρ πρὸς «b, Σὺ ei 
ὁ Χριστός; τὸ, « Ἐγὼ οὐχ εἰμὶ ὁ Χριστός» πρὸς 
δὲ τὸ, « X) τίς ei; » τὸ, ε Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ 


5 Jgan, 1, 91, 98. ** ibid, 95. "ibid. 19, 90. ** Μαι, xi, 2. *' Joan. xi, 25. 9 Matth, zi, 4, 5. 


?/5 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


218 


ἐρίμῳ. » Λεχτέον δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι, ὡς εἰχὸς, ἑώρα A in deserto **, » Dicendum vero ad hoc quod ex inter- 


ἀπὺ τὶς πεύσεως τὸ εὐλαθὲς τῶν ἱερέων χαὶ Λενϊτῶν, 
ἐμφαινόντων μὲν. ὑπόνοιαν ὑπολήψεως, μποτ εἴη 
βαπτίζων Χριστὸς, γυμνότερον δὲ ὀνομάσαι τοῦτο 
ὑπὲρ τοῦ μὴ δοχεῖν εἶναι προπετεῖς φυλαττομένων. 
Ὅθεν εὐλόγως ὑπὲρ τοῦ πᾶσαν ὑπόνοιαν αὐτῶν πρῦ- 
τον περιαιρεθΏναι φευδῆ τὴν περὶ ἑαυτοῦ, εἶθ᾽ ob. 
τως παραστῆσαι τὸ ἀλτθὲς, τὸ οὖχ εἶναι Χριστὸς 
tpb πάντων ἀποφαίνεται. Δηλοϊ δὲ τὸ τοιοῦτόν τι 
αὐτοὺς ὑπονξενοηκέναι fj δευτέρα ἐρώτησις, καὶ ἔτι ἡ 
ερέτη. Ἐπεὶ γὰρ χαὶ δεύτερον τῇ τιμῇ ἐλπιςόμενον 
.piv xai μετὰ Χριστὸν αὐτοῖς τετιμτμένον ἩἨλίαν 
εἶναι ὑπελάμθανον, ἀποφαινομένυν τοῦ Ἰωάννου ὡς 
οὐχ εἴη ὁ Χριστὸς, ἠρώτησαν  ε« TL οὖν; σὺ Ἠλίας 
εἰ; Καὶ εἶπεν Ox εἰμὶ. » Τὸ τρίτον εἰ αὐτὸς etn ὁ 
προφίτης βούλονται μαθεῖν' οὗ ἀποχριναμένου τὸ, 
«05, » οὐχξτι ἔχοντες ἰδικῶς ὄνομα ἐλπιζομένου ἐπιδη- 
μέσειν αὐτοῖς εἰπεῖν, φασί. « Tí; cT, ἵνα ἀπόχρισιν 
ῥῶμεν τοῖς πέµψασιν ἡμᾶς; τί λέχεις περὶ σεαυ- 
τοῦ; » τοῦτο δηλοῦντες ' Ταῦτα μὲν οὐχ cT, ἄπερ 
ἐλπιζόμενα τῷ Ἰσραἢλ παρέσεσθαι προσδοχᾶται ' 
ὅστις δὲ ὧν βαπτίσεις, οὐκ ἴσμεν. Διόπερ τοῦτο ἡμᾶς 
ὁίδαξον, Cv ἔχωμεν ἀπαγγεῖλαι τοῖς ἡμᾶς διὰ τοῦτο 
πέµφασι πρὸς c£. "Ext δὲ xal τοῦτο ἐχόμενον τῶν 
προχειµένων προσθήσοµεν, ὅτι ὁ χαιρὸς τῆς Xpt- 
στου ἐπιδημίας ἔσαινε τὸν λαὺν, δη πως ἑνεστηχὼς 
περὶ τὰ ἔἕτη τὰ ἀπὸ τῆς γενέσεως τοῦ Ἰησοῦ, xal 
Qvi ἀνωτέρω µέχρι τῆς ἀναδείξεως τοῦ χηρύγμα- 
τος. Διόπερ, ὡς εἰχὸς, τῶν Γραμματέων xal νομιχῶν 
ὧν ἐλπιζόμενον, ἀπὸ τῶν θείων Γραφῶν χκαταγα- 
Ἱόντων αὑτοῦ τὸν χρόνον, Ὥδη προσδοχώντων, ἑἐπ- 
εφύησαν (83) θευδᾶς, οὐχ ὀλίγον πλῆθος, ὡς ὁ Χρι- 
στὸς, οἶμαι, συναγαγῶν, χαὶ « μετ ἐχεῖνον Ἰούδας 
ὁ Γαλιλαῖος £v ταῖς τῆς ἀπογραφῆς ἡμέραις. » Εἰκὺς 
οὖν, θερµότερον τῖς Χριστοῦ ἐπιδημίας προσδοχω- 
µέντς xai λαλουμένης, Ἰουδαῖοι ἀπὸ Ἱεροσολύμων 
τοὺς ἱερεῖς χαὶ Λευῖτας πέµπουσι πρὸς τὸν Ἰωάννην, 
Gà τοῦ ε Σὺ τίς εἰ; » μαθεῖν βουλόμενο, εἰ αὐτὸς 
Κριστὸς εἶναι ὁμολογήσει. 


rogatione videbat Joannes (ut probabile erat) timi- 
ditatem Levitarum et sacerdotum pra se ferentium 
quidem suspicionem opinionis, num forte is qui 
baptizat esset Christus, sed apertius illud nomina- 
re, ne viderentur petulantes, caventium. Unde jure, 
ut in primis omnem ipsorum *suspicionem tolleret 
quam de seipso falsam liabebant, deinde sic osten- 
deret veritatem, ante omnia enuntiat illud : « Non 
sum ego Christus '*. » Declarat autem tale quiddam 
suspicatos eos fuisse secunda atque etiam tertia 
interrogatio. Eliam enim cum venturum sperarent, 
atque plurimi facerent, eum esse suspicantes ho- 
nore ipsi Christo proximum atque secundum, 
enuntíante Joaune se non esse Christum, interro- 


B gant: « Quid ergo? Elias es tu? Et dixit : Non 


sum?! ;stertio num ipse esset ille propheta scire 
volunt ; quo respondente, « Non, » cum non ams 
plius possent dicere privatim nomen alicujus qui 
ad se accessurus speraretur, inquiunt, « Quis es, 
ut responsum demus his qui miserunt nos ? quid 


' dicis de teipso?*? » hoc innuentes : Hxc quidem 


non es quie [Israeli futura exspectantur : qualis au- 
tem sis, qui baptizas, nescimus ; quare isthuc nos 
doceto, ut possimus renuntiare hia qui hanc ob 
causam nos ad te miserunt, Ruraus vero etiam 
hoc his qux? proposita sunt, proximum addemus, 
videlicel quod tempus adventus Christi commove- 
rat populum, quod quidem tempus jam aliquo πιο» 
do instabat circa annos qui erant ab ortu Jesu, et 
paulo superius usque ad demonstrationem praedi- 
calionis. Quocirca, Scribis et legisperitis, ut pro- 
babile erat, jam exspectantibus eum, qui speraba- 
tur, quia tempus illius e divinis Scripturis college- 
rant, tumultuatus est Theudas non parva multitu» 
dine congregata, lanquam, opinor, Christus esset, 
« el post illum Judas Galil:eus in diebus professio- 
uis "*. » Consentaueuimn ergo est, cum Christi ad- 
ventus ferventius exspeciaretur divulgareturque, 


Jndzos ab MHierosolymis sacerdotes et Levitas misisse ad Joannem, per illud, « Tu quis es "*? » discere 


volentes num fateretur seipsum esse Christum. 


7. Καὶ ἠρώτησαν abcór: Τί οὗ»; σὺ HAlac D 


εἰ; Καὶ «λέγει. Οὐκ εἰμί. Tig οὐχ ἂν ζητήσα: τῶν 
ἀχουόντων Ἰησοῦ Ἀέγοντος περὶ Ἰωάννου, « Ei 
ἑθέλετε δέξασθαι, αὐτός ἐστιν Ἠλίας ὁ µέλλων Eo- 
χεσθαι, » πῶς πρὸς τοὺς ἐρωτῶντας τὸ, « Zo Ἠλίας 
& ; » λέχει ὁ Ἰωάννης « Οὐκ εἰμί; » πῶς δὲ xal 
975,53: δεῖ τὸν Ἰωάννην αὐτὸν εἶναι ἩἨλίαν τὸν µέλ- 
ηντα ἔρχεσθαι xax τὸ εἰρημένον ὑπὸ τοῦ Μαλαχίου 
Gros ἔχον' « Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμῖν Ἡλίαν 
ὃν θεσθίτην, πρὶν ἐλθαῖν ἡμέραν Κυρίου τὴν µεγά- 
kj» xaX ἐπιφανῆ, ὃς ἁποχαταστήσει καρδίαν πατρὺς 
πρὸς υἱὸν, xaX καρδία» ἀνθρώπου πρὸς τὸν πλησίον 
αὐτοῦ, μὴ ἔλθω xal πατάζω τὴν γην ἄρδην, » Καὶ ὁ 
οὗ ὀφθέντος δὲ τῷ Ζαχαρίᾳ ἀγγέλου Κυρίου ἑστῶ- 


9 Joan. 1, 19, 95. "* ibid., 20. 
"9 ibig, 91, '* Mattb, xt, 14. 


πι ibid., 21. 
" Molach. iv, 5, 6. 


(835) "Exegóncar. Legendum videtur, ἐπεφρύαςξν. 


1. Ei interrogaverunt. eum : Quid ergo? Elias es 
(n? Et dicit : Non sum?*. Verum enimvero quis 
2uJiens Jesum dicentem de Joanne, « Si vultis ac- 
cipere, ipse est Elias qui venturus est?*, » non 
quisiturus sit, quonam pacto ad interrogantes, 
« Elias es tu?» dicat Joannes : « Non sum? » atque 
etiam quomodo opus sil intelligere Joanneim esse 
Eliam venturum, juxta id quod a Malachia 119 
esl dictum, sic habens : « Et ecce ego mitto vobis 
Eliam Thesbiten, antequam veniat dies Domini ma- 
gua el manifesta, qui restituet cor patris erga 
filium, et cor homiuis erga proxiinum suuni, ne 
veniam, et percutiam terram funditus "* ? » Quin 
augeli oratio ad Zachariam stantis a dextris altaris 


"* jibid., 22. — '* Act. v, 26, 97. 7* Joan, i, 19. 


219 


ORIGENIS . 


22" 


incensi, quem ipse etiam Zacharias conspexit, si- Α τος &x δεξιῶν τοῦ θυσιαστηρἰου τοῦ θυμ.άµατος »ó- 


iile quiddam his quz dixit Malachias per hzc ver- 
ba ostendit : € Et. uxor tua. Elisabeth pariet. tibi 
(ilium; et vocabis nomeu ejus Joandem 7? ;» et 
post pauca ** : «Ipse precelet coram ipso cum 
spiritu οἱ virtute El:e, ut convertat corda patrum 
ad filios, εἰ contumaces ad prudentiam justorum, 
ut prazparci. Domino populum instructum. » Ad 
primum igitur aliquis dicet Joannem  iguorasse 
seipsum esse Eliaw ; et fortassis liac ratione usuri 
sunt qui faveut opinioni eorum qui ponunt trans- 
corporationem; perinde quasi anima subinde in- 
dual corpora, prorsus immemor anleacte vil. 
Sed el bi ipsi dicturi sunt aliquos ex Judais huic 
dogmati assentientes de Servatore dixisse "** eum 
fortassis unum. quempiam esse ex veteribus pro- 
pleiis, qui resurrexisset non. ex monumentis, sed 
ab ortu. Qui fieri. enim poterat ut palam cum iun- 
noluisset Mariam ipsius esse matrem 5^, putaretur- 
que Joseph faber illi pater esse, existimarent eum 
unum quemdam ex propleetis exsistere a mniortuis 
resuscitatum? Quiu etiam illo testimonio Gene- 
seos lii utentes, « Delebo universam resurrectio- 
nem ?*, » statueut iu. certamine virum ab hoc do- 
giiate stantem, gnarum solvendi eScripturis divinis 
fallaces probabilitates adductas. Ceterum — alius 
ecclesiasticus orationem eai qua astruat Lranseor- 
porationem, veluti falsam  respuens, nec admit- 
tens Joaunis animam aliquando Eliam fuisse, prze- 
dicta oratione augeli usurus est, qui non nomina- 
verit Elie animam in ortu Joannis, sed spiritum et 
virtutem, per liec verba : « Et ipse pracedet co- 
ram ipso cum spiritu et. virtute Elie, ut corda 
patrum. ad filios convertat **, » infinitis Scriptura- 
rum locis ostendere valens aliud esse spiritum et 
id quod nominatur virtus 113 spiritus, aliud esse 
animam : de quibus tempestivum non est nunc 
multa iu inedium afferre, ne iu immensum oratio- 
nem protrahamus. Satis magnam vim  babebit 
nuuc ad persuadenium quidem virtutem differre a 
Spiritu, illud ** : « Spiritus sanctus. superveniet in 
te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi; » ad osten- 
dendum vero eos spiritus qui sunt in prophetis 
(ut qui illis a. Deo donati sint) veluti illorum mau- 
cipia esse, istud. δὲ, « Spiritus prophetarum pro- 
pheiis subjiciuntar, » et illud 5 ; « Requievit spi- 
ritus Eli: super Elisieum. » [sto enim modo | nihil 
absurdi erit, iuqniet, ut Joannes convertens in spi- 
ritu. et virtute Eli:e corda patrum a filios *5, dica- 


15 Luc.1,15.  "*ibig. 17. '* Matth. xvi, 14, 
9 Luc. 1, ὅδ. 351 Cor. xiv, 52... 91V. Beg. ui, 45 


(84) Τινὰς τῶν "Iovóaiov, ete. Origenes in 
Matth. xiv, 13. tom. x, pag. Φύδ : A£yot δ ἄν τις τὸν 
τῆς μετενσωματώσεως Φευξοδοςί4ν Ὑεγονέναι Ev τῷ 
Ἡρώδῃ xal τισι τῶν ἀπὸ τοῦ λαοῦ, ἀφ' fc (vto 
τόν mots Ἰωάννην ἐν γενέσει γενέσθαι, καὶ Ex νεκρῶν 
ἑληλυθένα, εἰς v βίον, ὡς Ἰησοῦν. 

(85) Πασαν τὴν ἐξαγάστασιν. Vulgo legitur 
apud τοὺς 0’, πᾶν τὸ ἀνάστημα. Vide Flamin. Nobi- 
ium. 

(86) Ἕτερος δέ τις, etc... Sic recte habet. cod. 
Bodleiau.; malc auteur Ε.αίυς, ἕτερον δὲ τις, ctc. 


89 Motth, xii, 55. 
85 Luc, 1, 17. 


Yos πρὸς τὸν Ζαχαρίαν  maparifstóv τι &ugalvet 
τοῖς ὑπὸ τοῦ Μαλαχίου εἰρημένοις διὰ τούτων’ « Καὶ 
ἡ γυνῆ σου Ἐλισάδετ γεννήσει υἱόν σοι’ xal χαλέ- 
σεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Ἰωάννην » xai μετ ὀλίγα: 
ε Λὐτὸς προελεύσεται ἑνώπιον αὑτοῦ ἐν πνεύματι 
xaX δυνάµει Ἠλίου, ἐπιστρέφαι χαρδίας πατέρων 
ἐπὶ τέχνα, xal ἀπειθεῖς £v φρονῄσει δικαίων, ἆτοι- 
µάσαι Κυρίῳ λαὸν κατεσχευασµένον. » Πρὺς δὴ τὸ 
πρῶτον ὁ μέν τις ἐρεῖ, ὅτι ἑαυτὸν Ἠγνόε: Ἰωάννης 
Ἠλίαν ὕντα ΄ xol τάχα τούτῳ χρῄσονται ot ἐχ τοῦ- 
των τῷ περὶ μετενσωματώσεως παριστάµενοι λόγῳ, 
ὡς τῆς Φυχῆς μεταμφιεννυµένης σώματι, xal οὗ 
πάντως µεμνημένης τῶν προτέρων βίων. Οἱ 6 αὐτοὶ 
οὗτοι ἐροῦσι xat τινας τῶν Ἰουδαίων (84) τῷ δόγµατι 
συγχατατιθεµένους περὶ Σωτῆρος εἰρηχέναι, ὡς ἄρα 
εἴ τις εἴη τῶν ἀρχαίων προφητῶν ἀναστὰς οὐκ ἀπὸ 
τῶν μνημείων, ἀλλ àmb τηι γενέσεως. Πῶς γὰρ 
ἐδύνατο, σαφῶς δειχνυµένης τῆς μττρὺς αὐτοῦ Ma- 
plac, ὑπολαμθανομένου τε πατρὸς αὐτῷ τυγχάνειν 
"lost τοῦ τέκτονος, νοµίζειν ἕνα τινὰ τῶν προφη- 
τῶν αὐτὸν τυγχάνοντα ἐγηγέρθαι ἀπὸ τῶν νεκρῶν; 
Καὶ τῷ, « Ἐξαλείφω πᾶσαν τὴν ἐξανάστασιν (85), » 
ἀναγεγραμαένῳ ἐν τῇ Γενέσει οἱ αὐτοὶ χρώµενοι τὸν 
πεφροντικότα πιθανότητας ἁπατηλὰς προσαγοµένας 
ἀπὸ τῶν Γραφῶν λύειν εἰς ἀγῶνα περιστήσουσιν 
ἱστάμενον πρὸς τὸ δόγμα. Ἔτερος δέ τις (86) ἐχχλη- 
σιαστιχὺς τὸν περὶ μετενσωματώσεως ἀποπτύων ὡς 
Ψευδη λόγον (87), uh προσιέµενος τὸ τὴν φυχῆν 
Ἰωάννου Ἠλίαν ποτὲ γεγονέναι, τῷ προειρηµένῳ λόγῳ 
τοῦ ἀγγέλου χρήσεται, ψυχᾶν ἸἨλίου μὴ ὀνομάσαντος 
ἐπὶ τῆς Ἰωάννου γενέσεως, ἆλλὰ πνεῦμα xaX δύναμιν 
διὰ τοῦ, « Καὶ αὑτὸς προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦ ἓν 
πνεύματι, χαὶ δυνάµει Ἠλίου, ἐπιστρέφαι χαρδίας 
πατέρων ἐπὶ τέχνα, » διὰ µυρίων δυνάµενος ἆποδει- 
χνύναι Γραφῶν, ἕτερον εἶναι τὸ πνεῦμα τῆς ψυχῆς, 
χαὶ τὴν ὀνομαζομένην δύναμιν τοῦ πνεύματος xat τῆς 
Φνχῆς, περὶ ὧν οὐκ εὔχαιρον νῦν παρατίθεσθαι τὰ 
πολλὰ, ἵνα μὴ πάνυ τὸν λόγον περισπάσωµεν. 
Αρχεσθήσεται δὲ ἐπὶ τοῦ παρόντος πρὸς μὲν τὸ δια- 
φέρειν δύναμιν πνεύματος τὸ, « Πνεῦμα ἅγιον Em- 
ελεύσεται ἐπὶ σὲ, χαὶ δύναµις Ὑψίστου ἐπισχιάσει 
σοι’ » πρὸς δὲ τὰ Ev τοῖς προφήταις πνεύματα, ἅτε 
ὃςδωρημένα αὐτοῖς ὑπὸ θξοῦ, οἱονεὶ ἐχείνων ὀνομά- 


D ζεσθαι κτήµατα, τὸ, « Πνεύματα προφητῶν προφ{- 


ταις ὑποτάσσεται, » χαὶ τὸ, ε Αναπέπαυται τὸ 
πνεῦμα ἈἨλίου ἐπὶ Ἐλισσαιέ. » Οὕτω γὰρ οὐδὲν 
ἄτοπον, φησὶν, ἔσται τὸν Ἰωάννην, ἓν πνεύµατι xai 
δυνάµει ἨἩἨλίου ἐπιστρέφοντα καρδίας πατέρων Evi 
*! Gen. vit, 4. ** Luc, 1, 417. 


Origenes in Matth. xv, 26, tom. τι, pag. 506 : "AX- 
Aot μὲν οὖν ὑπολαμθανέτωσαν ξένοι τοῦ ἐχχλησιαστι- 
xou λόγου µεταθαίνειν τὰς ψΨυχὰς ἀπὸ σωμάτων ἀν- 
θρώπων ἐπὶ σώματα χύνεια χατὰ τὴν διάφορον xa- 
χίαν, eic. Et iu. Math. xvii, 40, tom. xii, p. 570 : 
Ἠλίας οὖν 6 Ἰωάννης οὗ διὰ τὴν quyxv λέλεχται, 
ἀλλὰ διὰ τὸ πνεῦμα χαὶ τὴν δύναμιν, ἄτινα οὐδὲν Ἂυ- 
πεῖ τὸν ἐχχλησιαστιχὸν λόγον. 

(87) Ὡς ψευδῆ Aóyor. Sic codex DBodleianus, 
recie; imale vero Regius, ὥστε λόγον. 


?31 COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. : c?2 
τέχνα, διὰ τοῦτό τὸ πνεῦμα « "Hiav » λέγεσθαι Α tur propter. hune spiritum — « Elias qui venturus 


«τὸν μέλλοντα ἔρχεσθαι. 0. El; παραμυθίαν δὲ τού- 
των xal τούτῳ χρήσεται τῷ λόχφ; El ὁ τῶν ὅλων 
Geh; οἰχειωθεὶς τοῖς ἁγίοις αὐτῶν Ὑίνεται, υὕτως 
ὀνομαζόμενος θεὸς ᾿Αθραὰμ, xai θεὸς Ἰσαάχ, xal 
Geh; Ἰαχὼδ, πόσῳ πλέον τὸ ἅγιον Πνεῦμα οἰχειω- 
θὲν τοῖς προφήταις πνεῦμα αὐτῶν χρηµατίζειν οἷόν 
τε ἔσται, ἵν f] οὕτως πνεῦμα ἉἨλίου, xa πνεῦμα 
Ἡσαΐου, λεγόμενον τὸ πνεῦμα»; 'O αὐτός τε οὗτος 
ἐχχλησιαστιχὸς ἑἐρεῖ δύνασθαι μὲν τοὺς ὑπειληφότας 
τῶν προφητῶν εἶναι τὺν Ἰησοῦν ἀναστάντα ix 
νερῶν Ἱπατῆσθαι, χατά τε τὸ προειρηµένον δόγµα, 
χαὶ χατὰ τὸ ὑπολαμθάνειν αὐτὸν ἕνα τῶν προφητῶν 
τυγχάνειν, δύνασθαι δὲ, πρὸς τὸ χατὰ τὸ νοµίζειν 
αὐτὸν τῶν προφητῶν εἶναι Eva, πτσίειν, xal φευδο- 
δοξεῖν, xal χατὰ τὸ ἀγνοεῖν αὐτοῦ τὸν λεγόµενον πα- 
τέρα, xai τὴν οὖσαν μητέρα, οἴεσθαί τε αὐτὸν ἁ πὸ 
τῶν μνημείων ἐγηχέρθαι. Καὶ πρὸς τὸ ἓν Γενέσει τε 
περὶ τῆς ἐξαναστάσεως ἀἁπαντήῄσεται ὁ ἐχχλησιαστι- 
xb; χρώμενος τῷ, « Ἑξανέστησε Υάρ poc ὁ θεὸς 
σπέρµα ἕτερον ἀντὶ ᾿Αβελ, ὃν ἀπέχτεινε Κάῑν, » 
τῆς ἐξαναστάσεως xal ἐπὶ γενέσεως χειµένης. Οὗτος 
δὲ πρὸς τὸ πρῶτον ἀπορηθὲν ἑτέρως παρὰ τὸν ὑπο- 
λαμθάνοντα μετενπωμάτωσιν ἀπολογούμενος ἑρεῖ διὰ 
μὲν τὰ ἁρτίως χατασχευασθέντα λόγῳ τινὶ εἶναι τὸν 
Ἰωάννην ἉἩἨλίαν τὸν μέλλοντα ἔρχεσθαι, ἆποχε- 
χρῖσθαι ók πρὸς τοὺς ἱερεῖς xal Λευῖτας τὸ, « O5x 
εἰμὶ, » στοχασάµενον τοῦ βουλήµατος τῆς ἐρωτήσεως 
αὐτῶν. Οὐ γὰρ τοῦτο Έθελεν ἡ προλεγομένη ἑξ- 


esi 9 : » ad quorum eonfirimationem etiam hac ra- 
lione utetur : Si universorum Deus familiaris fa- 
ctus sanctis, Deus ipsorum lit, sic nominatus Deus 
Abraliam, et Deus Isaac, εἰ Deus. Jacob *5, quanio 


magis Spiritus sanctus familiaris factus prophetis, 


spiritus ipsorum haberi poterit, ut hunc in modum 
spirilus. dicatur, spiritus Eliz, et spiritus Isaiz? 
Dicetque hic ipse ecclesiasticus, potuisse quidem 
eos qui suspicati fuissent [unum solumque] prophe- 
tarum esse Jesum e moriuis resuscitatum **, de- 
cipi, tum ex przdicto dogmate, tum ex suspicione 
quod ipse unus ex prophetis esset; sed przter- 
quam quod existiuiarent eum unum ex prophetis 
esse, alque ex monumentis reguscitatum fuisse, 
labi eos etiam, et falsa opinari potuisse, ignorando 
quisnam pater ipsius diceretur et quxnam ejus 
esset mater, Ad illud etiam quod est in Genesi de 
voce resurrectionis, occurret ecclesiasticus utens eo 
testimonio ** : « Resuscitavit mihi semen aliud Deus 
pro Abel, quem interfecit Cain, » voce resurrectio- 
nis posito, etiam de nativitate. Proinde hic ad pri- 
mam dubitationem alio modo, quam is qui suspi- 
catur transcorporalionem, respondens dicet, per 
ea quidem, qux: nuper probata sunt, Joannem ra- 
lione quadam. Eliam esse ventarum, respondisse 
vero sacerdotibus ac Levitis, « Non sum **, » con- 
jectantem interrogationis ipsoruin voluntatem, Nec 
enim intendebat h:ec. inquisitio prima Joanni facta 


έτασις τῷ Ἰωάννη ἀπὸ τῶν ἱερέων xaX Λευϊτῶν, τὸ ϱ a sacerdotibus et Levitis, ut discereut an idem spi- 


μαθεῖν εἰ τὸ αὐτὸ πνεῦμα Ev ἀμφοτέροις ἐτύγχανεν, 
ἀλλ εἰ ὁ Ἰωάννης αὑτὺς Ἠλίας ὁ ἀναληφθεὶς, νῦν 
ἐπιφαινόμενος χατὰ τὸ Ἰουδαίοις προαδοχώµενον 
χυοἰς Υενέσεως, ἣν τάχα xai ἠγνόουν οἱ ἀπὸ Ἱερο- 
σολύµων ἁἀποσταλέντες» πρὸς ἣν πεῦσιν εἰχότως 
ἀποχρίνεται τὸ, « Οὐχ εἰμὶ, » οὐ γὰρ Ἠλίας ὁ 
ἀναληφθεὶς ἀμείψας σῶμα ἑἐληλύθει ὁ Ἰωάννης óvo- 
µανόµενος. Ὅ δὲ πρῶτος, οὗ τὸν νοῦν παρεθῄχα- 
μεν, οἰομένου µετενσωμάτωσιν ἑντεῦθεν κατασχευά- 
ζεσθαι, προσδιατρίθων τῇ βασάνῳ τῆς λέξεως, pet 
πρὸς τὸν δεύτερον. ὅτ, οὐχ ἀχόλουθον τὸν τηλιχού- 
του Ἱερέως Ζαχαρίου υἱὸν ἐπὶ γήρᾳ γεγενηµένον 
ἀμφοτέροις γονεῦσι παρὰ πᾶσαν ἀνθρωπίνην προσδο- 
χίαν ἀγνοεῖσθαι ὑπὸ τῶν τοσούτων ἐν Ἱεροσολύμοις 
Ἰουδαίων, καὶ τῶν πεµμ.φθάντων ὑπ' αὐτῶν Λευϊτῶν 
χαὶ ἱερέων, οὗ γινωσχόντων τὸ γεγενῆσθαι αὐτὸν, 
xal μάλιστα Aouxá μαρτνροῦντος, ὅτι « ἐγένετο ἐπὶ 
πάντας φόθος τοὺς περιοιχοῦντας αὐτοὺς » (δηλον δὲ, 
ὅτι τὸν Ζαχαρίαν καὶ τὴν Ἐλισάθετ), « xaX ἐν ὅλη τῇ 
ὀρεινῇ τῆς Ἱουδαίας διελαλεῖτο πάντα τὰ ῥήματα 
ταῦτα. » El δὲ οὐκ Ἠγνοεῖτο ἡ ix Ζαχαρίου Ὑένεαις 
Ἰωάννου, ἔπεμπο) δὲ οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων Ἰουδαῖοι 
δια τῶν Λευίτῶν xai ἱερέων πευσόµενοι τὸ, « ZU 
Ἠλίας si; » δήλον. ὅτι τοῦτο ἔλεγον τὸ περὶ µετεν- 
δωματώσεως δύγµα οἰόμενοι εἶναι ἀληθὲς, ὡς πά- 
τριον τυγχάνον, χαὶ οὐκ ἀλλότριον τῆς Ev ἀποῤῥη- 
τοις διδασχαλίας αὐτῶν. Διὰ τοῦτο οὖν λέγει, « 02x 

9 Matth, xi, 12. ** Exod. in, 6, 15. 16 ; ιν, 5. 
*! cap. i, vers. θὸ. 5 ibid ** Joan. 1, 19, 21. 


rius in utroque esset ; sed an Joannes esset ille 
ipse Elias qui assumptus fnerat, nunc apparens, 
juxta Judzorum exspectationem, absque oru, quem 
fortasse etiam ignorabant, qui missi fuerunt ab 
Hierosolymis; ad quam  iuterrogatlonem merito 
respondet : « Non sum; » neque enim Elias ille 
sursum receptus alternaverat corpus, dictus Joan- 
nes. At contra. primus ille, cujus sensum 11A 
proposuimus existimantis transcorporationem hinc 
asirui, immorans in examinatione dictionis, dicet 
ad alierum minime consequeus esse Zachoriz tanti 
sacerdotis filium in senectute utrisque genitum pa- 
rentibus, preter omnem humanam exspectationem, 
ignorari a tot Judaeis qui erant Hierosolymz, et ab 


D iis qui missi fuerunt ab ipsis Levitis et sacerdoti- 


bus nescientibus ipsum natum fuisse, οἱ maxime 
testificante Luca ** timorein ingruisse « super oni- 
ues vicinos eoruin, » (nempe Zoacharie εἰ Elisabe- 
ti»), « et quod in tota montana Judge divulga- 
bautur omnia verba hxc*?, » Quod si ortus Joaunis 
ex Zacharia uon ignorabatur, miserantque Judai 
ab Mierosolyimis per Levitas el sacerdotes interro- 
gaiuri, « Elias es tn**? » perspicuum est hoc eos 
dixisse, verum pulantes esse dogina de transcorpo- 
ratione, [quod] ceu patrium esset ipsorum, et non 
alienum ab arcatia. doctrina qua apud ipsos tradi- 
tur; addetque etiam hanc ob causam Joannein di. 


89 Luc. jx, 19. ** Gen. 1v, 29. *' Joan. 1, 21. 


πο 


xvi, 14. 


4 
L4 


ORIGENIS 


32$ 


cere, Non sum Elias, quod ignoraret quoduam vitze A sii Ἠλίας, » ὁ Ἰωάννης, ἐπεὶ ἀγνοεῖ τὸν ἴδιον πρὀ- 


genus ante transegisset. Ilis igHur non couteimnen- 
dam probabilitatem. habentibus, rursum ecclesia- 
sticus dubitabit contra illum priorem, an illius pro- 
phietze sit qui a Spiritu illuminatur, qui ab Isaia? 


prophetatur, qui a tali tantoque angelo, priusquam" 


nasceretur, priedicitur. pariendus **, qui ex pleni- 
tudine Christi accepit, qui gratiam talem ας tans 
tan participavit, qui intellexit veritatem per Jesum 
Christum fa?tam fuisse, qui talia ae tanta de Deo, 
ac de ejus Uuigenito illo, qui ad sinum Patris est, 
enarravit", mentiri, atque etiam  liesitare, non 
agnoscentem quod erat, Oportebat enim de rebus 
obscurioribus assensionem inhibere, ncque conce- 
dendo, neque tollendo propositionem. Quomodo 
autem rationi cousentaneum non erat, si multorum 
tum  teiporis dogma hoc fuisset, ut dubitaret Joan- 
nes de seipso, num quando auima sua in Elia fue- 
rit? Quin ad historiam provocabit ecclesiasticus 
illum priorem auditurum ab liis, qui se scire pro- 
fitentur qux apud Hebrzos arcana. sunt, [et evul- 
gare sit nefas.] num dogma aliquod hujusmodi sit 
apud ipsos; nau si nullo loco appareat, hoc hunc in 
modum se habere, perspicuum est illius prioris 
rationem  dissipatam esse, Quamobrem | nihilomi- 
nus ecclesiasticus solutione utetur. quam anto 
explicavimus, adhue  etiam^ipse volumtatem in- 
terrogantium produci in. imedium postulans. Nam 
si illi qui miserunt sciunt, ut probavi, genitum 
ex Zacharia et Elisabeth. Joannem fuisse, atque 
eliam multo inagis ii qui missi fuerant, ex ge- 
neré cum cessent sacerdotali , quibus clam fu- 
tura 115 non erat clara atque ad.nivranda. soboles 
Zacharix cognati tam illustris, quid cogitaruut in- 
terrogantes, « Es ui Elias 5 ? » viri qui legerant 
Eliam in colos receptum fuisse, el qui exspecla- 
bant adventum ejus ? Fortassis igitur quoniam con- 
sumimaltionis teinpore Eliam ante Cliristuni exspe- 
ciant, et. post. Eliam Christum, veluti tropice in- 
terrogare videntur : Num tu es ille prznuntians 
venturaui ante Christum, consummationis tempore, 
prédicationem ? Et scienter ad hoc respondet : 
4 Non sum?*,» Praeterea vero ecclesiasticus, instans 
ad ea qua inquirit alter, qui ostendere tentat non 
fatuisse sacerdetes ortum Joannis adeo mauifestum 
factum, eo quod divulgata fuerint omnia verba lisc 
per montana Judx:s !, dicet multos simili errore 
deceptos fuisse in Servatore, quoniam « alii quidem 
Joannem Baptistam ipsum, alii autem Eliam, alii 
vero Jeremiam, aut uuum prophetarum » dice- 
rent * : quemadinodum et discipuli interroganti Do- 
mino *, cum venisset in partes Czsarex Philippi, 
dixerunt. Quin Herodes dicens : « Quem ego decol- 
lavi Joannem , ipse surrexit a mortuis *, » videtur 


55 Isai. xL, δ. ** Luc. 1, 15, 15 
* ibid. 66. — * Marc. vi, 16. 


(83) Ἐσκέξασται ὁ τοῦ προτέρου «όλος. Sic 
codex Bodleianus ; Regius et Barberinus, ἑσχέδασται 
ὁ τοῦ προτέρου λόχου. Perionius legebat, ἐσχεδίασται 


- 


τερον βίον. Τούτων 5h οὐκ εὐχαταφρόνητον πιθανέ- 
τητα ἑχόντων, πάλιν ὁ ἑἐκχλησιαστιχὸς ἀπορήσει 
πρὸς τὸν πρότερον, εἰ χατὰ τὸν προφήτην ἐστὶν ὑπὸ 
τοῦ Πνεύματος φωτιζόμενον, xat ὑπὸ 'Ησαῖου πρ»- 
φητευόµενον, ὑπό τε τηλικούτου τοῦ ἀγγέλου, πρὶν 
γεννηθῆναι, τεχθήσεσθαι προειρηµένον, Ex τοῦ πλι- 
ρώματος Χριστοῦ εἰληφότα, χάριτος τηλικαύτης µετ- 
εσχηχότα , τὴν ἀλίθειαν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ΥεΥε- 
νΏσθαι νενοηχότα, περὶ θεοῦ καὶ τοῦ Μονογενοῦς τοῦ 
εἰς τὸν χόλπον τοῦ Πατρὸς διηγησάμµενον τὰ τοσαῦτα, 
τὸ ψεύσασθαι, χαὶ ὅπερ ἣν οὐκ ἑγνωχότα x1v ἐπισχεῖν. 
Ἐχρῆν γὰρ περὶ τῶν ἁδηλοτέρων ἐπέχειν ὁμολοχεῖν, 
καὶ µῆτε τιθέναι, μήτε αἴρειν τὴν πρότασ.». Dog 
ὃξ οὐκ ἣν εὔλογον, εἰ πολλῶν τοῦίο δύγµα ἑτύγχανεν, 
ἐπ,σχεῖν τὸν Ἱωάννην περὶ αὑτοῦ, µμήπωτε d ουχὴ 
αὐτοῦ ποτε bv ἩἨλίᾳ ἣν; Καὶ ἐπὶ τὴν ἱστρίαν δὲ ὁ 
ἐχχλησιαστιχὸς προχαλέσεται τὸν πρότερον τιε»σό- 
µενον παρὰ τῶν τὰ ἀπόῤῥητα ἐγνωχέναι παρ 
ἹἙδθραίοις ἐπαγγελλομένων, εἰ τοιοῦτόν τι δόγμα 
ἐστὶ παρ) αὐτοῖς ' ὲὰν γὰρ μηδαμῶς φαίνηται τοῦθ' 
οὕτως ἔχον, δῆλον, ὅτι ἐσχέδαστα; ὁ τοῦ προτέρου 14- 
γος (88). Οὐδὲν τοίνυν ἧττον ὁ ἐχχλησιαστιχὸς χρήσεται 
τῇ προαποδεδοµένῃ λύσει, ἔτι καὶ αὐτὸς τὸ βούλημα 
τῶν πυθοµένων παραστῆσαι ἀπαιτούμενος. El γὰρ 
ὡς κατεσχεύασαν (89) οἱ πἐμψαντες ἴσασι ΥΣγενημένον 
ἐκ Ζαχαρίου χαὶ Ἐλισάθετ τὸν Ἰωάννην, καὶ πολλῷ 
πελέον οἱ πεμφθέντες γένους ὄντες ἱερατικοῦ, οὓς οὖκ 
ἂν ἔλαθεν ἡ τοῦ οὕτως ἐπιφανοῦς συγγενοῦς Ζαχαρίου 
παράδοξος εὐπαιδία, τί νοῄσαντες πνυνθάνονται τὸ, 
€ Σὺ Ἠλίας ct; » ἄνδρες ἀνεγνωχότες ἀνειλήηφθαι 
αὐτὸν ὡς εἰς τὸν οὐρανὺν, καὶ προσδοχῶντες ἐπιδη- 
µίαν αὐτοῦ; Τάχα οὖν ἐπεὶ πρὸς τῇ συντελεί: 
προσδοχῶσιν Ἡλίαν πρὸ Χριστοῦ, xai ἐπὶ τούτῳ 
Χριστὸν, οἱονεὶ τροπιχώτερον φαίνονται ἐἑρωτῶντες; 
El σὺ el ὁ προχαταγγέλλων τὸν πρὸ Χριστοῦ ἐπὶ συν- 
τελεἰᾳ ἐλευσόμενον λόγον; xal ἐπιστημόνως πρὸς 
κοῦτο-ἀποχρίνεται τὸ, εΟὐχ elut. » Ἔτι δὲ ὁ ἔχχλη- 
διαστιχὸς, ἱστάμενος πρὸς τὰ ἑξητασμένα ὑπὸ τοῦ 
ἑτέρου ἀποδεικνύναι πειρωµένου, μὴ ἂν Ἀλεληθέναι 
τοὺς ἱερεῖς οὕτως ἐπιφανῆη γεγενηµένην τὴν Ἰωάννου 
γένεσιν διὰ τὸ ἐν τῇ ὁρεινῆ τῆς Ἰουδαίὰς δ.αλελα- 
λήσθαι πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα, φῄσει τὴν παραπλη- 
σίαν ἁπάτην πολλοῖς γεγονέναι xal περὶ τοῦ Σωτὰ- 


D ρος’ ἐπεὶ «οἱ μὲν ἔλεγον αὐτὸν Ἰωάννην Βαπτιστὴν, 


37 joan. 1, 16-18. | 


ἄλλο, 6$ Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ Ἱερεμίαν, fj ἕνα τῶν προ- 
φητῶν, » ὡς xaX οἱ μαθηταὶ πυνθανομένῳ τῷ Kupi 
γενοµένῳ ἐν τοῖς µέρεσι Καισαρείας τῆς Φιλίππου 
εἰρήγασι. Καὶ ὁ Ἡρώδης δὲ λέγων» « "Ov ἑγὺ &z- 
εχεφράλισα Ἰωάννην, αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν,» 
περὶ τοῦ Χριστοῦ ἔοιχε μὴ εἰδέναι τὰ λεγόμενα ὑπο 
φῶν ᾠφασχόντων «Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέχτονος 
υἱός; Οὐχ ἡ µήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριὰμ, χαὶ οἱ 
ἀδελφοὶ αὐτοῦ Ἰάχωθος, xal Ἰωσὴφ, xal Σίμων, 


56 Joan. 1, 91. ** ibid. * Luc. 1, 05. * Maub., 


τὸ τοῦ προτέρου λόγου. 
(8J) Κατεσκεύασαν. Legeudum χατεσχεύασα. 


29T 


ORIGENIS 


223 


jectum, et qualitatem, et num semper eodem cor- A τῷ λέγοντι µετενσωμάτωσιν ἄφθαρτον τηρεῖν τὸν 


pore usura sit an immutatura illud. la quibus etiam 
illud, quid proprie sit transcorporatio, quidque liec 
differat ab incorporatione, indagare necesse erit, et 
num sequatur, ut qui astruit mutanda corpora; servet 
mundum incorruptibilem. In quibus necessario po- 
nendi erunt rationes eorum qui volunt, ex Scri- 
piurarum auctoritate, ut anima simul cum corpore 
seminetur, οἱ qu& sequuntur ipsas : et, ut semel di- 
cam, oratio de anima , copiosa alioqui, et ad inter. 


χόσμον. "Ev οἷς ἀναγχαῖον ἔσται παραθεῖναι xa τοὺς 
λόγους τῶν θελόντων xxvà τὰς Γραφὰς συσπείρεσθαι 
τὴν φυχὴν τῷ σώµατι, xaX τὰ ἀχολουθοῦντα αὗὐτοῖς, 
xai ἁπαξαπ)λῶς ὁ περὶ Ψυχτς λόγος πολὺς xaX δυσερ- 
μήνεντος ὢν, ἀναλεχθησόμενος ἀπὸ τῶν iv ταῖς 
Γραφαῖς σποράδην χειµένων, ἰδίας δεῖται πραγµα- 
τείας. Διόπερ vuv, κατὰ 15 παρῆκον Ex τῶν περι 
Ἠλίου xaX Ἰωάννου ἐζητημένων ἐπὶ βραχὺυ ἐξετά- 
σαντες τὸ πρόθληµα, µετίωµε» ἐπὶ τὰ ἑξτς. 


pretandum difficilis, si undequaque colligi debeat ex his qua sparsim posita sunt in Scripturis, proprium 
requirit opus. Quamobrem nuuc decenter ex his que de Joanne deque Elia conquissta sunt, cuiu. breviter 
perscruiati simus quxstionem, ad csetera transeamus, 

8. Es tu propheta ille? Et respondit : Non ''. Sig δ. Ὁ προφήτης eL σύ; Kal ἀπεχρίθη: Ob. El « ὁ 


« lex et prophetze usque ad Joannem 13,» quid aliud 
diceremus Joannem esse, quaur. prophetaii ? 117 
quemadmedum pater ejus Zacharias, plenus Spiritu 
sancto, prophetans iuquit !? : « Et tu, puer, propheta 
Altissimi vocaberis : priibis ante facietu. Doinini, 
- ad priparandum vias ejus ; » nisi forte quis sumat 
vocem ε vocaberis » non esse dictam pro eo quod 
est, eris, idque potissimum, quod Servator dixerit 
cis qui existimabant eum esse prophetam : « Sed 
quid exiistis ad videndum? Prophetam? Etiam dico 
vobis, et plusquam prophetam !*. » Observandum 
autem quod ea verba, « Etiam dico vobis, » ponart 
soanuem esse prophetam, nec auferant eum pro- 
phetam esse. Quod si, praterquam quod est. pro- 


Nópo; xai οἱ προφῆται ἕως Ἰωάννου, » xai τί ἄλλο 
ἂν λέγο:µεν εἶναι Ἰωάννην f) προφήτην: ὡς xal ὁ 
πατΏρ αὑτοῦ Ζαχαρίας, πλησθεὶς Πνεύματος ἁγίου, 
προφττεύων φησί’ «Kai σὺ, παιδίον, προφήτης 
Ὑψίστου κληθήση, προπορεύσῃ Υὰρ ἐνώπιον Κυρίου 
ἑτοιμάσχι ὁδοὺς αὐτοῦ.» εἰ μὴ ἄρα τις ἐπιλέφεται 
τοῦ εχληθήση,» μὴ εἱρημένου τοῦ ἔσῃ, xat μάλιστα 
διὰ τὸ πρὸς τοὺς οἰομένους αὐτὸν προφέτην εἶναι 
εἰρηχέναι τὸν Σωτηρα” ε«᾽Αλλὰ τἰ ἐςήλθετε ἰδεῖν ; 
ΠἹροφήτην; Ναὶ λέγω ὑμῖν, καὶ περισσότερον προ- 
φήτου. » Παρατηρητέον δὲ, ὅτι τὸ, « Nat λέγω ὑμῖν, » 
τίθησι τὸ προφήτην εἶναι τὸν Ἰωάννην, xat ox ἀναι- 
ρεῖται τὸ προφήτην αὐτὸν εἶναι. Ἐὰν δὲ πρὸς τῷ 
προφήτης τυγχά.ειν xal περισσότερων προφήτου 


pheta, etiam major quam propheta a Servatore dici- ὑπὸ τοῦ Σωτήρος λέγηται, πῶς οὖν, εἰ προφήτης 


tur, quomodo ergo, si propheta est, sacerdotibus 
ac Levitis interrogantibits, « Propheta es tu !*?» 
respondit, « Non ? » Dicendum autem ad hoc nou 
idem esse, « Propheta es tu ille? ? [cum articulo], 
et, « Es tu propheta ? » [siue articulo.] Similia ob- 
servavimus ante, quid differat, ille Deus, [cum ar- 
ticulo,] et Deus [sine articulo,] et ille Sermo, et 
Sermo. Quoniam ergo In Deuteronomio scriptum 
est !* : « Prophetam vobis suscitabit Dominus Deus 
vester de fratribus vestris mei similein, ipsuni audie- 
tis. Futurum est autem, ut omnis anima, qua non 
audierit. prophetam illum, exterminetur e populo 
8u0 ; » exspectabatur quispiam eximie propheta qui, 
siiuile quid Mosi habens, mediatorem ageret inter 
Deum et homines, et acceptuuy a Deo Testamen- 
ium novum discipulis traderet ; atque in singulis 
prophetis aguoverat populus Israel neminem eorum 
hunc exstitisse qui a Mose prophetatus fuerat. Ut 
ergo de Joanne ambigebant num forte ipse esset 
Christus, sic etiam num esset ille propheta. Nec 
mirum si ambigentes de Joanne, an forte ipse esset 
Christus, diligenter non investigarunt an ipse esset 
Christus et ille propheta. Sequitur enim ut qui liac 
de re sic interrogant, ignorent etiam quod ipse qui 
sit Christus, sit etiam | ille propheta. Latuit autem 
mulios ea differentia que est inter pro, ela. ille, 

14oan.1, 291, !* Luc. xvi, 10. 
Act. ri, 992, »35. 

(92) Vide supra tom. ir, num. 5, pp. 50, $4, 592. 


D 


35 Luc. 1, 76. ν Matti. xi, 9. 


ἐστὶ, πρὸς τοὺς ἱερεῖς καὶ Λευῖτας ἑρωτῶντας, « Ὅ 
προφήτης € a0 ; » ἀπεχρίθη, « 05 ; » Λεχτέον δὲ πρὸ; 
τοῦτο, ὅτι οὐ ταυτόν ἐστιν, « 'U προφήτης el σύ; » 
xax, « Προφήτης eU a0; » (92) Τὰ δὲ Όμοια τετηρήχα- 
μεν ἐξετάνοντες. τί διαφέρει τὸ 'O θεός τοὺ θεός, 
xai Ὁ Λόγος τοῦ Λόγος. Ἐπεὶ τοίνυν ἓν τῷ Δευτερο- 
νομίῳ γέγραπται’ « Προφήτην ὑμῖν ἀναστήῆσει Κύριος 
ὁ θεὸς ὑμῶν ix τῶν ἁδελφῶν ὑμῶν ὡς ἐμὲ, αὑτοῦ 
ἀκούσεσθε ’ xa ἔσται πᾶσα φυχἠ, fixi; ἂν μὴ ἀχούσῃη 
τοῦ προφήτου ἐχείνου, ἐξολοθρευθήσεται Ex τοῦ λαοῦ 
αὐτοῦ » προσεδοχκᾶτο ἐξαιρέτως τις προφήτης ὅμοιον 
Μωσεῖ τι ἔχων, τὸ μεσιτεῦσαι Θεοῦ xal ἀνθρώπων, 
xa τὸ λαθὼν Διχθήχην ἀπὺ θεοῦ δοῦναι τοῖς µαθη- 
τευοµένοις τὴν xatfjv* xal xa0' ἕχαστον τῶν προ- 
φητῶν ἐγίνωσκον ὁ λαὸς Ἰσραὴλ µηδένα ἐχείνων 
εἶναι τὸν ὑπὸ τοῦ Μωσέω; προφητευθέντα. Ὥσπερ 
οὖν ἐδίστατον περὶ Ἰωάννου, µήποτε ἄρα Χριστὸς 
αὐτὸ; v, οὕτως xal µμήποτε ὁ προφήτης. Οὐ θαυ- 
μαστὸὺν δὲ εἰ μὴ Ἰχρίθουν, ὅτι αὐτός ἐστι Χριστὺς 
xai προφήτης, οἱ διστάζοντες περὶ Ἰωάννου µήποτε 
αὐτὸς Χριστὸς ἣν ἀχόλουθον γὰρ τῷ περὶ τούτου 
δισταγμῷ τὸ ἀγνοεῖν τὸν αὐτὸν &ivat Χριστὺν xal 
τὸν προφήτην. Ἔλαθε δὲ τοὺς πολλοὺς ἡ διαφορὰ 
τοῦ ὁ προφήτης χαὶ προφήτης, ὡς xat τὸν Ἡρα- 
χλέωνα, ὅστις αὐταῖς λέξεσί φησιν « Ὡς ἄρα Ἰωάν- 
νης (95) ὡμολόγησε μὴ εἶναι ὁ ΧἈριστὸς, ἀλλὰ μηδὲ 
15 Juan. 1,91. !1* Deut. xviri, 05, 48, 19; 


(93) Ὡς ἄρα Ἰωάννης, εἰο. lta. codex. Dodleianus, recte; libri editi, Ὡς &p' εἰ Ἰωάννης. 


229 COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


9*0 


προφήτης, urbt Ἠλίας.» Καὶ 6$ov. αὐτὸν οὕτως -Ex- Α [cnm articulo,] et. propheta [absque articulo]. ve, 


λαθόντα ἑξετάσαι τὰ κατὰ τοὺς τόπους, πότερον 
ἀληθεύει λέγων (94) μὴ εἶναι προφήτης, μηδὲ Ἠλίας, 
οὗ. Ὁ δὲ ui ἐπιστήσας τοῖς τόποις, tv οἷς χατα- 
λβοιπεν ὑπομνήμασιν, ἀνεξετάστως παρελίλυθε τὰ 
τηλικαῦτα, σφόδρα ὀλίγα, xal μὴ βεθασαν.σµένα ἓν 
ος ἑξῆς εἰπὼν, περὶ ὧν εὐθέως ἑροῦμεν. 


uti etiam. IIeracleonem, qui hisce dictionibus in- 


. quit : «Sic igitur Joaunes fassus est se Christum 


non esse, neque prophetam neque Eliam. » Opus 
eum alioqui fuisset hunc locum sic interpretautem 
perscrutari, vera necne Joannes narret dicens se 
neque prophetam, neque Eliam esse. Verum cum 


lea bec non considerasset ille in commentariis quz deliquit, ialia sine ulla examinatione przteriit, quae 
dam adinodum paucula, eaque indiligenter examinata in scquentibus dicens, de quibus mox dicturi sumus. 


9. Εἶπον οὖν αὐτῷ: Τίς sl, ἵνα ἀπόκρισιν δῶμεν 
τος κέµψασιν ἡμᾶς: τἰ «έχεις περὶ σεαυτοῦ; 
Δυνάμει τοῦτο λέγουσιν οἱ ἁποσταλέντες' "Όπερ 
ὑπνοοῦντες εἴἵναί σε ἐληλύθαμεν µαθησόµενοι, ἕννω- 
pv οὐχ ὄντα " λείπεται δὲ μετὰ ταῦτα ἀπὸ σοῦ ἀχοῦ- 
031 €, ὅστις el, ἵνα τοῖς πέµψασι τὴν σὴν ἀπόχρισιν 
mpi ooo ἁπαγγείλωμεν. 

10. Ἐγὼ gw) βοώντος ἐν τῇ épripo: Εὐθύνατε 
tir ὁδὸν Κυρίου, καθὼς εἶπεν ᾿Ησαΐας ὁ προ- 
φήτης. ΄Ὥσπερ ὁ χυρίως Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, οὐχ ἕτερος 
Λόγος (95) τυγχάνων, χρῆται λόγψ’ αὐτὸς γὰρ ὁ ἐν ἀρχῇ 
Λόγος ἣν 6 πρὸς τὸν θεὸὺν 6 Λόγος θεός’ οὕτως ὁ Ἰωάν- 
νης, 6 ὑπηρέττς ἐχείνου τοῦ Λόγου (εἰ χυρίως ἀχούοι- 
μεν της Γραφῆς), οὐχ ἕτερος Qv φωνῆς, χρῆται φωνῇ 
δειχνυούσῃ τὸν Λόγον. Οὗτος 6h, συνιεὶς τὴν περὶ ἑαυτοῦ 
προφητείαν παρὰ τῷ Ἡσαϊᾳ εἰρημένην, φησὶν εἶναι 
φωνὴ, οὐχὶ βοῶσα Ev τῇ ἑρήμῳ, ἀλλὰ « βοῶῦντος ἓν 
τὴ ἑρήμῳ τοῦ ἑνεστῶτος, xal χεχραγότος' "Av τις 
bd, ἐρχέσθω πρὸς μὲ, χαὶ πινέω" » λέγοντος xal 


118 9. Dixerunt ergo ei : Quis es, ut responsum 
demus his qui miserunt nos? quid dicis de te ipso !!? 
lllud quod dicunt hi qui inissi fuerant, hoc valet: 
Adveneramus discendi gratia quod rebanur te esse, 
el agnovimus te non esse talem ; restat post ο 
ut abs te audiamus quis sis, uL renuntiemus bis qui 
miserunt nos responsum tuum de te, 

10. Ego voz clamantis in deserto : Dirigite viam 
Domini, sicut. dizit Isaias prophetia '*. Ut. ille qui 
proprie Filius est Dei, non alius a Sermone cum 
sit, sermone utitur ; (ipse enim in principio Sermo 
ille erat, et ille Λόγος Deus apud Deum : sic Joan- 
nes, minister illius Sermonis (si proprie Scriptu- 
ram iutelligamus), non alius cum sit a voce, voce 
utitur ostendente Sermonem. Qui etiam cum iutel- 
lexisset prophetiam de se apud Isaiam dictam fuisse, 
voceu se esse iuquit : nec vocem clamantein in de- 
serio, sed vocem « clamantis in deserto; » nempe 
illus qui « stabat, et clamabat : Si quis sitit, ve» 


$j* «Εὐθύνατε τὴν ὁδὺν Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς C niat ad me, et bibat !*; » dicendo et illud : « Diri- 


τρίδους αὐτοῦ.» ]ᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται, xal 
πᾶν ὕρος χαὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται, xai ἔσται 
πάντα τὰ σχολιὰ « εἰς εὐθεῖαν. » Ὥσπερ Υὰρ iv 
τῇ Ἐξόδῳ γέγραπται πρὸς Μωσέα λέγεσθαι ὑπὸ 
θεοῦ, « Ἰδοὺ δέδωχά σε θ:ὸν Φαραὼ, xa ᾿Λαρὼν ὁ 
ἀδελφός σου ἔσται σου προφήτης, » οὕτω νοητέον 
ἀνάλογόν τι τούτοις, εἰ χαὶ μὴ πάντη ὅμοιον, εἶναι 
t» ἐν ἀρχῇ Λόγον θεὸν χαὶ Ἰωάννην, φωνὴ γὰρ 
ἑαχτιχὴ (96) χαὶ παραστατιχὴ ἐχείνου τοῦ λόγου ὁ 
Ἰωάννης ἣν. Διόπερ πάνυ ἁρμοκόντως οὐκ ἄλλη 
χολάσει περιθάλλεται Ζαχαρίας (εἰπὼν πρὸς τὸν 
ἄγγελον: ε«Κατὰ τί γνώσοµαι τοῦτο; ἐγὼ γάρ εἰμι 
ερεσθύτης, xai dj Ὑυνή µου προθεθηχυῖα ἓν ταῖς 
ἡμέραις αὐτῆς: ») 1| τῇ στερήσει τῆς φωνΏς διὰ τὴν 
ἀχιστίαν τῆς Ὑενέσεως τῆς φωνῆς, χατὰ τὸ εἶρη- 
βένον ὑπὸ τοῦ Γαθριὴλ πρὸς αὐτόν, « Ἰδοὺ ἔσῃ σιω- 
τῶν, xai uh δυνάµενος λαλῖΏσαι, ἄχρι ἧς ἡμέρας 
γένηται ταῦτα, ἀνθ᾽ ὧν οὐχ ἐπίστευσας τοῖς λόγοις 
pov, οἵτινες πλησθήσονται εἰς τὸν χαιρὸν αὐτῶν. » 
Οὗτος δὴ ὁ Ζαχαρίας, ὅτε αἰτήσας πιναχίδιον ἔγραφε 
έχων, « Ἰωάννης ἐστὶν ὄνομα αὐτοῦ, xal ἐθαύμα- 
σαν πάντες,» ἀπείληφε τὴν φωνήν. « ΑἈνεφχθη » 
Ἱὰρ «τὸ στόµα αὑτοῦ παραχρῆμα, χαὶ ἡ γλὠσσα 
αὐτοῦ, xaX ἑλάλει εὐλογῶν τὸν Θεόν.) Ὥσπερ δὲ xal 


4 ibid, 95,  !:* Joan. vn, 35. 


7 
"dcs τι]. 64. 


"ibid. 20.  ** ibid. 65. 


(93) Α.Σηβεύει «έχων. Sic codex Bolleianus ; 
male libri edili, &Xr0zus: ἡ λέγων. Paulo post recte 
eliam codex Bodleianus habet f o0. Ὁ δὲ ἐπιστή- 
σας, ubi libri editi ferunt 9j οὐδὲ, Ἐπιστήσας. 


** Luc. ii, 4, 5. 


gite viam Domiui, rectas facite semitas ejus. Omuis 
vallis implebitur, et omnis nons et collis reddetnr 
limilis, et erunt omnia obliqua in viam rectaw *9.» 
Ut enim scriptum est in Exodo Mosi a Deo dici *', 
« Ecce dedi te Deum Pharaoni , et Aaron frater 
tuus erit tuus propheta, » síc intelligendum est in 
his rationem quamdam et analogiam esse Joannis 
ad Sermonem Deum, qui est in principio, etiamsi 
undequaque similitudo non quadret. Vox enim de- 
mionstrans et ob oculos ponens Sermonem illum, 
Joannes erat. Quamobrem valde apte non alia pu- 
nitione plectitur Zacharias (cum dixisset angelo ** : 
« Qui cognoscam isthuc ? ego euim sum sener, et 
uxor mea provectze jam zetatis »), quam privatione 
vocis, eo quod non credidisset ortui vocis juxta di- 
ctum Gabrielis ad ipsum 12: « Ecce eris tacitus, nec 
poteris loqui ad eum usque diem qua hac (laut, eo 
quod non credidisti verbis meis, qua implebuntur 
tempore suo. » llic itaque Zacharias cuin postulata 
tabellula scripsisset dicens, « Joaknes est nomen 
ejus, et mirati fuissent omnes **, » recepit vocem : 
« Apertum est enim illico os ejus, et lingua ejus, οἱ 
loquebatur henedicens Deum ?*. » Ut autem dispu- 
tantes quonam pacto intelligendum esset, Sermo- 


*! Exod. vii, f... ?* Luc. 1, 18. 


(95) Λόγος. Ferrarius legebat Λόγου. quemadmo- 
dum recte legitur in margine codicis Bodleiani. 

(06) Δεικτική. Sic codex Bodleianus; Baiberi- 
nus διδακτική. 


951 


OIGENIS 


253 


uem esse Dei Filium, declaravimus qux in men- A διαλαμθάνοντες περι τοῦ τίνα τρόπον vor, cov Aóvov 


tem venerunt , sic juxta convenientem — cornse- 
quentiam quoniam « Joannes venit ad testifican- 
dum homo missus a Deo, ut testificaretur de 
]uce1 19, ut omnes crederent per ipsum 16, » intel- 
ligere debemus Joannem vocem esse, qui sula 
capere valeat Sermonem annuntiatum ; potissimum- 
que hoe intelligemus, si tmeimoria repetemus qui 
ante proposuimus enarrantes ea verba, « Ut om- 
nes crederent per ipsum 11. » in eo loco : « Hic est 
de quo scripunn est: Ecce ego mitto angelum 
eum ante faciem tuam, qui praparabit viain tuam 
ante te 15.2 Illud etiam egregie, quod non ait, se 
vocem diceutis in deserto, sed « clamantis in de- 
serio ;» etenim qui clamat, « Dirigite viam Do- 
mini, » etiam dicit ; sed contingit ut quispiam uon 
clamans, hoc ipsum etiam dicat. Clamat vero et 
vociferatur, ul et qui sunt procul a dicente audiant, 
et qui ad audieuduim sunt tardi, rerum que dicun- 
tur. magnituditem.— intelligant : voce pronuntiata 
eum παρ η {ης opem. ferens tuin his qui a. Deo 
recesserint, tum his qui auditus acuitatein. perdi- 
deriut. Hanc. οὐ causam euim. «stabat» etiam 
« Jesus, et clamabat dicens : Si quis sitit, veniat 
ad me, et bibat 15.2 Hauc ob causam. « Joannes » 
etiám «testificatur de eo, et. clamat dicens 8.) 
λος ob causau jubet Isaiam Deus clamare in voce 
c dicentis : Clana ; » cui respondet Isaias : « Quid 
clamabo ?** ? Αι vox precautiuimn, qui. iutelligen- 


tia percipitur, quamvis magua, neque prolixa oin- (. 


nino fuerit, neque adauxerint illi clamorem ac 


vociferationem, 2aadit tamen hunc in. nmiodum pre- 
cantes Deus, Mosi dicens ?? : « Quid ad me clawas?» 
qui sensibiliter non clamaverat ; neque enim 
scriptum est in Exodo, Mosem seusibiliter clamasse, 
Cum per precationem ea voce valde clamasset, 
«zam selus Deus audit. Hanc. ob causam David 
etiam inquit ?? ; « Voce mea ad Dominum clamavi, 
οἱ exaudivit me.» Opus est autem voce clamantis in 
deserto, ubi auima etiam Deo atque veritate desti- 
tuta ( quodnam enim aliud desertum asperius quain 
anima quie Deo atque omni virtute sit destituta ? ), 
eo quod adhuc oblique ambulet egens doctrina, 
iuvitetur ad dirigendam Domini viam ; quam qui- 
dem viam ille dirigit quidem , qui nequaquam ser- 
pentis iler tortuosum muitatur, pervertit. vero qui 
buic est contrarius, Quamobrem cum similibus 
hujusmodi vir objurgatur per illud?* : « Quareper- 
verlitis vias Do:nini rectas ? » 

41. Cieteriim bifariam via Domini dirigitur, pri- 
mum propter contemplationem , quà tianifestatur 
iu veritate, absque ulla permistione wen:lacii ; 
deinde propter »ctionem , si quis , cum probe per- 

39 030.1, 6, Ἱ. 9 Joan. 1, 7. 1 Matth. xi, 10. 
33 Exod, xiv, 45... 9 Psal. Lxxxt, f. 


(97) Κα.]ῶς. Sic recle liabent codd. Dodleiauus 
et Barberinus ;. male vero editio. Εις) in. textu, 
χαν ὡς. 

(08) Τὸ «λέγειν. Τὸ videtur παρέλχειν. 

(09) AGE no oct. Sic codex Bocleianus ;. editio 


** Act, Ani, 10. 


εἶναι τὸν. Yibvy τοῦ θεοῦ, τὰ παριστάµενα ἐδηλώσα- 
μεν, οὕτως κατὰ τὴν ἁρμότουσαν ἀχολουθίαν, br-* 
« ὁ Ἰωάνντς ᾖλθεν εἰς μαρτυρίαν ἄνθρωπος ἆτ- 
εσταλµένος παρὰ Θεοῦ ἵνα μαρτυρέσῃ περὶ τοῦ 
φωτὸς, ἵνα πάντες πιστεύσωσι δι᾽ αὐτοῦ, » νοητέον 
φωνὴν εἶναι μόνην χωρῆσαι χατ ἀξίαν τὸν ἁπαγ- 
γελλόμενον Λόγον δυναµένην 55v. Ἰωάννην, xai µά- 
λιστα τοῦτο συνήσοµεν, ἑὰν ὑπομνησθῶμεν ὧν τερο- 
παρεθέµεθα, διηγούµενοι τὸ, « Ἵνα πάντες πιστεύ- 
σωσι δι αὐτοῦ, » περὶ τοῦ. « Οὗτός ἐστι ᾿περὶ οὗ 
γέγραπται' Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω tbv ἄγγελόν µου 
πρὸ προσώπου σου, ὃς χατασχξ»άσει την ὁδόν σω 
ἔμπροσθέν σου. » Καλὼς (97) δὲ χαὶ τὸ μὴ εἶναι αὖ- 
τὸν τὴν φωνὴν λέγρντος ἐν τῇ ἑρήμωῳ, ἁλλὰ « [οῶν- 
τος ἐν τῇ ἑρήμῳ ' » ὁ μὲν γὰρ βοῶν τὸ, « Βὐθύνατε 
τὴν ὁδὸν Κυρίου, » xal λέγει’ ἐνδέχετα, δὲ τὸ αὐτὸ 
τοῦτο τὸ λέγειν (08) μὴ βοῶντα. Bod δὲ χαὶ χέχρα- 
Υεν, ἵνα χαὶ οἱ μαχρὰν τοῦ λέγοντος ἀχούσωσι, χαὶ 
οἱ βαρυήχοοι συνῶσι τοῦ μεγέθους τῶν λεγομένων, 
μετὰ μεγέθους ἁπαγγελλομένου φωνῆς, βοηθῶν τοῖς 
τε ἀφεστῶσι θεοῦ, χα" τοῦτο ὀξὺ τῆς ἀχοῆς ἁπολω- 
λεχόσι. Διὰ τοῦτο γὰρ xal « εἰστήχει ὁ Ἰησοῦς, xai 
ἐχέχραξε λέγων’ Ἐάν τις διφᾷ, ἑρχέσθω «ph μὲ, 
xaX πινέτω. » Διὰ τοῦτο xal «ὁ Ἰωάννης μαρτυρεῖ 
περὶ αὐτοῦ, xaX χέχραγε λέγων. » Διά τοῦτο xal κε- 
λεύει ὁ θεὸς τῷ Ἡσαῖα βοᾷν ἐν τῇ «ωνῇ « λέγοντος᾽ 
Βόησον' » χἀγὼ εἶπον. ε Τί βοίσως » Ἐὰν δὲ μὴ 
παντελῶς ᾗ ἡ νοητὴ τῶν εὐχομένων φωνὴ µεγάλη. 
xat οὐ βραχεῖα, οὐδὲ ἂν αὐξήσωσι (99) τὴν βοὴν καὶ 
τὴν χραυγἣν, ἀχούει τῶν οὕτως εὐχομένων ὁ Gels, 
ὁ λέγων πρὸς Μωσέα, « Τί Boi; πρὸς μέ; » οὐχ 
αἰσθητῶς βεθοηχότα" οὐ γὰρ ἀναγέγραπται τοῦτο 
ἐν τῇ Ἑξόδῳ, µεγάλως δὲ τὴν ἀχουομένην µένῳ 
Θεῷ φωνὴν βεθοηχότα διὰ τῆς εὐχῖς. Διὰ τοῦτο xal 
Δανῖδ φησι « Φωνῇ µου πρὸς Κύριον ἐχέχραξα, sal 
ἑπήχουσέ µου. » Xpela δὲ τῆς φωνῆς τοῦ βοῶντος 
ἐν τῇ ἐρήμῳ, ἵνα καὶ dj ἑστερημένη θεοῦ duy, xot 
ἔρημος ἁληθείας (τίς yàp ἄλλη χαλεπωτέρα ἑρημία 
φυχΏς Θεοῦ) xal πάσης ἀρετῆς ἠρημωμένης (1);). 
διὰ τὸ ἔτι σχολιῶς πορεύεσθαι δεοµένη διδασχαλίας. 
ἐπὶ τὸ εὐθύνειν τὴν ὁδὺν Κυρίου παραχαλήηται: $v- 
τινα ὁδὸν εὐθύνει μὲν ὁ μηδαμῶς τὸν σχολιότητα τῆς 
τοῦ ὄφεως πορείας μιμούμενος, ὁ δὲ τούτῳ ἑναντίος 


D διαστρέφει διόπερ xal ἐπιπλήσσεται (2) ἅμα τοῖς 


ὁμοίοις ὁ τοιοῦτος διὰ τοῦ. « "να τί διαστρέφετε τὰς 
ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; » 


11. Διχῶς δὲ ἡ ὁδὸς Κυρίου εὐθύνεται, χατά τε xb 
θεωρητιχὸν, τρανούµενον ἐν ἀληθείᾳχ ἁπαραμίχτως 
τοῦ ψεύδους, xal κατὰ τὸ πραχτικὸν, μετὰ τὴν Ovi 
θεωρίαν τοῦ πρακτέου, ἁρμοδίου πράξεως ἀποδιδο- 
* Joan, vit, 7. 9? Joan. 1, 15... .?! Isai, AL, ὐ. 


Huetii αὐξήῆσαι. 

(1) Ἡρημωμένης. Va codex. Barberinus, recte; 
male Regius, ἐρημωμένη. 

(2) Ἐπιπλήσσεται. Sic. codex Darberinus ; edi- 
tio lHluetii, £c: o0t0. 


ουν 


ἀχριθέστερον τό' « Εὐθύνατε τὴν ὁδὸν Κυρίου, » 
φήσωμεν, εὔχαιρον ἔσται παραθέσθαι τὸ ἐν ταῖς 
Παροιμίαις εἰρημένον. « Mj ἐχχλίνῃς μήτε εἰς δε- 
ξὰ, μήτε εἰς ἀριστερά (5). 5 Ὁ γὰρ ἐχχλίνων εἷς 
$xoc£pav τὸ εὐθύνειν ἀπολώλεχεν, οὐκ ἔτι ἐπισχοπῆς 
"BE; ινόµενος, ὅταν παβεχδαίνῃ τὴν τῆς πορείας 
εὐθύτητα.ε Ὅτι » γὰρ « δίχαιος ὁ Κύριος χαὶ δι- 
Ψαιοσύνας Ἰγάπησδε, xoi εὐθύτητας (4) εἶδε τὸ πρόσ- 
ωπον αὐτοῦ, » ὅπερ ὁρᾷ φωτίζει (5). Διὰ τοῦτο ὁ ἐπι- 
σχοπούμενος, ἀντιλαμθανόμενος τῆς ἀπὸ τῆς ἔπισχο- 
πῆς ὠφελείας, φησίν' « Ἑσημειώθη ἑφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς 
τοῦ προσώπου σου, Κύριε. » Στῶμεν τοίνυν, χατὰ 
τὰ ὑπὸ Ἱερεμίου εἰρημένα, ἐπὶ ταῖς ὁδοῖς, καὶ ἰδόν» 
τες ἑρωτήσωμεν τρίθους Κυρίου αἰωνίους, καὶ ἴδωμεν 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 
µένης τῷ περὶ τῶν πραχτέων ὑγιεῖ λόγῳ. Καὶ ἵνα A viderit. quid agendum, 


251 
actionem  couvenienteu 
rationi rectz suggerenti agenda, in opus produxe- 
rit.- Ut aceuratius vero intelligamus illud : 190 
« Dirigite viam Domini ** ; » opportuuuin erit citare 
quod in Proverbiorum libro est dictum : « Ne 
declinaveris neque ad dexteram, neque ad sini- 
stram **,*» Qui enim m utranilibet iuclinat, is ami- 
sit illud dirigere, factus non amplius cura et consi- 
deratione dignus, quando transgressus fuerit 
itineris rectitudinem. « Quoniam » enim « justus. 
Domiuus , et justitias dilexit, eL rectitudines vidit 
vultus ejus *', » illud quod videt illuminat. Hanc ob A 
causam , qui est in consideratione et tutela, utili- 
tatem ex hac cura οἱ protectione capiens , inquit : 
« Signatum est. super nos lumen vultus tui, Do- 


aola ἐστὶν ἡ ὁδὸς ἡ ἀγαθὴ, καὶ πορευθῶμεν ἓν αὐτῃ' D mine 55.» ltaque stemus in viis, juxta Jeremize 


ὡς παρέστησαν οἱ ἀπόστολος, xal ἐρώτησαν τὰς τοῦ 
Κυρίου αἰωνίους τρίθους, τοὺς Ἱατριάρχας, xal 
wc προφίτας ὧν τὰ γράµµατα ἐρωντήσαντες ὕστε- 
pw τῷ νενοηχκέναι αὐτὰ εἶδον τὴν ἀγαθὴν ὁδὸν "In- 
οῦν Χριστὸν τὸν εἰπόντα" « Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς, » xai 
ἐπορεύβησαν iv αὑτῇῃ. ᾽Αγαθὴ γὰρ ὁδὸς fj ἁπάνουσα 
πρὸς τὸν ἀγαθὸν Πατέρα τὸν ἀγαθὸν ἄνθρωπον, ix 
τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ προφέροντα τὰ ἀγαθὰ, xat τὸ» 
ἠαθὸν δοῦλον xal πιστόν. Αὕτη δὲ ὁδὺς στενὴ μὲν, 
τῶν πολλῶν οὐ χωρούντων ὁὀδεύειν αὐτὴν, xal φιλο- 
είρχων (6), ἀλλά xal τεθλιμμένη ὑπὸ τῶν βιαζοµέ- 
ww πορεύεσθαι δι΄ αὑτῆς ἐστιν ὁδός' ἐπεὶ οὐκ εἴρηται 
ἠλίδουσα, ἀλλὰ τεθλιµµένη. θλίθει γὰρ ζῶσαν τὴν 
Ub χαὶ αἰσθομένην τῶν ἰδιωμάτων τοῦ ὁδεύοντος Ó 


jd ὑπολυσάμενος (7) τὰ ὑποδήματα bx τῶν ποδῶν, C 


μηδὲ γνησίως παραδεχόµενος, ὅτι ὁ τόπος ἐν ip ἕστη- 
χεν Ἱ xaX ὃν βαδίσει, γη ἁγία ἑστίν. ᾽Απάξει δὲ ἐπὶ 
ὧν ζωὴν ὄντα τὸν εἰπόντα: ε Ἐγώ εἰμι ἡ ζωή. » 
Ὁ Υὰρ Σωτὴρ, εἰς ὃν πᾶσά ἐστιν ἀρετὴ, ταῖς ἐπι- 
νοίαις πολύς. Διὰ toux ἔστιν τῷ μὲν µτδέπω φθά- 
θαντι ἐπὶ τὸ τέλος, ἀλλ᾽ ἔτι προχόπτοντι, ὁδός. τῷ 
K ἔδη πᾶσαν νεχρότητα ἁἀποθεμένῳ ζωή. Ταύτην 
εν ὁδὸν ὁδεύων διδάσχεται μηδὲν αἴρειν εἰς αὐτὴν 
ἔχουσαν ἄρτους καὶ τὰ πρὸς ζωὴν, διὰ τὸ μτδὲν δύ- 
φασθαι τοὺς πολεµίους ἓν αὐτῇ οὐδὲ ῥάδδου χρῄζων ' 
xal ἐπεὶ ἁγία ἐστὶν, οὐδ' ὑποδημάτων. 


dicta **, et. videntes interrogemus semitas Domini 
sempilernas : et videamus quxenam sit via bona et 
ambulemus in ea : perinde atque apostoli , qui 
steterunt , et interrogarunt semitas Domini sempi- 
ternas ; nempe patriarchas et prophetas, quorum. 
literas cum interrogassent, postca ipsos intelli- 
gendo, viderunt viam bonam, nempe Jesum dicen. 
tem : « Ego sum via 96 et ambulaverunt in ea. 
Bona enim via cst que ad Patrem ducit bonum ho- 
minem de thesauro suo proferentem bona 94, et 
bonum servum οἱ fidelem **. Ceterum hzc quidem 
via angusta est vulgaribus et alioqui carnis amans 
tibus, qui iter per eaim facere non possunt ; sed 
eadem etiam pressa et trita est ab his qui vim 
faciunt ut per cam eant *, quoniam uon. est dicta 
premens, sed pressa. Nam qui uon solverit calcea- 
menta pedum suorum, neque sincere admiserit 
quod locus iu quo stat, vel etiam per quem ombulat, 
lerra saucia est "5, is premit viventem viam et 
seuticntem proprietates facientis iter. Ducet prz- 
terea Ίνα via a.| eum qui, vita cum sit, dixit : «Ego 
sum vita **. » Servatlor namque, in quo universa 
est virtus, variis modis pote.t intelligi et significari, 
lline illi qui ad finem nondum pervenerit, sed adbuc 
progreditur ac proficit, est via ; illi vero quiomnem 
mortalitatem deposucrit, vita. Per lianc viam qui 


ambulat, docetur ** nihil in illam tollere, quia ipsa paues habet, et quie ad. vitam pertinent ; ne virga 
quidem egens, quod niliil in illa possint hostes ; sed neque calceis, quia sancta sit. 


49. Δύναται µέντοιγε τὸ « Ἐγὼ φωνὴ Boovtoz; D 


ἐν τῇ ἑρήμῳ, » xal τὸ ἑξῆς, ἴσον elvat. τῷ. Ἐγώ 
εἰμι περὶ οὗ γέγραπται' € dovh βοῶντος, » ὡς 

βοώντα εἴναι τὸν Ἰωάννην, xai τούτου τὴν φωνὴν ἓν 

*$ ἐρίμῳ βοᾶν. « Εὐ)ύνατε τὴν ὁδὸν Κυρίου. » 

Δυσφημότερον Fk ὁ Ἡραχλέων περὶ Ἰωάννου xat τῶν 

προφητῶν διαλαμθάνων, φησὶν, ὅτι ὁ Λόγος μὲν ὁ 

35 Juan. ας 35. 3 Prov. 1v, 27.. "" Psal. x, 8. 
4 Mati, jan, 05... * Mattb. xxv, 2t. 
α, 10. "' Joan. 1, 25. 

(5) ΜΗ ἑκκλίνῃς µήτε εἰς δεξιὰ, |ιήτε εἷς ἁρι- 
στερά. Sic huuc. Scripture locum. optime restituit 
ουήςκ Bodleianus ; mendose in. Regio legitur µη 
ἐχχλένης µήτε ἀριστερᾶ. 

(4) Εὐθύτητας. Sic codex Bolleianus; editio 
llueiii, εὐθύτητα. 


PaTROL. Gn. XIV. 


*? Matth. vis, 43, 14. 


43. Valet autem. tantumdein. illad : « Ego. vox 
clamantis in deserto **, ». et quod sequitur, ac si 
diceres : Ego sum ille de quo seriptum est : « Vox 
clamantis, » ut clamante Joanne , vox hujus etiam , 
clamet : « Dirigite viam Domini. » Maledicentius 
autem BHleracleon de Joanne. 191 et prophetis 
disserens inquit Sermonem esse Servatorem; vocem 


9 Psal, ww, Ἱ. ?** Jer. vi, 16. 


** Joan, xiv, 6. 
*5 Exod. ii, 5. 


93 Joan, xiv, 6. ** Matth. 


(5) Ὅπερ ὁρᾷ φωτίζει. liq. codex Bodleianus; 

edinio Huetii, ὅπερ δὲ ὁρᾷ φωτίζει. -— 
(6) Φι.Ἰοσάρκων. Sic codex Bodleianus; editio 
uelii, µεγαλοσάρχων. . 
(7) Codex Bodleianus, ἀπολυσάμενος. 


255 


'ORIGENIS 


per Joannem intelligi ; sonum vero esse universum A Σωτήρ ἐστιν, quvh δὲ 3) ἐν τῇ ἐρήμῳ ἡ διὰ Ἰωάννου 


prophetarum ordinem. Contra quem dicendum, 
quemadmodum si incertam vocem tuha dederit, 
nullus adornatur ad bellum *5, et qui sine charitate 
mysteriorum cognitionem scu prophetiam habet, 
actus est 35 resonans, aut cymbalum tinniens *5; 
ta si nihil aliud vox prophetica sit quam sonus, 
«uoinodo reniittens ad. ein. nos Servator dicit 59 : 
« Serutamini Scripturas, quia vos videmini iu ipsis 
vitam eternam habere : οἱ illie sunt quz testifl- 
cantur de me ;» et δὲ: « Si credidissetis Moysi, 
credidissetis utique et milii ? de me enim ille 
scripsit; » οἱ * : «Dene  proplietavit 4ο vobis 
Isaias, dicens : Populus hic fabiis me honorat. » 
llaud enim scio an rationabiliter admittet aliquis 
incertum sonum a Servatore laudari ; vel an liccat 
ex Scripturis [ad quas remittimur] ceu a voce tubie 
adornari ad bellum contra oppositas actiones, si 
sonus dederit incertam vocem. Quonam enim paeto, 
$i charitatem non habuerunt prophietze, ob estque 
causam veluti zs resonabant, aut tanquam cynba- 
lum tinuiebant, ad soaura ipsorum, ut illi interpre- 
tati sant, remittit nos Dominus. iude /— utilitatem 
percepturos? Rursus etiam nescio quomodo absque 
ulla probatione enuntiet vocem sermoni valde 
accommodatam, sermonem fieri : quasi vero muite- 
rem in virum transmutet, Prxterea quasi potesta- 
tem habens condendi dogmata, et filem sibi acqui- 
reudi, et proficiendi, futurum inquit, ut sonitus 
wutelur in vocem, loco discipuli statuens vocem 
transeuntem iu sermonem, loco vero servi sonitum 
transeuntem in. vocem. Quod si quomodocunque 
3ttulisset aliquas probabiles rationes in his astruen- 
dis, laborassemus etiam nos in his refellendis. Sed 
suflicit ad hzc refellenda nuda simplexque negatio. 
Sed age, qued distuleramus in precedentibus 
inquirere , quomodo motus fuit , nunc disseramus. 


Servator, juxta Heracleonen, Joannem ipsum dicit. 


et prophetam et Eliam : quorum utrumque se esse 
negat [Joannes ipse;] praterea prophetam et 
Eli»m cum Servator ipsum dicit ( inquit lleracleon), 
non ipsum Joanuem declarat, sed quse sunt circa 
ipsuin; cum vero majorem etiam prophetis et. his 
qui sunt. inter n3tos mulierum, tuuc ipsum Joan- 
nem designat, Proinde, inquit Heracleon, Joannes 
ipse interrogatus, de seipso respondet, non de his 
qua circa seipsum sunt. 122 Ceterum maguam 
diligentiam de hisce rebus pro virili adbibuimus, 
ut nihil non confirinatum omittereimus, quo compa- 
rarentur termini, quos vocant, cum his quie enun- 
tiata fuerunt ab Hleracleone : quippe qui non habeat 
potestatem. dicendi. quidquid velit. Qua euim 
ratione, ne leviter quidem, probare conatur hoc 
( quod scilicet Joannes , quatenus cst propheta, et 
Elias, et vox clamantis in deserto ) esse ex numero 
eorum qui sunt circa ipsum, sed utitur exemplo, 
quod quie suut circa ipsum sint veluti vestimenta 


* ICor xiv, 8. *"* ICor. xin, 4, 9. 


C 


διανοουµένη, Ίχος δὲ πᾶσα προφητιχὴ τάξις . Λεχτέου 
δὲ πρὺς αὐτὸν, ὅτι, ὥσπερ ἐὰν ἄδηλον σἀάλπιγξ φω- 
viv δῷ, οὖδεὶς παβασχευάνεται εἰς πύλεµον, καὶ ὁ 
χωρὶς ἀγάπης ἔχων γνῶσιν μυστηρίων 7) προφχ. 
τείαν γέγονε χαλχὸς tov, T) χύμδαλον ἁλαλάζον * οὔ« 
τως, εἰ μγδέν ἐστιν ἕτερον ἡ Ίχος d) προφητικὴ φωνή, 
πῶς ἀναπέμπων ἡμᾶς ἐπ᾽ αὐτὴν ὁ Σωτὴρ, « Ἔρεν- 
νᾶτε, » φησὶ, « τὰς Γραφὰς, ὅτι ὑμεῖς δοχεῖτε ἓν 
αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν * xaY ἐχεῖναί εἶσιν al µαρ- 
τυροῦσαι’ » xal* « Ei ἐπιστεύετε Μωῦσεῖ, ἐπιστεύετε 
ἂν ἐμο[, περὶ γὰρ ἐμοῦ ἐχεῖνος ἔγραψε᾽ » xal- « Ka- 
λῶς προξφήτευσε περὶ ὑμῶν Ἡσαῖας, λέγων Ὁ λαὸὺς 
οὗτος τοῖς χείλεσί µε τιμᾷ » Οὐκ οἶδα γὰρ εἰ «by 
ἄσημον Ίχον παραδέξεταί τις εὐλάγως ὑπὸ τοῦ Σωτη- 
pos ἐπαινεῖΐσθαι, f) ἕνεστι παρασχευάσατσθαι ἀπὸ τῶν 
Γραφῶν, ὡς ἀπὸ «ωνῆς σάλπιγγος ἑἐφ᾽ Bc άναπεµ- 
πόµεθα εἰς τὸν πρὸς τὰς ἀντιχειμένας ἑνεργείας πό- 
λεμον, &6fÀou φωνῆς Ίχου τυγχανούσης, Τίνα δὲ τρό- 
πον tl. μὴ ἀγάπην εἶχον οἱ προφῆται, χαὶ διὰ τοῦτο 
χαλκὸς ἦσαν Ἀχοῦντες, f| χύμθαλον ἁλαλάζον, ἐπὶ τὸν 
ἦχον αὐτῶν, ὡς ἐκεῖνοι εἱλήφασιν, ἀναπέμπει ὁ Κύὺ- 
pios ὠφεληθησομένους ; Οὐκ οἶδα δ' ὅπως χωρὶς πά- 
σης χατασχευῆς ἀποφαίνεται τὴν φωνἣν, οἰχειοτέραν 
οὖσαν τῷ λόγῳ, λόγον Ὑίνεσίαι, ὡς xal τὴν Tu- 
ναῖχα εἰς ἄνδρα µετατίθεσθαι. Καὶ ὡς ἑξουσίαν 
ἔχων τοῦ δογµατίζειν, χαὶ πιστεύεσθαι, xal προχό- 


(πτειν, τῷ Ίχῳ φησὶν ἔσεσθαι τὴν εἰς φωνὴν µεταθο- 


λην, μαθητοῦ μὲν χώραν διδοὺς τῇ µετα- αλλούσηῃ 
εἰς λόγον φωνῇ, 7| 6o0Xou δὲ τῇ ἁπὸ fou slc φωνήν. 
Καὶ εἰ μὲν ὅπως ποτὲ πιθανότητα ἔφερεν ἑτὶ τῷ 
αὐτὰ κατασκευάσαι, x3v Ἰγωνισάμεθα περὶ τῆς τού- 
των ἀνατροπῆής ' ἀρχεῖ δὲ εἰς ἀνατροπὴν dj ἆπαρα- 
μύθητος ἀπόφασις. Ὅπερ ὃὲ ὑπερθέμεθα ἓν τοῖς πρὸ 
τούτων ἐξετάσαι πῶς χεχίνηται, vov φέρε διαλάθω- 
μεν; ὁ μὲν γὰρ Σωτὶῦρ, xazX τὸν '᾿Ηραχλέωνα, φησὶν 
αὐτὸν xa προφήτην xai 'Hilav* αὐτὸς δὲ ἑκάτερον 
τούτων ἀρνεῖται' χαὶ προφήτη» μὲν καὶ Ἠλίαν ὁ 
Συτὴρ ἐπὰν αὐτὸν Mn, οὐχ αὐτὸν, ἀλλὰ τὰ περὶ 
αὑτοῦ, qnoi, διδάσκει ΄ ὅταν δὲ μείζονα πρηφητῶν 
καὶ ἐν γεννητοῖς γυναικῶν, τότε αὐτὸν τὸν Ἰὶωάννην 
χαραχτηρίζει. Αὐτὸς δὲ, φησὶ, περὶ ἑαυτοῦ ἐρωτώ- 
pzvog ἀποχρίνεται ὁ Ἰωάννης, οὐ τὰ περὶ αὐτόν. 
Ὅσην δὲ βάσανον ἡμεῖς περὶ τούτων χατὰ τὸ δυνατὸν 


D πεποιβμεθα, οὐδὲν ἁπαοαμύθητον ἑῶντες τῶν λεγο- 


^! Joan. v, 29. 


µένων ὅρων συγχρῖναι τοῖς ὑπὸ Ἡραχλέωνος, ἅτε 
οὐχ ἑφουσίαν ἔχοντος τοῦ λέγειν ὃ βούλεται, ἆποφαν- 
θᾳῖσι. Πῶς γὰρ, ὃτι περὶ αὐτόν ἐστι τὸ Ἠλίαν αὐτὸν 
xa προφῄτσην εἶναι, καὶ πεοὶ αὐτοῦ τὸ φωνὴν αὐτὸν 
εἶναι βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὐδὲ κατὰ τὸ τυχὸν πσι» 
ρᾶται ἀποδειχνύυναι, ἀλλὰ χρῆται παραδείγματι, ὅτι 
τὰ περὶ αὐτὸν olovel ἑνδύματα ἣν ἕτερα αὐτοῦ ' xal 
οὐκ ἂν ἐρωτηθεὶς περὶ τῶν ἑνδυμάτων, εἰ αὐτὸς εἴη 
τὰ ἐνδύματα, ἀπεκρίθη ἂν τὸ, Nat* Πῶς γὰρ ἐνδὺ- 
pasa τὸ εἶναι τὺν ἩἨλίαν «hw μέλλοντα ἔρχεσθαι 
Ἰωάννου, οὗ πάνυ τι κατ αὐτὸν θεωρῶ ' τάχα καθ 
ἡμᾶς ὡς δεδυνήµεθα διηγησαµένους τὸ, « ἐν πνεύ- 


δι ibid. 40. "! Matth. xv, 7, 8. 


251 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


23s 


pato xax δινάµει ἩἨλίου, » δυναµένου πως λέγεσθαι A diversa ab eo : et quod interrogatus de. vestimen- 


φοῦτο τὸ πνεῦμα Ἠλίου tv δυνάμει εἶναι τῆς Ἰωάν- 
ww Ψυχῆς. Βέλων δέ τις (8) παβαστῆσαι διὰ xL {ε- 
pel; χαὶ Λευῖται οἱ ἑπερωτῶντες ἀπὸ τῶν Ἰουδαίων 
πεµμφθέντες εἰσὶν, οὗ χαχκῶς μὲν λέγοι τὸ, ὅτι τούτοις 
αροσΏχον f$» περὶ τούτων πολυπραγμονεῖν xal πυν- 
θάνεσθαι τοῖς τῷ θεῷ προσχαρτεροῦσιν. Οὐ mávu δὲ 
ἀξητασµένιως τὸ, ὅτι xal αὐτὸς Ex τῆς Λενϊτιχῆς qu- 
λῆς ἦν, ὥσπερ ἀποροῦντες ἡμεῖς ἐξητάσαμεν' ὅτι, 
εἰ ῄδεισαν τὸν ἹἸωάννην οἱ πεμφθέντες, χαὶ τὴν γέ- 
νεσιν αὐτοῦ, πῶς χώραν εἶχον πυνθάνεσθᾶι περὶ τοῦ, 
εἰ αὐτὸς Ἠλίας ἑἐστίν;, Καὶ πάλιν ἓν τῷ περὶ τοῦι 


v Εἰ ὁ προφήτης εἶ 00; ? μηδὲν ἑξαίρετον οἰόμενος - 


σημαίνεσθαι χατὰ τὴν προσθἑκην τοῦ ἄρθρου, λέγει, 
ὅτι ἑπηρώτησαν εἰ προφήτης efr, τὸ κοινότερον Bov- 


Ἰόμενοι μαθεῖν. "Est δὲ οὐ μόνος Ἡραχλέωνι, ἀλλ' B 


iov ἐπ᾽ Ef] ἱστορίᾳ xal πάντες οἱ ἑτερόδοσοι εὐτελῆ 
ἀμριδολίαν διαστείλασθαι μὴ ὃτδυνημένοι, μείζονα 
Ἠλίου χαὶ πάντων τῶν προφητῶν τὸν Ἰωάνντν 
ὑπιλήφασι, διὰ τό 'εΜείξων ἐν γεννητοῖς Υυναι- 
χὼν Ἰωάννου οὐδείς ἑστιν,οὐχ ὁρῶντες, ὅτι ἀλτθὲς 
ϱ), οὐδεὶς μείζων Ἰωάννου ἐν γεννητοῖς γυναἰκῶν, 
ἐχῶς γίνεται οὐ µόνον τῷ αὑτὸν εἶναι πάντων 
μείνονα, ἀλλὰ xal τῷ ἴσους αὐτῷ εἶναί τινας" 
ἀλληθὲς Υὰρ [otv ὄντων αὐτῷ πολλῶν προφητῶν, 
αατλ τὴν δεδοµένην αὐτῷ χάριν τὸ µιηδένα τούτου 
µέζονα εἶναι. Οἵεται δὲ (9) τὸ χατασχευάζεσθαι 
ὁ μείζονα εἶναι προφητεύεσθαι ὑπὸ Ἡσαῖου, ὡς µη- 
le ταύτης τῆς τιμῆς ἠξιωμένου ὑπὸ Θεοῦ τῶν 
πώποτε Προρητευσάντων  ἀληθῶς ὥς Χχάαταφρο- 
vov (10) τῆς παλαιᾶς χρηματιξούσης Διαθήκης, καὶ 
μὴ τηρήσας xat αὐτὸν Ἠλίαν προφητευόµενόν τοῦτ' 
ἀπετόλμησεν εἰπεῖν. Καὶ γὰρ Ἠλίας προφητεύεται 
ὑπ) Μαλαχίου λέγοντος' « Ἰδοὺυ ἁποστέλλω ὑμῖν 
Ἠλίαν τὸν θεσθίτην͵, ὃς ἀποχαταστήσει χαρδίαν πα- 
tA; πρὸς υἱόν. » Καὶ Ἰωσίας 0, ὡς ἐν τῇ τρίτῃ 
τῶν Βασιλε.ῶν ἀνέγνωμεν , προρητεύεταὶ ὀνομαστὶ 
ὑπὸ τοῦ ἑληλυθότος ἐξ Ἰούδα προφήτου λέχοντος, 
Ἑαρύντος χαὶ τοῦ Ἱεροθοὰμ κατὰ τὸ θυσιαστὴ- 
pov (11): ι Τάδε λέγει Κύριος’ Ἰδοὺ υἱὸς τέκτεται 
τῷ Aavib * Ἰωσίας ὄνομα αὐτῷ. » Φασὶ δὲ τινες xal 
v» Σαμφὼν ὑπὸ τοῦ Ἰαχὼδ προφητεύεσθαι λέγον- 
199,* « Δὰν χρινεῖ τὸν ἑαυτοῦ λαὸν , ὡς εἰ xal µία 
qJXh £v "paf * » ἐπεὶ ἀπὺ τῆς φυλῆς τοῦ Δὰν Υε- 


C 


tis, an ipse vesüimentla csset, non respon lis ct 
illud, N22? Quomodo enim vestimenta Joannis hoc 
sit, esse Eliam venturum, non adimodüm, ut ab 
hoc tradittim est, clare video : fortasse dici sliquo 
modo cum possit, ut 4 nobls est. dictum, qui, ut 
potitimus, exposuimus illud; « eum spiritu et vir- 
tute. Eliz ??, » hunc spiritum Eli:e in poteniia esse 
spiritum anim: Joannis. Cieterum qui démonstraré 
volunt, quare Sacerdotes et Levitz [uerint hi qui 
a judzis missi fuerunt ut interrogarent Joannem, 
non male dicerent, idcirco e&t lióc ordihe missos, 
quia conveniens esset hos in Dei οί jugiler per- 
severantes, de hisce rebus ititerrogare ac sollicitos 
esse. Nec illud valde exquisite protulit, Joannem 
es tribu Levitica esse, quemadmodum antea dubi- 
tantes nos indagavimus : quia sl agnovissent Joan- 
nem ortumque ejus, illi, qui missi fuerant, quomodo 
habuissent locum interrogandi an ipse esset Elias? 
Rursum in illis verbis τε Num propheta ille&gtu^?? 
nihil precipuum existimans significári et articuli 
adjectioné, dicit eos interrogasse num propheta 
esset, rem multis communem addiscere volentes; 
Preterea vero non solus Heracleon, sed , quantum 
ego videre potui, omues ctiam qui a nobis diversa 
sentiunt , ut pote qui peretiguam ac tenuem dübi- 
tat:onem distingueré non possuut, Joannem suspi- 
cati sunt Elia átque prophetis omnibus majorem 
esse ; propterea quod temo surrexerit inter natos 
mulierum major Joanne 55, non videntes duobus 
modis verum esse quod dicitur, heminém Joanné 
majore: esse inter natos mulierum; uon solum 
quia ipse slt major omnibüs, vetutn etiam quia sint 
aliqui ipsi equales. Nam verum ést; multis pro- 
plietis ipsi equalibus éxsistentibus, neminem eo ma-- 
jorem esse propter gratiam ipsi datam, Existimat 
autem confirmari 13993 — Joannem esse majorem, 
quia prophetatus fuetii ab Isaia, perindé quasi ne- 
mo 64 eortim titinero. qui aliquando. prophetarunt, 
hoc honore dignatus fuerit : vere veluti despiciens 
Testamentum Vetus, quo:l tocant, néc observans 


ipsum Eliam prophetatum fuisse. Prophetatut éniii 


Ellas a Malachia dicente ** : « Ecce ego mitto vos 
bis Eliam Thesbiten, qui reducet cor patris eig: 


νίενος ὁ Σαμφὼν ἔχρινε τὸν Ἱσραήλ. Καὶ ταῦτα δὲ D filium. » Quinetiam Josias, «t in Regum tertio le- 


εἰς ἔλεγχον τῆς προφητείας (12) τοῦ ἀποφηναμένου 
µηδένα πλὴν Ἰωάννου προφητεύεσθαι εἰρήσθω, ταῦτα 
εἰρηχότος ἐν τῷ θέλειν αὐτὸν διηγεῖσθαι τί τό" « Ἐγὼ 
quvh βοῶντος ἐν τῇ ἐρέμῳ. » 


8 Lue. 1, 17. "Joan. 1, 2L. 
XN, 3, 


(8) Θέ.ων δέ tic, etc. Luxata lixe sunt in codi- 
ee Ηομίο. Pro θέλων habet θέλω, pro Λευῖται, ha- 
bex Λευῖτας, deinde pro λέγοι liabet. λέγων. Codex 
Boilleianus pro θέλων δέ τις habet θέλοντες δὲ, etc. 
Ferrarius videtur legisse θέλοντες et λέγοιεν, vel 
quid simile, 

(9) Οἵεται δέ, eie. Wec non colierent οἱ hiulca 
sant in editione Huetii, in qua deest εἶναι οἱ legi- 
lur «ρορητεύεται pro προφητεύεσθα.. Nos snnam 


9, Matth. x1, 11; Luc. virt, 28. . δὲ Malaclit, αν, ὃν 6. 


gimus, nomibatim propletalur a proplieta, qui ex 
Juda advenerat, dicente; cum etiaiti adesset Jero- 
boám juiia altare : « πο dicit Dominus : Ecce 
filius nascitur Davidi, Joslas nomiue "'. » Iuquiunt 


ή Reg. 


lectionem restitiimus ex codice Bodlciano. 

(10) "A.iq8oc ὡς καταφρονῶ», etc. lu. editione 
Huetii post ἀληθῶς legilur δέ, quod recte expungit 
codex. Bodleianus. 

(M) Κατὰ τὸ θυσιαστήριον. Sic habet. codex 
Bodleianus; in fRegio et Barberine deest γατὰ 


(12) Προφητείας. Legendum προπετείας. 


939 


ORIGENIS 


eiiam nonnulli Sampsonem a Jacob prophetatum fuisse, dicente ** : « Dan judicabit suum ipsius po- 
pulum, quemadmodum ctiam una. tribus in Israel, » quoniam e tribu Dan genitus Sampson judicavit : 
Israciem. Sed lizec liactenus ad refellendam temeritatem cjus, qul enuntiavit preter josnnem prophetatum 
fuisse neminem ; οἱ baec dixit volens aliquid disserere in illud : « Ego vox clamantis in deserto **. » 


43. Et qui missi fuerant, erant ex Phariseis. Et Α 15. Kal οἱ ἀπεσταλμένοι ἦσαν ἐκ τῶν Φαρι- 


interrogaverunt eum ac dixerunt ei : Quid ergo bapti- 
£as, 5i (u non es Christus. ille, neque Elias, neque 
propheta ille **? Qui quidem ab Hierosolymis sacer- 
dotes et Levitas interrogatures Joannem iniscrant οἱ, 
cum didicissent quis esset vel non esset ipse Joan- 
nes, decentissime quiescunt : veluti silentio faven- 
tes, et demonstrantes se admittere qu:e audissent, 
| qnod baptizare conveniat voci clamantis in deserto 
ad dirigendam viam Domini. Contra vere Pharissei, 
ut qui juxta nomen suum divisi quidam et seditiosi 
essent, se eadem non sentire demonstrant cum Ju- 
dais exsistentibus in. urbe metropoli, et cum mi- 
nistris cultus divini, ac sacerdotibus οἱ Levitis : 
mittende qui veluti. increpantes, ac prohibentes, 
quantum in ipsis esset, baptizare, interrogarent ; 
« Quid ergo baptizas, si tu non es ille Chriatus, 
neque Elias, neque propheta ille? » Et fortasse si 
unum in corpus connectauus qua in Evangeliis 
sunt scripto, dicturi eumus yunc quidem eos h:ec 
dixisse, deinde voro nescio quo modo eos, cum se 
baptismo dedissent, a Joanue audisse illud : 194 
« Progenies viperarum, quis vos docuit fugere a 
ventura ira? Facite igitur fructum dignum peeniten- 
tia 63 » [lec enim apud Matthzeum dicta sunt a 
Baptista, cum vidisset multos Phariseorum.et Sad- 
duc:eorum venientes ad baptisma : eum vidclicet 
peenitentize fruetus non. haberent, atque Pharisaice 
apud seipsos gl »riarentur de Abraham tauquam pa- 
lire : quocirca saevius objurgantur a Joaune zelum 
Bli:e habente juxta communicationem Spiritus san- 
cli. Objurgauva engim oratio est illa, queduquit : 
« Ne cogitetis dieere apud vos ipsos : l'atrem ha- 
bemus. Abraliam 5*2» didascalics autem illa, quod 
infideles (ob cor lapideum lapides dicti) immutari 
possint, virtute Dei, ex lapidibus in liberos Abrahae, 
«uoniam erant in oculis prophetz, non fugientes 
Mlirs divinum obtutum. (Quain ob causam | illud ab 
ipso dicitur : « Dico vobis posse Deum e lapidibus 
istis suscitare liberos Abrah:e **, » Et quoniam cum 
non fecissent fructum poenitentia dignum , veniunt 
ad baptisma, ceuvenientissime ipsis illud dicitur : 
« Jam vero et securis ad radicem arborum posita 
5σ.. Oumnis igitur &rbor non faciens fructum bonum, 
uxeiditur, el in ignem cenjicitur **, » vcluti ipsis 


** Gen. xvix, 16. 
* ibid, 10. 


(13) Pro διὰ τῆς σιωπῆς codex Bodleianus habet 
t σιωπ]ῃ. 

(14) Οἱ δὲ Φαρισαῖοι, ἅτε, etc. Origenes tract. 
xxiv in. Mutth., pp. 855, 856 : « Qui autem majus 
aliquid profitentes dividunt seipsos quasi meliores 
a multis, secundum boc. Phariszi dicuntur, qui 
interprelintur. divisi ct segregati. ν΄ Et tractat, 
Savi, pag. 914 : 1 Quales fucrunt et. P'hari-ai, qui 


9? joan. 1, 93, ** ibid. 94, 25. 


σαίων. Καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν, καὶ εἶπαν αὐτῷ ' Τί 
οὗν βαατίζεις, εἰ σὺ οὐκ εἶ ὁ Χριστὸς, οῦδὲ HAlac, — 
οὐδὲ d προφήτης; Οἱ μὲν ἀπὸ Ἱεροσολύμων πέµ- — 
Ψαντες τοὺς ἐρωτήῆσαντας xbv" Ιωάννην lepst; καὶ Aevt- 
τας, µαθόντες ὅστις τε οὐχ ἣν ὁ Ἰωάννης, xal ὃς Ev, 
σεµνοπρεπέστατα ἡσυχάνουσιν' olovel συγχατατιθἔμε- 
vot διὰ τῆς σιωπῆς (135), xat ἑμφαίνοντες τὸ παραδέχε- 
σθαιτὰ εἰρημένα, ὅτι ἁρμόζει τῇ τοῦ βοῶντος Ev τῇ ἑρή- 
puo φωνῇ εἰς τὸ εὐθύνειν τὴν ὁδ»ν Κυρίο», τὸ βαπτίζειν’ 
οἱ δὲ Φαρισαῖοι, ἅτε (14) κατὰ τὸ ὄνομα ὄντες δῃρη- 
µένοι τινὲς χαὶ στασ.ώδεις, τὸ μὴ ὁμονοεῖν παριστᾶσι 
τοῖς ἓν τῇ µητροπόλει Ἰουδαῖοις xai τοῖς λειτουρχοὶῖς 
τῆς τοῦ θ:οῦ θεραπείας ᾖἱερεῦσι xai Λευῖταις , διὰ 
τοῦ ἀποστεῖλαι olov ἐπιπληχτιχῶς, xaX τὸ ὅσον ἐπ 
αὐτοῖς χωλυτικῶς τοῦ βαπτίζειν, τοὺς ἐρωτήσοντας : 
« Τί οὖν βαπτίζεις, εἰ σὺ ox εἶ ὁ Χρισιεὺς , οὐδὲ 
Ἠλίας, οὐδὲ ὁ προφήτης; » Καὶ τάχα el συγχλώσαι- 
μεν εἰς iv σωματοποιοῦντες τὰ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις 
γεγραμµένα, εἴποιμεν ἂν vov μὲν αὐτοὺς ταῦτα εἴρη- 
χέναι, ὕστερον δὲ οὐκ οἵδ' ὅπως αὐτοὺς ἐπιδεδωχότας 
τῷ βαπτίσασθαι ἀχηχοέναι ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου τό" 
ε Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειζεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ 
τῆς μελλούσης ὀργῆς ; Ποιήσατε οὖν ἀξίους χαρποὺς 
τῆς µετανοίας. » Ταῦτα γὰρ ὑπὸ τοῦ Παπτιστοῦ εἴρη- 
ται παρὰ τῷ Ματθαίῳ , ἱδόντος πολλοὺς τῶν Φαρι- 
σαίων xaX Σαδδουχαίων ἑρχομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα; 
δηλονότι οὐχ ἔχοντας χαρποὺς µετανοίας, χαὶ Φαρι- 
σαϊχῶς ἁλαζονευομένους Ev ἑαυτοῖς ἐπὶ τῷ ᾿Άθραὰμ 
ὡς πατρί ΄ διόπερ ἐπιπλήσσονται ὑπὸ τοῦ τὸν ὅτλον 
Ἡλίου xatà τὴν κοινωνίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἔχοντος Ἰωάννου. Ἐπιπληκτιχὸς Υὰρ λόγος 67 « MÀ 
δόξητε λέγειν ἓν ἑαυτοῖς' Ἡατέρα ἔχομεν τὸν 
Ἀθραάμ * » xaX διδασχαλιχὸς ὁ περὶ τοῦ xai τοὺς 
διὰ τὴν λιθίνην καρδίαν ἀπίστους λῖθους ὀνοματομέ- 
νους δυνάµει θεοῦ μεταθαλεῖν οἵους τε εἶναι ἀπὸ λί- 
θων εἰς τέχνα ᾿Αθραὰμ, ἐπεὶ γεγόνασιν Ev ὀφθαλμοῖ ; 
τοῦ προφήτου, μὴ φεύγοντες τὴν θείαν αὐτοῦ ὅγιν ’ 
διόπερ τό’ εΛέγω ὑμῖν, ὅτι δύναται ὁ Geb; ἐκ τῶν 
λίθων τούτων ἐγεῖραι τέχνα τῷ ᾿Αόραὰμ., » ὑπ a5- 
τοῦ λέγεται. Καὶ ἐπεὶ μὴ ποιῄσαντες χαρπὺν ἅγιον 
τῆς µετανοίας ἔρχονται ἐπὶ τὸ βάπτισμα, ἀἁρμηνιχώ- 
τατα πρὸς αὐτοὺς λέγεται τό’ « "Ηδη δὲ ἡ ἀξίνη πρὶς 
τὴν ῥίταν τῶν δένδρων χεῖται ' Πᾶν δένδρον μὴ ποι- 
ouv χαρπὸν xaÀby ἑχχόπτεται, xol εἰς τὸ nup. βάλλε- 
04 * » οἰονεὶ γὰρ ἄντικρύς φησι πρὸς αὐτοὺς» "Es 
* ibid. 9. ** ibid. 
) 


"i ibid, 19. ** Matth. 14, 7, 8. 


recte Pharisei sunt appellati, id est precisi, qui 
spiritualia prophetarum a corporal historia prici- 
derunt.» Hieronymus adcere. Luciferianos, cap 8: 
c Pharisi a Judzis divisi propter. quasdam obser- 
vationes superfluos, nomen quoque a Judieis susce- 
perunt, » A UD, separavit. De seditio-0 οἱ pervi- 
caci eorum ingenio vide Joseph. Ang. lib. ασ, 
cap. 9. 


213 ORIGENIS *41 


tam illum intellexerit. prophetam. quempiam vulga- A θάνεσθαι τοὺς Φαρισάΐους κατὰ τὴν αὐτῶν πανουρ- 
rem (neque enim ostendere potest prophetarum Υίαν, οὐχὶ ὡς μαθεῖν θέλοντας, 
aliquem. baptizasse), non inscite ait Pharisros, non quia vellent discere, sed ex propria versutia in- 
terrogare, ' 
Ἱ 44. Quoniam vero necessarium nobis esse videtur 14. Ἐπεὶ δὲ ἀναγχαῖον (19) ἡμῖν φαίνεται παρα- 
In medium afferre Evangeliorum verba similia huic τιθέναι τὰς ὁμοίας τῶν Εὐαγγελίων λέξεις τοῖς ἓν 
€ontestui quem in manibus habemus (et hoc singu-  - xepot ῥητοῖς , (xal τοῦτο χαθ᾽ ἔχαστον µέχρι τέλους 
latim ad. finem usque est. faciendum, quo quie di&- Ἅποιεῖν ὑπὲρ τοῦ τὰ μὲν σύγχρουσιν δοκοῦντα (20) 
erepaniiam babere videntur, consona ostendantur, ἀποδείχνυσθαι σύµφωνα, τὰ δ' ὅμως ὡς ἔχοντα Exa- 
atque item. ut explanentur quis veluti, singulare στον xac' ἰδίαν σαφηνἰξεσθαι ') φέρε τοῦτο xal év- 
quidpiam privatim habent), age, id etiam hoc loco Ἰαῦθα ποιἠσωμεν. Τὸ Υάρ᾽ « 4ovh βοῶντος Ev τῇ 
faciamus, lllud enim : « Vox clamantis in deserto: ἑρήμῳ : Εὐθύνατε τὴν ὁδὺν Κυρίου, » παρὰ μὲν τῷ 
D;rigite viam. Domini **, » apud discipulum Joan- μαθητῇ τῷ Ἰωάννῃ ἐκ πρασώπου τοῦ Βαπτιατοῦ M- 
nem ex persona Baptista dicitur; apud Marcum Ύεται' παρὰ δὲ τῷ Μάρχῳ ὡς ἀρχὴ τοῦ Εὐαγγελίου 
vero tanquam principium Evangelii Jesu Christi ex ῃ Ἰησοῦ Χριστοῦ χατὰ την Ἡσαΐου Γραφὴν ἀναγέ- 
[sai νου hunc in modum est scriptum : «luitiun Ύραπται οὕτως" « 'Apyh τοῦ Εὐαγγελίου Ἰησοῦ Χρι- 
Evangelii Jesu Chrisi, prout scriptum est in lsaia ατοῦ, χαθὼς γέγραπται ἓν τῷ 'Hoota τῷ προφήτη" 
propheta: Ecce ego mitto Angelum meum ante fa-— "oou ἐγὼ ἁποστέλλω τὰν ἄγγελόν µου πρὸ προσώπου 
ciem tuam, qui przeparaturus est viam tuam ante te, G09, ὃς χατασχευῴσει τὴν ὁδάν σαν ἔμπροσθέν avv. 
Vox clamantis in deserto : Parate viam Domini, Φωνὴ βοῶντος &v «fj ἑρὴμφ’ Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν 
rectas facite semitas ejas '*. » 1469 Caeterum που Kuplou, εὐθᾳίᾳς ποιεῖτε τὰς τρίδους αὐτοῦ. » 0 χεῖ- 
ponitur ia. propheta : « Dirigite viam Domini, » — «at µέντοιχε ἓν τῷ προφήτῃ΄ « Εὐθύνατε τὴν ὁδὸν 
quod citavit Joannes. Proinde vide ne forte Joannes Κυρίου, » ὅπερ παρέθετο ὁ Μάρχος (21). Μήποτ᾽ οὖν 
decurtans illud : « Parate viain Domini, rectas {ι- à Ἰωάννης, ἐπιτεμνόμενης τό « Ἑτοιμάσατε τὴν 
cite semitas Dei nostri, 1 scripserit: « Dirigite viam — 69v Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίθους τοῦ Θεοῦ 
Domini ; » quae verba Marcus, duas prophetias duo- ἡμῶν, » ἀνέγραφεν  «Ἐὐθύνατε τὴν ὁδὺν Κυρίου. a 
bus in locis dictas a duobus prophetis in unum col- ὅτι ὁ Μάρκος δύο προφητείας ἓν διαφόροις εἰρημένας 
ligens, posuit : « Prout scriptum est in Isaia pro- — «ómow ὑπὸ δύο προφητῶν εἰς ἓν συνάγων πεποίτχε * 
pheta : Ecce ego mitto nuntium meum ante faciem εΚαθὼς γέγραπται Ev τῷ "Haga τῷ προφήτη Ἰδοῦ 
Van, qui przeparabit viam tuam ante te. Vox cla- C ἐγὼ ἁποστέλλω «by ἄγγελόν µου πρὸ προσώπου σου. 
wautis im deserto : Parate viam Dowini, rectas fa-— 5, χατασχευάσει τὴν ὁδόν cou * Φωνὴ βοῶντος Ev «ij 
cite semítas ejus. » lllud enlm : « Vox clamantis in. ἑρήμῳ' Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὺν Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε 
deserto » mox scriptum est post historiam narran- «τὰς τρίδους αὐτοῦ. » Τὸ μὲν váp: « Φωνὴ βοῶντος 
tem Ezechiam ex morbo convaluisse; illud autem: — &v τῇ ἑρήμῳ, » μετὰ τὴν περὶ τοῦ Ἐζεχίου ἱστορίαν 
« Ecce ego mitto nuntium meum ante faciem tuam, ἀναστάντος Ex τῆς νόσου εὐθέως γέγραπται τὸ δέ * 
4 Malachia Τὰ, Quod autem scripsit Joannes, abbre- — « Ἰδαυ ἐγὼ ἁπηστέλλω τὸν ἄγγελόν µου πρὸ προσὠ 
vians textum a se citatum, id Marcus eliam ipse in ov σου, » ὑπὸ Μαλαχίου. Ὅπερ δὰ ἐποίησεν ὁ Ἰω- 
alia dictione reprzsentavit; quandoquidem, dicente — &vvr; ἐπιτεμνόμενος ὃ παρέθετο ῥητὸν, τοῦτο ἐπ 
propheta : « Parate viam Domini, rectus facite se-— Arc λέξεως 6 Μάρχος xal αὐτὸς ἐνέφηνεν  ὁ μὲν 
witas Dei nostri, » scripserit ipse : « Parate γίαιη Yàp προφήτης qnotv* « Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν Κυρίου, 
Domini, rectas facite semitas ejus, à ldem fecit εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίδους τοῦ θεοῦ ἡμῶν » 6 δὲ 
etam in illis verbia : « Ecce ego mitto angelum — Mápxogz- « Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν Κυρίου, εὐθείας 
meum ante faciem (tuam, qui praparabit viam tuam  ποιεῖτε τὰς τρίθους αὐτοῦ. » Τὴν 6. ὁμοίαν ἐπιτομὴν 
ante te, 1 addens, « ante te, » quod positum nan  πεποίηται xal ἐπὶ τοῦ, « Ἰδου ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν 
(uerat a propheta, Insuper diligentia adhibentes " ἄγγελόν µου πρὸ προσώπου σου, ὃς χατασχευάσει τὴν 
in illud : « Et qui missi fuerant, erant ex Plariszis, ὁδόν σου ἔμπροαθέν cou * » παρέθετο γὰρ(23) “ὃ προ» 
eV interrogaverunt. eum "*, » nos proposuimus — xe(uzvov *ó* «ἔμπροσθέν σου. » Ὅτι ἐπὶ τὸ (35), 
Phariszorum interrogationem (quod Matthzus eam— € Απεσταλμένοι ἦσαν ἐκ τῶν Φαρισαίων, xat ἑρώτη- 
tacuerit) his qux scripta suut faeta fuisse apud σαν αὐτὸν, » ἐξετάξοντες ἡμεῖς προετάξαμεν τὴν 
Matthaeum dicentem ; quod iutuitus Joannes multos ἑρώτησιν τῶν Φαρισαίων, ὡς σεσιωπηµένην παρὰ op 


"^ joan. 1, 320. "* Marc. 1, 1-5; Malach. 1, 1; Isa... 31, 5. 7* Malach. i1, 4. 7 Joan. 1, 24, 25. ' 


M9) "Excel δὲ ἀγαγκαϊογ, etc. Vide llieronym. — nam Joannes habet 1, 95, Εὐθύνατε, Marcus autem 
in. Malach. 11. Mox ubi codex Bodleianus hahet πα- 1, 9, Ἑτοιμάσατε, ut ea qua sequuntur apud Orige- 
ρατιθέναι, iu. editioge lluetii legitur προστιθέ- — nem, id evincunt. Videtur tamen Ferrarius emen- 


ναι. dasse Origenem, quem Marcum pro Joanne laudas- 
(20) Σύγκρουσιν δοκοῦγτα. Legendum vel συγ- — se eredilerim : quemadmodum infra Lucam pro 
χρούειν δοχούυντα, vel σύγκρουσιν δοκοῦντα ἔχειν. Marco laudavit. HugTiUs. 
(31) Ὅπερ παρέθετο ὁ Μάρκος. Ma codd. Rc- (22) Codd. Bouleiauus ct Barberinus, οὗ παρέθετο 


gius, Bodleianus et Barberinus, quos assectatur PPe-.— γάρ, etc. 
[10uius ; at Ferrarius, quod. citutit Joannes , recte, (29) Ὅτι ἑαὶ có, etc. Legendum ἔτι ἐπὶ τό, etc. 


215 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


3:0 


Ματθαίῳ, τοῦ ἀναγεγραμμένου γεγονέναι παρὰ τῷ A Phariseorum et. Sadduczorum venientes. ad b.- 


Ματθαίῳ * ὅτι ἰδὼν ὁ Ἰωάννης πολλοὺς τῶν Φαρι- 
σαΐων xai Σαδλουχαίων ἑρχομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα, 
εἶπεν αὐτοῖς « Γεννήματα ἐχιδνῶν, » xal τὰ ἑξῆς ' 
ἀχόλουθον γάρ ἐστι πρῶτον πυθέσθαε, c". ἐληλυθέ - 
ναι. Καὶ τοῦτο παρατηρητέἑον, ὅτι ὁ μὲν Ματθαϊῖος 
νἈοεπορευομένους πρὸς «bv Ἰωάννην, τὰ Ἱεροσόλυμα, 
jx πᾶσαν τὴν Ἱουδαίαν, καὶ πᾶσαν την.περίχωρον 
τοῦ Ἱορδάνου, ἐπὶ τῷ βαπτίσασθαι ἐν τῷ Ἱορδάνῃ 
ποταμῷ, ἐξομολογουμένους ἑαυτῶν τὰς ἁμαρτίας, οὐ- 
δένα λόγον ἐπιπληχτικὸν καὶ ἐλεγχτιχόν φησιν ἀχηχοέ- 
ναι ἀπὺ τοῦ Βαπτιστοῦ, μόνους δὲ τοὺς ἑωραμένους 
πολλοὺς τῶν Φαρισαίων xal Σαδδουχπαίων ἑληλυθότας 
ἀχηχοέναι τό ᾿εΓεννήματα ἐχιδνῶν, »χαὶ τὰ έξης ' ὁ δὲ 
Ἠξάρχος οὐδέν φησιν ἐπιπληκτιχὸν εἰρῆσθαι ὑπὸ τοῦ 


Ἰωάννου τοῖς ἑληλυθόσιν, οὖσι πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ Ἰε- D 


ῥοσολυμίταις πᾶσι, xai βαπτιζοµένοις ὑπ᾿ αὐτοῦ Ev τῷ 
Ἱορδάνῃη, xai ἐξομολογουμένοις τὰς ἁμαρτίας αὑ- 
οῶν, ἀχολούθως τῷ μηδὲ ὠνομαχέναι τοὺς Φαρισαίους 
παὶ Σαδδουχκαίους. "Ext δὲ χαὶ τοῦτο ἀναγκαῖον ἡμᾶς 


παραθέσθαι, ὅτι ἀμφότεροι μὲν, ὃ τε Ματθαῖος xaX 


6 Mápxoc;, ἐξομολογουμένους τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν 
Φασι βαττίξεσθαι, πᾶσαν Ἱεροσόλυμα, xai πᾶσαν 
την Ἰουδαίαν χαὶ πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδά- 
νου, f) πᾶσαν τὴν Ἰουδαίαν χώραν, καὶ τοὺς Ἱεροσο- 
λυμίτας πάντας ' 6 δὲ Ματθαῖος εἰσάγει μὲν ἔρχο- 
µένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα τοὺς Φαρισαΐους χαὶ Σαδ- 
δουχαΐους, o2 μὴν ἐξηωμολογουμένους τὰς ἁμαρτίας 
αὐτῶν * διόπερ εἶἰχὸς xal τοῦτο εὔλογον εἶναι αἴτιον 
τοῦ ἀχηχοέναι αὐτοὺς, « Γεννήµατα ἐχιδνῶν. » Mt 
δπολάθῃς δ᾽ ἡμᾶς χαὶ ἀχαίρως τὰ ἀπὸ τῶν ἑτέρων 
Ἐὐαγγελίων παρατεθεῖσθαι τὰ be τῶν ἀπεσταλμένων 
Ex τῶν Φαρισαίΐίων χαὶ ἑρωτησάντων τὸν Ἰωάννην 
ἐξετάδοντας. El γὰρ χαλῶς ἐφηρμόσαμεν τὴν τῶν 
Φαρισαίων πεῦσιν, ἀναγεγραμμένην παρὰ τῷ μαθητῇ 
Ἱωάννη, τῷ. βαπτισμῷ αὐτῶν παρὰ τῷ Ματθαίῳ 
χειμένῳ, ἀχόλουθον ἣν ἐξετάσαι τὰ χατὰ τοὺς τό- 
πους, χαὶ παραθέσθαι τὰ εὑρεθέντα παρατηρήµατα. 
Ὁμοίως δὲ τῷ Μάρχῳ xal ὁ Λλουχᾶς τοῦ « Φωνὴ 
βοῶντος ἓν τῇ ἑρήμῳ, » µέμνηται ἀπὸ ἰδίου προσώπου 
οὕτως" « Ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ ἐπὶ Ἰωάννην τὸν Za- 
χαρίου υἱὸν Ev τῇ ἐρήμῳ. Καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν πε- 
ῥίχωρον τοῦ 'Iopbávou, χηρύσσων βάπτισμα µετα- 
volac εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, ὡς γέγραπται by βίθλῳ 


λόγων Ἡσαίου τοῦ προφῄτου' Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ p 


ἑρήμῳμ» Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν Κυρίου, εὐθείας 
molte τὰς τρίδους αὐτοῦ. » Προέθηχε (24) δὲ 6 Aou- 
xÀ; xai τὰ ἑξῆς τῆς προφητείας. « Πᾶσα φάραγξ 
αληρωθήσεται, χαὶ πᾶν ὄρος, xai βουνὸς ταπεινω- 
Ψψσεται. xol ἔσται τὰ σχολιὰ εἰς εὐθείας, χαὶ αἱ 
τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας, καὶ ὕψεται πᾶσα σὰρξ τὸ 
δυτήριον τοῦ Θεοῦ » ὁμοίως τῷ Μάρχῳ ἀναγράφας 
v0" « Εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίθους αὐτοῦ, » ἐπιτεμνό- 
μ:νος, 6; προειρήχαµεν, τό. « Εὐθείας ποιεῖτο τὰς 
τρίόους τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. » ἸΑντὶ δὲ τοῦ, « Καὶ ἔσται 
αάντα σχολιὰ εἰς εὐθείας, » χωρὶς τοῦ « πάντα, » 


7. Matth. 10, 7. 7"? ibid. 5. 5 Marc, 1, 5. 
" Luc, ni 2-4..." ibid. 5, 6 


(21) IJ céünxc. Legendum προσέθηκς, 


8! Mattli, ir, 5, 6; Marc. 1, 9. 


ptisma, dixerit illis : « Progenies viperaruin '*, » 
et qua sequuntur, consequens cum sit primum eos 
interrogasse, tum vero advenisse. Hoc etiain obiter 
observandum est, quod exeuntibus tum Hierosoly- 
ma, tum tota Judza, tum vero tota regione fluv α 
Jordani circumjecta ?*, sua. ipsorum peccata eoufi 

tentibus, Matth»o nullum dicente eos verbunr a 
Baptista audisse objurgatorium et asperum, sed 
80los Phariszos, et Sadduczeos, eosque multos, cuin 
venirent, conspectos audisse illud : « Progenies 
viperarum, » et. quz sequuntur, Marcum conse- 
quenter 59, quia non nominarit Phariszos, ncque 
Sadduesos, nullum objurgatorium verbum  nar- 
rare dictum fuisse a Joaune his qui ad se vene- 
runt, cuin accessissent ad eum lota Judza ae Ilic- 
rosolymit»e ommes, et baptírarentur ab eo in 
197 Jordane, conlitentes peccata sua. Quin et 
hoc necessario addamus oportet, nempe utrosque, 
Mattheum videlicet. et. Marcum, dicere *', totam 
Hierosolymam, totamque Judam, ac. omnem cir- 
cumjectam Jordanis regionem, vel totam Judam 
regionem et lHierosolymitas omues confiteri pec- 
cata sua ; sed cum Mattlieus *? induxerit venientes 
ad baptisma Pbariszos et Sadduczos, non tamen 
confitentes peccata sua, probabile esse atque ra- 
tioni consentaneam ut hanc ob causam audierint : 
« Progenies viperarum **, » Caeterum nme nos cxisti- 
mes importune quz quatuor evangelist:e dixerunt, 


C contulisse, inquirentes qux pertinent ad eos qui 


missi fuerant ex Phariswis et inlerregaveruut. 
Joannem. Nam si bene adaptavimus Pharisoruny 
interrogationein scriptam apud discipulum Joannem, 
baptismo ipsorum posito apud Mattlieum, conse- 
quens erat inquirere quas ad hic loca etia intelli- 
genda pertinebant, et quas invenissemus ohserva- 
tiones addere. Meminit autein Lucas, perinde atquo 
Marcus, ex persona propria, corum verborum z 
« Vox clamantis in. deserto, » hunc in modum ς 
ε Factum est verbum Domini ad Joannem Zachari:e 
filium in deserto. Et venit in omnem regionem fiui- 
timam Jordani, predicans baptismum penitentia 
in remissionem peccatorum, sicut scriptu cst in 

libro sermonum Isai: prophet» dicentis: Vox cla- 
mantis in deserto : Parate viam Domini, rectas fa- 
cite semitas ejus **. » Addidit etiam Lucas qued 
reliquum erat prophetiz : « Omnis vallis implebi- 

tur, οἱ omnis mons, et collis reddetur humilis, ver^ 
Ltenturque distorta in vias rectas, et aspera viz in 

planas, videbitque omnis caro salutare Dei 5; ν΄ 
perinde atque Marcus, cum scripsisset: « Rectaa 
facite semitas cjus, » decurtans, ut pradixiunus, 

illud : « Rectas facite semitas Dei nostri. » In illis 

vero verbis: « Et erunt omnia obliqua in rectum, » 

vocem « oumia » prztermisit, plurium etiam nu- 


8! Cap. nm, vers.7, — " ibid. 


211 


ORIGENIS 


οι 


mero « recias » dicens, quod « rectam » singulari A τὴν λέδιν ἔθηχε, μετὰ τοῦ ἀντὶ ἐνικοῦ « εἰς εὐθεῖαν » 


numero dicium fuerat, Ad Ίο etiam pro eo quod 
€st « aspera in planitiem, » fecit, « et asperze vix 
in planas ; » cumque pradterinisisset illud, « vide- 
bitur gloria Domini, » addidit deinceps, « et vide- 
bit onimis caro salutare Dei. » Prater hoc vero 
conferunt etiam hujusmodi observationes ad de- 
inonstrandum decurtata fuisse ab evangelistis pro- 
pbetica. Ad ιο vero observandum est illud, « Pr:- 
geuies viperarum, » et qui sequuntur, Matilicum ** 
198 narrare, dicium fuisse Phariszis et Sad- 
duczeis adventantibus ad bapiismum, «diversis exsi- 
stentibus ab his qui confitebautur peccata. sua, et 
nihil tale audiebant ; Lucam vero **, egredientibus 
turbis, ut baptizarentur ab ipso, hc dicta fuisse, 
non facientem duos ordines eorum qui baptizaban- 
tur, quod apud Mattheum invenimus. Sed. jure 
Mattlieus. ** Daptistam inducit dicentem turbis : 
« Progenies viperarum, » et qua sequuntur, 
quando turbz iu bonam partem non sumuntur, ut 
ebservantibus perepicuuim erit. Phariszis praterea 
οἱ Saddnceagià numero singulari dictum est ** : « Fa- 
cite fructum diguum poenitentia ; » turbis vero nu- 
mero plurium, « fructus dignos poenitentia **. » For- 
tassis enim fructus poenitentie eximius a Phari- 
saris exigitur, qui non alius est quam Jesus et fides 
erga ipeum ; a turbis autem, neque principium bo- 
morum habentibus, emnes exiguntur ponitentize 
fructus. Quamobrem plurium numero : « fructus 
facite, » dixit. ipsis Baptista. lllud etiam praeter 
bec Pbariszis dicitur * : « Ne cogitelis apud vos. 
metipsos dicere : Patreu habemus Abraham. » 
| (37) Multi enim nunc principium habent, putantes 
sc ad divinum verbuu introduci, ut accedant ad ve- 
ritateu, ltaque dicere secum in animo incipiunt, 
« Patrem babemus Abrahan. » ] Pharisxi vero non 
jacipiunt, Sed n:ulto. ante hoc cogitant, Utrique 
tamen przdictos lapides ostensos audiunt, quasi ex 
his suscitari possent liberi Abrah:e ipsi **, suscita- 
' turos ab insensibilitate et mortificatione. Observa 
. autem. Phariseis (juxta id quod dictum fuit apud 
prophetam ** : € Comedistis fructum mendacem ») 
habentibus fructum mendacem dici : « Omnis igitur 
arber. nou faciens fructum bonum exscinditur [ (29) 


πεποιηχέναι πληθυντιχὸν « εὐθείας » Ἔτι δὲ xoà 
ἀντὶ τοῦ, « Ἡ τραχεῖα εἰς πεδίαι» ἑποίησε, « Καὶ 
αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδαὺς λείας » παραλιπών τε, « Kat 
ὀφθήσεται ἡ δόξα Κυρίου, » παρέθετο τὸ EEnc τό» 
«Καὶ ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὰ σωτήριον τοῦ Θεοῦ. » 
Χρήσιμοι δὲ αἱ παρατηρήσεις πρὸς ἀπόδειξιν περὶ 
τοῦ ἐπιτέμνεαθαι τοὺς εὐαγγελιστὰς τὰ προφητικώ. 
Ἔτι δὲ xaY τοῦτο παρατηρητἑον, ὅτι τὰ « Γεννήµατα 
ἐχιδνῶν, » χαὶ τὰ ἑξῆς, ὁ μὲν Ματθαῖος τοῖς Φαρι- 
ααίΐοις χαὶ Σαδδουχαίοις ἑρχομένοις ἐπὶ τὸ βάπτισμα 
εἰρῃσθαί φησιν, ἑτέροις οὖσιν παρὰ τοὺς ἔξομολο- 
Ἰουμένους τὰς ἁμαρτίας αὑτῶν, xal μηδὲν τοιοῦτον 
ἀχούοντας. ἆ δὲ Λουκᾶς τοῖς ἑχπορευομένοις ὄχλοις 
βαπτισθῆναι ὑπ αὑτοῦ ταῦτ εἱἰρῖσθαι ἀναγράφει, 
οὐ ποιῄσας δύο τάγματα βαπτιζοµένων, ὅπερ παρὰ 
τῷ Ματθαίῳ εὕρομεν. Εἰκότως δὲ καὶ οὗτος, ἐπεὶ οἱ 
ὄχλοι οὐχ ἐν ἑπαίνῳ τάσσονται, ὣς τοῖς τηροῦσι σαφὲς 
ἔσται , τοῖς ὄχλοις εἰσάχει λέγοντα τὸν Βαπτιστὴν τό’ 
« Γεννήµατα ἐχιδνῶν, » xal τὰ ἑξης. "Ex δὲ πρὸς 
μὲν τοὺς Φαρισαΐίους, xal Σαδδουχαίους, « ποιῄσατε, κα 
εἴρηται ἐνιχῶς, « χαρπὸὺν ἄξιον τῆς µετανοίας (29). 
πρὸς δὲ τοὺς ὄχλαυς πληθυντικῶς, « ἀξίους καρποὺς 
τῆς µετανοίας. » Τάχα γὰρ οἱ μὲν Φαρισαῖοι τὸν ἐξαί- 
ρετον ἀπαιτοῦνται καρπὸν µετανοίας οὐχ ἄλλον ὄντα 
τοῦ Υἱοῦ, χαὶ τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως . οἱ δὲ ὄχλοι, 
οὐδὲ ἀρχὴν ἔχοντες ἀγαθῶν, πάντας ἁἀπαιτοῦνται 
τοὺς χαρποὺς τῆς µετανοίας' διόπερ πρὸς αὐτοὺς τὸ 
πληθυντικὸν εἰρῆσθαι (26). Λέγεται πρὸς τούτοις 
τοῖς Φαρισαίοις' « Mh δόξητε λέγειν Ev. ἑαυτοῖς ' 
Πατέρα ἔχομεν τὸν ᾿Α6ραάμ.» Οἱ μὲν γὰρ ὄχλοι vov 
ἀρχὴν. ἔχουσι, δοκοῦντες εἰσάγεσθαι εἰς τὸν θεῖον 
λόγον τοῦ προσιέναι τῇ ἀληθείᾳ. Διόπερ ἄρχονται 
λέγειν Ev. ἑαντοῖς, « Πατέρα ἔχομεν τὸν Αβραάμ", οἱ 
δὲ Φαρισαῖοι οὐχ ἄρχονται, ἀλλὰ πρὸ πολλοῦ τοῦκο 
δοξάζουσι. Πλὴν ἑχάτεροι τοὺς προειρηµένους λίθονς 
δειχνυµένους ἀχούουσιν, ὡς &x τούτων (28) δύνασθαι 
ἐγερθῆναι τέχνα τῷ ᾿Αθραλμ, ἀπὸ τῆς ἀναισθησίας 
xai νεκρότητος ἀναστησομένους. Παρατήρει δὲ, ὅτι 
τοῖς μὲν Φαρισαίοις (xavà τὸ εἰρημένον Ev τῷ πρ; 
qfi: « Ἑφάνετε χαρπὺν φευδῃ.2) ἔχουσι μὲν καρ' 
πὸν ψευδῆ λέγεται «Πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρ- 
πὸν καλὸν ἑχκόσπτεται, xal elg πΌρ ῥάλλεται »τοῖς ὅλως 
δὲ ὄχλαις ωὖδὲ καρποφοροῦσι τὸ, « Πᾶν οὖν δἐνδρον 


el in ignem mittitur : » turbis autem qua nullo f) μὴ ποιοῦν χαρπὸν ἐχχόπτεται, » Τὸ μὲν γὰρ μὴ Eyov 


ἱ μοι fructum ferunt : « Omnis ergo arbor non 
: faeiena fructum, excidetur 5. » ] ld enim, quod 
frucium nen habet, ne bonum. quidem fructum hba- 
bet ; quamobrem dignum est ut. exscindatur ; quod 
autem fructum habet, id. uon omuino fructum bo- 
num bobet ; quare jure et ipsum a. securi dejici- 
tur. Caeterum si accuratius exquisierimus, fieri 


δα Matth. it, 7. " Luc. uin, 7. 
9? (νο. x, 15; Matti, 310, 10. 9* Luc. ii, 9. 


, 


v3) Eipncacévixàc, xapxóv ἄξιον τῆς µετα- 
φοίας. M preferebant codices omnes quibus usus 
est Koh. Stephanus, et Vulgata, et Arabica, οἱ 
,Cthiopiva, οἱ Persica. At Syriaea numerum plura- 
Vn servat. Quod ait autem Ferrarius Origeni con- 
»eutire Clirysostomum οἱ Tlicophylactum, id. nus- 
quu reperio. HugziUs. 


5 Matth. it, 7. 


χαρπὺν οὐδὲ χαλὸν ἔχει χαρπὀν ' διόπερ ἔχχοπης 
ἐστιν ἄξιον' τὸ δὲ ἔχον χαρπὸν, οὐ πάντως καλὸν ἔχει 
χαρπὸν, διόπερ xal αὐτὸς εὐλόγως ὑπὸ τῆς ἀξίνης 
χαταθάλλεται. Εὰν δὲ ἀκριθέστερον ἐρξυνήσωμεν 
τὰ περὶ τοὺς χαρποὺς, εὑρήσομεν, ὅτι ἀμέχανον τὸ 
ἄρτι τοῦ γεωργεῖσθαι ἀρχάμενον, xàv χαρτοφορῇ, 
τοὺς πρώτους ἐνεγχεῖν χαρποὺς χαλούς. ᾿Αγαπῇᾷ δὲ 
4 ibid, 8, *'*Luc. y, δ. ** Matth. i, 9. *? ibid. 


(36) Εἱρῆσθαι. Legendum εἴρηται. D 

(27) lec, a. Ferrario praterimissa, c Perionil 
interpretatione suppleviuus, 

(38) Ὡς ἐκ τούτων. lac in codice Bodleiauo 
le;untur, sed desuut in codice Regio. 

(29) Suppleta hxc quoque ex Perionio. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


250 


ὁ γεωρχὸς πρῶτον τὸ ἐνεγχεῖν αὐτῷ τοὺς ἐπιβάλ- A non posse videbimus, uL id quod nuper excoli sit 


Mirta ; xaprouc tb ἀρχόμενον γεωργίας (50): ὕστερον 
Op διὰ τῶν πρεπόντων γεωργχιχῇ χαθαρσίων μετὰ 
«eU, ὁποίους δήποτε χαρποὺς ληφόμενος xal xap- 
φοὺς καλούς. Καὶ ὁ νόμος δὲ ταύτῃ τῇ Exboyf ἡμῶν 
βαρτυρεῖ λέγων δεῖν τὸν φυτεύσαντα (31) τρία ἔτη 
αοιεῖν ἀπεριχάθαρτον ἑῶντα τὸ πεφυτευµένον, οὐχ 
ἑσθιομένων αὐτοῦ civ καρπῶν' « Τρία γὰο, φησὶν, 
€ ἔτη ὑμῖν ὁ χαρπὺς ἀπερικάθαρτος, οὐ βρωθήσεται’ 
* δὲ τετάρτῳ ἔτει ἔσται πᾶς ὁ χαρπὸς ἅγιος, αἱ- 
ντὸς τῷ Κυρίῳ. » Εὐλόγως τοίνυν πρὸς τοὺς ὄχλους 
χωρὶς τῆς τοῦ χαλοῦ προσθήκης λέγεται’ € Πᾶν οὖν 
ἑένδρον μὴ ποιοῦν χαρπὺν ἐχχόπτετα., xal εἰς mp 
Μλλεται. » Καὶ τὸ ἐπὶ πλεῖον δὲ φόρον χαρπὸν ὅμοιον 
tjj ἀρχῇ. δένδρον τυγχάνον μὴ ποιοῦν χαρπὸν χαλὸν, 


ceptum, etiamsi [γιειϊθεθί, primos afferat fructus 
bonos. Contentusque est agricola primam arboris cul- 
turaw convenientes fructus proferre, tum vero pro- 
cedeute tempore, post 199 hos qualescuuque 
fructus, sumpturus ctiam. fruciua bonos, adhibitis 
purgationibus agriculture convenientibus. Quin lex 
etiam huic nostre intelligentke attestatur dicens , 
oportere eum qui plantaverit impurgatum triennio 
sinere quod plantaverit, non comesis rei plantat:e 
fructibus: « Tres»enim, inquit *", «annos. vobis 
fructus impurgatus non comedelur ; quarto autem 
anno erit omuis fructus. sanctus, Jaudahilis Do- 
mino. » Jure ergo ad turbas absque additione boni 
dicitur : « Omnis igitur arbor qu non facit fru- 


bxóntzta:, xal εἰς nop βάλλεται ' ἐπὰν, ἑνστάσης D ctum, exscinditur et in ignem corjicitar ** ; εἰ 


cg uti τὴν τριάδα εἰσαγωγῆς, Ev τῇ τετράδι Υενό- 
pvo; ph ποιῇ χαρπὸν ἅγιον, αἰνετὸὺν τῷ Κνυρίῳ. 
Ίαυτα δὲ πάντα, εἰ χαὶ μετὰ παρεχθάσεως (52) ἡμῖν 
Ηρῃσθαι δοχεῖ παρατιθεµένοις xal τὰ ἀπὸ τῶν λοι- 
Sv Εὐαγγελίων, οὐχ &xatpa δὲ ἐμοὶ φαίνεται, οὐδὲ 
ἁλλότρια τῆς ἑνεστηχυίας σχέψεως. Φαρισαῖοι yip 
ἀποστέλλουσε πρὸς τὸν Ἰωάννην μετὰ τοὺς ἀπὸ 
Ἱερρσολύμων ἱερεῖς χαὶ λευῖτας, πεμφθέντας ἑρω- 
εῆσαι αὐτὸν ὅστις εἴη, ἐξετάζοντες. « Τί οὖν βαπτί- 
ζεις, εἰ σὺ οὐχ εἶ ὁ Χριστὸς, οὐδὲ Ἠλίας, οὐδὲ ὁ προ- 
φίτηςς» xai ἐξετάσαντες ἐνταῦθα ἑξῆς παραχινέ- 
B» βαττισόµενο, ὡς ὁ Ματθαῖος ἀναγράφει, 
&mno5 δὲ τὰ ἁρμόνοντα αὑτῶν τῇ ἁλασονείᾳ xoi 
ὑπιχρίσει. Ἐπεὶ δὲ ὅμοια ἣν τὰ τούτοῖς εἰρημένα. 
ος ἀεγομένοις πρὸς τοὺς ὄχλους, ἐχρῆν chv τῶν 
ῥητῶν σύὐγχρισιν χαὶ σαφήνειαν ποιῄσασθαι ’ ὧν γι- 
Ψγιένων πλείονα ἀπήῄτησεν (33) ἡμᾶς dj ἀχολουθία 
θευρῖσαι. Ἔτι δὲ xal ταῦτα τοῖς εἰρημένοις δεόντως 
πρσθήαομεν (54) δύο τάγματα πεµπόντων παρὰ τῷ 
Ἰωάννη ἀναγέγραπται, iv μὲν Ἰονδαίων τῶν ἀπὸ 
Ἱεροσυλύμων ἀποστελλόντων ἱερεῖς καὶ λευῖτας, ἔτε- 
pov δὲ Φαρισαίων ἑπαπορούντων διὰ τί βαπτίνει. Καὶ 
ἀπιδεδώχαμεν, ὅτι μετὰ τὴν πεῦσιν ol Φαρισαῖοι πα- 
βχγίνονται βαπτισόμενοι (55). Μήποτ οὖν πρὸ τούτων 
οἱ πρὸ τούτων ἀποστείλαντες ἀπὸ ᾿Ἱεροσολύμων "lov- 
laiot παραδεξάµενοι τοὺς Ἰωάννου λόγους, ἅτε πρό- 
τεροι τῶν Φαρισαίΐων πἐμφαντες, καὶ πρὀτεροι ἔρχον- 
ται. Ἱεροσόλυμα γὰρ, πᾶσα Ἰουδαία, xai ἀχολούθως 


πᾶσα t περίχωρος τοῦ Ἰορδάνου ἐδαττίζοντο ἓν τῷ D 


Ἰορδάνῃ ποταμῷ ὑπ αὐτοῦ, ἑξομολογούμενοι, τὰς 
ἁμαρτίας αὑτῶν' fl, ὣς ὁ Λουχκᾶς φησιν (56): « Ἐξε- 
πορεύετο πρὸς αὐτὸν πᾶσα dj Ἰουδαία χώρα, xai οἱ 
Ἱεροσολυμῖται πάντες, xal ἐθαπτίκοντο ὑπ αὐτοῦ 
ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ, ἑξομρλογούμενοι τὰς ἆμαρ- 


ος Levit. xis, 24. ** Luc. in, 9. 
Mau. 115, 5, 6. 


(30) Αὐτῷ τοὺς ἐπιδά.1Ίογτας χαρποὺς τὸ dp- 
χόµενον γεωργίας. Sic. vecte liabet codex Douleia- 
aus ; editio autem lluetii, αὐτοὺς ἐπιθάλλοντας xap- 
φοὺς τῷ ἀρχομένῳ γεωργίας. 

(51) Aet τὸν φυεευσαντα. Sic codex Dodleia- 
Dus; codex liegius, δεί τὸν φυτεύοντα. 

(53) Παρεκδάσεως. Ma «ού. Barberinus οἱ 
Dodleianus ; editio Hluetii, z20zpoászog. 

(99) Ἀπήτησεν, Sic codex. Buuleianus; Regius 


51 Joan. 1, 29. 


quie diutius fructum fert. principio similem, cam 
sit arbor quz non facit fructum bonum, excinditue 
et in ignem mittitur, quandoquidem, post triennii 
culturam, in. anuo quarto non. faeit fructum s2n- 
ctum, laudabilem Domino. ιο autem omnia, 


quamvis per digressionem videantur a nobis dicta, 


eomparantibus etiam quie cietera Evangelia dicant, 
non imporiune tamen ascita, neque aliena a. prae- 
senti corsideratione judicio sunt meo, Pharlszi 
euim mitiunt ad Joannem. post sacerdotes οἱ levi- 
tas ab llierosolymis missos, ad interrogan.luimn 
ipsum quisuam esset, interrogantes : « Quid ergo 
baptizas, si tu uon es ille Christus, neque Elias, 
neque ille propheta 3 ? » cumque interrogassent 
hoc in loco, deinceps profecti ut boapüzarentur, 
uL scribit Mattbaeus *5, audiunt convenientia fastai 
et simulationi sum. Porro quoniam his cadem fere, 
qui turbis dicta fuerant, postulabaut hzc colla- 
tionem atque explanationem, qua dum fiunt, plura 
compulit Ros consequentia rerum considerare. llis 
insuper qua diximus necessario illud addenus, 
Joaunem scribere duos ordines esse mittentium : 
alterum quidem Judaeorum mittentium ab Mieroso- 
lywis sacerdotes et Levitas *? ; alterum vero Pha- 
riszorum addubitautium quare baptizet *. Tradi- 
dimus etiam Phariszos post interrogationem pro- 
fectos fuisse ut baptizarentur. Proinde vide, ne forte 
Judzi qui ante Phariseos miserant ob llierosoly- 
mis, admissa Joaunis oratione, quia priores Phari- 
siis miserint, priores etiam veniaut.. lHlierosolyma 
enim, et tota Judza, et cousequenter omnis regio 
Jordani finitima. baptizabantue ab ipso in Jordane 
fluvio, confitentes peccata sua * : vel, ut Lucas. in- 
quit: « Egrediebatur ad ipsum 130 tota. Juda 


** Μαι in, 7. ** Joan. 1, 19... * ibid. 24, 25. 


et Barberinus, ἀπήντησεν 

(54) Προσθήσοµεν. Sic codex Bodleianus; cditio 
lluetii, προσθήσοµα.. 

(35) Βαπτισόμενοι. lta. codices. Barberinue et 
Bodleianus; editio Huctii, βα πτισάµενοι. 

(20) Ὡς Λουχκᾶς φησι, eic. ιο habentur 
Marc. 1, 5; altum apud Lucam de iis silentium. Vel 
menoria igitur lapsus est Origeues, ut. siepe; vcl 
manu τα/υγράφοςν ut saepissime. lluemiUs. 


25! 


ORIGENIS 


vegio, et Ilierosolyimitze omnes, οἱ baptizabantur A τίας αὑτῶν' » Οὔτε μέντοι Ματθαῖος τοὺς Φαρι 


al ipso in Jordane fluvio, confitentes peccata sua. » 
Ceterum ueque Mattlisus Pharis:eos et Sadduczos, 
qui^us dicitur : « Progenies viperarum *, » neque 
Lucas turbas camdem increpationem audisso indu- 
cunt confiteutes peccata sua. Illud vero dubitatione 
dignum est, quomodo, cum tota. llierosolymitarum 
urbs, et tota Jud:ea, οἱ tota regio Jordani fluitima 
baptizarentur in Jordaue a Joanne, Servator dicat : 
« Venit Joannes Baptista neque manducans, neque 
bibens, et dicitis: D:emonium habet * ; » et. iuter- 
rogantibus ; « ln qua potestate hiec. facis * ὁ]- 
cit : « luterrogabo et ego vos uum verbum ; quod 
si dixseritis mihi, dicam etiam ego vobis, in qua 
potestate Ίος facio, Baptismus Joannis unde erat ? 


e colo an ex hominibus ** » quando et disce- B 


ptantes inquiunt : « Si dixerimus, e coelo, dicet : 
Quare non credidistis illi * ? » Sed solvitur hune in 
iodum dubitatio : Plhariszi, ut antea. observavi- 
mus, qui audierant, « Progenies viperarum, » uec 
illi crediderant, accedunt ad baptismum, timentes, 
uti probabile est, turbam, atque propter íllus simt- 
late volentes. lavari, ne tot hominibus adversari 
viderentur. Sentientes igitur ipsum ab hominibus, 
non e coelo liabere baptisimuin, timent quod suspi- 
cautur dicere, ne forte lapidentur a turba. Quare 
quie Servator Pharissis locutus est, contraria non 
sunt liis quie scripta fuerunt in Evangeliis de mul- 
titudine eorum qui apud Joannem baptizati fuerunt, 
cum alioqui temeritatis Pharisseormu fuerit dicere 
Joannem hahere damonium, et Jesum in Beelzebul 
d:emoniorum principe virtutes edidisse *. 

45. Respondit | illis Joannes, dicens: Ego qui- 
dem baptizo vos in aqua: in medio autem vestri 
stat, quem vos. nescitis. Ipse est, qui post me ven- 
turus est, cujus non sum dignus ut. solram ejus 
corrigiam calceamenti *. Equidem — Heracleon . exi- 
Stimat. Joannem respondere his qui a Phariseis 
misst fuerant, quod ipse volebat, non ad íd quod 
illi iuterrogaverant , nou. advertens se /incusare 
prophetam inscite, si aliud. interrogatus, de re 
alia respoudet ; cavendum enim nobis est hoc, 
dum colloquimur, tanquam. vitium, Contra, nos 
191 dicimus maxime appositam esse responsio- 
nem. Namque ad illud : « Quid ergo baptizas, si tu 
non es ille Christus ο ὃν quid aliud dici oportuit 
qu:im ostendere. baptisima. suum. 6556 corporale ? 
«€ Ego» enim, inquit, « baptizo in. aqua ** ; » cum- 
que hoe respondisset ad illud : « Quid. ergo bapti- 
gas? » ad alterum : €Si tu uon cs ille Christus, » 
laudes enarrat de prarcipua ac przcedenti substau- 
ua Christi, nempe quod. Christus tantum. virium 
habet, ut invisibilis etiam sit divinitate eua, omni 
bomini priesens, οἱ per universum orbem exteusus; 
quod declaratur. per. illud : « in medio. vestri stat 


3 Math, us, 7. 5 M o ttli, xi, 3958. 
y, 36, 27... 9 Joan. 3,25... !' ibid. 20. 


5 Matth. xxi, 90. 


xa Xa000uxaiouc, πρὸς οὓς λέγεται, « Γεννήμα] 
δνῶν, » οὔτε Λουχᾶς τοὺς ἔχλους τὴν αὐτὴν ἐπί 
ἀχούοντας εἰσάγουσι, ἐξομολογουμένους τὰς ἆμ 
αὑτῶν. "Άξιον δὲ ἑπαπορῆσαι πῶς, πάσης t$ 
ῥοσολυμιτῶν πόλεως, xal πάσης τῆς Ἰουδαία 
πάσης τῆς περιχώρου τοῦ Ἰορδάνου βαπτιζο 
ἐν τῷ ἸἹορδάνῃ ὑπὸ Ἰωάννου, ὁ Σωτήρ « 
€ Ἐλήλυθεν ὁ Ἰωάννης ὁ Βαπτιστῆς, μήτε ἑ 
μήτε πίνων, xai A£yexe * Δαιμόνιον ἔχει” » xa 
ταὺς Tulou£vouc* « Ἑν ποίχ £&oucla ταῦτα πο 
λέγει: «Κἀγὼ ἐρωτήσω ὑμᾶς ἕνα λόγον, ὃν ἐὰν 
pot, χἀγὼ ὑμῖν Epi, ἓν ποίχ ἐξουσίᾳ ταῦτα 
T5 βάπτισμα τὸ Ἰωάννου πόθεν ἣν; ἐξ οὗ 
3 (57) ἐξ ἀνθρώπων; ὅτε xaX διαλογιζόµενοί 
€. Ἐὰν εἴπωμεν, &£ οὐρανοῦ, ἐρεῖ. Διὰ τί οὗ 
στεύσατε αὐτῷ; » Λύεται δὲ τὸ ἁπορηθὲν οὕτω 
ρισαΐοι, ὡς προτετηρήχαµεν, οἱ ἁχούσαντες, 
νήματα ἐχιδνῶν, νοὺ πεπιστευχότες αὐτῷ παραγ 
ἐπὶ τὸ βάπτισμα, εἰχὸς, ὅτι τὸν ὄχλον φοδοι 
xai χατὰ τὴν πρὸς ἐχείνους ὑπόχρισιν ἄξι 
λούσασθαι, ἵνα μὴ δοχοῖεν ἐναντιοῦσθαι τοῖς 
τοις. Φρονοῦντες γοῦν αὐτὺν ἀπ᾿ ἀνθρώπων 
xat οὐχ àm' οὐρανοῦ τὸ βαπτίζειν, διὰ τὸν 
μήποτε λιθασθῶσιν, φοθοῦνται ὅπερ ὑπολαμδό 
εἰπεῖν. ὥστε οὐχ ἑναντιοῦται ὑπὸ τοῦ Σωτῆραι 

iva πρὸς τοὺς Φαρισαίους, τοῖς ἀναγεγραμ 
ἐν τοῖς Γὐαγγελίοις περὶ τοῦ πλήθους τῶν πι 
Ἰωάννῃ βαπτισαµένων' τοῦ θράσους δὲ τῶλ 
σαΐίων ἣν δαιµόνιον ἔχειν λέγειν τὸν Ἰωάννι 
bv Πεελζεθοὺλ τῷ ἄρχοντι τῶν δαιµονίων τὰς 
μεις φάσχειν τὸν Ἰησοῦν πεπριγκέναι. 

15. Απεκρίνατο αὐτεῖς ὁ Ἰωάνγης Aéro 
βαπτίζω ἐν ὕδατει' uécoc δὲ ὑμῶν ἔστηκεν ὃν 
obx οἴδατε. Αὐτός ἐστιν ὁ ὀπίσω µου ἐρχό! 
οὗ οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ἄξιος ἵνα .1ὐσω αὐτοῦ τὸν ἰ 
τοῦ ὑποδήματος. Ὁ μὲν Ἡρακλέων οἴεται, 6 
κρίνεται ὁ Ἰωάννης τοῖς bx τῶν Φαρισαίων πε 
ctv, ub. πρὸς ὃ ἐχεῖνοι ἑπηρώτων, ἀλλ' ὃ αὑτὸι 
λετο, ἑαυτὸν λανθάνων , ὅτι χατηγορεῖ τοῦ πρι 
ἁμαθίας, εἴγε ἄλλο ἐρωτώμενος περὶ ἄλλοι 
χρίνεται' xph γὰρ xal τοῦτο φυλάστεσθαι 
χοινολογίᾳ ἁμάρτημα τυγχάνον. Ἡμεῖς ἱ 
μεν, ὅτι μάλιστα πρὸς ἔπος ἐστιν ἡ àmó 


D Πρὸς γὰρ τό" « Τί οὖν βαπτίζεις, εἰ σὺ οἱ 


Χριατόςς » τί ἄλλο ἐχρῆν εἰπεῖν, fj τε τὸ ἴδιον 
στῆναι βάπτισμα σωματιχώτερον vu χάνον,ε 
γὰρ. φησὶν,ε« βαπτίζω ἐν ὕδατι' » xal τοῦτο 
πρὸς τό: « Τί οὖν βαπτίσεις: » πρὸς τὸ δει 
« El. σὺ οὐχ εἶ ὁ Χριστὸς, » δοξολογίαν me 
προηγουµένης οὐσίας Χριστοῦ διηγεῖται, ὅτι ἑ 
τοσαύτην ἔχει, ὡς καὶ ἀόρατος εἶναι τῇ θειότι 
τοῦ, παρὼν παντὶ ἀνθρώπῳ, παντὶ δὲ καὶ ἰ 
χόσμῳ συμπαρεχτεινόµενος * ὅπερ ὁηλοῦται δι 
« Μέσος ὑμῶν ἔστηκξ. » Καὶ ἐπεὶ οὐδὲν οἱ ' 
* Luc. xt, 03. 


* ibid. 24, 25. " ibi. 20. 


91) Ἐξ οὗ aroc, fj. Deest in. editione Πο, scd restituitur ex codd. Bodleiano οἱ Darberino. 


223 


COMMENT, IN JOAN. TOMUS VI. 


151 


Χῶώντες XMpiacod ἐπιδημίχν Φαρισαΐοι τηλικοῦτον A ille, [quem vos nescitis **. »]Et quoni m nihil tale 


περὶ αὐτοῦ ἑώρων, ἄνθρωπον τέλειων ἅγιον µόνον 
ὑτολαμύάνηντες αὐτὸν εἶναι, ἐμμελῶς ἐλένχει τὴν 
ye της ὑπεροχῆς αὐτοῦ Φαρισαίων ἄγνοιαν, προστι- 
θες τῷ" « Μέσος ὑμῶν ἕσττχγε, τὸ « "Ov ὑμεῖς οὐχ 
οἴδατε.ι Καὶ ἵνα uf; τις ὑπολάέῃ ἕτερον εἶναι τὸν ἀό- 
ῥατον χαὶ διήἠχοντα ἐπὶ πάντα ἄνθρωπον, A xai Ez 
Gov τὸν χόσµον, παρὰ τὸν ἐνανθρωπέσαντα, xoX ἐπὶ 
τῆς Υῆς ὀφθέντα, xal τοῖς ἀνθρώποις ἄυναναστρα- 
φίντα, συνάπτει τῷ) « Μέσος ὑμῶν ἕστιχεν, ὃν 
ὑμεῖς οὖχ οἴδατε, » τό « Ὁ ὁπίσω µου ἐρχόμενες, » 
ευτέστι μετ Eph φανερωθησόµενος:' οὗ καὶ τὴν 
ὑπερβάλλουσαν ὑπεροχὴν συνιεὶς παρὰ τὴν ἑαυτοῦ 
ὖσιν, ἀμφιθαλλομέντν ὑπό τινων, μήποτ ἄρ᾽ αὖ- 
ὡς eir, Χριστὸς, ἅσον ἀπολείπεται τῆς τοῦ Χριστοῦ 


exspectantes. Christi adventum Pharisaei de ipso 
videbant, tautum. suspicautes cmn. esse hominem 
sauctuui, concinne. redarguit. Pharis.eorum  igno- 
rautiam, qui ipsius excellentiam ignorabant, adji- 
cieus ? « Quem vos nescitis, » illis verbis : « In me- 
dio vestri stat. » Et nie quis suspicetur eum qui sit 
mvisibilis, quique penetret ad. οἱ ΡΟΗ bominem et, 
ad totum mundum, diversum esse ab eo qui buma-, 
nam sumpsit carnem, et « super terram est visus, 
et cum. liominibus est conversatus!?,» conjungit 
illis verbis : «1n medio vestri stat, quem vos mnesci- 
tis ; » illud : « Qui post me venturus est !*, » hioc 
est, qui post me marifestaudus est. Cujus cum ex- 
cedente et exsuperante excellentia intellexisset 


µεχαλε:ότητος παραστῆσαι βουλόμενος, iva pf; τις p Joannes suam ipsius naturam superari, ob quam 


d; αὐτὸν λογίσηται ὑπὲρ ὃ βλέπει, f], ἀχούει EG ab- 
«9, λέγει χαὶ τό. « Ub εὐκ εἰμὶ Σγὼ ἄξιος ἵνα λύσω 
εὐτοῦ €bv ἑμάντα τοῦ ὑποδήματος, » αἰνιττόμενος τὸ 
οὐχ ἱχανὸς εἶναι τὸν περὶ τὶς ἐνσωματώτεως αὐτοῦ 
Ἰόγον (olovsV δξδεμένον, xaX κεχρυμμένον τοῖς μὴ 
νοῦσι), λῦσαι xal σαφηνἰσαι, ὥστε ἄξιόν τι τῆς το; 
φαύτης ἐπιδημίας εἰς οὕτω βραχύτητα συνεσταλµένης 
εἰπεῖν. 


ambigebant monnulli an ipse esset Christus, osten- 
dere volens quanto inferior esset Christi magnitu- 
dine, ne quis de se cogitaret aliquid supra id quod 
videt aut audit a semetipso, dieit etiam illud : 
« Cujus non sum ego dignus ut solvam ejus corri- 
giam caleeamenti !5, » illud innuens se minime ido- 
neum esse qui de ipsius Christi incorporatione ra- 
tionem (quiz veluti ligata est et occultata. non in- 


tlligentibus) solvat explieetque, dignum aliquid dicendo de tanto adventu in tantam brevitate 


eoniracto. 
16, 09x ἄχαιρον δὲ ἐξετάχνουσιν ἡμῖν τὸ. « Ἐγὼ 
βαατίζω ἐν ὕδατι, » τὰς ὁμοίας τῶν Εὐαγγελιστῶν 


ταραθέσθαι περὶ τούτου λέξεις, xal συγκρῖναι τῇ C 


προχειµένη. Φησὶ τοίνυν ὁ Ματθαῖος, ἰδὼν πολλοὺς 
τῶν Φαρισαίων xal Σαδδουχαίων, ἐρχομένους ἐπὶ τὸ 
βάπτισμα (μετὰ τὰ ἐπιπληχτιχὰ περὶ ὧν ἐξετάσα- 
ptv,) ε ἙἘγὼ μὲν ὑμᾶς tv ὕδατι βαπτίζω εἰς µετά- 
way* ὁ δὲ ὀπίσω µου ἑργόμενος ἰσχυρότερός µου 
ἐστὶν, οὗ οὖχ εἰμ) ἰχανὸς τὰ ὑποδιματα βαστάσαι " 
αὐτὺς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί.» 
'σύµφωνον τῷ χατὰ Ἰωάννην λόγῳ, thv ὁμολογίαν 
οὔ ἐν ὕδατι βαπτίσματος πρὸς τοὺς πεμφθέντας Ex 
ῥαρ:σαΐων λἐγοντι. Ὁ δὲ Μάρχος, ει Ἐκχήρυσσε, » 
φησὶν, | Ἰωάννης « λέγων Ἔρχεται ὁ ἰσχυρότερός 
µου ὀπίσω, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱχανὸς χύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα 
τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ. Ἐγὼ ἐδάπτισα ὑμᾶς ὕδατι, 
αὐτὸς δὲ ῥαπτίσει (38) ὑμᾶς ἐν Πνεύματι ἁγίω"» πρὸς 
πλείονας καὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας διδάσχω»ν ταῦτα 
χεχηρύχθαι. Ὁ δὲ Λουχός φησιν, ὅτι, προσδοχῶντος 
φῦ λαοῦ, χαὶ δ.αλογιζυµένων πάντων Ev ταῖς καρ- 
δίαις αὐτῶν περὶ τοῦ Ἰωάννου, µήποτε αὐτὸς eir ὁ 
Χριστὺς, ἀπεχρίνατα λέγων πᾶσιν ὁ Ἰωάννης '« Ἐγὸ 
μὲν ὕδατι βαπτ/ζω ὑμᾶς ' ἔρχεται δὲ ὁ ἰσχυρότερός 
µου, οὗ οὐκ εἰμὶ ixavb; λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑπο- 
ἑημάτων αὑτοῦ' Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι 
ἐγίῳ χαὶ πυρί. » 


47. Ἔχυντες τοίνυν τὰς ὁμοίας λέξεις τῶν τεσσά- 
Quv, φέρε κατὰ τὸ δυνατὸν ἴδωμεν ἰδίᾳ σὺν νουν ἑχά- 


iL Joan. 1, 396. !"'DBaruc.i, 58. ! Joan. 1, 2? 


19 Luc. iuit, 16. 


15 ibid. 


16. Verum enimvero haud importunum fucrit 
inquirentibus uobis illud : « Ego in aqua baptizo "δι 
addere, si quid simile de hoc dixerint evangelistae, 
et cum re qua de agitur conferre. Itaque Matthaeus 
Inquit, cum conspexisset multos ex Pharisais et 
ex Sadduczis veuientes ad. baptismum (post verba 
increpatoria, de quibus inquisivimus) : « Ego. qui- 
dem vos iu aqua baptizo ad resipiscentiam z at ille, 
qui post me venturus est, potentior me est, cujus 
uon sumi [doneus, ut calceamenta portem : ipse vos 
baptizabit in. Spiritu sancto ct igni !? ; » cum ser- 
mone Joannis conveniens narrante. confessionem 
baptisimi in. aqua ad cos qui. missi fuerant ex Dla- 
risaris. At Marcus : « Praedicabat, »inquit,* Joannes 
dicens : Venit, qui furlior est me, post me, cujus 
non 132 sum idoneus, ut. procumbens. solam 
corrigiam: ealeeamentorum ejus. Ego quidem — ba- 


D ptizo vos aqua, ille vero. baptizabit vos iu. Spiritu 


8inceto 18: »ad complures, etomues audientes docens 
h:;ec prazidicata fuisse. lursum Lucas. inquit, quod 
exspectante populo, et cogitantibus omuibus itu cor- 
dibus suis de Joanne, au ipse esset Christus, re- 
sponderit Joaunes dicens universis : « Ego quidem 
aqua baptizo vos; sed veniet, qui potentior est 
me, eujus non. sum idoneus solvere corrigiam cal- 
cexmentorum ejus. Jpse vos baptizabit in Spiritu 
saucto et igni !*, 

17. Teuentes. igitur quatuor evangelistarum si- 
milia verba, age, videamus pro virili scorsuin 
'5 ibid. 26. 


Μα, it, dl. !* Marc. 1, 6-3, 


(38) Baacícet. Sic codex Dodleiapus ; editio Huctii ganzc:. 


255 
uniuscujusque verbi sensum et differentias, initio 
sumpto a Matthaco, qui primus caeterorum traditur 
Evavgelium tradidisse Hebrzis qui ex circumcisio- 
ne crediderant : eEgo vos, inquit, in aqua ba- 
ptizo ad resipiscentiam, ». veluti purgans et deter- 
rens a rebus malis, et ad resipiscentiam invitans : 
ul praparem euim populum instructum ego veni ** ; 
et ad preparaudum locum resipisceutiz per bapti- 
smum post me venturo, qui hac etiam ratione longe 
potentius prazstantiusque quam mea sit potentia, 
vobis adjumento futurus est. Siquidem illius bap- 
tísmus non. est. corporalis, cum resipiscentem re- 
pleat Spiritus sanctus igne diviniori, quidquid vel 
materiale vel terrenum fuerit de:noliente et consu- 
mente, Et hoc non tantum in eo qui ipsum adtmi- 
serit, sed etiam iu eo qui audierit ipsum babentes. 
Tauto autem est ine fortior, qui post me venturus 
est, ut ne ea quidem qus ad amictum spectant 
exiremarum potentiarum qui sunt circa ipsum, 
portare, vel qui ea sustinent, ferre sim idoneus : 
cum non ita nuda prostent, utl ea obvii quique in- 
 telligere possiut. Igitur non novi utrum prius di- 
cam, meamue multam imbecillitatem, qua ne vilia 
quidem Christi (magnarum rerum circa ipsum exsi- 
stentium  coniparatioue) ferre queat, an divinita- 
tem. illius eminentem et toto. mundo. majorem, 
quandoquidem cgo, qui tantam aecepi gratiam ut 
proplictía dignus habitus fuerim, qu:? meum adven- 
tum ad. vitii. hominum  prazdiceret, illis verbis : 
« Ego vox clamantis in deserto?! ; » εἰ : « Ecce ege 


ORIGEMS 


956 


στης καὶ τὰς διαφορὰς, ἁρξάμενοι ἀπὸ τοῦ λΜατ- 
θαίου, ἃς xai παραδέδοται πρῶτος (59) τῶν λοιπῶν 
τοῖς Ἐθραίοις ἐχδεδωχέναι τὸ Εὐαγγέλιον, τοῖς ix 
περιτομΏς πιστεύουσιν΄ « Ἐγὼ μὲν, φησὶν, ὑμᾶς ἐν 
ὕδατι (40) βαπτίζω εἰς µετάνοιαν, » οἱονεὶ καθαίρων, 
χαὶ ἀποτρεπόμενος ἀπὸ τῶν χεερόνων, xal ἐπὶ µετά- 
νοιαν παρακαλῶν' ἑτοιμάσαι γὰρ Κυρίῳ λαὸν χατε- 
σχευασµένον ἐγὼ ἐλήλυθα, χαὶ χώραν διὰ τοῦ βαπτί- 
σµατος τῆς µετανοίας εὐτρεπίσαι τῷ μετ ἐμὲ ἤξον- 
τι, xai διὰ τοῦτο ἰσχυρότερον πολλῷ τῆς Epic δυνάἀ- 


peux, xai κρεῖττον ὑμᾶς ὠφελήσοντι * οὗ σωματιχὺν 


γὰρ τὸ ἐχείνου βάπτισμα, τὸν μετανοοῦντα πληροῦν- 
τος ἁγίου Πνεύματος, χαὶ θειοτέρου πυρὸς πᾶν ὑλι- 
xbv ἀφανίζοντος, xal πᾶν γεῶδες ἑξαναλίσκοντος, οὗ 
µόνον ἀπὸ τοῦ χωρῄσαντος αὐτὸ, ἀλλά xal ἀπὺ vou 


B τῶν ἐχόντων ἀχούοντος. Τοσοῦτον δέ ἐστιν ἐμοῦ 


ἰσχυρότερος ὁ μετ ἐμὲ ἐρχόμενος (41), ὡς μηδὲ τὰ 
τῆς περιθολῆς τῶν περὶ αὐτὸν δυνάµεων ἑσχάτων, 
οὐχὶ γυμνῶν ἐχχειμένων, ὥστε xal τοὺς τυχήντας 
νοεῖν αὐτὰ δύνασθαι, ἰχανόν µε τυγχάνειν βαστάσα:, 
μηδὲ ταῦτα ὑπομένοντας φέρειν. Οὐκ οἶδα δὴ ὁπότ:- 
pov εἴπω, πότερον τὴν πολλήν µου ἀσθένειαν, τὰ εὖς 
τελῆ τοῦ Χριστοῦ συγχρίσει τῶν περὶ ἑαυτὸν µειζό- 
νων φέρειν μὴ δυναµένην, fj διὰ τὴν Exclvou ὑπερ- 
θάλλουσαν xai μείζονα παντὺς τοῦ χόσµου θειότητα᾿ 
εἴτε ἐγὼ ὁ τηλιχαύτην χωρήσας χάριν, ὡς xaX προ- 
φητείας ἡξιῶσθαί µε, προλεγούσης τὰ περὶ τῆς εἰς 
τὸν βίον τῶν ἀνθρώπων ἑπιδημίας μου, Ev τῷ * « Ἐγὼ 
φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἑρήμῳ, »xal* « Ἰδου ἐγὼ ἆπο- 
στέχλλω τὸν ἄγγελόν µου πρὸ προσώπου σου» » Ἐγὼ, 


mitto nuntium. meuni ante faciem Qiain 135 » Ego, C οὗ τὴν γένεσιν Γαθρι]λ à παρεστηχὼς ἑνώπιον τοῦ 


cnjus ortum Gabriel astans coram altari adinirabi- 
hter anountiavit **, patre imceo in. senectute 133 
cXsistente; ego, ad cujus nomen Zacharias inox 
vocem recepit, atque etiam proplietandi inuuus per 
ipsam **; cgo, de quo Douinus testificatus. est *5, 
neminem inter natos tulierum ie majorein exsi- 
sL-re ; ncque. caleeamenta. ejus. idoneus sum por- 
tare. Quod si non. calceamenta, quid dicendum de 
vestimeutis ejus? Quis tantus qui. totam illius ve- 
Siem custodire queat ? Quis est. qui cogitaturus sit 
se comprelensurum rationem eam. quam babet tu- 
nica a sumuo inconsutilis **, quia sil per totum 
contexta ? Illud. vero observandum quod, quatuor 
Ev«ngelistis dicentibus Jo:nucm fateri se advenisse 
ad baptizanduur in. aqua, solus Mattliieus huie rei 
addiderit *', « ad resipisceutiam, » niimiruni doceus 
utilitatem futuram baptismatis ei qui ex proposito 
baptizaretur, qu:e. ad resipiscentem perveniens, ei 
qui accederet. µου resipiscens, asperius judicium 
1€ Luc. 1, 17. 33 Malach. i1, 4. 
*5 Μαι. xi, 11. 


(39) Ὃς xal παραδέδοται πρῶτος, eic. Eusebius, 
lH .st. lib. ur, c. 94, οἱ lib, vi, c. 25; Clrysosto- 
iius, ου, 4 in Matth. 

(40) Ἐν ὕδατι. liestituitur e codice Dodleia- 
uo, 

(M) Mec. àpà ἐρχόμενος. Sic cod. Bodlcianus ; 
editio [uetii, µετερχόμενος. 

(42) Eiju, Ei δὲ μὴ τὰ, εἰς. In. editione Huctii 


3! [sa,. XL, 9. 
15 Joan. xix, 25. 


3 Luc. 1, 7,11 et seq. 
9 Matth. i1, 11. 


θεού παραδόξως εὐηγγελίσατο ἓν γήρᾳ γεγενημένῳ 
τῷ Πατρί µου: Ἐγὼ, ἐφ᾽ οὗ τῷ ὀνόματι Ζαχαρίας 
ἅμα ἀπέλαδε τὴν φωνὴν, xaX τὸ προφητεύειν δι αὖ- 
τῆς. Ἐγὼ, ὁ ὑπὺ τοῦ Κυρίου µου μαρτυρούµενος, ὡς 
ἄρα μείζων Ev γεννητοῖς γυναικῶν ἐμοῦ οὐδεὶς τυγ- 
χάνει, οὐδὲ τὰ ὑποδήματα βαστάσαι ἱχανός(43) εἰμι. El 
δὲ μὴ τὰ ὑποδήματα, τί λεχτέον περὶ τῶν ἑνδυμάτων 
αὐτοῦ; Τίς οὗτος (40) ὃς ὁλόχληρον αὐτοῦ τὸ ἐμάτιον 
τηρῆσαι δυνῄσεται; Τίς, ὃς νοῄσει τὸν Ex τῶν ἄνωθεν 
χιτῶνα ἄβῤῥαφον διὰ τὸ δι ὅλου ὑφαντὺν τυγχάνευ 
χαταλαθεῖν ὃν ἔχει λόγον; Παρατηρητέον δὲ, ὅτι τῶν 
τεσσάρων εἰρηχότων τὸ (41) tv ὕδατι ὁμολογεῖν Ἰωάννην 
ἑληλυθέναι βαπτίσειν, μόνος Ματθαῖος τούτῳ προσέ- 
θηχε «5, « εἰς µετάνοιαν’ » διδάσχων τὸ ἀπὸ τοῦ βα- 
πτίσµατος ὠφέλειαν ἔχεσθαι τῆς προαιρέσεως vou Ba 
πτινομένου, τῷ μετανοοῦντι μὲν ἐγγινομένην, (45) τῷ 
δὲ μὴ μετανοοῦντι προσιόντι εἰς xplya χαλεπώτερον 
ἑσομένην. Χρὴ δὲ εἰδέναι, ὅτι, ὥσπερ al κατὰ τὰς 
γεγενηµένας ὑπὸ τοῦ Σωτήρος θεραπείας τεράστιοι 
** Luc. 1, 65, 64, 61 et seq. 


deest εἰμί, et mox legitur Ei μὴ γὰρ τὰ, etc. Codex 
Modleianus lectionem nostri textus repraesentat. 

(43) Ὃς &AóxAnpor. Sic codex Bodleianus ; Re- 
gius, male, ὁ ὁλόχληρον. 

(44) Ἐν ὕδατι. Sic codex Dodleianus, Regius 
perperaiu ἑνδύματι. 

(45) Τῷ δὲ μὴ μετανοοῦντι προσιόντι. lta: codex 
Dodleianus ; legtus, μὴ οὕτω δὲ 7 postóvit. 


25 COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


253 


ὀνάμεις, σύμδολα τυγχάνουσαι τῶν ἀεὶ Λόγῳ τοῦ A futura esset. Sciendum est insuper, qnemadimodum 


Ge) ἆ παλλαττομένων πάσης νόσου xai µαλαχίας, 
«δὲν ἧττον xal σωματικῶς γενόµεναι (46) ὤνησαν, εἰς 
αἰστν προσχαλεσάµεναι τοὺς εὐεργετηθέντας * οὕτως 
147) καὶ τὸ διὰ τοῦ ὕδατος λουτρὸν, σύμθολον τυγ- 
χάων χαθαρσίου φυχῆς, πάντα ῥύπον ἀπὺ χαχίας 
ἀποπλυνομένης, οὐδὲν ἧττον xai xat' αὐτὸ τῷ ἑἐμ- 
παρέχοντι ἑαυτὸν τῇ θειότητι τῖς δυνάµεως τῶν τῆς 
προσχυνητῆς Τριάδος ἐπιχλήσεών ἐστιν ἡ χαρισµά- 
των θείων ἀρχὴ xaX Topf « Διαιρέσεις Υὰρ yapt- 
σµάτων εἰσί. » Μαρτυρεϊῖ δέ µου τῷ λόγῳ ἡ Ev ταῖς 
ww ἀποστόλων Ἡράξεσιν ἀναγεγραμμένη ἱστορία, 
περὶ τοῦ οὕτως ἑναργῶς τότε τὸ πνεῦμα τοῖς βαττι- 
ζομένοις ἐπιδεδημηχέναι, προευτρεπίσαντος αὐτῷ 
$3) ὕδατος τοῖς γνησίως προσιοῦσιν 656v * ὡς xal «bv 
ῥάγον Σίμωνα χαταπλαγέντα θέλειν μὲν τὴν χάριν 
ταύτην ἀπὸ τοῦ Πέτρου λαθεῖν, ἐθέλειν δὲ τὸ διχαιό- 
τατον διὰ τοῦ μαμμωνᾶ τῆς ἁδιχίας. Καὶ τοῦτο 6b 


prodigios:e virtutes in curationibus a Servatore 
factis, notze exsistentes corum, qui semper a Λόγῳν 
[id est Filio Dei] liberantur tum ab omni zgritu- 
dine, tum a mollitie, profuerunt (etiam corporali- 
ter facte) invitantes ad fidem eos qui beneficio 
affBiciebantur; ita lavacrum aqui, svmbolum οἱ 
nota exsistens purificationis an m:e ablute ab om- 
ni sorde malitize, nihilominus, etiam ex sc, csse 
principium ae fontem munerum divinorum, propter 
potentiam invocationum adorand: Triadis, ei qui 
se exhibucrit dceitati. « Divisiones » enim « dono- 
rum sunt **, » Testimonium autem meis verbis prz- 
bet historia in Actis apostolorum ** scripta de co 
quod adeo evidenter tunc advenerit Spiritus his 
qui baptizabantur, przstruente. viam aqua his qui 
sincere ad ipsum accedebant ; adeo ut Simon ille 
Magus obstupefactus vellet a Petro hanc gratiam 


παραστµειωτέον, ὅτ. τὸ Ἰωάννου βάπτισμα ὑποδε- D accipere, velletque rem justissimam per mammona 


ἑστερον &vovyave τοῦ βαπτίσματος Ἰησοῦ διδοµένου 
hà τῶν μαθητῶν αὐτοῦ. Οἱ γοῦν ἐν ταῖς Πράξεσι 
βεδαπτισµένοι εἰς τὸ Ἰωάννου βάπτισμα, μηδὲ εἰ 
[Πνεύμα ἅγιόν ἔστιν ἀχούσαντες, βαπτίζονται δεύτε- 
pw ὑπὸ τοῦ ᾿Ἀποστδλου. Τὸ γὰρ τῆς ἀναγεννήσεως 
οὗ ταρὰ τῷ Ἰωάννῃ, ἀλλὰ παρὰ τῷ Ἰησοῦ διὰ τῶν 
μαθητῶν αὐτοῦ ἑγίνετο, xal παλιγγενεσίας ὀνομα- 
ζόμενον λουτρὸν, μετὰ ἀναχαινώσεως γινόμενον πνεύ- 
µατος, τοῦ xal νῦν ἐπιφερομένου, ἐπειδὴ παρὰ (48) 
θεοῦ ἐστιν, ἑπάνω τοῦ ὕδατος, ἀλλ o0 πᾶσι μετὰ 
tb ὕδωρ ἐγγινομένου. Καὶ ταῦτα μὲν εἰς τὴν ἐξέτα- 
αν τὼν ἓν τῷ χατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίῳ (49). 


48. Ηδη δὲ xai τὰ Μάρχου κατανοήσωµεν, ὃς Ὁ 


ἀνένιαφε χηρύσσοντα τὸν Ἰωάννην ταῦτα μὲν εἱρη- 
χέναι χατὰ τό « Ἔρχεται ὁ ἰσχυρότερός µου ὀπίσω 
μου” » ἰσοδυναμεῖ γὰρ ταῦτα τῷ' « Ὁ ὀπίσω µου 
ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μού ἐστιν: » οὐκ ἔτι δὲ τὰ 
εὐτὰ ἐν cp: « 00x εἰμὶ ἰχανὺς χύφβας λῦσαι τὸν 
ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ. » Ἕτερον μὲν γὰρ 
ϱὁ βαστάνειν τὰ ὑποδήματα, δπλονότι ἤδη λελυ- 
μένα ἀπὸ τῶν τοῦ ὑποδεδεμένου ποδῶν ' ἕτερον δὲ τὸ 
χύγαντα λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδτμάτων αὐτοῦ. 
Καὶ ἀχόλουθόν γε μηδενὸς σφαλλομένου τῶν Εὐαγγξ- 
λιατῶν, μηδὲ ψευδοµένου, ὡς εἴποιεν ἂν οἱ πιστεύον- 
ας, ἀμφότερα χατὰ διαφόρους χαιροὺς εὑρηχένα: (50) 
ὧν Βαπτιστὴν χαθ᾽ ἕτερον xai ἕτερον νοῦν χι- 
wiptvoy * οὗ γὰρ περὶ τῶν αὐτῶν, ὡς οἴονταί τινες 
el ἀπομντμονεύοντες, διαφόρως Ἠνέχθησαν μὴ ἀχρ:- 

* | Cor. xui, 4. 
5 Marc, 1, 7. 


(46) Pro ὤνησαν perperam in codd. Regio et Bar- 
beriuo legitur ὧν σαν. 

(M) Οὕτως καὶ τὸ διὰ τοῦ ὕδατος, etc. Locum 
hune profert. Basilius libro De Spiritu sancto, c. 29. 
(ui loeus, quoniam aliter paulo apud ipsum οοι- 
ceptus est, hic a nobis recitabitur : "Oc γε ("ügiyé- 
ης) χατὰ «b ἔχτον οἶμαι τῶν εἰς τὸ χατὰ Ἰωάννην 
Εαγγέλων Ἐξηγητιχῶν, xal προσχυνητὸν αὑτὸ 
[Ώνευμα ἅγιον) φανερῶς ἀπεφήνατο, οὐτωσὶ γράφων 
χατὰ ME ^ "Ότι τὸ τοῦ ὕδατος λουτρὸν σύμδυλον 
τυγχάνει χαθαρσίου ψυχῆς, πάντα ῥύπυν τὸν ἀπὸ 


*! Act, viii, 15 et seq. 


?9 Act, xix, 2 el 661. 


iniquitatis. Quin et hoc insuper notandum quod 
Joannis baptismus Jesu baptismo, quod dabatur 
per discipulos ejus, inferior erat. Qui ergo in Actis 
baptizati erant in Joannis baptismo 39, et neque, an 
Spiritus sanctus essct, audierant, denuo ab Apo- 
$:ulo baptizantur, quia regeneratio non apud 194 
Joannem, sed apud Jesum per apostolos suos fic- 
bat, atque etiam regenerationis quod dicitur lava- 
crum, qued fiebat cum renovatione spiritus, qui 
etiam nunc prefertur aqux, quoniam a Dco est, 
sed non omnibus post aquam imprimitur, et inge- 
neratur. Et hiec. quidem hactenus, quod ad inqui- 
sitionem attinet coruin quie sunt in Evangelio sc- 
cundum Mattlzxum. 

18. Proinde jam Marcum etiam consideremus, 
qui predicantem quidem Joannem eadem scripsit 
dixisse, juxta illud: « Venit potentior me post 
me ?'; » lite enim eque valent. atque ea verba: 
« Qui post me venturus est, potentior me est?* ; » 
non amplius vero eadem, dum inquit: « Non sum 
idoneus procumbens solvere corrigiam calceamen- 
torum ejus **. » Aliud est etenim gestare calcea- 
menta, jam scilicet soluta a pedibus calceati; aliud 
etiam, procumbeutem solvere corrigi — calcea: 
mentorum ejus. Proinde. cousequens est, nullo ex 
Evangelistis vel fallente, vel menticnte, ut dice- 
rent qui credunt, utraque Baptistam diversis tem- 
poribus dixis e secundum aliam et aliam mentem 
motum, Non enim de iisdem rebus varie locuti sunt 
Evangelistie, ut quidam expositores putaut, acet- 
9 Marc. à, Ἱ. ?* Math. ii, dH. 


xaxlag ἀποπλυναμένης. Οὐδὲν 6i ττον xal καθ) 
ἑαυτὸ τῷ ἐμπαρέχοντι ἑαυτὸν τῇ θεότητι τῆς προσ” 
κυνητῆς Τριάδος διὰ τῆς δυνάµεως vv ἐπικλήσεων 
χαρισµάτων ἀρχὴν ἔχει χαὶ πηγἰν. 

(48) Παρά. ita codex Bodleianus ; Regius et Bar- 
berinus, περί. 

(49) Εὐαγγείῳ. Deest in co!d. Regio et Barbc- 
rio, sed resiiuitur e codice Bodleiano. 

(50) Εὐρηκέναι. Legendum videtur cum Ferra- 
rio, εἱρηχέναι. 


259 


ORIGENIS 


250 


rate non inquirentes singnla dicta vel facta. Atque A θοῦντες τῇ μνήμη ἕχαστον τῶν εἱρημένων, $1 Υεγενη- 


magnum quidem est gestire. Jesu. calceamenta, 
sed inagnum ctiam est illud, procumbentem ad ip- 
sins corporalia deorsum facta, considerandi causa 
imaginem inferiorem, solvere obscura quzque my- 
sterii incarhationis, qux» velnti sunt calceamento- 
rum corrígia : unum cuim est obsceuritatis vincu- 
lum, Sicut etiam una seieutize est clavis, quas ne 
ipse quidem major inter natos mulierum es se 
solvere vel aperire idoneus est; nempe eo solo li- 
gante aperienteque, qui quibus ipse velit, elargitur 
solvere et aperire corrigiam calceamentorum atque 
etiam qui clausa sunt. (juod si mysticus est calcea- 
mentorum locus, ne hunc quidem przierire dignum 
est. Igitur opinor hominis assumptionem, cum car- 


µένων. Μέγα μὲν οὖν τὸ βαστάσαι τοῦ Ἰησοῦ τὰ 
ὑποδήματα, μέγα δὲ xal τὸ ἐπὶ τὰ σωματιχὰ αὐτοῦ 
χάτω που γεγενηµένα, χύφαντα ὑπὲρ τοῦ τὴν εἰχόνα 
χάτω θεἀδασθᾶι, λῦσαι ἕχαστον τῶν περὶ τοῦ µυστη- 
βίου (51) τῆς ἑνσωματώσεως ἀσαφῶν, οἱονεὶ «by 
µμάντα τῶν ὑποδημάτων τυγχάνοντα εἷς γὰρ ὁ τῆς 
ἀσαφείας δεσμὸς, ὥσπερ xal ἡ µία τῆς γνώσεως 
Χλεὶς, ἅτινα οὐδὲ ὁ μείζων ἐν γενγητοῖς γυναϊχῶν 
xa0' αὑτὸν ἱχανὸς λῦσαι, 3] ἀνοῖξαι, τοῦ δἠσαντὸς xal 
Ἀλείσαντος μόνου δρουµένου ofc βούλεταὶ τὸ λῦσαι, 
καὶ ἀνοῖξαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων, καὶ τὰ 
Χεχλεισμένα. El δὲ μυστιλὸς ὁ Λερὶ τῶν ὑποδη- 
µάτων τόπος, οὐδὲ τοῦτον παρελθεῖν ἄξιον (59). 
Οἶμαι τοίνυν τὴν μὲν ἐνανθρώπησινι ὅτε σάρχα καὶ 


néin ét ossa recipit Dei Filius, alterum esse calcea- D ῥοτέα ἀναλαμθάνει ὁ τοῦ Θεοῦ YUX, τὸ ἕτερον 


mentorun, alterum autem esse descensum ad infer« 
num, 135 quisquis tandem sit ille infernus, et ad 
carcerem cum Spiritu iter. Hlud de descensu ad in- 
fernum scribilur in quinto decimo psalino ?* : « Non 
derelinques animam meam iu. infernum, » Et de 
itinere cum Spiritu ad carcerem apud Petrum in Ca- 
tliolica Epistola : t Mortificatus» enim, inquit, «carne, 
sed vivificatus Spiritu : in quo etiam profectus spi- 
ritibus, qui erant in carcere, pradicavit : qui ino- 
bedientes fuerunt quondam, cum exspectabatur Dei 
lenitas in diebus Noe, cum apparabatur arca 15.) 
Qui itaque, ut dignum est utrisque adventibus, ora- 
tionem habere potest, corrigiam solvere calceainen- 


torum Jeu idoneus est, eliam ipse mente procum- e 


bens, pariterque cum descendente in ibfernum  de- 
scendens, et a caloet a mysteriis divinitatis Christi 
descendens ad ipsius apud nos adventum necessario 
factum, cum homineu ligavit. Porro qui hominem 


9^ Vers, 10. 5 1 Petr. 11, 18-20, 


(54) Μυστηρίου. Eodein modo corrigiam calcea: 
menti iuterpretatur Origeues in. Catena. Corderiana 
in Joannem, 2d capitis 1 vers. 37. 

(53) Παρε.ἰθεῖν ἄξδιον. Sic codex Bodleianus ; 
Regius et Barberin , παρελθετέον. 

(93) Ὅστις ποτέ ἐστιν ὁ ᾷἄδης. Yarie quippe 
veterum Patrum disputationibus agitata fuit ea 
quaestio, Origeues lib. i Περὶ ἀρχῶν,ο. 11, p. 106, 
infernum in aliquo terre loco statuit, ubi diuturnis 
exercitationibus purgati homines calo succedere 
mereantur. Tertullianus lib. De anima, cap. 55, et 
alibi s:;spe, sanctos itidem et imp:os sub terram iu 
diversa inferorum loca. diem judicii exspectaturos 
detrudi docet ; et superiori quidem inferorum con- 
Ugnationi paradisum assignat, inferiori gehennam. 
Nee mutavit sententiam, cum lib. De resurr., cap. 
45, hxc ait : Paradiso scilicet, non inferis diversu- 
fus; quasi paradisus et inferi nou ideu sint : infe- 
ros quippe usitato niodo et recepto pro gehenna hoc 
loco usurpavit ; licet. alias, ex ipsius sententia, ad 
paradisum et. gehenoam . perieque. pertineant, IHis 
cousenut lHelrieorum doctrina, qui paradisum illum 
appellant TW 1, et, paradisum. iuferiorem ; αἱ a 
paradiso superiore, cado nimirum, distinguant ; 
emque sedem assignant animis justorum. cocpore 
€exuus, Unde Josephus praeinia sub terra. itidem ut 
panas servari docet, [utra terr: viscera. inferos 
quoque collocarunt. reliqui. feriue Patres Greci et 
ltd, lgnatius, [Icenieus, Gregorius Nyssenus, 
Tucedoretus, Hieronymas, Victorinus martyr, οἱ 


εἶναι τῶν ὑποδημάτων, τὴν δὲ εἰς ἆδου χατάθασιν, 
ὅότις Τοτέ ἐστιν ὁ ὥδης (53), xal τὴν εἰς φυλακὴν 
μετὰ τοῦ Πνεύματος πορείανι τὸ λοιπὀν. Περὶ τῖς 
εἰς ἆδου χαταθᾶσεως τό” εΩὐχ ἐγχαταλείψεις τὴν 
φυχἠν µου εἰς tbv ny, » Ev ve' dau εἴρτται ’ xak 
περὶ τῆς ἐν φυλαχῇ πορείας μετὰ Ηνεύματος παρὰ 
τῷ Πέτρῳ ἐν τῇ καθολική Ἐπιστολῇ" «θανατωθεὶᾳ 
Υὰρ, qnot, σαρχὶ, ζωρποιπθεὶς δὲ Πνεύματι: ἐν ᾧ 
xai τοῖς ἓν φυλαχῇ πνεύμασι πορευθεὶς ἐκήρυξεν, 
ἀπειθήσασί ποτε, ὅτε ἅπαξ ἑςεδέχετο (54) fj τοῦ 
Θεοῦ µακροθυµία, ἓν ἡμέραις Νῶε κχἁτασχευαζο- 
µένης χιθωτοῦ.» Ὅ τοίνυν κατ ἀξίαν ἁμφοτέρων 
τῶν ἐπιδημιῶν τὸὺς λόγους Παραστῆσχι δυνάµενοςι 
{ὸν ἱμάντα λύειν τῶν Ἰησοῦ ἱκανός ἐστιν ὑποδη- 
µάτων, xal αὐτὸς τῷ vol. χύπτων, xal συγχαταθα(- 
νων τῷ καταθεθηχὀτι εἰς ἆδουι xal ἀπὺ οὐρανοῦν 
καὶ τῶν περὶ τῆς θεότητος Χριστοῦ μυστηρίων xa- 
ταθαίνων ἐπὶ τὴν ἀναγχαίως γεγενηµένην map! ἡμῖν 


alii. At thultum hic zstuat Augustinus : duplicem 
siquidem infernutn, superiorem et. inferiorem sta- 
tuit ; animas autem diem judicii exspectantes secres 
tis iis latibulis contiueri, e! piorum quidem in supe- 
riore loco: impiorum in inferiore ! quibus vix stare 
deinde potest. Cum. autem. de inferorum loco non 
constiterit apud. veteres, ila. neque. de Christi ad 
inferos desceusu certa sententia fuit: at quamvis 
de inferorum sede inter ipsos non conveniret, ne« 
que certo constaret utram inferorum partem Cliri- 
stus adiisset, nemo tamen ad inferos Christum «de. 


D $ceudisse negabat. Clara est sententia Urigenis, 


lib. 1t Contra Celsum, p. 419, ubi ait de Christo : 
γυμνῇ σώματος γενόμενος ψυχῆ ταῖς γυμναῖς Gud 
των ὡβίλει φυχαῖς et homil. 49 in Genes., p. 101, 
ipsum scribit pro salute mundi usque ad in[erna de- 
&cendisse, et inde protoplastum revocosse; et liowil. 
6 in. Exod., p. 449: Sed et nos puto aliquando terra 
devoralos in inferni penetratibus reiinebat, et propter- 
ea Dominus noster. descendit non solum usque ad. 
terras, sed usque ad. inferiora terre ; ei lib. νι im 
Est. ad Bom., cap. vi, n. 6: Sed et inferni locus, 
in quo anima deltinebaniur a morte, elium ijsa mors 
appellatur. Sed hax fluctuationes Ecclesi: ομοίου 
delinitionibus sopita demum ac compositae. sunt ; 
à qua qui dissentiunt, miris expositionibus εἶοφι θιι- 
sus Cliristi ad. inferos. gratiam hodieque elevant; 
liugTius. 

.,04) "Απαξ ἐξεδέχετο. Codex Eodleianus, ἁπςζε- 
οξ {5 -0υ 


461 COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


σὺὰ 


eje ἐπιδημίαν, ὅτε τὸν ἄνθρωπον ὑπεδήσατο (55). A ligavit, etiam mortuum ligavit : « In hec enim Je- 


'0 ἃ «bv ἄνθρωπον ὑποδησάμενος xal τὸν νεχρὸν 
ὑπεδήσατο᾽ « Eig τοῦτο γὰρ Ἰησοῦς ἀπέθανε, xoi 
ἀγίοτη, ἵνα xai νεχρῶν xai ζώντων κυριεύσῃ' » καὶ 
bà τοῦτο ζῶντα xal νεκρὸν ὑπεδήσατο, τουτέστι τὸν 
]v yf, xa τὸν ἐν ᾷδου , ἵνα χαὶ νεχρῶν xai ζώντων 
ωριεύσῃ. Τίς οὖν ἄρα ἱκανὸς χύψας λῦσαι τὸν ἵμάντα 
«ὧν τοούτων ὑποδημάτων, xai λύσας ph ἑᾶται, 
U)à χατὰ δευτέραν ἱκανότπτα ἀναλαθεῖν αὐτὰ, xal 
᾿µπάσαι, διὰ τοῦ ἐν τῇ μνήμῃ περιφέρειν τὰ νε- 


19. Mh ἀνεξέταστον δὲ ἑάσθω τὸ χωρὶς τοῦ εχύ- 
13,3 ὀμνέως παρὰ τῷ Λουχᾷ χαὶ Ἰωάννη εἰρημέ- 
Ww Καὶ τᾶχα ἑνδέχεται μὲν χύφαντα λῦσαι κατὰ 
ὁ προειρημένον) δυνατὸν δὲ xaX, τὸ ἀνάστημα τοῦ 
áz τοῦ Λόγου ἑπάρματος φυλάττοντα, εὑρεῖν τὴν 
λύσν τῶν Év τῷ ζητεῖσθαι δεδεµένων ὑποδημάτων' 
laa, τὰ αὐτά τις λύσας τῶν χωριστῶν ὑποδημάτων, 
Ug λόγον γυμνὸν τῶν ὑποδεεστέρων χαθ) αὑτὸν Yibv 
τοῦ cov, 


90. 05 ταυτὸν δὲ τὸ «μὴ elvat ἱκανὸν » τῷ « μὴ 
εἶναι ἄξιον,ν ἀναγράφει ὁ Ἰωάννης  δυνατὺν γὰρ 
μὴ ὄντα ἅξιον γενέσθαι: ἱχανόν' δυνατὸν δὲ χαὶ ἄξιον 
bna µηδέπω εἴναι ἰχανόν. Ei γὰρ xal πρὸς τὸ 
δυμςέἑρον δίδοται τὰ χαρίσματα, xal οὗ µόνον χατὰ 
τὴν ἀναλογίαν τῆς πίστεως, φιλανθρώπου ἂν εἴη 
Θεοῦ ἔργον, προορωµένου βλάδην ἀπὸ οἰήματος 
ἑπαχολουθήσοντος, 7| φυσιώσεως, τὸ xal τῷ ἀξίῳ 
ποτὲ μὴ διδόναι τὴν ἱκανότητα. Οἰχεῖον δὲ τῆς 
χρηστότητος τοῦ Θςεοῦ νικᾷν Ev τῷ εὐεργετεῖν τὸν 
εὐεργετούμενον προλαμδάνοντα τὸν ἑσόμενον ἄξιον, 
χαὶ πρὶν γένηται ἄξιος χοσμοῦντα αὐτὸν τῇ ἱκανύό- 
τητι, ἵνα μετὰ τὴν ἱχανότητα ἔλθῃ ἐπὶ τὸ γενέσθαι 
ἄξιος, καὶ μὴ πάντως (57) ἀπὸ τοῦ εἶναι ἄξιος φθά- 
νων τὺν δωρούμενον, χαὶ προλαθὼν αὐτοῦ τὰς χά- 
Κτας, En ἐπὶ τὸ γενέσθαι ἱχανός. 'O τοίνυν Ἰωάν- 
γης φποὶ παρὰ μὲν τοῖς τριοὶν οὐχ εἶναι ἱκανὸς, 
παρὰ δὲ τῷ Ἰωάννῃ οὐχ εἶναι ἄξιος. Οὐκ ἀπο- 
«λείεται δὲ ὃς vs ἔλεγεν οὐδέπω ὢν ἱκανὸς veo- 
νέναι ἔχανὸς, εἰ χαὶ μὴ ἄξ.ός πω ἣν xal πάλιν ὅτε 
Ώεγεν οὐκ εἶναι ἄξιος οὐχ ὢν ἄξιος, ἐφθακέναι ἐπὶ 
& γεγονέναι ἄξιος ^ εἰ μὴ] ipa τις ἐρεῖ ἐπὶ τὸ κατ 
Mia» τῆς λύσεως xal βαστάξεως (58) αὐτῶν, μὴ 
χωροῦσαν 7t» θνητὴν φύσιν Ίχειν ποτὲ, ἀληθευό- 
βενον ἔχειν τὸ µηδέποτς γενέσθαι ἱκανὸν λῦσαι τὸν 
ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων, xai ἄξιον τοῦ αὐτοῦ ' ὅσα 
K ἐὰν χωρήσωμµεν, ἔτι ὑπολείπετα. τὰ µηδέπω νε- 
Ἠημένα. « Ἐπεὶ ὅταν συντελέσῃ ἄνθρωπος, τότε 
ἔρχεται xai ὅταν παύσῃ (59), τότε ἀπορηθήσεται, » 
κατὰ τὴν Ἰησοῦ υἱοῦ Σειρὰχ Σοφίαν. 


sus mortuus cst, οἱ resurrexit, ut et. mortuis el vl-. 
ventibus dominetur δὲ. » [ (56) ob eamque causam 
et vivum et mortuum ligavit, id est el eum qui in 

terra, eL eum qui est apud inferos, ut et in vivis do. 

minetur el in mortuis.] Quis ergo idoneus est pro» 

cumbens solvere corrigiam talium calceamentorum, 

eaque soluta non dimittere, scd ος altera idoneitate 

ea recipere et gestare, eo quod circumferat in me- 

moria qu.e intellexerit ? 


19. Nec illud sinatur intactum, Lucam, similiteft- 
que Joannem vocem, « procumbens ?*, » omisisse. 
Et fortassis quidem contingit ut qui procubuerit, 
solvat, juxta id quod est dictum; sed facile facta 
est etiam uL qui observat altitudinem intervalli et 
spatii exsistentis a. Λόγῳ [Filio Dei,] inveniat cal- 
ceamentorum solutionem, qua, cum quis ca quz- 
rit, ligata apparent, ut ea quis cum solverit cal- 
ceamenta, qua separabilia sunt, videat Λόγον [Dei 
Filium] per se nudum rebus inferioribus. 

1346 20. Perscribit autem Joannes ** : « Non 
sum ego dignus, » quod idem non est cum illis ver- 
bis 5: « Non sum ego idoneus; » ficri enim polest 
ut qui dignus non sit, sit idoneus ; contra qui diguus 
sit, noudum sit idoneus. Si enim etism ad id quod 
expedit data sunt. dona 99, nec id tantum cx pro- 
portione fidei, Dei humanum genus amantis οΠῖ- 
cium erit previdentis nocumentum ex «elatione vel 
iuflatione insecutura, ne diguo quidem aliquando 
idoneitatem dare. Accommodatum est autein. ad 
naturam bonitatis Dei, vincere in couferendis be- 
neficiis eum in quem beneficia conferunuir, anti- 
cipareque eum, qui dignus futurus est, atque ornare 
idoneitate, ut post idoneitatem assequatur esse di . 
guus : netalisdignus omnino cum fuerit, prxveniens 
Deum munera largientem, ipsiusque gratias antici- 
pans, ad hoc pertingat ut sit idoneus. Ergo apud 
tres evangelistas se non esse idoneum inquit Ba- 
ptista, apud Joannem autem non esse dignum. Nec 
profecto qui dixit se nondum exsistere idoneum, 
excluditur, qui facius feerit postea idoneus, etiam 
si noudum dignus esset ; qui vicissim cum dixit se 
non esse diguum, cuni nou esset. dignus, non ex- 


D chuditur, quin ad hoe non pertigerit ut esset dignus. 


Nisi forte quis dicturus est, eo quod mortalis na- 
ta non. capax sit neque possit illo pertingere ali- 
quando ut. eslceamenta. ipsa solvere atque gestare 
possit, ut dignum est ipsis , Joannem vera narran- 
tem habere illud, ut numquam fuerit idoneus ac ne 
dignus quidem solvere corrigiam calceamentorum 


pro dignitate ipsius Christi; quia, quamvis multa. cognitione percepimus, adàuc relinquantur -4tauen 


* Rom. xiv, 9. ?' Marc. 6, 7. ?* Joan. 1, 27. 


(55) 'ὙΥπεδήσατο. |n codice Dodleiano legitur 
ύσατο, sicque legit Ferrarius ;; vertit. enini 
ibinduit ; male, nam alluditur ad ὑπηδῆματα hiem 
todex Bodleianus niox habet ὑποδησάμενος, et paulo 
posl bis ὑπεδύσατο. 
(96) Haec a Ferrario prztermissa, e Perionio sup- 


3? Marc. 1, 7. 


** om. xii, 6. 


plevimus. 

(51) Πάντως. Codex lodleianus, πάντα. 

(58) Kal βαστάξεως. In codd. Regio et Darberino 
dee-t xat. 

(59) Codex Bodleianus, παὀσηται, 


265 


ORIGENIS 


264 


inulta. nondum intellecta : « Quoniam cum absolverit liomo, tunc incipit : et cum quieverit, tunc tucer- 


tus erit, » juxta Jesu filii Sirach Sapientiam **. 


21. AJliuc de calceis hunc in modum apud tres A. 21. "Exc περὶ τῶν ὑποδημάτων τῶν παρὰ τοῖς 


evaugelistas nominatis disseramus, illos conferen- 
tes cum illo calceo qui apud discipulum Joannem 
numero singulari nominatur:« Non sum» euim «ego,» 
iuquit, « dignus, ut solvam ejus. corrigiam calcea- 
menti **, » Fortassis igitur victus a Dei gratia mu- 
nus accepit (nondum alioqui, quautum in se erat, 
dignus exsistens) solvendi corrigiam alterius cal- 
cesmentorum, cum  perspexissel illius inter homi- 
ues adventum, de quu et testificatur. Sed quoniam 
deficlebat illi comprehensio rerum «qu: secuturze 
crant, nescienti an Jesus esset. etiam illo venturus 
quo futurum erat ut ipse ex carcere. decollatus ac- 
cederet, an alium oporteret exspectare, ob hanc 
causam dirbitationen illam, qu:e nobis postea. aper- 
tius declaratur, eiiam innuens, inquit illud : « Non 
sui ego dignus, 197 ut solvam vjus corrigiam cal- 
ceamceuti, » Quod si. quis existimarit euriosius hoc 
a nobis dictum fuisse, is in idem congrcegabit quod 
dictum est de calceamentis et calceaniento, ut. vel- 
uti dicat : laudquaquam. dignus sum solvere cor- 
rigiam, ne in principio quidem, unius caicei; vel 
ctiam hunc in modum in unum adduci possunt quae 
quatuor evangeliste dixerunt. SienimJoannes intel- 
ligebat quie pertinent ad adventim Christi ad nos, 
dubitabatque de rebus sequentibus, vera narrat di- 
cens se non. idoneum qui solvat corrigiam calcea- 
mentorum ; nec enim utraque sohit qui unum sol- 
verit, Vera etiam narrat. dicens, « corrigiam cal- 
ceamenti, » quoniam, ul przdictum est, etiamnum 
dubitat de eo, an ipse sit ille venturus, et etiain ille 
exspectandus, an alter. 

42. Quin, quod ad id attinet ; « 1n medio vesiri 
tat, quem vos. nescitis 5, » haec disserenda sunt de 
Filio Dei Λόγῳ, per quem omnia facta sunt, sub- 
sistenté substantialiter secundum subjectum, et 
idem exsistente cum sapientia. Mie enim per uni- 
versam orbis machinam permeal, οἱ qux semper 
fiunt, per ipsum fiant ; et de universis, quicunque 
protuleris, semper verum erit : « Omnia per ipsum 
facta sunt, et sine ipso factum est nihil ** ; » et illud : 
c Omnia in sapientia fecisti *. » Quod si per omnem 
creationem atque universam mundi fabricam per- 
meat, in medio scilicet ctiam eorum stat qui inter- 


τρισὶν οὕτως ὀνομασθέντων εὐαγγελισταῖς διαλάδω- 
μεν, συγχρίνοντες ἐχεῖ.α τῷ παρὰ τῷ μαθητῇ 
Ἰωάννῃ ἐνικῶς ὀνομασθέντι’ ε«Οὐχ cipis γὰρ, φη- 
σὶν, «ἐγὼ Άξιος ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ 
ὑποδήματος.)Τάχα οὖν νιχώμενος ὑπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ 
χάριτος δωρεὰν εἴληφε, (µηδέπω ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ 
ἄξιος (v λῦσαι τὸν ἱμάντα τοῦ ἑτέρου τῶν ὕποδη - 
µάτων,) νοήσας αὐτοῦ τὴν Ev ἀνθρώποις ἐπιδημίαν, 
περὶ fio xoi μαρτυρεῖ. Ἐπεὶ δὲ ἔλειπεν αὑτῷ [d 
περὶ τῶν ἑξῆς χατάληψις, οὐχ εἶδόέι πότερον 
Ἰησοῦς ἐστιν ὁ χἀχεῖ ἐρχόμενος, ὅπου ἀπὸ τῆς φυ- 
λαχῆς Ὑίνεσθαι ἔμελλεν ἀποχεφαλισθεὶς, 7) ἕτερον 
προσδοχᾷν ἑἐχρῆν, διὰ τοῦτο τὴν σαφέστερον ὕστερον 
ἑπαπόρησιν ἡμῖν δηλουμένην χαὶ vov αἰνιττόμενος, 
qnoi τό» εΟὐκ εἰμὶ ἐγὼ ἄξιος ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν 
ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος.» Ὁ δὲ οἱἰόμενος περιεργό- 
τερον τοῦτο εἰρῆσθαι, εἰς ταυτὸὺὸν συνᾶξει τὸ τῶν 
ὑποδημάτων xai τοῦ ὑποδήματος, ἵνα olovel λέγῃ 
ὐὐδαμῶς ἄξιός εἰμι λῦσαι τὸν ἑμάντα, οὐδὲ χατὰ 
τὴν ἀρχὴν, χἂν τοῦ ἑνὸς ὑποδήματος' Ἡ χαὶ οὕτως 
δυνατὸν εἰς Ev συνάγεσθαι τὰ παρὰ τοῖς τέσσαρσιν (60) 
εἰρημένα. E? γὰρ ὁ Ἰωάννης συνίει μὲν τὰ περὶ τῆς 
ἐντοῦθα αὐτοῦ ἐπιδημίας, ἑπηπόρει (61) δὲ περὶ τῶν 
ἕξης, ἀληθεύει λέγων καὶ τὸ μὴ εἶναι ἱχανὸν λύειν 
τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων' οὗ γὰρ λύει ἀμφό- 
τερα λύσας τοῦ ἑνός. ᾽Αληθεύει δὲ λέγων xal « τὸν 
ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος, » ἐπεὶ, ὡς προείρηται, ἔτι 
διαπορεῖ περὶ τοῦ, πότερον αὑτός ἐστιν ἐρχάμενος, 
1j ἕτερος, ὁ χἀχεῖ προσδοχητέος, 


92. Καὶ περὶ τοῦ δέ: «Μέσος (62) ὑμῶν ἕστηγχεν, ὃν 
ὑμεῖς οὐχ οἴδατε, » ταῦτα διαληπτἐον περὶ τοῦ Ylou 
τοῦ θεοῦ τοῦ Λόχου, δι οὗ τὰ πάντα γέγονεν, 
ὑφρεστηχότος 0931070; χατὰ tb ὑποχείμενον τοῦ αὖ- 
τοῦ ὕντως τῇ σορίχ. Οὗτος Υὰρ δι ὅλης πεφοίτηχε 
τῆς Χτίσεως, ἵνα ἀξὶ τὰ γινόμενα δι αὐτοῦ γένηται, 
xai περὶ παντὸς οὑτινοσοῦν dcl ἁἀληθὲς ἣν τό 
« Πάντα δι αὐτοῦ ἐγένξτο, χαὶ χωρὶς αὐτου ἐγένετο 
οὐδέν '» καὶ τό' «Πάντα ἓν σοφίᾳ ἑποίησας.» El 
δὲ δι ὅλης τῆς χτίσεως πεφοίτηχε, δῆλον, ὅτι xa 
τῶν πυνθανοµένων;: « TL οὖν βαπτίζεις, εἰ σὺ ox 
εἶ ὁ Χριστὸς, οὐδὲ Ἠλίας, οὐδὲ ὁ προφήτης,» Μέ- 


rogabant : « Quid ergo baptizas, si tu. non es ille D σος ἕστηχεν ὁ αὐτὸς xaX βέδαιος (ov. Λόχος, ὑπὸ 


Christus, neque Elias, neque proplieta ille**? » In 
medio, inquam, stat Λόγος ipse, [νου est ratio,] et 
Filius Dei a Patre firmatus ubique. Vel verba ea, 
« in medio vestri stat, » sic intelligantur, quia ho- 
mines vos estis rationis compotes, idcirco « in me- 
dio vestri stat, » eo quod in medio sit totius corpo- 
ris ea animz pars prasstantissima, principatum quam 
vocant, Scripturis inviolate fidei ostendeuntibus 


*! Eccli. xvi, 6. ** Joan. 1, 21. Joan. 1, 26. 


(60) Codex Regius, perperam , περὶ τοῦ τέσσαρ- 
διν, 


** ibid. 3. 


τοῦ Πατρὸς ἑστηριγμένος πανταχοῦ. "H τό * « Mé- 
σος ὑμῶν ἕστηχεν,» ἀχουέσθω, ὅτι ὑμῶν τῶν &v- 
θρώπων, διὰ τὸ εἶναι ὑμᾶς λογικοὺς, « µέσος ὑμῶν 
ἑστὼς, » τῷ τοῦ παντὸς σώματος bv µέσῳ εἶναι τὸ 
ἡγεμονιχὸν, ἀποδείχνυται χατὰ τὰς Γραφὰς ἐν τῇ 
χαρδἰᾳ τυγχάνον. Οἱ τοίνυν ἔχοντες τὺν Λόγον àv 
μέσῳ ἑαυτῶν, μὴ διαλαμθάνοντες δὲ περὶ τῆς qU- 
σεως αὐτοῦ, μτδὲ ἀπὸ molag πηγῖς xai ἀρχῆς ἑλή- 


9 Psal. ciu, 24. ** Joan. 1, 25. 


(61) Codex. Bodleianus, ἑνηπόρει. 
(05) Ilem, Περὶ δὲ του * Μέσος, etc. 


26; 


COMMENT. IN JÓAN. TOMUS Vl, 


206 


λωά:, μηδ ὅπως ποτὲ συνέστησεν ajvolg (63), οὗτοι A eam in corde exsistere. Qui igitur in sui. ipsorum 


Εέσον αὐτὸν ἔχοντες οὐκ ἴσασιν ' ὁ δὲ Ἰωάννης αὐτὸν 
οἵδς. Τὸ γάρ; « "Ov ὑμεῖς οὐχ οἴδατε,» ὀνειδιστιχῶς *e- 
γόμενον (64) πρὸς τοὺς Φαρισαίους, ἐμφαίνει τῷ λόγῳ 
τὸ ἐπιβελῶς ἑγνωχέναι τὸν OT ἐχείνων (6D) ἀγνοού- 
µενον. AC ὃ χαὶ γινώσχων αὐτὸν 6 Βαπτιστῆς, οἶδεν 
ὁπίσω αὐτοῦ ξρχόµενον, τὸν ἐν µέσῳ τυγχάνοντα, 
τουτέστι μεθ) αὐτὸν xal τὴν ὑφ' αὑτοῦ Ev τῷ βαπτί.- 
σµατι διδασχαλίαν ἐπιδημοῦντα τοῖς χατὰ Λόγον 
ἀπολουσαμένοις. Οὐ ταὐτὸν δὲ σηµαίνεται ix τῆς 
« ὀπίσω, φωνῆς ἐνθάδε, καὶ ὅταν ὁ Ἰησοῦς πέµπῃ 
ἡμᾶς ὁπίσω ἑαυτοῦ' ἐχεῖ μὲν γὰρ. ἵνα xat! ἴχνη βαί- 
νοντες αὐτοῦ φθάσωµεν πρὸς τὸν Πατέρα, ὀπίσω 
αὐτοῦ γίνεσθαι χελευόµεθα ' ἐνθάδε δὲ (06), ἵνα δη- 
$07] τὸ μετὰ τὰς Ἰωάννου διδασχαλίας (ἐπεὶ ἑλή- 
Άυθεν οὗτος, « (va. πάντες πιστεύσωσι Dv αὐτοῦ ») 
τοῖς προευτρεπισαµένοις ἐπιδημεῖν, προχεκαθαρ- 
μένοις διὰ τῶν ἑἠττόνων, πρὸς (67) τὸν τέλειον λό- 
y9». Ἡροηγουμένως μὲν οὖν ἕστιχεν ὁ Πατὴρ 
ἄτρεπτος, xat ἀναλλοίωτος (v- ἕστηχε δὲ χαὶ ὁ Λό- 
γος αὐτοῦ dsl ἐν τῷ σώζειν, χἂν γένηται σὰρξ, χἂν 
µέσος ᾗ ἀνθρώπων, οὐ χαταλαμθδανόµενος, ἀλλ᾽ οὐδὲ 
βλεπόµενος ^ ἕστηχε δὲ xal διδάσχων, προχαλού- 
µενος πάντας ἐπὶ τὸ πίνειν ἀπὸ τῆς ἀφθόνου πηγῆς 
αὐτοῦ: εξΕἰστέχει» γὰρ «6 Ἰησοῦς, χαὶ ἔχραξε 
λέγων * Ἐάν τις διφᾷ, ἑἐρχέσθω mob; μὲ, xol 
σινέτω. ) 


Tonte suo abendanti : « Stabat eui:n. Jesus, et clamabat dicens 


bibat *.» 


medio Λόγον [hoc est rationem] habent, cum inte- 
rim non disseraut vel de ipsius natura, vel a quo 
fonte et principio venerit, neque tandem quomodo 
confirmaverit ipsos, hiin medio sui. ipsorum Λόγον 
[et rationem] se liabere nesciunt. At Joannes ipsum 
novit : hoc enim, « quem vos nescitis,» contumeliose 
dictum ad Phariszos, ostendit Joannem accurate 
aguovissequem illi ignorarent, Quam ob causam etiant 
Baptista, ipsum agnoscens, novit posLse venturum, in 
medio exsistentem, hoc est post se, et post doctri- 
nam 4 se in baptismo datam, advenientein ad cos 
qui secundum Sermonem [seu 138 ratione? 
abluii fuerint . Non idem. autem significatur boc iu 
loco per vocem « post » et quando Jesus mittit nos 
post seipsum ; illie euim post ipsum esse jubemur, 
ut incedentes per ipsius vestigia, perveniamus ad 
Patrem; hoc vero iu loco, ut declararetur. Jesum 
post Joannis doctrinas (quandoquidem hic venit, 
c ut omnes crederent per ipsum *7:** 5) accedere ad 
cos qui antea praparati fuissent atque purificati per 
inferiora ad perfectum λόγον [seu rationem]. Prz-- 
cipue itaque stat Pater immutabilis et inalterabilis 
exsistens : stat autem el Sermo ipsius semper, dum 
servat, etiam si fiat caro, etiamsi in medio sit lic- 
minum, non comprehensus, sed neque visus : stat 
autem et docens, invitans omnes ad bibendum a 
; Si quis sitit, veniat ad ine, et 


$5. ὍὉ δὲ Ἡρακλέων 16: «Μέσος ὑμῶν ἕστηχε,» ο 25. At IHeracleon, « In medio vestri stat, » inter- 


Ὁποὶν, ἀντὶ τοῦ («"Hón πάρεστι, καὶ ἔστιν iv τῷ 
κόσµω, xai iv ἀνθρώποις,) xal ἐμῳρανῆς ἐστιν Ίδη 
πᾶσιν ὑμῖν ' διὰ τούτων δὲ περιαιρεῖ τὸ (08) παρα- 
σταθὲν περὶ τοῦ διαπεφοιτηχἑναι αὐτὸν δι ὅλου τοῦ 
κόσμου. Λεχτέον γὰρ πρὸς αὐτόν ' Πότε γὰρ οὐ πάρ- 
εστι; πότε ὃ οὐχ ἔστιν Ev τῷ χόσµῳ;: xal ταῦτα 
οὗ Εὐαγγελίου λέγοντος' « "Ev τῷ χόσμῳ ἣν, xal 
6 χόσµος 67 αὐτοῦ ἐγένετο, xaX ὁ χόσµας αὐτὸν οὐχ 
ἔχνω (69).ν Καὶ διὰ τούτο xol οὗτοι, πρὸς οὓς ὁ 
λόγος, ὁ « ὃν ὑμεῖς οὐχ οἴδατε,; οὐχ Ὀΐδασιν αὑτὸν, 
ἐκεὶ οὐδέπω τοῦ χόσµου ἑξεληλύθασιν, ὁ δὲ χόσµος 
αὐτὸν ojx ἔγνω. Ποῖον δὲ χρόνον διέλειπε τοῦ ἓν 
ἀνθρώποις εἶναι, Ἡ οὐκ ἐν Ἡσαῖᾳ Twv λέγοντι" 
«Πνεύμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ µε") 
χαί. « Ἐμφανὴς ἑγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσι:» 
λεγέτωσαν δὲ εἰ μὴ xai ἐν Δα»υῖδ ἣν, οὐχ ἀφ' αὐτοῦ 
Ἱέγοντι « Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ' αὐτοῦ 
ixi Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ" » χαὶ ὅσα ἐκ προσώ- 
Ίου Χριστο!, ἐν αλμοῖς ἀναγέγραπται; Καὶ τἰ µε 
δεῖ χαθ) ἔχαστον ἀποδειχνύναι δυσεξαρίθµητον bv- 
fw; (10) παραστΏσαι ἑναργῶς δυνάµενον, ὅτι ἀεὶ 


*'* Joan, 1, Ἱ. *' Joan. vin, 37. 
(05) Συνέστησε» αὐτοῖς. Legendum vel συνέστη- 
δεν αὐτοὺς, vel συνέστηχεν αὐτοῖς. 
(64) ὑούες Bodleianus, recte, λεγόµενον. Regius, 
male, γενόµενον. . 
(65) Exhtio Huerii habet, ἐμφαίνει τὸν λόγον, τῷ 
ἐπιμελῶς Σγνωχέναι τὸ 0T bxslvov, sed codex Dod- 
leiauus οἱ in nostro text. 


(66) 'ExGd6s δέ. Sic codex Bodleianus ; Regius, 
Parnor. Gn. XIV, 


δὲ Joan, 1, 10. 


pretatur : « Jam adest, et est in mundo, et inter nos 
omnes homines » jam visibilis est : qua interpre- 
latione tollit quod docuimus, nempe quod ipse dis- 
currai à€ permeet per totum mundum. Dicendum 
enim ad illum : Quando enim non adest? quando 
3utem uon est in mundo? prxsertim Evangelio di- 
cente : « [n inundo erot, et mundus per ipsum fa- 
ctus est, [et mundus eum non cognovit δεν £t ob 
lanc causam hi etiam ad quos est sermo ille, 
« quem vos nescitis, » nesciunt eum, quoniam non- 
dum e mundo egressi fuerant, mundus vero. eum 
non cognovit. Sed quo tempore cessavit iuier ho- 
mines esse? Án non erat in lsaia dicente: « Spiri- 
tus Domini super me, propterea quod unxit me**;» 


D οἱ: « Manifestus factus sum in his qui me non qua- 


rebant**? » Rursus dicant an in Davide non erat, 
non a semetipso dicente : « Ego autem constitutus 
suip rex ab eo super Sion montem sanctuin ο) 181.) 
et quacunque in Psalmis ex persona Christi scri- 
pta sunt? Cumque evidenter docere queam Jesum 
semper inter homines esse, ad convincendum non 


5 [να 1x1, 1. ?** Isai. εαν, d. *' Psal. uv, 6. 
ἐνθάδε. . 

(67) Πρός. Ita codex Bodleianus; male Regius, xa:, 

(68) Περιαιρεῖ có. Sic codex Bodleianus ; Regius, 
περιῃρεῖτο. t 

(00, Καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν ovx Eyvo. Wrc verba, 
quv in codice Megio omissa sunt, restituuniur e 
endice Dodleinno, 

(70) Codex Boleianus, δυσεξαρ.θµ{το» ὄντος. 


201 


ORIGENIS 


968 


recte lleracleonem exponendo, « in ^medio vestri A ἐν ἀνθρώπῳ (71) £v, πρὸς τὸ ἑλέγξαι οὐχ ὑγιῶς sl- 


stat, » exposuisse, « Jam adest, et est in mundo, et in 
homine, » quid opus est me singulatim argumenta 
congerere, cum ea vix enumerari queant ? Nón 
absurde tamen apud eum dicilur , quod verba illa, 
« qui post me venturus est, » declarant Joan- 
nem pricurasorem Christi exsistere : vere enim 
non secus atque servus przcurrit Dominum. 139 
Longe vero simplicius ea verba interpretatus 
est : « Non sum ego dignus, «ut solvam ejus corri- 
giam calceamenti 3, » perinde quasi fateatur Ba- 
ptista his verbis se neque dignum qui ultima cflicia 
in Christum conferat. Attamen post hanc exposi- 
tionem satis probabiliter subjunxit : Nou sum ego 
idoneus ut mei gratia descendat a magnitudine οἱ 
carnem accipiat, ceu colceamentum, de qua ratio- 
nem reddere ego non valco, neque enarrare, vel 
selvere de ipsa dispensationem. Rursus minus pru- 
denter atque animosius lleracleon ipse, cum pér 
ealceum interpretatus esset mundum, ad rem ma- 
gis impiam (rausit, nempe ad enuntiaudum, hac 
omnia intelligi etiam oportere de mundi Fabrica- 
tore, intelligendo per Joannem, personam Fabri- 
catoris mundi. Existimat enim mundi Opi(icein in- 
feriorem Christo exsistentein, hoc per lixc verba 
fateri, quod est omniun impiissimum. Nam Pater 
qui misit illu, viventium Deus (ut etiam ipse 
Jesus testatur *?), nempe Abrahbau, lsaac et Jacob, 
et ideirco Dominus cali et terre, quo: ea fecerit, 
hic eiiam solus bonus ?* et major est misso 9". 
Qued si minus prudenter, ut antea diximus, ab 
Heracleons excogitatum est, omnem etiai mundum 
ealceamentum esse Jesu, non arbitror oportere ul 
illi assentiamur. Quomode enim cum tali iatelli- 
gentia servabitur illud : « Collum mihi sedes cst, 
terra autem subsellium pedum meorum **, » quod 
testimonium sic sumit Jesus perinde quasi Paler 
kl dixerit? « Non enim juraveritis, inquit, per co- 
lum, quoniam sedes est Dei ; neque per terram, 
quoniam subsellium pedum ejus est *". » l'roinde 
quomodo, si docuerimus lotum mundum intelli- 
cendum esse calceamentum Jesu, illud intelligetur : 
« Nonne calum, et terram ego impleo, dicit Do- 
minus 993 » Verumtamen dignum est ut inspiciamus 
utrum quia Sermo et Sapientia, hoc est Filius Dei, 
per totum mundum permeet, Pater vero sit in 
Filio, ut apposuimus ; verba intelligenda sini an 
precipue circumcingens omnem creaturam, pro- 
pterea quod Filius sit in ipso, donaverit Servatori, 
quasi post se secundo, et Deo Αόγῳ exsistenti, per 
totam creaturam permeare. Α0 potissimum his qui 

** Joan. 1, 97. ** Mauh. xxi, 2. * Luc. xviu, 
94, 39. .'* Jerem. xxiu, 24. 


(71) Idem cod., ἀνθρώποις. 

(12) Καὶ περὶ τοῦ προσώπου τούτου, eic. Sic 
habent codices mss. Regius, Barberinus οἱ Bod- 
leianus. a quibus non recessit Perionius ; aliter ta- 
men legendum esse suadet ipse orationis contextus 
et Ferrarii iuterpretatio. Huetius sic emeudait : 
Καὶ περὶ τοῦ δημιονρτοῦ τοῦ χόσµον, τοῦ προσώπου 
κούτου διὰ τοῦ Ἰωάννου νοουµένου. 


49. ?* Joan. xiv, 28. 


pnu£vov τό" « Μδη πἀρεστι, xal ἔστιν Ey κόσµῳ, 
xaX ἐν ἀνθρώπῳ, » εἰς διἠγησιν παρὰ τῷ Ἡραχλέωνε 
τοῦ. «Μέσος ὑμῶν ἕστηχεν;» Οὐχ ἀπιθάνως δὲ cap" 
αὐτῷ λέγεται, ὅτι τὸ, « ὀπίσω µου ἑρχόμενος,» τὸ 
πρόδρομον εἶναι τὸν Ἰωάννην τοῦ Χριστοῦ δηλοῖ : ἆλη- 
θῶς γὰρ ὡσπερεὶ οἰχέτης ἐστὶ προτρέχων τοῦ Κυρίου. 
Πολὺ δὲ ἁπλούστερον τό εΟὺχ εἰμὶ ἄξιος ἵνα λύσω 
αὐτοῦ τὸν ἑμάντα τοῦ ὑποδήματος,» ἐξείληφεν, ὅτι 
οὐδὲ τῆς ἀτιμοτάτης ὑπηρεσίας τῆς πρὸς τὸν Χριστὸν 
ἄξιος εἶναι διὰ τούτων ὁ Βαπτιστὴς ὁμολοχεῖ. Πλὶν 
μετὰ ταύτην τὴν ἑχκδοχην οὖχ ἀπιθάνως ὑποθέθλτχε 
τό Οὐκ ivo εἰμι ἱκανὸς, ἵνα δι ἐμὲ κατέλθῃ ἀπὸ 
μεγέθους, καὶ σάρχα λάδῃ, ὡς ὑπόδημα, περὶ fe 
ἐγὼ λόγον ἀποδοῦναι οὗ δύναμαι, οὐδὲ διηγῳσασθαι, 


Ba ἐπιλῦσαι τὴν περὶ αὐτῆς οἰχονομίαν. ᾿Αδρότερον 


ὃξ xa? μεγαλορυέστερον ὁ αὐτὸς Ἡραχλέων χόσμον 
τὸ ὑπόδημα ἑἐχδεξάμενος, µετέστη ἐπὶ τὸ ἀσεθέστε- 
pov ἀποφήνασθαι ταῦτα πάντα δεῖν ἀχούεσθαι xal 
περὶ τοῦ προσώπου τούτου (73) διὰ τοῦ Ἰωάννου 
νοουμένου. Οἴεται γὰρ τὸν Δημιουργὸν τοῦ χόσμου 
ἑλάττονα ὄντα τοῦ Χριστοῦ, τοῦτο ὁμολογεῖν διά τού- | 
των τῶν λέξεων, ὅπερ koci πάντων ἀσεθέστατον/ ὁ 
γὰρ πέµψφας αὐτὸν Πατὶρ, ὁ τῶν ζώντων θεὸς. ὡς 
αὑτὺς Ἰησοῦς μαρτυρεῖ, τοῦ ᾿Αθραὰμ, xa «ot 
Ἰσαλχ, χαὶ τοῦ Ἰαχὼθ, ὁ διὰ τοῦτο Κύριος τοῦ ob- 
ρανοῦ χαὶ τῆς γῆς, ὅτι πεποίηχεν αὐτὰ, οὗτος xà 
μόνος ἀγαθὸς, καὶ µείξων τοῦ πεμφθέντος (75). El 
δξ xal, ὡς προειρῄχκαµεν, ἁδρότερον νενόηται xai 
πᾶς ὁ χόσμος ὑπόδημα εἶναι τοῦ Ἰχσοῦ τῷ 'Hpa- 
χλέωνι, ἀλλ' οὐχ οἶμαι δεῖν συγχατατίθεσθαι. Πῶς 
γὰρ μετὰ τῆς τοιαύτης ἐχδοχῆς σωθήῄσεται τό. «Οὐ- 
pxvóc uot θρόνος, ἡ δὲ ΥΠ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν µου, » 
μαρτυρούμενον ὡς περὶ τοῦ Πατρὸς εἰρημένον ὑπὸ 
τοῦ Ἰησοῦ: « Mi γὰρ ὁμόσητε, φησὶ, τὸν οὔρα- 
vbv, ὅτι θρόνος ἑστὶ τοῦ Θεοῦ, μηδὲ thv γῆν, ὅτι 
ὑποπόδιόν ἐστι τῶν ποδῶν αὐτοῦ.» IIo; δὲ, μετὰ τοῦ 
τὸν ὅλον κόσμον ὑπόδημα νοεῖσθαι τοῦ Ἰησοῦ παρα- 
στῆσαι, νοῄσεται τό: «Οὐχὶ τὸν οὐρανὸν χα) τὴν, γην 
ἐγὼ πληρῶ, λέχει Κύριος; Πλὴν ἄξιον ἑπιστῆσαι 
πότερον, τῷ τὸν Λόγον καὶ τὴν Σοφίαν διαπεφοιτηκἑνα: 
GU ὅλου του χόσμου, τὸν δὲ Πατέρα ἐν τῷ Υἱῷ εἶναι, 
ὡς παρεθέµεθα τὰ ῥητὰ δεῖ νοῆσαι' f| ὁ προηγονυ- 
µέγως περικωσάµενος πᾶσαν τὴν κτίσιν, παρὰ τὸ 


D τὸν Υἱὸν εἶναι ἐν αὐτῷ, ἐχαρίσατο τῷ Σωτῖρι ὡς 


μετ αὐτὸν δευτέρῳ, xal cip Λόγῳ τυγχάνοντι, δι 
ὅλης ἐφθαχέναι (74) τῆς κτίσεως. Kal μάλιστα τοῖς 
δυναµένοις χατανοεῖν τὴν τοῦ τηλικούτου οὐρανοῦ 
ἁδιάλειπτον χἰνησιν, ἀπὸ ἀνατολῶν ἐπὶ δυσμὰς συµ- 
περιάχοντος (19) ἑαυτῷ τὸ τοσοῦτο τῶν ἀστέρων παλῆ- 
θος, ἄξιον ἔσται ζητήσεως περὶ τοῦ, τὶς ἡ ἑνυπάρ- 
*$ |sai. Lxvi, 1. *" Matth. v, 


(15) Οὗτος xai uóvoc ἀγαθὺς, καὶ µιείζων τοῦ 
πεμωθἐέγτος Joan. xiv, 38 : Πορεύομαι πρὸς τὸν 
Πατέρα * ὅτι ὁ Πατήρ µου μείζων µου $ozi. Adi Ori- 
geniand. 

(74) Ἐφθακέναι. Forte legendum πεφοιτηχέ- 


vat. 
(15) Συμµπεριάγοντος. Sie codex Bodleianus; 
editio Huetii, συμπεριάγχοντα. 


q69 - 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


970 


ywoa δύναμις τυσαῦτη, xoi τηλικαύτη τῷ παντὶ A dispicere queunt. tanti. coeli indeficientem motum. 


χόεμψ. Ἕτερον γὰρ παρὰ τὸν (76) Πατέρα καὶ τὸν 
YUv ταύτην τολμῖσαι εἰπεῖν, µήποτε οὖκ ἔστιν εὖ- 


σεθές. 


ut quod circumducat ab oriente in occidentem us- 
que tantam stellarum multitudinem, dignum erit 
quasitu quaenam sit ea vis tanta et talis in 140 


t0 m:indo exsistens. Nam aliud hauc dicere audere priter Patrem et Filium, fortasse non est 


piam. 

2À. Ταῦτα ἐν Bn60apà (11) ἐγένετο πέραν τοῦ 
Ἱορδάνου, ὅπου fv Ἰωάννης βαπτίζων. "Ότι μὲν 
σχιδὸν ἓν πᾶσι τοῖς ἀντιγράφοις χκεῖται: «Ταῦτα ἓν 
Βηθανίᾳ ἐγένετο,ν οὐκ ἀγνοοῦμεν, καὶ ἔοιχε τοῦτο 
χαὶ ἔτι πρότερον γεγονέναι' καὶ παρὰ ᾿Ἡραχλέωνι 
T&v Βηθανίαν ἀνέγνωμεν. Ἐπείσθτμεν δὲ μὴ δεῖν 
« Bravia » ἀναγινώσχειν, ἀλλὰ Βηθαδαρᾶ, Υενό- 
μνοι Ey τοῖς τόποις (18) ἐπὶ ἱστορίαν τῶν ἰχνῶν Ἰη- 


94. Hec in Deihabara (ucta sunt, trans Jordanem, 
ubi eret Joannes baptizans **. Quod in omnibus fere 
exemplaribus ponatur ; « lkee in Bethania facta 
sunt, » non iguorauus, et videtur lioc etiam autea 
faetum fuisse : unde apud lleracleonem etiam Be- 
thaniam legimus. Sed persuasi sumus non ε Beiba- 
uia, » sed « Bethabara » esse legendum, cum adloca 
pervenissemus, ut Jesu discipulorumque ejus ac 


ϱῦ, καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, xai τῶν προφητῶν. B prophetarum vestigia inspiceremus. Betliauia nam- 


Βηθανία γὰρ, ὡς ὁ αὐτὸς εὐαγγελιστές φησι, ἡ πα- 
τς Λασάρον, χαὶ Μάρθας, καὶ Μαρίας, ἀπέχει τῶν 
Ἱεροσολύμων σταδίους δεχαπέντε' ἧς πόῤῥω ἑστὶν 
ὁ Ἰορδάνης ποταμλς, ὡς ἀπὺ σταδίων πλατεῖ λόγῳ 
p** ἀλλ' οὐδὲ ὁμώνυμος τῇ Βηθανίᾳ τόπος ἑστὶν 
περὶ τὸν Ἱορδάντν. Δείχνυσθαι δὲ λέγουσι παρὰ τῇ 
Un τοῦ Ἱορδάνου τὰ Βηθαρᾶ, Év0a ἱστοροῦσι τὸν 
Ἰωάννην βεθαπτικἑναι"' ἔστι τε ἡ ἑρμηνεία τοῦ ὀνό- 
pito ἀχόλουθος τῷ βαπτίσµατι τοῦ ἑτοιμάζωντος 
Κυρίῳ λαὸν χατεσκευασμένον’ µετἀαλαμθάνεται γὰρ 
εἰς οἶχο» κατασχευῆς ' id δὲ Bravia εἰς οἶκον 
ἑπαχεῆης. Ποῦ yàp ἀλλαχόσε ἐχρῆν βαπτίζειν τὸν 
ἀτοπιαλέντα ἄγγελον mph προσώπου τοῦ Χριστοῦ 
χατασχευάσαι τὸν ὁδὺν αὐτοῦ ἕμπροσθεν αὐτοῦ, i) 
εἰς ον τῆς χατασχευῆς οἶχον; Ποία δὲ οἰχειοτέρα 
πατρὶς τῇ τὴν ἁγαθὴν µερίδα ἐχλεξαμένῃ μὴ ἆφαι- 
ρουμένην αὐτῆς Μαριὰμ, xal τῇ περισπωµένῃ διὰ 
την Ἰησοῦ ὑποδοχὴν Μάρθὰ, xa τῷ τούτων ἁδελφῷ, 
elus ὑπὸ του Σωτῆρος εἱρημένῳ, Λανάρῳ, Ἡ Βηθα- 
vi ὁ τῆς ὑπαχοῖις οἶχος; Οὐ καταφρονητέον οὖν τῆς 
περὶ τὰ ὀνόματα ἀχριδείας τῷ ἀπαραλείπτως βονλο- 
μένῳ συνιέναι τὰ ἅγια γράµµατα. Τὸ μέντοιγε ἡμαρ- 
τῆσθαι ἐν τοῖς Ἑλληνιχοῖς ἀντιγράφοις τὰ περὶ τῶν 
ὀμμάτων πολλαχοῦ, xai ἀπὸ τούτων ἄν τις πεισθείη 
ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις: dj περὶ τοὺς ὑπὸ τῶν δαιµονίων 
χαταχρημνιζοµένους xai ἐν τῇ θαλάσσῃ συμπνιγο- 
µένους χοίρους οἰχονομία ἀναγέγραπται γεγονέναι 
ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Γερασηνῶν. Γέρασα δὲ τῆς "Apa- 
δίας ἐστὶ πόλις, οὔτε θάλασσαν οὔτε λίμνην πλησίον 
ἔχουσα. Καὶ oüx ἂν οὕτως προφανὲς φεῦδος xa εὖ- 
Üsyxvov οἱ εὐαγγελιστα) εἱρήχεσαν, ἄνδρες ἐπιμε- 
Mx γινώσχοντες τὰ περὶ τὴν Ἰουδαίαν. Ἐπεὶ δὲ 


que, uL ipse inquit evangelista !, patria Lazari, et 
Mariz, et Marihie, quindecim stadiis a Mierosoly - 
mis distat, qua Jordanes fluvius, lato computo, 
abest stadiis circiter octoginta supra centum, sed 
neque locus est circa Jordanem qui nomen com- 
mune habeat cum Betbania. Dicuut auteai ostendi 
circa tumulos Jordauis Betlabara, ubi liüstorix 
dicunt Joannem baptizasse ; estque nomiuis inter- 
pretatio consequens baptismati praparautis Domino 
populum instructum *. Est euim, si interpreteris, 
domus iustructionis : Detliania vero, domus obedien- 
lie. Nam profecto ubi baptizare opus erat ei qui 
missus fueral aute faciem Christi ad preparaudum 
viam ipsius coram ipso *, quam in domo instru- 


C ctionis? Quznam vero magis propria est patria ipsi 


Marix, qui elegerat bonam partem a se non aufe- 
rendau *, et. Marie iu diversa diatracte propter 
suscipiendum Jesum *, atque ipsarum fratri La- 
zaro, qui a Servatore amicus dicitur *, quam Be- 
thania obedientize domus ? Itaque contemnenda nou 
est accurata circa nomina diligentia ei qui voluerit 
probe intelligere sauctas litteras, Peccatum equi- 
dem frequenter fuisse in gentilium exemplaribus, 
indeque errata in. Evangeliis translata. facile quis 
crelat. D.spensatio namque circa porcos e rupe 
pracipitatos, et in mari sulfocatos a. daemoniis scri- 
bitur facta" fuisse ia. loco Gerasenorum. Gerasa 
autem urbs est Arabiz. neque mare neque stagnum 
in propinquo liabens. Nec mendacium adeo aper- 
tm, quodque facile redargui posset, dixissent . 
evaugelittze, viri diligenter agnosceutes regionem 
Judzeze, Quoniam 141 vero in paucis exemplaribus 


* Joan. 1, 28. |! Joan. 1, 1, 18. * Luc. 1, 17. * ibid. 76. * Luc. x, M. 5 ibid. 43. *Joan. x1, 11; 


οι, vini, 98, 352. 


(76) Editio Huetii, περὶ τὸν, etc., male. 

(71) Ταῦτα é&x Bn0apg. Origenes iu Catena 
quadam Regia in Joan. 1, 38: χρὴ δὲ γινώσχειν, ὅτι 
ti ἀχριφῃη τῶν ἀντιγράφων Βηδαθαρᾶ περιέχει. Ἡ 
Ἱὰρ Βηθανία οὐχὶ πέραν τοῦ "lopbávou, ἀλλ' ἐγγύς 
που tU» Ἱεροσολύμων ἑἐστίν. lufra scriptum ali- 
quando reperias, Βηθαραθᾶ, aliquando Βηθαδαρᾶ, 
«que vera lectio est, et quam seculum esse ()γίρο- 
Bem certum est, juxta codicum Grecorum fidet 
Joann. 1, 28. Hanc enim vocem vertit, ο κος xaza- 
exzufc. a I2 et N72, quod aliquando redditur χα; 
«ασχενάζειν, ut Isai xz, 98, ywc πρ να LXX 


* Marc. v, 1, 15 ; Luc. viu, 26, 55, 57. 


verterunt : ó χατασχευάσας τὰ ἄχρα τῆς γῆς. lta οἱ 
Isai: xLitt, 7. Quod si scripsisset Βηθαραθᾶ, expos 
guisset, « donus humilis, » vel « domus vespera.» 
quemadaiodum. exponit llierouymus in libro De 
locis llebraicis.Nertit urrobique Ferrarius, Bethabara, 
adeo ut sic ipsius habuisse codicem Ztbium non sit, 
inquit Huerius. Veruntamen. in codice Bodleiano 
nec non in codice Barberino u!vebique legitur Bn- 
θαρᾶ, nou Βηθαθαρᾶ. 

(718) Γεγόµεγοι ἐν τοῖς τόποις, etc, ld. tum pri- 
mum videtur contigisse, cum Alexandria pulsus 
Cassarez domicilium statuit. HlugTIUS. 


e] 


4ο 


ORIGENIS 


27€ 


hiveummus, « in locum Gadarenorum, » ad hoc A ἐν ὀλίχοις εὔσομεν «εἰς τὴν χώραν τῶν l'abacr wo, » 


eiiam est. dicendum, Gadaram quidem civitatem 
esse Jud:eze, cirea quam celeberrima balnea sunt, 
laudquaqua:m vero in ea esse stagnum vel mare 
precipitiis adjavens, At Gergesa, a qua Gergeszi, 
urbs est antiqua juxta. stagnuin quod nunc Tibe- 
riadis vocamus, juxta quam rupes est stagao adja- 
09498, e qua ostenditur porcos a d:eimonibus in praze- 
ceps delatos. fuisse. Iuterpretatur. autem "Gergesa 
habitalio ejicientium, forlasse cognomentum sortita 
prophetiesw illius rei, quam locorum cives erga 
Servatorem. fecerunt. obsecrantes eum ut e finibus 
suis excederet *, Tale subinde erratum in lege et 
prophetis circa nomina licet cernere, ut accurate 
peispeximus ab. lHlebrais edocii, cum ipsorum 
exeuiplaribus nostra ceomparautes, quae testiuonium 
habent ab editionibus Aquile, et Symmachi, et 
Theodotienis, quie nondum sunt depravatze, Pauca 
igitur apponemus in studiosorum gratiam, quo in 
lis diligentius versentur, linus filiorum Levi pri- 
mus im pluribus exemplaribus Gesou nominatus 
est *, pro eo quod est Gerson, ejusdem  noiminis 
exsistens cum primogenito Moysis, nomiue vere 
utrisque posito, quod geniti fuissent in terra aliena 
habitantes. Rursus Juda secundus apud. nos. qui- 
demi Auson. esse dicitur !*, apud. llebr:eos. vero 
Όπου, quod est, Labor ipsorum. Ad lizc in profe- 
clionibus filiorum Israel iu Numerorum libro inve- 
nimus *!, quod profecti suit. ex Sochotlr, et castra 
fixerunt. in. Buthan, cum llebraicum pro DButlian 
Aman Labeat. Et quid me opus est tardaute n 
plora apponcre, cum veritatem, qu: est. in. nomi- 
nibus, cuivis volenti tuin inquirere, tum agnoscere 
sit iu promptu ? Sed. in. primis ea Scripturarum 
loca suspecta habere debemus, ubi pariter complu- 
riain nominum est enarratio, veluti in libro Jesu 
Nave sunt quie ad divisionem haereditatis pertinent : 
et in primo Paralipomenon a principio perordinem 


η Matth. in, 54; Marc. v, 17; Luc. vin, 57. 


D 


xaX πρὸς τοῦτο )txtéov: Γάδαρα γὰρ πόλις μέν Law 
τῆς Ἰουδαίας, περὶ fjv τὰ διαθόητα θερμὰ τυγχάνει, 
λίμνη δὲ κρημνοῖς παβαχειµένη οὐδαμῶς ἐστιν ἓν 
αὐτῇ ?| θάλασσα (19). ᾽Αλλὰ Γέργεσα, ἀφ' ὃς οἱ Γερ» 
γεσαϊῖο., πόλις ἀρχαία περὶ τὴν vov χαλουμένην Τιδε- 
ριάδα λίμνην, περὶ ἣν χκρημνὸς παραχείµενος τῇ λί- 
vm, ἀφ᾽ οὗ δείχνυται τοὺς χοίρους ὑπὸ τῶν δαιµό- 
νων καταθεθλησθαι. Ἑρμτνεύεται δὲ ἡ Γέργεσα (80) 
παροικία ἐκθεθ.]ηκότωγ, ἐπώνυμος οὖσα τάχα προ- 
φητικῶς οὗ περὶ τὸν Σωτῆρα πεποιῄχασι παραχαλέ- 
σαντες αὐτὸν µεταθῆναι Ex τῶν ὁρίων αὑτῶν οἱ τῶν 
χοίρων (81) πολῖται. Τὸ δ ἅμοιον περὶ τὰ ὀνόματα 
σφάλμα πολλαχοῦ τοῦ νόµου χαὶ τῶν προφητῶν 
ἔστιν ἰδεῖν, ὡς Ἱκριθώσαμεν ἀπὺ Ἑδραίων µαθὀν- 
τες, καὶ τοῖς ἀντιγράφοις αὐτῶν τὰ ἡμέτερα σνγκρί- 
ναντες, μαρτυρηθεῖσιν ὑπὸ τῶν µηδέπω διαστραφει- 
σῶν ἐχδόσεων ᾿Αχύλου, καὶ θεεδυτίωνος, xoi Συµµά: 
χου. Ὀλίγα τοίνυν παραθησόµεθα ὑπὲρ τοῦ τοὺς φι- 
λυμαθεῖς ἐπιστρεφεστέρους γενέσθαι περὶ ταῦτα. Εἷς 
τῶν υἱῶν Acut ὁ πρῶτος Γεσὼν iv τοῖς πλείστοις 
τῶν ἀντιγράφων ὠνόμασται, ἀντὶ τοῦ Γηρσὠν, ὁμώ- 
νυµος τυγχάνων τῷ πρωτοτόχῳ Μωῦσέως, ἑχα-έρων 
διὰ τὴν παροιχίαν (82) ἓν vf, ἀλλοτρίᾳ γευνηθέντων 
τοῦ ὀνόματος ἑτοίμως κχειµένου. Πάλιν τῷ Ἰούδα 
παρ) ἡμῖν μὲν ὁ δεύτερος Αὐνὰν εἶναι λέγεται, παρὰ 
δὲ ᾿Εδθραίοις Ὠνάν ἐστι, όνος αὐτῶν (83). Πρὸς τού- 
τοις ἓν ταῖς ἁπάρτεσι τῶν viv "logahh ἐν τοῖς 
Αριθμοῖς εὕρομεν, ὅτι ἁἀπῆραν ἐκ Σοχὼθ, xal 
παρενέέαλον εἰς Βουθάν. τὸ δὲ (84) ᾿Εθραϊχὸν, ἀντὶ 


C Dou0Xv, Αἱμὰν λέγει. Καὶ τί µε δεῖ διατρίθοντα 


τελείονα παρατίθεσθαι, παρόντος τῷ βουλομένῳ τοῦ 
ἐξετάζειν παὶ γινώσχειν τὰ χατὰ τὰ ὀνόματα ἀλτθη» 
Μάλιστα δὲ ὑποπτευτέον τοὺς τόπους τῶν Γραςῶν, 
ἕνθα κατάἀλογός ἔστιν ἅμα ὀνομάτων πλειόνων, ὡς Ev 
τῷ Ἰησοῦ τὰ περὶ τῆς κληροοδοσίας. καὶ iv τῇ πρώ- 
τῃ τῶν Παραλειπομένων ἀρχῆῃθὲν ἑξῆς µέχρι τοῦ 
ἐγγύς που ὑπὲρ τὸν Λαῦ (85) ... Ομοίως δὲ καὶ ἓν 
Gen. aLvi, 11; Exod. vi, 16 ; Num. iuit, 17 ; xxvi, 


27 ; | Paral. vi, 4, 46; Exod, i, 92; | Paral, xxii, 45. !* Gen. xxxvin, 4; σον, 12; Num, xxvi, 


19; | Paral, n, ο. ! Num. xxxii, 6. 


(79) "Er αὑτῇ ἡ θάλασσα. Editio Huetii in textu 
hahet ἐν αὐτῇ θάλασσα. Caterum Origenis obser- 
vationi adde Gadara civitatem fuisse Judeorum , 
quibus ut vetitum erat porcos edere, ila superfluum 
fuisset 4lere. — — δὲ AT Inf 

80) ᾿Ερμηγεύεται δὲ preca. Infra 10m. x 

Nie J0 : ^Q3rep τὰ δε εσα, ἔνθα παρε- 
κάλεσαν αὐτὸν µεταδηναι Ex τῶν ὁρίων αὑτῶν οἱ τῶν 
χοίρων πολῖται, ἑρμηνεύεται, Παροιχία ἐχθεθληχότων. 
Quasi ex hac expulsione id nominis tun. primum 
sortita fuerit. Vocabulum illud derivat Origenes a 
"3, Εν ο ΤΟ, « habitatio, » et 73, cespulit: » un- 
de fieri. debuit, «Gergeresa,» uon «Gergesa.» At 
Matti. vin, 28, τὴν χώραν τῶν l'epyeanwov repe- 
rio; «Gergesa» autem nusquam reperio. Hug- 
TIUS. 
(81) Χοίρων. Wa codex. Regius et reliqui, cum 
Perionio, et infra tom. x ít Joann., nu. 10, οἱ 
τῶν χοίρων πολῖται. Ferrarius utrobique χωρίων, 
quod. inalim. lHluETIUS. 

(82) Διὰ τὴν xapoix(ar, etc. A. "3 « peregrinus, » 
elQU «ibi. » Exod. iu, 22 : «Qui peperit ei filium, 
quem vocavit Gersam, dicens : Advena Tui in ter- 


D tov. Ab YN 


ra aliena. » llieronymus De nomin. lebiaic. : 
« Gerson, ejectio eoruin, sive, advena ibi, aut adve- 
na pupilli. » Ip, 

(83) Παρὰ δὲ Ἑδραίοις Ὠνάν ἐστι, Πόνος αὖ- 
, cum aflixo plurali feminino. Hicrony- 


mus De nomin. fHebraic. : « Onan , moror eo- 


rum. » 

(84) Hapevé£6aAor εἰς Βουθάν ' τὸ δέ, οἰο. Πε 
hariolatus est Perionius pro. Ἠουθάν scribendum 
Αἰθάν. Sed omnino retinendum. Βουθάν, quod. edi- 
tiones omnes τῶν O' prafferunt, Num. xxxii, 6, ex 
llebra.co EniN3, in. Etham, taque pro Αἰμάν, quod 
sequitur apud Origeuem, legendum videtur. Αἰθάμ, 
id enim Hebraici codices perpetuo consensu ha- 
bent. Ηυετιῦς. 

(85) "Erróc που ὑπὲρ τὸν Λαῦ. Postremam lianc 
vocem nou reddit Ferrarius, sive quod ex ipsius 
abfuerit codice, sive quod vocem nihili quowodo 
redderet non habuerit. Quid si legamus : ὑπὲρ τὸν 
Σαούλ, vel ὑπὲρ τὸν Δᾶδ, contracte pro Δαυῖδ. Scu- 
sus erit : Suspecta debent essc loca, ubi cumplu- 
ria nomina recensentur : velut in Jesu Nave, et iu 
primo Paralipomenon, ab iuitio libri ad eum circi- 


25 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


9:4 


τῷ "Ecópz. Καὶ οὐ χαταφρονητέον τῶν ὀνομάτων, Α usque ad ea qua in primipio sum. super ,.. Simi- 


πραγμάτων σηµαινοµένων ἀπ' αὐτῶν χρησίµων τῇ. 
κὼν τόπων ἑρμηνείᾳ. ὐὐχ εὔχαιρον δὲ νῦν τὸν περὶ 
τῆς θεωρίας τῶν ὀνομάτων ἐξετάσαι λόγον, ἀφέμε- 
νον τῶν προχειµένων. | 


95. Ἴδωμεν τοίνυν τὰ τῆς εὐαγγελιχῆης λέξεως. 
Ἰορδάνης μὲν ἑρμηνεύεται (86) χατάδάσις αὐτῶν». 
Τουτῳ 6, fv οὕτως εἴπω, γειτνιᾷ τὸ ὄνομα τοῦ "Io 
ϱἳδ, ὃ xol αὐτὸ ἑρμηνεύεται καταδαίνων, ἐπειδή- 
περ γεχένηται τῷ Μαλελεὴλ, ὡς ἐν τῷ . Ἐνὼχ γέγρα- 
πται (87) (ef τῷ φἰίλον παραδέχεσθαι ὡς ἅγιον τὸ βι- 
έ)ίον), ταῖς ἡμέραις τῆς τῶν υἱῶν τοῦ θεοῦ χαταθά- 
σ-ως ἐπὶ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων * Άντινα xa- 
τάθασιν αἱνίσσεσθαί τινες ὑπειλήφασι τὴν τῶν φυ- 
39v χάθοδον ἐπὶ τὰ σώματα, θυγατέρας ἀνθρώπων 
τροπιχώτερον τὸ Υήἠῖνον σχῆνος λέγεσθαι ὑπειληρό- 
τες. Εἰ δὴ τοῦθ) οὕτως ἔχει, τίς ἂν εἴη ποταμὸς xa- 
τἆάθασις αὐτῶν, ἐφ᾽ ὃν ἑρχόμενον καθαίρεσθαι δεῖ οὐκ 
ἰόέαν χατάθασι» χαταθεθηχότα, ἀλλὰ τὴν τῶν ἀνθρώ- 
πων, f ὁ Σωτὴρ ἡμῶν διορίζων τοὺς ὑπὸ Μωῦσέως 
χληροδοτουµένους ἀπὸ τῶν διὰ Ἰησοῦ τὰς οἰχείας 
ἀπολαμδανόντων μερίδας ; Τούτου δὴ τοῦ διὰ τοῦ xa- 
ταθεθηχότος ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα εὑφραίνουσιν, ὡς 
ἐν Ὑαλμοῖς εὕρομεν, τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ τὴν αἱ- 
οθητην Ἱερουσαλὴμ (οὐ γὰρ ἔχει παραχείµενον πο- 
ταμόν), ἀλλὰ τὴν ἅμωμον τοῦ θεοῦ Ἐκκλησίαν, οἱ- 
χώυμουμένην ἐπὶ τῷ θεµελίῳ τῶν ἁποστόλων xal 
τῶν προφητῶν, ὄντος ἀχρογωνιαίου Χριστοῦ Ἰησοῦ 


τοῦ Κυρίου ἡμῶν. Ἰορδάνην µέντοιγε νοητέον τοῦ C 


6:09 Λόγον τὸν Υενόμενον σάρχα, xal σκηνώσαντα 
ἐν ἡμῖν, Ἰησοῦν δὲ τὸν κληροδοτήσαντα ὃ ἀνείληφεν 
ἀγθρώπινον  ὅπερ ἐστὶ xal ἀχρογωνιαῖος λίθοξ, ó 
xi αὑτὸς ἐν τῇ θεότητι τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ γενόμε- 
Vx, τῷ ἀνειλῆφθαι ὑπ αὐτοῦ λούεται, χσὶ τότε χωρεῖ 
τν ἀχέραιον καὶ ἄδολον περιστερὰν τοῦ Πνεύματος, 
ζυνδεδεµένην αὐτῷ, καὶ µηχέτι ἀποπτῆναι δυναµέ- 
γην € Ἐφ' ὃν γὰρ, φῃσὶν, ἐὰν ἴδῃς τὸ Πνεῦμα xa- 
ταθαῖνον xat µένον ἐπ᾽ αὐτὸν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων 
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ. » Aix τοῦτο λαθδὼν τὸ Πνεῦμα 
μένον ἐπ᾽ αὐτὸν Ἰητοῦν, &v αὐτῷ µείναντι βαπτίζειν 
"wg προσερχοµένους (88) αὐτῷ δυνηθή. Πέραν δὲ 
τοῦ Ἰορδάνου, κατὰ τὰ ἔξω τῆς Ἰουδαίας νεύοντα 
χλίµατα, ἓν τῇ Βηθαραθᾶ (89) βαπτίζει ὁ Ἰωάννης, 
πρόδρομος ὧν τοῦ ἑληλυθότος χαλέσαι οὗ δικαΐους, 
ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς, διδάσκοντος μὴ χρείαν ἔχειν τοὺς 
Ισχύοντας ἰατροῦ (90), ἀλλὰ τοὺς κακῶς ἔχοντας' 

"Psal. xtv, ὃ. Ephes. i, 30, !* Joan. i, 14, 
(er locum ubi res Saulis vel res Davidis comme- 
morantur : boc est, ad caput usque decimum ; ab 
hoec enim loco infrequentiores suut prolixa illze 
nominum propriorum enumerationeg, lMgETiUs, 

(86) Ἱορδάνης μὲν ἑρμηνεύεται, eic. A TH, 
«descendit. » Hieronymus De nominib. Hebraic : 
«jarden, desceusio eorum, vel, vide Judicinm. » 
Alii dictum putaut Jordanem 4 duobus fontibus Jor 
et Dan, uude hic amnis produit ; qno modo nomina 
μια adepti sunt Dordona οἱ Tamesis. Ip. 

(87) Dc ér c Ἑνὼχ γέγραατα!, etc. Locas ha- 
betur libro primo Ennchi, Περὶ τῶν ἐγρηγόρω», c 
quo friginentuni profert. Scaliger. ad. Eus-b..— Eu 


liter autem in, Esdra. 1/49. Nec vero. parvipen- 
denida sunt nomina, cum res utiles ex eis significen- 
tur locorum. interpretatione. Cajerum haud. est 
uunc opportunum instituere. sermonem de ratione 
nominum, omittendo qiie sunt proposita. 

95. Quamobrem videamus quà ad evangelicam 
lectionem spectant, Jordanes quidem interpretatur 
descensus ipsorum. lluic autem, ul ita dicam, vici 
num est nomen fared, quod οἱ ipsum interpreta- 
tur. descendens, quoniam genitus est Malaleeli, ut 
in libro Enoch est scriptum (si cui placet admit- 
tere librum ut sanctum ), his diebus, cum filii Is- 
rael descenderent ad filias hominum : quo descensu 
quidam suspicati sunl innui animarum ad corpora 


D gescensum ; filias hominum metaphorice terrenun 


liabitaculum diei existimantes. Si igitur hoc sic se 
habet, quis erit fluvius descensus ipsorum, ad quem 
nou descendentem proprio descensu, sed descensu 
liotuinum, quicunque venerit, purificatione €ae.t, 
nisi Servator noster, disteruinans eos qui a Moy.e 
b;ereditatem acceperint, ab his qui proprias partes 
acceperunt per Jesum? llujus igitur impetus, qui 
sunt. per fluviuin. descendentem, ketificant, nt in 
Psalmis est scriptum !*, civitatem Dei, non. Jeru- 
salem sub sensum cadentem (uec enim Jerusalem 
habet adjacentem fluviua), sed inculpatam Dei Ec. 
clesiam zdificatam super fundamentum apostolo- 
rum et prophetarum , $ummo — augulari ]ap:de 
Christo Jesu exsistente Domino nostro 13. Jordanes 
itaque intelligendus est ille Dei Sermo qui factus 
est caro et babitavit in nobis !*; Jesus, inquam, 
qui quidquid assumpsit humanum, hareditarium 
fecil : quod est etiam sumimus angularis lapis, quoJ 


eliam ipsum in divinitate Filii Dei factuu, ex eo 


quod ab ipso assumptum fueril, lavatur, et tuin 
capit simplicem et sine dolo columbam Spiritus, 
sibi colligatam, nec amplius, avolare valentem : 
« Super quem enim, inquit, videris Spirituiy de- 
scendentem, οἱ maugentein super eum, lic cst qui 
baptizat in Spiritu , sancto 55, » Propter. linc, qui 
acceperit Spiritum manentem super ipsum Jesum, 
baptizare poterit ad «ο accedeutes, Spiritu saucto 
in ipso permanente. Sed !rans Jordanem, in parti- 


D bus extra Judzam vergentibus, in Bethabara  ba- 


piizat Joannes, praecursor illius exsistens qui venit 
143 non justos, sed peccatores ad resipiscentiam 


"5 ibid. 53. 


verba : Καὶ ἐγένετο, ὅτε ἐπληθύνθησαν οἱ viol τῶν 
ἀνθρώπων, ἐγεννήθησαν αὐτοῖς θυγατέρες ὡραῖαι, 
xai ἐπεθύμησαν a s οἱ ἐγρήγοροι... "Hoav δξ οὗ- 
τοι σ’, οἱ χαταθάντες ἓν ταῖς ἡμέραις Ἱαρέδ. lune 
librum Grace scriptum habuit Sealiger. | aliaque 
ejusdeni auctoris fala et supposita, quemadinodu.a 
discimus ex Scaligerianis. Ip. 

(88) Προσερχοµέγους. ia codex Bodleianus ; 
Regius, ἐρχομένονς. 

(89) Βηθαραόᾷ. Codex Barberinus, Βηθαρᾷ, sed 
omnino legendum ut supra Βηθαδαρᾶ. | 

(90) Ἱατροῦ. Sic codex Bodleianus; Regius 12-— 


spi. 


- 


255 


ORIGENIS 


376 


vocaturus '*, quippe docet non opus sanis medico, Α χαὶ yàp εἰς ἄρεσιν ἁμαρτιῶν τὸ λουτρὸν δίδοται. 
sed male habentibus 17, Etenim in remissionem peccatorum datur lavacrum '*, 


26. C:eterum probabile est aliquem , qui non in- 
tellexerit diversas de Servatore notiones, offensum 
iri pro explicata Jordanis iuterpretatione, eo quod 
Joanues dicat: « Ego baptizo in aqua : sed qui post 
me venturus est, is est me fortior: ipse vos bapti- 
z4bit in Spiritu saneto !*. » Ad quem sic est diceu- 
dum : quod ut sermo Dei potabilis exsistens, aliqui- 
bus quidem aqua , aliquibus vero vinum lzetificans 
cor liominis **, nonnullis etiam sanguis est propter 
illud : « Nisi biberitis sanguinem meum, non habebitis 
in vobis ipsis vitam *' ; » quin cibus dictus, non ea- 
dem ratione consideratur panis vivens el caro; sic 
ipsum exsistere aliquibus quidem: aqua baptisma , 
οἱ spiritus, et ignis, aliquibus etiom baptisma san- 
guinis. De quo ultimo baptismate inquit, ut quidam 
dixerint, hoc: « Baptismate ego baptizari babeo , 
εἰ aliquomodo coarctor, donee illud perfectum 
fuerit**! » Huic consona discipulus Joannes scripsit 
in Epistola **, dicens, spiritum, aquam et sangui- 
nem tría esse que facta fuerint unum. Cumque 
viam et ostium se esse fateatur **, palam est omnino 
cum non esse ostium cui sit via, nec amplius viam 
esse illi cui sit ostium. Quotquot ergo initiantur 
primis elementis sermonum Dei, accedentes ad vo- 
cem « clamantis in. deserto : Dirigite viam Domí- 
ni * ; » accedentes, inquam , trans Jordanem, ad 


vocein exsistentem aptid domum przparationis, di- C 


lizenter praparent se, ut prz:cedenti. przparatione 
pereipere queant spiritualem sermonem, qui impri- 
mitur per illuminationem spiritus. Continenter igi- 
tur rei proposite colligentes que ad Jordanem per- 
tinent, accuratius consideremus fluvium. Deus igitur 
per Moysen traducit populum per mare Rubrum 35, 
cum fecisset ut aqua ipsis murus esset a dextris et 
a sinistris. Jesus vero traducit eum per Jordanem 57. 
Cum legisset autem Serjpturam Paulus, non am- 
plius secundum carnem illi militans (noverat enim 
legem spiritualem esse) spiritualiter docet nos in- 
terpretari qu contigerunt in transitu maris Rubri, 
dieens in priore ad Corinthios Epistola ** : « Nolo 
vos ignorare, fratres, omnes patres nostros sub nu- 
he fuisse, omnesque per mare transisse, et omnes in 
Moyse baptizatos fuisse in nube, etin mari, et omnes 
eumdem cibum 144 spiritualem comedisse, et 
omnes-eumdem potum spiritualem bibisse: bibebant 
enim'ex spirituali sequente eos petra : at vero illa pe- 
tra erat Christus. » Quibus consequenter petamus 


etiam nos ut a Deo accipiamus intelligentiam spi- 


ritualem transitus Jordanis per Jesum, dicentes de 
hoc etiam dicere potuisse Paulum : Nolo vos igno- 
rare, fratres, quod omnes patres nostri per Jorda- 


nein transierunt, et omnes in Jesu baptizati fuerunt 


18 Matth. ix, 12." ibid. 19. 
Joan. vi, 54. ** Luc. xu, 59. 


*3 | Joan. v, 8. 
x4v, 232. ?' Jos. in, 15, 16. 


18 . 
Mes, s gin grat: 
15 Cap. x,. vers. 1 scq. 


96. Elxhe δέ τινα τὰς διαφόρους ἐπινοίας τοῦ Σω- 
τΏρος μὴ νενοηχότα προσχόψειν τῇ ἀποδοθείσῃ τῇ 
περὶ τοῦ Ἰορδάνου ἑρμηνείᾳ, διὰ τὸ λέγειν τὸν 
Ἰωάννην * € Ἐγὼ βαπτίζω ἐν ὕδατι ᾿ ὁ δὲ ἐρχόμενος 
pev! ἐμὲ ἰσχυρότερός µου ἐστίν * αὐτὸς ὑμᾶς βαπτί- 
cec ἓν Πνεύματι ἁγίῳ. » Πρὸς ὃν λεκτέον ὅτι ὥσπερ. 
ποτὸν τυγχάνων ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, of; μέν ἐστιν 
ὕδωρ, ἑτέροις δὲ olvog εὐφραίνων καρδίαν ἀνθρώπον, 
ἄλλοις δὲ αἷμα διὰ τό: € Ἐὰν μὴ πἰητἑ µου τὸ αἷμα, 
οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς * » ἀλλὰ καὶ τροφὴ λεγό- 
µενος οὐ χατὰ τὸ αὐτὸ νοεῖται ἄρτος ζῶν καὶ σἀρδ” 
οὕτως ὁ αὐτός ἐστι βάπτισμα ὕδατος, xal πνεύματος, 


D xal πυρὺς, τισὶ δὲ καὶ αἵματος. Περὶ δὲ τοῦ τελευ- 


ταίου βαπτίσματος, ὥς τινες, φησὶν ἐν τῷ « Βαπτί- 
σµατι δὲ ἔχω (91) βαπτισθῆναι, xax πῶς συνέχοµαι;. 
ἕως ὅτου τελεσθῃῇ! Τούτῳ τε συμφώνως ἐν τῇ Ἐπι- 
στολῇ ὁ μαθητὶὴς Ἰωάννης τὸ πνεῦμα, χαὶ τὸ Όδωρ» 
χαὶ τὸ αἷμα ἀνέγραφε τὰ τρία εἰς ἓν γινόμενα. Καὶ 
ὁδὺς δήπου xai 020 εἶναι ὁμολογῶν, σαφἠς ἐστι µη- 
ἐπω τυγχάνων θύρα ᾧ ἔτι ὀδός ἐστι, καὶ µηχέτε 
ὁδὸς ᾧ δη θύρα. Πάντες οὖν οἱ στοιχειούμενοι τῇ 
ἀρχῇ τῶν λογίων τοῦ θεοῦ, τῇ φωνῇ « του Ev τῇ 
ἑρήμῳ βοῶντος' Εὐθύνατε «tv ὁδὺν Κυρίου, » προσ- 
(όντες, πέραν τοῦ Ἱορδάνου τογχανούσῃ παρὰ τῷ 
οἴχῳ τῆς χατασχευΏς, εὐτρετιζέσθωσαν πρὸς τὸ ὃν- 
νηθῆναι διὰ τῆς προετοιµασίας χωρῆσαι τὸν πνευµα- 
τιχὸν λόγον, ἐγγινόμενον διὰ τοῦ φωτισμοῦ τοῦ πνεύ- 
µατος. Ἐχομένως δὴ τοῦ προκειµένου τὰ περὶ τοῦ- 
Ἱορδάνου συνάγοντες ἀχριθέστερον τὸν ποταμὸν νοή” 
σωµεν. 'O θεὸς τοίνυν διὰ Μωσέως διαθιθάδει τὸν 
λαὺν τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν, αὐτὸ τὸ ὕδωρ αὐτοῖς 
ποιῄσας τεῖχος ἐκ δεξιῶν xal ἐξ εὐωνύμων, διὰ δὲ 
τοῦ Ἰησοῦ τὸν Ἱορδάνην. Ἐντυχὼν δὲ τῇ ΕΣραφῇῃ 
ὁ Παῦλος, οὐχέτι χατὰ τὴν cápxa στρατευόµενος 
αὐτῆς (ᾖδει γὰρ ὅτι ὁ νόµος πνευματικός tou)" 
πνευματικῶς διδάσχει ἡμᾶς ἐξειληφέναι τὰ τῆς χατὰ 
τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν διόδου, λέγων ἐν τῇ πρὸς. 
Κορινθίους προτέρχ « O0 θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, 
ἁδελφοὶ, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν νεφέ- 
λην σαν, xal πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διηλθον, xa 
πάντες εἰς τὸν Μωῦσῆν ἐδαπτίσαντο ἐν τῇ vetat, 


p χαὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ, καὶ πάντες τὸ αὐτὸ βρῶμα πνεν- 


ματιχὸν ἔφαγον, xal πάντες τὸ πνευματιχὸν ἔπινον 
πόµα ἔπινον Ὑὰρ ἐκ πνευματικῆς ἀχολουθούσης 
πέτρας ' fj πέτρα δὲ fjv ὁ Χριστός. » Οἷς ἀχολούθως 
xa ἡμεῖς αἱτήσωμεν λαθεῖν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ τὸ νοῆσαι 
πνευματικῶς τὴν διὰ Ἰησοῦ δίοδον τοῦ Ἰορδάνου, λέ- 
γοντες, ὅτι εἶπεν ἂν χαὶ περὶ ταύτης ὁ Παῦλος Οὐ 
θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἁδελφοὶ, ὅτι οἱ πατέρες ἡμῶν 
πάντες διὰ τοῦ Ἰορδάνου διηλθον, xai πάντες εἰς 
τὸν Ἰησοῦν ἐδαπτίσαντο ἓν τῷ πνεύματι, xal τῷ πο- 
ταμῷ. Τύπος 6b ὁ διαδεξάµενος ἣν Μωσῆν Ἰησοῦς 
τοῦ διαδεξαµένου τὴν διὰ τοῦ νόµου οἰχονομίαν τῷ 


!** Matth, i, 1l. 3 Psal. οι, 15. 3 
Joan. 1, 23. ** Exed. 


(M) Βαπτίσματι δὲ Exo. Wa Bodleianus eodex.; legius pro βαπτίσµατι habet βάπτισμα. 


977 COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. « 


278 


εὐαγγελιχῷ κηρύγµατι Ἰητοῦ τοῦ Χριστοῦ * διόπερ, A in spiritu et in fluvio. &t Jesus Moysi succedens fl- 


εἰ καὶ πάντες ἐχεῖνοι εἰς Μωσῆν βαπτίζονται ἐν τῇ 
νεφέλῃ καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ., πικρὸν µέν τι ἔχει xal 
ἁλμυρὸν τὸ ἐχείνων βάπτισμα, ἔτι φοθουμένων τοὺς 
ἐχθροὺυς παρ᾽ αὐτῶν, xal ἀναδοώντων πρὸς τὸν Κύ- 
pw» xai τῷ Μωσῇ λεγόντων’ « Παρὰ τὸμὴ ὑπάρχειν 
µνήµατα ἐν Αἰγύπτῳ, ἐζήγαγες ἡμᾶς θανατῶσαι àv 
τῇ ἐρήμῳ τί τοῦτο ἐἑπαίησας ἡμῖν, ἐξαγαγὼν ἐξ AL 
γύπτους » Τὸ δὲ εἰς Ἰησοῦν βάπτισμα, Ev τῷ ἁληθῶς 
γλυχεῖ xal ποτίμῳ ποταµῷφι πολλὰ ἔχει παρ) ἐκεῖνο 
ἑξαίρετα, Ίδη τρανουµένης xal πρέπουσαν τάξιν 
λαμθανούσης τῆς θεοσεθείας ' χιθωτὸς Υὰρ τῆς Δια- 
θήχης Κυρίου τοῦ θεοῦ ἡμῶν καὶ ἱερεῖς χαὶ Λευῖται 
πορεύονται, τοῦ λαοῦ ἑπομένου τοῖς θεραπευταϊς 
τοῦ θερὸ, χἀκείνον δὲ τοῖς χωροῦσι τὴν περὶ ἀγνείας 
ἐντολίν. Ἰησοῦς 65 λέγει τῷ λαῷ (91’): « Ἁγνίσασθε 
εἰς τὴν αὔριον, ποιήσει ἐν ἡμῖν Κύριος θαυμάσια.) 
χαὶ τοῖς ἱερεῦσι μετὰ τῆς χιθωτοῦ τῆς Διαθήχης χε- 
λεύει προπορεύεσθα, ἔμπροσθεν τοῦ λαοῦ, ὅτε xol 
*» µυστήριον τῆς τοῦ Ηατρὸς πρὸς τὸν Υἱὸν (02) οἱ- 
χονοµίας ἐμφαίνεται, ὑπερυφούμενον ὑπ' αὐτοῦ δι- 
Vv: χάρισμα, « tv! £v τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν Yóvo 
χάμψῃ ἑπουρανίων, χαὶ ἐπιγείων, χαὶ χαταχθονίων, 
xi πᾶσα γλὠῶσσα ἑξομολογήσηται, ὅτι Κύριος "In- 
σους Χριστὸς εἰς δόξαν θεοῦ Πατρός. » Au γὰρ τού- 
των δηλοῦται ἐν τῷ Ιησοῦ ἀναγεγραμμένῳ ταῦτα" 

t Kad εἶπε Κύριος πρὸς Ἰησοῦν' Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ 
ὄρομαι ὑπῶσαί σε χατενώπιον viov υἱῶν Ἰσραῇλ» » 
χαὶ ἀχουστέον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ λέγοντος τοῖς 


vl; Ἰσραήλ” « Προσάγετε ὧδε, xal ἀκούσετε τὸ gc 


ῥῆμα Κυρίου τοῦ θεοῦ ἡμῶν ' ἐν τούτῳ γνώσεσθε, 
ὅτι θεὺς ζῶν ἐν ὑμῖν ἐστιν. Ἐν γὰρ τῷ βαπτίσασθαι 
ες Ἰησοῦν γνωσόµεθα, ὅτι θεὸς ζῶν ἐν ἡμῖν ἐστι. 
Κάχεῖ μὲν τὸ Πάσχα ποιῄσαντες, tv Αἰγύπτῳ, ἁρ- 
jj» τῆς ἐξόδου ποιοῦνται παρὰ 5i τῷ Ἰησοῦ μετὰ 
thv δίοδον τοῦ Ἰορδάνου, τῇ δεχάτῃ τοῦ πρώτου 
EA χατεστρατοπέδευσαν ἐν Γαλγάλοις, ὅτε πρῶτον 


let λαθόντα τὺ πρόθατον (03) ἐπονομάσαι τοὺς £0- 


υχηθησοµένους μετὰ τὸ Ἰησοῦ βάπτισμα. Καὶ) τῇ 
ἀχροτόμῳ πέτρα (94) ὑπὸ Ἰησοῦ οἱ υἱοι "opa, 
ὅποι ποτὲ ἀπερίτμητοι σαν τῶν ἐξεληλυθότων ἐξ 
Αἰγύπτου, περιτέµνονται ' τὸν δὲ ὀνειδισμὸν τῆς Αἱ- 
Ὅπτου ἀφελεῖν Κύριος ὁμολογεῖ τῇ ἡμέρᾳ τοῦ εἰς 
Ἰησοῦν βαπτίσματος, ὅτε Ἰησοῦς περ!εχάθαιρὲν τοὺς 
νοὺς Ἱσραίλ. Γέγραπται yàp: « Καὶ εἶπε Κύριος 
τῷ Ἰησοῦ νἱῷ Navt Ἐν τῇ σήμερον ἡμέρα ἀφεῖλον 
τὸν ὀνειδισμὸν Αἰγύπτου ἀφ᾽ ὑμῶν. » Τότε ἐποίησαν 
οἱ νἱοι Ἱσραὶλ τὸ Πάσχα τῇ τὲσσαρεσκαιδεκάτῃ 
ἡμέρᾳ τοῦ μηνὸς πολλῷ τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ ἱλαρώτερον, 
ὅτε χαὶ ἔφαγον ἀπὸ τοῦ σίτου τῆς ἁγίας γῆς ἄξυμα, 


9? Exod, xiv, 11. 39 Jos, η, 5, 6. 
19. ?** Jos. v, 2, 8. ?* ibid. 9. *' ibid. 10-19. 


(91") Paraphrastice interpres vertit bunc locum, 
qui sic ad litteram reddi potest : ... et Levite pre- 
cedunt, sequente populo cultores. Dei, sequenteque 
illo eos qui percipiunt mandatum de sanctificatione: 
Dicit autem Jesus populo. Epi. 

(92) Yióv. Τα codex Bodleianus; Regius, Ἰη- 


σοῦν. 
(93) "Ore πρῶτον ἔδει .Ἰαθόγτα τὸ πρέδα- 


à! Philipp. i, 9, 11. 


gura fuit Jesu Christi, qui evangelica przedicatione 
illi deconomi:e , quz per legem erat, successit; 
quam ob causam, etiamsi omues in Moyse baptizan- 
tur in nube et in mari, amarum attamen nonuihil 
et falsum babet illorum baptisma, adbuc timentium 
inimicos ab ipsis, et clamantium ad Dominum di- 
centiumque Moysi ** : « Propterea quod non essent 
monumenta in Egypto, eduxisti nos, ut interficeres 
jv eremo : (quid lioc facere voluis:i, ut educeres nos 
ex Egypto? »] At vero. baptisma in Jesu, in fluvio 
vere dulci et potabili, multa exim:a prz illo bapti- 
smate liabet , nimirum quia jam clareret acciperet- 
que decentem ordinem Dei cultis. Arca euim Testa- 
menti Domini Dei nostri, et sacerdotes et levila 
pricedunt, sequente populo, sequenteque illo cul- 
lores Dei. Ceterum his qui peccipiunt mandatum 
de sanctificatione, dicil Jesus, nempe populo *: 
« Sanctificamini in crastinum, faciet in vobis Do- 
niinus mirabilia. » Quin sacerdotibus etiam przci- 
pit cum arca Testamenti pracedere coram populo, 
quaudo etiam mysterium ostenditur &conomix Pa- 
tris ad. Filium superezaltatum ab ipso , qui delit 
illi hoc munus, « ut in nomine Jesu omne genu fle- 
ctatur, colestium, terrestrium. et. infernorum , et 
omnis lingua confiteatur quod Jesus Christus. Da. 
minus est ad gloriam Dei Patris *!. » Per hzc enim 
declarautur illa , que sunt in libro qui inscriptus 
est Jesu Nave: « Et dixit Dominus ad Jesum: In die 
hac incipiam exaltare te coram filiis Israel ?*. » Et 
audiendus est Dominus noster dicens filiis [srael 55: 
« Accedite huc, et audietis verhum Doinini Dei no- 
Suri: iu hoc agnoscetis Deum viventem iu vobis 
esse. » Cum enim baptizamur in Jesu, agnoscimus 
Deum viventem in nobis esse. Et illie quidem, uem- 
pe in Agypto, facientes Pascha, principium exi- 
lus. faciunt; al. vero apud Jesunr post. transitum 
Jordanis ** decima primi mensis castrametati sunt 
in Galgalis: 145 quando primum oportebat, qui 
accepisset ovem, convocare convivaturos post ba- 
ptisina Jesu. Petra autem acutissima circumcidun- 
tur filii Israel a Jesu 15, nimirum quod omnes filii 
eorum qui egressi fuerant ex Zgypto, incircumcisi 
essent , et opprobrium Egypti fatetur Dominus se 


D auferre in die baptisinatis in Jesu , quando Jesus 


undequaque purificavit filios Israel. Scriptum est 
cnim **; « Et dixit Dominus ad Jesum filium Nave; 
In die hsc devolvi a vobis probrum ZEgypti. » Tuuc 
fecerunt filii Israel pascha quartadecima die men- 
sis 51, longe quam in Egypto bilarius, quando etiam 


?* Jos. 11, 7. ?* ibid. 9, 10. ?* Jes. iv, 


zov, elc. Pascba intelligit, Jos. v, 10. 

(91) Καὶ τῇ ἀκροτόμῳ κέτρᾳ. Ei Jos. v, 2, et 
Exd. iv, 25, lialetur y, qua vox et peiram et gla- 
dium souat.. Quein autein. intellectum | hic. habeat, 
grammatici certant. Varius quidem est hodie cir- 
cumcisionis ritus apud Judaeos, sed ferro fere utun- 
tur. At silicem tamen olim adhibuisse negare nou 
ausit. Ηυετιυφ. 


€ rto --.-. 


219 


ORIGENIS 


260 


comederunt e frumento terrz sanete azyma, et io- A xat νέα τροφῇ τοῦ μάννα χρεἰττονα. 00 γὰρ ὅτε τὴν 


vum cibum meliorem manua. Neque enim cum 
terram promissionis acceperint, vilioribus cibat 
eos Deus; neque duce tali Jesu inferiorem panem 
assequuntur. Hoc etiam perspicuum erit conside- 
ranti veram sanctamque terram, niinirum supernam 
Jerusalem. Hanc ob causam in illo etiam Evangelio 
illud ponitur * : «Patres vestri in deserto mandu- 
caverunt. manna, οἱ mortui suut. Qui hunc. vero 
panem manducaverit, is victurus est in zeternum. » 
Mania ctenim illud, etiamsi erat panisa Deo da- 
tus, erat tamen panis profectus el. augmenti , his 
suppeditatus qui. etiamnum jindigerent p:edagog's, 
eratque panis convenientissimus his qui sub tutori- 
bus et. curatoribus erant **. At vero panis recens 
demessus, mediatore Jesu, in terra sancta e fru- 
mento terrzz, ea qux: alij. laboraverunt. meteutibus 
ipsius discipulis **, illo pane longe vitalior erat : 
qui distribuitur iis qui recipere possunt paternam 
hereditatem propter perfectionem, Quocirca , qui 
etiamnuin illo pane eruditur et instituitur rationua- 
biliter mortem suscipere potest ; at vero qui perti- 
gerit ad panem iilo posteriorem manducaveritque 


xav ἐπαγγελίαν γην ἀπειλήφασι, τοῖς ἑλάττοσιν ab- 
τοὺς ἑστιᾷ θεός’ οὐδὲ διὰ τοῦ τηλικούτου Ἰησοῦ 
ὑποδεεστέρου ἄρτου τυγχάνουσι. Τό τ' ἔσται σαφὲς 
τῷ τὴν ἀληθῇ ἁγίαν νοῄβσαντι γῆν, χαὶ τὴν ἄνω Ἱε- 
ρουσαλἠμ. Διὰ τοῦτο xaX ἓν τῷ αὐτῷ Εὐαγγελίῳ χεῖται: 
« Οἱ πατέρες [ὑμῶν] ἐν τῇ. ἐρήμῳ ἔφαγον τὸ μάννα, 
xaX ἀπέθανον ' ὁ φαγὼν τοῦτον τὸν ἄρτον, ζήσει εἰς 
τὸν αἰῶνα. » Τὸ μὲν γὰρ μάννα, εἰ xal ἀπὸ τοῦ Θεοῦ 
διδόµενος, ἄρτος tv προχοπῆς, ἄρτος τοῖς ἔτι παιδα- 
γωγουμένοις χορηγούμενος, ἄρτος τοῖς ὑπὸ (95) ἐπι- 
τρόπους xai οἰχονόμους ἁρμονιώτατος. Ὁ xat Ev τῇ 
ἁγίᾳ yf, νέος ἀπὸ τοῦ σίτου τῆς γῆς, Ἰησοῦ προξε- 
νοῦντος, θεριζόµενος, ἄλλων μὲν χεκοπιαχότων (96), 
τῶν δὲ μαθητῶν αὐτοῦ θεριξόντων, ἄρτος ἣν ἑἐχείνου 


B ξωτικώτερος, τοῖς τὴν πατρῴαν χληρβονομίαν διὰ τὴν 


τελειότητα ἀπολαθεῖν (97) δυναµένοις ἀποδιδόμενος. 
Διόπερ ὁ μὲν ἐχείνῳ ἔτι παιδευόµενος (98) τῷ ἄρτῳ, 
τῷ λόγῳ θάνατον δέξασθαι δύναται: ὁ δὲ φθάσας ἐπὶ 
τὸν μετ ἐχεῖνον ἄρτον, φαγὼν αὐτὸν, ζήσεται εἰς τὸν 
αἰῶνα. Ταῦτα δὲ πάντα oüx ἀχαίρως οἶμαι παρα- 
τεθεῖσθαι, τοῦ παρὰ τῷ Ἱορδάνῃ βαπτίσματος, £v Βη- 
θαρᾷ (99) ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου γινομένου, ἐξεταζομένου. 


ipsum, is profecto in zternum vivet. H:ec autein omnia non intempestive apposita fuisse reor, inquiren. 
tes de baptismate qnod efficiebatur a Joanne apud Jordanem in Bethabara. 


27. Sed hoc etiam observandum est, quod Elias 
subvelendus turbine in. ccelum, acceptum pallium 
suum involvens, percusserit aquaimn, quz huc et huc 
divisa est ; et transierunt ambo, ipse scilicet, et 
Eliseus **, aptior enim qui subveheretur, factus est 
baptizatus. in Jordane, quouiam transitum. per 
aquam admirabiliorem, vocavit Paulus **, ut supe- 
rius posuimus, baptisma. 146 Propter hunc igitur 
ipsum Jordanem capit Eliseus per Eliam donum 
illud quod cupierat accipere dicens : « Sit, quzso , 
duplex portio spiritus tui super me **, » Et fortas- 
sis hanc ob causam duplex accepit donum in spiritu 
Eli: super se ipsum, quoniam bis transivit Jorda- 
nem: semel quidem cum Elia *, secundu autem 
cum accepto pallio Eli: « percussit. aquam, et di- 
xit: Ubi est Deus Eliz etiam ipse? Et percussit 
aquas, et divisit hue et hue **. 1 

$8. At si quis offendatur boc dicto, « percussit 


37. Ἔτι δὲ καὶ τοῦτο παρατηρητἑον, ὅτι µέλλων 
ἀναλαμθάνεσθαι ἨἩλίας £v συσσεισμῷ ὡς εἰς τὸν 
οὐρανὸν, λαθὼν τὴν μηλωτὴν αὐτοῦ, xol εἰλήσας 
ἑπάταξε τὸ ὕδωρ, ὅπερ διηρέθη ἕνθα xol EvOa.- xat 
διέφησαν ἀμφότεροι, ἑηλονότι αὐτὸς xat ὁ Ἑλισσαῖος» 
ἐπιτηδειότερος vàp πρὸς τὸ ἀναληφθῆναι γεγένηται — 
ἐν τῷ Ἱορδάνη βαπτισάµενος, ἐπεὶ τὴν δι ὕδατος 
παραδοξοτἐραν διάθασιν βάπτισμα, ὡς προπαρεθέ- 
µεθα, ὠνόμασεν ὁ Παῦλος. Διὰ τὸν αὐτὸν δῆ τοῦτον 
Ἰορδάνην χωρεῖ ὃ βεβούληται χάρισμα διὰ Ἠλίον ὁ 
Ἑλισσαῖος λαθεῖν, εἰπών ' € Γενγθήτω 6h. διπλᾶ £v 
πνεύὐματί σου ἐπ ἐμέ. » Καὶ τάχα διὰ τοῦτο δι- 
πλοῦν ἔλαθε τὸ χάρισμα iv πνεύματι Ἠλίου ἐφ' 
ἑαυτὸν, ἐπεὶ δὶς (1) διῆλθε τὸν Ἰορδάνην, ἅπαξ μὲν 
μετὰ τοῦ ἩἨλίου, δεύτερον δὲ ὅτε λαθὼν τὴν µηλω- 
τὴν τοῦ Ἡλίου « ἑπάταξε τὸ ὕδωρ, χαὶ εἶπε. Ποῦ ὁ 
θεὸς ἩἨλίου ἄφφω (2); xal ἑπάταξε τὰ Ὀδατα, καὶ 
διεῖλεν ÉvOa xaX ἔνθα. » | 


aquam, » propter ea quz superius a nobis sunt D — 28. 'Eàv δἐτις προσχόπτῃ τῷ, « ἑπάταξε τὸ ὕδωρ, » 


tradita de Jordane, nempe quod Jordanis figura 
(uerit sermonis Filii Dei, qui humilem se reddidit 
aque ac nos; dicendum est Derspicuum esse apud 
Apostolum, quod Christus sit petra, qux? bis percu- 
titur virga, ut bibere possint e spirituali sequente 
eos peira **. Est igitur ille verbero qui in dubita- 
tione , antequam discat quod quxeritur , contraria 


? Joan. vi, 49, 52, ** Galat. iv, 2. 
Reg. n, 9. ** ibid. 8. *'* ibid 14. 


(95) Ὑπό. 11a codex Bodleianus ; Regius, ἀπό. 
(96) Κεκχοπιακότων. Sic codex Bodleianus; lte- 
gius, χεχληκότων. 
97) 'AxoJa6siv. In codice Regio legitur δεῖ ἆπο- 
λαθεῖν, sed δεῖ omnino superfluum est et παρέλχει. 
(98) "Ἔτι παιδευόµενος. Sic codex Dodleianus ; 
Begius, ἐπιπαιδευόμενος. 


9 Joan. ww, 58... *! IV Reg. 1, 8, 14. " E Cor. x,2. 
*5 [| Cor. x, 4; Nun. xx, 11. | 


διὰ τὰ παραδεδοµένα ἡμῖν περὶ τοῦ Ἱορδάνου, ὃς 
τύπος ἣν τοῦ τὴν κατάθασιν ἡμῶν χαταθάντος λό- 
y0v* λεχτέον, ὅτι παρὰ τῷ ᾽Αποστόλῳ σαφῶς ἡ πὲ- 
τρα Χριστὸς Tv, ἥτις τῇ ῥάδδῳ δὶς πλήσσεται, ἵνα 
δυνηθῶσι πιεῖν ἀπὸ τῆς πνευματιχῆς ἀχολουθούστς 
πέτρας. Ἔστιν οὖν τις καὶ ἀγαπώντων mnl ἓν τῇ 
ἑπαπορήσει, πρὶν μαθεῖν τὸ ζητούμενον, τὰ ἑναντια 
e IV 


(99) Βηθαρᾷ. Legendum. ut supra, Βηθαδαρᾷ. 

(1) A/c. Deest in editione Huetii, sed restituitur 
e codice Bodleiano. 

(2) Που ὁ θεὸς Ἡ.ίου ágg ; Non assecuti sunt 
hzc contexius Hebraici verba LXX Senes, ΝΤ Ὦν, 
cetiam ipse.» Ita Deus Levit. xvi, 16, 24, 41, τὰ 
se ipse dicit : *3« ὮΝ, «etiam ego.! 


2st 


COMMENT, IN JOAN. TOMUS VI. 


259 


προφεροµένων τῷ τοῦ λόγου συµπεράσµατι, Ov Α profert sermonis conclusioni, a quibus liberans uos 


ἑπαλλάττων ἡμᾶς 6 θεὸς, ὅπου μὲν διγῶσι δίδωσ, 
πητὸν, ὅπου δὲ τὸ ἄθατον (5) ἡμῖν xaX ἀχώρητον διὰ 
τὺ βάθος, διόδευτον τῇ διαιρέσει τοῦ λόγου παρασχενά- 
ζει, τῶν πλείστων τῷ διαιρετιχῷ λόγῳ ἡμῖν σαφηνι- 
ζομένων. Ἔτι δὲ εἰς τὸ παραδέξασθαι τὴν περὶ τοῦ 
ποτιµωτάτου xai χαριστιχωτάτου Ἰορδάνο ἑρμι- 
γείαν, χρήσιµον παραθέσθαι τόν τε ἀπὺ τῆς λέπρας 
χαθαριξόµενον Ναιμὰν τὸν Σύρον, xal τὰ λεγόμενα 
περὶ τῶν παρὰ τοῖς πολεµίοις τῆς θεοσεδείας ποτα- 
piv. Περὶ μὲν οὖν Ναιμὰν γέγραπται, ὅτι ᾖλθεν 
ἵππῳ xa ἅρματι, xaX ἕστη ἐπὶ θύραις οἴχου Ἑλι- 
enb, xai ἀπέστειλεν Ἔλισα:ὲ ἄγγελον πρὸς αὐτὸν, 
Myov* « Πορευθεὶς λοῦσαι ἑπτάχις ἐν τῷ Ἰορδάνη, 
χαὶ ἐπιστρέψει fj σάρξ σου sot, χαὶ χαθαρισθήσῃ (4).» 
Ὅτε xal θυμοῦται Ναιμὰν οὐ νοῶν, ὅτι ὁ Ἰορδάντς 
ἡμῶν ἐστιν ὁ ἀπολύων τοὺς διὰ τὴν λέπραν ἀκαθάρ- 
τους τῆς ἀχαθαρσίας καὶ ἰώμενος, οὐχὶ δὲ ὁ προφήτης 
προφῆτου Υὰρ ἔργον πέµψαι ἐπὶ τὸ θεραπεῦον. Mi 
συνιεὶς τοῖνυν τὸ τοῦ Ἰορδάνου μέγα μαωστήριον ὁ Nat- 
μάν φησιν’ € Ἰδου 65 ἔλεγον (5), ὅτι πάντως ἐξελεύσε- 
στι πρὸς μὲ, xa στῄσεται͵ xai ἐπικαλέσεται By ὀνόματι 
Κυρίου Θεοῦ αὐτοῦ, xai ἐπιθήσει τὴν χεῖρα αὑτοῦ 
ἐπὶ «bv. τόπον, xal ἁποσυνάξει τὸ λεπρόν ' » τὸ γὰρ 
ἐπιθεῖναι τὴν χεῖρα τῇ λέπρχ, καὶ χαθαρίσαι, µόνου 
1o) Κυρίου µου Ἰησοῦ ἔργον fjv, οὗ µόνον εἰπόντος τῷ 
μετὰ πίστεως ἀξιώσαντι’ « Ἐὰν θέλῃς, δύνασαί µε κα- 
θαρίσαι, » τό ᾿εθέλω, καθαρίἰσθητι. » Πρὸς γὰρ xà λόγῳ 
καὶ ἵφατο αὐτοῦ, xai ἐχαθαρίσθη ἀπὸ τῆς λέπρας 


εὐτοῦ. "Ext δη πλανώμενος ὁ Ναιμὰν, χαὶ οὐχ ὁρῶν C 


xw ἀπολείπονται ol ἕτεροι τοῦ Ἱορδάνου ποταμοὶ 
1p, θεραπείαν τῶν πεπονθότων, ἐπαινεῖ τοὺς τῆς 
ὀτμασκοῦ ποταμοὺς ᾿Αρδανὰ (6) καὶ Φαρφὰ, λέγων" 
«θὐχὶ ἀγαθὸς ᾿Αρθανὰ xal Φαρφὰ ποταμοὶ Δαμασχοῦ 
ὑπὲρ πάντα τὰ ὕδατα Ἱσραήλ; Οὐχὶ πορευθεὶς, λού- 
eouat £v αὐτοῖς, xat καθαρισθήσοµαι; » Ὥσπερ γὰρ 
veis ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεὸς ὁ Πατὴρ, οὕτως iv 
ποταμοῖς οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ ὁ Ἰορδάνης, xat λέπρας 
ἀπαλλάξαι δυνάµενος τὸν μετὰ πίστεως τὴν Ψψυχὴν 
Ἰωόμενον εἷς τὸν Ἰησοῦν. Οἶμαι δὲ διὰ τοῦτον χλαίειν 
ἀναγεγράφθαι πᾶσι τοῖς Βαθυλῶνος ποταμοῖς χαθε- 
ἑομένους τοὺς µνησθέντας τῆς Σιών ἄλλων γὰρ ὑδά- 
των γευσάµενοι μετὰ τὸν ἅγιον Ἰορδάνην οἱ διὰ τΏν 
χαχίαν αἰχμαλωτευθέντες, εἰς ὑπόμνησιν καὶ ποθὴν 


Deus interdum — quidem sitientibus dat potum, in- 
terdum vero quod. iuvium nobis et iniperceptibile 
est propter profunditatem, pervium illud przparat 
divisione sermonis, cum quamplurima ex ratione 
dividendi nobis manifestentur. Ad l:ve. ut admit- 
tamus interpretationem de potabilissimo et gratia- 
rum pleno Jordane, utile nobis erit apponere Naa- 
man ilum Syrum a lepra iundatum, et quz di- 
cuulur de fluminibus apud hostes cultus divini. At- 
que de Naaman quidem scriptum est 7, quod. vcuc- 
rit cum equitatu εἰ curru, et steterit ante. fores 
domus Elisei, quodque iiserit Eliseus uuntium ad 
illum, dicens : « Profectus lavare in Jordane septies, 
et restituetur tibi caro tua, et mundaberis *5, » 


B Quanlo ctiam commovetur indignatione Naam in 55, 


non intelligens quod Jordauis noster is sit qui in» 
muudos ob lepram liberat ab immunditia sanatqe, 
non ille propheta ; quandoquidem prophet officium 
est mittere ad. illiid quod sanitatem affert. Non in- 
tel'igens igitur Jordanis magnum wysterium, Naa. 
mau iuquit δι « En quidem cogitaram : Omnino 
exibit ad ime, et stans iuvocabit nomen Domini Dei 
sui, imponetque manum suam ad locum et curabit 
lepram. » Etenim manum lepra: imponere et curare 
solius Domini mei Jesu officium cs!, qui non tantum 
dixit cum fide pronuntianti: « Sivis, potes me mun- 
dare,» — «Volo, mundus esto *' : » przeterqua:n quod 
enim locutus est, 1 47 tetigit etiam eum, et mundatus 
fuit à lepra sua. Erraus etiam Naaman, nec viden& 
quantum cateri. fluvii Jordane sint inferiores 
quantum attinet ad curandum eos qui morbo affecti 
sunt, laudat Damasci fluvius, Arbana, et Pbarpha, di- 
cens ** : « Annon bonus est Arbana, et Pharpha 
fluvii Damasci pra omnibus aquis Israelis ? Nonne 
profectus lavabor in eis el mundabor ? » Ut enim 
nnllus bonus, nisi unus, nempe Deus Pater 53, sic 
inter fluvios nullus est bonus, nisi Jordanis, etiam 
a lepra liberare valens eum qui cum fide lavat ani- 
mam in Jesu. Proinde meum est judicium, scri- 
ptum fuisse omnes sedentes super flumina Babylo- 
nis ** propter bunc flere, memoria repetentes Sion, 
Deducti enim ob vitium in captivitatem , cum alias 
degustassent aquas post sanctum Jordauem, in me- 


έρχονται (7) τοῦ οἰχείου xai σωτηρίου ποταμοῦ. Διό- D moriam desideriumque veniunt proprii el salntaris. 


περ ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαδυλῶνός quat « "Exet ixa- 
θίσαµεν (καὶ δῆλον ὅτι διὰ τὸ μὴ δύνασθαι στῆναι) 
« χαι ἐχλαύσαμεν. Καὶ ὁ Ἱερεμίας δὲ ἐπιπλήσσει 
τοῖς θέλουσιν Αἰγύπτιον Όδωρ πιεῖν, xal χαταλείπουσι 
τὸ ἐξ οὐρανοῦ xataÓalvov, καὶ ἑπώνυμον τῆς χατα- 
ἑάσεως τυγχάνουν, τὸν Ἰορδάνην, λέγων « Τί coi 
χαὶ τῇ ὁδῷ Αἰγύπτου τοῦ πιεῖν ὕδωρ Γηῶν, xaX τοῦ 

* [V Reg. v, 9. "^ ibid. 10.9 ibid. 41. "^ ibid. 
17; Marc. x,18; Luc. viu, 19. 

(3) Ediiio fluetii, Xx, codex Bodleianus, &6a- 


τον, sicque legit Ferrarius. 
a 4) hen itio Huetii, καθαρισθῇ, codex Bodleianus, 
χαθαρι 


,,U) P An μα Sic codex Bodleianus ; Regius, διέ- 
Àe yov. ; 


δι Pga3], cxxxvi, |. 


fluvii. Propterea de fluviis Babylonis inquiunt : 
« Illic sedimug » (uimirum stare nequentes) « εἰ 
flevimus. » Quando etiam Jeremias minatur volen- 
ibus ZEgyptiam aquam bibere , et. relinquentibus 
aquam e c«lo descendentem , el descensus agno- 
men babentem Jordanem, dicens 55: « Nunc igi- 
tur quid egt tibi in via Egypti, ut bibas aquam 


ει Mattb, vini, 2. 9* IV Reg. v, 12. *! Mattb, xix, 


V Jerem. uj, 18. 


(6) Codex Bodleianus bis hahet 'Ap6avá, Regius 
utrobique, 'A6avá. 

(7) Éic ὑπόμνησιν xal ποθὴν» ἔρχονται. Sic 
recte habet codex Bodleianus, atque ita legit Fer- 
rarius; Perionius vero, ex per versa codicis legit 
scriptura, ποθέν. 


985 


Oft GENIS 


281 


Geon, et ut bibas aquam fluviorum? » vel, ut Hle- A πιεῖν ὕδωρ ποταμῶν; » fj, ὡς τὸ Ἑθραϊκὸν ἔχει, 


braicum habet, « bibere aquam Seor, » de qua nunc 
propositum non est dicere. 

29. Quod autem non de his fluminibus , quz 
sensu percipiuntur , procipuus sit sermo Spiritui 
loquenti in Scripturis a Deo iuspiratis, id licet 
eliam cernere ex his qux ab Ezechiel prophetautur 
34 Pharaonem regem /Egypti '*, [quz sic habent : 
« En ego ad te, o Pharao, rex ZEgypti,] draconem 
maguum, sedentem in medio fluviorum, te ipsum- 
que alioquentem : Mihi sunt fluvii, et ego feci eos, 
ei dabo laqueos in maxillas tuas, οἱ agglutinabo 
pisces fluvii [(10) cum pennis tuis, teque e medio 
flumine tuo reducam, et omnes pisces fluminis, ] 
et dejiciam te celeriter : et omnes pisces fluvii ϱ0: 
ram facie terrx? tuze cadent , et 1/48 nou congre- 
gaberis, et. non ornaberis. » Quem serpentem cor- 
poraleia:, in corporali /Egypti fluvio visum fuisse 
prodiderunt unquain. historie ? Proinde vide ne 
forte fluvius Zgypti locus sit draconis inimici no- 
stri, qui ne Moysen quidem puerum interficere qui- 
vit, Ut autem draco est in /Egypti fluvio, sic Deus 
est in. fluvio letificante civitatem Dei ΣΤ. nam Pa- 
ter est in. Filio 55, Hanc ob causam qui ad ipsum 
pergunt ut laveutur, probrum deponunt ex /Egy- 
pto ductum, aptioresque fiunt ut. subvehantur, et 
mundantur a lepra, duplicationemque donorum ac- 

56 Ezech. xxix, o et seq." Psal, xtv, ο. 


Xi. Varietas liec lectionis pertinet ad illud : του 
τηεῖν Όδωρ Γπῶν, non ad hoc, τοῦ πιεῖν ὕδωρ ποτα- 
ov. Codices Regius, Bodleianus, Barberinus οἱ 
erionittá. habent. Σιών, ita ut nos edidimus : al 
Ferrarius, « bibere aquam Seor, » recte, Hebraice 
enim est ΙΟ, unde Σῖρις, quo nomine Nilusappel- 
):tur, ab aquarium  nigrore, unde a. Grecis quibus- 
dam Μέλας proprio nomiue dictus est. LXX reddi- 
deruut Γηῶν, ex vetusto errere, jam inde ab anti- 
quis deducto temporibus, quo Phisou et Gehon 
Ganges esse et. Nilus existimabantur. ÀÁt accuratio- 
ribus receutiorum liominum studiis compertum est 
quatior capita fluvii parailisum irrigautis ea fuisse 
Tigrim οἱ Euphratem, tui. alveos illos. duos, per 
quos Euphrates Tigridi permistus in sinum Persi- 
cum erumpit. Adi Josephi Scaligeri^ De emendat, 
lemp. librum quintum, et epist. 441, qui Calvinum 
sententie liujus auctorem. et inventorem. laudat, 
Vulgata : « Ut bibas aquam. turbida ? » quod. fa- 
etum videlur ex Graco cv O', apud quus pro 
ὕδωρ Γηῶν, perperam fortasse lectum) est, ὕδωρ 
liiov Hukrivs. 

(9) Hpognctevopérwur ἔστιν ἰδεῖν οὕτως ἐχόν- 
tor * Ιδοὺ ἐγὼ ἐπὶ cà, Φαραὼ, βασιίευ Αἰγύ- 
πζου. llc desiderantur in codice Begio, sed resti- 
teutur e codice Bodleiauo. 

(10) Hzcex iuterpietatione | Perionii supplevi- 
mus. 

(11) Ποῖος γὰρ σωματιχὸς 6páxor, etc. Origenes 
lib. 1v contra Celsum, uu. 50, p. 342: Τίς 6 áva- 
Υ.γνώσκων δράχοντα Ev τῷ Αἰγυπτίῳ ποταμῷ ζῶντα, 
xai τοὺς ἰχθύα; ἐμφωλεύοντας αὐτοῦ ταῖς φολίσιν, 1) 
ἀπὸ τῶν προχωρηµάτων τοῦ Φαραὼ πληρούμενα τὰ 
Λἰγύπτου ὄρη, o9 προάγεται αὐτόθεν πρὸς τὸ ζητῆη- 
σαι, τίς ὁ τοσούτων δυσωδῶν προχωρηµάτων αὐτοῦ 
αληρῶν τὰ Αἰγυπτίων bpn* xaX τίνα τὰ τῶν Αἰγν- 
ziv ὄρη ' xai τίνες οἱ ἐν Αἰγύπτῳ ποταμοὶ, περὶ 
ὧν αὐχῶν λέγει ὁ προξιρηµένος Φαραώ * «Ἐμοί εἰσιν 
οἱ ποταμοὶ, xat ἐγὼ ἐποίησα αὐτούς * » καὶ τὶς ὁ ἀνά- 
λογον τοῖς ἀποδε,χθησοµένοις ἀπὸ τῆς ἑρμηνείας πο: 


5* Joan, 
(8) "H, ὡς τὸ 'E6patxóv ἔχει, τοῦ πιεῖν có ὕδωρ C 


« τοῦ πιεῖν ὕδωρ Σιὼν (8), » περὶ οὗ οὗ νῦν πρόχει- 
ται λέγειν. 

99. "Ot: δὲ οὗ περὶ αἰσθητῶν ποταμῶν ὁ προηγού- 
µενος λόγος ἐστι τῷ ἓν ταῖς θεοπνεύστοις ΓΕ ραφαῖς 
λαλοῦντι Πνεύματι, καὶ ἀπὸ τῶν Ev τῷ Ἐξεχιὴλ ἐπὶ 
Φαραὼ βασιλέα Αἰγύπτου προφητευοµένων ἔστιν 
ἰδεῖν, οὕτως ἑχόντων' « Ἰδοὺ ἐγὼ ἐπὶ ob, Φαραώ, 
βασιλεῦ Αἰγύπτου (9), τὸν δράχοντα τὸν µέγαν, τὸν 
ἐγκαθήμενον &v µέσῳ ποταμῶν, αὐτὸν λέγοντα᾽ ᾿Εμοί 
εἰσιν οἱ ποταμοὶ, καὶ ἐγὼ ἐποίησα αὐτούς' καὶ ἐγὼ 
δώσω παγίδας εἰς τὰς σιαγόνας σου, χαὶ προσχολλή- 
σω τοὺς ἰχθύας τοῦ ποταμοῦ πρὸς τὰς πτέρνγάς σου, 
xaY ἀνάξω σε Ex μέσου τοῦ ποταμοῦ σον, καὶ πάντας 


"ποὺς ἰχθύας τοῦ ποταμοῦ, xaX καταθαλῶ σε Ey τάχει’ 
B xai πάντας τοὺς ἰχθύας τοῦ ποταμοῦ ἐπὶ προσώπον 


τοῦ πεδίου σου πέσῃ, xat οὗ ut] συναχθῆς, χαὶ οὗ μὴ 
περισταλῇς. » Ποῖος γὰρ σωματιχὸς δράχων (11) tv 
τῷ σωματιχῷ τῆς Λἰγύπτου  ποταμῷ ὀφθεὶς ἱστόρη- 
ταί ποτε; ᾽Αλλὰ µήποτε χωρίον ἐστὶ (12) τοῦ ἐχθροῦ 
ἡμῶν ópáxovtog ὁ τῆς Αἱγύπτου ποταμὸς, μηδὲ παι- 
δίον ἀποχτεῖναι Μωῦσέα δυνηθεἰς,. Ὥσπερ δὲ δράχων 
ἐν τῷ Αἰγυπτίῳ ἐστὶ ποταμῷ, οὕτως ὁ θΘεὸς ἐν τῷ 
εὐφραίνοντι τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ ποταμῷ: ὁ Πσατὴηρ γὰρ 
by τῷ ὙΥἱῷ. Διὰ τοῦτο οἱ γενόµενοι Ev αὐτῷ ἐπὶ τῷ 
λούσασθαι τὸν ὀνειδισμὸν ἀποτίθενται τῆς Αἰγύπτου, 
xai ἐπιτηδειότεροι πρὸς τὸ ἀναλαμθάνεσθλι γίνονται, 
x, 38 et xiv, 10. 


ταμοῖς δράκων * χαὶ τίνες οἱ ἐν ταῖς φολίσιν. αὐτοῦ 
ἰχθύες; Καὶ τί µε δεῖ ἐπὶ πλείονα χατασκενάζειν τὰ 
ph δεόµενα κατασχευῆς; ἐφ᾽ οἷς λέγεται τό; «Τίς 
σοφὸς. xal συνῄσει ταῦτα . ἡ συνετὸς, xal ἐπιγνώσε-. 
ται αὐτά ; » Ezech. xxix, 5, et xxxii, 2, pro eo quod: 
LXX reddunt δράχων, llebraice habetur Q'xvy, 
quod non dracones solum, sed cete etiam , grandio- 
res pisces e! serpentes signilicat. la his receusetur 
crocodilus, quem hoec loco designavit Ezechiel. tie 
autem bellua Aigypii regem expressit, quemadimno- 
dum eadem E;yptiaci regni postmodum typus 
fuit et symbolum. Certe. post. adjectam. Romano 
imperio AZgyptum, nummis suis crocodilum Augu- 
δι» appingi voluit. Quid quod Pharaonem JEgyptiace 
crocodilum significare conjici ex eo potest, quod 

775 apud Arabes, qui multa ab ZEgyptiis cum ipsa 
siguilicatione vocabula mutuati suut, crocodilum 
sonel. Nam quod scribit Josephus , Antiq, lib. vini, 
cap. 2, « l'baraonem , » apud. AEgyptios regem κἰ- 


p gnificare, vix cuiquam. probet. qui. animadvertit, 


uam sspe «rex Pharao» in. sacris libris legatur. 

ec simile est « Abba pater, » quod exstat. Marc. 
xiv, 96, Rom, vit, 15, et Galat, iv, 6. 1d. enim ge- 
minarunt Hebrzi Gr:eca utentes loquela, ut. majo- 
rem affectus vim ea voce declararent, quam pueri 
patrem appellates usurpant. Verius non est quod 
dant nomiuss illius etymon Philo Allegor. 2, Orige- 
nes fiomil. 6 in Genes. n. 2. p. 17, et Hieronymus 
De nominib Hebraic., ab Hebraeo nempe y^, cum 
cPharao, » reddunt, σχ-δαστής, « exterininalor dis- 
sipans : » hujus enim vocis veriloquium ab. Zayp- 
tiis petendum est, non ab flebrais. Addit  Eze- 
Chiel : 8^ 132 yz. «culbaus in. medio mnuimi- 
num suorum : » in undis enim fere quietem cape- 
rc solitus est crocodilus ; Aumianus lib. xxi :«MNoc- 
tibus quiescens per undas, diebus lumi vescitur. » 
livET:USs. 

(12) '4.14à µήποτε χωρίον ἐσεί, οἱο. Origenes 
lhomil, 5. in Isaiam, n. ὃν p. 445, a : « Yivit. Rex 
malignus in pectore nostro, quandiu vivit. Pharao 
Zabulus. » 


455 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


96 


xil ἀπὸ τῆς µιαρωτάτης λέπρας καθαρίζονται, xai À cipiunt, atque etiaro fiunt ad Spiritus sancti. rece- 


διπλασιασμὸν χωροῦσι χαρισµάτων, xai ἔτοιμοι πρὸς 
Πνεύματος ἁγίου παραλοχὴν vivovzat, ἄλλῳ ποταμῷ 
οὐχ ἐφιπταμένης τῆς πνευματιχῆς περιστερᾶς. Διό- 
περ θεοπρεπέστερον νοῄσαντες τὸν Ἰορδάνην, xai τὸ 
ἐν αὐτῷ λουτρὸν, καὶ τὸν Ἰησοῦν ἐν αὐτῷ λουόµενον, 
xai τὸν τῆς χατασχευῆς οἶχον, ὅσον δεόµεθα τῆς 
«οιαύτης ὠφελείας &mb τοῦ ποταμοῦ ἀρυσώμεθα. 

50. Tq ἑπαύριον β.Ίάπει τὸν "Incovv ἐρχόμενον 
αρὸς αὑτόν. Ἡρότερον fj µύτηρ τοῦ Ἰησοῦ, ἅμα τῷ 
συλλαθεῖν αὑτὸν, τῇ μητρὶ τοῦ Ἰωάννου xaY αὐτῇ 
ἐγχύμονι τυγχανούσῃ, ἀπεδήμει, ὅτε μορφούμενος τῷ 
μορφουμένῳ ἀχριθδέστερον τὴν µόρφωσιν χαρίκεται, 
σύμμορφον ἐνεργῶν αὐτὸν γενέσθαι τῇ δόξῃ αὑτοῦ, 
ὥστε διὰ τὸ xowóv τῆς μορφῆς (15) Ἰωάννην τε 
ριστὺν ὑπονοεῖσθαι τυγχάνειν, xaX Ἰησοῦν Ἰωάννην 
ἀναστάντα Ex νεχρῶν νοµίζεσθαι, παρὰ τοῖς ph δια- 
χρίνουσι τὴν εἰχόνα ἀπὸ τοῦ κατὰ τὴν εἰχόνα" vov 6t 
ὁ Ἰησοῦς μετὰ τὰ προεξετασθέντα μαρτύρια Ἰωάν- 
νου περὶ αὐτοῦ, αὐτὸς βλέπεται ὑπὸ τοῦ Βαπτιστου 
ἑρχόμενος πρὸς αὐτόν. Παρατηρητέον δὲ, ὅτι ἑχεῖ 
Riv διὰ τὸν τοῦ Μαρίας ἁσπασμοῦ φωνὴν ἑληλυθυῖαν 
εἰς τὰ xa τῆς Ἐλισάθετ, σχιρτᾷ τὸ βρέφος Ἰωάν- 
γης ἓν τῇ χοιλἰᾳ τῆς μητρὸς, τότε, ὡς ἀπὸ τῆς 
Τῆς (14), λαμθανούσης Πνεῦμα ἅγιον' « Ἐγένετο γὰρ, 
φπσὶν, ὡς Ίχουσε τὸν ἁσπασμὸν τῖς Μαρίας fj Ἐλι- 
σἀάθετ, ἐσχίρτησε τὸ βρέφος ἐν τῇ χοιλἰᾳ αὐτῆς, xal 
ἐπλίσθη Πνεύματος ἁγίου dj Ἐλισάθετ, xaX ἀνερώ- 
vot χραυγῇ µεγάλη, xa εἶπεν. » Ἔνθα δὲ « Βλέ- 


τει ὁ Ἰωάννης τὸν Ἰησοῦν ἑρχόμµενον πρὸς αὐτὸν, καὶ C 


1έχει' δε ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων ctv ἁμαρτίαν 
τοῦ χόσµου" » ἀχοῃ δὲ τῃ περὶ τῶν χρειττόνων πρὀό- 
τερὀν τις παιδεύεται, xal μετὰ ταῦτα αὑτόπττς αὖ - 
τῶν γίνεται. "Οτι µέντοιχε εἰς τὴν µόρφωτιν ὠφέλη- 
πιό Ἰωάννης ἀπὸ τοῦ ἔτι µορφουμένου τοῦ Κυρίου, 
Ἱενμένου Ev τῇ μητρὶ πρὸς τὴν Ἐλισάβετ, τῷ χε- 
αρατηχότι τῶν εἰρημένων περὶ τοῦ φωνὴν μὲν εἶναι 
ὧν Ἰωάννην, λόγον δὲ τὸν Ἰησοῦν, δηλον ἔσται' µε- 
Ἰάλη vp φωνὴ γίνεται &v τῇ Ἐλισάθετ πληρωθείση 
Βνεύματος ἁγίου διὰ τὸν ἀσπασμὸν τῆς Μαρίας, ὡς 
εὐτὴ dj λέξις παρίστησιν οὕτως ἔχουσα' « Καὶ ἀνεφώ- 
πησε χραυγΏ µεγάλη, » δῆλον ὅτι fj Ἐλισάθετ, « xoi 
εἶπεν.» Ἡ γὰρ φων] τοῦ ἁἀσπασμοὺ τῆς Μαρίας, 
Ἱενομένη Ev τοῖς ὡσὶ τῆς Ἐλισάδετ, ἐπλήρωσε τὸν 
Ἰωάννην ἑαυτῖς' διόπερ σχιρτᾷ ὁ Ἰωάννης, xaX olo- 
πὶ στόµα τοῦ υἱοῦ καὶ προφῆτις ἡ µέτηρ γίνεται, 


ἀναφωνοῦσα χραυγῆ µεγάλη, καϊλέγουσα’ « Εὐλογη-. 


µένη σὺ Ev γυναιξι, xal εὐλογημένος ὁ καρπὺς τῆς 
ποιλίας σου. » "Ἠδη οὖν δύναται ὅηλος ἡμῖν γίνεσθαι 
xai ἡ μετὰ σπουδῆς πορεία τῆς Μαρίας εἰς τὴν ὁὀρει- 
vhv, xaX fj εἴσοδος εἰς τὸν οἶχον Ζαχαρίου, xal ὁ 
ἀσπασμΏς ὃν ἀσπάζεται τὴν Ἐλισάθετ. "Iva γὰρ µε- 
vul ἀφ᾽ ἧς ἔχει, ἐξ οὗ συνείληφε, δυνάµεως τῷ 


ptionein parati, nimirum ad aliud flumen non ad- 
volante coluinba. Quamobrem magnificentius con- 
s:derato Jordane, ipsiusque lavacro ac Jesu qui. in 
ipso lavatur, tum [Bethabara hoc est]. domo in- 
siructionis, tantum utilitatis a fluvio hauriamus , 
quantum egemus. 


90. Postero die videt Joannes Jeswn venicntem ad 
se 9. Prius Jesu mater, simul atque ipsum conce- 


. pit, ad Joanuis matrem , eamque uterum ferentem 


pergit, quando qui formatur aceuratiorem  forma- 
Hionem donat ei qui formabatur, conformem illum 
efficiens suze gloriz:, adeo ut ob formam commu- 
nem, Joannes crederetur esse Cliristus, et item 
Christus Joannes esse a mortuis excitus putare- 
tur * apud eos qui non. discernunt inter imaginem 
et inter eum qui est. secundum imaginem; nunc 
autein ipse Jesus post e», qua antea accurate exa- 
minavimus, testimonia Juannis de ipso, videtur a 
Baptista veniens ad illum, Sed obiter observandum. 
est quod illic per vocem salutationis Mari, quiae 
pervenit ad aurcs Elisabeth, exsilit Joaunes infans 
in utero matris, tum veluti a sancta Maria sumen- 
tis Spiritum sanctum : « Evenit. enim, inquit *!, 
ut audivit salutationem Mariz Elisabeth, 149 sub- 
silivit infans in utero ejus, et repleta est Spiritu 
sancto Elisabeth, et exclamavit voce magna, et di- 
xit. » Hic autem « . Videt Joannes Jesum ad sc- 
ipsum venienten, et dicit : Ecce ille Agnus Dei, qui 
tollit peccatum mundi ** ; » in rebus etenim prz- 
slantibus, per auditum primum quis eruditar, de- 
inde oculatus testis ipsarum reruin fit. Sed profe- 
cio adjuvari Joannem ad formationem a Domino, 
qui adhuc cum formaretur perrexit in matre . ad 
Elisabetham, ei perspicuum erit qui tenuerit. qua 
disseruimus, dum diceremus Joannem esse vocem, 
Jesum vero sermonem ς magna enim vox fit in Eli- 
sabeth repleta Spiritu sancto ob Maria salutatio- 
nem, ut lectio ipsa docet hune in modum habens : 
« Et exclamavit voce magna *5, » scilicet. Elisabeth, 
« et dixit. » Vox enim salutationis Mari: , qua 
pervenit ad aures Klisabeth , replevit Joannem se 
ipsa; quam ob causam subsiliit Juaunes, materque 
veluti os filii et prophetissa efficitur, voce magna 
exclamans ac dicens : «Benedicta tu inter mulie- 
res, et benedictus ille fructus veutris tui **, » Jauy 
vero a nobis aperte per:pici potest tum Marix iter. 
ad montana cum festinatione *5,tum ingressus in do- 
num Zacharix, ac dcinde salutatio qua saluta& 
Elisabeth. Hzc enim omnia eveniunt, ut Maria fa- 
ciat participem Joanuem (etiamnum {η utero ma- 
iris exsistentem) ejus potentie quam habet ab. ee 


5* Joan. 1, 29. * Luci, 45; Matth. xiv, 2; Marc. vi, 14, 16: Luc. ix, 8. *! Luc. i, 44, 42. 


* joan. 1, 29. * Luc. 1, 42. ** ibid. 


(15) Pro μορφῆς codex Bodleianus habet Γρα- 
fic, male 


(14) Ἀπὸ τῆς γης. ln margine codicis Bodleiani 
legitur : Οὕτω xal £v τῷ ἀντιγράφῳ γράφεται, γῆς. 


5 iig. 59, 40 


Alia manu : τάχα ἀπὸ τῆς ἁγίας Μαρίας. Quaur 
conjecturam secutus est in sua interpretatione *'er- 
rarius. 


£37 


ORIGENIS 


383 


quem conceperat, qui quidem Joannes et ipse par- A Ἰωάννῃ ἔτι ἐν τῇ μήτρα (15) τυγχάνοντι τῆς μητρὸ; 


ticipein facturus. erat. matrem illius gratise. pro- 
pheticie quam acceperat. Et. decentissime profecto 
in montana tales dispensationes perficiuntur, cuin 
nibil magui capi possit ab his hominibus qui valles 
ob humilitatem vocandi sunt, Ideo hoc in loco, post 
Joannis testimonia, priinum quidem quod dicitur a 
Joanne clamante ac theologum agente **, alterum 
vero ad sacerdotes et levitas ab Ilierosolymis a 
Jud»'is missos *, tertium ad eos qui ex Pharis:eis 
exsistentes acerbius interrogarunt **, Jesus jam 
videtur ab eo qui testimonium perliibuerat veuienti 


ad se, adhuc prodcientem  melioremque evaden- . 


tem; cujus profectus et ad meliora progressus, uo- 
tà cst ea dies, qux postera dicitur; veluti enim in 
sequeeti illuminatione et in. postera die propter ea 
qu:t. prxcesserant, Jesus venit , aon tantua igno- 
tus **, tanquam qui in medio steterit etiam nescien- 
tium, sed jam etiam veniens conspicuus ei qui hzc 
antea aununtiarat, Prima ergo die testimonia 350 
fiunt. Altera Jesus ad Joannem venit 19, Tertia au- 
tem ?! Joanaes (cum staret cum duobus. discipulis, 
intuitusque esset Jesum ambulantem , 4ο dixis- 
δυί : «Ecce Agnus ille Dei») praesentes adinonet, uti 
scquantur Filium Dei. Jam in quarta. die ?*, cum 
evire vellet in. Galileam, ille qui exiit ad quxren- 
dum quod perierat Τὰ, invenit. Philippum, οἱ dicit 
ei : «Sequere me?*, » Die vero tertia, post quartam, 
J' s^xla est in earum numero quas a principio 
recensuimus, Πρι flunt in. Cana Galilee '*, de 
quibus vicebimus cum ad locum hune perveneri- 
mus, lllud etiam obiter observandum quod Maria 
illa przsstantior venit ad Elisabeth inferiorem , et 
Filius Dei ad Baptistam, ex quibus id utilitatis 
capimus ut impigri simus ad. ferendam opem in- 
ferioribus οἱ ad mediocritatem | conservandam, 
91. Quoniam autem apud Joannem discipulum , 
unde ad Baptistam Joannem veniat Servator, non 
dicitur , boc discimus ex his quz Mattlieus. scrí- 
psit "* : « Tunc advenit Jesus a Galilea. ad Jorda- 
nem ad Joannem, vut baptizaretur ab illo. » At Mar- 
eus etiam locum Galilez addidit diceus : « Et 
evenit in die»us illis ut veniret Jesus a Nazareth 
Galilzz, et baptizaretur a Joanne in Jordane Τ1. ) 
Porro Lucas locum quidem reticuit unde Jesus 
advenit, practerinittendo quie. alii scripserant, sed 
quod ab illis non didiclmus, jpse nos docet *5, 
quod nempe post baptismum ascendenti ipsi aper- 
tum est coelum, et descendit Spiritus sanctus cor- 
porea specie, sicut. columba, Rursus dicente Ma:- 
theo τν, Dominum prohibitum a Joanne dicente Ser- 


** Joan. 1, 1 etseq.— *' ibid. 19 et seq. ** ihid 
860. ο ή. 43. "* Luc. xix, 10. "* Joan. 1,45. 
Luc. 1, 21. 7? Matt. un, 14, 15. 


(15) Μήτρᾳ. Sic codex Bodleianns; editio Huetii 
cum codice Regio, µητρί. 

(16) Οὐ µόνον rvwrcc xépsvoc. Miter legit Fer- 
rarius; vertit enim, « uon tautum ignotus. » 

(13) Τῃ δὲ ἁπὺ τῆς τετάρτης, fitic ἐστίν, ete. 
Ferrarius : « Die vero tertia post quartam; » lege- 


. 24 et seq. ** ibid. 90. 
15 joan. ui, 1. 


ἡ Μαριὰμ, χαὶ αὐτῷ µεταδώσοντι τῇ μητρὶ ἀφ' fj 
ἕἔλαθε χάρ.τος προφητικῆς, ταῦτα πάντα γίνεται. Καὶ 
εὐλογώτατά Ys Ev τῇ ὁρεινῆ αἱ τοιαῦται οἰχονομία: 
ἐπ,τελοῦνται, οὐδενὸς μεγάλου χωρουµένου ὑπὸ τῶν 
δ.ὰ την ταπεινότητα χοιλάδων κληθησοµμένων. Καὶ 
ἕνθα δὲ οὖν μετὰ τὰς Ἰωάννου μαρτυρίας, πρώττν 
μὲν τὴν ὑπὸ χεχραγότος λεγοµένην χαὶ θεολογοῦντος” 
δευτέραν δὲ πρὸς τοὺς ἱερεῖς xal Λενῖτας, τοὺς à75 
Ἱεροσολύμων ὑπὸ Ἰουδαίων ἀπεσταλμένους' xa vpt- 
την thv πρὸς τοὺς ix τῶν Φαρισαίων πιχρύότερον 
ἑρωτήσαντας, Ἰησοῦς Ίδη βλέπεται ὑπὸ τοῦ µαρτυ- 
ρήσαντος, ἑρχόμενος πρὸς αὐτὸν ἔτι προχόπτοντα xat 
βελτίονα Ὑινόμενον * fig προχοπῆς xai βελτιώσεως 
σύμθξολον ἡ ὠνομασμένη αὔριον' οἱονεὶ γὰρ ἐν ἑξῖς 
φωτισμῷ, xal δευτἐρχ ἡμέρχ παρὰ τὰ πρότερον ὁ 
Ἰησοῦς ἔρχεται, οὗ µόνον γινωσχόμενος (16) ὡς u£- 
σος ἑστηκὼς xat τῶν οὐχ εἰδότων, ἀλλ᾽ Ίδη xat ὁρώ- 
µενος fov τῷ ταῦτα πρότερον ἀποφηναμένῳ. Πρώ- 
τη οὖν ἡμέρᾳ αἱ µαρτνρίαι γίνονται’ xal δεντέρᾳ 
Ἰησοῦς πρὸς ἹἸωάννην ἔρχεται. Τρίτη δὲ, ἑστὼς ὁ 
Ἰωάννης μετὰ δύο μαθητῶν, ἑνιδὼν Ἰησοῦ. περιπα- 
τοῦντι [xat] εἰπὼν τό’ «δε ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ, » προ- 
τρέπει τοὺς παρόντας ἀχολουθῆσαι τῷ Υἱῷ τοῦ Θεοῦ. 
Καὶ τετάρτῃ θελήσας ἐξελθεῖν εἰς τὴν Γαλιλαίαν ὁ 
ἐξελθὼν ζητῆσαι τὸ ἀπολωλὸς, εὑρίσχει Φίλιππον, 
xai λέγει αὐτῷ' « ᾿Αχολούθει pot. » TT, δὲ &nb τῆς 
τετάρτης, "jug ἐστὶν (17) Έκτη τῶν ἀρχῆθεν ἡμῖν 
κατειλεγµένων, ὁ γάμος γίνετα. ἐν Κανᾷ τῆς Γαλι- 
λαΐας, περὶ οὗ εἰσόμεθα γενόµενοι χατὰ τὸν τόπον, 
Παρατηρητέον δὲ ἔτι xai τοῦτο, ὅτι ἡ δ:αφέρουσα 
Μαρία πρὸς τὴν ὑποδεεστέραν Ἐλισάθει ἔρχεται, 
χαὶ ὁ Ylb; τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν Βαπτιστὴν, δι ὧν slc 
τὸ ἄοχνον πρὸς τὸ ὠφελεῖν τοὺς ἕττονας, χαὶ µετριό- 
τητα ὠφελούμεθα. 


91. Ἐπεὶ δὲ παρὰ τῷ μαθητῇ Ἰωάννη, πόθεν πρὺς 
τὸν Βαπτιστὴν Ἰωάννην (18) ὁ Σωτὴρ ἔρχεται, o 
λέγεται, τοῦτο µανθάνοµεν ἀπὺ τοῦ Ματθαίου γρά- 
φαντος" « Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γα- 
λιλαίας ἐπὶ τὸν Ἱορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην, τοῦ βὰ- 
πτισθῆναι ὑπ αὐτοῦ. » 'O δὲ Μάρκος xai τὸν τόπον 
τῆς Γαλιλαίας προσέθηχεν εἰπών' « Καὶ ἑγένε-ο ἐν 
ἐχείναις ταῖς ἡμέραις, Ἴλθεν Ἰησοὺῦς ἀπὸ Ναξαρὲτ 


p τῆς Γαλιλαίας, xat ἐθαπτίσθη εἰς τὸν Ἱορδάνην ὑπὸ 


Ἰωάννου. » Λουκᾶς δὲ τὸν μὲν τόπον ἀπεσιώπησεν, 
ὅθεν ὁ Ἰησοῦς ἔρχεται, παραχωρῄσας τοῖς εἰρηχόσι 
τὸν λόγον, ὅπερ δὲ ἀπ ἐχείνων οὗ μεμαθήχαμεν, 
αὐτὸς ἡμᾶς διδάσχει, ὡς ἄρα μετὰ «b βάπτισμα αὖ- 
«tp ἀνερχαμένῳ (19) ἀνεῴχθη ὁ οὐρανὺς, xat κατέδη 
τὺ ἅγιον Πνεῦμα σωματιχῷ εἴδει, ὡς περιστερά. Πά- 


'* Joan. 1, 99. ᾖἵ ibid. 35, 
τό Matth. 51, 17. 7 Marc. 9, 9. 7* 


bat, Tf; δὲ ἀπὸ τῆς τετάρτης τρίτη. ficte ἑστίν. 

(18/ Ἰωάννην». Deest in editione Huetii , sed 
restituitur e codice Bodleiano. 

(19) Αγερχοιιένφ. Sic codex Bodleianus, reete, 
editio Huetii, προσερχομένῳ. 


- ————- 


5ο) 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


329 


Ἂιν τὸ Ἰωάννην δ-αχεχωλυχέναι τὸν Κύριον, λέγοντα A vatori : « Mihi opus est, ut abs te baptizer, et (4 


τῷ ΣωτΏρ: € Ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ 002 βαπτισθῆντι, 


χαὶ σὺ ἴρχη πρὸς pé! » τῷ Ματθαίῳ εἰρηχότι οὐδεὶς 
-:οοσέθηχεν, ἵνα μὴ ταυτολογῶσι. Καὶ τὸ ὑπὸ τοῦ 
Κυρίου δὲ πρὸς αὐτὸν εἰρημένον' « "Age, ἄρτι' οὗ- 


τω γὰρ πρέπον ἐστιν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν διχα’ο- 
σύντ(ν, » μόνος ἀνέγραφεν ὁ Ματθαῖος. 

92. Καὶ Aérev "δε ὁ ᾽Αιιγὸς τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων 
τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου. Πέντε ζώων προσφε- 
ρομένων Exi τὸ θυσιαστήριον, τριῶν μὲν χερ- 
σαΐζων, πτηνῶν δὲ δύο, ἄξιόν pot ζητεῖν φαίνε- 
ται τί δήποτε ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου ὁ Σωτὶρ ᾽Αμνὸς 
λέγεται, χαὶ οὐδὲν τῶν λοιπῶν' ἀλλὰ ναὶ ἐπὶ 
τῶν χερσαίων χαθέχαστον͵, τριῶν ἡλικιῶν mpoc- 
αγοµένων, ἀπὸ τοῦ γένους τῶν προθάτων τὸν 


venis ad me ! » nullus quidpiam addidit, ne eadem 
repeterent, Quin etiam [(20) quod ei a Domino re- 
sponsum est : « Sine modo : sic enim decet nos 
implere } omnem justitiam , » solus scribit Mat- 
ιτ . 

32. Et dicit : Ecce Agnus ille Dei, qui tollit pec- 
catum mundi **-*, Jam vero cum quinque animalia 
offerantur super altare , terrestria. tria, alata 
duo; quzsitu dignum mihi videtur cur tandem 
a Josnne Servator dicatur Agnus, et nullum 
ca:erorüum ; atque etiain, cur agnum ex ge- 
nere ovium appellarit, cuim animalia hic ter- 
restria in unaquaque triom :elatum offerantur. 


ἁμνὸὺν ὠνόμασε. Πέντε δὲ ζῶα ταῦτά ioci, uó- Β Quinque autem animalia hze sunt, 15] vitu- 


σχος, πρόδατον, aiG, τρυγὼν, Ἱεριστερά. Καὶ 
τρεῖς ἡλιχίαι ἑχάστου τῶν χερσαίων αὗται, µόσχος, 
βοῦς, µοσχάριον, χριὸς, ἁμνὸς, ἁρνίον, τράγος, αἲξ, 
ἔριφος. πτηνῶν δὲ, περιστερῶν μὲν (91) ᾿ζεῦγος 
νερσσὼν µόνων, τρυγόνων ζεῦγος τέλειον. Ζητττέον 
οὖν τῷ βουλομένῳ ἀχοιδῶς τὸά περὶ τῶν θυσιῶν 
πνευματιχὸν καταλαθεῖν λόγον, τίνων ἑπουρανίων 
ὑποδείγματι xal σχιᾷ (92) ταῦτ' ἑγίνετο, χαὶ ἔχα- 
στον τῶν ζώων ἐπὶ τίνι νομοθετεῖ ὁ λόγος θύεσθαι, 
xii dla συνακτἐὸν τὰ περὶ τοῦ ἀμνοῦ. "Οτι δὲ ὁ 
περὶ τῶν θυσιῶν λόγος περί τινων οὐρανίων µυστη- 
piov νοεῖσθαι ὀφείλει, φτσί που ὁ ᾿Απόστολος: « Ot- 
veg ὑποδείγματι, καὶ σχιᾷ λατρεύουσι τῶν ἔπουρα- 
Yuy * » χαὶ πάλιν ' « Ανάγχη οὖν τὰ μὲν ὑποδείγματα 


τῶν ἐν τοῖς οὐρανοῖς τούτοις καθαρίζεσθαι' αὐτὰ δὲ C 


τὰ ἑπουράνια χρείττοσι θυσίαις παρὰ ταύτας. » Τὸ 
& χαθ᾽ Ev. δυνηθΏναι τούτων εὑρόντα ἐκλαθεῖν «hv 
δὲ Ἱπσοῦ Χριστοῦ γεγενηµένην τοῦ πνευματιχοῦ 
Vpo) (fj ἀλήθεια σφόδρα μείζων τυγχάνουσα (93) 
τς ἀνθρωπίνητς φύσεως), οὐδενὸς ἄλλον ἔργον 1) 
του τελείου ἐστὶ, τοῦ διὰ τὴν ἔξιν τὰ αἰσθητήρια 
Ἱιγυμνασμένα ἔχοντος πρὸς διάχρισ.ν χαλοῦ τε xal 
ααχοῦ, δυναµένου ἀπὸ διαθέσεως ἀληθευούσης εἰπεῖν ' 
t Σοφίαν δὲ λαλοῦμεν iv τοῖς τελείοις. » Καὶ à2n- 
ὡς ἐπὶ τούτων ἔστιν εἰπεῖν, καὶ τῶν τούτοις mapa- 
πλησίων: « ^Hy οὐδεὶς τῶν ἀρχάντων τούτου τοῦ 
οῶνος ἔγνωχε. » 

$5. Πλην τὸ» ἁμνὺν ἐν ταῖς θυσίαις τοῦ ἔνδελε- 


χισμοὺ εὑρίσχομεν προσφερόµενον. Οὕτω δὲ γέγρα- D 


τται ' « Καὶ ταῦτά ἐστιν, ἃ ποιῄσεις ἐπὶ τοῦ θυσια- 
ετηρίου ᾽Αμνοὺς ἐνιαυσίους ἁμώμους δύο τὴν ἡμέ- 
px) ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον ἑνδελεχῶς, Χάρπωµα bvbe- 
λεχισμοῦ. Τὸν ἁμνὺν τὸν ἕνα πηιἠσεις τὸ πρωῖ, xal 
ty ἀμνὸν τὸν δεύτερον ποιῄσεις τὸ δειλινόν» καὶ δέ- 
χατον σεµιδάλεως πεφυραµένης ἑλαίῳ κεχομμένῳ 
τῷ τετάρτῳ τοῦ εν οἴνου (24) τῷ ἁμνῷ τῷ ἑνί. Καὶ 
9-1 Joan, 1, 39. * llebr. viri, 5. 
» 

(20) Hic quaxam a Ferrario pratermissa, ex Pe- 
nonio $upplevimus. 

(21) Πτηνῶν δὲ. zepicrepow μέν. hia. codex 
BRouleianus; sicque leuit Ferrarius, Editio autem 
Huetii, πτηνῶν μὲν, περιστερᾶς uiv, εἰς, 

(33) Ὑποδείγματι καὶ σχκιᾷ. Forte. leg^ndum 


Σ |lebr. ix, 95. 


lus, ovis, capra, turtur οἱ columba. Sunt. etiom 
cites cujuslibet animalis terrestris hze — tres, 
vitulus, bos, vitellus, aries, agnus, agnellus, hircas, 
capra, hoe dus; alatorum vero, columbarum quidem 
jugum, sed id tantum. pullorum, et turturum jugum 
perfectum. Inquirendum ergo est ei qui accurata 


' spiritalem rationem victimarum compreheudere voe 


luerit, quorum ecelestium exemplari et umbra h:ec 
fiebant, itemque quanam ratione sauciat serio 
ununiquodque animal sacriflcari, privatimque colli- 
genda sunt qua de agno dicuntur. Quod autem ser- 
mo victimarum intelligendus sit de quibusdam my- 
steriis celestibus, docet Apostolus dicens * : « Qui 
exemplari , et umbra coelestium deserviunt; » et 
rursum ? ;: « Necesse ergo est ut exemplaria rerum 
qua sunt in coelis, hisce rebus purificentur ; ipsa 
vero colestia. mundentur victimis pra his potiori- 
bus. » Caterum in his singulis victimam legis spi- 
ritualis per Christum factam posse invenire et enar- 
rare (veritas major, quam pro captu humana na- 
tir), nullius alterius opus est quam perfecti, nempe 
ejus qui sensus exercitatos habet ad dijudicanduin 
tuin bonum, tum malui , quique ος affeciu vera 
narrante dicere potest : « sapientiam autem loqui- 
mur iuter perfectos *. » Et vere de hisce rebus his. 
que similiimis dicere possumus : « Quam nullus 
principum δα ου hujus cognovit *. » 

$5. Verumtamen agnum in sacriflciis ἑνδελεχι- 
σμοῦ |hoc est jugis oblationis] invenimus oblatum. 
Sic autem seriptum est *: «Et hxc sunt qua facies 
in altari ; agnos anniculos duos immaculatos per 
singulos dies super altare jugiter, oblationem eu- 
delechismi. Agnum unum offeres mane, et alterum 
vespere, οἱ deciniam partem  similaginis mista 
oleo contuso cuim quarta parte vini in agno uno. 
Et agnum alterum offeres vespere, juxta sacrificium 


* [Cor. ii, 6. "ibid. 8. * Exod. xxix, 33 et seq. 


ὑπόδειγμά τι καὶ σχιά. 

(26) Μείζων τυγχάνουσα. Sic codex Bodleianus; 
Regius, μεῖςον τυγχάνην. 

(24) Τῷ τετάρτῳ τοῦ εἶν' οἵνου, ete. Scribe, τῷ 
τετάρτω τοῦ εἴν" xal σπονδῖν τὸ τέταρτον τοῦ &lv 
οἵνου, elc. 


291 


ORIGENIS 


202 


primum, et juxta libamen ipsius. Facies odorem A τὸν ἁμνὸν τὸν δεύτερων ποιέσεις τὸ δειλινὸν, κατὰ 
τὴν θυσίαν τὴν πρώτην (25), xaX xazà τὴν σπονδὴν 


fragranti:e, oblationem Domino, sacrificium endele- 
cliismi in generationes vestras ad ostia tabernaculi 
testimonii coram Domino, in quibus agnoscar tibi 
ilic in tantum, ut lequar ad te: ibique ordinabo 
filiis Israel, et sanctificaber iu gloria mea ; et san- 
clificatione sanctificabo tentorium testimonii. » Ve- 
rumenimvero quinam alia intelligibilis 159 vi- 
ctima ἐνδελεχισμοῦ [hoc est jugis oblationis] θὖδθ 
potest λογικῷ [hoc est, οἱ qui sermoni compos est et 
sermocjnatur] qnam sermo floridior, symbolice di- 
ctus agnus, qui, simul atque itlustratur anima, offer- 
tur (hxc enim esae potest matutina endelechismi 
victima), et offertur etiam cum mens cessat versari 
in rebus diwinioribus ? Non enim potest semper 


sufücere ut sit in prastantioribus anima, quandiu D 


illi contigerit conjumctam esse huic terreno οἱ aggra- 
vanti corpori. , 

$4. Quod si quxrat quis quid facturus sit sauctus 
€o tewpore quod esL inter inane, et vesperain, 
traneferat sermonein. ab hisce rebus qua ad cultum 
Mosaicum pertineut, et deinde evangelica potiora 
sequatur. Ut enim legis veteris sacerdotes princi- 
pium vietimarum offerunt. endelechismi victimam, 
ac deinde ante vespertinam victimam endeleclismi, 
czteras ex lege (verbi gratia, pro delicto, vcl pro 
his qux sponte non. committuntur, vel pro salute, 
vel pro precatione, vel pro zelutypia, vel pro Sabbato, 
vel pro novilunio, et reliquis, qux longum es:et {η 
praseniia recensere), sic etiam nos a sermone de 
imagine, qui est Cliristus, oblationem facere inci- 
pientes, de multis hisque utilissimis disserere po- 
terimus, Rursusque in bis qua Christi δη! fiuien- 
tes ad vesperam veluti noctemque perveniemus, ve- 
nientes ad corpora etiam. 

99. Sin vero sermonem exquirimus de Jesu de- 
monsirato a. Jeanne, juxta id* : « Ecce Agnus ille 
Dci, qui tollit peccatum mundi, » insistentes ig ipsa 
dispensatione corporei adventus Filii Dei ad vitam 
bominum, agnum non alium existimabimus quam 
hominem ; hic enim « veluti ovis ad czedem ductus 
ῥδί, el tanquam agnus coram tondente 5» mutus ^; » 
dicens : « Exo tanquam agnus innocens dueor, ut 
iminoler*.» Quam ob eausam, et in Apocalypsi !'* vi- 
delur aguus staus cen immolatus. Πίο igitur agnus 
occisus purificatio factus est, juxta quasdam ratio 
nes occultas, totius mundi, pro quo ob amorem quo 
Pater humanum. genus. prosequitur, czedein. etiam 
suscepit, sue ipsius sanguine nos peccatis venditos 
rediens ab eo qui nos seduxerat. Porro qui agnum 
liunc ad sacrilieium offerebat, Deus in homine erat, 


' joan. 1, 99. 


à (25) Forte legendum πρωϊνὴν, et paulo post eie 
σμήν. 

(26) Σοι ἐχεῖ, ὥστε AaAncal cov: καὶ τάξοµαι 
ἐχεῖ τοῖς υἱοῖς Ἱσραὴ.ὶ, xal ἁγιασθήσομαι. Maec 
desunt in codice Regio, sed restituuntur e codice 
Bodleiano. Μος post ἁγιασμῷ codex Bodleianus re- 
BUluit ἁγιάσω, quod. deest in codice legio. 

(37) Συμθο.λικῶς. Sic codex Bodleianus ; Regius, 


* Jsa. Lir, Ἱ. * Jerem. xi, 19. 


αὐτοῦ. Ποιήσεις ὁσμὴν εὐωδίας, χάρπωµα Kuplt, 
θυσίαν ἑνδελεχισμοῦ εἰς τὰς γενεὰς ὑμῶν, ἐπὶ θύ- 
ραις τῆς σχηνΏς τοῦ μαρτυρίου ἕναντι Κυρίου, ἓν 
οἷς Ὑνωσθήσομαί σοι ἐχεῖ, ὥστε λαλῆσαί σοι’ xal 
τάξοµαι ἐχεῖ τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ, χαὶ ἁγιασθήσομαι 
(26) ὃν δόξη µου καὶ ἁγιασμῷ ἁγιάσω τὴν σχηνὶν 
τοῦ μαρτυρίου. » Ποία δὲ ἑτέρα θυσία δύναται Evie- 
λεχισμοῦ εἶναι τῷ λογιχῷ νοητὴ ἡ λόγος ἀχμάσων, 
λόγος ἁμνὸς συμθολικῶς (27) καλούμενος, ἅμα τῷ 
φωτίζεσθαι τὴν duyhv ἀναπεμπόμενος (αὕτη γὰρ 
ἂν εἴη ἑωθινὴ τοῦ ἐνδελεχισμοῦ θυσἰα), xaX πάλιν 
ἐπὶ τέλει (28) τῆς τοῦ vou ἐν τοῖς θειοτἑροις διατρι- 
6ης ἀναφερόμενος; Οὐ γὰρ ἀεὶ δύναται δ'αρχεῖν τν 
εἶναι (39) ἐν τοῖς κρείττοσιν, ὅσον χεχλήρωται ἡ 
Φυχἠ συνεζεῦχθαι τῷ Υγπῖνῳ καὶ βαροῦντι σώματι. 


94. Ἐὰν δέ τις ζττῇ τί ἐν τοῖς μεταξὺ τῆς ἕω 
xal ἑσπέρας ποιῆσει ὁ ἅγιος, µεταφερέτω ἀπὸ τῶν 
κατὰ τὴν λατρείαν τὸν λόγον, ἔπειτα καὶ ἓν τούτοις 
ἀκολουθεῖ (30). Καὶ γὰρ ἐχεῖ oi ἱερεῖς ἀρχὴν μὲν 
τῶν Οθυσιῶν προσφέρουσι τὴν τοῦ ἑνδελεχισμοῦ, ἑξῖς 
ὃξ πρὸ τῆς ἑσπερινῆς τοῦ ἐνδελεχισμοῦ τὰς χατὰ 
τὸν νόµον λοιπάς * οἷον περὶ κλημμµελείας, fj ἆχου- 
σίων, 1j σωτηρίου εὐχῆς, 9) ζηλοτυπίας, Ἡ σαθδάτου, 
fj νουµτνίας, xaX τῶν λοιπῶν, ἃ μαχρὸν ἂν εἴη ἐπὶ 
του παρόντος λέγειν" οὕτω τοίνυν χαὶ ἡμεῖς ἀπὸ 
τοῦ περὶ τῆς εἰχόνος λόγου πεποιηµένοι «hv ápyhv 


'τῆς ἀνεφορᾶς, ὅς ἐστιν ὁ Χριστὸς, διαλαμθάνειν περὶ 


D 


πολλῶν, xal ὠφελιμωτάτων δυνησόµεθα. Καὶ πάλιν 
ἐν τοῖς περὶ Χριστοῦ χαταλήξαντες ἐπὶ τὴν οἱονεὶ 
ἑσπέραν φθάσομεν xal νύκτα, ἐρχόμενοι χαὶ ἐπὶ τὰ 
σωματικά. 


99. Ἐὰν δὲ τὸν λόγον ἐξετάζωμεν τὸν περὶ τοῦ 
δειχνυµένου Ἰησοῦ ὑπὺ τοῦ Ἰωάννου, κατὰ τό: 
« Οὗτός ἐστιν ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἆμαρ- 
τίαν τοῦ χόσµου, » ἱστάμενοι ἐπ᾽ αὐτὴν τὴν olxovo- 
μίαν τῆς σωματιχῆς τοῦ Υἱοῦ του Θεοῦ εἰς τὸν τῶν 
ἀνθρώπων βίον ἐπιδημίας ' τὸν ἁμνὸν οὐχ ἄλλον τοῦ 
ἀνθρώπον ὑποληψόμεθα: οὗτος γὰρ «ὡς πρόδατον ἐπὶ 
σφαγὲν Ίχθη. xat ὡς ἁμνὸς ἐνώπιον τοῦ χείραντος 
αὐτὸν ἄφωνος » λέγων € Ἐγὼ ὡς ἁρνίον üxaxov 
ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι.» Διόπερχαὶ ἐν τῇ 'Azoxa- 
λύψει ἀθνίον ὁρᾶται ἑστηχὺς ὡς ἐσφαγμένον. Οὗτος 
δὴ ὁ ἁμνὸς σφαγεὶς χαθάρσιον γεγένηται, χατά τινας 
ἀποῤῥήτους λόγους, τοῦ ὅλου χόσµου , ὑπὲρ οὗ χατὰ 
τὴν τοῦ Πατρὸς φιλανθρωπίαν xai τὴν σφαγΏν àvc- 
δέξατο, ὠνούμενος τῷ ἑαυτοῦ αἵματι mb τοῦ ταῖς 
ἁμαρτίαις ἡμᾶς πιπρασχοµένους ἁγοράσαντος (51). Ὁ 


1* Apoc. v, 6. 


συµθολιχός. . 
(28) Ἐπὶ τέλει. lta codex Bodleiwnus recte; 
R^gius, ἐπιτελεῖ, male. 
(29) Τὸ εἶναι. Legendum videtur Τῷ εἶναι. 
(50) Ἀκο.ουθεῖ. Legendum vel ἀχολουθξίτω vel 
ἀχολουθῇ. 
($1) Codex Bodleianus in textu διαπράσαντος, in 
margine vero ἁνοράσαντος. . 


295 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


294 


δὲ προσαγαγὼν τοῦτον τὸν ἀμνὸν ἐπὶ την θυσίαν, 6 Α magnus sacerdos, qui hoc declarat per ea verba **: 


tv τῷ ἀνθρώπῳ ἣν θεὸς, uéya; ἀρχιερεὺς , ὅστις 
τοῦτο δηλοῖ διὰ τοῦ» « Οὐδεὶς αἷρει τὴν φυχήν µου 
ἀπ ἐμοῦ, ἀλλ ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἀπ ἐμαυτοῦ. 
Ἑξουσίαν ἔχω θεῖναι αὐτὴν, χαὶ πάλιν ἐξουσίαν ἔχω 
λαθεῖν αὐτὴν.) 
$6. Καὶ ταύτῃ θυσίᾳ συγγενεῖς εἰσιν αἱ λοιπαὶ, 
ὧν σὐμθολόν tiow αἱ vopixal* λοιπαὶ δὲ xal συγ- 
γενεῖς ταύτῃ τῇ θυσίᾳ θυσίαι ἐχχύσεις εἶναί µοι φαί- 
νονται τοῦ τῶν γενναίων μαρτύρων αἵματος, οὐ μά- 
«ην δρωμένων ἑστάναι ὑπὸ τοῦ μαθττοῦ Ἰωάνναυ 
παρὰ τῷ οὐρανίῳ θυσιαστηρίῳ. « Τίς δὲ σοφὸς , xat 
συνῄσει ταῦτα. συνετὸς, xal ἐπιγνώσεται adt; 
Πρὸς δὲ νοῦτο θεωρητ!ικώτερηον χἂν ἐπιποσὺν παρα- 
δέςασθαι τὸν περὶ τῶν τοιούτων θυσ.ῶν λόγον, xa- 
θαιρουσῶν τοὺς ὑπὲρ ὧν προτάγονται. Κατανοητέον 
τὸν λόγον τῆς ὁλοχαντουμένης Ουγατρὸς Ἰεφθάε, 
διὰ ταύτην εὐχὴν νιχέσαντος τοὺς υἱοὺς ᾽Αμμὼν, 
ᾗ συνηυδόχησε xoi f ὁλοχαυτουμένη, λέγουσα πρὸς 
«by πατέρα εἰπόντα" « Ανέψξα τὸ στόµα µου χατὰ 
6ου πρὸς Κύριον Καὶ εἰ ἀνέφξας τὸ στόµα σου κατ) 
ἐμοῦ πρὸς Κύριον, ποίει τὴν εὐχήν σου.» Ἔμφασις 
uiv οὖν πολλῆς ὠμότητος διὰ τούτων παρεισφέρεται 
409 ᾧ (52) τοιαῦται ὑπὲρ σωτηρίας ἀνθρώπων ἔπι- 
τελούνται θνσίαι ' µεγαλοφυεστέρου δὲ νοῦ, xal βλέ- 
Άυντος τὰ λεγόμενα (605) κατὰ τΏς προνοίας λύσιν 
Ypfsopev, tv" ἅμα περὶ πάντων, ὡς ἀποῤόητοτέρων 
ὅτων, xal ὑπὲρ ἀνθρωπίνην φύσιν ἀἁπολογώμεθα * 
ε Μεγάλαι γὰρ αἱ χρίσεις τοῦ θεοῦ χαὶ δυσδιἠγητοι 
&à τοῦτο ἀπαίδευτοι ψυχαὶ ἐπλανήθησαν. » Μεμαρ- 
εύρηται δὲ xai παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι πολλοἰ τινες, 
λομικῶν ἑνσχηφάντων ἐν ταῖς ἑαυτῶν πατρίσι (54) 
πστµάτων, ἑαυτοὺς σφάγια ὑπὲρ τοῦ χοινοῦ παρα- 
ῥεώχασι. Καὶ παραδέχεται (55) ταῦθ᾽ οὕτως γεγονέ- 
ναι οὐχ ἁλόγως πιστεύσας ταῖς ἱστορίχις ὁ πιστὸς 
Κλήμης, ὑπὸ Παύλου μαρτυρούμενος, λέγοντος ' 
εΝετὰ Κλήμεντος, χαὶ τῶν λοιπῶν συνεργῶν µου, 
ὧν τὰ ὀνόματα Ev βίόλῳ ζωῆς. » Τὴν ὁμοίαν δὲ ἔχει 
ἐπέμφασιν παρὰ τῷ θέλοντι τῶν τοὺς πολλοὺς λαν- 
Μανόντων μυστηρίων χατηγορεῖν, χαὶ τὰ περὶ τῶν 
μαρτύρων προστεταγµένα * εὐδοχοῦντος τοῦ θεοῦ 
βἄλλον ἡμᾶς ἀναδέξασθαι πάσας χαλεπωτάτας αἱ- 
χίας ἓν τῷ ὁμολοχεῖν αὐτοῦ τὴν θειότητα, Ίπερ 
ἐχαλλαγῆναι τῶν τοσούτων νοµικοµένων χακῶν πρὸς 
Αραχὺν χρόνον, λόγῳ συμπεριενεχθέντας τῷ θελἠ- 
τι τῶν ἐχθρῶν τῆς ἁληθείας. Κατάλυσιν οὖν νο- 
µιστέον γένεσθαι δυνάµεων χαχοποιῶν διὰ τοῦ θανά - 
του τῶν ἁγίων μαρτύρων, olov τῆς ὑπομονῆς αὐτῶν, 
xai τῆς (36) ὁμολογίας τῆς µέχρι θανάτου, χαὶ τῆς 
tig ^b εὑσεθὲς προθυµἰας , ἀμθλυνούσης τὸ ὀξὺ τῆς 
ἐχείνων χατὰ τοῦ πάσχοντος ἐπιθουλῆς, ὥστε, ἁμ- 
Θλυνοµένης xal ἀτονησάσης τῆς δυνάµεως αὐτῶν, 
χαὶ ἑτέρους πλείονας τῶν νενιχηµένων ἀνίεσθαι ἔλευ- 


3 Joan. x, 18. '* 059. xiv, 10. 15 Judic. x1,55. 

(533) Παρεισφέρεται τοῦ ᾧ, εἰο. Sic in margine 
codicis Bodleiaui restituitur lacuna quz esL ii co- 
dice Regio. 

(53) Τὰ JAeróueva. Scribendum, τῶν λεγοµέ- 


vay. 
(51) Ἐν ταῖς ἑαυτῶν πατρίσι. Decst in codice 


« Nullus animam meam a me tollit, 1359 sed ego 4 
menetipso pono eam. Potestatem habeo ponendi 
eam, ei rursum potestatem labeo sumendi eam. » 


36. Et sane hujus victimae cognat:e sunt caeterae, 
quarum notz» eun! legales ; per czteras vero victi- 
mas huic victima coguatas, effusiones intelligo san- 
guinis generosorum martyrum, qui non frustra 
conspiciuntur stare a discipulo Joanne juxta cale- 
ste altare. Sed « quis sapiens, οἱ intelliget baec ? vel 
prudens, et agnoscet. haec !'* ? » Ad. lige. altioris 
contemplationis est. vel tantillum exsequi rationem 
de hujuscemodi victimis, qux purgant eos pro qui- 


D bus offeruntur. Consideranda ergo est ratio sacrifi- 


εαί fili: Jephte, qui propter hanc filios Ammon vi- 
"cit, cui quidem voto propensa fuit ea etiam, quae 
offerehatur, ad patrem dicentem: « Apertum est. os 
meum adversum te ad. Dominum ?*, » respoadeus : 
« Et si aperuisti os tuum adversum me ad Dowi- 
num, fac votum tuum !?',» Atque. simulacrum qui- 
dem multe credulitatis per hiec producitur illius, 
cui tales pro hominum salute perficiuntur victimae ; 
sed profecto mente generosiore, qu:& calleat solvere 
qua dicuntur contra providentiam , egemus, ut &i- 
mul de omnibus qua veluti. secretiora sunt et supra 
humanam naturam, nos excu:emus : « Magia enim 
judicia » Dei, « eaque zgre, nec facile narrantur, » 
atque « ob hanc causam rudes anima erraverunt !*.» 
Relatum autem atque testatum est apud gentiles, 
multos czedi pro communi hominum salute seipsos 
tradidisse, cuim pestilentes morbi suam patriam in - 
vasissent. Et hac ita eveuisse admittit non sine 
causa historiis credens Clemens ille fidelis, de quo 
huuc im modum testificatur Paulus , dicens 15: « Cum 
Clemente et reliquis coadjutoribus meis, quorum 
nomina sunt iu libro vitze. » Similem habent dissi- 
militudinem apud eum qui velit mysteria qux mul- 
tos latent incusare, qu» de martyribus traduntur ; 
Deo magis approbante ut vel asperrima supplicia 
subire eligamus, dum eonfitemur illius divinitatem, 
quam a tot rebus, quie mala existimantur, liberari 
ad breve tempus, sermone nostro ubique sequentes 


Dvoluntàtem inimicorum veritatis. Quamobrem exi- 


stimare debemus destructionem fleri potentiarum 
maleficarum per mortem sanctorum martyrum, vel - 
uti tolerantia eorum et confessione usque ad mor- 
tem, atque erga 154 pietatem. promptitudine, 
bebetantibus et mitigantibus feritatem insidiarum 
tyrannorum illorum, contra tot cruciatus patientem, 
ut hebetata el debili reddita potentia ipsorum, «lii 
etiam plures victi, dimitterentur liberati eo ouete, 
1?' ibid. 36, !* Sap. xvin, 4. !* Philipp. tv, 3. 
lKtegio, sed restitnitur e cod. Bodleiano. 
(35) Kal παραδέχεται, etc. Vide epistolam prio- 
rem Clemeutis, cap. 55, et notas Cotelerii. 
(50) Καὶ τῆς, etc. Sic reete. hahet codex Dod- 
leianus ; editio autem BHuetii, χατὰ τῆς, ctc. 


895 


ORIGENIS 


$96 


quo potenti» male instantes eos gravabantet lde- A θερουµένους τοῦ βάρους, oU πονηραὶ δυνάμεις ἔπι- 


bant. Quin etim mar!yres ipsi qui passi sunt, post- 
ea non incidunt ii supplicia, quamvis non debili- 
tatis 2c. delassatis his qui alios malis afficiunt , 
nimirum quia is qui talem victimam obtulit, vicit 
lianc contrariam potentiam, tanquam si. ex parte 
liac uterer similitudine utili ad ea de quibus agitur ; 
Qui interficit aut carmine sopit animal venenatum, 
aut ipsum vi quapiam vacuum reddit a venewo, is 
in multos beneficia confert, qui in posterum aliquid 
passuri erant, nisi. interfectum illnd vel sopitum 
fuisset vel veneno. evacuatim. Atque etiam δἱ ali- 
cui morso manifestum fiat, et liberatus ille a nocu- 
mento per morsum contracto, defigat oculos in mor- 


luum qui klesit, vel inscendat mortuurn, vel attingat , 


mortuum, vel gustet hujus partem, fiet sane antea 
passo medicina, et beneficium ab eo qui interfecisscet 
id quod lz debat. Simile quiddam fieri morte piissimo- 
rum martyrum existimandum est, multis ex ipsorum 
morte indicibili quadam vi adjumentum sumentibus. 

$1. Ceterum multum imnorati sumus de niaar- 
tyribus verba facientes, atque enarrantes de his qui 
perierunt ob pestilentes constitutiones, uL videre- 
mus excellentiam illius qui ductus est velut ovis ad 
cadem, quique sicut agnus coram tondente fuit mu- 
wis !*. Namque si. aliqua gentibus non falso histo- 
riis niandata sunt, aliqua vero tum de martyribus 
sunt dicta, qui fuerunt mundi purgamenta !*, tum de 
apostolis, qui o:innium rcjectamenta ob hanc causam 


dicuntur, quid et quantum sentieudum est de Agno (c 


illo Dei, qui ob hanc causam sacrificatur , ut tollat 
peccatum, non paucorum, sed totius mundi, pro quo 
el passus est? « Quamvis enim peccet aliquis, ad- 
vocatum habemus apud Patrem Jesum Christum ju- 
sium; 155 et ipse propitiatio est pro peccatis no- 
siris : non pro nostris autem tantum, sed etiam pro 
totius mundi !* ; » quoniam « Servator est omnium 
hominum , et inaxime fidelium !* : » qui suo ipsius 
sanguine « chirographum, quod adversus nos erat, 
delevit, et illud sustulit e medio, et affixit cruci **, » 
ut ue vestigia quidem peccatorum perpetratorum 
inveniantur : qui « exspolians principatus ac pote- 


16 Ίσα, L, i1, Ἱ. !* E Cor. iv, 13. 


'5 | Joan. n, 4, 9. 


χείµεναι ἑφόρτινον (57) καὶ ἔθλαπτον. ᾽Αλλὰ xai ol 
παθόντες ἂν, uh ἀτονησάντων τῶν ἑνεργησάντων 
εἰς ἑτέρους τὰ χείρονα, οὐχέτι ΠΓεριπίπτουσι τῷ κά- 
θει, νιχήσαντος του τὴν τοιαύτην θυσίαν προσαχα- 
όντος τήνδε την ἀντιχειμένην δύναμιν, ὡς εἰ ἀπὸ 
µέρους ἐχρησάμην εἰχόνι χρησἰµῳ πρὸς τὰ προχεί- 
µενα τοιαύτῃη΄ 'O «Y ἀναιρῶν τὸ ἰοθόλον, 7) χατα- 
χοιµίνων ἐπῳδῇ f) δυνάµει τινὶ, κενῶν αὐτὸ τοῦ ἰοῦν 
πολλοὺς εὐεργετεῖ τῶν ὕστερον πεισοµένων τι ἀπ 
αὐτοῦ, εἰ μὴ ἀνβρητο, ἢ χαταχεχοίµιστο, ἢ τοῦ lou 
κεχένωτο. Ei δὲ xai τῶν δηχθέντων τινὶ φανερὸν γέ- 
νοιτο περὶ τῆς ἐπὶ τῷ Σῆγματι βλάέης, ἁπαλλαχείς 
τε ἐνατενίσαι ἁποθανόντι τῷ βλάψαντι, f| ἐπιδαίη 
νεχροῦ, 1| ἐφάφα:το τεθνηχότος (28). ἡ γεύσαιτο μὲ- 
ρους τοῦδε, γένοιτ᾽ ἂν καὶ τῷ προπεπονθότι ἴασις xal 
εὐεργεσία ἁπὸ τοῦ τὸ βλάφαν ἀνηρηκότος ' τοιοῦτόν 
τι δὴ νοητέον τῷ θανάτῳ τῶν εὐσεθεστάτων μαρτύ- 
pov Ὑίνεσθαι, πολλῶν ἀφάτῳ to δυνάµει ὠφελουμά- 
νων ἀπὸ τοῦ θανάτου αὐτῶν. 

37. Προσδιετρίψαμεν δὲ, ὑπὲρ τοῦ τὸ (29) ἑξαίρε- 
τον ἰδεῖν τοῦ ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἀχθέντος, xal 
ὡς ἀμνοῦ ἐνώπιον τοῦ χείραντος ἀφώνου, τῷ περὶ 
τῶν μαρτύρων λόγῳ, xal tip ὑπὲρ τῶν τεθνηχότων 
διἁ λοιμικὰ χαταστήµατα διηγήµατι. El. γὰρ τάδε 
μὲν ὑπὸ Ἑλλήνων οὐ µάτην ἱστόρηται, τὰ δὲ χαλῶς 
περὶ τῶν μαρτύρων εἴρηται περιχαθαρµάτων τοῦ 
χόσµου Ὑινομένων καὶ πάντων περίψηµα λεγομένων 
διὰ ταῦτα τῶν ἁποστόλων, τί ὑποληπτέον καὶ πηλί- 
xov περὶ τοῦ ᾽Αμνοῦ τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦτο θυοµένου, 
ἵνα ἄρη ἁμαρτίαν οὐχ ὀλίγων, ἁλλ᾽ ὅλου τοῦ χόσµου, 
ὑπὲρ οὗ καὶ πέπονθε; « Kv γάρτις ἁμάρτῃ, παράχ)η. 
τον ἔχομεν πρὸς τὸν Πατέρα Ἰησοῦν Χριστὸν δίχαιονι 
xai αὐτὸς ἱλασμός στι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν; 
οὐχ ἐπὶ τῶν ἡμετέρων δὲ µόνον, ἁλλὰ xal περὶ ὅλου 
τοῦ χόσµου’ » ἐπεὶ « Σωτήρ ἐστι πάντων ἀνθρώπων, 
xai μάλιστα πιστῶν  ὁ ἐξαλείφας τὸ xa0' ἡμῶν χει- 
ρόγραφον» τῷ ἑαυτοῦ αἵματι, « xa ἄρας αὑτὸ ix 
τοῦ μέσου, ἵνα μηδὲ ἴχνη x3v ἁπαληλιμμένον τῶν 
ἁμαρτημάτων εὑρίσχηται, « xal προσηλώσας τῷ 
σταυρῷ' » — ὃς ἀπεχδυσάμενος τὰς ἀρχὰς . xal τὰς 
ἑξουσίας ἐδειγμάτισεν Ev τῇ παῤῥησίχ θριαμθεύσας 


1* J Tim. iv, 10. ** Colos. n, {4. 


(37) ᾿Εφόρειζον. Sic codex Bodleianus; Regius, D nes: Μεμαρτύρηται δὲ χαὶ παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι 


ἑφοίτιζον. 

(58) "Ezdyaico τεθνηκότος. lia cod. Bo.lleianus; 
Regii, &oápjat τοῦ τεθνηχότος. 

(99) Hpocóiecplyayer δὲ, ὑπὲρ τοῦ có, etc. Ex 
his verbis Tillemontius aliquid supra deesse suspi- 
eatur, ubi tum. de martyribus, tum de peste qua- 
dam qwe nullibi in historia reperitur, quaque, 
inquit, circa annu 222 fortassis grassata est, Oii- 
geres inulia verba fecerat, Verum id non satis as- 
sequor, unde conjicere potuerit eruditissiinus vir. 
Uirunque enim hic exsequitur. Origenes, et de 
martyribus, el de iis qui perierunt ob pestilentia- 
rU constitutiones superius verba faciens. Uude 
minime detruncatus putandus est ille locus. Deinde 
vero hic non agilur de iis qui nova quadam peste 
consumpti perierint, sed de iis qui andquitus apud 
gentiles, cum pestilentes morbi grassarentur, se- 
ipsos im victimas. pro patria. tradiderunt. Quod 
evidenter. liquet ex eo quod supra ait ipse Orige- 


πολλοί τινες, λοιμικῶν ἑνσχηφάντων Ev ταῖς ἑαυτῶν 
πατρίσι νοσημάτων, ἑαντοὺς σφἀγια ὑπὲρ τοῦ χοινοῦ 
παραδεδώκασι. Καὶ παραδέχεται ταῦθ) οὕτω ΊΎεγο- 
νέναι, οὐχ ἁλόγως πιστεύσας ταῖς ἱστορίαις ὁ πιστὸς 
Κλήμης, ὑπὸ Παύλον μαρτυρούµενος. « Relatum 
autem ac testatum etiam apud gentiles est, multos, 
cum pestilentes morbi grassare itur, seipsos in vis 
ctimas pro potria tradidisse. Atque hiec ita cve- 
nisse admittit, non sine causa historiis credeus 
Clemens ille fidelis, cui testimonium tribuitur à 
Paulo. » Similia profert in iisdem Commentariis, 
tom. xxviu, num. 10. οἱ lib, iv in. Epistolam «d 
llomanos, cap. 5, num. 4; atquelib. i contra Celsum, 
num. 51. Nihil porro noti:isiis qux referuntur de Me- 
neeceo,  Codro, Macaria. Protogeuia et Pandora, 
Philevis fratribus, Lei liliabus, Curtio, Deciis aliis- 
que, qui se ultro morti pro coin-uni civíum salute 
obtulerunt. 


297 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


9908 


ἐν τῷ ξὐλῳ.) Καὶ θαῤῥεῖν Υοῦν θλιθόµενοι ἓν τῷ A states ostentavit palam. triumphans in ligno *!, » 


κόσμῳ διδασκόµεθα, τὴν αἰτίαν τοῦ θαῤῥεϊν µανθά- 
νοντες ταύτην εἶναι τὸ νενικῆσθαι τὸν κόσμον, xat 
δηλονότι ὑποτετάχθαι τῷ νικῄσαντι αὐτόν, Διὰ τοῦτο 
πάντα τὰ ἔθνη, ἀνεθέντα ἀπὸ τῶν πρότερον ἐπι- 
«ρατούντων δουλεύουσιν αὐτῷ, « ὅτι ἑῤῥύσατο πτω- 
Xov ix δυνάστου » διὰ τοῦ ἱδίου πάθους, « xal πένητα 
tp οὐχ, ὑπῆβχε βοηθός (40). » Οὗτος 55 ὁ Σωτὴρ, τα- 
πεινώσας συχοφάντην, διὰ τοῦ ἑαυτὸν τεταπεινωχέ- 
ναι, συμπαραμένει τῷ νοητῷ ἡλίῳ πρὸ τῆς λαμ- 
περοτάτης Ἐκκλησίας, τροπιχώτερον Σελήνης λεγο- 
Μένης. ευγχάνων γενεῶν γενεαῖς. ᾽Ανελὼν δὲ διὰ 
τοῦ πάθους τοὺς πολεμίους ὁ iv πολέμῳ δυνατὸς 
xai νυραταιὸς Κύριος, χαθαρσἰου δεόµενος τοῦ ἀπὸ 
μόνου τοῦ Πατρὸς αὐτῷ δοθῆναι ἐπὶ τοῖς ἀνδραγα- 


θήµασι δυναµένου, κωλύει αὑτὸν ἄφασθαι τὴν Μα- B 


ῥίαν, λέγων: « Mf) µου ἅπτου, οὕπω γὰρ ἀναθέθηκα 
τρὸς tv Πατέρα ΄ ἀλλὰ πορεύον, xal εἰπὲ τοῖς ἁδελ- 
σοῖς µου * Πορεύομαι πρὸς τὸν Πατέρα µου, καὶ Πα- 
τέρα ὑμῶν, xal Θεόν µου, xaX cbv ὑμῶν. » "Occ. 6t 
πορεύεται νιχηφόρος xal τροπαιοφὀρος μετὰ (41) 
τοῦ ἐχ νεχρῶν ἀναστάντος σώματος, (πῶς γὰρ ἅλ- 
Mec δεῖ νοεῖν τὸ, « Οὕπω ἀναθέθηκα πρὸς τὸν Πα- 
πέρα µου, »χαὶ τὸ ,« Πορεύομαι δὲ πρὸς τὸν Πατέρα 
μου; ») τότε µέν τινες λέγουσι δυνάµεις' «€ Τίς οὗτυς 
ὁ παραγενόµενος ἐξ Ἐδὼμ, ἐρύθημα ἱματίων ix 
Boso, οὕτως ὡραῖος (42); » οἱ δὲ προπέµποντες 
εὐτὸν τοῖς ἐπὶ τῶν οὐρανίων πυλῶν τεταγµένοις qaot 
τό» c "Apaz& πύλας, οἱ ἄρχοντες, ὑμῶν, xaX ἑπάρ- 
(ets, χύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὃ βασιλεὺς 


τῆς ὀόξης. » Ἔτι δὲ πυνθάνονται, olovel, εἰ δεῖ οὔ- C 


"wc εἰπεῖν, ἡμαγμένην (45) αὐτοῦ βλέποντες τὴν 
ὑεξιὰν, xai ὅλον πεπληριυμένον τῶν ἀπὸ τῆς ἀρι- 
οτείας ἔργων ΄ « Mà τί σου ἐρυθρὰ τὰ ἱμάτια, xat τὰ 
ἱνδύματά σου ὡς ἀποπάτημα λτνοῦ πλήρους χατα- 
πεπατηµένης»» ὅτε xal ἀποκρίνεται * « Κατέθλασα 
αὐτούς. » ᾽Αληθῶς γὰρ ἐπὶ τούτοις δεδέηται τοῦ πλὺ- 
wm « ἐν οἵνῳ τὴν στολὴν αὐτοῦ, xai ἐν αἵματι στα- 
ουλῆς τὴν περιδολὴν αὐτοῦ.» Τὰς γὰρ ἀσθενείας 
ἡμῶν λαθὼν, καὶ τὰς νόσους βαστάξας, παντός τε 
vd χόσµου ἄρας τὴν ἁμαρτίαν, καὶ τοὺς τοσούτους 
εὐεργετήσας, τάχα «ócc βάπτισμα εἴληφε τὸ παντὸς 
τοῦ ὑπονοηθέντος ἂν παρὰ τοῖς ἀνθρώποις μεῖτον , 
εερὶ οὗ οἶμαι αὐτὸν εἰρηχέναι' «Βάπτισμα δὲ ἔχω 
βεκτισθήναι, xat πῶς συνέχοµαι , ἕως οὗ (44) τε- 
ieo08 ! » "Iva γὰρ τηλμηβότερον βαθανίζων τὸν λόγον 
eu» πρὸς τὰ ὑπὸ τῶν πλείστων ὑπονοούμενα, λεγέ- 
τωσαν ἡμῖν οἱ τὸ βάπτισμα τὸ µέγιστον, ὑπὲρ ὃ ἄλλο 
cix ἔφτι νοῆσαι βάπτισμα, νοµίσαντες αὐτοῦ εἶναι 
τὸ μαρτύρων, τί δῄποτε μετὰ τοῦτο λέγει τῇ Ma- 
pup «Μή µου ἅπτους » ἐχρῆν γὰρ μᾶλλον Σαυτὸν 
ἑκπαρέχειν «fj ἀφῇ, ἅτε τὸ τέλειον βάπτισμα δ.ὰ 


33 ibid. 15. **Psal. rxxt, 192. ** ibid. 4,5. 
un, 7. **[sai.Lxi, 2. —? ibid. 5. 


(49) "Q οὐχ ὑπῆρχα βοηθός. Sic codex Bodleia- 
nas cum Barberino, recie; Regius malo, ὡς ὑπτῆρχε 


θός. 
4) Μετὰ. Ita recte codices Bodleianus et Bar- 
berinus ; editio Huetii, xac, male. 


ParROL. Ga. XIV. 


** Psal. «xii, 8. 
50 ]sai. Lit, 4. 


Maque affecti in mundo docemur confidere, confi- 
dendi causam hanc esse edocti quia mundus sit 
victus , quem perspicuum est victor! subjectum 
fuissc. Unde etiam omnes gentes, absolut» ab his 
qui ante prevaluerant, serviunt ipsi, « quonia 
liberavit mendicum a potente, » per propriam pas. 
sionem, « et pauperem, cui nullus erat adjutor ?*, » 
llic igitur Servator, humiliato calumniatore *? (co 
quod seipsum humiliaverit), cum intelligibili Sole 
permanet, coram splendidissima Ecclesia (qux tro- 
pice luna dicitur) a generatione in generationem. 
Et cum hostes per passionem sustulisset potens οἱ 
fortis in bello Dominus **, poculo purifieatorio in - 
digens (quod a solo Patre ob recte facia dari sibi 
potest) , prohibet Mariam seipsum tangere, di. 
cens * : « Ne me tangas, nondum enim ascendi 
ad Patrem meum ; sed vade, et dic fratribus meis : 
Vado ad Patrem meum, et Patrem vestrum, et Deui 
meum , ei Deum vestrum. » Ceterum cum perg't 
victoriis tropmisque onustus, .cum corpore quo:! 
ex mortuis resurrexerat, (quomodo enim aliter in- 
telligere oportet illud : « Nondum ascendi ad Pa- 
urem meum ? » etf illud ; « Vado ad Patrein 
meum? ») nunc aliqua quidem potentiz dicunt : 
« Quis est. iste qui accedit ex Edom, rubra vesti- 
menta habens ex Bosor, adeo speciosus ** ? » Qui 
vero pra&ibant illum, illis qui prefecti erant porti; 
ealestibus inquiunt : « Tollite portas , principes, 
vestras, et elevamini, port: aternales, et introibit 
rex glorie *'. » Propterea vero interrogant , veluti 
aspectu ipso, ut ita dicam , ipsius dexteram viden- 
les cruentatam, eumque totum repletum operibus 
strenue gestis : « Quare rubra sunt vestimenta (ua 
Sicut calcatio torcularis pleni uva calcata ** ? » 
quando et respondet : « Calcavi eos *?. » Vere oh 
hac indiguit, ut lasaret « iu vino stolam suam, ct 
1506 vestiuientum suum in sanguine uvz. » Infirm'- 
iales enim nostras cum eumpsissch, zegritudinesque 
portassei?*, totiusque muadi peccatum cum sustuljss t 
ei in (οἱ beneficia contulisset, fortassis tum baptismum 
accepit quovis alio, qui apud liomines excogitari po- 
test, majorem, dc quo reor eum dixisse : « Baptismo 
sutem habeo baptizari, οἱ quomodo coarctor, donec 
perfectum fuerit ** ! » Ut enim audacius orationem 
explorans instem ad ea qua plurimi sentiunt , di- 
cant nobis qui martyrium ipsius baptismum existi- 
maot maximum esse, supra quem aliu excogitare 
baptismum non lieeat , cur tandem post hoc dicat 
Marie : « Ne me tangas **, » oportebat enim δεί: 
psum magis exhibere tangendum, tanquam qui per 


mysterium passionis bapüsmum sumpsisset perfe - 
* Joan, xx. 17. ?* Isai. xin, d. *? Psal. 
À"Luc. xn, 50. 335 Joan. xx, 17. 


(42) Ὡραῖος. Sic codd. Bodleianus et Barberi- 
nus ; editio Huetii, perperam, δραῖος. 

(45) Codices Bodleianus οἱ Barberinus, οἱονεὶ ἓν 
εἴδει εἰπεῖν ἡμαγμένην. 

(44) Οὗ. Sic codex Bodleianus; Regius, ὅτου, 


10 


290) 


ORIGENIS 


- 500 


ctum. Sed quoniam , ut przediximus , rebus adver- A τοῦ μυστηρίου τού πάθους εἱληφότα. 'AXA' ἐτεὶ, ὡς 


sus adversarios praclare gestis, opus liabebat lavare 
« in vino stolam suam, et in sanguine uvze vesti- 
mentum Suum **, » ascendit ad agricolam vere 
illius vitis **, nempe Patrem, vt illic lotus, post- 
quam ascendisset in allum, captivata captivitate 35, 
. descenderet , varia ferens charismata, nempe divi- 
sas apostolis linguas vcluti igneas, atque etiam ad 
futuros in omni actione sanctos angelos , liberatu- 
ros ipsos. Ante has enim dispensationes purificati 
noudum cum essent, capaces non erant angelorum 
ad se adventus, fortassis ne angelis quidem ipsis 
udesse volentibus his, qui nondum optime instituti 
purificatique a Jesu fuissent. Solius cniin Jesu be- 
nignitatis erat cum peccatoribus , οἱ publicanis 
manducare et bibere 34, atque suos ipsius pedes 
probere laerymis resipiscentis peccatricis ?", et ad 
inortem usque pro impiis desceudere, non rapinam 
arbiirantem se esse s:equalem Deo, et inanientem 
semetipsum, servi forma sumpta ?*. Hzc autem 
omnia perficiens, Patris magis voluntatem ipsum 
tradentis pro impiis perficiebat quam suam ipsius. 
Bonus etenim est Pater; Servator vero imago est 
bonitatis ipsius *? : porro toti mundo officia con- 
ferens, quoniam Deus in Christo mundum sibi ipsi 
reconciliat **, antea propter malitiam inimicum 
factum, tum via, tum ordine officia confert his re- 
bus in quas ipse beneficia confert, non subito ac- 
cipiens scabellum pedum, nempe inimicos omnes. 


προείποµεν, τὰ κατὰ τῶν ἀντιχειμένων ἀνδραγαθή- 
µατα πεποιηχὼς , ἐδεῖτο τοῦ πλῦναι € ἓν οἵνῳ τὴν 
στολὴν αὐτοῦ, καὶ £v αἵματι σταφυλΏς τὴν περιθο- 
λὴν αὑτοῦ,» ἀνῄει πρὸς τὸν γεωργὸν τῆς ἀληθινης 
ἀμπέλου Πατέρα, ἵν' ἐχεῖ ἀποπλνυνάμενος, μετὰ «b 
ἀναθῆναι εἰς ὕψος, αἰγμαλωτεύσας τὴν αἰχμαλω- 
σίαν, xata67| φέρων τὰ ποιχίλα χαρίσματα, τὰς 
διαμεμερισμένας τοῖς ἀποστόλοις γλώσσας ὡσεὶ πυ- 
ρὸς, xal τοὺς παρεσοµένους ἐν πάσῃ πράξει ἁγίους 
ἀγγέλους, χαὶ ῥυσομένους αὐτούς. Πρὸ (ὰρ τούτων 
τῶν οἰἱχονομιῶν, ἅτε µηδέπω χεχαθαρµένοι οὐκ ἐχὼ- 
ρουν ἀγγέλων παρ αὐτοῖς ἐπιδημίαν, τάχα οὐδ' αὖ-- 
τῶν βουλομένων πω τοῖς μὴ εὐτρεπισαμένοις xa 
χεκαθαρµένοις ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ παρεῖναι. Της γὰρ 
Ἰησοῦ µόνου φιλανθρωπίας ἣν μετὰ ἁμαρτωλῶν xat 
τελωνῶν ἐσθίειν, χαὶ πίνειν, χαὶ παρέχειν ἑαυτοῦ 
τοὺς πόδας τοῖς δαχρύοις τῆς µετανοούσης ἁμαρτω- 
λοῦ, xai µέχρι θανάτου χκαταθαίνειν ὑπὲρ ἀσεθῶν, 
οὐχ ἁρπαγμὺν ἠγουμένου (45) τὸ.εἶναι (ca. Oc, xat 
χενουν ἑαυτὸν τὴν τοῦ δούλου λαμθάνοντος µορφήν. 
Ταῦτα δὲ πάντα ἐπιτελῶν, μᾶλλον τὸ θέληµα τοῦ 
Πατρὸς τοῦ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἀσεδῶν ἑπετέ- 
Ast Ίπερ τὸ ἑαυτοῦ. Ὁ μὲν γὰρ Πατῆρ ἀγαθός' ὁ δὲ 
Σωτὴρ εἰχὼν τῆς ἀγαθότητυς αὐτοῦ ' πάντα δΣ τὸν 
κόσμον εὐεργετῶν, ἐπεὶ Θεὸς ἐν Χριστῷ χόσµον xaz- 
αλλάσσει ἑαυτῷ., πρότερον διὰ τὴν κακίαν ἐχθρὸν 
γεγενηµένον, ὁδῷ xal τάξει τὰ εὐεργετούμενα εὖερ- 
γετεῖ, οὐχ ἀθρόως λαμθάνων ὑποπόδιον τῶν ποδῶν, 


Dicit enim ad ipsum uniuscujusque nostri Domi- ᾳ πάντας τοὺς ἐχθρούς: λέγει γὰρ αὐτῷ ὁ Πατὴρ τῷ 


num Pater : « Sede a dextris meis, donec ponam 
inimicos tuos scabellum pedum tuorum *'. » Et 
hxc fiunt quoad ultimus 157 inimicus, nempe 
mors, ab ipso destructus fuerit **. Si vero consi- 
deraverimus quid sit subjici Christo (idque maxi- 
me ex illis verbis : « Cum autem ipsi omnia sub- 
jecta fuerint, tunc ipse Filius subjicietur ei qui 
omnia sibi subjecit 3, ») ut dignum est bonitate 
Dei universorum, intelligemus Agnum Dei, tollen- 
tem. peccatum mundi. Verum non omnium pecca- 
tum ab Agno aufertur, nempe eorum qui non do- 
lent quique non affliguntur donec ablatum fuerit. 
Spin: namque non tantum inlixze, sed etíam altius 
radicataàe in manibus cujuscunque per vitium temu- 


Κυρίῳ ἑχάστου ἡμῶν ’ εΚάθου £x δεξιῶν µου, ἕως 
ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου.» 
xai ταῦτα γίνεται ἕως ὁ ἔσχατος ἐχθρὸς , ὁ θάνατος, 
ὑπ αὐτοῦ καταργηθῇ. Ἐὰν δὲ τὸ ὑποτάσσεσθαι τῷ 
Χριστῷ νοήσωμεν ὅ τι ποτ ἐστὶ, μάλιστ Ex τοῦ" 
« Όταν δὲ αὐτῷ τὰ πάντα ὑποταγῇ, τότε αὐτὸς ὁ 
Υἱὸς ὑποταγήσεται τῷ ὑποτάξαντι αὐτῷ πάντα.» 
ἀξίως τῆς ἀγαθότητος τοῦ τῶν ὅλων θεοῦ νοῄσοµεν 
τὸν ἁμνὸν τοῦ θεοῦ αἴροντα τὴν ἁμαρτίαν τοῦ xó- 
σµου. υὐ πάντων δὲ dj ἁμαρτία ὑπὸ τοῦ ἀμνοῦ αἴρε- 
ται, μὴ ἀλγούντων, μηδὲ βασανιζοµένων, ἕως οὗ 
ἀρθῇ (46). "Αχανθαι γὰρ οὐ µόνον ἐμπαρεῖσαι, ἀλλὰ 
xal ἐπιπολὺ ῥιζωθεῖσαι (47) ἓν ταῖς χερσὶ παντὸς 
τοῦ διὰ τὴν χαχίαν µεθυσθέντος, χαὶ τὸ νήφειν 


lenti, quique sobrietatem perdiderit , juxta illad D ἁπολωλεχότος, χατὰ τὸ ἐν Παροιμίαις εἱἰρημένον" 


quod in. Proverbiis dicitur : « Spin: nascuntur in 
manu temulenti **, » quantum. doloris parient in 
co qui tales plantas admiserit in corpus suze ipsius 
anima, jam dicere difficillimum est. Nam abscin- 
datur oportet a sermone Dei viventis, penetrantiore 
quovis gladio utrinque incidente, el efficaci *, et 


« "AxavÜa, φύονται ἐν χειρὶ τοῦ μεθύσου, » ὅσον 
móyoy ἐνεργάσονται τῷ τὰ τοιαῦτα φυτὰ εἰς τὸ éav- 
τοῦ σῶμα τῆς ψυχΏς παραδεξαµένῳ Ίδη (48) καὶ λέ- 
Υειν ἀμήχανον. Κατατμηθῆναι γὰρ ὑπὸ τοῦ τοµωτέροω 
πάσης µαχαίρας διστόµου λόγου ζῶντος θεοῦ , xal 
ἐνεργοῦς, xal χαυστικωτέρου παντὸς πυρὸς, ἀνάγχη, 


9 Genes. xpix, 11. ὃν Joan, xv, 4. *' Ephes. iv, 8; Psal, ixvii, 19. 34 Marc. n, 16. ?" Luc. vit, 38, 


5? Philipp. 1, 6, 8. — 9 Sap. vir, 26. 
* Prov, xxvi, 9. Hebr. iv, 12. 


(45) Codex Barberinus recte habet ἠγουμένου, 
refertur. enim ad praecedens Ἰησοῦ póvou* editio 
Huetii, perperam, Ἠγούμενον. 

(46) "Ecc οὗ ἀρθῃ. Sic recte habet codex Bod- 
leianus; in Regio deest οὗ. 


(47) ᾿Ριζωθεῖσαι. Sie. codex Bodleianus ; Re- 


** |I Cor. v, 19. 


1 Psal. cix. 1. "1 Cor. xv, 20. " ibid. 23. 


gius, ῥιξῶσαι. 

(48) Ηδη xal Aéy&w. ἀμήχανον. fta optime co- 
dex Bodleianus, sicque legit interpres Ferrarius. 
Codex Regius, perperam, δει xai λέγειν, omit- 
tendo &yfjyavov. ] 


501 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS VI. 


$09 


τὸν bri τοτοῦτον εἰς βάθος τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς τὴν A Supra omnem ignem comburente, qu.squis eo pro- 


χαχίαν χωρέσαντα, ὡς γενέσθαι αὐτὸν γην ἆκανθο- 
Φόρον. Καὶ δεῄσει ἐπὶ τὴν τοιαύτην ψυχὴν πεμφθῇ- 
ναι τὸ εὑρίσχον τὰς ἀχάνθας πῦρ ., xat µέχρι αὐτῶν 
στγσόµενον διὰ thy ἑαυτοῦ θειότητα, xal οὗ προσ- 
εμπρῆσον ἅλωνας f) στάχυας πεδίων. Too αἴροντος 
(49) δὲ την ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου ᾿Αμνοῦ διὰ τῆς 
ἐἰδίας σφαγΏῆς ἀρχομένου ὁδοὶ τυγχάνουσι Τλείονες, 
ὧν al μὲν σαφεῖς εἶναι τοῖς πολλοῖς δύνανται , αἱ 
δὲ τοὺς τοσούτους λανθάνουσαι τοῖς τῆς θείας σορίας 
ἀξιουμένοις , ofc µόνοις εἰσὶ γνώριµοι. Τί γὰρ δεῖ 
λέγειν δι’ ὅσων ὁδῶν τις ἐπὶ τὸ πιστεύειν ἔρχεται ἓν 
ἀνθρώποις, ἔτι ἓν τῷ τοιούτῳ σώματι παρὸν ἑχάστῳ 
χαθ) αὑτὸν ἐπισχοπεῖν; πλην διὰ τῶν ὁδῶν ἔστι τοῦ 
πιστεύειν xal αἴρεσθαι τὴν ἁμαρτίαν, διὰ µαστίγων, 
xai πνευμάτων πονηρῶν, xai νόσων χαλεπωτάτων, 
καὶ μαλαχιῶν ἐπιπονω-άτων. Τίς οὖν (50) οἵδε xat 
τὰ μετὰ ταῦτα; Αναγχαῖον δὲ ἣν ὑπὲρ τοῦ μὴ 
ἀναινεθηναι τὸν δοχοῦντα τῇ ἐξετάσει τοῦ λόγου παο- 
αχολουθεῖν τοῦ λέγοντος " « Ἴδε ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ, 
ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, » ἐπιπλεῖον περὶ 
τούτων διαλαθεῖν, ἵν', εἰδότες ὅτι xal θυμῷ θεοῦ 
ἔστιν ἐλεγχθηναι, χαὶ ὀργῇ θεοῦ παιδευθΏναι , διὰ 
*b εἰς ὑπερθολὴν φιλάνθρωπον οὐδένα πάντη ἀνέ- 
Ίεγχτον χαὶ ἁπαίδευτον ἑῶντος, πάντα ποιῄσωμεν 
εἰς τὸ δεηθῆναι (51) τοιούτων ἐλέγχων, xal τῆς διά 
τῶν ἐπιπονωτάτων παιδείας. 


funditatis δυ ipsius anim: admisit vitium, ut fa- 
ctus sit terra spinas germinans. Et profecto opus 
erit ad hujusmodi animam ignem mitti. invenien- 
tem spinas, propeque eas stantem, ac penetrantem 
sua ipsius divinitate, nee combusturum areaa vel 
spicas camporum. Verum enimvero Agni tollentis 
peccatum mundi, idque per propriam cz:dem inci- 
pientis, complures sunt viz ; quarum ali:e quidem 
manifestz:e possunt esse vulgo , aliz vero , vulgus 
latentes , his qui divina sapientia digni habiti fue- 
rint, quibus solis sunt notz. Quid enim opus est 
recensere quot viis ad credendum veniat quis inter 
homines, cum liceat unicuique, dum adhuc in lioc 
est corpore, ex se id considerare ? Verumtamen 


B per vias credendi licet peccatum quoque tollere , 


per flagella, per spiritus malos, per morbos diffi- 
cillimos, per infirmitates laboriosissimas. Quis ergo 
novit qu: sunt etiam post lixzc ? Caeterum necessa- 
rium fuit, ne respueremus eum qui assequi videtur 
veram intelligentiam sermonis illius qui dicit ** : 
« Ecce Agnus ille Dei, qui tollit peccatum mundi, » 
diutius de hisce rebus disserere , ut scientes nos 
et furore Dei aliquando redargui, et ira Dei corripi, 
neminem ob amorem erga genus humanum, vel ad 
hyperbolen usque, sinentis omnino irredargutum, 
atque non correptum , omnia faciamus ut talibus 


relargutionibus atque correptione ea quz sila est in rebus asperrimis atque molestissimis, non egca- 


mus, 


προτέροις ἡμῖν εἰργμένα, μετὰ παραθέσεως Τλειό- 
ων παραδειγµάτων, περὶ τοῦ τί σηµαίνεται χατὰ 
tiv Γραφὴν Ex τῆς χόσµος φωνής οὐ γὰρ εἴ- 
Aoyov ἠγησάμην παλιλλονεῖν. Οὐκ ἀγνοοῦμεν δέ τινα 
χόσμον ἐξειληφέναι τὴν ἘΕχκλησίαν µόνην, χόσμον 
ὧσαν τοῦ χόσµου: ἐπεὶ xol φῶς λέγεται τοῦ χό- 
σµου” « Ἀμεῖς yàp ἐστὲ, qnoi, τὸ φῶς τοῦ χό- 
µου. » Κόσμος δὲ τοῦ χόσµου ἡ Ἐκχκλτσία, χόσµου 
αὐτῆς Υινοµένου Χριστοῦ , τοῦ πρὠτου φωτὸς τοῦ 
zósuou. Κατανοητέον δὴ εἰ μὴ τοῦ αὐτοῦ χόσµου cux 
εἶναι λέγεται ὁ Χριστὺς, καὶ οἱ μαθτταὶ αὐτοῦ * ἀλλ 
ἵτε μὲν Χριστὸς φῶς τοῦ χόσµου ἐστὶ, τάχα τῆς 
Ῥχχλησίας ἐστὶ φῶς' ὅτε δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ φῶς 
*0) χόσµου, µήποτε τῶν παρακαλουµένων εἰσὶ φῶς , 
ἱτέρων ὄντων παρὰ τὴν Ἐκχχλησίαν, ὥσπερ τῷ 
Παύλῳ περὶ τούτων εἴρηται ἐν τῷ προοιµίῳ τῆς 
προτέρας πρὸς τοὺς Κορινθίους Ἐπιστολῆς Υράφοντι 
ετῇ Ἐκχλησίᾳ τοῦ θ:οῦ, σὺν πᾶσι τοῖς ἐπιχαλου- 
µένοις τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. » 'Eáv 
εις ὑπονοῇ τοῦ χόσµου φῶς λέγεσθαι τὴν Ἐκκλη- 
σίαν, οἱονεὶ τοῦ λοιποῦ γένους τῶν ἀνθρώπων , καὶ 
τῶν ἀπίστων, εἰ μὲν προφητικχῶς τοῦτο διὰ τὸν περὶ 
«έλους λόγον ἐχλήψεται, τάχα ἔχει χώραν τὸ λεγό- 
ἔενον εἰ δὲ ὡς ἤδη Ὑινόµενον (ἐπεὶ τὸ φῶς τινος 
φωτίζει ἐχεῖνο οὗ ἐστι φῶς ), δεικνύτωσαν πῶς τὸ 


** joan. 1, 29. "' Joan. 1, 10. ** Matth. v, 14. 


(49) Tov alporroc, eic. Sic habel codex Bod- 
leianus; iu Regio deest τοῦ. . 
(50) Codex Bouleianus Τίς ἦν, Regius Τί fv, 


9$. Ἐπισχεπτέον δὲ τῷ ἑντυγχάνοντι τὰ ἐν τοςο 158 58. Consideret insuper lector oportet qux 


supra sunt a nobis dicta, cum appositione complu- 
rium exemplorum de eo quod est, quid significetur 
juxta Scripturam per vocem mundus *'; nec enim 
consentancum csse putavi repetere. Non ignora- 
mus autem quemdam exposuisse per mundum Ec- 
clesiam solam , mundum et ornamentum cxsisten- 
tein mundi ; quandoquidem lux etiam mundi dici- 
tur : « Vos enim estis, inquit 9, lux mundi. » 
Mundus autem et ornamentum mundi est Ecclesia, 
Christo exsistente mundo et ornamento  Ecclesix, 
quippe qui sit prima lux mundi **. Consideranduin 
autem est num ejusdem mundi lux esse dicatur 
Christus et discipuii ejus. Proinde vide, ne, quando 
Christus lux est inundi, fortassis lux sit Ecclesie ; 


D quando vero discipuli ejus lux sunt mundi, invo- 


cantium sint lux , qui diversi sunt ab Ecclesia , 
quemadmodum a Paulo dictum est in procmio 
prioris Epistolae ad Corinthios scribente « ad Ec- 
clesiam Dei, cum omnibus qui invocant nomen 
Domini nostri Jesu Christi **. οἱ quis suspicetur 
Ecclesiam dici lucem mundi, hoc est reliqui gene- 
ris hominum et infidelium, siquidem prophetice hoa 
interpretabitur propter sermonem de consumma- 
tione, fortasse locum habet iliud quod dicitur ; sin 
vero tanquam jam factum id considerabit (quoniam 


99 Joan.vii, 12. "* E Cor. 1, 2. 


male. 
(51) Εἰς τὸ δεηθηναι. Ferrarius videtir legisse 
εἰς τὸ μὴ δεηθηναι. 


503 


ORIGENIS 


$04 


lux alicujus illustrat illud , cujus est lux), osten- A λοιπὸν γένος φωτίζεται ὑπὸ τῆς παρεπιδηµούσης τῷ 


dant quomodo reliquum genus illustratur ab Ec- 
clesia peregrinante in mundo. Quod si hoc osten- 
dere nequeunt, advertant num recte exposuerimus 
luceimn esse Ecclesiam, et mundum invocantes. Sed 
vocula qus sequitur, posita in Evangelio a Matthaeo 
tradito exprimet enarrationem ei qui diligentissi- 
me scrutatur Scripturas : « Vos enim , inquit 1, 
esiis sal terra ; » lortasse per terram intelligens 
reliquos bomines, quorum sal sunt qui crediderunt, 
auctores exsistentes ut mundus servetur propterea 
quod credant ; tunc enim consummatio erit, si sal 
infatuatus fuerit, et non sit amplius qui saliat coa- 
servetque terram : quoniam liquet, si impleta fue- 
rit iniquitas, οἱ refriguerit charitas supor terram ** 
( ut etiam Servator ipse dubiam profert vocem de 
his qui in suo ipsius adventu erunt, dicens '' ; 
« Verumtamen cum venerit Filius hominis, num in- 
veniet fidem super terram ? 2) futuram consumma- 
tionem szculí. Bicatur itaque Ecclesia mundus, 
quando a Servatore illustratur ; nosautem quzrimus, 
au propter illud : « Ecce Agnus ille Dei, qui tollit 
159 peccstum mundi **, » interpretari, debeamus 
mundum spiritualiter esse Ecclesiam ( ablatione 
peccatorum cireumcelusa in sola Ecclesia ). Quo- 
inodo enim quod a discipulo suo in Epistola dicitur 
de Servatore, qui propitiatio est pro peccatis, inter- 
pretabimur, sic babens : « Sed et si quis peccave- 
rii, advocatum habemus apud Patrem Jesum 
Christum justum ; et ipse est propitiatio pro pecca- 
tis nostris; non pro nostris autem tantum, sed 
etiam pro totius mundi '*? » Et quod apud Paulum 
est, huic reor esse simile, sic habens : « Qui est 
Servator omnium hominum, maxime fidelium '*. » 
lursus ad hunc locum Heracleon veniens , absque 
aliqua approbatione et esppositione testimoniorum, 
enugtjat Joannem 13nquam prophetam dicere : 
« Agnus Dei  ; οἱ ut excellentiorem prophetam 


dicere, « qui aufert peccatum mundi. » Quorum 


primum existimat de corpore ejus dici, secundum 
vero de eo, quod est in corpore, quia agnus imper- 


. fectus sit in ovium genere; atque tale etjam sit 


"- 


corpus eomparalone inbabitantis in ipso. «Per- 
fectionem vero, inquit, si volebat corpori attri- 


χόσμῳ Ἐχχλησίας. Ei δὲ τοῦτο δειχνύναι οὐ δύναν- 
ται, ἐπιστησάτωσαν µήποτε ὑγιῶς ἐξειλήφαμεν φῶς 
μὲν εἶναι τὴν Ἐκχχλησίαν, χόαμον δὲ τοὺς bmixe- 
λουμένους. Ἡ δὲ ἑξῆς φωνὴ χειµένη iv τῷ κατὰ 
Ματθαῖον τῷ ἐπιμελέστατα ἐρευνῶντι τὰς Γραφὰς 
παραστῆσει τὴν διηγησιν « Χμεῖς γὰρ, ema, 
ἑστὲ τὸ ἅλας τῆς γῆς" » τάχα τῆς γῆς τῶν λοι- 
πῶν ἀνθρώπων νοουµένων, ὧν ἅλας εἰσὶν οἱ πε- 
πιστευχότες, αἴτιοι τοῦ τηρεῖσθαι τὸν χόσμον διὰ τοῦ 
πιστεύειν τυγχάνοντες' τότε γὰρ ἡ συντέλεια ἔσται, 
ἐὰν τὸ ἅλας µωρανθῇ, xat µηχέτι ᾗ τὸ ἀλίζον, καὶ 
συντηροῦν τὴν γην ἐπεὶ σαφὲς, ὅτι, ἐὰν πλη- 
θννθῇ ἡ ἀνομία, xa φυχἠ fj ἀγάπη ἐπὶ τῆς γῆς 
(ὡς xal αὐτὸν τὸν Σωτῆρα διστακτιχἠν προενέγχα- 
σθαι περὶ τῶν iv τῇ ἐπιδημίᾳ ἑαυτοῦ φωνὴν , 
λέγοντα * « Πλὴν. ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ρα 
εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; ) » τότε σνντέλεια 
ἔσται τοῦ αἰῶνος. Λεγέσθω τοίνυν ἡ Ἐχκλησία χόσµος, 
ὅτε ὑπὺ τοῦ Σωτῆρος φωτίζεται’ ἡμεῖς δὲ ζητοῦμεν 
εἰ χατὰ τό; « δε ὁ Αμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ ἀἴρων τὴν 
ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, » χόσμον ἡγητέον νοητῶς (63) 
τὴν Ἐχκλησίαν (περιχλειοµένου τοῦ αἴρεσθαι τὴν 
ἁμαρτίαν εἰς µόνην τὴν Ἐκκλησίαν). Πῶς γὰρ τὸ iv 
τῇ Ἐπιστολῇ ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ μαθητοῦ εἱρημένον περὶ 
τοῦ Σωτῆρος ἱλασμοῦ περὶ τῶν ἁμαρτιῶν τυγχάνον- 
τος διηγησόµεθα, οὕτως ἔχον * « Καὶ E&v τις ἁμάρτῃ, 
παράχλητον ἔχομεν πρὸς τὸν Πατέρα Ἰησοῦν Xpe- 
στὸν Olxatoy* xai αὐτὸς ἱλασμός ἐστι περὶ uv 


€ ἁμαρτιῶν ἡμῶν ' οὗ περὶ τῶν ἡμετέρων δὲ µόνον, 


ἀλλὰ καὶ περὶ ὅλου τοῦ χόσµον; » καὶ τὸ παρὰ τῷ 
Παύλῳ δὲ τούτων νοµίζω εἶναι παραπλήσιον, οὕτως 
ἔχον' « "Oc ἐστι Σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα 
πιστῶν. » Πάλιν ἓν τῷ τόπῳ ὁ Ἡραχλέων γενόμενος, 
χωρὶς πάσης χατασχευῆς, xal παραθέσεως µαριν- 
ριῶν, ἀποφαίνεται, ὅτι τὸ μέν * « ᾽Αμνὸς τοῦ Θεοῦ, » 
ὡς προφήτης φησὶν ὁ Ἰωάννης ' τὸ δέ’ ε ὍὉ αἴρων 
τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, » ὡς περισσότερον προ- 
φήτου. Καὶ οἴεται τὸ μὲν πρότερον περὶ τοῦ σώμα- 
τος αὐτοῦ λέγεσθαι, τὸ δὲ δεύτερον περὶ τοῦ ἐν vip 
σώματι, τῷ τὸν ἁμνὸν ἀτελῆ εἶναι ἓν τῷ τῶν προθά» 
των Ὑένει * οὕτω δὲ xal τὸ σῶμα παραθέσει τοῦ ἔνοι- 
κοῦὔντος αὐτῷ. « Τὸ δὲ τέλειον εἰ ἐδούλετο, qnot, τῷ 
σώματι μαρτυρῆσαι, χριὸν εἶπεν ἂν τὸ μέλλον (55) 


buere, arietem ipsum immolandum dixisset. » Sed D θύεσθαι.»Οὐχ ἡγοῦμαι δὲ εἶναι ἀναγχαῖον μετὰ τηλι- 


non arbitror necessarium esse post tot inquisitiones 
factas, eadem hoc in loco repetere, contendentes 
contra ea que dixit Heracleon parum docte. Tan- 
tum hoc adhuc notetur, quod, ut viz mundus capax 
ilius fuit, qui seipsum ipanivit, sic agno et non 
ariete opus fuisse ad illius auferendum peccatum. 


καύτας Ὑεγενηµένας ἐξετάσεις ταυτίζειν (94) περὶ. 
τὸν τόπον, ἀγωνιζομένους πρὺς τὰ εὐτελῶς ὑπὸ t2) 
Ἡρακλέωνος εἱρημένα. Μόνον δὲ τοῦτο ἐπισημειω- 
τέον, ὅτι, ὥσπερ µόγις (59) ἐχώρησεν ὁ χόσµος τὸν 
χενώσαντα ἑαυτὸν, οὕτως ἀμνοῦ, xal οὗ χριοῦ ἑδεή- — 
θη, ἵνα ἀρθῇ αὐτοῦ ἡ ἁμαρτία (56). 


Λείπουσυ’ οἱ τόμοι ἔδδομος, καὶ ὄγδοος, καὶ ἔνγγατος. 


9 Matth. v, 15. ** Matth. xxiv, 19. 
ww, 10. *' Joan. 1, 29. 


(52) γης. ». Sic Bodl. : Regius, νοητέον ὑγιῶς. 

(53) T cópati µαρτυρῆσαι, κριὸν εἶπεν ἂν τὸ 
μιέ1.1ον, etc. ]1ta codey Bodleianus, recte ; Regius 
perperam habet τῷ σῶμα "' τὸ μαρτυρῆσαι, χριὸν 
εἰπεῖν αὐτὸ τὸ µέλλον, etc. | 
(5M) ΤαυεΚειν. Sic codex Bedleisnus; Regius 


*? [ «c. xiu, 8. 


^ Josn. 1, 29. ** 1Joan. 1. 4, 9. | Tim. 
perperam, τάζειν, pro quo Huetius legendum cen- 
sebat, ἐξετάζειν. 
. (85) Codd. Barberinus et Bodleianus µόχις, Re- 
gius edi, quod idem est. 
) Αὐτου ἡ ἁμαρτία. Deest in codice Regio, 
sed restituitur e Bodleiano. 





COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


$06 


OPICENOYZ 


JUN EI TO ΚΑΤΑ IOANNHN ΕΥΔΓΓΕΛΙΟΝ ΕΞΗΓΗΤΙΚΟΝ 


TOMOZT. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EYANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS X. 


4. « Μετὰ τοῦτο χατέδη εἰς Καφαρναοὺμ a0cbc, xat A. 190 1. « Postea descendit Capharnaum ipse, et 


À µήτηρ αὐτοῦ, καὶ οἱ ἀδελφοὶ, χαὶ οἱ uaOntal* xal 
ἐχεῖ ἔμειναν οὗ πολλὰς ἡμέρας. Καὶ ἑγγὺς fjv τὸ 
Πάσχα τῶν ἹἸουδαίων, xa ἀνέδη εἰς Ἱεροσόλυμα 6 
Ἰησοῦς, xaX εὗρεν ἐν τῷ ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας βόας, 
χαὶ πρόδατα, καὶ περιστερὰς, xal τοὺς χερματιστὰς 
χαθηµένους * χαὶ ποιῄσας ὡς φραχέλλιον ἐκ σχοινίων, 
εάντας ἐξέδαλεν Ex τοῦ ἱεροῦ, τά τε πρόδατα, καὶ 
οὓς βόας, xai τῶν χολλυδιστῶν ἐξέχεε τὰ κέρματα, 
χαὶ τὰς τραπέζας ἀνέστρεφε, xal τοῖς τὰς περιστε- 
pic πωλοῦσιν εἶπεν ' ΄Αρατε ταῦτα ἐντεῦθεν' μὴ 
ποιεῖτε τὸν οἶχον τοῦ Πατρός µου οἶκον ἐμπορίου. 
Τότε ἐμνῄήσθησαν οἱ µαθηταὶ αὐτοῦ, ὅτι γεγραμμµέ- 
Ww ἐστῖν, ὅτι Ὁ ζῆλος τοῦ οἴχου σου χαταφάγεταί 
µε. Απεχρίθησαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι, xat εἶπον. αὐτῷ" 


Τί σημεῖον δειχνύεις ἡμῖν, ὅτι ταῦτα ποιεῖς; Ἆπε- B 


χρίθη Ιησοῦς, xat eUne * Λύσατε «by ναὺν τοῦ θεοῦ, 
mA iv τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὑτόν. ᾽Απεχρίθησαν 
οὖν οἱ Ἰουδαῖοι: Teacapáwov:a xoi ἓξ ἕτεσιν ᾠχοδο- 
Efl ὁ ναὺς οὗτος, xat σὺ ἓν τρισὶν ἡμέραις ἑἐγερεῖς 
αὐτόν; Ἐχεῖνος δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος 
εὐτοῦ. Ὅτε οὖν Ἰγέρθη ἐκ νεχρῶν, ἐμνήσθησαν οἱ 
Μαθηταὶ αὐτοῦ, ὅτι τοῦτο ἔλεγε, xaX ἐπίστενυσαν τῇ 
Γραφῇ xai τῷ λόγῳ ὃν εἶπεν ὁ Ἰησοῦς. Ὡς δὲ ἣν 
ἓν τοῖς Ἱεροσολύμοις iv τῷ Πάσχα, tv τῇ ἑορτῇ, 
ἑκίστευσαν el; τὸ ὄνομα αὐτοῦ πολλοὶ θεωροῦντες 
εὐτοῦ τὰ σημεῖα ἃ ἐποίει, Αὐτὸς δὲ ὁ Ἰησοῦς οὐχ 
ἑκίστευσεν ἑαυτὸν αὐτοῖς, διὰ «b. αὑτὸν γινώσχειν 
πάντας, xat ὅτι οὐ χρείαν εἶχεν ἵνα τις µαρτυρήση 


mater ejus, et fratres ejus, et discipuli ejus; et ibi 
manserunt non multis éiebus. Instabat autem 
Pascha Jud:zeorum, et ascendit flierosolymam Jesus, 
et reperit in templo eos qui vendebant boves, et 
oves, et columbas, et mensarios sedentes : cumque 
fecisset quasi flagellum ex funiculis , omnes ejecit e 
templo, oves simul, ac boves; et mensariorum ds 
effudit, et mensas subvertit, et his qui columbas 
vendebant dixit : Auferte ista hinc, nec facite 
domum Patris mei, domum mereatus. Kecordati 
vero sunt discipnli ejus quod scriptum est : Zelus 
domus tuz exedit me. Responderunt ergo Judei, 
et dixerunt ei : Quod signum nobis ostendis quan- 
doquidem ista agis ? Respondit Jesus , et dixit eis : 
Destiruite templum Dei, et in tribus diebus suscitabo 
illud. Dixerunt ergo Jud»i : Quadraginta et sex 
annis zedificatum est templum hoc, et tu in tribus 
diebus suscitabis illud * At ille dicebat de templo 
corporis sui. Cum ergo suscitatus esset e mortuis, 
recordati sunt discipuli ejus quod hoc dixisset, et 
crediderunt Soripturz , οἱ sermoni, quem dixerat 
Jesus. Cum autem esset Hierosolymis in Pascha, in 
die festo, multi crediderunt in nomen ejus, videntes 
signa ejus, quse edebat. Ipse autem Jesus non cre- 
debat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, 
nec opus liaberet ut aliquis testaretur de homine. 
]pse enim sciebat quid esset in bomine **, » Numeri 
qui in ipso Numerorum lihro scripti fuerunt, juxta 


περὶ ἀνθρώπου. Αὐτὸς Υὰρ ἑγίνωσχε «(fv ἐν τῷ (, quamdam proportionem convenientem unicuique 


ἀνθρώπῳ. » Ἐν αὐτῇ (57) ἀναγεγραμμένοι ἀριθμοὶ, 
χατά τινα ἀναλογίαν ἀρμόξουσαν ἑχάστῳ πράγματι, 
Γραφῆς ἠξιώθησαν. Ἐξεταστέον δὲ µή ποτε µία τῶν 


ο joan. 1, 19 seqq. 


(57) Codex Bodleianus &v αὑτῇ, etc.; Regius, per- 
m, ἐν αὑτοί, etc. Ápud utrumque locus est maui- 
mendosus. lta videtur legisse Ferrarius :'Ev a2 
Ἀριθμῶν βίδλῳ ἀναγεγραμμένοι ἀριθμοί. Quidni 
legatur : Λὐτοὶ ἀναγσγραμμένοι ἀριθμοῖ, κατά τινα 


rei, Scriptura digni habiti sunt. Inquirendum autem 
est an unus ex Moysis libris Numerorum inscriptione- 
notatus, rationem numerorum eximie doceat eos, 


dva Xov lav v0ugay ἑχάστῳ γµατι, Εραφης 
MEO cav, Een glor δὴ Prid eur Certe eju. 
modi lectio minus absona videtur, et, si eui placet, 
vertenda erit : « Si litteris consignati Numeri, juxta 
quamdam unicuique rei congruam proportemem » 


201 


ORIGENIS 


508 


qni hujuscemodi accurate. investigare valent, Ilaec A ῥίθλων λωσέως ἐπιγεγραμμένη Αριθμοὶ, ἑξαιρέτως 


autem ad te iuitio decimi 161 tomi dicuntur a me, 
frequenter in Scriptura numerum denarium eximia 
prerogativa impertitum observante, ut tibi quoque 
licet diligenter considerare, tum speranti ctiam 
fore, ut aliquid majus a Deo in liunc tomum acci- 
pias ; quod ut contingat, pro viribus pr:cbere nos 
ipsos Deo tentemus, qui cupit optima largiri. Sed 
incipiendus hinc est liher : « Postea descendit Ca- 
plarnaum ipse, et mater ejus, et fratres ejus, et 
discipuli ejus, et manserunt ibi non multis die- 
bus **. » Etiam. ceteri tres qui Evangeiia. scripse- 
runt, inquiunt Dominum in Galiliam  secessisse 
post ipsius contra diabolum certamen, Matihzeus 
«utem οἱ Lucas, prius cum venisset Nazareth, 
postea illa relicta profectum habitasse Capharnaum, 
Mattlieus vero et Marcus causam etiam quamdam 
dicunt cur ipse inde discesserit, nempe quia audisset 
Joannem ab llerode in carcerem conjectum fuisse. 
Mabent autem se sic verba , ανα quidem 99: 
« Tunc omittit illum diabolus, et ecce angcli acce- 
debant, et ministrabant οἱ. Cum audisset autem 
Jesus Joannem traditum esse, secessit iu Gali- 
]eam ; et, relicta Nazareth, profectus habitavit in 
Capliarnao maritima, in | finibus Zabulon et Neph- 
- tialim,ut impleretur quod dictum fuerat per Isaiam 
prophetam, dicentem : Terra Zabulon, et terra 
Nephiulalim : » et post ea, qua dicta sunt in Isaia, 
dicit : « Ex eo tempore cepit Jesus prwdicare, et 
dicere : Resipiscite, instat enim regnum coelo- 
rum . » Marcus vero : « Et erat, inquit, in de- 
serio quadraginta dies et quadraginta noctes, et 
tentabatur a Satana : eratque cum feris, et angeli 
ministrabant ill. Postquam autem traditus est 
Joannes, veuit Jesus in Galilzeam, prxdicans Evan- 
gelium Dei, nempe : Impletum est tempus , instat- 
que regnum Dei. Resipiscite, et credite Evange- 
lio **, » Deinde cum enarrasset de Andrea el de 
Petro, Jacoboque ac Joanne, scribit haec : « Et 
ingressus est Capharn2um, et statim sabbatis doce- 
bat in Synagoga. » Lucas vero : « Et cum consum- 
masset, inquit, tentationem diabolus, recessit 
ab illo usque ad tempus. Et reversus est Jesus in 
viriute Spiritus in Galileam, et fama exiit per 
universam regionem de ipso, et ipse docebat in 
synagogis eorum, et glorificabatur ab omnibus. Et 
veuit in Nazara, ubi erat nutritus, intravitque 
163 secunduie consuetudinem suam die sabba- 
torum in Synagogam **. ». Cumque docuisset quz 
in Nazaris ab ipso dicta fuerant **, furoremque 


59 Joan. i, 19. ** Cap. iv, v. 11 seqq. 


Scriptura digni habiti sunt, certe inquirendum est 
num forte unus, elc. » 

(58) Kal οἱ Ao«xot τρεῖς. Sic codex Dodleianus, 
optime; male vero codex Regius, xal οἱ λοιποὶ 
Y&p. Huic perverse lectioni originem dedit littera 
T mineralis pro τρεῖς. 

(959) αὐτῷ. Deest in codice Regio, sed revocatur 


5! Marc, 1, 


τὸν περὶ ἀριθμῶν τοῖς τὰ τοιαῦτα ἐξιχνεύειν δυνα- 
μένοις ὃ.δάσχει λόγον. Ταῦτα δέ pot ἐν ἀρχῇ τοῦ 
δεκάτου τόµου λέγεται πρὺς oi, πολλαχοῦ ὁρῶντι 
τῆς Γραφῖς .διαφερούστς προνοµίας τετυχότα τὸν 
δέχα ἀριθμὸν, ὡς ἕνεστι xal σοὶ ἐπιμελῶς χατανοεῖν, 
ἑλτίκοντι τὸ λήφεσθα, ἀπὸ Θεοῦ πλέον τι καὶ εἰς τοῦ- 
τον τὸν τόµμον΄ ὅπερ ἵνα ὑπαρχθῇ, κατὰ δύναμιν, 
ἐμπαρέχειν ἑαυτοὺς τῷ δωρεῖσθαι τὰ χάλλιστα βου- 
λομένῳ θεῷ πειρώμεθα, ᾿Αρχτέον δὲ τοῦ βιθλίου 
ἐντεῦθεν * « Μετὰ τοῦτο χα-έθη εἰς Καφαρναοὺμ αὖ- 
τὸς, καὶ ἡ µήτηρ αὐτοῦ, καὶ οἱ ἁδελφοὶ, χαὶ οἱ µαθη- 
ταὶ, καὶ ἐκεῖ ἔμεινεν οὗ πολλὰς ἡμέρας. » Καὶ οἱ 
oto «pete (58) γράψαντες τὰ Εὐαγγέλια μετὰ τὸν 
πρὸς τὸν διάθολον ἀγῶνα τοῦ Κυρίο», εἰς τΏν Γαλιλαίαν 


D φασὶν αὐτὸν ἀνακεχωργχέναι, Μα-θαῖος δὲ xal Λου- 


χᾶς, πρότερον Ὑενόμενον ἐν ἹΝαξάροις, μετὰ ταῦτα 
χαταλελοιπότα αὐτὰ ἑλθόντα χατωχηκέναι εἲς Ka- 
φαρναούμ. Ὁ δὲ Ματθαῖος xaX ]άρχος χαὶ αἰτίαν τινὰ 
λέγουσι τοῦ αὐτὸν ἐχεῖθεν ἀναχεχωρηχέναι, τὸ ἀχπ- 
xoé£vat, ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη. Ἔχει δὲ οὕτως τὰ 
ῥητὰ, τοῦ μὲν Ματθαίου: « Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ 
διάύολος, χαὶ ἰδοὺ ἄγγελοι Τροσῆλθον, xat διτκόνουν 
αὑτῷ (59). ᾿Αχούσας δὲ, ὅτι Ἰωάννης παρξδόθη, ἄνε- 
χώρησεν εἰς Γαλιλαίαν, καὶ καταλιπὼν τὴν ΚΝαζαρὲτ, 
ἐλθὼν χατῴχησεν εἷς Καφαρναοὺμ. τν παραθαλαα- 
σίαν, ἐν ὁρίοις Ζαθουλὼν καὶ Νεφθαλεὶμ. ἵνα τλη- 
ρωθῇ τὸ ῥηθὲν δ.ὰ Ἡσαῖου τοῦ pof, coo, λέγοντος * 
Γη Ζαθουλὼν χαλγή Νεφθαλείμ(θθ):» xat μετὰ τὰ ἓν 


C τῷ Ἡσαῖα ῥητὰ, λέγει" € Απὸ τότε fipzazo 6 Ἰη- 


σοῦς χηρύσσειν, χαὶ λέγειν * Μειανοεῖτε, ΊΥΥ:χε γὰρ 
i βασιλεία τῶν οὑρανῶν. » Ὁ δὲ Mápxo;: « Kal 
Tiv, φησὶν, ἐν τῇ ἐρήμῳ τεσσαράχοντα ἡμέρας 
xai τεσσαράχοντα νύχτας (01), πειραζόµενος ὑπὸ 
τοῦ Σατανᾶ' καὶ ἣν μετὰ τῶν θηρίων, xal οἱ ἄγγε- 
λοι διηχόνουν αὐτῷ. Μετὰ δὲ τὸ παραδοθήναι τὸν 
Ἰωάννην, ᾖλθεν ὁ Ἰησοὺς εἰς τὸν Γαλιλαίαν, xnpóc- 
σων τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ θεοῦ, ὅτι πεπλήρωται ὁ και- 
phe, καὶ ἤγγιχεν ἡ βασιλεία «o9 ΘΞοῦ. Μετανοεῖτε, 
xai πιστεύετε τῷ Εὐαγγελίῳ. » Ἔπειτα, διιγηαά- 
µενος xal περὶ Ανδρέου, καὶ Πέτρου, Ἰαχώθου τε 
καὶ Ἰωάννου, ἀναγράφει ταῦτα" « Καὶ εἱσπορευό- 
µενος el; Καφαρναοὺμ, xal εὐθέως τοῖς σάθθασιν 
ἐδίδασχεν εἰς τὶν συναγωγἠήν. » Ὁ δὲ Λουκᾶς" 
εΚαὶ συντελέσας, φησὶ, τὸν πειρασμὸν ὁ διάθολος, 
ἀπέστη àm' αὐτοῦ ἄχρι χαιροῦ. Καὶ ὑπέστρεψεν ὁ 
Ἰησοῦς ἐν τῇ δυνάµει τοῦ Πνεύματος εἰς τὴν Γαλι- 
λαίαν, καὶ φήμη ἐξηλθε xa0' ὅλης τῆς περιχώρου 
περὶ αὐτοῦ, χαὶ αὐτὸς ἐδίδασχεν ἐν ταῖς συναγωγαϊς 
αὐτῶν, δοξαξόµενος ὑπὸ πάντων. Καὶ ἦλθεν εἰς Νά- 
15 seqq. 


65 Luc. 19, 15 seqq. ** ibid. 21 seqq. 


e codice Bodleiano. 

(60) Kal γη Neg60aAe/gq. Mc desiderantur in 
codice Regio, sed restituuntur e Dodleiano. 

(61) Καὶ csccapáxorca vóxtac. Deest in co- 
dice Bodleiano, nec lectum est ab. interprete. F'cr- 
rario. . 


$69 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


510 


(apa, οὗ fjv τεθραμμένος, χαὶ εἰσῆλθε κατὰ τὸ εἰω- A eorum qui erant in Synagoga adversus ipsum, ut 


Gb; αὐτῷ £v τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαθδάτων εἰς τὴν αυνα- 
τωγήν. » Παραστήσας δὲ τὰ ἐν Ναζάροις αὐτῷ elpn- 
ένα, xa τὸν xa«' αὐτοῦ.θυμὸν τῶν ἐν τῇ συναγωγῇ, 
ἑκδαλλόντων αὐτὸν ἔξω τῆς πόλεως, xal ἀγαγόντων 
εξωςτης ὀφρύος τοὔδρους, ἐφ᾽ οὗ αἱ πόλεις αὐτῶν ῴχο- 
ἁόμηντο, ὥστε καταχρηµνίσαι αὐτὸν, » χαὶ « ὡς διελ- 


qui ejecissent eum e civitate, ac duxissent « usque 
ad supercilium montis, super quem civitas illorum 
erat edificata, ut przcipitarent eum,» et ut 
«transiens per medium illorum ibat, » superaddit 
hzc : « Et descendit. Capharnaum civitatem Gali- 
δα, et docebat illos sabbatis **. » 


θὼν διὰ µέσου αὐτῶν ὁ Κύριος ἐπορεύετο, » ἐπισυνάπτει ταῦτα” « Καὶ χατῆλθεν εἰς Καφαρναοὺμ πό- 
Juv τῆς Γαλιλαίας, xaX ἣν διδάσχων αὐτοὺς ἓν τοῖς σάθδασι. » 


9. Τὴν περὶ τούτων (62) ἀλήθειαν ἀποχεῖσθαι ἓν 
τοῖς νοττοῖς, μὴ λνομένης τῆς διαςωνἰας ἀφεῖσθαι 
«f; περὶ τῶν Εὐαγγελίων πίστεως, ὡς οὐκ ἁληθῶν, 
οὐδὲ θειοτέρῳ Πνεύματι γεγραµµένων (65), ἢ ἔπιτε- 


2. Veritatem de hisce rebus oportet repositam 
esse in his quz animo cernuntur, aut si dissonan- 
tia non solvatur, recedere a lide Evangeliorum, 
tanquam qua vere non sint scripta per Spiritum, 


εευγµένως ἀπομνημονευθέντων ' ἑχατέρως γὰρ Xéve- p neque sint diviniora neque optimo ordige commen- 


«αι συντετάχθαι dj τούτων Γραφή. Λεγέτωσαν γὰρ 
ἡμῖν ol παραδξχόµενοι τὰ τέσσαρα Εὐαγγέλια, xo 
thv δρχοῦσαν διαφωνίαν οἱόμενοι uh λύεσθαι διὰ τῆς 
ἀναγωγῆς, πρὸς ταῖς προηρημµέναις ἡμῖν ἑπαπορή- 
στσι περὶ τῶν τεσσαράκοντα τοῦ πειρασμοῦ ἡμερῶν 
οὑδαμῶς δυναµένων χώραν ἔχειν παρὰ τῷ Ἰωάννῃ, 
πότε γέγονεν ἓν τῇ Καφαρναοὺμ ὁ Κύριος' εἰ γὰρ 
μετὰ τὰς BE «ou ὅτε ἐθαπτίσθη ἡμέρας (τῇ ἕκτῃ 
ενοµένης τῆς xazà τὸν £v Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας γά- 
μον οἰκονομίας), δΏλον ὅτι οὔτε πεπείρασται (64), 
οὔτε ἐν Ναδάρρις ἐγένετο, οὔτε Ἰωάννης πω παρεδέ- 
dove, Μετὰ οὖν τὴν Καφαρναοὺμ, ἔνθα ἔμεινεν οὐ 
πολλὰς ἡμέρας, τοῦ Πάσχα τῶν Ἰουδαίων ἐγγὺς ὄν- 
τος, ἀνέθη Ἱεροσόλυμα, ὅτε ἐχθάλλει Ex τοῦ ἱεροῦ 


tata; utroque enim modo dicitur Scriptura ordinata 
fuisse. Dicant enim nobis qui recipiunt quatuor 
Evangelia, et existimant apparentem dissonantiam 
non dissolvi per anagogen, przter praedictas a aobis 
dubitationes de quadraginta diebus tentationis, qui 
minime locum habere possunt apud Joannem, 
quando fuit in Capharnao Dominus. Nam si post 
sex dies ab eo tempore, postquam baptizatus est 
Jesus, fuit in Capharnao ( sexta die facta dispensa- 
tione et miraculo in nuptiis, in Cana Galilxz ) 
perspicuum est, neque tentatum fuisse, neque in 
Nazaris fuisse, neque Joannem adbuc traditum 
fuisse. Itaque post Capliarnaum, ubi. mansit non 
multos dies, cum Pascba esset Judeorum in pro- 


τά *& πρόδατα xal τοὺς βόας, xal ixyéct τῶν χερ- C piuquo **, ascendit Hierosolymam, quando e templo 


ματιστῶν τὰ χέρµατα. Ἔοιχε 05 Ev, τοῖς Ἱεροσολύμοις 
b τῶν Φαρισαίων ἄρχων Νικόδημος νυχτὸς πρὸς αὖ- 
tb» ἀρχὴν (65) ἑληλνθέναι, καὶ ἀχηκοέναι ταῦτα ἃ 
ἔξεστιν ix τοῦ Εὐαγγελίου λαθεῖν. :.Μενὰ δὲ ταῦτα 
ἦλθεν ὁ 'Ἰησοῦς, χαὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὴν Ἰου- 
ἑαίαν γῆν, xai ἐχεῖ διέτριθε. ues! αὐτῶν, καὶ ἐδά- 
tie xa0' ὃν χαιρὸν fjv xol Ἰωάννης βαπτίζων ἐν 
Aly ἐγγὺς τοῦ Σαλεὶμ (06), ὅτι ὕδατα πολλὰ fv 
bul, xal παρεγίνοντο, xaX ἐδαπτίζοντο. Οὕπω γὰρ 
ᾗν βεθληµένος εἰς τὴν φυλαχὴν ὁ Ἰωάννης, » ὅτε 
xii ἐγένετο ζήτησις Ex. τῶν μαθητῶν Ἰωάννου μετὰ 
Ἰωδαίων περὶ καθαρισμοῦ, xai Ἴλθον πρὸς τὸν 
Ἰωάννην λέγοντες περὶ τοῦ Σωτῆρος τό» « δε 
ὧτος βαπτίζει, καὶ πάντες ἔρχονται πρὸς αὐτόν. » 


ejecit tum oves, tum boves, et mensariorum dra 
effudit. Videtur autem Nicodemus, Phariszorum 
princeps, noctu ad ipsum principio venisse Hieroso- 
lymam, audisseque quz licet ex Evangelio acci- 
pere **. « Post hec » autem « venit Jesus, et disci- 
puli ejus in. terram Jud:am, et illic morabatur 
cum eis, ac baptizabat , quo tempore erat et Joan- 
nes baptizans in που juxta Salim, quia aque 
multe erant illic, et veniebant, ac baptizabantur. 
Nondum enim conjectus fuerat in carcerem Joau- 
nes,» quando et orta quizstio est ex discipulis Joan- 
nis de purificatione cum Judazis, et venerunt ad Joan- 
nem dicentes de Servatore: «Ecce is baptizat, et owm- 
nes veniunt ad eum 7. 2. Audierant enim Baptist» 


Ἰκηχόασιν ἀπὸ τοῦ Βαπτιστοῦ λόγους, οὓς ἔστιν D Verbaqui accuratius ex ipsa Scriptura ** licet assu- 


ἀπ αὐτῆς τῆς Γραφης ἀχριδέστερον λαθεῖν. 
Εδὶ πυνθανοµένοις ἡμῖν περὶ τοῦ, πότε γέγονε (67) 
πρῶτον ky τῇ Καφαρναοὺμ 6 Χριστὸς, τῇ λέξει Ματ- 
θαίου καὶ τῶν λοιπῶν δύο ἀκολουθοῦντες φήσουσι μετὰ 
ὧν πειρασμὸν, ὅτε, καταλείπων τὴν Ναξαρὲτ, ἐλθὼν 
χατῴχησεν cl; Καφαρναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν' πῶς 


e« Luc. HN. 99-31. 
5 Matth. iv, 11, 10. 


(62) Th» περὶ τούτων, etc. Scribendum δεῖ τὴν 
περὶ τούτων, etc. Hic εἰ szpe alibi littere fidem 
detrahit Origenes, quam anagogicis suis expositio» 
nibus conciliare nititur. Vide praefationem nostram 
3d tomuni secundum. 

(63) Οὐδὲ θειοτέρῳ Πνεύματι γεγραµμµένωγ. Sic 
recte habet codex Bodleianus, perperam vero Rke- 
gius, οὐδὲ θειοτέρων πνεύματι γεγραμμένον. 


*5 Joan, 11, 12-15. 


** Joan. i1, 4 seqq. 


mere. 183 Quo siinterrogantibus nobis quando pri- 
mum fuit in Capharnao Christus, qui lechonem Mat- 
thzi reliquorumque duorum sequuntur, dicent, post 
tentationem, quando relicta Nazareth profectus habi- 
tavit in Cepharnao, qua est civitas maritima **: 
quomodo simul verum esse dicent εἰ illud quod 


*' ibid. 22-26. ** Joan. 1, 15 seqq. 


(64) Οὔτε πεπείρασται. Sic codex Bodleianus; 
Regius, ὅτε πεπείρασται. 
(65) Αρχή». Sic codex Dodleianus; Regius, 
Qv. 
P66) ZaJg(g. Ma codex Bodleianus; Regius, 
Αλίμ, male. 
(07) Πότε γέἐγογε. Sic codex Dodleiapus; Kc- 
gius omisit πότε. 


5Η! 


ORIGENIS 


913 


spud Matthzeum, et Marcum dictum est, Jesum sci- A ἃμα ἀληθη εἶναι ἐροῦσι τό τε παρὰ τῷ Ματθαίῳ xai 


licet secessisse in Galikeain "*, tanquam qui audis- 
set Joanneim traditum fuisse ; et Illud, quod positum 
est apud Joannem '*, scilicet nondum fuisse Bapti- 
stam conjectum ín carcerem, sed baptizare in non 
juxta Salim; id quod ponitur post mansionem Do- 
mini in Capharnao ?*, et post ascensum ad lHieroso- 
lymam, indeque ad Judzam descensum ?*, ac post 
multas alias ceconomias et dispensationes? Quin sí 
de aliis compluribus dil'genter quis  exquisietit 
Evangelia de dissonantia secundum historiam, quam 
singulatim tentabimus pro virili ob oculos ponere, 
vertigine affectus, vel renuet conürmare Evangelia 
tanquam vera, et judicio suo sibi eligens quod vo- 
luerit, alicui ipsorum Evangeliorum adharebit, non 
audens funditus infirinare 4e Domino nostro fidem; 
vel admittens quatuor esse Evangelia, veritatem 
Ipsorum non in formis et characteribus corporali- 
bus esse adjunget. 

9. Ut autem aliquam considerationem sententie 
ac volantatis Evangeliorum de hisce rebus suma- 
inus, nobis hoc est dicendum. Esto quibusdam Spi- 
ritu Deum videntibus, hujusque sermones ad sanctos, 
atque prxesentiam, qua illis sc offert, przecipuls tem- 
poribus profectus ipsorum (atque hi plures numero 
exsistant, et diversis in locis, nec similibus omnino 
beneficiis affecti); esto, inquam, propositum his 
singulis sua renuntiare, quia Spiritu tum de Deo, 
tum de sermonibus ejus, ac de spparitionibus ad 
sancios vident, ita ut hic quidem renuntiet qua di- 
cuantür, vel aguntur a Deo in tall loeo huic justo, 
Hle vero quie alius per oracula vel audierit, vel re- 
ceperit, et alius preter duos przedictos velit nos de 
aliquo tertio docere. Esto autem etiam aliquis quar- 
(48, perinde atque hi tres faciens, conferantque 
hi quatoor inter se de quibusdam quz Spiritus illis 
suggesserit, et de aliis brevi oratione renuntient, 
adeo ut hujusmodi sint illorum narrationes: Visus 
est Deus huic hoc tempore, hoc in loco, et hzc illi 
fecit : bunc in modum si illi 164, apparuerit teli 
forma, et manu duxit sd hunc locum, ubi hoc fe- 
cit. Secundus eodem tempore quo hec díela sunt 
facta fuisse apud primum, referat Deum visum fuisso 
in quadam urbe cuipiam secundo (quem ipae velit) 


Mápxty εἱρημένον, ὣς διὰ cb ἀχηχοέναι αὐτὸν περὶ 
τοῦ Ἰωάννου παραδοθέντος, εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἄνα- 
χωρήσαντος' καὶ τὸ παρὰ τῷ Ἰωάννη μετὰ xal ἄλλας 
οἰχονομίας πρὸς τῇ £v Καφαρναιὺμ μον] χείµενον, 
παὶ τὴν εἰς Ἱεροσόλυμα (68) ἄνοδον, τήν «t εἰς τὴν 
Ἰουδαίαν ἐκεῖθεν χάθοδον, ὅτι οὕπω βεθληµένος ἣν εἰς 
φυλαχὴν ὁ Ἰωάννης, ἀλλ᾽ ἐδάπτιζεν ἐν Αἰνὼν ἐγχὺς 
τοῦ Σαλείμ; Καὶ ἐπὶ ἄλλων δὲ πλειόνων cf τις ἔπιμε- 
λῶς ἐξετάζοι τὰ Εὐαγγέλια περὶ τῆς χατὰ τὴν ἱστο-- 
βίαν ἀσυμφωνίας, ὄντινα καθ᾽ ἄχαστον πειρασόµεθα 
χατὰ τὸ δυνατὺν παραστῆσαι, σχοτοδινιάσας ἤτοι ἆπο- 
στήσεται τοῦ χυροῦν ὡς ἀληθῶς τὰ Εὐαγγέλια, χαὶ 
ἀποχληρωτικῶς ἑνὶ αὐτῶν προσθήσεται, pb τολμῶν 
πάντη ἀθετεῖν τὴν περὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν πίστιν ἃ 


B προσιέµενος τὰ τέσσαρα, εἶναι ἁληθὲς αὐτῶν οὐχ bv 


τοῖς σωματιχοῖς χαραχτῆρσιν. 


5. Ὑπὲρ δὲ τοῦ ποσὴν ἐπίνοιαν τοῦ βουλήµατος τῶν 
Κὐαγχγελίων περὶ τῶν τοιούτων λαθεῖν, xal τοῦτο ἁ μῖν 
λεχτέον. Έστω τισὶ προχείµενον βλέπουσι τῷ πνεύ- 
µατι τὸν Θεὸν, xal τοὺς τούτου πρὸς τοὺς ἁγίους 
λόγους, τὴν τε παρουσίαν, ἣν πάρεστιν αὐτοῖς ἔξαι- 
ρέτοις χαιροῖς τῆς προχοπῆς αὐτῶν ἐπιφαινόμενος 
(πλέοασιν οὖσι τὸν ἀριθμὸν, χαὶ ἐν διαφόροις τόποις, 
οὐχ ὁμοειδεῖς τε πάντη εὐεργεσίας εὑεργετουμένοις), 
ἑχάστῳ ἰδίᾳ ἀπαγγεῖλαι, ἃ βλέπει τῷ πνεύµατι περὶ 
τοῦ θεοῦ, xal τῶν λόγων αὐτοῦ, «V τε πρὸς εοὺς 


C ἁγίους ἐμφανειῶν, ὥστε τόνδς μὲν περὶ τῶνδε «ipla 


τῷ διχαίῳ κατὰ τόνδς τὸν τόπαν λεγομένων ὑπὸ 
Θεοῦ, καὶ πραττοµένων ἁπαγγέλλειν' τόνδε δὲ περὶ 
κῶν ἑτέρων χρησµῳδονµένων, xaX ἐπιτελουμένων, ἢ 
ἄλλον περί τινος τρίτου παρὰ τοὺς προειρηµένους δύο 
θέλειν ἡμᾶς διδάσχειν. "Ἔστω δέ τις xaX τέταρτος τὸ 
ἀνάλογον τοῖς τρισὶ περί τινος ποιῶν. Συµφερέσθωσαν 
δὲ οἱ τέσσαρες οὗτοι περί τινων ὑπὸ τοῦ πνεύματος 
αὐτοῖς ὑποθαλλομένων ἀλλήλοις, xal περὶ ἑτέρων ἓν 
ὀλίγῳ παραγγελλέτωσαν, ὥστε εἶναι τοιαύτας αὐτῶν 
τὰς διηγήσεις « Ὄφθη ὁ θεὸς τῷδε χατὰ τόνδε τὸν 
χαιρὸν ἐν τῷδε τῷ τόπῳ, χαὶ τάδε αὐτῷ πεπο[ηκεν’ 
οὕτως εἰ αὐτῷ ἐπιφαινόμενος τοιῷδε τῷ σχήµατι, xal 
ἐχειραγώγησε εἰς τόνδε (69) τὸν τόπον, Ev0a πεποίηχε 
τάδε. Ὁ δεύτερος χατὰ τὸν αὐτὸν τοῖς εἰρημένοις γε- 


exeistenti in loco valde remoto a loco prioris, et p γονξναι παρὰ τῷ προτέρῳ χρόνον Ev τινι πόλει ἁπαγ- 


alios eodem tempore sermones a Deo huic quem se- 
cundum posuimus, habitos fuisse dicat. Similiter 
de tertio et quarto existimandum est. Censentiant 
autem hi, ut prediximus, inter se vera de Deo 
nuntiantes, deque ipsius erga aliquos beneficiis, in 
quibusdam narrationibus quas ipsi renuntient. Ei 
igitur qui existimat lrorum scriptionem esse bisto- 
riam, vel per imaginem historie ad res quasdam 
veras accommodari, quique arbitratur Deum esse 


** [bid. 19; Marc. 1, 14. "' Joan. ur, 35, 24. 


(68) Eic "IepocóAvpga. Sic codex Bodleianus; 
Regius omisit εἰς. 
(09) Eic tóróe. Sic habet codex Bodle:anus; in 


γελλέτω (70) τὸν Θεὸν ὦφθαι, ᾧ xal αὐτὸς vost, τίνι 
δευτέρῳ ὄντι ἓν πολὺ ἀπεσχοινισμένῳ τόπῳ παρὰ cy 
τάπον τὸν τοῦ προτέρου, καὶ ἑτέρους λόγους ἀναγρά- 
φέτω χατὰ τὸν αὐτὸν καιρὸν εἰρῃῆσθαι, ᾧ χατὰ τὴν 
ὑπόθεσιν εἰλήφαμεν δευτέρῳ. Τὰ δὲ παραπλήσια περὶ 
τοῦ τρίτου χαὶ τοῦ τετάρτου νοητέον. Συμφερέσθωσαν 
δὲ, ὡς προειρήχαμεν, οὗτοι τὰ ἀληθῆ ἁπαγγέλλοντες 
περὶ τοῦ Θεοῦ, χαὶ τῶν πρὀς τινας εὐεργεαιῶν αὐτοῦ 
ἀλλήλοις, ἐπί τινων ἀἁπαγγελλομένων ὑπ᾿ αὐτῶν διη- 


*: Joann. n, 19, 12, seq... * Joan. 11, 22. 


Re;io deest &iq. . 
0) 'AxarreAA£co. Sic codex. Bodleianus; Re- 
gius, ἀπαγγέλλεται. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


$14 


γήσεων. Δόξει τοίνυν τῷ ἱστορίαν εἶναι νοµίζοντι τὴν A in loco secundum circumscriptionem , eodem tem- 


φούτων γραφὴν Ἡ διὰ εἰχόνος ἱστοριχῆς πρός τινα τὰ 
ὄντα παραστῆσαι πράγµατα (71), καὶ τὸν Θεὸν ὑπο- 
λαμθάνοντι χατὰ περιγραφὴν εἶναι ἓν τόπῳ, μὴ ὃν- 
νάµενον τῷ αὐτῷ πλείονας ἑαυτῷ ἐμποιῆσαι φαντα- 
ela; πλείοσιν, kv πλείοσι τόποις, xal πλείονα ἅμα 
λέχειν, δυνατὸν (72) εἶναι ἀληθεύειν οὓς ὑπεθέμην 
τέσσαρας, τῷ ἀδύνατον εἶναι ἐν τῷδέ τινι τῷ τετα- 
γμένῳ χαιρῷ τὸν θεὸν εἶναι, ἅτε xal χατὰ περιγρα- 
qi» αὐτὸν νενοηµένον ἐν τόπῳ εἶναι, χαὶ τῷδε, xal 
«ῷδε λέγειν τάδε, χαὶ τάδε, xal ποιεῖν τάδς, xal τὰ 
τούτοις ἑναντία, xat, φέρε εἰπεῖν, καθεζόµενον ἅμα, 
xai ἑστῶτα εἵναι, εἰ ὁ μὲν τῷδε τῷ χαιρῷ λέγων (13) 
αὐτὸν ἑστῶτα τάδε τινὰ εἰρηχέναι, 7) πεποιηχέναι ἐν 
εῷδε τῷ τόπῳ, ὁ δὲ χαθεζόµενον. 


pore nequeuntem plures de ipso ingenerare visio- 
nes pluribus, in pluribus locis, nec plura etiam 
simul dicere, videbitur impossibile esse ut hi qua- 
tuor, quos supposuimus , vera narrent ex eo, quod 
facile factu non sit Deum esse in hoc quodam certo 
tempore, quia etiam consideratus fuerit esse in 
loco secundum circumscriptionem, et huie, et illi 
hzc, οἱ illa dicere, et facere bec, et his contra- 
ria, et, ut íia dicam, sedentem simul οἱ stantem 
esse; siquidem unus dieat hoc tempore eum stan- 
tem lizc dixisse, et hzc fecisse in hoc loco, alius 
vero sedentem. 


4. Ὥσπερ οὖν ἐπὶ τούτων, ὧν ὑπεθέμην, ἐκληφθεὶς Ὦ — 4, Ut igitur sensus perceptus historicorum, clia- 


ὁ νοὺς τῶν ἱστοριχῶν, χαραχτήρι βουληθέντων ἡμᾶς 
ῥόάξαι τὰ ὑπὸ τοῦ νοῦ αὐτῶν τεθεωρηµένα, οὐδεμίαν 
ἂν εὑρεθείη ἔχων διαφωνίαν, εἰ οἱ τέσσαρες εἶεν σο- 
qol- οὕτω νοητέον xaX ἐπὶ τῶν τεσσάρων ἔχειν εὖὐαγ- 
Τελιστῶν, χαταχρησαµένων μὲν πολλοῖς τῶν χατὰ τὸ 
εεράστιον xal παραδοξότατον τῆς δυνάµεως Ἰησοῦ 
εεπραγµένοις xaX εἱρημένοις, ἔσθ᾽ ὅπου xai προσν- 
φηνάντων τῇ Γραφῃ μετὰ λέξεως, ὡς περὶ αἰσθη- 
ev (74), «b χαθαρῶς νοητῶς αὐτοῖς τετρανωµέγον. 
06 χαταγινώσχω δήπου καὶ τὸ, ὡς χατὰ τὴν ἱστο- 
lav, ἑτέρως γενόµενον, πρὸς τὸ χρήσιµον τούτων 
Μυστικοῦ σχοποῦ µετατιθέναι πως αὐτοὺς, ὥστε el- 
vily τὸ kv τόπιῳ γενόµενον, ὡς ἐν ἑτέρῳ' f) τὸ Ev τῷ- 
le τῷ χαιρῷ, ὡς ἐν ἄλλῳ, xat τὸ οὑτωσὶ ἁπαγγελλό- 
µενον (75) µετά τινος παραλλαγΏς αὐτοὺς πεποιηχέ- 
ναι, Ἡροέχειτο γὰρ αὐτοῖς, ὅπου μὲν ἐνεχώρει, ἆλη» 
ειν πνευματιχῶς ἅμα xal σωματιχῶς' ὅπου μὴ 
ἐνδέχετο ἀμφοτέρως, προχρίνειν τὸ πνευματιχὺν τοῦ 
ουματιχοῦ, σωζομένου πολλάχις τοῦ ἀληθοῦς πνευ- 
μετικοῦ ἐν τῷ σωματιχῷ, ὡς ἂν εἴποι τις, φευδεῖ" 
ὡς εἰ xal ἀπὸ τῆς ἱστορίας λέγοιμεν, ὅτι ὁ Ἰαχὼδ 
φάσκων τῷ Ἰσαάχ « Ἐγὼ 'Ἡσαῦ ὁ πρωτότοχός σου 
Vl, » χατὰ μὲν τὸ πνευματιχὸν ἠλήθευε, μεταλαθὼν 
*éy πρωτοτοχίων ἤδη Ev τῷ ἁδελφῷ παραπολλυµέ- 
ων, xat διὰ τῆς στολῆς τῶν τε ἐριφίων δερμάτων τὸν 
ἔξωθεν χαρακτῆηρα τοῦ 'Ησαῦ ἀναλαθὼν, xai Υενό- 
gtvoc χωρὶς τῆς αἱνούσης τὸν Θεὸν φωνῆς Ἡσαῦ, ἵνα 
Ἱώραν λάδῃ πρὸς τὸ εὐλογηθῆναι ὕστερον ὁ Ἡσαῦ. 


ractere et forma in his quos supposui velle nus 
dicere, qux» mens ipsorum perspexerit, uullam in- 
veniretur babere dissonantiam , si quatuor fuecint 
sapientes; sic etiam in quatuor evangelistis rem 
ϱ6 habere intelligendum est, abutentibus multis 
tum dictis Jesu , juxta illius prodigiosa et admi- 
rabilissimam potentiam; interdum etiam attexen- 
tibus ad Scripturam cum dictione veluti de seusi- 
bilibus, quod illis puro ac 8olo intellectu manifesta- 
tum erat. Non reprehendo autem ipsos aliquo 
pacto transposuisse ad utilitatem mystice con- 
siderationis harum rerum, id quod, quantum 
attinet ad historiam, alio modo factum fuerat, ita 


C ut quod uno loco factum fuerat, tanquam in alio 


gestum sit, narrarent ; 1855 vel quod ano tempore, 
tanquam in alio; et illud, quod uno modo pronun- 
tiatum fuerat, cum quadam alteratione referrent. 
Propositum enim illis erat vera narrare, et spiri- 
tualiter et corporaliter, ubi liceret; ubi autem non 
eontingebat utrumque, rem przferre spiritualem 
rei corpores, servata spe veritate spirituali in 
corporali, ut aliquis diceret, mendacio. Queinsd- 
modum si etiam ex historia diceremus Jacob di- 
centem 1948ο: « Ego sum Esau primogenitus tuus 
filius **, » secundum intellectum quidem spiritua- 
lem narrasse vera (participem factum primogenitu- 
rarum, qu: |n fratre jam perierant, et recepta 
forma et figura Esau externa per vestem haedina- 


Τάχα γὰρ εἰ μὴ ηὑλόγητο Ἰαχκὼδ ὡς Ἡσαῦ, οὐκ ἂν D rum pellium), atque factum Esau sine voce lau- 


οὐδὲ 'Ἡσαῦ xa0' ἑαυτὸν δέξασθαι τὴν εὐλογίαν οἷός τε 
iv. Καὶ 6 Ἰησοῦς τοίνυν πολλά ἐστι ταῖς ἐπινοίαις, 
ὧν ἐπινοιῶν εἰκὸς τοὺς εὖα γγελιστὰς διαφόρους ἑννοίας 
ἑαμδάνοντας, ἔσθ᾽ ὅτε καὶ συμφεροµένους ἄλλους (76) 
περὶ τινων ἀναγεγραφέναι τὰ Εὐαγγέλια" olov ἀληθὲς 
εἰπεῖν τὰ, ὡς πρὸς τὴν λέξιν, ἀντιχείμενα περὶ τοῦ 
Κυρίου ἡμῶν, ὅτι γέγονεν ἐκ Δαυῖδ, χαὶ οὗ γέγονεν 
*"* Gen. xzvit, 19. 


(74) Ἡ διὰ εἰκόνος ἱστοριχῆς πρός τινα τὰ 
ὄντα παραστῆσαι πρἀγµατα. Sic cod. Βοί1.; Re- 
fius perperam babet, ἴδια εἰχόνος ἱστοριχῆς προσ- 
θοιτὸν ὄντα παραστῆσαι τὰ πράγματα. 

(73) Δυναεόν. Videtur scribendum ἀδύνατον, uli 
lcgit Ferrarius. 

Αέγων. Omnino scribendum cst )£vo:. 


dante Deum, ut deinde locum inveniret Esau ad 
benedictionem consequendam, Nam fortasse, ni be- 
nedictus fuisset Jacob tanquam Esau, ne Esau qui- 
dem capere quivisset ex se benedictionem. Jess 
igitur multa est secundum varias notiones, ex quibus 
probabile est evangelistas notiones sumentes diver- 
82$ , interdum etiam alias de quibusdam cousentien- 


(74) Ὡς xeplaloónróv. Forte scribendum ὡσ- 


περεὶ αἰἱσθητόν, elc. 
το) Codex Bodleianus, οὐτωσὶ ἁπαγελλόμενον” 
codex Regius, male, οὕτως εἰ ἐπαγγελλόμενον. Mox 
egius, π:- 


codex Bodleianus, recte, πεποιηχέναι, 


πονηχέναι. 
(16) "AAAovc. Scribendum videtur ἀλληλης, 


2513 


ORIGENIS 


$16 


les scripsisse Evangelia. Verbi gratia: Verum est, A ἐκ Δαυῖδ. 'AXnOkz μὲν γὰρ τὸ, γέγονεν Ex Aavtó (ὡς 


quod ad textum attinet, contraria dicere de Doinino 
nostro, nempe eum genitum ex David, et non ge- 
nitum ex David. Verum etenim est genitum fuisse 
cx David (ut etiam Apostolus inquit *5: « genitum 
cx semine David secundum carnem), si ad corpus 
ipsius referamus ; falsum autem hoc ipsum est, si 
de diviniore ipsius poleniia intellexerimus eum 
genitum fuisse ex semine David. Declaratus nam- 
que Filius Dei fuit cum potentia 15, Et fortassis 
hanc ob causam sanct: proplietize aliquoties euin 
servum, aliquoties autein. eum Filium prauicant ; 
servum quidem propter servi formam, et quia ex 
Davide; Filium vero Dei propter potentiam suam 
primogenitam : sic verum est dicere eum fiominem 


xaX ὁ 'Amóotolóc φησι’ « τοῦ γενομένου Ex σπέρµα- 
τος Δαυῖὸ κατὰ σάρχα »), ei τὸ σωματικὸν αὐτοῦ &x- 
λάθομεν/ ψευδὲς δὲ αὐτὸ τοῦτο, εἰ ἐπὶ τῆς θειοτέρας 
δυνάμεως ἀχκούομεν τὸ γεγονέναι αὐτὸν ἐκ σπέρµα- 
τος Δαυῖδ' ὡρίσθη γὰρ ὙΥἱὸς Θεοῦ ἐν δυνάµει. Καὶ 
τάχα διὰ τοῦτο αἱ Ἅγιαι προφητεῖαι ὅπου μὲν δοῦλον, 
ὅπου δὲ Yiby αὐτὸν ἀναγορεύουσι' δοῦλον μὲν διὰ τὴν 
δούλου μορφὴν, xaX τὸν ἐκ σπέρματος Δανῖδ' Yloy Gk 
θεοῦ κατὰ (77) τὴν πρωτότοχον αὑτοῦ δύναμιν’ οὕτως 
αὐτὸν ἀληθὲς εἰπεῖν ἄνθρωπον, xal οὐχ ἄνθρωπον" 
ἄνθρωπον xatà τὸ θανάτου δεχτιχόν’' οὖχ ἄνθρωπον 
δὲ κατὰ τὸ ἀνθρώπου θειότερον. Ἐγὼ 5 οἶμαι χαὶ 
τὸν Μαρχίωνα (78) παρεκδεξάµενον ὑγιεῖς λήγους, 
ἀθετοῦντα αὑτοῦ τὴν Ex Μαρίας γένεσιν, κατὰ τὴν 


el non hominem: hominem quidem, propter illud B θείαν αὐτοῦ φύσιν ἀποφήνασθαι, ὡς ἄρα οὐκ ἐγοννήθη 


quod mortis est capax ; e»terum non lhomiuem, 
propter illud quod homine est divinius. Ego autem 
arbitror etiam Marcionem respuentem doctrinam 
sanam, et rejicientem ipsius ex Maria ortum, enua- 
ltíasse eum juxta divinam naturam genitum ex Ma- 
ri» uon fuisse, et hanc ob causam ausum fuisse 
delere lios locos ex Evangelio; cui simile quiddam 
passi fuis:e hi videntur qui illius humanitatem tol- 
lunt, solam illius divinitatem admittentes, 106 
atque his contrarii, qui divinitatem ejus obliterant, 
hominem eum hominum omniu; jusuüssimum et 
sanctissimum fassi. Quin qui introducunt opinio- 
nem quia non intellexerint eum qui « seipsum ad 
mortem usque humiliavit obediens factus usque ad 
crucem "", » et solam ejus eam partem, qua per- 
turbatíonibus vacat, queque superior est quovis tali 
casu imaginaverunt, pro virili sua eo homine qui 
hominum omnium sit justissimus , privare nos vo- 
Junt, qui non possumus per ipsum servari: ut euim 
d per unum hominem mors, » sic et « per unum 
hominem » vitz justificatio 15. Neque enim wutilita- 
tem percepissemus ex Filio Dei, si, remoto homine, 
talis esset. qualis erat in principio apud Patrem 
Deum, neque hominem assumpsisset , qui omnium 
primus et omnibus honorabilior, ac longe omnibus 
purior valeret ipsum capere; post quem poterimus 
unusquisque nostrum tantum ac talem, qualis erat, 


ix Μαρίας, xal διὰ τοῦτο τετολµηχέναι περιγράψαι 
τούτους τοὺς τόπους ἀπὺ τοῦ Εὐαγγελίου ᾧ παρα- 
πλήσιον πεπονθένα! φαίνονται οἱ ἀναιροῦντες αὑτοῦ 
τὴν ἀνθρωπότητα, xai µόνην αὐτοῦ τὴν θεότητα παρα- 
δεξάµενοι, of τε τούτοις ἑναντίοι, καὶ τὴν θεότητα 
αὐτοῦ περιγράψαντες, τὸν δὲ ἄνθρωπον ὡς ἅγιον καὶ 
διχαιότατον πάντων ἀνθρώπων ὁμολαγήσαντες. Kal 
οἱ τὴν δόχησιν δὲ εἰσάγοντες, € τὸν ταπεινώσαντα 
αὑτὸν µέχρι θανάτου, καὶ ὑπήχοον γεγόµενον μέχρι 
σταυροῦ » μὴ νοῄσαντες, µόνον δὲ τὸ ἀπαθὲς τὸ 
κρεῖττον παντὸς τοιούτου συμπτώματος φαντασθέντες, 
ἀποατερεῖν ἡμᾶς τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτοῖς θέλουσι τοῦ 
πάντων ἀνθρώπων δ'καιοτάτου ἀνθρώπον, οὗ δυνα- 
µένους δι) ἐχείνου σώξεσθαι (79)' ὡς γὰρ « δι ἑνὸς 
ἀνθρώπου ὁ θάνατος, οὕτως xal δι) ἑνὸς ἀνθρώπω » 
ἡ τῆς ζωῆς διχαίωσις. Οὐκ ἂν χωρὶς τοῦ ἀνθρώπου 
χωρησάντων ἡμῶν τὴν ἀπὸ τοῦ λόγου ὠφέλειαν, pé- 
νοντος ὁποῖος ἣν τὴν ἀρχὴν πρὸς τὸν Πατέρα θεὸν, 
καὶ μὴ ἀναλαθόντος (80) ἄνθρωπον, τὸν πάντων 
πρῶτον, xai πάντων τιμιώτερον, xal πάντων μᾶλλαν 
καθαρώτερον αὐτὸν χωρῆσαι δυνάµενον' μεθ’ ὃν καὶ 
ἡμεῖς δέξασθαι οἷοί τε αὐτὸν ἑσόμεθα, ἕχαστος τοσοῦ- 
τον χαὶ τοιοῦτον, ὁποῖος jv, αὐτῷ ποιοῦμεν xal πηλί- 
χην χώραν (81) ἐν τῇ duy] ἡμῶν. Ταῦτα δὲ µοι (82) 
πάντα εἴρηται τής ἐμφαινομένης διαρωνίας τῶν Εὐαγ- 
γελίων παραστῆσαι θέλοντι ὁδῷ τῆς πνευματικῆς ἐχ- 
δοχῆς. 


ipsum capere, si locum magnitudini ejus convenientem in anima nostra prrparaverimus. Bac 
autem omnia mihi dieta sunt declarore volenti, via spiritualis intelligentke, apparentem Evangelio- 


rum dissonantiam. 


5. In. eumdem autem locum hujusmodi etiam [D — 5. Elg δὲ τὸν αὐτὸν τόπον xaX τοιούτῳ παραδείγµα- 


exemplo utendum est, scilicet Paulum carnalem se 
esse venditum &ub peccato dicere 15, nec quidquam 


15 fion. 1, 9. 


(71) Καὶ τὺν ἐκ σπέρματος Aavió * Yióv δὲ Θεοῦ 
κατά, etc. ]1ta cod. Bodl. ; Regius pro xai τόν habet 
τήν, et omisit vocem θεοῦ. 

(18) Ἐτὼ 0" οἶμαι καὶ τὸν Μαρκίωνα, etc. Ve- 
sanam hanc de Clristo opinionem ex inquinatis 
Cerdonianorum lacunis bauserat Marcio. Vide quae 
de eo εἰ ejus opera corruptis Scripturz locis ad- 
notavit Epiphanius hzres, xri, cap. 1; hares. συ, 
cap. 8, 9, 11, et alibi passim. IluETIUS. 

(79) Οὐ Ovrapérovc δι ἐκείνου σώζεσθαι. Sic 
habent codices Darberinus οἱ Regius; Bodleianus 


τι ypnovíov, ὅτι Παῦλος ὁ μὲν σαρχιχὸς πεπρᾶσθαι 
λέγει ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν, xaX οὐδὲν ἀνάκρίνειν οἷός το 


τε Jbid. &. στ Philipp. 11, 8. 75 [ Cor. xv, 21. "* Rom. vri, 14, 15. 


vero, οὗ δυναμένου δι ἑαυτοῦ σώξεσθαι, quam le- 
ctionem male secutus eat Ferrarius. 

(80) 'Ava.a6óvzoc. Sic codex Bodleianus; Re- 
gius et Barberinus, ἀναλαθόντα. 

(84) Αὐτῷ ποιοῦμεν xal znA(xnv zopar. Forte 
legendum εἰ αὐτῷ ποιο uev xai τηλίχην χώραν. 

(82) Ταῦτα δὲ uoi. πο deslderantur in. codice 
Regio, sed restituuntur e codicibus Bodleiano et 
Barberino. Mox pro τῆς ἐμφαινομένης scribendum 
videlur τὰς ἐμφαινομένας. 


517 COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 518 


Tiv (85) ὁ δὲ πνευματικὸς ἀναχρίνειν πάντα, καὶ A dijudicare posse; spiritualem vero omnia diju- 
ὑπ' οὐδενὺς ἀναχρίνεσθαι. Kal τοῦ μὲν σαρχιχοῦ εἰσι — dicare posse, et a nemine judicari **. EL carna- 
quval « 05 γὰρ 5 θέλω, τοῦτο πράσσω, ἀλλ᾽ ὃ μισῶ, — lis quidem hx sunt voces: « Non. enim quod volo, 
τούτο ποιῶ᾿ » τοῦ δὲ πνευματικοῦ: "O θέλω πράσσω, μου facio, sed quod odi, hoc facio **; » spiritualis 
xai 5 μισῶ οὗ ποιῶ. ᾽Αλλὰ χαὶ ὁ ἁρπαγεὶς ἕως τρίτου — vero: Quod volo, hoc facio, et quod odi, non facio. 
οὐρανοῦ, xal ἀχούσας ἄῤῥητα ῥήματα, ἕτερος ἣν πα- — Quin etiam qui raptus fuit usque ad tertium cc- 
ρὰ τὸν XMiyovta- « Περὶ τοῦ τοιούτου Χαυχίσοµαι, — lum, et audivit arcana verba**, diversus erat ab eo 
ὑπὲρ δὲ ἐμαυτοῦ ob χαυχήσοµαι. » Ei δὲ xoi τος — qui dicebat: « Pro hac. re gloriabor, pro me ipso 
Ἰουδαίοις ὡς Ἰουδαῖος Υίνεται, ἵνα Ἰουδαίους χερ- — autem non σ]ογίαῦου 95, » Sin vero etiam Judwis sit 
Ufo: καὶ τοῖς ὑπὸ νόµον, ὡς ὑπὸ νόµον, ἵνα τοὺς — quasi Judzus, ut Judios lucrifaciat; et his qui sub 
ὑπὸ νόμον κερδήσῃ (853): τοῖς τε ἀνόμοις, ὡς ἄνομος, — lege erant, lanquam sub lege esset, ut eos qui sub 
uh ὧν ἄνομος θεοῦ, ἀλλ ἔννομος Χριστοῦ, ἵνα χερ- lege erant, lucrifaceret*?*; et his qui sine lege 
ὑήσῃ τοὺς ἀνόμους, xai τοῖς ἀσθενέσιν ἀσθενὴῆς, ἵνα — eraut; lanquam esset sine lege, cum non essel sine 
τοὺς ἀσθενεῖς χερδήσῃ, órAov, ὅτι ἐξεταστέον αὐτοῦ — lege Deo, sed obnoxius legi Christi, ut lucrifaceret 
τοὺς λόγους, ἰδίᾳ μὲν τοὺς Ἰουδαίους, ἰδίᾳ δὲ ὅτε ἐστὶν exleges ; et infirmis infirmus, ut inlirmos lucriface- 
ὡς ὑπὸ vóuov, καὶ ἄλλοτε óc: ἐστὶν ὡς ἄνρμος, E50' ὅτε D ret, perspicuum est inquirendas esse diligenter ra- 
& ὅτε γίνετα: ἀσθενίς. Οἵων & λέγει χατὰ συγγνώµην, tiones η] rei, idque privatim. ib — singulia 
0) xa^ ἐπιταγὴν, ἀσθενῆς ov λέγει; «Τίς Υὰρ, φησὶν, sive cum efficitur tanquam. ὁιάασυς, sive cum 
ἀσθενεῖ, καὶ οὐκ ἀσθενῶς » Ὅτε δὲ ξύρεται, xal mpos- — tanquam sub lege, sive cum est quasi sine lege, 
vopiv προσφἑρε:, ἢ τὸν Τιμόθεον περιτέµνει, "loo- — sive interdum etiam  efücitur infirmus. Verbi 
Glo; Ὑίνεται" ὅτε δὲ Αθηναίοις qnsív: « Εὖρον — gratia, illa quze dicit. propler veniam non propter 
βωμὸν, ἐν ᾧ iyiypazo, Αγνώστῳ θ:ῷ: Ó οὖν 167 imperium 88, tanquam infirmus exsistens di- 
ἐγοοῦντες εὐσεθεῖτε, τοῦτο ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν.» cit : « Quis enim, inquit, infirmatur, et ego non ia- 
χαὶ τό ε Ὡς xal τινες τῶν x30' ὑμᾶς ποιητῶν εἷ- — fiemor **? » Cum autem tondetur, et. oblationem 
píx13:* Tou γὰρ xa γένος ἐσμὲν, » τοῖς ἀνόμοις — offert, vel Timotheum circumcidit, fit Judzus 7. 
ὡς ἄνομος γίνεται, εὑσέδειαν μαρτυρῶν τοῖς ἆσε- Quando autem Atheniegsibus inquit : « [nveni aram 
ἑεστάτοις, xal τῷ εἰπόντι: « "Ex Διὸς ápyógso0a* — in qua scriptum erat ; Ignoto. Deo. Quod ergo igno- 
Ww γὰρ xai γένος bopiy, » καταχρησάµξενος πρὸς ὃ rantes colitis, ος οσο vobisannuntio**; » οἱ illud; 
Mexico. Τάχα δ᾽ ἔσθ᾽ ὅπου τοῖς μὴ Ἰουδαίοις, ὑπὸ — «Sicut et quidam vestratium poetarum dixerunt . 
Wpoy δὲ, ὑπὸ νόµον γίνεται. Hujus enim et genus sumus **, » his qui sine lege 
erant, fit tanquam sine lege, pietatem. testibus firmans impiissimis, eU illo qui dicit : « Ab Jove prin- 
cipium, » illo illius hemistichio, « Nam hujus progenies etiam sumus, » abusus ad id quod voleba', 
Fortasse vero interdum his, qui non sunt Judei, sed sub lege, fit sub lege. 

0. Ταῦτα δὲ οὗ µόνον εἰς τὰ περὶ τοῦ Σωτῆρος (| 6. Czterum hzc exempla non. solum utilia nolis 
Vosga ἡμῖν ἐστι τὰ παραδείγµατα, ἀλλὰ xal εἰς — sunt in rebus Servatoris, verum etiam in rebus di- — 
τὰ περὶ τῶν μαθητῶν, περὶ ὧν xal αὐτῶν ἐστί τις — scipulorum, de quibus etiam ipsis est qu:edau se- 
χατὰ τὸ ῥητὸν διαφωνία. Τάχα γὰρ τῇ ἐπινοίᾳ εὖ- — cundumtexlum dissonantia. Nam fortasse Simon, qui 
Ασχόµενος ὑπὸ τοῦ ἰδίου ἁδελφοῦ Σίμων ᾿Ανδρέου, a suo fratre Andrea invenitur, et audit: « Tu vo: 
xà ἀχούων ' « Xo κληθήσῃ Κηφᾶς,» ἕτερός ἐστι — caberis Ceplias **,»cogitatione diversus est ab eo qui 
παρὰ τὸν ὀρώμενον ἅμα τῷ ἁδελφῷ ὑπὸ τοῦ περι — videlur cum fratre a Jesu .deambulante juxta mare 
πατοῦντος παρὰ th» θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας 'Ip — Galilez ; diversus etiam ab eo qui cum illo Andrea 
069), xa ἀχούοντα ἅμο ἐχείνῳ τῷ "Avópéía* εδεῦτε pariter audit : « Venite post ime, et faciam vos pi- 
ὀπίσω µου, xaY ποιήσω ὑμᾶς &Xielg ἀνθρώπων.» — scatores hominum **, » Decebat eniin ut qui renun- 
Ἔτρεπε γὰρ τῷ θεῷ (85) λογιχώτερον ἀπαγγέλ- — tiabat solidiori ratione de Λόγῳ, [lioc est de Filio 
ly: περὶ τοῦ γενοµένου σαρχὸς Λόγου, xai τὴν — Dei,]qui facetus est caro, qui etiam ortum hanc ob 
Tévsoty δ.ὰ τοῦτο μὴ ἀναγράψαντι τοῦ ἓν ἀρχῇ πρὸς — causam non scripsit Filii Dei exsistentis in prirci- 
€ θεὺν Λόγου, μηδὲ τὸν παρὰ τῇ θαλάσση εὑὗρη- pio apud Deum,.ne inventum quidem apud iare, 
µένον, xai ἐχεῖθεν χαλούμενον εἰπεῖν, ἀλλὰ τὸν c0- — indeque vocatum dicere, sed narrare inventum a 
puxópsvo ὑπὸ τοῦ ἁδελφοῦ µείναντος παρὰ τῷ D fratre, qui mansit apud Jesum hora decima, qui 
Ἰησοῦ τῇ δεχάτῃ ὥρᾳ, xal διὰ τὸ οὕτως εὑρίσχεσθαι — etiam eo quod sic inventus fuerit, mox acceperit 

εὐθέως λαμέάνοντα τὸ Κηφᾶς. Ὁ γὰρ ὀρώμενος ὑπὸ — nomen Ceplz. Nam qui videlur a. deambulaute 
τοῦ περιπατοῦντος παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλι- — juxta mare Galilez, vix aliquando etiam post illud 


ο, [ Cor. n, 15. *! Roin. vu, 45, 109. ** ll Corinth, xn, 5. 8 ibid. 5. "ICor.. ix, 20, seq. *' 1 Cor, 
s, 36. ** 1E Cor. 1, 99. *' Act, xvi, 3; xxi, 94.36. 9 Act, xvii, 22. " ibid. 28. 9? Juan, 1, 440, 42. 
5! Matuh. 1v, 18, 19; Marc. 1, 16, 17. 


(83) Codex Regius, &vaxpive: οἷός τε fj, male; τοὺς ὑπὸ vópor κερδήση. lta cod. Bodl.; male vero 
Podleianus autem οἱ Barberinus ut in nostro — codex Regius, καὶ τοῖς ὑπὸ νόµον xepofjom. — 
textu. (83) 8&. llxc vox παρέλχει, et omnino est resc- 

(84) Kal τοῖς ὑπὸ γόµον, ὡς ὑπὺ rójgov, ira — canda. 


219 


ORIGENIS 


420 


accipit : « Tu es Petrus, et super hanc petram zedi- A λαίας μόλις ποτὲ xal ὕστερον λαμθδάνει τό; « Eu al 


fleabo Ecclesiam meam *' *, ΕΙ Jesum quidem apud 
Joannem agnoscunt baptizare Phariszi in discipulis 
ejus, cum aliis rebus praecipuis etiam hoc faciens : 
at apud tres Jesus haudquaquam baptizat. Insuper 
Baptista Joannes apud ejusdem nominis evangeli- 
Stan perseverat non conjectus in carcerem. Contra 
apud Matthaeum fere tentato Jesu in carcerem tra- 
ditur; quam ob causam secedit etiam Jesus in Ga- 
lileam, cavens trudi in carcerem : 168. quando ne 
carceri quidem traditus invenitur Baptista apud 
Joannem. Proinde quis adeo sapiens et in tantum 
idoneus est, ut totum Jesum ex quatuor evangelistis 
discat, quique valeat unamquamque rem privatim 
agnoscere, omnesque Christi videre vel peregrina- 
tiones, vel sermones, vcl opera? Àc convenienter 
quidem pr:esenti loco existimamussexto die Servato- 
rem, quando factum est negotium illud nuptiarum 
in Cana (αἱ, descendisse Capharnaum, quod 
interpretatur ager consolationis, cum matre, et fra- 
tribus, et discipulis; Ad agrum namque consolatio- 
nis post epulum illud vino celebre cum matre, cum- 
que discipulis venire Servatorem necesse erat €on- 
solaturum discipulos, atque eam animam qua ex 
Spiritu sancto coneeperat, eteos qui illic utilitatem 
perceperunt : consolaturum, inquam, e fructibus in 
ogro pleno futuris. 


Πέτρος, xaX ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρα οἰκοδομήσω µου 
τὴν "Exxinsiav. » Καὶ ὁ μὲν παρὰ τῷ Ἰωάννη Ἱῃ- 
σοῦς γινώσχεται παρὰ τοῖς Φαρισαίοις βαπτίων ἐν 
ταῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, βαπτίζων (86) xal μετὰ «uv 
ἄλλων ἑξαιρέτων xal τοῦτο ποιῶν' ὁ ὃξ παρὰ τοῖς 
τρισὶν Ἰησοῦς οὐδαμῶς βαττίξει. Ἔτι δὲ xal ὁ 
Βαπτιστῆς Ἰωάννης μέχρι πολλοῦ παρὰ. τῷ ὁόμω»- 
vüptp εὐαγγελιστῇ διαρχεῖ, μὴ βεθλημένος εἰς φυ- 
λαχήν. Ὁ δὲ παρὰ τῷ Ματθαίῳ σχεδὸν Ἰησοῦ πει- 
ῥραζομένου εἰς τὴν φυλαχὴν παραδίδοται ’ δι’ ὃν xa 
ἀναχωρεῖ ὁ Ἰησοὺς εἰς τὴν Γαλιλαίαν περιιστάµενος 
τὸ γενέσθαι Ev τῇ quAaxf: ἁλλ᾽ οὐδὲ εὑὐρίσχεται ἓν 
τῷ Ἰωάννῃ ὁ Βαπτιετὴς παραδιδόµεος εἰς φυλα- 
xfj. Τίς ὃ οὕτως αοφὸς, καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἰχανὸς, 
ὡς πάντα τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ τῶν τεασάβων εὔαγγε- 
λιστῶν μαθεῖν, xat ἕχαστον lólg χωρῆσαι vorn- 
σαι (87), καὶ πάσας αὐτοῦ τὰς χαθ᾽ ἔχαστον τόπον 
ἰδεῖν ἐπιδημίας, xat λόγους, χαὶ ἔργα; Καὶ ἃ µέν-οιγε 
κατὰ τὺν (88) προχείµενον τόπον, ἀχολούθως νοµί- 
ζομεν τῇ Έχτῃ ἡμέρᾳ τὸν Σωτῆρα (89), ὅτε Υεγέ- 
νηται fj χατὰ τὸν γάμον οἰχονομία ἐν Κανᾷ τῆς Γα- 
λιλαίας, καταθεθηχέναι ἅμα τῃ μητρὶ. xa τοῖς 
ἀδελφοῖς, xal τοῖς μαθηταῖς εἰς τὴν Καφαρναοὺμ, 
ὅπερ ἑρμηνεύεται ἀγρὺς παρακ.]ήσεως (90). Ἐχρῆν 
γὰρ μετὰ τὴν ἐν τῷ οἵνῳ εὐωχίαν xal εἰς τὸν τῆς 
παραχλήσεως ἀγρὺν ἅμα τῇ µητρὶ, καὶ τοῖς µαθη- 


ταῖς ἑληλυθέναι τὸν Σωτῆρα, παραχαλέσοντα ἐπὶ τοῖς ἐν τῷ πλήρει ἀγρῷ ἐσομένοις χκαρποῖς τοὺς 
µαθιτευοµέγους xal τὴν συνειληφυῖαν ψυχὴν (91) £x. τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ τοὺς ἐχεῖ ὠφελημένους, 


7. Quareudum attamen quare ad nuptias fratres (C 


ejus non vocentur; sed neque erant illic; nec enim 
dicium est : [In Capharnaum autem descendunt cum 
ipso, et matre sua, et discipulis. Insuper quaren- 
dum quare nuac non ingrediuntur Capliarnaum, 
neque ascendunt ad ipsam, sed descendunt. Quare 
vide an hoc in loco per fratres intelligend:ze siut hae 
potentie quae cum ipso descenderunt, qua etiam 
ad nuptias vocate non suut ob ea qus pradixi- 
mus, cum infra et in locis humilioribus juventur ii 
qui Christi habentur discipuli, et alterius generis 
homines; quoniam, si vocatur mater ejus, sint 
quidam proficientes et fructificantes, ad quos etiam 
descendit Dominus ipse cum ministris verbi Dei et 
discipulis, tales adjuvans, matre sibi etiam assi- 
stente. Saue qui appellantur Capharnaum, videntur 
non capere diuturniorem Jesu, eorumque, qui cum 
ipso descenderant, apud se consuetudinem, unde 
manent quidem apud ipsos non multis diebus. Nam 
ager consolationis inferna non capit illuminationemn 
de inultis dogmatibus, rerum tenuium cum sit capax. 


*! * Matth, zvi, 18, 


(86) Βαπτίζων. Deest in cod. Bodleian. et vide- 
tur resecandum. 

(87) Ἰδίᾳ χωρῆσαινοῆσαι. lta codex Bodleianus; 
Regius, διαχωρησαι νοῆσαι. 

(88) Καὶ d οιγε »ατὰ cóv, eic. lta legitur in 
oninibus nostris mss. ; Huetius vero legenduim pu- 
tavit χατὰ µέντοιχε τόν, eic. . 

(89) Post Zw:*5pz codex Bodleianus addit π:- 
ποιηχένα», sed omnino redundat. 


1. Ζητητέον μµέντοιγε διὰ τἰ εἰς μὲν tbv Yágov 
οὐ καλοῦνται οἱ ἁδελφοὶ αὐτοῦ: à οὐδὲ σαν ἐχεῖ, 
οὗ γὰρ εἴρηται εἰς δὲ τὴν Καφαρναοὺμ καταθδαί- 
νουσι μετ αὐτοῦ, xai τῆς μητρὸς αὐτοῦ, xal τῶν. 
μαθητῶν. Ἔτι δὲ ἐξεταστέον διὰ τί νῦν οὐκ εἰσέρ- 
χονται εἰς τὴν Καφαρναοὺμ, μηδὲ ἀναθαίνουσιν εἰς 
αὑτῆν, ἀλλὰ καταβαίνουσιν. "Opa οὖν cl ἐνταῦθα 
τοὺς ἁδελφοὺς ἀντὶ τῶν συγχαταθεθηκνιῶν αὐτῷ. 
Δυνάμεων ἐχληπτέον, οὐ χαλουµένων εἰς τὸν γάµον 
χαθ᾽ ἃς εἴπαμεν διηγἠσεις, χατωτέρω δὲ bv ὑποξς- 
εστέροις τῶν χρηματιζόντων μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, 
xai ἄλλου εἴδους ὠφελημένων ; ὅτι, εἰ χαλεῖται µή- 
τηρ αὐτοῦ, εἰαί τινες χαρποφοροῦντες, πρὸς οὓς 
αὐτός τε χαταθαΐνει ὁ Κύριος σὺν τοῖς ὑπηρέταις 
τοῦ Λόχου, xai μαθηταϊῖς, τοὺς τοιούτους ὠφελῶν, 
χαὶ τῆς μητρὸς αὐτῷ συμπαρούσης. 'Eolxaal γε οἱ 
καλούμενοι Καφαρναοὺμ μὴ χωρεῖν τὴν ἐπιπλεῖον 
διατριθὴν παρ) αὑτοῖς τοῦ Ἰησοῦ, xal τῶν συγχα- 
ταθαινόντων αὐτῷ ὅθεν µένουσι μὲν παρ) αὑταῖς 
οὗ μὴν πολλὰς ἡμέρας τὸν γὰρ περὶ πλειόνων (93) 
ἂλγμάτων φωτισμὸν ὁ τῆς χατωτέρω παραχλῄστως 


(90) Kagapraoop , ὅπερ ἑρμηγεύεται Αγρὸς 
παρακάησεως. Hieronymus De nominib, Hebr. ; 
Capharnaum, ager , vel villa consolationis. À "Ea 
pagus, et Cina, consolatus est. 

(91) ΣυνειΊηφυῖαν ψυχήν. lta codex Bodleianus ; 
Regius, συνσιληφυῖαν αὐτὴν ψυχἠν, etc. . 

(92) Περὶ π.Ἱειόνων, etc. In editione Huetii deest 
περί, quod restituitur e codice Bodleiano. 


501 COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 022 


ἀγρὺὸς οὗ χωρεῖ, ὁλιγωτέρων τυγχάνων δεχτιχός. Α Preterea ut videamus differentiam eorum qui plus vel 
ΠΒαραθετέον δὲ mph; τὸ θεωρῆσαι διαφορὰς τῶν — minus suscipiunt Jesum, addendum est verbis illis : 
ἐπιπλεῖον Ά ἔλαττον δεχοµένων τὸν Ἰησοῦν àv τῷ' «llic manserunt non multis 169 diebus **, » illud 
« Ἐχεῖ ἔμειναν οὐ πολλὰς ἡμέρας, » τὸ àv τῷ κατὰ — quod dicitur a Domino resuscitato ex mortuis apud 
Ἱατθαῖον τῷ ἀναστάντι ix νεχρῶν μεμαθητευµένοις — Matthzeum, discipulis missis ad docendum omnes gen- 
λεγόμενον, xal ἁποστελλομένοις μαθητεῦσαι πάντα — tes, sic habens : « Ecce ego vobiscum sum omnibus 
τὰ ἔθνη, οὕτως Éyov* « Ἰδοὺ, ps0' ὑμῶν εἰμι πάσας — diebus, usque ad consummationem szculi**,» Nam- 
τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος' » vol; — queagnituris quidem omnia quecunque agnoscere 
μὲν γὰρ πάντα ὅσα ἑνδέχεται φύσιν ἀνθρωπίνην — potest humana natura, dum hic degit, dicitur de- 
γνῶναι ἔτι ἐνταῦθα τυγχάνουσαν εἰσομένοις λέγεται — monstrative hoc : « Ego vobiscum sum : » de omal 
Φειχτικῶς τό. ε Ἐγὼ μεθ) ὑμῶν eli ». xol mepk— vero ortu, et illuminatione, qux his exoritur, qui 
φάσης τῆς ἓν τοῖς θεωρουµένοις (95) ἀνατολῆς ἡμέ- —speculantur, qu:zeque dies plures ob oculos ponit 
µας πλείονας ποιούσης τοῖς ᾿µαχκαριωτάτοις τὸ —beatissimis, illud : « Omnibus dicbus, usque ad 
εΠάσας τὰς ἡμέρας, ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἱῶ- — consummationem sseculi; » de his antem qui sunt 
wc*» περὶ δὲ τῶν iv. Καφαρναοὺμ, πρὸς οὓς, ὡς — in Capharnao, ad quos, utpote infra exsistentes, 
ὑποδεεστέρους καταθαίνουσιν, οὐ uóvov ὁ Ἰησοῦς, P descendunt non solum Jesus, verum etiam mater 
ἀλλὰ καὶ ἡ µήτηρ αὐτοῦ, xal ol ἁδελφοὶ αὐτοῦ, ejus, et fratres ejus, et discipuli , dicitur: c Illic 
ααὶ οἱ pa0stal: ε Ἐχεῖ ἔμειναν οὐ πολλὰς ἡμέ- manserunt non multis diebus.» 

ρου 

8. Εἰχὸς δὲ οὐχ ἁλόγως ζητήσειν τινὰς, εἰ μετὰ 8. Credibile autem est aliquos non sine eausa 
Sásuc τὰς ἡμέρας τούτου τοῦ αἰῶνος οὐκ ἔτι ἔσται — quisituros an. post omnes hujus sxculi dies non 
belmby* « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ’ ὑμῶν, » μετὰ τῶν χωρη- — amplius futurus sit cum his qui eum acceperint 
σάντων αὐτὸν, «ἕως τῆς συντελείας τοῦ alüvoc*? — usque ad consummationem saeculi, ille qui dixit : 
9b vip ἕως, οἰονεὶ περιγραφὴν τινα δηλοῖ χρόνου. — Ecce ego vobiscum sum usque ad consummatio- 
Μεχτέον δὲ xal πρὸς τοῦτο, ὅτι οὐ ταὺτόν ἐστι τὸ, — pem szruli; » nam particula wsque veluti circum- 
εΜιθ᾽ ὑμῶν εἰμι (94), » τῷ, Ἐν ὑμῖν εἰμι. Ἰάχα ecriptionem quamdam denotat temporis. Proinde 
ὧν χυριώτερον λέγοιµεν οὐχ ἐν τοῖς μαθητευοµένοις — ad hoc etiam est dicendum, non idem esse, « Vo- 
εἶναι τὸν Σωτῆρα, ἀλλὰ μετ αὐτῶν, ὅσον τῷ vp — biscum sum, » et, In vobis sum. Quamobrem for- 
ὧκ ἐφθάκασιν (95) ἐπὶ τὴν τοῦ αἰῶνος συντέλειαν. — tasse magis proprie diceremus, non in discipulis 
Ἐπὰν δὲ τὴν τοῦ χόσµου στανρωθέντος αὐτοῖς τὴν ϱ Servalorem esse, sed cum ipsis, quantum mente 
εντέλειαν αὐτοῦ ἑνστᾶσαν τὸ ὅσον ἐπὶ τῇ αὐτῶν — non pravenerint consuminationem szculi. Cum 
«αρασχευῇ θεωρήῄσωσι, τότε οὐχ ἔτι μετ αὐτῶν, — vero instantem consummationem mundi viderint 
ἀλλ ἐν αὐτοῖς Yevop£vou τοῦ Ἰησοῦ, ἐροῦσι τὸ, «Οὐκ — gibi crucifixi, quantum ad illorum conatum attinet, 
ἔτι Qo ἐγὼ, Cj δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός.» καὶ τὸ, € EE. tunc non amplius cum ipsis, sed in ipsis exsistente 
leuubv ζητεῖτε τοῦ ἐν ἐμοὶ λαλοῦντος Χριστοῦ: — Jesu, dicent. illud: « Non amplius vivo ego, sed 
Tajva δὲ λέγομεν, τηρουµένης πως ἰδίᾳ xai τῆς — vivit in me Christus **, » et illud : « An experi- 
παριστάσης ἑκδοχῆς tb, « πάσας τὰς fjpépac» λέ- — mentum quaeritis loquentis in me Christi **?» [lc 
Ίσθαι, τὰς « ἕως σνντελείας τοῦ αἰῶνος,; χατὰ τὰ — autem dicimus, observata privatim a nobis aliquo 
igo τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει καταλαθεῖν ἔτι ἐνταῦθα — modo ea expositione qua docet, « omuibus diebus, 
«γχανούσῃ΄ ἔστι γὰρ xal ἐχείνης τῆς ἑρμηνείας — usque ad consummationem szculi » diei juxia ca 
τηρουµένης ἐπιστῆσαι τῷ (C) ἐγώ, ἵνα ὁ μὲν ἕως — quae humana natura comprehendere potest, dum 
τῆς συντελείας μετὰ τῶν ἁποστελλομένων µαθη-  hocin mundo exsistit ; nam possumus etiam, servata 
πύειν πάντα τὰ ἔθνη ᾗ ὁ χενώσας ἑαυτὸν, καὶ τὴν — illa interpretatione, notare vocabulum ego, ut usque 
τοῦ δούλου μορφὴν λαθών ὡσπερεὶ δὲ τοῦτο (97) ad consummationem cum his qui mitteutur ad do- 
lupo; àv τῇ χαταστάσει Ov, «jj πρὸ τοῦ χενῶσαι D cendum omnes gentes **, sit ille, qui evacuavit 
ἡντὸν, μετὰ τὴν συντέλειαν τοῦ αἰῶνος, vévntar — seipsum, forma servi sumpta *' : tanquam autem ab 
Κετὰ τούτων, «ἕως» ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ετεθῶσι — hoc alius in statu przcedenti suam exipanitionem, 
Wávrec οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν αὐὖ- post consummationem szculi sit cum istis, « donec» 
τοῦ,» μετὰ ταῦτα «ὅτε παραδίδωσιν » 6 χἱὸς «τὴν 4 Patre « positi fuerint omnes inimiei cjus subsel- 
βασιλείαν τῷ θεῷ xal Πατρὶ, » τοῦ Πατρὸς ἐροῦντος — lium pedum ejus** » post hzc, « cuin tradiderit » 


** Joan. nu, 19. ** Math. xxvir, 20. ** Galat. 11,20. ** IE Cor. xmi, 5. ** Matth. xxvii, 19. 
" Philipp. 1, 7.  ** Hebr. x, 15. 


Λέγεται δειχτικῶς.... àv τοῖς θεωρουµένγοις. νῷ οὐκ ἐφθαχόσιν. 


liec omnia desunt in codice Regio, ac proinde in 96) TQ. Sic codex Bodleianus ; Regius, τό. 
editione Haetil; sed restituuntur e codice Βοά- 97) Tovro. Lege τούτου. Totum hunc locum Fer- 
leiano. rarius videtur legisse : ὥσπερ εἰ εἶπε τοῦτο" vertit 
(94) Codex Bodleianus restituit τῷ, Ἐν ὑμῖν — enim, tanquam si hoc dixisset, qued sit cum his post 
tls, quod desideratur in codice Regio. cousummalionem saculi alius, exsisiens in stat pre- 


(95) "Οσον τῷ và οὐκ ἐφθάκασιν. lta optime — cedenti suam eazinanitionem, 
habet codex Bodleianus; male vero Regius, ὅσων τῷ 


325 


ORIGENIS 


924 


Filius « regnum Deo, et Patri **,» 170 Poire di- A αὐτοῖς τό. « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ’ ὑμῶν εἰμι.» Πότερον 


cente illis : « Ecce ego vobiscum sum |. » Utrum 
vero omnibus diebus usque ad hoc tempus, an sim- 
pliciter omnibus diebus, an non omnibus, sed om- 
ni, potest qui velit considerare. Nunc enim que 
proposita sunt nos non permittunt usque adeo ab 
oratione digredi. . 

9. Sane Heracleon ipse enarrans : « Postea de- 
scendit in Capharnaum $, » alterius rursus. dispen- 
sationis principium inquit declarari, voce descendit 
non otiose dicta; et inquit Capharnao siguificari 
haec extrema. mundi, hzc materialia, ad qux de- 
scendil. « Et quia non aptus, inquit, esset locus, 
nihil ea in civitate vel fecisse, vel locutus fuisse 
dicitur. » Quamobrem si in reliquis evangelistis 
scriptum fuisset, nihil in Capharnao Dominum no- 
strum vel fecisse vel dixisse, fortasse dubitasse- 
mus recipere ipsius interpretationem. Nunc autem 
Matthizeus quidem Dominum nostrum, relicta Na- 
vareih, profectum habitasse Capharnaum civitatem 
maritimam, et exinde initium prasdicandi fecisse 
iuquit, dicentem : « Resipiscite, instat enim regnum 
coelorum *. » Marcus vero *, postquam tentasset 
Dominum diabolus, postquam traditus fuisset Joan- 
nes in carcerem, nobis annuntiat Dominum adve- 
nisse in Galilaeam praedicantem Evangelium Dei ; 
ingrediuntur etiam Capharnaum post electionem 
quatuor piscatorum ad functionem muneris apostos 
lici, statimque sabbatis docuit in synagoga, et 


δὲ, πάσας ἡμέρας ἕως τοῦδε τοῦ χρόνου, 7) ἁπλῶς, 
πάσας τὰς ἡμέρας, τοῦδε πάσας (98), ἀλλὰ πᾶσαν, 
ἕνεστι σχοπεῖν τῷ Boulouévp. Nov Υὰρ ἡμᾶς οὖχ 
ἀππιτεῖ τὰ προχείµενα ἐπὶ τοσοῦτον παρεχθηναι τοῦ 
λόγου. 


9. Ὁ µέντοιγε Ἡραχλέων τὸ, « Μετά τοῦτο χατ- 
έδη εἰς Καφαρναοὺμ, » αὐτὸς διηγούµενος, ἅλαηξ 
πάλιν οἰχονομίας ἀρχήν φησι δηλοῦσθαι, οὐχ ἀργῶς 
τοῦ κατέδη εἱρημένου  χαίΐ φησι τὴν Καφαρναρὺμ 
σγμαίνειν ταῦτα τὰ ἔσχατα τοῦ χόσµου, ταῦτα τὰ 
ὑλιχὰ εἰς & χατῆλθε' χαὶ διὰ τὸ ἀνοίχειον, φησὶν, 
εἶναι τὸν τόπον, οὐδὲ πεποιηχκώς τι λέγεται &v αὐτῇ, 
ἡ λελαληχώς, El μὲν οὖν μηδὲ ἐν τοῖς λοιποῖς Εὐαγ- 
γελίοις πεποιηχώς τι, 7] λελαληχὼς ἐν τῇ Καφαρ- 
ναοὺμ. ὁ Κύριος ἡμῶν ἀνεγέγραπτο, τάχα ἂν ἐδι- 
στάξαµεν περὶ τοῦ παραδἐβασθαι αὐτοῦ τὴν ἑρμη- 
νείαν. Νυνι ὃξ ὁ Ματθαῖος χαταλιπόντα φησὶ οὺν 
Κύρ'ον ἡμῶν τὴν Ναζαρὲτ, ἑλθόντα χατῳχηχέναι 
εἰς Καφαρναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν, xal ἀπὺ τότε 
ἀρχὴν τοῦ χηρύσσειν πεποιῆσθαι λέγοντα' «Μετα- 
νοεῖτε, Ίγγιχε γὰρ ἡ βασι)εία τῶν οὑρανῶν.» Ὁ δὲ 
Mápxog ἀπὸ τοῦ πρὸς τὸν διάθολον πειρασμοῦ, μετὰ 
τὸ παραδοθΏναι τὸν Ἰωάννην, ἀπαγγέλλει ἡμῖν εἰς 
τὴν Γαλιλαίαν κηρύσσοντα τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Θεοῦ 
ἑληλυθέναι τὸν Κύριον" xal μετὰ τὴν εἰς ἀποστολὴν 
ἑχλογὴν τῶν τεσσάρων ἁλιέων εἰσπορεύονται εἰς 
Καφαρνανὺμ, xal εὐθὺς τοῖς σάθδασιν ἑδίδασχεν εἰς 


obstupescebant super doctrina illius, Quin etiam c τὴν συναγωγὴν, xal ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχη 


actionem quamdam eum fecisse in Capharnao scri- 
bit , statim enim inquiL* : « Erat in synagoga corum 
homo spiritui immundo obnoxius, et exclamavit di- 
cens : Ah quid rei nobis tecum est, Jesu Nazare- 
ne? venisti ad perdendum nos? novi te, quis sis, 
nimirum ille Filius Dei. Et increpavit illum Jesus 
dicens: Obmutesce, οἱ exi ab homine. Et cum 
discerpsisset eum spiritus immundus, exclamasset- 
que voce magna, exiit ab eo. Et obstupucrunt om- 
nes. » Et socrus Simonis liberatur in Capharnao a 
febri. Ad hzc Marcus inquit" vesperi curatos fuisse 
omnes male habentes, et qui a demoniis agitabantur. 
Quinetiam Lucas similia cum Marco loquitur* de Ca- 
pharnao, dicens : « Et venitin Capharnaum civitatem 
Galilaz, ibique docebat illos sabbatis. Et stupebant 
super 171 doctrina cjus; quia cum potestate conjun- 
ctus erat sermo ipsius. Et in syuagoga erat homo ha- 
bens spiritum daemonis immundi, et exclamavit voce 
magna dicens : Eia, quid tibi nobiscum est, Jesu 
Nazarene? venisti ad perdendum nos? sció te quis 


$is, Sanctus ille Dei. Et increpavit illum Jesus, di- . 


cens : Obmutesce, et exi ab eo. Et cum projccisset 
illum d:emornium in medium, exiit ab illo, nihilque 
illi nocuit. » Et postea narrat *, quomodo surgens 
Dominus e synagoga ingressus est in domum Si- 


αὐτοῦ. 'AXAX xai πρᾶςιν αὐτοῦ ἀναγράφει YeYvevn- 
μένην ἐν Καφαρναούμ’ εὐθὺς γάρ φησιν’ «Ἐν τῇ 
συναγωγῇ αὐτῶν Tv ἄνθρωπος ἐν πνεύµατι &xa- 
θάρτῳ, xa ἀνέκραξε λέγων ' "Ea, τί ἡμῖν xai eot, 
Ἰησοῦ Ναςαρτνέ; Ἵλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; Οἴδαμέν 
σε τὶς el, ὁ Υἱὸς τοῦ Oso2. Καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ 
Ἰησοῦς λέγων ' Φιμώθητι, χαὶ ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ * ὅτε 
καὶ ἑσπάραξεν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἀχάθαρτον, xal 
φωνῆσαν φωνῇ µεγάλη ἐξήλθεν ἐξ αὐτοῦ. Καὶ ἔθαμ» 
θήθησαν ἅπαντες.» Καὶ ἡ πενθερὰ Σίμωνος τοῦ πυ- 
ρετοῦ ἀπαλλάσσεται Ev τῇ Καραρναούμ. Πρὸς τού- 
τοις 6 Μάρχος φησὶ ἑσπέρας γεγενγµένης ἓν τῇ Ka- 
φαρναοὺμ. τεθεραπεῦσθαι πάντας τοὺς χαχῶς Éyov- 
τας xal δαιµονιζοµένους. Καὶ ὁ Λουχᾶς δὲ τὰ πα- 


D ραπλήσια τῷ Μάρχῳ ἀπαγγέλλει περὶ τῆς Καφαρ- 


ναοὺμ, λέγων « Καὶ Ἴλθεν εἰς Καφαρναοὺμ, 
πόλιν τῆς Γαλιλαίας, xai ἣν διδάσκων αὐτοὺς 
ἐν τοῖς σάθθασι. Καὶ ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ δι- 
δαχῇ αὐτοῦ, ὅτι ἐν ἐξουσίᾳ ἣν ὁ λόγος αὑτοῦ. Kai 
by τῇ συναγωγῃ fv ἄνθρωπος ἔχων πνεῦμα δαιμο- 
νίου ἀχαθάρτου, xa ἀνέκραξε φωνῇ μεγάλῃ᾽ "Ea, 
τί ἡμῖν καὶ σολ, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; Ίλθες ἀπολέσαι 
ἡμᾶς; Οἶδά σε τίς et, ὁ "Άγιος τοῦ 8:00, Καὶ ἐἑπετί- 
μησεν αὑτῷ ὁ Ἰησοῦς, λέγων" Φιμώθητι, xol ἔξελθε 
ἀπ αὐτοῦ. Τότε xoi ῥίψαν αὐτὸν τὸ δαιµόνιον εἰς 


221005. xv, 35. 1 Matth. xxvi, 20. 3 Joan, 6, 19. 5 Matth. iv, 412... * ibid. 17. * Marc. 1, 12, 44 seq. 


* ibid. 24 seq. — " ibid. 91 seq. *Luc. iv, 35 seq. 


(98) Τοῦδε xdcuc. Lego 1| οὐδὲ πάσας. 


» Luc. iv, 98, 39. 


«25 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 9233 


pícev, ἐξῆλθεν ἁπ᾿ αὐτοῦ, μηδὶν βλάψαν αὐτόν. » A monis, et cum increpasset febrim in socru ipsius, 


Καὶ μετὰ ταῦτα (99) ἀπαγγέλλει ὡς ἀναστὰς ὁ Ku- 
pvc ἀπὸ τῆς συναγωγΏς εἰσῃλθεν εἰς τὴν οἰχίαν 
Σίμωνος, χαὶ ἐπιτιμῆσας τῷ ἐν τῇ πενθερᾷ αὐτοῦ 
πυρετῷ ἁπήλλαξεν αὐτὴν τῖς νόσου μεθ) fv 
βεραπευθεῖσαν, € Δύντος, qnoi, τοῦ ἡλίου, πάν- 
τες ὅσοι εἶχον ἀσθενοῦντας, νόσοις (1) ποιχίλαις, Ίγον 
αὐτοὺς πρὸς αὐτόν ὁ δὲ ἑνὶ ἑχάστῳ αὐτῶν τὰς 
χε]ρας ἐπιθεὶς ἐθεράπευεν (2) αὐτούς. Ἐξήρχοντο 
δὲ xaX δα.µόνια ἀπὸ πολλῶν χραυγάζοντα, xaX λέ- 
Τοντα, ὅτι Σὺ εἶ ὁ Υἱὸς τοῦ GcoU* καὶ ἐπιτιμῶν οὐχ 
sla αὐτὰ λαλεῖν, ὅτι ᾖδεισαν Χριστὸὺν αὐτὸν εἶναι. » 
Ίαῦτα δὲ πάντα περὶ τῶν ἐν Καφαρναοὺμ τῷ Σω- 
τΏρι εἰρημένων xal πεπραγμένων παρεστήσαμεν, 
ὑπὶρ τοῦ ἐλέγξαι τὴν Ἡραχλέωνος ἑρμηνείαν, λέ- 
Ίοντος « Διὰ τοῦτο οὐδὲ πεποιηχώς τι λέγεται EV 
αὐτῃ, ἡ λελαληχώς. } "H γὰρ δύο ἐπινοίας διδότω 
xi αὐτὸς τῆς Καφαρναοὺμ, καὶ παριστάτω, xal 
πεισάτω ποίας * f| τοῦτο ποιῆσαι μὴ δυνάµενος 
ἁγπιστάσθω τοῦ λέγειν τὸν Σωτῆρα µάτην τινὶ 
τύπῳ (3) ἐπιδεδημηχέναι. Καὶ ἡμεῖς δὲ, Θεοῦ δι- 


liberavit eam a morbo. Post quam liberatam, « Oc- 
cidente, inquit 9, sole omnes qui habebant infirmos 
variis morbis, ducebant illos ad eum : at ille sin- 
gulis manus imponens sanabat eos. Exibant auteu 
daemonia a multis clamantia, ac dicentia : Tu es 


ille Filius Dei: et increpans non sinebat ea loqui, : 


quod sciebant ipsum esse Christum. » Hxc autem 
omnia docuimus ex his qua Servator vel dixit, vel 
fecit in Capharnao, ut redargueremus lIleraclconis 
interpretationem, dicentis: « Hanc ob causam Jesus 
dicitur neque fecisse aliquid in ea, aut locutus fuis- 
se. » Àut enim considerationes duas urbi Caphar- 
naum tribuat etiam ipse, οἱ doceat, et persuadeat 
qualesnam sint; aut hoc facere non valens, dicere 


B cesset Servatorem frustra in aliquem locum adve- 


nisse. At nos, Deo dante, cum pervenerimus ad 
hunc textum, conabimur manifestare non vanum 
fuisse illius accessum, etiamsi ex lectione ferme 
appareat eum ad aliqua loca profectum nihil fe- 
cisse. 


ὄόντος, Yevópevot χατὰ τὰ τοιαῦτα χωρία τις συναναγνώσεως ὅπου δόξαι μηδὲν (4) ἠνυκέναι ἐπιδημέσας 
χωρίοις τισὶ, πειρασόµεθα τὸ μὴ µάταιον τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ τρανῶσαι. 


40. "Exc ὃξ ὁ Ματθαῖος, εἰσελθόντος τοῦ Κυρίου 
tl; «kv Καφαρναοὺμ, qnoi τὸν ἑχατόνταρχον αὐτῷ 
προσελγλυθέναι, λέγοντα" ε Ὁ zai; µου ῥέθληται Ey 
s] οἰχίᾳ παραλυτιχὺς, δεινῶς βασανιζόμενος, » xaY 
ἀχγχοέναι μεθ) ἕτερα εἰρημένα τῷ Κυρίῳ περὶ αὖ- 
τω (b) τό. « Ὕπαγε, xai ὡς ἐπίστενσας γενηθήτω 
€ » xal τὰ περὶ τῆς τοῦ Πέτρου (0) πενθερᾶς σύμ- 
uva. τοῖς ἄλλοις δυσὶ καὶ αὐτὸς παρέστησεν. ᾿Ηγοῦ- 
pa δὲ εἴναι φιλότιμον, xal πρέπον τῷ ἐν Χριστῷ 
ἑλομαθεῖ συναγαχεῖν (T) ἀπὸ τῶν τεσσάρων Εὐαγ- 
qiio) πάντα τὰ περὶ τῆς Καφαρναοὺμ ἀναγεγραμ- 
μένα, χαὶ τοὺς ἐν αὐτῇ λόγους, xa ἔργα τοῦ Κυρίου, 
χαὶ ὁσάχις εἰς αὐτὴν ἐπιδεδήμηχε, χαὶ ὥς ποτε (8) 
ἂν λέγεται χαταθεθηχἑναι εἰς αὐτὴν, ποτὲ δὲ εἶσε- 
Ἰηλυθέναι, xai πόθεν' ταῦτα γὰρ ἀλλίλοις συντε- 
ντα οὐχ ἑάσει ἡμᾶς δ.απεσεῖν εἰς την περὶ τῆς 
λαφαρναοὺμ ἐκδοχὴν. Πλὴν εἰ καὶ vosouvvsg ἐχεῖ 
Δεραπεύονται, xaX ἄλλαι δυνάµεις ἐχεῖ γίνονται, τό 
τε χηρύσσειν, « γγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, » 


10. Preterea vero Matth:eus, ingrediente Domino 
in Capharnaum, inquit centurionem ad ipsum ac- 
cessisse dicentem : « Famulus meus decumbit don i 
paralyticus, ac. graviter díseruciatur 3. et post 


C alia qux Dominus de ipso dicit, audisse : « Vade, 


el sicul. credidisti, fiat tibi !*; οἱ de Petri socru 
consona aliis duobus etiam ipse docuit. Proinde ho- 
norificum et Christi studioso decorum arbitror 
esse, colligere ex quatuor Evangeliis omnia qua de 
Capharnao sunt scripta, sermonesque inea habitos, 
et opera Domini, et quoties ad ipsam accessit, et ut 
aliquando quidem descendisse 179 ad ipsam dici- 
tur, aliquando vero ingressus fuis:e; et unde. H:rc 
enim inter se collata non sinent nos aberrare in 
his qua ad intelligentiam civitatis Capharnai per- 
tinent. Ceeteruin etiamsi xgrotantes illic curentur, 
et alive virtutes illic fiant, inde tamen incipit Do- 
minus przedicare, quod « instat regnum coelorum ?*, » 
id quod videtur signum esse, ut principio subosten- 


ἰχεῖθεν ἄρχεται, ἔοικεν εἶναι σύμθολον, ὡς χατὰ τὰς p dimus, loci cujusdam liumilioris, qui fortasse consc- 


épyàg ὑπεδείξαμεν (9), ὑποδεεστέρου τινὸς χωρίου, 
εραχλήσεως τάχα διὰ τὸν Ἰησοῦν γινομένου, πα- 
βαχαλέσαντα ἐφ᾽ οἷς ἐδίδαξε, xal πεπο[ηχεν ἑκεῖ 
οὗ τόπου χωρίου παραχ.1ἠσεως' ἴσμεν γὰρ xa 
ούπων ὀνόματα ἐπώνυμα τυγχάνοντα τοῖς χατὰ τὸν 
Ἰησοῦν πράγµασιν' ὥσπερ τὰ Γέργεσα, ἔνθα παρ- 


16 Luc. iv, 40, 41. !! Ναι. vii, 6. 


9) Καὶ μετὰ cavca.In Regio codice deest xat, 
babetur in Bodleiano. 

1) Codex Bodleianus, ἀσθενεῖς ἐν νόσοις. 

2) Codex Bodleiauus, ἐθεράπευεν, Regius ἐθερά- 
πευσεν. 

(ὄ) Codex Bodleianus, τῷ τόπῳ. 

(4) Codex Bodleiauus, τῆς συναναγνώσεώς που 
ἑξάσῃς μηδὲν ἂν ἠνυχέναι. 

(5) Περὶ αὐτοῦ. Sic codex Dodleianus recte; 
Βερίυς xag" αὐτοῦ. 


!* ibid, 10. 


lationis locus efficitur per Jesum dantem illi sola- 
men ex his qus illic docuit et fecit in loco qui est 
consolationis ager : scimus enim etiam locorum no- 
mina ejusdem nominis esse cum rebus per Jesum 
factis ; quemadmodum Gergesa urbs, ubi. rogave- 
runt eum locorum illorum cives ut e finibus suis 


15 Matth. iv, 17. 


(6) Tov Πέτρου, deest in codice Regio, sed re- 
stituitur e Bodleiano, ubi mox legitur σύµφωνα, non 
συμφώνως, uti habet codex legius. 

(1) Συναγαγεῖν. Τα codex Bodleianus ; 
συνάγειν. 

(8) Ὡς ποῖε. 
deest ὡς. 

(9) Ὑπεδείξαμεν. Sic codex Bodlejanus ; Regius, 
ὑπεδεξάμεθα. 


Regius, 


Sic codex Bodleianus; in Heglo 


$27 


ORIGENIS 


discederet !*, interpretatione est, habitatio ejicien- A εχάλεσαν αὐτὸν μεταθῆναι Ex τῶν ὁριων αὐτῶν οἱ 


tium. Rursum de Capharnao hxc etiam observavi- 
mus, in ea non solum praedicare Dominum ince- 
pisse : « Instat coelorum regnum ; » verum, ut tres 
evangeliste ostendunt, primas illic etiam virtutes 
edidisse. Quorum nulfus in his mirabilibus quz pri- 
mum facta fuisse scripsit in Capharnao, imitatus est 
in notando primo miraculo discipulum Joannem di- 
centem : «Hoc initium signorum edidit Jesus in Cana 
Galil:eze 15. Neque enim erat initium signorum illud 
quod edituin fuit in Capharnao, eo quod przcipuum 
quidem signum Filii Dei sit exhilaratio ; at propter ea 
que hominibus accidunt, sit reprassentativum; non 
làm per curstionem Verbo .pulchritudinem suam 
ostentante, duin zegros curat, quam dum sobria po- 


τῶν χοίρων (10) πολῖται, ἑρμηνεύεται «παροικία 
ἐχδεθληκότων. "Exc δὲ χαὶ τοῦτο περὶ τῆς Καφαρ- 
ναοὺμ τετηρήχαμεν, ὅτι οὗ µόνον ἐν abt? κηρύς- 
σειν τὸ, « Ηγγιχεν dj βασιλεία τῶν οὐρανῶν, » Πρ- 


:ξατο" ἀλλά, χατὰ τοὺς τρεῖς εὐαγγελιστὰς, τὰς πρὠ- 


τας δυνάµεις ἐχεῖ πεποίηχεν. Οὐδεὶς δὲ τῶν τριῶν 
ἐφ᾽ ofc πρῶτον ἀνέγραφε παραδόξοις ἐν τῇ Kagap- 
ναοὺμ Υεγενηµένοις τὴν τοῦ μαθητοῦ Ἰωάννου ἐπὶ 
τῷ πρώτῳ Épyo σηµείωσιν πεποίηται λέγοντος' 
« Ταύτην ἀρχὴν τῶν σημείων ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς iv 
Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας. » 00 γὰρ fjv ἀρχὴ τῶν σημείων 
τὸ ἐν Καφαρναοὺμ, τῷ προηγούμενον μὲν σηµείων 
εἶναι τοῦ Ylou τοῦ Θεοῦ τὴν εὑφροσύνην * διὰ δὲ τὰ 
τοῖς ἀνθρώποις συµθεθηχότα παραστατιχὸν (11), οὐχ 


tione eos exhilarat, quibus per valetudinem convivio B οὕτως τὴν θεραπείαν ἐπιδειχνυμένου τοῦ Λόγου vb 


interesse licet. 


ἴδιον Χάλλος, Ev τῷ θεραπεύειν τοὺς πεπονθόταςι 


ὅσον kv τῷ εὐφραίνειν τῷ νηφαλἰῳ πόµατι τοὺς διὰ τοῦ ὑγιαίνειν καὶ εὐωχία σχολάζειν δυναµένους. 


11. « Et proximum erat Pascha Judzorum 15. » 
Sapientissimi Joannis diligentiam mecum reputans, 
quzerébam quid sibi velit additamentum Judaeorum. 
Qua. enim alia gens habet Paschatis solemnitatem ? 
Quocirca cum suffecisset dicere: Et in propinquo 
erat Pasclia : vide ne forte Pascha Judzorum dica- 
tur ad dilferentiam Paschatis divini : quandoqui- 
dem alterum est Pascha humanum, nempe eorum 
qui non celebrant illud ex voluntate Scripture; 
alterum vero divinum, verum scilicet, quod spiritu 
et veritate perficitur ab his qui Deum spiritu et 
veritate adorant. Audiamus igitur Domini de Pa- 
schate legem sancientis verba, quando etiam pri- 
mum nominatum fuit in Scriptura " : « Et locutus 
est Dominus ad Moysen et Aaron iu. terra. /Egypii, 
dicens : [ (12) Meusis iste vobis initium mensiuin 
erit : primus erit vobis in mensibus anni. Loquere 
ad universum cotum filiorum Israel, dicens :] 
173 Decima mensis hujus tollat unusquisque agnum 
per familias, et domos sua$;» e£ post pauca, in qui- 
bus nondum Pascha nominatim dietum fuerat, sub- 
jungit !* : « Sic autem illum comedetis : Renes ve- 
stri circumceincti erunt, et calceamenta vestra in pe- 
dibus vestris, et baculi.in manibus vestris, οἱ comc- 
detis ipsum cum festinatione : Pascha est Domini : » 
nee enim dicit: Pascha est vestrum. Et paulo post !? 
sic iterum nominal solemnitatem : « Et erit, si di- 
xerint vobis filii vestri : Qux est ista religio? dicetis 
ad eos : Victima est Paseha Domini, quoniam pro- 
texit domos filiorum Israel. » ltursumque post pau- 
ca ** : « Locutus est autem Dominus ad Moysen 
οἱ Aaron dicens: [Izec est lex Paschatis : Omnis 
alienigena ex eo non comedet *'. » Et rursus post 
pauca : « Si quis auteni accesserit ad vos prosely- 


* Math. vin, & ; Marc. v, 17; Luc, viu, 17. 
10 jbid. 41.  !*jbid. 26, 97.  ** ibid. 49. 


t Χοίρων. Scribendum videtur ytpftev. 
i 


οὐχ οὕτως κατὰ thv θεραπείαν. 


!5 Joan. ni, 11. 
1! ibid. 43. 


Πειραστατικόν. Sic codex Bodleianus; Re- 
gius, περιστατιχόν. Huetius legebat περιστατικὰ, 


14. « Kat ἐγγὺς ἦν τὸ Πάσχα τῶν Ἰουδαίων. » 
Thv τοῦ σοφωτάτου Ἰωάννου ἐξετάζων ἀχρίθειαν 
xav ἐμαυτὸν, ἐζήτουν τί βούλεται αὐτῷ ἡ προσθήκη, 
τῶν Ἰουδαίων. Ποίου γὰρ ἄλλου ἔθνους ἐστὶν ἑορτὴ 
τὸ Πάσχα; Διόπερ αὕταρχες ἣν εἰπεῖν (42): Καὶ ἣν 
ἐγγὺς τὸ Πάσχα, µήποτε δὲ ἐπεὶ τὸ µέν τί ἐστι Πά- 
σχα ἀνθρώπινον τῶν μὴ κατὰ βούληαιν τῆς Γραφῖς 
ἐπιτελούντων αὐτό ' τὸ δέ τι θεῖον, τὸ ἀληθὲς, πνεύ- 
ματι xal ἀληθείᾳ ἑνεργούμενον ὑπὸ τῶν πνεύματι 
xai ἀληθείᾳ προσχυνούντων τὸν Osbv, ἀντιδιέσταλται 
πρὸς τὸν θεῖον, τὸ λεγόμενον τῶν Ἰουδαίων. 'Αχού- 
σωµεν γοῦν τοῦ Κυρίου νομοθετοῦντος τὸ Πάσχα, αεί 
qnot, ὅτε xal πρῶτον ὠνόμασται ἓν τῇ Γραφῇ: 
« Καὶ εἶπε Κύριως πρὸς Μωῦσῆν χαὶ Ααρὼν ἐν y$ 
Αἱἰγύπτου λέγων" Ὁ μὴν οὗτος ὑμῖν ἀρχὴ μηνῶν, 
πρῶτὸς ἐστιν ὑμῖν ἐν τοῖς μησὶ τοῦ ἐνιαυτοῦ. Λάλη- 
σον πρὺς πᾶσαν συναγωγὴν υἱῶν Ἱσραὴλ, λέγων 
Tfj, δεχάτη τοῦ μηνὸς τούτου λαδέτωσαν ἕχαστος 
πρόθατον xaz' οἴχους πατριῶν' » xal μετ’ ὀλίγα, àv 
οἷς οὐδέπω τὸ Πάσχα ὀνομαστὶ εἴρητο, ἐπιφέρει’ 
« Οὕτω δὲ φάγεσθε αὐτό" αἱ ὀσφύες ὑμῶν περαζω- 
σµέναι, xaY τὰ ὑποδήματα ὑμῶν ἐν τοῖς ποσὶν ὑμῶν, 
καὶ al βακτηρίαι £v ταῖς χερσὶν ὑμῶν, καὶ ἔδεσθε 
αὐτὸ μετὰ σπουδής' Πάσχα ἑἐστὶ τοῦ Κυρίου. » O0 
γάρ φησι Πάσχα ἐστὶν ὑμῶν. Καὶ μετ ὀλίγα δεύ- 
τερον οὕτως ὀνομάζει τὴν ἑορτήν:, « Καὶ ἔσται, ἐὰν 


D λέγωσι πρὸς ὑμᾶς οἱ υἱοὶ ὑμῶν" Τίς ἡ λατρεία αὕτη ; 


καὶ ἐρεῖτε αὐτοῖς θυσία τὸ Πάσχα τοῦ Κυρίου, ὡς 
ἑσχέπασε τοὺς οἵχους τῶν υἱῶν Ἱσραήλ. » Καὶ πάλιν 
ó uev ὀλίγα: « Εἶπε δὲ Κύριος πρὸς Μωῦσῆην xal 
Ααρὼν λέγων ' Οὗτος ὁ νόµος τοῦ Πάσχα - Πᾶς ἆλ- 
λογενῆς οὐκ ἔδεται ἀπ᾿ αὐτοῦ. » Καὶ πάλιν μετ 
óMiva* « Ἐὰν δὲ τις προσἐλθῃ πρὸς ὑμᾶς προσἠλν- 
τος, χαὶ ποιῇ τὸ Πάσχα Κυρίου, περιτεμεῖται αὐτοῦ 


** ibid. 15. — *' Exod. xi, 1-5 scq. 


(12) Eixsiv. Codex Bodleianus, εἰ εἶπεν. 
(15) Hzc ex interpretatione Perionii suppl vi- 
mus. 


^ 


*9h 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS κ. 


530 


πᾶν ἁρσενιχόν. » Παρατηρητέον δὲ, ὅτι Ev τῇ νοµο- A tus, et fecerit Pascha Domini, circumcidetis omne 


9eciz οὐδαμοῦ λέγεται, Πάσχα ὑμῶν, ἀλλ ἅπαξ μὲν 
ἓν ofc προεθέµεθα χωρὶς πάσης προσθήχης, «pis 65, 


«Τὸ Πάσγα τοῦ Κυρίου » Πρὸς δὲ τὸ παραδέξασθαι ^ 


τοῦθ) οὕτως ἔχειν περὶ τῖς διαφορᾶς tou πάσχα ἄν- 
plo» xai πάσχα ἹἸουδαίων ἴδωμεν χαὶ τὰ ἐν τῷ ᾿Ησαῖᾳ 
τοῦτον τὸν τρόπον εἰρημένα ' « Τὰς νουµηνίας ὑμῶν. 
χαὶ τὰ Δάθδατα, xai ἡμέραν μεγάλτν ox ἀνέχομαι" 
ντστείαν, χαὶ ἀργίαν καὶ τὰς νουµηνίας ὑμῶν, xal 
τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ f) doof µου. » Ox ἴδια γὰρ 
ἑαυτοῦ φησιν ὁ Κύριος τὰ ὑπὸ τῶν ἁμαρτανόντων 
ἐπιτελούμενα, ὑπὸ τῆς ψυχής αὐτοῦ, εἴ τίς ποτέ ἐστι, 
μισούμενα (14), οὔτε τὰς νουµηνίας, οὔτε τὰ σἀδ- 
ύατα, οὔτε Ἰμέραν μεγάλην, οὔτε νηστεἰαν, οὔτε τὰς 
bpt&;. "Ev µέντοιχε τῇ νοµοθεσἰᾳ τῆς Ἐξύόδου 
περὶ σαθδάτου ταῦτα λέγεται « Eine δὲ Μωῦσῆς 
πρὸς αὐτούς  Τοῦτο τὸ ὁῆμα ὃ ἐλάλησε Κύριος; 
Σάθέατα ἀνάπαυσις ἁγία τῷ Kuplp* » Καὶ μετ 
Ülya* « Εἶπε δὲ ὁ Μωῦσῆς' Φάχετε, σήμερον 
váp ἐστι σάθδατα τῷ Κυρίῳ. » Καὶ ἐν ᾿Αριθμοϊῖς 
πρὸ τούτων ἐφ᾽ ἑχάστῃ ἑορτῇ θυσιῶν, ὡς ἑορτῆς 
ὥσης χατὰ τὸν νόμον τοῦ ἐνδελεχισμοῦ, xal ἑχάστης 
ἡμέρας, ταῦτα γέγραπται' «€ Καὶ ἐχάλήσε Κύριος 
*px Μωῦσην  ᾽Απάγγειλαι τοῖς υἱοῖς Ἱσραὴλ, xat 
ἐρεῖς πρὸς αὐτοὺς λέγων Τὰ δῶρά µου, δόµατά µου, 
ὩΔργώματά pou εἰς ὁὀσμῆν εὐωδίὰς διατηρἠσείε 
ἁροσφέρειν pot ἓν ταῖς ἑορταῖς µου. Καὶ ἐρεῖς πρὸς 
τούς. Ταῦτα τὰ χαρπώματα, ὅσα προσάξετε τῷ 
Κυρῳ. » Ἰδίας γὰρ ἑορτὰς ὠνόμασε, χαὶ οὗ τῶν νο- 


μοθιτουµένων, τὰς ἐχχειμένας ἐν τῇ Γραφῇ, xai C 


làpa αὐτοῦ, xat δόµατα ἀὐτοῦ. "Opbtoy δέ «t τούτοις 
ἐπὶ xal περὶ τοῦ λαοῦ bv τῇ Ἐξόδῳ ἀναγεγραμ- 
μένον, ὅστις ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἴδὶος εἶναι λέγεται, ὅτε 
μὴ ἁμαρτάνει' ἀποχἠρύττων δὲ αὐτὸν Ev τῇ µοσχο- 
cia λαὺν Μωῦσέως ὠνόμασε « Πρὸς γὰρ μὲν τὸν 
(apa) ἐρεῖς, φησί’ Τάδε λέγει Κύριος’ ἑξαπό- 
στειλον τὸν λαό» µου. ἵνα λατρεύσῃ uot ἐν τῇ ἑρήμῳ 
ἐὰν δὲ μὴ βούλη ἐξαποστεῖλαι τὸν λαόν µου, ἰδοὺ 
bro ἑξαποστέλλω ἐπὶ σὲ, χαὶ ἐπὶ τοὺς θεράποντάς 
€, xal ἐπὶ τὸν λαόν σου, xal ἐπὶ τοὺς ὀΐχκους σου 
χυνόµυιαν, xai πλησθήσοντάι αἱ οἰχίαι τῶν Αἰγυ- 
πτίων τῆς χυνοµυίας, xai εἰς τὴν γῆν, &q' Te εἰσιν, 
ἐς) αὐτῆς καὶ παραδοξάσω τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ τὴν γην 
Γεοὶμ, ἐφ᾽ ἧς ὁ λαός µου ἔπεστιν Ex αὐτῆς, ἐφ᾽ ᾧ 
ex ἔστι χυνόµυια, ἵνα εἰδῇς, ὅτι Evo εἰμι Κύριος, ὁ 
Κύριος πάσης τῆς γῆς. Καὶ δώσω διαστολὴν ἀνὰ µέ- 
ουν τοῦ ἐμοῦ λἀοῦ. Πρὺς δὲ τὸν Μωῦσέα ἑλάλησε Ko- 
po; λέγων’ Βάδιζε, χατάδηθι τὸ τάχος, ἠνόμησε γὰρ 
ὁ λαός σου, οὓς ἐξήγαγες ix γῆς (15) Αἰγύπτου. » 
"üsxep οὖν ὁ lab; μὴ ἁμαρτάνων μὲν, τοῦ θεοῦ 
ἐστιν, ἁμαριάνων δὲ οὐχ ἔτι λέγεται εἶναι αὐτοῦ" 
τω xai αἱ ἑορταὶ, ὅτε μὲν μισοῦνται ὑπὸ τῆς 
οὗ Κυρίου ψυχῆς, τῶν ἁμαρτανόντων εἰσὶν ἑορταί» 
** κα. 1, 15, 14. 

" Exod. xvi, 7. 
(414) Ὑπὸ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, &l τἰς ποῖέ ἐστι, 
pcovpera. Ἱνμελύθιι hac exstant in codd. legio 
el Barberiuo, sed desiderantur in codice Bodleiano, 


quem sccutus est Ferrarius, immerito culpatus ab 
liuetio, «quasi ea Origeni gratificans praetermise- 


Βιτποι. Gg. XIV. 


*3! Exod, xvi,95.. ** ibid. 295. 


ipsius masculinum. » C:terum illud observandum 
est, quod in legis sanctione nullibi dicatur, Pascha 
vestrum, sed in hig quie citavimtis, semel tatum, 
« Pascha, » absque ullo adilitameni, et ter, « Pa- 
scha Domini. » Ut vero confirmeimus hoc sic se ha- 
bere de differentia Paschatis Domini et Paschatis 
Judzorum, videamus qux in Isaia hunc in modum 
sunt scripta 33: « Novilunia vestra, et Sabbata, et 
diem magnam non tolero ; jejunium, et seguitium, 
et novilunia vestra,et festivitates vestras odit »nima 
mea. » Minime enim ad seipsum proprie pertinere 
inquit Dominus qux» a peccátoribus perficiuntur, 
[(16) ab anima ejus, si qui? tandem illa est, odio 
habita,] non novilunia, nonSabbata, non diem ma- 
gnam, non jejunium, non festivitates. Rursum in 
legislatione Exodi hzc de Sabbato dicuntur 1: 
« Dixit autem Moyses ad eos : Hoc est verbum quod 
locutus est Dominus : Sabbata requies sancta erunt 
Domino. » Et post pauca ** : « Dixit autem Moyses: 
Comedite, bodie enim sunt Sabbata Domino. » Et 
in Numeris, atite has. victimas qux offeruntur in 
singulis festivitatibus, perinde quasi singuli dies 
festi sint juxta legem eudelechismi [id est jugis 
oblatienis], hzc scripta sunt **: « Et locutus est 
Dominus ad Moysen : Renuntia filiis Isracl, e! lo- 
quere ad eos, dicens : Dona mea, munera mea, obla- 
tiones meas im odorem suavitatis perseverabitis 
offerre mihi in festivitatibus meia, Et dices eis : 
He sunt oblationes, quas offeretis Domino. » Qux 
enim exposite suut in Scriptura festivitates, suas, 
non eorum, quibus lex traditar, appellavit ; et dona 
sua suaque munera. Mis autem quiddam simile 
scriptum est in Exodo de populo, 1744 quem Do- 
minus nón peceantem suu.n esse eum dixisset, rur- 
sus eumdem, quia vitulum couflasset, abdicans, 
Moysis populum nominavit. « Ad Pharaonem enini, 
inquit **, dices : Il:ec. dicit Dominus : Dimitte po- 
pulum meum, ut sacrificel mihi in deserto : si vero 
nolueris diinittere populum meum, ecce ego mittam 
in te, et in servos tuos, et in populum tuum, et in 
domos tuas muscas caninas, et implebuntur domus 
AEgyptiorum muscis caninis, el in terram, in qua 
sunt, in ea immittam : et glorificabo in die illa ter- 


D ram Gesem, in qua populus meus inest, eatenus nt 


in illa non sit musca canina : ut scias quoniam 
ego sum Dominus, Dominusuniversz terrz. Et dabo 
differentiam inter populum meum, — Ad Moysen 
autem locutus est Domintis, dicens : Vade, descende 
celeriter, impie enim gessit populus tuus, quos 
eduxisti ex terra Egypti . » Quamobrem ut popu- 
luS &on peccaus populus Dei est, peccans autem 
non itcin ; ita οἱ festivitates, cum Domini anima cas 


*! Num. xxviii, lA οἱ νεα. ?* Exod. vin, 21 et seq, 


rit. 
(13) "Ex γῆς. Decst in. editione lIuetii, sed ex- 
$tat in codice Bodleiano. 
(16) Hiec in Ferrariaua interpretatione desiderata 
supplevimus. 
11 


à» ORIGENIS 


prosequitur odio, peccantium sunt festivitates ; ciiin A ὅτε δὲ ὑπὸ τοῦ Κυρίου νοµοθετουνται, Kople 


vero ea$ Dominus sancit, Domini esse dicuntur. 
Verum festivitatum una est etiam Pascha, qnod in 
Evangelii proposita Scriptura, non Domini, sed Ju- 
d:corum Pasclia dicitur. Rursus alibi inquit : «lEv 
sunt Domini festivitates, quas ipsas vocabitis sarn- 
clas δὲ.» Ex Domini itaque voce non licet his qua 
docuimus, contradicere, Verum ex Epistola a4 Co- 
rinthios ** probabiliter aliquis quaerat, cur Aposto- 
lus. scribat: « Etenim. Pasceha nostrum pro nobis 
immolatus est Christus ; » non enim ait : Pasclia 
Domini inimolatus est Christus. Ad quie dicendum 
est, vel Apostolum dixisse simplicius, Pascha no- 
strum immolatuin, quod pro nobis iminolatum fuit, 
vel oinnem eani festivitatem, qux revera sit Do- 
mini, quarum una est Pascha, non in hoc &»culo, 
neque super terrain, sed ia füturo οἱ in coelis, in- 
stante callorum regno, celebratum iri. Quin de fe. 
stvitatipus illis unus duodeeim prophetarum in- 
quit ** : « Quid facietis in diebus celebritatis, et in 
diebus festivitatis Domini ? » Et in Epistola ad Ηὺ- 
brzeos Paulus?! : « Sed accessistis ad montem Sion, 
ct ad civitatem Dei viventis, Jerusalem supercoele- 
stem, et ad myriadas angelorum, nempe ad cele- 
hritatem, et. Ecclesiam primogenitorum scriptorum 
in caelis. » Et in Epistola ad Colossenses ** : « Non 
igitur judicet aliquis vos in. cibo, et in potu, aut in 
parte diei festi, aut in novilunio, vel Sabbatis, qu:e 
sunt umbra futurorum. , 

175 12. Porro autem, quonam pacto festivita- 
tes, quarum umbra apud Judaos corporales erat, 
perfectionemque Filii Dei percepturi simus in. su- 
percelestibus, sub illam veram legem primum 
puerorum more instructi apud curatores et ceceno- 
imos, donec aderit ea temporis plenitudo que illic 
est, officium est illius sapienti:e quie in mysterio 
abscondita fuit, manifestare et contueri quie. de 
cibis lege sanciuntur, quz symbola sunt eorum 
qu illic nutritura sunt, fortemque redditura ani- 
mam nostram. Àt vero aliquem temere imaginatum 
fuisse tantarum intelligentiarum pelagus, volentein- 
que servare quomodo cultus presentis loci speci- 
men atque uinbra sit supercelestium, volenteimque 
intelligere victimas et ovem, przocdere ac superare 
erit Apostolum, qui prudentiam quidem ΠΟδΙΓΙΙΠΙ 
erigere voluit a dogmatibus de lege terreuis, pa- 
rum tamen ostendit quomodo futura sint. hac. Sin 
vero etiam festivitates, quarum una est Pacha, ad 
futurum szculum reducuntur, adhuc. agis εοιιδὶ- 
derandum est quomodo etiam nunc Pascha no- 
strum in:molatus sit Christus et in posterum iumo- 
labitur. 

15. Cxterum ad lianc dogmatum nostrorum per- 
plexitatem pauca sunt nobis addenda, quie tractatu 


*5 Levit, xxi, 9... ?* 1 Cor. v, Ἱ. 39 059. ix, 5. 
(17) Παρεστήσαμεν. Sic codex Bodleianus; edi- 
tio lluetii, παρεστήχαμεν. 
(48) Ὑπὲρ ἡμῶν. Desideratur in editione Hueti,. 
sed. babetur in codice Bodleiano. 


προοαγορεύονται. Τῶν δὲ ἑορτῶν p.a ἐστὶ 
Πάτγα, 67:6 ἐν τῇ προκειµένῃ τοῦ Εὐαγγελίοι 
oj τοῦ Κυρίου. ἀλλὰ τῶν Ἰουδαίων εἴναι | 
Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ, « Αὗται, φηαὶν, αἱ ἑορταὶ 
ἃς καλέσετε αὐτὰς χλττὰς ἁγίας. » Απὸ μὲν 
τοῦ Κυρίου φωνῆς οὐκ ἔστιν ἀντιλέγειν oL 
στησαμεν (17): πιθανῶς δὲ τις ἀπὸ τοῦ, Απ 
ζττήσει ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους ἀναγράρόντος 
γὰρ τὸ Πάσχα ἡμῶν ὑπὲρ ἐμῶν (18) ἑτύί 
ατός "οὐ γὰρ φησί’ Τὸ Πάσχα Κυρίου ἐτύθ 
στός. Καὶ πρὸς τοῦτο δὲ λεχτέον, ἤτοι ὅτι àm 
pov Πάσχα ἡμῶν τυθὲν τὸ δι ἡμᾶς τυθὲν ε 
4$ ὅτι πᾶσα ἑορτῇ ἀληθῶς Κυρίου. ὧν µία 
Πάσχα, οὐχ ἐν τούτῳ τῷ αἰῶνι. οὐδὲ ἐπὶ Υ 
ἐν τῷ μέλλοντι xai iv οὐρανοῖς, ἑνοτάσης ’ 
σιλείας τῶν οὐρανῶν ἐπιτελεσθέσεται. Κι 
ἐχείνων vc τῶν ἑορτῶν ὁ μὲν si; τῶν δώδο 
φττῶν φτσ."' « Τί ποιίσετε Ev ἡμέραις παντ 
xal ἓν ἡμέραις ἑορτῆς τοῦ Κυρίου; » ὁ δὲ 
ἐν τῇ πρὸς Ἑθραίους: « ᾽λλλὰ προσεληλύθα 
hoi, καὶ πόλει Ozou ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ 

vito χα) µυριάσιν ἀγγέλων, πανηγύρει, καὶ Ἑ) 
πρωτοτόχων ἀπογεγραμμένων ἓν οὐρανοῖς. » 
«& πρὸς Κολοσσαεῖς' « Mt οὗντις ὑμᾶς xpv 
βρώσει xal ἐν πύσε, ἃ ἐν μέρει ἑορτῆς, f 
νίας, * σαθθάτων ἅ ἐστι σχιὰ τῶν μελλάνΌω 


6 I2. Τίνα δὲ τρόπον ἐν τοῖς ἐπουρανίοις« 6 


παρὰ τοῖς σωματικοῖς Ἰουδαίοις ἓν, &ot 
μὲν (19) ὑπὸ τὸν ἀληθη πρότερον παιδαγωγ 
νόµμον παρὰ ἐπιτρόποις xal οἰχονόμοις, ἕως 
πλξρωμα τοῦ χρόνου ἐνστῇ, καὶ vh» τελειότ 
Yio9 τοῦ θξοῦ χωρῆσωμεν, Epyov σοφίας τῆς 
στηρίῳ ἀποχεχρυμμένης ἐστὶ φανερῶσαι, xa 
θρωµάτων νομοῦετούμενα σύµθολα τῶν kw 
όντων τρέφειν, xal ἰσχυροποιεῖν ἡμῶν τὴ 
τυγχάνοντα θεωρεῖν. Εἰχή δὲ φαντασιωθέντα 
πέλαγος τῶν τοσούτων νοημάτων, xal Bou 
σῶσαι πῶς ἡ χατὰ τόπον λατρεία ὑπ»δειγ 
σχιά ἐστι τῶν ἑπουρανίων, τά τε θύματα xal: 
6azov νοῆσαι βουλόμενον, προχόψαι και τῷ ΑΔ: 
ἑπᾶραι μὲν ἡμῶν τὸ φρόνηµα ῥουληθέντι ἆ 


D ΥηΊνων περὶ τοῦ νόμου δυγµάτων, οὗ πάνυ δὲ 


στέσαντι πῶς ταῦτα μέλλει γίνεσθαι. Ἐὰν 
ἑορταὶ, ὧν µία (20) τὸ Πάσχα ἐστὶ, xai ἐπὶ τ 
λοντα ἀνάγονται αἰῶνχ, ἔτι μᾶλλον ἐπισχοπητί 
καὶ voy τὸ Πάσχα Υμῶν ἐτύθη Χριστὸς, ou 
ταῦτα το) Ώσετα'. 


15. Ὀλίγα δὲ εἰς τὲν ἑπαπόρτσιν τῶν δογµάτ 
ραθετέον ἡμῶν ἰδίας δεοµένων πραγµατείας be 


?! Hebr, xii, 93,90. ?* Col, i1, 16, 17. 


(19) Ἑορτὰς οἱ μέ». Legendum fortasse 
σοιµεν. . 

(20) 'Eopzal ὧν p/a. Sic codex Bodleianu 
tio fJuetii, ἑορτῶν µία. 


$53 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


33 


xai zoxu6i040), παντός 12 (21) τοῦ xazà νόμον μωστικοῦ A egerent. pracipui ac magni libri, quzeque omnino 


46702, χαὶ lbi 1 τῶν κατὰ τὰ; ἑορτὰς, καὶ ἔτι ἰδικώτερον 
περὶ του Πάσχα. Ιουδαίων μὲν οὖν τὸ Πάσχα πρόθατὀν 
ἐστι θυόµ.ενον, λαμθανόµενον ἑχάστω κατ οἴχους 7:2- 
τοιῶν, xaX ἐπιτελούμενον µυριάσι σφακοµέναις ἁμνῶ» 
καὶ ἑρίφων, πλείοσι χατὰ τὴν ἀναλογίαν τοῦ ἀριθμοῦ 
τῶν οἴχων τοῦ λαοῦ, τὸ δὲ ἡμῶν ὑπὲρ ἡμῶν (22) Πάσχα 
ἐτύθη Χριστός. Καὶ πάλιν ἐχείνων μὲν ἐστι τὰ ἄξυμα, 
ἀφανικομέντς πάσης ζύμης ix τῶν οἴχων αὐτῶν” 
ἡμεῖς δὲ ἑορτάξομεν οὗ ζύμῃ παλαιᾷ, οὐδὲ ζυμῆ χα- 
xix; xol πονηρίας, ἀλλ ἐν ἀζύμλρις εἰλιχρινείας χαὶ 
ἐληθείας. El δέ ἐστί τι τρίτον παρὰ τὰ εἰρημένα δύο 
lisya τοῦ Κυρίου χαὶ ᾽Αεύμων ἑορτὴ, ἀκριθέστερον 
ἑξεταστέον διὰ τὸ ὑποδείγματι xal σχιᾷ λατρεύειν 
ἐχείνους τῶν ἑπουρανίων ἐχείνων, καὶ οὗ µόνον βρύ- 


pisa, xat πόµατα, καὶ νευµτνίας, χαὶ σάθδατα, ἀλλὰ D 


καὶ τὰς ἑορτὰς σχιὰν εἶναι τῶν µελλόντων. Πρῶτον 
ὃ] τοῦ Αποστόλου λέγοντος * « Τὸ Πάσχα ἡμῶν ἐτύθη 
Xpurzhc,  ἑπαπορῆσει τις πρὸς αὐτὸν ταῦτα. Ei τ'- 
fx; ἐστὶ τῆς Χριστοῦ θύσεως τὸ παρὰ Ἰουδαίνις πρό- 
6ατην, Έτοι ἐχρῆν Ev, καὶ μῇ πολλὰ θύεαθαι παρ αὖ- 
τῆς πρόδατα, ὥσπερ eig ἔστιν ὁ Χριστός: ἡ πολλῶὼν 
ἠνομένων προθάτων, οἱονεὶ πολλοὺς Χριστοὺς θυομέ- 
Ww; ἀχολούθως τῷ τύπῳ. Ζητητέον, ἵνα δὲ τοῦτο 
παραπεμφώμεθα, πῶς τὸ θυόµενον πρόθατον Xpt- 
στο” περιέχει εἰχόνα του μὲν προθάτου ὑπὸ τῶν τη- 
ῥούντων τὸν νόµον θυοµένου,, Χριστοῦ δὲ ὑπὸ τῶν 
παραβαινόντων αὐτὸν ἀναιρουμένου ' ἔτι δὲ πῶς ἐπὶ 
Ἆρστοῦ τό t Φάγονται τὰ κρέἐα ταύτῃ τῇ νυκτὶ 
età πυρὶ, xal ἄξυμα ἐπὶ πικρίδων ἔδονται, » ἑρη- 
πυτέον * καὶ τό’ « Οὐκ ἔδεσθε àv αὐτῶν ὠμὸν, οὐδὲ 
ἠφτμένον ἐν Ὁδατι, ἀλλ ἡ ὁπτὰ πυρί: χεφα) ἣν σὺν 
tl; ποσὶ xa τοῖς Σνδοσθίοις * οὐκ ἀπολείφετε ἀπ᾿ αὖ- 
τῶν ἕως ptt, xal ὁστοῦν ob συντρίψετε ác αὑτῶν " 
t$ ἃ χαταλειπόµενα àz' αὐτῶν ἕως πρωϊῖ καταχαύ- 
$1. » Ἔοιχκε δὲ τῷ, « Ὀστοῦν οὐ συντρίφετε ác 
εὐτοῦ (25), » ὁ Ἰωάννης ἓν τῷ Εὐαγγελίῳ χεχρῆ- 
ὅθαι, ὡς ἀναφερομένῳ ἐπὶ την περὶ τὸν ΣωτΏρα ol- 
χονοµίαν, χαὶ ὅτε ἓν τῷ νόµῳ (91) χελεύονται τὸ 
πρόδατον ἑσθίουτες ὁστουν αὐτοῦ μὴ σωντρίθδειν. Λέ- 
Tu 65 οὕτως * «Ηλθον οὖν οἱ στρατιῶται , καὶ τοῦ 
μὲν πρώτου χατέαξαν τὰ σχέλη, x31 τοῦ ἄλλου τοῦ 
συσ.χ2ρωθέντος αὐτῷ * ἐπὶ δὲ τὸν Ἰτσοῦυν ἑλθόντες, 
ὡς εἶδον δη αὐτὸν τεθνηχότα , οὗ χατέαξαν αὐτοῦ 
τὰ σχέλη, ἀλλ᾽ ei; τῶν στρατιωτῶν λόγχη τὴν πλε»- 


(iv αὐτοῦ ἕνυςξε. Καὶ ἐξῆλθεν εὐθὺς αἷμα xax ὕδωρ. n 


Kai ὁ ἑωραχὼς µεµαρτόρηκε, καὶ &Xn0wh αὐτοῦ 
ἔσιν f; μαρτυρία. Καὶ ἐκεῖνος οἶδεν, ὅτι ἀληθῆ λέγει, 
"A χαὶ ὑμεῖς π.στεύητε. Ἐγένετο γὰρ ταῦτα, ἵνα dj 
T'pagh πλτρωθῇ ' "Octobr αὐτοῦ οὗ συντριθήσετε.ν 
Καὶ ἄλλα δὲ µυρία παρὰ ταῦτά ἐστι τὰ πρὸς τῶν τοῦ 
Ἀποστόλου λέξιν ἀναζητηθησόμενα, xal περὶ τοῦ 


1ο. v, 8. **ibil. 7. 


35, Exod. xti, 8 scq. 


(21) Παντός re. Videtur legisse Ferrarius πάντωςτε. 

(22) Ὦ πὸρ ἡμῶν. Deest in editione Huetii, sed 
ezsfat in codice Bodleiano, 

(25) Τὰ δὲ xacaJsctópsva àáx' αὐτῶν ἕως put, 
χαταχαύσετε. Εοιχε δὲ τῷ, Ὁστοῦν ov evrtpli^ece 


95 Joan. xix, 26. 


requirerent mysticam in lege exsistentem rationcm, 
εἰ presertim rerum earum rationem qua sunt. in 
festivitatibus, atque etiam magis prsecipue eamim 
quie ad Pascha. pertinent, Quocirca Judzeorum qui- 
dem Pascha, ovis est qua immolatur, quam sin- 
guli sibi sumunt per domos familiarum, e perfici- 
tur cum pluribus myriadibus agnoruum et hzedorum 
occisis, juxta proportionem muineri domorum. po- 
puli ; nostrum vero Pascha pro nobis immolatus 
est Christus. Rursus ill; azyma habent, cessare 
facientes de domibus suis omne fermentum ; nos 
autem festivitates agimus « non in fermento vetere, 
neque in fermento malitig εἰ nequitite, sed. in 
azymis sinceritatis €t veritatis 13. » An vero praeter 
illa duo qux diximus, sit quoddam tertium Posclia 
Domini, et festivitas azymorum, accuratius exami - 
nandum est, eo quod illa exemplo et umbra rerum 
supercoelestium scrviant, ncc tantum cibi, et vasa, 
et novilunia, el Sabbata, sed etiam festivitates 
ambrz sint futurorum. Primum igitur Apostolo di- 
cente : « Pascha nostrum iminolatus est Christus **, » 
de hisce dubitabit aliquis, uicens : Si ovis apu i 
Judzos figura erat iminolationis Christi, vel op^r- 
tuisse unn, uon plures oves iminolari, queuad- 
moduu unus 176 cst Christus, vel cum multz 
immolarentur oves, multos etiam, uL ita lequar, 
immolandos fuisse Christos consequenter. figura. 
Ut autem hoc pratermittamus, querendum | est 
quomodo ovis qux immolatur. contineat. Christi 
imaginem, cum hzc quidem immoletur ab iis qui 
servaut legem, Christa& vero interimatur ab his 
qui eam transgrediuntur. Inquirendum est etiam 
quomodo de Christo illud interpretandum sit : 
« Edent carnes lac nocte assas igni, et azyma 
edent cum intybis ; » et illud : « Non comedetis ex 
eis crudum, neque elixatum aqua, sed tantum assa 
igni : caput cum pedibus, et iutestinis { comedetis ], 
nec relinquetis ex eis usque mane, et 05 noh com- 
minuelis ex eis ; et que ez eis residua erunt usque 
inane, comburetis **. » Videtur autem iu Evangelio 
Joannes ?* utj hoc dicto, « os non cemminuetis οκ 
eo, » perinde quasi referatur ad economiam Ser. 
valoris, et ad illud tempus, quando in lege jubentur 
ovem comedentes 06 non conterere. Dicit. autem 
sic  : « Venerunt ergo milites, et primi quide: 
fregerunt crura, et alterius, qui cum eo crucifixus 
erat : ad Jesum autem cum venissent, ut. viderunt 
eum jam mortuum, non fregerunt ejus crura, seil 
unus militum lancea latus ejus fodit. Et continuo 
eflluxit sanguis et aqua. Et qui vidit, testimonium 
perhibuit, et verum est testimonium ejus. E ille 


" ibid. 53 et seqq. 


àx' αὐτοῦ. [ας desiderantur in codice Bouleiant, 
nec proinde Latine versa sunt ab interprete Fer- 
rario. ; 

(24) 'Ev τῷ vópq. Ferrarius videtut legisse, 
ἄνευ νόµον, vertit enim « sine lege » pro «in lege.» 


-- 
"ei e) 


CRIGENIS 


scit, quod vera dicat, ut et vos credatis. Facta 4 Πάσχα, xai τῶν ᾽Αζύμων, ἔξετασθησύμενα 


sunt enim hxc, ut Scriptura impleretur : Os non 
comminuelis ex eo. » (Quin a!'ia innumera sunt 
prater hzc ad lectionem Apostoli examinanda, et 
de Pascliate, et e azyinis : examinanda autem, ut 
antea diximus, scriptione accurata longissimi libri. 
Nunc autem veluti per compendium hiec in mediuin 
afferentes, qux apparent dubia propter propositam 
lectionem, sic solvere tentablmus, illud etiam me- 
moria repetentes : « lic est ille Agnus Dei, qui 
tollit peccatum mundi ?*, » quoniam et in Paschate 
« ex agnis » inquit, « et hzedis sumetis *9, » Vide- 
tir. etiam Joannes evangelista cum Paulo consen- 
tiens similia dubia habere de his αυ a nobis inda- 
'ghta sunt. Dicendum autem est ad lioc, si « Sermo 
factus est caro **, » et inquit Dominus 5 : « Nisi 
manducaveritis carnem Filii bominis, et biberitis 
ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Qui 
mauducat meam carnein, et bibit neum sanguinem, 
liabet vitam zeternam : et ego resuscitabo eum in 
novissimo die : caro enim mea vere est cibus, et 
177 songuis meus vere est potus ; qui manducat 
meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me 
manet, et cgo in illo ; » fortasse hanc esse car- 
uem Agni tollentis peccatum muudi, et bunc esse 
sanguinem de quo ponere necesse sit super duos 
postes et super limen in his domibus ** in quibus 
eomedimus Pascha : atque ex hujus Agni carnibus 
comedere oportere in mundi lempore, quod est 
ΠΟΧ : 89888 vero carnes esse manducandas cum 
pane ex azy mis, quandoquidem Dei Sermo non tantum 
est caro. Inquit igitur : « Ego sum panis vitze *5; » 
el: « Hic est panis, qui de ccelo descendit, ut qui 
ex ipso comederit, non pereat, Ego sum panis vi- 
vus, qui de colo descendi : si quis manducaverit 
ex hoc pane, vivet in zternum **. » Nec sa:e 
iguorandum est omnei cibum abusive panem dici, 
quemadmodum de Moyse scriptum est in Deutero- 
nomio 95: « Quadraginta diebus panem non comedit, 
et aquam non bibit, » pro co quod est, Neque sic- 
cum, neque humidum gustavit cibum. Quod idcirco 
observavi, quia dicat Joannes in suo Evangelio ** : 
e Et panis etiam quem ego dabo, caro mea est pro 
mundi vita, » Caeterum in intybis comedimus car- 
nes agni, et azywa, vel cum nos poenitet peccato- 
rum nostrorum, et affligimur ca tristitia quae ex Deo 
est, quzeque. operatur nobis in salutem poeuiten- 
Lii ** non peenitendam ; vel cum ob vexationes 
et tormenta qnzrentes enutrimur ab ipsis quie in- 
veniuntur veritatis speculationibus. Non come- 
denda est igitur agni caro cruda, perinde ac faciunt 
litterz? servi, more animantium ratione carentium, 


** Joan. 1,99... ??* Exod. xij, 9. ** Joan. 1, 14. 
48. *''ijbid.50-53. 3 Deut. ix, 9. '* joan. Vl, 


(25) Δόξει xal. Sic codex Bodleianus ; editio Ilue- 
tii, δόξαι γὰρ xat. 

(26) 'O ἐκ τοῦ οὐρανοῦ. Sic codex Bodleianus ; 
Regius, ὁ ἐξ οὐρανοῦ. — ^ 

(21) Λόγου qecaAapi6droresc, οἷο. Hec habent 


B 


^ Joan. vi, 54 seq. 
52. "' |l Cor.vii, 10. 


προειρῄχαµεν, προηγουµένης πολυθίθλου συΥΥ 
ον δὲ ὡς ἐν ἐπιτομῆ διὰ τὴν προχειμένηι 
ταῦτα παραθέµενοι, τὰ φαινόμενα ὡς Bv Di 
οὕτω λύειν πειρασόµεθα, ὑπομνπσθέντες xo 
ε Οὗτός ἐστιν ὁ Ἁμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν 
τίαν τοῦ χόσµου, » ἐπεὶ xaX £v τῷ Πάσγα « & 
ἀἁμνῶν, qnoi, xal τῶν ἑρίφων λήφεσθε. 1 
καὶ (25) 6 εὐαγγελιστὶς συνάδων τῷ Παύλῳ τοι 
ἐνέχεσθαι τῶν ἑξητασμένων ἁπορίαις. Λεχτι 
ὅτ., £l ε Ὁ Λόγος γέγονε σὰρξ, » xal. φησιν 
ρίος, ε Ἐὰν pid φάγητε τὶν σάρχα τοῦ Y 
ἀνθρώπου, χαὶ πίητε αὐτοῦ τὸ a pa, οὐχ ἔχετ 
ἐν ἑαυτοῖς. Ὁ τρώγων µου τὶν σάρχα, xal 
μου τὸ αἷμα, ἔχει ζωὴν αἰώνιον' χἀγὼ &vo 
αὑτὸν Ey τῇ ἑσχάτῃ ἡμέρα ' ἡ γὰρ σάρξ µου! 
ἐστι βρῶσις, xat τὸ αἷμά µου ἁληθῆς ἐστι πό 
τρώγων µου τὴν σάρχα, xal πίνων pou τὸ αἱ 
ἐμοὶ µένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ, » μέποτς αὐτὴ à 
σὰρξ τοῦ αἴροντος τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου 
καὶ τοῦτ) ἔστι τὸ αἷμα, ἀφ' οὗ τιθέναι δεῖ à 
δύο σταθμῶν, xal ἐπὶ τὴν φλιὰν ἐν τοῖς οἴχι 
οἷς ἐσθίομεν τὸ Πάσχα, xal àzb τῶν τοῦ &prvo 
του δεῖ φαγεῖν κρεῶν ἐν τῷ τοῦ χόσµου χρ6' 
ἐστι vo * ὁπτὰ δὲ τὰ χρέα πυρὶ βρωτέον µε 
ἀπὸ ἀςύμων ἄρτονυ ᾿ ὁ γὰρ τοῦ θεοῦ Λόγος οὗ 
bot! σάρξ. Φησὶ γοῦν' ε Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς: 
xal, «Οὖὐτὸς ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ (26) 
θαίνων , ἵνα τις ἐξ αὐτοῦ φάγῃ, καὶ μὴ ἀπι 
Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν, ὁ Ex τοῦ οὐρανοῦ χα! 


C iy τις φάΥη ix τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσει ! 


αἰῶνα. » O9x ἀγνοητέον µέντοιχε, ὅτι πᾶσα 

χαταχρηστικώτερον ἄρτος λέγεται, ὡς ἐπὶ Mo 
ἐν τῷ Δευτερονομίῳ γέγραπται' « Τεσααρι 
ἡμέρας ἄρτον οὐχ ἔφαγε, καὶ ὕξωρ οὐκ ἔπιεν, 

τοῦ, οὔτε ξηρᾶς οὔτε ὑγρᾶς µετείληφε «pore. 
δέ uot τετέρηται διὰ τὸ xal Ev τῷ χατὰ Ἰωάνν 
γεσθα! : « Καὶ à ἄρτος δὲ, ὃν ἐγὼ δώσω, ἡ σάι 
ἐστιν ὑπὲρ τῆς τοῦ χόσµου ζωῆς. » Ἠτοι δὲ ὁ 
ἐπὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν ἡμῶν µετανοίας την xav 
λύπην λυπουµένων , µετάνοιαν εἰς σωτΏρίαν ἑ 
μέλητον ἡμῖν ἐργαζομένην , ἐπὶ πικρίδων ks 
χρέα τοῦ ἀμνοῦ, xal τὰ ἄξυμα"' Ἡ διὰ τὰς Bar 
ζητοῦντες xaX τοεφόμενοι ἀπὸ τῶν εὑρισχομένι 
ἀληθείας θεωοηµάτων. Οὐχ ὠμὴν οὖν βρωτέι 
σάρχα τοῦ ἀμνοῦ, ὥσπερ ποιοῦσιν οἱ τῆς λέξει 
λοι τρόπον ἁλόγων ζώων xal ἀποτεθηριωμένω" 
τοὺς ἀληθῶς λογιχοὺς, διὰ τοῦ συνιέναι βούλεσ' 
πνευματικὰ, λύγου µεταλαμθάνοντες (27) € 
ἀπηγριωμένων. Φιλοτιμητέον δὲ τῷ εἰς ἔφησιν 
λαμθάνοντι τὸ ὠμὸν τῆς Γραφης, μὲ ἐπὶ τὸ πλο 
τερον, xal ὑδαρέστερον, xal ἐχλελυμένον μετα) 


*'! Exod. xi, 199. 95 Joi 


codd, Dodleianus, Regius et Darberinus. Vert 
rionius, « rationis participes ferarum hestiar 
Ferrarius videtur legeudum pulasse, 
θάλλοντας θηρίων ἀπτγριωαένων, quod magi: 
cet. 


22 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. "8 


ειν τὰ γεγραμμένα, ὅπερ ποιοῦσιν οἱ κνηθόµενοι τὴν A et savientium contra eos qui idcirco ratione vere 


ἀχοὴν, xal ἀπὸ μὲν τῆς ἀληθείας ἁποστρέφοντες αὖὐ- 
τν, ἐπὶ δὲ τὸ ἀνειμένον xal ὑδαρέστερον τῆς πολι- 
^a; µεταλαμθάνοντες τὰς κατ αὐτοὺς ἀγωγάς. 
"Huc δὲ τῷ ζέουτι πνεύματι, καὶ τοῖς διδοµέ- 
vot; (28) ὑπὸ θΞοῦ διαπύροις λόγοις, ὁποίους Ἱερε- 
μίας εἰλίφς, ἀπὸ τοῦ λέγοντος πρὸς αὐτόν" « Ἰδοὺ 
ῥέδωχα τοὺς λόνους µου εἰς τὸ στόµα σου πῦρ, » ὁπτὰ 
ποιῄσωμὲν τὰ χρέα τοῦ ἀμνοῦ, ὥστε τοὺς µεταλαμ- 
θάνοντας αὐτῶν λέγειν, Χριστοῦ ἐν ἡμῖν λαλοῦντος, 
ὅτι «Ἡ χαρδία ἡμῶν καιοµένη ἂν ἐν τῇ ὁδῷ, ὡς διή- 
νιγεν ἡμῖν τὰς Πγραράς. » EL δὲ εἰς τὸ τοιοῦτον ἡμᾶς 
Ἰτήσαι πυρὶ ὁπτῆῃσαι δεήσει τὰ τοῦ (29) ἀμνοῦ χρέα, 
παραθετέον τὴν ὁμολογίαν οὗ ἑπεπόνθει ἐπὶ τοῖς λό- 
ἵοις τοῦ θεοῦ πάθους Ἱερεμίας λέγων ' « Καὶ ἐγέ- 
Χτο ὡς πυρ χαιόµενον, φλέγον ἐν τοῖς ὁστέοις µο», 
xa παρεῖμαι πἀντοθεν, xal οὗ δύναµαι φέρειν. » 
Ἀρχτέον δὲ ἐν τῷ ἐσθίειν ἀπὸ τῆς χεφαλῆς, τουτέστι 
τῶν χορυφαιοτάτων xat ἀρχικῶν δογμάτων περὶ τῶν 
ἐπρυρανίων ' xal χαταληχτέον ἐπὶ τοὺς πόδας, τὰ 
ἔσχατα τῶν µαθηµάτων τὰ ζητούντα περὶ τῆς τελευ- 
tiae ἐν τοῖς οὖσι φύσεως, τοι τῶν ὑλικωτέρων, 1j 
τῶν χαταχθονίων, ἢ τῶν πονηρῶν πνευμάτων, xol 
ἐχαθάρτων δαιµονίων. Ὁ γὰρ περὶ αὐτῶν λόγος ἔτε- 
ps ὧν αὑτῶν , ἐναπηοχείμενος τοῖς µυστηρίοις τῆς 
Γραφης δύναται τροπικώὠτερον πόδες ὠνομάσθαι τοῦ 
ἀμνῶ. Καὶ τῶν ἑνδοαθίων δὲ, ἐσωτερικῶν καὶ ἀπο- 
χεχρµµένων, οὐχ ἀφεκτέον. Ὡς EA δὲ copas τῇ 
ἱκάση προσελθετέον Γραφῇ, xai τὰς &v τῇ ἁρμονία 


τς (30) πάσης συνθέσεως αὑτῆς εὐτονωτάτας xal C 


πεῤῥοτάτας συνοχὰς οὗ συντριπτέον, οὐδὲ διαχο- 
mov, ὅπερ πεποιήχασιν οἱ τὴν ἑνότητα τοῦ by má- 
δις ταῖς ἵ ραφαῖς πνεύματος τὸ ὅσον ἐπ᾽ αὐτοῖς συν- 
Ῥρδοντες. Αὕτη µέντοιχε fj ἀπὸ τοῦ ἀμνοῦ προειρη- 
µέγη προφητεία τὴν νύχτα µόνην ἡμᾶς τρεφέτω τοῦ 
lv τῷ βίῳ σχότους: ὡς γὰρ τῆς ἀνατολῆς τῆς ἡμέρας 
τῶν μετὰ τὸν βίον τοῦτον οὐδὲν χαταλειπτέον ἔσται 
ἡμῖν τῆς ἐπὶ τοῦ παρόντος μόνου χρησίµου ἡμῖν 
ὕτω τροφῆς. Παρελθούσης Υὰρ τῆς νυχτὸς, καὶ 
ἱπελθούσης τῆς μετὰ ταῦτα ἡμέρας, τὸν μηδαμῶς 
ἀπὸ τῶν παλαιοτέρων xai γατωτέρω ζυμούντων ἄζυ- 
μον ἔχοντες ἄρτον φαγόµεθα, χρήσιμον ἡμῖν ἑσόμε- 
Wy, ἕως δοθῇ τὸ µετά τὸν ἄζυμον (51) μάννα, ἡ &y- 
Ἱεικὴ xai μὴ ἀνθρωπίνη τροφή. Ἑκάστῳ τοίνυν 


utuntur quia velint intelligere spiritualia, id quod 
ralione caret ferarum agrestium immulantes. Sed 
elaborandum est Lrausmutanti cruditatem Scriptura 
ad coctionem, ne in aliquid bumidius, et aquosius, 
et dissolutum tranusmutet ea qui scripta sunt : 
quod faciunt prurientes auribus, et a veritate qui- 
dem eas avertentes**, ad remissam autem et flacci- 
dam vivendi rationem sua instituta transmutantes. 
Nos vero ferventi spiritu, et ignitis sermonibus a 
Deo datis, quales Jeremias sumpserat ab eo qui 
sibi dicebat : « Ecce ego dedi sermones meos in 
os tuum ignem **, » assas faciamus agni carües ; 
ita ut qui eas capiemus, Christo in nobis loquente, 
dicamus : « Nonne cor nostrum ardens erat 178 
in via, dum aperiret nobis Scripturas ** ? » Quod 
si ad lianc rem quzerendam assare igni agui carues 
opus erit, in mediuin afferendum est id quod occa- 
sione verborum Dei passum se fatetur Jeremias : 
« Et factus est ut ignis comburens, ardens in ossi- 
bus meis: et resolvor undique, et sustinere nori, 
possum δὲ, » [ncipiendum autem est, dum comedi- 
mus, a capite, hoc est a supremis et primariis do- 
giatibus de rebus supercelestibus ; et desinendum 
in pedes, nimirum in ultimas discipliuas, qui- 
rentes de ultima natura in entibus, vel.de rebus 
raaterialibus, vel terrestribus, vel malis ápiritibus 
et impuris daemonibus. Nam (eri potest ut sermo 
de ipsis, diversus exsistens ab illis sublimibus, re- 
eenditus in mysteriis Scripturze, pedes agni tropice 
nominatus sit. Quin ab intestinis, et interioribus, 
et abstrusis non recedendum est ; sed ad Scriptu- 
ram totam perinde atque ad unum corpus acceda- 
mus oportet, nec collacerandz discindendzque sunt 
tum constantissiiz, tum fortissimae harmoniz to- 
tius compositionis ipsius : id quod fecerunt qui, 
quantum in ipsis est, unius unitatem Spiritus iu 
omnibus Scripturis exsistentem collacerant. Et 
sane hzc pradicta ex aguo prophetia, una sola 
nocte tencbrarum, qux: sunt in praesenti vita, nos 
nutriat; tanquam enim exoriente die rerum post 
presentem vitam futurarum, sic nos nibil rgliquuim 
facere debemus de cibo solum nobis in preseutia 
utili. Cum enim nox praterierit, ac supervenerit 


ἡμῶν θνέσθω τὸ πρόδατον iv παντὶ οἴχῳ πατριᾶς D postea dies, azymum habentes haudquaquam ex 


ἡμῶν, καὶ δυνατὸν ἔστω τόνδε μέν τινα παρανομεῖν, 
μὴ θύοντα τὸ πρόβατον , τὸν δὲ πᾶσαν φυλάττειν τὴν 
ἐνολὴν θύοντα, xal περιέγοντα, καὶ ὀστέον αὐτοῦ μὴ 
πνερίδοντα. Καὶ οὕτως Ev βραχέσι συμφώνως τῇ 
ἀποστολιχῇ ἐκδοχῇ xaX τῷ iv τῷ Εὐαγγελίῳ ἁμνῷ 
ἀποδιδόσθω (52) τὸ τυθὲν Πάσχα Χριστός. Οὐ γὰρ 
νομιστέον τὰ ἱστοριχὰ ἱστοριχῶν εἶναι τύπους, καὶ τὰ 
σωματικὰ σωματιχῶν, ἀλλὰ τὰ σωματιχὰ πνευµατι- 
Xmuv, xai τὰ ἱστοριχὰ νοητῶν. ᾿Αναδῆναι τῷ λόγῳ 
9j] Tim. τν, 9, 4. ? Jerem. v, 14. 
(28: Codex Regius, χατ᾽ αὑτοῦ ἀναγωγάς. Ἡμεῖς 
δὲ τῷ ξέοντ: τοῖς διδοµένοις eic. ; Dodleiauus ut in 
Boslro textu. 


(39) S:c hahet codex Bodleianus, male vero co- 
dex R.gius, Ei; δὲ τὸ τοιοῦτον ξητῆσαι, πυρὶ ὁπτηῆ- 


9 Luc. xxiv, 392. 


veteribus, et ex his qui inferne fermentant, panem 
comedimus nobis eousque profuturum, donec po:t, 
azymuim fuerit nobis datum manna, hoc est ange- 
licus ille et non bumanus cibus. Ab unoquoque igi-. 
tur nostruin immoletur ovis in omni domno familiz 
nostra. Facile etiam factu sit, ut aliquis trapsgres- 
sor sit legis, non mactaus ovem, alio, universum 
servante inandatum, mactante et coquente, et os 
ejus non confringente. Et sic, ut quam brevissime. 
δι Jerem. xx, 9. 


σαι δὲ ἄξει τὰ τοῦ, elc. 
(30) Cudex Bodleianus, τὰς ἁρμονίας τῆς. 
(31) Codex Bodleiagys, τὸ κατά τὸ ἄζυμον, 
(32) ldem codex Bodleianus, ἀποδίδοσθαι, 


5/9 | ORIGENIS 340 
dicam, ConsoBe apostokcm intelligentia el evamge- A xat ἐπὶ τὸ τρίτον Πάσχα ὄπι-ελεσθησόμενον ἐν µ»- 
lieo agno designetur Chrisius esse immolstum Pa- µῥριάσιν ἀγγέλων, πανηγύρε: ἐπιτελειατάτη, xat paxa« 
echa. Neque enim existimandum est historica hi- ριωτάτῃ £200 voy θὺκ ἔστιν ἀναγχσῖου, xai τούτων 
s:orieorum esse figuras, el eorporalia corporalium :.— ἐπιπλεῖον xat περισσότερον, xap' ὃ ἁπήτει τὸ áva- 
sed corporalia spiritualium, εἰ historica rerum quie Ύνωσμα, εἰρημένων Tiutv. 
mente percipiuntur. Rationem auta nostram etiain ad tertium E79 Fascha, quod in innumerab:'lium ange- 
lorum frequentia e& imulsitudine, in. perfectissime bealissimoque exito perficiendum est, venire nune 
hom Ost necesse, cum ας et latius et eopiosius quam lectio exigat disputaverimus. . 

44. Veruin non impervestigatum sinendum est quo- 14. 02x ἀξήτητον Ok οὐδὲ ἑαχτέον πὼς ἐγτὺς fj 
mode in propinquo erat Pascha. Judaeorum, quan-— c Πάσχα τῶν Ἰουδαίων, ὅτε ἦν ὁ Κύριος ἅμα τῇ 
do erat Doininus simul cum matre, et fratribus, οἱ μητρὶ, χα) τοῖς ἁδελφοῖς. χαὶ τοῖς μαθηταῖς ἐν TÉ 
discipalis iu. Capliarnao 33, Atque in Evangelio qui-— Kagapvaodp. Ἐν μὲν οὖν τῷ κατὰ Ματθαῖον ἀφεθεὶς 
dem secumdom Μαιν dimissus a diabelo, ἀπὸ τοῦ 61360100, τῶν ἀγγέλων προσελθόντων xal 
cum advenissent ministrareutque ΜΗ angeli, audis- διαχονούντων αὐτῷ, ἀκούσας Ἰωάννην παραδεδόσθαι, 
καἰλια Joannem traditum fuisse, secessit. in Gali- p ἀνεχώρτσεν εἰς την Γαλιλαίαν, xal χαταλιπὼν cf 
vam, et relicta Nasara profectus habitavit iu 6  ΙΝαζαρὰ, ἐλθὼν χατῴκχησεν εἰς Kagapvaodp* ἔπειτα 
pharnae. Dvinde cum iweepisset pradicationom , ἀρξάμενος χηβύσσδιν, χαὶ ἐχλεξάμενος τοὺς τέσσαρας 
elegissckq(we quatwor piscatores apestolos, docHis- ἁλιεῖς ἀποστόλους, ὃ-δάτας τὲ ἐν ταῖς συναγωγαῖς 
setque in symagogis Letius (1111900, sanassetque ὅλης τῆς Γαλιλαίας, xai θεραπεύσας τοὺς Άαροσξ- 
$ibi allatos, in mentem ascendit, dicitque beatitu- νεχθέντας αὐτῷ, ἀνέρχεται εἰς τὸ ὄρος, χαὶ λέγει 
dines et quie. bis sunt prosima **. Cum vero finie- — co); μαχαοισμοὺς, xal τὰ ἐχόμενα αὐτῶν ' τελέσας 
seb ilum doetriuasi descendisselque de moute, de- δὲ ἐχείνην τὴν διδασχαλίαν, χαταθὰς ix τοῦ ὄρους 
nuo Capharuawm ingreditr, indeque ingressus na- εἰσέρχετα. eig Καφαρναοὺμ δεύτερον, χάἀχεῖθεν C3 
vim, transit ad locum Gergesenorum, e quorum fl-— ἐμθὰς εἰς πλοῖον περᾷ εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεση- 
nibus rogatus discedere **, cum navim conscendis- νῶν' παραχληθείς τε µεταθήναι ἀπὸ τῶν ὁρίων a5- 
set, trajecit, et venit in civitatem suam , ubi qui- τῶν, ἐμθὰς εἰς πλοῖον δ.επέρασε, xat ἆλθεν εἷς τὴν 
busdom sanitate reddita eircumibat civitates omnes, — iólay πόλιν, ἕνθα θεραπείας ἐπιτελέσας τινὰς περιηγδ 
ct vieos, docens in synagogts eorum 56. Aliaque — «X; πόλεις πἆσας, xa τὰς χώµας, διδάσχων ἓν ταῖς 
quamplurima pestez fiunt, antequam adnofet Mat-— συναγωγαῖς αὐτῶν. Καὶ ἄλλα δὲ πλεῖστα μετὰ ταῦτα 
ως Paschatis tempus 5. Quin etiam apud aNos C γίνεται, πρὶν ἐπισημειώσασθαι τὸν Ματθαῖον τὸν τοῦ 
eva3ngelistas, postquam ditversatus fuissetin Caphar- Πάσχα χαιρόν. Καὶ παρὰ τοῖς λοιποῖς δὲ εὔὐαγγε- 
nze Dowinas , mon invenitur quot dicatur Pascha λισταῖς μετὰ τὴν £v τῇ Καφαρναοὺμ διατριζὴν οὐχ 
esse m propinquo: quorum consilium servare po- εὑρίσχεται ἐγγὺς τὸ Πάσχα εἶναι λεγόμενον  σῶσαι 
terit qui cogitarit qux in superioribus de Caphar- δὲ τὸ ῥούλημα τῶν ἀνδρῶν ἔστιν ἐννοῆσαντα τὰ περὶ 
uae dissernerhntus. Connnoratio illa, cum Judzo- τῆς Καφαρναοὺμ εἰρημένα ἡμῖν ἐν τοῖς πρὸ τούτων. 
rumt Pascha instare!, paulo melior hoc ipso facta Ἐνδιατριθὴ πλησίον τυγχάνει (55) τοῦ τῶν Ἰουδαίων 
fuit, eoque przstantior, maxitne queniam in Pa-  àsyja ὀλίγῳ βελτιουμένη παρ᾽ αὐτὸ, xal κρείττων 
&chate Judorum inveniuntur in templo vendentes αὐτοῦ τυγχάνουσα, χαὶ μάλιστα ἐπεὶ ἐν τῷ Πάσχα τῶν 
Loves, et oves, et columbas; propter αυ οἰἶαπι ἍὨἸουδαίων εὑρίσχονται ἓν τῷ ἱερῷ οἱ πωλοῦντες τοὺς 
ion additur, Domini, sed Judeorum esse Pascha. µβόας, χαὶ τὰ πρόθατα, xal và; περιστεράς * δε οὓς 
Ut enim domus Patris facta est. domus mercatus. ἔτι μᾶλλον πρόχειται μὴ τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ τῶν 
aptid eos, qui ipsam non sancliflcabant; sic etiam Ἱουδαίων εἶναι τὸ Πάσχα ὡς γὰρ ὁ o'xoz τοῦ Πα- 
Pascha Domini factum est humanum, et Judaicum — «ob; Υέγονεν οἶχος ἐμπορίου παρὰ ταῖς ph ἁγιάζου- 
Paseha spud eos qui illud abjectius et corporalius p 9" αὗτόν οὕτω xal τὸ Πάσχα Κυρίου àv0gurtvov, 
elegerint. 6πετίπη alias commodius videre erit οἱ — xaX "Touóatxbv Πάσχα παρὰ τοῖς ταπεινότερον xai 
qu:e ad Paschatis tempus pertinent, quod cirea ver- σωματιχώτερον αὑτὸ ἐχλεξαμένοις. Εὐκαιρότερον δὲ 
num zquinoctium contingit, οἱ si quid aliud qua- ἐν ἄλλοις ἔσται ἰδεῖν xal τὰ περὶ τοῦ χρόνου ταᾷ 
stio qua de agitur postulat expoliendum. Sane lle- Πάσχα, περὶ την ἑαρινὴν ἰσημερίαν. γινοµάνοω, χαὶ 
racleon, « Ikec magna, inquit, est festivitas: figura — e? τι ἕτεραν ἀπαιτεῖ τὸ πρὀθληµα ἐπεξεργάσασθαι, 
enim passionis Servatoris erat, quando non solum — 'O µέντοιγε Ἡραχλέων, « Αὕτη, φησὶν, ἡ Wwe 
180 iaterficiebatur ovis, verum etiam comesa yrz- — yáX; £optfj: τοῦ γὰρ πάθους τοῦ Σωτῆρος τύπος Rv, 
heret requiem ; et immolata quidem passionem ὅτε οὐ µόνον ἀνῃρεῖτο τὸ πράθατον, ἀλλὰ xal à&wás 
Servatoris in mundo significabat, comesa vero re- παυαιν zapstysv ἐσθιόμενον, xal θυόµενον μὲν τον 
quiem futuram in nuptiis.» Apposuimus autem ver- πάθους τοῦ Σωτῆρος τὸ iv χόσμῳ ἐσήμαινεν, ὅσθιό- 
ba ipsius , ut cum viderimus virum hunc tantis in. uevov 6k τὴν ἀνάπαυσιν την ἓν γἀάμῳ. » Παρεθέμεθα 


" Joan. f£. 32, 415. 9 Matth. iv, 1 seq..." Mattb. v, vi, vi, 9? Μαι, vin, 4, 5, 25, 28, 54. 
** Matth, ix, 1-20. ο Matti. xxvi, 9. 


(93; Codex Bodleianus. τυγχάνειν. 


3 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


3d 


δὲ αὖτου τὴν λέξιν, ἵνα ὡς ἓν ττλικούτοις ἀναστρέ- A rebus nullo apparatu versantem, sed contemptum 


φειν τὸν ἄνδρα παρξεῤῥιμμένως, xal ὑδαρῶς, μετὰ 
μηδενὸς χατασχευαστιχοῦ θεωρἠσαντᾶς, μᾶλλον ab- 
την χαταφρον[σωμεν. 
45. « Καὶ ἀνέθη εἰς Ἱεροσόλυμα ὁ Ἰπσοῦς, xal 
εὗρεν ἓν τῷ ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας βόας, καὶ πε- 
ριστερὰς, xal τοὺς «κερματιστὰς χαθηµένους. Καὶ 
ποιέσας φραχέλλιον ix σχοινίων ἐξέδαλλεν ἐκ τοῦ 
ἱεροῦ tá τε πρόθατα, xaX τοὺς βόας, xal τῶν κχολλυ- 
θιστῶν ἐξέχεε τὰ χέρµατα, καὶ τὰς τραπέζας 
ἀνέστρεψε (33): xai τοῖς τὰς περιστερὰς πωλοῦσιν 
εἶπεν "Αρατε ταῦτα ἐντεῦθεν, μὴ ποιεῖτε τὸν olxov 
τοῦ Πατρός µου οἶχον ἐμπορίου. Τότε ἐμνήσθησαν 
οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ὅτι γεγραμμένον ἐστίν ᾽ 'O ζηλος 
«63 οἴχου σου χαταφἀγεταί µε. » Σημειωτέον, ὅτι ὁ 
μὲν Ἰωάννης δεύτερον ἔργον τοῦ Ἰησοῦ ἀναγράφε: τὸ 
τερὶ τῶν ἐν τῷ ἱερῷ εὑρεθέντων ὑπ' αὐτοῦ πωλούν- 
των βόας, xat πρόθατα, xa περιστεράς * οἱ 55 λοιποὶ 
σχεδὸν πρὸς τῷ τέλει, ἐπὶ Tj; κατὰ τὸ πάθος olxo- 
νοµίας τὸ παραπλήσιον ποιοῦσιν.' xal ὁ μὲν Ματ- 
(ae; οὕτως « Καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσό- 
iui, ἐσείσθη πᾶσα fj πόλις λέγουσα Τίς ἐστιν 
τος; Οἱ δὲ ὄχλοι ἔλεγον" Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ προ- 
τήτης, ὁ ἁ πὸ Ναζαρὲτ «nc Γαλιλαίας ’ καὶ εἰσῆλθεν 
Ἰηοφῦς εἰς τὸ ἱερὸν, xai ἐξέδαλε πάντας τοὺς πω- 
μύγτας καὶ ἀγοράνοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τρα- 
zig τῶν χολλυθιστῶν κατέστρεφε (35), καὶ τὰς 
χαθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιατεράς' xat λέγει 
ende: Γέγραπται’ ϱ οἶχός µου οἶκος προσευχῆς 
αηθήσεται’ ὑμεῖς δὲ αὐτὺν ποιεῖτε σπήλαιον 
λησιῶν. 3 Ὁ δὲ Μάρχος΄ « Καὶ ἔρχονται εἰς Ἱερο- 
ζλυμα” καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν ἤρξατο ἐχθάλλειν 
πὸς πωλοῦντας xal ἀγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ 
τὰς τραένας τῶν χολλυθιστῶν ἀνέστρεφψε, καὶ τὰς 
χαθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστερὰς, xa οὐχ 
f»uw ἵνα τις διενέγχη σχεῦος διὰ τοῦ ἱεροῦ” xal 
Ham, xa ἔλεγεν αὐτοῖς Οὐ γέγρατται, ὅτι ὁ 
ἀκός µον οἶχος προσευχῆς χληθήσεται πᾶτι τοῖς 
ἔθνεσιν; Ὑμεῖς δὲ πεποιῄχατε αὐτὸν σπήλαιον 
ληστῶν. » 'O δὲ Λουχᾶς: « Καὶ ὡς ἤγγισεν, ἰδὼν 
thy πόλιν, ἔχλαυσεν ἐπ' αὐτὴν (66), λέγων; τι εἰ 
Erw; ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ καὶ oU τὰ πρὸς εἰρήνην" 
Y) & ἐκρύδη ἀπὸ ὀφθαλμῶν σου, ὅτι Ίξουσιν ἡμέραι 
ἐπὶ σὲ, xai περ.ικυχλώσουσι, xat συνἐξουσί σε πάν- 


et sine firmitate, magis ipsuni despiciamus. 


4b. « Et ascendit Hierosolymam Jesus, et reperit 
in templo eos, qui vendebant boves, et oves, el co- 
lumbas, οἱ inensarios sedentes, Et cum fecisset (la- 
gellum e funiculis, ejecit ο templo oves simul, ae 
boves ; et mensariorun a8 effudit, et niensas sub- 
vertit : et his, qui columbas vendebant, dixit: Au- 
ferte ista hinc, nec facite domum Patris mei, do- 
mum inercatus. Tunc recordati suut discipuli ejus 
scriptuui esse : Zelus domus tuae comedit me 15. » 
Notandum quidein est Joannem scribere secunduui 
Jesu opus fuisse id quod fecit erga repertos a se 


D vendentes oves, et boves, et columbas in templo ; 


cum εδίοτὶ fere in fine, vicinum illud faciant dis- 
pensationi illi qu& erat tempore passionis; et M.t- 
Lhxus quidein sic ** : « Et cum intrasset ipse Hiero- 
solymam, commota est universa civitas, dicens :Quis 
est hic? Turbz autem dicebant: Hic est Jesus ille 
propheta a Nazareth (αἱ. Et intravit Jesus in 
templum , et ejecit omnes veudentes et ementes in 
templo; mensasque imensarioruin , et cathedras 
veudentium columbas subvertit : et dicit eis ; 
Scriptum est : Domus inea, domus precationis voca- 
bitur ; t vos facitis illam speluncam latronum. » At 
Marcus ** : « Et veniunt. Hierosolymam : ingressug- 
que Jesus in templüm coepit ejicere eos qui ven- 
debant εἰ emebant in. templo : et mensas argenta- 
riorum sellasque vendentium columbas subvertit : 
nec permittebal ut quisquam deportaret vas per 
templum ; et docebot, dicens illis: Nonne scriptum. 
est * Domus mea, domus precationis voeabitur omn- 
nibus gentibus? Vos autem fecistis eam speluncam 
latronum. » Lucas vero *! ; « Et ut appropinquavit, 
videns civitatem, flevit super illam, dicens: Quia 
si cognovisses et tu in die illa qui ad pacem I uunc 
autem oecultata sunt ab oculis tuis, quia superve- 
nienL tibi dies , et circumdabunt te, et cingent te 
undique, et solo zequabunt te, et filios tuos, et non 
relirquent 1381 in te lapidem super lapidem, eo 
quod non cognoveris tempus visitationis tue. Et 
ingressus in templum, copil ejicere vendentes, di- 


ity, xai ἐδαφιοῦσί σε, xal τὰ víxva σου, xai oüx p ceus illis : Seriptum est : EL erit domus tea, do- 


ἀφήσουσι λίθου ἐπὶ λίθον ἐν cot, ἀνθ᾽ ὧν οὐχ ἕγνως 
5) χαιρὺν τῖς ἐπισχοπῆς σου. Καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ 
lighy {2ξατο ἐχδάλλειν τοὺς πωλοῦντας, λέγων aj- 
τὰς" Γένραπται' Καὶ ἔσται ὁ οἶχός µου οἶχος προσ- 
ευχης΄ ὑμεῖς δὲ ἑποιῄσατε αὐτὸν σπήλαιον λῃηστῶν, » 
"E: δὲ καὶ τοῦτο παρατηρητέον, ὅτι τοῖς εἰρημέ- 
Όις ταρὰ τοῖς τριαὶν ἐπὶ τῇ εἰς Ἱεροσόλυμα ἀνόδῳ 
7*9) Κυρίου, xa0' ἣν ταῦτα πεποίηχεν ἐν τῷ ἱερῷ, 
τὰ παρατλήσια ἀνέγραφεν ὁ Ἰωάνντς μετὰ πολλὰ 
Ἱεγονέναι, μετὰ ἑτέραν αὐτοῦ παρὰ τὴν ἐπιδημίαν 
τοῖς Ἱεροσολύμοις, Οὕτω δὲ χατανοητέον τὰ εἰρη- 

! Joan n,f5 56η. ** Matth. xxi, 10 seq. 


(^1) Co:lex Bodleianus, ἀγέτρεφε. 
ro») ldem codex Bodleianus iterum, ἀνέτρεφε. 


5 Marc. x1, 15 seq. 


mus precationis; vos autem fecistis illam spelun- 
cam latronum. » Praterea hoc etiam observanduin 
est, quod his qu: dicta sunt apud tres evaftgelistas 
in ascensu Domini a4 Ilierosolyimain, in quo hzec fe- 
cit in templo, similia scripserit Joannes post multa 
fuisse facta, nempe post alterum ipsius adventui 
ad Hierosolymam, a prxsenti diversum. Surit autem 
hunc in moduim consideranda: atque in primis 
qui a Matthaeo traduntur 55: « Et cum appropin- 
quassent Hierosolymis, et. venissent Bethphage ad 
montem Olivarum, tune Jesus misit duos discipulos, 


*Luc.xix, Ál seq. ** Ναι]. xx1,18eq. 


.(96) Codex Bodleianus pro &&' αὐτήν, habet iz 
αὐτῇ. 


$13 


ORIGENIS 


dicens eis: Ite in vicum, qui e regione vestri est, Α péva* καὶ πρῶτόν yz τὰ Ματθαίῳ (57) λεγόι 


et statim invenielis asinam alligatam, et pullum cum 
ea; solvite, et addueile mihi: et si quis vobis di- 
xerit : Quid facitis? dicetis: Dominus his opus ha- 
bet: et confe:tim dimittet eos. [ου autem totum 
factum cst, ut impleretur quod dictum est per pro- 
phetam dicentem : Dicite filis Sion: Ecce Rex tuus 
venit mansuetus, et sedens super asinam, et pullum 
filius subjugalis. Profecti autem discipuli fecerunt 
sicut przeceperat illis Jesus, et adduxerunt asinam, 
εἰ pullum , οἱ imposuerunt super eos vestimenta 
sua, et insedit illis. Pluriina autem turba strave- 
runt vestimen'a sua iu via. Porro turbze, qua prz- 
redebant eum, et sequebantur, clamabant dicentes: 
Hosanna filio David, benedictus qui venit in nomine 


Domini : Ifos«nna in altissimis! » Deinde vero se- P 


quuntur : € Et cum. intrasset. ipse Hierosolymam, 
conimola est universa civitas, » qux in superiori- 
bus citavimus, Nunc vero verba Marci considere- 
mus € : « Et cum appropinquant. Hierosolyinis, ad 
Bethphage et Bethaniaim, juxta montem Olivarum, 
emittit. duos e discipulis suis, et dicit illis: Abite 
in vicum, qui e regione vestri est , et statim ingre- 
dientes in illum invenietis pullum alligatum, super 
quem nullus adhuc hominum sedit: solvite eum, et 
«dducite. Et si quis vobis dixerit: Cur facitis hoc? 
dicite quod Domiuus eo opus fiabet , δὲ continuo 
iljum mittet huc. Et abierunt, et invenerunt pullum 
alligatum juxta januam foris in bivio, et solvunt 
illum. Et nounulli eorum, qui illic stabant 
bant illis: Quid facitis solventes pullum ? At illi di- 
xerunt eis quemadmodum prxweceperat Jesus ; et si- 
nebant illos : et adduxerunt pullum ad Jesum , et 
injecerunt 1389 illi vestimenta sua. Alii autem 
frondes c:edebant de arboribus, et sternebant in via. 
Et qui precedebaut , quique sequebantur , clama- 
baut dicentes: llosanna, benedictus qui venit in 
nomine Domini: Benedictum quod venit regnum 
patris nostri David: Hosanna in altissimis! Et in- 
gressus est Hierosolymam in templuim, et cuim cir- 
cumspexissel omnia, jamque terapus esset vesper- 
linum, ingressus est Bethaniam cum duodecim ; et 
postero die, cum exisseut Bethania, esuriit. » De- 
inde post ficus arefactxe mysterium, « veniunt [lie- 
rosolymain. Et ingressus in templum, cepit ejicere 
vendentes, » et qu:e sequuntur hunc in modum a 
Luca narraia **: « Et evenit, cum appropinquasset 
4d Bethphage et Bethaniam, juxta montew, qui vo- 
catur Olivarum, misit duos discipulos, dicens: Abite 
jn castellum quod est ex adverso, in quod intro- 
euntes invenietis pullum alligatum , in quo nemo 
unquam hominum sedit ; solvite illum, et adducite ; 
el si quis vos interrogaverit : Quare solvitis ? sic di- 
celis : Quia Dominus eo opus habet. Abierunt au- 
Lim discipuli, et invenerunt sieut dixerat eis, Sol- 
* Marc. κι, 1 seq... ** Luc. xix, 29 seq. 


($7) Codex Dudleianus, χατὰ Ματ0αἴον. 
(58) Idem codex Bouleianus, χατέναντ'. 
(39) Idem codex Bodleianus, ἐπ αὐτόν, 


» dice- C 


« Καὶ ὅτε Ίγγισεν εἰς Ἱεροσόλυμα, xai ἦλθε 
Βηθραγὴν πρὸς τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, τότε "i 
ἀπέστειλε δύο µαθητὰς, λέγων αὐτοῖς ' Πορι 
εἰς τὴν χώµην τὴν ἀπέναντι (58) ὑμῶν, xat e 
εὑρήσετε ὄνον δεδεµένην, xal πῶλον pst" αὐτῆς 
σαντες ἀγάγετέ gov xal ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ' Τί 

τε τοῦτο; ἐρεῖτε, ὅτι ὁ Κύριος αὐτῶν χρείαν ἔχι 
θὺς δὲ ἀποστελεῖί αὐτούς. Τοῦτο δὲ γέγονεν, ἵνα 
ρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφῄήτου λέγοντος E 
τῇ θυγατρὶ Σιών. ᾿Ἰδου ὁ βασιλεύς coo M 
πραὺς, καὶ ἐπιθεθηκὼς ἐπὶ ὄνον, xai πῶλον Ó 
γίου. Πορευθέντες δὲ οἱ µαθηταὶ, xal moth 
χαθὼς προσέταξεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἰγαγον τη 
xaX τὺν πῶλον, καὶ ἐτέθηχκαν ἐπ᾽ αὐτῶν (39) «i 
τια αὐτῶν, xai ἐπεχάθισεν ἑπάνω αὐτῶν. 

πλεῖστος ὄχλος ἕστρωσαν ἑαυτῶν τὰ μάτια 

65: οἱ δὲ ὄχλοι οἱ προάχοντες αὐτὸν (40), 

ἀχολουθοῦντες ἔχκραξαν Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ 4 
εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενυς ἓν ὀνόματι Κυρίου. "D 
£y τοῖς ὑψίστοις. » Ἑξῆς 65 τούτων ἑστί» ! 
εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσάλυμα, ἑσείσθη πι 
πόλις, » ἅτινα παρεθέµεθα Ev τοῖς πρὺ τούτων. 
«epa, δὲ τὰ Mápxou* « Καὶ ὅτε ἐγγίζουσιν εἰς 

σόλυµα, slg Βηθφαγὴν xat Βηθανίαν, πρὸς «i 
τῶν Ἐλαιῶν, ἁἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν t 
καὶ λέχει αὐτοῖς. Ὑπάγετε εἰς τὴν χώµην τὴν 
έναντι ὑμῶν, xal εὐθὺς πορευόµενοι εἰς αὐτὴν, 
σετε πῶλον δεδεµένον, ἐφ᾽ ὃν οὐδεὶς οὕπω ἆνθρ 
ἐχάθισε᾽ λύσατε αὐτὺν, xaX φέρετε. Καὶ ἑάν τν 
εἴπῃ' Τί ποιεῖτε τοῦτο; εἴπατε, ὅτι ὁ Κύριος 

χρείαν ἔχει, καὶ εὐθὺς αὐτὸν ἀποστελεῖ ὧδι 
ἀπῆῃλθον, xai εὗρον πῶλον δεδεµένον πρὸς 

ἔξω ἐπὶ τοῦ ἀμφόδου, καὶ λύουσιν αὑτόν. Kal 
τῶν Exzl ἑστώτων ἔλεγον αὐτοῖς Τί ποιεῖτε X 
τὸν πῶλον» Οἱ δὲ εἶπον αὐτοῖς χαθὼς εἶπεν « 
qo0g* καὶ ἀφῆχαν αὐτούς' καὶ φέρουσι τὸν 

πρὸς τὸν Ἰησοῦν, καὶ ἐπιθάλλουσιν αἀτῷ τὰ ἱ 
αὐτῶν. "Αλλοι δὲ στοιθάδας χόναντες ἐκ τῶν | 
ἔστρωσαν εἰς τὴν ὁδόν. Καὶ οἱ προάχοντες, xa tc 
Aou oüvtec ἔκραζον' Ὡσαννὰ, εὐλογημένοςά ἔρχι 
ἐν ὀνόματι Kuplau* Εὐλογημένη f; ἐρχομένη fia 
τοῦ Πατρὸς ἡμῶν Αφυῖδ' Ὡσαννὰ ἐν τοῖς pi 
Καὶ εἰσῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα, εἰς τὸ ἱερὸν, xaX 


D θλεψάμενας πάντα, ὀψὲ ἤδη οὕσης τῆς ὥρας, 


θεν εἰς Βηθανίαν μετὰ τῶν δώδεχα, xai τῇ ἐπ 
ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας, ἐπείνᾶσεν. 
μετὰ τὴν τῆς ξηραινοµένης συχῆς οἰχονομίαν 
χονται εἰς Ἱεροσόλυμα. Καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ 
ἑρξατο ἐχδάλλειν τοὺς πωλοῦντας, » xa τὰ ἐξ 
Aouxd (41) τοῦτον τὸν τρόπον’ « Kal ἐγένε 
ἤγγισεν εἰς Βηθφαγὴν καὶ Βηθανίαν, πρὸς * 
τὸ χαλούμενον Ἐλαιῶν, ἀπέστειλε δύο τῶν pa 
λέγων Ὑπάγετε εἰς τὴν κατέναντι χώμην, 
εἰσπορευόμενοι εὑρήσετε πῶλον δεδεµένον , 


(10) Codex Bodleiauus, αὐτοῦ. 
(41) ldem codex Bodleianus, τῷ Aovxi. 


οὐδ-ὶς παυποτε ἀνθρώπων ἑχάθισε * 
ἀγάχετε καὶ báv τις ὑμᾶς ἑρωτᾷ ' Διὰ τί λύετε; 
οὕτως ἑἐρεῖτε᾽ "Ost ὁ Κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει. 
᾽Απελθόντες δὲ ol µαθηταὶ, εὗρον (42) ὡς εἶπεν αὖ- 
τοῖς. Λυόντων δὲ αὐτῶν τὸν πῶλον, εἶπαν οἱ χύριοι 
αὐτοῦ πρὸς αὗτοὺς * TL λύετε τὸν xov; οἱ δὲ εἶπαν 
Ὅτι ὁ Κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει. Καὶ ἤγαγον αὑτὸν 
πρὸς τὸν Ἰησοῦν, xai ἐπιῤῥίφαντες αὑτῶν τὰ ἱμάτια 
ἐπὶ τὸν πῶλον, ἐπεθίδασαν τὸν Ἰησοῦν. Πορευομένου 
δὲ αὐτοῦ, ὑπεστρώννυον τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ. 
Ἐγγίζοντος 6k αὑτοῦ Ίδη πρὸς τῇ χαταθάσει τοῦ 
ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, Ίρξατο ἅπαν τὸ πλῆθας τῶν µα- 
θητῶν χαίροντες καὶ αἰνοῦντες τὸν Θεὺὸν φωνῇ us- 
άλῃ περὶ πασῶν ὧν εἶδον δυνάµεων, λέγοντες: 
δλογημένος ὁ βασιλεὺς Ev ὀνόματι Κυρίου. kv οὐ- 
ῥανῷ εἰρήνη, xaX δόξα kv ὑφίστοις. Kal τινες τῶν 
Φαρισαίων ἀπὸ τοῦ ὄχλου εἶπαν πρὸς αὐτόν: Διδά- 
σχαλε, ἐπιτίμησον τοῖς μαθηταῖς σου. Καὶ ἁἀποχρι- 
θες εἶπε: Λέγω ὑμῖν, ἐὰν οὗτοι σιωπῄσωσιν, οἱ 
λΐδοι χεχράξονται. Καὶ ὡς Ἠγγισεν, ἰδὼν τὴν πήλιν, 
ἔχλαυσεν ἓπ᾽ αὐτὴν, 2 καὶ τὰ ἕξης, ἅπερ παρεθέ- 
μεθᾳ. Ὁ µέντοιχε Ἰωάννης μετὰ πλεῖστα ὅσα τοῦ, 
«Καὶ ἀνέδη εἰς Ἱεροσόλυμα ὁ Ἰησοῦς, καὶ εὗρεν ἓν 
τῷ ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας τοὺς βόας, xat τὰ πρόθατα, » 
ἑτέραν διηγούµενος ἄνοδον τοῦ Κυρίου εἰς Ἱεροσό- 
μα, ταῦτά φησι μετὰ τὸ πρὸ ἓξ ἡμερῶν τοῦ Πάσχα 
ly Βηθανίᾳ δεῖπνον, tv ip d Μάρθα (45) διηχόνει, 
χαὶ ὁ Λάζαρος ἀνέχειτο" « Τῇ ἐπαύριον ὄχλος πολὺς 
ὁ ἐλθὼν εἰς τὴν ἑορτὴν, ἀχούσαντες ὅτι ἔρχεται 


6 Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα, ἔλαδον τὰ βάῖα τῶν C 


φοινίχων, χαὶ ἐξῆλθον εἰς ἀπάντησιν αὐτῷ, xat ἔχρα- 
(ov * Ὡσαννὰ, εὐλογημένος ἓν ὀνόματι Κυρίου ὁ βα- 
αλεὺς τοῦ Ἰσραίλ. Ἑὐρὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὀνάριον, 
ἐχάθισεν ἐττ᾽ αὐτοῦ (44), χαθώς ἐστι γεγραμμµένον : 
Mh φοδοῦ, θύγατερ Σιών’ ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχε- 
σαι χαθήῆµενος ἐπὶ πῶλον ὄνου.» Ταῦτα δὲ νομίζω, 
t xal ἐπιπλεῖον (45) τῆς λέξεως παρεθέµην τῶν 
εὐαγγελιστῶν, ἀναγχαίως πεποιηχέναι, ὑπὲρ coU xa- 
ταστῆσαι τὴν κατὰ τὸ ῥητὸν διαφωνίαν τῶν μὲν 
τριων ἓν μιᾷ τῇ αὑτῇ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐπιδημίᾳ τοῦ 
Κυρίου λεγόντων τὰ νομιζόμενα παρὰ τοῖς πολλοῖς 
τὰ αὐτὰ εἶναι καὶ τῷ Ἰωάννῃ γεγραμμένα "τοῦ δὲ 
Ἰωάννου £v δυσὶν ὑπὸ πολλῶν πράξεσι διισταµέναις, 
μεταξυ δηλουµένων. xal εἰς διαφόρους τόπους ἐπι- 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 
λύσαντες αὐτὸν A ventibus autem illis pullum, dixerunt domini ejus 


510 


ipsis : Quare solvitis pullum ? at illi dixerunt : Quia 
Dominus eo opus habet. Et duxerunt illum ad Je- 
sum : injectisque vestimentis suis super pullum, 
imposuerunt Jesum. Proficiscente autem illo, sub- 
sternebant vestimenta sua in via. Et cum appro- 
pinquaret jam ad descensum montis Olivarum, cce- 
perunt omnis multitudo díscipulorum gaudentes 
laudare Deum voce magna super omnihus, quas vi- 
derant, virtutibus, dicentes : Denedictus rex in no- 
mine Domini; pax in celo, et gloria iu altissimis! 
Et quidam Phariszeorum e turba dixerunt illi : Ma- 
gister, increpa discipulos tuos. Quibus respondens, 
ait: Dico vobis, si hi tacuerint, lapides clamaturos. 
Et ut appropinquavit , intuitus civitatem, flevit su- 


B per illam, » et quz? sequuntur a nobis posita. Át- 


que Joaunes post illud**: « Et ascendit Jesus Hiero- 
solymam, et reperit in templo vendentes oves, οἱ 
boves, » pluribus interjectis, alterum Domini enar- 
raus ad llierosolymaw ascensum post eam ceuam 
qua Bethanie fuit ante sex dies Paschatis **, in. 
qua Martha — ministrabat Lazaro accumbenle , 
lec inquit *' : « Postero die turba multa, qui 
venerant ad diem festum , cum audissent quod 
veniret Jesus llierosolymam, acceperunt ramos 
183 palinarum, et processerunt obviam ei, el cla- 
mabant : llosanna, benedictus in nomine Domini 
rex Israelis! Nactus autem Jesus asellum , insedit 
οἱ, sicul scriptum esi *^: Ne meiue, filia Sion; 
ecce Rex tuus venit sedens super pullum asinge. » 
Porro hzc ne necessario fecisse reor, etiavisi 
quamplurima evangelistarum verba citarim , ut 
ostenderem dissonantiam qua est in textu : tribus 
quhlem in uno eodemque Domini ad IMierosolymam 
adventu dicentibus ea qux multi existimant eadem 
esse cum his quz Joannes etiam scripserit ; Joanne 
vero l:ec qua exposuiuus , referente facta fuisse 
in duobus Domini asceusibus ad Hierosolymam , 
atque diversis distantibusque actionibus, enarrante 
etiam Dominum interim ad diversa loca profectuin 
fuisse. ltaque meum est judicium minime ostendi 
posse apparentem dissonantiam , consonam exsistere 
his qui in hisce rehus nihil preter historiam ad- 
mittunt, Quod si quis nos recle uon exposuisse 


δημιῶν τοῦ Κυρίου, εἰς Ἱεροσόλυμα ἀνήδοις ἁπαγγέλ- D retur, contra hanc nostram intelligentiam prudeu- 


λοντος veyovévat τὰ bxxslyeva. Ἐγὼ μὲν οὖν ὑπο- 


ter scribat, 


λαµδάνω ἀδύνατον εἶναι τοῖς μηδὲν πέρα τῆς ἱστορίας ἓν τούτοις ἑκδεχομένοις παραστῆσαι τὴν δοχοὺ- 
σαν διαφωνίαν σύμφωνον ὑπάρχειν. El δέ τις οἵεται μὴ ὑγιῶς ἡμᾶς ἐξειληφέναι, συνετῶς ἀντιγραφάτω 


«fj τοιαύτῃ ἡμῶν ἀποφάσει. 

16. Τὰ δὲ χινοῦντα ἡμᾶς εἰς τὴν περὶ τούτων συµ- 
φωνίαν αἰτήσαντες τὸν διδόντα παντὶ τῷ αἰτοῦντι, xal 
ὀξέως ζητεῖν ἀγωνιζομένῳ, χρούοντές τε ὑπὲρ τοῦ 
ἀνοιχθῆναι ἡμῖν ταῖς τΏς Υνώσεως κλεισὶ τὰ χεχρυµ- 
μένα τῆς Γραφῆς, τὸν αὐτὸν (46) χατὰ τὴν διδοµέ- 
* Joan. xn, 1, 2. 

(42) Codex Reyius, εὑρόντες Bodleianus, xa 
εὑρόντες' Sed omnino legendum est εὗρον. 

(43) Ἐν ᾧ ἡ Mápüa. Sic codex Bodleianus; Ne- 


gius, ἐν ᾧ ἡ Μαρία. 
(44) Codex Bodleianus, ἐπ αὐτοῦ; 


65 Joan. i1, 12. 


Περσίας, ἐπὶ 


ο; ibid. 12 seq. 


16. Caeterum postulantes ab eo qui dat oui 
petenti et omni conanti acute quarere, itemque 
eun pulsantes, ut nobis aperiantur scientie clavi- 
bus occulta Scripturze, juxta vires nobis suppedi- 
tatas exponemus qux nos movent ad: horum conu- 

6 Zach. ix, 9. 
αὐτῷ. 

(145) Codex Bodleianus, πλεῖον ; 
απλζῖον. 

(40) Codex Regius, ταυτόν' Bodleiauus ut in no- 
stro textu. 


Regius, ἔπι. 


$1] 


ORIGENMS 


vordiam, cumprimis videntes Joaunis textuta. inci- A νην ἡμῖν δύναμιν ἐκθησόμεθα τρόπον. Καὶ 7 


pientem ab illis verbis : « Et ascendit Jesus llieroso- 
ly:!nam **. » Est igitur Hierosolyma, ut ipse Dominus 
docet in. Evangelio secundum Mattheum 75, « civi- 
las regis magni, » non in convalle, vel inferne ali- 
cubi posita, sed in alto inonte zdificata, ac «montes 
in circuitu ejus, cujus participatio ejus in idip- 
sum ?:»et, cilluc ascenderunt tribus Domini, 
restimouium Israeli ?*, » Vocatur autem hzc et 
civitas, et Jerusalem , ad quam nullus eorum qui 
inanent in terris, ascendit , neque ingreditur ; sed 
quzlibet anima, qua naturalem habet celsitudinem 
vimque acute intelligendi perspiciendique intelligi- 
bilia, hujus civitatis est civis. Fieri etiam potest ut 
in peccato sit etiam Hierosolymita : quod possint 
etiam optimo ingenio praediti peccare , ni celerius 
post pecestum redeant, perdentes aptitudinem 
illam, et futuri in una earum civitatum qua alien: 
sunta Judza, non solum adven», verum etiam in 
cea nomen suum daturi, Ascendit Jesus Hierosolyma, 
postquam opem tulisset his qui erant in Caua 
Galilez; ac deinde Capharnaum descendit, factu- 
rus Hierosolywis quie sunt scripta. Reperit 184, 
ergo in templo, quod et domus Patris Servatoris 
esse dicitur, lioc est in Ecclesia, vel in anuuntia- 
lione ecclesiastici εἰ saui sermonis, quosdam qul 
domum Patris, dorum mercatus facerent. Ac sem- 
yer aliquos reperit Jesus in templo. Quaudo enim 
inea, quz dicitur Ecclesia, quie est domus Dei 
viventis, columna et firmamentum veritatis 13. non 
sunt aliqui mensarii sedentes, quibus opus sit plagis 
ex flagello e funiculis a Jesu facto ? ltursus quando 
non suRt argentarii, quibus sit opus illorum «6 
eflundi, ac mensas ipsorum subverti ? Quando item 
non sunt qui mercatorum more vendunt boves, 
quos oportuit servare ad aratrum, ut injectis ad 
ipsum manibus, nec ad posteriora conversi, regno 
Dei sint apti? Sed quando non sunt prafereutes 
manmonam iniquitatie ovibus qux ipsis materiam 
se Ornandi przbent? Sunt etiam) complures qui 
sinceritatem et puritatem privatam omni amaritu- 
dine et bili spernant, etiam lucri infelicis causa 
prodentes diligentiam eorum qui tropice columbe 
Jicuntur, Cuin igitur reperit Servator in templo, 
ijuod est domus Patris, vendentes boves, et oves, 
οἱ columbas, et mensarios sedentes, expellit illos, 
usus flagello e funiculis a se facto, una eum ovibus 
lobusque venalibus, ipsorum etiam pecunias con- 
gregatas effundens , tanquam indignas quie simul 
tenerentur et ipsarum inulilitatem ostendeus. Sub- 
vertit eliam, qua in avarorum erant animis, men- 
sas, dicens his qui columbas vendebant : « Auferte 
ista hine, » ne posthac in templo Dei vendantur. 
Arbitror vero ego Jesum ipsum edidisse áigna, per 


το Matth. v, 55. 


(41) Codex Regius, βάλλοντες: Bodleianus, 8α- 
λόντες. 
(18) Τὰ συνερχόμενα χέρµατα Sic codex Dod- 


ὃν Joan. n, 12. 


11 Psal. cxxiv, 9, 


γε ἴδωμεν τὴν τοῦ Ἰωάννου λέξιν ἀρχομένην &1 
«Καὶ ἀνέδη εἰς Ἱεροσόλυμα ὁ Ἰησοὺς.» 'leg 
pa τοίνυν ἐστὶν, ὡς αὐτὸς Ev τῷ κατὰ Ματθα 
δάσχει ὁ Κύριος, «500. μεγάλου βασιλέως T 
οὐχ ἐν κοιλάδι, ἡ χάτω που χειµένη, ἀλλ ἐν 
ὄρει ᾠκοδομημένη, καὶ « ὄρη χύχλῳ αὐτῆς, ἧς 
οχἡ αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτό.» xa, «ἐχεῖ ἀνέδη 
φυλα) Kuplov, μαρτύριον Ev τῷ Ἱσραίλ. » Kt 
δὲ xa ἡ πόλις αὐτὴ, xaX Ἱερουσαλὴμ, εἰς ἣν 
τῶν ἐπὶ γῆς ἀναθαίνει, οὐδὲ εἰσέρχεται” xa 
γε ἡ quatxby ἔχουσα δίαρµα qun, καὶ ὀξύτηι 
τῶν διορατικἡ», ταύτης τῆς πόλεως πολίτης 
χει. Καὶ δυνατὺν ἐν ἁμαρτίᾳ εἶνα. xal τὸν Ἱ 
λυμίτην ' δυνατὸν γὰρ xal τοὺς εὐφυεστάτους 


B τάνειν, εἰ μὴ ἐπιστρέφαιεν μετὰ τὴν ἁμαρτί 


χιον, ἀπολόντας τὴν εὐφυῖαν, xal µίαν τῶν ἀλλ 
τὶς Ἰουδαίας πόλεων, οὗ µόνον παροικῄσοντας 
καὶ ἐγγραφησομένους. ᾽Αναθαίνει εἰς Ἱεροσό. 
Ἰησοῦς μετὰ τὸ βοηθῆσαι τοῖς ἐν Κανᾷ τῆς 
λαίας, xaX ἑξης εἰς τὴν Καφαρναοὺμ χαταθεθτ 
ἵνα ποιήσῃ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις τὰ γεγραι 
Εὖρ: γοῦν ἐν τῷ ἱερῷ, ὅπερ καὶ οἶχος τοῦ I 
εἶναι λέγεται τοῦ Σωτῆρος, τουτέστιν ἐν τῇ "E 
cla, 1 ἓν τῇ ἐπαγγελίᾳ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ κι 
αίνοντος λόγου, τινὰς τὸν οἶπον τοῦ Πατρὸς ἐμ 
ποιοῦντας οἶχον. Καὶ ἀεί τινας εὑρίσχει ὁ "Ina 
τῷ ἱερῷ. Πότε yàp ἐν τῇ ὀνομαζομένῃ "Exx 
(t ἐστὶν οἶχος Θεοῦ ζῶντος, στυλος xo ἑδρ 


C τῆς ἀληθείας, οὐκ εἰσί τινες χερματισταὶ καθί 


δεόµενοι πληγῶν ix τοῦ ἀπὸ Ἰησοῦ πεποι] 
φραγελλίου Ex σχοινίων, xal χρῄκοντες χολλυ 
τοῦ ἐκχεῖσθαι αὐτῶν τὰ κέρματα, ἀνατρέπεα 
αὐτῶν τὰς τραπέξας; Πότε δ᾽ οὐκ εἰσὶν οἱ à: 
µενοι ἐμπορικῶς, οὓς ἐχρῆν τηρεῖν ἐπ᾽ ἄροτρον 
ἵνα, βαλόντες (47) ἐπ᾽ αὐτὸ τὰς χεῖρας, xat μὴ 
φόμενοι εἰς τὰ ὀπίσω, γένωνται τῇ τοῦ θεοῦ 
λείᾳ εὔθετοι; Πότε δὲ οὐχ εἰσὶν οἱ προτιμῶντ 
τῆς ἁδιχίας μαμμωνᾶν τῶν τὴν Όλην τοῦ xoGp 
αὐτοῖς παρεχόντων προθάτων; Αεὶ δὲ πολλ: 
xai οἱ τοῦ ἁδόλου, xai ἀχεραίου, ἑστηρημόνου 
σης πικρότητος xal σχολῆς χαταφρονούντες, X 
λαιπώρου χέρδους ἕνεχεν προδιδόντες τὴν τῶν ' 
χωτέρων λεγομένων περιστερῶν ἐπιμέλειαν. 


D οὖν εὕρη ὁ Σωτὴρ ἓν τῷ ἱερῷ, οἴχῳ τοῦ Πατρὸς 


τους πωλοῦντας βόας, καὶ πρόθατα, xal περισ 
xaY τοὺς χερματιστὰς καθηµένους, ἐξελαύνει a 
χρησάµενος τῷ Ex σχοινίων ὑπ' αὐτοῦ πεποι 
φραχγελλίῳ, ἅμα τοῖς ἐμποριχοῖς προθάτοις, κα 
σὶν αὑτῶν, xal ἐχχεῖ ὡς pur ἄξια τὰ συνερλ 
χέρµατα (48), δεικνὺς αὐτῶν τὸ ἄχρηστον. "A 
πει τε τὰς ἓν ταῖς Φυαἷς τῶν φιλαργύρων 1 
ζας, λέγων xai τοῖς τὰς περιστερὰς πωλοῦσιν’. € 
τε ταῦτα ἐντεῦθεν, » ἵνα µηχέτι ἓν τῷ ἱερῷ 9X 


73 J Tim. dn, 15. 


leianus; editio liueui, τοῦ συνέχεσθαι τὰ 
ματα. 


7? Psal. cxxi, 5,5. 


249 COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


950 


ἱμπορεύωνται. θῖμαι δὲ, ὅτι καὶ σημεῖον πεποιηχέ- A ea. que dixit, profundius, ul mos intelligerenius 


ναι αὐτὸν, διὰ τῶν εἰρημένων βαθύτερον, ὥστε σύμ- 
6οιον ἡμᾶς νοεῖν γεγονέναι ταῦτα τοῦ µηχότι μἐλ- 
λευ thv περὶ τὸ ἱερὸν ἐχεῖνο λατρείαν ὑπὸ τῶν ic- 
ρέων χατὰ τὰς αἰσθγτὰς θυσίας (49) ὀπιτελεῖσθα:, 
prob τὸν νόµον τηρεῖσθαι, xiv ὡς ὁδούλοντο οἱ σω- 
ματιχοὶ Ἰουδαῖοι, δύνασθαι ἔτι ἅπαξ' Ἰησοῦ γὰρ ix- 
ϱἆλλοντος τοὺς βόας, xai τὰ πρόθατα, χαὶ χελεύον- 
«x, ἐχεῖθεν αἴρξσθαι τὰς περιστερὰς, οὐχέτι δὲ βόες, 
χαὶ πρόθατα. xat περιστεραὶ ἐπὶ πολὺ θύεσθαι χατὰ 
Ἰωδαίων ἔθη ἔμελλον. Καὶ otóv c£ ἔστι τὰ νοµίσµα- 
«ι τῶν σωματιχῶν νομισμάτων (50), xat ph τοῦ 
θεοῦ ἑχόντων τοὺς χαρχχτήρας, τύπους τυγχάνοντα 
ἱχχεχύσθαι, ἐπεὶ fj σεμνη εἶναι δοχοῦσα κατὰ τὸ 
ἐπκτεῖνον (51) γράµµο νοµοθεσία, Ἰησοῦ ἐληλυθό- 
τος, xai ταῖς χατὰ του λαοῦ µάστιζι χρησαμένον, 
ἐλύεσθαι, xal ἐχχεῖσθαι (52) ἔμελλε, µεθισταµένης 
τῆς ἐπισχοκῆς ἐπὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν πιστεύοντας, 
εἰς θεὺν διὰ Χριστοῦ πιστεύοντας, xal αἱρουμένης 
ἐπ᾽ ἐχείνων τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, διδοµένης «s 
ἐν ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς. Δύναται δὲ 
xà φύσει ἱερὸν εἶναι $ εὐφυῆς ἓν λόγῳ ψφυχὴ, διὰ 
ὁν σομπεφυχότα λόγον ἀνωτέρω τυγχάνουσα τοῦ 
«ματος, εἰς fv ἀπὸ τῆς Καφαρναοὺμ, κάτω που 
χιµένης ταπεινότερα, ἀναθαίνει ὃ Ἰησοὺς, ἓν ᾧ s3- 
ῥίσχεται τὰ πρὸ τῆς ἀπὸ Ἰησοῦ παιδεύσεως viva, 
v ἀνόητα, xal χαλεπὰ χινῆµατα, καὶ τὰ νοµιξόµε- 
νε, οὐχ ὄντα δὲ χαλὰ, ἅπερ τῷ πεπλεγµένῳ ἐξ ἆπο- 
ἑατ'ιχῶν ἐλεγχτιχκῶν (55) Δογμάτων λόγῳ ἀπελαύ- 
wai ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ, ἵνα µηχέτι ὁ τοῦ Haz»; ab- 
οὔ οἶχος otxoc (54) ἑμπορίου ᾗ, ἀλλὰ ἀπολάδῃ τὸν 
xztà τοὺς οὐρανοὺς, καὶ πνευματιχοὺς νόμους ἔπιτε- 
ἠρυμένην ὑπὸ σωτηρίας αὐτῆς τε xaX πλειόνων θερα- 
φείαν τοῦ Θεοῦ. Σύμθολον δὲ τῶν μὲν Υηΐνων 5 βοῦς, 
Ἱεωπόνος γάρ" τῶν δὲ ἀνοήτων xai χτηνωδῶν τὸ 
κρόδατον, ἐπειδὴ τὸ ζῶον ἀνδραποδῶδες παρὰ πολλὰ 
τών ἁλόγων ἐστί; τῶν δὲ χούφων καὶ εὑρ'πέστων λο- 
Τισμῶν ἡ περιστερά ' τῶν δὲ νομιζοµένων χαλῶν τὰ 
χέρµατα. Ἐὰν δέ τις προαχότπτῃ τῇ τθιαύτῃ ἆοδό- 
δει, διὰ τὸ χαθαρὰ οἶναι τὰ παραληφθέντα εἰς τὴν 
Γραυὴν Qi, λεχτέον, ὅτι ἀπίθανας ἂν ὃν à Γραφὰ 
χατὰ τὴν ἑνδεγομένην ἱστορίαν γεγονέναι ἁπαγγελ- 
Ἰθμένη. Ἐν τῷ va (55) γὰρ τοῦ Θεοῦ οὐχ οἷόν τε 
T» ἀπαγγέλλεσθαι Ysvovévas ἑτέρων παρὰ τὰ χαθαρὰ 
ζώων ἀγέλην (56) οἴσοδον, χα) εἰς ἑμπορίαν ἄλλων 
παρὰ τὰ θυόµενα. Διόπερ τῷ ὑπὸ τῶν ἑμπόρων xa- 
εὰ τοὺς τῶν ἸἹουδαϊχῶν ἑορτῶν χρόνους γενοµένῳ, 
ἐπεισαχόντων τῷ ἑξωτόρῳ περιθόλῳ τοῦ ναοῦ ταῦτα 
τὰ Qux, ἐχρήσατο ὃ εὐαγγολιστὴς, ὡς οἶμαι, καὶ Υε- 
γενημένῳ συγχρησάµονος πράγµατ.. Καίΐτοιχε ᾧ µέ- 
λει τῆς ἀχριθεστέρας ἑξθτάσεως ἐπισχαπέσει el χατὰ 
τὸ b» τῷ βίῳ τούτῳ ἀξίωμα τοῦ Ἰησοῦ Tv, νοµιζο- 
µένου υἱοῦ οἶνα, τέχτανος, τὸ τηλωιοῦτο ποιησαι θαῤ- 
τν Μαι. xxi, 43. 


(49) Codex Bodleiaimis, λατρείας. 

(50) Νομισμάτων. lta codex. Bodleianus ; editio 
WHuetii, νόμων. 

(51) €odex Regius, χτεῖνον' Bodleianus, ἆπο- 
ατεῖνο». 

(92) Cedex Bolleianus, ὀχχεῖσθα.. Περίυ, &xxe- 


significari per bxc, quod non amplius im. posterum 
perficiendus esset eultus a. sacerdotibus in templo 
illo, justa cultus sub sensum cadentes, neque 
legem servari posse auiplius constanter, saltem ut 
volebant corporaleg Judei. Neque enim expellente 
Jesu boves et oves, jubenteque inde auferri celum- 
bas, futurum crat ut in. inultum temporis immola- 
rentur boves, eL oves, et columlbyr, juxta Jud:eorum 
morem. Fieri enim potest ut numismata quie figurae 
subl numismatum corporalium , et non habentium 
Dei formas et. impressiones, effundantur, quoniam 
legis constitutio, qu:e. veneranda esse videbatur, 
propter oecidentem littevatu. dissolvenda effaünden- 
daque erat, et adveuieute 185 Jesu, atque utente 


D adversus populum flagellis , transferendum — erat 


sacerdotium ad ees qui ex gentibus credidissent in 
Denm per Christum a Jud:sis; a quibus etian aufe- 
rendum regnum Dei dandum erat genti facienti 
frueius ejua "^. Fieri vero etiam potest ut natura- 
liter Dei templum. sit anima ratiosi obtempesans ; 
corpore ewperior propter ingenitam sibi rationes 
exsistens, ad quam e Capbarnaoe inferne posita, 
nimirum in humilieribus, ascendit Jesus : in qua 
reperiuntur terreni, antequam a Jesu erudiatur 
castigeturque, et fatui et besiiales motus, atque ea, 
qu mos, cui noh sint, in bonis dueimus, qwe 
expelluntur a Jesu, ratione contexta ex dogmatibas 
demonstrativie εἰ objurgatoriis, ne anima domus 
Patris sui sit awplius domus iercatus, sed recipiat 
Dei eultum , qui peragitur juxla ecelestes spiritua- 
lesque leges, tum pro sua, tum pro plurium salute, 
Motuum sape (terrenorum nota est bos, cu» Sit 
sgriculor; fatuorum autem et bestialium, ovis, 
quoniam prae omnibus brutis servile est anitnal ; 
levium vero et instabilium cogilationum, columba ; 
eorwm vero quo» in benis ducimus. numismata. 
Qeotd si quis expositione hac offeuditur, quia pura 
sint animalia qux in Seripturam fuere assumpta, 
dicendum est dubiz fdei fulwram Seripturam 
secundum contingentem historiam , si narraret in- 
gressa fuisse alia animalia etiai& ad mercaturam 
pritter ea qua immelabantur, quod dici nom posset 
aliorum animalium gregem, przierquanr purorum, 


p fuisse iu templo Dei, Quapropter evangelista , judi- 


cio teo, usns est re illa, quam mercatores fecere, 
qui ad venerant temporibus Judaicarum festivitatum, 
iuduxerautque animalia lec. in. templi vestibulum 
exterius. Porro cui cure est accuratior inquisitio, 
coxnsiderab:t an. juxta dignitatem praesentis vitae erat 
ut jesus, qui fabri filius putabatur "5, rem talem 
auderet facere; exirudere videlicet. mercatorum 
multitudinew, qui ad diem festum. ascenderant, 


** Matth, xui, 55 ; Marc. vi, 3. 


y5502:. 
(551 Legendum videtur, x2Y Σλεγκτικῶν». 
(54) lu codice Regio deest secimdutir οἴχος. 
(539 Codex Regius, $£y τῷ vae, sed f, superfkunu 


est. 
(58) 'AyéAnv. Legeudum ἀγέλης, 


551 


ORIGENIS 


distributuri boves ditioribus, et tanto populo oves A ῥῆσαι, ὥστε ἐξελάσαι πλῆθος ἑμπόρων bo cip 


mactandas per dowos familiarum qux multorum 
millium conplerent numerum; atque eos qui in 
rebus talibus gloriantcs producturi in medium 
erant columbas, quas multi empturi erant, ceu in 
conventu celeberrimo convivaturi. Considerabit 
etiam an nuinmulariurum erat non accusare Jesum 
injuriz:? propter suas ipsorum effusas pecunias et 
mensas eubversas. 186 Quis autem flagello e funi- 
culis verberatus, expulsusque ab eo qui penes eos 
liabebatur vilis, hunc adortus non inclamasset, totis 
viribus sese ulciscens, cum przasertim tantam la- 
beret multitudinem eorum qui sibi zque contume- 
liam fieri credebant, faventem sibi adversum Jesum? 
lusuper consideremus Dei Filium funiculos sumen- 
iem, sibique flagellum texentem, ad extrudendum e 
templo, an non repraesentet, prater audaciam οἱ 
temeritatem, inordinatum etiam quiddam. At vero 
unum relinquitur defensionis suffugium contra hzc 
volenti etiam liistoriam servare, vis quzdam Jesu 
divinior, qui poterat, cum vellet, inflammatum 
inimicorum animum exstinguere , et multa homi- 
»um millia superare gratia divina, et cogitationes 
tumultuantium | dissipare : « Dominus enim dissi- 
pat consilia gentium, et spernit cogitationes popu- 
lorum ; consilium autem Domini in sempiternum 
perstat **;» adeo ut historia przsentis loci, si 
tamen hec faeta fuit, ostendat nullis quantumlibet 
adinirabiliter ab ipso factis, atque per divinitatem 
invitantibus ad fidem eos qui viderunt, virtutem 
nunc editam minorem fuisse : quam etiam majorem 
pronuntiare possumus, quam quod in Cana Galilxe:e 
sit aqua in vinum mutata ; nimirum quod illic ina- 
nimem materiam mutaverit, hoc vero in loco tot 
iiyriadum ingenia prastantissimasque anima partes 
eubjugarit, Ceterum obsei vandum est matrem Jesu 
dici adesse nuptiis, vocatumque fuisse Jesum cum 
discipulis suis, neminem vero prxter Jesum nume- 
rari Capharnaum descendisse. Videntur tamen 
postea discipuli adfuisse, quandoquidem recordoti 
sunt scriptum esse: « Zelus domus tux» comedit 
me "", » Ac fortasse in singulis discipulis erat Jesus 
Hierosolymam asceudens, quocirca non dictum est: 
Ascendit Jesus llierosolymam, et discipuli ejus, 


τὴν ἀνεληλυθότων τοσούτῳ ἀποδίδοσθαι λαῷ πρ 
τυθησόµενα xaz' οἴκους πατριῶν αὐτῶν, ἐν πλς 
µυριάδων ἀριθμῷ τυγχάνοντα, καὶ βοῦς τοῖς ' 
σιωτέροις, καὶ τηλικαῦτα εὐξαμένοις παραστη! 
νους, περιστεράς τε, ἃς τινες πολλοὶ ὡς ἐν παὶ 
pst εὐωχηθησόμενοι ὠνοῦντο ἄν * τῶν τε τραπε. 
μὴ ὕδρεως κατηγορΏσαι τοῦ Ἰησοῦ ἐχχεόμει 
ἴδια αὐτῶν χρήματα (57), xal ἀνατρεπομέναι 
τραπέζας. Tig δὲ τῷ ἐκ σχοινίων φραχελλίῳ ὑπ 
νομινοµένου παρ) αὐτοῖς εὑτελοῦς τυπτόµενος 
ἀπελαυνόμενος, οὐχ ἂν ἐπιλαθόμενος χατεθ 
καὶ ἐκ χειρὸς τὴν δίκην ἐποιῄσατο, xol ταῦτα 
οὔτο πλῆθος τῶν συνυθρἰζεσθαι δοξάντων συνε͵ 
(58) κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ἔχων; Ἐπινοίσωμεν ὃ 


D Yiby τοῦ Θεοῦ λαμθάνοντα τὰ σχοινία, καὶ i 


φραγέλλιον ἐπὶ τῷ ἐξελάσαι τοῦ ναοῦ πλέχουτ 
μὴ ἐμφαίνει πρὸς τῷ αὐθάδει καὶ θρασυτέρῳ x 
ἄταχτον. Μία δὲ χαταφυγὴ τῆς πρὸς ταῦτα ἆπολ 
χαταλείπεται τῷ xal τὴν ἱστορίαν σῶσαι θέλοι 
θειοτέρα τοῦ Ἰησοῦ δύναμις οἵου τε ὄντος, ὅτε 
λετο, xai θυμὸν ἐχθρῶν ἀναπτόμενον σθέσαι, 
µυριάδων θείᾷ χάριτι περιγενέσθαι, xal λογι 
θορυθούντων (59) διασκεδάσαι' « Κύριος γὰρ 
σχεδάζει βουλὰς ἐθνῶν, xat ἀθετεῖ δὲ λογι 
λαῶν * fj δὲ βουλὴ τοῦ Κυρίου εἰς τὸν αἰῶνα μέ 
ὥστε μηδενὸς τῶν σφόδρα παραδόξως ὑπ' αὖτε 
γενηµένων, xai προχαλεσαµένων διὰ τῆς θειό 
εἰς πίστιν τοὺς τεθεωρηχότας, ἑλάττονα ἑμφι 
ἑνεργηθεῖσαν δύναμιν τὴν χατὰ τὸν τόπον iat 
εἴ vs xa αὐτὴ γεγένηται. Καὶ μείζονα δ᾽ αὐτὴν 
ἀπορήνασθαι τῆς γεγενηµένης περὶ τοῦ ἐν Kay 
Γαλιλαίας µεταθεθληχότος ὕδατος εἰς οἶνον, t 
μὲν ἄφυχον ὕλην εἶναι τὴν µεταθεθλημένην (60 
θάδε δὲ τῶν τοσούτων µυριάδων δεδουλῶσθαι τὰ 
µονικά. Παρατηρητέον µέντοιγε, ὅτι ἐν μὲν «€ 
pup ἡ µήτηρ τοῦ Ἰησοῦ εἶναι λέγεται, χεχλῆσί 
ὁ Ἰησοῦς xai οἱ μαθηταὶ αὑτοῦ. Eig δὲ τὴν Ko 
ναοὺμ χαταθεθηχέναι (61) οὖδεὶς πλὴν ᾿,ησοῦ x 
λεχται. Φαίνονται 6' ὕστερον καὶ οἱ μαθηταὶ πι 
τες, εἴ γε ἐμνήσθησαν, ὅτι «'O ζτλος τοῦ οἴχο 
χαταφάγεταί µε.) Καὶ τάχα ἐν ἑκάστῳ τῶν p 
τῶν ὁ Ἰησοῦς ἀναθαίνων εἰς Ἱεροσόλυμα fjv, 5 
οὐκ εἴρηται τό» 'Av£6n Ἰησοὺς εἰς Ἱεροσόλυμα 


quemadmodum, « Descendit Capharnaum ipse, et p οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ὥσπερ, «Κατέθη εἰς Καφαρν 


mater ejus, et fratres. et discipuli ejus ?*, » 


47. Sed jam cognata huic loco ( nimirum quod 
cjecti fuerint e templo qui illud facerent domum 
mercatus) apud czteros posita consideranda sunt. 
Ac sane videamus in primis qux» sunt. apud Mat- 
iliaeum dicentem 15, ingresso Domino Hierosolymam, 


αὐτὸς, xal ἡ µήτηρ αὐτοῦ, xaY οἱ ἁδελφοὶ, χι 
μαθηταὶ αὐτοῦ. » 

11. "Ἠδη ὃξ τὰ συγγενή τῷ τόπῳ (ἐχθεθλὶ 
ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ τοὺς ποιοῦντας αὑτὸν olxoy ἑμπο 
παρὰ τοῖς λοιποῖς χείµενα χατανοητέον. Καὶ 
τόν ἤε τὰ παρὰ τῷ Ματθαίῳ, OQ φησιν, «los. 
τος τοῦ Κυρίου εἰς Ἱεροσόλυμα, σεσεῖσθαι m 


" Psal. xxxii, 10, 11..." Joan. à, 17; Psal. Lxvi, 10. 7^ Joan, 1, 12. ἵ Matth. xxi, 10. 


(57) Τὰ ἴδια αὑτῶν» χρήματα. Sic recte habet 
codex Bodleianus, pro quibus perperai:n legitur in 
legio ἴδιον τῶν τὰ χρήματα. 

(28) Codex ltegius, perperam, συνεργῶν. 

. (89) θορυδούντων. Sic codex Bodleianus; le- 
gius, θορυθοῦντας. 


(60) Meca6c6.Anuévnr. lta codex Bodleia 
Regius, γεγενηµένην. 

(01) Εἰς δὲ τὴν Καφαργαοὺμ xacabsó 
γαι. Aliter legisse videtur Ferrarius; ita scil 
εἰς τὰ Ἱεροσύλυμα ἀναθεθηχέναι. Vertit enim, « 
rosolymam ascendisse, » sed nulla sententia 


E COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


$54 


εν πόλιν Ἰέγουσαν' «Τίς ἔστιν οὗτος: πρὺ δὲ A commotam fuisse universam civitatem , dicentcm : 


τούτων διηχεῖται τὰ περὶ την ὄνον xal τὸν πῶλον, 
ληφθέντα προστάξει τοῦ Κυρίου, ὑπὸ δύο μαθητῶν 
ἀποσταλέντων ὑπ αὐτοῦ ἀπὸ Βηθφαγῆς εἰς τὴν 
χατέναντι αὐτῖς xov εὑρημένα, ὅπου καὶ λύεται 
ὑπὸ τῶν δύο μαθητῶν f| πρότερον δεδεµένη ὄνος, 
χελευσθέντων, ἐάν τις αὐτοῖς εἴπηῃ τι, ἀποχρίνασθαι 
ὡς ἄρα.ε Ὁ Κύριος αὐτῶν χρείαν ἔχει, xal εὐθὺς 
αὐτοὺς ἀπηστελεῖ. » ᾽Απαγγέλλει δὲ πληροῦσθαι προ- 
φητείαν διὰ τούτων γεγενηµένην (62) τὴν φάσχου- 
νε ἸἼδοῦυ ὁ βασιλεὺς ἔρχεται πραῦς, xai ἐπιθ:- 
θηχὼς ἐπὶ ὄνον, xai πῶλον υἱὸν ὑποξυγίου, » Άντινα 
παρὰ τῷ Ζαχαρία εὕρομεν ' ὡς δὲ πορευθέντες οἱ µα- 
ὑτταὶ, xa* ποιῄσαντες ὡς προσέταξεν αὐτοῖς ὁ ἸἹτ- 
αὺς, favo) τὸν ὄνον χαὶ τὸν πῶλον, xal ἐπέθτ- 
χαν (05), φτοὶν, ἐπ αὐτῶν τὰ ἱμάτια ἑαυτῶν, xat 
ἐπεχάθισεν ἑπάνω αὐτῶν ὁ Κύριος, δῆλον δ' ὅτι xal 
τς ὕνου xai τοῦ πώλου, ὅτε xal ὁ πλεῖστος ὄχλος 
ἕσρωσαν τὰ ἱμάτια ἐν τῇ ὁδῷ, ἄλλοι δὲ ἔχοπτον 
χάους ἀπὸ τῶν δένδρων, xal ἕστρωσαν ἐν τῇ ὁδῷ 
τῶν προαγόντων, xal ἀχολουθούντων ὄχλων χεχρα- 
Thov* ε Ὡσαννὰ τῷ vl Δαυῖδ' εὐλογημένος ὁ ἑρ- 
Ἰόμενος £v ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννὰ Ev τοῖς ὑψί- 
στις. » Πλὴν ὡς διὰ ταύτα εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς 
Ἱεροσόλυμα, « ἐσείσθη πᾶσα fj πόλις, λέγουσα. Τίς 
ἐστιν οὗτος; Oi ὄχλοι, » δΏλον ὅτι προάγοντες xal 
ἐχυλουθοῦντες, ἀπεχρίναντο τοῖς ἑρωτῶσι τίς en, 
τό’ « Οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης Ἰησοῦς, ὁ ἀπὸ Na- 
agis τῆς Γαλιλαίας. Καὶ εἰσηλθεν Ἰησοῦς εἰς τὸ ἰε- 
p», xal ἐξέθαλε πάντας τοὺς πωλοῦντας xal ἀγορά- 


ζοντας ἓν τῷ ἱερῷ, xol τὰς τραπέζας τῶν κχολλυ- C 


θιστῶν χατέστρεψε, xa τὰς χαθέδρας τῶν πωλούν- 
των τὰς περιστεράς ᾽ xal λέγει αὐτοῖς * Γέγραπται * 
Ὦ οἶχός µου οἶχος προσευχΏς χληθήσεται’ ὑμεῖς δὲ 
Ἰυτὸν ποιεῖτε σπήλαιον ληστῶν. » Πευσώμεθα δὴ τῶν 
πέρα τῆς ἱστορίας μτδὲν οἱἰομένων προσχεῖσθαι Υρά- 
ww τῷ Ματθαίω τὸ Εὐαγγέλιον, τί ἣν τὸ χατε- 
πεῖγον (64) πεμφθῆναι τῶν μαθητῶν δύο εἰς τὴν χατ- 
iw τῆς Βηθφαγῆς χώµην, ὑπὲρ τοῦ εὑρόντας 
αὐτοὺς δεδεµένην ὄνον καὶ πῶλον μετ) αὐτῆς λῦσαι, 
xài ἀγαχεῖν αὐτῷ. Τί δὲ ἄξιον ἀναγραφῆς ἣν Υενό- 
µενον τῷ ἐπιχαθεσθέντι ὄνῳ χαὶ πώλῳ, xal εἰσελη- 
λυθότι εἰς τὴν πόλιν; Τί δὲ μετὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ 
τροφττεύων ὁ Ζαχαρίας φησί: « Xaips σφόδρα, θύ- 
Ίατερ Σιών χήρυσσε, θὐύγατερ Ἱερουσαλίμ"' Ἰδοὺ 


ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι δίχαιος., xat σώζων αὖ- D 


ὡς, πραῦς, xal ἐπιθεθηχὼς ἐπὶ ὑποξύγιον καὶ πῶ- 
icy νέον» » Ei γὰρ dj προφητεία αὕτη τὸ παρὰ τοῖς 
εὐαγγελισταῖς δηλούμενον σωματικὸν µόνον προλέ- 
vét, τὴν ἀχολουθίαν τῆς προφητείας σωξέτωσαν ἡμῖν 
d ἐπὶ τοῦ γράμματος ἱστάμενοι οὕτως ἔχουσαν ' 
« Καὶ ἐξολοθρεύσει ἅρματα ἐξ Ἐφραῖμ., xai ἵππου 
ἐξ Ἱερουσαλὴμ. xai ἐξολοθρευθήσεται τόξον πολε- 
μιχὸν, χαὶ πλΏθος, xal εἰρήνη ἐξ ἐθνῶν, καὶ χατάρ- 


5! ihid, 5. 


9 Matih.. xxi, 4 sqq. 8? Zachar. 1x, 9 
acüar. ); ve. 


V ibid. 40. ** ibid. 11 seq. 


(62) l'erevnpérny. Τί codex. Bodleianus; We- 


pius, Ἱεγενηµένων. 
(05) Kul ἐπέθηκαν. Sic codex Bodleianus; Re- 


5! ibid. 5; Zach. ix, 9. 
"5 ibid. 10. 


« Quis est lic ? » narrantemque ante hzc ** de asina, 
et pullo, sumptis jussu Domini a duobus disci- 
pulis ab ipso missis a Bethphage, et inventis in 
187 vico e regione ipsius exsistente, ubi et a duo- 
bus discipulis solvitur asiua antea alligata ; jussis, 
εἰ quis quid illis dixissel, respondere : « Dominus 
liis opus habet, et covfestim dimittet 608 31.2 Narrat 
etiam Matilisus per hxec impleri prophetiam, factam, 
dicentem : « Ecce Rex venit mansuetus, et scdens 
super asinam, et pullum filium subjugis, » quam 
apud Zachariam invenimus*? ; et inquit ** profectos 
discipulos, cum fecissent qux illis jussisset Jesus, 
asinam adiduxisse, et pullum, atque imposuisse 8u« 
per cos vestimenta sua ; Dominumque illis, nimirum 


Basin et pullo, insedisse, turo scilicet. cim turba 


stravit vestimenta in via, et alii ab arboribus rese- 
clos ramos in via sternerent, praecedentibus ac see 
quentibus turbis, quz clamarent: « Hosanna | filio 
David ; benedictus qui venit in nomiue Domini : 
Mosanna in altissimis **! » Verumtamen postquam 
ingressus est horum gratia ll.erosolymam, « commota 
est universa civitas, dicens : Quis est hic ** ? Et 
turbze, » videlicet qu:e przcedebant et sequebantur, 
responderunt interrogantibus quis esset : « Hic est 
ille Jesus propheta, ille a Nazareth Galilitze. Et in- 
travit Jesus in templum, et ejecit omnes vendentes, 
οἱ ementes in templo, mensasque mensariorum, εί 
cathedras vendentium columbas subvertit : et dicit 
eis : Scriptum est : Domus mea, dorus precationis 
vocabitur ; at vos facitis illam speluncam latro- 
num **, »Interrogemus igitur eos qui nihil ultra histo» 
riam propositum fuisse rentur Matth»o Evangelium 
scribenti, quid illud erat perurgeus uti mitterentur 
duo discipuli in vicum qui erat e regione Bethplage, 
asinam alligatam repertam et pullum cum ea soluturi 
et addücturi ad eum, Quid autem scriptione dignum 
fecit aesus asinze insideus et pullo, et ingressus in 
civitatem ? Cur autem prophetans Zacharias quz de 
Christo postea evenerunt, ait : « Gaude valde, filia 
Sion : annuntia, filia Jerussi!sm : ecce Rex tuus ve- 
nit tibi justus, et servans ipse, mansuetus, et ascene 
deus super subjugum, et pullum novum " ? » N.m 
si prophetia lizc tantum prazdicit id quod. evauge- 
list: corporaliter reprzsentant, consequentiam pro- 
pleri: servent nobis litterze insistentes sic haben- 
tem : « Et exscindet. currus 188 ex Ephraim, ct 
equum ex Jerusalem, et exscindetur arcus bellicus, 
et multitudo, et pax ex gentibus, et imperabit aquís 
usque au inare, et fluviis usque ad exitus terra *5,» 
et qui sequuntur. Sciendum est. etiam Matibum 
non protulisse textum prout jacet apud prophetam ; 
pro eo namque quod erat: « Exsulta. vehementer, 
filia Sion ; annuntia, filia Jerusalem, » scripsit: 


* Matth. xxi, 6 seq... δν ibid. 9. 


gius omittit και. 
(04) Kaceaeryor. Ita codex Dodleianus ; Regius, 
ἐπεῖγον. 


953 


ε Dicite fili:e. Sion ; » abbrevians illud, quod pro- 
pheta. dixerat, tacuit. « justus, et. servans. ipse, » 
el dixit, ui positum cst, « mansuetus, et ascen- 
' dens:» et pro eo quoil erat, « super subjugum, οἱ 
pullum. novum, » scripsit : « super asinam , et pul- 
Jum filium subjugis. » Quin Jud:ei quoque prophetize 
seriem cum lis qux de Jesu scripta sunt, conferen- 
ies, non. vulgariter nos urgent, petentes quomodo 
Jesus exsciderit currus ex Ephraim et equum ex 
Jerusalem, exscideritque arcum bellicosum, ac fe- 
cerit quae sequuntur. Sed hactenus quidem de pro- 
phetia. Quod si longitudinem vize przetendent, nihil 
dignum invenientes ceconomia Filii Dei in sermone de 
asina el pullo ; primum quidem, qui quindecim stad:is 
utuntur exsistentibus parva distantia, non admodum 
consentaneam defensionem vix afferent ; deinde 
vero causam nobis dicant quomodo ad viam tam 
brevem duobus jumentis opus habeat : « lusedit » 
enim, inquit, « illis. » Prieterea. illud etiam : « Si 
quis vohis aliquid dixerit, dicite quod Dominus his 
opus habet, statimque dimittet eos, » non arbitror 
diguunm esse magnitudinis deitatis Filii, ut dicamus 
tali naturze fatendum esse sibi opus esse asina so- 
luta a vinculis et pullo cum ea veniente. Magnum 
enin omne sit oportet dignumque bonitate ejus, quo 
Filius Dei opus habeat, Ad hzc vero plurima turba 
vestimenta sua. sternens in via (toleraute haic Jesu, 
et non increpante, ut perspicuum est ex lis quin 
alil narrant, nimirum : « Si hi tacuerint, lapides 
elamabunt *?»), haud scio an uon ostendaut stolidam 
causam ipsius, si nihil aliud ex his declaratur, qui 
ob hzc laztatur. Jam ramos ab arboribus excisos 
in via slerni asinis pertranseuntibus, et impedi- 
menia anteponi, injuria potius afficientis quam ex- 
cogitata laus videri potest. Caeterum his similia, 
de quibus dubitavimus eorum causa, qui e tewplo 
ejecti fuere ab ipso, atque etiam inajora hoc in loco 
dicenda sunt. |n. Evangelio euim 189 Joannis ** 
ementes ejicit, dicente Matibiao **, omues eum eje- 
(15956 tum vendentes, tum ementes in templo. Louge 
autem major, ut probabile est, ementium quam 
vendentium erat uu:merus. Notemus etiam, an uon 
-upra diguitatem Jesu erat, qui putabatur fiiius esse 
fabri **, omnes ejicere vendentes et ementes in 


ÜnIGENIS 


ξει ὑδάτων ἕως θαλάσόης. xat ποταμῶν δι 

γτς, » xal τὰ ἑξῆς. Ἱστέον µέντοιχε, ὅτε 
χεῖται παρὰ τῷ προφήτῃ ἡ λέξις, ἐξέθετο | 
Ματθαῖος ' ἀντὶ Υὰρ τοῦ’ « Χαῖρε σφόδρα, | 
Σιὼν χἠρυσσε, θύγατὲρ ἈἹερουσαλὴμ, 

ποίηχεν ' « Εἴπατε τῇ θυγατρὶ Σιών" » ἔπιτε 
τὸ προφητιχὸν παρεσιώπησε, € δίχαιος, xal 
αὐτός' » χαὶ εἰπὼν, ὡς χεῖται, τό" « πραῦς, 
θεθηχώς, » ἀντὶ τοῦ, « ἐπὶ ὑποζύγιον, xa 
νέον, » ἀνέγραψεν ' ε ἐπὶ ὄνον καὶ coy uli 
γίου. » Καὶ Ἰουδαῖοι δὲ, συνεξετάξοντες 

προφητείας εἱρμὸν τοῖς περὶ Ἰηστου ἄναγχε' 
votg (65), οὐχ εὐχαταφρονήτως ἡμᾶς ϐ 
ἀπαιτοῦντες πῶς ὁ Ἰησοὺῦς ἐξωλόθρευσεν Bp 
Ἐπφραῖμ, xai ἵππον ἐξ Ἱερουσαλὴμ, xai ét) 
τόξων πολεμιχὸν, xal τὰ ἑξης πεποίηχε. Ke 
μὲν περὶ τῆς προφητείας: ἐὰν Ot τὸ µΊχος * 
αἰτιάσωνται, μηδὲν ἄξιον τῆς τοῦ 1ἱοῦ του 

χονοµίκς εὑρίσχοντες εἰς zov περὶ τῆς ὃ 
πώλου Ἀόγον, πρῶτον μὲν οἱ τε’ σταδίηις Bpo 
στήµατι οὖσι προσχρώµενοι οὗ πάνυ τι & 
εὔλογον χωμιοῦσι τῆς ὁδοῦ' δεύτερον δὲ : 
χτηνῶν εἰς τῶν οὕτω ῥραχεῖαν ὃς ὗται ὁδὸν, λε 
ἡμῖν « Ἐπεχάθισς » γὰρ, φτσὶν, « ἑπάνω ( 
Ἔτι δὲ xal τό: « Ἐάν τις ὑμῖν ein (60) 4t, 
ὅτι ὁ Κύρ'ος αὐτῶν χρείχν ἔχει, εὐθὺς δὲ à 
στοὺς, » οὐκ οἶμαι ἄξιον εἶναι τοῦ µεχέθους 
τοῦ Yloo θειότητος, ὥστε εἰπεῖν τὴν τηλιχαϊι 
σιν χρείαν ὁμολονεῖν ἔχειν ὄνου ἀπὸ δεσμῶ 
vro, καὶ πώλου σὺν αὑτῃ ἐρχομένου, δεῖ v 
εἶναι d», οὗ χρείαν ἔχει ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, 2 
τῆς χρηστότητος αὐτοῦ. Ηρὺς δὲ τούτοις ὁ στ 
αὑτοῦ τὰ ἱμάτια πλεΐστος ὄχλος àv τῇ ὁδὴ 
µένου τούτων τοῦ Ἰησοῦ, xal μὴ ἐπιτιμῶ 
δῆλον ἐκ τῶν παρ) ἄλλοις χειµένων". ε Ἔ 
σιωπήσωπιν, οἱ λίθοι κράξονσιν » [68]), e: 
μὴ βλαχείαν τινὰ ἐμφαίνονυσι τοῦ ἐπὶ τοῖς τι 
εἰ μηδὲν ἄλλο ἀπ αὐτῶν δηλοῦτα:, εὖφραι 
Καὶ χοπτοµένους χλάδους ἀπὸ τῶν δένδρων 
νυσθαι ἐν «fj ὁδῷ ὄνων διερχοµένων ἑἐμπόδια 
δόξαι ἂν εἶναι τοῦ ὀχλονμένου Έπερ λελι 
ἀποδοχή. "Uca δὲ ἐπηπορῄσαμεν Ex τῶν 4 
ὑπ' αὐτοῦ ἐχβαλλομένων, ταῦτα xai ἔτι ( 
ζονα ὀνθάδε λεκτέον. "Ev μὲν γὰρ τῷ κατὰ 


remplo, nisi forte, ut etiam illic diximus, potentia p ἐχδάλλει τοὺς ἁγοράζοντας ' ὁ δὲ Ματθαῖι 


diviniore subegit omnes qui acerbiora apud alios 
evangelistas quam apud Joannem audiunt. Nam 
narrante Joanne 9? illis dictum fuisse a Jesu : « No- 
lite facere domum Patris mei, doinum mercatus, » 
apud alios ** redarguuntur fecisse domum precatio- 
nis speluncam latronum , nequeunte domo Patris 
tieri spelunca latronum, sed eousque a peccatoribus 
udducta, ut ipsa fiat mercatus domus. Non. tantuin 


ον Luc. xix, 40... ** Joann. 5, 15, 
^ Mati, x1, 15; Marc. xi, 17 ; Luc. xix, 46. 


(65) Codex Bodleianus, γεγραµµένοις, 
(66) Codex Regius tantum babet εἴπῃ. 
(67) Tov pgeyé8ovc. Deest in codice Bodleiano, 


*! Matth, xxi, 12. 


ὅτι ἐξέδαλε πάντας τοὺς πωλοῦντας, xai & 
τας ἓν τῷ ἱερῷ. Πολλῷ δὲ, ὡς εἰχὸς, ὁ ἀριθ 
ἀγοραζόντων πλείων ἣν παρὰ τοὺς πωλουν 
ἐπιστήσωμεν εἰ μὴ τὸ πάντας ἐχδάλλεσθαι 
λοῦντας xoi ἁγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ παρὰ e 
τοῦ νοµιζοµένου υἱοῦ τέχτονος εἶναι ἓτύγ) 
μὴ ἄμα, ὡς κἀχεῖ ἑλέγομεν, θειοτέρᾷ buvd 
πάντας ὑπέτασσεν , yaAem usepa ὅσον ἐπὶ / 


** Matth. xii, 55 ; Marc. vi, 9. 9? Joa 


in quo mox legitur τῆς τοῦ Yiou τοῦ θεοῦ 0 
(68) Codex Bodleianus,.x:*0á$0vzat. 
(69) ldem codex, recte, ἔτι: Kegius, nal 


291 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X, 


93€ 


go; εὐαΥγελισταῖς παρὰ τὸν ἸΙιωάννην ἀχούσαντας. A vero domus precationis, omnino Patris domus cum 


'0 μὲν γὰρ Ἰωάννης φησὶν αὐτοῖς εἰρῆσθαι ὑπὸ τοῦ 
Ἰησοῦ” « Mi σοιξῖτε τὸν οἶχον τοῦ Πατρός µου οἱ- 
xov ἐμπορίου * » οἱ Gb λοιποὶ σπ{λαιον ληστῶν ἐλέγ- 
ynrat πεποιηχότες τὸν οἶχον τῆς προσευχῖς, o) χω- 


sit, neglecta latrones etiam suscipiet, domus illorum 
non exsistens, sed eti: spelunca. efficietur, res 
niluiice facta a diligentia architectonica et ration.s 
compote. 


μοῦντος τοῦ οἴχου τοῦ Ilatpb;, ὥστε γενέσθαι σπῄλαιον λῃηστῶν, ἀλλὰ µἐχρ. τοτούτου ὑπὸ τῶν &gap- 
ςανόντων φερομένου, ὡς οἵχον ἐμπορίου αὐτὺν γενέσθαι. Οὐ uóvoy 6i τὶς προσευχΏς ὁ oixog πάν- 
φως (70) οἴχος τοῦ Πατρὸς ὧν ἁμελτθεὶς χαὶ λῃστὰς παραδέξτται (71), οὐ γινόµενος αὐτῶν οἶχος, ἀλλὰ 
σχ{λαιο», πρᾶγμα οὐχ ὑπὸ ἀρχιτεχλονιχῆς καὶ λογικῆς ἐντρεχσίας γεγενηµένον. 


18. Τὸ μὲν οὖν ἰδεῖν ὡς ἔχει ταῦτα (12), νοῦ ἁλι- 
(eu; τοῦ δοθέντος τοῖς λέγρυσιν « Ἱμεῖς δὲ νοῦν 
Χριστοῦ ἔχομεν, ἵνα ἴδωμεν τὰ ὑπὸ τοῦ 8zo9 χαρι- 
οθέντα ἡμῖν, » μεῖνου $i χαθ ἡμᾶς εἶναι πειθόμεθα. 
6 γὰρ ἀθόλωτον λμῶν ἐστι τὸ ἡνεμονιχὸν, οὓδὲ 
e ὀρθαλμοὶ, ὁποίους δεῖ εἶναι τοὺς τῆς καλΏῖς vop- 
φης Ἀριστοῦ ὀφθαλμοὺς, περὶ ὧν φησιν ὁ νυμφίος " 
« Ὀφθαλμοί cou περιστεραὶ, » τάχα αἱνισσόμενος 
thy τῶν πνευματικῶν χατανηττιχὲν δύναμιν, διὰ τὸ 
χαὶ τὸ Ἠνευμα τὸ ἄγων ὡς περιστερὰν ἑληλυθέναι 
ll thy Κύριον, xat τὸν ἐν ἑχάστῳ Κύριον ἁλλ' ὅμως 
rn οὕτως ἔχοντες οὐχ ἀποχνήσομεν, ὁτλαρῶντες 
υὺς εἱρημένους τῆς ζωῖς λόγους, πειραθῖτναι λα- 
ὑέσθαι αὐτῶν τῖς ἀποῤῥεούστς ci; τὸν μετὰ mazo; 
ἀνάμενον δυνάµεως. Ἰγσοῦς τοίνυν ἐστὶν ὁ τοῦ θεοῦ 
λόγος, ὅστις εἰσέρχετα: ei, τὴν Ἱερησόλυμα χα) αυμέ- 
νην oy, ὀχούμενος τῇ ὑπὸ τῶν μαθητῶν λελυμένπ 
&rb τῶν δεσμῶν ἔνῳ. Λέγω δὲ τοῖς ἀφελέσ' τες πα- 

. Mti; Δαθέχης vp&upast, σαφηνιζοµένοις (15) ὑπὸ 
ον λυόντων αὐτὰ μαθητῶν δύο" τοῦ τε ἐπὶ τὴν θε- 
Μπείαν τῆς φυχῆς ἀνάγοντος τὰ γεγραμµένα, χαὶ 
ἐπ αὐτὴν αὐτὰ ἀλληγοροῦντος ' χαὶ τοῦ τὰ μέλλοντα 
εγαθὰ xat ἁλτθινὰ διὰ τῶν ἓν τῇ σχιᾷ χειµένων παρ- 
Ιστάντος. ᾿Οχεῖται δὲ xal τῷ νέῳ πώλῳ, τῇ καινῇ 
4u10fxr* Ev ἀμφοτέραις γὰρ ἔστιν εὑρεῖν τὸν xa- 
ῥχίροντα ἡμᾶς τῆς ἀληθείας λόγον, χαὶ ἁπελαύνοντα 
τοὺς πωλοῦντας xaX ἁγοοάζοντας ἐν ἡμῖν πάντας λο- 

Tzuvo;. Móvog δὲ εἰς thv Ἱεροσόλυμα Ψυχὲν οὐ» 
ἔρχεται, ἆλλ᾽ οὐδὲ μετὰ ὀλίγων τινῶν' πολλὰ γὰρ τὰ 
πμοᾶγοντα τὸν τελειοῦντα ἡμᾶς λόγον Θεοῦ ó:l iv 
ἡμῖν υενέσθα., xai ἕτερα πλεῖστα ὅσα τὰ ἑπόμενα 
αὐτῷ; πάντα μέντοιγε αὐτὸν ὑμνοῦντα xai δοξά- 
vws2, χαὶ τὸν ἴδιον χόσµον χαὶ περιθολὴν αὐτῷ ὑπ;- 
τθέντα, ἵνα αὐτοῦ τὰ ὀχήματα pf ἅπτηται γῖς 
ἔχοντα τὸν οὐρανόθεν (14) καταβεθηχότα ἑπαναπαν- 
όμενον αὐτηῖς. "lvx δὲ ἔτι μᾶλλον ἀνωτέρω τῆς Υῖς 
τυγχάνωσιν οἱ ὀχοῦντες αὐτὸν παλαιοὶ xaX χαινοὶ λό- 
Tw τῶν Γραφῶν , ἐκχόπτεσθα, κλάδους δεῖ ἀπὸ tiv) 
ἑνόρων, ἵνα βαίνωσιν ἐπὶ τῶν εὐλόγως ἐχχειμένων. 
ἀύνανται δὲ οἱ προάχοντες, χαὶ ἀχολουθοῦντες 'αὑτῷ 
Bex δτλοῦν καὶ τὰς ἀγγελιχὰς συνεργείας, τινὰς μὲν 
ἐὐτρεπινούσας αὐτῷ thv ὁδὸν Ev ταῖς φυχαϊς ἡμῶν, δι) 
ὧν αὐταὶ (75) χεχόσµηνται' τινῶν δὲ ἐπαχολου- 
ῥύντων τῇ αὐτοῦ ἐν ἡμῖν παρουσίχ, περὶ fi; -ολλά- 
ας εἰρηχότες vuv εἰς τοῦτο μαρτυρ:ῶν o9 χρῄνομεν. 

1 Cor. n, 16, 12. ** Cant. 1, 15. 


(70) Οὐ µόνον δὲ τῆς προσευχῆς ὁ olxoc πάι-- 
τως. Sic codex Bolleianus, Hegius, µόνον δὲ τῆς 
προσευχῖις οἶκος οὐ πάντως. 

(71) Codex Bodleianus, δέξεται. 

U2) Ἰδεῖν ὡς ἔχει ταῦτα. Sic codes DBadleianus ; 


D 


18. Atque hzc quidein videre, quomodo se ha- 
beant, mente. atque πιο) σοι vera data his qui 
dicuut : « Nos autcm mentem Christi. habemus, vt 
videamus qua a Deo. donata. sunt nobis **, » esse 
credimus supra captum nostrum, Neque enim ca 
animie pars praestantissima, principatu: quam vo- 
camus, in nobis est pura ; sed ne oculi quidem pu- 
ri sunt, quales oportet esse oculos pulchre sponse 
Christi, de quibus inquit sponsus : « Oculi tui co- 
lumbz **, » fortasse innuens vim. acute intellizen- 
tig quam habent. spiritusles, propterea quod etiam 
super Domiuum atque super singulos ipsum habenu- 
tes, Spiritus sanctus sicut columba advenit : attamen 
sic etiam affecti non tardabimus contractantes. di- 
ctos vit:e sermones, perículum facere percipiendi 
vim ipsorum dilfiuenteui in. eum qui cum fide teti- 
gerit. Est igitur Jesus Dei sermo, qui ingreditur in 
animam quie vocatur llierosolyma : vectus asina, 
quam discipnli a vinculis solverunt ; vectus, inquam, 
asina, hoc est litteris Veteris lustrumenii simplici- 


C bus, quas explanarunt, illas solventes discipuli duo ; 


altero ad animai medelam reducente ea, quz scri- 
pia sunt, ejusque gratia per allegoria ; illa tractante; 
altero futura. eaque. vera. bona per ea quz in uin- 
bra posita erant, edocente. Sed vehitur etiam uovo 
pullo, hoc est Novo Instrumento : in utrisque eiim 
invenire licet veritatis sermonem nos purilicantei, 
190 expellentemque cogitationes omnes in nobis 
vendentes et ementes. Solus autem ad flierosolymau, 
animam,non venit; sed neque cuim paucis quibusdam: 
multa enim sint in nobis oportet przcedentia ser- 
monem nos perficientem, aliaque quamplurima ipsunr 
sequentia, nimirum omnia ipsum laudantia et glo- 
rificantia, propriumque ornaiucritum ας vestem ipsi 
supponentia, quo vehicula ipsius terram non tan- 


D gant, babentia eum qui e collo. descendit in se Γὺ- 


quiescentemn, Ut autem magis sint supra terram 
ipsum vehen:es, nimirum Scilpturarum sermones 
novi et veteres, exscindantur rami ce arboribus 
opo: tet, ut ascendant super ea qux ratieni conve- 
nienter &unt. exposita. Caterum praecedentes ipsum 
ac sequentes turbz declarare possunt angelicas co- 
operationes : aliquibus quidem prieparantibus ill? 
viam in animabus nostris, quibus ipsi honesteuntur ; 
a'iquibus vero adventim ipsius intra nos sequent;e 


Hegius, male, ἰδεῖν ἔχει ἡ ἔχει ταῦτα. 
(75) Codex Regius, σαφηνιζοµένης, male, 
74) Codex Hegius, obpavóy ὄθεν, male, 
(T5) ldem. codex, αὐτὸ», 1/46. 


* 


ht 


ORIGENIS 


ο 


bus. Qua de re szpius eum disseruerimus, nunc ad A Καὶ τάχα οὖχ ἁλόγως ὄνῳ εἶχάόα (16) τὰς περιστά- 


hoc testibus nan egemus. Àc fortasse non abs re assi- 
milavi asinzxe voces qua cireumsteterunt Sermonew, 
ducentes ipsum ad animam : nam et animal csse 
asina onera gestans, οἱ multum. ponderis onusque 
grave, declaratur ex Scriptura, praesertim Veteris 
Instrumenti, ut perspicuum est inspicienti quz? apud 
Jjud:xos fiunt. Sed. non sic. pullus, ut asina, gestat 
onera : quamvis enim grave sit omne onus littere 
non valentibus id, quod spiritus habet, sursum ten- 
deus, ac levissimum capere, minus tamen oneris 
habet lustrumentum. Novum quam Vetus. Proinde 
quosdau novi, qui asinam quidem alligatau esse 
interpretarentur ex circumcisione credentes, quos 
a multis vinculis solvissent hi qui sincere per Εἰ- 
lium Dei spiritualiter edocti fuere ; pullum vero, 
gentiles, qui antequam Jesu sermonem susciperent, 
exira omne impositum jugum  exsistentes, nullo 
coercebantur freno, sed soluti erant ac voluptatis 
amantes. Quamvis autem hi non disserucrint de prz- 
cedentibus et sequentibus turbis, non improbabile 
tamen fuerit dicere przcedentes esse Moysen et 
prophetas ; sequentes vero, sanctos apostolos : de 
quibus omnibus, quam ingrediantur Hierosolymam, 
et in quam domum habentem multos vendentes et 
ementes expulsos a Filio Dei, quantum ad hunc ser- 
monern spectat, quzzrendum est. Et fortasse superna 
Jerusalem 191 ad quam ascendet Doininus, aurigze 
instar duceus eos qui ex circumcisione et ex genti- 
bus credunt ; pezecedentibus eum et sequentibus vel 
prophetis et apostolis, vel ministrantibus ipsi an- 
gelis (possunt quippe ita exponi ex iis qui ipsum 
precedunt et sequuntur) ; superna, inquam, Jeru- 
salem nunc dici petest que ante ipsius ascensum 
ea continebat quz dicuntur « spiritualia nequitize 
in colestibus *', » nimirum vel Chananzxos, εἰ 
Chettros, et Amorrhzos, et. liostes populi, et om- 
nino alienos , cuim illic etiam aliquo modo impleri 
posset prophetia dicens : « Terra vestra deserla , 
civitates vestr: igni succense : ipsam regio- 
nem vestram coram vobis alienl devoraut *5. » 
Hi enim sunt qui celestem Patris domum, Je- 
rusalem sanctam , domum precationis iuqui- 
pantes , speluncam etiam. fecerunt. latronum , 
non aliorum quain sui. ipsorum, qui argentum ha- 
bent adulteratum, dantes accedentibus obolos , et 
collyba, vilia et contemptibilia numismata. Hi sunt 
qui dum cum animabus luctoutur, pretiosiora ab 
illis auferunt depredanturque przstantiora , ut 
dent ca quie nullius sunt pretii. Attamen profecti 
discipuli inveniunt asinam alligatam , et non bha- 
bentem Jesum, propter impositum legi velamen, et 
solvunt. Quin invenitur et pullus cum ea ; quoniam 
utraque ante Jesum perierant : dico autem tam eos 


οἱ Ephes. vi, 12. ** Isai. 1, 7. 


76) Codex Regius, εἴχασε, male. 
11) Hem, αὐτάς, male. 
(78) Codex Regius, τοὺς προάγοντας Μωσεῖ, ete., 
sicque multa omisit quz ex Bodleiano codice hie 
restituuntur. 


σας φωνὰς τὸν ἄγοντα αὐτὸν (77) εἰς τὴν droyhv λό- 
Y0v* ἀχθοφόρον γὰρ τὸ ζῶον, πολὺ δὲ «cb ἄχθος xal 
φορτίον βαρὺ δηλοῦται ἀπὸ τῆς λέξεως, καὶ μάλιστα 
τῆς παλχιοτέρας, ὡς δηλον τῷ ἐφιστάντι vol; ὑτὸ 
Ἱουδαίων γινοµένοις. Οὐχ οὕτως δὲ ὁ πῶλος ἆχθο- 
φόρος, ὡς ἡ bvoz* cl γὰρ καὶ βαρὺ πᾶν τὸ τοῦ γράµ- 
µατος φορτίον ἐστὶ, τὸ ἀνώφορον καὶ χουφότατον τοῦ 
πνεύματος χωρεῖν μὴ δυναµένοις, ἀλλά γε ἔλαττον 
ἔχει βάρος τὸ χαινὺν γράμμα παρὰ τὺ πρεσδύτε- 
pov. Οἶδα δξ τινας τὴν μὲν δεδεµένην ὄνον itte 
ληφότας τοὺς Ex περιτομῆς πιστεύοντας, πολλῶὼρ 
δεσμῶν ὑπὸ τῶν Υντσίως τῷ λόγῳ πνενματικῶς 
μεμαθητευμένων ἀπολυομένους, τὸν δὲ πῶλον τοὺς 
ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, ἀνέτους πρὶν παραδέξωνται τὸν 
Ἰτσοῦ λόγον, xai ἔξω παντὸς ἐπιχειμένου ζνγοῦ, 
χατὰ τὸ ἀφηνιαστικὸν χαὶ φιλήδονον γεγενηµένους, 
Ei χαὶ p εἰρήχασι δὲ οὗτοι τοὺς προάχοντας (78) 
xai ἀχολουθοῦντας ὕχλους, οὐχ ἀπίθανόν ἔστιν 
ἐφαρμόσαι τοὺς μὲν πριάγοντας Μωῦσεῖ xal τοῖς 
προρῄήταις, τοὺς δὲ ἑπαχολουθοῦντας τοῖς ἱεροῖς 
ἀποστόλοις ' οἵτινες ἅπαντες εἰσέρχονται εἰς ποίαν . 
Ἱεροσόλυμα, ὅσον κατὰ τοῦτον τὸν λόγον (mtn. 
τέον, xal οἶχον τὸν (79) ἔχοντα πωλοῦντας xal 
ἁγοράζοντας πολλους ἐξελαυνομένους ὑπὸ τοῦ 
}Ἰοῦ τοῦ θεοῦ. Καὶ τάχα dj ἄνω Ἱερονσαλὴμ, 
εἰς fjv ἀναθιθάσεται ὁ Κύριος, ἡνιοχῶν τοὺς dx 
περιτομῆς, xat ἐθνῶν πιστεύοντας, προαγόντων αὐτὸν, 
χαὶ ἀχολουθούντων, ftot προφητῶν, xat ἀποστόλων, 
ἡ τῶν διαχονούντων αὐτῷ ἀγγέλων (80) (δύνανται 
γὰρ χαὶ οὕτω δηλοῦσθαι ἀπὸ τῶν προαγόντων, xai 
ἀχολουθούντων αὐτῷ). λέγεται νῦν f| εἶχε πρὸ τῆς 
ἀνόδου αὐτοῦ τὰ λεγόμενα « πνευματικὰ τῆς πονη- 
pix; ἓν τοῖς ἑπουρανίοις, » Ἡ τοὺς Χαναναίους, xai 

ετταίους, χαὶ ᾽Αμοῤῥαίους, xaX τοὺς λοιποὺς πολε- 
µίους τοῦ λαοῦ, χαὶ ἁπαξαπλῶς τοὺς ἀλλοτρίους, 
xàxsÜ πως δυναµένης τῆς προφητείας πεπληρῶσθαι 
λεγούσης' «€ Ἡ γή ὑμῶν ἔρημος, αἱ πόλεις ὑμῶν 
πυρίχαυστοι, τὴν χώραν ὑμῶν ἑνώπιον ὑμῶν ἀλλό- 
τριοι κατεσθίουσιν αὐτὴν.» Οὗτοι γάρ εἶἰσιν οἱ τὸν 
οὑβάνιον τοῦ Πατρὸς otxov, τὴν ἁγίαν Ἱερουσαλὴμ, 
τὸν οἶχον τῆς προσευχής µολύνοντες, χαὶ σπήλαιον 
λῃότῶν ποιῄσαντες, οὐχ ἄλλων f] ἑαυτῶν, ἀργύριον 
ἔχοντες ἀδόχιμον, χαὶ διδόντες ὀθολοὺς., χαὶ χόλλυδα 


D τοῖς προσιοῦσιν, εὐτελῃη χαὶ εὐχαταφρόνητα voplo- 


µατα. Οὗτοί sid: oi λαμθάνοντες ἀπὸ τῶν φυχῶν. 
ἐν τῷ παλαίειν αὐταῖς, τὰ τιµιώβερα, xat συλῶσι τὰ 
κρείττονά, ἵνα δῶσι τὰ μηδενὸς ἄξια. Πλὴν πορευθέντες 
οἱ μαθηταὶ εὑρίσχουσι τὴν δεδεµένην ὄνον, xat λύουσι 
διὰ τὸ ἐπιχείμενον χάλυµµα τῷ νόμῳ Ἰησοῦν οὐχ 
ἔχουσαν ' xai ὁ πῶλος δὲ μετ αὐτῆς εὑρίσχεται ' 
ἐπεὶ ἀμφότερα πρὸ Ἰησοῦ (81) jv ἀπολωλότα” λέγω 
δὲ οἱ ix περιτομῆς, xal οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ὕστερον 
πιστεύσαντες. Πῶς δὲ οὗτοι εὐθὺς πάλιν ἁ ποστέλλον» 


79) Kal οἶκον τόν. Mwc desiderantur in €odice 
Regio. . 

(80) Codex Regius, àr' ἀγγέλων, malc. 

(81) ldem codex, πρὸς Ἴησοῦν, male. 


δεί COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


2563 


ται μετὰ τὸ ἐπικαθτσθέντα τὸν Ἰησοῦν εἰς τὰ Ἱερο- A qui ex. circumcisione quam eos qui ex gentibus 


σὀλυμα ἀναθεθηχέναι, οὐκ ἀχίνδυνον εἰπεῖν, µυστι- 
xbv γὰρ ἐχόμενον τῆς περὶ τῶν ἁγίων εἰς ἀγγέλους 
βεταθολῆς, ἁποσταλησομένους χατὰ τὸν μετὰ τοῦτον 
αἰώνα, παρατλησίως τοῖς εἰς διακονίαν ἁποσταλησο- 
μένοις λειτουργιχοῖς πνεύµασι διὰ τοὺς χατά γε ταῦτα 
μΕλλοντας χληρονομεῖν ζωὴν αἰώνιον. El δὲ fj ὄνος καὶ 
ὁ τῶλος τὰ παλαιὰ χαὶ τὰ χαινὰ cin γράμματα, οἷς 
ὀ λόγος ὀχεῖται τοῦ θεοῦ, οὗ πάνυ τι χαλεπὺν ἕσται 
παραστῆσα. πῶς ἁτοστέλλονται τοῦ Λόγου Ev αὐτοῖς 
φανέντος, οὗ [f. οὐδὲ] µένουσι μετὰ τὸ εἰσελθεῖν εἰς 
Ἱεροσόλυμα τὸν Λόγον Ev τοῖς ἀποθεθληχόσι πάντας 
«ὡς πωλοῦντας, xal ἀγοράφοντας λογισµούς. Ἐγὼ 
Ropa μὴ µάτην xor τε εἶναι τὸν τόπον τοῦτον, 
(mo fjv fj δεδεµένη ὄνος, xaX ὁ πῶλος, xal τοῦτο 
ἑνώνυμον  χώµη γὰρ ὡς πρὸς τὸν ἓν οὐρανῷ πάντα 
χόσμον dj πᾶσά ἐστι γη, ὅπου ἐστὶν, fj δεδεµένη ἡ 
Üw; xaX ὁ πῶλος' xai ἡ χώμη αὐτάρχως γωρὶς 
προσθήχης ἑτέρου ὀνόματος καλουµένη. Απὸ Βηθφα- 
Ti; 9b 6 Ματθαῖός φησιν ἁτιοστέλλεσθαι τοὺς παρα- 
ληῤομένους τὴν ὄνον xaX τὸν πῶλον, ἥτις τόπος ἣν 
ἱερατιχὸς, Οἶκος σιαγόγων ἑρμηνευόμενος. Καὶ 
ταῦτα μὲν χατὰ δύναμ.ν εἰς τὰ παρὰ τῷ Ματθαίῳ 
Ἰσχτέον, τοῦ ὁλοχλήρου xa Γαρὰ ταῦτα ἀκριθεστέρου 
λόχου εὐχαιρότερον, ὅταν εἰς τὸ χατὰ Ματθαῖον 
ἡμῖν λέγειν δοθῇ, λεχθησοµένου. Ὁ δὲ Μάρχος xaY ὁ 
λοχᾶς πῶλον δεδεµένον, Eo' ὃν οὐδείς πω ἀνθρώπων 
ixi sev, εὑρΏῆσθαίΥ φησι χατὰ την πρόσταξιν τοῦ 
Κυρίου ὑπὸ τῶν δύο μαθητῶν, ὄντινα λύσαντες Ίγα- 
Tw πρὸς τὸν Κύριον. Προστίθησι δὲ 6 Mápxoc, ὅτι 
εὗρον τὸν πῶλον δεδεµένον πρὸς θύραν ἔξω ἐπὶ τοῦ 
ἀμφόδου. Τίς δὲ ἔξω; οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, o? σαν 
ξένοι τῶν Διαθηχῶν, xal ἀλλότριοι τῆς ἐπαγγελίας 
τοῦ θεοῦ, ἐπὶ τοῦ ἀμφόδου, xal οὐχὶ ὑπὸ στέγην 1) 
θἰχίαν ἀναπαυόμενοι, δεδεµένοι ταῖς ἰδίαις ἁμαρτίαις, 
χαὶ λυόμενοι ὑπὸ τῆς προειρηµένης διπλῆς ἐπιστή- 
µης τῶν Ἰησοῦ γνωρίµων. Οἱ δὲ δεσμοὶ τοῦ δεδεµέ- 
κυ πώλου, xal αἱ ἁμαρτίαι περὶ (82) τὸν over) Υε- 
Ἰνημέναι λόγον ἑλεγχόμεναι ὑπ αὐτοῦ, θύρας τυγ- 
χάνοντος ζωῆς, πρὸς ἑἐχείνην λέγω 55 τῆς θύρας (82) 
ἦσαν οὐχ ἔνδον, 30)" ἔξω: τάχα Υὰρ ἔνδον τῆς θύρας 
ἑεσμὸς γενέσθαι τῆς χαχίας οὐ δύναται. Ἑστήχασι 
M τινες παρὰ τῷ δεδεµένῳ πώλῳ, ὡς 6 Μάρχος 
ϱησὶν, οἶμαι, ὅτι οἱ δήσαντες αὐτὸν, ὡς Λουκᾶς 
ἀναγράφει, εἶπαν οἱ χύριοι τοῦ πώλου πρὸς τοὺς 
µαθητάς. «Τί λύετε τὸν πῶλον;» Κύριοι γὰρ οἱ 
ὑποτάξαντες, χαὶ δίσαντες τὸν ἡμαρτηχότα, παράνο- 
μοι, οἵτινες o9 δύνανται ἀντιθλέψαι τῷ ἁληθῶς Κυρίῳ 
ἀφέλχοντι τοῦ δεσμοῦ αὐτῶν τὸν πῶλον. "Οτι οὖν 
gastv ol µαθηταί’ « Ὁ Κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει, 
μηδὲν δυντθέντων τῶν πονηρῶν χυρίων ἀποκρίνεσθαι, 
ἄγουσι τερὸς τὸν Ἰησοῦν τὸν πῶλον γυμνὸν, Ezip- 
ῥίπτουσι τὸν ἴδιον χόσµον, ἵνα τοῖς ἐπιθληθεῖσι τῶν 
μαθητῶν ἱματίοις ἐπιχαθεσθεὶς ὁ Κύριος ἀναπαύση- 
«αι. Τὰ δὲ λοιπὰ £x τῶν εἰρημένων παρὰ τῷ Ματθαίῳ 


. Hebr. s, 44... " Μαι. xxi, 1,2. 
* joan. x, 9 


(82) Codex Bodleianus, περί : Regius , παρά. 


(83) Τῆς θύρας. Scribendum videtur, την θύραν. 


ParnBoL. Gn. XIV. 


* Marc, xi, 9, 4, 7 ; Luc. xix, 50, 52, 55. 


postea crediderunt. Verum enimvero quomodo 
mox rursus hi mittuntur, postquan! insidens asina 
Dominus Jerosolymam ascendit , dici non potest 
sine periculo, res alioqui mystica, et conjuncta 
mutationi sanctorum in angelos mittendos in fu- 
turo szeculo, perinde atque illi administratorii spi- 
ritus **, qui mittuntur in ministerium eorum qui 
hereditatem sortientur vit:e zeternze propter. hzc. 
Quod si asina et pullus Πορ veteres et novae 
sunt , quibus Sermo ille Dei vehitur, haud admo- 
dum difficile fuerit ostendere , postquam insederit 
super illis Sermo, et postquam ingressus fuerit {6- 
rosolymam, quomodo remittantur non manentes 
iutef eos qui ejecerunt a se cogitationes omnes 


B vendentes et ementes. Arbitror vero ego non fru- 


sira etiam vicum, eumque sine nomine, esse locuni 
hune, ubi alligata asina. erat et pullus. Vicus eniin 
comparatione totius ornatus, qui est in ccelo, uni- 
versa est terra, ubi est alligata asina et pullus : et 
vicus contentus vocari absque adjectione alterius 
nominis. Α Bethphage vero Mattlisus inquit  mis- 
sos 199 fuisse, qui assumerent asina et pullumn.' 
Sane bec Bethphage locus est sacerdotalis, quem 
si interpreteris , vocare possis domum mazilla- 
rum, Et liec quidem habuimus, qua dissereremus 
pro virili de his qux: sunt apud Matthzeum ; ple- 
uiorem atque accuratiorem sermonem habituri, 
nacti commodiorem occasionem interpretandi Evan- 


C gelium a Mauhzo traditum. At Marcus et Lucas ὃν 


pullum alligatum , super quem oullus unquam ho- 
minum sedisset, repertum dicunt juxta Domini 
jussionem a duobus discipulis, quem solutum ad 
Dominum duxerint. Addit autem Marcus repertum 
pullum alligatum ad januam foris in bivio. Sed 
quis foris erat, nisi gentiles, extranei a Testamen- 
tis, et alieni a promissione Dei **; in bivio, non 
sub tecto domove acquiescentes , propriis peccat's 
vincti, et soluti a predicta duplici scientia familia» 
rium Jesu ? Vincula vero alligat:e asinze, et pec- 
cala facta. circa sanam doctrinam redarguta ah 
ipso, qui erat janua vitae **, respectu illius janu;e 
vitze, non erant intra Januam, sed foris. Nam for- 
tassis intra januam fleri nequit vinculum vitiosi- 


D tatis. Steterunt autem, ut. Marcus scribit, quidam 


apud alligatum pullum , nimirum qui ligaverunt 
ipsum, pulli domini, ut Lucas scribit, dixeruntque 
ad discipulos : « Cur pullum solvitis? » Domini enim 
qui subjecerant et ligaverant peccatorem, iniqui εἰ 
exleges sunt, qui respicere nequeunt in verum Do- 
minum liberantem pullum a vinculis ipsorum. Quo- 
niam ergo inquiunt discipuli : « Dominus illo opus 
habet, » nihil valentibus pravis dominis responde- 
re, ducunt ad Jesum pullum nudum, et subster- 
nunt propriuu ornamentum, ut injectis vestimentis 
5” Ephes. n, 19. 


emo 12 


968 


ORIGENIS 


964 


discipulorum insidens Jesus quiescat. Cxetera ex his A οὐ πἀνυ τι ἔσται ἁσαφῃ, τίνα τρόπον εἔρχονται aig 


quz dicta sunt. apud Mattliieum , non. admodum 
obscuro erunt: nempe quonam pacto « veniunt 
Jerosolymam *!, et ingressus in templum coepit eji- 
cere vendentes et ementes in templo : » vel **, 
« ut appropinquavit, intuitus civitatem, flevit su- 
per illam; cumque ingressus esset in templum , 
cepit ejicere vendentes. » In aliquibus etenim lia- 
bentibus in se templum, ejicit omnes vendentes et 
ementes in templo; in aliis vero non admodum 
parentibus sermoni Dei, tantum facit initium eji- 
ciendi vendentes et ementes. Preter 
sunt eiiam tertii, in quibus coepit ejicere tantum 
vendentes, 193 non etiam ementes. Verum apud 
Joannem ** omnes ejiciuntur flagello ex funiculis 


hos vero. 


Ἱεροσόλυμα, χαὶ εἰσελθὼν εἷς τὸ ἱερὸν Πρξατο ix- 
θάλλειν τοὺς πωλοῦντας καὶ ἁγοράξοντας iv wl 
ἱερῷ, » fj « ὡς Ἠγγισεν, ἰδὼν τὴν πόλιν, ἔχλαυσεν ἐπὶ 
αὐτὴν, χαὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν, Ἡρξατο ἐχθάλλειν 
τοὺς πωλοῦντας.» Ἐν ol, μὲν γὰρ τῶν ἑχόντων (848) 
τὸ ἱερὸν Ev αὐτοῖς, ἐχθάλλει πάντας τοὺς πωλοῦντας 
xai ἀγοράζοντας ἐν τῷ lepip* ἐν ἑτέροις δὲ μὴ σφό- 
δρα πειθοµένοις τῷ λόγῳ τοῦ Θεοῦ µόνον τὴν ἀρχὴν 
ποιεῖται τυῦ ἐχθάλλειν τοὺς πωλοῦντας xal ἀγορά- 
ζοντας. Τρίτοι δὲ clot παρὰ τούτους, iv οἷς ἤρξατο 
ἐχθάλλειν μόνους τοὺς πωλοῦντας, οὐχὶ δὲ xal τοὺς 
ἁγοράζοντας. Οἱ δὲ παρὰ τῷ Ἰωάννῃ πάντες ἅμα 
τοῖς προθἀτοις χαὶ τοῖς βουσὶ τῷ πλαχέντι Ex σχοι- 
νίων φραγελλίῳ ἐχθάλλονται. Ἐπίστησον δὲ ἐπιμελῶς, 


plicato, «una cum ovibus et bobus. luspice vero p εἰ δυνατὸν ὡς τὰς yc ἐναλλαγὰς τῶν γεγραμµένων, 


diligenter au alterationes rerum scriptarum disso- 
naniieque dissolvi possiat tropo anagogico : nimi- 
rum unoquoque evangelistarum diversas actiones 
Sermonis describente ia diversis animarum mori- 
bus, non eadem, sed similia quz:«dam perficientes. 
Quin differentia etiam illa qua videtur esse de 
ascensionibus Domini ad Jerosolymam apud Joan- 
nem, qui Evangelium, quod in manibus habemus, 
aliter quam tres, scripsit, ut exposuimus in verbis 
ipsorum, sic solum servari potest, Joanne similia as- 
serente, et dicente, pro excisis ab arboribus ramis, 
vel frondibus ex agris et stratis in via, ramos pal- 
marum multam turbam, qua veuerat ad diem fe- 
sium **, accepisse et processisse obviam ei cla- 


mantem : « Benedictus qui venit in nomine Domi- € 


ni, » et : « Rex ille Israelis **. » Czeterum ab ipso Jesu 
inquit Joannes ** repertum asellum, super quem 
sedit Cbristus; majus quiddam nobis ob oculos po- 
nens per hunc asellum sic tropice dictum qui be- 
ueficium majus accepit « non ab hominibus, neque 
per homines , sed per Jesum Christum *'. » Quin 
ne Joannes quidera ipse protulit prophetiam iisdem 
verbis, sed pro ea dixit : « Noli timere, filia Sion ; 
ecce rex tuus venit sedens super pullum asinz *5, » 
pro eo, quod est : « Ascendens super subjugalem, 
et pullum novum **', » illud vero : « Noli timere, 
filia Sion, » liaudquaquam dictum est, Verumta- 
men Cum exposuerinL omnes propheticum sermo- 
nem, videamus an nen necessario gaudendum sit 
fillam Sion, atque hac przstantiori filie Jerusalem 
non solum valde gaudere , verum etiam praedicare 
necesse siL regem suum advenientem, justum, et 
servantem, el mansuetum, eo quod super subjuga- 
lem et pullum novum ascenderit. Quisquis igitur 
ipsum receperit, non in posterum formidabit di- 
versa seciz2 homines eloquentie viribus armatos, 
qui currus Ephraim dicuntur, et a Deo exscindi **, 
quique multos ledunt , Jerusalem habitare et in- 
tendere volentes san doctrine : non formidabit 


*! Marc. xi, 15. ** Luc. xix, 4f, 45. 
*' Galat. 1, 1. ** Joan, xi, 45. *** Zach. 1x,9. 


(84) ᾿Εχόντων. Sic codex Bodleianus, recte; 
legius, male, ἀρχόντων, 


*! Joan. n, 15. 
ο ibi:l. 10. 


xaX τὰς διαφωνἰας διαλύεσθαι παρὰ τὸν τῆς ἀναγω- 
γΏς τρόπον, ἑκάστου τῶν εὐαγγελιστῶν δια ράφοντος 
διαφόρους τοῦ Λόγου ἐνεργείας ἓν διαφόροις Ίθεσι 
Φυχῶν, οὗ τὰ αὐτὰ, ἀλλά τινα παραπλήσια ἔπιτε- 
λούσας. Καὶ fj δοχοῦσα δὲ διακοπὴ τῶν εἰς Ἱεροσό- 
λυμα ἀνόδων τοῦ Ἰησοῦ παρὰ τῷ τὸ Ev χερσὶν Εὐαγ- 
γέλιον ἀναγράγαντι ἑτέρως παρὰ τοὺς τρεῖς, ὡς 
ἐξεθἔμεθα τὰς λέξεις αὐτῶν, οὕτω µόνως σώνεσθαι 
δύναται τοῖς παραπλησίοις πράγµασιν ἐπιπεσόντος 
τοῦ Ἰωάννου, ἀντὶ τῶν χοπτοµένων ἀπὸ τῶν δένδρων 
χλάδων, 1) στιθάδων Ex τῶν ἀγρῶν, xal στρωννυµέ- 
νων Ev τῇ ὁδῷ, Báta τῶν φοινίκων εἰληφέναι, λέγον- 
τος τὸν πολὺν ἐξεληλυθέναι εἰς τὴν ἑορτὴν ὄχλον, 
xaX ἐξεληλυθέναι εἰς ἀπάντησιν αὐτῷ χεκραγότα 

« Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος &v ὀνόματι Κυρίου, » xal, 
« Ὁ Βασιλεὺς τοῦ Ἰσραλλ. ν Πλην οὗτος ὑπ αὐτοῦ 
Φησι τοῦ Ἰησοῦ εὑρίσχεσθαι τὸ ὀνάριον, ἓφ᾽ ὃ xz0- 
έξεται ὁ Χριστὸς, πλέον τι περὶ τούτο (85) τροπι- 
χώτερον δηλουµένου ὀναρίου παριστὰς, μείζονα εὖερ- 
γεσίαν χωρῄσαντος τὴν « οὐχ ἀπὺ ἀνθρώπων, οὐδὲ δι’ 
ἀνθρώπων, ἀλλὰ διὰ Ἱτσοῦ Χριστοῦ.» Οὐδὲ Ἰωάν- 
νης δὲ αὐτολεξεὶ τὸ προφητιχὸν ἐξέθετο, ἁλλ᾽ ἀντ' 
αὑτοῦ τό. « Mi φοδοῦ, θύγατερ Σιὼν, lóo) ὁ βασι- 
λεύς σου ἔρχεται, χαθήµενος, » ἀντὶ τοῦ" « Ἐπιδι- 
θηχὼς (85*) ἐπὶ πῶλον ὄνου, χαὶ ἐπὶ ὑποσύγιον xal 
πῶλον véov. » Τὸ 6£- « Mi] φοθοῦ, θύγατερ Σιὼν, » 
οὐδ' ὅλως εἴρηται. Πλὴν ἴδωμεν ὑπὸ πάντων ἔχτε- 
θέντος τοῦ προφητιχοῦ λόγον, εἰ μὴ χαίρειν σφόδρα 
θυγατέρα Σιὼν ἀναγχαῖον ' τὴν δὲ χρείττονα ταύτης 
θυγατέρα Ἱερουσαλὴμ οὐ µόνον χαίρειν σφόδρα, ἀλλὰ 
xai κηρύσσειν δεῖ τοῦ βασιλέως αὑτῆς ἑρχομένου τοῦ 
δικαίου, χαὶ σώκοντος, xay πρἀου, διὰ τοῦ ἐπιθεθιχέ- 
ναι τῷ ὑποζυγίῳ xat τῷ νέῳ mut. Ig γοῦν ὁ δεξά- 
µενος αὐτὸν οὐχέτι φομηθέσεται τοὺς τῶν ἑτεροδόξων 
ὡπλισμένους τοῖς πιθανοῖς λόγοις, ἅρματα Ἐκφραῖμ 
λεγόμενα, ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἐξολοθρευόμενα, οὐδὲ τὸν 
ψευδῃ ἵππον εἰς σωττρίαν, θηλυμανῆ ἐπιθνμίαν τοῖς 


᾿αἰσθητοῖς οἰχειωμένην, xa πολλοὺς τῶν ἓν Ἱερουσα- 


Ap. οἰχεῖν θελόντων, xat τῷ ὑγιεῖ λόγῳ προσέχειν, 


ν Juan. xu, 12. 3 ibid. 15. €** ibid. 14. 


(85) Codex Bouleianus, τούτου ' ltegius, τοῦτο. 
(85*) Codex Regius, µεταθεθηχώς. — Locus tur- 


361 


ORIGENIS 


illud accepisse, suo more pronuntiat, flagel- A πεποιῆσθαι Ex σχοινίων ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ οὐχὶ πα 


lum imaginem esse diceus potentie et actionis 
195 Spiritus sancti efflantis, et expellenti8 malos ; 
et inquit flagellum, linum, sindonem, et cetera 
talia, imaginem esse potentiz, et operationis Spi- 


ritus sancti. Postea sibi assumit quod scriptum non ᾿ 


est, nimirum quod flagellum ad lignum ligatum 
erat; quod lignum interpretatus est figuram esse 
crucis; et inquit hoc ligno consumptos et delectos 
aleatores, mercatores omnemque malitiam. Nec 
scio quomodo nugans dicat flagellum ex hisce dua- 
bus rebus paratum fuisse, qu:erens quomodo a Jesu 
faetum fuerit illud : neque enim ex pelle, inquit, 
mortua illud fecit, ut Ecclesiam przpararet non 
amplius speluncam latronum et mercatorum , scd 
domum Patris sui. Dicendum est etiam id, quod 


maxime est necessarium, de divinitate ex hoc con- 
textu ipsi IIeracleoni. Nam si templum quod Jero- 
solymis erat domum proprii Patris dicit esse Jesus, 


factumque fuerat. templum illud ad gloriam ejus 
qui coelum terramque creavit, quomodo non statim 
edocemur, non putare Filium Dei alicujus alterius 
filium esse, quam cjus qui coelum terramque con- 
didit? Ad hanc ergo domum Patris Jesu, tanquam 
ex:sistentem domum precationis, etiam Christi 
apostoli, ut in illorum Actis invenimus "' , ab an- 
gelo jubentur profecti stare et loqui populo omnia 
verba vite hujus. Quim etiam per portam spe- 
ciosam illic precaturi, veluti ad domum preca- 
tlonis, proficiscuntur "* : 
eturi, nisi ipsum eumdem cum eo novissent Deum, 
qui aderabatur ab his qui templum illud Deo con- 
&ecrarant. Quocirca obedientes Deo magis quam 
hominibus ?*, Petrus et apostoli dicunt : « Dcus 
putrum nostrorum suscitavit Jesum, quein vos in- 
teremistis, suspendentes in ligno **: » non enim 
ab alio Deo sciunt excitum Jesum e mortuis, nisi a 
Deo patrum illorum, quei Christus glori(icans, 
Abraham, et Isaac, et Jacob Deuin dicit esse, non 
mortuorum, sed viventium 5. Atque eliam quo- 
modo discipuli, si domus non fuisset ejusdem [οί 
cum Deo Christi, recordati fuissent verborum illo- 
rum : « Zelus domus tux comedit me, » qua di- 
cuntur in. psalmo sexagesimo octavo ? Sie euim po- 


λαθόντος, ἱδιοτρόπως ἀπαγγέλλει, λέγων τὸ opa 
εἰχόνα τυγχάνειν (91) τῆς δυνάµεως, καὶ Ev 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐχφυσῶντος τοὺς χείρωνε 
φησι τὸ φραγέλλιον, xaX τὸ λίνον, καὶ τὴν G 
xai ὅσα τοιαῦτα, εἰχόνα τῆς δυνάµεως xa τη. 
γείας εἶναι τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἔπειτα 

προσείληφε τὸ μὴ γεγραμµένον, ὡς ἄρα sl 
ἐδέδετο τὸ φραγέλλιον, ὅπερ ξύλον (92) τύποι 
θὼν εἶναι τοῦ σταυροῦ , φησὶ τούτῳ τῷ ξύλι 
λῶσθαι, xa Ἠφανίσθαι τοὺς χυθευτὰς, Ep 
καὶ πᾶσαν τὴν καχίαν. Καὶ οὐχ οἵδ' ὅπως φ) 
φησιν Ex δύο τούτων πραγμάτων φραγέλλιον 
σχκευάκνεσθαι, ζητῶν τὸ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ γενό 
o) γὰρ ix δέρματος, Φησὶ, vexpou ἐποίησεν 
tva τὴν Ἐκχλησίαν χατασχευάση οὐχέτι λῇῃστ 
ἑμπόρων σπήλαιον, ἀλλὰ οἶχον τοῦ Πατρὸς 

Λεχτέον δὲ τὸ ἀναγχαιότατον περὶ τῆς θεόνητ 
ix τῶν ῥητῶν τούτων πρὸς αὐτόν. El γὰρ τὸ i 
ροσολύμοις ἱερὸν οἶχον τοῦ ἰδίου Πατρός φῆσιυ 
ὁ Ἰησοῦς, τοῦτο δὲ τὸ ἱερὸν εἰς δόξαν τοῦ xxl 
τὸν οὐρανὸν xai τὴν γῆν Υέγονε, πῶς οὐχ ἄν 
διδασχόµεθα μὴ ἑτέρου τινὸς νοµίξειν υἱὸν 
παρὰ τὸν ποιητὴην οὐρανοῦ xal γῆς, τὸν Yl 
θεοῦ; Elg τοῦτον (95) οὖν τὸν οἶχον τοῦ Πατρὶ 
σοῦ, ὡς οἶκον τυγχάνοντα τῆς προσευχῆς, xal. 
Χριστοῦ ἁπόστολοι, ὡς ἐν ταῖς Πράξεσιν aut 
ροµεν, ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου κελεύονται πορεν 
στῆναι, καὶ λαλεῖν τῷ λαῷ πάντα τὰ ῥήμαι 


haudquaquam hzc fa- C ζωῆς ταύτης. ᾽Αλλὰ χαὶ διὰ τῆς ὡραίας πύλης : 


προσεύξασθαι, ὡς εἰς οἶχον προσευχής, προσι 
ται’ οὐχ ἂν τοῦτο ποιῄσαντες, εἰ μὴ τὸν αὐτὸν 
σαν θεῷ τῷ ὑπὸ τῶν ἐχθειαξόντων τὸν vaby E 
(94) προσχυνουµένῳ. Διόπερ καὶ λέγουσιν ol πι 
χοῦντες θεῷ μᾶλλον fj ἀνθρώποις, Πέτρος x 
ἁπόστολοι’ « 'O θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν fy 
Ἰησοῦν, ὃν ὑμεῖς διεχειρίσασθε χρεµάσαντες E: 
jou * οὐ γὰρ ὑπ' ἄλλου ἴσασιν ἐχ νεκρῶν Er 
µένον Ἰηαοῦν θεοῦ f| τοῦ τῶν πατέρων, ὃν καὶ ὁ 
στὸς δοξάζων θεὸν τοῦ ᾿Λλόθραὰμ, xal Ἰσαὰκ 
Ἰαχώθ φησιν εἶναι, οὐχ ὄντων νεχρῶν , ἀλλὰ 
των. Πῶς δὲ χαὶ οἱ µμαθηταὶ, εἰ ph. τοῦ αὐτοὶ 
θεοῦ θεῷ τοῦ Χριστοῦ ὁ οἶχος $v, ἐμέμνηντο & 
ἐν ξη doo ud εἰρημένου (96): « Ὁ ζηλος τοῦ 


nitur in Propheta, comedit, tempore praesenti, οἱ D σου χαταφἀγεταί µε; » οὕτω γὰρ χεῖται ἐν τῷ 


non, comedit, tempore preterito. Diligit autein 
eximie Christus domum Dei in unoquoque nostrum, 
nolens ipsam fieri domum mercatus, neque volens 
μἱ domus precationis spelunca flat latronum, 
quippe qui Dei 1996 zelautis sit Filius, si candido 

" Acl. v, 40. 75 Act. 1n, 1,2. ?* Act. v, 29. 
Luc. xx, 57, 38. 

(91) Codex Regius, male, τυγχάνει. 

92) Εδέδετ 10. 
i ) codice Αλλά sed τί νανας 
e codice Bodleiano. Observari velim in omnibus 


wmss. nostris ubique legi φραγγέλιον, non φρα- 
γέλλιον. 


(95) Τοῦτον. Sic babet codex Dodleianus ; Re- 
gius, ιόν. 


* ibid. 350. 


qty, καὶ οὐχὶ, xarégaryé (97) µε. Ζηλοϊ δὲ µά 
ὁ Χριστὸς τὸν ἐν ἑχάστῳ ἡμῶν οἶχον τοῦ θεοῦ 
βουλόμενος αὑτὸν εἶναι οἴχον ἐμπορίου, μηδὲ ci 
χον τῆς προσευχῆς λῃστῶν σπήλαιον, ἅτε θεοὶ 
λωτοῦ Υἱὸς ὢν, ἐὰν εὐγνωμονέστερον ἀχούωμει 
*! Matth. xxi, 52; Marc. xii, 36 


(94) Ἐχεϊῖνον. lta codex Bodleianus; Re 
ἐχείνου, male. 
(95) El μὴ τοῦ αὐτοῦ. In codice Regio omit 


E . 
i9) Ερημένου. Deest in codice Regio, sed 
stiuitur e Bodleiano, 
(97) Κατέσαγε. Sie recte codex Bodleianus, 
peram vero Regius, χαταφάγεται. Ferrarius leg 
καταφαγεῖται. 


$69 
1 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


310 


τοδύτων ἀπὸ τῶν Γραφῶν φωνῶν , χατὰ μεταφορὰν À animo tales Scripturarum voces audimus, a rebus 


εἰμημένων ἀπὸ τῶν ἀνθρωπίνων, εἰς παράστασιν 
«v μηδὲν ἀλλότριον βούλεσθαι τὸν θεὸν ἐπιμίγνυ- 
dat «oU βουλήµατος αὑτοῦ τῇ φυχῇ πάντων μὲν ἀν- 
θρώπων, Εξαιρέτως δὲ τῶν τὰ τῆς θειοτάτης (98) 
πίστεως παραδέξασθαι θελόντων. Πλὴν τὸν ξη’ φαλ- 
μὲν (99) ἔχοντα τό: « 'O (roc τοῦ οἵχου σου χατα- 
πάγεταί µε, » xal μετ ὀλίγα. « Ἔδωχαν εἰς τὸ 
βρωμά µου χολὴν, xal εἰς τὴν δίφαν µου ἑπότισάν 
µε ὅτος » (αμφότερα Ev τοῖς Εὐαγγελίοις άναγε- 
Ἱαμμένα), ἱστέον Ex προσώπηυ λέγεσθαι τοῦ Χριστοῦ, 
ὠδεμίαν ἑμφαίνοντα τοῦ λέγοντος προσώπου µετα- 
Αλέν. Σφόδρα δὲ ἁπαρατηρήτως ὁ 'Ηραχλέων οἴεται 
τό Ὁ ζπλος τοῦ οἴκου σου χαταφἀχγεταί pe, » Ex προσ- 
ἅπου τῶν ἐχθληθέντων xal ἀναλωθέντων ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος δυνάµεων λέγεσθαι, μὴ δυνάµενος τὸν clp- 
piv τῆς ἐν τῷ da quip προφητείας τηρῆσαι. Nooupé- 
ww (1) γὰρ ix προσώπου τῶν ἐχθληθέντων xol 
ἑναλωθέντων δυνάμεων λέγεσθαι, ἀχόλουθόν στι χατ᾽ 
αὐτὸν καὶ τό. « Ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμά µου χολὴν, » 
Xa àm' ἐχείνων (2) λέγεσθαι, ἓν τῷ αὐτῷ άναγε- 
Ἱβαμμένον φαλμῷ ἀλλ᾽ ὡς εἰχὸς ἑτάραξεν αὐτὸν τό» 
«ατα ἀγεταί µε, ὡς ph δυνάµενον ὑπὸ Χρ.στοῦ 
ἁπαγγέλλεσθαι, οὐχ ὀρῶντα (5) «b ἔθος τῶν ἀνθρω- 
αυπαθῶν περὶ θεοῦ xal Χριστοῦ λόγων. 

20. « Απεχρίθησαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι, χαὶ εἶπαν 
αὐτῷ ' Τί σημεῖον δειχνύεις ἡμῖν , ὅτι ταῦτα ποιεῖς ; 
"Ἀπεχρίθη Ἰτσοῦς, χαὶ εἶπεν αὐτοῖς' Λύσατε τὸν 
Yay τοῦτον, xai iv τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. » 


Ol συματιχοὶ xa τοῖς αἰσθητοῖς φίλοι δοχοῦσί uot ϱ 


νῦν δὴ τῶν Ἰουδαίων (4) δηλοῦσθαι, οἵτινες, ἐπὶ 
UC ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ ἀπελαυνομένοις, ποιοῦσιν οἶχον 
ἱμπορίου τὸν οἴχον τοῦ Πατρὸς, ἀγαναχτοῦντες, 
πράγµασιν ὑπ' αὐτῶν περιεποµένοις (D), ἁπαιτοῦσι 
δημεῶν, χαθὸ σημεῖον πρεπόντως Φανῄήσεται ὁ Λό- 
Τὸς, ὃν uh παραδέχονται ἐχεῖνοι, ταῦτα ποιῶν. Συνά- 
των δὲ ὁ Σωτὴρ ὡς ἕνα τῶν περὶ τοῦ ἱεροῦ ἐχείνου 
Ὃν περὶ (6) τοῦ ἰδίου σώματος λόγον, ἀποχρίνεται 
πρὺς τό: « T! σημεῖον δειχνύεις, ὅτι ταῦτα ποιεῖς ; » 
v6* ελύσατε τὸν ναὺν τοῦτον, xal Ey τρισὶν ἡμέραις 
ἐχερῶ αὐτόν.» Ei γὰρ χαὶ µυρία ὅσα στμεῖα ἄλλα 
ὀτιχνύναι οἷός τε Tv, ἁλλ᾽ οὔτι γε πρὸς τὸ, « "Ότι 
ταῦτα ποιεῖς, » ἕτερόν τι, ἀλλὰ τὰ χατὰ τὸν (7) ναὺν 
Σρεπόντως ἀντὶ τῶν ἑτέρων παρὰ τὸν ναὺν σημείων 


humanis per metaphoram desumptas, ad demon- 
strandum quod Deus nolit alieni quidquam a vo- 
luntate sua admisceri anima omnium quidem ho- 
minum, sed precipue eorum qui admittere volunt 
divinissimam fldem. Attamen sciendum est, psal- 
mum octavum et sexagesimum, habentem : « Zelus 
domus tux comedit me, » et post pauca : « Dedc- 
runt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt 
ime aceto » (qua utraque in Evangeliis sunt scri- 
pta **) ex persona Christi dici, nullam personz lo- 
quentis ostendentem mutationem. Valde autem in- 
observanter lHeracleon illud : « Zelus domus tuz 
comedit me, » dici putat ex persona earum poten- 
tiarum qua ο]εοίῶ fuerunt et consumptze a. Serva- 


B (ore, non valens in psalmo seriem prophetiz ser« 


vare, Nam nobis intelligentibus hxc ex ejectaruin 
et consumptarum potentiarum persona dici, conse- 
quens est, judicio suo, ut ab illis etiam dicantur 
verba illo : « Dederunt in escam meam fel, » quz 
In eodein scripta sunt psalmo ; sed, ut probabile 
est, illum turbavit vox comedit me (perinde quasi 
a Christo dici non posset), non videntem morem 
Scripturarum hominum affectus Deo et Christo 
tribuentium. 

20. « Responderunt ergo Judsi, et dixerunt ei : 
Quod signum ostendis nobis, quod ista facias? 
Respondit Jesus, et dixit eis : Destruite templum 
hoe, et in tribus diebus erigaim illud **. » Corporis 
amantes ac rerum sensibilium, nunc jam mihi vi- 
dentur innui Judei, qui zgre ferentes expulsos 


fuisse a Jesu eos qui domum Patris faciebant do- 


mum mercatus rebus ab ipsis gestis, signum po- 
stulant, ex quo signo Filius Dei, quem illi non re- 
cipiunt, videatur hzc decenter facere. Sed conjun- 
gens Servator sermonem de corpore suo, perinde 
quasi loqueretur de templo illo, interrogantibus : 
« Quod signum ostendis, quod Ίο facias, » re- 
spondet : « Destruite templum hoc, et in tribus die- 
bus erigam illud. » Nam quamvis sexcenta alia 
signa poterat ostendere, certe ad illud, « quod 
hac facias, » nullum aliud ostendere poterat : 
proinde ca que ad templum pertinebant, conve- 
nienter respondit, pro aliis signis, qux:e templum 


ixsxplyz20.. ᾽Αμϕότερα µέντοιχε, τό τε ἱερὸν, καὶ [) minime spectabant. Attamen utraque, tum tem- 


ἡ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ, χατὰ píav τῶν ἐχδοχῶν τύπος 
$t εἶναι φαίνεται τῆς Ἐκχλησίας, τὸ Ex λίθων ζών- 
wy οἰχωδομεῖσθαι αὐτὴν, ε οἶχον πνευματιχὸν εἰς 


9 Joan, i, 17 ; xix, 28, 50. 


(98) Τῶν τὰ τῆς θειοτάτης. Sic optime codex 
Bodleianus ; Reyius, τῶν θειοτάτης. 

(99) Παὴν τὸν ξη’΄ να]μµόν. Sic recte codex 
Bodleianus ; Regius perperam, πλην τῶν δη’ φαλ- 


piv. 
(1) Νοουμένων γάρ, etc. Sic habet codex Bodleia- 
88$ ; i(2le vero Regius, voojusvov Ex προσώπου. 
, (9 Codex Regiu:, ἐπὶ ἐχείνων. 
j (9) Οὐχ όρωντα. lia codex Bodleianus; Regius, 
οὐ χωροῦντα. 
(4) Af τῶν Ἱουδαίω». Forte scribendum διὰ τῶν 
Ἱωωβαίων. 


*? Joan. 11, 18, 19. 


plum, 19/7 tum corpus Jesu, juxta unam intelli- 
gentiam, figura mihi esse videntur Ecclesie ; eo 
quod hac edificata sit ex viventibus lapidibus ; 


(5) Πράγµασιν ὑπ' αὐτῶν περιεποµένοις. Fer- 
rarius legisse videtur ὑπ᾿ αὐτοῦ. Maluisset Huetius, 
πράγµασιν ὑπ' αὐτῶν μὴ περιεποµένοις. 

(6) Ὡς ἕνα τῶν περὶ τοῦ ἱεροῦ ἐκείγου τὸν 
περί, etc. Πα codex Bodleianus; Regius, ὡς ὄνα 
τὸν περὶ τοῦ ἱεροῦ ἐχείνου τοῦ. Scribendum forie 
ὡς ἕνα τὺν περὶ τοῦ ἱεροῦ ἐχείνυυ «tp περί, cic. 

(1) Codex Regius perperam habet ἀλλ᾽ οὔτι ye 
πρὺς 15, «" Oct ταντα ποιεῖς, »τὰ χατὰ tóv, elc., sicque 
nounulla oiisit qu& uos ο codd. Bodleiano et Bar- 
berino restituitnus. 


271 ORIGENIS 


facta « domus spiritualis in sacerdotium san- Α ἱεράτευμα ἅγιον » γινοµένην, ἐποιχοδομουμένι 
ctum ** ; » superediflcata « supra fundamentum — «ip θεµελίῳ τῶν ἁποστόλων, xal προφητῶν 
apostolorum et prophetarum, summo angulari la- ἀκρογωνιαίου Χριστοῦ Ἰησοῦ, » χρηματίζουσα 
pide Christo Jesu**, » revera templum exsistente. διὰ δὲ τοῦ: « Ὑμεῖς δέ &ove σῶμα Χριστοῦ, x 
Sin vero propter illud : « Vos autem estis corpus — &x µέρους, 2 χἂν λύεσθαι δὲ fj τῶν λίθων τε 
Christi, et membra ex parte 56, » videatur Junctura ἁρμονία δοχῇ xat διασκορπἰξεσθαι , ὡς kv κα’ 
et convenientia lapidum templi destrui, diseipari- Ὑέγραπται, πάντα τὰ ὁστᾶ «τοῦ Χριατοῦ ὑι 
que, ut in primo et vicesimo scriptum est psalmo *', ἐν διωγμοῖς xat θλίψεσιν ἐπιδουλῶν, ἀπὸ τῶι 
omnia Christi ossa ab insidiis que sunt in persecu- πολεμούντων τῇ ἑνότητι τοῦ ναοῦ ἐν Bu 
tionibus et tribulationibus, et ab his qui bellum — &yep0fjsszat ὁ ναὺς, xai ἀναστήσεται τὸ ai 
inferunt unitati templi ob persecutiones, erigelur — cpícr ἡμέρᾳ μετὰ τὴν ἐνεστηχυῖαν ἐν αὐτῷ 
templum, et suscitabitur corpus tertia die post Ἅἡμέραν, xai τὴν μετὰ ταύτην τῆς συντελείας 
diem malitiz: in ipso instantem, atque post diem — yàp àv cip χαινῷ οὐρανῷ xal xawj jj ἕνοτ 
consummolionis hac posteriorem **, Tertia enim ὅτε τὰ ὁστᾶ ταῦτα, πᾶς οἶχος Ἱσραὴλ ἐν «f 
in celo novo, et terra nova instabit dies, quando — xupiax?] ἐγερθήσεται, τοῦ θανάτου vevon 
€ssa hzec **, nempe omnis domus lsrael, in magna ^ ὥστε χαὶ τὴν γενοµένην ἀνάστασιν τοῦ Χριαι 
Dominica excitabuntur, morte devicta, adeo ul τοῦ χατὰ τὸν σταυρὸν πάθους περιέχειν µυ 
facta resurrectio Christi a crucis passione, couti- τῆς ἀναστάσεως τοῦ παντὸς Χριστοῦ σέ 
neat mysterium resurrectionis tolius corporis "Ὥσπερ δὲ ἐχεῖνο τὸ αἱσθητὸν τοῦ Ἰησοῦ Gig 
Christi. Ut autem corpus illud Jesu, sensibus ob- στῷ (8-9) ἑσταύρωται, xal τέθαπται, καὶ psv 
noxium, cruci affixum est sepuliumque, eL postea ῥἐγήγερται, οὕτως τὸ ὅλον τῶν ἁγίων Χριστα 
excitum, sic totum sanctorum Christi corpus cum συνεσταύρωται, xal νῦν οὐχέτι (jj: Exam 
Christo eruci afüxum est et nunc non amplius vi- τῶν (10), ὡς Παῦλος, £v οὐδενὶ ἄλλῳ χαυχᾶτα 
vit. Unusquisque enim illorum, perinde atque Pau- — vip σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Χριστοῦ Ἰησοῦ, 
lus, in nulla re alia gloriatur preterquam in cruce αὐτὸς χόσµῳ ἑσταύρωται, χαὶ xóoyog αὐτῷ. ! 
Doinini nostri Jesu Christi, per quem ipse muudo — vov οὖν Χριστῷ συνεσταύρωται xal χόσµῳ Ea 
erucilixus est eti mundus illi *. Quamobrem non  *at, ἀλλὰ xal Χριατῷ συνθάπτεται’ « Xuvst 
tantum una cur Christo eruci fuit affixusunusquis- — yàp, φησὶ, τῷ Χριστῷ, » ὁ Παῦλας: xal, d 
que ae mundo, sed etiam una cum Christo sepe- — Ev τινι ἀῤῥαθῶνι ἀναστάσεως γενόμενος , M: 
litur: « Congepulti enim sumus cum Christo, » c « Συνανέστηµεν αὐτῷ) » ἐπεὶ ἓν χαινότητ 
inquit Paulus *!, addens etiam, veluti ad quempiam — «tv περιπατεῖ, ὡς κατὰ τὴν ἐλπιζομένην µα. 
resurrectionis  arrbabonem pervenisset , « Et — xal τελείαν ἀνάστασιν µηδέπω ἀναστάς. τοι 
eum ipso consurreximus ** ; » postea in quadam μὲν ἑσταύρωται, μετὰ δὲ ταῦτα θάπτεται: 
novitate vite. ambulat, tanquam qui beata illa et Οθάπτεται xal ἀρθεὶς ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ποτὲ ὃ 
perfecta resurrectione nondum resurrexerit, Veligi- νῦν τέθαπται, ἀναστήσεται. Μέγα δέ ἁστι 
tur nunc quidem crucifixus fuit, postea vero sepe- ἀἁναστάσεως, xal δυσθεώρητον τοῖς πολλοῖς 
Jitur; vel nunc sepelitur sublatus ctiam e cruce, µυστήριον, ὅπερ xal ἓν ἄλλοις πολλοῖς λέγει 
aliquando, quatenus sepultus nune fuit, resuscita- Γραφῶν τόποις , οὐχ ἧττον καὶ tv τῷ Ἐζει 
turus. Ceterum magnum est resurrectionis nostrae τούτων &ánayvy&Xexav* « Καὶ ἐγένετο ἐπ' &j 
mysterium prorsusque contemplatu difficile; quod Κυρίου, καὶ ἐξήγαγέ µε &v πνεύµατι Κυρίι 
cum in aliis multis Scripturarum locis, tum vero ῥἔθηχέ µε Ev µέσῳ τοῦ πεδίου, xat τοῦτο fv 
eliam apud Ezechielem bis verbis annuntiatur * : ὁστῶν ἀνθρωπίνων' xal περιἠγαγέ µε Em* aü 
« Et facta est super me manus Domini, et eduxit Ἅκλόθεν χύχλῳ, xa ἰδοὺ πολλὰ σφόδρα ἐπὶ πρι 
me in Spiritu Domini, e posuit me in medio campi, ' τοῦ πεδίου, καὶ ἰδοὺ ξηρὰ σφόδρα * xaX εἶπε τει 
et hic erat plenus ossibus hominum : et circum- ΥΣ ἀνθρώπον, εἰ ζήσεται τὰ ὁστᾶ ταῦτα; Ka 
duxit me per ea in gyrum, et ecce multa valde su- Κύριε, Κύριε, aU ἐπίστῃ ταῦτα. Καὶ εἶπε πρ 
per faciem campi, siccaque vehementer : ei dixit ἹΠροφήτευσον ἐπὶ τὰ ὁστᾶ ταῦτα, xal ἐρεῖς « 
ad me : [ Fili hominis, si vivent ossa hec? Et dixi: Τὰ ὁστᾶ ξηρὰ, ἀχούσατε λόγον Kyplov: » χι 
Domine, 198 Domine, tu scis hzc. Et dixit óya- «Καὶ ἐλάλησε Κύριος πρὸς μὲ, λέγω 
mihi: ] Vaticinare de ossibus istis, et dices eis : ἀνθρώπου, τὰ ὁστᾶ ταῦτα πᾶς οἶχος Ἴσραί. 
Ossa arida, audite verbum Domini ; » et post xai αὐτοὶ λέγουσι’ Ξηρὰ γέγονε τὰ ὁστᾶ ἡμῶν 
panca ** : « Et locutus est ad me Dominus, dicens: — «ev ἡ ἐλπὶς ἡμῶν, διαπεφωνήχαµεν. » Ποί: 
Fili hominis, ossa hiec, domus est universa Israel: — Xp ὁστοῖς λέγεται" « 'Axojcacc λόγον Kv 
et Ipsi dicunt : Aruerunt ossa nostra, periit spes ὡς αἰσθανομένοις λόγου Κυρίου, ἅτε οὖσιν ἑ 


** I Petr. 11, 5. ** £phes. n, 20, 21, * I Cor. xi, 31. Ὁ vers. 10. ** [I Petr.in,5,10,12.. ν 
xxxvi, 141. ** Galat. vi, 14. *! Rom. vi, 4. "ibid. ** Ezech. ΧΧΣΥΗ, 1 seq. 1 ibid. 44. 


(8-9) Χριστῷ. Deest in codice Regio, sed exstat (11) Ποίοις. Sic codex Bodleianus; R 
in Bodleiano. ofoté. 


(10) Tov. Scribendum τούτων. 


SIS 

Ἱεραὴλ, * τῷ Χριστοῦ σώματι, 
Κύριος’ « Διεσχορπίσθη πάντα τὰ ὁστᾶ µου, » τῶν 
συματιχῶν ὁστέων αὐτοῦ uh διασχεδασθέντων, ἀλλὰ 
prob συντριθέντος τινὸς ἐξ αὐτῶν ; Ὅτε δὲ γίνεται 
αὐτὴ ἡ ἀνάστασις τοῦ ἀληθινοῦ xaX τελειοτέρου Χρι- 
στοῦ σώματος, τότε τὰ µέλη τοῦ Χριστοῦ τὰ νῦν, 
ὡς πρὸς τὸ µέλλον, ξηρὰ ὁστᾶ συναχθῄσεται, ὁστοῦν 
πρὸς ὁστοῦν, καὶ ἁρμονία πρὸς ἁρμονίαν, οὐδενὸς 
τῶν ἑστερημένων ἁρμονίας καταντάσοντος εἰς τέ- 
ἐεον ἄνδρα, « εἰς τὸ µέτρον τῆς ἡλικίας τοῦ πληρώ- 
µατος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ * » χαὶ τότε πολλὰ 
βέλη τὸ Ev ἔσται σῶμα, πάντων τοῦ σώματος µε- 
loy πολλῶν ὄντων γινοµένων ἑνὸς σώματος" τὴν δὲ 
χρίσιν ποδὺς , χαὶ χειρὸς , χαὶ ὀφθαλμοῦ, xal ἀχοῆῦς, 
13 ὀσφρήσεως τῶν συμπληρούντων ἰδίᾳ μὲν τὴν χε- 


φαλὴν, ἰδίᾳ δὲ τοὺς πόδας, χαὶ τὰ λοιπὰ τῶν μελῶν, B 


τἆ τε ἀσθενέστερα, χαὶ ταπεινότερα, xal ἀσχήμονα, 
χαὶ εὐσχήμονα, μόνου θεοῦ ἐστι ποιῄσασθαι, ὃς 
συγχεράσει τὸ Güpa* xal τότε μᾶλλον τοῦ νῦν τῷ 
ὑστεροῦντι περισσοτέραν διδοὺς τιμὴν, ἵνα μηδαμῶς 
ᾗ σχίσμα Ev τῷ σώματι, ἀλλὰ τὸ αὐτὸ ὑπὲρ (12) ἀλ- 
λήλων μεριμνῶσι τὰ µέλη, xal εἴ τινα εὐπάθειαν 
ἔχει µέλος, συνευπαθήσῃ πάντα τὰ µέλη, εἴτε δο- 
ξάξεται, συγχαίρῃ τὰ πάντα. 


COMMENT. IN JOAN. 
περὶ οὗ ἔλεγεν ὁ A nostra, abscissi sumus. » Quibus enim ossibus dici- 


TOMUS X. 914 


tur : « Audite verbum Domini, » tanquam quae 
sentiaut. verbum Domiui, tanquamque quz sint in 
domo Israel, nisi Christi corpori, de quo dicebat - 
Doininus ** : « Dissipata sunt omnia ossa mea, » 
cum alioqui ossa ipsius corporalia dissipata noa 
fuerint, sed ne uuum quidein ex ipsis contritum ? 
Proinde cuin efficitur resurrectio ο veri et. per- 
fectioris corporis Christi, tunc membra Christi, 
nimirum ossa ea qux in prasentia, futuri compa- 
ratione, sunt arida, conjungentur, os scilicet ad os 
suum, et juactura ad juncturam **** : nemine, qui 
privatus sit junctura, occursuro in virum perfe- 
ctum, « in mensuram aetatis plenitudinis corporis 
Christi **5 ; οἱ tunc membra multa unum erunt cor- 
pus, cum omnia corporis membra, quae multa 
sunt, fient unius corporis 35, At discrimen pedis 
Inanusque, atque oculi, ac denique auditus οἱ olfa- 
ctus, quibus complentur singulatim quidem caput, 
singulatim vero pedes et caetera membra, tum 
imbecilliora, tum abjectiura, ac ea que putantur 
Indecora, et decora, solius Dei est facere, qui simul 
temperabit corpus, etiam magis quam nunc copio- 
siorem honorem addens ei **, cui deerit, ne dissi- 


diu sit in corpore, sed invicem alia pro aliis sollicitudinem eamdem gerant meubra ; et si quid pa- 
litur unum membrum , simul patientur omnia membra, sive glorificatur unum membrum , simul 


gxudeb: nt omnia membra. 


21. Ταῦτά µοι οὐχ ἀλλοτρίως τοῦ ἱεροῦ, xal τῶν C — 21. Hac sunt a me dicta, nec. prater institutuim, 


&x' αὑτοῦ ἐξελαυνομένων, περὶ οὗ λέχει ὁ Σωτήρ". 


ε Ὁ ζηλος τοῦ οἴχου σου χαταφάχεταί µε, » εἴρη- 
ται, τῶν τε αἰτούντων σημεῖον Ἰουδαίων αὑτοῖς 
δειχθῆναε, χαὶ τῆς τοῦ Κυρίου πρὸς αὐτοὺς ἀποχρί- 
εως, σωνάπτοντος τὸν τοῦ ναοῦ λόγον τῷ τοῦ (13) 
Ιδίου αώματος, xal φάσκοντος ' « Λύσατε τὸν vaby 
τοῦτον, xal τρισὶν ἡμέραις ἐγερῷ αὐτόν. ᾽Απὸ 
TÀp τούτου τοῦ ναοῦ, ὕντος σώματος Χριστοῦ, 
δεῖ ἀπελαύνεσθαι ταῦτα ὄντα (14) ἄλογα, χαὶ ἐμ- 
ποριχκὰ, ἵνα µηχέτι οἶχος ἐμπορίου ᾗ. Καὶ τοῦτον 
τὸν ναὺν λυθῆναι δεῖ ὑπὸ τῶν ἐπιθουλευόντων τῷ 
λόγῳ τοῦ Θεοῦ, xal μετὰ τὸ λυθῆναι τῇ προει- 
ρημίνη ἡμῖν τρίτῃ ἡμέρᾳ (15) ἑγερθῆναι' ὅτε 
χαὶ οἱ µαθηταλ, ὅτι ἔλεγε πρὶν λυθΏναι τὸν ναὸν τοῦ 


de templo, deque ex ipso expulsis, de quo Servator 
dicit : « Zelus domus tuz comedit me 9: » atque 
etiam de Judzis petentibus signum sibi ostendi, ac 
denique de Domini ad ipsos responsione, conjun- 
gentis sermonem templi sermoni proprii corporis, 
et dicentis : « Destruite templum hoc, et in tribus 
diebus erigam illud *'. » Ab hoc enim templo, 
quod est corpus Christi, expellantur hac oportet 
qua rationis capacia non sunt et quz mercaturam 
exercent, ut nou in posterum sit domus mercaturain 
exercentium. Destrui etiam hoc templum ab his qui 
iusidiantur sermoni Dei necesse est, cumque dirutum 
fuerit, tertia, quam praediximus, die excitari; quando 
199 etiam discipuli ejus recordabuniur quod di- 


θιοῦ ὁ Λόγος, αὑτοῦ µνησθήσονται οὗ ἔλεγε, xal πι- D xerit Filius Dei , antequam destrueretur templum, 


στεύσουσι (16), τελειουμένης αὐτῶν τότε μετὰ τῆς 
Ἱώσεως xal τῆς πίστεως, ἀλλὰ χαὶ τῷ λόγῳ ὃν εἶπεν 
ὁ Ἰησοῦς. Καὶ ἕχαστος δὲ τῶν τοιῶνδε, Ἰησοῦ αὐτὸν 
χαθαίροντος, ἀποθέμενος τὰ ἅλογα χαὶ τὰ πωλοῦντα, 
διὰ τὸν τοῦ ἓν αὐτοῖς Λόγαυ ζῆλον χαταλυθέσεται, ἐπὶ 
wj ὑπὸ Ἰησοῦ ἐγερθῖναι, οὐ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, ὅσον 
ἐπὶ τῇ προχειµένῃ λέξει o0 γὰρ γέγραπται" € Λύ- 
Cx: τὸν vaby τοῦτον, xal τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἑγερῶῷ 
αὐτὸν, » ἁλλ' ἐν τρισὶν ἡμέραις. Ἐχγείρεται γὰρ f 


*5 Psi, xxi 15... *5- Ezech. xxxvi, 7. 
9 Psal, Lx viu, 10. *!Joan. n, 19. 


κο Ὑπέρ. Wa idem codex Dodleianus; Regius, 
(413) To τοῦ. Sic codex Bodleianus; Regius, 


τῶν του. 
(14) "Orta. Sic codcx Dodl-iauus; Regius, τά. 


*-33 Ephes. iv, 135. 


perfecta tunc cum cognitione fide etiam ipsorum, 
et credent sermoni, quem dixerit Jesus. Quin unus- 
quisque qui erit hujusmodi, Jesu illum purificante, 
cum deposuerit qux aliena sunt a ratione, ac ven- 
dentia, propter inhabitantis in se Filii Dei zelum, 
destruetur, ut a Jesu erigatur : non tertia die, quod 
ad propositam lectionem attinet; nec enim scri- 
puim est ? « Destruite templum hoc, et tertia die 
ilud erigam,» sed, «in tribus diebus. » Erigitur 


56 | Cor. xii, 12, seq. ** ibid. 24 seq. 


(15) Ἡμέρᾳ. lia idem codex Bodleianus; Regius, 
perperam , µετά. 


(16) Πιστεύσουσι. Sie codex Bodleianus; Re- 
gius, πιστεύουσι. 


$15 


OHIGENIS 


516 


enim templi erectio, postquam destructum fuerit, Α τοῦ ναοῦ τῇ πρώτῃ μετὰ τὸ Ao0nvac ἡμέρᾳ xav τῇ 


prima et secunda die; perficitur autem in totis 
tribus diebus. Quamobrem, et facta est resurrectio, 
οἱ erit resurrectio, siquidem « cum Christo conse- 
puli sumus, et cum ipso consurreximus 8. Et 
quoniam non satis est ad integram resurrectionem 
i'lud verbum, « consurreximus, » additur : « In 
Christo omnes vivificabuntur, unusquisque autem 
in suo ordine : prinitiie Christus, deinde qui sunt 
Chiisti, iu. adventu ejus : postremo finis **. Πο. 
surrectionis enim illud est, prima die in paradiso 
esse Dei; resurrectionis item, quando apporeus, 
inquit : « Ne me tangas, nondum enim asceudi ad 
Patrem **; » at perfecta. est resurrectio eum vadit 
14 Patrem. Quoniam vero quidam confunduntur, 
cum venerint ad. locum de Patre et Filio, adducen- 
tcs illud : « Invenimur autem et falsi testes Dei, 
quod testati fuerimus adversus Deum , quod excita- 
verit. Christum quem non excitavit *5;» et his 
similia declarantia alium esse eum qui excitavit ab 
eo qui excitatus fuit ; el illud : «Destruite templum 
hec, et in tribus diebus erigam illud, » existimans 
tes ex his ostendi numero non differre Filium a Pa- 
tre, sed utrunque non solum substantia, sed etiam 
^uhjecto unum , secundnm quasdam intelligentias, 
rou secundum hypostasim diversos dici Patrem et 
Filium : illis respondere debemus, in primis qui- 
dem ea verba qua precipue astruant alium esse 
Filium a Patre, et quod necessario Filius sit Patris 


Filius, et Pater Filii sit Pater; tum vero non C 
^ βλέπῃ τὸν Πατέρα ποιοῦντα, xal λέγοντα, óc ες *O 8 


absurdum esse, eum qui fateatur se niliil posse facere 
nisi quod viderit Patrem facientem **, quique dicat : 
« Quidquid autem Pater facit, similiter etiam Filius 
facit ", » corpus quod mortuum erat excitasse, 
Patre boc illi donante : qui Pater precipue dicen- 
dus est Christum excitasse e mortuis. Sane llera- 
cleon inquit, « in tribus, » 900 pro eo quod est, 
ju tertia, non perscrutatus (quamvis notarit vocu- 
las, in tribus) quomodo in tribus diebus peragatue 
resurrectio. Adhuc autem et tertiam diem appellat 
spiritualem, inqua declarari putant Ecclesiz resur- 
rectionem. llis vero consequeus est ut prima dies 
terrestris, secunda aniwalis dicatur, noa facta Ec- 
εἰεδία resurrectioue in ipsis. Videntur equidem quze 


scripta suntin Evangelio secundum Mattlieum ct p 


Marcum de falsis tes.ibus, in fine Evangelii accu- 
santibus Dominum nostrum Jesum Christum, rela- 
tionem habere ad illud : « Destruite templum hoc, 
et ego in tribus diehus erigam illud. » llle enim de 
templo corporis sui dicebat , quae illi suspicautes 
de eo templo dici quod ex lapidibus xdificatum fue- 


" Πορ. vi, Á..A« " IL Cor xv, 22 seqq. 


(Vi) οὐκ dpxer. Ma idem codex Bodleianus ; Re. 
gius, οὐ x&xst. 

(48) Kal ὅτε. Sic codex Bodleianus; legius 
omisit xat. 

(19) Οἷον τό. Scribendum οἴοντα.. 

20, Αὐτφ. Sic. codex. Budleianus; Regius, 


αἱ τό. 


** Joan.xx, 17. 


δευτέἐρᾷ, τελειοῦται δὲ αὐτοῦ 1j ἔγερσις ἓν ὅλαις ταῖς 
τρισὶν ἡμέραις. Auk τοῦτο χαὶ γέγονεν ἀνάστασις, xal 
ἔσται ἀνάστασις, e γε « συνετάφρηµεν τῷ Χριστῷ, xal 
συνανέστηµεν αὐτῷ. » Καὶ ἐπεὶ οὖχ ἀρχεῖ (17) εἰς 
«hv ὅλην ἀνάστασιν τὸ, συνγανέστηµεν, « ἐν τῷ Xpv- 
στῷ πάντες ζωοποιηθήσονται, ἕχαστος δὲ ἐν τῷ ἰδίῳ 
τάγµατι’ ἀπαρχὴ Χριστὸς, ἔπειτα οἱ τοῦ Χριστοῦ ἓν 
τῇ παρουσίᾷ αὐτοῦ, εἶτα τὸ τέλος. » ᾿Αναστάσεως γὰρ 
fv χαὶ τὸ ἐν τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ γενέσθαι ἓν τῷ παρα- 
δείσῳ τοῦ θεοῦ. ἀναστάσεως δὲ, καὶ ὅτε (18) φαινόµε» 
νός φησι’ « Μή µου ἅπτον, οὕπω γὰρ ἀναθέθηχα 
πρὸς τὺν Πατέρα" » τὸ δὲ τέλειον τῆς ἀναστάσεως fiv, 
ὅτε Υίνετα: πρὸς τὸν Πατέρα. Ἐ τεὶ δὲ ol συγχεόµενοι 
ἐν τῷ περὶ Πατρὸς xai 1οῦ τόπῳ, συνάγοντες τό" 
« Εὐρισχύμεθα δὲ xai φευδυμάρτυρες τοῦ θεοῦ, ὅτι 
ἐμαρτυρήσαμεν χατὰ τοῦ θεοῦ, ὅτι Ίγειρε τὸν Χρι- 
στὸν, ὃν οὐκ ἤγειρε' » καὶ τὰ τούτοις ὅμοια δηλοῦντα 
ἕτερον εἶναι τὸν ἐγείραντα παρὰ τὸν ἑγηγερμένον' καὶ 
τό: « Λύσατε τὸν ναὺν τοῦτον, χαὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις 
ἐγερῷ αὐτόν' » olov τὸ (19) Ex τούτων παρίστασθαι μὴ 
διαφἑρειν τῷ ἀριθμῷ τὸν Υἱὸν τοῦ Πατρὸς, ἀλλ' ἓν, 
οὗ µόνον οὐσίᾳ, ἀλλὰ xai ὑποχειμένῳ τυγχάνοντας 
ἀμφοτέρους, χατά τινας ἐπινοίας διαφόρους. οὗ χατὰ 
ὑπόστασιν λέγεσθα, Πατέρα χαὶ Yióv- λεχτέον πρὸς 
αὐτοὺς πρῶτον μὲν τὰ προηγουμένως χατασχευαστι- 
χὰ ῥητὰ τοῦ ἕτερον Εἴναι τὸν Yiby παρὰρτὸν Πατέρα, ' 
xaX ὅτι ἀνάγχη τὸν αν Πατρὸς εἶναι Υἱὸν, xai τὸν 
Πατέρα Υἱοῦ Πατέρα. Μετὰ δὲ τοῦτο οὐχ ἄτοπόν ἐστι 
τὸν ὁμολογοῦντα μηδὲν δύνασθαι ποιεῖν, ἐὰν qf) τι 


ἂν ὁ ΠατΏρ ποιεῖ, ταῦτα ὁμοίως xai ὁ Υἱὸς ποιεῖ, » 
τὸν νεχρὸν, ὅπερ τὸ σῶμα fjv, ἐγηγερκέναι, τοῦ Πα- 
ερὸς αὐτῷ (20) τοῦτο χαριζοµένου, ὃν προηγουμένως 
λεχτέον ἑγτγερχέναιτὸν Χριστὸν Ex νεχρῶν. Ὁ μµέν- 
τοιγε Ἡραχλέων τὸ, ἐν τρισὶ, φησὶν, ἀντὶ τοῦ, iv 
τρίτη, μῆ ἐρευνῄσας, καἰτοιγε ἑπιστήσας τῷ (21) ἐν 
τρισὶ, πῶς Ey τρισὶν Ἡ ἀνάστασις ἐνερχεῖται ἡμέραις., 
Ἔτι δὲ χαὶ τὴν τρίτην φησὶ τὴν πνευματιχὴν fipé- 
pav, ἓν ᾗ οἴονται δηλοῦσθαι την τῆς Ἐχκλησίας ἀνά- 

τασιν. Τούτων δὲ ἀχόλουθόν ἐστι πρώτην λέγειν εἷ- 
ναι τὴν χοϊχὴν αμέραν, καὶ τὴν δευτέραν τὴν ψυχιχἠν, 
o9 γεγενηµένης τῆς ἀναστάσεως της Ἐχχλισίας ἓν 
αὐταῖς. "Eotxe uiv τοίνυν τὰ ὑπὸ τῶν bv τῷ κατὰ 
Ματθαῖον καὶ Mápxov ἀναγεγραμμένα Εὐαγγελίῳ (22) 
Ψευδομαρτύρων πρὸς τῷ τέλει τοῦ Εὐαγγελίου χατη- 
γορούντων τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τὴν &va- 
φορὰν ἔχειν ἐπὶ τό ε Λύσατε τὸν ναὺν τοῦτον, κἀγώ 
by ptos ἡμέραις ἐγερῷ αὐτόν » ὁ μὲν γὰρ ἔλεχε 
περὶ τοῦ ναμῷ τοῦ σώματος αὑτοῦ, οἱ Ó' ὑπονοουντες 
περὶ τοῦ ἐκ λίθων οἰχοδομηθέντος ναοῦ λέγεσθαι τὰ 
"' jbid. 


€ | Cor. xv, 1δ. ** Joan. v, 19. 


(21) TQ. Sic codex Dodleianus; Regius, τό. 

(22) Εὐαγγελίῳ. Ya codex Bodleianus ; Regius, 
male, Εὐαγγέλια, Cietevum distorta hzc sunt, qua 
sic, ut adnotavit lHuetius, dirigenda eraot : "Eotxa 
μὲν τοίνυν τὰ ἐν τῷ κατὰ Ματθαῖον xai Μάρχον 
ἀναγεγραμμένα Εὑκγγελίῳ περὶ τῶν ψευδρμαρτὺ- 
ρω tl. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


στα 


Y εἱρημένα ἔφασχον χατηγοροῦντες' « Οὗτος A rat, quae hic dicta sunt, dixerunt accusantes 06 : 


apart χαταλῦσαι τὸν vaby τοῦ θεοῦ, χαὶ διὰ 
ἡμερῶν αὐτὸν οἰχοδομῆσαι' » ἢ ὡς 6 Mápxoz- 
ic Ἰχούσαμεν αὑτοῦ λέγοντος, ὅτι, Ἐγὼ xaza- 
ὃν ναὺν τοῦτον τὸν χειροποίητον, χαὶ διὰ τριῶν 
y ἄλλον ἀχειροποίητον ἀνοιχοδομήσω (25): » ὅτε 
ἐρχιερεὺς ἀναστὰς εἶπεν αὐτῷ' ι Οὐδὲν ἆπο- 
τί οὗτοί σου χαταμαρτυροῦσιν; 'O δὲ Ἰησοῦς 
f» f$ ὡς ὁ Λουχᾶς (24) φησί’ « Καὶ ἀναστὰς ὁ 
εὓς εἰς μέσον, ἑπηρώτησε τὸν Ἰησοῦν λέγων" 
moxplvn οὐδέν; τί οὗτοί σου χαταμαρτυροῦσιν; 
ἐσιώπα, χαὶ obx ἀπεχρίνατο οὐδέν, ». Νομίζω 
(χαίως χαὶ ταῦτα παρατεθεῖσθαι τὴν ἀναφορὰν 
(85) ἐπὶ τὸ &v χερσὶ ῥητόν. 


t Ἐἶπαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι: Τεσσαράκοντα καὶ ἓξ D 


ἠπαδομήθη ὁ ναὺς οὗτος. καὶ σὺ ἓν τρισὶν ἡμέ- 
[ερεῖς αὑτόν; » Πῶς τεσσαράχοντα xa E£ ἔτε- 
οδομῆσθαί φασι τὸν ναὺν οἱ Ἰουδαῖοι λέγειν οὐχ 
, εἰ τῇ ἱστορίᾳ χαταχολουθήσαιµεν (20). Γέ- 
ει γὰρ ἐν τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν, ὡς € ἠτοίμα- 
οὓς λίθους, xaX τὰ ξύλα τρισὶν ἔτεσιν. Ἐν 
εετάρτῳ ἔτει, μηνὶ δευτἐρῳ. βασιλεύοντος τοῦ 
ως Σολομῶντος ἐπὶ 'Ispahà, ἐνετείλατο ὁ βασι- 
at αἴρουσι λίθους μεγάλους τιµίους εἰς τὸ Oc- 
τοῦ οἴχου, χαὶ λίθους ἀπελεχήτους, xaX ἐπελέ 

οἱ vio! Σολομῶντος, xal οἱ υἱοὶ Χειράμ’ xol 
αὐτοὺς Ev τῷ τετάρτῳ ἔτει, xal ἐθεμελίωσαν 
toy Κυρίου ἐν μηνὶ Νεισὰν (27), χαὶ τῷ δευτέ- 
νί- ἑνδεχάτῳ ἐνιαυτῷ, μηνὶ Βαὰλ, ὃς ἣν μὴν 
, θυνετελέσθη ὁ οἶχος εἰς πάντα λόγον αὐτοῦ, 
€ πᾶσαν διάταξιν αὐτοῦ. » "Iva. οὖν xaX τὴν 
Slav αὐτοῦ συγκχατατάξωµεν (28) τῷ χρόνῳ τῆς 
τῆς, ἔνδεχα ἔτη τὰ πάντα οὐ συμπληροῦται εἰς 
οδομὴν τοῦ νχοῦ. Πῶς οὖν οἱ Ἰουδαῖοι λέγχουσι’ 
αράχοντα xal££ ἔτεσιν ᾠχοδομ{θῃ 6 ναὺς οὗτος »» 
ἄρα τις βιασάµενος φιλοτιµήσηται (29) παρα- 
; τῶν τεσσαράχοντα xai EG ἐτῶν πληρούμε- 
J) χρόνον, ἀφ᾽ οὗ 6 Δαυῖδ φησι πρὸς Νάθαν τὸν 
tqv, βουλενσάµενος περὶ τῆς οἰκοδομῆς τοῦ 
« "oo ἐγὼ χατοιχκῶ ἐν obup χεδρίνῳ, xa fi 
€ τοῦ θεοῦ χάθηται Ev µέσῳ τῆς σχηνῆς » sl 


χώλυται, ὡς àyhp αἱμάτων οἰχοδομῆσαι αὐτὸν, 


'& (61) ἠσχωλῆσθαι περὶ τὴν συναγωγὴν τῆς 


« Mie dixit : Possum destruere templum Dei, οἱ per 
ires dies illud zdificare : » vel ut Marcus ** : « Nos 
audivimus hunc dicentem: Ego diruam templum 
lioc manu factum, et per tres dies aliud non manu 
factum rezdificabo, » quando et summus sacerdos 
surgens dixit illi : « Nihil respondes? cur isti 
adversum te tesitificantur ? Αι Jesus tacebat 19. 
vel ut Marcus inquit 555 « Et surgens summus 
sacerdos in medium , interrogabat Jesum dicens : 
Non respondes quidquam? cur isti adversum te 
dicunt testimonia? AL ille tacebat, neque quidquam 
respondebat. » Arbitror vero necessario etiam hac. 
citata fuisse relationem habentia ad eum textum 
qui est prx: manibus. 

22, « Dixerunt ergo Judei : Quairaginta et sex 
annis zedificatum est templum boc, et tu in tribus 
diebus eriges illud **? » Quomodo quadraginta et 
sex annis exsiructum fuisse Judei dicant templum 
hoc, si historiam sequamur, dicere non possumus. 
Nam in tertio Regum scriptam est 52, quod « prepa- 
raverint lapides et ligna tribus annis. In quarto 
autem anno, mense secundo, regnante rege Salo- 
mone super Israel, mandavit rez , εἰ tollunt lapides 
grandes, lapides pretiosos pro fundamento domus, 
atque lapides impolitos ; et sculpserunt eos filii 
Salomonis, οἱ flii Cbhiram , jeceruntque eos pro 
fundatione in quarto anno, et fundaverunt domum 
Domini in mense Nisan (is est secundus mensis); 
undecimo autem anno, in mense Daal, qui est 
mensis 901 octavus, perfecta est domus per 
omnes partes suas, et juxta eunctam dispositionem 
suam **. » Ut ergo etiain praparationem ejus cuim 
tempore structurze annumeremus, undecim anno- 
rum numerus non completur ad structuram teinpli. 
Quamobrem quomodo Judei dicunt, « quadraginta el 
scx annis xdiflcatum fuisse templum hoc? » Nisi 
forie quis, qui urgeretur, contendere ostendere 
tempus quadraginta et sex annorum coinpleri ab eo 
teinpore quo David inquit ad Nathau prophetam, 
consulens de :xdilicatione templi : « En ego habito 
in domo cedrina, et arca Dei manet in medio ten- 
torii *. » Nam etiam si prohibitus fuit, ceu vir 
sanguinum, ipsum sedificare, at saltem videtur se 


ϱῦ ναοῦ. Φησὶ γοῦν àv τῇ πρώτῃ τῶν Ilapa-p exercuisse circa colligendam — materiam — templi. 


ἔνων Δαυῖὸ ὁ βασιλεὺς πάση τῇ bxxXnola- 
εὼν ὃ υἱός µου, εἰς ὃν ἠρέτιχεν αὐτὸν Κύριος, 
εἰ ἁπαλὸς, xat τὸ ἔργον µέγα, ὅτι οὐχ ἀνθρώ- 
υδομεῖ (52), ἀλλὰ Kupip θεῷ' χατὰ πᾶσαν τὴν 


alib. xxvi, 61. ** Marc. xiv, 58. 
Reg. v, 17, 18; vi, 4. 


Ἀγοιχοδομήσω. Sic codex Dodleianus ; Re- 
Ixoboy.f ac. 

Λουκάς. Scribendum Μάρχος. 

"Exovta. Sic codex Bodleianus; Regius, 
Codex Regius, οἰχοδομῆσαί φασι τὸν ναὺν 
alot λέγονται’ ox ἔχομεν el τῇ ἱστορίᾳ χατ- 
Mjcopev- sed codex Bodleianus ut in. nostro 


Ἐν μηνὶ Δεισάν. Lege Z:52, hoc est. Ile- 


5* Matth, xxvi, 69. 
* [li Reg. vi, 98. 55 ΙΙ Heg. vii, 2. * 1 Paralip. xxix, 1 seqq. 


Inquit ergo in primo Paralipomenon libro ** rex 
David cuncta congregationi : «Salomon fllius meus, 
iw quem complacuit sibi Dominus, juvenis est et 
delicatus ; opusque magnum est, quoniam non 


9! Marc. xiv, 00, 61. ** Joan. n, 20. 


braice 7 veteris mensis Hebraici nomen, qui αγ 
Judaico respondet. Vide Josepl, Antiq. lib. vin, 
cap. 2, n. 3. 


(28) Αὐτοῦ συγκατατάξωµεν. Ita codex. Bodleia- 
nus; Regius, συγχαταλάδωµεν. 

(29) Codex DBodleianus, φιλοτιμήσαιτο. 

30) Codex Regius, πληρουµένων. 

91) Codex Bodleianus, αὐτὸν, ἀλλ᾽ οὖν ξοιχέ ve. 

($92) Codex Regius, olxobopr. 


579 


ORIGENIS 


homini, sed Domino Deo zdiflcat. Proparavi illi A δύναμιν ἠτοίμακα εἰς οἶχον Θεοῦ µου χρυσίοι 


pro viribus meis ad domum Dei mei construendam, 
nurum, argentum, es et ferrum, lignum, lapides 
fsoem, et plenitudinis, lapidesque sumptuosos, et 
varios, et omnem lapidem pretiosum , et Parium 
multum. Adhuc etia, ut complacerem in domo 
Dei mei, est mihi, quod acquisivi, aurum οἱ 
argentum : et ecce dedi in domum Dei mei in alti- 
tudinem : ex tot preparavi in domum sanctorum 
tria millia talentorum auri ex Suphir, et septem 
millia talentorum argenti probati , ut incrustetur 
ex ipsis domus Dei per manus artificum. » Regna- 
vit enim David annis septem in Hebron, et tria 
supra triginta in Jerusalem "'. Quare οἱ poterit quis 
estendere principium przparationis templi fuisse, 
eolligente eo materiam convenientem a tempore 
quinti anni regni sui, poterit, si urgeatur, dicere 
de quadraginta sex annis. Alius vero quispiam 
dicet templum quod ostenditur, non esse illud a 
Salomone exstructum, nam eversum fuit e capti- 


vitatis temporibus 55, σε quod Esdras sdiflca- . 


verit " ;: de quo non possumus aperte ostendere 
orationem vera narrantem de quadraginta eL sex 
annis. Apparet etiam apud Machabaica ** multam 
inconstantiam, et confusionem fuisse cirea tem- 
plum, et circa populum; et baud seio, an tunc 
rezdificatum fuerit tot annis. Sane Heracleon, 
2042 ne inspecta quidem historia , Salomonein 
inquit quadraginta et sex annis zedificasse templum, 
quod erat imago Servatoris : ac sex numerum ad 
materiam , id est ad effectionem refert ; quadra- 
ginta autem numerum, qui est, inquit, quaternio 
copulari nescius, ad insufflationem semenque insuf- 
flationis. Tu vero vide num possis accipere per 
quadragenarium numerum quatuor elementa mundi, 
qua ponuntur in angylis templi; per senarium 
vero, hominem sexta die factum. 

25. « At ille dicebat de templo corporis sui. Cum 
ergo surrexit e mortuis, recordati sunt discipuli 
ejus quod hoc dixisset, et crediderunt Seripturz, 
et sermoni quem dixerat Jesus *', » nempe corpus 
Filii vocari templum ejus. Quzsitu autem dignum 
est simpliciterne hoc accipiendum sit, an conten- 
dendum sit singula quse de templo scribuntur, 


ριον, χαλχὸν, καὶ σίδηρον, ξύλον, λίθους Σι 
πληρώσεως, xai λίθους πολυτελεῖς (20), xa 
λους, xai πάντα λίθον τίµιον, χαὶ Πάριον πο 
ἐν τῷ εὐδοχῆσαί µε ἓν οἴχῳ Θεοῦ µου, ἔστι p 
ριπεποίηµαι χρυσίον, xaX ἀργύριον' χαὶ ἰδοὺ 
εἰς o! xov Κυρίου µου εἰς ὄφος' Ex τόσων ἡτοίμ 
εἰς τὸν ο xov τῶν ἁγίων τρισχίλια τάλαντα χρυ 
Ex Σουφεὶρ, καὶ ἑπταχισχίλια τάλαντα ἀργν 
χίµου, ἐπαλειφῆναι Ev αὐτοῖς τοὺς οἵχους τοῦ € 
χξιρὸς τεχνιτῶν.» Ἐθασίλευσε γὰρ ὁ Δαυῖδ k 
ἐν Χεθρὼν, καὶ Xy! ἐν Ἱερουσαλήμ. Ἐὰν οὖν 
ἀποδεῖξαι τὴν ἀρχὴν τῆς περὶ τοῦ ναοῦ xatt 
γεγονέναι συνάγοντος αὐτοῦ τὴν ἐπιτήδειον D. 
τοῦ ε’ χρόνου τῆς βασιλείας αὑτοῦ, δυνῄσεται 


B µενος περὶ (20) τῶν µς’ ἑτῶν εἰπεῖν. "Άλλο 


ἐρεῖ τὸν δειχνύµενον μὴ τὸν ὑπὸ Σολομῶντος 
μημµένον εἶναι, ἐχεῖνον γὰρ κατεστράφθαι (S 
τοὺς τῆς αἰχμαλωσίας χρόνους, ἀλλὰ τὸν ἐπὶ 

οἰχοδομηθέντα. περὶ οὗ οὐκ ἔχομεν τρανῶς 4 
τεσσαράχοντα xai ἓξ ἐἑτῶν ἀποδεῖξαι ἆληθει 
λόγον. Ἔοιχε δὲ xal χατὰ τὰ Maxxa6atxà πο 
ἀχαταστασία Υεγονέναι περὶ τὸν λαὸν xa cl 
xat οὐκ οἶδα cl ποτε ἀνῳκοδομήθη τοσούτοις | 
ναός. Ὁ µέντοιχε Ἡραχλέων, μηδὲ ἐπιατή 
ἱστορίᾳ, φησὶ τὸν Σολομῶντα τεσσαράχοντα 

ἔτεσι χατεσχευαχέναι τὸν vabv, εἰχόνα τυγχάνο 
Σωτηρος' xai τὸν c' ἀριθμὸν εἰς τὴν ὕλην, 5 
τὸ πλάσμα ἀναφέρει' τόνδε τῶν τεσσαράκοντε 
τράς ἐστι, φησὶν, ἡ ἁπρόσπλοχος, εἰς τὸ ἑμφ 
καὶ τὸ Ev τῷ ἐμφυσήματι σπέρµα. "Opa δὲ εἰ d 
τὸν μὲν μ’ διὰ τὰ τἐσσαρα τοῦ χόσµου στοι] 
τοῖς Ἠγωνισμένοις (97) εἰς τὸν vabv ἑγχατατασ 
λαμθάνειν τὸν δὲ c^ διὰ τὸ τῇ ἕχτῃ ἡμέρᾳ ve 
τὸν ἄνθρωπον. 


95. « Ἐχεῖνος δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ GU 
αὐτοῦ. Ὅτε οὖν ἠγέρθη àx νεχοῶν, ἐμνήσθη 
μαθηταὶ αὑτοῦ, ὅτι τοῦτο ἔλεγε, xat ἑπίστευνι 
Γραφῇ, καὶ τῷ λόγῳ, ὃν εἶπεν ὁ Ἰησοῦς » εἰς 
τὸ σῶμα (38) τοῦ Υἱοῦ vab; αὐτοῦ εἴρηται. Z: 
δὲ ἄξιον πότερον ἁπλούστερον τοῦτο ἐχληπτόέον | 
ἕχαστον τῶν ἀναγεγραμμένων περὶ τοῦ ναοῦ qu 


referre ad sermonem de corpore Jesu, videlicet D τέον ἀνάχειν εἰς τὸν περὶ τοῦ σώματος Ἰησοῦ 


quod ipse ex Virgine sumpsit, vel ad Ecclesiam, 
quz ipsa etiam corpus Christi dicitur, et ob quam 
nos etiam membra ipsius Christi apud Apostolum ** 
nominamur, Atque molestiis quidem seipsum libe- 
rang aliquis, et desperando singula referre se posse 
que de templo dicuntur ad corpus, utrolibet modo 


* ΕΙ Reg. n, 1f. ** Ἡ Paralip. xxxvi, 19. 
*! joan. rn, 21, 92. ** 1 Cor. xn, 27. 


| ldem codex Regius, πολυτελείας, 
34) Codex Regius, ἑχτὸς ὧν ἠτοίμασα. 
$5) Codex Regius, τις pro mtpt. 
96) Codex Regius, ᾠχοδομημένον εἶναι by ἑχεῖ- 
WV, χατεστρέφθαι. 
(91). Ἠγωγισμένοις, Sic codex Bodleianus , Re- 
gus, ἀγωνισμένοις. Ferrarius videtur legisse ἐν 


* |l]. Esdr. vi, 1 seqq. 


ᾖτοι οὗ εἴληφεν &x τῆς Παρθένου, fj τῆς "Exx 
σώματος αὐτοῦ λεγομένης εἶναι, ὡς xal ἡμᾶι 
τοῦ σώματος αὑτοῦ παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ ὀνομάξ 
'O μὲν οὖν τις, πραγμάτων αὑτὸν ἁπαλλάτιι 
ἁπογινώσχειν ἕχαστον δύνασθαι τῶν χατὰ «b 
ἀναφέρειν ἐπὶ τὸ σῶμα, ὁποτέρως ἂν ἔχῃ, i 


* | Machab. 1, 39 


ταῖς Ὑωνίαις, vel γεγωνιωµένοις, 

(58) Elc τὸ δει τὸ σῶμα, etc. Sic reete 
codex Bodleianus ; male autem Regius, εἰς eb 
τοῦ Υἱοῦ vabe αὐτοῦ εἴρηται, ζητῆσαι ἄξιον. 

(39) 'ExAnxtéor. Sic codex Bodleianus; & 
ἐχλεκτέον. 


98 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


$92 


ἀπλούστερον χαταφεύξεται, λέγων διὰ τοῦτο σῶμα A 56 habeat, ad intelligentiam slmpliclorem confu- 


ἑχατέρως νοούµενον τὸν vabv ὠνομάσθαι, Enel ὥσπερ 
ὁ vag δόξαν εἶχε θεοῦ χατασχηνοῦσαν tv αὐτῷ, οὔ- 
ως εἰχόνα xai δόξαν θεοῦ ὑπάρχοντα τὸν Πρωτότοχον 
φάσης χτίσεως, τὸ σῶμα, J| τὴν Ἐχχλησίαν ἀγαλ- 
ματοφορηῦντα vaby εὐλόγως εἰρῆσθαι Θεοῦ; ἡμεῖς δὲ, 
ὁ μὲν περὶ ἑχάστου τῶν ἓν τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν 
περὶ τοῦ ναοῦ εἰπεῖν δυσδιήγητον ὁρῶντες, χαὶ πολ- 
M τῆς λέξεως ἡμῶν μεῖζον, ἄλλως τε xal οὐ χατὰ 
εν παροῦσαν γραφὴν, ὑπερτιθέμεθα. Πλὴν ἐν τοῖς 
οούτοις, μάλιστα διὰ τὸ ὑπὲρ τὴν ἀνθρωπίνην εἶναι 
εὖσιν, xai κατὰ τὴν τοῦ Θεοῦ σοφίαν, «b ἴδιον 
ες θεοπνεύστου Γραφῆς ἐμφαίνεσθαι πειθόµενοι, 
οὐίαν tv μυσττρίῳ τὴν ἀποχξχρυμμένην, fiv οὐ- 
δὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωχε, παρι- 


στάσης, xal καταλαμθάνοντες ἐἑξαιρέτου Πνεύ- B 


µατος σοφίας ἑαυτοὺς δεοµένους, πρὸς xb τὰ τηλι- 
χαῦτα ἱεροπρςπῶς νοῆσαι, ὡς ἔνι μάλιστα δι) ὀλίγων 
thv περίνοιαν τῶν χατὰ τὸν τόπον διαγράψαι πειρα- 
αύμεθα, σῶμα (40) τὴν Ἐκκλησίαν, xai οἶχον Θεοῦ 
lx λίθων ζώντων οἰχοδομούμενον, οἶχον πνευματιχὸν 
εἲς ἱεράτευμα ἅγιον µανθάνοντες ἀπὸ τοῦ Πέτρου 
τυγχάνον, ὡς τὸν οἰχοδομοῦντα τὸν vaby υἱὸν Aavtb 
χατὰ τοῦτο Χριστοῦ εἶναι τύπον, μετὰ τοὺς πολέ- 
pow, εἰρήνης βαθυτάτης Υεγενηµένης, οἰκοδομοῦντα 
εἰς ὀόξαν τοῦ Θεοῦ τὸν ναὺν ἐν τῇ ἐπιγείῳ Ἱερουσα- 
My, ἵνα µηχέτι παρὰ μετακινητῷ πράγματι τῇ σχηνῇ 
λατρεία ἐπιτελῆται, ἕχαστον τῶν κατὰ τὸν ναὺν εἰς τὴν 
Ἐχχλησίαν (44) ἀνάγειν πειρασόμεθα. Τάχα γὰρ ἑὰν 


σάντες οἱ ἐχθροὶ ὑποπόδιον γένωνται τῶν Χριστοῦ πο- C 


Wy, xal ὁ ἔσχατος ἐχθρὸς θάνατος χαταργηθῇ, ἡ τε- 
λεωτάτη εἰρήνη ἔσται ὅτε Χριστὸς ἔσται Σολομὼν, 
ἕτερ ἑρμηνεύεται, εἰρη»κὸς, πληρουµένης τῆς προ- 
φητείας εἰς αὐτὸν λεγούσης” « Μετὰ τῶν µισούντων 
thy εἰρήνην μην εἰρηνικός. » Καὶ τότε ἕχαστος τῶν 
ζώπων λίθων, κατὰ τὴν ἀξίαν τοῦ ἐνταῦθα βίου, 
ἔσται τοῦ ναοῦ λίθος: ὁ μέν τις ἓν τῷ θεμελίῳ ἀπό- 
eme, ἢ προφήτης βαστάζων τοὺς ἐπιχειμένους " 
ὁ δέτις μετὰ τοὺς Ev τῷ θεµελίῳ ὑπὸ μὲν τῶν &mo- 
ετόλων βασταζόµενος, xal αὐτὸς σὺν τοῖς ἁποστόλοις 
ευµθαστάζων τοὺς ὑποδεεστέρους . xal ὁ μέν τις 
ἴσται λίθος τῶν ἑνδγτάτων, ἔνθα ἡ χιδωτὸς, xal τὰ 
χρουθὶµ, χαὶ τὸ ἱλαστήριον ' ἕτερος δὲ τοῦ περιθό- 
ἂν, xai ἄλλος ἔτι ἔξω τοῦ περιδόλου τῶν Λευιτῶν 


giet, dicens idcirco corpus utroque modo |μία]ίο- 
ctum, templum nuncupatum fuisse, quod quem- 
admodum templum illud gloriam Dei habebat in 
seipso habitantem, ita imago, et gloria Dei exsistens 
Primogenitus omnis creaturz ** repraesentans cor- 
pus suum vel Ecclesiam, templum Dei rationabiliter 
fuerit dietum. Nos vero, videntes quidem difflcile 
esse de singulis rebus templi disserere qua in 
Regum tertio ** dicuntur, longeque majus oratione 
nostra, alioqui etiam ad presentem scriptionem 
non perlinens, differimus. Ceterum in hujusmodi 
rebus persuasum habentes ad Dei sapientiam perti- 
nere proprietates explicare divinitus  inspiratz 
Scripture , quas sapientiam docet in mysterie 
reconditam , quam nuHus principum szculi hujus 
cognovit 5^; cum id presertim nature humana 
captum superet ; deprehendentes insuper nos 
ipsos eximii Spiritus sapientia egere, ad intelli- 
gendum t1alia , ut sacerdotem decet; quam 
paucissimis poterimus, describere hujus loci intelli- 
gentiam tentabimus , edocti a Petro ** Eccle- 
siam corpus esse et domum Dei ex lapidibus 
viventibus zJificatam, domum spiritualem 909 
in sacerdotium sanctum, Íita ut Davidis filius sit 
hanc ob causam Christi figura, zedificans templum ; 
qui post bella, pace altissima facta, zdiflcat ad 
gloriam Dei templum in terrestri Jerusalem *', ne in 
posterum cultus Dei perficiatur in tentorio subinde 
multabili, singulas res templi ad Ecclesiam referre 
tentabimus. Fortassis enim si inimici omnes sub- 
sellium fiant pedum Christi, et ultimus inimicus, 
nempe mors, aboleatur **; perfectissima pax erit, 
quando Christus erit Salomon, quem si interprete- 
ris, est pactficus ** ; impleta in ipsum prophetia quae 
dicit "* : « Cum his qui odio habebant pacem, erain 
pacificus. » Αο tunc unusquisque vivens lapis pro 
dignitate praesentis vite erit templi lapis : alter 
quidem in fundamento apostolus vel propheta por- 
tans superimpositos ; alter vero post eos qui sunt 
in fundamento, portatus quidem et ipse ab aposto- 
lis, alios sed ipse etiam portans infirmiores cum apo- 
stolis ; atque etiam alter quidem lapis erit penitis- 
simus, ubi arca et cherubim est, et propitiatorium ; 


αἱ ἱερέων, λίθος τοῦ θυσιαστηρίου τῶν ὁλοχαρπω- D alter vero lapis vestibuli, et alius adhuc extra ve- 


My. Thy δὲ περὶ τούτων οἰχονομίαν καὶ λειτουρ- 
αν ἐγχειρισθήσονται ἅγιαι δυνάµεις, ἄγγελοι θεοῦ, 
εἰ μέν τινες οὖσαι χυριότητες, T] θρόνοι, f) ἀρχαὶ, 1$ 
ἐξουσίαι’ αἲ δὲ τούτοις ὑποτεταγμέναι, ὧν τύποι οἱ τρισ- 
Due xa ἐξαχόσιοι ἄρχοντες ἐπιστάται, καθεσταµένοι 
ἐπὶ τῶν ἔργων τῶν Σολομὼν, xaX ἑ6δομήχοντα χιλιάδες 
των αἱρόντων ἄρσιν, xaX αἱ τῶν λατόμων ὀγδοήκοντα 
Χιλιάδες kv τῷ ὄρει, οἱ ποιοῦντες τὰ ἔργα, xal ἔτοι- 
Ῥάξοντες (42) τοὺς λίθους xal τὰ ξύλα. Παρατηρη- 


66 Coloss. 1, 15. 
51 Cor. xv, 25, 360. ** I Paralip. xxt, 9.- 


(40) Σῶμα. Desideratur in codice Regio, sed re- 
Bitwitar e Bodleiano, 
(41) Elc τὴν 'ExxAnc(ar. lta codex Bodleianus ; 


ον HII Reg. vi, vri, vut. 


*5 [ Cor. v, 7, 8. 
19 Psal. cxix, 79. 


stibulum Levitarum et sacerdotum, lapis altaris, in 
quo offeruntur fructuum oblationes. Porro harum 
rerum cconomia el ministerium concredetur san- 
ctis virtutibus, nempe angelis Dei, quarum aliquae 
quidein sunt dominationes , vel throni, vel princi- 
patus, vel potestates; aliqua vero his subjectz ; 
quarum figuram gerunt sexcenii illi supra tria mil- 
lia praefecti, praefecti principes constituti super 
opera Salomonis ; et septuaginta chiliades gestan- 


* ] Petr, iu, δ. *' IlI Reg. v, 3-5. 
Regius, xai τὴν Ἐκκλησίαν. 
( 


3) ᾿Ετοιμάζοντες. Sic codex Bodlejanus; Re- 
gius, ἑτοιμάσαντες. 


uni 


08Ι6ΕΝΙ5 


tium onera ; et octoginta. cbiliades lapicidarum in A τέον δὲ, ὅτι οἱ μὲν ἀναγεγραμμένοι αἴρειν 


monte facientes operas, et przparautes lapides, et 
ligna **. Et observandum quod qni scribuntur ge- 
stare onera, numeri septenarii sint. cognati, Rur- 
sum lapicidz et scalpentes lapides, ut convenienter 
sint in templo, octonario numero sunt similes, At 
przefeeti illi sexcenti exsistentes, numeri senarii per- 
fcetioni, ut qui in seipsum muliiplicetur, conjungun- 
tur. Jam vero praparationes lapidum qui tolluntur 
et aptantur ad structuram, tribus annis perfectae, 
ostendere mihi videntur solum tempus intervalli co- 
gnati triadi, qu:xe sempiterna est. Quas omnia qui- 
dem erunt $04 cum pax perfecta fuerit post an- 
nos trecentos et quadraginta aconomisx rerum fa- 
clarum **, dum egrederentur ex JEyypto , atque 
earum qua in /Egypio gest:? sunt. post annos qua- 
dringentos eL triginta testamenti ad Abraham "* ; 
ut sint ab Abraham usque ad principium zdifica- 
tionis templi, sabbatici, hoc est septenarii , numeri 
duo, nempe seplingentesiinus et septuagesimus ; 
quandoetiam mamdabit rex noster Christus septua- 
ginta chiiiadibus onera humeris gestantium, ne obvios 
el vulgares tollant lapides, ad domus fundamentum ; 
sed lapides grandes, pretiosos, non scalptos; qui 
non a quibusvis artificibus scalpantur, sed a Salo- 
monis filiis; nam hoc in Regum tertio '* scriptum 
iuvenimus. Tunc etiam propter. multam pacem , 
Tyri rex Chiram coadjuvat zdificationem templi, 
datis suis ipsius filiis Salomonis filiis '*, ut scal- 


σε [l| Reg. v, 45, 10,18. "* ibid. νι, 4. 
" ibid, 4, 8 et seq. 


(45) Ὅταν εἰρήνη τελειωθῇ μετὰ Écn, etc. Ab C 


eritu. filiorum Israel ad initia constitutionis ἱοπήρ]ὶ 
annos eflluxisse octoginta supra quadringentos di- 
serle scriptum est III Reg. vi, 4, nedum quadrin- 
gentos et triginta, uti hic habetur. Josuam pre- 
terea res in. "Egypto administrasse ullas quis un- 
quam prodidit ? Quid hoc denique monstei eat, tri- 
ginta annos a. testamento Dei οὐ Abrahamo susce- 
pto, ad legem Moysi traditam intercessisse, cum 
annorum triginta οἱ quadringentorum spatium 
Paulus interponat Gal. i1, 47, ex eo quod habetur 
Exod. xu, 40? Si huic igitur loco medicinam fa- 
eere. velimus, ita subducende sunt rationes, ut 
duplex annorum summa, eorum scilicet qui a te- 
stamento tradito ad exitum filiorum Israel, seu 
legem positam (eodem quippe hac anno contige- 
runt), quique ab exitu ad exstructionem templi 
preterierunt, duplicem numerum sabbaticum det, 
seplingentorum videlicet οἱ septuaginta annorum. 
Λο posteriorem quidem, ab exitu ad exstructionem 
templi, quadringentorum et octoginta annorum 
esse proditur IIl Reg. vi, 1, juxta Hebraicum exem- 
plar, quod requi fere interpretes secuti sunt, 
"nis exceptis LXX. Senibus, quos assectatus est 
Origenes : at illi sic habent : Καὶ ἐγενήθη ἐν τῷ 
τεσσαραχοστῷ xal τετρακοσιοστῷ ἔτει της ἐξό- 
δρυ, etc. Complut. editio, ὀγδοηχοστῷ. Certe. Mel- 
chior Canus lib. χι De loc. theolog., numerum illum 
a librariis, ut fere fit, esse corrupunn multis probat ; 
el revera, si numeros accurate pouere volueris, ex 
aliis Scriptura locis facile comperies lectionem 
illam stare non posse.' Verisimile igitur mibi fit 
legisse Origenem, &v τῷ τεσσαραχοστῳ χαὶ τριαχο- 
3100109, et inde loco hoc quem tractamus scripsisse 
τριαχόσια xal τεσσαράκοντα. (uw sequuntur apud 
eum, xal τῶν κατὰ τὴν Αἴγυπτον οἰκονομηθέντων 


15 Exod. xiv, 40; Galat. im, 17. 


ἑθδομάδος clo συγγενεῖς ' οἱ δὲ λατόμοι, xal 
ποῦντες τοὺς λίθους, πρὸς τὸ ἁρμονίους αὐτοὺ 
σθαι τῷ ναῷ, ὀγδοάδι προσῳχείωνται’ οἱ δὲ i 
ται, ἐξαχόσιοι τυγχάνοντες, τῷ τοῦ ἓξ τελει 
θμῷ οἱονεὶ ἐφ᾽ ἑαυτὸν πολυπλασιαξομένῳ συν 
ται. Τὰ µέντοιχε τῖΏς ἑτοιμασίας τῶν λίθωι 
µένων xal εὑτρεπιζομένων εἰς τὴν οἰχοδομὴν 
ἔτεσιν ἐπιτελούμενα ἐμφαίνειν pot δοχεῖ τοῦ ἱ 
νίῳ τῇ τριάδι συγγενοῦς διαστήματος τὸν olo 
vov. Ταῦτα δὲ ἔσται, ὅταν εἰρήνη τελειωθ] 
ἔτη (46) τῆς οἰχονομίας τῶν κατὰ τὴν ἀπ' AL 
ἔξοδον πραγμάτων τετραχόσια xal τριάχοντ 
τῶν χατὰ τὴν Αἴγυπτον οἰκονομηθέντων μετὰ 
xal X ἕτη τῆς πρὸς τὸν ᾿Αθραὰμ ἀπὸ θεοῦ δια 


B ὡς εἶναι ἀπὸ τοῦ ᾿Αδραὰμ ἐπὶ τὴν ἀρχὴν τῆς 


μῆς τοῦ ναρῦ σαθθατιχοὺς ἀριθμοὺς δύο, τον É 
σια xal ἑθδομήχοντα, ὅτε xal ἐντελεῖται ὁ Bk 
ἡμῶν ὁ Χριστὸς ταῖς τῶν νωτοφόρων d' χιλιά 
τοὺς τυχόντας παραλαμόθάνειν (44) λίθους t 
θεµέλιον τοῦ οἴχου, ἀλλὰ λίθους μεγάλους, τ 
ἀπελεχήτους, ἵνα πελεκηθῶσιν οὐχ ὑπὸ τῶν 
των ἐργατῶν, ἀλλ ὑπὸ τῶν Σολομῶντος υἱῶν' 
γὰρ ἐν τῇ τρίἰτῃ τῶν Βασιλειῶν γεγραμμένον 
μεν, Τότε δὲ διὰ τὴν πολλὴν εἰρήνην xat ὁ τῆς 
βασιλεὺς Χειρὰμ συνεργεῖ τῇ οἰκοδομῇ τοῦ va 
δοὺς ἑαυτοῦ τοὺς υἱοὺς τοῖς viol; τοῦ Σολοµ 
συμπελεχᾶν τοὺς μεγάλους xa τιµίους λίθε 
ἁγίῳ καὶ ἐν τῷ τετάρτῳ (49) ἔτει ἱδρυμένους i 
ὃν cap. v, 15, ! 


μετὰ Ἰησοῦ xaX X ἔτη τῆς, etc., manifest 
vitiosa. Ea sic reparari possunt, Codex | 
habet, μετὰ i9. lta legerunt Perionius et | 
rius, el ita scripserat indoctus librarius, | 
Ἰησοῦ positum existimans, more ταχνγΓ 
quibus id nominis ita contrahere solitum e 
plane scripsit Origenes μετὰ v χαὶ X ἔτη, | 
quod habetur Gal, i1, 11, μετὰ ἔτη τετραχύόα 
τριάχοντα. Alqui ο dux summ: in unum 
posit: duplicem numerum sabbaticum di 
septingentorum nempe annorum οἱ septu: 
Mic mentem Origenis et scripturamfperscrui 
αι rectane sit et chronologicis compulati 
consoua, bujus artis magistris disquirendut 
mitto, Unum Josephi locum, unde de eo esit 
possit, proferam ex lib. vii Antiq., cap. 2, 
Της δὲ οἰχοδομίας τοῦ ναοῦ Σολομὼν fptat 
ταρτον ton τῆς βασιλείας ἔτος ἔχων, μηνὶ δε 
ὃν Μακεδόνες μὲν ᾽Αρτεμίσιον χαλοῦσιν, Ἔδρ 
"lap, μετὰ ἕἔτη πενταχόσια χαὶ ἑννενήχοντα 3 
MV ἀπ᾿ Αἰγύπτου τῶν Ἱσραηλιτῶν £&66ou- µ 
χίλια xaX εἴκοσι ἔτη τῆς ᾿Αθράμου εἰς τὴν 
valay àx τῆς Μεσοποταμίας ἀφίξεως. « Exor 
est Salomon fabrican. hanc auno regni siti q 
secuudo mense, quem Macedones. Artemisiu 
caut, Jar vero llebrisi, anuis quingentis nou 
duobus, postquam [Israclite Z&gypto ezcessi 
mille et viginti annis post Abrahami ex 
Ooiamenua regione iu Chananzam migratio 
lE ris. 

(M^ Ἡμῶν ὁ Χριστὺς ταῖς τῶν votogá 
χιἀιάσι μὴ τοὺς τυχόντας παρα.λαμδάνευ' 
desiderantur in. codice ltezio ac proinde in 6ἱ 
[iuetii, sed restituuntur e codice Bodleiano. 

(45) T ἁγίῳ καὶ ἓν τῷ τετάρεφ. Sie 
Bodleianus; Hegius, τῷ ἁγίῳ xai αἰνετῷ τε 


$15 COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


$56 


Μιµελίωσιν τοῦ οἴχου τοῦ Κυρίου. Ὀγδοάδι µέντοιγε A pant grandes οἱ pretiosos lapides sancte domus: 


ἐν (46) ονντελεῖται ὁ οἴχος τῷ ὁγδόφῳ μηνὶ τοῦ 
ἐχδδου ἔτους ἀπὸ τῆς θεμελιώσεως. 


. M. 0ὐδεν δὲ ἄτοπον ἔσται διὰ µέσου τοῖς μπδὲν 
πέρα τῖς ἱστορίας οἰομένοις διὰ τούτων δηλοῦσθαι 
ἑυσωπητιχοὺς λόγους προσαγαγεῖν πρὸς τὸ ὡς Πνεύ- 
µατος γραμμάτων ζητῆσαι τοῦ Πνεύματος νοῦν Ev 
οὗτοις ἄξιον. "Apa Υὰρ οἱ τῶν βασιλέων υἱοὶ (47) 
ἰσχόλανον τῇ πελεχήσει τῶν μεγάλων xal τιµίων λί- 
fuv, ἀναλαμβάνοντες τέχνην βασιλιχῆς εὐγενείας 
ἁλλοτρίαν; Καὶ ὁ ἀριθμὸς τῶν νωτοφόρων, xat λατό- 
pav, καὶ ἐπιστατῶν, τοῦ Y& χρόνου tr; ἑτοιμασίας 
uy λίθων, xal τῆς ἐπισημειώσεως (48) τῶν ὁμοίων 
ὡς ἔτυχεν ἀναγέγραπτα:;, Ἐγρῖν δὲ τὸν ἅγιον ἐν cl- 
phvn χατασχευατόμενον οἶχον τῷ Θεῷ ᾠχοδομῖσθαι 
χωρὶς σφύρας, xal πελέχεως, xal παντὸς σιδτροῦ 
σχεύους, ἵνα μτδὲν ἀχολουθῇ θορυθῶδες ἐν τῷ ναῷ 
ww) θεοῦ. Πάλιν δὲ ἀπορῶ πρὸς τοὺς τῇ λέξει δου- 
λεύοντας, πῶς δυνατὸν, ὀγδοίχοντα χιλιάδων λατό- 
µων τυγχανουσῶν (49) λίθοις ἀχροτόμνις ἀργοῖς ῴᾠκχο- 
δοαμῖσθαι τὸν οἴχον τοῦ Θεοῦ, σᾳΌρας xal πελέκεως, 
χαὶ παντὸς σχεύους σιδηροῦ οὐχ ἀχουσθέντος ἐν τῷ 
οἴχῳ αὐτοῦ, ἐν τῷ οἰχμδομεῖσθαι αὐτόν; 'AXXÀ µή- 
ποτε οἱ λατομούµενοι λίθοι ζῶντες ἆ νοφητὶ χαὶ ἆτα- 
βάχως λατομοῦνται ἔφω που χατὰ (20) τὸν ναὺν, ἵνα 
ἔτοιμοι ἔλθωσιν ἐπὶ τὸ ἁρμόνον αὐτοῖς τῖς οἰχοδο- 
Wis χωρίον. Καὶ ἀνάδασις δέ τις περὶ τὸν οἶχον τοῦ 
θε” μὴ Υεγωνιωµένη, ἀναχλάσεις εὐθειῶν ἔχουσα. 
Γέχραρται γάρ" « Kal ἑλιχτὴ ἀνάθασις εἰς τὸ µέ- 
σον, xal ἐκ τῆς µέσης ἐπὶ τὰ τριόροφα' » ἑλικοειδῃ 
Tp ἐχρῖν εἴναι τὴν ἐν τῷ ναῷ τοῦ θεοῦ ἄνοδον 
Ὡς ἔλιχος ἀναθάσει τὸν ἰσαίΐτατον χύχλον µιµουµέ- 
τς. Ἵνα δὲ οὗτος ὁ οἶχος βέβαιος f, ὡς ἕἔνι χάλλι- 
στα (51), οἱχοδομοῦνται δεσμοὶ (52) αὐτῷ δι ὅλου 
Vxo) πέντε Ev πίχει τὸ ὕψος, ἵνα ἡ ἀπὸ τῶν αἰσθτ- 
"A ἐπὶ τὰς χαλουµένας θείας αἰσθήσεις ἄνοδος δη- 
Ἰωθῇ ly ὕψει τυγχάνουσα, πρὸς χατανόησιν τῶν νοη- 
τῶν, Μαχαριωτέρων Gb λίθων χωρίον ἔοιχεν εἶναι τὸ 
χαλωύµενον Δαδεὶρ, ἕνθα ἡ κιθωτὸς τῆς Διαθήκης 
τῷ Κυρίου ἦν, ἵν οὕτως εἴπω, τὸ χειρόγραφον ἑτύγ- 
Jw του θτοῦ, αἱ πλάκες γεγραμμέναι τῷ δακτύλῳ 
αὐτοῦ. Ὁ δὲ οἶχος ὅλος χρυσοῦται’ « Ὅλον Υὰρ, 


etiam in quarto anno, sedentes ad fundationem do- 
mus Dei. Caeterum octonario numero annorum 
completur domus, octavo mense octavi anni a fun- 
datione 9. 

94. Nihil autem absurdi erit existimautibus prz- 
ter historiam declarari per hzc aliud nihil, in me- 
dio sermone verba adhibere, quibus pudore perfun- 
dantur, οἱ flectantur ad quaxrendum in his, ceu lit- 
teris Spiritus, sensum Spiritu dignum. An regum 
lilii vacabaut scalptioni grandium et pretiosorum 
lapiduin, suinpta arte a regia generositate et nobili - 
tate. aliena ? Αη etiam. numerus 905 humeris 
onera gestautium, et lapicidarum, et przfectorum, 
ac postremo temporis przeparationis lapidum rerum- 
que similium vulgariter inscriptus est ? Scilicet Deo 
eedillcari necesse erat domum sanctam, qux in pace 
construebatur, sine malleo et securi et quovis ferri 
instrumento , ut turbulentum nihil sequeretur in 
temp!o Dei. Proinde rursus contra hos qui litter: | 
serviunt, quisstionem moveo : Qui fleri poterat ut 
chiliades octoginta lapicidarum cum essent, zdifi- 
caretur domus Dei lapidibus duris, candidis, neque 
malleo, neque securí, seu aliquo ferri instrumento 
audito in domo ipsius, dum ipsa zdificaretur? Vide 
vero, ne forte viventes lapicidis lapides, siue stre- 
pitu secti et tumultu, exscindantur alicubi extra 
templum, ut parati veniant ad structure locum 
convenientem. Quin ascensus quidam est circa do- 
muin Dei non habens angulos, sed flexiones recia- 
rum linearum. Scriptum est enim : « Et ascensus 
flexuosus erat ad medium thalamum ; et a medio 
usque ad tertium laqueare "*. » Flezuosum enim 
esse necesse erat in. Dei templo asceusum ipsum ; 
linea obliqua ascensu ipso imitante cireulum aquis- 
simum. Jam vero ut domus hac sit firma, zedifican- 
tur illi quam pulcherrime vincula quinque per to- 
tam domum unius cubiti altitudine '*^; ut innuatur 
debere nos ascendere in sublime a rebus sensibili- 
bus ad eos sensus quos divinos vocant, contuendi, 
ac contemplandi causa res eas qua. aniino cernun- 
tur. Porro beatiorum lapidum locus ille esse vide- 
tur qui vocatur Dabir ?*; ubi arca Testamenti Do- 
miui erat, et. chirographum, ut ita dicani, Dei, 


v9, τὸν οἶχον περιἐχρισε χρυσίῳ, ἕως συντελείας D nempe tabulze scripte digito ipsius 59, At iota do- 


ταντὺς τηῦ οἴκου. » Τὰ µέντοι δύο χερονθὶµ ἐν τῷ Δα- 
édp ἣν, ὅπερ οὐ δεδύνηνται ἑρμηνεῦσαι χυρίως οἱ 
— "μπαλαμθάνοντες εἰς Ἑλληνισμὸν τὰ Ἑδραίων. Ka- 
ταχρηστικώτερον δέ τινες vabv αὐτὸν εἰρήχασι τοῦ 


" [Hl Βεᾳ. νι, 1, 57,38. "' ibid. 2.  "*ibid. 10. 
* MI Heg. vi, 31. ** ibid. 22. 


laetius scribendum censuit, τῷ ἁγίῳ ναῷ ἐν τῷ 


πιτάρτῳ. elc. 

(46) Ὁγδοάδι µέντοιγε ἐτῶν, etc... Undecimo 
1ano ab auspicato Salomonis regno, octavo a jactis 
αρ fundamentis : seprennio quippe ingens illa 
ΣΠεἳϊ moles absoluta est. Joseph. lib. vii Axtiq., 
cap. 2, n. 4 et 5. llugrius. 

(47) "Apa γὰρ ol τῶν» βασιλέων vlol, ete. LXX 
wripserunt, xai ἐπελέχησαν οἱ vio Σαλομὼν, xai 
€ υἱοὶ Χειράμ. Fefellit eos vox *22, qua habetur 


mus inauratur : « Totam enim, inquit, domum 
auro cireumquaque auravit usque ad perfectionem 
universe domus **, » Preterea duo cherubim in Da- 
bir erant "*, quod proprie interpretari non potue- 


"?jbid. 16, 19.  ** Exod. xxxi, 18; Deut. ix, 40. 


Ill Reg. v, 18, unde locus ille τῶν O' depromptus 
est; vocabuli quippe ilhid pro. punctorum va- 
rietate vel fi'ios vel wdificatores siguiticat. Ip. 

(48) Ἐπισημειώσεως. Desideratur iun codice 
Douleiano. 

μή Colex DBodleianus, τυγχανόντων. 

(90) Codex lAegins, ἔξω του χατά. 

(51) Codex Hegius, μάλιστα. 

(52) Δεσμωί. Sic codex Budleianus; Regius, Ev- 
δεσµοι, 


$81 


ORIGENIE 


runt, qii res Hebraicas in Grecum transtulerunt. A ναοῦ, τιμιώτερον τυγχάνοντα (55). Πάντα μµέντοιχε 


Abusive autem quidam hunc Jocum dixerunt tem- 
plum quod honorabilius templo exsisteret. Caeterum 
quae in domo sunt δὲ, fiunt tota aurea, in signum quod 
mens omnino perfecta accuratam discretionem ha- 
beat rerum qua mente percipiuntur; qu: quo- 
niam omnino pervia et cognoscibilia non sunt, fa- 


χρυσὺς τὰ xavà τὸν οἶχον Υεγένηται, εἰς σύμδολον 
τοῦ τελειουμένου πάντως νοῦ πρὸς τὴν τῶν νοητῶν 
ἀχριθή ἁπόταξιν (54) * ἐπεὶ δὲ παντάπασιν οὐκ Eon 
βατὰ καὶ γνωστὰ, οἰχοδομεῖται χαταπέτασµα τῆς αὖ- 
λῆς, τοῖς πολλοῖς τῶν ἱερέων xaX Λευιτῶν οὐκ ἀπο- 
καλυπτοµένων τῶν ἑνδοτάτω. 


bricatur velamen aule, penitissimis non retectis Levitarum et sacerdotum compluribus. 


|i 906 25. Qussitu autem dignum est. quomodo 
tanquam rex dicatur Salomon aedificare templum, 
et Chiram tanquam architectus ** : quem accitum 
recepit Salomon filium conjugis vidus ex Tyro , et 
patre Tyrio, et e tribu Nephthalim ; faber zrarius, 
et plenus sapientia et agnitione ad faciendum omne 
opus ex zre; qui cum adductus fuisset ad regem 
Salomonem, fecit omnia opera. Proinde inspicito 
an forte Salomon accipi possit in Primogenitum om- 
nis creature **, Chiram vero in hominem quem hic 
Primogenitus assumpsit ab hominum congregatione 
(sonat enim Tyrii, si eos interpretemur, continentes) 
hominem natura genus continentem, qui impleuis 
omni arie, et scientia, et agnitione, adductus est, 
cooperans Primogenito omnis creature, ut zdificel 
templum in quo struuntur etiam ,fenestre occultae 
oblique ex alto introspicientes **, ut splendores lucis 
Dei capi possint, et ut Ecclesia (quid enim oportet 
me singula recensere ?), rationem habens spiritualis 
domus et templi Dei, inveniatur corpus Christi. Ut 
enim pr:edixi, sapientia egemus ea quz in mysterio 
est recondita 97, et quz soli illi est perceptibilis qui 


93. "Άξιον δὲ ζητῆσαι πῶς ὡς μὲν βασιλεὺς Zoje- 
μὼν καὶ οἰχοδομεῖν τὸν ναὺν λέγεται, ὡς δ᾽ ἀρχιτέ- 
πτων ὃν ἔλαθεν ἁἀποστείλας ὁ Σολομὼν Χειρὰμ ἐκ 
Τύρου, υἱὸν γυναιχὸς yfipac, xa οὗτος ἀπὸ τῆς φυ- 
λης Νεφθαλεὶμ, xai ὁ macho αὐτοῦ Τύριος, τέχτων 
χαλκοῦ, xal πεπληρωμένος τῆς συνέσεως xal ἐπιγνώ- 
σεως, τοῦ ποιεῖν πᾶν ἔργον by χαλκῷ, ὃς εἰσήχθη 


B πρὸς τὺν βασιλέα Σολομὼν, χαὶ ἐποίησε πάντα τὰ 


ἔργα. Ἐφίστημι δὲ µῆτοτε ὁ μὲν Σολομὼν εἰς «bv 
Πρωτότοκον πάσης χτίσεως λαμθδάνεσθαι δύναται, ὃ 
δὲ Χειρὰμ, εἰς ὃν ἀγείληφεν οὗτος, ἄνθρωπον ἀπὸ 
τῆς τῶν ἀνθρώπων συνοχῆς (Τύριοι γὰρ ἑομηνεύον- 
ταισυνέχοντες [55]), τῇ φύσει τὸ γένος ἔχοντα, ὅστις 
πεπληρωµένος πάσης τέχνης, xal συνέσεως, καὶ 
ἐπιγνώσεως, εἰσήχθη, συνεργῶν τῷ Πρωτοτόχῳ πᾷ- 
σης χτίσεως, ἵνα οἰχοδομήσῃ τὸν ναὺν, Ev ᾧ χαὶ θν- 
ρίδες παραχυπτόµεναι κχρυπταὶ χατασχευάζονταε, 
πρὸς τὰς ἑλλάμψεις τοῦ φωτὸς τοῦ Θεοῦ σωτηρίως 
δυνηθηναι χωρῆσαι, (xaX τί µε δεῖ λέγειν καθ έχαστον :) 
ἵνα εὑρεθῇ τὸ σῶμα Χριστοῦ fj Ἐχκλησία «by λόγον 
ἔχουσα τοῦ πνευματικοῦ οἴχου χαὶ ναοῦ τοῦ θεοῦ. 
Ὡς γὰρ προεῖπον, τῆς ἐν µυστηρίῳ ἀποχεχρυμμέ- 


dicere potest : « Nos autem mentem Christi habe- C νης δεόµεθα (56), σοφίας χωρητῆς τυγχανούσης uóvep 


mus *5, » ut singula quz: dicta sunt spiritualiter in- 
terpretemur juxta illius voluntatem qui disposuit ut 
hxc scriberentur. Alioqui etiam singula hac expo- 
nere non est presentis lectionis. Quamobrem suffi- 
ciant hxc ad. videndum quomodo « ille dicebat de 
templo corporis sui 5. » 


90. Cieterum dignum est ut post hxc inspiciamus 
an facile factu sit, ut haec qux historia refert fa- 
eta fuisse in templo, evenerint aliquando seu even« 
tura sint cirea domum spiritualem. Videtur vero 
nos utrinque urgere ratio; nam sive dicamus fieri 
posse ut hzc fiant, vel quadam ratione facta fuisse 
in domo spirituali, gravate admittent, qui audiunt, 
talium bonorum transmutationem ; primum quidem, 
quia illis sic non lubeat , deinde quod dissentaneum 
sit bonorum transmutationem futuram esse. Sin ve- 
ro volentes immutabilia servare, quz& semel sanctis 
data fuerunt bona, non accommodabimus quz histo- 
ria narrat; quiddam hereticis simile videbimur 


5* [Il Reg. vi, 32. ** III Reg. vii, 15, 14. ** Coloss. 1, 15. 


*9 Joan. 11, 91. 


(53) Regius, τυγχάνον. Ibidem Dodleianus, Πάντα 
µέντοιγε χρυσᾶ cá, etc. 
54) Απόταξυ. Forte scribendum διάχρισιν. 
990) Τύριοι γὰρ ἑρμηγεύονται συνέχοντες. 
Vide not. supra ad Origenis Commentarium in 
Matth. xv, 91. 
(56) Codex Regius, ἁποχεχρυμμένης ἧς δεόµεθαά, 


τῷ δυναμένῳ εἰπεῖν" « Ἡμεῖς δὲ νοῦν Χριστοῦ ἔχο- 
μεν, » ἵνα κατὰ τὸ βούλημα τοῦ οἰχονομήσαντος ταῦτα 
γραφΏναι πνευματικῶς ἐχλάδωμεν ἕχαστον τῶν εἴρη- 
µένων. "Άλλως δὲ xat οὗ κατὰ τὸ παρὀν ἔστιν ἀνά- 
γνωσμα ἕχαστον τούτων ἀναπλῶσαι. Καὶ ταῦτα οὖν 
αὐτάρχη πρὸς τὸ ἰδεῖν πῶς « ἐχεῖνος δὲ Deve» 
περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος αὑτοῦ. ». 

26. "Άξιον δὲ μετὰ ταῦτα ἰδεῖν εἰ δυνατὸν τὰ ἴστο- 
ρούμενα γεγονέναι χατὰ τὸν ναὺν συμδεθηχέναι ποτὲ, 
Ἡ συµθῄσεσθαι περὶ τὸν πνευματιχὸν οἶχον. Δόξει δὲ 
ὁ λόγος θλίδειν ἑχατέρωθεν ' εἴ τε γὰρ ἐροῦμεν οἷόν 
τε γενέσθαι, 7] Υεγονέναι τινὰ λόγον τοῖς χατὰ τὴν (57) 
ἱστορίαν περὶ τὸν vabv, δυσόχνως µετάπτωσιν τῶν 
τηλιχούτων ἀγχαθῶν παραδέξονται οἱ ἀχούοντες 
πρῶτον μὲν διὰ τὸ μὴ βούλεσθαι, δεύτερον δὲ διὰ «b 
ἀπεμφαίνειν τροπὴν τῶν ἀγαθῶν ἔσεσθαι. EL δὲ, βου- 
λόμενοι ἄτρεπτα τηρεῖν τὰ ἅπαξ δοθέντα τοῖς ἁγίοις 
ἁγαθὰ, οὐχ ἐφαρμόσομεν τὰ τῆς ἱστορίας, δόξοµεν 
ὅμοιόν τι τοῖς ἀπὸ τῶν (58) αἱρέσεων Ev τούτῳ ποιεῖν, 
τὴν συμφωνίαν τῆς διηγήσεως τῶν, Γραφῶν ἀρχῃ- 
** [li Reg. vi, 6. "Cor. 1,7. ** ibid. 16. 


sed ὃς non comparet in Bodleiano. 

(57) Λόγον τοῖς xarà τήν, οἰο. Sic codex Bo- 
dleianus; lKegius habet λόγον τοῖς παρὰ τὴν, ete., sed 
iii utroque codice videtur aliquid deesse. 

(58) Ἀπὸ τῶν. Sic codex Bodleianua; Regius, 
male, ὑπὸ τῶν. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


390 


Εχρι τέλους μὴ φυλάττοντες. El µέντοιχε μὴ μἐλ- A hac. in. re facere, enarrationis Scripturarum con- 


Υραωδῶς xai Ἰουδαϊχῶς τὰς παρὰ τοῖς vpogt)- 
μάλιστα δὲ τῷ Ἡσαῖᾳ ἀναγεγραμμένας ἐπαγγε- 
κεῖν. ὡς ἐσομένας (59) περὶ τὴν ἐπὶ γῆς Ἱερου- 
t, ἀνάγχη ἔτι, εἰ μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν καὶ τὴν 
προφὴν τοῦ ναοῦ λέγεταί τινα ἔνδοξα συµδε- 
µ εἰς οἰχοδομὴν τοῦ ναοῦ, xal τὴν ἀποχατάστα- 
X) λαοῦ ἀπὸ τῆς αἰχμαλωσίας, λέγειν ἡμᾶς ve- 
ει. τὸν vaby , χαὶ Ἰχμαλωτεῦσθαι τὸν λαὺν , 
λεύσεσθαι δὲ ἐπὶ τὴν Ἱουδαίαν, καὶ τὴν Ἱερου- 
|, xai οἰχοδομηθήσεσθαι τοῖς ἐντίμοις λίθοις 
αρουσαλἠμ. Οὐχ οἶδα δὲ εἰ μαχκραῖς χρόνων 
Kg ἀναχυχλουμέναις τὰ παραπλήσια πάλιν 
Ww Ὑενέσθαι, ὡς ἐπὶ τὸ χεῖρον. Ἔχει δὲ τὰ 
παγγελιῶν ἓν τῷ Πσαῖᾳ οὕτως" «Ἰδοὺ ἐγὼ 


sonantiam non servantibus a principio usque 
ad (inem. Nisi aniliter tamen, atque Judzo 
rum more, promissiones eas qua apud pro 
phetos et presertim Isaiam scripte sunt, 90) 
tanquam eventuras terrene Jerusalem, intelle- 
cturi sumus, [(60) si post captivitatem eversionem- 
que templi nonnulla preclara evenisse ad tem- 
pli zdificationem populique statum et constitutio- 
nem a captivitate dicantur, dicere] nos fuisse 
templum necesse est, et captivatum fuisse popu- 
lum, sed rediturum ad Judxam et Jerusslem, atque 
lapidibus pretiosis Jerusalem ipsam zdificandam. 
liaud scio autem an temporum periodis longis το- 
volutis similia fleri possint, veluti in pejus, Ha- 


Wes σοι ἄνθραχα τὸν λίθον σου, xal τὰ θεµέ- B bent autem promissiones apud Isaiam hunc in mo- 


Y) σάπφειρον xal θήἠσω τὰς ἑπάλξεις σου 
), xai τὰς πύλας σον λίθους χρυστάλλου, xal 
ερίθολόν σου λίθους ἐχλεχτοὺς, χαὶ πάντας τοὺς 
Sou διδακτοὺς θεοῦ ’ xal ἓν πολλῇ εἰρήνῃ τὰ 
6ου, xal ἓν διχαιοσύνῃ οἰχοδομηθήσῃ. » Καὶ 
λίγα πρὸς τὴν αὐτὴν Ἱερουσαλήμ' «Καὶ ἡ 
αὈ Λιδάνου πρὸς σὲ Ίξει Ev. χωπαρίσσῳ, xal 
p καὶ χέδρῳ ἅμα δοξάσουσι τὸν τόπον ἅγιόν 
Καὶ πορεύσονται πρὸς σὲ δεδοιχότες υἱοὶ ταπει- 
των xal παροξυνάντων Gs * xal χληθέσῃ πόλις 
0 Σιὼν ἁγίου Ἱσραὴἢλ , διὰ τὸ γεγενῆσθαί σε 
αλελειμμένην, xai µεμισηµένην, xat οὐχ ἣν ὁ 
Ν Καὶ θᾳσω σε ἀγαλλίαμα αἰώνιον, εὔφρο- 
γενεῶν Ὑγενεαὶῖς ' καὶ θηλάσεις Υάλα ἐθνῶν , 
Ιοῦτον βασιλέων φάγεσαι, χαὶ γνώσῃ, ὅτι ἐγὼ 
ς ὁ σώζων σε, xal ἑξαιρούμενός σε θεὸς 
j- Καὶ ἀντὶ χαλχοῦ οἴσω σοι χρυσίον, ἀντὶ δὲ 
uU οἴσω σοι ἀργύριον΄ ἀντὶ δὲ ξύλων οἴσω σοι 
4, ἀντὶ δὲ λίθων σίδηρον" xal δώσω τοὺς ἄρ- 
| Sou Ev εἰρήνῃ, xal τοὺς ἐπισχόπους σου ἓν 
σύνῃ  χαὶ οὑκ ἀχουσθήσεται ἔτι ἁδιχία Ev τῇ 
φοὐδὲ σύντριμµα xal ταλαιπωρία ἐν τοῖς ὁρίοις 
ἀλλὰ χληθήσεται σωτήριον τὰ τείχη σου, 
| πφύλαι σου γλύμμα. Καὶ οὐχ ἔσται σοι ἔτι ὁ 
tlg φῶς ἡμέρας, οὐδὲ ἀνατολὴ σελήνης σωτιεῖ 
y νύκτα * ἀλλ ἔσται σοι Χριστὸς φῶς αἰώνιον, 
θεὺς δόξα σοι’ οὐ γὰρ δύσεταί σοι ὁ ἥλιος, καὶ 
νη σοι οὐχ ἐχλείψει ἔσται γὰρ Κὐριός σοι 
ἠώνιον , xal πληρωθήσονται αἱ ἡμέραι τοῦ 
€ 900.) Ταῦτα γὰρ σαφῶς περὶ τοῦ μέλληντος 
προφητεύεται τοῖς ἓν αἰχμαλωσίᾳ οὖσιν υἱοῖς 
À, ἐφ᾽ οὓς ᾖλθεν (61) ἁποσταλεὶς ὁ λέγων ' 
ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόθατα τὰ ἁπολω- 
που Ἰσραήλ. » EL δὲ αἰχμάλωτοι ὄντες ταῦτα 
πατρίδι αὐτῶν ἀπολήψονται, ὅτε xal προσή- 
εροσελεύσονται αὐτοῖς διὰ τοῦ Χριστοῦ, χαὶ 
τοὺς χαταφεύξονται χατὰ τὸ λεγόμενον’ « Ἰδοὺ 
uot προσελεύσονταί σοι δι᾽ ἐμοῦ, xal ἐπὶ σὲ 
ὕξονται,» 650v , ὅτι περὶ τὸν vaby τυγχάνον- 
πε οἱ αἰχμαλωτευθέντες, xal πάλιν ἑἐχεῖσε 
&. LIV, 19 seq. ?*' Isa. Lx, 15 seq. 
Ἐσομένας. Sic codex Bodleianus; Regius, 
BB, σεσωµένας. 


dum **: « En ego przparo tibi carbupculum lapi- 
dem tuum, et fundamenta tua sapphirum : et ponam 
propugnacula tua jaspin, et portas tuas lapides 
crystalli, et loricam murorum tuórum lapides ele- 
ctos, et omnes filios tuos a Deo doctos : et in pace 
multa fllii tui, et in justitia zedificaberis. » Et pulo 
post ad ipsam Jerusalem *! : « Et gloria Libani ad 
te veniet in «yparisso, et pino, et cedro una cum 
glorificantibus locum sanctum meum. Ε ibunt ad 
te. timentes (ilii eorum, qui te humiliaverunt, et ir- 
ritaverunt te: οἱ vocaberis civitas Domini Sion 
sancti Israelis , pro eo quod fueris derelicta, et 
odio habita, nec esset, qui tibi opem ferret. Et 
ponam te exsultationem sempiternam, jucunditatem 
generationum generationibus : et suges lac gen- 
tium, et regum divitias comedes, et cognosces quod 
ego Dominus servans te, et eruens te Deus Israel. 
Et pro zre afferam tibi aurum, et pro ferro addu- 
cam tibi argentum : pro lignis autem afferam tibi 
es, εἰ pro lapidibus ferrum : et dabo principes 
tuos in pace, et episcopos tuos in justitia : et ini- 
quitas non audietur ultra in terra tua, neque con- 
tritio, et miseria in terminis tuis : sed vocabuntur 
salutare muri tui, et ports tuz sculptura. Et sol 
uon erit tibi ultra in lucem diei, neque ortus Ίσπα 
lumen praebebit tibi noctu : sed erit tibi Christus 
lux sempiterna, et Deus gloria tua : non enim oc- 
cidet tibi sol, et luna tua non deficiet : erit enim 


D Dominus tibi lux semplterna, et complebuntur dies 


luctus tui. » Hzc enim aperte de futuro szculo 
prophetat filiis Israel in captivitate degentibus, ad 
quos missus venit ille qui dicebat ** : « Ego non 
sum missus, nisi ad oves perditas domus Israel. » 
Quod si captivi exsistentes hac in patria sua reci- 
pient, quando etiam proselyti ad ipsos venient per 
Christum, et ad ipsos 4068 diffugient, secundum 
quod dicitur ** : « Ecce proselyti ad te venient per 
me, et ad te diffugient , » perspicuuin est quod 
captivi qui in templo fuere aliquando, etiam ad 
illud rursus redibunt rezdilicandi, pretiosissimi 


** Matth. xv, 24. ** Isa. niv, 15. 


(60) Hxc supplevimus ex Perionio. 
(61) "HA0cv. Desideratur in codice Bodleiano., 


ORIGENIS , 


lapides facti. Nam vinceus quispiam in Apocalypsi A ἐπανελεύσονται ἀνοικοδομηθησόμενοι, ctp 


spud Joannem δν, progiissionem habet ut sit colu- 
mns in Dei templo, extra non exituras. Ceterum 
hzc omnia a me dicta sunt, ut brevem saltein in- 
telligentiam habeamus rerum templi, et domus 
Dei, et Ecclesi» , et Jerusalem, de quibus singula- 
tii dicere non est praesentis temporis. Αἱ accura- 
tissimam diligentemque vel ad vulgarem usque iu- 
quisitionem circa hzc faciant hi necesse est qui 
non defatigantur legendo prophetias quazrere in eis 
spiritualem sensum. Sed lLactenus « de templo 
corporis sui **. » 


91. Vcrum enimvero quoniam « s'mul atque surre- 
xit e mortuis, recordati sunt discipuli ejus quod hoc 
dixerit, et crediderunt Seripturze, et sermoni quem 
dixit Jesus 34, » intelligendum est, quod ad textum 
attinet, discipulos, postquam Dominus e mortuis re- 
resurrexisset, intellexisse quae de templo dicta fuerant 


referri ad passionem ejus et resurrectionem, repe- 
. tentes quod verba illa : « In tribus diebus erigam 
illud *', » resurrectionem declarabant : quando etiam 
crediderunt Scripturz et sermoni quem dixerat Je- 
sus, cum antea dicti non fueript credidisse Scripture 
et sermoni, quem dixit Jesus. Nam fides proprie il- 
lius est qui tota anima admittit illud quod creditur 
.in baptismo. Quod autem ai superiorem intelligen- 
- Viam attinet, quoniam predicta fuit nobis resurrectio 
totius corporis Domini e mortuis, sciamus oportet 
quod admoniti discipuli per effectus Scripture, 
quam antea, quando erant in vita, accurate non 
intelligebant, sub aspectum facte et manifestat: 
admonitique quorum celestium exempla erant et 
umbra 38, rebus illis crediderunt quibus antea non 
crediderant, atque sermoni Jesu, quem ante resur- 
rectionem, sic volente illo qui loquebatur, non intel- 
lexerunt. Qui enim fieri |potest ut proprie quis cre- 
dere Scripture dicatur non contemplans sensum Spi- 
ritus sancti qui in ipsa est, quem credi mavult Deus 
«uam litterz voluntatem? Juxta hanc intelligentiam 
nullus ex his qui secundum carnem ambulant, cre- 
dere dicendus est rebus spiritualibus legis, quarum 
principium ne imaginatur quidem. Verum 909 
beatiores qui non viderunt et crediderunt, his qui 


γενηµένοι λίθων’ νιχῶν γάρ τις xal rapi: 
ἐν τῇ ᾽Αποχαλύψει ἐπαγχγελίαν ἔχει στῦ) 
ἐν τῷ ναῷ τοῦ θεοῦ, μὴ ἐξελευσόμενος | 
δέ pot πάντα εἴρηται ὑπὲρ τοῦ xàv ἐν B, 


. ρινοίᾳ γενέσθαι ἡμᾶς τῶν κατὰ τὸν ναδι 


οἴχον τοῦ Θεοῦ, καὶ «hv Ἐχχλησίαν, xal: 
σαλὴμ πραγμάτων, περὶ ὧν οὐκ ἔστι νῦν ) 
"µέρος. Τὴν δὲ ἀχκριθεστάτην χαὶ µέχρι τε 
περὶ ταῦτα ἐπιμελῆ ἐξέτασιν ποιητέον τοῖς 
δῶσι πρὸς τοὺς Ev τῷ ἐντυγχάνειν ταῖς α 
ζητεῖν τὸν ἐν αὐταῖς πνευματιχὸν νοῦν 
Καὶ ταῦτα μὲν « περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώμαι 
27. Ἐπεὶ δὲ ε ὅτε ἠγέρθη Ex νεχρῶν, & 
ol μαθηταὶ αὐτοῦ , ὅτι τοῦτο ἔλεγε, χαὶ | 


B τῇ Γραφῇῃ . xai τῷ λόγῳ, ὃν εἶπεν 6 "Eq 


δεχτέον , ὡς χατὰ τὴν λέξιν, ὅτι οἱ µαθητ 
ἐγηχέρθαι Ex νεχρῶν τὸν Κύριον, συνῆχα 
τοῦ ναοῦ εἰρημένα ἀναφέρεσθαι εἰς τὸ mát 
xaX τὴν ἀνάστασιν, ὑπομνησθέντες (62), ὅ 
τρισὶν ἡμέραις ἐγερῷ αὐτὸν, » τὴν ἀνάσ 
λου * ὅτε χαὶ ἐπίστευσαν τῇ Γραφῇ, xal 4 
εἶπεν ὁ Ἰπσοῦς, πρότερον οὐ usuaptupi 
πιστευχέναι τῇ Γραφῇ , οὐδὲ τῷ λόγῳ τοι 
πεν Ó Ἰησοῦς' χυρίως γὰρ πίστις ἑστὶ 
βάπτισμα τοῦ ὅλη Φυχῆ παραλεχοµένου cl 
µενον * ὡς δὲ πρὸς τὶν ἀναγωγὴν, bel 1 
ἡμῖν ἡ £x νεκρῶν ἀνάστασις τοῦ παντὸς {1 
σώματος, εἰδέναι χρὴ, ὅτι οἱ μαθηταὶ mot 
διὰ τῶν ἁποτελεσμάτων τῆς, ὅτε σαν d 
μὴ ἠχριδθωμένης αὐτοῖς (05) Γραφῆς, ὑπὸ 
νοµένης , xa φανερουµένης, τίνων τε b 
ὑπόδειγμα xal σχιὰ ἐτύγχανε, πιστεύουσιν 
pov οὐχ ἐπίστευον, xaX τῷ λόγῳ τοῦ "Inao 
τῆς ἀναστάσεως, ὡς ἐθούλετο ὁ λέγων, οὗ 
Πῶς γὰρ δύναταί τις πιστεύειν κυρίως M 
Γραφῇ ., τὸν Ev αὐτῇ (04) τοῦ ἁγίου Πνεύι 
μὴ θεωρῶν, ὃν πιστεύεσθαι μᾶλλον ὁ θεὸς 
3| τὸ τοῦ γράµµατος θέληµα; Κατὰ τοῦτο λε 
δένα τῶν χατὰ σάρχα περιπατούντων πιστ 
πνευματιχοῖς τοῦ νόµου, οἷς μηδὲ τὴν ἀρχ 
ζεται. Πλὴν, φασὶ µαχαριωτέρους εἶναι 
ἱδόντας xai πιστεύσαντας τῶν ἑωραχότωι 
πιστευχότων , παρεχδεξάµενοι τὸ ἐν τῷ χα 


viderunt et crediderunt, inquiunt; hi perperaw p) νην ἐπὶ τέλει εἰρημένον πρὸς τὸν θωμᾶν 


acceperunt quod in fine Evangelii Joannis dicit Do- 
minus ad Themam : « Beati qui non viderunt et 
crediderunt 00. » Sed non beatiores inquit eos qui 
non viderunt et crediderunt, his qui viderunt et 
crediderunt; alioqui, juxta hanc intelligentiam, apo- 
3tolis posteriores beatiores sunt apostolis ipsis , 
quod es! fatuissimum omnium. Proinde mente vi- 
deat oportet quae creduntur qui beatus futurus est, 


** Apoc. imn, 192. ** ibid. 93 
. (62) Ὑπομγησθέντες. Desideratur in codice Re- 


*5 Joan. nm, 921. 


gio. 

(65) Αὐτοῖς. Deest in codice Dodleiano. 

(64) Τὸν àv αὐτῇῃ. lu codice Regio do:st αὐτῇ, 
quod restituitur e codiee Darberiuo. 


ο) ibid. 19. 


Κυρίου’ « Μαχάριοι οἱ μὴ lBóvtec xat πιστε 
οὐ γὰρ µαχαριωτέρους (63) εἶναι τοὺς | 
xai πιστεύσαντας τῶν ἑωραχότων xal πε 
των * κατὰ γοῦν τὴν ἐχδοχὴν αὐτῶν τῶν ( 
μαχαριώτεροι οἱ μετὰ τοὺς ἀποστόλους &l 
bos πάντων ἡἐλιθιώτατον. Ἰδεῖν δὲ τῷ (6 
πιστευόµενα τὸν ἑσόμενον µαχάριον, ὡς ο 
ot, δυνηθέντα ἀχούειν τό’ « Μαχάριοι ol 


6 [Tebr. virt, 5. 


(65) Οὐ γὰρ µακαριωτέρους, etc. Sui 
φησί, quod lortasse supplendum reliquit ! 
vel librarius prztermisit. 

(66) "IOgiv δὲ τῷ vo. Legendum forta 
δὲ δεῖ τῷ vip: alioqui non coustabitl sensu 


0 Joan. xx 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 


491 


ὅτι βλέπουσι, χαὶ τὰ ὦτα ὑμῶν ὅτι ἀχούουσι'» A perinde atque apostoli illud audire valens : « Beati 


- Πολλοὶ προρῖΏται xal δίχαιοι ἐπεθύμησαν 
βλέπετε, καὶ οὐκ εἶδοων, καὶ ἀχοῦσαι ἃ ἀχούε- 
,οὖκ Ἠχουσαν. ν Αγαπητὸν δὲ xoi τὸν ὑπο- 
ον λαθεῖν μαχαρισμὸν» λέγοντα «Μαχάριοι 
δόντες χαὶ πιστεύσαντες.» Πῶς δὲ µαχαριύ- 
E ὀφθαλμοὶ οἱ ὑπὸ τοῦ Ἱτσοῦ (67) µακαριξό- 
bs τοῖς τεθεωρηµένοις , τῶν ph φθασάντων 
) τῶν τοιούτων θέαν ' Ὁ δὲ Συμεὼν ἀγαπᾶ εἰς 
κάλας λαθὼν τὸ σωτῄήριον τοῦ θεοῦ, χαὶ θεα- 
ς αὐτὸ εἶπε' « Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, 
G, χατὰ τὸ ῥῃημά σου, Ev clpfivr ὅτι εἶδον οἱ 
OL µου τὸ σωτἠριόν σου. » Διόπερ φιλοτιμττέον 
ν τοὺς ὀφθαλμοὺς, χατὰ τὸν Σολημῶντα , ἵνα 
ἐμπλησθῶμεν. Φτοὶ Υάρ᾽ « Aixvotzov. τοὺς 


oculi vestri quix vident, et aures vestra quia au. 
diunt * ; » et illud : « Multi proplietze et justi. cu- 
pierunt videre quie videtis, et non viderunt; et au- 
dire quz auditis, et non. audierunt ὃν » Amalile 
tamen etiam est. minorem accipere beatitudinem 
dicentem : « Beati qui non viderunt ct. credide- 
runt *. » Quomodo enim non beatiores oculi. qui 
a Jesu beatiflicantur ob res visas, his qui non per- 
venerunt ad talium rerum visionem ? Siumcon | igi- 
tur, contentus sumpsisse in ulnas salutare. Dei, il- 
ludque contemplatus ,. dixit : « Nunc dimittis ser- 
vum tuum, Domine, secundum verbum tuum ia 
pace; quoniam viderunt oculi inei salutare tuum*. » 
Quocirca contendamus uecesse est aperire oculos, 


οὖς σου, xai ἐμπλήσθητι ἅρτων.» Καὶ ταῦτά Dj juxta Salomonem, ut impleamur panibus. Inquit 


«τό. Ἐπίστευσαν «b Topaz f, καὶ τῷ λόγῳ, ὃν 
ησοὺς , » εἱρήσθω * ἵνα τὸ τέλειον τῆς πἰ- 
kx τῶν περὶ πίστεως ἐξητασμένων χαταλά- 
ἡμῖν δοθήσεσθαι ἐν «T, µεγάλη ix νεχρῶν 
GS, τοῦ παντὸς Ἰησοῦ σώματος, τῆς ἁγίας 
σίας αὐτοῦ. Ὅπερ γὰρ ἐπὶ γνώσεως εἴρηται' 
γινώσχω Ex μέρους, » τόδε καὶ ἐπὶ παντὸς 
ἀκπόλουθον οἶμαι λέγειν ' ἓν δὲ τῶν ἄλλων 1) 
Διόπερ, « "Apzt » πιστεύω« ἑἐχ µέρους' ὅταν 
τὸ τέλειον » τῆς πίστεως, € τὸ ἑκ μέρους 
Ἠθήσεται,» τῖς διὰ εἴδους πίστεως πολλῷ 
Vene τῆς, ἵν οὕτως εἴπω, δι ἑσόπτρου xal ἐν 
ἔτι, ὁμοίως τῇ νῦν γνώσει, πίστεως. 


ι Ὡς δὲ ἣν ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις ἐν τῷ Πάσχα, 
ορτῃ, πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ, 
ντες αὐτοῦ τὰ σημεῖα, ἃ ἐποίει. Αὐτὸς δὲ ὁ 
: οὐχ ἑπίστευσεν αὑτὸν αὐτοῖς διὰ τὸ αὑτὸν 
zi» πάντας, χαὶ ὅτι οὐ χρείαν εἶχεν, ἵνα τις 
γῇσῃ περὶ ἀνθρώπον. Αὐτὸς γὰρ ἑγίνωσκς τί 
xp ἀνθρώπῳ (68). » Ζττήσαι τις ἂν πῶς τοῖς 
ευρηµένοις πιστεύειν, ἑαυτὸν οὐχ ἐπίστευεν 
Ἰησοῦς. Λεχτέον δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι οὐχὶ τοῖς 
ρυσιν εἰς αὐτὸν οὐ πιστεύει ἑαυτὸν ὁ Ἰτσους, 
mg πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ" διαφἑρε. 
Ü πιστεύειν εἰς αὐτὸν τὸ πιστεύειν εἰς ὄνομα 
Ὁ γοῦν διὰ πίστιν μὴ κριθησόµενος τῷ εἰς 
πιστεύειν οὗ κρίνεται, οὐχὶ δὲ εἰς zb ὄνομα 
qnot γὰρ ὁ Κύριος’ « Ὁ πιστεύων εἰς £p οὐ 
μα” » οὐχὶ δὲ, Ὁ πιστεύων el; τὸ ὄνομά µου 
wtat* οὐχέτι δέ φησιν, Ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ 
κριῖαι τάχα γὰρ ὁ πιστεύων εἰς τὸ ὄνομα 
κιστεύει μὲν, διόπερ οὐχ ἔστιν ἄξιος ἤδη xc- 
t ἑλάττων (70) δέ ἐστι τοῦ πιστεύοντος εἰς 
Διὰ τοῦτο τῷ πιστεύοντι εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
οὗ πιστεύει ὁ Ἰησοῦς. Δὐτοῦ τοίνυν μᾶλλον 
Mh. xac, 0. * ibid. 214. * Joau. xx, 29. 
. Xin, 12. * ibid. 10. * ibid. 12. 


Ἰησοῦ. Sic codex Bodleianus; Regius, 


Ἑν τῷ ἀνθρώπῳ. Desideratur in codice 
sed restituitur e codice Bodleiano. 


PatRoL. (κ. XIV. 


* Luc. i1, 99, 50. 
'* Joan. n, 25 seq. 


enim : « Aperi oculos, et repleare panibus *. » Sed 
hactenus de eo, quod dicitur : « Crediderunt Scri- 
pturze, ei sermoni quem dixit Jesus *, » ut ex his 
qui de flde exquisivimus , perfectionem fidei dari 
nobis comprehendanus in magna resurrectione 
totius corporis Christi, nempe sanct ipsius Ec- 
clesie. Nam quod de coguitione est dictum : 
« Nunc cognosco ex parte *, » id etiam cousequen- 
ter de quovis bono dici arbitror, quorum unum est 
etiam (ides. Quamobrem, credo « nuuc ex parte : 
cum vero venerit perfectio » fidei , « destruetur 
quod ex parte est *; » fide ca quie per formam 
subsistit, longe przcellente illa fide quee per spe- 
culum, ut ita loquar, est, etin zenigmate*, periude 
alque prasens cognitio. 

98. « Cum autem essct Jerosolymis in Pascha, 
in die festo, multi crediderunt in noininc ejus, v.- 
dentes ipsius signa qua faciebat. lpse vero Jesus 
non credebat seipsum illis, eo quod ipse cognosce- 
rei omues, nec opus liaberct ut testificaretur quis 
de homine. lpse enim sciebat quid esset in lioimi- 
ne '*, » Quarat aliquis 4910 quomodo seipsuu: 
non crederet Jesus his de quibus testatum fuerat 
quod crederent : ad. quod dicendum est, non his 
qui credunt in ipsum non se credere Jesum, sed 
his qui credunt in nomine ejus. Differt euim cre- 
dere in ipsum, ab eo quod est credere in nomine 
ipsius. Itaque qui per fidem non est judicandus, 
non judicatur eo quod credat in ipsum, non autem 
eo quod credat in nomine ipsius. Inquit enim Do- 
minus : « Qui credit in me, nou judicatur ὃς » at 
nou item , qui credit in nomine meo non judicatur. 
Nec tamen inquit, Qui credit in ine, jam judicatus 
esl. Fortassis enim qui credit in nomiue ipsius, 
credit quidem, quare indignus est qui jam judica- 
ius sit, sed niinor eo est qui credit in ipsum. Quain 
ob causam credenti in nomine ipsius seipsum non 


8S Prov, xx, 1o. * Joan. i, £3. 


!! Joan, i1, 18. 


(69) Codex lRegius, πιστεύειν ἐπ᾽ αὐτὸν, οὐχ. ἐπί- 
στευσεν. 
(70) Idem codex Regius, perperam, ἔλαττου. 


305 


ORIGENIS 


credit Jesus. psum igitur, potius quam suum  no- A $ τοῦ ὀνόματος αὑτοῦ ἔγεσθαι δεῖ, ἵνα ub, t 


men habeamus necesse est, ne in nomine ejus vir- 
tules facientes audiamus qu:e ab. ipso dicta audie- 
runt qui gloriabautur in nomine ipsius, sed confi- 
damus imitatores facti Pauli dicere : « Omnia pos- 
sum in Jesu Christo me corroborante 13. lllud 
autem observandum est , quod superius quidem di- 
eat !? prope esse Pasclia Judzeorum, hic vero non 
in Paseliate Judaeorum, sed in Paschate Jerosolymis 
erat. Jesus !*; et illic quidem quaudo Judzorum 
dicitur Pascha, nonu dietum est dies festus, hic vero 
scriptum fuisse Jesum esse in die festo ; Jerosoly- 
niis enim exsistens Christus in Paschate erat et in 
die festo , multis credentibus etiam in nomine 
ipsius. Ac profecto illud etiam observandum est, 
multos dici credere non in ipsum , sed in nomine 
ipsius, Qui vero iu illam credunt, hi sunt qui 
ambulant per viam arctam atque angustam ducen- 
tem ad vitam, qux 4 quampaucissimis invenitur !*, 
Fieri 3ttamen potest ut multi ex lis qui in nomine 
ipsius credunt, recumbant cum Abraham, et ἴδαφο, 
et Jacob in regno celorum ; quoniam « multi ab 
Oriente et Occidente veuient, et recumbent cum 
Abraham, et 1saac, et Jacob in regno coelorum 16, » 
que domus est Patris, in qua mansiones multe 
sunt |, Atque ctiam hoe observandum est, multos 
credentes in nomine ipsius, non quemadniodum 
Andreas, et Petrus, οἱ Nathanael, et Philippus, 
credere. !'^, sed. testimonio Joannis parere dicen- 
tis !* : « Ecce Agnus ille Dei ; » vel Christo ab An- 
drea reperto, vel ipsi Jesu diceuti ad Philippum ** : 
« Sequere. me; » vel Philippo c«centi *! ; « Quem 
scripsit Moyses, et propheln, invenimus Jesum 
filium Joseph a 911 Nazareth. » Ili autem « credi- 
derunt iu nomine ejus, videntes ipsius signa quz 
faciebat?**; » atque signa credentibus non in ip- 
suni, sed in nomine ejus, non credebat Jesus se- 
ipsum eis, omnes agnoscens, el non opus habens 
ut quis testificaretur de homine, eo quod agno- 
sceret singulatim quid esset in unoquoque {ος 
mine. 

99. πο verba, « non opus habebat ut quis te- 
stificaretur de homine, » opportune utenda sunt ad 
demonstraudum quod Filius Dei a seipso videre 
si"gulas res hominum valeat, nulloque omnino te- 
stimonio cujusquam eum egere. Ca:erum verba 
illa, « non opus habebat ut quis testiflicaretur de 
homine » distinguenda sunt ab illis : Non opus ha- 
het ut quis testetur de aliquo. Nam si lianc vocem 
homine, suiamus de quovis qui sit ad imaginem 
Dei, vel de omni rationis compote, non opus habe- 
bit Christus ut quis de ipso testetur (de quocunque 


33 Joan. pn, 05, !* ibid. 25. 


13 
Philipp. iv, 12. jid. 36. * ibid, 45, »* 


'*5 Joan. 1, 40-42 seq. 


(1!) Codex Regius, hzbet, ἐγγὺς, φησὶν, tv τὸ 
Ilàs 72. 
(12) Aay6avópevor. 


Ferrarius legit. λαμθάνο- 
μὲν quod inihi probatur, 


!5 Matth, vit, 14. 
ibid. 45. 


ματι αὐτοῦ δυνάµεις ποιοῦντες, ἀχούσωμεν 

τῷ ὀνόματι μµόνῳ χανχησαµένων αὐτοῦ εἱρι 
ἀλλὰ θαῤῥήσωμεν μιμηταὶ τοῦ Παύλου γι 
εἰπεῖν « Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἑἐγδυναμοῦντί y 
στῷ Ἰησοῦ.» Παραττρητέον δὲ xai τοῦτο, δι 
τέρω μὲν ἐγγύς φησιν εἶναι τὸ Πάσχα (71) τῶ 
δαίων, ἑνθάδε δὲ οὐχ iv τῷ Πάσχα τῶν "lou 
ἀλλ᾽ £y τῷ Πάσχα Ἱεροσολύμοις ἣν ὁ Ἰησοῦς' 
μὲν, ὅτε Ἰουδαίων λέγεται τὸ Πάτχα , οὐχ à 
ἑορτή ' ἐνθάδε δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀναγέγρατται cl 
τῇ ἑορτῇ. ἐν vol; Ἱεροσολύμοις γὰρ τυγχά 
Πάσχα καὶ ἑορτῇ ἣν, πολλῶν πιστευόντων xiv 
ὄνομα αὐτοῦ. Καὶ παρατηρητέον γε, ὅτι πολ 
εἰς αὐτὸν, ἀλλ᾽ εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ πιστεύειν λέ 


B Οἱ δὲ εἰς αὐτὸν πιστεύοντες εἰς τὴν στενὴν 1 


θλιμμένην εἰσὶν ὁδεύοντες, ἀπάγουσαν εἰς τὴν 
ὅσον ὑπ) τῶν ὀλίγων εὑρισχομένην. Δυνατὸν qu 
πολλοὺς τῶν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ πιστευόντω 
χληθῆναι μετὰ ᾿Λλόθραὰμ, χαὶ Ἰσαάκ, χαὶ "Ia: 
τῇ βασιλεἰᾳ τῶν οὐρανῶν. ἐπεὶ « πολλοὶ ἀπ' 
τολτς xal Δνσμῶν Ίξουσι, xai ἀναχλιθί 
μετὰ ᾿Αθραὰμ, xai Ἰσαὰχ, χαὶ "laxivó 

βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, » τυγχανούσῃ οἰχίᾳ τα 
τρὸς, ἓν f] πολλαὶ µοναί clot. Καὶ τοῦτο δὲ 
τέον, ὅτι πολλοὶ, πιστεύοντες εἰς τὸ ὄνομα ( 
οὐχ ὡς Ανδρέας, xoY Πέτρος, xai Ἀλαθαναὶ 
Φίλιππος πιστεύουσιν ' ἀλλὰ τῇ μαρτυρίᾳ T 
πείθονται Aévovsoc* « Ἰδοὺ 6 ᾽Αμνὺς τοῦ θε: 
τῷ ὑπ Ανδρέου coge Χρισῷ, d ῷι 
Ἰησοῦ τῷ Φιλίππῳ' « ᾿Αχολούθει pot, » $4 
σχοὺντι Φιλίππῳ' «€ Ὃν ἔγραφε Μωῦσῆς, 

προφῆται, εὑρήχαμεν Ἰησοῦν υἱὸν τοῦ "Iogt, 
Ναζαρέτ. » Οὗτοι δὲ «ἐπίστευσαν εἰς τὸ ὄνομα 
θεωροῦντες αὐτοῦ τὰ σημεῖα, ἃ ἐποίει"» xal: 
πιστεύουσιν οὐκ εἰς αὐτὸν , &ÀÀ εἰς τὸ ὄνομα 
ὁ Ἰησοῦς οὐκ ἐπίστευσεν ἑαυτὸν αὐτοῖς, πάντας 
σχων, χαὶ μῆ xpelav ἔχων, ἵνα τις μαρτυρῆσ] 
ἀνθρώπου, τῷ γινώσχειν τί ἐστιν Ev ἑκάστῳ 5 
θρώπων. 


29. TQ δὲ: « 09 χρείαν εἶχεν ἵνα τις yap 
περὶ ἀνθρώπου, » εὐχαίρως χρηστέον, εἰς πα 
σιν τοῦ }Υοῦ τοῦ θεοῦ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ δυναµένου ϐ 


D περὶ ἑχάστου τῶν ἀνθρώπων, xal μηδαμῶς | 


ρίου δεῖσθαι τοῦ ἁπό τινος. Τὸ δέ: « US χρεία 
ἵνα τις µαρτυρήσῃ περὶ ἀνθρώπον, » ἀντιδιαστ 
πρὸς τὸ, «Οὐ χρείαν ἔχει ἵνα μαρτυρήσηῃ περί a 
εἰ μὲν γὰρ τὸ ἀνθρώπου, λαμθανόμενον (1 
παντὸς τοῦ xat' εἰχόνα Θεοῦ, f$ παντὸς λογι 
χρείαν ἕξει ἵνα τις μαρτυρήσῃ περὶ αὐτοῦ 3 
6f,xo:e (75) τῶν λογικῶν, ἀφ᾽ ἑαντου γινώσχα 


1$ Matth. νι, 11. 7 Joan, 


** Joan, n, 25-25. 


(76) Περὶ αὐτοῦ, περὶ οὗ δήποτε, « etc. Sic 
Dodleianus ; Regius, περὶ αὐτοῦ τοῦ περὶ ι 

ποτε, ele, Forte legendum, περὶ ἀνθρώπου, Xt 
ον δύποτε, elc. 


5 COMMENT. IN JOAN. TOMUS X. 928 
«πάντας χατὰ τὴν δεδομένην αὐτῷ δύναμιν ἀπὸ τοῦ A tandem. dixeris rationis compote), a scipso cogno- 


Kla:05;. El δὲ τὸ ἀγθρώπου τηρήσαιμεν ὑπὸ τοῦ 
«Ὀντητοῦ λογιχοῦ ζωουμένου (74), ὁ μέν τις ἑἐρεῖ 
Ὑρείαν ἔχειν αὑτὸν. ἵνα τις µαρτυρίστη περὶ τῶν ὑπὲρ 
«by ἄνθρωπον , οὐδὲ ἀρχοῦντα ὁμοίως τοῖς ἀνθρωπί- 
-WOtc Υινώσχειν xal τὰ περὶ ἐχείνων. "Αλλος δέ τίς 
«90,31 τὸν χενώσαντα ἑαυτὸν μὴ χρείαν ἔχειν , ἵνα τις 
Κιαρτυρήσ]ι περὶ ἀνθρώπου, χρείαν δὲ ἔχειν περὶ τῶν 
ππρειττόνων f χατὰ ἄνθρωπον. 


90. Καὶ τοῦτο δὲ ζητητέον, πόσα σημεῖα αὐτοῦ θεω- 
φοῦντες οἱ πολλοὶ ἐπίστευον εἰς αὐτόν ' οὐ (Xp ἆνα- 
Ὑέγραπται σημεῖα πεποιηχένα: ἐν Ἱεροσολύμοις * εἰ 
μὴ ἄρα γεγέντται μὲν στμεῖα, οὐχ ἀναγέγραπται δὲ. 
Σχόπει δὲ εἰ δυνατὸν εἰς στμεῖα λονισθΏνα: τὸ πε- 
ποι;χέναι φρἀγέλλιον &x σχοινίων , xa πάντας ἐχθε- 
θιηχένα: τοῦ ἱεροῦ, τά τε πρόδατα, xaX τοὺς βόας, 
xal τῶν χολλυθιστῶν τὰ χέρµατα ἐχχεχυχέναι, xai 
τὰς τραπέξας ἀνατετραφένα.. Πρὸς µέντοιγε τοὺς 
ὑπονοίσαντας ἂν περὶ µόνων ἀνθρώπων μὴ χρείαν 
ἔχειν αὐτὸν μαρτύρων, λέγει, ὅτι δύο αὐτῷ ὁ Εὐαγ- 

Ἱελιστὴς μεμαρτύρηχε, τό τε γινώσχειν πάντας, χα) 
*V μὴ χρείαν ἔχειν ἵνα τις µαρτυρήση περὶ ἀνθρώ- 
πυ᾿ εἰ γὰρ πάντας ἐγίνωσχεν, οὐ µόνον ἀνθρώπους, 
ἀλλὰ χαὶ τὰ ὑπὲρ τὸν ἄνθρωπον ἑγίνωσνε, χαὶ záv- 
τας τοὺς ἔξω τοιούτων σωμάτων ' ἐγίνωσχέ τε τί ἓν 
by τῷ ἀνθρώπῳ, ἅτε µείτων τυγχάνων τῶν Ey τῷ 
προφητεύειν ἑλεγχόντων (15), ... καὶ κρινόντων xaX 
τὰ χρυπτὰ τῆς χαρδίας εἰς φανερὸν ἁγόντων πάντων 


&cens omnes juxta facultatem a. Patre sibi traii- 
tam. Sin vero lianc. vocem, homine, observaveri- 
mes de mortali animante rationis compote, alius 
quidem dicturus esi Christum ipsum epus habere, 
ut quis testetur de his qux sunt supra hominem, 
wt qui bic, perinde atque humana, coguoscere 
non sufficiat. Alius autem quispiam inquit eum 
qui seipsum inanivit, non opus liabere ut quis te- 
stetar de homine, sed opus habere ut quis testetur 
de his qui przstantiores sunt hominibus. 

$0. Quin loc etiain quarendum est, quot signa 
ipsius multi videntes, crcdiderunt in eum. Non 
enim scriptum est signa fecisse Jerosolymis, uisi 
fortasse facta sigua scripta non fuerunt, Proiude 


B considera an inter signa reputari possit quod fece- 


rit e fuuiculis flagellum, omnes e templo ejicien- 
do, tum oves, tum boves, atque argentariorum :vs 
effundendo, el mensas subrertendo*??*. Ad eos pro- 
fecto qui suspicantur de solis hominibus, non opus 
habere ipsuin testibus, dicere oportet duo evauge- 
listam illi attribuisse : alterum, quod agnoscat om- 
nes ; alterum, quod opus non habeat ut quis tcste- 
tur de bomine. Nam si omnes agnoscelat, non so- 
lum honiines, sed etiam qux supra hominem sunt, 
etiam omnes qui essent extra hzc corpora, agno- 
scebat, atque quid esset in homine : quippe qui 
major exsisteret his, qui in prophcetando manife- 
slant, et jadicant, occulta cordis etiam omnia 4912 
quc Spiritus illis suggerit, in apertum ducentes **. 


ὧν (16) τὸ Πνεύμα ὑποθάλλει αὐτοῖς. Δύναται δὲ τό ’ C Cxterum illud , « agnoscebat quid esset in homi- 


€ Ἐγίνωσχε τί ἂν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, » λαμθάνεσθαι 
ααὶ ἐτὰ τῶν ἐνεργουσῶν δυνάμεων χειρόνων ἤ χρειτ- 
νυν ἓν ἀνθρώποις ' εἰ μὲν γὰρ δίδωσί τις τόπον τῷ 
ἁαθόῳ, εἰσέρχεται εἰς αὐτὸν ὁ Σατανᾶς ' ὥσπερ 
ὕωχεν Ἰούδας, ε τοῦ διαθόλου βεθληχύτος εἰς ctv 
καρδίαν αὐτοῦ, ἵνα παραδῷ τὸν Ἰησοῦν' » 60 xai 
ἐμετὰ τὸ Φωμίον εἰσηλθεν εἰς αὐτὸν ὁ Σατανᾶς ' » 
εἰ δὲ δίδωσι τόπον τῷ cip, µαχάριος γίνεται. « Ma- 
χάριος γὰρ οὗ ἐστιν ἀντίληψις αὐτοῦ παρὰ τοῦ θεοῦ, 
χαὶ ἀνάβασις ἓν τῇ χαρδία αὐτοῦ ? ἀπὸ τοῦ θεοῦ. 
Γώσχεις τέ ἣν ἓν τῷ ἀνθρώπῳ ὁ γινώσκων πᾶντα, 
Yi τοῦ θεοῦ. δη δὲ τὴν αὐτάρχη περιγραφὲν cO- 
Vm; χαὶ τοῦ δεχάτου (77) τόμου, ἐνταῦθά που xa- 
Ἱαπαύσωμεν τὸν λόνον (78). 


? Joan. 11, 19. 3 IL Cor. xiv, 21, 90. 3 Joan. n, 


Μαη, 6. 


"uu Ζωουμένρου. Sic codex Bodleianus; lVegius, 
ώου ν. 

(18$) Post ἐλεγχόντων reliuquitur in manuscriptis 
tolicibus αρα τη vacuum. . 

(16) Πάντων dr, eic. Scribendum videtur 
πάντα 3, εἰν. 


ne**. » sumi etiam potest de virtutibus inalis vel 
bonis, operantibus in hominibus. Nam si dedeiit 
quis locum diabolo, ingreditur in illum Satanas, 
quemadmodum dedit Judas, « cum Jam diabolus 
misisset in cor ejus, ut traderet Jesum *5; » quai 
ob causam « post buccellam intravit in illum Sata- 
nas *", » Sin autem Deo locum dederit, beatus flt : 
« Deatus » enim, « cujus est illi retributio » a Όσα, 
«el ascensio in, corde cjus » a Deo **. Quare aguo- 
scis, o Fili Dei omnia agnoscens, quid sit in boimi- 
ne. Sed cum jam satis scriptionis sumpserit deci- 
mus tomus, hic finiemus sermonem. 


95. 3 Joan. χι, 9... ibid. 27. ** Pal. 


(77) Codex Bodleianus habet in lextu. δωδεχἀ- 
του, et in margine δεκάτου, uti legitur in. Regio ct 
Barberino. 

(18) Codex Regius habet, τὸ i626 pro 5» 


à672v. 


5099 


ORIGENIS 





OPICTENOYX 


ΤΩΝ ΕΙΣ TO ΚΑΤΑ IOANNHN ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ EEHI'HTIKON 


ΤΟΜΟΣ II". 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM JOANNIS 
TOMUS DECIMUS TERTIUS. 


4. Tibi quidem, Dei amantissime ac plissime 
Ambrosi, non videbatur fortasse scindendus sermo 
Samaritidis, ita ut illius pars esset in duodecimo 
tomo, et reliqua, qux? restabant, in tertio decimo. 
Sed quoniam videbamus duodecimum Commenta- 
riorum tomum $atis scriptionum accepisse, visum 
est nobis desinere in sermonem Samaritidis**, ubi 
loquebatur ipsa de puteo, quemadmodum Jacob 
illud dederit, et ipse ex eo biberit, et filii ejus, et 
pecora ejus, tertium decimum tomum  incepturis, 
ubi Dominus ad ipsam respondet. « Respondit Je- 
sus οἱ dixit illi : Omnis qui biberit ex aqua hac, 
sitiet iterum ; qui autem biberit ex aqua quam ego 
illi dedero, fiet (ons in eo aqua salientis in vitam 
zeternam 19, » lloc respondet secundo Jesus ad Sa- 
maritidem, primum quidem dicens : « Si scires do- 
num Dei, et quis est qui dicit tibi : Da mihi quod 
bibam, tu fortassis ab eo petiisses, et dedisset tibi 
aquam vivam *! ; » et nunc quando admonens ipsam, 
219 ut peteret aquam vivam, dicit quz recensui- 
inus ; et ad primam quidem responsionem nihil lo- 
quitur Samaritis, sed addubitat de comparatione 
aquarum; post secundam vero Domini responsio- 
nem admittens quz ab ipso dicta fuerant : « Da 
mihi hanc, inquit, aquam ?*. » Fortassis enim 
dogma est, neminem donum divinum accipere pra- 
ter petentem illud. Quamobrem Servatorem ipsum 
Pater ipse petere admonet per psalmum,. uti sibi 
donetur, quemadmodum docet nos ipse Filius, di- 
cens 32: « Dominus dixit ad me: Filius meus es 
iu : postula a me, et dabotibi gentes hareditatem 
iuam, et possessionem tuam terminos terra. » Di- 
cit etlam Servator : « Petite, et dabitur vobis : om- 
nis enim qui petit, accipit **. » Paret quidein Sama- 
ritis ut petat aquam a Jesu, imago exsistens, ut 


19 Joan, 1v, 12. ** ibid. 15. "ibid. 10. 


(79) "Av ἔδοξά σοι. Sic recte liabent. codices 
Barberinus et Bodleianus, perperam autem legitur 
in Regio, ἀνέδειξέ σοι. 

(80) Codex Hegius, male, περὶ τούτου. 

(84) ldem codex Regius, Κυρίου ἡ μῶν. 


Λ 


33 Joan, 


1. Ἴσως μὲν ἂν ἔδοξέ σοι (79), φιλοθεώτατε xat eb- 
σεθέστατε ᾿᾽Αμόρόσιε, τὸν περὶ τῆς Σαμαρείτιδος Me 
γον μὴ διαχοπῆναι, ὥς τε µέρος μέν τι αὐτοῦ εἶναι 
by τῷ δωδεχάτῳ τόμῳψ, τὰ δὲ ἑξῆς bv τῷ τρισκαιδε- 
χάτῳ ' ἀλλ ἐπεὶ ἑωρῶμεν αὐτάρχη περιγραφὴν εἴλη- 
φέναι τὸν δωδέχατον τῶν Ἐξηγητικῶν, ἔδοξεν ἡμῖν 
χαταλῆδαι εἰς τὸν τῆς Σαμαρείτιδος λόγον περὶ 
τοῦ (80) λεγομένου ὑπ αὐτῆς φρέατος, ὡς ὁ "la 
χὼθ ἔδωχεν αὐτὸ, καὶ αὐτὸς ἐξ αὐτοῦ Emu , xal αἱ 
υἱοὶ αὐτοῦ , χαὶ τὰ θρέµµατα αὐτοῦ, ἵνα ἀρξώμεθα 
τοῦ τρισχαιδεχάτου ἀπὸ τῆς ἀποχρίσεως τοῦ Κυρίον 
πρὸς (81) αὑὐτήν. « ᾿Απεχρίθη ὁ Ἰησοῦς, χαὶ εἶπεν 
αὐτῇ ' Πᾶς ὁ πίνων ἐκ τοῦ ὕδατος τούτου δαγήσει 
πάλιν; ὃς δ᾽ ἂν πίῃ Ex τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, 
γενήσεται πηγἡ ἓν αὐτῷ ὕδατος ἀλλομένου εἰς ζωὲν 
αἰώνιον. » Δεύτερον τοῦτο ἀποχρίνεται πρὸς τὴν Σα- 
μαρεῖτιν ὁ Ἰηπσοῦς, πρότερον μὲν λέγων ’ « El. Ίδεις 
τὴν δωρεὰν τοῦ Θεοῦ, xa τίς ἑατιν ὁ λέγων σοι΄ Δός 
μοι πιεῖν, αυ ἂν ᾖτησας αὐτὸν, χαὶ ἔδωχεν ἄν σοι 
ὕδωρ ζῶν * » xal νῦν, ὡς προτρέπων αὐτὴν ἐπὶ τὸ 
αἰτῆσαι τὸ ζῶν ὕδωρ , λέγει τὰ ἐχχείμενα * χαὶ ἐπὶ 
μὲν τῷ προτέρῳ οὐκ εἶπεν οὐδὲν (82), ἀλλ' ἑπαπορεῖ 
περὶ τῆς συγχρίσεως τῶν ὑδάτων f) Σαμαρεῖτις μετὰ 
δὲ τὴν δευτἑράν ἀπόχρισιν τοῦ Κυρίου παραδεξαµένη 
τὰ εἰρημένα φησί’ « Δός pot τοῦτο τὸ ὕδωρ. » Τάχα 
γὰρ δόγµα τί ἐστι, µηδένα λαμθάνειν θείαν δωρεὰν 
τῶν μὴ αἰτούντων αὐτὴν. Καὶ αὐτὰν γοῦν τὸν Σωτῆρα 
διὰ τοῦ φαλμοῦ προτρέπει αἰτεῖν ὁ Πατὴρ, ἵνα αὐτῷ 
δωρῄήσηται ' ὡς αὐτὸς (85) ἡμᾶς διδάσχει ὁ Υἱὸς λέ- 
γων * « Kóptog εἶπε πρὀς µε" Υἱός µου el σύ; αἷ- 
τησαι παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονομίαν 
σου, xal τὴν χατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς. » 
Καὶ ὁ Σωτήρ φησιν * « Αἰτεῖτε, xat δοθήσεται ὑμῖν " 
Πᾶς γὰρ ὁ αἰτῶν λαμδάνει. » Πείθεται µέντοιγε 8 
Σαμαρεῖτις αἰτῆσαι τὸν Ἰησοῦν ὕδωρ, εἰχὼν, ὡς 


9 Psal. 1, 7, δ. ὃν Matth. vir, 7, 8. 


(82) Οὐδέν. Deest in codice Reg.o, scd restituitur 
e ljodleiauo., 

(85) Ὡς αὐτός. Sic codex Bodleianus ; Regius, 
ὡσαύτως. 


ιν, 15. 


403 


ORIGENIS 


quam a principio liabuerat, restitutus, quamobrem A οὖν" « "0; à' ἂν πίῃ £x τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ 


illud etiam subjungit : « Qui antem biberit ex aqua 
quam ego illi dabo, fiet in eo fons aquse ealientis 
ad vitam zternam ****^ ; » quem fontem in seipso qui 
habet, quomodo sitire poterit ? Praecipue tamen ac 
principaliter horum verborum intelligentia talis 
eril : Qui participat, inquit, profunditatem humanz 
sapientize, prudentesque rationes, receptis, intelli- 
pgentiisque profundissime baustis, et judiejo suo 
juventis, tamen. rursum secundo cogitans denuo 
dubitabit de liis in quibus requieverat, atque etiam 
rerum, qux queruntur, apprehensionem formans, 
perceptam a se profunditatem eloqui non poterit. 
Quare etiamsi correptus aliquis verisimilitudine 
eorum qus dicuntur, condescenderit, camdem tamen 


dubitationem in se exsistentem postea. inveniet, B 


quam etiam babebat antequam illa disceret, At vero 
mea, inquit Christus, ratio est ul fons vitalis po- 
tionis fiat in co qui receperit qux: a me promittun- 
tur; tantaque. beneficia in eo collaturus sum, qui 
sumpserit aquam meam, ut fons. salientium aqua- 
rutn, inventor omnium, qux qusruntur, scaturiat 
in ipso, intelligentia saliente, et fortassis trans- 
volante consequenter huic aqui, focile mobili : 
ipso actu saliendi et transiliendi , ferente ipsum 
in sublime, nimirum ad vitam. 2ternam, Ut au- 
tem in Cantico canticorum de Sponso 915 dis- 
serens Saloinon : « Ecce, inquit, iste venil sa- 
licns super montes, transiliens colles *,» nam hoc 
pacto super generosiores divinioresque  auimas, 
montes dictas, salit Sponsus, transilit vero deterio- 
res dictas colles; sic hoe in loco fons factus in eo 
qui biberit ex aqua, quam dat Jesus, salit ad vilam 
aeternam, fortassis etiam saliturus. ultra vitam 
sternam, nempe ad Patrem exsistentem supra vi- 
tam mternam. Est enim Christus vita : proinde qui 
major est Cliristo, vita etiam est major *5. 


4. Caterum tinc. fontem in. seipso exsistentem 
aquz salientis ad vitam :xteruam habebit, qui bibe- 
rit ex aqua quam dat Jesus ; quando promissio com- 
pletur hominis, ουἵ promittitur beatitudo eo quod 
esurierit et sitierit justitiam ; inquit. enim Filius 
Dei**: «Beati qui δει et& sitiuut. justitiam, 
quoniam ipsi saturabuntur. » Et fortassis quoniam 
esurire et sitire justitiam, satiari est, si quis justi- 
tjam antequam satietur fecerit, is famem et sitim 


0951 Joapn.v, 1. ** Cautic. 1, 8. 


(91) Codex Regius, Ὁ µεταλαμθάνων c0, qno, 
Βάθος, sed Bodleianus liabet ut iu nostro textu, 

(921 In. omnibus mss. post ἐπανεπαύσατο relin- 
quitur spatium vacuum, οἱ postea. legitur in. Regio 
ταρανῖν xal ἔχτυπον, in Bodleiano autem ἑτέραν f) 
xat ἐχτυπῶν. Nos hunc loenm ita restitucudum 
censemus e περὶ τούτων ὅσοις ἐπανεπαύσατο, xal 
ἑτέραν ἐχτυπων περὶ τῶν ζητουμένων κατάλη- 

ιν, eic. 

(95) Ἀναθλυσίαίνει». Codex Dodleianus, ἀναθλ.- 
δειν. el mox. ἀναπηδώντων pro ἄνω πηδώντων. 

. (94) Ante τούτῳ relinquitur in. manuscriptis co- 
dicibus Bodlelauo et Barberino spatium vacuum 


*3 Joan, χι, 


25; viv, 0. 


αὐτῷ, γενίσεται πηγη ἐν αὐτῷ ὕδατος ἆλλ 
εἰς ζωὴν αἰώνιον * » τίς δὲ, £v ἑαντῷ ἔχων : 
óvyroat οἷός τε ἔσται ; τὸ µέντοιγε προηγοι 
ὁπλούμενον τοιοῦτον ἂν ci^ 'O µεταλαμµί 
eroi, βάθους (91) λόγων, x&v πρὸς ὀλίγον dn 
σήται, παραδεξάµενος ὡς βαθύτατα τὰ ἁνιμ 
χαὶ εὑρίσχεσθαι δοχοῦντα τὰ νοῦματα, ἀλλά γε 
δεύτερον ἐπιστίσας ἑπαπορέσει περὶ τούτων 
ἑπανεπαύσατο (93) .... ταρανὴν καὶ ἑχτυπὸ 
τῶν ζητουµένων χατἀληψιν, οὗ δύναται τὸ vop 
voy ὑπ' αὐτοῦ βάθος παρασχεῖν. Διόπερ, x&v 
πασθεὶς συγχἀθηταί τις τῇ πιθανότητι τῶν À 
νων, ἀλλά γε ὕστερον εὑρᾖσει τὴν αὐτὴν ἀπορί: 
χάνουσαν ἐν αὐτῷ, f$» περιεῖχεν πρὶν τάδε τι 
θεῖν. Ἐγὼ 05 τοιοῦτον ἔχω λόγον, ὥστε τὴν 
γενέσθαι τοῦ ζωτιχοῦ πόµατος £v τῷ παραδε: 
τὰ ὑπ' ἐμοῦ ἀπαγγελλόμενα ' xal ἐπὶ τοσουτό 
λαθὼν τοῦ ἐμοῦ 263102 εὐεργεττθήσεται, ὥστε 
εὑρετιχὴν πάντων τῶν Κζητουµένων ἀναθ) 
νειν (95) ἐν αὐτῷ ἄνω πτηδώντων ὑδάτων 
δ-χνοίας ἀλλομένης , xaX τάχιστα διπται 
ἀχολούθως τῷ εὐχινβτω .. . . τούτῳ (94) ὗδα' 
ροντος αὐτοῦ τοῦ ἄλλεσθαι xal πτδᾷν ἐπὶ τ 
τερον, bz τὴν αἰώνιον ζωήν. Οἷον (99).... 3 
ἀλλομένου, ὥς φησιν, εἶναι τὴν αἰώνιον ζωήν. | 
δὲ περὶ τοῦ Νυμφίου ἓν τῷ "Acpast τῶν (o 
διαλεγόµενος ὁ Σολομών φησιν. εἸδοὺ οὗτο 
πηδῶν ἐπὶ τὰ ὄρη, διαλλόµενος ἐπὶ τοὺς Bou 
ὡς γὰρ ἐχεῖ ὁ Νυμφίος ἐπὶ τὰς µεγαλοφυεστέρ 
θειοτέρας πηδᾷ ψυχὰς, ὄρη λεγομένας, ἐπὶ 
ὑποδεεστέρας διάλλεται, βουγοὺς ὀνομανομένα 
τως ἐνταῦθα d) Ὑενοµένη ἐν τῷ πιόντι Bx τοῦ 1 
οὗ δίδωσιν ὁ Ἰτσοῦς, zn vh ἄλλεται εἰς τὴν € 
Cuv, τάχα δὲ xai πηδῄσει μετὰ τὴν αἰώνιον 
εἰς τὺν ὑπὲρ την αἰώνιον ζωὶὴν Πατέρα. 3 
γὰρ fj ζωή” ὁ δὲ µεέσων τοῦ Χριστοῦ µείδα 
eR. 

A. Τότε δὲ ὁ πιὼν ἐκ. τοῦ ὕδατος, οὗ δώσει 
σοῦς, ἔξει τὴν γενοµένην ἐν αὑτῷ πηγὴν 00x 
λομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον" ὅτε πλτροῦται του 
ριομένου ἐπὶ τοῦ πεινῖν xal διγῇν τὴν διχαι 
ἡ ἐπαγγελία: roi γὰρ 6 Λόγος" « Μαχάριοι 
νῶντες καὶ ὃ,νῶντες τὴν δικαιοσύνην, ἅτι 


D χορτασθέσοντα,. » Καὶ τάχα ἐπεὶ πεινῆσαι (9 


δι ῆσαι τὴν δικαιοσύνην χορτασθΏηναί ἐστι, εἴ 
δικα. οσύνην πρὸ τοῦ χορτασθῆναι "otf cete, 


** Matth. v, 6. 


unius fere linex. Ibidem post τούτῳ ὕδατι, 
in co:ice Regio φέροντι, in Bodleiano aute 
ντος. 

(95) Post οἷον lacuna est in mss. 

(96) Ἐπεὶ πεικῆσαι. etc. Sic locus iste leg 
codicibus Barberino et Bodleiano, nec alites 
est a Ferrario. An vero inepta sit lhzec leet 
conjicit lluetius, doctiorum esto judicium, la 
Regio legitur, Ἐπει πεινῆσαι, xal διψησαι 
εἰς τὴν δικαιοσύνην, etc., pro quibus Huetiut 
dum ceusebat, ἐπεὶ πεινῆσαι καὶ óuyr 33i δε 
καὶ «tv δικαιοσύντν, elc. 


4405 


COMMENT. IN JOÀN. TOMUS XIII. 


4e 


502 κορεσθῖναι ἐμποιητέον τὸ πεινῇν xa διἠ]ν, ἵνα A ingeneret in. se οροσίεί, ul saluretur, il'ud dictu- 


«ἴπυμεν' « "Ov τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς 
πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ φυχἠ uoo πρὸς 
σὲ, ὁ θεός. Ἐδίγησεν ἡ ψυχή µου πρὸς τὸν θεὸν τὸν 
Ισχυρὸν, τὸν ζῶντα. πότε ftw, xal ὀφθίσομαι τὸ 
πρόσωπον τοῦ θεοῦ; » "Ίν οὖν διφήσωμµεν, καλόν 
ἔστι πιεῖν πρῶτον ἐκ τῆς πηγΏς τοῦ Ἱακὼθ, οὗ λέ- 
γοντα αὐτὴν ὁμοίως τῇ Σαμαρείτιδι φρἐαρ᾽ ὁ youv 
Σωτὴρ οὐδὲ νῦν, πρὸς τὸν ἑχείνης ἁπαντῶν λόγον, ix 
φρέατός φησιν εἶναι τὸ ὕδωρ, ἀλλὰ ἁπλῶς trot: 
ε Πᾶς ὁ (vv ἐχ τοῦ ὕδατος τούτου διψήσει πάλιν. » 
Είπερ δὲ μὴ ἑγίνετό τι χρήσιµον &x τοῦ πιεῖν ἀπὸ 
τῆς πηγῆς, οὖὓτ᾽ ἂν ἑκαθένετο ἐπὶ τῇ πηγή ὁ Ἰτ- 
σοῦς, οὔτ᾽ ἂν ἔλεχε (97) τῇ Σαμαρείτιδι’ € AóG pot 
κιεῖν. » Παρατηρητέον οὖν, ὅτι xal αἰτούσῃ τὸ ὕδωρ 
τῇ Σαμαρείτιδι τὸν 
παρέξειν αὐτὸ οὐκ ἐν ἄλλῳ (08) τόπῳ, ἁλλ' ἡ παρὰ 
τὴ πηγῇ, λέγων abt]: « "Y rave, φώνησον τὸν ἄνδρα 
σου, xai ἐλθὲ ἐνθάδε. » 
5. "Exc δὲ ἐπιστίσωμεν εἰ δύναται ὅηλονυσθαι τὸ 
ἑτερογενὲς τῆς τῶν αὐτῇ τῇ ἀληθείᾳ ὁμιλησάντων, 
xà συνεσοµένων ὠφελείας, παρὰ τὴν νομιδομένην 
ὀφέλειαν γίνεσθαι ἡμῖν ἀπὸ τῶν Γραφῶν, κἂν νοη- 
ἑὼσιν ἀχριθῶς Ex τοῦ τὸν μὲν πιόντα &nb τῆς πηγῖς 
tov Ἰαχὼθ διψἠν πάλιν, τὸν δὲ πιόντα &x τοῦ ὕδατος 
ὦ δίδωσιν ὁ Ἰτσοῦς, πηγἣν ὕδατος £v ἑαυτῷ ἴσχειν 
ἁλλομένου εἰς ζωὰν αἰώνιον * xal γὰρ τὰ χυριώτερα 
χὰὶ θειότερα τῶν μυστηρίων τοῦ θεοῦ, ἔνια μὲν οὗ 
χεχώρηχε Γραφἢ, ἕἔνια δὲ οὐδὲ ἀνθρωπίνη φωνή’ xai 
τὰ οὖν ἤθη (99) τῶν σηµαινοµένων, ἡ γλῶσσα ἀν- 
θρωπική « Ἔστι γὰρ ἄλλα πολλὰ, ἃ ἐποίησεν ὁ 
Troc, ἅτινα ἐὰν γράφηται χαθὲν, οὐδὲ αὐτὸν 
μαι τὸν χόσμον (1) χωρίέσειν τὰ Ὑραφόμενα βι- 
la. » Καὶ ὅσα δὲ ἑλάλησαν αἱ ἑπτὰ βρονταὶ µέλλων 
Ἰράφειν Ἰωάννης, χωλύεται; ὁ δὲ Παῦλος ἀχηχοξ- 
ναι φησὶν ἄῤῥητα ῥήματα, οὐχὶ ἃ οὐκ ἐξόν τινι λὰ- 
λῆσαι ἣν: ἐξὸν γὰρ ἦν αὐτὰ λαλῆσαι ἀγγέλοις, àv- 
θρώποις δὲ οὐκ ἑξῆν ' ε πάντα μὲν γὰρ ἔξεστιν, 
ἀλλ’ οὐ πάντα συμφέρει’  ἃ δὲ Ίχουσεν (2) ἄῤῥητα 
ῥήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν, φησὶν (3), ἀνθρώπῳ λαλῆσαι, 
ἁμαι δὶ τῆς ὅλης γνώσεως στοιχεῖά τινα ἑλαχίστας, καὶ 
ῥραχυτάτας εἶναι εἰσαγωγὰς ὅλας Γραφὰς, κἂν πάνυ 
νοη]ῶσιν ἀχριθῶς. "Opa τοιγαροῦν el δύναται ἡ μὲν 
πηγὴ τοῦ Ἰαχὼθ, àq' fo ἔπιέ ποτε ὁ Ἰαχὼθ, ἀλλ 
ὠχέτι πίνει νῦν, ἔπιον δὲ xal οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, ἀλλὰ νῦν 
ἔχουσι τὸ χρεῖττον ἐχείνου ποτὸν, πεπώχασι δὲ xal 
τὰ θρέµµατα αὐτῶν, ἡ πᾶσα εἶναι Γραφἡ ᾿ τὸ δὲ τοῦ 
Ἰησοῦ ὕδωρ τὸ ὑπὲρ ἃ γέγραπται ' οὐ πᾶσι δὲ ἔξεστιν 
ipzuvdv τὰ ὑπὶρ ἃ γἐγραπται’' ἐὰν μὴ τις αὐτοῖς 
ἐτομοιωθῇ, ἵνα μὴ ἐπιπλήσσηται ἀχούων 16^ « Xa- 
λεπώτερά σου μὴ ζήτει' xal ἰσχυρότερά σου μὴ 
ἐρεύνα. } 


*5 Ps3l. χω, 2, ** Joan. iv, 15. 
10,4, ** [ Cor. vi, 12. 


" ibid. 7. 


(97) Obr' ἂν ἔ.ε]ς. Sic codex Bodleianus, rccte ; 
lhegiis, male, ὅταν ἔλεγε. 

(93) Codex lieg:us, perperam, οὗ γὰρ ἄλλῳ. 

(99) Ad marginem codicis Bodleiani pro fs |ο- 
pitur 9cta, quam lectio:en secutus est Ferrarius. 


'Insoóv , οἱονεὶ ἑπηγγέλλετο D 


^ ibid. 16. 


rus * : « Quemadmodum desiderat cervus ad fon- 
tes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. 
Sitivit auima mea ad Deui fortem, vivum : quando 
veuiam, et videbor coram facie Dei? » Ut ergo si- 
tiamus, bonum est e fonte Jacob ut in primis biba- 
mus , illum, non perinde atque Samaritis, dicentes 
puteum. Nam Servator ad illius respondens ser- 
monem, ne nunc quidem ex puteo inquit aquam 
esse, sed simpliciter inquit : « Qmnis qui biberit 
ex aqua liac, sitiet iterum **, » Quod si bibenti ex 
illo fonte nulla provenissel utilitas, haudquaquam 
sessurus fuerat apud fontem Jesus, neque dicturus 
Samaritidi : « Da mili quod bibam". » Proinde 
observaudum est, quemadmodum petenti a se 
aquam Samaritidi non alibi promiserit Jesus illam 
se daturum quam apud fontem, dicens illi : « Vade, 
voca virum tuum, et veni huc ^. » 


5. Adhuc autem inspiciamus num quia qui bibe- 
rit ex fonte Jacob, sitiat iterum; qui vero biberit 
ex aqua quam dat Jesus, fontem in seipso habeat 
aqu: salientis ad vitam sternam, innui possit di- 
versam esse utititatem eorum qui cum ipsa veritate 
consuetudinem habuere bhabiturique suut, ab ea 
utilitate quam nobis oriri existimamus ex &Scri- 
pturis, eüamsi accurate intellecte fuerint; 2168 
prasertim cum quiedam οκ principalioribus divi- 
nioribusque Dei mysteriis nec capere potuerit Scri- 
ptura, quedam etiam nec vex humana : uam que- 
dam siguiflcationes divinz cum sint, lingua csl hu- 
mana: « Sunt namque et alia. multa. ους fecit 
Jesus, quz singulatim si scribantur, nec ipsum ar- 
bitror mundum capturum, qui scriberenter, li- 
bros **. » Quin et quie locuta sunt septem illa te- 
uitrua seripturus Joannes prohibetur **; et Paulus 
se audisse iuquit indicibilia verba qux που lice- 
ret alicui loqui *! 5 licebat enim ad angelos ea loqui, 
ad liosnines autem non licebat : nam « omnia qui- 
dem licent, at. non omnia expediunt **. » Sin vero 
audivit ineffabilia verba qu:e fas won esset, in- 
quit, ad hominem loqui, arbitror ego univers 
cognitionis elementa quidam iwinima brevissima 
que  introductiones esse universas — Scripturas, 


p etiamsi accurate intellecte. fuerint. Quamobrem 


vide uum fons Jacob, ex quo bibebat aliquaudo J3- 
cob, sed nunc non bibit; atque etiam bibcbant filii 
sui, sed punc potum habeut illo priori potu pra- 
stantiorem, quin biberunt eliam pecora eorum, 
possit esse universa Scriptura; aqua vero Jesu 
illud esse possit quod est supra ea quas scripta 
yunt : nop. omnibus autem. scrutari licel qua sint 


99 Juan, xxi, 95... ** Apoc. x, 9. '* H Cor, 


(1) In codice Regio deest τὸν κόσμο". 
(3) Forte legendum cum Ferrario, εἰ ὃν f»oo- 


σεν. 
(2) In codicc Bodleiano deest «ησέν. 


LU 


ORICENIS 


wiperiora his qu: scrip'a sunt, nisi qui assimuilatus fuerit ipsis, ne objurgetur audiens : « Te difficiliora 


ne quieras, οἱ te fortiora ne vestiga 53.) 


6. Quod si dicimus aliqua esse supra ea q'e ϐ6. Ἐὰν δὲ λέγωμεν τὰ ὑπὲρ ἃ γέγραπται εἶναί 


scripta sunt, non hoe dicimus ea posse multis esse 
nota, sed Joanni, qui audiens, scribere etiam qua- 
lia essent ea. tonitruum verba non permittitur ** ; 
cumque ea didicisset, ea non scribit, ut parcat 
mundo : rebatur eniin ne. ipsum quidem mundum 
capturum, qui scriberentur, libros **, Quin etiam, 
qui Paulus didicit, sunt supra ea qua scripta 
&unt, quandoquidem homines ea locuti sunt ; et 
quz? oculus non vidit δὲ, sunt supra ea quz scripta 
sunt; et qux auris non audivit ", scribi non pos- 
sunt. Quin et qux in cor hominis non ascende- 
runt *, fonte Jacob sunt majora, quippe qus a 
fonte aque salientis ad vitam acternam manifestan- 
tir his qui cor hominis non amplius habent, sed 
dicere valent : « Nos autem mentem Christi habe- 
uus, ut videamus qu:xe a Deo donata sunt nobis ; 
qua οἱ loquimur nou in doctis humanz sapientiae 
verbis, sed in doctrina Spiritus **. » Et inspice an 
lieri possit ut humana sapientia non loquatur falsa 
dogmata, sed quis veritatem coufirment, 41" et 
ad homines posteriores perveniant; qua vero Spi- 
rjtus edocet, sint fortasse fons aqua salientis ad 
vitam :zternam **, Introductiones ergo sunt Scri- 
pturz, a quibus accurate intellectis, et nunc nomi- 
natis fons Jacob, sscendendum est ad Jesum, ut 
nobis largiatur fontem aque salientis ad vitam 
eternam. Ceterum non similiter omnis haurit e 
fonte Jacob; nam etiam si hibebat Jacob, et filii 
ejas, et. pecora ejus **, atque etiam Samaritis illa 
venit ad fontem ipsum, et liaurit, vide ne aliter et 
prudenter biberit Jacob cum filiis, aliter et simpli- 
cius moreque magis pecuino biberint pecora ejus : 
rursus biberit eiiam aliter quam Jacob et filii et 
pecora ejus, Samaritis illa. Qui enim docti sunt in 
Scripturis, bibunt sicut Jacob et filii ejus ; rudio- 
re8 vero et simpliciores, qui dicuntur oves Christi, 
bibunt perinde atque oves Jacob ; tum aliqui lau- 
dantes Scripturas, et quzdam constituentes inale 
dicta, praiextu quod eas intellexerint, nou secus 
bibunt atque bibebat Samaritis illa antequam cre- 
deret in Jesum. 


1. « Dicit ad illum mulier : Domine, da mihi hanc 


τινα, οὗ τοῦτό qa pev, ὅτι γνωστὰ τοῖς T0));0; εἶναι 
δύναται, ἀλλὰ Ἰωάννη ἀχούοντι, xal γρᾶφειν αὐτὰ 
μὴ ἐπιτρεπομένῳ, ὁποῖα ἣν τὰ τῶν βροντῶν ῥήματα, 
χαὶ µανθάνοντι, xal διὰ τὸ φείδεσθαι τοῦ χόσµου o5 
γράφοντι αὐτά ' ᾧετο γὰρ μηδὲ αὐτὸν τὸν χόσμον 
χωρεῖν τὰ γραφόμενα β:δλία. ᾽Αλλὰ xat ἅπερ ὁ Παν» 
λος μεμάθηχεν ἅῤόητα ῥήματα. ὑπὲρ ἃ γέγραπται, 
εἴ γε τὰ γεγραμµένα ἄνθρωποι λελαλίχασι ' χαὶ ἃ 
ὁφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, ἔστιν ὑπὲρ τὰ γεγραμμένα” xal 
& οὓς οὐχ Άχουσε, γραφΏναι οὗ δύναται ' χαὶ τὰ ἐπὶ 
χαρδίαν δὲ ἀνθρώπου μὴ ἀνεθεθηχότα, με[ζονά ἐστι 
τῆς τοῦ Ἰαχὼδ πηγῆς, ἀπὸ πηγΏς ὕδατος ἀλλομέ- 
νου εἰς ζωὴν αἰώνιον φανερούμενα τοῖς οὐχέτι xap- 
δίαν ἀνθρώπου ἔχουσιν, ἀλλὰ δυναµένοις λέχειν 
€ Ἡμεῖς δὲ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν, iva ἴδωμεν τὰ ὑπὸ 
τοῦ θεοῦ χαρισθέντα ἡμῖν. ἃ χαὶ λαλοῦμεν οὐχ iv 
διδαχτοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ᾽ Ev διδα- 
τοῖς Πνεύματος. } Καὶ ἑπίστησον εἰ οἷόν τ' ἐστὶν 
ἀνθρωπίντν σοφίαν μὴ τὰ Φενδῆ χαλεῖν δόνµατα, 
ἀλλὰ τὰ στοιχειωτιχὰ τῆς ἁληθείας, xai εἰς τοὺς 
ἔτι ἀνθρώπους φθάνοντας’ τὰ δὲ διδαχτὰ Πνεύματος 
τάχα ἐστὶν dj πηγἡ τοῦ ἀλλομένου ὕδατος εἰς ζωὴν 
αἰώνιον. Εἰσαγωγαὶ οὖν εἰσιν αἱ Γραφαὶ, ἀφ᾿ ὧν 
ἀχριθῶς νενοηµένων, νῦν ὀνομαζομένων πηγΏς τοῦ 
Ἰαχὼφθδ, ἀνελθετέον πρὸς τὸν Ἰησοῦν, ἵν᾽ οὖν ἡμῖν 
χαρίσηται πηγὴν τοῦ ἀλλομένου ὕδατος εἰς Qwhv 
αἰώνιον. Οὐχ ὁμοίως δὲ πᾶς ἀντλεῖ ἀπὸ τῆς T 


TOYS 
τοῦ Ἰαχώθ' εἰ γὰρ ἔπιεν Ἰαχὼθ ὃς αὐτῆς, καὶ οἳ 


C υἱοὶ αὐτοῦ, xal τὰ θρέµµατα αὐτοῦ, δυγῶσα δὲ xal 


à Σαμαρεῖτις διέρχεται ἐπ᾽ αὑτοῦ, xal ἀντλεῖ, µί- 
mote xal ἄλλως ἔπινε, καὶ ἐπιστημόνως ὁ Ἰαχὼδ 
σὺν τοῖς uloig* ἄλλως δὲ χαὶ ἆ πλούστερον, xaX χτηνω- 
δέστερον, xal τὰ θρέµµατα αὐτοῦ. ἄλλως δὲ παρὰ 
τὸν Ἰαχὼθ, χαὶ τοὺς υἱοὺς, xai τὰ θρέµµατα αὐτοῦ 
ἡ Σαμαρεῖτις" οἱ μὲν γὰρ χατὰ τὰς Γραφὰς σοφοὶ 
πίνουσιν, ὡς ὁ Ἰαχὼδ, xai οἱ υἱοὶ αὐτοῦ. οἱ δὲ 
ἁπλούστεροι, xa ἀκερέστεροι (4), οἱ λεγόμενοι πρύ- 
6ατα Χριστοῦ, πίνουσιν ὡς τὰ θρέµµατα τοῦ "Ia- 
χώθ' οἱ δὲ παρεχδεχόµενοι τὰς Γραφὰς, χαὶ δύσφημά 
τινα συνιατάντες, προφάσει τοῦ νενογχέναι αὑτὰς, 
πίνουσιν ὡς ἡ πρὸ τοῦ πιστεῦσαι εἰς "Inoouv Σαµμα- 
εἶτις ἔπινε. 


7. «A£yet πρὺς αὐτὸν t$, vov, Κύριε, δός µοι 


aquam, ne sitiam, neque veniam huc ad haurien- D «55:5 τὸ ὕδωρ, ἵνα μὴ διφῶ, μηδὲ δ.ἐρχωµαι ἐνθάδε 


dum **. » Jam secundo praedicat Samaritis Dominum 
Servatorem, primum cum dicit : « Domine, neque 
haustorium babes, et puteus altus est 45; » quando 
ctiam interrogat, unde habeat aquam vivam, et 
num major sit Jacob, qui putabatur eese pater 
ejus : el nunc etiam, quando petit aquam illam, qua 
in bibente fit fons aqua salientis ad vitam seternam, 


9! Eccli. in, 32. ** Apoc. x, 9. " Joan. xxi, 25. 
9 Juau. iv, 14. ** ibid. 19. ο ibiJ. 15 


(4) Ακεράστεροι. Notent. grammatici hanc vo- 
ceu, quasi aáb ἀχερής, nisi fortasse ille locus cor- 
ruptus sit, et legendum sit fortasse; ἀχερχιότεροι, 


το I Cor. i1, 9. 
ο» ibid, 11. 


ἀντλεῖν. » Ηδη δεύτερον Κύριον ἆναγορεύει τὸν Xao- 
ττρα ἡ Σαμαρεῖτις' πρότερον μὲν ὅτε croi « Ku- 


Ἶριε, οὔτε ἄντλημα ἔχεις, καὶ τὸ φρέαρ ἐστὶ fa03* » 


ὅτε xal ἐπιποθεῖ (5) πόθεν ἔχει τὸ ζῶν ὕδωρ, χαὶ εἰ 
μείζων εἴη τοῦ νομιζομένου πατρὸς αὐτῆς Ἰαχώδ' 
vuy δὲ ὅτε καὶ αἱτεῖν ἀπὸ τοῦ ὕδατος, τοῦ γινομένου 
πηχγῆς Ev τῷ πίνοντι ὕδατος ἀλλομένου εἰς ζωἩν αἱώ- 


" jbid. *"ibid. ** ibid. 12, 15, 10. 


vel, ἀκραιφνέστεροι. Hur vius. 
(5) In margine codicis Bodleian| legitur. ἔτι 
α͵τεῖ, quam lectionci secutus est l'errarius. 


wu COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


410 


we χαὶ εἴπερ ἀληθὲς τό’ « Σὺ ἂν ᾖτησας αὐτὸν, A et si quidem verum est illud : « Tu forsitan petiis- 


xài ἔδωχεν ἄν σοι ὕδωρ ζῶν, » δΏλον, ὅτι, εἰποῦσα ' 
ε Δός pot τοῦτο τὸ ὕδωρ, » ἔλαδε τὸ ζῶν ὕδωρ, ἵνα 
βηχέτι ἁπορῇ διφῶσα, μηδὲ διέρχηται ἐπὶ τὴν πηγὴν 
v4 Ἰαχὼδ, διὰ τὸ ἀντλεῖν, ἀλλὰ χωρὶς τοῦ baro; 
φὗ "laxi6 θεωρῆσαι τὴν ἀλήθειαν ἀγγελικῶς xal 
ὑπὲρ ἄνθρωπον δυνηθῇ (6). Οὐδὲ γὰρ οἱ ἄγγελοι 
Movtat τῆς τοῦ Ἰαχὼδ πηγής, ἵνα πίωσιν, ἀλλ 
ἵκαστος iv. ἑαυτῷ ἔχει πηγὴν ὕδατος ἀλλομένου cie 
ζωὴν αἰώνιον γεγενηµένην, χαὶ ἀποχαλυφθεῖσαν ἀπὸ 
εὐτοῦ τοῦ Λόγου, χαὶ αὐτῆς τῆς σοφίας. Οὐ δυνατὸν 
μέντοι γε τὸ ἕτερον παρὰ τὸ Ex τῆς πηγῆς τοῦ Ἰαχὼδ 
ὕδωρ χωρῆσαι τὸ ὑπὸ τοῦ Λόγου διδόµενον, μὴ ἓπι- 
μελέστατα ἀσχοληθέντα Ex τοῦ διφᾷν, περὶ τοῦ διέρ- 
yita. (7) χαὶ ἀντλεῖν ἐντεῦθεν, ὡς τὸν χατὰ 
εοὔτο πολλὰ ἔνδεινα (8) τοῖς πολλοῖς ὡς ἐπιπλεῖον 
ἱγγεγυμνασμένοις τῷ ἀντλεῖν ἀπὸ τῆς τοῦ Ἰαχὼδ 
ni. 

8. « A£yet abt]: Ὕπαγε, φώνησόν σου τὸν ἄνδρα, 
χαὶ ἐλθὲ ἐνθάδε. ᾽Απεχρίθη f) γυνὴ, χαὶ εἶπεν O2x 
ἔχω ἄνδρα. » Ἐλέγομεν xai iv τοῖς ἀνωτέρω τὸν 
ἔρχοντα «ς dye νόµον, ip ἕχαστος ὑπέταξεν ἑαυ- 
tài, τοῦτον εἶναι τὸν ἄνδρα. NUv δὲ χαὶ τοῦ ᾽Αποστό- 
ln ix τῆς πρὸς Ῥωμαίους Ἐπιστολῆς εἰς τοῦτο 
µαρτύριον παραθησόµεθα, λέγοντος (9). « "H 
ἁγνεῖτε, ἁδελφοὶ, (γινώσχουσι yàp vópov λαλῶ) 
ὅτι ὁ νόμος χυριεύει τοῦ ἀνθρώπου ἐφ' ὅσον χρόνον 
Qi; s Τίς δὲ Q3; "Amb χοινοῦ λαμθανόντων ἡμῶν τὸν 
vigoy, ὁ νόμος. Εἶτ᾽ εὐθέως φησίν.ε Ἡ ὕπανδρος γυνὴ 
e ζῶντι ἀνδρὶ δέδεται vópayp* » ὡς εἰ ἔλεγε, Züvtt 
ἀνδρὶ, ὅστις &vhp νόμος ἑστίν. Εἶτα πάλιν φησίν.ι Εὰν 
A ἀχοθάνη ὁ ávhp, χατήργηται ἀπὸ τοῦ νόµου τοῦ &v- 
lp » οἱονεὶ γυνἡ χατήργηται ἀποθανόντος τοῦ νόµου, 
αἱ ὐχέτι τὰ τῆς γυναιχὸς ὡς πρὸς ἄνδρα ἐνεργεῖ εἶτα 
Mr c"Apa, οὖν ζῶντος τοῦ ἀνδρὸς µοιχαλὶς χρηµα- 
dew, ἐὰν γένηται ἀνδρὶ ἑτέρῳ' ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ ὁ 
ivho, ἐλευθέρα ἐστὶν ἀπὸ τοῦ νόµου, τοῦ μὴ εἶναι 
αὐτὴν µοιχαλίδα, γενοµένην ἀνδρὶ ἑτέρῳ. » ᾿Απέθανε 
&6 νόμος χατὰ vb γράµµα, xat οὐχ ἔστιν ἡ doy 
Μιχαλὶς γενοµένη ἀνδρὶ ἑτέρῳ, τῷ νόµμῳψ, τῷ κατὰ 
Ὦ ενεῦμα: ἀπηοθανόντος δὲ τοῦ ἀνδρὸὺς τῇ γυναιχὶ, 
ἐπιθνηχέναι πῶς ἂν λέγοιτο xal dj yov τῷ ἀνδρὶ, 
ὧστε οὕτως ἡμᾶς ἐχλαμέάνειν τό: « "oce, ἀδελφοί 
I, xaX ὑμεῖς ἐθανατώθητε τῷ vópup διὰ τοῦ σώμα- 


ses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam **, » per- 
spicuum est, eo quod dixerit : « Da mihi hanc 
aquam, » accepisse viventem aquam, ne in poste- 
rum egeret sitiens, neque veniret ad fontem Jacob 
hauriendi causa, sed posset sine aqua Jacob ange- 
lice videre veritatem supra hominem exsistentem : 
nam neque angeli egent fonte Jacob ut bibant, se 
unusquisque ipsorum in selpso fontem habet aquz 
salienitis ad vitam zeternam, orientem ac retectum 
ah ipso Sermone Dei Filio, atque sapientia ipsa. 
Neque enim facile factu est ut aquam que a Filio 
Dei datur, diversam exsistentem ab »qua fontis 
Jacob accipist aliquis, qui se non diligentissime 
exercuerit veniendo, et inde baurlendo, eo quod 
sitiat; 918 perinde atque ille qui petit hanc 
aquam frequenter inter multos magnos homines, ut 
qui diutius exerciti fuerint hauriendo e fonte Jacob. 

8. « Dicit illi : Vade, voca virum tuum, et veni 
huc. Respondit mulier, et dixit : Non habeo vi 
ruin **,» Diximus etiam in superioribus hunc virum 
esse legem, qux princeps sit anime, [nam babet 
unusquisque instituta quzedam, ac mores, sub qui- 
bus tanquam sub lege vivit,] cui unusquisque se- 
ipsum subjecerit. Nunc vero etiam illud Apostoli ex 
Epistola ad Romanos ad hanc rem testimoniom 
adducemus, dicentis : «An ignoratis, fratres 
(scientibus enim legem loquor), quod lex tantisper 
dominator hoinini, quoad vixerit **?» Vixerit au- 
tem quis? Nempe lex, communiter intelligentibus 
nobis legem. Postea statim ait : « Nam mulier ob- 
noxia viro, viventi viro obligata est legi **,» tam- 
quam si diceret, viventi viro, qui vir est iex. Mox 
rursum inquit : « Quod si mortuus fuerit vir, libe- 
rata est a lege viri ** : » veluti liberata est mulier 
a lege mortua, nec amplius opera mulieris erga 
virum exercet, Deinde inquit : «Proinde vivente 
viro, adultera vocabitur, si se junxerit alieri viro ; 
sin autem mortuus fuerit vir, libera est a lege viri, 
ut non sit adultera, si juncta fuerit alteri viro 9,» 
[(40) Lex autem secundum litterain mortua est, 
neque jam adulter est animus, si junctus fuerit 
alteri viro ] nimirum ei legi, quz est ex spiritu: mor- 
(uo autem viro mortua esse mulier aliquo modo 


ας τοῦ Χριστοῦ, tig τὸ γενέσθαι ὑμᾶς ἑτέρῳ τῷ ἐκ p dicelur etiam viro, adeo ut nos hunc in modum 


4xpov kyepO£vtt, ἵνα χαρποφορῄσωμεν τῷ t0. » 
Ε τοίνυν νόμος ἑἐστὶν 6 &vhp, καὶ ἡ Σαμαρεῖτις ἔχει 
"wi ἄνδρα, ὑποτάξασα ἑαυτὴν κατὰ τὴν παρεχδο- 
Jh τῶν ὑγιαινόντων λόγων νόμῳ τινὶ, καθ) ὃν βιοῦν 


^ Joan. iv, 10. ** ibid. 16, 17. 


(6) Δυνηθῃ. Sic codex Barberinus; Regius, δυνη- 
ls vat, male. 

(7) Περὶ τοῦ διάρχεσθαι elc. Codex Barberi- 
80$, παρὰ τὸ διέρχεσθαι, etc. 
li) Ὡς τὸν xatá τοῦτο zoAAà ἔνδεινα, eic. [ος 

is reprzsentat codex Hegius, quem fere sequitur 
Perionius, et ita vertit,« ita ut hoc ipso mulla pericula 
eveniant plerisque qui plurimum, ut qui. in. hau- 
rienda aqua ex fonte Jacob, exercitati sint, » Pro 
ὡς τόν, legit ὥστε, οἱ post, ἔνδεινα, supplet, συμ/ῖ- 


*5 Rom. vii, |. 


expenamus illud : «Itaque, (raires mei, vos quo- 
que mortiflcati estis legi per corpus Christi, ut jun- 
geremiui alteri, nimirum ei qui ex mortuis surre- 
xit, ut fructiticemus Deo 19. » Si igitur lex est vir, 


*' jbid. 2. **ibid. **ibid. 9. "* ibid. 4. 
vat, vel legit, τοὺς πολλοὺς πεπονθέναι ὡς ἐπιπλεῖον 
ἐγγεγυμνασμένους, vel quid simile, At aliam peni- 
lus lecuonear sequebatur. Ferrarius, quam codex 
Bodleianus sic exhibet : ὡς αἰτῶν χατὰ τοῦτο πολλὰ 
tv δυνατοῖς πολλοῖς ὡς ἐπὶ πλεῖον ἐγγεγυμνασμένοις 
τῷ ἀντλεῖν ἀπὺ τῆς τοῦ Ἰαχὼθ πηγῆς. Qui quid 
sibi velint, diviuare promptum uon est. 
(9)Aérorroc.Sic cod. Bedleianus; lvegies, Aéyoves;. 
(10) Hacc supplevimus a Periouio. 


4 


ORIGENIS 


et Samaritis habet. virum aliquem, quia seipsam A ἕχαστος τῶν ἑτεροδόζων θέλει. xal ῥούλεται 


Juxta perversam intelligentiam sanorum verborum 
subjecerit legi alicui, juxta qua:n vult vivere unus- 
quisque ab Ecclesia decretis dissideus ; et si vult 
etiam hoc in loco divinus sermo animam manife- 
stari Ecclesi: decretis dissentientem, quae sibi ipsi 
prefecerit legem principem, ul spreto viro, ceu 
non legitimo, quarat alicrum, nuptura alteri 
viro, nimirum Sermoni Filio Dci, «ui resusci- 
Li0ug est ex mor(uis, non. mutandus, neque mo- 
riturus, sed sempiternus, manens ct reguans, om- 
nesquce inimicos subjiciens : « Christus enim cx- 
citatus a mortuis non amplius moritur, mors 
illi ultra non dominabitur : quod enim mortuus est, 
peccato mortuus est semel; quod vero vivit, vivit 


919 Deo,» in dextera cjus seleus, donec omnes P 


inimici ejus positi fuerint subsellium pedum ipsi "*. 
Si liaec, inquam, ita se habent, ubinam debebat Je- 
$u3 manifestare eum, qui putabatur esse Samariti- 
dis, virum non esse illius, nisi apud fontem Jacob, 
si a seipsa mulier non negasset virum ? Hanc οὐ 
causam dicit illi Jesus: « Vade, voca virum tuum, 
et veni huc 15, » Jam vere veluti nonnihil habens 
aQug salientis ad vitam aeternam, eo quod dixisset : 


τὴν ἑτερόδοξον duy tv 6 θεῖος λόγος παρατεθε 
ἄρχοντα ἑαυτῆς νόµον διελεγχθῆναι (19), εἰ 
ταφρονήσασαν αὐτὴν, ὡς οὗ νομίμου ἀνδρὸ 
σαι ἄνδρα ἕτερον, εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὴν Exi 
νεχρῶν ἀναστησομένῳ Λόγῳ, μὴ ἀνατρεπομέ 
τεθνηξοµένῳ, ἀλλ᾽ ἀῑδίῳ (15), μενοῦντι, x 
λεύοντι, πάντας τε τοὺς ἐχθροὺς ὑποτ 
« Χριστὸς Υὰρ ἐγερθεὶς ix νεκρῶν οὐχέ 
θνῄσχει, θάνατος αὐτοῦ οὐχέτι χυριεύει; ὃ: 
θανε τῇ ἁμαρτίᾳ, ἀπέθανεν ἐφάπαξ" ὃ & 
τῷ θεῷ, » £v δεξιᾷ ὢν αὐτοῦ, ἕως ἂν πάντες 
αὐτοῦ ὑποπόδιον τεθῶσιν αὐτῷ. Ποῦ δὲ ἔδει 
ναι τὸν νομιξόμενον ἄνδρα τῆς Σαμαρείτιδοι 
ἄνδρα, ἢ παρὰ τῇ πογῇ τοῦ Ἰαχὼθ ὑπὸ το 
εἰ μὴ ág' ἑαυτῆς Ἡ vov ἤρνητο τὸν ἄνδρα: 
το λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς' « "Y rave, φώνησό 
ἄνδρα, καὶ ἐλθὲ ἐνθάδε. » Ofoy δὲ ἔχουσά τι 
ἁλλομένων εἰς ζωὴν αἰώνιον ὕδατος, διὰ τὸ ε 
« Δός μοι τοῦτο ο ὕδωρ, » καὶ ἀφευδεῖν τὸν ' 
γειλάµενον, ὅτι, « Eo ἂν ἤτησας αὐτὸν, χαὶ | 
ὕδωρ ζῶν' ἀπεχρίθη d vuvh, » καταγνοῦσ 
ἐπὶ τῇ χοινωνίᾳ τῇ πρὸς τὸν τοιοῦτον ἄνδρα, 
πεν' Οὐχ ἔχω ἄνδρα. » 


« Ua mihi hanc aquam ?*, » nec fallere quiret qui priedixerat *5 : « Tu forsitan petiisses ab ο: 
disset tibi aquam vivam ; respondit mulier, » coudemnans seipsam, quod cum hujusmodi Y 
suetudinem habuisset, « et dixit: Non labeo virum τό » 

9. « Dicit illi Jesus : Bene dixisti, non habeo C  9.« Λέγει αὐτῇ 6 Ἰησοῦς Καλῶς εἶπας 


virum : nam quinque viros habuisti; et nunc quem 
habes, non est tuus. vir : lioc vere dixisti ".» Ar. 
bitror quod omnis anima quz introducitur ad eam, 
qua est per Scripturas, pietatem. in Cliristo, inci- 
piens ab his rebus quz sensibus sunt obnoxia et 
que corpore vocantur, habeat priores quinque 
viros unoquoque sensu virum aliquem faciente : 
[ostea vero quam habita consuetudine cum bis 
ue sensu percipiuntur, emergere quis volens, el 
conversus ad ea qu:& animo cernuntur, impegeril 
in sermouem spiritualem non sanum, prretextu al- 
legoriz, hic post quinque viros ad sextum pcrgi!, 
dato, ut ita dicam, repudii libello quinque primis, 
et decernens cum sexto liabitare, [(11) Atque do- 
nec Jesus adventu suo nos in ejusmodi viri conspe- 
ctum consensumque duxerit, eum illo consuetudi- 
nem hsbemus οἱ vivimus]; verum cum advenerit 
Sermo Domini, disserueritque nobiscum, negantes 
illum virum, dicimus : « Non habeo virum, » quando 
eliam laudat nos Dominus, dicens ? « Bene di- 
»isti, non labeo virum.» lllud vero : « Hoc vere di- 
isti, » veluti objurgatorium est, perinde quasi mu- 
lier in süperioribus non. vera. dixerit, Ac fortasse 
verum illud non erat : « Non coutuntur Judzi Sa- 


m Row. vi, 9,140. ?* llcbr. x, 12, 15. **Joan. 1v,16. 


(1.) ως α l'ersonii interpretatione deprompta 
* unt, 

(12) Διε.1εγχθῆναι. Sic codex Bodlcianus; Re- 
gius, διαλεχθῖῆναι, male. EN 

413) Perperam in codice Regio legitur, ἀλλὰ iot 


6px οὐχ ἔχω' πέντε γὰρ ἄνδρας ἔσχες' χο 
ἔχεις, οὐκ ἔστι σου ἀνήρ' τοῦτο ἁληθὲς εἰ 
Οἶμαι (14) πᾶσαν τὴν εἰσαγομένην ψυχὴν & 
τῶν Γραφῶν £v. Χριστῷ θεοσέθειαν, ἀπὸ τὲ 
τῶν καὶ σωματιχῶν λεγοµάνων ἀρχομένην, 
τε ἄνδρας xaü' ἑχάστην τῶν αἰσθήσεων &vi 
γινομένου ἔχειν' ἐπὰν δὲ μετὰ τὸ ὤμιληχι 
αἰσθητοῖς, ἀναχυφαί τις θέλων, xal προτρε 
τὰ νοητὰ, περιτύχη λόγῳ προφάσει ἀλληγο 
πνευματικῶν οὐχ ὑγιαίνοντι, οὗτος μετὰ τε 
ἄνδρας ἑτέρῳ προσέρχεται, δοὺς, ἵν᾽ οὕτως 
ἁποστάσιον τοῖς προτέροις πέντε, xal χρίν 
χεῖν τῷ ἔχτῳ. Καὶ ἕως ἄν γε (15) ἑλθὼν ὁ Ἰ 
συναἰσθησιν ἡμᾶς ἀγάγῃ τοῦ τοιούτου ἀνδρὶ 
σύνεσμεν' ἑλθόντος δὲ τοῦ Κυρίου Λόγου, 
λεχθέντος ἡμῖν, ἀρνούμενοι ἐκεῖνον τὸν ἄνδρι 
ε Οὐκ ἔχω ἄνδρα” » ὅτε χαὶ ἐπαινεῖ ἡμᾶς 
λέγων « Καλῶς εἴπας, ὅτι 0ὐχ ἔχω ἄνδρα. 
« Τοῦτο ἁληθὲς εἴρηχας, » οἱονεὶ ἐλεγκτιχόν 
τῶν προτέρων οὐκ ἀληθῶς ὑπ' αὑτῆς εἰρημί 
τάχα οὗχ ἣν ἀληθὲς τό' «Οὐ συγχρῶνται 
Σαμαρξίταις » αὑτὸς γοῦν ὁ Ἰησοῦς, ὡς b 
τούτων εἰρήχαμεν, συγχοῆται Σαμαρείταις 
αὐτοὺς ὠφελήσῃ. Οὐκ ἁληθὲς δὲ xai τό; « Ol 

?* ibid. 15. 


"ibid. 10. "*ibidj. 17. " 


μὲν ὄντι. 

(14) Οἶμαι. Sic codex Dodleianus ; Reg 
peram, εἶναι. 

(15) "Εως ἄν 16. Sic codex Dodlciants 


Ld 
ως *6 ο 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


| χαὶ τὸ φρέαρ ἑστὶ βαθύ’ τάχα δὲ οὐκ ἁλτ- 
εὐ" "laxiu6 £x τοῦ φρέατος ἔπιε, xal ol υἱοὶ 
αἱ τὰ θρέµµατα αὐτοῦ" εἰ γὰρ οὐχ ὁμοίως 
ζαμαρείτιδι ὁ Ἰαχὼθδ, καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, καὶ 
pata αὐτου, οἵεται δὲ ἡ Σαμαρεῖτις τὸ ὅμοιον, 
by πάντη ποτὸν πεπωχέναι τῷ Ἰαχὼδ, xoi 
αὐτοῦ, xa τοῖς θρέµµασιν αὐτοῦ, δΏλον, ὅτι 


LU 
" 


J 


LAE) 


maritanis "*, » ipso Jesu, ut in superioribus diximus, 
commercium liabente cum Samaritanis, ut illis es- 
set adjumento. Αο ne illud quidem verum est : 
« Neque liaustorium habes, et puteus altus est '* : » 
fortassis etiam neque illud, quod Jacob ex putco 
biberit, et filii ejus, et pecora ejus ** ; nam si Ja- 
cob, et filii ejus, et pecora ejus, non similiter bi- 
berunt, ut mulier Samaritis, existimatque illa si- 


sonmnino potum atque eumdem bibisse cum Jacob, et flliis ejus, et pecoribus ejus, perspicuum 


eam dixisse. 

δωμεν δὲ xal τὰ Πραχλέωνος εἰς τοὺς τό- 
τις φησὶν ἄτονον, xal πρὀσχαιρον, χαὶ ἐπιλεί- 
ἐχείνην γεγονέναι τὴν ζωὴν, xal τὴν xaz' 
ξαν᾽ χοσμ.κἡ Υὰρ, φησὶν, Ἡν' καὶ οἵεται τοῦ 
, αὐτὴν εἶναι ἀπόδειξιν φέρειν ἐκ τοῦ θρέµ- 
) Ἰαχὼδ ἐξ αὐτῆς πεπωχέναι' χαὶ εἰ μὲν 
SX πρόσχα:ρον, καὶ ἐπιλείπουσαν ἑλάμθανξ 
μέρους γνῶσιν, Έτοι τῇ ἀπὸ τῶν Γραφῶν 
ετῶν ἁῤῥήτων ῥημάτων, ἃ οὑκ ἐξὺν ἀνθρώπῳ 
πᾶσαν τὴν νῦν δι’ ἑσόπτρου καὶ αἰνίγματος 
ν γνῶσιν, καταργουµένην, ὅταν ἔλθῃ τὸ τέ- 
x ἂν αὑτὸ ἑνεχαλέσαμεν' εἰ δὲ ὑπὲρ τοῦ δια- 
τὰ παλαιὰ τοῦτο ποιεῖ, ἑγχλητέος ἂν εἴη. “0 
ιν ὕδωρ ὁ Σωτὴρ, φησὶν εἶναι x τοῦ Πνεύ- 
ἡ τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, οὐ ψευδόμενος' χαὶ 
Οὐ μὴ διγέσει δὲ εἰς τὺν αἰῶνα, » ἁποδέδω . 
Ig λέξεσιν οὕτως, « Αἰώνιος γὰρ ἡ ζωὴ αὐ- 
μηδέποτε φθειρομένη, ὡς xaX ἡ πρώτη ἡ ex 
ιτς, ἀλλὰ µένουσα" ἀναφαίρετος γὰρ ἡ χάρις 


290 10. Sed jam videamus quid Heracleon hoc 
in loco sentiat : inquit autem [fontem illum,] im- 
becillem, et temporariam, et deflcientem fuisse vi- 
tam, illiusque gloriam ; muudana enim, inquit, erat, 
et existimat se demonstrationem afferre [ per fon- 
tem ] significari vitam mundanam, eo quod pecora 
Jacob ex eo biberiut ; et siquidem imbecillem, et 
temporariam, et deficieutem accepisset cognitionem 
eam qua est ex parte *!, nempe cognitionem e Φος» 
pturis provenientem, comparatione verborum in- 
dicibilium et quz ad hominein eloqui non est fas **, 
omnem scilicet praesentem cognitionem, qua per 
speculum est et per aenigma **, ct quz destruitur, 
cum venerit illud quod perfectum cst **, baudqua- 
quam illud repreheudissemus ; sin vero istbuc agit 
ut reprehendat vetera, reprehendendus est ipse. 
Porro quod ait aquam quam dat Servator, ex Syi- 
rilu esze et ex ipsius potentia, vera narrat: quim 
hac verba : « Nou. sitiet in. acternuin **, ». iisdem 


βεὰ τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν, καὶ pd] ἀναλισχομέ- C pene verbis interpretatus esl, sic dicens : « Vita 


φθειροµένη ἐν τῷ µετέχοντι (16) αὐτῆς. » 
Μην δὲ τὴν πρώτην διδοὺς εἶναι ζωλν, εἰ 
κατὰ τὸ γράμμα ἔλεγε, ζητῶν τῇ περιαιρέ- 
αλύμματος γινοµένην, ἡ χατὰ τὸ Πνεῦμα, 
πκων, ὑγιῶς ἂν ἔλεγεν' εἰ δὲ πάντη φθορὰν 
τῶν παλαιῶν, δΏλον, ὅτι τοῦτο motel, ὡς 
τὰ ἀγαθὰ τῶν µελλόντων ἔχειν ἐκεῖνα (17) 
v. Οὐχ ἀπιθάνως δὲ τὸ, ἆ.1.ομένου, διιγ{- 
V τοὺς µεταλαμδάνοντας τοῦ ἄνωθεν ἔπιχορ- 
V πλουσίως, xal αὐτοὺς ἐχθλύσαι εἰς τὴν 
εἰώνιον ζωὴν τὰ ἐπικεχορηγημένα αὐτοῖς. 
V ἐπαινεῖ τὴν Σαμαρεῖτιν ὡς ἀνενδειξαμένην 
έριτον xal χατάλλτλον τῇ φύσει ἑαυτῆς τπί- 
διαχριθεῖσαν ἐφ᾽ ofc ἔλεγεν αὐτῇ' εἰ μὲν οὖν 
ίρεσιν ἀπεδέχετο, μηδὲν περὶ φύσεως αἰνιτ- 
ὡς διαφερούσης, xai ἡμεῖς ἂν συγχατεθέ- 
δὲ τῇ φυσιχῇ χατασκευῇ ἀναγέρει τὴν τῆς 
Ἰέσεως aizlav, ὡς οὗ πᾶτι ταύτης παρούσης, 
ἐον αὐτοῦ τὸν λόνον. Οὐκ οἶδα ὃξ πῶς ὁ 
υν τὸ µη Υξγραμμένον ἐκλαδών φησι πρὸς 
Mot τοῦτο τὸ ὕδωρ, » ὡς ἄρα βραχέα δια- 
ὑπὺ τοῦ Λόγου ἐμίσησε λοιπὸν xal τὸν τόπον 
ou λεγομένου Ἰαχὼδ φρέατος (18). "Ecc 65 
τό’ « Δός µοι τοῦτο τὸ ὕδωρ, ἵνα μὴ διφῶ, 
10v, 9. ᾖ ibid. 11. ** ibid. 19. 
U. **Juan. iv, 15. ** Hebr. x, 1. 


ετέχοντι. Sic codex Bodleianus; Regius, 


τι. 
odex Dodleiauus, ἔχειν ἑκείνων; Wegius, 


*! [ Cor. xui, 19. 
*! Joan. 1v, 14. 


euim alterna est vita ipsius, el quee nunquam core 
rumpitur, sicut prima illa aqua qux est ex puteo, 
sed inanens : nequit enim. auferri donum, et gratia 
Servatoris nostri, quie neque consumitur neque 
corrumpitur in eo qui particeps ipsius fuerit. » 
Porro autem cum primam vitam corruplibilem de- 
derit, siquidem eam corruptibilem vitam dixit qua 
est secundum litteram, quaxreus et inveniena abla- 
tione velaminis vitam eam quz est ex Spiritu, recte 
dixit: sin vero corruptibilem dicens, accusat vitam 
veterum, perspicuum est eum boc facere, tanquam 
qui non videat bona illa umbram habere futurorum 
illorum *€, Ceterum non. inscite interpretatus est 
vocem salieniis *' aqu:e, dicens eos qui ο δυ- 
pernis illam abundauter suppeditatam participarent, 
vicissim etiam ca scaturire qua sibi suppeditata 
fuerint. Sed et Samaritidem laudat, ut quà suae 
ipsius naturze fidem ostenderit zqualem et constan- 
tem ; non motam ob ea quz illi dicebat Sérvator ; 
cui etiam nos annuimus, si propositum laudat, ni- 
hil de natura veluti excellenti innuens ; sin vero ad 
naturale cpificium refert, quod Servatori obtempe- 
rarit Samaritis, quasi hoc non omnibus insit, sub- 
verlenda est illius oratio. Nescio vero quomodo 


*: | Cor. xiu, 4. ** L Cor. xui, 12. 
ἔχει ἐχεῖνα. 


(089) Pro Ἰακὼθ ςρέατος codex Regius perperam 
habet σῶνσος Ὀδχτος. 


415 ORIGENIS 46 


Heracleon, quod scriptum etiam non cst assumens, A μηδὲ διέρχωµαι ἐνθάδε ἀντλεῖν, » φποῖν ὅτι sata 
dixerit in hoc dictum : « Da mihi hanc aquam,» bre-— X£yzt ἡ γυνὴ ἐμφαίνουσα τὸ ἐπίμοχθον, xaX δ»υοπό- 
vi à Sermone Dei Filio stimulatam mulierem odio µριστον, xat ἄτροφον &xslvou τοῦ ὕδατος. Πόθεν γὰρ 
habuisse etiam locum illius putei, qui dicebatur δειχνύναι ἔχει ἄτροφον εἶναι τὸ τοῦ Ἰαχὼδ ὕδωρ; 

Jacob. Przterea in illud : « Da mihi aquam hanc, ut non sitiam, neque veniam huc ad bauriendum 5, » 
inquit 421 mulierem bsc dicere ostendentem labore hauriri, et cum difticultate parari aquam illam 
ad irrigandum non aptam neque nutrientem. Unde enim potest ostendere aquam Jacob írrigstioni αρ- 


tam non esse nec nutrientem ? 

41. Adhuc in hzec duo verba : « Dicit illi**,» inquit 
lleracleon, scilicet tale quid dicens : « Si vis acci- 
pere hanc aquam, vade, voca virum tuum ; » et 
existimat virum, quem Samaritidis esse Servator 
dicit, pleroma Samaritidis esse, ut profecta cum 
illo ad Servatorem, reportare ab ipso potentiam, 


411. "Ext δὲ 6 Ἡραχλέων πρὸς τά « Λέχει a0.» 
φησὶ, δηλον ὅτι τοιοῦτό τι λέγων’ «. El θέλεις λας-ἲν 
τοῦτο τὸ ὕδωρ, ὕπαγε, φώνησον τὸν ἄνδρα σου. » χαὶ 
οἵεται τῆς Σαμαρεἰτιδος τὸν λεγόμενον ὑπὸ τοῦ Σω- 
τΏρος ἄνδρα, τὸ πλήρωμα εἶναι αὐτῆς, ἵνα σὺν ἐχείνῳ 
γενοµένη πρὸς τὸν Σωτῆρα χοµίσεσθαι παρ) αὐτοῦ 


el unionem, et commistionem ad pleroma suum p τὴν δύναμιν, καὶ τὴν ἕνωσιν, xat τὴν ἀνάχρασιν τὴν 


posset : « cum Christus non dixerit,» inquit [lera- 
cleon, « mulieri de bomine mundano, ut vocaret, 
quoniam non ignorabat eam legitiinuum viruu non 
habere. » Cseterum mauifeste hoc in loco urgetur 
dicens, quod mulieri Servator dixerit: « Voca vi- 
rum (uum, et veni huc **,» significans maritum, 
quem ex pleromate liabebai : nam si. hoc sic se ha- 
bebat, oportuerat virum dicendo, modum etiam, 
quo vocandus erat, dicere, ut cum ipso ad Serva- 
lorem pergeret. « Sed quoniam, ut Heracleon in- 
quit, juxta intelligentiam spiritualem ignorabat vi- 
rum suum, secundum vero simplicem intelligentiam 
erubescebat dicere quod ποπ haberet, non 
virum, » quomodo non frustra imperabit, dicens : 


πρὸς τὸ πλήρωμα αὐτῆς δυνηθῇ « οὗ γὰρ περὶ &v- 
δρὸς, » φησὶ, « χοσμιχοῦ, ἔλεγεν αὑτῇ (19), ἵνα κα- 
λέσῃ, ἐπείπερ οὐχ ἡγνόει, ὅτι οὐκ εἶχε νόµιµον ἄν- 
δρα. » Προδήλως δὲ ἐνταῦθα βιάζεται λέγων αὐτῇ τὸν 
ΣωτΏρα εἱρηχέναι’ «Φώνησόν σου τὸν ἄνδρα, xa ἐλθὲ 
ἐνθάδε, » δηλοῦντα τὸν ἀπὺ τοῦ πληρώματος σύζυγον 
εἴπερ yàp τοῦθ οὕτως εἶχεν, ἐχρῃν τὸν ἄνδρα χαὶ 
τίνα τρόπον φωνητέον ἔσται αὐτὸν (20), ἵνα σὺν αὔ- 
τῷ γένηται πρὸς τὸν Σωτῆρα. ε Ἁλλ' ἐπ, ὡς ρα. 
Χλέων quoi, χατὰ τὸ νοούμενον ἡγνόει τὸν ἴδιον &v- 
ὅρα, χατὰ δὲ τὸ ἁπλοῦν ἠσχύνετο εἰπεῖν, ὅτι μοιχὸν, 
οὐχὶ δὲ ἄνδρα εἶχε᾽ » πῶς οὐχὶ µάτην ἔσται προστάς- 
guy ὁ λέγων" « "Y rave, φώνησον τὸν ἄνδρα σου, καὶ 
ἐλθὲ ἐνθάδε; » Εἶτα πρὸς τοῦτο" « Αληθὲς εἴρηχας, 


« Vade, voca virum tuum, et veni huc?» Deinde ad C ὅτι ἄνδρα οὐχ ἔχεις, » φησίν’ « Ἐπεὶ tv τῷ χόσµῳ 


lllud : « Vere dixisti, quoniam virum non babeo*!,» 
inquit : « Quoniam in mundo virum non babebat 
Samaritis, viro suo exsistente in /Eone. » Atque 
nos quidem legimus: « Quinque enim viros ha- 


οὐκ εἶχεν ἄνδρα ἡ Σαμαρεῖτις Tv γὰρ αὐτῆς 6 ἀνλρ — 
ἐν τῷ Αἱἰῶνι. » Ἡμεῖς μὲν οὖν ἀνέγνωμεν' « Πέντε 
ἄνδρας ἔσχες' » παρὰ δὲ τῷ Ἡραχλέωνι εὕρομεν.ε "EE 
ἄνδρας ἔσχες' » χαὶ ἑρμηνεύσι γε τὴν ὑλιχὴν πᾶσαν 


χαχίαν δηλοῦσθαι διὰ τῶν ἓξ ἀνδρῶν, fj συνεπέπλε- - 
xto xal ἑἐπλησίαξε, παρὰ λόγον πορνεύουσα, καὶ ..- 
ἑνυδριδομένη, xal ἀθετουμένη, xaX ἐγχαταλειπομένη ag 
ὑπ αὐτῶν. Λεχτέον δὲ πρὸς αὐτὸν, ὅτι, εἴπερ ἑπόρ--- 
νευεν ἡ πνευµατιχῃ, ἡμάρτανεν ἡ πνευματική’ εἰ ἃπά 
ἡμάρτανε πνευματικὴ, δένδρον ἀγαθὸν οὐκ ἣν ἢ πνεν---- 
µατιχή’ xavà yàp τὸ Εὐαγγέλιον, « Οὐ δύναται δέν--- 
ὃρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς Evevxelv: » xal Of evan 
ὅτι οἴχεται αὐτοῖς τὰ τῆς µυθοποιίας. EL δὲ ἀδύνο--- 
τόν ἐστι τὸ ἀγαθὸν δένδρον φέρειν πονηροὺς χαρποὺς--» 
xai ἀγαθὸν δένδρον ἡ Σαμαρεῖτις, ἅτε πνευματω 
τυγχάνουσα, ἀχόλουθον αὐτῷ λέγειν ἑἐστὶν, ὅτι fen 


οὐχ ἣν ἁμαρτία ἡ πορνεία αὐτῆς, ἡ οὐχ αὐτὴ ἑπόρ- 
γευσε. 


huisti **; » apud Heracleonem vero invenimus : 
« Sex viros habuisti ; » interpretaturque per viros 
sex universam malitiam materialem declarari, cui 
complicata fuerat cuique approximarat prater ra- 
tionem fornicans, contumeliis affecta, et separata, 
οἱ derelicta ab ipsis. Sed ipsi Heracleoni dicendum 
est, si fornicata est spiritualis, peceasse spiritualem; 
si vero peccavit spiritualis, arborem bonam non 
fuisse spiritualem ; juxta enim Evsngelium : « Non 
poteat arbor bona malos fructus ferre ** , » proinde 
aperte illis perire quae finxerunt. Quod si fleri ne- D 
quit ut arbor bona malos ferat fructus, et arbor 
hona est Samaritis, quía sit spiritualis, consequens 
illi est dicere, quod aat fornicatio ejus non sit pec- 
catum, aut quod bzc non est fornicata. 


24242 19. « Dicit ad eum mulier : Domine, video 12.εΛέγει αὐτῷ dj γυνή - Κύριε, θεωρῶ, Un 


le esse prophetam. Patres nostri in monte hoe ad- 
eraverunt, et vos dicitis Jerosolymse locum esse ubi 
oporteat adorare **.» Tertio jam Samaritis Serva- 
torem nostrum Dominum prsedicat, quando etiam 
scriptum est ultimo hoc eam illi dixisse ; attamen 


* Joan. τν, 15. **jbid. 16. ** ibid. *' ibid. 17. 


(19) "E.terev. abc. Deest in codice Bodleíano. 
(20) Post αὐτόν addendum videtur εἰπεῖν. 


προφήτης si σύ. Οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν τῷ δρει colt 
προσεχύνησαν χαὶ ὑμεῖς λέχετε, iv Ἱεροσολύμοις 
ἐστὶν (21) ὁ τόπος, ὅπου προσχυνεῖν δεῖ. » Τρίτον 
ἤδη ἡ Σαμαρεῖτις Κύριον ἀναγορεύει τὸν Σωτῆρα 
ἡμῶν, ὅτε xai τελευταῖον ἀναγέγραπται τοῦτο πρὺς 

**ibid. 18. ** Matth. vii, 1δ. ?* Jean. iv, 19, 90, 


(31) 'Ectír. Sic codex Bodleianus; Regws, 
ἕσται. 


417 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


418 


αὐτὸν εἰρηχέναι’ πλὴν οὐδέπω οἴσται αὑτὸν εἶναι A nondum credit eum esse prophetis prasstantioreu, 


τῶν προφητῶν xpsíictova, οὐδὲ τὸν προφητευθέντα, 
ἀλλά τινα προφήτην χαὶ dj ἑτερόδοξος δὲ γνώμη 
φῶν περὶ τὰς Γραφὰς γαλινδουµένων διελεγχθέντων 
αὑτῆς (33) τῶν τε προτέρων πέντε ἀνδρῶν, χαὶ τοῦ 
Μετ) ἑχείνους χαταλειρθέντας (25) ὑπ' αὐτῆς δόξαν- 
τος εἶναι ἀνδρὸς, τὸν ἑλέγξαντα Λόγον οὐ δυναµένη 
ἀρχῆθεν 6 ἐστιν ἰδεῖν, προφήτην εἶναί φησιν, olovst 
θεῖόν τινα, χαὶ ἔχοντά τι τοῦ ἀνθρωπίνου χρεΐττον, 
οὗ μὲν τοσοῦτον ὅτον (24) ἣν διόπερ φησὶ, οἱονεὶ 
ἀναθλέφασά πως καὶ iv θεωρίᾳ νοµίσασα γεγονέναι" 
€ θεωρῶ, ὅτι προφήτης εἶ σύ. » Εἰς τοῦτο, « Οἱ πα- 
τέρες ἡμῶν, » χαὶ τὰ ἑξῆς, ἱστέον την Σαμαρειτῶν 
tph; Ἰουδαίους διάστασιν περὶ τοῦ νομιζομένου αὖὐ- 
wl; ἁγίου τόπου; οἱ μὲν γὰρ Σαμαρεῖς, τὸ χαλοὺ- 
µενον Γαριζεὶν ὄρος ἅγιον νοµίζοντες, ἓν αὐτῷ προσ 
χυνοῦσι τῷ θεῷ, οὗ µέµνηται Μωσῆς ἓν τῷ Δευτε- 
prop οὕτως λέγων « Καὶ ἐνετείλατο Μωσῆς τῷ 
lap à» τῇ ἡμέρᾳ ἑκείνῃ λέγων' Οὗτοι στήσονται 
εὐλοχεῖν τὸν λαὺν ἐν ὄρει Γαριζεὶν, διαθάντες τὸν 
Ἰρδάνην Συμεὼν, Λενὶ, Ἰούδας, Ἰσάχαρ, Ἰωσὴς, 
X Βενιαμείν’ xai οὗτοι στήσονται ἐπὶ τῆς χατάρας 
ἐν ὄρει Γαιδὰλ, Ῥουθὴν, Γὰδ, xai ᾿Ασὴρ, Ζαθουλὼν, 
ὧν, χαὶ Νεφθαλείμ » οἱ δὲ Ἰουδαῖοι, τὸ Σιὼν θεῖόν 
τι πνοµιχότες, xal οἰχεῖον τοῦ Θεοῦ ἐχεῖνον οἵονται 
εἶναι τὸν ἐχλελεγμένον ὑπὸ τοῦ Πατρὸς τῶν ὅλων 
τον xaX διὰ τοῦτο ἓν αὐτῷ ᾠχοδομῆσθαι τὸν ναὺν 
Wb toU Σολομῶντος λέγουσι, xal πᾶσαν τὴν Λευῖςι- 
Ὃν χαὶ ἱερατιχὴν λατρείαν ἐχεῖ-ἐπιτελεῖσθαι. "Axo- 
Ἰώθως δὲ ταύταις ἑκάτερον ἔθνος ταῖς ὑπολήψεσι 
πνόμιχε τοὺς πατέρας ἐν τῷδε ὄρει προσχεχυνη»έ- 
πι τῷ θεῷ. 


45. Καὶ εἴ ποτε δὲ µέχρι τοῦ δεῦρο συγχατέδαινον 
ἀλλήλοις εἰς λόγον Σαμαρεῖς xai Ἰουδαῖοι, ἑχάτερος 
Wb, τὸν λοιπὸν ἑπαπορήσει, καὶ ἐρεῖ ys ὁ Zaya- 
Peu τῷ ἹἸουδαίῳ τὸν τῆς ἐνθάδε ἀναγεγραμμένον 
Ὑωνεικὸς λόγον « Οἱ πατέρε ἡμῶν ἐν τῷ ὄρει 
"Woo: κροσεχύνησαν, » δειχνὺς τὸ Γαριζείν’ « ὑμεῖς 
d λέχετε, ὅτι ἓν Ἱεροσολύμοις ἐστὶν ὁ τόπος, ὅπου 
πιροσχυνεῖν δεῖ. » Αλλ' ἐπεὶ Ἰουδαῖοι μὲν, ἀπ' 
αὐτῶν γὰρ fj σωτηρία, εἰχόνες εἰαὶ τῶν τοὺς ὑγιαί- 

νοντας φρονούντων λόγους, Σαμαρεῖς δὲ τῶν ἕτερο- 
Wüey- ἀχολούθως τὸ μὲν Γαριζεὶν θεοποιοῦσιν οἱ 


Σεμαρεῖς, ὅπερ ἑρμηνεύεται διατομὴ (25) ἡ διαί- p 


ftcic^ χαὶ τῆς χατὰ τὴν ἱστορίαν διατομῆς (20), καὶ 
ἀειρέσεως τῶν δέχα φυλῶν διατετµηµένων ἀπὸ τῶν 
ἱκπῶν δύο γεγενηµένης χατὰ τοὺς τοῦ Ἱεροδοὰμ 
pvc, ὃς χαὶ αὐτὸς ἑρμηνεύεται, δικασμὸς 
ἀκοῦ (27)- Ἰουδαῖοι δὲ τὸ Σιὼν, ὅπερ iot, σχο- 
αειντήριον (28). Εἰχὸς δέ τινα ἑπαπορὴσειν διατί αἱ 


8 Dept, xxvi, 11, 15. ** Joan. ww, 20. 


(39) ΔιεΛεγχθέντων αὑτῆς. Sic habent codd. 
bieanos εἰ Barberinus: Regius, διελεγχθὲν αὐ- 
ες. Huetius legendum censebat διελεγχθεῖσα αὐτή. 

i3) Κατα Ιειρθέντας. Lege χαταληφθέντος. 

(34) Codex Bodleianus, τόσον ὅσον. 

(35) "Oxep ἑρμηγεύεται διατομή. lieronymus 
Deom. Hebr., « Garisim, divisio, sive adtena. » 
À t3, t succidere, scindere. » 


*' ibid. 21. 


neque quem prophetz pradixerint, sed. prophetam 
aliquem. Sententia etiam ab Ecclesie decretis dise 
sentiens eorum qui versantur in Scripturis, quin- 
que illis viris in apertum sibi productis, cumque 
illis eo quem ipsa post illos occuparat, quique exis- 
timabatur vir esse, Λόγον et Sermonem Filium 
Dei, qui illos manifestarat, non valens a principio 
cernere, prophetam esse inquit, ceu divinum quem- 
piam, eumque habentem bomine quid majus, liaud 
lamen tantuin quantum erat ; quam ob causam η 
quit, veluti quz sustulisset aliquo modo oculos, et 
se existimaret in visione fuisse: « Video te esse 
prophetam. » Sane quod ad illud attinet , « Patres 
nostri, » et qux sequuntur, agnoscenda est Sama- 


B ritanorum cum Judzis differeniia, de loco qucm 


illi rebantur sanctum : nam Samaritani mentem 
sanctum existimantes eum qui vocatur Garizim, 
Deum ibi adorant ; cujus meminit Moses in Deutc- 
ronomio, sic dicens 35: « Et prazcepit Moses populo 
in dieilla, dicens : Hi stsbunt ad benedicendum po- 
pulum jn. monte Garizim, cum transierint Jorda- 
nem, Symeon, Levi, Judas, lssachar, Joseph, et 
Benjamin ; et hi stabunt in exsecratione in monte 
Gebal, Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan et Nepl» 
thalim ; » Judei autem, Sion montem divinum esse 
rati, proprium etiam Dei illum rentur esse locuni, 
electum a Patre universorum ; et hanc ob causam 
dicunt, in ipso zdificatum fuisse templum a Salo- 
mone, omnemque Leviticum sacerdotalemque cul- 
tum illic perfici ; quas suspiciones utraque gens 
sequens, existimavit pavres in boc vel illo monte 
adorasse Deum. 

45. Quod si usque in hodiernum diem contende- 
rent aliquando Judzi cum Samaritanis, addubitabit 
ulerque ad alterum, dicetque s»ne Samaritanus 
Judzo presentem mulieris scriptum sermonem : 
« Patrea nostri in monte hoc adoraverunt *5,» osten- 
dens Garizim ; « vos autem dicitis Jerosolymz locum 
esse, ubi oporteat adorare.» Sed quoniam Judei (ab 
$493 ipsis enim sslus *") gerunt imaginem eorum 
qui sanz- sunt opinionis, Samarite autem eorum 
qui ab Ecclesiz decretis dissident, beatificant con- 
sequenter Samarit:e Garizimn , qui mons interpre- 
tatur. discissio vel divisio; cum etiam separatio εἰ 
divisio juxta historiam decem tribuum, quz «ivis:e 
fuerunt a reliquis duabus, facia fuerit temporibus 
Jeroboam **, qui et ipse interpretatur judicium po- 
puli: Jud:i autem Sion, quem si interpreteris, so- 
nat specula. Sed probabile est dubitaturum aliquem 
quare benedictiones fiant in monte Garizim apud 


ο. |l teg. xii, 20; Hl Paral. x, 19. 


(96) Codex Bodleianus, διανοµίας. 

(97) Διχασμὸς Aacv. llieronymus De nom. Hebr., 
« Jeroboam, dijudicaus populum, vel, dijudicans 
super nos. » Pro δικασμὸς λαοῦ, codex Bodleianus 
in margine habet, διχασμὸς λαοῦ. 

(38) Σχοπευτήριον.. Mieronymus, De nom. Hebr., 
« Sion. specula, vel, speculator.» Dp «€ menumen- 
tum, titulus, specula. » 


419 


ORIGENIS 


429 


Mosen: ad quod diceudum est: quoniam vox Gari- A παρὰ Μωσεῖ εὐλογίαι ἐπὶ 5ου Γαρινεὶν Ὑίνοντα.. 


fim discissionem et divisionem  siguificatl, discis- 
síonis quidem significatum sumendum esse, cum 
scinditur populus a Jeroboam, habitatque Sama- 
riam rex ; divisionis vero vocein sumendam esse in 
bonam partem, quia apposite sapientes utantur di- 
visione in unaquaque propositione disputabili , ne- 
cessaria exsi»tente divisione ad cognitionem verita- 
tis. Quocirca quia nondum venit bora illa dicta a 
Domino **, quando neque in monte hoc, neque Je- 
rosolymze. adorabunt l'atrem , fugieudus est mons 
Samaritauorum, et interim iu Sion, ubi est Jeroso- 
lyma, Deus adorandus; quz Jerosolyma civitas 
Regis magni dicitur a Christo *. Sed qusnam alia 
civitas erit legis magui, et vera Jerosolyma , uisi 
Ecclesia ex vivis lapidibns zedificata, ubi est sacer- 
dotium sanctum , ubi spirituales offeruntur hosti:e 
Deo a spiritualibus *, et ab his qui spiritualem in- 
tellexerint legem ? Cum enimvero aderit plenitudo 
illa temporis, a4 hzc cum quis nequaquam in 
earue, sed. in spiritu fuerit, nec amplius in figura, 
sed totus in veritate, et taliter instructus ut seipsum 
similem reddat eorum adoratorum quos Deus qux- 
rit, tunc non censendum est veram alorationem 
perfectumque Dei cultum Jerosoly mis perfectum iri. 


14. Bis autem scriptum est: « Venit hora *; » 
sed primum cum non addiderit evangelista, « et 
punc est, » secundo inquit, « sed venit hora, οἱ 
munc est *. » Ac, mea quidem seutentia, prima 
leciio declarat futuram adorationem extra corpora 
propter perfectionem , altera profectum. eorum qui 
perficiuntur in hac vita, quoad licet humana na 
iure. 9945 Quamobrem licet adorare Patrem, et 
spiritu, eL veritate, quando non solum « venit 
hora, » verum etiam « venit hora et nunc est , » 
et quaudo Jerosolymis esse existimainur propter eos 
qui eousque tantum ascenderunt. Quando ergo 
scriptum est: « Venit hora, et nunc est, » uon 
amplius dicitur: « Neque in monte hoc, neque Je- 
rosolymis adorabitis Patrem , » ut dictum e:t 
[(29) eum illud, « venit hora, » sine hoc toto ε et 
nunc est, » scripsit.] Attamen falsa opinatur Sa- 
maritis Ίο dicens, non aliter quam cum putabat 
fontem Jacob dici puteum. lllic etenim inquit : « Nam 
tu major es patre nostro Jacob, qui dediL nobis 
Lune puteum, et ipse ex eo bibit , et filii ejus, «t 
pecora ejus *? » hic autem : « Patres nostri in monte 
boc adoraverunt *. » 


45. Ca'terum in his verbis inquit Heracleon ho- 
neste SamaritiJein. fassam fuisse qui sibi Jesus 
dixisset: « Sulius ením prophetas, inquit Heracleon, 


9 Joan, iv, 25. 


! Maul. v, 25. 
M ibid. 93, 


(89) Supplevimus hxc ex Perionio. 


Σ1 Petr. i1, 


Λεχτέον δὲ xa πρὸς τοῦτα, ὅτι, ἐπείπερ σημαίνει 
à Γαριζεὶν φωνὴ τὴν διατοµὴν, xaX τὴν διαέρεσι», 
τὸ μὲν τῆς διατομΏς σηµαινόµμενον ληπτέον ὅτε σχί- 
ζεται ὁ λαὸς ὑπὸ τοῦ Ἱεροδοὰμ, xai oixst τὴν Σα- 
µάρειαν ὁ βασιλεύς τὸ δὲ τῆς διαιρέσεως ἐπὶ τῆς 
εὐλογίας, τῶν σοφῶν τῇ διαιρέσει τεταγµένως χρω- 
µένων ἑἐφ᾽ ἑχάστου τῶν προθληµάτων fret; ἐστὶν ἀναγ- 
χαία πρὸς τὴν τῆς ἀληθείας χατανόησιν. "Όσον μὲν 
οὖν οὐδέπω ἐλήλνθεν dj ὑπὸ τοῦ Κυρίου εἱρημένη 
ὥρα, ὅτε οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ, οὔτε Ev Ἱεροσολύ- 
pot; προσχυνῄσουσι τῷ Πατρὶ, φευκτέον τε τῶν 
Σαμαρειτῶν ὄρος, xa ἐν Σιὼν, ὅπου ἁστὶ τὰ Ἱερο- 
σόλυµα, προσχυνητέον τῷ Gr, ἅπερ Ἱεροσόλυμα 
πό.ὶις εἶναι λέγεται ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ τοῦ µετά- 


B iov Jaciéoc. Ti; δ' ἂν εἴη dj πόλις τοῦ μεγάλου 


βασιλέως, τὰ ἀληθινὰ Ἱεροσόλυμα, ?) ἡ Ἐχκλτσία 
ix λίθων ᾠχοδομημένη ζώντων; ἐνθάδες ἱεράτευμα 
ἅγιον, πνευματιχαὶ θυσίαι προσφἑρονταιτῷ θεῷ ὑπὸ 
τῶν πνευματιχῶν xal τὸν πνευματικὸν νενοηχότων 
νόµον. Ἐπὰν δὲ ἐνστῇ τὸ mf puja τοῦ χρόνου, 75e: 
οὐχ ἡγητέον τὴν ἀλτθινὴν προσκύνησιν xal τελείαν 
θεοσέδειαν τελεῖσθαι ἓν Ἱεροσολύμοις ' ἔτι ὅταν τις 
γένηται μηδαμῶς ἐν σαρχὶ, &ÀX bv πνεύματι, xal 
μτδαμῶς ἔτι £y τύπῳ, ἀλλὰ πᾶς Ev ἀληθείᾳ, τοιούτος 
κατεσχευασµένος, ὥστε ἑξομοιοῦσθαι αὐτὸν ofc ζητεῖ 
προσχυνηταϊς ὁ θεός. 

44. Δὶς δὲ τό « Ἔρχεται ὥρα, » γέγραπται’ καὶ 
χατὰ μὲν τὸ πρῶτον, οὐ πρόσχειται, « xaX vov ἐστιν 


6 κατὰ δὲ τὸ δεύτερον, φησὶν ὁ εὐαγγελιστής" « "AX 


ἔρχεται (opa, καὶ vov ἐστι. » Καὶ οἶμαί γε τὸ uiumm 
πρότερον δηλοῦν τὴν ἔξω σωμάτων προσχύντσιπαπα 
ἑνστισομένην κατὰ τὴν τελειότητα * τὸ δὲ δεύτεροπν--- 
τὴν τῶν ἐν βίῳ τούτῳ ὡς ἑνδέχεται χατὰ ἀνθρωπί --- 
νην φύσιν προχοπὴν (30) τελειουµένων. "Έδεστ -Ἡ 
οὖν xai Ev τῷ πνεύµατι xal ἀληθείᾳ προσχυνεῖν cilm 
Πατρὶ, ὅτε οὗ µόνον ε ἔρχεται ὥρα, » ἀλλὰ χαὶ « v C 
ἔστι, » χαὶ Ey τοῖς Ἱεροσολύμοις διὰ τοὺς ἐπὶ toco amm 
τον µόνον φθάνοντας τυγχάνειν νοµιζόμεθα. Ὅπππ 
γοῦν γέγραπτα: « Ἔρχεται ὥρα, xal νῦν ἔστιν, 

οὐχέτι λέγεται τό; ε«Οὖτε Ev τῷ ὄρει τούτῳ, οὔτε — mh 
Ἱεροσολύμοις προσχυνῄσετε τῷ Πατρὶ, » ὥσπ- παερ 
εἴρηται ὅπου τὸ, « Ἔρχεται (opa, » χωρὶς τον Ὁ, 
ε Νῦν ἔστιν, » ἀνχαγέγραπτα.. Ἔτι µέντοιγε ὁμοξ- «zw 


D Φευδοδοξίαν τῇ ἐπὶ τοῦ νομιζομένου φρέστος εἰρημε d- 


νου ἔχει dj Σαμαρεῖτις ταῦτα λέγουσα” Ἐχε "€ 
γάρ εΜὴ σὺ, qno, μείζων el τοῦ Πατρὸς ἡμῶν 
Ἰαχὼδ, ὃς δέδωχεν ἡμῖν τὸ φρέαρ, χαὶ αὐτὸς δὲ 
αὐτοῦ ἔπιε, χαὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, xai τὰ θρέµµατα ai» 
τοῦ; » ἐνθάδε δὲ τό * « Οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν τῷ pti 
τούτῳ προσεχύνησαν., 

45. Ὁ δὲ Ἡραχλέων εἰς τὰ αὐτὰ ῥήματα λέγε 
εὐσχημόνως ὠμολογηχέναι τὴν Σαμαρεῖτιν τὰ ὑπ 


αὐτοῦ πρὸς αὐτὴν εἰρημένα. « Ἡροφήτου γὰρ μό- 


5. ? Jo.n. iv, 9l]. "ibid. 95. * ibid, 45. 


(00) Hroxcair. Sic codex Bodleionus; Regius, 7p52x5:t51v. 


191 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


432 


νου, Φπαὶν, igzly zDDÉvat τὰ πάντα. » Ψευδόµενος A est omnia cernere,» utrobique mentiens, cum etiau 


Exaxípo;- χα) Υὰρ ol ἄγγελοι τὰ τοιαῦτα δύνανται 
εἰδέναι, xai ὁ προφήτης o0 πάντα οἵδεν' ε "Ex 
μέρους Υὰρ γινώσχομεν καὶ ix µέρους προφητεύο- 
μεν, » χκλν προφητεύομεν, ἡ Ὑινώσχομεν (51). 
Μετὰ δὲ ταῦτα ἐπχινεῖ ὡς πρεπόντυς τῇ αὐτῆς 
Φύσει ποι[σασαν τὴν Σαμαρεῖτιν, xat µήτε Φευσα- 
µένην pis ἄντιχρνς ὁμολογήσασαν την ἑαντῆς 
ἀσχγμοσύνην, πεπειχμένην ^£ φησιν αὐτὴν, ὅτι προ- 
φήτης εἴη, ἐἑρωτᾷν αὐτὸν, ἅμα τὴν αἰτίαν ἑμφαίνου- 
σαν δι fjv ἐξεπόρνευσεν, ὅτι δι’ ἄγνοιαν (61) θεοῦ, 
χαὶ vh; χατὰ τὸν θεὸν λατρείας ἀμελήσασαν, xat 
πάντων τῶν xatà τὸν βίον αὑτῃ ἀναγχαίων, xai 
ἄλλως ἀεὶ τὴν ἐν τῷ βίῳ τυγχάνουσαν’ οὐ γὰρ ἂν, 
φησὶν, αὑτὶ Ίρχετο ἐπὶ τὸ φρέαρ ἔξω τῆς πόλεως 


ευγχάνον. Οὐ», οἶδα δὲ πῶς ἑνόμισεν ἑμφαίνεσθαι τὴν B 


αἰτίαν τοῦ ἐχπεπορνευχέναι, f] &pvotav αἰτίαν vevo- 
νένι ἐπὶ τῶν πλημμµεληµάτων, xai τῆς χατὰ Geby 
Ἰατοδίας ἀλλ᾽ ἔοιχε ταῦτα ὡς ἔτυχεν ἐσχεδιακένα:, 
χωρὴς πάσης πιθανότητος * προστίθησι περὶ τούτοις, 
ἔτι, βυλοµένη μαθεῖν πῶς καὶ τίνι εὐαρεστήσασα, 
χαὶ θεῷ προσχυνῄσασα ἁπαλλαγείη τοῦ πορνεύειν, 
λέγει τό, «€ OL πατέρες ἡμῶν Ev τῷ ὄρει τούτῳ προσ- 
εύνησαν, » xai τὰ igni. Σφόδρα 56 ἐστιν εὐέλεγ- 
xu τὰ εἰΙρημένα’ πόβεν γὰρ (02) ὅτι βούλεται μαθεῖν 
tin εὐαρεστήσασα ἁπαλλαγείη τοῦ πορνενειν ; 

16. «λέγει αὐτῃ ὁ Ἰησοῦς' Πἰστενέ pot, γύναι, ὅτι 
ἴρχεται ὥρα, ὅτε οὔτε (20) ἐν ὄρει τούτῳ, οὔτε ἓν 
Ἱεροσολύμοις προσκυνῄσετε τῷ Πατρί. » "Occ ἔδοξε 
Σιθεγώτατα τετηρηχέναι ὁ Ἡραχλέων ἓν τούτοις τὸ 
ἐπὶ μὲν τῶν προτέρων μὴ εἰρῆσθαι αὐτῇ" « Πίστευέ 

Bt, γύναι, » νῦν δὲ τοῦτο αὐτὴ προστετάχθαι, τότε 
ἐπεθύλωσε τὸ μὴ ἀπίθανον παρατήρηµα, εἰπὼν ὄρος 
Bey (03) τὸν διάδολον λέγεσθαι, 1] τὸν χόσµον αὐτοῦ, 
* ἀπχείπερ µέρος ἓν (53) ὁ διάδολος ὅλης τῆς ὕλης, 
Όχηοὶν, ἂν, 6 δὲ χόσµος τὸ σύμπαν τῆς χαχίας ὄρος, 
Were) οἰχητέριον θηρίων, ᾧ (36) προσεχύνουν 
"t ντες οἱ πρὸ νόµου χαὶ οἱ ἐθνιχοί. » Ἱεροσόλυμα 
WT εν χτίσιν f τὸν Κτίστην, ᾧ προσεχύνουν οἱ Ἰου- 
Φαεῖοι. ᾽λλλὰ xai δευτέρως ὄρος μὲν ἑνόμισεν εἶναι 
Ἑὸν χτίσιν, f (57) οἱ ἐθν,κοὶ προσεχύνουν ΄ Ἱεροσό- 
Ἆνυμα δὲ τὸν Κτίστην, ᾧ (58) οἱ Ἰουδαῖοι ἑλάτρευον. 
« Ὑμεῖς οὖν, qmolv, olov&t οἱ πνευματιχοὶ, οὔτε 
τῃ χτίσει, οὐδὲ τῷ Δημιυργῷ προσχυνήσετε, ἀλλὰ 
τῷ Πατρὶ τῆς ἀληθείας  χαὶ συμπαραλαμθάνει ve, 
Orslv, αὐτὴν, ὡς Έδη πιστὴν, xal συναριθµουµέ- 
Wy tol; κατὰ ἀλήθειαν προσχυνηταϊς. » Ἁλλ' ἡμεῖς 
Ἐν μὲν ἐν φαντασίᾳ γνωστιχῶν λόγων χαὶ νοµιζο- 
Mwv ὑψπλῶν ὀνομανομένην θεοσέδειαν παρὰ τοῖς 
ἕεροδόξοις ὑπολαρ θάνομεν (39) δηλοῦσθαι διὰ τοῦ " 
«Οὔτε ἓν τῷ ὄρει τούτῳ; » τὸν δὲ κανόνα κατὰ τοὺς 
Wl); t^c Ἐκκλησίας, ὃν xa αὐτὸν ὁ τέλειος xat 
'I Cor. xui, 9. * Joan, 1v, 20, 5 ibid. 91. 
($1) Ἡ γινώσκοµεν. Sic codex Bodleianus; Re- 
fas, xai γινώσχομεν. 
(4) Codex lRegius, perperam, διάνοιαν. — 
(53) Supple aut subaudi δῆλου, ut fecisse videtur 
iMernres. Emi. Ῥλτου. 
(33) In. codice Regio deest οὔτε. 


(34) Εἰπὼν ὄρος μὲν, etc. Vide supra ad. Com- 
&entar. in Matth, xvi, tou xam, p. 079. Mos, 7] cór 


angeli liujusmodi cernere queant, et propheta non 
videat omnia: « Ex parte enim cognoscimus, et ex 
perte prcplietamus ", ». etiamsi prophetemus vel 
agnoscamus, Deinde Samaritidem laudat, tanquam 
qui& decenter naturz suz fecerit, quse neque meu- 
tità sit, neque continuo fassa fuerit turpitudinem 
suam, persuasamque Jesu:n proplietam esse, ipsam 
inquit interrogare eum, osteudenten simul etiam 
causam per quam foruicata fuerit, nimirum quod 
propler ignorantiam Dei et divini cultus , ut qua 
ueglexerit etiam omuia sibi ad prxrsentem vitam 
necessaria, quam alioquin ignorantiam hac in vita 
semper habuisset: neque enim, inquit, venisset ha:c 
ad pu!eum, qui erat estra urbem. Sed nescio quo- 
modo existimaveril ostendi causam fornicandi, vel 
ignorantiam divini cultus causam fuisse delictorum ; 
sed lioc videtur extemporaliter dixisse absque ulla 
verisimilitudine : hisque addit eam volentem discere 
quomodo Deum adoraus, εἰ illi grata, liberaretar a 
fornicatione, illud dixisse: « Patres nostri iu monte 
hoc adoraverunt *, » et ea qui sequuntur. Sed fa- 
cile admodum redarguuntur hac dicta; unde enim 
liquet eam discere velle quo paeto Deo grata libe- 
raretur a fornicatione? 


995 16. « Dicitilli Jesus: Crede mihi , mulier, 
venit hora quando neque in monte hoc, neque ὧὲ- 
rosolymis adorabitis Patrem **. » Quando visus est 
Heracleon. aptissime in hxc praecedentibus ohser- 
vasse non dicium fuisse illi: « Crede mihi, mulier, » 
nunc autem hoec illi adjunctuin fuisse, tunc non 
iuseitam observationem  obscuravil, dicens per 
montem — intelligi diabolum νο mundum ejus z 
« quandoquidem pars una est, inquit, diabolus to- 
tius materiz ; mundus vero universus walitiz mons 
desertus, et labitatio ferarum, quem 2adorabant 
omnes ante legem, et geutiles. » Per Jerosolymam 
vero intelligi dicit creationem, vel Creatorem, quem 
adorahant Juda. Quin rursum existimavit montem 
esse creationem, quam geutiles adorarent ; Jeroso- 
lymam autem Creatorem, quem Judxi colerent, 
« Vos ergo, inquit, veluti spirituales, neque creatio- 
nem, neque mundi Opificem adorabitis, sed Patrem 

D veritatis: ac illam sane adjuvat , inquit, tanquam 
jam fidelem, et qux: annumeretur adorantibus eum 
in veritate. » Át vero nos per hoc dictum, « neque 
iu monte hoc, » declarari existimamus Πο, quod 
Dei cultum appellant hi qui ab Ecclesiz decretis 
dissident, exsistens in imaginatione sermonum qui 
sunt cognoscihiles et qui existimantur alti ; per il- 
lud vero, « neque Jerosolywis adorabitis Patrem, » 


xócpov. Diabolum quippe δεσμηχράτορα et consti- 
tuunt Valentiniani et appellaut.. lrenzeus l. t, cap. 
2; Epiphan. lizres. xxxi, cap. 19. HukTiUS. 

(35) Codex Regius, fv pro Ev. . 

(56) Codex BKegius, perperam, ὡς pro «. 

(57) In eodein codice ltegio deest f. 

(58) In codice legio desideratur ᾧ. 

(59) IJew codex ltegius, ὑπολαμβανόμενον. 


A25 


OR:GENIS 


ὅτι 


reguíam Ecclesie juxta multos declarari existima- A ἅγιος ὑπεραναθήσεται θεωρητιχώτερον xal σαφέστε- 


mus : quam etiam ipsam sanctus et perfectus trans- 
cendet, acutius, εἰ apertius, et divinius adorans 
Patrem. Ut enim, quod et Judzi fatebuntur, angeli 
Jerosolymis non adorant Patrem, eo quod longe 
melius Patrem. adorent quam Jerosolymis, etiam 
sic qui affectu id habent, ut pares sint. angelis, ne- 
que Jerosolyuis Patrein adorabunt, sed longe me- 
lius his qui sunt Jerosolymis, etiamsi propter eos 
qui Jerosolymis habitant, consuetudinem habent 
cum Judzis Jerosolym:e degentibus, facti Judei, ut 
Judzxos lucrifaciant *. Sed Jerosolyma mihi consi- 
deretur, ut antea ostendimus, atque etiam similiter 
Judzi. Quando vero neque in monte hoc , neque 
Jerosolymis quis adorat, quia venerit jam hora, is 
lilius factus, Patrem cum fiducia adorat; quam ob 
causam non dictum est, Neque Jerosolymis adora- 
bitis Deum, sed, « Neque Jerosolymis adorabitis 
Patrem. » 

996 17. « Vos adoratis quod nescitis; nos adora- 
mus quod scimus, quoniai salus ex Judzis est !*, » 
Per voculam vos, quod ad expositionem attinet, 
intelliguntur Samaritani ; quantum vero ad anagogen, 
illi qui in Scripturis diversa a nobis sentiunt: sic 
per voculam nos, quantum ad propositum , intelli- 
guntur Judzi ; quantum ad allegoriam, ego ipse Dei 
Sermo , ipse Dei Filius, et qui in me transforman- 
tur salutem habentes a scriptis Judaicis; nam ma- 
nifesiatum nunc mysterium manifestum est per 
Scripturas prophetieas *!, et per adventum Domini 
nostri Jesu Christi. Vide vero an non improprie el 
preter consequentiam verborum Heracleon disse- 
ruerit, exponens illud vos, pro eo quod est, Vos 
Judzi οἱ gentiles. Quale autem est, ut ad Samari- 
tidem dicatur, Vos Judzi; vel ad Samaritidem, 
Vos gentiles ? Sed profecto nesciunt, qui ab Eccle- 
si$ decretis dissident, quod adorant, figmentum 
esse, non veritatem ; fabulam , non mysteria ; at 
vero qui Creatorem adorat, presertim juxta Ju- 
deum occultum !*, et juxta sermones Judaicos spi- 
rituales, novit quod adorat. Sed longuin foret nunc 
ipsius Heracleonis dicta in medium apponere , quse 
ab eo libro sumpsit qui Predicatio Petri inscriptus 
cst; insistereque etiam ad ea, disquirentes sit 

* | Cor. ix, 20. 19 Joann. iv, 23. 


(40) Codex Regius, νοησθαι, male. - 

(44) ltem codex Regius, προσχυνῆσαι, male. 

(42) Codex Regius τοῦ, male. 

(45) Codex. Bodleianus, ὄρει pro ῥητῷ. 

(44) Codex Regius, Χριστοῦ, male. 

(45) kem codex Regius, καὶ μυστήρια. 

(46) Codex Bouleianus, Πολὺ h κά) bv ἔστι,͵ etc. 
Sed codicis jd lectionem anteponimus; sequitur 
enim διόπερ ἑχόντες ὑπερτιθέμεθα, etc. 

(AT) Ἀπὸ τοῦ ἐπιγεγραμμένου Πέτρου Κηρύ- 

ος. De apocrypbo hoc libro vide Lactantium 

ib. iv, cap. 20, et Hieronymum De script. eccles., 
et 'ExAorüc ἑχ τῶν προφητικῶν, Clementis Alexan- 
drini editioni subjectus ; οἱ Eusebium lib. 11 Histor., 
cap. 3. Βσετιυ». 

48) Codex Regius, πρὸς αὐτὸ. 

49) Ilócepór ποτε vrijrióv. ὁστιν, ctc. Duplex 
librorum qui pro sacris proponerentur, ordo fuit ; 


pov προσκυνῶν τῷ Πατρὶ, διὰ τοῦ: « Οὔτε ἐν Ἱε- 
ροσολύμοις προσχυνήσετε τῷ Πατρί.» Ὥσπερ vip, 
χαθὺς ὁμολογῆσαιεν ἂν καὶ οἱ Ἰουδαῖοι, οἱ ἄγγελοι 
οὐχ ἐν Ἱεροσολύμοις προσχυνοῦσι τῷ Πατρὶ, τῷ 
κρειττόνως παρὰ τὸ ἓν Ἱεροσολύμοις προσχυνεῖν τῷ 
Πατρὶ, οὕτως οἱ ἤδη τῇ διαθέσει τὸ ἰσάγγελοι εἶναι 
ἑσχηκότες, οὐδὲ bv Ἱεροσολύμοις προσχυνἠσουσι τῷ 
Πατρὶ, ἀλλὰ βέλτιον ἢ οἱ ἓν Ἱεροσολύμοις, κἂν διὰ 
τοὺς ἓν Ἱεροσολύμοις συμπεριφέρονται τοῖς ἐν Ἱε- 
ροσολύμοις τοῖς Ἰουδαίοις γινόµενοι Ἰουδαῖοι, ἵνα 
Ἰουδαίους χερδήσωσιν. Ἱεροσόλυμα δέ pov νοεί- 
σθω (40), χαθὼς προαποδἐδώχαµεν, ὁμοίως δὶ xa 
ol Ἰουδαῖοι. "Oct µέντοιχε οὔτε iv. τῷ ὄρει τούτῳ, 
οὔτε àv Ἱεροσολύμοις τις προσχυνεῖ, ἑλθούσης τῆς 
ὥρας προσκχυνεῖ μετὰ παῤῥησίας υἱὸς γεγενηµένος 
τὸν Πατέρα * διόπερ οὐχ εἴρηται' Οὔτε ἐν "leposo- 
λύμοις προσχυνήσετε (41) τῷ θεῷ; ἀλλά: « Οὔτε ἐν 
Ἱεροσολύμοις προσχυνῄσετε τῷ Πατρί. » 

17. « Ὑμεῖς προσχυνεῖτε ὃ οὐκ οἴδατε' ἡμεῖς προσ- 
χυνοῦμεν ὃ οἵδαμεν, ὅτι fj σωτηρία kx τῶν ΊἸου- 
δαίων Eccl. » Τὸ (42) « Ὑμεῖς, » ὅσον ἐπὶ τῇ λέξει, ol 
Σαμαρεῖς' ὅσον δὲ ἐπὶ τῇ ἀναγωγῇ, οἱ περὶ τὰς T'pa- 
φὰς ἑτερόδοξοι. τὸ δὲ « Ἡμεῖς, » ὅσον ἐπὶ ον 
ῥητῷ (45), οἱ Ἰουδαῖοι. ὅσον δὲ ἐπὶ τῇ ἀλληχορίᾳ, 
ἐγὼ ὁ Λόγος, xal οἱ xaz' ἐμὲ μεμορφωμένοι, τὴν σω- 
τηρίαν ἔχοντες ἀπὸ τῶν Ἰουδαϊχῶν λόγων τὸ γὰρ 
φανερωθὲν νῦν μυστήριον πεφανέρωται διά τε Γρα- 
φῶν προφητικῶν, χαὶ τῆς ἐπιφανείας τοῦ Κυρίου (44) 4 


C ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. "Opa δὶ εἰ μὴ ἰδίως xal παρᾶπαι 


τὴν ἀχολουθίαν τῶν ῥητῶν ὁ Ἡραχλέων ἐχδεξάμενοσν 
τὸ, ὑμεῖς, ἀντὶ τοῦ, Ἰουδαῖοι, ἐθνιχοὶ, διηγῄσατο” 

olov δέ ἔστι πρὸς τὴν Σαμαρεῖτιν λέγεσθσι, Ὑμεῖα-3 
οἱ Ἰουδαῖοι, ?) πρὸς Σαμαρεῖτιν, Ὑμεῖς οἱ &Ówxol 3 
Αλλ) οὐχ οἴδασί γε οἱ ἑτερόδοξοι ὃ προσχκννοῦσι, Oca 
πλάσμα koc, χαὶ οὐχ ἀλήθεια, xai μῦθος, οὗ uua 
στἠρια (45): 6 δὲ προσχυνῶν τὸν Δημιουργὸν, µάλισταα 
κατὰ τὸν bv χρυπτῷ Ἰουδαῖον xal τοὺς λόγους tos. 
πνευματικοὺς Ἰουδαϊκοὺς, οὗτος ὃ οἶδε Tpogcxuvemmm 
Πολὺ δέ ἐστι (46) νῦν παρατίθεσθαι τοῦ Ἡραχλέκππα 
vog τὰ ῥητὰ, ἀπὺ τοῦ ἐπιγεγραμμένου Πέτρου Kamine 
ρύγματος (47) παραλαμδανόµενα, xaX ἵστασθαι κρ-- 
αὐτὰ (48) ἑξετάζοντας χαὶ περὶ τοῦ βιθλίου, πότερα»»- 
ποτε Υνήσιόν ἐστιν (49), f) νόθον, ἡ µιχτόν' bur 


!!Ó Rom. xvi, 20. !** Rom. iu, 29. 
D τῶν Ὑνησίων, cujusmodi erant! quos in (που 


suum Hebraii retulerant, quique erant intra arcagm; 
et τῶν ἀἁποχρύφων. ursus τῶν ἁποχρύ duplex 
ordo fuit, τῶν ἀντιλεγομένων, seu. μµικτῶν, qui ad- 
mitterentur ab aliquibus, ab aliis repudiarentur, εί 
dubi:e essent auctoritatis ; cujusmodi erant Machi- 
baorum libri, Sapienta Sirach, et Salomonis, alii- 
que, quos quamvis in Catalogum suum non coale- 
lissent Jud:ei, plurimi tamen recipiebant 5 alter 
ordo erat τῶν νόθων, quippe ab omuibus plane 
confictis el supposi'itiis habebantur. Priorem diri- 
sionem confirmant Hierouymus in Prologo Galeato, 
ei Athanasius, seu quisquis auctor Indiculi librorum 
Scripture : lii eniin quidquid preter γνησίους ex, 
inter ἀποχρύφους recensent, At triplicem illum or- 
dinem, τῶν γνησίων, τῶν ἀντιλεγομένων, et τῶν vt 
xsv sequitur Eusebius flis'. lib. 11, cap. 25 ev31. 
UF.TIUS. 


435 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XL. 


410 


ἑχόντες ὑπερτιθέμεθα, ταῦτα μόνον ἐπισημειούμενοι A necne genuinus liber, an nothus, an mistus: quam 


φέρειν αὐτὸν, ὡς Πέτρου δ,δάξαντος, μὴ δεῖν καθ 
Ἕλληνας (30) προσκυνεῖν, τὰ τῆς ὕλης πρά- 
Ίματα ἁποδεχομένους, xai λατρεύοντας ξύλοις, xal 
λίθοις' μήτε χατὰ Ἰουδαίους σἐδειν τὸ Oztoy: ἐπείπερ 
xa αὐτοὶ, µύνοι οἱόμενο, ἑπίστασθαι θεὸν, ἀγνοοῦσιν 
αὐτὸν, λατρεύοντες ἀγγέλοις, χαὶ μην], καὶ σελήνη (21). 


(£0) Κας Ἐάηνας. Sic codex Douleianus, 
optime; Regius, corrupte, χαθελεῖν ἄς. 

(51) Λατρεύοντες ápyéAotc, xal μηγὶ, xal σε- 
Ay n. Quoniam in vetere lege Dei mandata obiisse 
sepe legitur angelus, et quasi ex persona Dei spe 
esse locutus, hinc varie disputatum est inter Judaeos, 
Dcusne ille esset, an angelus. Angelos nullos admit- 
tebant Sadducai, ut est Act. xxiii, 8. Eos aguoscce- 
bant Phariszi, religionis inter ipsos principes, ct 
arbitri. Cum autem superstitionibus valde dediti 
esseut hujus sectze homines, facile co delapsi sunt, 
at damnosum et vetitum angelis cultum exhiberent, 
Atque liec hzresis apud Phrygas florebat Pauli 
temporibus, ut intelligitur ex ipsius Epist. ad Colos- 
senses c. 1, X 18. Sed et multo post in Laodicena 
synodo damnata est. Quonam vero cultu Lunam et 
Mrva venerati sint. Jud;ei, dictu facile non est. 
lsaias cap. Lxv, } 11, sic ipsos alloquitur : « Et 
vos, qui dereliquistis Dominum, qui obliti esus 


montem sanctum meum, qui ponitis mensam 


Gad, et impletis 12093 Meni libamen. » Gad est &ya- 
9 τύχη, ut recte intellexit Hieronymus. Ita suwitur 
Genes, xxx, 11. Sortes autem rerum omnium vetu- 
süissimi Chald, et /Egyptii astrologi sideribus de- 
μας : et Fortui: quidem sortem tribuebant 
n2, ut D:izmonis sortem. Soli ; et huic res ad 
snimum pertinentes, illi res corporeas cur:e esse 
puabant Vettius Valens lil. iv Anthologiarum, cap. 
,quod est. Περὶ zpórur διαιρέσεως ἀπὸ κχ.λήρου 
τύχης xai δαίμονες, docet sortem Fortune et Όιυ- 
πορίς, siguilicare Solem et Lunam : Lunam quippe 
esse Fortunam, in. potestate habentem corpus et 
spiritum ; Solem vero esse Meutem οἱ Diemonem, 
animas ad res gerendas excitantem οἱ inoventem. 
Mipsum aliis prxterea testimoniis, tum ex Macrobio, 
um ex eodem Valente depromptis ἀθιμοιιδίγαί Sel- 
denus libro De dis Syris, synt. 1, cap. 1. Quod ait er- 
golsaias Judaeos adorare Gad, id est Fortunam, id ex- 
ponit Lunam auctor libri quem citat Origenes, qux 
Fertuua quoque dicitur. Sequitur apud Isaiam, « οἱ 
impletis Meni libamen. » lllud est quod apud Origenem 
exponitur, λατρεύοντες μηνἰ. Multum hic zstuant iu- 
lerpretes ; sed in eo plurimi consentiunt, vocabulo 
t Meui » vel planetas oniues, vel unum ex planetis si- 
gari, quem Mercurium quidam esse conjectant. Mihi 
tutem verisimile lit Solem, qui mens est, et Demon, 
μι Genius, voce « Meui » siguilicari, ex origine 13, 
quod est « niimerare, » quia Sol temporibus nume- 
raudis et divideudis praest. Indidem profluxit dictio 
uv, Luna, eadem de causa. In Solis autem et Luuie 
alorationem proclives fuerunt Judzi, jam inde ab 
antiquis temporibus, ut colligitur ex Deuter. 1v, 19: 
t Ne forte elevatis oculis ad cadum, videas Solein 
e Lunam, et oinnia astra celi, et errore deceptus 
adores ea; » οἱ Job xxxi, 26, 27 : « Si vidi Solem 
eum fulgeret, et Lunam incedentem clare. Et lpta- 
μι est ia abscondito cor meuin, et osculatus sum 
masuu Déam ore ineo. » Alque. ea ad Josiaimn 
usque propagata cst idololatria, de quo id scriptum 
es IV. Heg. xau 143: cAbstulit quoque equos, 
quus dederaut. reges Juda Soli, in introitu. templi 
- Domini, juxia exhedram Nathamelec eunuchi, qui 
erat in. Pharurim : currus autem Solis combussit 
, igni. » Ezechielis vit, 46, queiitur Dominus viginti 
μισο Israelitas « dorsa habuisse contra teinpluu 
uini, el facies ad orieutein, et adorasse ad ortum 
&ulis. » Ex his ellicitur probabile non esse lsaiam 


PATROL. Gn, XIV. 


C 


ob causam libentes h:ec. differirius; tantum — illu.l 
notantes, librum ipsum docere, perinde quasi 
Petrus docuerit, non oportere gentilium more ado- 
rare, materialia laudantium, atque servientium lignis 
ei lapidibus ; neque Jud:eorum more Deum colentium; 
quandoquidem et ipsi hi soli Deum scire existimati, 


Fortunze, hoc est Lunz, cultum Judzis objicientem, 
Solis religionem, cui multo magis dediti erant, si- 
luissc. Prxtcerea ejus verba sic exposuerunt LXX 
Senes: Ἐτοιμάξοντες Hi τύχη τράπεζα», καὶ πλη- 
οῦντες τῷ δα'μονίῳ χέρασµα. Mieronymus quippe 
In Isake LA v, 11, sic ipsos ait reddidisse ? « Paratis 
Fortun:e mensam, et impletis Diemoni poculum; » 
el mox : « Quodque Septuaginta. transtulerunt τῷ 
Δαιμονίων id est D:emoni, in. llebraico habet. 19, 
Unde manifestum est corruptam esse vulgatam locí 
hujus lectionem : Ἐτοιικάνοντες τῷ δαιμονίῳ τρά: 
πεζαν, καὶ πλτροῦντες ^ij τύγῃ κέρασµα. « Meui » 
igitur juxta τοὺς ϐ)’ est δαιµόνιον. Atqui sors D:eino- 
nis, seu Genii, « cujus in tu:ela ut quisque natus 
est, vivit, » nt ait Censorinus c. 3, et « natale co- 
mes qui temperat. astrum, » ut loquitur Iloratius 
lib. εἰ, epist. 2, tribuehbatur Soli ab antiquis astro- 
nomicae disciple magistris, ut dixi : et Sol. ipse 
D*nmon appellabatur. Macrobius lib. 1 Saturn., c. 
49 : « Argumentum caduciri ad. genituram quoque 
hominum, qu:e genesis appellatur, /Egyptii proteu- 
dunt, deos prxstites homini nascenti quatuor ades:e 
memorantes, δαίμονα τύχην, ἔρωτα, ἀνάγχην, et 
duo priores Solem et Lunain intelligi voluit; quod 
Sol auctor spiritus, caloris ac luininis, humauz vitie 
genitor οἱ custos est, e! ideo nascentis D:emon, id 
est Deus creditur; Luna τύχη, quia corporum pra- 
δε! est, qu:e fortuitorum varietate jactantur, » Fir- 
micus lib. iv, cap. 11 : « Locum Daemonis ista ratione 
colligimus, quam ideo huic libro adjecimus, quia 
Solis eum esse locum Abraliam simili ratione tuon- 
stravit. » Quemadmodum autem pro Luna, sortem 
ipsi tributam, Fortunam uimirum propheta expres- 
sit, ita ad significandum Solem, sortem Soli depu- 
tatam, Diemoneni scilicet, seu. Meni notavit. Ex 
Meni lIlebraico prodiit. συ μήν, Demon, 
seu Genius qui et Sol. Unde prve;, Aolice μᾶνες, 
hinc Latinum. Manes, qui οἱ Geuii. Servius in. vi 
JEn., v. 145 : « Ergo. Manes Genios dicil, quos 
cum vita sortimur. » Non auteur sic vocantur a 
Manis, quod est « bonus, » quod idein scribit. Ser- 
vius in i1 ZEn. Ex pf». fit Μηνόδωρος, el contra- 
cte, Μηνᾶς. ld. nomen fuit. patriarche. Constan- 
tinopolitano, α «quem exstat. celebris Jusii- 
niani epistola, non, ut vulgo scribitur, Mennas. 
Sie ᾿Απολλῶς contracte, pro ᾿Απολλόδωρος, εἰς 
Ἑρμᾶς pro Ἑρμόδωρος, sic θευδᾶς Act. v, 90 et apud 
Josephuni, pro Θεόδωρος ᾽ sic Ὀλυμπᾶς Hoi. xvi, 


p 15, pro Ὀλυμπιόῥωρος. linc dicti el μῆνες, men- 


ses , quos curriculis suis Sol delerminat, quasi sint 
varii Soles, et Sol, puta Januarii, alius sit a Sole 
Junii. Conjecturam nostram penitus firmat Strabo 
lib. 1, cum ait Cabiris, quie urbs caput est Arme- 
nim, esse τὸ ἱερὸν μηνὸς Φαρνάχου χαλούμενον, 
« templuin quod Menis Pharnacis appellatur, » tàm 
religiose cultum, ὥστε τὸν βασιλικὸν χκαλούμενον 
ὄρχον τοῦτον ἀπέφηναν, τύχην βασιλέως, xal μῆνα 
Φαρνάκου, « ut pro juramento, quod regium appel- 
latur, haberi voluerint. Fortunam regis, et Mera 
Pharnacis.» Atqui id templum Lun:e quoque consc- 
cratum erat: "Eszt δὲ xal τοῦτο τῆς Σελήνης τὸ 
ἱερὸν, χαθάπερ τὸ ἐν ᾿Αλθανοῖς xa τὸ ἐν Φρυγίφ, 
τόδε τοῦ Μηνὸς àv τῷ ὁμωνύμῳ τόπῳ xal τὸ του 
Ασχαίου τὸ πρὸς τῇ ᾿Αντιοχείᾳα τῇ πρὺς Πισιδίαν, 
xa τὸ ἐν τῇ χώρα τών ᾽Αντιχέων. « Est autem lioc 
quoque templum Lun, quemadmodum et. illud 
quod cst in. Albanis, et quoJ in Plirygia, εἰ illud 


1b 


43] 


ORIGENIS 


478 


ipsum igno: an:, servientes angelis, οἱ mensi, etInnz. A Ζητητέον µέντοιγε, ὡς πρὸς v) ἁλτεὲς, τίνι à σω- 


29" Unde quxrauuis necesse est cui cultum cor- 
poralem  eslibeant Judiei, nam illis propositum 
fuisse offerre victimas. Creatori. universi. persp.- 
cuum est. Proinde oper: pretium est videre quod i; 
apostolorum Actis scriptam est : « Convertit se Deus, 
et tradidit eos ad colendam wilitiam coeli !*, » 998 
Nescio autem quomodo, Servatore. palam dicente 
salutem ex Judiris es e !*, qui ab. Ecclesiae decretis 
dissident negent Deum Abraliam, et Isaac, et Jacob, 
qui fuere patres. Judicorumn, Priterea. si diuiplt 
Servator legem, et, ut iinpleantur quis scripta sunt 
iu prophetis 15, hiec ei linc Cunt teinpore adventus 
Domini, quomodo non [ιοί quonam. pacto. salus 
ex Judsis flai? ilem enim Deus Judzorum et gen- 
tium : «€ Quandoquidem unus est. Deus, qui justifi- 
cabit circuuicisionem ex fide, οἱ praputium ρου 
fidem :* : » non euim destruimus. legem per fidem, 
ου stabilimus legem per [i:!ein. 

33 Act, vir, 43. ?* Juan. 10, 92. !* Mattli, v, 47. 


Meunis, quod est in loco coguomine : et illud Asciei 
apud Aotiochiam, quie est ad Pisiliam, et illud quod 
est in regione Antioelienorum. » Deteinplo illo quod 
est iu. Albanis disserit Strabo lib. xi. In. calce vero 
libri xn sic ille de templo Phrygio Menis : Meza eo 
δὲ της Aaoü:xilag, xaX τῶν Καροῦρων ἱερόν ἔστι 
Μηνὸς Κάρου καλούμενου. « Inter Laodiceamn οἱ Ca- 
rura templam est, quod Menis Cari appellatur. » 
Athenwus lib. xu pagum quemdam Phrygi» Μηνὸὺς 
κώμην appellat, Pagum Menis, ubi nempe templi 
Menis, si quid conjectura valeo. De templo vero 
Ascixi lic Strabo libro eodem xu: "Hy δὲ ἐνταῦθα 
xa ἱερωσύνη τις Μηνὸὺς 'Aoxalov. « Erat autem illic 


ματιχκῇ λατρεία ἐγίνετο ὑπὸ Ἰουδαίων. "Ότι μὲν γὰρ 
προκείµενον ἣν αὐτοῖς προσφέρειν τὰς Ὀυσίας τῷ 
Κτίστῃ τοῦ παντὸς, *outo ὅπλον ἄξιον δὲ ἰδεῖν «f 
ἐστι τὸ ἐν ταῖς Πράκεσι τῶν ἀποστόλων γεγραμμέὲ- 
vov* « Ἔστρεφε δὲ ὁ θεὸς, xal παρέδωχεν αὐτοὺς 
λατρεύειν τῇ στρατείχ τοῦ οὐρανοῦ.ιν0ὺχ οἶδα πῶς, 
τοῦ Σωτῆρος ἄντιχρυς φάσκοντος, ὅτι ἡ σιυτηρία 
ἀπὸ τῶν Ἰουδαίων ἐστὶν, οἱ ἑτερόδοξοι ἀρνοῦνται τὸν 
Θεὺν τοῦ ᾿Αθραὰμ, xai Ἰσαὰχ, xai Ἰαχὼδ, τῶν 
πατέρων τῶν Ἰουδαίων. Ἔτι δὲ εἰ τληροῖ ὁ Σωτὴρ 
τὸν νόµον, xal, ἵνα πληρωῦῇ τὰ ἐν τοῖς προφήταις 
Υεγραµµένα, τάδε τινὰ xal τάδε γίνεται χατὰ τὶν 
τοῦ Κυρίου ἐπιδημίαν, πῶς οὐ σαφὲς τίνα τρόπον ἡ 
σωττρία Ex τῶν Ἱουδαίων γίνεται; ὁ αὐτὸς γὰρ θεὸς 


D Ἰωωδαίων χαὶ ἐθνῶν: « Εἴπερ el, θεὸς, ὃς διχαεώσει 


περιτομὴν ix πίστεως, xai ἀχροδυστίαν διὰ τῆς 
πίστεως’ ? 0) γὰρ καταργοῦμεν νόµον διὰ τῆς πίστεως, 
ἁλλὰ ἱστάνομεν νόμον δι αὐτῖς. 


1 fion. η! 99-21, 


lingua et moribus multum habuisse cam Syris co- 
gationis Armenos idem Strabo libro primo prodi- 
dit. (uil si ab eodem Mene nomen dicamus Árme- 
niam traxisse? Jeremias cap. xxi, y 57, liec scri- 
bit : « Annuntiate contra illam (Balylonem) regibus 
Ararat, Menni, Οἱ Ascenez. » LXX Sixtiina editio- 
nis : Παραγτείλατε ἐπ᾽ αὐτὴν βασιλεῖς "Αρατε παρ) 
ἐμοῦ, καὶ τοῖς ᾿Ασχαναζέοις. Lege: βασιλεῖς 'Apa- 
ρὰτ παρ᾽ ἐμοῦ, xal τοῖς Ἀσχαναξέοις, ubi Hebraieum 
119 redditum cest παρ £gou, quasi id non sit nomen 
proprium. ldem peccavit Arabs. Αἱ paraphrastes 
Chaldius Menni reddit *32701, qua vox alias scri- 
bitur, *3*n : utrobique vitiose : scribendam si- 


sacerdotium Menis Ascai, » Nihil his locis intelle- ο quidem *352775 Mons Meri, uti habent Baat Arueh, 


xerunt interpretes, Vides teinpluni illud, quod erat 
Cabiris, consecratum. fuisse Meni et. Lunz. Atqui 
petita ex co jurisjurandi furmula exprimit τύχην 
βασιλέως, «Fortunam regis, » cujus sors Lunz ascri- 
hebaiur; et Μηνα Φαρνάχο», id cst, si reete. iutel- 
ligo, Genium, seu Dainouem Pharnacis, eujus sors 
ad Solem pertinebat. Templum itidem illud Alba- 
norum, οἱ illud Asczmi, οἱ alind Phiygiun, non 
Meui solum, sed et Luua luerant dicata : uccaliter 
enim accipi possunt ista Strabonis : Ἔστι δὲ xal 
10920 τῆς Σελένης τὸ ἱερὸν, χαθάπερ τὸ bv Ἄλθα- 
volg xai τὸ ἐν pull » τό τε τοῦ Μηνὸς ἐν τῷ ópo- 
vut τόπῳ, καὶ τὸ ἐν τῇ] χώρα τῶν ᾿Αντιοχέων. De 
Albanis sic Strabo lib. x1: θεοὺς δὲ τιμῶσιν, Ἠλιον, 
«a^ Λία, καὶ Σελήνην * διαφερόντως δὲ Σελήνην. Ἔατι 
δ) αὐτῆς τὸ ἱερὸν τῆς Ἱδηρίας πλησίον. « Deos au- 
tem colunt, Solem, οἱ Jovein, οἱ Luiam ; maxiuie 
vero Lunam. Est autem cjus templum Iberia proxi - 
mum. » Solem ait. illos et Luuam venerari, quos 
templum Meni et Lun: posuisse alibi signiticat, 
Nempe Sol is est Men. Teinplum igitur illud. apud 
Armenos Genio ct Fortunz Pharnacis consecrauimi 
erat. lta Romanis Genium principis adjurare soli- 
Ium erat, necnon et ejusdem Fortunam , quie ipsa 
quoque Diemou esse censebatur : Origenes lib. viu 
contr. Cels. : Efxe xai, ὥς τισιν ἕδοξεν, εἰποῦύσι' ToU 
Ῥωμαίων βασιλέως τὸν δχίµονα ὀμνῦσιν οἱ τὴν τἼχην 
αὐτοῦ ὁμνύοντες. Δαιμόνιόν ἐστιν dj ὀνομαδομένι 
τύχη τοῦ βασιλέως. Sed Dximonis nomine Genius 
frequentius compellabatur. DeGenio, οἱ Fortuna ele- 
ganter Cebes in Tabula. Eos autem spe simul cul- 
tos, alque iisdem religionibus placatos reperias. 
Plurima apud Gruterum marinora videre est in ho- 
morem utriusque erecia οἱ incisa. Consecratum 
iidem Soli et Lunz dici poterat Artmeniacuin illud 
templum, non absolute, sed quatenus Genio, εἰ 
Ευ l'harnacis Sol et Luna praeerant. l'urro 


larchi, Kimchi, aliique Hebrai proceres, qui ct « Ar- 
ineniam » exponunt. Ex Meuni ergo nomen ipsam tra- 
xisse erudite saue el luculenter ostendit vir przestan- 
tissiinus Samuel Bochartus iu Phialeglib. ui, cap. &. 
Equidem non aliud esse censuerim *39733. Montem 
Meni, quam monten! consecratum Deo illi qui ab 
Isaia *3 appellatur, Μήν a Strabore et auctore Pra- 
dicationis Peiri, quam laudat Origenes. llis amplius 
gallum. album comedi vetabat Pyiliagoras, quod 
esset Meni sacer, hoc est Soli, ut exponuni Pythage- 
rici. lamblichus lib. t De vita Pyiiagore, postquam 
censuisse illum dixit gallum album Meui consecra- 
ium esse ; altero libri ejusdem loco subjungit : *i&pby 
ἡγεῖτο εἶναι τὸν ἀλεχτρυόνα '᾿Ηλίῳ. « Sacrum existi- 
mabat esse gallum Soli, » Laertius in Vita ejasdem 
inter ipsius effata hoe posuit : Αλεκτρνόνος µ 

ἅπτεσθαι λευχοῦ, ὅτι ἱερὸς τοῦ Μηνὺς χαὶ ἱχέτης, 
σηµαίνει γὰρ τὰς ὥρας. « Gallum album penitus noa 


p 3ttingere, quod sacer sit. Meni et supplex ; quippe 


qui horas significet. » ld exponit Suidas in Πνθα- 
Υόρας Ὡς ἱερὸς τοῦ Ἡλίου, « ut Soli sacer. » Exi- 
stimari quoque potest ex supradictis Menetli Deum 
quemdai. ab Arabibus culium, cujus mentio. habe- 
tur in Alcerano, Sur. 63, bunc ipsum esse Meni. 
Sane Solis et Lunas cultum plerxque Asiae gentes 
videntur a lersis accepisse. Aucior est Strabo lib. 
xiel xv in IHlyrcania ipsos, et Cappadocia templa 
posuisse τῆς ᾽Αναΐτιδος xal 'Apavou, qui et ὁμανός 
εἰ ὡμανός dicitur. Hutic esse. Solem, illam Luuam 
viri eruditi existimaut. Certe in voce 'Apavó; vesti- 
gia vocis Μηνί agnoscaa, Narrat llerodotus lib. 1, 
c. 182, lersis morem fuisse convivia diis ponere. 
Mem Fortunz factum a Judzis Jsaias exprobrat c. 
Lxv, $ 11. Quin et ab Herodoto proditum est lib. 1, 
cap. 155, natalem diem solemnibus epulis celebrasse 
Persas. Nempe ita fortasse Solem seu Genium venera- 
bauturortus hominum ounium prazsu'eu — Huc318» 


429 


ἀλτθινοὶ προσχυνηταὶ προσκυνῄσουσι τῷ Πατρὶ ἐν 
Ενεύματι xal ἀληθείχ.; Τοὺς μηδ ὅλως ἔπαγγελ- 
λομένους προσχυνεῖν τῷ Πατρὶ οὐδὲ ὀνομάζεσθα. 
δεῖ προσχυνητὰς τοῦ Θεοῦ" ἀλλὰ πάντων ἔπαγ- 
Ἱελλομένων προσχυνεῖν τῷ Κτίσχντι, εἰ οἱ μὲν (59) 
Μηχέτι ὧσιν bv σαρχὶ, ἀλλ᾽ ἓν πνεύµατι, τῷ πνεύ- 
τι περιπατεῖν xal ἐπιθυμίαν σαρχὺς μὴ ἔπιτε- 
λεῖν * οἱ δὲ μὴ ὧσιν ἓν πνεύματι, ἀλλ ἓν σαρχὶ, xal 
χατὰ σάρχα στρατεύονται' τότε λεχτέον ἀληθινοὺς 
μὲν προσχυνητὰς τοὺς προσχυνοῦντας τῷ Πατρὶ iy 
Πνεύματι, xal μὴ σαρχὶ , xat ἐν ἀληθείᾳ, xat μὴ àv 
Εὖποις' οὐκ ἀληθινοὺς δὲ τοὺς μὴ οὕτως ἔχοντας. 
Καὶ ὁ γράμματι δὲ τῷ ἀποχτιννύντι δεδουλωµένος , 
πνεύματος δὲ τοῦ ζωοποιοῦντος μὴ μετειληφὼς, 
μηδὲ τοῖς πνευματιχοῖς ἀχολουθῶν τοῦ Nópou, οὗτος 
ἐν εἴη ὁ μὴ ἀληθινὸς προσκυνητής, καὶ πνεύματι μὴ 
ἁροσχυνῶν τῷ Πατρί' ὁ δ᾽ αὐτὸς οὗτος ὅλος τῶν 
τύπων, xal τῶν σωματιχῶν ὅταν ἐπιτυγχάνειν πάν» 
lit, τότε bv τύπῳ, καὶ οὐκ ἓν ἀληθείᾳ προσχυ- 
Wi τῷ θεῷ, διὰ τοῦτο οὐδὲ ἀληθινὸς δυνάµενος χρη- 
µετίζειν προσχυνητής. Τάχα δέδοταἰί ποτε εὐλόγως 
xu ὢὺν ἀληθινὸν προσχυνητὴν ἐν τῷ πνεύματι xol 
ἀληθείᾳ προσχυνοῦντα τυπικά τινα ποιεῖν, ἵνα τοὺς τῷ 
τὐπῳδεδουλωµένους οἰχονομιχώτατα ἐλευθερώσας τῶν 
ετων προσαγάγῃ τῇ ἀληθείᾳ' ὥσπερ φαίνεται Παῦλος 
is Τιµοθέου πεποιηχὠς, τάχα δὲ χαὶ ἓν Κεγχρεαῖς, xat 
b Ἱεροσολύμοις, ὡς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἁποστόλων 
Ἱέραπται. Τηρητέον δὲ, ὅτι οἱ ἀληθινοὶ προσχυνη- 


τ €) µόνον àv μελλούσῃ ὥρᾳ, ἀλλὰ καὶ ἓν ἑστηχυίφς 


πρσχυνοῦαι τῷ Πατρὶ àv πνεύματι xai ἀληθείᾳ. 
Ἀλ àv πνεύµατι οἱ προσχυνοῦντες, ὡς εἰλήφασι 
πρσχυνοῦντες, iv ἁῤῥαθῶνι πνεύματος ἐπὶ τοῦ παρ- 
m; προσχυνοῦσιν * bv πνεύματι δὲ (53) ὅτε πᾶν 
Ἰωρήσουσι τὸ πνεῦμα προσχυνήσουσι τῷ Πατρἰ. El 
ἃ ὁ λέπων διὰ χατόπτρου, τὸ ἀληθὲς (54) οὗ βλέ- 
πι, ὡς δείχνυται τούτοις τοῖς χατοπτριχοῖς ὑπὸ 
9 περὶ ταῦτα δεινῶν, βλέπει δὲ Παῦλος xai οἱ 
Ἱαρακλήσιοι αὐτὸ (59) διὰ χατόπτρου vov, δὴ 
in (56), ὡς βλέπει, οὕτω xat προσχυνεῖ τῷ θεῷ, κα» 
là χατόπτρου προσχυνεῖ ’ ὅταν δὲ ἔλθῃ ἡ ὥρα dj μετὰ 
ἂν ἱνεστηχυῖαν ἑνστησομένη, τότε ἔσται d προσχὺ- 
Wo iv ἁληθείᾳ πρόσωπον (97) πρὸς πρόσωπον, 
χεὶ οὐχέτι διὰ χατόπτρου θεωρουµένη. 

19. Τὸ µέντοιχε, « ἡμεῖς προσχυνοῦμεν,) ὁ Ἠρα- 
wy οἵεται εἶναι, ὁ ἐν Αἰῶνι, καὶ οἱ σὺν αὐτῷ 
Βθόντες - οὗτοι Υὰρ, φησὶν, ἤδεσαν τίνι προσκννοῦ- 
ᾱ, κατὰ ἀλήθειαν προσχυνοῦντες. ᾽Αλλὰ xal τό : 
i cf) σωτηρία ἐκ τῶν Ἰουδαίων ἐστὶν, » ἐπεὶ ἐν τῇ 
Ἰωθαίᾳ, φησὶν, ἐγεννήθη, ἀλλ᾽ οὐχ. kv αὑτοῖς οὐ 
Wp εἰς πάντας αὐτοὺς εὐδόχησε , xai ὅτι ἐξ ἐχεί- 
Ww τοῦ ἔθνους ἐξῆλθεν fj σωτηρία, xal ὁ λόγος εἷς 
thv οἰχουμένην ΄ κατὰ δὲ τὸ νοούμενον ἐκ τῶν "Tou- 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΧηΙ. 
48. « Αλλ' ἔρχεται (pa, xal νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ A 


Ad) 


18. « Sed venit liora, el nunc est, quando veri 
adoratores adorabunt Patrem in spiritu οἱ vcrita- 
te 7. » Qui minime se profitentur adorare Patrem, 
hos ne nominare quidem oportet adoratores Dei : 
sed cx omnibus profitentibus se adorare mundi Opi- 
ficem, si quidam non amplius sint in carne, sed in 
spiritu, spiritu quia ambulent, desideria caruis non 
perficientes "3; et aliqui non in spiritu sint, sed in 
carne; et secundum carnem militent : tanc dicens 
dum est veros adoratores esse eos qui Patrem ado- 
rant in spirilu, non in carne; in veritate, non in 
figuris : non veros vere eos qui sic se non habent. 
llle etiam qui non particeps fuerit Spiritus vivifi- 
cantis, quique spirituália legis non sequens a littera 
occidente in servitutem redactus fucrit, bic verus 
non crit adorator, nec spiritu adorabit Patrem ; 
jmo hic ipse, totus figuris et rebus corporeis addi- 
clus, cum se maxime assequi existimaverit, tunc iu 
figura, et non in veritate Deum adoral, idcirco 
verus adorator esse non valens. Fortasse concessum 
est aliquando convenienter rationi, ut verus adora- 
tor, in spiritu et. verilate adorans, quxdam faciat 
qua in figura sint, ut quos figura irretierit summa 
dispensatione ab ea liberatos ad veritatem addu. 
cat: id quod Timotheo Paulum fecisse apparet, 
fortassis autem in Cenchbris, et Ilierosolymis, velu:i 
in apostolorum Actis scriptum est !*. Observandum 
vero est veros adoratores non solum in futura hora, 
verum etiam in przsenti, adorare Patrem in spiritu 
et veritate. Sed qui in spiritu adoraut, quemadmo- 
dum acceperunt adorantes, in arrbabone spiritus 
nunc adorant : 999 tunc autem in spiritu Patrem 
adoraturi, cum totum perccperint spiritum. Quod 
si is qui videt per speculum, nonu videt verum, uti 
hzc optime calléntes ostendunt his imaginarie vi- 
dentibus, οἱ per speculum adorat Deum, videtque 
Paulus nunc per speculum **, suique siuiles, per- 
spicuum est Paulum sic adorare Deum quemadmo- 
dum videl, atque etiam per speculum adoraro 
Deum; cum vero venerit hora post iustantem fu- 
tura, tunc erit adoratio in veritate, qu: facie ad 
faciem, non amplius per speculum videtur. 


19. Sane ea verba, « nos adoramus **, » Iera- 
cleon esse reiur eum qui est in /Eone, et qui cum 
ipso venerunt ; nam bi, inquit, noverunt quem ado« 
rant, secundum veritatem adorantes. Quin illud 
etiam, « salus ex Judsisest **, » quoniam in Judsa 
genitus est, inquit, non inter ipsos; quia in omnes 
ipsos animi propensionem non habuerit, et quoniam 
ex illa gente egressa est salus, el. sermo in orbein 
terrarum : juxta intelligentiam vero spiritualem, ex 


? Joan. 1v, 90. !* Galat, v, 16. !'* Act. xvi, , 18; xxi, 24. I Cor. ΧΙ. ** Joan, iv, 23. ** ibid. 


(52) ΕΙ οἱ μέν, etc. Sic recte habet codex Bode 
leisnus ; in Regio decst el. ] 

(53) "Ev απνεύµατι δὲ. Sic codex Bodleianus; He- 
fits. Ev πνεύματί τι. 

(51) Τὸ ἀ.ἴηθές. Sic codex Bodleianus ; llegius, 


deest τῇ. Forte lezendum 


καὶ ἀληθές. 


(55) Αὐτό. Lego αὐτῷ. - —— 5 

56) Δἡ ὅτι. Lego cum Ferrario, δηλον, ὅτι. 

51) Codex Regius, τῇ pr sed in BDodlciano 
πρόσωπον. 


A51 


ORIGENIS 


Ü 


Judwis narrat factam fuisse salutem, quoniam hi A δαίων την σωτηρίαν διηγεῖται vevovévat, ἔπε €, 


similitudires esse existimantur eorum qui sunt in 
pleromate : sed ostenderet. necesse erat ipse, ejus- 
que sequaces, quomodo unusquisque sit similitudo 
eorum qui sunt in pleromate; modo non sola voce 
hac dicaat, sed vere hoc sentiant. Preterea. enar 
rans illud, « in spiritu οἱ veritate ** » alorari 
Deurh, « priores adora'ores, inquit, in carne οἱ er- 
'rore adoraverunt eum, qui Pater non erat : quare 
eadeni ciam ratione decepti fuere omnes qui ado- 
rarent mundi Opificem ; » subjusgitque BHeracleon 
eos servisse creaturz, non ei qui in. veritate Crea- 
tor erat, qui est Christus, quandoquidem « omnia 
per ipsu facta sunt, οἱ sine ipso factum est 
nihil **. » 

20. « Etenim Pater tales querit, qui ipsum ado- 
vont 15. » Si quxrit Pater, per Filium quivrit, qui 
venit ad querendum οἱ servan/um quoJ perierat**: 
quos purificaus οἱ erudiens ratione et sanis dogma- 
tibus, prxparat esse veros adoratores. Periisse 
autem Heracleon iuquit ia. profunda materia erro- 
ris rem familiarem Patri, qua? quxeritur, ut a fami- 
liaribus adoretur. Itaque lunc quidem sermonem 17 
si intellexisset de ovium perditione, et de filio qui 
ab iis quie patris sunt deciderit, 83) ssltein ad- 
misissemus ipsius enarrstionem : sed nescio quid 
tandem aperte doceant de perditione spiritualis 
naturz, qui ipsum sequuntur , fabulantes, et. nihil 
apertum nos docentes de sxculis vel temporibus, 
qux fucre ante ipsam perditionem : neque enim 
manifestare valeut rationem suam : 
823m pretermisimus ipsos sponte, hactenus dispu- 
tasse contenti. 

91. « Spíritus est Deus, οἱ cos qui adoraut cum, 
in spiritu et veritate oportet adorare ^. » Cum inulti 
multa de Dco deque cjus essentia enuntiarint, adeo 
ut quidam illum corporez, et tenuis, et ccelestis na- 
tur: dixerint, alij incorpore: ; rursum alii Deuin 
has naturas transcendere dixerint potentia οἱ ex- 
4vellentia essenti:e suz,operi pretium est ut videa- 
imus an. a Scripturis divinis habeamus eausas ad 
dicendum aliquid de Dei essentia. Atque lioc quidem 
in loco dicitur quasi essentio ejus esse spirilus : 
ε Spiritus enim est Deus , » inquit ; in lege vero 
jgnis dicitur ; scriptum est enim *? : « Deus noster 
iguis consumens est ; » apud Joannem vero lux : 
« Deus enim, ipquit, lux est, et tenebrz in eo non 
sunt υἱἱ *e, » Si ergo simplicius haec intellexerinus, 
nihil ultra litteram perscrutantes, occasionem ha- 
bebimus dicendi Dsum esse corpus, cum interim, 
qua nos sequantur absurda hoc dicentes vulgarium 
non sit cernere : quia pauci disseruerint de corpo- 
rum natura, et maxiuie de bis corporibus qux or- 


33 Joan, 1v, 22. ** Joan. 1, δ. 5 Joan. iv, 35. 
94,  ?** Dcut. ww, 24 ; Ηεὺς. xii, 99. 


(58) 'Η]ούμενος. Legebat Ferrarius διηγού- 
$v0.. 

t (99) Ei ζησει Sic codex Dudleiagus : Regius, &x- 
OMM 


hauc ob catu- C 


δέ Luc, xis, 49. 
* | joan. 1, 5. 


εἰχόνες οὗτοι τῶν ἐν τῷ πλτρώµατι αὐτῷ εἶναι να 
µίζονται ' ἐχρῆν δὲ αὐτὸν xal τοὺς ἀπ αὐτοῦ πει, 
στον τῶν ἐν τῇ Aatpeía δειχνύναι πῶς ἐστιν € £x, 
τῶν ἐν τῷ πληρώματι "εἴ ye μὴ µόνον φωνῇ wo, 
λέγουσιν, ἀλλὰ xai ἀληθείᾳ φρονοῦσιν αὐτό. Pho 
τούτοις τὸ, « by πνεύματι χαὶ ἀληθείᾳ » προσχν- 
νεῖσθαι τὸν Θεὸν , ἠγούμενος (58), λέγει, ὅτι «di 
πρότεροι Τροσχυνηταὶ £v σαρχὶ xal πλάνη προτεχύ- 
νουν τῷ μὴ Πατρὶ, ὥστε xal ταντὺν πεπλανῖσι 
πάντας τοὺς προσχεχυνηχότας τῷ Δημιουργῷ' » xà 
ἐπιφέρει γε ὁ Ἡραχλέων, ὅτι ἑλάτρενον τῇ χτίσει, 
xaX ob τῷ κατ ἀλίθειαν Κτίστῃ, ὃς στι Χριστὺς, 
c8? v8 πάντα δι) αὐτοῦ ἐγένετο, χαὶ χωρὶς αὐτοῦ ἑγέ- 
νέτη οὐδέν. ) 


D 20. εΚαὶ γὰρ ὁ Πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προφ- 


χυνοῦντας αὐτόν. » El ζητεῖ (59) ὁ Πατὴρ, διὰ τοῦ 
Υἱοῦ ζητεῖ, τοῦ ἑλτλυθότος ζητῖσαι χαὶ σῶσαι τὸ 
ἁπολωλὸς, οὔστινας χαθαΐίρων χαὶ παιδεύων cj 
λόγω καὶ ^el; ὑγ.έσι δγµασι, χατασκενάνει ἀλτηθεῖς - 
τοὺς προσχυνητάς. Απολωλέναι δέ φησιν ὁ Μρα- 
κλέων ἐν τῇ βαθεἰᾳ ὕλῃ τῆς πλάνης τὸ οἰχεῖον τῷ 
Πατρὶ, ὅπερ ζττεῖται, ἵνα ὁ Πατὶρ ὑπὸ τῶν οἰχείων 
προσχυνῆτα,. El μὲν οὖν ἑώρα τὸν περὶ τῆς ἀπωλείας 
τῶν πραθάτων λόγον, xal τοῦ ἁποπεσόντος τῶν vw 
πατρὸς vlou, χἂν ἀπεδεξάμεθα αὐτοῦ τὴν διἠγησι, 
Ἐπεὶ δὲ μυθοποιοῦντες οἱ ἀπὸ τᾶς γνώμες αὐτοῦ, 
οὐχ οἵδ' ὅ τι ποτὸ τρανῶς παριατᾶσι (00) περὶ ες 
ἁπολωλυίας πνευματικῆς φύσεως , οὐδὲν σαφὲς i» 
δάτχοντες ἡμᾶς περὶ τῶν πρὸ τῆς ἀπωλείως αὐτῆς 
χρόνων, ἡ αἰώνων οὐδὲ yàp τρανοῦν δύνανται bane 
τῶν τὺν λόγον διὰ τοῦτο αὐτοὺς ἑκόντες map 
πεµνόµεθα , τοσοῦτον ἑπαπορλσαντες. 

21. ι Πνεύμα ὁ θεὸς, χαὶ τοὺς προσχυνοῦντας εὖ- 
τὸ», Ev πνεύµατι xal ἁλτθξίᾳ δεῖ προσχυνεῖν. » Πὰ- 
λῶν πολλὰ περὶ τοῦ θεοῦ ἀπορηναμένων , xai v 
οὐσίας αὐτοῦ, ὥστε τινὰς μὲν εἰρηχέναι χαὶ αὐτὸν 
(01) σωματικῆς φύσεως λεπτομεροῦς xai αἴθερώ 
δους, τινὰς δὲ ἀσωμάτου, xal ἄλλους ὑπὲρ ixdw 
οὐσίας πρεσθεἰᾳ xai δυνάµει, ἅδιον ἡμᾶς ἰδεῖν d 
ἔχομεν ἀφορμὰς ἀπὸ τῶν θείων Ὡραφῶν πρὸς ὁ 
εἰπεῖν τι περὶ οὐσίας Θεοῦ. Ἐνθάδε μὲν οὖν Me 
ται οἷονεὶ οὐσία εἶναι αὐτοῦ τὸ πνεῦμα * ε Πνεῦμει 
γὰρ « ὁθεὺς, » φησίν’ ἐν δὲ τῷ Νόμῳ πῦρ' γέγραπτα 
Yáp' « Ὁ Geb; ἡμῶν πῦρ καταναλἰσκον.» παρὰ δὲ op 
Ἰωάννη φῶς' « Ὁ θεὸς » γὰρ, φησὶ, « φῶς ἐστι, αλ 
αχοτία £v αὐτῷ οὐκ ἔατιν οὐδεμία.ν "Eàv μὲν ole 
ἁπλούατερον τούτων ἀχούσωμεν, μηδὲν πέρα ες 
λέξεως περιεργαξόμενοι, Opa ἡμὶν λέγειν σῶμα 
εἶναι τὸν Θεόν" τίνα ὃ ἡμᾶς διαδέχεται ἄτοπα 
τοῦτο λέγοντας οὗ τῶν πολλῶν ἑἐστὶν εἰδέναι. δί» 
Y^ γὰρ διειλήφασι περὶ τῆς τῶν σωμάτων φύ- 
σέως, xal μάλιστα τῶν ὑπὸ λόγου xal προθοίας 


Στ Luc. xv, 4, l0 seq. ** Joao. t*, 


(60) Codex Regius παριστᾶσι, Dodleianus sepe: 
τᾶσι. 
(61) Co.lex Uuoileiaaus χαὶ αὐτόν, Regius xz 


τόν. 


et 


COMNENT. IN JOAN, TOMUS XII. 


451 


Koupévoy* xaírot τὸ προνοοῦν τῆς αὐτῆς À nantur ratione et providentia : quanquam generali 


λάγοντες εἶναι τοῖς προνοουµένοις γενικῷ 
Ἰάλειον ὅμως xat ἀλλοῖον τοῦ προνοουμέ- 
| Παρεδέξαντο δὲ τὰ ἁπαντῶντα τῷ λόγῳ 
sena οἱ θέλοντες εἶναι ὀῶμα τὸν θεὸν (63), 
Ἀνάμενοι ἀντιθλέπειν ἐκ λόγου ἐναργῶς παρ- 


κά (61). Ταῦτα δέ φημι καθ ὑπεξαίρεσιν' 


WW» λεγόντων εἶναι φύσιν (65) σωμάτων 
«Θνοιχεῖα. Ei 6$ πᾶν σῶμα ὑλιχὸν ἔχει φύσιν 
Mire ἅποιον τυγχάνον, τρεπτὴν δὲ, χαὶ ἆλ- 
, Xa δι’ ὅλων μεταθλητὴν , xal ποιότητας 
v, ἃς, δὰν βούληται αὐτῇ περιτιθέναι ὁ Δη- 
's ἀνάγχη xai τὸν θΞὸν ὑλικὸν ὄντα τρεπτὸν 
εἰ ἀἁλλοιωτὸν, xai µεταθλητόν. Καὶ ἐχεῖνοι 
αἰδοῦνται λέγειν, ὅτι xal φθαρτός ἐστι σῶμα 
& δὲ πνευματιχὸν , xal αἰθερῶδες, μᾶλιστα 
ἡγεμονιχὸν αὐτοῦ * φθαρτὸν δὲ ὄντα μὴ φθεί- 
p ΜΗ εἶνάι τὸν φθείροντα (06) αὐτὸν λέγου- 
εἲς δὲ, διὰ τὸ μὴ ὁρᾷν τὰς ἀκολουθίας, ἐὰν 
τὸν λέγοντες (61), καὶ διὰ τὴν Γραφἣν τοι- 
θὤμα, πνεῦμα, καὶ rop χατανἀλίσχον, xot 
Ἀναγχαίως (08) ἔπόμενον τούτοις μὴ παραδε- 


i^ *al ὁ.1λοῖον τοῦ προγοουµένου. Via 
$ codice Bodleiano; in Regio autem, ἀλλ 


Podio uevov. 
θε Ίοντες εἶναι σῶμα τὸν Θεό», etc. 
)tígenes ratiocinatione utitur lib. 1 Περὶ 
ep. 4 :«8i corpus esse pronuntietur Deus, 
Omne corpus ex maleria est, invenietur et 
i6 ex materia : quod si ex materia sit, 
ttem sine dubio corruptibilis est, erit ergo 


sermone dicant provideuteim et prospicienten ejus- 
deia essentig esse cum his quibus prospicitur ; 
perfectum iamen et diversum ab eo cui prospici- 
tur. Admiserunt autem, que repugnabant rationi 
ipsorum, absurda, qui volunt Deum esse corpus. 
2 quia non valerent contra eos qui evidenter et 
rationabiliter pugnabant, resistere : qua dioo exci- 
piendo eos qui quintam naturam corporum prater 
elementa esse dicunt. Quod si omue corpus mate- 
riale naturam habet propria ratione sine qualitate 
exsistens, vertibilem autem, et. alterabilem et per 
omnia mutabilem, et qualitates capientem quas illi 
mundi Opifex imprimere voluerit, etiam necesse 
est Deum materialem exsistentem, veitibilem esse, 
et alterabilem, et mutabilem ; et illos quidem non 
pudet dicere Deum corruptibilem esse, corpus cum 
$it; sed corpus spirituale οἱ cceleste, priecipue sc- 
cundum principatum ipsius : corruptibilisque cum 
sit, idcireo eum non corrumpi, quod non habeat 
corrumpentem. Àt uos, ee quod non videamus con- 
sequentia, οἱ corpus eum dixerimus, οἱ per Seri- 


Platoni, Aristoteli et Porphyrio persuasum fuit. At 
4 Deo táàmen omnem coagmentationem, unde oritut 
interitus, Bpicurus abjudicabat ; unde ait apud Ci- 
ceronem Velleius, « Deorum esse non corpus, scd 
quasi corpus ; non sanguinem, sed quasi sanguinem.» 
Btoici autem Deum corporeum esse definiebant, ut 
przeter alios auctor est Origenes lib. 1, ut, 1v et vi 
contra Celsum, Ab Epicureis autem et Stoicis pro- 
fectum hoe. commentum, Christianorum, deiuceps 


wdum illos eorruptibilis Deus, » Α Deo quo- C hzreticorum aliquot mentes occupavit, At Chri- 


me abjudicat homil. 1 et 3 in Genes., et 
ο in Cantic. et lib. v1 contra Celsum. Sed 
6, ib. 1 De princip., cap. 1 οἱ 6, et lib. ii, 
| && 8; et lib. in, cap. 2, et lib. tv, cap. 3, 
sephal, 1n hoc errore fuerunt Seleucus et 
, Galat, de quibus memoravit Philastrius 
et juxta nonnullos, Valentinus quoque, et 
um Áudianorumn et Anthropomorphl- 

Μον, de quo Epiphanius hxres. Lxx. δει]. 
xpue reperimus apud Socratem, Theophilo 
"nam Ecclesiam regente, hanc quxstionem 
i$ multorum disputationibus fuisse vexa- 
1$ne corpus esset, humanam figuram ge- 
incorporeus ; quam postremam sententiant 
»lexus fuisset Theophilus, monaclios ZEgy- 
τες euin coiisse, et inanu facta hominem 
ES πιο ίσιο intentasse, ni placitam de Deo 
ia ejurafet, et Origenis libros, unde incor- 
m propugnabant nonnulli, damnaret ; 

η facturuui se recepisset, tum derruui mo- 
agtessisse. Quid quod ita scribere ausus est 
WNÍS adversus Praxcam, cap. 17: « Quis 
abit Deum corpugesse, etsi Deus spiritus est? 
emm corpus sui generis in sua efligie. Sed el 
α ila, quxecunque sunt, habent apud Deum 
eorpus et sain formain, per que soli Deo 
8Unt; quanto magis quod ex ipsius sub- 
αφου est, sine substantia non erit? » Qux 
locis repetit, et aspe carpit Augustinus 
€ Genes. ad lit., cap. ult., et Her. Lxxxvi, 
raltdeus, οἱ alibi. llinc. illum cum Melitone 
bujus reum peragit Gennadius De dogmat., 

Jeos quidem animantes esse statuit Velleius 
6 apud Ciceronem lib. 1 De nat. deor. Atque 


ου ΓΙ duntaxat, sed et vulgus, et poetas, 


anfissimorüm hominum catervam attestari 
Sextus Euwir. adv. lAysic. Men quoquo 


stianz religionis dogmata cum satis perspecta norm 
haberet Celsus Epicureus, quis paucorum fuit 
lheterodoxoruim sententia, Christianorum omnium 
esse censuit. Sed hanc ejus imperitiam egregie 
eonfutat Adainantius noster lib. vit. contra Celsum, 
Counsulautur porro in hauc rem nostra Origeniaza. 
lugTiUs. 

(64) Παρισταµένοις. Sic codex Dodleianus; Re- 
gius, παρισταµένου. 

(05) To» πέµπτην Aeyórto» εἶναι φύσυ". Natu- 


ram quiutam Aristotelis siguilicat; de qua disserit ... 


lib. 11 Περὶ ἀρχῶν, cap. 6 : « Non enim, secundi 
Griécorunr philosophos prater ho£ Corpus, quod 
ex quatuor elementis est, aliud quintam. corpus, 
quod per omnia aliud sit, et diversum ab hoc no- 
stro corpore, fides necessario recipit, quoniam ne- 
que ex Scripturis sanctis vel suspicionem aliquam 
proferre de his potest, ueque ipsa rerum  conse- 


D quentia hoc recipi patitur. » At quamvis ab Arisio- 


tele inducta esse vulgo feratur ista natura, quam 
Qruomacritus ἄριστον στοιχεῖον vocat, eam tamen 
Plato.et Platonici agnoscaut. Testis Proclus i» Ti- 
meum, eamque appellari docet. πέµπτον στοιχεῖον, 
el πέµπτον κόσμον, el σχῆμα πέµπτον. Testis item 
Simplicius. Esseutiam nihilominus illam quintam 
Platoni fuisse cognitam diserte negavit Attictis, 
Platenicus philesophus, apud Eusebium lib. xv 
Prepurat. evangel., cap. 7. Muic porro Peripateti- 
coru.n quinte essentie 4 Xenarcho impugnata 
Alexander Aphrodisseus patrocinatus est, Ησε- 
TIUS. 

(06) Φθείροντα. Sic codex Bodleiauus; Regius, 
φθξίραντα. 

(07) Aérorcec. Videtur legendum λέγωμεν. 

(08) 'Avayxaicc. Sic codex Dodleianus ; Regius, 
perperaai, ἀνάγχαις. 


455 


ORIGENIS 


priam tale corpus, nempe spiritum el ignem con- Α χόµενοι, ἀσχημονήσομεν (69) ὡς ἡλίθιοι χαὶ : 


 umentem, et lucem, qua necessario bauc opinio- 
nem sequantur absurda non adwittentes, erubesce- 
mus ve'uti [atui dicentes contra aperta et evidentia. 
Omnis enim ignis opus habens ut alatur, corrupti- 
bilis est, et omuis spiritus, si simpliciter intelliga- 
ius spiritum corpus cum sit, accipit, quod ad suam 
naturam attinet, mutationem in rem erassiorem ; 
ergo his flet, ut vel servantes verba, tot absurda et 
inexplicabllia de Deo admittamus; vel eadem via 
incedendum est, quemadmodum etiam in pluribus 


ἑναργῆ λέγοντες ' πᾶν Y&p mop τροφῆς ὃ 
φθαρτόν στι. xal πᾶν πνεῦμα, εἰ ἁπλούστεροι 
θάνομεν τὸ πνεῦμα, σῶμα τυγχάνον, ἓπ 
ὅσον ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ φύσει τὴν εἰς τὸ παχύτερι 
θολἠν’ ὥρα οὖν &v τούτοις, ἤτοι τηροῦντας τὸ 
τὰ τοσαῦτα ἄτοπα παραδέξασθαι xal δύσφηι 
τοῦ Θεοῦ, j| ἐφοδεῦσαι, ὥσπερ καὶ ἐπὶ ἄλλω 
νων ποιοῦμεν, καὶ ἐξετάσαι τί δύναται δι 
ἀπὸ τοῦ λέγεσθαι πνεῦμα, ἡ πῦρ, f?) φῶς € 
θεόν. 


faciemus, exquirendumque quid innui et declarari possit, cum Deus dicitur spiritus, vel ignis, ve 


29, Ac prineipie dieendum est, ut oculos, et pal- 
pebras, et aures, et manus, et brachia, a'que etiam 
alas, et pedes, scripta de Deo invenieutes, transmu- 
tamus quz scripta fueriut in allegoriam, spretis his 
qui Deo similem hominibus formam attribuunt, 
hocque jure facimus; sic etiam nobis idem facien- 
dum esse in predictis nominibus: ac profectio id 
liquet ex re qua videtur nobis magis in usu esse : 
« Deus ». enim « lux est, » secundum Joannem, « et 
tenebre in eo non sunt ulla: 21. » Quomodo autem 
jux ipse intelligendus sit pro. virili cordatlus consi- 
deremus. 939 Dupliciter lux dicitur, tuin corpora- 
iter, tum spiritualiter, hoc est, que mente cernitur, 
et ut Seripturz dicerent, quz sub visum non cadit; 
scu, ut gentiles, invisibilis. Et corporalis sane lucis 
inanifestum exemplum est illud his qui lianc Scri- 


92. Καὶ πρῶτον λεχτέον . ὅτι, ὥσπερ ὁφί 
xai βλέφαρα, xal (ova, καὶ χεῖρας, καὶ Bp 
xai πόδας (70) εὑρίσκοντες γεγραμμένα τε 
ἔτι δὲ χαλ΄ πτέρυγας, µεταλαμθάνομεν εἰς ἆλ) 
τὰ γεγραμµένα, παταφρονοῦντες τῶν μορφὴ) 
πων παραπλήῄσιον παρατιθέντων τῷ θεῷ, xal 
γε τοῦτο πράττοµεν ΄ οὕτως χαὶ ἐπὶ τῶν gl, 
ὀνομάτων τὸ ἀχόλουθον ἡεῖν. ποιητέον " καὶ ἱ 
ἀπὸ τοῦ φαινομένου ἡμῖν πρακτικωτέρου * ε! 
ἐστιν ὁ θεὸς, » χατὰ τὸν Ἰωάνντν, « xai ax 
ἔατιν ἐν αὐτῷ οὐδεμία. » Πῶς 65 φῶς αὐτὸν 
κατὰ τὸ δυνατὺν συνξτώτερον (71) ἔπισχει 
Διχῶς Υὰρ τὸ qüg ὀνομάκεται, σωματιχῶι 
πνευματιχῶς, ὅπερ ἐστὶ νοητὸν, xal ὡς μὲν 
qai ἂν λέγοιεν, ὁρατὸν , ὡς δ' ἂν Ἕλληνες 
σαιεν, ἁόρατον (73). Καὶ τοῦ γε σωματωὶ 


pturam accipiunt: « Omnibus autem (llis Israel erat  δειγµα ὁμολογούμενον τοῖς τὴν ἱστορίαν παρο 


lux in omnibus, in. quibus versabantur ?*; » spiri- 
iualis vero exemplum est apud quemdam prophe- 
tam ex duodecim 33: « Seminate vobis ipsis justi- 
siam, vindemiate frucium vitz, illuminate vobis 
ipsis lumen cognitionis, » Rursus similiter per coin- 
parationem εἰ proportionem bifariam dicentur te- 
nebra : quarum, qux communius dicuntur, exem- 
plum est illud ?* : « Et vocavit Deus lucem diem, ct 
tenebras vocavit noctem ; » tenebrarum vero intel- 
ligibilium lioc est exemplum 35: « Populo qui sedc- 
bat in tenebris et umbra mortis, lux orta est eis. » 
25. His sic habentibus, dignum est cernere quid 
nobis conveniat intelligere de Deo, cum lux dicitur 
in qua nulle sunt tenebrz δὲ: utrum Deus lux est 


νοις τό: « Πᾶσι δὲ τοῖς viol; 'Iaopato ἣν φῶς, 
σιν οἷς χατεγίνοντο * » τοῦ δὲ νοητοῦ xq πνεν 
ἕν τινι τῶν δώδεχα᾽ « Σπείρατε ἑαυτοῖς εἰς ἃ 
νην, τρυγήσατε εἰς χαρπὺν ζωῆς, φωτίσατε 
φῶς γνώσεως. » Ὁμοίως δὲ καὶ τὸ σχότος χι 
λογίαν διχῶς λεχθήσεται * xal τοῦ μὲν χοινότ 
γομένου παράδειγµα’ « Kal ἐχάλεσεν ὁ Gal; 
ἡμέραν, xa τὸ σχότος ἐχάλεσε νύχτα ^ » τοῦ 
τοῦ:ε Ὁ λαὸς ὁ χαθῄµενος ἓν σχότει καὶ σχιᾷ ϐ 
φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς. » 


95. Τούτων οὕτως ἑχόντων, ἄξιον ἰδεῖν εί 
vosly ἡμᾶς περὶ θεοῦ λεγοµένου φῶς, àv ᾧ 
tot σκοτία. "Apa Υὰρ σωματικοὺς ὀφθαλμοὺ 


illuminans corporeos oculos, an intelligibiles ; de f) φωτίζον φῶς ἐστιν, ἡ τοὺς νοητοὺς, περὶ i 
quibus et Propheta dicit?" : « lllumina oculos meos, Προφήτης φησί’ « Φώτισον τοὺς ὀφθαλμούς V 
ne unquam obdormiam in morte. » Existimo autem. ποτε ὑπνώσω εἰς θάνατον; » Νομίζω δὲ α« 
aperium cuicunque esse nos haudquaquam dictu- — «avzt «t (75) εἶναι, ὅτι οὐκ ἂν τὸ τοῦ ἡλίο 
ros, Deum solis officium facere, si alii cedat munus ποιεῖν λέγοιµεν τὸν θεὸν, ἑτέρῳ παραχωροῦ! 


illustrandi eorum oculos qui dormituri non sunt in. 
morte : ergo illuminat Deus eorum mentem quos 
dignos judicat propria illuminatione. Quod si men- 

* [Joan. 1, 5. ** Exod. x, 25. 53 Ose. x, 12. 
1n, 4. 


(69) ᾿Ασχημονήσομε». Sic codex Bodleianus ; 
Kegius, ἀσχημονῄήσωμεν. 

(70) Καὶ χεῖρας, καὶ βραχίονας, xal πόδας. Sic 
codex Bodleionus; Begius, χεῖράς τε χαὶ mó- 


ς. 
(41) Regius codex, χατὰ τὸ δυνατὺν ἡμῖν σννετώ- 


5 Gen. 1, 5. 


τίζειν τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν μὴ ὑπνωσομένων 
vazov* οὐχοῦν φωτίζει ὁ θεὸς τὺν νοῦν ὤ 
ἀξίους εἶναι τοῦ οἰχείου φωτισμοῦ. Ei δὲ νοῦ i 


35.]s3. 1x, 32. 3 [ Joan. 1, δ. 


τερον, sed in Bodleiano non comparet ἡμὲν. 
(12) 'Adpacor. Sic codex Bodleianus ; 
ἁσώματον. 
(75) Παντί t. lta. Bodleianus ϱοάθᾶ : 
Regius, perperam, παντὶ τό, cujus loco Je 
ceuscbat IJuetius παντὶ τοῦτο. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΧΙΗ. 


433 


, ig tà τὸ Aeyápsvov: «Κύριος φωτισμός poo,» A tis est illustrator, juxta illud quod dicitue 9: « Do- 


αὐπὸν νοητὸν τυγχάνοντα, χαὶ ἁόρατον, xal 
W, τοῦ νοῦ ἀοράτου ἡμᾶς αὐτὸν ὑπολαμδά- 
.εἶναι ἀσώματον, τῷ µήποτς xai « mop. χατ- 
WM » λεγόμενον εἶναι θεὺν, σωματιχὸν πῦρ 
V ἀναλωτιχὸν εἶνα, δοχεῖν , οἷον ξύλων, xal 
sm χαλάμης ' εἰ δὲ ἓν ἡμῖν ἐστιν ἰδεῖν ξύλα, 
WW, χαὶ χαλάµην, µήποτε τὸ ἀναλωτικὸν τῆς 
;Όλης πῦρ ὁ θεός ἐστιν ἡμῶν, « mop » λεγό- 
ναι « χαταναλίσχον *» καὶ πρέπον γε τῷ Ku- 
| Sb. ἁναλίσχον τὰ τοιαῦτα (74), xat ἑξαφανί- 
χείρονα * οὗ ινοµένου ἀλγηδόνας οἶμαι xat 
ἴίνεσθαι οὐχ ἀπό τινος σωματιχῆς ἑπαρῆς 
ἡγεμονιχὰ, ἔνθα συνέστη fj τοῦ καταναλἰσχε- 
3 οἰχοδομή. Φῶς οὖν ὀνομάζεται ὁ cbe, ἀπὸ 
ατιχοῦ φωτὸς μεταληφθεὶς εἰς ἀόρατον xav 
W φῶς, διὰ τὴν ἐν τῷ Φφωτίζειν νοητοὺς 
ὃς δύναμιν οὕτω λεγόμενος * € mp » τε 
βεύεται « χαταναλίσκον, » ἀπὸ τοῦ σωματιχοῦ 
Mi χαταναλωτιχοῦ τῆς τοιᾶσδε ὕλης νοούμε- 
αὐτόν τι pot φαίνεται xal περὶ τὸ πνεῦμα ὁ 
Wi γὰρ εἰς τὴν (70) µέσην xaX χοινότερον χα- 
y ζωὴν ὁρῶντες τοῦ. περὶ ἡμᾶς πνεύματος, 
ρυµένην σωματικώτερον πνοὴν ζωῆς ζωο- 
lg ἀπὸ τοῦ πνεύματος, ὑπολαμθάνω ἀπ 
ελῆφθαι τὸ πνεῦμα λέγεσθαι τὸν θεὸν πρὸς 
θινὴν ζωὴν ἡμᾶς ἄγοντα: τὸ πνεῦμα γὰρ 
|» Γραφὴν λέγεται ζωοποιεῖν, φανερὸν ὅτι 
τιν οὐ τὴν µέσην , ἀλλὰ τὴν θειοτέραν ’ xal 


"γράµµα ἀποχτείνει, xal ἐμποιεῖ θάνατων, 


exrà τὸν χωρισμὸν τῆς φυχῆς ἀπὸ τοῦ σώ- 
ἀλλὰ τὸν κατὰ τὸν (76) χωρ.αμὸν τῆς Φυ- 
τοῦ θεοῦ, καὶ τοῦ Κυρίου αὐτοῦ, χαὶ τοῦ 
ρεύματος. 

ἤποτε δὲ xal τό. « Αντανελεῖς τὸ πνεῦμα 
xai ἐχλείφουσι: » xaY, « Ἐξαποστελεῖς τὸ 
909, xal χτισθήσονται, xal ἀναχαινιεῖς τὸ 
Ww τῆς γῆς, » βέλτιον ἐχληφόμεθα ἀπὸ τοῦ 
ος, xat ὑπολαμθάνοιμεν (11), ὅτι ὁ στερισχό- 
ὦ θείον Πνεύματος χοϊχὸς γίνεται, ἐπιτῇδειόν 
V ποιῄσας πρὸς παραδοχἣν αὐτοῦ, xai λα- 
b ἀναχτισθήσεται χαὶ ἀναχαινισθήσεται (78). 


l. xxvi, 1. ?* Hebr. xii, 29. 
ibid. *'? Psal. cin, 29. ** ibid. 50. 

[οῦ vov dopácov ἡμᾶς αὐτὸν ὑπολαμόά- 
ς..... καὶ πρέπον γε τῷ Κυρίῳ ἐστὶ τὸ 
(ΟΥ τὰ touavca, ete. Sic hunc. loeum, in 
legio misere luxatum et liiatibus plenum, 
restituimus partim ex codice Bodleiano, 
κκ Barberino. 

Επεὶ γὰρ εἰς τήν, etc. Locus hic curatione 
quam ex codicibus nostris mss. vix sibi 
ndere possit. Ad marginem codicis Darbe- 
odleiani legitur : Ἐπεὶ γὰρ οἱ τὴν µέσην 
ἧτερον χαλουμένην ζωὴν ζῶντες τοῦ περὶ 
κύματος, τὴν καλουµένην σωματιχώτερον 
υῆς, ζωοποιούμεθα, elc., quam lectionem 
videtur Ferrarius. Perionius pro ὁρῶντες 
idetur ὑπιόντος, sic autem totum locum 
latus est : « Quoniani enim cum in mediam, 
m, qux sxpius vita appellatur, spiritus qui 
it, . intrat eo spiritu vite, qui crassior dici- 
, efficimur a spiritu, » ctc. In. codice Regio 
ύτες legitur ὁπῶντες, αἱ varticiuium — ó6rxov- 


** | Cor. 11:1, 12. 


minus illuminatio mea, » necesse est. ipsum qui 
inente cernitur, qui sub visum non cadit, qui est 
expers corporis, ipsius mentis, qu:e sub visum non 
cadit, lucem esse corpore carentem, quod Deus 
i ignis consumens » dictus **, nequaquam corpora- 
lis ignis esse videatur, qui consumat corpora, vel- 
uli ligna, fenum, stipulam **; sed si cernantur. in 
nobis ligna, fenum, stipula, sit Dcus noster ignis, 
talis materie consumptor, qui dicitur « iguis con- 
$umens; » decetque profecto Dominu:n talia consu 
mere delereque pejora, quo facto dolores arbitror 
laboresque oriri nullo corporeo tactu circa princi- 
patus et partcs anima przstantissimas, ubi stru- 
eiura fuerit digna quze consummetur. Lux ergo Deus 


B uominatur, translatione sumpta a luce corporea ad 


invisibilem et incorpoream lucem, 9339 sic dictus 
propter vim illuminandi oculos intelligibiles. ΑΡ. 
pellatur etiam « ignis. consumens*',» considera- 
tione habita ab eo igne qui est corporeus et con- 
sumptor talis materix. Simile quiddam mibi vide- 
tur esse. Deus, cum spiritus dicitur ** : quoniam 
enim vivificalione ea αι media cst, οἱ qux com- 


 muniori vecabulo vita appellatur, dicta etiam cor- 


poralis flatus vitae , viventes vivificamur a spiritu ; 
inde aumptum fuisse arbitror, ut Deus ducens nos 
ad vitam veram, spiritus dicatur. Spiritus enim, 
moro sacrz Scripture, dicitur id quod vivificat *5, 
non ea.vivificatione, qu: est media, sed diviniori ; 
etenim littera oecidit *****, etingenerat mortem, nou 
eam qua est separatio anima a corpore, sed mor- 
tem qua animam a Deo et Domino. suo 2t sancto 
Spiritu separat. 


21. Vide igitur ne forte illud : « Auferes spiritum 
ab eis, et deficient '*; » οἱ illud : « Emiltes spiri- 
tum tuuin, et crcabuntur, οἱ renovabis faciem ter- 
rx? δὲ) melius exponeremus «de divino Spiritu, exi- 
etimantes quod qui privatur divino Spiritu, terre- 
nus efficiatur ; cum contra qui aptum seipsum fe- 
cerit ad susceptionem ipsus, et eum acceperit, re- 
novelur et denuo creetur. [lujusmodi quiddam est 


*! [Iebr. xis, 29. ** Joan. iv, 24... " Π Cor. 111, 


D τες Graecum non est : ὑπιόντος quod legisse videtur 


Perionius, sensu caret, itemque ὀρῶντες codd. Dod- 
leiani et Barberini. Aliis ergo pro ὁρῶντες scriben- 
dun videtur ὀρῶντος, ac vertunt ad hunc. modum : 
« Tale quid mihi videtur οἱ de illo: Spiritus est 
Deus. » Nam quia cum spiritus noster spectet nd 
mediam , ei vulgarius appellatam vitam, qua 
magis corporaliter vocatur flatus vitz, vivificamur 
a spiritu ; inde sumptum fuisse arbaror, ut Deus, 
qui nos ducit ad veram vitam, spiritus dicatur. 
Spiritus enim secundum Scripturam dicitur vivifl- 
care, plane non vivificatione ιδία, sed ea, qua 
divinior est. » 

76) Κατὰ τόν. Deest in codice Regio. 

11) Καὶ ὑπο.αμδάνοιμεν. Kal desideratur in 
codice Regio. 

(18) Ἀνγακαινισθήσεται. Sic recte liabent. codd. 
Dodleianus et Barberinus, in legio perperam legi 
tur σωθήσεταν, 


4359 


Πιν! δν: 
οι factus est homo iu auimam viventem ; » adeo ut 
οἱ inspirationem, et flatum vitz, et. vitam anim 
spiritualiter intelligamus. Quoniam autem vis pram- 
dicta nacta animam sancti, quasi. domuaculam 
aptam, seipsam exhibet ad permanendum, uL ita 
loquar, in ea, et propter hoc illud scriptum esse 
etiam existimandum est? : « Inliabitabo in eis, et 
deambulabo inter ipsos, et ero illis Deus, οι ipsi 
erunt mihi populus : » multa sane exercitatione 
egemus, ut perfecti et exercitati in his quz Paulus ** 
vocat sensoria, dijudicare possimus bona et inala, 
vera οἱ falsa, videreque intelligibilia , quo diligen- 
tius, et ut Deo magis est. deceus, Φ ή, juxta vires 
lI'umanz naturz, intelligere possimus, quomodo 


ORIGENIS 


c lusufflavit in faciem ejus flatum. vite, A Τοιοῦτον 0' ἄν εἴη καὶ τό. « Ἐνεφύσηα 


πρόσωπον αὐτοῦ mvoty ζωῆς, xal ἐγένετο 
πος εἰς φυχὴν ζῶσαν' » ὥστε χαὶ τὸ ἐμφύ 
την πνοὴν τῆς ζωῆς, xal τὴν ζωὴν τῆς de 
ματιχὸν (79) ἀχούειν ἡμᾶς. Ἐπεὶ δὲ fj πρ 
δύναμις οἷον οἰχητήριον ἐπιτήδειον εὐροῦο 
ἁγίου φυχὴν, ἐπιδίδωσιν ἑαντὴν τῇ Ev abs 
τως εἴπω, µόνῃ γεγράφθαι νοµιστέοντό» e 
ἐν αὐτοῖς , xai ἐμπεριπατήσω ἐν αὐτοῖς , 3 
αὐτοῖς θεὺς , xai αὐτοὶ ἔσονταί µοι λαός: 
μάντοιγε συγγυµνασίας δεόµεθα εἰς τὸ τε) 
ἡμᾶς, χαὶ τὰ λεγόμενα παρὰ τῷ ᾿Αποστόλε 
ρια γεγυµνασµένους (80), διαχριτ'χοὺς γενἰ 
θῶν τε χαὶ καχῶν, ἀληθῶν ts xai φευδῶν 
ρητιχοὺς νοητῶν, ἵνα δυντθῶμεν ἐπιμελέο 


l'eus sit lux, quomodo ignis, quomodo spiritus. B θεοπρεπἑστερον χατὰ τὸ ἑνδεχόμενον ἆνθρι 


Quin in Regum tertio talia qu:edam de Deo sugge- 
rit Domini spiritus ad. Eliam factus; dixit enim : 
t Egredieris cras, et stabis coram Domiuo in monte, 
et ecce preeteribit Dominus, et ventus magnus, οἱ 
fortis, diffindens montes, et. confringens petras co- 
ram Domino: non in vento Dominus » (in aliis vero 
exemplaribus invenimus : In spiritu Domini) : « post 
ventunr commotio, non in commotione Dominus; et 
post commotionem ignis, non in igne Dominus ; post 
ignem autem, vox aurze. tenuis "5; » et fortasse in 
quantis oporteat noe versari pro cognoscendo atque 
apprehendendo Domino, declaratur per hec verba, 
qua non est praesentis temporis enarrare. Quemnam 
autem decuit de Deo dicere nobis quisnam sit, 
preter Filium ? Nam « Patrem nemo norit, nisi Fi- 
lius *5, » ut etiam nos, revelante Filio, agnoscamus 
quonam pacto Deus sit. Spiritus, et coutendamus 
Deum adorare in spiritu vivificante, non in littera 
occidente, eumque colere in veritate, non amplius 
iu figuris ei exemplaribus, perinde atque angeli, 


qui non exemplaribas et umbra coelestium Deo de-, 


serviunt "", sed rebus intelligibilibus et supercrele- 
stibus: summum illum Sacerdotem secundum ordi- 
nem Melchisedech pro orantium atque egentium sa- 
lute, habentes ducem eultus mystici atque ineffabi- 
lis visionis. 


95. Sane in ea verba : « Spiritus est Deus *5, » in- 


σει νοησαι πῶς ἔστιν ὁ Ocbg φῶς, xa 
πυαῦμα. Καὶ ἐν τῇ τρίτη δὲ τῶν Βασιλειῶ 
μενον πνεῦμα Κυρίου πρὸς Ἠλίαν τοιάδε 
θάλλει περι θεοῦ ' εἶπε γάρ « Ἐξελεύ 
καὶ στήση ἕναντι Μ.ωρίου Ev τῷ δρει; ἰδοὺ 4 
ται Κύριος, χαὶ πνεῦμα μέγα, χαὶ χραταιὸ 
ὄρη, xaX συντρίθον πέτρας ἑνώπιον Ku, 
ἐν τῷ πνεύµατι Κύριος » (ἐν δὲ ἄλλαις ες 
Ἐν τῷ πνεύματι Κυρίου): ε μετὰ τὸ πνι 
σεισμὸς, οὐχ ὃν τῷ συσσεισμῷ Κύρ.ος; xal 
συσσεισμὸν xUp, οὐκ ἐν τῷ πυρὶ Κύριος 
τὸ πυρ quvh αὕρας λεπτῆς” » xal τάχα Y 
δεῖσἒι Ὑίνεσθαι περ) τῖς καταλήήκως ϱ 
δηλοῦται διὰ τούτων, ἅπερ οὐ τοῦ αά 
εἴη (82) καιροῦ διηγῄσασθαι. Τίνα δὲ Eng 
ἡμῖν περὶ τοῦ Θεοῦ, ὕστις ἐστὶν , f) τὸν 7 
« Οὖδεις γὰρ ἔγνω τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ Y'tlk 
ἡμεῖς, ἀποχαλύπτοντος τοῦ Yioo, γνῶμεν vui 
ἐστιν ὁ θεὸς, χαὶ φιλοτιμησώμµεθα ἐν πνι 
ζωοποιοῦντι, καὶ μὴ γράμματι τῷ ἀποκταί 
προσχννεῖν τὺν θεὸν, xal ἐν ἀληθείᾳ céf 
xai µηχέτι τόποις, μηδὲ σχιαῖς (85), καὶ ὁ 
σιν, ὥσπερ οὐδὲ οἱ ἄγγελοι ὑποδείγμασι χαὶ 
ἀνθρώπων (86) λατρεύουσι τῷ θεῷ, ἀλλὰ τι 
xai ἐἑπουρανίοις, τὸν χατὰ τὴν τάξιν τοῦ N 
ἀρχιερέα ὁδηγὸν ἔχοντες ὑπὸ τῶν δεομὲν 
pla; λατρείας, xaX μυστιχῆς xat ἀποῤῥήτοι 

95. Elg µέντοιγε τό: εΠνεῦμα ὁ θεὺς, 


quit. Ileracleon : « hnmaculata enim, et pura, et D χλέων φησίν ' «"Aypavtog γὰρ, χαὶ χαθαρ 


invisibilis est divina ipsius uatura. » Sed liec cum 


" Gen. i, 7. 
xi, 27. Hebr. viii, 5. 


(19) Πνευματικό». Forte. scribendum πνευµατι. 
κῶς. 

(80) Codd. Bodleianus et Barberinus , γεγυμνα- 
σµένους; Regius, Yeropvaapéva, 

(81) Codex Bodleiauus, εὑρίσχομεν. 

(82) "Azep οὐ τοῦ παρόντος ἂν εἴη. lta. cod. 
Dodleianus ; legius perperam omisit οὗ. 

(85) Τίνα δὲ ἔπρεπε Aéysew ἡμῖν περὶ τοῦ θεοῦ, 
ὅστις ἐστὶν, ἡ τὸν Υἱόν; Sic habet codex ltegius, 
sensusque apertus est; Ferrarius vero cum lege- 
ret, uti habetur in codd. Bodleiano et Barberino, 
Τινὰ 6& ἔπρεπε λέγειν ἡμῖν περὶ τοῦ Θεοῦ, ὅστις 
ἐστὶν, ἡ τοῦ Yioo, omui» periurbavit vertendo : 


*5 Joan. iv, 94, 


9! |] Cor. τι, 16; Levit. xxxvi, 19. 


ρατος 1j θεία (87) φύσις αὑτοῦ. » Οὐχ οἶδα 
5. Hebr. v, 14. "* ΙΙ Reg. xix, 11, 13. 


« Decuit autem nos aliqua de Deo dicere, 
sit, vel de Filio (nam Patrem nemo ags 
Filius), ut etiam nos, » etc. 

(84) Coilex Dodleianus, ἀποχτιννύντι. 

(85) Mnu6à σκιαῖς. Deest iu codem. ce 
leiano. 

(86) Περὶ ἀνθρώπων. Ra. legitnr in. tet 
nostrorum inss. In margine codicis Bodlel 
datur his verbis τῶν ἑπουρανίων, rurga 
manu, ὥσπερ ol ἄνθρωποι. Priorem 09 
secutus esl in sua interpretatione Ferrar 

(87) Codd. Regius οἱ Barberinus, xaà 6 


431! 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 4s 


ἔστεν ἡμᾶς ταῦτα εἰπὼν, πῶς 6 θεὸς πνεῦμά Bovt A dixeiit, baud scio. an docuerit. nos quomodo Deus 


τὸ 66* « Τοὺς xposxuvoovsas ἐν πνεύµατι xal ἁλη- 
θείᾳ δεῖ πρυσχ»νεῖν, » σαφηνίζειν νοµίζων «πηαίν ' 
« "Able; τοῦ προσχυνουµένου πνευματικῶς, οὐ σαρ- 
xixüg* χαὶ γὰρ αὐτοὶ τῆς αὐτῆς φύσεως ὄντες τῷ 
Πατρὶ πνεὺυμά εἰσιν, οἵτινες κατὰ ἀλήθειαν, xal οὗ 
χατὰ πλάνην προσχυνοῦσι, χαθὸ καὶ ὁ ᾿Απόστολος διδά- 
σχειλέγων λογιχὴν λατρείαν τὴν τοιαύτην θεοσέδειαν.» 
Ἐπιστήσωμεν δὲ (88) εἰ μὴ σφόδρα ἑστὶν ἀσεθὲς 
ὁμοουσίους τῇ ἁγεννήτῳ φύσει xal παµμµαχαρίᾳ εἷ- 
ναι λέγειν τοὺς προσχυνοῦντας bv πνεύµατι (89) τῷ 
Ot, οὓς πρὺ βραχέος εἶπεν αὐτὸς ὁ Ἡραχλέων 
ἐχτεπτωχότας, τὴν Σαμαρεῖτιν λέγων πνευματικᾶς 
φύσεως οὖσαν ἑχκπεπορνευχκέναι (90). AA οὐχ ὁρῶ- 
σιν ol ταῦτα λέγοντες, ὅτ, παντὺὸς τῶν ἐναντίων xal 
τῶν αὐτῶν δξχτιχόν. Ei δὲ ἐδέξατο τὸ πορνεῦσαι fj 
πνευματικὴ φύσις, ὁμοούσιος οὖσα τῇ ἁγεννήτῳ, ἀνό- 
σια xal ἄθεα xa ἀσεθῃ ἀχολουθεῖ τῷ λόγῳ τῷ κατ 
εὐτοὺς περὶ θεοῦ’ οὐδὲ φαντασιωθῆναι ἀχίνδυνόν ἐστιν 
ἀλλήλοις. Πειθόμενοι τῷ Σωτῆρι λέγοντι. ε Ὁ Πα- 
thp ὁ πέµψας µε μείζων µου ἐστί, » xaX διὰ τοῦτο 
μὴ ἑνεγχόντι μηδὲ «Lv, ἀγαθὸς, προσηγορἰαν τὴν 
χυρίαν, xai ἀληθη, xal τελείαν παραδἐξασθαι αὐτῷ 
προσφεροµένην, ἁλλὰ ἀναφέροντι αὐτὴν εὐγαρίστως 
{ῷ Πατρὶ μετ ἐπιτιμήσεως πρὸς τὸν βουλόμενον (91) 
ὑπερδοξάξειν τὸν Υἡν, πάντων μὲν τῶν γενηςῶν 
ὑπερέχειν, οὗ συγκρίσει, ἀλλ᾽ ὑπερθαλλούσῃ ὑπεροχῇ 
γαμεν τὸν Σωτῆρα, xxY τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὑπερ- 
ειόµενον (93) τοσοῦτον f| χαὶ πλέον ἀπὸ τοῦ Πατρὸς, 
ὅσῳ ὑπερέχει αὐτὸς xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα τῶν λοι- 
πῦν, οὐ τῶν τυχόντων' ὅση Υὰρ δοξολογία τοῦ ὑπερ- 
έχοντος θρόνων, χυριοτότων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν, xal 


50 Joan. iv, 34, 


(88) Ἐπιστήσωμεν δέ, etc. Origenes hic. impie- 
tatis arguit Heracleonem , qui ejusdem esse ac 
Deum essentiz fingebat quicunque ipsum spiritu 
adorarent. Qui ergo vera sit intentata adversus 
eum criminatio ab Illieronymo epist. 59, ad Avit., 
eap. 4 : « Ne parvam putaremus, inquit, impieta- 
teni esse eorum qux praimniiserat, ju ejusdem volu- 
winis (Περὶ ἀρχῶν) (ine conjungit omnes rationabi- 
les naturas, id est, Patrem, ei Filium, et Spiritum 
sanctum, angelos, potestates, dominationes, c- 
terasque viriules, ipsum quoque hominem secun- 
dum animz dignitatem unius cesse substantid. » 
« Intellectualem, inquit, rationabilemque naturam 
«sentit Deus, et. unigenitus Filius ejus, οἱ Spiritus 
« sanctas ; sentiunt angeli, et potestales, c:etereeque 
« virtutes ; sentit interior homo noster, qui ad ima- 
c ginem et similitudinem Dei conditus est. Ex quo 
« concluditur Deum, et hxc quodammodo unius esse 
« substantig. » Sed Origenes vocem addens, « quo- 
damntiodo, » impietatis reprehensionem a se remo- 
vet. «Unum addit,» inquit Hieronymus, « verbum, 
quodammodo, ut tant sacrilegii crimen effugeret.» 
Quidni potius ut opinionis hujus ueutiquam atlinem 
se declararet? Sic in libro De martyrio, num. 47, 
"Ett δὲ xai ἐφιλοξώει ἄνθρωπος, πεῖσμα λαθὼν περὶ 
οὐσίας λογιχῆς φυχῆς, ὡς ἐχούσης τι συγγενὸς Oeo. 
Quod οἱ. e. Dei :substantis delibatam censuissel ani- 
uas, non affine aliquid habere, scd ipsius particu- 
lam esso dixisset. Affüne autem cum eo quidpiam 
habet, quod ad ejus imaginem condita ait, quod lu- 
mioe diviuo vultus ipsius signatus sit, quod mortis 
expers οἱ beatitatis ieternie. capax sit. lloc. etiam 
crimine se purgat Oiigenes quod animam coirpura- 


8 om. xii, 1. 


sil spiritus. lllud etiam : « Adorantes oportet ado- 
rare in spiritu et veritate**; » ratus se declarare, 
inquit : « Pro dignitate ejus qui adoratur spirituali- 
ter, nou. carnaliter : etenim lpsi ejusdem natura 
cum Patre exsistentes sunl spiritus, qui secan- 
cum veritatem et noun secundum errorem ado- 
rant, quemadmodum οἱ Apostolus docet dicems 
« rationabilem cultum **, » talem Dei cultum. » 
435 sed adnotabimus an non valde slt. impium 
dicere quod adorantes Deum in spiritu [et veritate,] 
ejusdem sint essenti;e cum ingenita illa et undeqema- 
que beata natura, quos pavlo aute dixerat ipse He- 
racleon lapsos fuisse, cuim Samaritidem diceret 
spiritualis exsistenten nature, meretricatam fuisse, 


D Sed hec dicentes non. vident omnino contrariorum 


rem eamdem esse capacem. Quo si. spiritalts »a- 
tura, quae ejusdem est ac divina suhbstanti:, forni- 
cari poluit, profana, et impia, et irreligiosa de Deo 
consequuntur ex corum ratione : ac. ne sine peri 
culo quidem [conferri possunt] h:ec. inter se atque 
hnaginari. Obtemperantes. Servatori. dicenti ** -: 
« Pater qui inisit. me, major me est, » nee. ideo 
toleranti admittere oblatam sibi boni appellationem, 
propriam, ct veram, ei perfectam, sed gratiose 
admodum referenti eam od Patrem **5, eum incre- 
patione illius qui volebat gloriücare Filimn, dici- 
mus, non comparatione, scd esuberanti excellentia 
omuibus quie faeta sunt, antecellere Servatorem, et 
Spiritun sanctum, qui tanta aut majore prastantia 
à Patre superatur, quania ipse atquo Spiritus sau- 
eius reliqua, non quxlibet, superant, Quanta enim 


*! Joan. xiv, 98. ** Marc. x, 18; Luc. xvin, 19. 


tam esse decrevit. Qu eniin corporea res pars esse 
Dei corpore carentis, qualem esse defendit Orige- 
nes, dici poterit? Nec minus hoc utile quod lliero- 
nymus ep. 82, ad Marcellinum et. Anapsychiam, 
germanam Origenis sententiam ab hae ipsi afficta 
distinguit. eSuper anim: statu, juquit, memiui ve- 
δίτῷ quastiuncule, imo maxime ecclesiasticas quze- 
stionis, utrum lapsa de coelo sit, αἱ Pythagoras 
philosophus, omnesque Platonici εἰ Origenes pu- 
tant; an a propria Dei substantia, ut Stoici, Ma- 
nichazus, et llispanix Priscilliani haereses suspicau- 
tur. ». Ilaec observavit Huetius, cujus vide insuper 
Ürigenianorum lib. it, quxst. 14, num. 7. 

(89) 'Ev αγεύµατι. Ferrarius legebat. ἓν πνεύ- 
ματι xai ἀληθείᾳ τῷ Geo. 

(00) Codd. Bodleianus et Barherinus, ἑχπεπορ- 
νευχέναι, ltegius πεπορνευχέναι. Mox codex. Bod- 
leianus habet, ᾽Αλλ᾽ οὐχ' ὁρῶσιν οἱ ταῦτα λέγοντες, 
ὅτι παντὸς τῶν ἑναντίων χαὶ τῶν αὐτῶν δΔεχτικόν. El 
δὲ ἐδέξατο τὸ πορνξῦσαι ἡ πνευματιχὴ φύσις, ὁμοού- 
gto; οὖσα τῇ ἁγεννήτῳ, ἀνόσια, cte., sicque sauitati 
omnia restituuntur. Modo pro xal τῶν αὐτῶν legas 
καὶ τὸ αὑτό. 

(91) Codex Regius perperam. habet ἀναφέροντι 
τὴν εὐχαρίστως τῷ πνεύµατι μετ ἐπιτιμ]σεώς πρὸς 
ὃν βουλόμενον. 

(93) Ὑπερεχόμενον. Videtur legendum ὕπερεχο- 
µένους. Haec auteiu el sequentia, in. quibus lilius 
substantia, dignitate, polestate, divinitate, οἱ sa- 
pientia Patri neutiquam | aequiparandus statuitur, 
expendautur in Origenianis , lib. αν ques& 2, 
nuu, 7. 


416 


ORIGENIS 


441 


sit doxologia Filii antecedentis thronos, domina- A παντὸς ὀνόματος ὀνομαζομένου, οὗ µόνον ἓν τῷ aituvt 


tiones, principatus, potestates, atque omne nomeu 
quod nominatur non solum in hoc ssculo, verum 
etíam in futuro 55, et prxterea sanctoà angelos, ac 
spiritus, ct animas justas .... etiam dicere. Sed 
tamen cum ipse tantis ac talibus naturis prostet 
essentia, antiquitate, et potestate, ac divinitate, 
atque sapientia (est enim animatum Verhum), Pa- 
tri nulla re comparatur. Est enim imago 936 cjus 
bonitatis, splendorque non Dei, sed ejus glorie, 
ejusque lucis ztern:z; et radius, non Patris, sed 
ejus potestatis; sinceraque przepotentis ejus glorize 
fluxio, et speculum immutabilis ejusdem opcratio- 
nis **, per quod speculum Paulus οἱ Petrus eisque 
similes Deum vident, dicentis : « Qui vidil me, 
vidit Patrem meum, qui misit me 95, » 

30. « Dicit ei mulier : Scio Messiam venturum esse, 
qui dicitur Christus : cum venerit ille, annuntiabit 
nobis owiinía **, » Dignum est. ut videamus quonam 
pacto Sawaritis, nihil plus admittens quam quin- 
que Moysis libros, Christi adventum exspectat, vel- 
uti tantum a. lege nuntiatum : ac profecto consen- 
taneum est eau futurum hujus adventum sperasse 
ex benedictione quam Jud:e Jacob dedit dicens *' : 
« Juda, te laudabunt fratres tui : manus tus» in 
cervice hostium tuorum : genu flectent tibi filii pa- 
tris tui ; » et. post pauca : « Non. deficiet. dux de 
Jada, et princeps de femoribus ejus, donec venerint 
reposita illi, et ipse exspectatio gentium **. » Quin 
verisimile est Samaritanos ex prophetiis Balaam 
klem sperasse, et ex hac prazsertim *? : « Egredie- 
tur homo ex semine cjus, et. dominabitur gentibus 
multis, et exaltabitur regnum Gog, et reguum ejus 
augebitur : Deus deducet eum ος /Egypto : gloria 
ejus veluti gloria unicornis : devorabit gentes inimi- 
corum suorum, et crassities illorum medulla privabit, 
et jaculis suis inimicum impetet : decumbens requie- 
vit ut leo, et ut catulus leonis: quisexcitabit eum ? be- 
nedicentes te benedicentur, et exsecrantes te exse- 
crati sint.» Quin in sequentibus etiam inquit ipse Da- 
laam "* : « Apparebo illis, et non nuuc : beatifico 
et non approxiiat : orietur astrum ex Jacob, et 
exsurget honio ex Israel, et vulnerabit duces Moab, 
et captivos ducet omnes filios Seth, et erit Edom 
hzreditas : et erit liereditas Esau inimicus ejus, et 
Israel fecit in fortitudine, et excitabitur ex Jacob, 
οἱ perdet servatum ex urbe. » [nspicies vero num 
forte Samaritanis quoque complaceat ut Moysis be- 
nedictio ad Judam, referatur ad Christum, sic ha- 
bens?! : « Exaudi, Domine, vocem Judo, εἰ ad 


*3 Ephes. 1, 21. ** Sap. vii, 25, 20. 


*5 Joan. xii, 45. 


τούτῳ, ἀλλὰ χαὶ ἐν τῷ µέλλοντι, πρὸς τούτοις xal 
ἁγίων ἀγγέλων, χαὶ πνευμάτων, καὶ φυχῶν δικαζων,... 
xaX λέγειν (95). ᾽Αλλ’ ὅμως τῶν τοσούτων xal τηλι- 
χούτων ὑπερέχων οὐσίᾳ, xaX πρεσθείᾳ, xaX δυνάμει, 
xai θειότητι (ἔμφνχος Y&p ἐστι Λόγος), xat σοφίᾳ., οὗ 
συγχρἰνεται xaz' οὐδὲν τῷ Πατρί (94). Εἰχὼν γάρ 
lat τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ, xal ἁπαύγασμα οὐ τοῦ 
0:02, ἀλλὰ τῆς δόξης αὐτοῦ, καὶ τοῦ ἁῑδίου φωτὸς a3- 
τοῦ, xaX ἀτμὶς (95) o^ τοῦ Πατρὸς, ἀλλὰ τῆς δυνάµεως 
αὐτοῦ, χαὶ ἀπόῥῥοια εἰλιχρινὶς τῆς παντοκρατοριχζς 
δόξης αὐτοῦ, χαὶ ἔσοπτρον ἀχηλίδωτον τῆς ἑνεργείας 
αὐτοῦ, δι οὗ ἑσόπτρου Παῦλος, xal Πέτρος, xa οἱ 
παραπλήσιοι αὐτοῖς β)λέπουσι τὸν θεὸν λέγοντος (90]: 
ε Ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώραχε τὸν Πατέρα τὸν πἐμφαντά 

e. 2 

96. « Λέχει αὐτῷ fj γυνή» Οἶδα , ὅτι Μεσσίας ἕρ- 
χεται ὁ λεγόμενος Χριστός ὅταν ἔλθῃ ἐχεῖνος, ἀν-- 
αννελεῖ ἡμῖν ἅπαντα. » "Άξιον ἰδεῖν πῶς d Σα- 
μαρεῖτις πλεῖον τῆς Πεντατεύχου Μωῦσέως μηδὲν 
προσιεµένη, τὴν παρουσίαν Χριστοῦ, ὡς ἀπὸ τοῦ 
νόμου μόνου χηρυσσοµένην, πρααδοκᾶ” καὶ εἰχός 
42 ix τῆς εὐλογίας τοῦ Ἰακὼθ τῆς πρὸς τὸν "loj- 
δαν ἑλπίζειν αὐτοῦ ἔσεσθαι χαὶ τὴν ἐπιδημίαν Αέ- 
γοντος” « Ἰούδα, σὲ αἰνέσαισαν οἱ ἀδελςοί σου ΄ al 
χεῖρές σου ἐπὶ νώτου τῶν ἐχθρῶν σου’ mposxuvi- 
σουσέ σοι υἱοὶ τοῦ πατρός σου’ » καὶ μετ ὀλίγα " 
ε Οὐκ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα, καὶ ἠγούμενος ἐκ 
τῶν μτρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἕλθῃ τὰ ἀποχείμενα αὖ- 
τῷ, καὶ αὐτὸς προσδοχία ἐθνῶν. » Εἰχὸς δὲ xai ἐχ. 
τῶν προφτητειῶν τοῦ Βαλαὰμ τὸ αὐτὸ αὐτοὺς ἑλπί- 
ζειν, τῆς t& € Ἑξδελεύσεται ἄνθρωπος Ex τοῦ σπές- 
µατος αὐτοῦ, xaX κυριεύσει ἐθνῶν πολλῶν, xaX ὑδω- 
θήσεται ἡ Γὼγ βασιλεία, καὶ αὐξηθῆσεται di βασι- 
λεία αὐτοῦ. θεὲὶς ὡδέγησεν αὐτὸν ἐξ Λἱγύπτου, ὡς 
δόξα µονοχέρωτος αὐτῷ' ἔδεται ἔθνη ἐχθρῶν αὗτοῦ, 
καὶ τὰ πάχη αὐτῶν ἐκμυελιςῖ, καὶ ταῖς βολίσιν αὗτευ 
χατατοξεύσει ἐχθρόν' χαταχλιθεὶς (97) ἀνεπαύσατο 
ὡς λέων, xal ὡς σχύµνος" τίς ἀναστίσει αὐτόν; οἱ 
εὐλογοῦντές σε εὐλόγηνται, χα) οἱ χαταρώμενοί os χε- 
κατήρανται. » Καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς δέ φησιν αὐτὸς Βα- 
λαάμ’ « Δείξω αὐτοῖς, καὶ οὐχὶ νῦν' µαχαρίζω, xal 


D οὐχ ἐγγίζει: ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακὼθ, xai áva- 


στήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ἱσραὴλ, xal θραύσει τοὺς 
ἀρχηγοὺς Μωάᾶθ, xaX προνομεύσει πάντας τοὺς υἱοὺς 
Σὴθ, καὶ ἔσται Ἐδὼμ xAnpovopgia: καὶ ἔσται χληρο- 
νοµία (98) Ἠσαῦ ὁ ἐχθρὸς αὐτοῦ, καὶ Ἰσραἡλ ἑποίη- 
σεν ἐν ἰσχὺῖ, καὶ ἑξεγερθήσεται ἐξ Ἰαχὼθ, xaX ἆπο- 
Aet σωζόμενον Ex πόλεως. » Ἐπιστήσεις δὲ εἰ xa 1j 
τοῦ Μωῦσέως «pb; Ἰούδαν εὐλογία εἰς Ἀριστὸν άνα- 


** Joan, 1v, 95. Gen. xpi, δ. ** ibid. 


40. ** Num. xxiv, T et seq. "9 ibid. 17 et seq. 7" Deut. xxxiii, 7. 


(95) Kai Aéyeiw. Hiatus est in mss. Quid autem 
desit, aliis divinandum relinquo. 

(94) Ov συγκρίνεται κατ οὐδὲν τῷ Πατρἰ. No- 
vatianus, seu quisquis auctor est libri De Trinitate, 
qui Operibus Tertulliani adjungi solet, cap. 17: 
« Quamvis enim se ex Deo Patre Deum esse. me- 
minisset, nunquam se Deo Patri. aut comparavit, 
2ut contulit, memor se esse ex suo l'atre, et hoc 


ipsum quod est, habere se, quia Pater dedisset. » 
llvgTIUS. 

(95) Kal ἀτμίς. Perionius legit, xa ἀχτίς, scd 
ex Sap. vi, 25, omnino retinendum ἀτμίς. 

(96) Codd. Bodleianus et. Darberinus, λάγοντος’ 
Regius, λέγοντα, male. 

(97) Codex Regius, καὶ χαταχλιθείς. 

(98) ldem codex Regius, ἡ χληρονομίαι 


411 


ORIGENIS 


418 


in aliquo Evangelio. Verumtamen, quod ad lectio- A τούτοις παραπλήσιον Év τινι τῶν Εὐαγγελίων εἴρηται. 


nis seriem attinet, ab ipso hinc discimus, quod mi- 
tis et humilis corde 15 sit, talibus de rebus disserere 
non spernens cum muliere aquam gerente, et ob 
multam paupertatem ex urbe egressa ac laborante 
in haurienda aqua. Ac profecto mirantur discipuli 
supervenientes, qui praviderant magnitudinem di- 
vinitatis in ipso, miranturque quomodo tantus cum 
imuliere loqueretur ; sed nos, jactantia ac superbia 
ducti, simplices despicimus, obliti illud singulatim 
ad quemvis honinem pertinere : « Faciamus ho- 
minem ad imaginem et similitudinem nostram ?*, » 
él memoria non repetentes (ingentem in utero, ct 
lingentem singulatim corda hominum omnium, οὗ 
lntelligentem in omnia opera corum 95, non agno- 
scimus quod abjectorum οἱ parvulorum Deus est 
auxiliator, et susceptor infirmorum, succurrens de- 
sperantibus, et eus qui deplorati sunt servans. Uii- 
tur autem hac muliere veluti apostola ad eos qui 
erant in urbe, in tantum eam sermonibus inflam- 
inans, ut dimissa lhyydria sua mulier abierit in. civi- 
tatem, dixeritque hominibus : « Veuite, vidcte ho- 
minem, qui dixit mihi omnia quacunque feci : an 
fiic est ille Christus? Tunc ex urbe exierunt, et ve- 
nerunt ad ipsum δὲ: » atque mulierem hanc non 
posthabens, apertissime seipsum ostendit Sermo 
Dei Filius, adeo ut cum venissent apostoli, nira- 
tentur si cum hac femella, et qus facile decipi 
posset, dignaretur eolloqui Sermo Filius Dei, At- 
tamen omnia przeclare fleri a Sermone persuasi di- 
scipuli, non increpant Jesum , nec dubitant de dis- 
putatione ejus cum Samaritide, vel de Samaritidis 
collocutione cum Jesu : fortassis vero etiam obstu- 
puerant de multa bonitate Filii Dei condescendentis 
auims spernenti Sion, et spem in montem Sama- 
ria habenti ; quam ob causam scriptum est : « Mi- 
rabantur, quod cum inuliere loqueretur δὲ. IIepa- 
cleon vero in ea verba : « Ego sum, qui loquor te- 
cum 55, » inquit, Samaritidi, quoniam persuasa fuerat 
uristum, eum venisset, omnia illi annuntiaturum, 
dicere Jesum haec verba : « Scito illum quem tu ex- 
spectas, (0) [me esse, qui tecum loquor; » οἱ cum 
seipsum eum esse qui venturus exspectaretur, con- 
fessus esset,] inquit etiam Ileracleon, « Venerunt ad 
eum discipuli 939 quorum causa venerat. in Sa- 
mariam. » At quonam pacto discipulorum causa in 
Samariam venerat, qui cua) illo prius fuerant ? 
29. « Iieliquit igitur mulier hydriam suam, et ci- 


7! Matth. xi, 29. 7? Gen. i, 20. 
(6) πες e Perionio supplevimus. 
(7) Pic πό.εως. Bic codex Bodleianus ; ltegius 

et Darberinus, τὴν πόλιν. Mox codd, Dodleianus et 

Barberinus, ὑδρεύσασθαι, ltegius, ὑδρεῦσαι. 

. (8) Κατ’ εἰκόνα καὶ καθ' ὁμοίωσι ἡμετέραν. 
Sic codex Bodleianus; Regius et Darberinus, κατ 
εἰχόνα ἡμετέραν, χαὶ xa ὁμοίωσιν ἡμετέραν. Mox 
iidem codices habent bis πλάσαντος, pro quo in 
ljodieiauo legitur his πλάσσοντος. 


o) "Oca &zoínca. lta codex Bodleianus; Regius 
et Barberinus, & ἑποίησα, 


** Όσα]. xxxi, 15. 


Πλην ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ μανθάνοµεν ἀπ' αὐτοῦ xal. 
ἐντεῦθεν, ὅτι πρᾶός ἐστι xal ταπεινὸς τῇ καρδίφᾳ, 
μη ὑπερηφανῶν περὶ τηλιχκούτων πραγμάτων διαλέ- 
γεσθα: ὑδροφόρῳ γυναιχὶ διὰ πολλὴν πενίαν ἐξιούσῃ. 
τῆς πόλεως (7), καὶ καμνούσῃ εἰς τὸ ὑδρεύσασθαι- 
θαυμάζουσί γε xa οἱ μαθηταὶ ἐπελθόντες προτεθεω- 
ρηχότες τὸ μέγεθος τῆς Ev αὐτῷ θεότητος, καὶ θαυ-. 
µάζουσι cvíva τρόπον ὁ τηλικοῦτος μετὰ γυναικὸς 
ἑλάλει: ἡμεῖς δὲ, ὑπὸ ἁλαξονείας xal oth. ὑπερηφα- 
νίας ἀγόμενοι, τοὺς εὐτελεστέρους ὑπερορώμεθά τει 
ἐπιλανθανόμενοι τοῦ x30' ἕκαστον ἄνθρωπον εἶναι τό- 
« Ποιῆβσωμεν ἄνθρωπον κατ εἰχόνα χαὶ xa0* ὁμοίω- 
σιν ἡμετέραν (8), » xaX yt µεμνημένοι τοῦ πλάσσον- 
τος Ev χοιλίᾳ, xal πλάσσοντος χατὰ µόνας τὰς καρδίας. 
πάντων ἀνθρώπων, xal συνιέντος εἰς πάντα τὰ ἔργα- 
αὐτῶν οὐ γινώσχοµεν, ὅτι ταπεινῶν ἐστιν ὁ θεὸς,- 
xaX ἑλαττόνων βοηθὺς, καὶ ἀντιλήπτωρ ἀσθενούντων, 

ἀπηλπισμένων σχεπαστὶς, xal ἀπεγνωσμένων Σα- 

τρ. Οἰονεὶ δὲ xal ἁποστόλῳ πρὸς τοὺς ἐν τῇ πόλει 
χρηται τῇ γυναιχὶ ταύτῃ, $7 τοσοῦτον ἐξάψας αὐτὶν 

διὰ τῶν λόγων, ἕως, ἀφεῖσα τὴν ὑδρίαν αὑτῆς, ἡ Ὑννὴ 

ἀπελθοῦσα εἰς τὴν πόλιν εἴπῃ τοῖς ἀνθρώποις' « Δεῦτε, 

ἴδετε ἄνθρωπον, ὃς εἶπέ µοι πάντα ὅσα ἑποίησα (9): 

µήτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός; » Ὅτε (10) ἐξῆλθον ἐκ. 
τῆς πόλεως, xal Έρχοντο πρὸς αὐτὸν, xaX τῇ τοιᾷδε. 
μὲν μὴ ὑστερῶν τότε σαφέστατα ἐμφανίζει (11) Eav- 
τὸν ὁ Λόγος, ὡς ἑλθόντας τοὺς μαθητὰς θαυμάζειν΄ 
εἰ καὶ αὕτη ἠξίωται θῆλύς τις εὐεξαπάτητος οὖσα. 


C *vystv (12) τῆς ὁμιλίας πρὸς αὑτὴν τοῦ Λόγου. Πλὴν- 


πειθόµενοι καλῶς ὑπὸ τοῦ Λόγου πάντα γίνεσθαι ol. 
μαθηταὶ οὐχ ἐπιπλήττουσιν, οὐδὲ ἐπαποροῦσι περὶ- 
τῆς πρὸς τὴν Σαμαρεῖτιν ζητήσεως, καὶ τῆς πρὸς aü-- 
τὴν χοινολογίας τάχα δὲ χαὶ καταπεπλήγασι τὴν 
πολλὴν χρηστότητα τοῦ Λόγου συγχαταθαίνοντος du 
χῄ ἐξουθενούσῃ Σιὼν, xal πεποιθυίᾳ ἐπὶ τὸ ὄρος Σα-- 
µαρείας’ διόπερ γέγραπται' « Ἐθαύμαζον, ὅτι μετὰ 
Υυναικὸς ἑλάλει. » Καὶ ὁ Ἡραχκλέων δἐφησι πρὸς τό’ 
€ Ἐγὼ εἰμι ὁ λαλῶν σοι, » ὅτι, εἴπερ (13) ἐπέπειστο' 
ἡ Σαμαρεῖτις περὶ τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἄρα ἐλθὼν πᾶντα 
ἀπαγγελεῖ αὐτῇ, qnot Γίνωσκε (14), ὅτι ἐχεῖνος ὄν- 
προσδοκᾶς, Σγώ εἰμι ὁ λαλῶν σοι’ xal ὅταν ὠμολόγη- 
σεν ἑαυτὸν τὸν προσδοχώµενον ἑληλυθέναι, « Ἡλθον, » 
φησὶν, « οἱ μαθηταὶ πρὸς αὐτὸν, δι’ οὓς ἐληλύθει εἰς 
τὴν Σαμάρειαν. » Πῶς δὲ διὰ τοὺς μαθητὰς ἐληλύθει 
εἰς τὴν Σαμάρειαν, οἵτινες xal πρότερον αὐτῷ συν- 
1,0av; 

29. «Αφῆχεν οὖν τὴν ὑδρίαν αὐτῖς ἡ yovh, xo 
*! Joan. rv, 29, 50. 


ο: ibid, 27. ibid. 99. 


(10) "οτε. In margine codicis Dodleiani notatur z 
Forte legendum τότε, qnod seeutus est. Ferrarius. 

(11) ΜΗ ὑστερῶν τότε σαφέστατα ἐμφαν.ζει. 
]ta codex Bodleianus; Ἠορῖς pro ὑστερὼν babet 
ὕστερον, e ἐμφανίζη pro ἐμφανίζει. 

(12) Εὐεξαπάτητος οὖσα τυχεῖν. Sic codes 
Bodleianus , optime; fiegius, ἑξαπάτητος οὖσα 


τυχη. 
(15) Εἶπερ. Videtur legendum ἐπείπερ. 
(14) Γίνωσχε. Deest in. Bedleiauo codice. 


419 


COMMENT. IN JOAN. ΤΟΝΟ XIII. 


459 


écRiOrv elg τὴν πόλιν, xal λέγει τοῖς ἀνθρώποις * A vitatem adiit, et hominibus ait ; Venite, videte vi- 


Asyzs, ἴδετε ἄνθρωπον, ὃς εἶπέ µοι πάντα ὅσα ἐποίη- 
σα" µήτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός; Οὐ µάτην οἶμαι 
«ἀνογεγραφέναι τὸν εὐαγγελιστὴν xal τὰ περὶ τῆς 
᾿«ἀφέσεως τῆς ὑδρίας, ἤντινα ἀφεῖσα f) vuv) ἀπῖλθεν 
εἰς τὴν πόλιν, χατὰ μὲν οὖν τὴν λέξιν, απουδὲν ἓμ- 
φαΐνει πλείονα τῆς Σαμµαρείτιδος χαταλειπούσης τὴν 
ὑδρίαν, xaX ob τοσοῦτον πεφροντιχυίας τοῦ σωµατι- 

: xoU (15) xat ταπεινοτέρου χαθήχοντος, ὅσον τῆς τῶν 
᾿πολλῶν ὠφελείας ' φιλανθρωπότατα γὰρ χεχίνηται ἡ 
"βουληθεῖσα τοῖς πολίταις εὐαγγελίσασθαι τὸν Xpi- 
στὸν, μαρτυροῦσα αὐτῷ εἰρηχότι αὑτῃ πάντα ἃ 
:ἆ νοῖησε. Καλεῖ δὲ αὐτοὺς ἐπὶ τὸ ἰδεῖν ἄνθρωπον λό- 
- "yov ἔχοντα μείζονα ἀνθρώπου * τὸ γὰρ ὁρατὸν ὀφθαλ- 
"pots αὑτοῦ ἄνθρωπος ἦν. Χρὴ οὖν καὶ ἡμᾶς ἔπιλαν- 
ἑΘανομένους τῶν σωµατιχωτέρων, xal ἀφιέντας αὐτὰ, 
“απεύδειν ἐπὶ τὸ µεταδιδόναι ἧς µετειλήφαμεν ὦφε- 
“λείας ἑτέροις * ἐπὶ τοῦτο γὰρ προχαλεῖται ὁ εὐαγγε- 
"Ἄιστὴς ἔπαινον τοῖς εἰδόσιν ἀναγινώσχειν ἀναγράφων 
-“τῆς γυναιχός. Πρὸς µέντδιχε τὴν ἀναγωγὴν σχοπη- 
-τέον τίς ἡ ὑδρία, fiv ἀφίησι παραδεξαµένη πως τοῦ 
“Ἰησοῦ λόγους ἡ Σαμαρεῖτις xa τάχα «b δοχεῖον 
-τοῦ σεμνοππιουµένου (16) ἐπὶ βαθύτττι ὕδατος, τῆς 
“Φιδασχαλίας, ὧν ἑφρόνει πβὀτερον ἐξευτελίζουσα, 
«ἀποτίθεται ἓν τῷ χρείττονι τῆς ὑδρίας, λαθοῦσά ix 
X0) ὕδατος τοῦ γενοµένου Ίδη iv atf πηγῆς (17) 
Sato; ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον' πῶς γὰρ ἂν, 
τοῦ ὕδατος τούτου p] μέτειλγφυῖα, φιλανθρώπως 
Ἄριατὺν τοῖς πολίταις ἐχήρυσσε, θαυμάζουσα αὐτὸν 
ἁπαγγέλλοντα πάντα ἃ ἐποῖησεν, εἰ ud] µετειλήφει δι, 


Qv Έχουσε (18) τοῦ σωττρίου ὕδατος; ᾿Ῥεθέχχα µέν- ^ 


tOt, xo αὐτὴ ὑδρίαν ἔχουσα ἐπὶ τῶν ὤμων, προ 
δυν"τελέσαι λαλοῦντα ἐν τῇ διανοίχ τὸν παῖδα τοῦ 
Ἄ6ραὰμ, ἐξεπορεύετο χαλὴ τῇ ὄψει παρθένος * ficu, 
ἔσες ἕπερ οὐχ ὁμοίως Έντλει τῇ Σαμαρείτιδι, χαταθα(- 
Y€t. ἐπὶ τὴν πηγὴν, xaX πληροῖ τὴν ὑδρίαν, ἀναθάσῃ 
τε αὐτῇ (19) ἐπιτρέχει εἰς συνάντησιν ὁ τοῦ ᾿Α6ραὰμ 
παεξς, xai εἶπε: «Πότισόν µε μικρὸν ὕδωρ ἐκ τῆς 
V5 5 lac σου.» "Erst γὰρ παῖς 3,» τοῦ ᾿Αθραὰμ, γά- 
TOt xiy μιχροῦ Ὀδατος ἀπὸ va; ὑδρίας Ῥεθέχχας λα- 
Éstw- xal ἔσπευσεν ἡ Ῥεδέχχα, xal καθεῖλε τὴν 
ὑδροίαν ἐπὶ τὸν βραχίονα (90) αὑτῆς, καὶ ἐπότισεν 
CO τὸν, ἕως ἐπαύσατο πἰνων. Ἐπείπερ οὖν ἣν ἔπαινε- 
τει ἡ τῆς Ῥεθέχχας ὑδρία, οὗ καταλείπεται ἀπ αἎ- 
ζεις, ἡ δὲ τῆς Ῥαμαρείτιδος, οὖσα ὥρα ἕχτη, ἀφίεται. 
"E04 μὲν 65 τοῖς Σαμαρείταις vovh εὐαγγελίζεται 
τὸν Χριστόν" ἐπὶ τέλει δὲ τῶν Εὐαγγελίων χαὶ τὴν 
ἀνάσασιν τοῦ ΣωτΏρος τοῖς ἁποστόλοις d πρὸ πάν- 
Των αὐτὸν θεασαµένη γυνῆ διηγεῖται. Αλλ' οὔτε 
* ολη. 19,253, 99. "ibid. 14, ** σοι. xxiv. 
(15) Codex Bodleianus, χαὶ οὕτως αὐτῆς Tiv pov- 
txulac οὗ 990 σωµατιχοὺυ. 
(16) Codd. Regius et Barberinus, σεμνοῦ ποιου- 
μένου. 
(17) Bodleiauus codex πηγΏς, fegius et Barberi- 


mus, ἀρχης. 
(18) Codex Boleianus, δι ὧν Έχουσε, Regius οἱ 
Barberinus, διήχουε. Vertit. P'erionius, « nisi par- 


ο ibid. 17. 


rum, qui dixit mihi omnia qux:cunque feci : an hie 
est ille Christus **? » Non frustra reor scripsisse 
evangelistam de dimissione hydriz, quod reliquerit 
illam mulier profecta ad urbem, ostendens, qnod 
ad textum quidem attinet, studium majus quam pro 
Samaritide, ut qu» reliquerit hydriam, non sic 
cordi habens corporeum et humile officium, ut mul- 
torum utilitatem: humanitate enin mota est, qua 
voluit civibus evangelizare Christum ; ipsi testinio- 
nium dans, quod omnia quicunque fecisset sibi 
dixerit, Invitat autem ipsos ad videndum liominem 
habentem rationem 46 sermonem longe lemine 
prastantiorem ; id enim quod de co nostris oculis 
aspectabile erat, liomo erat. Quamobrem obl visca- 


B mur et nos necesse est rerum corporalium, lisque 


omissis festinemus ad communicandam aliis, quam 
participaverimus, utilitatem : ad hoc namque invi- 
tat evangelista laudein. scribens mulieris prudenti 
lectori. Sed ad altiorem intelligentiam intendendus 
est animus, quzenam scilicet sit hydria quam relin- 
quit Samaritis, 4 aliquo modo acceperat Jesu 
sermones; et fortasse vas aquz nobilitate ob pro- 
funditatem doctrinze, his rebus quas antea curabat, 
spretis, reponit apud eum qui vase longe przstan- 
tior est, cum sumpsisset ex illa aqua, qux jam in 
50 facta fuerat fons aquas salientis ad vitam zeter- 
nam **, Quomodo enim si non particeps talis aquse 
fuisset, quomodo, inquam, humane Christum civibus 
pradicasset, admirans eum sibi omnia quacunque 
fecissct renuntiautem, nisi particeps facta fuisset 
aqu: salotaris per ea verba αι audierat ? Rebecca 
sane el ipsa hydriam habens super humeros, ante. 
quam Αυτο puer finem loquendi faceret in cogi- 
latione, egrediebatur virgo specie pervenusta **: 
qua quoniam non perinde atque Samaritis hzc 
lauriret, descendit ad fontem, et implet lhydriam, 
eique ascendenti obviam accurrens Abrahz puer 
dixit : « Potum praebe mihi pauculum aquz ex hy- 
dria tua 91. » Quoniam igitur puer erat Abraham, 
contentus fuit vel tantulum aquas ex hydria Rebecce 
sumere; et festinavit Rebecca, et deposuit 240 
lydriam super brachium suum, potum illi prebens, 
donec cessaret a bibendo **, Quoniam igitur laudabilis 
erat Rebeccs hydria, non relinquitur a Rebecea, 
sed Samaritidis hydria relinquitur hora exsistente 
sexta **. Hoc igitur in loco mulier Samaritanis an- 
nuntiat Christum ; in fine vero Evangeliorum, re- 
surrectionem Servatoris etiam enarrat apostolis 


56 ibid. 18. ** Joan. iv, 6. 


ticeps facta esset aquae perpeteo salutaris, » legebat 
διηνεκὼς. . 

(19) ᾽Αγαθάσῃ τε αὐτῇ, eic. lta legendwin es 
Genes. xxiv, 47, non vero χαταθάση , wv VMuetie vi- 
detur, ex Genes. xxiv, 45. Quod si loca. hiec Gene- 
se»s consuluisset Ferrarius , παΐδα τοῦ Αβραάμ. 
«Abralize filium » ineptissime non reddidisset, *e , 
eAbraliie püerem.» . 

(20) Codex Bodleianus, ἐπὶ τοῦ βρχχίονοφ. 


151 


ORIGENIS 


453 


mulier, ante omncs ipsum censpicata **, Sed neque A αὐτὴ, ὡς τὸ τέλειον τῆς πίστεως εὐαγγελισαμένη, só- 


huic, tanquam quz renuntiarit perfectionem fidei, 
gratie a Samaritanis habentur dicentibus : « "on 
amplius propter loquelam tuam credimus ; ipsi eni, .. 
audivimus, et scimus hunc esse vere Servatorem 
mundi *' ;sneque illi conceduntur primitio tangendi 
Christum, dicentem οἱ : « Noli me tangere ?!, » quia 
Thomas auditurus erat: « Affer digitum tuum huc, 
ei vide manus meas, ct affer manum tuam, et mitte 
in latus meum **,» Omnia. autem erant, quie. fecit 
mulier, consuetudo cuin quinque viris, et post hos 
condescensio ad sextum, qui legitimus vir non 
erat ; quem cum negasset, hydriamque reliquisset, 
lioneste in septimum requiescit [ (21) afferens uti- 
litatem iis quoque qui iisdem dogmatibus imbuti 
urbem incolebant, id cst, institutionem verborum, 
qui non recta sanaque sunt, eamdem qua mulieri 
erai]; qux ctiam in causa fuit, ut illi e civitate 
exirent, ct venirent ad. Jesum, Magna autem. ob- 
servatione Jesum rogant Samaritani in sequentibus, 
non nt maneat ia civitate, sed « apud ipsos **,» hoc 
est, ut sit in principatu corum [anima parte pra- 
slantissima] : nam fortasse nequibat Jesus in civi- 
late eoru:» manere, quandoquidem etiam ipsi ex 
civitate exierant, optime faeientes, οἱ vencrant ad 
eum. Quod autem hujuscemodi quxdam innuan- 
tur, causas nobis pr:bente cvangelista accuratissi- 
me ad sensui anagogicurm, loc est ad sublimrorem 
intelligentiam, ex his verbis dijudicandum est, Pri- 


mum quidem scriptum est * : « Exierunt. ex civi- C 


tate, οἱ venerunt ad eum ; » et post. pauca ** * « Ex 
civitate autem illa multi Samaritanorum credide- 
runt in eum, prop'er sermonem mulieris, αι {65 
S'ificabatur dicens, Quia dixit milii omnia quiecun- 
que feci. Ut ergo venerunt ad cum Samarit:e, roga- 
verunt eum ul maneret apud ipsos. » Igitur prius cum 
ex civitate ad eum venissent, etiam denuo venerunt 
αι] eum Samarit:e, adliuc exsistentem apud fontem 
Jacob (nec enim inde discesserat), et. rogaverunt 
cum ut maneret apud ipsos, Nec scriptum est postea 
quod ingressus sit civitatem,sed « mansit ibi duos 
dies 51. » Quin etiam 241 in scquentibus non di- 
cium est : « Post duos vero dies » exivit ex civitate, 
sed scriptum est : « Et exivit. inde *^ ; » quantum 


χαριστεῖται ὑπὸ τῶν Σαμαρειτῶν λεγόντων * « Οὐχέ- 
τι διὰ thv λαλιάν σου πιστεύομεν ' αὑτοὶ γὰρ ἀχτ- 
χέαµμεν, xal οἴδαμεν, ὅτι οὗτός ἐστιν ἁλτθῶς ὁ Σω- 
ttp τοῦ χόσµου:» ἐχείνη τε τὴν ἀπαρχὴν τῆς ἂφῆς 
τοῦ Χριστοῦ οὗ πιστεύεται, λέγοντος aot] « Mf 
µου ἅπτου:» ἔμελλε γὰρ ὁ θωμᾶς ἀχούειν « Φέρε 
τὸν δάχτυλόν σου ὧδε, xal ἴδε τὰς χεῖράς uou, xai 
φέρε τὴν χεῖρά σου, xaX βάλλε εἰς τὴν πλευράν µου. » 
Πάντα δὲ ἣν ἃ ἐποίησεν ἡ γυνὴ, fj τε πρὸς τοὺς πέν- 
τε ἄνδρας κοινωνία, xal μετ ἐχείνους ἡ πρὸς τὸν 
ἔχτον οὗ γνήσιον ἄνδρα συγχατάθασις * ὄντινα ἄρνη- 
σαµένη, xal τὴν ὑδρίαν χαταλιποῦσα, εἰς ἕθδομον 
(22) σεμνῶς ἀναπανύεται, προζενοῦσα τὴν ὠςέλειαν 
καὶ τοῖς ἀπὸ τῶν προτέρων αὐτῇ δογμάτων οἰχοῦσε 


D πόλιν, την οἰχοδομὴν τῶν οὐχ ὑγιῶν λόγων, τὴν αὖ- 


τὴν τῇ vuvatxl* οἷς καὶ αἰτία γίνεται ἐξελθεῖν ττς 
πόλεως, xaX ἐλθεῖν πρὸς τὸν Ἰπησοῦν. Πάνυ δὲ παρα- 
τετηρηµένως ἓν τοῖς ἑξῆς οἱ Σαμαρεῖται ἐρωτῶσε 
τὸν Ἰπσηῦν, οὐχ ἵνα µείνῃ &v τῇ πόλει, ἀλλὰ « παρ) 
αὑτοῖς, » τουτέστιν ἵνα γένηται iv τῷ ἡγεμονικῷ 
αὐτῶν ' τάχα γὰρ οὐκ ἂν δυνατὸν μεῖναι αὐτὸν ἐν τῇ 
πόλει αὐτῶν, ἐπείπερ xaX αὐτοὶ ἔξηλθον εὖ ποιοῦντες 
Ex τῆς πόλεως, χαὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτόν. Ὥτι δὲ τοι” 
αὔτά τινα δηλοῦται ἀχριθέστατα, εἰς τὰς ἀναγωγὰς 
(25) ἀφορμὰς ἡμῖν δ,δόντος τοῦ εὐαγγελιστοῦ, EX 
τούτων χαταχριτέον. Πρότερον μὲν γέγραπται’ ε Ἐξ- 
Ώλθον ix τῆς πόλεως, καὶ Ίρχοντο πρὸς αὐτόν.» 
καὶ μετ ὀλίγα * « "Ex δὲ τὶς πόλεως ἐχείνης πολλοὶ 
ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν τῶν Σαμαρειτῶν διὰ τὸν λόγον 
τῆς γυναικὸς µαρτυρούσης, ὅτι, Εἰπέ pot πάντα ἃ 
ἐποίησα ' ὡς οὖν TÀ0oy πρὸς αὐτὸν οἱ Σαμαρεῖται, 
Αρώτων αὐτὸν μεῖναι παρ) αὑτοῖς.ν Καὶ πρότερον 
οὖν bx τῆς πόλεως fjpyovto πρὺς αὐτὸν, xal δεύτερον 
ἦλθον πρὸς αὐτὸν οἱ Σαμαρεῖται, ἔτι ὄντα παρὰ τῇῃ 
πηγη τοῦ Ἰαχὼθδ, (ob γὰρ φαίνεται χεχινημένος 
ἐχεῖθεν ') xaX Ἱρώτων αὐτὸν μεῖναι παρ᾽ αὑτοῖς. Ob 
γέγραπται δὲ μετὰ τοῦτο, ὅτι εἰσῆλθεν εἰς τὴν πό- 
Atv, ἀλλ'' «Ἔμεινεν ἐχεῖ δύο ἡμέρας.) Αλλὰ xai 
£v τοῖς ἑξῆς οὐχ εἴρητα"' «Μετὰ δὲ τὰς C00 ἡμέρας » 
ἐξηλθεν Ex τῆς πόλεως, ἀλλά” «Καὶ ἐξτλθεν ἑἐκεῖ- 
εν » ὅσον γὰρ ἐπὶ τῷ νοητῷ, πᾶσα | οἰχονομία 
τῆς ὠφελείας τοῖς Σαμαρεῦσ. παρὰ τῇ πηγῇ veyt- 
νηται τοῦ Ἰαχώθδ. 


enim ad intelligentiain pertinet, omnis economia uiilit»tis erga Samaritanos facta est apud fontem Jacoeb. 
90. Porro llcracleon hydriam esse existimat dis- )— 50. Ὁ δὲ Ἡραχλέων τὴν ὑδρίαν τὴν δεχτιχὴν ζωῆς 


positionem et notionem susceptivam vit», atque 
eiiam ejus potentiz, qua» à Servatore est, « quam 
relinquens, inquit, apud ipsum, hoc est, habens 
apud Servatorem tale vas, in quo ad sumendam 
vivam aquam venerat, reversa est in mundun, 
nuntians voce prasentiam. et adventum. Christi : 
per spiritum enim et a spiritu anima ad Servatorein 


0 Joan. xx, 18. οἱ Joan, iv. 42. 


9J, 40. *'jbid. 40. 3 ibid. 45. 
(21) Ic a Ferrario prztermissa, e Perionio sup- 
plevimus; 


(22) Εἰς ἔδδομον. Sic recte. habent. cod. Bad- 
leianus εἰ Barberinus; in editione autem. lucti 


** Joan. xx, 17. 


ὑπολαμέάνει εἶναι διάθεσιν, καὶ ἔννοιαν, xaX τῆς δυ- 
νάµεως τῖς παρὰ τοῦ Σωτήρος, ντινα χαταλιποῦσα, 
qnoi, παρ᾽ αὐτῷ, τουτέστιν ἔχουσα παρὰ τῷ Σωτῇ- 
pt τὸ τοιοῦτον σχεῦος, ἓν (p ἑληλύθει λαθεῖν τὸ ζῶν 
ὕδωρ, ὑπέστρεφεν εἰς τὸν χόσµον εὐαγγελιζομένη τῇ 
χλέσει τὴν Χριστοῦ παρουσίαν ' διὰ γὰρ τοῦ πνεύ- 
µατος xal ὑπὸ τοῦ πνεύματος προσάχεται dj quy 


93 μυ]. 297. .**Joan. 1v, 40, ** ibid. 90. — ** ibid. 
deest εἰς. 


(25) Codices Barberinus et Bedleianus, áàvayte- 
γάς; legius, perperam, συναγωγάς. 


455 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


454 


τῷ Σω-τρ:. Κατανόησον Oh εἰ δύναται ἐπαινουμένη A adducitur. » Igitur considera laucabilisne esse pos- 


τογχάνειν f; ὑδρία αὕτη πάντη ἀφιεμένη” «'"Agnxse» 


Yàp, qnot, «α«ἡν ὑδρίαν αὐτῆς d$ γυνή: ob γὰρ 


πρόσχειται, ὅτι ἀφτχεν αὐτὴν παρὰ τῷ Σωτῆρι. Πῶς 
δὲ xal οὐχ ἀπίθανον χαταλιποῦσαν αὐτὴν τὴν δεχτι- 
Xhv s. ζωῖς διάθεσιν, xal τὴν ἕννοιαν τῆς δυνά- 
µεως τῆς παρὰ τοῦ Σωτῆρος, xai τὸ σχεῦος ἐν ᾧ 
ἀληλύθει λαμθάνειν τὸ ζῶν ὕδωρ, ἀπεληλυθέναι εἰς 
τὸν χύόσμον χωρὶς τούτων, εὐαγγελίσασθαι τῇ χλίέσει 
τν Χριστοῦ παρουσίαν; Πῶς δὲ καὶ ἡ πνευματιχὴ 
μετὰ τεσούτους λόγους οὐ πέπεισται σαφῶς περὶ τοῦ 
Χριστοῦ, ἀλλά φησι 'εΜήτι οὗτος ὁ Χριστός is Kal τό: 
«Ἐξτλθον 65 Ex τῆς πόλεως,» διηγ{σατο ἀντι τοῦ 
ix τῆς προτέρας αὐτῶν ἀναστροφῖς οὔσης χοσμιχῖς, 
εκαὶ Ἠρχοντο διὰ τῆς πίστεως, » φησὶ, « πρὸς τὸν 


sit hiec hydria, quz omnino relinquitur : « Dimsit» 
enim, inquit, « hydriam suam mulier**; » non cnim 
additur quod dimiserit eam apud Servatorcm. Sed 
.quomodo non absurdum erit eain, quxe deseruisset, 
dispositionem et notionem susceptivam vitz? et po- 
tentize, a Servatore manantem, et vas in quo vene- 
rat ut acciperet aquam vivam, abiisse in mundum 
sine his, ut evangelizaret voce Christi adventum 
et priesentiam ? Quoinodo ctiam Lizc spiritualis post 
tot sermones persuasa clare non est de Christo, sed 
inquit : « An hic est ille Christus ! ? » Quin et illud: 
€ Esierunt autem e civitate *, » exposuit pro prima 
eorum conversione, quie mundana erat, « et vene- 
runt. per fidem, inquit, ad Servstorem ; » sed ei 


Σωττρα " » λεχτέον ὃς πρὸς αὐτὸν, πῶς uévec παρ᾽ D respondendum est : Quomodo manet duos dies apud 


αὐτοῖς τὰς δύο ἡμέρας: οὐ γὰρ τετήρηχεν ὃ προπαρ- 
εθάμονα ἡμεῖς περὶ τοῦ ἐν τῇ πόλει αὑτὸν ἆναγε- 
γράγθαι (24) μεμενηχένα: τὰς δύο ἡμέρας. 
$1. « Ev τῷ με-αξὺ Ἱρώτων αὐτὸν οἱ µαθτταὶ, λέ- 
χουτες Ῥαθθι, φἀάγε. » Μετὰ τὴν περὶ τὸ ποτὺν olxo- 
νορίαν xai τὴν διδασκαλίἰαν τῆς διαρορᾶς τῶν ὑδά- 
Ἔεων ἀχόλουθον ἣν xai τὰ περ) τροφῆς ἀναγεγρά- 
ez 9a. Ἡ μὲν οὖν Σαμαρεῖτις αἰτουμένη πιεῖν δ.ὰ τῶν 
ἓ σταπορήσεων (30) αὐτῆς, οἱονεὶ δὲ διὰ τὸν αἰτίσαν- 
τα (τε γὰρ εἶχε δοῦναι τῷ Ἰησοῦ ἄξιον αὑτοῦ πό- 
μα), εἰ χἀχεῖνος ἐν τῷ ἑχείνην αἰτηθεῖσαν ὀρέξαι 
ἑθοῦλετο εὐεργετῆσχι διὰ τούτου τοῦ πιεῖν δξδωχυῖϊαν. 
"Ἔτρεπεν Έδη ..... ἀπὸ τῆς Σαµαρείτιδος. Οἱ δὲ 
μαθηταὶ..... ἀπεληλυθότων εἰς τὴν πόλιν, ἵνα τρο- 
Φὰς ἀγοράσωσιν, τοι εὑριχότες ἐπιτηδείους τροφὰς 
παρὰ τοῖς ἑτεροδόξοις λόγους τινὰς ἁρμόζοντας, ..... 
αὐτῷ; εΦάΥε,» xatpby νοµίσαντες ἐπιτίέδειον εἶναι 
αὐτῷ τρορΏς τὸν μεταξὺ τοῦ ἀπεληλυθέναι εἰς τὴν 
πόλιν τὸν γυναῖχα, xai τοῦ ἑληλυθέναι πρὸς αὐτὸν 
τοὺς Σαμαρείτας ἐπ οὐδενὸς γὰρ ξένου παρετίθε- 
σαν αὐτῷ τὴν τροφήν;' ἴσως ἐπιθορυθτθείσης (26) 
ἂν ες Σαμαρείτιδος εἰ ἑὦώρα τοὺς μαθητὰς τὰ ἀπὸ 
τῆς πόλεως αὐτῆς τρόφιμα, fioc ὄντα, T] νομιζόµενα 
Ἱαρατιθέναι βουλομένους τῷ διδασχάλῳ ' ἁλλ᾽ οὐδὲ 
ἔύπιον τῶν Σαμαρειτῶν δεόντως ἂν ἐχεῖνοι ἔλεγον: 
«Ῥαθδι, ác, » χρηζόντων χαταλείπειν ἑαυτῶν τὴν 
πόλιν" διὰ τοῦτο χαλῶς πρόσχειται τό’ «Ἐν τῷ µε- 
ταξὺ Ἱρώτων αὐτὸν οἱ µαθηταὶ λέγοντες' Ἔαθθι, 
Vive, » AtX τί δὲ «Αὐτὸν Πρώτων, » xal οὐχὶ, Ἔλε- 
Tw αὐτῷ, ἄδιον ἰδεῖν ' ἁπλούστερον γὰρ ἑἐγέγραπτο 
«Ἐν δὲ τῷ μεταξὺ » ἔλεγον αὐτῷ « ol µαθηταί' "Pa6- 
ϐ, φάγε.ν Τὸ δὲ xat ἐρωτᾷν ἵνα φάγη, xat ἱχετεύ- 
0) αὐτὸν, καὶ δεῖσθαι, τάχα τι δηλοῖ πρὸ tfc ἑξετά- 
GU, ἑνίοτε δὲ xal μετὰ τὴν ἐξέτασιν. Καὶ ὄρα uf- 
rt εὐλαθοῦνται μὴ ..... ὁ λόγος ..... ταῖς οἰκείαις 
* ib;d. 50. 


* Joan. 1v, 28. | ibid. 29. 


(4481 In. margine codicis Dodleiani notatur forte 
legendum esse μὴ ἀναγεγράφθαι. 

(25) "Exazopücswv. Sic codex Dodleianus; Re- 
fius, ἆἁπορίσεων. Quoniam luxata liec sunt, Ferra- 
rianze interpretationi Perioujanam adjungimus, quo 
sensum. lector. facilius expiscetur :: «€ Samaritana 
quidem rogata, ut potum daret, dubitationibus suis 


* ibid. 40. 


ipsos *? non enim olservavit, quod nos proposui- 
mus, scriptum scilicet non esse, euin. duos dies in 
Civitate mansisse, 


91. «luterim rogabant eum discipuli, dicentes : 
Rabbi, comede *.» Post occouomiam potus, ct post 
doctrinam diversitatis aquarum, consequens crat 
inscribi αι ad cibum pertincbant. Samaritis ita- 
que cum rogaretur potum, dubitat, propter cum 
qui petierat (ueque enim poterat dare Jesu dignum 
illo potum), num se jussam aquam porrigere, vellet 
Jesus beneficio afficere per hune potum. Decebat 
jgitur..... a Samaritide. Porro discipuli, qui civita- 
tem adierant ut cibus emerent *, cum eos apud ho- 
mines Jiverse sect? ex animi sententia invenis- 
sent, nempe sermones quosdam convenientes, di- 
cunt 9/49 illi : « Comede *, » tempus illud idoneum 
rati, ut Jesus comederet, in quo mulier civitatem 
petierat, venturique erant ad eum Samaritani, cuin 
alioqui cibum coram ullo hospite illi non apposuis- 
sent. Ac fortassis futurum erat, uti Samaritis cou- 
turbaretur, ài vidisset discipulos magis'ro apponere 
volentes cibaria, quxe vel in Samaria emissent, vcl 
emisse verisimile esset ; neque merito coram δὴ» 
maritanis volentibus suam ipsorum derelinquere 
civitatem dixissent: « Rabbi, comede; » ideo bene 
additum est : « Interim rogabant euin d.scipuli, di» 
centes : Btabbi, manduca.) Sed quam ob caus:m 
scriptum sit, « rogabant ipsum, » et non, Dicebant 


D illi, dignum est cernere ; simplicius enim scriptum 


fuisset. « Interim » dicebant ei « discipuli : Ralibi, 
comede.» Proinde rogare ut comedat, ct supplicare 
eum, et precari, fortassis aliquid innuit onte. $up- 
plicationem, atque ctiam interdum post supplica- 
tionem. Vide vero, ne forte vercantur discipuli, ne 
Sermo Dei Filius propriis alitus sit vel fortificatus 


* ibid. $1. *ibid. 8. *ibid. 51. 

et interrogationibus, quasi propter eum qui pete- 
bat ; ueque enim Jesu dare poterat dignam eo po- 
tiouem ; etsi ille cum ca quie rogaretur cuperet, vo- 
lebat illam bonis afficefc. » 

(96) Ἐπιθορυθηθείσης. lta codex Dcdlezauus; 


Regius et Barberinus, ἐπιτριθείστς. 


453 


CRGIGENIS 


.- 
? 


eitis, et ideo. orent. eum comedere Inventos cibus. À ..... 7| ἰσχυροποούμενος τροφαῖς, ἐρωτίωστ 


filis enim qui inveniunt. discipuli, semper nutrire 
Λόγον volunt, ut fortificatus, et validus, ot corro- 
boratus, diutius assideat ipsum nutrientibus ; vicis- 
sim nutriens apponentes illi cibes. lanc ob causam 
jubet stare ad ostium, et pulsare, ut si quis ostium 
aperuerit, ingrediater ad eum, et cenet. cum illo, 
ut postea cenvivator possit vicissim convivio excipi 
a Λόγῳφ qui sped illam esenaverit ". 


29. Bane Heracleon inquit discipulos voluisse cum 
Jesu communieare qux emissent, atque a Samaria 
atiulissent, [ (27) Haec. autem commemorat, ut ali- 
qua..... quinque fatu: virgines..... a Sponso δ. Quo- 
modo autem arbitror..... eadem haberc..... quibus 
occlusis fatuis virginibus, opera protium est videre 
ea quz discipulorum aecusationem continent, eodcm 
modo quo fatus virgines dormientium. ος autem 
camdem rationem habeat lucis ad cibum, quam po- 
tus ad cibum habet..... accusare, reprehendereque 
interpretationem. Quanquam pre virili parte id 
quod. ait planum facere debuit, et pluribus docere, 
confirmans interpretationem suam. ] 

93. « Λι ipse dixit eis : Ego cibum habeo 243 
comedere, quem vos nescis *, » ld quod sibi 
&uflicit, non eget cibo; proiade quod cibo eget, 
non sibi suflicit. Hinc perspicuum est comedentem 
comedere, non quia non egeat ; sed quia cgeat el 
valde egeat. Et corpora quidem, quia natura fluxi- 


bilia sunt, nutriuntur cibo rcplente locum corum C 


qus defluunt ; sed qua ipso corpore praestantiora 
suni, nutriuntur intelligentiis incorporcis, el sermo- 
nibus actionibusque sanis : non quod ad non csse 
dissolverentur, nisi nutrirentur : neque eniin cor- 
pora lisc que non nutriuntur, ad non esse dissol- 
vuntur ; sed quod perdant esse talia, si non nutrian- 
tur talibus qux sint prsstantioris quam corpora 
patura. Ut autem corpora qua cibo egent, non his 
aluntur cibis qui a. qualitatibus procedunt, neque 
cadem ciborum quantitas omnibus suflicit, sic etiam 
intelligamus oportet de his qux» sunt meliora, οἱ 
prasiaptiora corporibus : inter ο enim aliqua 
copiosiore, aliqua minore cibo egent, tanquam qua 
caudem mensuram non capiant : sed. neque quali- 
t»s sermonum οἱ concepiuum in contemplatione , 
qui $u2t aciienes his convenientes, eadem con- 
gruit omnibus animabus. Quin etiam olus et cibus 
solidug uou eodem teinpore eos nutriunt, qui ex 
ipsis fructum aliquem percepturi sunt : nam iufan- 
ἰοδ recens naii , ul inquit Petrus 9, lac doli ne- 
scium, idque animi, non corporis desiderant : idque 
eliam desideret, si quis infantiam Corinthiorum 
habet, ad quos inquit Paulus !* : « Lactis vos potu 
alui, non cibo; » infirmus vero, eo quod non credat, 


* Apec. 11, 20. * Matth. Χαν. * Joan. iv, 32. 


(97) Perionii interpretatio. 
(15) ᾿Απόιλυσι. Sic codox Bodlejanus; Regius, 
Anó)ucty, male. 


B pat... 


'? [ Petr. n, 2. 


εὑρισκομένους ἔδεσθα: ’ oi; γὰρ εὑρίσχουσιν 
θηταὶ ἀξὶ τρἐφειν τὸν Λόγον βούλονται, ἵνα 
ποιούµενος, καὶ τονούμενος, xal δυναμούμεν 
πλεῖον παραμείνῃ τοῖς αὐτὸν τρέφονσιν, ντι 
τοὺς παρατιθέντας αὑτῷ τὰ βρώματα. Δι 
ἑστηχέναι φησὶν ἐπὶ την θύραν, xal κρούειν, 
τις ἀνοίςη τὴν θύραν, εἰσέλθῃ πρὸς αὐτὸν, : 
πνήσῃ μετ᾽ ἐχείνου, ὥστε ὕστερον δυνηθέντα.' 
πνῄσαντα ἀντιδειπνηθῆναι ἀπὸ τοῦ δειπνῄσαν 
γου παρὰ τῷ ἀνθρώπῳ. 

52. Ὁ δὲ Ἡραχκλέων φησὶν, ὅτι ἐθούλοντο 
νεῖν αὐτῷ ἐξ ὧν ἀγοράσαντες ἀπὸ τῆς Ea 
ΧΣχομίχεισαν. Τόδε φποὶν ἵνα τινὰ ..... αἱ 
μωραὶ παρθένος ...ε. ἀπὸ τοῦ Νυμφίου, Ili 
.. ἆ αὐτὰ ἔχειν .... . ἐγουται «. «ου { 
χλιθείσαις μωραῖς παρθένοις, ἄξιον ἰδεῖν xat 
περιέχοντα τῶν μαθητῶν τοῖς αὐτοῖς xotg 
ταῖς popali; παρθένοις' ἔστι 65 xal αὑτὸ d 
τοῦ φωτὸς πρὸς τροφὴν, xat τοῦ ποτοῦ πρὸς ' 
pata ..... σαντας αἰτιάσασθαι τὴν ἐχδοχὴν, 
κατά τι δυνάµενον σαφΏ ποιῆσαι τὸν λόγον ky 
τὸν διὰ πλειόνων παραμυθήσασθαι χατασχει 
τὴν ἰδίαν ἑχδοχήν. 

93. «0 δὲ εἶπεν αὐτοῖς:. ᾿Ἐγὼ βρῶσιν ἔχω 
fj) ὑμεῖς οὖκ οἴδατε. » Τὸ μὲν ἀνενδξὲς o0 
βρώσεως, τὸ 65 χρῆκον βρώσεως οὐχ ἔστιν à 
Καὶ δηλον, ὅτι ὁ ἐσθίων οὐχὶ μὴ χρίξων p 
ἑσθίτι, ἀλλὰ χρῄ-ων xaX δεόµενος αὐτῆς. Καὶ 
σώμαία, ἅτε τῇ φύσει ὕντα ῥευστὰ, τρέφε 
τροφΏς ἀναπληρούσης τὸν τόπον τῶν ἀποῤῥι 
τὰ χρεαίττονα σώματος τρέφεται τοῖς ἁσωμάτι 
µασι, χαὶ λόγοις, καὶ πράδεσιν ὑγιέσιν, οὐχ 
μὴ εἶναι διαλυθησόµενα , εἰ μὴ τρἐφοιτο' οἱ 
σώματα μὴ τρεφόμενα εἰς τὸ uh εἶναι δια 
ἀπόλλνσι (28) δὲ τὸ εἶναι τοιάδε, ὅτι οὗ τ 
τοῖς τοιοῖσδε τῆς δια ρερούσης τῶν σωµάτωνς 
Ὥσπερ δὲ τὰ δεόµενα τροφΏς σώματα οὔτε € 
τῶν ποιοτήτων τρέφεται, οὐδὲ ποσότης τρ 
αὐτὴ πᾶσιν ἀρχεῖ, οὕτω νοητἐον xal ἐπὶ "viv 
τόνων παρὰ τὰ σώματα. Καὶ Υὰρ ταῦτα 
πλείονος, τὰ 6b ἑλάττονος δεῖται τροφῆς, 
ἴσων ὄντα χωρητικά ' ἀλλ᾽ οὐδὲ dj ποιότης τὰ 
φόντων λόγων xaY νοημάτων τῶν ἐν θεωρίᾳ m 


p τών τούτοις ἁρμοςουσῶν ἡ αὑτὴ ἀρμόζξει 


ταῖς φυχαῖς. Αλλὰ γὰρ xal λάχανον xai 

τροφὴ οὐχ) κατὰ τὸν αὑτὺν χκαιρὸν τρἐφει τοὶ 
pévoug τῆς ἁπὸ τούτων βελτιώσεως * τὰ μὶ 
ἁρτιγέννητα βρέφη, ὥς φῃσιν ὁ Πέτρος, τὸ 

ἄδολον γάλα ἐπιποθεῖ: ἐπιποθείτω 6b xal (29 
τὴν νηπιύτητα ἔχει Κορινθίων, πρὸς οὓς q 
Παῦλος: «Γάλα ὑμᾶς ἑπότισα, οὐ βρῶμα: 
ἁσθενῶν, διὰ τὸ μὴ πιστεύειν, λάχανα ἑσθιέτ 
τοῦτο δὲ ὁ Παῦλος διδάσχει λέγων «"Oc μὲν t 
φαγεῖν πάντα" ὁ δὲ ἀσθενῶν λάχανα ἐσθίει 


!! | Cor. im, 2. 


(29) "Ezixo0et* ἐπιποθείτω δὲ xal, etc. T: 
iur in codice Bodleiaro, in Regio auteu et 
no deust ἑπιποθεῖ. 


459 


ORIGENIS 


ipsum Dei Christum : namque ipse etiam, ut. ita Α ἀεὶ ἀπὸ τοῦ Πατρὸς τοῦ µόνου ἀνενδεοῦς x 


dicam, semper instruitur 2 Patre, qui nullius eset, 
sibi sufficiens. Sumit autem. cibos vulgus discen- 
tium a discipulis Jesu, qui jubeutur turbis appo- 
nere : Jesn vero discipuli ab ipso Jesu, verumta- 
men interdum etiam a. sanctis angelis : at Filius 
Dei 4 solo Patre cibos sumit, absque ullo. media- 
tore. Itidem non absurdum erit, Spirltum sanctum 
autriri. dicere. Proinde inquirenda est lectio 
Seripturzz, qux nos hoec edoceat. Totum autem 
inysterium vocationis, et electionis, cibi sunt illius 
magn: cena : « Homo » enim, inquit, «fecit cce- 
nam magnam, coena que tempore nmisit, qui voca- 
rent invitatos 3**; »relegend:que sunt omnino ex 
Evangeliis parabolr, quie de comnis loquuntur. 
Quin etiam per [saiam ** promissiones habemus 
comedendi et bibendi, dicentem : « Ecce 945 servi 
mei comedent, vos autem esurietis ; ecce servi mei 
bibent, vos autem sitietis. » Ad hzc ipsum bomi- 
nem ponit Deus apud. Genesii. ín paradiso delicia- 
rum, datis illi legibus, ut quadam comederet, quie- 
dam non comederet : mansurusque erat immortalis 
homo, sj ex omni liguo paradisi comedisset, pr:e- 
jerquam e ligno cognoscendi bonum et malum 7, 
. Vide qux iu primo et vicesimo psalmo ** dicuntur 
ge his qui adorarunt eo quod comederint : « Cume- 
Alerunt » eniin , inquit, « et adoraverunt omnes piz- 
gues terra; » propterea : « Non interficiet Dominus 
fame animam justam ** ; » sed quando injusti elfici- 
Anur, inimittet « famem super terram : nou fainem 
panis, neque sitim aquas, sed famem audiendi verbi 
Dei ??*.» Quanto igitur magis profieimus, {ο 
meliora ac plura comedimus, donec fortasse perve- 
niamus ad id, ut cumdem cibum coniedamus cum 
Filio Dci, quem in prxsentia discipuli non norant. 
Moc in loco n:hil dixit Heracleon. 

29. « Dicebant igilur discipuli inter se : Num 
aliquis attulit illi aliquid ad edendum ?! ? » Etiausi 
carnaliter. retur. [leracleon liec. a discipulis dici, 
tanquam qui adhuc humi repant, Samaritidem imi- 
tantes. dicentem : « Neque haustorium habes, et 
puteus alius est **; » dignum est uti cernamus num 
forte aliquid divinius videntes discipuli dicant iuter 
se : « Num quis attulit illi quod edat ?». Fortassis 
enim rebantur. potentiam aliquam angelicam atiu- 
lisse illi quod ederet; et foriassis idcirco docebau- 
tur majorem esse illum cibum , quem manducare 
habebat, qui erat , ut faceret. voluntatem ejus qui 
euin miserat, perficeretqne opus illius. 

96. « Dicit illis Jesus : Meus cibus est ut faci im 
voluntatem cjus. qui misit me, et perficiam illius 
epus. 35.9 Deceus cibus Fil o Dei, quando efficit 
voluntatem paternam ; hoc velle in seipso faciens 


39 Matth, xxi, 9; Luc. xiv, 6. 
5 Amos vir, 401. ?! Joan. iv, 95. ?* ibi. 141. 


(30) 'Ax' αὐτοῦ Ἰησοῦ, zt, Sic optime hahet 
codex Dodleianus ; lRezius vero, iae, ἀπ a.c92 
τοῦ, TAÍV. 

(57) 1n codice Bodleiano dcest οἱ πίονες, οἱ paulo 


16 (sai. Lxv, 15. 


xoge αὐτῷ. Λαμθάνει 65 τὰ βρώματα 6 y 
τῶν μαθητευοµένων ἀπὸ τῶν μαθιτῶν "In 
λευομένων παρατιθέναι τοῖς ὄχλοις, οἱ δὲ τ 
µαθηταὶ ἀπ᾿ αὐτοῦ Ἰησοῦ, πλὴν (36) ἔαί 
ἀπὸ ἁγίων ἀγγέλων. ὁ δὲ αὸς τοῦ Oso 
Πατρὸς µόνου λαμθάνει τὰ βρώματα , οὐ ὃ 
Ux ἄτοποην δὲ xai τὸ ἅγιον Πνεῦμα τρέφεσθι 
ζητητέον δὲ λέδιν Γραφῆς ὑποβάλλουσαν ft 
Ὅλον δὲ τὸ μυστέριον τῆς χλήσεως xai b 
ἐν τῷ µεγάλῳ δείπνῳ ἑστὶ βρώματα’ « "Ay 
γὰρ, Φφησὶν, « ἐποίει δεῖπνον μέγα, χαὶ τῇ 
δείπνου ἔπεμφε χαλέσαι τοὺς χεχλημένοι 
ἀναλεχτέον γε &rb τῶν Εὐαγγελίων τὰς περ 
παραθολάς. ᾽Αλλὰ xai διὰ τοῦ 'Hosatou ài 


B φαγεῖν εἰσι καὶ πιεῖν λέγοντος « Ἰδοὺ ol. 


tí; pot φάγοντα:, ὑμεῖς δὲ πεινάσετε» Uk 
λεύοντές pot πίονται, ὑμεῖς δὲ διαΊνσετε. » 
ἐν τῇ Γενέσει εἰς τὸν παράδεισον τῆς 
τίθεται τὸν ἄνθρωπον ὁ Geb, νόµους περὶ τε 
τάδε τ.νὰ, xai μὴ ἐσθίειν τάδε διδούς 
νατος ἂν ἔμεινεν ὁ ἄνθρωπος, εἰ ἀπὸ πανι 
τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει Έσθιεν, ἀπὺ ἱ 
λου τοῦ γινώσχειν χαλὸν xai ποντρὸν p 
"Opa καὶ τὰ bv εἰχοστῷ πρώτῳ ψφαλμῷ 

περὶ τῶν προσκυνούντων διὰ τὸ ῥεθρωχέναι 
γον» γὰρ, φησὶ, « xal προσεκύνησαν 3 
πίονες (97) τῆς Υῆς' » διόπερ « Οὐδαμῶς 

νήσει Κύριος ψυχὴν διχαίαν'» ἁλλ' ὅτο 
γενώµεθα, ἑφαποστελεῖ « λιμὸν ἐπὶ τὴν Tfj 
μὸν ἄρτου, οὐδὲ δίγαν ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸν 1 
σαι λόγον θεοῦ. » "Όσου οὖν προχόπτοµεν, 1 
xai πλείονα φαγόμεθα, ἕως τάχα «θάσωμει 
τὸ την αὑτὴν βρῶσιν φανεῖν τῷ Yup τοῦ 

ἐπὶ τοῦ παρόντος ol μαθηταὶ οὐκ οἴδασιν. 

εἰς τὴν λέξιν εἶπεν ὁ Ἱρακλέων. 

99. « Ἔλεγον οὖν oi μαθτταὶ πρὸς àXM, 
τις ἤνεγχεν αὐτῷ gay:iv; » Ei. xal σαρχι 
λαμθάνει ταῦτα λέγεσθαι ὁ ᾿Ἡραχλέων ὑπὸ 
Οητῶν, ὡς ἔτι ταπεινότερον διανοουμένων. 
Σαμαρεῖτιν μιμουμένων λέγουσαν' « Οὔτε 
ἔχεις, xal vb Φρέαρ ἐστὶ βαθὺ , » ἄξιον ἡ 
pf mote βλέποντές τι Οειότερον οἱ µαθητ 
πρὸς ἀλλίλους' « Mif, τις ἔνεγχεν αὐτῷ q 


p Ἰάχα γὰρ ὑπενόουν ἀγγελικὴν τινα δύναμι 


χένα. αὐτῷ φαγεῖν * xaX εἰχὸς, ὅτ. διὰ τε 
δάσχοντο, ὅτι μεῖκόν ἐστιν ὃ εἶχε βρῶμα 
ὅπερ f,» ποιῆσαι τὸ θέλημα τοῦ πέµψαντο 
καὶ τελειῶσαι τὸ ἔργον αὐτοῦ. 

96. « Λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς' Ἐμὸν βρᾶ 
ἵνα ποιβσω τὸ θέλτικα τοῦ πἐμφαντός µε 
λειώσω αὐτοῦ τὸ ἔργον.» Πρέπουσα Bf 
Υἱῷ τοῦ θεοῦ, ὅτε month: γίνεται τοῦ 
5 pn 


11 Gen. n, 8 seqq. ?* vars. $0. 


93 jbid. 354. 


post pro οὐδαμῶς legitur οὐδέ, nec non &£ 
Ast pro ἑξαποστελεῖ. 

(53) Φθάσωμεγ. Sic codex Dodleisnus ; 
φθάσομ.ν. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XII. 


463 


0g» τοῦτο τὸ θέλειν ἓν ἑαυτῷ ποιῶν, ὅπερ ἣν A quod est ct in Patre, ita ut voluntas Dei sit in Filii 


p Πατρὶ, ὥστε εἶναι τὸ Odin ua τοῦ θΞοῦ ἓν 
ιατι τοῦ Y loo ἁπαραλλάκτῳ τοῦ θελήµατος τοῦ 
, ele τὸ µηχέτι εἶναι δύο θελήματα, ἀλλὰ Ev 
[50): ὅπερ ἓν θέληµα αἴτιον fjv. τοῦ λέγειν 
Γι Ἐγὼ χαὶ ὁ Πατλο ἕν ἔσμεν, » καὶ διὰ 
| Gua 6 ἰδὼν αὐτὸν ἑώραχε τὸν YU, ἑώρα 
ὃν πέµφαντα αὐτόν. Καὶ πρέπον γε μᾶλλον 
& νοεῖν ἡμᾶς ποιεῖσθαι ὑπὸ τοῦ Yioo τὸ Oé- 
Xj Πατρὸς, ἀφ' οὗ θελήµατος καὶ τὰ ἔξω 
ντος χαλῶς ἐγένετο, fep μὴ περιξργασα- 
pde τὰ περὶ τοῦ θελήµατος νοµίζειν εἶναι 
) τὸ θέληµα τοῦ πέμφαντος, £v τῷ τάδε τινὰ 
κοιεῖν' ἐχεῖνο yàp, (λέγω δὲ τὸ ἔξω τοῦ 0έ- 
| γινόμενον χωρὶς τοῦ προξιρηµένου θαλή- 
ὦχ ὅλον μὲν τὸ θέληµα τοῦ Πατρός ' πᾶν δέ 
θέληµα Πατρὸς, ὑπὸ τοῦ Yioo γινόµενον, 
έλειν τοῦ Θεοῦ γενόµενον ἐν τῷ Υἱῷ ποιςῖ 
keep βούλεται τὸ θέληµα τοῦ Θεοῦ’ μόνος Ot 
κἂν τὸ θέληµα ποιεῖ χωρΏσαι τοῦ Πατρός! 
καὶ εἰχὼν αὐτοῦ. Ἐπισκεπτέον δὲ χαὶ περὶ 
ου Πνεύματος. Τὰ δὲ λοιπὰ ἅγια οὐδὲν μὲν 
44) παρὰ τὸ θέλγµα τοῦ θεοῦ, καὶ πάντα γε & 
ποιῄσει χατὰ βούλημα τοῦ θεού, οὐ µέντοιγε 
πρὸς τὸ χατὰ τὸ mày θέληµα τυπωθήναι. 
ι Ύε τὸ ἅγιον παρὰ τόδε τὸ ἅγιον μεῖςσον 1) 
$j πλεῖον,η ἑχτοπώτερον συγχρίσει ἑτέρου 
ἀπὸ τοῦ πατρικοῦ θελήµατος , xal πάλιν 
Ivo ἔσται τι ἄλλο διαρερόντως (42) χωροῦν. 


x&i ὅλον τὸ θέληµα τοῦ Ocou ποιῆσει Ó εἰ- (c. 


Ἑμὸν ῥρῶμά (45) ἐστιν ἵνα ποιήσω τὸ θά- 
ὦ θεοῦ τοῦ πέμφαντός µε.) Μετὰ τοῦτο γοῦν 
ὑχαρίστως περὶ τοῦ Θεοῦ * « Οὐδὲν δύναται 
οοιεῖν ἀφ᾿ ἑαυτοῦ οὐδὲν, ἐὰν μή τι βλέπῃ τὸν 
ποιοῦντα ' ἃ γὰρ ἐὰν mod ὁ Πατὴρ , ταῦτα 
be ὁμοίως ποιεῖ; ὁ Πατηρ ἀγαπᾷ τὸν Yibv, 
τα δείχνυσιν αὐτῷ & αὐτὸς moet: » χαὶ τάχα 
μα εἰχών ἐστι τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου) xai rào 
ὑτῷ θέληµα εἰχὼν τοῦ πρώτου θελήματος, 
αὐτῷ θεότης εἰχὼν τῆς ἀληθινῆς θεότητος 
kb xai της ἀγαθότητος Gv τοῦ Πατρός qnot: 
λέγεις &ya06v; » Καὶ τοῦτό γε τὸ θέλημα 
ἴστι τοῦ Υἱοῦ ἴδιον αὐτοῦ. διὸ βρῶμά ἔστιν 
Ὅτι δὲ τὸ περὶ τῆς διαθέσεώς ἐστι τὸ θέ- 


voluntate imimnutabili a voluntate Patris ; ue sint 
wmnplius dux: voluntates , sed. una voluntes : qua: 
una voluntas auctor est. Filio Dei dicendi : « Ego 
et Pater unum sumus ?* : » ei hanc ob voluntatem, 
qui eum vidit, vidit et Filium, vidit etiam eum qui 
misit ipsum **, Decetque magis ita nos intelligere 
paterne voluntatis morem gerere Filium, 946 a 
qua voluntate ea etiam quae extra eum sunt, qui 
vul*, prxclare facta sunt; quam curiosius ea quae 
ad voluntatem pertinent spectantes , facere volun - 
latem ejus qui inisit, in faciendis quibusdiun qua» 
exMeriora sunt, positum cxistimare. ιά enim 
(dico antem illud, quod extra volentem) factum 
Scorsum a voluntate praedicta, non est tota voluntas 
Patris ; cum alioqui toa voluntas Patris a Filio sit 
electa, cum velle Dei natum in Filio faciat [μες quae 
vclit voluntas Dei : solo Filio capiente totam Patris 
voluntatem : quam ctiam ob causam imago ipsius 
est ** : id quod etium de Spiritu saucto. conside- 
randum est. Cieterum . reliqui saneti nihil. quidem 
facient przeter. voluntatem. Dei, atque. omnia pro- 
ferio. quie facient, facient. secundum. voluntatem 
Dei , haud tamen ut tota Dei voluntas imprimatur 
in eis. Quiu hoc sanctum pre illo saucto melius ct 
ni3jus, plus atque expressius percipiet ex voluntate 
paterna, comparatioue alterius, quo sancto rursus 
aliud sanctum. excellentius. percipiet. At. omnem 
universamque Dei voluntatem ille faciet qui dixit *'* 
« Meus cibus est ut faciam voluntatem » Dei, « qui 
misit me. » Post h:ec igitur de Deo inquit gratiose 
admodum : «Nihil potest Filius facere a se ipso, 
nisi viderit Patrem aliquid facientem ; qua euim 
Pater facit, ea similiter et Filius facit ; Pater diligit 
Filium, et omnia illi ostendit quie ipse (acit **; οἱ 
fortassis hanc ob causam imago est Dei invisi- 
bilis ** : etenim voluntas , quae in ipso est, imago 
est ((43*) priui voluntatis ; et quz in eo est divi- 
nitas, imago est] verz divinitatis : iniago. autem 
etiam exsistens bonitatis Patris **, inquit : « Cur 
ine vocas bonum ** ? » Et sane voluntas hzec cibus 
est Filii Dei, atque illi proprius ideo cibus est 
quod voluntas est. Quod autein. voluntas sit qu:e 
pertinet ad dispositionem , declarat qui subjungitur 


πλοῖ ἡ ἐπιφερομένη λέδις, δεύτερον λέγουσα [) contextus , secundo dicens, post exsecutioneia 


ν ποίησιν τοῦ θελήµατος τὸ τελειοῦσθαι τὸ 

οὗ θεοῦ. 

Επιπλέον δὲ xal περὶ τούτου θεωρητέον , ἴν 

ιαί ἐστι xat τό « Τελειώσω αὐτοῦ τὸ ἔρ- 

Bl μὲν οὖν τις ἁπλούστερον ἐρεῖ, ὅτι τὸ προσ- 

ἰνον ἔργον ὅπερ (44) αὐτοῦ ἐστι τοῦ προστά- 
ὡς εἰ ἐπὶ παραδειγµάτων ἑλέγομεν τοὺς 


&R. X, 90. *' Joan. xri, 45. 
wu, 26. *' Marc. x, 8; Luc. xvii, 19. 


Α.14ὰ ὃν θέΊημα. lta codex Bodleianus ; in 
lest Ev 


Κά4.1ον. Deest in codice Bodleiano. 

lex Regius, perperam, ποιῆσαι. Ibidem e 
Bodieiano restiuimus hzc verba, xai πάν- 
ποιῄσει ποιῄσε, κατὰ βούλημα τοῦ θεοῦ. 


** [I Cor. iv, 4. 


voluntatis perfici opus Dei. 

917. Sed diutius considerandus est hic contextus, 
ut intelligamus hoc dictum , nempe, « perficiam 
opus ipsius. » Atque aliquis quidem simpliciter 
dicet injinctum opus , illius esse qui jussit : veluti 
si, verbi gratia, diceremus eos qui fabricant , qui- 


57 Joan, 1v, 54. 39 Joan. v, 19, 30. 3 Col. 1, 15. 


42) Codex ftegius, male, διαφέροντος. 

45) Ἐμὸν βρωμα. Sic codex Bodleianus; Re- 
gius omisit ἐμόν. 

(45) Hee supplevimus e Perionio. 

(44) "Οπερ. Videtur παρέλχειν. 


— 


463 


ORIGENIS 


que terram arant, dicere se perficere opus illius A oixoZouo2v:a; T Yvi:tpyooveag φάσκειν τε) 


qui eos sumpsisset ad aliquod opus obeunduw, duin 
perficereut illud cujus gratia assumpti fuerant. Alius 
vero dicturus est, si perficiatur opus Dei a Christo, 
2/57 liquere hoc imperfectum. fuisse, antequam 
perficeretur, Sed quomodo imperfectum erat opas 
exsistens Dei? rursusque quomodo perficitur Dei 
opus ab co qui dixit: « Pater, qui niisit me , imajor 
me est *? » sed perfectio operis perfectio. erat 
naturz illius quie rationia est compos: ad hanc 
enim naturam, qua rationis est compos, imper- 
fecta cum esset , perficiendam venit Serio Dei Fi- 
lius factus caro. Num crgo creatum est imperfectum 
opus, οἱ mittitur Servator ad. illud. imperfectum 
perficiendum? Sed quomodo non est absurdum , si 
dixerimus Patrem rei imperfecte auctorem | fuisse, 
Servatorem vero eam imperfectam creatamque im- 
perfectam perfecisse? lgitur, mco judicio, pro- 
fundius aliquod mysterium hoc in loco repositum 
est: nam fortassis id quod rationis est capax, tum 
cum iu paradiso positum fuit, inperfectum omnino 
nou crat. Alioquin qui posuisset Deus rem imper- 
lectam in paradiso , qua operaretur et. custodiret 
eum? Nec enim consentaneum est uti. imperfectus 
is dicatur qui operari possit liguum vitzs, et omnia 
ας plantaverat Deus et postea orta sunt. Proinde 
vide ne forte perfectus cum esset homo, imperfectus 
sit factus ob iuobedientiam , egueritque aliquo qi 
ipsum ab hac imperfectione liberaret, et hanc ob 


causam missus fuerit Servator, primum quidem, ut C 


faceret voluntatein cjus qui misit ipsum **, opera- 
rius illius etiam hoc loco factus, deind* vero, ut 
perficeret opus Dei, et unusquisque faetus perfectus 
assuesceret solido cibo, ac eum sapientia consue- 
tudinem haberet. « Perfectorum autem. est. soli- 
dus cibus, nempe corum qui per habitum exer- 
citatos habent sensus ad dijudicandum, tim bonum, 
tum malum *5; » et qui loquitur sapientiam, inquit *5: 
« Sapientiam autem loquimur inter perfectos; » et 
eum unusquisque nostrum, qui opus Dei sumus, 
a Jesu perfectus factus fucrit, dicet : « Bonum cer- 
Aamen certavi, cursum eonsummavi, fidem servavi ; 
posthac reposita est mihi corona jistiti:ze **. » Nec 
solus homo lapsus est, cum perfectus esset, ad im- 
perfectum , sed à (ilii » etiam. « Dei, » qui « cum 
vidissent filias hominum pnlehras esse, acceperunt 
sibi ex omnibus, quas elegissent ** ; » et generatim 
omnes « qui deseruerunt. prepriam  babitationem, 
et non servaverunt suum jpsorum principium *5, » 
Nec, dicens « principium, » principatum dico, qui 
coniparatur potestati; sed « priucipium » dico, 
quod fiui opponitur, quodque cim primo coujuncetum 
est: ut quemadmodum homini principium essendi 
in paradiso fuit, finis vero propter traesgressioneni 
fortassis iu inferno deorsum , vel in aliquo loco si- 

*3 Joan. xiv, 93. 

iud. 6. 


(45) Codex Regius, διόπερ ἑλή: θησαν. 
(46) Codex Bodleianus, ἀποτελές. 


93 Joan. iv, ο}. 


** Hebr. v, 11. 


ἔργον τοῦ λαθόντος αὐτοὺς ἐπὶ τὸ ἔργο 
πριοῖν διὸ παρελήφθησαν (An): ὁ δἑτις ἐρε 
περ τελξιοῦται τὸ ἔργον τοῦ θεοῦ ὑπὸ τοῦ 
δῆλον, ὅτι τοῦτο πρὶν τελειωθῆναι ἀτελὲς 
Πῶς οὖν ἀτελὲς ἣν ἔογον τυγχάνον τοῦ ϐ 
πῶς τὸ ἔργον τοῦ θεοῦ τελειοῦται ὑπὸ τοῦ | 
« 'O Πατὴρ (47) ὁ πέµψας µε μείζων μού 
ἡ δὲ τελείωσις τοῦ ἔργου t τοῦ λογιχοῦ τελεί 
τοῦτο γὰρ ᾖλθεν ἀτελὲς ὃν τέλειον ποιῆσα 
μενος σχρς Λόγος. ᾿Αρ' οὖν ἐχτίσθη ἀτελὲς ' 
χαὶ πέμπεται ὁ Σωτὴρ τὸ ἀτελὲς τελειῶι 
πῶς οὐχ ἄτοπον τὸν μὲν Πατέρα ἀτελοῦς 
γεγονέναι, τὸν δὲ Σωττρα τὸ ἀτελὲς τετελ 
χτισθὲν ἀτελές; ᾿Ηγοῦμαι δῆ ἐν τοῖς τόποις 


b póv τι ἐναποχεῖσθαι μυστήριον' τάχα vip « 


ἀτελὲς τὸ λογιχὸν ἣν ἅμα τῷ τεθεῖσθαι By τ 
Ó:lat πῶς γὰρ ἂν τὸ πάντη ἀτελὲς ἑτίθει 
ἐν τῷ παραδείσῳ ἐργνάκνεσθαι αὐτὸν xal qu 
Ὁ γὰρ δυνάµενος ἐργάκνεσθαι Εξύλον ζο 
πάντα δὲ ἃ ἐφύτευσεν ὁ 0:0;, xat μετὰ xata 
τειλεν, 09x ἂν εὐλόγως λἐγοιτο ἀτελίς. Mf 
τέλξιος Oy, πῶς ἀτελῆς διὰ τὴν παραχοὴν ὢ 
καὶ ἐδείθη τοῦ τελειώσοντος αὐτὸν ἀπὸ 

Ἀξίας, χαὶ διὰ τοῦτο ἐπέμρθη ὁ Xothp, πρί 
ἵνα ποιΐσῃ τὸ θέλημα τοῦ πέµψφαντος αὐτὸν, 
αὐτοῦ χαὶ ἐνταῦθα Ὑενόμενος, δεύτερον δὲ 
λειώσῃ τὸ ἔργον τοῦ Θθὲ0ῦ, xal ἔχαστος τετ 
vog οἰχειωθῇ τῇ στερξᾶ τροφῇ xai τῇ σος 
« Ἰελείων δέ ἐστιν dj στερξἁ τροφὶ. τῶν 
ἕξιν τὰ αἰσθττίρια γεγυμνασµένα ἑἐχόντι 
διάκρισιν χαλοῦ τε xal χαχοῦ' » χαὶ ὁ λο 
φίαν φησί: « Σοφίαν 6: λαλοῦμἒν ἐν τοῖς 58 
καὶ ὅταν ἕχαστος ἡμῶν. ἔργα θεού, ὑπὸ Ἱ 
λειωθῇ, ἑρεῖ  ε Tóv ἀγῶνα τὸν χκαλὸν dv 
τὸν δρόµον τετέλεχα, τὴν πίστιν τετήρηχα 
ἀπόχειταί µοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στἐέφανος. | 
vog δὲ ὁ ἄνθρωπος ἐξέπεσεν Ex τελείου ἐπὶ τι 
ἀλλὰ καὶ ἱδόντες οἱ uloY τοῦ θεοῦ τὰς θυγατ. 
ἀνυρώπων, ὅτι xaJal celat, καὶ λαθόντες bau 
πασῶν ὧν ἐξελέξαντο, xal ἁπαξαπλῶς T 
ἀπολείποντες τὸ ἴδιον οἰχητήριον, xai μὴ 1 
τες τὴν ἑαυτῶν ἀρχίν. « Αρχῆν » δὲ λέγι 
παραθαλλομέντν ἐξουσίᾳ, ἀλλὰ διὰ τὴν ἀντ 


D λομένην τέλει, καὶ παρακειμένην πρὠτῳ» T 


τῷ ἀνθρώπῳ f) ἀρχή τις τοῦ εἶναι ἐν τῷ πι 
qv, τὸ τέλος δ.ὰ τὴν παρἀάθασιν τάχα ἓν Uli 
f τινι τοιούτῳ yi οὕτω xai ἑχάστῳ 1 
πεπτωκότων οἰχεία τις ἀρχὴ τυγχάντ ὃτδομ 
λειῶν µέντοιγε ὁ Ἰτσοῦς τὸ ἔργον τοῦ Θ:ο 
δὲ πᾶν τὸ λογιχὸν, xaX οὗ τὸν ἄνθρωπον 
χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον αὐτὸ τελειοῖ * τὰ μὲν 
χαριώτερα πειθόµενα λόγῳ, μὴ δεηθέντα πὀν 
τελειοῦται τῷ λόγῳ; ἕτερα δὲ, ἀτειθήσαντα ^ 
χρῄνει πόνων, ἵνα μετὰ τοὺς πόνους, λόγο 


5 | Cor. n, 6. 21Η Tim. iv, 7. ο Gei 


(47) Ὁ Πατήρ. Deest in codice Bodlelanc 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΧΕΙ. 


406 


Üg::póv morc, τούτοις τελειωθῇ. Πλὴν A mili, ita singulis prolapsis datum sit proprie«m 


ε ταῦτα Ev βρῶμά ἐστιν ἴδιον Υἱοῦ, τό τε 
ὃ θέληµα τοῦ πἐμβαντος αὑτὸν Πατρὸς (48), 
ὰειὼσαι τὸ ἔργον αὐτοῦ. 


quoddam principium. Ceterum perficiens Jesus opus 
Dei 948 (dico autem quidquid rationis est capax, 
uon tautum hominem), uno eodemque modo ipsum 


si quidem ea qux beatiora sunt, parentia sernioui et rationi, non egentia labore, solo ser- 
ralione perficiuntur; alia vero non credentia sermoni et rationi, laboribus egeut, ut post 
rationibus postea aliquando aiblucta, his perficiantur. Verumtamen bh:ec utraque, scilicet, 
i voluntatem. facere, qui misit illum , et opus illius perficere, unus et. proprius cibus Jesu sunt. 


| δὲ Ἡραχλέων διὰ τοῦ: « "'Epóv βρὼμά 
z ποιῄσω τὸ θέλτμα τοῦ πἐμφαντός µε, P 
γεῖσθαι τὸν Σωτήρα τοῖς μαθπταῖς, Ott 
ὃ συνεζήτει μετὰ τῆς γυναιχὸς, βρῶμα 
ay τὺ θέλημα τοῦ Πατρός" τοῦτο γὰρ αὐτοῦ 
Eb ἀνάπανσις, xal δύναμις Ww. θέλημα δὲ 
λεγεν εἶναι τὸ γνῶναι ἀνθρώπους τὸν Ila- 
; σωθῆναι, ὅπερ ἣν ἔργον τοῦ Σωτῆρος, τοῦ 
ύτου ἀπεσταλμένου εἰς Σαµάρειαν . του- 
"tbv χόσµον. Βρῶμα οὖν ἐξείληφε τοῦ Υἱοῦ, 
μετὰ τῆς Σαμαρείτιδος συζήτησιν, ὅπερ vo- 
Wee παντὶ τῷ ὀρᾶσθαι xal ταπεινῶς ἕἔδει- 
αἱ βεθιασµένως. Πῶς δξ «oot; τοῦ ΣκυτΏρος 
ε τοῦ Πατρὸς, σαφῶς o) παρέστησε πῶς 
άπαυσις τὸ θέληµα τοῦ Πατρός; Λέγει γὰρ 
ἀλλαχοῦ, ὡς οὐ παντὸς (A9) τοῦ πατρικοῦ 
ς ἀναπαύσεως αὑτοῦ ὄντος' « Πάτερ, εἰ δυ- 
ρελθέτω τὸ ποτέριον ἀπ ἐμοῦ: πλὴν οὗ τί 
» ἀλλὰ τί σύ. » Πόθεν δὲ χαὶ ὅτι δύναμις 
poc τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ; 
Kx opel; λέγετε, ὅτι τετοάμηνός ἐστι, xal 
ὃς ἔρχεται; Ἰδου λέγω ὑμῖν Ἐπάρατε 
λμοὺς ὑμῶν, καὶ θεάσασὺε τὰς χώρας, ὅτι 
lev πρὸς θερισμὸν δη. » Πρὸς τοὺς ὑπο- 
τας ἁπλούστερον χαὶ σωματιχώτερον εἷ- 
j* « Ooy ὑμεῖς λέγετε, ὅτι τετράμηνός ἐστι, 
ρισμὸς ἔρχεται:ν ταῦτα ἑπαπορητέον, ἵνα 
νοητὰ πολλάχις. γυμνὰ αἰσθητῶν χαὶ σω- 
λελαληχέναι τὸν ΣωτΏηρα ΄ εἴπερ γὰρ ὁ χαι- 
ταῦτα ἔλεγεν Ἰησοῦς. ὁ πρὸ τετραμήνου 
μοῦ 5», δΏλον fiv, ὅτι χειμὼν ἦν, 0ερισμὸς 
, Ἰουδαίχ ἄρχεται Ὑίνεσθαι περὶ τὸν παρ᾽ 
; καλούμενον Νίσαν µῆνα, ὅτε ἄγετα: τὸ 
Ug ἑνίοτε τὰ ἄνυμα ἀπὺ νέου σίτου αὐτοὺς 
MAY ἕστω μὴ κατ ἐχεῖνον τὺν μῆνα εἶναι 
μὸν, ἁλλὰ κατὰ τὸν ἑξης ἐχείνῳ τὸν χαλου- 
ϱ) αὑτοῖς "láo* xaY οὕτως (50), ὁ πρὸ τε- 
' χαιρὸς ἐχείνου τοῦ μηνὸς ἀχμαῖός ἔστι 
Ἐπὰν οὖν δείζωµεν, ὅτι, ὅτε ἔλεγε ταῦτα, ὁ 
βερισμὸν (51) χαιρὸς ἣν τοι ὄντα (52), ἢ 
Y) τοῦ λήγειν ὄντα, ἀποδεδειγμένον ἡμῖν 
προχείµενον. Τηρητέον 65, ὅτι μετὰ τὴν àv 


M iv, o4. 59 Matth, xxvi, 59, 


) θἐ.Ίημα τοῦ πέμψαντος αὐτὸν Πατρός. 
ι Bodleiauus ; in codice liegio dcest τὸ θέ- 
Πατρός 

)dex Regius, πάντως. 

hr καλούμενον παρ᾽ αὑτοῖς Jáp* καὶ οὔ- 
, iu. codicibus Regio οἱ Barberino legitur 
iga£vov παρ᾽ αὑτοῖς εἰ Y&p * xaX οὕτως, elc. 
egendum Ἱάρ pro εἰ γάρ. Ἱάρ enim men- 
ή proxime sequitur apud llebrxos ΝΙδλν. 


$8. Ileracleon vero per hzc verla: « Meus cibus 
est, ut faciam voluntatem ejus qui misit me **, » 
Servatorem inquit enarrare discipulis id cibum 
suuin esse, quod loquebatur cum wuliere, dicens 
Pawis voluntatem, qua ipsius erat cibus, et re- 
quies, et potentia. Sanc l'atris voluntatem esse di- 
cebat , ut homines Patrem cognoscerent el serva- 
rentur ; qua res erat opus Servatoris ; qui ipsius 
causa rei Samariam missus fucrat, hoc est in mudn- 
dum. Ipsum ergo cibum Jesu interpretatus est col- 
loquium cum Sanaritide z id, quod existimo aperte 
cuicunque videri, tuin al.jecte, tum coacte. inter- 
pretatum fuisse. Quomodo autem. voluntas Patris 
sit cibus Servatoris, quomodo etiam voluntas Patris 
sit requies, aperte nou ostendit, Loqui:ur. enim 
alicubi Dominus, perinde quasi nou omnis voluntas 
Patris sit illius requies: « Pater, si fieri potest, 
—ranseat a. uie calix iste; verumtauen non. quod 
ego volo, sed quod tu **. » Sed. uude ctiam habet 


C quod potentia Servaloris sit Dei voluntas ? 


99. « Nonne vos dicitis, quod adhuc menses 
sunt quatuor, et messis venit? Ecce dico vohis : 
Levate oculos vestros, et videte regiones jam albas 
esse ad messem *'. » Contra eos qui. existimant 
simplicius et corporalius hzee dicta fuiase: « Nonne 
vos dicitis, quod adliuc menses sunt. quatuor, et 
messis venit ? » dubia movenda sunt, ul persuasum 
liabeant, spiritualia et nuda. rebus sub sensum ca- 
dentibus et corporalibus Servatorem sepius locu- 
tuin fuisse: si enim tempus, quando Jesus liec lo- 
quebatur, ante messen) mensium qualuor spatio 
erat, perspicuum est liiemem fuisse: messis enim 
iu Jud:ea incipit fieri circa. teusem qui. apud Ηε- 
brzos Nisan appellatur, quando agitur Pascha; 
adeo ui aliquoties azyma faciant Judiei οκ nuovo. 
frumento. Sed esto illo mense non esse messem, 
sel in mense post illum proxime sequente, qui 
apud eos appellatur Jar: etiam ita , 9/9 tempus 
lioc quatuor mensibus prius, est hiems adulta, Cum 
igitur ostenderimus, cum hxc diceret Jesus, tempus 
fuisse messis, vel exsistentis, vel proxima fini, de. 
monstratum nobis erit id de quo agitur. Observandum 


δι Joan, iy, 59. 


Codex Dodleianus habet τὸν χαλούμενον παρ᾽ αὐτοῖς 
Ziv* καὶ γὰρ οὕτως. εἰς, 

(64) 'O περὶ cóv θερισµόν, etc. Wis negandi 
particulam adjungit. Ferrarius, quam ueque. codcx, 
Bodleianus, neque codices Περί οἱ Darberiuus 
agnoscuut. 

(52) τοι ὄγτα. Sic habet codex Bodleianus, 
Huctius ex conjectura cdidit, $vot ἀχμάζοντα» cum 


Ael 


ORIGENIS 


itaque post o:conomiam quz facta fuit in Cana Ga- A τῇ Kavd τῆς Γαλιλαίας, περὶ «b. µεταθεθλ' 


lez 5* cirea mutatione:n aqua in vinum, descen- 
disse dici Dominum Capharnaum, cumque ipso ma- 
trem ejus, et fratres, et. discipulos, ubi manuscrit 
non multos dies: fuisseque in propinquo Pascha 
Jud:»orum, et Jerosolymam ascendisse Jesum, cum 
omnes in templo inventos vendentes boves, vt oves, 
ei columbas, et c:etera quie scripta sunt, facto (la- 
gello e funiculis, ejecit e templo; dictisque quibus- 
dam ad Nicodemum 15, postea venisse ipsum, et 
discipulos ejus in terram Judzxam, et illic commo- 
ratum fuisse cum cis, οἱ baptizasse, Quantum igi- 
tur temporis ponemus eum in. Judxa cousumpsisse 
baptizantem post Pascha? non enim aperte scri- 
ptum est: et apparet eo quod cognoverint Pharisii 
Jesum plures discipulos faccre **, οἱ baptizare, 
quam Joannes, Jesum Judzam reliquisse, profectum- 
que in Galileam, cum oporteret eum transire per 
Samariam, venisse ad fontem Jacob, ubi iuquit 
hzc verba : « Noune vos dicitis , quod adliuc qua- 
tuor sunt menses, et messis venit? [Ecce dico vo- 
bis: Levate oculos vestros, οἱ videte regiones jam 
albas esse ad messem *5*.] » Quod si quis existimat 
plurium mensium tempus eonsumpsisse Jesum post 
Pascha in Jud;ea. baptizantem cum discipulis suis, 
zdeo ut jam instaret teinpus quod. erat ante quar- 
tum mensem nessis **; adjungendum est illi, quod 
duos dies cum iausisset illic apud Samaritanos, 
post hos exicrit in. Galileam; scriptumque esse 
quod (perinde quasi nuper Pascliate facto , rebus- 
que quas ipse egerat Jerosolymis) cuin venisset in 
Galilieam , exceperint illum Galilei, qui viderant 
quicunque Jerosolyinis fecisset in die festo : vene- 
rant enim etiam ipsi ad diem festum. Sed proba- 
hile est aliquem ad hec dicturum , nihil obstare 
plurimum temporis eum iu Judaea commoratuin ve- 
nisse ad foutem Jacob, abeuntem in Galilmam, 
quando dixit: « Adhuc quatuor menses sunt ad 
messem, » nec quidquam absurdi esse Galil:vos 
eum excepisse propter ea qux in przcedentibus 
mensibus ipse Jerosolymis egisset. 956 Sed re- 
spondendum est illis quod profectus in. Galilzeaim 
venerit Canaim civitatem Galilez, ubi antea fecerat 
ex aqua vinum, ubi etiam reguli filium zgrotantein 


οἶνον ὕδωρ, οἰχονομίαν, καταθεθηχέναι λί 
Κύριος εἰς Καφαρναοὺμ αὐτὸς, xal ἡ µήτη 
xa οἱ ἁδελφοὶ, καὶ οἱ μαθηταὶ, ἕνθα ἔμεινει 
λὰς ἡμέρας ' xaX ἑγγὺς ἣν τὸ Πάσχα τῶν "T 
χαὶ ἀνέθη εἰς Ἱεροσόλυμα ὁ Ἰησοὺῦς, ὅτε 

τῷ ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας βόας, καὶ πρόδατα, » 
στερὰς, χαὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἀναγεγραμμένων, 
φραγέλλιον Ex σχοινίων πάντας ἐξέθαλεν Ex οι 
xaX εἰπών τινα πρὸς τὸν Νιχόδημο», puri 
ζλθεν αὐτὸς, xal c! μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὴν ' 
qv, καὶ ἐχεῖ διέτριθε μετ αὐτῶν, xal ἑ 
Πότον 9$ θήσομεν αὐτὸν διχτετριφέναι kv: 
6ala χρόνον βαπτίζοντα μετὰ τὸ Πάσχα; o6 
φῶς γἐγραπται’ καὶ φαίνεται διὰ τὸ ἐγνωκέ 
Φαρισαίους, ὅτι Ἰησοῦς πλείονας μαθττὰς « 
βαπτίτει Ἰωάννης (53), ἀφιεὶς τὴν Ίουδα 
ἀπερχόμενος εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ὅτε (54) ἓδ 
δ.ἐρχεσθαι διὰ τῆς Σαµαρείας, καὶ γενόμεν 
τῇ πηγῇ τοῦ Ἰαχὼθ, φησὶ τό: « Οὐχ ὑμεῖς 
ὅτι ἔτι τετράμηνός ἐστι, xaX ὁ θερισμὸς ἕρ 
Ἑὰν δὲ τις ὑπονοῇ μετὰ τὸ Πάσχα πλειόνων 
χρόνον (93) διατετριφένα: ἓν τῇ Ἰουδαίᾳ τὸν 
Βαπτίζοντα μετὰ τῶν μαθητῶν αὑτοῦ, (ott 
χέναι Έδη τὸν Τρὸ τετραμένου τοῦ θερισμοῖ 
παραθετἑον αὐτῷ, ὅτι δύο ἡμέρας µείνας b 
τοῖς Σαμαρεῦσι, μετὰ ταύτας ἐξῆλθεν εἰς τ 
λαίαν, xaX ἀναγέγραπται. ὡς νεωστὶ τοῦ Πά 
γεγενη ιένου, xaX τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις πεπρ 
αὐτῷ, ὅτε ἆλθεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἑδέξανι 
οἱ Γαλιλαῖοι, πάντα ἑωραχότες ὅσα ἐποίησεν 
ροσολύµοις, ἐν τῇ ἑορτῇ΄ xai αὐτοὶ γὰρ 1 
τὴν ἑορτήν. 'AXX' εἰκὸς, ὅτι ἐρεῖ τις mpl 
οὐδὲν λυπεῖν πλείονα αὐτὸν διατρἰίφαντα kv 
δαίᾳ χρόνον ἑληλυθέναι ἐπὶ τὴν πηγὴν τοῦ 
ἀπιόντα εἰς τὴν Γαλιλαίαν, « "Ὅτε ἔτι τετρά 
εἶπεν, « εἰς τὸν θερισμόν" » xai οὐδὲν ἅτο 
τοὺς Γαλ.λαίους διὰ τὰ ἐπὶ τῶν πρώην μη 
αὐτῷ γενόµενα ἓν Ἱεροσολύμοις παραδέχε 
«6v. Λεκτέον δὲ πρὸς αὐτοὺς, ὅτι παραγχενό! 
τὴν Γαλιλαίαν ἆλθεν εἰς τὴν Κανᾶ τῆς T: 
ὅπου πρότερον πεποίηκε τὸ ὕδωρ oivov, ἕνθο 
τοῦ βασιλιχοῦ υἱὸν νοσουντα ἐν τῇ Καφαρν 
πὼν τῷ πατρὶ αὐτοῦ. ε Ὅ υἱός coo Qj . 


in Capharnao curavit, patri ipsius dicens : « Filius D πευσς" xaX, « Μετὰ ταῦτα ἣν ἑορτὴ τῶν "I 


tuus vivit ** ; » et, « Postea crat dies festus Judao- 
rum, et ascendit Jesus Jerosolymam **, » quando 
paralyticum octo et triginta annos habentem se in 
infirmitate curavit. An vero hic dies festus Pascha- 
tis erat, non additur nomen ejiis; urgetque series 


521041. 11, 1.. "* Joan. i1, 1... "* Joan. 1v,1.. "* ibid. 35. 


oblitterata codicum Regii et Barberini vestizia 
praferant Πτοι ἀχηχούοντα. 


(55) Ἰωάννης, Scribendum videtur ἡ Ἰωάννης, 
Mox in codice Dodleiano legitur ἀφίησι τὴν "lov- 
6alav. 

. (84) Codd. Bodlcianus et Barberinus, ὅτε; Regius, 
ὅτι. 


xai ἀνέρη ὁ Ἰησοὺς εἰς Ἱἱεροσόλυμα, » ὅτε ^ 
χοντα ὀχτὼ ἕἔτη ἔχοντα ἐν τῇ ἀσθενείᾳ mag 
ἐθεράπευσεν. Ἐὰν δὲ αὐτὴ ἡ ἑορτῇ τοῦ ll 
οὗ πρόσχειται τὸ ὄνομα αὐτῆς στενοχωρεὶ 
τὸ ἀχόλουθον τῆς ἱστορίας, xai μάλιστα ἑ 


5* jbid, 43, 45. "' ibid. 50. ** Joan. ' 


(55) Xpóror. Deest in codd. Regio et Bs 
sed restituitur e Bodleiano, 

(56) ᾿Επὶ τῶν πρώην» μηνῶν. Sie reci 
codex Bodleianus; in Regio et Bodleiano d 
τῶν. 

(57) Codd. Bodleianus οἱ Βαγυστίους, az 
τε’ Regius. στενοχωρεῖται, 


COMMENT. IN JOAN, TOMUS XIII. 


410 


ειφέρσται, ὅτι "Hy ἐγγὺς ἡ ἑωρτὴ τῶν Ίου- A historie, 6t! maximae qued post. pauea subjungitur: 


Σχηνοπτχία. » 

loótuv δὴ ἐπιπλεῖον ἑξετατομένων, ἀχόλου- 
ι τῷ ῥαθύτερον ἐνορῶντι τῷ và τῶν Γραφῶν 
H νοῶν τοῖς μαθηταῖς ἔλεγεν ὁ Ἰησοῦς τό; 
μεῖς λέχετε, ὅτι τετράµτνός ἐστι. xat ὁ θερι- 
Ίχεται; Ἰδου λέγω ὑμῖν. Ἑτάρατε τοὺς 
ὡς ὑμῶν, xai θεάσασθε τὰς χώρας. ὅτι λευ- 
| πρὸς θερισμὸν ἴδη. » Ὥσπερ δὲ ἐλέγομεν 
χατὰ τὴν Σαμαρεῖτιν τὰ περὶ τῶν ὑδάτων 
ντες, οὕτω xal ἐνθάδξ ποιήσωμεν (58). Τίς 
; ἂν ὁμολογήσαι τό" « Ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλ- 
ιῶν, xai θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευχαί clot 
ρισμὸν f5n, » πνευματικὸν εἶναι xaX γυμνὸν 
W πνευματικόν (50) ; ᾧ ἀκόλουθον ἂν efr xal 


µαθττὰς λέγειν μετὰ τετράμηνον ἔσεσθαι B 


κσμὀὸν τὸν GcOvxotrov, ὅσον ἐπὶ τῇ ὑπονοίᾳ 
εἰς τὸν ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ δεικνύμενον θερι- 
|). Νομίζομεν οὖν τοιαῦτά τινα εἶναι ἓν τῷ 
βητὰς λέγειν, ὅτι « Τετράμτνός στι, καὶ ὁ 
€ ἔρχετα.. » Οἱ πλεῖστοι τῶν τοῦ Λόγου µα- 
ἐννοοῦντες δυσέφιχτον εἶναι τῇ ἀνθρωπίνῃ 
ἣν ἀλήθειαν, ὅτε διειλήφασι περὶ ἑτέρας παρὰ 
ατηχνῖαν ζωὴν ζωῆς, ἀπαυδήσαντες ἐπὶ τοῦ 
i πρὸς τὸ περὶ τῶν ζητουµένων τέλος, ὑπο- 
ωσι μετὰ «bv πρὸς τὰ τέσσαρα στοιχεῖα (61) 
wv, ὑπερθάντες ταντα, ταλήφεσθαι τὴν 
V. Φασὶν οὐ» γατὰ τὴν τοῦ Κυρίου φωνὴν οἱ 
L περὶ τοῦ θἐρισμοῦ, ὅστις ἐστὶν dj συντέλεια 
χομιστῶν τῆς ἀληθείας ἔργων, ὅτι μετὰ τὴν 
νῖαν τετράδα γίνεται. Τὸ δὲ τῶν μηνῶν ὄνομα 
πρέπον τῷ περὶ τοῦ θερισμοῦ λόγῳ σωματικῷ 
4. Οὐ Υὰρ ἐχρην φάσχειν τό « Οὐχ ὑμεῖς λέ- 
«t £t (02) τέσσαρες ἡμέραι, xat ὁ θερισμὸς ἕρ- 
3, « Ἔτι τέσσαρα »ἔτη, « xot ὁ θερισμὸς ἔρ- 
μάλιστα ἑἐπεὶ xal τοὺς πολλοὺς xat σωµατιχω- 
λανύάνειν ὁ Λόγος βούλεται ΄ κρύπτων μὲν τὸ 
w, ἐμφαίνων δὲ τὸ ἁπλούστερον εἰς τὸ σαφεῖς 
μίνεσθαι τοὺς ἁπαγγελλομένους ὑπὸ τοῦ Σωτῃ- 
ας. "il τάχα τὸ τῶν μαθητῶν βούλημα λἐγόντων' 
τετράμηνός ἐστι, xal ὁ θερισμὰς ἔρχεται, » 
) kac Τέσσαρές εἰσι σφαῖραι τῶν τἐσσάρων 
uv, ὑποχκείμεναι τῇ αἱθαρίῳ φύσει, Ev µέσῳ 
:χατωτάτῳ d τῖς γῆς (05): περὶ αὐτὴν δὲ ἡ 
ετος xai τρίτη ἡ τοῦ ἀέρος ᾽ τετάρτη δὲ ἡ 
ός μεθ) ἣν fj τῆς σελήνης, xat τῶν ἑξῆς. Καὶ 
Ropzv µήποτε ὑπολαμθάνουσιν οἱ μαθηταὶ 
ὃ (61) χαθαρωτέρα οὐσία γενοµένους τοὺς 
y παρεσχενασµένους καταλήψεσθαι τὸ ἀληθὲς, 
1 τὴν τοῦ Ἱτυρός τις δύναται σφαῖραν διαθη- 


sn, vit, 9... 59 Joan. iv, 55, 


zodex Bodleianus, ποιἠσομεν. 

Πνευματικόν. Deest in codice Bodleiano. 
Codd. Regius et Barberinus, τὸν σύγχοιτον, 
u ἀπονοίφ αὐτῶν, τῷ ὑπὸ του Ἰησοῦ 
£v ερισμῷ. Sed Bodleianna, τῶν συγχοµι- 
ον ἐπὶ τῇ ὑπονοίᾳ αὐτῶν, εἰς τὸν ὑπὸ τοῦ 
βξειχνύμενον θερισµόν. 

Cedex Bodleianus, στοιχεῖα * Regius et. Bar- 
 tüy στοιχείων, 


« Proximus erat dies festus Julrorum-Scenopegia *9.» 

40. Mis igitur diutius examinatis, consequens 
eil dispicienti prefundius sensum Seripturarum 
quierere , quid cegitans Jesus discipulis dixerit: 
« Nonne ves dicitis, quod adhuc quatuor menses 
sunt, et messis venit? Ecce dico vobis : Levate ocu- 
los vestros, et videte regiones albas esse jam ad 
messent *, » Quemadmodum autem  diccbanius 
aquas accurate exaumiuantes in sermone Samarilti- 
dis, ita hoc ctiam luco faciemus. Quis enim jam 
non sitfassurus dictum hoc: « Levate oculos vestros, 
οἱ videte regiones albas 6656 jam ad messem, » 
spirituale esse nudumque his rebus qux sensu per- 
cipiuntur ? cui consequens ctiam erit, uti. dicant 
discipuli post quatuor meuses futuram messeu, 
quie, quod ad eorum conjecturam attinebat, messi, 
qua a Jesu fuisset osteusa ,. similis esset. Exist- 
mamus ergo in his discipulorum verbis, « quatuer 
menses sunt, el inessis venit, » Lilem inesse sen- 
sum. Complures discipulorum Verbi, considerantes 
dillieiliorem esse veritatem quam qux ab. humana 
Balura percipi lacile possit, cum disseruerunt do 
ea vita quie est allera a przesenti, defatigati in ap- 
prehendendo fine carum rerum quae in praesenti 
vita quaeruntur, veritatem sc apprehensuros existi- 
mant, cum quatuor elementa transcenderint, cunt 
quibus cognationem habent, Proinde dicunt disci- 
puli, t1nessem, quie, juxta Domini. vocem, est con- 
sunmatio collatitiorum veritatis operum, fieri post 
iustantem  quaternitatem, Porro meusium nomen 
convenienter sermoni corporeo de messe sumptum 
est, Nec enim dicere oportebat: « Nonne vos dici- 
tis quod adliuc quatuor dies suut, οἱ messis ve- 
uit : » vel,« Adhue qualuor » anni, «et messis venit? » 
9/51 idque potissimum, quoniam Sermo Filius Dei 
vulgum et corpori deditos velit latere, mysticum 
quidem celaus, id vero quod simplicius est, osten- 
dens, ut aperti esse existimentur sermones a Ser- 
vatore prolati, Vel fortassis discipulorum voluntas, 
dicentium : « Adhuc sunt quatuor menses, et messis 
venit, » talis est: Quatuor sunt sphzerz quatuor ele- 
nieutorum, qux subject&e sunt naturse coelesti ; in 
medio quidem et maxime inferne sphzra est terra :. 


D circa hanc est sphxra aquas : tertia est aeris, quar- 


ta ignis, post quam ρίγα lune et ceterarum. 
Noteinus etiam, ne forte discipuli existiment, eos 
veritatem percepturos, qui hinc instructi discesse- 
rint, et prope puriorem essentiam pervenerint , 
quando possit quis non corruptus peccato iguis 


(62) Codices Dodleianus et Barberin., ότι ἔτι, in. 
Regio deest ὅτι. . 

(63) Recte codex Bodleianus habet ἡ τῆς γης, 
Regius et Darberinus ounttunt 5. 

(64) Codex Bodleianus, πρὸς τῇ. Ceterum ab.bis 
verbis πρὸς τὸ χαθαρωτέρα, etc., usque ad ista, 
ταύτην δὲ τὴν ὑπόληψιν, etc., Gra ca omnino vitiata 
suut, nec ullum.ex tis sensum expiscari licct. 


ATI ORIGENIS 


eiiam splisram transire, quxe quidem iguis sphaera A ναι (02), p, καταφθαρεὶς ὑπὸ τῆς C 


materia est universi in... ... lianc opiuiouem, ceu 
non sanau, redargueus Verbum caro factum, ad 
eos qui talia. credunt. inquit : « Nonne vos dicitis 
quod quatuor menses sunt, el messis venit? Ecce 
dieo vobis : Levate oculos vestros, et vilete rcgio- 
nes jain albas esse ad messem. » Etenim. incom- 
prehensibile nobis videtur eum de una messein his 
omnibus disserere, quandoquidem sententia eorum 
qui simplicius exponunt, vera loquentes discipulos 
objurgat Dominus, existimantes, ut hi putaut, post 
quartum mersem venturam messem, quam in aupe- 
rioribus proposuimus non admodum posse post 
quartum mensem consistere. Alioquin discipuloruin 
eliam opinionem fere corrigens, inquit: « Nonne 
vos » quidem lioc « dicitis? » At ego lioc dico. Ad 
liec quomodo absurdum non est allegorice palam in 
omnibus explicare hoc dictum : « Levate oculos ve- 
stros; » et lioc : « Videte regiones jam albas esse 
ad messein; » in eo vero quod ante hoc positum 
est, nempe : « Nonne vos dicitis quod adhuc qua - 
tur merses sunt, et inessis venit, » idem faciendum 
uon censere? 


41. Attamen . lleracleon, uon secus atque multi, 
littere assidet, ratus eam anagogicum sensum 
non recipere. Inquit ergo Jesum loqui de inesse 
eorum qui generantur, perinde quasi bxc messis 
spatium quatuor adhuc mensium determinatum ha- 
beat, quam ipse dicebat jam 9549 instare. Nec seio C 
quo paeto etiam messem interpretatus sit de anima 
credentium, dicens eos jam maturos et paratos ad 
messein esse, atque etiam idoneos qui inducantur 
in horreum, hoc est per fidem in quietem ; si tamen 
sint parati, nec enim omnes parati sunt : « nam ani- 
marum aliqu: parate fuerant, inquit, aliquae erant 
se preparatura [nempe ille animx], et aliqux 
quidem jam senminantur, faliqua vero seminand:x 
suut, » ] Hoc quidem ille. Sed nescio an ipse osten- 
dere possit quomodo discipuli elevantes oculos vi- 
dere possint animas jam idoneas exsistentea, ul 
putat , ut in horreum inducantur : quin etiam quo- 

. modo de animabus verum est hoc : « Alius est qui 
- seminat, et alius est quI metit *'-** ; » et illud : « Ego 
misi vos ad metendum quod vos nou laborastis **: » D 
quomodo etiam fieri potest ut illud de anima iutel- 
ligatur : « Alii laboraveruut, et vos in laborem illo- 
rum introistis? » Quamobrem per messem nos in- 
teiligimus messem fructus, qui colligitur in vitam 
wiernam, juxta perfectionem rationis, quz:e iu no- 
uouibus nostris, seminis instar, ipgenita multo la- 
bure perficitur. Caterum quomodo ab alio semiuatur, 
43. « Ecce dico vobis: Levate oculos vestros, et 


*-55 Joan. iv, 57, ** ibid. 28. 


(05) Διαδηναι. Excidit e codicibus Regio et Bar- 
herieio, sed legiturju Bodleiauo, 

(96) Codex. Bodleianus, ἀδύνατον ἡμῖν «aívzta: 
pn περ ἑνλς, etc. 

(02) "A.L.Loc τε xal ciorcl tijv. Sic codes BoJleia- 


ἐστὶν Όλη τοῦ παντὸς ἓν τοῖς πρὸ τῖ 
τόπους... χωρίοις. Ταύτην δὲ τὴν ὑπ 
χων ὡς οὐχ ὑγιῆ φησιν ὁ γενόμενος σ 
ταῦτα νομίςουσι τό « Oo ὑμεῖς λέγι 
pr,vés ἔστι, καὶ ὁ θἐρισμὺς Epyssan; U 
'Ezápa:s τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑιῶν, καὶ 
χώρας, ὅτι λευχαί eiat πρὸς 0Ξρισμὸν 

ἀθιανόητον ἡμῖν φαΐνεται περὶ Ew 
τούτοις πᾶσι δ,αλαμθάνειν Οεοισμοῦ, 

τοὺς ἁπλούστερον ἐχδσχομένους ἁἆλι 
ἐπιπλῆξαι τοῖς μαθτταῖς νομίτουσιν 
μετὰ τετράωγνον ἔρχεσθαι «bv θερισ, 
τοῖς πρὸ τούτων παρεστήσαµεν μὴ má 
μετὰ τετράμτνον ἑνστήσεσθαι’ ἄλλως 
την (07) ὑπόνοιαν τῶν μαθητῶν διορ 
τό. εὐὺχ ὑμεῖς» μὲν τόὸς «λέγετε; 
erat. Πρὸς τούτοις πῶς οὐχ ἄτοπον τὶ 
pass τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν, » χατὰ má 
σαι Gag, xal τό ε«θξάσασθε τὰς χι 
xal εἶτι πρὸς θερισμὸν for * » τὸ δὲ πρὶ 
psvov τοῦτο (08): « Oo ὑμεῖς λέγετε, 
μηνός ἐστι, καὶ ὁ θερισμὸς Epgezat, » μὶ 
ἐχλαθεῖν ; 

41. Καὶ ὁ ἹἩραχλέων µέντοιχε ὁμ 
Aul, ἐπὶ τῖς λέξεως ἔμεινε, μὴ οἱόμεν 
γεσθαι. ΦηΣὶ γοῦν, ὅτι τὸν τῶν γενν 
θερισμὸν, ὡς τούτου μὲν ἔτι διορίαν E 
µτνον τοῦδε θερισμοῦ, οὗ αὐτὸς ἔλεγεν 
τος. Καὶ τὸν θερισμὸν οὐχ οἵδ' ὅπως i 
ἐξείληρα τῶν π.στευόντων, λέγων, ὅτι 
xaX Ἐτοιμοί εἰσι πρὺς θερισμὸν, xaX às 
τὸ συναχθῖναι εἰς ἀποθίχκην, τουτέστι 
εἰς ἀνάπανσιν, ὅσαι γε ἔτοιμοι, οὐ và 
μὲν Υὰρ fàn ἔτοιμοι ᾖσαν, 923v, αἱ δὲ 
αἱ μὲν µέλλουσιν, αἱ δὲ ἐπισπείρονται 
μὲν οὖν ἐχεῖνος εἶπε. Hog δὲ οἱ µαθητ 
τοὺς ὀφθαλμοὺς δύνανται κλέπειν τὰ 
ἐπιτηδείους οὔσας πρὸς τὸ, ὡς olezat, 
εἰσαχθῆναι, οὐχ οἶδα εἰ δύναται παραστ 
γε πὼς ἐπὶ τῶν φυχῶν ἀλτθὲς τό. «" 
pov, xaX ἄλλος 6 Üepisov* » xal * « "À1 
θερίνειν ὃ οὐχ ὑμεῖς xexoniáxazs* ντ 
τό’ «Άλλοι χεχοπιάχασι, xal ὑμεῖς ι 
αὐτῶν εἰσεληλύθατε,» δυνατόν ἐστι 
ἐπὶ τῆς ψυχῆς. Ἡμεῖς οὖν θερισμὸν 
χαρποῦ εἰς ζωὶν αἰώνιον ἐκλαμθάνομ 
τελείωσιν τοῦ σπερματικῶς ἑγχειμένου 
νοίας ἡμῖν λόγου ἀπὸ γεωργίας πλείονοι 
νου. Πῶς δὲ ὑπὸ ἄλλου σπείρεται, xa 
θερίνεται, ἓν τοῖς ἑξῆς διαληὀόµεθα. 
οἱ ab alio metitur, in sequentibus dist 

42. « "lóo) λέγω ὑμῖν» Ἑπάρατε το 


nus, optime; male vero Regius et Bar 
ὥστε xa οἵου εἰς τὴν, cic. 

(68) Πρὸ τούτου ἑρχόμενοχ τοῦεο. 
codicibus Bodleiano ae Εατδείπο. For 
πρὺ τούτου ερ: μένον τό * ΟὺΧ ὑμεῖς, e 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 411 


b θεἀσασθς τὰς χώρας, ὅτι λευχαί clac πρὸς A videte loca jam alba esse ad messem. » Iu multis 
$65.» Πολλαχοῦ τῆς Γραφῖς χεῖται τό — Scripturae locis positum est hoc. dictum : « Levate 
τε τοὺς ὁφθαλμοὺς ὑμῶν, πρητρεπομένου Oculos vestros,» divina nos oratione admonente uti 
θείου λόγου ὑφοῦν, xaX ἑπαίρειν τὰ Φρονἠ- — attollamus elevemusque (um sensus, tum vim τί» 
| τὸ διορατιχὸν χάτω ποὺ χείµενον, καὶ aov-.— dendi inferne jacentem, οἱ pronam, uec erigere se 
εἡ ὀννάμενόν τε ἀναχύται εἰς τὸ παντελὲς — valentem, ut perfecte sublimia contempletur ; quem 
Qi ὥσπερ ἓν 'lloaiq^ « Ἑπάρατε εἰς ὕψος — admodum in Lsaia: « Levate in excelsum oculos 
QpoUg ὑμῶ», καὶ ἴδετε τίς κατέδειξε ταῦτα — vestros, et videte quis που omnia ostendit **, » Ser- 
Καὶ 6 Eo:ho δὲ, ὅτε μέλλειτοῖς ἐν πεδίῳ — vator etiam his qui in campum convenerant, beati- 
m (08) λέγειν τοὺς μακαρισμοὺς, ἑπάρας — tudines dicturus, elevatis oculis suis ad discipulos, 
ἱλμοὺς αὐτοῦ πρὺς τοὺς parie, λέγει τὸ. — inquit *5: « Beati » hi, et hi : nullus enim discipu- 
it» ofós κα) οἵὸξ ' οὐδεὶς γὰρ γνήτιος Ἰησοῦ ιδ germanus Jesu jacet inferne, quemadmodum 
κάτω ἐστν, ὡς οὐδὲ ὁ ἀναπαυόμενος bv τοῖς — neque. ille qui ia. Αυτα sinibus requiescebat : 
κὰμ χόλποις. 'O γοῦν πλούσ'ος ὑπάρχων ἐν — "x quo dives, qui in tormentis erat, cum elevasset 
(69) ἑτάρας τοὺς ὀρθαλμοὺυς βλέπει vb) — ocuos, videt Abraham et Lazarum in liujus sini- 
, καὶ τὸν Λάταρον Ev τοῖς χύλποις αὐτοῦ. D pus**, Ad hzc mulier illa contracta, nec caput eri- 
τοις ἡ συυγκύπτουσα, xaV μῖ, δυναµένη áva- — grre omnino valens, cum a Jesu erecta fuisset *?, 
«τὸ παντελὲς Ἰησοῦ αὐτὴην ἀνορθώσαντος,  COntractionem atque infirmitatem erigendi sese de- 
ει τὸ συγχύπτειν xal τὸ μὴ δύνασθαι ἆνα- ponit, ut elevet oculos. Nec ullus profecto est qui 
ἵνα ἑπάρη τοὺς ὀφθαλμοὺς. Kat οὐδείς ye, — perturbationibus obnoxius, οἱ carni adbarens, vel 
ιν ὧν, καὶ τῇ σαρχὶ προστετγκὼς, f τοῖς rebus materialibus commistus, mandatuin. servave- 
µπεφυρμένος, ἐτήρητε «hv λέγουσαν ἔντο- — Tit dicens : « Levate oculos vestros; » quamobrem 
ὑπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν” διόπερὸ ne loca quidem visurus est iste, etiamsi jam alba 
οὐδὲ Ü:isezat τὰς χώρας, xÀv ὧσι λευχαὶ — sint ad QS 3 messem. Preterea nullus qui operatur 
ταμὸν fon. Ἔτι δὲ οὐδεὶς ἐργαζόμενος τὰ — Opera carnis, levavit oculos. Porro alba sunt ad 
σαρχὸς ἐπΏρε τοὺς ὁρθαλμούς. Λευκαὶ 6b — messem jam loca, quando adest Dei Serio ape- 
πρὸς Οερισμὸν for εἰσὶν, ὅτε πάρεστιν 6  rienset illustrans omnia Scripturz loca, quz ple- 
λόγος σαφηνίζων xaY φωτίζων πάσας τὰς ha sunt, adveniente ipso. Fortassis etiam omnia 
ῆς loagn; πληρουμένης ἐν τῇ ἐπιδημίά — quie sensu percipiuntur, vel ad ipsum usque coelum, 
kgx OE χαὶ πάντα τὰ αἰσθητὰ µέχρι γε αὑτοῦ (C alque usque ad ea quas in ipso sunt, alba sunt. loca 
νοῦ, xai τῶν ἓν αὐτῷ, al Azuxa[cist χῶραι, — parata jam ad messem, clevantibus oculos : pslam 
ερὸς θεΓεσμὸν τοῖς ἑπαίρουσ. τοὺς ὀφθαλ- | wniuscujusque rei ratione illis ob oculos exhibita, 
τῶς παρ:σταµξνου τοῦ περὶ ἑκάστου λόγου qui receperunt, eo quod transformentur ad eamdem 
ἱηφόσι», Ex τοῦ τὴν αὐτὴν εἰκόνα µεταµορ- imaginem a gloria in gloriam **, sinilitudinem ocu- 
ιπὸ δύσης εἰς 022a, ὀφθαλμῶν ὁμοίωμα (70) — lum, qui. viderunt. quomodo singula qu» facta 
ἱχότω»ν πῶς ἔχαστον τῶν γενοµένων χαλὸν fnerant, bona. essent, [ος enim. dictum ο. Vidit 
kp, Ε:δεν ὁ θεὸς χαθέχαστον τῶν χτισµάτων — Deus singillatim, quie creata suut, bona esse, tale 
A ὅτι χαλὺν, τοιουτή» ἐστιω» "Ότι ivelósy — est: [nspexit Deus cujusque rei rationes, casque 
Ng λόγοις (71) ἑκάττου, καὶ εἴδε πῶς καθ vidit bonas esse propter rationes quibus unum- 
νεν Ex25:09 «(toV κτισμάτων λόγους, ἐστὶ quodque creatum erat. Quod si quis sic non intel- 
ἰ δὲ µῆ οὕτως τις παραδέχεται τό: εΕἱίδεν — ligit hoc dictum : « Vidit Deus quod bonum esset ?*, » 
ἔτι χαλὸν,» διγΥγσάσθω πῶς ἐν tO «€ 'EZa- — euarret. no*is quomodo in his verbis : « Educant 
& ὕδατα ἑρπετὰ ψυχῶν ζωσῶν, xa πετεινὰ — Oque reptilia. animarum, quie vieturze sint, et 
(Emi της Y*4g κατὰ τὸ στερέωμα τοῦ οὖρα- — volatilia alata super terram in firmamento coeli ?!, » 
is£e2: τό «Llózv ὁ Osbz, ὅτι xa)5v,» xa* µά- D servetur. Deum vidisse, quod bonum esset, idque 
αἱ ἐποίτσεν ὁ θεὸς τὰ χήτη τὰ µεγάλα,ὁ — potissimum, quod. fecerit Deus cete magna Τὰ ; sed 
|) 6 περὶ ἑχάστου τούτων ἑἐστὶν ὁραθεὶς θ:2ῷ — ratio uniuscujusque harum rerum Deo. perspecta, 
, Τὰ δ αὐτὰ καὶ περὶ τοῦ, « Ἐξαγαγέτω ἡ — res bona est. Idein censendum est et de illis verbis : 
y ζῶσαν xac γένος, τετράποδα, xai έρτε:- « Educat terra auimam viventein juxta genus, qua- 
θηρίᾳ τῆς γῆς xatk Ὑένος,» λεχτέον, οἷς  dtupeda et reptilia, el feras terr:e juxta genus 5; » 
έρεται τό: « Eiocy ὁ θεὸς, ὅτι χαλόν.» Ilio; — quibus subjungitur etiam : « Vidit Deus, quod bo- 
y τὰ θηρία xal τὰ ἑρπετὰ, el μὴ ἄρα ὁ λόγος — num esset! *.» Quomodo enim ferze et reptilia bonum 
γντῶν ἐστι τὸ χαλόν; Ταῦτα D ἡμῖν λέγεται — sunt, nisi. ratio earum bonum est? Hiec. autem a 
.XL,96. — " Mati. v, 3seq.; Luce. vi, 20 κοα. ** Luc. xvi, 25. " Luc. xui, 11 seq. ** It Cor. 
*Gvu. 1, οἱ. "* ibid. 10, 12, 13, 91. *' ibid. 20. "* ibid. 21. "* ibid. 34. τν ibid, 25. 
ποῖς ἐν πεδίῳ συγα χθεῖσι. ec desideran-— tuitur e codicibus Bo.lleiano et Barberino. 


3dice Bouleiano. (71) Codd, Bodleianus et Barberinus, τοῖς λόγοις᾽ 
bdex Bodlcianus, ῥασιλείοις, sed legendum — BRhegius, τοὺς λόγους. 
Ισσάνοις, ut in Regio. (12) '0 Aóyoc, cte. Legendum fortasse, εἰ μὴ ἄρα 


Juoicpa. Deest iu codice Regio, sed resti-— 6 λόγος 6 περὶ ἑκάστου. 


ORIGENIS 


jis dieuntur propter illud : « Levate oculos ve- A διὰ τό. c Ἐπάρχτε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν. xaX Oz --ᾱ- 


0s, et videte loca j:n allia esse ad messem, »Fi- 
» Uei, qui discipulis aderat, auditores monente, 
. rlevarent oculos ad. loca. Scripturz, et ad loca 
ationis. singulis entibus innatz ingeuit:eque, ut 
lbedinem. spleudoreimque lucis veritatis, qui ubi- 


]:e est, aliquis videat : « Omnia » euim « coram 


intell'gentibus, » teste. Salomone *5, « recta. autem 
his qui sensum distribuere volunt.» 


45. « Qui metit, mereedem accipit, et congregat 
fruciuu iu. vitam zeteinam, ut qui. seminat, simul 
gaudeat, el qui metit ?*, » Quot modis in Seriptura 
messis dicatur, et in. quot signilicationibns pona- 
tur, dicere oportet : idque necessario apponendum 
)eor, uL possimus, significatione hujus. nominis 
nobis pro viribus perspecta, ex pluribus videre in 
quanam ponendum sit. Invenimus ergo in Evangce- 
lio seenndum  Mattliaeum, $545 cum. accessissent 
discipuli ad Dominum dicentes : « Edissere nobis 
parabolam zizaniorum agri "", » doctrinam Doinini, 
4we de hoe. nomine post alia dicit : « Messis vero 
est finis szeculi, messores autem angeli sunt ?5,» AL 
vero etiam alio in loco de multitudine credentium, 
εί opus habentium doctrina quie. illis manifestet ea 
quie credunt, Servator iuquit noster 7?: « Messis qui- 
dem multa, operarii autem pauci; obsecrate ergo 
dominum messis, ut emittat. operarios in messem 
δι). » Ad hiec Apostolus semen. quidem nominat 
eam, quie in lac vita est, abundantiam, vel peccea- 
tu: liominum; messen. vero. ea, qui unicuique 
merito reposita sunt, vel ob praeclare facta, vel ob 
peccata, quie in. prisenti vita quisque egerit, sic 
diceus * : « Quidquid cnim seminaverit homo, lioc 
etiam melet; quoniam qui in carae seminat, de 
carne messurus est corruptionem : qui autem  se- 
minat in. spiritu, de spiritu metet vitam zeternam » 
ln aliqua vero simili signiticatione arbitror etiam 
Propletun, qui in Psalmis circumfertur, dixisse! : 
€ Qui seminant iu lacrymis, in exsultatione metent. 
Euntes ibaut, et. flebant, mittentes semina $ua ; 
venientes autem venient cum exsultatione, portau- 
(es. manipulos suos.» Ponitur ctiam hoc nomen 
frequenter, ut loqui consuevimus, quemadmodum in 


libro Ruth. hisce verbis : « llla» autem advenerunt D 


Bethlehem, cum messis hordeacea. inciperet **, » 
Expositis itaque in prwsentia quinque significatio- 
nibus messis, manifestum est hoc in loco messem 
non accipi uL loqui consuevimus, sed ne pro fiue 
quidem οἱ consummatione ; neque enim hoe modo 
loqui consuevimus : « Qui metiL, inercedein accipit, 
€t congregat. fructum in vitam aternam 9. » Neque 
de messoribus angelis consentaneum est nos hoc ia 

"* Prov. vin, 9... 7* Joan. tv, 36. 
7,8. "Psül. cxxv, 5,6. ** Ruth 1, 49. δημ. 


(15) Πάντα γὰρ ἑνώαιον, eic. Omnes τῶν (Q' 
editiones habent, πάντα ἐνώπια τοῖς 99Vt090t, X1 
ὀρθὰ τοῖς εὑρίσχουσι γνῶσιν, quibus consonant IHe- 
braica et. eduiones umversa-. 

(71) Codex. Budleiauus, £z::512392:. 


?' Matth. xii, 


σασθε τὰς χώρας, ὅτι λευχαί εἰσι «pb; Üep:a pae v 
fov.» προτρέποντος τοῦ παρόντος τοῖς panama 
Λόνου τοὺς ἀχροατὰς ἑπαίρειν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἑ — 
τξ τὰς χώρας τῆς Γραφῖς, xa ἐπὶ τὰς χώρας rem? 
ἐν ἑχάστῳ τῶν ὄντων λόγου, ἵνα τὴν λευχότητα x— 2 

τὶν λαμπρότητα θεάστταί τις τοῦ τῆς ἀλτθείας πα —- 
ταχοῦ φωτός ' «Πάντα γὰρ ἑνώπιον (76) τοῖς νοοῦσ, - *' 

χατὰ τὸν Σολομῶντα, «ὁρθὰ δὲ τοῖς βουλομένι —E "^ 
ἀπονείμασθαι (14) αἴσθτσιν. » 

45. « Ὁ θερίκων μισθὸν λαμθάνει, xal συνάχε — 9 
χαρπὸν εἰς Qut,» αἰώνιον, ἵνα ὁ σπείρων ὁμοῦ yalpn. E €T» 
καὶ 6 θερίζων.ν Ποσαχῶς ὁ θερισμὸς iv τῇ Tgog" — 
λέγεται , καὶ Eg! ὅσων τάσσετα’, νομίνω ἀναγχαϊοκα” «-ν 
εἶναι παραθέσθαι, ἵνα, κατὰ τὸ δυνατὺν ἡμῖν xafap———xX- 

B ῥέντος τοῦ σηµαινοµένο», ὀυνηθῶμεν ἐνθάδε ἰδεῖνω” 39 iv 
ἐπὶ τίνος τῶν πλειόνων τέταχται d| λέξις. Ἐροῦ--- -ᾱ---- 
μεν (731 δν ἐν τῷ χατὰ ΝΙατθαῖον Εὐαγγελίῳ, ἠνίχακν “δοια 
προσᾶλθον οἱ μαθτταὶ τῷ Κυρίῳ λέγοντες' « Aa2á— 5 ᾱ- 
φτσον ἁμῖν την παραθολΏν τῶν ζιζανίων τοῦ ἀγροῦια V «a 
ὃ δασχαλίαν περὶ ταύτης τῷ Κυρίου, ps0" ἕτερᾳ λὲ- Sp «Οέ- 
γουσαν * « Ὁ 65 θξρισμὸς συντέλεια αἰῶνός ἔστι,οςν — , d 
65 θερισταὶ ἄγγσλοί εἶσιν.» ᾽Αλλὰ μὴν καὶ ἐν ἑτέρ s. 390 
τόπῳ περὶ τοῦ πλ{θους τῶν πιστευόντων ἁπορούῦντως » 3» -Ζτων 
διδασχαλίας τρανούστς αὐτοῖς περὶ ὧν πιστεύουσα GET «9. 


zi; 


φπσὶν ὁ Σωτὶρ ἡμῶν: « O μὲν θερισμὺς πολὺς, C» .. οἱ 
δὲ ἐργάται ὀλίγοι' ὀεέθττε οὖν τοῦ Κυρίου «oo 0m €9 0c 
ρισμοῦ, ὅπως ἐκβάλλῃ ἑργάτας εἰς τὸν θΞρισμὸν aCr a» Ὑαὖ- 


τοῦ.» Πρὸς τούτοις ὁ Απόστολος σπόρον μὲν ὀννα ὧν ὁνο- 
µά-ει thv ἐν τῷ Bio τοτῳ εὐπηρίαν, ?| ἁμαρτία Ἡ ar iix 
τῶν ἀνθρώπων θερισμὸν δὲ τὰ δ.ὰ τὰ ἐνταῦθα xar ας» »xa- 
ορθώματα T, ἁμαρτήματα ἑκάστῳ χατὰ τὴν ἀξίο 55 wEfia 


ἀποκείμενα, οὕτω λέγων € 7O γὰρ ἐὰν σπείρη Ó3ES — ue dy. 
θρωπος, τοῦτο xai θερίσει’ ὅτι ὁ σπείρων cl; v zz zy 


σάρχα ix τῖς σαρχὸς θερίσει qÜspáv- ὁ δὲ σπείροςῇὴ 3 :lpuy 
εἰς τὸ πνεῦμα ἐκ τοῦ πυξύματος θξρίσει ζωὴν αἱ 5ο — ad. 
νιον.} Κατά τινος δὲ παραπλπαίου τοῦ σηµα!νοµ.χ «Ὁ υοµέ. 
νου vouíist xai τὸν Προςέτην φερύςενην Ev ex 7 XEM). 


μοῖς εἰργκέναι" «Ol σπείροντες ἓν δάχρυσιν —— -— ἐν 
ἀγαλλιάσει Όεριονσι. Πορξυόμενοι ἑπορεύοντο x χαὶ 


ἔκλα:ον, ῥάλληντες τὰ σπέρματα αὑτῶν ' Epyóur ——- --ἔνοι 
6: ζδηυσιν ἐν ἀγαλλιάτει, αἴροντες τὰ δράγµατας- Ὑἀὃ- 
τῶν.» Κεῖται δὲ τὸ ὄνομα πολλαχοῦ xai ἐπὶτῖςσ- -υν- 
ηθείας, ὥσπερ xai ἐν τῇ 'Ροὺθ, διὰ τούτων ελὺ-- αἱ 
δὲ παρεγενήθησαν εἰς Ετθλεὲμ ἐν ἀρχῇ ÜspispL- —7» 
κριθῶν.» Πέντε δῇ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐχτεθέντ «t —"V 
σηµαινοµένων, φανερὸν μὲν, ὅτι οὗ τὸ ἐν τῇ συν Xs 7 
θ:{ᾷ δτλοῦμενον ἐνταῦθα εἴρηται, ἀλλ οὐδὲ τὸ E 77—7 
τῆς συντελείας τεταγμένον: οὔτε γὰρ ἐν τῇ συντθε £999" 
τὸ" € 'O θερίσων (76) μισθὸν λαμθάνει, xal συνάγει 
καρτὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον.» οὔτε περὶ τῶν θεριστῶν 
ἀγγέλων τὸ προτρεπτικὸν εἰς τὸ θερίτειν εὔλογον ἓν 
τῷ τόπῳ νοεῖν. ᾽Αλλ’ οὐδὲ κατὰ τό" « Ὁ σπείρων εἷς 
96. 15 ibid. 59. "* Matt. 1x, 57, 38. ** Galat. vi, 
ιν, 906. 
(15). "Epc pev. Legendum videtur εὕρομεν. Mox 
vox Εὐαγγελίῳ deest in codice Rvgio, sed exstat in 
Bodleiano. . 
(760) Τό: 'O θερίζων. la codice Regio deest 
τὸ, 6 ; scd restituiiuc c codice Bodleiano. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XII. 


478 


Ex τὶς σαρχὶς Όεε[σε. «θορὰν, καὶ ὁ σπεί- A loco intelligere admonitionem de me:eudo. Sed ne 


) πνεῦμα Ex τοῦ πνεύματος θερίσει ζωὴν 
όν τε ἐνθάδε λαμθάνειν τό" « Ὁ θερίζων 
αβάνει, χαὶ σννάγει καρπὸν εἰς ζωὴν alo- 
τὰ μὲν Υὰρ τὰ ἀποστολιχὰ ῥητὰ ὁ αὐτός 
είρων xai ὁ θερίζων, εἴτε εἰς τὴν σάρχα, 
πνεῦμα, χαὶ διὰ τοῦτο συνάγων Πτοι φθο- 
ν αἰώνιον χατὰ δὲ τὰ ἑνεστηχότα, ἄλλος 
µείρων xai ἄλλος ὁ θερίζων. Ὁμοίως δὲ ὁ 
σπείρει χαὶ θερίςει, xa0' à παρεθέµεθα £v 
ῥητὺν, διαφἐρον τοῦ ἀποστολιχου τῷ μν- 

xai ἁποῤῥττοτέρῳ, τὸ μὲν γὰρ ἁποστο- 
ιούστερον εἴρηται, οὗ διδάσκον περὶ 
Ju φύσεως τῶν σπερµάτων πόθεν λαµβά- 
1 db τῶν Ὑαλμῶν Goxst µοι δηλοῦν περὶ 


cum loc. quidem dicto : « Qui seminat in carne, de 
carne messurua est. corruptionein; el qui seminat 
in spiritu, de spiritu metet vitàm aternam, » fleri. 
potest, ut intelligamus haec verba couvenire posse : 
« Qui metit, mercedem accipit et congregat fructum 
in vitam xternam.» Juxta enim apostoliea dicta idem 
est, qui seminat et qui metit, sive in carne, sive in 
spiritu; et ob lioc etiam congregaus vel. corruptio- 
nem, vel vitam :aternam : in praesentibus vero 
alius est qui seminat, ct alius qui metit. In Psalmis 
etíam idein similiter seminat et idem metit, juxia 
dictum quod proposuimus ab apostolico differens, 
ratione sacratiore οἱ occultiore : nam dictum 
apostolicum simplicius prolatum est, non docens de 


) (1T) τῶν εὐγενεστέρων φυχῶν παραγε- B 255 diversa natura seminum, unde sumantur. At 


4 τὸν βίον τοῦτον μετὰ τῶν σωτηρίων 
, Χαὶ παραγενοµένων vs οἱονεὶ ἀχουσίως 
γμοῦ, ἑπανερχομένων δὲ ἐν ἁγαλλιάσει, 
M γεωργηκέναι, χαὶ τὺξγχέναι, χαὶ πε- 
τὰ σπέρματα, μεθ) ὧν ἐληλύθασιν. "Ax- 
v ὁ σπείρων xat ἄλλος ὁ θερίζων ἐν τῇ 
λέξει. 


ἱρεῖ γε ὁ Ἡραχλέων, τάχα δὲ τούτῳ (78) 
doyhvy ταύτην συµπερι,ερόμενός τις xal 
ιχὸς, ὅτι τῷ κατὰ τό: «'O μὲν θερι- 
οἱ δὲ ἐργάται ὀλέγοι, » σημαινομένῳ 
τα εἴρητα:, τῷ ἑτοίμους πρὸς θερισμὸν, 
ίους πρὸς τὸ ἔδη (19) συναχθηναι εἰς τὴν 
MÀ τῆς πίστεως εἰς ἀνάπαυσιν εἶναι, xal 
πρὸς σωττρίαν κὰ) παραδοχὴν τοῦ λόγου, 
v Ἡρακλέωνα διὰ τὸν χατασχενὴν αὐτῶν 
ny* χατὰ ὃξ τὺν ἐχκλησ.αστιχὸν, xal 
ερεπισμὸν τοῦ ἡγεμονικοῦ ἑτοίμου πρὸς 
ἵνα μὴ xat θερισθῇ. Λεκτέον οὖν πρὸς 
ἰχδεξαμένους, εἰ βούλονται παραδέξασθαι 
Ἰνέναι πρὸ τῆς τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν ἐπιδη- 
bv παραπλήσιον τῷ οὕτως ἂν ἑλπισθέντι 
όνων τοῦ εὐαγγελικοῦ χηρύγµατο-. El 
ει τὸν θερισμὸν πολὺν πολλοὶ πεπιστεύ- 
γε ὀλίγων ὄντων τῶν ἑργατῶν ἁπηστό- 
ς τὸ πληθος τῶν παραδεξαµένων τὸν λό- 
&à τὸ « θεάσασθαι (80) τὰς χώρας, ὅτι 
ερὸς θερισμὸν Ἡδη, » οὐδεὶς πρὸ τῆς σω- 
Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδημίας πεπίστευκε, 
Ὀνέ τις πιστευόντων ἐργάτης, ὅπερ ἑστὶν 
φάσχειν, ᾽Αθραὰμ, xaX Μωσέα, xat τοὺς 
ἥτε ttv τῶν ἐργατῶν ἐσχηχέναι χώραν, 
Iw θεριζοµένων * f], εἴπερ καὶ πρότερον 
γγάται xal θερισμὸς (81), οὐδὲν δόξει 

Σωτὶρ ἐπαγγέλλεσθαι τοῖς ἑπαίρουσι 


n 391.  Maubh, ix, 57. 


εῆς καθόδου, cic. Vide Origenianorum 
4ο 6, num. 4, et tom. xx in. Joan., 


p. Sic codd. Bodleianus et Barberinus ; 
o. Paulo post in Bodleiano et Barbe- 
ὅτι τῷ χατὰ τό" 'O θερισμὸς πολὺς, οἱ 
Μέγοι, σημαινο μένω uoi ταῦτα εἴρη- 


*! Joan. 1v, 955. 


quod e Psalmis proposuimus, declarare mihi vide- 
tur animarum nobilium descensum, qui venerint 
in hanc vitam cuim salutaribus seminibus, quaeque 
invite fere venerint suspirantes, sed redierint cum 
exsultatione, eo quod egregie laboraverint, et au- 
xerint, οἱ multiplicarint semina cum quibus vene- 
rant. Alius autem est qui seminat, et alius qui me- 
tit ?* in przesenti orationis contextu, 

44. Dicetque. profecto. [leracleon, et secum for- 
lassis sentiens alius etiam ecclesiasticus, propter 
lianc expositionem, b:ec verba dicta fuisse in ea si- 
guificatione qua dictum est: « Messis quidem multa, 
operarii autem — pauci 5*5, » eo quod parati ad mes- 
sein, et idonei qui jam inducantur in horreum, sint 
in requie per fidem, atque idonei ad. salugem et ad 
susceptionem verbi [Dei| ; secundum Heracleonem 
quidem, quia tales crcati fuerint, et talem habue- 
rint naturam ; secundum eccleaiasticum vero, pro- 
pter quamdam diligentem pr:rparationem ejus par- 
tis anima qua prastantissima est, parate et prom» 
pio ad perfectionem , ut ne etiam meltatur. Sed di- 
cendum est his qui hunc in modum exposuerunt, an 
velint admittere nunquam factam fuisse ante Ser- 
vatoris nostri adventum messem similem illi -messi 
quie sic sperabatur a teinporibus evangelicze praedica- 
tionis. Nam si, quia erat messis multa, inulti credide- 
runt,quanquam paucisexsistentibus operariis aposto- 
lis, comparatione multitudinis suscipientiumverbum 


p Dei ; vel propter illud : « Videte regiones jam albas 


esse ad messem **,» nullus aute corporalem Servato- 
ris nostri adventum credidit, neque etiam fuit aliquis 
operarius credentium, quod est absurdissimum di- 
ctu, si Abraham, et Moses, et prophetze nec opera- 
riorum, nec eorum qui metunt liabeant iocum , vel 
si etiam antea fuere operarii , fuitque. messis, nihil 
admirable videbitur Servatorenm aununtiare elevan- 


ται, τῷ ἑτοίμους, etc. Regius autem habet ὅτι χατὰ 

τό. Ὁ θερισμὸς πολὺς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι, σηµαι- 

νόμενον, ὁμοίως ταῦτα εἴρηται τῷ ἑτοίμους, etc. 
(19) "Ηδη. Deest in codice Dodleiano. 

(80) θεάσασυαι. Legendum videtur θεάσσσθε. 

(81) Codd. Bodleiauus et. Barberinus, θερισµός " 

Regius, θ2ρ.σµοί. 


479 


ORIGENIS 


tibus oculos, ut videaut regiones jam albas esse ad A τοὺς ὀφθαλμοὺς, ἵνα θεάσωνται τὰς χώρας, ὅτι À 


messem. Ex his clare perspici potest niliil. eorum 
qu: supra diximus, hoc in. loco intelligi de voce 
messis. Sed neque quod apud Apostolum in alio loco 
consideravimus, [ο congruit, dicentem τε Qvi 
parce seminat, parce οἱ inetet; et. qui. seminat in 
benedictionibus, de benedictionibus et metet *'. » 


956 45. Quxramus igitur septimam | significa- 
tionen convenientem his quie supra disseruimus un 
illud : « Nonne vos dicitis, quod ailhuc quatuor 
mmenses sunt, et messis veuit ? » et in hoc : « Ecce 
dico vobis : Levate oculos vestros, οἱ videte regio- 
nes jam albas esse ad messem : » sitque messis 
probis ratio, sive oratio. aperia, de. perspicuitate 
Scripturarum (veluti quomo:o omnia qua fecit Deus, 
sb valde bona $5), quam inessem qui inctit, duos 
fructus metendi habet ; alterum, quod accipit mer- 
cedem ; alterum, quod. colligit. fructmin. io. vitam 
eternam *?. Et arbitror per eas promissiones, qua 
postea. future. sunt, juxta id quod scriptum est : 
« Ecce. Dominus, et. merces ejus in. manu. ejus, ut 
reddat ünicuique secundum ea. qu: gesserit δν di- 
ctum. fuisse, « mercedem accipit *! ; » propler pro- 
venientem autem ex ipsa coguitione utilitatem, qua 
ex se secundum naturam in. mente inest, etiam in ra- 
liouali natura ceu egregium quiddam et insiguo 
exsistens, etiam preter promissiones qua alix sunt 
ab ipsis, scriptum fuisse : « Colligit fructum in vi- 
πι aeternam ?* : 5 qux res beneficium quoddam et 


ceinimnodugn τοῦ ἡγεμονιχοῦ [sive mentis principa- C 


D θεὺς 


εἶσι πρὸς 0ερ'σμὸν ἤδη. Ἐκ τούτων Oh ó2vata. 
εἶναι σαφὲς, ὅτι οὐδὲν τῶν προειρηµένων kot 
0άδε νοπύμενον χατὰ τὸν θερισµόν. Αλλ' ot 
παρὰ τῷ ᾽ΑποστόλἾῳ ἐν ἄλλῳ τόπῳ νοηθὲν d 
ἑφαρμόσει λέγοντι' €'O σπείρων φειδοµένως : 
µένως xaX θερίσει' xal ὁ σπείρων Em εὐλογίαι 
εὐλογίαις χαὶ θΣρίσει.» 

4ὐ.Ζητουμεν οὖν ἔέδομον σηµαινόμενον χατά) 
τοῖς προαποδεδοµένοις εἰς τό: «Οὐχ ὑμεῖς X 
ὅτι τετράμηνός ἐστι, καὶ ὁ θερισμὸς ἔρχεται; 
εἰ; τό ' «Ιδοῦ λέγω ὑμῖν' Ἑπάρατε τοὺς ὀφθα 
ὑμῶν, xa θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι Asuxal εἶσι 
θερισμὸν ἤδη. » 0 δὴ περὶ τῆς σαφηνείας τῶν 
φῶν τρανὲς λόγος, f| ὁ περὶ τοῦ, πῶς πάντα 
ἐποίησε καλὰ λίαν, ερτται ἡμῖν ὁ θερι 
ὄντινα ὁ θερίζων δύο χαρποὺς τοῦ θερίσειν ἔχει 
μὲν, ὅτι λαμθάνε: μισθ»ν, ἕτερον ὃΣ ὅτι συνάχει 
Ty εἰς ζωὴν αἰώνιον. Καὶ νομίζω διὰ μὲν τὰς 
ταῦτα ἐπαγγελίας ἐσομένας χατὰ τὰ γεγραμ! 
ε Ἰδοὺ Κύριος, xaX ὁ μισθὸς αὐτοῦ Ev τῇ χειρὶ : 
ἀποδοῦνα: ἑκάστῳ χατὰ τὸ ἔργον αὐτοῦ , » sig 
τό * « Ἀ.σθὸν λαμβάνει" 0 διὰ δὲ τὴν ἀπ᾿ αὐτῖ 
θεωρίας ὠφέλειαν, αὐτόθεν κατὰ φύσιν οὖσαν τ 
χαὶ τῇ λογικῇ φύσει (82) ἐξαίρετον τυγχάνουσα 
χωρὶς ἑτέρων παρὰ ταῦττν ἐπαγγελιῶν Ύεγρ 
τό’ « Συνάγει χαρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον ' » ὅπι 
πα[ειάν τινα τοῦ ἡγεμονιχοῦ δηλοῖ , ὡς χαὶ 
«pl: τῶν. Στρωματέων παρεστήσαμεν δη] 
vot τό” « 'O Πατήρ σου, ὁ ῥλέπων ἓν τῷ xp! 
ἁποδώσει σοι £v τῷ φανερῷ (85). » 


lis!, ostendit, queniadmodum in teriio. Stromaton libro exposuimus, enarrautes. dictum illud 2 € 
tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi in manifesto 13. » 


46. lleracleon dici existimat, « qui metit, merce- 
dem accipit, » quoniam Servator seipsum dicat 
messorem, mercedemque Domini nostri esse existi- 
mat eoram. qui ineunt, salutem οἳ restitutionem, 
eo quod ipse in cis requicscat; in his vero verbis, 
t et fructum colligit iu. vitam zeternam, » fructum 
dictum fuisse existimat, vel quia id quod colligitur 
frvetus. sit. vite :eterne, vel quia ipsa collectio 
vita ctiam zelerua est. At reor hoc in loco coactain 
esse illius interpretationem , dicentis Servatorem 
accipere mercedem, et. confundentis mercedem et 
colleetionem fructus in unum, manifeste. duas res 
Scriptura in medio ponebte, ut supra ostendimus. 
Quamobrent si. assecuti fuimus. elevationem oculo- 


46. Ὁ δὲ Ἡραχλέων τό" €'O θερίξων μισθὸν 


, θάνει, » εἰρῆσθαι νομίζει, ἐπεὶ θΣριστὴν ἑαυτ 


Υὲι ὁ Σωτὴρ, xai τὸν μισθὸν του Κυρίου ἡμῶν 
λαμθάνει εἶναι τὴν τῶν θερικοµένων σωτηρία 
ἁποχατάστασιν τῷ ἀναπαύεσθαι αὐτὸν ἐπ᾽ αὗτο 
62: « Καὶ συνάγει χαρπὺν εἰς ζωὴν αἰώνιον, 1 
Tbv εἰρῆσθαί φησιν (81), Ἡ ὅτι τὸ συναγόµενον 
πὸς ζωῦς αἰωνίου ἐστὶν, ὃ χαὶ αὐτὸ (85) ζωὴ ali 
᾽Αλλὰ αὐτόθεν νομίζω βίαιον εἶναι τὴν διἠγησι 
τοῦ, φάσχοντος τὸν Σωτῆρα μισθὸν λαμθάνευ 
συγχἑέοντος τὸν μισθὸν καὶ τὴν συναγωγὴν τοῦ 
ποὺ εἰς Ey, ἄντιχρυς τῆς Γραφῆς 620 πράγµατα 
στάσης, ὡς προδιηγησάµεθα. El τοίνυν ἐπιτέτε 
ἡμῖν d ἔπαρσις τῶν ἀποστολικῶν ὀφθαλμῶν, 


rum apostolicorum, visionemque regionum jam ad D θέα τῶν χωρῶν λευχῶν ἤδη πεὸς θερισμὸν ο 


messeu albarum, eodeni modo accurate inquiramus 
oportet quid sit hoe dictum : « Ut qui seuinat, si- 
uiid gaudeat, et qui metit **. » Existimo igitur eum in 
omni arte, et scientia, qu:e pluribus speculationibus 
constet, seminare, qui priucipia inveniat; quie 


*' [[ Cor. ix, 6, ** Gen. 1, 3l. ** Joan. iv, 56. 
vi, 4, ** Joan. iv, 30. 


. (82) Vox φύσει excidit e codd, Regio et. Barbe- 
rino ; sed restituitur e Bodleiauo. 

(83) 'Ev τῷ garepo. Deest in codd. Barberino et 
legio; sc. legitur in Bodleiano. 


” 


ἤδη ἀχολούθως τούτοις ἑξξταστέον τί τό" « 
σπείρων ὁμοῦ χαίρῃ, xal ὁ θερίσων. » Οἶμαι d 
ἐπὶ πάσης τῆς Ex πλειόνων θεωρηµάτων τἐχνι 
ἐπιστήμης, σπείρει μὲν ὁ τὰς ἀρχὰς εὑρίσχων, 
vag ἕτεροι παραλαμθάνοντες, xal ἐπεξεργαζι 


9 [μα xr, 10. *' Joan. 1v, 50. ** ibid. 51 


(84) Καρπὸν εἱρῆσβαί «ησιν». In codd. Be 
Darberino deest χαρπόν, at legitur in Bodleia 

(85) "Ecclv, ὃ xal αὐτὸ, etc. Lego cum E 
rio &£azlv, ἡ ὅτι xat αὐτὸ, εἰς. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XII. 


483 


έροις τὰ ὑπὸ αὐτῶν εὐρημένα παραδιδόντες, A alii assumentes curiosiusque ca ex.minantes, vi- 


ὧν εὐὑρήχασι γίνονται τοῖς µεταγενεστέροις 
εἴσι τάς 1: ἀρχὰς εὑρεῖν, καὶ τὰ ἑξῆς ἔπι- 
χαὶ τὸ τέλος τῶν τεχνῶν χαὶ τῶν ἐπιστη- 
εῖναι , τοῦ συμπληρωθεισῶν τῶν τοιούτων 
αἱ ἐπισττμῶν πλήρη τὸν χαρπὸν ὡς ἐν θε- 
πῶν ἀναλαθεῖν * εἰ 65 τοῦτο ἐπὶ τεχνῶν ἐστιν 
ab τινων ἐπιστημῶν, πόσω πλέον ἐπὶ τῆς 
ὦν τεχνῶν xal ἐπιστήμης τῶν ἐπισττμῶν 
δεῖν; τὰ γὰρ εὑρεθέντα ὑπὸ τῶν προτέρων 
σάµενο: οἱ μετ αὐτοὺς παρχθσλώκααι τοῖς 
αστικῶς προσιοῦαι τοῖς εὑρεθεῖσιν ἀρορμὰς 
y σῶμα τῆς ἁληθείας μετὰ coz íaz συναχθη- 
ρωθέντος δη τοῦ παντὺς ἔρνου της τέχνης 
ὤν, ὁ σπείρων ὁμοῦ χαΐέρει, καὶ ὁ θερίςων, 
Ἰαμένου θεοῦ εἰς Ev πᾶντας τέλος suviyov- 
ι δὲ εἰ οἱ μὲν σπεἰροντές εἶσι Μωσῆς xal 
| γράφαντες τὰ πρὸς νηυθεσίαν ἡμῶν, sl; 
λη τῶν αἰώνων χατήντησε, καὶ χηούξαντες 
εοὗ ἐπιδημίαν ' θερίσαντες δὲ οἱ τὸν Ἀριστὸν 
ἵμενοι, χαὶ τεθεαμένοι την δόςαν αὐτοῦ ἁπό- 
νμφωνοῦσαν τοῖς προφητικοῖς περὶ αὐτοῦ 
) σπέρμα. (86), θερισθεῖσι κατὰ τὴν ἑἔπεξ- 

χαὶ χατανόπσιν τοῦ κεχρυμμµένου µυσττ- 
τῶν αἰώνων, φανερωθέντος ob ἐπ ἐσχάτου 
Gy: «ὅπερ ἑτέραις γενεαῖς οὐκ ἐγνωρίσθη 
τῶν ἀνθρώπων, ὡς vov. ἀπεχαλύφθη τοῖς 
“Οστόλοις αὐτοῦ καὶ τροφήταις  » σπέρμα 
ἃς λόγος χατὰ ἀποχάλυφιν ε«μυσττρίοῦ χρό- 


Jot; σΣτιγη 120) καὶ « vou» φαγερω- q 


ιά» τε εΓραφῶν προφητικὼν, » καὶ τῆς 
ις τοῦ Κυρίου tu» Ἰησοῦ Χριστοῦ * ὅτε τὸ 
ἰηθινὸν πεπρίτχε τὰς χώρας, ἓν τῷ ἐπιλάμ- 
αεὐταῖς, λευκὰς πρὸς Οερισμὺν f0n. Κατὰ 
1 τὸν λόγον αἱ χῶραι ἐν at; κατεθέθλητο τὰ 
t, ab vouixal καὶ προρητιχαί siat Γραφαι, 
ix Ίσαν λευχαὶ τῷ τὴν» παρουσίαν τοῦ Λόγου 
πηχέναι (88)* γίνοντα", δὲ τοιαῦτα: τοῖς µα- 
νοις τῷ αρ τοῦ O:09, καὶ πειθυµένοις λὰ- 
Ἐπάρατε τοὺς ὁγθαλμοὺς ὑμῶν, xaX θεάσα- 
(ώρας. ὅτι λευχα! εἰσι πρὸς θερισμὸν for. » 
£4 τοίνυν χαὶ ἡμεῖς Χοιστοῦ uar zai ἑπά- 
ys ὁρθαλμοὺς, xal τὰς χώρας ἑσπαρμένος 
ισέως καὶ τῶν Τροφητῶν θεασώμεύα, tva 


Ἡ λευχότητα αὐτῶν, καὶ τῖνα τρόπον for D 


σ.ιν αὐτὰς xal συνᾶσαι τὺν χκαρπὺν αὐτῶν 
αἰών.ον (80) , μετὰ τοῦ καὶ μισηὺν ἑλτίςειν 
|! ἀπὸ τοῦ Κυρίου τῶν κωμῶν, καὶ χορηγοῦ 
ρµάτων (90). Τὸν μὲν οὖν τὸν σπεέρυντα 
; τὸν θερέσοντα γαΐρειν, ὅτε ἀπέδρα ὀδυνη, 
, καὶ στεναγμὸς, ἓν τῷ μέλλοντι αἰῶνι, πᾶς 
ὑμολογίσει τῶν ἀνξγνωχότων, ὅτι € πολλοὶ 


δε] Petr. 1, 20. *' Ephes. i, 5. 


'. X, 11. 
ic 6 σπέρµασι. Ma optime codex Dod- 

male Keuiu- λογιχοὶ ὃ σπέρµασι. 

y τῷ ἐπι]άμνγι. Sic habet codex Bodleia- 

ius vero, ule, ἐπέλαμφεν. 

dd. Regius et Barberiuus, τοῖς τὴν παρον- 

Λόγου μὴ χεχωρηχόσις sed Dodleianus ul 


cissimque aliis tradentes iuventa sua, auctores sunt 
posteris, ex liis qua invenerint non valentihus prin- 
cipia invenire, el sequentia 957 conjungere, οἱ 
summam manum artibus et scientiis impouere, ut 
plenum fructum percipiant ; non. secus atque. in 
messe, hujusmodi artibus. et scientiis coupletis, 
Quod si hos verum est in artibus et quibusdam 
scienljis, quanto magis in ea arte qux ars cst ar- 
tium et scienlia scientiarum, conspicere id licet ? 
Inventa. enim a. majoribus. curiosius eum indagas- 
sent posteri, occasionem successoribus suis, qui h:rc 
iuventa. eum. diligentia. adiissent, tradiderunt, ut 
unum veritatis corpus cum sapientia conjungerent. 
lgitur completo toto opere artis aitium, qui semi- 
nat, Simul gaudet, οἱ qui metit, Deo vicissim in 
unum finem omues congreganie. Proinde vide an 
seminantes sint. Moses et proplietze, qui scripserunt 
ea « qua pertinent ad nostram. adimonitionem, in 
quos fines seculorum devenerunt *5, » quique prz 
dicaverunt. adventum Cliristi ; qui messuerunt au- 
tem, sint apostoli? qui Christum receperunt. vi- 
derunt gloriamque ejus, consona; propheiicis et 
rationabilibus de ipso seminibus, qu:e. demessa fue- 
re secundum accuratam in:dlaginea οἱ intelligen- 
tiam mysterii, abscouditi quidem a sxculis, sed re- 
tecti in. novissimis temporibus **; « quod in aliis 
statibus non innotuit filiis hominum , quemadmo- 
dum revelatum est nunc sanctis ejus apostolis et 
proplietis *! ; » semen vero sit universa illa ratio 
« mysterii, quod igmporibus aeternis tacitum, nunc » 
per revelationem, et « per Scripturas proplieticas, » 
atque per adventum Domini nostri Jesu Christi c iu- 
notuit 99; » quando lux. illa vera regiones fecit, illis 
iliucescendo, jam albas esse ad messem. Secunduin 
hanc igitur rationem, regiones in quibus conjecta 
fuere semina, legis ac prophetarum sunt Seripturw, 
quie albze non erant, quod non recepissent przesen- 
tiam et adzentum Sermonis [Filii Dei ] : tales. vero 
liunt his qui edocti fuerint a Filio Dei, quique illi 
parueriut dicenti : « Attollite oculos vestros, et vi- 
dete regiones jam albas esse ad messem 9?. » Attol- 
limus igitur etiam nos, ceu germani Christi disci- 
puli, oculos, et. regiones a Moyse camiterisque pro- 
phetis seminatas intueamur, ut videamus ipsarum 
albedinem; quo ctiam modo jam eas metere libeat, 
et congregare ipsarum fructum in vitam zternam; 
$perantes etiain Qnercedem accipere a Domino vi- 
corum et largitore seminum. Itaque. seminantem 
simul et 95& metentem gaudere, cum. aufugeril 
dolor et maeror, et suspirium, in futuro szculo, fa- 
tebitur quidem, quisquis legerit futurum, ut « multi 


*5 Rom. xvi, 20, 90. ** Joan. iv, 35. 


in nostro Lextu. 

(89) Codd. Regius οἱ Barberinus, αὐτὸν χαὶ συνά- 
γειν καρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον, Bodleiauuse autem le- 
ctionem nostri textus exhibet. 

(90) Codex PBodleianus, optime, χορηγοῦ τῶν, 
inale Regius et Barberinus, χορηγούντων. 


485 


ORIGENIS 


ab Oriente et Occidente veuiaut , et accumbant cum A ἀπ᾿ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν Άξουσι καὶ ἀναχλ 


Abraham, et lsaac, et Jacob in regno coelorum *. » 
Jam vero omnem seminanteim cum omni mctente 
gaudere si quis ambigat admittere, consideret quad 
aliquo modo messis fuit transformatio Jesu, qui vi- 
sus est iu gloria, non solum metentibus Petro, Ja- 
cobo et Joauni, qui. eum ipso ascenderant *, verum 
etiam scininatoribus Mosi et Eli : cum ipsis enim 
pariter gaudent, videntes gloriam Filii Dei, quam a 
Patre illustratam , illustrantemque videntes, antea 
non viderant. Moses et Elias, ut nunc vident. simul 
cum sanctis apostolis, Periude autem, quasi univer- 
sale sit hoc dictum, sumimus : « llle qui metit, 
mercedem. accipit, et congregat. fructum in vitium 
eternam ; ut qui seminat simul gaudeat, οἱ qui nmc- 
tit*, » eo quod iu sequentibus plures dicantur esse 
q'i metunt, et plures qui laboraverint, nimirum 
in seminaundo, Dicitur enim. veluti ad multos mes- 
sores : « Ego misi vos ad metendum, quod vos non 
laborastis *; » et quasi multi sint qui in semine labo- 
raverint, similiter dicitur: « Alii laboraverunt, et 
vos in. laborem eorum introistis *. » Proinde zqui- 
valet universali hzc propositio : « llle qui metit, 
mercedem accipit ; » el sensus. lalis est : Omuis 
« qui metit, niercedem accipit, et congregat fru- 
cium in vitam aernam, ut » omnis « qui seminat, 
simul gaudeat, et » omnis « qui metit. » ILvc au- 
tem aliqui quidem prompte adinittent, non ambigen- 
tes quin. manifestata. sint. sanctis apostolis in ad- 
veutu Christi qui eis illustravit omnem Scripturam 
luce cognitionis, quie occultata fuerant antiquis ge- 
nerationibus, ac ipsi Mosi el prophetis : alii vero 
verebuntur admittere, non. audentes dicere Mosen 
virum tantum, et prophetas, adhuc agentes in hu- 
manis, non assecutos fuisse quae apostoli intellexis- 
sent: praesertim. cum liec in Seriptaris sint. semi- 
nata, quas ipse Moses 2c proplieie admiuistrave- 
rint. Sed illi primi hoc dicto utentur : « Multi 
proplietze οἱ justi cupieruut. videre qua vos videtis, 
et non viderunt ; et audi e quie auditis, et non au- 
dierunt *; » et hoc etium : « Ecce plus quam Salo- 
mon hoc in loco" ; »et illo etiam : « [n aliis statibus 
non innotuit filiis hominum, quemadmodum rcvela- 
.(um. est nunc sanctis apostolis ejus et prophetis, ut 
Sint gentes cohzeredes, et cjusdem corporis, consor- 
. tesque 959 promissionis in Christo *. » Adducent 
etiam hi i!lud quod Daniel post quamdam visionzm 
scripsit τε Surrexi, et nou erat qui intelligeret ** ; » 
et illud [saixi : « Sermones hujus tibri sunt veluti li- 
ber hominis signatus : quem ipsum si dederint ho- 
mini nescienti litteras, diceutes : Lege, dicet : Ne- 
scio litteras; et dabunt illum homini scienti litte- 
ras, et dicet : Non possum legere , 60 quod sigua- 
Lus eit *. » Rursus alii haec ownia hac sententia 
destruent : « Sapiens intelliget qux» ex ore suo 


D 


μετὰ Αθραὰμ., χαὶ "loaix, χαὶ Ἰαχὼθ kv 
Asa τῶν οὑρανῶν. » Τὸ δὲ χαὶ Ίδη πάντα 
ρούτα μετὰ παντὸς τοῦ θερἰξοντος χαίρειν 
στάτει παραδέκασθαι, νοησάτω, ὅτι θερισµό 
τις 4 µεταµόρφωσις Ἰησοῦ £v δόξη φαινο 
μόνον τοῖς θερισταῖς Πέτρῳ , xaV Ἰαχώδῳ, 
άννη, τοῖς συναναθᾶτιν αὑτῷ, ἀλλὰ xa τοῖς 
Μωσῇ xa Ἠδίᾳ * ἅμα γὰρ αὐτοῖς χαίρουσιν 
την δύξαν τοῦ Yo) Θεοῦ, Άντινα ἐπὶ τοσοῦτ 
τ'σμένην ὑπὸ τοῦ Πατρὺς, xal φωτίνουσαν τ 
τας, πρότερον οὐχ ἑωράχει Μωσῆς , καὶ Ἱ 
νῦν θεῶνται ἅμα τοῖς ἁγίοις ἀποστόλοιςο | 
λικῷ δὲ ἴσον δυνάµενον λαμβάνοµεν τό» «'( 
μισθὸν λαμθάνει, καὶ συνάγει χαρπὸν clc ἆ 
νιον, ἵνα ὁ σπείρων ὁμοῦ χαίρη, χαὶ ὁ θερίς 
τὸ ἐν τοῖς ἑξῆς πλείονας λέγεσθαι τοὺς θερι 
πλείονας τοὺς χεχοπιαχότας, δηλονότι εἰς τὸ 
Λέγεται γὰρ ὡς πρὸς πολλοὺς θεριστὰς τι 
ἀπέστειλα ὑμᾶς θερίςειν ὃ οὐχ ὑμεῖς χεχοπ 
xat ὡς πολλῶν ἐν τῷ σπόρῳ χεχµηχότων τό 
χεχοπιάχασι, xai ὑμεῖς εἰς τὸν χόπον αὐτὸ 
λύθατε. » "I3ov δὲ δύναται τῷ χαθολικῷ | 
εὉ θερίων μισθὸν λαμθάνει, » καὶ τὸ ἐξ 
τον * « Πᾶς ὁ θερίτων μισθὸν λαμθάνει, : 
άγει xapzby εἰς νωὴν αἰώνιον, ἵνα πᾶς ὁ 
ὁμοῦ yalon, καὶ πᾶς ὁ θερίζων. » Ταῦτα 

τινες (92) ἑτοίμως παραδέξοντα:, μὴ δι 
περὶ τοῦ τὰ ἀπηχεχρυμμένα ταῖς πάλαι vt 
αὑτῷ Μωτεῖ, xaX τοῖς προφἑἠταις πεφανερᾶ 
ἁγίοις ἁποστόλοις χατὰ τῖν τοῦ Χριστοῦ bk 
φωτίσαντος αὐτοῖς τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεωςτ 
ΓραφΏς ' ἕτεροι Gà ὀχνήσουσι προσέσθαι, 
μῶντες λένειν τὸν σπλικοῦτον Moséa, xal: 
φήτας μὴ ἐφθακχέναι ἔτι ὄντας Ey τῷ τῶν d 
βίω ἐπὶ τὰ τοῖς ἀποστόλοις νενοηµένα, xal 4 
θεἰαις Γραφαῖς ἑνεσπαρμένα, ταῖς ὑπ' αὖτι 
νηθείσαις. Χρήσονται δὲ οἱ πρότεροι τῷ" 
προφῆται xax δίχαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ o 
τετε, καὶ οὐχ εἶδον' xal ἀχοῦσαι à xo 
οὐχ fjxousav: » xal: « Ἰδο πλεῖον Σο 
ὧδε τν καὶ τῷσε Ἑτέραις γενεαῖς οὐκ ἔγνωρ 
υἱος τῶν ἀνθρώπων, ὡς νῦν ἀπεχαλύ 
ἁγίοις ἁἀποστόλοις αὐτοῦ, xal προφίταις 


D ἔθνη συγχληρονόµα, xal σύσσωμα, xol σ 


τῆς ἐπαγγελίας Ev Χριστῷ:» καὶ τῷ Ev τῷ À 
γραμμένῳ µετά τινα ὅρασιν, ὅτι, « Ανέα 
οὐχ ἣν 6 συνιών’ » xal τῷ ἐν τῷ Ἡσαιφ « 
λόγοι τοῦ βιθλίου τούτου ὡς βιθλίον ἀνθρώπι 
γ:σµένον, ὃ ἐὰν δῶσιν αὐτὸ ἀνθρώπῳ μὴ Ex 
γράµµατα λέγοντες Ανάγνωθι, ἐρεῖ' Oo 
μαι γράμματα" χαὶ δώσουσιν αὑτὸ ἀνθρώπι 
μένῳ γράμματα, καὶ Eget Οὐ δύναµαι ἂν 
ἑσφράγισται (áp, » Οἱ δὲ δεύτεροι ταῦτα πι 
λύσονται τῷ' « Σοφὸς νοῦσει τὰ ἀπὸ τοῦ (Bt 


! Matth. vii, 41... * Matth. xvit, 1-5... 5 Joan, 1v, 56, * ibid. 38. * ibid. *Matth, xni, 4T. 


xi, 42. * Ephesi. ou, 5,6. *' Dan. vini, 20. 


(91) τῷ xa0o.4xqQ. Sic codex Bodleianus; iu Rz- 


* [sai. Axix, 11, 19. 


(92) Sic habet codex Budleianus; in Re 
τινές. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII 


156 


 χείλεσι φορεῖ ἐπιγνωμοσύνην' » λέγοντες A prudibunt ; in labiis autem suis gestat scien- 


εαἱ ἔχαστον προφητῶν τὰ διαχονηθέντα 0^ 
νοηχένα:, οὐχ ὥστε xal ἑτέροις παραδοῦναι 
εεύξαι τὰ μυστήρια" τοὺς µέντοιγε ἀποστό- 
αἓν χαιρῷ ἀποχαλύφεως γενοµένους, εἰπεῖν 
ἄκετε (95), καὶ χρατεῖτε τὰς παραδόσεις à; 
&&* » xaX, « "A Έχουσας παρ᾽ ἐμοῦ διὰ πολ- 
πύρων, ταῦτα παρἀἆθου πιστοῖς ἀνθρώποις, 
vol ἔσονται xal ἑτέοους διδάξαι" » xal, ὅτι, 
μουν πολλοὶ προφῆται xai δίχαιοι ἰδεῖν ἃ 
ol ἁπόστολο., xal ἃ Έχουον, λέγοντος τοῦ 
,Οὖ πάντως τὰ τῷ) νομιχῶν Γραφῶν xai 
tuv ἐπεθύμουν, ἀλλὰ τούτων μείζονα ἁπαγ- 
w, Τρὺς τοῖς πνευματιχοῖς τοῦ νόµου xal 
ῥῥήτοις τῶν προφητῶν, ὑπὸ τοῦ Σωτῖρος 


πόλοις, ὁποῖα ἣν τό' « Ἴϊχουσα ἄῤῥητα ῥή- n 


jüx ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι, » xal παρατλή- 
ὑπὸ τοῦ Παραχλίτου λεγοµένοις. "Ett δὲ xal 
ϱ (94) τὸ ῥητὺν θεασώμεθα, οἷον εἶναί τινα 
«τὸν θερίνοντα μισθὸν λαμόάνειν xaX avvá- 
πὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον ὁ εὐαγγελιστῆς, λέγων’ 
σπείρων ὁμοῦ yaípn, xaX ὁ θερίσων. » El 
σπείρων ὁμοῦ χαίρη, χαὶ ὁ θερίξων μισθὸν 
» Χαὶ συνάχει χαρπὺν εἰς ζωὴν αἰώνιον, τά- 
είρων, χοινωνῶν τῷ μισθῷ τοῦ θερἰξοντος, 
υναγωγῆ τοῦ εἰς Got αἰώνιον σνναγοµένου 
ἃμα τῷ θερίζοντι χαρῄσεται. "Άλλος δέ τις 
τὰ νομιχὰ xal τὰ ποοφητικὰ ἀχριθῶς χατὰ 
ματιχὴν ἐχδοχην νενοημένα Μωσεϊ xaY τοῖς 
ες, X231 ὡς ἐχρην χεχαλυµµένως xai ἔσκε- 
ig ἀναγεγραμμένα τὰ ἑσπαρμένα εἶναι' ἐπεὶ 
V σοφὸν ἐὰν ἀχούσῃ ἐπιστήμων, αἰνέσει αὐ- 
bz" αὐτὸν προσθήσει, » δτλον, ὅτι οἱ ἁπήστολοι 
ιν ἀποῤῥητοτέρων χαὶ βαθνυτέρων χρησάµε- 
ὑπὸ Μωῦσέως xal τῶν προφητῶν νενοηµέ- 
)» διαθεθήκασιν ἐπὶ τὸ εἰς πολλαπλασίονα 
ῆς ἀληθείας θεάµατα, "Irsou ἑπαίροντος αὖ- 
᾿ὀφθαλμοὺς, χαὶ φωτίζοντος αὐτῶν τὰς δια- 
αὶ fv τὰ πολλαπλασίονα θερισμὸς τῶν λεν- 
χωρῶν" οὐχ ὡς ὑποδεέστεροι δὲ οἱ προφῆται 
Ec ἀρχτθεν οὐκ εἶδον (91) ὅσα οἱ ἁπόστολοι 
| Ἰησοῦ ἑἐπ'δημίαν, ἀλλ ὡς περιµένοντες τὸ 
t τοῦ χρόνου, ἐν ᾧ ἐχρΏν μετὰ τοῦ ἐξαιρέτου 
0 Χριστοῦ ἐπ'δτμίας, καὶ ἐξαίρετα παρὰ τὰ 
ἵνα πώποτε bv τῷ χόσμῳ ?| Ὑεγραμμένα 
φθῆναι ἀπὸ τοῦ οὐχ ἁρπαγμὺν ἡγησαμένου 
ἴσα θεῷ, ἁλλ' ἑαυτὸν χενώσαντος καὶ µορ- 
ου εἰληφότος. . 


Ἑν γὰρ τούτῳ ὁ λόγος ἐστὶν ἀληθινὸς, ὅτι 
ἦν 6 σπείρων, xai ἄλλος ὁ θερίζων. » Εἴτε 


!! fJ Thess. n1, 14. 


[ο Xv1, 23. 
" Philipp. n, 6, 7. 


Eceli. xxi», 18. 


πες ἄν * στήκχετε. Sic habet codex Bod- 
in Regio legitur εἰπεῖν, ἀνστήχετε. 

Εν τούτοις. Sic codex Bodleianus ; Regius 
riuus, τούτοις. 

odex Dodiciauus, διανἐνοηµένοις. 


!3]] Tim. iir, 2. 


tiam '*; » dicentes Mosen etl. unumquemque pro- 
phetarum intellexisse, quie ipsi administraverint, 
non tamen ut aliis etiam traderent revelarentque 
mysteria ; apostolos vero , ut. qui tempore revcla- 
tionis exstiterint, dicere : « State , et tenete tradi- 
liones , quas edocti fuistis '! : » et illud : « Qua 
audisti a me per multos testes, li:c propone homi- 
nibus fidelibus, qui idouci erunt alios ctiam do- 
cere !* ; » dicentque, si desiderarunt multi pruphe- 
te et justi videre quie viderunt οἱ audierunt apo- 
stoli a Servatore loquente !*, non omnino deside- 
rasse Scripturas legis οἱ prophetarum , sed. his 
majora : nempe ασ Servator. apostolis enuntias- 
sel, prieter spiritualia legis οἱ abs!:rusa propheta- 
rum, de quorum numero illud erat ; « Audivi ar- 
caua verba, qux? non licet ad hominem loqui !*, » 
οἱ similia his qux dicuntur a Paracleto. Przeterea 
vero etiam iu his contextum consideremus, queim- 
admodum quemdam esse metentem, qui mercedent 
accipiat et congreget fructum in. vitam. zternam, 
narrat evangelista, dicens ; « Ut qui seminat, sie 
mul. gaudeat, et qui metit !5. » Nam si, ut. qui se- 
minat simul gaudeat, et si qui metit. mercedem 
accipit, οἱ congregat fructum in. vitam eternam, 
fortassis qui seminat. partícipans mercedem. cum 
metente, el collectionem [ructus. qui. couvehitur 
in vitain. ;:ternam , simul cum meteute gaudebit. 
At alius quidam dicturus est, omuia legalia et pra- 


C phetica Mosen ac prophetas accurate intellexi:se, 


juxta spiritualem intelligeutiam, οἱ, ut oportebat, 
tecte et considerate scripta , ea esse qux seminata 
sunl; quoniam autem « si sermonem sapienteni 
audierit sapiens, laudabit eum , et ad ipsum. ad- 
deU*^,» perspicuum esse apostolos rerum agis re- 
conditarum et profundarum usos seminibus, quia 
Moyses οἱ proplietzr distribuissent , eo pervenisso 
ul assequerentur visiones veritsJis multo copiosio- 
res, 960 uinirum Jesu illorum oculos attollente, 
et illucescente. illurum mentibus, quie copiosiores 
visiones messis regionum albacum erant : cateruin 
non quia fuerint. abjectiores prophete ac Moses, a 
principio eos nou vidisse omnia, quie apostoli in 
adventu Christi ; sed quia veluti exspectabant tem- 


p beris. plenitudinem ; quo quidem (tempore cum 


eximii illius Jesu Christi adventu revelauda | erant 
etiani excellentiora lis quie unquam vel. dicta vel 
scripta fuerint in mundo, ab eo qui non rapinam 
arbitratus est se Deo a:iqualem esse, sed seipsum 
exinanivit, forma servi accepta !*. 

47. « In hioc enim serino verax est, q.iod :lius 
est qui aeminat, et alius qui metit !*, » Sive secui- 

!5 Matth. xin, 17. 


** {] Cor. xu, 2. '5Joan, wv, 


15 Joan, iv, 57. 


(96) Codex Bodleianus Acuxóv, Kegius vero et 
Barberinus πολλῶν. 

o Obx εἶδον. Deest iu ftegio. et Barberino, 
sed legitur in Bodleiano, 


481 


ORIGENTS A3 


dum exen plum ab artibus et scientiis. sumptum A χατὰ τὸ ἀπὸ τῶν τεχνῶν xal τῶν ἑτισττ μῶν )ngüb 


interpretemur przsentia, clarum. est quod. verus 
sit sermo : « Alius est qui seminat, οἱ alius. qui 
welit ; » sive eo qued seminarint. quidem Moses 
et prophet, viderint. autem. regiones albas esse 
qui levaverunt oculos. juxta. pryceceptum. Dowini 
nostri Jesu Cliristi, qui eis przieceperat. ut. vide- 
rent. quomodo regiones jam albze essent ad mes- 
sem ; etiam sic manifestum est quonam pacto alius 
sit qui seminat, et alius qui. metit. Considera vero 
ntn alius et aliis idcirco dicatur, eo. quod illi ju- 
stificentur quidem tali. vite institito, hi vero alio 
prier illud , adeo ut. alterum legal:m, alterum 
evangelieum: dicamus. Attamen simul. gaudent , 
uno (ine utrisque. reposito ab uno. Deo per unum 
Christum in uro sancto Spiritu. 


48. At Dleracleon h;iee verba : « Ut qui. seniinat, 
spuul g»udeat, et qui metit, » sic enarravit: 
« Gaudet quidem, inquit, qui seminat, et quoniam 
seminat, et. quod species quzdam seminum ipsius 
congregantur, spem eamdem etiam de ceteris ha- 
bens ; qui vero metit, similiter aliquid metit ; sed 
primus quidem qui seiminat , incoepit , secundus 
vero est ille qui metit ; nou enim codem tempore 
poterant utrique incipere ; opus enim erat, ut pri- 
mum seminaretur, deinde meteretur. ]taque ces- 
sante a satone satore, adhuc messor metet. In 
priesetitia. equidem utrique proprium opus operan- 
les simul gaudeut, coimune gaudium geminum, 
perfectionem rati. » Priterea in co dicto : « [n 
hoc est sermo verus, quod alius 961 est qui sc- 
minat, et alius qui metit, » iuquit : « Alter. quidem 
supra locum filius hominis seminat : sed Servator 
eum sit et ipse Filius hominis, metit, et messores 
mittit, nempe 605 quos discipuli rentur angelos ; 
unumquemque ad suam ipsius animam. » Non 
admodum autem clare. exposuit, qui sint duo 
filii hominis, quorum alter seminat et alter metil. 


49. « Ego misi vos ad metendum quod vos non la- 
borastis ; alii laboraverunt, et vos in laborem co- 
rum iptroistis !?. » [laud est difficile videre ex his 
qui supra diximus, quomodo miserit Jesus disci- 
pulos ad metendum illud , in quod jpsi nou labora- 
rint, sed majores sui ς cum euim laborarint Moses 
εἰ propletz?, ut percipere quirent. intelligentiam 
mysteriorum , quorum vestigia in suis ipsorum 
scriptis reliquerunt, iu. Mosis ac prophetarum la- 
borem introiere apostoli, a Jesu. mysteria edocti , 
metentes el congregantes. in. ούτος sux ipsorum 
anime seusum in illis reconditum. Ác semper certe 
Sermo ille [Filius Dei] majorum labores clariores 
facit his qui germane discere cupiunt, etiarasl non 


1!* Joan. 1v, 58. 


. (98) Codex Bodleianus, 6 λόγος, Regius οἱ Barbe- 
rinu:, λόγος. Mex codd. Regius et Bjarberinus, ἅλ- 
λον δὲ τὸν θερἰίζοντα. 


. (99) Codex Bodleianus, Κυρίου, Regius et Darbe- 
Tinus, Zwt10oc. 


παράδειγµα ἐχλαμθάνοιικεν τὰ χατὰ τὸν τόπον. G4 
φὲς πῶς ἀληθινὸς ὁ λόγος (98) ἐστὶ τὸ, « "Άλλον gal 
εἶναι τὸν σπείροντα, xal ἄλλον τὸν Üzpizovza εἴ 
χατὰ τὺ ἑσπαρχέναι μὲν Μωσέα xal τοὺς προφὶτα 
τεθεωρηχέναι δὲ λευχῶν γενοµένων τῶν χωρῶν τε 
ἑπάραντας τοὺς ὀφθαλμοὺς χατὰ τὰς ὑποθίχας ^ 
Κυρίου (99) ἡμῶν Ἰπσοῦ Χριστοῦ, ἵνα θεάσωνται 7 
χώρας πῶς σαν λευχαὶ πρὸς θερισμὸν fon, καὶ 
τω δῆλον πῶς ἄλλος ὁ σπείρων, xaX ἄλλος ὁ θερίδ« 
Σκόπει 60i εἰ τὸ, ἄλλος xat ἄλλος, δυνατὸν vorat 
τὸ ἐχείνους μὲν ἐπὶ τοιᾶδε βίου ἀγωγῇ δικαιοῦσαξ 
τούτους δὲ ἐπὶ ἑτέρᾳ παρ ἐχείνην' ὥστε εἰπεῖν 
λον μὲν τὸν νομιχὸν, ἄλλον δὲ τὸν εὐαγγελικχόν. ΠΕ 
&ua χαίρουσ. ἑνὸς τέλους ἀπὸ ἑνὸς θεοῦ διὰ BN 
Χριστοῦ ἐν Ey ἁγίῳ Π»ξύματι ἀμφοτέροις dramma 
μένου. 

48. Ὁ ὃ Ἡραχλέων τό « Ἵνα ὁ σπείρων ὁ- 
χαίρη, xaX ὁ θερίκων, » οὕτω διιγήσατο' « Xa 
μὲν γὰρ, φτσὶν, ὁ σπείρων, ὅτι σπείρει, καὶ ὅτι αι 
τινὰ τῶν σπερµάτων αὐτοῦ συνάγεται, ἑλτίδα E- 
τὴν αὐτὴν χαὶ περὶ τῶν λοιπῶν' 6 δὲ θερίξων ὁμες 
τι xaX θερίσει’ ἀλλ ὁ μὲν (1) πρῶτος ἤρπατο σπείς- 
ὁ δεύτερος ὁ θερίσων' οὗ γὰρ ἐν τῷ αὐτῷ ἑδύνο: 
ἀἁμφότερο. ἄρξασθαι" ἔδει γὰρ πρῶτον σπαρῖναι, 
ὕστερον θερισθηναι. Παυσαμένου µέντοιχε τοῦ € 7 
ροντος σπείρειν, ἔτι θεριεῖ ὁ θερίσων' ἐπὶ µένε 
τοῦ παρόντος ἀμφότεροι τὸ ἴδιον ἔργον Evzpyoum 
ὁμοῦ χαΐρουσι, ΧοινΏν χαρὰν τῶν τῶν σπερμεἈ 
τελειότητα Ἠγρύμψενοι,» "Ἔτι δὲ καὶ εἰς τό € 
τούτῳ ἑστὶν ὁ λόγος ἀληθινὸς, ὅτι ἄλλος ἐστὶν ὁ cm 
pov, xai ἄλλως ὁ θερίζων, » φησίν ε Ὁ μὲν 
ὑπὲρ τὸν τόπον vul» ἀνθρώπου (2) σπεἰρει' ὁ δὲ-. 
τρ ὢν καὶ αὑτὺς Υἱὸς ἀνθρώπου θερίνει, xal 
στὰς πέμτπει (0) τοὺς διὰ τῶν μαθητῶν νοουµ.-5α 
ἀγγέλους, ἔκσστον ἐπὶ vv ἑαυτον φυχἠν. » O3 
δξ σαφῶς ἐξέθετο τοὺς δύο υἱοὺς τοῦ ἀνθρα 
τίνες εἰσὶν, ὧν ὁ εἷς σπείρει, χαὶ ὁ εἲς θερίζει. 


49. « Ἐγὼ ἀπέστειλα ὑμᾶς θερίζειν ὃ οὐχ -ἵ 
χεχοπιάχατε, ἄλλοι χεχοπιάχασι, xal ὑμεῖς elem 
xómoy αὐτῶν εἰσεληλύθατε. » OS χαλεπὺν bx 
προξιρηµένων θεωρΏησαι πῶς ἀπέστειλεν 6 "Iw: 
τοὺς μαθητὰς θερίξειν τοῦτο, εἰς ὃ οὐχ αὑτοὶ κε 
πιάχασιν, ἀλλ οἱ πρὸ αὐτῶν χαµόντος γὰρ M 
σέως καὶ τῶν προφητῶν, ἵνα χωρῆσαι δυνηθῶσι vw 
σαι τὰ μυστήρια, ὧν τὰ ἴχνη ἐν τοῖς γράµµασιν Er 
viv ἡμῖν χαταλελοίπασιν, sl; τὸν Meocécog xal ei 
προρττῶν χόπον ol ἁπόστολοι εἰσεληλύθασιν, "Ina 
μυσταγωγοῦντος, θερίνοντες χαὶ σννάγοντες εἰς * 
ἀποθήχκας τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς τὸν ἐν ἐχείνοις vo 
Καὶ ἁξὶ ὃξ ὁ Λόγος τοῖς µαθητευοµένοις Ὑνηαξ 
ποιεῖ τοὺς τῶν προτέρων χαµάτους σαφεστέρους, y 


(1) Codex Bolleianus, ἀλλ ὁ μέν. Regius ἆλ) 
Perionius legebat ἄλλος. 

(3) Yióv àv0poxov. Legendum videtur vel, vl 
ἀνθρώπου, vel υἱῷ ἀνθρώπου. 

(5) Codex. Bodleidnus, σννάγει. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS χι, 


499 


M τοῖς σπείρασι χόπου. Eig ὅλα δὲ τὰ A xque laboren!, atque ti qui senminarant, Est et hoec 


b ἄλλων θεριζοµένων xal τοῦτο ἔπισχο- 
ιῆποτε, ἀγγέλιν ἐπὶ τῆς σπορᾶς τῶν ἁν- 
γμένων, οἱ συνεογοὶ τῆς τελειώσεως τῶν 
ἁκόστολοι εἰς τὸν τῶν ἑτέρων χόπον (5) 
Ἱερίκοντες, xai χαρποὺς Ev τοῖς ώφελι- 
t9ytec, οὔστινας ἡ Ἰησοῦ ἐπιδημία Évol- 
Ρισμὸν χαὶ πρὸ τῆς ἐλπιζομέντς τετρα- 
ἠχεν. ᾿Εὰν δὲ ταῦθ) οὕτως ἔχει, θεωρῇ- 
τηρά ἐστιν ἡ τῶν ἀγγέλων (6) πρὸς 

Μι ψυχὰς σώµασι λειτουργία, δύο τινὰ 
9$ φύσει ἑναντίων εἰς χρᾶσιν plav, xat 
µαταγµένῳ, ἀρχομένων τε τὴν περὶ Exá- 
ἀχονομίαν, χαὶ εἰς τελεσφόρησιν προα - 
ερρπεπλασμένον. ᾽Αλλ' ἐρεῖ τις τούτοις 
; τὸ αὐτὸν λέγξσθαι πλάσσειν τὸν θΘεὸν 
& χεῖρές σου ἐποίησάν µε, χα) ἔπλασάν 
τῷ" « Πρὸ τοῦ µε πλάσαι (7) σε ἐν χοι- 
εί σε, xaX πρὸ τοῦ σε ἑξελθεῖν Ex µήτρας, 
Πρὸς τοῦτο λεχτέον, ὅτι ὥσπερ ὁ νόμος 
(Υέλων, xaX λαληθεὶς (8) λόγος ἐγένετο 
) δ' ὅτι, ὑπὸ θεοῦ λαληθεὶς, οὕτως ἐνδέ- 
τῶν τεταγµένων ἐπὶ τῆς γενέσεως &r- 
λάττειν ἐν xoa λέγει. Οὐκχ οἶδα δὲ εἰ 
ς τὸ Ἱποργμένον χαὶ τοιοῦτόν τι λέγειν, 
ες) « Al χεῖρές σου ἐποίησάν µε, καὶ 
), » Ἰὼδ, xaX Aavt6 µερίδος ὄντες θεοῦ 
xai ὁ Ἱερεμίας ἁἀγχούων' « IIph τοῦ µε 
xoa, ἐπίσταμαί σε, » ὡς τῆς µερίδος 
Θεοῦ πέπλασται ὑτ᾿ αὐτοῦ" οἱ δὲ τῶν 


t€ ὄντες ὑπὸ τῶν λαχόντων αὐτοὺς πλάτ- OG 


τεριεργότερὀν Ye οὗτος ὁ λόγος ἐχλήγε- 

Ποιήσωμεν ἄνθρωπον χατ᾽ εἰχόνα, xal 
τέραν, » τοῦτο λέγοντος τοῦ θΞοῦ περὶ 
ὕπων, καὶ προχαταρχοµένου τοῦ ἔργου, 
I ὕστερον xat ὑπὸ τῶν λοιπῶν, πρὸς οὓς 
οἰχείαν μερίδα γίνεται, τούτοις λέγον- 
€ Ποιῄσωμεν ἄνθρωπον: » oi; xal φησιν 
Κιλέχτων συγχύσεως, «Δεῦτε, χαταθάν- 
σαν συγχέωµεν ἐχεῖ αὐτῶν. » Ταῦτα δὲ 
μενοι λέγομεν' πολλης γὰρ βασάνου τὰ 
ήίζει, U^ εὐρεθῇ πότερον οὕτως ἔχει, ἢ 
εταφρονητέον δὲ καὶ τῆς το"αύτης ἐχδο- 
τῶν ἀνθρώπων µερἰς ἐστί τινος χατὰ τό" 
πι, 75. — *' Jerem. 1, 5. 
5. ?7* Gen.1, 26. "' Gen. χι, 7. 


odes Doileianus σχοπητέον; Regius, D 


Sic codex Bodleianus ; fegius, χάµα- 


ιατηρά ἐστι ἡ τῶν dyyélor, etc. 
jrigeunes animas a Deo corporibus im- 
ic angelorum ministerio οἱ opera per- 
Clemens Alexaudriv., Eclog. : Ἔλεγε 
ον εἶναι τὸ χατὰ Ὑαστοός. Βἱσιοῦσαν 
Ι εἰς τὴν µήτραν ἀπὸ τῆς χαθάρσεως 
v εἰς σύλληψιν, καὶ εἰσκριθεῖσαν ὑπό 
[ενέσει ἑφΣστώτω»ν ἀγγέλων, παραγι- 
! καιρὸν τῆς συλλέψεως, χινεῖν πρὸς 
9 γυναῖχα , eic. "Tum paulo. post : 
ιὑαγγελίζωνται ol ἄγγελοι τὰς στείρας, 
νουσι τῖς συλλήνεως τὰς Φυχάς. Wvu- 
isinodi angelos nou miüus apte appel- 


r&OL. Gn. XIV. 


1. Galat. in, 19. 


quoque considerandum inter omuia qua de aliis 
imeteutibus dicuntur, num quando, augelis ad satus 
hominum ordinatis, cooperatores perfectionis eo- 
rum qui seminati fucrunt apostoli, iu aliorum 1la- 
borem ingrediantur metentes, et fructus in his qui 
adjuvabaotur invenientes, quos Jesu adventus pa- 
ratos ad inessem, etiam ante. quatuor menses , qui 
sperabantur, fecerat. Quod si hxc ita se habeut, 
dignum est ut inspiciamus num ministerium auge- 
lorum, quod impendunt animas in corporibus se- 
minando, laboriosum sit; quippe qui duo quxdam 
congregent qui? natura sunt. contraria , in unum 
temperamentum, et in tempore ordinato, quique 
incipiant uniuscujusque ceconomiam facere, et ad 


B perfectionem producant hominem antea plasma- 


tum. Sed dicet aliquis contrarium his esse quo 
Deus dicatur hoininem plasmare tum hoc dicto : 
« Manus tuz fecerunt me, οἱ plasmaverunt me??^; » 
tum illo : « Antequam formarem te in utero, novi 
te ; et antequam de vulva exires, sanctilicavi 
ι *'*. » 262 Ad quod respondendum est, αιιο 
quemadmodum lex per angelos ordinata ?*, et di- 
clus sermo per angelos fuit stabilis **, cum alioqui 
perspicuum sit eum a Deo dictum fuisse, ita etiam 
conmingere in generatione , ut per angelos media- 
tores Deuin plaswmare in utero dicamus, Sed haud 
scio an huic nodo solvendo tale quid adduci pos - 
sit , nempe quod Job et David, partis Dei cum es- 
seut, dicentes ; « Manus tu: fecerunt me , et pla- 
smaverunt me **, » a Deo plasmati fuerint ; Jere- 
mias autein. audiens ; « Antequam. formarem te in 
utero, novi te **, » ceu partis Dei futurus, ab ipso 
formatus fuerit ; alii vero aliorum exsistentes par- 
tes, ab his formentur quibus sorte obtingunt. Et 
accuratius profecto illud interpretabitur hxc. ora- 
lio : « Faciamus hominem ad imaginem οἱ simili- 
Ludipem nostram **, » loc dicente Deo de omnibus 
hominibus, et de opcre antegresso : quod deinde 
opus el a cxteris lit, secundum propriam partem, 
al quos fit sermo, Deo his dicente ;: « Faciamu, 
hominem; » quibus etiain inquit in confusione lin- 
guarum ; « Venite, et desceudentes confundamus 
illic illorum linguam *?. » [liec autem μοι .— deti- 


1» Hebr. n, 2. ** Job x, 8: Psal. cxvin , 73. 


laveris, quam di:eimones . illos ethnicorum, qui aui- 
mas ad inferos deducebant. Unde et Mercurius Top.- 
πεύς, 6ἱ ταµίας τῶν Φυχῶν appellabatur. lisdem 
aulem angelis animarum s8ationeu, earumdeinque, 
dum. corpori illigatae sunt, curam hoc loco Origenes 
attribuit. Atque liec. oinnia enucleate a nobis in 
O rigenianis ventilantur. HvgriUs. 

(1) Πρὸ τοῦ µε zAácat. Sic codex Bodleianus ; 
Regius et Barberinus, male, πρὸ τοῦ µεταπλάσαι. 

(8) Καὶ .Ἰα.Ἰηθείς. In fteg'o dcest xat, 

(9) Καὶ ἔποιατάν µε. Πα desiderantur in Regio 
codice, sed restituuntur e codd. Barberiuo et Bo- 
leiano. 

(10) Εκ.λήνεται. Sic codex Bo ileianus ; legius, 
perperau, ἐχλσίγετα». 

(11) "Epycv. lta codex DBodleianus, optime; Re- 
gius, male, ἔρχου. 


tá 


n OIUGENIS 


nientes dicimus, cum alioquin hxc multa egeant A « Ὅτε Giuécussv ὁ Ὕψιστος £üvr, χαὶι ὡςὶ 


examinatione, ut inveniatur an hoc , an illo modo 
res se liabeat ; at(amen non est parvipendenda hzc 
interpretatio, Unusquisque homo pars est :icujus, 
juxta illud : « Qaando dividebat Altissimus gentes, 
et quando dispergebat filios Adam, constituit ter- 
mitos populorum juxta numerum angelorum Dei ; 
factusque est pars Domini populus ejus Jacob, fu- 
niculus bxreditatis ejus Israel **. » (Quod si omnino 
unüsquisque alicujus est pars, quia. Deus dissemi- 
uarit filios Adaiti, unusquisque quidem augelorum 
laborát circa suam partem, disponens qug ad ip- 
σα) pertihent. Sed iu adventn Servatoris assumun- 
tir captivati, ut obediant Christo ex omnium parte 
per hinistráhtes Evangelio apostolos, et evangeli- 


υἱοὺς ᾿λδὰμ, Eoznazv ὅρια ἐθνῶν χατὰ ἀριθ 
λων θεοῦ, χαὶ ἐγενήθη μερὶς Κυρίου λαὺς t 
χὼδ, σχοίνισµα χληρονομίας αὑτοῦ "Ispaft 
µερίς ἐστι πάντως ἕκαστός τινος (12), διασ 
τοῦ θεοῦ τοῦ ἸΑδὰμ υἱοὺς, ἕχαστος μὲν τῶλ 
χάμνει περὶ τὴν ἰδίαν μερίδα, Ρἰχονομῶν τι 
τήν’ ἐν δὲ τοῦ Σωτῆρος ἐπίδημίᾳ (13) Xe 
αἰχμαλωτικνόμενοι εἰς τὴν ὑπαχοὴν τοῦ Χρ 
τῶν πάντων µερίδος, διὰ τῶν ὑππρετούντων 
γελίῳ ἁποστόλων, χαὶ εὐαγγελιστῶν, xat διὸ 
ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ, xat προσάχγοντα: εἰς τὸ Τι 
ἔθνη κληρονομίαν τοῦ Χριστοῦ. Μήποτε οὗ 
διὰ τοῦτο λέγεσθαι τοῖς ἀποστόλοις μετ ὁλί 
σοµένοις' εΠορεύεσθε, μαθητεύσατε πάντα." 


οίάδ, et ductores, a Christo ; adducunturque ul p τό’ «Αλλοι χεχοπιάχασι, χα) ὑμεῖς εἰς τὸν κό 


sint gentes hazredes Cliristi. Vide igitur, ne forte 
propter hoc dici possit apostolis post paulo au- 
diturls : « lic, docete omnes gehtes 35, » illud : 
« Alii labotavétutt, et. vos in laborém illorum 
463 introistis 59, 5 Quod si sancti angeli reliquas 
partes, prater electam, sortiti fuerint, et ordinati 
sünt ad sationem animaranm, nilfl absurdi conse- 
quitur seminantem εἰ! gaudere, et. metentem 
post messem. Vétum Heracléon inquit, neque per 
ipsos, neque ab ipsis (intelligit. autém apostolos) 
seminaia fuisse h:ec semina : « Qui laboraverunt, 
inquit, sunt angeli, quibus hzc cura credita est : 
per quos veluti tmediatores seminata sunt et nu- 
trila. » Porro in hoc dictum : « Vos in laborem 


corum introistis, » Ίο protulit : « Non idein est C 


labor senmiinantium, et metentium : illi enim in fri- 
gore , οἱ aqua, et Isbore terram fodieiteg semi- 
nant, οἱ per tolam hlemem é$aftrieutes satagunt, οἱ 
silvas exstirpantes ; qui vero in fructuti paratum 


εἰσεληλύθατε.» El 65 ἅγιοι ἄγγελοί εἰσιν οἱ 
πὰς µερίδας παρὰ «hv ἐχλεντὴν εἰληχότες, 
τῆς διασπορᾶς τῶν Φυχῶν διατεταγµένοε, ol 
ἄτοπον τὸν σπείροντα ὁμοῦ yalpsw, xal 

ζοντα μετὰ τὸν θερισµόν. Ὁ δ' Ἡραχλέω 
ὅτι οὐδὲ αὐτῶν, οὐδὲ ἁπ᾿ αὐτῶν ἑσπάρή 

σπέρματα" φησὶ δὲ τῶν ἁποστόλων: « Ol 
πιαχότες εἰσὶν οἱ τῆς οἰχονομίας ἄγγέλοι, | 
μεσιτῶν ἑσπάρη xaX &vezpázn. » Εἰς δὲ τό 
εἰς τὸν χόπον αὐτῶν εἰσεληλύθά ει,» ταῦτθ 
« 0ὐ γὰρ ὁ αὐτὸς σχοτὺς (14) ἀκειρόντων 

ζόντων * οἱ μὲν γὰρ ἐν χρύει, χαὶ ὕδατι, 

τὴν γῆν σχάπτοντες σπεἰρουσε, καὶ 6v ὅλον 
τημελοῦσι (15) σκάλλοντες, xo τὰς ὕλας 
τες’ οἳ δὲ εἰς ἔτοιμον χαρΔὺν εἰσελθόντει 
εὐφραινόμενοι θερίζουσιν. » Ἐφέσται 6k dv 
τά τε ὑφ᾽ ἡμῶν εἰρημένα τῷ ἐντυγχάνονει 
ὑπὸ τοῦ Ἡραχλέωνος, ópdv ὁποία τῶν 6 
ἐπιτετεῦχθαι δύναται. 


ingressi fuerint, keti metant. » Ceterum prudens lector conferens qua uos diximus, cum his q 
llerácleon, videre poterlt utrius expositiones sint probaliliores. 


50. « Es urbe autéhi 1llà multi Saniaritattorum 
crediderunt propter sermonem mulieris testantis : 
« Quia dixit mihi oinnia quazeupque fecl **. » Cum 
hydriam reliquisset, abiissctque in civitatem Sa- 
maritis, ut annüntiaret quz a Servaltore audierat, 
cumque vénirent ad Dominum credentes serinoni 
mulieris, iiteriin Servator discipulis loquens verba 
fecit supérius dicta, obsécfantibus discipulis ut co- 
medat ; postquain. autem dicta fuissent ad disci- 
pulos quz pro virili indagavlimus, resuinit Scri- 


1» eut. xxxi, 8... 9* Matth; xxvii, 19. ?? Joan. 


(13) Πάντως ἕκαστός τ!νος. Sic codex Bodleia- 
nus ; Regius, perperam, πάντων ἕχαστός τινας. 

15) Ἐν δὲ τοῦ Zotnpoc ἐπιδημίᾳ, eic. Orige- 
nes, homil. 9 in Génes., num. 5 : « Quomodo hzre- 
ditates cepit Christus civitates adversariorum? Per 
lioc sine dubio quod in omnem terram exiit sonus 
apostolorum, et in orbem lerre verba eorum... 
Cum enim divideret. Excelsus gentes secundum uu- 
merum angelorum Dei, tunc pars ejus facta est Ja- 
cob, et funiculus hzreditatis ejus Israel. Christus 
cnim, ad quem dixerat Pater : Pete a me, οἱ dabo 
libi gentes lecreditatem (uam, el possessionem (uam 
terminos terree, depellens ipsos augelos potestate ct 
dominatione, quam ttabebant iu nationibus, provo- 


iv, $8. 


δ0. « Ἐκ δὲ τῆς πόλεως ἐχείνης πολλοὶ 
σαν τῶν Σαμαρειτῶν διὰ τὸν λόγον τῆς 3 
μαρτυρούσης , ὅτι εἶπέ µοι πάντα ὅσα b 
Tf Σαμαρείτιδος χαταλιπούσης τὴν ὐδρ 
ἀπεληλυθυίας εἰς τὴν πόλιν, ὑπὲρ τοῦ εὖε 
σθαι τὰ περὶ τοῦ Σωτήρος, xal τῶν πιστευι 


p λόγῳ τῆς γυναιχὸς ἐρχομένων πρὸς τὸν κύ 


τῷ μεταξὺ ὁ Σωτὲρ τοῖς μαθηταῖς συντυγχ 
ποίηται τοὺς προειρηµένους λόγους ἐρωτώ 
μαθητῶν ὅπως cán. Μετὰ δὲ «b λεχθῆναι 1 
?! jbid, 39. 

cavit cos ad iracundiam. Et idcirco dicit, 6 
terunt reges terra, εἰ principes convenerumt i 
adversum Dominum, et adversus Ghristum 
ideo adversantur etiain nobis, atque agone 
nos el certamina concitant. » Eusebius quo 
monstrat. evangel. lib. 1v, cap. 9 et 10, a 
d:emonibus oppugnatos fuisse sive ai.gelos, 
gelorum eustodiz traditos homines, magui 
parie expugnatos, donec fatiscentibus et & 
auxilium Christus et opem tulit. HugrIU. 
(14) Σκοπός. Ferrarius legebat χόπος. 
(05) TnyceAceci. $c codex Bodleianus; 
perperzm, τῇ µέλλουσε, 


195 


ORIGENIS 


vitatem ipsius. Quin lectio sequens non inquit A Καὶ ἔμεινεν ἐν τῇ πόλει ἑχείνῃ « δύο ἡμέμρας, 


mansisse eum in civitate illa « daos dies, » vel 
quod manserit in Samaria, sed « mansit illic, » hoc 
est, penes eos qui rogarant. Manet enim Jesus 
apud eos qui rogant, et pricipue cum rogantes 
eum egrediuntur ex urbe sua, et veniunt ad ipsum 
Jesum, Abraham veluti imitati parentem Deo di- 
centi : « Egredere de terra tua, et de cognatione 
tua, et de domo patris tui **. » Mansit autem duos 
dies penes cos a quibus rogatus fuerat : nondum 
enim capiebant tertium illius diem, quoniam mira- 
culosuim aliquid capere non poterant, perinde atque 
concives Cans Galil:ez tertia die cum Jesu coe. 
nantes in nuptiis. $965 Principium igitur quod 
multi crediderunt ex Samaria, sermo fuit mulieris 


Ἔμεινεν ἓν τῇ Zapapsia, ἀλλ᾽ « ἔμεινεν ἐχεῖ, jy 
τέστι παρὰ τοῖς ἑρωτήσασι. Μένει γὰρ ὁ "hec 
παρὰ τοῖς ἐρωτήσασι, χαὶ μάλιστα ὅτε οἱ ἐἑρωτῶτ 
αὐτὸν ἐξέρχονται τῆς πόλεως αὑτῶν, xai ἔρχοα 
πρὸς αὑτὸν Ἰησοῦν (22) , οἱονεὶ µιμησάµενοι 

Αθραὰμ, πεισθέντα τῷ εἰπόντι θεῷ:' « Ἔξελθε 
τῆς γῆς σου, xai Ex. τῆς συγγενείας σου, xaX Ex 
οἴχου τοῦ πατρός cou. » Δύο δὲ ἡμέρας μένει πι 
τοῖς ἐρωτήσασιν αὐτόν' οὑὐδέπω γὰρ ἐχώρουν : 
τὴν τρίτην αὐτοῦ ἡμέραν, ἐπεὶ οὐχ οἷοί τε ἦσαν ] 
ρῆσαί τι τεράστιον, ὁποῖον οἱ £v Κανᾷ τῆς Γαλιλα 
τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ συνδειπνοῦντες τῷ Ἰησοῦ tv 
γἀμφ. Ἡ μὲν οὖν ἀρχὴ τῶν ἀπὸ τῆς Σαµαρ: 
πιστευόντων πολλῶν Tiv ὁ λόγος τῆς γυναυκὸς p 


testificantis dixisse sibi Jesum omnia quacunque B τυρούσης ὅτιεΕϊπέ µοι πάντα ἃ Σποίησα", ἡ δὲ at 


fecisset ; incrementum vero et multiplicatio eorum 
qui multo plures crediderunt, non amplius propter 
sermonem mulieris, sed propter sermonem ejus ; 
quod non zque ipse Sermo, [seu Filius Dei] 
agnoscatur, cum aliquis de ipso testificatur, atque 
cum ipse a se ipso illustrat et erudit percipientem 
discipulum. At Heracleon in hz loca hzc inquit : 
« Apud ipsos mansit, et non in ipsis ; et duos dies, vi- 
delicet. vel pr:sens seculum, et futurum tempus 
nuptiarum, vel tempus ante passionem suam, et 
post passionem suam : quod tempus apud ipsos cum 
degisset, et multo plures proprio serinone conver- 
tisset ad fidem, separatus est ab illis. » Ad quam 
ipsius apparentem observationem, scilicet quod, 
apud ipsos, eti mon, in ipsis, scriptum fuerit, 
dicendum est quod illud dictum : « Ecce ego vo- 
biscum sum omuibus diebus 35:36. simile sit huic, 
« apud ipsos mausit ; » non enim dixit : In vobis 
sum. Preterea dicens duos dies esse vel hoc prz. 
sens sz:culum et futurum, vel tempus ante passio- 
nem et post passionem, neque supervenientia sz- 
eula post futurum szeulum consideravit, de qui- 
bus inquit Apostolus : « Ut ostenderet in super- 
venturis sxculis *' ; » neque perspexit quod Jesus 
non solum ante passionem, verum etiam post pas- 
siouem conversatur cum his qui ad ipsum veniunt, 
ct postea separatur : semper enim cum discipulis 


σις xal ὁ πληθυσμὸς τῶν πολλῷ πλειόνων πιστει 
των, οὐχέτι διὰ τὸν λόγον τῆς γυναιχὸς, ἀλλὰ διὰ 
λόγον αὐτοῦ. Οὐ γὰρ ὁμοίως αὐτὸς ἀφ' ἑαυτοῦ ϐ 
ρεῖται ὁ Λόγος, φωτίζων τὸν χωροῦντα, fj ὅτε 
ἕτέρου λεγόμενος μαρτυρεῖται. Ὁ δὲ Ἡραχλέων. 
τοὺς τόπους ταῦτά φησι' «Παρ αὐτοῖς » ἔμεινει 
οὖκ Ev αὐτοῖς * χαὶ «600 ἡμέρας, Πτοι τὸν ἕνεστι 
αἰῶνα. xal τὸν μέλλοντα τὸν ἓν γάµμῳ, ἢ τὸν 
τοῦ πάθους αὑτοῦ χρόνον, χαὶ τὸν μετὰ τὸ πάθας 
παρ) αὐτοῖς ποιῄσας , πολλῷ πλείονας διὰ τοῦ 
λόγου ἐπιστρέφας εἰς πίστιν Σχωρίσθη ἀπ abvaa 
Λεχτέον δὲ πρὸς τὴν δοχοῦσαν αὐτοῦ παρατήρπα 
ὅτι, « παρ) αὐτοῖς, » χαὶ οὐχ, £v αὐτοῖς, γέγρα”'' 
ὅτι ὅμοιον τῷ, « παρ) αὐτοῖς, » ἐστὶ τό" ε Ἰδοᾶς 
μεθ) ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ' » οὐ γὰρ eme 
Ἐν ὑμῖν εἰμί. Ἔτι δὲ λέγων τὰς δύο ἡμέραςα 
τοῦτον τὸν αἰῶνα εἶναι, καὶ τὸν μέλλοντα, f). «b 
τοῦ πάθους, xal μετὰ τὸ πάθος, οὔτε τοὺς bv 
µένους αἰῶνας μετὰ τὸν μέλλοντα νενόηχε, TE GE 
φησιν ὁ Απόστολος ' « "Iva. ἑνδείξηται év τοῖς € 
τοῖς ἐπερχομένοις: » οὔτε ἑώραχεν (25), ὅτιοὺ g 
πρὸ τοῦ πάθους, ἀλλά xal μετὰ (24) τὸ πάθος 
εστι τοῖς ἐρχομένοις πρὸς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, καὶ | 
τοῦτο χωρίζεται’ ἀεὶ γὰρ μετὰ τῶν μαθητῶν E 
µηδέπω ποτὲ καταλείπων (25) αὐτούς' ὥστε χαὶ 
γειν αὐτούς * ε Ζῶ δὲ, οὐκ ἔτι ἐγὼ, Cfi δὲ ἐν d 
Χριστός. » 


est, nunquam ab eis discedens ; adeo ut etiam dicant : « Vivo autem, non amplius ego, vivit vero ia 


Christus **, » 

59. « Mulicri autem dicebant : 
pter loquelam tuam crediinus : ipsi enim audivimus, 
et scimus quod hic est vere Servator mundi **. » 
Negant fidem eam quam habebant propter loque- 
lam mulieris, eo quod hac pr:estantiorem invenis- 
sent, audito Servalore ipso, adeo ut agnoverint 
liunc esse vere Servatorem mundi. Λο certe melius 
e»t propriis oculis cernere Sermonem, ipsumque 


9 Gen. xin, 4... 25?* Matth. xxvii, 20. 


(22) Codex Bodleianus, πρὸς τὸν '"Insouv, Regius. 
πρὸς αὑτὸν Ἰησοῦν. 

(95) 'Edpaxer. Sic codex Dodleianus ; ltegius et 
Barberintis, ὁρᾶ. 

(241 'AAAÓ καὶ μετά, etc. Sic codex Bodleianus; 


Non amplius pro- p 


9 Epb. n, 7. 


59. « T3, δὲ γυναιχὶ ἔλεγον Οὐχέτι διὰ bv 
λιάν σου πιστεύοµεν' αὐτοὶ γὰρ ἀχηχόαμεν, xe: 
δαμεν ὅτι ἀληθῶς οὗτός ἐστιν ὁ Σωτὴρ τοῦ χόσμοι 

Αονοῦνται τὴν διὰ τὴν λαλιὰν τῆς γυναικὸς viet 
κρεῖττον (26) ἑχείνης εὑρόντες τὸ ἀκηχοέναι a)! 
τοῦ Σωτῆρος, ὥστε καὶ εἰδέναι, ὅτι ἀληθῶς οὗ 
ἐστιν ὁ Σωτὴρ τοῦ χόσµου. Καὶ βέλτιόν r£ ἔστιν 
τόπτην γενέσθαι τοῦ Λόγου, καὶ χωρὶς ὀργάνων 


35 G3lat. 5, 90. 3 Joan. iv, 43. 


Regius omisit ἀλλά. 


(25) Idem codex Bodleianus, prnóízott xato 
TUN. 


(26) Codd, Boileianus et Baiberinus, χρείττο 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 
xai φαντασιοῦντος οὐ À audire docentem sine instrumentis, et, citra do- 


ἀχρύειν αὑτοῦ, 
271) διδασχόντων τὸ ἡγεμονιχὸν, εὑρίσ- 
Ίδπητα (28) τοὺς τῆς ἀληθείας τύπους, 
ὁρῶντα αὐτὸν, μηδὲ ἀπὸ τῆς δυνάμεως 
ay αὐτοῦ διαχόνων τῶν ἑωραχότων αὐτὸν, 
V περὶ αὐτοῦ λόγον. ᾽Αμήχανον γὰρ τὸ αὐτὸ 
ft& Ὑινόμενον περὶ τὸ ἡγεμονικὸν πάθος 
| ἀπὸ τοῦ ἑωραχότος χαὶ ἀπαγγέλλοντος 
σχόµενον * xaX κρεϊττόν γε διὰ εἴδους me- 
διὰ πίστεως. Διὰ τοῦθ) οἱ μὲν οἱονεὶ διὰ 
υπατοῦντες Ey τοῖς προηγουµένοις λέγοιντο 
αρίσµασι, λόγῳ σοφίας διὰ τοῦ Πνεύματος 
καὶ λόγῳ γνώσεως χατὰ τὸ αὑτὸ Πνεῦμα » 
πίστεως, εἰ χαὶ χάρισµά ἐστιν dj πίστις 
"Αλλῳ δὲ πίστις ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι,) 


498 


centes, visa imprimentem animi principatui, invc- 
nienü veritatis figuras manifesto ; quam non vi- 
dentes ipsum, neque ab illius illustratos potentia, 
doctrinam percipere de illo per ministros qui illuin 
viderint. Difficillimum enint factu est, ut affectio- 
nem eamdem, qua in principatu animz illius qui 
viderit, efficitur, patiatur ille qui edocetur ab eo 
qui ipsam viderit : 266 unde ctiam longe melius 
est per speciem ambulare quam per fidem *. Hauc 
ob causam aliqui per speciem ambulantes in prz- 
eipuis dicentur esse charismatibus, nempe in ser- 
mone sapientix« per Spiritum Dei, et in sermone 
scienti: juxta eumdem Spiritum *! ; qui vero per 
fldem awmbalant, etiamsi donum sit fides, juxta 


τῶν προτέρων εἰσὶν Ὁστεροι. Ἐξεταστέον Dl illud : « Alii autem fides, in codem spiritu 03, » in 


b πῶς Mec Παῦλος * « AtX πίστεως γὰρ 
μεν, οὐ διὰ εἴδους' » πῶς γὰρ, ὡσεὶ πολλοὶ 
πίστεως, xal οὐ διὰ εἴδους περιπατεῖ ὁ 
tta λέγων' « Οὑκ εἰμὶ ἐλεύθερος ; οὖκ εἰμὶ 
; οὐχὶ Ἰησοῦν τὸν Κύριον ἡμῶν ἑώραχα ; 
w µου ὑμεῖς ἐστε ἐν Kuplo ; » Ἴδωμεν 
ὃν πῶς δεῖ ἐχλαθεῖν τό: « Διὰ πίστεως 
ατοῦμεν, οὐ διὰ εἴδους, » ἀναλαθόντες 
ὢν ἀνωτέρω οὕτως ἔχειν (29): «Ὁ δὲ xa- 
νος ἡμᾶς εἰς αὐτὸ τοῦτο ὁ θεὸς, ὁ δοὺς 
γῥαδῶνα τοῦ Πνεύματος. θαῤῥοῦντες οὖν 
αἱ εἰδότες, ὅτι ἑνδημοῦντες ἐν τῷ σώµατι 
y ἀπὸ τοῦ Κυρίου * διὰ πίστεως γὰρ πε- 
y, οὐ διὰ εἴδους * » (δηλον ὃ᾽ ὅτι ἐνδη μοῦν- 
σώματι, ὅτε ἐχδημοῦμεν ἀπὸ τοῦ Κυρίου’) 
ες μᾶλλον εὐδοχοῦμεν ἐχδημῆσαι Ex τοῦ 
καὶ ἑνδημῆσαι πρὸς τὸν Κύριον. » Τούτων 
ἱμένων εἰς τὸ νοῆσαι τί τὸ ἐνδημεῖν τῷ 
αἱ ἐχδημεῖν ἀπὸ τοῦ Κυρίου, cl τε τὸ 
kx τοῦ σώματος, xai ἐἑνδημῆσαι πρὸς τὸν 
υτῶν πυθώµεθα cl περὶ τοῦ Αποστόλου 
ὥτερον, ὅτι ἐνδημῶν τῷ σώματι ἐξεδήμει 
υρίου, ἢ ὅτι ἐχδημῶν τοῦ σώματος ἑνεδή- 
pip. ᾽Αλλὰ σαφές (50): ἐπεὶ οἱ ἐν σαρχὶ 
ἀρέσαι οὐ δύνανται, οἱ δ᾽ ἅγιοι οὐχ εἰσὶν 
ἀλλ ἐν πνεύματι' εἴπερ Πνεύμα θεοῦ 
ὑτοῖς' Παῦλος οὐχ fv ἓν σαρχὶ, οὐδὲ ἐν 
ιληθεύει γὰρ λέγων ε«δοχῷ δὲ χἀγὼ 
ιοῦ ἔχειν" » οὑκ ἑνδημῶν δὲ τῇ σαρχὶ 
*, τοῦ ἑνδημοῦντος τῷ σώματι διὰ πί- 
ιπατοῦντος, οὗ διὰ εἴδους. Καὶ ὅρα εἰ 
ὶς ἀποστολικῆς ἀχριδείας εἶναι τὸ μὴ 
σχειν ἐν σαρχὶ «εἶναι καὶ ἑνδημεῖν σώ- 
ἓν γὰρ ἓν σαρχὶι ὄντες Oc ἀρέσα, οὗ 
JU δὲ ἑνδημοῦντες τῷ σώματι ἐχδημοῦ- 
D τοῦ Κυρίου, πλην διὰ τῆς πίστεως 
ιν, tl καὶ µηδέπω χωροῦσι διὰ εἴἷ- 
οἶμαι, ὅτι ἐν σαρχὶ μὲν εἰσιν οἱ κατὰ 
SV, 7. "dO Cor. an, δ. "ibid. 9. 
Rom. vin, 8, 9. ** 4 Cor. vii, 40. 
διὰ τῶν, etc. Negandi particula deest n 
o et Darberino. 
γότητα. Legeudum videtur χατὰ τρανό- 


3 [I Cor. v, 7. 
99 Roin. vii, 8. 


ordine priorum sunt ultimi. Ceterum inquiramus 
oportet quando et quomodo dicat Paulus : « Per 
fidem enim ambulamus, non per speciem ** : » quo- 
modo enim, ut multi rentur, per fidem, et non per 
speciem ambulat, qui gravissime dicit : « Nonne 
sum liber ? nonne sum apostolus ? nonne Dominum 
nostrum Jesum Christum vidi *? nonne opus meum 
vos estis in Domino? ** Proinde videamus quomo:o 
intelligenduin sit illud : « Per fidem enim ambula- 
mus, non per speciem 95; » reassumentes ex supe- 
rioribus ipsum sic habens ** : « At qui nos in hoc 
ipsum paravit, Deus est:qui etiam dedit nobis 
arrhabonem Spiritus. ltaque bono animo simus 
seniper, scientes quod cum domi sumus in corpore, 
peregrinamur a Domiuo ; per fidem enim ambula- 
inus, non per speciem»(scilicet cum domi  exsi- 
stentes in corpore, peregrinamur a Domino); « con- 
fidentes, magis probamus percgre abesse a corpore, 
et przesentes adesse apud Dominum. » His sic dictis 
intelligendi causa quid sit praesens esse in corpore 
εἰ peregriuari a Domino ; itemque quid sit peregre 
abesse a corpore et praesens adesse ad Dominum, 
nos ipsos interrogeinus, quid de Apostolo dicturi 
simus : utrumne quod domi exsistens iu corpore. 
peregre absit a Domino, an quod peregre agens a 
corpore prasens adsit apud Dominum. Sed perspi- 
cuum est id ; nam quoniam qui in carne sunt, Deo 
placere non possunt, et sancli non sunt jn carne, 


p sed in spiritu " ; quandoquidem Dei Spiritus ha- 


bitat in ipsis ; Panlus neque in carne, neque in 
corpore erat: nam vere dicit : « Opinor autem 
quod et ego Spiritum Dei habeam ** : » sed neque in 
carne, neque in corpore liabitabat, cum is qui 
corpus inhabitat, per fidem ambulet, non per spe- 
ciem. Ac vide num apostolice diligentia possit 
esse, ut esse in carne et habitare in corpore, non 
idem essc dicamus ; etenim qui in carne sunt, Deo 
placere non possunt **. Rursus qui habitant in cor- 


5 1 Cor. ix, 1. "IL Cor. v, 7. ** ibid. 


(29) "Exe. Scribendum videtur vel ἑχόντων, 
vel ἔχον. 

(50) Zagéc. lta codex Bodleianus; Regius, σᾶ” 
φῶς. 


499 


per fidem ambulant, etiamsi nomlum perceperint 
per speciem. Et eos quidem in carne arbitror essc qui 
secundum caruem militant ; corpus vero inhabitare 
et peregre abessea Domino eos qui, sensus spirituales 
$6" Scriptrz nón intelligentes, corpore toti 
sant ipsi Scripturz addicfi : alioquin quomodo non 
peregre abest a Domino, si Dominus Spiritus 
est **, qui nondum percipk Spiritum vivificantem 
et '$ensüm  Seriptur:e spiritualem ? Attamen. per 
fidem, qui hujusmodi est, atibulat ; peregre autem 
abest ille 4 corpore, et przsens cst ad Dominum, 
qui spiritaslia spiritualibus conferens, et factus 
«spiritualis, omnia dijudicat, ipse antem a nullo 
dijudicatus **, » flzc quanquam a mobis per di- 


ORIGEMNIS 


pore, peregre quidem absunt a Domino, verumtamen A σάρχα στρατευόµενοι, ἑνδημοῦσι δὲ τῷ σώματι.. 


500 3» «7300 


χαὶ ἐχδημοῦσιν ἀπὺ τοῦ Κυρίου οἱ τὰ πνευματικά. «ως il 
τῆς Γραφῆς μὴ νοοῦντες, ἀλλ ὅλοι προσχείμενοι (ἱ 8 «51) 
αὐτῇ, xai τῷ σώµατι ' πῶς γὰρ οὑχ Exbr ust ἀπὸ τον o 
Κυρίου, εἰ ὁ Κύριος τὸ Ἠνεῦμά ἐστιν, ὁ µηδέπω χω- «-» γω 
ρῶν (532) τὸ ζωοποιοῦν Πνεῦμα, καὶ τνευματαδκξ τα x). 
τῆς Τραφῆς; Πλὴν διὰ πίστεως ὁ τοιοῦτος περιπαπε- --η-π.. 
τεῖ, ἐχδημεῖ δὲ Ex τοῦ σώματος, χαὶ ἐνδημεῖ pA a pk 
τὸν Κύριον ὁ τὰ πνευματιχὰ τοῖς πνευματιχοῖς oup «7 wy 
χρίνων, xaX Υινόµενος «πνευματιχὺς, ὁ «πάντα Kvace eura. 
χρίνων, αὐτὸς δὲ ἀναχρινόμενος ὑπ οὐδενάς.ν Tay 47m $us 
δὲ ἡμῖν εἰ xai μετὰ παρεχδάσεως τῆς εἷς τὰ ἆπα--πα- m. 
στολικὰ ῥητὰ εἰρῆσθαι δοχεῖ, ἀλλά yx. &vayxaó cau mais 
πρὸς την διαφορὰν τοῦ λόγον àv Σαμαρειτῶν botrze τα ττιν 
οὐκέτι διὰ «tv λαλιὰν πιδεευόντων τῆς γυναιχὸς, DE aal) 


gressionem in apostolica verba dicta videmur, ma- D ἀκηχοότων, καὶ εἰδότων, ὅτι 6 τοιοῦτός ἔστον ὁ Lo» caps Σω. 


xime tamen necessaria sunt ad differentiam sermo- 
nis Samaritanorum, non amplius propter loquelam 
mulieris credentium, sed quia viderunt et aadie- 
runt hunc esse Servatorem mundi. Nec mirum sane 
debet esse quosdam quidem per fidem ambalare, 
Ἄδη per speciei; quosdam vero per speciem, id 
«quod majss est quam ambulare per fidem. Porro 
Heracleon simplicius cum expostiisset hoc dictum : 
«Non amplius propter loquelam tuam eredinrs "*,» 
abesse inquit vocabuluin, solam. Preterea in illud: 
« Ipsi enim 3udivimus, et vidimus hune esse Ser- 
vatorein mundi,» inquit : « Homines enim sb homi- 


xhp *o9 χόσµον, 0ὐδὲν µέντοιγε θαυμαστὺν (35 πεταπἜπερ 
τινων μὲν διὰ miae περιπατεῖν, WA ^ μις, 
περὶ ἑτέρων δὲ διὰ εἴδους τοῦ μείζονος Tapk eb WE —, δὲ 
πίστεως περιπατεῖν. Ἡραχλέων δὲ ἁπλούστερον UE σαχ), 
δὼν τό * «Οὐχέτι διὰ τὴν ahy. λαλιᾶν πνστεύομεν e -, , 
qn?! λεέπειν τὸ, ῥιόνην. "Ex μὲν ykp πρὸς τε-- oW. 

« Ἀὐτοὶ γὰρ ἀκηκόαμεν, χαὶ οἵδαμεν, ὅτι οὗτός ἔδ--απααι, 
6 Σωτηρ τοῦ χόσμοο, » φησίν «Οἱ γὰρ Άνθρωποι ϱ 
piv πρῶτον ὑπὸ ἀνθρώπων ὁδηγούμενοι πιστεύο-ειᾳ 
τῷ Zexvüpi: ἐπὰν δὲ ἐντύχωσι τοῖς λόγοις αὐτοῦ, ex — 
τοι οὐχέτι διὰ µόνην ἀνθρωπίνην μαρτυρίαν, ἆλλΣ - 
διὰ τὴν ἀλήθειαν πιστεύουσι. » 


nibus primum instructi Servatori credunt ; 2t simul atque in. aermohes cjus inciderint, mon amplius pro- " 
pter soluth humanum testimonium, sed propter ipsam veritatem credunt. » | » 
55. '« Post duos vero dies exiit inde in Galilieam; C 53. «Μετὰ δὲ τὰς δύο Ἡμέρας ἐφῆλθεν ἐχεῖθεν εἰς : 


ipse etílr Jesus testatus est prophetam fn propria 
pattia honor&m non habere 9, » Valde inctirse- 
quens videtur oratio, Quid enim. comtnune habet 
oc diclum : « lpse enim Jesus testatus vest pro- 
phetain in. propria patria horrorem non habere, » 
ad iltud, quod exierit ipse post duos dies Αα Sama- 
ritanis, apud quos inanserat, et in Galileam abie- 
rit? Nam si patria ipsius fuisset Samaria, illiceque 
conteiptüs fuissel, adeo ut hanc ob causam egres- 
sug sit, non comn oratus ultra uos dies, couse- 
qhenter dictum fuisset : «ipse enim Jesus testatus 
est prophetam in propria patria honorem non ha- 
bére. » Quinetiam si scriptum fuisset : v Post duos 
autem dies exiit in 'Galileain, » sed non. profectus 
esl ad suain. patriam ; c ipse enim Jesus testatus 
est prophetam in propria patria honorem non ha- 
bere, » etiati lioc inodo locum "habiturum fuerat id 
quod dicitur; et fortassis voluntas contextus talis 
est : sed Jonunes, ceu sernione rudis, obscure scri- 
psit quod mente conceperat. 268 Etenim in quem 
Galila:se locum receperint. euin, qui. viderant om- 
nia, quicunque Jerosolynis fecissel in die festo, 
non est dicium ab cvangelista, qui scripsit po-t 

ο [l Cor. 11, 17... ?! I Cor. n, 15. 


(34) "G.1o. προσχείµεχοι. Sic codex Bodleianus ; 
Regius ὁλοπροσχείμενο», 

($23) Μηδέπω χωρῶν. Ma codd. Bodleianus et 
Barberinus; Regius, pi δυνάτω χωρῶν, pro quc 
Huetius edidit u$ Ῥυνατὸς χωρεῖν. 


5! Joan. iv, 42. 


^hv Γαλιλαίαν" αὐτὸς γὰρ Ἰησοῦς ἐμαρτύρησεν, ὅτι 
προφήτης &v τῇ ἰδίᾳ πατρίδι τιμὴν οὐχ ἔχει. » Πάνυ 
ἀνακόλονθος ἡ λέξις φαίνεται. Τί γὰρ κοινὸν πρὸς τὸ 
ἐξεληλυθέναι αὐτὸν μεκὰ δύο ἡμέρας ἀπὸ «uv Σαµα- 
ρειτῶν, παρ᾽ οἷς ἔμεινς, καὶ εἰς τὴν Ἐαλιλαίαν ἀἁτέρ- 
χξέσθαι, τό: εΑὐτὸς γὰρ Ιησοῦς ἐμαρτύρησεν, ὅτι 
προφήτης ἐν τῇ ibla πατρίδι τιμὴν οὐκ ἔχει; » Ei 
μὲν γὰρ fv πατρὶς αὐτοῦ ἡ Σαμάρεια, χαὶ Ἠτίμαστο 
ἐχεῖ, ὡς διὰ τοῦτο ἐξεληλυθέναι, p διατρί6αντα 
πλεῖον ἡμερῶν δύο, ἀχολούθως ἂν εἴρητο τό: « Àb-b; 
γὰρ Ἰησοῦς ἑμαρτύρησεν, ὅτι προφήτης Ev τῇ ἰδίᾳ 
πατρίδι τιμὴν οὐχ ἔχει.» ᾿Αλλὰ xal el ἑγέγραπτο” 
«Μετὰ δὲ τὰς δύο ἡμέρας ἐξηλθεν el; civ Γαλι- 
λαίαν, » ἀλλ᾽ οὐκ ἐγένετο Ev τῇ iba πατρίδι:  Αὐτὸς 
γὰρ Ἰησοῦς ἐμαρτύρησεν, ὅτι προφήτης tv τῇ ἰδίᾳ 
πατρίἰδι τιμὴν οὐκ ἔχει,» xal οὕτως χώραν τὸ λεγό- 
µενον &tyev &v* χαὶ τάχα τὸ μὲν βούλημα τοῦ ῥητοῦ 
τοῦτ) ἔστιν' ὡς ἰδιώτης δὲ τῷ λόγῳ ὁ Ἰωάννης $uc- 
παραστάτως ἔφρασεν ὃ νενόηκεν. El; γὰρ τίνα τό- 
πον τῆς Γαλιλαίας ἑδέξαντο αὐτὸν, ἑωρακότες πάντα 
ὅσα ἐποίησεν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐν τῇ ἑορτῇ, οὐκ εἴρη- 
ται, ἀλλὰ xal μετὰ τοῦτο, ὅτι ᾖλθεν el; τὴν Κανᾶ 
της Γαλιλαίας, ἀνέγραφε. Καταχούει δὲ ἑαυτοῦ (54) 

9? ibid. 44. 

(53) Tov κόσμου. 'Οὐδὲν .uérvowe θαυμαστόν, 
ete. lta hune locum in codice Regio luxatum, δὺ- 
uitati restituitmus ope codieis Bodleiani. 


(54) Κατακούει δὲ &avrov. Sic omnes niss.. in 
textu, at cum ad oram codicis Bodlciani ex couje- 





COMMENT. IN JOAN TOMUS XII. 503 


ελεστῆς, καὶ οὐκ ἀπορεῖ τοῦ προκειμένου. A hoc Jesum profectum fuisse Cavam Golilae, At 
y Yo)» «iva τρόπον ἀφίησι τὴν Ἰουδαίαν, — sese intellig& evangelista, nec dubitat de re pro- 
σιν εἰς τὴν Γαλιλαίαν 6 Κύριος, διηγησάµε- — posita. Cum ergo antea dixisset quonam pacto re- 
imei ἔδει αὐτὸν διέρχεαθαι διὰ τῆς Xapa- liquit Judzain, pro&eiscereturque in Galilvaw Ρο” 
à λεγόμενα πλησίον τοῦ χωρίον ὃ ἔδωχεν 408, eumque narrassct quc dicuntgr prope lo- 
Wp '"locho παρὰ τῇ πηγῇ τοῦ Ἰακὼθ, καὶ — cum quem dedit Jacob Josephe apud fontem Jacob, 
εινε δύο ἡμέρας παρὰ τοῖς Σαµαρείται,, — 4UODiam oporleba! eum transire per Samariam, οἱ 
f €hv εἰς Γαλιλαίαν ἄφιξιν αὐτοῦ, καΐτοιυ- — quomodo mansisset apud Samaritanos duos dies, 
λέγων μεταξὺ εἰρημένων. Ἐπεὶ δὲ bv τοῖς — assignat accessum illius jg. aljleam , quanquam 
» προείποµεν βελτἰονός τινος σύμδολον εἶναι ἰπίβείβ) nop pauca fuissent dicta. Vernm quoniaut 
Ῥπίαν ἄνω που κειµένην, ἑλάττονος δὲ τὴν iB superioribus Judaeom pr:ediximus notam esse 
ν, xat χατὰ τοῦτο (35) ἐπισκοπΏς δεοµένων melioris eujusdam rei, quia in sublimi posita esset, 
ἑλαττόνων ὁ φιλάνθρωπος Gb; οὐ χατα- üeterioris vero rei Galikeam, et hac ratione Deum 
διὰ τοῦτο xa τοὺς Σαµαρείτας (50) τάχιον hujnani generis amantem , cos qui visitationo 
Uy, ὑπὲρ τοῦ τοῖς προθύµως αὐτὸν ἀποδεξα- —€geani, quique sint inferiores, non despicere ; hanc 
αλμλαίοις ἐπιστῆναι, καὶ τὸν τοῦ βασιλιχοῦ D ob causam Samarilanis celeriter relictis, adfuturus 
Ιαρθαι. Ταῦτα δὲ ἐν τῇ l'a3Oala ποιῄσας, erat Galileis, qui illum prompte receperant, et re- 
; τῆς τῶν Ἰουδαίων ἑορτῆς ἀναθαίνει εἰς Ἰε- guli ülium curatrus, Cum autem lixc in Galilea 
t, thv ἑορτὴν πρείττονα καὶ ἱλαροτέραν τῇ lecisset, instante Judaeorum festo Jerosolymam 
tiiv ἐπιδημί1. a&cqudi, solemnitatem meliorem festivioremque 
&uo ipsius advent faciurus. 


Rptev δὲ τί ἐστι καὶ τό «Λὐτὺς γὰρ Ἰη- 54. Sed videamus quid sit : « lpse enim Jesus 
ερτύρησεν, ὅτι προφήτης ἐν «ῇ ἰδίᾳ πατρἰδ. — testatus est, prophetam in propria patria honorem. 
κ Έχει.» xat ἀξίως τοῦ Ἰησοῦ µαρτυρουν- non habere ** ; » atque ex Jesus dignitate hoc testi- 
ππέον τὸν τῆς λέξεως νοῦν. Πατρὶς 8h τῶν — feaniis, queramus hvjus contextus intelligentiam. 
viv τῇ Ιουδαίᾳ fj, καὶ φανερόν ἐστι ttt» — Patria igitur prophetarum in Judza erat, manife- 
αρὰ (57). "loubatorc qe ἐσχηκέναι, λιθαφθέν- — stumque est honorem illis habitum non fuisse apud 
σθέντας, πειρασθέντας, ἓν φόνῳ µαχαίρας Judmos, quia fuere lapidati, secti, tentati, in occi- 
τας, διὰ cb ἀτιμάνεσθαι περιελθόντας ἓν — gione gladii pereuntes, ut probro essent circuni- 
; (88), ἓν αἰγείοις δέρµασιν, ὑστερουμένους, c euntes in velleribus ovium, in pellibus caprinis, 
X6 καχουχουµένους. Καὶ ὀνειδίξονταί γε — posthabiti, oppressi, tribnlati malis vexationibus **. 
ἀπὸ τοῦ λέγοντος πρὸς αὐτούς ' «Τίνα τῶν — Ac profecto Judzis conviciatur is qui coram cis 
ν οὐχ ἐδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν, καὶ ἀπέκ- — dicebat : « Quem prophetarum non sunt persecuti 
ὃς προχαταγγείλαντας περὶ τῆς ἑλεύσεως τοῦ — patres vestri, qui etiam occiderunt eos, qui de ad- 
» οἵτενες ἐπὶ τέλει καὶ τὸν ἐπὶ πᾶσι mpoof- — ventu Justi pradixissent ** 2 qui etiam postremo 
ὦ οἱ προφῆται προφῆται γεγένηνται, ἀτιμά- — prophetam omnibus eminentiorem, per quem pro- 
« Alpe, αἷρε, σταύρου αὐτὸν; » ἔλεγον, Ts- — phetsm propheta faeti suut, cum sprevissent : « Kol- 
δὲ iv τῇ ἐμῇ πατρίδι (59) πάντες οἱ προ- — le, tolle, crucifige eum", » dixerunt. llonorati au- 
QW ὁ ἀπὸ Θεοῦ ἀναστὰς χατὰ τὰ περὶ ἑαυτοῦ — (ewm sunt ín mea patria omnes propbetze, et is qui 
'ὑπὸ Μωσέως ' «Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει — a Deo excitatus est, juxta ea qux» de ipso a Moise 
Geb; ὑμῶν ix τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν, ὡς ἐμὲ, — dicla sunt : «Prophetam suscitabit vobis Dominus 
φὐφεσθε; » Ἡ πατρὶς (10) γὰρ αὐτοῦ v τοῖς — Deus vester e fratribus vestris, mei similem, ipsum 
ἴς τῷ παραπτώµατι τοῦ Ἰσραῇλ τὴν σωτη- 909 audietis **; » patria enim ipsius in gentibus 
jóct. Kal iv ἄλλοις γέγραπται' «O0bcl; — inest", quae lapsu Israelis salutem receperunt. la 
6 δεκτός ἐστιν Ey. τῇ πατρίδι, xax ἐν τῇ ol- p aliis etiam seriptum est ** : « Nullus propheta ac- 
à* » xaX yphstuóv γε τὸ συγγενὲς τούτῳ ῥη- — ceptus est in pauia et in domo sua;» utileque 
Ὑαγόντας ἀπὸ τῶν Εὐαγγελίων ἰδεῖν πότε, — profecto fuerit contexu his testimoniis cognato in 
tbv τῷ Σωτῆρι τοῦτο εἴρηται. θαυμάσαι 6&.— unum collecto ex Evangeliis, videre quando et que 


3, W, 41. "* Hebr. xi, 97. "* Act. vit, ὅδ. * Joan. xix, 1δ. ** Deut. xvii, 15; Act. ur, 29.. 
ει, 11. — *^ Luc, iv, 94. 
ialur, χαταχόπτει δὲ ἑαυτόν, id secutus est αὐτοπροσώπως ait Origenes : cum enim supra di- 
8, verlens, « resecat autem sese cvange-  xisset prophetarum patriam esse Judzeam, in eaque 
contumeliis illos fuisse proscissos, subjungit In pa- 
Καὶ κατὰ τοῦτο. lu codice Regio deest  wia eua, Alexandria nimjrum, et Agypto, nou 
prophelas solum, sed Christum etiam ipsum ho- 
odex Bodleianus pro τοὺς Σαμαρείτας habet — nore affici : nec leve enim jam tum in illis parti- 
bus incrementum res Christiana ceperat. Ἡσς- 
λὐτοὺς παρά, εἰς. ln. codice Regio deest — rius. 
(40) 'H πατρίς. Sic codex Bodleianus, optime ; 
E» μη.]ωταῖς. Deest in codice Regio. ltegius et Barberinus, οὗ πατρίς, male, nisi sequen- 
ετίµηνται δὲ ἐν τῇ ἐμῇ πατρίδι, ew. Bee — tía cum interrogatione legantur. 


n 


ORIGENIS 
) Servator hoc dixerit. Libet autem adinirari A ἔστι τὸ ἀληθὲς τῆς ἁποφάσεως τοῦ Σωτῆρος, κ-.... 


lem sententize Servatoris, qux non tantum 
netos prophetae, spretos a familiaribus, et ai 
1 Dominum nostrum pertinuit, sed ad cos 
à qui aliqua sapientia claruerint : qui adeo 
emptui civibus fuere habiti, ut vel ad mortem 
ui eorum ducerentur. Hxc autem libet ex Grz- 
um historia colligere de his qui in philosophia 
aatronomis, vel in quibusvis tandem volueris 
jiciplinis consenuerunt. Proinde conviciantium 
int. etiam hz? voces : « Nonne hic est fabri filius ? 
onne mater ejus dicitur Maria, et fratres ejus 
unt apud nos? Unde ergo huic hec omnia οἱ ὃν At- 
[ue etiam, quod summa admiratione dignum est, 
contigit hoc in prophetis, ut quod in eis erat vi- 
vum, non lhonorarin! cives; quod mortuum vcro 
esset, foverint, z::dificantes ipsorum monumenta et 
ornautes **. /Edificantur autem prophetarum mo- 
numenta et ornantur, cum, relicto quis spiritu vi- 
vitlcante, latente in sensibus litterarum ipsarum, 
fovet et ornat litteram occidentem, pulchritudinem 
prophetiz ratus positam esse in nuda litterarum 
, intelligentia : quod quidem facere solent tum Pha- 
riszi, tum Scribz, quibus « Vie» dicitur a Domino*!; 
quorum alteri nempe nudze litterae cognomento dicti 
sunt Litterarii, sive Scribe; Phariszi vero, eo quod 
divisi sunt, perdiderintque divinam unitatem : nam 
Pharisxi, si interpreteris, iidem sunt atque divisi. 
96. « Cum ergo venit in Galil:eam, receperunt 
eum Galilzi, ut qui vidissent omnia qua Jerosoly- 
mis fecisset in die festo: ct ipsi enim venerant ad 
diem festum **. » Dignum est ut videamus causam 
propter quam receperint Galilei Servatorem in Ga- 
lileam profectum, num tanta sit, ut in. stuporem 
admirationemque Servatoris conjecti illum exci- 
piant : preterea ad quie referendum sit loc dictum, 
perinde quasi multa essent quz Jerosolymis fecis- 
set Jesus ; « cum omnia vidissent quas fecisset Je- 
rosolymis in die festo. » Sed ne superius quidein 
quidquam invenimus, nisi quia « invenit in templo 
vendentes 270 boves, et oves, et columbas, et 
mensarios sedentes, facteque e funiculis flagello, 
omnes e templo ejecit, tum oves, tum boves, et 
meusariorum as effudit, et mensas subvertit, οἱ 
columbas vendentibus dixit : Tollite ista hinc, nec 
facite domum Patris mei, domum mercatus **, 
Quid ergo in his tanti est, ut horum gratia moti 
Galilei Dominum reciperent; quos, quia hunc re- 
cipiant, testatur evangelista Jerosolymam cum νθ- 
nisscnt ad diem festum, vidisse omnia que illic 
Jesus fecerat? Ad. quod respondendum est, si me- 
mores sumus eorum que diximus in eum locum, 
quis declarabant. non minorem potentiam Servato- 


*! Matth. xii, 355,90. ** Matth, xxii, 99; Luc. 
*5 Joan. ui, 14 seq. 

(41) Ὥστε τιγὰς αὐτῶν. Πε desiderantur: in 
codice Bodleiano. 

p Codex Bodleianus, 

(43) Codd. Regius ct 
male. 


ayenva. 
arberinus, :5^tx1otvv, 


D 


οὗ µόνον ἐπὶ τοὺς ἁγίους προφήτας, ἀτιμασθέντα me, 
παρὰ τοῖς οἰχείοις, xal ἐπ᾽ αὐτὸν τὸν Κύρων ἡμῶν γα 
ἀλλὰ xai ἐπὶ τοὺς ἕν τινι σοφίᾷ διατρέβαντας, xax ῃ 
χαταφρονηθέντας ὑπὸ τῶν πολιτῶν, ὥστε τινὰς αὖ”ν « 
τῶν (41) καὶ τὴν ἐπὶ θανάτῳ ἀπαχθῆναι (12). "Ecc zx 
στι δὲ ταῦτα àmb τῆς Ἑλληνιχῆς ἱστορίας ἀναλέξαα «κει 
θαι περὶ τῶν φιλοσοφησάντων xai ἁστρονομησάντωκυ--, 
f| ὁποίοις δήποτε µαθήµασι διαπρεφάντων. Ἆτι 
ζόντων δὲ xal αὗται αἱ quval* ε«Οὐχ οὗτός ἑστιωσ- m 
τοῦ τέχτονος υἱός ; οὐχ ἡ µήτηρ αὐτοῦ λέγεται MBagn 
ριἀμ, xal οἱ ἁδελφοὶ αὐτοῦ siat πρὸς ἡμᾶς; Πόθος, 
οὖν τούτῳ πάντα ταῦτα; Καὶ παραδοξότατὀν γε ἃ 

τῶν προφητῶν τοῦτο συµθέδηχε, τὸ μὲν ζῶν aima. 
οὗ τετιµήχασι» οἱ πολῖται, τὸ δὲ νεχρὸν περιέπουον --α 


B οἰχοδομοῦντες αὐτῶν τὰ μνημεῖα xal χοσμοῦντες. — 


χοδομεῖν δέ ἐστι τὰ μνημεῖα τῶν προφητῶν, 
χοσμεῖν αὐτὰ, ὅτε, τὸ ζωοποιοῦν πνεῦμα χαταλι- 
τις τὸ ἐνυπάρχον τοῖς βουλήµασι τῶν γραμμάτων 
τῶν, περιέπει xal περικοσμεῖ τὸ ἀποχτεῖνον v 
μα, τὸ Χάλλος οἰόμενος τῆς προφητείας bv τῇ eemej 
εἶναι ἐκδοχῇ τοῦ γράμματος. Ἔργον δὲ τοῦτο τῶ 
ταλανιζοµένων ἀπὸ τοῦ Κυρίου γραµµατέων, 
Φαρισαίων ' Υραμµατέων μὲν ὀνομαξομένων τῶν 
ἐπωνύμων φιλοῦ τοῦ γράµµατος ' Φαρισαίων ὃ τὸν 
ἀποδιῃρημένων, xal τὴν θείαν ἑνότητα ἀπολ. «nds 
χότων Φαρισαῖοι γὰρ ἑρμηνεύονται οἱ διῃρ 'µέ- 
φοι. 

55. « "Occ οὖν Ίλθεν εις τὴν Γαλιλαίαν, ἐδές«Ἅ πο 
αὐτὸν οἱ Γαλιλαῖοι, πάντα ἑωραχότες ἃ ἐποίγσε-ω iv 
Ἱεροσολύμοις ἐν τῇ ἑορτῇ  χαὶ αὐτοὶ γὰρ ἆλθο-ν εἷς 
τὴν ἑορτήν.» "Άξιον ἰδεῖν τὴν αἰτίαν τῆς τῶν E^ as 
λαίων παραδοχῆς, ἣν παρεδέξαντο τὸν Σωτήρας & 
θόντα εἰς τὴν Γαλιλαίαν, εἰ τηλικαύτη (45) Ἶν, exo 
χατάπληξιν αὐτοῖς ἐμποιῆσαι, καὶ Üaupacpby “τε 
τοῦ Σωτήρος, εἰς τὸ παραδέξασθαι αὐτόν : ἔτι 6c d 
τίνα ἀναφέρεται, οἱονεὶ πολλὰ ὄντα (44) & tro£ 3]: 
ἐν Ἱεροσολύμοις ὁ Ἰησοῦς, τό’ «Πάντα ἑωραρςσθ' 
ὅσα ἐποίησεν ἐν Ἱερωσολύμοις, ἐν τῇ ἑορτῇ.: € 
δὲν 05 εὑρίσχομεν προειρημένον f) ὅτι « εὗρεν ἂν 
ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας βόας, xal πρόθατα, xal τει 
στερὰς , xal τοὺς χερμαστιστὰς χαθηµένους , 1 
ποιῆσας φραγέλλιον Ex σχοινίων πάντας ἐξέθαλεν 
τοῦ ἱεροῦ, tá τε πρόδατα, xal τοὺς βόας, καὶ : 
χολλυθιστῶν ἑξέχεε τὰ χέρµατα, xal τὰς τραπί 
ἀνότρενε (45), καὶ τοῖς τὰς περιστερὰς πωλοῦσιε 
πεν ' "Αρατε ταῦτα ἐντεῦθεν, μὴ πο,εῖτε τὸν 
τοῦ Πατρός µου οἴχον ἐμπορίου.» Τί οὖν τη) 
τόν ἐστιν ἓν τούτοις (40), ὥστε χκινηθέντας E 
τοῖς τοὺς Γαλιλαίους δἐξασθαι τὸν Κύριον, pap 
μένους διὰ τὸ αὐτὸν δέχεσθαι, ἐπεὶ, ἑλθόντες 
ἑορτὴν ἐν Ἱεροσολύμοις, πάντα ἑωράκασιν ἃ 
σεν ἐχεῖ ὁ "Inoouz ; Ei µεμνήµεθα τῶν εἰ( 

xi, 47, 1. Matth. xxii, 29. ** Joan. 


"—— 11 


(44) Πο.1.1ὰ ὄντα. lta codex Bodleianos 
gio deest ὄντα. 

(45) Codd. ltegius et Barberinus, ἀνέστ 

(46) Codex Budleianus, £v τοῖς τηιούτοις 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Ill. 


506 


υόπον ἀποδειχνύντων o9x ἑλάττονα δύναμιν A ris apparuisse in cjiciendis illis, quam cum opera- 


ὅθαι τοῦ Σωτῆρος £v ἐχείνοις παρὰ «hv. évep- 
» εἰς τυφλοὺς ἀναέλέψα:, xal χωφοὺς ἀχοῦ- 
ἰ χωλοὺς περιπατῆσαι, λεχτέον, ὅτι µήποτε 
Γιοάµενοι ἐννοήσαντες οἱ Γαλιλαῖοι, xal xa- 
ἔντες τὴν θειότητα τοῦ Ἰησοῦ, ἑλθόντα αὐτὸν 
Γαλιλαίαν ἐδέξαντο, πάντα ἑωραχότες ὅσα 
V kv τοῖς Ἱεροσολύμοις. Τὰ δὲ πάντα ταῦτα 
&x αχοινίων φραγελλίῳ ἐχβεθλῆσθαι &x τοῦ 
; τε πρόδατα, τοὺς βόας, xat τῶν (47) χολλυ- 
ἑοοιεχύσθαι τὰ χέρµατα, χαὶ τὰς τραπέζας 
ἀφθαι. Μετ ἐξουσίας δὲ εἰοῃσθαι τοῖς τὰς 
pág πωλοῦσιν ' «Άρατε ταῦτα ἐντεῦθεν, μὴ 
τὸν οἶχον τοῦ Πατρός µου οἶχον ἐμπορίου. » 
& μηδὲ ταῦτα µόνα αὐτὸν πεποιηχέναι τότε, 
ἄλλα σημεῖα» ἐπιρέρεται γὰρ τούτοις (48) * 
ἣν kv τοῖς Ἱεροσολύμοις ἐν τῷ Πάσχα, ἓν τῇ 
σολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ, θεω- 
αὐτοῦ τὰ σημεῖα ἃ ἐποίησεν  » Eq" ofc καὶ 
ημός φησι’ « Ῥαθδι, οἴδαμεν ὅτι ἀπὸ Θεοῦ 
€ διδάσκαλος’ οὐδεὶς γὰρ δύναται τὰ σημεῖα 
τοιεῖν ἃ o) ποιεῖς, ἂν μὴ ᾗ ὁ θεὸς μετ ab- 
ην ἔξεστι Γαλιλαῖον ὕντα ἑορτάζειν ἐν Ἱε- 
Φις Ὑινόμένον, ὅπου ὁ ναὺς τοῦ θεοῦ, xal 
πάντα ὅσα ἔποίει ἐχεῖ ὁ Ἰησοῦς, xai µάλι- 
t ερόπον ἐχδάλλοι τῷ Ex σχοινίων φραχελλίῳ 
 πεποιηµένῳ πάντας τοὺς πωλοῦντας βόας, 
όατα (49), xal περιστερὰς, τά τε πρόδατα, 
; Bóa;, xai τὰ λοιπά. 'Apyh γὰρ iv Ἱερο- 
6 ἑορτὴ τοῖς Γαλιλαίοις &£axt τοῦ xal δέξασθαι 
! τοῦ Θεοῦ ἑλθόντα πρὸς αὐτούς ^ μὴ γὰρ ἕω- 
τὰ ἐν τῇ ἑορτῇ, οὐχ ἂν ἑἐδέξαντο αὐτόν 1) 
οὓς μὴ προευτρεπισθεῖσι πρὸς τὸ λαθεῖν 
οὕτως ἂν σπουδαίως ἐπεδήμησε, χαταλι- 
ὰς ἐρωτί/σαντας αὐτὸν μεῖναι παρ) αὐτοῖς. 
oty& δεξάµενοι τὸν Ἰησοῦν ἑδέξαντο xaX τὸν 
λαντα αὐτόν φησὶ γάρ’ ε Ὁ ἐμὲ δεχόμενος 
τὸν ἁποστείλαντά µε. » Πρῶτον οὖν ἰδεῖν δεῖ, 
|! συνιέναι τὰ ἓν Ἱεροσολόμοις ἔργα τοῦ "In- 
τα, τίνα τρόπον χαθαίρει τὸ ἱερὸν, ἀποχα- 
αὐτὸ εἰς τὸ (50) εἶναι οἶκον τοῦ Πατρὸς, xai 
pixov ἐμπορίου, ἵνα μετὰ τὴ θεωρῆσαι ταῦτα, 
ργήσαντα ταῦτα Λόγον δεβώμεθα. Οἶμαι 5 
πάντα τὰ bv Ἱεροσολύμοις θεωρῄήσας ἔργα 
οὗ, οὗ δέξεται τήν Ἰησοῦν, f] οὐδὲ ἐπιδημή- 
fic σύμθολον ἐπιδημίας, ἐπιδημίαν (51) ταύ- 
μὴ πρότερον ἀναθεθηχόσιν εἰς τὴν ἑορτὴν, 
µΜάντα τεθεαµένοις ὅσα ἐποίει Ev τοῖς "Tepoao- 


Ἡλθεν οὖν πάλιν εἰς τὴν Kavà τῆς Γαλι- 
που ἐποίησε τὸ ὕδωρ οἴνου. » "Oca ἐχωρήσα- 
| τῆς Kavd, ἐν τοῖς ἀνωτέρω εἴπομεν. Δύο δὲ 
ν tv Κανᾶ ἐπιδημίαι τῷ Ἰησοῦ γίνονται; 


B. vt, 5; Luc. vii, 22... ' Joan. ut, 20. 


d τε πρόέατα, τοὺς βύας, καὶ tox, elc. 
iodlciznus, βόας, xaY πρόθατα, χαὶ περιστε- 
τε πρόδατα, xal τῶν, εἰς, 

ούτοις. Siccodd. Bodleianuscet Βατὺσγῖπιις: 
verperam habet ἐχεῖνος. 


D 


66 Joan. 15, 9. 


batur ut. exci visum reciperent, surdi audirent, 
claudi ambulareni *5, Galilzos fortasse, cum vidis- 
sent quod nunquam rati fuissent, perculsos divini- 
tate Jesu, ipsum in Galilzeam adventantem exce. 
pisse, nimirum cum omnia vidissent quz Jerosoly- 
mis fecisset. Quae sane omnia hzec fuere; oves et 
boves, flagello e funiculis facto, e templo ejectos 
fuisse, sraque argentariorum effusa, mensasque 
subversas : dictumque cum potestate fuisse ven- 
dentibus columbas : « Tollite ista hinc, nec facite 
domum Patris mei, domum mercatus. 1. Opinor 
vero uon isthzc tantum tunc ab ipso facta, sed alia 
etiam signa, eo quod his inferatur : « Cum autem 
esset Jerosolymis in Pascha, in die festo, multi cre- 
diderunt in nomine ipsius, videntes ipsius signa 
que fecisset ''; » propter quz etiam Nicodemus 
inquit : « Magister, scimus te a Deo venisse ma- 
gistrum : nemo enim potest h:ec. signa facere quie 
tu facis, nisi fuerit Deus cum eo **. » Verumtamen 
licebat ei, qui Galilz»us erat, diem festum agere, 
cum fuisset Jerosolymis, ubi templum erat Dei, et 
videre omnia quz illic fecerit Jesus : ac precipuc 
quonam pacto flagello e funiculis a se facto, omnes 
ejiciat qui boves, oves et columbas vendant ; ipsas- 
que oves, et boves, et czltera. Festivitas enim 
qua Jerosolymis agebatur, initium | Galileis fuit 
ad excipiendum Filium Dei venientem ad ipsos, 
alioquin, nisi vidissent qux» fecisset in die festo, 
non recepturi erant ipsum; sed ne ipse quidem 
adeo studiose ad eos accessisset, nisi antea pr:epa- 
rati fuissent ad eum bono animo excipiendum, cum 
relinqueret cos penes quos rogabatur manere. 
271 Equidem qui Jesum exceperint, iidem etiam 
receperint eam. qui ipsum misit; inquit enim ** : 
« Qui me recipit, recipit eum qui me misit. » Prin- 
cipio igitur videndum est, hoc est intelligendum 
opera omnia qux Jerosolymis fecerit Jesus , quo- 
nam pacto expurgat templum, illud restituens, ut 
sit domus Patris, nec amplius domus mercatus ; ul 
postquam hzc consideraverimus, Sermonem, qui 
h:ec operatus sit, recipiamus. Futurum autem ar- 
bitror, ut qui non viderit opera omnia quz Jeroso- 
lymis operatus sit Jesus, non suscipiat cum, vel 
neque accedat Jesus, eo adventu, cujus hic est fi- 
gura, ad eos qui antea. non ascenderint ad diem 
festum, nec contemplati fuerint. omnia quz Jero- 
soly wis fecerit. 


"n 9 

56. « Venit ergo rursus Canam Galilz:e, ubi fe- 
cerat ex aqua vinum ?*, » Quiecunque percepimus 
de civitate Cana, superius diximus; sed non fru- 
stra bis Jesus Canam proficiscitur. Proinde vide ne 


*? Luc. ix, 48. '* Joan. iv, 460. 


(49) Kal zpótaca. Deest in codice Regio. . 
(50) Eic τό. Desideratur in codice Bodleiano. 
(51) Ἐπιδημίαν. Deest in codem codice Rod- 


leiano. 


907 


ORIGENIS 


forte significet hoc duos in mundum Servatoris  µήποτε γοῦν (22) σηµαίΐνουσι τὰς δύο τοῦ Σωτ 


nostri adventus? semel quidem, ul convivas ex- 
hilaret; secundo vero, ut. morti. proaimnum non 
regis, sed reguli cujusdam filium curaret. Et for- 
tassis regulus erat Abraham, vel Jacob, quorum 
filium populum exsistentem, cum plenitudo gentium 
intraverit, servabit in fine ΤΙ. Possunt etjam Sermo- 
n's adventus esse duo in anima : prior quidem vi- 
num suppeditans ex aqua factum ad jncunditatem 
convivantimn ; alter omnem relictam infirmitalem, 
et quidquid mortem minatur, auferens. Nibil autem 
mirum est Jesum, quandoquidem pleraque operum 
Dei latent, multa facientem pro salute. corum qui 
pluribus degunt in Ἰοείς, quotum figurze sunt reli- 
qui inscripti laci, bis Canam hanc proficisci, ut sibi 
ipsi stabiliat possessionem eorum qui ex hac ierra 
in Patrem per ipsum crederent, 


51. « Et erat. quidam regulus. cujus filius infir- 
mabatur in Caplarnao, » usque ad hoc : ε Et ere- 
didit ipse, et domus ejws tota'*. » Non admodum 
usitatum invenimus apad Judzos reguli nomen : 
unde neque, quantum ad historiam, cogitatione 
assequimur, quis sit iste regulus, et cujus regis sit 
cognominis, ltaque simplieior existimabit regulum 
hunc hominem esse aliqnem Herodis regis. Rursus 
alter huie similis dicturus est e Cxsaris omo hunc 
fuisse regulum, tum temporis aliquid in Judxa exi- 
gentem tractantemve : neque. enim aperie 979 
invenitur, quod fuerit Jud:eus, qnouiam non sequi- 
tur indigenam eum fuisse illorum locorum, eo quod 
filius suus in. Capharnao zgrotabat. Ostenditur au- 
tem illius dignitas etiam ex troc quod jam illl de- 
scendenti occurrisse dicuntur servi ??^, dicentes 
filium ipsius vivere : plurium enim numero servi 
dicuntar. Habeat igitur historia ut. lubet, elegan- 
tiusque se habcat reguli fllius juxta Servatoris 
vocem hora scptima liberatus a febri, domusque 
cjus tota credat "*, AL age pro virili nostra vestige- 
wus cujus rei nota esse possit hic regulus, et filius 
cjus. Magnu: igitur regem, cujus civitas vera Je- 
rosolyma sunt?*, et regem regnantium "* peregre 
profectum ad regionem longinquain accipiendi sibi 
regni causa Τη, et redeundi, et resertentem regem 
alium neminem scimus, nisi dicentem : « Ego autem 
constitntus sum Tex ab eo super Sion montem 
sanctum ejus; praedicans przceptum Domini 7*5 ; » 
hujus diem qui viderint, et l:etati fuerint, omnes 
sunt reguli; et. qui credunt in Patrem per ipsum, 
regui illius sunt eognomines : quorum unum quem- 


"! Rom. x1, 29. 7* Joan. 1v, 46-55. 
T Luc. 3», 42. 75 Psal. ii, G. 


($3) Codex Bodleianus γοῦν, codd. Regius et Dar- 
berinus, y 

(55) Elor.lüsiv. Decst in codicc Regio, exstat 
vero in codicibus Bodleiano et Darberino. 

(54) ETrai. Lego εἰ. 

(55) Codex Bodleianus habet. ἕως τοῦ, Wegius 


13 ibid. tv, 51. 


εἰς τὸν χόσμον ἐπιδημίας, τὴν μὲν προτέραν, lv 
Φράνη τοὺς συνεστ'ωµένους' τὴν δὲ δευτέραν, 
τὸν ἐΥγὺς γενόμενον θανάτου o0 τοῦ βασιλέως v 
ἀλλά τινος βατιλικοῦ ἀναστήσῃ. Καὶ τάχα ὁ βαα 
xb; ᾿Λθραὰμ ἣν, fj Ἰαχώδ, ὧν vióv ὄντα τὸν λ 
μετὰ τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσελθεῖν (53), 9 
ἐπὶ τέλους. Δύναται xal δύο τοῦ Λόγου εἶναι ἓπ 
plat &v τῇ φυχῇ * fj μὲν προτἑρα τὸν ἐξ ὕδατος v 
μενον οἶνον χορηγοῦσα εἰς εὑφροσύνην τῶν συνεσ] 
µένων' fj δὲ δευτέρα πᾶσαν τὴν χαταλειποµέ 
ἀσθένειαν xal τὸ πρὸς θάνατον χιγδυνῶδες περ 
ρούῦσα. Οὐδὲν δὲ θαυμαστὸν εἶναι (54), (ἐπείπερ 
πλείονα τῶν ἔργων τοῦ θεοῦ ἐστιν ἐν ἀποχρύφοιι 
πολλὰ ὑπὲρ σωτηρίας τῶν πολλαχοῦ ποιῶν ὁ 
σοῦς, ὧν τύποι τὰ λοιπὰ ἀναγεγραμμένα χωρία, 
τῇ Κανᾷ ταύτῃ ἐπιδημεῖ, βεβαιῶν ἑαυτῷ esi 
τῶν ἀπὸ ταύτης τῆς γῆς πιστευόντων εἰς τὸν Dam 
δι) αὐτοῦ. 

57, « Καὶ ἦν τις βασιλιχὸς, οὗ ὁ vibc ἡσθένει 
Καφαρναοὺμ, » ἕως τοῦ (59): « Καὶ ἐπίστευσεν 
τὸς, xai fj οἰχία αὐτοῦ ὅλη. » Οὐ πάνυ εὑρίσχα 
παρὰ Ἰουδαίοις τετριμμένον τὸ τοῦ βασιλικοῦ ὄνς 
ὅθεν οὐδὲ, ὅσον ἐπὶ τῇ ἱστορίχ, ἐπιθάλλομεν 
vip (56) τίς ἣν οὗτος ὁ βασιλιχὸς, xaX τίνος Barm 
ἐπώνυμος. Ὁ μὲν οὖν ἀκεραιότερος οἱήσεται 
βασιλέως Ἡρώδου τινὰ ἄνθρωπον εἶναι τοῦτον 
βασιλιχόν * ἕτερος δὲ τούτῳ ὅμαιρς ἐρεῖ τῆς Kalams 
οἰχίας γεγονέναι τοῦτον τὸν βασιλιχὸν πράττον”- 

C περὶ τὴν Ἰουδαίαν τότε᾽ οὐδὲ γὰρ σαφῶς eüpfezm 
Ἰουδαῖος ὧν, ἐπείπερ οὐκ ἀχολουθεῖ τὸν viby αι 
ἠσθενηκέναι ἓν Καφαρναοὺμ, οἰχεῖον αὐτὸν εἶνα--- 
χατὰ τοὺς τόπους. Ἐμφαίνεται δὲ αὐτοῦ «b Amm 
xal ἓκ τοῦ Ὥδη αὐτοῦ χαταδαίνοντος τοὺς 60» — 
αὐτῷ ἀπηντηχέναι λέγοντας, ὅτι ὁ παῖς αὐτοῖπο» 
πληθυντικῶς γὰρ οἱ δοῦλοι εἴρηνται. Ἐχέτω» 
τοίνυν ὅπως ποτὲ τὸ τῆς ἱστορίας, xal ὁ vibeam 
βασιλιχοῦ χομψότερον ἐσχηχέτω χατὰ τὸν «op E 
pos λόγον, τῇ ἑθδόμῃ ὥρᾳ ἐλευθερωθεὶς ἀπὸ vov 
ρετοῦ, xat fj οἰχία αὐτοῦ ὅλη πεπιστευχέτω, Φέρς 
κατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν ἐρευνῄσωμεν τίνος οὗτος ο 
θολον εἶναι δύναται καὶ ὁ vb; αὐτοῦ. Μέγαν ib B 
σιλέα, οὗ πόλις ἑστὶ τὰ ἀληθινὰ Ἱεροσόλυμα, κ 
βασιλέα τῶν βασιλευόντων τὸν πορευθέντα εἰς χώρα 

D μακρὰν λαθεῖν ἑαυτῷ βασιλείαν͵ καὶ ὑποστρέψαι, w 
ἑπανελθόντα (58) βασιλέα οὐδένα ἄλλον ἴσμεν 1) si 
εἰπόντα: « Ἐγὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ' moz 
ἐπὶ Σιὼν ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ, διαγγέλλων : 
πρόσταγμα Κυρίου. » Τούτου τὴν ἡμέραν οἱ ibóyss. 
xal εὐφρανθέντες, πάντες clal βασιλιχοί» χαὶ 
πιστεύοντες εἰς τὸν Πατέρα δι αὐτοῦ ἑπώνυμ 


τν 14. 52,55. 7* Matth, v, ὅδ. ** Apoc. xis, 1! 


omisit toU. 

(56) "Ev vq. Sic codex Bodleianus ; Regius, pei 
peram, ἐν d. 

(57) Codex Bodleianus, recte, iyézo Regit 
iile, Uxézoo* Perionius, ἰχετευέτω. - 

(98) 'Exarse.10órca. Codex Bodleianus, ἑλθόντι 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII, c10 


tlc βασιλείας αὐτοῦ, àv ἕνα τινὰ ζητοῦ- Λ 


y ἀσθενέσαντα υἱὸν αὐτοῦ, καὶ τὰ τούτου 
Ἐλέγομεν 65 ἓν τοῖς ἀνωτέρω τὸν πᾶντα 
vut τοῦ ᾿Αθραὰμ, ὡς χαὶ αὐτοὶ αὑχοῦντὲς 
ἐρμα ᾿Λλέραάμ ἐσμεν, xal οὖδενὶ δεδου- 
ἄπποτε” 2 xal- « Mh σὺ µείζων el τοῦ πα- 

Ἀδραὰμ , ὅστις ἀπέθανεν» » Ὡς br 
Ιπυχωμένου τοῦ λαοῦ παρὰ τοὺς λοιποὺς, 
τὸν πατέρας, φγοὶ xai 6 Σωτήρ; « Mf 
(ειν, ὅτι πατἐρα ἔχομεν τὸν ᾿Αθραὰμ, » 
ητε λέγειν, πατέρα ἔχομεν τὸν "A6paág." 
p (59) 6 θεὸς ix τῶν λίθων τούτων 
να τῷ ᾿Αδραάμ. » λλλὰ xal ὁ Ἡσαῖας 
tv φησιν ει Ἐμθλέφατε εἰς ᾿Αθραὰμ 
ὑμῶν (00), xa εἰς Σάῤῥαν τὴν ὠδίνουσαν 
|! Καὶ «( δεῖ διὰ παραδειγµάτων μηχύνειν 
παφοῦς ὄντος, ὅτι αὐτὸς πρῶτος χρηµα- 
τοῦ λαοῦ, διὸ xaX ἑξαιρέτως ὀνομάζεται 
Ὠνουῦμεν τοίνυν τὸν μὲν βασιλιχὸν εἶναι 
t, τὸν δὲ ἀσθενήσαντα αὑτοῦ υἱὸν ty Κα- 


καὶ μέλλοντα ἀποθνῄήσχειν, τὸ Ἱσραηλι- ^ 


ἀσθενῆσαν Ev τῇ θεοσεθείᾳ xal τῇ τη- 
Ἠέίων νόμων, xai πρὸς τὸ ἀποθανεῖν τῷ 
ον τῶν πεπυρωµένων βελῶν τοῦ ἐχθροῦ 
w, xat διὰ τοῦτο πυρέσσειν λεγόμενον. 
µέλλειν (602) τοῖς προεξεληλυθύσι τὸν 
ἁγίοις περὶ τοῦ λαοῦ, ὡς ἐν τοῖς Max- 
ἔγραπται μετὰ πλεῖστα ὅσα ἔτη τῆς 
αλήψεως  « Οὗτός ἐστιν Ἱερεμίας 6 τοῦ 
της, ὁ πολλὰ εὐχόμενος περὶ τοῦ λαοῦ. » 
| εἰ δυνατὸν ἐχλαμθάνειν ἡμᾶς, ὅτι ὁ 
εσιλιχός τις (v νοσήσαντος αὐτῷ τοῦ 
Ίσχειν μέλλοντος, ἀξιοῖ ῥοηθηθῆναι ὑπὸ 
5 ἡμῶν τὸν χάµνοντα, γενόμενος πρὸς 
ρωτῶν ἵνα xazaff, καὶ ἱάσηται αὐτοῦ 
ελλε Υὰρ ἀποθνήσχειν. 
« EX» yh στμεῖα καὶ τέρατα ἴδητε, » λε- 
5 αὐτὸν, τὴν ἀναφορὰν ἔχει ἐπὶ τὸ πλῆθος 
οῦ, τάχα δὲ χα) ἐπ᾽ αὐτόν. Ὡς γὰρ Ἰωάν- 
ὤν τὴν Χριστοῦ ἐπιδημίαν, περιέµενε τὸ 
v, ἵνα bU αὑτοῦ γνῷ τὸν προφητευόμενον" 
ην. ε Ἑφ ὃν ἂν ἴδῃς τὸ Πνεῦμα χαταθαϊ- 
voy ἐπ αὐτὸν, οὗτός ἐστιν ὁ Ye τοῦ 
ὃς χαὶ οἱ προχεκηιμημµένοι ἅγιοι προσδο- 


dam quazriuyus, et ipsins lium, qui grotarit, οἱ 
extera qui de hoc scribuntur. Diximus. autem iin 
superioribus omuem populum filium esse Abralic, 
quemadmodum etiam ipsi gloriantes fatentur : « Nos 
semen Abrahae sumus, εἰ nemini servivimug un- 
quam **; » et illud : « Num tu majer es patre nostro 
Abraham, qui mortuus. est 95?» Perinde. enim 
quasi populus gloriaretur in ipso magis quam in 
cxteris patribus, iisque qui post ipsum exstilis- 
seut, inquit etiam Servator : « Ne coperitis dice- 
re : Patrem habemus Abraham ; » vel, « Ne cogi- 
tetis dicere : Patrem habemus Abraliam ; nam po- 
test Deus de lapidibus his suscitare filies Abralie *!.» 
Quin Isaias quoque ad populum inquit : « luspicite 
in Abraliam patrem vestrum, et in Sarram, qua 
vos peperit**. » Et quid opus est exeinplis sermonem 
producere, manifestum cum sit quod ipse Ahraliam 
sit primus pater populi, propter quod singulariter 
etiam nominatur pater? Suspicamur igitur regulum 
esse Abraliam, ejus vero filium, qui in. Capharnao 
egrotavit, eratque moriturus, lIsraeliticum genus, 
quod :egrotaverat in Dei cultu, et observatione di- 
vinarum legum ; et etiam Deo ut moreretur, ferven- 
tibus, υἱ ita loquar, inimici sagittis fervefactum 
fuerat, unde etiam fervere, id est febricitare, dici- 
tur. 473 Apparet autem sanctis, qui antea ex hac 
vita emigrarint, curam esse de populo, queimadmo- 
dum in Machaba:orum gestis scriptum est, post plu- 
rimos annos ab obitu Jeremis : « Hic est Jeremias 
Dei propheta, qui multum orat pro populo**.» Vide 
ergo num-exponere possimus , quod Abraham regu- 
lus quispiam exsistens, segrotante sibi filio, eoque 
morituro, Deminum rogat pro filii laborantis sana- 
tione, profeetas ad ipsum, et obsecrans ut descen- 
dat οἱ curet suum filium jam moriturum, 


58. lllud vero quod ad ipaum dicitur : « Nisi 
sigua et prodigia videritis, » relationem liabet ad 
multitudiaem flliorum ejus, et fortassis ad ipsum 
ctiam. Ut enim Joannes Christi adventum expectans, 
exspectabat signum datum, ut per eum agnoscerct 
cum qui prophetabatur ; signum vero erat : « Super 
quem videris Spiritum descendentem, et mauentem 
super eum, hic est Filius Dei **; » sic etiam sancti 


την ἓν σώµατι τοῦ Χριστοῦ ἐπιδημίαν, Ώ qui antea. e vila decesseraut, exspectantes Christi 


piov xal τῶν τεράτων ἑχαραχτήριζον 
ρύτων τῷ ἐλπιζομένῳ πιστεύοντες. Τά- 
καλεῖ τὸν Κύριον καταθῆναι πρὸς τὸ vo- 

ἑαυτοῦ, εὔλαθούμενος μὴ προλάόθῃ ὁ 
εήσας τὸν χάµνοντα: καὶ ἀπελαύνει γε 
λόγῳ ὁ Ἀριστὸς, ἑπαγγειλάμενος τῷ πα- 
τοῦ χινδυνεύοντης, διὰ τοῦ. « Πορεύου, 
| 9 Ἔχει δὲ οὗτος ὁ βατιλικὸς οὐ µόνον 
αἱ δούλους, ὧν σύμθολον ἦσαν οἱ olxo- 
ἀργνρώνητο. τοῦ Άθρααμ, εἶδός τι 
μι, ὃν. "ibid. 53.  *'Matuh. iu, 9. 
Deest in codice itegio. 


Ρε Colex Weglus liabet. ἡμῶν, malc. 
5. Colex Regius, ἡμᾶς. male, 


" ]sai, Li, 9. 


adventum in corpore, a siguis et prodigiis eum ma- 
nifestandum exspectabant, per hac credentes in 
eum qui sperabatur. Obsecrat autem uti Domiuus 
celeriter descendat ad suum ipsius filium zgrotau- 
tein, sollicitus exsistens ne mors pr:eoccuparet 
victum infirmum ; febrimque sermone. expellit 
Christus, renantiaus patri filium periclitantem xive- 
re, per illud : « Vade, fllius twus vivit. ». llabet 
cliam hic regulus nou. solum filium, verum ctinm 
servos, quorum nola crant. vernm Abralie, et hi 


5? 1 Mach. xv, 14. ** Joan. 1, 55. 


(09) Φαίνεται δὲ u£A Aer, etc, Hunc. locum re- 
liquis adjunge quos. profert Bellarminus lib. 4 f 
sahctonun beatit,, cap. 19. 


ORIGENIS 
à argento. emerat, forma quxdam credentium À πιστευόντων ταπεινότερον, xal ὑποδεθηχός. Οὗτα. 


»etior et humilior. lli consuetudinem babeutes 

n filio febricitante, vident illius salutem, occuc- 
aque patri vitam $anati annuutiantes, eumque 
tum reddentes illo verbo : « Filius tuus. vivit, » 
ài antea non cogilarant filium domini vivere. Non 
ustra autem hora septima relinquit eum febris , 
iam numerus ille nota est quietis. In Capharnaum 
jane est ille filius, qui 2grotat εἰ curatur (nempe 
in consolationis agro, genus quoddam xgrotantium 
quidem, sed qui non omnino sint sine fructibus), 
creditque perfectissime pater, agnita filii salute, 
Christo credens cuin tota donio sua. (Juomodo au- 
tem descendens Jesus a Judwa in Galileam hoc 
signum secundum fecerit, in sequentibus indagabi- 
mus pro virili, cum ad contextum perveneriimus. 
27 & Considerandum ctiam est num potentie ali- 
cujus ex his qui huic szculo imperant, imago sit 
regulus; num etiam filius ejus imago sit eorum qui 
exsistunt sub potestate, scu populi prxstantis, el, 
vf ita dicam, veluti electionis apud ipsum : num 
etiam. infirmitas ejus sit affectus pravus, prater 
principis propositum; et civitas Capharnaum sit 
imago loci mansionis sibi subditorum. Existimo 
enim aliquot ex. principibus obstupefactos propter 
potentiam et divinitatem Jesu, confugisse ad cum 
οί orasse pro sibi subditis. Alioquin, cur, quaeso, 
liomines poenitentiam recipiunt, ex infidelitateque 
ad fidem transeunt ; idem vero in potentiis dicere 
veremur? Vel nobis dicat aliquis causam cur ho- 
mines carnem et sanguinem induti confugere pos- 
sint mutati ad Deum per Christum ; eos vero qui 
puriori natura utantur, [idem non posse, sed] om- 
nes incapaces esse credendi in Servatorem, mini- 
meque obstupescere propter prodigiosas virtutes 
quas ipse fecerit. Àt ego reor ctiam circa eas po- 
tentias, principatus quos vocant, aliquid factum 
fuisse, immutatas in melius Christi adventu : adeo 
ut quasdam integrae urbes, vel. ctiam gentes com- 
modius quam multi habuerint qua ad Christum 
pertinent, Et profecto juxta bauc intelligentiam 
nihil absurdi erit, ut ad regulum dicatur : « Nisi 
signa et prodigia videritis, non credetis 15. » Potest 


συνόντες τῷ xáp.voyti παιδίῳ θεωροῦσι τὴν Gurme 
plav αὑτοῦ, χαὶ ἁπαντῶσι τῷ πατρὶ, εὐαγγελιζόμα 
vot τὴν ζωὴν τοῦ θεραπευθέντος, διὰ τοῦ. « Ὁ παπα 
σου Qf, » εὑφραίνοντες, ὅτι οὐχ ἐφρόνουν πρότερς- 
περὶ τοῦ παιδίου τοῦ δεσπότου, ὅτι ἔξη. Οὐ µάτην « 
ὥραν ἑθδόμην ἀφίησιν αὑτὸν ὁ πυρετός: ὁ T3 
ἀριθμὸς ἀναπαύσεως ἣν. Ὁ £v Καφαρναοὺμ µέντοας: 
υἱός ἐστιν ὁ νοσῶν καὶ θεραπενόµενος, ὁ iv τῷ --- 
παραχλήσεως ἀγρῷ, γένος τι χεχμγχότων μὲν, 
πάντη δὺ ἔξω χαρπῶν γεγενηµένον, xat τελειοτ 
γνόντι τῷ πατρὶ τὴν τοῦ υἱοῦ σωττρίαν ἡ πὶς--- 
γίνεται, πανοιχεὶ πιστεύοντι Χριστῷ. Κατελθώπ-α 
ix τῆς Ἱουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν πῶς τοῦτο eR 
τερον σημεῖον πεποίηχεν ὁ Ἰησοῦς, χατὰ τὸ δυνε-ται 


Β ιν τοῖς ἑξῆς Υενόµενοι κατὰ τὴν λέξιν ἐρευνήσο χε. 


El δὲ χαὶ δυνάµεώς τινος εἰχών ἐστιν ὁ βασιλ. w; 
τῶν ἀρχόντων τούτου τοῦ αἰῶνος, xal ὁ υἱὸς α τα 
τῶν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ διαφέροντος παρ cae ο 
λαοῦ, xat, ἵν οὕτως εἴπω, οἱονεὶ τΏς παρ αὐτῷ E 3d, 
γῆς (65), ἡ τε ἀσθένεια αὐτοῦ ἡ παρὰ τὴν mpoal goes 
τοῦ ἄρχοντος διάθεσις μοχθτρὰ, καὶ fj Καφαρναὺι 
τοῦ χωρίου τῆς μονῆς τῶν ὑπ᾿ αὐτὸν f) εἰχῶν ἓ amy, 
σχοπητέον. Οἶμαι γὰρ xal τῶν ἀρχόντων (64) τιὰς 
χαταπεπληγότας τὴν δύναμιν αὐτοῦ, χαὶ την θειώτητα͵ 
προσπεφευχέναι αὐτῷ, xal ἠξιωχέναι περὶ τῶν ὑπ' 
αὑτοῖς οἰχονομουμένων  ἐπεὶ τί δήποτε ἄνθρωτοι 
μὲν μµετάνοιαν ἐπιδέχονται, καὶ ἐξ ἀπιστίας εἰς 
πίστιν µεταθάλλουσιν, ἐπὶ δὲ τῶν δυνάµεων τὸ πε- 
ραπλἠσιον λόχειν ὀχνήσομεν; Ἡ λεγέτω τις ἡμῖν :' 
τὸ αἴτιον τοῦ δύνασθαι μὲν τοὺς ἑνδεδομένους σαρχλ 
xai αἵματι µεταθαλόντας (05) χαταπεφευγέναι kd 
τὸν θεὸν διὰ Χριστοῦ, τοὺς δὲ χαθαρωτέρᾳ τῇ quGS 
χρωµένους πάντας ἀνεπιδέχτους (06) εἶναι τῆς &- 
τὸν Σωτήρα πίστεως, xai τῆς ἐπὶ ταῖς τεραστἰζ 
δυνάµεσιν ὑπ' αὑτοῦ γινοµέναις καταπλήξεως. "Ey 
δξ νομίζω καὶ περὶ (07) τοὺς ἄρχοντάς τι γίνεσθι 
ταθαλόντας (08) ἐπὶ τὸ βέλτιον ἐν τῇ Χρισ 
ἐπιδημίᾳ' ὥστε τινὰς ὅλας πόλεις, f| xol ἕθνη 
χειότερον πολλῶν ἐσχηχέναι τὰ πρὸς τὸν Xpw 
Καὶ οὐδέν γε ἄτοπον κατὰ ταύτην τῖν ἐχδοχὴν ἶ 
τὸλέγεσθα; πρὺς τὸν βασιλιχόν’ ε Ἐὰν uh v 
xal τέρατα ἴδττε, οὐ pid] πιστεύσητε. » Δύνα 
περὶ τῆς δυνάµεως τοῦ θεοῦ παραχαλεῖν ὁ βααι 


autem οἱ de potentia Dei regulus obsecrare, profe- D γενόμενος πρὸς αὐτὸν, ὅπως καταθῇ εἰς τὸ ᾿ 


ctus ad ipsum, ut descendat ad locuin infirmitatis filii, 
οἱ medeatur x»grotanti: sed non omnino descendisse 
opus est ai filium reguli febricitantem ; sufficit enim 
illud : «Filius tuus vivit **, » dictum ad salutem filii, 


86 Joan. iv, 4δ. "ibid. 50. 

(05) 0ἱονεὶ τῆς παρ) αὐτῷ &xAoync. Valentinia- 
norum voces hic usurpare Origenem, ut spiritales 
homines appellet, conjectat Ferrarius. At electos 
tamen, ἐχλογήν, ante Valentinum appellavit Paulus 
Rom.117,7. HurTIUS. 

(64) Οἶμαι γὰρ καὶ τῶν ἀρχόγτων, etc. Nempe 
hic quoque, ut alibi szpe, resipiscere posse, οἱ 
poenitentia duci dxmones tradit. Quo nomine casti- 
gatum spe a Patribus, et conviciis proscissum 
illum alibi notavimus. Adi Sixtum Senens., lib. v 


τῆς νόσου τοῦ παιδί», xal ἱάσηται τὸν vevog 
ἀλλ οὐ πάντως γαταθεθηχέναι δεῖ (69) πι 
viby τοῦ βασιλιχοῦ πυρέττοντα ΄ ἀρχεῖ γὰρ τι 
υἱός σου tfj, πρὸς σωτηρίαν λεγόμενον τοῦ 


Diblioth., aduot. 131. lp. 

(65) Codex Dodleianus, µεταθαλόντας 
µεταθάλλοντας. 

(66) Codex Bodleianus, ἀνεπιδέχτουί 
ἀνεπιλέχτους. 

(67) Idem codex Bodleianus, περί, Re; 

(68) Codex Dokleianus, μεταθαλόντι 
µεταθάλλοντας. 

(69) Codex Regius, male, παντὸς xa 
δὴ, cic. 


à 


ORIGENIS 


set. propter remissionem, dixerit : « Filius tuus vi- A Σωτήρ xai p παρὼν Üspamiüew δούλους 


vit; » additque liuic dicto: « credidit homo, » quod 
facilis ad credendum sit etiam mundi Opifex, quo- 
que possit Servalor etiam non praesens eurare : 
servosque reguli interpretatus est angelos Opificis 
mundi, renuntiautes illis verbis : « Filius tuus vi- 
vit, » quod commoile et probe baberet, non awplius 
sgens a se aliena; οἱ hanc ob causam existimat 
servos renuntiare regulo qua ad salutem fiii. per- 
Unebant τ΄ primosque existimat angelos videre 
actiones hominum in mundo, 976 an fortiter οἱ 
sincere vitam degant ab eo teinpore quo Christus 
advenit. Ad lie per horam septimam dicit. desi- 
gnari naturam sanati. Demum : « Credidit ipse, ct 
domus cjus tota, » iuterpretalus est dici de angeli- 
co ordine, deque hominibus ipsi [Effectori mundi] 
conjunctioribus, Inquit etiam inquiri de quibusdam 
sugelis, utrum. servabuntur. necne, nempe de liis 
qui descenderunt ad filias hominum ?*, Quinetiam 
virorum Effeetoris mundi perditionem  declaraii 
existimat hoc dicto : « Filii regni exibant in tene- 
bras exteriores **, » Isaiamque de his prophetare 
iud : « Filios genui, et exaltavi ; ipsi aulem spre- 
verunt me **; $ quos filios alienos, et semen ne- 
quam, et injustum appellat, vitemque qu: fecerit 
spinas **. Et Ίο quidem sunt commentationes Ηυ- 
racleonis, quas et audacius et inagis impie dictas 
oportuerat multo apparatu demoustrari, siquidem 
vera erant. Sel] nescio quomodo etiam. de anime 
immortalitate dubitat, cum non exposuerit quot 
siut ex mortis voce significationes. Verum enim 
siguificatum oportebat cum consideratione ct dili- 
gentia videre; et an juxia omnes significationes, 
aniina sit mortalis, necne : nam οἱ ex eo quod pec- 
care potest anima, ipsa 9 peccat moritur, etiam 
nos eamdem hoc modo mortalem  diciinus : quod, 
si vero universalem dissolutionem et demolitionem 
ejus, mortem existimat, uos non admittemus, ne 
animo quidem dispicere valentes substantiam mor- 
talem trauseuntein in. immortale, et. naturam cor- 
ruptibilein in id quod est incorruptibile : hoc enim 
est perinde ac si diceremus transire aliquid a cor- 
pore in rem incorpoream ; perinde quasi sulijjcetuim 
aliquod commune sit. natur» eorporum et reruimn 
iucorporearum : quod manet, quemadmo:ltum  ma- 
nere dicunt materiale hisce in rebus clarissi:uc, 
qualitatibus transeuntibus in. iacorruptibilitateim. 
Ceterum non idem est corruptibilem naturam in-- 
duere incorruptionem, et corvuptibilem naturam 
transire in. iucorruptionem *', Eadem etiam οἱ de 
natura mortali dicenda sunt, qu: non jmmutatur 
iu immortalitatem, sed eam induit, Praeterea quan- 
doquidem animalem animam existimavit per opera 
et seusum credere, nou autein per rationem, | inter- 
rogeimus eum de Paulo, cujus naturae erat ; nain si 


* Gen, vi, 2. ** Matth. viri, 12. ** sa, 1, 9. 


(15) Codd. Dodleiauus et Barberinus, τολιτεύοιν- 
το" Megius, perperam, πολιτεύειν τό, cujus luco 
lluetius ex conjectura legebat πολιτεύο»σι. 


B 


?* ihid. 4. 


βατιλικοῦ ἐβείληφε τοὺς ἀγγέλους τοῦ Ange 
ἀπαγγέλλοντας ἐν τῷ' « Ὁ maig σον Cf. » 

κείως xai χατὰ τρότον ἔχει, πράσσων μη 
&volxsta* xay διὰ τοῦτο νομίζει ἀπαγγέλλειν 

σιλικῷ τοὺς δούλους τὰ περὶ τῆς τοῦ υἱοῦ Gt 
ἐπεὶ xal πρὠτους οἵεται βλέπειν τὰς πράξεις 

τῷ κόσμῳ ἀνθρώπων τοὺς ἀγγέλους, εἰ ἑῤβν 
χα) εἰλεκρινῶς πολιτεύοιντο (15) ἀπὸ τῆς τοῦ 

po; ἐπιδημίας. Ἔτι πρὸς τὴν ἑθδύμην ὥραν 
ὅτι διὰ τῆς ὥρας χαρακτηρίζεται ἡ φύσις τοῦ 
τος. Ἐπὶ πᾶσι τό. « Ἐπίστευσεν αὐτὸς καὶ { 
αὐτοῦ ὅλη,  διηγήσατο ἐπὶ τῆς ἀγγελικῆς εἰ 
τάξεως, καὶ ἀνθρώπων τῶν οἰχειοτέρων αὐτί 
τεῖσθα: δέ φησι περί τινων ἀγγέλων εἰ σωθήκ 
τῶν χατελθόντων ἐπὶ τὰς τῶν ἀνθρώπων θνγα 
Καὶ τῶν ἀνθρώπων δὲ τοῦ Δημιουργοῦ τὴν ἆπ 
δτλοῦσθαι νομίζει Ev τῷ. « Οἱ viol τῆς Pe 
ἐξελεύσονται εἰς τὸ σχότος τὸ ἑξώτερον, » χα 
τούτων τὸν 'Ἡσαΐαν προφητεύειν τό" « Υἱοὺς kh 
σα, xal Όψωσα' αὐτοὶ δέ µε Ἰθέτησαν" » eb 
υἱοὺς ἀλλοτρίους, xal σπέρµα πονηβὸν, xal ὁ 
κχλεῖ, καὶ ἀμπελῶνα ἀχάνθας ποιῄσαντα. Καὶ 
μὲν τὰ Ἡραχλέωνος, ἅπερ τολμηρότερον xal ἱ 
στερον εἱρημένα ἑἐχρῆν μετὰ πολλῆς χαταυ 
ἀποδεδεῖχβαι, εἴπερ ἣν ἀληθῆ. Οὐκ oia δὲ vh 
περὶ ἀθανασίας φυχῆς ἀπιστεῖ, μὴ ἀχλαθὼν 
σημα[νεται Ex τῆς « θάνατος, » φωνῆς. Καθορῶνι 
ἔδει τὸ σηµαινόμενον pet! ἐπισχέφεως xal àxp 
ἰδεῖν εἰ κατὰ τὰ πάντα στµπινόµενα θνητή ἔσι 
μὲν γὰρ, ὅτι δσχτικὴ ἁμαρτίας, doyt δὲ ἡ áp 
νουσα αὐτὴ ἀποθανεῖται, xal ἡμεῖς ἐροῦμεν 

θνητήν, εἰ δὲ τὴν παντελῆ διάλυσιν xal ἔξαφαι 
αὐτῆς θάνατον νοµίσει, ἡμεῖς οὐ προσησόµεθα 
µέχρι ἐπινοίας ἰδεῖν δυνάµενοι οὐσίαν θνητὴν 
θάλλουσαν εἰς ἀθάνατον καὶ φύσιν φθαρτὴν 6 
ἄφθαρτον; ὅμοιον γὰρ τοῦτο τῷ λέγειν µεταθάλ 
ἀπὸ σώματος εἰς ἀσώματον, ὡς ὑποκειμένου 
χοινοῦ τῆς τῶν σωμάτων xal ἀσωμάτων el 
ὅπερ μένει, ὥσπερ µένειν qaot τὸ ὑλιχὸν οἵ περ 
τα δεινοὶ, τῶν ποιοτήτων μεταθαλλουσῶν elg à 
clav. Οὐ ταυτὸ δὲ ἐστι ctv φθαρτὴν φύσιν Evi 
ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ τὸν φθαρτῆν μεταθάλλειν ti 
θαρσίαν. Τὰ ὃ) αὐτὰ καὶ πεοὶ τῆς θνητῆς λεχτὶ 


D μεταθαλλούσες μὲν εἰς ἀθανασίαν, ἑνδνομένης ἱ 


τήν. Ἔτι. ἐπείπερ τὴν φυχιχὴν φύσιν qiios ( 
ἔργων xaX αἰσθῆσεως πείθεσθαι, οὐχ} δὲ λόγων 
σώμεθα αὐτοῦ περὶ Παύλου, ποίας φύσεως qv: i 
γὰρ πνευματιχῆς, πῶς διὰ της τεραστίου ἔπιφι 
πεπίστευχεν; εἰ δ οὐχ ἄλλως ἐδύνατο πιστεύειν 
τῆς τεραστίου ἐπιφανείας, ἀκολουθςῖ xav' abto 
αὐτὸν εἶναι Φυχικόν. Πῶς δὲ xai ἀσεθὲς τὸ πι 
Αγμιουργοῦ τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ θεωρεῖν *b 
μένον καὶ τὸ εἰλικρινὲς τῆς πολιτείας τῶν ὑπ 
δυνάµεως τοῦ Σωτῆρος βελτιωθέντων, καὶ πα 
5 | Cor. xv, 5^. 


(76) Codex Bodleianus, recte, £07 * egi 
νοτθῇ., cujus loco Huetius ex. conjectura legi 
bat ἐνόησε vel EvofOn. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIII. 


918 


περὶ τοῦ Απ ουργώὼ λόγους ἔτι UE. καὶ A naturse spiritualis, quomodo ger prodigiosam appa- 


ιαφὴν τὴν Mévoucav: « El χρρθήσεται áv- 
φυφαίοις, χἀγὼ οὐκ ὄνομα. αὐτόν ; » xal 
γἔζων ναφροὺς καὶ καρδίας: » xai* εΚύ- 
ων τοὺς διαλοχισμοὺς τῶν ἀνθρώπων, 
2:1 ; » Πῶς δὲ σώσει καὶ τό: « Ὁ εἰδὼς 
ly Υενέσεως αὐτῶν; » ἔτι δὲ μᾶλλον εἰ ἡ 
εηρίζεται τοῦ ἰαθέντος ἀπὸ τοῦ ἀριθμοῦ 
Ὢ Φύσις τῆς ἱάσεως Yivopévr, τῷ olxzüty 
t ἀριθμῷ; Τὸ δὲ διαφθορᾶς εἶναι Φυχι- 
µ ὧν ἐξεθέμεθα, ὑπ αὐτοῦ εἰρημένων, 
ἴνον, ὁµωνυµία χρωμένου ἑἐστὶ, καὶ Exé- 
Σάγοντος τετάρτην, ὅπερ οὗ βῥούλεται. 


riionem credidit? quod si non aliter quam per 
apparitionem  prodigiosam credere poterat, conse- 
quitur juxta illorum opinionem etiam ipsum anima- 
lem fuisse. 9'77 Sed quomodo non iuspium cst, 
el preter evidentem rationem. de. muidi Opifice, 
quod ante ipsum mundi Opificem angeli ejus vide- 
rint sanum et sineeru.n. modum vivendi eorum qui 
propter potentiam Servatoris meliores facti [uc- 
rint, contra Ser pturam. dicentem : « Num  ocenl- 
tabitur honio in locis latentibus,, et ez20 non videbo 
eum 2117 » et : « Dominus. scerutans teuies, et cor- 
da 9; » οἱ: « Dominus cogncscens cogitationes ho- 


iam vana sunt '? » Quomodo etiam servat. illud : « Qui videt omnia antc ortum ipso: 
εἶπιο si natura sanali designata ab hor: numero, sit. natura medicamenti facta numero. qui 
U& est ad quietem? Quod vero scriptum cst propter. corruptionem eorum, qui sunt ani- 
Ine eorum qua exposuimus ab co dicta luisse, cquivocatio utentis cst, οἱ introducentis 
πι naturam, quod ipse non approbot. 

0 Uk πάλιν δεύτερον Gr,usioy ἐποίησεν ὁ B. 60.« Hoc autem rursus siguum fecit secunduin Jc- 


ay Ex τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν. » 
ῥίθολόν ἐστι' σηµαίνει γὰρ τὸ μὲν τοιοῦ- 
wb τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἔπι- 
οὓς δύο σημεῖα πεποίηχεν, ὧν τὸ περὶ 
βασιλιχοῦ δεύτερόν ἐστι" δύο γὰρ ση- 
ντων & ἐποίησεν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ 6 Ἱη- 
ερον πεπ»ίηχεν ἐλθὼν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας 
ελαἰαν' xal τοῦτό γέ ἐστι τὸ δεχτὸν xal 
οὗ γὰρ τὸ πρότερον ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας 
λαίαν ἐλθὼν πεποίηχε' τὸ δὲ πρότερόν 
τὴν μεταθολὴν τοῦ ὕδατος εἰς otvov, ὅπερ 
J| ἑπαύριον' ὅπερ αἴτιον ἐγένετο xaX (79) 
| φὺν ἁδελφὸν Σίμωνος Πέτρου, πυθόµε- 
À, περὶ δεχάτην ὥραν τῆς ἡμέρας µε- 


sus, veniens a ὀυύψδα in Galileaimn ?. » Hic coutextus 
est ambiguus ; habet enim talein. siguiflcationem, 
quasi Jesus duo signa fecerit, cum veniret a Judza 
in Galilz»am, quorum signum de filio reguli sit se- 
cundum : et quod duo sigtia cum sint quoe. fecerit 
Jje-us in Galilaa, secundum fecerit, veniens a Ju- 
dxa in Galileam : estque lioc receptum et verum ; 
neque enim cuin proficisceretur a Judsa in Gali- 
leam, prinum fecit, sed primum fecit. quando 
mutavit aquam jn vinum : factunique. est. postera 
die, fuitque etiam in causa ut Andreas, frater Si- 
monis Petri, interrogaus ubi maneret, circa deci- 
mam diei boram apud Dominum maneret *; scri- 
ptum est enim : « Postridie voluit exire in Gali- 


αρὰ τῷ Κωρίῳ: γέγραπται γάρ « Tjj C lea, et invenit Philippum *. » Sed vide num iu- 


ἔλησεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, xal 
40V. » "Opa δὴ τὴν οἰχονομίαν εἰ ὃν- 
ει, τῷ χαὶ ἐπισεσημειῶσθαι τὸν εὔαγγε- 
τοῦ δεύτερον τοῦτο τὸ σημεῖον Υγεγονέ- 
τος ἁπὺ τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν 
Ἑλέγομεν δὲ ἐν τοῖς ἀνωτέρω δύνασθαι 
Ην Κανᾶ τοῦ Σωτηρος ἡμῶν ὀπιδημίας 
Ιλαμδάνεσθαι τῶν δύο αὐτοῦ εἰς τὴν γην 
Mig παρὰ τὸ κτήμα αὐτοῦ Ὑεγονέναιι 
δαν ἑξουσίαν ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς, 
305 (80). T, μὲν οὖν προτέρᾳ ἐπιδημίᾳ 
rtpbv ἡμᾶς εὐφραίνει όυνδιαιτωµένους 
δοὺς τοῦ ix τῆς δυνάµεως αὗτου οἴνου 


€ μὲν τωγχάνοντος, ὅτε Ἠντλητο πρότε- D 


t Yevop.£vou, ὅτε αὐτὸ (81) µετεπρίησεν 
, γὰρ ἀλτθῶς πρὸ μὲν Ἰησοῦ ἡ Γραφὴ 
ὁ δὲ τοῦ Ἰησοῦ oivo; ἡμῖν γεγέντται, 
34 (82) ἐπιδημίᾳ ἀπολύει τοῦ πυρξτοῦ, 


«χι, 94. 0) Psal. vii, 10. 
* Mattb. xxvini, 18. 


, Bodleianu:, δύο γὰρ σηµείων * Ivegius, 


το σημείων. 
; Bedleianus, δεκτὺν καὶ ἀληθές ' ltegius 


» αἵτιογ ἑλέιετο καί. Deest in. codice 


! Psal. xcii, 11. 


telligere possimus «cconomiam : eo quod notarit 
eliam evangelista boc secundum signum factum 
fuisse cum descenderet Dominus a Juda in Gali- 
l»am. Diximus autem in superioribus duos Serva- 
toris nostri adventus in Canam accipi posse pro 
duobus ipsius super terram adveutibus : quie qui- 
dem terra, quia facta sit possessio ejus, qui accepit 
potesiotem omnem, ita in terra, quemadmodum {η 
collo *, idcirco Κανᾶ appellata est. Primo itaque 
n n nos post lavacrum cum ipso convivantes 
exhi'arat, etiam donans ut. bibamus e vino poten- 
tie sug, quod quidew aqua erat quando haurieba- 
tur antea; 978 sed vinum facta est, quando im- 
mutavit illam Jesus. Etenim verc ante Jesum 
Scriptura erat aqua; simul autem atque venit Je- 
sus, facta est nobis vinum, Secundo vero adventu 
liberat a febri, tempore judicii, «quod ill a Deo 
concreditum fuit ut judicet, liberaus a febri οἱ per- 


* Dan. xit, 42. ? Joan. iv, 54, * Joan. i, 58, 59. 


Regio, sed legitur in. Bodleiano. . 

(B0) Kara ὠγομάσθη. ^ nap, t possedit. » 

(81) Bodleianus codex αὐτό, legius et. Buiberi- 
nus, αὐτόν. 

(82) Τῇ δὲ δευτέρᾳ. In legio colice decst δέ. 


519 


ORIGENIS 


fecte sanans reguli (ilium, sive Abralize, sive prin- A χατὰ τὸν xatphv «fj κρίσεως ἣν ἐπιστεύθ 


cipis alicujus qui regulus nominetur. Et hzc qui- 
dem veluti pretereundo superiores expositiones ; 
quarum quoniam memores nos esse oporlet, dicen- 
dum est fleri posse ut omuis creatura duplicem il- 
lius adventum hunc ad se consideret. Proinde in- 
spicies num principalis diceudus sit hac ratione 
primus, sequens vero secundus : adeo ut in. princi- 
pali exhilarentur hi qui eum receperint ; in secundo 
vero liberentur ab omni morbo et ab ignitis inimni- 
ci sagittis hi qui noluerant antea de ejus vino bi- 
here. Et primum quidem miraculum indivisum cst, 
nam Cans est et qui aquam vertit in vinum, et qui 
bibunt ; secunduin vero miraculum quamdam veluti 
separationem habet : nam filius reguli :egrotans 
non erat ubi Jesus : non enim erat in Cana, sed iu 
Capharnao : et. sermo quidem potentie a. Cana 
egreditur, nam « Filius tuus vivit" » in Cana dietiim 
est; opus vero sermonis efficitur in Caphbaruao ; illic 
enim «grotus reguli ilius sermone Jesu curatus 
est « hora septima * ; » invenimusque hunc a ser- 
mone curatum, cui non putabatur Jesus adesse, 
atque etiam centurionis servum, Eteniin procul ab 
illo cum esset, non proficiscitur Dominus ad domum 
centurionis, qui dixit : « Domine, non suim idoneus, 
ut eub tectum meum intres, sed tantum dic ver- 
bum, et sanabitur puer meus * ; » propter quod iu- 
quit ad ipsum: « Vade, οἱ ut credidisti, flat tibi !*. » 
Observavinius autem utrosque xgrotautes in Ca- 
pharnao fuisse, scilicet reguli filium et centurionis 
servum. Quin socrus etiam Petri prostrata, febri 
laborabat in. Capharnao, cujus manus cum atti- 
gisset, prostratam sanavit, adeo ut erecta mini- 
straret illi **. Et hi quidem die exsistente curati 
fuere in Capharnao, nam reguli filius hora septima, 
centurionis autem servus et Petri socrus ante νο- 
sperain. « Vespera vero facta, » juxta Mattlieuu !*, 
« autulerunt illi » in Capharnao « multos a d:emone 
vexatos : spiritusque ejecil sermone, omnesque male 
279 habentes curavit. » Tardius ergo quidam, ce- 
lerius alii curantur a Jesu : qui enim vespere, tar- 
dius curantur, quippe qui iis qui in die curati sunt, 
inferiores sint; uam a diimoue vexantur, et. male 
habent. Proinde contendendum nobis est, ut con- 
gregemus loca ubi inventi fuere qui curatione ege- 
baut, uotandumque est quibus in locis alia facta 
fuerint signa, et non. ea qua ad sgrotantes spc- 
ctant : veluti in Samaria signum erat illud τε Quinque 
viros habuisti, et nunc quem habes, non est tuus 
vir !5; » propterea cum obstupuisset mulier, dixit : 
« Video te prophetam esse, » civibusque dicit : 


* Joan. 1v, 50. * ibid. 52. 


* Math. viri, 8. 
1v, 18. 

(85) Codex Bodleiauus, παρεξιοῦσαν Πεσὶις et 
Darberinus, παραξύουσαν. 

(84) Codex Bodleiauus , αὐτῶν Regius et Barbe- 
pius, ἑαυτῶν. | 

(85) Thx μὲν προηγουµένη». Scribendum vide- 
tur τῇ μὲν προηγουµένῃ. 


19 ibid. 19. 


ἀπὸ τοῦ θεοῦ, ἀπολύων τοῦ πυρετοῦ, xa 
παντελῶς τὸν τοῦ βασιλικοῦ υἱὸν, εἴτε "A6p 
ἄρχοντός τινος ὀνομαξδομένου βασιλιχοῦ. K 
μὲν ὡς πρός τινα διἠγησιν παρεξιοῦσαν (85) 
τέρας. ἐπεὶ δὲ μεμνῆσθαι ἡμᾶς αὐτῶν (84 
χτέον, ὅτι δυνατὸν σάσῃ τῇ χτήσει αὐτοῦ τ 
ταύτην νοεῖσθαι ἐπιδημίαν. Ἐπιστήσεις ὅ 
ηγευµένην μὲν χατὰ τοῦτοτὴν πρώτην ext 
µένην ὃΣ τὴν δευτέραν, ὥστε τὴν μὲν πρ 
νην (85) εὑφραίνεσθαι τοὺς παραδεξαμένοι 
τῇ δὲ δευτέρᾳ πάσης νόσου ἀπολύεσθαι, καὶ 
πυρωµένων τοῦ ἐχθροῦ βελῶν τοὺς μὴ Box 
πρότερον τοῦ οἴνου αὐτοῦ πιεῖν. Καὶ τὸ 
πρώτης δυνάµέως ἁμέριστά ἐστιν, Ev Και 
ποιῶν τὸ ὕδωρ οἵνον, xal οἱ πίνοντες' τὰ δὲ 
τέρας οἱονεὶ ἔχει τινά µερισμόν’ ὁ γὰρ τοῦ | 
υἱὸς νοσῶν οὐχ ἣν ὅπου Ἰησοῦς' οὗ γὰρ ἂν 

ἁλλ᾽ tv Καφαρναούμ’ xax ὁ μὲν τῆς δυνάµι 
ἀπὸ τῆς Κανᾶ ἑξέρχεται' τὸ γΥἀάρ᾽ ε Ὁ uli 
ἐν Kavd εἴρηται’ τὸ δὲ τοῦ λόγου ἔργον kv 
ναοὺμ. γίνεται’ ἐχεῖ γὰρ νοσῶν ὁ τοῦ βασιλ 
λόγῳ ἐθεραπεύθη τοῦ Ἰησοῦ κατὰ τὴν ἐδδόμ 
τοῦτον δὲ λόγῳ εὑρίσχομεν θεραπευθέντα ἆπ 
ρεῖνα, νομιζοµένου αὐτῷ τοῦ Ἰησοῦ, xat τὸν 
τοντάρχου δοῦλον’ καὶ γὰρ ἀπ᾿ ἐχείνου εἰς τ 
τοῦ ἑχατοντάρχου οὗ παραγίνεται ὁ Κύριος,. 
ε Κύριε, οὐχ εἰμὶ ἱχανὸς, ἵνα µου ὑπὸ τὴ 
εἰσέλθῃης, ἀλλὰ µόνον εἰπὲ λόγῳ, χαὶ laf 
παῖς μου» διὀ φησι πρὺς αὐτόν « Ὕπαγ 
ἐπίστευσας γενπθήτω σοι. » Τετηρήχαμεν d 
ἐν Καφαρναοὺμ ἀμφότεροι σαν νοσοῦντες, 
ἑχατοντάρχου mal; xal ὁ τοῦ βασιλικοῦ υἱό 
πενθερὰ δὲ Πέτρου ῥεθλημένη ἐπύρεασεν bh 
ναοὺμ, fig ἀγάμενος τῆς χειρὸς ἰάσατο τὴν 

νην, ὡς ἑγερθεῖσαν διαχονεῖν αὐτῷ. Καὶ c 
ἡμέρας ἐθεραπεύθησαν £v Καφαρναούμ’ ὁ 
βασιλιχοῦ υἱὸς ὥραν ἑθδόμην, ὁ 65 τοῦ ἔχαι 
mal; xai ἡ τοῦ Πέτρου πενθερὰ πρὸ «ij 
« Ὀψίας δὲ γενομένης, » χατὰ τὸν Ματθαῖον, 
φαρναοὺμ προσήνεγχαν αὐτῷ δαιμονιζοµέι 
λοὺς, xat ἐξέδαλλε τὰ πνεύματα λόγῳ, xal md 
χαχῶς ἔχοντας ἐθεράπευσε. Bpáótov οὖν τ 
Ἰησοῦ θεραπεύονται, xaX ἕτεροι τάχιον ΄ ol Ἱ 


D βράδιον, ὡς ἑλάττονες (δαιμονῶσι γὰρ. χαι ἵ 


κῶς *) τῶν (86) ἡμέρας τεθεραπευµένων. Φιλ: 
δὲ συναγαγεῖν τοὺς τόπους ἕνθα εὑρέθησο 
µενοι θεραπείας, xal σημειωτέον ἓν colo 
ἄλλα Υέγονε σημεῖα, xal οὗ τὰ περὶ τοὺς 
«as (87) * οἷον ἓν τῇ Σαµαρείᾳ σημεῖον ἦν «t 
ἄνδρας ἔσχες, χαὶ νῦν ὂν ἔχεις οὐχ ἔστι σοι 


" Marc. 1, 50. !* Matth. vini, 16. 


(86) Codex Bodleianus, οἱ τὰς ὁδίας, 1 
ὡς ἑλάττονες ὄντες, (δαιμονῶσι γὰρ, xat E 
Xt * ) μᾶλλον τῶν, etc. 

(87) Kal οὐ τὰ περὶ τοὺς κάμνοντας. | 
legehat καὶ ποῦ τὰ περὶ τοὺς χάµνοντας. . 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XVIII. 


523 


χαταπλαχεῖσα ἡ γυνἠ φησι’ εθεωρῶ, ὅτι À « Agite, videte liominem, qui dixit mihi omuia 


εἶ σύ» » τοῖς τε πολίταις λέγει: εΔεῦτε, 
βωπον ὃς εἶπέ pov πάντα ὅσα ἑποίησα ΄ 
€ ἐστιν ὁ Χριστός: Παρατηρητέον δὲ xal 
ως αὐτοῦ, ποῦ, χαὶ διὰ τί, xal ἐπὶ τίσι 
lote λέγονται’ ὑπὸ γὰρ µόνων τῶν τοιού- 
επηρήσεων xal ἑἐξετάσεων τὰς βασάνους, 
κατὰ βραχὺ τοὺς χαρποὺς τῶν πόνων, τὴν 
Me εὐλογίαν λέγουσαν’ εΤοὺς καρποὺς 
V 6ου φάγεσαι.» "Ext πρὸς τὸ, « Τοῦτο δὲ 
ερον σημεῖον ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς,» xal 
[τέον, ὅτι οὐδαμοῦ μὲν ὠνομάσθη μόνα τὰ 
B)* εἴ που γὰρ λέγεται, μετὰ τῶν σημείων 
ται, ὡσπερεὶ t^ « Ἐὰν μὴ σημεῖα xai 
Ίητε, οὐ μὴ πιστεύσητςε’» πολλαχοῦ δὲ τὰ 
Bi; τῶν τεράτων εὕρητα: (89), ὃν τρόπον 
Lat ζητητέον γε εἰ ἔχει τινὰ διαφορὰν πρὸς 
bt τέρατα καὶ τὰ σημεῖα' οἴμαι δὲ τὰς μὲν 
M; χαὶ τεραστίους δυνάµεις χατ᾽ αὐτὸ τὸ 
^, xai ἐχθεθηχὸς τὴν συνΊθειαν, θαυμάσιόν 
wp ἄνθρωπον Υινόμενον, τέρατα ὀνομάζε- 
i δηλωτικά τινων ἑτέρων παρὰ τὰ Υινό- 
uia λέγεσθαι. Διόπερ xal ἐπὶ τῶν ph πα- 
à ὄνομα τοῦ σημείου εὑρίσχομεν' Ίγουν 
ημεῖον (90) λέγεται ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἐν τού- 
ιριτμηθίέσεται τὴν σάρχα ὑμῶν πᾶν ἀρσε- 
| περιτµμηθήσεσθε τὴν σάρχα τῆς xpo- 
μῶν, χαὶ ἕστα. ἓν σημέξίῳ Διαθίήχης ἀνὰ 
U xat ὑμῶν.» Οὐδαμοῦ δὲ µόνα τὰ τέρατα 
* ἰπείπερ οὐκ ἔστι τι παράδοξον γενόµε- 
Γραφῇ, ὃ µή ἐστι σημεῖον καὶ σύὐμέολον 
tpà τὸ αἰσθητῶς Yeyevnuévov* ὡς εἴπερ 
ειόν τι γενόμενον οὐ συμθολικὸν ἑτέρου, 
) ἂν τοῦτο τὸ τέρας πεποιηκέναι τὸν Ἱη- 
Ρέρε εἰπεῖν, Μωσέα, f, τινα τῶν ἁγίων. 
οὖν διδασχόµεβα ἀπὺ τῆς Γραφῆς δεῖν 
, οὗ σημεῖόν ἐστι τὸ Υεγενηµένον, λέ- 
οῦτο δὲ πάλιν δεύτερον σημεῖον ἐποίησεν ὁ 
| ὅτε δὲ ὁ βασιλιχὸς ὀνειδίζεται ὡς οὐχ ἂν 
Ιχωρὶς τῆς θέας τῶν παραδόξων, οὐχέτι 
«€ Ἐὰν ph σημεῖα ἴδητε, οὐ μὴ πιστεύ- 
) γὰρ τὰ σημεῖα γινόμενα προχαλεῖται ἐπὶ 
tv, T] σηµεῖά ἐστιν, ὲὰν τύχῃ τὸ σημεῖον μὴ 
τέρας ἀλλά « Ἐὰν μὴ σημεῖα χαὶ τέρατα 
μὴ πιστεύσητε,» ὑμῶν μὲν πιστευόντων 
ράδοξον, ἡμῶν δὲ πρὸς τούτῳ καὶ διὰ τὸ, 
μεῖον, ἐπιτελούντων αὐτῷ. Ζττήσεις δὲ τὸ 
(οστῷ ἑθδόμῳ φαλμῷ, « Ὡς ἔθετο ἓν Λἱ- 
σημεῖα αὐτοῦ, xal τὰ τέρατα αὐτοῦ Ev 
βως,) πότερον τῷ ὑποχειμένῳ διαφέρει 

χαὶ τέρατα, f| τὰ αὐτὰ. fj μὲν σημεῖά 
νεν ἓν Αἱγύπτῳ, xal αὐτῆς τῆς Αἰγύπτου 


1v, 19, 99. 


!5 Psal. cxxvi, 2. 5 Joan. 


Ἰαμοῦ μὲν ὠνομάσθη ucra tà τέρατα. 
untaxat. Testamentum hac. observatione 
Mit, in quo τέρατα etl σημεῖα semper 
reperies. Secus in Veteri. Vide enim Exod. 
v, 41, et psalm. xtv, 85 sai. xxiv, 06; 


'aROL. (iR, XIV. 


, 5i. ο ibid. 43. 


quzcunque feci : nunquid hie est Christus **?» O^- 
servanda sunt etiam verba ipsius, ubi, et quamob- 
rem, et. propter qua facta. dicuntur. Sub. talium 
eniin. solum observationum et disquisitionum exa- 
mine, brevi laborum fructus reperies, benedietio- 
nem nimirum in Psalmis memoratam **: « Laborum 
tuorum fructus comedes. » Praeterea huic dicto , 
« lloc autem rursus secundum signum fecit Je- 
sus 5,» hoc etiam addendum cst ; nullibi prodigia 
sola nominari, sed sicubi scribantur, ascribi ctiam 
signa, quemadmodum in his verbis : « Nisi signa 
et prodigia videritis, non credetis *' ; » frequenter 
vero signa sine prodigiis inveniri, quemadmoduin 
etiam hoc in loce. ProinJe quxzrendum est, habeant 


D necne differentiam aliquam inter se prodigia et si- 


gna, εἰ arbitror ea facta qux superant opinionem 
quaque prodigiosa sunt, eo quod ipsam opinionem 
el consuetudinem transcenderint, aintque  admi- 
randa et supra hominem, prodigia nominari ; ανα 
vero aliquid innuant przterea qua fiunt, signa dici. 
Quam etiam ob causam nomen sigui invenitur in 
liis que non sunt przeler opinionem, veluti. signum 
nominatur à Deo in his : « Circumcidetur vobis 
omne masculinum, et circumcidetis carnem prapu- 
tii vestri, et erit in signum Testamenti iuter me et 
vos *^.» Nullibi autem sola prodigia notinata sunt, 
quoniam non est aliquid paradoxon in. Scripiura 
quod non sit signum et nota alterius rei, prieter id 
quod seusibiliter fit : quoniam si fuisset prodigiosi 
aliquid factum alterius rei non index, scriptum 
fuisset hoc prodigium fecisse Jesum, vel Mosen, ut 


ita dicam, vel aliquem sanctorum. Quando 980 


igitur edocemur a. Scriptura oportere querere cu- 
jus signum sit id quod factum est, dicitur : « Hoc 
autem rursus secundum signum fecit Jesus !* ; » 
quando autem rcgulo ceu probro datur quod. credi- 
trus non sit absque visione prodigiorum, non am- 
plius dicitur ; « Nisi sigua videritis, non credetis ; » 
non enim signa faceta invitant ad. credendum , in 
quantum signa sunt, si contingat ul signum non sit 
etiam prodigium ; sed dicitur : « Nisi signa ct predi- 
gia videritis, non credetis ** ; » vobis quidem cre- 
dentibus propter prodigium, nobis autem prater loc 


D etiam honorem illi deferentibus propter illud cujus 


illudestsignum. Quxres autem in septuagesimo septi- 
mo psalino, « Sicut disposuit in ZEgyptosigra sua, el 
prodigia sua in campo Taneos,» utrum subjecto nec- 
ne dilferant signa et prodigia ; an eadem, in quan- 
tum. sgna sunt, facta. sint in ZEgypto, cum ipsa 
eiiam 4Egyptus ad intelligibilia quadam reduca- 
tur; in quantum autem prodigia, facta sint in 


1*5 Genes. xvi11O. 3 Joan. iv, 


xxviii, 29; Ezechiel. xit, 11, εἰ Joel, à, 50. HegriU8. 
(59) Εὔὕρηται. lta codex Budleiauus; Regius, pere 
peram, ἴδητε. 
(90) "Ηγουν περὶ τὸ σηµεῖον. Videtur legisse 
Ferrarius Ἴγουν περ τὸ σηµεῖηῦ. 


- 11 


525 


ORIGENIS 


- 
-— 


campo Taneos; cum alioquin prodigia, in quantum A ἀναγομένης ἐπί τινα voncá* fj δὲ τέρατα, ἐν mellam, 


prodigia, neque campus Taneos, in quantum est 
campus Taneos, allegoriam capiant. Quin etiam pro- 
digia, in quantum 8igna sunt, sensu anagogico 
egent, et campus Taneos, in quantum est JEgyptus. 
C:eterum hoc in loco finiamus etiam decimum ter- 
tiun. tomum continentem explanationem eorum 
quas sunt a principio usque ad septimum iter Jesu: 
nam primum Bethara proficiscitur, eum baptizatur 
apud Jordanem ; secundo profectus Canam Galile 
ex aqua vinum fecit; tertio Capharnaum descen- 
dit, οἱ congruit ut ubi sint z«groti, descendat ; quar- 
to Jerosolymam redit ; quinto commoratur cum di- 
scipulis in terra Judxa; sexto in Samaria apud 
fontem Jacob docuit quz pro viribus indagavimus ; 
septimo denuo proficiscitur Canam (αἱ: in se- B 
quentibus vero, Deo dante, disseremus de lis quz 
ab ipso facta dictaque sunt Jerosolyiwis in die festo 
Judszorum. 


Τάνεως, οὔτε τῶν τεράτων, ᾗ τἐρατα, οὔτε τοῦ σπα 
δίου Τάνεως, f| πεδίον Τάνεως, ἀλληγορουμένωντι 
ἀλλὰ καὶ τὰ τέρατα, f| σημεῖά ἐστι, δεῖται kw 
αγωγῆς, χαὶ τὸ πεδίον Τάνεως, f] Αἴγυπτος. Αὐτόδιᾶ 
δὲ χαταπαύσωμεν xal τὸν τρισκαιδέχατον (91) τόµδο, 
περιέχοντα διἠγησιν τῶν μέχρι τῆς ἑθδόμης à .: 
χηθεν ἐπιδημίας τοῦ Ἰησοῦ. πρῶτον μὲν γὰρ 
Βαθαρᾷ παρὰ τῷ Ἰορδάνῃ βαπτιζόµενος ἨΥίνετιαπαα 
δεύτερον δὲ τῇ Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας ἐπιδημήσας, 
ὕδωρ olvov ποιεῖ: τρίτον εἰς τὴν Καφαρναοὺμ. χατ----- 
θαΐνει, καὶ ἁρμόζει γε ὅπου χαταθαίνει εἶναι τοῦ--- 
ἀσθενοῦντας τέταρτον εἰς Ἱεροσόλυμα ἀνέρχετα---- 
πἐέμπτον εἰς τὴν Ἰουδαίαν γῆν συνδιατρίδει τας 
μαθηταϊῖς * ἔχτον Ev τῇ Σαµαρείᾷ παρὰ τῇ πηγῇ we 
Ἰαχκὼθδ (92) ἐδίδαξεν, ἃ χατὰ δύναμιν £n tásap ame 
xai ἕβδομον tv Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας δεύτερον vl. 
ται ΄ Ev δὲ τῷ ἑξῆς, θεοῦ διδόντος, διαληφόμεθα TER 
τῶν ἐν τῇ ἑορτῇ τῶν Ἰουδαίων ἓν Ἱεροσολύμοις "reum 
πραγµένων αὐτῷ χαὶ εἰρημένων. 


Λείπουσύ’ οἱ τόμοι τεσσαρεσκαιδέκατος, πεγτεχαιδέκατος, ἑκκαιδέχατος, ἑπτακαιδέκατος, 
xal ὀκτωκαιδέκατος. 





OPITCENOYZX 


TON EIZ TO ΚΑΤΑ IQANNHN ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΕΞΗΓΗΤΙΚΩΝ 


ΤΟΜΟΣ IO. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS DECIMUS NONUS. 


ου» 


98] !. « Respondit Jesus : Neque me scitis, ne- C 
que Pairem meum; si me sciretis, et Patrem meum 
sciretis *'. » Si oratio dicens, « EL me scitis, unde 
sim **, » et ea, quie dicit : « Neque me scitis, neque 
Patrem meum, » ad eosdem diceretur, palam vide- 
retur eoutrarium esse quod dicitur ; nunc vero il- 
lud, « et me scitis, » ad quosdam dicitur Jerosoly- 
mitas qui dixerunt : « Num vere cognoverunt prin- 
cipes liunc esse Christum ? sed hunc scimus , unde 
Sit; αἱ Christus cum venerit, nullus agnoscet unde 


3! Joan. viri, 19. ** Joan. vii, 28. 


(81) Τρισκαιδέκατον. Codex Bodleianus, ὀκτω- 
καιδέχατον. 

(92) Too Ἱακώδ. Deest in codice Dodleiano. 

(95) Deesse videtur hujus tomi initium. Nullum 
enim tomum incipit Origenes, quin pluribus vel 
paucis alloquatur familiarem: suum Ambrosium, 
eique expressis verbis enuntiel quotus sit numero 
tomus ille, quem ei nuncupat ae mittit, quemadmo- 
dum videre licel in. czeteris octo tomis qui super- 
sunt. Hie vero nil simile reperitur. Tomus incipit 
ab abrupto contra morem : nulla. prafatio, nulla 


(95) « ᾿Απεχρίθη ὁ Ἰησοῦς. Οὔτε ἐμὲ οἴδατε, οὔτε 
τὸν Πατέρα µου’ εἰ ἐμὲ ῄδειτε, χαὶ τὸν Πατέρα µου 
ἂν ᾖδειτε. » El. μὲν πρὸς τοὺς (94) αὐτοὺς ὁ λέγος 
ἣν ὁ λέγων, « Κἀμὲ οἴδατε πόθεν elpt, » καὶ ὁ φὰ- 
σχων (95), ε«Οῦτε ἐμὲ οἴδατε, οὔτε «bv Πατέρα 
µου,» ἄντιχρυς ἂν ἔδοξεν ἑναντίον εἶναι τὸ λεγό- 
pevoy* νυνὶ δὲ τὸ μὲν, « Κἀμὲ οἴδατε,» πρός τινας 
τῶν Ἱεροσολυμιτῶν ἀπαγγέλλεται εἰρηχότας ε Μη” 
ποτε ἀληθῶς ἔγνωσαν οἱ ἄρχοντες, ὅτι αὐτός ἔστιν 
ὁ Χριστός; ᾽Αλλὰ τοῦτον οἵδαμεν πόθεν ἐστιν. ὁ δὲ 


ipsius tomi enuntiatio. Preterea in fine plus quam 
dimidia sui parte. mutilum eum esse inde liquet, 
quod desinat in versum 25 capitis vu Evangelii 
Joannis, vicesimus vero tomus incipiat a. versu 57 
ejusdem capitis; ac proinde manifeste deest expla- 
natio undecim versumn, nimirum 20-06. 

(95) El μὲν πρὸς τούς, etc. Codex Regius, per. 

eram, ὁ μὲν πρὸς τούς, et. — . 

(95) Kul ὁ φάσκων. In codice Reglo desideratur 
xal. 


827 


ÜQt GENIS 


928 


ei Phariswi: Tu de teipso lestiflcaris ; testimonium Α πόθεν &oz(* » τοῦ δὲ, εΟὖτε Eph οἴδατε, οὔτε cvm 


tium non est verum. Respondit Jesus, et dixit illis: 
Etiamsi ego testificor de me ipso, testimonium 
meum verum est, quia novi unde veui et quo vado ; 
vos secundum carnem judicatis; ego non judico 
quemquam; atque etiamsi judico ego, judicium 
meum verum est, quod solus non sum, sed ego, et 
qui misit me, Pater 21, » Ex his ergo perspicuum 


Πατέρα µου,» ταῦτα” « Elxav. οὖν αὑτῷ οἱ Φαρι- 
σαῖοι Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτνυρεῖς, ἡ μαρτυρία 
σου οὐκ ἔστιν ἀληθής. ᾽Απεχρίθη ὁ Ἰησοῦς, xa εἷ- 
πεν αὑτοῖς' Κὰν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἅλη- 
θής ἐστιν fj μαρτυρία µου, ὅτι οἶδα πόθεν $300v, καὶ 
ποῦ ὑπάγω ' ὑμεῖς κατὰ τὴν σάρχα χρίνετε, ἐγὼ od 
κρίνω οὐδένα. xal ἐὰν κρίνω δὲ ἐγὼ, fj χρίσις ἡ 


est a Jerosolymitis dictum fuisse, « Hunc scimus, 
uude sit,» hoc referentibus ad ortum ipsius in Beth- 
leem, sciebantque hunc esse, cujus mater dice- 
batur. Maria, et. fratres ejus Jacobus et Joannes, 


Ep, ἁληθινή ἐστιν, ὅτι μόνος οὐχ εἰμὶ, ἀλλ᾽ Evam. 
χαὶ ὁ πἐµφας µε Πατήρ.» Δῆλον οὖν ix τούτων, ὅτας 
ὑπὸ μὲν τῶν Ἱεροσολυμιτῶν ἑλέγετο, « Τοῦτον ol- 
δαµεν πόθεν ἐστὶν, ». ἀναφερόντων ἐπὶ τὸ ἓν Βηθ- 


οἱ Simon Judas ?* ; quam ob causam assenJjtur 
etiam his qui dixerant, « Scimus, unde sit, ? 
per bxc verba, « et me scitis unde sim. » 283 
At Pharis»is de diviniori natura disserens, et, 
ut aliquis diceret, in quantum est primogenitus 
omnis creature, hzc. dixit : « Etiainsi ego testificor 
de me ipso, testimonium meum verum est, quia 
scio unde veni et quo vado **. » Quamobrem inter- 
rogantibus euin contra hzc, et dicentibus, « Ubi 
est Pater tuus *? » respondet, ut. aliquis diceret, 
alius exsistens ab eo qui dicit, « Et me scitis **, » 
el inquit : « Neque me scitis, neque Patrem meuin 
€. » Ceterum ruditatis Phariszeorum erat, vel non 
intelligere Jesum de Deo universorum loqui, dum 
diceret, « Testificatur de me, qui misit me, Pater 
5. ) vel si intellexerant de Deo hzc dici, existimare 
Deum esse in loco, et idcirco respondere : « Ubi 
est Pater tuus? » Verum scire oportet quod hinc 
manifeste ostendi putent. hzeretici, Deuin , cui ser- 
viebant Judzi, non esse Patrem Christi : nam οἳ 
Pharisvis servientibus mundi Effectori , inquiunt, 
dicebat Servator, « Neque me scitis, neque Patrem 
meum, » manifestum est Phariszmos non nosse Pa- 
trem Jesu allerum exsistentem a mundi Effectore, 
Sed ne Jerosolymit:e quidem, inquiunt, eum no- 
rant, quibus supra dixerat : « Sed est verax, qui 
misit me, quem vos nescitis: » qua dicunt, quia 
non legerunt Scripturas divinas, neque observave- 
runt consuetudinem locutionis ipsarum. Quamvis 
enim intelligere quis possit que ad Deum pertinent, 
a patribus edoctus huic soli serviendum esse, si 
vivat is non bene, hunc dicunt non habere cogui- 


λεὲμ αὐτὸν γεγενῆσθαι xaX ἐπισταμένων ἣν (97*),6& 
οὗτος ἣν οὗ ἡ µήτηρ ἑλέγετο Μαρία, xal οἱ ἁδελφοὶ 
αὑτοῦ Ἰάχωθος, xai Ἰωάννης, xai Σίµων Ἰούδας' 


B διόπερ xal μαρτυρεῖ τοῖς slpnxósw, « Οἴδαμεν 


6 


πόθεν ἐστὶ, » διὰ τοῦ’ εΚἀμὲ οἴδατε πόθεν εἰμί.ι 

τοῖς δὲ Φαρισαίοις τὸ, « Καὶ ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ 
ἐμαντοῦ, ἀληθής ἐστιν ἡ μαρτυρία µου’ ὅτι οἶδα πό- 
θεν 100v, xal ποῦ ὑπάγω, » τῇ θειοτέρα φύσει δια. 

λεγόμενος ἔφασχε ταῦτα, xal, ὡς ἂν εἴποι τις, xa" 
ὃ πρωτότοχος πάσης κτίσεως fv. Διόπερ τοῖς πρὸς 
ταῦτα πυθοµένοις αὐτοῦ καὶ εἱρηχόσι, « Ποῦ ἔστιν ὁ 
Πατήρ σου ; » ἀποχρίνεται, ὡς ἂν εἴποι τις, ἕτερας 
ὢν τοῦ λέγοντος, « Κἀμὲ οἴδατε, » xal φησι" « Καὶ 
οὔτε ἐμὲ οἴδατε, οὔτε τὸν Πατέρα µου. » Κατὰ δὲ τὸ 
ταπεινὸν τῶν Φαρισαἰων Tiv, ἤτοι μὴ νοεῖν, ὅτι περὶ 
τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων ἔλεγε τὀ, « Μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ 6 
muda µε Πατὴρ,» 1, εἰ ἐξεδέχοντο περὶ (98) τοῦ Θεοῦ 
ταῦτα λέγεσθαι, νοµίζειν , ὅτι ἐν τόπῳ ἑἐστὶν ὁ θεὸς, 
xal διὰ τοῦτο ἀποχρίνεσθαι’ « Ποῦ ἔστιν ὁ Πατἡρ 
σου; » Xph μέντοι ve εἰδέναι, ὅτι οἱ ἑτερόδοξοι (99) 
νοµίζουσι σαφῶς ἐντεῦθεν παρίστασθαι τὸ μὴ τὸν 
cv ᾧ ἑλάτρευον Ἰουδαῖοι Πατέρα εἶναι τοῦ Χριατοῦ. 
Ei γὰρ τοῖς Φαρισαίοις λατρεύουσι τῷ Δητμιουργῷ, 
φασὶν, ἔλεγεν ὁ Σωτὶρ, « Οὔτε ἐμὲ οἴδατε, οὔτε τὸν 
Πατέρα pov, » σαφὲς, ὅτι ἕτερον ὄντα τοῦ Δημιουρ- 
199 τὸν Πατέρα Ἰησοῦ, Φαρισαῖοι οὐχ ἤδεσαν. ΑἉλλ' 
οὐδὲ Ἱεροσολυμίται, οἷς προειρήχει, ε« Ἁλλ' ἔστιν 
ἀληθινὸς ὁ πέµψας µε, ὃν ὑμεῖς οὖκ οἵδατε, ταῦτα 
λέγουσιν, ἅτε uh ἀνεγνωχότες τὰς θείας Γραφὰς, μηδὲ 
τὴν συνῄθειαν τῆς bv αὗταῖς λέξεως τετηρηχότες. 
Κἂν γὰρ διεξοδεύειν τις δύνηται τὰ περὶ 8:02, Ex πα- 
τέρω» μεμαθηκὼς, ὅτι τούτῳ λατρεύειν µόνῳ δεῖ, μὴ 


tionem Dei. Si quisquam igilur alius novit quze ad p βιοῖ δὲ χαλῶς, τοῦτόν φασιν οὐχ ἔχειν γνῶσιν θεοῦ. 


mundi Effectorem pertinent, et quz ad cultum sa- 
cerdotalem, perspicuum certe est inter hos fuisse 
filios Ileli sacerdotis, qui nutriti fuere in Dei cultu. 
Attamen co quod peccaverint, scripta sunt bxc de 
illis in primo Regum ** : « Et. (ilii Ileli, filii pesti- 
lentes, non cognoverunt. Dominum. » [(1) Interro- 


gemus enim cos qui eliam sectam sequuntur, annon 
3 ibid. 42scq. ?* Mattli. xii, 55. ?* Joan. vin, 
"jbid, 48. ** I Reg. 1,12. 


(913) Lege hic &ztctagévov ὅτι, expuneto Ἶν' 
quinque autem abhinc lineis, corrige xàv ἐγώ, pro, 
xai ἐγώ. EpiT. PATROL. 

(98) "H εἰ ἐξεδέχοντο. Sic codex Bodleianus ; Re- 
gius, ἐπεὶ ἐξεδεχοντο. 


11. 


Ef τις γοῦν ἄλλος Ίδει τὰ περὶ τοῦ Δημιουργοῦ καὶ 
τῆς ἱερατιχῆς αὐτοῦ θεραπείας, δηλον , ὅτι xa ol 
Ἠλεὶ τοῦ ἱερέως vio, παρὰ τῇ λατρείᾳ ἀνατεθραμ- 
pévot * ἀλλ' ὅμως, ἐπεὶ ἤμαρτον, γέγραπται ταῦτα 
περὶ αὐτῶν Ev τῇ τῶν Βασιλειῶν πρώτη; « Καὶ ol 
υἱοὶ 'HAsY, υἱοὶ λοιμοὶ , οὐχ ἔγνωσαν τὸν Κύριον. » 
Πευσώμεθα γὰρ τῶν ἑτεροδόξων, εἰ μὴ περὶ τοῦ Δη- 


* ibid. 19. — *!Joan. vii, 28. '* Joan. vin, 19. 


(99) Αρὴ uértor Τεεἰδέναι, ὅτι ol ἑτερόδοξοξ, ete. 
Cerdoniani, Marcionitze, Valentiniani, aliique ejua- 
dem ζύμης hzretici. HugTws 

(1) Hec e Peiionio. 


551 


ORIGENIS 


Filium, is ne Patrem » omnino «quidem liabet ** :» A zt xat ἑνωθέντας Υγινώσκειν &xslvó. φασιν, 


omninoque, inquan, quia neque secundiuim fidem, 
neque secundum cognitionem. Vide vero an non 
alio etiam modo Scriptura dicat. eos qui alicui rei 
commisti unitique fuerint, illam agnoscere, cui 
commisti fuerint communicaverintque ; ante talem 
vero unionem, el communionem, etiamsi raliones 
aliqua de re 3ssequantur, non agnoscere illam. Iliuc 
285 Adam cum diceret de Eva, « Hoc nunc os 
ες ossibus meis, et caro de carne mea **, » non 
agnoscebat conjugem ; cum vero illi adhaesit, tum 
dictum est illud : « Agnovit autem Adam Evam con- 
jugem suam 9?, » Quo si quis irrideat, quod de Dei 
cognitione tractantes acceperimus illud exemplum, 
«Coguovit autein Adam Evam conjugem suam,» pri- 
mum quidem illud is notet : « lloc mysterium nia- 
gnum est **; » deinde autem apponat et conferat 
quod dicitur apud Apostolum de mare et femina 
(nain eadem dictione utitur de liomine et de Domi- 
no), « Qui adhaeret, » inquiens ", « meretrici, 
unum est corpus ; et qui adhaeret Domino, unus est 
spiritus. » [taque qui adhzrel meretrici, meretri- 
cem agnoscat ; qui adhaeret conjugi, conjugem agno- 
8Cat, iuo, potius quam hoc, qui adhzret Domino, 
el sancte. agnoscat Dominum. Quod si hzc ila se 
babent, Plharisei non norant neque Patrem neque 
Filium, verusque est sermo dicens 58: « Neque me 
scitis, neque Patrem meum. » Si vero isto modo 
non exponamus, dico autem secundum ultimam iu- 
telligentiam, verbum agnoscere; pro eo quod est 
commnisceri et uniri, exponat aliquis illud : « Nuuc 
aytem agnoscentes Deum, magis autem agnili a 
νο *?; » et illud : « Agnovit Dominus eos qui sunt 
cius *?, » Judicio enim meo, agnovit Dominus eos 
qui sunt ejus, commistus illis, et suam ipsius divi- 
nitatem illis participans, assumensque ipsos, ut 
evangelica lectio habet, in sua ipsius manu : quippe 
cum in. manibus sint Patris, qui crediderunt in Ser- 
valorem : quamobrem etiam non rapientur, ni ab 
ipsa cadant elongantes se a manu. Dei ; nullus enim 
eas rapit de mauu Patris "!*, Post hxc inquires in 
jlud dictum, «Neque me nostis, neque Patrem 
meum **, » num sit aliquis qui aguoscat Deum et 
Patrem non cognoscat. Nam si. alia illius notio est, 
in quantum Pater, alia in quantum Deus , fortassis 
aliquis cognoscat Deum, uullam Patris cognitionem 
habens, nisi quia sit ipse Deus. Inquit igitur Serva- 
tor, post resurrectionem, Mariz : « Vade autein ad 
fratres meos, el dic illis: Vado ad Patrem meum, 


551 Joan. n, 32. ** Gen. 1,25. 

vm,19. "Galat, iw, 9. ** IE Tin. u, 19. ** Joan 

(2) Ἀγθρώπου καὶ Κυρίου. Ia codex Bouleianus. 
ln. Regio deest xat. 

(5) Φήσί. Deest in codice Regio. 

(4) Kal ἔστι 8 τοῖς ἑτεροδύξοις. Cerdoniani, el 
Marcionitz, quos hic lacessit, Δημιουργόν cogni- 
tum, Christi Patrem. ignotum opinabantur. Epipha- 
nius h:r. xL, eap. 41, et xpi, cap. 4. Mox pro χα- 
p'sopévov αὐτοῖς, legendum videtur. Χαριςόμενο: 
αὐτοῖς, vel χαριζοιμκένων ἡμῶν αὐτεῖς. 


B 


D 


55 Gen. 1v, 14. 
. x, 28, 29. 


Εχράθησαν xai κεχοινωνήχασι' mob δὲ τῆς το 
ἑνώσεως xaX χοινωνίας, χἂν τοὺς λόγους xaxa) 
νωσι περἱ τινος, οὗ γινώσχουσιν ἐχεῖνο. € 
Αδὰμ περὶ τῆς Εὔας λέγων , « Τοῦτο νῦν ὁστ 
τῶν ὁστέων µου, καὶ σὰρᾶᾷ ἓκ τῆς σαρκός µου, 
ᾖδει την γυναῖχα ΄ ὅτε γὰρ αὑτῇ ἐχολλήθη, ς 
ρηται «Ἔγνω δὲ ᾿Αδὰμ Εὔαν τὴν γυναῖχα αἱ 
Καὶ €i τίς Ys προσχόπτοι διὰ τὸ παρειληφένα 
εἰς τὴν περὶ zoo γνῶσιν παράδειγµα τὸ, «"E 
᾽Αδὰμ τὴν γυναῖχα αὐτοῦ, » πρῶτον μὲν ^p 
µυστήριον τοῦτο µέγα ἑἐστὶν » ἐπιστησάτω * δε 
6b ἀντιπαραθέτω τὸ περὶ ἄῤῥενος καὶ θηλείαι 
μενον παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ (τῇ αὐτῇῃ λέξει 
περὶ ἀνθρώπου xai Κυρίου [2] ): « Ὁ κολλώμ 
qnot (3), « τῇ πόρνῃ ἓν σῶμά ἐστι ' χαὶ ὁ χο 
vog τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστιν. 0. Ἐγνωκέ' 
οὖν ὁ χολλώµενος τῇ πόρνῃ τὴν πόρνην, χαὶ ó 
µενος τῇ γυναικὶ τὴν γυναῖκα, μᾶλλον δὲ τού: 
ἁγίως ἐγνωχέτω ὁ χολλώµενος τῷ Κυρίῳ τὸν 
Ei δὲ τοῦ) οὕτως ἔχει, Φαρισαῖοι τὸν Πατέ 
ἤδεσαν, οὐδὲ τὸν Yibv, καὶ àv Ote ἦν ὁ λέγων ' 
ἐμὲ οἴδατε, οὔτε τὸν Πατέρα µου. » Ei δὲ μὴ 
ἐχλαμθάνοιμεν, λέγω δὲ χατὰ τὴν τελενταίαν bb 
τὸ γώσχειν, ἀντὶ τοῦ, ἀνακεχράσθαι καὶ d 
διηγείσθω τις τὸ, « Νῦν δὲ γνόντες θεὸν, μᾶ 
γνωσθέντες ὑπὸ τοῦ θεοῦ, » xal τό’ « Ἔγνω 
τοὺς ὄντας αὑτοῦ ' » χατὰ γὰρ ἡμᾶς ἔγνω 
τοὺς ὄντας αὑτοῦ ἀνακραθεὶς αὐτοῖς, xai tst 
χὼς αὐτοῖς tf, ἑαυτοῦ θειότητος, xal ἀνειλης 
τοὺς, ὡς fj τοῦ Εὐαγγελίου λέξις φησὶν, εἰς τὶ 
τοῦ χεῖρα, ἐν τῇ χειρὶ τοῦ Πατρὸς ὄντων τῶν 
Σωτῆρα πεπιστευχότων ^ διὸ xaY εἰ μὴ πέσο 
αὐτῆς, ἑαυτοὺς μακρύνοντες ἀπὸ τῆς χειρὸς το 
οὐχ ἁρπαγίσονται ' οὐδεὶς γὰρ ἁρπάδζει Ex τῆς 
τοῦ Πατρός. Μετὰ ταῦτα ῥητήσεις εἰς τὸ αὐτὸν ) 
εΟῦτε ἑ μὲ οἴδατε, οὐδὲ (f. οὔτε) τὸν Πατέρα μον, 
γινώσκοντά τινα τὸν θεὸν μὴ γινώσχειν τὸν Ti 
εἰ γὰρ ἑτέρα αὐτοῦ ἐπίνοιά ἐστι, καθ) ὃ ἔστι 
xai ἑτέρα καθ ὃ ἐστιν ὁ θεὸς, τάχα ἔστι «twi 
σκειν μὲν τὸν θεὺν, ph Υινώσχειν δὲ τὸν I 
παρὰ τὸ εἶναι αὐτὸν θεὸν, μὴ γινώσχειν δὲ 1 
τἐρα. Φησὶν οὖν ὁ Σωτὴρ μετὰ τὴν ἀνάστι 
Mapíz* « Πορεύου δὲ πρὸς τοὺς ἁδελφοὺς µε 
εἰπὲ αὐτοῖς' Πορεύομαι πρὸς τὸν Πατέρα p 
Πατέρα ὑμῶν, χαὶ 8:óv µου, xai Θεὺν ὑμῶν 
ἔστι γε τοῖς ἑτεροδόξοις (4) λέγειν χαριζομέλ 
τοῖς , ὅτι οὐκ ἔγνωσαν τὸν Πατέρα Μωῦσῆς 
προφῆται' ὅπερ τάχα οὐκ ἔστιν ἀληθὲς (5), ἆ 

δε Ephes, v, 92. "' E Cor. vi, 160, 17. | 
** Juan, vut, 19. 


(5) Ὅπερ τάχα οὐκ ἔστιν ἀ.ηδές, ete. 
hent omues ms. Negandi particulam. praet 
Ferrarius, et quie. proxime sequuntur. alit 
Perionius autem priorem jllam pericopes 
neglexit. Τὸ oix retinuimus, ita volente sent 
autem totius hiec est. sententia : Αο bete 
quidem gratificantes concedere possumus 
et prophetas Patrem non. cognovisse (quod 
lortasse verum που cst ; nam si Patrem no 


ird 


m 


ORIGENIS 


resurrexil à mortuis Jesus Christus Dominus no- A πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν, ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, kv οἵς 


ster, per quem accepimus gratiam et apostolatum, 
ut obediatur fidei in omnibus gentibus, pro nomine 
ejus, in quibus estis el vos vocati Jesu Cliristi : om- 
nibus qui sunt lom:e, dilectis Dei, vocatis sanctis, 
gratia vobis, et pax a Deo Patre nostro et Domino 
Jesu Christo. » Ex his enim palam didicimus mundi 
procreatorem , Deum prophetarum, et Patrein 
Christi, Deum et Patrem. nostrum esse. DPhariszi 
igtur non solum cognitionem non habebant Patris 
Christi, qui legem delit, quatenua3 Pater est, seu 
quateuus Deus ; sed ne citra controversiam quidem 
ipsi eredebant, quatenus Pater erat Jesu, et Deus 
ipsius, atque etiam fortasse quatenus Deus erat 
qui omuia creaverat. Sed ne Christum quidem no- 
rant ; et hene Servator eos redarguit, dicens 95: 
« Neque me scitis, neque Patrem meuin scitis. » In- 
super h*c quaro : utrum hoc proloquium, « Si Pa- 
twrem meum scíretis, οἱ me sciretis, » idem valeat 
cum illo, « Si me sciretis. et Patrem meum sci- 
retis, » an non. Et arbitror hxc inter se non zqui- 
pollere, eo quod qui Patrem agnoscit, ascéndat a 
cognitione Fl'ilii ad cognitionem Patris, nec alio 
modo videatur Pater quam visioue Filii ; « Qui 
enim. vidit me, inquit, vidit et Patrem **, » qui 
misit me ; nec tamen dixisset : Qui vidit Patrem, 
vidit me, quoniam qui Sermonem Dei videt, videt 
Deum, ascendens a Filio ad Patrein ; Geri enim 
nequit ut videat quis Deum non libens ducem 


ἔστε xaY ὑμεῖς χλητοι Ἰησοῦ Χριστοῦ πᾶσι τοῖς οὗ- 
σιν ἓν ᾿Ῥώμῃ ἀγαπητοῖς θεοῦ, χλητοῖς ἁγίοις, χάρις 
ὑμῖν xal εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ Πατρὸς ἡμῶν, καὶ Kuploo 
Ἰησοῦ Χριστοῦ. » Σαφῶς γὰρ ἀπὸ τούτων µεμαθή- 
χαµεν, ὅτι ὁ Δημιουργὸς, χαὶ Gsb; τῶν προφητῶν, 
xai Πατὶρ τοῦ Χριστοῦ, θεός τε χαὶ Πατηρ ἡμῶν 
ἐστι. Φαρισαῖοι τοίνυν οὗ µόνον γνῶσιν οὐκ εἶχον, 
οὔτε καθ) ὅ Πατὴρ, οὔτε xa0' à θεὸς, τοῦ δεδωχέτος 
τὸν νόµον llavob; τοῦ Χριστοῦ: ἁλλ' οὐδ' ἐπίστενον 
αὑτῷ ὁμολογουμένως μὲν xa0' ὃ Πατηρ fv Ἰησοῦ 
χαὶ θεὸς αὐτοῦ, τάχα δὲ xa0' ὃ ὁ 8:5; ὁ χτίσας τὰ 
πάντα ἣν' ἀλλ' οὐδὲ τὸν Χριστὸν ᾖδεισαν' xal xag 
ἑλέγχει αὐτοὺς ὁ Σωτὴρ λέγων « Οὔτε ἐμὲ οἴδατε, 
οὔτε τὸν Πατέρα µου οἴδατε. » Ταῦτα ξητῶ, πότερον 
ἴσον δύναται τῷ, « El ἐμὲ δειτε, χαὶ τὸν Πατέρα µου 
ἂν ἔδειτε, » τὸ, « El τὸν Πατέρα µου Ίδειτε, xal ἐμὲ 
ἂν ᾖδειτε, » fjo6. Καὶ ἡγοῦμαι μὴ ἴσον ταῦτα δύνα- 
σθαι ἀλλήλοις, τῷ ἀναθαίνειν ἀπὸ τῆς γνώσεως τοῦ 
Υοῦ ἐπὶ τὴν γνῶσιν τοῦ Πατρὸς τὸν γινώσχοντα τὸν 
Πατέρα, xat μὴ ἄλλως ὁρᾶσθαι τὸν Πατέρα ἢ τῷ 
ὁρᾶσθαι τὸν Yióv: «Ὁ γὰρ ἑωραχὼς, φησὶν, Epi, 
ἑώραχε τὸν Πατέρα » τὸν πἐμψαντά pe οὐκ ἂν δὲ 
εἰρήχει τό’ Ὁ ἑωραχκὼς τὸν Πατέρα, ἑώραχέ µε" ἐπεί- 
περ ὁ τὸν Λόγον τεθεωρηχὼς τοῦ Θεοῦ, θεωρεῖ τὸν 
θεὺν, ἀναθαίνων ἁπὸ τοῦ Λόγου πρὸς τὸν θεό» ἁμῆ- 
χανον δέ ἐστι μὴ án τοῦ Λόγου θεωρῆσαι τὸν Θεόν’ 
χαὶ ὁ θεωρῶν τὴν σοφίαν ἣν ἔκτισεν ὁ θεὺὸς πρὸ τῶν 
αἰώνων εἰς ἔργα αὑτοῦ, ἀναθαίνει ἀπὸ τοῦ ἐγνωχέναι 


Λόγον, ( seu. Sermonem, et Filium Dei :] et qui C τὴν σοφίαν ἐπὶ τὸν Πατέρα αὐτῖς' ἀδύνατον δὲ χωρὶς 


cognovit Sapientiam, quam creavit Deus ante sz- 
cula ad opera sua ?, a cognitione Sapienti: ascen- 
dit ad ipsius Sapientie Patrem : fieri etiam nequit, 
ut sine hujus Sapientis ductu intelligatur Sapien- 
tia Deus. Quod idem de veritate dices : non enim 
intelligit aliquis Deum, vel videt ipsum, et postea 
veritatem ; sed antea veritatem, ut isto modo ve- 
niat ad conteamplandam essentiam, vel essentia su- 
periorem potentiam et naturam Dei. Ác profecto 
fortasse, quemadimodum gradus quidam erant in 
templo per quos ingrediebatur aliquis in Sancta 
sanctorum, ita omnes gradus nostri unigenitus est 
Filius Dei ; et sicut primus graduum Uuigenitus 
est in rebus inferis, 988 itemque secundus primo 
superior, et sic deinceps usque ad supremum ; sic 
omnes gradus sunt Servator : cujus humanitas gra- 
dus inferior veluti primus est : per quam gradientes 
emeiimur omnem graduum viam, et deinceps ea 
qu ipse est ; ita ut ascendamus per ipsum, qui 
Angelus est οἱ czeterze potentis. Quin etiam propter 
coDsiderationes de ipso (quandoquidem aliud est 
via et aliud ostium), primum pergamus per viam 
necesse est, ul postea isto modo perveuiamus ad 
ostium ; et ad utendum co, precipue in quantum 


66 Joan, viu, 19. ** Joan. xiv, 9. 
(11) Προσαγωγῆς. Scribendum προαγωγΏς. 
(12) Ὁ Meroyer ic ἐστι τοῦ eov, etc. Sic hunc 
locum, in legio codice viti.tum, sanitati. restituit 


7 Prov, vini, ?9. 


τῆς σοφίας προσαγωγῆς (13) νοηθῆναι τὸν τῆς σοφίας 
θ:όν. Τὸ δ' αὐτὸ ἐρεῖς καὶ περὶ τῆς ἀληθείας' οὗ Υ22 
νοεῖ τις τὸν Θεὺν, fj θεωρεῖ αὐτὸν, καὶ μετὰ ταύτα 
τὴν ἀλήθειαν' ἀλλὰ πρότερον τὴν ἀλήθειαν, tv οὕτως 
E405 ἐπὶ τὸ ἐνιδεῖν τῇ οὐσίᾳ, ἢ τῇ ὑπερέχεινα τῆς ob^ 
σίας δυνάμει, xat φύσει τοῦ θεοῦ. Καὶ τάχα Υε ὥσπερ 
κατὰ τὸν ναὺν ἀναθαθμοί τινες σαν, δι’ ὧν εἰσῇει τις 
εἰς τὰ Άγια τῶν ἁγίων, οὕτως οἱ πάντες ἡμῶν ἀνα- 
θαθμοὶ ὁ Μονογενής ἐστι τοῦ θεοῦ (12): χαὶ ὥσπερ τῶν 
ἀναθαθμῶν ὁ Μονογενής ἐστι πρῶτος ἐπὶ τὰ χάτω, 
ὁ 6b τούτου ἀνωτέρω, xai οὕτως ἐφεξῆς µέχρι τοῦ 
ἀνωτάτω" οὕτως οἱ μὲν πάντες εἰσὶν ἀναθαθμοὶ ὁ 
Σωτέρ: ὁ δὲ οἷον πρῶτος κατωτέρω τὸ ἀνθρώπινον 
αὐτοῦ, ᾧ ἐπιθαίνοντες ὁδεύομεν, xal τὰ t£v; αὐτοῦ 
ὄντα, τὴν πᾶσαν £v τοῖς ἀναθαθμοῖς ὁδὺν, ὥστε άνα- 
θῆναι δι αὐτοῦ ὄντος καὶ ἀγγέλου, καὶ τῶν λοιπῶν 
δυνάμεων. Καὶ χατὰ τὰς ἐπινοίας δὲ αὑτοῦ (εἴπερ 
ἕτερόν ἐστιν ὁδὸς καὶ θύρα), προαπαντΏσαι δεῖ τῇ 
ὁδῷ, ἵνα μετὰ ταῦτα οὕτως φθάσῃ τις ἐπὶ τὴν θύραν, 
xai ἄρχοντι χρήσασθαι αὑτῷ χαθ᾽ à motif ἐστιν, 
ἵνα τις δυντθῇ αὐτοῦ ἀπολαῦσαι xal βασιλέως, ὄνα- 
σθαΐ τε αὐτοῦ πρῶτον ὡς ἀμνοῦ, ἵνα πρῶτον ἄρῃ ἡμῶν 
τὴν ἁμαρτίαν, καὶ μετὰ ταῦτα χεχαθαρισμένοι (15) 
φά-ωμεν αὐτοῦ τῆς σαρχὸς, τῆς ἀληθινῆς τροφῆς' 


codex Dodleianus. | 
(15) Codd. Regius οἱ Barherinus, χεκαθαρισµέ- 
vov* Bodlcianua, κεκαθαρµένοι. 


51 COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 858 
καὶ ἐπιμελέστερόν τε τὰ παραχείµενα τούτοις τις A est pastor, ut quis etiam eo ut Rege frui possit, 


ἐβετάσας xal παραλαθὼν, ἀχούσεται (14), « El ἐμὲ 
οἴδατε, καὶ τὸν Πατέρα µου οἴδατε, » xat, Ἐπεὶ ἐμὲ 
οἴδατε, xa τὸν Πατέρα µου οἴδατε. 


juvarique ab ipso, primo gradu, ceu agno, ut in 
primis tollat peccatum nostrum *! ; ac postea piuri- 
ficati comedamus ipsius carnem, nempe verum ci- 


bum : cumque quis diligentius perscrutatus fuerit his proxima perceperitque, illud audict : « Si me 
scires, et Patrem meurn sciretis "* ; » et: Quoniam me scitis, et Patrem meum scitis. 


9, « Ταῦτα τὰ ῥήματα ἑλάλησεν ἐν τῷ γαζοφυλα- 
xl, διδάσχων Ev τῷ ἱερῷ, καὶ οὐδεὶς ἑπίασεν αὐτὸν, 
ὅτι οὕπω ἑληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ" » El µή τι χρῄσι- 
μον ἦν μαθεῖν ἐχ τοῦ τὰ προειρηµένα ἀπηγγέλθαι 
ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος xai λελαλῆσθαι (15) &v τῷ γαζο»υ- 
Ἰαχίῳ, οὐχ ἂν προσέθηχεν ὁ Εὐαγγελιστὴς οἷς εἶτεν 
ὁ Ἰησοῦς, τό « Ταῦτα τὰ ῥήματα ἑλάλησεν ἓν τῷ 
Ἰαζοφυλαχίῳ διδάσχων Ev τῷ ἱερῷ' » xaY πανταχοῦ 
qt ὅπου πρόσκειται' Ταῦτα τὰ ῥήματα ἃ ἐλάλησεν Ev 
ῥδέτινι τόπῳ, ἐπιστήσας εὑρήσεις τὸ τῆς προσθήχτς 
ὤλυχον. "Iv' οὖν νοηθῇ τί τὸ ἐν τῷ γαζοφυλαχίῳ 
αὖτα τὰ ῥήματα τὰ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ εἰρτσθαι, παρα- 
ἱποόμεθα ἅπερ ἀπὸ Λουχᾶ χαὶ Μάρχου µεμαθήκα- 
Kv, ὀνομασάντων τὸ γαζοφυλάχιον ἀπὸ μὲν τοῦ 
λωχᾶ ταῦτα” « ᾽Αναθλέφας δὲ slg τοὺς βάλλοντας 
ες οὐ γαζοφυλάχιον τὰ δῶρα αὐτῶν πλουσίους, εἶδέ 
τνα yfjpav πενιχρὰν βάλλουσαν λεπτὰ δύο, χαὶ εἶπεν" 
Ἀληθώς λέγω ὑμῖν, ὅτι ἡ χήρα ἡ πτωχὴ acr πλεῖον 
πάντων ἔδαλε' πάντες γὰρ οὗτοι ἐχ τοῦ περισσεύοντος 
εὐτοῖς ἔδαλον εἰς τὰ δῶρα τοῦ Oso): αὕτη δὲ Ex τοῦ 
ὑστερήματος αὐτῆς πάντα τὸν βίον ἑαυτῆς, ὃν εἴχεν (16), 
ἔδαλεν. ν Amb δὲ τοῦ κατὰ Mápxov: « Καὶ ἑστὼς ὁ 
"Ev; coo; χατέναντι τοῦ γαζοφυλαχίθυ ἐθεώρει, καὶ πᾶς 
6c) (17) χαλχὸς [1. χαλχὸν] εἰς τὸ γαζοφυλάχιον, 
Earl πολλοὶ πλούσιοι ἔδαλλον πολλά. ἑλθοῦσα δὲ µία 
DIE ρα πτωχὴ ἔδαλε λεπτὰ δύο, 6 ἔστι χοδράντης' xal 
ΕΞ Εωοσχαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς' 
8. μὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι ἡ χήρα fj πτωχὴ αὕτη πλεῖον 
Ξιζᾶντων ἔδαλε τῶν βαλλόντων εἰς τὸ γαζοφυλάκχιον’ 
--εἄντες Υὰρ Ex τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς E6aXov* ab- 
"wa δὲ ix τῆς ὑστερήσεως αὐτῆς πάντα ὅσα εἶχεν 
Έπαλεν, ὅλον xbv βίον αὐτῆς. » Τί 56 pot βούλεται 
B τῶν ῥητῶν παράθεσις τηρήσαντι, ὅτι τὸ γαξοφυλά- 
Επον iy. τῷ ἱερῷ ἣν, ὑπὲρ τοῦ νοῆσαι τὴν προχειµένην 
DX) Ἰωάννου λέξιν, Ίδη λέξομεν. El τὸ ἱερὸν (18) 
Εκ ννάγομεν τοῦ Θεοῦ, xai χατὰ «xbv ναὸν, εἴτε τὸν 
ὙἜσυευματιχὸν λόγον, τούτῳ ἀχολούθως χαὶ τὸ Ev τῷ 
Ἐκ op γανοφυλάχιον χατανοῄήσωµεν, ὅπερ ἐστὶ τόπος 
Ὑομισμάτων si; τιμὴν θεοῦ xat οἰχονομίαν ἀναπαύ- 
GG πενἑτων προσφεροµένων. Τὰ δὲ νομίσματα τίνα 
ἂν «f ἢ οἱ θεῖοι λόγοι τὴν εἰχόνα τοῦ μεγάλου βασι- 
Mu; ἐντετυτωνμένην ἔχοντες, ὑπὸ δοχίµων τραπεζι- 
τῶν θεωρούμενοι, τῶν χωρίζειν ἐπισταμένων ἁπ 
*ày δοχίµων τὰ ἁδόχιμα, προσποιούµενα δὲ εἶναι δό- 


2. « πο verba locutus est in gazophylacio de» 
cens in templo : et nullus emn apprehendit, quoi 
nondum venerat hora ejus ?*. » Nisi aliqua esset 
utilitas, eo quod praicta nuntiata fuere ac dicta 
4 Servatore in gazophylacio, haudquaquam additu- 
rus fuerat evangelista liis quz dixerat Jesus : « Hec 
verba locutus est in. gazophylacio doceus in tem- 
plo ; » et frequenter ubi additur : Hxc verba locu- 


D tus est in tali loco, si indagaveris rationem, inve- 


nies quod sit illi additamento consentanea. Dt igi- 
tur intelligatur aliqnid, quare a Jesu dicta fuerint 
h:ec verba in gazophylacio, apponemus ea qua a 
Luca et Marco didicimus, qui mentionem gazophy- 
lacii fecerunt. Et hec quidem Lucze sunt verba ?*: 
ε Respiciens auteni in divites munera sua in gazo- 
phylacium inittentes, vidit pauperculam quamdam 
viduam mittentem minuta duo, οἱ dixit : Vere dico 
vobis lianc pauperem viduam plus quam omnes mi- 
siese : nam omnes lii ex eo quod sibi redundat, mi- 
serunt in dona Dei; hzc autem ex penuria sua 
universam substantiam suam, quam habebat, wi- 
αι. » Marci vero verba sic se liabent 75 : « Et cum 
sederet Jesus ex adverso gazophylacii, spectabat 


C quomodo multitudo mitteret es in. gazopliylacium : 


et multi divites mittebant multa ; cuim venisset au- 
tem quzdam vidua pauper, misit minuta duo, quod 
est quadrans ; vocatisque ad se 989 discipulis 
suis, dicit illis : Amen dico vobis, quia vidua hxc 
pauper plus misit quam omnes qui miserunt in ga- 
zopliylacium : nam. omnes ex eo quod illis super- 
erat, miserunt ; at. h:ec e penuria sua omnia qua- 
cunque habebat, misit, totam substantiam suam. » 
Quid autem ego velim observans additionem ver- 
borum, nempe quod gazoplylacium erat in templo, 
pro intelligentia contextus Joannis, quo de agitur, 
jaóm dicemus. Sive templum Dei, et quie in templo 
sunt, sensu anagogico exponimus, sive spiritualein 
sermonem, huic consequenter gazophylacium etiam, 
quod in templo erat, diligenter. considerabimus : 
quod quidem gazopliylacium locus eum sit. numis- 
malum, qua» offeruntur ad honorem Dei el ad dis- 
pensationem requiei panperum, quid aliud sunt nu- 
mismata quam divini sermones imaginem magni Re- 
gis impressam habentes, qui considerantur a ineu- 


"jean. 1, 99. 7* Joan. virt, 19. "^ ibid. 20. "* Luc. xxi, 1, 2 seq. "* Marc. xii, 44 seq. 


UI) Codex Bodleianus, ἀχούσεται: Regius, ἀχού- 
E 

(I) Kal Je&laAncóa:. 1n codice Regio deest 
Xil, sed legitur jn Bodleiano. 

(16) Ὃν slysv. "Ov excidit e codice Regio, sed 
&slat in Ποιο] απο. 

(17) Kai xac E6a.11e, Sic habent codices Boleia- 
ευ. εἰ Barberinus, ubi liegius perperam liabet καὶ 


πᾶπσιν ἔθαλλε. Vulgata Marci exemplaria Grzca, 
πῶς 6 ὄχλος βάλλει. 

(18) F! τὸ ἱερόν, etc. Codex Dodleianus, εἴτε τὸ 
lepóv, etc. Ferrarius videtur legisse εἴτε τὸ ἱερὸν 
ἀνάνομεν τοῦ θεοῦ, xal τὰ xoxà tbv ναὺν, εἴτε τὸν 
πνευματικὸν λόγον. Legendum fortasse εἰ τὸ ἱερὸν 
ἀνάγομεν τοῦ Θεου χαὶ τὰ κατὰ «ὺν ναὺν εἰς τὸν 
πνξν κα τιχὸν λόγον. 


d 


559 


ORIGENIS 


549 


sariis probatis, gnaris dividendi probata ab impro- A Χιμα, xat τγρούντων τὴν ὀντολὴν Ἰησοῦ λέγουσαν (19 


batis, quze mentiuntur se esse probata, et servan- 
tibus illud Jesu. mandatum, « Estote probi trape- 
Lite ;» et Pauli doctrinam dicentis 75 : « Ouinia 
probate ; quod bonum est tenele ; ab owni specie 
mala abstinete vos? » Unusquisque autem inferat 
3d adificationem Ecclesie, ferens ad gazophyla- 
cium, quod mente cernitur, quecunque potest ad 
honorem Dei, et utilitatern communem. Quoniam 
vero communitas duobus modis juvatur, verbis et 
operibus qua justus agit ; pulclire liec etiam opera 
referuntur ad gazophylacium, quod mente cernitur. 
Sed quoniam non zquales, ac ne omnino quidem 
similes omnibus sunt vires in hac vita (quando- 
quidem dedit paterfamilias uui quinque talenta, 


ε Δόχιμοι τραπενίται γίνεσθε, » xal τὴν Παύλον i 
δαχὴν φάσχοντος, « Πάντα δοχιµάσετε, τὸ χαλὺν χατ- 
έχετε, ἀπὸ παντὸς εἴδους πονηροῦ ἀπέχεσθ; 
Ἕκαστος δη εἰσφερέτω (20) εἰς οἰχοδομὴν τῆς Ἐκ- 
χλησίας, φέρων ἐπὶ τὸ νοητὺν γαζοφυλάχιον ὃ δύν- 
ται (21), εἰς τιμὴν τοῦ θευῦ χαὶ ὠφέλειαν τοῦ xoi, 
Ἐπεὶ δὲ ἔστιν ὠφεληθῆναι τὸ χοινὸν διχῶς, ἀπό σι 
λόγων καὶ ἀπὸ πράξεων. ὧν ὁ δίκαιος πράττει (Ά), 
xaAüe χαὶ αὐταὶ ἀναφέρονται εἰς τὸ νοητὸν γσζον- 
λάχιον. ᾽Αλλ ἐπεὶ οὐχ ἴση οὐδ ὁμοία πάντων (5) à 
δύναμµις Ev τῷ βίῳ τούτφ(εἴ yz ἔδωχεν ὁ οἰχοδεσπότης 
τῷ μὲν πέντε τάλαντα, τῷ δὲ δύο, τῷ δὲ Ev, ἐχάσιψ 
κατὰ τὴν ἰδίαν δύναμιν), ἁποδέχεται ὁ ἔμψυχος τούτω 
Λόγος, ἑνορῶν τῇ δυνάµει τῶν βαλλόντων εἰς ὃ ἃ- 


3tierí autem duo, alii vero unum "', unicuique se- p ηγησάµεθα γαζοφυλάκιον, οὓς ἀποδέχεται, ο τῇ πο- | 


cundum 990 propriam potentiam), animatus hujus 
Sermo laudat quos laudat, respiciens ad potentiam 
m ttentium in illud, quod interpretati sumus gazo- 
phylacium ; non respiciens ad solam quantitatem 
rerum qua offeruntur. Et quoniam est aliquis qui 
plura potest, pauciora quidem faciens quam pro 
potentia in se exsistenti, sed plura comparatione 
corum qui minus possunt ; magis laudantur hi qui 
totis viribus suis fecerunt pauciora, quam hi qui 
plura intulerint ex potentia, quz ferre valeat longe 
copiosiora; quam etiam ob causam scripta suut 
qua ex Luca et Marco apposuimus. Pariter etiam 
docetur his dictis is qui spiritualiter hzec conside- 
rarit, quod qui putantur pracellere, extollere se 


16 | Thess. v, οἱ, 92. 7" Matth, xxv, 15. 


(19) Th» ἐντο.ἡν Ἰησοῦ Aéyovcar. Ad hoc ef- C 


fa'um alludit Origenes homil, 19 in Jerem., num. 
9 : Ὁ Κύριος δοχιµάνει μὲν δίχαια, ἀποδοχιμάζει δὲ 
ἅδιχα, xat ἔστιν, ἵνα οὕτως ὀνομάσω, τραπεςίτης δι- 
χαίων χαὶ ἀδίκων. Et tom. xi in. Matth, , num, 2, 

ἣ δόχιµοι τραπεξίται el in Matth. 10m. xvi, num. 
91 : Ὁ xazà τὴν Γραφὴν ὀνομαζόμενος δόχιµος τρα- 
πεξίτης * et tractat, xxvi. in eumdem evangelistam 
num. 28 : « Tamen propter eos qui non possunt 
q"3si trapezilze inter verba disceruere, vera ha- 
leantur, an. falsa; » et tractat. xxvii, num, 35 : 
« Vere enim qui implet illud mandaurnn, quod ait : 
Esto'e prudentes nummularii, » etc. Pamphilus in 
Apologetico : « Ab his vero qui Origenis libros.le- 
gunt, istud penitns exclusum esse putant. manda- 
tuin, quo probabiles effici jubentur trapezitz. » 
Idem proferunt iisdem verbis Clemens Alexandr. 
lib. 1 Stromat,, Epiphanius hxres. xLiv, cap. 3, 
et H eronymus ep. ad Miu, et Alex., quod frustra 


tamen in Evangeliis Novoque adeo Testamento quz- p 


siveris. Existimat Croius Observ. in Nov. Testam., 
cap. 28, verba liec non αὐτολεξεί a. Patribus Chri- 
810 tribui, sed e parbola de talentis, qux liabetur 
Matth. cap. xxv et Luc. cap. xix sententiam fuisse 
collectam a Patribus et conflatam. Ego secus sen- 
0 : uàm si sententiam solum Patres. excepissent, 
quomodo in eadem plane verba Christo tribuenda 
conspirassent ? Verisimilius ergo mihi fit excepta 
liec fuisse ex Evangelio secundum flebrzeos, in quod 
plurima inseruerunt Nazarzi, qua sibi ab apostolis 
eoruimve successoribus ore tradite fuerant, Multa 
certe ex hoc Evangelio deprompta fragmenta. Ilie- 
vonymus nobis sparsim in libris suis reprissentavit, 
qui Evaugelii hujus exscribendi facultatem a Naza- 
vrais Deraoain habitantibus impetraverat, Sexcenta 


σότητι τῶν συνεισφεροµένων ἑνορῶν µόνῃ. Διόπερ, | 
ἐπεί ἐστί τις πλείονα δυνάµενος, ὁλιγώτερα μὲν ὡς — 
πρὸς τὴν ἐνυπάρχουσαν αὐτῷ δύναμιν ποιῶν, πλείσαε 
δὲ ὡς πρὸς ἑτέρων σύγχρισιν ἑλάττονα δυναµένω, 
xaX ἀποδέχεται τοὺς ὅλη δυνάμει τὰ ἑλάττονα πεπαη: 
χότας παρὰ τοὺς πλείονα συνεισενεγχόντας kx Due 
µεως πολλαπλασίονα φἑρειν δυναµένης, γἐγραστειξ 
παρεθέµεθα τοῦ τε Aouxd χαὶ τοῦ Μάρχου. "Aya ἃ 
διδάσχει τὰ ῥητὰ ταῦτα τὸν νοῄσαντα ταῦτα πνευμα» 
τιχῶς, μηδεπώποτε τοὺς νοµιζομµένους διαφέρειν Exa- 
ρὲσθαι κατὰ τῶν ὡς πρὸς ἀνθρώπων κχρίσιν ὑτν 
δεεστέρων' o) γὰρ πέπεισται πιστῶν ὑπολαμθφα- 
µένων (84) πλείονα xal χρείττονα ποιεῖν, αν γχρίνόν 
ἑαυτὸν τοῖς ὅσον ἐπὶ ἀνθρωπίνῃ χρίσει ἑλάχισπε — 


antiqui Patres Christi apostolorumve dieta wd 
facta inemoriz prodiderunt, quz in Novi Testa 
libris non comparent; quaque ex eo secumém 
Hebreos Evangelio propagata, vel ex. traditionibas 
profecta sunt. Nos quidem plurima huojusmodi | 
Origene deprehendimus. Quot putas facinora ed- 
disse Christum, vel dicta protulisse, qu;e scriptis 
tradita nen sunt: qux si quis singula voluimel 
persequi litteris, ne mundus quidem, ut ait Jost 
hes xxi, 25, tot libros capere universus potuisset! 
Quid quod innumera veterum prophetarum 
t'egmata memoriz, non litteris mandata, seripiores | 
sacri prophetis illis recentiores usurparuuL. M6 ? 
minus verisimile est aliqua in Evangeliis canones : 
oliw fuisse habita, qux demum interciderint : n98 
ejusmodi sane, quibus fidei dogmata continerenlst, 
eorum quippe « iota unum, aut unus apex non p 
teribit, » Ad reliqua quod attinet, quidni aliqe 
excidisse credamus ; cum e Novi Testamenti οτε” 
sis lectionibus appareat multa inde sive tem 
diuturnitatem, sive librariorum negligentiam ο” 
punxisse? Ηυετιυς. 

(20) Codex Regius, συνεὶς φερέτω, Darberins, 
συνειαφερέτω, Dodleianus, εἰσφερέτω. 

(21) Codex Bodleianus, à δύναται. Regius οἱ Bar- 
berinus, ὃς δύναται. 

(22) Codex Bodleianus, πράττει’ Begius, perpe- 
rau, πρὸς ἅττη. 

(25) Codex Barberinus, πάντων * Regius et Dod- 
leianus, πάντως. 

(24) Πιστῶν vxo.lap6aropérov. Codex Bodleis- 
nus iu margine habet ex. conjectura, πιστὸς ὑπο- 
λαμθάνων. Barberiuus, item in margine, ὑπὸ πι- 
στῶν ὑπολαμβανομένων. Ferrarius videtur. con] 
cieudo legisse π.στὸς ὑπολαμθανόμενος. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 


5643 


Ν, ὅτι πάντα ἃ ὀξδύνηται πεποίηχεν, f| A non debeant conira eos qui judicio hominum suu£ 


) πάντα οἷός τε ἣν ἀπαιτεῖσθαι ἀπὸ τοῦ 


Πωδέδωχεν (24). ᾿Ανέθλεφεν οὖν εἰς τοὺς. 


εἰς τὸ γαζοφυλάχιον τὰ δῶρα αὐτῶν πλου- 
[ησοῦς' xal iiv τὴν πενιχρὰν χβραν λεπτὰ 
(35) δύο, τάχα τῷ γνωστιχῷ τόπῳ καὶ τῷ 
| ἁπλούστερον περὶ τῶν θείων φρονοῦσαν, 
γον τούτοις βιοῦσαν, εἶπεν" « ᾽Αληθῶς λέ- 
ὅτι ἡ χέρα dj πτωχὴ αὕτη πλεῖον πάντων 
Lal τοῦτο εἶπε (26) χαθορῶν τίνα τρόπον 
Ρίονα δυνάµενοι φέρε.ν εἰς τὸ χοινὸν, οἱ 
qd δυνάµει πλούτιοι ἐχ τοῦ περιασεύοντος 
λον εἰς τὰ δῶρα τοῦ Θεοῦ ἑλάχιστον (27) 
οἷοί τε ἦσαν συνεισφέρειν. Κατανόει δὲ xat 
ipae ὑστερήματα, xaX ὅτι βιασαµένη ἑαν- 
t ὃν εἶχεν βίον Ἠνεγχεν εἰς τὸ ἐν τῷ ἱερῷ 
ειον, προσφέρουσα πᾶσαν τῖν δύναμιν ἑαυ- 
p. Act τοίνυν ὁ Ἰησοῦς, χατὰ μὲν τὸν Aov- 
Mov εἰς τοὺς βάλλοντας εἰς τὸ γανοφυλά- 
ους τὰ δῶρα αὐτῶν, ὁρᾷ xaX τὴν πενιχρὰν 
λουσαν λεπτὰ δύο χατὰ δὲ τὸν Μάρχον, 
έναντι τοῦ γαζοφυλαχίου θεωρεῖ τίνα τρὀό- 
Aabc βάλλει χατὰ δύναμιν τὸν νοητὸν χαλ- 
| γαζοφυλάκιον' xal ὡς μόνος δυνάµενος 
οὓς πλουσίους, εἶδεν οἷά ποτε πτωχὴ 

ὑστερουμένη (28) βάλλει ὅλη δυνάµει, 
το (29) δικαιουµένη παρὰ τοὺς πολλους 

"Antp 05 τοῖς τυχοῦσι λέγει, ἀλλ᾽ ὥς φη 
χος, τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ. xal νῦν vp, 


D 


µενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, λέγει αὐτοῖς , σ 


βλέπειν, οὐχ ὡς ὄψεται ἄνθρωπος, ἀλλ' 
ὁ sb, (ἄνθρωπος Υὰρ ὄψεται εἰς πρὀσ- 
θεὸς ὄφεται εἰς χαρδίαν), τό « Αμὴν λέγω 
ἡ xfipa ἡ πτωχὴ αὕτη πλεῖον πάντων ἔδαλε 
ντων εἰς τὸ γαζοφυλάχιον, » καὶ τὰ ἑξῖς. 
ταῦτα πάντα ῥούλεται, προχειµένου διηγή- 

€ Ταῦτα τὰ ῥήῆματα ἃ ἐλάλησεν ἐν τῷ 
lp, διδάσκων Ev τῷ ἱερῷ, » f] παραστῆσαι, 
! συνεισφερόντων ἐν τῷ γαζοφυλαχίῳ τοῦ 
ὑπὲρ τοῦ χοινοῦ τὰ θρέφοντα τοὺς δξομέ- 
ον πάντων Egypt, τὸν Ἰησοῦν φέρειν τὰ 
ᾱ, ἅπερ Tv ῥήματα ζωῆς αἰωνίου, xal 
ἡ περὶ θεοῦ, xaX ἑαυτοῦ; Καὶ παντός γε 
; τιµαλφέστερον ἣν τὸ, « Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς 
2 iv τῷ γαφοφυλαχίῳ εἰρημένον, xat 
&k fiore, xa τὸν Πατέρα µου ἂν Τδειτεν 
χατὰ τὸν τόπον. Καὶ 6 zd; γε τῶν λοι- 
'Υαξοφυλάχιον φερόντων ἃ εἶχον χρυσὸς, 
ὀλίγη ὡς πρὸς τὰ Ἰησοῦ ῥήματα" σορία 
; ὁ λόγος αὐτοῦ" « Ila; ὃξ χρυσὸς ἐν ὄνει 
Apo; ὀλίγη, xal ὡς πηλὸς λογισθέσεται 
αντίον αὐτῆς. » Καὶ ταῦτά γε σαφῶς νοη- 
X. χατακούειν µεμαθηχόσι τὶς τοῖς τε- 


XXI, 9.. "lI Reg. xvi, Ἱ. ** Joan. viri, 


ἁἀποδέδωκεν. Sic recte habet codex Ποι- 
j'gius vero male omisit 3, 
ex Bodleianus, βαλοῦσαν, Regius, βάλ- 


ex Bodleianus, εἶπε. Regius, εἰπών. 
ex Dodleianus, ἐλάχιστου, lMegius, 23Az- 


13. 


tenuiores ;: non enim cerlus est fidelis, existimaus 
se meliora et copiosiora facere, conferens seipsum 
cum minima agentibus, quod omnia αι potuit fe- 
cit ; vel quod per Sermonem, et Filium Dei non 
poterant exigi ab eo omnia quz reddidit. Respexit 
ergo ad eos divites Jesus, qui munera sua mittebant 
in gazophylacium : et intuitus panperculam viduam 
minuta duo mittentem (fortassis cogitantem sim- 
plicius de rebus divinis contemplatione, et actione, 
οἱ consequenter lis viventem), dixit : « Vere dico 
vobis viduam hanc pauperem plus quam omnes 
misisse "* : » quod dixit despiciens quodaminodo 
divites, qui multo copiosiora ferre in commuue 
valentes, quod ad potentiam attinet, ex eo quod 
illis redundabat, twittebant in. munera Dei partem 
minimam eorum quz inferre poterant. Considera 
eiiam vidus penurias, et quod vim sibi inferens, 
omnem quam habebat substantiam tulerit in {ει 
plum, in gazophylacium, offerens omnem poten- 
tiam suam Deo. Semper igitur Jesus, juxta Lucam, 
respiciens in divites mittentes munera sua in ga- 
zophylacium, videt etiam pauperculam viduam mit- 
tentem minuta duo. Juxta Marcum vero, cuim se- 
derit ex adverso gazophylacii, videt quoiiam modo 
omnis populus mittit pro viribus suis zs spirituale iu 
gazophylacium : et, tanquam qui solus videre possit 
divites, videt quxnam ,tandem mitiaL in illud pro 
viribus suis etiam anima paupercula el egeria : 
99] qus quia quod potest mittit, prz» multis di- 
vitibus justificatur etiam. Nec hzc loquitur Jesus 
vulgaribus, sed, quemadmodum Marcus inquit, 
discipulis suis. Etenim nunc convocans ad se di- 
scipulos suos, dicit illis illud, edocens eos ut vi- 
deant, non quemadmodum homo, sed quemadmodum 
videt Deus (liomo enim videt in facie, Deus vero 
ju corde 72) : «Amen dico vobis viduam hauc paupe- 
rem plus omnibus misisse, qui miserunt in gazophy- 
lacium,» et qua sequuntur. Sed quidnarm, qu:eso, pu- 
tas me velle hoc longo hyperbato, cum propositum sit 
illud dictum exponere: « IIzc verba qua locctus est 
Jesusin gazophylacio docens in templo, » nisi osten- 
dere quod omnibus inferentibus in. gazophylacium 
templi quz in communi alimento futura essent 


D egentibus, necease sit uti Jesus magis quam omnes 


inferat quee utilitati sint futura, nempe verba vite 
alerne, et doctrinz de Deo, et de se ipso? Ac 
splendidius profecto quovis numisimate illud era!, 
« Ego sum lux mundi*?, » quod dictum fuit in ρα” 
zophylacio : et illud : « Si me sciretis , et Patrem 
meum sciretis *! ; » sed et omnia que sunt in illo 
loco [splendida sunt.] Atque aurum sane omue cz- 
lerorum qui in. gazophylacio ferebant quxe habe- 


^! ibid, 19. 


χίστη. 

(33) Codd. Barberinus οἱ DBodleianus, οἷά ποτε 
zzwyh φυχἣ xal ὑστερουμένη. lu. Regio pro ofa le- 
gilur ei, el deest duy. 

(29) Kul διὰ τεῦτο, lu codice Regio desideratur 
xal. 


515 ORIGENIS * 


bant, arens erat pauca comporatione verborum Jesu. A λείοις λαλουµένης σοφίας iv μυστηρίῳ aai 
Sapientia siquidem erat quivis ejus sermo, de qua 


dicitur ?* : « Oine aurum coram sapientia est 
pauca arena; et ceu canum reputabitur argentum 
coram ea : » et hzc certe considerabunt, quotquot 
edocti sunt audire sapientiam illam qux annuntia- 
tur inter perfectos, in mysterio absconditam, quam 
pra destinat Deus ante sazcula ad justorum suorum 
gloriam **, Considerabunt lizc etiam qui. dispicere 
valent sapientiam Dei longe excellentiorem sa- 
pientia hujus sxculi, vel principum szculi liujus **, 
qui destruuntur, ceu qui utantur propriis prophe- 
Lis, et tueantur qualescunque sermones, alios prae- 
ler veritatem : nam czterz sapientiz , quz veluti 
aurum reputantur, arena sunt parva coram; sapien- 
tía, quam creavit Deus principium viarum suarum 
1d opera sua **; argentumque splendida et elo- 
quens multorum oratio ceu ο reputabitur co 
ram castis sermonibus Domini, qui igniti sunt, et 
purgati, et probati septuplum *5, quia processe- 
runt ab illo Sermone qui erat in principio apud 
Deum ", Caeterum testimonia ex libro qui inscri- 
hitur S :pientia, alias apposuimus, ut videremus vim 
dicti illius : « H1;c verba qua locutus est 999 Je- 
$us in gazophylacio docens in templo ** ; » obser- 
veiur enim expositio de pauperibus, deque vidua 
paupercula, ut. explicata es!, et si quis imitator est 
Christi, veniat ad templum Dei, quod mente cerni- 
tur, et non est in loco, mente iter faciens, et se- 


quens Spiritum, a quo manu duci ipse ad templuin C 


ipsum potest ; afferatque probata numismata, nem- 
pe verba vite aelernze ad. gazophylacium, et opera 
hujuscemodi verbis consona. Atque utinam aliquis 
nostrum non sit illa pauper ncque illa vidua, qux 
f.rre plus nil valet duobus minutis, neque dives 
afferens ex eo solo quod redundat, sed omnes divi- 
tias Dco dedicet. Ceterum non omnia qua habebat 

-rba locutus est Jesus in gazophylacie docens, 
$ed tot quot capiebat gazopliylacium ; nam ne mun- 
dum quidem ipsum totum arbitror capere Dei vet- 
bum **, Attamen tot verba in gazopliylacio loquens, 
et docens Jesus in templo, nondum ab ullo tenetur; 
verba naque ipsius fortiora erant. ipsum appre- 
bendere volentibus ; et certe quandiu loquitur, 


µένης, ἣν προώρισεν ὁ θεὸς pb τῶν alevermuas 
τὴν τῶν δικαίων αὐτοῦ δόξαν, καὶ δυναµέναις»--- | 
ορᾷν ὑπεροχὴν σοφίας Θεοῦ παρὰ τὴν coplar— S. 
αἰῶνος τούτου, f| τῶν ἀρχόντων τοῦ αἱῶνος 

τῶν χαταργουµένων οἱονεὶ προφήταις ἰδίοις 

Voy, τῶν ὁποιωνδήποτε λόγων ἑτέρων παρὰκ 
ἀλήθειαν προϊσταμένων: άμμος γὰρ ὀλίγη αἱ cea 
σοφίαι, χρυσὸς εἶναι νοµιζόµεναι, tv ὄψει σοφ fa, £y 
ἔχτισεν ὁ θεὺὸς ἀρχὴν ὁδὸν (sic) αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ 
xaX ἄργυρος ὁ τῶν πολλῶν λαμπρὸς καὶ πιθανὲς. 
λόγος ὡς πηλὸς λογισθήσεται, τῶν ἁγνῶν λογίων (30) 
Κυρίου τῶν πεπνυρωµένων xai κχεκαθαρισµέων 
ἑπταπλασίως, xaX δοχίµων, ἅτε προσεληλνθότων 
ἀπὺ τοῦ ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεὸν Λόγου. Τὰ δὲ às) 
τῆς ἐπιγεγραμμένης Σοφίας ἄλλως παρεθέμεβα εἷς 
τὸ συνιδεῖν τὴν δύναμιν τοῦ € Ταῦτα τὰ ῥήματα 
ἑλάλησεν ἐν τῷ τγαζοφυλαχίῳ διδάσχων ὁ Ἰησῶς 
(51) ἐν τῷ ἱερῷ' » τηρείσθω γὰρ ἡ περὶ τῶν κλοι- 
σίων xal τῆς πενιχρᾶς χέρας διήγησις, ὡς ἀποδ- 
δοται, xat ef τίς Ye (52) µιµητής ἐστι Χριστοῦ, ἡχέτω 
ἐπὶ τὸ μὴ ἓν τόπῳ νοητὸν ἱερὸν τοῦ Θεοῦ, ὁδεύων τῷ 
v), xa ἀχολουθῶν τῷ πνεύματι χειραγωγῆσαι αὐτὸν 
ἐπ᾽ αὐτὸ δυναµένω; χαὶ φερέτω δόχιµα νομίσματα, 
ῥήματα ζωῆς αἰωνίου, ἐπὶ τὸ γαξοφυλάχιον, xd 
ἔργα ἀχόλουθα τοῖς τοιούτοις ῥήμασιν. Αλλ' d 
μήτε πενιχρά τις ἡμῶν, μήτε yfpa εἴη φἑρειν p 
δὲν πλεῖον δυναµένη δύο λεπτῶν, µήτε πλούσιος i 
µόνου τοῦ περιασεύματος φέρων, ἀλλὰ πάντα τν 
πλοῦτον ἀνατεθεὶς τῷ Oc! Ἰησοῦς xal οὐ πάντα 
& εἶχε ῥήματα ἑλάλησεν Ev τῷ γαζοφυλαχίῳ δδά» 
σχων, ἀλλὰ τοσαῦτα ὅσα ἐχώρει τὸ γαξοφυλάκήν' 
οὐδὲ γὰρ αὐτόν γε οἶμαι χωρεῖν τὸν χόσµον τὸν Bev 
τοῦ θεοῦ λόγον, Ὅμως δὲ τοσαῦτα ῥήματα ἐν t 
γαζοφυλαχίῳ λαλῶν xai διδάσχων ὁ Ἰησοῦς iv b 
ἱερῷ, ὑπ οὐδενὸς ἐχρατεῖτό πω’ xal αὐτοῦ yàpel 
λόγοι ἰσχυρότεροι ἐτύγχανον τῶν πιάσαι αὐτὸν θελόν- 
των * xat ὅσον γε λέγει, τοσοῦτον (35) οὐδεὶς atv 
πιάσαι τῶν ἐπιθουλευόντων αὐτῷ δύναται (94): ἃλ' 
ἐὰν σιωπῄσῃη, τότε χρατεῖται' ὅθεν, ἐπεὶ ἑδούλεο 
ὑπὲρ τοῦ χόσµου παθεῖν, ἑξεταζόμενος ὑπὸ τοῦ D 
λάτου, xal μαστιγούμενος σιωπᾷ; εἰ γὰρ ἑλελαλῆ- 
χει, οὐκ ἔτι ἐγίνετο αὐτῷ τὸ ἑσταυρῶσθαι ἐξ ἀσθε- 
νείας' ἐπείπερ οὐκ ἔστιν ἀσθένεια ἓν olg ὁ AT 


tandiu nemo illi insidias struentium apprehendere D λαλεῖ: ὄντι δὲ αὐτῷ ἓν τῷ γαζοφυλαχίῳ οὐδέπω d 


eum valent ; sed si tacuerit, tunc tenetur; unde 
interrogatus a Pilato et flagellatus, quod vellet pro 
mundo pati, tacet ^ ; alioquin si locutus fuisset, 
non crucifigendus ex infirmitate, quoniam non est 
infirmitas in his qux: Sermo Filíus Dei loquitur : 
cumque exsisterel in. gazophylacio, nondum insta- 
5 Sap. vi, 9. ?* 1ου. n, 6, Ἱ. ** ibid. 6. 
55 Joan. viri, 19. ** Joan. xxi, 25. 
(50) To» ἁγγῶν Aoriur. Supple, £v ὄψει, quod 
praecedit ; id vidit Ferrarius. Ad marginem. codicis 
Barberini ex conjectura legitur, ἐπὶ τῶν ἁγνῶν λο- 
lov. 
. (91) Ὁ Ἰησοῦς. Deest iu. codice legio, sed le- 
gitur in Budleiano, 
(32) Codex Budleianus, xal εἴ τίς yz: Wegius, 


ὥρα ἐνειστήχει τοῦ πιασθΏναι αὐτὸν, ἀλλ᾽ οὐδὲ br 
ἐν τῷ ἱερῷ (25) ’ χειµάῤῥουν δέ τινα ἐχρῆν εἶναι ὧν 
τόπον, ἔνθα ἐθούλετο πιασθῆΏναι ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἰδὺ- 
νατο. ᾽Αλλὰ καὶ χαιρὸν τοῦ κρατεῖσθαι αὐτὸν οὖκ 
ἔδει ἡμερινόν: « Ὁ γὰρ Ἰούδας λαδὼν τὴν σπεῖραν, 
καὶ ἐκ τῶν ἀρχιερέων xal Φαρισαίΐων ὑπηρέτας, 


86 Prov, vii, 33. ** Psal. xi, Ἱ. 9 Joan. 1,1. 


6 Joan, xix, 1, 11. 


ἐπεί τίς γε. 

(93) Τοσοῦτον. Deest in codice Regio, sed habe- 
tur in Bodleiano. 

(54) Δύναται. Desideratur in codicc Regio, sed 
leguur in Bodleiano. 

(25) Pust ἐν τῷ ἱερῷ codex Bodlcianus habet ἔδει 
T:2.505 va: 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 516 


ἵ μετὰ φανῶν, καὶ λαµπάδων, xal ὅπλων.» A bat hora qua prehenderetur ; sed neqne oportebat 
ὃν € Οὕπω ἑἐλήλνθεν (f. ἐληλύθει) ἡ ὥρα — eum prebendi ip templo : torrentem esse necesse 
εοῖς ἀνωτέρω διὰ πλειόνων διειλήφαµεν, ^ erat locum, uhi volebat Jesus prehendi, et ubi po- 
καὶ εἰς τὰ παρόντα. terat prehendi. Quin etiam tempus quo capiendus 
κ diurnum esse oportebat : « Nam Judas cum accepisset cohortem, et a principibus sacer- 
Phariszis ministros, venit illuc cum latcrnis, et facibns, ac armis *'. » Caeterum de hoe 
adum venerat hora ejus**, » in superioribus disseruimus pluribus verbis, quibus etiam 
a uteris. 
*» οὖν πάλιν αὑτοῖς Ἐγὼ ὑπάγω, xal $9. « Rursus ergo dixit illis : Ego vado, et quz- 
t, xat ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ὑμῶν &moüaveto0c* — retis me, et in peccato vestro moriemini ; quo ego 
ιπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν.» Kal — vado, vos non potestis venire **. » Et hzc in gazo- 
P Υαξοφυλαχίῳ ἓν τῷ ipi, προστιθες  phylacio, in templo cum loqueretur, addidit supe- 
xe οὐ μόνον ταῦτα, ἀλλὰ xol ἕτερα p rioribus: nec solum hzc, sed alia multo plura us- 
) ἵως τοῦ" « 'Aphv λέγω ὑμῖν, πρὶν  quead eum contextum ; « Amen dico vobis, ante- 
νέσθαι, ἐγώ εἰμι.» Μετὰ δὲ τοῦτον τὸν — quam Abraham fleret, ego. sum **. » Post hune 
ὧν λίθους, ἵνα λιθάσωσιν αὐτὸν, Ἰησοῦς — autem sermonem cum lapides tulissent Judzi ut 
'1ῆλθεν ἐκ τοῦ ἱεροῦ" ὅτε παράγων els — japidarent eum, Jesus abscondit se et exivit e tem- 
κτῆς τυφλὸν, περὶ οὗ εἰσόμεθα, Θεοῦ plo. 9998 quando przteriens vidit czeum a nati- 
νόµενοι χατὰ τὸν τόπον. λέγει δὲ ταυτα, vitate*5*, de quo sciemus, Deo dante, cum ad locum 
pepópsvov yévntat, « Ταῦτα ykp αὐτοῦ pervenerimus. flc autem loquitur, ut eveniat id 
Μπίστευσαν εἰς αὐτὸν, » οἱονεὶ πένητες quod subjungitur, « II»c eo loquente, crediderunt 
vot ἐπὶ τὸ γαξοφυλάχιον, ἵν' ἐχεῖθεν λά- — inm eum 58, ν nimirum pauperes, qui ad gazophyla- 
ν δύνωνται, καὶ ἃ ἐὰν μερισθῇ αὐτοῖς. — cium venerant, inde accepturi que possent et quz 
ous αὐτόν, πεὶ τῶν πεις ουδ» di sibi distributa fuissent. Itaque « multi crediderunt 
. 2 e in eum, » sed non multi agnoverunt eum ; quoniam 
mete Ev τῷ λόγῳ αὐτοῦ, ἀληθῶς Ywé- — Ql gu qui crediderunt in eum, manentes in sermo- 
ιαἱ αὐτοῦ, γνώσονται τὴν ἀλήθειαν - οὐχὶ ; ?o Mania . 
ne ejus, vere facti discipuli ejus agnoscunt verita- 


τῶν πεπιστευχότων εἰς αὐτὸν µένουσιν C " 207 ol. . . 
ὑτοῦ: οὐδὲ οἱ πολλοὶ ἀληθῶς αὐτοῦ µα- tem *! ; sed non multi ex his qui crediderunt in 
cum, manent in sermone ejus ; ac re multi quidem 


[αι διόπερ οὐδὲ πολλοὶ γνώσονται (38) . LS. . 
αἱ τῇ ἀληβείᾳ ἐλεύθεροι οὐ γίνονται — "C* efficiuntur illius discipuli ; proinde ne multi 
ὀλίγοι χωροῦσι τὴν ἀλέθειαν (39). Τίνες quidem agnoscunt veritatem, et veritate liberi non 
redduntur : admodum enim pauci capiunt verita- 
tem. Sed quinam agnituri sunt eum , nisi exaltan- 
tcs eum? ut etiam ipse docet, dicens 38: « Cum exal- 
ἁλαχτι ποτιζόµενος, παρασκευάζων bau- taveritis Filium hominis, tunc agnoscetis quod ege 
ιδοχὴν τῆς στερεᾶς τροφῆς' διόπερ vip BU 5) nullus autem eum exaltat, qui lacte ali- 
t* «€ Ἔχρινα μηδὲν εἰδέναι ἐν ὑμῖν, εἰ μὴ lur preparans seipsum ad susceptionem cibi soli- 
στὸν, xai τοῦτον ἑσταυρωμένον" » πρὸς di ** ; quamobrem tali dicit ! : « Jydicavi me nih 
| λόγου διάκονος bv ἀσθενείᾳ γίνεται, ὥς — Scire inter vos, nisi Jesum Christum, et hunc cru- 
λος τοῖς totoótotg * « Κἀγὼ àv ἀσθενείᾳ, —cifixum ; » penes quem etiam sermonis minister 
p» xai iv τρόµῳ πολλῷ ἐγενόμην πρὸς in infirmitate versatur, ut inquit Paulus talibus * : 
Ἰ τοίνυν ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος &pyhv ποιού- D « Et ego in infirmitate, et in timore, et in tremore 
κυν µαθηµάτων τῶν ἐν τῷ γαζοφυλαχίφῳ — multo versatas sum apud vos. » Inquit igitur ille 

€ Ἐγὼ ὑπάγω, xaX ζητὴσετέ µε, χαὶ — Dei Sermo, ille Dei Filius, rursum docere inci- 
tlg ὑμῶν ἀποθανεῖσθε. » Znvio διὰ τὸ, — piens in gazopliylacio in templo: « Ego vado, et 
οὗ λαλοῦντος, πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐ- — quaretis me, et in peccato vestro moriemini *. » 
t£ οὐ πρὸς πάντας τοὺς παρόντας λέγει — Quaero propter hoc dictum, « llc eo loquente, 
πάγω, xai ζητήσετέ µε, xal ἓν τῇ &pap- — multi crediderunt in eum, » nunquid ad omnes 
ιποθανεῖσθε, » ἀλλὰ πρὸς τούτους οὓς  prasentes dixerit : « Ego vado, et quaretis me, el 
(εύσαντας, xai διὰ τοῦτο Ev τῇ ἁμαρτίᾳ — in peccato vestro moriemini; » an potius ad eos 
xvoupévouc, xal μὴ δυναµένους ὀπίσω — quos, quia non credidissent , noverat in peccato 
Ιθῆσαι, μὴ δυναµένους δὲ διὰ τὸ μὴ βού- — suo morituros , non valentes pone ipsum sequi; 


win, 5. ** Joan. vir, 20. ?? ibid. 341. ** ibid. 58, 59. *5 Joan. 1x, 1. ** Joan. viii, 30. 

δὲ.  ?' ibid. 28. ** llebr. v, 12, 14. *' ICor. n, 2. * ibid. 3. *Joan. vin, 91. 

t Bodleianus, ἕτερα πλείονα, in Regio — oj γίνονται’ Regius, xai εἰ μὴ ἀλήθεια ἐλευθεροῖ, 
ἐλευθεροι οὗ γίνοντα:. 

t Bodleianus, οἱονεὶ πένητες' Regius, (39) Codex Bodleianus ààfO:tav* Regius vero, 

ἑλευθερίαν. 


Νωσόμενοι, f| οἱ ὑψοῦντες αὐτόν; ὡς αὖ- 
t λέγων’ « Όταν ὑφώσητε τὸν Υἱὸν τοῦ 
ότε γνώσεσθε, ὅτι ἐγώ εἰμι : } οὐδεὶς δὲ 


ες. 
t Bodleianus, καὶ τῇ ἀληθείᾳ ἐλεύθεροι 


is 2 


ORIGEN.S 


d 


uon valentes autem 60 quod nollent; nam si vo- A λεσθαι΄ εἰ γὰρ βουλόμενο: οὐχ ἐδύναντοι οὐχ ἂν d- 


lentes non poterant, haudquaquam illis rationabi- 
liter diceretur : « In peccato vestro moriemini. » 
At vero aliquis contra hoc dicturus est : Si hec 
dicebat non permanentibus in fide, quomodo tali- 
bus dicit : « Quxretis mg? » Nam quzrere Jesum 
saepenumero est bonum, quod idem fere sit, quod 
quaerere Sermonem , et veritatem, et sapientiam, 
Sed respondebis hoc verbum, quzrere, dici ali- 
quando de his qui insidias struunt, quemadmodum 
in illo dicto : « Quzrebant eum prehlendere, et ne- 
mo in eum injecit manus , quod nonlum venisset 
hora ejus *; » et in hoc : « Novi vos Abraliam se- 
men esse, sed qusritis me interlicere, quod sermo 
meus non capit in vobis *; » et in hoc: 994 
« Nunc autem quasritis me interficere, hominem, 
qui locutus sum veritatem vobis, quam audivi a 
Patre *. » Quam etiam ob causam dieitur illud 
eum non bene quarentibus, « Et quzretis me, » 
quod contrarium non est. ei dicto : « Omnis qui 
quaerit, invenil ". » Λο certe differentiv semper 
sunt querentium Jesum , cum onines uon sincere, 
el pro sua ipsorum salute, et ut ab eo juventur, 
quarant eum, Sunt. enim aliqui innumeris argu- 
mentis, qua ab honesto deflexerunt, qusreutes 
Jesum : quamobrem soli recte qu:erentes eum pa- 
cem invenerunt ; qui etiam proprie dicentur ipsum 
quaerere in principio exsistentem Sermonem, Ser- 
monem apud Deum, ut ipsos adducat ad Patrem. 


λόγως αὑτοῖς ἐλέγετο τό’ « Ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ὑμῶν 
ἁποθανεῖσθε. » Ἐρεῖ δὲ τις πρὸς τοῦτο’ Εἴπερ ας 
ἐμμένονσι τῷ μὴ πιστεύειν ταῦτα Έλεγε, πῶς τς 
τοιούτοις φησὶ τό" « Ἀπτήσετε µε; » Πολλαχοῦ γὰρ 
ἀγαθὸν τὸ ζητεῖν τὸν Ἰτσοῦν, ταυτόν πως τνγνυη 
τῷ ζητεῖν Λόγον, καὶ ἀκήθειαν , χαὶ σοφίαν, "AY 
ἐρεῖς, ὅτι καὶ περὶ ἐπιθουλευόντων ποτὸ λέγεται κα 
ζητεῖν, ὥσπερ ἓν τῷ. « Ἐκήτουν αὐτὸν πιάσαι, xe 
οὐδεὶς ἐπέβαλλεν ἐπ᾿ αὐτὸν τὴν χεῖρα, ὅτι ὕτω ἕλη- 
λύθει fj ὥρα αὐτοῦ * » χαὶ ἓν τῷ' «Οἶδα, ὅτι σπέρμα 
ἸΑἈθραάμ ἔστε, ἀλλὰ ζητεΐτέ µε ἀποχπεῖναι, ὅτι ὁ 
λόγος ὁ ἐμὸς οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν.» xal ἓν τῷ' c Nw 
δὲ ζητεῖτέ µε ἀποχτεῖναι, ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν 
ὑμῖν λελάληχα, ἣν Ίχουσα παρὰ τοῦ Πατρός.ι Mà 
καὶ λέγεται τοῖς μὴ καλῶς ζητοῦσι τὸ, « Καὶ (ris 
σετἑ µε, » οὐχ ἑναντίον τῷ' εΠᾶς ὁ (riy &- 
ρίσχει. » Καὶ ἀεὶ δὲ διαφοραί εἰσι τῶν (nto 
τὸν Ἰησοῦν, οὗ πάντων γνησίως, χαὶ ὑπὲρ τῆς Ute 
τῶν σωτηρίας, χαὶ τοῦ ὠφεληθῖηναι ἀπ᾿ αὐτοῦ Ch 
των αὐτόν. Εἰσὶ γὰρ xat χατὰ µυρίας ἀποπεκιν' 
χυίας τοῦ καλοῦ προθέσεις ζητοῦντες τὸν Ἰησῶν' 
διόπερ μόνοι οἱ ὀρθῶς ζητοῦντες αὐτὸν εἰρήνην t 
pov* ol χαὶ χυρίως λέγοιντ᾽ ἂν αὐτὸν ζητεῖν τὸν ἓν gi] 
Λόγον, πρὸς τὸν Θεὸν Λόγον, χαὶ ἵνα αὐτοὺς mper 
&yov τῷ Πατρ!. Παρὼν δὲ, xai ἐμφανταζόμενε d 
Λόγος, ἐπὰν μὴ παραδεχθῇ, ἀπειλεῖ τὸ ὑπάχειν, κ 
λέγει’ € Ἐγὼ ὑπάγω"» xaX ἐὰν , ἀπελθόντος γι ab 
τοῦ, ζητῶμεν αὐτὸν, οὐχ εὑρῆσομεν αὐτὸν, ἀλλ B 


Assistens autem ille Λόγος, [id est, ratio οἱ Filius c τῇ ἁμαρτίᾳ ἡμῶν ἀποθανούμεθα. Οἶδε δὲ ἀπὸ sw 


Dei,] et notiones suggerens, nisi admissus fuerit, 
minatur se abiturum , et dicit : « Ego vado; » 
eum nobis postea, sí abeuntem quzsierimus, non 
inventuris, sed in peccato nostro morituris. Novit 
autem a quo discedit, et apud quem manet, w0n- 
dum inventus, ut in tempore quzsitus iuveniatur : 
quibus profecto isto modo habentibus eum, nec adliuc 
illum videntibus dicitur illud : « Ne dixeris in 
corde tuo : Quig ascendet in ccelum ? hoc est Chri- 
stum deducere ; vel : Quis descendet in abyssum ? 
hoc est Christum ex mortuis reducerc. Sed quid 
dicit Scriptura ? Admodum prope te est verbum in 
ore tuo, οἱ in corde tuo *. » Proinde his etiam be- 
nigue Servator ostendit qu:e ad regnum Dei perti- 


ὑπάχει, xaX τίνι παραμένει, µηδέπω εὑρισχόμενο, 
ἵν ἐν χαιρῷ εὑρεθῇ (40) ζητηθείς, χαὶ τοῖς yc d* 
τως ἔχουσιν αὐτὸν , χαὶ μὴ τεθεωρηχόσιν αὐτὸν M 
χεται' «€ Μὴ εἴπῃς ἐν τῇ χαρδίᾳ σου Τίς ἀναθήα- 
ται εἰς τὸν οὐρανόν; τουτέστι Χριστὸν χαταγαιεῖν" 
ἣ, Τίς καταθήσεται εἰς τὴν ὅδυσσον ; τουτέστι Xge 
στὸν ἐχ νεχρῶν ἀναγαχεῖν' ἀλλὰ τί λέγει f) pond 
Ἐγγύς σου τὸ ῥῆμα σφόδρα ἓν τῷ στόµατί σου, utl 
ἐν τῇ χαρδίᾳ σου. » Τούτοις δὲ φιλανθρώπως ὁ Tae 
«hp ὑποδείχνυσι καὶ τὰ περὶ τῆς τοῦ Θεοῦ βασιλείση 
ἵνα μὴ ζητῶσιν αὐτὴν ἔξω ἑαυτῶν, μηδὲ Aqua" 
« Ἰδοὺ ὧδε, f| ἰδοὺ ἐχεῖ.ν «rot γὰρ αὐτοῖς' « 'H Me 
σιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστι: » καὶ ὅσον qs οὐ” 
ζομεν τὰ ἑνσπαρέντα ἡμῶν τῇ φυχῇ τῆς ἁληθείες 


nent, ae quirant illud extra seipsos, neque dicant : D σπέρματα, xoi τὰς ἀρχὰς αὐτῆς, οὐδέπω ἀπελήλιβαι 


« Ecce hie, vel eece illic ὃς » inquit enim eis : 
« Regnum Dei intra vos est : » et quandiu quidem 
servamus anima nosirz ingenita veritatis semina, 
ejusque principia, nunquam a nobis discedit ille 
Λόγος, |id est, ratio et Filius Dei.] Quod οἱ mali- 
lia dissolutione corrupti fuerimus, tuuc nobis di- 
cturus est ; « Vado; » non inventuris illum, etiam- 
si quaeramua maxime, sed in peccato nostro mori- 
(uris, deprehensis jn eo, et assumptis ab his qui 
ordinati sunt ut repetant. animam, juxta dicen- 
tem ** : « lusipiens, necte hac animam abs te tua 


* Joan. vii, 20. 
'? Luc. xit, 90. 


21 


t8 c 


&o' ἡμῶν ὁ Λόγος, ἑὰν δὲ ἀπὸ τῆς χατὰ τὶν x* 


--4 


xlav χύσεως διαφθαρῶμεν, τότε ἡμῖν ἐρεῖ, «Tab 1 


γω», » ἵνα, xlv ζητῶμεν αὐτὸν, οὐχ εὑρβσωμΏ, 
à) ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ἡμῶν ἀποθανηύμεθα, xe 
λαμθανόμενοι ἐν αὐτῇ, xal παραλαμμθανόμεναι ὑτὸ 
ταύτης ὑπὸ τῶν τεταγµένων ἐπὶ τῷ ἀπαιτεῖν cy 
ψυχὴν, κατὰ τὸν εἰπόντα" « "Agpov, ταύτῃ *j 
νυχτὶ ἀπαιτοῦσι τὴν ψυχήν σου ἀπὸ σοῦ. » Οὐ yel 
δὲ παρελθεῖν ἀνεξέταστον οὐδὲ xal τό: « Ἐν *j 
ἁμαρτίᾳ ὑμῶν ἀποθανεῖσθε' » εἰ μὲν αχοινότερον 
λαμδάνεται, δῆλον, ὅτι οἱ ἁμαρτωλοὶ ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ 


* Joan. vin, $7. 5Joan. vin, 40, Ἱ Matth. vi, δ. 8 Rom. x, 6, δ. 3 Luc. 1n 


(40) Εὑρεθῃ. Decst in codice ltegio, at legitur in Bodleiano. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. $556 


θανοῦνται, οἱ δὲ δίχαιοι ἓν δικαιοσύνη "εἰ A repetunt. » Sed ne hoe quidem. dictum, « In pec- 
oÉaveisüc:) κατὰ τὸν ἐχθρὸν τοῦ Χριστοῦ — cato vestro moriemini, » absque indagine preter- 
εμδάνεται, ὡς τοῦ πρὸς θάνατον ἡμαρτηχό- eundum est ; nam si communiter accipiatur , 
Ίσχοντος, 55Xov, ὅτι οἷς ταῦτα ἑλέγετο, οὐ- — perapicuum esti peccatores in peccato suo mo- 
aÜvixsioav. Καὶ ζητήσεις πῶς el μὴ πιστεύ- — rituros ; justos vero in sua justitia : ain vero, 
* ἔζων µέλλοντές move ἀποθανεῖσθαι (44) ε moriemini , » accipiatur de morte, qua est 
Κι δέ τις χαὶ πρὸς τοῦτο λέγων, ὅτι κατ — inimica Christi , u* is pereat qui ad mor- 
peo τὸ µηδέπω πιστεύειν οὐδὲ πρὸς Üdva- iem peccavit , perspicuum est nondum periig- 
qp fj», xal πρὸς οὓς 6 Λόγος, οὐδέπω τὰ 8e 605 quibus hzc dicebantur. Quares etiam 
cov ἡμαρτήχεισαν, ἀλλ᾽ ἔζων μὲν £y &ácüc-— quonam pacto. qui non crediderant se  vive- 
γχῆς αὐτοῖς (43): 6b ἀσθένεια ἐχείνη πρὸς re in infürmitate , morituri sint aliquando ; 
διὰ τοῦτο καὶ ὁ lazpbc(45), βλέπωνόλεθρίως 395 presertim cum aliquis in borum defensione 
θενοῦντας, ἔλεγεν ἀπογνοὺς αὐτῶν τὴν — sit responsurus incredulitatem in illo tempore non- 
ε Ἐγὼ ὑπάγω, xal ζητὴσετέ με, καὶ ἓν dum fuisse peccatum ad mortem ; et idcirco illus 
ε ὑμῶν ἀποθανεῖσθε. » Εἴπομεν (44) δη «ó:.— penes quos loquebatur Servator, ad mortem non 
Σθένεια Exsivr, fiv αὐτοῖς πρὸς θάνατον, D peccasse: vivebant illi tamen in infirmitate arima 
tQ ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ διαφορὰν ἀσθενείας, — Sus, eratque infirmitas illa ad mortem: propterea 
xai ὁ Λάξδαρος, ἀλλ ᾖδει ὁ ἰατρὸς, ὅτι i eliam medicus videns illos misere zgrotantes , at- 
ὑτοῦ οὗ πρὸς θάνατον fjv: διόπερ φησίν. — que de illorum salute desperans, dicebat: « Ego 
ἀσθένεια οὐχ ἔστι πρὸς θάνατον.» Aux — Vado, et quseretis me, et in peccato vestro morie- 
ἀντιλαμθανώμεθα τῶν ἀσθενειῶν ἑαυτῶν — mini. » Dicamus igitur quod infirmitas illa illis ad 
W, προσέχωµεν µήποτε πρὸ; θάνατον ἆσθε- — mortem erat, tanquam a Jesu edocti differentiam 
εεταθαλούσης τῆς νόσου ἀπὸ τοῦ ἔτι αὐτὴν — infirmitatis : inürmabatur namque Lozarus, sed 
Bat (45) ἐπὶ τὸ ἀνίατον. "Apa δὲ σαφέστε- — noverat inedicus infirmitatem hujus non esse ad 
ται χαὶ τὸ, « Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς o). mortem ; quamobrem inquit! : « Infirmitas liec non 
Δεῖν, ». ἐπιφερόμενον c: «Καὶ ty «jj est ad. mortem. » llanc ob causam αἱ suscipia- 
μῶν &voBavrisÜc » ὅταν γὰρ ἀποθάνῃ τις — mus infirmitates ipsorum segrotantium, adliibeanus 
X ἁμαρτίᾳ, ὅπου ὑπάγει 6 Ἰησοῦς, ob  3nimum ne quando ad mortem agrotemus , morbo 
αλθεῖν' οὐδεὶς γὰρ νεχρὸς ἀχολουθεῖν δύ- facto immedicabili, cum adhuc spes esse posset, 
Ἰησοῦ. « 0ὑδὰ γὰρ ol νεχροὶ αἰνέσουσί ... Pariter etiam apertius quodam modo erit hoc di» 
οὐδὲ πάντες οἱ καταθαίνοντες εἰς ἅδου: ^ ctum, « Quo ego vado, vos non potestis venire!*,» 
ol ζῶντες εὐλογήσομεν τὸν Κύριον.ν "Ext — quod subjungitur illis verhis: « Et in peccato vestre 
Ἕν τῇ ἁμαρτίᾳ ὑμῶν ἀποθανεῖσθε,ν πα- — moriemini; » quando enim moritur quis in suo 
ix τοῦ Ἰεζεχιῆλ οὕτως Éyov: εῬυχὴ ἡ — ipsius peccato, quo vadit Jesus non potest abire: 
τα, αὕτη ἀποθανεῖται"» θάνατος γὰρ nullus enim mortuus sequi potest Jesum, quando- 
ipzía* οἶμαι δὲ, ὅτι οὐ πᾶσα, ἀλλ cy — quidem, « Non mortui laudabunt te, Doinine, neque 
ννης πρὸς θάνατον * ἅμα δὲ καὶ διαστέλλει, | omnes qui descendunt in infernum ; sed nos viven- 
pela θάνατός ἐστι φυχῆς, xal «tc ἁμαρτία — tes laudabimus Dominum !*, » Ad hec huic dicto, 
ὑτῆς' τάχα δὲ χαὶ τρίτον τις ἁμαρτία ζη- — « In peccato. vestro moriemini, » illud Ezechielis 
ἐστιν, ἁμαρτία (46) δηλονότι ἐκ τοῦ: «T(.— adjunges hune in modum se habens : « Anima pec- 
rat ἄνθρωπος, ἐὰν ὅλον τὸν κόσμον κερδἠ- — caus, ipsa moritur '*: » mors enim anima pecca- 
Ψυχὴν αὐτοῦ ἀπολέσῃ, ἡ ζημιωθῇ:» καὶ — tum ; non omne tamen, meo judicio, sed illud quod 
Y τινος τὸ ἔργον χατακαήσεται, ζημιωθή- — dicit Joannes ad mortem 5: qui pariter etiain di- 
Ic μὲν οὖν ἐν τῇ ἁμαριίᾳ ἀποθανουμένοις — stinguit peccatum aliquod mortem esse anime , et 
"πάγω, xaX ζητήσετέ µε, καὶ ἐν τῇ ἁμαρ- p idem aliquod infirmitatem esse ejus : fortassis 
αποθανεῖσθε. ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς ob — etiam tertio modo peccatum aliquod damnum est 
Iety * » τῷ δὲ IIécpi * « Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, — anims, quod scilicet ex eo liquet : « Quid utilita- 

pot νῦν àxolouOTncat* ἀχολουθήσεις δὲ —tis habebit bomo, si universuiu mundum lucretur, 
ἔξεστι γὰρ µαθητευόµενον τῷ Ἰησοῦ, νῦν — animz vero sux; ἀθιτπιειίμιη patiatur *e? » et ex 
»&3x£vásÓ0at (47) πρὸς τὸ ἀχολουθεῖν αὐτῷ — eo: « Si cujus opus exustum fuerit, damnum habe- 


n. d ** Joan. vit, 241. !? Psal. cxin, 17, 18. ** Ezech. xvin, 20. !* 1 Joan. v, 16, 17. 
n, £9. é 


rarius videtur legisse πῶς οἱ μὴ πιστεύ- τοῦ ἔτι αὐτὴν ἰατὴν εἶναι δύνασθαι, vel quid si- 
ἔζων ἐν ἀσθενείᾳ, μέλλουσί ποτε ἀποθα- κ]. 
(16) Ἁμαρτία δη.Ίογότι. Αμαρτία videtur παρέλ- 


otc. Legendum videtur αὐτῶν. χειν, 

ὁ lacpóc. Deest in codice Bodleiano. (47) Νῦν μὲν μὴ παρεσχευάσθαι. Negandi par- 
οµεν. Ferrarius legebat εἴπωμεν. ticula in Ferrario non. comparet ; quam genuinam 
) τοῦ ἔτι αὐτὴν εἶναι δύνασθαι. Legen-.— tamen ratio et. codices. manuscripti et Perionius 


j& ἀπὸ τοῦ ἔτι ἰαθῆναι δύνασθαι, vel ἀπὸ — clamant, 


551 


OTIGENIS 9 


bit 17.2 Atque. in peccato quidem morientibus in- A ἀπιόντι πρὸς τὸν Πατέρα. ὕστερον δὲ ἐξ ἐπιμελείες 


quit 15: « Vado, et quzretis me, et in peccato vestro 
moriemini : quo ego vado non potestis venire ; » 
ad Petrum vero: « Quo ego vado, non potes me 
modo seqni, sequeris autem postea !'? ; » fleri enim 
potest υἱ discipulus Jesu non sit nunc quidem pa- 
ratus ad sequendum Cliristum abeuntem ad Patrem ; 
postea vero diligenter vestigiis insistat praeceptoris, 
et sequatur Sermonem Dei. 296 Credibile est 
auteur, propter ea qux a nobis de (ine intellecta 
sunt, aliquem animum ad id adversuruin , « Quo 
ego vado, vos non potestis venire, » ad idque di- 
cturum, fieri quidem posse ut nunc non possint, 
imposterum autem possint; οἱ si quidem aliquod 
est seculum prieseus, aliud vero futurum , eos qui- 


χατ᾽ ἴχνη βαίνοντα ἀχολουθεῖν τῷ διδασχάλῳ, xl 
ἔπεσθαι τῷ Λόγῳ τοῦ θεοῦ. Εἰχὺς δὲ, ὅτι 0 «9 
περὶ τέλους ἡμῖν ὑπονοούμενα ἐπιστήσει τις ej 
ε Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖνν χε 
πρὸς τοῦτο ἐρεῖ, ὅτι ἔξεστι νῦν μὲν μὴ δύνεθα, 
ὕστερον δὲ δυνῄσεσθαι (48). xal εἴπερ ὲστί τις b 
εστηχὼς αἰὼν, xal ἄλλος µέλλων, οὗτοι πρὸς οὓς M- 
λεχται, € 05 δύνασθε ἐλθεῖν,» κατὰ τὸν ἑνεστηχότα 
αἰῶνα (πολὺς δὲ ὁ λείπων εἰς τὴν συντέλειαν abt 
ἐστι χρόνος) οὗ δύνανται ἐλθεῖν ὅπου Ἰησοῦς, τουτ- 
ἐστιν, ὅπου fj ἀλήθεια, χαὶ ἡ σοφία, xaX ὁ Λόγος" 
τοῦτο γάρ ἔστιν, ὅπου Ἰησοῦς' οἶδα δὲ τινας, ὁ 
µόνον ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ xal ἐν τῷ μέλλσηι 
κρατουμένους ὑπὸ τῆς ἰδίας ἁμαρτίας, ὡς τούτους 


bus dicitur , « Non potestis venire, » hoc &ze:ulo prze- B περὶ ὧν φησιν ὁ Λόγος" « Ἑὰν βλασφηµήσῃ ek 9 


senti (multum autem ad ejus consummationem tem- 
poris superest) venire non posse ubi est Jesus, hoc 
est, ubi est veritas, et sapientia, οἱ Sermo; hoc 
euim significat, ubi est Jesus : at quosdam novi 
qui non solum in hoc sxculo, verum etiam in fu- 
turo a proprio peccato detineantur, veluti istos, 
de quibus Filius Dei inquit?? : « Qui blasphemaverit 
in Spiritum sanctum, non habebit remissionem, 
neque in praesenti seculo, neque in futuro ; » 
nec tamen sequitur, si non habet remissionem in 
futuro seculo, non habere in superventuris sxcu- 
lis. Sane lleracleon exponens dictionem gazophy- 
λαο, nihil dixit in eam. In hoc autem dictum, 
« Quo cgo vado, vos non potestis venire, » inquit: 


« Quomodo qui in ignorantia et in infidelitate sunt, C ἁμαρτήμασι Yevóusvot γενέσθαι ἓν ἀφθαρσί, d 


el in peccatis, incorruptibiles fleri possunt ? » ne- 


que hac in re sibi consentiens :,nam si in ignorantia , et in incredulitate, ei in peccatis exsisteate& 
fieri non possunt incorruptibiles, quomodo apostoli, qui aliquando fuere in ignorantia, et in inereésie 
tate, et in peccatis, facti sunt. incorruptibiles? Proinde possunt qui in incredulitate, et in iguotam . 
lia, et in peccatis sunt, fleri iucorruptibiles, si immutentur ; facileque etiam factu est eos mutari. 


4. « Dicebant ergo Judzi: Nunquid seipsum in- 
terfecturus est, quod dicit : Quo ego vado, vos non 
potestis venire *! ? » Dignum qusxsitu est undenam 
moti Judzi ad illud dictum, « Quo ego vado, vos 
non potestis venire , » dicant : « Nunquid interfectu- 
rus est seipsum, quod dicit: Quo ego vado, vos 
non potestis venire? » Ut vero etiam detur simpli- 
cius eos dixisse, « Nunquid interfecturus est se- 
ipsum? » quomodo qui poterant seipsos interficere, 
etiamsi non interficiant seipsos, neque vadant co 
quo vadit qui seipsum interficit, eo abire non pos- 
sunt quo recedit qui seipsum interficit ? Itaque re- 
spondeant oportet ad. hxc quazsita, qui diligentius 
εἰ profundius intelligunt qux&& a Jud:is dicuntur in 


! | Cor, iti, 15. 


(48) Sie recte liabet codex Bodleianus, perperam 
vero Regius et Darberiuus, δὲ δύνησθαι. 

(49) Legendum videtur ἐὰν βλασφημήσῃ τις elg 
τὸ Πνεῦμα, etc. 

. (90) 06 μέντοι γε εἰ μὴ &v τῷ μἐλ.1οντι. Agnoscis 
hic semina Origeniani erroris, qui damnatorum 
panis finem imponebat. HueTiws. 

(91) Codex Regius, φησὶ váp* Πῶς, etc. 


D µενοι ἀποχτεῖναι ἑαυτοὺς, xÀv ph ἀναιρῶσιν ls 


15 Joan. vin, 91. !? Joan. xim, 56, 


Πνεῦμα (49) τὸ ἅγιον, οὐχ ἔχει ἄφεσιν οὔτε ἓν τούτῳ 
τῷ αἰῶνι, οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι” » οὗ μέντοι γε al pd 
ἐν τῷ μέλλοντι (50) αἰῶνι, Ἔδη οὐδὲ ἓν τοῖς αἰδαι 
τοῖς ἑπερχομένοις. Ὁ μέντοι γε Ἡραχλέων, bxNgr- 
vog τὴν περὶ τοῦ Υαζοφυλακίου λέξιν, οὐδὲν εἶπεν 
εἰς αὐτὴν. Elg δὲ τὸ, « Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς e 
δύνασθε ἐλθεῖν,» φησί. « Πῶς (51) ἐν ἀγνοίᾳ, 3i 
ἀπιστίᾳ, καὶ ἁμαρτήμασιν ὄντες, ἓν ἀφθαρσίᾳ bows 
ται γενέσθαι,» μηδὲ iv τούτῳ χαταχούων ἑαυπῦ' 
εἰ γὰρ οἱ ἓν ἀγνοίᾳ, xaY ἀπιστίᾳ, xaX ἁμαρτήημωο 
ὄντες, ἓν ἀφθαρσίᾳ οὐ δύνανται γενέσθαι, six d 
ἀπόστολοι, £y ἀγνοίᾳ (59) ποτὲ, xol ἐν ἀπιστίᾳ, xài 
ἐν ἁμαρτήμασι Ὑενόμενοι, ἐν ἀφθαρσίᾳ vepóvan; 
Δύνανται οὖν οἱ ἐν ἀγνοίᾳ, xal Ev. ἀπιστίᾳ, xal ἓν 


μεταθάλλοιεν * δυνατὸν δὲ αὐτοὺς (05) μµεταθάλλε 


4. « Ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι" Μήτι ἆ ποχτενεῖ ézutis, 
ὅτι λέγει: Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὗ δύναβε 
ἐλθεῖν» » "Αξιον ζητῆσαι πὀθεν κχινηθέντες οἱ ν- 
δαῖοι πρὸς τὸ, « Ὅπου ἐγὼ ὑπάγχω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε 
ἑλθεῖν (54), » φασὶ τό: « Μέτι ἀποχτενεῖ isti, 
ὅτι λέγει Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς o) δύνασε - 
ἐλθεῖν ; » "Iva δὲ καὶ δοθῇ ἁπλούστερον αὐτοὺς dtr 
χέναι τό" εΜήτι ἀποχτενεῖ ἑαυτόν»» πῶς οἱ δω» 





τοὺς, μηδὲ γίνωνται ὅπου ὁ ἀναιρῶν ἑαυτὸν γίνετε : 
οὐ δύνανται (55) ἀπιέναι ὅπου ὁ ἀναιρῶν ἑαυὴν 
ἀπέρχεται; Λεχτέον οὖν πρὸς τὰ ζητούμενα taut 
τοῖς ἐπιμελέστερον xai βαθύτερον ἀκούουσι τῶν Me 
γοµένων ὑπὸ Ἰουδαίων ἓν τοῖς Εὐαγγελίοις, σαφές 


0 Matth. xii, 59. ?! Joan. vini, 33. 


| 
| 


(52) Ἐν áyvotg. In codice Regio male omittitartu 

(52) Avracóv δὲ αὐτούς. 1 Wegio codice deest δέ. 

(54) "Αξιον ζητῆσαι πόθεν κιγηθέντες εἰ Ἴου- 
δαῖοι πρὸς τό "Οπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνα- 
σθε ἐθεῖν. [ας desiderantur i& Regio codice « sed 
restituuntur e Bodleiano. 

(55) Codex Regius, perperam, δύναται. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 


554 


πολλὰ (56) χατά τινας παραδόδεις ἀποῤῥη- A Evangeliis, clarum esse Judeos multa. secundum * 


ιναχεχωρηχνίας ἔλεγον, ὡς ἐγνωχότες ἕτερα 
MAX xal χαθημαξευμένᾳ. Ἐπὰν δὲ ἴδωμεν 
εβαθέσεως τῶν ῥητῶν ἐχεῖνα, τότε ζητήσο- 
L| τοῦτο ὑπ) αὐτῶν περὶ τοῦ Σωτῆρος λέγε- 
Περόν τι βλεπόντων. "Oct δὲ χατὰ ἆναχε- 
€ λόγους, xo μὴ χαθηµαξευµένους ἔφασχον 
v (57) iv Βεελξεθοὺλ τῷ ἄρχοντι τῶν δαι- 
κθάλλειν τὰ δαιμόνια, πάντως γὰρ περὶ 
εεἐμεμαθήχεισαν, xaX τοῦ ἄρχοντος αὐτῶν 
Βεελζεθούλ. ταῦτα δὲ ob πάνυ τι ἓν τοῖς 
€ χεῖται βιθλίοις (58), xal μαρτυρία τοῦ 
οὐ ψεύδει τῷ Βεελξεδοὺλ λόγων ὄντων (59): 
ἓν Βεελζεθοὺλ ἐχθάλλω τὰ δαιμόνια, οἱ 
ἐν τίνι ἐχθάλλουσι; ». Παραδεξάμενος (00) 
mE τινα τὸν Βεελζεθοὺλ, xat τὸν ἐν αὑτῷ 
α τὰ δαιµόνια οἱονεὶ µερισμόν τινα ἑνερ» 
Εατανᾶ Υίνεσθαι ἐφ᾽ ἑαυτὸν, ταῦτά φησιν. 
αν μὲν οὖν λέγοντες ἐν Βεελζεθοὺλ ὑπὸ 
ος ἐχθάλλεσθαι τὰ δαιμόνια" κατειλήφεισαν 
η τις Βεελζεθοὺλ ἄρχων δαιµονίων. ᾿Αλλὰ 
ἴχωσι περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ὅτι αὐτὸς Ἰωάννης 
τὰς ἀπὸ τῶν νεχρῶν, f| εἷς τις τῶν προ- 
ἵντως δόγµα ἔχοντες περὶ ψυχῆς, ὡς ἑξη- 
lv. τοῖς περὶ Ἰωάννου, τοιαῦτα περὶ τοῦ 
ὑπονοοῦσιν. Εἰχὸς δὲ xai ἄλλα µυρία f| Ex 
js Ἡ ἐξ ἀποχρύφων αὐτοὺς εἰδέναι παρὰ 
ύὕς. Ἴδωμεν οὖν xat εἰς τό εΜήτι ἆποχτε- 
ν.» εἰ δύνανται pj κχοινότερόν τι καὶ 
ον νενοηχέναι ' ὡς ἑαυτὸν ἐξαγαγόντος τοῦ 


quasdam traditiones occultas et. separatas loqui ; 
tanquam qui alia cognorint prater ea qua publica 
erant 9977 et trita. Cum autem viderimus ex ap- 
positione dictorum illa, tunc qu:eremus num etiam -. 
hoc ah ipsis de Servatore dicatur, videntibus quid- 
dam profundius. Quoniam vero secundum separa- 
tas minimeque vulgares rationes, vel sermones, di- 
cebant eum , qui sine dolo erat, in principe dzino- 
niorum Beelzebul ejicere daz:monia **, omnino de 
d:emonibus deque eorum principe Deelzebul no- 
mine nonnulla didicerant, quae haud ita ponuntur 
in libris qui circumferuntur : Servatorisque de 
Declzebul testimonium hoc non est falsum : « Si ego 
in Beelzebul cjicio dzemonia, filii vestri ip quonam 


B ejiciunt *?*? » Cum enim admisisscet esse quemdain 


Beelzebul , et qui illius presidio da:monia ejiceret, 
dissidium veluti quoddam Satauz operari, eo quod 
secum ipse dissideret, [νου inquit. Atque illi quidem 
errabant dicentes per Deelzebul Servatorem daemo- 
nia ejicere ; perceperaut tamen 0596 quemdam Decl- 
zebul priucipem dzemoniorum. Quin etiam cum di- 
cunt de Jesu quo: ipse sit Joaunes qui a. mortuis 
resurrexit, vel unus aliquis prophetarum **, talia 
de Servatore cogitant , dogma omnino habentes de 
anima , ut antea accurate exquisivimus de Juaune 


, tractantes. Proinde prohabile est eos alia ipuumera 


vel ex traditione , vel ex occultis libris scire, pra 
multis. Videamus igitur etiam in hoc : « Nunquid in- 
terfecturus est seipsum **, » an facile factu sit 


ἁγχόνῃ, ἡ ξίφει, ἡ ὁποίᾳ δήποτε ὁδῷ τῶν C Judaeos non intellexisse quidquam communius vei 


αυτοὺς ἁπαλλαττόντων * xal μάλιστα ἔπεὶ 
τὸν ἑαυτὸν ἀποχτείναντα (61) ἀπελεύσεσθαι 
εἰς ὃν ἀδύνατον ἣν αὐτοὺς γενέσθαι’ xai 
πιδαιμονοῦντές YE περὶ τὰ ὀνόματα, ἀλλὰ 
τὰ πράγµατα μὴ εὑρισχόμενοι (62). ἄλλοις 
σθαι χατὰ τῶν πραγμάτων, τάχα, ἵν οὕτως 
ότερον Ἰησοῦς αὑτὸν ἀπέχτεινεν' ὅπερ 
ἴσταμεν. Πάντων μὲν αἱ φυχαὶ τῶν ἁπαλ- 
V τοῦ σώματος, ἁπαιτούντων τινῶν αὖ- 
ὑν ἐπὶ τοῦτο τεταγµένων, παραλαμθάνον- 


J. Xi, 94 ; Luc. αι, 19. ** ibid. 143. 


144. Dcest in codice Regio. 
lices Regius et Barberinus, male, ἄδη- 


lem codd. Regius et Darberinus, βί- 


ψεύδει τῷ Βεε.ζεθοὺ.Ί Aóyor ὄγτων. 
idi valde suspectus, Lego cum Perionio οὐ 
Á τοῦ Βεελζεθοὺλ, λέγοντος οὕτως * neque 
t lectio codicis Bodleiani qui pro οὐ φεύ- 
ὰζεθούλ, etc., babet φευδῶν περὶ τοῦ Β:ελ- 
tuy ετων. - 

lex ius, παραδεζάµενοι. 

όν ἑαυτὸν dxoxceivavta. Sic habet co- 
ianus, Regius vero, αὐτὸν ἁποχτείνοντα. 
ex Bodleiauus, εὑρισχόμενοι: Kegius, 
να. Legendum videtnr εὑρίσχομεν. 
αιτούντων τιγῶν αὑτάς , εἰο. Origenes 
xxvii in Joan., num. 5, Táya δὲ καὶ) 
μχοῦτος Ἰησοῦς xal τὴν duynv αὐτὴν του 
ftot ἀγομένην ὑπὸ τῶν τεταγµένων ἐπὶ 
etc, Supra scripsit Origenes tom. xi in 
π. 49 , augelorum ministerio animas ho- 


'ATROL. GR. XIV. 


** Marc. vi, 15; Luc. ix, 8. 


simplicius; perinde quasi ipse seipsum e vita edu- 
ceret , vel laqueo , vel gladio, vel qualicunque tan- 
deni via eorum qui binc seipsos liberant : et ma- 
xime quoniain existimant ipaum se interfecto ruin, 
eo abiturum quo difficillimum factu sit eos profi. 
cisci : et nisi circa nomina superstitiosi simus, sed 
intueamur res, nop invenientes uti aliis nominibus 
de rebus, fortasse divinius, ut ita dicam, aliquo modo 
se interfecit Dominus : quam rem sic ostendemus : 
quia omrium anim, qui ab hoc corpore disceduut, 


*! Joan. viri, 22, 


minum corporibus illigari : cui doctrine conse- 
quens erat eas quoque eorumdem | ministrorum ope 


p ab hominum corporibus dissolvi. Philastrius  hze- 


res, cxx : «deguorantes quod. anima hominis, cum 
exierit de szculo, sive bona, sive mala, id est pia, 
atque impia, ab angelo ducitur in Jocum statutum, 
ut in futurum percipiat juxta quod gessit in. hoc 
2:eculo constituta. » Idem quoque ethnicis creditum 
fuisse video : ministros illos animarum ductores, 
Ψυχοπομποὺς appellat Plutarchus. Eosdem autem 
annvarum in. statuta loca deducendarum negotium 
suscipere daemones, qui earum, dum corpori con- 
juuctie essent, curam gesserint, scribit Pla:u in 
Phedone : Λέγεται δὲ οὕτως, ὡς ἄρα τελευτήσαντα 
ἕχαστ,ν ὁ ἑχάστου δαίµων, ὅσπερ ῥῶντα εἰἱλήχει, o6- 
τως ἄχειν ἐπιχειρεῖ εἰς δή τινα τόπον, of δεῖ τοὺς 
συλλεγέντας διαδιχασαµένους, εἰς ᾷδου πορεύεσθαι 
μετὰ ἠγεμόνος ἐχείνου ᾧ δὴ προστέταχται τοὺς 
νθένδε ἐχεῖσε πορεῦσαι. « lta autem circumfertur : 
unumquemque iortuorum ab eo dimone, qui vi- 
ventem sortitus fuerit, in quemdam locum duci, ubi 
oporteat omnes manes congregatos ex rali constie 


18 


555 


ORIGENIS 


repetentibus quibusdam eas ad $98 hoc ordinatis A ται" εἰκὸς, óc: χρείττους εἰσ) τῶν ψυχῶν En 


assumantur, uti probabile esse huic muneri ob- 
eundo ordinatos , qui ipsis animabus sint przstan- 
tiores ; illud enim : « Insipiens, hac nocte repetunt 
abs te animam tuam *5, » tale quid declarat. Quod 
si quis dicat hoc quidem dici posse de malis, non 
vero de viris przestantioribus , deque his qui probe 
vixerint, illud notet, annon Dominus singulare 
quiddam prx omnibus , qui in corpus advenerint, 
de seipso reuuntians dicat: « Nemo tollit 9 me ani- 
oam ineam ; sed ego pono eam a meipso, et habeo 
potestatem ponendi eam, et iterum habeo potesta- 
tem sumendi eam *'*. » Consideremus enim aliquem 
qui eum voluerit, relinquat corpus, et exeat sine 
via ferente ad mortem: scilicet exiens sine viis 
violentis, vel sine niorbis, rursusque, cum voluerit, 
rediens utensque instrumento corpore, quod reli- 
querat : ab hoc enim tali animam non fepeti dice- 
mus. Ac decens profecto est de Jesu anima isto 
modo dicere mortem fuisse; ipsumque ostendere 
volentem discipulis nobilitatem diacessus hinc sui, 
dixisse: « Nemo tolli! a me animam meam, sed 
ego pono eam a me ipso ; » hoc enim neque Moyses, 
neque patriareharum aliquis, neque prophetarum, 
ac ne apostolorum quidem aliquis dixit praeter Je- 
sum, [(64) quippe cum omniuni hominum anime 
ab eis auferantur.] Proinde, hoc considerato, ma- 
nifestum esse illud potest quod in septimo et octo- 
gesimo psalmo dictum est hoc modo, ex persona 
Servatoris : « ln mortuis liber. » Notans autem 
Evangeliorum scripta de discessu hinc suo, inve- 
nies in illis non dissonanteim intelligentiam scripto- 
rum de exitu suo: nam si mortuus fuisset perinde 
ac illi Jatrones qui cum eo crucifixi fuere **, et quo- 
rum milites fregerunt damnatorum erura , baud- 
quaquam dicere possemus animam a semetipso Je- 
sum posuisse , sed aliqua vía morientium. At nunc 
Jesus « voce valida cum clamasset, emisit spiri- 
lum **; » cumque etiam, quasi rex, reliquisset cor- 
pus, et cum virtute et potentia operatus fuissel 
qux judicabat consentaneum cesse facere, statim 
e velum templi scissum est a sursum usque de- 
orsum , et terra inota est, οἱ petrz sciss: sunt, et 
monumenta aperta sunt, et multa eorpora sanctorum, 


τῆς διαχονίας τεταγμένοι ᾿ τὸ Yáp* «"Agp 
τῇ vox τὴν φυχἠν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ voi 
τόν τε δηλοῖ. Ἐὰν δὲ τις φάσκῃ τοῦτο μὲν 
ἐπὶ τῶν χειρόνων λέγεσθαι, οὗ μὴν xai 
χρειττόνων, xal χαλῶς βεθιωχότων, ἔπιστ 
ph ἐξαίρετόν τι παρὰ πάντας τοὺς ἐν σώμ 
µένους περὶ ἑαυτοῦ ἀπαγγέλλων ὁ Κύριό 
« Οὐδεὶς αἴρει την φυχἠν µου ἀπ᾿ ἐμοῦ 

τίθηµ: αὐτὴν ἀπ᾿ ἐμαυτοῦ’ ἐξουσίαν ἔχω t 
τὴν, xaX πάλιν ἑξουσίαν ἔχω λαθεῖν αὐτὴν. 
μεν γὰρ τίνα τε βούλεται (05) καταλείποντ 
μα, xal ἑξιόντα χωρὶς ὁδοῦ τῆς φερούσης 
θάνατον, τοι διὰ βιαίων ὁδῶν ἢ διὰ νόσων, : 
ἐπὰν θέλῃ ἑπανιόντα, xal χρώμενον ὁρ] 
σώματι ὃ χαταλέλοιπε' τὸν γὰρ τοιοῦτον 
μὴ ἁπαιτεῖσθαι τὴν ψυχἠν. Καὶ πρέπον Τι 
Ἰησοῦ φυχῆς οὕτω λέγειν τὸν θάνατον } 
χαὶ αὐλὸν παραστῆσαι βουλόμενον τοῖς pad 
ἐξαίρετον τῆς ἐντεῦθεν αὑτοῦ ἁπαλλαχῆς, | 
τό. «Οὐδεὶς αἴρει τὴν Φυχήν poo ἀπ' ἐι 
ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἁπ᾿ ἐμαντοῦ ’ » τοῦτο và 
Μωῦσῆς, οὗ τῶν πατριαρχῶν τις, 7] προφη 
ἂν τῶν ἁποστόλων τις εἶπε τῷ Ἰησοῦ, à 
αἱ φυχαὶ ἀνθρώπων αἵρονται &m αὐτῶν. ' 
νοηθέντος, δύναται σαφὲς εἶναι τὸ ἐν κ 
τοῦτον εἰρημένον τὸν τρόπον ix προσώποι 
τῆρος «Ἐν νεχροῖς ἐλεύθερος.» Ἔπια 
τῶν Εὐαγγελίων τοῖς γεγραμµένοις περὶ € 
0sv αὑτοῦ ἁπαλλαγῆς, εὑρήσεις μὴ ἀπφδε 
τὴν περὶ τῆς ἐξόδου αὐτοῦ ἐχδοχὴν τῶν ἂν 
µένων εἰ μὲν γὰρ ὡς οἱ συσταυρωθέν 
λησταὶ, τῶν στρατιωτῶν χατεαζάντων τὰ « 
πεπονθότων, ἑτεθνήχει, οὐχ ἂν ἑλέγομεν, 

τὴν φυχὴν αὑτοῦ ἀφ ἑαυτοῦ, ἀλλά τινι 

ἀποθνησχύννων ' νυνὶ δὲ ὁ Ἰησοῦς, «xpá 
μεγάλη, ἀφῆκε τὸ πνεῦμα" » xal ὡς Bac 
ταλιπόντος τὸ σῶμα, χαὶ ἑνεργήσαντος t 
µεως, xal ἑδονσίας, ἅπερ ἔκρινεν εὔλι 
ποιεῖν, εὐθέως « τὸ χαταπέτασµα τοῦ ναυ 
ἄνωθεν ἕως χάτω, xai ἡ γη ἑἐσείσθη, xa 

ἐσχίσθησαν, xaX τὰ μνημεῖα ἀνεφχθησαν» : 
σώματα τῶν χεχοιμηµένων ἁγίων ἡγέρῦ 
ἐξελθόντες ἀπὺ τῶν μνημείων μετὰ εἰ 


qui dormierant, surrexerunt, et egreasi e monumen- Ὦ αὐτοῦ, εἰσῆλθον (07) εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, 


tis post resurrectionem ejus, ingressi sunt in sanctam 
civitatem, et apparuerunt multis : » ita ut «centurio, et 
qui cum illo erant, servantes Jesum, viso terrz& motu 
999 etquse flebant, valde timuerint, dicentes : 
Vere Filius Dei erat hic **. » Fortassis igitur ut 
in traditionibus de Christo erat eum nasciturum in 


36 Luc. xi, 390. ?' Joan. x, 18. 


tatique judicii formula ad inferos pro(cisci, cum 
duce iHo cui mandatum est eos illinc isthuc tradu- 
cere, » Idem habet Plotinus Enn. ut, lib. iv. Ani- 
marum autem vel et εἰς ἄϊδος δῶ deducendarum, 
vel inde evocandarum munus et officium vetusti fa- 
bulateres Legis Nerii qui inde πομταῖος, 
νεχροπο et φυχαγωγός αρρειιαἰυθ est, HueT. 
(61) liec e Pero supplevinus. | 


. 
΄ 


6 Joan, xix, 29. 


φανίσθησαν πολλοῖς' » ὡς «τὸν ἑκατόνταρχο 
μετ᾽ αὐτοῦ τηροῦντας τὸν Ἰησοῦν, ἰδόντας τὸ 
xaX τὰ γενόµενα, φοθηθῆναι σφόδρα, λέγοντ 
θῶς θεοῦ Υἱὸς ἦν οὗτος. » Τάχα οὖν iv 

Χριστοῦ παραδόσεσιν Tv, ὥσπερ τὸ γεγενῆε 
iv Βηθλεὲμ, xai τὸ ix φυλῆς Ἰούδα να 


? Mattli. xxvir, 50, 39 Matth. xxvi, 54 


(65) Codex Bodleianus, γὰρ τίνα τε βούλ 
gius et Barberinus, γὰρ «(vag τε βούλεται 
Perionius γάρ τινα, ὅτε βούλεται, quod mí 
probatur. 

(86) Codd. Regius et Barberinus, à 
male. 

(07) lidem codd, Regius et Darberiae 
θόντες, male, . 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS Νικ. 


SE! 


€ ὑγιεῖς ἐνδοχὰς τῶν προφητικῶν λόγων, οὕτω À Detlilehem, proditurumque ος tribu Juda, jnxta sa 


toU θανάτου αὐτοῦ, ὡς ἑαυτὸν ᾧ εἴπομεν τρόπῳ 
ντος τοῦ «βίου. Καὶ εἰχὰς, ὅτι ᾖδεισαν τὸν 
ξελευσόµενον ἀπελεύσεσθαι εἰς χώραν ἕνθα 
μεντο γενέσθαι οὐδ' οἱ ταῦτα νοοῦντες' ὥστε 
; b ἁπλούστερον αὐτοῦ (68) εἰρηχέναι, ἀλλὰ 
να περὶ Χριστοῦ παράδοσιν τό, « Μήτι 
εἶ ἑαυτὸν, ὅτι λέχει' Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, 
δύνασθε ἑλθεῖν ; » Καὶ εἰ λέγουσι δὲ ταῦτα 
Bet, δισταχτικῶς αὑτά φασι; τὸ γάρ; ιΜήτι 
WE ἑαυτόν., » τοιοῦτόν ἐστι. Καὶ οὗ θαυμαστὸν 
Mtv αὐτοὺς περὶ Χριστοῦ, ὅτε γε χαὶ ἐν τοῖς 
ιοἳ ἐκ τοῦ ὄχλου ἀχούσαντες τῶν λόγων τοῦ 
Darov: « Οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ προφήτης: 
Έλεγον' Οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός: οἱ δὲ ἕλε- 
, Y&p ix τῆς Γαλιλαίας 6 Χριστὸς ἔρχεται ; 
gh εἶπεν, ὅτι ix σπέρµατος Δαυῖδ, xaX ἀπὸ 

τῆς χώµης ὅπου fiv Δαυῖδ, ὁ Χριστὸς 
9 ὅτε χαὶ « σχίσμα γεγέντηται ἓν τῷ ὄχλῳ 
- 9 ᾽Αλλὰ xat pes! ὀλίγα ἐχείνων γέγραπται, 
ῥίθησαν οἱ ὑπηρέται' « Οὐδέποτε ἑλάλησεν 
Άρωπης » ὡς χαὶ τοὺς Φαρισαίους εἰρηχέναι 
αάζουσι τὸν λόγον αὐτοῦ". « Mh xat ὑμεῖς πε- 
15 μή τις Ex τῶν ἀρχόντων ἐπίστευσεν εἰς αὐτὸν 
Βαρισαίων; ἀλλ᾽ fj 6 ὄχλος (θθ)ούτος ὁ μὴ γινώ- 
γόµον ἑπάρατοί elatv; νὅτε καὶ Νικοδήμου el- 
« Mh ὁ Νόμος ἡμῶν χρίνει τὸν ἄνθρωπον, ἐὰν 
3f πρῶτον παρ᾽ αὑτοῦ, xal γνῷ τί ποιεῖ; 
δαν ' Mh xa σὺ Ex τῆς Γαλιλαίας «1; ἑρεύ- 


Wi ἴδε, ὅτι Ex τῆς Γαλιλαίας προφήτης οὐκ σ 


t, οὐδὲ ἐγείρεται. » Πῶς δὲ ἐδύναντο ἁπλού- 
κῖν αὐτὸν ἑαυτὸν ἀναιρήσειν οἱ ἀχούσαντες 
(οντος’ « Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ χόσµου * ὁ 
Ν pot οὐ μη περιπατήσῃ ἐν τῇ σχοτίᾳ, ἀλλ) 
ὣς τῆς ζωῆς; » Πρὸς ὃν οἱ Φαρισαῖοι εἰρή- 
t « Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς. dj μαρτυρία 
στιν ἀληθής, ofc ἀπεχρίνατο ὁ Ἰησοὺς M- 
9 ky μαρτνρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἡ μαρτυρία 
Mjg ἐστιν, ὅτι οἵἴδα πόθεν ἦλθον, χαὶ ποῦ 
Ὑμεῖς κατὰ thv σάρκα κρίνετε, ἐγὼ οὐ 
ξένα. xai ἐὰν χρίνω δὲ ἐγὼ, fj κρίσις ἡ ἐμὴ 
πτιν, ὅτι µόνος οὐκ εἰμὶ, ἀλλ' ἐγὼ, xal ὁ 
ws Πατήρ. Καὶ tv τῷ Νόμῳ δὲ τῷ ὑμετέρῳ 
uw, ὅτι δύο ἀνθρώπων fj μαρτυρία ἀληθής 


nas intelligentias propheticorum sermonum **; sic 
de worte ipsius etiam erat, quod Cbristus seipsum 
ο viia liberatlurus esset co modo quo diximus ; οἱ 
certe probabile est eos intellexisse eum, qui sic ex- 
iturus esset, abiturum in locum quo ne hi quidem 
ha:c intelligentes proficisci possent : adeo ut. non 
simpliciter, sed juxta quamdam de Christo tradi- 
tionem dixerint : « Nunquid interfecturus est seip- 
sum, quia dicit : Quo ego vado, vos uon potestis 
venire **? » Quod si etiam hzc loquuntur Judzi, 
ambigue hzc loquuntur; nam dicere : « Nunquid 
interfecturus cst seipsum? » tale quiddam est, Nec 
sane mirum esL eos de Christo ambigere, quando 
ctiam in superioribus, cum turbz audissent sermo- 


D nes Jesu, dicerent : « Hic est vere propheta ille ; 


alii vero dicebant : Mic est ille Christus ; quidam 
autem dicebant : Nuninau ex Galilea Christus vc- 
nit? Nonne Scriptura dicit, quod ex semine David, 
et de Beibllehem castello ubi erat. David, Christus 
veniet? » quando etiam « dissensio orta cst in tur- 
ba propter eum **. » Sed paulo: post illa scriptum 
est respondisse ministros : « Nunquam ἴδιο modo 
locutus est homo ** ; » adeo ut Pharis:ei admiranti- 
bus sermonem ejus dixerint : « Num vos etiam de- 
cepti estis? num aliquis ex principibus, vel ex Pha- 
risseis in eum credidit? Aunon turba hxc, qua non 
agnoscit legem, exsccerabiles sunt **? » quande 
etiam cam dixisset Nicodemus * « Num lex nostra 
judicat hominem, nisi prius audierit ab ipso, et 
cognoverit quid faciat? reaponderunt : Num et. tu 
Galilzus es? Scrutare, et vide quod a Galilaa pro- 
plieta noa egreditur neque surgit **. » Sed quomodo 
simplicius poterant intelligere futurum ut seipsutn 
interüceret, audientes eum dicentem : « Ego sum 
lux mundi : qui sequitur ie, nequaquam ambula- 
verit in tenebris, sed babebit lumen vitz "'? » Ad 
quem Phariszi dixerunt : « Tu. de teipso testifica- 
ris; testimonium tuum non est verum, Respondit 
Jesus, ct dixit eis : Etiamsi ego testimonium per- 
hibeo de meipso, verum est testimonium meum, 
quia scio unde venie, et quo vado. Vos secundum 
carnem judieatis, ego non judico quemquam : por- 


το etiam si judicem ego, judicium meum verum esl, 


ὦ εἰμι ὁ μαρτυρῶν περὶ ἐμαυτοῦ, xaX µαρ- D quia solus non sum; sed ego, et qui misit me Pa- 


A ἐμοῦ ὁ πέµψας µε ὁ Πατήρ. » Τί δὲ πιθα- 
4) ἀποχτενεῖν ἑαυτὸν μετὰ τοὺς µεγαλο- 
 εἰρημένους τοῦτον τὸν τρόπον λόγους; 
pk οἴδατε, οὔτε τὸν Πατέρα µου; εἰ ἐμὲ 
εἱ τὸν Πατέρα µου ὃν Τδειτε; » Εἰχὸς γὰρ, 
& ὁμοίως ἐξεδέχοντο xal τό. « Ἐγὼ ὑπά- 
ητήσετέ µε, καὶ Ev τῇ ἁμαρτίᾳ ὑμῶν ἆπο- 

ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὗ δύνασθε ἑλ- 
βὸς ὃν xa ἀπεχρίναντο οἱ Ἰουδαῖοι' « Μήτι 
; ἑαυτὸν, ὅτι λέγει Όπου ἐγὼ ὑπάγω, 
βύνασθε ἐλθεῖν; » Πάνυ δὲ καὶ ἐμφαίνεται 


ter. Quin et in lege 200 vesva scriptum est, 
quod duorum hominum testimonium, verum est : 
ego sum is qui testimonium fero de ieipso, et 
testimonium fert de me, qui misit me Pater **, » Cur 
vero verisimile erat, quod seipsum  interfecturus 
esset post tot verba tam magnifice a se hunc in 
modum dicta : « Neque me scitis, neque Patrem 
ineum ; si me sciretis, etiain Patrem. meum scíre- 
tis ?**? » Credibile enim est cos, perinde a!que hac 
verba, intellexisse illud : « Ego vado, ei quaretis 
me, et in peccato vestro moriemini; quo ego vado, 


i. Vy 2; Mautli. 0, 6; Joan, vii, 42. 33 Joan. 11, 2. ?? Joan. vii, 40 4994. ** ibid. 10. 3 ibid. 


9 ibid. 51,52. 
"tov. Lego αὐτούς, 


7 joan, vini, 12. 


?* ibid, 15-18. 


9 Joan. viu, 19. 
(69) Ferrarius videtur legisse ἀλλ᾽ ἢ οὐχ 6 ἥχλος. 


9 

t0 VOS non potestis venire *6 ; 
Jadai respoaderunt : «€ Nunquid. iuterficiet seip- 
sum, quia dicit : Quo ego vado, vos non potestis 
venire? »] Valde etiam ostenditur potestas ejus tum 
iu co quod libera potestate et voluntate ipse moria- 
tur relicio corpore; tum etiam in hoc dicto: « Ego 
vado; » οἱ fortassis, quia dixit : « Ego vado, » 
subjungitur, « et quxretis me. » Verisimile eniin 
est cos qui illi ita e vita migranti aderunt, ipsum 
qu:esituros : idcirco. autem quod in peccatis suis 
moriantur, neque post illa omnia pudore ita suf- 
fundantur, ut non dubitanter. de ipso dicant : 
i Nunquid interfecturus seipsum est? » quo ipse va- 
dit, cos abire nou posse. Existimo etiam quod mali- 
gnius nominantes illud quod erat in traditione de 
morte Christi, qui ad eos venerat, et non glorifican- 
tes cum e vita isto modo discedentem, dixerunt : 
« Nunquid seipsum interfecturus es:? » Licebat 
enim aubigue dicere, sed cum consensu ejus glo- 
rie, quai erat penes. mortem cjus, et quasi hunc in 
modum dicere : Nunquid anima cjus, quando ipse 
voluerit, exibit derelicto corpore, et hanc ob cau- 
sam iuquit : « Quo cgo vado, 60 vos non potestis 
venire? » Simul etiam, quia: disseruimus quomodo 
e vita discesserit, observabis illud : « Et ascendens 
Jesus Jerosolymam, assumpsit duodecim seorsum, 
οἱ in via dixit illis : Ecce ascendimus Jerosolymam, 
et Filius hominis tradetur priucipibus sacerdotum, 
et scribis, et condemnabunt eum morti, et trade- 
tur gentibus couspuendus, ct flagellaudus, et cru- 
cifigendus, et tertia die resurget ο). » Quod si quis 
respondeat illud : « Ab eo tempore coepit ostendere 
discipulis suis, quod oporteret euin Jerosolymam 
proficisci, et multa pati a principibus sacerdotum, 
εἰ Phariszis, οἱ scribis, et interfici 5; » et illud : 
« Futurum est ut Filius hominis 3901 tradatwr in 
manus homiuum, et occident eum, et tertia die re- 
surgel *, » dices quod interfecerunt eum omnes 
dicentes : « Crucillge, crucifige eum **, » et hi qui 
rei fuerunt mortis ipsius, etiamsi prasoccupans mi- 
liies venientes ut fraugerent crura ejus, cum cla- 


massel voce valida, exspiraverit *. Hinc etiam il- - 


lud adjunges: « Omnis inveniens me occidei me **; » 
et illud : « Omnis qui interfecerit Cain, septuplo 
vindicabitur " ; » quomodo enim omnuis inveniens 
Caiu, occidel eum, si unus anticipaverit interficere 
eum? Vel quomodo omnis qui interfecerit Cain, 
septuplum punietur, cum multi non interfecerint 
euim ? nam veluti de multitudine dicta est vox omnis. 
Fortassis etiam humanius cum intellexisset Petrus 
quà dicia sunt a. Servatore, inquit : « Propitius 
* ibid. 21, 99.  *' Matth. xx, 17 seq. '* Matth 
$5 Joan. xix, 92, 95... ** Gen. iv, 4. "" ibid. 15. 


70) lI:c supplevimus e Perionie. 

71) "Ev τῷ. Deest in codice Regio. 

(72) Πῶς τὸν βίον ἐξεή.1υθ6. lta tom. xxxi in 
Jóoau., ΕΙΝ. 10, πρὸ τοῦ τοῦτον ἐξελθεῖν τὸν βίον, 
ἦν Ev τῷ χόλπῳ τοῦ Αθραάμ Kt in eodem tomo 
paulo. iuferius, num. 16, οὗ γὰρ µόνον χατὰ τὸ 
ἁπλούστερον ἐξήλθε τὸν olxov. 

(72) Codex Bogleianus, xat παραδοθήσεται, in Re- 


. XvI, 91. 


ORIGENIS 


» [(70) cul. etiam A f; ἐξουσία αὐτοῦ ἐν τῷ (11) αὐτεξουσίω 


0 f3xziv, γαταλιπύντα τὸ σῶμα, xat ἑ 
ὑπάγω» » καὶ τάχα δ.ὰ τό ε Ἐγὼ ὑπὸ 
φερόμενον vlvevac τό) « Καὶ ζητήσετ 
Υὰρ χαὶ τοὺς παρατυχόντας οὕτως αὖὐτι 
μένῳ τοῦ βίου ζητεῖν αὐτόν ΄ διὰ δὲ τὸ 
τίαις αὐτῶν ἀποθνῄσχειν αὐτοὺς, μηδὲ 
πάντα δυσωπηθέντας πρὸς τὸ μὴ διστα; 
περὶ αὐτοῦ" « Μῆτι ἀποχτενεῖ ἐαι 
ἄπεισι, μὴ δύνασθαι αὐτοὺς ἀπελθεῖν. 

xoi χαχοηθέστερον ὀνομάκοντες τὸ χα 
δοσιν περὶ τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ εἰ 
λνθότος, καὶ μὴ δοξάζοντες τὸν οὕτω 
µενον τοῦ βίου, εἰρήχασι τό; «Μήτι de 
τόνι » Ἑντν γὰρ δισταχτιχῶς μὲν «l1 
φάσεως δὲ τῆς παρὰ τῷ θανάτῳ δόξι 
οἱονεὶ οὕτως εἰπεῖν ' µήτι ἡ ψυχὴ αὖτι 
βούλεται, ἐξελεύσετα, καταλει-θέντος : 
καὶ διὰ τοῦτό φησι τό' « Ὅπου ἐγὼ i 
οὗ δύνασθε ἑλθεῖν; » "μα δὲ καὶ map 
τὰ εἱἰρημένα ἡμῖν περὶ τοῦ, πῶς th 
Ἄνθε (72), τό: « Καὶ ἀναθαίνων εἰς | 
Ἰησοῦς παρέλαθε τοὺς δῴδεχα κατ iB 
ὁδῷ εἶπεν αὐτοῖς' Ἰδου ἀναθαίνομεν εἰς 
xaX ὁ Yió; τοῦ ἀνθρώπονυ παραδοθήσετο 
ρεῦσι, xai γραμματεῦσι, xal χαταχρι 
θανάτῳ, xaX παραδοθήσεται (15) τοῖς | 
ἐμπαῖξαι, xal μαστιγῶσα:, καὶ σταν( 
τρίτη ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. » Ἐὰν & 
φέρήι τὸ’ « ᾽Απὸ τότε fjpzaxo δειχνύειν * 
ἑαυτοῦ, ὅτι δεῖ αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα 

πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων, χα 
xaX Υραµµατέων», xai ἀπηκτανθῆναι 
« Μέλλει ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παρ 
χεῖρας ἀνθρώπων, xal ἀποχτενοῦσιν a 
τρίτῃ ἡμέρᾳ ἑγερθήσεται, » ἐρεῖς, δι 
αὐτὸν οἱ λέγοντες πάντες, « Σταύρον, 

τὸν, » καὶ ol γενόµενοι ἔνοχοι τοῦ θανά 
καὶ, προλαθὼν τοὺς στρατιώτας Epyo, 
πλῆδαι τὰ σχέλη αὐτοῦ, χκράξας (78 « 
ἐξέπνευσε. Παρχθήσεις 65 εἰς τοῦτο τό" 
ρίσχων µε ἀποχτενεῖ µε, » xal τό « 

χτείνας Κάῑν ἑπτὰ ἑἐχδιχούμενα παρα) 
γὰρ πᾶς ὁ εὑρίσχων τὸν Κάῑν άποχτενε 
ἀποχτείναντος ἂν αὐτὸν τοῦ προειληφ 
πᾶς (15) ὁ ἀποχτείνας Κάῑν ἑπτὰ ἔχδιχι 
λύσει, οὐχ ἂν πολλῶν ἀποχτεινάντων αἱ 
περὶ πλήθους εἴρηται τό’ πᾶς. Táya 

Πέτρος, ἀνθρωπιχώτερον ἐχλαθὼν τὰ | 
τοῦ Σωτῆρος, φησίν" « Ιλεώς σοι, K 
ἔσται σοι τοῦτο” » ὁ δὲ Σωτὴρ ἔπιτιμ 


5 Matth. xv, 91. 99. 1, 


gio deest xat. 

(14) Cod. Bodleian.. ἐπὶ τὸ πλῆξαι 4 
τοῦ, xpá&ac, etc, Regius, ἐπιπλῆξα 
χράξας. 

(5) 4:odex Dodleianus, πῶς πᾶς, R 
πᾶς. l'aulo post in Regio perperam le 
μενα pro ἐχδιχούμενα. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 


€ ἐξειληφότι τὸ εἰρημένον, qnstv* « "Yraye A esto tibi, Domine, hoe non eril 
 Servator increpaus cum, quasi non bene. intellexe- 


wu, Σατανᾶ, σχἀνδαλὀν poo ci, ὅτι οὗ Φρο- 
νοῦ θεοῦ, ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων. » Άλλὰ 
k ep Παύλψ λεγόμενον' « Ἑαυτὸν παρέδωχεν 
νῶν θυσίαν τῷ Θεῷ, » ὅρα εἰ μὴ τοιοῦτόν 
Foe Τοῦν µόνως δυνῄση σῶσαι αὐτὸν εἰς τὸν 
βχιερέα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδὲχ, καὶ τὸν 
490 Θεοῦ τὸν αἵροντα ttv ἁμαρτίαν τοῦ 
προσφερόµενον θυσίαν τῷ θεῷ, οὐχ ὑπὸ 
ἁλλ᾽ ὑπὸ ἀρχιερέων εὐσεθῶν (10). Ταῦτα 
ἡμεῖς, χατὰ δύναμιν ῥασανίζοντες τὸ βούλη- 
λεγόντων τό. « Μήτι ἀποχτενεῖ (77) αὑτὸν, 
* Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἑλ- 
μετὰ 55 ἀχηχοέναι τηλικούτων τῶν προειρη- 
κὸ τοῦ Ἰησοῦ λόγων, ἐκδεδώχαμεν. Εἰχὸς δὲ 
Ἰσκόπτοντας ὡς βεθιασμένῃ τῇ ἑρμηνείᾳ 
ἁπλούστερον αὑτοὺς εἰργχέναι τό. « Μήτι 
E ἑαυτὸν, » ὡς τοῦ μὲν Ἰησοῦ ἀποχτενοῦντος 
αἱ ἐσομένου ἐν χώρᾳ τῶν ἑαυτοὺς διαχειρι- 
» χαὶ χολασθησοµένων ἐπὶ τούτῳ, τῶν δὲ 
ν παρὰ (78) τοῦτο οὗ δυναµένων ὀχεῖ Υε- 
μαρὰ τὸ μὴ τῷ αὐτῷ ἑνόχους αὐτοὺς γίνεσθαι 
τῶν ἁμαρτήματι. ᾽Αλλὰ χαὶ αὐτοὶ ἐπιστη- 
εἰ δύνανται οἱ Ἰουδαῖοι ὑπονενογχένα, τὸν 
ταῦτα εἰρηκέναι ἑαυτὸν χαταδικάκοντα, ὡς 
ὄὕμενον εἰς τόπον χολάσεως, ἔνθα οὖκ ἑδύ- 
ινέσθαι, ὅσον ἐπὶ τῇ ἐχδοχῇ ταύτῃ, οἱονεὶ 
ος (10) αὐτοῦ: i| ἀχόλουθον ἔσται λέχειν, 
p τοῦτο νοῶν ἔφασχεν ὁ Ἰησοῦς, χαὶ βουλό- 
υτὺν ἁ ποχτεῖναι, χρεῖττον ἑνόμιζε τὸ ἑαυτὸν 
τοῦ μὴ τοῦτο ποιεῖν. Καὶ ὁ Ἡραχλέων pív- 
ἁπλούστερον εἰρημένου τοῦ” « Μήτι ἄποχτε- 
JV, ? φησὶν, ὅτι πονηρῶς διαλογιζόµενοι οἱ 
ταῦτα ἔλεγον, χαὶ µείζονας ἑαυτοὺς ἆπο- 
οι τοῦ Σωτῆρος, xal ὑπολαμθάνοντες, ὅτι 
ν ἀπελεύσονται πρὸς τὸν θεὸν εἰς ἀνάπανσιω 
ὁ δὲ Σωτὴρ εἰς φθορὰν χαὶ εἰς θάνατον ἔαυ- 
μρισάµενος, ὅπου ἑαντοὺς οὑχ ἑλογίζοντο 
* xai αὐταῖς λέξεσί φησιν, ὅτι ᾧοντο λέγειν 
ga οἱ Ἰουδαῖοι, ὅτι Ἐγὼ ἐμαυτὸν διαχειρι- 
tig φθορὰν µέλλω πορεύεσθαι, ὅπου ὑμεῖς 
θε ἐλθεῖν. Οὖκ οἶδα δὲ πῶς χατὰ τὸν εἰπόν- 
γώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ χόσµου, » χαὶ τὰ ἑξης, 
ὅτι Ἐγὼ ἐμαντὺν διαχειρισάµενος εἰς 


£X) πορεύεσθαι. Ἐὰν δὲ τις λέγη μὴ τὸν D 


'a0ta slpnxévat, τοὺς δὲ Ἰουλαίους αὐτὸ (80) 
κέναι, δηλον ὅτι ἐρεῖ τοὺς Ἰουδαίους πε- 
αι περὶ αὐτοῦ, ὅτι φθείρονται οἱ ἑαυτοὺς 
ἆμενοι, xai οὐδὲν ἧττον ἐποίει ταῦτα, 
Φθαρήσεσθαι, χαὶ χολασθήσεσθα, ' ὅπερ ἂν 
τα (81) λλίθιον. 


ut corrumperctur et puniretur; id quod erat 
5 Ephes. v, 9. 


th. xvi, 92. "'* ibid. 23. 


xlex Boilleianus, ἀρχιερέων εὐτεθῶν, Re- 
εερέως εὐσεθῶς. 

xlex Bodleianus , Μήτι ἀποκτενεῖ, Ἱκορίις, 
"vet, 

dex Dodicianus, παρά, fegius, περί. 
κείζτονες. Sic mss. et ipse lF'errarius, qui 


533 


tibi 5; » at vero 


rit quod dictum fuerat, iuquit: « Vade retro ic, 
Satana, $candalum mihi es, quoniam norm sapis qu;e 
Dei sunt, sed qux sunt. liominum 99. » Vide vero 
anuon etiam quod apud Paulum dicitur ** ; « Seip- 
sum tradidit pro nobis hostiam Deo, » sit tale. Sic 
igitur solum servare poteris summum sacerdotem 
in 5xculum secundam ordinem Melchisedech ?!, et 
Agnum Dei tollentem peccatum mundi "*, ολα 
hostiam Deo, non ab impiis, sed a piis pontificibus. 
Ilz:c quidem nos tradidimus pro viribus exploran- 
tes propositum dicentium : « Nunquid interfecturus 
est seipsum, quia dicit : Quo ego vado, eo vos non 
potestis venire *5 : » postquam  audivissent tales 


B tantosque sermones quos superius dixerat Jesus, 


Credibile autem est quosdam offensos bac iuter- 
pretatione, tanquam coacta, existimare eos simpli- 
cius dixisse : « Nunquid interfectarus est seipsuni, » 
perinde quasi Jesus interfecturus esset seipsum, ct 
futurus in loco corum qui sibi ipsis manus intule- 
rint, et ob hoc sunt puniendi, Judxis non valenti- 
bus ob hioc illo ire, propterea quod obnoxii non 
essent illi peccato de seipsis. At vero hi notent 
num possint Judzi subcogitare Jesum h:ec. dixisse 
condemnantem seipsum, veluti profecturum ad lo- 
cum supplicii, quo non poterant illi proficisci , 
quantum attinet ad hanc intelligentiam, quasi Je- 
su meliores ac prostantiores essent : vel conse- 
quens erit dicere, Jesum, si loquebatur hoc cogi- 
tans, et volens 309. seipsum interficere, melius 
putare seipsum interficere quam non 86 interficere. 
lleracleon sane, perinde quasi hoc dictum fuerit 
simplicius : « Nunquid interfecturus est seipsum, » 
inquit quod maligne cogitantes Jui:ei hxc loque- 
rentur, seipsos ctiam ostendentes ipso Servatore 
mojores, et existimantes se quidem profecturos ad 
Deum in requiem sempiterham ; Servatorem autem 
ad corruptionem, οἱ ad mortem, vi sibi ipsi illata, 
quo seipsos non existimabant profecturos : et 
iisdem verbis inquit Judzos existimare Servatorein 
dicere: Ego, mibi ipsi vi illata, ad corruptionem 
profecturus sum, quo vos non potestis venire. Sed 
liaud scio quonau: pacto, cum dixisset Jesus: « Ego 
sum lux mundi *, » et quie sequuntur, possit 
dicere : Ego, mihi ipsi vi illata, profecturus sum ad 
corruptionem. Sin vero dicat aliquis, Servatorem 
hoc non dixisse, sed hoc Judaeos subcojgitasse, di- 
cet scilicel Judzeos cogitasse de eo quod corrum- : 
puntur qui sibi ipsis mortem consciscunt; et ni- 
bilominus Jesum hzc facturum, ctiawsi futurum 
modis omnibus fatuum. ' * 


^ Psal. cix, 4. 5) Joan. 1, 29. "? Joan. viii, 22. 


vertit, « quasi Jesus melior, ac prastantior esset, » 
sed tamen legenduin videtur χρείττονες, et ila 
e ο. . LM . 
(80) Codex Bodleianus, a2:6* ltegius, αὐτῷ. 
. (51) Κατὰ zárca. Deest in Regio codice, sed le- 
gitur in codicibus Bouleiano et Burberino. 


υὐ5 


ORIGENIS S 


3. « Et dicebat illis : Vos ex infernis estis, ego e A — 9. «Καϊξλεγεν αὐτοῖς. Ὑμεῖς ἐκ τῶν χάτω £ozd, 


supernis sum ; vos ex hoc mundo estis, ego non sum, 
ex hoc mundo '*, » In superioribus etiam dixit : 
« Qui est de terra, de terra est, et de terra loqui- 
tir; qul e ccelo venit, supra omnes est; et quod 
vidit et audivit hoc testatur **. » Si igitur qui de 
lerra est, de terra loquitur; et qui e coelo venit, 
quod vidit et audivit, hoe testatur, quares utrum 
idem sit esso e terra et esse ex iufernis, an diver- 
suimn. Simul autem observabis quod illic non dixe- 
rit : Qui est e coelo, e caelo est, et e ccelo loquitur ; 
nam fortassis Servator non erat e colo : non erat 
presertim in quantum est primogenitus omnis 
creatura ?', Quod enim attinet ad. vocem, e coto, 
sccundus home, est e ccelo, quemadmodum alicubi 
Paulus dicit : « Primus homo e terza, terrenus : 
secundus homo e coelo **, » Atque etiam hoe in loco 
uotabis utrum tandem idem dicat dicendo : « Vos 
ex infernis cstis, » el : « Vos ex hoc mundo cstis, » 
an diversum sit esse e terra ab co quod est esse ex 
hoc mundo. Similiter etiam in his verbis quxres: 
« Ego e supernis sum, » et ; « Ego non sum ex hoc 
mundo. »Diguum est enim ut inspieiamus quid sit ex 
supernis esse, ct quid sit non esse ex hoc mundo. Vi- 
de igitur annon qui assumpsit ortum a materia et 
corporibus, eo quod meliora rcliquerit, site terra : 
303 qui quatenus est e terra, de terra loquitur, 
altius aliquid intueri vel dicere non valens; qui 
idem etiam ex infernis est : nam alia est consi- 


ἐγὼ Ex τῶν ἄνω εἰμί * ὑμεῖς Ex τοῦ χόσµου τούτου α 
ἐστὲ, ἐγὼ οὖχ εἰμὶ ix τοῦ χόσµου τούτου. » Kaliv a. 
τοῖς ἀνωτέρω ἔλεγε τό: « Ὁ ὧν Ex τῆς γῆς, bou. 4 
γῆς ἐστι, καὶ Ex τῆς γῆς λαλεῖ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ Lp— e. 
χόμενος ἑπάνω πάντων ioz(v* καὶ à ἑώραχε, xia. 
ᾖχουσε, τοῦτο μαρτυρεῖ. » El τοίνυν ὁ Ex. τῆς Tx 
àx τῆς γῆς λαλξῖ, καὶ ὁ &x τοῦ οὐρανοῦ ἑρχόμενος, 
ἑώραχε xai Ίχουσε, τοῦτο μαρτυρεῖ, ζητήσεις τοσα, 
νυν πὀτερὀν ποτὲ ταντόν ἐστι τὸ Ex τῆς γῆς εἶναι ο c 
Ex. τῶν κάτω εἶναι, ἢ ἕτερον. "Αμα δὲ παρατηρήσεπω»- -& 
ὅτι κἀκεῖ οὐκ εἶπεν Ὁ ὧν ix τοῦ οὐρανοῦ ἐκ Comum: 
οὐρανοῦ ἐστι, χαὶ Ex τοῦ οὐρανοῦ λαλεῖ. τάχα Tr ὁ 
Σωτὲρ οὖκχ kx τοῦ οὐρανοῦ fjv, μάλιστα χαθὸ Πρω---μ. 
τοχος πάσης κτίσεως fjv. Τὸ γάρ" ἐκ τοῦ οὐρανπααπωῦ, 
ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ἣν ἐξ εὐρανοῦ * ὡς χαὶ ὁ Παν» ας 
που φησίν' « Ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ἐκ γῆς, χοῖκ-ναίς. 
ὁ δεύτερος ἄνθρωπος ἐξ οὐρανοῦ. » Καὶ ἐνθάδε ἃ 
ἐπιστήσεις πότερὀν ποτε ταυτὸ λέγει Ev. τῷ' « "Yan up 
ἐχ τῶν χάτω ἑστὲ, » xal, ε Ὑμεῖς kx τούτον T 
χόσμου ἐστὲ, » fj ἕτερόν ἔστι τὸ εἶναι ix τς T 
παρὰ τὸ εἶναι Ex τοῦ κόσμου τούτου. Τὸ 6 ὅμοιοιων (t. 
τῆσεις xat ἐν τῷ' € Ἐγὼ £x. τῶν ἄνω εἰμὶ,ν πεί. 

«€ Ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἐκ τοῦ χόσµου τούτου.  'Α.. Εν 
γὰρ ἰδεῖν τί τὸ ἐκ τῶν ἄνω εἶναι, xal τί ον μμ 
ἐχ τοῦ χόσµου τούτου εἶναι. "Opa τοίνυν εξ µμὴ 

ὁ τὴν ἀπὸ ὕλης γένεσιν xal σωμάτων ἀνειληφὼςς ο τῷ 
χαταλελοιπέναι τὰ χρείττονα, ix τῆς γῆς ἱστω' 
ὅστις ὅσον ἐστὶν ἐκ τῆς γῆς, ἐχ τῆς γῆς λαλεῖ, ση” 


deratio esse ex infernis, alja esse e terra : vox ϱ λότερόν τι μὴ δυνάµενος βλέπειν, ἢ λέγειν. 0 87 αὖ- 


euim inferne, consideratur in quodam veluti loco, 
itidem in dogmatibus, et in discursu mentis : om- 
nisque profecto talibus dogmatibus et discursu 
mentis utens qux sunt οχ infernis, ex infernis est. 
Atque etiam hie mundus visibilis, materialis exsi- 
stens, propter eos qui materiali vita egent, loca 
quidem habet diversa ; qui sane omnia compara- 
tione rerum immaterialium, οἱ invisibilium, οἱ 
corpore carentium, inferna sunt, non tantum loco 
quantum comparatione ad res invisibiles. Quan- 
tum autem in hoc mundo loca mundi inter se com- 
paranda suni, quadam fuerint loea. inferne, quzse- 
dam superne : terra enim proxima inferne sunt, 
colestia vere superne, adeo ut hac ratione qui ex 


τὸς xai ix τῶν χάτω ἑἐστίν. "Άλλη µέντοιχε ἡ ἐπ. 
νοια ἡ ix τῶν χάτω, xal τῆς γῖς' κάτω γὰρ ü» cm 
τότπῳ τινὶ νοεῖται, οὕτως χαὶ δύγµασι, xai δια οί" 
xal πᾶς Yt ὁ τοιοῦτος (82) ἑόγμασι xat διανοίᾳ — 2096» 
p£vog, ἅτινά ἐστιν Ex τῶν χάτω, Ex τῶν κάτω E στίν 
Αλλά χαὶ ὁ δειχνύµενος χύσμος, ὑλιχὸς vevóps aiv, 
διὰ τοὺς δετθέντας τῖς (89) ἐνύλον ζωῆς, τώπους 
μὲν ἔχει διαφόρους, οἵτινες δὴ πάντες ὡς μὲν pl 
τὰ ἆθλα, xol τὰ ἁόρατα, xal τὰ ἀσώματα χάτω εἰ» 
σὺν, οὗ τόσον τῷ τόπῳ, ὅσον τῇ πρὸς τὰ ἁόρατα avt 
χρίσει. ὅσον δὲ (848) ἐπὶ τῷ χόσμῳ τόποις χόσμον 
συνεξετάζεσΊαι. εἶεν ἄν τινες τόποι οἱ χάτω, xc 
ἄλλοι Évto* τὰ piv Υὰρ περίχεια χάτω ἐστὶ, τὰ δὲ 
οὐράνια ἄνω᾽ ὡς χατὰ τοῦτο τὸν μὲν ix τῶν χάνω 


infernis sit, ie etiam omnino sit ex hoc mundo; at D πάντως εἶναι ἐχ τοῦ χόσµου τούτου. τὸν δὲ ix o 


vero qui ex hoc mundo sit, non omnino sit ex in- 
fernis, Vide enim an municeps corporum aliquo 
pacto sit ex hoc mundo, non tamen ex infernis lo- 
caliter ; verumtamen ipse etiam ex infernig es!, 
comparalione rerum qua inente percipiuntur : 
clenim omnis municeps eorum qua videntur **, 
quaque pertranseunt, et. qux» sugt temporalia, ex 
infernis est, etiamsi comparatione locorum sil ex 
supernis : licetque profecto cuicunque qui ex in- 
fernis, et ex lioc mundo, et e terra fuerit, immu- 


55 Joan. viij, 25. ** Joan. ui, 57, 22. 


(82) Codex Barberinus in marg!ne habet τοιού- 
to:5, sicque videtur legisse Ferrarius. 
(85) Codes Bo:leianu:, τᾶς Regius, τούς, male. 


5! Coloss. 1, 15. 


χόσµου τούτου μὴ πάντως εἶναι xal ix. τῶν χάνω 
'Ü γὰρ πολίτης τῶν σωµάγων,ὅρα sl. ἔστι μέν 

ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, οὗ μὲν ἐκ τῶν τοπιχῶς χἀ- 
τω" πλὴν xaX αὐτὸς, ὡς πρὸς σύγκρισιν τῶν νοητῶν, 
ix τῶν χάτω ᾿ xal γὰρ πᾶς ὁ τῶν βλεποµένων πολἰ» 
της, xa παρερχοµένων, xai προσχαίρων, ἐχ τῶν xà- 
τω ἐστὶ, χἂν ἐν συγχρίσει τόπων Ex τῶν ἀνωτάτω 
τυγγάνῃ. Ἔξεατι µέντοιγε τὸν ix τῶν χάτω, xal ix 
τοῦ xóspou τούτου, xal ἐκ τῆς γῆς μεταθαλεῖν, xal 
γενέσθαι £x τῶν ἄνω, xal µτχέτι Ex τοῦ χόσµου τού- 


δδ | Cor. xv, 47. ** ll Cor. iv, 18. 


(84) Ὅσον δὲ, ete. Legendum videtur ὅσον δὲ δεῖ 
ἐπὶ τῷ κόσμῳ τόπους κόσμου συνεξετάξεσθαι, εἴεν 
ἄν τινες, etc. In codice Bodlciano ante εἶεν legitur el. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 


966 


Ἰ ἄλλον ix μὲν τοῦ χόσµου τούτου, ix τοῦ A lari el fleri e supernis, nec amplius ex hoc mundo 


δὲ. 7. γοῦν τοῖς μαθηταῖς ὁ Σωτήρ (85): 
U κόαµου ἥτε, χἀγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ix τοῦ 
καὶ οὐχέτι ἑστὲ ἐκ τοῦ κόσμου" » εἴπερ γὰρ 
| Zerhp ζητῆσαι, χαὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλὸς, 
ὺς κάτω xai πολιτογραφηθέντας Ev τοῖς xá- 
ιστῆσαι ἐπὶ τὰ ἄνω. Καὶ γὰρ εἰς τὰ χατώ- 
ρη τῆς γῆς ὁ χαταθὰς αὐὗτός ἐστι διὰ τοὺς ἓν 
σωτάτω τῆς γῆς ἀλλὰ καὶ ἀνέδη ὑπεράνω 
τῶν οὐρανῶν, ὁδοποιῶν τοῖς βουλομένοις, xal 
᾿ αὐτῷ µαθητευοµένοις, τὴν φέρουσαν ὁδὸν 
µκεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, τουτέστιν ἐπὶ 
σωμάτων. Εἰ δὲ χαὶ ποθεῖς μαθεῖν ἀπὸ τῆς 
εἰς ἐστιν ὁ Ex τῶν χάτω, xai τίς ἐστιν ὁ ix 
” ἄχουε: Ἐπεὶ ὅπου ὁ θησαυρὸς ἑχάστου, 
ἡ χαρδία ἐστίν * Eáv τις θησανρἰζῃ ἐπὶ τῆς 
αὐτοῦ τοῦ θησαυρίζειν ἐπὶ τῆς γῆς Ex τῶν 
νεῖαι' ἐὰν δέ τις θησαυρίζῃ ἓν τοῖς οὐρανοῖς, 
t ἄνωθεν, xal ἀναλαμθάνει τὴν εἰχόνα τοῦ 
ου. ἀλλὰ χαὶ ἄλλος διελθὼν πάντας τοὺς 
€ ἓν τέλει εὑρίσχεται µαχαριωτάτῳ. Et ὃ' 
τὰ ἑχατέρου ἔργα, οἷα εἶπον (86): ὥστε εἰ- 
'τὰ ἔργα τῆς σαρχὸς ποιεῖν τὸν Ex τῶν κά- 
δὲ καρπὺν τοῦ πνεύματος τὸν Ex τῶν ἄνω, 
ιν την πρὸς τὸν χόσμον τοῦτον ἀγάπην τὸν 
τοῦ χόσµου τούτου ἐπεὶ, χατὰ τὸν Ἰωάννην, 
thv ἀγάπην τοῦ θεοῦ, ἐχεῖνος οὐκ ἔστιν ἐχ 
κου τούτου * ὃς δὲ οὐχ ἀγαπᾷ τὸν χόσμον, οὗ- 
χόσμῳ, ἀλλὰ λέγων «Ἐμοὶ μὴ γἐνοιτο χαυ- 
€l μὴ £v τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου µου Ἰησοῦ 
δι οὗ ἐμοὶ χόσµος ἑσταύρωται, χἀγὼ  xó- 
ta χωρῶν τὸ ἀγαπᾷν Κύριον τὺν θεὸν αὑτοῦ 
τῆς καρδίας αὐτοῦ, καὶ ἐξ ὅλης τῆς φυχῆς 
αἱ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας αὐτοῦ, τῷ μὴ θλί- 
ἣν τοιαύτην ἀγάπην ὑπὸ τῆς πρὸς τὸν xó- 
ἄπης, xai τὰ (88) tv. τῷ χόσμῳ : ἀμήχανον 
υπάρχειν τὴν πρὸς τὸν χόσμον ἀγάπην τῇ 
v θΘεὸν ἀγάπῃ' ὡς ἀμήχανον συνυπάρχειν 
 φῶς xal σχότος, ἢ Χριστὸν xai τὸν Βελίαρ, 
ὃν εἶνα, «oU Θεοῦ μετὰ τοῦ ναοῦ τυγχάνον- 
εἰδώλων. Ὡς διαφορᾶς µέντοιγε οὕὔσης τῶν 
ὃς ἄλληλα, λέγεται ὑπερθετικῶς τό" « Ἔθεν- 
! λάχχῳ χατωτάτῳ * » xal τό: (Ei; τὰ xa- 
vhe Υῆς ὁ χαταθὰς, οὗτός ἐστιν χαὶ ὁ &va- 


esse : alii etiam licet, ex hoc seculo cum sit, fleri e 
coelo, dicente discipulis Servatore ** : « Ex mundo 
eratis, el ego vos e inundo elegi, nec amplius ex 
mundo estis : » quandoquidem enim venit Servator 
quzrere et servare quod perierat *', venit eos 
translaturus ad superna, qui iuferne erant, et ascri- 
pti cives inter eos qui inferne eraut. Etenim ipse 
est, qui descendit in inferiores partes terre **, 
propter eos qui erant in infimis partibus terr:e. 
Quin etiam ascendit super omnes coelos **, viam 
preparans volentibus, atque etiam his qui ipsius 
discipuli sincere fuerint, ad ea qux sunt supra om- 
nes colos, loc est ad. ea quas sunt extra corpora. 
Quod οἱ cupis a Scriptura discere quis sit ex iufer- 
nis, itemque quis sit e supernis, audi : Quoniam 
ubi fuerit uniuscujusque thesaurus, illic erit et 
cor **; si quis thesauros recondiderit in terra, ex 
ipso quod recondit thesauros in terra, ex infernis 
elicitur ; sin vero thesauros recondiderit in caelis, 
nascitur e supernis , et assumit imaginem super- 
coelestis ** ; atque etiam alius 30/$ cum penetra- 
rit omnes coelos 56, in fine invenietur beatissimo. 
Sint autem utriusque opera, qualia dixi : ita ut di- 
camus opera carnis facere eum qui ex infernis est ; 
fructum vero spiritus facere eum qui este supernis ; 
atque rursus amorem erga hunc mundum facere 
hominem ex hoc mundo exsistentem ; quoniam, 
secundum Joannem, qui liabet amorem Dei, ille 
non est ex hoc mundo; qui autem non diligit mun- 
dum, rec ea quidem qux in mundo sunt diligit *", 
sed dicit : « Mihi absit gloriari, nisi in cruce Do- 
mini mei Jesu Christi, per quem mihi mundus 
crucifixus est,. et ego mundo *5, » et capit diligere 
Dominum Deum suum ex toto corde suo, ct ex tola 
anima sua, et ex tota mente sua **, co quod non 
prematur talis amor ab amore mundi, et eorum 
que suntin mundo. Fieri enim nequit ut simul 
exsistat amor erga mundum cum amore erga Deum, 
quemadmodum fieri nequit ut simul exsistant lux 
et tenebre, Christus et Beliar ; item fleri nequit ut 
idem templum sit templum Dei, et templum idolo - 
rum Τὸ Jam quasi differant inter se loca qua infer- 
ne sunt , superlative dicitur : « Posuerunt me in 


Διόπερ ἑνώπιον τοῦ Χριστοῦ « προπεσοῦνται D lacu infimo ?*; » et illud : « Qui descendit ad infi- 


τες 6i χαταθαίνοντες » εἰς τὰ xatürepa µέ- 
[ῆς, εἰς ἆλου: ἐπεὶ ἀληθὲς τό: « Οὐκ ἔστιν 
νάτῳ ὁ μνημονεύων σου * ἐν δὲ τῷ ἄδῃ τίς 
Ἠσεταί σοι,» ἸἘὰν δέ τις ἀνθυποφέρῃ τὸ 
ειν αὐτὸν εἰς τὰ χατώτερα τῆς γῆς, ἔπιτη- 
ὅτι ἐπὶ τῶν χαταθαινόντων εἰς γῆν εἴρηται 
εεσοῦνται. ὑποπιπτόντων γὰρ τῷ Χριστῷ, 


iB. XV, 19. *' Luc. xix, 10. 
IV, 14. *" ] Joan. n1, 15 seq. 
LXXXvu, 7. "' Ephes. iv, 9, 10. 


) Σωτήρ. Deest in codice Regio, sed lcgi- 
odleisno. 

ie habct codex Bodleianus, melius quam 
in quo legitur ἑχάστου ἔργα οἷον zT. 


nias partes terra, hic est etiam qui ascendit 7* ; » 
quocirea coram Christo « procident omnes descen- 
dentes "* » ad iuferiores parles terre , nempe in 
infernum, quoniam verum est illud : « Non est iu 
morte qui memor sit tui; in inferno autem quis 
confitebitur tibi ** ? » Quod si contra quis objiciat 
ipsum etiam descendere ad inferiores partes ter- 


Ephes. iv, 9. * ibid. 10. ** Matth. vi, 91. ** 1 Cor. xv, 49. 
55 Galat. vi, 14. 
15 Psal, xxi, ὀ0. 7* Psal. vi, 6 


* Matth. axi, 37.. "* 1E Cor. vi, 14-16. 


(87) Codex Bodleianus, τόν. Regius , τήν, male. 

(88) Codex Bodleianus, xav τῶν. 

489) Codex Bodleianus, τυγχάνοντος' Regius τυγ- 
χάνειν. 


567 


ORIGENIS 


το, olbservabis diclum eese de descendentibus in Α xot γόνυ (90) χαμπτόντων ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ, Sum 


terram verbum, procident : namque ος his qui co- 
ram Christo cadunt, quique genu flectunt in no- 
mine Jesu, quidam antes», quidam post coram co 
cadent ; el fortassis qui sunt super terram, ante 
cadent, et aute. alios subjicientur ; malorum nam- 
que est ultimo subjici ; quam ob causam « ultimus » 
eiiam « irimicus abolebitur mors '*. » Postea quz- 
res num quemadmodum locorum qua sunt inferne, 
eo quol dicatur quid infimum, ita etiam eorum 
qui sunt superne , sit differentia : idque przser- 
ti, quoniam regni coelorum hareditas nobis ob- 
tingat . qui coeli omnes hxreditate nobis obtingen- 
tes cum sint superne, non aequaliter tamen inter se 
habent illud superne. Quin etiam si anim: propter 


malitiam et prava 305 dogmata, intelligibil:m no- b 


taveris descensum, et intelligibilem ipsius ascen- 
sum, non parvam invenies differentiam : latius 
enim considerabis intelligibiliter descendentes. Si- 
mu] etiam vide an non sacratiori modo et non lo- 
caliter intelligas de anima Jesu illud : « Qui ascen- 
dit super omnes colos 1: » nam inte'ligihilis 
ascensus illius animx ultra etiam oumpes coelos 
transiliit, jamque, ut {ία dicam, ad ipsuin pervenit 
Deum. Verumtamen prater hunc visibilem et. sen- 
sibilem mundum, constanteu e ccelo et terra, vel 
e calis et terra, est etiam alius quidam mundus 
inquo sunt quie non. videntur : et hoc totum est 
mundus inaspectabilis, mundus qui non videtur, 
mundus intelligibilis : cujus visione et pulchritu- 


dine fruentur qui puro sunt corde, quo hujus mun- C 


di intelligibilis visione antea bene parati penetrant, 
vel ad jp.um Deui videndum, quatenus videri na- 
tura potest Deus, lusuper etiam quieres an juxta 
aliquam significationem possit Primogenitus omnis 
ercaturze 77 esse mundus, et praesertim in quantum 
est sapientia multiformis '*; eo enim quod siat 
in sapientia omnes rei cujuscunque rationes juxta 
quas facta sunt. omnia quz facta fuere a Deo, ut 
tuquit Prophela ; « Omnia in sapientia fecisti '*, » 
in ipso etiam mundus fuerit, tanto picturatior, or- 
natior alque eliam prxstantior mundo sensibili, 
quanto ratio mundi nuda ab omni materia prastat 
hoc mundo materiato, non propter materiam, sed 
participatione illius Λόγαυ, [id est illius Filii Dei, 
qui est vera ratio,] et participatione sapientia , 
que mundum el ornamentum afferunt materia 
omnium qu: mundo insignita fuerint. Ac vide num 


τὸ | Cor. xv, 20. '* Ephes. 1v, 10. *? Coloss. 1, 19. "* Eplies. 11, 10. 


(90) Kal γόνν. In Regio codice deest xat. 
cn Codex Bodleianus, πρότερον Regius, πρό- 


περοι. 

(93) Codex Bodleianus, ὑποταχθήσονται * Regius, 
ὑποτάσσονται. . 

(93) Codex Bodleianus, ἐστὶ βασιλείας’ Regius, 
ἐστὶν ἡ βασιλεία. 

(4) Codd. Bodleianus et 
σεως * Regius, βάσεως. 

(95) Ovx ázAóc, etc. Sic habet codex Bodleianus, 
quod per gramimaticas leges nou licet. In Regio et 
D.irberino legitur, οὐχ ἁτλῶς εὐρήσεις διαφορὰν 


9 a 


Barberinus, xata6á- 


vic μὲν πρότερον (91), τινὲς δὲ ὕστερον προπεσιῦνα 
τα: αὐτῷ * καὶ τάχα οἱ ἐπὶ γῆς προτεσοῦνται, Yn 
πρὸ ἑτέρων ὑποταχθήσονται (93)' γειρόνων γὰρ 
ὕστερον ὑποτάσσεσθαι, διὸ xal « ἔσχατος ἐχθρὸς xam, 
αργεῖται ὁ θάνατος. » Μετὰ ταῦτα ζητήσεις εἰ, CER 
περ ἐστὶ τῶν χάτω διαφορὰ διὰ τὸ λέγεσθαί τι —. 
τωτάτω, οὕτως xal τῶν ἄνω διαφοραί’ μάλιστα ως. 
Χληρονοµία ἑἐστὶ βασιλείας (95) οὐρανῶν' πάντων 
ρονομουµένων οὐρανῶν ὄντων ἄνω, ἆλλ᾽ οὐχ ὁ 
ἑχόντων τὸ εἶναι ἄνω. ᾽Αλλὰ xal ἐπὶ τῆς νοητῆςς χι. 
ταθάσεως (94) τῆς φυχῆς διὰ τὴν χαχἰαν, xa τὰ poeti. 
ρὰ δόγµατα, xa νοητῆς ἀναθάσεως αὐτῆς ἐπιστῆσας, 
οὐχ ἁπλῶς (95) εὑρῆσεις δ'αφοράν ' ἐπιπλεῖον γὰρ 
νοητῶς χαταθαινουσῶν νοῄσεις. "Apa δὲ Opa εἰ μὴ 
μυστιχώτερον, χαὶ οὗ τοπικῶς, περὶ τῆς (96) Ἱτ- 
σοῦ ψυχΏς ἀχούσεις τό) «ΑἈναβὰς ὑπεράνω πάντων 
τῶν οὐρανῶν'» dj γὰρ νοητὴ ἀνάθασις ἐχείνης τῆς 
Ψυχης ὑπερπεπέδτχε xal πάντας τοὺς οὐρανοὺς, va, 
ὡς ἔστιν εἰπεῖν, ἤδη ἔφθασε πρὸς αὐτὸν «by θεύν. 
Πλήν ἐστί τις xal ἕτερος παρὰ τὸν δειχνύµενον wal 
αἱσθητὸν χόσμον τὸν συνεστῶτα ἐξ οὐ ρανοῦ xal γῆς, 

f] οὐρανῶν xai γῆς, χόσµος, ἓν ᾧ ἐστι τὰ μὴ Bax 
μενα, xal ὅλον τοῦτο χόσµος ἁόρατος, χόσμος 0) 
βλεπόµενος, καὶ νοητὺς xócuog* οὗ τῇ θέᾳ, χαὶ SV 
χάλλει ἑνόψονται οἱ χαθαροὶ τῇ χαρδίᾳ, προεντρεκ’ 
ζόμενοι διὰ τοῦ ἐνορᾷν αὐτῷ ἐπὶ τὸ μετελθεῖν, ὃς 

τ’ ἂν xal αὐτὸν ὁρᾷν, ὡς ὀρᾶσθαι πέφυχεν ὁ ek, 
τὸν Θεόν. Ζητήσεις δὲ εἰ χατά τι τῶν σημαινομένώ 
δύναται ὁ Πρωτότωιος πάσης κτίσεως εἶναι χόσμος, 
xai μάλιστα χαθ᾽ ὃ σοφία ἐστὶν ἡ πολυποίχιλος' ej 
γὰρ εἶναι πάντας οὐτινοσοῦν τοὶς λόγους, χαθ dig 
γεγένηται πάντα τὰ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Ev σοφίᾳ πεποι» 
μένα, ὥς φησιν ὁ προφήτης ' «Πάντα ἓν σοφίᾳ ἐποῖρ 
cag,» ἓν αὐτῷ εἴη ἂν xal αὐτὸς χόσµος, τοσούτιψ 
ποιχιλώτερος τοῦ αἱσθητοῦ xócpou xai διαφἑρώνι 
ὅσῳ διαφἑρει γυμνὺὸς πάσης Όλης τοῦ ὅλου (97) 
σµου λόγος τοῦ ἐνύλου χόσµου, οὐχ &mb τῆς Όλη 
ἀλλ ἀπὸ τῆς μετοχῆς τοῦ Λόγου, xal τῆς σοφίας, η 
χοσμούντων τὴν ὕλην χεχοσμτµένων. Καὶ ópa εἰ δύ- 
ναται ὁ λέγων’ «Οὐκ εἰμι ἐγὼ Ex τοῦ χόσµου τοῦ” 
του,» ἡ Φυχἠὴ εἶναι τοῦ Ἰησοῦ ἐμπολιτευομένη 54 
ὅλῳ χόσµῳ ἐχείνῳ. xal πάντα αὐτὸν ἐμπεριερχομ-Ά- 
yr, xai χειραγωγοῦσα ἐπ αὐτὸν τοὺς epa stupeo 
νους, ὅτι οὐδὲν (98) ἔχει ἐχεῖνος ὁ χόσµας χάτω, 


D οὐδὲ (99) οὗτος, ὡς πρὸς τὸ ἀχριθὲς ἐξετάζοντι, brat 


Πῶς yàp δύναται ἔχειν τι ὁ χόσµος οὗτος ἄνω, ὦ 
χτίσις χαταθολή ἐστιν (1) ; Οὐ γὰρ ὡς ἔτνχεν 


1 Psal. cui, 94. 


ἐπιπλεῖον νοητῶς καταδα!νουσῶν νοῄσεις. Huetiuss*? 
voceu νοῄσεις expungebat, vel ita certe legendu 
censebat, οὐχ ἁπλῶς εὑρήσεις, xai διαφορὰν ἔπι 
πλεῖον νοητῶς καταθαινουσῶν νοῄσεις. 

(96) Codex Bodleianus, περὶ της ' Regius, περι 
τοῦ. 

(97) Tov ὅ.Ίου. In codice Bodleiano deest Qu. 

(98) Codex Bodleianus, ὅτι o96£v* in Regio deesi 


οτί. 

(99) Codex Dodleianus, ὡς οὐδέ * in. Regio omitti« 
tur, ὡς. 

(1) 05 ἡ xc(etc xataGoAr) ἔστιν. In. hac. voee 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XIX. 


$70 


εΠρὸ χαταθολῖς xócgou: » ἐπίτηδες διὰ A possit anima esse Jesu quae dicit : « Ego non sum 


8) ἐπίνοιαν πλασάντων ὄνομα τῶν ἁγίων 
ταθο.Ἱῆς. Καίΐτοιγε ἐδύναντο λέγειν πρὸ 
6µου, xal uh χρήσασθαι τῷ τῆς xaca6o- 
mt. Ὅλος οὖν ὁ χόσµος, xai τὰ ἐν αὐτῷ 
d ἐστιν ἔξω δὲ χαταθολῆς χόσµου παν- 
w οἱ τοῦ Ἰησοῦ γνήσιοι μαθηταὶ, οὓς ἑξε - 
τοῦ χόσµου, ἵνα µηχέτι ὧσιν ἐκ τοῦ χό- 
ντες τὸν σταυρὸν ἑαυτῶν, χαὶ ἀχολουθοῦν- 


ex lioc mundo 39, » conversans in illo toto mundo, 
omueuque eum perlustrans, manuque duceus ad 
eum eos qui didicissent nihil inferne habere mun- 
dum illum intelligibilem ; quemadinodum neque 
iste, si quis accurate perpendat, quidquam superue 
habet. Alioquin quomodo mundus iste babere ali- 
quid superne potest, cujus conditio est dejcctio ? 
Neque enim oscitanter legendum est illud, « aute 
dejectionem mundi *!, » cum sancti convenienter, 


8 nomen hoc τῆς χαταβολῆς [hoc est dejectionis] propter talem iutelligentiam finxeriut. Alio- 
y poterant πρὸ χτίσεως [lioc est ante conditionem] mundi, nec uti dejectionis vocabulo. Totus 
ndus, et qua io ipso suut, in dejectione sunt ; at veio extra dejectionem totius mundi 306 
rermani Jesu discipuli, quos e mundo elegerat, ut non amplius essent e mundo, tolleutes crucem 


Bquentes eum **, 

oy οὖν ὑμῖν, ὅτι ἀποθανεῖσθε ἐν ταῖς ἆμαρ- 
|. dày γὰρ μὴ πιστεύσητε, ὅτι ἐγώ εἰμι, 
& ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν.» Πότε εἶπεν 
Αποθανεῖσθε iv ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν, » 
X£ « Ζητήσεσθέ (3) µε, xat ἐν ταῖς ἅμαρ- 
! ἀποθανεῖασθε»ν Τί δὲ τὸ αἴτιον τοῦ ἐν 
plate αὑτῶν ἀποθνήσχειν ἀνθρώπους, f] «b 
ειν, ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστός; αὐτὸς 
|* «"Exv pi] πιστεύσητε, ὅτι ἐγώ εἰμι, 
Is £v ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν.» El δὲ ὁ μὴ 
ὅτι Ἰησοῦς ὁ Χριστός ἐστιν, ἀποθανεῖται 
ιαρτίαις ἑαυτοῦ, δῆλον, ὅτι ὁ μὴ ἀποθνή- 
alg ἁμαρτίαις αὑτοῦ πεπίστευχε τῷ Χρι- 
᾿ἀποθνήσχων ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ἑαυτοῦ, 
πιστεύειν τῷ Χριστῷ, ὡς πρὸς τὸ ἀληθὲς 
ιυχεν αὐτῷ ἐὰν γὰρ (4) λέγηται μὲν πί- 
€ δὲ ἔργων τυγχάνη, νεχρά ἔστιν ἡ τοιαύ- 


6. « Dixi ergo vobis quod moriemini in peccatis 
vestris ; uisi enim credideritis quod ego sum, mo- 


B riemini in peccatis vestris 53, » Quando 4ixit illis ; 


« Moriemini in peccaüs vestris, » nisi quando di- 
xit, « Quzretis me, et in peccatis vestris moriemi- 
ni **? » Quid vero est in causa ul liomines mo- 
riantur in peccatis suis, nisi non credere Jesum esse 
Christum ? ipse enim inquit : « Nisi credideritis 
quod ego ipse snm, moriemini in peccatis vestris. » 
Quod si quis non credit Jesum esse Christum, mo- 
ritur in peccatis suis; scilicel qui non moritur . 
in peccatis suis, is Christo credit. At vero qui 
moritur in peccatis suis, etiamsi dicat se Christo 
credere, quantum ad veritatem ipsi nou credidit; 
nam etiamsi dicatur fides, sed sit sine opcribus, 
hujusmodi fides mortua est, ut legimus in Epistola 
qua Jacobi nomine circumfertur **. Quis igitur 


! τῇ espouévn Ἰαχώδου Ἐπιστολῇ ἀνέγνω- ϱ putas est credens, nisi ille qui eo pervenit ut non 


Óv ἄρα ἐστὶν ὁ πιστεύων f] ὁ πεπονθὼς Ex 
σθαι χατὰ τὸν λόγον, xal συμπεφυχέναι 
gh ἐμπεσεῖσθαι ἂν, ὅσον μὲν ἐπὶ τούτοις 
4$» Sig τὰ λεγόμενα πρὸς θάνατον εἶναι 
τα; ὅσον δὲ ἐπὶ τῷ; «Πᾶς ὁ πιστεύων, 
5 ὁ Χριστός ἐστιν, Ex τοῦ θεοῦ γεγέντται, » 
:&vet χαὶ πρὸς ὃ τι δηποτοῦν τῶν παρὰ 
γινοµένων λόγον; "Ezt δὲ μᾶλλον νοήσεις 
εἘὰν » γὰρ € μὴ πιστεύσητε, ὅτι ἐγώ εἰμι, 
θε iv ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν,» ἅ ἐστιν ὁ 
X πάσης Χτίσεως ἀναλογικόμενος. Οἷον ὁ 
τί ἐστιν ἡ διχαιοσύνη, οὐχ ἂν ἁἀδιχήσαι * 
b τεθεωρηχέναι Ἆτις ἐστὶν ἡ σοφία, πεπι- 
ες τὴν σοφίαν, οὐκ ἄν τι μωρὸν λέγοι, fj 


cadat, quantum ad hac verba pertinet, in ea ρες» 
cata quae sunt ad mortem ?*, eo quod affectus sit 
seeundum rationem οἱ coaluecit. cum ea? quau- 
tum vero ad illa verba : « Omnis qui credit Jesum 
esse Christum, ex Deo natus est ?', » ut nou pec- 
cet iu ullo eorum quz fiunt przter recuim ratio- 
net? Insuper memoria repetens ea, quie est Primo- 
genitus omnis creaturze **, considerabis quid sit : 
« Nisi credideritis quod ego sum, moriemini in 
peceatis vestris **. » Verbi gratia, qui credit quid 
sit justitia, injuriam non inferet ; et qui crediderit 
ip sapientiam, quod satis explorate perceperit co- 
guoveritque eam, is nec fatuum aliquid loquetur 
nec faciet. Ad h»c qui crediderit Λόγῳ, [id est 


ἐπεὶ ὁ πιστεύσας (5) τῷ ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν D rationi et Filio Dei] qui erat in principio apud 


9, kv τῷ χατανενοηκέναι αὐτὸν, οὐδὲν ἁλό- 


viu, 95. 


5 jbid. 21. ** Jac. 11, 20. 
9. 


"patrocinium quazsivit Origenes opinioni 
mundum conditum fingebat ex mentium 
e, qux huc dejici weritie sunt, Vide 1l. τι 
à, eap. 5, nuin. 4, et Origeniana nostra, 
est, 12, num. 2, ubi de mundo disseri- 
TIUS. 

itnósc διὰ τὴν τοιαύτη». Sic recte ha- 
Bodleianus, in Regio απο et Barberine 


Deum **; dum illius cognitione fruitur, nihil a ra- 


*! Joan, xvi, 24; Ephes. 1,4; L[ Petr. 1, 20. 53 Joan. xv, 19; Marc. vin, 94. ** Joan. 
** [Vom vi, 16, 


57] Joan. v, 4. 39 Coloss. 1, 14. **Joan. vin, 24. 


perperam legitur, ἐπίτηδες τοιαύτην ἐπίνοιαν πλα- 
σάντων ὀνομάτων ἁγίων. 
.(S) Codex Bodleianus, ζητήσεσθε' Regius, ζη- 
τε. 
M Codex Bodleianus, ἐὰν γάρ * Regius, ἐὰν δέ. 
3) Ἐπεὶ ὁ πιστεύσας. etc. Ferrarius. videtur 
legisse ἔτι Ó πιστεύσας, elc, 


82? ORIGENIS iu 


tione alienum facturus est : sic qui credit qnod Α γως vovf,sat* πρὺς τούτοις Ó πιστεύων, UN 
ipse est pax nostra **, haudquaquam. quidplam — àatv ἡ εἰρήνη ἡμῶν, οὐχ ἄν τι πολέμου xal coitu; 
eperabitur dissidli aut belli. Quin etiam, qnando- ἐἑνεργοίη. ᾽Αλλὰ xal εἴπερ Χριστός ἐστιν οὗ póww 
quidem Christus est non solum Dei sapientia, θεοῦ σοφία, ἀλλὰ καὶ Θὲοῦ δύναμις, ὁ πιστεύψη ο- 
verum etiam Dei potentia, qui credit. illl, io quan- τῷ xa0' à δύναμἰς ἐστιν, οὐχ ἂν εἴη περὶ τὰ χρλὲ 
tuin potentia Dei est, haudquaquam erit impotens. ἀδύνατος. ᾿Αναγχαίως δὲ ὑπονοοῦντες αὐτὸν Ümpe 
ad praeclaras, Proinde necessario. eum consideran- —vhv xal ἰσχὺν διὰ τό’ «Καὶ νῦν τίς ἡ ὑπομονή um; 
tes patientiam et fortitudinem, propter illud : « Et Οὐχὶ Κύριος; » xa τό: « Ἰσχύς µου, » xa τό’ «Τη» 
nunc qua est pauentia mea * Nonne Dominns ** -» στασίς µου ó Κύριος,» φήσομεν, ὅτι el ἑνδίδομε il) 
et, « Fortitudo mesa; » et, « Substantia mea πρὸς πόνους, οὐ πιστεύοµεν αὐτῷ xal χαθ' 6 Ότο 
Dominus 53, » dicemus quod si cedimus ad la- ὑπομονή" xav εἰ ἀσθενοῦμεν, οὗ πεπιστεύχαμεν ain 
bores, non credimus illi, in. quantum est 307 — xa0' ὅ ἐστιν ἰσχύς. Ἐὰν δὲ ἀναλεγόμενος τὰς sic 
patientia; e& si infirmamur, non credimus ei, in ῥἐπινοίας τοῦ Χριστοῦ, οὐ χαλεπῶς ix τῶν εἰρημέων 
quantum. est robur. Quod si collegeris exteras εὑρήσεις τίνα τρόπον ὁ μὴ πιστεύων τῷ Χριστῷ ἐν 
Christi considerationes, non difficulter invenies, ex  θανεῖται ἓν ταῖς ἁμαρτίαις αὑτοῦ' γινόµενος yàp ἐν 
his quz diximus, quonam pacto qui non credit. ^ τοῖς ἑναντίοις τῇ ἐπινοίᾳ ὧν ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἐν a 
Chiisto, moriatur in. peccatis suis. Nam qui fuerit — tat; ἀποθνήσχει ταῖς ἁμαρτίαις. | 
in his qua contraria sunt consideratloni earum. | 
rerum qua est Christus, in suis peccatis moritur. | 

1. « Dicebant ergo illi : Tu quis es**? » Conse- 7. « Ἔλεγον οὖν αὐτῷ: Σὺ τές e1; » ᾿Αχόλουθον fv 
quens erat ut, audientes quae 4 Jesu dicebantut µτοὺς ἀχροωμένους μετὰ πολλῆς ἐξουσίας ἁπαγγελ» — 
cum multa potestate, interrogarent quis esset talia µένων ὑπὸ τοῦ Κυρίου πυνθάνεσθαι τίς cn ὁ ταῦα | 
lequens ; videbatur enim esse aliquis homine major, λέγων, ἑνέφαινε Υὰρ τὸ εἶναι ἀνθρώπου μεῖζο (T), 
et natura quadam divinior Servator dicens : « Nisi — xat θειοτέρα τις φύσις τυγχάνειν ὁ Zothp qon, 
credideritis quod ego sum, moriemini in peccati ὅτι « Ἐὰν μὴ πιστεύητε, ὅτι ἐγώ εἰμι, dmotawieht 
vestris **. » lllud ergo : « Tu quis es?» velut postu-— £v ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν. » Τὸ οὖν' « Σὺ «tcd; 1, 
lantium est responsum, Ego sum Christus : vel, οἱονεὶ αἰτούντων ἣν ἀπόχρισιν, ὅτι, Ἐγώ εἰμι ὁ Χρι- | 
Ego sum propheta : vel, Ego sum Elias; vel for- στός' 3j, Ἐγώ εἰμι ὁ προφήτης’ 3, Ἐγώ εἰμι Ἠλίς — 
(assis, Ego sum angelus Dei : neque enim, nisi ἡἢ τάχα, Ἐγώ εἰμι ἄγγελος θεοῦ: οὐκ ἂν γὰρ μες | 
unus ex his essel, ac similis eis, proferret talia C τις τούτων fjv, καὶ παραπλήσιος (8): αὐτοῖς τυγγό» 
verba genuina. νων, προσεφέρετο Ὑνησίους λόγους τηλικούτους. 





OPIDCENOYZ 


ΤΩΝ ΕΙΣ TO ΚΑΤΑ IOANNHN ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΕΞΗΓΗΤΙΚΟΝ 


ΤΟΜΟΣ K. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS VICESIMUS. 


|. Vicesimum tomum in Evangelium a Joanne D 1. Εἰχοστὸν ὑπαγορεύοντες εἰς τὸ χατὰ 'lmévvq 
waditum commentaturi, Dei amantissime atque in µἘΕὐαγγέλιον τόµον, φιλοθεώτατε xal quiopa0tetett 
Domino exercitatissime Ambrosi,  decentissime ἐν Κυρίῳ ᾿Αμθρόσιε, εὐχόμεθα Ex τοῦ πληρώματος 
precamur e plenitudine Filii Dei, in quem propenso — toU Υἱοῦ τοῦ θεοῦ, εἰς ὃν εὐδόχησε πᾶν τὸ πλήρωμα 


*! Ephes. n, 14. ** Psal. xxxvi, 8. 3) Psal. cxvii, 414. ** Joan. viri, 2b. ** ibid. 94. 


(6) Codices Bodleianus et Barbcerinus, εἰ &vólbo- που μείζων. 
μεν. In Regio codice deest el. (8) Codex Regius, oóx àv μὴ ἓν τι τούτων i 
(7) Τὸ εἴναι ἀνθρώπου μεῖζον. Lego τι sIvat&w-— a parowv, sed Bodleianus lectionem nostri tex» 
Ῥρώπου. Ferrarius videtur legisse τις εἶναι ἀνθρώ- — tus exhibet. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


ση 


9e Κατοιχῆσαι, λαθεῖν νοήματα πλήρη, καὶ, A animo fuit omnis plenitudo divinitatis habitare **, 


εἴπω, ναστὰ, xal μηδὲν ἔχοντα διάχενον, 
ἔων (9) χατὰ ἑξεταζόμενα ἡμῖν ἀποχα- 
| μήτε παραλειτόντων τι ἡμῶν τῶν δεόν- 
ἰξεόθαι, xat ὑπομνηματιχοῖς γράµµασι 
m, μήτε ὡς οὐ χρὴ πλεοναζόντων, μήτε 
µένων τὸν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν vouv. θεὸς 
πέµγαι αὐτὸν τὸν Λόγον ἑαυτὸν ἑμφανί- 
κοῦ βάθους αὐτοῦ, δωρουμένου τοῦ Πατρὸς, 
ώμεθα (10) i 


, ὀσισπέρμα Ἀδραάμ ἐστε, ἀ.1.1ὁ ζητεῖτέ 
ναι, ὅτι ὁ «Ἰόγος ὁ ἑμὸς οὐ χωρεῖ àv 
t µάχην περιέχειν τοῖς μὴ χατανοοῦσι τὰ 
μα ἀπὸ τῆς, σπέρμα, Φωνῆς, xai τῆς, 
 Οἶδα, ὅτι σπέρµα Ἀδραάμ &cce, πρὸς 
ἐπενεχθησόμενον, χαὶ πρὸς τοὺς αὐτοὺς 

El τέχγα τοῦ Ἀθραάμ ἑἐστε, τὰ ἔργα 
ἃμ ποιεῖτε. "Iv' οὖν ταῦτα θεωρηθῇ, ἴδω- 
Wy σωματιχῶς στέρµατος xal τέχνου δια- 
| σαφές vs, ὅτι τὸ μὲν σπέρµα τινὰς ἔχει 
ς τοῦ σπείροντος tv ἑαυτῷ, ἔτι ἠσυχάξζον- 
ποχειµένους τὸ δὲ τέχνον, µεταθάλλοντος 
Ero; xal ἑργασαμένου τὴν παραχειµένην 
ἀπὸ τῆς γυναιχὸς, xal τῶν ἐπισυναγομέ- 
y μορφωθὲν, xal εἰς γένεσιν εὐτρεπισθὸὲν, 
xai εἴ τι µέρος ἐστὶ χυρίως τέχνον τινὺς, 
b σωματιχὰ, ix σπέρματος ὑπέστη" εἰ δέ 
pua, οὗ πάντως τέχνον γίνεται. Τούτων 


accipere sensus pleaos, ei ut ita dicam, solidos, 
nihilque vacui habentes : ut. Evangelium qaod a 
nobis examinatur, manifestetur ; nihi] nobis omit- 
tentibus corum quae indaginem requirant quaeque 
committi debeant commentationibus ; neque itein 
exuberantibus, ubi non sit opus, ac ne perverten- 
ibus quidem Servatoris noatri Jesu mentem. Atque 
utinam Deus nobis mittat suum ipsius Verbum, 
quod seipsum ostendat, αἱ profunditatem ipsius, 
donante Patre, videre possimus ! 

308 2. Novi quod Abrahe semen estis , sed 
quariiis me interficere, quoniam sermo meus locum 
non habet im vobis *'. Mic contextus : Nori quod 
Abrahe semen estis, videtur non cousiderantibus 
quid significet vox , semen, et quid s:gnificet vox, 
ινε, pugnare cum illo contextu qui mox iuferen- 
das est, quique ad eosdem dicitur, nempe : οἱ fi/ii 
Abrahae estis, opera Abrahe facite **. Ut ergo liac 
eonsiderentur, videamus in primis corporaliter 
ΑΗ et seminis differentianr. Ac certe perspicuum 
est quod semen illius eujus est semen, rationes iu 
seipso contineat adhuc pamsantes et reconditas : 
filium vero exoriri et subsistere, mutato semine, 
οἱ eperante in materiam sibi appositam a muliere, 
et ex nutrimentis collectis formatum , et ad ortum 
diligenter preparatum. Quod si aliquid alicujus est 
proprie filius, quod ad corporalia attinet, ex semine 
ortum est; cum tamen si. aliquid est semen, non 


φδιαληφθέντων, εἰ μὲν σωματικῶς ἐχρῆν {ἱ continuo sit filius. Hzc cuim prefati fuerimus, si 


δα, ὅτι σπέρια Ἀδραάμ ἐστε, ἔδοξεν 
ἀχολουθεῖν τὸ καὶ τέχνα εἶναι τοῦ ᾿Αδραὰμ 
| λόγος, συγχωρουµένου, ὅτι ἔτι σπέρμα 
χνον, xai οὗ xavà τὸ ἀχριθὲς διδοµένου. 
*b Ἴθους χρίνεται xaX ἔργων τὰ τέχνα τοῦ 
µήποτε ἀπό τινων σπερματιχῶν (14) λό- 
µαθαλλομένων τισὶν, ὡς οἶμαι, φυχαῖς, δεῖ 
ειν τοὺς ὄντας σπέρµα τοῦ ᾿Λθραάμ. Καὶ 
ὡς χατὰ τὸ σωματιχὸν, οὐ πάντες ἄνθρω- 
α εἰσὶ τοῦ ᾿Αθραὰμ, οὕτω χατὰ τὰ νῦν 
α περὶ τοῦ, τίνες εἰσὶ σπέρµα τοῦ ᾿Αθραὰμ, 
οὗ πάντες ἄνθρωποι μετὰ πάντη σπερµα- 
V τῶν ἑγχατασπαρέντων αὐτῶν (13) ταῖς 
βίῳ τῶν ἀνθρώπων ἐπιδεδημίχασι. Τὴν 
αἰτίαν χατὰ µεγάλας κρίσεις καὶ δυσδιη- 


55 ibid. 99. 


Darré dior, ete. Legendum videtur cum 
να τὸ Εὐαγγέλιον χατὰ τὰ ἐξεταζόμενα 
ἱλυφθῇ. levera in codicibus Darberino et 
legitur ἁποχαλυφθῇ, sed in Regio &zo- 


y. 1, 9. ?? Joan. vini, 27. 


» 
mal γεγώµεθα. Multa post hxc verba 
jectat Ferrarius. Αί nulluin hiatum 2guo- 
9 nostri manuscripti. 
ποτε ἁπό τινων σπερματικῶ»ν, eic. [ας 
non χαταφατιχῶς, sed διαπορητικῶς pro- 
dum est. Multum autem a meute Orige- 
rerit, qui ex hoc loco propugnasse eum 
tentiain illam qua animas ex traduce pro- 
iscit, quam sexcentis ipse locis obtrivit. 
rationes quasdam seminales, mystieas, 


quidem corporaliter intelligendus esset ilie contex- 
tus : Novi quod Abrahe semen estis , illud omnine 
videretut sequi, ut hi quibus loquebatur essent 
etiam filii Abralis; concesso quod semen sit etiam 
filius, et non dato juxta accuratam intelligentiam. 
Sed quoniam ex moribus el operibus judicantur 
filii Abrahz, vide ne forte designandi sint qui sunt 
seinen Abraboz ex rationibus quibusdam seminali- 
bus, insitis, ut opinor, quibusdam animis : et qnem- 
admodum, quod ad corpus attinet , non omnes lio- 
mines semen sunt Abrahz; ita juxta ea quie nunc 
explicuimus, quinam sint semen Abraliz, ne homi- 
nes quidem omnes advenerunt ad banc [ποπ η 
vitam cum rationibos omnino seminalibus ingenitis 


D suis animabus : quorum causam , propter imagua 


νοητάς οἱ πνευματικάς, agnoscit, animis inditas 
propter causas (18 connexionem ipsarum eum cor« 
poribus pracesserunt; quie rationes si rationum 
seminalium Abrabani, vel viri alterius justi animae 
adhzrentium similes sint, et excolantur, filios 
Abrabami, vel justi alterius viri eos efficient, quo- 
rum animis insit:e erunt; nequaquam vero intel- 
ligendze sunt rationes seminales paterno semini con- 
juncte. Hanc esse wentein. Origenis apertissime 
evincitur ex iis αι supra scripsit tom. xiu im 
Joan., num. 45. Hxc nos in Origenianis dillgenter 
tractamuslib. 1, quzst. 6, num. 4. Hogtios. 

12) Εἴπερ. Forte legendum ὥσπερ. 

fts Codex Regius, τῶν αὐτῶν ἑγχατασπαρέντων 
αὐτῶν, sed in Bodleiano prius αὐτῶν nou comparet. 


515 


OIL GENIS 


$5 


judicia, eaque dictu difficilia, αι videntur ab hiis A Υήτους, θεωρουµένας ὑπὸ τῶν εἱληφότων τὸν Xp- 


qui mentem Christi perceperunt, ut videant qui a 
Deo sibi donata sunt *?, pauci comprehendere pos- 
sunt, qui diligentius commentati sunt qux ortum 
precedant quaque sint in ortu cujuscunque. Ac 


quoniam hzc talia quempiam conturbare possunt, 


qui illa quidem ponat, sed non explorate, 309 
periculo nos ipsi oljicimus, quod de rebus ejusmodi 
hoc loco dicere et explicare periculosum sit, etiamsi 
vera sint : et certe periculosum est, propterea quod 
opus sit dispensatori mysteriorum — Dei tempus 
quarere proferendi talia dogmata absque molestia 
auditoris : et modum observare, vel ejus quod 
deflcit, vel quod superat, et, si temporis ratio 
habeatur, quod prater rectam rationem fit ; quin et 
diligentius etiam perpendere utrum conservi sint, 
quibus traduntur talia, an servi cujuspiam alterius, 
qui diversus sit a Domino dominantium. Quod 
antem necessario perpendenda sint hec omuia 4 
dispensatore mysteriorum Dei, docet Scriptura, 
dicens : Quisnam est fidelis dispensator ac prudens, 
quem praeficiat Dominus f(amulitiuo suo, ut det in 
tempore tritici mensuram  conservis suis * * Nou 
omnes ergo homines semen sunt. Abrabz ; neque 
eliam suis animis iugenitas habent rationes , quie 
valeant, si excolantur, faccre filios Abrahae. 


9. Quzerat igitur aliquis, ad bc dicens, fieri 
quidem posse ut vituperatione sit dignus qui genitus 
semen Abrahz, non etiam filius ipsius fiat; sed 
quo pacto jure incusaretur non faciens opera 
Abraliz, qui ne principio quidem habet ut sit semen 
Abrahae, a quo proficiscitur esse filios Abrahzx? 
Ad qua respondebimus, historia tanquam scala 
utentes, et vestigia veritalis hujus luci quzrentes 
in litteris , si cum non esset quia Abrahz filius, 
nullius justi semen esset, etiam culpa vacare pec- 
cans posset ; quippe qui nullam honesti causam a 
seminibus haberet. At nunc ut in seminibus corpo- 
ralibus alter quidem complurium justorum semen 
est, alter vero pauciorum , ut perspicunm erit ex 
his, quz diceutur, ita etiam esse dicendum analo- 
gon in seminibus mysticis. Abraham vicesimus 
genitus est a protoplasto : 410 nam decem gene- 

*? [| Cor. 1, 14. * Luc. xui, 42. 


στοῦ voUv, ἵνα ἴδωσι τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ χαρισθέντε ci- 
τοῖς, ὀλίγοις ἐστὶ δυνατὸν χαταλαθεῖν, τοῖς ἐπιμελί- 
στερον τὰ ποὺ γενέσεως xal τὰ ἓν Ὑενέσει περὶ ixi, 
στου διειληφόσι. Καὶ ἐπεὶ ταράξαι (14) ἂν τος cà 
τοιαῦτα, συνθέντα μὲν ταῦτα, μὴ ἀχριθοῦντα b, χη- 
δύνῳ παραθαλοῦμεν ἑαντοὺς τῷ περὶ τῶν τοιούτων, 
ἔνθα τὸ λέγειν, xa ἀναπτύσσειν τὰ τοιαῦτά bomi 
ἐπισφαλὲς, xàv ἀληθεύηται (15), xax ἐπισφαλὲς kà 
τὸ δεῖν τὸν οἰχονόμον τῶν τοῦ θεοῦ μυστηρίων, xi 
τὸν xatpby ητεῖν τῖς προσαγωγτς τῶν τοιούτων 
δογμάτων, ut βλάπτοντα (16) τὸν ἀχούοντα, xd ὁ 
µέτρον περιαθρεῖν τοῦ ἑλλείποντος, 7| πλεονάνητοςι 
χὰν ὁ χαιρὸς τηρῆται, παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον γινομέ- 
νου, xal ἐπιμελέστερον ἑξετάζειν πότερον σὐνδουλά 


B εἰσιν οἷς παραδίδοται τὰ τοιαῦτα, f] δοῦλοι ἄλλον τὰς. 


παρὰ τὸν Κύριον τῶν χυριευόντων. "Occ & Gl 
πάντα ταῦτα ἐξετάζειν τὸν οἰχονόμον τῶν µυστ» 
ρίων τοῦ Θεοῦ παρίστησιν d) φάσχουσα Miy* 
Tic ἄρα ἑστὶν ὁ πιστὸς xal gpórvquoc οἱκογόμος 
ὃν καταστήσει ὁ Κύριος ἐπὶ τῆς οἰκετείας αὐτοῦ 
τοῦ διδόναι év χαιρῷ τὸ σιτοµέότριον τοῖς cv 
δού.Ίοις ἑαυτοῦ; Οὐ πάντες οὖν εἶσιν ἄνθρωκκ. 
σπέρµα τοῦ ᾿Αθραάμ' οὐδὲ Υὰρ ἔχουσι (17) τοὺς i 
γους συγκατεσπαρµένους αὑτῶν ταῖς Qoyal;, χα. 
δυναµένους, εἰ γεωργηθεῖεν, ποιῖσαι τέχνα τοῦ 
᾽λθραάμ. 

9. Ζητήσαι τις ἂν οὖν πρὸς ταῦτα φάσχων, ὅτι δύ- 
ναται μὲν φεχτὸς εἶναι ὁ γενόμενος σπέρμα tw 
Αθραὰμ, εἰ μὴ xal τέχνον αὐτοῦ γένοιτο' πῶς ὃ ἂν. 
εὐλόγως µεμφθείη μὴ ποιῶν τὰ ἔργα τοῦ ᾿Αθραλμέ 
μηδὲ τὴ» ἀρχὴν ἔχων τὸ εἶναι σπέρµα τοῦ "A0psip, 
ἀφ' οὗ ἔρχεται τὸ γενέσθαι τέχνα τῷ ᾽ΑΡραάμ: Eg 
μεν δὲ πρὸς ταῦτα ὡσπερεὶ ἐπιθάθρᾳ χρησάµενοι d 
lavoplg, xai τὰ ἴχνη τῆς χὰτὰ τὸν τόπον ἀληθείας 
ζητοῦντες ἐν τοῖς γράµµασιν, ὅτι, εἰ μὲν μὴ ὧν τς 
τέχνον τοῦ ᾽Αθραὰμ. οὐδενὸς διχαίου σπέρµα Ty, αλ 
ἀνέγχλττος ἐτύγχανε τῶν ἁμαρτωλῶν τις, μηδεμία 
ἔχων ἀπὺ σπερµάτων ἀφορμὴν τοῦ χαλοῦ wc ἃ 
ὥσπερ ἐπὶ τῶν σωμάτων, ὁ μέν τις ἐστὶ πλειόνων ὃν 
xaluv σπέρμα, ἕτερος δὲ ὁλιγωτέρων, (ὡς δηλον acis 
ἐκ τῆς παραθέσεως τῶν λεχθησοµένων,) οὕτως x8 
ἐπὶ τῶν τῆς ἀναγωγῆς τὸ ἀνάλογον ἔσται Myr 
᾿Αθραὰμ. εἰκοστὸς ὙΥεγέννηται (18) ἀπὸ τοῦ gunt" 


(14) Ἐπεὶ ταράξαι. Sic recte habet codex Bar- D nonne enim « potens est Deus de lapidibus istis 


berinus. 1n Regio et Bodleiano legitur ἐπιταράξαι. 

(15) Codex Bodleianus, ἀληθεύηται * ltegius, ἆλη- 
θεύεται. 

(16) Codex Bodleianus, μὴ βλάπτοντα: Πομίις, 
βΒλάπτοντας, omissa particula negativa μή. 

(17) 0ὐδὲ γὰρ ἔχουσι, etc. Hac ounia dubitan- 
ter proponi ab Origene supra notabamus. Animas 
quidem ejusdem esse naturz, et ad salutem conse- 
quendam zque habiles; certos autem. qualitates, 
cum corporibus illaberentur, accepisse censuit, 
propter causas quasdam antiquiores conjunctione 
ipsarum cum corpore ; qua qualitates si diligenter 
exeolontur, homines virtutibus instructos. οἱ or- 
natos dabunt. Nec mihi probatur quod adiit, non 
omnes in Abrahami filios evadere posse, quod qua- 
litates illas animis suis insitas non habean!, qua 
exculte ipsos Abrahami filios pos:ent ellicere : 


suscitare filios Abrahize? » Nihilo magis mihi ρἱδὲ 
quod subjicit, culpa vacare reum, st neque Abrs- 
hami filius fuerit, neque justi ullius; quia causs 
bene agendi neutiquam illi insitte ad eumque (πω 
miss fuerint : nam tollit peccatum originis; οἱ el 
qualitates illas refert quod ad gratiam erat refe 
rendum. lta tamen illum non fugit; scribit. endi 
paulo inferius : Ἰλλ' οὐδὲ ἑλήλυθέ τις χενὸς σώτη- 
ρίων χαὶ ἁγίων σπερµάτων᾽ el μὴ ἄρα ὃν on tu 
ἡμᾶς, xal εἰς τοῦτο ἅμα παρατιθέµενος τὴν ἀπὸ τοῦ 
θεοῦ βοῄθειαν, οὐχ ἀπογινώσχουσαν xat τοὺς χαχί- 
στους, xa χωρὶς ἀρίστων σπερµάτων εἰσεληλυθότας 
eig τὸν βίων. χαὶ δυσωπῄσαι ἀπὸ τοῦ. Αὐναταὶ ὁ 
θεὸς ἐκ τῶν «1ίθων ἐγεῖραι τόκνα τῷ "A6padp. 
Ητετιις. 

(18) ᾿Αόραὰμ εἰκοστὲς veyérr neat, elc. Origenes 
homil. 4 in Num., num. 1: « Viginti et duo rursus 


2 -—- 


- ο. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


518 


᾿δέχα γὰρ γενεαὶ ἀπὸ ᾿Αδὰμ (19) ἐπὶ Νῶε, A rationes sunt ab Adam usque ad Noc, et decem a 


| ἀπὸ Νῶε ἐπὶ ᾿Λθραάμ' xal τοῦ ᾿Αδραὰμ 
9 ἀδελφοὶ Ναχὼρ, καὶ ᾽Αῤῥάμ' οἱ γὰρ «psi; 
& 6ápa- Ναχὼρ μὲν οὖν καὶ ᾽Αῤῥὰμ οὐχ 
pua τοῦ ᾿Αθραὰμ, ἀλλ οὐδ' αὐτὸς ᾽Αδραὰμ 
ἣν τοῦ "A6paip: ἦσαν δὲ οἱ τρεῖς σπέρµα 
μὲν, ὡς ζητουµένων ἔτι τῶν (20) κατὰ τὸν 
! &latv ἀριθμητέον αὐτὸν, τοῦ 250, ὃν ἔξαν- 
b θιὸς ἀντὶ τοῦ "A68, xal τοῦ Ἑνὼς, ὃς 
ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ: 
Ενὼχ. ὃς εὐηρέστησε τῷ θεῷ μετὰ co γει-- 
brór τὴν ΜαθουσάΊα ἔτη διακόσια (3): 
Nos, περὶ οὗ εἴρητα., ὅτι Ἄγθρωπος δί- 
Meioc ἐν τῇ Υενεᾷ αὑτοῦ, τῷ Θεῷ εὐηρέ- 
&e* xai τοῦ Zhu, οὗ Κύριος ὁ θεὺς πρώτου 
kv τῇ Γενέσει χεχρηµατιχέναι θεὺς, ὅπερ 
τν ix του’ Εὐ.λογητὺς Πύριος ὁ θεὸς τοῦ 
Ιδὲ λοιπῶν παρὰ τούτους οὗτοι ἦσαν οἱ τρεῖς 

υἱοὶ στέρµα. "Onzp οὖν εἴπομεν περὶ τοῦ 
€ τοῦ ᾿Αθραὰμ, τοῦτο νοητέον περὶ τοῦ 
€ τοῦ Zhu, xal Νῶε, καὶ τῶν ἀνωτέρω δι- 
! τὰς ἰδιότητας σπερματικῶς δοχοῦσι χοινῇ 
αι εἰς γένεσιν ἑἐρχόμενοι ᾿Αθραὰμ, xol 
καὶ ᾽᾿Αῤόάμ. ᾽Αλλ' ὁ μὲν Αθραὰμ Ύεγεωρ- 
Vg εἶχεν ἓν ἑαυτῷ σπερματιχοὺς λόγους 


Noe usque ad Abraham 3, fuereque fratres Abraho 
Nacltor, et Arram, namque lios tres filios habuit 
Thara, atque Nachor quidein *, et Arram non erant 
semen Abrahz, sed ne ipse quidem Abraham 
semen erat Abrah:e : sed. erant hi tres semen ju- 
storum. Si modo ii etiam quzrantur qui ad Adami 
Lempora pertinent, in quibus ipse Adam, numeran- 
dus est Seth, quem excitavit Dominus pro Abel *; 
el Enos, qui speratit invocare nomen Domini Dei; 
οἱ Enoch, qui. placuit Deo postquam genuit Mathusala 
annis treceniis * ; οἱ Noe, de quo dictum est : Vir 
justus, el integer erat suo seculo Noe; Deo placuit 
Noe *; et Sen, cujus primi apparet Dominum 
Deum in Geneseos libro vocatum fuisse Deum, ut 


B hisce verbis clarum est : Laudandus Dominus. Deus 


Sem *. Crterum przter lios justos, hi quoque Tha- 
rz tres filii semen erant reliquorum. Proinde quod 
diximus de Ssemiue Abrahz, idem censendum est 
eliam de semine Sem, Noe et superiorum justorum, 
quorum proprietates Abraliam, Nachor, et Arram 
in orlum venientes seminaliter sumpsisse in com- 
muni videntur. Et Abraham quidem justorum 
omnium se przcedentium rationes seminales, quas 
in seipso habebat, cum excoluis:set, his etiam addi- 


ft, 1$ seqq. Gen. xi, 10seq., 297. *Gen. iv, 295, 30. *Gen. v, 232. * Gen. v1, 9..." Gen. ix, 26. 


$10 Alam usque ad Jacob, ex cujus semine 
sodecim tribus sumunt, Patres fuisse me- 
, * Et lom. xv in. Matth. , num, 34 : 


genem facile vindicabimus, si vocem γενεάν non 
pro duarum generationum intervallo hoc loco usur- 
patam (quod aliquaudo tamen fleri non diffiteur), 


xa ἀπὸ τοῦ Née ἐπὶ τὸν ᾿Αδραὰμ veveat (? sed pro generatione, vel, juxta eruditi Grotii. sen- 


Gut ἐπὶ τὸν ᾿Αόραὰμ, ἀρχὴν ς ὑπέθα- 
ὡς. Vides extritum | Cainanem illum ὑπο- 
, €&& chronologorum disputationibus cele- 
haxadi filiuin, Salze patrem. ]ta a Theo- 
iocheno, Eusebio, Africano et Epiphanio 
r, qui τῶν Ο’ tamen ἐπιλογισμούς secuti 
eum agnoscit Philo, nec in codicibus Sa- 
um, vel Judaeorum, vel Syrorum, vel 
vel Chald:eorum, vel Persarum usquam 
Unde LXX Interpretum codices per in- 
sedisse, et ad exemplar prioris illius Cai- 
Xi filii, in antediluviana patriarcharum 
rtl, ab incauto librario confictum ; et ex- 
| codices aliquos, non omnes, occupasse 
6st. Ac a vetustis quidem temporibus hic 
error inolevit; eum quippe Origeni agni- 
eoque Cainanem hunc obelo jugulatum 
atur Procopius Gaz:zus. ΗσΕετΙῦ8. 
xa Pra yereal ἀπὸ Ἀδάμ., etc. Quzritur 
ab Ádamo ad Noachum decem; a Noaclo 
uuum decem ilem γενεαί intersint, cum 


D 


im tantum interesse videantur. Λο poste- : 


m quaestio facile solvetur, si Cainanem 
lamus : in Semo quippe prior numerabi- 
in Arphaxado secunda, in Sala tertia, in 
aria, et ita ad Abrahamum, in quo de- 
μά constituetur; unde Abrahamum Semi 
| decimi gradus Hieronymus appellat 
, ad Evagr. Major inest dillicultas in vs- 
liluvianis : nam si in Setho prima figatur 
unda in Enoso, tertia in Cainane, quarta 
* quinta in Jaredo, sexta iu Euocho, 
Mathusala, octava in Lamecho, in Noaciio 
»rabitur, non decima. ld viros eruditos 
wit, ut Origenem aperte damnarent, et 
m γενεάς ab Adamo ad Abrabamum, non 
recessisse allirmarent, nisi Cainan inani- 
8 sarciret. AL dimisso illo Cainane Ori- 


tentiam, pro generala qualibet persona, contenda- 
mus. [las quidem significationes optimorutn grame 
Wmalicorum patrocinio possumus confirmare. [ta 
aulem prima in Adamo γενεά constituetur; qui 
quamvis genilus nou sit, sed a Deo ex luto conltl- 
cius, improprie tamen genitus dici potest. Ita Luc. 
1i, 38: Tou. Ἐνὼς, τοῦ E50, τοῦ Αδὰμ, τοῦ θεοῦ. 
« Enos filii Seth, filii Agam, filii Dei. » Przclare 
Hieronymus in Ephes. 11, 15 : « Solus Pater (Deus) 
quia creator est omnium, et universorum causa 
Substantize, prsestat cxteris ut patres esse dicantur. 
De terrenis ccelestia. contemplemur ; Adam, quen 
rimum plasmavit Deus, οἱ creator ipsius et paier 
uit ; certe Deo Patri scit se debere quod substitit, 
Rursum hi qui geniti sunt ex Adam, pátrem illum 
intelligunt, ex quo orti sunt. Unde et in Evangelio 
secundum Lucam, cuim paulatini a Christo, David, et 
Abraham retrorsum esset geueratio euppotata, ad 
extremum scriptum ait : « Filii Seth, filii Adan, filii 
« Dei,» ut paternitatis in terra vocabulum a Deo pri- 
mum orium esse monstraret. » Quod si in Adaino 
rior numeretur γενεά, decima in Noachum cadet. 


D. 

(20) Ως ζητουμµένων ἔτι cov, etc. Ipso contexta 
obscuriorem interpretationem hanc dedit Ferrarius : 
« Cum αμα Γαία adliuc inter nepotes Adam, in qui- 
bus annuimerandus sit Abraham ipse, veluti Seth,» 
etc. Periouus : « Ut si quzrantur etiam per Adaun, 
in quibus ipse numeraudus sit : primus fuit Seth,» 
elc. At. vero [luetius id reddendum censet ut. in 
nostro textu, legendo ἐν οἷς pro ἐν τίσιν. 

(21) Ἔτη διακόσια. Sequitur LXX Interpretes , 
qui priorum patriarcharum annos enumerantes , 
annis, qui παιδογονίαν praecedunt, centum annos 
addidisse, ab iis qui sequuutur detraxisse tralati- 
tiun est : quod cur ita sit magna inest apud chro- 
nologes concertatio, Eos cui libet adire, per me 
licet. llugTIUS. 


519 


ONIGENIS 


dit sanetam suam qualitatern, nempo eam qua erat Α πάντων τῶν «pb αὑτοῦ Ouaiov, xal τούτου 


in proprio semine: cujus participes esse possent, 
qui post ipsum vocarentur semen Abraha. At vero 
. Arram minimam sui ipsius psternorumque iu 
seipso seminum curam habuisse videtur : unde 
in rerum naturam. producere Lot spirautem 
sali&m aliquantum salutis potuit. Porro Nachor 
utrisque fratribus inferior fuisse videtur. 311 
Quamobrem licet ei qui non sit semen Abra- 
ha, esse semen Noe; eo quod omnino genitus sit, 
juxta diluvii historiam, 3 Noe, per successionein ; 
quod si hoc, etiam semen Enoch, omninoque ctiam 
semen Enos et Seth. Incertum autem est. nobis in 
multis posteris Noe, quisuam sit semen Sem, quis 
semen Cham, quisque sit semen Japhet, et sic 


deinceps ; cum nullus sit tamen qui omnino sitsemi- B 


nis justorum expers. lnspicio autem num forte fa- 
cile factu sit, ut qui non sit semen Abrabas, habeat- 
que occasiones quas habuit Abraham ex prioribus 
seminibus, talis fleri possit ut similis sit Abrahz, 
etiamsi alioquin semen illius non sit. Ut enim Abra- 
ham non ex semine Abralie exsistens, sed ex co- 
rum quos supra recensnimus, factus est Abraham, 
sic facile factu cst, ut quis alter flat Abraham, si 
coluerit meliora sibi ingenita semina; nec omnino 
erit ex semine Abrah:ze, sed ipse etiam idoneus erit 
seminare tanquam Abraham. 

4. Interpretamur autem hac omnia, referentes 
qua dieuntur, non ad corpora, nec ad homiues, 
sed ad quaedam intelligibilia, et ad rationes plures, 
vel pauciores, quas participant diversimode descen- 


dentes, vel venientes in lucem; fortassis aliquo C 


etiam modo ascendentes. Inspicies eliamnum ad 
talia sem;na, atque etiam ad semina eorum, qui 
accipiebant in seipsos ipsa, qux sua nominaban- 
tnr, illud referri possit: Ewntes ibant, εἰ flebant, 
mittentes semina sua *. Consideret enim qui potest 
quarumdam animarum iter, venientium ju ortum 
cum filets et. semina ferentium, vel plurium justo- 
vum, vel pauciorum, atque injustorum similiter. fs 
cliam intuens veluti agricolas pro seminibus qua 
habeant sollicitos, cousideret quomodo heec quidem 
excolaut, nempe semina praestantia; illa vero non 
quidem seminent, quandoquidem venient etiam cum 
pravis seminibus. Qualem enim fletum probabile 
est hos plorare, de quibus inquit Sermo: Euntes 
ibant, ei flebant, mittentes semina «ua? Àc profecto 
bona spes est in euntibus, ac flentibus, mittentibus 
semina sua; bi namque tanquam omnino venientes 
venient. in exsultatione, poriantes manipulos suos *. 


* ibid. 
(32) Προστέθεικε. Legendum censeo προστεθει- 


5 Psal, cxxv, 6, 


xivat. 
(23) Codex Bodleianss, optime, σπέρµα τοῦ Efi: 
Regius, perperam, σπέρματος Xf. 

(24) Codex DBodleianus, ἑλθόντες. 

(35) ldem codex Bodleiauus, βάλλοντες, Megius, 
αἴροντες. 

(46) Ἁγωνιῶντας περὶ ὧν, etc. Codex Regius 
liaLet, ἀγωνιῶντας περιῶντας περὶ ὧν. Periouius 


θειχεν (29) ἁγίαν ἰδίαν ποιότητα, τῆν χατὶ 
αὑτοῦ σπέρμα, οὗ ἑἐδύναντο µετέχειν ol p 
χαλούμενοι σπέρμα ᾿Αθραάμ’ ὁ δὲ ᾿Αῤῥαμ 
χιστον ἑαυτοῦ ἐπιμέλειαν πεποιΏσθαι, καὶ Ἡ 
κῶν ἐν ἑαντῷ σπερµάτων' ὅθεν δεδύνηται ' 
πνέοντα χλν ἐπὶ ποσὸν τῆς σωτηρίας τὸν . 
Ναχὼρ ἁμφοτέρων τῶν ἁδελφῶν ἑλάττων * 
Ἔξεστι τοίνυν μὴ ὄντα σπέρµα τοῦ "Af 
πάντως διὰ τὴν χατὰ τὸν χαταχλυσμὸν ἴσο 
Νῶε τοῦ ἑξης Υεγονέναι, εἶναι σπέρµα Ἡ 
τοῦτο, καὶ σπέρμα Ἐνὼχ, πάντως δὲ χα 
Ἐνὼς, καὶ Σἠθ: ἄδηλον 9' ἡμῖν ἐπὶ τῶν πι 
τωτέρω τοῦ Né, τίς σπἐρµα τοῦ Σὴμ (€ 
τοῦ Χὰμ, xal τίς τοῦ Ἰάφεθ, καὶ τῶν ἐπὶ x 
πλὴν οὐκ ἔστι τις μηδαμῶς µετέχων orig 
χαίων. Ἐφίστημι δὲ µήποτε δυνατὺν Ej 
ἀφορμὰς, ἃς εἶχεν ὁ ᾿Αθραὰμ Ex τῶν προτέι 
µάτων, γενέσθαι τὸν μὴ ὄντα σπέρµα τοῦ 
τοιοῦτον, ὥστε αὑτὸν οὐχ ὄντα ἀπὸ τοῦ 'AÓ 
µοιωθηναι τῷ ᾿Αθραάμ. Ὡς γὰρ 'A6pal 
σπέρµατος ᾿Αθραὰμ τυγχάνων, ἀλλὰ τῶν 
µένων τέγονεν ᾿Αθραάμ' οὕτω δυνατόν 
χρείττονα τῶν ἐν αὑτῷ ανγχατασπαρέντων 
σαντα, γενέςθαι ἄλλον ᾿Αόραὰμ, οὗ πάντω, 
µατος ᾿Αθραὰμ, ἀλλὰ χαὶ αὑτὸν ἱχανὸν ax 
Αθραάμ. 

4. Ὅλων δὲ τούτων ἀχούωμεν ἀναφέρ 
λεγόμενα oox ἐπὶ σώματα χαὶ ἀνθρώπτους, 
τινα νοητὰ xal λόγους πλείονας, ἡ ἑλάτ 
µετέχουσι διαφόρως οἱ κατιόντες εἷς véves 
εόντες (24), xa τάχα δὲ πῶς xai ἀνιόντ 
στήσεις δὲ εἰ δύναται ἐπὶ τὰ τοιαῦτα σπἑρ] 
xat τῶν εἰς ἑαυτοὺς λαμθανόντων αὐτὰ ἴδια 
µενα ἀναφέρεσθαι τό' Πορευόµενοι às 
καὶ ἔχλαιον, BdAAorrsc (25) τὰ σπέρµαει 
εἴ τις γὰρ δύναται, τὴν μετὰ χλαυθμοῦ sx 
νῶν Φψνχῶν εἰς Ὑένεσιν ἑρχομένων αατο 
φερουσῶν τὰ σπέρματα, Ἴτοι πλειόνων ἃ 
ὁλιγοτέρων, καὶ ἀδίχων ὁμοίως. Kal ἔννοι 
ρῶν ὡσπερεὶ γεωργοὺς ἀγωνιῶντας περὶ 
ἔχουσι σπερµάτων, πῶς τάδε μὲν γεωργθσι 
δὲ τὰ διαφἑροντα, τάδε δὲ uh σπείρωσιν, € 
ται χαὶ μετὰ χειρόνων σπερµάτων ' ποῖον - 
χλαυθμὸν κλαίειν τούτους, περὶ ὧν φησιν 
Πορευόμενοι ἑπορεύοντο, xal ἔκλαιον, 
τες (27) τὰ σπέρματα αὑτῶν ; Καὶ ἐλπίς 
ἐστιν ἐν τοῖς πορευοµένοις, xai κλαίουσι, 
σι (28) τὰ σπέρµατα ἑαντῶν' οὗτοι γὰρ ὡς B 
χόµεγοι ἤξυουσιν ἐν áyaAAidcet, αἴροντα 


emendavit, ἀγωνιῶντας περιόντας περὶ ἆ 
Uodleiano et Barberino legitur, ἁγωνιῶν 
Óv,etc., qna. germana lectio est; nam 
τας ex postrema syllaba pr:cedentis ves 
ribus sequentibus videtur per librarii f 
nem coalusse. 

(27) Codices Regius et Barberinus , βάλ 

(38) lidem codices Regius οἱ Barberhs 


λουσι. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


τῶ». Τάχα δὲ ἕτεροι ἆλθον περὶ ὧν εἴποις ἄν' A Et fortassis etiam alii venerunt, de quibus illud diel 


νοι ἑπορεύοντο, xat ἐγέλων, βάλλοντες(29)τὰ 
t ἑαυτῶν: οἷς ἀχολουθήσει τό: Ἐρχόμενοι δὲ 
v κλαυθμῷ, αἴροντες τὰ δράγµατα ἑαυτῶν) 
ἥποις ἄν Ἐ]γεννήθησιω ὡσεὶ χόρτος δω- 
|ς, πρὸ τοῦ ἐχσχασθῆναι, ἐξηράνθη ' οὗ 
ρωσε τὴν χεῖρα αὑτοῦ ὁ θερἰζων, καὶ 
gov αὑτοῦὺ ὁ τὰ δρἆγµατα cvAAÉEqor * 
εἶπαν οἱ παράγοντες Εὐ.Ιογίς Κυρίου 
» Καὶ 6pa εἰ δύναται χατὰ τοῦτο βαθύτερον 
μαώτερον λέγεσθαι ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἄριοι xJalorrec vov, ὅτι γε]άσονται" 
Dbal oi T&Àortec νῦν, ὅτι πεγθήσετε, 
σετε. Ὅσῳ µέντοιγε µεταγενεστέρων τις 
49V σπέρματος, τοσούτῳ (20) πλείονας φέ- 
σύνης λόγους, ὡς διὰ τοῦτο μὲν γεγράφθαι 
µα ᾿Αδραὰμ δοῦ.οι αὐτοῦ ' υἱοὶ Ἰακὼό 
αὑτοῦ. Διὰ τοῦτο δὲ πως εἶναι (51) καὶ τὸ 
Ἰωάννου εἰρημένον ' Μείζων ἐν γενν ητοῖς 
Ἰωάννου τοῦ Βααπτιστοῦ οὐδείςἑστιν. Ἐν 
| γενόμενος τοῖς τόποις, πρὀσχες εἰ μὴ λό- 
tb ἀφανίσεσθαί τινα τῶν σπερµάτων ὑπὸ 
μὴ πλείονα τὰ xaxà fj ἐπὶ τῆς γῆς, σπει- 
τῶν p ἐχόντων ἀφορμᾶς ἀπὸ χρειττόνων 
ϱυργΏσαι τὰ ἀπὸ διαφερόντων σπερµάτων' 
γὰρ καταχλυσμὸς Ὑίνεται, ἵνα ἐξαφανιαθῇ 
ἀῑν σπέρµα, οὐκ ἂν δυνηθέντων τῶν &z' 
οµένων ἔχειν τί γεωργήσωσυιν, εἰ μὴ τὰ ἀπὸ 
µ μόνα. "Ott δὲ ὁ χατακλυσμὸς ὑπὲρ τοῦ 
ναι τὸ σπέρµα τοῦ Κάῑν γεγένηται, παρ- 
j ἐπιγεγραμμένη τοῦ Σολομῶντος Σοφία 
εν) Ἀποστὰς δὲ ἀπ αὐτῆς ἅδικος ἐν 
οῦ, (δηλον δ᾽ ὅτι της σοφίας,) ἁδελφοκτό- 


απὠ.ετο θυμοῖς ' δι ὃν κατακ.λυζοµένην σ 


t ἄσωσε Σορία δὺ ebteAovc ξύὐ.ου τὸν 
υδερν ήσασα. Τὸ αὑτὸ δὲ pot δοχεῖ παρι- 
ai ὁ Σοδόµων ἑἐξαφανισμὸς καὶ τῆς γῆς αὖ- 
τι μαρτύριο» (52) τῆς πογηρίας καπνιζο- 
θέστηχε χέρσος, xal ἀτε]έσι ὥραις 
γοῦντα φυτά. Καὶ ἀγαθοῦ γε θεοῦ ἔργον 
» ἑξαφανίσαι τὴν γῆν, χαὶ πᾶν ὅπερ ὑτε- 
Ἰτίδος ξηρᾶναι ἀπ' αὐτῆς, ἵνα µηχέτι γέ- 
πελος Σοδόµων, μήτε χληματὶς Γοµόῤῥας, 


ιφυλὴ χολῆς, μηδὲ βότρυς πικρίας, μηδὲ - 


dg δραχόντων, xal θυμὸς ἁἀσπίδων ἀνίατος. 
ον ἐρεῖς xai περὶ τῶν Αἰγυπτίων, περὶ ὧν 
Ἀπέκτεινε" ἐν χαάζῃ τὴν) ἄμπεΊον 
3 τὰς συχαµίνους αὐτῶν ἐν τῇ πάχνῃ" 
tp θεοῦ ἀποκτείνειν ἀμπέλους Αἰγυπτίων, 
εένους τῶν ἀσεθῶν. Ταῦτα προχείµενα «fj 
οὉ περὶ σπερµάτων λόγου ᾿Αδραὰμ, f τι- 
διχαίων ἡμῖν εἴρηται, ὑπὲρ τοῦ φανῆναι 
ἵνα τρόπον εἴρηται τοῖς αὐτοῖς ὑπὸ τοῦ Σω- 
caxvi, 0-δ. — '! Luc. νι. 31. 


em eodices Regius οἱ Barberinus, βάλ- 


dices Regius et Darberinus, οὕτω. 
^ac. Scribendum videtur £st. 
dex Bodleianus, xai περὶ Σοδόµων ὁ Σρλο- 


?! ibid, 95. 
, " Deut. xxxi, 32, δ0. 8 Psal. Lxxvn, 47. 


posset : Euntes ibant, et ridebaut, mittentes semina 
sua; quos illud sequetur: 419 Venientes autem 
venient cum ploratu, portautes imanipulos suos ; de 
quibus dici posset : Genili sunt. veluti. gramen do- 
morum; quod antequam evelleretur, exaruit : cujus 
non implevit messor manum suam, εἰ sinum suum, 
qui manipulos colligit * εἰ non dizerunt pretereuntes : 
Benedictio Domini super vos !*. Et vide num hae 
ratione sacratius et profundius dixerit Servator 
nosler : Beati qui nunc flent, quoniam ridebunt !*; 
et illud : Ve tobis, qui nunc ridetis, quoniam plora- 
bitis, et. flebitis '*. Atque sane quanto quis est se- 
minis juniorum justorum, tanto plures justitize feit 
rationes, adeo ut propter hoc. scriptum sit '*: Se« 
men Abraham, servi ejus; filii Jacob, electi ejus. 
Propter hoc etiam aliquo modo de Joanne illud di- 
etum est ** : Major inter natos mulierum Joanne Ba- 
plista nemo est. Ad quas loca cum perveneris, adhi- 


B pe animum, num rationem habest deleri a Deo 


quidam semina, ne mala multiplicentur super ter- 
ram, dum hi seminant qui nullas occasiones habent 
a melioribus progenitoribus excolendi preestantia 
semina; hanc enim ob causam diluvium £ft, ut 
deleatur Caín semen : posteris ipsius alioquin ha- 
bere non valentibus aliquid quod excolerent, nisi 
semina sola ab Adam provenientia. Quod vero dilu- 
vium seminis Cain delendi causa factum fuerit, Sa- 
pienti.e liber Salomoni inscriptus, his verbis docet '*: 
Recedens autem. ab ipsa (nempe sapientia) injustusa 
in ira sua periit, cum animis fratricidis : per quem 
inundatam terram rursus servavit Sapientia, vili li- 
gno justum gubernans. Quin etiam idem mihi vide- 
tur docere de Sodomis Salomon, eos cum sua ip- 
sorum terra incendio periisse memorans, quorum 
etiamnum malitig testimonio fumosum restat solum, 
et plante intempestivum fructum [ferentes '*. Ac certe 
Dei boni officium fuit Sodoinorum terram delere, et 
quidquid relictum ex ea fuisset humiditatis arefa - 
ciendo, ne in posterum oriretur vitis Sodomorum, 
neque malleolus Gonmorrhz, neque uva irz, neque 
botrus amaritudinis, ac ne vinum quidem, furor 
draconum, et venenum aspidum insanabile "7. Si- 
mile quiddam dices etiam de JEgyptiis, de quibus 
dictum est !* : Occidit in grandine vineam eorum, et 
moros eorum in pruina ; boni enim Dei est interli- 
cere vineas JEgyptiorum et moros impiorum. Il:ec 
adjuncta iustitutze disputationi de seminibus Abrahbz, 


D 313 vel alicujus justi sint nobis dicta, ut ostende- 


remus quomodo εἰ cur Servator eis dixerit : Novi 
quod semen Abrahe estis!* ; ct, Si filii Abrahe estis, 
opera Αὐταίια [acite **. Ceterum de filiis Abrahz 
opera Αυτα facientibus commodius, Deo dante, 
33 psa], civ, 6. '* Luc. vit, 98. 5 Sap. x,5,4. 
! Joan. vii, 57. 39 ibid. 69. 
μὼν ἑξαμανισμὸν xat τῆς γῆς xat αὐτῶν ἔτι μαρτύ- 
toy, etc., el ita, vel quid simile legisse videtur 
"errarius in suo codice; Regius vero ut. in. nostro 
textu, uisi quod pro ὁ ZoJópuoy liabet ὁ Σ2λομών. 


553 


ORIGENIS 


disseremus cum ad explorationem illius contextus A τῆρος τό: Οἶδα, ὅτι σπέρμα ΑἈδραάμ ἐστε, 


perveaerimus. 


El τέχγα cov 'A6padp ἐστε, τὰ ἔργα τοῦ 


ποιεῖεε. Περὶ µέντοιχε τέχνων ᾿Αθραὰμ τὰ ἔργα τοῦ ᾿Αθραὰμ ποιούντων, θεοῦ διδόντος, εὖχα 
ἐροῦμεν, φθάσαντες ἐπὶ τὴν βάσανον ἐχείνης τῆς λέξεως, 


5. Ei ergo qui fuerit Abrahze semen, licet etiam 
fieri, si diligentiam adhibeat, ejus filius; quemad- 
modam: factu. facillimum est, ut nulla diligentia, 
nullaque cultura adhibita, hoc etiam perdat, quod 
semen Abralize erat. Porro lii ad quos crat sermo, 
nondum. erant. deplorat spei, sciente Jesu eos 
etiaunum Abrahz semen esse, ac vidente eos non- 
dum amisisse facultatem eam qua fieri poterant 
Abrahz filii; tanquam enim facile factu esset, ut 
praeterquam quod semen essent Abralie, etiam filii 
efficerentur, inquit ad eos: Si filii Abrahe estis, 
opera Abrahe facite. Ut autem sunt quidam semen 
Abrah:z, sic alii exsistentes semen, non sunt semen 
dicente Daniele : Semen Chanaan, et non Juda?! ; 
sic alii aliorum sunt, et non sunt, dicente Sapien- 
tia: Semen exsecratione devotum αὐ initio **. Quin 
etiam his addemus, quod ut in rebus corporalibus 
unum interdum semen operari valens, magis pro- 
ficit quam multa semina, sic cernere etiain liceat 
in seminibus spiritualibus. id autem quod dico ex 
his quie mox dicentur liquebit ; quoniam enim qui 
seminat, rationes a majoribus acceptas in scipso 
habet et ingenitas, aliquando quidem praevalet ejus 
ratio, idque quod gignitur, editur seminanti simile; 
aliquando vero ratio fratris cjus qui seminavit, vel 
patris, vel avunculi, adde etiam avi, praevalet ; quam 
ob causam, qui in lucem eduntur, oriuntur his vel 
Jis similea. Cernere vero etiam est rationem con- 
jugis, vel fratris ejus, vel avi ejus praevalere, juxta 
concussiones quz sunt in mistionibus, dum simul 
Onnes eousque concutiuntur, quoad prazvaleat ali- 
qua ratio seminalis. Hxc igitur transferantur ad 
animam seminibus intelligibilibus plenam, αι vc- 
nerint a quibusdam, qui patres ejus dicuntur, εἰ 
veluti seminales quaedam patrum rationes perfician- 
tur, propter multam mobilitatem agilitatemque et 
intensionem ad tales imaginationes ejus partis ani- 
ma, qus prastantissima est; qux si excolantur, 
erit aliquis filius, hic quidem Abrahe, 914 Noe 


5. Ἔξεστι τοἰνυν σπέρµα τοῦ ᾿Λλθραὰμ tv 
γενέσθαι αὐτοῦ δι᾽ ἐπιμελείας xat τἐχνον. 
δὲ xaX ἐξ ἀμελείας καὶ ἁγεωργησίας ἀπολέαι 
εἶναι αὐτοῦ σπέρμα. Οὗτοι µέντοιγε ἔτι 
ἦσαν (33) πρὸς οὓς ὁ λόγος, εἰδότος τοῦ Ἱι 
σπέρμα ἔτι σαν τοῦ ᾿Ἀθραὰμ, xa θεωροῦ" 
οὐδέπω ἁπολωλέχεισαν τὸ δύνασθαι γενέσθι 
τοῦ ᾿᾽Αθραάμ’ ὡς γὰρ δυνατοῦ ὄντος τοῦ ab 
νέσθαι τέχνα τοῦ ᾿Αθραὰμ, πρὸς τὸ εἶνα 
σπέρµα, φησὶν αὐτοῖς' El τέκνα τοῦ Ἄόραι 
τὰ ἔργα τοῦ Ἀδραὰμ ποιεῖτε. Ὡς δέ ε 
σπέρµα τοῦ ᾽Αθραὰμ, οὕτως ἅλληι, ὡς (2) ὁ 
φησι" Σπέρµα τοῦ Χαναὰμ, καὶ οὐκ Ἱού 
ἄλλοι, ὡς ἡ Σοφία φησίν» Σαπέρμα (55) κα 
ον ἀπ ἀρχῆς. Καὶ εἰς ταῦτα δὲ φῇσοι 
ὥσπερ χατὰ τὰ σωματικὰ ἀπὸ πολλῶν aspi 
χόπτει μᾶλλον ἐνεργῆσαι δυνηθὲν ἔσθ' ὅτε 
σπερµάτων, οὕτως ἔστιν ἰδεῖν xaX τῶν πνευ] 
σπερµάτων. "O δὲ λέγω ἔσται σαφὲς ix οὗ 
σοµένων * ἐπεὶ γὰρ ἔχει ἐν ἑαυτῷ προγοι 
xaX συγγενιχοὺς λόγους ὁ σπείρων, ὁτὲ μὲν 
αὐτοῦ λόγος, xai ἁποτίχτεται τὸ γεννώμ 
σπείραντι ὅμοιον, ὁτὲ δὲ ὁ λόγος τοῦ ἁδελ 
σπείραντος, f| τοῦ πατρὸς τοῦ σπείραντος 
τοῦ θείου τοῦ σπείραντος, ἑνίοτε xai πάπ 
σπείραντος, παρ᾽ ὃ Ὑίνονται οἱ ἀποτιχτόμεν 
τοῖσδε, Ἡ τοῖσδε. Ἔστι δὲ ἰδεῖν ἐπικρατοῦντέ 
λόγον (37) τῆς γυναιχὸς, 3| τοῦ πατρὸς τῇ 
χὸς, ἡ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτῆς, ἡ τοῦ πάππου 
κατὰ τοὺς tv ταῖς µίξεσι βρασμοὺς, ἅμα 
σειοµένων ἕως ἐπιχρατ/σῃ τις τῶν σπερ 
λόγων. Ταῦτα 6h µεταγέσθω ἐπὶ τὴν πεπλη 
Quyhv νοητῶν σπερµάτων, ἑληλυθότων ἀπ 
ὀνομαζομένων πατέρων αὐτῆς, καὶ τὸ παρὰ 
χίνητον ἢ εὐχίνητον τοῦ ἡγεμονικοῦ, xal 
τοιάσδε φαντασίας ἐπίστασιν προχυπτέτωαί 
σπερµατικοί τινες τῶν πατέρων λόγοι, ὧν y 
µένων ἔσται τις τἐχνον, ὁ δὲ μὲν τοῦ "A6p. 
λον 6' ὅτι αὐτὸς ὧν xal τοῦ Nie: ἄλλος δὲ« 


niliilominus etiam filius ; ille vero Noe; non ita ta- D οὐχ ὥστε δὲ εἶναι xal τοῦ Αθραάμ: xoi & 


men ut etiam Abraliz sit filius; rursus alius Cha- 
naan, et item alius alicujus justorum, vel injusto- 
rum, Attamen nec cum similibus iisdemque semi- 
nibus venimus omnes, nec etiam vacuus salutaribus 
et sanctis seminibus venit quispiam. Nisi forte hac 
in re quis nos refellat, prx:sidium a Deo proveniens 
 deéucens in medium, quod ne de pessimis quidem 
desperat, qui nullis seminibus optimis in vitam ve- 

*! Dan. xut, 56. ** Sap. xii, 11. 

(35) "Et. ἑλπίδων ἦσαν. Ad marginem codicis 
Darberini legitur ἔτι ἐντὸς ἑλπίδων σαν. Huetius 
scribendum censet, ἔτι ἐπὶ ἐλπίδων σαν. 


(518) Codex Bodleianus, οὕτως ἄλλοι ὄντες οὐκ εἰ- 
οἷν, ὧς, cic. 


(55) Idem codes Bo:lleianus, xaX ἄλλοι ἄλλων, ὡς 
ᾗ Σο-ία cnct* Σπέρµα, ctc. | 


- - 


Χαναὰν, καὶ ἄλλος τινὸς τῶν δικαίων, f) sr: 
Πλην οὐ μετὰ ὁμοίων, xal τῶν αὐτῶν ἓλι 
πάντες σπερµάτων, ἁἀλλ᾽ οὐδὲ ἐλήλυθέ «ς 
σωτηρίων χαὶ ἁγίων σπερµάτων’ εἰ μὴ ἄι 
πῄσαι τις ἡμᾶς, xal εἰς τοῦτο ἅμα παραι 
τὴν ἀπὺ τοῦ Θεοῦ βοήθειαν, οὐχ ἀπογινὸ 
οὐδὲ τοὺς χαχίστους (58), xal χωρὶς ἀρίστο 
µάτων εἰσεληλυθότας εἰς τὸν βίον, xai δυ 


(36) "H τοῦ πατρὺς τοῦ σπεἰραντος. | 
codice ltegio, sed legitur in Bodleiauo. 
(57) Kal vév Aóyorv.lu codice Dodleian 
xat. 

(58) Codex Bodleianus, οὐδὲ τοὺς χαλίστι 
gius, καὶ τοὺς καχίστους. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


980 


Δύναται C Θεὺὶς ἐκ τῶν .Ίίθων τούτων A nerint ; et saneex hoc dicto refellere nos quis po- 


dxva τῷ A6pgadyg. TX 65 εἰρημένα πάντα 
ῥµατος ᾿Αθραὰμ, xal τῶν ἀνάλογον τούτῳ 
εὐλόγως ἂν παραδεξαίµεθα, εἴπερ παραδε- 
€) χατὰ tb (59) σωματιχὸν εἱρῖσθαι τό" 
σεά ην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόέατα τὰ ἁπο.λω- 
ου Ἱσραὴ., xaX τό. 0068 ἐν τῷ Ἱσραὴ.ὲ 
w πίστι» Epor, καὶ ὅσα τούτοις εἴρηται 
σίως. 

χασι δὲ οὗτοι, πρὸς οὓς ὁ λόγος, μὴ χωρεῖν 
^, 60 δυνάµενον εἰς αὐτοὺς, δι ὑπερθολὴν 
ἰδίου τοῦ ὑπὲρ αὐτοὺς, χωρεῖν ' ἐπείπερ ἔτι 
ppa τοῦ ᾿Αθραὰμ µόνον. EL δὲ πρὸς τῷ (40) 
pua τοῦ '"A6paip ἐγεώργησαν, καὶ εἰς µέ- 
iV αὖξην τὸ σπέρµα τοῦ ᾿Αθραὰμ ἐπεδεδώ- 
ᾧ µεγέθει, χαὶ τῇ αὕξῃ τοῦ σπέρµατος τοῦ 
ν ἐχεχωρίέχει ἂν ὁ τοῦ Ἰησοῦ λόγος (41). 
M Ύε τοῦ δεῦρο φῄσεις, ὅτι ὁ Λόγος οὗ χωρεῖ 
&h προχόνασιν ἀπὺ τοῦ εἶναι απέρµα τοῦ 
» μηδὲ ἑλγλυθόσιν εἰς τὸ γενέσθαι αὐ- 
) τέχνα. Οὗτοι δὲ xal ἀποχτεῖναι θέλουσι 
V, καὶ ὡσπερεὶ συντρίψαι αὐτὸν, τὸ μέγεθος 
ὕντες αὑτοῦ. Καὶ ἀεί γε ἔστι θεωρεῖν τοὺς 
ὕντας τὸν Λόγον, διὰ τὸ βραχύτερα αὐτοὺς 
tn, θξλοντας ἀποχτεῖναι τὴν ἑνότητα τοῦ 
: (49) τοῦ Λόγου, ὡς δοναµένους (34) χωρῇ- 
τὴν ἀναίρεσιν αὐτοῦ τὴν συντριθὴν αὐτοῦ, 
η αὑτοῦ. Οἷς ἐὰν ἐγγένηται οὗτος ὁ Λόγος 
ἀνελοῦσιν αὐτόν qnot τό' Διεσχορπίσθη- 
τα τὰ ὀστᾶ µου. Ἐἴπερ αὖν τις ἡμῶν ἐστι 
τοῦ ᾿Αθραὰμ, χαὶ ὅτι ὁ Λόγος τοῦ θεοῦ οὐ 
! αὐτῷ, μὴ ζητείτω ἀποχτεῖναι τὸν Λόγον, 
εαδάλλων ἀπὺ τοῦ εἶναι σπέρμα τοῦ ᾿Λθραὰμ 
γενέσθαι τέχνον τοῦ ᾿Λθραὰμ, δυνῄσεται 
ὃν τέως οὐκ ἐχώρει Λόγον θεοῦ (43). 
ἐγὼ ἑώρακα παρὰ τῷ Πατρὶ, AaAóx καὶ 
"d ἠχούσατε παρὰ τοῦ Πατρὺς, ποιεῖτε. 
Ινθρώπους ἄν τινας εἴποιμεν ἀπ᾿ ἀρχῖς αὐτ- 
ιγονέναι τοῦ Λόγου, περὶ ὧν ὁ Λουχᾶς ϱτ- 
oc παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἀπ ἀρχῆς αὐτόπται, 
ρέται γεγόμενοι τοῦ Λόγου" οὕτω τὸν Σω- 
εόπτην (46) λέξομεν εἶναι τῶν παρὰ τῷ Πα- 
χατὰ τοῦτο εἱρῆσθαι τό’ Οὐδεὶς ἔγγω τὸν 
εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, οὐχ ἔτι αὑτόπτων ὄντων οἷς 


test: Potens. οεί λεμε ex hisce lapidibus suscitare 
filios Abrang **. Cxterum omnia quze diximus de 
semine Abrahz, deque his qui similitudinem eum 
μου habent, jure admittemus, si admittamus tou 
juxta corporalein intelligentiam dictum fuisse illu ! : 
Non sum missus nisi ad oves qua perierant domus 
Israel ** : et illud : Ne in Israele quidem tantum [fidei 
inveni *5 ; et qua his similia dicta sunt. 

6. Videutur autem lii ad quos est serino, non ca- 
pere sermonem, qui pr: prestantia maguitudinis 
Sui, quie supra ipsos erat, non habebat locum in 
eis, quaudoquidem semen Abrahz/ adhuc. tantum 
erant. Quod si Abralie semen cum essent, addidis- 
sent illud Abrahz seien excolere, ut magnum fie- 
rel et augeretur, accrevisset illud certe ad incre- 
mentum magnitudinemque seminis Abrahz ; atquc 
percepissent Jesu sermonem. Et hactenus quidem 
dices Sermonein non cadere in cos qui non eo us- 
que profecerunt, ut semen Abralie cum essent, fie- 
rent etiam ejus (ilii. Ii etiam interficere volunt Ser- 
monem, velutique ipsum conterere, magnitudinem 
non capientes ejus. Proinde aliquos semper est cer- 
nere nou capientes Sermonem, quod breviora sint 
eoruin vasa, volentes interficere unitatem Serino- 
nis ; quasi, cum ipsum interfecerint, capere possint 
contritionem ejus , et dividere eum in hís in quibus 
fuerit. Hic sane Sermo veluti ad saos interfectores 
inquit: Dispereerunt. omnia ossa mea **, ltaquo si ex 
nobis aliquis semen est Abrahz, et adhuc in se lo. 
cum non liabet Sermo Dei, ne, qu:eso, querat in: 
terficere Sermonem, sed ex semine Abrahae im- 
mutatus in filium Abrah:x, Sermonem Dei hactenus 
non perceptum capere poterit. 


915 7. Ego que vidi apud Patrem , loquor; et 
vos ergo que audivistis a Patre, facite *'. Ut homi- 
nes quosdam dicimus ab initio ipsosmet Filii Dei 
spectatores fuisse, de quibus Lucas inquit : Sicuii 
tradiderunt. nobis hi qui ab initio ipsimel spectato- 
res ac ministri fuere Sermonis ?** ; sic. Servatoreimn 
eiiam dicemus ipsummet speclatorein esse eorum 
qui sunt apud Patrem ; et hanc etiam ob causan 
dictum illud fuisse : Nemo agnovit Patrem nisi 


ως (41) ἁἀποχαλύγῃ. Δηλοῖ δὲ τὸ αὐτόπτην D Filius ** : cum homines, quibus Filius revelat, 


τῷ Πατρὶ τυγχάνειν τὸν Σωτῆρα σαφῶς f) 
Ivy λέξις ἐν τῷ' "A ἐγὼ éopuxa παρὰ τῷ 


non sint autoptz, hoc est per se spectatores, Ας 
eiiam prosens contezius : Ego que vidi apud Pa- 


th. m,9. **Matth. xv, 24. ** Matth, vii, 10. ?* Paal. xxi, 15. ?? Joan. vii, 98. '*Luc. 1, 9. 


dex Bolleianus, παραδεξόµεθα κατὰ τὸ, 
fius, παρεδεξάµεθα οὗ χατὰ τὸ, εἰς. Nega- 
ton agnoscit Ferrarius , quam exhibent to- 
Id, Regius et Darberinus, et quain. sensus 


odd. Bodleianus et Barberinus, πρὸς τῷ ' 
o0et Bodleianus, χεχωρηχυῖα τὸν τοῦ Ἰη- 
9." s , . 

hnoes mss., αὐτοῦς. .Huetius scribendum 


"wii μεγέθους. Deest in codice Dodleiano. 
Ὡς 6vragérovc, εἰς. Sic habent codd. Do- 


PaATMOL. GR. XIV. 


dleianus et Barberinus: Regins vero, ὡς δυναµένων 
ωρῆσα: μετὰ τὴν συντριθὴν αὐτοῦ, καὶ µέλη αὐτοῦ 

οἷς ἐὰν ἑγγένηται Οὕτω ὁ Λόγὸς... 

45) Θεοῦ. Deest in codice Bodleiano. 

Wl Οὕτω τὸν Σωτῆρα abtóxcenv, etc. Nec. de- 
subit tamen qui Origenem dixisse contendunt. Fi- 
lium non videre Patrem. Jurene an seens, dispu- 
Linus in Origenianis. HoETIUS. 

(471) Ανθρώπους. Elementa. Regii codicis sic 
sunt cormtracta, οἷς ἄνους ἁπκοχαλύφῃ.. Videtnr legis 
Perionius οἷς ἀνθρώποις ' codex Bodleianus habet 
οἷς ἀνθρώτων ἀποχαλύψει” sed rectissime Ferrarius 
lcgit, οἷς ἂν ὁ Υἱὸς ἁποκαλύγη. : 


439 


987 ORIGENIS 
trem, loquor, palam. declarat Servatorem autoptam A Πατρὶ, Aa.t9. Ζητήσαις δ ἂν εἰ ἔσται mod 


esse eorum qux sunt. in Patre. Sed queres num 
aliquándo futurum sit, ut angeli ipsi visuri sint 
qu: sunt apud Patrem, nullo mediatore ac ministro 
intercedente videntes ca : nam quando viso quis 
Filio viderit Patrem qui misit illun, per Filium 
videt Patrem; cum vero Patrem et ea quz apud 
Patrem sunt, videt quis, perinde atque Filius, is, 
quasi non aliter ac Filius, autoptes, ac per se spe- 
ctator Patris, et eorum qux Patris sunt , erit, non 
amplius per Filium, qui est imago Patris, conside- 
rans res Patris. Et sane reor hoc 9986 finem, cum 
tradiderit regnum Deo Patri , et quando Deus erit 
omnia in omnibus *?, Itaque Servator, quz vidit 
apud Patrew, loquitur ; Judaei vero qui credide- 
runt ei, non viderunt apud Patrem, sed audierunt 
a l"'atre, ut quz audierint, faciant : hanc ob causata 
inquit ad eoà Dowinus : Et vos igitur, que audi- 
vistis a l'atre, facite. Sed qusrat aliquis, quando 
Judei, qui Domino crediderant, a Patre audierint : 
ad quod qui simpliciter intellexerit hec verba : 
Qua vos audivislis a Patre, facite, dicet eos audi- 
visse a Patre, eo quod Pater per Moyaem et prophie- 
tas sanxerit quz? in lege et prophetis scripta sunt, 
facienda : quo testimonio quisquis contra eos qui 
ab Ecclesie decretis dissident , usus fuerit, is 
docebit non alium esse Deum, qui hanc dederit 
legem et prophetas, quam Christi Patrem. At vero 
Alius his etiam verbis utens : Omnis qui audivit a 


ἄγγελοι αὐτοὶ ὄψονται τὰ παρὰ τῷ Πατρὶ, οἱ 
µεσίτου xal ὑπηρέτου (48) βλέποντες αὑτά, 
ὁ ἑωραχὼς τὸν Υἱὸν ἑώραχε τὸν Πατέρα ! 
ψαντα αὑτὸν, bv. Υἱῷ τις ὁρᾷ τὸν Πατέρα: & 
ὁ Υἳὸς ὁρᾷ τὸν Πατέρα, καὶ τὰ παρὰ τῷ ας 
tal τις, olovet ὁμοίως τῷ Υἱῷ αὐτόπτης E 
Πατρὸς, χαὶ τῶν τοῦ Πατρὸς, οὐχέτι ἀπὸ «iy 
ἐννοῶν τὰ περὶ τούτου οὗ ἡ εἰχών ἐστι. Kel 
γε τοῦτο εἶναι τὸ τέλος, ὅταν παραδίδωσι «i 
λείαν ὁ Υὶὸς τῷ θεῷ xaX Πατρὶ, xai ὅτε | 
θεὺς τὰ πάντα ἓν πᾶσιν. Ὁ μὲν οὖν Σωτὴ( 
χὼς παρὰ τῷ Πατρὶ, λαλεῖ. οἱ δὲ πεπιστευχό 
τῷ Ἰουδαῖοι οὐχ ἑωράχασι μὲν παρὰ τῷ 
Έχουσαν δὲ παρὰ τοῦ Πατρὺς. ἵνα ποιῶσιν ἃ f 
διόπερ φησὶν αὐτοῖς ὁ Κύριος Καὶ ὑμεῖς 
ἡἠκούσατε παρὰ τοῦ Πατρὺς, ποιεῖτα. £m 
ἄν τις, πότε Ίχουσαν παρὰ τυῦ Πατρὸς οἱ πε 
χότες τῷ Κυρίῳ Ἱουδαῖοι' καὶ πρὺς τοῦτο ὁ 
φῄήσει, ἁπλούστερον ἀχούσας τοῦ) "A ἠκούσαι 
τοῦ Πατρὸς, ποιεῖτε' 6 τι Ίχουσαν παρὰ vou] 
τῷ τὸν Πατέρα χεχρηματιχέναι διὰ Μωῦσέ 
τῶν προφητῶν, τὰ Ev νόμῳ xai προφήταις 
γραμμένα, ποιητέα; ὅστις τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς 
δόξους χρώμενος, σαφῶς παρίστησιν, ὅτι obi 
ἐἑστὶ τοῦ τὸν νόµον (49) καὶ τοὺς προφήτας i 
τος θεοῦ ὁ Χριστοῦ Πατήρ. Ἕτερος δὲ συΥχΡ 
xai τῷ' Πᾶς ὁ ἀκούσας παρὰ τοῦ Παερὸ 
μαθὼν, ἔρχεται πρὸς µέ' οὐχ ὅτι τὸν Πατέρα 


Patre, et didicit, venit ad m« 33: non quod Patrem C x τις, εἰ μὴ ὁ ὧν παρὰ τῷ Πατρὶ, οὗτος i 


«αυἱς viderit, nisi qui est. apud Patrem, hic videl 
Patrem, 316 dicturus est ex animabus , qua cor- 

pora induant, quasdam esse quz, antequani orian- 
tur, edocte fuerint apud Patrem, atque ab eo au- 
dierint, qux etiam veniant ad Servatorem, atque 
"ex earum numero fuisse hos Judaeos, quos sibi cum 
:eredidissent, interrogat alloquiturque Dominus, 
: dicens : "Vos igitur, qu&, audivisiis α Patre, facite. 
- Dicet etiam hos esse qui vocentur semen Abrahz. 
Rursum huic alius contradicet dicens hxc quideni 
' verba : Omnis qui audivit a Patre, et didicit , venit 
ad me, osteudere quod qui a Patre audierit, el ab 
' jpso didicerit, veniat omnino ad Servatorem ; illa 
' vero : Eit vos igitur, qua audivistis α Patre, facite, 
.dicta ad Judaeos querentes interficere Filium Dei 


** [| Cor. xv, 24, 28. *' Joan. vi, 45. 


(48) Οὐχέει διὰ µεσίτου καὶ ὑπηρέτου. Filium 
Natri. ministrare tradidit non. uno Joco Origenes, 
veterum aliquot suffragio adjutus; ut in Orige- 
nianis disputamus, HogTius. 

. (49) Οὐκ &AJoc ἐστὶ τοῦ τὸν vópor, etc. Mar- 

cionitas, Cerdonianos eorumque gregales pungil. 

Cxierum codex Bodleianus ita habet: οὐχ ἄλλος 

ἑστὶ τούτου tbv νόµον καὶ τοὺς προφήτας δεδωχό- 

τος Θεοῦ ἡ ὁ Χριστοῦ Πατήρ. Qua lectio tolerari 

nequit, njsi pro δεδωχότος Θεοῦ legatur δεδωχὼς 
; 1. etc. 

(50) Εἰσέ τινες εῶν àvowpuacovpéror Oo», 
πρὶν εἰς rérscir, eic. Supra me il uid rige: 
nem dogmati adherere deprehendimus. Mierony- 
mus in Epist. ad Ephes. 1, 17, kc. habet : Quod 
vero att, in agnitione ejus, id est, ἐπιγνώσει αὐτοῦ, 
quidam eic intelligunt, ut. inter γνῶσιν et ἐπίγνω- 


τὸν Πατέρα, ἑἐρεῖ, ὅτι εἰσί τινες τῶν ἔνσωμα 
νων φυχῶν, πρὶν εἰς γένεσιν (50) ἐλθεῖν, µ 
τευµέναι παρὰ τῷ Πατρὶ, xal ἀχούσασαι αὐτοῦ, 
καὶ ἔρχονται πρὸς τὸν Σωτῆρα, ἐξ ὧν ἦσαν 
vuv ἐξεταξόμενοι πεπιστευχότες αὐτῷ Ἰουδαῖο 
οὓς ἔλεγεν' Ὑμεῖς oor d ἠκούσατε παρὰ εί 
tpóc, ποιεῖτε. Καὶ ἑἐρεῖ, ὅτι οὗτοί εἰσιν οἱ 1 
λούμενοι σπέρωα ᾿Αθραάμ. Καὶ τούτῳ ὃ By: 
τιλέγοι φάσχων, ὅτι τὸ µέν' Hac ὁ ἀχούσας 
τοῦ Πατρὸς, xal μαθὼν, ἔρχεται zpóc pl, 
vet πάντως (51) ἔρχεσθαι πρὸς τὸν Σωτῇ 
ἀχούσαντα παρὰ τοῦ Πατρὸς, xai µεμαθηκότ 
αὐτοῦ" τὸ 6£- Καὶ ὑμεῖς οὖν d ἠκούσατε sa, 
Πατρὸς, ποιεῖτε, ἀπαγγελλόμενον πρὸς τοὺς 


D τας ἀποχτεῖναι τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Ἰουδαίους ( 


σιν, hoc est, inter notionem et agnitionem , ili 
tersit, quod notio eorum sit, qua ante nom on 
el ea poslea scire coepimus : agnitio sere 
que prius scientes deinceps scire desivimmsa, 
ue postea recordamur, el priorem. quamdam 
in celestibus suspicantur, postquam in. cerpe 
dejecti et obliti Dei Patris, nunc eum per tn 
nem cognovimus, secundum illud : Reminigoa 
convertentur ad Dominum omnes fines terra 
xxi, 28) , εἰ ca'tera. his. similia replicamtes. 
sententiam quamvis aliis tribuat Hieronyw 
tamen eam proponit, ut ab ea parum reced 
deatur, quemadmodum ei a. Rufino ohjecta 
Àc de his alibi. Hukrivs. — Vide Origeniam 
(51) Cedex Bodleianus, xávtwc: editio | 
ντας. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


590 


πω οὖόι τέχνοις τοῦ ᾿Λθραὰμ λέγεται vó* A (quibus etiam, tanquam qui non essent filii Abra- 


& τοῦ Ἀόραάμ éute, τὰ ἔργα τοῦ ᾽Αθραὰμ 
[53]), παρίστησι τὸ µηδέπω τούτους χαρποὺς 
P ἀληλυθέναι πρὸς τὸν Σωτῆρα. Πρὸς δὲ τὺν 
ρειλέγοντα ἁπαντήσεταί τις, μὴ] ταὺτὸν εἶναι 
οὐ Πᾶς ó ἀκούσας παρὰ τοῦ Πατρὸς, καὶ 
qi" Kal ὑμεῖς οὖν d ἠκούσατε παρὰ τοῦ 
"6 μὲν γὰρ πρὸς τὸ ἀχοῦσαι παρὰ τοῦ Πα. 
λὼν πάντως ἔρχεται πρὸς τὸν Σωτῆρα” οἱ δὲ 
μες μὲν, μὴ πάντως δὲ xal µεµαθηχότες, 
Εέχνα εἰσὶ τοῦ ᾿Αθραάμ. 

Αανοίµεθα 6 ἂν τῶν τὰς φύσεις εἰσαγόντων, 
», ὅτι Ὁ Λόγος ὁ ἑμὸς οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν, 
νων χατὰ Ἡραχλέωνα, ὅτι διὰ τοῦτο οὐ χω- 
επιτήδειοι ἤτοι χατ᾽ οὐσίαν ἢ κατὰ γνώµην, 
Νεπιτήδειοι χατ᾽ οὐσίαν Ίχουσαν παρὰ τοῦ 
"AA χαὶ πότερόν ποτε πρόθατα οὗτοι σαν 
πτοῦ, f] ἀλλότριοι ὑπῆρχον αὐτοῦ ; El δὲ ἦσαν 
t, πῶς ἤχουσαν παρὰ τοῦ Πατρὸς σαφῶς, ὡς 
λεγομένου πρὸς τοὺς ἀλλοτρίους, ὅτι Acá 
μεῖς οὐχ ἁχούετε, ὅτι οὔκ ἐστε ἐκ τῶν 
w τῶν ἐμῶν; εἰ μὴ ἄρα θλιθόµενοι ἑτέρῳ 
ευτοὺς περιζἀἆλλουσι λέγοντες, παρὰ μὲν τοῦ 
ἀκηχοέναι τοὺς ἀλλοτρίους, μὴ ἀχούειν δὲ 
εὓς τούτους παρὰ τοῦ Σωτῆρος. El δ᾽ οἰχεῖοι 
Ἶρος σαν xal τῆς µαχαρίας φύσεως, πῶς 
αὐτὸν ἀποχτεῖναι, xal πῶς ὁ τοῦ Σωτῆρος 
εΣχώρει ἐν αὐτοῖς : 

μεχρίθησαν, xal εἶπαν αὐτῷ' Ὁ πατὴρ 
[ραάμ ἐστι. Δόξαιεν ἂν τὴν ἀπόχρισιν οὗτοι 
πι πολὺ ταπεινότερον ἐχδεξάμενοι περὶ τοῦ, 
v fv ὁ πατὴρ (52), ἡ ὡς ὁ Κύριος ἔλεγεν' 
p Ἱησοῦς ἀναφέρων ἐπὶ τὸν Θεὸν ἔφασχε τό" 
ic οὖν à ἠκούσατε παρὰ τοῦ Πατρὸς, 
ol δὲ ταπεινότερον τὸν τοῦ ἔθνους παροµο- 
(84) ἑαυτῶν πατέρα, λέγοντες Ὁ πατὴρ 
ϐραάµ ἐστι. Βοηθῶν δ' ἄν τις αὐτοῖς, ὡς 
ποχριναµένοις, φῄσει, ὅτι ὡς μέτριοι, καὶ 
πες ἑαυτοῖς εἶναι υἱοῖς Θεοῦ, τοῦ Ἰησοῦ 
' Ἅ ἠχούσατε παρὰ τοῦ Πατρὸς, ποιεῖτε, 
έροντος ἐπὶ τὸν θεὸν, φασίν' Ὁ πατὴρ ἡμῶν 
ὁστι. Δῆλον δὲ ὅτι xal τοῦτο εὐθύνει ὁ Σω- 
φευδῶς εἰρημένον, διὰ τοῦ: El τέκνα τοῦ 
έσεε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀόραὰμ ποιεῖτε. Οὐκ 


ha, dicitur : Si filii Αὐταίια estis, opera Abrahis 
facite) docere hos nondum habere (ructus veniendi 
ad Servatorem, ΑΙ vero ad hunc sic contradieen- 
tem respondebit alius, non idem esse : Omnis qui 
audivit a. Patre, et didicit, cum his verbis : Et vos 
igitur, qu& audivistis a Patre : illum namque , prse- 
terquam quod a Patre audierit et didicerit, etiam 
venire ad Servatorem ; bos vero qui audierint qui- 
dem, sed non omnino didicerint etiam, nondum esse 
Abrabs filios. 

8. Sed interrogentur a nobis qui naturas intro- 
ducunt, quique in hoc contextu : Sermo meus locum 
non habet in vobis **, juxta Herocleonem explicant 
eum idcirco locum in eis non habere, quia áint 


B natura vel animo inbabiles : quomodo inhabiles 


natura a Patre audierunt? Sed utrum laudem bi 
erant oves Christi, an ab ipso alieni ? Quod si erant 
alieni, quomodo audierunt a Patre, palam, ut pu- 
tant, dicente ad alienos : Propter hoc vos non audi- 
lis, auod mon sitis ex ovibus meis **? Nisi lorte 
cum urgeantur, in aliud absurdum seipsos conji- 
ciunt, dicentes a Patre quidem audisse alienos, hos 
vero ipsos non audire a Servatore. Sed si familia- 
res erant Servatoris , et beate illius naturz, 
quomodo quaerebant eum interficere, et quomodo 
Servatoris sermo non babebat locum in eis? 


917 9. hesponderumt, εἰ dixerunt. ei: Pater 
noster Abraham est **, Videntur bi aljectius longe 
respondere quam dixerit. Dominus , declarantes 
quis ipsorum esset pater ; siquidem Jesus ad Deum 
referens dixerat: Ei vos igitur, que audivistis a 
Patre, facite ** : hi vero abjectius patrem gentium **, 
patrem auum fatentur, dicentes : Pater noster 
Abraham est "'. Quod si quis eos defendens , tan- 
quam qui bene responderint, dicet, Jesu dicente : 
(κα audivistis a Patre, facite, et voculam Patris 
referente ad Deum, eos dicere : Paler noster Abra- 
ham est, ceu modestos et nolentes sibi tribuere 
quod filii Dei essent, perspicuum est hoc etiam a 
Servatore corrigi, ceu falso dictum, his verbis : Si 
filii Abrahe eatis, opera Abrühe facite, Neque vero 
absurde preter hzc quzrat etiam aliquis quomodo 


& xai πρὸς ταῦτα ζητήσαι τις ἂν, ὅτι πῶς p Servator, qui eis ne filiis quidem esse Abrahae con- 


Σωτῆρά ἐστι, uh συγχατατιθέµενον εἶναι αὖ- 
κα τοῦ ᾿Αόραὰμ, τὸ λέγειν αὐτοῖς' Καὶ ὑμεῖς 
αούσατε παρὰ τοῦ Πατρὸς, ποιεῖτέ, àva- 
o τοῦ, Xapà τοῦ Πατρὸς, ἐπὶ τὸν θεόν' ὁ 
ἂν εέχνον τοῦ ᾿Αθραὰμ κατὰ µίμησιν ἀρετῆς 
v τῶν (55) μετὰ τὸν ᾿Αθραὰμ, ψεχτὸς, ὡς 
pic οὓς ὁ λόγος, πολλῷ μᾶλλον οὐκ ἔστι 
V) Θεοῦ. "Opa δὲ εἰ καὶ πρὸς τοῦτο δυνάµεθα 
ει οὐχ εἴρηται' Καὶ ὑμεῖς οὖν d ἠχούσατε 


9 Joan. x, 26. 


sdex Bodleianus, ποιεῖτε * Regius, ἐποιεῖτε. 
edex Bodleianus, recie, *avhp' MHegius, 


Lo wn, 9f. 


lem codex Bodleianus, ἀνομολογοῦσινο 


ο Joan, viis, 55. 


cedebat, dicere posset : Et vos igitur, que audfeistis 
α Patre, facite , relata voce Patris ad Deum : nam 
qui Abrahae filius non est, qualicunque modo vir- 
tutem posterorum Abrabz imitando, is vituperabilis 
perinde estque hi ad quos est serino, multo magis 
non erit filius Dei. Proinde vide an etiam ad hoc 
dicere possimus (quoniam non dictum fuit : Et vos 
igitur, qud audivistis a Patre vestro, vel a patre 
nostro, sed, a Patre), quod licei aliquis sit pater, 


55 ibid. 98. **Gen. xvu, 4, 5. 


(55) Κατὰ µίµησυ ἀρετῆς óxouavovr. τῶν, etc. 
Sic bunc locum, in codicibus Regio et Barberino 
luxatum, sanitati restituit Bodleianus. 


"' Joan. vini, $9. 


- 


5ut ORIGENIS 


non continuo famen pater etim sit éorum'qui non A παρὰ τοῦ πατρὸς ὑμῶν, 1, παρὰ τοῦ πα 


sunt filii Abralix, nec formati a semine" Abrahae in 
filiis Abrahz ; vel hzc verba indéfinite dicta 7 Que 
audivisiis à Paire, sumi possunt pro eo'duod est , a 
Patre meo, ut declarant illa verba : Qua ego vidi 
apud Patrem , loquor; qui idem valent ac si dicas, 
apud Patrem meun— Verum enimveto edocémur 
ctiam in sequentibus quorümnam Deus sit Pater, 
per lxc qus loquitur Servator : Si Deus Pater 
vester esset, diligerelis utique me **, Ac "profecto 
liquet, qui Filium quzrant interficere, illum non 
diligere, el non diligentes eum, filios Dei non esse ; 
uude perspicuum efficitur hxc verba : Et vos igitur, 
que audivistis a Patre, facite ??, nón minus valere 
a€ si dictum fuisset, a Putre. vestro. 


4ἵ8 10. Dicii illis Jesus : Si fili Abrihe eitis, 
cpera Abrahe (acite **. Respondeant, qui ex his 
qux gessit Abraham, elegerunt unum qnoddam 
opus, nempe : Credidit autem Abraham Deo, εἰ 
imputatum est illi ad justitiam *', et hoc existimant 
esse ad quod referantur hac vérba : Opera Abrahe 
facite, ut etiam concedatur 'illis fldem esse opus, 
quod minime concederent qui auctóritateni illam 
admittunt : Fides sine operibus mortua est **, neque 
hi qui intelligunt melius esse justificari ex fide 
quam ex operibus legis *', et dicant quare non 
dictum sit siigulariter : Si filii Abrahae estis , opus 
 Abrahe facite, sed nümero plürium, opéra Abrahae 
facite ; quod meo judicio perinde valet ac si dictum 
fuisset, omnia opera Abrahae facite. Sin vero idem 
est ac si diceremus, omnia opera Abrahae facite, 
et neque corporaliter adhzerere anéflla debet is qui 
uxorem habet; neque defuncte conjugi aliam in 
senectute conjugem superinducere is qui , juxta 
Servatoris interpretationem, voluerit Abrah:ze filius 
declarari ex eo quod Abrah:ze opera fecerit, palam 
hinc discimus necesse nobis esse, ut allegorice 
intelligentes omnem Abrahae historiam, singula 
«us ipse corporaliter fecit, spiritualiter a nobis 
fiant, incipientes ab eo dicto : Egredere de terra 
tua, et de cognatione tua , el de domo patris tui, et 
ceni in lerram quam monstravero tibi** ; il quod sanc 
dicium est non soli Abralie, verum etiam cuicun- D 
' que qui ipsius filius sit futurus. Est enim quadam 
uniuscujusque mnostrum terra, atque quzdam ante 
divinum respensum non bona cognatio ; οἱ postre- 
ino quzedam domus patris nostri , antequam perve- 
niat sermo Dei ad nos: qux€ omnia nobis propter 
sermonem Dei damnanda sunt et omittenda, si 
Servatorem "audimus dicentem : δὲ filii. Αὐταία 


ἀλλὰ παρὰ τοῦ llurpécy ὅστις xàv $ 

πάντως καὶ τῶν μὴ τέχνων τοῦ ᾽Αθραάμ ἱ 
xai μὴ μεμορφωμένων ἀπὸ σπέρματος 'À 
τὰ τέχνα τοῦ ᾿Αθράάμ' f| ἁδιορίστως sli 
"A ἠχούσατε παρὰ τοῦ Πατρὸς δύναται Xi 
ἀντὶ τοῦ. ἀπὸ τοῦ Πατρός µου, xai τοῦτο ἱ 
Ex τοῦ. "A à ἑώραχα παρὰ τῷ Πατρὶ,, 
δυναμἐνου τῷ, παρὰ τῷ Πατρί ov. Καὶ ἱ 
δὲ διδασχόµεθα τίνων ἐστὶν ὁ θεὺς Πατὴρ, 
τα λέγει ὁ Σωτέρ' El ὁ θεὸὲς Πατὴρ ὑμῶι 
πᾶτε ἂν ἐμέ. Σαφὲς δὲ, ὅτι οἱ ζητοῦντες 

τὸν Υἱὸν (56) οὐχ Ἠγάπων αὐτόν' ph ἁγι 
αὐτὸν, οὐκ ἂν ἐχρημάτινον υἱοὶ (57) τοῦ! 
δἵλον, ὅτι τό, Kal ὑμεῖς οὖν ἃ ἠχούσατι 
Πατρὸς, ποιεῖτε, οὐκ ἴσον δύναται τῷ: 26 
τρὸς ὑμῶν. 

"40. Λέγει πὐτοῖς ὁ Ἱησοῦς El t 
Ἀθραάιι ἐστε, τὰ Épya τοῦ 'A6paáp sol 
τι (58) ἐπιλεξάμενοι τῶν τοῦ ᾿Αθραὰμ.. 
Ἐπίστευσε δὲ Ἀθραὰμι τῷ 660, καὶ &k 
τῷ εἰς δικαιοσύνη», καὶ τοῦτο νοµίφοντι 
ὃ ἀναφἐρεταιτό' Τὰ ἔργα τοῦ Ἀθραὰμ a 
χαὶ συγχωρηθῇ αὐτοῖς, ὅτι ἔργον ἐστὶν d 
όυγχωρτθὲν ἂν ὑπὸ τῶν παραδεχοµένων: 
χωρὶς ἕργων γεχρά ἐστιν, οὐδ' ὑπὸ τῶν . 
ὅτι διαφέρει τὸ δικαιοῦσθαι Ex πίστεως fim 
νόµου, ἀπολεγέτωσαν (59) διὰ τί οὐκ εἰ 
τέχνα τοῦ Ἀθραάμ écce, τὸ Épyor το 
ποιεῖτε, ἐνικῶς, ἀλλά πληθυντικχῶς, Τὰ 
Ἀόραὰμ ποιεῖτε, (cov, ὡς οἶμαι, τυγχάνα 
τα τὰ ἔργα cov 'A6puáp ποιεῖτε. Ei δὲ f 
Τὰ πάντα ἔργα τοῦ Ἀθραὰμ ποιεῖςεε, χα 
ματικῶς παιδίσχη δεῖ προσελθεῖν τὸν ἔχοντ 
μήτε μετὰ τὴν τελευτὴν (60) τῆς γεγαµημι 
pa ἄλλην Ύγυναῖχα λαθεῖν, τὸν χατὰ το 
ὑφέγησιν θέλοντα τέχνον ἀποδειχθῆναι vo 
Ex τοῦ ποιεῖν τὰ ἔργα τοῦ ᾿Αθραάμ’ σαφῶς 
θεν µανθάνοµεν, ὅτι δεῖ πᾶσαν τὴν κατὰ d 
ἀλληγοροῦντα ἱστορίαν ἕκαστον πνευµατια 
τῶν πεπραγμένων ὑπ αὐτοῦ, ἀρξάμενο 
"EteA0& ἐκ τῆς γῆς σου, καὶ ἓκ τῆς 6 
σου, καὶ ἑχ τοῦ εἴχευ τοῦ πατρός σοι 
qur ἣν ἅν σοι δείξω, εἰρημένου οὐ µόν 
Αόραὰμ, ἀλλὰ χαὶ παντὶ τῷ ἑσομένῳτὸ 
Ἔστι γάρ τις χαὶ ἑκχάστου ἡμῶν γη, xai 
θείου χρηματισμοῦ οὐχ ἀγαθὴ συγγένεια, 
τοῦ φθάσαντος εἰς ἡμᾶς λόγου θεοῦ obe 
πατρὸς ἡμῶν, δι & τινα ἅπαντα κατὰ . 
δεῄσει ἡμᾶς ἐπεξελθεῖν, εἴπερ ἀκούομεν τε 
λέγοντος' El τέχγα τοῦ 'A6paáp ἐστε, ει 
ΑἈδόραὰμ ποιεῖτε' οὕτω γὰρ φθάσοµεν, Ge : 


34 Joan. vin, 49. 3 ibid. 38. — ** ibid. 59. *! Gen.xv, 16; Rom. iv, 3; Jac. n, 35. ο 


" Rom. pni, 328. ** Gen. xin, 1. 


(56) Codex Bodleianus, Ylóv: Regius, Ἰησοῦν. 
(57) Codex Regius, ol viol. 

(58) Codex Regius, perperam, ἐν τῇ, 

(59) Codex Bodieianus, ἀποκριθήτωσαν. 

(960) Μετὰ τὴν ceAeve)v, e. Secundas nuptiaa 


non omnino probasse Origenem jam: de 
Origeniauis. luETIS. 
(01) Codex Bodleianus, póvo * Regius, 
(62) In codice legio deest ótxo; 


COMMENT. IN JOAN. 


TOMUS XX. 594 - 


Ημετέραν yn», ἐφ᾽ fv δείσει ἡμῖν γην ὁ A estis, opera Abrahe facite; sic enim perveniemus, 


ἀληθῶς ἀγαὺὴν, xav ὄντως πολλὴν, fv 
X9 του Θεοῦ πρέπει δίδοσθαι τοῖς ποιῃ- 
εροσεεταγµένον ἐν τῷ' Ἔξε.ϊθε ἐκ τῆς 
* καὶ ὡς καταλιπόντες συγγένειαν οὐ 
; ἕθνος ἐσόμεθα μέγα, xai μεῖζον ἢ 
βρώπους, xai ὡς χαταφρονέααντες olxou 
Ux ἐπαινετοῦ, εὐλογπθησόμεθα, µεγαλν- 
po ὀνόματος ἡμῶν, γινόμενοι εὐλογη- 
οὐοῦτον, ὡς τοὺς μὲν εὐλογοῦντας ἡμᾶς 
α ὑπὸ τοῦ θεοῦ, τοὺς δὲ χαταρωµένους 
Mv ἔσεσθαι, πᾶσάν τε qno φυλὴν bv ἡμῖν 
&* ὅτε χαὶ πεοὶ ἡμῶν εἴποι ἂν ὁ λόγος 
1, ὡς εἴρηται περὶ Αθραάμ’ Καὶ éxo- 
ραὰμ, καθάπερ &Ad.lncer αὐτῷ Κύριος. 
ὅτι £v ταῖς ἀρχαῖς, xaX ἐπὶ ποσὸν ὁ Λὼτ 
lv, οὗ σύμθολον ἣν τό" Καὶ ᾧχετο μετ) 
v, xai ἐἑπανελθόντες sl; vf Χαναὰν διο- 
thv Tv ἕως τοῦ τόπου Συχὲμ, οὕτω τῇ 
τῆς διανοίας πρυχόπτοντες, ἕως ἔλθωμεν 
v τὴν ὑνηλὴν, καὶ ὀφθέτεται ἡμῖν Κύ- 
δ, 0 ὀφθεὶς τῷ ᾿Αθραὰμ, xaX ἐπαγγελεῖται 
ὑψηλὴν δρῦν, γΏν δοῦνα. τῷ vont τῆς 
Gv σπέρµατι. Τοῦ δὲ votaavzóg ἐστι τό" 
9 Ἀδόραὰμ ποιεῖτε, xaX τὸ οἰχοδημῆσαι 
μην Κνρίῳ, τῷ ὅπου dj ὑγτλὴ δρὺς ἐπι- 
| καὶ ἡμῖν, καὶ μετὰ ταῦτα ἁποστῆναι ἀπὸ 
τῆς ὑπτλῆς δρυὸς ὡς ἐπὶ τὸ ὄρος, xal 
κατὰ τὰς ἀνατολὰς τῆς Βαιθὶλ (ὃ ἑρμτ- 
[xoc Θεοῦ), ἕνθα στέσει ἑαυτοῦ τὴν σχη- 
ἂν Βα.θἡλ ὡς ἐπὶ χατὰ θάλασσαν, τῆς ὃξ 
5) ὡς ἐπὶ xav ἀνατολὰς (ἑρμηνεύξται δὲ 
tal), καὶ ὡς προκόπτων Ys Ó τοιοῦτος 
«X δεύτερον οἰχοδομῆσει τῷ Κυρίῳ θνσια- 
δη xai ἐπικαλεῖσθαι δυνάµενος ἐπὶ τῷ 
9 Κυρίου, χαὶ Er ἁταίρων κἀκεῖθεν, ὁ 
ἐχνον τοῦ ᾿Λθραὰμ, Ὑενόμενός πως στρα- 
ας, xai συνιξὶς πρὸς ὅσους πυλεμίους αὓὑ- 
πκευάσασθαι δεῖ, στρατοπεδεύσει ἐν τῇ 
ιτὰ ταῦτα πεῖραν λιμοῦ λίψεται τοῦ ἐπὶ 
καὶ εἰς τὴν Αἴγυτπτον χαταθήσεται τοῦ 
t (03) ἐκεῖ, ἵνα μὴ xoY αὐτοῦ κατισχύσῃ 
ινισχύσας ἐπὶ τῆς Υῆς' xal χαταθήσεται 
τον μετὰ τῖς εὐπροσώπου ἑαυτοῦ Ύυναι- 
Ίχας τινὰς τιθέμενος (05) πρὺς αὐτὴν, ἵνα 
| QV αὐτῆν οἱ Αἰγύπτιοι ἡμέρως χρήσων- 
ένωνται ἐν Αἰγύπτῳ αὐτῷ πρόθατα, xal 
ἡ ὄνοι, xai παῖθες, xai παιδίσκαι, καὶ 
t χάµηλοι, περὶ ὧν ἑχάστου (07) σοφοῦ 


xi,2, 5. **ibid. 4. " ibid. A seq. 3 


έν etc. In codice Regio his legitur 
odicibus τῶν O' legitur. aliquando 
|! Aryat, quemadmodum exstat in codice 
seu ΑΥΤέ, ut Genes. xu, 8, aliquando 
y4vi1, 2, et sepe hoc libro ; aliquando Λἰά, 
1,28; aliquando ΑΙ, ut M Esdr. vi, 
uando Tal, ut Jerein. xrix, 5. ld derivat 
|! Aa, fer.aius est, quod non pstitur Ile- 
iptura 1, eui consentiunt. Onkelos οἱ 
awasius el Syrus interpres, codex. Sa- 
et Samaritarum. interpretatio, quie. ha- 


B de nobis sermo ille dicetur : 


Joan. viti, 99. 


quia reliquerimus terram nostrim, ad eam terram 
]uam nobís ostendet Dominus : nempe ad terram. 
vero bonam vereque multam , quam a Bomino Deo 
dari par est his qui quod jubet in illo dicto, 
Egredere de terra iua, peregerint, Quinetiam tan- 
quam qui reliquerimus cognationem non bonam, 
erimus in gentem magnam **, eamque majorem 
quam hoimiuum : tanquamque qui despexerimus 
domutdu patris illaudabilem , benedicemur, 319 
magnificato nomine nostro, et ad tantam bLe- 
nedictionem pervenientes, ut vel nobis quoque be- 
nedicentes a Dowino benedicantur, uobisque male- 
dicentes, diris devoveantur, atque etiam omnes fa- 
milie terra iu nobis benedicantur : quando etiam 
Egressus est, wt di- 
ctum, est de Ahraham **; Ei egressus est Abraham, 
quemadmodum locutus ei [uerut. Dominus. Existimo 
autem futurum ut in principio, el aliquandiu Lot 
nos sequalur, cujus nota illud fuit : Et ambulavit 
cuim eo Lot ", et redeuntes in Chanaan pertransibi- 
mus regionem, usque ad locum Sichem; sic ascen- 
sione cogilatjonis proficientes, donec perveniamus 
ad quercum altam. Videbitur etiam nobis Dominus 
Deus, qui visus est Abralis, ac promittet cirea 
quercum altam semini intelligibili animae. nostrae 
darc terram. Porro ad eum. qui liec verba. cousi- 
dera verit : Opera Abrahe facite *, pertinet quoque 
aram düificare Domino **; Domino, inquam, qui 
nobis quoque apparet, ubi est quercus alta ; postea- 
que recedere 3 loco alte. quercus, quasi ad mon- 
tem, et a monte ad orientem Bethel (quod si inter- 
preteris, est domus Dei), uhi figet tentorium suum ; 
Bethel quidem tauquam ad mare, Anga vero tan- 
quam ad orientem (si interpreteris enim Angz, so- 
nat. festivitates), atque is profecto ceu prolicieus 
post hzc rursum Domino xdificabit aram ; jam 
etiam invocare valens in nomine Doinini, per ordi- 
nemque inde solvens, qui futurus est filius Abraha:, 
faclus aliquo. niodo ducendi exercitus peritior, in- 
telligensque ad. quot bella seipsum przparare opor- 
leat, castramelabitur in solitudine; postea cum 
faniem ortam in terra sentiet, in Kgypium descei- 
det, illic habitaturus, ne adversum quoque se prz- 
valeat fames, qux» super terram pravaluerit; de- 
scendetque in. /Egyptum cum conjuge sua eleganti 
forma, pactis quibusdam cum ipsa constitutis, quo 
se mansuete ZEgyptii illius causa utantur, sintque 
illiin /"Egyplo oves, et vituli, et asini, et servi, ct 


** Geu., xii, 7 seq. 


bet Haina, et Arabum, qua Alay. Πυετι». 

(048) Tov παροικῆσαι. Sic habet codex Bolleia- 
nus ; in ltegio deest τοῦ. 

(65) Codex Bodleianus pro τιθέµενος lauet συν- 
θέµενος. 

(66) "Iva ἑαυτῷ, eic, Sic habet codex  Douleia- 
nus; Regius vero , perperam , ἵνα ἑαυτῷ δι ast) 
οἱ Ἀἰγύπτιοι χρέσονται. 

(07) Codex Blodleianus, ἑχάστου : 
p». 


Regius, ἑχατέ- 


aes 


ORIGENIS 


ancille, εἰ muli, οἱ cameli, de quibus singulis, ali- A τινος, xal ἐπὶ τὰ βάθη τῆς Γραφῆς 


cujus sapientis, et qui profunda Scriptura docte pe- 
uetrare. possit, officium erit dicere : et 32 certe 
generatim omnem Abralie historiam explorantes, 
οἱ quaecunque de ipso sunt scripta, quae unum di- 
cunt, et aliud innuunt, spirituales spiritualiter 
omnia facere conabimur. Vide vero an non aperte 
ex his quiz in hoc loco indagavimus, constet sapien- 
tis cujusdam esse, et omni virtute ornati, fieri 
Abrahz filius. Quid enim opus est dicere quanta 
opus sit sapientia, ut Abrahz opera consideremus, 
quaniaque opus sit potentia, ut ea faciamus? Sed 
quali sapientia qualique potentia egemus, nisi Chri- 
οἱ, qui est Dei potentia et Dei sapientia 592 Cum 
ergo scriptum sit : Si filii Abrahae estis, opera Abra- 


φθάνειν δυναµένου ἔργον ἂν εἴη λέγι 
απλῶς ys πᾶσαν τὴν κατὰ τὸν ἾΑ6 
βασανίφοντες, xai ὅλα τὰ περὶ αὐτα 
ἅτινά ἐστιν ἀλληγορούμενα, ὡς πνευµι: 
τικῶς ποιεῖν πειρασόµεθα. "Opa δὲ 
ἀπὸ τῆς ἐξετάσεως τῶν χατὰ τὺν τόπ 
ἡμῖν (68), ὅτι σοφοῦ τινος, xaX πάσῃ ἆι 
µένου τὸ γενέσθαι τοῦ ᾿Αθραὰμ τέχνι 
λέγειν ὅσης σοφίας χρῄζομεν εἰς «b νο 
τοῦ Αθραὰμ, xai ὅσης δυνάµεως ε 
αὑτά; Ποίας δὲ σοφίας, f, ποίας δννάι 
ἡ Χριστοῦ, ó; ἐστι θεοῦ δύναμις (69), 
ola; Τὸ μὲν οὖν γεγραμμένον ἐστίν 
Ἀόραάμ ἑἐστε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀδραὰμ 


he. facite*!, consequenterhuic dixeris : Si filii Isaac B λούθως δ᾽ ἂν παρὰ τοῦτο εἶποις. ] 


estis, facite opera Isaac ; similiterque de Jacob, et 
de singulis sanctis patribus. Contra singuli peccan- 
tes generatim quidem fllii sunt diaboli, quoniam 
Qui facit peccatum, ex diabole natus est ** ; private 
vero vel Cain, vel Cham, vel Chanaan, vel Pharao- 
uis, vel Nabuchodonosor, vel alicujus impiorum. 
Consequenter etiam his dices, unumquemque ex 
hac vita migrantem proficisci ad suos patres ; omni- 
bus enim hominibus decedentibus e vita, non soli 
Abraliamo dici censendum est : Tu autem ad patres 
(κου ibis "*, eiiamsi non omnibus hominibus addatur 
illud, cum pace. At vero perfectis, hisque qui spi- 
ritualiter longzvi fuerint, illud etiam additur : /n 
senectute bona ** ; quandoquidem canities homini- 
bus est prudentia **, et corona gloriationis est sene- 
ctus ; et gloria veris ac divinis senibus canities illa 
sunt quie mente cernuntur, ipsos ornantes. 


Ἰσαάκ ἔστε, τὰ ἔργα τοῦ 'Icakx π 
ὅμοια καὶ περὶ τοῦ Ἰακὼδ, xal ἑνὸς 
ἁγίων πατέρων. Καὶ Ex τῶν ἑναντίω 
τῶν ἁμαρτανόντων γενιχῶς μὲν τέχνον 
θόλου. ἐπεὶ Πᾶς ὁ ποιῶν τὴ» ἁμαι 
διαδόΊου γεγένγηται’ Ίδη δὲ xal Ux 
τοῦ Κάῑν, ἢ τοῦ Χὰμ, fj τοῦ Χαναὰν, | 
3| τοῦ Ναδθουχοδονόσορ, Ἡ τινος τῶν ( 
τοις δὲ ἀχολούθως ἐρεῖς, ὅτι ἕχαστε 
µενος τοῦ βίου τούτου ἀπελεύσεται πρ 
πατέρας ᾽ νοµιστέον γὰρ οὐ µόνῳ τῷ M 
χαὶ πᾶσιν ἀνθρώποις λέγεσθαι πρὸς “ 
Zi δὲ ἀπε.εύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας 
δὲ πᾶσιν ἀνθρώποις, ἀλλὰ µόνοις «ol 
μετὰ εἱρήγης ' τοῖς δὲ τετελειωμµένοι 
ματιχῶς µαχροηµέροις Ὑενομένοις καὶ 
ἐν' pa xaAQ * ἐπείπερ Ποιά ἐστι g 


θρώποις, καὶ στέφανος καυχήσεως Tüpac* xal δόξα sol, ἀληθινοῖς xat θείοις πρεσθυτέροι 


σαι αὐτοὺς νοηταὶ πολιαἰ. 

14. Nunc autem quaritis me interficere, hominem, 
qui veritatem locutus sum vobis, quam audivi a Deo**. 
Jesum qui quarunL interficere, quoniam Deus non 
interficitur, etiainsi interficient, hominem interfi- 
cient. Quod δἱ quzrunt. interflcere, et nondum in- 
terficiant, insidias illi veluti homini struunt, non 
Deum esse existimantes, cui struuntur insidie. Nam 
nulius existimans Deum esse cui struuntur insidiz, 
insidias illi strueret. Cernere vero licet quosdam 
aliquo modo semper Sermoni struentes insidias, 
quoniam interficere quzrunt eum et. delere : tan- 
quam hominem ipsum (loc est humanum et mor- 
talem)esse existimantes : qui vel humaniorem ipsius 
partem, et, quod videtur, invadunt : 321 sed ut 
corpus etiam Serinonis interficiant, perspicuum 
est eos post liec amplius aliquid facere non posse. 


** ] Cor, 1, 94. 
"! Joan, vui, 40. 


(68) Ἡμιν. Non comparet in codice Bodleiano, 
.(69) Θεοῦ δύναμις. Θεοῦ deest in codice Re- 


ο. 
9 (10) Ζητεῖτέ µε. Sic recte babet codex Bodleia- 
nus; in legio deest µε. 

(74) "Ectt δέ πως ἀεί. etc. In codice ltegio deest 
πως. quod exstat in Bouleiauo. 


δε joan. viri, $9. 


5* | Joan. i17, 8. 


11. Nov δὲ ζητεῖτέ µε (10) ἄποκει 
πον, ὃς τὴν ἀ.ήθεια" ὑμῖν «ελ 
ἤκουσα παρὰ τοῦ θεοῦ. Οἱ ζητοῦντει 
ἐπεὶ θεὺς οὐχ ἀποχτίννυται, χὰν ἆπ 
ἄνθρωπον ἀποχτιννύουσι. Κ3ν ζητῶσιν 
µήπω ἀποχτιννύντες, οὐχὶ Θεὸν νοµίζα 
ἐπιδουλεύουσιν, ὡς ἀνθρώπῳ ἐπιθουλεύι 
γὰρ πειθόµενος εἶναι θεὸν τοῦτον, ᾧ 
ἐπιθουλεύσαι ἂν αὐτῷ. Ἔστι δέ πως d 
ῥῆσαι τοὺς τῷ Λόγῳ τοῦ θεοῦ ἐπιθουλ 
ἀποκτεῖναι ζητοῦσι, xat ἑξαφανίσαι αὐτὶ 
αὐτὸν, τουτέστιν ἀνθρώπινον (72) , καὶ 
ὑπολαμθάνοντες, ἢ xal τῷ ἀνθρωπινω! 
καὶ βλεποµένῳ ἐπιτίθενται' ἵνα δὲ xal 
τὸ σῶμα τοῦ Λόγου σαφῶς (75), ὅτι 
οὐδὲν δύνανται ποιῆσαι περισσότερον 


"8 Gen, xv, 10. δν Sap. 1,9. "P 


(72) Codex Bodleianus, αὐτὸν, ὡς 
Paulo post, pro ἢ xài τῷ, eic., ad mary 
cis Bodleiani legitur οἱ καὶ τῷ, etc., qui 
secutus est. 

(75) Σαφῶς. Legeudum videtur σαφέ 
git Ferrarius. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


v ἡμῖν ἀπὸ τῶν (74) ἀποκτιννύντων τὸ εῶμα, A Quamobrem non. est nobis timendnm ab bis qui 


ταῦτα μὴ ἑχόντων περισσότερὀν τι moriisat * 
ητέον ἀπὸ τῶν ἀποχτεινόντων τὸ σῶμα, τὴν 
v τοῦ Λόγου μὴ δυναµένων ἀποχτεῖναι" ἀλλ᾽ εἰ 
lc ἐστι λόγος, ὥστε xat «b σῶμα αὑτοῦ xat 
"hw, τῷ ἄξια εἶναι ἀπωλείαχς ἀπόλλυσθαι δύ- 
φοθητέον τὸν δυνάµενον Θεὸν Λόγον (78), 
ἂν xal σῶμα ἀπολέσαι, καὶ ἐξαφανίσαι, εἴτε 
qb tte ὅπως βούλεται' ὁ Κύριος γὰρ "In- 
ελοῖ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος (76) αὑτοῦ, 
εργεῖ τῇ ἐπιφανείᾳ τῆς παρουσίας ἑαυτοῦ 
μκαίµενον λόγον, xaX ἐπαιρόμενον ἐπὶ πάντα 
w θεὸν ἢ σέδασµα. Καὶ ζητοῦσί γε οὗτοι, 
; ὁ λόγος, ἀποχτεῖναι ἄνθρωπον ὃς τὴν ἁλή- 
ελάληχεν, fjv Ίχουσε παρὰ τοῦ Θεοῦ, xal 


occidunt corpus **, nihil reliqui postea quod faciant 
habentes ; neque timendum est ab his qui occidunt 
corpus, animam vero Sermonis interficere non va- 
Jent : sed si quispiam est ejusmodi &ermo, cujus 
corpus et anima perdi possint, quia sint perditione 
digna, timendus eat Dei Sermo, qui potest et corpus 
et animam perdere et delere, sive in gehenna **, 
sive quo ei lubitum fuerit : Dominus enim Jesus 
conficiet spiritu oris sui, et abolebit claritate adven- 
tus sui sermonem buuc sibi adversarium, et. cfe- 
rentem se adversum omnem qui dicitur Deus, aut 
uumen **, Et sane hi ad quos est sermo, querunt 
interficere hominem, qui veritatem locutus es, 
quam audivit et accepit a Deo. Etiansi simpliciter 


Κὰν ἁπλούστερον µέντοιγε κατὰ τὸν τόπον B locum hunc interprelemur, aperte Servator docuit 


νωµεν, σαφῶς ἑδίδαξεν ὁ Σωτὴρ, ὅτι τὸ ζη- 
! ὑπὸ Ἰουδαίων ἐπὶ τῷ ἀναιρεθῆναι αὐτὸν 
€ fjv (11), ἀλλὰ ἄνθρωπος, ὃς καὶ ἀνῃρέθη. 
» (78) οὐ θεμιτὸν ἀποθνήσκχειν λέγειν’ διό- 
ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὺν Λόγος, ὅστις xaX Geb, 
jV» οὐχ ἀπέθανε. Ζητήσεις δὲ, ἐπεὶ γέ- 
; Utt ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, πὀτερόν ποτε 
ioc σὰρξ Λόγος τῷ Ὑεγονέναι σὰρξ, γέγονε 
ωπος, J| οὐ Υέγονεν ἄνθρωπος. El μὲν γὰρ 
ἄνθρωπος, δύναται αὐτὸς ἐζητῆσθαι &vai- 
εἰ δὲ μὴ γέγονεν ἄνθρωπος, χαὶ ὁ γενό- 
p& Λόγος οὐχ ἀναιρεθεὶς ἀπεχατέστη, xal 
παται ἑχάστῳ ἐπὶ τοῦτο ὅπερ Tv πρὶν γε- 


quod is quem quzrebant Judzi ut morti traderent, 
Deus :0n erat, sed homo, qui etiam interfectus est. 
Nam Deum dicere mori nefas est ; et hanc ob cau- 
sam Verbum illud quod erat in principio apud 
Deum, quod etiam Deus Verbum erat, non mortuum 


fuit. Sed quzres, quoniam scriptum sit : Verbum — 


caro factum est, utrum tandem Verbum caro factum, 
eo quod factum sit caro, factum etiam sit hoino, 
aut non sit factum homo: nam si factum est homo, 
potest ipsum qu:eri υἱ interficiatur; quod si non 
fuerit factum homo, Verbum etiam caro factum non 
interfectuin, restitutum est; suntque singula ipsius 
restituta ad hoc quod erat antequam fleret caro. 


"Uto Ἀδραὰμ οὐκ ἐποίησε. Τὸ μηδαμῶς C 33. Hoc Abraham non fecit **. Quod nullo modo 


κραχθηναι 1ῷ ᾿Αθραὰμ, εἰ μὴ πεποίηχεν 
ὡς ἔτυχεν, ἀναιρεῖσθαι δόξει τό: Tovro 
οὐκ ἐποίησεν ' εἴποιεν Υὰρ ἂν πρὸς τοῦτό 
"^ µάτην λέγεται τό. Τοῦτο Ἀδραὰμ cix 
^» εἴπερ οὐκ ἐποίησε τὸ μηδαμῶς γενόµε- 
. τὸν χρόνον αὐτοῦ: οὐ γὰρ ἐγεγόνει χατὰ 
0v αὐτοῦ ὁ Ἰησοῦς. ἀλλ Eme τό' Τοῦτο 
οὐκ ἐποίησεν, οἱονεὶ ἐν ἐπαίνῳ ὑπολαμ- 
ήσθαι τῷ περὶ τοῦ ᾿Αθραὰμ, εἴποιμ ἂν, 
τὸν διδάξαντα Λόγον τό" Ἀδραὰμ ὁ πατὴρ 
Πα. λιάσατο, ἵν) ἵδῃ τὴν ἡμέραν τὴν 
4 εἶδε, xal ἐχάρη, &ax τὸ γεγονέναι μὲν 
οὗ ᾿Αδραὰμ ἄνθρωπον λαλοῦντα fiv ἤχουσε 
| Θεοῦ ἀλίθειαν, ob μὴν ἐζητῆσθαι αὐτὸν 
ὑπὸ τοῦ ᾿Λθραάμ. Καὶ ἑπίστησον, ὅτι 
) ὅτε ὁ κατὰ τὸν Ἰησοῦν τροπιχῶς νοού- 
θρωπος οὐκ ἐπεδήμει τῷ βίῳ, xal μετὰ 
περὶ αὐτοῦ ἱστορίας χρόνους, καὶ πρότερον. 
το δὲ οἴομαι πάντα (79) τὸν ἅπαξ φωτι- 
καὶ γευσάμενον δωρεᾶς ἐπουρανίου, 


h.x,98. **ibid. 55 ΙΙ Thess. n, 5, 4. 


κὸ τῶν. Deest in codice Regio, sed legitur 
Ino. 

rarius legebat θεοῦ Λόγον. 

ópatoc. Codices omnes liabent σώματος" 
sime legendum στόματος. 

lex Regius, αὑτόθεος οὐχ fv. 

όν γάρ. In codice Regio deest γάρ. 

tà tovto δὲ οἴομαι πάντα. elc. Sic ha- 


** Joan. viii, 40. 


Abrahz facile factu erat, si non fecit Abraham, 
idque postea contigit, destruere atque abrogare vi- 
detur huuc contextum : Hoc Abraham non fecit, 
quibusdam ad hoc dicturis, frustra dici : Hoc Abra- 
ham non fecil, si id nullo modo fleri poterat aetate 
Abrabi:e : non enim natus erat Abrahz tempore Je- 
sus. Sed dicerem ego (quoniam veluti in laudem 
dici Abrahae opinor liec verba : Hoc Abraham non 
fecit), juxta doctrinam Servatoris docentis ac di- 
centis : Abraham paler vester exsultavit ut. videret 
diem meum, εἰ vidit, 3 33 et gavisus est **, fuisse 
eliam Abrahae tempore hominem, qui veritatem, 
quam a Deo audisset, loqueretur : quem tamen 
Abraham interficiendum non curarit. Et observa 
quod homo, qui tropice intelligitur in Jesu , nun- 
quam non advenerit in hauc vitam, et post tempora 
historix sui ipsius et antea. Hanc ob causam fleri 
Don posse existimo, ut omnis qui semel illuminatus 
fuerit, quique donum celeste gustaveril, et particeps 
facius fuerit Spiritus sancti, gustaveritque bonum 


*! ihid, 56. 


bent mss. At Ferrarius legisse videtur, Κατά τοῦτο 
δὲ ἀδύνατον οἴομαι πάντα, eic., quod consentit Pauli 
verbis Hebr. vi, 4, ᾿Αδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτι- 
σθέντας, οἷο., ex quibus ansam arripuerunt veteres 
quidam rejiciendee hujus Epistolie, quasi qua^ No- 
vatianis faveret : sed eos refellit Bellarminus lib. 1 
De Verbo Dei, cap. 47, HvetriCs. 


559 


ORIGENIS 


P 


Dei verbum, «ac viriutes futuri saeculi, et. exciderit, A ῥέτοχόν τε γενηύέντα Ilvebpatoc dylov, καὶ Χς----- 


denuo reponatur per penitentiam, ab integro crucifi- 
gens sibimet ipsi Filium Dei, et infamans, vel, ante 
crucifigens, vel, denuo crucifigens Filium Dei, infa- 
muansque *?, sive antequam corporalis Servatoris no- 
sti adventus bistoriis mandaretur, sive post. Non 
enim qui nunc post illuminationem, ceteraque Dei 
in se beneficia peccat, Filium Dei denuo crucifigit 
propter peccata ad qua recurrit,nihil perficiens illius 
actionis quae communius dicitur corporalis, ad eru- 
cifigendum Filium Dei : non idem autem etiam an- 
tea fleret ; et qui peccat, postquam. audierit divina 
verba, antea. crucifixerat Filium Dei. Quod εἰ cui 
placet admittere quod in Actis Pauli scriptum est, 
tanquam a Servatore dictum : Denuo debeo cruci[igi, 
is quemadmodum post adventum admittit illud, De- 
nuo debeo crucifigi, sic οἱ anle adventum admiltet 
locum habuisse, quando eadem causa est dicendi : 
Jam debeo cruci(igi. Cur enim non etiam antea cru- 
cifixus est, ut crucifigendus est denuo? Vide vero 
an non tantum sanctorum, qui post Christi adven- 
tum fuere, sit vox illa: Cum Christo crucifixus 
sum **, sed vque ad priores etiam pertineat, ne 
differre dicamus sanctos, qui post Christi adventum 
fuere, a Moyse, et proplietis, οἱ patriarchis. Vox illa 
quoque : Vivo ego, non amplius ego, sed vitit in me 
Christus **, equo etiam dicatur non solum de sai- 
. etis qui post Christi adventum fuere, verum etiam 
de his qui autea. Observo eiiam et hoc dictum Ser- 
vatoris : Deus. Abraham, et Deus Isaac, et Deus Ja- 
cob ; Deus autem non est moriuorum, sed viventium *^, 
num forte Abraham, Isaac et Jacob, propter hoc sint 
viventes, quoniam et ipsi cum Cliristo consepulii re- 
surroserunt ; non omnino tamen corporalis sepultu- 
re Jesu, vel corporalis resurrectionis ejus instar. 
Γιος hactenus de eo quod est: {1ος A6raham non fe- 
cit. 9:233 Quid autein boc est aliud, nisi quzrere 
interlicere hominem qui veritatem locutus fuerit 
quam a Deo audierit? Tradimus euim et docemus 
nunquam defuisse sanctis spiritualem Jesu adven- 
tin atque dispeusationem. Quod si hzc, perinde 
atque in aliis consideravimus, ad sensum anagogi- 
cum reduxeris, alius bac omnia hujus loci siui- 
liter explanare tentabit, ad mysticum Abraham 


όν γευσάµεγον 8500 npa, δυνάμεις τα pé 
Ίογτος aloroc, xal παραπεσόντα, addu dre 
xaiviteuw ἑαυτὸν εἰς μετάνοιαν (80), ἤτοι a. 
σταυροῦντα, ij ἁἀνασταυροῦγτα τὸν Υἱὸν τ---- 
θεοῦ, καὶ παραδειγµατίζοντα, εἴτε πρὸ τῆς ia— 
ρουµένης σωματικῆς τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν ἐπιδημί ἵ-ι 
εἴτε καὶ ὕστερον. Οὐ yàp ὁ μὲν νῦν μετὰ τὸν cocsd 
τισμὸν xol τὰς λοιπὰς eig αὑτὸν τοῦ θεοῦ cóc 

σίας ἁμαρτάνων ἀνασταυροὶ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ & 
τῶν ἰδίων ἁμαρτημάτων, ἑἐφ᾽ ἃ ἐπαλινδρόμησεν, ob 
ὃν τῆς κοινότερον λεγομένης σωματικῆς mp umm «ἱ 
σταυρῶσαι τὸν Yibv τοῦ ΘθΞοῦ ἑνεργείας ἐπιτελὶ. ay. 
οὐχὶ δὲ καὶ πρότερον τοῦτο ἐγίνετο, καὶ ὁ ἃμα ae. 
νων μετὰ τὸ ἀχοῦσαι θείων λόγων προεσταύρο.αν τὸν 


D iy τοῦ θεοῦ. Et τῳ δὲ φίλον παραδέξασθαι τῷ» αν 


ταῖς Παύλου Πράςεσιν (81) ἀναγεγραμμένον, ὡς — x) 
τοῦ Σωτῆρος εἱἰρημένον" "Ανωθεν» pullo c --αι- 
ροῦσθαι, οὗτος ὡς μετὰ τὴν ἐπιδημίαν παραδέιασ.εται 
τό Αγωθεγ μέ.λ.Ίω σταυροῦσθαι γινόμενον, eai, 
xai πρ» τῆς ἐπιδημίας, ὅταν τὰ αὐτὰ αἴτια γέννα 
τοῦ λέγεσθαι &v- Ἠδη μέ.ΊΊω σταυροῦσθαι , δὰ 
τί γὰρ οὐχ), ὡς ἄνωθεν μέλλει σταυροῦσθαι» xag) 
πρότερον ἑσταύρωτο; "Opa δὲ εἰ μὴ µόνων τῶν μετὰ 
τὴν παρουσίαν ἐστιν ἁγίων fj φωνή: TQ Χριστῷ 
συνεσταύρωµαι, ἀλλὰ (82) καὶ τῶν προτέρων, ἵνα. 
μὴ διαφέρειν λέγωμεν τοὺς μετὰ τὴν παρουσίασαν 
ἁγίους, Μωῦσέως, καὶ τῶν προφητῶν (83), καὶ πα 
τριαρχῶν. Καὶ τό’ Ζῶ οὐκέτι ἐγὼ, Ci] δὲ ἓν ἐμο 
Χριστὸς, λεγέσθω μὴ µόνον ὁ πὸ τῶν μετὰ τὴν mapou 
σίαν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τῶν προτέρων. Ἑφίστημι 

καὶ τῷ: Θεὸς Αέραὰμι, καὶ θεὸς Ἱσαὰχ, xal θεὺς 7^ 
Ἱακωό' sóc δὲ οὐκ ἔστι vexpor, àdAAE ζών — ^ 
τω», εἱρημένῳ ὑπὸ τοῦ Σωτῖρος, µήποτε διὰ τοῦτο — 
ζῶντές εἰσιν ΑἈθραὰμ, Ἰσαὰχ, xal 'Taxó6 , ἐτεὶ 
xai αὐτο συνταφέντες τῷ Χριστῷ σνυνανέστη- 
σαν (84) αὐτῷ, o) πάντως χατὰ τὴν σωματιχὴν 
τοῦ Ἰησοῦ ταφῶν,  σωματιχὴν ἀνάστασιν αὐτοῦ 
Ταῦτα πρὸς τό Tovro ᾿Αέραὰμ οὐκ ἐποίὴῆσε. 
T! δὲ τοῦτο f| τὸ ζητεῖν ὁποχτεῖναι ἄνθρωπον ὃς τν 
ἀλήθειαν λελάληχεν, ἣν fixouce παρλτοῦ θεοῦ; Άπο- 
δίδοµεν γὰρ, ὡς ἄρα κατὰ τὺν Ἰησοῦν πνευματικὴ 
οἰκονομία οὐχ ἔστιν ὅτε τοῖς ἁγίοις οὐχ fv. Ἐὰν & 
ἀναγάγηῃς ταῦτα (ὥσπερ ὑπονενοήχαμεν ἓν ἄλλοις), 


ea referens, omissa vulgari explanandi consuetu- f) ἕτερος παρὰ τὸ κοινότερον ἐπὶ μυστικώτερον ᾿Αθραὰμ « 


diue, quzrens horum singulorum consequentiam. 


43. Vos facitis opera patris vestiri **. Quod ad 
dictum hoc attinet, clarum. non est quem patrem 
Judaeorum, qui sibi crediderant, quique nondum 
aqnoverant veritatem, velit dicere: ad hos enim 


** Hebr. vi, 4 seq. ** Galat. τι, 19. ** ibid. 90. 

(80) Perperam in codice Regio legitur παραπε- 
σόντας πάλιν ἀναχαινισμὸν ποιεῖν ἑαυτῶν εἰς µετά- 
νοιαν. 

. (81) Ἐν ταῖς Παύὐ.ου Πράξεσι. Existimat Pe: 
riouius legendum, Πέτρου, et hire verba Petro. tri- 
bui ab lMeygesippo asserit. Certe Petri Ácta ab llie- 
vonyno commemorantur lib. De script. eccles. Sed 
iamen nibil muto; nau Actorum Pauli imcutio. fit 


ὁμοίως πάντα τὰ χατὰ τὸν τόπον ἑξομαλίσαι πειρά- - 
σεται (85) ζητῶν τὴν ἑχάστου τούτων ἀχολουθίαν. 

15. Ὑμεῖς ποιεῖτε τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς ὑμῶν. 
"Ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ τούτῳ οὐχ ἔστι σαφὲς τίνα θέλει — 
εἰπεῖν πατέρα τῶν πεπιστευχότων αὐτῷ Ἰουδαίων, 
καὶ µηδέπω ἐγνωκότων τὴν ἀλήθειαν ' πρὸς αὐτοὺς 


66 Matth. xxi1,92.. ** Joan. viuit, 44. 
apud nostrum Origenem lib. 1 Περὶ ἀρχῶνι cap. 2. 
HuETIUS. ος κος 
(82) Ἀ.ι 14. Codex Regius perperam habet. Bua. 
(85) Καὶ τῶν προφητῶν. Hiec verba necin coJi- 
ce Bodleiano nec apud Ferrarium leguntur. 
(81) Codex Regius, male, συναρέστησαν. 
(85) Codex Bodleianus, netpáoczat? logius, Τ.Ε” 
ράσο,. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


C03 


E*üv-a qnoi, xal ei uh ἐπεφέρετο μετ' A hze omnia loquitur, et uis&post pauca intniisset : 


, Ὑμεῖς éx τοῦ πατρὲς τοῦ διαέόΊου 
' tác ἐπιθυμίας τοῦ πατρὸς ὑμῶν 0£Jece 
ly σαφῶς οὐκ ἐγνώχειμεν τὸ βούληµα τοῦ 
. Οὐ θαυμαστὸν δὲ εἰ τοῖς πεπιστευχόσιν 
δαίοις, uv bir µείνασιν αὐτοῦ Ev τῷ λόγῳ, 
a αὐτοῦ γένωνται µαθηταὶ, xal γνῶσιν 
εαν, ἐπὶ τῷ ἐλευθερωθῖναι ὑπ αὐτῖς, ἔλε- 
μεις ποιεῖτε τὰ ἔργα τοῦ πατὲς ὑμῶν, 
, ποῖς ἑξῆς ἐπιφέρεται, τό. Ἱ μεῖς ἓκ τοῦ 
JU διαδό.Ίου ἐστέ. Κἂν γὰρ ἀπηνὲς εἶναι 
ποῦτο λεγόμενον περὶ πεπιστευχότων μὲν 
µαθητευθέντων πως, οὐ μὴν ἤδη ἀληθῶς 
ἔντων μαθητῶν τοῦ Ἰησοῦ, ὅμως xatavon- 
b ἐν τῇ Καθολική Ἐπιστολῇ ὑπὸ Ἰωάννου 
περὶ υἱῶν θεοῦ, χαὶ υἱῶν διαθόλου. 'O 
p, φτσὶ, ci» ἁμαρτίαν éx τοῦ fiato 
| ἀπ ἀρχῆς ὁ διάθο.Ίος ἁμαρτάνει. Elc 
φανερώθη ὁ Ylóc τοῦ Θεοῦ, fra .1ύσῃ τὰ 
διαδό.Ίου. Πᾶς ὁ γεγενκηΓιένος ἓκ τοῦ 
ρτία» οὐ ποιεῖ, ὅτι σπέρμα αὐτοῦ ἐν' 
ει, xal οὗ δύναται ἁμαρτάρει, ὅτι ἐκ 
Τεγένληται. '"Er τούτῳ φανερά ἐστι τὰ 
) θεὸῦ, xai τὰ céxva τοῦ διαθὀ.Ίου: πᾶς 
δίκαιος οὑκ ἔστιν ἑκ τοῦ θεοῦ, καὶ ὁ 
ür τὸν dócAgér αὑτοῦ. TOv ῥητῶν τοίνυν 
Tue ἐχόντων, χατανόησον cl ur] σαφῶς εἴ- 
, Πας ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ δια- 
είν" ὅσον ποιοῦμεν ἁμαρτίας, οὐδέπω τὴν 
όλου γέντσιν πεδυσάμεθα, κἂν πιστεύειν (- 
φοῦν νομιζώμεθα xal τοῦτο ἀχόλουθόν ἐστι 
αι τοῖς πεπιστευχόσιν Ἰουδαίοις ὑπὺ τοῦ 
"sic ποιεῖτε τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς ὑμῶν», 
νου τοῦ πατρὲς ἐπὶ τὸν διάδολον, διὰ τή” 
; τοῦ πατρὸς τοῦ διαζὀ.Ίου éccé. El ox 
3v τὴν ἁμαρτίαν Ex τοῦ διαθόλου ἐστὶ, πᾶς 
ἐχ τοῦ δ.αθόλου οὗ ποιεῖ τὴν ἁμαρτίαν. 
| εἴπερ εἰς τοῦτο ἐφανερώθη ὁ Υἱὸς τοῦ 
λύσῃ τὰ ἔργα τοῦ διαθόλου, ὅσον οὐδέπω τὰ 
ὡσεν ἔργα τοῦ διαθόλου, τῷ μῆ παρεστη- 
le ἑαυτοὺς τῷ λύουτι τὰ ἔργα τοῦ διαθόλον, 
κεθέµεθα τὸ εἶναι τέχνα τοῦ διαθόλου, ἀπὸ 
ὢν ἐπιγινωσχόμενοι τίνος ἐσμὲν υἱοί καὶ 
! µέντοιγε ὁτλόν ἐστιν, ὅτι οὐ διὰ χατα- 
ϐ) υἱός τίς ἐστι διαθὀλου, οὐδὲ δ.ὰ τὸ o5- 
πουρΥζσθαι, vió; τις ἀνθρώποις λέγεται τοῦ 
δηλον, ὅτι δύναται ὁπότε vib; τοῦ διαθόλου 
υἱὸς τοῦ Θεοῦ’ ὅπερ σαφὲς xax ὁ MaszÜato; 
γράφων τὸν ΣωτΏρα οὕτως εἱρηχέναι ' 
6, ὅτι ἐῤῥέθη: ΑἉγαπήσεις τὀν π.Ίησίον 
µισήσεις τὸν ἐχθρό» σου. Εγὼ δὲ A610 
ισαπᾶτε (87) τοὺς ἑἐχθγοὺς ὑμῶν, xal 
ισθε ὑπὲρ τῶν διωχόγτων ὑμᾶς, ὅπως 
υἱοὶ τοῦ Πατρὸς ὑμιῶν», τοῦ ἐν τοῖς οὐ- 
Προσεύχεσθε γὰρ, ᾽λγαπᾶτε 


, viti, 41. 


ὅτι ἐκ τοῦ, 
6 ibul. 41, 


b διὰ κατασκει ήν, ete. Jactum hoc. con- 
ilintauos. 


B ctum de (iliis Dei, 


*? [ Joan. 11, 8-10. 


Vos ez patre diabolo estis, et desideria patris vestri 
vultis facere *, ne nunc quidem agnoscerenis, 
saltem aperte, consilium loquentis, Nec. mirum 
profecto si ad eos Jud:eos, qui ei crediderant, uec 
tàmen lantum temporis in sermone cjus perman- 
seranL ut. vere ipsius facti discipuli agnoscerent 
verilatent, ut ab ea liberarentur, dixerit : Vos fa- 
citis opera patris vestri 5 ; οἱ illud etiam, quod in 
sequentibus subjungitur : Vos ex patre diabolo estis. 
Quamvis enim inhumanum hoc dictum videatur ad 
eos qui ei crediderant, quique aliquo »1odo sb eo 
edocti fueraut, ion tamen eo usque ut vere. disci- 
puli Cliristi dicerentur, attamen. necesse est cor- 
sideremus illud a Joaune iu Catholica Epis'ola di« 
deque filiis diaboli. Qui com- 
mittit enim, iuquit, peccatum, ez diabolo est, quo- 
niam ab initio diabolus peccat. Ad hoc apparuit Fi- 
lius Dei, ut dissolvat opera diuboli. Omnis qui na- 
tus est ex Deo, peccatum non. committit, quoniam 
semen ipsius in eo manet, ei non polest peccurc, eo 
quod ex Deo natus est. [n hoc. manifesti sunt. filii 
Dei, et [ilii diaboli : omnis qui non facit justitiam, 
non est ex Deo, ei qui non diligit (ratrem sumi **. 
Quibus verbis sic habentibus, considera anm non 
aperte dictum sit: Omnis qui comm ttit peccaium, 
ex diabolo est. Proinde in quantum peccatum com- 
mittituus, nondum exuimus ortum ex diabolo, etiamsi 
credere in Jesum existimemur ; et consequens est 
. hoc dici a Jesu Judzis, qui ei credideram : "Vos fa- 
"εἰ opera patris vestri, relationem habente voco 
patris ad diabolum, propter illud : Vos ex patre 
dicbolo estís. Quod si omnis qui committit pecca- 
tum, 9244 est ex diabolo; omnis qui non est ex 
diabolo, nou committit peccatum. Quin etiam si ad 
hoc apparuit Fil'us Dei, ut solvat opera diaboli, 
quia huic non exhibuerimus nos ipsos solventi 
opera diaboli, nondum deposuimus esse filii dia- 
boli; quia ab operibus agnoscimur cujus filii si- 
mus; ex quibus etiam perspicuum est, non propter 
opificium aliquem diaboli filium esse, neque quia 
sic creatus fuerit, filius quispiam in hominibus dici 
Dei : imo manifestum est quod qui aliquando fuerit 
diaboli filius, effici possit filius Dei. Id quod ctiam 
Matthzus hunc in modun manifestat, Servatorem 
dixisse scribens : Awsdistis dicium esse : Diliges 
proximum (uum , et odio hábebis inimicum teum. 
At ego dico vobis : Diligite inimicos vestros, et orate 
pro persequentibus vos, ut sitis filii Patris vestri. qui 
in celis est Το. Orate enim, quia orantes pro perse- 
quentibus vos, eL inimicos vestros nmore prose- 
quentes, filii efficiemini Patris ccelestis, si quis an- 
tea ex vobis non fuerit illius filius. Quoniam autem 
manifesti sunt fllii Dei, et filii diaboli, propter id 
quod superius dictum est de diaboli filiis, nempe: 


T? Matth. v, 45 seq. 


(87) 'Ayaxare. lta. codex. Dodleianus , Regius 
vero, áyam^2ats. 


005 


ORIGENIS 


Qui commitiit peccatum. ex diabolo est "* ; de filiis A τοὺς ἐχθροὺς, xay προσεύχεσθε ὑπὲρτι 


vero Dei : Omnis qui natus est ex Deo, peccatum 
uon commillit, quoniam semen ipsius in eo manet, 
et non polest peccare, eo quod ex Deo matus est ?*, 
perspicuum est hominem omnem qui complevetit 
rationem, vel filium Dei, vel filium diaboli esse 73, 
Aut enim committit peccatum, aut non committit : 
cum nibil sit inter committere peecatum et non 
committere peccatum ; et si quidem peccatum 
committit, diabeli est ; sin vero peccatum non 
cominittit, ex Deo natus est. Conjuncta sunt autein 
enuniiationi horum de flliis Dei et filiis diaboli, 
qua in Epistola ipsa dicuntur de his qui sunt in 
Filio Dei, deque liis qui non viderunt eum : Omnis 
enim, inquit, qui in eo manet, non peccal ; εἰ om- 
nis qui peccal, non vidit ipsum ?*: Igitur si omnis 
qui in illo manet, non peccat; qui peccat, non ina- 
uet in Filio: et si omnis qui peccat, uon vidit ip- 
sum ; qui vidit ipsum, non peccat. Pariter lioc etiam 
notabis quid sibi velit Joannes dicens : Omnis qui 
peccat, non vidit ipsum, quasi his verbis, vidit ip- 
sum **, innuens semper aliquos esse posse qui videaut 
325 Filium Dei, quique ex ipsius visione partici- 
pent potentiam nunquam peccandi. Praterea dices 
liec verba : Vos facitis opera patris vestri 15, ali- 
quando quidem dici ad lilios diaboli, aliquaudo 
vero ad filios Dei : qui peccata namque commit- 
(unt, opera patris sui diaboli committunt ; at vero 
qui przclare se gerunt, opera faciunt Patris sui 


^ uh ὢν πρότερον τοῦ ἐν οὐρανοῖς [i 
ωυτοῦ γίνεται υἱός. Ὅτι δὲ διὰ τό (8 
φανερά ἐστι τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ, χαὶ τὰ 
6όλου, προειρηµένον (89) περὶ μὲν τῷ 
τέχνων, ὅτι 'Ο ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν 
Ίου ἐστί ’ περὶ δὲ τῶν τοῦ θεοῦ, ὅτι 1 
γηµένος ἐκ τοῦ sov ἁμαρτίαν « 
σπέρµα αὑτοῦ ἐν αὐτῷ μένει, καὶ 
ἁμαρτάνειν, ὅτι àx τοῦ θεοῦ γεγέν 
ὅτι πᾶς ἄνθρωπος, συμπεπληρωχὼς τὶ 
τέχνον τοῦ θεοῦ ἐστιν, 7) τέχνον τοῦ ἱ 
γὰρ ποιεῖ ἁμαρτίαν, f| ἁμαρτίαν οὐ 

ὄντος μεταξὺ τοῦ ποιεῖν ἁμαρτίαν xaX 
μὴ ποιεῖν * xaX εἰ μὲν ποιεῖ ἁμαρτίαν, 
λου ἐστίν΄ εἰ δὲ ἁμαρτίαν οὐ ποιεῖ, kx 
γἐννηται. Ἔχεται δὲ τῆς ἓν τούτοις περ 
χαὶ τέχνων διαθόλου ἁποφάσεως τὰ ἓν 
στολῇ λεγόμενα περὶ τῶν ὄντων Ev τῷ 
καὶ τῶν μὴ ἑωρακότων αὐτόν Πας 

ἐν αὐτῷ µένων οὑχ ἁμαρτάνει' xa 
ἁμαρτάνων οὐχ ἑώρακεν αὐτόν. O0 
ἐν αὐτῷ µένων οὐχ ἁμαρτάνει (91), ὁ 
μένει ἐν τῷ Ylp* xal εἰ πᾶς 6 dj 
ῥώραχεν αὐτὸν, ὁ ἑωραχὼς αὑτὸν οὐχ &p 
δὲ καὶ σημειώσεις (92) «€ νοῶν ^ "Tox 
Πᾶς ὁ ἁμαρτάνων οὐχ éopaxer αὑτὸ 
paxev αὐτὸν, ὡς ἀεὶ δυναμένων εἶναι 
τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ, xal ἐκ τοῦ ἑωραχέ 


Dei. Sed probabile est futurum. wt aliquis ex his C, ταλαμθανόντων δυνάµεως πρὸς τὸ pt 


moveatur, cogitans ai l'aciendo bona et mala. seor- 
sum, idem propter bona lilius Dei, et propter mala 
filius diaboli esse poasit. Sed hoc prxterquam quod 
absurdissimum est, non innuitur ex dictis. Enuntiat 
namque Joannes quod unusquisque qui ex Deo natus 
est, peccatum non faciat, quod semen illius in seipso 
habeat, nec posse hunc peccare, eo quod ex Deo 
natus sit : Omnis igitur, qui ex Deo natus est, pec- 
catum uon commiltit 75; nec tamen scriptum | est 
quod omnis natus ex diabolo , justitiam non com- 
mittit ; sed : Qui comniittit peccatum, ex diabolo est, 
Bursus nou quemadmodum dictum est : Qui com- 
mittit peccatum, ex diabolo est", ita scriptum est : 
Qui committit justitiam, ex Deo est. Et adhibe 
animum ad differentias propositionum , quonam 
pacto cum omni diligentia a Joanne dicta fuerint : 
adeo ut miretur aliquis quomodo irreprehensibiliter 
et ut quidam dicerent, dialectice, illis usus fuerit, 
similia non afferens de his qui sunt ex diabolo 
deque his qui sunt ex Deo : similiter vero extu- 
lisset, si scripsisset, quemadmodum, Qui peccatum 
committit, ex diabolo est; ita, Qui justitiam commit- 


" |Joan. 1,8 et 10, 7* ibid. 9, "* ibid. 10. 


(88) Οτι δὲ διὰ «d, etc. In. codice Regio deest 
δὲ. lbidem non legit Ferrarius ἔργα, sed τέχνα, 
juxta 1 Joan, ut, 10, quod rectum videtur. 

(89) Codex Regius, male, προειρηµένων. 

(90) Καὶ πᾶς. In codice Regio deest xat. 

(91) C»lex Bodleianus, recte, 6 ἓν αὐτῷ µένων 


"* ibid. 6. 


τάνειν. Ἔτι φῄσεις, ὅτι, Ὑμεῖς που 
τοῦ πατρὸς ὑμῶν, ὁτὲ μὲν λέγοιτ 
υἱοὺς τοῦ διαδόλου, ὁτὲ πρὸς τοὺς υἱ 
Οἱ μὲν γὰρ ἁμαρτάνοντες ποιοῦσι τὰ 
τρὸς αὐτῶν διαθόλου ’ οἱ δὲ κατορθο 
τὰ ἔργα τοῦ Πατρὸς αὐτῶν θεοῦ. Eb 
των τινὰ χινηθἠσεσθαι, μὴ ἄρα δύνητα 
τῷ ποιεῖν ἀγαθὰ xal πονηρὰ ἕργα ἂν 
μὲν τὰ ἀγαθὰ τέχνον εἶναι θεοῦ, διὰ ' 
τέχνον τοῦ διαδόλου. ᾽Αλλὰ τοῦτο πρὶ 
τατον εἶναι οὗ δηλοῦται ἀπὸ τῶν fut 
νεται γὰρ ὁ Ἰωάννης, ὅτι πᾶς ὁ γε] 
τοῦ θεοῦ ἁμαρτίαν οὗ ποιεῖ, ὅτι σπέρμα 
μένει, καὶ οὐ δύναται ἁμαρτάνειν, ὅτι 


D γεγέννηται. Πᾶς τοίνυν ὁ γεΥνώμενος 


ἁμαρτίαν οὗ ποιεῖ. οὐ μὴν γέγραπτ 
γεγεννηµένος Ex τοῦ διαθόλου δικαιοσί 
ἁλλ᾽ 'O ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν éx τοῦ δι 
Πάλιν οὐχὶ ὥαπερ εἴρηται, 'O ποιῶνε 
ἐκ τοῦ διαέξόΊου ἑστὶν, οὕτως ἀναγ 
ποιῶν τὴν δ,καιοσύνην Ex τοῦ θεοῦ ἔστι. 
ταῖς διαφοραῖς τῶν προτάσεων , τίνα 


7 ibid. 41. 


οὐχ ἁμαρτάνει ΄ Regius perperam habe 
οὐχ ἁμαρτάνει. 

(99) Σηµειώσεις. Sic codex Bodleis 
vero, σηµειώσῃ. 

(93) Δύνηται. Sic codex. Bodlelsi 
vero, δύναται, 


7] Joan. 1, 9. ?* 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


ατάσης ἀχριδείας τῷ Ἰωάννῃ εἴρηνται' ὥστ' ὃν θαν- A tit, ex Deo est ; vel si, quemadmodum seripserat : 


μάσαι cw πῶς ἁλήπτως, xai, ὡς ἂν εἴποιέν τινες, 
Διαλεχτικῶς ἐξήνεγχεν αὐτὰς, μὴ τὰ ὅμοια (94) 
“«προσενεγχάµενος περὶ τῶν Ex τοῦ διαδόλου, χαὶ τῶν 
ix τοῦ θεοῦ ' ὁμοίως δ᾽ ἂν ἐξήνεγχεν, εἰ ἐπεποι]- 
ει, ὥσπερ τό Ὁ ποιὼν τὴν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ 
«διαδό.Ίου ἐσεὶν, οὕτως Ὁ ποιῶν τὴν διχαιοσύνην 
&x τοῦ θεοῦ ἐστιν. f) εἰ (95) ὥσπερ ἀνέγραφεν, ὅτι 
Μας ὁ γεγεγγηµένος éx τοῦ θεοῦ ἁμαρτίαν οὐ 
ποιεῖ, ἔπεποιῆχει τό’ Πᾶς ὁ γεγεννηµένος ἐκ τοῦ 
διαδόλου δικαιοσύνην οὗ ποιε]. Μήποτε δὲ χαὶ τῷ, 
ἀστὶν, εἰρημένῳ ἐπὶ τοῦ ἐκ τοῦ διαδόλου, μὴ χρη- 
σάµενος ἐπὶ τῶν Ex τοῦ θεοῦ, ἢἡ τῷ, γεγεννημένος, 
ἀναγεγραμμένῳ ἐπὶ τῶν Ex τοῦ θεοῦ, μὴ συγχρησά- 

Ψενος ἐπὶ τῶν Ex τοῦ διαδόλου, πἀνυ σοφώτατα ἐξέδω- 


Üninis qui natus est ex Deo, peccatum non committir, 
scripsisset : Omnis qui natus est. ex diabolo, justi- 
Ham non committit, Ànnon etiam sapientissime 
admodum posuit verbum est, et vocabulum genitus; 
verbum est dictum de co qui ex diabolo est, non 
ponens de lis qui ex Deo sunt; et vocabulum 
genitus scriptum de his qui sunt ex Deo, non pouens 
de his qui sunt ex diabolo? Extulit enim eum qui 
ex Deo est, vocabulum genitus ponens de eo ; quod 
si etiam de diabolo posuisset, pejus quiddam osten- 
surus erat quam si dixisset, es! ex diabolo : atque 
etiam si posuissel verbum es! de eo qui est ex Deo, 
quemadmodum posuit de eo qui ex diabolo est, 
minus ostensurus fuerat de eo qui ex Deo natus 


*19; Ἐπῆρε γὰρ τὸν ix τοῦ θεοῦ γεγεννηµένον τά- B est, cum longe melius sit genitum fuisse ex Deo 


ξας ἐπὶ αὐτοῦ. ὅπερ, εἰ xal ἐπὶ τοῦ Ex τοῦ διαδόλου 
εἴρητο, χεῖρον ἄν τι ἐνέφαινε (90) παρὰ τὸ, "Ex τοῦ 
διαδόΊου ἑστίν ' ἀλλὰ καὶ εἴπερ ὡς ἐπὶ τοῦ Ex τοῦ 
Δαθόλου ἔταξε τὸ, ἐστὶ, ἐπεποιήχει ἐπὶ τοῦ ἐκ τοῦ 
Βιοῦ, ἔλαττον ἂν περὶ τὺν Ex τοῦ Θεοῦ παρἰστη, 
πολλῷ κρείττονος τυγχάνοντος τοῦ γεγεννηΏσθαι ix 
τοῦ θιοῦ παρὰ τὸ εἶναι ἐχ τοῦ Θεοῦ. Φήσει δέτις , 
ὅτι τινὰ τῶν χτισµάτων ἑἐστὶ μὲν Ex τοῦ θεοῦ, οὐ 
μὴν γεγέννηται Ex τοῦ Θεοῦ, καὶ πάντως ταῦτα ἑλάτ- 
τονα ἔχει τάξιν ἓν τῷ παντὶ τῶν γεγεννῆσθαι λεγο- 
Νένων Ex τοῦ Θεοῦ. Καὶ γενόμενός γε χατὰ τὴν δια- 
φορὰν, τουτέστιν Ex τοῦ διαθόλου, 7] γεγεννῆσθαι Ex 
τοῦ θιοῦ, ζητήσεις μἡποτ᾽ ἐστί τις ὁ χαὶ Υεγεννη- 
µένος ix τοῦ διαθόλου, ὅστις πάντως καὶ ἔστιν Ex 
τοῦ διαθόλου, οὗ πάντως τοῦ ὄντος, ἐκ τοῦ διαθόλου 
Ὑεχιννηµένου. χαὶ πάλιν ἐστίΥ τις Ex τοῦ θεοῦ, οὐ 
πάντως xal γεγεννηµένος ix τοῦ θεοῦ οὐχέτι δὲ 
Ἱαντὸς τοῦ ὕντος ἐχ τοῦ Θεοῦ, Ὑεγεννηµένου ix 
fw θεοῦ. Χαρακττρίζεται μέντοι ὁ γεγεννηµένος 
lx τοῦ θιοῦ τῷ ἁμαρτίαν οὐ ποιεῖν, διὰ τὸ σπέρµα 
τοῦ θεοῦ ἓν αὐτῷ µένειν, xal ἀπὸ τῆς ἐχείνου δυ - 
γάµεως ἐνυπαρχούσης αὐτῷ ἐγγινομένου τοῦ µη- 
χέτι δύνασθαι ἁμαρτάνειν. Καὶ ἓν τοῖς τελευταίοις 
λέγεται τῆς Ἐπιστολῆς, ὅτι Πᾶς ὁ yerevrnpéroc 
ix τοῦ Θεοῦ οὐχ ἁμαρτάνει, dAAA ὁ veyevrn- 
Μένος ἐκ τοῦ Θεοῦ τηρεῖ ἑαυτὸν, καὶ ὁ πονηρὸς 
οὐχ ἅπτεται αὐτοῦ. El δὲ ὁ γεννηθεὶς ἐχ τοῦ θεοῦ 
ἨἩρεῖ ἑαυτὸν , xai ὁ πονηρὸς οὐχ ἅπτεται αὐτοῦ , ὁ 


quam ex Deo esse. 346 Sed dicet aliquis quasdam 
creaturas esse ex Deo, quie omnino genitz non sint 
ex Deo, lhasque omnino inferiores esse oinnibus 
qua a Deo dicantur genita esse. Ac certe cum pere 
veneris ad differentiam illam quie est inter esse ex 
diabolo, et inter genitum esse ex Deo, quaeres num 
forte aliquis sit qui etiam ex diabolo sit natus, cum 
omnino qui sit ex diabolo, non continuo etiam natus 
sit ex diabolo : οἱ rursum num sit aliquis ex Deo, 
qui non etiam omniuo ex Deo sit natus ; cuim si sit 
aliquis ex Deo, non omnino sit etiam natus ex Deo. 
Proinde formatur delineaturque qui natus est ex 
Deo, »i peccatum non cemuitiat, eo quod semen 
Dei in ipso maneat, et a potentia Dei in se exsistente 
ingenita vim habeat in posterum non peccandi. Di- 
citur etiam in extremo hujus Epistolze : Omnis qui 
nalus est ez Deo, non peccat; sed qui genitus est ex 
Deo, servat seipsum , et malus non tangit eum '*. 
[(98) Quod si is qui ex Deo natus est, seipsum 
tuetur et servat, nec. improbus, id est diabolus, 
ipsum attingit, ] qui seipsum nou servat, ne malo 
illo tangatur, non genitus est ex Dco; et omnis 
quem tangit malus, ille non genitus est ex Deo; 
tangit autem malus ille eos qui seipsos non servant. 
Quoniam vero iis quz de Abraham dicta sunt, nullo 
facto intervallo, hoc infertur: Vos facitis opera 
patris. vestri '*, quarebamus num forte propter 
primum Abrabe datum mandatum hoc scriptum 


Hl τηρῶν ἑαυτὸν, ἵν' ὁ πονηρὸς αὐτοῦ pd ἅπτηται, D sit. Primum namque divinum mandatum ad eur sic 


€ γεγέννηται Ex τοῦ Oto: xai πᾶς οὗ ἅπτεται ὁ 
πονηρὸς, οὗτος οὐ γεγέννηται Ex τοῦ Θεοῦ ἅπτεται 
B ὁ πονηρὸς τῶν μὴ τηρούντων ἑαυτούς. Ἐπεὶ (91) 
& τοῖς περὶ τοῦ ᾿Αθραὰμ, οὐδενὸς Ὑενομένου µε- 
Vb διαλείµµατος, ἐπιφέρεται τό" ᾿} μεῖς ποιεῖτε 
τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς ὑμῶν, ἐζητοῦμεν µήποτε διὰ 
tly τῷ ᾽Αδραὰμ πρώτην δεδοµένην ἐντολὴν τοῦτο 
ἐναχέγρατται. 'O πρῶτος δὲ χρηματισμὸς πρὺς αὖ- 
τν οὕτις ἔχει' "E£eA08 ἐκ τῆς γῆς σου, καὶ ἐκ 


" ] Joan. v, 18. 


(94) Codex Dodleianus, xai τὰ ὅμοια, ete. 

(95) Idem codex Bouleianus εἰ. Itezius, ὅτι, 

(96) Codex Bodleianus, εἴρητο, χεῖρον ἄν τι ivi- 
gae * Regius, εἴρητο àv, τει ἐνέφαινε, 


7? Joan. vini, 41. ** Gen. xii, 1l. 


habet : Egredere de terra (ua, et de cognatione iua, 
et de domo patris tui, et vade ad terram quum osien- 
dam tibi **, Exivitergo Abrabam de domo patris 
sui, quod non fecisse convincuntur hi qui reprehen- 
duintur eo quod non bene dixerint : Pater. noster 
Abraham est  ; nam si filii Abrahze faciunt opera 
Abrahz, et si primum opus est exire de terra sua, 
et de dono patris sui, et proficisci ad eau terram 
quam illi ostendit Deus, et hauc ob causam hi ad 


$! Joan. viu, 39. 


(97) Codex Bodleianus, Ἐπεὶ δὲ τοῖς περί’ He- 
gius et Barberinus, male, ἐπεὶ δὲ τοὺς περί. 

(98) Haee, à Ferrario priterimissa, e l'erionio sup- 
plevimus. 


0] 


ORIGENIS 


ο... 


qnos est serzho, reprehenduntur tanquam. qui non A τής συγγεγείας σου, καὶ ἓκ τοῦ οἶχου τοῦ δτας 


sut filii Abrahae, liquet eos idcirco reprehendi quia 
non exieriut e domo patrissui, tanquam adhuc ad 
malum patrem (Jiabolum) pertinentes, atque adbuc 
patris illius opera facientes. 397 His a nobis hunc 
it contextum dictis, palatu opinur eos convictos., 
qui hine osteudi existimant fllios diaboli ex. crea- 
Hone esse. 


tpóc σου, xal ἄπε.θε εἰς τὴν γῆν ἣν ἄν σοι δω 3 
£c. Ἐξηλθεν οὖν ᾿Αόραὰμ ἐκ τοῦ οἴχου τοῦ πατρ -- 
αὑτοῦ, ὅπερ oU πεποιήχασιν οἱ ἐλεγγόμενοι, ἐπὶ 

ph ὑγιῶς εἰρηκέναι' 'Ο πατὶρ ἡμῶν "A6pacm, 
ἐστιν. Ei γὰρ τὰ τέχνα τοῦ ᾿Αδραὰμ oui τὰ E 38 
τοῦ ᾿Αθραὰμ , πρῶτον δὲ τῶν ἔργων ἐστὶ τὸ La 
θεῖν ἐχ τῆς γῆς ἑαντοῦ , xai Ex. της συγχεν«.». 


ἑαυτοῦ, καὶ ix τοῦ οἴχου τοῦ πατρὺς ἑαυτοῦ, xoi ἀπελθεῖν εἰς «bw γῆν ἣν δείκνυσιν αὐτῷ ὁ θεός, Lu 
διὰ τοῦτο οὗτοι πρὸς οὓς ὁ λόγος ἑλέγχονται ὡς οὐχ. ὄντες τέχνα τοῦ ᾽Αθραὰμ. δἵλον, ὅτι οὐχ ἑξελ. a 
θότες ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρὺς ἑαυτῶν ὀνειδίζονται, ὡς ἔτι τοῦ πονηροῦ πατρὸς ὄντες, χαὶ ἔτι To c- 
τες τὰ ἐκείνου τοῦ πατρὸς ἔργα. Τούτων ἡμῖν εἰς τὸ ῥητὺν εἰρημένων, σαφῶς οἶμαι ἑλέγχεσθαι τοὺςας 
µίκοντας ἐντεῦθεν παρίστασθαι (99), ὅτι lol τινες Ex χατασχενῖις υἱοὶ τοῦ διαθόλον. 


44. Dixerunt ergo illi: Nos ex stupro non.sumus Β΄ 


nali ; unum patrem habemus. ει 83. Qusero. num 
forie Jud:i illi qui dicuntur. Domino credidisse, 
γεια γρ! quod non sint (ilii Abraliam, acerbius 
non respondeant illi, tecte. iunuentes. Servatoreim 
ex stupro natum fuisse : hoe suspicantes, ut prola- 
bile est, quod adinissus non fuerit celebris atque 
divulgatus illius ortus ex Virgine. Adinodum enim 
priter rationem atque. prxter rem de qua agitur, 
videntur mihi hxc verba ipsi effutisse, cum neque 
ad superiora, meque e€onsequenter posterioribus 
dicium fuisse possit, ae ne simpliciter quidem 
intellisi illud , *108 ex stupro non sumtus nati, quod 
ipsi diserunt. Quin etiam quoniam patrem sium 
dicebat Deam. Servator, neminem hominem potrem 
sui ipsius confitens, probabile est ipsos illi dicto, 
mos ez si&pro non sumus nati, subjungere rursum 
infensos illud , unum patrem habemus Denm , tan- 
quam si dicerent : Nos potius quam tu, habemus 
unum patrem Deum, qui te ortum dicis ex virgine, 
cum natas sis ex fornicatione ; qui etiam dicis te 
unum solum Patrem habere Deum, quia jactes te 
malum ex virgine ; fatentibus alioqui nobis Deum 
patrem, non tamen negantibus bominem etiam nog 
habere patrem. Sed dicet aliquis hee sic. intellecta 
non posse esse verba eorum Judaeorum, qui illi 
crediderant. Ad quod dicendum est quod cum prin- 
cipio dictum fuisset. illis illud : Si vos manseritis 
i2 sermone meo, vere discipuli mei eriiis, el agnosce. 
tis veritatem **, perinde ac possent manere in ser- 
moue Jesu, et non. manere , non dilficillimum factu 
esse quosdam redargutos non mansisse in sermone 
ipsius ; cumque non mansissent, acerbius εἰ repu- 
gnantee ο]! dixisse: Nos ex stupro nou. sumus 
mali ; «nuin patrem habemus Dewun. Videntur autem 
mihi contentiosius quoque respondisse : cum enit 
.. Joan. viu, Al. 5* ibid, 31,52. 


(99) Τοὺς νομίζοντας ἐντεῦθεν παρίστασθαι, 
eic. lt erant Valentiniani, qui τοὺς ὑλικοὺς diabolo 
prognatos fingebant, ad omnc. bouum ineptos, ad 
malum propensos, ad peccata natos et ad interitum ; 
cui doctrin:e par illa fuit Gallorum quorumdam, qui 
ex male intellectis aliquibus Augustini in libro De 
praedestinatione sanctorum locis, liberi arbitrii ita 
intringebaut vires, et gratiz subsidium lam paucis 
largiebautur, ut quos Deus perditum iri prascive- 
rit, €os etiam ad perditionem przedestinasse ; (u0s- 
qve ad supplicium, eos etiam ad. peccatum przedo- 
»linasse vellent. lurTIUs. 


14. Κἶπον οὖν αὐτῷ' 'Hyetc ἐκ πορνεἰᾶσπαπας 
Υεγεννήμεθα, ἕνα πατέρα ἔχομεν τὸν Θεόν. mmus 
µήποτε, ἑλεγχθέντες ὡς οὐ τάχνα. (1) του ΄ΆἌθρπωαας 
πικρότερον ἀποχρίνανται οἱ λεγόμενοι πεπισζτππααςι 
ναι αὐτῷ Ἰουδαῖοι, παραχεχαλυµμένως αἰνισσό- zy 
ἐχ πορνείας γεγεννῆσθαι τὸν ΣωτΏρα , ὡς Ex e 
το ὑπονοοῦντες τῷ μὴ παραδέχεσθαι τὴν δ:16- «πι 
xaX τεθρυλλημένην αὐτοῦ γόάννησιν (2) ἐχ τῆς Ils 
θένου. Καὶ γὰρ πάνυ por φαίνεται ἄλογον "wm 
αὐτοὺς ἀποῤῥίφαι τὰ ῥήματα πρὸς ἔπος" οὕτας pd, 
πρὸς τὰ πρύτερα, οὔτε ἀχολούθως τοῖς ἑξῆς εἰρ»πῆσβει 
δύναται, f) ἁπλούστερον νοηθῆναι τό (2): Ἡμε τες dx 
ποργείας οὗ 76γεγ}ήμεθα, τὸ εἰρτμένον ὑπ᾿ ar ὑτῶν, 
Αλλὰ καὶ ἐπεὶ παιέρα ἴδιον ἔλεγε τὸν O:óv € Σω- 
τἣρ, οὐδένα ἄνθρωπον πατέἑρα εἶναι ἑαυτοῦ ὤμολο- 
γῶν διὰ τό. Ημεῖς &x ποργείας οὗ γεγεν»ἡμεύδοιν 
εἰχὸς αὐτοὺς ἐπιφέρειν πάλιν προσχρούοντας τό 
"Eva πατέρα ἔχομεν τὸν Θεόν. oss Eye 
Ἠμεῖς μᾶλλον ἕνα πατέρα ἔχομεν τὸν θεὸν $275 
σὺ, ὁ φάσχων μὲν Ex παρθένου γεγεννῆσθαι, ' 
πορνείας δὲ γεγεννηµένος, xai διὰ τὸ αὐχεῖν τὸ 
παρθένου γεγεννῖσθαι λέγων Ένα πατἑρα ἔχειν, p 
voy τὸν θεὸν, τῶν ὁμολογούντων (3) τὸν πατέρα Bic 
οὐκ ἀρνουμένων xal ἄνθρωπον πατέρα. Ἁλλ bg 
τις, ὅτι αὑτὰ οὕτω νουύµενα οὗ ὀύναται εἶναι fe ^ 
µατα τῶν πεπιστευχότων αὐτῷ Ἰουδαίων. Καὶ πρ 
ταῦτο δὲ λεκτέον, ὅτι, εἰρημένου &v τῇ ἀρχῇ τοῦ πρ 
αὐτοὺς λόγου, toU * 'Eür ὑμεῖς µεί»ητε ἐν τῷ Ac 
TQ τῷ ἐμῷ, ἁληθῶς µαθητωί µου ἐστὲ, καὶ γνώ5 
σεσθε τὴν ἀ.1ήθεια», ὡς xa δυναµένων αὐτῶν” 
pívew ἓν τῷ Ἰησοῦ λόγῳ, καὶ μὴ µένειν, οὐχ ài 
νατον ἣν τινας ἐκ τῶν ἐλεγχομένων (3) μὴ µεµεντ” 
χέναι αὐτοῦ iv τῷ λόγῳ, xai μὴ µείναντας πιχρο" 
τερον xal προσχρουστικῶς εἰρηχέναι τό: Ἡμεις 8 
ποργείας οὐ γΕΥΕΝήµεθα (0), ἕνα πατέρα Sxops 
τὸν Osór. Δοχεῖ 6E qot ,ὅτι χαὶ φ'λονεικότερον πω» 


(1) Ὡς οὐ τέχνα. In editioue Huetii deest oO» 
quod legitur in. codice Bodleiano. - 

(2) Codex Bodleianus, Yévvnotv: editio Πας 
γένεσιν. 

(5) Codex Doleianus, νοηθηναι: Regius, vonücings 

(4) Tov. cuoAoroorcur. Ferrarius. legebat fjptuss 
ὁμολογούντων, ] 

(5) Codex Bodleianus, ἐκ τῶν ἑλεγχομένων. Rer 
gius et Barberinus, £x τῶν ἐλέγχων. 

(6) Codex Bodleianus, γεγεννήµεθα * Regius, τε” 
γἑενημεθα. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX, 


616 


0” εἰπόντος Υὰρ πρότερον" Σπύρμα "A6padj A anlea dixissent : Semen Abrahe sumus. δν, et quasi 


ν Xa oio, τοῦτο τρανότερον ὁμολογήσαντες 
* Ὁ πατὴρ ἡμῶν Αέραάμ ἐστιν, ἀχούσαντες 
0vto τό». El céxra τοῦ ᾽Αέραάμ ἐστε, τὰ 
ΙΟ ᾿Αόραὰμ ποιεῖτε, µείφονα τοῦ ᾿Αθραὰμ 
οὔσιν ἑαυτῶν εἶναι τὸν πατέρα λἐγοντες' " Eva 


κ΄ ἔχομεν τὐν θεό). Τάχα ἓὲ διὰ τὸ τῶν àv- . 


Μ΄ εινὰς μὲν εἶναι Ex. τοῦ διαθόλου, ἑτέρους 
ιννῆσθαι £x τοῦ θεοῦ, πάντας ἂν ὑγιῶς λέγοι- 
Ug μὴ Ὑεγεννημένους ἐχ τοῦ Θεοῦ, Ex πορ- 
εγεννησθαι. Οὐ γὰρ ἐχ νύμφις, ἁλλ ἐκ 

τῆς ὕΌλης οὓς γεννᾷ (7) ὁ διάέολος ἡ ποιεῖ 
ς αὐτοῦ, οἵτινες xal τοῖς σιοματικοῖς προσπε- 
tg, xal προσηλωμένοι χολλῶνται τῇ πόρνη 
ενόμενο: πρὸς αὐτὴν Ev σῶμα , «Oy ἐχ τοῦ 
εγεννηµένων ἀφισταμένων τῆς πόρνες ὕλης, 
λωμένων τῷ Κυρίῳ, καὶ ἑνουμένων τῷ ἐν ἀρχῇ 
ὃν Θεὸν Λόγῳ, xaX τῇ σοφία αὐτοῦ, ἣν ἕκτισεν 
Ιδὼν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, ἵνα γάνωνται πρὸς 
v πνεῦμα' 'Ο μὲν γὰρ κο-.Ίώμενος τῇ πόρνῃ 
ad. ἐστιν' ὁ δὲ κολ.Ἰώμεγος τῷ. Πυρίῳ ἓν 
5 ἐστυν. 


Elxev αὐτοῖς & Ἰησοῦς' El ὁ θεὲς πατὴρ . 


ἦν, ἠγαπᾶτε ἂν ἐμέ' y γὰρ ἐν τοῦ θεοῦ 
"v. καὶ ἠκω. Ἐπείπερ οἱ τὰς φύσεις εἰσά- 
(8) χρῶνται τῷ ῥήματι τούτῳ διηγούµενοι 
yet "D; οἰχεῖον ἂν ὑμῶν καὶ ἀδελωὸν ἑπέγνωτέ 
λὰ καὶ ὡς ἴδιον ἠγαπίσατε ἂν ἐμὲ, εἰ ὁ Geb, 
ὑμῶν fiv: ἑπαπορητέον οὕτως πρὸς αὐτούς ' 


t Παῦλος ἐμίσει τὸν Ἰησοῦν' ἐμίσει 0$ αὐτὸν (c 


ὀρθει, καὶ ἐδίωχε τὴν Ἐκχλησίαν τοῦ Θεοῦ, 
πηθεύων Ys ἔλεγεν αὐτῷ ὁ πρῶτος χρηµα- 
* Eaov4, Σαοὺ., τί µε διώχεις; Εἶπεν 
ἀληθὲς τό; El ὁ θεὲς πατὴρ ὑμῶν dv, ἡγα- 
ir &pé - δηλον, ὃτι καὶ τὸ τούτῳ ἀντιστρέφον 
ὑγιές' El μὴ ἡγαπᾶτέ µε, οὐχὶ ὁ θεὸς 
ὑμῶν Tv: Οὐκοῦν τῶν μὴ ἀγαπώντων τὸν 
) οὐκ ἔστιν ὁ θεὸς πατὴρ’ Παῦλος δὲ ἣν ὅτε 
πα τὸν Ἰησοῦν * fjv &pa χαιρὸς ὅτε 6 θεὸς 
πατ}ρ οὑκ Ttv* oj) φύσει ἄρα Παῦλος 
ἰὸς Tv, ἀλλ ὕστερον γέγονε Θεοῦ υἱός: ὅτε 
"Ax ἂν προσελάθομεν (10) «b ἀχόλουθον τῷ 
Wp τοῦ συνηµµένου λέγοντας, ὅτι, Αλλά 
Beb;, à Παῦλε, mazfp σου ἐστίν' ἀγαπᾶᾷς 
w'"Incoov. ᾽Αλλὰ xal πρὸ τῶν χρόνων τῆς 
5 Παύλου ἁληθοῦς ὄντος τοῦ: El 6 θεὺς πατὴρ 
ir, ἁγαπᾶτε ἂν ἐμὲ, ὑγιῶς ἣν προσλαθεῖν 
έγοντα τὸν Ἰησοῦν. ᾽Αλλὰ μὴν ἐμὲ οὐχ ἀγα- 
JX:&pa ὁ θεὺς.πατὴρ σου ἐστιν, ὦ Παῦλε. 
ὁ θεὺς πατῆρ Υίνεταί τινος, f] ὅταν τηρήση 
ἐντολάς ; δι’ ἃς οὐ πρότερον ὤν τις υἱὸς τοῦ 
οὐρανοῖς Πατρὸς γίνεται αὐτοῦ υἱός * ὅτε χαὶ 
2 εἰς ἀναν ἐννησιν ἅ(ων τοῦτον, ὡς υἱὸς αὐτοῦ 
an. vi, 99... * ibid. 359. ** ibid. 41. *" 
ο Vin, 42. Ὁ Act. ix, 4. 
ζωης otc verra. Ferrarius. legebat, ὕλης 
ὃς Yevvà. 
d τὰς φύσ..ό εἰσάγοντες. Valentiniani, quos 


pe vexat, quique aliquos Dei filios ita nasci 
Mnt, ut filii diaboli fieri non possent, eL e 


Joan. », 9. 359 Prov. vii, 92. 


hoc manifestius. confessi fuissent per illud : 323 
Pater noster. Abraham est **, cum ad illud respon-- 
deri audivissent : Si filii Abrahae estis, opera Abra- 
he (acie, majorem .Abrahamo suum ipsorum pa- 
irem. fatentur. dicentes : {πι patrem. habemus 
Deum **, Ac fortassis eo quod aliqui homines sint 
ex diabolo, alii vero orti ex Dco, onuies recte. dice- 
remus qui geniti ex Deo non essent, ex stupro ortos 
fuisse. Non enim ex sponsa, sed ex.mere!r:ce ma- 
teria gignit, vel creat diabolus eos qui ab ipso sunt: 
qui etiam immodice affecti, οἱ affixi rebus corp:ra- 


. libus agglutinantur. meretrici materie, facti cum 


ipsa unum corpus : cum hi qui ex Deo fuerint 
geniti, a meretrice materia recedant, atque etian 


B acglutinentur Domino, uniti Sermoui illi qui in 


principio erat apud. Deum *', οἱ sapicntie ipsius, 
quam creavit principium viarum suarum. ad opera 
sua 55; oL sint cum.ipsa unus spiritus : Qui enim 
agglutinatur merelrici, wnum esl corpus ; qui cero 
agglutinatur Domino, unus spiritus est **, 


15. Dixit illis Jesus : Si Deus pater vester. esset, 


. diligeretis utique me; ego enim ex Deo exivi, et 


venio 39. Quouiam qui naturas introducunt, utun- 
tur hoe textu, enarrantes ipsum, [ac si dixisset 
Jesus : ] Tanquam aguatum vobis ac fratrem agno- 
vissetis me, atque veluti proprium dilexissetis me, 
si Deus pater vester esset; movenda sunt Ου 
ipsos dubia. hunc in modum : erat quando Paulus 
oderat Jesum ; eumque oderat, cum depopularetur 
et persequeretur Ecclesiam Dei , veraque narrans 
dicebat illi primum Dei oraculum : Saule, Saule , 
quid me persequeris *! Ἱ Si ergo verum est illud : 
Si Deus paler vester. esset, diligeretis. utique me δν 
perspicnnm est quoque illud, quod can hoc con- 
vertitur, rectum esse ; Si me uon diligerets, nequa- 
quam Deus paier vester esset. Ergo: Deus pater 
non est eorum qui non diligunt Jesum : cumque 
tempus fuerit quo Paulus non diligebat Jesum, 
sequitur quoque tempus fuisse quo Deus pater Pauli 
non erat; non ergo natura Paulus erat Dei filius, 
sed postea factus est Dei filius : quando etiam recte 
assuimeremus id quod sequitur, illud quod prazce- 


D dit conjunctum dicens : Atqui, o Paule, Deus pater 


est tuus, diligis ergo Jesum. Quin eliam ante tempora 
fidei Pauli, cum verum esset illud : Si Deus pater 


. 899 rester estet, diligeretis utique me, recte assu- 


mere posset Jesus dicens : Atqui, o Paule, me non 
diligis, non ergo pater tuus Deus est. Quando autem 
Deus efficitur alicujus pater, nisi quando aliquis ser- 
vaverit. mandata ? quibus, cum antea non esset ali- 
quis filius Patris coelestis, efficitur ipsius (ilia. ; 


** ] Cor. vi, 16, 17. 


contrario; quique homines quosdam ab ortu. 8:6 
πνευματικούς, alios duytxopc, alios ὑλιχούς dacc- 
baut, nt jam sspe dixiuus. HcgTiUSs. 

(9) Εἴπεν οὖν. Lego εἴπερ oov. 

(10) Legebat Ferrarius προσλόθωμτν. 


-— 


quando etiam pater ducens hunc ad regeneratio- A 
nem, quasi pater ipsius efficitur, et habetur ipsius 
pater. His adjungere possumus quz in Evangelio 
secundum Matthaeum scripta sunt hunc in modum ** ; 
Audistis dictum esse : Diliges proximum tuum, et odio 
habebis inimicum tuum. At ego dico vobis : Diligite 
inimicos vestros, el orate pro hisqui vos persequuntur, 
ul sitis filii Patris vestri qui in celis est. Adbibe au- 
tem snimum ad illud : Ut sitis filii Patris vestri qui 
in celis est, ostendens quod qui antea non est filius 
illius Patris qui est in ccelis, deinde illius efficiatur fi- 
lius, Cumque diligenter observaveris illud vestri, quod 
additur vocabulo Patris (sic enim scriptum est, ut 
sitis filii Patris vestri), queres utrum simplicius il- 
lud dicium sit, an peccantibus exemplaribus addi- 
tum sit illud vestri. Nihil enim quasissemus, si scri- 
ptum fuisset : Ut sitis filii Patris illius qui in colis 
est : et presertim quoniam videntur hiec repugnare, 
ut aliquis sit filius non simpliciter Patris iilius qui 
est in ccelis, sed sui patris : nam si est paler ipsius, 
non efficitur postea filius ipsius ; sin vero ipsius 
filius efficitur, non erat antea ipsius pater. Illud si- 
mul observabis, eo quod ex his qui censentur cre- 
dere, quidam servi Dei , rursum alii dicantur tilii 
Dei, an forte non qualecunque mandatum, sed quz- 
dam per excellentiam przeclare acta faciant aliquem, 
qui ea obierit, effici filium Dei. Quamobre:: cum 
in Matthzo multa sint dicta, illud observa : Ut sitis 
filii Patris vestri, qui in calis est, quod subjungitur 
illis verbis : Ego autem dico vobis : Diligite inimi- 
cos vestros, el orate pro his qui vos persequuntur, 
Elucet enim similitudo erga Deum, atque imitatio 
ipsius diligentis omnia entia , et nihil abominautis 
eorum qua fecit, et omnibus parcentis (quandoqui- 
dem ipsius Domini animarum amantis sunt omnia), 
in eo qui diligit inimicos suos, et precatur pro his 
qui persequuntur eum. Verum quomodo convenien- 
ter. subjungeretur illud : Ui sitis filii 390 Patris 
pesiri qui in colis est, ilis verbis : Dictum est : Ne 
commiitas adulterium : at ego dico vobis : Quicunque 
aspexerit mulierem αά concupiscendam eam, jam 
adulterium commisit in corde suo cum ea**, atque 
illis de perditioneunius membrorum,ne totum corpus 
eonjiciatur in gehennam ? Quin etiam si post illud : 
Diclum est antiquis : Non pejerabis, sed persolves 
Domino juramenta (ua ; at ego dico vobis : Ne juretis 
omnino **, subjungeretur : Ut sitis filii Patris vestri 
qui in celis est **, multum profecto offendiculi ex se 
fecisset ; nunc autem, ut ille Pater ccelestis exoriri 
solem facit super malos et bonos **, sic unusquis- 
que (iliorum Dei dilectionem in semetipso veluti so- 


?* Matth. v, 40-45. ** ibid. 27-20. ** ibid. 25, δὲ. 


D 


(11) Kal χρηµαείζει. Sic codex  Bodleianus ; in 
Codice autem Kegio deest xal. . 

(13) Codex Bodleianus, ὃ ἐπιφέρεται' in. codice 
Regio deest 2. 


(43) "AAA xal ei éxsgépsto, eic. Hoc. est, non 
arum apud auditores offendisset Christus, si verba 
Hla : Ut siis filii Patris vestri qui in celis est, illis 
subiunxisset : Dictum est antiquis: Non pejerabis, sed 


ORIGENS 


Ὑΐνεται, xal χρηματίζει (14) τοιούτου πατἡρ. "EZeaNgr 
δὲ προσαχθῆναι εἷς ταῦτα ἀπὸ τῶν οὕτως ἓν τῷ taam 
Ματθαῖον Εὐαγγελίῳ γεγραμµένων' Ἡκούσατε, - 
ἐῤῥέθη᾽ ᾽Αγαπήσεις τὲν π.Ίησίον σου, καὶ pm am 
σεις τὸν ἐχθρόν σου. ᾿Εγὼ δὲ Aéro ὑμῖν. Άγασππα--. 
τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ «- 
διωκόντων ὑμᾶς, ὅπως ἠένησθε viol τοῦ Παττας-α 
ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς. Πρόσχες γὰρ τῷ. "Oz: «i 
Υέγησθε viol τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν obpar— -—- 
ἐμφαίνοντι, ὅτι οὗ πρότερόν τις ὧν υἱὸς τοῦ kv c) 
vois Πατρὸς Ὑίνεται αὐτοῦ υἱός. Ἐπιμελῶς δὲ crm 
σας καὶ περὶ τοῦ προσχειµένου τῷ, τοῦ Πατ 

ὅπερ ἐστὶν, ὑμῶν (γέγραπται γάρ "Όπως γένη es 
vlol τοῦ Πατρὸς ὑμῶν) ζητήσεις πότερον ἁπλού εστι. 
pov εἴρηται, ἢ τῶν ἀντιγράφων ἡμαρτημένων πρό- 


B «eat τὸ, ὑμῶν" οὐδὲν γὰρ ἐζητήσαμεν ἂν, εἰ &y— 


YpaTvto* Ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ Ilatp?c τοῦ 
obpavoic* xai μάλιστα ἐπεὶ δοχεῖ µάχην περιέχει 

τὸ Υίνεσθαι υἱόν τινα οὐχ ἁπλῶς τοῦ Ev οὐρανοῖς Πα. 
τρὸς, ἀλλὰ τοῦ ἰδίου Πατρός. El μὲν γὰρ αὐτοῦ πατἠρ 
ἐστιν, οὐχ ὕστερον γίνεται αὐτοῦ υἱός * εἰ δὲ γίνεται 
αὐτοῦ υἱὸς, οὐκ ἣν αὐτοῦ πατήρ. "Αμα δὲ ἐπιστήσεις 

διὰ τὸ τινας μὲν τῶν πεπιστευχέναι νομιζοµένων λό- 
γΥεσθαι δούλους τοῦ Θεοῦ, ἑτέρους δὲ χρηµατίζειν αὐ- -- 
τοῦ υἱοὺς, µήποτε οὐχ fj τυχοῦσα ἐντολὴ . ἀλλά τινα 
xav ἐξαίρετον χατορθούµενα ποιοῦσι γενέσθαι υἱὸν 
Θεοῦ τὸν κατορθώσαντα. Πολλῶν γοῦν ἐν τῷ κατὰ 
Ματθαῖον εἰρημένων, παρατήρει τό * ΄"Ὅπως yérnote 
viol τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὃ ἐπιφέ- 
ρεται (12) τῷ. Ἐγὼ δὲ Aéro ὑμῖν» ᾽Αγαπήσαεε 
τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν 
διωχόγτων ὑμᾶς. Καὶ γὰρ ἐμφαίνεται d πρὸς θεὺν 
ὁμοιότης καὶ μµίμτσις αὐτοῦ . ἀγαπῶντος τὰ ὄντα 
πάντα, καὶ μηδὲν βδελυσσομένον ὧν ἑποίησε, καὶ φει- 
δοµένου πάντων (ἐπείπερ αὐτοῦ τοῦ φιλοψύχο» δεσπό- 
του ἐστὶ τὰ πάντα), bv τῷ ἀγαπῶντι τοὺς ἐχθροὺς 
ἑαυτοῦ, χαὶ προσευχοµένῳ ὑπὲρ τῶν διωχόντων αὖ- 
τόν. Πῶς δ' ἂν ἁρμοστὸν 'Ἡν ἐπιφερόμενον τὸ: "Oxec 
γένησθε υἱοί τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, 
τῷ Ἐῤῥέθη, Οὐ μµοιχεύσεις' ἐγὼ δὲ «έχω ὑμῦ., 
ὅτι Πᾶς ὁ β.έπων rvvaixa πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι, ο 
ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδἰᾳ αὐτοῦ, χαὶ «3 
τοῖς περὶ τῆς ἀπωλείας ἑνὸς τῶν μελῶν, ὑπὲρ τοῦ μὴ gri 


ὅλον εἰς ὙΥέενναν ἀπελθεῖν τὸ copa; ᾽Αλλὰ xai εἰ B: 


ἐπεφέρετο (15) τῷ' Ἑῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις ' Οὐκ zm 
ἐπιορχήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῷ Κυρίῳ τοὺς ὄρκους —. 
σου: ἑγὼ δὲ «έχω ὑμῖν, μὴ ὁμόσαι δ.λως' « ὅπως —3 
γένησθε viol cov Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν τοῖς οὖρα- —— 
νοῖς.» πολλὴν ἂν αὐτόθεν ἐνεποίησς προσχοπήν’ νυνὶ δέ 389. 
ὥσπερ ὁ ἓν τοῖς οὐοανοῖς Πατῆρ ἀνατέλλει τὸν ἥλιον ἐπὶ ff 
πονηροὺς xal ἀγαθοὺς, οὕτως ἕκαστος τῶν viv (14) «“ 


ο ibid. 45. ** ibid. 


persolves, eic. Ratio est, quia ea verba similitudi- 
nem continent Patris et filiorum, Dei et hominuni; 
at ea ex parte similes esse non possunt, quia Deus 
pejerare non potest, homines autem possunt, et 
sape faciunt. HuETIUS. 
(14) Codex Regius, perperam, τὸν vlóv* Bodleia- 
nus vero ut in nostro textu, et sic legit Ferrarius 18 


suo codice. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 
olovet fiiv ἐν ἑαυτῷ τὴν ἀγάπην A lem habens, hanc exoriri facit etiam super malos, 


9», 
ταύτην ἀνατέλλει καὶ ἐπὶ πονηροὺς, ἓπὰν 
W τοὺς ἑαυτοῦ ἐχθρούς. Καὶ πάλιν ὥσπερ 
ἐπὶ διχαίους xai &3lxouc, οὕτως οἱονεὶ ὑετόν 
 προσευχὴν ὁ ἄγως καταπέµπει ἐπὶ τοὺς 
SU τυγχάνοντας , διὰ τὸ διώχειν αὐτὸν, xal 
ὧν τοιούτων προσευχόµενος. Ταῦτα μὲν εἰς τὸ 
ὃν ἡμῖν τρανωθῆναι, τό ᾽ El ὁ θεὸς πατὴρ 
ἡ]ακᾶτε ἂν ἐμέ. 

Ίδωμεν δὲ xal τὸ. Ἐγὼ ἐκ τοῦ θεοῦ ἑξῆ.ὶ- 
Wd dixo εἰς ὃ χρἠσιμόν uot φαίνεται παραθέ- 
ἐχ Μιχαίου οὕτως ἔχον ' ᾽Αχούσατε, Aaol, 
4) προσεχέτω ἡ ΥΠ. καὶ πάντες οἱ ἐν 
καὶ ἔσται Κύριος év ὑμῖν εἰς μαρτύριο», 
4£ olxov ἁγίου αὐτοῦ ' διότι ἰδοὺ Κύριος 
ύεται éx τοῦ τόπου ἑαυτοῦ, κἀὶ καταδήσε- 
| ἐχιδήσεται ἐπὶ cà Oye τῆς γῆς, καὶ σα- 
"Sta τὰ 6p ὑποκάτωθεν αὐτοῦ, xal al χοι- 
Ρακήσονται ὡς xnpóc ἀπὸ προσώπου πυ- 
8 ὡς ὕδωρ καταφερόµεγον ἐν καταδάσει 
& µήποτς ἰἱσοδυναμεῖ τό 'EtnA0ov παρὰ 
οῦ, τῷ ' Κύριος ἑχπορεύεται ἓκ τοῦ τόπου 
εἐπεὶ ὅτε ὁ Υἱὸς ἐν τῷ Πατρί ἐστιν, Ev μορφῇ 
τάρχων, πρὶν ἑαυτὸν χενῶσαι, olovel τόπος 
ἅτιν ὁ θεός’ χαὶ εἴ τίς Ye νοῄῇσαι τὸν πρὸ τοῦ 
ι ἑαυτὸν ἓν τῇ προηγουµένῃ ὑπάρχοντα θεοῦ 
ὄφεται τὸν µηδέπω ἐξεληλυθότα ὑπὸ τοῦ θεοῦ 
toU , xal Küptov τὸν µηδέπω ἐχπορευόμενον 
ἰόπου ἑαυτοῦ * ἐπὰν δὲ ἐχείνῃ τῇ χαταστάσει 
Và συγχρίνη τὴν Ex τοῦ ἀνειληφέναι τὴν τοῦ 


μορφὴν ἑαυτὸν χενώσαντα, συνήσει πῶς ὁ C 


ῦ θεοῦ ἐξῆλθε, καὶ ἦχε πρὶ)ς ἡμᾶς, χαὶ οἱονεὶ 
[ένηται τοῦ τέμφαντος αὐτόν ^ εἰ χαὶ xav ἅλ- 
πον οὐχ ἀφῆχεν αὑτὸν µόνον ὁ Πατὴρ, ἀλλὰ 
τοῦ ἐστι, xal ἔστιν ἐν τῷ Υἱῷ, ὥσπερ καὶ αὐ- 
τῷ Πατρἰ. Καὶ εἰ μὴ xa?! ἄλλον v& τρόπον 

εἶναι τὸν Υἱὸν ἐν τῷ Πατρὶ, ὡς ἦν πρὶν 
ἀπὺ τοῦ θεοῦ, δόξει περιέχειν µάχην τὸ xat 
θέναι ἀπὸ τοῦ θεοῦ , χαὶ εἶναι τὸν ἐξεληλυ- 
Kb τοῦ θεοῦ, ἔτι Ev τῷ Θεῷ. "Αλλοι δὲ τό ' 
lor ἀπὸ τοῦ θεοῦ, διηγήσαντο ἀντὶ τοῦ, Γε- 
ει ἀπὸ τοῦ θεοῦ * οἷς ἀχολουθεῖ Ex τῆς οὐσίας 
! κοῦ Πατρὺς Ὑεγεννῆσθαι τὸν Yibv, οἱονεὶ 
νου, χαὶ λείποντος τῇ οὐσίᾳ, T] πρότερον εἶχε, 
Q, ἐπὰν ἐγέννησε τὸν Ylóv- ὡσεὶ νοῄσαι τις 


αἱ ἐπὶ τῶν ἐγχυμόνων. ᾿Αχολουθεῖ δὲ αὐτοῖς D 


κα λέγειν τὸν Πατέρα χαὶ τὸν Υἱὸν, καὶ διῃ- 
40v Πατέρα, ἅπερ ἐστὶ δόγµατα ἀνθρώπων, 
αρ φύσιν ἀόρατον xal ἀσώματον πεφαντασµέ- 
σαν χυρίως obctav- οὗτοι δὲ δηλον ὅτι Ev σω- 
τόπῳ δώσουσι τὸν Πατέρα, καὶ τὸν Υἱὸν τό- 


614 


cum suos ipsius dilezerit inimicos. Ac rursum quem- 
admodum pluit Deus super justos et injustos *", ita 
sanctus, veluti pluviam quamdam demittit precatio- 
nem super eos qui deorsum degunt, eo quod illum 
persequebantur, pro talibus etiam orans. Hzc qui- 
dem in illud, quod mihi explanaudum incidit : Si 
Deus puter vester esset, diligeretis utique me **. 


16. Videamus vero et illud : Ego ex Deo ezivi, et 
venio **, eum quo conferre illud Miclzez utile vide- 
tur sic habeus : Audite, populi, sermones, εἰ atten- 
dat terra, et omnes qui in ea sunt, et erit Dominus 
testis contra vos, Dominus, inquam, de doma sancla 
sua. Ecce egreditur Dominus de loco suo, et. descen- 


p det, et calcabit super excelsa terre, et commorebun- 


tur montes sub illo, εἰ valles liquescent sicul cera a 
[acie ignis, et sicut aqua φις descendens per praeceps 
defertur * ; et vide an forte zquipolleat illud : 
Exzivi α Deo, cum illo : Dominus egreditur de loco 
$uo, quoniam quando Filius in Paire est, iu forma 
Dei exsistens , antequam seipsum  inaniat, veluii 
locus ipsius est Deus ; et si quis consideret ipsum 
exsistentem in principali illa Dei forma, videbit 
nondum egressum a Deo Filium ipsius, et Dominum 
nondum egredientem de loco suo; cum vero cuin 
hoc statu contulerit statum illius qui seipsum inani- 
vit, ex eo quod formam servi assumpserit, intelliget 
quomodo Filius Dei exierit, et venerit ad nos, ac 
331 veluti exira eum qui misit illum, factus fue- 
rit; etiamsi alio modo non dimiserit illum solu 
Pater, sed est cum ipso qui e:iom est in Filio, quem- 
admodum Filius est in. Patre. Sin vero non consi- 
deraveris alio modo esse Filium in Patre quam 
erat antequam exiret 4 Deo, videbitur repugnare 
egressun) esse a Deo, et egressum a Deo esse ad- 
huc in. Deo. Czterum alii illud : Exivi a Deo, ex- 
posuerunt pro eo quod est, Genitus sum ex Deo: 
quos sequitur Filium dicerc ex substantia genitum 
fuisse Patris, veluti diminuti, et careptis subgtantia 
Filii quam ante habebat, quando generavit Filium : 
tanquam οἱ consideraret aliquis hoc etiam in pre- 
gnantibus. Consequityr autem illos dicere Patrem 
et Filium corpus esse, 94 Patrem.dividi : quse do- 
gmata hominum sunt eorum qui ne per somnium 
quidem rerum qua animo eernuntur, et incorpo- 
ream naturam (qua proprie est substantia) hmagi- 
nati sunt : unde etiam perspicuum est hos in corpo- 
rali loco Patrem esse daturos, οἱ Filium immutato 
loco, ex loco ad lianc vitam devenisse, nec murasse 
statum ex statu, ut nos interpretati sumus. 


εόπου ἀμείφαντα σωματικῶς ἐπιδεδημηχέναι τῷ Bl, xaX οὐχὶ χατάστασιν Ex. χαταστάσεως, ὥσπερ 


ξειλήφαμεν. 

δὲ γὰρ àx' ἐμαυτοῦ ἐ.ἠ.υθα , AJ. ἐχει- 
' ἀπέστει λε. Ταῦτα νομίζω λέγεσθαι, ὥς τι- 
Ἰβμυτῶν Epyou£vov , καὶ μὴ ἀπεσταλμένων 


μα. v, 45. ** Joan. viri, 45. ** ibid. 


! Mich. 1, 9-4. 


47. Neque enim a memetipso veni, aed ille me wi- 
sit *. lec arbitror dici perinde quasi a semetipsis 
veniant quidam, non missi a Patre, doctrinam, vel 


* Joan, vii, 42, 


, 


(35. 


ΟΠΟΡΝΙΡ 


propnetiam promittentes, Atque de talibus quidem A ἀπὸ τοῦ Πατρός. Περὶ μὲν οὖν ἀνθρώπων τορύτωι, 


hominibus docemur a Jeremia, apud quet scriptum 
est : Non. mitlebam. prophetas, el ipsi currebant.?. 
An vero potentia eiiam aliquae non misse a Patre 
venerint ad homines, nolabis, εἰ an. alique. inter 
ipsas egres&e sint a. Dco, et idcirco peccarint, quía 
misS&e non fuerint ab ipso. Nee pratereundus est lo- 


| eus absque indagine de acrmone anime ; uam for- 
' tassis Jesu anima in sua ipsius perfectione exsistens, 


in Deo et iun plenitudiue erat ; el inde egressa, quia 
missa fucrat a. Patre, assumpsit corpus ex Maria ; 
alie vero oon. sic exierunt à. Deo, hoc est. non 


a Deo voluntate. prie- 
σπιν 


missie, ueque α divina 


3342 18. Quare dicta mea non agnoscitis ? quia 
non potesiis audire sermonem meum *. Vos, inquil, 
non posse sermonem meum audire in. causa est, 
cur dicta inea ion aguoscatis. Unde primmn com- 
»aramda nobis est vis audiendi divinum sermonem, 
ut deiude omnia Jesu dicta agnoscere possinius ; 
licet enim illi qui antea non. valebat audire sermo- 
nes Jesu, postea eo pervenire, ut possit audire il'os ; 
quoniam quandiu non. medicaverit alicujus auditum 
Serino ac Filius Dei. diceus surdo 5, Adaperire, non 
potest ille audire. Simul atque autem solutum fuerit 
vinculum, quod. oecasionem praebebat surditatis, 
tunc audire quis poterit Jesum ; quando etiam co- 
guoscere potest ipsius. dicta. Alioquin dicant nobis 
illi qui existimant hisce verbis constitui dogma de 
naturis, utrum poterant. illi quibus medicatus est 
postea, surdi adhuc exsistentes audire. an. non ? Sed 
eum liqueat eos uon. potuisse, perspicuum est licere 
immutari ab inipotentia audiendi seriiones Jesu, ad 
audiendum illos, et propter. naturam. incurabiliter 
habentem, quando nou. potest aliquis audire ; sunt- 
que bac potissimum dicenda his qui ab Ecclesi: 
decretis dissideut, gaudentes allegoriis, et sanatio- 
num historiam reducentibus ad curationem anime, 
quam Jesus liberat ab oui morbo et ab omni molli- 
tie. Arbitror vero ego vocabulum audire positum 
nunc 6:60 pro intelligere quie dicuntur ; vocabulum 
vero agnoscere, jvo co qui percipieus assentitur, 
illustratus luce. cognoscendi ea. Sane lleracleon su- 
Spicalur causam reddi cur ipsi audire non possint 
Jesu sermones, neque. illius dieta cognoscere, per 
illud : Vos ex patre diabolo estis, istisque verbis in- 


53 Jerem. xxi, 31. 5 Joan, vini, 453. 


(15) Codex Regius, Ἱερεμίι. 

(16) Idem cod. Regius, τοῦ 1109, Φρα auimad- 
vertimus Origenem animas ante. corpora conditas 
credidisse. Huic doctrinis consectarium est animam 
Christi ante corpus illius conditam | quoque fuisse. 
Hoc dogmate. inducinin fuisse Eutyclem | suspicari 
se dicit Leo papa epist. 2 ad Julisuum Coenscui, ul 
duas in Christo πρὸ τῆς ἑνώσεως naturas statueret, 
quasi animam Christi: exstitisss, priusquam οτί 
Migaretur, persuasum habuerit. Aniuam. autem 
Christi tunc in sua perfectione fuisse dicit Origenes, 
idcirco quod arctissiio amoris vinculo ita Dco tunc 


διδασχαλίαν f) προφητείαν ὑπισχνουμένων, ὀιλασχό. 
μεθα καὶ ἀπὸ τοῦ Ἱερεμίου (15), ἕνθα γέγρακτα» 
Οὔκ áxécteA. lor τεὺς προφήτας, καὶ αὐτοὶ ἔτρε- 
χον. El δὲ καὶ δυνάμεις τινὲς μὴ ἁποστελλόμεναι ἀπὲ 
τού Πατρὸς ἔρχονται πρὸς ἀνθρώπους ἐπισίσει, 
καὶ εἴτινες ἓν αὐταῖς εἰσιν Ex τοῦ θεοῦ ἐξεληλυθυία, 
καὶ τούτῳ ἡμαστηκνῖαι, τῷ μὴ ἀπεστάλθαι ἁτ' αἱ- 
τοῦ. Οὐκ ἀνήτητον δὲ ἑατέον τὸν τόπον xai εἰς τὴν 
περὶ συχῆς λόγον ' τᾶχα γὰρ $ μὲν τοῦ Ἰησοῦ (16) 
ψυχη ἐν τῇ ἑαυτῆς τυγχάνουσα τελειότητι, ἐν &ü 
καὶ τῷ πληρώματι ἓν ' xa ἐκεῖθεν ἐξεληλωθνῖε τῷ 
ἀπεστάλθαι ἀπὸ τοῦ Πατρὺς ἀνέλαθε «b ix τῆς Ma- 

tag σώμα * ἅλλαι δὲ οὐχ οὕτως E7007 ἀπὸ τοῦ Oto, 
τουτέστιν οὐκ ἀπεσταλμέναι, οὐδΣ ὑπὸ τοῦ θείου h-- 


B λήµατος προπεμφθεῖσαι. 


18. Διὰ τί τὴ» «α1ιὰν τὴν ép οὗ γινώσχετ; 
ὅτι οὗ δύγασθε ἀκούειν τὺν' Adyor τὸν ἐμόν, κ 
ttov, eraty, ἐστὶ τοῦ ὑμῖν μὴ γινώσκεσθαι τὴν ἐμὲν 
λαλιὰν, τὸ μὴ δύνασθαι ὑμᾶς ἀχούειν τοῦ λόγω yos. 
Ἡρότερον οὖν δύναμιν περιποιητέον ἀχουστιχὴν οὗ 
θείου λόγου , ἵνα μετὰ τοῦτο οἷοί τε γενώμαθα xal 
γινώσκειν πᾶσαν την Ἰησοῦ λαλιάν ' ἔξεστι pip 
πρότερον οὐ δωνάµενον ἀκοῦξιν τῶν λόγων Ἰτοῦ 
ὕστερον φθάνειν ἐπὶ τὸ ἀχούειν δύνασθαι αὐτῶν" ἐπὶ 
xaX ὅσον μὲν οὐδέπω Ιάθη τις τὰς ἀχοκς ἀπὸ τοῦ M- 
γου τοῦ λέγοντος τῷ χωφῷ ' Διαγοίχθητι, o) b9n- 
ται ἀχούξιν ' ἑπὰν δὲ λνθῇ ὁ αἴτιος «nz χωφότηςκ 
σύνδεσμος, τότε ἀκούειν τις olo; ἔσται τοῦ "mi" 
ὅτε χαὶ γινώσχειν δύναται αὐτοῦ τὴν λαλιάν. Ἡ }κ- 
γέτωσαν ἡμὶν οἱ νοµίνοντες xai διὰ τοῦτο συνίστασθαι 
τὸν περὶ φύσεως λόγον (17) , πότερον ἐδύναντο ἔτι 
χωφοὶ ὄντες ἀχούειν, οὓς ὕστερον ἑάσατο, ἢ οὐχ ἐδύ" 
ναντο; Σαφοὺς δὲ ὄντος τοῦ οὐκ ἐδύναντο, 650v, 51 
ἔξεστι μεταθαλεῖν ἀπὸ τοῦ μὴ δύνασθαι ἀχούσυ bi 
Ἰησοῦ λόγων ἐπὶ τὸ ἀχούειν αὐτῶν, καὶ ob διὰ gie 
ἀνιάτως ἔχουσαν, ὅτε οὐ δύναταἰ τις ἀχούειν' αὰ 
μάλιστα ταῦτα προσακτέον τοῖς ἑτεροδόξοις, χαἰρονσι 
ταῖς ἀλληγορίαις, καὶ ἀνάγουσι τὴν περὶ τῶ, ἰἱάσων 
ἱστορίαν ἐπὶ τὰς τῆς φυχῆς θεραπείας, ἀπολυομένης 
ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ πάσης νόσου , καὶ πάσης μαλακίες. 
Νομίκωδξ τὸ μὲν ἀχούει», νῦν ἐπὶ τοῦ συνιέναι τάδ 
σεσθαι τῶν λεγομένων τὸ δὲ Ίινώσχειν ἐπὶ τὸ 
χαταλαμθάνοντα συγχατατἰθεσθαι τῷ qur τῆς κι 


D τῶν λεγομένων γνώσεως πεφωτισµένων (18)..'0 ule 


τοιγς Ἡραχλέων ὑπολαμθάνει αἰτίαν ἁποδίδοσθαι 
τοῦ μὴ δύνασθαι αὐτοὺς ἀχούειν τὸν Ἰησοῦ MA 
μηδὲ γινώσχειν αὐτοῦ τὴν λαλιὰν ἐν «ῷ' 'Υμεῖς ὃν 


δ Marc. vit, 354. 


adhcrebat, ut unus cum eo spiritus efficereter; 
quemadinodum fusius ipse declarat lib. n De pri 
cipiis, cap. 6, el nos in Origeniauis, lib. n, wn. 
9, num. 6 ei seq. HuemiUs. 

(17) Τὸν περὶ φύσεως «Ἰόγον. Legendum [or- 
lasse φύσεων. Sup:a initio numeri 15, οἱ τὰς φύσεις 
εἰσάγοντες, et ita Ferrarius. Αἱ Origenes tamen it 
Epist. ad Btom., cap. xxiv. Philocatie ; K&v vo» 
νώτατα ἐκράτουν ol παρεισάγοντες bv περὶ φύσιως 
Ἀτοπον λόγον. Ip. 

(18) ΓΠερωτισμένωγ. 1n margine codicis Bodleia- 
Di legitur ex conjectura πεφωτισμµένον. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX 


615 


ς toU Oii Aov ἐστό. Λὐταϊς γοῦν λέξεσί A quit : « Quare autem noh potestis audire sermonem 


«τί οὐ δύνασθε ἀχούειν τὸν λόγον τὸν ἐμόν; 
ς &x τοῦ πατρὸς τοῦ διαθόλου ἐστέ * » (ἀντὶ 
gg οὐσίας τοῦ διαδόλου,) φανερῶν (19) αὖ- 
w τὴν φύσιν αὐτῶν, χαὶ πρρελέγξας αὖ- 
οὔτε τοῦ ᾿Αθραάμ εἰσι τέχνα, οὐ γὰρ ἂν 
ὑτὸν, οὐδὲ τοῦ θεοῦ, διὸ ὁὺὴ ἠγάπων αἎ- 
ἰ μὲν τό’ Ὑμεῖς ἐκ too πατρὺς τοῦ δια- 
d, ἐξεδέχετο, ὡς bv τοῖς ἀνωτέρω διη- 
, καὶ ἔλεγε' Διὰ τὸ ἔτι ὑμᾶς εἶναι ix 
ου, οὗ δύνασθε ἀχούειν τὸν λόγον τὸν 
παρᾶδεξάμεθα αὐτοῦ τὴν διήγησιν ' νυνὶ 
στιν ὁμόουσίους τινὰς τῷ δ.αθόλῳ λέγων 
 ἑτέρας, ὡς οἴονται οἱ ἀπ αὐτοῦ, ὁὐσίας 
; παρ οὓς χαλοῦσι Φυχικοὺς, j| πνευµα- 


εἷς ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ διαθὀ.Ίου ἐστὲ, 
ἐπιθυμίας τοῦ Δατρὸς ὑμῶν θέ.ετε 
Ηφίδολος ἡ λέδις ἐστί (30) ' δηλοῦται γὰρ 
ἓν μὲν, ὡς ἄρα ἔχει ὁ διάβολος πατὲρα, 
phe, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, ἐμφαίνονται εἶναι 
' οὓς ὁ λόγος ΄ ἕτερον δὲ, ὃ βἐλτιόν ἐστιν, 
ix τοῦδε τοῦ πατρὸς ἐστε, Χαθ᾽ ὃν κἀτη- 
b, διάδολος. ᾽Αμϕίθολον μὲν οὖν ἂν τὸ λε- 
αἱ εἴπερ εἴῥητο τὸ πρότερον ἄρθρον τὸ, 
μᾶλλον &vezaivexo σαφἑστερον τὸ βούλημα 
. Μέντοιγε ὁ συναγορεύων τὸ εἶναί τινα 
pu πατέρα, οὗ υἱοὺς δόξει λέγειν τοὺς πρὸς 
; koc, χρῄσεται τῷ ἐπιφερομένῳ οὕτως (21) 


Mar -Ίω1ῇ τὸ φεῦδος, éx τῶν ἰδίων c 


ψφεύστης éctl, xal ὁ πατὴρ αὐτοῦ. xal 
φεῦδος μὲν εἶναι τὸν διάθολον, ἄλλον δὲ 
ον εἶναι τὸν τοῦ φεύδους πατέρα" ἀλλ᾽ οὑχ 
Ὁ λεχθήσεται ' μᾶλλον y kp τὸ φεῦδος ἔφαρ- 
ναντίῳ τοῦ εἰπόντος, Εγώ εἶμι ἡ ἀ-λήθεια' 
ῥἑναντίῳ Χριστοῦ, ᾧ (23) φεύστης ἐστὶν ὁ 
διάθολος ὤν. Αλλ' εἰκός τινα προσχόψειν 
: εἶναι τὸν ἀντίχριστον, οὑκ ἔτι. φεχτὸν 
ιὰν τῇ ὑποστάσει ἕτερον μηδὲν φεῦδος ᾗ' 
εραθέµενος τό' Απώλεια ἐγένου, καὶ ούχ 
εἰς τὸν alxva, (εἰρημένον Ev Ἰῷ Ἱεσεχιηλ 
: διὰ «ἣν χαχίαν µεταθεθληχότος εἰς τὸ 
ὑτὸν ἁπώλέιαν,) χαθ᾽ ὁμοιόίητα παραμµυ- 
a τὸ περὶ τοῦ ψεύδόυς οὐκ εἴναίτινα (25) τῇ 


meum, an quoniam vos ex patre diabolo estis ? 

(pro eo quod est, ex essentia diabcli) mauifestans 
de txtero naturam ipsorum, cum pradixisset ipsos 
neque Abraham esse filios, haud enim odio per» 
sequerentur illum ; neque Dei, ex quo non dilige- 
baut illum. Ceterum οἱ illud, vos ex palre diabolo 
estis, exposuisset, ut in superioribus exposuiinus 
nos, ei dixisset : Quia adhuc cx diabolo estis, 
non potestis audire sermonem meum, ailinisis» 
semus etiam illius enarrationem ; uunc. 3393 
autem aperte dicit quosdáàm hominea esse [όμο- 
θυσίουςι hoc est] ejusdem substantie cum diae 
bolo, qui alterius est subsiantim, ut existimant 
illins etlam sectatores, ab his quos vocant animales, 


D vel spirituales. 


19. Vos ex patre diabolo estis, et. desideria patris 
rextri vul:is facere **, Ambignus est contextus : 
[ proinde quoque duplex et eo elici potest sensus ;] 
alter, quasi diabolus habeat pairem, ex quo patre, 
quantum ad conte&tum attinet, ostendantur hi esse, 
ad quos est sermo ; álter, qui etiam melior est, Vos 
ex hoc patre estis, de quo przdieatur. diabolus. Αἰ- 
que ambignus quidem [uturus crat hic contextus, 
si etiam, omisso primo articulo coo, dictum fuisset 
ex putre, et non e£ illo patre ; attamen apertius ap- 
paruisset voluntas contextus. Et quidem qui. fave- 
ret credenti 6666 aliquem diáboli patrem, cujus fi- 
l'os videatur dicere hos ad quos est sce?mo, verbis 
qua snbjunguntur usurus est sic se habentibus: 
Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quo- 
niam mendaz est, el pater ejus *; dicetque. mendae 
cium esse diabolum, diversum vero ab hoc esso 
mendacii patrem : sed non recte hot diceretur ; nim 
magis conveniel mendacium eontrario dicentis : 
Ego sum veritas ; dico autem. contrario Christi, 
cül mendax est pater, qui diabolus est. Sed con- 
sentaneum est aliquem offensum iri, 60 quod dixe- 
r.mus Antichristum esse mendacium , vituperabilem 
uon amplius futurum, si hypostasi et essentia nil 
aliud sit mendacium » contra quem cum attuleris in 
medium illud * Perditio faclus es, ét non eris in 
stculum ** (quod in Ezechiele dictum est de quodam 
qui proptef vitium imunutatus fuerat, ut esset ipsa 


ix χατασχευῆς, ἀλλὰ ix μεταθολῆς, xai p perditio), tu similiter etiam proferes aliquein. non 


µρέσεως, τοιοῦτον δὲ γεγεννηµένον, xal 
χαινῶς ὀνομάσω, πε 2υσιώμένον. Οὐ φεύ- 
οῦν τις ὡς ἄτοπον τὸ φάσχειν εἶναι ψεῦδος 
στον, ἐρεῖ xal πᾶσιν ἑἐφαρμόνειν τοῖς 
ς τό. "Οταν .ἰαὶῇ τὸ ψεῦδος, éx τῶν 
" Joan. xiv, 6. 


Lovin, 34. "5 ibid. 


lex Bodle:anus, gavspov* Regius, male - 


φίδο.Ίος ἡ AéEic ἑστί, ete. Ambigua sunt 
; τοῦ πατρὸς τοῦ διαδόλου ἐστέ, lioc est, 
bolo estis, vel, a patre diaboli estis. Latina 
lam habent ambiguitatem. lHlogTivs. 

""r. Deest in codice Regio, sed legitur in 


"aTROL. Gn. XIV. . 


esse natura mendacium, éx creatioue, sed ex mu- 
tatione, et proprio proposito talem factum fnisse, 
el sie, ut nóve dicam, naturatum. Quamobrem non 
fugiens quis ceu absürdum dicere Antichristum 
mendacium esse, dicet omnibus etiam congruere 


cl. Ferrarius legebat φῆσει. 

IER "Evav cio Χριστοῦ ᾧ. ]ta d Dodleianus, 
et sic legit Ferrarius; codex vero Regius, ἀντιχρί- 
στῳ, οὗ 

(24 

i5) 


0X. 
(34) Ob φεύγων. In eodem codice Regio dcest oo 
90 


Codex Regius, παραιωθήσει» 
Obx εἶναί tria, in codice Regio deost 


619 


mentientibus loc dictum : Cum loqu.tur mendacium, 
ex propriis loquitur ". Cum enim mendacium, quod 
in singulis mentientihus inest, loquitur, ex propriis 
mendaciis loquitur. Quin etiam si hzc verba : Men- 
dax est, el paler ejus "^, eo referas, ut unumquem- 
que proferentem mendacium ex suo ipsius ore, di- 
eas esse patrem ejus mendacii quod loquitur, hu- 
jusmo:i sane assignatio absurda non erit.' Sed dicta 
hec 33/6 sunto veluti adjacentia amphibolia con- 
textus nobis expositi. 

90. [Sequitur (26) : Et desideria patris vestri vultis 
facere *!.1 Enarrantes. illa verba : Vos facitis opera 
patris vestri **, antevertimus etiam in hos disserere, 
frequenter alioqui colligentes (ασ nobis utilia visa 
fuerant ad enarrationem ; proinde sine causa nune 
hoc in loco non immorabimur. Quod si quis ortus 
fuerit ex diabolo, eo quod committat peccatum, et 
hunc ab illo ortum non aboleverit, hie non unum, 
sed plura desideria talis patris vult facere ; eumque 
desideria qu:e sunt in omnibus filiis diaboli, nascan- 
tur a desideriis qua sunt in diabolo, perspicuum est 
desideria illius esse prudentiam materix et cor- 
ruptionis, quas proprie inimicas dixerit aliquis esse 
adversus Deum. Atque czdes quidem, et injustitias, 
et avaritiam, si quis dicat illius esse desideria, quae 
gcnerent desideria his similia in filiis ejus, non dis- 
sentanea loquitur; atque ctiam generaliter dicere 
immunditias, natura illi purissimze contrarias ex- 
sistentes, esse illius desideria, a quibus desideria 
iagenerentur diaboli filiis ad res immundas, non 
gravate aTmnittendum est; dicere etiam fornicatio- 
nem, vel adulterium, vel amorcin obscenum in pue- 
ros, vel mollitiem, 'esse illius desiderium, facile quis 
etiam admiserit. Quod si dubitet quis quonam pacto 
hiec. desideria iu. hominibus oriantur a desideriis 
qu:e sunt in illo, quantum ad verba attinet, veluti 
quiddam universale doccatur de desideriis qu:e sunt 
in hominibus, quod velint homines desideria patris 
sui facere, quia omnia qu:e przeter legem desiderant, 
antea. fuerint desiderium patris sui (tale enim est 
quod dicitur : Et desideria patris vestri vultis facere), 
ad hxc dieendum est diabolum desiderare ut cor- 
rumpatur, verbi gratia, hic puer, illa adulterium 
committat, hi fornicentur; et lizec desiderando [n- 
generare hís qui valent illi obsequi, desiderium fa- 
cienli qua ille cupiat effici : nt liac ratione dicat 
aliquis diabolum committentem fornieationem, aut 
adulterium, prius fornicari et prius adulterium 
committere quam hominem, Idem etiam dices de 
omni peccato : verbi gratia, diabolus argentum non 
desiderat, at amat argenti cupidos facere, facereque 
homines rcrum malerialium affectibus obnoxios : 


* Joan. vin, 44. ** ibid. "'ibid, 
(26*) Uncinis inclusa in Grzco non leguntur. Epi. 
(21) Codex Bodleianus, recte, ἂν &véyxn* Regius, 

ἀνενέγχει. 

(28) Codex Bodleianus, optime, £502: Regius, 
insulse, 2x τοῦ. 
(29) Codex Bodleianus, φάσχειν' Regius, qácxn. 


ORIGEMS 


"* ibid. 41. 


e 

A ἰδίων Aa.let- τὸ γὰρ Ev Éxáato τῶν Φευῤομένη 
Φεῦδος ἐπὰν λαλῇ, Ex τῶν ἰδίων τοῦ φεύδως iud. 
'AXAX χαὶ τό’ Ἑεύστης ἑοτὶν ὁ πατὴρ αὐτοῦ, by 
Ever (37) ἐπὶ τὸ ἕκαστον τὸν προφερόµενον des; 
ἐκ στόµατος ἑαυτοῦ πατέρα εἶναι οὗ λαλεῖ (eias, 
καὶ οὐκ ἀπίθανός τε ἔσται Ἡ τοιαύτη ἁπόδοσις Kd 
ταῦτα μὲν ὡς παρακείμενα τῇ ἀμριθολίᾳ τοῦ ing» 
µένου ἡμῖν ῥητοῦ (28) εἰρίσθω. 


90. Ἐπεὶ δὲ διτγούµενοι τό: Ὑμεῖς xouitt d 
ἔργα τοῦ πατρὲς ὑμῶν, προλαθόντες χαὶ εἰς oom 
εἰρήχαμεν, πολλαχόθεν τὰ φανέντα ἡμῖν εἰς ἡν 
διέγησιν χρήσιμα συναγαγόντες, ox εὐλόγως WV 
προσδιατρίνοµεν τῷ τόπῳ. Πλην eU τις τῷ π-ιεῖν ὧν 

B ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαθόλου γεγέννηται, xaX μὴ xastpe- 
γησε τὴν ἀπ ἐκείνου γένεσιν ἐς ἑαντοῦ, dos; θὺ 
μίαν, ἀλλὰ πλείονας επιθυμίας τοῦ τοιαύτου πατς 
ποιεῖν θέλει, χαὶ τῶν ἐν παντὶ υἱῷ διαθόλον tmb 
μιῶν ἀπὸ τῶν Ey τῷ διαδόλῳ ἐπιθυμιῶν γεννωμένν, 
σαφὲς, ὅτι αἱ ἐχείνου ἐπιθυμίαι φρόνημα ὕλις dit 
xaX φθορᾶς, ἃς χυρίως ἔχθρας εἴποι τις ἂν εἶναι τς 
Θεόν. Φόνους μὲν οὖν xal àbixía;, xal πλεονεζίες 
φάσχειν (29) εἶναι τὰς ἐχείνου ἐπιθυμίας, γεννώσα, 
£y υἱοῖς αὐτοῦ παραπλησίας ταύταις ἐπιθυμίας, cx. 
ἀπεμφαίνει, ἀλλὰ καὶ γενιχῶς ἀκαθαρσίας τῇ git 
ἑναντίας τυγχανούσας τῇ χαθαρότητι λέγειν εἶναι τὰς 


—— Án— 


. μμ 


ἐχείνου ἐπιθυμίας, àq' ὧν αἱ πρὸς τὰ ἀχάθαρτα ἐπ. — 


θυµίαι γίνονται τέχνοις τοῦ διαδόλου, οὐ δυσταρᾶ» 
δεχτόν ἐστι τόδε' καὶ πορνείαν λέγειν εἶναι τὴν bui 
νου ἐπιθυμίαν, ἡ µοιχείαν, 3 παιδοφθορίαν, $ μας” 
xav (30), οὐχ εὐχερῶς ἄντις παραδἑξοιτο. Κὰν ἀπορᾷ 
πῶς αἱ ἐπιθυμίαι αὗται ἓν ἀνθρώποις ἀπὸ τῶν ἓν 
ἐχείνῳ γίνονται ἐπιθυμιῶν, ὅσον ἐπὶ τῇ λέξει, olov 
καΏολικοῦ τινος παρισταµένου (51) περὶ τῶν bv ἀγθρώ- 
ποις ἐπιθυμιῶν, ὡς ἄρα θέλουσιν οἱ ἄνθρωποι τὰς 


e 


ἐπιθυμίας τοῦ πατρὸς αὐτῶν πονεῖν, ὥστε πάντα D-— 


ἐπιθυμοῦσι παρανόμως, πρότερον ἐπιθυμίας εἶναι τῷ 
πατρὸς αὑτῶν ' τοιοῦτον γάρ ἐστι τό: Καὶ τὰς ἐπ 
θυµἰας τοῦ πατρὸς ὑμῶν θέλετε ποιεῖν' λεκτν 
δὲ πρὺς ταῦτα, ὅτι ὁ διάθολος ἐπιθυμεῖ φθαρῆκα 
τόνδε, φέρε εἰπεῖν, τὸν aia, καὶ μοιχευθῆναι τε, 
xai πορνεῦσαι τούσὸς, καὶ τούτων ἐπιθυμῶν ἐμπκά 
τοῖς δυναµένοις αὐτῷ ὑπηρετήσασθαι ἐπιθυμίαν οὗ 
D ποιῆσαι, ἅπερ ἐχεῖνος ἐνεργῆσαι βούλεται: (or ἓν 
κατὰ τοῦτο τὸν ἐνεργοῦντα την πορνείαν, ἢ τὶν μα” 
χείαν πρότερον λέγειν τοῦ ἀνθρώπου πορνεύειν 
μοιχεύειν. Τὸ δ᾽ αὐτὸ χαὶ περὶ πάστς ἁμαρτίας ls 
οἷον διάδολος ἀργυρίων piv οὑκ ἐπιθυμεῖ, ἐπιθνμί 
δὲ φιλαργύρους ποιζσαι' xal προσπαθεῖς τοῖς ὑλικάός 
πράγµασι’ ταύτην δὲ την ἐπιθυμίαν αὐτοῦ 0410 
ποιεῖν οἱ οὐχ ἄλλως 7| τῷ θέλειν φιλοῦντες τὸ ἀρτό- 


(50) Codex Bodleianus, uaAaxíav: Regius, µαλε” 
χότητα. Mox pro ox εὐχερῶς legendum οὐ δυσχ- 
ρῶς, vel delenda particula negativa οὐχ. 

(51) Olovel xa00A«xov τινος zapirap£rov. Pe- 
rionius hrec verba sic reddit, Ut si. catholicus οὓς 
quis doceret de, ete. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


περ &vavxalóy ἐστιν Σ«ιστάνειν ἡμᾶς πᾶσιν Α quod Ipsius desiderium facere volunt hi qui argen- 


μν ποιεῖν, χαὶ ἑτετάσειν, µύποτε ὃ θέλοµεν 
| τῶν τοῦ διαθόλου ἐπιθυμιῶν ἐστιν ἵνα Ex 
υρηχέναι τὰ Ex τῶν τοῦ διαθόλου ἐπιθυμιῶν 
Ses θέλειν σοιεῖν ἐχεῖνα, εἶδότες πάντα τὸν 
κουεῖν τὰς τοῦ διαθόλου ἐπιθυμίας ἐκ πατρὸς 
ιμῶς εἶναι Θεοῦ, διαβόλου δὲ γεγονέναι τὲ- 
| ἀπὸ τοῦ θέλειν ποιεῖν τὰς ἐπιθυμίας τοῦ 
μορφούµενον, xat χατ᾽ εἰχόνα γινόμενον τοῦ 
αατρὸς, ἁς οὗ ἔρχονται, καὶ τυποῦνται μὲν 
$3) τοῦ χοϊχοῦ εἰχόνες' πρῶτος γὰρ χοϊχὸς 
dp τρῶτος ἁποπεπτωκὼς τῶν Χρειττόνων, 
εθυμηκὼς ἑτέρας παρὰ τὴν χρεἰττονα ζωῆς 
$t Ὑεγονέναι τοῦ üpytv αὐτὸν εἶναι (55), 
ἅματος, οὔτε ποιηµατος, ἀλλὰ πλάσματος 
πεποιημένον ἐγχαταπαίζεσθαι ὑπὸ τῶν ἀγγέ- 
3). Καὶ ἡμῶν δὲ ἡ προηγουµένη ὑπόστασίς 
τῷ xaT εἰχόνα τοῦ χτίσαντος ' f δὲ ἐξ αἰ- 
ip ληφθέντι ἀπὸ τοῦ χοῦ τῆς γῆς πλάσματι" 
bv, ὥσπερ ἐπιλαθόμενοι τῆς v. ἡμῖν xpelz- 
Πας, ὑποτάξωμεν ἑαυτοὺς τῷ ἀτὸ τοῦ χοῦ 


t, xai τὸ χρεῖττον τὴν εἰχόνα τοῦ χοῖκοῦ - 


εἰ δὲ, συνέντες τὸ ποιτθὲν xax εἰχόνα (54), 
Ιφθὲν ἀπὸ τοῦ γοῦ τῆς γῆς, ἕλοι προσνεύω- 
τοῦτον (25), οὗ χατ᾽ εἰκύνα γεγόναµεν, ἐσό- 
V xa0' ὁμοίωσιν θεοῦ, πᾶσαν τὴν πρὸς Όλτν 
Στα Ττροσπάθειαν, xol τὴν πρός τινα τῶν 
ίωσιν ἀπολείόαντες. Ἐπεὶ δὲ χατὰ θείας 
j ἐπιθυμία (56) τῶν µέσων ἐστὶ»ν, οὐχ εἰδνίας 
ηνικὴν τῶν στµαινοµένων παρὰ τοῖς τὰ 
διαρθροῦσιν ἀχρίθειαν, ὥς τ' ἂν τὸ μὲν 
Ιούλησιν ὀνομάσαι (97), ἣν ὁρίζονται εὔλογον 
$ δὲ φαῦλον ἐπιθνμίαν, £v φασιν (58) εἶναι 
tv, 7| σφοδοὰν ὄρεξδιν, Aexziow, ὅτι misa 
post; τὰς ἐπιθυμίας τοῦ ἰδίου πατρὸς θέλει 
/σπερ xaX πᾶσα ποιεῖ τὰ ἔργα τοῦ ἰδίου πα- 
| pv. πρώτως (09) ἁγίου Πατρὸς ἁγεννέτου 
νος” οὗτος δέ ἐστιν ὁ θεός" τοῦ ὃδ πρώτως 
πατρὸς, ἐξ οὐδενὸς ὄντος ατρός: οὐδὲ γὰρ 
. τις ἐν αὐτῷ πατὶρ thv πονπρίαν, ἀλλ ἡ 
ἐχτροπὴ γεγέννηκεν αὐτὴν. Τὸ μὲν οὖν νῦν 
ινον κατὰ τό; Καὶ τὰς ἐπιθυμίας τοῦ za- 
ὧν θέ.ετε ποιεῖ», σαφῶς, ὅτι ἀναγέρεται 
διάέολον, προειργµένου τοῦ ' ᾿Υμεῖς éx τοῦ 


tum non aliter quam 335 voluntate amant. Quam- 
obrem omnia quz acturi sumus, inspieiamus opor- 
lel et examinemus, ne forte quod facere volumus, 
sit ex desideriis diaboli : ut cum viderimus diaboli 
desideria, iesinamus velle ea facere, scientes. oni- 
nem qui diaboli desideria /Jacere voluerit, ex Dco 
Patre haudquaquam esse posse, sed. factum | fuisse 
diaboli filium, atque etiam formatum et factum ad 
imaginem mali patris, eo quod velit pejoris deside- 
ria facere, a quo proficiscuntur formantorque ter- 
restris illius imagines : primns enim terrens ille, 
co quod primus delapsus fuerit a rebus melioribus, 
et desideraver:t alteram vitam prater. vitam. prze- 
stantiorem, dignus factus fuit ut esset priucipium 53 
non creature, non operis, sed figmenti Domini, fac- 
tns ut illuderetur ab angelis ejus. Nostra vero priu- 
cipalis substantia in ea parte est, qu:& ad. similitu- 
dinein est Creatoris; altera vero ex culpa in fiy- 
meunio, quod e pulvere terre est sumptum. Atque 
equidem si obliti veluti substantize melioris, qua in 
nobis est, ei figmento quod est e pulvere, subdide- 
rimus nos ipsos, pars etiam prsstantior imaginem 
terreni sumet ; sin vero intelligentes quo. factum 
est ad imaginem, et quod sumptum cst e pulvere 
terrze, inclinaverimns ad. hunc. ad cujus imaginem 
facti sumus, crimus etiam ad similitadinem Dei ; 
omni affectione erga inateriam οἱ erga corpora, 
atque etiam erga aliquem corum qui sunt ad simi - 
litudineim, abolita. Quoniam autem ἐπιθυμία [hoc 
est desiderium] indiffereus est in Scripturis dívi- 
nis, non agnoscentibus accuratam vocabulorum si- 
gnificatienem 4 gentibus, qui diligenter disseruere, 
iraditam, qui τὸ ἀστεῖον i hoc. est, quod. inda- 
sirium, atudiosumqne esi] nominent βούλημα [hoc 
est voluntatem], eam deffinientes appetitum. ration i 
cousentaneum ; quod vero malum est, ἐπιθυμία 
[hoc est desiderium,] quod dicuut esse appetitum a 
ratione. alienum, vel veliementem appetitum ; di- 
cendum est omnem naturam genitam desideria pa- 
tris sui velle facere: quemaduodum etiam omnis 
natura facit opera patris sui, in primis quidem il- 
Kus Patris sancii, ingeniti exsistentis, qui est Deus ; 
illius vero in primis mali patris, 9490 qui ex nul- 


cV διαδόΊου ἐστὲ, xaX ἐπιφερομένου τοῦ: D Jo est patre, quippe in. quo nullus pater effecerit, 


ἀνθρωποκτένος ἦν áx' ἀρχῆς. Καὶ τρὺς 
ῥδ' ἂν οὗ µύνον τῶν Ex τοῦ διαδόλονυ, ἀλλὰ 
κ τοῦ θεοῦ, ὑγιῶς λεχθείη τό. Τὰς ἐπιθι.- 
! πατρὸς ὑμῶν θέλετε ποιεῖν. Λένονται 


πε, 14. 'Joau. vm, 44. 


dex Regius, τυ ποῦνται οἱ ἐχείνου, Dodleia- 
textu. 

em codex Regius, αὐτοῦ εἶναι. 

v χοϊχοῦ «ἑήγεται εἰ δὲ, συνόντες εὃ 
κατ εἰκόνα. Ἠτεο desiderantur ín codici- 
2 et Barberino. 

dez Regius, προσνεύωμµεν ἐπὶ τοῦτον. 

dex Regius, ἦν ἐπιθυμία, male. 

πλ λησιν ὀνομάσαι, Ώ», etc. Laertius. in 
' Stoicis loquens : TT, ὃς ἐπιθυµέχ ἑναν- 
y εἶναι τΏν βούλησιν, οὗσαν εὔλογον ὄρεξιν' 


ut subsisteret pravitas, sed aversio a Deo genuerit 
eam, Quod igitur nunc. examinatum a nobis est, 
nempe : £t desideria patris vestri vultis. (acere δν, 
perapicuum est ad diabolum referri, cum superius 


Cupiditati autem contrariam esse dicunt voluntatem, 
quee est appetitio rationi consentanea. lcETwUS. 

(98) Ἐκιθυμίαν ἢν φασιν. eic. Cicero. Tuscul, 
lib. m : Altera cupiditas, qua recte vel libido dici 
potest, quee est immoderata. appetitio opinati magni 
boni, rationi non obtemperans. Laertius in. Zenone ? 
Ἔπιθυμία δὲ ἐστιν ἄλογης ὄρεξις Cupiditas autem 
est. appetirio rationi non covsentiens, lp. 

(39) Πρώτως. In codice Regio hic et infra. scri- 
ptam est πρῶτος, male. Ibidem pro ἀγεννήτου legitut 


Gytvi. tov. 


623 


ORIGENIS 


dictum sit: Vos ex patre diabolo estis, et subjunga- A Υάρ τινες εἶναι xai θεοῦ ἐπιθυμίαι, ὄνομαί 


tur: Jlle homicida erat ab initio. Quin etiam ad unum- 
quemque, sive is fuerit ex diabolo, sive ex Deo, 
reote dicetur : Desideria patris vestri vultis facere. 
Dicuntur enim etiam Dei quadam esse desideria, 
isto modo sic dictis voluntatibus ipsius ; unde iu 
decimo octavo psalmo ** dicium est ? Judicia Do- 
mini vera, justificata in. idipsum; desideria super 
eurum et lapidem pretiosum multum, Quod si legaa, 
desiderabilia super aurum el lapidem pretiosum mul- 
lum, ut quedam habent exemplaria, dices deside- 
rabilia digna esse ut aliquis desideret ca ; sicut lau- 
dabilia, ut laudentur; et diligibilia, ut diligantur. 
Ut igituf benedicta magis a Deo benedicuntur, et 
diligibilia magis a Deo diliguntur, sic etiam desi- 
derabilia rationabilius multo a Dco desiderantur, 
eandidius, et in bonam, ut diximus superius, partem 
accipientes ἐπιθυμίαν [hoc est desiderium,] di- 
eente etiam Servatore: Desiderio desideravi hoc 
Pascha manducare vobiscum, antequam paliar "*, 
Quod vero etiain in malam partem sumatur deside- 
riuin, etiamsi suffieere polest presens contextus, 
quem nunc tractamus, nihilominus tamen ille etiam 
addendus est: Qui inspexerit mulierem ad  deside- 
randum eam, jam adulterium in. corde suo cum ea 
eommisit ". Porro qui desiderat, non omnino id 
quod abest desiderat, quemadmodum neque qui vult, 
is ounino ahsentia vult, lloc autem premnnivimus, 
propter desideria Dei et perfectorum desideria. 
Quisquis ergo alieujus fllius fuerit, is etiam patris 
sui desideria vult facere; suique patris opera fa- 
cit. [ (40) Sic enim etiam Servator, et Patris sui 
desideria vult perficere, et ejusdem opera perfi- 
cit, [temque peccati filius, εἰ perditionis filius 
patris sui cupiditatibus obedire vult, patrisque 
sui opera cfficit:] omninoque in potestate nostra 
est, qui sumus homines, vel Dei, vel diaboli 
opera, εἰ ea qua volumus, facere, sive desi- 
derium sit Patris Πορ] boni coelestis, sive 
337 diaboli, qui est inimnicus illi; et si quidem 
facimus opera Dei, volumusque ejus desideria fa- 
cere, filii sumus Dei ; sin veto quz diaboli sunt agi- 
mus volentes quee ille desiderat facere, ex patre 
diabolo sumus. Quamobrem iuspiciamus non solum 
qui agimus, verum etiam qux volumus, Ut enim 
aliquis sit diabeli filius, su(licit vel solum velle il- 
lius desideria facere; et fortassis etiam hac de eausa 
post illud : Vos facitis opera patris vestri *, dictum 
est : Desideria patris vestri vultis facere  ; u( hinc 
discamus nos esse diaboli filios, si vel solum veli- 
mus [acere quz diabolus desiderat, At aptissime 


95 Verg, 10, 11. ** Luc, xxi115. 


(4t) Hzc a Ferrario pr:etermissa, e Perionio sup- 
plevinius. - . 
(41) Pro Κυρίου codex Begins habet τοῦ Θεοῦ. 
"b "Dc τινα δὲ τῶν ἀγτιγράφω»ν ἔχεε, ei. Ilo- 
die universi τῶν O' codices habent ἐπιθυμητά, et 
interpretationes onines, una excepta Arabica, quie 
cum altera hac lectione consentit. IugTiUS. 


*' Matth. v, 98. 


αὑτοῦ τῶν βουλήσεων. Ἐν γοῦν tn φαλμῷ v 
Τὰ «plura Κυρίου (41) ἀ ἰη0ιγἀ, δεδαα 
ἐπὶ τὸ αὐτό' ἐπιθυμητὰ ὑπὲρ χρυσίον κα 
τίµιονΥ πο.λὐὑν' κἂν, ὥς τινα δὲ τῶν ντε 
ἔχει (42), ἡ ' Τὰ ἐπιθυμήματα ὑπὲρ χρυσι 
/0ο» εἶμιον πολὺν, φῄσεις, ὅτι τὰ ἔπιθυμ 
τοῦ ἐπιθυμῆσαί τινα αὐτῶν ἅτιά ἔστιν, ὡς 5 
γητὰ τοῦ εὐλογῆσθαι, xaX τὰ ἀγαπητὰ τοῦ ἆγαι 
Ὥτπερ οὖν τὰ εὑλογητὰ (44) μᾶλλον ὑπὸ Geo 
γεῖται, κα) τὰ ἀγαπττὰ μᾶλλον ὑπὸ θεοῦ ἁγι 
οὕτω xai τὰ ἐπιθυμητὰ μᾶλλον ἂν ὑπὸ Θεοῦ 1 
τερον ἐπιθυμτθείη (45), εὐγνωμονέστερονἡμῶνι 
των, ὡς προειρήχαμεν, τῆς ἐπιθυμίας' καὶ ὁ 
δὲ φησιν’ Ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμησα τοῦτο tó i 
Φαγεῖν μεθ) ὑμῶ», πρὸ τοῦ µε παθεῖν. Περὶ 
xat φαύλην εἶναι ἐπιθυμίαν ἀρχεῖ μὲν xal 
χερσὶ ῥητόν ' οὐδὲν δὲ ἧττον παραθετέον xal 
ἂν ἐπιθ.]έψῃ yvraixa πρὺς τὺ ἐπιθυμῆσακ i 
ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν v τῇ καρδἰᾳ aüt 
πάντως δὲ ὁ ἐπιθυμῶν ἀπόντος ἐπιθυμεῖ ' ὡς 
Βουλόμενος πάντως τὰ ἁπόντα βούλεται. Τε 
προεθεραπεύσαμεν διὰ τὰ ἐπιθυμητὰ (46) οὐ 
xai τὰς τῶν τελείων ἐπιθυμίας. Πᾶς οὖν ud 
τὰς ἐπιθυμίας τοῦ πατρὸς ἑαυτοῦ θέλει που 
Td; υἱός τινος ποιεῖ τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς αὑτοῦ 
γὰρ xa ὁ Σωτὴρ τὰς ἐπιθυμίας τοῦ Πατρὸς 
θέλει ποιεῖν, καὶ ποιεῖ τὰ ἔργα τοῦ Πατ ρὸς ἑαυτ 
ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας, Óó υἱὸς τῆς às 
τὰς ἐπιθυμίέας τοῦ πατρὸς ἑαυτοῦ θέλει vou 
ποιεῖ τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς ἑαυτοῦ xa bg ἡ 
τῶν ἀνθρώπων πάντως τὰ ἔργα τοι θιοῦ 
3 διαθόλου. xal ἃ θέλοµεν ποιεῖν, τοι ᾿ 
µία ἑστὶ τοῦ ἀγαθοῦ ἓν οὐρανοῖς Πατρὸς fj 
τοῦ ἐχθροῦ αὐτῷ διαθόλου’ xaY εἰ μὲν ποιοῦ 
ἔργα τοῦ θΕοῦ, xal θέλομεν τὰς ἐπιθυμίας 
ποιεῖν, υἱοί ἆσμεν τοῦ Ozoo* εἰ δὲ τὰ τοῦ δι 
πράττοµεν, θέλοντες ἃ ἐχεῖνος ἐπιθυμεῖ «ou 
τοῦ πατρὸς τοῦ διαθὀλου ἑσμέν. Ἐπιστήσωμ 
μὴ µόνον oi; ποιοῦμεν, ἀλλὰ xal olg θέλομι 
ταρχες γὰρ εἰς τὸ εἶναι τοῦ διαθόλου υἱὸν 1 
θέλειν αὐτοῦ ποιεῖν τὰς ἐπιθυμίας. xal ek 
τοῦτο μετὰ τό’ Ὑμεῖς ποιεῖτε τὰ ὄργα τοῦ 3 
ὑμῶν, εἴρηται τό’ Τὰς ἐπιθυμίας τοῦ 3 


D ὑμῶν θέλετε ποιεῖν. ἵνα µάθωμεν, ὅτι, ala 


voy θέλοµον ποιεῖν ἅπερ ἐπιθυμεῖ ὁ διάθολοι 
ματιοῦμεν διαθόλου υἱοίν Πιθανώτατα δ' ἄν τι 
ταῦτα λέγοι, ὡς ἄρα ἀρχεῖ πρὸς «b εἶναι vil 
Θεοῦ τὸ θέλειν αὐτοῦ ποιςῖν τὰς ἐπιθυμίας, 1 
προσῇ τούτῳ ποιεῖν τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ: ἆλ 
τέον, ὅτι ἀνάγχη τὸν θέλοντα ποιεῖν τὰς ἔπι 


P ibid. 44. 


(45) Codex Regius, ἐπιθυμήματα , Bod 
vero, ἐπιθυμητά. 
44) Hdein codex Regius, εὐλογήματα. 
$5) Idem codex HWegius, ἐπιθυμήματα, 
(46) llem codex lRegius, perperam, &setgte 
(47) Codex Dodleiauus υἱόν, Μορίς, viol, 


55 Joan. vin, 44. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


626 


αἱ ποιεῖν τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ: οὐ γὰρ µό- A quis ad hec diceret sufficere etiam, ut. simus. fllii 


ειν, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐνερχεῖν, ὥς φησιν ὁ 
t τοῦ Θεοῦ ἔστιν, ἐἑπομένου πάντως τῷ 
ιν τοῦ συζύγου αὐτῷ (48) ἐνεργεῖν ' xal 
ἡαπάσι τὸν θεὸν πάντα συγεργεῖ (49) 
v, χαὶ οὐχ ἂν καλὸν θέλειν ἀτελὲς ἑᾶσαι 
ἄντα χαλὰ λίαν. ᾽Αλλ οὐδὲ ἐπινοηθῆναι 
ελὺν θέλειν μὴ συνεκευγµένης τῆς xac 
Ώειν ἑνεργείας χαλῆς τῷ χαλῷ θέλειν. Ἡ 
poc τῷ θέλειν ἑνέργεια, xiv. ἐμποδίνοιτο 
povolaz εὐλόγως πολλάχις, ὅτε ὑπὲρ τινος 
χρησίµο», 3| ὅπως ποτὲ χρησίµου χρεία 
Κι τὸ χατὰ τὸ θέλειν τὸ χεῖρον ἔργον. Εἰς 
|! Ἡραχλέων φησί. «Πρὸς οὓς ὁ λόγος, 
lag τοῦ δ.αθόλου σαν,» ὡς ἑτέρας οὔ- 
€ τοῦ διαθόλου οὐσίας παρὰ τὴν τῶν ἁγίων 
σίαν ' ὅμοιον δὲ ἐν τούτῳ uo: πεπονθέναι 
P ἑτέραν οὐσίαν φάσκοντι ὁφθαλμοῦ παρ- 
Qai ἑτέραν ὁρῶντος  χαὶ ἑτέραν οὐσίαν 
εχονούσης, xat ὑγιῶς ἀχουούστς. Ὡς Υὰρ 
οὐχὶ ἡ οὐσία διάφορος, ἀλλά τι αἴτιον 
j£ τοῦ παραχούειν, καὶ τοῦ παρορᾶν, 
ὃς τοῦ πεφυχότος λόγῳ παρακολουθεῖν ἡ 
Ix οὐσία ἡ αὐτή ἐστιν, εἴτε παραδέχε- 
yov, εἴτε ἀνανεύξι πρὸς αὑτόν' τί γὰρ 
ϱ) ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων τὸ παραχολον- 
4 παραχολουθοῦντος, οὐχ ἂν ἔχοιμεν εἰ- 
| μετὰ τὸ συνιέναι τῶν εἱρημένων, ὁ μὲν 
ας αυγχατέθετο τῷ λεγομένῳ (51), ὁ δὲ 
ρὺς αὑτό. Πολλάχις δὲ εἴπομεν (52), ὅτι, 
mf] τοῦτο τὸ ἀδύνατον, λέγω δὲ τὸ εἶναι 
κας, καὶ ἀνεπίδεχτον τῶν χρειττόνων τὺν 
ερὶ μὲν ἐχείνου ἁἀπελογησάμεθα, ὡς οὐ- 
υ τῆς ποντρίας, τὸ δὲ ἔγχλημα τῷ αὐτὸν 
χαὶ δημιουργήσαντι προσάγοµεν, ὅπερ 
) ἀτοπώτατον. Πρήληλον δὲ τὸ παράλογον 
ατανοῄσαντι φυχῶν ἀνθρωπίνων οὐσίαν, 
t, ὅτι ἁμ]χανόν ἔστιν, ὥσπερ σώματα 
ιτα εἶναι ἀνθρώπινα ἑτέρας xal ἑτέρας 
ω xài φυχὰς παρὰ Φυχὰς, χαὶ νοητικὸν 
ητιχὸν, xat τὸ διανοττιχὸν παρὰ τὸ δια- 
Ὁ δὲ ὅμριον ἑἐρεῖς xai ἐπὶ τοῦ λογιχοῦ, 
ἐν τῇ v4 δυνάμεων, τῆς τὲ μνημονικῖς 
Cu; φανταστικῆς' ἀνάγχη γὰρ, εἰ ἔτε- 
5) ἐστιν ἄνθρωπός τις παρ᾽ ἕτερον, xal 
εἶναι τὰς τῆς φυχῆς δυνάμεις, xal ἑτε- 
t, φέρε εἰπεῖν, την μνημονιχὴν, καὶ τὴν 
, παρὰ τὴν διανοητικἠν. Ἐξεταζέσθω δὲ 
ἡ τούτων, & ὁμοίως ἂν νοῄσαι xal δια- 
στε xal παραπλησίως συγκαταθέσθαι, ἢ 
ἀνανεῦσαι óy φασιν ἐχεῖνοι πνευματιχὸν, 


n, 15. 


ees Bodleianus et Darberinus, αὐτῷ - 
6, forie legendum αὐτοῦ. 
κ Regius, συνεργεῖν * Bodleianus, συν- 


κ οὔσης, eic. Ejusdem. οὐσίας esse 
, Ürigenes quaecunque priedita. essent 
rporis solum discrimen aliquod. angelos 
moucs constituit, ut in. Origenianis de- 


^: f hom. vin, 98. 


Del, velle desideria illius facere, etiamsi opera illius 
non faciamus ; sed dicendum est quod necesse sit 
ei qui velit desideria Dei facere, ut etiam faciat 
opera Dei ; non enim solum velle, verum eti: 
perficere, ut inquit Paulus **,ex Deo est ; cum hoc 
bonum velle sequatur omnino operatio, veluti sua, 
ut ita dicam, conjux : Diligentibus enim Deum om- 
nia cooperantur in bouum *' ; nec Deus omnino bo- 
num velle, imperfectum  siuet, qui facit. omnia 
opera valde bona **. Quin nue excogitari quidem po- 
test bonum velle, nou conjuneta in ta'i voluntate 
operatione bona bono velle, Sane operatio velle con- 
juncta est, etiamsi pleramque rationi convenienter 
impediatur a Providentía, quando pro aliqua uni- 


D versali utilitate, vel pro qualicunque utilitate, opus 


e 


*! Gen. 1, 91. 


est interrumpi opus deterius, secundum voluntatem, 
Sed in hec inquit Heracleon : « Hi, ad quos est 
sermo, ex substantia diaboli erant ; » perinde quasi 
diaboli substantia diversa sit ab essentia sanctorum 
angelorum rationis compote. Ac mihi simile quid- 
dam in lioc passus fuisse videtur, atque ille qui di- 
versam essentiam dicit esse oculi sani et oculi per- 
peram videntis; et alteram esse essentiam auditus 
vitiati, alleram auditus sani. Ut enim in hís non 
esseutia diversa, sed causa quadam contigit, ut 
auditus oculusque vitiarentur; sic cujuseunque na- 
tura apti ad assequendam rationem essentia asse- 
cutiva, eadem est; sive rationem adimnitta!, sive 
eam renuat. Quid enim in nobis hominibus d.fferat 
vis illa η assecuta est, ab ea qux non assequitur, 
haud equidem dicere queam; etiamsi 338 post 
dictoruin intelligentiam alter. quidem ea laudans 
acquiescat dicto, aller vero illud renuat. At fre- 
quenter diximus, si concessum fuerit essenlias 
esse diversas, quod fieri nequit, minimeque rerum 
przstantium capacem diabolum esse, futurum esse, 
ut ille a nobis defendatur, perinde quasi pravitatis 
non sit auctor ; notam alioquin inusturis ci qui il- 
lum creavit, quique ipsi essentiam est largitus ; id 
quod omuium absurdissimuim est. Manifesta autem 
erit absurditas intuenti humanarum animarum es- 
senttam, et inspicienti quod quemadmodum fieri 
nequit ut corpora liumana magis quam alia humana 
corpora, sint alterius et alterius esseutie, ita (ieri 
non posse ut animae magis quam ali: aninize, et res 
ad intellectum spectans magis quam res ad. intel- 
lectum spectans, et vis cogitandi magis quam vis 
cogitandi, sit alterius essentiz. Idem dices eiiam de 
eo quod rationis est compos, et de potentiis qu: 
sunt in anima ; nempe de potentia memoriz, et de 


monstravimus. Cum ergo lib. 111, uum. 37, contra 
Celsum hiec scripta reliquerit : Οἱ δὲ τοῦ Θεοῦ Oslo: 
καὶ ἅγιοι ἄγγελοι ἄλλης εἰσὶ φύσεως xai προαιρέ- 
σεως παρὰ τοὺς ἐπὶ γῆς πάντας δαίμονας, vide- 
tur φύσιν distinxisse ab οὐσίᾳ. Ἡυετιυ». 

(51) Codex Bodleianus, εἰρημένῳ. 

(22; Codex Regius, εἴποιμεν, male. 

(55) Idem codex Kegius, ἑτερούσιος. 


(27 


ORIGENIS 


62 


potentia sic imzginandi. Si enim bomo pra alio A xat ὃν λέγουσιν εἶναι χοῖκόν (54) ἄρα γὰρ τὸ παρα. 


l'omine alterius est substantiz, alterius quoque ge- 
neris necesse esL esse animi potentias, et genere, 
ut ita dicam, differre memoriz potentiam a memo- 
rie potentia et. diseurrendi potentiam a potentia 
discurrendi, Sed certis agamus, exemplo: utentes 
eorum quz similiter intelligunt. οἱ discurrunt : ita 
ut unus spiritualis alter terrestris, ut illi loquun- 
tur, similiter assentiantur, vel assensionem inhi- 
beant, aut abnuant ; utrum haxc similitudo fuit in 
diverais essentiis, an potius passio similis fuit, quo- 
niam id cui contingit passio, erat ejusdem esseuntiz? 
Atque equidem si dixerunt easdem figuras imagi- 
nationuni, et. assensionum, et recordationunm, et 
discursuum factas fuisse in his qux essentia dif- 
ferant, alienum est a ratione; siu vcro dicent eos 
qui suut ejusdem essentizg, quamdam et aliam in se 
habere essentiam particularem ab illis diversam, 
fatuum erit. Ostendant enim preter has potentias 
alteram «quamdam essentiam non intelligenten, ue- 
que coneiderantem, neque reminiscentem, neque 
imaginantem, esse in his quos spirituales appellant, 
et in his quos terrestres, meliorem potentia intelli- 
gendi, atque cogitandi, vel similem, vel pejorem ; 
neque enim dicturi sunt melioreta. Sed  cousenta- 
neum est eos dicturos, quemadmodum contingit, ut 
ex eodem sigillo similiter imprimautr dissimilis es- 
sentia, puta auri, argenti, stanni, plumbi, et cera, 
sic facile factu. esse ut ex iisdem imaginationibus 
unprimantur ligure in diversas 339 essentias ha- 
hentibus et imaginantibus, simile etiam de discursu, 
de intelligentia et reminisceutia dicturi, At vide ne 
forte, etiamsi admodum persuasibilis hzec videatur 
oratio, corripere magis ac decipere sic collata pos- 
sit quam persuadere illi qui exemplum accurate 
adnotarit. Àc de imagine illud quidem possum os- 
teudere quod figura in auro, qua ratione figura est, 
similis illi ligurze quz& est in argento, proprietatem 
ostendat, cur facta sit potius in auro quam impressa 
sit in argento vel in exteris materiis. Quare vicis- 
sim robis ostendant illi proprietatem ejus quod ad- 
mísit majorem figuram, vel minorem, vel infimam ; 
ac tentent saltem. nugari, ac circumloqui diversam 
essentiam figurarum suscipientium similiter im- 
pressionem ; quod cum non exhibuerint, enuntia- 
bunt quidem, sed non demoustrabunt, IHactenus de 
Heracleone, qui exposuit, ex patre diabolo, pro eo 
quod est, ex substantia patris diaboli ; qui rursus in 
lioc diclum, desideria patris vestri vultis facere, dis- 
putat dicens diabolum nou habere voluntate, sed 
desideria ; cujus dicti absurditas apparet ex se, dum 


(54) Χοϊκόν'. Quem et ὑλικόν appellabant , et σαρ- 
χιχόν, ei vfivoy. llugTius. 

(55) Δια τοῦτο. Deest in codice Bodleiano. 

96) Codex Bodleinnus habet τούτω. 

97) Codex lKtegius, ἑτερουσίοις. 

(98) Αὐτῶν. Deest iu codice Regio, sed legitur in 
Bodleiano. | 

(99) "Av ὁμοίως. Forte legendum , ἀνομοίως. 
lbidem, ubi codex Bodleianus babet f:p πείθειν, 
iegitur in. Regio εἴπερ πείθει. 

(60) Ὅτι ἐν χρυσφ ὁ τύπος, etc. Mac. intricata 


τλήσιον Ev διαφόρο:ς Υέγονεν οὐσίαις, ἢ διὰ τοῦτο (55 
παραπλήσιον Ὑέγονε τὸ πάθος, ἀπεὶ ὁμοούσιον fy 
τοῦτο (26) ᾧ συµθέδηχε τὸ πάθος; Τὸ μὲν οὖν cb 
τοὺς αὐτοὺς τύπους φαντασιῶν, καὶ συνκαταθέσεων, 
xa διανοῄσεων, xaX μνημονεύσεων γεγονέναι ἐν i; 
ἑτεροουσίοις (54) ἄλογον ' τὸ δὲ ἐν τοῖς ὁμοουσίας ὰ 
μέρους ὡς παρὰ ταῦτα εἶναί τινα χαὶ ἄλλην ὠσεν 
ἐν αὐτοῖς ἡλίθιον. Παραστησάτωσαν γὰρ παρὶ ας 
δυνάµεις ταῦτας ἑτέραν τινὰ οὐσίαν μὴ vom, 
μηδὲ διανοουµένην, μηδὲ μεμνημένην, μηδὲ φαντε- 
σιουµένην, Ev οἷς φασιν εἶναι πνευματικοῖς χρεί:- 
τονα τῆς νουύσης, xai διανοουμέντς: P ἓν τοῖς χ- 
χοῖς τοι ὁμοίαν, 7| χείρονα" οὐδὲ vip giona 
κρείττονα. Αλλ εἶχδς αὐτοὺς ἑἐρεῖν, ὅτι, ὥσπερ ἓν 


B δέχετα. ἀπὸ τῆς αὐτῆς σφραγ-δος ὁμοίως τυπωθῆνι 


τὴν ἀνόμοιον οὐσίαν χρυσ.ῷ xai ἀργύρου, xal χαζ- 
σιτἐρου, xaX µηλίόδδου, xaX χηροῦ, οὕτω ὀυνατὸν dh 
τῶν αὐτῶν (58) φαντασιῶν τοὺς παραπλτοσίως ἐν. 
γενέσθαι τύπους τοῖς Ev διαφόρο:ς οὐσίαις τυῃὰ- 
νουσε, xai φαντασιουμµένοις * τὸ δ᾽ ὅμοιον xai ii 
διανοίας, καὶ νοῄσεως, καὶ μνημονεύσεως φίσοσυ, 
Αλλ' ὅρα µήποτε, x3» πἀνυ πιθανὸς εἶναι ὁ Mo 
οὗτος Box], συναρπάξειν μᾶλλον, χαὶ σοφἰζεσὺει 
δύναται ἂν ὁμοίως (59) παραδεθληµένος, ftp σεν 
θειν τὸν ἀχριθῶς τῷ παραδείγματι ἐπιστίσανα' 
ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς εἰκόνος ἔχω δεῖξαι, ὅτι ἓν χοσῷ ἑ 
τύπος (60),6 ἐν &pv2pty, ᾗ μὲν ὁ τύπος, παρακλί- 
σιος δείχνυται τὴν ἰδιότητα τοῦ iv χρυσῷ sym" 
ναι, παρὰ τῷ bv ἀργύρῳ τετυπῶσθαι, f| τς Ve 
mal; ὕλαις' οὕτω τοίνυν ἡμῖν παραστησάτωσει 
ἰδίωμα τοῦ δεξαµένου τύπον μείζονα (61), ἡ ἰλάτ- 
τονα, 1| ὑποδεέστερον' xol πειραθήτωσαν χἂν πι. 
λαλῆσαι τὴν τῶν δεξαµένων τὴν ἀνάμαξιν τῶν Si 
πων παραπλησίως διάφορον οὐσίαν' μὴ γὰρ πε 
ιστάντες, ἀποφανοῦνται μὲν, οὑχ ἁποδείσουσι δ. 
Ἰοσαῦτα xai mph; τὸν Ἡραχλέωνος λόγον εἰπόνακ 
τό' Ἐκ τοῦ πατρὺς τοῦ διαδόλου, ἀντὶ τοῦ, ἓκ 
τῆς οὐσίας τοῦ πατοὺς τοῦ διαδόλου (63) εἰρίοδν' 
Πάλιν εἰς τὸ" Τὰς ἐπιθυμίας τοῦ πατρὸς d 
θέλετε ποιεῖν, διαστέλλεται λέγων τὸν διάθολο ph 
ἔχειν θέλημα, ἁλλ᾽ ἐπιθυμίας' xaX ἐμφαίνεται αὖ- 
τόθεν τὸ ἁδιανόητον (65) τοῦ λόγου θέλειν YÀP τὰ 
πονηρὰ mi; ἄν τις ὀμολογήσαι ἐχεῖνον. Συνάξευ a 


D xai αὐτὸς, el xai ἐπὶ τοῦ (64) παρόντος ἓν zpoytipet 


οὐχ ἔχομεν παραθέσθαι, εἴ που ἓν τῇ Γραφῇ € 
Jeu. ἐπὶ τοῦ διαθάλου τἐταχται. Μετὰ ταῦτά qa 
ὁ Ἡραχλέων ὡς ἄρα ταῦτα εἴρτται ob πρὺς 93" 
φύσει τοῦ διαθόλου υἱοὺς, τοὺς χοϊκοὺς, ἀλλὰ κό 
τοὺς ψυχιχοὺς θέσει υἱοὺς διαδόλο» γενοµένους ἀ 
ὧν τῇ φύσει δύνανταί τινες καὶ θέσει υἱοὶ Θεοῦ 1Ρ3΄ 
sunt, quie sic legisse videtur Ferrarius, "Ότι ὁ ιν 
χρυσῷ τύπος, τῷ ἐν ἀργύρῳ , ᾗ μὲν τύπος, περ 
πλῄσιος δείχνυται, etc., quie mihi tamen non 53^ 
tisfaciuat. Nos locum hunc, dum suceurrat QEdiptts 
non tangemus. lHugriUs. 

(61) Codex Regius, χρείττονα. 

(62) Tov διαθύ]ου. Deest in codice Regio, sed 
legitur iu Bodleiano. 

(65) Codex Regius, διανόητον, male. 

(64) ldem codex Regius, ei £rÀ τοῦ, omisso wel. 


οσο. --- --- — o - 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


650 


φησί qs. ὅτι παρὰ τῷ Εγαπηχέναι τὰς A omnibus in confesso est ilum mala velle, Colliges 


ὃ διαδόλου, xa ποιεῖν, τέχνα οὗτοι τοῦ 
νται, οὐ φύσει τοιοῦτοι ὄντες' xal δια- 
ἄρα τριχῶς δεῖ ἀχούειν τῆς xac τέχνα 
ρῶτον φύσει, δεύτερον γνώµη, τρίτον 
φύσει μὲν, qr33, ἐστὶ τὸ γεννπθὲν ὑπό 
90, ὃ χαὶ κυρίως τέχνον καλεῖται 
τε τὸ θἐλημά τις ποιῶν τινος διὰ τὴν 
TV. τἐχνον ἐχείνου οἳ ποιεῖ τὸ θέλημα 
ig 05, x30! ὃ λέγεταί τινες Ὑεέννης 
σχότους, xa) ἀνομίας, χαὶ ὄφεων, xal 
ἡματα. Οὐ γὰρ γεννᾶ, φησὶ, τοιαῦτά 
ἑαυτῶν φύσει φθοροποιὰ γὰρ, xal 
τοὺς ἐμρληθέντας εἰς αὑτά ' ἀλλ ἐπὶ 
ἐχείνων ἔργα, τέχνα αὐτῶν εἴρητσι.» 
διαστολὶν δεξωχὼς, οὐδὲ καθ) ὁπό- 
τῶν Γραφῶν παρεμυθήέσατο τὴν ἰδίαν 
τοιµμεν ὃ ἂν πρὸς αὐτὸν, ὅτι, el ph 
ἀξίᾳ Υεέννης τέχνα ὀνομάζεται, xai 
ἀνομίας, (φ0οροποιὰ γὰρ ταῦτα, καὶ 
μᾶλλον περ συνιστάντα') πῶς ὁ Ia234; 
Ἔμεθα «φύσει céxva ὀργῆς, ὡς χαὶ 
H λεγέτωσαν ἡμῖν, ὡς οὐκ ἔστιν ἆνα- 
| μάλιστα κατ αὐτὸν φθοροποιὸν f 
ης (07) τέχνα ἤμεθα. Πάλιν φησὶν, ὅτι 
ι6όλου λέγει νῦν τούτους, οὐχ ὅτι γεννᾶ 
λος, ἁλλ᾽ ὅτι τὰ ἔργα τοῦ διαβόλου 
οιώθησαν αὐτῷ. Πόσῳ δὲ βέλτιον περὶ 
τοῦ διαθόλου τέχνων τοῦτο ἀποφαί- 
ὁὑμοιουμένων αὐτῷ τῷ ποιεῖν τὰ ἔργα 
) διὰ τὴν οὐσίαν, καὶ «hv χατασχευὴν, 
ἔργων, τέχνων διαθόλου γργµατικόν- 


etiam tu ipse, etinnisi in presentia non sit nolis ad 
manus quod iri medium adducamus, an alicubi iun 
Seriptura positum sit vocabulum, relle, de diabolo. 
luquit etiam post hirc Heracleon hzc dicta fuisse, 
non ad terrenos natura exsistentes diaboli filios, 
sed ad eos qui sunt animales, factos diaboli filios 
positione ; ex quibus possunt quidam natura et po- 
sitione filii Dei esse. Inquit przeterea hos fleri dia- 
boli, eo quod dilexerint faciantque diaboli deside- 
ria, cum natura hujusmodi non sint. Disputat etiaim 
vocabulum filiorum trifariam intelligi debere ; pri- 
mem natura, alterum voluntate, tertium. dignitate. 
€ Natura, inquit, illud estquod genitum est a quo- 
dam genito, quod etiam proprie filius vocatur ; vo- 
luntate vero, cum quis voluntatem faciens alicujus, 
animi sui judicio, illius filius, cujus facit volunta- 
tem, vocatur; postremo dignitate, juxta quod di- 
cuntur quidam gehenaz fllii, et tenebrarum, et 
iniquitatis, et serpentium, et viperarum progenies. 
Non enim generant h:ec, inquit, talia quzdam sua 
ipsorum natura ; 9 cum potius corrumpant, con- 
sumantque eos qui in se conjecti fuerint ; sed quo- 
niam effecerint illorum opera, eorum filii vocantur.» 
Hanc autem differentiam cum dederit, cumque ne 
lantulum. quidem suam narrationem ex Scripturis 
coufirmarit, respondebimus illi : Si non natura, 
sed dignitàte vocantur geliennz filii et tenebrarum, 
et iniquitatis (nam haxc corrumpunt, et consumunt 
magis quam confirmant), quomodo Paulus quodam 


C joco ** hoc inquit: Natura eramus filii ire, sicut εἰ 


ceteri? Alioquin dicant nobis iram illam, cujus 
uos natura filii eramus, non consumere, et ex se 


corriinpere. Rursum inquit diaboli filios a Jesu hoc loco hos dici, non quod diabolus 
ret, sed quod diaboli opera facientes assimilati fuerint ipsi. At vero quanto melius de 
ioli filiis hoc censuisset, idcirco eos diaboli filios haberi, quia illi assimiles sint faciendo 
On per essentiam, neque per creationem, in qua nulla sunt opera? 


oc ἀγθρωποκτόνος T7]v àx' ἀρχῆς, xal 
(a οὐχ ἔστηκε», ἔτι οὐκ ἔστιν ἁ.Ιή- 
p. Ἔπεί ἐστί τις χοινότερον ἀνθρωπο- 
ποτε ἀπεχτονὼς ἄνθρωπον, ὅστις ἑστὶ 
ια ὃ καὶ Clo θεοῦ πεπο[ηχεν ὁ Φι- 
yag τὺν ἸἹσρατλίτην πορνεύοντα, xal 


ty, ἀνθρωποκτόνος οὗ ψεκτῶς (08) ῥη- p 


ὁ Δαυ]ὸ Ev ὀνόματι Κυρίου τῶν bová- 
πὶ τῆς παρατάξεως 'Ispah τὸν Γολιάθ, 
) ἀλτθινὴν ἀνθρώπου ζωὴν, xai τὸν 
tf] θάνατον αὐτοῦ ' ἵνα νοηθῇ ὁ φεχκτὸς 
og. Καὶ ὅσον μὲν ἐπὶ τῆς ἱστορίας φῆ- 
qa, xaY τὴν Ebay ὅσον οὐχ ἡμαρτίὴχει- 
ρΏσθαι' ᾗ ὃξ ἡμέρᾳ ἔφαγον ἀπὺ τοῦ 
ου ξύλου, εὐθέως χαὶ τεθνταέναι, οὐχ 
ἀποχτείναντος αὑτοὺς 7| τοῦ ἀνθρωπο- 
kou, ὅτε th» Εὔαν διὰ τοῦ ὄφεως Ἱπά- 


| Regius, ταῦτά τινα’ Dodlejanus vero 


*5 Joan. viit, Á 4. 


t Bodleianus, χατὰ τὸ πόσον. 
ϱποιὸν ἡ ἑργὴ, ἧς Cpyüc. In. codice 


*5 Num. xxv, 6, 8. 


91. ]ile homicida erat ab initio, el in veritate non 
slelil, quia non est veritas in eo **. Quoniam gene- 
ratim homicida est ille qui quomodocunque homi- 
nem interfecerit ; qui homicida aliquando etiam est 
indiffereus, juxta id quod etiam fecit Phinees, qui 
zelo Dei accensus, Israelitam interfecit fornicantem, 
et Madianitam **; juxta quod et David etiam abs- 
que vituperatione dicetur homicida, qui in nomine 
Domini Dei virtutum coram aeie Israclis interfecit 
Goliath **, quaerendum est quisnam. sit hominis 
vera vila ; et rursum qua sit hujus mors, veraz 
vitze contraria ; ut intelligamus quisnam sit vitupe- 
rabilis horhicida. Et quantum quidem ad historiam 
pertinet, dices Adam et Evam tandiu interfectos 
non fuisse, quandiu non peccaverunt; mox vero per- 
iisse in ea die qua de ligno vetito comederunt ; 
nullo alio interflciente eos, quam homicida illo dia- 


6] Reg. xvi, db, 51. 


Regio deest ἡ ópyf, et pro ἧς legitnr ᾖ. 
(68) Wextixc. Codex Regius, φεχτός, et mox pro 
ἐπὶ τῆς παρατάξεως habet παρὰ τάξεως. 


est 


ORIGENIS 


bolo, quando Evam decopit per serpentem, el Eva A τησε, xai ἡ Εὔα δέδωχε τῷ ἀνδρὶ ài 


dedit viro de ligno, et comedit vir. Quantum vero 
3d profundiora dogmata, si consideraveris dictum 
illad: Non moriar,sed vivam, et enarrabo opera Do- 
mini *, et illud a Servatore dictum ad S:sddnc»os, 
qccultissime lis, qui quod dietum erat intelligere 
quirent, in Evangelio a. Mattlizo (tradito ** : De re- 
aurrectione mortuorum aunon legistis quod. dicium 
esl vobis a Deo, qui ait; Ega sum Deus Abraliam, 
44.1 ei Deus Isaac, et Deus. Jacob ? Deus non. est 
Deus moriuorum, aed viventium ; et in Evangelio a 
Luca tradito *9 ;: Quod vero resurgant mortui, etiam 
Moses ostendit. juxta rubum, cum dicit Dominum, 
Deum Abraham, et. Deum. Isaac, et Deum Jacob: 
[Dcus autem non est mortuorum, sed viventium ; om- 
«es enim vivunt illi ; adhuc autem et in. Evangelio 
secundum. Marcum ?* ; De mortuis, quod. resusci- 
(εί non legistis in. libro Mosi, quomoda in rubo 
(oculus sit illi Deus dicens: Ego sum Deus Abraham, 
et Deus. Ίεααε, εἰ Deus Jacob ? Non est Deus mor- 
(orum, sed viventium : [si hiec, inquam, couside- 
raveris,] videbis, si nunc vivit, quia ex mortuis 
resurrexerit Abraham, et Isaac, et Jacob, hos fuisse 
woriuos, antequam vivereut, Nemo auteti proprie 
dicitur mortuus, qui ante nou. vixerit. Inspice vero 
etiam hoc : In Adam omnes moriuntur, εἰ iu Christa 
omnes. vicificabuntvr "! (quibus verbis neque inors 
media significatur hoc dicto : Ia. Adam omnes mo- 
riuntur ; neque indifferens vita, quae neque bonum 
per se est, neque malui, iu illo : /n Christo omnes 
vivificabuntur),et videbis vitam hominis qui est ad 
imaginem ; cujus vita considerata, intelliges quo- 
van pacto homicida ille interfecerit viventem lio- 
qinen; recte dicendus liomicida, non quia unum 
quempiam privatim | interfecerit, sed propter uini- 
versum genus a se interfectum , unde in Adam oui- 
nes moriuntur. lloc vero homicidium operatus est, 
«um incoepisset ab initio : propter quod hujus ho- 
wicidium unusquisque rem ipsam considerans , 
suunique proprium corpus, et. cui. aecommodatuu 
si!, hoc dicturus est. seipsum dicens iuiserum, eo 
quod in Adam perierit : Jnfeliz ego. omo, quis me 
liberabit ex hoc corpore morti obuozio 14 * videns 
etiam quonam pacto dictum sit illud?* : Ju pulverem 
mortis deduxisti me , et illud?* : lumiliasii nos in 
loco afflictionis, et illud 15: Corpus nostrum humile, 
Est etian occultius quiddam, propter quod homici- 
da ille ab initio princeps sit hujus mundi, hoc est, 
wrrestris loci, ubi suut homines quos juterfecit. 
Aique homicida quidem interfecit nos : nos vero 
Dei gratia consepulti sumus Christo, et congurrexi- 
wius illi, conformes facti resurrectioni ejus, et. in 
tniovitate vita ambulantes "*. At vero homicida ille 
princeps est interfectorum jtemque mortuorum, 
nullius viventis Yalens princeps esse. Quod si latius 
consideraveris quie scripta sunt de mortuis, veluti 


5! Psal. cxvit, 17. ** Matth. xxi οἱ, 52... 


** Luc. χν, ο], 98. 


καὶ ἔφα]εν ὁ ἀνήρ. Κατὰ µέντοιγε τὰ 
δογμάτων, νοήσας τό. Οὐκ ἀποθαν 
ζήσομαι, καὶ διηγήσοµαι τὰ ἔργα Κ 
ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος πρὸς τοὺς Σαδῦδουχα 
τότατα τοῖς συνιέναι τοῦ λεγομένου ἱ 
ρημ ἐνον ἓν τῷ κατὰ Ματθαῖον ' Περὶ 
σεως τῶν γεκρῶν οὐκ ἀνέγγωτα τι 
ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Aéyortoc: Eq εἰμι ó t 
xul ὁ θεὺς Ἱσαὰκ, καὶ ὁ Θεὸς Ἱακώι 
ὁ Θεὺὸς θεὲς νεχρῶν, d.AAà ζώντα 
χατὰ Aouxüv: Ὅτι δὲ ἐγείρογται οἱ 
Μωσῆς ἑἐμήνυσεν, ὡς Aéyer, ἐπὶ τῆ: 
prov. τὸν Θεὸν Ἀδραὰμ, καὶ θεὸν Ἴσι 
'uxd6 * οὐκ ἔστιν ὁ Θεὺς vexpor, ὁ 
πάντες γὰρ αὑτῷ Gociur: ἔτι δὲ χε 
Mápxoy* Περὶ τῶν »εχρῶν οὖκ à 
ἐγείρονται ἐν τῇ βί6.Ίφ Μωσέως, t 
τῆς βάτου αὐτῷ ὁ θεὸς Aérur * "Et 
Ἀδθραὰμ, καὶ ὁ Βεὸς Ἰσαὰκ, καὶ ὁ 

Οὐκ ἔστιν d θεὺς γεκρῶν, dAtà d 
ὅτι, εἰ νῦν Qf], Ex νεκρῶν ἀναστὰς 

Ἰσαὰκ, xai Ἰαχὼθ, νεκροὶ σαν πρὶν 
xphg δὲ χυρἰως οὐδεὶς λέγεται μὴ πρ 
Ἐπίστησον δὲ καὶ τῷ" "Ev τῷ Ἀδὰμ 
θνήσκουσι, καὶ £v τῷ Χριστῷ πάντε 
Covtai* (ἓν οἷς οὔτε ὁ µέσας θάνατι 
χατὰ τὸ: "Ey τῷ ᾽Αξάμ πάντες dc 
οὔτε ἡ ἁδιάρορος ζωὴ, xaX μήτε ἀγαι 
αὑτὴν µήτε xqxbw, κατὰ τό: "Ev τῷ 
τες ζωοποιηθήσονται,) xaX ev τὴν 
εἰχόνα ἀνθρώπου. Nofjsaq δὲ αὐτοῦ τὴ 
σεις τίνα τρόπον ὁ ἀνθρωποχτόνος 

ζῶντα ἄνθρωπον, οὗ διά Ίινα ἕνα ble. 
δι ὅλον τὸ γένος, ὃ ἀπέκτεινε, καθ ὁ 
πάντες ἀποθνήσχουσιν, ὑγιῶς λεχθησι 
ποχτόνος. Ταύτην δὲ τὴν ἀνθρωποχτον 
ἀρξάμενος &z' ἀρχῆς' 07 fv ἆνθρω 
τοῦ ἕχαστος τῶν νοούντων αὐτὸ, xal τὸ 
χαὶ τίνι οἰχεῖόν ἐστι, τοῦτο ἐρεῖ ταλ 
ἐπὶ τὸ iv τῷ Αδὰμ ἀποτεθνηχέναι, ' 
foc ἐ)ὼ ἄνθρωπος, cic µε ῥύσεται d 
τος τοῦ θανάτου τούτου; βλέπων χο 
εἴρηται τό Elc χοῦν θανάτου xat 


D τό' Εταπείνωσας ἡμᾶς ér τόπῳ κι 


τό) Σῶμα τῆς ταπεώσευς ἡμῶν. 
ἀπολ ῥητότερόν τ., δι 0 ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς 
ἄρχων ἐστὶ τοῦ χόσµου τούτου, λέγα 
γείου τόπου, ὅπου εἰσὶν οὓς ἀπέχτει' 
'U μὲν οὖν ἀνθρωποχτόνος ἀπέχτεινε 
& χάριτι θεοὈ αυνετάφηµεν τῷ Ἆρισι 
έστηµεν αὑτῷ, e γε σύμμορφοι γεγό 
στάσει αὐτοῦ, χαὶ ἓν καινότητ' ζωῆς ' 
'O δὲ ἀνθρωποχτόνος ἄργει τῶν ἀν 
ἄρχε, τῶν νεκρῶν ' ζῶντος δὲ οὐδενὸς i 
τα.. Ἐὰν δὲ ἐπιπλεῖον ἐπιστήστς καὶ 


το Marc. xu, 26. "! 


ουν. vii, 24. Τὸ Psal. xxi, 6. ?* Psal. xiii, 20. 75 Philip. ur, 21. ** Rom. vi, 4. 


COMMENT. ιν JOAN. TOMUS XX. 


654 


γαγραμμµένοις, οἵον τοῦτο (69): Εἰς τοῦτο A lioc 71: [n hoc enim 94 Christus εἰ moriuwa est, 


ισεὺς dxé0are, xal ἀνέστη, Tra xal ve- 
αἱ ζώντων κυριεύσῃ, ὄψει τίνα τρόπον διὰ 
τον τοῦ Ἰησοῦ οὐδὲ τῶν νεχρῶν χυριεύει 
θανε γὰρ ὁ Ἰτσοῦς, tva xat νεχρῶν χυριεύ- 
! μὲν οὖν ζἡ ὁ ἄνθρωπος, οὗ φορεῖ τὴν τοῦ 
εχόνα. ἀποθνῄσχων δὲ, xal ἀναιρούμενος 
ἀνθρωποχτόνου, ἅμα τε οὐ συνέχει (70) τὴν 
ὕ εἰχόνα, xai ἀναλαμθάνει τὴν τοῦ χοϊχοῦ 
poU νεχρὸς γὰρ ὁ χοϊχὸς, ὥσπερ ζῶν ὁ 
ος. χαὶ ὁ θεὺς οὐχ ἔστι νεχρῶν, ἀλλὰ ζών- 
&" διόπερ εἰ μὲν συνανέστηµεν Ey χαινότητι 
ρικατοῦντες, ὁ θεός ἐστιν ἡμῶν ' εἰ δὲ ἔτι 
νεχροῖς, ὁ θεὸὺς δὲ οὗ νεχρῶν, xaX ὁ ἡμῶν 
4 θεός. Παράκειται δὲ τῷ ἐξετάνειν τὰ περὶ 
ἀρχις ἀνθρωποχτόνου, xaX τὸ ἰδεῖν τίνας 
μὲν, οὐχ Ev ἄλλῳ δὲ f, £v Χριστῷ νεχροὺς, 
ερῶτον ἀναστήσονται' περὶ ὧν bv μὲν τῇ 
ρινθίους οὕτω λέγεται ' Σα.ϊπίσει γὰρ, xal 
l ἀναστήσονται ἄφθαρτοι, xal ἡμεῖς dA- 
µεθα; ἓν δὲ τῇ πρὸς Βεσσαλονιχεῖς ' Τοῦτο 
Ἰάλοιιεν ἐν «Ἰόγῳ (11) Κυρίου, ὅτι ἡμεῖς 
e, οἱ περιλειπόµενοι εἰς τὴν παρουσίαν 
κου, οὗ T] «θάσωμεν τοὺς κοιµηθέντας ' 
bc ὁ Εύριος ἐγ χελεύσματι, ἐν corij ἁρ- 
», xal év σἀ.πιγγι θεοῦ καταδήσεται 
BY, xal οἱ γεχροὶ év Χριστῷ ἁναστήσοι- 
tor, ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζώντες, οἱ περι.ε/πό- 
μα σὺν αὐτοῖς ἁρπαγησόμεθα ἓν νεφέ.αις 
ψτησι τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα, xal οὕτω 
| σὺν Κυρίῳ ἐσόμεθα. Καὶ ἡγουμαι ζῶντας 
tiv Χριστῷ τοὺς τετελειωμένους, xal µτδα- 
. ἁμαρτίαν ἑργαζομένους"' νεχροὺς δὲ bv 
τοὺς διαχειµένους μὲν χατὰ τὴν ἐν Χριστῷ 
χαὶ προα.ρουµένους βιοῦν xao, ob μὴν 
υρθωχότας, ἁλλ᾽ ἔτι ἁμαρτάνοντας τοι κατ 
τοῦ ἀχριθοῦς περὶ διχαιοσύνης ἀλπθοῦς λό- 
χατὰ ἀσθένειαν νιχωµένων τῶν χριµάτων, 
ἐπι υμούσης χατὰ τοῦ πνεύματος σαρχός. 
Ὄις Υε ἀχόλουθόν ἐστι τὸν Παῦλον, αἰσθανό- 
υτοῦ, λέγειν, διὰ τὸ ἔδη χατωρθωχέναι, «ó * 
Xl ζώντες. οἱ περιᾶειπυμενοι (12). 03; δὲ 
ty νεχροὺς, οὗτοι μάλιστα δέονται τῆς &va- 
, 9062 τῶν ζώντων δυναµένων ἁρπαγῆναι ἓν 
εἰς ἁπάντησιν τοῦ Κυρίου εἰς ἀέρα, πρὶν 
τοὺς Ev Χριστῷ νεχροὺς ἀναστῆναι ' διὸ γέ- 
' Ol νεκρο ἐν Χριστῷ ἀναστήσονται 
ἔπειτα ἡμεῖς οἱ ζώντες (15), καὶ τὰ ἑξῆς. 
εις δὲ εἰ xal δ.ὰ τὴν ἀνθρωποκτονίαν αὐτοῦ 
υστάντα τὰ ἐπὶ τῆς ἐπικχαταράτου γῆς, ἐν 
κς τοῦ ἐχθληθέντως ἀπὸ τοῦ παραδείσου τῆς 
Ἀδὰμ, συνέστη. Πλην ἀνθρωποκτόνος οὗτος 
τῶν ἑνεστηχότων γέγονεν ἀρχῆς * ὅστις, οἵ- 
Ίμενος ἀρχὴ πλάσματος Κυρίου, ἑφθόνησε 
Ἱο xiv, 9. ?^ 1 Cor. xv, 59. 
»lex Budleianus, τούτῳ. Mox codex. ltegius 
τοῦτο Χρ.στής, alique γάρ. 
b συνέχει. ln codice Regio decst οὐ. 
Y «δρ. Iun codem codice legio deest. :., 


7? | Thess. 1v, 14 seq. 


el resurrexit, ut ioriuorum ac viventium sit princeps, 
videbis quomodo per mortem Jesu ne mortuorum 
quidem amplius sit ille princeps. Mortuus est enim 
Jesus, ut mortuis etiam dominetur : atque quandiu 
vivit homo, non gerit imaginem terreni ; sed cum 
moritur, interficiturque ab. homicida illo, tum per- 
dit Dei imaginem, tum recipit imagiuem terreni, et 
mortificatur; mortuus enim est terrenus, quomodo 
vivus est supercoelestis ; et Deus non est Deus mor- 
tuorum, scd viventium ; ergosi quidem consurrexi- 
inus in novitate vit:2 ambulantes, Deus est noster ; 
quod si vero adhac inter mortuos sumus, cum 
Deus non sit mortuoruwu, ne nostri qui'em erit Deus. 
Caterum. institutae. disputationi de eo qui erat bo- 
micida ab initio, proximum est, ut videamus aliquos 
quidem mortuos esse, sed non in alio, przterquain 
in Christo ; qui etiam primum resurrecturi sunt ; 
de quibus in Epistola ad Corinthios sic dicitur 19: 
Clanget enim tuba, el mortui resurgent incorruptibiles, 
et nos immutabimur. 1n Epistola vero ad Thessalo- 
nicenses "* ; [ου enim vobis dicimus in verbo Domini, 
quod nos qui vivemus, qui reliqui erimus in adventu 
Domiui, nequaquam praveniemus eos qui dormiunt ; 
quoniam ipse Domiuus cum hortatu, εἰ voce archan- 
geli, ac tuba Dei, descendet de celo, et mortui in 
Christo resurgent. primum, deinde nos qui vivemus, 
qui reliqui erimus, simul cum illis rapiemur in nubi- 
bus, in occursum Domini in aera, et sic semper cum 
Domino erimus, ltaque arbitror perfectos οἱ qui ne- 
quaquam amplius peccata committant, viventes esse 
in Christo ; mortuos vero in Christo eos esse qui 
affecti quidem sint secundum eam (idem qua est in 
Christo, quique deliberant optime vivere, liaud ta- 
men illud assecuti jam fueriut, sed adliuc etiam 
peccant ; vel propter ignorantiam accuratz et verae 
rationis de justitia, vel propter infirmitatem judi- 
ciorum quie victa fuerunt a carne councupiscente 
adversus spiritum. Ac profecto lis consequens est 
Paulum sibiimelipsi conscium jam przclare se ges- 
sisse, dicere illad, nos qui vivimus, qui reliqui eri- 
mus. Cxecterum, quos. diximus mortuos, hi. maxime 
indigent resurrectione, ου me viventes quidem 
rapi possint in nubibus in occursum Domini in aera 
antequam primum resurgant. mortui in Christo ; 
quocirea scriptum est : Mortui in Christo resurgeit 
primum, deinde nos qui vivemus, et quxe sequuntur, 
lnspicies autem QA num etiam propter homici- 
dium suum effecerit, ut essent ea quie won erant 
super terram maledictam, propter opera cjecti a 
paradiso deliciarum Adam. Verumtamen factus fuit 
homicida hic ab initio rerum exsistentium ; qui, 
opinor, factus principium figmenti lomini *5, invi- 
dit liis qux creata fuere ut essent, Sic invidia mors 


.ο Job xr, 11. 
(73) Οἱ περι λεωτόμενοι. Deest in. codicc Bod« 


lciano, 


(49) Οἱ Gorttc. Deest in codice legio, 


- 
”- 


635 


ORIGENIS 


em 


introivit in. mundum *' ; semper homines diabolo A τοῖς χτισθεῖσιν slg τὺ εἶναι. θὕτω φθόνῳ θάνατος slo. 


occidente, in. quihus viveutibus vitam invenerit , 
donec omnibus inimicis positis sub pedes Filii Dei, 
ultimus hostis eju& mors abolebitur **. 


92, Videamus vero etiam dehoc, et in veritate non 
stetit **. Atque omnis quidem ac solus ille qui recta 
firmiter habet. dogmata, et. propter firmitatem do- 
gnatum perpetuo constantis est sententiz, nullo iu- 
fortunio, nullo corporali pra textu concussus, is ste- 
tit in. veritate; qui vero etiamnum appetitu vehe- 
mentiore rerum venerearum, vel qualicunque culpa 
concutitur, ita ul aliquantulum dimoveatur ab ho- 
nesto, is merilo non stetisse existimetur in veritate. 
Sed have oratio perveniat ad eas eti: naturas quie 
sunt extra carnem οἱ sanguinem; est enim . etiam 
in illarum vita necessario dicendum, eas quie ρίτη- 
clare se gesserint, stare in veritate; sin vero ali- 
quis hauc iu modum uou. vixerit, is non. Stetit. in 
veritate. Sed observo ne forte unum quiddam et 
uuifurmesit, stare in veritate ; varium vero ac niul- 
liplex, non stare in ea; quibusdam conantibus in 
ea stare, sed id assequi nou valentibus, quod pe- 
des habeant tremebun.los, ut ita dicam, et vacil- 
Lutes; aliis vero, etiamsi loe modo affecti non 
fuerint, in periculo tamen constitutis, ne idem àibi 
contingat ; qualis eral qui dicit ; Mei autem. pene 
moli xunt pedes ** ; rursumque. etian aliis, in petra 
labentibus, de quibus dici opinor ** : Omnis, qui ce- 
ciderit super petram hanc, couteretur.. Ad. hoc stare 
jiu veritate. Douiiuus adliurtans Mosen, dixit ad eum: 
Ecce locus apud me, ei stabis super petram *5 ; nam 
si petra Christus erat *', Chrisiusque iuquit : Ego 
sum veritas?**, [orlassis hoc dictuai, siubis super pe- 
Iram, idem est atque. hoc: Stalis supra. veritateni; 
id quod vix post multa tandem contingit alicui, 
Unde ad id etiam usque temporis, quo dicta fuere 
liec verba Mosi : Ecce locus apud me est, el stabis 
super petrain, Moses non steterat super petram. Quod 
$i quis diligentius inspexerit naturam humanam uon 
facile valentem se mundare a 9/445 falsis dogmati- 
bus, is visurus est quemadmodum omuis hono est 
mendax **, ita. etiam nullum hominem stare in ve- 
ritate ; oam si aliquis non est amplius mendax, aut 
δίαί in veritate, hujusmodi sane non est homo; ad- 
co ut Deus illi suiquesiwilibus dicat: Eg» dixi : Dii 
estis et filii Excelsi omnes 39 ; nec illud de eo sub- 
jungetur : Vos autem. sicut homines. moriemiui *!, 
Quod si igitur. quisquam etiam alius non stetit in 
veritate, profecto is fuit. diabolus, qui ab initio fuit 
homicida ; et causa sane cur ipse non steterit in 
veritate, dicta est hunc in modum : quia veritas in 


δι Sap. n, 24. ** I Cor. xv, 95. 


535 Joan, viri, 44. 


ἤλθεν εἰς τὸν χόσµο», ἀεὶ ἐν οἷς ἐὰν εὕρῃ ζῶσιν ini 
θρωποκτονοῦντος, ἕως ἂν πάντων τῶν ἐχθρῶν ὑποι 
τεθέντων τοῖς ποσὶ τοῦ YloU τοῦ θεοῦ, ἔσχατος ἔχθρ 
αὐτοῦ, θάνατης καταργηθῇ. 

93. Ίδωμεν δὲ χαὶ περὶ τοῦ; Καὶ ἐν τῃ d.1n09 
οὐχ ἔστηκε. Πᾶς μὲν xal μόνος ὁ ovr, (14) βεδαπα 
ἔχων δόγματα, xaX διὰ τὴν ῥεθαιότητα τῶν δογμάαᾶς 
ἄσειστος τοῖς χρίµασι τυγχάνων Ey παντὶ χαιρῷ, «αν. 
ὑπὸ μηδεμ.ᾶς πεοιστάσεως, f, τινος σωµατιχῆς τ-- 
φάτεως, oiovzi δύο ὑπομένει, τῶν πόνων (Ἴὅσαξ 
σφοδροτέρας ὀρέξεως ἀφροδισίων, 1| ὁποίας δίµε-- 
αἰτία; σαλευόµενος, ὣστ ἂν καὶ ἐπὶ ποσὸν µετα... 
θηναι ἀπὸ τοῦ καλοῦ, εὐλόγως ἂν ἑστηχέναι GHER 
ἀλτθείφ νοµ]κοιτο. Οὗτος 6t ὁ λόγος φθανέτωςψ» 
ἐπὶ τὰς ἔξω σαρχὸς χαὶ αἶματος φὺσεις΄ ἔστα. - 
καὶ ἐν τῇ Exzivov ζωῇ τὰ χατορθοῦντα ἑστηχέωναι 
τῇ ἀληθείχ δεόντως λέγειν" εἰ δέ τις uh οὕτως — 
οὐχ ἔστηκεν ἐν τῇ ἀληθείᾳ. 'AXA' ἐφίστημι wf xo 
ἓν μὲν τι χαὶ µονοειδές ἐστι 5b ἐστηχέναι bv τῇ ἅλ 
0sig * ποιχίλον 02 τι xaX πολύτροπον τὸ uh ἑστηχάν 
ἐν αὑτῇ, τινῶν μὲν τρεµούσαις, ἵν οὕτως ὀνομάσι 
ταῖς βάσεσε, καὶ σειομέναις β.αξοµένων ἑστάναι 
αὐτῇ, xal µτδέπω τοῦτο ἐχόντων: ἑτέρων δὲ τοξ-2 
μὲν οὐ πεπονθότων, ἓν κωδύνῳ δὲ τοῦ ἐν τούτῳ "€ 
νέσθαι καθεστηχότων, ὁποτός ἔστιν ὁ λέγων’ Ἐμ 
δὲ παρὰ [uxpór ἐσανιεύθησαν οἱ πιδες, xax ἄλλα 
xal πεπτωχότων ἓν αὐτῇ, περὶ ὧν οἶμαι λέγεσθαι em 
Πας ὁ πεσὼν ἐπὶ τὸν «1{δον τοῦτο» συνθ.λασδμ 
σεται. Ἐπὶ τοῦτο τὸ ἑστάναι ἓν τῇ ἁληθείᾳ προτρ” 
πων ὁ Κύριος Μωσέα, εἶπε πρὸς αὐτόν ' Ἰδυὺ tjacz 
παρ ἐμοὶ, xal στήσῃ ἐπὶ τῆς πέτρας ' εἰ ΥΧρ 
πέτρα Χριστὸς ἣν, Χριστὸς δὲ φησίν. "Eye εἰμι 
ἀ.λήθεια, µέποτε τὸ, Στήσῃ ἐπὶ τῆς πέτρας, fae3 
δύναται τῷ, Στήσῃ ἐπὶ τῆς ἁληθείας. Μόγις δέ τον’ 
τοῦτο xal μετὰ πολλὰ ἑγγίγνεταί τινι. Μέχρι γοῦ 
τοῦ: Ἰδοὺ τόπος παρ) ἐμοὶ, καὶ στήσῃ ἐπὶ τῇ 
πέτρας, ΜωσΏς οὐδέπω ἑστήχει ἐπὶ της πέτρας. Ko. 
et τίς Ye ἐπιμελέστερον ἑνίδοι τῇ ἀνθρωπίνη oos 
οὐκ εὐχερῶς (70) δυναμένῃ χαθαρεύειν ἀπὸ dubias 
δογμάτων, ὄγεται, ὅτι, ὥσπερ πᾶς ἄνθρωπος der- 
στης, οὕτως πᾶς ἄνθρωπος οὐχ ἕστηχεν ἐν τῇ di 
θείᾳ. εἰ γάρ τις ἐστὶν οὗ φεύστης (77) ἔτι, f| ἔστ-- 
χεν ἐν τῇ ἀληθείᾳ, ὁ τοιοῦτος οὐχ. ἔστιν. ἄνθρωπο»« 


D ὥστ᾽ ἂν εἰπεῖν αὐτῷ, καὶ τοῖς ὁμοίοις αὐτῷ τὸν Geó22 


᾿Εγὼ εἶπα᾽ θεοἰ ἐστε, xal viol Ἡ ψίστου πάντα 
οὐχ ἐπενεχθησομένου αὐτῷ τοῦ: Ὑμεῖς δὲ δὴ e» 
ἄγθρωποι ἁἀποῦνήσκετε. Εἴ τις οὖν xal ἄλλος ο« 
ἔστηχεν ἓν τῇ ἀληθείᾳ, δηλον ὅτι xal ὁ διάδολος 

ἁπ᾿ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνος": xol ἡ αἰτία γε τοῦ gy 
ἑστηχέναι αὐτὸν ἐν ἀληθείᾳ τοῦτον εἴρηται τὸν τρ” 
πουν "Occ οὐκ ἔστιν ἀ.1ήθεια ἐν αὐτῷ. Διὰ τοῦ” 


* psal, pxxs,2..— ?5 Μαι. χσι, 14. Ετος 


xxxn, 21. *'I Cor, x, 4. ** Joan. xiv, θ. 9 Psal. cxv, ΕΙ. 9? Psal. Lxxxi, 6, ?* ibid. 7. 


(74) Codex Dodleianus, recte, $6: Περί», 
uh male, 

(15) Προράσεως, olorel δύο ὑπομένει, τῶν πό- 
vor, ete. Reprzesentamus bona lide codicum | ina- 
nuscripiorgm apices ; quos (amen esse. luxatos sa- 
iis ostendit Ferrariana iuterpretatio, Sic paulo iu- 


ferius in istis, εὐλόγως ἂν ἑστηχέναι tv τῇ ἀληθείῇ 
νοµίζοιτο, negandi particula inanifesto desideratur. 
Ηυετιυ», 

(76) Codex Περῖι», perperam, εὑρώς. 

(77) Codex llegius, inale, ὁ φεύστης. 


639 


ORIGENIS 


ea» 


cere Veritatem : dico autem quod non solum ipse A αὐτοῦ). ἐπείπερ Ex πλάνης καὶ φεύσματος συνέστηγ-α--- 


mendax cst, verum ctiam pater ipsius privatim 
(pater ipsius, exponeus, naturam ipsius), quando- 
quidem ex errore el falsitate constat, » Qus oinnia 
diabolum liberant omni vituperatione, et culpa, et 
accusatione : nullus enim jure vcl vituperaret, vel 
inculparet, vel accusaret non natum aptum natura 
ad przstantiora. Quamobrem infelix. potius quam 
vituperabilis est diabolus, judicio IIeracleonis. 
Sciendum vero est, quemadmodum diabolus in ve- 
ritate non stetil, quoniam non est veritas in co, sic 
eliam qui sunt ex patre diabolo, in veritate non 
stare, quoniam veritas non sit in ipsis : cujusmo:li 


Ταῦτα δὲ ὅλα ῥύεται τὸν διάδολον παντὸς dévos, wc 
ἐγχλήματος, xol µέμφεως' οὖδεὶς γὰρ εὐλόγως Ξ 
ψέξαι, ἡ ἐγχιλέσαι, f) µέμφαιτο τῷ μὴ πεφυκότι πε arae. 
τὰ κρείττονα. ᾽Ατυχῆς οὖν μᾶλλον 7] φεχτὸς ὁ διάθαδ.. 
λος χατὰ τὸν Ἡραχλέωνά ἐστιν. Ἱστέον μέντοι π«-ηνς 
ὅτι, ὥσπερ ὁ διάθολος ἓν τῇ ἀληθείᾳ οὐχ ἔστηχεν, -α-- 
οὐκ ἔστιν ἀλήθεια Ev αὐτῷ, οὕτως xai οἱ ix πατατ m 
τοῦ διαθόλου ὄντες ἐν τῇ ἀληθείᾳᾷ οὐχ ἑστήκασι, -- 
ἀλήθεια οὐχ ἔστιν bv αὐτοῖς πάντες δὲ τοιοῦτακπων--α 
ἔτι ποιοῦντες ἁμαρτίας, xÀv λέγωσιν εἶναι X prom 
πᾶς γὰρ à ποιῶν τὴν ἁμιαρτίαν ἐκ τοῦ διαδόλοι mp 
γέἐνγηται. 


sunt. omnes etiamnum peccantes, etiamsi Cliristi. se dicant esse; omnis enim qui commitlil peccammm ua, 


ex diubolo est *^, 


25. Cum loquitur mendacium, ex propriis loguitur, B 35. "Οταν AaAq τὸ /εῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων Aca dani, 


quoniam mendaz est, et pater ejus *. Quoniam ex- 
ponentes illud, vos ex patre diabolo estis **, menmo- 
res hujus dieti anticipavimus dicere qu:e nobis tum 
in hunc textum. succurrerunt, quaerentes quid sit 
mendacium, et quid sil pater ejus ; expendenda quo- 
que nunc sunt cum illis qu:e a nobis dicentur. Et 
arbitror ego omnem spiritum malum et fallacem, 
mendacium esse, et unumquemque horum, cum 
loquitur, ex propriis loqui, non ex his qux» Dei 
sunt : borum autem mendax pater diabolus esi. 
Unde vero moti fuerimus ut diceremus omnem ma- 
lum. spiritum  mendacivin. esse, nunc in. medium 
adducemus. Scriptum est 3446 in libro teriio Re- 
gum "' ; Sic dixit Michzas vocatus ab Achab pro- 
phetandi causa, utrum sibi conduceret ire in Ram- 
motli Galaad ad bellum au non : Vidi Deum lsraclis 
sedentem in solio suo, et omnis exercitus coeli stabut 
juxta eum ad dexteram ejus, εἰ ad sinistram ejus : 
dixitque Dominus : Quis decipiet Achab regem larael, 
et ascendet, et cadet in. Rammoth Galaad ?- Cumque 
alius aliud diceret, egrediebatur. spiritus, et. steiit 
coram Domino, et ait : Ego decipiam eum ; dixitque 
ad eum Dominus : Qua in re? ei dixit : Egrediar, 
el ero spiritus mendacii in ore omuium prophetarum 
ejus. Et in secundo Paralipomenon *? ipse Michzaá 


ad Achab et Josaphat iuquit : Audite verbum Do- 


mini. Vidi Dominum sedentem in solio suo, ei omnis 
potentia cali stabat ad dextram ejus, et ad sinistram 


ὅτι ψεύστης éco tl, xal à πατὴρ αὐτοῦ. Προλαθᾶν- πα 
μὲν εἰς «6 Ὑμεῖς ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ διαθΟ.ξασι 
ἐστὲ, ἐμνημονεύσαμεν τοῦ ῥητοῦ, xal τὰ ὑποπεσόνμ'Ὁ 
ἡμῖν εἰς αὐτὸ εἰρῆκαμεν, ζητοῦντες τί τὸ ψεῦδος, e 
τὸν πατέρα αὐτοῦ, συνεξετάζεσθαι δεῖ (85) καὶ --- 
λεχθησόμενα νῦν ἐχείνοις. Πᾶν πνεῦμα πονηβὺν 
ἁπατηλὸν νοµίκω εἶναι φεῦδος, xal ἕχαστον τούτω” 
ὅταν λαλῆ, ix τῶν ἰδίων, χαὶ μηδαμῶς ix τῶν 

Θ:οῦ λαλεῖν' τούτων δὲ ὁ ψεύστης πατὶρ ὁ b 

ἐστι. Πόθεν δὲ ἐχινήθημεν εἰς τὸ xdv χεῖρον πνεύμα 
φευδὲς εἰπεῖν, vov παραθτγσόμεθα. Γέγραπται ἐν 
τῇ Υ τῶν Βασ.λειῶν, ὡς ἄρα Μιχαίας χληθεὶς 3 
ὑπὸ τοῦ 'Ayaà6 (86) εἰς τὸ προφητεῦσαι περὶ 3 
«09, πότερο, αὐτῷ χαθήχει πορευθῆναι el; δαμ- “ 
μῷθ Γαλαὰδ (87) εἰς πόλεμον, 7| ἐπισχεῖν, τό. ^7 
Εἶδον θΘεὸν "lcpahA καθήµεγον ἐπὶ θρόνου " 
αὑτοῦ, καὶ πᾶσα ἡ στρατεία τοῦ οὐρανοῦ εἰστή- - 
x£i περὶ αὐτὸν ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, xal ἐξ εὐωγνύμων -'' 
αὑτοῦ' καὶ εἶπε' Τίς ἁπατήσει τὸν ΑἈχαὰδθ Baci 
Aéía Ἱσραὴ., καὶ ἀναθήσεται, καὶ πεσεῖται ἂν 7 
Ῥαμμὼθ l'uladó ; Καὶ εἶπεν οὕτως ἐν col (88) 
καὶ ἐξῆ.θε πγεῦμα, καὶ ἕσεη ἐνώπιον Κυρίου, καὶ 
εἶπεν' Ἐγὼ ἁπατήσω αὐτόν' καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν 
Κύριος "Ev. t(vt; καὶ εἶπεν, Ἐξεεύσομαι, πα} 
ἔσομαι πγεῦμα γεύδους εἰς τὸ στέµα πάντων τῶν 
προφητῶν αὐτοῦ (89). Καὶ ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν Πα» 
ραλειπομένων ὁ αὐτὸς Μιχαίας πρὸς τὸν ᾿Αχαάθ qu» 
σι, xai τὸν Ἰωσαφάτ' Ἀκούσατε «όγον Κυρίον. 


ejus ; et dixit Dominus : Quis decipiet Achab regem p) Εἶδον τὸν Κύριον καθήµενον ἐπὶ θρόνου αὑτοῦν 


larael, et asceudei, et corruet in. Rammoih Ga'aad ? 
Cumque alius aliud dixisset, egressus est spirilus, et 
stetit coram Domino, et dizit : Ego decipiam eum ; 
εἰ dixit Dominus ; Qua in re? ει. dixit : Egrediar, 
el ero apiritus menduz in ore omuium prophetarum 
ejus. Aperte igitur ex his declaratur quod si est 
aliquis spiritus meudax, spiritus etiam similes, spi- 
rilus sunt mendaces : quippe qui a patre suo men- 
dace acceperint esse spiritus mendaces propter 


** ] Joan. i1, 8. ** ibid. 


*5 Joan, viit, 44. 


(85) Codex Regius, δέ, male. 

(86) Codex lRegius, ᾿Αχαάμ. et sic ubique. 

(87) Mem codex ltegius, l'aXaá0. 

(88) Libri autea editi, καὶ εἶπεν οὗτος οὕτως £v σοἱ. 


* Il 


xal πᾶσα "»6)rajuc τοῦ οὐρανοῦ εἰστήχει àx ὃρ- 
ξιῶν' αὐτοῦ, xal ἐξ ἀριστερῶν αὐτοῦ" xal εἶπε Κύ- 
ριος" Tic ἀπατήσει τὸν 'Axad6 «βασιλέα Ἰσραλ.ἒ, 
xal ἀναδήσεται, καὶ πεσεῖται ἐν Ῥαμμὼθ Γαἰαάδο 
Καὶ εἶπεν οὗτος καὶ ἐξηῆθε (90) πγεῦμα, xal 
ἔστη ἐνώπιο) Κυρίου, καὶ εἶπεν' ᾿Εγὼ ἀπατήσω 
αὐτόν" καὶ εἶπε Κύριος Ἐν τίνι; καὶ εἶπεν. "Et£e- 
εύσομαι, καὶ ἔσομαι πγνεῦμα γευδὲς ἐν στόρατι 
πάντων τῶν προφητῶν αὐτοῦ. Σαφῶς οὖν διὰ τού- 


Reg.xx: 90 seq. ** ll Par. xvii, 18 et seq. 
.(89) Codex Regius, ψευδὲς εἰς τὸ στόµα πάντων 


τῶν προφητῶν τούτων. - . . . 
(90) dei codex ltegius, οὗτος οὕτως, ἐξῆλθε, 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


642 


Ὅται, ὅτι πνεῦμά τι ἔστὶ (91) φευδὲς, καὶ A mendacium) οἱ propter vitium, non quia propter 


μα τὰ ὅμοια εἴη ἂν φευδῃ πνεύματα, ἀπὸ τοῦ 
πατρὺς εἱληφότα τὸ εἶναι ψευδῆ πν-ύματα, 
φεῦδος xat τὴν xaxíav, καὶ οὐχ ὅτι κατ οὗ- 
| μὲν οὖν ἅγιον Πνεῦμα, f| ἀγγελιχὸν πνεῦ- 
w λαλῇ, οὐχ ἐχ τῶν ἰδίων λαλεῖ, ἁλλ᾽ ἀπὸ 
ου τῆς ἀληθείας xat τῆς σοφίας’ ὅπερ δηλοῦ- 
ἓν τῷ χατὰ Ἰωάννην, ἕνθα περὶ τοῦ Παρα- 
Ιιδάσκων ὁ Κύριός φησιν (92): Ἐκ τοῦ ἐμοῦ 
&, xul ἀναγγεεῖ ὑμῖν. Τὸ μέντοι ψεῦδος 
fj, Ex τῶν ἰδίων λαλεῖ. &x τῶν ἰδίων γὰρ ἑλά- 
| τὸ Ev τῇ γ΄ τῶν Βασι.λειῶν ψευδὲς πνεῦμα 
τὸν ᾿Αχαάθ. ID ty παρατέρει, ὅτι, Y"evo tnc, 
Ιµοίως τέταχται ἐπί τε τοῦ γεννέσαντος τὸ 
δαθόλου xai ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου" ἐνθάδε μὲν 
i τοῦ ἀνθρώπου λέγεται τό' "Οτι γψεύστης 
d ὁ πατὴρ αὐτοῦ" περὶ τοῦ διαθόλου λέγων" 
α.]μοῖς ἐπὶ ἀνθρώπου µόνον, ὡς τό "Exo δὲ 
f τῇ ἐχστάσει µου Πᾶς ἄνθρωπος γεύ- 
αὔτα δὲ παρεθέµεθα, ἵνα πάση δυνάµει τὸ 
Άρωποι (90), καὶ σπεύδωμὲν γενέσθαι θεοί: 
ὅσον ἐσμὲν ἄνθρωποι, φεῦσταί ἐσμεν, ὡς καὶ 
τοῦ ψφεύδους Φεύστης ἐστίν, Ὅμοιον δέ ἐστι 
(ειν ἡμᾶς ἑνὸς xaX τοῦ αὐτοῦ ὀνόματος , xat 


essentiam et naturam sint tales. Atque Spiritus qui- 
dem sanctus, vel angelicus spiritüs cum loquitur, 
non ex propriis loquitur, sed loquitur a Sermone 
veritatis et sapientiz ** : id. quod etiam manifestat 
Joannis Evangelium, in quo de Paracleto docens 
inquit * : De meo accipiet, et annuntiabit vobis. Qui 
vero ex propriis loquitur, mendacium loquitur ; ex 
propriis enim locutus est etiam ille in libro tertio 
ltegum spiritus inendax decipiens Achab, Verumta- 
mcn oliserva vocabulum mendaz, similiter positum 
fuisse de diabolo, qui mendacium genuit, et de ho- 
mine. Atque hoc quidem in loco dicitur de homine 
et de diabolo, quoniam mendaz est, et pater ejus: 
in Psalmis vero de homine solum, ut. illud : Ego 


B dizi in. excessu meo : Omnis homo. meudaz ?. 347 


Verum lic omnía in medium adduximus, ut quoad 
fieri potest, fugiamus esse homines festinantes filii 
Dei eflici : quoniam quaudiu liomines sumus, men- 
daces sumus, sicut et pater mendacii mendox est. 
Simile cst autem nos unius et ejusdem nominis lieri 
participes, et participare rem ab ipso nomine sigui- 
ficatam : nos dico, si adhuc mauserimus bhoiiucs, 
et diabolum, qui mendax est dictus. 


uvopévou ὑπὸ τοῦ ὀνόματος πράγµατος' ἡμᾶς λέγω, ἐὰν ἔτι µένωμεν ἄνθρωποι, xaX τὸν διάδολον, 


ης εἴρηται (91). 

qv δὲ ὅτι τὴν ἆ.λήθειαν «λέγω, οὐ πιστεύε- 
El μεμνέμεθα πρὸς τίνας ἐστὶν ὁ λόγος, ὅτι 
0€ πεπιστευχότας αὐτῷ Ἰονδαίους, ἔπαγγε- 
εῥάνοντας, ὅτι, ἐὰν µένωσιν Ev τῷ λόγῳ τοῦ 
τότε ἀλτθῶς αὐτοῦ clot µαθηταὶ, καὶ γνώσον- 
ἀλήθειαν ἑλευθεροῦσαν αὐτούς' ἑπαπορήσο- 
τοῖς τοιούτοις φησίν' Ἐγὼ δὲ ὅτι τὴν ἆ.λή- 
γω, οὐ πιστεύετέ µοι. Καὶ ἐπίστησον εἰ δύ- 
ς τῷ αὐτῷ κατά τινα μὲν ἐπίνοιαν πιστεύειν, 
ἱτέραν μὴ πιστεύειν' olov, παραδείγματος ἕνε- 
στεύοντες μὲν εἰς τὸν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου (95) 
m. xvi, Τὸ. | ibid. 15. *Joan. vri, 44. 
Ort xvevpd τι éctl, eic. Forte scribendum, 
πὺμά τι ἐστί. Perperam in antea editis totus 
pita legitur, ὅτι πνεῦμά τι ἑστὶ τὸ φευδὲς 
πάντα ὅμοια εἴη. 

odex Ποσίμβ,.διδάσχων xal. φῆσιν, omisso ὁ 


ἵνα πάσῃ δυνάμει τὸ εἶναι ἄνθρωποι. 
ύγωμεν, vel quid simile: nam et id desi- 
ei sensus , et habet Ferrarius, ut, quoad 
est, [ugiamus esse homines. 

odex llegius, ὁ φεύστης εἴρηται. 

M πιστεύοντες μὲν εἷς τὸν ἐπὶ Ποντίου 
v, etc. Eam perstringit sectam, quam | infra 
tn. in Joannem, num. 9, his verbis suggil- 
πάλιν εἴ τις Wei ὅτι im Ποντίου τς 
αυρωθεὶς, ἱερόν τι χρήμα καὶ σωτήριον τῷ 
s M ἀλλ᾽ οὐκ. ἐχ παρῦ νου τῆς 
χαὶ ἁγίου Πνεύματος τὴν γένεσιν ἀνείληφεν, 
"ocho xat Μαρίας, etc. Ab ipsis autem 
is Chrisiianz primordiis deducta est lec 
, e&mque sspe [gnatius 2 ad Trall. et ὅ 
adelph. carpit. Hujus artifices memorantur 
n quibus p'acipuum est Carpocratis nomen, 
, Cerinthi, Pauli Samosoteni, Sabellii, alia- 
Christianismi vibicum. Vide Theodoretum 
Fabul. lib. :t. At ibidem cap. 1 et 5, οἱ lib. 


* Psal. cxv, 14. 


94. Ego autem quia veritatem dico, non creditis 
mihi*. Si memores sumus ad quos loquitur*, nempe 
ad eos qui crediderant ei Jud:os, qui promissio- 
nem acceperant, sí permansissent in sermone Jesu, 
tum vere discipulos ejus futuros, el agnituros ve- 
ritatem liberantem cos, dubitabimns quomodo tali- 
bus dicat : Ego autem. quia. veritatem dico, non 
credilis mihi. Proinde vide ne forte juxta σπα! 
considerationem fieri possit, ut quis uni eidemque 
credat, et juxta aliam considerationem eidem non 
credat : verbi gratia, qui credunt iu Jesu: cruci- 


* Joan. virt, 20. * ibid. οἱ. 

v, cap. 11, discrimen aliquod Cerinthi inter οἱ Ehio- 
nis lieresim inesse docet his verbis : 'O δὲ Μήρι- 
θος τὸν μὲν Ἰησοῦν ἐξ Ἰωσὴφ xai Μαρίας Egrnos 
γεννηθῆναι χατὰ τὸν χηοινὸν τῶν ἀνθρώπων νόμο», 
ἄνωθεν δὲ τὸν Χριστὸν χατεληλυθότα ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν' 
Ἐδιωναῖοι δὲ, xal θεοδοτιανοὶ, χαὶ ᾽Αρτεμωνιανοὶ, 
xaX Φωτεινιανοὶ, ψιλὸν ἄνθρωπον εἰρήχασιν ἐκ τῖς 
Παρθένου τὸν Χριστὸν γεγενῆσθαι. Cerintlus vero 
Jesum quidem ex Joseyh εἰ Maria communi hominum 
lege genitum dixit, Christum autem e superis in. Je- 
sum descendisse. ÉEbionaei rursus, et Theodotiani, et 
Artemoniani, et Photiniani, nudum hominem dize- 
runt ex Virgine natum esse. Eaudem hanc Cerintli 
de Cliristo sententiam Ophit:e postmodum, qui. et 
Seibiani, amplexi sunt. Vide Theodoretum lih. 1 
Haeret. Fab., cap. 14. Quid quod Ebionitis Valenti- 
nianos consensisse prodit Pamphilus in. Apologia : 
Sive secundum eos, iuquit, qui dicent eum ex Joseph 
et Maria natum, sicut sunt. Ebionite εἰ Valentinia- 
fi. ld si verum est, ad Valentinianos, si forte, non- 
nullos, non ad ipsum Valentinum pertineat, quem 
demonstramus in Origenianis , corpus spiritale 
Christo, de ccelo delapsum , per Virginer tanquam 
per fistulam in. terras. digressum tribuissc. luc. 
TIUS. 


643 


ORIGENIS 


fixum tempore Pontii Pilati in Judzea, non credunt A Ἰησοῦν ἑσταυρωμένον ἓν τῇ Ἰουδαίᾳ, uh πιστεύοας 


autem in eum qui natus est ex Maria virgine, hi*in 
eum credunt et in eum non credunt. Rursumque 
qui credunt in Jesum, qui fecit in Jud:ea signa οἱ 
prodigia quae scripta sunt, non credunt autem in 
Jesum Filium ejus qui fecit cavum et terram, in 
Deum credunt et non credunt. Ac rursus qui credunt 
in Patrem Jesu Christi, uon credunt autem in Opiti- 
cem Factoremque hujus universi, hi in eum credunt 
et non credunt. Atque equidein qui credunt in Fa- 
ctorem celi et 948 terr»; non credunt autem. in 
Patrem Jesucrucifixi temporc Pontii Pilati, in Deum 
credunt etl non. eredunt, Ne igitur statim sit con- 
trarietas, perinde quasi qui hoc scribit hujusmodi 
Evaugelinm, non itidem lioc perspexerit, dices quod 


dicens eis qui crediderant ei Judwis: Ego autem B 


quia reritatem dico, non creditis mihi *, secundum 
unam considerationem credentibus, secundum aliam 
cousiderationem non credentibus liec. dixerit, Et 
cerie conseutaueum est credidisse quidem eosjuxta 
apparentiau propter. prodigia, et non. credidisse 
dictis ipsius profundioribus. Proinde hoc dictum : 
Duia veritatem dico, non credi.is mihi, conveuit cum 
illo, agnoscetis veritatem ; quod periude est, ac si 
non agnoscerenl veritatem ; tanquam si diceret : 
Quatenus prodigia facio, creditis mibi; quatenus 
autem veritatem dico, nou creditis mili. Hoc au- 
tem nunc etiam in multis cernere possis adiniran- 
tibus quidem Jesum, cum illius historiae intendunt ; 


liaud ita vero. credentibus, simul atque profundior (. 


ac major, quam pro captu ipsorum, explicata fuerit 
illis ratio, sed suspicantibus illam esse falsam. Quo- 
circa intendamus , ne forte nobis etiam dicat 
Sermo Dei Filius : Quia veritatem dico, non creditis 
mihi. 

95. Quis ex vobis arguit me de peccato *? Sermo 
Dei Filius, cum aperte voluntaten suam ob oculos 
posuisset, ita ut ne unus quidem audientium eon- 
tradicere posset, etiam hzc dicit, visum perstrin- 
gens eorum qui sibi non assentiebantur : Si non 
ostenditis ea qua dicuntur peccata esse, jam jure 
4 vobis exigo cousensum. Magnam autem fiduciam 
habet Servatoris oratio in hoc dicto, nullo homine 
cum ea confidentia qux nascitur ex non peccasse, 
dicere valente: Quis ex vobis arguit me de peccato? 
sed solo Domino nostro dicere hxc valente ad om- 


? ibid. 


(96) Καὶ xdv ol πιστεύοντες μὸν clc τὸν 
ποιήσαντα, etc. luter eos. qui Christum merum 
hominem, non. Dei Filium, sed virtute divinitus 
illapsa pollentem crediderunt, principes fuere Car- 
tocrates et Cerinihus. llis successerunt. Ebionitze, 
aliique complures, quos loco proxime laüdato com- 
memorat Theodorctus, sed przecipue Paulus Samo- 
satenus, qui cum Christi. divinitatem labefactare 
conatus essel, Antiochenz synodi anathematis ful- 
wine percelli meritus est. HlugviUs. 

(97) Eic τὸν Yiór. ha recte habet. codex Bod- 
leianus, editio lluetii, perperam, slc τὸν Ἰησουν. 

(98) Elc τὸν θεὺν πιστεύουσι. [ιβ legit Ferra- 
rius, et ita legendum, vel εἰς τὸν αὐτὸν πιστεύουσι. 
Editio Huetii perperam habet εἰς τὸν π.στεύουσι. 


* Joan. viu, 45. 


δὲ εἰς τὸν γεγεννηµένον Ex Μαρίας τῆς παρθένου « 
τοι εἰς τὸν αὐτὸν πιστεύοῦσι, χαὶ οὗ τιστεύουαι.... 
πάλιν οἱ πιστεύοντες μὲν εἰς τὸν ποιῄσαντα (984 
Ἰουδαίᾳ τὰ ἀναγεγραμμένα τέρατα, xal ortae 
σοῦν, μὴ πιστεύοντες δὲ εἰς τὸν Yiby (07) τοῦ --« 
σαντος τὸν οὑὐρανὸν χαὶ τὴν vw, εἰς τὸν θεό 
στεύουσι (98), xal οὗ πιστεύουσι. Πάλιν τε ab - 
στεύοντες μὲν εἰς τὸν Πατέρα Ἰησοῦ Χριστοῦ (988: 
πιστεύοντες εἰς τὸν Δημιουργὸν xa Ποιητὴν τωύηαας͵ 
τὸς, ουτοι εἰς τὸν αὐτὸν πιστεύουσι, xal οὗ TOT ER 
σιν. Αλλά xaY ol. πιστεύοντες μὲν εἰς τὰν Ποιητην ( 
οὐρανοῦ xai γῆς, μὴ πιστεύοντες δὲ εἰς τὸν Πατέβ 
Ἰησοῦ τοῦ ἑσταυρωμένου ἐπὶ Ποντίου Πιλάτο, 4 
τὸν Ocby πιστεύουσι, xal οὐ πιστεύονσιν. "Iy' οὖν 8 
παρὰ πόδας ἑναντίωμα T. ὡς μὴ σννεωραχύτος Y 
γράφοντος τὸ Εὐαγγέλιον τὸ τοιοῦτον, φῄσεις, Uter 
λέγων πρὸς τοὺς πεπιστευχόῖας αὐτῷ Ἰουδαίος esi 
Εγὼ δὲ ὅτι τὴν ἀ.1ήθειαν «Ἰέγω. οὗ πιστεύετέ pet 
πιστεύουαι χατά τινα ἑπίνοιαν, καὶ καθ ἑτέραν 
π.στεύουσι ταῦτα ἕφασχε. Καὶ εἰχὸς, ὅτι ἑπίστευα 
μὲν αὑτοὶ χατὰ τὸ ὁρατὸν διὰ τὰ τεράστια, οὐχ imi 
στενον δὲ τοῖς βαθύτερον ὑπ αὐτοῦ λεγομένοις xz 
ἀρμότει γε t" Γγώσεσύε τὴν ἀ.ήθειαν, λεγομ.: 
νω (2) μὴ ἑγνωχόσι τὴν ἀλήθειαν, τὸ, Ὅτι τὴν ddr 
θειαν «Ἰέγω, οὐ πιστεύετέ (toi ὡς ἔλεγε' Καθ ὃμ. 
τεράστια ποιῶ, πιστεύετέ uot, χαθ᾽ ὃ δὲ τὴν ἀλήθει: 
λέγω, οὗ πιστεύετέ pot. Τοῦτα 6 ἄν χαὶ νῦν ἐπὶ ασ 
λῶν ἴδοις, θαυμαζόντων μὲν τὸν Ἰησοῦν, ἐἑπὰν ἕνορς 
σι τῇ περὶ αὐτοῦ ἱστορίᾳ, µηχέτ. δὲ πιστευάντα 
ἑτὰν βαθύτερος, καὶ μείζων τῆς ἔξεως αὐτῶν αὗὖτα 
ἀνα πτύσατται λόγος, ἁλλ᾽ ὑποπτευόντων αὐτὸν «UE 
Φευδῇ. Δ'όπερ προσέχωμεν (5) µήποτε xat ἡμῖνε - 
ὁ Λόγος Ὅτι τὴν ἀ.λήθειαν «Ίέγω, οὗ xictesk- 
[ot 

95. Τὶς ࣠ὑμῶν &Aéyxet µε περὶ ἁμαρτίας 
Λόγος ἐπὰν τρανῶς αὑτοῦ παριστάνῃ τὸ βούλημα. — 
μηδαμῶς ἀντιλέγειν δὐνασθαί τινα τῶν ἀχουέν”--- 
xai ταῦτα ἂν λέγοι δυσωπῶν τοὺς μὴ συνγχατατας 
μένους, ὅτι, El μὴ ἑλέγχετε τὰ λεγόμενα ἡμαρτημας 
ἀπαιτεῖαθε ἂν εὐλόγως ἤδη τὴν συγχατάθεσινε "77 
δὲ καὶ κατὰ τὸ ῥητὸν παῤῥησίαν τοῦ Σωτῆρος tesi 
μηδενὸς μὲν ἀνθρώπου δυνηθέντος εἰπεῖν μετὰ mcam: 
θήσεως τῆς ἐπὶ τῷ μὴ ἑμαρτηχέναιτό" Τίς ἐξ np 
D ἐλέγχει µε περὶ ἁμαρτίας; µόνου δὲ τοῦ Κωρί 

ἡμῶν, ὃς ἁμαρτίαν οὐκ ἑποίησε, τετειραμᾶνος sesn 


* 


(99) Ild.ur τε ab οἱ πιστεύοντες μὲν εἰς tia 
Πατέρα Ἱησοῦ Χριστοῦ. eic. li. erant 8i 
Saturniliani, Cerdoniani, et Marcionius, Chis 
Patrem, bonum Deum ; at mundi Opificen, ferum, 
et damnorum auctorem statueutes, HugmIUs. 

(1) 'A44à xal oi πιστεύοντες μὲν εἰς τὸν Όλη. 
τήν, etc. Qui Christum prodigiosorum facinorum 
auctorem hominein, 3L non Dei Filium agnoscebant 
cujusmodi erant Carpocrates, εἰ alii supra memi 
nati, iidein Deum cali et terrse conditorem venere 
bantur, at pro Christi Patre uou. habebaut, Horen 
opinionem de Christo supra attigit; eorum nune à 
D«o mundi Opifice doctrinam declarat. Ip. 

(3) Azrvopévo, Codex Bodleiauus, δυναμένψ, 

(3) Editio Huetii, zposyupev. 





COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


646 


sa0' ὁμοιότητα, vopic ἁμαρτίας, ταῦτα À ues qui unquam illum cognoverunt : qui peceatuin 


ἔντας τοὺς πώποτε ἐγνωχότας αὐτὸν εἰπεῖν ὃυ- 
V. ᾿Αχούω δὲ τοῦ Τίς ἐξ ὑμῶν, λεγοµένου οὗ 
ὡς παρόντας µόνον, ἀλλὰ xal πρὸς ὅλον τὸ τῶν 
αυν γένος, ὡς εἰ οὕτως ἐσαρτνίκετο" Τΐς Ex τοῦ 
ὑμῶν, f, T4; ὁτιοῖος of rote ἄνθρωπος ἑλέγξαι 
ᾖσεται περὶ ἁμαρτίας ; ἀλλ᾽ εὖ οἵδ ὅτι οὐδείς. 
9b δυνατὸν δὲ ἀνθρωπίνῃ φύσει διὰ τό. Mum- 
) ένεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ, παντὶ τρόπῳ 
Πτέον τοιαύτην ἀναλαθεῖν καθαροῦ συνειδότος 
αν πρὺς πάντας ἀνθρώπους, ὥστ' ἂν εἰπεῖν 
ερὶ τῶν ἑξῃς, xal μετὰ «nv ἀρχὴν τῖς πίστεως 
πρὸς ἔκαστον τῶν ἡμᾶς γινωσχόντων τό’ 
ὑμῶν ἐλέγχει µε περὶ ἁμαρτίας; εἰ καὶ μὴ 
| τοῦτο, ἐξ οὗ τὸν λόγον συμπεπληρώκαμεν, 
Τοῦτο δὲ οὗ πρὸς ἀνθρώπους µόνον ἂν εἶπεν 
f. ἀλλὰ xal πρὸς τὸν διάδολον καὶ τὰς ὑπ' 
δυνάμεις, μγδὲν ἐχούσας εἰπεῖν εἰς ἔλεγχον 
Ρὶ ἁμαρτίαν αὑτοῦ. Καὶ τοῦτὸ Ys ἀχύλουθόν 
ῥ᾽ Ἔρχεται ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου, 
ἐμοὶ εὑρίσκει υὐδέν. Δυνατὸν δὲ χαὶ ἡμῖν 
fe ἐπιμελείας ctv ἀπὸ τινος ἀναλαθεῖν χρόνου 
αν πρὸς τὸ εἰπεῖν ἡμᾶς τῷ ζητοῦντι χαθ᾽ 
ἀφορμὶν δ.αθόλῳ, xal τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ 
ὃν τῆς ἐξόδου χαιρόν' Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει 
ὶ ἁμαρτίας; 

ΕΙ ἀῑλ]θειαν «έχω, διὰ τἰ ὑμεῖς οὗ πι- 
€ por; Άξιον ἰδεῖν τί ὑποραίνεται ἐκ τοῦ 
ος * τοῦτο δὲ ὀγόμεθα εἰ χαὶ ἐχεῖνοι πρὸς οὓς 


οὐχ ἀπεχρίναντο τὴν δέουσαν ἀπόχρισιν C 


ὄντες. Elzot γὰρ ἄν τις" Διὰ τοῦτο οὐ πι- 
tv, ἐπεὶ οὐ θεωροῦμεν ίνα τρόπον ὃ λέγει 
ἰλήθεια ' οὗ θεωροῦμεν δὲ τῷ µπδέπω χεχα- 
ἡμῶν τὰς τῇ, φύσει διορατικὰς τῆς ἁληθείας 
xal incl τοιοῦτοί ἐσμεν, οὐχ ἑἐσμὲν ἐκ τοῦ 
tl οὐδέτου ἑσμὲν Ex τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ χαὶ αἱ τῆς 
tg ὄψεις θεωρητιχαὶ οὐχ εἰσὶ χεχαθαρμέναι, 
ιχεχαλύφθαι, d πεπαχύνθαι, i$ τεθολῶσθαι 
ὑπὸ τῆς χαχίας. Κατανοοῦντες δὲ τἰ τὸ χυρίως 
ue, χαθ᾽ ó* Hac ὁ πιστεύων, ὅτι Ἰησοῦς ὁ 
€ ἐστιν, £x τοῦ Θεοῦ γε)έγητα:, xaX αἰσθα- 

ὅσῳ τοῦ οὕτως πιστεύειν ἀπολειπόμεθα, 
ἀποχρινώμεθα, παρακαλοῦντες τὸν τῶν τῆς 
ὕψεων ἰατρὸν τῇ ἑαυτοῦ σοφίᾳ χαὶ φιλανθρω- 


non fecit, per omnia tentatus juxia similitudinem, 
absque peccato *. Quod autem dixit, Quis ex vobis, 
sic intelligo, ut id non ad przsenteg tantum, sed 
ad universum hominum genus dictum sit ; tauquam 
δἱ sic explanareiur : Quis ex vestro genero, vel, Quis, 
qualiscuuque tandem sit ille homo, arguere poterit 
me de peccato? at certo nemo. Propter autem. lioe 
dietum 2 Imitatores mei estote, sicul et ego Christi 16, 
omni modo contendendum nobis est, ut juxta vires 
humanse natura talem rccipiamus filuciam mun- 
da conscienti:e erga omnes liomines, ut dicamus 
349 in futurum, ac post fidei principium, ad sin- 
gulos nos agnoscentes : Quis ex vobis arguit me de 
peccato? etiamsi factu. facile non est ut hoc dica- 
mus eum complevimus rationem. Ceterum non. ad 
homines tantum Servator dixit hoc, se etiain ad 
diabolum atque ad fotentias illi subjectas, nibil 
valentes, quod ipse peccaret, ipsi ebjicere. Et hoc 
sane consequens est illi : Venit. princeps mundi 
hujus, et in ue non habet quidquam, εἰ mihil.in me 
invenit !!. Possumus vero etiam nos ex multa dili- 
geutia per aliquod tempus fiduciam recipere ad 
dicendum diaholo et angelis ejus, quzrentibus ad- 
versum nos occasionem cuim aninam ceíflamus : 
Quis ex vobis arguit me de peccato? - 
96. Si verilatem dico, quare vos mon creditis 
mihi !* * Dignum est ut videamus quid. innuatue 
ex hae interrogatione ; at hoc videbimus etiamsi 
illi ad quos erat sermo, non responderint profe- 
rentes convenieus responsum. Respondere enim 
posset aliquis : lane ob causam non. credimus, 
quoniam non videmus quonam pacto illud. quod 
dicit sit veritas : non videmus autem eo quod non- 
dum mundati sint in. nobis illi oculi qni vim per- 
spiciendze veritatis natura habent : et quoniam tales 
$unmus, non sumus ex Deo ; quod si nondum ex 
Deo sumus, etiam oculi vim perspiciendae veritatis. 
habentes mundi non sunt, vel quia cooperti sint, 
vel qnia sint crassi, vel quia sint turbidi propter 
vitium. &c considerantes diligenter quidem quid 
sit proprie credere, juxta illud dietum : Omnis qui 
credit quod Jesus Christus est, ex Deo genitus est **, 
sentientesque quantum absimus ab hoc credenti 


ντα ποιῆσαι τὰ ὑπὲρ τοῦ ἀποχαλυφθῆναι τοὺς D modo, Ίο respondeamus, obsecrantes medicum 


aUe ἡμῶν ἔτι κεχαλυµμµένους ὑπὸ τῆς διὰ τὴν 
ἀτιμίας ἡμῶν, χατὰ τὸ εἱρημένον mou: 
dvyer ἡμᾶς ἡ ἀτιμία ἡμῶν ' ἑπακούσεται 
ὧν ὁμολογούντων τὰ αἴτια τοῦ µηδέπω ἡμᾶς 
εν, καὶ ὡς χακῶς ἔχουσι, χαὶ χρῄζουσιν 
ηθῶν συνεργἠσει πρὸς τὸ χωρῆσαι ἡμᾶς τὸ 
εατεύειν χάρισμα, τρίτον παρὰ τῷ Παύλῳ ἐν 
πλόγῳ τῶν χαρισµάτων τεταγµένον, μετὰ 
σοφίας λόγον, xat τὸν τῆς συνέτεως λό”ον, 
ῥέρει’ Ἑτέρῳ πίστις ἐν τῷ αὐτῷ απγεύ- 
περὶ οὗ χαρίσµατος xal ἓν ἄλλοις φησίν" 
ὁ Θεοῦ ὑμῖν ἐχαείσθη, οὗ µόνον τὸ εἰς 


T. IV, 44. 9.10 I Cor. h 1. 


!! Joan, xiv, 50. 
'.. Xi, 9. 


oculorum anima, ut sua ipsius tum saplent:ia, tuin 
amore, quo genus humanum prosequitur, omnis 
faciat, quo aperiantur oculi nostri adliuc clausi ab 
ignominia nostra, propter vitium ; juxta illud: 
Cooperuit nos ignominia nosira !*. Exaudiet eninry 
nos si confiteamur causas cur nondum credamus, 
et quasi male affectis atque medico egentibus ορειν 
ferens Doininus cooperabitur nobis ad percipiendum 
donum credendi, tertio loco apud Paulum positum, 
dum recenset dona ; nimirum post donum sapientie 
el post donum scientim, quibus subjungit : Alié 
fides per eumdem spiritum '* ; de quo dono et alibi 


13 Joan, vi, 46. 5 Joan. v, 1. | Jerem. m, $5, 


64 


OT IGENIS 


iuquit : Qui a Deo vobis donalum est, non solum ut A Xpiccór. πιστεύεἠ’, d.Llà καὶ τὸ ὑπὲρ abo 


in Christum credatis, verum etiam ut pro ipso patia- 
mini !'*. Atque equidem si quis efficaciam credendi 
notarit, videbit manifesto nonu vulgare 950 donum 
Dei esse, quod quis credat nulli alii, praeterqoam 
soli vero, presertim eum plura dogmata, eaque 
varia divulgentur a multis vera se docere promit- 
tentibus. Hoc enim jam probati etiam nummularii 
officium est, quem si quis perfectum nominarit, 
haud aberrabit ; cum. etiani in. Hebrzorum Ερὶ- 
stola scripium sit : Perfectorum autem est. solidus 
cibus, nempe horum qui propter assuetudinem sen- 
sus habent. exercitatos ad discretionem boni pariter 
et uali **., 

91. Qui ex Deo est, verba Dei audit ; propterea 
vos non auditis, quia ex Deo non estis !*. Qui di- 
versarum naturarum introducunt commeutum, qui- 
que dicunt filios Dei natura et a prima institutiune 
tales exsistere, eosque solum capaces esse verborum 
Dei propter cognationem quam cum Deo habent, 
ex loc etiam loco esistimant se probare quod 
proposucrint : hoc contextu, quem mordicus eliam 
tenent, in suam opinionem trahentes rudes, et sine 
judicio, nee valentes respondere ad probabilitatem 
voluntatis coutextus, neque videntes ejus solutio- 
nem liunc. in. modum $86. habentem : Si palam est, 
«quotquot receperunt lucem veram, quae illuminat 
omnem hominem venientem in. mundum '*, non 
quia sínt ex Deo, recepisse eam (nam si eo quod 
essent ex Deo, recepissent illam, haudquaquam de 
οι scriptum fuisset : Quotquot. autem receperunt 
eum, dedit eis credentibus in nomen ejus, potestatem 
ut filii Dei fierent *?), liquet etiam eos qui nou sunt 
ex Deo, potestatem non habere aliquo pacto filios 
Dei tleri, antequam acceperint veram lucem. Imo 
qui acceperint, ne filii quidem Dei adhuc sunt, 
sed, co quod acceperint lucem, potestatem acci- 
piuut filius Dei fieri, et tunc ex Deo geniti, etiam 
verba Dei audiunt, non amplius tantutu simpliciter 
credentes, sed jam acutius res diviui cultus intel- 
ligentes. Porro qui hujusmodi esse non contende- 
rint, nec filii Dei fiunt, nec sunt ex eo ; et hanc 
ob causam neque audiunt verba ipsius, ncque in- 
telligunt voluntatem illorum ; sed manent in statu 
precedenti filios Dei ; nempe ,iu statu eorum, qui 
lantum crediderunt, servi Dei, eo quod acceperiut 
servitutis spiritum in timore *', nec contenderint 
eo procedere, el proficere, ut ctiam adoptionis fi- 
liorum spiritum acciperent, per quem clamant 
illum bahentes, Abba pater. Quod enim generatim 
nullus homo ab initio sit üllius Dei, palum est tum 
ex hoc dicto ** ; Eramus natura filii ire, 951 (id 
quod Paulus etiam de seipso dixit), tum ex eo: 
Ego autem dico vobis : Diligite inimicos vestros, et 


!** Philip. 1, 99. '* flebr. v, 14. 
1** Ephes. 11, 3. 


(4) Codex Regius, perperam, ἔσεσθαι. 
(3) Codex Regius, male, ἁμαρτήσατε. 
(6) Οἱ τὴν' περὶ διαφόρων, eic. Valentiniani sci- 


'5 Joan, virt, 47. 


πάσχειν. Καὶ ἀπὸ τῆς ἑνεργείας δὲ ἐπιστήσσακι 
δαφὲς ἔσται (4), ὅτι οὐχ fj τυχοῦσα δωρεά ἐστι : 
Θ:οῦ, πλειόνων δογμάτων διαφόρων ὑπὸ πολες:ι 
Χπρυσσομένων τῶν διδάσχειν τὰ ἀληθη bra vYt m 
µένων, τὸ μηδενὶ Ἡ µόνῳ τῷ ἀληθεῖ πιστεῦαε-Ἡ 
τοῦτο Ὑὰρ ἤδη xai δοχίµου τραπεζίτου mm 
τυγχάνει, ὃν τέλειον ὀνομάζων οὐχ ἂν ápápto- m 
καὶ àv τῇ πρὸς Ἑδραίους γεγραμμµένου toU —— 
«λείων δέ ἐστιν ἡ σεερεὰ τροφὴ, τῶν διὰ | 
EC. τὰ αἰσθητήρια γεγυμνασμένα ἐχόντων -πι 
διάχρισι xa ob τε καὶ xaxob. 


$7. Ὁ ὢν éx τοῦ Θεοῦ τὰ ῥήματα τοῦ 6eo d 


B áxovev* διὰ τοῦτο ὑμεῖς οὐκ ἀχούετε, ὅτι ἐκ τό 


θεοῦ οὐκ écté. Δοχοῦσιν ol τὴν περὶ διαφόρων e 
φύσεων εἰσάγοντες µυθοποιίαν, xa λέχοντες εἴναα 
φύσει xal ἐκ πρώτης χατασχευῆς υἱοὺς θεοῦ µόνν” 
διὰ τὸ πρὸς θεὸν συγγενὲς δεχτιχοὺς τῶν τοῦ Θεοῦ 
ῥημάτων, xal ἐντεῦθεν ἀποδειχνύναι τὸ προχείμενοθ 
αὑτοῖς. Συναρπἀχουσἰ vé τοι xal ἀπὸ τούτου το 
ῥητοῦ προσδιατρίθοντες αὐτῷ τοὺς ἀχρίτους καὶ gii 
δυναµένους πρὸς τὴν πιθανότητα τῆς χρήσεως τοῖς 
ῥητοῦ ἁπαντᾶν, μηδὲ βλέποντας αὐτοῦ τὴν λύσια 
οὕτως ἔχουσαν᾽ Εἴπερ ὅσοι ἔλαθον τὸ φῶς τὸ ἁλη- 
θινὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς be 
χόσμον, οὐ τῷ εἶναι χαὶ Ex τοῦ Θεοῦ εἰλήφασιν αὐτὸ 

(εἰ γὰρ τῷ εἶναι &x τοῦ Θεοῦ εἰλήφεισαν αὐτὸ, οὓς 
ἂν περὶ αὐτῶν ἀνεγέγραπτο Ὅσοι δὲ EJAuCor abe 


C τὸν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέχνα Θεοῦ Ίσα 


}έἐσθα!, τοῖς πιστεύουσυ’ εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ"'- 
δῆλον, ὅτι οἱ μὴ ὄντες Ex τοῦ θεοῦ, πρὶν μὲν Jae 
τὸ ἀληθινὸν, οὐδὲ ἑἐξουσίαν πως ἔχουσι τοῦ τέκαα 
Θεοῦ γενέσθαι: ἑπὰν δὲ λάθωσιν αὐτὸ, τέχνα pili 
οὐδέπω γίνονται θεοῦ, ἁλλ᾽ ἑξουσίαν λαμδἀνουσι, Ba 
τοῦ εἱληφέναι τὸ φῶς, γενέσθαι τέχνα θεοῦ. Τότε γε” 
νόµενοι Ex τοῦ θεοῦ, xai τὰ ῥήματα ἀχούουσιν aurez 
τοῦ, οὐχέτι ἁπλούστερον πιστεύοντες µόνην, AM 
ἤδη xaY διορατικὠτέρον κατανοοῦντες τὰ τῆς Üsbems 
θείας πράγµατα. Oi μὴ τοιοῦτοι φιλοτιμησάµενα. 
εἶναι τέχνα μὲν οὗ γίνονται θεοῦ, οὐδὲ Ex τοῦ eo 
xai διὰ τοῦτο οὐχ ἀπούουσι τὰ ῥήματα αὐτοῦ, oUm» 
συνίασι τοῦ βουλήµατος αὐτῶν  µένουσι Ok ἐν x 


p πρὸ τῶν (7) τέχνων τοῦ θεοῦ χαταστάσει, τῶν "EN 


πιατευχότων µόνον, δοῦλοι Θεοῦ, τῷ εἱληφέναι τὸ 
τῆς δουλείας εἷς φόδον πνεῦμα, xol μὴ ἑσπουδα- 
Χέναι προθῆναι xal προχόφαι, ὥστε xai τὸ τῆς 
υἱοθεσίας χωρῆσαι, ἓν ᾧ χράζουσιν οἱ ἔχοντες αὐτὰ 
Ἀδδὰ ὁ πατήρ. "Οτι γὰρ χαθόλου οὐδεὶς ἀνθρώπων 
ἀρχῆθεν vió; ἐστι Θεοῦ, δῆλον μὲν καὶ ix τοῦ" 
Ἠμεύα τέχγα φύσει ὀργῆς, Παύλου xaX περὶ éev- 
τοῦ τοῦτο εἰρηχότος σαφὲς δὲ xal kx τοῦ: Ἑγὼ δὲ 
«έχω ὑμῖν. Ἀγαπήσατε ἐχθροὺς ὑμῶν, xd 
19 Joan. 1, 9. *^ ibid. 19. *'Rom. vis, fS. 


licet. 
. (7) Codex. Regius, πρώτων, ev panló post, xact- 
σταθῇ pro χαταττάσει. 


COMMENT. IN JOAN, TOMUS XX. 


650 


rdg ὑπὲρ τῶν Ówuxdórtorv ὑμᾶς, ὅπως Α orate pro persequentibus. vos, κί sitis filii Patris 


lol τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐραγνοῖς. 
Όλος φύσει ὀργῆς υἱὸς, τίς ὑπὲρ Παῦλον, 
| χατασχενυῇ, οὐχ ὀργῆς vibz, πρὸ τοῦ λα- 
αν τέχνα (T) θεοῦ γενέσθαι, xaX πρὸ τοῦ 
ἴσθαι θεοῦ ; Καὶ εἰ οὖκ ἄλλως γἰνεταί τις 
“οὗρανοῖς Πατρὸς, Ἡ ἐχ τοῦ ἀγαπᾷν τοὺς 
υτοῦ, χαὶ προσεύχεσθαι ὑπὲρ τῶν διωκόν- 
'δήλον, ὅτι οὐδεὶς τῷ φύσει εἶναι Ex τοῦ 
ἡματα τοῦ θεοῦ ἀχούει, ἀλλὰ τῷ λαθεῖν 
έχνον θεοῦ γενέσθαι, χαὶ χεχρῖτθαι εἰς 
υσίᾳ, χαὶ τῷ ἠγαπτχέναι τοὺς ἐχθροὺς, 
ἵχεσθαι ὑπὲρ τῶν ἐπτηρεανόντων, Ysvópe- 
kv οὐρανοῖς Πατρὸς, τότε ἐστὶ χαὶ Ex. τοῦ 
xà ῥίματα τοῦ θεοῦ ἀχούέι, συνιεὶς αὐτῶν 
βην αὐτῶν ἀναλαμθάνων' ὅπερ ἴδιον οὗ δού- 
Vk τέχνων ἐστὶ θεοῦ, τῶν πᾶσαν μὲν χαταρ- 
γένεσιν, τὴν δὲ ἀπὸ Θεοῦ ἀνειληφότων διὰ 
οθεσίας πνεύματος. "Apa δὲ ἐπιμελέατε- 
αηητέον πῶς δεῖ δέχεσθαι τό. Τὰ ῥήματα 
ἁκούει ' ᾧ ὅμοιόν ἐστι xol τό' Τὰ ἐμὰ 
""c ἐμῆς φωνῆς ἀκούουσι. El γὰρ ἐπὶ 
χαταθέσεως τὸ, dxovew (9), λάδοιµεν, 
εχοὶ (10) πρὸς χρόνον πιστεύοντες ἔσονται 
οῦ, μεμαρτυρηµένοι ὑπὸ τοῦ Λόχου, ὅτι 
ὄν τινες πιστεύουσιν. εἰ δὲ χατὰ τὸ, 
λάδοιμεν ἐπὶ τοῦ τηρεῖν τὰς ἐντολὰς, δἠ- 
ἂν E ἁμαρτάνων, οὐχ ἔσται υἱὸς θεοῦ " 
μὲν οὗ Ολίψει τοὺς λέγοντας ἐκ µεταδο- 
αἱ τινα υἱὸν Θεοῦ, ἐχείνους δὲ μὴ πάνυ 
ιμένους ἀναμαρτίτους ἑαυτοὺς, χαὶ τοὺς 
volg µαθήµασι. El δὲ τὸ, ἀχούει, λαµθά- 
τοῦ συνιέναι, xal νοεῖν, δειχνὐτωσάν τινα 
(ούοντα οὕτως τῶν τῆς Καινῖς Διαθέχτς 
ἐχεῖνον (11) εἴπωμεν vió) θεοῦ, εἰ μὴ 
ἀνατροπὴν εἰς τὰ ἅγ.α γράμματα ἡ Ex- 
; ἡμεῖς γὰρ xai χατὰ ταῦτα µέγαν τινὰ 
στὸν εἶναι φαντανόμενο!: τὸν ἤδη υἱὸν θεοῦ, 
ησόμεθα ἀναξίως τῶν ἐκ τοῦ θεοῦ ἔξειλη- 
Ὁ àr ἐκ τοῦ θεοῦ τὰ ῥήματα τοῦ Θεοῦ 
[br δὲ xai Ex τῶν ἑναντίων παράδοξον ἄν 
ποδειχθῆναι δυνατὸν ἕσται. Τί δὲ τὸ παρἀ- 
εἶναί τινα ἑτέρου υἱοῦ Θεοῦ μᾶλλον υἱὸν 
διπλάσιον ὡς ἕτερον ἑτέρου εἶναι νἱὸν 
€ δὲ τοῦτο ἀπὸ τοῦ ἑναντίου δείχνυται, 
στήσοµεν. Ἑν τῷ xazX Ματθαῖον ὁ πρὸς 
ματεῖς xat Φαρισαίους δεύτερος ταλανισμὸς 
* Oval ὑμῖν, γγαμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι 
, ὅτι περιάγετε τὴν 0ddAaccar καὶ τὴν 
εοιῆσαι ἕνα «προσή.υτον καὶ ἔταν 
ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεένγης διπτ.ἱότερεν 
οὖν χατὰ τοῦτο οὔτε φύσει υἱοὶ γεένντς etat 
«ἐπίσης ol «r5 Υεένντς υἱοὶ υἱοί eiat αὖ- 


ἱτερος ἑ-έρου διπλότερον vió; ἐστιν αὑτῆς, 
«Ἡ, 41. ?* Joan. vini, 17. 


» tí£xvov. Ep. l'ATROL. 
ex Regius, o26' 620v* Boileianus ut in 


wer. Lego ἀχούει. 
TROL. Gn. XIV. 


15 Joan. x,21. 


vestri celestis ** ; nam si Paulus natura filius irs: 
erat, quis superior est Paulo, quatenus ad creatio- 
nem attinet, et quis non filius irz, antequam acci- 
piat potestatem flliuin Dei fleri, et antequam filius 
Dei efficiatur * Quod si non aliter efficitur aliquis 
filius Patris covlestis, nisi diligendo suos ipsius ini- 
micos et orando pro persequentibus se, perspicuuni 
est nullum hominem, eo quod natura sit ex Deo, 
verba Dei audire, sed quia acceperit potestatem ut 
filius Dei efficiatur, eaque utatur commode, et eo 
quod dilexerit inimicos, et oraverit pro se laeden- 
tibus, factus filius Patris coelestis, tunc esse ex 
Deo, ct verba Dei audire, intelligens ea, et scientiam 
illorum recipiens : quz? res non propria est servis, 
sed his qui sunt Dei filii, qui omnem quidem ortum 
destruxerunt, sed ortum a Deo receperunt, duce 
spiritu adoptionis. Pariter illud euam diligenter 
considerandum est, quomodo accipi opus sit hoc 
dictum : Verba Dei audit ** ; cui simile cst illud : 
Oves meg vocem meam audiunt **. Nam si vocabu- 
lum audit de nudo sumamus consensu, etiam ani- 
males ad tempus credentes ex Deo erunt : de qui- 
bus Servator inquit **, quosdam esse qui ad tem- 
pus credant, Rursum si verbum audit sumamus 
pro eo quod est, servare mandata, perspicuum est 
vel in uno peccantera, non futurum filium Dei : 
quod quidem non nos premit, qui dicimus ex mu- 
tatione unumquemque filium Dei fleri ; sed illus 
qui neque seipsos, neque iisdem disciplinis imbu- 
tos facile ostendere possunt {ἀναμαρτήτους, hoc 
est | impeccabiles. Quod si audit sumamus pro eo 
quod est intelligere, ct considerare, ostendant alie 
quem omnes liunc in modum Novi Testamenti ser- 
monesa audieutem, ut illum dicamus filium Dei, si 
expositio illius in sacris Scripturis inversionem non 
recipiat : nos enim etiam in his maguum quemdam, 
et admirandum imaginantes esse eutn, qui jam (ἱ- 
lius Dei effectus est, non indigno iis, qui ex Deo 
sunt, arguemur accepisse illud : Qui est ex Deo, 
verba Dei audit. Jam vero paradoxon etiam quid- 
piam quod ex contrariis emergere videtur expla- 
nari poterit. Quodnam est autem paradoxon, nisi 
quod aliquis fllius Dei alio sit magis filius Dei, οἱ 


D quod alius filius Dei sit magis alio in duplo fllius 


Dei * 93549 quod quomodo ex contrario ostendatur, 
sic proponemus. In Evangelio a Matthzo tradito 
secunda comminatio ad Pharissxos et scribas sic 
se habet : Ve vobis, scribe εἰ Pharisei hypocritae, 
quia obitis mare el terram ut faciatis unum prosely- 
(um; el cum fuerit factus, facitis illum filium ge- 
henug duplo magis quam vos estis ?' ; igitur hac 
ratione, neque quidam natura sunt filii gehennz, 
neque gehennz lilii ex aquo sunt illius filii, si 


** Lue. vii, 15... " Matth. xxii, 15. 


(19) Καὶ οἱ ψυγικοὶ, etc. Secundus hominum ordo 
juxta Valentinum. 

(11) "Ira éxeircr. l'erperam codex Regius habet, 
εἶναι. xclusvoy. 


21 


651 


ORIGENIS 652 


alius duplo magis quam alius est gebennz filius, A El δὲ ἕτερος ἑτέρου διπλότερός ἔστιν υἱὸς της vel. 


Quod si alius duplo magis quam alius est gehennz 
filius, cur non etiam perditionis, et mortis, et tene- 
brarum, et ceterorum, quorum qui varie peccant 
sunt filii ? Quod si in his sic se res liabet, cur nou 
ctiam filii lucis alii duplo magis quam alii erunt, et 
lilii vit», et filii sapientie, atque etiam hunc in 
modum filii Dei ? Quod si duplo alius magis quam 
alius efficitur filius Del, cur non etiam muliipliciter, 
et tanto multipliciter, quanto multipliciter dignum 
est considerare esse Primogenitum totius creatur: 
Filium Dci super omnes, qui sunt filii Dei, et non 
amplius habent spiritum servitutis in timore, scd 
acceperunt spiritum adoptionis ** ? Fortassis igitur 
plura cum sint verba Dei, non solum qua scripta 


νης, διὰ τί οὐχὶ καὶ τῆς ἀπωλείας, xal τοῦ θανάτο͵ 
xai τοῦ σκότους, καὶ τῶν λοιπῶν, ὧν οἱ διαφόρως 
ἁμαρτάνοντές εἶσιν υἱοί; El δὲ ἐπὶ τούτων, διὰ 4. - 
καὶ οὐχὶ υἱοὶ φωτὸς διπλότεροι ἕτεροι ἑτέρων Do. 
ται, χαὶ υἱοὶ ξωῖς, καὶ υἱοὶ σοφίας, οὕτω ἃ vd 
θεοῦ; El δὲ διπλάσιον ὡς ἕτερος παρ ἕτερο vil; 
γίνεται Θεοῦ, διὰ τί οὐχὶ xal πολλαπλασιόνως, xd 
ποσαυταπλασιόνως ὁποσαπλασιόνως ἄξ.ον νηεῖν εἶνι 
τὸν Πρωτότοχον πάσης κτίσεως Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ταρὰ 
τοὺς λοιποὺς υἱοὺς τοῦ Θεοῦ, xal τρὺς μηχέτι 
πνεῦμα δουλείας ἔχοντας εἰς φόδον, ἁλλ' εἰληφόσας 
πνεῦμα υἱοθεσίας; Τάχα οὖν οὕτως πλειόνων ὄντεων 
τῶν ῥημάτων τοῦ θεοῦ, οὐ µόνον τῶν ἀναγεγραμμ.ξ- 
γων, ἀλλά καὶ τῶν ἀῤῥέτων, ὃν (14*) οὐχ ἓξὸν ἀνθρώπαα 


A 


sunt, verum etiam ineffabilia, et qu: homini di» B λαλῆσαι, xai τούτων περὶ Ov φησιν ὁ Ἰωάνης 


cere nefas est ??, et e» de quibus inquit Joannes : 
Nec ipse opinor mundus caperet eos, qui scriberen- 
tur, libros **, quilibet qualiacunque verba Dei aue 
diens et intelligens, jam ex Deo est; et quanto 
plura verba Dei audierit, tanto magis efficitur ex 
Deo ; quemadmodum, si ita appellandus est, ali- 
quis, auditis omnibus Dei verbis, si mcdo id cadat 
in aliquem eorum qui spiritum adoptionis acci- 
piunt, perfecte et eximie fit filius Dei, et omniuo, 
et totaliter, et totus ex Deo. Candidius autem sunt 
intelligendze ille vocule totaliter et totus, ut rc- 
spondeant totis dogmatibus, toti cognitioni et totis 
mysteriis, adeo ut totus et totaliter dicat se geni- 
tum ex Deo, qui noverit omnia mysteria et omnem 
cognitionem, feliciter etiam gestis qua: sunt pere 
fectze dilectionis. Vide veroan is consequenter huic 
dicto : Ex parte cognoscimus, el ex parte propheta- 
mus *!, possit dicere : ELex parte sumus filii Dei ; 
et rursum : Cum advenerit quod perfectum est, et 
quod ex parle esl evacuatum | fuerit ; et perfectis- 
sime ratio qua quis esse potest filius Dei adveniet, 
evacuans id quo quis ex parte filius Dei est. Nec hoc 
sinatur intactum, num fleri possit ut aliquis ex parte 
sit filius prxstantioris partis, nempe divine, 
959 et ex parte sit alterius partis contrarie ; an 
potius hoc impossibile sit sic se habere. Similiter 
inquires quomodo multi unius patris dicantur filii ; 
utrum propter proavos, et propter successores illo- 


0ὐδ' αὑτὸν οἶμαι τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ pag 
μενα ϱιθλία, πᾶς μὲν οἰωντινωνοῦν ῥημάσσω 
ἀχούων τοῦ Osou, ἤδη ἐστὶν ix τοῦ Θεοῦ: ὅσῳ d 
πλειόνων ἀχούει ῥημάτων τοῦ θεοῦ, τοσανυταπλειόνασα, 
γίνεται Ex τοῦ Θεοῦ; ὡς, εἰ δεῖ οὕτως (19) ὀνομάσαιι, 
πάντων ἀχούσας τις τῶν ῥημάτων τοῦ θεοῦ, ἐάν qu 
τοῦτο φθάνῃ ἐπί τινα τῶν λαµθανόντων τὸ τῆς υἱωθε- 
σίας πνεῦμα, τελείως xal ἀνυπερθλίτως γίνεται us; 
Θεοῦ, xal πάντη, xaX E& ὅλων, xal ὅλως (13) ix τώ 
Θεοῦ. Εὐγνωμονέστερον δὲ ἀχουστέον τοῦ ἐξ ὅλων xdi 
ὅ ως, ἀνάλογον ὅλοις τοῖς δόγµασι, xii πάσῃ τῇ 
γνώσει, xal πᾶσι τοῖς µυστηρίοις, ὥστ) ἂν εἰκεῖν 
ὅλον, xai ἐξ ὅλων γεγονέναι ἐκ τοῦ Θεοῦ τὸν εἰδότε 
πάντα τὰ µυστήρ.α, xal πᾶσαν τὴν γνῶσιν, xol 
μετὰ τούτων τὰ τῆς τελείας ἀγάπης χατορθωχότα, 
"Opa δὲ εἰ δύναται (14) ἀχολούθως τῷ" Ἑκ µέρους 
Turoc'xopev, καὶ éx µέρους προφητεύοµεν, εἰπεῖν 
ἂν τὸν τοιοῦτον ᾽ Καὶ éx µέρους ἐσμὲν υἱοὶ τοῦ Θεοῦ" 
καὶ πάλιν Ὅταν Σ4θῃ τὸ τέἼειον, καὶ εὸ ἐκ µέρους 
καταργηθῃ, xai τὸ τέλειον τοῦ γενέσθαι υἱὸς θεῦ 
ἑλεύσεται, χαταργοῦν τὸ Ex µέρους Ὑεγονέναι υἱόν 
τινα τοῦ θεοῦ. Mh ἀζήτητον δὲ ἐἑάαθω xa τὸ zii 
τοῦ πότερόν ποτε δυνατὸν ix μέρους μὲν εἶναι 
υἱὸν τῆς διαρερούσης µερίδος τῆς περὶ tà Wi, 
Ex µέρους δὲ τῆς ἑναντίας f) τοῦτο ἀμήχανον d 
τως ἔχειν ᾧ συνεβετάσεις πῶς λέγονται υἱοὶ zo: 
ἑνὸς πατρὸς, πότερον διὰ τοὺς προγόνους, xal οοὺς 
ἐξ ἐχείνων, f) χατὰ ταύτην τὴν ὑπόνοιαν. Λαθόνης 


rum, an propter talem considerationem. At vero [) οὖν ἐξουσίαν τέχνα Θεοῦ γενέσθαι, πάντα πράτν 


cum acceperimus potestatem ut efficiamur filii Dei, 
omnia faciamus ut simus ex Deo, et verba ejus au- 
diamus, et proficiamusetiam quia sumus ex Deo, 
ut proficiamus etiam quia audimus verba Dei, plu- 
ra ex his verbis semper manifestantes, donec om- 
nia perceperimus verba Dei, quz vel nupc, vel in 
posterum percipere possunt hi qui spiritu adoptio- 
nis digni habiti fuerint. Quoties autem verba quz 
3 Deo dicuntur, non audimus, hoc est, ea non in- 
telligimus, toties consentaneum est nos redargui, 


* Rom. vii, 15. *?? ll Cor. xui, 4. 
(113) Leg. ὧν, vel potius &, ut in N. T. Ep. PATR. 
(12) Ferrarius legebat, fb οὕτως. 

(15) Codex Bodleianus, ὅλος. 


3 Joan. xxt, 25. 


μεν, ἵνα γενώμεθα ἓχ τοῦ θεοῦ, xat τὰ ῥήματα ai 
τοῦ ἀχούσωμεν, xai προχόπτωµεν καὶ τὸ εἶναι (19) 
ix τοῦ Θεοῦ, ἵνα προχόπτωµεν καὶ ἐν τῷ ἀχούιν 
ῥημάτων τοῦ θεοῦ, πλείονα ἐκ τούτων ἀεὶ cpavosr- 
τες, ἕως πάντα χωρῄσωμεν τὰ ῥήματα τοῦ Geo), f 
ὅσα γε ἑνδέχεται χωρῆσαι, χαὶ νῦν, xal μετὰ ταῦτα 
τοὺς ἀξιουμένους τῆς υἱοθεσίας πνεύματος. 'Οσάχις 
δὲ ῥημάτων λεγομένων τοῦ θεοῦ οὐκ ἀχούομεν, τουτ- 
έστιν, οὐ συνίεµεν αὐτῶν, τοσαυτάχις νομιατέου 
ἐλέγχεσθαι, ὡς o)x ὄντας ix τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦτο 


*! ] Cor. xui, 9, 10. 


(14) Vel legendum δυνατὀν, vel paulo post, εἰπεῖν 
ἂν τὸ τοιοῦτον. 
(45) Kal τὸ εἶμαι. Lego ἐν τῷ εἶναι. 


COMMENT. IN ὀ0Αν. TOMUS XX. 


651 


Ἀχούει ὁ pt ἀχούων ῥημάτων θεοῦ, ἐπεί- A perinde quasi non simus ex Deo; nam propter hoc 


οῦ θεοῦ οὐχ ἔστι, xai ix τοῦ θεοῦ οὐχ 
᾿ἑαυτόν ΄ χαίτοιχε ἔσθ᾽ ὅτε λαθὼν Ίδη ἔξου- 
καν Θεοῦ γενέσθαι, χαὶ δυνάµενος Ex τοῦ 
οὓς Εχθροὺς, xal προσεύχεσθαι ὑπὲρ τῶν 
Ντων, Υενέσθαι υἱὸς τοῦ ἐν οὐρανοῖς Πατρός. 
πεκρίθησαν οἱ Ἰουδαῖοι, καὶ εἶπαν αὑτῷ; 
ἐς «Ἰάγομεν ἡμεῖς, ὅτι Σαμαρείτης εἶ σὺ, 
ιόνιον ἔχεις; Εἰχὸς , ὅτι ταῦτα πολλάχις, 
σιωπώμενον, πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον περὶ 
Ἱρός τινες, Σαμαρείτην μὲν αὐτὸν ὀνομά- 
ις παραχαράσσοντα Ἰουδαϊχὰ, παραπλησίως 
αρείταις' Οὐ qp συ} χρῶνται ἸΙουδαῖοι 
ἴαις. ἓν πολλοῖς διαφωνοῦντες δόγµασι παρ᾽ 
'ἄξιον δέ στι ζητΏσαι πῶς (16), Σαµαρει- 


non audit, qui non audit verba Dei, quoniam ex 
Deo non est, et ex Deo non est propter seipsum ; 
etiamsi aliquando acceperit potestatem fleri filius 
Dei, possitque diligendo inimicos, et orando pro 
his a quibus lzeditur, fieri filius Patris ccelestis, 
98. Responderuni ergo Judei, et dixerunt ei: 
Nonne bene dicimus nos, quod Samaritanus es tu, 
εἰ demonium habes ** ? Consentaneum est, propter 
id quod tacetar, frequenter hzc inter se quosdam 
de Servatore dixisse, Samaritanum illum appellan- 
tes, tanquam qui res Judaicas adulteraret, non se- 
cus atque Samaritani : Non enim coutuntur Judci 
Samaritanis?*, in multis dogmatibus ab illis dissi- 
dentes. Sed profecto qusesitu dignum est quomodo, 


ig ἐπιδιαμονῆν (17) προσιεµένων, τὸν Σω- 
λμτσαν εἰπεῖν, περὶ ἀναστάσεως xal χρί- 
ἵστα ὅσα δ,δάξαντα, Σαμαρείτην εἶναι (18). 
ποτε ὡς λοιδοροῦντες αὐτὸν τοῦτο λέγουσι, 
άντως τὰ αὐτὰ ἑχείνοις δογµατίσοντα. El- 
W ὅτι τινὲς ᾧοντο αὐτὸν μὴ ἀπὸ διαθέσεως 
μέλλοντος alvoz, xal τὰ περὶ χρίσεως, xal 
μυς διδάσχειν, διαχείµενον μὲν Σαµαρειτι- 
μηδενὸς μετὰ τὸν βίον ἀποχειμένου τοῖς 
te, Τροσποιῄσεως δὲ ἕνεχεν, χατὰ τὸ ἕνδοξον 
καν τοῖς Ἰουδαίοις, τὰ περ) ἀναστάσεως xal 
lou ζωῆς προφερόμενον. Καὶ δαιµόνιον δὲ 
qo» αὐτὸν διὰ τοὺς ὑπὲρ ἄνθρωπον αὐὑτοῦ 
' ὧν Πατέρα ἴδιον ἔλεγε τὸν 825, καὶ ἐκ τοῦ 
καταθεθηχέναι, χαὶ αὐτὸς εἶναι 6 τῆς ζωῆς 
ολλῷ κρείττων τοῦ μάννα, ὡς τὸν φαγόντα 
ὃν ἄρτον ζήσεσθαι εἰς τὸν αἰῶνα, xat ἄλλα 
! temptat τὰ Εὐαγγέλια. Δύναται δὲ καὶ 
περὶ τὸν Ὠξελξεθουλ ὑπόνοιαν αὐτῶν εἰ- 
Eb δαιμόνιο" ἔχεις, ἐπείπερ τινὲς ἓν 
ὑλ τῷ ἄρχοντ' τῶν δα:µονίων ἑνόμικον a5- 
λλειν τὰ δα:µόνια, οἰονεὶ ἔχοντα ἐν ἐα,τῷ 
νεδούλ. Οἱ μὲν οὖν ἐχθροὶ εἴσονται λέγοντες 
μμόνιον ἔχειν. ἡμεῖς δὲ αὐτῷ πειόμεθα 
* Ἐγὼ δαιμόνιο” οὔκ ἔχω" οὐδὲ γὰρ 
ευφλῶν ὀφθαλμοὺς ἀνοῖξαι, f) ταῦτα τὰ 
ποιεῖν, ἃ xai ἀναγέγρατται, ὧν xal ἴχνη 
ατα i» ταῖς Ἐκχλτσίαις ὀνόματι Ἰησοῦ 


anime quidem permanentiam admittentibus, ausi 
fuerint Servatorem dicere Samaritanum, qui quam- 
plurima docuerat et de resurrectione et de judicio. 
At fortassis hoc dicunt illum mordentes, perinde 
quasi non omnino eadem quz illi decreta poneret. 
Verisimile est etiam aliquos existimasse eum non 
ex affectu de futuro seculo, de resurrectione et de 
judicio docere, sed Samaritice affectum, perinde ac 
nihil reliquum foret post hanc vitam, simulationis 
causa propter opinionem quam habebant Juda, et 
ut illis placeret, de resurrectione deque zterna 
vita verba facere. Quin demonium quoque eum 
habere dicebant, propter 356, ipsius sermones, 
qui hominum captum transcendebant, quibus Pa- 
trem proprium dicebat Deum, seque e celo desccn- 
disse, quodque esset panis vitz: longe melior man- 
na, 3460 ui qui ex lioc. pane comederet, victurus 
esset in ternum, aliaque innumera quibus Evan- 
gelia repleta sunt ?*. Potest etiam propter suspicio- 
nem eorum circa Deelzebul dictum fuisse : Tu deemo- 
nium habes, quandoquidem quidam in Beelzebul 
principe de&moniorum existimabant eum ejicere dze- 
monia *5, tanquam qui in se haberet Deelzebul. Atque 
inimici quidem dicentes ipsum habere dzemonium, 
illi vidérint : nos vero illi credamus dicenti : Ego 
daemonium non habeo?* : neque enim potest damo- 
nium czcorum oculos aperire, vel hzec signa facere 
qux scripta sunt, quorum etiam vestigia et reli- 


y Ὑίνετα.. Mss ταῦτα ζητήσαι τις ἂν zl p quia vel usque in prasens fiunt in Ecclesiis, in no- 


δύο δυσςηµίας αὐτῷ προσαφάντων, τήν τε; 
tnc εἶ σὺ, χαὶ sf Δαιμόνιον ἔχεις, τῶν 
ντων αὐτῷ Ἰουδαίων, οὐχ ἑκείνων τῶν πε- 
των αὐτῷ, οὐχὶ πρὸς τὰς δύο ἀπεχρίνετο, 
 µόνην τήν. Aauórtor ἔχεις. εἰπών' "Eq 
* οὐκ ἔχω. Καὶ ὅρα εἰ δύναται πρὸς τοῦτη 


s. vit, 48. ?? Joan. iv, 9. 


ὡς. Deest in codice Regio, sed legitur in 


0. 

al μηδὲ τὴν τῆς νυχῆς ἐπιδιαμον ἡν, etc. 
phi tom. ru num. 29: 0: Σαὸδ- 
μέντοι, λέγοντες μὴ εἶναι ἀνάστασιν, o) 
| συνηθεἰᾳ τῶν ἁπλουστέρων ὀνομαζομένην 
y σαρχκὺς θέτουν, ἀλλὰ xa παντελῶς àvi- 
τῆς φυχῆς οὐ µόνον ἀθανασίαν, ἀλλὰ xal 


?* Joan.vi, 31-59 seq. 


mine Domini. Prxterea quxrat aliquis cur respon. 
dentibus Judzis, non illis qui crediderant ei, duo- 
que crimina ei impingentibus, nempe : Samaritanus 
es (u, ct : Demonium habes, non ad duo, sed ad unum, 
nempe : Dumonium habes, respondet dicens : [νο 
demonium non habeo. Et vide an ad lioc applcari 


16 Joan, vizi, 19. 


ἐπιδιαμονὴν , οἱόμενοι μηδαμοῦ ἓν τοῖς Μωῦσέυις 
ράµµασι σηµαίνεσθαι τὴν τῆς φυχῆς μετὰ ταύτα 
Iss. Τὸ δὶ αὐτὸ τοῖς υχαίοις δόγµα περὶ t5; 
τῶν ἀνθρώπων φυχῆς φρονοῦσι μέχρι τοῦ δενρο Σᾳ- 
μαρεῖς. Consule observationes in hunc locum. 
18) Zapapelenr εἶναι. Hec desunt. in. editioue 


Ilue:ii, sed leguntur in codice Dodleiano. 


* Luc. xi, 125. 


655 ORIGENIS 69 
possit illud illias parabole, quce est apud Evange- A Υἐνέσθα: τὸ τῆς ἓν τῷ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγιλίῳ m. 


hum Luc *' ; nempe de eo qui cum descenderet a 
lerusalem in Jericho, incidit in latrones; quem 
cum sacerdos, et Levita. prsetcriissent, Samarita- 
nus iter faciens venit ad eum, et viso eo miseri- 
cordia motus est, et cum accessisset, obligavit vul- 
nera ejus, infundens oleum et vinum, Nam si po- 
terit quis de hac parabola disputans ostendere ad 
nullum alium pra»terquam ad solum Servatorem, 
referri posse quae de Samaritano dicuntur, qui se- 
mimortuum et- delapsum in latrones curavit, is 
ostendet etiam quare Servator non pegarit se Sa- 
mairitanum. X vero alius, quia differant apud Pau- 
hum 5 Judzei ab his qui sunt sub lege, considerans, 
et sensu anagogico pro his qui sunt sub lege Sama- 


«ραθολῆς περὶ τοῦ ἀπὸ Ἱερουσαλὲμ εἰς Ἱεριχὼ χετα- 
θαΐνοντος , xaX ἑμπεσόντος εἰς τοὺς λῃστάς ὄναν 
ὁ μὲν ἱερερς ἀντιπαρῆλθε, xal ὁ λενῖτης ὁ ἃ 
ὁδεύων Σαµαρείτης, ἐλθὼν χατ᾽ αὐτὸν , wal liy 
αὐτὸν ἑσπλαγχνίσθη, xal προσελθὼν κατέδησι «i 
τραύματα αὐτοῦ (19), ἐπιχέων ἔλαιον xaX οἶνον' ἐὰν 
γὰρ δυνηθῇ τις διαλαμθάνυν περὶ τῆς παρααῖ 
δεῖξαι ἐπὶ µηδένα ἄλλον (20) ἡ ἐπὶ τὸν Σωτῖρα ἁν- 
φέρεσθαι τὰ περὶ τοῦ Σαμαρείτου, ὃς τὸν ἡμιλνή 
xax ἑμπεσόντα εἰς τοὺς ληστὰς ἰάσατο, παραστήαι 
xai διὰ τί οὐκ hovhoato εἶναι Σαμαρείτης. "Aue 
δὲ διὰ τὴν παρὰ Παύλῳ διαφορὰν Ἰουδαίων xai πὸ 
[f. τῶν] ὑπὸ νόµον θεωρήῄσας , xaX ἀναγαγὼν τοὺς ὑπὸ 
νόµον εἰς τοὺς Σαµαρείτας, χαὶ μᾶλλον Παύλου χε- 


ritanos intelligens, inveniensque Servatorem ma- B ταλαθὼν τὸν Σωτῆρα τοῖς πᾶσι “πάντα γενόμενω, 


gis quam Paulum omnibus omnia factum.fuisse, ut 
omnes lucrifaceret, dicet eo quod facetus sit sub 
lege lis qui sub lege erant, veluti etiam Samari- 
tanum fuisse factum ; et idcirco non negasse etiam 
se Samaritanum fuisse. Rursus aliquis tertius in- 
terpretationem  Samaritani intelligens significantis 
custodem, dicturus est, quamvis alia consideratio- 
ne dixerint Judei Jesum Samaritanum,.ipsum ta- 
men, significatione nominis perspecta, illud se esse 
non negasse ; scientem se 355 custodem anima- 
rum hominum, de quo etiam dictum est : Ecce uon 
dormitabit, neque dormiel qui custodit Israel **; ei: 
Custodiens parvulos Domihus *. Hlebrei etiam So- 
ser dicunt custodem, sicque tradunt Samaritanos 
primum appellatos fuisse, quod missi fuerint ab 
Assyriorum rege ad custodiam terra lsrael, post 
captivitatem Israelis **, qui diversus erat a Juda : 
qui etiam Isracl propter peccata multa in captivi- 
tatem deductus fuit Assyriorum. 

. 29. Respondit Jesus : Ego. demonium non habeo, 
sed honoro Patrem meum, el vos ignominia. afficitis 
me; ego non quaro gloriam neam ; est qui querit, 
el judicat*. Si lignum juxta decursus aquarum 
plantatum ** hujusmodi est, ut fructum suum in 
tempore suo afferat, ita ut ne folium quidem ejus 
defluat, sed cuneta quacunque fecerit, felicem 
habeant successum, quid existimandum est de 
Servatore nostro Jesu, nisi quod, cum sit lignum 


vitz: quatenus est sapientia, et cum sapientia sit D 


lignum vite omuibus reéipientibus eam, et fructi- 
ficat, et alia folia przter fructus talia habet, ut ne 
unum quidem ex ipsis defluat? llanc ob causam 


ἵνα τοὺς πάντας κχερδήση, ἐρεῖ διὰ τὸ τοῖς ὑπὸ 
νόμον αὐτὸν Ὑγεγονέναι ὡς ὑπὸ vópov, οἱονεὶ αλ 
Σαμαρείτην Υεγονέναν, xal xatà τοῦτο μὴ ἠρνῆηθα 
τὸ Σαμαρείτης (20*). Καὶ τρίτος ἂέ τις, τὴν ἑρμηνί 
τοῦ Σαµαρείτου ἐχλαθὼν , στµαΐνοντος τὸν φύᾶσ, 
φῄἠσει, ὅτι, εἰ χαὶ χα: ἄλλο ἔλεγον Σαµαρείσ 
αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι, αὐτὸς τὸ σηµαινόµενον ἀπὸ τὸ 
ὀνόματος ἑχλαθὼν οὐχ Ἡρνήσατο ab16- εἰδὼς , n 
φύλαξ ἑστὶ τῶν ἀνθρωπίνων φυχῶν, καὶ περ ὦ 
εἴρηται' Ιδοὺ οὐ γυστάξει , οὐδὲ ὑπνώσει ὁ φυ” 
ἑάσσων τὸν Ἱσραὴ., xa 36* Φυ1άσσωγ τὰ viza 
ὁ Κύριος. Σωμὴρ µέντοιγε Ἑθραῖοι λέγουσι tiv 
φύ.]ακα, οὕτω δὲ καὶ τοὺς Σαμαρεῖς πρῶτον ὦν- 
µάσθαι (21) παραδιδόασι διὰ τὸ ὑπὸ τῶν ᾿Ασσυρίων 
βασιλέως φύλαχας αὐτοὺς πεπἐµφθαι τῆς γῆς t 
Ἱσραὴλ μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν, τοῦ ἑτέρου κερὰ 
τὸν Ἰούδαν Ἰσραὴλ διὰ τὰς πολλὰς ἁμαρτίας alyut 
λωτευθέντος εἰς τοὺς ᾿Λασυρίους. 


90. ᾽Απεχρίθη ᾿Ιησοῦς' Εγὼ δαιµόνιον oti 
ἔγω, ἆ 1.1ὰ τιμῶ τὸν Πατέρα µου, xal opeic dtt 
μάξῶτέ µε: ἐγὼ οὐ ζητῶ τὴν δόξαν pov: ἔστη ὁ 
ζητῶ», καὶ κρίνωγ. Εἰ τὸ πεφυτευμένον ξύλον παβὰ 
τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων τοιοῦτόν ἐστιν, ὡς ν 
καρτὸν αὐτοῦ διδόναι iv «καιρῷ αὐτοῦ, καὶ uui 
φύλλον αὐτοῦ ἀποῤῥεῖν, ἀλλὰ πάντα ὅσα ἂν ww] 
κατευοδοῦσθαι, τί ναµιστέον περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ, ἡ ὅτι αὐτὸς iv τὸ ξύλον τῆς ζωῆς, χαὰ $i 
εἶναι σοφία, xai τὴν σοφίαν εἶναι ξύλον Gurt; sin 
τοῖς ἀντεχομένοις αὐτῆς, καὶ καρποφορεῖ, καὶ si 
ἕτερα παρὰ τοὺς καρποὺς φύλλα τοιαῦτα ἔχει, ὃς 
μηδὲ ἓν αὐτῶν ἀποῤῥαϊν: Auk τοῦτο οὐδένα τοῦ "ngu 


5 fuc. x, 30 ed - | Cor. ix, 20, 21. 3 Psal. cxx, 4. * Psal. cxiv, 6. ** IV Beg. xvii, 97 ε.φ, 


** Joan. vii, 49, 9 Psal, 1, 9. 


(19) Αὐτοῦ. Deest in codice Regio. 

(20) "AAAov. Deest in eodem codice Regio. 

(20*) Huetius addit εἶναι ante. Σαµαρείτης. 

(21) Οὕτω δὲ xal τοὺς Σαμαρεῖς πρῶτον ovo- 
µάσθαι, etc. Origenes hbomil. 9 in Exech., num.4 : 
Samaria magis post captivitatem decem tribuum cre- 
vit, quando custodes ab Assyriis ad. 1sraelis terram 
missi sunt, qui vocantur Samaritani; SoMER enim 
cusios interpretatur. lingua. Hebreorum. Eusebius 
ab llieronymo conversus Chronic. l. 11, olymp. viii : 
Sennacherib rez Chaldeorum ad custodiendam re- 
gionem Judeam incolds misit Assyrios, qui emula- 


tores legis Jude facti Samarite nuncupati sum: 
quod Latina lingua exprimicur custodes. Sed Orige- 
nem el Eusebium ,. ipsisque etiam consentientes 
Epiphanium, Sulpitium Severum, οἱ Evucherism 
coarguunt sacr: littere 11 Reg. xvi, 24. Ente 
(Amri rex Israel) montem Samarie α Somer d 
Lulentis argenti, εἰ edificavil eum, et vocavit. nomea 
civitatis quam easiruxerat , nomine Somer domini 
sontis, Sumariam. Utramque. notationem profert 
Epiphanius lizeres. xx, cap. 41. Graci μωθοπλάστε 
Σαμάρειαν quasi σᾶμα Afros dictam putant, ut in 
Eusebii laudatum locum observat Scaliger. Hug riga. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


658 


Kt ταῦτα ἀναγραφτς ἀξιωθέντα ὑπὸ τῶν A nullum Jesu verbum, przxsertim quod habitum di- 


λητῶν. αὐτοῦ , ὡς ἔτωχεν ἐχδεχτέον - ἀλλὰ 
$Ryov xai τοῖς νομιζομένοις εἶναι σαφέσι 
Y", 09X ἀπογινώσχοντα, Ott xal περὶ τὸν 
XX xai ἁπλοῦν εἶναι νοµιαθέντα λόγον αὖ- 
(etta. τοῖς ὀρθῶς ῥλτοῦσιν ἄξιόν τι τοῦ 
πατος ἑχείνου. El δέ που μὴ εὑρίόκομεν, 
EV οὗ λόγον τοῦ Ἰησοῦ αἰτιατέον, ὡς οὐ 
ὢν ix πληρώματος μεστῶν ἀληθείας xol 
ἵμάτων. Ταῦτα δέ pot εἴρηται βουλομένῳ 
τὸ". Ἐγὼ δαιμόνιο" οὐκ ἔχω" δι οὗ δι- 
Γπάντες οἱ τῷ Εὐαγγελίῳ ἐντυγχάνοντες 
οὖχ ἴδειμεν χαὶ πρὶν ἐντυχεῖν τῷ Εὐαγ- 
δὲ τοῦτό ἐστιν ἤδη χατανοητέον. ᾿Αρέσχει 
Εραφὰς τοὺς ἁμαρτάνοντας πολλὰ ποιεῖν 
λόγον, οὗ δι ἄλλο T] τῷ δεχτιχοὺς αὐτοὺς 
ἑνεργείας πονηροῦ πνεύματος, 7| θελἠ- 
αθάρτου δαιμονίου. Οὐχ ὤχντσαν οὖν καὶ 
έντα ἂν Σλάχιστα εἶναι ἁμαρττμάτων δαι- 
ροσάψαι ok φῄσαντες τὴν ὀξυχολίαν δαιµό- 
, ὁμοίως δὲ xai «tv χαταλαλιάν. Εἰχὸς δὲ 
µυρία δαιµονίων φαντασιούντων ἡμᾶς, 
ούντων, κατὰ τὸ ἐχείνων θέλημα ποιεῖν 
ky ἀνθρώποις ὥσπερ οὐδεὶς χαθαρὸς ἀπὸ 
V οὖδεὶς δίχαιος ἐπὶ τῆς γῆς, ὃς ποιῄσει 
αἱ οὐχ ἁμαρτήσεται' οὕτω xal οὐδεὶς &sl 
vlov χαθαρεύσας, xai µηδέποτε γενόμενος 
ούτων ἐνεργείας ἀνεπίδεχτης. Διόπερ, ἀλ- 
ες τὰς iv τῷ Εὐαγγελίῳ θεραπείας, àv 


ια τῶν δαιµονίων ἀπελάσεις, ἑροῦμεν C 


Y ἀπελαύνετθαι τοὺς δαίμονας ὑπὸ Ἰησοῦ, 
τὸ τεθεραπεῦσθαι ὑπὸ τοῦ Λόγου µηχέτι 
ιένων τὰς τῶν δαιμόνων ἑγεργείας. Μόνου 
έξω εἶναι Ἰησοῦ φωνὴν (τοῦ µόνου ἀπεκ- 
τὰς ἀρχὰς, χαὶ τὰς ἐξουσίας, xat δειγµα- 
y παῤῥησίᾳ, xaX θριαμβεύσαντος ἐν ξύλῳ, 
κατὰ πάσης ἀντικειμέντς δυνάµεως τὸν 
τήσαντος), ὥσπερ τὀ' "Ερχεται ὁ ἄρχων 
2υ τούτου, xul ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδὲν, 
τό. Ἐγὼ δαιµόνιον οὔτε ἔσχον, οὔτε ἔχω, 
Τὴν δὲ φωνὴν δννάµεθα μὲν καὶ ἡμεῖς 
σθαι xal λέγειν Δαιμόγιον» οὐκ ἔχω, 
(θησόμεθα ὁμοίως τοῖς ἀρνησαμένοις περὶ 
νᾷν (22), καὶ ἓν αὐτοῖς τοῖς πρἀγµασιν 


gnum fuerit scriptione a sanctis ipsius discipulis, 
vulgariter intelligendum est. Quin etiam omnis di- 
ligentia adhibenda est a nobis his etiam quz exi- 
Stimantur aperta ; uon desperantes in ejus sermone, 
etiamsi extemporaneus et simplex esse credatur, 
inveniri sétoper aliquid illius ore sacro dignum a 
recte quzrentibus. Quod si aliquando non invenia- 
mus, nos incusandi sumus, non Jesu sermo, tan- 
quam qui non spiret ex plenitudine dogmata pleua 
veritatis et sapientize, Qux» mihi dicta sunt volenti 
inquirere de eo : Ege daemonium non- labeo : per 
quod omnes Evangelium legentes rem docemur, 
quan, antequam Evangelium legeremus, non nove- 
ramus: quie qualisnam.sit jam consideranda cst. 


B Gonsenit juxta Scripturas multa peccantes facere 


preter rationem, non ob aliud nisi quia (acti fve- 
rint capaces operationis inali spiritus, vel volunta- 
tis immundi damonis. Non dubitarünt igitur vel 
ea quz existimantur esse levia peccata, damoniis 
356 tribuere illi qui dixeruut repentinam irai 
similiterque detractionem daemonium esse. Con: 
sentaneum vero est, demoniis in nobis imagina- 
tiones imprimentibus, in nosque operantibus innu- 
mera alia, nos juxta illorum voluntatem facere : 
et ut inter homines nullus est absque sordibus **, 
ct nullus justus super terram, qui faciat bonuuy, 
et non peccet * ; sic etiam nullus est. semper a 
demoniis mundus, et perpetuo factus incapax 
operationis liorum. Quocirca allegorice interpre- 
tantes curationes in Evangelio positas, in. quibus 
sunt otiam dzmonum expulsiones, dicemus Jesuti 
ab illis omuibus semper damonas expellere, qui 
propterea quod curaii fuerint a Filio Dei, non 
amplius admittunt daemonum operationes : quamob- 
rem solius Jesu vocem esse reor (qui solus ex- 
spoliavit principatus et potestates, el ostentans pa- 
lam, et triumphaus eas in ligno V, tropzieum ad- 
versus omnem potentiam contrariam statuit cru- 
cem), ita dicere : Ego. daemonium neque habui, 
neque habeo, ac ne habiturus. quidem sum, quem- 
admodum illud etiam dixit: Veuit princeps mundi 
hujus, et in me ΚΟΠ. habet. quidquam ". Possumus 
quidem etiam nos proferre et dicere: Daemonium 


σιν, ὅτι ἐφεύσαντο. "H οὐχ ἔλεγχος (23) D tou habeo; sed refellemur perinde atque hi qui 


viv ἡμᾶς , ὅταν µεµηνότων κατάστασιν 
ὤμεν, ἁτὸ θυμοῦ χαὶ ὀργῆς Φφλεγόμενοι, 
Ἰχότες, xaX ὡσπερεὶ χρεµετίζοντες (24) 
ἴδίαις γαμεταῖς δίχην ἵππων θηλυμανῶν 
rV, ἐχθάλλοντες (25) τοὺς περὶ ἁπαθείας 
ιοὺ εἰς τὰ ὀπίσω», Αλλὰ xàv ταπεινοὶ 
ρεῖς ὑπὸ τῆς λύπης χαθελχόµενοι , xal τὸ 
λογιχῶν γαῦρον ἀπολέσαντες ἐπιλανθανό- 
νευ θεοῦ στρουθ/ου (25*) πίπτειν εἲς παγίδα, 
uv, 4. '* Eccli. vii, 21. 


lex Bodleignus, περὶ τοῦ μὴ δαιμονᾶν. 
lex Regius, ἔλεγχον, male. 

m codex Regius, ὥσπερ οἱ ypepecisovzsc. 
m codex Regius, ἑμθάλλοντες. 

€- στρονθίον, in accusativo, nisi forte quis, 


6 Coloss. 1, 15. 


cum negaverint se insanire, ipsis factis convincun- 
tur mentitos foisse. Annon manifestum argumentum 
105 insanire, quando statum habentes insanientium 
clamamus, excandescentia et ira accensi ?* Vel cuin | 
rabie agitati, et tanquam hinnientes proprias etiam 
conjuges instar equorum equarum amore insa- 
nientium  conscendimus, post tergum  ejicientes 
quidquid Deus dixerit de sedandis affectibus ? Quiu 
eliam quia abjecti, et obscuri a moerore detinea- 
^! Joan, xiv, 50. 


solcecismum Origeni eondonans, genitivum Fetinere 
velit propter attractiónem, ut. aiunt, articuli του 
praecedentis. Utut sit, deest particula negativa. 
Εριτ, PaTROL. 


059 


OnlGENIS 


9t 


mur, propriaque generositate eorum qui rationis À xal τοῦ δίκαια εἶναι τὰ περὶ ἑνὸς ἑχάστου τῶν Tu 


suut compotes, amissa, obliviscimur ne unum qui- 
dem pssserem absque Deo in laqueum cadere *5, 
justaque esse quarunlibet rerum, qua bominibus 
contingunt, judicia, quid dicturi sumus, nisi nos 
hxc pati, quia vicerit nos diabolus, et quia etiam 
anims partem przstantissimam (principatum quam 
vocant) offuscarit tufbidaritque? Quin etiam timo- 
res rerum non timendarum, gaudiaque elata de 
rebus nibili, quorum sunt actiones * Aunon damo- 
num, qui impleverunt eos qui cum veritate dicere 
nequeunt: Ego daemonium non habeo? Sed con- 
sentaneum est futuros aliquos, qui sanctos pà- 
triarchas, vel servum illum sacrum, vel admi- 
randos prophetas, vel potentissimos Servatoris 
$357 nostri Jesu apostolos in hanc disputationem 
allerentes, nos refuteut, quasi hi perinde atque Je- 
sus dicturisint: Ego demonium non habeo ; ad quos 
dicere licet: Num hi etiam aliquando peccarunt, an 
falsum est illud : Omnes enim peccaverunt, ac desti- 
tuuntur gloria Dei **? num etiam verum non est. il- 
lud : Nullus mundus est α sorde ** ? annon dictum 
est cum consideratione : Non est justus super ter- 
ram qui faciat bonum et non peccet * ? annon. per- 
spicuum est omnes Scripturas veras esse * Igitur non 
semper neque ab initio poterant hi dicere, ac ne li 
qui transeunt ad vitam virtute constantem : Ego 
demonium non habeo ; sed solius hominis, qui con- 
sideratur in Servatore, vox cst illa ab initio : qui 


θαινόντων ἀνθρώποις χρίµατα, τί φῄήσομεν, 9 ὃς 
xaY τοῦ δαχιµονίου ἡμᾶς νιχέσαντος, xai τὰ fy. 
μονικὸν ἡμῶν θολώσαντος, ταῦτα πάσχοµεν; "uL 
λὰ χαὶ «φόθοι τῶν οὗ φοξερῶν, καὶ περιχάρεαι 
ἐπὶ τοῖς μηδενὸς ἀξίοις, τίνων ἂν εἴη vig. 
paca Ἡ δαιμόνων πληρωσάντων τοὺς μὴ Aw 
µένους μετὰ ἀληθείας λέγειν" Εγὼ δαιμόνιο οι 
ἔχω, ἸἉΑλλ εἰχός τινας τοὺς ἁγίους πατριάρ- 
χας, fj τὸν ἱερὸν θεράποντα, ἢ τοὺς θαυμασίας 
προφήτας, f| τοὺς δυνατωτάτους τοῦ Σωτῖρς 
ἡμῶν Ἰησοῦ ἁποστόλους φέροντας εἰς τὴν ἐξέτασν 
δυσωπήῄσειν ἡμᾶς ὡς ἄρα καὶ οὗτοι εἴποιεν ἂν ὁμοίως 
τῷ Ἰησοῦ. Εγὼ δαιμόνιον οὐκ Éyo* πρὺς viru 
εἰπεῖν. "Apa καὶ οὗτοί ποτε ἤμαρτον, 3 φεῦδος sl 
Πάντες γὰρ ἤμαρτον, καὶ ὑστεροῦνται τῆς &- 
ξης τοῦ 8600, xaX οὐχ ἀληθὲς τό: Οὐδεὶς καθορὲς 
ἁπὸ ύπου, οὐδὲ τεθεωρηµένως εἴρηται τό. Οὐκ 
ἔστι δίκαιος ἐπὶ γῆς, ὃς ποιήσει ἀγαθὸν, xal οὐχ 
ἁμαρτήσεται; ᾽Αλλά σαφὲς, ὅτι ἀληθεῖς αἱ τᾶσει 
Γραφαὶ, καὶ οὐκ ἀεὶ οὐδὲ ἐξ ἀρχΏς ἐδύναν-ο λέγω, 
οὐδ' ol µεταθάλλοντες ἐπὶ τὸν κατὰ ἀρετὴν βίον, ei 
"Ey δαιµόνγιον cóx ἔχω". ἁλλ' ἡ µόνου τοῦ χαὰ 
τὸν Σωτῆρα νοουµένου ἀνθρώπου ἀρχῖθεν Rv φωή, 
διὰ τοῦτο χυριώτατα χαὶ ἀληθέστατα µόνον τὸν lla 
τέρα τιµήσαντος ' οὐδεὶς γὰρ, τιμῶν τι τῶν μὴ τι- 
µωμένων (26) ὑπὸ Θεοῦ, τιμᾷ τὸν ἀτιμάζοντα τὰ ὑτ' 
αὐτοῦ τιμώμενα * πῶς Υὰρ λεχτέον, ὅτι τιμᾷ τὸν Die- 
τέρα ὁ μηδὲ τὴν &pyhv τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας 14- 


etiam hanc ob causam propriissime el perfectissime C 6«v ; Οὐδεὶς δὲ ἔχει τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας ἃμαρ- 


solus Patrem honoravit. Nullus enim honorans ali- 
quid eorum qua honorantur a Deo, honorat sper- 
nentem qu: ille honoret. Alioquin quomodo dicen- 
dus est aliquis honorare Patrem, qui spiritum ado- 
ptionis nullo prorsus modo acceperit? Nam nullus 
habet adoptionis spiritum peccans: Qui enim ex 
Deo genitus est, non peccat "*. Przterea quomodo ho- 
norat quis Patrem, honorans gloriam qua» est ab 
hominibus ; vel argentum , vel terrenas divitias, 
[ aut (28) pulchritudinem quz ex carne et sanguine 
constat ], vel generatim quz sunt propria materiei, 
et interitus ? Itaque perspicuum est quomodo Set- 
vatorís vox illa sit: Honoro Patrem ** , quam pro 
virili contendere nos etiam debemus dicere, tri- 
huentes Deo et Patri honorem, nec ulli alii tribuen- 
tes ipsum, contestante nobis conscientia in Spíritu 
sancto **. Ac pulehre profecto cum advenisset tem- 
poris plenitudo, missus a Deo ut ex muliere nasec- 
retur, fleretque sub lege **, quasi qui essct sub lege 
dicente : Honora patrem tuum et matrem. tuam , ut 
bene sit. tibi **, nullum alium habens patrem, nisi 
Deum celestem, inquit : Sed honoro patrem meum ***. 
Dicemus vero etiam nos hanc vocem, si considera- 
verinus regenerationis lavacrum, lotique in eo, ut 


. *^ Matth. x, 29. ** Rom. 11, 32. 51ου xiv, 2. 
 ftom. ix, 1... '5 Gal. iv, 4. 


(26) Ferrarius videlur legisse τῶν τιµωµένων, 
deleta particula negativa µη. 
(27) Codex Regius, τῷ τὴν vpty nv tup, καὶ 


*! Eccl. vii, 91. 
** Exod. xx, 12; Ephes. vi, 2. 


τάνων * 'O γὰρ ὲκ τοῦ θεοῦ γεγενκηµένος οὐχ ἆμαρ' 
τάνει. Καὶ πῶς τιμᾷ τὸν Πατέρα ὁ τιμῶν δόξαν cly 
παρὰ ἀνθρώπων, f] ἀργύριον, ἡ τὸν χοϊκὸν πλοῦ”ν, 
ἢ τὸ ix σαρχῶν καὶ αἱμάτων χάλλος, ἃ ἁπαξατλῶς 
τι τῶν οἰχείων τῇ ὕλῃ χα) τῇ φθορᾷ; Δῆλον οὖν fix 
τοῦ ΣωτΏρός ἐστι φωνή ' Τιμῶ τὸν Πατέρα, S0 
ὅση δύναµις φιλοτιμητέον, συμμαρτυρούσης ἡμῖν tis 
συνειδήσεως iv Πνεύματι ἁγίῳ, εἰπεῖν, ἁποδικώσι 
τῷ θΘεῷ xai Πατρὶ τὴν τιμὴν, xa μὴ ἑτέρῳ (87) 
ἀπονέμουσιν αὐτὴν. Καὶ χαλῶς γε ὁ ἑλθόντος οὗ 
πληρώματος τοῦ χρόνου ἀπεσταλμένος ὑπὸ τοῦ θοῦ 
γενέσθαι ἐχ γυναιχὸς, xal γενέσθαι ὑπὸ τὸν νόμο 
ὡς ὑπὸ τὸν λέγοντα νόµον τυγχάνων τό Τίμα τὸ 
πατέρα xal τὴν μητέρα, ἵνα εὖ σοι Ἰένηται, € 
δένα ἄλλον ἔχων πατέρα f| τὸν Ev τοῖς οὐ ρανοῖς ti 
φησιν: Α.Λὰ τιμῶ τὸν Πατέρα µου. Ἐροῦμν ἃ 
καὶ ἡμεῖς ταύτην τὴν φωνὴν, νοῄσαντες τὸ τῆς 3” 
λιγγενεσίας λουτρὸν, xal λουσάµενοι xas' aiibi 
τὸ γενέσθαι υἱοὶ Θεοῦ, καὶ µηχέτι καλοῦντες πατέρ 
ἐπὶ τῆς χῆς τῷ υἱοὶ γεγονέναι τοῦ Ev τοῖς obpawls 
Πατρὸς, xai ἁδελφοὶ τοῦ εἰπόντος: Πορεύομαι xp 
τὸν Πατέρα µου, xal Πατέρα ὑμῶν, καὶ θεύ/ 
µου, καὶ θεὸν ὑμῶν. Δῆλον οὖν, ὅτι κυριώτατα xii 
τελειότατα εἰπόντος τοῦ Ἰησοῦ. Ἐγὼ δαιµόνα 


*! ] Joan. v, 18. 
95* Joaun. vin, 49. 


pt ἑτέρῳ. 
(28) 1ο supplevimus e Perionio. 


55 Joan. vui, 19. 


COMMENT. JN JOAN. TOMUS XX. 


6603 


9, ἆ 1 1ὰ τιμῶ ccv Πατέρα jov: οἱ μιμηταὶ A efficiamur filii Dei, non amplius vocabimus patrem 


Καστος χατὰ δύναμιν πάντα ἰσχύσας iy τῷ 
ϱΌντι αὑτὸν Χριστῷ Ἰησοῦ, xal αὐτὸς ipei 
à δαιµόνιον οὓὺκ ἔχω, ἀ.1.1ὰ τιμῶ τὸν Πα- 
υ. Τίς δὲ νεχροῖς συνὼν, χαὶ ἐν τάφοις οἱ- 
mein ἂν εἰπεῖν τὸ. Ἐγὼ δαιµόγιον οὐκ 
εἰς ἄλλο τι παρὰ τὸν θεὸν, xal τὸν Λόγον 
wi οὐ ὑπὸ τοῦ Λόγου προτασσόµενον τιμῶν, 
ἂν τιμὴν διδοὺς, δἐον τὴν τιμῆν ἁἀποδιδόναι 
"xot (29) ἂν, ὡς Ἰησοῦ µαθητές 'A.Là τι- 
Πατέρα µου; Ἑξῆς ἐστι τούτοις τό; Kal 
τιμἀῶτέ µε, εἰρημένον πρὸς τοὺς ἀτιμάσαν- 
V, xaX εἶπον αὑτῷ τό. Ov κα.ῶς Aéyoper 
et Σαμαρείτης el σὺ, καὶ δαιµόγιον ἔχεις; 
€ *b χαχῶς εἰρημένον καλῶς λελαληχέναι * 


ἂρ νοοῦντες Σαμαρείτην xaX δαιµόνιον ἔχοντα B 


ερα ἀπεφήναντο. ἹΝομιστέον δὲ có: Kal 
ειµἀάξζετέ µε, οὐχὶ xal ἐχείνοις µόνοις εἱρῃ- 
€, ἁλλὰ χαὶ τοῖς ἀεὶ ἀτιμάκουσι, δι ὧν πράτ- 
αρὰ τὸν ὁρθὸν λόγον, τὸν τοῦ θεοῦ, xat ἁτι- 
, δι ὧν ἁδιχοῦσι, τὸν Χριστὸν, ὃς ἐστι δι- 
η, xai ἀτιμάζουσι, δι ὧν χατὰ ἀδυναμίαν 
ἔνειαν ἐπιτελοῦσι, ttv τοῦ θεοῦ δύναμιν, ἧτις 
Εωτήρ ' Χριστὸς γὰρ θεοῦ δύναμις. Καὶ παν- 
ῥ ἐξουδενοῦντι σοφίαν λεχθείη ἂν τό" ᾿'Ὑμεῖς 
τό µε" ἐπείπερ Χρ.ιστὸς xal σοφἰα ἑστίν " 
| εἰ δέον τὸ ἐξ αὐτοῦ τινα μετὰ πάντων dv- 
εἰρηνεύειν, (ocv ἂν εἰπεῖν τὸ προφητιχὸν 
Νετὰ τῶν μµισούντων τὴν εἰρήνην fipnv 
Bc, xal δἐον ἀναλαθεῖν τὴν ὑπερέχονσαν 
ντα νοῦν εἰρήνην, φρουροῦσαν τὴν καρδίαν 
ϱοματα τοῦ ἀνειληφότος αὐτὴν. El δὲ πολε- 
$0) τις efr, καὶ δάχνων, xal χαταιτιώµενος, 
ισθίων τὸν πλησίον, καὶ πεπληρωμένος τῆς 
ὶγεμονιχῷ ἑαυτοῦ στάἀσεως τῶν παθῶν, xal 
y λεχθείη τό. Ὑμεῖς ἀτιμάζετέ pe^ Χρι- 
p ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν. "Ext δὲ ἐπείπερ πᾶς 
a πράσσων μισεῖ τὸ güc, xal οὐκ ἔρχεται 
| qoc, φῶς δὲ ἐστιν ὁ εἰπών' Εγώ εἰμι τὸ 
) κόσμου, 6709, ὅτι φαῦλα πράσσων, ἀτιμά- 
po, ἀτιμάτει Χριστὸν, xal αὐτὸς ἀχουσόμε- 
Καὶ ὑμεῖς ἀτιμάξετέ µε. Καὶ τί µε δεῖ ἐπὶ 
Ὠχύνειν τὸν λόγον, ἀναπτύσσοντα, χαὶ δει- 
είνες εἰσὶν οἱ Σλεγχόμενοι ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ, 
ύοντες ὑπ αὐτοῦ τό’ Ὑμεῖς ἀτιμάξετέ µε, 
ἵντων Ex τῶν ἀποδεδομένων, καὶ τῶν ὄνναμέ- 
totg ἀχολούθως αὐτοῖς συνάπτεσθαι, 


super terram eo quod facti fuerimus filii Patris 
coelestis , fratresque dicentis : Vado ad Patrem 
meum, el Patrem vestrum, et Deum meum, et Deum 
vesirum 35. Quamobrem perspicuum est quod pro- 
priissime, et perfectissime dicente Jesu : Ego d«- 
monium non habeo, sed honoro Patrem meum , unus- 
quisque nostrum imitator ejus, quoad fieri potest , 
et omnia potens in Christo Jesu eum corroborante **, 
dicturus etiam est : Ego demonium non 356 habeo, 
sed cohonesto Patrem meum. Caeterum quis inter mor- 
tuos versans, in sepulcrisque habitans dicere pote- 
rit : Ego demonium non habeo ? vel quis quidpiam 
aliud honorans prater Deum, Yerbumque ipsius , 
ac przter id quod a Verbo prazcipitur alteri hono- 
rem tribuens, curn sit necesse honorem illi tribuere, 
dicturus est tanquam Jesu discipulus : Sed homoro 
Patrem meum ? cui dicto proximum est hoc : Et vos 
ignominia me o(ficitis, quod dictum est ad eos qui 
illum contemptui liabebant , quique illi dicebant : 
Nonne bene dicimus nos, quod Sumaritanus es tu, et 
daemonium habes ? existimantes, quod male dixc- 
rant, se bene dixisse : male enim cogitantes enuu- 
tiarunt Servatorem Samaritanum , et dzmouium 
habentem. Nec vero existimandum est illis solis 
tunc dictum fuisse : Et vos ignominia me afficitis, 
sed his etiam qui perpetuo Christum, qui est justi- 
tia, ignominia afficiunt per ea qua injuste agunt ; 
atque etlam his qui ignominia potentiam Dei affi- 
ciunt, qua est Servator ( Christus enim est Dei po- 
tentia **), ex his qua efüciunt in debilitate et iu- 
firmitate. Quin etiam cuicunque speruenti Dei sa- 
pientiam dicetur : Vos ignominia me afficitis, quan- 
doquidem Christus etiam cst sapientia *' [ atque 
etiam pax **]. Quod si quispiam cst ex ipso, is pa- 
cem etiam cum liominibus omnilgis habeat oportet, 
adeo ut dicat propheticum illud : Cum his. qui ode- 
runt pacem, eram paci(icus **, opus etiam est ut re- 
cipiat pacem superantem omnem Dei intelligen- 
tiam **, corque custodientem et sensus ejus qui eau 
receperit. Quod si quis, bellandi cupidus, mordeat 
etíam incusetque ac devoret proxumum, sitque etiani 
plenus.perturbationis, causa seditionis exsistentis 
in suo ipsius anima principatu, huic etiam dicetur: 


p Vos ignominia me afficitis : Christus enim pàx nostra 


est **. Rursus quoniam qui male agit, odi lucem, εἰ 
non venit ad lucem **, luxque est ille qui dixit : Ego 


: undi *  , perspicuum est, quod qui male agit, ignominia lucem afficiens, ignomiuia etiam 
n afficia!; auditurus etiam : Et vos ignominia me afficiis. Et quid opus est in longuin pro- 
sermonem, explicantem et ostendentem quinam sint qui a Jesu redarguantur, οἱ qui sint qui 
ab ipso: Vos ignominia me afficitis, cum manifesti sint ex his quz explicuimus, et ex his qu:e 
jequenter conjungi possunt ? 

ἱετὰ ταῦτα ἴδωμεν τί ἐστι τό. Εγὼ δὲ οὐ 359 50. Post bac videamus quid sit: £go autem 


ο 1 Cor. :, 24. *'ibid. ** Ephes. n, 14. 


Uh. xxi, ϱ. 5* Joan. xx, 117. ** Philip. iv, 13. 
*! Joan. viii, 12. 


cxi, 7. ** Philip. iv, 7. * Ephes. i1, 14. ** Joan. ini, 20. 


40dex Regius, male, δέον τῷ τὴν τιμὴν àz»- 


(30) lJem codex Regius, male, Ὁ δὲ xou 
εὐτὴν, εἴποι, etc. κής. 


665 


ORIGENIS 


non quero gloriam meam : est qui querit, et judi- A ζητῶ τὴν δόξαν pov * ἔστιν ὁ ζητῶν, καὶ κρίνων. 


cat **, Quzrit Deus, qui nobis suum ipsius Filium 
dedit, in singulis qui eum receperint, gloriam Clri- 
sti : quam quidem inveniet in his qui sui curam 
egerint, quique diligenter excolunt natura sibi in- 
t'enitas ad virtutem causas : alioquin hanc non in- 
venturus in his qui hujusmodi non fuerint : et non 
invenicns, judicat eos in quibus non invenit gloriam 
Filii sui, ad quos dicet : Per vos jugiter nomen meum 
male audit inter gentes **. Addubitabit etiam aliquis 
propter hoc : Est qui querit et judicat, num ad Deum 
referri hoc opus sit, cum palam dixerit Servator : 
Nequc enim Pater quemquam judicat, sed οπιπέ ju- 
dicium dedit Filio suo, ut omnes honorent Filium, 
sicut honorant Patrem "**. At. vide an ad hoc uti 


2ητεϊ ὁ θ:ὺς, δοὺς ἡμῖν τὸν Yiby ἑαυτοῦ, kv ἑχάστῳ 
τῶν εἰληφότων αὐτὸν, τῶν δόξαν τοῦ Χριστοῦ ' ὄντινα 
εὑρήσει μὲν ἐν τοῖς ἐπιμελουμένοις ἑαυτῶν, xat ἕξερ- 
γαξοµένοις τὰς ἑγχαταφυτευθείσας ἐπ᾽ ἀρετῇ kzop- 
μάς ' οὐχ εὑρήσει δὲ Ev τοῖς μὴ τοιούτοις. xal μὴ 
εὑρίσχων χρίνει ἐκείνους Ev οἷς οὐχ εὑρίσκει τὴν &- 
ξαν τοῦ }1ἱοῦ ἑαυτοῦ, πρὸς οὓς Epsl* Δε ὑμᾶς δια- 
παγτὸς τὸ ὄνομά µου βασφημείται ἐν τοῖς Ero» 
ctv. Ἑπαπορήσαι ὃ) ἄν τις διὰ τό: "Εστιν ὁ ὅιτᾶν, 
καὶ κρίνω», εἰ χρῆ τοῦτο ἀναφέρειν ἐπὶ τὸν Oei, 
σαρῶς τοῦ Σωτῆρος εἰρηχότος ' Οὑδὲ γὰρ ὁ Πατὴη 
κρίνει οὐδένα, dAAÓ τὴν xpícur πᾶσαν δέδωκε τα, 
Yi, ἵνα πάντες τιιῶσι τὸν Ylór, καθὼς τιμῶς-- 
τὸν Πατέρα. ᾿Αλλ’ ὅρα εἰ δύνασαι πρὸς τοῦτο yi 


possis eo dicto : Non possum ego facere a me ipso B σασθαι τῷ' Ov δύναμαι ἐγὼ ποιεῖν ἀπ ἕμαυτας 


quidquam : sicul audio, judico : el judicium meum 
justum est ; quoniam non quero voluntatem meam , 
sed voluntatem ejus. qui misit me **, Nam si, ut au- 
dit a Paire Servator, sic judicat, quxrens non suam, 
sed Patris, qui eum misit, voluntaten, et lianc ob 
causam justum est ejas judicium ; fortassis judicium 
quod judicat qui à Patre audit, non est audientis , 
sed magis proprie ejus qui dicit audienti. Sin vero 
etiam dicit : Judicium meum justum est, audi eum 
in eodem Evangelio dicentem : Omnia mea tua 
sunt ?* ; ram si verum est quoda Servatore dictum 
est : Omnia mea (ua sunt, perspicuum est judicium 
etiam jpsum, de quo inquit: Judicium meum justum 
est, Patris esse judicium; quod si Patris est judi- 
ciufn, potest solvi dubium bujus dicti: Ego autem 
non quaro gloriam meam ; est qui querit, et judicat. 
llabet autem quamdam modestie emphasim cou - 
venientem Servatori quod dicitur : Ego autem non 
quaro gloriam meam : neque enim admodum dece- 
lat illum, ut gloriam exigeret, et ob hoc judicafet 
cos qui illi illam non reddidissent; sed oportebat 
uti Pater, qui gloriam Filio dederat, exigeret eaim 
ab his qui eum illa privabant, judicaretque eos pro- 
pter illum. Fortassis etiam Servator, imitator Pa- 
wis cum esset, gloriam Dei quxrit ab his'qui didi- 
cerunt qu: sunt Dei ; οἱ nisi invenerit in aliquibus 
Patris gloriam, judicabit illos, tanquam qui pote- 
statem acceperit faciendi judicium, quoniam Filius 
liominis est **. Heracleon sane illud : Est qui querit, 
εἰ judicat, 860 [(52) ad Pa'rem nou refert, cum 
νο dicat : « Qui querit, et judicat ,] est, qui me 
vindicat, minister ad hoc ordinatus, qui non temere 
gladium portat, vindex regis '* : Moyses autem est 
hic, quemadmodum superius illis dixit. Jesus di- 
ceus : In quem vos aperavistis '*. » Postea subjun- 
git : « Qui judicat, et punit, est Moyses, hoc est ipse 
legislator. » Postea dubium contra seipsum movet 
lleracleon dicens : « Quomodo igitur dicit omne ju- 
dicium sibi traditum fuisse ? » et existimans se sol- 


*! Joan. vii, 50. 
v, 27. "5 joan. v, 45. 


(51) Περὶ τοῦ. In codice Regio deest τοῦν 
(92) Πως supplevimus e Perionio. 


** Roi. xin, 4. 


.. 9 


** sa. Lu, 5; Rom. i, 241. 1*Joan. v, 22,35. 


οὐδέν * καθὼς ἀκούω, κρίνω xal ἡ xplcic ἡ iam, 
διχαία ἐστίν' ὅτι οὐ ζητῶ τὸ θἐ.Ίημα τὸ ἐμι. 
dA.Aà có 0£Anya τοῦ πέμναντός µε. El Υὰρ, χα 
ὡς ἀχούξι ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἀπὸ τοῦ ΠΗατρὸς, οἵους 
κρίνει, ζητῶν οὐ τὸ ἴδιον θέλημα, ἀλλὰ τοῦ πέμάραν. 
τος αὐτὸν Πατρὸς, καὶ διὰ τοῦτο διχαία ἐστὶν ἡ αρ. 
Gig αὐτοῦ" µήποτε χυριώτερον ἡ χρίσις, ἣν xplw 
ὁ ἀχούων, οὐκ ἔστι τοῦ ἀχούοντος, ἀλλὰ τοῦ M. 
γοντος ἀχούοντι. KÀv λὀγῃ δὲ, ὅτι ΙΙ χρίσις ἡ dd 
διχαία ἐστὶν, ἄχονε ἓν τῷ αὐτῷ Εὐαγγελίῳ λεγο- 
µένου τοῦ: Πάντα τὰ ἐμὰ cá ἐστιν * εἰ γὰρ Qa 
ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος εἰρημένον τὸ" Πάντα τὰ ἐμὰ cá 
ἐστι, δΏλον, ὅτι καὶ αὑτὴ f; χρίσις, περὶ fic grav. 
Ἡ κρίσις ἡ ép) δικαία ἐστὶ, τοῦ Πατρός ἔστο ἡ 
xpistg* εἰ δὲ τοῦ Πατρός ἔστιν 3; χρίσις, δύναται 1 
λῦσθαι τὸ ἑπηπορημένον περὶ τοῦ (51): "Ero δὲ 
οὐ ζητῶ εἡν Δόξα» pov: ἔστιν ὁ ζητῶν, καὶ spl 
γω». Ἔχει δέ τινα χαὶ ἀτυφίας ἔμφασιν πρεπούς 
τῷ Σωτῖρι τὸ λεγόµενον bv τῷ Εγὼ δὲ οὐ (iré 
τὴν δύξαν' µου * οὐδὲ γὰρ πάνυ ἔπρεπεν αὐτὶν tij 
ἑαυτοῦ δόξαν ἀπαιτεῖν, καὶ ἐπὶ τούτῳ κρίνει τος 
μὴ ἀποδεδωχότας αὐτὴν ἀλλ᾽ ἐχρῆν τὸν Πατέρα Se 
ξαν δεδωκότα τῷ Υἱῷ ἀπαιτεῖν αὑτὴν ἀπὸ τῶν ἀπν 
στερούντων, xat χρίνειν αὐτοὺς ἐπὶ ταύτῃ. Tí ἃ 
καὶ ὁ Σωτήρ, μιμητὴς Qv τοῦ Πατρὸς, ζητεῖ siye 
ξαν τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τῶν µανθανόντων τὰ περὶ CU" 
καὶ εἰ μὴ εὕροι τὴν τοῦ Πατρὸς δόξαν Év τισι, xpi 
ἂν ἐχείνους, ὡς ἑξουσίαν λαθὼν xploty πονεῖν, 68 
Yib; ἀνθρώπου ἐστίν. Ὁ µέντοιγε Ἡραχλέων 9' 
Ἔστιν ὁ ζητῶν, καὶ κρίνων, οὐχ ἀναφέρει ἐπὶ 9t! 
Πατέρα, τοιαῦτα λέγων" « Οζητῶν, καὶ κρίνων, both 

ὁ ἐχδιχῶν µε, ὁ ὑπηρέτης ὁ εἰς τοῦτο τετα μέν 
6 μὴ lx, τὴν µάχαιραν φορῶν, ὁ Éxbuxoz τοῦ fact 
Mus * Μωῦσῆς δέ ἐστιν οὗτος, χαθὰ προείρηχεν αὐτάς 
λέγων Εὶς ὃν ὑμεῖς ἠαπίσατε.» civ ἐπιφέρεν 
ὅτι ε Ὁ χρίνων, xat χολάζων ἐστὶ Μωῦσῆς, τουτέστυ 
αὐτὸς ὁ νοµοθέτης. » Καὶ μετὰ τοῦτο πρὸς ἑαυν 
ἐπαπορεῖ ὁ Ἡραχλέων λέγων’ «Il οὖν οὗ (ὅ5) λὲ 
γει τὴν χρίσιν πᾶσαν παραδεδόσθαι αὑτῷ;» xal ve 


"'jbiJ. 50. 11004). xvn, 10. 60.8. 


(25) CC redundare viJetur, nec etiam legit. Fer 
rarius. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


666 


λύειν τὴν &vüvrozopi), ταῦτά φησι ' εΚαλῶς A vere objectionem, hzc inquit : « Pulchre dieit ; 


ὃ Ὑὰρ κριτής, ὡς ὑπτρέτης, τὸ θέληµα τούτου 
κρίνει, ὥσπερ xa ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων φαίνεται 
ον. » Πῶς δὲ ἄλλῳ ct ἀνατίθησι τὴν χρίσιν, 
Δεεστέρῳ τοῦ ΣωτΏρος, xa0' à νομίζει, τῷ Ar,- 
ᾧ, οὐδ' οὕτως ἀποδείξασθαι δύναται, σα” ῶς Υε- 
ένου τοῦ. Οὐδὲ γὰρ ὁ Πατὴρ κρίνει οὐδέ- 
μὰ τὴν αχρίσι πᾶσα» δέδωκε τῷ Ylo* xo 
Εξουσίαν ἔδωχεν αὐτῷ κρἰσιν ποιεῖν, ὅτι 
Ivüpoxov ἐστίν. 
Αμὴν ἁμὴν «έχω ὑμῖν, ἑάν τις τὸν ἐμέν 
εηρήσῃ, θάνατον οὐ μὴ θεωρήσῃ εἰς τὲν 
Ὥστερ ἐστί τις ζωὴ ἀδιάφορος, ἡ μήτε &ya- 
Ἶτε χαχὸν τυγχάνουσα, καθ) ἣν λέγομεν ζῆν 
κ ἀσεδεῖς, καὶ τὰ ἄλογα ζῶα  χαὶ ἑτέρα διά- 


naim Moyses tanquam minister, voluntatem Christi 
faciens judicat, quemadmodum apparet etiam in 
bominibus evenire. » Quomodo vero alii tanquam 
inferiori Servatore (nempe, ut ipse putat, Deiniurgo, 
et mundi Elffectori ) judicium tribuat, neque osteu- 
dere potest, cum aperte sit scriptum : Neque enim 
Puter judicat quemquam, sed omne judicium. dedii 
Filio **; et illud : Potestatem dedit. ipsi judicium 
faciendi, quoniam Filius hominis est '*. 

9l. Amen amen dico vobis, si quis sermonem 
meum servaverit, mortem non videbit in aternusa ??, 
Quemadmodum est quxdam vita qux nobis est in- 
differens, neque bonum, neque nialum exsistens , 
juxta quam etiam impios et animalia bruta vivere 


ἀλλ ἀγαθὸν (54), περὶ ἧς φησιν 6 Παῦλος * B dicimus ; et altera, que non est indiffereus , non 


h ἡμῶν κέχκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἑν τῷ 
ιαὶ αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν περὶ ἑαυτοῦ: Ἑ]ώ 
ζωή’ οὕτως τὸν μὲν ἐναντίον τῇ δ,αφόρῳ (355) 
ἵνατον ἁδιάφορον ἐρεῖς ' τὸν δὲ ἐχθρὸν τῷ εἰ- 
'Eyo εἰμι ἡ ζωὴ, πονηρὀν τινα xaX χαλετὸν 
0 ὃν ὁ ἀποθνίσκων ἐστὶν ἐν τῷ θανάτῳ' περὶ 
pania "Εσχωτος ἐχθρὲς χαταργεῖται, ὁ 
€» Καὶ περὶ τούτου γε τοῦ θανάτου νημιστέον 
τὸν ᾿Απόστολον ταῦτα" Διὰ τοῦτο ὥσπερ δὺ 
νθρώτου ἡ ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆ.]- 
| διὰ τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως 
τας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῇ.θεν, ἐς ᾧ 
᾿ἧμαρτον. "Αχρι γὰρ νόµου ἡ ἁμαρτία ἦν 
pe dpapría γὰρ οὖκ &AAoyetzat μὴ ὄντος 
ἀ11 ἐδασ/.Ίευσεν ὁ θάνατυς ἀπὸ '᾿Αδὰμ µέ- 
Ὀσέως, xal ἐπὶ τοὺς μὴ ἁμαρτήσαντας ἐπὶ τῷ 
ατιτῆς παραθάσεως Αδάμ" xaX μετ' ὀλίγα' 
iv. évóc παραπτώματι ὁ θάνατος ἐξασίΊευ- 
τοῦ ἐνὸς, πο..Ἰῷ por οἱ τὴ» περισσείἰαν' 
ἔριτος, καὶ τῆς δικαιοσύνης «ἑαμέάνοντες 
| Βασιϊεύουσι (50) διὰ τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ 
Στίς γάρ ἐστιν ὁ διὰ τῆς ἁμαρτίας θάνατος 
χύσμον εἰσελθὼν, f] ὁ ἔσχατος ἐχθρὸς Χριστοῦ 
ηθησόμενος ; xax τίς ὁ εἰς πάντας ἀνθρώπους 
' διελθὼν, τῷ πάντας ἡμαρττχέναι, f) αὐτὺς 
€ xaX ἐθασίλευσεν ἀπὸ ᾿Αδὰμ µέχρι Μωῦσέως; 
; δὲ, τουτέστιν ὁ νόμος, ἣν µέχρι τῆς τοῦ 
ἡμῶν Ἰησοῦ ἐπιδημίας. Καὶ ἐθασίλευσέ γε 
παραπτώµατι, διὰ τοῦ ἑνὸς, ἕως οἱ τὴν πε- 
y τῆς χάριτος xa τῆς δικαιοσύνης λαθόντες 
βασιλεύσωσι διὰ τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ Ἰησοῦ. 
οὖν τὸν θάνατον οὗ θεωρήσει εἰς τὸν αἱῶνα 
Wo» του Μονογενοῦς xa Πρωτοτόχου πάσης 
τηρήσας, πεφυχκότα κωλύειν θεωρεῖσθαι τὸν 
. Οὕτω δὲ ἀχουστέον τοῦ. Εάν τις τὸν 
Wor τηρήσῃ, θάνατον οὗ μὴ θεωρήσῃ εἰς 


n. v, 22. "ibid. 27. 7? Joan. vini, 51. 


v, l2 seq. *! Rom. v, 17. 


{αὶ ἑτέρα διάφορος, d. ἀγαθόν. lta. co- 
*gius οἱ Bodleianus, necuon Perionius, qui 
Et alia differens, sed bonum. At videtur 
"errarius, καὶ ἑτέρα ur, ὁδιά ροροςι ο) χακδν, 


C 


malum, sed bonum exsistens , de qua inquit Pau- 
lua ** : Vita nostra abscondita est. cum Christo in 
Deo ; ct ipse Dominus noster de seipso **: Ego sum 
vita : ita mortem eam, quz contraria sit indifferenti 
vite, indifferentem dixeris ; illam vero quz est ini- 
mica dicenti : Ego sum vita , malam quamdam et 
asperam mortem ; qua qui moritur, est in morte ; 
de qua scriptum *! : Ultimus inimicus aboletur , 
nempe mors. Ac profecto de bac morte censendum 
est Apostolum hzc loqui ** ; Propter. hoc, quemad- 
modum per unum homineim peccatum intravit in mun- 
dum, etiam per peccatum mors, et sic in. omues Λο- 
mines pertransiit, eo quod omnes peccaverunt. Usque 
ad legem enim peccatum. erat in mundo : peccatum 
enim non imputatur, non. exsistente lege : sed regna- 
vit mors ab Adam usquead Moysem, etiam im eos qui 
non peccaruni ad similitudinem transgressionis Adam : 
el post pauca *?; Etenim si per unius delictum mors 
regnavit per unum, multo magis lii qui exuberantiam 
361 gratie ei justitie accipiunt, in vita regnabunt, 
uuctore uno Jesu Christo. Quonam enim est mors 
qua» per peccatum iutroivit jn. mundum, nisi ulti- 
mus inimicus Christi abolendus ? et quaenam mors 
illa est, quze in omnes homines pervasit, eo quod 
omnes peccaverint, nisi Ίσα qux eUam regnavit 
ab Adam usque ad Moysem ? Moyses autetn, lioc est 
lez, fuit usque ad Servatoris nostri Jesu Christi 
adventum **. Ac profecto regnavit unius delicto 
per unum, quousque qui exuberantiam gratie et 


D justiti: accipiunt per vitam, regnent auctore uno 


19 Colos. mni, 9$. 
"Luc. xvi, 16; i 


Jesu Christo. απο igitur mortem non videbit 
in :eternum, qui sermonem Unigeniti et Primoge- 
niti omniy creatur: ΄ servaverit, natura aptum ad 
probibendum ut mors non videatur. Sic igitur in- 
telligendum est : Si quis sermonem meum servaverit, 
mortem non videbit in eternum, perinde ac si bic 
50 Joag, xi, 25. *! 1 Cor. xv, 20. 


Βου. x, 


ἁλλ᾽ ἀγαθόν. 
(25) Διαφόρφ. Ferrarius legebat, ἁδιαφόρῳ. 
(26) Βασιεύουσι. Lege, βασιλε σον”9. 


- .---- -—-—- 


S67 


ORIGENIS 


loquens,* quia donasset lucem audientibus, diceret A ccv αἰῶνα, ὣς cl χαρισάµενος ὁ ταῦτα λέγων φῶς 


illis: Si quis meam lianc. servaverit lueeui, tene- 
bras non videbit in z:&ternum. Nam fleri non potest 
ut tenebrz oriantur illi qui servat hanc lucem ; 
atqui si hanc lucem quis perdiderit, futurum est 
ut mox talis videat tenebras. [sto igitur modo etiam 
vita facta est in Sermone, qui in principio erat 
apud Deum **, Quocirca principium, lioc est Sa- 
pientia, qux dicit : Deus creavit me initium viarum 
suarum ad opera ejus **, de sermoue in seipsa ex- 
sistente, in quo facta est vita, docebit et dicel : Si 
quis sermonem meum servaverit, mortem non vide- 
bit in eternum : pariter enim servabit quis sermo- 
nem et vitam in ipso factam, ab ipsoque insepa- 
rabilem, quz etiam vita lux est hominum lucens in 
tenebris, et ab ipsis non apprehenaa *', Si igitur 
veluti percunctans Propheta dicat : Quis est homo 
qui vivet, el non videbit mortem** ? respondebimus a 
Servatore nostro edocti, et dicemus : llle homo vi- 
vet, et non videbit mortem, qui servat sermoneu 
dicentis : Si quis sermonem meum servaverit, mor- 
tem non videbil in eternum. Hoc in loco pariter 
q'sro num forle vocabulum, in eternum, | iutelli- 
gendum sit communiter: ut totum sit hujusmodi: 
Si quis sermonem meum servaverit in alernuim, 
mortem non videbit in eternum. Videtur enim ali- 
quis tandiu non videre mortem, quandiu sermonem 
servat Jesu ; siinul enim atque quis eum perdiderit, 
362 mortem etiam vidit. Quod si recurrere quis 


τοῖς ἀχούουσιν, ἔφασχεν αὐτοῖς. Ἐάν τις τὸ ἐμὸν 

τοῦτο τηρήση φῶς, σκότο; οὗ μὴ θεωρήση εἰς τὸν 

αἰῶνα”.ἀδύνατον γὰρ γενέσθαι σχότος τῷ τηροῦντι 

τὸ Qc * εἰ µέντοιγε ἀπολέσαι τις τοῦτο τὸ φῶς, 

ἕπετα: τῷ ἁπολωλεχότι εὐθέως ἰδεῖν τὸ σχύτος. Οὕτω 

τοίνυν xai £y τῷ Λόγῳ by ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν v£vo- . 
ve) dj ζωή’ διόπερ dj ἀρχὴ , τουτέστιν ἡ Σοφία, ἡ 42 
λέγουσα᾽ Ὁ θεὺς ἔκτισέ µε ἀρχὴν ὁδοῦ αὐτοῦ ο 
εἰς ἔργα αὐτοῦ, περὶ τοῦ ἓν αὐτῇ λόγου. iv ᾧ τε---... 
γονεν ἡ Geh, διδάξει, χαὶ φῄήσει' 'Edr tic τὸν ἑμόπαν.., 
JAórov τηρήσῃ, θάνατον οὗ μὴ θεωρήσῃ sic τὸν αἰώ-ας; 
γα’ Gua γὰρ τηρίσῃ τις τὸν λόγον, καὶ την ἀγώπα 7m 
Ρριστον αὐτοῦ Ὑενομένην bv αὐτῷ ζωὴν, τις ἅμ e 
xa φῶς ἐστι τῶν ἀνθρώπων, τὸ Ev τῇ σχοτίᾳ ga πα 
voy, καὶ μὴ καταλαμθανόμενον ὑπ αὐτῆς. Ἐὰν omen 
οἱονεὶ πυνθανόµενος ὁ Προφήτης Xévn: Τίς ἑστ-----ι 
ἄνθρωπος ὃς ὥῄσεται, καὶ οὐκ ὄγεται θάνατοπαπων 
ἀποκρινούμεθα (37) µαθάντες ἀπὸ τοῦ Σωτῖρος t EE. 
καὶ ἐροῦμεν, ὅτι ἄνθρωπός ἐστιν, ὃς ζήσεται, meeaeg] 
οὐχ ὄψεται θάνατον, ὃς τηρεῖ τὸν λόγον τοῦ εἰπόντοα---ς- 
Ἐάν τις τὸν ἐμὸν «Ἰόγον τηρήσῃ, θάνατον' οὐ p 
θεωρήσηῃ εἰς τὸν αἰῶνα. "Aya δὲ ἐν τῷ τόπῳ ὅππαν-- 
µήποτε τὸ εἰς cóv αἰῶνα, ἀπὸ χοινοῦ ληπτέον, C age 
ἂν εἶναι τοιοῦτον τὸ ὅλον Ἐάν τις τὸν ἐμὸν ctn, 
τηρήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα , θάνατον οὐ ph θεωρΒβααση. 
Καὶ γὰρ ἔοιχεν ἐπὶ τοσοῦτόν τις μὴ θεωρεῖν τὺν θά- 
νατον, ὅσον τηρῇῃ τὸν τοῦ Ἰησοῦ λόγον ἅμα γάρακςςο τν 
ἀπώλεσεν αὐτὸν, χαὶ θάνατον ἐθεώρησεν. El δέκα χα 


potest ad profundiores rationes, et considerare C ἀνατρέχειν τις δύναται ἐπὶ τοὺς βαθυτέρους λόγπαμ»»-ους 


quomodo dicatur ab homine : Et in pulverem. mor- 
tis adduzisti me **, et a Paulo : Quis me liberabit 
ez corpore hoc morlalif** ? videbit etiam quomodo 
quandiu servatus fuerit sermo, tandiu mors visa 
non fuerit ab eo, qui ipsum servarit : et quomodo, 
cum quis zegre attendens observationi sermonis, et 
circa ejus custodiam negligens faetus, euim cessarit 
custodire, tunc mortem viderit, non apud alium, 
quam apud seipsum. Ac profecto dogma legemque 
sempiternam censendum est hoc esse, perpetuo 
dicendum esse his qui receperint sermonem : Si 
quis sermonem meum servaverit, morlem non videbit 
in eternum V, Ut autem, ut ita dicam, diutius vise 
tenebrz aciem illius qui viderit obtundunt, sic 


xai νοεῖν πῶς ὑπὸ ἀνθρώπου λέγοιτ᾽ ἂν τό" El 
χοῦν θανάτου κατήγαγές µε. xaX ὑπὸ Παι -παὐὖλοι 
Τίς µε ῥύσεται ἓκ τοῦ σώματος «τοῦ Üavemm- dto: 
τούτου»; θεωρήσει τίνα τρόπον ὅσον μὲν ἕττρε ------ἶἵοο ι 
λόγος, θάνατος οὐχ ἐθεωρεῖτο τῷ τηροῦντι a ny: 
ὅτε δέ τις χαμὼν ἐν τῇ προσοχῇ, xat τηρήσε-- οὐ 
λόγου, f| ἀπροσεχτίσας περὶ τὸ τηρεῖν , οὐχ ἔτ ame aj. 
τὸν τετήρηχε, τότε τὸν θάνατον ἐθεώρησεν, οὁ —— ap' 
ἄλλον f| παρ) ἑαυτόν. Καὶ νοµιστέον γε τοῦτο ὃ- «Ἔγμα 
εἶναι, xat νόμον αἰώνιον, ἀεὶ ἂν ἡμῖν λεχθησομ. sf, 
παραλαθοῦσι τὸν λόγον, τοῦ. Ἐάν τις τὸν ép» «ἰό- 
ror τηρήσῃ, θάνατον οὗ μὴ ὄψεται εἰς τόν 
αἰῶνα. Ὥσπερ δὲ, ἵν οὕτως ὀνομάσω , ἐπιπλεῖον 
θεωρηθὲν τὸ σχότος ἀφανίζει (08) τὰς ὅπις ο. 


mors conspecia ab eo qui sermonem non servarit, D θεωρήσαντος, οὕτως θεωρηθεὶς ὁ θάνατος ἀπὸ τοπ 


interimit, et mortificat, exexcatque aciem contem- 
plationi assuetam, adeo ut opus habeat eo qui cz- 
corum oculos aperit. Ac profecto existimo idcirco 
«008, quorum nola fuerunt. ceci, qui in Evan- 
gelio scribuntur amisisse oculos, eo quod, sermo- 
nem cum non servasseut, mortem conspexerint. 


32. Dixerunt ei Judei ; Nunc cognovimus quod 
dumonium habes 3. Complures, hique sapientes, 
oume genus peccati, cujus una etiam species est, 


δὲ Joan. 1, 2. ** Prov. viri, 32. *! Joan. 1, 5. 
25. *?! Joan. virt, 51. ** ibid. 59. 

(57) Codex Regius, ἁποκρινόμεθα. 

(38) Codex Regius, ἀφανίζειν, tnale. 

(99) Οἱ μὲν xo.Llol xal τῶν» cogor, εἰς, Plato 


15 Psal. Lxxxviti, 49. 


τὸν λόγον μὴ τηρήσαντος θανατοῖ, xa vexpol τπτ 
θεωρήσασαν αὐτὸν ὄψιν, xaX ἀποτνυφλοῖ, ὡς διὰ toa 
δεηθῆναι τοῦ ἀνοίγοντος ὀφθαλμοὺς τυφλῶν. Καὶ s 
οἶμαί vs, διὰ τοῦτο οἱ τυφλοὶ, ὧν σύμθολον ἦσαν 
οἱ iy τῷ Εὐαγγελίῳ τυφλοὶ, τὰς ὄψεις ἀπολωλέ- 
χασιν, ἐπείπερ τὸν λόγον ud τηρῄήσαντες τὸν θάνατον 
ἐθεώρησαν. 

03. Εἶπον αὑτῷ οἱ "Iov6ator Nov. éyroxaysv, 
ὅτι δαιµόγιον ἔχεις. Οἱ μὲν πολλο; χαὶ τῶν σο- 
φῶν (59) πᾶν Ὑένος ἁμαρτήματος, οὗ ἓν εἴδει ἐστὶ 
55 Psal, xxi, 16. *^ ftom. vit, 


lib. ix De legib., Plotinus Ennead. 1, lib. 1. At nou 
ex perversis solum judiciis, sed ex malo etiam 
rectc judicatorum usu pceecata oriuntur. Cicero 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


670 


ἓν λόγῳ ἁμάρτημα, οὐχ ἄλλοθεν ἢ ἀπὸ χρι- A peccaium in sermone, nen aliunde oriri existimant, 


μοχθηρῶν οἵονται (40) vívss0at* οἱ δὲ ταῖς 
Γραφαῖς , ὡς θείαις πεπιστευχότες, διαλαµ- 
b περὶ τῶν παρὰ τὸν ὁρθὸν λόγον ὑπ᾿ ἀνθρώ- 
εραττοµένων, ὡς οὐ χωρὶς δαιµονίων, ἢ 
δήποτε δυνάµεων ἀντιχειμένων τῶν τοιού- 
ειτελουµένων. Καὶ o! Ἰουδαῖοι τοίνυν χατὰ 
ἁμονίου ἐνέργειαν ὑπελάμθανον elpnxévat τὸν 
) τό. ᾽Αμὴν ἁμὴ» .Ἱέγω ὑμῖν' Εάν τις τὸν 
όγον τηρήσῃ, θάνατον οὗ μὴ θεωρήσῃ εἰς 
Gra. Καὶ τοῦτο ἐπεπόνθεισα», µήτε τὸν λόγον 
ντες, µῆτε τοῦ λεγομένου τὴν δύναμιν θεω- 
t$" ὁ μὲν γὰρ 0ἀνατόν τινα ἐχηρὸν τῷ λόγῳ 
A£VO, , ὃν ἁποθνίσχουσιν οἱ ἁμαρτάνοντες , 
ἔφασχε (42) μὴ θεωρεῖσθαι εἰς τὸν αἰῶνα 
2 τὸν λόγον αὑτοῦ τγρήσαντος’ οἱ δὲ περὶ τοῦ 
ρου θανάτου νοµίσαντες εἶναι τὸ λεγόμενον 
εἶειν ᾧοντο τὸν λέγοντα, ἁποθανόντος Αθραὰμ, 
y προφητῶν, μὴ ἀποθανεῖσθαι εἰς τὸν αἰῶνα 
τὸν τηρήσαντα αὑτοῦ τὸν λόγον. 
Ἀθραὰμ ἀπέθανε, xal οἱ προρῆται, xal 
εις Εάν τις tcr ἐμὸν .Ἰόγον τηρήσῃ, οὗ μὴ 
“αι θάνατο» (A2*) εἰς τὸν αἰῶνα”. μὴ σὺ µεί- 
τοῦ πατρὶς ἡμῶν 'A6paáàg, ὅστις ἀπέ- 
καὶ οἱ προρῆται ἀπέθανον' τίνα σεαυ- 
μεῖς ; El χατὰ (40) την ἁπλουστέραν ἐχδοχὲν, 
αὑτοὶ ἁποδεδώχαμεν, δοχεῖ εἶναι σαφὲς τὸ 
λήψεως τῶν Ἰουδαίων ἀποκριναμένων πρὸς 
'Σωτῆρος λόγω περὶ τοῦ ᾿Αθραὰμ, xal τῶν 
ὢὤν, ὡς ἀποτεθνηχότων, οὐδὲν ἦττον οὐχ 
Γήμαντον vhv ἐξέτασιν μετὰ συγχρἰσεως τῆς 
τερα παραπλήσια ἑατέον. "Apa γὰρ ὥοντο 
δενὶ λόγῳ τὸν Σωτῖρα (M) εἱρηχέναι τό" 
"c τὸν ἐμὸν «Ιόγον τηρήσῃ, θάνατον οὐ 
ρήσῃ εἰς τόν αἰῶνα, καὶ διὰ τοῦτο σαφές 
; τὸν λόγον αὐτοῦ ἀπεχρίναντο; f, χαθὼς (45) 
4£V οὗ περὶ τοῦ xotwoz£oou θανάτου αὐτὸν λε- 
ναι, xal διαλαµθάνοντες περὶ Αβραὰμ, xal 
οφητῶν, ὡς καὶ αὐτῶν ἐν τῷ χείρονι θανάτῳ 
µένων ποτὲ, τὸν λόγον αὐτοῦ μὴ παραδεξά- 
μηδὲ ὑπολαμθάνοντες αὐτὸν εἶναι τηλικοῦτον, 
ἐπηγγείλατο ὁ λέγων’ casi: Nor épráxa- 
te δαιµέγιον ἔχεις; Τὸ δὲ ὅμοιον καὶ ἐπ' 
αὐτοῦ λόγων xai τῶν πρὸς αὐτοὺς ἀποχρίσεων 


quam a pravis judiciis. At vero qui Scripturis sa- 
cris tanquam divinis crediderunt, sic disputant de 
hominibus prater. rationem operantibus, tanquam 
absque demoniis, vel qualibuscunque potentiis 
contrariis peccata non perficiantur. Quamobrem 
Judxi etiam existimabant Jesum juxta damonis 
operationem dixisse ** ; Amen, amen dico vobis : 
Si quis sermonem meum servaverit, mortem non vi- 
debit in &lernum. Quod passi sunt, quia nec ser- 
monein servaverunt, nec vin dicti viderunt. Nam 


" mortem quamdam sciens Jesus inimicam esse ra- 


tioni, qua moriuntur peccantes, 363 hanc in 
zternum non videri dicebat ab eo, qui sermonem 
ipsius servaverit ; illi autem de communi morte 


B Jictum essc existimantes, aberrare arbitrati sunt, 


cuin mortuus fuisset Abraham caterique prophetz, 
dicentem neminem in zternum mori, qui mandata 
sua servarit. 


99. Abraham mortnus est et prophete, εἰ tu. di- 
cis : Si quis serionem meum servaverit, mortem 
non gustabit in. eternum ; num (u major es patre 
nostro Abrahamo, qui mortuus est ? ει prophete 
mortui sunt, Quem teipsum facis ** ? Etiamsi juxia 
simpliciorem intelligentiam, quemadmodum et nos 
interpretati sumus, videatur apertum esse id, quod 
Judaei suspicati fuerant, respondentes ad Servatoris 
serinonem de Abraham, czterisque prophetis, per- 
inde quasi illi mortui fuissent, nihilomiuus non 
sinenda est disputatio inexplorata cum collatione 
ostendente superiora similia. Utrum existimabant 
Servatorem cum nulla ratione dixisse : Si quis ser- 
monem meum servaverit, morlem non videbit in 
elernum, et hanc ob causam inauifestum quiddam 
ad ipsius sermonein responderunt ? an potius, sicut 
consideravimus, non de com;ouni morte ipsum 
locutum fuisse opinabantur, et animo cogitantes 
Abraham et prophetas aliquando spiritualiter mor- 
tuos fuisse, serinone illius. spreto, ut qui ne eum 
quidem talem esse, qualem loquens se promittebat, 
existimarent, inquiunt : Nunc cognovimus quod 
demonium habes ** ? Simile vero etiam in aliis ip- 
sius sermonibus pluribus verbis in supcrioribus 


µιόνων ἐν τοῖς ἀνωτέρω &Errácausv: οἷον ἐπὶ D exquisivimus, veluti in Samaritide ; quando cum 


jan. vin, οἳ. ὃν ibid. 59, 99. ** ibid. 59. 

1: Cum quidquid peccatur, perturbatione 
Y rationis, alque ordinis. Clemens Alexandr. 
t. lib. vi : Μυρίων Υοὺν ὄντων χατ àpi- 
| πράσσουσιν ἄνθρωποι, σχεδὸν δύο εἰσὶν ἀρχαὶ 
ἁμαρτίας, ἄνοια χαὶ ἀσθένεια * ἄμφω δὲ ἐφ᾽ 
Gy µήτε ἐθελόντων µανθάνειν, µήτε αὖ τῆς 
lac χρατεῖν. Τούτων δὲ, δι fiv μὲν οὐ χαλῶς 
κι’ δι ἓν δὲ οὐχ ἰσχύουσι τοῖς ὀρθῶς κριθεῖσιν' 
p, ἁπαττθείς τις τὴν γνώµην, δύναιτ᾽ ἂν cj 
t7, κἂν πάνυ δυνατὸς ᾗ τὰ γνωσθέντα ποιεῖν * 
αὶ χρίνειν 5b δέον ἰσχνων, ἄμεμπτον ἑαυτὸν 
οιτ ἂν ἐν τοῖς ἔργοις ἐξασθενῶν. Cum igitur 
sint numero. θά agunt homines, due fere 
Rhium peccatorum cause, ignorantia, el. im- 
45 : ulraque aulem in nostra. potcatate est , vel 


cum discere nolumus, vel rursum cupiditatem mode- 
rari. larum autem rerum alia efficit ut male judice- 
mus : alia ut recte judicaiis uti non valeamus, Nec 
enim falsus aliquis animi, recte agere valeat, etiamsi 
we? animo decrevit omnino agere queat : nec. qui 
Judicare potest quid (acto opus sit, inculpatum se 
prastet, si in agendo [uerit imbecillus. IlugriUS. 
(40) Codex Kegius, male, olov yevéc0a:. 
41) In eodem codice Regio deest χατά. 
42) Codex Regius, perperau. ἐφάσχομεν. 
(42*) In Evang., οὐ uh γεύσηται θανάτου. 
43) Ferrarius legit, εἰ xai xac, etc. 
"m Codex Bodleianus, σὺν οὐδενὶ λόγῳ τὸν Eur 
*f«pa* Regius, male, οὐδενὶ τῷ τὸν Σωτηρα. 
(45) In codice Regio deest καθως. 


ev 


ORIGENIS 


55» 


dixisset ei Jesus : Da mili quod bibam, post alia A τῆς Σαμαρείτιδος, ὅτι, εἰπὼν αὑτῇ ὁ Ἴησους' Αός 


talia addidit : Si scires donum Dei, et quis sit qui 
dicit tibi: Da mihi quod bibam, tu ulique petiisses 
ab eo, et dedisset tibi aquam vivam. Et dicii illi mu- 
lier : Domine, neque haustorium habes, et. puteus 
profundus est ; unde ergo habes illam aquam vivam? 
et rursus : Domine, da mihi istam aquam vivam, ut 
ΠΟΝ siliam, neque venium huc ad hauricndum **, 
laud enim probabile est Samaritidem illi respon- 
dere de aqua sub sensum cadente, vel ab ipso pc- 
lere corporalem aquam, ne in posterum sitiret, vel 
ne veniret ad hauriendum ex fonte Jacob sub scu- 
sum cadente. Quin etiam dicente Domino *? : Panis 
quem ego dabo, caro mea est θά, pro mundi vita, 
quaudo pugnabant inter se Judei dicentes : Quo- 
modo polest hic nobis carnem suam dare ad mandu- 
candum ** ? ostendimus non adeo stupidos fuisse, 
qui audiebant, ut. opinarentur Jesum hzc loquen- 
tem invitare auditores ut accederent comesturi 
carnem jpsius. Consepntaneumque certe est Jud:eos 
dixisse in prasenti contextu, quem nunc examinae 
mus, hzc verba : Abraliam mortuus est, et prophe- 
(e, quoniam dilicissent quomodo per unum honi- 
nem peccatum intravit in mundum, et per peccatum 
mors ; et ita in omnes homines pervasit, eo quod 
omnes peccaverunt 53. Consentaneum vero etiam est 
eos vidisse mortem reguasse in eos qui p^ccave- 
runt ad similitudinem transgressionis Adi !, la- 
buisseque sermonem de morte, quz per peccatum 
in omnes homines pervasit, eo quod omnes pecca- 
verunt. De his autem edocti, Jesu sermones non 
noverunt, quia qu» sequuntur non adiniserunt ; 
nimirum quod, Non sicut delictum, ita et donum *. 
Sed ne ratiocinari quidem poterant, quod Si unius 
delicto mulii periere, multo magis gratia Dei, et do- 
num per graliam , que fuit wnius hominis Jesu 
Christi, in multos. exuberavit *. Non intellexerunt 
eiiam, quomodo donum non est simile morti que 
fuit per unum qui peccavil : neque enim eruditi 
fuerant aliquando donum ex multis delictis fuisse 
ad jwstificationem *, Sed ne viderant quidem etiam 
quod ezuberantiam gratie εἰ doni accipientes per 
vitam, regnabunt auctore uno Jesu Christo *. Atque 
Abrali2 quidem et prophetarum mortem versabant 
animo, audientes quod etiam Samuel, quasi per 
mortem sub terra exsistens, a pythonissa excitatus 
fuisset : qu:e deos cum existimaret iuferne sub 
terram esse, diceiat : Ego vidi deos ascendentes e 
terra *. At vero vitam Abrahze et prophetarum non 
apprehenderunt, ac ne apprehenderunt quidein 
Deum Abrahz, et Isaac, et Jacob, Deum non esse 
ipsorum mortuorum, sed viventium " ; ac veluti 
suspicantes mortuos esse prophetas, fabricabautur 
illerum sepulcra * ; hanc etiam ob causam miseri 


** Joan. iv, 7, 10, 11, 15. *? Joan. vi, 59. 
*jbid. * ibid. 16. "ibid. 17. 


Ευ. PATROL. 
(47) Codex Regius male, ὑπὸ va3z(* 1300». 


5 ibid. 53. 
* | Reg. xxvii, 15. 


. (46) Pro Δός pot πιεῖν codex Regius tantum habet ποιςῖν. --- Superiori linea, pro ὅτι, interpres legit ὅτε, 


µοι πιεῖν (46), μεθ’ ἕτερα προτέθηχε τοιαῦτα * Ei 
δεις τὴν δωρεὰν τοῦ θεοῦ, καὶ τίς ἐστι ὁ «Ἰἐγων 
σοι" Δός µοι πιεῖν, σὺ ἂν ᾖτησας αὐτὸν, xal 
ἔδωκεν ἄν σοι ὕδωρ (ov. Καὶ Aérec αὐτῷ ἡ γυνή; 
Κύριε, οὔτε ἅντ.ημα ἔχεις, καὶ có gpéap ἑστὶ 
βαθύ: πὀθεν οὗν ἔχεις τὸ ὕδωρ có (or ; καὶ πάλι 
Κύριε, δός poc τοῦτο τὺ ὕδωρ τὸ (Gov, ἵνα μὴ 
διψῶ, μηδὲ διέρχωµαι ἐνθάδε dvcAetr. Οὐ yàp aca. 3 
πιθανὸν ἣν περὶ αἰσθητοῦ ὕδατος ἀποχρίνεσθας a9 — auo, 
τῷ τὴν Σαμαρεῖτιν, καὶ ἠτηχέναι αὑτὸν co paste, 
ὕδωρ ἐπὶ τῷ µηχέτι διφῆσαι, μηδὲ διέρχεσθαι àv 
τλεῖν ἀπὸ τῆς τοῦ Ἰακὼθ αἰσθητῆς πηγῆς: Άλλάκνκ sad 
xai εἰπόντος τοῦ Κυρίου" Ὁ ἄρτος ὃν ἐγὼ δώσω «.͵ 
ἡ σἀρξ µου ἑστὶν ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς----κ., 
ὅτε ἐμάχοντο πρὸς ἀ.].λή.ους οἱ "Iovóatot Aéyommam- y. 
τες Πῶς δύναται ἡμῖν οὗτος δοῦναι τήν cápr-mmmma 
φαγεῖν; ἀποδείχνυμεν, ὅτι οὐκ ἂν τοσοῦτον ἀνόητ---πκοι 
σαν οἱ ἀχούοντες, ὡς ὑπολαμθάνειν, ὅτι προχο- —e- 
λεῖται ὁ λέγων τοὺς ἀχροατὰς εἰς τὸ προσελθεῖν, ctus; 
ἐμφαγεῖν τῶν σαρχῶν αὑτοῦ. Καὶ εἰχός ve, ὅτι Den. 
γον οἱ Ἰουδαῖοι Emi τῶν voy ἡμῖν ἐπεταζομένων ῥάῶτφη. 
τῶν, τό. ᾿Αδραὰμ ἀπέθανε, καὶ οἱ προφῆτω- πως , 
µεμαθηχότες viva τρόπον δι ἑνὸς ἀνθρώπου á 
ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆ-θε, xal διᾶ tmmm—rüc 
ἁμαρτίας ὁ θάνατος" καὶ οὕτως εἷς πάνταςω ἂν 
θρώπους ὁ θάνατος διῆ.θεν, ép" ᾧ πάντες fimm. -ημαρ- 
τον. Ἔθλεπον δὲ χαὶ ὅτι ἐθασίχευσεν ὁ θάνατος ia 
τοὺς ἁμαρτήσαντας ἐπὶ τῷ Ópououatt τῆς παρα πας--αδά- 
σεως ᾿Αδὰμ, xaX ἣν αὐτοῖς ὁ λόγος περὶ τοῦ διὰ τὴν 
ἁμαρτίαν θανάτου εἰς πάντας ἀνθρώπους διελἾα- «ηλυ- 
θότος ἐπὶ τῷ πάντας ἡμαρτηχέναι. Περὶ τοὔτωλμαν d 


4 
Ae 
—*- 





. pepaünxévs; τὰ ἑξης, ἅτε ud] παραδεξάµενο: —— toj. 


Ἰησοῦ λόγους, οὐχ Ίδεισαν, xal ὅτι Οὐχ ὡς στ en 
παράπτωμα, οὕτως καὶ có χἀρισμα. Αλλ ---ᾷ 
συλλογἰζεσθαἰ πως ἑδύναντο, ὅτι, El τῷ τοῦ am. 
παραπτώµατι ol πολλοὶ ἀπέθανον, zoAAp µεατ- 
Aor ἡ χάρις τοῦ θεοῦ, καὶ ἡ δωρεὰ év χάριτ« rijg 
τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου Ιησοῦ Χριστοῦ, εἰς τοὺς” 
πο.].]οὺς ἑπερίσσευσεν. Οὐ συνίεσαν δὲ χαὶ πῶς” 
οὐχ ἣν τὸ δώρηµα ὅμοιον τῷ δι’ ἑνὸς ἁμαρτήσαντος --- 
θανάτῳ: οὐδὲ γὰρ ἐπεπαίδευντό πως, ὅτι σὺ χά- 
ρισµα ἐκ zoAday παρααστωμάτων ἐγένετο elc δι- 
χαίωµα. "AXX οὐδξ ἔθλεπον, ὅτι οἱ tv. περισσείαν 


P eni 
P 
“ 


D τῆς χάριτος καὶ τῆς δωρεᾶς Aap6drortec &v 


ζωῇ βασιλεύσουσι διὰ τοῦ éróc "Incov Χρι- 
στοῦ. Καὶ ἑνενόουν μὲν τὸν θάνατον ᾿Αθραὰμ xal 
τῶν προφητῶν, ἀχούοντες, ὅτι xal apost, ὡς διὰ 
τὸν θάνατον ὑπὸ γῆν (vw, ὑπὸ ἐγγαστριμύθου (47) 
ἀνήγετο, θεοὺς οἱομένης χάτω που εἶναι τῆς Ὑῖς, 
xaX λεγούσης ' θεοὺς ἑγὼ εἶδον dra6aivorcac ἁ τὸ 
τῆς γῆς τὴν δὲ ζωὴν τοῦ ᾿Αθραὰμ xaX τῶν προφτ- 
τῶν οὐ κατειλήφασιν, οὐδ ὅτι ὁ θεὸς ᾿Αδραὰμ, 
xaX Ἰσαὰκ, xai Ἰαχὼθ θεὸς f», οὗ νεχρῶν αὐ- 


** Ποπ. v, 19. * ibid.14.  *ibiJ. 15. 
' Μο, xxn,32.. * Matth. xxu, 29. 





COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


6.4 


Mà ζώντων  χαὶ ὡς | ὑπολαμθάνοντές τε A habiti. Etiam igitur si Abraham mortuus fucrit, re- 


εἶναι τοὺς προφήτας, ᾠχοδόμουν αὐτῶν 
υς. xal διὰ τοῦτο ταλανιζόµενοι. El. χαὶ 
v οὖν ᾿Αθραὰμ, ἀλλ ἔζησε, χαὶ οὐχέτι 
τον ἐθεώρει, ἀφ' οὗ ἰδὼν τὴν Ἰησοῦ ἡμέραν 
fave , xal ἑχάρη. Οἶμαι δὲ xai διὰ τοῦτο 
. Αόραὰμ ἀπέθανεν, εἱἰρησθαι ὑπὸ τοῦ 
' διδάσχοντος, ὅτι ᾿Αθραὰμ Ej , τό’ "A6pa- 
rhp ἡμῶν (T) ἡγα-ἰ1ιάσατο, ἵνα n τὴν 
εὖν ἐμὴν, καὶ εἶδε, καὶ ἑχάρη. El μὴ βού- 
«οὕτως ἔχειν τὰ περὶ τοῦ 'A6paxp, λεγέτω 
ὕτερον πότε ὁ ἰδὼν τὴν τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν 
xai ἐπὶ τούτῳ ἀγαλλιασόμενος, χαὶ χαρεὶς, 
Φε τὸν θάνατον. 3| ὁ ἰδὼν τὴν ἡμέραν τοῦ 
, Καὶ ἀγαλλιασάμενος, xaX χαρεὶς, ἀξιωθεὶς 


vixit in posterum non ampliua visurus mortem ; ab 
eo enim tempore, quo vidit Jesu diem, exsultavit 
et gavisus est. Atque etiam ob hanc causam arbi- 
tror Servatorem docentem Abrabam vivere, cum 
dixissent : Abraham mortuus est *, mox intulisse : 
365 Abraham pater vester exsultavit, ut. videret 
diem meum ; el vidit, et gavisus est "9. Quod si. nolit 
aliquis res Abrabz sic se liabere, dicat nobis utrum 


qui vidit aliquando Servatoris nostri diem, ethanc.— 


ob causam exsuliavit et. gavisus est, { (51) etiam 
mortem videat : au qui Servatoris nostri diem vidit, 
el exsultavit, atque gavisus est], dignatus tali vi- 
sione, tanquam ipsa dignus, postea privatus fuil ea 
re quam viderat. Nam si utrumque liorum absurdum 


ὄψεως, ὡς ἄξιος αὐτῆς, ὕστερον ἑστέρηται B est, cum Abraham vidit Jesu diein, cum ipso pari- 


msev. El γὰρ ἑκάτερον τούτων ἄτοπόν ἐστιν, 
ν ἡμέραν Ἰησοῦ ᾿λθραὰμ, ἅμα τῷ ἱδεῖν 
aX τὸν λόγον σὐτοῦ, καὶ ἑτέρησε, xai οὐχ ἔτι 
θεωρεῖ" χαὶ οὐχ ὑγιῶς ἔλεγον, ὡσπερεὶ ἔτι 
tp (48) τυγχάνοντος αὐτοῦ, οἱ Ἰουδαῖοι τό" 
ἀπέθανε. Τὸ δ᾽ ὅμοιον ἐρεῖς xal περὶ τῶν 
y* εἰ γὰρ ὁ θεὸς οὐχ ἔστι νεχρῶν, ἀλλὰ ζών- 
ἔστιν, ὥσπερ τοῦ ᾽Αθραὰμ, xal τοῦ Ἰσαὰκ, 
Ἰαχὼθ, οὕτως xal τῶν λοιπῶν προφητῶν 
σι xal οἱ προφῆται' xal γὰρ ἐτήρησαν τὸν 
ὢ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὅτε λόγος Κυρίου ἐγένετο 
vb, f] λόγος ἐγένετο πρὸς Ἱερεμίαν, f] λόγος 
πρὸς Ἱσαῖαν, οὐ γὰρ ἄλλος λόγος ἐγένετο 
X τούτων, ἀλλ' ὁ Ey. ἀρχῇ πρὸς τὸν 8cóv Υἱὸς 
ὃς Λόγος" xai τοῦτον, εἰ xal τις ἄλλος, xat οἱ 
| τετηρήχασι, xai ἐξ οὗ εἰλήφασι τὸν λόγον, 
οὐχ ἔτι ἐθεώρησαν. ᾽Οµοίως τοίνυν φεῦδος 
^ ἐγγώκαμε», ὅτι δαιµόγιον ἔχεις, τό" 
ἀπέθανε, xal οἱ προφῆται, εἰρημένον ὑπὸ 
δαίων’ οὔτε γὰρ ἔγνωσαν δαιµόνιον ἔχειν τὸν 
ντα δαιµενίοις’ οὐδεὶς γὰρ Υινώσχει τὸ μὴ 
οὔτε ᾿Αθραὰμ καὶ οἱ προφῆται ἐν θανάτῳ 
, ὅτε ἔλεγον οἱ Ἰουδαῖοι τό ΑἈθραὰμ ἀπέ- 
3| οἱ προφῆται. Μετὰ ταῦτα ζητοῦμεν τί 
coU Σωτῖρος εἱρηχότος περὶ παντὸς τοῦ τη- 
αὐτοῦ τὸν λόγον, ὅτι θάνατον οὐ θεωρήσει 
αἰῶνα, οἱ Ἰουδαῖοι μετὰ τὰ προεξετασθέν- 
αὐτοὺς χαταλλγλως τῷ' Θάνατον οὗ μὴ 
t εἰς τὸν αἰῶνα, εἰρηχέναι' Καὶ σὺ Aéyetc: 
τὸν ἐμὸν' Aóyor τηρήσῃ, θάνατο» ob μὴ 
εαὶς τὸν alora: οἱ δὲ οὐ τοῦτο, ἀλλὰ τὸ μὴ 
y (49) ὑπὸ τοῦ Σωτῆρός qat: οὐ γὰρ εἶπεν' 
τὸν ἐμὸν' «Ἰόγον τηρήσῃ, θαγάτου có μὴ 
t εἰς τὸν αἰῶνα, ὅπερ οὗτοι προφέρονται ὡς 
Κυρίου ἡμῶν εἰρημένον. Καὶ ὅρα εἰ μὴ τῷ 
) διαφορὰν τοῦ μὴ θεωρεῖν θάνατον, xat τοῦ 
, vin, 52, ** ibid. 56. ᾖἩ Matth, xxii, 
i, 2. | Joan, vin, 52. !? ibid. 
Legit interpres ὑμῶν, et mox πότερόν 
&yaX)uacápevog* sic eliam scribere amaut 
'es editores, Ep. PATROL. 
lo xepel ἔτι ἐν Quváco, etc, lta recte legit 


s, eujus interpretationem. adoptamus. At 
egisse Ferrarius, ὡσπερεὶ αἰτίου θανάτου 


92. 


ter videre audivit etiam sermonem ipsius, et serva- 
vit, nec amplius mortem videl ; nec recte Judzi di- 
cebant : Abraham mortuus. est, perinde quasi ipse 
etiani tum in morte esset. Simile etiam de prophetis 
dices : nam si Deus non est mortuorum, sed viven- 
tium, et ut est Abrabam, et Isaac, et Jacob Deus *!, 
sic etiam est czeterorum proplietarum Deus, vivunt 
eliam prophetze : ut qui servaverunt etiam sermo- 
nem Filii Dei, quando sermo factus est ad Oseam *!, 
vel sermo factus est ad Jeremiam '*, vel serino fa- 
ctus est ad Isaiam 3 : nec enim alius sermo ad ali- 
quem horuin factus est, praterquam Sermo ille 
qui erat in principio apud Deum '*, Filius ipsius 
Dei Sermo : quem, si quis alius, prophetze in primis 
servaverunt, qui etiam, ex quo acceperunt sermo- 
nem, mortem amplius non viderunt. ZEque igitur 
falsum est : Nunc cognovimus quod demonium ha- 
bes !*, atque hoc : Abraliam mortuus est, et prophe- 
ια ', quod dixerunt Judzi. Neque enim agnoverant 
daemonium habere eum qui imperabat daemoniis ; 
nullus enim cognoscit quod non est ; neque Abra- 
ham et prophetse in morte amplius erant, quando 
dicebant Judai : Abraham morluus est, et propheta. 
Deiude quaerimus cur tandem, eum dixisset Serva- 
tor de quocunque qui sermonemipsius servat : Mor- 
tem non videbit in eternum, idque exigeret, uti Ju- 
dai post illa verba qux antea examinavimus, conse- 
quenter his verbis : Mortem non videbit in Gternum, 


D dicerent : Et tu dicis : Si quis sermonem meum ser- 


vaverit, mortem non videbit in eternum, illi non hoc 
faciant, sed respondeant quod Servator non dixerit. 
Neque enim dixerat Servator : Si. quis sermonem 
meum servaverit, mortem non gustabit in eternum, 
quod isti preferunt tanquam a Domino nostro di- 
cium, Et vide an quia differentia sit inter videre 
mortem, et gustare mortem, a cseteris 366 pariter 
 Osé, 1, 1. ?* Jerem. xiv, 4. '*lga. n, 4. 


τυγχάνοντος αὐτοῦ. verlit enim : Perinde quasi mors 
Abruhe in causa esset, ut etiam Christus moreretur. 

(49) Mi) elgnyuérov. 1n edüioue BHuetii deest 
μή. quod legitur in codice Borleiano. 

(50) Codex Itegius, τὸ εἶναι, male. 

(51) Haec supplevimus e Perionio. 


-.. 9 .αω.- 


* 


13 ORIGENIS 
»vangelistis dictum fuerit, eos qui prope Jesu essent A μὴ γεύεσθαι θανάτου, ὑπὸ τῶν λοιπῶν ἅμα εὑαγχελι- 


non gustaturos mortem, quoad usque vidissent Fi- 
Jium hominis venientem in reguo suo. Matthzeus 
quidem sic habet : Amen dico vobis, sunt quidam 
hic stantes, qui non. qustabunt mortem, donec vile- 
rint Filium hominis venientem in regno suo 15. Marcus 
vero : Amen dico vobis, sunt. quidam inter eos. qui 
hic stant, qui non. gustabunt mortem, donec viderint 
reguum Dei venisse cum potentia '*. At Lucas sic : 
Vere sunt quidam hic stantes, qui non gustabunt mor- 
tem, donec videant Filium hominis venientem in glo- 
ria sua **1*, Ut enim in corpore diversi sunt sensus, 
gustus et visus, sic juxta sensus qui a Salomone? 
divini dicuntur, alia crit animz potentia qux» vim 
videndi habet et contemplandi ; alia qu:xe gustandi 


στῶν εἴρηται περὶ τοῦ ph γεύεσθαι θανάτου τοὺς 
ἐγγὺς τοῦ Ἰησοῦ ἑστῶτας, ἕως ἂν ἴδωσι τὸν Yiby τοῦ 
ἀνθρώπου ἐρχόμενον iv τῇ βασιλείᾳ ἑαυτοῦ: τοῦ μὲν 
Ματθαίου. Ἁμὴ», ἁμὴν «έχω ὑμῖν, sicl τινες τῶν - 
ὧδε ἑστώτωγν, oltirec οὗ μὴ γεύσωνται θανάτου, 

ἕως ἂν ἴδωσι τὸν Ylór τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενεν 3 
ἐν τῇ βασιάείᾳ éavcov: τοῦ δὲ Mápxovu* Ἀμὴν, - 
ἁμὴν «έχω ὑμῖν, ὅτι εἰσέ τινες τῶν ἑστηκόζων — uu 
ὧδε, οἵἴτωες οὗ μὴ Τγεύσωνται θανἀτον, ἕως ἅγτουν 
ἴδωσι τὴν βασιάείαν' τοῦ 820v &AnAvOviar. £v ξι---.. 
γάμει" τοῦ δὲ Λουχᾶ: ᾽Α.ἱ1ηθῶς εἰσί τινες τῶν ὧδα —m. 
ἑστώτω», olturec οὗ γεύσογται θᾳγάτου, ἕως d ms 
ἴδωσι τὸν Yiévr τοῦ ávüpoxov ἑρχόμενον àx c —i 
0c£y αὑτοῦ. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ σώματος διάφορα». 


et adipiscendi qualitatem eorum ciborum qui animo D αἰσθήσεις εἰσὶ, γεῦσις xat ὅρασις, οὕτως κατὰ qu à 


percipiuntur. Et quoniam quatenus Dominus panis 
cst vivus qui e coelo descendit **, sub gustum cadit, 
nutriens animam ; cadens etiam sub visum, quatenus 
sapientia est, cujus pulchritudinis amatorein se esse 
fatetur ille, qui dicit ** : Amator factus sum illius 
pulchritudinis; nobis etiam illud pracipieus : Ama 
eam, et. servabit. te** ; hanc ob causam in Psalmis 
dictum est**: Gustate, et videte, quod suavis est Domi- 
nus. Et ut Dominus sub gustum, et sub visum cadit, 
sic etiam adversaria ejus mors sub gustum et sub 
visum cadit. Mortem sub gustum cadere illud docet : 
Sunt quidam hic stantes, qui non gustabunt mortem ??, 
et que sequuntur; quod vero sub visum ctiain ca- 
dat, illud : Si quissermonem meum servaverit, mortem 
non videbit in. cternum "* ; proinde gustat mortem, 
nec solum gustat, verum etiam morte, veluti cibo, 
expletur qui contraria verbis vitze aeterna profert. 
Promissio etiam est neminem stantem in loco qui 
mente cernitur, quem demonstrat Jesus, gustatu- 
rum mortem. Observa enim tres evangelistas di- 
xisse pariter : Sunt quidam hic stantes, vel : Sunt 
quidam qui hic steterunt : de quibus etiam scripse- 
runt quod gustaturi non essent mortem, donec vi- 
dissent Filium hominis venientem in regno suo, vel 
in gloria sua, vel donec vidissent regnum Dei adve- 
nisse cum potentia, Et quoniam quasi fieri possil, 
ut qui stat cadat, dictum est : Qui slare se. existi- 
mat, videat ne cadat **, llanc ob causam observa non 
de omnibus stantibus, sed de quibusdam scriptum 
fuisse : Amen dico vobis : Sunt quidam hic stantes. 
Atque stans quidem aliquis non gustat mortem, ni- 
iuirum servans illud stare; 3687 qui vero sermo- 
nem perceperit,et servat,mortem non videbit.Quam- 
obrem si differentia quzdam est gustandi mortem 
et videndi mortem, Judai veluti auditores parum 
intelligentes, confundentesque Domini sermonem, 
pro eo quod est ; Non videbit mortem, dixerunt : Non 
gustabit mortem, verbo delapsi in sensum deterio- 
rein, Quieres etiam nunquid quemadmodum dicimus 
videre mortem, et gustare mortem, ita etiam sit in 
ceteris sensibus, vel audire mortem, vel odorare 


19 Matth. xvi, 98, 


15 Marc. ix, 1; a. viri, 59. 
** Sap. vin, $. 


" Prov. iv, 0. ** Psal. xxxi, 9. 


?' Mattb. xvi, 28. 


λεγομένας ὑπὸ τοῦ Σολομῶντος θείας αἱἰσθήσεις, λε Tr 
μέν τις ἂν εἴη ὁρατιχὴ τῆς ψυγῆς δύναμις xal Orem, 
ρητική ἄλλη δὲ dj Υευστιχκὴ καὶ ἀντιληπτικὴ τ- --ἲς 
ποιότητος τῶν νοητῶν τροφῶν. Καὶ ἐπεὶ ὁ Κύρια---ςς, 
καθ’ ὃ μὲν ἄρτος ἐστὶ ζῶν ἐκ τοῦ οὑρανοῦ κατα ας. 
Ὑευστός ἐστι, τρόφιµης ὧν τῇ φυχῇ, xa0' ὃ δὲ σο-------εία 
ἐστὶν, ὁρατός ἐστιν, fic τοῦ χάλλους ἑραστὴς ὁμολοπαπκο-εἶ 
εἶναι ὁ λέγων Ἐραστὴς ἐγενόμην τοῦ κἀλλστπαω οὓς 
αὑτῆς' xai προστάσσει ἡμῖν τό. Ἐράσθητι aot. -----ῆς, 
xal τηρήσει σε’ διὰ τοῦτο ἐν Va pole εἴρηται N^ 
Γεὐύσασθε, xal ἴδετε, ὅτι χρηστεὺς ὁ Kip. ««--χες. 
ὝὭσπερ δὲ ὁ Κύριος γενστὸς χαὶ ὁρατὸς, οὕτως x er i 
ἐχθρὺς αὐτοῦ θάνατος γευστός ἐστι xax ὁρατός. Κα 
τὸ μὲν γευστὸν αὑτοῦ παρίστησι τό' Εἰσί τινες -— tül 
ὧδε ἑστώτων, oftirec có μὴ γεύσωνται θανά- -δώίτου. 
xai τὰ ἕξτς' τὸ δὲ ὁρατὸν, τό' 'Edr τις τὸν ἐμὸν ——— Ac- 
Tor τηρήσῃ, θάνατον οὗ μὴ θεωρήσῃ εἰς τὸν 
&kova. Γεύεται δὲ θανάτου, χαὶ o) γεύεται pem — όνον, 
ἀλλὰ καὶ ἐμφορεῖται ὡς τρορῆς τοῦ θανάτου ὁ 

φερόμενος τὰ ἑναντία τοῖς ῥήμασι τῆς αἰωνίους «υξ. 
Καὶ ἐπαγγελία ἐστὶ p] γεύσχσθαι θανάτου τινὰ. ᾖὺὖν 
ἑστώτωνν Ey τῷ δξιχνυμένῳ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ vorzt£zo «- 

πῳφ' παρατἠρει γὰρ, ὅτι ol τρεῖς τό' Εἰσί τύες fov 

ὧδε ἑστώτω», 3, Elcl cwec τῶν ἑστηκότων oe, 

ἅμα εἱρήχασι' περὶ ὧν καὶ ἀνέγραψαν, ὅτ. οὗ γεύ--- 
σονται θανάτου, ἕως ἂν ἴδωσι τὸν Υἱὸν τοῦ àv pur; 9" 
ἐρχόμενον ἓν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ, f, ἓν τῇ δύξη αὐ-- 

τοῦ, fj, ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἑἐλτλν- 

θυῖαν Ev δυνάµει. Καὶ ἐπεὶ, ὡς δυνατοῦ ὄντος τοῦ τὸν 
ἑστηγχότα πεσεῖν, εἴρηται' Ὁ δοκῶν ἑστάναι, β.18- 
πέτω μὴ πέσῃ’ δ.ὰ τοῦτο οὐ τερὶ πάντων τῶν ἐστι. 
χότων, ἀλλὰ περί τινων ἀναγέγρα”ται τό. Ἁμὴν «ἰέ- 

qu ὑμῖν», εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστώτων. Ἑστὼς μὲν 

οὖν τις οὗ γεύετα!: θανάτου, τηρῶν τὸ ἑστηχένα:: d 

δὲ λόγον παραλαθὼν, xat τηρῶν, θάνατον οὗ θεωρήσε! 

Εἴπερ οὖν διαφορά τίς ἐστι τοῦ γεύσασθαι θανάτο 

xai τοῦ θεωρεῖν τὸν θάνατον, ὡς οὐ συνετοὶ &xpogt 

οἱ Ἰουδαῖο, συγγέοντες τὸν τοῦ Κυρίου λόγον, à 
τοῦ" θάνατον οὗ θεωρήσει, εἰρίχασιν' Οὐ μὴ } 
σηται θανάτου, ἐπὶ την ὑποδεεστέραν αἴσθησιν 
τατεσόντες τῷ λόγῳ. Ζητήσεις 05 εἰ, ὥσπερ ἔστι ' 

39 9 [uc. ix, 37. 3 Sap. νι, 7. 
** Joan. vin, 53. 


*3 Joan, v 
121 Cor. : 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX. 


6:3 


iwatov, xal γεύςσθαι θανάτου, οὕτως xaX χατὰ Α mortem, vel tangere mortem : et si manus aposto- 


xà αἱσθητήρια, τοι ἀχούειν θανάτου, 1 ὁσ- 
98s: θανάτου, ἣ ἅπτεσθαι θανάτου; εἰ γὰρ αἱ 
τῶν ἁποστόλων ἐφηλάφησαν περὶ τοῦ λόγου 
ης, Witt αἱ χεῖρες τῶν Φευδαποστόλων xal 
W δολίων, μµετασχηματιζοµένων εἰς ἀγγέλους 
Πνης, Φηλαφῶσι περὶ τοῦ λόγου τοῦ θανάτου" 
tà πρόθατα Χριστοῦ ἀχούει τῆς φωνῆς αὐτοῦ, 
P τὰ μὴ αὐτοῦ πρόθατα πρὸς οὓς λέγοι ἄν' 
οὔκ ἐστε ἐκ τῶν προθάτων τῶν ἐμῶν., ἀχούει 
ὑνῆς τοῦ θανάτου. "Opa εἰ μὴ ὁσμῆ θανάτου 
ἐν τοῖς ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας μώλωψι, περὶ ὧν 
ι' Προσώξεσαν, καὶ ἑσάπησαν οἱ μµώλωπές 
aV ὁσμὴ θανάτου &v τῷ Λαζάρῳ, πρὶν ἀναστη- 
νεχρῶν' ἧς μὴ βουλόμενοι ὀσφραίνεσθαι οἱ 


lorum contrectaverunt de verbo vítze *, nunquid 
manus pseudoapostolorum et operariorum doloso- 
rum, qui trans(igurantur in angelus justitiz **, con- 
trectaverint de verbo mortis : el si oves Cliristi au- 
diunt vocem ejus **, nunquid etiam qua non sunt 
ejus oves, ad quos dicitur : Vos non estis ex ovibus 
meis 33, audiant vocem mortis. Proinde vide ne forte 
etiam sit odor mortis in his vibicihus,qu:e ex peccato 
proveniunt, de quibus dictum est : Fetuerunt et cor- 
rupie suut vibices mec ?* ; eL odor mortis in Lazaro, 
antequam a mortuis resurgeret; quem nolentes 
odorare apostoli dicebant Servatori : Domine, jam 
fetet; quatriduanus enim est 33. At vero quod ad mor- 
tis odorem attinet, qui mente cern;tur, et ad odo- 


Aot ἔλεγον (52) τῷ Σωτῆρι τό' Κύριε, ἤδη B rem vitz, apostolicum illud observenus necesse est : 


'stapraioc γὰρ ἐστιν. Elg δὲ τὸ περὶ τῆς 
ὀσμῆς θανάτου, f| ὁσμῆς ζωῆς παρατηρεῖν 
τὺ ἀποστολιχὸν οὕτως ἔχον Χριστοῦ εὐωδία 
τῷ θεῷ ἐν παντὶ cóxo, év τοῖς σωζοµέχοις, 
τοῖς ἀπο..Ίυμένοις, olc μὲν óc ui ἐκθαν ἆτου 
το», clc δὲ ὀσμὴ ἐκ ζωῆς εἰς ζωήν” εὐωδία 
2 Χριστοῦ clot, xai οὐδαμῶς δυσωδία, £v παν- 
p oi ἐν Χριστῷ ἄνθρωποι. ᾽Αλλ' ἐπει ὥσπεο ἡ 
Xh εὐωδία τινὰ τῶν ζώων λέγεται ἀναιρεῖν, 
Μιὰ τὴν προγενοµέντν χαχίαν καὶ ἡ Χριστοῦ 
γένοιτο ἄν τισι τοῖς Ex θανάτου εἰς θάνατον 
τοῖς δὲ Ex ζωῆς ἀποθαίνει εἰς ζωήν (56). Tas- 
αχείµενα ἡμῖν ἔδοξεν εἶναι τῇ ἐξετάσει τοῦ 
αι θανάτου, xal τοῦ θεωρεῖν, ἢἡ μὴ θεωρεῖν 
νατον. Μετὰ ταῦτα μὴ θεωροῦντες ὅσῳ ὑπερ- 
ριστὺς τῶν πατριαρχῶν xal τῶν προφητῶν, 
ηδὲ πιστεύοντες Χριστὸν εἶναι τὸν τηλικαῦτα 
ντα, ἑπαποροῦσι λέγοντες' Mà) σὺ μείζων 
πατρὸς ἡμῶν 'A6paàp, ὅστις ἀπέθανεν; 
ὥσι δὲ, οὗ µόνον τοῦ 'A6paXp, ἀλλὰ xal παν- 
(εννητοῖς Υυναικῶν ὁ ἐχ τῆς Παρθένου γεγεν- 
€, xal τῶν προφητῶν πάντων ὁ προφητευόµε- 
7? αὐτῶν, xaX τῶν ἁποθανόντων ὁ ζωοποιῆσας 
, Οὖχ ἑαυτὸν ποιἠσας τοιοῦτον, ἀλλ᾽ ἀπὸ τοῦ 
'λαθὠν. "Ωσπερ yàp ὁ Πατὴρ ἔχει ζωὴν év 
(οὕτω xal τῷ Yi ζωὴν ἔδωκεν ἔχει ér 
, οὐ δυναμένῳ ποιεῖν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὐδὲ Bv, χαὶ 
ει τὸ θέληµα οὗ τὸ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ τὸ θέληµα 
«φαντος αὐτόν. Καὶ τό' Τίγα σεαυτὸν ποιεῖς; 
ωρηχότων ἣν φωνὴ, ὅτι οὐχ ἑαυτὸν ὁ Ἰησοῦς 
κεν ὅπερ ἑστίν' διόπερ xal πρὸς τοῦτο δοχεῖ 
αχρίνεσθαι, διδάσχκων τίς αὐτὸν ἐποίησεν ὅπερ 
Ἐὰν ἐγὼ δοξάσω ἐμαυτὸν, ἡ δόξα µου οὗ- 
τω” Éccir ὁ Πατὴρ ὁ δοξάζων µε. Καὶ ταῦ- 
αὐτάρχη περιγραφὴν εἰληφότος τοῦ εἰχοστοῦ 
s; τὸ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον ἐξηγητικῶν 
τὴν περιγραφὴν ἐνταῦθα εἰληφέτω, ἵνα, Θεοῦ 
ύπτοντος ἡμῖν τὰ ἑξῆς, θεωρήσωμεν ἐν τῷ 


Christi bonus odor sumus Deo in omni loco: in his 
qui servantur, el in his qui pereunt : istis quidem odor 
morlis in mortem, illis vero odor vite in vitam ** ; 
bonus enim odor Christi sunt in omni loco,et haud- 
quaquam malus odor, homines in Christo. Verum 
enimvero quoniam ut corporalis bonus o.loranimal a 


. quedam  periiceredicitur, εἰς etam, propter praecc- 


dens vitium, bonus Christi odor liis qui sunt ex mo:te, 
[itin mortem ipsorum, cum interiam hifqui sunt ex 
vita, fiat in vitain. Hiec nobis visasun: esse adjacentia 
disputationi de gustando mortem, vel de videndo 
aut non videndo mortem. Posi hzc [Judzi] non vi- 
dentes quantum prastaret Christus patriarchis et 
prophetis, ac ne Messiam quidem esse credentes 
talia tantaque docentem, addubitani dicentes : Num 
(u major es paire nostro Abraham, qui mortuus est? ? 
Non vident autem, quod qui genitus est ex Virgine, 
non solum Abrahamo ipso, verum etian quocunque 
ex mulieribus genito sit major; 368 itemque 
omnibus prophetis, prophetatus ab ipsis; atque 
omnibus qui mortui fuerint, quia ipsos vivificave- 
rit : nec hoc, quia seipsum talem fecerit, sed quia 
isthuc a Patre acceperit. Ut enim Pater vitam habet 
in semetipso, sic dedii etiam Filio, ut vitam habeat 
in semetipso **, Filio non valente a seipso facere 
quidquam, nec qusrente voluntatem suam facere, 
sed ejus qui misit illum **, Dicunt etiam : Quem 
teipsum — facis '* * quippe qui non viderant 


D quoniam non seipsum fecerat Jesüs quod est : 


quam ob causam etiam videtur mihi ad hoc re- 
spondere, docens quis ipsum fecisset id quod erat : 
Si ego glorifico meipsum, gloria mea nulla est ; est 
Pater, qui me glorificat*!. Sed hzc hoc in loco fi- 
nem sumant, cum tomus vicesimus explanationum 
in Evangelium a Joanne traditum ci rcumscriptionem 
su(ficientem acceperit, ut, Deo nobis revelante, qu:e 
restant, consideremus in sequenti tomo, prosequen- 


Joan. i, 1. ?' Il Cor. τι, 15, 15. ?* Joan. x, 27. ?* ibid. 36. ** Psal. xxxvit,6..— ?* Joan. x1, 59. 


T. i, 15, 16... Joan. viii, 55. 


0l ἁπόστο.οι ÉAeyov, etc... Apostolis tribuit 
' dictum Joan. xi, 29. 


35 Joan. v, 96. 


: ibid. 19, 30. ** Joan. viu, 55. ** ibid. 54. 


(53) Codex Regius, male, τοῖς εἰς ζωῆς ἀποθ.ί 
νε, ἡ ζωή. 


619 


ORIGENIS 


tes ab illis verbis : Respondit Jesus: Si ego glorifico A μετὰ ταῦτα ἀπὺ τοῦ) Ἀπεκρίθη ὁ Ἰησοῦς' Ἐὰν 


meipsum, gloria mea nihil est. 


ἐγὼ δοξάσω ἐμαυτὺν, ἡ δόξα µου σὺδέν ἐστιν, 


Λείπουσυ» οἱ τόμοι εἰκοστὸς πρῶτος. xal εἰκοστὸς δεύτερες, xal εἰκοστὸς tpitoc, καὶ δἱκοστὸς n. 
τάρτος, καὶ εἰχοστὸς πέμπτος, καὶ εἰκοστὺς Éxtoc, καὶ εἰκοστὺς ἔδδομος. 





ΟΡΙΤΕΝΟΥΣ 


ΤΩΝ ΕΙΣ TO KATA ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ EEHIHTIKON 


ΤΟΜΟΣ KH'. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS VICESIMUS OCTAVUS. 


969 1. Qui naturas numerorum investigarunt, B 


primum quidem perfectum deflniverunt esse sex, 
qui ex suis ipsius constat partibus, ex concretione 
scilicet duplicati ab unitate, (id est unius et duo- 
rum, quod est tria, numerus primus), et ex eo in 
quem pervenit duplicatio, quod est duo * muliipli- 
catus enim duo per tria, effecit sex. Secundum 
autem perfectum dicunt esse viginti et octo, con- 
Slantem ex concretione duplicatorum ab unitate, 
donec fiat primus numerus ; et ex eo in quem ter- 
minavit duplicatio : porro quatuor est ille, qui ab 
unitate est duplicatus, iu hune modum, unum, duo, 
quatuor: horum autem concrelio est septem, qui 
et ipse primus est numerus ab unitate sola dimen- 
sus : multiplicatus autem quatuor per septem, octo 


enit 


Ι. Oi φύσεις ἀριθμῶν (54) ἐρευνήσαντες πρῶτο 
μὲν τέλειον τὺν EE εἰρήχασι, τοῖς ἑαυτοῦ µέρση 
ἱστάμχνον, Éx τε τῆς συνθέσεως τοῦ ἀπὸ µονάδος ὃν 
πλασιαζοµένου ἑνὸς καὶ δύο (ἐστὶ τρία ἀριθμὸς κρῶ- 
τος [55]), καὶ τοῦ ἐφ᾽ ὃν ἔφθασεν ὁ διπλασιασμὸς, M» 
γω δὲ τοῦ δύο’ γενόμενος γὰρ ὁ δύο ἐπὶ τὸν ερία 5» 
molnxe τὸν Ef: δεύτερον δὲ τέλειόν φασιν εἶναι 9) 
εἴχοσι χαὶ ὀχτὼ, συνιστάµενον Éx τε τοῦ συνθέτου τῶν 
ἀπὸ µονάδος διπλασιαζοµένων, ἕως γένηται πρῶτος 
ἀριθμὸς, xa τοῦ ἐφ᾽ ὃν ἔφθασεν ὁ διπλασιασμός' ale 
capa μὲν Yáp ἐστιν ὁ ἀπὸ µονάδος διπλασιαζόµεν; 
ἐν τῷ, ἓν, δύο, τέσσαρα" ἑπτὰ 6h τούτων σύνθεσιν 
xai αὐτὸς πρῶτος ἀριθμὸς ὑπὸ µονάδος µόνης µε" 
τρούμενος' γινόμενος δὲ ὁ τέσσαρα ἐπὶ τὸν ixl, 
πεποίηχε τὸν εἴχοσι xaY ὀχτὼ, xal αὐτὸν τοῖς ἑαυτῦ 


et viginti numerum effecit, qui et ipse par est suis C µέρεσιν ἴσον. Διὰ τοῦτο δ᾽, οἶμαι, ῥάδιον διαλαμθάνε” 


partibus. Hanc ob causam Mosen reor in omui 


(54) Οἱ φύσεις ἀριθμῶν, eic. Antequam ad ul- 
teriora progrediamur, huc referendus est Eusta- 
thii Antiocheni locus, in quo profert depromptum 
ex Origenis in Joannem Commentariis fragmentum, 
iisque adeo, qui hic desiderantur, tomis. Sic ille 
libro De Engastrimytho ὁ 09x ἔλαττον δὲ xai τὸ 
τῆς λιθοθολίας δρᾶμα θεωρῶν, ἐπειδὴ xai τοῦτο πει- 
patat τροπολογῆσαι, τοῦ εὐαγγελιχου καταφεύδεται 
γράμματος Οὐ πάννυ τι, λέγων, εὕρομεν ζητήσαν- 
τες Ev τοῖς πρὸ τούτου, ὅτι ἐθάστασαν οἱ Ἰουδαῖοι λί- 
θους ἵνα λιθάσωσιν αὐτόν. Εἶτα μετ ὀλίγα φηαίν 
Ei γὰρ πάλιν ἑθάστασαν, πρότερον ἑἐθάστασαν ' ἄνω 
δὲ xai χάτω βούλεται χατασχευάσαι, μὴ προηχεῖ- 
σθαι, xaX ἄλλην ὁμοίως Exboyhv, (va συστῆσειεν, ὅτι 
λόγους, ἀλλ οὐχὶ λίθους ἑθάστασαν ἀμελητὶ xaz' 
αὐτοῦ. Quorum hanc dedit interpretationem Leo 


ται ἀπὸ τοῦ παιδευθέντος ἓν πάσῃ σοφίχ Αἰγυπτίων (S0) 


assumpserunt, prius assumpserunt : vult autem (αμ 
in superioribus, tum in inferioribus, nil tale prz 
cessisse, uL probet verba, sed non lapides assum- 
psisse perperam in illum. » Caeterum de numero 
senario qui perfectus hic esse dicitur, sic Orige- 
nes ad psalmum Lxvi, 2, in Catena Corderiana : 
£v &c' τέτακται ἀριθ , τελείῳ τυγχάνοντι xaX tv 

ονάσι xat ἓν δεκάσ. De salino sexagesimo sexte 
oquitur. Et ad Matth, x, 1, in Catena Possiniana: 
Τέλειος Y&p ἐστι ὁ ἓξ ἀριθμός. Et supra tom. x in 
Joan., n. 23, οἱ δὲ ἐπιστάται ἑἐξαχόσιοι τυγχάνοντες 
τῷ τοῦ EE τελείῳ ἀριθμῷ οἱονεὶ ἐφ᾽ ἑαυτὸν πολυπλα- 


. σιαζομένῳ συνάπτονται. Πυετιῦς. 


(55) Τρία ἀριθμὸς πρῶτος. Psellus Compend. de 
Arithmet.:« Primi (numeri) sunt quos sola metitur 
unitas : id genus sunt, tria, quinque, septeim (sola 


Allatius : « Neque minus his: dum lapidationis fa- p quippe unitate metiri cos possumus) eorumque as- 


ctum speculatur, illud etiam ac si per tropos factum 
in aliam sententiam educcre obnitens, in evangceli- 
cis verbis mire mentitur. Licet, inquit, multum 
perscrutali fuerimus, nondum iuvenimus in his, 
qua scripta sunt, Judieos arripuisse lapides, ut in 
illum injicerent. Et paucis additis : Nam si iterum 


similes. » Ita Origenes paulo post. : Ἑπτά δὲ τού- 
των σύνθεσις, καὶ αὐτὸς πρῶτος ἀριθμὸς ὑπὸ µονά- 
δος µετρούμενος. Ip. 

(96) Colex Megius, παιδευθέντος πάσῃ σοφίᾳ καὶ 
Αἰγυπτίων. Sed Bodleianus lectionem nostri textes 
exhibet, optime, ita eniin Act. vit, 99. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


682 


εἰς τὴν τῆς σχηνῆς τοῦ μαρτυρίου χατα- A scientia οἱ disciplina AEgyptiorum eruditum "*, 


γὰρ αὐλαὶ αἱ εἴχοσι xa ὀχτὼ πηχῶν τὸ 
"καὶ ἐχρην γε τὴν εἰς δόξαν θ:οῦ χατα- 
ην σχηνὴν τοῦ μαρτυρίου μετὰ τῶν ἔξαι- 
μῶν ἔχειν χαὶ τὸν εἴγοσι xaX ὀκτώ' £x bv, 
t Ἀμθρόσιε, φθάσαντες τῶν εἰς τὸ χατὰ 
ξηγητιχῶν (οὗτος Υὰρ ἔσται, θεοῦ χαρι- 
ἱκοστὸς ὄγδοος εἰς τὸ Εὐαγγέλιον τόμος), 
ιενοι τὸν τέλειον χαὶ τελειότητος χορηγὸν 
Ὀτελείου ἀρχιερέως ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ: 
ν νοῦν δῷ εὑρεῖν τὴν περὶ τῶν ἐξετασθη- 
Ίθειαν, χαὶ κατασχευὴν αὐτῶν, χαὶ οὕτως 
xa ἐπὶ τὰ ἑξτς. 


'& 6 Ἰησοῦς' "Aparte τὸν λίθον.; Ἐπείπερ 
τὸν ἐπιχείμενον τῷ σπηλαίῳ λίθον, οὐχ 
σοῦς αἱρεῖ, ἀλλὰ λέγει’ « "Αρατε τὸν λί- 
τῇ Γενέσει, ἠνίχα λίθος ἣν μέγας ἐπὶ τῷ 
2 φρέατος, xal συνήῄγοντο ἐχεῖ πάντα τὰ 
V ἀπεχύλιον λίθον ἀπὸ τοῦ στόματος τοῦ 
εἰ συνήγοντο, xai ἑπότισον τὰ πρόθατα, 
στων τὸν λίθον ἐπὶ τὸ στόµα τοῦ φρέατος 
ον αὐτοῦ" καὶ τῷ µηδέπω τοῦτο γεγονέναι, 
υνῆχθαι à κτήνη, ὁ Ἰακὼθ ἱδὼν Ῥαχὴλ 
Λα Λάδαν τοῦ ἁδελφοῦ τῆς μητρὸς αὑτοῦ, 
ατα Λάδαν τοῦ ἀδελφοῦ τῆς μητρὺὸς αὐτοῦ, 
αὐτὸς ἀπεχύλισε τὸν λίθον ἀπ» τοῦ στόµα- 
2104, xal ἑπότισε τὰ πρόθατα Λάθαν τοῦ 
|e μττρὸς αὑτοῦ: βουλόμεθα ἀμφοτέρους 
ἀλλήλοις συνεξετάσαι, ἵνα τὸ εὔλογον xa- 
' τοῦ ἑνθάδε μὲν μὴ αὐτὸν τὸν Ἰησοῦν 
9 λίθον ἀπὸ σπηλαίου, ἀλλ clpnxévav 
Ν λίθον’ » ἐν δὲ τῇ Γενέσει αὐτὸν τὸν "Ia- 
ευλιχέναι τὸν λίθον ἀπὸ τοῦ στόματος τοῦ 
V πρόσχες εἰδυνάμεθα λέγειν, ὅτι τοῦ μὲν 
ἱαίῳ λίθου, ἐπεὶ τὸ σπήλαιον μνημεῖον ἓν, 
ὑτὸν ἄνασθαι τὸν Ἰησοῦν, ἀλλὰ προστάξαι 
πιττδείοις πρὸς tb ἔργον ἆραι τὸν λίβον" 
µµένου τῷ στόµατι τοῦ φρέατος, καὶ ἐμ- 
τῷ πίνειν τὰ πρόδατα, ἀφ' ὧν ἔμελλεν 
31) τὰ ἐπίσημα, xai dj μερὶς τοῦ "Iaxo/6, 
δίχαιον λαθέσθαι τὸν Ἰαχὼθ, χαὶ προσελ- 
δῳ ἀποχυλίσαι αὐτὸν ἁ πὸ τοῦ στόματος τοῦ 
x ποτισθῇ τὰ πρόθατα Λάθαν τοῦ ἀδελφοῦ 
αὑτοῦ. Καὶ ἔδει γε ἐπὶ μὲν τοῦ φρέατος 
ιλθεῖν τὸν Ἰακὼθ, ἔξω δὲ σπηλαίου στῆναι 

El δὲ ὄύνασαι (58) ἐπιστῆσαι τί δµποτε 

σπηλαίου οὗ χεχύλισται ὁ ἐπιχείμενος 
, ἀλλὰ αἴρεται' ἐπὶ δὲ τ.Ὀ φρέατος οὐ 
Ῥεται, ἀλλὰ µήύνον ἀποχυλίεται. Ἐχρῆην 
ἀρθῆναι τὸν &rb τοῦ μνημείου λίθον, καὶ 
λλισθῆναι’ τὸν δὲ ἐπὶ τοῦ φρέατος ἀποκν- 
voy* (59) προείρητα! γὰρ, Ott ἀπε..... . 


iz Bouleianus, recte, ὀνῄσασθαι ' Regius, 
ισθαι. Ibidem pro αὐτόν ἐστι δίχαιον λα- 
madmo«duni legitur in codice Bodleiano, 
i$ perperam liabet αὐτός ἐστι λαβέσθαι. 


iTROL, Gn. XIV, 


*3 Exod. xxvi, 2. 


D 


e 


** Joan. xi, ο. 


disponere facilius exstructionem tabernaculi testi- 
monii : cubitorum enim octo, et viginti longitu- 
dine sunt αἱ ** : oportebatque sane, ut taberta- 
culum testimonii, quod in Dei gloriam construeba- 
lur, cum praecipuis numeris haberet etiam vicesi- 
mum octavum. Àd quem, sacer frater. Ambro-i, 
quia pervenimus (erit enim hic tomus explanatio- 
num in Evangelium a Joanne traditum, Deo lar- 
giente, vicesimus octavus), Deum in primis invo- 
cantes perfectum, ac perfectionem suppeditautem, 
auctore summo sacerdote nostro Jesu Christo, ut 
370 nobis det intelligentiam inveuiendi veritatem 
rerum exquirendarum, dispositionemque earum, 
sic pergemus ad ca qu:e sequuntur. 

2. « Dicit Jesus : Tollite lapidem *. » Quoniam 
lioc in loco snperimpositum speluncze lapidem non 
ipse Jesus tollit, sed dicit : « Tollite lapidem : » in 
Genesi vero **, ubi lapis erat irgens super ore pu- 
tei, οἱ ubi congregabantur omnes greges, οἱ revol- 
vebant lapidem ab ore putei, et collecti potum pr:x- 
bebant ovibus, et rursum  restitueDant. lapidem 
super ore putei in locum suum; et ubi (quia non- 
dum hoc facium fuisset, propterea. quod nondum 
congregata [fuissent jumenta) Jacob intuitus Ra- 
chelem filiam Laban fratris matris suz *5, ct oves 
Laban fratris matris sud, cum accessisset ipse fc- 
volvit lapidem ab ore putei, et potum pr:ebuit. ovi- 
bus Laban fratris matris sux, volumus utrosque 
lapides inter se conferre, ut quod consentaneuti 
est rationi consideremus : nempe quare lioc. is 
loco non ipse Jesus sustulerit a spelunca lapidem, 
sed dixerit : « Tollite lapidem ; » in Genesi vero ipsa 
Jacob revolverit lapidem ab ore putei, Et animum 
adhibe an dicere possimus non oportuisse ut Jesus 
tangeret lapidem spelunce superimpositum, quo- 
niam spelunca monumentum eral; sed przcipere 
tantum his qui muneri obeundo praerant, ut tollc- 
rent lapidem : justum vero esse, ut ipse Jacob huuc 
superpositum ori putei, οἱ obstantem quominus oves 
biberent (a quibus futurum erat, ut. adjuvarentur 
nobilia, et pars Jacob) acciperet; cumque ad hunc 
lapidem accessisset, revolveret eum ab ore putei, 
ut potum daret ovibus Laban fratris matris suc. 
Ac profecto opus erat, ut ad puteum ipse accedere: 
Jacob; extra speluncam vero s!aret Jesus. Vide 
vero an inspicere possis quamobrem superpositus 
spelurease lapis non revolvatur, sed tollatur; a pu- 
(c0 autem non omnino tollatur, sed revolvatur. 
Oportebat quidem omnino a nionumento lapidem 
tolli, nec rursum volvi; alterum vero revolvi tan- 
tum a puteo : superius enim dictum est 3771 quo4 


ejus 


gloriam Dei, considerantes maguitudinem 


9 Gen, xxix, 2, 5. "* ibid. 10 


(58) EL δὲ δύρασαι. Ferrarius legebat ió$ δὲ εἰ 
δύνασαι. . ] 

(39) Προείρηται γὰρ. ὅτι dae... πο in codici- 
bus tum Βεβίο, tum Bouleiauo, excipit lacuua in- 


29 


635 


ORIGENIS 


fidei, quze est ad. justitiam, credamus, Quod si ali- A 54E2v θεοῦ, νοήσχντες τὸ μέγσθος τῆς εἰς διχαιοσύνεν 


quis ex eorum numero qui se credidisse existi- 
mant, nondum gloriam Dei vidit, is discat se argui 
non credidisse, eo quod nondum vidit gloriam Dei : 
mentiri etenim ille non novit, qui non solum uni 
Marthz, verum etiam cnicunque dicit : « Si credi- 
deris, videbis gloriam Dei *'. » 


9. « Sustulerunt ergo lapidem **. » Ut lapis spe- 
june: impositus tardius tolleretur, soror defuncti 
fecit : qux» veluti his, quibus jusserat Jesus dicens : 
« Tollite lapidem, * obstitit, cum dixisset : « Jam 
ftev; quatriduanus enim est **; » et sane ni coer- 
cita fuisset Marthze infidelitas, dicente illi Jesu : 
« Nonne dixi tibi, quod si credideris, videbis glo- 


λογιζωµένης (00) πἰστεως πιστεύσωμεν. ELM no 
δἐέπω εἶδε (61) τὴν Cógav θεοῦ τῶν olopévery ατη- 
στευχέναι, µανθανέτω (02), ὅτι ἑλέγχεται, δι ὧν ϱἰ- 
δέπω εἶδε τὴν δύξαν τοῦ θΞοῦ, μὴ πεπιστευχὰς 
ἀφευδῆς yàp ὁ μὴ Μάρθᾳ µόνῃ, ἀλλὰ xal παν we 


λέγων τό' « Ἐὰν πιστεύσῃς, ὄψε τὴν δόξαν οὐ 


θεοῦ. » 

δ. « Πραν οὖν τὸν λίθον.» Ἡ βραδύτης τοῦ ἑρή- 
ναι τὸν ἐπιχείμενον τῷ σπηλαίῳ λίθον ἀπὸ τῆς ἀδλ- 
φΏῆς τοῦ τετελευτηχότος γεγένηται οἶονεὶ γὰρ iwsb- 
δισεν οἷς προσέταξεν ὁ Ἰησοῦς, εἰπών' « "ραπ ἂν 
λίθον, » φῄσασα” « Ηδη ὄσει' τεταρταῖος γάρ low 
καὶ εἰ μὴ ἐχεχώλυτό γε ἡ τῆς Μάρθας ἀπιστία, d. 
πόντος αὐτῃ τοῦ Ἰησοῦ. « Οὐκ εἶπόν σοι, ὅτι, ἐὰν 


viam Dei 56-51? ; haudquaquam qui audierant, « Tol- B πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν τοῦ θεοῦ ; » οὐκ ἂν οἱ ἀπό- 


lite lapidem, » sustulissent lapidem. Age enim po- 
natur, eum. diceret Jesus, « Tollite l:pidem, » de- 
functi sororem nec respondisse, nec dixisse : « Jam 
fetet, quatriduanus enim est ; » quid secutarum fue- 
rat, quia scriptum fuisset : « Dicit Jesus : Tollite 
lapidem, » nisi, « sustulerunt igitur lapidem ? » 
Nunc autem qua dicuntur a sorore defancti, inter 
hoc dictum, « Tollite lapidem, » et inter illud, 
« sustulerunt igitur lapidem, » impedimento fuere 
quominus tolleretur lapis. Λο ne ullo quidem modo, 
etiam si sero, sublatus fuisset, nisi respondens 
Jesus ad illius incredulitatem dixisset : « Nonne 
dixi tibi, quod si credideris, videbis gloriam Dei?» 
Quamobrem bonum est, si cum quid cuique jusserit 
Dominus, is nihil interposuerit inter ejus jussio- 
nem οἱ operis impletionem ; opinorque sae el, 
qui ejusmodi est, convenire ut se imitatorem Chri- 
stí factum esse dicat, Ut enim Christo « dixit Deus, 
et facta sunt; maudavit, et creata. sunt **; » sic 
fideli cum dixit Christus, tidelis fecit; cum Christus 
mandat, ille mandatum implevit, nihil morz inter- 
ponens ; vel sibi damnuificus erit. inobedientia, quia 
intereedat tempus inter imperium et imperii exple- 
tionem. Existimare euim debemus tempus illud, 
quod interponunt aliqui, postea mandata facientes, 
.. lempus cese inobedientize praceptli. Hanc etiam ob 
' causam qui jubetur a patre in Evangelii parabola *? 
preficisci in agrum, et operari, quia non confestim 
fecit, sed quando poenitentia motus abiit, 979 
non fecit voluntatem patris per id tempus, quod 
intercessit, antequam poenitentia moveretur. Quo- 
circa memores simus necesse est illius dieti : « Ne 
perceuneteris reverti ad Dominum, neque differas 
de die iu diem **; » et illius : « Ne dixeris : Rediens 
redi, et cras dabo tibi, cum possis beneficium con- 


V Joan. 1,40. "Ibid. 41. — **1bid. 29. 
9 Eccli. v, 8. 


gens paginas fere duas complexa, quam in codice 
itidem suo reperit Ferrarius ; unde tres illos codi- 
ces ex uno fonte profectos fuisse perspicuum est. 
(60) Codex Regius, male, τῆς crc δικαιοσύνης λο- 
χιζοµέντς. 
(61) Codex Bodleianus, optime, e!óc* Regius, 
male, εἴν. 
(62) Codex Bodleianus, recte, iav0avéco Regius, 


5-5 [bid. 40. 


σαντες' « "Apase τὸν λίθον, » fjpzv τὸν λίθον. θίµ 
γὰρ καθ) ὑπόθεσιν, εἰπόντος τοῦ Ἰησυῦ' « "Apa ὃν 
λίθον, » μὴ ἀποχεχρῖσθαι τὴν ἁδελφὴν τοῦ crm 
τηχότος, μηδὲ εἰρηχέναι" « "Ηδη ὄσει' τεταρταῖος vla 
ἐστι, » τί οὖν Ἰχολούθησεν ἂν τοῦτο γεγράφθαι, 1 
τοῦτο ὃ λέγει ὁ Ἰησ.ῦς' « Αρατε τὸν λίθον, fpe 


οὖν τὸν λίθον (633); » Νυνὶ δὲ μεταξὺ τοῦ. «Αοατε sie 


Alüov, » xai τοῦ. « Ἡραν οὖν τὸν λίθον, » τὰ εἰ» 
μένα ὑπὸ τῆς ἁδελφῆς τοῦ τετελευτηχότος ἑνεπόδηε 
τῷ ἀρθῆναι τὸν λίθον. Καὶ οὐκ ἂν οὐδὲ τὴν ἀρχῆ, 
xiv βράδιον, Ἡρθη, εἰ μὴ ἀποχριθεὶς ὁ Ἰητοὺῦς slc 
τὴν ἐχείνης ἀπιστίαν εἰρήχει τό’ « Οὐκ εἶπόν a, Un, 
ἐὰν πιστεύσῃς, ὄφει τὴν δὀξαν τοῦ Θεοῦ;  Καλὶν 
οὖν τὸ μηδὲν γενέσθαι μεταξὺ τῆς "Inoo0 προστάξεως 
xai τοῦ ἀπὸ τῶν προστασαοµένων περὶ ὧν "Ino 
ἐχέλευσεν, ἔβγου (05). Καὶ οἶμαί γε ἁρμόσευ τῷ 
τοιούτῳ εἰπεῖν, ὅτι μιμητῆς Υέγονε Χριστοῦ: ὡς yis 


. m" aa 


422a - - 


τούτῳ «€ εἶπεν ὁ θεὺς, xal ἐγενήθησαν, ἑνστείλαν | 


χαὶ ἐχτίσθησαν’ ν οὕτως τῷ πιστῷ εἶπε μὲν ὁ Xge- 
στὸς, πεποίηχε δὲ οὗτος: xal ἐνετείλατο οὗτος T9) 
θεοῦ (64), οὗτος δὲ τὴν ἐντολὴν πεπλήρωχε, galt 
ὑπερθέμενος, μηδὲ ζημιώσας ἑαυτὸν παραχοᾷ οὗ 
μεταξὺ τῆς προστάξεως xai τοῦ ἔργου χρόνον ww 
στέον γὰρ τῷ ὕστερον πριοῦντι τὸ προστεταγρέν 
παραχοῖῆς χρόνον εἶναι περὶ τῆς ἑντολῆς, τὸν {κ 
ἀναθολῆς. Auk τοῦτο δὲ xal ὁ ty τῇ παραδωῇ T9 
Εὐαγγελίου προσταχθεὶς ὑπὸ τοῦ πατρὸς πορευθήναι 
εἰς τὸν ἀγρὸν, xai ἐργάσασθαι, μὴ παραχρῖμα vade 
σας, ἀλλ ὅτε ὕστερον μεταμεληθεὶς ἀπῆλθεν, eit 
ἑπαίησε τὸ θέληµα τοῦ πατρὸς Ev τῷ mpb τῆς µε” 
µελείας χρόνῳ. Διόπερ μνημονευτέον τοῦ. « MÀ ἐν’ 
µενε (65) ἐπιστρέφχι πρὸς Κύριον, μτδὲ ὑπερθάλλαι 


ἡμέραν ἐξ ἡμέρας, » χαὶ τοῦ: v Mb εἴπῃς' Ἐκανλ. 
θὼν ἐπάνηχε, χαὶ αὕΌριον δώσω, δυνατοῦ 5ου ὄντος οὗ . 
ποιεῖν. » Χρὴ τοίνυν κατηχορίαν νοβίζειν εἶναι *k - 


5. Psal. xxx, 9. "* Matth. xxi, 38, 9& 


male. pav0&vecat. 
(633) Locus, ut videtur, mendosus, vel di 

ter. legit vel conjecturaliter reldidit interpres 

EpiT. PATROL, 

65) Codex Dolleianus, ἔργου, Regius, Éprur 

64) Οὗτος τοῦ Θεοῦ. Lege : 6 Ylog τοῦ θεοῦ, 

o5) Codex Bodleianus, ἀνάμενς' Regius, ἀναμένει. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVII. 


086 


e 
βραδύτερον γεγραμμένον τό. « Ηραν οὖν A ferre *5. » Itaque necessario oobis existimandum 


| fov ἕξης αὐτὸ εἱρτσθα: τῷ" « Λέγει ὁ Ἱη- 
κετε τὸν λίΐθον. » 


est, accusationem esse Martlie, quod tardius seri- 
ptum facrít : « Sastulerant igitur. lapidem : » cum 


res postularet, ut cum dixissct Jesus, « Tollite lapidem, » deinceps sequeretur, « Tulerunt ergo 


, 
M8 Ἱτσοῦς Ἶρε τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, xol 
εγραμμένα. Περὶ τῶν ὀφθαλμῶν Ἰησοῦ xai 
ως αὑτῶν πρός τινας ἐπιμελῶς τηρητέον, 
στέον olov ἓν μὲν τῷ χατὰ Λουκᾶν, ὅτε 
fetv τοὺς μαχαρισμοὺς, χαὶ την ἑξῆς αὐτοῖς 
εν, € ἑπάρος τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ εἰς τοὺς 
εὐτοῦ ἔλεγε΄ » νυνὶ δὲ «Foe τοὺς ὀφθαλμοὺς 
), χαὶ εἶπε᾽ 0 διδασχόµεθα Υὰ0 ἀπὸ μὲν τοῦ 


4. « A1 Jesus sustulit oculos. sursum, οἱ dixit » 
qua» scripta sont **. De oculis Jesu, deque eorum 
habite erga quosdam, diligens observatio inquisi- 
tioque est adlibenda. Verbi gratis, in Evangelio 
Luca dictnrus bea Mudíaees, hisque conjunctam 
doctrinam, « elevatis oculis in discipulos &uos di- 
cebat **; » nanc autein « sustulit oculos suos sur- 
But, CL dizit : » a primo Bamque dicto monemur 


ὅτι μὴ κάτω εἰσὶν οἱ τοῦ Ἰησοῦ µαθηταί: B discipulos suos inferne non esse, quam ob causam 


αἱρονται οἱ ὀφθαλμοὶ τοῦ Διδασχάλου εἰς αὑ- 
ἴδιον ἣν ἑπᾶραι αὐτὸν τοὺς ἑαυτοῦ ὁρθαλ- 
b δὲ τοῦ vuv ἐξετανομένου, ὅτι µετέθηχεν 
διανοττιχὸν ἀπὸ τῖς πρὸς τοὺς χάτω ὁμι- 
kvliva ve, xaX Όγωσε προσάγων αὑτὺ τῇ πρὸς 
wo πάντων Πατέρα soy. ᾽Αλλὰ χαὶ εἴπερ 
Κριστοῦ ἐστι Παῦλος, χαὶ οἱ παραπλἑσιοι 
ΥΧη τὸν κατὰ ἆῆλον χαὶ µίμτσιν τῆς Χρι- 
€ εὐτόμενον, ἄραντα τοὺς ὀφθαλμοὺς cfc 
h xai ἀναθιθάσαντα αὐτοὺς ἀπὸ τῶν τῇδε 
ν, χαὶ ivt uns, xat ἐννοιῶν, xal λογισμῶν, 
αἷν τῷ θεῷ τοὺς λόγους τῖς εὐχῖς τοὺς 
λων xa ἑπουρανίων, μεγάλους καὶ ἔπουρα- 
£1; πρὺς ταῦτα ἀνθυποίσει τὸν μηδΣ τοὺς 


᾿ἑπᾶραι θελήσαντα τελώνην, xaX τύφαντα C 


στΊθος, xal sizóvsa: ε Ὁ θεὸς, ἱλάσθητί 
αρτωλῳῷ, » λεχτέον πρὸς αὐτὸν, ὅτι, ὥσπερ 
οὐδὲ à: παραλητπτἐον τὸν χατὰ θεὺν 
ετάνοιαν εἰς σωτγρίαν ἀμέλπητον (06) ἔρ- 
e ἁλλ᾽ ἢἡ µόνῳ, χαὶ παντὶ τῷ ἅτια τοια"- 
᾿φοιῄσαντι, χαὶ µέγα γινώσχοντι ἐπ' αὓ- 
παραλη ττέον γε αὐτὴν ἀμέτρῳ καὶ ph 
34), ἵνα yh τἩ περισσοτέρᾳ λύπῃ χατα- 
409 Σατανᾶ" οὕτως µήποτε οὐ χαντὶ 
τδὰ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἑπᾶραι θέλειν, ὡς οὐδὲ 
ἀκρόθεν. Ἔχαστος δὲ ξαυτὸν περὶ τῶν 
µρινέτω, καὶ δοχιµανέτω ἄνθρωπος ἑαυτὸν, 
o9 μόνον ix τοῦ ἄρτου ἑσθιέτω, καὶ ἐκ 


Mou πινέτω, ἀλλὰ xa τοὺς ὁ2θαλμοὺς D 


xai αἱρέτω αὐτοὺς ἄνω χατὰ τῆς εὐχῆς. 
! ἑαυτὸν Octo, xax ταπεινῶν ἑαυτὸν ἐχείνῳ 
B). El νοµίζωμεν τῷ ὁπωσποτοῦν βιοῦντι 
ῥµοίως τῷ τελώνῃ μηδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς 
Àttv, ὥρα λέγειν ὁμοίως τῷ pf ἐπᾶραι 
€ ὀφθαλμοὺς, xal ἀπὸ μαχρόθεν τοῦ ἱεροῦ 
εν. Ἱεοὺν δὲ ποῖον ἂν εἴη f) Ἐκκλησία 
€ θεοῦ; τις xal olxog Θεοῦ παρὰ τῷ 
µμάνεται λέγοντι’ « Ἐὰν δὲ βραδύνω, iv 
' δεῖ ἐν οἴχῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, Ἶτις 
λησία θεοῦ ζῶντος, στΌλος, χαὶ ἑδραίωμα 


elevantur Magistri oculi in eos, in ques dignum 
crat ui suos ipse ocnles auolleret. foc autem, quod 
nunc tractamus, edocemur Jesum iutelligentiam 
lumanam transtwlisse a consuetudine quam habe- 
bat cum hís qui inferne degebant, eamque in su- 
blime elevasse et exaltasse, eveliens eam per pre- 
cationem ad Patrem super omnia exsisien:em. Quin 
etiam Paulus cum sui similibus, quandequidem imi- 
tator Christi. est **, exemplo et imitatione preca- 
ως Christi precaluris, mecessario attollere ἆφ. 
bet oculos auimas sursutn, eosque abducere a rebus 
presceutibus, neinpe à memoria, a considerationi- 
bus, atque cogitationibus, sicque Deo dicere pre- 
cationis verba magna, caque coelestia, de rebus 
magnis, deque supercoalestibus. Verum si quis op- 
posuerit publicanum, qui ne oculos quidem attol- 
lere voluerit, quique percusseiit pectus suum di- 
ceus : « Deus, propitius esto. mihi peccatori 58 » 
luic est respondendum : quemadmodum ncque 
omuibus, neque sewper assumendus est dolor, qui 
c8! secundum Deum, quique operatur poeniten- 
tam ad. salutem ** liaud poenitendam, sed ei soli, 
et omui qui diguum aliquid tali dolore comimnise- 
rà, ob eumque. delorein. resipuerit (isque sanc 
assuuw'endaus est cum mensura, et aon exube- 
rans , &e exauberanüori dolore absorbeatur *! 
373 4 821213),ila fortassis non convenire, ut ve- 
lin omues s&enper atuollere oculos, ut etiam non 
convenit semper stare proeul. Ceterum. uuusquis- 
que seipsum de rebus hujuscemo:i judices. probet. 
que lioni9 **, et sic non. solum ex illo pane come- 
dat , et ex enlice bibat, verum etiam oculos elexet, 
svperae eos attollens, precemque fundat subjicieus 
scipsuses Deo, huiniliangque illi. Quod si existima- 
mius. quomodocunque viventi licere, perinde ac 
publicano, nolle oculus ad ccelum levare, commode 
dicemus volenu levare oculos suos, itidem ei stan- 
dein esse procul a templo , quod quale aliud erit, 
nisi Ecclesia Dei viventis? quz etiam a Paulo dici. 
iur domus Dei, dum dicit ** : « Quod si tardius 


η, 98, "* Joan. xi, dl. "" Luc. v1, 30. " ECor. 1v, 46; x1, 2. "Luc. xvii, 15. ο il Cor. 


ΜΗ Cor. n, 7. *'I Cor. σι, 28. 
μέλητον. Lego cum Ferrario ἀμεταμέ- 
µάτρῳ καὶ μὴ περἰσση. Lego cum Fer- 


9: [ Tim. in, 15. 


rario σὺν pgícp:o καὶ μὴ περισσἠν. 
(08) K ταπεινῶν ἑωυτ ἐχείνῳ Aevéóto. Pen 
dula oratio, quse hiulcum locum prodit. 


087 


ORIGENIS 


venero, ut noris quomodo oporteat te in domo Dei Α τῆς ἀληθείας » "füsr:p οὐ παντὶ x 


versari, qux est Ecclesia Dei viventis , columna, et 
basis veritatis. » Ut igitur non decet omnem non uti 
illo pane, et non bibereex illo calice, et esse procul a 
domo Dei, et ab Ecclesia ; sic non. decet omnem 
nolle elevare oculos. Peccat autem aliquis, si, cum 
. deceat eum levare oculos , non levat eos ; rursum- 
que itidem peccat, 8i cum eum dedeceat levare ocu- 
los, eos levat. Atque publicanus quidem in Evan- 
gelio ** nec oculos levare volebat, decenter faciens, 
quos jure levaret discipulus Jesu assistens, cui 
etiam mandatum datur dicens : « Attollite oculos 
vestros, et contemplamini regiones , quoniam albx 
jam sunt ad messem **. » Quin propheta quoque 
inquit: « Levate in altum oculos vestros **: » οἱ in 
psalmo cxxu, qui Graduum est cantus quartus, 
tanquam qui decenter levaverit oculos suos ad Deum 
inquit Propheta : « Ad te levavi oculos mcos, qui 
habitas in ccelo, Ecce sicut oculi servorum ad ma- 
nus dominorum suoruin ; et sicut oculi ancille ad 
manus dominis suz, ita oculi nostri ad Dominum 
Deum nostrum, donec misereatur nostri. » Quod 
si apertius etiain docere opus est quem quidem de- 
ceat imitari Jesum superne oculos attollentem, dum 
eliam ipse attollit oculos suos ; et quisnam lioc 
facere non debeat, sed publicani imitatione, non 
solum procul a templo stare, verum etiam non 
velle oculos attollere, in medium adducemus ex Da- 
niele qui scripta sunt de iniquis senibus amatoribus 
Susann:e, hunc in modum 374 se habentia *' : 
« Et averterunt. mentem suaip, οἱ declinarunt ocu- 
lus suos, ne in coelum suapicerent, neque memores 
essent judiciorum justorum. » Adducemus etiam in 
medium quie de Susanua scribuntur hoc modo 
dicta ** : « At illa flens suspexit in coelum, quoniam 
cer ejus fidebat Domino.» Observa enim inistis, quod 
qui averterant. mentem suam, declinarunt oculos 
sues, ne in celum suspicerent; ea vero qua Do- 
mino fidebat, consequenter fiducia quam babebat 
«n Domino , suspexerit in coelum. Decebat enim pre- 
caturam, ob fiduciam continentie suspicere in 
ccelum , superneque oculos attollere; seniores vero 
decebat nolle oculos levare, atque etiam procul, 
perinde ac publicanus, stare verberareque pectora 
sua et dicere : « Deus, propitius esto mihi pecca- 
tori **; » sisupponatur, postquam averterant men- 
tem suam, declinaverantque ocnlos suos, ne suspi- 
cerent in colum, neque recordarentur justorum 
judiciorum, eos resipuisse, atque post dolum inten- 
tatum mulieri, impotes facti factos precari. ὁΦίθ- 
rum erigentis oculos sursuni , eosque decenter eri- 
gentis in caelum officium quoque erit sustollere 
194008 sanctas, presertim quando absque ira et 
cisceptationibus Τὸ emittit precem. fic ewim nostris 
ctiam oculis sursum per cogitationem et contem- 
plationem erectis, atque etiam manibus ipsis erectis 


** Luc. xvin, 10. *5 Joan. 1v, 55 
** 1 "iin, it, 8. 


(68*) Forte leg. τοῦ οἴχου, et mex οὗ loco οὖν. Epi. PaTROL. 


** Isai. xL, 20. 


χρῆσθαι τῷ ἄρτῳ, xaX p κίνειν Ex τοῦ πο 
μὴ πόῤῥω εἶναι. τῷ οἵχῳ (08') θεοῦ, καὶ 4 
σίας ' οὕτως οὖν παντὶ χαθῆχει τὸ μὴ θ8 
τοὺς ὀφθαλμούς. 'Αμαρτάνει δὲ εἴ τις, : 
αὐτῷ ἑπαίρειν τοὺς ὀφθαλμοὺς, μὴ ἐπαίι 
τις, χαθήχοντος μὴ ἑπαίρειν, ἑπαίρει. ἵ 
κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον, τελώνης οὖχ θελει 
ὀφθαλμοὺς ἑπᾶραι, χαθηχόντως ποιῶν " 
ἂν αὑτοὺς εὐλόγως ὁ παρὼν τῷ Ἰησοῦ 
πρὸς ὃν χαὶ ἐντολὴ δίδοται ἡ λέγχουσα» « 
τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν, καὶ θεάσασθε τὰς 
Àeuxal slot πρὸς θερισμὺν fn.» Καὶ ὁ 
δέ φησιν’ « Ἐπάρατε εἰς Όψος τοὺς 

ὑμῶν. » ἀλλὰ xal ἓν ἑχατοστῷ εἶκοστί 


D φαλμῷ, ὄντι ᾧᾠδῇ τῶν ἀναθαθμῶν τετάρτῃ, 


χόντως ἑπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὺς 
φησιν ὁ προφήτης «Πρὸς ok Ἶρα τοὺς 
µου τὸν χατοιχοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷφ. Ἰδοὺ 
pot δούλων εἰς χεῖρας τῶν χυρίων αὐτῶν, 
pol παιδίσχης εἰς χεῖρας τῆς χυρἰας ai 
οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν πρὸς Κύριον τὸν θεὸν i 
οὗ οἰχτειρήσῃ ἡμᾶς. » EL δὲ xoi σαφέστερί 
ραστῆσαι τίνι μὲν Ίδη καθήχει μιμεῖσθ 
σοῦν ἄραντι τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, ἓν τῷ 
ἑπαίρειν ἑαυτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς, χαὶ τίνι 
οὗ χαθήχει, ὁμοίως δὲ τῷ τελώὠνῃ οὐ μόνοι 
ἑστάναι τοῦ ἱεροῦ, ἀλλὰ ph θέλει im 
ὀφθαλμοὺς, παραθησόµεθα Ex τοῦ Aavib ει 
ἐρασθέντων της Σουσάννης ἀνόμων πρε 
οὕτως ἔχοντα, «Καὶ διέστρεψαν τὸν Eau 
xai ἐξέχλιναν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν, το 
πειν εἰς τὸν οὖρανὸν, μτδὲ μνημονεύειν 
διχαίων '» xaY τὰ περὶ τῆς Σουσάννης το 
μένα τὸν τρόπον’ « Ἡ δὲ χλαίουσα ἀνέ 
τὸν οὐρανὸν, ὅτι fv fj χαρδία αὐτῆς Tam 
Kuplp* » παρατήρει γὰρ iv τούτοις | 
διαστρέῄαντες τὸν ἑαυτῶν νοῦν ἑξέκλ 
ὀφθαλμοὺς αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπειν εἰς vb 
ἡ δὲ, πεποιθυῖα ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἀχολούθως 
θέναι ἐπὶ τῷ Kuplp, ἀνέθλεψεν εἰς τὸ 
Ἔπρεπε τοίνυν τῇ μὲν ἐπὶ τῇ περὶ τῆς σι 
παῤῥησίᾳ μελλούσῃ εὔχεσθαι ἀναθλέπειν ! 
ρανὸν, καὶ αἴρειν τοὺς ὀφθαλμοὺς &ve 
πρεσθντέροις, εἰ καθ) ὑπόθεσιν μετὰ τὸ d 
τὸν ἑαυτῶν νοῦν, xal ἐχχλῖναι τοὺς ὀφθα) 
τῶν, τοῦ μὴ βλέπειν εἰς τὸν οὐρανὸν, uy, 
νεύειν χριµάτων δικαίων, µετενόουν, m 
προσαγαχόντες τῇ Υυναιχὶ, μὴ τυχόντες 8 
θυµουµένου καὶ μετὰ τοῦτο ηῦχοντο, xai 
τοὺς ὀφθαλμοὺς ἑπᾶραι, f| xal πόῤῥωθεν, 
τελώνῃ ἑστηχέναι, xal τύπτειν ἑαυτῶν 1 
καὶ λέγειν: € Ὁ θεὸς, ἱλάσθητί µοι τῷ & 
To) δὲ αἴροντος τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, 
ροντος αὐτοὺς καθηχόντως εἰς οὐρανὸν εἰ 
xa τὸ ἑπαίρειν ὁσίους χεῖρας, μάλιατα 
v Dan, xim, 9. — "ibid. 35. — "Lee; 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


690 


d διαλογισμῶν (09) ἀναπέμπει τὴν εὐχήν. A per actiones sustollentes atque exaltantes animam, 


p xai τῶν ὀφθαλμῶν αἱρομένων ἄνω, διὰ 
iae, xai τῆς θεωρίας, καὶ τῶν χειρῶν ἑπαι- 
ἐν πράξεσιν ἐπαιρούσαις, χαὶ ὑφοῦσαις τὴν 
κ inpr Μωῦσῆς τὰς χεῖρας, Gov ἂν cl. 
Exapow τῶν χειρῶν µου θυσία ἑσπερινὴ, » 
beat. μὲν χαὶ πάντες οἱ ἀόρατοι ἐχθροὶ ἡτ- 
πι, ol àv ἡμῖν δὲ Ἰσραηλῖται, λογισμοὶ νι- 


Moseos more ?' ita sustollentis manus, ut etiam 
diceret: « Elevatio manuum mearum sacrificium 
vespertinum ?* ; » Amalecite, οἱ omnes invisibile 
inimici vincentur ; Israelitz:e vero, nempe cogitatio- 
nea nostra vincent, Hactenus dc eo quod cst, « sus- 
tulit. oculos Jesus sursum , et dixit, » in quem lo- 
cuin diximus qux» nobis sunt visa conducere. 


Τοσαῦτα xal εἰς τό «'U Ἰησοῦς fpe τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, xal εἶπε, » xarà τοῦτο φανέντα ἡμῖν 


ἁτερ, εὐχαριστῶ σοι, ὅτι Ἠχουσάς µου. Ἐγὼ 
, ὅτι πἀντοτἑ µου ἀχούεις' ἀλλὰ διὰ τὸν 
ν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν, ὅτι 
ἄστειλας. » Εἴπερ τοῖς ἀξίοις τῶν ἓν σαρχὶ 
xal uh χατὰ σάρχα στρατευοµένων εὖχο- 
µοαύτη τις λέγεται ὑπὸ θεοῦ περὶ τῆς εὐ- 
W» ἐπαγγελία. «Καὶ ἔτι λαλοῦντός σου 
X6 πάρειµι,» τὶ χρὴ νοµίζειν ἐπὶ τοῦ Σω- 
Κυρίου; 3, « Πρὶν λαλῆσαί σε, Egi Ἰδου 
» Άμα γὰρ « Ἶρε τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, xat 
{ δὲ εἶπεν; Et οἷόν τέ ἐστιν ὡς ἐν τοιούτοις 
θαι (70), ἀχολούθως τῷ; « Hip λαλῆσαί σε, 
& πάρειμι, » ἵνα πλεῖον T, τὸ πρὸς τὸν Σω- 
J λεγόµενον παρὰ τὸ ἐν τῇ πρὸς τοὺς δικαίους 
B Υεγραμμένον᾽ « "Ext λαλοῦντός σου ἑρεῖ " 
peut. » ΤΙ οὖν εἶπε; Προέθετο μὲν εἰπεῖν 
βολαθόντος δὲ τὴν εὐχὴν αὐτοῦ τοῦ εἰπόντος 
' e Πρὶν λαλῆησαί σε, £pi Ἰδοὺυ πάρειµι, » 
χατὰ πρόθεσιν ἂν λεχθείσης εὐχῆς λέγει 


Qj προλαθόντι τὴν εὐχὴν εὐχαριστίαν' xal C 


υσθεὶς ἐφ᾽ οἷς ἑνενόησε µόνον, οὐ προῄνεγχε 
(εσθαι, φησί’ «Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι, ὅτι 
pov.» Ἔμελλεν οὖν εὔχεσθαι περὶ ττς 
ἀναστάσεως, χαὶ προλαθὼν αὐτοῦ τὴν εὖ- 
νος ἀγαθὸς θεὺς χαὶ Πατὴρ, ἤχουσε τῶν 
V λέγεσθαι ἐν τῇ εὐχῆ, ἐφ᾽ οἷς ἓν ἐπηχόφ 
ιστηχότος αὐτὸν ὄχλου ἀναπέμπτει ἀντὶ εὖ- 
ριστίαν ὁ Σωτὴρ, 600 ἅμα ποιῶν, χαὶ εὖ- 
ἐφ' οἷς ἔτυχε περὶ τοῦ Λαζάρου, χαὶ πι- 
τὸν περιεστηχότα αὑτὸν ὄχλον ' ἐθούλετο 
); παραδέξασθαι ὡς ápa ἀπὸ θεοῦ ἀπεσταλ- 
βίῳ ἐπιδεδήμηχεν. ὌἜγνω δὲ ἐπαχουσθεὶς, 
ενεύματι εἶδεν, ὅτι ἀποχατέατη fj τοῦ Λα- 
yh ἐπὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ, ἀναπεμφθεῖσα ἀπὸ 


5. « Pater, gratias ago tibi, quoniam audisti mc. 
Ego autem sciebam quod semper me audis; sed 
propiér turbam qux» circumstat, dixi, ut credant 
quod tu ime miseris 15, » Si orantibus viris probis 
in carne viventibus, nec secundum carnem militan- 
tibus **, tale quiddam promisit Deus pro eorum 
prece: « Etiam adhuc loquente te, dicam: Ecce 
adsum 5,» quid censendum est de Servatore ct Do- 
mino ? nonne lioc: « Antequam loquaris tu, dicam : 
Ecce adsum ? » Simul enim « sustulit oculos sursum, 
οι dixit. » Quid dixit? Si fieri potest ut conjectemus 
in talibus, 375 consequenter huic dicto: « Ante- 
quam loquaris tu, dicam : Ecce adsum, » ut majus 
sit quod dicitur ad Servatorem, quam quod scri- 
pium fuerit in. promissione, qui cst ad sanctos, 
newpe : « Adhuc te loquente, dicam : Ecce adsum. ^ 
Quid, inquam, dixit ? l'roposuerat Servator precari, 
sed prioccupante ιδ precationem illo qui ci 
dixerat : « Antequam loquaris tu, dicam : Ecce ad- 
sum, » pro precatione, quam animo conceptau 
dicturus erat Patri, qui preoccuparat preces, gra&- 
tias agit : el quasi exauditus fuisset propter ea quae 
animo tantiim. conceperat, non tamen protulerat 
precando, inquit : « Pater, gratias ago tibi, quod 
audisti me. » Precaturus ergo erat pro Lazari re- 
surrectione, et przeoccupaus illius precationem so- 
lus ille bonus Deus ** et Pater, audivit quse dicenda 
erant in. precatione , pro quibus in frequenti audi- 
torio circumsiantis ipsum (ατα, prccum vice re- 
mittit. gratiarum actionem Servator : duo pariter 
faeiens, eL gratias agens pro his qux de.Lazaro as- 
secutus fuerat, et circumstautem sibi turbam con- 
firmaus, Volebat eniin Jesus, ut hi aduitterent se 
a Deo missum , ad hanc vitam advenisse. Agunovit 


υυ τῶν φυχῶν. Οὐ γὰρ νοµιστέον, ὅτι ἡ D autem se oxauditum , quoniam spiritu norat Lazari 


Λαζάρου παρῆν τῷ σώματι μετὰ τὴν ἔξο- 
M παροῦσα ταχέως Ίχουσε χράξαντος Ἰη- 
εἰπόντος» « Λάξαρε, δεῦρο ἔξω.» Ἡ εἴπερ 
περὶ τῆς Λαζάρου φυχῆς ὑπολαμθάνει, xal 
4b περὶ τῆς ἁπαλλαγείσης φυχῆς τοῦ σώ- 
Ἴπον, ὡς παραχαθεζοµένης τῷ νεκρῷ, λε- 
; Ἠχούσθη ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τοῦ ΠΗατρὸς, u£- 
& γεχροῦ τοῦ Λαζάρου σώματος, xal τῆς 
χωρισµένης μὲν, ὡς οἰπθείη ἄν τις (72) 
τι, 11.  7* Psal. οχι, 2. 
7! joan. χι, 43 

dex Bolleiznus, ceryáaiddr. 

dex Bodleianus, optime, ἵνα πλεῖον ἡ τὸ 
ξωτῆρα; Regius, male, ἀναπλείου ἡ πρὺς 


15 Joan. χι, 41, 43. 


animam: remissom ab animarum loco, corpori ejus 
restitutam. Nec enim cenusenduin. est quod Lazari 
anima adesset corpori post suum exeessuim , et 
quod quasi eeleriter pra:sens, cum clamasset Je- 
sus, dixissetque : « Lazare , prodi foras "", » au- 
dierit, conjunctaque corpori fuerit. Alioquin si quis 
hoc de Lazari anima suspicatur, absurditatemque 
admittat de anima a corpore liberata, perinde 
quasi mortuo assideat , dicat quomodo auditus fue- 
"Cor. x, 5. "^ Lsai. tvi, 09. 79 Matth. 


τὸν Σωτῆρα. 

(73) ας οἰηδείη ἄν τις, etc. Theophylactus in 
eumdem bunc Joannis locum : Μέγα δὲ ἔχραξεν o 
Κύριος διὰ τοῦτο, ἵνα τὰ τῶν Ἑλλήνων ἐμφράξη 


eM 


ΟΠΙΟΕΝΙ5 


rit Jesus a Patre, manente adhuc mortuo. Lazari 4 τοῦτο λεγόντων, παρακαθεζοµένης δὲ τῷ o 


corpore , et anima quidem separata, ut aliquis eo- 
rum, qui Ίος asserunt diceret, assidente attem cor- 
porí. Ut. enim hoc 3'7G concedatur, non. tameu 
Jesum atdituim esse dicere possumns, si audiendus 
erat, quod anima in corpore versaretur. Siwile 
opinor factum fulsse, quando archisynagogi susci- 
' tavit filiam "*, precibus etiam pro hoc habítis. Γο- 
tiit enim ut rediret anima, inliebitaretque corpus 
rursum. Ceterum an simile sit, necne, quod attiuet 
ad vidu:x filium qui efferebatur τὸ, inquires tu ipse, 
nt invenias consequentiam locorum ombniuin ; nec 
enim alioquin tales digressiones decet nos facere. 
Fortasse vero cognovit etiam Jesus, talis tantusque, 
Lazari animam | ipsam, vel adductam ab his quibus 


Ἵνα γὰρ τοῦτο συγχωρηθῇ, οὐκ ἂν íxoucüg 
μεν ἂν τὸν Ἰητοῦν μέλλοντα ἀχοῦξσθαι, ὅτι i 
ἑνῳχίξετο τῷ σώματι. Τὸ παραπλήσιον δ᾽ o) 
γονέναι χαὶ ὅτε τὴν τοῦ ἀρχισυναγώγου ἂν 
θυγατέρα, περὶ τούτου εὐδάμενος . first Τὰ/ 
ελθ.ῖν τὴν Φυχὴν, xaX ἑνοικισύηναι πάλυ 1 
paz. Eb δὲ xal περὶ τοῦ ἐχχομιζομένου vb 
χήρας τὸ ὅμοιόν ἐστιν, ἢ μὴ, καὶ αὐτὸς ζητήι 
εὕρης τὸ ἀχόλουθον τοῖς κατὰ τοὺς τόπους 
ἡμῖν γὰρ οὗ χαθήχει τηλικαύτας ποιεῖσθαι πα 
σεις. Ἰάχα δὲ xal εἴδεν ὁ τηλικοῦτος (15) Ἰ 
καὶ τὴν quyhv αὐτὴν τοῦ Λαζάρου, Ἆτοι &y 
ὑπὸ τῶν τεταγµένων ἐπὶ τούτοις, f ὑπ ajo 
πατριχοῦ βονλῆμµατος ἑπαχούσαντος τῷ ' 


. hec. opus obeundum pr:eceptum fuit, vel ab ipsa B xaX ἰδὼν αὐτὴν εἰσιοῦσαν διὰ τοῦ τόπου, ὅθε 


Paterna voluntate , quz Jesum exaudierat ; qui cum 
vidissel ipsam ingredientent per locum unde abla- 
tus erat lapis, dixit: « Pater, gratias ago tibi quod 
audisti nre. » Sed quoniam anteliac alia. etiam innu- 
mera petierat οἱ fuerat consecutus, hauc ob cau- 
sam non propter Lazarum niodo, sed etiam propter 
alia prlora gratias agit dicens, propter Lazarum 
quidem : « Pater, gratias ago tibi, quod audisti 
me; » prepter priora vere: « Ego autem noram 
quod semper me audis : id quod totum dixi, in- 
quit, turbas circuimstantis causa, ut credant quod 
tu ine miser:s. » Sed de hoc contextu ac. Lazari 


15 Luc. viri, 95... "? Luc. vii, 12. 


ὁ λίθος, εἶπε «Πάτερ, εὐχαρ'στῶ cot, ὅτι $i 
pou. » Ἁλλ' ἐπεὶ πρὸ τούτου χαὶ περὶ ἅλλι 
ρίων Ίτησε, xal ἔτυχε, διὰ τοῦτο οὐ µόνονι 
Λανάρῳ, ἀλλά καὶ ἐπὶ τοῖς προτέροις εὐχ 
φάσχων ἐπὶ μὲν τῷ Λαζάρῳ" «Πάτερ, εὐχ 
σοι. ὅτι fixoucáz µου» imi δὲ τοῖς προ 
ει Ἐγὼ δὲ ᾖδειν, ὅτι πἀντοτἐ µου ἀχούεις' χα 
πᾶν, φησὶν, εἶπον διὰ τὸ) περιεξατῶτα Dy) 
πιστεύσωσιν, ὃτι σὺ µε ἀπέστειλας. » Ταῦτα 
πρὸς τὸ ῥητὸν χαὶ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Λαξάρε 
δεδώχαµεν. Ἡ δΣ κατὰ τὸν τόπον ἀναγωγὴ | 
προαποδεδοµένων οὐ δυσχερής’ ἴτησς γὰρ τὸ 


στόµατα τῶν ἐνδολογουμένων ἐν τῷ µνήµατι εἶναι (1 animas esse, sed. improborum, que cirea lll 


τὴν ψφυχήν. ε Valide autem. exclamavit. Dominus 
idcirco ut Grxcorum obturaret ora qui animam in 
sepulcro esse fabulantur. » Stephanus Gobarus Tri- 
theita, apud Photium cod. ccxxxit, inter quiestiones 
utrinque disputatas, qu:e fere Origenianis constant 
dogmatis, illam ponit : Ότι μετὰ θάνατον dj duy 
οὔτε τοῦ σώματος οὔτε τοῦ τάφου χωρίζεται. Καὶ ix 
τοῦ ἀντιχειμένου, ὅτι οὐ παραμένει τῷ σώματι ἡ 
ψυχη, οὔτε τῷ τάφῳ « Animam a morte, neque 
corpore, neque sepulero excedere. Et e contrario 
£nimam neque corpori assidere, neque sepulcro. : 
Animos, si corporibus puri exierint, ad superiora 
loca evadere; sin polluti οἱ contaminati, circa cor- 
pora in monumentis versari tradit Plato in PAe- 
done : Ἑμθριθὲς δὲ γε, ὦ φίλε, τοῦ οἵεσθαι χρὴ εἷ- 
ναι, xai βαρὺ, xai γεῶδες, χαὶ ὁρατόν ' ὃ ὃν χαὶ 
ἔχουσα ἡ τοιαύτη yvy βαρύνεταί τε xaX ἕλχεται πά- 
λιν εἰς τὸν ὁρατὸν τόπον, φόθῳ τοῦ ἀειδοῦς τε xal 
ἅδου, ὥσπερ λέγεται, περὶ τὰ μνήματά τε χαὶ τάφους 
καλινδουµένη ' περὶ ἃ χαὶ ὤφθη ἅττα ψφυχῶν 
σκιοειδῃ φαντάσματα, ola παρέχονται αἱ τοιανται 
ψυχαὶ εἴδωλα, αἱ μὴ καθαρῶς ἀπολυθεῖσαι, ἀλλὰ τοῦ 
ὁρατοῦ µετέχουσαι’ 60 xat ὀρῶνται, Εἰχός γε, ὦ Xo- 
κρατες, εἰχὸς μέντοι, ὦ Κέθης’ καὶ οὔτε γε τὰς τῶν 
ἀγαθῶν ταύτας εἶναι, ἀλλὰ τὰς τῶν φαύλων, at. περὶ 
τὰ τοιαῦτα ἀναγχάξονται πλανᾶσθαι, δίχην τίνουσαι 
τῆς προτέρας τροφῆς, χαχῆς οὔσης' « lioe nimirum 
putandum est ponderosum, grave, terrenum, con- 
spicabile : quo cum circumvolutus sit aniinus ejus- 
modi, gravatur ettrahitur ad couspicabilem locui, in- 
conspicabilis illius et inferni netu : et quemadimodutm 
dicitur, cirea monuinenta et sepalcra oberrat : ad qua 
el conspect:e sunt quxedam. tenebrosze. animarum 
linagines : quales species repraesentant. hujusmodi 
anima, quiz non pure solute sunt, sed conspicabilis 
ilius erassi aliquid adbuc retinent; ideo et. conspi- 
ciuntur. Verisimile est, Socrates, verisimile nimi- 
rum est, Cebes : uec vero illas bonorum howinum 


coguatur obversari, poenas pendeutes priori 
cationis, quippe mal». » Hinc Origenes f 
contr. Cels., num. 5 : 'AXAX xai εἴπερ ek 
ob παρὰ Χριστιανοῖς xai Ἰουδαίοις µόνοις, à) 
Tap ἄλλοις πολλοῖς Ἑλλήνων xai βαρθάρων, 
καὶ ὑπάρχει μετὰ τὸν ἀπὸ τοῦ σώματος tope 
ἀνθρωπίνη Φυχη..... 1j δὲ φαύλη καὶ ὑπὸ τὼν 
τάδων xaüzAxopévr ἐπὶ τὸν γῆν, xat μηδ àvas 
δυναµένη, τῇδε φϕ fezat καὶ καλινδεῖται, $ y 
ἐπὶ τὰ µνήµατα, ἔνθα xa ὤφθη σχιοειδῶν 
φαντάσματα, ete. At hominum onmium, tum 
rum tum malorum, animas corpora post 8 
comitari veteres poete crediderunt, Virgil 
4Eneid.:; 

Id cinerem et Manes credis curare sepultoi 
ltem : 

Nec patris Anchism cineres Manesque re 
Et Ovidius in Fastor. : 

Terque vale dixit, cineres ter ad ora relato: 

Presait, et est illis visu subesse soror. 

Et Propertius lib. iv, eleg. 5 : 

Nec aedeunt cineri Maues, et Cerberus ult 

Turyia jejuno terreat ossu 5010. 

Lueanus lib. vut : 

Cur obicis (tumulum Magno, Manesque 9e 

lH ncludis ? 


Et lib. ix : 
Cineresque in littcre [usos 

Colligite, atque unum sparsis date Manibus 

Servius ad illud /Eueid. in : 
Animamque sepulcro 
Condimus. . .... 
scribit tandiu cerpori ohnoxiam perseverat 
man, quandiu durat et corpus : et perit 
pientie /Egyptios ideo condita diutius tes 
corpora, ne anima cito ad alia transeat. 
(79) Codex liegius, εἶδεν ὅτι τηλικοῦτος. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


εὐτὸν φιλίαν ἡμαρτηκότα, καὶ νεκρὸν γε- A resurrectione liaclenus. quidem. 


p Gc, δυνάµει θεία παλινδρομῆσαι ἐπὶ 
καὶ ἔτνχε, xai εἶδεν ἐν τῷ τοιούτῳ ζω- 
ιπτα, ἐφ᾽ οἷς εὐχαριστεῖ τῷ Πατρί. Περι- 
ἴχλος τὺν τοιοῦτου νεκρὺν µηδέπω πιστευ- 
Ἱησοῦν ἀπέστειλεν ὁ θεὸς, xol ὅτι ὁ Λό- 
εόθεν ἀνθρώποις ἐπιδεδήμηχε, Καὶ περι- 
ὕτος ὁ ὄχλος θαυµμάσοι, ὅτι οὕτω δυσώ- 
&b τῶν πρὸς θάνατον ἁμαρτημάτων τις 
ό, xaX ἁποθανὼν τῇ ἀρετῃ, ἐπαλινδρό- 
αὐτήν' xaX θαυμάσας πιστεύσαι ἄν ποτε 
Ἰδαντι αὐτὸν Λόγῳ, ὡς θεόθεν ἀνθρώποις 
πι. 


694 


Ceterum. sensis 
liujus loci anagogicus, ex his quae explicuimus, haud 
e»t difficilis. Petiit enim Jesus ut qui peccaverat 
post amicitiam quam erga se habuerat, mortuus 
factus Deo, divina virtute rediret denuo ad vitam; 
volique compos factus est, viditque ia hujusmodi 
homine vitales motus : pro quibus gratias agit Pa- 
tri. Circa hujuscemodi autem mortuum stabat 
turba nondum credentium Jesum a Deo missum fuisse, 
nec Sermonem hanc divinitus ad homines accessisse. 
Atque utinam hzc turba circumstans miretur, quod 
aliquis adeo fetidus factus ob peccata ad mortem, 
mortuusque virtuti, denuo ad vitam redierit ; cum- 
que mirata fuerit, credat Sermoni ipsam aliquando 
vivificaturo, quod divinitus ad homines advenerit, 


ταῦτα εἰπῶὼν, φωνῇ µεγάλῃ ἐχραύγασε * Β 377 6. « Et liec cum dixisset, voce magna cla- 


ὕρο ξξω» καὶ ἐξήλθεν 6 τεθνηκὼς δεδεµένος 
£21 τὰς χεῖρας χειρίαις' xaY 1j biu; αὖ- 
le συνεδέδττο. Λέγει ὁ Ἰησοῦς αὐτοῖς 
τὸν, καὶ ἄφετε αὐτὸν ὑπάχειν. » Ἰησοῦς 
Φαλμοὺς ἄνω, xaX ἔτι μέλλων εὔχεσθαι 
xai kv εὐχῆς εὐχαρίστησε χατανοῄήσας 
39 συχὴν εἰσελθοῦσαν εἰς τὸ σῶμα, χαὶ 
ς ἀπὸ προστάξεως Ἰησοῦ γενησοµένης αὁ- 
"πρὸς τὸ ἐξελθεῖν ἀπὸ τοῦ μνημείου. Διὸ 
9e τὸν Πατέρα εὐχαριστίαν µεγάλῃ ἐχρή- 
δύναμιν ἐντιβείσῃ τῷ Λαζάρῳ, μεγάλης 
De οὐδέπω γενομένῳ ὀξυγχόῳ τῆς προχα- 
τὸν ἔξω τοῦ μνημείου χραυγῆς. Καὶ τοῦτο 


v ἄξιον εἶναι τοῦ Ἰησοῦ ἔργον, τὸ μὴ µό- (c 


t ἵνα ζήσῃ ὁ νεχρὸς, ἀλλὰ xaX ἑμθοῆσαι 
Ἰαλέσαι τὸν ἔνδον τοῦ σπηλαίου, χαὶ τοῦ 
wi τὰ ἔξω αὐτοῦ. Χρὴ δὲ εἰδέναι, ὅτι clot 
rv Λάζαροι (13) μετὰ τὴν φιλίαν Ἰησοῦ 
I5, xaX ἁποθανόντες, χαὶ ἐν μνημµείῳ καὶ 
xg µείναντες μετὰ νεχρῶν vexpol- xai 
τῇ εὐχῆ τοῦ Ἰησοῦ ζωοποιπθέντες, xal 
ἡμείου ἐπὶ τὰ ἔξω αὐτοῦ ὑπὸ Ἰησοῦ τῇ 
οὗ φωνῇ καλούμενοι: ᾧ ὁ πειθόµενος, 
ὡς ἀξίους τῆς νεχρύτττος δεσμοὺς Ex τῶν 
µαρτηµάτων περικείµενος, xaX τὴν ὄψιν 
ος ἔτι, xal µήτε βλέπων, μήτε (10) πο- 
νάµενος, μήτε τι ἐνεργῆσαι διὰ τοὺς τῆς 
ts, 49. 

n codex Regius, οὕτως ὄχλος θαυμάσοι 


ης. 
δὲ εἰδέναι, δει εἰσί τιες καὶ νῦν Λά- 
Eustathius Antiocheuus De engastrimy- 
kb τοῦ Λαζάρου γράφων (nempe Origenes, 
remduin, nou, ut Allatius, γράφω) ἀντὶ 
.'Shv τοῦ Χριστοῦ με] λουργίαν, καὶ διὰ 
δεῖται σαφῶς, ὅτι Θεός ἐστιν ὁ τὸν όδω- 
| x. τῶν µνηµάτων ἑξουσίᾳ µεταπεµόφά- 
εᾗ τοῦ ῥήματος ἀφέσει τὰ διῳδηχότα σώ- 
(ας, οὐδὲν μὲν ἕνεχα τούτου λέγει, Λάζα- 
τοῦ Κυρίου φίλον, ὃν oóx ἀπειχότως 
ερετὴν, εἰς τὸν ἀσθενοῦντα xal τεθνεῶτα 
ίαις ἀνήγαγεν. Οὖδεὶς δὲ χατὰ τοῦ δι- 
. εἶπεν, οὔτ) ἔγραφεν ' οὐ Υὰρ ἂν οὕτως 
περγεν ὁ Κύριος αὐτὸν, εἰ μὴ θεσπεσίας 
τείας' « De Lazaro autem scribens, cum 
dbristi ingeus opus magnifacere, illoque 
onstrare Deum esse, qui mortuuu jam 


mavit : Lazare, veui foras: et prodiit qui mortuus 
fuerat, manus et pedes habens reviuctos fasciis fu- 
nerveis ; et facies illius sudario erat ohvincta. Dicit 
eis Jesus : Solvite eum, et sinite abire **. » Preca- 
turus Jesus cum sustulisset oculos, exauditus fuit, 
el precum loco gratias egit, quia diligenter per- 
spexisset Lazari animam corpus ingressam fuisse ; 
cgeu'em superventura sibi ob jussionem Jesu stre- 
nuitate οἱ vigore ad exeundum e menumento. Quo- 
circa postquam Patri gratias egisset, voce magna 
clamavit, robur impositura in Lazaro, magna voce 
opus habente, quia nondum acumine przditus esset 
audiendi clamerem invitantem se extra monumen- 
tum. Atque hoc sane opus dignum Jesu esse dicen- 
dum est, uL non solum pro mortui vila oret, verum 
etiam in Illo iusonet, vocetque illum in monumento 
cxsistentem et in spelunca, ad prodeundum foras, 
Sed notemus necesse cit aliquos etiamnum Lazaros 
esse, qui post contractam cum Jesu amicitiam in- 
firmati sunt et periere : qui eti:un. in monumento 
et jn mortuorum loco maiuscrunt cum niortuis mor- 
tui, et postea oratione Je-u, qui illos e nnonumento 
ad prodeundum foras voce sua wagua vocavit, vi- 
vificati ; cui qui paret, egreditur, vinculis mortifi- 
catione dignis ob priora peccata circumdatus ; et 
faciem etiamnum obvinctam habens, neque videns, 
neque ambulare valens, neque aliquid operari pro- 


D fetentem e monumento auctoritate evocaverat, et 


verbi emissione corpora tumefacta auimaverat, his 
omnibus silentio involutis, Lazarum amicum Do- 
mini, quem non abs re propter virtutem diligebat, 
in peccatis laborantem et mortuum traustulit. Quae 
nemo de justo aut. dixit, aut dicta scriptis manda- 
vit, Neque enim eum tam valido amore Dominus 
prosecutus fuissel, nisi vitze ratio quam profiteba- 
tur, divina fuisset. » ln quo sane, ut &xpe iu aliis, 
Origenem immerito carpit Eustathius; nam quaum- 
vis Lazaro hominem peccatis laborantem significari 
docuerit, non ideo Lazarum peccatis laborasse vo- 
luit : quemadmodum qui serpentem neum in soli- 
tudíte a Moyse Israelitis propositam, dixerit Christi 
lypunm fuisse, non idcirco serpentem a:neum Chri- 
stuin fuisse dixerit. Atque lizc in Origeiianis ex- 
penduntur. lHurTICS. 
(76) Codex Regius, male, µήποτε, 


695 


ORIGENIS 


er mortificationis vincula, donec Jesus jusserit sol- A νεχρύτητος δεσμοὺς, ἕως Ἰησοὺς χελεύσῃ 
pt ] i 


ventibus eum, penes quos etiam facultás est sinendi 
eum abire. Et sane quisquis dicere valet : « An ex- 
perimentum quzritis in me loquentis Christi *! ? » 
is tenlet talis fieri, ut sibi Christus voce magna 
clamans dieat : « Lazare, prodi foras ; » sibi, iu- 
quam, qui postquam. mortuus fuit, invocavit qui- 
'em, sed non acute, et idcirco etiam opus habebat 
Jesu clamore. 8978 Proinde cogita eum qui a Cliristo 
recessit, ad gentilem relapsus vitam, post acceptam 
. veritatis cognitionem, et postquam illuminatus fue- 
rit, gustaveritque donum superceleste, particeps 
factus Spiritus saucti, atque gustaverit bonum Dei 
verbum, viriutesque futuri sxculi **; cogita, in- 
quam, talem in inlerno esse cum umbris et mortuis, 
in loco ac regione mortuorum et monumeutis, Si- 
mul atque igitur pervenerit Jesus ad hujuscemodi 
l.ominis monumentum, et extra illud stans pro tali 
oraveri', οἱ exauditus fuerit, postulans sue voci 
suisque sermonibus inuasci robur, voce magna clamat 
illum quem sic adamabat, ad ea quai precul absunt 
a gentilium vita, οἱ a monumento, atque spelunca 
corum vocans : quando Jesu sectatori licet. agno- 
scere, quonam pacto talis propter Jesu quidem vo- 
cem prodeat, sed adhuc suorum peccatorum spiris 
ligatus ct strictius, atque ob penitentiam quidein, 
atque quia audierit Jesus vocem, vivens; sed nec 
pedibus, quia nondum liberatus sit peccati vinculis, 
l.beris ingredi, nec res eximias libere operari va- 
lens, manus εἰ pedes revinctos habens vinculis 
mortuorum sepuleralibus. Ac talis profecto propter 
in se exsistentem mortificationem, przter vincula 
etiam manuum οἱ pedum, faciem quoque igno- 
rautia coopertam et obvinctam habet. Deinde quo- 
niam non tantum voluit Jesus hunc vivere, nec 
amplius in monumento mauere, extra monumen- 
ium cum venisset Lazarus ligatam, ut. superius di- 
ctum est, faciem babens, atque impeditus, quatenus 
ligatus erat, e monumento prodire, dicit illis qui 
liuic muneri obeundo idonei erant Jesus : « Solvite 
eum et sinite abire; » existimo quod non approbans 
rationem conversionis, postquam peccaverat; nec 
adliuc valens juxia illam vivere, quod detinereutur 
anime illius potentiz, nempe eundi, operandi et 


σιν αὐτὸν , δυναµένοις xal ἀφιέναι αὐτὸ 
Καὶ πειράσθω ΥΣ πᾶς ὁ δυνάµενος λέγειν ' 
μὴν ζητεῖτε τοῦ ἐν ἐμοὶ λαλοῦντος Χριστοῖ 
τος γενέσθαι, ἵνα μὲν αὐτῷ ΧἈριστὸς qun 
εἴπῃ χραυγάσας τῷ μετὰ τὸ ἀποθανεῖν 
μὲν (77), οὐχ ὁξέως δὲ, xaY διὰ τοῦτο δε 
Ἰησοῦ χραυγῆς, τό’ « Λάξδαρε, δεῦρο ἔξω. 
μισον εἶναι ἐν ᾷδου μετὰ τῶν σκιῶν, xat τὰ 
xai iv χώρα νεχρῶν, f] µνημείοις, τὸν µ 
6:iv ἐπίννωτιν ἁληθείας, xaX φωτισθέντα , 
νόν τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἑπουρανίου, καὶ p 
νόµενον Πνεύματος ἁγίου, καὶ καλὸν γευσά] 
ῥῆμα, δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος, ἀποσ 
τοῦ Χριστοῦ , xaX ἐπὶ τὸν ἐθνιχὸν (78) πα 


D σαντα βίον. Ἐπὰν οὖν περὶ τοῦ τοιούτου EX 


εἰς τὸ μνημεῖον, xal ἔξω αὐτοῦ στὰς ὁ "| 
Er zat, καὶ ἔπακούσθη (79), αἰτήσας ἐγγένει 
piv τῇ φωνῇ xai τοῖς λόγοις αὑτοῦ, qur 
χρανγάζει ἐπὶ τὰ ἔξω τοῦ τῶν ἐθνικῶν βίο 
μνημείου αὐτῶν, γαὶ τοῦ σπηλαίου, χαλῶν 
οὕτω φίλον * ὅτε ἔστιν ἰδεῖν τὸν ἀχολουθοῦν 
σοῦ, τίνα τρόπον ὁ τοιοῦτος ἑξέρχεται wi 
Ἰησοῦ φωνὴν , ἔτι δὲ σειραῖς τῶν ἰδίων à 
των δεδεµένος xat ἐσφιγμένος , διὰ μὲν 

νοιαν, xal τὸ ἀχηχοέναι τῆς Ἴτσου φωνῆς 
δὲ τὸ µηδέπω ἀπολελῦσθαι τῶν τῆς ἁμαρτίο 
μηδὲ ἤδη δύνασθαι ἐλενθέροις ἐπιδαίνειν 4 
ἀλλὰ μηδὲ ἐνεργεῖν ἀπολελυμένως τὰ διαφ 
δεμένος τοὺς πόδας xal τὰς χεῖρας δεσµε 
χειρίαις. Καὶ ὁ τοιοῦτός γε διὰ τὴν ἐγγενο 
τῷ νεχρότητα , πρὸς τοῖς ἔτι τῶν γειρῶν au 
δῶν δεσμοῖς, καὶ τὴν ὄψιν τῇ ἀγνοίᾳ χεχάλι 
περ'δέδεται. Εἶτ᾽ ἐπεὶ μὴ µόνον ζῆσαι at 
ληται ὁ Ἰησοῦς, χαὶ £v τῷ μνημείῳφ μὴ p 
ἐπὶ τὰ ἔδω τοῦ µνημείον οὗτος ἐλθὼν δέδει 
προείρηται, τῆς ζωῖς (81), xaY τοῦ ἔξεληλι 
τοῦ μνημείου μὴ δύνασθαι., ὅσον δέδεται͵ 
δυναµένοις ὑπηρετίσασθαι αὑτῷ ὁ Ἴησο 
σατε αὑτὸν, xaX ἄφετε αὐτὸν ὑπάχειν' » νι 
μὴ συγχαταθέµενος μὲν τῷ περὶ τῆς ἑπιστρ 
τὸ ἡμαρτηχέναι λόγῳ ' ἔτι δὲ ἀτονῶν x 
βιοῦν, τῷ χατέχεσθαι αὐτοῦ τὰς τῆς duy) 
XXe, xal δραστιχὰς, χαὶ θεωρητικὰς δυνάμ 


contemplandi, talis prodiit e monumento, adhuc p οὔτος ἐξῆλθεν ἀπὸ τοῦ µνημείον, xal ἔτι 


manus ei pedes revinctos labens fasciis sepulecra- 

libus, faciemque &uam sudario obvinetam. Sed post- 

quam dicente Jesu Christo tanquam Domino : « Sol- 

vite eum et sinite sbire, » his qui solvere illum po- 

terant, οὐ jussionem Jesu solutus (uit pedibus e: 
*! Ἡ Cor. xin, δ. ** Hebr. vi, 4, 5. 


(11) Κκιρήσαντι μέν. Sic bahet codex Regius, 
Bodleianus autem κηρύξαντι. Perionius vertit : « μι 
post mortem fasciis sepullurze. vincius est. » Finxit 
s'bi yerbum Perionius a χειρίαι, quod nusquam fuit. 
Ferrarius videtur legisse χαλέσαντι μέν. 

(18) Codex ltegius, male, τὴν ἐθνιχήν. 

(79) [dem codex ltegius, male, ἑπαχκούσῃ. 

(80) Codex Bodleianus recte habet μὴ pévetv, iu 
R gio perperam omittitur µη. 

(81) Καθὼς προείρηεαι, τῆς ζωῆς, etc. [ία codex 


μένος τοὺς πόδας xal τὰς χεῖρας χειρίαις, : 
αὐτου σουδαρίῳ περιδέδεται. "AX ἐπὰν, 
Ἰησοῦ τοῖς λῦσαι αὐτὸν δυναµένοις, ὃνὰ τὴ 
ξιν ὡς Δεσπότου τοῦ Χριστοῦ, τό; « AUG: 
xai ἄφετε αὐτὸν ὑπάχειν, » λνθῇ το 


Regius quem secutus est Perionius, qui si 
« Deinde quoniam eum Jesus vivere volul 
sepulcro inanere, cuiu ad ea quie extra 4 
sunt prodiit, viuctus est, ut ante diximu 
nec prodire potest e sepulcro, quandiu es 
tum precipit, » etc. Haec partim e vitiosa 
profecta esse, partim male conversa mihi 
mum est. Ferrarius videlur legisse δέδετι 
προείρηται. τὴν ὄψιν, etc. HurTiUs. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


698 


χεῖρας, καὶ ἁποθῆται τὸ ἐπιχείμενον αὖ- A manibus, ac deposuit quod impositum 379 faciei 


ket χάλυµµα ἀφαιρεθὲν, πορεύεται τιαύτην 
ὥστε φθάσαι αὐτὸν ἐπὶ τὸ ἕνα χαὶ αὐτὸν γε- 
Wy συναναχειµένων τῷ Ἰησοῦ. 
tà τοῦτο διὰ τό" « Ἐξηλθεν ὁ τεθνηχὼς, ὃς- 
τοὺς πόδας χαὶ τὰς χεῖρας χειρίαις, » λε- 
tt διαφορά ἔστι χαὶ τῶν δεδεµένων τοὺς τό- 
τὰς χεῖρας χαὶ οὐ ταὺτόν ἐστι (82) τὴν àp- 
βεδέσθαι £x τοῦ νεναχρῶσθαι εἱληφέναι, ὥστε 
δεσμοὺς ἐπιφέρεσθαι τὸ ὄνομα τῆς νεχρότη- 
γὰρ αἱ χειρίαι νεκρῶν clot δεσµοὶ), τῷ δε- 
IB) χρίσει Κυρίου γενέσθαι, τοῦ εἰσελθόντος 
ει τοὺς ἀναχειμένους, xaX εἱδότος τὸν μὴ Evos- 
ἔνδυμα γάμο», χαὶ περὶ αὐτοῦ εἰπόντος:' « Δή- 
ὑτοῦ πόδας xaX χεῖρας ἐχθάλετε αὐτὸν εἰς τὸ 
b ἐἑξώτερον. » Ἔστι δέ τι ἐν τῷ τόπῳ δεό- 
εχρίσεως, ἐν τῷ * « Καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδα- 
εδέδετο, » xaX ἓν τῷ χάλυµµα ἐπιχεῖσθαι τῷ 
 Μωσέως, ἠνίχα ἐλάλει τῷ λαῷ' τὸ μὲν γὰρ 
voy τῇ ὄψει τοῦ Λανάρου σουδάριον ἐχάλν- 
τοῦ νενεχρωµένας τὰς ὁράσεις ΄ τὸ δὲ Μω- 
pp χατ᾽ οἰχονομίαν ἣν τῷ προσώπῳ αὖ- 
χείµενον διὰ τοὺς μὴ χωροῦντας ἀπὸ τοῦ 
μᾷν τῇ δόξη αὐτοῦ. Ζητήσεις δὲ περὶ τοῦ μὴ 
νου (84) ἔνδυμα Yápou, περὶ οὗ εἴρηται 
e αὐτὸν ποδῶν xai χειρῶν, ἐχθάλετε αὐτὸν 
χότος τὸ ἐξώτερον, » πότερον εἰσαεὶ µέ- 
διδεµένος, χαὶ ἓν τῷ ἐξωτέρῳ σχότῳ (οὗ 
σκειται τὸ, € εἰς τὸν αἱῶνα , » 1, « εἰς τοὺς 
|» ἢ λυθήσεταί ποτε’ οὗ γὰρ ἐμφαίνεται Ex 
αὐτοῦ λέξεως τὰ περὶ ἀπολύσεως ἑσομένης 
ένα περὶ αὑτοῦ ' οὗ δοχεῖ δέ µοι ἀσφαλὲς εἷ- 
αταλαθόντα ὁτιποτοῦν, μάλιστα τῷ μὴ γε- 
περὶ αὐτοῦ , ἀποφήνασθαι. Ζητήσεις δὲ διὰ 
χει Ἰησοῦς αὐτοῖς' Λύσατε αὐτὸν , » τίσιν, 
οὔτε γὰρ ὅτι μαθηταῖς ἀναγέγραπται, οὔθ' 
εριεστῶτι ὄχλῳ, ἁλλ᾽ οὐδὲ ὅτι τοῖς μετὰ Ma- 
t Ἰουδαίοις, χαὶ παραμυθουµένοις αὐτήν * 
* δ ἄν τις διὰ τό. « "Apyzxot προσῆλθον, 
νουν αὐτῷ, χαὶ διὰ τὴν κατὰ τὸν τόπον ἀνα- 
it µήποτε χἀχείνοις δύναται εἱρῆσθαι τό" 
. αὑτὸν, xat ἄρετε αὐτὸν ὑπάγειν. » 
| ζητῶ εἰ πεπλήρωχεν ὁ "Insouz τὸ ἐπιφερό- 
i* « Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν χεχοίµηται, » τό; 


sux operimentum fuerat, instituit iter tale, ut etiam 
ipse eo perveniat. ut sit unus ex accumbentibus cum 
Jeu. 

7. Jam propter illud : « Prodiit qui mortuus fuc. 
rat, vinctos habens pedes et manus fasciis fnnereis*?, » 
dicendum est differentiam esse inter eos qui vin- 
ctos habent pedes et manus; nec idem esse coepisse 
ligari ob mortificationem (nunc namque χειρίαι 
vincula mortuorum significant), et ligatum fuisse 
judieio Domini, qui ingressus «t videret accum- 
bentes, cum vidisset non habentem vestem nuptia- 
lem, de eo dixit: « Ligatis illius pedibus et mani- 
bus, ejicite eum in tenebras exteriores **.» Insuper 
lioc in loco est nonnihil quod egeat inquisitione ; 


D nempe dum dicitur Lazari « faciem sudarioobvinctam 


fuisse **, » et velamen impositum faciei Moysis, cum 
populum alloqueretur 85, limpositum namque Lazari 
faciei sudarium tegebat illius mortificatas visiones ; 
at vero Moysis velamen per cconomiam faciei illius 
impositum erat, ob illos ex populo qui gloriam vul- 
tus ejus infucri non poterant. Sed quares de eo 
qui non indutus erat veste nuptiali, de quo dictum 
est : « Ligatis illius manibus et pedibus, cjicite eum 
in tenebras exteriores **, » utrum perpeuio maneat 
vinctus, et in tenebris exterioribus (non enim ad- 
ditur vocabulum illud , « in seculum,» vel, « in 
smcula »), an aliquando solvendus sit ; non enim 
apparet ex his qux de ipso dicuntur, scriptum 
fuisse de futura ejus liberatione; nec mihi tutum 
esse videtur de aliquo pronuntiare quod assecutus 
non fueris, presertim cum litteris non sit id ex- 
pressum. Quzres przeterea, eo quod dicat Jesus ip- 
sis, « Solvite eum, » quina sint hi ipsi quibus di- 
it : neque enim discipulis, neque circumstanti turbee, 
ac ne Judais quidem qui cum Maria erant, quique 
eam consolabantur, scriptum est cum dixisse; sed 
fortasse aliquis propter contextum illum: « Acces- 
serunt angeli, et ministrabant οἱ *',» οἱ propter 
sensum anagogicum hujus loci suspicabitur illis 
etiam dictum videri posse: « Solvite eum, οἱ sinite 
abire.» 

380 8. Adhuc quxro an impleverit Jesus hoc 
dictum : « Sed vado, ut a somno excitem eum *5,» 


πορεύομαι, ἵνα ἐξυπνίσω αὐτόν.» ἑἐφίστημι D quod illi subjungitur: « Lazarus amicus noster dor- 


τε ἓν τῷ εἰρηχέναι αὐτὸν φωνῇ µεγάλη 
ντα” « Λάζαρε, δεῦρο Ego * » ἡ γὰρ µεγάλη 
| dj χραυγη οὐχ ἂν ἁτόπως λέγοιτο ἐξυπνιχέ- 
ν΄ χαὶ εἰ δεῖ δύνασθαι ἀποφήνασθαι ἐν τού- 
ον πεπλγρῶσθαι τό" « Πορεύομαε, ἵνα ἐξυ- 
τὸν, Ώπερ &v τῷ τῆς εὐχΏς τοῦ Υἱοῦ ἀκού- 


n. xi, 44. ** Matth. xxii, 16. 
iv, 1M. ο Joas, x1, 11. 


odex Doleianus, recte, χαὶ οὗ ταὐτόν ἐστι; 
ταὐτόν ἐστι, male. 

εδέσθαι. Ferrarius legebat δεδεµένον. 

odex Bodleianus, recte, μὴ ἐνδεδυμένου. In 
llvetii deest µή. 

ἹότεΓεν εἰσαεὶ μένει, Sic habet codex Bo- 


9** Joan, xi, 44. 


mit.» Itaque inspicio an forte expletum fuerit. hoc 
dictum : « Vado, ut a somno excitem euin,» cum 
Jesus voco magna clamans dixit: « Lazare, prodi 
foras; » nam vox magua, et clamor, non absurdo 
dicetur excitasse eum. lnspicio etiam an possis 
enuntiare in hoc magis impletum fuisse illud : « Vado, 


*5 Exod. xxxiv, 25. ** Matth. xxi, 45. 


dleianus. In editione Iluetii deest πότερον, et legitur, 
εἰ ἀεὶ μένει. Ut ut est, videtur hoc. loco Origenes 
aliquantisper recedere a pervulgata sua et. absona 
sententia, quie damnatorum poenis finem aliquando 
impositum iri decernit. ld ex instituto disputatur 


in Origenianis. . 


ORIGENIS 


1 


uL a somno excitem eum, » quam eum Pater audita A σαντα τὸν Πατέρα πεποιτχέναι την Λανάρου duy 


Jesu precatione, Lazari animam fecit ad corpus 
ejus redire, quod im monumento repositum erat. 
Dicturus est enim aliquis Patrem cum audisset oran- 
tem Filium, Lazari animam ex nyortuis excilasse, 
Jesum vero voce magua cum clamasset, ac dixis- 
δεί, 1 Lazare, prodi foras, » id quod antes. promi- 
serai implesse, « Sed vado, ut a somuo excitem 
eum.» Atque hoc quidem qui astruit, differre dicens 
hoc dictum : « Lazarus amicus noster dormit, » ab 
hoc, « Lazarus mortuus est, » dicet ad vocabulum, 
s dormil,» Jesum promisisse, dicentem: [(88) «Sed va- 
do,utL 4 somno excitem eum ; » et ad verbum hoc, 
« mortuus csi, » non respoidisse illud: ] « Vado, ut 
suscitem eum ex mortuis, » Ái vero qui solvit dis- 
crepantiam qua in his csse videtur, et dat Lazari 
ex mor(uis resurrectionem: coumune opns fuisse 
ium Filii precautis, tum Patris exaudientis, utetur 
test:monio Domini ad Martham dicentis : « Ege suin 
resurrectio et vita **: » addetque illud etiam : «Ut 
enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic eliam 
Filius, quos vult vivificat δε) 

9. « Multi igiter ex Judzis qui venerant ad Ma- 
riam, cum vidisseut qua fecisset Jesus, crediderunt 
jin eum **. » EL sane quemnam eorum qui demersi 
admodum [uere vitio, tanquam mortificatione et 
fetore, quique sumina mutatione facta deposuerunt, 
imperio et cooperatione Filii Dei, non solam mul- 
tum fetorem ex peccato contractuin, verum etiam 
vineula vires aniniz detinentia, nempe vires eundi 
et operandi, atque etiam praterea vim contemplan- 
di; quemnain, iuquam, non nioverunt hxc ad cre- 
dendum, atque eiiam ad vere credendum pradica- 
tioni Jesu? Perculsi enim qui glorificabantur se, 
mulia diligentia adhibita, exerceri in verbe Dei, 
plenitudinem vero ejus non perceperant, credide- 
runt videutes Jesum iu talibus tantum potuisse : 
381 ypresertiuque credituri erant. qui propter 
mortuum οἱ omnino desperatum, quem et ipsi de- 
ploratum babebant, ad Mariam venerant officii gra- 
tia, plerantein. ob fratris casum; quorum eliam 
causa potius quam ejus qui mortuus fuerat, cum 
venisset ad defuncti speluncam, ε 4ustulit. aeulos 
&ursum, et dixit : Pater, gratias ago tibi, quod au- 
disti me ; ego autein noveram quod semper ma au- 
dis **.» Quod enim horum gratia magis quam Lozari, 
bujuscemodi gratiarum actionem reddiderit, per- 
Spicuunm esL ex his verbis : [ (88) « Sed propter po- 
pulum, qui circuuistat, dixi, ut. credant quia tu me 
misisti **. » Lazarus ergo ei cura fuit,] nempe pro- 
pter circumstantem turbam; ut inulti Judgeorum, 
qui ad Mariam venerant, quique viderunt qua fe- 
cisset Jesus, in ipsum crederent. 

10. Sed audi etiam de his, verum non tantum 
eorporaliter. « Quidam autem ex eis abierunt ad 
Phariszos, et dixerunt illis qua fecisset Jesus **.» 


*9 Joan. xi, 25. ** Joan. v, 21. *' Joan. xi, 45. 


(86) llc supplevimus e Perionio. . 
(87) Ὁ Ἱησοῦς. Deest in editione Huctii, sed 19- 


ἐπανελθςῖν ἐπὶ τὸ Ev τῷ µνηµείῳ ἀποχείμενον aii 
σῶμα ' εἴποι γὰρ ἄν τις, ὅτι ὁ μὲν ἀχούσας εὖξαι 
νου τοῦ You IIazhp ἐκ νεχρῶν «v Λάζαρον ἀνέσ' 
σεν ὁ δὲ εἰπὼν φωνῇ µεγάλῃ, χαὶϊ χραυγάσας͵ «d 
Caps, δεῦρο ἔξω, » ἐπλήρωσεν ὃ προεπηγγεΏα 
ε Αλλὰ πορεύομαι, ἵνα ἑξυπνίσω αὐτόν. » Kam 
τοῦτό γε χατασχευάζων διαφορὰν διδοὺς τοῦ; ε 
ζαρος ὁ φίλος ἡμῶν χεχοίµηται, » χαὶ τοῦ” e Ad 
gos ἀπέθανεν, » ἐρεῖ, ὅτι πρὸς μὲν τὸ, ε χεχοξ 
ται, » ἐπηγγείλατο εἰπών « ᾽Αλλὰ πορεύομαι, 
ἑξυπνίσω αὐτόν ΄ » πρὸς δὲ τὸ. « ἀπέθανεν, 0 
ἀποδέδωχε τό « Πορεύομαι, ἵνα ἀναστήσω αὐτὸν , 
νεχκρῶν. » Άλλὰ 6 λύων τὴν ἓν τούτοις δοκοῦσαν εἷν 
διαφορᾶν, καὶ διδους τὴν τοῦ Λαζάρου ix υεχρὶ 

D ἀνάστασιν χοινὸν Épyov γεγονέναι Υἱοῦ τοῦ εὖξεμι 
νου καὶ Πατρὸς τοῦ ἑπαχούσαντος, χρῄσεται vule 
εἰρημένῳ ὑπὸ τοῦ Κυρίου πρὺς τὴν Μάρθαν dye 
cog * € Ἐγώ εἰμι dj ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή”, πρι 
θ{σεται xai τό’ « Ὥσπερ γὰρ ὁ Πατᾗρ ἐγείρει vol 
νεχροὺς xai ζωοποιεῖ, οὕτως χαὶ ὁ Υἱὸς οὓς Νλ 
ζωοποιεξ. * 

9. « Πολλοὶ οὖν ἐκ τῶν Ἰουδαίων οἱ ἑλθόντες wpl 
τὴν Μαρίαν, xat θεασάµενοι ἃ ἐποίησεν à Ἰησοῦς (81 
ἐπέστευσαν εἰς αὐτόν. » Καὶ τίνα ys οὐχ kv wi 
πρὸς τὸ πιστεῦσαι τῷ τοῦ Ἰησοῦ κηρύγματι, * 
ἁληθῶς, ὡσπερεὶ ἐχ νεχρότητος xai δυσωδίας, ο 
πᾶνν ὑπὸ τῆς χαχίἰας χαταθεθαπτισµένων, ἀχροτά 
μεταθολῇ ἁἀποσεισαμένων τῇ προστάξξι xal συνεργε 
τοῦ Λόγου οὗ µόνον τὴν ἀπὺ τῆς ἁμαρτίας πολλὴν ἕνα 
δίαν, ἀλλὰ χαὶ τοὺς χατέχοντας ὃξσμοὺς τὴν ποβευ 
κὴν xai τὴν δραστιχὴν τῆς doy fj; δύναμιν, ἔτι δὲ χω! 
τούτων xai τὴν θεωρητιχήν; Καταπλαγέντες Tip 
ἰδόντες τὸν Ἰησοῦν kv τοῖς τοιούτοις τοσοῦτον δεδννη! 
νου, οἱ αὐχοῦντες μὲν περὶ λόγον ἀσχολεῖσθαι Ot 
τὸ πλήρωμα δὲ τοῦ λόγου µηδέπω παραδεξάµε 
xaX πιστεύσαιεν ἂν μάλιστα ὅσοι ἑληλύθασιν ὡς i 
νεχρῷ, xai πάντη ἀπεγνωσμένω, xaX αὑτοὶ ἀπογν 
τες τὸν τοιοῦτον, παραμυθήἠσεσθαι τὴν ἐπὶ τῇ bre 
σει τοῦ ἀδελφοῦ ὀδυνωμένην ' δι’ οὓς τάχα vide 
διὰ τὸν ταῦτα παθόντα, ἑλθὼν ἐπὶ τὸ σΊ{λανον 
νεχροῦ, «Ἶρε τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω, xal εἶπε - In 
εὐχαριστῶ σοι, ὅτι ἠχουσάς µου’ ἐγὼ δὲ ᾖδειν, 
πἀντοτὲ µου ἀχούεις. » "Ότι γὰρ διὰ τούτους pu) 

p? τὸν Λάξαρον ταύτην ἀνεφθέγξατο πρὸς τὸν Παι 
τὴν εὐχαριστίαν, δῆλον Ex τοῦ: « ᾽Αλλὰ διὰ τὸν 6 
τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν, ὅτι cf 
ἀπέστειλας.» Ἐπραγματεύσατο οὖν περὶ τοῦ Λε 
ρου διὰ τὸν περιεστῶτα ὄχλον, iv' ob πολλοὶ 
Ἰουδαίων, ἑλθόντες πρὸς τὴν Μαρίαν, xaX θεασὰ 
vot ἃ ἐποίησε, πιστεύσωσιν εἰς αὑτόν. 


10. ᾽Αλλὰ ἄχουε χαὶ περὶ τούτων, μῆ µόνον Gti 
τιχώτερον. «Τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν ἀπῆλθον πρὸς ! 
Φαρισαίους, xal εἶπον αὐτοῖς & ἐποίησεν ὁ "Ios 
?3 Joan. xi, 41, 49. *? ibid, 42. 


gitur in codice Bodleiano. .. 
(88) liuc supplevimus e Perionio. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


V ἡ Aes ἀμφίβολον * πότερον οἱ ἀπελθόν- 
ος Φαρ:σαίους, xaY εἰπόντες αὐτοῖς à 
Ἰησοῦς, ἀπὸ τῶν πολλῶν Ἰουδαίων ἦσαν 
µένων ἃ ἐποίησε, xoi πιστενσάντων εἰς 
Ίμενοι xai τοὺς ἐχθρῶς δ.αχειµένους πρὸς 
κῆσαι διὰ τῆς περὶ τοῦ Λαζάρου ἔπαγγε 
οιποὶ παρὰ τοὺς πολλοὺς, χαὶ πιστεύσαν- 
; μὴ χιντθέντες ἐκ τοῦ Υενομµένου εἰς «hv 
Ἐΐστιν, ὅτι τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτοῖς (90) καὶ 
τοὺς Φαρισαίους τὸν £v αὐτοῖς πονηρὸν 
wee διὰ ST. περὶ τοῦ Λαζάρου ἔπαγγε- 
»εεῖ pot τοῦτο μᾶλλον βούλεσθαι σηµα(- 
(ελιστής᾽ 0) xaX ἐπιφέρεται τό" εΣυνή- 
ἔ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι,ν xa τὰ 
ὡς μὲν οὖν εἶπε, τοὺς διὰ τὸ θεάσασθαι 


103 


A Nonnihil ambigui habet hic contextus; utrum qut 


inde ad Pharisxos concesserant, dixerantque ipsis 
qu: fecisset Jesus, essent ex ea. Judzorum multi- 
tudine qui crediderant in eum, conspectis his qua 
fecisset, hoc agentes, ut etiameeos flecterent qui 
hostili animo erga Jesum crant affecti , nuntiantes 
qua Lazaro evenissent ; an alii, prz:eter illos multos 
qui crediderant, ceu edito miraculo non inoti ad 
credendum in Jesum ; imo potins, quantum in se» 
ipsis erat, Pharisseos atque zelum malum in seipsis 
essistentem excitantes contra Jesum, per ea quie 
de Lazaro nuntiabant; id quod videtur magis mihi 
significare voluisse evangelista. Quocirca suljungi- 
tur ** : « Collegerunt igitur pontifices et Pharisari, » 


Λάζαρον πιστεύσαντας" ὡσπερεὶ δὲ ὅλι- D et quiz sequuntur, Multos igitur dicens, intellexit. 


os) εἶναι τοὺς μὴ τοιούτους, εἰπών : 
; αὐτῶν ἀπῆλθον, » καὶ τὰ ἑξῆς, Πρόσχες 
ἱεχθησομένοις εἰ δύναται ἡμᾶς χινῆσαι 
ἀθεσιν, ὁπεὶ μὴ εἴρηται µέν' Πολλοὶ οὖν 
alov τῶν ἑλθόντων πρὸς τὴν Μαρίαν, 
νων à ἐποίησεν, ἑπίστευσαν εἰς αὐτὸν, 
é* «Πολλοὶ οὖν £x τῶν Ἰουδαίων οἱ 
μ τὴν Μαρίαν, xai θεασάμενοι X ἑποίη- 
σαν εἰς αὐτόν» xal μάλιστα διὰ τὴν 
νοῦμαι, µήποτε πάντες οἱ θεασάµενοι, 
Ρήσαντες xaX συνιέντες (91) & ἐποίησεν 
ἴστευσαν εἰς αὐτόν οἱ µέντοιγε ἀπελ- 
τοὺς Φαρισαίους, καὶ εἱπόντες αὐτοῖς à 
Ἰησοὺς, ἐπεὶ μὴ μεμαρτύρηνται, ὅτι 
ἤποτε τὸ £v ἐπαίνῳ λεγόμενον περὶ τῶν 
) 90x ἔσχον, τό. Ἐθεάσαντο: ἑδύνατο 
αἱ οὗτοι ἐθεάσαντο, γεγράφθαι, ὅτι τινὲς 
ἤλθον πρὸς τοὺς Φαρισαίους, xal εἶπον 
ἄσαντο πεποιηχότα τὸν Ἰησοῦν" ἡ, à 
ὶ ἀποίησεν ὁ Ἱησοῦς: νυνὶ δὲ τό: Ἐθεά- 
ύτων μὲν οὐδαμῶς εἴρηται: ἐπὶ δὲ τῶν 
^ οἴτινες xal ἑλθόντες ἦσαν πρὺς τὴν 

θεασάµενοι & ἑτοίπσεν ὁ Ἰησοῦς: δι 
αἱ εἶπε τό (92) «᾽Αλλὰ διὰ τὸν ὄχλον 
τα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν, ὅτι GÜ µε 
Άμα 6&£ xal περὶ τούτου πρόσχες εἰ 
ἑλθόντας πρλς τὴν Μαρίαν, χαὶ θεασχ- 
κησεν ὁ Ἰησοὺς, καὶ πιστεύσαντας els 
$ λέγειν, ἅτε xal πολλοὺς ὄντας, ὅτι 
περιξστὼς τὸν Ἰησοῦν ὄχλος, δι’ ὃν εἶπε 
εὐχαρ.στῶ σοι, ὅτι fixousáz µου: ἐγὼ 
πάντοτέ µου ἀχούεις.) Ei γὰρ ταῦτα 

τὸν περιεστῶτα εἶπεν, ἵνα πιστεύσω- 
who αὐτὸν ἀπέστειλε, xal λέγων διὰ 
ἵνα ὁ περιεστὼς ὄχλος πιστεύσῃ οὐκ 
στεύσοντός τινος ἐξ αὐτῶν, τῷ Πατρὶ 


40. ο ibid. 41. ** ibid. 43. 
ιστεύσαντες. Scribendum videtur μὴ 


b ἔσον ég' ἑαυτοῖς, elc. Persuadet 
rpretato μη sic legaunus, ὅτι τὸ ὅσον 
Av αὐτοῦ τωὼς Φαριταίονς xal τὸν ἐν 


iv ηλω ἐγείροντες. Malum tamen, ἐν 


C 


eos qui, couspectis his quae circa Lazarum egerat, 
crediderant, quemadmodum pauciores dixit esse 
qui hujusinodi non essent, dicens: « Quidum auteni 
ex ipsis abierunt, » eL qua. sequuntur. À :hibe vero 
animum his etiam qui dicturus sum; nempe an 
ad hujus approbationem movere nos possit, quod 
dictum non fuerit : Multi igitur ex Jud:ris, nempe 
hi qui veuerant ad Mariam, et viderant quae fecis- 
set Jesus, crediderint in. eui ; sed scriptum sit : 
« Multi igitur ex illis Judzis qui venerant ad Ma- 
riam, et viderant qus feciseet Jesus, crediderunt 
in eum.» Moveor przsertim ob $84 anagogen, num 
forte omnes [οἱ θεασάµενοι, τουτέστι θεωρῄσαντες, 
xa! σωνιέντες , lioc est] qui viderant et. contemplati 
fuerant, el intellexeraut qui fecisset Jesus, credide- 
rint in eum, eum contra de liis qui abierunt ad Pha- 
riseos, et dixerunt illis qua fecisset Jesus, non diea- 
tur quod. viderint et contemplati fuerint. Et fortasse 
quia laudi datur his qui crediderunt, vocabulum 
videndi seu contemplandi, hi qui abierunt ad Pha- 
riszeos, nou habent vocabulum videndi seu contem- 
plandi. Quandoquidem si etiam hi qui in eum cre- 
diderunt, contemplati fuissent, scriptum esset quos- 
dam ex his ad Phariseos concessisse , dixisseque 
ipsis qux& contemplati fuissent fecisse Jesum, vel se 
contemplatos fuisse quod fecisset Jesus : nunc au- 
teg vocabulum contemplandi haudquaquam dictum 
est de hisce, sed de his qui crediderant, et venerant 
etiam ad Mariam, et viderant qux fecisset Jesus ; 
propter quos etiam opinor eum dixisse : « Sed pro- 
pter cireumnstantem turbam dixi, ut credant. quod 
tu me miseris **, » Pariter ctiam huc mentem ad- 
libe, num po sis eos solos qui ad Mariam venerint, 
quique contemplati fuerint quz feeisset Jesus, qui- 


que in ipsum crediderint, dicere (quia multi essent) 
fuisse turbam circum Jesum stantem ; cujus causa 


αὐτοῖς. llvgTICS. 
(91) Codex Bodleianus, recte, συνιέντες' Regius, 
niale, συνέντας. 
(92) Codex Bodleianus, recte, eire τό. lVegius, 
corrupte, εἰ περὶ τό. 


105 
dixit illud : « Pater, gratias ago tibi, quoniam au- A 
disti me ; ego autem sciebam quod semper mme au- 
dis. » Nam si liec dixit (ιο cireumstantis causa, 
ut crederent quod. Pa'er illum misisset, et propter 
hoc loquens dixit ut turba circumstans credat,hiaud- 
quaquam ad Patrem locuturus fuerat, perinde atque 
aliquis liomo futurorum ignarus, si futurum crat ut 


ORIGENIS 


τν 
ἔλεγεν, ὡς εἴ τις τῶν τὸ μέλλον ἁγνοούντων ἀνθράας 
πων (93): « Αλλὰ διὰ τὸν ὄχλον τὸν περιεστῶτα eina, 
ἵνα πιστεύσωσιν, ὅτι σύ µε ἀπέστειλας-ν µήποτε 
ἑλθόντες πρὸς την Μαρίαν, χαὶ θεασάµενοι ἃ ἑἐποίηε-- 
καὶ πιστεύσαντες εἰς αὐτὸν, μόνοι σαν ὁ περιεσῖ-ςα 
τὸν Ἰησοῦν ὄχλος, οἱ δὲ λοιποὶ οὔτε ἐθεάσανται, 
ἐποίησεν, οὔτε περιειστἠχεισαν αὑτόν. 


aliquis ex ipsis non erederet : « Sed propter turbam circuustantem dixi, ut credant quod tu ine misisti. 
lroinde vide ne forte qui venerant ad Mariam, et contemplati fuerant. quz? fecerat, et. credidema, 
in eum, aoli sint turba circumatans Jesum ; czeteros vero ueque contemplatos fuisse qux fecerat Jcaus 


neque circa eum stetisse. 

14. « Collegerunt ergo pontifices et Pliariszi con- 
cilium, ac dicebant : Quid facimus , quia hic homo 
multa sigua edit ? Si permiserimus cum sic, omnes 
credent in eum ; venientque Romaui, οἱ toflent tuin 
locum nostrum, tuni. gentem ?', » Quod. attinet ad 
contextum, Phariszi et. pontifices videbant facilli- 
mum factu esse, ut ob magoitudinem prodigiorum 
ac virtutum quas. fecisset. Jesus, totus. Judicorum 
populus 3&3 traducerciur ad credendam in. cum, 
et traductus despiceret cultum illiua loci corpora- 
lem, tuin. Leviticum, tum sacerdotalem ; adeo ut 
res hujuscemodi przetextus fleret, quia non fove- 
reut Jud:ei locum, ut Romani haberent, causa Ser- 
vatoris, tum locum dictum, quod ab illis plurimi 
fiebat, tim. gentem. Jud;eorum. totam , nolentium 
omnino servare confessionem, quod essent Judzi 
ipsi. Deinde quouiam cultum divinum, οἱ locum, 
el gentis multitudinem omuibus pra:ferebant, quae 
pra his majoris esse momenti. censcebantur ; lianc 
ob causam consilium agitant contra Jesum, ne si- 
nant eum vivere. Arbitrorque cos simili inodo 
dixisse, «hie homo, » tauquam ad. destrucndam 
gloriam ejus; nec enim credebant liis quia superiug 
dixerat, nempe quod esset ipse Deus, eum lapidare 
cum voluerunt, tanquam. pro blasphemia ; dicentes 
ili : « Tu bomo cum sis, facis teipsum Deut ολ) 
quando etiam sua benignitate respondit , docens 
Oimiem ad quem sermo Dei factus est, dici Deum a 
Deo; emn non valeat solvi vel dissolvi Scriptura 
prophetica quz hoc enuutiat. Licet etiam ex his 
qua Pharisei et pontifices dixerunt , considerare 
illorum apertam malitiam, ei ciecain ; apertam qui- 
dew, quoniam attestabantur. illi eum multa fecisse 
signa, posseque huic, qui tot signa egerat, iusidiag 
s!rui; perinde quasi sui causa nihil posset contra 
lactas sibi iusidias; id quod ipsum etiam nibilomi- 
nus czcilatis erat, cum ejusdem esset, qui multa 
fecisset miracula, insidias etiam superare nolentium 
eum sic dimittere, Nisi forte credebant eum facere 
miracula, et item suspicabantur ea non fieri virtute 
divina, ita ut hanc ob causam oinnia ipse non pos- 
5cl, neque se eripere ex illorum insidiis. Atque iili 


"' Joan. xi, 47, 18. ** ibid. 47. ** Joan. X, 99, 95. 


(95) Codex Bodleianus, recte, τῶν τὸ μέλλον ἆγνο- 
«ύντων ἀνθρώπων ' Μομίης, corrupte, τῶν τὸ µέλ- 
Àov τὸ ...Ούγτων ἀνθρώπων. 

(94) Editio Huetii, τεραστίων δυνάμεων. 


(95) Editio Huetii, male, ἐπί. 


B 


M. Xuvfyra'vov οὖν ol ἀρχιερεῖς xat οἱ Φαρισαζοι 
συνἑδριον, xaX ἔλεγον' Τί ποιοῦμεν, ὅτι οὗτος ὃ By. 
θρωπος πολλὰ ποιεῖ σημεῖα; "Edw ἀφῶμεν αὐτὸν 
οὕτω, πάντες πιστεύσουσιν εἰς αὐτόν χαὶ ἑλεύσονται 
οἱ Ῥωμαῖοι, xaX ἀροῦσιν ἡμῶν χαὶ τὸν τόπον, xal eb 
ἔθνος.» Ὡς πρὸς τὸ ῥητὸν οἱ Φαρισαῖοι xal οἱ ἀρχιι- 
ρεῖς ἑώρων, ὅτι διὰ τὸ μέγεθος ὧν ἐπεποιήχει εε- 
ραστίων χαὶ δυνάμεων (94) ὁ Ἰησοῦς, δυνατὸν dp 
xai πάντα τὸν λαὺν τὸν Ἰουλαῖον ὑπαχθτναι τῇ tig 
αὐτὸν πίστει, ὑπαχθέντα δὲ χαταφρονῖσαι τῆς ἐν d) 
τόπιῳρ σωματικῆς Λευϊτιχῆς, xal ἱερατιχῆς λατριίΐα» 
(3v ἂν πρόφασιν τὸ τοιοῦτον γενέσθα. τοῦ, ἅτε μὴ 
περιξπόντων Ἰουδαίων τὸν τόπον, Ῥωμαίοις ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος γενέσθαι, xal τὸν νομιςόμενον παρ) ἐχείνις 
εἰρημένον τόπον, xal πᾶν τὸ ἔθνος Ἰουδαίων, eX 
ἐπὶ παντὶ τρόπῳ τηρεῖν ἐθελόντων τὴν περὶ τοῦ "leo- 
δαίους ἑαυτοὺς εἶναι ὁμολογίαν. Εἶτ ἐπεὶ (95) πὰν- 
των προέχκρινον την λατρείαν, xaX τὸν τόπον, χαὶ τὴν 


C τοῦ ἔθνους σύστασιν, τῶν νοµισθέντων ἂν εἶναι xptttt- 


τόνων παρὰ ταῦτα" διὰ τοῦτο σχοποῦσι κατὰ τοῦ 
Ἰησοῦ, ἵνα αὐτὸν μὴ ἑάσωσι Cfv. Ὡς 6 αὑτοὺ; dm 
καὶ ἐπὶ καθα:ρἑσει τῆς δόξης αὐτοῦ εἰρηκίναι τ' 
«Οὗτος ὁ ἄνθρωπος"» Ἱπίστουν γὰρ τοῖς xmi ἂν 
τέρω εἰρημένοις περὶ τοῦ (96) Θεὸν αὐτὸν εἶναι, iy £299 
λιθάςειν αὐτὸν ἑθούλοντο, ὡς περὶ βλασφημίας, 
γοντες αὐτῷ «Σὺ, ἄνθρωπος ὧν, ποιεῖς ἑαυτὸν Orb" 
ὅτε κατὰ τὴν ἑαυτοῦ φιλανθρωτίαν ἀπεχρίναῖ” 
δ.δάσχων, ὅτι md, πρὸς ὃν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ἐγένετο. 
θ:ὺς λέγετα: ὑπὸ τοῦ Θεοῦ. μὴ δυναµένης Avis 
καὶ καταλυθῆναι τῆς ἀποφηναμένης προφητική 
Γραρῆς. Ἔστι δὲ ix τῶν λεγομένων ἀπὸ τῶν Φα” 
caluv xaX τῶν ἀρχιερέων χατανοῆσαι αὐτῶν xal «77 


D τῆς xaxlag ἀνομολογούμενον xai τυφλόν' àvopole 


γ2ύμενον, ὅτι ἐμαρτύρουν αὑτῷ xal πολλὰ mimo" 
χέναι σημεῖα, xai δύνασθαι τῷ τοσαῦτα σημεῖα πα 
ποιηχότι ἐπιθουλεῦσαι, ὡς μηδὲν ὑπὲρ ἑαυτοῦ ἐν τα” 
ἐπιθουλεύεσθαι δυναµένῳ' τυφλὸν δὲ οὐδὲν (97) το” 
xai αὐτὸ τοῦτο Ἡν' χατὰ yàp τὸν πολλὰ ποιοῦνι 
σημεῖα ἣν xai τὸ χρεῖττον εἶναι τῆς ἐπιδουλης τῷ 

ἀφιέναι αὐτὸν μὴ θελόντων ' εἰ μὴ ἄρα xaX ἐπίστευ--- 
ον, ὅτι ποιεῖ σημεῖα, καὶ ὑπενόουν αὑτὰ μὴ ἀπὸ θείας 
γίνεσθαι δυνάµεως , ὥστε διὰ τοῦτο μὴ πάντα αὐτὺν 


(96) Codex Boleianus, recte, τοῦ, Regius, τὸν 
male, eum Christus secundum Origenem uon sit $ 
θεός. — Sex abhinc lineis, supple τοῦτο ante ἆπν- 
enia pim: Epiv. PATROL. 

(97) Codex Regius, male, τυφλῷ δὲ οὐδέν. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


106 


μηδὲ αὐτὸν ῥύσάσθαι ἀπὸ τῆς ἐχείνων Α quidem cogitabant non dimittere eum , existiman- 


98). Ἐκεῖνοι μὲν οὖν ἑσχόπουν uh ἀφιέ- 
Ιόμενοι διὰ τοῦτο ἐμποδίσειν τοῖς πιστεύου- 
iy καὶ Ῥωμαίοις μµέλλουσιν αἴρειν αὑτῶν 
καὶ τὸ ἔθνος. Αλλ’ ἐπεὶ « Κύριος 6ua0x:- 
€ ἑθνῶν, xal ἀθετεῖ λογισμοὺς Xaov, » 
χαὶ οὐχ àcorxav αὐτὸν, xai ὁ Ocbz αὐτὸν 
κὶ ἀφῆχε, xat πάντα τὰ ἔθνη ἑδούλευσαν 
ἑλθόντες οἱ Ῥωμαῖοι Ἶραν αὐτῶν τὸν 
à γὰρ 6 φασιν ἐχεῖνοι ἁγίασμα ;) Ἶραν 
Ώνος, ἐχθάλλοντες αὐτοὺς &Tb τοῦ τόπου, 
µπιτρέψαντες αὐτοῖς εἶναι ὅπου βούλον- 
ἐν τῇ διασπορᾶ. Ei δὲ y ph τολμῆσαι xal 
ἵν τῶν χατὰ τὰ ῥήματα ταῦτα, φῄσομεν, 
ον τῶν Ex περιτομῆς ἔλαθον τὰ ἔθνη" 
ἱκείνων παραπτώµατι σωτηρία γέγονε 
, εἰς τὸ παρας ηλῶσαι αὐτούς * » εἰς δὲ τὰ 
ἴοι παρελήφθησαν, ἀπὸ τῶν βασιλευόν- 
ιλενόμενοι ὀνομασθέντες * xal τὸ ἕθνος δὲ 
ἐθνῶν ἤρθη : Υέγονε γὰρ ὁ λαὸς o5 λαός 
σρχῇλ οὐχέτι εἰσὶν Ἰσραήλ΄’ xai τὸ σπρ- 
ασεν ἐπὶ τὸ γενέσθαι τέχνα. Καὶ τούτων 
à τοῦ Ἰησοῦ σημεῖα, χαὶ ὅτι ἀφῆχεν 
"hp Χρείττονα Ὑενόμενον τῆς τῶν ἀρχιε- 
Φαρισαίων συνεδρευσάντων χατ αὐτοῦ 
Ἀρχιερεῖς δὲ xat πᾶσα ἡ σιωματικὴ tv 
χτρεία, Φαρισαϊῖοί τε xaX πᾶσα ἡ χατὰ τὸ 
| νόμου διδασκαλία ἐπιδουλεύει Ἰησοῦ, 
, καὶ Ρούλεται ὁ τύπος ἵνα ὑφεστήχῃ 
V) τῇ φανερώσει τῆς ἀληθείας * χαὶ ὥσπερ 
κατὰ τοῦτο ἐπιθυμεῖ χατὰ τοῦ πνεύμα- 
ἰσχυρότερον ὃν τὸ ἐπιθυμοῦν χατὰ τῆς 
ἵμα, χαὶ ἡ ἀλτθὶς τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν 
], Χαὶ fj πνευματιχὴ αὐτοῦ διδασχαλία, 
y» χατ αὐτοῦ ῥουλενομένων (2) ἀρχιερέων 
ων συνἑέδριον. Ταῦτα δὲ ὑποληπτέον xal 
i, ὥσπερ ἔστιν ἰδεῖν Ev τοῖς τοῦ σωµατι- 
δαῖαμοῦ συστάσεως xal χαταλύειν ἐθέ- 
νευματιχὴν Χριστοῦ διδασχαλίαν. 

δέ τις ἐξ αὐτῶν Καϊάφας, ἀρχιερεὺς ὢν 
U ἐχείνου, εἶπεν αὑτοῖς ᾿ μεῖς οὐχ 
» οὐδὲ λογίζεσθε, ὅτι συμφέρει ἡμῖν ἵνα 
€ ἀποθάνῃ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, χαὶ uh ὅλον 
ftat. Τοῦτο δὲ ἀφ' ἑαυτοῦ οὐχ εἶπεν, 
ὃς (v τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐχείνου, προεφήτευ- 
Uv Ἰησοῦς ἀποθνήσχειν ὑπὲρ τοῦ ἔθνους, 
p τοῦ ἔθνους µόνον, ἀλλ᾽ ἵνα xaY τὰ τέχνα 
διεσχορπισµένα σνναγάγη εἰς Ev. » Οὐχὶ 
Ἰτεύει, προφήτης ἑἐστῖν ἐχεῖνος. 'O γοῦν 
Ερχιερεὺς ὧν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐχείνου, προε- 
» ὅτι ἔμελλεν Ἰησοῦς ἀποθνήσχειν ὑπὲρ 
xal οὐχ ὑπὲρ τοῦ ἔθνους µόνον, à)À' 
t τέχνα τοῦ θεοῦ τὰ διεσχορπισµέ- 
Y tig Ev, » οὐ μὴν καὶ προφήτης 
αἱ Βαλαὰμ προεφιτευσε τὰ ἐν τοῖς 


ti, 10. * |] Petr. i1, 10. 


x Regius, ἀπὸ τῆς ££ ἐχείνων ἐπιδουλης. 
x Regius, βούλεται. 


* [Vom. x1, 81. 


tes futurum ut hanc ob causam impedimento essent 
credentibus in eum, οἱ Ποιος, qui ablaturi erant 
ab eis tum locum, tum gentem. Verum quia « Do- 
minu; dissipat cousilia geutium, et reprobat cogi- 
tationes populorum *, » nihilominus ctiamsi non di- 
miseruut cunt, et Deus eum excitavit et dimisit, et 
omnes gentes. servierunt ei, et Romani venientes 
tulerunt illorum lccum (ubi enim quod illi vocant 
sanctuarium ?) atque eiiam tulere gentem , ablatis 
illise 384, loco ; vix concedentes illis st»re ubi 
vellent, ctiam in. dispersione. Quod si audere. ne- 
cesse est in sensum. auagogicum horum verborum, 
dicemus horum, qui ex circumcisione sunt, locum 
gentes accepisse, quia « illorum lapsu salus venerit 


D gentibus, quo ipsis Judzi szmularentur *, ». et 


pro gentibus Komauos fuisse dictos: hoc c$!, pro 
subditis, eos qui rerum potiebantur ; proinde geus 
a gentibus abluta fuit ; qui enim populus erat, fa- 
ctus est non populus ? ; et qui ex Israel erant, nor. 
amplius sunt. Israclis; quique semen erant, eo non 
pervenerunt ut filii flerent. Quarum rerum causa 
niulta fuere Jesu. miracula ; et quia dimisit illum 
Pater superiorem factum pontificum οἱ Pharis:eo- 
rum, qui concilium adversus eum collegerant, con» 
cilio. AL vero pontifices, et totus Judxorum corpo- 
ralis cultus, Phariszique, οἱ tota Legis doctrina, 
juxta litteram iusidiaa molitur veritati (Jesu) vult» 
que figuram subsistere , veritatis manifestatiuneim 
impedicus; et non secus ac caro, etiam hane ob 
causam concupiscit adversus spiritum *. Sed fortior 
cum sit spiritus concupisceus adversus carnem, 
et verus Servatoris nostri principatus sacerdotii 
spiritualisque illius doctrina, pontificum Pharisazu- 
rumque concilium adversus eum insidias strucir- 
tium dissolvit. Hxc autem etiamnum fieri censen- 
dum est, ut est cernere in his qui spiritualem 
Christi doctrinam per corporalem Judaisii con- 
spirationem dissolvere volunt. 


432. « Unus autem quispiam ex liis, nomine Caio- 
plius, cuui esset pontifex auni illius, dixit eis : Vos 
nescitis quidquam, nec perpenditis expedire nobis 
ut unus homo moriatur pro populo, ac non to'a 
geus perest. Hoc autem a semetipso non dixit ; sed, 


D cum esset pontifex auni illius, vaticinatus est Jesum 


moriturum 0586 pro gente; et non tantum pro gerte, 
sed ut etiam fllios Dei, qui erant dispersi, congre- 
garet in unum*, » Non, si quis prophetat, ideo pro» 
plieta est. Caiaphas igitur « pontifex cum esset anni 
illius, prophetavit » quidem « Jesum moriturum pro 
gente; et non pro gente tantum, sed ut filios Dei, qui 
erant dispersi, congregaret in uuum ; » haud tamen 
propheta erat. Quod si etiam Balaaw prophetavit 
quas in Numerorum libro sunt scripta, dicens: « Ver- 
bum 385 quod immiserit Deus inos meum, hoc 


* Galat. v, 17. * Joan. xi, 49 seq. 


1) ldem codex Regius, ἑμποδίνειν. 
2) Codex Regius, βουλοµένων. 


101 


ioquar 5, οἱ quie sunt ab eo loco, « ex Mesopota- A 


mia accersivit me", » et sequuntur, perspicuum est 
quod propheta non erat; augurem enim fuisse scri- 
ptum est. Ac profecto si quis proplieta est, is quidem 
prophetat; sim vero quis proplietat, non. continuo 
etiam est propheta. Tanquam si de re alia quapiam 
mcliore dicerem : Si quis est justus, jus etiam per- 
sequilur ; at si quis jus persequilur, non tamen sta- 
tim justus est ; id quod. intelliges notans dictum il- 
lud : « Juste quod justum est persequeris? ; » quatt- 
doquidem hzc vocula juste uon frustra praeposita 
fucrit illis voculis, « quod justum cst persequeris. » 
Facillimum enim factu esse reor, ut jus qnis per- 
sequatur, sed non juste. Etenim qui faciunt. opas 
aliquod ex se bonum, ut ab hominibus gloriflcen- 
tur, verbi gratia, in pauperes benefici, rem quidem 
justam fecerunt, haud tamen ex habitu justitize, sed 
ob vanam gloriam. Ac mea quidem sententia, juxta 
comparationem dicti hujus : « Juste quod justum 
est persequeris, » dicetur. etiam hoc : Modeste id 
quod modestum est. persequeris ; et : Viriliter id 
quod virile est persequeris ; et : Sapienter id quod 
sapiens est persequeris ; ac deinde similiter in cse- 
teris virtutibus. Hac autem. diximus ut. conferre- 
mus cum propheta augurem , qui similis illi cum 
Sit, non tamen est propheta. Hanc etíam oh causam 
continenter in. prophetiis de proplievis dici arbi- 
tror : «DicitJeremias propheta *, » et si quid his est 
simile. Porro qui nominum vim tenent, inquiunt non 


ORIGENIS Ὕ 


Αριθμοῖς ἀναγ εγραμμένα (55 φάσχων ' «Τὸ fia 
ὃ ἐὰν ἐμθάλῃ ὁ θΣὸς εἰς τὸ στόµα µου, coute λι 
λήσω : » χὰὶ εἰπὼν τὰ ἀπὸ τοῦ" « "Ex ΜεσοποταμεΕ 
μετεπεμφατό µε, ν xal τὰ ἑξῆς. σαφὲς, ὅτι προς 
της οὐχ ἣν' µάντις γὰρ εἶναι ἀναγέγραπται ϐ 
Et τις μὲν οὖν προφήτης ἐστὶ, πάντως m pognis 
εἰ 6i τις προφητεύει, οὗ πάντως ioi προφῄω 
Ὠσεὶ χαὶ ἐπὶ ἑτέρου τινὸς τῶν χρειττόνων totali; 
ἔλεγον' Ei μέν τίς στι δίχαιος, τὸ δίχαιον Ouka, 
οὗ μὲν εἴ τις τὸ δίχαιον διώχεε, δίχαιός ἑστιν' Exc, 
ὅπερ (5) σννῄσεις ἐπιστήσας τῷ * « Διχαίως τὸ 

xatov διώξῃ.) εἴπερ μὴ µάτην τὸ, δικαίως, * 
τόταχται (6) τοῦ: «τὸ δίκαιον διώδη΄ » Cuvaxby γ 
οἶμαι τὸ δίχαιον διόχειν, ἁλλ᾽ οὐ διχαίως xal T 
οἱ ποιοῦντες πρὸς τὸ δοξασθῆναι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπαν 
ἔργον καθ) αὑνὸ καθῆχαν, φέρε εἰπεῖν, εἰς πένητας, 
δίχαιον μέν τι πεποιήκασιν, οὗ μὴν ἀπὸ ἕξεως b 
χαιοσύνηςν ἁλλ᾽ ἀπὸ χενοδοξίας. Οἶμαι δ᾽ ὅτι ἐπί» 
λογον τῷ « Δικαίως οὸ δίχαιον δευξη, » λέγοις ἓν 
Σωφρόνως τὸ σῶφρον Buts καί: Ανδρείως » 
ἀνδρεῖον διώξη, xal * Σοφῶς τὸ σοφὸν διώξη, xii κα 
ἀνάλογον ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν. Ταῦτα δ᾽ cropte 
ὑπὲρ τοῦ παραθαλεῖν ὅμοιόν τι τῷ προφητεύειν μὲν 
τινα, 0) μὴν προφήτην εἶναι. Διὰ τοῦτο D, μα, 
συνεχῶς ἐν ταῖς προφητείαις περὶ τῶν προ 
λέγεται τό « Etmev Ἱερεμίας ὁ προφήττς, » vi 
eI τι τούτοις ὅμοιον,. Οἱ Ok περὶ τὰ ὀνόματα bi 
φασιν, ὅτι οὐχὶ, εἴ τις ἰατριχόν τι ἐποίτσεν, Qu 
πρὸς ὑγίειαν συµθαλλομένων Ev, lazp5c ἐστιν ἐχεῖ- 


continuo si quis quid fecerit quod ad. medicinam (; yoz- οὐδὲ εἴ τις οἰχωδομιχόν τι πεποίηχεν, οἰχοδόρθί 


spectet, vel rem quampiam qux ad sanitatem con- 
ducat, illum medicum esse ; neque si quis quid fe- 
cerit quod :wl artem aedificandi pertineat, domorum 
fabricatoreim esse. Insuper ex lis quie de Caiapha 
scripta sunt, qui de Servatore prophetavit, dicere 
possumus animam quoque pravau) suscipere pro- 
phetandi munus. Accusatur enim ab evangelistis 
C»iapliz pravitas,qui erat pontifex anni illius,quaudo 
Servalor noster, dum pro hominibus pateretur, per- 
fecit ceconomiam. Matthaeus etenim iuquit!? : « Tunc 
profectus unus de duodecim , qui dicebatnr. Judas 
lscariotes, ad principes sacerdotum dixit : Quid 
vultis mihi dare, et ego vobis illum tradam? At illi 
constituerunt ei triginta argenteos : » el paulo post 
inquit !! : « Ecce Judas unus ex duodecim venit, οἱ 
cum eo.turba 486 multa cum gladiis οἱ fustibus, 
a principibus sacerdotum, et senioribus populi. » 
Aique in his quidem principibus sacerdotum intel- 
ligimus etiam inesse Caiaphaim, quod de illo testa- 
tum sit eum pontificem esse auni. illius !*. Aperte 
autem post hac Mattliseus inquit ** : « At. illi com- 


6 Num. xxi, 38... " Num. xxi, 7. 
16 Mattb.xxvr, 14. !* ibid. 47. !* Joan. xi, 49. 


fi Idem codex Regius, γεγραμμµένα. 

(4) Μάντις γρ εἶναι ἀγαγέ]γαπται. Jos. xii, 
22, ex Hebreo. Ὀσρη. Αι Nun. xxit, 6, Βαλαὰμ 
υἱὸν Βεὼρ Φαθουρὰ, ex Hebreo T7rvYTO, hoc est, 
ε de Pethor, » ut recte vertunt Onkelos, Tawassius 
l'ersa, Samaritanus et. Arabs. Vulgata. autem τει» 
dit, « hariolum; » Syrus, « somniorum  interpre- 
tem, » quasi legerint "m. Jonathan utramque 


* Deut. xvi, 90. 


ἐστὶν ἐχεῖνος, "Ex δὲ τῶν περὶ τὸν Καϊάςαν àv 
γεγραµµένων, προφητεύσαντα περὶ τοῦ ΣωτΏρος 
ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι xal (7) μοχθηρὰ Φυχὴ ἐπιδέχετά 
ποτε τὸ προφητεύειν’ χατηγορεῖται γὰρ ἡ τοῦ Kolkg 
µοχθηρία, ὃς ἣν ἀρχιερεὺς τοῦ ἐνιαντοῦ ἐχείνσ 
ὅτε ὁ Σωτὴρ ἡμῶν τὴν bv τῷ πάσχειν ὑπὲρ ἀνθρά 
πων ἐπιτελεῖ οἰχονομίαν, ὑπὸ τῶν εὐαγγελιστῶι 
Ματθαῖος μὲν γάρ Φησι’ « Τότε πορευθεὶς sic T 
δώδεχα, λεγόμενος Ἰούδας Ἱσκαριώτης, πρὸς tal 
ἀρχιερεῖς εἴπε. Τί θέλετέ µοι δοῦναι, κἀγὼ ὑμ 
παραδώσω αὐτόν; Οἱ δὲ ἕστησαν αὑτῷ «εριάχοντ 
ἀργύρια" » καὶ μετ) ὀλίγα « Ἰδοὺ "Joutac, qox 
εἷς τῶν δώδεχα ἡλθς, xal μετ αὐτοῦ ὄχλος wel 
μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων, ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων qi 
πρεσθυτέρων τοῦ λαοῦ.ν "Ev τούτοις μὲν οὖν τό 
ἀρχιερεῦσι νοοῦμεν εἶναι xai τν Καϊάφαν, ἐκ 
μεμαρ-ύρηται ἀρχιερεὺς ὢν τοῦ ἐνιαυτοῦ kxalvo 
Σαρὼὣς δὲ μετὰ ταῦτα ὁ Ματθαϊός Φφησιν' « Ol | 
χρατήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαγον πρὺς τὸν Kali 
φαν τὸν ἀρχιερέα, ὅπου οἱ γραμματεῖς χαὶ οἱ πρι 
σθύτερο. συνἠχθησαν» xal μετ ὀλίγα ἐπιφέρει 
*Jerem. xxvii, 5; vi, τὸ. xxxiv, 65; λες d 


33 Matth, xxvi, 57. 


notationem comprehendit, vul'que a Balaamo, 4! 
erat ^r patriam ejus πρ uomen traxisw 
Ἡυετιυ». 

5) Ὅπερ. Videtur παρέλχειν οἱ resecandum. 

6) Codex Regius, προστέταχτα,. 

(7) ldem codex Regius, ἔστιν ὅτε xat, etc., oenli 
so εἰπεῖν, quod Bodleianus restituit. 


"COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


710 


Ππερεῖς καὶ τὸ συνέδριον (B) ἐξήτουν ψευ- A prehensum Jesum abduxerunt ad Caiapham princi- 


v χατὰ τοῦ Ἰησοῦ, ὅπως θανατώσουσιν 
οὖχ εὗρον, πολλῶν προσελθόντων Ψευδο- 
ὕστερον δὲ προσελθόντες δύο Φευδοµάρ- 
y* Οὗτος ἔφη» Δύναμαι χαταλῦσαι τὸν 
εοῦ, xal διὰ τριῶν ἡμερῶν οἰχοδομῆσαι. 
€ ὃ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ; Οὐδὲν ἆπο- 
ὧτοί σο χαταμαρτυροῦσιν; Ὁ δὲ Ἰησοῦς 
Y ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ' Ἑξορχίζω σε 
μοῦ ζῶντος , tva ἡμῖν εἴπηῃς εἰ σὺ eTó Χρι- 
€ τοῦ Θεοῦ. Λέχει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς: Σὺ 
v λέγω ὑμῖν, ἁπάρτι ὄψεσθε τὸν Υἱὸν τοῦ 
αθήμενον ix δεξιῶν τῆς δυνάμεως, xal 
πὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ. Τότε ὁ ἁρ- 
nts τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, λέγων. Ἔθδλα- 


pem sacerdotum, ubi Scribse et seniores convene- 
Tani ; » post pauca etiam infert 19: « Principes au- 
tem sacerdotum et concifium quirebant f«isum te- 
stimoniam contra Jesum, ut morti eum traderent ; 
et non inveniebant, etiam cum multi falsi testes ac- 
cessissent : postremo autem advenerunt duo falsi 
testes, et dixerunt : [Tic dixit: Possum «destruere 
templum Dei, et in triduo zdificare illud. Et sur- 
gens prineeps sacerdotum ait illi : Nihil respoudes? 
Cur isti adversum te testificantur ? Jesus. autem ta- 
cebat, Et princeps sacerdotum dixi! illi : Adjuro te 
per Deum vivum, ot dicas nobis an tu. sis Christus 
Filius Dei. Dicit illiJesus : Tu dixisti, Verumtamen 
dico vobis : jam hinc videbitis Filium hominis se- 


| ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; Ἰδου νῦν B dentem a dextris potentie, et venientein in nabibus 


ἣν βλασφημίαν αὐτοῦ. τί ὑμῖν δοχεῖ ; 
πθέντες εἴπον' Ἔνοχος θανάτου ἐστίν. » 
μεθ) ἕτερα” « Καὶ ἓν τῷ νατηγορεῖσθαι 
"Uv ἀρχιερέων val πρεσδυτέρων οὐδὲν 
» Καὶ πάλιν uev Mya «Οἱ δὲ ἀρχιε- 
πρεσθύτεροι ἔπεισαν τοὺς ὄχλους ἵνα al- 
v Ἡαραθθᾶν , τὸν δὲ Ἱηπσοῦν ἁπολέσω- 
μετὰ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος πο- 
ἄαρίας τῆς Μαγδαληνῆς, καὶ τῆς ἄλλης 
ὐ τινες τῆς χουστωδίας ἑλθόντες εἰς τὴν 
Έιλαν τοῖς ἀρχιερεῦσι πάντα τὰ Ὑενό- 
συναχθέντες μετὰ τῶν πρεσδυτέρων, 
τε λαθόντες, ἀργύρια ἰχανὰ ἔδωχαν τοῖς 


»Ἀέγοντες, Εἴπατε, ὅτι οἱ μαθηταὶ αὖ- σ 


$ νυχτὸὺς, ἔχλεφαν αὐτὸν, ἡμῶν χοιµω- 
ἀχουσθῇ τοῦτο ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος, ἡμεῖς 
πὸν (9), καὶ ὑμᾶς ἀμερίμνους ποιῄσο- 
ις Uk ἀνέγραφεν, ὅτι, « Εἰσῆλθε Σατανᾶς 
μπιχαλούμενον Ἱσχαριώτην, ὄντα ἐκ τοῦ 
y δώδεκα, χαὶ ἀπελθὼν συνελάλτσε τοῖς 
xal στρατητοῖς , ὅπως αὐτὸν παραδῷ 
ια μετ ὀλίγα' «Εἶπε, φησὶν, ὁ Ἰησοὺς 
αραγενοµένους ἐπ᾽ αὐτὸν ἀρχιερεῖς xal 
ποῦ ἱεροῦ, xal πρεσθυτέρους' Ὡς ἐπὶ 
Ürte μετὰ μαχαιρῦν xa ξύλων' » xal 
ε Συλλαθόντες αὐτὸν fyov, καὶ εἰσή- 
v οἰχίαν τοῦ ἀρχιερέως' » xa ἔτι μετ 
ζἠχεισαν οἱ ἀρχιερεῖς xat ol γραμματεῖς 


ecli. Tunc princeps sacerdotum disrupit vestimenta 
sua dicens : Prolocetus est. blasphemiam; quid in- 
super egemus testibus ? Ecce nunc audistis blasphe- 
niam ejns ; quid vobis videtur ? AL illi responden- 
tes dixerunt : Reus est mortis. » Deinde rursum 
post alia !* : « Et cum accusaretur a. principibus 
sacerdotium et senioribus, nihil respondit. « Rur- 
sumque post pauea 14: « Principes autem sacer- 
dotum et seniores persuaserunt multitudini , ut pe- 
terent Barabbam, Jesum «ero perderent. » Postea 
post resurrectionem Servatoris, abeuntibus Maria 
Magdalena et altera Maris, « ecce quidam ex cu. 
stodia venerunt in civitatem, ac nuntiarunt princi- 
pibus sacerdotam omnia qus acciderant : et con- 
gregati cum senioribus, consilio capto, pecuniam 
numerosam dederunt militibus dicentes : Dicite : 
Discipuli ejes nocte venerunt, et furati sunt eum, 
nobis dormientibus ; et si hoc auditum fuerit. sub 
proside, nes persmadebimus ei, οἱ secures του fa- 
ciemus 17. » At Lucas ** scripsit quod « íngressus » 
fuerit « Satanas in Judam, cui cognomen erat lsea- 
riotes, qui erat ex numero duedecim, abiitque, et 
locutus est cum príneipibus sacerdotem, ae magistra- 
tibus, quomodo eum traderet illis. » Deinde post 
pauca !* : « Dixit, inquit, Jesus iis qui venerant 
987 ad se, principibus sacerdotam, ac magistrati- 
bus temph, et senioribas : Quasi ad latronem existis 
cuin gladiis et fastibus. 2 £t post pauca ** : « Com- 


ηγοροῦντες αὐτοῦ) » xal πάλιν μετ ὁλί- p prehensum autem eum duxerunt, et induxerunt ia 


αέρα (10) ἐγένετο, συνῄχθη τὸ πρεσδυ- 
λαοῦ, ἀρχιερεῖς τε xaX γραμματεῖς, xal 
ὑτὸν εἰς τὸ συνἑδριον αὐτῶν,» Ὁ δὲ 
ww, ὅτι « Ἰούδας Ἱσχαριώτης, εἷς τῶν 
σῃλθε πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς, ἵνα παραδῷ 
ἀχούσαντες ἐχάρησαν, xai ἐπηγγείλαν- 
ἀργύριον δοῦναι;  χαὶ μετ ὀλίγα, «Ἔτι 
ελοῦντος, παραγίνεται Ἰούδας Ἰσχαριώ- 
EXVv!,59 seq. Ὁ Matth. xxvii, 12. 
9 ibid. $4, *! Luc. σσ, 10. 


ἡρχιερεῖς xal τὸ συγέδριο». Sic habet 
lanus; Regius vero, ὁ δὲ ἀρχιερεὺς xal 


. Deest in codice Regio, sed legitur 
» 


!'*jbid, 90. !' Matth, xxvii, 44 seq. 
33 Luc. xxi166. 


domum principis sacerdotum ; » eX adhuc post 
pauca *! : « Stabant setem principes sacerdotum et 
scribe acriter accusantes eum ; » rursumque post 
pauca *? ;: « Ut. illuxit, convenerunt seniores po- 
puli, principesque sacerdotum, et scribz» , duze- 
runtque idum in concilium suure. » Porro Marcus 
inquit ** ; « Judas lscariotes, unus ex numero duo- 
decim, accessit ad sumuos sacerdotes, ut proderet 
15 fuc. xxii, 9, 4. 
*3 Marc. xiv, 10. 


(10) Kal xd.» μετ ὀλίγα. Ὡς ἠμέρα, etc. Imo 
locus il'e μγΦεοάθυίεπι debet praecedere, hic enim 
habetur Luc. xxu, 66, ille Luc. xxiu, 10. Hog- 
TIUS. 

(11) Codex Regius, male, ἑπηγγείλατο. 


711 


eum illis : hoc autem illi audito gavisi sunt, et 
polliciti sunt ei pecuniam se daturos ** ; » εἰ post 
pauca : « Adhuc loquente Jesu, accedit Judas Isca- 
riotes, qui erat unus e duodecim, ct cum illo turba 
multa cum gladiis, et fustibus, a summis sacerdo- 
tibus, et scribiaá, el senioribus ; » el post pauca **: 
« Abduxerunt Jesum ad summum sacerdotem Caia- 
phai, et convenerunt ad. illum omnes sumii.sa- 
cerdotes, et scribe, el seniores ; » deinde rursum 
post pauca ** : « Et surgens summus sacerdos in- 
terrogavit Jesum, dicens : Non respondes quidquam? 
quid isti adversum te testificantur? At ille tacebat, 
neque quidquam respondebat, Rursum summus $a- 
cerdos interrogabat eum secundo dicens : Es tu ille 
Christus Filius illius Benedicti? At Jesus respondens 
dicit illi : Tu dixisti; ego sum: et videbitis Filium 
liominis sedentem a dextra potentiz, et venientem 
cum nubibus cadi. At summus sacerdos dilaceratis 
statim vestibus suis [dicit : Quid praterea opuslia- 
bemus testibus? Audistis blasphemiam.] » Deinde 
post pauca *' : « Et diluculo consilio inito sumini 
sacerdotes cum senioribus , et scribis, ac toto con- 
sessu, vinctum Jesum abduxerunt iu aulam, tradi- 
deruntque Pilato. » Deinde post pauca **: « Accu- 
sabant eum summi sacerdotes de multis, ipse vero 
nibil respondit. » Joannes vero inquit *? : « Addu- 
cunt Jesum a Caiapha in praetorium. Πο autein 
diutius exposuimus, ut multis omnium evangelista- 
rum Leslimoniis ostenderemus effusionem vitiosita- 


OU GENIS 


T 
A της, εἷς τῶν δώδεκα, xal μετ) αὑτοῦ ὄχλος OX, κε 
μαχαιρῶν xa ξύλων, παρὰ τῶν ἀρχιερέων xal τρεμ. 
µατέων xaX τῶν Φαρισαίων, xal πρεσθυτέρων' νὰ 
μετ Ata" € Ἀπήγαγον τὸν Ἰησοῦν πρὸς Καΐόρον 
τὸν ἀρχιερέα, xaX συνἑρχονται πάντες οἱ ἀρχιερᾶ. 
καὶ Υραμματεῖς καὶ πρεσθύτεροι’ ». εἶτα πάλιν quy 
ὀλίγα ᾽ « ᾿Αναστὰς ὁ ἀρχιερεὺς ἐπηρώτησε τὸν Ἱν. 
σοῦν, λέγων, Οὐκ &noxplvn οὐδέν ; τί οὗτοί σου χατ]- 
μαρτυροῦσιν;, Ὁ δὲ ἐσιώπα, xal οὐδὲν ἀπεχρίαν, 
Πάλιν ὁ ἀρχιερεὺς ἐπηρώτησεν αὐτὸν Ex δευτέρῳ, 
λέγων’ X) sU ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Εὐλογττῦ; Ὁ 
Ἰησοῦς ἀποχριθεὶς λέχει αὐτῷ», XU εἶπας , ὅτι νὰ 
εἰμι : xai ὄψεσθε τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου χαθίµενη 
Ex δεξιῶν τῆς δυνάµεως, xal ἐρχόμενον μετὰ vet 
νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ. Ὁ 6t ἀρχιερεὺς διαῤῥίδι 
εὐθέως τοὺς χιτῶνας αὑτοῦ (19)... » εἶτα μετ ülye 
εΠρωϊ συμθούλιον ἐποίησαν οἱ ἀρχιερεῖς μετὰ τῶν 
πρεσθυτέρων xal τῶν Υραµµατέων, xai Qmd 
συνὲδριον, xat δίσαντες (15) τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαα 
εἰς τὴν αὐλὴν, καὶ παρέδωχαν Πιλάτῳφ.» Εἶτα με 
ὀλίγα' εΚατηγόρουν αὐτοῦ οἱ ἀρχιερεῖς πολλὰ , αὖ- 
τὸς 6E οὐδὲν ἀπεχρίνατο. » Ὁ δὲ Ἰωάννης quis 
ὅτι € "Aout τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ τοῦ Καϊάρα εἰς ὁ 
πραϊιτώριον. » Ταῦτα δὲ ἐπὶ πλεῖον (14) ἐξεθέμελα 
ὑπὲρ τοῦ διὰ πολλῶν ἁπάντων τῶν εὐαγγελιτῶ 
παραστῆναι τὴν χύσιν (15) τῆς τοῦ Καϊάφα χαχίει 
xal ὅτι xatà τοῦ Ἰησοῦ ἀγωνιζόμενος οὐδὲν ἧττοι 
προεφήτευσεν ὅτι μὲν οὖν προξφήτευσε, O9, 
ἑδίδαξεν ἡμᾶς ὁ Ἰωάννης. 


D 


tis Caiaplie ; et quod adversum Jesum contendens nihilominus prophetarit. Atque quod prophetarit, sá- 


nifeste docuit nos Joannes 39. 


888 15. Sed quxres an qui prophetat, is omnino ( 


e Spiritu sancto. proplietet , etiamsi aliquibus non 
videatur hoe dictum quxstionem postulare. Verum 
.quomodo non est hoc quasitu dignum , si David 
poe peccatum in Uriam commissum, timens ne ab 
se auferretur Spiritus sanctus, inquit : « Spiritum 
sanctum tuum ne auferas a mo ?!? » Quod si quis 
etiam admittat illud : « Spiritus sanctus discipliuze 
elfugiet dolosum, et recedet a pravis consiliis ** , » 
aperte videbitur ostendere Spiritum sanctum ani- 
mam dolosam fugere , etiamsi in ea ante dolum et 
peccatuni habitaverit. Sic autem qussitu dignum 
est illud de Spiritu sancto, an in peccatrice quoque 
anima esse possit, ut aliquis dicturus sit iu ipsis 
quoque peccatoribus esse Spiritum sanctum, quan- 
doquidem « nemine valente dicere Dominum Jesum, 
nisi iu Spiritu sancto **, » multi tamen peccatores 
affecti inveniantur erga Jesum, tanquam erga Do- 
minum. Ac forte, quoniam qui peccant, postquam 


** Marc. xiv, 45. ** ibid. 55. — ** ibid. 60 seq. 
* Joan. χι, 51. ?! Psal. 1,15. ?* Sap. 1, 5. 


(19) Χιτῶνας αὐτοῦ. Post [το verba videtur le- 
gisse Ferrarius, λέγει Τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύ- 
v ; at Perionius, Ἠχούσατε τῆς βλασφηµίας. 

(13) Codex Bodleianus, recte, δήσαντες * lMegius 
perperam habet λαλήσαντες. 

14) Codex Boileianus, πλεῖστον. 

15) Codex Bodleiauus, χύσιν, οἱ ita. legendum, 
pon ut Ferrarius qui codicis legii lectionem λύσιν 


15. Ζητήσεις δὲ εἰ πάντως, ef τις προφητεύει, ἐκ 
Πνεύματος ἁγίου προφητεύει, x&v τισι φαίνηται (16) 
μηδεμιᾶς ζητήσεως ἔχεσθαι τὸ λεγόμενον, Io; 6 
ob ζητήσεως ἄξιόν (17) ἐστιν, ef γε Aavtó μετὰ τν 
ἐπὶ τοῦ Οὑρίου ἁμαρτίαν, εὐλαθούμενος ἀφαιρεῆναι 
ἀπ᾿ αὐτοῦ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, φησί: : Τὸ Πνεῦμε i 
ἅγιόν σου yu ἀντανέλῃς ἀπ᾿ ἐμοῦ; » El δέ τις πρό” 
[esas χαὶ τό’ « Άγιον Πνεύμα παιδείας φεύᾷτοι 
xaX δόλον, xai ἀπαναστήσεται ἀπὸ λογισμῶν ἀσον- 
των,» σαφῶς δόξει παρίστασθαι, ὅτι φεύγει ἀπὸ Sii 
δεδολιευµένης (18) ψυχῆς, χἂν πρότερον τύχη 9 
δόλου xaX ἁμαρτίας Υγενόμενον Exel τὸ ἅγιον Dveopre 
ὑὕτω δὲ ζητήσεως ἄξιόν ἐστι τὸ περὶ τοῦ ἀχίοθ 
Πνεύματος , εἰ δύναται εἶναι xai àv ἁμαρτωλῷ quy 
ὥστ) ἄν τινα εἰπεῖν ὅτι, εἴπερ ε οὐδεὶς δύναται t 
πεῖν, Κύριος Ἰητοῦς, εἰ μὴ ἓν Πνεύματι ἁγίφ,) 
πολλοὶ δὲ xal τῶν ἁμαρτωλῶν διάχεινται πρὺς ον 
Ἰησοῦν, ὡς πρὸς Κύριον , xai ἓν αὐτοῖς ἂν sio ἃ 
ἅγιον Πνεῦμα. Καὶ τάχα ἐπεὶ οἱ μετὰ τὸ τυχεῖν air 


15 ibid. 5$, 5. 


D 


*! Marc. xv, 4. ** joan. xvii, 29. 


9? | Cor. xi, 9. 


secutus est, quam reddit per dissolutionem. Xie 
est cumulus, vel etiam exponi potest hoc loco, eft- 
sio, ex sensu qno aliquem in omne vitium efus 
dicimus, Vox Origeni aliisque Grecis Patribus ls 
iniliaris. 

(16) Codex Regius, φαίνεται. 

(17) Hem codex Regius, male, ἄξιος. 

(18) ldem codex Regius, δεδολισµένης. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


114 


νοντες, οὐχ ἂν τυγχάνοιεν ἀφέσεως, διὰ A ipsum acceperint, non assecuturi sunt remissionem, 


πι περὶ τῶν πρὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματός 
Ιμένων τό’ « Πᾶσα ἁμαρτία xal βλασφη- 
ται τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων » περὶ 
| τὸ τυχεῖν ἁγίου Πνεύματος ἑπταιχότων 
εἰς τὸ (19) ἅγιον Πνεῦμα βλασφημήσας, 
εσιν, οὔτε Ev τούτῳ τῷ αἰῶνι, οὔτε ky 
"» βλασφημεῖ γὰρ ἔργοις xoi λόγοις 
€ τὸ παρὺν Πνεῦμα τὸ ἅγιον (20) , ὁ καὶ 
γοῦ ἓν τῇ duy] ἁμαρτάνων. Οὕτω δέ τις 
θαι χαὶ τὸ ἓν τῇ πρὸς Ἑδραίους τοῦτον 
uvov τὸν τρόπον: « ᾿Αδύνατον γὰρ τοὺς 
Δέντας, Ὑευσαμένους τε τΏς δωρεᾶς τῆς 
, Χαὶ μετόχους γενηθέντας Ηνεύματος 
ν Ὑευσαμένους θεοῦ fua, δυνάµεις τε 
ὶῶνος, χαὶ παραπεσόντας, πάλιν &vaxat- 
μετάνοιαν , ἀνασταυροῦντας ἑαντοῖς τὸν 
00, xai παραδειγµατίξοντας. » Πρόσχες 
ὗτοις τό: εΜετόχους γενοµένους Πνεύ- 
. 9 Εἰς δὲ τὸ ἑναντίον, ὡς, εἰ καὶ προ- 
Καϊάφας, οὐδὲν ἧττον οὐχ ἣν Πνεῦμα 
εῷ, λεχθείη ἂν τό (21): «Οὔπω γὰρ Ἶν 
Ἰησοῦς οὕπω ἐδοξάσθη' » xa εἴπερ (33) 
μα οὐδὲν ἓν τοῖς ἁποστόλοις πρὸ τοῦ Ἱη- 
ναι, πόσῳ πλέον οὐκ ἣν ἂν τῷ Katágg ; 
P6 Σωτὴρ ἐνεφύσησε τοῖς μαθηταῖς , 
αὐτοῖς ' Λάδετε Πνεῦμα ἅχιον, » καὶ 
ἰμηρῶς μὲν οὖν τις παραθἠσεται τὰ λε- 
τρὸς t5 μὴ ἀπὸ ἁγίου Πνεύματος προπε- 
τὸν Καϊάφαν, ὅμως 5' οὖν (22) ἐρεῖ, 
xai πονγρὰ πνεύματα μαρτυρεῖν τῷ Ἰη- 
οφητεύειν περὶ αὐτοῦ, | μαρτυρεῖν ab- 
mp cb λέγον « Οἵδαμέν σε τίς eT, 6 
jsoU * » xal τὰ παρακαλοῦντα αὐτὸν, ἵνα 
αὐτοῖς εἰς τὴν ἄθυσσον ἀπελθεῖν, καὶ λέ- 
Mec ἀπολέσαι ἡμᾶς (25) ; Καὶ ἐν ταῖς 
μῶν ἁποστόλων γἐγραπται ταῦτα * c Ἐγέ- 
µένων ἡμῶν εἰς τὴν προσευχὴν, παιδίσχην 
v πνεῦμα Πύθωνα ὑπαντῆσαι ἡμῖν, ἧτις 
λλὴν παρεῖχε τοῖς χυρίοις αὐτῆς µαντευο- 
| χαταχολουθῄσασα Παύλῳ καὶ ἡμῖν, 
σα, ὅτι Οὗτοι οἱ ἄνθρωποι δοῦλοι τοῦ Θεοῦ 
εἰσὶν, οἵτινες χαταγγἑλλουσιν ἡμῖν ὁδὺν 
Φῄσει οὖν ὁ τούτοις συγχρώµενος, ὅτι 
| προφητείας ὁ τοῦ Πύθωνος λόγος, µαρ- 
ποστόλοις, χαὶ προτρέπων ὡς ἐπὶ ὁδὸν σω- 
ΥΥελλοµένην πιστεύειν τοὺς ἀχούσαντας. 
; τὰ τοῦ Βαλαὰμ περιεθέµεθα (25), πρόσ- 
δι xal περὶ αὐτοῦ λέγεσθαι, ὅτι οὐ θεόθεν 
λλ) ἀπὸ ἀγγέλου * «Ἔστη » γὰρ, φησὶν, 
, πι, δἱ, *"ibid. 52. ** Hebr. τι, 4-6 
51; Marc. 1, 21; Luc. 1v, 54. "! Act. 


. codex Regius, ἑπταιχότων * τόδε εἰς 


x Regius, εἰς τὸ παρὸν Πνεῦμα ἅγιον. 

i eodex Regius, λεχθείη τό. 

eodex Regius, οὕπερ, male. 

arius legebat ὁμοίως δ' οὖν. 

αρτυρείν αὐτῷ. Hc videntur παρέλγειν, 


PaThRoL. απ XIV. 


lianc ob causam dicitur cuidam de his qui pecca- 
verunt ante acceptum Spiritum sanctum : « Omne 
peccatum et blasphemia remittetur filiis homi- 
num **; » at vero de his, qui post acceptum Spiri- 
tum sanctum peccaverint, illud: « Qui vero in Spi- 
ritum sanctum blasphemiam dixerit , non habet re- 
missionem neque in hoc szculo, neque in futuro **, » 
Blasphemat enim operibus et sermonibus peccati 
in przsens in Spiritum sanctum, qui peccat Spi- 
ritu sancto przesente in ejus anima. Sic autem di- 
cet aliquis dictum etiam illud fuisse, quod in Epi- 
stola ad Hebrzos hunc in modum seriptuim est ?* : 
« Impossibile enim est , eos qui semel illuminati 
fuerint, gustaverintque donum superceeleste, parti- 
cipesque facti fuerint Spiritus sancti, et bonum Dei 
verbum degustarint potentiasque futuri szculi , 
prolapsique fuerint, ab integro renovari ad peni- 
tentiam, crucifigentes sibimetipsis Filium Dei et 
infamantes. » Attende enim his verbis, « participes 
facti Spiritus sancti. » Ex adverso autem quod Caiía- 
phas, etiamsi prophetarit, nihilominus non ha- 
buerit in se Spiritum sanctum, dici potest illud : 
« Nondum enim erat Spiritus, quod nondum esset 
Jesus glorificatus *'. » Quod si ne iu apostolis qui- 
dem erat Spiritus, antequam glorificaretur Jesus, 
quanto magis non erat in Caiapha ? Proinde 
cum surrexisset Servator, insufflavit discipulis, 
t et dicit illis: Accipite Spiritum sanctum *5, οἱ 
989 qu: sequuntur. Atque audaeter quidem ad- 
det aliquis ad illud, quod ex Spiritu sancto non 
prophetaverit Caiaphas, quae dicenda sunt. Similiter 
igitur dicet iste malos etiam spiritus posse testimo- 
nium przbere Jesu, et prophetare de eo non secus 
atque ille qui dixit : « Novimus te quis sis ; nempe 
ille Sanetus Dei ** ; » et ut illi qui rogabant eum, 
ne przciperet illis in abyssum abire, et dicebant : 
« Venisti ad perdendum nos ** ? » Quin in aposto- 
lorum quoque Actis bzc scripta sunt ** : « Contigit 
ut euntibus nobis ad precationem, puella quadaui 
spiritum Pythonis habens nobis occurreret, qua 
quaestum magnum prastabat dominis suls divinan- 
do: hzc subsecuta Paulum, et nos, clamabat di- 
cens : Isti homines servi Dei excelsissimi sunt, qui 


D annuntiant nobis viam salutis. » Proinde qui lis 


testimoniis utitur, dicet nihil distare 4 prophetia 
orationem spiritus divinatoris, testimonium pr:e- 
bentis apostolis, et admonentis audientes ut viam 
salutis, qua» annuntiabatur, crederent. Quoniam 
autem in medium adduximus qua dixit Balaam, 


3! Joan. vit, ὀθ. ** Joan. xx, 29. ?* Marc. 1, 21. 


svi, 46, 17. 


(25) Kal JAérorra: Ἡάθες ἀπολέσαι ἡμᾶς, 
Verba hzc non hominis bujus sunt, in. monumen- 
tis versantiis, et legione dawonum vexati ; de quo 
Luc. vit, 37 et seq., ut hic scribit Origenes; sed 
hominis illius, qui immundo spiritui erat obnoxius ; 
de que Marc. 1, 25, et Luc. iv, 95, 54. HlugTIUS. 

(25 Περιεθέµεθα. Forte παρεθέµεθα. Epir, 


93 


315 
adhibe mentem an de illo queque dici poss't, divi- 
aitus eum non (fuisse locutum, sed ab angelo: 
κε Stetit enim, inquit *, angelus Dei in via, dum 
transirel. ipse, ascenditque Dalaam super asinam 
suam, el duo sui pueri secum. Vidensque asina 
angelum Dei stantem e regione in via, gladiumque 
districtum in manu cjus, declinavit asina ie via, 
et ivit in campum. At Dalaam verberavit asina 
'virga, ul rediret in viam : stetit autem angelus Dei 
in angusta semila vinearum, eratque ex utraque 
parte maceria.» Deinde post pauca ** : « Videns 
asina angelum Dei, succubuit sub Dalaam. » Dcin- 
Xue posl pauca **: « Diiit angelus Dci illi : Cur 
jam ter verberasti asinam (uam? En ego egressus 
sum ut te impedirem ; aberrat enim via (tua coram 
me : el videns me asina declinavit jam ter; quz si 
non declinasset eoram me, nunc te interfecto 
ipsam incolumem servassem. Et dixit Dalaam an- 
gelo : Domine, peccav', quoniam non novi quod tu 
adversum me in via stares; el nunc si tibi displi- 
cet, reverlar. Aitque angelus Dei ad Balaam: 390 
Vade cum viris illis; sed tantummodo verbum 
quodcunque locutus fuero ad te, lioc observabis 
loqui. » Observa enim quod angelus sit, qui dicit : 
« Verbum quodcunque locutus fuero ad te, hoc ob- 
servabis loqui.» Verum dices paulo post Deum 
ipsi Balaam apparvisse, dixisseque illi Balaam** : 
« Septein aras paravi, el imposui in unaquaque 
vitulum et arietem. Et Deus sermonem indidit ori 
Balaam, et dixit : Reversus ad Dalac sic loqueris.» 
At verc. tü attende quomodo utraque vera sunt, οἱ 
quod ab angelo dicitur, nempe: « Quodcunque 
locutus fuero ad te, hioc observabis loqui** ; » el 
quod Scriptura pronuntiat : « Indidit Deus sermo- 
nem ori Balaam, et dixit. » Ceterum veru trans- 
fiximus hc verba: « Factus est spiritus Dei in 
ipso, » quod neque his simile quidquam in cazte- 
rorum editionibus invenerimus. fursumque e di- 
*erso post pauca : « Occurrit, inquit, Deus Dalaam, 
εἰ indidit sermonem in ore ejus, et dixit : Rever- 
tere ad Balac, et liec loqueris 5. » In μας autem 
omnia audens aliquis, dicet de Saule etiam dictum 
fuisse : « Spiritus Dei malus suffocabat eum**. » 
Quin etiam cum exisset spiritus mendax factus est 


in ore omnium prophetarum Aclab, dicente Domi- D 


no : « Quis decipiet Achab?» et exeunte spiritu 
mendaci, et dicente : « Ego deciplam eum **, » At- 
que hec quidem his in locis examinata sunt, cuni 
alioquin valeat unusquisque 3 semetipso, conse- 
quenter his testimoniis qu: in medium  protuli- 


mus, considerare quomodo proplhetaverit Caiaphas. 
** Num. xxi, 92 94, * ibid. 37. ** ibid. 32 se 
xxu, 5. 


(26) In codice Regio desideratur, τοῦτο τρίτον, 
xai cel μὴ ἐξέχλινεν ἀπ᾿ ἐμοῦ, sed restituitur ex 
Bodleiano. 

' (21) Codex Regius, perperam, τῷ Εὐαγγελίῳ. 

. (28) BaJAáx. ln cod. Regio perperam legitur Da- 
4.8.81. 

(20) Τὸ δέ. « Ἐγεκήθη zvevyja θεοῦ ἐπ αὖ- 


.ORIGENIS 


A «6 ἄγγελος τοῦ θεοῦ ἐν τῇ Coi ἑνδιαξάλλειν αὐτὶ 
καὶ αὐτὸς ἐπιθεθήχει ἐπὶ τῆς ὄνου αὐτοῦ, χαὶ οἱ 8 
παῖδες αὐτοῦ pe' αὐτοῦ. Καὶ ἰδοῦσα ἡ ὄνος τὸν gg. 
Ύελον τοῦ Θεοῦ ἀνθεστηχότα &v τῇ ὁδῷ, καὶ τὴν Po 
caíav αὐτοῦ ἑσπασμένην Ev τῇ χειρὶ αὐτοῦ, xal ἐς 
έχλινεν ἡ ὄνος Ex τῆς ὁδοῦ, ἑπορεύστο δὲ εἰς «b πεδίο, 
Καὶ ἑπάταξε Βαλαὰμ τὴν ὄνον bv τῇ ῥάόδῳ τοῦ et. 
θῦναι αὐτὴν Ev τῇ ὁδῷ * καὶ ἕστη ὁ ἄγγελος τοῦ Bes; 
ἐν ταῖς αὔλαξι τῶν ἀμπέλων, φραγμὸς ἐντεῦθεν, χαὶ 
φραγμὸς ἐντεῦθεν. » Εἶτα µετ' ὀλίγα " «Ἰδοῦσα d fw; 
τὸν ἄγγελον τοῦ θεοῦ συνεκάθισεν ὑποχάτω Βαλαάμ 
Καὶ πάλιν μετ ὀλίγα" «Εῖπεν αὐτῷ ὃ ἄγγελος «s 
θεοῦ ' Διὰ τί ἑπάταξας την ὕνον σου τοῦτο τρίο; 
Ἰδου ἐγὼ ἐξήλθον εἰς διαθολἠν σου, ὅτι οὐκ εὐθεῖα ἡ 
ὁδός σου ἑναντίον µου. Καὶ ἰδοῦσά µε ἡ ὄνος ἑξέελι- 

D νεν ἀπ᾿ ἐμοῦ τοῦτο τρίτον * xax el μὴ ἐξέχλιεν àz 

ἐμοῦ (26), vov σε μὲν ἂν ἀπέκτεινα, ἐχείνην ὃ ἂν 

περιεποιησάµην. Καὶ εἶπε Βαλαὰμ τῷ ἀγγθῳ (91): 

Κύριε, ἡμάρτηχα οὗ γὰρ Ἠπιστάμην, ὅτι σὺ ἀγλέ- 

στηχας εἰς συνἀντησίν µοι ἐν τῷ ὁδῷ * xal νῦν εἰ μὴ 

σοι ἀρέσχει. ἁποστραφήσομαι. Καὶ εἶπεν ὁ Brus; 
τοῦ θεοῦ πρὸς Βαλαάμ ' Συμπορεύθητι μετὰ τῶν ἐν 

θρώπων πλὴν τὸ ῥῆμα ὃ ἂν εἴπω πρὸς ob, vi 

φυλάξῃ λαλῆσαι. » Παρατήρει γὰρ, ὅτι ἄγγελός bovy 

ὁ λέγων * «Τὸ ῥῆμα ὃ ἐὰν εἴπω πρὸς σὲ, τοῦτο φυλά- 

ξη λαλῆσαι. » ᾽Αλλὰ φῄσεις, ὅτι μετ ὀλίγα iod ὁ 

θεὸς τῷ Βαλαὰμ, xai εἶπε πρὸς αὐτὸν Βαλαάμ 

εΤοὺς ἑπτὰ βωμοὺς ἠτοίμασα, καὶ ἀνεδίθασα µίσχο 
καὶ κριὸν ἐπὶ τὸν βωμόν. Καὶ ἑνέδαλεν 6 Geb fija 
εἰς τὸ στόµα Βαλαὰμ, xai εἶπεν Ἐπιστραφεὶς τρὸς 

Βαλὰκ (28), οὕτω λαλήσεις.» Καὶ σὺ δὲ πρόσχες m; 

ἀμφότερα ἀληθῆ ἐστι, καὶ τὸ ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου λεγό- 

µενον ἐν τῷ, € "O ἑὰν εἴπω πρὸς σὲ, τοῦτο φυλέξ 
λαλῆσα:, » χαὶ τὸ ὑπὸ τῆς Γραφῆς ἁπαγγελλόμενα, 
ὅτι € Ἐνέδαλεν ὁ θεὸς ῥῆμα εἰς τὸ στόµα Βαλεὰμ, 
καὶ εἶπε » τὸ δὲ, « Ἐγενήθη πνεῦμα Θεοῦ ix € 
τῷ,» ὠθελίσαμεν (29), µέτε αὑτὸ, µήτε capas: 
σιόν τι αὐτῷ εὑρόντες ἐν ταῖς λοιπαῖς ἐχδόσεσι, TI 
Ay τε aj μετ᾽ ὀλίγα, «Συνήντησε, φησὶν, ὁ θὲς 
τῷ Βαλαὰμ, xai ἐνέδαλε ῥῆμα εἰς τὸ στόµα ei) 
καὶ εἶπε. ᾿Αποστράφηθι πρὸς Βαλὰκ (30), καὶ τό 
λαλήσεις.» Elg ταῦτα δὲ πάντα ^ ἀποτολμῶν gifih 
ὅτι xaX ἐπὶ τοῦ Σαοὺλ εἴρηται: ε«Πνεῦμα θεοῦ πν’ 
ϱὸν ἔπνιγεν αὐτόν.» Αλλὰ xal πνεῦμα φευδὲς Ux 
05v γέγονεν ἐν στόµατι πάντων τῶν προφητῶν οὗ 

'Ayaà6 (51), εἰπόντος Κυρίου» «Τίς ἁπατίσει ον 

Αχαάδ;» xal ἐξελθόντος πνεύματος Φευδοῦς, X 

εἰπόντος * ε Ἐγὼ ἁπατέσω. » Ταῦτα μὲν οὖν εἷς τς 

τόπους ἐζητήσθω, δυναµένου τινὸς ἀφ ἑαυτῦ *À 

ἀχόλουθα τοῖς ἐχτεθεῖσι ῥητοῖς σκοτήσαι περὶ se 

πῶς προεφίτευσεν ὁ Καϊάφας. Μήποτε δὲ xal sao 
5 Num. xxn, 4,5. ** Num. xxu, 95. V Num. 


μα ibid. 46. **1 Heg. xvi, 14. ^ Hl Πυρ. xxn, 20-22. 


τῷ, » ὠδελίσαμεν. Verba Ίο reperiuntur in Ale 
xandrino codice et. Sixtina editione : desiderantur 
in Complutensi, ut in Ilebraico archetypo, reliqui- 
que interpretationibus plane omnibus. 

(30) Badx.n codice Regio male legitar Bt 


λαάμ. 
($4) Codex Regius, ᾽Αχαάμ. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


TAS 


γητείαν αὐτοῦ λεχτέον, ὅτι, ἐπεὶ μὴ ἅγιος Α Vide vero an forte liec etiam dicenda sint de pro- 


εροεφήτευσεν, ἁλλ᾽ οὐκ ἀπὺ ἐμπνεύσεως 
αγίου προεφήτενσεν (52). Ὥσπερ δὲ ζη- 
ν ἐστι, πῶς προεφήτευσε Καϊάφας, οὕτω 
ρώτῃ τῶν Βασιλειῶν ζητήσεις, πῶς (55) 
εν οἱ ἄγγελοι τοῦ Σαοὺλ σταλέντες ἐπὶ 
αἱ μετ αὐτοὺς ὁ Σαούλ. Γέγραπται váp: 
ἔλη τῷ Σαοὺλ, λέγοντες ' Ἰδου Δαυ!δ (54) 
! Ῥαμᾷ. Καὶ ἀπέστειλε Σαοὺλ ἀγγέλους 
aut5, χαὶ εἴδοσαν τὴν ἐκχλησίαν τῶν προ- 
Εαμουἡλ εἱστήχει καθεστηκὼς ἐπ) αὐτῶν 

ἐπὶ τοὺς ἀγγέλους Σαοὺλ πνεῦμα Kv- 
μθεφἠτευσαν χαὶ αὑτοί. Καὶ ἀπηγγέλη τῷ 
ἀπέστειλεν ἀγγέλους ἑτέρους, xai προ- 
αἱ αὐτοί. Καὶ ἐθυμώθη ὀργῇ Σαοὺλ, xai 


; Ἀρμαθαῖμ, χαὶ ἔρχεται ἕως τοῦ φρέα- b 


Dou, xal £v τῇ ὁδῷ εἰς Zogrig: xai ἐπ- 
ἡ εἶπε' Ποῦ Σαμουἡλ, xai Aa605 ; Καὶ εἷ- 
Mob sri; Αὐὼθ ἐν 'Ῥαμᾷ. Καὶ ἑπορεύθη 
μὐῴθ ἐν Ῥαμᾶ (66): xai ἐγεν[θη ἐπ᾽ αὐ- 
Θεοῦ, xal ἑπορεύετο πορευόµενος, καὶ 
» ἕως ἑλθὼν εἰς Αὐὼθ ἐν 'Ῥαμᾶ ' xai ἓξ- 
ἱμάτια αὐτοῦ, χαὶ προεφἑέτευσεν ἑνώπ'ον 
αἱ ἔπεσε γυμνὸς ὅλην τὴν ἡμέραν ἑχεί- 
ην τὴν νύχτα. Διὰ τοῦτο ἔλεγον * El καὶ 
᾿οφῄταις:» ᾿Αναγχαίως δὲ νομίζω xai 
τεθεῖσθαι ὑπὲρ τοῦ φανῆναι πῶς ἆμαρ- 
Ιτεύουσι, xat πότερον ἐξ ἁγίου Πνεύματος, 
; δυνάμεως, ὅσον γε ἐπὶ τῷ μαρτνρεῖν τῇ 


phetia ejus, quoniam nou sanctus erat, etiamsi pro- 
phetarit, non,tamen ex afflatu Spiritus sancti pro- 
phetasse Caiapham. Ut autem quaxsitu dignum es!, 
quomodo propletaverit Caiaphias, sic etiam in pri- 
mo Regum quzres, quomodo prophetarint nuntii 
Saulis missi ad Davidem, et post Jpsos Saul. Scri- 
ptum est enim *! «ΕΙ nuntiatum est Sauli hisce 
verbis : Ecce David est in Avoth, in Rara. Et ini- 
sit Saul nuniios qui adducerent Davidem, et vide- 
runt cuneum prophetarum, et Samuelem stantem 
antistitem super eos ; factusque est spiritus Domi- 
wi super nuntio8 Saulis, ut et ipsi prophetarent. 
Nuntiatumque,est Sauli, 991 et misit alios nun- 
tios, qui etiam ipsi propbetarunt. Et excanduit ira 
Saul, concessitque etiam ipse in. Armathlizeam, οἱ 
venit usque ad puteum magnuin, et. ad viam quae 
est in Sophem; et interrogans ait : Ubi est Sa- 
muel, et David? Et dixerunt : Ecce in Avoth iu 
Rama. Et concedit illinc in Avoth in Rama : factus- 
que est spiritus Domini super eum, et eundo ibat, 
atque prophetabat, donec cum venisset in Avoth 
in Rama, exutis vestimentis suis prophetavit coraui 
Samuele; et procidit nudus tota illa die, et tota 
nocte. Hinc dicitur : Num et Saul inter. prophe- 
tas ? » Hzc vero necessario apposita fuisse reor, ut 
clareret peccatores quoque prophetare; et utrum 
ex Spiritu sancto, an ex alia potentia non men- 
tiente, quantum ad testificandum veritati attinet, 


h φευδοµένης. Πάλιν τε a5 ἐν τῇ πρώτῃ ᾳ hi prophetent. Rursumque in primo Regam ** inve- 


ιῶν εὑρίσχονται οἱ τῶν εἰδώλων µάν- 
χνύντες τὰ περ) τῆς χιθωτοῦ, καὶ ὅτι, 
ερωτοτοχοῦσαι (57), τὴν ὑδὺν Ἰησοῦ τοῦ 
ου πορευθῶσι, σηµαίνουσιν ἀπὸ Θεοῦ vc- 
πληγὴν τοῖς Φυλιστιαίοις. 0Οὐδὲ τὰ περὶ 
ρίμνθον xal τὸν Σαμου]λ ἐν τοῖς τόποις 
ασιωπητέον, ἀφ᾿ ὧν ἔμαθεν ὁ Xaov, ὅτι 
.λλεν ἅμα τοῖς viol; ἀναιρεθίσεσθαι ἡμέ- 
ιχριδὲς ἐν τοῖς τόποις ὄψεται ὁ δυνάµενος 
wi διαφόρων δννάµεων, χειρύνων xal 
εἰ δὲ xa εἶέν τινες μεταξὺ, xal περὶ τού- 
τε αὖ ὁ βουλόµενος ἀπὸ χείρονος δυνά- 
εφητευχέναι τὸν Καϊάφαν, φησὶν ὅτι, οὐ- 
όν ἐστι πονηρὰν δύναμιν ταῦτα εἱρηχέναι, 


πάντη ἀγνοῶν xaX ὁ διάδολος εὑρίσχεται D 


ικα θεοῦ, ἐν τοῖς ἀναγραφεῖσιν ὑπὸ τῶν 
ὑν εἰρῆσθαι ὑπ αὐτοῦ πρὸς τὸν Κύριον. 
εχαὶ πονηρία τις ἔχχειται (517) τῇ ἐνεργού- 
ταῦτα προφητεύεσθαι περὶ τοῦ Σωτῆρος' 
Tv αὐτῇ οὐ τὸ πιστοποιῆσαι τοὺς Xxpou- 
ἐρεθίσαι τοὺς Ev τῷ σνυνεδρἰῳ ἀρχιερεῖς 


Xix, 19 seq. '* I Reg. vi, 9. 
᾿οὐκ ἀπὸ ἐμαπγεύσεως Πνεύματος ἁγίου 
σεν. Hzc in codice Regio, ac proinde in 
, desiderantur, sed exstant in Bodleiano. 
'προεφήτευσε Καϊάφας, οὕτω xal ἐν 
τω» Βασιιειῶν ἄτήσεις πῶς. 9ο 
codice Regio desiderantur, sed exstant 
ο. 
pid αὐτοὺς ὁ Σαού... Γέρραπται vág* 
An τῷ ZaobA, Λέγοντες' Ιδοῦ Δ.ηίδ. 


55 | Heg. 


niuniur idolorum vates, ostendentes de arca, de- 
nuntiantesque Philisthzis, quod si buculz lactentes 
in viam ambulaverint Jesu Bethsamusaz, sciant sibi 
4 Deo factam fuisse plagam. Ac ne illud quidem 
de muliere habente spiritum Pythonis, deque Sa- 
muele in his locis reticendum est : ex quibus didi- 
cit Saul futurum, ut postero die cum filiis interfi- 
ceretur *! : quorum locorum accuratam intelligen- 
tiam is visurus est, qui disserere potest de diversis 
potentiis, tum bonis tum imalis, atque de his etiam 
quz inter has mediz sunl, si qua sunt, Rursus qui 
velit Caiapham prophetasse vi potenti: male, 
dicturus est. nil. mirum esse, si mala potentia hze 
dixerit, quandoquidem inveniatur diabolus non om- 
uino ignorare Jesum dictum fuisse in his qua ab 
evangelistis sunt scripta, Filium Dei esse, cum ipse 
loqueretur ad Dominum. Dicet autem malitiam 
etiam quamdam inesse in potentia operante ut hiec 
de Servatore prophetarentur: quippe cui scopus 
esset non fideles facere auditores, sed summos sa- 
cerdotes Phariseosque, qui convenerant in conci- 


xxvii, 19. 


Ilec etiam in codice Regio omissa sunt, sed exstant 
in Bodleiano. 

(55) Codex Regius, εἶπεν. 

(36) Kal ἑπορεύθη ἐκεῖθεν εἰς Αὐὼθ àv Ῥαμῃ. 
II:c desiderantur in editione Iuetii. 

(37) Πρωτοτοκοῦσαι. Sic nos cum Huetio; alii 
πρωτοτοχεύουσαι. EpiT. 
E (67) Ἔκκειται. Legendum videtur esse ἔγχειται- 
δΡΙΤ. 


119 


OIUGENIS 


2. 


lium. adversus Jesum, irritare, ut ipsum interfice- A xat Φαρισαίους κατὰ τοῦ Ἰησοῦ, ἵνα αὐτὸν à Oe 


rent : qux operatio non erat ex Spiritu sancto, 
14. Vide vero an. non concitare velit auditores 
sive Caiaphas, sive is qui illi vim prophetaudi 
suppeditabat, ad. interficiendum Jesum bisce ver- 
his : « Vos nescitis quidquam, neque cogitatis quia 
expedit nobis ut unus homo imoriatur pro populo, 
ct non 392 tota gens pereat **. » Utrum qui di- 
cit, «expedit nobis, » quz? verba sunt prophetiae 
ipsius pars, vera narrat an mentitur? Si vera par- 
ral, servatur Caiaphas, cum lis qui in concilio 
adversus Jesuni contendunt, quia mortuus est Jesus 
pro populo, consequunturque omnes bi utilitatem; 
si vero absurdum est dicere Caiapham, eosque qui 
concilio aderant adversus Jesum, servari assecu- 


losque eos fuisse utilitatem, quia mortuus fuerit B 


Jesus, perspicuum est non dici Spiritum sanctum 
talia operatumn. fuisse : Spiritus. enim sanctus non 
mentitur. Qui vero velit Caiapham, aique poten- 
tiam in ipso operantem vera narrare dicendo : 
« Expedit nobis, ut unus lomo moriatur pro po- 
pulo, » profundius intelliget hoc dictum , « expedit 
nohis, » propter rationem finis, uteturque eo testi- 
monio : « Ut per gratiam Dei *, » vel, « sine Deo, 
pro omni gustaret mortem ; » et notabit illud, 
c pro omui , » el illud, « sine Deo, pro omni. » Ute- 
tur pariter etiam | illo : «Qui est Servator omnium 
hominum, presertim fidelium** ; » et illo : « llic 
est. ille Agnus Dei, qui aufert peccatum mundi", » 
proprie intelligens auferri peccatum mundi, nou 
partis ejus. Czeterum qui verum esse dicit : « Ex- 
pedit nobis, ut unus liomo moriatur, » dice totum 
presentem locum vcram prophetiam esse, inci- 
pientem ab illo : « Vos nescitis quidquam. » Nihil 
enin norant summi sacerdotes et  Phariszi, 
nescientes Jesum veritatem esse, sapientiam, 
justitiam et pacem : «Ipse enim est pax nmo- 
stra **, » Quin etiam non cogitabant hi nibil 
scientes, quonam pacto conducerel etiam illis, vt 
uuus hic, quatenus homo est, moreretur pro po- 
pulo. Jesus enim, qui mortuus est, hoo est ; quo- 
circa ipse etiam inquit : « Nunc autem quzrilis 
me inter(lcere, hominem, qui locutus. sum verita- 
tem?.» Et quoniam homo quidem est, qui mor- 


νωσιν’ ὅπερ οὐκ fv κατὰ τὸ ἅγιον Ηνεῦμα ἐνεργξιαα, 
14. "Opa γὰρ εἰ μὴ παροξῦναι βούλεται τοὺς ἄχραις, 
µένους (38) εἴτε ὁ Καϊάφας, εἴτε «b ἐνεργοῦν ar. 
τὸν προφητεύειν, πρὸς τὸ ἀποχτεῖναι τὸν Ἰησοῦν, && 
τοῦ" «Ὑμεῖς οὐκ οἴδατε οὐδὲν (59), οὐδὲ λογίζεσθε, 
ὅτι συμφέρει ἡμῖν ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ ὑπὲρ 
τοῦ λαοῦ, καὶ μὴ ὅλον τὸ ἔθνος ἁπόληται. » ᾿Δρά γε 
ὁ λέγων, « Συμφέρει ἡμῖν, ὅπερ µέρος Tv τῆς τρη- 
τείας αὐτοῦ, ἀληθεύει, ἢ ψεύδεται ; El. μὲν γὰρ ἐλη- 
θεύει, σώζεται ὁ Καϊάφας, χαὶ οἱ ἓν τῷ συνεδρῳ xa- 
τὰ τοῦ Ἰησοῦ ἀγωνιζόμενοι, ἀποθανόντος τοῦ Ἰησοῦ 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, xai τυγχάνουσι τοῦ συµφέροντο;’ εἰ 
δὲ ἄτοπον φάσχειν τὸν Καϊάφαν xal τοὺς iy τῷ κατὰ 
τοῦ Ἰησοῦ συνεδρίῳ σώζεσθαι, xal τοῦ συµφέροτος 
τετευχέναι ἀποθανόντος τοῦ Ἰησοῦ, ὅτλον (50) οὐχ 
ἅγιον Πνεῦμα ἣν τὸ ταῦτα ἐνεργῆσαν λέγεσθαι' ἔχεον 
γὰρ Πνεῦμα οὐ φεύδεται. Ὁ δὲ βουλόµενος ἀληθεύσεν 
χαὶ kv τούτῳ τὸ ἑνεργοῦν τὸν Καϊάφαν, λέγω & «8 
φάσχειν, «Συµμφέρει ἡμῖν, ἵνα elc ἄνθρωκος ἀποθάνῃ 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦν » βαθύτερον ἐξαχούσεται τοῦ, «ΣυΡ’ 
φέρει ἡμῖν, » διὰ τὸν περὶ τέλους λόγον, xal συγχρΏ» 
σεται τῷ, € Ὅπως χάριτι,» $, € χωρὶς θεοῦ, ὑπὰρ 
παντὸς γεύσηται θανάτου * » χαὶ ἐπιατήσει τῷ, ε Y* 
Tip παντὸς,» xa τῷ, «χωρὶς θεοῦ, ὑπὲρ παντός. ) 
ΣΥχρήῄσεται ob καὶ τῷ' « "Oc ἐστι Σωτὴρ πάντων dv. 
θρώπων, μάλιστα πιστῶν' » ὅτι [[.ἔτε] δὲ, « θὗτόςέστο 
ὁ ᾽Αμνὸς τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμον, ! 
ἰδίως ἀχούων τοῦ αἴρεσθαι τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, 
xaX οὐχὶ µέρους αὐτοῦ. Ὁ δὲ λέγων ἀληθὲς εἶναι «d, 
εΣυµφέρει ἡμῖν, ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνη, » φήσει 
xa ὅλα τὰ χατὰ τὸν τόπον προφητείαν εἶναι dàn, 
ἀρχομένην ἀπὺ τοῦ ^ « Ὑμεῖς οὖκ οἴδατε οὐδέν' » οὐ- 
&v γὰρ ᾖδεισαν οἱ τὸν Ἰησοῦν μὴ γνωρίζοντες $e 
ριοαῖοι xax ἀρχιερεῖς, ὄντα ἀλήθειαν, xal σοφίαν, αὶ 
διχαιοσύντν, καὶ εἰρήνην * ε Αὐτὺς γάρ ἔστιν ἡ eli 
νη ἡμῶν.» Αλλά xal οὐκ ἑλογίζοντο οὗτοι οἱ μηδὲ 
εἰδότες, τίνα τρόπον συνέφερε xai αὐτοῖς, ἵνα ὁ tk 
οὗτος, καθὸ ἄνθρωπός ἐστιν, ἀποθάνῃ ὑπὲρ e 
λαοῦ: ἄνθρωπος γάρ ἔστιν ἀποθανὼν Ἰησοῦ 
διὸ xal αὐτός φησι * « Nov δὲ ζητεϊῖτέ µε &aoxal 
ἄνθρωπον, ὃς τὴν ἀλήθειαν λελάληκα. » Καὶ ἐπιὶ ὄν' 
θρωπος μὲν ἔστιν ὁ ἀποθανὼν, οὐχ ην δὲ ἄνθρωπά 
ἡ ἀλήθεια, xal ἡ σοφία, xat dj εἰρήνη, χαὶ fj butt 


tuus esi ; non erat autem. homo veritas, sapientia, p σύνη, καὶ περὶ οὗ γέγραπται, «θεὸδς ἣν ὁ Λόγο, ) 


pax οἱ justitio, et de quo scriptum est : « Deus erat 
Sermo ** ; » non mortuus est ille Deus Sermo, et 
werlitas, οἱ sapientia, et justitia : si quidem imago 
invisibilis Dei, Primogenitus omnis creature ο! in- 
capax est mortis. Pro populo autem moritur hic 
homo omnibus animantibus purior, qui peccata 
nostra tulit et infirmitates **, quia posset univer- 
sum (totius mundi peccatum in se receptum sol- 
vere, et consumere, et delere, quoniam « pec- 


^ Joan. 31, 49, 90. ** flebr. n, 9. 
40. ** Joan. 1, 1. *' Coloss. 1,15. 


(58) Esdem Huetii editio, male, ἀχρομένους. 
(39) οὐδὲν. Desideratur in. editione IIuetii. 


55 | Tim. iv, 10. 
** ]sai, Liu, 4. 


οὐχ ἀπέθανεν ὁ Osbc Λόγος, xal ἡ ἀλήθεια, xài 
σοφία, xaX à διχα.οσύνη ΄ ἀνεπίδεχτος vàp {ών 
τοῦ θεοῦ τοῦ ἀοράτου, Πρωτότοχος πάσης xis 
θανάτου. Ὑπὲρ τοῦ λαοῦ δὲ ἀπέθανεν οὗτος ὁ ἓν 
θρωπος, τὸ πάντων ζώων καθαρώτερον, ὅστις τὸς k 
µαρτίας ἡμῶν fos, καὶ τὰς ἀσθενείας, &rz δυνάμ” 
vog πᾶσαν τὸν ὅλου τοῦ χόσµου ἁμαρτίαν εἰς ἑευὴν 
ἀναλαθὼν λῦσαι, xal ἐξαναλῶσαι, xal ἑξαφανίσει 
ἐπεὶ (gd ἁμαρτίαν ἐποίπσε, μηδὲ εὑρέθη UU 
ἐν τῷ στόµατ! αὐτοῦ, » οὐδὲ ἔγνω ἁμαρτίαν. Καὶ 
" Joan. 1, 20. ** Ephes. 1,14. ** Joan. "t, 


(59") AAov. Post hanc. vocem desideratar 9X 
vel ὅτι. bEbiT. 


COMMENT. IN JOÀN. TOMUS ΧΝΧΧΙΠ. 1323. 


ζμαι καὶ τὸν Παῦλον εἰρηχέναι οὕτως" À catum non leeit, neque inventus. est in. ore 


"γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν 
ἵνα ἡμεῖς γενώµεθα δικαιοσύνη θεοῦ iv 
ἁμαρτίαν γὰρ αὐτὸν ἐποίησεν, εἶπε, μὴ 
) ἁμαρτίαν, τῷ μηδὲν αὐτὸν ἡμαρτηχότα 
v ἁμαρτίας ἀνειληφέναι, χαὶ εἰ δεῖ τολµή- 
Hv, πολλῷ μᾶλλον τῶν ἁἀποστόλων αὐτοῦ 
Μα αὐτὸν τοῦ χόσµου γεγονέναι, καὶ πάν- 
μα τῶν εἰπόντων' « Ὡς περικαθάρµατα 
w ἐγενγθημεν, πάντων περίφημα ἕως 
gi δὲ τοῦ πολλάκις, ἀπικρατούντων τινῶν 
Vip τῶν ἀνθρώπων γένει, οἷον λοιμῶν, f| ἐπι- 
νεμιῶν, f) λιμῶν, λύεσθαι τὰτοιαῦτα, olovel 
ένου τοῦ ἐνεργοῦντος αὐτὰ πονηροῦ πνεύ- 
«à ἑαυτόν τινα ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ διδόναι, 
vta Ἑλλήνων, χαὶ βαρθάρων ἱστορίαι, 
«οῦ τοιούτου ἔννοιαν οὐχ ἀποπτυόντων, 
χιµαζόντων ' πύτερον μὲν οὖν ἀληθῇ ἐστι 
; 1| μὴ, οὐ τοῦ παρόντος ἐστὶ καιροῦ μετ 
διαλαθεῖν. Πλὴν ὁ δυνάµενος ὑπὲρ ὅλου 
& κᾶς ὁ χόσµος χαθαρθῇ, ἀναδέξασθαι ἐπὶ 
κότοῦ, ἀπολομένου ἂν, εἰ μὴ ἀνεδέξατο τὸ 
) ἀποθανεῖν, οὔτε ἱστόρηται πώποτε, οὔτε 
& δύναται, μόνου Ἰησοῦ τὸ πάντων τῆς 
Φορτίον ἐν τῷ ὑπὲρ τῶν ὅλων « χωρὶς 
upip ἀναλαθβεῖν εἰς ἑαυτὸν, xal βαστάσαι 
αὑτοῦ ἰσχύϊ δεδυνηµένου. Καὶ γὰρ οὗτος 
τήµων ἣν τοῦ φέρειν µαλαχίαν, ὥς φησιν 
€ Ἡσαῖας, λέγων « "Ανθρωπος ἐν πληγῇ 
Be φέρειν µαλαχίαν. » Καὶ οὗτός γε τὰς 


ἡμῶν ἔλαθε, xai µεμαλάχισται διὰ τὰς C 


W9v, xat fj ὀφειλομένη ἡμῖν εἰς τὸ παιδεν- 
ἠρήνην ἀναλαθεῖν χόλασις ἐπ' αὐτὸν γΥεγέ- 
ω γὰρ ἀχούω τούτων ΄ « Παιδεία εἰρήνης 
αὐτόν. » Τάχα δὲ χαὶ, ἐπεὶ « τῷ μώλωπι 
€ ἰάθημεν, » εἴποιμεν ἂν οἱ ἰαθέντες, ἐκ 
ῦ ἑλθόντος αὑτῷ τοῦ µώλωπος, τό' « Ἐμοὶ 
το χαυχᾶσθαι, εἰ μὴ ἓν τῷ σταυρῷ τοῦ Ku- 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι οὗ ἐμοὶ χόσµος ἑσταύ- 
fo τῷ χόσµῳ. » Τοῦτον τὸν Ἰησοῦν παρ- 
[atho ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν, xaX δι’ αὐτὰς 
X € ἐπὶ σφαγΏν Άχθη, xaX ὡς ἁμνὸς ἑνώ- 
ἔραντος ἄφωνος. » Τούτου ἐν τῇ ταπεινώ- 
ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν, γενόμενος ὑπήχοος 


ἴτου, θανάτου δὲ σταυροῦ, » d χρίσις p 


γὰρ ἀχούω τοῦ. ε Ἐν τῇ ταπεινώσει ἡ 
à fp0n- » ὡς εἶναι τὰ ἑξῆς ᾽ Ἐν τῇ τα- 
ιὐτοῦ ἡ χρίσις Πρθη * οὕτως (41) 065 ἀπὸ 
ὑν τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ Ίχθη εἰς θάνατον. 
ἔθανεν ὁ ἄνθρωπος οὗτος ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, 
τον οὐχὶ ὅλον τὸ ἔθνος ἀπώλετο. Καὶ ἐπί- 

δύνασαι, τὸ μὲν ὄνομα τοῦ λαοῦ λα- 
ηὺς Ex περιτομῆς, τὸ δὲ τοῦ ἔθνους εἰς 
óg* ἀπέθανε ὙΥὰρ οὗτος ὁ ἄνθρωπος o) 
r. t, 22. ** Π Cor. v, 21. 

ο Galat, vi, 14. 
ex Bolleianus, ἐποίησεν, εἶπε, τὸν μὴ 


sic legisse videtur Ferrarius; hMegius 
t εἶπε, 


"! ];ai, Lun, 7. 


*5 ] Cor. iv, 13. 
"* philip. in, 8. 


ejus dolus 5,» neque agnovit peccatum. Hanc 
etiam ob causau opiazor Paulum sic dixisse : 8993. 
« Eum, qui non novit peecatuim, pro nobis pec- 
catum fecit, » Deus ; « ut nos efficeremur justitia 
Dei in ipso ** : » peccatum enim, dixit, ipsum fe- 
cit, qui peecatum non novit, quia cum ipse nihil 
peccati commisisset, omnium in se peccata recepe- 
rit; et οἱ audacius loqui audendum est, multo ma- 
yis quain czeteri sui apostoli, purgamentum mundi 
factus fuerit rejectamentaque omuium diceutium : 
« Quasi purgauenta mundi facti sumus; oinnium 
rejectamenta usque nuuc **, » Quod autein frequen- 
ter invaleacentibus rebus quibusdam asperis, veluti 
peste, vel fame, vel nocuis ventorum agitationibus, 


B in hominum genere, solvantur hac, abolito, verbi 


cratia, spiritu illo inalo qui hec operabatur, eo 
quod aliquis seipsum pro communi salute dederit, 
multorum auctorum narrant historie, tum Grzco- 
rum, tun barbarorum, lianc nostram intelligentiam 
neque respuentium, neque reprobantium συ verae 
sin!, necne, uon esi prasenlis temporis accurato 
exquirere, Verumtamen nullibi gentium, nullis hi- 
storiis aliquando mandatum est, ac no mandari 
quidem potest, fuisse aliquein qui se reciperet pro 
toto mundo mortem obituruni, ut totus mundus pur- 
garetur illius sanctitate; alioquin perdendus, ni pro 
eo servando inortem oppeteret : quippe quod solius 
δίι Jesu posse omniuus peccali ouus in se recipere 
per erucem pro omnibus « sine Deo *5, » atque in- 
gentibus suis viribus illud portare. Calluit enim hic 
solus ferre languorem, ut inquit Isaias propheta, 
dicens : « Homo in plaga exsistens, et sciens ferre 
languorem "', » Atque hic sane peccata nostra ac- 
cepit, el zegre affectus est propter iniquitates nu- 
siras 65, in seque facta est punitio, quz nobis debe- 
batur, ut pacem recipiamus , dum erudimur casti- 
gau. Isto namque modo boc intelligo : « Eruditio 
pacis nostra super eum **. » Fortasse autem µ08, 
quia « livore ejus sanati suinus, » livore ex cruce 
illi obveniente sanati dicemus : « Mihi autem absit 
gleriari, nisi in cruce Domini nostriJesu Christi, per 
quem mibi mundus crucifixus est, et ego mundo'*.» 
Traditus est a Patre propter peccata nosta hic 
Jesus ; qui etiam propterea « ad occisionem ductus 
est, ut agnus coruin tondente minutus ?*, » Hujus in 
humilitate, qua « bumilem prabuit seipsum, factus 
obedieus usque ad mortem, mortem autem cru- 
cis'*, » Judicium sublatum est : sic enim hoc in- 
telligo : « In. humilitate judicium cjus sublatum 
est ?* ; » perinde ac diceret : 1n humilitate ejus ju- 
dicium sublatum est : 39/4 et fuit sic, propter 
iniquitates populi Dei, ductus ad mortem. Mortuus 


** febr. i1, 9. 6 ibid. 4. 


οἱ Πτα). Li, 5. 
13 [sai. Lini, 8. . 


(41) Οὕτως. Sie codex Megius, Ferrarius. vero 
legebat οὗτος, vertit enim, € et fuit hic. » 


i29 


ORIGENIS πι 


est igitur hie homo pro populo, et propter hune A µόνον ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ἀλλ ἵνα καὶ μὴ ὅλον τὸ Bw; 


uon tola gens periit. Ac. vide num populi nomen 
referre possis ad eos qui sunt ex circumci- 


ἀπόληται, ὡσεὶ ἔλεγε, τὸ χρηµατίζον τὸ ἔθνος (H2) 
χαὶ πάντες οἱ ἐθνιχοὶ ἁπόλωνται. 


sione, gentis vero ad ceteros. Mortuus etenim cst hic homo, non tantum pro populo, sed etiam s 
tota gens pereat; tanquam si dixisset, ne qui vocantur gens inter Juda:os et omnes gentiles pereant 


15. His proximum est : « Hoc a semetipso aon 
dixit "*. » IIoc dicto nos discere epinor, quxdam 
nos homines a nohismetipsis proferre, nullo spiritu 
nos ad id impellente, alia vero, veluti insonante ac 
suggerente nobis spiritu quopiam quae dicamus, 
etiamsi omnino a nobis non alienemur, et inconse- 
quenter affecti erga ipsa qua dicimus, videamur 
illa assequi. Cont.ngit autem, uL assequentes ea 
qua dicimus, non assequamur voluntatem et con- 
silium eorum qua dicuntur; quemadmodum nunc 
Caiaphas pontifex, qui nec a semetipso locutus est, 
nec sensum locutus est, ut prophetiam, quia pro- 
phetiam eorum quzloquebatur non intellexit. Quin 
apud Paulum etiam sunt quidam legis doctores, 
«nequeintelligentes quz dicunt, neque de quibus 
. affirmant ?*. » AL vero sapieus non est hujusmodi, 
. dequo loquitur in Proverbiis Salomon ille: « Sa- 
piens intelliget qux ex ore suo prodibunt, et in 
labiis suis portabit agnitionem "'*. » Ac meun pro- 
fecto est judicium, casum aliquoties in causa esse 
prophetandi, ut nunc Caiaphz in causa fuit quod 
. pontifex esset anni illius, quo moriturus erat Jesus, 
uon tantum pro populo, sed ne tota gens pereat. 


Cum enim alii quoque pontifices essent, ut perspi- ς 


cuum est ex his que in medium protulimus, nullus 
prophetat, nisi pontifex anni illius quo passurus 
erat Jesus summus pontifex. Itidem casus fecit 
nuntios Saulis.ad Davidem missos, ipsumque Sau- 
lem, prophetare : fere enim quia quaesierunt Da- 
- vid, obvenit ut prophetarent, sed eo modo quo scri- 
ptum est. Quin et Balaam, assumpta parabola sua 
non dixisset : « Ex Mesopotamia accersivit me τρ) 
et qux» sequuntur, ni vidisset Israelem castrameta- 
tum fuisse : et semper aliain partem exercitus 
videns, ex novitate rei conspectee movebatur ad 
dicendum pro Israele. 

395 16. Moriturus ergo erat Jesus pro gente, 
qu: diversa erat a flliis Dei dispersis, ut perspi- 


45. Ἑξης τούτῳ (45) ἐστὶ τό’ « Τοῦτο ἀφ' lov 
οὑκ εἶπεν. » "Aq" οὗ µανθάνειν οἶμαι ἡμᾶς, ὅτι τὰ 
μὲν οἱ ἄνθρωποι ἀφ᾽ ἑαυτῶν λέγομεν, μηδεμιᾶς ἡμᾶς 
ἑνεργούσης εἰς τὸ λέγειν δυνάµεως, ἕτερα & ὧν 
περεὶ ὑπηχούσης, xai ὑποβαλλούσης δυνάμεώς τις 
ἡμῖν τὰ λεγόμενα, xàv μὴ τέλεον ἐξιστάμεθα, xn 
ἁπαρακολουθήτως ἔχομεν ἑαυτοῖς, ἀλλὰ ὑοχῶμε 
παραχολουθεῖν οἷς λέγομεν, ἑνδέχεται παραχθλον- 
θοῦντας ἡμᾶς ἑαυτοῖς ᾗ λέγομεν, μὴ παρακολουθεῖν 
τῷ βουλήµατι τῶν λεγομένων’ ὥσπερ vuv Καΐϊόφας 
ὁ ἀρχιερεὺς καὶ ἀφ᾿ ἑαυτοῦ οὐχ εἶπε, xal οὐκ dist 
τὸν νοῦν, ὡς προφητείαν, καὶ τὴν προφητείαν «00 
λεγομένου (44) οὐκ ἐδέχετο. Καὶ παρὰ Παύλῳ δὲ ve 
μοδιδάσκαλοί τινές εἰσι « μὴ νοοῦντες, μήτε ἃ λέχουσι, 
μήτε περὶ τίνων διαθεθαιοῦνται. » "AX οὐχ ὁ σοφὺὸς 
το:οῦτος, περὶ οὗ Φησιν ἐν Παρο:μίαις ὁ Σολομῶν᾽ 
ε Σοφὸς νοῄσει τὰ ἀπὸ ἰδίου στόματος, ἐπὶ δὲ ye. 
φορήσει ἐπιγνωμοσύνην. 2 Δοχεῖ δέ pot, ὅτι xol σσᾶ” 
ρίστασις αἰτία ποτὲ γίνεται τοῦ προρητεύειν, Gesch 
καὶ νῦν τῷ Καϊάφα, τὸ εἶναι αὐτὸν ἀρχιερέα «pol 
ἐνιαυτοῦ ἐχείνου ᾧ ἔμελλεν ὁ Ἰησοὺς ἀποθνῄσισαο 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ἵνα μὴ ὅλου τὸ ἔθνος ἁπόληται. E 
των γὰρ καὶ ἄλλων ἀρχιερέων, ὡς δηλον ἐξ ὧν ve a 
παρεθέµεθα, οὐδεὶς προφητεύει f| ὁ τοῦ ivit, 
ᾧ ἔμελλε πάσχειν ὁ Ἰησοῦς, ἀρχιερεύς. Περίστασις δὲ 
προφητεύειν πεποίηχε xal τοῦ Σαοὺλ ἀγγέλους πα’ 
φθέντας ἐπὶ τὸν Δαθὶδ, καὶ αὐτὸν τὸν Σαούλ’. οἱονεὶ 
γὰρ τὸ ζητεῖν αὐτοὺς τὸν Δαθὶδ αἴτιον γέγονε sep 
φητείας, ἀλλὰ τοιαύτης, ὁποία ἀναγέγραπται. ᾿ 
καὶ Βαλαὰμ οὐκ ἂν, ἀναλαθὼν τὴν παραδολὴν (45 
αὑτοῦ, εἶπε τὸ,ε Ex Μεσοποταμίας μετεπέμψατο 
µε, » xaX τὰ ἑξῆς, μὴ ἰδὼν τὸν "Iapaka tavpatosul 
δευχότα, xal ἀεὶ ἄλλο µέρος στρατοπέδου βλέπαεων 
ἀπὸ τῆς καινότητος τοῦ βλεποµένου ἐχινεῖτο πρὸς Τ 
λέγειν περὶ τοῦ Ἰσραήλ. 


46. Ἔμελλε τοίνυν Ἰησοῦς ἀποθνῄσχειν ὑπὲρ τοῦ 
ἔθνους, ὅπερ ἕτερον ἣν τῶν διεσκορπισµένων τἐκνθόν 


cuum est hoc dieto : « Futurum erat, ut Jesus mo- D θεοῦ, ὡς δῆλον Ex τοῦ” « Ἰησοῦς ἔμελλεν ἀποθνή- 


reretur non tantum pro gente, sed etiam ut filios 
Dei, qui dispersi erant, congregaret in unum **, » 
Quinam vero alii, preter gentes, filii Dei dispersi 
essent nunc tempus est quzrere : de quibus, qui 
naturas introducunt, dicturi sunt illos qui judicio 
eorum sunt spirituales, filios esse Dei, spiritualiter 
non dijudicantes oinnia. Hoc enim dicere conse- 
quens esteos qui naturasesse existimant, intelligentes 


το Joan. x1, 91. '* I Tim. s, 7. 


(42) Editio Huetii perperam in textu habet, ἔλεγον 
τὸ χρηµατίζω ἔθνος, contra fldem codicis Bodleia- 
ni 


(45) Codex Regius, τοῦτο, male. 
(44) Sic habet codex Bodleianus; in Regio autem 
tautummodo legitur, ὡς προφητεἰαν λεγομένου, 


19ΡΓΟΥ. xvi, 25. 


σχειν οὐχ ὑπὲρ τοῦ ἔθνους µόνον, ἁλλ' ἵνα xal cd 
τέχνα τοῦ Θεοῦ τὰ διεσχορπισµένα συναγάγῃ elg B. ? 
Tiva δὲ τὰ παρὰ τὸ ἔθνος διεσχορπισµένα cive 
θεοῦ, νῦν χαιρὸς ἤδη ζητεῖν. Περὶ τούτων δὴ οἱ μὲν 
τὰς φύσεις εἰσάγοντες (46), τοὺς xav' αὐτοὺς TW 
ματιχοὺς φῄσουσιν εἶναι τὰ τέχνα τοῦ zou, qM? 
ματικῶς οὐκ ἀναχρίναντες πάντας τοῖτο γὰρ üx* 
λουθεῖ λέγειν τοῖς Φφύσεις εἶναι οἰομένοις, Σὰ 


! Num. xxi, Ἱ. ?* Joan. χι, 51,59. 


(45) ΠαραθοΛήν. Sie recte codex Regius; Ferrs- 
rius vero legisse videtur ἀναθολήν, vertit enim, «8 
recepisset dilationem, dixisset, » etc., ut in noslro 


textu. 
(46) Οἱ μὲν τὰς φύσεις εἰσάγοντες. Valentiniani, 
de quibus supra. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVII. 


736 


j (&7) Αποστόλου βούλημα ἐννοεῖν τοὺς A lioc vocabulum spirituales preter voluntatem Apo- 


4e, διδάσχοντος, ὅτι « 'O πνευματιχὸς 
"yva, xal ὑπ' οὐδενὸς ἀναχρίνεται: » 
ολουθεῖ, τὸν μὴ ἀναχρίνοντα πάντα μὴ 
ιατιχὸν, T] µηδέπω εἶναι πνευµατιχόν. 
[πις ὑπό τινος ἀναχρίνεται, ἐπεὶ ὁ πνευ- 
᾿οὐδενὸς ἀναχρίνεται, οὐκ ἔστι πνευµα- 
ἔστι πω πνευματικός. Μἠποτ οὖν βἐλ- 
ὅτι γ[νεταίἰ τις πνευματιχὸς, οὐ πρότερον 
m χαὶ χυρίως ἐστὶν υἱὸς Θεοῦ. Τίνα οὖν 
μενα νῦν τέχνα θεοῦ, εἰ µή εἰσι χατὰ 
πας τὰς φύσεις πνευματικοὶ, ὥρα σχο- 
9a εἰ τέχνα θεοῦ διεσχορπισµένα ἕτερα 
Vo; δύνασαι νοεῖν τοὺς ἔδη, ὅτε ταῦτα 
ιαίους iv Θεῷ, civ: προχεχοιµηµένους 

Ἡ προφήτας, f" τινας ἄλλους ἐχλε- 
κοῦ, tive xal τοὺς ἤδη τότε ἰσχύον- 
(p ὑπαρχόντων τῶν ἰσχυόντων, καὶ 
πων, φησίν « Ob χρείαν ἔχουσιν οἱ 
τροῦ, ἀλλ᾽ οἱ χαχῶς ἔχοντες: » xal ὡς 
ων λέγει «€ Οὐκ ἐλήλυθα χαλέσαι δι- 
ἁμαρτωλοὺς εἰς µετάνοιαν. » Ἔμελλεν 
ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ μὲν τοῦ ἔθνους, ἵνα 
* ór&p δὲ τῶν τέχνων τοῦ θεοῦ ὄντων 
σμῷ, ἵνα συναχθῶσιν εἰς ἕνα λόγον, καὶ 
48) µία ποίµνη, εἷς ποιµήν * ὅτε οἶμαι: 
εἣν τοῦ Σωτῆρος εὐχὴν, λέγοντος' € "Iva 
I9) Ev ἐσμεν, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἓν ἡμῖν ἓν 
.*t xal βαθύτερόν ἐστι περὶ Ἱσραὴλ οὐ 


& Ὑένους εἰπεῖν, περὶ οὗ γέγραπται, C 


Ἱτοχός µου Ἰσραήλ ἐστι, » γενοµένου ἓν 
p, xai αὐτὸς ἐπιστήσεις, ὡς εἶναι το- 
κα τοῦ θεοῦ τὰ διεσχορπισµένα, ὑπὲρ 
ποθνῄσχειν Ἰησοὺς, ἵνα αὐτὰ συναγάγη 


᾿ἐχείνης οὖν τῆς ἡμέρας συνεδουλεύ- 
τοχτείνωσιν αὐτόν. » Οἱ ἀρχιερεῖς xal 
συναγαγόντες συνέδριον, xal oxelá- 
οὉ Σωτῆρος ἡμῶν τί αὐτῷ ποιττέον, 
ρα τοῦ ἀρχιερέως τὰ προεκτεθειµένα 
| (90) ὑπὸ τῶν λόγων αὐτοῦ παροξυν- 
Ιδουλεύσαντο ἵνα ἀποχτείνωσι τὸν Κύ- 
ξητήσε,ς ἀπὸ ποίου πνεύματος προεφή- 
μελλεν Ἰησοῦς ἀποθνήσχειν ὑπὲρ τοῦ 
ἵότερον τὸ ἅγιον Πνεῦμα xal ἓν τοιούτῳ 
ὶ αἴτιον γεγένηται τῆς χατὰ τοῦ Ἰησοῦ 
οὐκ ἐχεῖνο μὲν οὖν, ἄλλο δὲ, τὸ (54) δυνά- 
τῷ ἀσεθεῖ λαλῆσαι, καὶ τοὺς ὁμοίους 
τοῦ Ἰπσοῦ χινΏσαι, οὐδὲν ἧττον xai 
. εἰς τὸν Ἰησοῦν, ὡς χατὰ δύναμιν 
xv. * Μαι. ix, 19. 


Huetii, τοὺς φύσεις εἶναι οἰομένοις, 
ου, eic. Sed codex Bodleianus lectio- 
quimur exhibet, nec. aliter legit Fer- 
t Regius aliter habet, sic nempe, τοῦτο 
ἵν λέγειν τοῖς φύσεις εἶναι olop£vots, 
ποστόλου βούλημά τ’ ἐννοεῖν τοὺς πνενυ- 
7χοντος, Quz manifeste corrupta sunt. 
Ἐν ήσωνται. Codex. Hegius, male, τῷ 


stoli dicentis ** : « Spiritualis omnia dijudicat, et 
ipse a nullo dijudicatur ; » quibus verbis efficitur, 
ut qui omnia non dijudicet, vel non sit spiritualis, 
vel nondum sit spiritualis. Quin si quis dijudicatur 
ab aliquo, quoniam spiritualis 4 nullo dijudicatur, 
vel non est spiritualis, vel nondum spiritualis. Vide 
vero an non melius dicendum sit effici aliquem 
spiritualem, qui antea nou esset, qui proprie jam 
filius etiam Dei est. Quinam igitur siut qui nunc 
dicuntur filii Dei, si non sunt bi qui spirituales sunt 
judicio eorum qui naturas introducunt, tempus est 
considerare : et vide an filios Dei dispersos, alios 
a gentibus, intelligere possis cos esse qui jam justi 
erant in Deo, cum lc tantum dicerentur; sive 


B patriarchas qui jam antea. e vita excesserant, vei 


prophetas, vel quosdam alios Dai clectos, sive etiam 
eos qui per id temporis sani erant; quasi euim 
aliqui sani essent, et non zegrotantes, inquit : « Non 
opus habent, qui sani sunt, medico, sed :xgre alfe- 
cti **; » et quasi essent. etiam aliqui justi, dicit : 
« Non veni vocare justos, sed peccatores ad poui- 
tentiam *!, » Moriturus itaque Jesus erat pro gente, 
ut non periret; pro filiis vero Dei, qui in disper- 
sione erant, ut congregarentur in unuin sermonem, 
fierentque unus grex, unus pastor: quando, 1nea 
sententia, Servatoris precatio implebitur dicentis : 
« Ut egoet tu unuin sumus, ut et ipsi unum sint **, 
Sin vero de Israelis non matura, sed genere altius 
aliquid dicendum sit; de quo cum in dispersione 
esset, scriptum est : « Primogenitus meus lilius 
Israel est**,» hoc etiam ipsenotabis, quasi hi sint filii 
Dei dispersi, pro quibus moriturus sit Jesus, ut eos 
in unum congregaret. 


3996 !7. « Ab illo ergo die consultarunt una, ut 
interficerent eum **. » Pontiflces et Phariszi, qui con- 
cilium collegerant, et consideraverant quid facere 
deberent Servatori nostro (cum Caiaphas pontifex 
qui superius exposuimus dixisset, et hujus sermo- 
nibus fuissent incitati), consulturunt una ut interfi- 
cerent Dominum. Quocirca quares quo spiritu pro- 
pbetarit Jesum moriturum pro gente; el utrum 
sanctus Spiritus hanc etiam in re operatus sit, auctor- 


D que fuerit consilii adversus Jesum; an ille quidem non 


fuerit, sed alius spiritus, valens in impio etiam loqui, 
sibique similes adversum Jesum movere, nihilomi- 
nus etiam videret aliquid erga Jesuin, ut. pro viribus 
superius exquisivimus, Atque omnino qui respon- 
dere voluerit Spiritum sanctum auctorem videri 


*! Marc. ui, 17 ; Math. 1x, 15. ** Joan. xvii, 21. ** Exod. iv, 22, 


(49) "Iva ἐγὼ καὶ σὺ, eic. Lego, ἵνα, χαθὼς ἐγὼ 
xai σὺ ἓν ἐσμεν, αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ἓν ὧαιν. 
- (90) Εἰπόντος, xal. ll» duz voces in codice Re- 
gio atque aieo in. editioue lluetii desunt, sed resti- 
Luuntur e codice Bodleiano. 

(51) Codex Regius, ἀλλ ὃ δὲ τὸ, etc. 

(52) Ferrarius legebat ὅρα, vertit enim, € nihqo- 
minus vide. » (Hic locus aperte corruptus est in 
textu, nisi przferatur Ferrarii lectio. Εοιτ.) 


735 


ORIGENIS 


fuisse, ut pontifices et Phariszi moti ex serinoni- A προεξητάσαµεν. 'O μέντοι βουλόμενος à 


bus Caiaphe una consultarent interficere Jesum, 
dicet non alienum esse tale opus a sanctitate, quo- 
niam ne Jesus quidem rem se indignam fecerit, in 
ruinam et resurrectionem inultarum gentium quas 
erant in Israel **, veniens et dicens : « Ego in judi- 
cium in hunc mundum veni, ut non videntes vi- 
deant, et videntes czci flant **, » Ut enim opus 


liabemus sermone sapientie, quo defendamus quo-* 


modo rem se indignam ille non fecerit, qui se huic 
mundo accessisse in judicium fatetur ; sic eiiam in 
hec, ut ostendamus pontifices et Pliariseos ex 
Caiaphe verbis una consultasse ut interficerent 
Jesum. Atque de eo quidem quod est: « In judi- 
cium ego in hunc mundum veni, » in explanationi- 
bus illius loei pro viribus disseruimus * nunc vero, 
quod attiuet ^d. id quo de agitur, bac dicentur : 
nempe quod quemadmodum sacram Scripturarum 
intelligentiam, ob eorum utilitatem dictam qui ex 
ea fuvari quxrunt, calumniantur hi qui eam in de- 
teriorem partem intelligunt, quo ansam habere 
videantur impiain confirmandi doctrinam eorum qui 
loquuntur in altitudinem injustitiam *' ; sic ponti- 
fices etiam et Pbariszi, non recte intelligentes 
factam a Caiaplia de Servatore nostro veram pro- 
phetiam, nempe quod expediret nobis ut unus homo 
moreretur pro populo et tota gens non periret, 
897 sed aliam intelligentiam esse rati in volun- 
tate consilii Caiapha, ab illo die una consultarunt, 


περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, δοχκοῦντος abel 
vat, ἵνα συμθουλεύσωνται ἀποκτεῖναι τὸν. 
τῶν λόγων χινηθέντες τοῦ Καϊάφα οἱ &pyu 
Φαρισαῖοι, φησὶν, ὅτι οὐχ ἀλλότριόν ἑατι 
ἔργον τῆς ἁγιότητος, ἐπεὶ μηδὲ Ἰησοῦς & 
τοῦ πεποίηχενι εἰς πτῶσιν xal ἀνάστας 
ἐθνῶν τῶν ἐν τῷ 'Iopat ἐλθὼν, xa φάαι 
χρίµα ἐγὼ εἰς τὸν χόσμον τοῦτον ἦλθον, 
βλέποντες βλέπωσι, xal οἱ βλέποντες Tue 
ται’ » ὡς γὰρ δεόµεθα λόγου σοφίας εἰς «i 
σασθαι (53), πῶς 6 ὁμολογῶν εἰς χρίµα 
τούτῳ ἐπιδεδημηχέναι, οὐχ ἀνάξιον Eaute 
χεν , οὕτως xai εἰς τὸ ἐχ τῶν διὰ τοῦ K 
γων (54) συμθεθουλεῦσθαι τοὺς ἀρχιερεῖ 
Φαρισαίους, ἵνα ἀποχτείνωσι τὸν Ἰησοῦν. 
οὖν τοῦ, € Εἰς χρίµα εἰς τὸν χόσμον τοῦτι 
ὅσα δεδυνῄµεθα ἐν τοῖς εἰς τὸν τόπον k 
εἰρήχαμεν ' περὶ δὲ τοῦ νῦν προχειµένου « 
λέγοιτο, ὅτι, ὥσπερ τὸν ἱερὸν νοῦν τῶν T'g 
ὠφελείᾳ λεγόμενον τῶν ζητούντων àv ϱ 
ληθῆναι, οἱ ἐπὶ τὸ χεῖρον παρεχδεχόµενοι, 
ἀφορμὴν (55) ἔχειν δοχεῖν πρὸς χατασχευὴ 
διδασχαλίας τῶν ἁδιχίαν εἰς τὸ ὕψος } 
συχοφαντοῦσιν' οὕτως τήν τε τοῦ Σωτὶ 
ὑπὺ τοῦ Καϊάφα γενοµένην προφητείαν dà 
ἐν τῷ συμφέρειν ἡμῖν, ἵνα el; ἄνθρωπο 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, xal μὴ ὅλον τὸ ἕἔθνος 
οὐχ ὑγιῶς ἀχούσαντες οἱ Φαρισαῖοι xal el. 


ut Jesum interücerent, Ilec autem. dico sequens ρ ἀλλὰ ἄλλον νοῦν νοµίσαντες εἶναι κατὰ el 


banc intelligentiam, ut Spiritus sanctus sit ille 
qui prophetarit in Caiapba : non omnino confir- 
mans boc ita se habere, sed lectoribus judiciuin 
relinquens utrum admitti oporteat de Caiapha quod 
quasi repente Spiritu sancto sit motus. 


τῆς τοῦ Καϊάφα συμθουλῆς (50), ἀπ kx 
εθουλεύσαντο τῆς Ἡμέρας, ἵνα ἀποχτείνω 
σοῦν. Ταῦτα δέ φηµι κατὰ τὸ ἀχόλουθον ti 
ἅγιον εἶναι Πνεῦμα τὸ διὰ τοῦ Καϊάφα πρ 
ἐχδοχῇ, οὗ πάντως συνιστῶν (57) τοῦθ) ol 


ἀλλὰ χαταλείπων xai τοῖς ἐντυγχάνουσι xplvew, ὁπότερον χρὴ παραδέξασθαι περὶ τοῦ Καϊάφ 


ὑπὸ πόδας τοῦ Πνεύματος χεχινηµένου. 

18.« Jesus ergo {δι non propalam ambulabat inter 
Judaeos, sed abiit illinc in regionem deserto vici- 
nam, in civitatem qua dicitur Ephraim, ibique 
versabatur cum discipulis suis **. » Haec et lis 
similia scripta fuisse censeo, volente Jesu nos 
advertere, ne iracundius ac inconsideratius insilia- 
inus in certamen mortis , pro veritate testimonium 


18. « Ὁ οὖν Ἰησοῦς οὐχέτι παῤῥησαίᾳ ! 
ἐν τοῖς Ἰουδαίοις, ἀλλὰ ἀπῆλθεν εἰς τ 
ἐγγὺς τῆς ἐρήμονυ, εἰς Ἐφραῖμ λεγοµένην 
ἐχεῖ ἔμεινε μετὰ τῶν μαθητῶν. » Ταῦτ 
τούτοις παραπλήσια ἀναγεγράφθαι νομίζω. 
νου τοῦ Λόγου ἐπιστρέφειν ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ϐ 
xai ἁλογιστότερον ἐπιπηδᾷν τῷ ἕως τοῦ θε 


prabituri. Eteniin honestum quidem est, si incide- D ἀγωνίζεσθαι περὶ τῆς ἀληθείας, χαὶ nap 


rit certamen pro confitendo Jesum, confessionem 
non differre, neque tardare mortem pro veritate 
oppetere : οἱ non minus quam hoc honestum est 
tali tanteque tentationi occasionem non dare, sed 
omnimodo vitare eam, non solum quia tantz rei 
exitus incertus sit nobis, verum etiam ne nos occa- 


"Luc. n, 54. ** Joan. ix, 29. 


(95) Codex Regius, ἀπολογίσασθαι. 

($4) Codex Regius, λόγων τοῦ ἁγίου Ηνεύμα- 
τος, Sicque editio Huetii babet; sed in codice Bod- 
lciano deest τοῦ ἁγίου Πνεύματος, quod etiam vide- 
(ur resecandum. 

95) Codex Bodleianus, ἀφορμάς. 

96) Coey Hegius, βουλῆς. Paulo post pro οὖν 


^ 


57 Psal, 1xxi, 8. 


λὸν μὲν γὰρ, ἐμπεσόντα τὸν περὶ τοῦ ὁμα 
Ἰησοῦν ἀγῶνα, ph ἀναδύεσθαι τὴν ὁμολσ 
μηδὲ µέλλειν περὶ τὸ ὑπερακοθανεῖν τῆς . 
οὐκ ἔλαττον δὲ τούτου καλὺν, xai τὸ p 
ἀρορμὴν τῷ τηλιχούτῳ πειρασμῷ, ἀλλὰ πα 
περιῖστασθαι αὑτὸν, οὗ µόνον διὰ τὸ πε 


86 Joan. xi, 54. 


ἐδουλεύσαντο legisse videtur Ferrarius 6ι 
σαντο. (Reposuimus Ferrarii lectionem u 
niorem. ÉbiT.) 

s Codex Bodleianus, συνιστῶν * Regh 
(58) Codex Regius, male, τῷ àv «p b 
v 


P 59) Idem codex Regius, αὑτὴν ὀμολογίά 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


790 


αθάσεως ἄδτλον ἡμῖν, ἀλλὰ καὶ ἵνα μὴ (00) A sio simus ul magis peccatores magisque impii eva- 


ερύφαδις Υενώμµεθα τοῦ ἁμαρτωλοτέροις γενέ- 
εἰ ἀσεθεστέροις τοῖς οὐχ ἂν μὲν τῷ ἔργῳ τοῦ 
πχεχῦσθαι τὸ αἷμα γενοµένοις ἑνόχοις, εἰ τὰ 
ευτοὺς ποιοῦντες ἐχχλίνομεν τοὺς µέχρι θανά- 
ἱνἐπιδουλεύοντας, ἐσομένοις δὲ kv πλείονι, xal 
pe χηλάσει παρ᾽ ἡμᾶς, εἰ φιλαυτοῦντες xal 
à ἐχείνων σχοποῦντες ἐπιδιδφημεν αὑτοὺς τῷ 
σδει, οὐ τῆς ἀνάγχης εἰς τοῦτο χαταλαθού- 
περ γὰρ καὶ ὁ πρὀφασίς τινι γενόμενος ἆμαρ- 
p αὐτὸς ἐπὶ ταύτην χεχινηχέναι τὸν ἁμαρτάνο- 
Wi δίχας ἐπὶ τοῖς δι’ αὐτὸν ἀνθρώπων τινὶ ἡμαρ- 
κ, πῶς οὐχὶ χαὶ ὁ παρὼν |f. παρὸν] ἐχχλῖναι, 
»δεῖνα προδότης Χριστιανοῦ γένηται, χαὶ ἐπί- 
τῆς χατὰ τὸν Ἰησοῦν θεοσεθείας μὴ ἐκχλίνας 


dant illi, qui nondum sanguinem nostrum quidem 
reipsa effudisse rei sunt facti ; si qua in nobis sunt 
facientes, declinaverimus cos qui insidias nobis 
vel ad mortem usque moliuntur; sed puniendi 
alioquin majori graviorique poena nostri causa, si 
nostri amantes, rebus illorum posthabitis, exposue- 
rimus nos ipsos interficiendo, nulla nos necessitate 
urgente. Nam si etiam qui alicui occasio peccati 
facetus fuerit, i& poenas dabit ob ea quz sui causa 
peccaverint aliqui homines ; quomodo non eiiam 
poenas daturus est, qui cum declinandi facultatem 
liabeat, ne proditor ille Christiani sit hominis, et 
insidiator cultus divini erga Jesum, non declinave- 
rit; imo potius concitaverit, etiamsi quod ad 


ἡ κροσπαροξύνας δὲ, οὐχὶ καὶ περὶ τῆς ἐχεί- P promplitudinem attinet fortitudinemque, hac in re 


Ιρτίας δώσει λόγον, χᾶν, τὸ ὅσον ἐπὶ τῇ εἰς τὸ 
εν προθυµίᾳ καὶ τῇ εἰς τοῦτο ἀνδρείᾳ, τιμῆς 
ΨοχΏς ἄξιος ᾗ παρὰ τῷ εὐσεθουμένῳ θεῷ, 
λογουμένῳ ὑπ' αὑτοῦ Σωτῆρι; Ὅτι δὲ ἡμῶν 
ὰ τοιαῦτα γέγραπται. ἵν ἡμεῖς, παράδειγµα 
ον Ἰησοῦν, xal ἐν τοῖς τοιούτοις αὐτοῦ µι- 
ενώμεθα, παραστέσει fj λέγουσα Γραφή" 
ϱυν οὖν αὐτὸν πιάσαι, χαὶ οὐδεὶς ἐπέδαλεν 
Ww τὴν χεῖρα, ὅτι οὕπω ἑλτλύθει ἡ ὥρα αὖ- 
ἃς γὰρ, χατὰ τὸ ῥητὸν τοῦτο, διὰ τοῦτο, οὐδεὶς 
ν ἐπ᾽ αὐτὸν τὴν χεῖρα, παρόντα xat μὴ φεύ- 
ἐπεὶ pfi ἐληλύθει d$ ὥρα αὐτοῦ, οὕτως xal 
οὗ ἀναχωρεῖν kv τῷ χαιρῷ τοῦ µηδέπω αὖὐ- 


ατηχέναι τὴν ὥραν, οὗ κατέσχητο μὲν ἂν, C 


οὐχ ἐπέθδαλεν αὑτῷ οὖδεὶς τὴν χεῖρα. Διόπερ 
ωστέον οὗ µόνον τοῦ, « "Eày διώκωσιν ὑμᾶς 
Wt ταύτῃ, φεύγετε εἰς τὴν ἑτέραν, » καὶ τῶν 
ἰλὰ χαὶ ὅτι ἠνίχα σννεδουλεύσαντο, ἵνα ἁπο- 
t τὸν Ἰησοῦν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρ:σαῖοι, 
Ίστον τηρῶν, οὐκέτι παῤῥησίᾳ περιεπάτει 

Ιουδαίοις ἀλλ οὐδὲ εἰς ἄλλην πόλιν àv- 


V ὄχλων πεπληρωμένην, ἀλλά τινα ἀναχεχω- 


* γέγραπται γάρ" ε Ὁ οὖν Ἰηπσοὺς οὐχέτι 
(q περιεπάτει Ev τοῖς Ἰουδαίοις, ἀλλὰ ἁπῆλ- 
θεν εἰς τὴν χώραν ἐγγὺς τῆς ἑρήμου, εἰς 
; λεγομένην πόλιν. » Καὶ οὗ μόνος γε ἐκεῖ 
θεν, ἀλλὰ µηδεµίαν ἀφορμὴν διδοὺς τοῖς ζη- 
ὑτὸν, καὶ τοὺς μαθττὰς μεθ) ἑαυτοῦ mapel- 
χαὶ ἐχεῖ ἔμεινε μετὰ τῶν μαθητῶν. » Τοιοῦ- 
xa τὸ £v τῷ χατὰ Ματθαῖον γεγραμμµένον' 
κούσας, ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη, ἀνεχώρησεν 
Γαλιλαίαν, καὶ καταλιπὼν τὴν Ναζαρὲθ, ἑλ- 
ῴχησεν εἰς Καφαρναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν, 
:Ζαθουλὼν καὶ Νεφθαλείμ' » xai ἐπὶ τὸν 
ἆ φθάσας τοῦ συλληφθῆναι, ἐτήρησεν, ὑπὲρ 
ταρ᾽ ἑαυτὸν τοῦτο παθεῖν, µήτε ἐν Ἱεροσο- 
εὑρεθῆναι, µήτε Ev. τῷ ἱερῷ, ἕνθα ἑδίδασχε 
μήτε ἐν ἄλλῳ τοιούτῳ τόπῳ' « Ἐξηλθε 


B. vit, 90. ** Matth. x, 25. 


[ή. Deest in codice Regio, scd exstat in 
o. 

Φὐ κατέσχητο μὲν ἂν, ὅμως δὲ οὐκ ἐπέ- 
ὑςτῷ οὐδεὶς τὴν χείρα  διόπερ, elc. Sic 


*! Matth. iv, 


honore ac laude sit dignus apud Deum, quem pie 
colit, apudque Servatorem, quem confessus fuerit? 
Porro quod nostri causa hac scripta fuerint, quo 
Jesum baberemus exemplar, 398 cujus in hujus- 
cemodi rebus imitatores essemus, docet Scriptura 
dicens : «Quarebant igilur eum comprehendere, et 
nullus in eum conjecit manum , «quod nondum 
venisset bora ejus **.» Ut enim, juxta hunc textui, 
nullus in eum conjecit manum, praseutem , et non 
fugientem, quia nondum venisset hora ejus; sic 
eliam si non secessissel in eo teinpore, quo non- 
dum instabat hora ejus, eum baudquaquam deten- 
turi. fuissent, et similiter nullus in eum conjecit 
manum, Quocirca iutelligendum est non !antum 
illud ** : « Si persecuti vos fueriut iu una civitate, 
fugite ad aliam, » et ea qua sequuntur; sed etiam 
lioc, quod quaudo una consultaverunt pontifices et 
Pbarisei ut Jesum interficerent , id quod rationi 
erat inaxime cousentaneuim servans , Servator non 
amplius propalany ambulabat inter. Judzos; sed 
neque in aliain urbem secessit turbis plenam, sed 
in quamdam urbem scorsum positam. BSeriptuim 
est enim : « Jesus igitur jam uon propalam awbu- 
labat inter. Judzos; sed obiit illinc in locum de- 
serio proximum ; nempe in civitatem qua dicitur 
Ephraim. » Nec sane solus eo coucessil, verum ne 
ullam occasionem se quarentibus daret, discipulos 
eliam secum assumpsit , « illicque versabatur cum 


D discipulis. » Tale quiddam est etiam quod in Evan- 


gelio a Matthaeo tradito scriptum est ** ; quando 
« audiens Joannem traditum esse, secessit iu Gali. 
δι, relictaque Nazareth, profectus habitavit 
Capbaruaum civitatem maritimam, iu finibus Za- 
bulon , et Nephthalim ;» et cum tempus appeleret 
ut comprebenderetur, observavit ne ultro illud 
pateretur, neque in Hierosolymis inveniretur, vel iu 
templo, wbi frequenter docuit, neque in ullo alio 
simili loco : « Exivit enim cum disclpulis suis 


13, 15. 


hunc locum optime restituit codex Bodleianus. Iu 
codice Regio vitiose legitur, χατέσχητο μὲν àv, 
ἡμεῖς δ.όπερ. 


391 


ORIGENIS 


trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quem A Υὰρ σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ πέραν τοῦ ) 


intravit ipse, et discipuli ejus **.» Sic autem secessit 
per id temporis, et in publico non ambulabat, ut 
pontifices et Phariszi volentes illum comprehen- 
dere, egerent Juda, propterea quod discipulus ipsius 
cum esset, probe sciret loca secessus illius. Quo- 
circa tunc « Judas cum accepisset cohortem, et ex 
principibus sacerdotum, ac Phbarisseis ministros, 
illuc venit cum laternis, et facibus, et armis 93. » 


Ceterum lioc loco Evangelii declaratur quod siqui-, 


dem noluisset capi, haudquaquam detentus fuisset : 
detentus autem fuit, cum humilem praebuit seipsum, 
et factus obediens 899 detinentibus vel usque ad 
crucem **, Quando igitur exivit, et dicit his qui ad 
hortum venerant : « Quem quzritis? » et responde- 
runt ipsi :«Jesum illum Nazarenum;» cum illis dixis- 
set : «Ego sum, » virtute sua divina «abiere retro, 
humique ceciderunt **. » Deinde post hoc cum 
voluisset recipere dispeusationem, atque ccono- 
miam per passionem, «rursum interrogavit eos : 
Quem quzritis? at illi dixerunt : Jesum Nazare- 
num. » Et post pauca **, « cohors, et tribunus mili- 
tun, et ministri Judzorum comprehenderunt Je- 
sum » volentem, « etligaverunt ipsum» se przben- 
tem vincnlis. Nam si pati noluisset, num rursuin 
dixisset, « Ego sum, » et abiissent hi, tot quot 
essent, retro, omnesque humi prostrati fuissent? 
Ut auteni talibus rebus docet nos secedere in per- 
eccutionibus eL in insidiis qua adversum nos 
struuntur; sic etiam alibi reperias eum secedere 
ab his quze bona mundus ducit, ut per hec etiam 
doceat nos mundi cignitates fugere excellentiasque 
in ipso exsistentes. « Jesus enin cum aliquando 
cognovisset futurum ut venirent, et raperent eum, 
ut illum regem facerent, secessit in montem, » sed 
non cum discipulis, sed « solus 7, » ne his occasio- 
nem quidem przbens, tanquam ipsum amantibus, 
et qui voluissent cum cxteris ipsum facere regem, 
jam mundane ipsorum etiam rex esset. 


19. Hzc quidem in textum, et in doctrinam, 
quas est ex evangelica littera, de secessu. At vero 
in anagogen talia dicuntur : Jesum olim propalam 
inter Judzos. obambulasse, quando sermo Dei per 


τῶν Κέδρων, ὅπου ἣν xjmoc, εἰς ὃν clan 

xai ol μαθηταὶ αὐτοῦ. » Οὕτω δὲ ἀνεχέ 

ἐχεῖνο χαιροῦ, xai οὐχ ἐδημοσίενεν, ὡς δε] 

ἀρχιερεῖς xai τοὺς Φαρισαίους, βονλοµένι 

συλλαθεῖν, τοῦ Ἰούδα, διὰ τὸ μεμαθητεῦα 

περιεργαζοµένου xal τοὺς τόπους τῆς ἀνα; 
αὐτοῦ * διὸ τότε « ὁ Ἰούδας, λαθὼν τὴν om 
ἐκ τῶν ἀρχιερέων xat Φαρισαίων ὑπηρέτακ 
ἐχεῖ μετὰ φανῶν, xaX λαμπάδων, xax ὅπλω 
τοῦτον δὲ τὸν τόπον τοῦ Εὐαγγελίου δηλοῦτι 
μὲν ἐδούλετο μὴ ἁλῶναι:, οὐκ ἂν κατεσχε 
εσχέθη δὲ ταπεινῶν (62) ἑαυτὸν, xal γινόι 
ἦχοος τοῖς χατέχουσι, καὶ µέχρι τοῦ στανρε 
οὖν ἐξήλθε, xal λέγει τοῖς ἑἐλθοῦσιν εἰς «b 
« Τίνα ζητεῖτες » ἀπεχρίθησαν αὑτῷ' « "kh 
Ναζωραΐον’ » xai à μὲν εἶπεν αὑτοῖς, ε Ἔ. 
χαὶ ἀπὸ τῆς θείας αὐτοῦ (05) δυνάµεως ε 
εἰς τὰ ὀπίσω, xai ἔπεσον yauat. » Εἶτα µε 
ὅτι [{. ὅτε] ἐθουλήθη ἀναδέξασθαι τὴν Ev τῷ 

κονοµίαν, « πάλιν Πρώτησεν αὐτούς' Τίνα Q1 
δὲ εἶπον, Ἰησοῦν τὸν Ναζωραῖΐον ’ » καὶ µε 
ε Ἡ σπεῖρα, xai ὁ χιλίαρχος, xat οἱ ὑπηρ 
Ἰουδαίων συνέλαθον τὸν Ἰησοῦν » ἑχόντ 
ἵδησαν αὐτὸν, » παρέχοντα ἑαυτὸν τοῖς δει 
γὰρ μὴ ἐθούλετο παθεῖν, εἶπεν ἂν πάλιν 
εἰμι; » xal ἀπῆλθον ἂν οἱ τοσοῦτοι εἰς τὰ ὁπ 
πάντες ἔπεσον ἂν χαµαί; Ὥσπερ δὲ διὰ τῶν 
διδάσχει ἡμᾶς àv διωγμοῖς, χαὶ ταῖς καθ᾽ d 
θουλαῖς ἀναχωρεῖν, οὕτως Ev ἄλλοις εὕροι 
ἀπὸ τῶν νομιζοµένων εἶναι Ev κόσµῳ χαλῶι 
ροῦντα, ἵνα xal διὰ τούτων διδάξῃ φεύγειν : 
σμῳ ἀξιώματα xal τὰς ἓν αὐτῷ ὑπεροχάς. « 
γάρ ποτε Υγνοὺς, ὅτι μέλλουσιν ἔρχεσθαι, x 
ζειν αὐτὸν, ἵνα ποιῄσωσι βασιλέα, ἀνεχώρ 
τὸ ὄρος, » ἁλλ᾽ οὗ μετὰ τῶν μαθητῶν, ἀλλὰ 
μὴ παρέχων μτδὲ τούτοις ἀφορμὴν, ὡς qui 
τὸν, καὶ βουληθεῖσιν ἂν μετὰ τῶν θελόντων 
αὐτὸν βασιλέα, ty' Ίδη γένηται xaX χοσμικᾶ 
βασιλεύς, 

19. Ταῦτα μὲν εἰς τὸ ῥητὸν, xaX τὴν ἀπὸ ει 
γελικοῦ γράμματος περὶ ἀναχωρήσεως διδα 
Ei; δὲ τὴν ἀναγωγὴν λεχθείη ἂν τοιαῦτα" ὅτι 
πάλαι μὲν παῤῥησίᾳ τοῖς Ἰουδαίοις περιεπι 


prophetas inter eos versabatur: Jesu enim erat D ὁ λόγος τοῦ θεοῦ διὰ προφητῶν αὐτοῖς àves 


propalam vox illa : « Ilzec dicit Dominus;» sed nunc 
non amplius Jesus inter Judzos propalam obambu- 
lat, sed inde abiit, nec est Dei sermo inter Judzos: 
indeque digressus, nempe a Jud:zis, venit in locum 
deserto vicinum, de quo dicitur ** : «Mul. filii 
desertze, magis quam ejus quze virum habet ;» et ad 
quam dicitur : « Lzetare, sterilis, qus» non paris ; 
erumpe, et clama, quiz? non parturis **. » Est autem 
deserto vicina civitas Ephraim, ad quam venit 


** Joan. xvin, 4. 
" Galat. iv, 27. ** ibid. 


(62) Codex Bodleianus, ταπεινώσας. 


to* Ἰησοῦ γὰρ ἣν παῤῥησία, fj: « Τάδε λέ 
ριος᾽ » ἀλλὰ νῦν οὐχέτι παῤῥησίᾳ ἐν τοῖς " 
Ἰησοῦς περιπατεῖ, ἀλλὰ ἀπΏηλθεν ἐχεῖθεν, 

ἔστι θεοῦ λόγος ἐν Ἰουδαίοις' xal ἀπελθὼν 

λέγω δὲ ἀπὸ τῶν Ἰονυδαίων, εἰς τὴν ἐνγὺς * 
μου ἦλθε χώραν, περὶ ἧς λέγεται’ « Πολλὰ 4 
τῆς ἑρήμου, μᾶλλον f) τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρε 
πρὸς ἣν εἴρηται' « Εὐφράνθητι στείρα td) οὐ 
ca * ῥῆξον, xal βόησον ἡ οὐκ ὠδίνουσα. » "E 


9 jbid. 9. ** Philip. 11, 8. ** Joan. xvin, 4 seqq. ** ibid. 12. *' Joam 


(65) Καὶ ἁπὸ tnc θείας αὐτοῦ. [πο desunt in editione lluetii, sed exstant in codice Bodleian 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


754 


je ἐρήμου πόλις "Egpatg, εἰς ἣν ἆλθεν Ἰη- A Jesus, non amplius propalam obambulaus iuter 


κέτι παῤῥησίᾳ περιπατῶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις. 
ύεται δὲ Ἐφραῖμ (64) χαρποφορία, ἀδελφὸς 
Gar, πρεσθυτέρου τοῦ ἀπὸ λήθης λαοῦ (65): 
p τὺν ἀπὸ λήθης λαὸν χαταλειφθέντα, γεγέντ- 
 ἐθνῶν χαρποφορία, ὅτε « ποταμοὺς » μὲν 
τῷ Ἱσραὴλ « ἔθετο » 6. θεὸς « εἰς ἔρημον, 
όδους τῶν » ἐχεῖ « ὑδάτων εἰς δίφαν, xal 
MeV « καρποφόρον εἰς ἄλμην, ἀπὸ χαχίας 
εοικούντων ἐν abf" » ἀπὸ δὲ τῶν ἐθνῶν 
! ἔθετο εἰς λίµνας ὑδάτων, xal γΏν ἄνυδρον » 
ϐ) v5» ε εἰς διεξόδους ὑδάτων. καὶ χατ- 
κεῖ πεινῶντας, χαὶ συνεστέσαντο πόλιν χατοι- 
y thv Ἐχκλησίαν  ἔνθα « ἔσπειρεν ἀγροὺς » 
Ιπεσόντα σπόρον ἐπὶ τὴν καλὴν καὶ ἀγαθὴν 


Jud:xos. Sonat autem Ephraim, 0) οἱ iuterprete- 
ris, fertilitas : fuitque Ephraim frater Manasse, 
loc est populi natu. grandioris, maximeque obli- 
vioni traditi, Simul atque eniin derelictus est po- 
pulus oblivioni traditus, orta est ez gentibus ferti- 
litas : nempe cum « flumina » quidem, quz sunt in 
|sraele, « vertit » Deus «in desertum ; et venas 
aquarum » illic exsistentium, «in loca. siticulosa; 
et terram » eorum «frugiferam , in sterile solum, 
propter incolarum vitiositatem ; » gentium vero 
« deserlum vertit in slagna aquarum, terramque » 
corum «siticulosam, in venas aquarum : ibique 
collocavit famelicos, et exstruxerunt urbcm cele- 
brem *, » uempe Ecclesiam, ubi « seminavit agros, » 


ποιοῦσαν ἑχατονταπλασίονα * xal « ἐφύτευ- B juxta semen, quod cecidit in terram praeclaram, 


ἱλῶνας) » xXMuata γάρ εἰσιν οἱ Κυρίου µα- 
ἔτινες xal « ἐποίγσαν χαρπὺν γεννήµατος, 
{ησεν αὐτοὺς, xa ἐπληθύνθησαν σφόδρα. » 
δὲ τοὺς ἐν τούτοις ἀλογωτέροις μικροὺς εἶναι 
0 ὁ δὲ (66*) ἀνθρώπους καὶ κτήνη σώζων Κύ- 
parue Y&p: « Καὶ τὰ χτήνη αὐτῶν οὐκ ἐσ- 
» Καὶ οἱ μὲν Ἰουδαῖοι ε ὠλιγώθπσαν, xal 
σαν ἁπὺ θλίψεως χαχῶν, xai ὀδύνης * xal 
ἑξουδένωσις ἐπὶ τοὺς » διὰ τὸν ᾿Αθραὰμ 
ας’ xal ἐπλάνησεν αὐτοὺς iv ἁθάτῳ, xai 
&p* » μετ᾽ ἐχείνους δὲ ὁ θεὸς « ἐθοήθησε » 
ὢν ἐθνῶν « πένητι » λαῷ ἐχ πτωχείας, xal 
ug πρόδατα πατριὰν, οὓς ὄφονται » εὐθὺς 
ελοι, « xai εὐφρανθήσονται, xal πᾶσα ávo- 
Δάδει τὸ στόµα αὐτῆς. » Τούτοις δὲ μυστι- 
Ρητευομένοις ἐν ἑκατοστῷ ἔχτῳ φαλμῷ ἐπι- 
ε Tí; σοφὸς, χα) φυλάξει ταῦτα, χαὶ συν- 
t Er τοῦ Κυρίου; » Ἐλεοῦντος γὰρ τοῦ Ku- 
:ἀπὺ τῶν ἑθνῶν, ὁ σοφὸς ταῦτα φυλάξει, συν- 
λέη τοῦ Κυρίου. Οὐχοῦν « Ἰησοῦς οὐκ ἔτι 
Ε περιπατεῖ ἓν τοῖς Ἰονδαίοις, ἀλλὰ ἁπῆηλθεν 
lg τὴν χώραν » τοῦ ὅλου χόσµου, « ἐγγὺς 
ου » Ἐχχλησίας, «εἰς Ἐφραῖμ » τὴν καρ- 
αν λεγομένην πόλιν, € κάχεῖ ἔμεινε μετὰ 
τῶν" » xal ἔστι µέχρι τοῦ δεῦρο μετὰ τῶν 
αὑτοῦ Ἰησοῦς ἐγγὺς τῖς ἐρήμου, εἰς 
λεγομένην πόλιν πάρεστι γὰρ τῇ χαρπο-ο- 
ἐπὶ τῇ γενέσει γε τοῦ Ἐφραῖμ τούτου εἴποι 
ᾖσας αὐτὸν σιτοµέτρης ἡμῶν Κύριος, Ó ταπει- 
υτὸν, xal γενόμενος ὑπήχοος µέχρι θανάτου, 
δὲ στανροῦ΄ « Ηὔξησέ µε ὁ θεὸς ἐν τῇ γῇ 
ινώσεώς µου. ν 
Hy δὲ ἑγγὺς τὸ Πάσχα τῶν "Ἠουδαίων, xa 
πολλοὶ τῶν Ἰο,δαίων εἰς Ἱεροσόλυμα £x 
4$ πρὸ τοῦ Πάσχα, ἵνα ἁγνίσωσιν ἑαυτούς. 
οὖν τὸν Ἰησοῦν, καὶ ἔλεγον µετ᾽ ἀλλήλων 
. €i, 93 seq. * Luc. vii, δ. ? Psal. 
n,8. ' Gen. xL, 22. 
ἑρμηγεύεται δὲ Ἐςραῖμ Kapacgopla. 
ius De nom. Hebs., « Ephraim, » frugifer, 
η. ΑΠ] « fructum dedii. » Genes, x1, 52. 
"v ἁπὸ .1ήθης Aaov. Manasse enim dictus 
1 € oblitus fuit, » Genes, ALI, 51. lta Ma- 


i8 Juda nomen a Dei oblivione dictum νο- 
Imudici. Hieronymus De mom. Hebr.: 


cvi, 51, $8. 


et bonam , et facientem fructum centesimum *; οἱ 
« plantavit vineas, » cujus palmites erant discipuli 
Domini, qui etiam «fecerunt fructum copiosum, et 
benedixit eis , et multiplicati sunt valde *. » Quiu- 
eliam ne hos quidem, qui a ratione alieniores 
erant, parvos esse cogitavit ille, qui homines el 
jumenta servat * ; scriptum est enim *: «Et jumenta 
eorum non minuit, » Ac Judaei quidem « imminuti 
sunt, et afflicti fuere a tribulatione malorum, ct 
dolore; effuditque ( Deus) contemptum in princi- 
pes» propter Abraham; «et errare fecit eos in invio, 
et non iu via. » Deus igitur post Jud:eos, populum 
gentilem «pauperem cxemitex umeudicitate, tracta 
vitque familias velut oves, quos videbunt » mox 
angeli, «et letabuntur, et omnis iniquitas obturabit 
os suum. » His in psalmo sexto supra ceutesimum 
mystice prophetatis subjungitur : «Quis sapiens, et 
custodiet hzc, et intelliget misericordias Domini? » 
benefico enim exsistente Dormiuo iu gentiles, sapiens 
hac custodiet, intelligens beneficia Domini. «Jesus 
igitur non amplius in publico obambulabat iuter 
Judzos , sed inde abiit in locum» totius orbis, Ec- 
clesie « deserto vicinum; » nempe «in urbem 
Epliraiimn, » quz? dicitur frugifera civitas; « illicque 
versabatur cum discipulis : » estque ad hunc usque 
diem Jesus cum discipulis suis in urbe, quam 
vocaut Ephraim , deserto vicinam : nam adest 
fertilitati : et in ortu sane hujus Ephraim dicet 


p illius genitor Domiuus noster frumenti erogator, 


qui seipsum humilem przbuit facuis obediens usque 
ad inortem, mortem antem crucis *: « Auxit. me 
Deus in terra atllictionis mez *. » 

A1 20. « lustabat autem Pascha Judzorun, 
et ascenderunt multi Judzorum Jerosolymam ez rc- 
gioue ante Pascha, ut purificarent se. Quarebaut 
ergo Jesum, et colloquebantur inter se in templo 
* Psal, xxxv, 7. — * Psal.cvi, 58-45. 


« Manasse, » oblitus, sivc necessitas. 

(66) Secundum istud γῆν videtur παρέλχειν et 
resecandum. 

(66*) 'O δέ. Hxc verba stare sic non 
legendum est vel óyz, quod οἱ melius, ve 
ὅδε 6. EpiT. 

(67) Codex Budleisnus, εὑθυς' editio Huctii, c00:Tg. 


ossunt : 
ὅδε aut 


755 ORIGENIS p^] 


stantes : Quid videtur vobis, quod non venerit ad A v τῷ ἱερῷ ἑστηχότες: TL ὑμῖν δοχεῖ, ὅτι (68) au, 
diem festum *? » Non idem censendum est esse οὐ] gh ἕλθῃ sl; τὴν ἑορτήν; » OO τὸ αὐτὸ νοµι- "E 


Pascla Domini et Pascha Jud:zorum : nam Pascha — t£ovelva: Πάσχα τοῦ Κυρίου καὶ Πάσχα τῶν "lovbalury (a 333 
secundum Legem, ad Dominum pertinet; ad eos τὸ μὲν yàp χατὰ τὸν vópov Πάσχα, ἑστὶτοῦ Κυρω {κ 
vero qui sunt exleges, Pascha Judeorum. Quocirca δὲ τῶν παρανόμων Πάσχα τῶν Ἱουδαίων. Διὸ παρι — (5 72 


animadvertendum est quando dicitor Pascha Do- 


mini, el alii dies, et quando non Doinini, sed eo- 
rum qui redarguuntur ob peccata. Verbi gratia in 
Exodo post alia scriptum est de Paschate in primo 
prscepto : « Et comedetis illud festinanter ; Pascha 
est enim Domini ; » et in secundo : « Si dixerint ad 
vos fllii vestri : Quinam cultus est vobis iste? re- 
spondete : Vietima est Pascha Domini, quoniam 
protexit donus filiorum Israel in ZEgypto *. » In 
Isaia vero, non sui ipsius, sed peccatorum inquit 
Dominus esse novilunia, et Sabbata, et jejunium, 
et ferias, et festivitates; quod si festivitates, liquet 
etian quod Pascha, cum hzc una sit inter festivi- 
tates. Scriptum est autem hunc in modum : « No- 
vilunia vestra, et Sabbata vestra, et diem magnum 
not to'ero : jejunium, et ferias, et novilunia vestra, 
et festivitates vestras odit anima mea '*. » Quin in 
uno ex duodecim prophetis scriptum est : « Odi ac 
detestor festivitates vestras ** : » et juxta expositam 
elocutionei, Pascha uon Domini, sed Judzorum 
erat: dictumque est Judzorum Pascha, quod in 
ipso insidias molirentur Servatori nostro. Opinor 
etiam illis prophetice dictum fuisse : « Odi alque 
abominatus sum festivitates vestras : » opus enim 
noi congruens festivitati Dei, sed scelestum in ipso 
Paschate fecerunt, interfecto Jesu. Verumtamen 
ante hoc Pascha Judaeorum, multi ascenderunt. ex 
regione, ut se puriflcarent. Przoccupans autem di- 
cerem multos non considerasse quomodo purifica- 
rent seipsos, propterea quod existimantes suum 
ipsorum Pascha cultum praestare Deo, tantum 
abfuit ut se puriflcarent, ut etiam scelestiores fle- 
rent quam erant, antequam. sanctillcarent seipsos. 
Dixerunt enim Pilato qui Jesum illi tradiderunt Ju- 
dzi : « Nobis non licet interficere quemquam !* ; » 
propter quos ille dixit Servatori : « Nunquid ego 
Judzus sum? Gens tua, ct pontifices tradiderunt te 
mihl !s. » Ac sane qui dicebant se ascendisse ut 
puríficarentar, « clamaverunt 49. dicentes » Pi- 


lato : « Ilunc ne » dimiseris, « sed Barabbam : erat D 


3utem Barabbas latro !*; » et rursum « responde- 
runt Judzi : Nos legem habemus, el secundum {6- 
gem debet mori, quia Filium Dei se fecit !*. » Et 
rursus « Judi clamaverunt » ad.Pilatum « dicen- 
tes : Si hune dimitus, non es ainicus Cesaris; nam 
quisquis se regem facit, contradicit Cxsari !*. » 
Λο rursus « clamaverunt » Judzi : « Tolle, tolle ; 
crucifige eum !”. » Ac sane qui ascenderant ante 
Pascha seipsos purificaturi dicebaut iu eodem Pa- 
schate : « Non liabenius regem nisi. Czesarem 5, ο 


ον Joan. xi, 55, 56. * Exod. xn, 11; xxvi, 27. 
91. **jbid.35. '* ibid. 49. '* Joan. XIX, 7. 


(68) ln codicc Regio deest. ὅτι, 


B των φησὶν εἶναι ὁ Κύριος τὰς νουµηνίας , xà 7e! 


19 |sa. 1, 19, 14. 
15 ibid. 12. 


ἡμέραι, xai πότε οὐ τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ τῶν ly: 
µένων ἐπὶ ἁμαρτίαις olov ἓν μὲν τῇ Ἐξόῳ vé 
Υραπται μεθ) ἕτερα χατὰ τὴν πρώτην περὶ Πάσχα 
ἐντολήν * « Καὶ ἔδεσθε αὐτὸ μετὰ σπουδῆς , Πάσχο 
ἐστὶ Κυρίου. » xai χατὰ τὴν δευτέραν' « Ἐὰν λὰ, 
γωσι πρὸς ὑμᾶς οἱ υἱοὶ ὑμῶν. Τίς ἡ λατρεία αὔτι 
ὁμῖν ; καὶ épelze* θυσία τὸ Πάσχα τοῦ Κυρω, ὧν 
ἐσχέπασε τοὺς οἴχους τῶν νἱῶν Ἰσραὴλ ἐν Αἰγύποῳ» -) 
Ἐν δὲ τῷ Ἡσαῖᾳ, οὐχ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ τῶν ἁμαριανόν' 


ρητέον πότε λέγεται Κυρίου τὸ Πάσχα, xol ἕλλα E . 


σἀάθθατα, καὶ νηστείαν, xai ἁργίαν, καὶ lenem ' 
εἰ δὲ τὰς ἑορτὰς, δῆλον, ὅτι xal τὸ Πάσχα' µία τὰς ? 
αὐτὴ τῶν ἑορτῶν ἐστι. Γέγραπται δὲ οὕτως" « Tes 
νουµηνίας ὑμῶν, xat τὰ σάθδατα ὑμῶν, xal ἡμ 
βαν μεγάλην οὐχ ἀνέχομαι" νηστείαν, ἣ καὶ ἀργία» 
καὶ νουµηνίας ὑμῶν , xai τὰς ἑορτὰς ὑμῶν uoti κ 
φυχἠ µου. » Καὶ Ev. τινι δὲ τῶν δώδεχα γέγραπκτα m 

« Μεμίσηχα, ἁπῶσμαι τὰς ἑορτὰς ὑμῶν' » xal xa— 
τὴν ἐχχειμένην τοίνυν λέδιν, τὸ Πάσχα οὐ τοῦ K—— 
ρίου, ἀλλὰ τῶν Ἰουδαίων ἣν. ὁ γὰρ Σωτὴρ ὑμῶν iz" 
αὐτῷ ἐπεθουλεύετο" xal διὰ τοῦτο αὐτῶν οἶμαι 

Πάσχα εἱἰρῆσθαι αὐτοῖς προφητικῶς τό" «Μεμίσηχας, 
ἀπῶσμαι τὰς ἑορτὰς ὑμῶν' » ἔργον γὰρ οὐχ ἑορτῖμα- ὃ 
θεοῦ, ἀλλ) ἑναγὲς àv. αὐτῷ πεποιῄχασι τὸν Ἰησοῦ am? 





C ἀποχτείναντες. Πλὴν πρὸ τοῦ Πάσχα τῶν Ἰουδᾳαίωκα--Ἡ 


τούτου, πολλοὶ ἀνέδησαν εἰς Ἱεροσόλυμα ix εἲς puse 
gae, ἵνα ἁγνίσωσιν ἑαντούς. Προλαθὼν δ᾽ ἂν εἴποσν «t 
ut, ὅτι οὐχ ἑνόουν οἱ πολλοὶ πῶς ἂν ἁγνίσαιεν ba 92 
τούς. διόπερ δοχοῦντες τὸ ἑαυτῶν Πάσχα Aacpelamgzm 
προσφέρειν τῷ θεῷ, τοσοῦτον ἑἐδέησαν τοῦ ἀγνίσς»ν "a6 
ἑαυτοὺς, ὥστε ἐναγέστεροι γενέσθαι οὗ σαν ἑναγε; mm 
πρὶν ἁγνίσωσιν ἑαντούς. Εἶπον γὰρ τῷ Πιλάψφαω d 
παραδιδόντες αὐτῷ τὸν Ἰησοῦν 'loubalot* « "Hug ο 
οὐκ ἔξεστιν ἀποχτεῖναι οὐδένα.» δι’ οὓς ἔλεγε « am 
Σωτῆρι « Μήτι ἐγὼ Ἰουδαῖός εἰμι; Τὸ σὺν Eüvocccz— 
xat οἱ ἀρχιερεῖς παρἐδωχάν σε Epol. » Καὶ οἱ λἐγοντάκν. ές 
vs ἀναθεθηχέναι ἵνα ἀγνίσωσιν ἑαυτοὺς, « ἐχραύγα-»»''ι'Ὅ- 
σαν λέγοντες » τῷ Πιλάτφ : « Mh τοῦτον » ἀπολύση "b 
« ἀλλά τὸν Βαραθθᾶν ' ἣν δὲ ὁ Βαραθδᾶς λῃστής. 
Πάλιν «ἀπεχρίθησαν οἱ 'Loubaio* Ἡμεῖς νόµα» 3" 
ἔχομεν, xal κατὰ τὸν νόμον ὀφεῖλει ἁποθανεῖν, t 
Yiby θεοῦ ἑαυτὸν ἑποίησε. » Καὶ πάλιν « οἱ 'oufaicee —9^ 
ἐχραύγαζον λέγοντες » πρὸς τὸν Πιλᾶτον: « Fia" 
τοῦτον ἀπολύσῃς, οὐκ εἶ φίλος τοῦ Καΐσαρος * 
ὁ βασιλέα ἑαυτὸν ποιῶν ἀντιλέχει τῷ Kalsapr. » Κα —" 
πάλιν εἐχραύγασαν » ot Ἰουδαῖοι' « "Apov, pov, σταύ ^ 
ρωσον αὐτόν.» Kat οἱ ἀναθεθηχότες γε πρὸς T 
Iácya , ἵνα ἀγνίσωσιν ἑαυτοὺς, ἔλεγον ἓν αὐτῷ τῇ 2503 

Πάσχα: « Οὐκ ἔχομεν βασιλέα εἰ μὴ Kalcapa. we 





-) 





Amos v, 34. '* Joan. αν - 
"U jbid. 1ο. | ibid. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXVIII. 


198 


«bc τοὺς μαθητὰς εἶπε προφητεύων ὁ A Ceterum quod discipulis Servator dixerat propbe- 


tdÀ λέγων, « Ἔρχεται (pa, ὅτε πᾶς ὁ 
ς ὑμᾶς δόξει λατρείαν προαφέρειν τῷ 
yjto ἀπ᾿ αὐτοῦ ἀρξάμενον πεπλήρωται * 
ὥσαντες αὐτὸν ἀποθανεῖν, ἐδόχουν λατρείαν 
y τῷ θεῷ, xai ἀναθεθήχεισαν εἰς Ἱεροσό- 
τοῦ Πάσχα, ἵνα ἁγνίσωσιν ἑαυτούς" ὁ δὲ 
νισμὸς οὐ πρὺ τοῦ Πάσχα, ἀλλ Ev τῷ 
κε Incoug ἀπέθανεν ὑπὲρ τῶν ἁγνιζομέ- 
μνὸς Θεοῦ, xal fpe τοῦ χόσµου τὴν ἆμαρ- 
ἐδήτουν γε οὗτοι Ἰουδαῖοι τὸν Ἰησοῦν, 
κφεληθῶσιν, ἀλλ ἵνα αὐτὸν ἀποχτείνωσι: 
ἴπεν ἄν ΄ « Νῦν δὲ ζητεῖτέ µε ἀποχτεῖναι, 
θειαν ὑμῖν λελάληχα, ἣν fxouca ἀπὸ τοῦ 
ἡ ἓν αὐτῷ γε τῷ ἱερῷ ἑστηχότες ἔλεγον 


λους περὶ τοῦ Ἰησοῦ: «Τί δοχεῖ ὑμῖν, ὅτι p 


f| εἰς τὴν ἑορτήν; » "AXX οὐχ ὅπου οὗτοι 
v, ἑώρταζεν Ἰησοῦς, ἀλλ’ εἰς τὸ μέγα ἀνώ- 
ϱὺ σεσαρωμένον xal χεχοσμηµένον, ὅπου 
ἐπεθύμησε τὸ Πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν 
3b τοῦ παθεῖν. Ἐϊποις δ᾽ ἂν, ὅτι xal vov 
ἐν τῷ ἱερῷ ζητοῦντες τὸν Ἰησοῦν, ἑπ- 
ι μὲν ὡς ἱεραῖς ταῖς Γραφαῖς, διὰ δὲ τὸ 
v ἐληλυθότα, ζητοῦντες τοῦτον μὲν χα- 
ἵερον δὲ τούτου Χριστὸν ὁμολογεῖν. Πρό- 
 δύνασαι χαὶ ἄλλους Ἰουλαίους λέγειν, 
ας tl; Ἱεροσόλυμα, xai ἐργομένους εἰς 
τοῦ θεοῦ, ἀπὸ τῆς ἔξω Ἱεροσολύμων χώ- 
ἱρχομένους ἵνα ἁγνίσαντες ἑαντοὺς δυνη- 
κα ἂν τὸ Πάσχα τυθῇ Χριστὸς, ἑορτάζειν 


tans, ac dicens : « Yenit hora, cum quisquis vos in- 
terfecerit, videatur. cullum. prastare Deo !*, » hoc 
in seipso cum incepisset, impletum est. Qui nam-. 
que ilignura esse censuerunt ut moreretur, videban- 
wur cultum prestare Deo, et ascenderant Jerosolv- 
mam ante Pascha, ut se purificarent. Ai vero puri- 
ficaiio vera non ante Pascho, sed in ipso Paschate 
erat; tim. scilicet, quando Jesus iortnus est pro 
his qui purificabantur, velut Agnus ille Dei, οἱ tulit 
peccatum mundi **. Ac profecto Jesum quazrebaut 
hi Jud:i, non ut adjuvarentur, sed ut eum interfice- 
rent : quibus dixisset : « Nunc vero quzritis me in- 
terficere, lominem, qui veritatem locutus sum vo- 
bis, quam audivi a Deo 1. » EL sane in templo 
ipso stantes colloquebantur Inter se de Jesu : 
€ Quid videtur vobis, quod non venerit ad diem 
festum **? » At non ubi hi stabant, diem festum 
agebat Jesus, sed in coemaculo maguo scopis pur- 
gato et inundato, ubi desiderio desideraverat Pas: la 
manducare cum discipulis, antequam pateretur *?, 
Diceres igitur eos etiamnum in templo stare quzren- 
tes Jesum, innixos veluti sacris Scripturis; se 
quia quzrentes ignorent eum qui venit, huic qui- 
dem maledicere, diversum vero ab hoc coníiteri 
Christum. Adhibe vero mentem, an dicere possis 
alios quoque Judzeos esse qui ascendant Jerosoly- 
mam, veniantque ad urbem Dei ex regione qua» est 
exira Jerosolymam, veniantque ut. puiilic..li dem 
festum tum agere possint, cum Pascha. iwumoiatus 


ταλαιᾶ, ph ζύμῃ χαχίας xoi πονηρίας, C fuerit Chrisius **, non fermento. veteri, ueque fer- 


ύμοις εἰλιχρινείας καὶ ἀληθείας. Καὶ ol 
; ζητοῦσι τὸν Ἰησοῦν ἐν τῷ ἱερῷ ἑστηχό- 
μαφῶν, xal ἑπαποροῦοι πρὸς ἀλλίλους, εἰ 
dg τὴν ἑορτὴν Ἰησοῦς. 


βώχεισαν δὲ οἱ ἀρχιερεῖς χαὶ οἱ Φαρισαῖοι 
&, ἐάν τις γνῷ αὐτὸν (70) ποῦ ἔστι, µη- 
6 πιάσωσιν αὐτόν.» "Opa. πῶς μεμαρτὺ- 
εχωρηχέναι, ἵνα καὶ ἡμεῖς γινώσχωμεν 
b τουρῦτο ποιεῖν. Καὶ πρόσχες ve, ὅτι οὐχ 
ου ἐστὶν οὔτε οἱ ἀρχιερεῖς, οὔτε οἱ Φα- 
ἑ μὴ εἰδότες διδόασιν ἐντολάς, ἵνα ἑάν τις 
ἔτι, μηνύση αὑτοῖς, xal σνλλάδθωσιν ab- 
λλως δὲ φῄήσεις, ὅτι ἐπιθουλεύοντες τῷ 
οἴδασι ποῦ ἔστι διὸ διδόασιν ἑτέρας παρὰ 
Δεοῦ ἐντολὰς, διδάσχοντες διδασχαλίας , 

ἀνθρώπων' xal claw αὐτῶν al. ἐντολαὶ 
Φαρισαῖοι xaY ἀρχιερεῖς τῶν σωματιχῶν 
€ Ἰουδαίων xat τοῦ Ἰησοῦ βούλονται 
μηνῦσαι αὐτοῖς τὸν Ἰησοῦν, ἵνα αὐτὸν 
λαθόντες τροδῶσι. Καὶ φῄσεις πάντα 
Υωζόμενον τὰ περὶ τὸν Χριστιανισμὸν, 
Pw ἀνατρέπειν, καὶ χατηγορεῖν , Φαρι- 


xvj, 9. ** Joan. 1, 99. *! Joan. viri, 40. 
, 81. 3 Mauh. xv, 9; Marc. vn, 7. 


mento malitiae et versutizz, sed in, panibus fermento 
carentibus, hoe est. sinceritate et veritate. lHujus- 
wodique sane quierent Jesum in ten:plo Scriptura- 
TUm stantes, et inter ec dubitantes an venturus sit 
Jesus ad diem festum. 

{09 21. « Dederant autem Phariszi et pontifices 
mandatum, ut si quis cognovisset ubi esset, indica- 
ret, ut eomprehenderent. eum **, » Vide ut dictus 
esl secessisse, quo nos etiam discomus in tem- 
pore idem facere. Ac profecto attende neque ponti- 
fices, neque Phariszos nosse ubi sit Jesus, et quod 
nescientes deut mandatum ut si quis agnoverit ubi 
sit, indicet illis ut comprehendant eum. Atque 
etiam aliter dices, quod qui Jesu insidias moliun- 
lur, nesciunt ubi sit; quam ob causam olia dant 


p mandata a mandatis Dei, docentes doctrinas ho- 


minumque mandata **. Et sunt ipsorum mandata 
quae Pharisei prsbent, et pontifices corporalium 
Judzorum, adversus Jesum : volunt enim quosdam 
indicare sibi Jesum, ut illum mancipium acceptum 
prodant. Dices etlam omnem curiose perserutantem 
Christianismum, quo subvertat illud et accuset, 
Phariseum quemdam 6:66, et non bonum pontifi- 


?! Joan. x1,56.. ** Luc. xxi, 12-15. ** FE Cor. v, 8, 


ex Bodleianus recte habet, ἀνώγεων' legius vero male ἀναγχσλον. 


ex Bodleianus, αὐτόν ' ltegius, ἑσυτόν. 


T39 


OI GENIS 


7i 


cem, rerum ratione carentium dantem mandata, A σαῖον εἶναι, xai οὐχ ἀγαθὸν ἀρχιερέα, ἄλλων 


quibus existimat se docere Jesum, ut ipsum sibi 
indicatum comprelendat. et contumeliis affectum 
occidat. Verum cum sis amplitudinis acceperit 
vicesimus octavus tomus explanationum in Evan- 
gelium a Joaune traditum, lioc in loco finiemus ora- 
tionem, in vicesimo nono qux sequuntur, Deo dante, 
prosecuturi. 


C antium 


διδόντα ἑἐντολὰς , olg οἴεται διδάξειν αὐτὸν τὰ 

τὸν Ἰησοῦ», ἵνα μηνυθέντα αὐτὸν αὑτῶ πιόσῃ, xal ὑδρί. 
σας ἀποχτείνῃη. ᾽Αλλὰ γὰρ, αὐτάρχη πε Xf paghey 
εἰληφότος xal τοῦ ὀγδόου καὶ εἰχοστοῦ (71) τῶν εἰ. 
τὸ χατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον ἐξηγητικῶν τόμοι, 
αὐτοῦ ταπαύσωμεν τὸν λόγον, bv τῷ ἑνάτν 
xai εἰχοστῷ (72), Θεοῦ διδόντος, ἀρχόμενο "xn 
ἑσης (70). 


Λεἰπουσιν οἱ τόμοι ἔνατος xul εἰκοστὺς, τριακοστὸς. xal πρῶτος καὶ τριακοστός. 





OPILENOYZ 


TON EIZ ΤΟ ΚΑΤΑ IOANNHN ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ EZHDIHTIKON 


TOMOX AB. 


ORIGENIS 


COMMENTARIORUM IN EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM 
TOMUS TRICESIMUS SECUNDUS. 


AO 1. Deo nobis per Jesum Christum iter ex B 


animi sententia largiente, gradimur per Evangelii 
sancti viam magnar, eamque viventem, ut ad ipsius 
etiam (inem perveniamus, si per eam a nobis agni- 
tam ambulaverimus. Atque utinam cum nunc veluti 
secundam el lricesimam stationem, in his qua di- 
cenda sunt, ingredi conemur, nobis adsit columna. 
illa lucidxe nubis Jesu, qux» nos przcedat, cum opus 
eril, rursusque stel cum oportebit; donec, o AÁrm- 
brosi homo sacer, idemque frater, totuin copiosis 
commeutationibus — explanaverimus Evangelium ; 
non succuimbeutes ob longitudinem viz prolixa, 
neque defatigati ob nostram infirmitateu, sed co- 
nantes incedere per vestigia columna veritatis. 
Utrum autem velit Deus mentem nostram iter per- 


1. Απὸ θεοῦ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ εὐοδούμενοι Ef" 
χώµεθα (74) τὴν μεγάλην τοῦ Εὐαγγελίου ὁδὺν, καὶ 
ζῶσαν ἡμῖν, εἰ xai γνωσθείη, xai ὁδευθείῃ ὅς' 
ἡμῶν, φθάσαι αὐτῆς xai ἐπὶ τὸ τέλος. Nov μέν 
τοιχε οἱονεὶ δευτέρας xal τριαχοστῆς παρεμθολῆς 
ἐν τοῖς λεχθησομένοις ἐπιθηναι πειρώµεθα * xal στα- 
ρείη γε ἡμῖν ὁ στῦλος τῆς φωτεινῆς νεφέλης "Mn 
σοῦ, προάγων ἡμᾶς ὅτε δεῖ, xal ἱστὰς ὅτε χρὴ, ÉeX 
ὅλον, καὶ τῇ ὑπαγορεύσει τῶν εἰς τὸ Εὐαγγέλιον., 
ἱερὲ ἄνθρωπε καὶ ἀδελφὲ ᾽Αμθρόσιε, διεξέλθωμεν (29) 
τὸ Εὐαγγέλιον, μὴ ἐχκακοῦντες ἀπὸ τοῦ μαχροῦ τῆς 
ὁδοιπορίας, μηδὲ ἀποχάμνοντες διὰ τὴν ἡμτέρα 
ἀσθένειαν, ἀλλ ἐχδιαζόμενοι xaz' ἴχνη βαΐνεν “τοῦ 
στύλου τῆς ἁληθείας ! Πότερον δὲ βούλεται τὸν μον 
[/. ἡμῶν], νοῦν τελέσαι διὰ τῶν ὑπαγορεύσεων 


ficere Scripturz totius Evangelii a. Joanne traditi ϱ ὁδοιπορίαν τῆς ὅλου [add. τοῦ] χατὰ τὸν Ἰωάν ην 


explanationibus, an non, ipse novit. Tantum domi 
exsistentes in corpore, el ab ipso peregrinantes, ut 
prasentes adsimus apud Dominum **, extra Evan- 
gelium non eamus, uL operibus sermonibusque 
beatitudines ferentibus, in paradiso deliciarum Dei 
fruamur. 

3! 11 Cor. v, 6, 8. 


(14) Codex Bodleianus, τριακοστοῦ πρώτου. 
(72) ldem codex Bodleiauus, ἓν τῷ τριακοστῷ 


υτἐρῳ. 

(19) Ἀρχόμεγνοι τῶν ἑξῆς. Tres deiuceps deside- 
rantur tQuij, de quorum aliquo lc intelligenda 
sunt, quie habet Origenes in Mauh. iom. xvi, num. 
19 : Πλὴν Év τινι τῶν εἰς τὸ χατὰ Ἰωάννην Εὐαγ- 

έλιον ἐπὶ ποσὺν χατὰ ταῦτα ἑξητάσαμεν ὅτε  mpo- 
χειτο διηγἠσασθαι τό * Τῇ ἑπαύριον οὖν ὄχλος πο- 
λὺς ὁ ἑλθὼν εἰς τὴν ἑορτὴν, xa τὰ ἑξῆς' « Verum- 
tamen in quodam super Evangelium secundum 


Εὐαγγελίου γραφῆς, c) μὴ, αὐτὸς ἂν εἰδείη ὁ θες ὧς- 
Μόνον xaX ἑνδημοῦντες ἐν τῷ σώµατι, xal bxinyo €" - 
τες αὑτοῦ, ἐπὶ τῷ ἑνδημῆσαι πρὸς τὸν Κύριον, É- 
τοῦ Εὐαγγελίου ph Balvotpev, ἵνα xat τῶν τοὺς 

βισμοὺς φερόντων ἔργων xal λόγων ἐν τῷ παραδε 

τῆς τρυφής τοῦ Θεοῦ ἀπολαύσωμεν. 


Joannem Commentario, ea quoque aliqua ex pass 
à uobis expensa sunt; quando videlicet illud ος” ^. 
nendum nobis propositum eraL : In crastinum «^, 
tem turba multa, que venerat ad diem festum (Joa ' 
xil, 12), et reliqua. » » 
(14) Codex Bodleianus, ἐρχώμεθα”: ltegius, έχω) 
µεθα * Perionius autem videtur legisse «oy 


μεθα. À 
(76) Codex Regius, ἱερὲ ἁδελφὲ ἄνθρωπε "Ap6p- 7^ 
cte, διεζξέλθωµεν, 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXI. 712 
πνου γενοµἑνου (75), τοῦ διαθόλου Ίδη A — 2. « Et eaa faeta, cum diabolus jam immisis- 


le τὴν καρδίαν ἹἸούδα Σίμωνος τοῦ 
Να παραδῷ avtov, εἰδὼς, ὅτι (76) 
ιν αὐτῷ ὁ Πατὴρ ci; τὰς χεῖρας, 

Θεοῦ ἔξηλθε, καὶ πρὸς τὸν θεὸν 
βεται ἐκ τοῦ δείπνο, xal τίθησι 
xai λαθὼν Ἀλέντιον διέζωσεν ἑαυ- 
Άλει ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα, xol 
εν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν , xal 
λεντίῳ ᾧ ἣν διεζωσµένος. ) Ἐν 
χατὰ Λουκᾶν ὁμιλίαις συνεχρίνα- 
(77) τὰς παραθολάς , χαὶ ἐδητήσα- 
ἡμαίνει τὸ χατὰ τὰς θείας Γραφὰς 
b παρίσττσι τὸ κατ) αὑτὰς δεῖπνον. 
λελέχθω, ὅτι ἄριστον μὲν ἔστιν ἡ πρώ- 
5 αυντελείας τῆς iv τῷ Ρῥίῳ τούτῳ ἡμέ- 
$e τοῖς εἰσαγομένοις ἁρμόζουσα τροφή 
ελευταία χαὶ τοῖς δη (78) ἐπὶ πλεῖον 
αρατιθεµένη κατὰ λόγον. Καὶ ἄλλως 
» ἄριστον μὲν εἶναι τὸν νοῦν τῶν πα- 
των, δεῖπνον δὲ τὰ ἑναποκεκρυμμένα 
xp μυστήρια. Ταῦτα δὲ καὶ ἓν προοι- 
ξετάζοντι, πῶς Υενοµένου δείπνου £vel- 
€ Ex τοῦ δείπνο», καὶ βαλὼν ὕδωρ εἰς 
Ίχεται τοὺς τῶν μαθητῶν νίπτειν mó- 
, ὅτι οἱ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ δειπνοῦντες, 
έλει τοῦ βίου τούτου ἡμέρᾳ µεταλαμ- 
αὐτῷ τροφῆς, δέονται μὲν χκαθαρσίου 
περί τι τῶν πρώτων τοῦ τῆς φυχῆς, 
ἴσω, σώματος, ἁλλ᾽, ὡς ἂν εἴποι τις, 
(λύνασθαι τὰ τελευταῖα, χαὶ τὰ ἔσχατα, 
χαίως ὁμιλοῦντα' xaX τοῦτο τὸ χαθάρ- 
y ὑπ' οὐδενὸς f| τοῦ Ἰτπσοῦ µόνου γενέ- 
ύτερον δὲ καὶ τὸ (78*) ὑπὸ τῶν μαθητῶν 
:εἶπε' «Καὶ ὑμεῖς ὀφείλετε τοὺς πό- 
zv ὑπόδειγμα γὰρ ἔδωχα ὑμῖν, ἵνα, 
ίῆσα ὑμῖν, xat ὑμεῖς moi ze. » Καὶ ὁ 
εν τούτοις µοι δοχεῖ, διεγείρων ἡμῶν 
νοητὸν (79) τῶν χατὰ τὸν τόπον, μὴ τε- 
πυματ!χ]ν περὶ τοῦ νίψασθαι τὴν &xo- 
)) πρὸ τοῦ δείπνου χαὶ τῆς ἐπὶ τὸ ὅςι- 
χς οἱ δεόµενοι τοῦ νίφασθαι τοὺς πόδας 
ρθὰς δὲ τὸν χαιρὸν ἐκεῖνον τῷ λόγῳ, 
t τὸν Ἰησοῦν ἐπὶ τὸ δειπνεῖν ἐγηγερ- 
είπνου, ἵνα δειπνησάντων ἄρξηται νί- 


set im cor Julie Simonis Iscariotee, ut proderet 
eum, sciens Jesus omnia dedisse sibi Patrem in 
manus, seque a Deo exisse, ct ad Deum abire, sur- 
git à coena, οἱ ponit vestiinenta ; cumque accepisset 
linteum, pr:ecinxit. se: deinde misit aquam iu pel- 
im, οἱ co»pit lavare pedes discipulorum, et exter- 
gere linteo quo pracinctus erat **, » [n lhomiliis 
quas in Lucam edidimus, parabolis inter se collatis, 
inquisivimus quid in divinis Seripturis signilicarel 
prandium, quidque rnrsus in his significaret coena. 
{05 Dicatur ergo etiam nunc. quod prandium sit 
ille primus cibus qui iis qui introducuntur conve- 
nit, aque etiam antequam linialur dies spiritualis 
qui hac vita obtingit; ceenam vero esse ultimum 
illum cibum qui rationabiliter apponitur bis qui 
plus profecerunt. Nisi dicat etiam aliquis pran- 
dium esse intelligentiam veterum Scripturarum, ο)- 
nam vero mysteria qux in Novo Testamento sunt 
recondita, Hzc autem in procmio dicta mihi fuere 
exquirenti quomodo facta ccena surgit Jests, et 
missa aqua in pelvim cepit lavare pedes discipu- 
lorum. Arbitror enim ego eos qui cum Jesu cce- 
nant, cibum cum ipso percipientes in ultimo linjus 
vite die, purificatione quidem aliqua opus babe- 
re; cum tamen non opus habeant ut prime par- 
tes corporis anin:e, uL ita loquar, illorum laven- 
wr; sed, ut. aliquis diceret, illa illis tantum |ὰ- 
vanda sint quz sunt ultima el extrema, et qua in 
terra necessario ver antur ; hancque purificationem 
primum quidem a nullo priterquam 4 solo Jesn 
fieri posse ; deinde vero etiam a discipulis suis, 
quibus dixit : « Debetis et vos mutuo lavare pedes: 
exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego 
feci vobis, sic et vos faciatis 1. » Quin evangelista 
eliam videtur mihi, excitans mentem uostram ad 
intelligentiam spiritualem presentis loci non olser- 
vasse loc in loco corporalem lavandi consequen- 
tiam et ordinem ; quandoquidem qui opus tiabent 
lavari, ante comam, anteque coena acculitum pe- 
des lavent ; sed id temporis cum sermone consum- 
psisset, scripsisse Jesum, qui jam accubuerat cc- 
nandi causa, 4 coena surrexisse, ub discipulorum, 
qui jam cenarant, Magister et Dominus inciperet 
pedes lavare; namque ante cenam loti erant, et 


ας τῶν μαθητῶν ὁ Διδάσκαλος xa ὁ D facti mundi toti, propter illud : « Lavamini, mundi 


ὁ μὲν γὰρ τοῦ δείπνου σαν λελουμέ- 
οι ὅλοι χαθαροὶ, χατὰ τό’ «Λούσασθε, 
t, ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπὸ τῶν Ψυ- 
ναντι τῶν ὀφθαλμῶν ὑμῶν, » xa τὰ 
εὁ λουτρὸν ἐχεῖνο ἐδεήθησαν δευτέρου 


, 9 seq. 19 Joan. xti, 14, 15. 


évov. Τί correxiimus hic et infra 
γινομένου. Epi. . 
egius, εἰς τὴν χαρδίαν, ἵνα παραδῳ 
ἔμωνος Ἱσκαριώτης, εἰδὼς, ὅτι, etc. 
lex lkhegius, ἀλλήλας, rale. 

'taia xài τοῖς δη, etc. Sic hiatum 
legio comparet replet. codex  Dod- 


estote, auferte vitia ab animabus vestris, coram 
oculis vestris 55, » et qux sequuntuec; post quod 
lavacrum secundaetiam aqua egebant ad solos pe- 
des, hoc est ad eas solas corporis partes quz infl- 
ma sunt, Nam (leri non. posse arbitror, ut anima 


39 Isa. 1, 16. 


(78*) Forte legendum sit sine lioc articulo. ΕΡ1τ. 

(19) Codex Regius, τὸν νοητόν. malc. 

(80) "Ore. Scribendum vileinr ὅτι, 

(81) Codex Regius, male, xat ὃν Κύριος. (Haec 
Reg. cod. scriptura potest esse, levissima corre- 
clione ac mutatione, pro, ὁ διδάσχαλος ὢν xaX Κύ- 
ρ.ος, et ideo minus contemnenda, Ep;7 ) 


745 


ORIGENIS ^ 


nibil sordium. contrahat, πο in. extremis quidem Α ὕδατος εἰς µόνους τοὺς πόδας, τουτέστι τὰ xaturtls 


partibus, et quz inflin:e sunt, etiamsi quoad homi- 
nes perfectus quis esse videatur. Atque multi qui- 
dem etiam post baptismum peccatorum pulvere ca- 
put replent, vel ea (πε A96 hoc sunt paulo infe- 
riora ; qui vero germane ipsius Jesu discipuli fue- 
rint, adeo ut ου perveniant ut etiam cum eo ipso 
canent, solos pedes liabent, qui egeant lavari ἀπὸ 
τοῦ Λόγου [hoc est a Filio Dei et ratione]. Et certe 
qui videl diversitates peccatorum, quique peccata 
considerat quantum ad accuratam et constantem 
rationem (qua nec peccata existimantur esse apud 
multos), is visurus est quzenam sint ifla ob quze opus 
liabeant pedes lavari a Jesu. Sin vero talia sunt pedum 
inquinamenta, quid facturi sumus nos qui nunquam 
ad coenandum cum Jesu pervenimus, quique non 
pedes.tantum habemus inquinatos? dicente Jesu 
Petro tum nescienti, sed agnituro postea mysterium 
lavationis pedum qui a Jesu mundantur : « Nisi la- 
vero te, non habebis partem mecum δὲ » quod quem 
sensum babeat inquires ; utrumne liunc : Nisi la- 
vero te, nullam omnino bonam partem habiturus 
es; an illum : Ne mecum quidem praeceptore ac 
Domino habiturus es partem, nisi te lavero, sed 
cum me inferioribus, inter quos sunt ii qui post 
baptismum nec coenarunt mecum, nec pedes ha- 
buerunt a me lotos ; vel si ceenarunt, a me tamen 
loti non fuerunt, lllud autem noto propter h:ec 
verba : « Ecce ego sto ad ostium et pulso : si quis 


mihi apcruerit ostium, ingrediar ad eum, et ceena- C 


bo cum eo, et ipse mecum ?* ; » ne forte Jesus cuin 
ullo non prandeat ; neque enim eget introductione, 
et primis disciplinis, neque prandet aliquis cum eo, 
sel qui cum illo coinedit tantum canat : « Plus 
quam » enim « Salomon, » inquit **, « boc in lo- 
co, » de quo scriptum est : « Et erat. prandium 
Salomonis » hoc, quod in Regum tertio recensituimn 
est **. Ausim etiam hoc dicere tanquam consequens 
huic dicto : « Nisi lavero te , non habebis partem 
mecum , » Jesum Juda pedes non lavisse : ni- 
mirum quod illi jam diabolus immisisset in cor, ut 
Jesum traderet przceptorem et Doniinum, cum in- 
venisset eum non indutum omnem Dei armaturam, 
nec habeuter (dei scutum, quo valet quis omnes mali 
illius sagittas ignitas exstinguere ?$-!* ; intelligo 
enim hoc quod scriptum est : « Cum jam diabolus 
immisisset 17. » sicut etiam Scriptura bac de re in 
septimo psalmo docet, nimirum feriente diabolo, 
qui veluti sagittarius sagittas ignitas confecit iis 
qui omni custodia cor suum non servant. Est au- 
tem psalmi contextus talis 59: « Nisi conversi fue- 
ritis, gladium suum vibrabit, arcum suum tetendit, 
et paravit 407 illum, et in eo paravit vasa. mor- 
tis, sagittas suas ardentibus effecit. Ecce parturiit 


* Joan.xii, 8. ** Apoc, 1, 90. 
11, 16. ?'Joun. xus, 2. 3 Psal, vi1,12, 15. 


(81*) 'OAiva. Forte legendum ὀλίγω. 
(82) Πρ'ς δὲ τοὺς xoAdotc οὐδὲ νομιζόμενα. 


9 Matth, xit, 42; Luc. x), 5). ?* Hl Reg. iv, 92. 


τοῦ σώματος ἀδύνατον γὰρ οἶμαι μηδὲν bonu, 
7s ψυχῆς, μηδὲ τὰ τελευταῖα, xaX τὰ χατωτάτω ὁ 
τῆς, xÀv ὡς Ev ἀνθρώποις τἐλειός τις εἶναι 56x. ( 
μὰν οὖν πολλοὶ xai μετὰ τὸ λουτρὸν χονιορτοῦ ei 
ἁμαρτημάτων πληροῦνται xat τὴν χεφαλὴν, 1| τὰ Qp) 
(81*) ταύτης χατωτέρω; οἱ δὲ γνησίως τῷ Ἰησοῦ 
τεύοντες, ὡς φθάσαι χαὶ ἐπὶ τὸ συνδειπνεῖν αὐτῷ 
μόνους τοὺς πύδας δεοµένους ἔχουσι τῆς ἀπὸ τοῦ M. 
γου νίφεως. Ἑνορῶν δὲ διαφοραῖς ἁμαρτημάτων and 
χατανοῶν τὰ, ὡς μὲν πρὸς τὸ ἀχριδὲς καὶ cb ἑῤω 
pévov τοῦ λόγου, ἁμαρτήματα, πρὸς δὲ τοὺς πολλοῖκ 
οὐδὲ νομιζόµενα (82) εἶναι ἁμαρτήματα, ὄψει cw 
ἐστὶν, ἐφ᾽ οἷς δέανται οἱ πύδες τοῦ νίφασθαι ἀπὶ οἱ 
Ἰησοῦ. Καὶ εἴπερ τοιαῦτά ἐστι τὰ χατὰ τοὺς viles 
µολύσματα, τί ποιῄσοµεν οἱ µηδέποτε ἐπὶ «b. µετι 
τοῦ Ἰησοῦ δεῖπνον ἐφθαχότες, μηδὲ τοὺς πόδας pd 
νους µεμολυσμένοι, λέγοντος Ἰησοῦ τῷ μὴ εῑδι 
τότε Πέτρῳ, ἀλλὰ γνωσοµένῳ μετὰ ταῦτα sb. poceft 
ριον τῆς νίψεως τῶν ὑπὸ Ἰησοῦ καθαριζοµένων salis 
τὸ, € Ἐὰν μὴ νίφω σε, οὐκ ἔχεις µέρος μετ ἐμοῦ» 
ὅπερ δητήσεις τὶ δηλοῖ' πότερον, ὅτι, 0ὐδ Cox; Eye 
μέρος, ἐὰν μὴ νίψω σε, ἀγαθὸν, f OO μετ) ἐμοῦ gà 
τοῦ διδασχάλου xaX Koplou, μετὰ τῶν ἑλαττόνων d 
pov, iv οἷς εἶσιν οἱ μετὰ τὸ λούσασθαι μήτε δει 
σαντες tb μετ ἐμοῦ δεῖπνον, μήτε νιφάµενοι ὑπ' ip 
τοὺς πόδας, f| δειπνῄσαντες μὲν, οὐ νιφάµεναι ὃ 
Ἐγὼ ἑἐφίστημι διὰ τό « Ἰδου ἐγὼ ἕστηχα ἐπὶ οἱ 
θύραν, καὶ κρούω’ E&v τις ἀνοίξη uox τὴν θύραν, el 
ελεύσομαι πρὸς αὐτὸν, χαὶ δειπνήσω μετ αὐτοῦ, 3t 
αὐτὺς μετ ἐμοῦ» » µῄποτε ὁ Ἰησοῦς οὔτε ἀριατᾷ p 
τά τινος (ob γὰρ δεῖται εἰσαγωγῆς xat πρώτων pali 
µάτων), οὔτε ἀριστᾷ τις μετ᾽ αὐτοῦ, ἀλλ ὁ usv' e 
τοῦ ἐσθίων δειπνεῖ µόνον’ «Πλεῖον » γὰρ, qnot, « Zah 
μῶντος ὧδε, » περὶ οὗ γέγραπται’ « Καὶ ἣν b & 
στον Σολομῶν » τόδε, ὃ χατείλεχται ἐν τῇ τρίτῃ i 
Βασιλειῶν. Καὶ τοῦτο δὲ τολμήσας εἴποιμ' ἂν, « 
ἀχόλουθον τῷ, « Ἐὰν μὴ νίψω ac, οὐκ ἔχεις μὲρ 
μετ ἐμοῦ, » ὅτι ox ἔνιψε τοὺς πόδας τοῦ Ἰούδα, 4 
εἰς τὸν καρδίαν βεθλήχει ὁ διάθολος ἵνα τὸν διδὰσα 
λον χαὶ Κύριον παραδῷ, εὑρὼν αὐτὸν οὐκ ἑνδεὂνε, 
voy ttv πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἔχοντα bv 4 
πίστεως θυρεὸν, ᾧ δύναταί τις πάντα «à Bs 3 
πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα a6isar γεγραμµένω y 
τοῦ, « ToU διαθόλου Ίδη βεθληχότος, » ἀχούω, 
καὶ tv ἑθδόμῳ φΦαλμῷ τῆς Γραφῆς περὶ τούτου διά 
σχούσης, ὡς τοξότου, xal βέλη πεπνρωμµένα ἐδορι 
ζομένου τοῖς μὴ πάσῃ φυλαχῇ τηροῦσι τὴν ἑαυτῶν χα 
δίαν. Ἔχει δὲ οὕτως ἡ τοῦ φαλμοῦ λέξις « Ἔάν 
ἐπιστραφῆτε, τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ στιλδώσει, cb old 
αὐτοῦ ἑνέτεινε, χαὶ ἠτοίμασεν αὐτὸ, χαὶ ἓν αὐτῷ fy 
µασε σχεύη θανάτου, τὰ βέλη αὐτοῦ τοῖς χαιοµέν 
ἐξειργάσατο. Ἰδοὺ ὠδίνησεν ἁδιχίαν, συνέλαδε πόνε 
xai ἔτεχεν ἀνομίαν. » Πᾶς μὲν οὖν ὁμολογήσει * 


38.36 Epbes. 


|a hunc locum in codice Regio mutilum samit: 
restituit codex Dodleianus. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII, 


740 


BMvnsev ἀδιχίαν, συνἐλαθε πόνον, xaX ἔτεχεν A injustitiam, concepit laborem, et peperit iniquita- 


» δύνασθαι ἀναφέρεσθαι ἐπὶ τὸν διάδολον’ 
μὴ ὁμοίως τούτῳ xaX αὐτὰ νοµίζειν λέγε- 
ὰν μὴ ἐπιστραφῆτε, τὴν ῥομφαίαν αὑτοῦ 
» τὸ τόξον αὐτοῦ ἐνέτεινε, xal ἡτοίμασεν 
, &v αὐτῷ ἠτοίμασε σχεύη θανάτου’ » σχεύη 
του ἄλλως οὐδεὶς bv τῷ τόξῳ ἑαυτοῦ ᾧ ἓν- 
εθίµασεν, | οὗ τῷ φθόνῳ θάνατος εἰσῆλθεν 
σµον. ᾽Απὺ τούτων τοίνυν τῶν βελῶν ἃ τοῖς 
ς ἐξειργάσατο ὁ διάθολος, ἐνέθαλεν εἰς τὴν 
Ιούδα Σίμωνος Ἰσκαριώτον, οὗ for (85) βε- 
kv τῷ δείπνῳ οὕτως, ὥστε δὲ xal ἀρέσχε- 
y ἐπείπερ ἡ τοῦ δείπνου τούτου τροφὴ, καὶ 
ἐν αὐτῷ, οὐκ ἑδύνατο γενέσθαι ἓν χαρδίᾳ 
µαθόλου βεβλημένῃ βέλει (84) περὶ τοῦ προ- 


by τάχα ἑστιάτορα. ἐπεὶ μὴ σαφῶς ἐν τού- B 


εται τίς fv, ὑρ οὗ τὸ δεῖπνον ἑγίνετο, ὡς 
pb τούτων, ε Ἐποίησαν, φησὶν, αὐτῷ δεῖ- 
, xai ἡ Μάρθα διγχόνει, καὶ ὁ Λάζαρος εἷς 
y ἀναχειμένων σὺν αὐτῷ. » Ἐπὶ μὲν οὖν 
ε γέγρατται τό' « Τοῦ διαδόλου Ίδη βεθλη- 
τὴν καρδίαν, ἵνα παραδῷ αὐτὸν Ἰούδας Σἰ- 
Γκαριώτης' » τούτῳ δὲ ἀκολούθως λέγοις ἂν 
[του τῶν ὑπὸ τοῦ διαθόλου εἰς τὴν χαρδίαν 
ων. τοῦ διαθόλου Ίδη βεθληχότος εἰς τὴν 
ἵνα πορνεύσῃ τοῦ δεῖνα, καὶ ἵνα ἁποστερήσῃ 
» καὶ ἵνα δοξομανῶν εἰδωλολατρείαν ἀναδέ- 
) τῶν δοχούντων εἶναι ἐπ᾽ ἀξιώματος τοῦ 
(οὕτως ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἁμαρτημάτων, ἅπερ 
5 βάλλει εἰς τὴν γυμνὴν τοῦ θυρεοῦ τῆς πί- 
pblav- &v ip θυρεῷ πἰστεως δύναταί τις οὐχ ἓν 
ἀλλὰ πάντα τὰ βέλη πονηροῦ τὰ πεπυρω- 
3a. 

ζούσης τοίνυν τῆς κατὰ τὸ πάθος olxoyo- 
à ἔμελλεν αὐτὸν παραδιδόνα: Ἰούδας Σίµω- 
πώτης τετρωµένος ὑπὸ τοῦ διαβόλου, « Acl- 
χινοµένου, εἰδὼς, » φησὶν, « ὁ Ἰησοῦς, ὅτι 
ωχεν αὐτῷ ὁ Πατὶρ sig τὰς χεῖρας, χαὶ ὅτι 
ἐξήλθε, καὶ πρὸς τὸν θεὸν ὑπάγει, ἐγείρεται 
[πνου. » Οὐχοῦν τὰ μὴ πρότερον ὄντα Ev ταῖς 
. Ἰησοῦ δίδοται ὑπὸ τοῦ Πατρὸς εἰς τὰς χεῖ- 
j, xal οὗ τινὰ μὲν, τινὰ δ' οὗ, ἀλλά πάντα᾽ 
ευματικῶς (83) ὁ Δαθὶδ βλέπων φησὶ τό’ 
b Κύριος τῷ Koplo μου’ Κάθου £x δεξιῶν 
ἂν 00 τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν πο- 
» xa γὰρ οἱ ἐχθρ2ὶ τοῦ Ἰησοῦ µέρος τι τῶν 
σαν, οὓς ἥδει, ὅσον ἐπὶ τῇ προγνώσει, ὃξδό- 
τοῦ Πατρὸς αὑτῷ ὁ Ἰησοῦς. "Iva δὲ σαφέ- 
ωρήσωμεν τί ἐστι τὸ, « Πάντα ἔδωχεν αὑτῷ 
εἰς τὰς χεῖρας, » προσχῶμεν τῷ' « Ὥσπερ 
τῷ ᾿Αδὰμ πάντες ἀποθνῄσχουσιν, οὕτως 
p Χριστῷ (86) πάντες ζωοποιηθήσονται' » 
αὶ πάντα ἔδωχεν αὐτῷ ὁ Πατὴρ εἰς τὰς χεῖ- 
ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοποιηθήσονται, οὐ 
.n,94. "** Joan. ΧΙΙ, 2. 
9 Joan. xii, 2. ** 1 Cor. xv, 22. 


| hunc locum sanitati. restituit eodes Bod- 
ritiose enim in codice Regio legitur, βεθλη- 
| Giro οὐχ ὥστε δὲ ἀρέόθαι αὐτῷ, etc. 
odex Regius, βέλη, malc. 


Ῥλτποι,. ας. XIV. 


M Joan. xtti, 9, 


tem. » Atque omnis quidem fatebitur verba hzc: 
« Ecce parturiit injustitiam, concepit laborem, et 
peperit iniquitatem, » referri posse ad diabolum ; 
ad quorum etiam verborum similitudinem non ex- 
istimare dictum fuisse illud : « Nisi couversi fue- 
ritis, gladium suum vibrabit, arcum suum tetendit, 
οἱ paravit illum, et jn eo paravit vasa mortis, » 
absurdum est, Nam vasa mortis nemo alius arcu 
suo quein tetendit, paravit, nisi ille cujus invidia 
mors intravit iu orbem ?*. Ex iis igitur sagittis, 
quas ardentibus confecerat diabolus , immisit in 
cor δυο Simonis lscariotis, jam sic in coena sau- 
cii, ut etiam illi placeret celeriter convivatorem 
prodere : quoniam cona hujus cibus , viuumque 
quod in ipsa erat, cor non potcrat. (diaboli enim 
erat sagitla saucium) penetrare. Nec aperte in his 
apparet quis esset ille a quo coena fiebat, ut ian 
superioribus : « Fecerunt illic, inquit, coenam 111, 
et Martha ministrabat, eratque Lazarus unus ex 
recumbentibus cum ipso **. » Atque de Juda quidem 
scriptum est : « Cum jam diabolus immisisset in 
cor Jud: Simonis Iscariot:», ut proderet eum *' ; » 
sed huic consequenter dices de singulis cor a dia- 
bolo saucium labentibus : cum jaw misisset dia- 
bolus in cor illius ut fornicaretur ; et in cor illius 
ul fraudaret ; et ut perdit: opinionis admittat idc 

lolatriam alicujus ex his qui videntur esse in digni- 
tate : et isto modo in cxteris peccatis etiam dices, 
que diabolus mittit in cor quod non habet fidei 
scutum ; quo fidei scuto non unam, aut. duas, sed 
omnes mali sagittas ignitas exstinguere quis po- 
test **. 

5. Appropinquante igitur ceconoiía passionis, {η 
qua proditurus eum erat Judas Simonis lscariotes, 
a diabolo saucius factns ; « caena jam facta, sciens, » 
inquit, « Jesus omnia sibi dedisse Patrem in manus, 
seque a Deo exiisse, et ad Deuin abire, surgit a 
cena 95. » Igitur qux» antea non crant in manibus 
Jesu , dantur a Patre in. manu illius, nec aliqua 
quidem, et aliqua non, 408 sed omnia : qua spi- 
ritualiter David videns inquit ** ς « Dixit Dominus 
Domino meo : Sede ad dextram meam, donec ini- 
micos tuos subdam scabellum pedibus tuis. » Etc- 


D nim inimici Jesu pars quzedam omnium erant quos 


noverat Jesus, quantum ad przscientiam, sibl datos 
fuisse a Patre. Ut autem videamus apertius quid sit, 
« Omnia dedit ei Pater. in manus *5, » inspiciamus 
hoc dictum : « Quemadmodum enim ommes in 
Adam moriuntur, sic etiam in Christo omnes vivi- 
ficabuntur ** ; » nam quamvis dederit illiomnia Pa- 
ter in manus, atque. in Christo sint. omnes vivili- 
candi, non confunditur tamen justitia Dei, quin 
distributio fiat ex dignitate uniuscujusque ; quod 
V Ephes. vj, 16. "5 Joan. xu, 2, 4, "5 Psal. 

(R5) Codex Bodleianus, mveupavxóg* Regius, 
πν:ὐματι xat. . 

(86) Codex Regius, ἐν τῷ Κυρίῳ, omisso xat. 


25 


TA 


ORIGENIS 


748 


declaratur ex his qux mox huic dicto, « Sic in A συγχεῖται ἡ δικαιοσύνη τοῦ θεοῦ, xaX τὸ xav! ἁξίαν 


Christo omnes vlvificabuntur, » subjungnntur, 
nempe, « Unusquisque autem in. suo ordine ". » 
Rursusque varie ipsos considerabis ordines eorum 
qui in Christo sunt vivificandi, quando impletur 
illud, « Omnia dedit ei Pater in manus *5, » illud 
notans : « Primitie Christus : deinde hi qui sunt 
Christi, in adventu ejus ; deinde finis ; » qui fl- 
nis cum Christo in adventu cjus instabit, « cum 
tradiderit. regnum Deo ct Patri ; prius omni prin- 
cipatu , et omni potestate, ac virtuteabolitis*?, s 
[(87) Hxc autem sunt, ut arbitror, cum quibus lu- 
cta est, ut jam non sit principatus, non potestas, 
non etiam virtus, cum quibus est lucta et collucta- 
tio ** : ob eamque causam jam luctx nullus crit 


ἔχαστον oixovouelc0at ὅπερ δηλοῦται ἐπιφερομένου 
τῷ, € Οὕτως ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζωοχοιηθήσοναςν 
τοῦ» « Ἕχαστος δὲ ἐν τῷ ἰδίῳ τάγµατι. » Πάλν «ι 
αὐτὰ διαφόρως νοῄσεις τάγματα τῶν kv Xprati ttuo- 
ποιηθησοµένων, ὅτε πληροῦται τὸ, « Πάντα Brsesy 
αὐτῷ ὁ Πατῆρ εἰς τὰς χείρας, » ἐπιστήσας τὸ" 
€ Απαρχὴ Χριστὸς, ἔπειτα οἱ τοῦ Χριστοῦ ἑντῇκαρ. 
ουσίᾳ αὐτοῦ, εἶτα τὸ τέλος » ὅπερ τέλος μετὰ τοῦ 
Χριστοῦ ἓν τῇ παρουσἰᾳ αὐτοῦ ἑνστήσετα:, «ὅτε το 
ῥαδώσει τὴν βασιλείαν τῷ θεῷ xat Πατρὶ, πρότερον 
xatapy5oa, πᾶσαν ἀρχὴν, xai πᾶσαν ἐξουσίαν, sedi 
δύναμιν. » Ταῦτα δ., οἷμαι, ἐστὶ πρὸς ἃ ἡ πάλη, ἵνα 
µηκχέτι ᾗ ἀρχὴ, xaX ἐξουσία, καὶ δύναμις» πρὸς ἃ ἡ 
πάλη, χαὶ διὰ τοῦτο μηχέτι ὑπάρχῃ πάλη, χαταργτ- 


relictus lecus, omni principatu, potestate οἱ vir- B θείσης πάσης ἀρχῆς τε xal ἐξουσίας, xal δυνάµεως, 


tute. deletis. ] Movet autem me ut credam princi- 
patum omnem , et potestatem omnem, et virtutem 
omnem quz destiruuntur, ea esse adversus qua no- 
his sit pugna, eo quod hls que Paulus dixit mox 
suhjangatur : « Oportet cnim eum regnare, donec 
posuerit omnes inimicos sub pedes suos : delnde no- 
vissimus hostis aboleatur mors *! ; » quod profe- 
cto cum loc dicto, « Omnia dedit illi Pater ín 
manus cjus **, » convenit; id quod apertius expo- 
nens Paulus inquit : « Cum autem dicat omnia illi 
subjecta esse , palam cst excipiendum essc eum, 
qui suhjecit illi omnia **. » Sin vero omnia suhjecta 
fuere przeter eum qui subjecit illi omnia, perspicuum 


est quod et is de quo scriptum est, « Coram Domi- C 


no omnipotente coilum fregit **, » erit ex his 
qui subduntur illi ; victus ut cedat Sermoni, Fi- 
lio Dei, ct ut subdatur imagiui Dei, et sít sub- 
sellium Christi pedum. OEconomiam igitur as- 
piciens ad bonam finem jam tendentem, &09 
propter. illud : « Cum jam immisisset diabolus 
in eor Jud: Simonis lscariotis, ut eum prode- 
ret *5, » noverat omnia sibi Patrem dedisse , dedisse- 
que in manus omnia capientes , ut omnia essent illi 
mancipia ; vel omnia dedisse sibi Patrem in manus 
noverat, lioc est. iu actiones suas et recte facta ; 
nam « Pater, » inquit, « meus ad hoc usque tempo- 
ris operatur, et ego operor **, » Ceterum propter 
illa quie a Deo exierant facta extra Deum, et extra 


Κινεῖ δέ µε εἰς τὸ τὴν χαταργ»υμένην πᾶσαν ἀρχὴν, 
xai πᾶσαν ἑξουσίαν, καὶ δύναμιν εἶναι τὰ πρὸς ἃ ἡ 
πάλη, τὸ ἐπιφερόμενον παρὰ τῷ Παύλῳ τούτοις, τό" 
€ Act γὰρ αὑτὸν βασιλεύειν ἄχρις οὗ 07 πάντας τοὺς 
ἐχθροὺς ὑπὸ πόδας αὐτοῦ εἶτα ἔσχατος ἐχθρὸς χαταρ- 
γεῖται ὁ θάνατος" » xal συνάδει ve τῷ' « Πάντα ἕω- 
xtv αὐτῷ ὁ Πατὴρ εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ" » ὅπερ or- 
φέστερον ἐχτ'θἐµενός φησιν ὁ Απόστολος « "Uy ἃ 
εἴπῃη, ὅτι πάντα ὑποτέταχται, δήλον, ὅτι ἐχτὸς τοῦ ὑπο- 
τάξαντος αὐτῷ τὰ πάντα’ » εἰ δὲ ἅπαντα ὑποτέταχτάιι 
xa τοῦτο δῆλον, ὅτ. ὑποτέταχται πάντα ὀἐχτὺς τοῦ 
ὑποτάξαντος αὐτῷ τὰ πάντα, xai οὗτος περὶ οὗ Υὲ- 
γραπται, « Ἐνώπιον Κνρίου παντοχράτορος ἑτρατ 
Alace, » τῶν ὑποτασσομένων αὐτῷ ἔσται, νχηθεὶς ἐὶ 
τῷ ela: τῷ Λόγῳ, καὶ ὑποταγῆΏναι τῇ εἰχόνι τοῦ θεοῦ, 
xai γενέσθα, ὑποπόδ.ον τῶν Χριστοῦ ποδῶν. Thv τοίνυν 
οἰχονομίαν βλέπων ἐπὶ τὸ y prov τέλος ὁδεύουσαν fn, 
6.& τὸ, « Τοῦ διαδόλου βεθληκότος εἰς τὴν χαρδίανι 
ἵνα παραδῷ αὑτὸν Ἰούδας Σίμωνος Ἰσχαριώτς,! 
δει, ὅτι πάντα ἔδωχεν αὑτῷ ὁ Πατὴρ, xaX Ebony 
εἰς τὰς χωρούσας τὰ πάντα χεῖρας, ἵνα ᾗ τὰ πάν 
αὐτῷ ὑποχείρια, f πάντα ἔδωχεν αὐτῷ ὁ Πατὶρ t 
τὰς χεῖρας, τουτέστιν εἰς τὰς πράξεις αὐτοῦ, xil 
τὰ ἀνδραγαθήματα « Ὁ Πατήρ µου » γὰρ, φηλν, 
«ἕως ἄρτι ἑργάζεται, χἀγὼ ἑργάζομαι.» Ad dá 
ἑξελθόντα δὲ &mb τοῦ Θεοῦ, ἔξω γενόµενα τοῦ θεοῦ, 
xal τοῦ pd] βουληθέντος προηγουμένως ἐξελθεν 
ἀπὸ τοῦ Πατρὸς, ἐξῆλθεν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ. ἵνα Diff 


eum qui noluisset principaliter exire a Patre, οχἰ- D «à (88) ἐξελθόντα εἰς τὰς χεῖρας ὁδῷ xol τάξει eu 


vit a Deo Jesus, ut qux exierant venirent in manus 
via et ordinc Jesu, et disponerentur ad Deum ire 
sequentia Jesum; et quia sequerentur Jesum, fu- 
tura apad Deum, ex quo dictum est Petro: « Quo 
ego vado, non potes me nunc sequi ; sequeris autem 
postea '': » adliue enim habebat Petrus quod non 
perinitterct. illum sequi Aóyov [et Filium Dei]. Si- 
nile vero esse, sed juxta quamdam justam analogiam 


” [ Cor. xv, 95. 
53 Joan. xi, 3. 9* I1 Cor. xv, 27. 


(87) Wwe supplevimus e Perionio. 

(88) Sic liabet codex Bodleianus ; in. codice au- 
tem legio legitur : Aix τὰ ἐξελθόντα δὲ ἀπὺ τοῦ 
Θεοῦ, ἐξηλθεν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ, ἔξω γενόµενον τοῦ 


6 Joan. xii, 5. 
^ Job. xv, 25. 


*9 | Cor. xv, 92, 94. 
55 Joan, xui, 9. 


Ἰησοῦ, xal οἰχονομηθῇ πρὸς τὸν Θεὸν ὑπάχειν Bx 
λουθοῦντα αὐτῷ, διὰ τὸ ἀκολουθεῖν αὐτῷ ἐσόμς” 
πρὸς τὸν Θεόν’ Πέτρῳ μὲν εἴρηταί ποτε" «Os 
ἐγὼ ὑπάγω, οὐ δύνασαί pot νῦν ἀχολουθῆσαι (8 
ἀχολουθήσεις δὲ ὕστερον ᾿ » ἔτι γὰρ elysv ὁ Πέτρο ὁ 
μὴ ἐπιτρέπον αὐτῷ ἀχολουθεῖν τῷ Λόγῳ ἴδη ποτέ, 
Τὸ &' ὅμοιον εἶναι νοεῖν σε δεῖ, ἀλλὰ χατά τινα ὃν 
xalav ἀναλογίαν λεχθησόμενον πρὸς ἕκαστον SU" 


5ο Ephes. νι, 12. *! f Cor. τν, 25, 28, 
5 Josn, v, 17. "' Juan, xii, cO. 


Βεοῦ, xai τοῦ μὴ βουληθέντος προηγουμένως LU 
θεῖν ἀπὸ τοῦ Πατρὸς ἔλθῃ τὰ. eic. . 

(89) Codex Regius, male, οὐ δύνασαί µε νῦν, ἀχθ' 
λουθήσεις δὲ, etc. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


150 


) ἴδωχε τῷ Yl» 6 Πατὴρ εἰς τὰς ystpac* A et rationem, illud quod dieendura est singulis illis 


àv γὰρ τῶν πάντων λεχθήσεται τό' « "Axo- 
; δέ pot ὕστερον' » ἀλλ εἰ μὴ ἅμα ἀχολου- 
, οὐκ ἐπὶ τὸν αὐτὸν ἀναφέρεται χαιρὸν τὸ 
τῶν ἀχολουθησάντων αὐτῶν ἁρμόζον τὸ 
Ev τῷ « Αχολουθίσεις δέ uo. ὕστερο .» xal 
:ψόει xal περὶ πάντων τῶν καταργουµένων, 
᾿χαταργἠσῃ πᾶσαν ἀρχὴν, εἴτε πᾶσαν ἐξου- 
; πᾶσαν δύναμιν, xal ἀπαξαπλῶς ἄχρις οὗ 
ας τοὺς ἐχθροὺς αὑτοῦ ὑπὸ τοὺς πόδας 
rato, ἐχθρὸς χαταργεῖται ὁ θάνατος. «Εἰ- 
€ 6 Ἰπσοῦς, ὅτι πάντα ἔδωχεν αὐτῷ ὁ Πα- 
&c χεῖρας, xal ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἐςηλθε, xai 
θεὸν ὑπάγει,» χαὶ εἰδὼς ὅσον ἐφ᾽ οἷς χε- 
ὡς διηγησάµεθα παριστάντες (90) τὸ φα- 
εἰς τὸ, « ᾽Απὸ τοῦ θεοῦ ἐξηλθε,; χαὶ εἰς 
ὃς τὸν Θεὸν ὑπάγει' ἑγείρεται,) φησὶν, «£x 
ου, 2 ὅπερ χατὰ τοῦτο χατανοήῄσοµεν μετὰ 
, Καὶ ὃρα εἰ δύνασαι Ev. τούτοις λέγειν, ὅτι 
CC μὲν αὐτὸν εὔρρανε τὸ μετὰ τῶν µαθη- 
νεῖν᾽ περιστατικῶς δὲ καὶ ἀναγχαίως διὰ 
ητὰς ἀπὺ τοῦ δείπνου ἑἐγείρεται, καὶ ἐπὶ 
U δειπνεῖν παύσεται, ἕως ποὺς τῶν µαθη- 
βίσῃ πόδας, οὐ δυναµένων ἔχειν µέρος μετ 
y ph αὐτὸς νίΦη. 
ὖν λέγεται μετὰ τὸ, « Ἐγείρεται ἐκ τοῦ 
χατανοήσωµεν. « Τίθησε, } φησὶ, «τὰ 
d λαθὼ» λέντιον διεζώσατο. » Καὶ ἐν τού- 
[ποιμεν ἂν τοῖς μὴ βουλομένοις ἀπὸ τῶν 
αθαίνειν, xai νοττῶς νοεῖν τὰ παρατιθέ- 
τούτοις τῖς φυχῆς Bpopa:a: Τί γὰρ ἑλὺ- 
αμένον αὐτὸν νῖφαι τοὺς πόδας τῶν µαθη- 
Ak μήπως, ἐὰν ἴδωμεν (91) ἀξίως τοῦ Ἰτ- 
δύματα αὐτοῦ ἃ περιέχειτο δειπνῶν, καὶ 
µνος μετὰ τῶν μαθττῶν, ἑννοήσωμεν τίνα 
ιρίχειτα: ὁ γενόμενος σὰρξ Λόγος. Τοῦτον δὲ 
ἀσματι λέξεων πρὸς λέξεις, καὶ φωνῶν πρὸς 
υνεστηκότα ἀποτίθεται, xàv γυμνότερος 
μκοῦ σχήματος, ὅπερ δτλοῦται δ.ὰ τοῦ, 
λέντιον, διεζώσατο,» Ύίΐνεται, ἵνα xal μὴ 
μνὸς, χαὶ μετὰ τὸ νῖψαι οἰκειοτέρῳ ὑφά- 
)μάξη τοὺς τῶν paf rov πήδας. Καὶ ὅρα ἐν 
ὥς ἐανυτὸν σμιχρύνει (02) ὁ μέγας καὶ δε- 
ς Λόγος γενόμενος σὰρς, ἵνα νίγη τοὺς 


omnibus qux Pater Filio dedit in ipsius qQanus 
(singulis enim omnibus dicetur illud: « Sequeris 
autem me postea » ) considerare te oportet : verum 
δἱ simul non sequantur, cum dicitur, « Sequeris 
autem me posica, » vox postea, singulis qui secuti 
fuerint conveniens, non ad idem tempus refertur ; 
id quo | etiam mihi considera de his quae destruun- 
tur, sive cam destruxerit omnem principatum, sive 
omnem potestatem , sivo omnem virtutem , et geue- 
ratim donec posuerit omnes inimicos suos sub pe- 
des suos, atque ultimus liostis abolebitur inors **. 
« Sciens» igitur «Jesus omnia dedisse sibi Patrem in 
manus, seque a Deo ezisse , οἱ ad Deum abire 56) 
et sciens quantum in bxc moti sumus, ut exposue- 
rimus in medium adducentes opinionem nostram in 
hoe dictum , « À Deo exivit,» et in hoc, « Ad Deum 
vadit; eurgit, » inquit, «a ccena, » quod pariter 
considerabimus cum sequentibus. Et vide an possis 
in his dicere, summopere quidem illum oblectatuim 
fuisse ccenando cum discipulis suis ; afflictim vero, 
el necessario, propter discipulos , a coena surgere, 
eatenusque a ceenando eum cessare, quatenus pe. 
des mundet discipulorum non valentium habere 
partem secum, nisi ipse illorum pedes laverit. 
A10 4. Sed diligenter quid dicatur post hime 
verba, « Surgit a coena, » consi/ercmus. « Ponit,a 
inquit, « vestimenta, cumque accepisset linteum, 
przcinxit se *. » Dicamus etiam in Aoc contexui 
ad eos qui nolunt a verbis ascendere, et mente con- 
siderare anima cibos in his verbis positos : Qui 
obstabat quomjnus indutus ipse discipulorum pe- 
des lavaret? At vero nisi aliquo modo viderimus, ut 
dignum est ipsius Jesu, vestimenta quibus circum 
dabatur comnans cum discipulis, ct se exhilarans, 
cousiderabimus quod ornamentum circa se babe- 
bat earo factus Filius Dei Sermo. ος autein fur- 
matum in quadam lextura et tela. dictionum ai 
dictiones, el vocum ad voces depouit , fitque nudior 
cum figura servili, quod declaratur per illud, « Cum 
accepisset linteum, pracinxit se, » ul et non omnino 
nudus esset, et cum lavisset, tela ad id accommoda - 
tiore discipulorum abstergeret pedes. Et vide in 
lis, quomodo magnus ct glorificatus Sermo factus 


ὁ ganzóv* «Βάλλει» γὰρ, oro, « 956p D caro seipsum minuat, ut lavet pedes discipulorum ; 


apa.» Αθραὰμ μὲν o5v, « fjvixa àva- 
Xs ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ εἶδε' xa i09) τρεῖς 
$) εἱστίχεισαν ἑπάνω αὐτοῦ ' χαὶ ἰδὼν 


* τν, 21-06. 3 Joan. xii, 5. 
m codex Regius, mole, περιστάντες. 

Là μήπως, ἐὰν ἵδωμεν, etc. Vitiosa hic 
wiana interpretatio, quam correximus; 
ro Perioniana, quanquam aliqua etiam in 
Ὁ. Talis autem illa est : « Sed si minus 
ignitate vestes vidimus, quibus amictus 
)ulis lztus ccnavit ; certe animis nostr.s 
quo ornatu Verbum quod caro faclum 
am erat. Hunc, qui ex textura quadam 
cum verbis, οἱ vocum cum vocibus con- 


€* Joan. xtti, 4. 


ε Mittit» eniin, inquit, « aquam in pelvim *'. » 
Atque Abraham equidem « cum respexisset oculis 
suis vidit : et ecce tres viri steterunt justa eum, 


*! ibid. 5. 


stabat, detrabit, nudiorque fit cum servili habitn; 
quemadmodum ex illo perspicitur, » ete. Videntur 
legisse Ferrarius οἱ Perionius, xat γυµνότερος ví- 
vetat peck,ete. Habitus autem ille, verbis constans, 
litera. Scripturz est ; alter autem, anagoge. 

(92) Codex Bodleianus, σμικρύνει ' Regius perpe- 
ram habet χρύνει. 

(95) Codex Regius, i20) &vóp:;, omissa voce 
τρεῖς. 


704 


ORIGENIS 


15 


quos cum vidisset occurrit eis de ostio tabernaculi, A προσέδραµεν εἰς συνάντησιν αὗτοῖς ἀπὸ τῆς 05. 


οἱ ingurvavit se versus terram, el dixit: Amabo, 
Domine, si hanc gratiam a te impetrare possum, 
ne, 413560, pretereas servum tuum **. » Non ipse 
accipit aquam, non promittit se pedes eorum, qui 
veluti hospites advenerant, lavare, sed inquit : 
« Sumiatur, quaso, aqua, οἱ laventur pedes vestri εδ.) 
Sed ne Josepli quidem aquam attulit ut lavaret un- 
decim fratrum pedes, sed homo de domo Joseph 
« eduxit ad eos Simeon, et tulit aquam ut lavarent 
pedes suos **. » At vero ille qui dixit, « Ego veni, 
uon tanquam qui recumbit , sed tanquam qui ml- 
nistrat **, » quique dicebat juste, « Discite a me 
quia mitis sum, et humilis corde **, » ipse mittit 
aquam in pelvim ; norat enim neminem sic posse la- 
vare pedes discipulorum  [(95) ut quod abluerentur, 
ipsi cum eo partem haberent, quemadmodum ipse 
posset. Aqua autein, mea quidem sententia, tale ver- 
bum erat, ablueus discipulorum pedes] ,qui vene- 
rant 411 ad pelvim appositam sibi a Jesu. Deinde 
quaero cur tandem non scriptum sit: Lavit pedes 
discipulorum; sed dictuin fuerit : « Et cappit lavare 
pedes discipulorum *'. » Utrum enim consuetudo 
talis est Scripturarum, juxta quam non jure, com- 
paratione consuetudinis multorum, przponi videtur 
jlied, cepit? an capit quidem Jesus lavare pedes 
discipulorum, haud tamen tum cessavit illorum 
pedes lavare? lavit enim postea, atque ipsum 
lavare complevit, quoniam inquinati fuerant, juxta 


pae (94) τῆς σχηνης’ καὶ προσεκύνησεν bu τὴν 
γῆν, χαὶ εἶπε' Κύριε, εἰ ἄρα εὗρον χάριν ἑναντίοι 
σου, μὴ παρέλθῃς τὸν παϊδά σου,» οὐχ αὐτὶς lap- 
θάνει ὕδωρ, οὐδὲ ἐπαγγέλλεται νίπτειν τοὺς πύδας 
τῶν μαθητῶν, ὡς ξένων ἑλθόντων πρὸς αὐτόν, ἀλλά 
φησι «λΛηφθίτω 8h ὕδωρ, xal νιφάτωσαν τοὺς 
πόδας ὑμῶν.» "AX οὐδὲ Ἰωσὴφ fiveyxev ὕδωρ νῖφαι 
τοὺς πόδας τῶν ἁἀδελφῶν, ἀλλ' ὁ ἐπὶ τοῦ οἴχου ῖω- 
σὴφ ἄνθρωπος «ἐξήγαγε πρὸς αὐτοὺς τὸν Συμεῶν, 
xai ἤνεγχεν ὕδωρ νῖψαι τοὺς πόδας αὐτῶν. Ὁ & 
εἰπὼν, « Ηλθον οὐχ ὡς ἀναχείμενος (96), ἀλλ ὡς 6 
διαχονῶν,» xal διχαίως λέγων τὸ, «Μάθετε & 
ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰἷμι, xai ταπεινὸς τῇ χαρδίᾳ, » 
αὑτὺς βάλλει ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα ' Ίδει γὰρ, ὅτι 
οὐδεὶς οὕτω δύναται νῖψαι τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, 
ὡς διὰ τὸ νίφασθαι ἔχειν αὐτοὺς τὸν μερίδα μετ 
αὐτοῦ, ὡς αὐτός. Τὸ δὲ ὕδωρ, κατ ἐμὲ, τοιόσξε 
λόγος ἣν, νίπτων τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ἑλθόντας 
ἐπὶ τὸν ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ παρατιθέμενον αὗτοῖς w- 
πτΏρα. Εἶτα ζητῶ τί δήποτε οὗ γέγραπται μὲν τό’ 
Ἔνιψε τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ΄ λέλεχται δὲ bj 
«Καὶ Ἡρξατο ν/πτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ! 
"Apa γὰρ συνἠθειά ἐστι τοιαύτη (97) τῶν Γραῶν, 
xa0' ἣν δοχεῖ μὴ εὐλόγως, ὡς πρὸς τὴν τῶν τολ- 
λῶν συνῄθειαν, προτάσσεσθαι τὸ, ἤρξατο; fj τὸ pls 
Ἠρέατο νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ὁ Tte 
σοῦς, o0 μὴν ἐπαύσατο τότε νίψας αὐτῶν te 
πύδας; ὕστερον γὰρ ἔνιψε, xal τέλεσε τὸ νίπτβνη 


illud, « Omnes vos offendemini causa mea nocte c ἐπεὶ ἐμολύνθησαν, χατὰ τὸ, « Πάντες ὑμεῖς exte 


hac **, » et juxta illud quod Petro est dictum : « Non 
cantabit gallus, donec ter abnegaris me **. » Cum 
enim bxc peccata comm:ssa fuerunt, tunc opus 
habuerunt discipulorum pedes inquinati ut rursum 
lavarentur: quos lavare ccpit quando surgit a 
cxna, ac lavare complevit cum eos mundasset non 
amplius inquinandos. Hunc etjam in modum coepit 
extergere pedes discipulorum; illos complens abs- 
tergere, cum complevit etiam lavare. 


5. « Venit ergo ad Simonem Petrum ; et dicit ei 
ille: Domine, tu mihi lavas pedes? Respondit 
Jesus, et dixit ei : Quod ego facio, tu nunc nescis; 
scies autem postea. Dicit ei Petrus : Nequaquam 


δαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυχτὶ ταύτῃ, » χαὶ ὁ 
πρὸς Πέτρον λεγόμενον τό: «Οὗ μὴ φωνῄσει Ub 
Χτωρ, ἕως ἂν ἀρνήσῃ µε τρίἰς:» τούτων γὰρ T 
µένων τῶν ἁμαρτημάτων, νίψεως πάλιν ἑδέουο κα 
µολυνθέντες τῶν μαθητῶν πόδες ' οὓς ἤρξατο virum 
ἠνίκα ἐγείρεται Ex τοῦ δείπνου, συνετέλεσε τὸ ΥπτΗΥ 
χαθαρίσας αὐτοὺς οὐχ ἔτι µολυνθησοµένους * om ἃ 
xai τὸ μὲν ἤρξατο ἐχμάσσειν τοὺς πόδας τῶν βδ” 
θητῶν, συνετέλεσε δὲ ἑκμάσσων, ὅτε συνετέλεσε xs! 
νίπτων. 

δ. « Ἔρχεται οὖν πρὸ; Σίµωνα Πέτρον' Mie 
αὐτῷ: Κύριε, σύ µου νίπτεις πόδας; 'Asixplt 
Ἰησοῦς, καὶ εἶπεν αὐτῷ' Ὁ ἐγὼ mou), c) Pis 
οἶδας ἄρτι' γνώσῃ δὲ μετὰ ταῦτα. Λέγει αὐτῷ d 


laveris pedes meos in eternum. Respondit ei Jesus : D Πέτρος: Οὐ μὴ νίψῃς τοὺς πόδας µου εἰς τὸν αἰδ. 


Si non lavero te, non habes pertem mecum. Dicit 
οἱ Simon Petrus : Domine, non tantum pedes meos, 
sed el manus, et caput. Dicit ei Jesus : Qui lotus 
est, nibil opus habet, preterquam pedes lavare, 


Απεχρίθη Ἰησοῦς αὐτῷ' Ἐὰν ph νίψω σε, ex 
ἔχεις µέρος pez' ἐμοῦ. Λέγει αὑτῷ Σίμων Πέ». 
Κύριε, οὐ τοὺς πόδας µου µόνον, ἀλλὰ χαὶ τὰ; rt 
pae, καὶ τὴν κεφαλήν. Λέγει αὐτῷ Ἰησοῦς, Ὁ 1 


ο: Gen. xvin, 2, 5. * ibid. 4. ** Gen. χω, 95,94, * Luc. xxn, 9]. ** Matth. xij, 99. "Jos 


ΧΙΙ, 5. δν Matt, xxvi, 34... ** Joan. xiij, 38. 


(94) θύρας. Deest in codice Regio, sed legitur 
in Bodleiano, 

(95) Hzc a Ferrario praetermissa, e Perioniana 
interpretatione supplevimus, 

(96) 'HA0ov, οὐχ ὡς ἀνγαχείμεγος, eic. iiec 
αὑτολεβεὶ Jesum dixisse nullus evangelistarum 
&cripsit, sed verborum securus, in sententia, qua 
Luc. xxit, 97, exstat, acquievit Origenes, ut non 
illi solum, sed Patribus etiam fere omnibus usu 
venire solet. llugTIUS. 


97) "Apa γὰρ συνἠθειά ἐστι τοιαύτη, ete, Wn- 
dota zc erant in. codice Ferrarii, cujus pus 
tationem emendamus. Optime vero codex 
quem sic recte interpretatus est Perionius: « Utrwa 
enim est hec consuetudo scriptorum, (legebat T9 
φέων),οχ qua non videtur recte, quod ad multorse 
morem attinet, prponi illnd cepit : an cospit il 
quidem tum abluere discipulorum pedes, non uut 
tum eorum pedes abluere destitit? 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


154 


ὑκ ἔχει χρείαν εἰ y τοὺς πόδας νίψασθαι, A sed est mundus totus : et vos mundi estis, sed non 


παθαρὸς ólocg: xal ὑμεῖς χαθαροί ἔστε, 

πάντες Ίδει γὰρ τὸν παραδ'δόντα 
& τοῦτο εἶπεν Οὐχὶ πάντες καθαροί 
ς νῦν ὑπὸ τοῦ Πέτρου λεγομένοις ἓν χαιρῷ 
, παραδείγματος Evexev, e! που δέοι, ὅτι 
Xy τινα χατὰ πρόθεσιν βελτίστην λέγειν 
πιστημον τὸ μηδαμῶς ἑαυτῷ συᾳφέροντα” 
μφέρον μὲν ἣν πρὸς τὸ ἔχειν µέρος μετά 
τὸ νίφασθαι τοὺς πόδας ὑπ αὐτοῦ, Πέ- 
dh ἐπιστάμενος, ὅτι συμφέρον τοῦτο Tv, 
μὲν εἶπεν, οἰονεὶ ἑπαπορῶν δυσωπττικῶς, 
ε, GU µου νίπτεις τοὺς πόδας,» δεύτερον 
ph νίφῃς µου τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα , » 
γόμενα χωλυτικὰ ἣν ἔργου τοῦ φέροντος 
εὸ ἔχειν μετὰ τοῦ Zw pos τὸ µέρος, δῆλον, 
b ὑγιεῖ προθέσει xal σξεέασµέῳ πρὸς τὸν 
y τοῦτο ἔλεγεν, ἐπιθλαθῶς ἑαυτῷ ἔλεχε. 
τοιούτου εἴδους τῶν ἁμαρτημάτων ὁ βίος 
χι τῶν ἐν τῷ πιστεύειν, προτιθεµένων μὲν 
Ίνα, διὰ δὲ ἄγνοιαν τὰ ἐπὶ «b ἑναντίον 
εγόντων, f) xaX πραττόντων. Καὶ τοιοῦτοί 
| τὸ, € Mh ἄφη, ph γεύση, μὴ θίγτς,» 
, € περὶ πάντων τῶν εἰς φθορὰν, καὶ ἁπό- 
ὧν ἀνθρώπων, χατά τινα πολὺ τῆς θείας 
lav τῶν ὡς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ διδαακα- 
Τί δὲ δεῖ περὶ τῶν ἓν ταῖς αἱρέσεσι χλυ- 
4v xal περιφεροµένων παντὶ ἀνέμῳ ἐπὶ 
ιν τῶν ἀνθρώπων λέγειν, διχλαλούντων (99) 


kb ὀλέθρια, καὶ ὡς ἐπὶ σεβασμῷ τοῦ Ἰησοῦ ᾳ 


περὶ αὑτου δοξαζόντων; Πολλάχις δὲ τὺν 
ποῦτον ἡ Γραφἡἢ ἐσημειώσατο θερµότερον 
αγγέλλεσθαι τὰ Φαινόμενα αὐτῷ χρείτ- 
άπερ xal iv τῷ ἀνεξετάστως εἰρημένῳ 
τιχῶς τῆς Ἰησοῦ περὶ τῶν μαθητῶν προ- 
πόντος, « Πάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε 
| τῇ νυκτὶ ταύτῃ, » καὶ τὴν αἰτίαν παρ- 
4) iv. τῷ; εΓέγρατται γάρ ' Πατάξω 
α, xai διασχορπισθήσεται τὰ πρόθατα τῆς 
| ἀνεξετάστως γὰρ πρὸς τοῦτο, xat ἀθετη- 
Ἰησοῦ ἀποφάσεως εἶπε τό: 4 El καὶ máv- 
ἱλισθήσονται ἐν σοὶ (2), ἐγὼ οὗ σχανδαλ.- 
» χαὶ τοῦτο, ἔτι τότε προπετὲς ὃν ἐν τῇ 
ΑΟ, αἴτιον f| xai γέγονε τοῦ ὑπὲρ τὸ µέ- 
V9 λοιπῶν σκανδαλισμοῦ ἡμαρτηχέναι αὐ- 
[άµενον τὸν Ἰησοῦν τρὶς πρὶν ἆλεχτρο- 
Ιόπερ, ἐπιστήσας τοιαύττ mpotípa ἑαυτοῦ 
, ὠφελήθη (3) τὰ μέγιστα, ὡς γενέσθαι 
τος xai μακροθυμύτατος" ὅπερ δτλοῦται, 
y εἰπόντος αὑτῷ ἔμπροσθεν πάντων, « El 
ος ὑπάρχων, ἐθνικῶς χαὶ οὐκ Ἰουδαϊχῶς 
τὰ ἔθνη ἀναγχάνεις Ἰουδαῖζειν; » καὶ τὰ 
δὲ μετὰ στίδους σιωπήσαντος, περὶ οὗ ἓν 
χι, ϐ seq. ᾖ Colus. 11, 91, 22. 
i» 14. 

* Gc ἄνθρωπος ἁἀποθάνῃ 0facxaAlay. 
e intelligit : juxta quamdam divina longe 
. doctrinam, qua res wonstrat, per quas 
lex Regius, male, διαλαλοῦντα. 


1 Ephes. iv, 14. 


omnes : sciebat enim, quisnam esset proditor ipsius: 
propterea dixit: Non estis mundi omnes. » llis 
qui: nunc a Petro sunt dicta, epportune utemur 
exempli causa, sicubi opus fuerit, propterea quod 
facile factu sit, ut aliquis propter imprudentiam 
optimo proposito dicat quze sibi minime sint utilia. 
Nam si Petro utile erat ad babendam partem cum 
Jesu, ut sui pedes lavarentur ab ipso, et Petrus 
nesciens utile hoc esse, prius quidem illud, veluti 
addubitans, dixit verecunde , « Domine, tu mibi 
lavas pedes? » ac denuo : « Non lavabis mihi pedes 
in eternum, » et 419 qux» Petrus dicebat, prohi- 
hebant opus quod co eum eveheret, ut haberet par- 
tein cum Servatore, perspicuum est, etiamsi sano 
proposito, et venerando ad Przceptorem loc dixerit, 
nocenter sibi dixisse. Itaque hac specie peccatorum 
vita eorum repleta est, qui dum ad fidem veniunt, 
res quidem proponunt sibi prestantes : propter 
ignorantiam tamen, qui in contrarium ducunt di- 
cunt, vel etiam faciunt. Atque hujusmodi profecto 
sunt qui dicunt : « Ne tetigeris, neque gustaveris, 
neque contreetaveris, de omnibus qu: sunt in cor- 
ruptionem et abuaum » hominum δὲ, juxia quam- 
dam divina longe inferiorem doctrinam earum re- 
rum, per quas homo quas| moritur, Quid autem 
dicere oportet de his qui in haeresibus fluctuant, 
quique omni vento circumferuntur ** per versutiam 
hominum divulgantium salutaria esse qux perui- 
ciem afferunt, ac tanquam in,honorem Jesu falsa de 
Ipso opinantium? Petrum itaque sepenumero Scri- 
ptura talem notavit ferventiorem ad promittendum 
qu2 sibi videbantur meliora ; quemadinodum etiam 
iu eo quod dixit absque ulla examinatione ac veluti 
spernens prophetiam Jesu de discipulis dicentis, 
ε Omnes vos offendemini mea causa nocte hac **, » 
el causam ostendentis in eo quod ait : « Scriptum 
est enim : Percutiam pastorem, et dispergenter 
oves gregis?*; » absque ulla enim examinatione, et 
quasi spernens enuntiationem Jesu, dixit ad hoc : 
« Etiamsi omnes offendantur tua causa, ego tamen 
nunquam offendar '* , » id quod tum temporis teme- 
rarium exsistens in animo ipsius, etiam in causa 
fuit ut graviore prz cxteris lapsu peccarit ipse, 


D Jesum ter negando ante galli cantum. Hanc ob cau- 


sam talem sui ipsius temeritatem priorem diligen- 
tius cum perspexisset, moximum ex ea fructum 
percepit, adeo ut postea factus sit fortissimus, 
atque ad quidquid accidisset zequanimiter feren- 
dum paraüissimus; quod declaratur ex eo quod 
Paulo dicente illi coram omnibus, «Si tu Judzus cum 
sis, gentiliter vivis, et non Judaice, quomodo.gentes 
cogis Judxorum more vivere **? » et quz sequun- 


15 Matth, xxvi, 91... ?* ibid. 75 ibid. 35 


(1) Codex Regius, male, περιστάντος. 

(2) Mem codex Regius, mendose, σχανδαλ,σθή- 
σεσθαι ἐν ἐμοὶ, ἐγὼ, elc. 

(3) Idem codex Regius, male, ὠφεληθῆναι. 


^ 


99 
tue, hic cum fortitudine tacuit, [et patientissime 
quod illo in loco cum ratione faetum fuerat non 
docuit,] qua de re accommodatius quis in Epistola 
πι] Galatas disputabit. Quin in apostolorum quoque 
Actis constantia ipsius a eamdem imaginem trans- 
formati patebit singula observantibus et mentem 
xdhibentibus. Igitur hoc eiiam in loco, Jesu, qui a 
cona surrcxerat, 413 et posuerat vestimenta, qui- 
que przcinxerat se eo linteo. quod acceperat, qui- 
que posuerat aquam in pelvim, atque incoperat 
lavare pedes discipulorum et abstergere lintco quo 
erat pracinctus, cum omnes exhibuissent pedes, 
consequeuter opinioni quam jam ante de Jesu con- 
ceperant, videntes quod talis non sine causa, nere, 
ut multi dicerent, gravare volens discipulos, lavat 
ipsorum pedes; sed utile aliquid perflcieus, quod 
exspectabant in posterum cognoscendum : consi- 
derantes ne forte h:ec. agerentur symbolum exsi- 
steng alicujus rei, solus Petrus id quod in promptu 
erat et apertam intuitus, nullo alio consilio adhibi- 
ιο, veluti honorans Jesum, non pruebuit illi suos 
pedes lavandos, sed primum quidem tentavit illum 
pudore perfundere diceus"*: «Domine, tu mihi lavas 
pelles? » deinde, cura. debuisset parere dicenti, 
« Quod. ego facio, tu nescis nunc; scíes autem po- 
stea, » inquit; « Non mihi lavabis pedes in zter- 
num, » Alioquin etiam eum cxateri discipuli com- 
imisissent seipsos Jesu fidei, de re nulla illi contra- 
dicentes, hic ex hls qux» dicit, etiamsi recte se veiba 


facere putabat, non solum Jesum incusat, tanquam ς 


qui sine causa discipulorum pedes lavare inccepe- 
rit, verum etiam condiscipulos. Nam si ipse, opi- 
nione sua, dum prohibere vellet, officiosum se 
p'zbuit, illis idipsum non considerantibus, etlam 
illos accusavit qui przter officium pedes suos la- 
viidos Jesu prxbnissent. Atque equidem si cogi- 
1389et, rei quie cum ratione effloitur, non contradi- 
cendum, cogitassetque rationabile esse id quod 
fiebat, dum lavarentur discipulorum pedes a Jesu, 
haudquaquam repuguasset facto. Quamobrem ap- 
paret sine judicio eum cogitasse voluntatem Jesu de 
l»vandis pedibus discipulorunr rationi consentaneam 
non fuisse. Quod si opus est Scripturam perserutari 
usque ad ea qux minima esse pulantur, qosret 
aliqu:s cur tandem cum in numerandis apostolis 
primum locum obtineat Petrus (fortassis quia cz- 
teris honorabilior, quoniam ctiam vere omnium 
uliimus Judas ob ma!um affectum in ultimum locum 

" Joan. xin, 6, 7 

(4) Elc τὴν αὐτὴν, etc. In eodice Regio deest εἰς. 

(^) Καὶ οὐ µόνος δὲ ὁ Πέτρος τῷ προχειροτέρῳ 
ἐγιδώγ. Hzc ex anterioribus repetita, praemissis tan- 
tum duobus vocabulis ex iis quz? sequuntur, typogra- 
phorum negligentia irrepsisse videntur, quamvis et 
Wi alíis recentioribus imp. legantur. EpiT. 

(5) Codex ltegius, οὕτως. 

(6) Idem codex Regius, πρὸ τοῦ. 

(7) Hlem codex Regius, male, τήν. 

(8) Idem codex Regius, mendose, ἂν τὰ πεῤῥιμ- 
μένος, cum omnino legendum sit ἀνταπεῤῥιμμένος. 

()) Ovx ἀπὸ Πέτρου ἤρξατο, cic. Ut crederet 
Origenes a Petro lavaudi initium minime factum, ex 


ORIGENIS 


D. 


Α τῇ πρὸς Γαλάτας οἰχειότερόν τις διαλήφεται, Καὶ iy 
ταῖς ΠἩράξεσι 6E τῶν ἁποστόλων, τὸ κχαθεστηχὸς 
αὑτοῦ εἰς τὴν αὐτὴν (4) εἰχόνα µεταμορφωθέτος 
τοῖς ἑχάστῳ ἐφιστᾶσι xa προσέχουσι φανεῖται, Καὶ 
ἐνθάδε τοίνυν ἐγερθέντι τῷ Ἰησοῦ Ex τοῦ δείχνου, 
xai θέντι τὰ ἱμάτια, xaX διαζωσαμένῳ ὃ εἴΏληφ λέν- 
vtov, xal βάλλοντι ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα, xal ἂρξρν» 
μένῳ τοὺς πόδας νίπτειν τῶν μαθητῶν, xai ixy&a- 
σειν τῷ λεντίῳ ᾧ ἣν διεζωσµένος, πάντες uiv παρ- 
εἶχον τοὺς πόδας ἀχόλουθον τῇ περὶ τοῦ Ἰησοῦ κρο- 
λήψει, θεωροῦντες, ὅτι οὐχ ἂν ὁ τηλιχοῦτος ἁλόχως, 
xaY, ὡς ἂν οἱ πολλοὶ λέγοιεν, βαρεῖν τοὺς μαθητὰς 
θέλων, νίπτοι αὐτῶν τοὺς πόδας ἀλλά τι χρῄσιον 
ἐπι-ελῶν, ὃ περιέµεν»2ν γνώσεσθα, ὕστερον, Evvooaw- 
τὲς µήποτς σύμθολόν τινος ταῦτα πράττοιτο, µόνας 

B δὲ ὁ Πέτρος τῷ προχειροτέρῳ ἐνιδὼν (43), χαὶ οὗ µόνας 

δὲ à Πέτρος τῷ προχειροτέρῳ ἑἐνιδὼν, xaX οὐδένα 

ἕτερον λογισμὸν ἑχείνῳ παρατιθεὶς, ὡς σέδων τὸν 

Ἰησοῦν, οὗ παρεῖχεν αὐτοῦ εἰς τὸ νίγασθαι τοὺς 

πόδας, ἀλλὰ πρότερον μὲν δυσωπεῖν αὐτὸν ἐπειρᾶτν 

ἐν τῷ; «Κύριε, aU. µου νίπτεις τοὺς πόδας; μετ 
δὲ τοῦτο δέον αὐτὸν πεισθῆναι τὸ, c Ὅ ἐγὼ roni, 
σὺ οὑχ οἶδας ἄρτι' γνώσῃ δὲ μετὰ ταῦτα, ν qnot τό" 

« 05 μὴ νίφης µου τοὺς πύδας εἰς τὸν αἰῶνα. » "A- 

λως δὲ τῶν λοιπῶν μαθητῶν ἐμπιστευσάντων ἑαυτος 

τῷ Ἰησοῦ, xai περὶ μηδενὺς ἀντιλεγόντων αὐτῷ, 
οὗτος (5) δι’ ὧν λέγει, εἰ xal ὑγιῶς ἔδοξε πρηί- 
θεσθαι, οὗ µόνον τοῦ Ἰησοῦ χκατηγορεῖ, ὡς ἀλόγως 
ἀρξαμένου νίπτειν τοὺς τῶν μαθητῶν πόδας, ἁλλὲ 
xai τῶν συμφοιτητῶν * εἰ γὰρ αὐτὸς μὲν, ὡς oi 
τὸ χαθῆχον bv τῷ κωλύειν ἐθέλειν ἐποίησεν, ἐχεῖνα 
ὃς μὴ ἑωράχασιν αὐτὸ, χατηγόρησεν ἐχείνων παρὰ 

τὸ χαθῆχον ἑαυτῶν τοὺς πόδας ἐἑμπαρεσχηχότων ᾧ 

Ἰησοῦ, xai εἰ φρονεῖΐται τῷ εὐλόγῳ μὴ δεῖν ἀνπλέ- 

Υειν, xal εὔλογον ἑνόμιξεν εἶναι τὸ γινόµενον iv d 

νίπτεσθαι τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ὑπὸ τοῦ Ἰηαῦ, 

οὐχ ἀντέλεγε τῷ γινοµένῳ' φαίνεται οὖν ἀχρίως 
μὴ εὔλογου νενοµιχέναι εἶναι τὸ περὶ τοῦ νίψασι 

τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν τὸ Ἰησοῦ βούλημα. EL B 

χρὴ µέχρι τῶν ἑλαχίστων εἶναι νομιζοµένων ἑρενῷν 

τὴν Γραφὴν, ζητήσαι τις ἂν τί δήποτε, πρώτα (f) 

κἀατειλεγμένου τοῦ Πέτρου εἰς τὸν ἀριθμὸν τῶν δό- 

δεχα (τάχα ὡς τῶν λοιπῶν τιµιωτέρου, ἐπεὶ κεὶ d 

ἀληθῶς πάντων ἔσχατος Ἰούδας ἣν (7) ὑπὸ τῆς pt 

p χθηρᾶς διαθέσεως ἐπὶ τὰ τελευταῖα ἀνταπεῤῥιμμ 
vog [81), ὁ Ἰησοῦς, ἀρξάμενος νίπτειν τοὺς EK 
τῶν μαθητῶν, xal ἑχμάσσειν τῷ λεντίῳ ᾧ qi ἂ- 
εζωσμένος, οὐκ ἀπὸ Πέτρου ἤρξατο (9) : καὶ uxsiet 


eo inductusest, quod postquam dixit Joannes, "Holt 
το νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, subdit : gre 
ται οὖν πρὸς Σίμωνα Πέτρον. At quanto verisimulies 
est lavationem peduin. priino generaliter, ut fl, 
enuntiasse evaugelistam, quam deinde singu 
descripsit. ld videtur insinuare illud, ἔρχεται 
Dixit autem : Ίρξατο νίπτειν, pro, ἔνιδε, ut Lut. fh 
8, Kal μὴ ἄρξησθε λέγειν Ev. ἑαυτοῖς * Tlacípa bye 
τὸν 'À ραάμ. εἰ sape αἶίαφ, ut supra ipse . 
Origenes. ldem est sspenumero vocabuli imeiple 
usus apud Latinos auctores, et presertim 
poetas. llorat. lib. t Epist., 5: 

Pelare ei spargere flere». 


COMMENT. IN JOAN, TOMUS XXXII. 


198 


9, ott, Ὥσπερ ἰατρὸς, πλείοσιν ἀῤῥώστοις À projectus jacet), cum Jesus inceepissct lavare pedes 


Ἡτριχὴν διαχονούµενος, ἀπὸ τῶν χατ- 
4 xa χείρονα πεπονθότων τὴν ἀρχὴν ποι- 
θεραπείας, οὕτως ὁ ἑῤῥυπωμένους τοὺς 
πων τῶν μαθητῶν ἄρχεται ἀπὸ τῶν μᾶλ- 
πωµένων  χαὶ τάχα ἐπὶ τελευταῖον $206 
V ὡς ἔλαττον πάντων δεόµενον τῆς νίψεως 
)* τάχα δὲ χαὶ εἰς τὸ δοχεῖν ἀντιλέγειν d) 
Βαρότητος χατάστασις τῶν ποδῶν αὐτοῦ 
Fo, 


discipulorum, et abstergere linteo quo erat przciu- 
ctus, 41/4 non a Petro inceperit [sed ab illo ]. 
Ad quod respondendum est : Ut medicus plurimis 
infirmis subministrans juxta arilem mediciuz, ini- 
tium medendi facit ab his qui urgentur quique pejus 
affecti sunt, sic discipulorum sordidos pedes lavan- 
tem, incopisse a magis sordidis; atque equidem 
foriassis ad Petrum postremo venit, quia minus 
celeris indigeret ut sibi lavarentur pedes 5 fortassis 


us pedum suorum, qui proxime accedebat ad munditiem,elfecit ut contradicere cogitaret. 


ινιζόμενον δὲ τὸ ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ εἰρημέ- 
'O λελουμένος οὐκ ἔχει χρείαν γίφασθαι, 
χαθαρὺς ὅλος' xai ὑμεῖς χαθαροί iore, 


εάντες, » τάχα ὑποθάλλει νοῦν τοιοῦτον, ὡς p 


ένων τοὺς πόδας ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ τῶν µα- 
& πρὸς τῷ λελοῦσθαι οὐχ ἔτι ἑχόντων 
ασθαι ' ἔτι δὲ χαὶ αὐτοῦ τοῦ Πέτρου Έδη 
χροῦ, χα) πρὶν νίφῃ τοὺς πόδας αὐτοῦ ὁ 
Κὰν δὲ τις πρὸς ταῦτα ζητῇ, TL δἠποτ 
9, € 'O λελουμένος οὐχ ἔχει χρείαν νίφα- 
ἔστι χαθαρὺς ὅλος,» pd χρείαν ἑχόντων 
Xv μαθπητῶν, νίπτει τοὺς πόδας αὑτῶν ὁ 
uxtéov αὑτῷ τό; εΠαντὶ τῷ ἔχοντι δο- 
καὶ προστεθήσεται.ν Ἐπεὶ τοίνυν εἶχον 
(eai τὸ εἶναι καθαροὶ, προστίθησιν "In- 
αθαρότητι αὐτῶν καὶ «b ν/πτειν αὐτῶν 
* οὔτε τοὺς μὴ λελουμένους νίφων ἂν, οὔτε 
vue χαθαροῦς: ἀλλ' οὕτως ὥστ ἂν εἰπεῖν 


6. Porro si examineuus quod dixit Jesus, nempe , 
« Qui lotus est, nihil opus babet praterquam pedes 
lavare, sed est mundus tojus ; et vos mundi estis, 
sed non omnes Τ8, » fortasse talem suggerit intelli- 
gentiam, perinde quasi discipuli lotos jam haberent 
pedes a Jesu, et quod post illam lavatiouem non 
amplius opus haberent lavari ; quodque Petrus etiain 
mundus jam exsisteret antequam illius pedes lavaret 
Jesus. Quod si coutra hac quierat aliquis, cur cum 
dixissel, « Qui lotus est, non opus habet ut lave- 
tur, sed est inundus totus, » lavet tamen Jesus pedes 
discipulorum, qui alioquin opus non habebant sibi 
eos lavari? huic illud dicendum est : « Omni habenti 
dabitur, et adjicietur '*; » unde habentibus disci- 
pulis munditiem, Jesum, ut adjiceret munditici 
illorum, illorum pedes etiam lavare ; illos alipqui 
non lavaturus, ni loti fuissent atque omnino mundi: 
lta tamen ut dicamus neminem ex his qui isto modo 


Xu, χαθαρῶν, xiv γάρ τις ᾗ τέλειος £v C sunt mundi, etiamsi perfectus quis sit inter filios 


ώπων, τῆς ἀπὸ σοῦ (10), ἵν οὕτως Óvo- 
Ἰαρότητος ἀπούσης, εἰς καθαρὸν οὐ Άληγι- 
Καὶ ταῦτα δὲ ὕστερον ἐχτίθεμαι ὑποπε- 
b τὸ ὑπαγορευθῆναι τὰ πρότερα, σωζόν- 
παὶ τὴν τάξιν τῶν ὑπεισελθόντων νοῦν, ὡς 
μὲν βλέπειν ῥυπωθέντας τοὺς πόδας τῶν 
βεδεησθαι «ῆς ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ νίψεως, 
διὰ τοῦτ᾽ αὐτῶν ἔνιφε τοὺς πόδας, ἐπεὶ 
V ἀνθρώποις χαθαροὶ, ἁλλ᾽ οὐχὶ xal παρὰ 
; γὰρ Ἰησοῦ οὐδεὶς παρὰ θεῷ χαθαρὸς Υί- 
πρὺ αὐτοῦ (11) νομισθῇ διά τινος ἔπιμε- 
| χαθαρὺν πεποιηχέναι. Τοῖς δ ὡς ἐν ἆν- 
εθαροῖς ἤδη γεγενηµένοις, xal λουσαμένοις 
ποῦ βάπτισμα, χαὶ νιφαµένοις ὑπ αὐτοῦ 


hominum, absente munditia, ut ita loquar, Jesu, 
mundum reputandum esse. Et haec quidem ultimo. 
expono quie succurrerunt post priora superius di- 
cia, servantibus nobis ordinem eorum quse in 
mentem venerunt οἱ intelligentiam ; verbi gratia, 
cum prius conspexerimus sordidatos pedes disci- 
pulorum eguisse ut a Jesu lavarentur, 4415 nuuc 
idcirco illum illorum pedes laviese dicimus, qvia 
essent comparatione honinum mundi, sed nou 
etiam apud Deum ; nec enim sine Jesu aliquis fit 
apud Deum mundus, etiamsi coram ge existimetur 
aliquis aliqua diligentia seipsum mundum fecisse. 
Jam in his qui hominum comparatione mundi suut 
facti, quique loti sunt Jesu baptismo , quique etiam 


;, ἐνοιχεῖν xal τὸ ἅγιον δύναται Πνεῦμα, D ab ipso lotos pedes habent, inhabitare potest etiam 


un, 10. ᾖΤ Mattb. xxv, 29. 


1, patiarque vel inconsultus haberi, 

lib. n. Eleg., 12 : 

que ad caput incipient revocare liquores. 

is sat. 10: 

naut. (amam Demosthenis, aut. Ciceronis 
are. 

itaque verisimile est a Petro lavationem 

pPicatum. lta seutit Augustinus in hunc 

)nis, cujus verba referre opers pretium 

imvis itaque magna fuisset audacize con- 

iervum Domino, hominem Deo, tamen lioc 

sre maluit, quam perpeti ut sibi pedes 
a Domiuo et Deo. Nec putare debemus 

n inter c:zteros formidasse atque. recu- 

! ld alii ante. ipeum libenter vel zequani- 
leri permisissent. Facilius quippe sic 


accipiuntur ista verba Evangelii, quia eum dictum 
essel , Capit lavare pedes discipulorum, ei eaztergere 
linteo quo. erat pra:cinctus, deinde subjunctum est, 
Venit ergo ad Simonem Petrum, quasi aliquibus jam 
lavisset, et post eos venisset ad Petrum. Quis enim 
nesciebat primum apostoloruni esse beatissimum Pe- 
trum? Sed non ita. intelligendum est, quod post 
aliquos ad illum venerit, sed quod ab illis ceperit. 
Quando ergo pedes discipulorum lavare copit, venit 
ad cum a quo capit, id est, ad Petrum. » Ferrarius 
Origenem hoeloco interpretatur, quasi a Juda incepis- 
se Christum scripserit. Hocsi verum est,quoc in codice 
tamen Regio non comparet, consentientes habuerit 
Origenes Chrysostomum et Theophylaetuin. llUETIVS. 

(10) Ferrarius legit ἀπὸ Ἰησοῦ. 

(11) Legebat Ferrorius xXv πρὸ αὐτοῦ. 


109 
Spiritus sanetus, virtusque ex alto, ceu vestimen- 
tum, Atque Petrus quidem, non considerans ratio- 
nem voluntatis Jesu, qui inceeperat lavare pedes 
discipulorum , et abstergere linteo quo erat pra- 
cinctus, dicit illi, « Domine, tu mihi lavas pedes?» 
dubitative, et. veluti pudore illum aflicere volens, 
hoc dicens : at vero « Jesus respondit, et dixit illi , 
Quod ego facio, tu nunc nescis, scies autem 
postea,» docens mysterium lioc essc. Sed quid erat 
illud quod facicbat Jesus lavando pedes discipulo- 
ruin? ΑΠ operabatur lavando ipsorum pedes, et 
abstergendo linteo quo erat przecinctus , ipsos spe- 
cíiosos, cum futurum esset, ut apostoli bona evan- 
gelizarent ? Nam quando lavit pedes diseipulorum 
Jesus, tune opinor illud prophetice dictum de apo- 
stolis suis coinpletuim fuisse : « Quam speciosi sunt 
pedes evaugelizantium bona 50-51 Quod si pedes 
discipulorum lavans, pulchros eos facit, quid dicturi 
sumus ingenerari a vera pulchritudine, his qui toti 
sunt haptizati a Jesu in Spiritu sancto et igni? 
Proinde pedes evangelizantium bona pulchri fue- 
rant, ut loti οἱ mundati et abstersi Christi mani- 
hus, incedere possent per sanctam viam, atque iter 
facere per illum qui dixit : «Ego sum via **.» Solus 
enim, et omnis cujus pedes laverit Jesus, viam 
peranibulat hanc. viventem et ad. Patrem ducen- 
tem ; nec eapit h»c. via pedes inquinatos et pedes 
qui nondnm sunt mundi, Atque Moses quidem opus 
labebat solvere caleeoamentum ex pedibus suis, 
quoniam is locus ad quem pervenerat , et in quo 
slabat, terra sancta erat?*; similiter οἱ Jesus 
Nave filius 53, At vero Jesu discipulis , ut per hanc 
viventem animatamque viam perambulent, non 
solum satis est in vía calceos non habere, cum hoc 
Jesus discipulis suis przceperit 95: sed ad hanc 
ipsam viam conficiendam opus etiam habebant 
lavari a Jesu, qui deposuit vestimenta, fortassis ut 
mundos 416 illorum pedes exsistentes, mundiores 
faceret : furtassis etiam, ut immunditiam, quam in 
pedibus suis habebant discipuli, in suum ipsius reci- 
perct corpus, mediante linteo eo quo solo prxcin- 
ctis erat : fert ipse namque infirmitates nostras **. 
Vide igitur quod lavaturus pedes discipulorum nul- 
lum aliud tempus elegerit, nisi quando jam diabolus 
imniisisset ín cor Simonis Judzx Iscariotis ut pro- 
deret eum, et quando facienda erat pro hominibus 
crconomia : ante banc etenim non opportunum erat 
discipulos habere pedes a Jesu lotos : quis enim 
loturus fuerat pedum illorum sordes intra hoc tem- 
pus usque ad passionem ? Sed ne tempore quidem 
passionis : neque enim alius erat Jesus qui illorum 
lavaret pedes. Ας ne post eeconomiam quidem : jam 
enim aderat hora Spiritus sancti ad discipulos ven- 
turi jam factos mundos, et lotos habentes pedes, 
v2! [sa. rut, 7. 
Matth. vin, 17. 
(12) Ὀδεύειν τὺν' εἰπόντα. Qrigenes Praefat. in 
Jcannem, 10m, 1 przefixa, uum, 10: Τὸ ὡραῖον xal 
&; καιρῷ γινόµενον τῶν ἀποστόλων ὁδεύύντων τὸν ei- 


** Joan. χιν, 0. 


ORIGENIS 


55 Exod. 11, 5. 


100 
Α καὶ ἡ ὡς ἕνδυμα ἐξ ὕψους δύναµις. 'O μὲν οὖν Il- 
τρος, μὴ θεωρῶν τὸν λόγον τοῦ βουλήματος Ἰηουῦ 
ἀρξαμένου νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, xal ix- 
µάσσειν τῷ λεντίῳ, ᾧ fjv διεζωσµένος, λέγει αὐτῷ, 
« Κύριε, σύ µου νίπτεις τοὺς πόδας ; » ἑπαπορητικῶς 
xat δυσωπητικῶς τοῦτο φάσχων᾽ ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀπεχρί. 
θη, xal εἶπεν αὐτῷ, διδάσκων, ὅτι µυστήριον toa 
Tiv, τό: « "O ἐγὼ ποιῶ, σὺ ox οἶδας ἄρτι γνώπᾶ 
μετὰ ταῦτα. » Τί δὲ ἣν ὃ ἐποίει νίπτων τοὺς ile; 
τῶν μαθητῶν ὁ Ἰησοῦς; "H εἰργάζετο διὰ τοῦ νίστεν 
αὐτῶν τοὺς πόδας, xai ἐχμάσσειν τῷ λεντίῳ ᾧ fy 
διεζωσµένος, ὡραίους αὐτοὺς, µελλόντων αὐτῶν εὐσι- 
γελίσασθαι τὰ ἀγαθά; "Ote γὰρ ἔνιφε τοὺς πόδας τῶν 
μαθητῶν ὁ Ἰησοῦς, τότε, οἶμαι, πεπλήρωται τὸ md 
τῶν ἁποστόλων αὐτοῦ προφητιχῶς εἰρημέναν c0; 
ὡραῖοι oi πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων τὰ ἀγαβά! 
El δὲ πόδας μαθητῶν νίπτων ὡραίους αὐτοὺς mel, 
τί φῄήσομεν ἀπὸ τοῦ ἀληθινοῦ κάλλους ἐγγίνεσθαι αἲς 
ὑπὸ Ἰησοῦ βαπτισαµένοις ὅλοις &v Πνεύματι üyly 
xaX πυρἰ; Ὡραῖοι δὲ οἱ πόδες ἐγένοντο τῶν εὐαγγελ- 
ξομένων τὰ ἀγαθὰ, ἵνα, νιψάµενοι, xat καθηράµενι, 
καὶ ἐχμαξάμενοι ἀπὸ τῶν Ἀριστοῦ χειρῶν, ἐπιθῖναι 
δυνηθῶσι τῆς ἁγίας ὁδοῦ, καὶ ὁδεύειν τὸν εἰπόντα(13 
τό. « Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός' » μόνος γὰρ xaX πᾶς 6 νυή- 
µενος τοὺς πόδας ἀπὺ τοῦ Ἰησοῦ ὁδεύει τὴν ὁδὸν ταῦ» 
την τὴν ζῶσαν, xaY φέροῦσαν πρὸς τὸν Πατέρα xal 
οὗ χωρεῖ ἡ ὁδὸς αὕτη πόδας µεμµολυσµένους, xdi τὸὺς 
ἔτι μὴ] χαθαρούς. Μωσης μὲν οὖν ἐδεῖτο ὑπολύσ- 
σθαι τὸ ὑπόδημα ἀπὸ τῶν ποδῶν αὑτοῦ, ἐπείπερ ἐν 
ὃν ἐφθάχει τόπον Ev ᾧ εἰστήχει, ΥΠ ἁγία Ev ὁμοίυς 
δὲ ὁ τοῦ Nav; Ἰησοῦς. Οἱ δὲ μαθηταὶ τοῦ Ἰησοῦ, 62 
ὁδεύσωσι τΏν ζῶσαν xaX ἔμγυχον ὁδὺν, ob µόνον 3p- 
χοῦνται τῷ μὴ ἔχειν ὑποδήματα κατὰ τὴν ὁδὸν, «90 
τοῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ ἐντειλαμένου τοῦ Ἰτοοῦ' ἀλλὰ 
γὰρ ἔδει πρὸς τὸ ὁδεῦσαι τὴν ὁδὺν ταύτην αὐτοῖς xai 
tb νίφασθαι ἀπὺ τοῦ Ἰησοῦ ἀποθεμένου τὰ {μᾶτ' 
τάχα μὲν ἵνα καθαροὺς αὐτοὺς (13) τοὺς πύδας md. 
σῃ χαθαΓωτέρους' τάχα δὲ ἵνα τὸν ἐν τοῖς modi 5 
μαθητῶν ῥύπον ἀναλάθῃ εἰς τὸ ἑαυτοῦ σῶμα διὰ 9 
λεντίου, ᾧ µόνῳ περιεζωσµένος ἣν. αὐτὸς γὰρ 5h 
ἀσθενείας ἡμῶν φέρει. "Opa γὰρ, ὅτι, µέλλων viste 
τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, o0x ἄλλον καιρὸν Exc 
το, ἢ ὅτε ὁ διάδολος ἤδη βεθλέκει εἰς τὸν καρδίαν, 3 
παραδῷ αὑτὸν Ἰούδας Σίµωνος Ἱσκαριώτης, 19 1 
ὑπὲρ ἀνθρώπων ἔμελλε γίνεσθαι olxovopía: πρὸ Ti? 
τούτου εὔχαιρον οὐχ ἣν νίφασθαι τοὺς πόδας ὑπὸ 59 
Ἰησοῦ τοὺς µαθητάς, τίς γὰρ ἂν τὸν ἐν τῷ y 
ἕως τοῦ πάθους ῥύπον τῶν ποδῶν αὐτῶν &rivigerln 
ἸΑλλ' οὐδὲ ἐν τῷ χαιρῷ τοῦ πάθους" ἄλλος γὰρ Tr- 
σοῦς οὐκ fv ὁ νίπτων αὐτῶν τοὺς πόδας. "AXI oa 
μετὰ τὴν οἰχονομίαν: ἤδη γὰρ ὥρα τοῦ ἁγίου Πνε” 
pato; ἐπιδημήσαντος τοῖς μαθηταϊῖς ἣν Y&vogiYos 
xaÜapot; καὶ νιψαµένοις τοὺς πόδας, xa ἤδη Eje" 
ἑτοίμους αὐτοὺς xai ὡραίους πρὸς τὸ ἐν τῷ Πνεύμα 
δὸ Josue v, 16. ** Mauh. x, 10. ** ]ga. Lui h 


B 


D 


móyva* Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὺς, χΊρυγμα νοῇσας. 
(13) Αὐτούς. Scribendum αὐτῶν. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS ΧΧΧΙ. 


703 


ἔσεσθαι τὰ ἆγαθά. Τοιοῦτον οὖν ἐστι τό ε "O A cosque promptos et pulchros ad evongelizandum 


à, GU οὐχ οἶδας ἄρτι' γνώσῃ δΣ μετὰ ταῦτα.» 
ἐν ἐστι τὸ νίφασθαι ὑμῶν τοὺς πόδας ὑπ' ἐμοῦ, 
Ιαρθῆναι τὰς βάσεις τῶν Φυχῶν ὑμῶν, ἵνα γέ- 
ὡραῖοι, µελλόνεων ὑμῶν εὐαγγελίζεσθαι τά 
καὶ χαθαροῖς τοῖς ποσὶν ἐπιθαίνειν ταῖς τῶν 
ων ψυχαῖς. Τοῦτο 65 τὸ μυστήριον σὺ νῦν μὲν 
ις, ἅτε µηδέπω χωρῶν τὴν γνῶσιν αὑτοῦ εὖ- 
ρον ἑσομένην ἐν cot, ἐπὰν vli τοὺς πόδας 
U* μετὰ δὲ ταῦτα γνώσῃ Ev τῷ τούτῳ συνιέ- 
τιζόμενος τῇ περὶ οὐκ εὐκαταφρονήτου xa 
τινὸς γνώσει. Ταῦτα δὲ λέγοντος τῷ Πέτρῳ 
99, ὁ μαθητὴς ἀποχρίνεται οὐκ ἐπιστημονικὴν 
τν, κλὴν φαντασίαν ἑξαποστέλλουσαν τοῦ πρὸς 
ιοῦν τιμητικοῦ χαὶ σεθασµίου, φαντασίαν δι- 
νην. Ἔτι διόπερ, ἐπεὶ μὴ συμφέρουσα ἣν τῷ 
l| ἀπόχρισις αὐτοῦ, οὐκ ἑᾷ αὐτὴν γενέσθαι 
τὰ ἐπὶ βλάθῃ ἀληθευσόμενα τῇ τοῦ λέγοντος 
'ως ἐαυτοῦ τῇ χρηστότητι χωλύων. 'O uiv 
Ἶρος φησὶν, € OO μὴ νίφης µου τοὺς πόδας εἰς 
να, » xaX ἀπεφήνατο, χρίναντος τοῦ Ἰησοῦ 
αὐτοῦ τοὺς πόδας, τὸ uh νιφθήῆσεσθαι ὑπ αὑ- 
; μὴ νιφθήσεσθαι εἰς τὸν ἅπαντα αἰῶνα” ὁ δὲ, 
λυσιτελέστερον εἶναι τὸ Ev τούτῳ φεύσασθαι 
pov τοῦ ἀληθεῦσαι αὐτὸν, ὑποδείχνυσι τὸ ἐν 
ity ἀληθεύειν τοῦτο εἰρηκότα λυσ,τελὲς, φῄσας" 
tb vid σε, οὐχ ἔχεις µέρος μετ ἐμοῦ. » Et- 
ὁ Πέτρος ἔμελλεν, ἀποφηνάμενος μὲν τὸ, 
| vilae µου τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα, » xal 
IV ἐν τούτῳ, μὴ ἔξειν μετὰ τοῦ Ἰησοῦ µέρος, 
ὰ ἔχειν µέρος p ἀλτθεύων, ἐφ᾽ ᾧ φθάσας 
οπετῶς, τί ἄλλο πράττειν ἐχρῆν, f] μὴ ἁλι- 
ἵνα ἐκ τοῦ ἀληθεύειν τοῦτο ποιῆσαι αὐτὸν μὴ 
τὰ τοῦ Ἰησοῦ µέρος, φεύστην αὐτὸν ἀποδεί- 
ν τῷ νίφασθαι τοὺς πόδας αὐτοῦ: γέγραπται 
Jd, ἄνθρωπος φεύστης. » Εὐχαίρως δέ ποτε 
θα τῷ ῥητῷ ἐπὶ τῶν προπετέστερον xal ἀχρί- 
ντων ποιῄσειν, ὅπερ (14) αὐτοῖς μὴ }υσιτελεῖ 
σι τῷ χαχῶς χεχριμένῳ' ὑποδειχνύντες γὰρ 
ὅτι οὐχ ἔξουσι μὲν μετὰ τοῦ Ἰησοῦ µέρος, 
πετῃ iy ἐπαγγελίᾳ τηρήσαντες φωνὴν, δυνἠ- 
ἑ ἀθετηθέντος τοῦ προειρηµένον ἑλπίδα ἔχειν 
ἀποστήσομ:ν αὐτοὺς τοῦ ἐμμένειν τοῖς καχῶς 
vote, χᾶν μετὰ ὄρχου διὰ πολλὴν προπέτειαν 
τόν ποτε γίνεται’ xa φῄσομεν, ὅτι, Ὥσπερ 
Πέτρος, « 09 μὴ vins µου τοὺς πόδας εἰς τὸν 
χωλύεται ἐμμένειν τῇ τοῦ λεγοµένου όμολο- 
ἔχῃ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ µέρος’ οὕτως xal σὺ ὁ 
ααρτὼν τὴν» προπέτειαν, xal ἀχρίτως ἑπαγ- 
ος τόδε, βέλτιον ἄν motham (15) µεταθέµε- 
τόδε πρᾶξαι εὐλογώτερον ἀπὸ τοῦ ἐμμένειν 
X; χριθέντι. Ἐπιστήσαντες δὲ τῷ «2, « "Ü 
9, σὺ οὐκ οἶδας ἄρτι γνώσῃ δὲ μετὰ ταῦτα, » 
€ Ἐὰν μὴ vibe σε, οὐκ ἔχεις µέρος μετ 
ol ih βουλόµενοι τοῦτο, καὶ τὰ τούτῳ παρα- 
βροπολογεῖν, αἰδεσθέντες παραδεξάσθωσαν τὸ 
|. cxv, 141. 


in Spiritu sancto. bona. Tale igitur illud est : 
«Quod ego facio, tu nuuc nescis, scies autem 
postea. » Quod ego lavem pedes vestros , nota est 
quod animarum vestrarum purilicentur gressus, ut 
sint pulchri, evangelizaturis vobis bona, et mundis 
pedibus ingressuris in hominum animas. Boc 
autem mysterium tu nunc quidem nescis, quia non- 
dum percipis cognitionem ejus opportunius in te 
futuram, simul atque ego lavero pedes tuos ; postca 
vero cognosces dum hoc intelliges illuminatus 
cognitione non parva neque facile contemnenda. 
Caeterum hzc loquente Jesu Petro , discipulus res- 
pondet responsum non peritum, sed sententiam 
proficiscentem quidem ab affectu, et erga Jesum 


D honoris et reverentiz plenam, sed tamen qua falle- 


retur. Quocirca quoniam utilis Petro non erat ejus 
responsio, non sinit eam ille veram esse, qui nocua 
utilitati dicentis ct vere eventura prohibet, pro sua 
bonitate. Atque Petrus quidem inquit, « Non lava- 
bis mihi pedes in aternum,» enuntiavitque, cuin 
Jesus illius pedes lavare decrevisset, nunquam 
futurum ut lavaretur ab ipso, ac ne boc quideu 
ullo unquam szxculo futurum ; sed ille qui videbat 
Petro conducibilius esse ut hac in re meutiretur 
quam ut vera diceret, utilitatem ostendit in eo, 
quod non opus erat, ut qui hoc dixisset, vera 
loqueretur, dicens : « Nisi lavero te, non 4177 la- 
bes partem mecum.» Atque equidem si Petrus, qui 
enuntiarat , « Non lavabis m:hi pedes in zternum,» 


C vera dícens hac in re non habiturus erat cum Jesu 


partem (alioqui habiturus mentiens), co quod teme- 
rarie preveniens locutus fuisset , quid aliud agere 
opus erat nisi mentiri? ne hoc, quod verum Petrus 
diceret, impedimento ipsi Petro esset, quominus 
haberet partem cum Jesu, qui ostendit illum men- 
dacem lavando pedes ejus; scriptum est enim : 
« Omnis homo mendax *'. » Opportune autem ute- 
mur hoc dicto ad eos qui audacius ac sine delectu 
id se facturos dicunt quod minime illis conducat, 
przsertim si desistere nolint ab eo qucd male pro- 
miserint : ostendentes enim illis quia nullatenus 
habituri sint partem cum Jesu, si vocem tewerariam 
in promittendo servaverint, futurum vero ut bonam 
spem habere possint , si quod prius dixerant spre- 
verint, abducemus eos a persistendo in his qua 
male judicassent, etiamsi aliquando cum jura- 
mento tale fiat propter multam temeritatem : dice- 
musque, quemadmodum prohibetur Petrus, qui 
dixit, «Non lavabis mihi pedes in zternum, »  per- 
sistere in eo quod dixerat, ut habeat partem cuin 
Jesu; sic tu qui peccosti propter temeritatem, 
atque etiam promisisti nullo delectu, mclius factu- 
"Tus sis, 8i desistens a permanendo in hoc quod 
male judicasti, ad hoc agendum quod magis est 
consentaneum iranseas. Qui autem loc dictum 


-)dex Regius, male, ἐπὶ τὸν πρητέστερον xal ἀκρίτως εἰπόντων ποίησον, ὥσπερ, eic. 
dem codex Regius, tale, ποιῆσαι, Utruuique inale : forte rectius legendum ποιήσαις, 911. 


1605 


ORIGENIS 


— 


observaverunt, « Quod ego facio, tu nunc nescis, À τοιούτον εἶδος τῶν εὐαγγελιχῶν ἐξετάσεων, 1 


scies autem postea , » et illud, « Nisi lavero te, non 
habes partem mecum,» nolentes illud huicque simi- 
lia ad tropologiam referre, pudefacti admittant 
talem evangelicarum disputationum formam, vel 
nolentes ostendant -qui consentaneum) essel eum 
qui propter venerationem, ut isti dicturi sunt, qua 
Jesum prosequebatur, dicebat, « Non lavabis mihi 


pedes in ternum,» a Magistro audire, sic non babi- - 


turum se partem cum Filio Dei, perinde ac maximo 
peccato obnoxium, quod sui pedes ab ipso loti noii 
fuissent. Nam dicere, Si hoc delictum commiseris, 
non habebis partem mecum , locum habet id quod 
dicitur, de peccatis apertis ; at vero dicere, « Nisi 
lavero te, non habes partem mecum,» haudqua- 
quam est conseutaneum, si, quod nefas est dictu, 
Magister bxc videtur respondisse, quod est absur- 
dissimum , discipulo Petro ipsum loonoranti, pre- 
bere noleuti corporeos pedes suos lavandos ab eo 
qui statuerat lavare pedes ipsius mansuetissime. 
Hanc 4E obcausam przbeamus pedes nostros Jesu 
etiamdum surgenti à coena, et ponenti vestimenta, 
et linteum accipienti, et przecingenti se, eL mittenti 
aquam in pelvim, et incipienJi lavare pedes nos!ros, 
non secus aique $i essemus sui discipuli, et exter- 
gere linteo quo przcingitur nostri causa , factus in 
wedio nostri, tanquam qui ministrat **. Naim nisi 
ου fecerimus, non habebimus partem cum eo, 
neque erunt pulchri pedes nostri, praesertim cum 


ziulemur charismata meliora **, volentes inter C 


cos aunumerari qui bona cvangelizant *?, Ceterum 
quando liberior est Petrus in loquendo importune, 
rogatus pedes suos praebere Jesu, cum audisset, 
«Nisi lavero te, non babes partem mecum *!,» men- 
suras petitionis ejus vult superare, non tantum 
solos pedes a Jesu lavandos exhibens, verum etiam 
wanus$, quas non amplius Jesus lavari volebat, 
cum panem comederent , despiciens eos qui dice- 
reut : «Discipuli tui non abluunt manus, cum panem 
edunt **. ». Exlilbuit etiam , preter manus, caput, 
jcod non amplius volebat Jesus lavari; quippe quia 
in co imago et gloria Dei jam esset; sufficit. enim 
nobis, si eo pervenerimus, ut occasionem babeamus 
«que ac discipuli , prebendi illi pedes , quos solos 


βουλόμενοι δειχνύτωσαν πῶς εΏλογόν ἔστι τὸν (ὡς — — 
ἐχεῖνοι λέγοιεν) διὰ σεδασμὸν τοῦ Ἰησοῦ εἰπό-----ο, 
« Οὐ μὴ νίψῃς µου τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα, » 
διδασκάλῳ ἀχοῦσαι; ὡς ἄρα οὐχ Έξει µέρος ucc, , 
Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὡς διὰ µέγιστον ἁμάρτημα, τὸ ipm , 
νῖφθαι τοὺς πόδας ὑπ' αὑτοῦ. Τὸ μὲν γὰρ, Ἐὰν 

τὸ πταῖσμα ποιήσῃς, οὐχ ἕξεις µέρος μετ E μον 
χώραν εἶχε λεγόμενον περὶ τῶν προφανῶς ἁμαρτ”σ]α. 
των’ τὸ δὲ, « Ἐὰν μὴ video σε, οὐκ ἔχεις µέρος — qup 
ἐμοῦ, » οὐδαμῶς ἔχει τὸ εὔλογον χατὰ τοῦ ἱσταξεέν 

ἐν τῷ τοὺς πυματικοὺς πόδας μὴ ἐθεληχέναι νῖφα- 
σθαι τὸν Πέτρον, νίπτοντος (16) αὑτοῦ τοὺς πόδας. 
ἡμερώτατα, ἃ, ὅπερ ob θέμις λέγειν, ὁ διδάσκαλος- 
δόξει ἀποχεχρῖσθαι τῷ τιμῶντι αὐτὸν µαθητῇ, ὅτερ 
ἐστὶν ἁτοπώτατον, Διὰ τοῦτο παρέχωμµεν τῷ n2 
τοὺς πόδας ἡμῶν xal νῦν ἐγειρομένῳ Ex τοῦ Oslo, 7 
καὶ τιθέντι τὰ ἱμάτια, καὶ λαμθδάνοντι λέντιον, καὶ 
διαζωννύντι ἑαυτὸν, καὶ βάλλοντι ὕδωρ εἰς τὸν vtt — ^ 
ρα, xaX ἀρχομένῳ νίπτειν τοὺς πόδας ἡμῶν ὡς µαθτ--- 
τῶν, καὶ ἐχμάσσειν τῷ λεντίῳ, ᾧ δι ἡμᾶς γενό- — 
μενος ἐν µέσῳ ἡμῶν ὡς διαχονῶν διακώννυται Liv — 
γὰρ μὴ ποιῄσωµεν τοῦτο, οὐχ ἔξομεν μετ αὐτοῦ 
µέρος, οὐδὲ ὡραῖοι ἔσονται οἱ πόδες ἡμῶν, xai μά- — 
λιστα ὅτε ζηλοῦντες τὰ μείζονα χαρίσματα, θέλοµεν- 
ἐγχαταταχθῆναι τοῖς εὐαγγελικομένοις τὰ ἀγαθά. — 
Πλὴν ὅτε προπετής ἔστι Πέτρος ἀχούσας τὸ, « Ἐὰν --. 
μὴ νίφω σε, οὐκ ἔχεις µέρος μετ ἐμοῦ, » αἰτούμενος  — 
ἐν τῷ παρασχεῖν τοὺς πόδας τῷ Ἰησοῦ, ὑπερθάλλεν -- 
ἐθέλει τὰ µέτρα τῆς αἰτῆσεως αὐτοῦ, xal mapelys m 
νιφθησοµένους ὑπὺ τοῦ Ἰησοῦ οὐχέτι τοὺς πόδας 
μόνους, ἀλλ ἤδη xal τὰς χεῖρας, ἃς οὐχέτι νίπτεσθαιακ. 
ὁ Ἰησοῦς Ίθελεν, ὅταν ἄρτον ἐσθίωσι, χαταφρονῶνωηι 
τῶν λεγομένων, ὅτι « Οἱ µαθηταί σου οὗ νίπτονταν.-πα 
τὰς χεῖρας, ὅταν ἄρτον ἐσθίωσι: » καὶ πρὸς ταῖς yspal aes 
τὴν χεφαλὴν, ἣν οὐδὲ χαταλύπτεσθαι (103) ἔτι Ἰησοῦς» 
ἑθούλετο, ἐφ᾽ fi; ἡ εἰχὼν καὶ ἡ δόξα Ίδη ἦν τοῦ θεοῦ dcs. 
ἀρχεῖται γὰρ ἡμῖν, ἐπὰν ἔἕλθωμεν εἰς τοῦτο, τοῖς tor «ca 
Ἰησοῦ μαθηταῖς, καιροῦ, τοῦ τοὺς πόδας αὐτῷ παρας-1 
έχειν νίφοντι καὶ ἐχμάσαοντι μόνους « Óó qàp 2e ama 
λουμένος οὐχ ἔχει χρείαν νίψασθαι, ἀλλ' ἔστι χαθαρδ«Φ« 
ὅλος) » εἰ δέ τις µή ἐστιν ὅλος χαθαρὸς, οὐχ EAcócg suma 
το. Ζητήσαι δέ τις ἂν, εἰ ὁ λελουµένος οὐχ ἔχαν ας 
χρείαν νίφασθαι, ἀλλ᾽ ἔστι καθαρὸς, χαὶ σαν οἱ το «rz 


Javat et abstergit : nam « qui lotus est, non opus D Ἰησοῦ μαθηταὶ καθαροὶ, ὡς λελουμένοι, πῶς βάλλεω.4ς 


habet lavari, sed est. mundus totus ** ; » si quis 
vero non e&t mundus totus, is se non lavit. Sed 
quierat aliquis, si lotus non opus habet lavari , sed 
e-L mundus, e: erant discipuli Jesu mundi, tanquam 
loti, quomodo mittit aquam. in. pelvim, et coepit 
lavare pedes discipulorum Jesus ? Cieterum hac de 
re cum supra disseruerimus ex parte anticipautes, 
nunc etiam hzc illis addemus, nimirum ος verba, 
. Opus habemus, » posila esse de rebus necessa. 


** Luc, xxn, 297... ** 1 Cor. xi, 51, 


(46) Forte scribendum ὑπὸ τοῦ νίπτοντος. 
(163) Νατα.λύπτεσθαι. Sic imp. uullo seisu. Forte 
legendum χαταλούσσθαε, vel χατανίπτεσθαι, vcl 


** Ίνα. L11,7. 


ὕδωρ εἰς τὸν ν.πτῆρα, καὶ ρξατο νίπτειν τοὺς πόδα..σ»: 
τῶν μαθητῶν ὁ Ἰησοῦς; Εἰς τοῦτο 65 xai προλαθόνιᾶς 
τες μὲν Ex µέρους clpfixapev, χαὶ νῦν ἐχε[νοιςταῦτο 
προσθῄσοµεν, τὸ, « Χρείαν Éyouev, » ἐπὶ τῶν àvaq- XE" 
χαΐων, ὧν ἄνευ διαζᾗν τις οὗ δύναται, τέταχται' ogvzsr 
ἂν ἓν σωματιχοῖς εἰπεῖν χρείαν ἔχειν τὸν ἄνθρωπον οὔγ««- 
πλειόνων, ἀλλὰ τούτων µόνων περὶ ὧν φησιν ὁ Παῦ-- 
λος «€ Ἔχοντες δὲ διατροφὴν καὶ σχεπάσµατα, τού 

τοις ἀρχεσθησόμεθα" » τὰ δὲ εἰς πλοῦτον xal sgugkes 


*: Matth. xv, 2. 


etiam, melius, κατακαλύπτεσθαι, velari, quod calf 
Scuisuiinag's congruit ob οὐδὲ prieinissum, Ebir, 


οἱ Joan. xui, 8. * Juan. xiii, 10. —— 


. COMMENT. IN JOAN. 


TOMUS XXXI. 160 


ιόμενα ἓκ περιουσίας τοῖς ἀθροδιαίτοις περι- A riis, sine quibus aliquis vivere non potest ; ut si 


oOx ὡς χρειώδη, καὶ ὧν οὐκ ἄνευ, ἁλλ' ὡς 
{471). 0ὕτω τοίνυν καὶ ἐπὶ τῶν θειοτέρων χρεία 
ντῶν εἰσαγόντων εἰς ζωὴν, xal ποιούντων εἷ- 
Sp λέγοντι «Ἐγώ εἰμι fj ζωή’ » τὰ δὲ ὑπὲρ 
κερὶ ὧν λέγεται, « Κατατρύφησον τοῦ Κυρίου, 
πει σοι τὰ αἰτήματα τῆς xapblag σου,» xai 
[αι χατὰ τὸν παράλεισον τῆς τρυφῆς, xal 
Ütov, xal τὴν δόξαν, τὰ bv ἀριστερᾷ τῆς 
κατὰ τὺν εἰπόντα, «Μῆκος γὰρ βίου, xal 
€ Ev τῇ δεξιᾷ αὐτῆς ἓν δὲ τῇ ἀριστερᾷ αὖ- 
πος xai δόξα,» ὑπὲρ τὴν χρείαν εἶναι λεχθείη 
µήποτε τοιοῦτόν ἐστι τὸ μετὰ τὸ λούσασθαι 
ι τοὺς πόδας ὑπὸ τοῦ τηλιχούτου διδασκάλου 
Ἶρος" τὺ yàp χάρισμα τοῦ θεοῦ ὑπερπαίει 
αν, ὥσπερ καὶ τὸ εἶναι ἓν δόξῃ ἡλίου, f| σε- 
| ἁστέρων ἐν τῇ ἱερᾷ τῶν νεχρῶν ἀναστάσει. 
. μὲν χρείαν ὁ καθαρὸς, χαὶ λουσάµενος, νἱ- 
ψίπτεται δὲ χατὰ τὸ προαποδεδοµένον * Ext 
ντι παντὶ προστεθήσεται’ » xal ὡς ὁ Ἰωάννης 
Καὶ ὁ χαθαρὸς χαθαρισθήτω ἔτι, xal ὁ ἅγιος 
mo. » Τὸ δὲ, ε "Y μεῖς χαθαροί ἐστε,» ἀναφέ- 
t τοὺς fvó:xa, (p ἐπιφέρεται τὸ, εΟὐχὶ 
! διὰ τὸν Ἰσχαριώτην Ίδει γὰρ τὸν παρα- 
αὐτὸν fn ὄντα οὐ χαθαρόν’ πρῶτον μὲν 
, τῶν πτωχῶν οὐκ ἔμελεν αὑτῷ, ἀλλ ὅτι 
fv, χαὶ τὸ γλωσσόχομον ἔχων τὰ βαλλόμενα 
w* ὕστερον δὲ ἐπεὶ, δείπνου Ὑινοµένου, τοῦ 
ἤδη βεθληκότος εἰς τὴν χαρδίαν, ἵνα πα- 
ὃν Ἰούδας Σίμωνος Ἰσχαριώτης, οὐχ ἁπώ- 


dicamus in rebus corporalibus bominen non pluri- 
hus opus babere, sed his solum qua dicit Aposto- 
lus ** : «Habentes autem cibum, et operimentum, 
liis contenti sumus; » quae vero ad divitias et deli- 
cias conferunt , ex abundanti moilibus et delicatis 
superesse, non tanquam necessaria, et sine quibus 
non possint vivere, sed tauquam superflua. Sic 
igitur et in divinioribus opus quidem nobis est his 
qua introeducunt ad vitam, hisque quas faciunt in eo 
nos esse qui dicit: «Ego sum vita? ;» qux vero sunt 
supra liec dequibus dicitur**, «Deliciare in Domino, 
ἆ19 et dabit tibi petitiones cordis tui, » et quax- 
cunque considerantur propter paradisum deliciarum, 
et propter divitias, et propter gloriam, qu:e suut 


B in sinistra sapienti», juxta dicentem *' : « Lougi- 


tudo enim vite, et anni vitze in dextera ejus ; et in 
sinistra ejus diviti: et gloria, » supra necessitatem 
esse diceutur. Ac forlasse tale est, cum alicujus 
qui lotus fuerit, lavantur pedes a tali Magistro ac 
Servatore; nam donum Dei excellit necessilatein, 
quemadmoduu etiam esse in gloria solis, vel lun:z, 
vel astrorum **, in sacra inortuorum resurra- 
eiione ; atque qui mundus est quidem et lotus, opus 
non habet ut lavetur, sed lavatyr propter illud 
quod superius assignavimus, nimirum quod « omni 
habeuti dabitur, et adjicietur ** ; » et ut inquii 
Joannes : « Et mundus mundetur adhuc, ei san- 
ctus sanctificetor adhuc ', » Ceterum. illud , « Vos 
mundi estis *, » refertur ad undecim, cui μα 


εθλημένον. Διόπερ οἱ μὲν λουσάµενοι χαθα- C gitur illud , « Non omnes, » propter Iscariote:n 


a, ἔτι ἐγένοντο χαθαρώτεροι, νιψάµενοι τοὺς 
b τοῦ Ἰησοῦ ’ ὁ δὲ ἤδη uh χαθαρὸς Ἰού- 
ῥυπαρὺς» γὰρ, φησὶ, εῥυπανθήτω ἔτι ») 
γπαρώτερος xat ἀχάθαρτος, ὅτε μετὰ τὸ φω- 
1θεν ὁ Σατανᾶς. 


noveral enim eum, a quo tradebatur, non esse 
nuudum ; primum quidem, quod pauperes illi non 
essent. curz *, fur eum esset, ei quod marsupium 
babens, quae immittebaniur auferret ; deinde quod 
cena facta cam jam diabolus immisisset in cor 


109 Simonis Iscariotze ut proderet Jesum, non repulit ferientem *. Quocirca loti undecim etiam mun- 
tí fuere, cum illorum pedes lavissel Jesus ; et Judas non mundus (« Sordidus »enim, inquit, «sor- 
huc * » ), factus est sordidior et immundior, quando post buccellai intravit in illum Satanas *. 


τε οὖν ἔνιφε τοὺς πόδας αὐτῶν, χαὶξἔλαθε τὰ 
ὑτοῦ, xaX ἀνέπεσε, πάλιν εἶπεν αὐτοῖς' 
E τί πεποίηχα ὑμῖν; Φωνεῖτέ µε, Ó Δι- 
, καὶ ὁ Κύριος, xal καλῶς λέγετε * εἰμὶ váp: 
9 ἔνιφα ὑμῶν τοὺς πόδας, ὁ Κύριος χαὶ ὁ 
ος, xaX ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς 
πόδειγµα γὰρ ἔδωχα ὑμῖν. ἵνα χαθὼς ἐγὼ 
plv, xai ὑμεῖς ποιζτς. » Εἰχὸς τοὺς νοίσαν- 
εθος τῆς Ἰησοῦ δυνάµεως, xal συνέντας 
χε, νίγας τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, ἵνα καὶ 
αἷα, xal τὰ τυχόντα αὐτῶν καθάρῃ ἀπο- 
αἱ τὰ τῇ γή ὁμιλοῦντα σώματα, ὧν ἣν τὰ 
κεῖνα σύμβολον, θαυµάσαντας τὸ ἐν τῇ νί- 
, οὐχ ἂν τολμῆσαι xol αὐτοὺς tb τηλικοῦτο 
ειχροτέρους εἶναι νομίζοντας ἑαυτοὺς τοῦ 


. vi, δ. 05 Joan. χι, 20. ** Psal. xxxv, 4. 
tu 11. ?Joan. xui, 0, ? Joan, 111, 6. 
66η. 


l ὧν ovx ἄνευ, dA ὡς περισσἀ. Perio- 
egio codice, « et quibus non siue aliis 
» At Ferrarius, « et sine. quibus non 


* Joan. 


possint vivere, sed tanquam superflua ; 


1. « Postquam ergo lavii pedes eorum, receptis- 
que vestibus suis iterum accubuit, dixit eis : Scitis 
quid fecerim vobis ? Vos vocatis ue Magistrum ac 
Dowinum, et bene dicitis ; sum etenim : si ergo 
lavi pedes vestros Douinus et. Magisier, vos quo- 
que debetis iuvicem alii aliorum lavare pedes: 
exemplum enim przbui vobis, ut quemadmodum 
ego feci vobis, vos quoque faciatis *. » Probabile 
est eos qui considerassent magnitudinem potentia 
Jesu, quique intellexissent quid factum fuisset a 
Jesu, qui lavavit pedes discipulorum, ut ultimas ac 
viles ipsorum partes, ac eorpora humi versantia, 
quorum nota erant illa corpora, mundaret, adini- 
ratos opus e lavatione proveniens, haudquaquain 
ausuros fuisse rem talem etiam ipsos facere, te. 


?' Prov. n1, 16. **1 Cor. xv, 41. ** Matth. xxv, 99. 
xi, 2. "Apoc, xxn, 11. *Joan. xin, 27. 


videtur 
egisse xat ὧν ἄνευ οὐχ ἂν δύναιντο EM ἀλλ e 
περισσἀ. llugTIUS. 


ΟΠΒΙΟΕΝΙ5 


e esse existimantes, quam qui possent la- A νίπτειν τοὺς πόδας τοῦ ἔσω xat Lv χρυπτῷ ἀνθ 


es interiores et occulti hominis, vel eorum 

: amplectuntur Dei dogmata, 4420 uisi 

er ea qua exposita sunt, ad hoc adhortatus 

cos, figura cenantis reassumpla, quando 

IS erat ea qua dicuntur aJ eos qui jam ce- 

. Atque summa quidem austeritate, oratio- 

ad adinonendum maxime accommodata (quo 
cerent quod actuin fuerat) dictum est : « Sci- 

Jid fecerim vobis*?» Verbum autem scitis, 
nterrogationem legendum est, ut osteudat rei 

e magnitudinem ; vel imperantis modo, cogno- 

^ ad excitandum illorum intelligentiam, qua 

(m cognoscerent perpendentes | quid gestum 
sset. Summa autem Magistri auctoritate sum- 
ique animi. intentione persuadendi illos, dictum 
4: « Vos vocatis me Magistrum 4ο Dominum, et 
ene dicitis; sum etenim : si ergo cgo lavi pedes 
estros Magister οἱ Dominus, οἱ vos debets alii 
Aliorum lavare pedes ?. » Lavit quidem Jesus disci- 
pulorum pedes, quatenus corum Magister ; pedes- 
que servorum, quatenus Dominus erat. Doctrina 
enim purgatur pulvis qui ex terra rebusque mun- 
danis contractus, non ad aliud pertingit quam ad 
extremas infimasque partes discipulorum : domina- 
tione vero principatum et potestatem habentis, ab- 
Jiciuutnr ea qux pedes inquinant eorum qui adliuc 
vel vulgare ac qualecunque inquinameutum susci- 
piunt, quia etiamnum habeant spiritum servitutis. 
Nec ullus cordatus dicturus est Jesum, quatenus 
ostium, vel quatenus pastor, vel quatenus medicus 
est, discipulorum et servorum lavare pedes. Ego 
vero arbitror, quoniam discipulorum pedes neces- 
sitatem recipiunt ut a Magistro laventur, nondum 
percepisse quod illis esset satis; sed etiamnum 
procul abesse ab illo dicto : « Sufficit discipulo, si 
sit similis praceptori ipsius !*. » Atque hic pro- 
fecto finis est magistri erga discipulum (quatenus 
magister est) (acere discipulum sui similem, ne in 
posterum egeat magistro ; sed ut etlam ipse sit 
s»agister quo alius egeat. Ut enim finis medici 
(quo egent qui oiale habent, non qui validi sunt 1’) 
est sanare inale habentes ab zgritudine sua, ne in 
posterum opera ejus egeant ; sic finis magistri est 


discipulo acquirere illud quod ἀρκετόν, ( hoc est D 


sufficiens,] dicitur, ut cum discipulus id habuerit 
quod sibi suflicit, sit similis przceptori ipsius. At 
vero quod ad Servatorerm nostrum attinet exsisten- 
tem Dominum, cernere est eum ex se longe plus 
exsistere quam alii domini, nolentes discipulos 
esse sicut magistros suos , vel servos sicut domi- 
nos. Talis igitur est ille 449 filius paternz boni- 
tatis el charitatis ejus. Dominus enim cum sit, ope- 
ratus est ut sint servi sicut eorum Dominus ; 


* ibid, 15, 14. !* Matth. x, 25 


(18) Codex Regius, δογμάτων. 

(19) Codex Hegius, ἐπειδέχονται. 

(30) Mss., ἄλλος, οἱ sic ipse Ferrarius, qui paulo 
supra legisse videtur, ἀλλὰ xat αὐτὸς fj διδάσκα- 


* Joan. xii, 13. 


ἡ τῶν τὰ αὐτὰ ἀσπαξδομένων τοῦ θεοῦ δόγµατα( M 
εἰ μὴ 6 Ἰησοῦς διὰ τῶν ἑχχειμένων ἐπὶ τοῦτο abo 7. . 
προετρέφατο, τὸ σχῆμα τοῦ δειπνοῦντος, ὅτε bi, 
αὐτοὺς Ίμελλε δειπνῄσαντας τὰ λεγόμενα, ἄναλα N 
δυσωπητικώτατα μὲν γὰρ, χαὶ ἐπὶ τὴν wot, aj 
γινομένου προτρεπτικώτατα λἐλεχταιτό. « Γινώζτσαςς,., 
τί πεπρίηχα ὑμῖν :» ὅπερ ftot ἐρωτηματικῶς ὁ 
γνωστέον, ἵν' ἐμφήναιτο τοῦ γενοµένου τὸ µέγαή;.. 
7| προσταχτιχῶς, ἵνα αὑτῶν διεγείρῃ τὸν νοῦν mig 
διὰ τοῦ ἐπιστῆσαι τῷ ἔργῳ λαθεῖν αὐτοῦ τὴν γνῶπ», 
Διδασχαλικώτατα δὲ μετὰ τοῦ δυσωπητιχοῦ λέλεχει 
τό’ « μεῖς φωνεῖτέ µε, ὁ Αιδάσκαλος, xaX ὁ Κύρως. 
καὶ καλῶς λέγετε, εἰμὶ γάρ' εἰ οὖν ἐγὼ ἕνιψα ὑμῶν 
τοὺς πύδας, ὁ Κύριος, xal ὁ Διδάσχαλος, xai ὑμες T 
ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας.» 'O μὲν Ἰησοῦ ^ 
ἔνιδε τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, T] Διδάσκαλος αὐτῶν 
xai τοὺς πόδας τῶν δούλων, ᾗ Κύριος Ἡν. Διδασχαλί 
Υὰρ ὁ ἀπὸ γῆς χαὶ τῶν χοσμικῶν πραγμάτων Χονιο 1 
τὸς, φθάνων οὐκ ἐπὶ ἄλλο τι f| ἐτὶ τὰ τελευταία χα 3 
τὰ χάτω τῶν μαθητῶν, ἁποχαθαίρεται' ἀλλὰ χαὶ PE 
χυριότητι τοῦ ἄρχοντος, ἑἐξουσιάνοντος τῶν, διὰ τν * 
τι ἔχειν τὸ τῆς δουλείας πνεῦμα, xiv τὸν τυχόντα-» * 
μολυσμὸν ἔτι δεχοµένων, τὰ µμολύνοντα τοὺς πόδασα- 3 
ἀποξάλλεται. Καὶ οὐκ ἄν τις εὐφρονῶν λέγοι, ᾗ θύρακκ-»-4 
ἐστὶ, τὸν Ἰησοῦν, ἡ 7| ποιμὲν, ἢ fj ἰατρὸς, vivera -ν 
τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν xal δούλων. Ἐγὼ δ᾽ ἡγοῦ--- ᾱ-- 
μαι, ὅτι ἐπιδέχονται (19) τὸ δεῖσθαι τῆς ἀπὸ τοῦ di— zm «- 
δασχάλου νίψεως οἱ πόδες τῶν μαθητῶν, ὅσον οὐδέτωπσο ου 
εἰλέφασι τὸ ἀρχετὺν, ἀλλ ἔτι λείπουσιν sig τὸ» «ον 
cC Αρκχετὸν τῷ μαθητῇ, ἵνα γένηται ὡς ὁ διδάσκαλος-εν ος 
αὐτοῦ.» Καὶ τοῦτο τέλος ἐστὶ τὸ πρὸς τὺν paüntha3dF- zii 
τοῦ διδασχάλου, f] δ:δάσκαλος, ποιΏσαι τὸν μαθητὶς ᾱ- --τὶν 
ὡς ἑαυτὸν, ἵνα µηχέτι δέηται τοῦ διδασκάλου, ᾗ διδᾶς-- «Ξ5δά- 
σχαλος, εἰ χαὶ ἄλλως (30) αὐτοῦ δξήσεται. Ὡς γὰξ -“ἁγὰρ 
τέλος τοῦ ἰατροῦ, οὗ χρῄνουσι μὲν οἱ χακῶς ἔχοντε m zm 
o9 χρείαν δὲ ἔχουσιν ol ἰσχύοντες ἰατροῦ, τὸ παῦσν-ᾱ-- «Όσοι 
τοὺς χαχῶς ἔχοντας ἀπὸ τοῦ χαχῶς ἔχειν, ἵνα pond im edt 
αὐτοῦ χρῄλζωσιν ' οὕτω τέλος διδασκάλου περιποιῆησας» «πισαι 
τῷ μαθητῇ τὸ λεγόµενον ἀρχετὸν ἑντῷ'« 'Apxexbv o.  «. ῷᾧ 
μαθητῇ, ἵνα γένηται ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ.» Ηερὶ C p oL 
τοῦ Σωτῆρος ὄντος Κυρίου αὐτόθεν πλεῖον ἔστιν ἴδες- a5 3δεῖν 
παρὰ τοὺς ἄλλους χυρίους, μὴ βουλοµένους ἵνα yéveur- 292 ένι- 
ται ὡς ὁ δ.δάσχαλος (21) ὁ μαθητῆς, $, ὡς ὁ χύρα « «pux 
ὁ δοῦλος αὐτοῦ. Τοιοῦτος δὲ ὁ τῆς πατρικῆς ἀγαι 3 αθύ» 
τητος xal τῆς ἀγάπης αὐτοῦ υἱός' Κύριος γὰρ ἀπ — à», 
ἐνειργάζετο τοῖς δούλοις τὸ γενέσθαι ὡς ὁ Κύριος au aj- 
τῶν, ὅτε οὐχέτι ἔξουσι τὸ πνεῦμα τῆς δουλείας πάΧ- -ᾱράλιν 
εἰς φόθον, ἀλλὰ λέφονται τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίαςξ -ὰ (ας, 
ἐν ᾧ χράζουσιν’ « "A664, ὁ Πατἠρ.» Πρὶν οὖν γένω--.5ων- 
ται ὡς ὁ Διδάσχαλος, xaX ὁ Κύριος, δέονται τῆς vlyse ἜἜ-τως 
τῶν ποδῶν, ὡς ἑνδεεῖς τῶν μαθητῶν, καὶ ὡς ἔι  -- 5 
πνεῦμα τῆς δουλείας ἔχοντες εἰς φόδον ἐπὰν δὲ Ἑ- τν 
αὐτῶν κατὰ τὸ ἀρχετὸν τῷ μαθητῇ, ἵνα γένηται cute ὁ 








!* Mattli, 1x, 42. 


λος, etc. uU M 
(21) Codex Regius, ὁ διδάσκαλος, ὡς ὁ Kop 
αὐτοῦ. Τοιοῦτος. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


710 


ος αὑτοῦ, xol ὁ δοῦλος ὡς ὁ κύριος αὑτοῦ, À quando scilicet non amplius habebunt spiritum 


ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ, xal ὁ χύριος αὐτοῦ, 
ἠσασθαι δύναται τὸν νίφαντα τοὺς πόδας τῶν 
” καὶ νῖψα. τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν ὡς 
αλος, ὃν ὁ θεὸς ἔταξεν ἓν τῇ Ἐκχλησίᾳ μετὰ 
ώτην γώραν ἐν αὐτῇ εἱληχότας ἁποστόλους, 
ερον προφήτας. Ei δὲ τὸ, «Τῷ ἁδελρῷ σου 
t$, » Φφθάνειν δύναται ἐπὶ τοὺς ὑποδεεστέ- 
τὸ, «Γίνου χύριος τοῦ ἁδελφοῦ σου,» ἐπὶ 
ὁ "laxi χρείττονας, δῆλον, ὅτι γενόμενος ὁ 
€ ὁ χύριος, νίπτει τοὺς πόδας τῶν δουλευόν- 
παρ) αὐτῷ διδασχαλίᾳ’ ἐπεὶ τὸ, « Ὑμεῖς 
µε, ὁ διδάσκαλος, χαὶ ὁ Κύριος, xal καλῶς 
tlg yàp, » οὐχ ἀξιῶ μηδὲν ἔχειν βαθύτερον, 
à τὸ ὑπὸ τῶν πολλῶν νενοηµένον (23): οὗ 
) τοῖς λέγουσι, «Κύριε, Κύριε, » λεχθήσεται 
Ἰησοῦ τό: « Ὑμεῖς φωνεῖτέ µε, ὁ Κύριος, 
i λέγετε.» Οὐ χαλῶς οὖν λέγουσι, εΚύριξ,) οἱ 
pq ἐχείνη φῄήσοντες' «Κύριε, Κύριε, οὐχ 
ὁματί σου ἐφάγομεν, χαὶ ἓν τῷ ὀνόματί σου 
καὶ ἓν τῷ ὀ,όματί σου δαιμόνια ἐξεθάλομεν, 
ίμεις πεποιῄχαμεν;» Φῄσει γοῦν αὐτοῖς ὁ 
« ᾽Αποχωρεῖτε ἀπ' ἐμοῦ. οὐδέποτε ἔγνων 
t ἐργάται ἑστὲ ἁδιχίας * » οὐχ ἂν δὲ λέγουσιν 
χλῶς τὸ, «Κύριε, Κύριε,» εἶπε τὀ' Άπο- 
ἀπ ἐμοῦ. ᾽Αλλὰ xai, «οὐ πᾶς ὁ λέγων pot, 
ζύριε, εἰσελεύσεται el; τὴν βασιλείαν τῶν 
» παρίστησιν, ὅτι οὐ πᾶς ὁ λέγων, « Κύριε, 
µαρτυρηθείη ἂν ὑπ αὐτοῦ, ὡς νῦν οἱ ἀπό- 


e οὓς εἶπε' ε«Καλῶς λέγετε; εἰμὶ yáp: » C 


ἀληθῶς xax!a μὲν αὐτῶν οὐκ ἔτι χυρία fv, 
M* xal ἁπαξαπλῶς Κύριος ἡ πᾶσα ἔμψυχος 
t ἀρετή. Αλλά καὶ εἴπερ « οὐδεὶς δύναται 
ἱύριος Ἰησοῦς, εἰ μὴ ἓν Πνεύματι ἁγίῳ, » 
μεν ἐν τούτῳ τί ἐστι τὸ εἰπεῖν, «Κύριος 
» ὁ iy Πνεύματι ἁγίῳ λέγων, «Κύριος 
| χαλῶς λέχει. El δὲ χαὶ ὁ χαλῶς λέγων 
ἐν Πνεύματι ἁγίῳ λέγει, ζητήσεις διὰ τὸ 
αἱ χαλῶς λέγετε,» συνεξεταζόμενον τῷ; 
p ἣν Πνεῦμα, ὅτι Ἰησοῦς οὕπω ἑδοξάσθη.» 
οὖν δουλεύοντος τῷ Λόγῳ, ἔργον tox τὸ 
πεῖν. «Κύριος Ἰησοῦς,» καὶ τοῦ ἀνάλογον 
χθητοῦ τὸ χαλῶς εἰπεῖν τῷ Σωτῆρι τό: «À 
ος» πρὸς ὃν Ἀλέγοιτ' ἂν τὸ, «Εἰμὶ γὰρ, » 
εχθησόµενον ὑπὸ τοῦ Λόγου τῷ δοωυλεύοντι 
πίᾳ, xai τῷ μαθητευομένῳ τοῖς Ψψεύδεσι. 
, ἅγιον ὄντα ἑνδέχεται δΞῖσθαι τῆς νίψεως 
ον ἐπεὶ καὶ ἡ καταλεγοµένη εἰς ἐχχλησιαστι- 
Iw (25) χήρα ἐξετάξεται μετὰ τῶν ἄλλων 
V ἐν τῷ, εἰ ἁγίων πόδας ἔνιφε' γελοῖον γὰρ 
(χάνειν τὸ στΏναι ἐπὶ τοῦ ῥητοῦ, xat, φέρε 
ἣν ἔχουσαν πάντα τὰ χαραχτηρίζοντα τὴν 
pav, xaX τούτῳ µόνῳ λείπουσαν, μὴ χατα- 
εἰς ἐκχλησιαστιχὴν τιμὴν, πολλάχις διὰ 


i, vis, 10. !* I Cor. xii, 28. 
atti. vir, 21. 8I Cor. xui, 3. 
xlex Bodleianus, νενομισμµένον. 

al ἡ xucaAeyopévn εἰς éxxAnziac cix 
Nc, Viduse autem ille ad ecclesiasticum 


!* Gen. xxvii, 10. 
! Joan. vit, 39. 


servitutis iterum in timore, sed accipient apiritum 
adoptionis, per quem clamabunt : « Abba Pater 15.) 
Attamen, antequam liant sicut Magister et Domi- 
nus, opus habent, perinde ac discipuli indigi, ut 
sui laventur pedes, et quasi adliuc servitutis spi- 
ritum in timorem habentes. At vero simul atque 
aliquis ex his habens quz discipulo sufficiant ut sit 
sicut magister ejus, et servus sicul dominus, eo 
pervenerit ut sit sicut magister suus et dominus 
suus, tunc imitari poterit eum qui lavit pedes dis- 
cipulorum ; discipulorumque pedes lavare, sicut 
magister quem Deus in Ecclesia ordinaverit post 
apostolos , qui in ea primum sortiti sunt locum, ac 
post prophetas, qui secundum '*. Sin vero dictum 


B hoe, « Fratri tuo servies !*, » referri potest ad eos 


quibus magis deest ; et illud, « Esto dominus fra- 
tris tui 15, » ad eos qui Jacob instar sunt prazstan- 
tiores, perspicuum est servum qui factus fuerit si- 
cut dominus, lavare pedes corum qui serviunt doc- 
trinze quam penes se habel ; quoniam non existimo 
dictum hoc, « Vos vocatis me Magistrum et Domi- 
num, et bene dicitis ; sum eteniin, » nihil omnino 
habere profundum οὐ supra multorum intelligen- 
tiam, quandoquidem non omnibus qui dicunt, « Do- 
mine, Domine, » dictum fuerit a Jesu : « Vos voca- 
tis me Dominum ac Magistrum, et beue dicitis. » 
Neque enim bene dicunt illi, « Domine, » qui in 
die illa dicturi sunt : « Domine, Domine, nonne in 
nomine tuo edimus, et in nomine tuo bibimus, ct 
in nomine {1ο d:emonia ejecimus, et virtutes mul- 
tas fecimus ? » proinde dicet illis Jesus : « Discedite 
a me; nunquam vos novi, quia operarii estis iui- 
quitatis !*; » qux verba, nempe Discedite a me, non 
illis dixisset si illi bene dixissent, «Domine, Domine.» 
Quin etiam hoc dictum, « Non quisquis mihi dicit, 
Domiue, Domine, intrabit in regnum coelorum ", » 
palam docet non omnem dicentem, « Domine, Do- 
mine, » testimonium babiturum ab ipso, sicut 
nunc apostoli, quibus dixit : « Bene dicitis, sum 
eteuim. » Vere enim vitium non amplius eis doini- 
nabatur, sed Λόγος, [ id est ratio ; ] et ut generatim 
dicam, Dominus, loc est, universa animata et vi- 
vens virtus. Quin etiam si « nullus potes: dicere, 


D Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto !5, » et con- 


sideremus quid sit dicere in boc loco, « Doimninus 
Jesus ; θα qui dicit, « Dominus Jesus, » in 
Spiritu sancto, bene dicit. An vero qui bene dicit, 
is omnino dicat etiam in Spiritu sancto, tu quzres, 
propter illud, « Et bene dicitis, » quod nunc ex:- 
minatur cum illo dicto: « Nondum enim erat Spi- 
ritus datus, quia nondum esset Jesu: glorificatus '*. » 
lilius itaque qui sincere et ex animo servit Filio 
Dei, officium est bene dicere, « Doininus Jesus, e 


" jbig, 99. 15 Matth. vi1, 22, 25 ; Luc. xin, 26, 


honorem ascitz, ez erant quae. diaconisse — dictae 
sunt; cujusmodi erat Phoebe illa Cenchreensis 
Ecclesi diaconisss. HueTiUs. 


τοι 


cere, « Magister ; » ad quem ipse respoudeat, 
« Sum etenim, » id quod alioquin dicturus non 
fuerat Jesus servienti peccato, et discipulo menda- 
eiorum. Contingit attamen sanctum quoque opus 
haberc, ut sibi laventur pedes : quoniam requiritur 
eiiam a vidua 39, qua connumeratur in honorem 
ecclesiasticum, an inter alia bona, sanetorum quo- 
que pedes laverit. Nam ridiculum existimo afligi 
Jittere, viluamque himc omnia, ut ita. dicam, ha- 
bheutein que sanctam delineent viduam, bhacque 
una re carentem, non conjungi honori ecclesia- 
$tico, cum ipsa frequenter, mediantibus ancillis et 
vernis, prudenter egerit tempore quo zbundabat, 
babebatque opportuna quibus beneficium conferret 


OTUIGENIS 
cum ad discipulum sque pertineat hujus instar di- A παιδ.σχκῶν xal οἰκετῶν φιλοφρονησαμένην, iy 


TZ3 


P" 


«) 
καιρῷ ηὐπόρει (24), καὶ εἶχε τὰ ἐπιτήδεια, οοὺς E 27 
νους, ἢ τοὺς ἁπαξαπλῶς δεοµένους τοῦ φιλάνθρωκ--9ν 

τι ἔργον ἀπ᾿ αὐτῆς παθεῖν. Καὶ μὴ θαυμάης --«ἰ 
ἀνάχειν σε δεῖ τὸ, « El ἁγίων πόδας ἕἔνιψεν, » ὅτε “ο 
χελεύονται ἀνάλογον τοῖς πρεαθυτέροις πρεσθύτωως: 
εἶναι καὶ χαλῶν διδάσχαλοι (25). "Opa δὲ εἰ μὴ xc 
ἐργῶδές ἐστι τὸ πάνθ᾽ ὀντινοῦν µαθητευόµενον cuum P 
Χριστῷ, θέλοντα πληροῦν τὴν λέγουσαν ἐντολῖν ---ι 
« Καὶ ὑμεῖς ἐφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας, . 
ὡς ὀφειλόμενον ἔργον ἐθέλειν ποιεῖν, τὸ νῖψαι xo). a —N 
σωματιχοὺς xaX αἰσθητοὺς πόδας τῶν ἁδελφῶν, ὥστας --ππι 
τοὺς ἐν ποιαᾳποτοὺν ὑποθέσει βίου τυγχάνονταρᾳ. ας 
πιστοὺς τοῦτο ποιεῖν, εἴτε ἓν ἐχχλησιαστιχῇ δο--- «m 
κοῦντας εἶναι ὑπεροχῇ ἐπισχόπους xai πρεσθυτὲ-- -- 


hospitibus, atque etiam his, ul generatim dicam, B pouc, εἴτε xa ἓν ἄλλο:ς χοσμιχοῖς τισιν ἀξιώμασο-- ' 


qui opus habebant ut ab ea perciperent aliquid 
ofücii humani. Nec mireris si tibi exponendum sit 
anagogico sensu loc dictum, « Si sanctorum 
pedes lavit, » cum anus jubeantur pari ratione cuim 
presbysteris honesta docere *'. Vide vero an nou 
etiam operosum sit cuilibet Christi discipulo vo- 
lenti implere maudatum dicens, « Et vos debetis 
alii aliorum lavare pedes **, » si velit corporales 
ac sensibiles fratrum pedes lavare, ceu opus debi- 
tum, ut (ideles in quovis vità genere exsistentes 
hoc faciant, sive qui videntur esse in sublimitate 
ecclesiastica episcopi, et presbyteri, sive iu quibus- 
dam aliis mundanis dignitatibus ; adeo ut hanc ob 
causam herus quoque veniat ad lavandos servi 
credentis pedes, et parentes filii. Qui mos quidein 
erat, sed nuuc non fit, nisi supra modum reris- 
sime, et apud admodum siniplices rusticioresque, 
4239 Praeter Ίο autem meminisse deberaus eorum 
qu:e disseruimus in hunc contextum *?, «Nisi lavero 
te, non habes partem mecum, » atque etiam illius : 
t Scitis quid fecerim vobis? » Decet enim Jesum de- 
disse nobis exeinpluin de lavaudis pedibus principa- 
libus, quod respondet his quze tropice dicta fuerunt 
a sponsa in Cautico canticorum, dum dicit : « Lavi 
pedes meos, quomodo inquinabo illos **? » Attende 
autem liuic dicto, « Ut quemadmodum ego feci vo- 
bis, ita vos etiain faciatis **, » cum lioc pariter exa- 
minans ; « Nisi lavero te, non liabes partem me- 


ὥστε χατὰ τοῦτο xai τὸν δεσπότην Ίκειν ἐπὶ v» --ὐ 
νίπτειν τοὺς πόδας τοῦ πιστεύούτος δούλου, ΧΑΑ ml 
τοὺς Ὑονεῖς τοῦ υἱοῦ' ὅπερ ἔθος ἣν, οὗ Ὑίνεται 00 X 
νῦν, f| εἰς ὑπερθολὴν (26) σπανιώτατα, xal mapYE—— «i 
τοῖς πάνω ἁπλουστέροις xal ἀγροιχο-τέροις γίνεται ----. 
Μνημονευτέον δὲ εἰς ταῦτα καὶ τῶν εἰρημένων εἰ--- —3; 
τό. « Ἐὰν μὴ vido σε, οὐχ ἔχεις µέρος µετ ἐμον' ) 
ἀλλὰ xai τοῦ: « Γινώσχετε τί πεποίηχα ὑμῖν; » Καπαὶ 
γὰρ πρέπει ὑπόδειγμα ἡμῖν Ἰησοῦν δεδωχέναι το --ὕ 
νέπτειν πόδας Ἠγουμένους (27), τὸ ἀνάλργον το --ας 
τροπικῶς ὑπὸ τῆς νύμφης Ev τῷ "Λσματι τῶν ἁσμάπαπαδ- 
των εἰρημένοις ἐν τῷ' « Ἐνιφάμην τοὺς πόδας uoc sm, 
πῶς μολυνῶ αὐτούς; » ΠἩρόσχες δὲ τῷ, « Ἵνα, xammm- 
θὼς ἐγὼ ἑποίησα ὑμῖν, xal ὑμεῖς ποιῆτε, » συνεξ-- -. 
τάξων αὑτὸ τῷ; « Ἐὰν μὴ νίψω cz, οὐκ ἔχεις pépemm—o; 
μετ) ἐμοῦ. » ᾿Εὰν δὲ τις πρὸς ταῦτα λέγῃ, ὅτι, xcu ἂν 
ἀλληγορῆται, οὐδὲν ἦτιον γεγονέναι (28) κατὰ D 
ῥητὸν, ἀκουστέον μετὰ τοῦ τροπικοῦ xal τῆς φασχας---Ώ-ύ- 
σης λέξεως « El οὖν ἔνιψα τοὺς πόδας ὑμῶν, 6 K Ci 
pios, xai ὁ διδάσκαλος, xal ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλ. — nn 
νίπτειν τοὺς πόδας * ὑπόδειγμα γὰρ ἔδωχα ὑμῖν, ἵ--να, 
χαθὼς ἐγὼ ἐποίησα ὑμῖν, χαὶ ὑμεῖς ποιητε"» λεχτεςς-έο 
πρὸς τὸν τοιοῦτον' "Αρ' ἐπεὶ κατὰ τὸ ῥητὸν vicem 
τὸ εἰρημένον πρὸς τὸν εἰπόντα Πέτρον, « Οὐ μὴ via 
μου τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα, » τὸν « Ἐάν μὴ νίκη 
σε, οὖχ ἔχεις µέρος μετ ἐμοῦ, » καὶ ἡμεῖς κατὰ τὸ 
ῥητὸν τοῖς χατ᾽ εὐλάβειαν μὴ ἑμταρέχουσιν ἑαυτςς-ῶν 
τοὺς πόδας ἡμῖν, ἵνα αὐτοὺς νίφωµεν, φῄσομεν --«αἳ 


cum. » Verum si quispium eontra lzec dicat, quain- D τολµήσομεν οἰπεῖν τοῖς το'ούτοις τό" « Ἐὰν μὴ νίς-σω 


sé [Tim.v,9, 10. ** Tit. 1,3. ** Joan. xit, 14. ?? Joan. xi, 8, 14. δν Cant. v, 3. 3 Joan. xii, ασ. 


(34) Codex Regius, εὐπορεῖ. 
35) Idem codex Regius, πρεσθύτεραι elvat. xal 
ιδάσχαλοι, sed Bodleianus ut in nostro textu. 

(36) Codex Regius, τοῦ πιστεύοντος δούλου, xal 
τοὺς Ὑονεῖς τοῦ uloo* ὅπερ ἔθος ἢ οὐ γίνεται ἢ εἰς 
ὑπερθολὴν, etc. Caeterum ex lioc loco discimus — àb 
optimatibus ad simpliciores et rusticos hunc. mo- 
rem fuisse Lraductum ; at ab illis ruráum ad Eccle- 
sin prünuin rectores, deinde etiam ad principes 
trausiit; quibus hodieque solemne est feria. quiuta 
in Cora Domini pauperum pedes abluere. llanc 
consuetudinem priscis temporibus arripuisse Me- 
diolanensem Ecclesiam, et retinuisse, indeque ad 
alius Perasque fuisse propagatam docent veteres 
memoriz, Morem hunc inter Ecclesie primores 


inusitatum fuisse Origenis temporibus intelligi ες 
etiam ex ipsius homil, 6 1n Isaiam , num. 5 : « e- 
mo quibuscunque venientibus assumens lintex ze 9? 
diaconus, vel presbyter, sive episcopus lavat pede—75- 
Sei si non iutelligas ea qux scripta sunt , qui να £ 
beati sunt episcopi servientes Ecclesie imittu m 
aquam de Scripturis in. pelvim animnm, quod 3 
secundum Scripturas, et tentant. pedum | discipulet—^ 
rum sordes lavare, et. eluere, et projicere. Et s 54 
custodiunt episcopi mandatum imitantes Jesum» » 
sic el. presbyteri.» 

(27) 'Hrovpérove. Deest in codice Regio, «σε 
restituitur ex Bodleiano. 

(28) l'eyorérat. Forte scribendum γέγονΣ. 





COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


774 


ἔχεις µέρος pes! ἐμοῦ. » El δὲ ἐνταῦθα ob A vis per allegoriam dicantur, nibilominus juxta 


4b ὃ εἶπον, ἐπίσχεφαι τί σε χρὴ λέγειν πρὸς 
L τοῦ εἰ χρῃ xal τὴν λέξιν πάντως τηρεῖν 
σιν. Ότι μὲν οὖν mote χαθήξει τῷδε μὲν 
8€ πύδας τοῦ δεῖνα μαθητοῦ Ἰησοῦ, τῷ δὲ 
ηχεῖν αὐτοὺς νιφθησομένους ὑπ' αὐτοῦ, ὡς 
πης xai φιλοφροσύνης τὸν μὲν ποιΏσαι, τὸν 
σχεῖν, xal αὐτὸς ἂν ὁμολογήσαιμι. Ei δὲ 
ἵχαστον τῶν μὴ συνειδύτων (29) ἑαυτῷ 
ποιηχέναι, xal ἁγίων οὕτω τοὺς πόδας νενι- 
κφειλομέντν τινὰ ἐντολὴν μὴ ἀποδεδωχέναι 
Οφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας, » ὥρα 
λέγειν ἐγγύς που πάντας ὀφειλέτας εἶναι 
Mic ταύτης. 
uod dixi, perpende quid dicere te oporteat 


contextum facia fuisse, moraliterque etiam intelli- 
genda esse hzc. verba: «Si igitur ego lavi pedes 
vestros Magister et Dominus, et vos debetis alii alio- 
rum lavare pedes : exemplum enim dedi vobis, ut 
quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis 16 :» 
ad hujusmodi respondendum est : ergo quoniam 
juxta textum factum est quod l'etro dicenti, « Non 
lavabis mihi pedes in seternum, » dictum fuit, neim- 
pe , « Nisi lavero te, non habes partem mecum, » 
etiam nos, juxta contextum, ob reverentiam pedes 
suos lavandos non przbentibus dicemus, audebi- 
musque talibus dicere : « Nisi lavero te, non habes 
partem mecum.» Quod si hoc in loco tibi uen per- 
conira dubitationem, an omniuo juxta textum haec 


randa. Atque quod huic quidem aliquando conveniat lavare pedes illins discipuli Jesu, illi vero 
0 $uos ab ipso lavandos przbere, ita ut ille ob charitatem et comitatem lavet, hic se lavandum 
, eam ipse fateor. Sin vero dicemus unumquemque non conscium sibi boc fecisse, sancto- 


isto modo pedes non lavisse, debitum quoddam mandatum non persolvissc , nempe, « Debetis 
um lavare pedes,» tempus est dicendi omnes aliquo modo hujus mandati debitores esse, 
iiy, ἀμὴν λέγω ὑμῖν * Οὐκ ἔστιδοῦλος μείζων Ώ 8. « Amen, amen dico vobis : Non est servus ma- 


ου αὐτοῦ , οὐδὲ ἁπόστολος μείζων τοῦ πέµ- 
ὑτόν ' εἰ ταῦτα οἴδατε, µαχάριοί kate, ἐὰν 
ὑτά. Οὐ περὶ πάντων ὑμῶν λέγω": ἐγὼ οἶδα 
ME pum v: ἀλλ' ἵνα ἡ paco πληρωθῇ. Ὡτρώγων 
prov ἐπῆρεν (51) ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν πτέρναν αὐτοῦ.» 
ταῦτα ἔχεσθαί µοι δοχεῖ τοῦ ἰδεῖν τὰ περὶ 
ποδὼν νίψεως τροπολογεῖν: τὸ γὰρ, « El 
δατε, uaxáotol ἔστε, ἐὰν ποιῆτε αὐτὰ, ν 
ποιητέον προειρηµένου ἣ περὶ τῆς νίφεως 
Uv, Ex ἐχείνην τὴν ἀναφορὰν ἔχει. Τὰ δὲ 
' τόπον µαθήµατα, πῶς τε πόδες μαθητῶν 
αι, ἤδη λουσαµένων, χαὶ «(va τρόπον πλύ- 
ἰδέναι ὡς ὁ Λόγος βούλεται, χαὶ ποιεῖν ὡς 
[ησοῦς, ἀληθῶς µαχαρίων ἐστὶν ἀνδρῶν (52) 
9 Υὰρ τὸ τηλιχοῦτον ὄνομα, τὸ ιακάριον, 
ἐπὶ τοῖς τυχοῦσι φῆσαι παρεῖναί τισιν, ἐφ᾽ 
έτης ἂν πλύνων τοὺς πόδας τοῦ δεσπότου, 
; ἂν χατ αὐτὸ τοῦτο δόξαι τυγχάνειν, xal 
καὶ ὑποχριτής' ὃ γὰρ ἡμεῖς ἀποδίδομεν, 
μυς πόδας μαθητῶν Ἰησοῦ, μεγάλου τινός 
| Ἰησοῦν ἓν ἑαυτῷ ἔχοντος, xal ἁπαξαπλῶς 
). Χρὴ δὲ εἰδέναι τοῦτο, ὅτι παράχειται.τῷ 
ύτῳ ὅμοια, kv. μὲν τῷ χατὰ Ματθαῖον τό: 
στι μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσχαλον, οὐδὲ 
πὲρ τὸν χύριον αὐτοῦ. ἀρχετὸν τῷ μαθητῇ 
ται ὡς ὁ διδάσχαλος αὐτοῦ, χαὶ ὁ δοῦλος ὡς 
αὐτοῦ * » kv δὲ τῷ κατὰ Λουχᾶν τό: εΟὐκ 
ητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσχαλον χατηρτισµένος 
5τω ὡς ὁ διδάσχαλος αὐτοῦ. » Ἑξῆς τού- 
ἔστι ζητῆσαι τὸ, « O0 περὶ πάντων ὑμῶν 
πὶ τί λελεγμένον ἀνοίσομον. Ὁ μὲν οὖν τις φή- 
πλ τό” « Μαχάριοί ἔστε, ἐὰν ποιῆτε αὐτά" » 
βαχάριος Ἰούδας. Οὐ νομίζω δὲ ὑγιῶς ἐπὶ 
". ΣΙ, 14,15. *" ibid. 16 seq. 


ῶν μὴ συνειδότω». Scribendum videtur 
υνειδότὰ. 

odex liegius, opa που. 

ες legius, τρώγων τὸν ἄρτον, ἐπῆρεν, 


15 Joan, xin, 17. 


jor domino suo, neque legatus major est e^ qui 
legavit ipsum : si h:ec novistis, beati estia, δι fece- 
ritis ea. Non de omnibus vobis loquor : ego scio 
quos elegerim; sed ut impleretur Scriptura : Qui 
edit meum panem, sustulit adversum me calcancum 
suum * 494 Adhuc et h»c cobzrere mihi viden- 
tur, ut. sciamus ad mores reducere qua dicuntur 
de lavatione pedum. llec euim verba, « Si haec 
novistis, beati estis, si feceritis ea *?, » cum uihil 
antea proscriptum sit quod agere debeamus τα) - 
terquam de lotione pedum, sd illa habent relatio- 
nem. Ceterum przsentis loci doctrinas scire ut Ser- 
mo vult, et facere ut vult Jesus , nempe quomodo 
discipulorum, qui jam laverant, pedes inquinentur, 
et quonam pacto laveniur, vere opus est viroruun 
beatorum : hoc enim talo tantumque nomcn, neirpe, 
beatum , consentaneum non est dicere adesse qui- 
busdam vulgaribus ; adeo ut vel servo lavanti peues 
domini videatur liauc ob causam beati nomen obtin- 
gere, etiamsi adulator et hypocrita fuerit, cum, ut nos 
explicavimus, lavare pedes discipulorum Jesu magni 
cujusdam sit, et Jesum in se habentis, et omnino beat. 
Sed sciamus necesse cst similia huic textui inesse in 
Evangelio a Matthzo tradito; sic enim habet** : «Non 
est discipulus supra praeceptorem, ueque servus supra 
dominum suum ; sufficit discipulo ut sit similis pr:v- 
ceptoris ipsius, et ut servus similis domini ipsius. » 
Lucas vero sic habet : «Non est discipulus supra prze- 
ceptorem suum ; perfectus autem omnis erit sim:lis 
przeceptoris ipsius ?*. » Iluic proximum est, ut qu:e- 
ramus ad quid referemus id quod in line dicitar : 
«Non de omnibus vobis dico 3.2 Atque aliquis 
quidem dicet dictum hoc referri ad illud : « B ati 


3? Math. x, 24, 99. 50 Luc. vi, 40. *! Joan, 


(59) 'Av&piv. Besideratur in editione lluetii, sed 
legitur in codice Bodleiano. 

(85) Codex Regius, τοῦτο. 

(51) ldem codex Regius, φησί. 


Τὸ 


ORIGENIS | —- 


estis, si feceritis ea ?* ; » neque enim beatus Judas. A τοῦτο ἀναφέρεσθαι τὸ Aeyópievov* τοῦτο γὰρ ὅλον ze— 


At ego non existimo recte hoc dictum eo referri 
ad illud dictum : « Beati estis, si feceritis ea. ) 
lloc enim totum, et de Juda,et de quovis, quamvis 
pravissimus sit, verum est : Beatus es, quisquis 
hec feceris; tanquam si dicerem — iutemperanti 
(etiamsi non auditurus sit quz dicuntur, neque 
temperantia usurus), Beatus es, si temperate vi- 
xeris ; et sapientiam spernenti, etiamsi iogrediatur 
hoc propositum : Beatus es tu, si sapientiam οἱ di- 
sciplinam susceperis. Proinde vide ne forte hzc 
verba, « Non de omnibus vobis dico??, » referenda 
sint ad illud : « Non est servus major domino auo**.» 
Quoniam enim « quisquis peccatum committit, ser- 
vus est peccati ?*, » committebat autem peccatum 
Judas, et maxime cum diabolus immisisset in cor 
ejus ut Servatorem proderet ?*, servus erat Judas 
peccati. Servus autem peccati cum esset, non erat 
Verbi Dei servus : istoque modo ne Jesu quidem 
amplius apostolus erst; jam enim factus erat dia- 
boli, qui in cor ejus immiserat ut Servatorem pro- 
deret. 425 Idcirco negans Servator cum esse ser- 
vum suum et apostolum, cum dixisset, « Non est 
servus major domino suo, neque apostolus mojor 
co qui misit ipsum ?', » addidit : « Non de omnibus 
vobis dico?*, » Post hoc videamus lioc dictum, 
« Ego scio quos elegerim , » quod simplicius tale 
est : Scio qualis sit uffusquisque eorum quos elegi : 
quamobrem scio etiam qualis sit Judas, nec me 
«lam est quz? diabolus jam immiscrit in cor ejus 
adversum me. Atque talem habet intelligentiaui 
propter quamdam consuetudinem Scripture, cum 
utitur vocabulo scio, atque illi similibus; cujus- 
modi etiam est, movi, Servatore alicubi dicente 
futurum ut dicat dicturis, « In nomine tuo mandu- 
cavinus, et bibimus, et deemonia ejecimus*?, » hoc, 
« Nunquam novi vos 5,» et illud : « Nescio vos 
unde sitis *! : » quod si simplicius intelligatur, vi- 
debimurinfra dignitatem Salvatoris cogitare. Proinde 
vide ne forte, quoniam « cognovit Dominus qui sunt 
ejus **, » non agnoscat etiam qui non sint ejus; et 
quomodo de quibusdam inquit, « Nunquam novi 
νου, 2 sic dicat etiam de Juda, sli non est ipsius: 
Nunquam novi te. Quod si cum esset Jesu Judas, 


περὶ Ἰούδα xai παντὸς οὐτινοσοῦν, xÀv φανλότατας 
ᾗ, ἀληθὲς, τό" Μαχάριος cl ὁ δεῖνα, ἐὰν mod 
τἀάδε' ὡς εἰ λέγχοιμι καὶ τῷ ἀχολάστῳ {εἰ xal τὴ 
ἀχούσηται τῶν λεγομένων, μηδὲ σωφρονήσῃ)' σας 4- 
ρ.ος εἶ, ἐὰν σωφρονήσῃς' xai τῷ σοφίαν ἔξουδεε- 
νοῦντι, εἰ καὶ ἐπιθαίνει τῇ προαιρέσει ταύτῃη᾽ Ma. 
χάριος ci, ἐὰν σοφίαν xai παιδείαν ἀναλάθῃς. M3 
ποτε οὖν τὸ, « Οὐ περὶ πάντων ὑμῶν λέγω, » ἀνοί. 
σοµεν εἰς τὺ εἱρημένον, τό « Οὐκ ἔστι δοῦλος µεί. 
ζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ * » ἐπεὶ γὰρ « mde ὁ ποιῶν τὴν 
ἁμαρτίαν, δουλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας, » ἐποίει δὲ τὴν 
ἁμαρτίαν ὁ Ἰούδας, καὶ μάλιστα τοῦ διαθόλου βεθλη- 
χότος εἰς τὴν χαρδίαν αὐτοῦ, ἵνα παραδῷ τὸν Σω- 
τῆρα , δοῦλος ἣν Ἰούδας τῆς ἁμαρτίας. Acc) ἃ 


B àv τῆς ἁμαρτίας, οὐχ fjv τοῦ Λόγου τοῦ θεοῦ bo 


λος οὕτω OE οὐδὲ ἁ πόστολος τοῦ Ἰησοῦ ἔτι fjv: ἔδη 
γὰρ τοῦ διαθόλου ἐγεγόνει, βεθληχότος εἰς τὴν χερ' 
δίαν αὐτοῦ ἵνα παραδῷ τὸν ΣωτΏηρα  διὸ ἀρνούμενς 
αὐτὸν εἶναι δοῦλον ἑαυτοῦ ὁ Σωτὴρ xai ἁπόστολ, 
εἶπε xal τό. « Οὐκ ἔστι δοῦλος µείζων τοῦ χυρίῳ 
αὐτοῦ, οὐὸξΣ ἁπόστολος µείζων τοῦ πέμγαντος d 
τὸν, » τό (30): « Οὐ περὶ πάντων ὑμῶν λέγω. » Meri 
τοῦτο ἴδωμεν τό’ « Ἐγὼ οἴδα τίνας ἐξελεξάμην,» 
ὅπερ ἁπλούστερον μὲν τοιο»τόν ἐστι” Τίς ἐστιν ἕχαπκ 
ὧν ἐξελεξάμην οἴδα' ο-δα οὖν χαὶ τίς ἐστιν ὁ Ιούΐας, 
xal οὐ λανθάνει µε, τοῦ διαθόλου ἤδη βεθληκότος tl; 
τὴν χαρδίαν αὐτοῦ τὰ κατ ἐμοῦ. Καὶ τοιοῦτον d 
ἔχει νοῦν διά τινα τῆς T' gagne περὶ τοῦ οἶδα ewi- 
θειαν, xal τῶν ὁμρίων τῇ λέξει ταύτῃ * οποῖόν lou 
xai τὸ ἔγνων. Φησί που ὁ Σωτὴρ ἐρεῖν τοῖς Aon, 
« Ti ὀνόματί σου ἐφάγομεν (56), xal ἑπίομεν, καὶ 
δαιμόνια ἐξεθάλορεν, » τὸ, « Οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶ! 
xai τό « Οὐχκ οἶδα ὑμᾶς πόθεν ἐστέ' » ὅπερ ἐὰν 
ἁπλούστερον νοῆται, παρὰ τὸ ἀξίωμα δόξοµεν v0) 
Σωτήρος ὑπολαμθάνειν. Αλλὰ µήποτε, ἐπεὶ «ἔγνω 
Κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ, » τοὺς μὴ ὄντας αὑτοῦ oix 
ἔγνω;: χαὶ ὥς φησι περί τινων τὸ, « Οὐδέποτε Ey 
ὑμᾶς, » οὕτω εἶποι ἂν καὶ περὶ τοῦ Ἰούδα, εἰ μὲ 
μὴ ὄντος αὐτοῦ: Οὐδέποτε (57) ἔγνων σε’ εἰ E 
γενόµενος µεταπέπτωχε, λεχθείη ἂν πρὸς αὐτόν 
03x olbá σε πόθεν εἷ. Καὶ νῦν οὖν, τοῦ διαθόλον VR 
βεθληχότος εἰς τὴν χαρδίαν αὐτοῦ τὰ κατὰ τοῦ Tip 
σοῦ, οὐκ οἶδεν αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς. Διὸ οὐχ simt: NW 


postea lapsus fuit, dicturus certe est illi Jesus : D ἐγὼ οἶδα πάντας τοὺς παρόντας, dXX, « Ἐγὼ oda 


Nescio te unde sis. Unde etiamnum, quia immiserit 
diabolus in cor ejus hxc adversus Jesum, nescit 
illum Jesus ; quamobrem non dixit, Nuuc ego scio 
omnes przsentes, sed : « Ego scio quos elegerim 93 
(tanquam diceret, electos meos), Nou de omnibus 
autem presentibus inquio, « Ego scio quos elege- 


?! Joan, xii, 17. 35 ibid. 18. ** ibid. 16. 
18. 505 Matth. vit, 92; Luc. xii, 26. 


(55) Scribendum videtur xa τό. 

(56) Ti ὀνόματί σου ἐφάγομεγ, etc. Hsc ex 
Matheo simul et Luca in unum confudit Origenes. 
Ferrarius legisse videtur : Κύριε, οὐχ ἓν τῷ óvó- 
paci σον προεφητεύσαµεν, xal ἓν τῷ ὀνόματί σου 
ἑαιμόνια, etc., siquidem interpretatur : «. Domine, 


15 Joan. virt, 64. ?* Joan. xii, 2. 
* Matth. vir, 25... *! Luc. xni, 27. 


τίνας ἐξελεξάμην, » ὡς εἰ ἔλεγε, τοὺς ἐχλεκνν 
µου. Οὐ περὶ πάντων δὲ τῶν παρόντων φημὶ *j 
«€ Ἐγὼ οἶδα τίνας ἑξελεξάμην ^ » χαὶ Ὑἱνεῖαι 

γενόμενον ὑπὸ τοῦ ἑνὸς ἐξ ὑμῶν παραδώσοντν E^ 
ἵνα πληρωθῇ f λέγουσα Γραφή” « Ὁ τρώγων uo? 
τὸν ἄρτον ἐπΏρεν Em ἐμὲ τὴν πτέρναν αὐτοῦ. » Dl 


3 Joan. xin, 16. 3 
(p Tam. n, 19..— * ibid. 19. 
nonne nomine tuo prophetavimus, et nonne nouiné 
tuo daeuionia, » etc., ex Mattbabo solo. . 

(97) Codex Bodleianus, recte, εἰ μὲν μὴ bet 
τοῦ οὐδέποτε etc.; Regius, male , el psv ουν 
ποτε, elc. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


178 


δὲ τὸ ῥητὸν ἀπὸ τοῦ τεσσαραχοστοῦ A rim : » ut qoe hoc eveniat, quod evenit, unur ex vo- 


 ἔχον « Καὶ γὰρ 6 ἄνθρωπος τῆς 
ig! ὃν Ἠλπισα, ὁ ἐσθίων ἄρτους µου, 
v ἐμὸ πτερνισµόν » οὐχοῦν ὁ Σωτὴρ 
ο περὶ τοῦ Ίουδα χαὶ ἑαυτοῦ Φησιν 
ᾧ ζητήσεις πῶς ἄνθρωπος εἰρήνης 
X ἐπ αὐτὸν ὁ Σωτὶρ Ἐλπισε. Δηλοῦ- 
ούτων νομίζω, ὅτι γνησίως ποτὲ ἔπε- 
γὰρ ἂν, µηδέποτε υἱὸν εἱἰρήνης Υενό- 
ποστέλλων μετὰ τῶν λοιπῶν ἁποστό- 
χαὶ αὐτῷ' τοῖς γὰρ δώδεχα ἀναγέγραπ- 
τό. « Εἴπατε' Εἱρήνη τῷ οἴχῳ τούτῳ' 
υἱὸς εἰρήνης, ἡ εἰρίνη ὑμῶν ἐπ᾽ ab- 
αι’ εἰ δὲ pf; γε, dj εἰρήνη ὑμῶν ἐφ᾽ 
ει" » xal γὰρ ὅρα μεθ) ὅσα ὁ διάθολος 


bis est causa ; qui me est proditurus, ut impleatur 
Scriptura dicens : « Qui manducat panem meum, 
sustulit contra me calcaneum suum **. » Transla- 
Lum autem est παραφραστικῶς dictum hioc a psalmo 
quadragesimo, sic habens : « Etenim horno pacis 
mez, in quo speravi, qui edebat panes meos, ma- 
gnificavit adversum me supplantatiouem ; » quod 
dictum Servator de Juda, ac de seipso dictum 
fuisse inquit. In quo quxres quomodo homo pacis 
Judas fuerit, et quomodo Servator iu cum sperave- 
rit. llis verbis ergo declarari arbitror Judam ali- 
quando sincere credidisse ; neque enim, ni aliquando 
fuisset filius pacis, misisset. eum Dominus cum c&- 
teris opostolis ; eique dixisset (nam duodecim scri - 


tlg «hv καρδίαν τὰ χατὰ τοῦ Σωτῆρος, D ptum est eum dixisse), « Dicite : Pax huic domui; 


υ χλέπτης εἶναι μεμαρτύρηται. οὐχ 
ἀρχηθεν χλέπτης ὧν, ἐπιστεύθη τὸ 
ἄξιος οὖν τοῦ πιστευθῆναι (39) ὧν 
νώσθη µεταπεσούμενος), ἐπιστεύθη " 
; Ἡν ἄνθρωπος εἰρήνης Χριστοῦ, ὡς 
ς ποτε τὸν Ἰησοῦν ἐπ αὐτῷ ὡς χαλῷ 
ixXévat* ἄχουε (40) γὰρ τοῦ. « Ἐφ' ὃν 
b 6 οἶμαι, ὅτι χαὶ λόγων ἀποῤῥήτων 

κεχοινώνηχε τοῖς ἁποστόλοις ἀπὸ 
περὶ ὧν εἶπεν, « Ὁ ἐσθίων ἄρτους 
M): « Ἐμεγάλυνεν bv? ἐμὲ τὴν πτέρ- 
ιεταπέφρασται εἰς τό" « Ἐπῆρεν iw 
xy αὐτοῦ, » ὥστε ταὺτὸν εἶναι τὸ, Ἐμε- 
Ἐπῆρε. Καὶ εἰ χρὴ τὴν, « Ἐπῆρεν 
ττέρναν αὐτοῦ, » xol, € Ἐμεγάλυνεν 
αμὸν αὐτοῦ, » σαφηνίσαι λέξιν, φῇσο- 
motel ὁ λὰξ ἑντείνων τινί" τοιοῦτος δὲ 
, τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ χαταπατῶν, xai 
τὰ τοῦ Ἰησοῦ τὸν ἄρτον αὐτοῦ, ὅτε 
jg τὸ Φωμίον λαµθάνει, xaX δίδωσιν 
ς Ἰσχαριώτῃ, ἐπῆρεν Ἰούδας ἐπὶ τὸν 
y πτέρναν αὐτοῦ, ὅτι (42) μετὰ τὸ Φω- 
b Σατανᾶς εἰς τὸν Ἰούδαν. El δὲ δύνα- 
H ἀνομία τῆς πτέρνης μου χυχλώσει 
ιζόμενον tip « Ἐπῆρεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν 
, » ἀναφέρεσθαι ἐπὶ τὸν Ἰούδαν γενό- 
pic τοῦ Ἰησοῦ, xai χτῆμα χρηµατί- 
χαὶ ἁπόστολον, πτέρναν δὲ διὰ τὸ τε- 
γεγονέναι τροπιχῶς λεγόµενον, xai 


έφη. 


et si illic 49 fuerit filius pacis, requiescet super 
illum paz vestra; sin minus, ad vos revertetur pax 
vesira *5; » proinde vide post quanta diabolus im- 
miserit hzc in cor ejus adversum Servatorem, et 
quia dictus est paulo ante fur esse. Non autem opi- 
nor quod marsupium ei concreditum fuisset, si a 
principio fur fuisset ; sed dignus cum esset cui il- 
lud crederetur (etiamsi eum prazscissel lapsurum 
Jesus), illius illi cura credita fuit ; fuitque taptus 
homo pacis Christi, ut in eo velut bono apostolo 
bonam spem habuerit aliquando Jesus ; considera 
enim illud: « In quo speravi **. » Proinde meum 
est judicium sermones eum occultos, et firmissimos, 
àc maxime nutrientes, quos a Jesu accepisset, apo- 
stolis communicasse, de quibus dixit : « Qui edebat 
panes meos ",. » Ceterum pro : « Magniflcavit ad- 
versum me supplantationem suam, » fecit evange- 
lista : « Sustulit adversum me calcaneum suum,» ut 
idem valeat magnificavit quod sustulit. Quod οἱ 
contextus hic : « Sustulít adversum me calcaneum 
suum,» et «Magniflcavit adversum me supplantatio- 
nem suani: 5, » necessario nobis explanandus sit, 
dicemius hoc fieri a calce intendente plagas alicui ; 
cujusmodi etiam erat Judas Dei Filium decipiens, 
manducansque cum Jesu ejus panem, cum (immer- 
sam buccellam  accipiente Jesu, ac Jud» Simoni 
Iscariotze porrigente *5,) sustulit Judas adversus γα» 
ceptorei) calcapeum auum, quia post buccellum 
intravit Satanas in Judam. An vero illud : « lIni- 


D quitas calcanei mei circumdabit 1116 29, » una exami- 


:0: « Sustulit coutra me ealcaneum — suum, » referri ad Judam possit, qui fuit in parte 
IS possessio ejus, et apostolus, dictus vero calcaneum tropice, quod ipse ulti:uum proditor 


eiiam considerabis. 

«λέγω ὑμῖν πρὺ τοῦ γενέσθαι, ἵνα 
ταν Ὑένηται, ὅτι ἐγὼ εἰμι. » Την 
τις αὕτη ἔχει ἐπὶ τὸ προξιρημένον τό" 


Luc. x, 5, 6. *5 Psal. x1, 10. 


Joan. xii, 19. 
όλων. Editio Huetii perperam habet 


grat ὧν (εἰ καὶ προε]γώσθη µετα- 
ἐπιστεύθ]. Sic recte habet codex 
| Regio vitiose legitur, πιστευθηναι 
'ταπονούμενος, ἔπιστευθη 


ε.. Ga. XIV. a 


"1 ibid. 


9. « Nune dico vobis antequam (iat, ut enm factum 
fucrit, credatis quia ego sum *', » lKtelationem ha- 
bent verba hzc ad id quod superius est dictum : 


"Joan. xi, 18. — ** Joan. xxvi, 27, * Psal, 


(40) Codex Bodleianus, &xouz* fiegius, ἀκοῦω. 

(41) Τὸ δέ. Ueest iu editione Iluctii, ed. legitur 
in codice Bodleiano. . 

(42) "Ori. Ferrarius legisse videtur ὅτι, vertit 
cnim, « quando. ? 


ume - 25 


719 . 


ORIGENIS 


78 


« Non de emnibus vobis di. 0 : ego scio quos elege- A « O5 περὶ πάντων ὑμῶν Mo ἐγὼ οἷδα τίνας ξω 


rim; sed ut impleatur Scriptara : Qui manducat 
panem meum, sustulit. adversum me calcaneum 
suum ** ; 1 hoc cuim futurum, ut Scriptura imple- 
reiur de eo qui sustulit adversum ime. calcaneum 
sunm (qui est ille, qui mandueat panem meum) ; 
myac dico vobis, et dico antequam fiat, ut, cum 
faetum fucrit. quod  prophetatum in. Scriptura 
futurum est ut. impleatur, credatis me esse cum 
[4977 de quo νεο prophetata sunt, propter eum 
qui, cum manducaret panem meum, sustulit adver- 
sui me caleaneum suum. Sed quarat aliquis quo- 
meda dictum sit discipulis, quorum laverat pedes 
Jesus, perinde quasi nondum credidissent ipsum 
esse Christum : «Nupc dico vobis antequam flat, » 
οἱ propter boc dico, «ut cum faetum (uerit, cre- 
«atis me esse ** » Christum prophetatum. At vide 
num possimus caventes accusare tales, tantosque 
Jesu diacipulos, quasi qui nondum credidissent, con- 
Silium etlam servare dicentis : « Ut eum factam 
fuerit, eredatis quia ego sum. » Qui recipit sapien- 
tiv theoremata, interdum per priora, quibus jam 
sapiens est, percipit posteriora, in quibus antea 
mon erat sapiens sapientiorque erit : quemadmo- 
dum illud etiam dicitur : « Hec ου audiens sa- 
piens, sapientior erit **. » Ut igitur si sapienti di- 
eereniur quadam , et subjungeretur : llc. te fa- 
ciunt sapientem ; non omnino sapientem corside- 
*Faremus ex non sapiente, sed ex sapiente sapien- 
tiorem, tanquam profectu succedente, et tendente 
ad perfectionem : sie mihl considera credentem 
posse magis credentem fleri : apostoli enim cum 
aliquando ad Dominum accessissent, non seipsos 
incwsantes tanquam pon credentes, dixeruot illi : 
«Domine, adauge vobis βόδια ** : » siquidem iu 
«ocabulo, edeuge, aperte ostenditur &dem habuisse 
postolos espientem additamentum. Quamobrem 
οἱ hec intelleximus, mibi considera additamenta 
rerum fidem facientium, post qussdam quz antea 
fidem fecerant, addidisse dei; adeo ut discipuli 
preter ea qua habebant &dem facientia, etiam hoc 
assumpserint, ut viderent Seripturam dicentem : 
« Qui manducat panem meum, sustulit contra me 
€alcaneum suum **, » impletam, ob oculos ponente 


90 qui proplietabatur se esse, de quo talia pradi- p 


età fuerant : videque ut intelligas hoc vocabulum, 
« Ut credatis **, » perinde ac sit, Ut opereminl, per- 
manentes In credulitate, nullam causam habentes 
qua mutemini. Αο certe nisi magnitudine magna 
Πίου esset, aut. multitudine multa, haudquaquam 
dixisset Paulus** : « Etiamsi habuero omnem {- 
dem. » Ut enim perfectus, ei omnes habens virtu- 
tes, eum singulatim unamquauique virtutem per- 
fectam perceperit, perfectam habet sapientiam, et 


** Joan. xiii, 18. 9 Joan, xin, 19. 


* | Cor, xin, 2. 
(45) Μδη. Lego οὓς tàr. 
(44) Codex Bocleianus, ἐθεσπίκετος Begius, τε- 
0257:375. ! . 
(45) Editio Huctii, τῷ, "Iva πιστεύσητς, ἐνΞΡΥΗΞΕ. 


** Prov. 1, 5. 


λεξάµην ΄ ἀλλ' ἵνα ἡ Γραφῃ πληρωθῇ' Ὁ ερώγως, 
ετ ἐμοῦ τὸν ἄρτον ἐπῆρεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν πτέρναν α---- 
τοῦ. » Τοῦτο γὰρ τὸ ἑσόμενον, ἵνα f, Γραφὴ αλ. 
ρωθῇ περὶ τοῦ ἑπαίροντος ἐπ ἐμὲ τὴν πτέρωςᾳ 
αὐτοῦ (ὅὃς ἔστι τρὠγων μετ' ἐμοῦ τὸν ipm) 
ἁπάρτι λέγω ὑμῖν, χαὶ λέγω πρὺ τοῦ γενέσθαι 
ἵνα, ἑπὰν γένηται τὸ πληρωθησόµενον τῶν pog. 
τευθέντων ἐν τῇ Γραφῇ, πιστεύσητε, ὅτι ἐγώ elu 
περὶ οὗ ταῦτα προπεφήτευται, ἀπὸ τοῦ τρώχονης 
μετ) αὑτοῦ τὸν ἄρτον, ἑπάραντος τὴν ἑαυτοῦ ττρ- 
vay κατ αὐτοῦ. Ζητήσει 0' ἄν τις πῶς εἴρηται ml; 
μαθηταῖς, ὧν ἔνιφε τοὺς πόδας ὁ Ἰησοῦς, ὡς μηῖ- 
πω πιστεύσααιν, ὅτι xal αὐτὸς εἴη ὁ Χριατὺς, εἰ» 
« ᾽Απάρτι λέγω ὑμῖν πρὸ τοῦ γενέσθαε, » xoi bà 


B τοῦτο λέγω, ἵνα, ὅταν « Ὑένηται, πιστεύσητε, in 


ὁτώ εἰμι » ὁ προφητευθεὶς Χριστός. Καὶ Opa εἰ Ν- 
γάµεθα χατηγοροῦντες τῶν τηλικούτων Ἰησοῦ psls- 
τῶν, ὡς οὐδέπω πεπιστευχότων, καὶ τὸ βούλημα οὐ- 
ειν τοῦ εἰπόντος * «Ἵνα πιστεύσητε, ὅταν γένητα, 
ὅτι Σγώ εἶμε. » Παραλαμθάνων σοφίας θεωρήματα 
ἔαθ᾽ ὅτε xal προτέραις Ίδη (40) σοφός ἔστεν ἂναλαμ- 
θάνει δεύτερα, ἐφ᾽ οἷς οὗ πρότερον ἣν σοφὺς, x 
σοφώτερος ἔσται' χαθὼς λέγεται χαὶ τό; « Τῶήε 
γὰρ ἀχούσας σοφὸς, σοφώτερος ἔσται. » Ὥσπερ ὧν 
εἰ ἑλέγετο τῷ σοφῷ τάδε τινὰ, xal ἐπεφέρετ" — 
Ταῦτά σε ποιεῖ σοφὸν, — o0 πάντως ἂν kx τοῦ μὴ ovorl 
αοφὸν ἑνοῄσαμεν, ἀλλά xaX Ex σοφοῦ σοφώτερο, ix 
ἐπιχιναμένης τῆς προχοπῆς, xal ὁδευούσης ἐπὶ vy 
τελειότητα * οὕτω pot νόει xal τὸν π.στεύοντα δόν 
σθαι πιστότερον γενέσθαι" xal γὰρ ol ἁπόστολοι, προσ. 
ελθόντες ποτὲ τῷ Κυρίῳ, οὐχ ἑαυτῶν κατητοό» 
τες ὡς ἀπίστων, ἔλεγον αὑτῷ τό. Κύριε, ας 
ἡμῖν πίστιν’ 0 xal γὰρ ἐν νῷ.πρόσθες, σαφῶς vf 
ίαταται, ὅτι πίστιν εἶχον χωροῦσαν προσθήκη Bb 
περ οὖν συνήχαµεν ταῦτα, νόει pot. τὰς προίακ 
τῶν πιστοποιούντων, µετά τινα πρότερον totos, 
qovta, προστιθέναι τῇ πίστει’ ὥστε xal τοὺς μα 
τὰς πρὸς οἷς εἶχον πιστοποιητικοξς, xal τοῦνο pfi" 
ληφέναι τὺ βλέπειν πληρουμένην τὴν λέγουααν Tj 
fjv* v Ὁ τρώγων µου τὸν ἄρτον ἔτῆρεν is! ipi 
τὴν πτέρναν αὐτοῦ, » παριστάντος τοῦ 

µένον, ὅτι αὐτὸς ἦν περὶ οὗ ταῦτα ἐθεσπίζετο (Wf 
xai ἄχουε τοῦ, «Ἵνα πιστεύσητε,) ὡς ἴσον Ovvepim 
vip, "Iva ἑνεργῆτε (45), παραµένοντες τῷ πιστεύν, 
xoi µηδεµίαν ἀφορμὴν πρὸς τὸ µετατίθεσθαι [ση 
τες. Καὶ εἴ τοι μὴ µεχέθει µεγάλη fj πίστις T 1 
πλήθει πολλὴ, οὐχ ἂν ἔλεγεν ὁ Παῦλος τὸ" c Ev 
ἔχω πᾶσαν τὴν miovw: » ὥσπερ Υὰρ ὃ τέλειο, s 
πάσας ἔχων τὰς ἀρετὰς, τελείαν ἑχάστην ἀναλαδών, 
τελείαν ἔχει τὴν σοφίαν, χαὶ τελείαν τὴν σωφβν'΄ 
νην, οὕτω δὲ xal τὴν εὐσέδειαν, xa τὰς λοιπής La 
τως ἄν τις εἶπε τῇ τοῦ πιστεύειν ἀρετῇ τελείως " 
πᾶσαν (46) ἔχειν τὴν πἰστιν. Ταῦτα δέ qrpi A 9 


55 Luc. xvn, ὃ. !* Joan. xin, 18. "ibid. p. 


(40) Τε.ἰείως τῷ xàcav, etc. Legendum fortes 
τελεἰχν xai πᾶσαν, eic., vel, τελειωθέντα 7959 


εἰς. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


123 


* λεχθησομένης τῆς ἀτελοὺς τοφίας, ἡ σω- A perfectam modestiam, atque ctiam sie pietatem, οἱ 


6, f] εὐσεθείας. f) τῶν λοιπῶν ἀρετῶν, ἀλλὰ 
ατιχῶς, χαὶ τῶν ἐν ἑχάστῃη ἀρετῇ zposxo- 
υνύµως τῇ τελείᾳ ὀνομαχνομένων οὕτω γὰρ 
Meca: ὁ ἁμαρτάνων μέν τινα ὡς ἑλέγχου 
o0 μὴν xal μισῶν τοὺς ἑλέγχοντας, ἁλλά xol 
φαπῶν, χαθὸ γἐγραττα:᾽ « Ἔλεγχε σοφὸν, 
τῇσει σε” » οὕτω δὲ χαὶ σοφὸς λέγεται, ἕπι- 
ὢν ἑτέρων θεωρηµάτων σοφίας, χαὶ µηδέπω 
δεύτερα, χαθὸ λέγεται xal τό: « Δίδου σο- 
Qv, xal σοφώτερος ἔσται. » ᾽Αλλά γὰρ ἐπὶ 
ληλύθαμεν, δειχνύντες, ὅτι ἑνδέχεται τὸν 
εύοντα µανθάνειν τινὰ, ἵνα πάλιν πιστεύῃ, 
fie προσθήχης τῶν µαθηµάτων προστιθέναι 
1. El δὲ βουλόμεθα εἰδέναι τίς ἐστιν ὁ πᾶ- 
) thy πίστυν, λάδωμεν, ἐπὶ παραδείγματος, 
ὑδῶς τὰ ἓν τῷ πιστεύσσθαι σώζοντα τὸν πι- 
 Φέρε εἰπεῖν, ὄντα τὺν ἀρ.0 μὸν ἐχατὸν, καὶ 
, ὅτι ὁ μὲν τὰ «ροειρηµένα ἑχατὺν ἁδιστά- 
ραδεχόµενος, καὶ ἑχάστῳ αὐτῶν βεθαίως πι- 
πᾶσαν ἔχει τὴν πίστιν’ ὃ 05 λείπων ἕν τινι 
ρῶν Ev τῷ πιστεύεσθαι σωςόντων, f] τῇ πρὸς 
υόµενα βεδαιότητι, τοσοῦτον λείπει τοῦ πᾶ- 
ιτὴν πίστιν, ὅσοις ἀριθμοῖς πιστεύων ἑνδεῖ, 
ῥέστηχε τῆς περὶ τῶν πιστευόντων βεδαιότη- 
πάντων, εἴτε τινῶν * ἵν ἐπὶ τοῦ παρόντος 
μὲν δύνασθαι βεδαίως πιστεύειν τινά * τισὶ 
lev μὲν, οὐ βεθαίως δὲ᾽ πλὴν ὁμολογουμέ- 
ίῃ ἀμήχανον ἀποδείχνυσθαι τὸν Ev ἑνὶ ἀτελῆ 


I) ἔχειν βεδαιότητα ᾿ ὅτι οὗ τὸ ἴσον ἀπόστημα (c 


πρὸς τὰ πιστενόµενα βεδαιότητος ἀτέχει 
τῶν, ἵν᾽ οὕτως ὀνομάσω κατὰ τὴν Γραφἣν, 
Wuv, χαὶ τῖν πρὸς τὰ πιστευόµενα βεθαιό- 
ἔπω ἀνειληφότων. Τούτοις δὲ ἔπεται διὰ τό" 
τὴν πίστιν σου γενηθῄτω σοι, » χαὶ διὰ τό - 
τις σου (48) σέσωχέ σε,» ἑχάστῳ ἁπαντῆ- 
τὴν ἐν τῇ διχαίφ χρίσει τοῦ θεοῦ ἁμοιδὴν, 
φοιᾷδε xai τοιᾷδε πίστει, xaX σωτηρίᾳ (49): 
είτις καὶ iv ταύτῃ σωζοµένων διαφορὰ, ὡς 
μέτρῳ μετρεῖτε, ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν, » 
καὶ ἐπὶ τὰ µέτρα τῆς πίστεως, xal τὰ µέ- 
ἀπὸ θεοῦ ἁμοιθῆς, χαὶ σωτηρίας. 'O δὲ τὸν 
ατανοῄσας λόγον θεωρήσει πῶς εὐλόγως ὡς 
µένοις χρίνειν τοῖς ἀνθρώποις λέγεται’ « Mh 
ἵνα μὴ χριθῆτε, » xal xó* « Mh πρὸ χαιροῦ 
ε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος. » Πάλιν εἰς ταῦτα, 
(ον, ὡς (50) ἐπὶ παραδείγµατος, ἑχατὸν ὃν- 
σωζόντων ày τῷ πιστεύεσθαι, τὸν μὲν τοῖς 
εόαίως πιστεύοντα πᾶσαν ἔχειν τὸν πίστιν, 
ἔποντα τῇ πρός τινα τῶν ἐχατὸν πίστει, τῇ 
πιστευόµενα βεθαιότητι διαφόρως, μῆ πᾶσαν 
i πίστιν. ἐχθήσομεν σαφτηνεἰας ἕνεχεν τοιαῦ- 
tov πάντων πἰστευσον, ὅτι εἷς ἐστιν ὁ θεὺὸς, 


ceteras virtutes; sic aliquis diceret perfectum in 
virtute credendi, eum omnem habere (idem. lkec 
28 autem dico, tanquam sapientia, modestia, 
pietas, czeterzque virtotes imperfecte nom possint 
a nobis proprie nominari, sed abusive; cum etiam 
perfectus qni efficitur in unaquaque virtite, nomi- 
neiur :equivoce cum eo qui est virtute perfecta. 
Nam hune in modum sapiens dicitur, qui in qai- 
busdam quidem offendit, ut objurgationc egeat, 
haud tamen odit objurgantes, imo vero diligit, 
juxta. quod scriptam est? : « Argue. sapientem, 
et diliget te; » hunc etiam in. modum sapiens di- 


 Citur ille, qui capax cum sit aliorum speculatio- 


num sapientiz, nondum quia restant babet, juxta 
quod dicitur iHud etiam ** : « Da sapienti occasio- 
nem, et. sapientior erit. » At enim hue devenimus, 
ostendentes contingere, ut qui jam eredit, diseat 
aliqua. rursum crediturus, et per additamentum 
corum quae didicerit, addere fidei. Sin vero videre 
volumus quisnam sit qni omnem habeat (fldem, 
sumamus, exempli gratia, breviter quae credentem 
servant, dum creduntur : sintque, ut. ita. loquar, 
numero centum, et dicamus eam quidem qmi lic 
centum, qui praediximus, sine ulla hzsitatione 
accipit, singulis ipsis constanter credens, omnem 
habere fidem ; deficientem vero in aliqno numero 
rerum earum qus servant, dum ereduntur, vel 
minus firmum exsistenten erga ea qua credentar, 
eo magis abesse ab habendo omnem üdem, quo 
plures numeri sibi eredenti defeerint : quoque 
magis abfaerit a firmitate eorum qus creduntur, 
sive omniam, sive aliquorum (ut interim demus 
aliquem sliquíbus comstanter crederé posse, ali- 
quibus vero credere, sed non constanter), attamen 
omnium consensu dederis diffieilltmum  demén- 
Stratu esse, ut cui unus defuerit numerus, nihil 
habeat firmitatis : eo quod non equali distantia di- 
giet a. firmitate, erga ea quze ereduntnr, unusquis- 
que eorum qui sunt, ut Ha loquar juxta. Seriptu- 
ram, exigaa fide przditl, et qui nondum recepe- 
runt firmitatem erga ea que creduntur. His vero 
consequens cst, propter illad : eJaxta filem tuam 
flat tibi*t, » et illud : e Fides tua ἰ6ό servavit'?, » 


D unumquemque habere retributionem quo» est in 


justo judicio Dei, juxta proportionem talis et talis 
fidel et salutis : quandoquidem in hae est. eoram 
qui sefvantur differentia : adeo. ut. illud : « Qua 
mensura metiemini, eadem mensura remetictur 
vobis **, » pertingat. etiam ad mensuras fidei, et ad 
mensuras retributionis, et salutis quz est « Deo, 
Hanc rationem qui considerarit diligenter, videbit 
quomodo merito dicatur hominibus, quasi judicare 


"Ax, 8. "ibid. 9. *' Matth. 1x, 29. *t ibid. 22; Marc. x, 52. ** Matth. vii, 9; Marc. ιτ, 94. 


&dex Regius perperam habet, ὁμολογοῦμεν 
ἴπαν ἁμήχανον ἀποδείχκνωνται τὸν ἐνατέλη 
δέν, eic. A& codex Dodleianus. lectionem 
xius exhibet, qux certe vera est, — Cer- 
an ad verum accederet, si 705; ante μτδἐν 


ex cod. Reg. restitueretur. EpiT. PATROL. 

(48) Σου. Deest in codice legio, sed legitur. ia 
Boleisno. 

(49) Codex Regius habet σωτηρίαν, male. 

(90) Codex Regius, πάλιν ταῦτα 1x3 M v2 ὡς, elc. 


785 ^ 


ORIGENIS 


184 


uon valentibus . « Nolite judicare, 499 ne judice- A 6 τὰ πάντα xzlaag, xal καταρτίσας, xal zodsas àx 


mini **, » et. illud : « Ne judicetis quidquam aute 
t'wpus, donec venerit Dominus *. » Rursus. in 
h:ec, quoniam dixi exempli gratia, centum numero 
exsistentibus his quas servant dum creJuntur, his 
eentuim firmiter credentem, omnem habere fidei; 
non babentem vero fidem erga aliqua eoruin cen- 
tum, vel] varie affectum firmitate erg» ea qu:e cre- 
duntur, non labere omnem fidem, explanationis 
gratia exponemus talia : Ante omnia eredito unum 
esse Deum, qui omnia eondidit, οἱ perfecit ; qui- 
que omnia fecit ut essent, ex re non exsistente : 
quiu etiam credamus necesse est Jesum Christum 
esse Dominum, et. omui veritati, quz de ipso dici- 
iur tun. juxta. illius divinitatem, tum juxia illius 
.lumnanitatem : in. Spiritum etiam sanctum creden- 
di necessitatem . habemus : et quod liberi arbitrii 
. €um simus, punimur ob ea qu:xe peecamus, honore- 
. mur vero ob recte facta. Age igitur ponamus, si 
quis se credere in Jesum putans, non credat unum 
-esse Deum Legis, et Evangelii, eujus gloriam caeli, 
tanquam ab ipso facti, enarrant, et.firmamentum 
annuntiat opera manuum suarum **, 4anquam ea- 
. cum opus ; huic profecto maximum deerit fidei ca- 
put. Vel rursus si quis credat Jesum sub Pontio 
Pilato przside cruci affixum, sacram. rem quam- 
- dam, et salutaren: mundo attulisse ; non item ere- 
-4lens eum ex Maria Virgine, et sancte Spiritu or- 
-itum assumpsisse, sed ex Joseph et Maria : huic 


τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα. Χρὴ 6b χαὶ κι. 
στεύειν, ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς, xal πάσῃ τῇ 
περὶ αὐτοῦ κατὰ τὴν θεότητα καὶ τὴν ἀνθρωπότητῳ 
ἀληθείᾳ' δεῖ δὲ καὶ εἰς τὸ ἅγιον πιστεύειν Πνεῦμα. 
xal ὅτι αὐτεξούσιοι ὄντες κολαζόµεθα μὲν ἐς) e, 
ἁμαρτάνομεν, τιμώμεθα δὲ ἐφ᾽ οἷς εὖ πράττοµη, 
Φέρε oov xa0' ὑπόθεσιν, εἴ τις, δοχῶν (51) πιστιύεν 
εἰς τὸν Ἰησοῦν, ph πιστεύοι, ὅτι εἲς ἐστιν ὁ ek 
Νόμου xai Εὐαγχελίου, οὗ «hv δόξαν οὐρανα, ὁς 
ὑπ' αὐτοῦ γεγενηµένοι, διηγοῦνται, xat τὸ στερέωµε 
ἀναγγέλλει τὴν ποίησιν τῶν χειρῶν αὐτοῦ, ὡς ἔρην 
τυγχάνον αὐτῶν ' οὗτος ἂν τῷ μµεγίστῳ λείποι di; 
πίστεως χεφαλαίῳ (03): 3j πάλιν εἴ τις πιστεύων ὅτι 
(55), ἐπὶ Ποντίου Πιλάτον σταυρωθεὶς ἱερόν (09 τι 


B χρῆμα xaX σωτήριον τῷ χόσμῳ ἐπιδεδήμηχεν ' à" 


οὐχ kx Παρθένου τῆς Μαρίας, xai ἁγίου Πνεύματος 
την γέἐνεσιν ἀνείληφεν, ἀλλ᾽ ἐξ Ἰωσὴφ καὶ Μαρς" 


καὶ τούτῳ ἂν λείποι εἰς τὸ πᾶσαν ἔχειν τὴν πίστιν 


τὰ ἀναχγχαιότατα. Πάλιν τε αὖ εἰ τὴν μὲν (55) Δά- 
τητά τις αὐτοῦ παραδέχοιτο, τῇ δὲ ἀνθρωπότητι spe 
χόπτων μηδὲν ἀνθρώπινον περὶ αὐτὸν mium 
γεγονέναι, 1j ὑπόστασιν εἰληφέναι ' xal τούτῳ ἂν λεί- 
ποι πρὸς πᾶσαν τὴν πίστιν o0 τὰ τυχόντα. Ἡ dd 
ἀνάπαλιν τὰ μὲν περὶ αὐτὸν ἀνθρώπινα προσίατο, 
thv δὲ ὑπόστασιν τοῦ Μονογενοῦς, xal Πρωτοτόχω 
πάσης κτίσεως ἀθετοῖ ' xal οὗτος οὐ δύναιτο λέγων 
πᾶσαν ἔχειν τὴν πίστιν. Καὶ οὕτως καθεξῆς pa viti 
ἵνα θεωρήσωµεν ὁπηλίκον ἐστὶ «b ἀνελλιπῶς x3 


-etian deerunt maxime necessaria ad habendam ϱ βεδαίως πᾶσαν τὴν πίστιν ἔχειν, τοσοῦτον δυναµένην, 


-omnem fidem. Rursus e regione si.quis divinitatem 
. illius admittat, humanitateque ejue olfonsus nihil 
.humani cirea eum factum fuisse credat, vel hypo- 
-$tasin sumpsisse, huic quoque non vulgaria deerunt 
. ad omnei fidem. Econtrario denuo si quis buma- 
.nas de eo res admittat, spreta bypostasi Unigeniti 
. et Primogeniti omnis creaturz?; haudquaquam is 
dicere poterit omnetn $e habere fidem. Sicque mi- 
«hi per ordineni cousidera ; ut videamus quanta res 
-Sit absque ullo defeciu et constanter omnem ba- 
-bere fidem, adeo potentem, quando tota est in. ho- 
-minis anima, ut vel montes (qualescunque siut illi) 
- Aransferre. possit : 48) cum omnes quidem homi- 

nes loco dimovere valeant montem, vel montes 


ὅτε πᾶσά ἐστιν .ἓν ἀνθρώπου φυχῇ, ὥστε & τινά 
ποτὲ ἐστι τὰ ὅρη, µεθιστάνειν αὐτὰ δύνασθαι' κάν 
των μὲν τῶν ἀνθρώπων δυναµένων µεθιστάνεν 9) 
δειχνύµενον ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ ὄρος, καὶ τὰ δειχνὐµέήα 
αὐτῷ; εἰ δὲ λείποι τινὰ τῇ πάσῃ πίστει, λείκεν ti 
δυνάμει τοῦ µετατιθέναι ὄρη. Καὶ χρῄσομαἰ τε xal 
τοιούτῳ «καὶ εἰς ταῦτα παραδείγµατι ’ ὥσπερ καθ” 
χουσιν οἱ τοσοῦτοι, τοιάνδς δύναμιν ἔχοντες, πρὠπᾶ 
εἰς θάλασσαν τὴν va)v* εἰ δὲ λείποιεν οὗτοι αν b 
τῶν συνεργῶν, fj τῇ δυνάμει τινὸς, οὐχ ἂν xat 
ἡ ναῦς' οὕτως οἱονεὶ πολλοὶ µετατιθέντες dioi si 
Άρη, ἡ πᾶσα πίστις" τοποῦτον δὲ λείπει τῇ δυνάμη 
πῆς τῶν ὁρῶν µεταθέσεως, ὅσον λείπει πρὸς τὸ eds 
τὴν πίστιν ἔχειν, ὁ ἔτι χατ αὐτὴν ἀτελές. Καὶ ὄρε κ 


-quos Jesus ostenderit ; sin vero quzdam defuerint D μὴ χρησίµως ὅλα ταῦτα ἑξήτασται διὰ τοὺς μαθηῦς, 


perfecte fidei, desit etiam potentia transferendi 
montes, Ac profecto tali in hujusmodi rebus utar 
exemplo : Ut tales, totque habentes vires, primum 
. navim deducunt in mare; sin -vero vel unus coope- 
.rarius, vel vires alieujus rei his defuerint, non de- 


ο Matth. vi, 1... * E Cor. iv, 5. 
' (51) EI τις, δοκῶν, etc. Quemadwodunm Valen- 
tiniani eorumque consectanei, 
(52) Ἂν τῷ μετίστῳ Λείποι τὴ 
Aalo. llis verbis hi 
reparatur ex codice Bogleiano. 


(53) Ἡ πάλιν εἴ τις πιστεύω», ὅτι, eic. ILec 
Ἱιγυδῖς 3d. Carpocratianos, | Ebionitas, Cerinthia- 


nos, aliaque Christiani numinis propudia pertinet. 
(54) Codex ltegius, ἕτερον. 7 


** Psal. xvin, 9. 


C πίστεως χεφὰ- 
atus qui in codice Megie erat, 


ὧν ἔνιφεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς πόδας, πρὸς οὓς cixin, ὃς 
ἂν ὑπολάδοι ὁ ph Ἐξετάσας, ὡς µηδέπω πιστύσε” 
τας, τό: «Απάρτι λέγω ὑμῖν πρὸ τοῦ γενέσθαι, M 
πιστεύσητε, ὅταν γένηται, ὅτι ἐγώ εἰμι. » Ἂμε ἃ 
xai ἀναπτυσσόμενος ὁ λόγος δείχνυσι Tex, pl 


clesiz incunabulis succrevit h:c haeresis, eamque 
jugulat Joannes, | Epist. 1v. 5: Πᾶν πνεῦ 

ὁμολογεῖ τὸν Ἰησοῦν Χριστὺν £v. σαρχὶ ἑληλυθότα, 
&x θεοῦ οὐχ ἔστι. Hxc crat τῶν φαντασιαστῶν di 
δοχχτῶν opinio, qua in varias sectas dissipata esl. 
llis 5'mon Magus, Saturninus, . Basilides, Valeutl 
nus, ^erdon, Marcion, ApeHes, aliique de se now 
na & erunt. Vide. Theodoretum, He retic, ἔτι 


"lib." 522. 43 5:44. Ἡνετιυν. 
55) HáAw z& ab εἰ τὴν uév, ctc. ln ipsis Ec- . 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII, 


786 


τὰ «hv πᾶσαν πίστιν ἀρετὴ, χαὶ ὅτι. omae A ducitur navis; sic veluti mulu transferentes mon- 


ntop£vr* móc δ᾽ ἕχαστος ἡμῶν ἀπολείπε- 
|» πᾶσαν ἔχειν πίστιν, ὥστε bpm µεθιστά- 
οὐχ εὐχαταφρόνητον πρὸς τὸ ποιεῖν πι- 
τὶ χατὰ τὰ νῦν προχείµενα, τὸ τοὺς προ- 
προτεθεσπιχέἑναι τὰ περὶ τοῦ Ἰησοῦ * χατὰ 
» αὐτῶν ἀπηντηχέναι τῷ Σαυτῆρι τὰ προ- 


tcs est omuis Πνοα, τὴ qus qui fuerit imperfectus, 
quo minus habuerit omnem fidem, eo magis aberit. 
a potentia transferendi montes. Proinde vide an 
non utiliter. bec omnia indagata fuerint. propter 
discipulos, ad quos (cum lavisset Jesus eorum pe« 
des) ui suspicari posset negligens lector, quasi ad 
noRdum credentes, dixit : « Nunc dico vobis prius- 


, ut cum factum fuerit, credatis quia ego sum", » Pariter vero etiam explicata oratio, quans 
virtus omnem continens fidem ostendit, οἱ quod raro. inveniatur ; ostendit preterea quain 
Bit quivis nostrum, ut habeat illam omnem fidem, qua montes transferat. Cseterum non 
ida res est qux nos ad credendum inducit, juxta ea qus. nune sunt proposita, quod prophetas 
sntea fuerint qux: ad Jesum pertinent, el quod juxta sermonem illorum Servatori acciderint 


Ws praedicta fuerunt. 


μὴν, &phv λέχω ὑμῖν Ὁ λαμθάνων 6v- B 


jo, ἐμὲ λαμθάνει' ὁ δὲ ἐμὲ λαμθάνων 
my πἐμφαντά µε.» Ὁ Ἰησοῦς πέμπει οὗ 
ος, ἀλλὰ xal ἁγίους χαὶ ἀγγέλους ^ xa 
y τοὺς διὰ τὸ ἀποστέλλεσθαι ὑπ αὐτοῦ 
5 ὀνομαζομένους. "Hór, δὲ τούτων οἱ μὲν 
εἶσιν, οἱ δὲ δυνάµεις χρείττους' o0 γὰρ 
μεθα cb, ἁπόδτολος, ὄνομα τάσσοντες xol 
yy περὶ ὧν γέγραπται’ c Πάντες εἰσὶ λει- 
ενεύµατα εἰς διαχονίαν ἀποστελλόμενα διὰ 
Όντας χληρονομεῖν σωτηρίαν’ » El γὰρ 
*b ἀποστέλ]εσθαι ἁπόστολοι, πάντες δέ 
| 400 ποιοῦντος τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύ- 
τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα, » 
ας (57) ἀποστελλόμενοι ὄντες λειτουργιχὰ 
καὶ οὗτοι ἂν εἴεν ἁἀπόστολοι τοῦ ἆπον 
αὐκούς  χαὶ Ἑχαστός Υε τῶν πεµποµέ- 
νος ἁπόστολός ἐστι τοῦ πέµφαντος’ χαθὸ 
νωτέρω λέλεχται μετὰ τό' « Οὐκ ἔστι 
tV τοῦ χυρίον αὐτοῦ, οὐδὲ ἁπόστο- 
Ιτοῦ πἐμφαντος αὑτόν. » Κατὰ τοῦτο δὲ 
ᾖσει xaX τὸν Ἰωάννην ἁπόστολον λέγων 
6 ε Ἐγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος 
, ὕνομα. αὐτῷ Ἰωάννης * » xa τὸν Ἡσαῖαν 
Γίνα ἁποστελῶ, χαὶ tlg πορεύσεται πρὸς 
yucov; » ὅτε ἀπεχρίνατο λέγων. « Ἰδού 
ἐπόστειλόν µε. » Τί δὲ περὶ τούτων λέγω, 
τῇ πρὺς Ἑθραίους Ἐπιστολῇ (58) ὁ τηλι- 
ὑν Σωτὴρ ἁπόστολος εἴρηται τοῦ Πατρός; 


10. « Amen, amen dico vobis : Qui recipit quein- 
cunque misero, me recipit : qui autem me recipit, 
recipit eum qui misit me **. » Mittit Jesus non so- 
lum sanctos, verum etiam eli sanctos et angelas : 
nominanturque bi quos mittit, eo quod ab Ipso 
mittantur, apostoli, [hoc est missi.] Jam vero ho- 
rui apostolórum alii sunt homines; alii virtute 
prestantiores : nec enim a vero aberravimus apo- 
$toli nomen his angelis etiam ponentes, de quibus 
scriptum est"*, quod « omnes sint administratoril 
spiritus, qui in ministerium emittuntur, propter 
eos qui hzredes erunt salutis. » Nam si παρὰ τὸ 
ἀποστέ.1.1εσθαι ἁπόστολοι [hoc est, a mittendo wissi] . 
omnesque ab eo « qui facit angelus suos spiritus, 
ei ministros suos ignis flammam"', » in ministe- 
rium mittuntur .administratorii spiritus, hi etiam 
apostoli [boc est missi] dicentur ejus a quo imnit- 
tuntur. Átque unusquisque profecto qui mittitur 
ab aliquo, apostolus, [hoc est .missus,] est illius qui 
misit ; juxta quod in superioribus est dictum post ca . 
verba:«Non est servus major domino suo, neque apo- 
stolus 4431 major eo qui misit ipsum. » Ilanc ob 
causam non aberrabit a vero qui Joannem etiam 
dixerit Dei apostolum propter illud: « Fuit homo 
missus α Dco, cuí nomen erat Joannes **, » Quin 
Isaias quoque apostolus erit, propter illud : « Quem. 
mittam , et. quis ibit ad populum hunc? » quando 
respondit. dicens: « En ego sum, mitte me**, ». 
Sed quid de hisce dico, quaudo et in Epistola ad. 


Táp* « Ἔχοντες οὖν ἀρχιερέα µέγαν (59), p Ilebrzeos talis tantusque Servator noster dictus sit 


λον Ἰησοῦν Χριστόν. » Καὶ νῦν οὖν ὃν ἐὰν, 
ὁ Σωτὴρ διαχονησάµενον τῇ τινων σωτη- 
ιστελλόµενος ἁπόστολός ἐστιν Ἱησοῦ Xpv- 
*: ὁ ἀπόστολος, ὥσπερ τοῦ ἁποστε[λαντός 
τολος, οὕτως τιαὶ πρὸς οὓς ἁποστέλλεται 
) στὶν ἁἀπόστολος ὅπερ νοῶν ὁ Παῦλος 
El χαὶ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἁπόστολος, ἀλλά 
pue ἡ γὰρ σφραγίς µου τῆς ἀποστολῆς 
ἐν Κυρίῳ. » Ἔξεστιν οὖν τινα εἶναι ἁπό- 


apostolus a Patre ? Scriptum est enim : « llabentes 
igitur Pontificem magnum et.apostolum Jesum Chri- . 
sium 5. » Quamobrem οἱ Servator aliquem misc- 
rit qui aliquorum salutem administarit, is qui 
mittitur, apostolus est Jesu Christi. Verum ut 
apostolus apostolus est ejus quí misit, sic quibus- 
dam solis ad quos mittitur, est apostolus. llane 
rem considerans Paulus. dicebat : « Etiainsi aliis 
non sim apostolus , vobis sum tamen ; nam signa- 


xi, 19. *^ ibid. 96. **lMebr.:, 14. Το ibid. 7 et Psal. cin, 4... 7* Joan. 1, 6. 7* Isa. v1, δν 


.» 15 1v, 14 
x$. Deest in codice llegio, sed legitur in 
εογίας. Forte logendum δ.αχονίαν. 


icto. Deest in codice ltegio, sed. est 
20. 


(59) "Exovrsc ob» ἀρχιερέα µέγαν, etc. Duos 
locos in. unum,  tmenioria. lapsus, ul. conti&gere 
festinantibus solet, confudit hie Origenes ; altcrum. 
Hebr. ui, 4, et iv, 14, alierum. 

(60) Codex Regius, μόνος. 


187 


rulum apostolatus mei vos estis in Domino ?*; » pro- 
inde licet alicui esse apostolo Jesu Christi ad unum 
solum misso; si, Dei providentia, uni soli scrnio- 
nem is aduiwistraverit. Qu» quidem diximus, ut 
rursus videamus eorum qui Jesu Christi apostoli 
ferunt habiti, excellentiam : « Dexteras enim 
socletatis mihi, et Darnabz, inquit, dederunt, 
ut nos in gentes , ipsi vero in circumcisionem 5. » 
lyitur Paulus gentibus solis erat apostolus, Petrus 
loti cireumcisioni. Quod sí ex nobis habitus fuerit 
aliquis dignus, ut ostendit apostolus , eundi ad ali- 
quem , vel ad paulo plures, apostolus is efficitur. 
Nec extollatur factus Apostolus, illius dicti memor: 
« Quod superest autem , illud requiritur in dispen- 
satoribus, ut fidus aliquis inveniatur ** ; » nón enim 
ai quazritur aliquid, illud omnino invenitur. Czte- 
rum propter hoc dictum : « Qui recipit sí quem mi- 
sero 7,» quoscunque contigerit a Jesu mitti, hos 
nominat apostolos, etiamsi tales non sint ut dixi- 
mus. Diximus etiam contingere, ut aliqua przestan- 
tiora, quam natura slt hominum , niittantur a Jesn ; 
propterea, qui recíplt quem miserit Jesus, Jesum 
in misso recipit ; qui autem Jesum recipit, Patrem 
recipit: igitur qui recipit quem Jesus miserit, Jesu 
Patrem recipit, qui misit ipsum. Potest etiam hzc 
oratio talis esse : Qui recipit quem ego misero, me 
recipit, eo usque pertingens ut me recipiat ; qui 
vero me von recipit per aliquem meum apostolum, 
sed 489 me recipit, non 4b hominibus, neque per 
homiues administratum , sed ad animas sdvenlon- 
tem éorum qui se ipsos diligenter przparaverunt 
ad mei receptionem ; bi Patrem, qui me misit , re- 
cipiunt,, ita ut non solus ego Christus futurus sim in 
ipso, sed ipse quoque Pater. Possumus antem ex his 
repugnantia etiam considerare : qui namque recipit 
quem miserit filius mali, ille Antichristum recipit ; 
qui vero recipit filium mali, et admittit sermonem 
Christo contrarium , fingentem se esse veritatem, 
[alsoque promittentem se 6996 justitiam , is ipsum 
recipit malum, Quamobrem attendamus, ut. tan- 
quam boni numinularii , eorum quidem quie vera 
sunt, ministrum probemus, falsa vero admlni- 
strantem reprobemus. Atque hoc. quidem in loco, 
« Qui recipit, inquit, si quem misero, me reci- 
pit; qvi autem me recipit, recipit. eum qui me 
misit ** : » et : « Qui videt me, videt eum, qui misit 
me"*: » at vero non dictum est : Qui. credit in 
vos, credit in me; neque : Qui videt vos, videt me: 
ut enim recipiamus suos ipsius apostolos vult qui- 
dem ille, ron tamen ut. in illos credamus. Quam- 


ONICENIS - 


18 
A στολον Ἰησοῦ Ἀριστοῦ EV µόνῳ ἐξαποσταλέντα el 
EX µόνῳ, θεοῦ προνοίᾳ, τὸν λόγον διηχονῄσετο, Ka 
ταῦτά φαμεν ἵνα πάλιν βλέπωμεν εν τῶν χρηµες, 
σάντων Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποστόλων OTEpoytv* «δι. 
ξιὰς vkp, φησὶν, ἔδωκαν ἐμοὶ, xai Βαρνάθδα wow. 
γνίας, ἵνα ἡμεῖς εἰς τὰ ἔθνη, αὐτοὶ δὲ εἰς τὲν τεμ. 
Topf. » Οὐκοῦν Παῦλος ἔθνεσι µόνοις ἁπόταλες 
ἦν, καὶ Πέτρος ὅλῃ τῇ περιτομῇ. Ἱ]μῶν δὲ xh 
ἀξιωθῇ τις, ὡς παρέστησεν ὁ Απόστολος, τοῦ v» 
νέσθαι ἓνί mou, f| ὁλίγῳ πλείοσιν, ἁπόστολος Tiw- 
ται. Κἄν γένηται δὲ, μὴ ἑπαιρέσθω, μεμνιμνς 
τοῦ. ε Ὁ δὲ λοιπὸν, ζητεῖται ἓν τοῖς οἰχονόμοις ἵνα 
πιστός τις εὑρεθῃ ’ » οὗ χἀθπάντως εἰ ζητεί, d 
ζητούμενον εὑρίσχεται. Ταῦτα διὰ τό» ε Ὁ λεµό- 
νων ἐἑάν τινα πέµφω". » ὅσους ἀνδέχεται πέμπι- 
B σθαι (61) ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ ὀνομάξει ἀποστνόλωυς, xiv 
ph, ὡς εἰρήχαμεν, τοιοῦτοι ὥσι, καὶ ὅτι ἐνδέχεαι 
καὶ τῆς ἀνθρώπων φύσεως χρείττονα ὄντα φἰίμει- 
σθαι ὑπὸ τοῦ Ἰησοῦ. ὁ οὖν λαμδάνων ὃν ἂν πἐμφἑ 
Ἰησοῦς, τὸν Ev «ip ἀποσταλέντι Ἰησοῦν JaySéw d 
δὲ λαµμθάνων τὺν Ἰησοῦν Πατέρα λαµδάνα; à ipa 
λαμθάνων ὃν ἂν πἐμφῃ ὁ Ἰησοῦς, λαμθάνει τὺν zip 
φαντα τὸν Ἰησοῦ Πατέρα, Δύναται Ok καὶ τοιοῦικ 
λόγος εἶναι, Ὁ) μὲν λαμβάνων ὃν ἐὰν ἐγὼ αέρα, 
kk λαµόδάνει, xaX µέχρι τοῦ ἐμὲ χαραδέξασθαι sie 
vet * ὁ δὲ μὴ διά τινος ἐμοῦ ἀἁποστόλου ku λαμθόνα, 
ἀλλὰ χωρῶν ἐμὲ οὐκ ἀπ᾿ ἀνθρώπων, οὐ δυ ἀνθρώ- 
πων διαχονούµενον, ἀλλ ἐπιδημοῦντα ταῖς τῶν εὖτρν 
πισάντων ἑαντοὺς πρὸς τὴν ἐμὴν παραδοχἠν ῥυχάς, 
τὸν πἐμφαντά µε λαμθάνει Πατέρα, ὡς μὴ µόνο ἰμὲ 
τὸν Χριστὸν εἶναι ἐν αὐτῷ, ἀλλὰ καὶ «bw Πατρα. 
στι δὲ ἐχ τούτων xa! τὰ χατ ἑναντιότητα wi 
σαι (02) : ὁ γὰρ λαμδάνων ὃν ἐὰν πἐµφφῃ ὁ vi οὔ 
πονηροῦ, ἐχεῖνος tbv Αντίχριστον λαμδάνει, ὁ 0 λ4µ” 
6άνων τὸν υἱὸν τοῦ πονηροῦ, xai παραδεξάµενος τν 
ἀντίχριστον λόγον, ὑποχρινόμενον εἶναι ἀλήθειαν, xd 
ψευδῶς ἐπαγγελλόμενον εἶναι διχαιοσύνην, οὗτος αὖ- 
τὸν λαμθάνει τὸν πονηρόν. Διὸ προσέχωµεν, b ὡς 
χαλοὶ τραπεζίται δοχιµάζωμεν μὲν τὸν τῶν Bae 
διάκονον., ἀποδοχιμάζωμεν Ob τὸν τῶν Φφενῶν, 
Ἐνθάδε μὲν οὖν « ὁ λαµθάνων, φησὶν, ἐάν τινα dle 
φω, ἐμὲ λαµδάνει: ὁ δὲ ἐμὲ λαμδάνων Aag dy 79 
πἐμφαντά µε" xal ὁ θεωρῶν ἁμὲ θεωρεῖ «by sl 
Φαντά µε" » οὔτε δὲ εἴρηται: 'O πιστεύων εἰς ὑμᾶς 
D πιστεύει εἰς ἐμέ : οὔτε: "O θεωρῶν ὑμᾶς θεωριῖ igi" 
λαμόδάνειν μὲν γὰρ ἡμᾶς βούλεται τοὺς ἀποστβον 
ἑαυτοῦ, ob μὴν xa πιστεύειν εἰς αὐτούς. Λαμδό»’ 
μεν οὖν τοὺς ὑπὸ τοῦ Λόγου ἡμῖν ἀποστελλομένκλει 
χαὶ αὑτὸν τὸν Λόγον τοῦ θεοῦ ΄ µηδέποτε & 
ξώμεθα ἀπόστολον Αντιχρίστου, καὶ λόγον qeu, 


obrem recipiamus eos qui a Sermone ad nos mittuntur, ipsumque Dei Sermonem ; haudquaquis 
tamen recipiamus apostolum Antichriati sermonemque falsum. 


41. « Cum hxc dixisset Jesus, turbatus est. spi- 
' vitu, et testificatus est, et dixit: Amen, amen 
dico vobis, quod unus ex vobis me proditurus cst*^, » 


^ | Cor. ix, 2. "* Galat. 1, 9. "* 1 Cor. iv, 9. 
xin, 91, 93. 


(61) Sie codex Bodlcianus, Regius vero, ἐὰν δέ- 


γεται πέμκασθαι. 


41. « Ταῦτα εἰπὼν ὁ Ἰησοῦς ἐταράχθη τῷ su- 
ματι, xai ἐμαρτύρησε xal eimev* ᾽Αμὴν, ὁμυ 
λέγω ὑμῖν, ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παρσδώσει µε.» Αν 

U ibid. 1 δυαμ. xit, 20. ?* Joan. ΧΙΙ, 45. € 19i. 


(09) Codex. Regius perperam habet xaz£vaytt ὅτι 
τὰ vofsa. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS. XXXII. 


790 


πε᾽ « Nov fj φυχἠ μον τετάρακται” » νῦν ὃν A Superius dixerat: « Nunc anima mea turbata est " 


, ὅτι « Ταῦτα εἰπὼν ὁ Ιησοὺς ἑτσράχθη τῷ 
€t *» χαὶ ζη:ῶτοιαὔτα εἰς τὸν τόπον, cf Ot ποτε 
ηται ἀνάλογον τῷ; « Nov ἡ doyf) pou τετά- 
, 9 τό" « Τὸ πνεῦμα » τοῦ Ἰησοῦ τετάραχται " 
ογον τῷ «Ἐταράχθη τῷ πνεύματι, » τό» 
ἡ Ψυχἠ µου τετάραχται. » Καὶ ταῦτα ζητεῖν 
ρα Ἠετρίως, τηρήσας v πάσῃ (65) τῇ Γραφῇ 
tv Φυχῆς καὶ πνεύματος, xoi μέσον μέν τι 
εἶναι τὴν φυχὴν χαὶ ἐπιδεχομένην ἀρετὴν xai 
* ἀνεπίδεχκτου δὲ τῶν χειρόνων τὸ πνεῦμα τοῦ 
tou τὸ iv αὐτῷ ' τὰ γὰρ χάλλιστα χαρποὶ λέ- 
εἶναι τοῦ πνεύματος, οὐχ ὡς ἂν οἰηθείη τις 
ου, ἀλλὰ τοῦ ἀνθρώπου ' πρὸς ἀντιδιαστολὴν 
Ίου φανερὰ λέγεται εἶναι τὰ ἔργα τῆς σαρ- 


nunc vero dicitur : « [zc cum dixisset Jesus, tur- 
batus est spirito; » et quzro hunc in locum talia ; 
curnam | scilicet dictum non. fuerit, Spiritus Jesu 
turbatus (st, perinde atque, « Nunc anima mea 
turbata. est; » vel cur hoe dictum : « Nunc. anima 
mea turbata est, » ad similitudinem illius dicti : 
€ Turbatus est spiritu, » pronuntiatum non fuerit. 
Qux quzrere ausus sum mediocriter, quod per to- 
tam Scripturam diligenter observaverim spiritus et 
animz differentiam , mediumque quiddam viderim: 
esse animam, capacemque virtutis et vitii ; spiritum 
vero hominis qui in ipso est, mala recipere minime- 
po:se; quippe cum res optiroz fructus dicantur 
esse spiritus, et spiritus hominis, non Spiritus 


ivo φεχτὰ τυγχάνοντα' ἐπεὶ μηδὲν ἔργον B sancti , ut arbitraretur aliquis. Nam ad distincuo- 


ὕκαινετόν. "Απαξ δὲ µέχρι τοῦ δεῦρο εὗρον 
'Φαύλου σκληρύνεσθαι λεγόµενον ὑπὸ Κυρίου 
(U^ γέγραπται γὰρ οὕτως ἐν tip Δευτερονο- 
Καὶ οὐκ ἠθέλησε Στγὼν βασιλεὺς Ἐσεδὼν (64) 
εν ἡμᾶς δι αὐτοῦ, ὅτι ἐσχλήρυνε Κύριος ὁ 
| πνεῦμα αὐτοῦ, xal χατίσχυσε χαρδίαν αὐτοῦ, 
paloM, εἰς τὰς χεῖράς σον, ὡς ἓν τῇ ἡμέρᾳ 
9 ἀλλὰ τὰ περὶ μὲν τούτου οἴχειότερον ἓν τοῖς 
Δευτερονόµιον ἐξετασθείη ἄν ' νῦν δὲ πρὀκει- 
[ιν πῶς τὰ προειρηµένα εἰπὼν ὁ Ἰησοῦς 
Ρη, οὐ τὴν φυχἠν, οὐδὲ τῇ Φυχῇ, ἀλλ᾽ οὖδὲ τοῦ 
πος, ἀλλὰ τῷ πνεύματι. "Iv" οὖν τὸ περὶ τοῦ 
κος παρατίρηµα μὴ διαπἰπτῃ, λεχεέον, ὅτι 
εῷ» « Nov ἡ φυχἠ µου τετάραχται, » τὸ τῆς 


nem hujus spiritus hominis, manifesta opera ο5- 
uis nunegpaalur ea omnia qos sunt vitupersbil:o,. 
quoniam sullem est carnis opus laudsbile. $8$ 
Hactenus autem semel inveni spiritum hominis 
mali indurari dietum a Domino Deo. Hunc enim in. 
modum seriptum est in Deuteronomio : «-Noluitque 
Seon, rex Esebon, prazterire nos per ipsum, quod: 
induraverat Dominos Deos spiritum ejus; et οεει- 
pavit cor ejus , ut traderetur in manus tuas, ut in 
die hac *5 ; » qux quidem seeommodatius in Deute- 
ronomio examinabuntur. Nune autem propositum 
est nobis dicere, quomodo , qua superius diximus, 
locetus Jesus, turbatus fuerit ; et cur turbatus non 
fuerit in anima , neque propter animam, neque a 


€ πάθος ψυχῆς fv: ἐν δὲ τῷ. « Ἐταράχθη τῷ C spiritu, sed spirita. Ne igitur quod observavimus. 


tt 6 Ἰησοῦς, » ὅπερ ἑστὶ τὸ ἀνθρώπινον, τὸ 
ἣν ὑρχόμενον τῇ ἐπιχρατείᾳ τοῦ πνεύματος 
| € ἅγιος Cf) πνεύματι προχατάρχοντι τῶν ἐν 
» καὶ πάσης πράξεως, χαὶ εὐχῆς, xaX τοῦ πρὸς 
Ἰμνου » οὕτως πᾶν Ó τί ποτ ἂν ποιῇ, ποιεῖ 
'$$* ἀλλὰ xv πάσχῃ, πάσχει πνεύματι. Et δὲ 
ν πόσφ μᾶλλον ταῦτα λεκτέον περὶ τοῦ τῶν 
ἰρχηχγοῦ Ἰησοῦ, οὗ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπον, 
νειληφέναι αὐτὸν ὅλον ἄνθρωπον, τὸ iv αὐτῷ 
& τὰ λοιπὰ bv αὐτῷ ἀνθρώπινα;, Καὶ οὕτως 
Ur τῷ πνεύματι, ἵνα µαρτυρήσῃ, χαὶ ἵνα εἴ- 
μὰ τοῦ θείου οἶονεὶ 6pxou, τοῦ, « Ἀμὴν, τό: 
| ὑμῖν, ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει µε" » τοῦ 
κύματος, οἶμαι, θεωρῄήσαντος τὸ ἤδη ἀπὸ τοῦ 
IU βεθλημένον cl, την χαρδἰαν Ἰούδα Σίμωνος 
μύτον, ἵνα τὸν Διδάσχαλον παραδῷ, φωτισθεῖσα 
µενον (65) ἑταράχθη ' xat ἐπεὶ fj ταραχὴ ἀπὸ 
πνεύματι γνώσεως γεγένηται, ὃ xaX ἓν ταραχῇ 
» Ἰησοὺς, εἴρηται, ἑταράχθη τῷ πνεύματι. 
& xoi χατὰ µίαν ἐχδοχὴν τὴν, « Ἡ σὰρξ 
€» » χαὶ fj σὰρξ τετάραχται' ταῦτα δ' ἣν ὁ 
5, περὶ οὗ ὑπὸ τοῦ Γαδρι]λ πρὸς τὴν Μαρίαν 


46 spiritu prztereat , dicendum est, ubi dieitur :- 
« Nunc anima mea turbata est, » illam turbationis 
affectionem fuisse anlinz ; ubl vero dicitur: « Jesus 
turbatus est spiritu, » affectionem humanam fuisse Το” 
nlentem a dominio spiritus. Ut enim sancius vivit spi- 
ritu auspicante in vita actionem omnem, et votum, et 
laudem ad Deum ; sic quidquid fecerit, id facit spl- 
ritu; atque etiam, οἱ patiter, spiritu patitur. Quod". 
si sanctus sic se habet, quanto magis dicenda sunt. 
hzc de Jesu sanctorum principe, cujus spiritus hu- 
minis qui in eo est, dum ipsum totum bominem 46- 
sumeret , concussit czetera in ipso humana ? Hunc- 
que in modum turbatus est. spiritu, ut testaretur, 
et diceret cum divino quasi juramento illud : « Amen 
díco vobis, quod unusex vobis me proditurus est **;» 
cum enim, opinor, spiritus vidisset id qued Jam im- 
missum fuerat a diabolo in cor Jud: Simonis Isca- 
riotz , nimirum ut Przceptorem proderet , futurum 
previdens turbatus est; et quoniam perturbatio 
illa ex cognitione est orta qui erat per spiritum, 
qui etiam spiritus pertarbabatur, dictus est Jesus 
turbatus fuisse spiritu. Fortasse vcro juxta unam. 


loan. xn, 27. ** Deut. i1, 50. ** Joan. xini, 21. 


Τηρήσας év πάση, etc. Vide in Matth, 
"t, n. 2. 

Codex Regius, Σιὼν βασιλεὺς εὐσεθῶν. 
Φωτε!σθεῖσα τὸ ἐσόμενον. Sic habet codex 
, ἑογἱοιώας vertit, « ilustratus ad. id quod 


futurum erat ; » videtur legisse φωτισθεὶς εἰς «b 
ἑσόμενον. Eodem redit Ferrarii interpretatio, « fu- 
turum pravidens, » quem tamen ita legisse noti às- 
scverarim. Hogrius. 


701 


Oil GENIS 


D 


intelligentiam , nempe illam quz dicit , « Caro est A εἴρηται τό «Καὶ ἰδοὺ συλλήψη ἓν γαστρὶ, xal xaX- 


infirma **, » caro etiam perturbata est: hac autein 
caro erat Jesus , juxta (Μι) quoi a Gabriele Marie 
diclum est : « Ecce concipies in utero , et vocabis 
nomen ejus Jesum. Πίο erit magnus, et filius Aliis- 
simi vocabitur **. » Caeterum notabis iu liis qux in- 
dagavimus, quomedo vox (estatus est referatur ad 
ea verba, « Unus ex vobis me proditurus est. » 
Hoc etenim dictum discipulis, et prophetatum de 
Juda, qui 34g unus erat ex eis, testimonium erat 
sequivoce , opinor, cuim illa significatione qu:e a te- 
stando ei morierdo pro Dei cultu deducitur. Nec 
enin eamdem siguificationem fuisse reor per vocem 
testatus est , quando declaratur verbum illud, a quo 
ὁ µάρτυς [lioc est testis ] Dei et Christi sui figura- 
tus cst, εἰ nunc quando. refertur ad hzc. verba, 
« Unus ex vobis me proditurus est. » Adhuc pro 
viribus observo, « Unus ex vobis me proditurus 
est, » quod refertur ad Judam, ne forte hoc osten- 
dat eum ab ordine apostolico decidisse, in quo fuit 
et ipse sublimatus, quod aliquando aeque affectus 
fuerit atque alii apostoli. Sic enim ego intelligo et 
illud : « En Adam factus est quasi unus ex nobis *6; » 
quoniam ne illic quidem dictum fuerit quasi nos, 
vel quasi ego ; sed propter unum qui cecidit a bea- 
titudine, quasi unus ez. nobis , quoniam unus ceci- 
dit; quod etiam concinere mihi viletur cum hoc 
versu : « Vos autem quasi homines moriemini , et 
quasi unus de principibus cadetis *'. » Plures enim 


cum essent principes, unus ruit, cujus ruinam fere 


imitantes peccatores, illius ruina ruunt. Ut cnim 
ilie in divinitate exsistens ruit, sic el ii quibus sermo 
ille inquit : « Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi 
omnes **, » Cum autem ceciderint a beatitudine, 
cum principaliter non essent homines , moriuntur 
quasi bomines, et quasi unus ex principibus cadunt. 
Existimo vero etia cum admiratione dicta ftisse 
hzc verba tali sensu : Qui me proditurus est, non 
est alienus a discipulis meis, ac ne unus quidem ex 
multis οἱ vulgaribus discipulis, sed unus ex illorum 
apostolorum numero quos ego mihi honoraudo de- 
legeram. Atque inulti quidem qui Jesum condemna- 
runt , dicunt : « Crucifige, crucifige eum **, » et, 
« Tolle hunc e terra 9: » at eum tradere opus il- 


σεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. Οὗτος ἔσται μέγας, vol 
νὶὸς Ὑψίστου χληθήσεται. » Σημειώσῃ δὲ τίνα «gt. 
πον iv τοῖς ἐξεταζομένοις τὸ, ἐμαρτύρησεν, àys- 
φέρεται ἐπὶ (ὐ0) τό: « Εἰς ἐξ ὑμῶν παραδώσει µε. 
Καὶ τοῦτο μὲν λεγόμενον xai προφητευόµενον 104 
μαθηταῖς περὶ τοῦ Ἰούδα τοῦ ἑνὸς ἐξ αὐτῶν µαριν- 
plo fjv ὁμώνυμος, οἶμαι, τῷ παρὰ τὸ μαρτνρὶ, 
xaX ἀποθνῄσχειν ὑπὲρ θεοσεθεἰας σημαινομένφ' à) 
γὰρ ταῦτα νομίζω σηµάβνεσθαι ἐν τῷ, ἐμαρτύρησς, 
ὅτε δηλοῦται τὸ ῥῆμα παρ᾽ ὃ µάρτυς ἐσχημάτισαι 
τοῦ θεοῦ , xal τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, xat vov ὅτε üw- 
φέρεται ἐπὶ (07) τό: « ET; ἐξ ὑμῶν παραδώσει µε) 
Ἔτι χατὰ δύναμιν ἐγὼ ἑφίστημι xal τῷ; ε EK 4 
ὑμῶν, » ἀναφερομένῳ ἐπὶ τὸν Ἰούδαν, µήποτε ἐμ- 
φαίνει τὸ ἀπὸ τάξεως ἁποστολιχῆς, kv. T) xal aii 
Ὀψωται (68) τῷ διάθεσἰν ποτε παραπλησίαν τοῖς λ- 
Tolg ἁποστόλοις ἔχειν αὐτὸν, ἁποπεπτωκέναι ΄ οὕτως 
γὰρ ἐγὼ Ίχουσα xai τοῦ. ε Ἰδου ᾿Αδὰμ Υέχονεν ὡς 
elg ἐξ ἡμῶν; » ἐπεὶ μηδὲ ἐχεῖ εἴρηται, ὡς ἡμεῖς, d 
ὡς ἑγὼ, ἀλλὰ διὰ τὸν ἕνα ἑχπεσόντα τῆς paxopé 
τητος, τό: Ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν, ὡς sic πέπτωχε - κ 
συνάδειν uot δοχεῖ xal μετὰ τοῦ. « "Y μεῖς (69) & 
ἄνθρωποι ἀποθνήσχετε, xal ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων vi 
πτετε" » πλειόνων γὰρ ἀρχόντων γενοµένων, ὁ εἷς 


πέπτωχεν, ᾧ παραπλησίως μιμούμενοι τὴν ἐχείνου 
πτῶσιν πίπτουσιν οἱ ἁμαρτάνοντες' ὡς Υὰρ ἐκεῖνο 
bv θεότητι τυγχάνων πέπτωχεν, οὕτω xal πρὸς OX 
ὁ Λόγος qnot τό: « "Ev εἶπα ' θεοί ἐστε, xal t 







|" t η σα i 


i4 
" 


ni τα τα 


ἸώήάλεοεἢὉ 


Ὑψίστου πάντες * » ἀποπεσόντες δὲ τῆς paxapucr: 
o) προηγουμένως ὄντες ἄνθρωποι, ἀποθνῆσκοὶ-ον 
καὶ ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτουσι. Νομίζω & o 


θαυμαστικῶς εἰρῆσθαι τοιούτῳ vip τὸ λεγόμενον 


παραδώσων µε οὐκ ἀλλότριος τῶν ἐμῶν pa0ra σώ 
ἁστιν, ἀλλ οὐδὲ elg τῶν πολλῶν μαθητῶν, ἀλλάβας εἷς 
τῶν Ev ἐχλογῇ uot τετιµηµένων ἁποστόλων. Ie 
μὲν οὖν χαταφηφιζόµενοι τοῦ "Ingo qao «Σταν 
ρου, σταύρου αὐτὸν, » xal* « Alps ἀπὸ τῆς ree ὃν 
τοιοῦτον * » τὸ δὲ παραδοῦναι αὐτὸν ἔργον Tv τοῦ Lamept 
χότος xai νενοηχότος αὐτόν" διδάσκαλον γὰρ σας-- ὑτὸν 


ἐπιστάμενος τῶν τηλικούτων χαὶ τοσούτων (70) 


μα” 


θηµάτων, ἃ κατ ἰδίαν μετὰ τῶν ἀποστόλων fjxccm]6 
xai Κύριον αὐτὸν εἰδὼς, παραδοὺς (71) αὐτὸν, 6 «Ἕγνω 


μέγεθος αὐτοῦ παρέδωχεν, οὐχ ἂν ποιῄσαντος τ--- 


οὔτό 


lius fuit qui vidil el cognovit eum : talium enim D τινος τὸ μέγεθος αὐτοῦ μὴ τεθεωρηχότος * το”. μὲν 


tantarumque disciplinarum, quas seorsim cuin apo- 
stolis audierat, cum sciret eum praceptorem , ac 
Dominum cum agnovisset, prodens eum, inagnitu- 
dinem illius, quam norat, prodidit, cuin nullus qui 
maguitudinem illius non vidisset, acturus fuisset lioc. 
Nam prodens proderet ille quidem magaum ; at non 
iu quantum est magnus, cuin Jesum nou nosset in 


γὰρ µέγαν παραδέδωκεν, οὐ χαθὸ μέγας ἐστὶν, 
μὴ εἶδε καθὸ μέγας ἑστίν: ὁ δὲ xai μαθὼν πῶς 
γας fjv, καὶ ἀκροατὴς γενόμενος τοῦ μεγέθους 


ἐτεὶ 


τῆς 


ἐν αὐτῷ σοφίας, καὶ λόγου, καὶ χάριτος, xa προ» δοὺς 


αὐτὸν προέδωχεν οὐ καθ ὅλον ὃ εἶδε (72) µέγεξ- 
Διὰ τοῦτο συνέφερεν αὐτῷ εἰ μὴ ἐγεννήθη, εἴτε- 
τῆς παλιγγενεσίας γένεσιν, ὡς ἂν βαθύτερόν 


τὴν 


74 


^ Matth. xxvi, 44; Marc. xiv, 2S. 9^ Luc. 1, 21, 22. ** Gen. i, 22, " Psal. txxxit, Ἱ. " ibi P- 6. 


*? Luc. xxu, 21. ?* Act. xxi, 22. 
(66) Επί. Deest in codice Regio. 
(67) "Exi. Deest in codice Regio. . 
(69) Codex Regius habet, ἐν ᾗ αὐτὸς ὕψω, τῷ. 
(69) Idem codex Regius, ὡς εἷς, συνάδειν pot ὅ2- 
xti χαὶ μετὰ 56^. Ὑμεῖς. 


(71) ldem codex Regius, παραδιδούς. 
(712) Pro οὐ xa0' ὅλον ὃ εἶδε, quod legitur in «0: 


Codex Regius, τηλικουτῶνδε xai τοσῶνὸς. 
oice Bodleiano, Regius liabet ὁ Αουχᾶς εἶδε. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


104 


(13), εἴτε xal τὴν χοινότερον νοουµένην * περὶ A quantum magnum. Αἱ vero hie qui didicerat, quo- 


αγµάτων ἑαυτὸν ἁπαλλάττειν θέλων , xaX ζη- 
τι ᾧ συµφέἑρεε, ὄντι συμφέρει, xal ὑπονοῆσας 
μὴ ὄντι (74) αὐτῷ συνέφερεν, ἐπὶ τὴν δευτέ- 
ρελθὼν (75) διήγησιν, ἐχείνην μᾶλλον παρα- 


eret, sive hoc communiori ortu: de quo ortu mo 


modo sit magnus, auditor factus magnitudinis sapten- 
tix, quaze est in eo, et rationis, et gratia, et prodidit 
eum, et prodidit totam, quam uovit, magnitudinem. 
[$35 Hauc ob causam conducebat illi natum non 
fuisse*', sive regenerationis ortu, ut profundius quis 
lestiis se eximere quis volens, cum inquisierit quod 


d utile est, utile sit ei qui est, et considerans quod ei qui non sit nihil eonferat, et utile sit, ad se- 
| expositionem cum devenerit, illam magis suscipiet. 


Ἔθλεπον δὲ εἰς ἀλλήλους οἱ pa0rcaY, ἆπο- 
X περὶ τίνος λέγει. » Ei μὲν προφανὴς ἣν τοῖς 
μαθηταῖς ἡ τοῦ Ἰούδα καχία, xàv ἔγνωστο, 
€ τοῦ Στῆρος, ὅτι, « Εἰς ££ ὑμῶν παραδώσει 
είς ἣν ὁ παραδώσων τὸν Διδάσκαλον ΄ vow δὲ 
hy εἰς ἀλλήλους οἱ µαθηταὶ, ἁπορούμενοι περὶ 
ἔχει. Καὶ γὰρ Ἰούδας τάχα μὲν ix πρότερον 
εέρων ἑδυσώπει τοὺς ἀποστόλους πρὸς τὸ µη- 
οῄσαι περὶ αὐτοῦ φαῦλον ΄ τάχα δὲ χαὶ του 
υ. Ίδη βεθληχότος εἰς τὴν xapbiav, ἵνα παραδῷ 
Ἰούδας Σίμωνος Ἱσχαριώτης, οὐκ ἣν τῆς πο- 
ἑξολών (76)* λείµμµατος Υὰρ προαιρέσεως 
ἀπάρχοντος iv αὐτῷ , ἰδὼν , ὅτι χατεχρίθη, 
leaves; αὐτὸν ἀπήγαγον, καὶ παρέδωχαν ἩΠι- 
P ἡγεμόνι, « μεταμεληθεὶς ἕστρεφε τὰ τριά- 
ῥγύρια τοῖς ἀρχιερεῦσι xat πρεσθυτέροις, λέ- 
Βµαρτον παραδοὺς αἷμα ἀθῶον * » ὅτε, εἰπόν- 
τῶν' € Τί mp; ἡμᾶς ; σὺ ὄψῃ * ῥίφας » ὁ φι- 


13. « Aspiciebant sutem sese mutuo discipuli, duhi- 
tantes de quonam diceret **, » Equidem si aperta fuis- 
set Juda malitia Jesu discipulis, agnitus etiam fuis- 
sel ille qui Magistrum proditurus esset, dicente Ser- 
vatore: « Unus vestrum me proditurus est*? ; » at 
nunc intuentur sese mutuo discipuli, dubitantes de 
quo diceret. Judas etenim fortasse quidem ex his 
qua antea recie egerat, persuaserat apostolis ut 
nihil de illo suspicarentur mali : fortasse vero non- 
dum Judas Simon Iscariotes perdit: malitize erat, 
etiamsi diabolus jam immisisset in cor illius ut 
proderet Jesum, reliquiis etiumpum exsistentibus in 
ipso boni propositi, quibus cum perspexisset Jesum 
condemnatum, quando ligatum eum abduxeruut et 
tradiderunt Pilato przsidi, « poenitudine ductus re- 
tulit triginta argenteos principibus sacerdotum, el 
senioribus, dicens: Peccavi tradene sanguinem in- 
nocentem ; » quando et dicentibus illis: « Quid ad 


ος Ἰούδας « τὰ ἀργύρια, ἀπελθὼν ἀπήγξατο, » C uos? tu videris; projectis argenteis » Judas, argenti 


εριµείνας ἰδεῖν τοῦ περὶ τὸν Ἰησοῦν παρὰ τῷ 
| πρίµατος τὸ τέλος. Καὶ Υέχονεν αὐτῷ οὔτε 
ἀπὸ ἁμαρτίας μετάνοια , οὔτε ἄχρατος n pq 
τότερον ἡ πονηρία’ εἰ μὲν γὰρ χαθαρῶς µετε- 
αἱ ὡς ὁ λῃστῆς εἰπών ’ «Μνήσθητί µου, "In- 
αν ἕλθης ἐν τῇ ῥασιλείᾳ σου, » προσελθὼν τῷ 
ἐποίει τὰ παρ αὐτοῦ, πρὸς τὸ ἐξιλάσασθαι 
ἐπὶ τῇ φθασάτῃ ὙΣγονέναι προδόσει, Ei δὲ 
chv τοῦ χαλοῦ εὔνοιαν ἐξεληλακὼς fv τῆς ἑαυ- 
χῆς, οὔτ᾽ ἂν μετεμελήθη ἰδὼν, ὅτι χατεκρ:θη 
ic * ἀλλὰ xai προσετίθει ἂν λόγους χαττγορῶν 
συγγενεῖς τῇ mpobosig: ἀλλὰ xal ἀπολαύων 
ριλάργυρος ὧν ἔλαθε τριάχοντα ἀργυρίων, τὴν 
οῦ τετιµηµένου, οὔτ᾽ ἂν ἐδουλεύσατο ἁπώσα- 


ipse cupidus, « abiens laqueo se suspendit **, » ne 
videre quidem exspectans judicii finem de Jesu apud 
Pontium Pilatum. Neque hic sincere a peccato re- 
sipuit, neque fuit hujus malitia ad aliquid boni im- 
pos; si enim sincere resipuisset, etiam perinde ac 
latro ille qui dixit: « Memento mei, Domine, dum 
veneris In regnum tuum **, » ad Servatorem acce. 
deus fecisset qux ad ipsum pertinebant, ut Jesum 
placatum redderet ob proditionem, quz? jam pr:e- 
cesserat. Quod si vero omnino expulisset ab anima 
sua boni notionem, haudquaquam resipuissel videns 
Jesum condemnatum : imo illum accusans addidis- 
set sermones similes proditioni : quin etiam fruens, 
ceu argenti cupidus, argenteis triginta, quos ac- 


ι ἀργύρια, οὔτ' ἂν ἕστρεφεν αὐτὰ τοῖς &pyte- D ceperat pretium appretiati, neque voluisset argen. 


αἱ πρεσθυτέροις, obz' ἂν ἐπ᾽ αὐτῶν ἑχείνων 
ογήσατο, αὑτοῦ μὲν χατηγορῶν, τὸν Διδάσχα- 
ἐγχωμιάζων (77) £v τῷ * «Ἡμαρτον παραδοὺς 
(xatov. » Αλλά xal τὸ ἀπάγξασθαι αὑτὸν οὗ- 
λος ἐποίησεν, f| ὁ βεθληκὼς αὑτοῦ εἰς τὴν xap- 
να παραδῷ τὸν Σωττρα (78): καὶ τόπον γε 
αΦότερα ἔδωχε τῷ διαθόλῳ. Ταῦτα δὲ χατὰ 
v ἐπεξειργασάμην, ἅμα μὲν παριστὰς τοῖς olo- 


attb, xxvi, 24; Marc. xiv, 21. 
12. 
Ἀκούσαι. Deest in codice ftegio. 


Editio lluetii, male, ὄντος. 
Κατελθών. Deest in codice Wegio. 


'E£o.Aor. Sic videtur legisse l'erionius ; ver- 


im, €-perdite. comploratieque. improbitalis 
ral, » Ferrariuá. vero legebat, ni. fallor, ἐς 


** Joan. xiu, 22. 


teos projicere ; neque retulisset eos principibus sa- 
cerdotum et 4496 senioribus : neque coram illis 
ipsis peccatum suum fassus fuisset seipsum accu- 
sans, et Magistrum laudans dicendo : « Peccavi tra- 
dens sanguinem justum.» Quin etiam przfocare se 
ipsum laqueo nemo alius fecisset, prater illum qui 
in cor suum misisset ut proderet Servatorem. Àc 
profecto in utrisque dedit Judas locum diabolo. Ca- 


ο) ibid, 91. ** Matth. xvu, 3 seq. Luc. 


ὅλων, si quidem vertit τε nondum prorsus a mali 
tia dependebat, » Neutrum satis placet lluetio ; at 
tamen rectiua videtur legisse Perionius. 

(T1) Codex Regius, καὶ ἐγχωμιάζων. 

(78) Idem codex HKegius, Ἰησουν. 


195 QIUGENIS t5 
Lerum hiec pro viribus accurate inquisivi : simul A µένοις (79) αὐτὸν φύσει Yeyovévas ἀνετίδεχτον oun. 


a»stendens lis qui Judam existuuabant salitis. non 
capacenm esse malgra, talem non esse: simul etiam 
exponeus quomodo merilo intuereuiur sese. Πίο 
- apostoli ob Domini sermonem, dubitantes de 4uo- 
Mam diceret : sei sufficiat ad ostendendum euin 
corruisse, cum sanctum. esset, afferre in inedium 
lectionein propheticam ex psalmo quadragesimo sic 
habentem : « Etenim liomo pacis mec, in quo spe- 
ravi , qui edebat panes meos «mecum, magnificavit 
super me supplantationem.» Quin etiam illud : « Si 
inimicus meus conviciis me jncessisscet, sustinuia- 
seni utique **,» quod ad eumdem refertur, declarat - 
cum 8 principio inimicum non fuisse. Ilud etiam : 
« Si is qui ine oderat, adversum me mala locutus 


(uisset, abscondissem me forsitan ab eo *', » palam B 


ostendit bunc aliquando dilexisse Jesum : eo usque 
eliam amando pervenientem ut esset Jesu unanimis, 
juxta illud : « Tu autem homo unanimis, dux meus, 
et necessarius imeus 9.» Alioqui sexcenta alia inve- 
nias, ex qmibus intelliges merito discipulos sese 
mutuo respexisse, dubitantes de quonam diceret. 
F'orro Lucas scripsit, cum dixisset Jesus: « Verum- 
tamen en manus me tradentis est mecum in mensa: 
et Filius quidem hondnis vadit, juxia id quod sibi 
definituui fuit, verumtamen vx homini illi, per 
quen tradetur **,» discipulos ccepisse inter se quz- 
rere quisnam eorum esset hoc facturus. Quzrebant 
enim ínter se dubitantes de quo diceret. Jam vero 
secundum Lucam non apparet unumquemque se 
suspectum habere, perinde atque apud Matthzeum 
et Marcum, qui palam hoc ostendunt. Inquit enim 
Maulieus * : « Et valde moesti ceperunt dicere : 
Nunquid ego sum, Domine? » At Marcus * : « Coepe- 
runt mosti esse, οἱ dicere illi singulatim : Nunquid 
ego? et alius : Nunquid ego? » Secum enim γεροί»- 
baot, opinor, se homines esse, et propositum adhuc 
proficientium mutabile esse, capaxque volendi re- 
pugnantia bis que antea proposuisset, fortassis 
cliam edocti contra qua sit nobis lucta, propter 
iucertum reruin humanarum exitum, 4937 verentur 
nequandoque victi admittant proditionem de Ma- 
gisiro; namnque Peirus propositum quidem habe- 
bat, cum coufirmatus dicebat : « Etiamsi omnes of- 


ρίας, ὅτι οὐ τοιοῦτος fv: ἅμα δὲ διηγούμενος, ia 
εὐλύγως οἱ μαθηταὶ ἐπὶ τῷ τοῦ Κυρίου λόγω ἔφλεπον 
εἰς ἀλλήλους, ἁπορούμενοι περὶ τίνος λέγει, Ἆρι 
δὲ παραθέσθαι xal προφητιχὴν λέξιν ἀπὸ τοῦ τεσσα. 
ϱαχοστοῦ φαλμοῦ, παριστᾶσαν, ὅτι ἅγιος v µετ- 
πέπτωχεν, ἐπεί' « Kal γὰρ ὁ ἄνθρωπος τῆς εἰρήνης 
µου, &g' ὃν Άλπισα , ἐσθίων ἄρτους µου ἐμεγάλυνκν 
ἐπ᾽ ἐμὲ πτερνισμόν’ » ἀλλὰ xa τό’ « El ἐχθρὸς ὀνι- 
δισέ µε, ὑπήνεγχα ἂν, » ἐπ᾽ αὑτὸν ἀναφερόμινα, 
δηλοῖ, ὅτι οὐχ ἀρχῆθεν ἐχθρὸς fiv- ἀλλὰ χαὶ vi: ιΕἰ 

ὁ μισῶν µε ἐπ᾽ ἐμὲ ἐμεγαλοῤῥημόνησεν, ἐχρύδιν iv 
ἀπ' αὐτοῦ, » παρἰστησιν, ὅτι xaX ἠγάπα ποτὶ d 
Ἰησοῦν, φθάσας ἐπὶ τὸ xal ἰσόψυχος αὐτῷ τνγχένν 
ἐπεὶ γέγραπται ' « Σὺ δὲ, ἄνθρωκε Ἰσόψυχε, xdi 
pv µου, χαὶ γνωστέ µου. » Καὶ ἄλλα δ' ἂν εὖμς 
µυρία, ἓξ ὧν συνῄσεις, ὅτι εἰκότως ol pate Ufe- 
vov εἰς ἀλλήλους, ἀπορούμενοι περὶ είνος λέχει. Ὁ 
δὶ Λουκᾶς Δνέγραῄεν, ὅτι , ε)πόντος τοῦ Tute" 

« Πλην Ιδοὺ { yep «οῦ παραδιδόντος µε μετ ipo 
ἐπὶ τῆς εραπίζης: 6 μὲν Υὲὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ κα 
ὡρισμένον αὐτῷ. πορεύεται ' πλην οὐαὶ τῷ ἀνθρών 
ἐχείνῳ δι οὗ παραδίδοται, » ot. μαθηταὶ Ίρξαννν ον 
ζητεῖν πρὸς ἑαυτοὺς , εἰς ἄρα etn ἐξ αὐτῶν ὁ uan 
τοῦτο πράσσειν' συνεζήτουν yhp ἁπαρούμενοι em 
τίνος λέχει, ᾽Αλλὰ χατὰ μὲν cvv Δουχᾶν οὐκ ἐμφαί- 
vexat, ὅτι ἕχαστος xai ἑαυτὸν ὄπενόει (80) - xavà & 
«bv Ματθαῖον καὶ τὸν Μάρχον xaX τοῦτο παρίσταται’ 
ὁ μὲν γὰρ Ματθαϊός φησι’ « Καὶ λυπούµενοι σφόδρα 
ἤρξαντο λέχειν' Μήτι ἐγώ εἰμι, Κύριε; » ὁ δὲ Máp- 
χος, ὅτι « Ἡρξαντυ λυπεῖσθαι, χαὶ λέχειν αὐτῷ se 
χαθ᾽ ἕνα. Μήτι ἐγώ; xoi ἄλλος, Μήτι ἐγώ; » Ἐμί- 
µνηντο γὰρ, οἶμαι, ἄνθρωποι ὄντες, ὅτι τρεπτή ἐστιν 
fj προαίρεσις τῶν ἔτι προχοπτόντων, καὶ ἑ σιδεχομένη 
τὰ ἑναντία θέλειν ofc πρότερον (81) προέθετο * τάχα 
δὲ καὶ µαθόντες πρὺς ἃ ἡμῖν ἔστιν ἡ πάλη , «ὐλα- 
θοῦντο διὰ τὸ £v. ἀνθρώποις ἄδηλον, μήποτε νικηθέν- 


ἴπες παραδέξωνται καὶ τὴν τοῦ Διδασκάλου προδοσίαν 


xaX γὰρ ὁ Πέτρος πρόθεσιν μὲν eTycv, ὅτε διαθεθαιού- 
µενος ἔλεχεν  « El xa πάντες σχανδαλισθήασνται iv 
σοὶ, ἐγὼ οὗ σχανδαλισθἠσοµαι, » μὴ ἀρνῄσασθαι τὺν 
Ἰησοῦν * ἐχνικτθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ τῆς δειλίας πνεύμα- 
τος πρὺ ἀλεχτρορωνίας tpi; αὐτὸν Ἀρνήσατο. 'Ex 
τῶν τοιούτων δὴ λόγων διδασχόµεθα, ὅτι, « Ὅ δοχὼν 


fendantur tua causa, ego tamen nungiianm offendar*, » D ἑστάναι (82) βλεπέτω μὴ πέση, » xal, « Mh χαυχῶ 


nou negandi Jesum , at victus propter timoretn spi- 
ritus, ante galli cantum ter eum negavit. lstiusino- 
4i igilur rationibus edocemur, ut « qui existimat 
se siare, videat ne cadat *, » atque etiam « 19 glo- 
rieris de die crastino, quando nescis quid super- 
veuiura pariat dies *.» Fortasse vero eliam illud: 
«lutuebantur sese mutuo discipuli, » preter id 


ο ^X εἰς αὔριον * οὐ γὰρ οἶδας τί τέξεται ἡ kxxovaa. i 


Τάχα δὲ xaX τό’ «Ἔθλεπον εἰς ἀλλήλους ol μαθηταὶ, ) 
πρὸς τῷ ἀπλούστερον νοουμένῳψ xat τοιοῦτνόν τι δηλοῖ, 
ὅτι ἕκαστος κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρωπίνη φύσει ἐνεώρα a 
εἰς τὴν προαίΐρεσιν τοῦ ἑτέρου, ἓπαπορῶν εἰ δύνατεκαν͵ 
ἡ τοιαῦτα πράξασα ψυχὴ, xat οὕτω πρὸς τὸν ἀφευδθ-α 
Διδάσχαλον διατεθεῖσα ἀληθῶς μαρτυρήῄσαντα iv πας. 


** Psal. Lxiv, 15. "ibid. 18 ibid. 44. *?Luc. xxu, 21, 90. * Matth. xxvi, 99. *. Marc. xiv, 19. 
5 Mauh. xxiv, 3... * E Cor. x,12.. * Prov. xxvii, 1. 


(79) Tctc olopércic. Valentinianis. 

(87) Codex. Bodiciaeus recte. habet ὑπενόξ., pro 
quo tautum legitur in Regio, vózt. 

(8l | Idem codex. Bodleianus, optitue, οἷς πρότε- 
ρον * Regius, male, zig πρότερον. 


(82) Ὅτι, « Ὁ δοχκῶν ἑστάναι, etc. Sic sanitati 
restituitur bic locus ope manuseripti Bodleiaui. la 
Kegio mendose legitur, ὁ στήχων βλεπέτω μὴ πί- 


ση, καὶ μὴ οὗ γάρ, elc. 


COMMENT. IN JOAN, TOMUS XXXII. 


198 - 


R$ * € Αμῆν, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι eI, ἐξ ὑμῶν A quod simpliciter intelligitur, «ale quiddam declarat, 


σει µε, 2 ἐπὶ τοσοῦτον τραπῆναι xol ἐπι- 
it τῶν τοῦ Διδασχάλου µαθηµάτων, ὡς καὶ 
y προδοσίαν αὐτοῦ φθάσαι ' ἐμφαντιχὴ γὰρ ἡ 
v ga cov λέξις fj, «᾿Απορούμενοι περὶ τίνος 
» οὗ γὰρ εὐπόρουν ἔννοησαι περὶ τίνος τὸ 
Ιμένον ἦν. ἀλλ᾽ σαν περὶ τούτου ἀπορούμε- 
V οὐδὲν οὔτε νοεῖν, οὔτε λέγειν σαφὲς εὑρί- 


quod unusquisque juxta vires humans natura in 
propositum alterius iutueretur, addubitans an possit 
anüuna que talia peregerit, e£ sic affecta. erga xe- 
racem Magistrum qui vere testalus fuerit dicendo: 
« Αιμου, anie dico vobis, quod unus ex vobis ane 
proditurug eat, » iu lantum. immutari, et oblivisci 
doctriuarum Magistri, ut ad eui tradendum  per- 
venirent : emphasin enim habet dictio h»c de 


H$, « dubitantes de quo diceret, » non enim habebant copiam cogitandi cui competeret 
redictum fuerat, sed de hoc dubitabant, nihil apertuima vel cogitare vel dicere invenientes. 


"Hy ἀναχείμενος εἷς ἐχ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ 
Xs «o9 Ἰησοῦ, ὃν ἡγάπα ὁ Ἰησοῦς. Νεύει 


15. « Erat auem unus ex discipulis Jesu recum- 
bens iu sinu. ipsius, quem diligebat Jesus. Innuit 


wp Σίµων Πέτρος, χαὶ λέγει αὐτῷ; Εἰπὲ τίς D ergo huic Simon Petrus, οἱ dixit ei, ut sciscitaretur 


ph οὗ λέγει. ᾽Αναπεσὼν ἐχεῖνος ἐπὶ τὸ στῆθος 
3900, λέχει αὐτῷ ' Κύριε, τίς ἐστιν ; ᾽Αποχρί- 
6 Ἰηεοῦς Ἐχεϊνός ἐστιν ᾧ ἐγὼ Báo «b 
, Bésjas οὖν τὸ ψωμµίον λαμθάνει, καὶ δίδωσιν 
Mgr ἸἹσκαριώτῃ (85) * xal μετὰ τὸ ψωμίον 
fev εἰς ἐχεῖνον ὁ Σατανᾶς. Λέχει οὖν αὐτῷ 
ig * Ὁ ποιεῖς, ποίησον τάχιον. Τοῦτο δὲ οὐδεὶς 
W ἀναχειμένων κρὸς τί εἶπεν αὐτῷ τινὲς γὰρ 
X Utt τὸ γλωσσόχομον εἶχεν Ἰούδας, ὅτι λέγει 
mSoUc* ᾿Αγόρασον ὧν χρείαν ἔχομεν εἰς τὴν 
& τοῖς κουχοῖς ἵνα τι δῷ. » 'O ἐν τῷ χόλπῳ 
ροῦ ἀναχείμενος sl; τῶν μαθητῶν, ὃν ηγάπα 
ὃς, ἔοιχεν ὁ γράψας τὸ Εὐαγγέλιον εἶναι Ἰωάν- 
γὰρ τῷ τέλει τοῦ Εὐαγγελίου γέγραπται ὡς 
εραφεὶς ὁ Πέτρος βλέπει τὸν µαθητὴν ὃν ἠγάπα 
ie ἀκολουθοῦντα, ὃς χαὶ ἀνέπεσεν kv τῷ δείπνῳφ 
στῆθος αὐτοῦ, xal εἶπε' Κύριε, τίς ἐστιν ὁ 
Ἰοὐς σε; Τοῦτον οὖν ἰδὼν ὁ Πέτρος, λέγει τῷ 
Κύριε, οὗτος δὲ τέ; Λέχει αὐτῷ ὁ "Insouc: 
Kbv θέλω µένειν ἕως ἔρχομαι, τί πρὸς od ; Σὺ 
λούθει. Ἐξήλθεν οὖν ὁ λόγος εἰς τοὺς ἀδελφοὺς, 
αθητὴς ἐχεῖνος οὐχ ἀποθνήσχει ' οὐχ εἶπε δὲ 
Ἰησοὺς, ὅτι Οὐχ ἀποθνῄήσχει, ἀλλ Ἐὰν αὐτὸν 
ἔνειν ἕως ἔρχομαι, τί πρὸς σέ; » Ὅτι δὲ ὁ µα- 
coc ὁ γράφας τὸ Εὐαγγέλιον Ἰωάννης ἐστὶν, 
t τῶν ἐπιφερομένων, οὕτως ἑχόντων ὅτι « Οὗ- 
τν ὁ μαθητὴς ὁ μαρτνρῶν περὶ τούτων, xal 
«auta. » Παρατήρει δὲ ἐν ἀμφοτέροις τοῖς 


quis esset de quo loqueretur. Itaque cuu recu: 
buisset ille super pectus Jesu, dicit ei : Domine, 
quis est ? Respondit Jesus : llle est cui ego intiuciam 
οὔ μίλι perrexero. Et cum intinxisset oflulam, de- 
dit 1lam Jude Simoni lscariots: et post offulam 
lagressua est in eum Betanos. Dick igitur οἱ Jesus : 
Quod (acis, fac ocios. Hoc autem nemo discumben- 
tiuss intelligebat ad quid ei dixisset : quidam enim 
putabant quia loculos habebat Judas, dixisse ei Je- 
sum : Eie ea quae opus sunt uobis ad diem festum, 
aut egenis ut aliquid daret *, » lile qui in sinu Jesu 
erat rectumbens, unus ex discipulis, quem diligebat 
Jesus, videtur esse Joannes qni Evangelium scri- 
peit, quod in Que Evangelii scriptum sit hunc in 
modum Τε « Conversus Potrus videt illum discipulum 
quem diligebat Jesus, sequentem, qui οἱ recubuit 
is cceua super pectus ejus, et dixit: Domine, quis 
est ille tui proditor? Hunc ergo cum vidisset Petrus, 
dicit Jesu: 4938 Domine, bic autem quid? Dicit 
ei Jesus : Si eum velim manere, donec veniam, quid 
ad ie? Tu me sequere. Exiit ergo seruo ille inter 
fratres, quod discipulus ille non moreretur, et non 
dixerat ei Jesus: Non moritur, sed si velim eum 
manere, donec veniam, quid ad te? » Quod autem 
discipulus iste qui scripsit Evangelium, sit Joannes, 
liquet ex bis qua subjunguntur*: « lic est disci- 
pulus ille qui testimonium perhibet de his et scripsit 
hzc.» Observa autem in. utrisque Evangelii locis, 


τοῦ Εὐαγγελίου τίνα τρόπον ὁ Πέτρος ὡς ἐπὶ p quonam pacto Petrus velut quamplurimum illi fideus, 


αὐτῷ θαῤῥῶν, χαὶ ἀναχεχλιμένος (84) ὅπου 
ει αὐτῷ, xal λέγει’ « Τίς ἐστι (85) περὶ οὗ 
je προδώσοντός φησιν ; » ὅπου δὲ ἰδὼν αὐτὸν 
louvta, ὡς φροντίζων αὐτοῦ μᾶλλον παρὰ τοὺς 
λέγει τῷ Ἰησοῦ περὶ αὐτοῦ * «Κύριε, οὗτος 
» βουλόμενος μαθεῖν καὶ τὸ κατὰ τὸν Ἰωάν- 
Ας , ὁμοίως τῷ ἐγνωχένα: τὰ περὶ αὐτοῦ, ὅτε, 
πράσῃ, ἐχτενεῖ (86) τὰς χεῖρας αὐτοῦ, xal ἅλ- 
ὃν ζώσε:, xat οἴσει ὅπου οὐ θέλει. Εἶπερ δὲ & 
ῥῆματα ὁ Ἰησοὺς, πνεῦμά ἐστι, χαὶ οὗ γράµ- 
ὅλων quf, ἐστι, xaX οὐδαμῶς θάνατος, xaX µι- 


iB. An, 25 seq. " Joan. xai, 20, seq. 
1. v1, 604 

Codex Regius, X£gtovogz Ἱσκαριώτο». 
Codex legius, πρυσκεκλ μένος. 


* ibid. 21. 


et accumbens, aliquando quidem innuat Juanni di- 
cens : « Quis est, de quo prodituro Jesus loquitur * ?s 
aliquando vero eum intuitus sequentem, veluti il- 
lius plusquam czterorum curara habens, dicat Jesu 
de eo: « Domine, hic autem quid '*? » finem Jo- 
asnis discere voleus, perinde atque suum agnove- 
rat, nempe quod cum senuisset, futurum erat ut 
manus &5uag eitenderet, et alius eum cingeret, ct 
duceret quo non vellet *!. Quod si vero verba quae 
locutus est Jesus, spiritus sunt **, et non littera, in 
quibus omnibus vita est, et nusquam mors, et di- 


* joan. xi, 94. 1*Joan. xxj,21.. !5 ibid. 18. 


(853 Idem codes Wegius, εἰπὲ τίς ἑστι, 
(86) Idem codex fBegius, ὀκτείνει. 


199 


ORIGENIS 


scipulus quem diligebat Jesus, Ipsum imitans, spiri- A μούμενος αὐτὸν ὁ μαθητὴς ὃν fjyáng , πνεῦμα xal 


tum et vitam scripsit, intelfigendum est iHud : «Erat 
recumbens unus ex discipulis ejus in sinu Jesu,» pro 
diguitate honoris, quem conveniens est Fiiio Dei 
dare, et ei quem ipse dilexerit, accipere, et existimo 
quod quainvis syumbolice recumberet tum temporis 
Joan:es iu sinu Jesu, hoc munere dignatus ceu 
preecipuo amore Magistri habitus dignus, hoc sym- 
bolicum denotare Joannem, addictum in Sermonem 
Filium Dei, propenstm, et illi multum faventem, in 
rebusque secretioribus acquiescentem, recubuisse 
iu sinibus Sermonis [Filii Dei], perinde atque ipse 
Del Sermo est in siuibus Patris, juxta illud : « Uni- 
genitus Deus, qui est in sinu Patris, ipse enarra- 
vit !*.» Quin nisi abjectius intelligamus hoc dictum: 
c Evenit autem ut moreretur mendicus, et deduco- 
retur ab angelis in sinum Abrahze!*,»tale quiddam 
de sinu Abrahz eiiam con-iderabimus, quod hunc 
in modum enarrabimus, nos defendentes contra 
dubitationem ex ignorantia Seripturz ductam ab eo 
qui spernere voluiteuarrationem de divite et paupere. 
« Namsi recumbebat, inquit, Lazarusin sinu Abrahze, 
A9? €9 alter antequam hic ex hac vita excederet, 
erat in Abrale sinu, et ante illum alius : quin etiam 
alio, inquit, justo ex vita decedente , mendicus 
assurget. » Sed qui de hisce dubitat, non vidit si- 
rum Abrahz; nec facile factu esse vidit, ut innu- 
meri in. sinu Abralis una conquiescant, participes 
rerum illi retectarum, Sin vero locum alium pro 
sinis nomenclatura in medium proferre opus fuerit 
ex Scriptura, age examinemus quonam: pacto dixe- 
rit Dominus Moysi : « Rursus infer manum tuain 
in sinum tuum; et intulit manum suam in sinum 
suum; cumque exeruisset eam e sinu suo, crat 
manus ejus leprosa, velut nix. Et dixit : Insere ma- 
num (tuam in. sinum tuum, et inseruit nianum suam 
lo sinum suum, et cum exeruisset eam e sinu suo, 
rursum restituta est in colorem carnis suz "5. » 
Atque difficile quidem est, ac supra captum nostrum 
videre, cujus rei nota possit esse hoc signum. Quo- 
niam vero non oportet et nos a quzrendo dolere 
quod nobis succurrit tradentes ad judicandum le- 
cturo, dicemus manuum plerumque operationum no- 
tam esse; sinum vero Moysis duas potentias habe- 
re : priorem quidem facientem juxta litterze sensa 
operautis actionem, leprosam veluti nix, quantum 
ad Hebr»orum vocein ; posteriorem vero ostenden- 
tem institutum vitz? sincerum, juxta spiritualem le- 
gen, restitutum ad. voluntatem natura et rationis. 
FA observa quod his suhjungatur : « Si non credi- 
derint tibi, neque exaudierint vocem primi sigui, 
credent tamen voci posterioris signi !'6; » nam qui 
uon ercediderit. interpretationi littere, is ob animi 


V Joan.1,18.. !'* Luc. xvi, 92. 
M ldem codex Regius, ἀξίως τιμῆς fi; πρέ- 


P 88) Codex Regius, νοήσωµεν * 
C ἀπολογησάμενο.. 
(89) Codex Hegius, λεπρωσία. 


ὅπερ ἐὰν οὕτως 


C 


D 


'5 Exod, iv, 6, 7. 


ζωὴν ἀναγράφει ' ἀχουστέον τοῦ: « "Hv ἀναχείμενος 
€, £x τῶν μαθητῶν αὐτοῦ Ev zip χόλπῳ τοῦ Ἰησοῦ.» 
ἀξίως τῆς τιμῆς ἣν πρέπει (87) διδόναι τὸν Υἱὸν τοῦ 
θεοῦ, xaX λαμθἀνειν τὸν ἀγαπώμενον ὑπ) αὑτοῦ * χα. 
νομίζω» ὅτι, εἰ xat συμθολιχῶς τότε ἀναχείμενος 
Ἰωάννης dv ἐν τῷ χόλπῳ τοῦ Ἰησοῦ, τοῦ Yépux 


m 
--— 


τούτου ἀξιωθεὶς ὡς ἑἐξαιρέτου ἀγάπης χριθεὶς &ivczums 
τῆς ἀπὺ τοῦ Διδασχάλου, τὸ συμθολιχὸν τοῦτο παρ------- 
(στησιν, ὅτι Ἰωάννης ἀνακχείμενος τῷ Λόγῳ, xal volezzm 
µυστικωτέροις ἑναπαυόμενος , ἀνέχειτο by τοῖς Χόλ---αα 
ποις τοῦ Λόγου, ἀνάλογον τῷ χαὶ αὑτὸν εἶναι ἓν colam 
χόλποις τοῦ Πατβὸς, χατὰ τό" « Ὁ μονογενῆς θεὺς----- 
6 Gv εἰς τὸν χκόλπον τοῦ Πατρὸς, ἐχεῖνος ἑξηγίσατο. -ν 
El μὴ ταπεινότερον δὲ ἀχούομεν καὶ τοῦ. «'Eytvst am 
B δὶ ἀποθανεῖν τὸν πτωχὸν, καὶ ἀπενεχθῆναι αὐτὸν ám 


τῶν ἀγγέλων εἰς τὸν χόλπον Αδραὰμ., » τοιοῦτόν "E. 
καὶ περὶ τοῦ χόλπου ᾿Αθραὰμ νοῄσοµεν (88) ᾽ ὅπῳ., 


ἐὰν οὕτως διηγησώµεθα , ἀπολογησάμενοι πρὸς την 
xav ἄγνοιαν περὶ τῆς Γραφῆς ἑπαπόρησιν , λεχθείη- 
ἂν ὑπὸ τοῦ βουληθέντος ἀθετῆσαι τὴν περὶ τὸν πλού- 
σιον xai τὸν πένητα διηγησιν’ « El γὰρ ἀνέχειο, 
φησὶν, εἰς τὸν χόλπον τοῦ ᾿Αθραὰμ ὁ Λάζαρο, 
ἕτερος πρὸ τοῦ τοῦτον ἐξελθεῖν τοῦ βίου, fjv ἐν e 
κόλπῳ τοῦ ᾽Αδραὰμ, xoi πρὸ ἐχείνον ἄλλος' ἀλλὰ 
xat ἄλλου, qnot, δικαίου ἐξελθόντος, ὁ πτωχὸς ὑπανας 
στήῄσεται’ » οὐ γὰρ ἑώρα τὸν χόλπον τοῦ ᾿Αθραὰμ 
ὁ περὶ τούτων ἑπαπορῶν, καὶ ὅτι δυνατόν ἐστι gu- 
ρίους ἓν τῷ χόλπῳ τοῦ ᾿Αθραὰμ ἃμα ἀναπαύσεσθαι. 
κοινωνοῦντας τῶν ἀποχαλυφθέντων αὐτῷ. Ei δὲ. καὶ 
ἄλλον τόπον περὶ τῆς τοῦ χόλπου ὀνομασίας δεῄαιε. 
παραθέσθαι ἀπὺ τῆς ΓραφΏς, φέρε ἐξετάσωμεν 
τίνα τρόπον εἶπε Κύριος τῷ Μωῦσῇ * « Πάλιν. elo 
ένεγχον τὴν χεῖρά σου εἰς τὸν χόλπον aou * xa sla» 
Ίνεγχε τὴν χεῖρα αὐτοῦ εἰς τὸν χόλπον αὑτοῦ- xa 
ἐξήνεγχεν αὐτὴν kx τοῦ χόλπου αὐτοῦ) χαὶ ἀγένετο dy 
χεὶρ αὐτοῦ λεπρῶσα (89) ssl χιών. Καὶ εἶπεν " 
Εἰσένεγχε τὴν χεῖρά σου εἰς τὸν χόλπον σου’ χαὶ εἰσ- 
ἦνεγχε τὴν χεῖρα αὐτοῦ εἰς «bv χόλπον αὐτοῦ. xak 
ἐςήνεγχεν αὐτὴν ix τοῦ χόλπου αὐτοῦ, xal πάλι 
ἀπεχατεστάθη εἰς τὴν Χχρόαν τῆς σαρχὸς αὖ- 
τοῦ.» Χαλεπὸν μὲν οὖν ἰδεῖν χαὶ ὑπὲρ ἡμᾶς τίνος 
σύμθολον εἶναι δύναται τὸ σημεῖον τοῦτο. Ἐπειδὴ 
χρὴ καὶ ἡμᾶς μὴ ἀλγεῖν ἀπὸ τοῦ ζητεῖν «b ὑπο- 
πίπτον εἰς χρίσιν παραδοῦναι τῷ ἐντενξομένῳ, φἠῆ- 
σοµεν (90), ὅτι fj χεὶρ πράξεων πολλαχοῦ σύμδολόν 
ἐστιν * ὁ δὲ χόλπηος Μωῦσέω; δύο δυνάμεις ἔχει, την 
μὲν προτέραν xal χατὰ τὰ τοῦ γράμµατο; νοή- 
paca ποιοῦσαν τὴν πρᾶξιν τοῦ πράττοντος ὡσεὶ 
χ'ὼν, ὅσον ἐπὶ τῇ Ἑθραίων φωνῇ, fj χαὶ λεπρῶ- 
σαν" τὴν δευτέραν xal χατὰ τὸν πνευματιχὸν νόµον 
καθαρὰν, ἀποδειχνῦσαν τὴν πολιτείαν, καὶ ἆ ποχαθ- 
ιστανοµένην εἰς τὸ βούλεμα τῆς φύσεως τοῦ λύ- 


1 ibid. 8. 


(90) Kal ὑπὲρ ἡμᾶς t/roc εἰς xpicur απαραδυῦ- 
γαι τῷ ἐντευξομένῳ φήσομεν. Sic. liunc. locum, 
qui in codice MHegio omnino Ιου» est, sanitaü 
restituit codex Dodleianus. 


803 


ΔΑ 14. Quid vero etiam respondens Dominns A 


dixerit, videamas. e llle, inquit, cst, cui ego offa- 
lam intingasm, et porrexero 13. » Dixit. igitur hoc 


Jesus; « cumque intinxisset oflulam, » eam sumit,. 


et « porrigit Judx Simoni lscariotze , et statim post 
offulam intravit in. illam Satanas **, » qui ncque 
antes valuerat intrare, neque etiam mox eum mi- 
sisset in illias eor ut eum proderet **. Necesse enim 
erat, opinor, ob dationem offulze, ut Jesus reacci- 
peret ab indigno illud praestantius quod habere vi- 
debatnr, quandoquidem « ab eo qui non habet, et 
ld quod videtur habere, auferetur ab eo **. » Priva- 
tus ergo Judas, veluti indignus, ab exeellentiori 
qui precatus fnerat pacem, recepit. ingressum Sa- 
tano iu se. Exempli autem gratia, ut intelligatur 
quomodo Jud» quidem dederit. Dominus offulam , 
ille autem tunc illud a se repulerit quod in se exi- 
miam habebat, et fortasse pacens revertentem ab eo 
qui audivit, et non admisit, ad dicentem : « Si 
manserit ilie fllius pacis, pax vestra super illum 
requiescet; sin. minus, pax vestra ad vus reverte- 
tar *9, » in medium adducemus qua in secunda ad 
Corinthios Epistola hnnc in modum sunt seripta : 
« Vestra ουρία illorem ἱπορία suceurrat, at et illo- 
rem coptra vestre inopiz *'. » Si enim considers 
veris retributionem in hisce rebus rerum terrena- 
rnm ad spiritualia, scire peteris quomodo ei qui 
Índignus erat pane, distribuevit offulam, ut per 
eam a Juda euferret. pacem, tauquam indigne qui 


ONIGENIS 


κι 

44. Τί δὲ xal ἁποχρινόμενος εἶπεν ὁ Κύρυος, θα 
ρῄσωμεν. « Ἐχεῖνος, φησὶν, ἐστν ᾧ ἐγὼ Bü 
τὸ d«oplov , χαὶ δώσω αὐτῷ. » Ἐ:πεν οὖν tom 4 
Ἰησοῦς' « xaX βάψας τὸ φωμίον, » λαμδάνει, xài 
εδίδωσιν Ἰούδχ Σίµωνι Ἱσχαριώτῃ (95), καὶ μετὰ uw 
Ψωμίαν τότε εἶστλθεν εἷς ἔχεῖνον ὁ Σατανᾶς, v οὐ ἓν. 
νηθεὶς πρότερον εἰσελθεῖν, οὐδ) εὐθέως ἅμα τῷ Αι- 
θληχέναι el; τὴν καρδίαν, ἵνα παραδῷ αὐτόν. Xpis 
Υὰρ, οἶμαι, διὰ τῆς δόσεως (94) τοῦ φωμίου ἀντὰὰ- 
θεῖν αὐτὸ ἀπὸ τοῦ ἀναξίου ἔχειν τὸ χρεῖττον 6 im 
ἔχειν € ἀπὸ γὰρ τοῦ μὴ ἔχοντος, xal ὃ δοχεῖ ἔχιη 
ἀρθήσεται ἁπν αὐτοῦ: » ἀφαιρεθεὶς οὖν ὁ Ἰούδας, & 
ἀνάξιος τοῦ κρείττονος τοῦ εἰπόντος (943) χεχώριχι 
τὴν εἷς αὑτὸν τοῦ Σατανᾶ εἴαοδον. Πα ραδείγµαικ ἃ 
ἔνεχεν, ἵνα von) πῶς ψωμίον μὲν ἔδωκεν ὁ Κύρκ 
τῷ Ἰούδᾳ, ἐχεῖνος δὲ τότε ἀπέθετο xpsizzóv τι ie 
ápyov iv αὐτῷ, xai τάχα τὴν εἰρήνην, ὑποπμ- 
φουσαν ἀπὸ τοῦ ἀκούσαντος, xai μὴ παραδεξαμ- 
νου ἐπὶ τὸν εἰπόντα, χατὰ τὸ λεγόμενον (95), in, 
ε Ἐὰν μὲν fj ἐχεῖ υἱὰς εἰρήνης , ἡ εἰρήνη ὑμῶν i8 
αὐτὸν ἀναπαύσεται' ἐὰν δὲ μὴ d ἐχεῖ υἱὸς εἰρίνης 
ἡ εἰρήνη ὑμῶν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἀναχάμφει”» παραθησύμε 
xa ἀπὸ τῆς πρὸς Κορινθίους δεντέρας Ἐπιστολῆς te» 
τα οὕτως γεγραμμένα' «Τὸ ὑμῶν περίσσευµα εἰς 4 
ἑχείνων ὑστέρημα, ἵνα xal 9 ἑχείνον περίσσπυ 
γένηται εἰς τὸ ὑμῶν ὑστέρημα»:» κατανοῄσας γὰρ vip 
kv τούτοις ἀντίδοαιν yotxiov πρὰς πνευματικὰ, bwin 
ἰδεῖν wg τῷ μὴ ἀξίῳ ἄρτου φωμίον ἐπιδέδυχο, 
ἵνα διὰ τοῦ φωμίου ἀφέλῃ αὐτοῦ, — ὡς ἀναξίω En 


amplius audiret : « Etenim homo pacis meae "5: »  ἀχούειν' εΚαὶ γὰρ ὁ ἄνθρωπος τῆς εἰρήνης ue) 


nam « Sordidtus sordeseat adhuc *^; » qua abíata, 
ille qui observabat occasionem ingrediendi in ani- 
mam illius, et in dantem sibi ingrediendi locum, 
in Judam ingressus est. Pariter observa Satanam 
antez non ingressum fuisse in. Judam, sed tantum 
misisse In cor ejus ut Magistrum proderet **; juxta 
ea vero quas nene accurave. exquisivimus, post of- 
fulam introiisse in eum. Qesmobrem eavesmos et 
nos ne quando diabolus in eor nostrum jaciat qua- 
lemcunque sogittam sul ipsius ignitam ; nam si Je- 
cerit, mox etiam observat tempus imgrediendi. Sed 
quaerat aliquis quare scriptum non fuerit, e Ille est, 
eui ego effalam dedero *', » sed eum aijectiene 
hac, intingam : « Cui ego » enim, inquit, « intin- 
gau offulam et porrexero ; et cum intiuxissoet buc- 
cellam, » sumit eatn, et « porrigit Judae Simoni 
Iscariote. » In similibus autem £49 locis mentem 
adhibe, an possis dicere sincerum panem non esse 
tinetum, se ex se esse τρόφιμον, [hoc esi nu- 
Iriens| ; illud vero qued Judae dabatur, non fuisse 
panem, sed offulam; et non offulam absque im- 


33 joan. xwi, 260. ** ibid. 97. 
viu, 4. ** Psal. xz, 10. 


1 ibid. 3. 
*? Apoc. xxn, 11. 


(93! Codex Regius, Σίμωνος Ἰσχαριώτου. 

(94) lem codex Regius, δόσης, male. 

(94') Lacunam, quam | asterisco notavit Ruaus, 
obvium est, sequentium ratione habita, sarcire 
supplendo εἰρήνην. Εοιτ. PATROL. 

(95) Κατὰ τὸ Jer. Deest in. cod. Bodleiano. 


την εἰρήνην « Ὁ ῥυπαρὺς yàp ῥυπανθήτῳ bv 
$c ἁμαιρεθείσης, ὁ ἐπιτηρῶν καιρὸν τῆς εἰς τὴν (80 
quyhv εἰσόδου αὐτοῦ, xal τὸν ἀιδόνια αὐτῷ slam 
εἰσελθεῖν, εἰς τὸν ούδαν εἰσῆλθεν (97). "Apr ἃ 
παρατῄρει, ὅτι πρότερον μὲν οὐκ εἰσῆλθεν ὁ Jew 
νᾶς εἰς τὸν Ἰούδαν, ἀλλὰ ἐδεδλήχει µόνον εἰς τὴν 140” 
δίαν αὐτοῦ (08) ἵνα παραδῷ τὸν Διδάσκαλον, md 
δὲ τὰ νῦν ἐξεταζόμενα μετὰ τὸ ψωμίον εἰσελθὶν ei 
ἐκεῖνον. Διόπερ xai ἡμεῖς φυλαττώμεθα pf, sm d 
διάδολος βάλῃ εἰς τὴν χαρδίαν ἡμῶν ὀτιποτοῦν ὧν 
πεπυρωµένων αὐτοῦ βελῶν' ἐὰν γὰρ βάλη, iet 
pel μετὰ τοῦτο καὶ αὑτὺς εἰσελθεῖν. ζητήσαι E dt 
τις διὰ cl οὗ γέγραπται: « Ἐκεϊῖνός ἐστιν 9 5 
δώσω τὸ φωμίον, » ἀλλὰ μετὰ προσθήκης Cb 
D βάψω' « Βάφω » γὰρ, qnot, « «b ψωμίον, καὶ lin 
xai βάψας τὸ φΦωμίον, » λαµθάνει, καὶ εδω 
Ἰούδᾳ Σίµωνι Ἰσκαριώτῃ. » Ὡς iw τοιούτνις ἃ 
εόποις πρόσχες εἰ δύνασαι τὸν εἰλικρινῆ ἄρτοι BÍ 
qj φάσκχειν εἶναι, xal καθ αὐτὸν τρόφιµον' $8 
τῷ Ἰούδᾳ ἐπιδ,δόμενον χαὶ οὐκ ἄρτος ἣν τὸ qeplh 
xaX οὐ ψωμίον ἀθαφὲς, ἀλλὰ βεθαμμένον τῷ (M 


* Matth. xxv, 80: Marc. iv, 90. ** Luc. 3, 6. (ο), 
** Joan. xin, 2. 


9! ibid. 26. 


(96) Cod. Reg. ,|corrupte, xat ῥευστῆς εἰς τήν, eV 

(97) Εἰσῆ-θεν. Deest in codice Regio, sed legit 
in Doileiano. D lice R ; quo mot 

98) Αὐτοῦ. Deest in codice Regio, in q 
lesitu* : "Iva παραδῷ Ἰούδας Σίμωνος Ἰσκαρώτῳ 
τὸν Διδάσχαλαν. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


806 


σκᾶσαι τῆς quy αὐτοῦ τὴν ἀπὸ τοῦ λό- À mersione, sed tinetam, et immersam ab co qui po- 


φοὺν ἐγγινομένην Baghy, ἵνα μετὰ «b φω- 
ή ἐχεῖνον ὁ Σατανᾶς. Ἐγὼ δὲ ζητήσαιμ᾿ 
"p (99) συγγενὲς τὸ ἀπὸ τοῦ χατὰ Ματ- 
Ὁ ἑἐμύάψας ctv χεῖρα μετ ἁμοῦ dv τῷ 
οὗτός µε παραδώσει» xal τὸ ἀπὸ τοῦ κατὰ 
€ Ὅ ἐμβαπ-όμένος μετ ἐμοῦ εἰς τὸ τρν- 
Gi τὸ ánh τοῦ χατὰ Λουχᾶν δὲ, εἰ xai ud 
v « ἑμέάφας, » ἀλλ ᾗ φησί γε’ ε«Πλὴν 
lp τοῦ παραδιδόντος µε μετ' ἐμοῦ ἐπὶ τῆς 
.5» Ὁ μὲν οὖν περὶ τούτου ἁληθὲς λόγος 
ς ἐμοῦ εὑρεθείῃ ἂν πολλῷ σοφωτέροις * 
οχάζοµαι µήποτα xaX τὸ ἀναιδὲς τοῦ Ἰούδα 
Vp ἑμφαίνεται μὴ τιμῶντος τὸν Διδάσκα- 
τῷ συνεσθίειν, μηδὲ παραχωροῦντος αὑτῷ 
b τρυθλίον ἐμθάψεως, ὡς παρεχώρουν οἱ 
ιόπερ ἑχείνων μὲν οὐδεὶς ἐνέθαπτε τὴν 
*b τρυδλίον μετ αὐτοῦ. οὗτος δὲ, οὐχ 
* αὐτῶν ἑμθάπτειν, μετ) αὐτοῦ ἐνέθαττε, 
c& θέλων ἔχειν πρὸς αὐτὸν, δέον αὐτῷ πα- 
4Ac ὑπεροχῆς. Τάχα οὖν τοῦ αὐτοῦ ἔχε- 
j* ο IDàp ἰδοὺ fj χεὶρ τοῦ παραδιδόντος µε 
ἐπὶ τῆς τραπέζης. » Καὶ χαριεντιζόμενος 
Mg πμοτροπ]ν υέοις περὶ τῆς ἐν ἑστιάσει 
r πρεαθυτέρων , αυγχρῄσῃ (1) τῷ ῥητῷ, 
ψθλίόωσι: τὴν χεῖρα τῶν πρδσθντέρων. Εί- 
(ὰρ xs τοῦτο" « Mi συνθλίδου μετ αὐτοῦ 
δλίῳ. » θὺχ ἁγνοοῦντες δὲ δόξαν περιέργου 
, Χαὶ πείθειν μὴ δυναμένης τὸν ἀχριατὴν 
᾿ἁποφέρεσθαι (8) παρὰ τοῖς τούτων &xoó- 
κα ὀνολμήσαμεν, χκρεῖττον εἶναι νοµίνοντες 
βαφανίδειν τοῦ καρελθεῖν τι ἀθααάνιστον 
μμένων. 

ελθόντος µέννοι τοῦ Σατανᾶ εἰς τὸν Ἰούδαν, 
Mr (3) ὁ Ἰησους. "U ποιεῖς, Toit τά- 
κ δε, αὐτῷ, ἀμφίθολον ἐπεὶ δύναται αὐτῷ 
(B, ἡ τῷ Σατανᾷ εἰρηχέναι ὁ Κύριος ᾿ 
δν ποίησον τάχιον,» προχαλούµενος τὸν 
mie bri τὴν πάλην (5), ἢἡ τὸν προδότην 
Κακονῆσαι τῇ σωτηρίῳ χόσμῳ ἑσομένῃ 
* $v» οὐχ ἔτι μέλλει, οὐδὲ βραδύνειν, 
δύναμις ταχύνειν ἤθελεν (6): οὐ δειλιῶν , 
[ «ίνες τῶν μὴ νοησάντων τίνα τρόπον 
&vep , εἰ δυνατὺὸν, παρελθέτω τὸ ποτήριον 
λλὰ θαῤῥαλεώτατα ἐπὶ τὸν ἀγῶνα, ἵν οὔ- 
(7), ἀποδνόμενος. Νομίζω δὲ xal τὸν xc' 
ε προσώπου τοῦ Σωτῆρος προφητεύεσθαι 
καιρὸν τοῦ πάθους, xal τοῦ πονηροῦ παν- 
πωνιζοµένου χατ᾽ αὐτοῦ οὔστινας lov ὁπλι- 
καθ αὐτοῦ, χαὶ κινουµένους, ἠνίχαι παρέ- 
βασιλεῖς τῆς γῆς, xat οἱ ἄρχοντες σνν/χθη- 
t xxvi, 202. ?? Marc. xiv, 20. 

9 Μαι. xxvi, 19. 
lex Regius, male, την τῷ pro τούτῳ. 
σῃ. Dcest in codice Regio. 

φέρεσθαι. Legendum videtur o2 ἀποφέ- 


rir αὐτφ. Codex Regius, λέγει, φησὶν 


* Lue, xxin, 24. 


terat ab anima ipsius avellere ombaem tinoturam a 
ratione aliquantulum infusam, ut post offulam in- 
grederetur in illum Satanas. At ego adliuc quzre- 
rem quod in Matihzo scribitur buic loco affine, sic 
habens : « Qui intinxit mecum manum in catino, 
hic me proditurus est 33: » item illud quod scribit 
Marcus *! : « Intingens mecum in catino ; » rursus 
etiam quod Lucas ?*, etiamsi non dicat , « intin- 
xit, » sed tantum : « Verumtamen en manus me 
prodentis est mecum in mensa. » Atque verus qui- 
dem hisce de rebus sermo inveniatur apud eos qui 
me longe sapientia prastant, cgo autem conjector 
ne forte impudentia Jude. appareat hac quoque in 
re, non honorantis Magistrum in convivio, dum una 


B coiederet ;. neque. deferentis illi, dum in catino 


inmergeret, ut ceteri deferebant. líanc. ob causam 
cum nemo illorum immergeret cnm Jesu, ipse qui 
non dignabatur cum illis imimergere, zequalitatem 
voleus cum illo habere, cum ipso immergebat, cum 
cedere debuisset excellentze ipsius. Quamobrem 
huic fortasse proximuin est illud : « Yerumtamen 
en manus me prodentis, mecum est in mensa. » Ac 
profecto quisquis urbane aliquando juvenes admo- 
puerit, u& senioribus in conviviis deferant, hoc di- 
cto utetur, né. inanuim compriiant suorum senio- 
ruin. Scriptum est enim et hoc quoque : « Ne com- 
primaris cum eo iu catiuo **. » Caeterum non igao- 
rantes de euriosa quastione, et de defensione. per- 
suadere auditori non valenti, gloriam non reportari 
apud eos qui hzc audiunt, liec ausi sumus, melios 
esse rati omnia explorare quam aliquid quod scri- 
pium sit praeterire intactum. 

15. Cum vero ingressus fuisset Satanas in Judam, 
« dicit illi Jesus : Quod facis, fac ocius **: » sed 
cui dicat dubium est; nam vel Jude vel Satana 
potest dixisse Dominus : « Quod facis, fac ocius, » 
invitans vel antagonistam ad pugnam ; vel prodito- 
rem ad subminis:irandum dispensationi, qua to- 
to orbi salutifera futura erat ; quam mon aum- 
plius  retardare , sed pro viribus accelerare 
velebat ; non metuens, ut quidmw — existi - 
mant, non intelligentes quomodo δλδ «ixe- 
rit : « Pater, si üeri potest, transeat a me 
calix iste 27. » sed confilentissime ad certamen, 
ut ita loquar, exutus, Proinde arbitror vicesimum 
sextum eliam psalmum ex persoua Servatoris pro- 
pheiatum fuisse propter tempus passionis, diabolo 
totis viribus adversus eum contendente; quos iutüi- 
lus adversumuse armatos, atque ad pugnam paratos, 
quando « astlerunt reges terrz, el priucipes una 


55 Eccli, xxxi, 17, alias xxxiv, 14, 17... **Joan. 


(&) ldem codex Regius, δύναται τῷ Ἰούδᾳ. — 
(5) Codex Bodleianus, optime, πἀάλην. Regius, 
male, πόλιν. 
(6) Sic optime habet codex Dodleianus ; Regius 
antem, pessime, ἀλλ᾽ $c ἡ δύναμις ἰσχύνειν füsAcv. 
(7) Είπω Deest in codice Regio. 


807 
convenerunt adversus Dominum, et adversus Chri- 
stum ejus 5, » inquit 9 : « Dominus lux mea, et sa- 
lus mea, a quonam metuam ? Dominus protector 
vitz: mes, a.quo expavescam ? Dum appropinquant 
super me nocentes, ut devorent carnes meas, tribu- 
lantes me, et inimici mei, ipsi infirmati sunt, et ce- 
ciderunt. Si aciem struant adversum me castra, non 
timebit cor meam ; sí iusurgat adversuu me prze- 
lium, in hoc ego sperabo. » Verumtamen απο. di- 
xit Jesus, sive Jud: , sive Satanz : « Quod facis, 
fac ocius,» nemo agnovit discumbentium ad quid di- 
xerit ; quidam enim putabant, quod instaret P»scha- 
tis dies festus, Jesum dixisse habenti marsupium 
expensarum, et eorum quiz dabantur in. usum pau- 
perum, ut emeret ea quibus opus haberent ad diem 
festum ; vel ut ex his qua collecta fuerant, daret 
pauperibus, At Jesus non hoc dixerat ; sed videns et 
Satanam ingressum, et Judam admittentem eum, 
omnesque adversus se insidias, ad certamen veluti 
exutus, οἱ ad strenue se gerendum pro salute homi- 
num adversum ialum, id est diaboluin, hoc dixit : 
« Quod facis, fac ocius. » 


16. « Cum accepisset ergo ille offulam, exivit con- 
tinuo: erat autem nox **. » Dixerat quidem Serva- 
tor Judas : « Quod facis, fac ocius; » at proditor 
hac una in re Magistro nunc paret ; sumpta nam- 
que offula non moratur, sed, ut scriptum est, « exi- 
vit continuo, » ut faceret ocius proditionis opus juxta 
Jussionem Jeau ; et vere exivit ; nec enim tantum 
juxta. simpliciorem sensum exivit ex domo in qua 
coena fiebat, sed etiam omnino exivit a Jesu ; non 
secus atque illud : « Exierunt a nobis "!.» Arbitror- 
que Satanam iu Judam ingressum post offulam , 
ferre non potuisse ut essel in eodem loco eum Jesu; 
neque enim ulla convenientia est Christo ad Be- 
liar *. Quzro insuper, nisi id curiosum est, quare 
tandem huic voci : « Cum accepisset offulam, » non 
addatur, et comedisset ; sed inspicics etiam tu ipse; 
liuic enim verbo accipiendi, comedendi verbum ad- 
dunt evangeliste, cum volunt ; veluti in &AA panis 
benedictione seriptum est dixisse Jesum discipulis: 
« Accipite, comedite **. » Age igitur, an acceptain 
offula. non comederit Judas (etiamsi quzdam eo- 
rum quz dicturi sumus, convenire non videantur cum 
superioribus), explanabimus in przsenti loco, judi- 
cante lecturo utrum oporteat admittere quz dicen- 
tur. « Cum intinxisset, » inquit, Jesus « offulam **,» 
et dimisissel eam, scilicet in catino, accipit (sic 
enim intelligea illud, « cum » ergo « iutinxisset of- 
fulam, » ne redundet vox accipit) ; deinde dicitur: 
« Dat Juda Simoni Iscariota, et post offulain, tunc 
ingressus est in illum Satanas. » D'ost offulam igi- 
tur, fortasse a Juda nou comestam, anticipante Sa- 


3 psa, n, 2. ?* Psal. 
xxvi, 26... "5 Joan. ai, 320. 


(8) Ἰάέπι codex Regius pro φησί habet καὶ, 
niale, 


(9j ldem codex Regius, ὠνήσῃ. 


XXVI, 1 -9. 


OMGENIS 


^ Joan. xin,56. 


8 

A σαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ χατὰ τοῦ Κυρίου, xat χατὰ τοῦ Ag. 
στοῦ αὑτοῦ, » φησί (8) ' « Κύριος φωτισμός µου, wl 
σωτήρ μον Κύριος, τίνα φοβηθήσοµαι; Κύρι;ς ózu- 
ασπιστὴς τῆς ζωῆς µου, ἀπὸ τίνος δξιλιάσυ» Ty 
τῷ ἐγγίσειν ἐπ᾽ ἐμὶ χαχοῦντας, τοῦ «αγεῖν τὰς οἱρ. 
xig µου, οἱ θλίδοντές µε’ xal οἱ ἐχθροί µου, eiui 
Ἰσθένησαν καὶ ἔπεσαν. Ἐὰν παρατάξηται iw dg 
παρεμθολ!, οὗ φοθηθήσεται ἡ χαρδία µου. ἐὰν is 
αναστῇ ἐπ' ἐμὲ πόλεμος, ἓν ταύτῃ ἐγὼ ἑλπίγω. »[Ώψ 
τὸ λεγόμενον εἴτε τῷ Σατανᾷ εἴτε τῷ Ἰούδᾳ ὑτὶ πῇ 
Ἰησοῦ, *6* € Ὅ ποιεῖς, ποίησον τᾶχιον , 1 di; 
ἔγνω τῶν ἀναχειμένων πρὸς τί εἴρηται * οἱ μὲν pig, 
διὰ τὸ ἐπιχεῖσθαι τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν, (ovo Me 
ειν αὐτὸν τῷ ἔχοντι τὸ γλωσσόχοµον τῶν ἀναλωμέ- 
των, καὶ τῶν εἰς τὴν χρείαν τῶν πτωχῶν Ovoybwn, 

D ὅτι" Ὠνίσει (9) οὗτος ὧν χρέζοµεν εἰς τὴν best 
1, Ἐκ τῶν συναχθέντων δὺς τοῖς πτωχοῖς. Ὁ vip 
Ἴτσοὺς o9 τοῦτη ἔλεγεν * ἀλλὰ βλέπων xal τὸν εἶσιλ- 
όντα, xal τὸν παραδεξάµενων αὐτὸν, xal πᾶσαν D 
x30' αὑτοῦ ἐπιθουλὴν, ἐπὶ τὸν ἀγῶνα ἀποίυόμ- 
νος, χαὶ ἐπὶ τὸ ἀριστεῦσαι ὑπὲρ σωτηρίας ἀνθμ» 
πων κατὰ τοῦ πονηροῦ, εἶπε τό: «"O moule, ποίηση 
τάχιον. ) 

16. « Λαθὼν οὖν τὸ ψωμίον ἐχεῖνος, ἑξῆλθεν de 
θύς᾽ fjv δὲ νύξ. » Ὁ μὲν Σωτὴρ Daeysv* « Ὁ ταῖς 
ποίησον τάχιον, » τῷ Ἰούδα" ὁ δὲ προδότης by τούτῳ 
μόνῳ ἐπὶ τῷ Διδασχάλῳ πείθεται' λαθὼν γὰρ de 
plov οὐχ ἐμέλλτσεν, οὐδ' ἑθράδυνεν, ἀλλ' ὡς piypr- 
πται, ἐξήλθεν εὐθὺς ποιῆσαι τάχιον κατὰ τὴν xpértt- 
ξιν τοῦ Ἰησοῦ τὸ τῆς προδοσίας ἔργον, xal às 
ἐξῆλθεν ' o0. γὰρ µόνον κατὰ τὸ ἁπλούστερον Ll 
τοῦ οἴχου, kv ᾧ τὸ δεῖπνον ἑγίνετο, ἀλλὰ καὶ sam 
ἐξηλθεν ἀπὸ τοῦ Ἰησοῦ, ἀνάλογον tip ε Ἐξῆλν ἕξ 
ἡμῶν.» Ἐγὼ δ᾽ οἶμαι, ὅτι οὐδὲ ὁ εἰσελθὼν μετὰ 9 
Ψωμίον εἰς τὸν Ἰούδαν Σατανᾶς ἐχώρει φέρειν ὁ d 
ναι ἓν τῷ αὐτῷ τόπῳ μετὰ τοῦ Ἰησοῦ * οὐδεμίς Tip 
συμφώνησις Χριστοῦ πρὸς Βελίαρ ἑστίν. El & fi 
περιέργως ζητῶ, τί δήποτε οὐ πρόσχειται τῷ) e Af 
θὼν τὸ φωμίον, ; καὶ φαγὼν, xaX αὐτὸς xti 
ὅπου γὰρ βούλεται, προστίθησι καὶ τὸ φωγεῦν ὁ M 
γος τῷ «αδεῖν ' ὥσπερ ἐπὶ τῆς. τοῦ ἄρτου εὐλογίκ 
γέγραπται, ὅτι εἶπε τοῖς μαθηταῖς ὁ Ἰησοῦς' « M- 
ὄστε, φάγετε. » "Ap οὖν λαθὼν τὸ ψωμίον οὐκ Eg 
γεν ὁ Ἰούδας; φέρε οὖν, εἰ καὶ μὴ συνάδειν τυνὰ δέ" 
ξει τῶν λεχθησοµένων τοῖς προειρηµένοις, γυμνών’ 
μεν ςὰ χατὰ τὸν τόπον, χρινοῦντος τοῦ ἑ 

D 
« Ῥάψας, qnot, τὸ Φωμίον » 6 Ἰησοῦς, καὶ & 
λον, ὅτι, ἑάσας αὐτὸ ἐν τῷ τρυθλίῳ, λαμδάνει͵ (ών 
γὰρ νοῄσεις τό" « Βάψας οὖν τὸ Ψωμίο, » ἵν 
μὴ παρέλχη τὸ, «Ἰαθεῖν *) εἴτα λέγεται, ὅτι « ΔίδωΕΥ 
'Ioóóz Σίµωνι Ἰσκαριώτῃ (14), xal μετὰ τὸ ψωμί 
τότε εἰσηλθεν εἰς ἐχεῖνον ὁ Σατανᾶς. » Μετὰ τὸ der 
µίον οὖν τάχα μὴ βρωθὲν ὑπὸ τοῦ Ἰούδα, προλαθ- 


^ [ Joan. 1,19. ** ll Cor. vi, 15. " Μεν 


(10) Codex. Regius, ὁπότερα. 
(11) ldem. eodex Itegius, Σίμωνος "I2x201/909. 


ὁπότερον (10) χρὴ παραδέξασθαι τῶν λεγομένων. — 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XXXII. 


B10 


πελθόντης ci, xbv Ἰούδαν Σατανᾶ τὴν χρῆ- A tana, qui ingressus fuerat iu. Judam, offulze usum, 


quio», ἵνα uh ὄνηται ὁ Ἰούδας τῆς ἀπὸ 
δόσεως τοῦ φωμίου * τὸ μὲν γὰρ εἴχε δύ- 
Ιητικὴν τῷ χρησοµένῳ; ὁ δὲ, ἅπαξ βαλὼν 
ἣν καρδίαν, ἵνα παραδῷ τὸν διδάσχαλον, 
' μὴ τὸ βεθληµένον ἐχπέσῃ τοῦ βληθέντος 
| φωμίου χρῄσεως, προλαθὼν ἅμα τῷ λα- 
νύδαν «b Ψωμίον, εἰσηλθεν εἰς αὐτὸν, ὅτε 
νου τοῦ * «Ο ποιεῖς, ποίησον τάχιον, » λα- 
μίον Ἰούδας , ἐξήλθεν εὐθύς, Καὶ οὕτως 
ππιθάνως εἰς τὸν τόπον λέγοιτο, ὥσπερ ὁ 
θίων τὸν ἄρτον τοῦ Κυρίου, f| πίνων αὐτοῦ 
v εἰς χρῖμα ἐσθίει, xal πίνει, τῆς μιᾶς Ev 
ρείττονος δυνάµεως, xal ἓν τῷ ποτηρίῳ, 
| μὲν διαθέσει χρείττονι ἐνεργανομένης τὸ 
ρονι δὲ ἐμποιούσης τὸ χρῖμα ' οὕτω τὸ 
ησοῦ φωμίον ὁμογενὲς ἦν τῷ δοθέντι (19) 
ιποῖς ἁποστόλοις , Ev τῷ * « Λάθετε, cá- 
λ) ἐχείνοις μὲν el; σωτηρίαν, τῷ δὲ Ἰούδφ 
ὥς μετὰ τὸ φωμίον εἰσεληλυθέναι εἰς αὐ- 
ιανᾶν. Νοείσθω δὲ ὁ ἄρτος χαὶ τὸ ποτἠριον 
τλουστέροις κατὰ τὴν χοινοτέραν περὶ τῆς 
€ ἐχδοχίν ' τοῖς δὲ βαθύτερον ἀχούειν µε- 
ιατὰ τὴν θειοτέραν xal περὶ τοῦ τρο-ίμου 
ες Λόγου ἑπανγελίαν ' ὡς εἰ ἓν παραδεί- 
ἔλεγον, ὅτι xal ὁ χατὰ τὸ σωματικὸν τρο- 
ἄρτος πυρετὸν μὲν ὑποκείμενον αὔξει, εἰς 
ἣν εὐεξίαν (14) ἀνάγει. Διὸ πολλάχις λόγος 
xfj νοσούσῃ, οὗ δεοµένῃ τοιαύτης τροφῆς 


ἐπιτρίδει αὐτὴν, xal πρόφασις (15) αὐτῆς 


(ἵνεται' χαὶ οὕτως xal τὰ ἀληθη λέγειν 

ἐστι. Τοῦτο δέ pot εἴρηται διὰ τὸ ψω- 
ιἑμθάνας δίδωσιν Ἰοῦδα Σίµωνι τῷ Ἱσκα- 
* xai χεκινήἠχαμεν λόγον τὸν εἰς ἑχάτερα, 
ειν αὐτὸν ῥεθρωχέναι λαθόντα , εἴτε χε- 
tb τοῦ εἰσελθόντος εἰς τὸν Ἰούδαν Σατανᾶ. 
ὺς μὴ εἰκῆ παρεῤῥιμμένον ὑπὸ τοῦ εὐαγ- 
8) ἱξετάσχι δὲ τὸ, «" Hy δὲ νὺξ, » λεχτέον, 
ικχῶς τότε ἡ αἰσθητὴ νὺξ ἣν, εἰχὼν τυγχά- 

γενομένης ἐν τῇ duxi Ἰούδα νυχτός' 
ειφερόμενον σχότος ἑπάνω τῆς ἀθύσσου ὁ 
ἰστιλθεν εἰς αὑτόν * ἑχάλεσε γὰρ ὁ θεὸς τὸ 
τα. ὥστε νυχτὸς, φησὶν ὁ Παῦλος , οὐχ 
a, οὐδὲ σχότους, λέγων ^ «Αρ οὗν, ἆδελ- 


μὲν νυχτὸς, οὐδὲ σχότους τέχνα (19),» xal D 


ς δὲ ἡμέρας ὕντες νήφωμεν. » Ox ἣν οὖν 
πτομένοις τοὺς πόδας ὑπὸ τοῦ Ἰτσοῦ, 
t λαµτροτάτη, χαθαιροµένοις, xal ἀποῤ- 
€ τοὺς Ey τοῖς ποσὶ τῆς duy, αὑτῶν ῥύ- 


, 34, 29. ** Maul. xxvi, 20. " Joan 
ογεγὲς ἦν τῷ δοθέντι, etc. In eo erant 

evi, quod comedenti pro sanctitate 
pietate salubria esse poterant vel noxia. 
crepabant, et erant ἑτερογενη, ac. in. co 
quod offula Jud:e porrecta. merus erat 
lx vero datz apostolis specie tantum pa- 
revera Cliristi corpus erant: contra quam 
ratiocinando conclusit Edmundus Alber- 
ere De sacramento Eucharistice, lib. n, in 
estimoniorunm Origenis, cap. 2. ΗυΕτιυ», 


PATROL. Ga. XIV. 


1, 90. 


ne Judas adjumentum perciperet ex data a Jesu of- 
fula (habebat enim l:ec quidem vim adjuvandi ea 
usurum, sed acceperat jam semel in suum cor Ju- 
das ut Magistrum prodere!) , timens ne telum in 
Judam emissum aberraret, si Judas usus offula fuis- 
set, anticipans, mox atque Judas simil offulam, in- 
gressus est in illum, tum scilicet, cum dixisset illi 
Servator ; « Quod facis, fac ocius, » accepissetque of- 
fulam Judas, egressus est statim. Proinde liaud ab- 
surdum in praseuti loco diceretur, quod ut. qui in- 
digne panem Domini comedit, vel calicem ejus bibit, 
in judicium manducat et bibit  ; in pane et calice 
una virtute przstantiori operante bonum in bono 
affectu constituto, in affectu vero malo operante 
condemnationem ; sic offulam a Jesu datam cjusdem 
generis fuisse cum ea quam Jesus dedit caeteris apo- 
stolis, dum diceret : « Accipite, comedite** ; » sed 
illis quidem ad salutem, ιό vero ad condemna- 
tionem; ita uL post offulam ingrederetur in illum 
Satanas. Caeterum cousideretur hic panis et hoc po- 
culum a simplicioribus juxta communiorem intelli- 
gentiam de Eucharistia, id est de gratiarum actione ; 
at qui altius hxc intelligere didicerint, considerent 
hoc dictum fuisse juxta diviniorem promissionem 
etiam de Λόγῳ, οἱ Verbo veritatis alimentum ube- 
rius przsstante ; tanquam si exemple dicerem panem, 
quod ad corpus attinet, alimentum uberrimum pra- 
$!antein, febrim subjeclam augere, cum contra bo- 
nam corporis habitudinem ad sanitatem reducat. 
Quam ob causam plerumque sermo verus zgrotanti 
anim:e, non iudigenti tali cibo datus, illam conte- 
ret, illi ut pejus se habeat causa exsistens : 4485 
atque etiam sic sequitur, ut vera dicere periculo. 
sum sit. lloc autem mihi dictum est propter offu- 
lam quam intinctam dedit Jesus Jud» Simoni Isca- 
riot: : movimusque rationem in utramque partem, 
sive necesse sit dicere Judam acceptam offulam co- 
medisse, sive a Satana , qui in ipsum ingressus 
fuerat, prohibitum fuisse. Sin vero perpendere ctiam 
illud oportet, « erat autem nox ", » lanquam nou 
temere assignatum ab evangelista, dicendum est sym- 
bolice tunc noctem fuisse sub sensum cadentem, quie 
imago exsisteret noctis factze in anima Judze ; quando 
quz ferebantur super abyssum, illie tenebrz, nem- 
pe Satanas, ingress:e sunt in eum ; vocavit enim 
Deus tenebras, noctem " ; quare noctis, inquit 
Paulus, non sumus lilii, neque tenebrarum, diccns : 
« Ergo, fratres, non sumus noclis, neque tenebra- 


*5 Genes. 1, 5. 


15) Codex Regius, ὡς &v παραδείγματι. 

t) Pro τὴν εὐεξίαν codex ltegius habet, xal 
εὐεξίαν, male. - . 

(15) Codex Bodleianus, πρόφασις * editio Huetii, 
προφασεις, male. E 

(16) Codex Regius, ταῦτα δέ pot εἴρηται ψωμίου. 

(17) Idem codex Μερίιιδ, Σίμωνος Ἰσκαριώτῃ. 

48) Codex Regius, εὐαγγελίου. — 

19) Τέκνα. Deest in codice ltegio. 


Mt ORIGENIS LUI. 


rum filii * ; » et illud: « Nos autem qui diei fllii A πους * xat κατ ἐξοχὴν obx tv vog τῷ ἀναχειμέ 
sumus, sobrii simus 59, » Quamobrem nox non erat ἐν τῷ χόλπῳ τοῦ Ἰησοῦ: Ἠγάπα yàp αὐτὸν ὁ "ly. 
his quorum pedes laverst Jesus, sed dies', caque σοῦς, xal τῇ ἀγάπῃ ἕλνε πᾶν τὸ σκότος, "AX vif 
splendidissima, ut qui jam mundati essent abjecis- Πέτρῳ ὁμολογοῦντι τό; « E). εἶ ὁ Χριστὺς 6 Y 
senique sordes quas in pedibus animze ευ labe- τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, » ἀποχαλύφαντος αὐτῷ qw) 
bant ; excellentiori etiam modo nox non erat re- οὑρανίου Πατρὸς, νὺξ fjv: ἀλλὰ νὺξ ἅμα αὐτῷ (8) 
eumbenti in sinu Jesu, quod Jesus amore quo il- — xal ἄρνησις ἦν. Καὶ νῦν τοίνυν ὅτε λαθὼν τὸ te» 
lum prosequebatur cunclas solvisset tenebras. Ac µίον ὁ Ἰούδας ἐξτλθεν εὐθὺς , τότε Σξελθόντι εῷ 
ne Petro quidem nox erat confitenti id quod sibi ce- νὺς fjv * οὐ γὰρ παρῆν αὐτῷ ὁ ávkp ᾧ ὄνομα vasi, 
lestis ille Pater revelarat, nempe : « Tu es ille Chri- καταλιπόντι ἓν τῷ ἐξεληλυθέναι tbv. c διχαιοσύης 
stus, ille Filius Dei viventis *';» cui tamen neganti — fAtov. Καὶ ἑδίωκε μὲν τὸν Ἰησοῦν ὁ Ἰούδας τὶς en- 
nox confestim fuit. Etiam nunc igitur cum egressus — tía; πεπλγρωµένος. àÀ' fj σχοτία, xax ὁ ἀνσληνὰς 
est Judas sumpta offula, mox sibi egresso nox fuit; αὐτὴν οὗ κατείληφε τὸ διωκόµενον φῶς. Au xe ὃπ 
nec enim illic ille vir aderat, cui nomen est Oriens**; εἶπεν ὡς δικαιοσύνης λόγον xó* «"Hpiapzov παρρδὺς 
scilicet reliquerat, dum egrederetur, justitie So- — a*ua δίκαιον, » ἀπελθὼν ἀπήγξατο, τοῦ ἐν αὐτῷ Ze- 
lem **, Ac Jesum quidem persequebatur Judas te- p τανᾶ µέχρι τῆς ἁγχόνης αὐτὸν χειραγωγἑσαντος, val 
nebrarum plenüs ; sed tenebrz, et qui ipsas rece- ἐπὶ αυτην αὐτὸν ἀναρτήσαντος, ὅτε xaX τἲς ψυχῖς 
:perat, non apprehenderuut lucem ** quam perseque-— αὐτοῦ ὁ διάβολος f-azo* οὗ γὰρ f, τοιοῦτος ὡς Is- 
bantur. Quocirca cum dixisset tanquam  justitize χθηναι m:pl αὐτοῦ ὑπὸ Kupiou, ὅπερ εἴρηται mÀ 
sermonem : « Peccavi tradens sanguinem justum δν τοῦ Ἰὼβ rp»; τὸν διάθολον ^ «᾽Αλλάτῆης ψυχῖς αὐτὸ 
profectus laqueo sc prasfocavit; Satana nimirum μὴ 3d. » 
qui in ipso erat, eum usque ad laqueum  addueente, οἱ iu hoc. ipsum prxfocante ; quando et asimm 
ejus diabolus attigit; quippe qui talis non esset uL de eo diceretur a Domino, quod de Job est deem 
ad diabolum : « At illius animam ne attingas δὲν 
47. « Cum ergo exiissct, Jesus dicit : Nunc glori- 41. «Ὅτε οὖν ἐξηλθεν, 6 Ἰτσοῦς λέγει" Nov 
flcatus. est Filius hominis, et Deus gloriicatus est σθη ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπον , καὶ 6 Geb; ἐδοςάσθη ἐν 
yer eum. Si Deus glorificatus est per cum, οἱ Deus αὐτῷ ' εἰ ὁ 8&5; ἐδοξάσθη ἓν αὑτῷ, καὶ ὁ θεὺς διά- 
glorificabit eum per se; et continuo glorificabit — est αὐτὸν £v αὑτῷ ’ καὶ εὐθὺς δοξάσει (33) αὐτόν, i 
eum ". » Tunc. gloriari cepit Filius hominis ροδί  Αρχὴ τοῦ δεδοξάσθαι τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου μεὰ 
gloriam qua οὐ signa et prodigia contigerat, et post. ^ τὰς ἐπὶ τοῖς σηµείοις xai τέρασι δόξας , xal τὴν ἐπὶ 
gloriam trausügurationis, AG cum Judas cum τῇ μεταμορφώσει, τὸ ἐφἐληλνθέναι τὸν Ἰούδαν μετὰ 
Satana in ipeum ingresso, a loco ubi erat Jesus exi- τοῦ εἰσελθόντος εἰς αὐτὸν Σατανᾶ árb τοῦ τόπου [ή 
vit. Quocirca dixit Jesus : « Nunc glurificatus est — v ὁ Ἰτσοὺς. Διὸ εἶπεν ὁ Koprog τό" « Nov ἐδοίήη 
.Fitius hominis?*, » Przeterea illud etiam :€ Si ego οχ- ὁ Yi5; τοῦ ἀνθρώπον. » Ἔτι δὲ καὶ τό: «Ἔὰλν oque 
. altatus a terra fuero, omnia traham ad meipsum**, ἐκ zr; vr, πάντας ἑλχύσω πρὸς ἐμαντὸν, » sip 
- dictum est a Servatore significante quali morle glo- ὑπὸ τοῦ ΣωτΏρος σηµαίνοντος ποίῳ θανάτῳ δοβδαι 
-rificatus esset Deum ; glorifüicavit enim etiam mo- τὸν 0:óv: ἑδόξασε γὰρ xai ἐν τῷ ἀποθνίσκευ ἂν 
rieudo Deum. [απο ob causam, quoniam initiuzn Θεόν. Διὰ τοῦτο, ὅτι (33) f; &py τῆς οἰχονομίας t& 
. dispensationis morituri Jesu perficiebalur, egresso µμέλλειν ἀποθνήσχειν τὸν Ἱπσοῦν ἐνηργεῖτο, ἐξελβόν 
»post offulam Juda, ut contra Jesum negotiarelur, — «og μετὰ τὸ ψωμίον τοῦ Ἴούδα, ἵνα πραγματεύσι 
dietum est : « Nunc glori(icatus est Filius lominis;» χατὰ τοῦ Ἰησοῦ, εἴρηται τό: « Nüv ἐδοξάσθη ὁ TB; 
. deinde quoniam non liceat glorificari Christum, non τοῦ ἀνθρώπου * » el ἐπεὶ οὐχ ἕνεστι δοξασθίένοι de 
gloriülcato per ipsum Patre, propterea his verbis: ἉἈριστὸν, μὴ ἑνδοξαζομένου ἓν αὐτῷ τοῦ Πατρὸς, δὲ 
« Nunc ylorificatus est. Filius hominis, » adduntur p τοῦτο πρόσχειται τῷ * « Nov ἑδοξάσθη 6 Υἱὸς τοῦ ἐν 
hzc: « Et Deus glorificatus est per ipsum, » Ὑό- θρώπου, » τό’ « Kai ὁ Geb; ἐδοξάσθη ἐν abo! 
rumtamen gloría contingens ob mortein pro homi- Πλὲν ἡ διὰ τὸν ὑπὲρ ἀνθρώπων θάνατον δόξα o) w 
nibus non pertinebat ad unigenitum. Λόγου, Set μὴ πεφυχότος ἀποθνήσχειν ἣν μονογενοῦς Λόγου, xd 
Sermonem, qui natura mori aptus. non erat, ucque σοφίας. xai ἀληθείας, xai ὅσα ἄλλα εἶναι Myesar wi 
ad sapientiam, et pietatem, et quecunque alia esse ἐν τῷ Ἰησοῦ θειοτέρων , ἀλλὰ τοῦ ἀνθρώπο, ke 
dicantur in Jesu diviniora;sed ad hominem, qui καὶ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, Υενόµενος ix oarippm 
erat etiam Filius hominis, genitus ex semine David — Aavtó τὸ χατὰ σάρχα. Διόπερ ἀνωτέρω μὲν dst 
secundum carnem **. Quocirca superius quidem di- — « Nov ζητεῖτέ µε ἀποχτεῖναι, ἄνθρωπον ὃς τν üt; 
xit: [(20) « Nunc. quzritis me interflcere, homi- — (:«av ὑμῖν λελάληχα * » ἐν τοῖς ἑξεταζομένοις 8 W- 
nem, qui veritatem vobis locutus sum ; » in iis au-— yst τό” « Nov ἐδοξάσθη 6 Yibz τοῦ ἀνθρώπο». ) Te 


* 
4 


v | Thes.v. 5. **ibid.8. *t Mattb. xvi, 16. 9?*Zachar.vi, 12. *? Malach. w,2..— 9 Joan. 1. 5. "Maub. 
3XVM, M. 5. . lob m 06. "'Joan.xu:1 51, 532. ** Juan. xii, 541. "Juan. xn, 92, ο Ron. 4,5 


(20) Hxc a Ferrario prztermisso, c Perionio &up- (22) Idem codex Regius. δοξάφει, - 
plevimus. (25) Ότι. Sic lcgit F'errarius ; codex vero Reit 


(21) Codex Regius, ἅμα τῷ. 65i, 


--. aam ---λο-ο--μα. mu ados uim m mee e m ER an el i E m rs 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XAÀXII. 


811 


(pa; xai 6 θεὸς ὑπερύγωσε, γενόμενον ὑπὴ- A tei qu: nunc consideramus el tractamus, hec ait | 


χρι θανάτου , θανάτου δὲ σταυροῦ ὁ γὰρ Λό- 
ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν θεὰς (24) οὐκ ἐπιδέχεται 
ρυφωθῆναι. Ἡ δὲ ὑπερύψωσις τοῦ Yioo τοῦ 
μυ Ὑενομένη αὐτῷ δοξάσαντι τὸν θΞὸν ἐν τῷ 
Δανάτῳ, αὕτη hv µηκέτι ἕτερον αὐτὸν εἶναι 
ου, ἀλλὰ τὸν αὐτὸν αὐτῷ ' εἰ Υὰρ « ὁ χολλώ- 
P Kuplo £v πνεῦμά ἐστι, » ὡς καὶ ἐπὶ τούτου 
πνεύματος µηχέτι ἂν λέγεσθαι τό” Δύο εἰσὶ, 
) μᾶλλον τὸ ἀνθρῴπινον τοῦ Ἰησοῦ μετὰ τοῦ 
ἔγοιμεν γεγονέναι &v, ὑπερυφωμένου μὲν τοῦ 
zypbv ἠγησαμένου τὸ εἶναι (aa θεῷ, µένοντος 
y ἰδίῳ Dyer, ἢ καὶ (25) ἀποχαθισταμένου ἐπ' 
ῦ Λόγου , ὅτε πάλιν ἓν πρὸς τὸν θεὸν , θεὸς 
y xai (26) ἄνθρωπος ' £v δὲ τῷ θανάτῳ τοῦ 


Ιοξάπαντος τὸν Ocbv, τότε ε« ἀπεχδυσάμενος B 


à, xai τὰς ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν iv παβότ- 
ἡμθεύσας ἓν τῷ ξύλῳ, » xal τό: « Elpnvo- 
διὰ τοῦ αἵματος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ, εἴτε τὰ 
γῆς. εἴτε τὰ Ev τοῖς οὐρανοῖς ' » ἐν τούτοις 
τν ἑδοζάσθη ὁ Yibz τοῦ ἀνθρώπου, xal τοῦ θεοῦ 
Koc ky αὐτῷ. Ἐτεὶ δὲ ὁ δοξαξόµενος ὑπό 
ῥάζεται, ζητήσεις Bv τῷ 7 «Ἐδοξάσοη ὁ Yi; 
ΡΜώπου, » τὸ, ὑπὸ τίνος * ὁμοίως δὲ καὶ ἐν τῷ ' 
«λδοξάσθη £v αὐτῷ. Ὑ πὲρ δὲ «T τῶν ῥητῶν 
ας ἐπιμελῶς προσχῶμεν πρὠτῳ μὲν λεγομέ- 
4 Νὺν ἑδοξάσθη ὁ Yibg τοῦ ἀνθρώπου, » ὅτυ- 
τῷ ᾽ «Kal ὁ θεὺς ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ, » τρί- 
οιούτῳ συνημμένῳ: € El ὁ θεὸς ἐδοξάσθη ἐν 
αἱ ὁ θεὺς δοξάσει (27) αὐτὸν Ev αὐτῷ, » τε- 


& * «Καὶ εὐθὺς δοξάσει αὐτόν.» Ἐὰν μὴ ἄρα C 


&axp τις ἀναλαθεῖν εἰς συμπλονὲν τὴν Ey τῷ 
τοῦ συνηµµένου, ἵνα ἄρχηται μὲν τὺ συνηµ- 
πὸ τοῦ «'O θεὸς Ιδοξάσθη ἐν αὐτῷ,» λήΥη 
ῥ' εΚαὶ ὁ θεὸς δοξάσει αὐτὸν ἐν αὐτῷ, καὶ 
Mast αὐτόν.» ᾿᾽Αναγχαίως 05 προσχῶμεν τῷ 
Ie ὀνόματι, οὐ χειμένῳ ἐπὶ τοῦ παρά τισι τῶν 
X µέσου πράγματος (28), χαθὸ ὁὀρίξονται εἷ- 
wy (29) τὸν ἀπὸ τῶν πολλῶν ἔπαινον ' δἵλον, 
ἄλλου παρὰ τοῦτο χεῖται ὄνομα £x τοῦ ἐν τῇ 
οὕτω εἰρημένου - εΚαὶ δόξης Κυρίου ἐπλήσθη 
]' καὶ οὐκ ἑδυνίθη Μωῦσῆς εἰσελθεῖν εἰς τὴν 
τοῦ μαρτυρίου, ὅτι ἐπεσχίαζεν Em αὐτὴν ἡ 
xai δόξην Κυρίου ἐπλήσθη fj σχτνἠ.ι Καὶ 


ρίτῃ τῶν Βασιλειῶν τοῦτο ἀναγεγραμμένον D 
*3 | Cor. vi, 17. 


μηρ. u. 8, 0. 
1, 91, 32. 


Codex Regius, ὁ γὰρ Λόγος £v ἀρχῇ πρὸς τὸν 
Bsb; Λόγος. 
dem codex. BRogius, ct xat, etc. 
9 &0:lem co ire Regio deest xat. 
Codex legius hibet δλξάση. 
Ἑαὶ τοῦ παρά τισιτὼν Ἑ.11ήνων uécov 
ετος. li erant Stoici. Locus est insignis apud 
m iu Zenone : Tov δὲ ὄντων φασὶ τὰ μὲν 
aL, τὰ δὲ κακά ᾿ τὰ δὲ οὐδέτερα ᾿Αγαθὰ μὲν 
$75 ἀρετὰ-ς, φρόνησιν, δ.καιοσύνην, &vüpstav, 
ύνην, xaX τὰ λοιπά’ χαχὰ δὲ, τὰ ἑνσντία, 
ym», ἀδιχίαν, καὶ τὰ λοιπά. οὐδέτερα δὲ, ὅσα 
φελεῖ, μήτε βλάπτει ' olov ζωὴ, ὑγεία, fjoovh, 
ἰσχὺς, πλοῦτος, εὐγένεια, xal τὰ τούτοις 
, elc. « Eorum autem quz sunt, aiunt. alia 
uala alia, alia neutra. Bona quidcin virtutes 


*! Joan. 1, 9. 


« Nunc glorificatus est Filius hominis.» Πας etiam, 
opinor, Deus exaltavit, factum obedicntem usque ad 
morlem, mortem autem crcucis*!, Nam illud Verbum 
quod erat in principio apud Deum Deus *5, non re- 
cipit exaltlari. Cwterum exaltatio Filii homiuis sibi 
facta glorificanti Deum per suam ipsius mortem, 
ha:c fuit, ut non amplius ipse aliud esset a Verbo, 
sed idem cum ipso. Nam si « qui adhxret Domino, 
unus est spiritus *, » ut de hoc et de spiritu non 
amplius dicatur quod duo siut ; quomodo non ma- 
gis diceremus id quod de Jesu est liumamnum, fa. 
ctum fuisse unum cum Verbo, exaltato quidem illo 
qui « uon rapinam arbitratus est. se esse aequalem 
Deo **, » sed Verbo manente in sua altitudine, vel 
etiam restituto ad id ubi erat prius, apud Deum, 
Deus Verbum exsistens, et homo ? Altera vero glo- 
rificatio Jesu, Deum per mortem suam glorifican- 
tis, tunc. fuil, cum « exspoliatos principatus , ac 
potestates ostentavit palam triumphans. de illis per 
lignum *5, » et cum « pacificavil per sanguinem 
crucis ejus, sive qua in terra sunt, sive qua iu 
calis **. » In. his enim omnibus glorificatus est F;- 
lius hominis, Deoetiam glorificato per eum. Cseterum 
quoniam qui glorificatur, ab aliquo glorificatur, quse- 
res in his verbis : « Glorificatus est Filius hominis,» 
a quo glorificatus fuerit : similiter etiam in his facies : 
AA 7 « Deus glorificatus est per eum. » Pro quo- 
rum verborum explanatione diligenter adhibeamus 
animum ad primum dictum, scilicet: « Nunc glo- 
rificatus est Filius hominis;» item ad secundum: 
« Et Deus glorificatus est per eum ;» et ad tertium 
hoc conjunctum : « Si Deus glorificatus est per eum, 
et Deus glorificabit eum per se;» demum ad quar- 
tum : € Et continuo glorificabit eum .» Nisi forte 
quis dicat hoc repetere Christum ad conjunctionem, 
q'a estin eo quod claudit conjunctum, ut con- 
junctum incipiat ab illis verbis: « Et Deus glori(t- 
catus est per eum,» et desinat in ea: «Et Deus 
plorificabit eum per se, et continuo gloriflcabit eum.» 
Verum attendamus necesse est gloria vocabulo, 
quod apud nonnullos gentiles de re media ponitur, 
ex quo definiunt, gloriam esse laudem a multis pro- 
ficiscentem. Perspicuum vero est alia dé re hoc no- 
men etiam poni, ex eo quod hunc in modum in 


* Philip. 1, 6. ** Colos. 1, 15. ** Colos. 1, 29. 


esse, prudentiam, justitiam, fortitudinem, tempe- 
rantiam, et cetera id genus : mala vero his oppo- 
sita vitia, impredentian, injustilis1n, el. caetera : 
jneutra vero, qua neque prosunt, neque. obsunt, ut 
est vita, sanitas, pulchritudo, voluptas, vires, opes, 
gloria, nobilitas ; et qux eis opposita sunt, » etc. 
Ηυετιῦ». 

(39) Καθὺ ὀρίζονται εἶναι δόξαν, etc. Cicero, uu 
Tuscul. : « Gloria est solida qu:edam res, et ex- 
pressa, ea est conseitiens laus bonorum, incor- 
rupta vox bene judicantium de excellenti virtute.» 
Seneca, ep. 102: « Gluriain quoque latius fusain 
intellige 5 cousensium enim maltorum exigit.» 
Item : « Gloria multorum judiciis constat, claritas 
bonorum. » Quintilianus : « Consentiens laus. bo- 
norum, gloria appellatur. » IIt£rics. 


8!'5 


ORIGENIS 816 


Exodo dictum sit*: « Et gloria Domini repletum A τοῦτον τὸν τρόπον * t Καὶ ἐγένετο, ὡς ἔκηλθον ol lt. 


est tentorium ; ncc poterat Moyses ingredi :n ten- 
torium testimonii, quod obumbrasset illud nubes; 
et gloria Domini plenum fuit tentorium.» [n tertio 
etiam Regum hunc in modum est scriptum ** ; « Et 
evenit, cum egredcrentur sacerdotes e sanctuario, 
ut nubes repleret domum Domini, et non poterant 
sacerdotes stare coram nube ad ministraudum, quod 
replesset gloria Domini domum.» Quin de Moysis 
gloria scripta etiam sunt talia in Exodo Τὸ: « Ut 
autem descendit Moyses de monte, duzque tabulee 
testamenti in. manibus eraut Moysis : cumque e 
monte descenderet Moyses, non norat glorilicatum 
fuisse aspectum cutis vultus sui, dum Deus sibi lo- 
queretur. Viditque Aaron et omnes filii Israel Mo- 
ysen, et erat glorificatus aspectus cutis vultus sui, 
et Limuerunt ei appropinquare. » Πωο gloriz si- 
grificatio in Evaugelio etiam Lucz his verbis decla- 
ratur *! : « Et facta est, dum oraret, species vultus 
. ejus alia : et vestitus ejus candidus, ac refulgens. 
Et ecee duo viri loquebantur cum eo, qui erant Mo- 
yses el Elias : qui visi in majestate narrabant ex- 
cessum ejus, 4/48 quem completurus e'at Jeroso- 
lymis.» Vide vero in quibus etiam Paulus nomen 
gloria assumat ; alicubi enim dicit Τὰ: « Quod si ad- 
ministratio mortis, in Jitteris deformala in saxis, 
fuit in gloria, adeo ut non possent intendere filii 
Israel in faciem Moysis, propter. gloriam vultus ejus, 
- quz aboletur, cur aon potius adininistratio Spiritus 


ρεῖς ἐκ τοῦ ἁγίου, xa ἡ νεφέλη ἔπλησε τὸν οἶχον Κν- 
ρίου, καὶ οὐχ ἐδύναντο οἱ ἱερεῖς στΏναι λειτουργίαν 
(50) ἐνώπιον τῆς νεφέλης, ὅτι ἔπλησε δόξα Κυρω 
τὸν olxov. » Kal περὶ τῆς Μωῦσέως δόξης ἓν τῇ 'E- 
όδῳ τοιαῦτα λέλεχταὶ ΄ «Ὡς δὲ χατέθαινε Μωῦσῆς ἐκ 
τοῦ ὅρους, xaX αἱ δύο πλάχες τῆς Δ:αθήχης ἐπὶ τῶν 
χειρῶν Most," χαταθαίνοντος δὲ αὑτοῦ x τοῦ ὄρως, 
χαὶ Μωῦσῆς o)x Ίδει, ὅτι δεδόξασται 1j ὄψις τοῦ yp 
τὸς τοῦ προσώπου αὐτοῦ, ἐν τῷ λαλεῖν αὐτὸν αὐτῷ. 
Καὶ εἶδεν 'Aapüv, xai πάντες οἱ υἱοὶ Ἱσραὴλ τν 
Μωῦσῆν, xai ἦν δεδοξασµένη fj ὄψις τοῦ χρωτὺς τοῦ 
προσώπου αὐτοῦ, xal ἐφοθήθησαν ἑγγίσαι aja. 
Τοῦτο τὸ περὶ τῆς δόξης σηµαινόµενον xal Ev τῷ xe- 
τὰ Λουχᾶν Εὐαγγελίῳ διὰ τούτων δηλοῦται’ (Kel 
ἐγένετο, ἐν τῷ προσεύχεσθαι αὐτὸν, ἡ ἰδέα τοῦ προθ- 
ώπου αὐτοῦ ἑτέρα. καὶ Ἱλλοιώθη ὁ ἐματισμὸς αὖ- 
τοῦ, xal ἐγένετο λευχὸς ἑξαχστράπτων. Καὶ ἰδοὺ ἄν. 
δρες δύο, συνελάλουν αὐτῷ, οἴτινες Ίσαν Mot. 8) 
Ἠλίας * oi ὀφθέντες &v δόξῃ ἔλεγον την ἔξοδον αὗτο, 
fiv ἔμελλε πλτροῦν ἐν Ἱερουσαλίμ. » Καὶ ὁ Παῦλος 
δὲ ὅρα ἐπὶ τίσι τὸ ὄνομα vr, δόξης παραλαμθάι' 
ὅπου μὲν γὰρ λέχει’ « Εἰ δὲ ἡ διαχονία τοῦ θανάτου 
ἓν γράμμασιν, ἐντετυπωμένη λίθοις, ἐγενᾖθη iv δόση, 
ὥστε μὴ ὀύνασθαι ἀτενίσαι τοὺς υἱοὺς "Iopatà dod 
πρόσωπον Μωῦσέώς διὰ τὴν δόξαν τοῦ προσώπου ek 
τοῦ τὴν χαταργουµένην, πῶς οὐχὶ μᾶλλον ἡ δισ» 
vla τοῦ Πνεύματος ἔσται Ev δόξη; El γὰρ τῇ δισκνής 
τῆς καταχρίσεως δόξα, πολλῷ μᾶλλον περισσεύει d 


νετ in gloria ? Nam si administratio condewna- ϱ διαχονἰία τῆς δικαιοσύνης ἓν δόξῃ * xal γὰρ οὐ δεδόςα- 


tionis gloria est, multo magis excellit administratio 
justitiie in gloria: quandoquidem ne glorificatum 
quidem est, quod claruit in hac parte, propter emi- 
nentem gloriam : si enim quod aboletur, in gloria 
fuit, multo magis id quod manet, est in gloria. » 
Alibi vero *? : « At nos omnes retecta facie gloriam 
Domiui in specu'o reprasentantes, ad eamdem ima- 
ginem transformamur a gloria in gloriam, tanquam 
a Domiui Spiritu.» Rursumque post pauca ?* : « Quod 
«αἱ adhuc velatum est Evangelium nostrum : in his 
velatum est qui pereunt : in quibus Deus hujus sz- 
. culi exeaecavit sensus incredulorum, ne illucesceret 
illis illuminatio Evangelii glorie Christi, qui est 
imago Dei; » el iterum post pauca 1: « Quoniam 


.Deus, qui jussit e tenebris lucem illucescere, ipse D 


luxit iu cordibus nostris ad illuminationem cogni- 
tionis glori: Dei, .in facie Jesu Christi.» Quorum 
singula quamvis accurate nunc enarrare non po- 
stulet proposita enarratio textus evangelici, tamen 
paucis baec dicenda sunt. Quantum ad sensum lu- 
milem el corporalem atiinct, divinior quadam ma- 
nifestatio in tentorio, et in templo coinpleto facta 
fuit, et (n facie Moysis, qui cum divina natura con- 
versatus fuerat, quantum vero ad anagogen, οἱ al- 
tiorem intelligentiam, ea qux de Deo accurate agno- 


** Exod. xt, 52, 93. **-MIE Reg. vini, 106, 1. μα Eon. xxxiv, 29, 20. "! Luc. ix, 29, scq. 
ibid. 6 


ni, 7, seq. "^ ibid. 48. 7* Il Cor. iv, 5, 4. 
(50) Vulgata Graeca, στήχειν λειτουργεῖν. 


σται τὸ δεδοξασµένον ἓν τούτῳ τῷ μέρει ἕνεχεν tf 
ὑπερθαλλούστς δόξης: εἰ γὰρ τὸ καταργούµενον bà 
δόξης, πολλῷ μᾶλλον τὸ µένον ἐν δόξη * » ὅπου δ᾽ 
« Ἡμεῖς δὲ πάντες, ἂν αχεχαλυμμένῳ προσώπῳ dy 
δόξαν Κυρίου κατοπτριζόµενοι, τὴν αὐτὴν εἰχόνα pt 
ταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ie 
Κυρίου Πνεύματος» xoi πάλιν μετ ὀλίγα' e Et 
xai ἔστι κεχαλυμµένον τὸ Εὐαγγέλιον ἡμῶν, bv 98 
ἀπολλυμένοις Ec: χεκαλυμμµένον  ἓν οἷς ὁ θεὺς τῶ 
αἰῶνος τούτου ἐτύφλωσε τὰ νοήµατα τῶν ἀπίσννι 
εἰς τὸ μὴ χαταυγάσαι τὸν φωτισμὸν τοῦ Εὐαιτίν 
τῆς δόξης τοῦ Χριστοῦ, ὃς ἐστιν εἰχὼν τοῦ Otov^! 
xai πάλιν μετ) ὀλίγα: « "Oct ὁ θεὸς ὁ εἰπὼν ix ex 
τους φῶς λάμψαι, ὃς ἔλαμψεν tv ταῖς χαρδίαις ἡμῶν 
πρὸς φωτισμὸν τῆς γνώσεως τῆς δόξης τοῦ θεῶῦ, ἓν 
προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ.» ἝἜχαστον δὲ «ο 
ἀχριθῶς vuv διηγήσασθαι οὐχ ἀπαιτεῖ ἡ προειµέή 
τῆς εὐαγγελικῆς λέξεως διῄγησις’ πλὴν ὡς διὰ for 
χέων τοιαῦτα λεχτέον' ΄Όσον μὲν χατὰ τὸ cups, 
χὸν θειοτέρα τις γέγονεν ἐπιζάνεια ἓν τῇ σκηνῇ, καὶ 
ἐν τῷ ναῷ συντελεσθεῖσι, καὶ ἐν τῷ προσώπῳ Met 
ciue τῇ θείᾳ φύσει ὁμιλήσαντος * ὅσον δὲ χατὰ τῇ 
ἀναγωγὴν τὰ περὶ θεού ἀχριδῶς γινωσκόμενα, n 
τῷ ἐπιτγδείῳ δὲ ὑπερθολὴν xaÜapótrtog vp θεωρού” 
μενα, δόξα ἂν λέγοιτο εἶναι θεοῦ ὀφθεῖσα . ἐπεὶ ὁ Xi* 


1 li Ov. 


COMMKNT. IN JOAN, TOMUS XX3II. 


ἄνος, xal ὑπεραναθὰς πάντα ὑλιχὰ vous, ἵνα A scuntur, quzeque acie mentis dispiciuntur, apte pro- 


σῃ τὴν θεωρίαν τοῦ 8:02, ἐν οἷς θεωρεῖ, θεο- 
ι. λεχτέον. τοιοῦτον εἶναι τὸ δεδοξάσθαι τὸ 
tov τοῦ.θεωρήσαντος τὸν θὲὸν, xal ὁμιλήσαν- 
xj, xat συνδιατρίφαντος τοιαύτῃ θέᾳ, ὡς τοῦ- 
Εεροπιχῶς τὸ δεδοξασµένον πρόσωπον Μωῦ- 
λεοποιηθέντος αὐτῷ τοῦ vou. Κατὰ τοῦτο δὲ 
Απόστολος ἔλεγε τό; ε Ημεῖς δὲ πάντες, àva- 
μμένῳ προσώτῳ τὴν δόξαν Κυρίου χατοπτρι- 
, τὴν αὐτὴν εἰχόνα μεταμορφούμεθα.; Ὢσ- 
ἡ to) νυχτερινοῦ φωτὸς λαμπρότης ἀνατεί- 
τοῦ ἡλίου ἀμαυροῦται, οὕτω ἡ ὑπὸ Μωῦσέως 
εὺ τῆς ἐν Χριστῷ ' σύγχρισιν γὰρ οὐκ εἶχεν ἡ 
ατῷ ὑπεροχὴ fj» γινώσχων (51) τὸν Πατέρα 
; περὶ αὐτοῦ πρὸς τὰ ὑπὸ Μωῦσέως γνωσθέν- 


pter excellentiam piritatis dicentur esse gloria Dei 
conspecta, quoniam mens mundificata, et qux» ma- 
terialia cuncta transcenderit, .ut .4ccurate intueatir. 
visionem Dei, ob ea qu: intuetur, deificatnr. .Dicen- 
dum est etiam ejusmodi esse glorificari faciem ejus 
qui Deum intuitus fuerit, et cum ipso conversatus, 
quique cum hujusmodi visione consuetudinem la- 
buerit, ut tropice glorificata fuisse Moysis facies 
intelligatur, quia mens illius deificata fuerit. Ia hanc 
sententiam Apostolus quoque dicebat"*: « Nos au- 
tem omnes retecta facie gloriam Domini. in speculo. 
reprzsentantes, ad eamdem imaginem transforma. 
mur.» Ut autem nocturnz lucis splendor exoricnte 
sole offuscatur, sic Moysis gloriz: tenebras offundit 


, δοξάσαντα τὸ πρόσωπον τῆς φυχῆς αὐτοῦ: B gloria quie est iu Christo: 4&9 cum alioqui οχ- 


πργουµένη εἴρηται ἡ ἐπὶ Μωῦσέως δόξα ἀπὸ 
ερδαλλούσης ἐν Χριστῷ δόξης. 


cellentia qu: est in Christo comparationem non 
liabea!, qua agnoscens Patrem Christus, longe ma- 


ifleatus fuit quam fucrit Moyses ex his qui» a se cognita fuere, et qui glorificaverunt faciem 
ejus. Wicirco gloria in Moyse exsistens dicta est destrui a supereminenti gloria qux est in Christo, 


Γούτων δη ἡμῶν χατὰ δύναμιν Ev βραχέσιν, 
αρεθέµεθα, λελεγµένων, ἑπανέλθωμεν ἐπὶ τό; 
δοξάσθη ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπον, xal ὁ θεὸς ἐδο- 
lv αὐτῷ.» Γινώσχει οὖν τὸν Πατέρα ὁ Υἱὸς, 
ip γινώσχειν αὐτὸν ὄντι μεγίστῳ ἀγαθῷ, xat 
ἂν ὁ ἐπὶ τελείαν γνῶσιν ὢν, ἣν γιώσχει (32) 
τὸν Πατέρα, ἑδοξάσθη * οἶμαι, ὅτι, καὶ ἑαυτὸν 
ων, (ὅπερ xaX αὐτὸ οὗ μαχρὰν ἀποδεῖ (55) τοῦ 


ου.) ἑδοξάσθη ix τοῦ αὐτὸν ἑγνωχέναι. El δὲ C 


X τῶν ὅλων γνῶσις (24) συμπληροϊ τὸ µέχε- 
; δόξης αὑτοῦ, ὅσα ἑστὶ χρυπτὰ xai ἑἐμφανῆ 
Όντος, ζητήσεις χαὶ µήποτε (59) τοῦτό ἐστι 
t αὐτοσοφία, 7] τῷ λεγομένῳ αὐτουιῷ τοῦ áv- 
) τὸ δεδοξάσθαι Ex τοῦ ἡνῶσθαι τῇ σοφίᾳ. Ταύ- 
πᾶσαν τὴν δόξαν, fiv ἐδοξάσθη ὁ ὙΥἱὸς τοῦ àv- 
^, δωρησαμένου τοῦ Πατρὸς ἑδοςάσθη. Πολλῶν 
J9 τῶν συμπληρούντων τὴν δύξαν πᾶσαν τοῦ 
ου, τὸ xav ἐξοχὴν τούτων ἁπάντων ὁ θεός 
je» τῷ γινώσχεσθαι ἀπὸ τοῦ Yloo, οὐχ ἁπλῶς 
ξαζόμενος, ἀλλ bv Υἱῷ δοξαζόµενος ' xaü' ὃ 
μηρὸν μὲν, xai μεῖνον f) xa0' ἡμᾶς ἐστι τὸ 
agi ἑαυτοὺς ἐπιδοῦναι τηλικούτου λόγου’ 
b τολµητέον ὑποθάλλειν τὸ ἐν τῷ τόπῳ ζητη- 
υνάμενον. Zr: δὲ εἰ ἕνεστι δοξασθΏναι τὸν 
x1p& xb δοξάζεσθαι ἐν Yüp, ὡς ἀποδεδώχαμεν, 
ag αὑτὺν (50) &v ἑαυτῷ δοξαζόµενον, ὅτε, ἐν 
εοῦ γινόµενος περιωπῇ, ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ γνώσει, 
ἑαυτοῦ θεωρίᾳ οὔσῃ µείζονι τῆς (57) ἐν Yi 
€, ὡς ἐπὶ Θεοῦ χρὴ νοεῖν τὰ τοιαῦτα, δεῖ λέ- 
Cor. 11. 18. 7 Joan. xui, 55. 


Codex Regins, Qv γινώσκων. 
liem codex Regius, οἱ ἐπὶ τελείαν γνῶσιν, 


υσχει. 

Ὅπερ αὐτὸ xal οὐ μακρὰν ἁποδεῖ, etc. Ano- 
apud Pliotium eod, cxvii,. hoc nomine ac- 
n scribit Origenem, quod Filium d xerit, non 
e Patrem ut seipsum. Quo: ipsum hic vide- 
nificare. Nos rem. cxpecudimus ín. Origeuta- 
JETIUS. 


18. Verum enimvero cum hzc pro virili paucis 
disseruerimus de his αι in medium protulimus, 
redeamus ad illud : « Nunc glorificatus est Filius 
hominis, et Deus glorificatus est per ipsum "".»Agno- 
scens Patrem Filius glorificatus est ipsa Patris agni- 
tione, quae est maximum bonum, et tale ut Filius 
glerificettr in perfecta cognitione exsistens, . qua 
agnoscit Patrem. Arbitror vero etiam quod seipsum 
agnoscens (quie ipsa res non procul a priori abest), 
glorificatus sit, eo quod seipsum agnoverit, Àn vero 
eiiam universorum cognitio maguitudinem gloria 
ipsius compleat, quae sunt occulta, quaque aperta 
coguoscentis, qu:eres, et vide ne forte hanc glorifi- 
cationem Filius hominis habeat, quia unitus sit Sa- 
pientizg cuim ipse sit αὑτοσοφία vcl, ut vocant aà« 
τουιός [boc est Sapientia ipsa, vel Filius ipse.]- 
Πας autem omni gloria, qua glorificatus est Filius 
hominis , 4 Patre, qui hoc illi. donavit, glorificatus 
fuit. Multaque cuin sint gloriam omnem hominis 
qua compleant, his omnibus praestans cst Deus, 
qui non simpliciter a Filio, dum cognoscitur, glori- 
ficatur; sed per Filium glorificatur. Juxta quod, 


D audax quidem facinus, supraque caplum nostrum 


nosmetipsos permittere horum inquisitioni, sed ta- 
men audendum est suggerere quod hoc in loco in 
quastionem adduci possit. Quxro autem an possit 
gloria affici Dcus, preter gloriam quam habet in 
Filio, ita ut tradidimus, majori in se ipso gloria af. 
fectus, cum in sua ipsius est. specula, propter sui. 


(24) Codex Regius, male, γνῶσιν. — ! 
(35) Καὶ µήποτε, etc. Ita legitur in codice Bod: 
leiano, rectius, opinor, quam in codice Regio, qui 
sic habet : Καὶ µήποτε τοῦτό ἐστι τὸ εἶναι abt 
σοφία ἡ τῷ λεγομένῳ αὐτῷ Υἱῷ τοῦ ἀνθρώπου, τ 
ὃ-δοξάσθαι ἐκ τοῦ ἠνῶσθαι τῇ σοφίλ. 

(560) Codex ltegius, male, ttov ὡς. 

(57) Tic. Deest in codice liegio. 


8!9 


ORIGENIS un 


cognitionem et. sui contemplationem, quz major Α γειν, ὅτι εὐφραίνεται ἄγατόν τινα εὐαρέστησιν, xal 


esl contemplatione qux est in Filio, ut de Deo ta- 
lia intelligere par est : dicendum est perfundi eum 
ineffabili quadam delectatione, ct letitia, et gaudio, 
]n se ipso sibi placens et gaudens. Quibus vocabulis 
ego quidem utor non tanquam proprie convenien- 
tibus Deo, sed indigus indicibilium, ut ita loquar, 
verborum, quz solus ipse, οἱ Unigenitus Filius ejus 
cum ipso propria locutione effari potest vel cogitare 
de eo. 450 Czterum quoniam in hunc locum. de- 
venimus, ubi Deus per Christum gloriflcatur, ap- 
posite quaremus quomodoetiam per Spiritum san- 
etum glorifleetur, et per omnes a quibus conspecta 
fuerit vel conspiciatur gloria Domiui, Atque arbi- 
tror ego quidem totius gloriae Dei splendurem esse 
l'ilium, ut α Paulo traditiin est, dicente ; « Qui cum 
^it splendor gloriz ?5; » pervenire tamen particulares 
»plen-'ores ab hoc splendore totius glorie ad reliquam 
nataraur rationis capacem.A]ioqui non arbitror perci- 
pere aliquem posse omnem splendorem totius glorise 
De, uisi Filium Dei. Nttnc autem quando ceconomia, et 
mysterium. passionis Filii liominis pro omnibus fit 
non sine Deo, ( « Qvam ob causam Deus lam su- 
perexaltavit "*) glorificatus est, inquit **, Filius 
hominis, » non solus, « Deus enim per ipsum 
ettam giorificatus est. » Ad hujus loci similitudinent 
esponere quis poterit illud : « Nemo agnovit Filinm, 
nisi l'ater **; » et illud : « B-atus cs, Simon Barjona, 
quia caro, ei sanguis non revelavit tibi, sed Pater 
meus qui in. ccelis est *, » Quatenus eniin Filius 
non erat mundo agnitus ( «In mundo enim erat, οἱ 
mundus per ipsum factus 681, et inundus. eum ΠΟΠ 
cogaovit ** , ») nondum glorificatus erat per mun- 
dum, etiamsi, quod per mundum glorificatus non 
esset, damnum non erat Christi nou glori(icati, sed 
mundi Christum non glorificantis, Cum vero Pater 
eclestis revelavit his qui e mundo erant Jesu co- 
gnitionem, tuuc glorificatus est Filius hominis per 
illos, qui eum cognoverunt , et per eamdem gloriam 
qua glorificatus fuit iiter eos qui eum cognoverunt, 
acquisivit gloriam cogioscentibus ipsum. Qui enim 
reiecta facfe gloriam Domini in speculo. reprzsen- 
tant, ad illius imaginem Lransformantur δὲ. Vide 
vero unde a gloria dicat el ubi ad gloriam, nimirum 
a gloria glorificati ad gloriam glorificantium. Cum 
igitur venit ad ocouomiain, à qua et mundo | illu- 
cescere atque. eiiam cognitus glorificari debe- 
bat, propter. gloriam glorificantium eum, dixit : 
« Nunc glorilicatus est Filios hominis : » el quo- 
niam nemo cognovit Patrem, nisi Filius, el cui 
Filius revelaverit 55, revelaturusque erat Patrem 


78 febr. 1, 5. 
), 10. 


(58) Mse' αὑτότ. Ferrarius legebat μετ) αὐτοῦ. 

(59) Post verba, & τὸν Yiby αὐτοῦ, editio Huetii 
habet: εἰ προσέθον xat τὸ πνεῦμα τὸ αὐτοῦ, ἄριστά 
σοι ἂν ἐθεολογεῖτο, χαὶ τελεώτατχ. Verum haoc a 
Ferrario omissa sunt, οἱ in. codice Bodleiano est 
raum observatio marginalis seribe. in. Origenem 
&uiniadvertentis, 


19 Philip. 11, 9. 
^ || Cor, in, d5. 


89103n. xil, 91. 


εὑφροσύνην, xal χαρὰν, ἐφ᾽ ἑαυτῷ εὑαρεστούμενς, 
xaX χαίρων. Χρῶμαι δὲ τούτοις ὀνόμασιν οὐχ ὡς χν- 
ρίως ἂν λεχθτσομένοις ἐπὶ Θεοῦ, ἀλλὰ ἆ πορῶν τῶν, 
Iv οὕτως ὀνομάσω, ἀβῤόρτων βημάτων, & μόνος αἰ- 
τὸς δύναται, xa μετ αὑτὸν (08) ὁ Μονογενὴς αὐτῷ 
ἓν γυρίαᾳ λέξει λέγειν, Ἡ φρονεῖν περὶ αὐτοῦ. "Emil 
δὲ Ey τῷ τόπῳ γεγόναμεν τοῦ τὸν Θεὺν δοξἀζεσθαι ly 
Χριστῷ, παραχειµένως ἂν ζητήσαιµεν πῶς δοξλνατο 
καὶ ἐν τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, xol £y. πᾶσιν οἷς ὤφβη 
δόξα Κυρίου, f| ὀφθήσεται. Ὅλης μὲν οὖν οἶμα: eic 
δύξης τοῦ θεοῦ αὐτοῦ ἁπαύγασμα εἶναι τὸν Ylby, κα- 
τὰ τὺν εἰπόντα Παῦλον' « Ὁς ὢν ἁπαύγασμα te 
δόξης.» φθάνειν µέντοιγε ἀπὸ τοῦ ἁπαυγάσμετς 
τούτου tf; ὅλτης δόξης μεριχὰ ἁπαυγάσματα irl ὃν 


D λοιπὴν λογιχὲν κτίσιν» οὐχ οἶμαι γάρ τινα 5b αν 


δύνασθα: γωρῖσαι τᾶς ὅλης δόξης τοῦ Θεοῦ diy 
σµα, ἃ τὸν Υἱὸν αὐτοῦ (59). NÀv οὖν, ὅτε fj οἰχοκρία 
τοῦ ὑπὲρ πάντων πάθους (40) τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρά- 
σου γίνεται οὗ χωρὶς θεοῦ, (εΔιὸ 6 θεὸς αὐτὸν Ute 
ὑφωσεν, ») «ἐδοξάσθη,» «roiv, « ὁ Yibz τοῦ ἀνθρώτονιι 
o) μόνος" « xal ὁ θεὸς ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ. » Καὶ οἳ- 
τως ὃ ἂν τὰ χατὰ τὸν τόπον τις διγγἑσαιτο. Γέχρα- 
πται ' εΟὐὺδεὶς ἔγνω τὸν Yiby εἰ uh 6 IIachp, » χαὶ 
efprizat * εΚαὶ µακάριος eT, Σίµων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρς 
χαὶ αἷμα ojx ἀπεχάλυψέ σοι, ἀλλ fj ὁ Hacfp uoo $ 
οὐράνιος.» Όσον οὖν o)x ἔγνωστο 2 Υϊὸς τῷ χόσµῳ, 
(« Ἐν τῷ χόσμω γὰρ ἣν, x2Y ὁ χύσµος δι αὐτοῦ ἐγέ- 
νετο, xat ὁ χόσµος αὐτὸν οὐχ ἔγνω }) οὐδέπω ἓν s- 
apap ἐδεδόξαστο (41), καὶ $v ἡ ζημία τοῦ μὴ δεδοξά- 
σθαι αὐτὸν Ev τῷ κὐσμῳ o) τοῦ μὴ δεδοξἀσµένου, 
ἀλλὰ τοῦ μὴ δοξάκοντος αὐτὸν κόσμου’ ὅτε δὲ àms- 
χάλυφεν ὁ οὐράνιος Πατὴρ οἷς ἀπεκάλυόΦεν ἀπὺ τοῦ 
χόσμου οὖσι την τοῦ Ἰησοῦ γνῶσιν, τότε ἐδοξάσθη 0 
Yib; τοῦ ἀνθρώπου £v τοῖς Σγνωχόσιν αὐτόν χαὶ δι 
Tg ἑἐδοξάσθη δόξης ἐν τοῖς ἐγνωχόσιν αὐτὸν, περιὲ- 
ποίησε δόξαν τοῖς ἑγνωκόσιν αὐτόν (42) * οἱ γὰρ dva- 
χεχαλυμμένῳ προσώπῳ τν δόξαν Κυρίου χατοπτρι- 
ξόμενοι τὴν αὐτὴν εἰχόνα μεταμορφοῦνται. Ὅρα ἃ 
πόθεν ἀπὸ δόξης φησὶ, xaX oU εἰς δόκαν ' ἀπὸ δόξης 
τῆς τοῦ δοξαξοµένου, εἰς δόζαν τὴν τῶν δοξαξζόντων. 
Ἱνίκα οὖν Ύλθεν ἐπὶ τὴν οἰχονομίαν, ἀφ᾽ $c ἔμελλεν 
ἀνατέλλειν τῷ χόσμῳ, χαὶ Υ.ινωσχόµενος δοξάζεσθαι 
πὶ δόξη τῶν δοξαζόντων αὐτὸν, εἴπε τό" « Νῦν ἔδος 


D ζάσθη ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου * » χαὶ ἐπεὶ οὐδεὶς ἔγνω 


τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ Υϊδς, καὶ ᾧ ἂν ὁ Yib; ἁτοπκαλύ- 
Qr, ἔμελλε δὲ bx τῆς οἰχονομίας ἀποχαλύπτειν τὸν 
Πατέρα ὁ Yibz, διὰ τοῦτο xal ὁ θεὸς ἐδοξάσθη ἓν αἲ- 
τῷ. Ἡ τό: «Καὶ ὁ θεὺς ἑἐδοξάσθη Ev αὐτῷ, » συνεξε- 
τάτεις τῷ * €'O ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν Πατέρα τὸν 
πέμφαντά µε' » θεωρεῖται γὰρ ἑντῷ Λόγω ὄντι θεῷ, 


5! Μα]. 1,97; Luc. x,92.. **Mauh.xvi, 17. 3 Jean. 
5 Mattb, 1, 27; Luc. 1,22. 


(4*) Codex Bodleianus, πάθους» editio Huetii, 
παθόντος. 

44) Codex Bodleianus, δεδόξασται. 

(ia) Καὶ δι ἧς £0c£dc0n δόξης ἐν ποῖς ἐγνω- 
κόσιν αὐτὸν περιετοίησεο δόξαν τοῖς ἑγνωχόσηυ 
αὐτόν. Mac. desiderantur ἐπ codice Regio, sed 
exstant iu Dodleiano. eaque viderat. Ferrarius. 


COMMENT. IN JOAN. TOMUS XX YII. “ 


bw τοῦ θεοῦ ἀοράτου ὁ γεννῄήσας αὐτὸν Πατὴρ. A Filius ex economia, hanc ob causam etiam Da- 


δόντος τῇ εἰχόνι τοῦ &opázou θεοῦ εὐθέως ivo- 
κεµένου xal τῷ πρωτοτύπῳ τῆς εἰχόνος τῷ Ia- 
τι δὲ xai οὕτως σαφἑστερον ἂν τὰ χατὰ «bv 
ιαμθάνοιτο Ὡς διά τινας τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ 
μεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσιν, οὕτω διὰ τοὺς ἁγίους, 
πεται τὰ χαλὰ ἔργα λαμπρύτατα ἔμπροσθεν 
Ἰρώπων, δοξά-εται τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς τοῦ 
οὐρανοῖς' ἐν τίνι οὖν ἐδυξάσθη τοσοῦτον ὅσον 
Ἰησοῦ, ἐπεὶ « ἁμαρτίαν οὐχ ἑποίησε, prt 
δόλος Ev τῷ στόµατι αὐτοῦ, » μηδὲ ἔγνω ἁμαρ- 
Καὶ τοιοῦτος οὖν ὢν ὁ ὙΥἱὸς ἑδοξάσθη, xai ὁ 
Ὀξάσθη Ev αὐτῷ. El δὲ ὁ zb, ἐδοξάσθη ἐν αὖ- 
πδωρεῖται αὐτῷ ὁ Πατὴρ τὸ μεῖτον οὗ ὁ Υἱὸς 
θρώπου πεποίηχε' μεῖζον γὰρ τῷ δοξάσαντι 
Μι, ἑλάττονι τὸν διαφέροντα, χατὰ τό. « Ὁ Πα- 
tpa, ps μείζων (45) µου ἐστὶ, » τὸ &o£a- 
€&bv Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου τοῦ (443) τὸν ἑλάττονα 
δῷ (45) χρείττονι. Καὶ πολλῷ Ye ὑπερέχουσα 
ἐν τῷ Yl ἐστιν, ὅτε δοξάζει αὐτὸν ὁ Πατὴρ, 
Πατρὶ, ὅτε ἑδοςάσθη 6 Πστῃρ £v τῷ Υἱῷ. Καὶ 
γε τὺν μείζονα ἀμειθόμενον τὴν δόξαν, fiv 
y αὐτὸν ὁ Υὶὸς, χαρίσασθαι τῷ Υἱῷ τὸ δοξά- 
ὃν kv αὐτῷ, ἵν ὁ Υἱὸς T ἐν τῷ θεῷ δοξαζόµε- 
P ἐπεὶ ὅσον οὑὐδέπω ταῦτα Ὑίνεσθαι ἔμελλε, 
b τὸ δοξάζεσθαι τὸν Υἱὸν £y τῷ θεῷ), διὰ τοῦ- 
έρει τό' « Καὶ εὐθὺς δοξάσει αὐτόν. » Ταῦτα 
ἰγνοοῦμεν πρλλῷ εἶναι ἑλάττονα ὧν χωρεῖ ὁ 
ξετανόμενος, ἁποχαλύπτοντος τοῦ θεοῦ, xal 
ὤντος τοῦ Λόγου αὑτοῦ εἰς τὸ παραστῆσαι τΏν 
00 θεοῦ, καὶ ᾧ δύναται δωρήῄσασθαι ὁ Παττρ 
ενος γνωσθῆναι τὴν πᾶσαν δόξαν τοῦ θεοῦ: 
ραχεῖς xaX πολλῷ ταπεινότεροι τῆς ἀξίας τῶν 
καὶ ἐπὶ τοῖς ἐχτεθεῖτ, χάριτας ὁμολογοῦμεν 
P οὖσι πολλῷ µείνοσι (40) τῆς ἡμετέρας 


e exsistente Verbo &uo ad demonstrandum 


ter per Filium glorificatus est. Vel illud : «Et: 
Deus glorificatus est per ipsum,» examinabis simul : 
cum illo dicto : «Qui vidit me, vidit Patrem, qui 
A51 misit me **. » Videtur enim in Sermone exi- 
stenti Deo, et imagine invisibilis Dei Pater qui 
ipsum genuit : cum is qui inspexerit in imagine 
invisibilis Dei, statim inspicere etiam possit in. 
Patre, qui est primum exemplar. Adhuc hunc in- 
modum apertius etiam interpretari potest hic locus : . 
cum enim per sanctos, quorum videntur bona opera . 
splendidissima coram lLominibus *', glorificetur 
nomen Patris in coelis, quemadimoduin etiam nomen 
Dei per quosdam blasphematur inter gentes *5, in . 
quonam perinde glorificatus est Pater, atque in 


D Jesu, quandoquidem « peccatum non fecit , ncc in- 


ventus fuit dolus in ore ejus 9, » neque cognovit 
peccatum ? Talis igitur cun esset Filius, glorifica- 
tus cst, et Deus gloriflcatus per ipsum est. Quod sl: 
Deus glorificatus est per ipsuin, Deus illi vicissim 
donat quod majus est re illa quam fecit Filius 
liominis. Majus euim est qnod Filius honinis glo- 
rificatus fuerit per Déum , inferior per prestantio- 
rem, quam quod inferior glorificaverit Deum prz-. 
stantiorem juxta illud : « Pater qui tnisit me, major 
ine est **. 9 Atque profecto longe excellentior gloria 
est in Filio, quando glorificat ip:um Pater, quaw 
sit in Patre, quando glorifícatus fuerit per Filium. 
Decebatque profecto , ut major vicissim rependens 
gloriam, qua glorificarat eum Filius, gratificaretue- 
Filio glorificando eum in se Patre. Deinde quoniam - 
hzc jam futura erant (dico autem glorificari Fi- 
lium hominis per Deum) idcirco subjungit : « Et 
contínuo glorificabit eum 5). » Nec vero ignoramus 
hiec longe inferiora esse liis quxe praisseus requirat 
locus, quem nunc examinamus revelante Deo, ot. 
gloriam Dei : [ (47*) cuique Pater dare possel, ut 


Dei gloria cognosceretur. ] Quare veluti parvi, et longe abjeetiores quan dignitas serino- 
igat, gratias Deo agamus pro bis quz exposuimus; quie longe sunt majora uostra dignitate. 


Τεχνία, ἔτι μιχρὸν μεθ) ὑμῶν ei Ζητὴσε- 
xài χαθὼς εἶπον τοῖς Ἰουδαίοις, ὅτι που 
uw, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν, xal ὑμῖν λέγω 
Συναγαγὼν ix τῶν Εὐαγγελίων τὰς ὡς ὑπὸ 
τοῦ Σωτήρος ἡμῶν λεγοµένας πρὺς τέχνα φω- 


19. « Filioli, adhuc paulisper vobiscum sum. 
Quieretis me, el sicut dixi Judaeis : Quo ego abeo, . 
vos non potestis venire ; et vobis dico nunc **, ». 
Cum collegeris ex Evangeliis voces quse dieuntur a 
Servatore nostro, tanquam a patre ad filios, confi- 


ῥῥει λέγειν, ὅτι τινῶν ὁ Σωτηρ Πατήρ ἔστιν' D dito dicere Servatorem esse aliquorum patrem. 


γὰρ παραλυτικχῷ φησι" € θάρσει, τέχνον, 
l σοι αἱ ἁμαρτίαι' » τῇ δὲ αἱμοῤῥοούσῃ, ε«θύ- 
h πίστις σου σέσωχέ σε. » Καὶ νῦν τοῖς µα- 
λέγει τό' « Τεχνία, » ἑμφαίνοντος, οἶμαι, cl 
ὑποχοριστικοῦ, xal διδάσχοντος τὴν ἔτι βρα- 
τῆς τῶν ἀποστόλων φυχῆς τότε. ᾿Εὰν δέ τις 
ιρ᾽ οὖν ὁ παραλυτιχὸς ἀχούων, Τέχνον, ἐντελέ- 
jv τῶν (47) πρὸς οὓς ὁ Λόγος qnot, « Τεχνία»ν 
, ὅτι, e τις µέν ἐστι τεχνίον, πάντως ἐστὶ 
in. xir, 45. 5 Maul, v, 16. 
. 9* Joan. xin, 353... ** Matth. ix, 9. 


;odex Regius, male, χατὰ ó Πατὴρ ὁ πέµ- 
ζων, etc. 

Γοῦ. Deest in codice legio. — . 

Mq. Deest in eodem codice Regio. 


55 [tom, i, 24... **] Petr. 0, 22. 
** Matth, ix, 22, 


Inquit eniin paralytico *! : « Confide, fili, remittun- 
tur tibi 4454 peccata ; » feminz vero fluxu sangui- 
nis laboranti : «Filia, fides tua te salvam fecit **.» 
Nunc etiain discipulis inquit : « Filioli ; » osten- 
dente, opinor, Jesu nonnullum blandientis affe- 
ctum, simulque docente apostolos etiani tum animo 
pusillus esse. Sin vero quarat aliquis num paraly- 
ticus. dictus filius, honorabilior siv illis quibus 
Filius Dei dixit, « Filioli,» is sciat eum qui sit filio- 
10 Joan, xiv, 28. — *! Joan. 


(46) Codex Regius, μεῖςον. 
(17) Tiv. Deest in codice Regio. 
(13) Haec supplevimus e Perionio. 


835 ORIGENIS 8 
lus. esse etiam omnino filium propter quod nec A τέχνον’ διὸ ob χεχώλυται τὸν παραλυτικὸν λεγόμενον 


paralyticus dictus [ilius , prohibitus est esse etiam 
fliolus : quemadmodum etiam necesse non est ut 
paralyticus nuncupatus filius, honorabilior sit his 
quos Filius Dei dixit filiolos. Proinde sciamus 
necesse est, non ut in liominibus evenit, ut qui 
filius alicujus fuerit, is illius postea esse frater non 
possit, ita evenirein Jesu ut aliquis ex filio immu- 
tari non possit ut sit iilius frater. Quamobrem hi 
quibus dixit, «Filioli,» post Servatoris resurrectio- 
nem (tanquam immutato Jesu ex resurrectione ) 
fratres. illius efficiuntur, qui antea illis dixerat, 
« Filioli : » unde et scriptum est : «Vade ad fratres 
meos, et dic illis : Ascendo ad Patrem meum, et 
Pawem vestrum; et Deum meum , et Deum 
vestrum ?*.» Et fortasse quemadmodum licel etiam 
ex servo Jesu immutari ; nam servi erant. etiam 
discipuli, antequam fierent filioli, ut ex hoc dicto 
perspicuum est : « Vos vocatis me Magistrum οἱ 
Domiuum, et bene dicitis, sum etenim ?95 ; » et ex 
ilis : « Non esl servus major domino suo ο, quod 
scriptum est ante hxc verba : « Filioli, adhuc pau- 
lisper vobiscum sum ** ;» inspicies an servus effi- 
ciatur prirnum discipulus, deinde filiolus, postremo 
frater Christi, et filius Dei. Inspicies etiam an disci- 
pulus ioter hos dicendus sit, qui percepturus sit, eo 
quod seipsum exhibuerit, serinonis scientiam; ad- 
discens a tali tantoque przceplore sapientiam Dei, 
Ceterum hoc dictum : « Adhuc paulisper vobiscum 
sum,» juxta simpliciorem quidem sensum, quod ad 
coutextum attinet, apertum est, quoniam jam futu- 
rus non erat amplius cum diseipulis; primuu qui- 
dem comprehensus a. cohorte, et tribuno , et a Ju- 


daicis ministris qui eum ligatum 2bduxerunt ad 
Ánnam primum, postea vero Pilato iraditus, et 
deinceps ad crucem condemnatus, ac demuin factus 
tribus diebus οἱ tribus noctibus in corde terra. 
Juxta profundiorem vero sensum quares an forte 
post illud « paulisper, » jam non fuerit cum illis, 
non eo quod illis non adfucrit 43 secundum car- 
mem, εἰ eo quod descenderit cum anima sua. ad 
inferos (hujus enim rei eausa non. prohibebatur 
esse eiiam cum discipulis ille qui dixerat : « Ubi 
duo, vel tres congregati fuerint in nomiue mco, 
eliam ego sum in medio eorum ?*; » ct : « Ecce 
ego vobiseum suin omnibus diebus usque ad con- 
summationem &ceuli !, » sed eo quod illud implere- 
tur : « Omnes vos offendemini mca causa in nocte 
hac : scriptum est enim : Percutiam pastorem, et 
dispergentur oves gregis *, » idcirco. non amplius 
futurus esset cum illis, quia cum diguis est solis. 
Verum contra hoc objiciet aliquis illud : «lu medio 
vesiruim stat, quem vos nescitis *,» dicens eum cum 


5 Joan, xx, 17. ?* Joan. xii, 10. " ibid. 16. 


20. ΜΑΙ, xxvi, 51... ? Joan. 1, 26, 


(48) Codex Bodleianus, µεταποιωθέντος. 

49) Mob. Deest in codice Regio. 

50) Μαθητὴν δὲ ἐν τούτοις.... Ói'€ ac xd.lcv τὴν' 
σοφίαν τοῦ θεοῦ. Mac desiderantur in codice Ke- 


D 


D 


τέχνον εἶναι καὶ τεχνίον' ὥστε obx ἀνάγχη τὸν ὁκ- 
µασθέντα τἐχνον τὸν παραλυτικὸν εἶναι ἐντελέστερον 
τῶν πρὸς οὓς ὁ Λόγος εἶπε τὸ τεχνία. Χρὴ δὲ εἰδένα, 
ὅτι οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων οὐ δύναται τὸ τέ- 
χνον γενέσθαι ὕστερον ἀδελφὸς οὗ ἔφθασεν εἶναι τέ- 
xvov, οὕτως ἀδύνατον μεταθαλεῖν Ex τέχνου τοῦ T» 
σοῦ πρὸς τὸ γενέσθαι αὐτοῦ ἀδελφόν. Οὗτοι γοῦν πρ 
οὓς εἶπε, « Τεχνία, » μετὰ τὴν τοῦ Σωωτῆρος ἀνάστα- 
σιν, (ὡσπερεὶ µεταποιηθέντος (48) ἀπὸ τῆς ἀναστή- 
σεως Ἰησοῦ,) Υίνονται τοῦ πρότερον εἰπόντος, ι Tr- 
χνία, » ἁδελφοί” διὸ γέγραπται" « Πορεύου πρὺς πὺς 
ἀδελφούς µου (49), xal εἶπε αὐτοῖς' ᾽Αναθαίνω κρὶς 
τὸν Πατέρα µου, xal Πατέρα ὑμῶν, xai θεόν wm, 
καὶ θεὺν ὑμῶν. » Καὶ τάχα ὥσπερ ἔστι μεταθαλῶν 

ix δυύλου Ἰτσοῦ, δοῦλοι δὲ ἦσαν οἱ µαθηταὶ πρὸ v 
εἶναι τεχνία, ὡς δήλον ἐκ τοῦ. « "Yel φωνεῖκέ µε, 

ὁ διδάσκαλος, χαὶ ὁ Κύριος, xal χαλῶς λέγετο εἰ 
γάρ' » χαὶ τό' « Ox ἔστι δοῦλος µείζων τοῦ χυρίω 
αὑτοῦ, » ἀναγεγραμμένον πρὸ τοῦ" « Τεχνία, ἔτι uie 
κρὺν μεθ) ὑμῶν εἰμι » ἐπιστήσεις δὲ εἰ ὁ boul; 
πρότερον μαθητῆς γίνεται, εἶτα τεχν[ίον. εἶτα ἀδελ- 
φὸς Χριστοῦ, xal υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Μαθητὴν δὲ ἐντού- ! 
τοις λεχτέον τὸν Ex τοῦ παρέχειν αὐτὸν παραληΝό- 
μενον τὴν τοῦ Λόγου ἐπιστήμην, µανθάνοντα ἀπὺ οὗ 
τηλικούτου διδασκάλου τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ (50). TV 
6£* « "Ext μικρὸν μεθ) ὑμῶν εἰμι, » χατὰ μὲν τὸ ἁπλεύ 
στερον, ὡς πρὸς τὸ ῥητὸν, σαφές ἐστιν, ἐπεὶ ὅσον οὐ- 
δέπω ἔμελλε µηχέτι ἔσεσθαι μετὰ τῶν μαθητῶν zpl- 
τερον μὲν συλληφθεὶς ὑπὸ τῆς σπείρας, χαὶ τοῦ χι” 
λιάρχου, xal τῶν Ἰουδαϊκῶν ὑπηρετῶν, οἵτινες δῇ- 
σαντε, αὐτὸν ἁπήγαγον πρὸς "Ανναν πρῶτον μετὰ 
δὲ τοῦτο τῷ Πιλάτῳ παραδοθεὶς, xai ἑξης τὴν i 
σταυρῷ καταδιχασθείς: εἶτα ποιέσας iv τῇ xpo E 
τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας, καὶ τρεῖς νύχτας. Κατὰ à 59 
βαθύτερον ζητήσεις µήποτε μετὰ τὸ μιχρὸν χε 
Tv μετ αὐτῶν. ob τῷ μὴ παρεῖναι αὐτοῖς κατὰ cóggili 
χα, χαὶ τῷ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ εἰς ἄδου χαταθεθηχἑνασ” 
(τούτου γὰρ ἕνεχεν ἐχωλύετο (51) εἶναι καὶ µετὰ «ue 
μαθητῶν ὁ εἰπών' « Ὅπου δύο ἢ τρεῖς συντγµένον 
εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, xai ἐγώ εἰμι ἐν µέσῳ αὐτῶν, wl 
xal:« Ἰδου ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας7 
ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος' ») ἀλλὰ τῷ, πληρω- * 
θέντος τοῦ «Πάντες ὑμεῖς σχανδαλισθήσεσθε àv ἐμοὶ 
ἐν τῇ νυχτὶ ταύτῃ' γέγραπται γάρ' Πατάξω τὸν mut» 
μένα, xal διατκορπισθήσονται τὰ πρόδατα τῆς mol- 
µνης, » µηχέτι εἶναι μετ) αὐτῶν τὸν μετὰ τῶν ἀξίων 
µόνων τυγχάνοντα. Πρὸς τοῦτο δ' ἄν τις ἀνθυποφέροι 
τό" « Μέσος ὑμῶν ἑστήκει, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε, » M- 
Tov αὐτὸν εἶναι xal μετὰ τῶν μὴ γινωσχόντων αὐτόν, 
"Opa. δὲ µήποτε οὐ ταυτόν ἐστι τὸ εἶναι αὐτὸν μετά 
τινος, ὅπερ £v ἐπαγγελίᾳ ὡς ἀξίοις δίδοται, τῷ ἑστη- 
Ἀάναι αὐτὸν xal μὴ γινωσκόμµενον ἓν µέσῳ τῶν μὴ 
Υινωσχόντων’ ἓν ἐπαγγελίᾳ μὲν γὰρ τό: « Ὅπου δύ9 


[qu 


δδ ibid. 9o. *? Matth. xvii, 90. ! Mattb. XXVI, 


gio, sed exstant ia. Bodleiano, eaque viderat Fere 
yartus. 
. (91) Ἐκωλύετο. Scribendum videtur οὐχ kxe- 
AjETO, 


— ^- 


COMMENT. IN JOAN. TOXUS ΧΧΧΗ. 


συνηγµένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, κἀγώ εἰμι ἐν A his eliam esse a quibus non cognoscatur. Sed vide 


iov" » xai τό. « Ἰδοὺ ἐγὼ ps0 ὑμῶν εἰμ, 
iie ημέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, » 
Wow δὲ τό' ε Μέσος ὑμῶν ἑστίχει, ὃν ὑμεῖς 
2t6. Καὶ ἓν τῷ προχειμένῳ τοίνυν ὁ εἰπών" 
ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι, » φησὶ τό’ « Ἔτι μικρὸν 
div εἰμι.» Ὁ δὲ λέγων" € Ἔτι μιχκρὸν μεθ) 
lpt, » οὐχ ἂν παρόντι αἰσθητῶς τῷ Ἰούδφᾳ, 
όλου Ίδη βεθληχότος εἰς τὴν χαρδίαν σὐτοῦ, 
Bp τὸν Σωτῆρα, εἶπεν ἂν αὐτῷ τό, Μετὰ 
) εἰμι; οὖχ ἔτι γὰρ ἣν pes! αὐτοῦ, οὐδ' ὅτε 
b φωμίου ἐδίδου αὐτῷ; &XX ὅτε μετὰ τὸ do- 
ε Ίλθεν εἰς ἐχεῖνον ὁ Σατανᾶς, πολλῷ πλέον 
 Χριστὸς μετὰ τοῦ Ἰοῦδα, µαχρύναντος ἑαυ- 
| τοῦ Σωτῆρος' « Τίς γὰρ συμςώντσις Χρι- 
ὃς Βελίαρ; » El xaX μικρὸν δὲ ἔτι μετὰ τῶν 
ἔμελλεν εἶναι ὁ πατὴρ αὐτῶν Ἰησοῦς, χρῆ 
τὸ μέγα « τὸ μιχρὸν » ἐχεῖνο, εἰ xal μὴ ἣν 
UV, οὐδὲν Ἴττον ἐχεῖνοι ζητεῖν ἔμελλον τὺν 
' & ὁ Πέτρος μετὰ τὸ ἀρνήσασθαι πικρῶς 
οἶμαι, ζητῶν τὺν Ἰησοῦν. Nov. μὲν οὖν τό 
Mxpby μεθ) ὑμῶν εἰμι, » λέλεχται ὀλίγῳ δὲ 
, € Μιχρὺν, qnot, χαὶ οὐκ ἔτι θεωρεῖτέ µε’ 
ιν μικρὸν ὄψεσθέ µε’ » ὅτε λεγόντων τῶν µα- 
T6 ἐστι τοῦτο ὃ λέγει, µιχρόν; οὐχ οἴδαμεν 
' Ὑνοὺς ὁ Ἰησοῦς καὶ ὅτι Έθελον αὐτὸν Epto- 
εν αὐτοῖς' Περὶ τούτου ξητεῖτε μετ΄ ἀλλήλων, 
^, μικρὸν, xal οὗ θεωρεῖτέ µε’ xal πάλιν µι- 
αὶ ὄφεσθέ µε’ ᾽Αμὴν, ἁμὴν λέγω ὑμῖν, ὅτι 
t, καὶ θρηνήσετε ὑμεῖς' ὁ χόσµος δὲ χαρήσε- 
tg δὲ λυπηθἡσεσθε, ἀλλ᾽ f λύπη ὑμῶν εἰς χα- 
Ίσεται΄ » τὸ γὰρ μιχρὸν ἐχεῖνο, ἐν ᾧ οὐχ 
ὁ αὐτὸν, ἑζήτουν Ἰησοῦν' διὸ ἔχλαιον, xal 
^ hg λύπης αὐτῶν tl; χαρὰν µεταθαλλού- 
ἐπληροῦτο τό' « Καὶ πάλιν μικρὸν, xaX ὄψε- 
) Ἐν οἷς ἐξετάσεις εἰ ὁ μετὰ μικρὸν μὴ θεω- 
ν, εἰ μέλλει μετὰ τοῦτο ὄψεσθαι αὐτὸν, μετ) 
πάντως ὄφεται αὐτὸν, νοούντων ἡμῶν τό" 
ἁλιν μιχρὸν, καὶ ὄφεσθέ µε. » Τὸ δὲ ζητεῖν 
ὃν ζητεῖν ἐστι τὸν λόγον, xaX τῆν σορίαν͵, καὶ 
ιοσύνην, xai τὴν ἀλήθειαν, xaX τὴν δύναμιν 
, &rep πάντα ἑἐστὶν ὁ Χριστός. Τινὲς δὲ ζη- 
ὑτὸν τῶν ἑωραχότων σημεῖα, xal σὺν τῷ 
χι λαθόντων ἀπ᾿ αὑτοῦ ἄρτον, xaX φαγόντων, 
»ῦ ζητεῖν αὑὐτοῖς Ὑενομένου τοῦ τεθράφθα, 
Λόγου. « Ζητεῖτε γάρ µε, φησὶν, οὐχ ὅτι 
Ιμεῖα, ἀλλ ὅτι ἐφάγετε Ex. τῶν ἅρτων, xol 
Mjte. » Είτα ἐπεὶ πρότερον τοῖς Ἰουδαίοις 
€ Ἐγὼ ὑπάγω, χαὶ ζητήσετέ µε, καὶ ἐν τῇ 
ὑμῶν ἀποθανεῖσθε, » καὶ, « Ὅπου ἐγὼ ὑπά- 
€ οὗ δύνασθε ἑλθεῖν, » ἐπ᾽ ἐχεῖνο ἀναφέρων 
ἱμενόν φησι « Καὶ χαθὼς εἶπον τοῖς "Iou- 
ὅτι "Όπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε 
αἱ ὑμῖν λέγω ἄρτι » ὡς γὰρ ἐχείνοις, φησὶ, 
ον, οὕτω xal ὑμῖν' ἀλλὰ καὶ ὑμῖν τοῦτο λέ- 
teo πλείονος χρόνου’ οὕτω Υὰρ ἀχούω τοῦ" 
m. vi, Τὸ. 9-* Joau. xvi, 16-20. 


odex Regius, malc, µετ᾽ αὐτοῦ. 


ne forte idem non sit esse cuni aliquo, quod in 
promissione tanquam dignis datur, et stare in me- 
dio non agnoscentium eum. Cum enim sil in pro- 
missione illud : «Ubi duo, vel tres congregati fue- 
rint in nomine meo, ego etiam in medio eorum 
sum ; » et illud : «Ecce ego vobiscum sum omnibus 
diebus usque ad consuminationeimn saeculi, » non 
ejusmodi est illud : « In medio vestri stat, quem vos 
nescitis, » Proinde qui dixerat : «Ecce ego vobiscum 
sum, » in presenti contextu inquit :« Adhuc pau- 
lisper vobiscum sum. » Et qui dicit : « AJhuc pau- 
lisper vobiscum sum,» haudquaquam przsenti 
sensibiliter Jude, ín cujus cor jam immiserat 
diabolus, ut proderet Servatorem , dixit : Tecum 
sum; non amplius enim erat cum ipso, cum intin- 
clam offulam ipsi porrigeret. Quando vero post 
offulam ingressus est in Judam Satanas, multo minus 
erat cum illo Jesus, abducente procul seipsum a 
Servatore ; «Que enim convenientia Christi cum 
Beliar ^ ?*» Quamvis auamen adbuc paulisper cum 
filiolis futurus esset Jesus, ipsorum pater, sciamus 
oportet illud « paulisper, » magnum esse. Nain 
etiamsi cum illis non erat Jesus, nibiluminus qus». 
situri erant. Jesum ; quemadmodum Petrus. post 
negalionem amare flevit, quxrens, opinor, Jesum. 
Nune igitur illud : « Filioli, adhuc paulisper vobis- 
cum sum» dictum est : paulo autem post ait : 
« Pusillunm, et jam non videbitis me; et iterum 
pusillum , et videbitis me : » quando dicentibus 


C discipulis : « Quid est hoc, quod dicit, Pusillum ? 


nescimus quid loquatur, cum intellexisset Jesus 
quia vellent eum interrogare, dixit illis : De hoc 
quaritis inter vos, quod dixi : Pusillun, οἱ non 
videbitis me ; et iterum pusillum, et videbitis me: 
Amen, amen dico vobis : l'lorabitis, 45/5 οἱ lamen- 
tabimini vos ; imuudus autem gaudebit; vos autem 
morore afficiemini, sed moror vester vertetur. in 
gaudium *-*. » lllo enim pusillo tempore, quo non 
videbant euin, quaerebant Jesum. Quocirca plora- 
bant, et Jamentabantur, sed moerore comniutato 
illis in gaudium, implebatur tunc illud : «Et iteruin 
pusillum, et videbitis me. » In quibus disquires an 
is qui post pusillum ipsum visurus non est, si qui- 
dent postea illum visurus est, post tempus non lou- 
gum ipsum ommanino visurus sit; considerantibus 
nobis illud: « Et iterum pusillum , οἱ videbitis me. » 
Coterum quairere Jesum , est quarere sermoneni, 
sapientiam, justitiam , veritatem et potentiam Dei, 
qux? omnia est Christus. Quarunt vero quidam eun 
ex his qui sigua viderunt , quique cui ipso videre 
sumpserunt ab eo panem, et comeduat : habentibus 
illis quierendi causam, eo quod nutriti fuerint a 
Λόγῳ οἱ Filio Dei : « Quaritis enim. me, iuquit, 
non quia signa videritis, sed quia coinederitis ex 
panibus, et saturati sitis *. » Deinde quoniam antca 


Ἰ Joan. vi, 26, 


£21 


ORIGEMS 


$38 


Ju.leis dixerat : « Ego vado, et quzretis me, εἰ in A «Καὶ ὑμῖν λέγω ἄρτι, » ὅπερ οὐχ ἔστι ταὐτὺν τῷ» 


peccato vestro imortemini *;» et: «Quo ego vado, 
vos non potestis venire ; » ad illud referens id de 
quo agimus, inquit : « Et sicul dixi Judwis : Quo 
ego abeo, vos non potestis venire; ita etiam vobis 
dico nunc *. » Ut enim illis, inquit, hoc dixi, sic 
etiam vobis; sed vobis etiam hoc dico non de 
multo tempore. Sic enim ego intelligo illud , «etiam 
vobis dico nunc,» qux* non ident sonant ac si dixis- 
set : Et vobis dico, absque additione vocabuli, nunc. 
Judei enim, quos previderat morituros in peccato 
suo, ire nou poterant, nec ad breve tempus quo 
ibibat Jesus ; at vero discipuli post illud pusillum 
leripus, in quo non amplius futurus erat cum eis, 
propter ea qux superius diximus, poterant sequi 


Sermonem abeuntem ad suas ipsins dispensationes, D γεν, ἐχεῖνοι οὐχ ἑδύναντο ἀπελθεῖν;, ᾽Αλλ᾽ ἀρεῖ 


Lt nisi lis verbis, « quo ego vado, vos non potestig 
venire , »  prieposita fuissent hxc, «sicut. dixi 
Judxis,» simplicius ezistimassemus hzc etiam 
victa. fuisse, referentes verbum nunc. ad id tem- 
poris , quo auíma Jesu e vita decedebat. (ωρίθ» 
rum si Juda perituri erant , οἱ Jesus periturus, 
desceusurusque ad inferos, quomodo ire non 
po:erant quo Jesus abibat? Sed dicet aliquis 
A55 quod in paradiso Dei etiam futurus erat Jesus, 
3d quem, qui in peccatis suis moriebantur, proficisci 
non poterant; discipulos vero Jesu cum tunc ire 
nom possent, postea potuisse; idcirco Judais in 
peccato suo morientibus dictum fuisse : « Quo 
ego abeo, vos nonu pote.tis venire !^; » discipulis 
vero : « Quo ego abeo, vos mon potestis venire 
nune !!, » Elocutionis euim talis est ordo : Sicut 
dixi Judicis, eiiam vobis díco : Quo ego vado, vos 
non potestis venire nunc. Quanquam sic etiam uon 
parum quastionis lahet hic locus, propter hoc : 
« Filius hominis aget in corde terr» tres dies et 
tres noctes !'*. » Nam quomodo tres dies et tres 
noctes egit in corde terrze, qui simul atque cum 
decessisset e vita, futurus erat in paradiso Dei, juxia 
illud : « Hodie mccum eris in paradiso Dei 3 * » Sie 
δι ος)  perturbavit lioc dictum nonnullos, ceu abso- 
num, ul suspicari ausi faerint hzc verba : « llodie 
mecum eris in paradiso Dei, » addita fuisse Evange- 
lio ab aliquibus illud adulterantibus. At vero nos 


Καὶ ὑμῖν λέγω, χωρὶς προσθήκης τῆς, ὅρτι Ἰω- 
δαῖοι μὲν γὰρ οὓς προέθλεπεν Ev τῇ ἑαυτῶν &paz si. 
ἀποθανουμένους οὐκ ἐπὶ βραχυνόμενον χρόνον ο αν 
ἑδύναντο ἤχειν, ὅπου ὑπῆηγεν ὁ Ἰησοῦς οἱ δὲ uam 
ταὶ, μεθ) Gv ἔμελλε μιχρὸν χρόνον µηχέτι ἔσεσθ au 
μετ αὐτῶν, διὰ τὰ προειρηµένα οὐχ ἑδύναντο (πα, 
ἔπεσθαι τῷ Λόγῳ ἀπιόντι ἐπὶ τὰς ἑαυτοῦ οἶχο--... 
μίας. Καὶ εἰ μὴ προετέταχτο τοῦ. « Ὅπου ἑ..--- 
ὑπάγω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν, » τό « Komm 
εἶπον (54) τοῖς Ἰουδαίοις, » χᾶν ἁπλούστερον ἑἐδόχ. ---« 
μὲν ταῦτα εἱρῆσθαι, ἀναφερόμενα ἐπὶ τὴν ἀπὺ 4 
βίου ἔξοδον τῆς Ἰησοῦ φυχῆς vuv. El δὲ xa οἱ "IN 
δαῖοι ἀποθνήσχειν ἔμελλον, xal ὁ Ἰησοῦς dro summ] 
καὶ καταθαίνων (53) εἰς ἅδου, πῶς ὅπου ὁ Ἰησοῦς Gams 
fl 
ἔπει xal ἐν τῷ παραδείσῳ ἔμελλε γίνεσθαι πι 
0:09, ἕνθα οἱ μὲν iv. ταῖς ἁμαρτίαις αὑτῶν drea 
νούμενοι γίνεσθαι οὐχ ἔμελλον, οἱ GE τοῦ Ἰησοῦ  µα 
Or zal -ότε μὲν οὖν οὐχ ἐδύναντο Excel γδανέσθαι, D. «πε 
pov δέ’ διὰ τοῦτο πρὸς μὲν τοὺς iv ταῖς &papzz im, 
αὐτῶν ἁποθανουμένους Ἰουδαίους Ἀαέλεχταιτ' em Ὁυ 
που ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὗ δύνασθε ἐλθεῖν' » πρῶθος ἃ 
τοὺς µαθττάς" « Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω, ὑμεῖς οὗ ἂν τύνα- 
σθε ἐλθεῖν ἅρτι’ » τὸ γὰρ ἑξῆς τῆς λἐξεώς ἐστι Ἅτοι 
οὔτον' Καθὼς εἴπον τοῖς Ἰουδαίοις, xai ὑμῖν λα εγω" 
Ὅπου ἐγὼ ὑπάχω, ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν «Έδρα, 
Καὶ οὕτω δὲ οὐκ ὀλίγην ἔχει ῥήτησιν ὁ τόπος δι ak οὐ 
ε Ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἓν τῇ xapbla τῆς γῆς —»od- 
σει τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύχτας » πῶς µΤὰρ 
τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύχτας ποιῄσει ἐν «f, xc amplia 
τῆς γῆς, ἅμα τῇ ἐξόδῳ Ev τῷ παραδείσῳ ἔμελλεν (80) 
ἔσεσθαι τοῦ Θεοῦ χατὰ τό « Σήµερον μετ ἐμοῦ [ag 
£v τῷ παραδείσῳ τοῦ θεοῦ; » Οὕτω δὲ ἑτάραέό τν» 
νας ὡς ἀσύμφωνον τὸ εἰρημένον, ὥστε τολµῆσαι: αὐ- 
τοὺς ὑπονοῆσαι προστεθῆσθαι τῷ Εὐαγχελίῳ ἀπό 
τινων ῥᾳδιουργῶν αὐτὸ τό" « Σήµερον µετ ἐμοῦ ἔσι 
iy τῷ παραχδείσῳ τοῦ θεοῦ. » Ἡμεῖς δὲ αρα 
ἁπλούστερον μὲν, ὅτι τάχα πρὶν ἀπελθεῖν elg viy 947 
Ὑομένην καρδίαν τῆς γῆς ἀπεχατέστησεν εἰς cv 7297 
ῥάδεισον του θεοῦ τὸν εἰπόντα αὑτῷ' « Myf, . 
µου, ὅταν ἕλθῃς ἐν «fj βασιλείᾷ cou* » βαθύτε j 
δὲ, ὅτι πολλαχοῦ τὸ, σήμερον, ἓν τῇ Γραφῇ xt 7 
ὅλον παρατείνει τὸν ἑγεστηχότα αἰῶνα”” ὥσπερ Ub χο. 


jaxta simpliclorem quidem sensum intelliginius, eum p ἓν τῷ” « Ἐφημίσθη ὁ λόγος οὗτος παρὰ Ἰουδαίοσν” 


fortasse, antequam abiret in cor ἱδυγις, ut vocant, 
restituisse in paradiso Dei dicentem sibi : « Domine, 
memento mei, dum veneris in regnum tuum '5; 1 
juxta vero profundiorem sensum diciinus plerumque 


5 Joan. vii. 91... ? Joan, xii, 33. 
xxn, 43. !* ibid. 42, 


(55) Οἱ δὲ μαθηταὲ, μεθ) ὧν ÉuseAAe juxpór χρό- 
ον juxéci ἔσεσθαι μετ αὑτῶρ, διὰ τὰ προειρη- 
αιένα ox ἑδύναντο., ete. Hec. videntur. verteuda 
quemadmodum vertit Perionius, « Discipuli autem, 
cum quibus brevi tempore jam futurus non erat, 
oh ea qua paulo ante. dicta sunt, non poterant, » 


eic. Sed aliter fortasse legebat Ferrarius, οἱ ve- 
cuins ]uidem :ideoque nihit imimutamus. 
(91) Codex. Regius, male, καθὼς εἶπε, lDbident, 


!* Joan, vin, 21. 


µέχρι τῆς ofjuepov, » καΐ' « Οὗτος πατὴρ Muafk 29 
τῶν μέχρι τῆς σήμερον ἡμέρας,» καὶ: « Yi papogé 
ἐὰν τῆς φωνῆς αὑτοῦ ἀχούσητε, xal μὴ ἀπόστιοσ 
ἀπὸ Κυρίου. » Ἐν τῇ σήμερον οὖν ἡμέρᾳ &xavyl- 
38 Lut, 


!! Joan. xi, 99. '* Mattb. xii, 40. 


pro xàv ἁπλούστερον ἑδόχουν μὲν ταῦτα εἰρῆσθαι, 
ἀναφερόμενα, eic. Ferrarius. videtur legisse : χἂν 
ἁπλούστερον ἑδοχοῦμεν ταῦτα εἱρισθαι ἀναφερὸ- 
p.svot, elc., qua lectio ferri non potest. 

(59) Kal καταθαίνων. |n codice Regio deest xal. 
Forte Icgendum ἆ ποθανὼν xacaóalvet. 

(bU) Ἔμει.Ίεν. Forte acribendum, µάλλων, Yel 
legenduni, ὃς ἅμα τῇ ἐξόδῳ Ey τῷ παραδείσῳ tptá- 
^-Y, elc. 


FRAGMENTA IN ACTA APOST. 


830 


| αὐτῷ ἀξιώσαντι μνησθῆναι αὐτοῦ ἐν τῇ A vocabulum, hodie, in Scriptura extendere proseus 


toU Θεοῦ τὸ àv τῷ ἑνεστηχότι αἰῶνι πρὸ 
Μτος ποιῆσαι αὐτὸν γενέσθαι σὺν αὐτῷ (58) 
ελείᾳ τοῦ θεοῦ. ᾽Αλλὰ τοῦτο μὲν διὰ µέσου 
ὕδάσει εἷς τὸ προειρηµένον εἰρήσθω * τοῖς 
Mc ἀχολουθεῖν βουλοµένοις τῷ Ἰησοῦ, οὐχ 
ι ἁπλούστεροι ὑπολάθοιεν σωματικῶς, ἀλλ) 
«6 * « "Oc ἂν μὴ ἄρῃ τὸν αταυρὸν αὑτοῦ, 
νυθήῄσῃ ὀπίσω µου, οὑκ ἔδτι µου ἄξιος εἶναι 
à φησὶ νῦν ὁ Κύριος ὅτι, «Ὅπου ἐγὼ ὑπά- 
€ οὐ δύνασθε ἐλθεῖν ἄρτι: » εἰ γὰρ ἑέού- 
ιλονθεῖν τῷ Λόγῳ, καὶ ὁμολογεῖν αὐτὸν μὴ 
όµενο, ἐν αὐτῷ, ἁλλ᾽ οὖκ ἑδύναντό πω 
tely * « Οὕπω γὰρ ἣν Πνεῦμα, ὅτι Ἰησοῦς 
ἰάσθη. Καὶ οὐδεὶς δύναται οἰπεῖν, Κύριος 


tempus in tetum szeolum, ut in illud : « Divul- 
gatum est hoc verbum apud Judzesusque hodie'*; » 
οἱ: « llic est pater Moabitarum usquein hodiernum 
diem 18. » ei: « Ilodie si vocem ejus audieritis, na 
recedatis a Domino "'. » Itaque oranti latroni ut 
sui memoria habeatur in regno Dei, promittit Cbri- 
stus in vocabulo hodie se faetarum, ut latro ipse 
secum sit in regno Dei in przsenti szeeulo ante futs 
rum, Sed hoc per digressionem dictum sit in id 
quo de agimus. Αἱ vero discipulis volentibus sequi 
Jesum, non ui simplieiores rentur, corporaliter, 
sed ut signifleat illud '* : « Qui non tulerit crucem 
suam, et nie subsecutus fuerit, non est dignus meus 
esse discipulas, » inquit nunc Dominus '* ; « Quo 


εἰ μὴ iv Πνεύματι ἁγίω. » Απεισι δὲ 6 Λό- D ego abeo, vos rion potestis A56 venire nunc. » Nam 


Ιαυτοῦ πορείας ' xat ἀχολουθεῖ μὲν αὐτῷ Ó 
ῥμενος * οὐ δύναται δὲ ἀχολονθεῖν ὁ μὴ εὖτρε- 
ἀζίως αὐτοῦ ὡς χατ ἴχνη (59) βαίνειν τοῦ 
βηγοῦντος πρὸς τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα τοὺς 
ράττοντας, ἵνα xal δύνωνται αὐτῷ ἔπεσθαι, 
ιουθῶσιν αὐτῷ, ἕως ἂν (00) εἴπωσιν ἀξίως 
dp* « Ἐκολλήθη ὀπίσω σου ἡ φυχἠ µου. » 
δὲ περιγραρὴν εἱληφότος τοῦ λ6’ τῶν εἰς 
Ἰωάννιν Ενὐαγγέλιον ἐξηγητικῶν, αὐτοῦ 
(παύσοµεν τὸν λόγον. 


etiamsi sequi volebant Verbum Dei Filium, et cor- 
fitni eum non offensi causa ipsius, nondum pote- 
rant tamen hoc facere : « Nondum enim erat Spi- 
ritus, quod nondum essel Jesus glorificatus **. » « Et 
nullus potest dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu 
sancto. *!.» Ceeterum abit Λόγος [ id est Filius Dei, ] 
pergens ad sua itinera, quem quidem sequitur qui 
λόγον, [hoc est rationem,] sequitur; non potest 
veto sequi, qui seipsum uon pra paraverit pro digui- 
tate illius, ad suum ipsius Patrem adducentis eos 


non agunt ut possint íllum sequi, et sequuntur eum, donec, ut. Christo dignum est dicant 1 
t anima mea post te**. » Verum cum secundus et tricesimus tomus Explanationum in Evange- 
Joanne traditum sufficienlem scriptionem acceperit, illius sermouem hic finiemus (61). 


'W οἱ τόμοι τριακοστὸς τρίτος, xal τριαχοστὺς τέταρτος. καὶ τριακοστὲς πέµατος, xal eptumo* 
στὸς ἕκτος, xal τριαχκοστὸς ἔδδομος, καὶ tpiaxoc tóc ὄγδους, xal τριακοστὸς ἕγατος. 








ΕΚ ΤΩΝ 


ΟΡΙΓΕΝΟΥΣ EIX TAX ΠΡΑΞΕΙΣ TON ΛΠΟΣΤΟΛΩΝ. 


EX ORIGENIS 
HOMILIIS IN ACTA APOSTOLORUM 8, 


?x τῆς εἰς τὰς Πράξεις ὁμι.]ίας P. 
π.ηρωθῆται τὴν ΓΓαρὴν, 1 προεῖπε τὸ 
τὸ ἅγιον διὰ στόµατες Aavió περὶ Ἰούδα" 


Uh, xxvi, 19. 1* Gon. 
1,99. *' I Cor. xi, 5. 


0ex Regius, ἀπὸ τοῦ £v τῇ atuepov ἡμέρᾳ 
λεται. Wide pro αὐτῷ ἀξιώσαντι, forte 
um a5 τῷ ἀξιώταντι. 

ὑν αὐτῷ |n codice legio deest cvv. 

dex ltegius, εὑτρεπισμένος, ὥστε εὐτόνως 


χιτ, ο]. 
?? Psal. οχι, 9. 


le 

Αν ἀξίως. Deest in codice Regio. 
imbrosius Ferrarius in fine interpretationis 
lectorem alloquitur : « Lector auincc, scito 
oc libro vertendo summa usum esse fide, ac 
ia, ut nibil prorsus sit. inmutatum ab. eo, 
ribit Auctor. Scito praterea me nihil inve- 
lioc libro, quod videatnr decretis sancte 
icclesiae adversari; nam si. invenissenm, aut 
non vertissem, aut. locum signassem — sus- 


"7 psal. 
33 Act. 1, 10. 


E quarta homilia in Acta. 
A537 Oportebat impleri Scripturam, quam preedize- 
ται Spiritus sanctus per os David de Juda ** : inquo 


κοιν, 8. !* Mattb. χ, 28. !* Joan. xin, 95, ** 


pectum, Tamen omnia judicio subjecta esse velim 
sanctissimx matris Ecclesie, εἰ quilibet caute, 
et cum judicio legat. » In qua solemni obtestatione 
Ferrarii candor, vel intelligentia rernm valde vi- 
dentur requirenda, Nam preterquam quod paucula 
qu:edaim. vel. a Gr:ecis dissona, τοῦ cum superiori- 
bus male cohzrentia reperiantur, qux nonnun- 
quam duximus emendanda, consulto aliqua perver- 
δι. doctrine labe respersa detraxiase videtur; uec 
pauciora stüperesse passus est, qug ab Ecclesi 
decretis non exiguo recedant intervallo. lec vero 
suis notata. sunt locis, ac presertim iu Origenia- 
413. 

(69) Desumptuim est bocce fragmentum ex. Phi- 
lo: «li csvite septimo. 


$21 ORICENI 3 231 


psalmo de Juda scriptum est. Dixerit fortasse quis- A £v ᾧ φαλμῷ τὰ περὶ τοῦ Ἰούδα γέγραπται (65). Εἰ- 
piain Spiritum sanctum non loqui ; manifeste enim Ἅποι τις ἂν, ὅτι οὗ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον λαλεῖ: σαφᾶῶς 
Servatoris sermo cest dicentis : Deus, laudem meam ἍὙΥὰρ τοῦ Σωτηρός εἶσιν ol. λόγοι λέγοντος' Ὁ θείς- . 
ne reticeris; quia os peccatoris, et os (raudulentióin — civ αἴνεσίν µου μὴ παρασιωπήσης ' ὅτι Ctójt ann 
me apertum est, et qux deinceps, usque ad ea — dj«(colov, xal στόµα δο.]ίου, ἐπ᾽ ἐμὲ rox. 
verba : et. episcopatum ejus accipiat alter **. 010- xai τὰ ἑξης ἕως" Kal τὴν ἐπισκοπὴ» αὐτοῦ AdGg— 
modo igitur, si Servator est qui lec dicit, ait — érepoc. Πῶς οὖν, εἰ ὁ Σωτήρ tovt» ὁ ταῦτα λέ 
Petrus : Oportebat impleri Scripturam, quam pre- «φπαοὶν ὁ Πέτρος Ἔδει zAnpo0nrai τὴν Ppa 
dixerat Spirilus sanctus per os David? Forsitan igi- ἡἤν πρρεῖπε τὸ Πγεῦμα τὸ ἅγιον διὰ CIÓN, 
tur quod bic docemur tale est. Personas fingit Ὁμί- Δαυῖδ; Μήποτε οὖν ὃ διδασχόµεθα ἐνταῦθα, cotoumm, -τήν | 
ritus sanctus in prophetis; οἱ si personam induxerit ἐστι. Προσωποποιεῖ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἓν τοῖς TR pe. 
Dei, non est Deus qui loquitur, sed Spiritussancius «Φήταις ' xai ἐὰν προσωποποιῄσῃ τὸν θεὸν, οὐκ Ecc, 
ex persona Dei loquitur. Si Christum induxerit , — ó 8:5; 6 λαλῶν, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐχ πραν ου. 
non est Christus qui loquitur, sed Spiritus sanctus που τοῦ θεοῦ  XAalei* xal ἐὰν προσωποποιση — 9, 
ex persona Christi loquitur. Ita et si personam — Xpiozby, οὐκ ἔστιν ὁ Χριστὸς ὁ λαλῶν, ἀλλὰ τὸ IN vri, 
prophete exhibuerit, vel hujus aut illius populi, B μα τὸ ἅγιον Ex προσώπου τοῦ Χριστοῦ λαλεῖ. Om, 
quamcunque tandem personam introducit, Spiritus  κἂν προσωποποιῆσῃ τὸν προφήτην, ἣ τὸν λαὸν ἔχι. 
Sanctus est, qui omnes illas personas fingit. yov, 7| τὸν λαὸν τοῦτον, 1| ὃ τι δήποτε προσωποπου, 

τὸ ἅγιον Πνεῦμά ἐστι τὸ πάντα προσωποποιοῦν. 








hUFINI PRESBYTERI 


AD IIERACLIUM A 





Prefatio in Explanationem Origenis super Epistolam Pauli ad Romanos. 


ἆ 58 Volentem. nic parvo subvectum navigio oram tranquilli littoris stringere, et minutos de Grecorum p 
stagnis pisciculos legere, inaltum, frater Heracli,laxare vela compellis, relictoque opere, quod in trans[ferendis » 
Homiliis Adamantii senis habebam, suades ut nostra voce quindecim (64) ejus volumina, quibus Epistolam « 
Pauli ad Romanos disseruit, explicemus ? in quibus ille dum sectatur Apostoli sensum, in tam profundum . 
pelagus aufertur (05), ut metus ingens sit illuc eum sequenti (06), ne magnitudine sensuum, velut imma- a 


nitate opprimatur undarum. Tum deinde nec illud aspicis, quod tenuis mihi est spiritus ad implendam ejus 
tam magni[icam dicendi 'ubam. Super omnes autem difficultates est, quod interpolati sunt ipsi libri. Desunt 


eniin fere apud omnium bibliotecas (incertum. sane quo casu) aliquanta ex ipso corpore volumina; εἰ hec -» 
adimplere, atque in Latino opere integram (67) consequentiam dare, non est mei ingenii, sed, ut (m credis a 
qui hec exigis, muneris fortasse divini. Addis autem, nequid laboribus meis desit, ut omne hoc quindecim (08) «32 
voluminum corpus, quod Grecus sermo ad quadraginta [ere aut eo amplius millia versuum produzerit, abbre- — — 9» 
tiem, el ad media, si. fieri potest, spatia coarctem. Dura satis imperia, et tanquam ab eo qui pondus operis ας 
hujus scire nolit, imposita. Aggrediar tamen, si forle orationibus tuis, que mihi lanquam homini impossibi- — — $'! 
lia videntur, aspirante Domino, possibilia fiant. Sed ipsum jam, si videtur, Origenem, qualiter pra'[ationem πα] 
suscepti operis dirigat, audiamus. 

8* Psal. cvi, 2. 

(65) Ἐν ᾧ qal τὰ περὶ τοῦ Ἰούδα qépypa- — dam, sequi... opprimar (al. opprimamur) undarum. — 5*9. 
ἅπται. Neque in. hoc solum psalmo, sed et iu xt Deinde ne illud quidem aspicis, etc. - 
eiiam et Liv. Judae nequitia. οἱ crimina produntur. (67) In quibusdam mss. legitur : Desunt enim fere 9 7t 
liugTiUs. (al. pene) apud omuium bibliothecas. Incertum sane 53 Τό 

TA lta. potiores mss. Manuscriptus vero codex — quo casu aliquanta ex ipso corpore volumina. subira-. — * 
Vallis-clar:e, οἱ unus Regius habeut. decem. Sed — lanter, et. hacc adimplere in Latino opere, et inte- -— 


juxta Cassiodorum legendum videtur viginti. 

(65) Libri antea editi, effertur. Ms. unus Regius, 
afferiur, male. 

(66) lta. potiores mss. Editi vero, et mss. qui- 


gram, elc, Sed rectius calteri mss. et οὐ) ut in 


nostro textu. - . 
(68) lta mss, plerique, et editi, Ceteri vero mss., 


alius decem, alii duodecim. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. PRAEFATIO. 


——M————————————À 


ORIGENIS 
)MMENTARIORUM IN EPISTOLAM S. PAULI AD ROMANOS PILEFATIO. 


* 


seteris apostoli Pauli Epistolis "difficilior A propositwm sequor, od palmam superne vocationis 


d intelligendum hzc qux» ad Romanos scri- 
Babus mihi videtur fieri ex causis. Una, 
utionibus interdum confusis ct minus ex- 
itur; alia, quod qu:es:iunes in ea plurimas 
eas precipue, quibus iunitentes lizretici 
yolent quod uniuscujusque gestorum causa 
opositum debeat, sed ad natura diversi- 
ieri; et ex paucis liujus Epistola sermoni- 
Seripture sensum, q'i arbitrii libertatem 
1 a Deo homini docet, conantur evertere. 
uod deprecantes prius Deum, qui docet 
scientiam **, et qui dat per Spiritum ver- 
alie **, quique illuminat omnem hominem 
in hunc mundum ", ut dignos nos faccre 
Btelligere parabolas, et obscuros sermo- 
que sapientium el znigmata 15, ita demum 
nis Epistolz:: (69) Pauli ad Romanos con» 
exordium, przemittentes Ίος ου ab stu- 
'rvari solent, q:od videtur Apostolus in hac 
erfectior fuisse quam in cxteris. Etenim 
im ad Corinthios scriberet, erat quidem in 
ofectibus; aliquid tamen de se velut nuta- 
0) eloquitur, cum dicit : Sed macero cor- 
, eL servituti subjicio, ne [orte cum aliis pre- 
ipse reprobus efficiar 19. Sed etad Philippen- 
Cribens, quiddam in se minus adliuc esse 
àm postea assecutus est, perfectionis 
um dicit conformari se morti Christi, si 


ecurrat in resurrectionem, que est a mor- C 


n enim diceret, si quomodo, si οἱ jam tunc 
tata videretur. Sed οἱ in consequentibus 
spistolz Ίο eadem ostendit, eum dicit?! ; 
jam consecutus sim, aut jamper[ectus sim ; 
em ut comprehendam, in quo el compre- 
κα Christo. Fratres, ego meipse non arbi- 
hendisse (71). Quo.! si quis putat per hu- 
dietum, videat in consequentibus quam 
profectibus suis memorat, cum dicit ?* : 
mt, ea quidem qua retro sunt obliviscens, 
ι in ante sunt me extendens, secundum 


χω, 10. ** 1 Cor.xii, 8. 


|. 12, 15. 


istole. Deest in editis. 

; mss. plerique, Editi vero et ms, l'egius 
,de saiculo ut mutabundus, male. 
potiores mss. et editi. Mss. vero aliquot 
pue el postea habent, nondum arbitror 
188€. 

» mss. plerique, Libri vero editi et mss. 
Ι6ΠΙΡΕΥ mors Jesu in corpore uosiro mani- 


9! ibig, 15, 15. 15 IICor. iv, 8-10. 


Dei in Christo Jesu ; ct post hoc dicit : Quicunque 
ergo perfecti sumus, hoc sentiamus. In quo ostendit 
duplicem esse perfectionem : unam, qux est in ex«- 
pletione virtutdw, secundum quam dicit quod nom 
sit perfectus; et aliam, cum ita quis proficit, ut 
decidere non possit, neque retrorsum. aspicere, se- 
cundum quam dicebat : Quicunque ergo per(ecii 
sumus, hoc sentiamus. (w0modo ergo docebitur per- 
fectior jam secundam ad Corinthios scripsisse quam 
primam? Ex his sine dubio qux in ea scripta refe- 
runtur, cum dicit : Tribulationem patimur, sed non 
angustiamur ; aporiamur, sed non exaporiamur; per- 
secutionem patimur, sed non. derelinquimur ; dejici- 
mur, sed non perimus ; semper mortem Jesu in cor- 
pore nostro circum[erentes, ut et vita Jesu in corpore 
nostro manifestetur 35. Qui ergo semper mortem 
Jesu iu corpore suo circumferebat, nunquam uti- 
que in eo (72) concupiscebat caro adversus spiri- 
tum, sed erat ei subjecta, utpote mortificata ad si- 
militudinem mortis Christi. Quod si dicat nobis alie 
quis l:sc verisimilia non videri, quia non multum 
temporis inter primam Epistolam fuerit ac secun- 
dam, potest et ex eo evidentius noscere, quod in 
prima Epistola ejectum eum qui fuerat incesti sce- 
lere pollutus, et traditum Satanz in interitum 
carnis, ut spiritus salvus fieret in die Domini **(73), 
in secunda 15 jam revocat, et Ecclesie membris asso- 
ciat. Quod utique non faceret, nisi processu tem- 
poris dignos in eo fructus panitentix€ pervidisset, 
et quod jam caro interitum, quem designaverat 
Apostolus suscepisset, peccalo scilicet et vi:iis 
mortua, αἱ ita demum viveret Deo 1. Cum ergo 
tantum spatii fuerit, quo peccator incestus salutein 
spiritus laudabili carnis interitu receperit, quomodo 
non putandum est multo velociore cursu Apostolum 
qux perfecta sunt assecutum ? Sed in illis quidem 
iste ejus fuerit profectus : quanto (74) autem subli- 
mior οἱ eminentior sit ad Romanos seribens, ex ipsius 
Epistol:z sermonibus colligamus, iu qua dicit : Quis 
nos separabit a. charitate. Christi ? Tribulatio , an 


* joan. 1, 9. ** Prov. 1,6. ** I Cor. 1x, 27. ?* Philip. in, 10, 


3] Cor. v,5. ?*Il Cor. n,8.. ?* Rom. vi, 11. 


festatur. Qui ergo mortem Jesu in corpore suo cir- 
cumferebatur, nunquam in eo, etc, Ms. unus habel 
utrobique mortificationem, pro mortem. 

(73) In die Domini, l1:»c verba omittuntue— in 
libris antea editis, οἱ in ms. Regio num. 1629, sed 
restitauntur ex ceteris niss. | 

(74) Mss. quidam et editi, quantum. Deinde ms, 
Reszius num. 1059, colligimw.. 


8355 


Of GENIS δή 


angusti, am. persecutio, απ (ames, an nudilas, an A peceati, de interiore el exteriore homine * qum sis. 


periculum, an gladius? Sicul scriptum est : Quia 
propter te morte afficimur (15) tota die, estimati su- 
mus sicul oves occisionis. Sed in his omnibus super- 
tíncimus propler eum gai dilexit nos. Cerius. sum 
enim quia neque mors, neque vita, neque angeli, ne- 
que principatus, neque potestates, neque presentia, 
ueque [utura, neque virtus, neque altitudo, neque 
profundum, neque alia. ulla creatura, poterit. 408 
separare a charitate Dei, que est in Cliristo Jesu llo- 
μιῖπο nostro 27. Veritatem dico in Christo , non men- 
tior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in 
Spiritu sancto *. Nuuquid videtur (76) eadem subli- 
mitate meniis dixisse : Macero corpus meum, el 
servituti subjicio, πε forte cum aliis predicaverim, 
ipse reprobus effciar *, qua et hic dicit: quia in 
his omnibus supervincimus ; ct : Certus sun. enim, 
quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque 
principatus, e& cetera qux descripsit, poterint (71) 
nos separare a charitate Dei? Mis igitur nobis, prout 
potuimus, de seueu ejus in hac Epistola jam per- 
fvctiore conceptis, etiam illud haud absurde admo- 
nebimus, quod videtur lianc Epistolam de Corintho 
scribere, et aliis quidem pluribus indiciis, eviden- 
tius tamen ex eo quod dicit: Commendo autem 
vobis Phoben sororem nostram ministram Ecclesie, 
que est Cenchris **. Ceuchris enim dicitur loeus 
Corintho vicinus, imo portus ipsius Corinthi. Etex 
hoc ergo apparet de Corintho scripta. etexeo quod 
dicit: Salutat vos. Gaius hospes meus "' : de quo 
(:3lo scribens Corinthiis commemorat , «dicens : 
Gratias ago Deo meo, qnod neminem vestrum bapti- 
£ati, nisi Crispum et Gaium **, Simile et deinde 
datur indicium. ubi dicit : Salutat vos Erastus ar- 
carius civitatis "5 (18) : de quo Erasto ad Timotlieum 
{460 secundam Epistolam scribens dixit : Erasius 
remansit Corinthi *, Ex quibus omnibus colligi cer- 
tíssima videntur indiela quod de Corintho scripta 
sit. Illud sane non parum cedit ad intelligentia dif- 
ficultatem, quod multa de Lege Moysi in hae eadem 
contexuntur (79) Epistola, de vocatione gentium, 
de Israel. secundum carnem, et de Israel qui non 
est secundum earnem, de circumeisione carnis et 
tordis, de lege spirituali et lege litterze, de lege 


gula praedixisse sufficiat; iu lis enim continentis 
baberi videtur Epistole. Nunc δια, prout viam 
nobis Dominus aperire dignatur, ad explanatianem 
ipsius quautocias (80) propereinus. 

Prima nobis questio de nomine ipsius Pauli vi- 
detur exsurgere, cur is qui Saulus dictus est in λαἰ. 
bus apostolorum *5, nunc Paulus dicatur. Invenimas 
in Seripiuris divinis quibusdam veterum commulala 
vocabula, ut ex Abram vecatus sit. Abrabam. e 
Sarai Sara ", et οκ Jacob Israel V. Iu Évaugeia 
quoque** ex Simone P'etrus, οἱ filii Zebedai filii toui- 
wui nuncupati sunt. Sed licec ex praecepto Doi leginws 
facta : nusquam vero erga Paulum invenimus tale 
aliquid gestum (81). De qua re quibusdam visum 


D est, quod. Pauli proconsulis, quem apud Cyprum 


Christi fidei subjecerat , vocabulum sibi Aposto- 
jus sumpserit, ut sicut reges solent devictis, verli 
gratia, Parthis Parthici, et Gothis Gothici noni- 
nari, ita et Apostolus subjugato Paulo Paulus fuerit 
appellatus. Quod ne nos quidem usquequaque evi 
cuandum piamus, Tamen quia nulla talis in δεή- 
pturis divinis consuetudo deprehenditur, magis ex 
his qua: ju. exemplo nostris sunt, absolutionem 
qu.eramus. Juveuimus igitur iu Scripturis aliquas- 
tos binis, alios etiam teruis usos esse nominibus, 
ut Salomonem, eumdemque Jeddedi (83): Sede 
chiain, eumdemque Joachim; Oziam, eumdemque 
el Azariam "^ ; aliosque plurimos in Regum vel. it 
Judicum libris, binis nomjnibus invenies vocitato s 
Sed nec Evangelia quidem hunc eumdem repuusst 
morein. Nam et Mattheus. ipse refert de se, que» 
cum transiret Jesus, invenit quemdam sedentem em 
telonium, Mattheum. nomine *!. Lucas vero de e 
dem dicit, quia cum trausirel Jesus, vidit pablie74 
xum quemdam nomiue Levi, et dixit εἰ; Sequamt* 
me**, Sed et ilem Mat νι in ca:alogo aposto 3, 
rum dicit post multos (83) : Matiharus publican-sr* 
ei Jucobus Al.hei, εἰ Lebbevus, et Simon Cham 
uncus ?*. Marcus vero ita referl : Matthaus pum - 
canus, et Thomas, et Jacobus Alphei,et Thaddeus. — " 
Hunc eumdeu, quem Mattbisus Lebbaeum, Mare! 
Tuaddceum posuit (84). Lucas vero ila posuit ; MPs 
(σε, Thomas, Jacobus, et Judas Jacobi **. lg& tur 


carnis et lege membrorum, de lege mentis et lege D eumdem, quem Mattbius Lebbzum, et Marcus 


*! Rom. vut, 35 sqq. *5 Ποπ. ix, 1. 
9 lom. xvi, 25... 7* IHE Tim. iv, 90. 
55 Marc. 15. 16, 17. "* Aet. xii, 9. 
V" Luc, v, 27.. Mattb. x, 9, 4. 


(19) Sic ms. Regius num. 1659 et editi. Caeteri 
verO muss., mortificamar ; εἰ quidam paulo post, 
superamus. Deinde editi htc et infra habent, angu- 
stia pro angeli. 

(16) Mss. plerique, tridebitur. Sed ms. Regius 
num. 16239 et editi, videtur. 

(71) Editi, poterit. Ms. unus, poterunt. 

(18) Geuebrardus, bic de suo addidit, ὁ οἰχονόμος 
της πόλεως * quie. verba mec in mss. nec in aliis 
9 itis reperiuntur. Deinde editi omittunt. episto- 
am. 

(79) Contezuniur. Libri editi, connectuntur. 

(80) Quantocius. Deest in oxunibus mss. nostris, 


? | Cor. ix, 97. 
*9 Act. ix, 1 seq. 
5* fl Reg. xui, 95, IV Reg. xxv, 27; xv, 1, 32. 
5 Marc. iu, 18. 


€ Rom. xvi, {. ibid. 93, ** 1 Gor. 1, 14 

& Gen, xvir, 5, 15..— ἳ Gen, xxxv, {4 
n MatUuh. 1X, 9, 
"Luc. vi, 15, 16. 


sed exstat in editis. . 

(81) Sic mss. plerique et Biabanus. Edit vero el 
mss. quidam, (ale quid gestum. . 

(82) lia recte ms. Regius num. 1659, in quo co? 
venit eum Graco qui habet ll Reg. xn, 25, 1:555. 
Exeimplaria 1amen quzdam Greca babent E 
alia Ἰεδδιδιά * οἱ inde lil ut. plerique mss. 1erh 
Babanus et editi habeant, ali Idida, alii [αμα ; 
editio Yeneta Didoa dici; sed dici omittitur in pA 
risque mss. et apud Rabanutmn. 

(85) Mss. plures, pos! multa. . 

(34) Alias, et Marcus Thaddeum posuit. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. I. 


kem dixit, Lucas Judam Jacobi seripsit. A Grxcis et. gentibus leges ac prz:ecepta conscribit. 


B 68 autem evangelistas non errasse in no- 
18$ spostolorum ; sed quia moris erat binis vel 
mominibus uti Hebrzos, unius ejusdemque 
versa singuli vocabula posuere (85). Secun- 
same ergo consuetudinem videtur nobis et 
) duplici usus esse vocabulo; et donec qui- 
pti proprie ministrabat, Saulus esse voca- 
iod οἱ magis oppellationi patri: vernaculum 
£r ; Paulus autem appellatus esse (86), cum 


et, χι, 9. 


Editi, singuli nominum vocabula. posuere, 
unes mss. nostri et Rabanus omittunt nomi- 


Editi, perperam, Paulum autem appellatum 
inde ms, Regius num. 1629, Legisac Evan- 


Nam et hoc ipsum qttod Scriptura dicit : Saulus ακ- 
tem, qui εἰ Paulus **, evidenter non ei linc primum 
Pauli nomen ostendit impositum, sed veteris ap- 
pellationis id fuisse designat. [ο ab ipso auctore 
operis omissa, nos quia id dissertationis initiun 
videbatur exposcere, puto quod non inconvenienter 
premisimus. C:etera jam de explanationum corpore, 
quibus poterimus compendiis exsequemur (87). 


gelii precepta conscribit. Scd cmteri mss., Rabanus 
el editi ut in. textu, nisi quod. ms. nung. lhegius 
num. 1644 habent conscripsit loco conscribit. 

(87) Ms. unus Regius nuin, 1641, Nunc jam ce- 
lera de explanationis corpore. . . exsequamur, 





ORIGENIS 


COMMENTABIORUM IN 


EPISTOLAM D. PAULI 


AD ROMANOS 


LIBER PRIMUS. 


-— 


, A. Paulus sercus. Jesu Christi*!. De Paulo B ejus pronuntiet qui dixerat ** (94) : Ecce ego aum in 


imus. ftequiramus nunc cur servus dicatur 
sMibi ** scribit : Non enim accepistis spiritum 
is iterum (88) in. timore, sed accepistis api- 
idoptionis, in quo clamamus : Abba Pater; 
m ** : (uia autem estis filii, misit Deus Spi- 
Filii sui in corda nostra clamantem : Abba 
Jtaque jam non est servus, sed fllius. Quo- 
rgo, cum etjam his quibus praedicabat, di- 
à jam non esi servus, sed filius, ipse se ser- 
"ofitetur? Sive id secundum illam hurmilita- 
m putemus, quam Dominus docuit, di- 
t Discite a me quia mitis sum et humilis cor- 
ι errabimus,. Neque. euim per hoc ledirur 
libertatis in Paulo (89). Dicit enim et ipse: 
um liber sim ab omnibus, omnibus me servum 
90). Servit ergo Christo, non in spiritu ser- 
sed in spiritu adoptionis, quia omui liberta- 
ior est servitus Christi. Sive quasi imitator 


5 Rom. vi, Τὸ. "* Galat. iv, 6,7. 


** [ Cor. 1x, 91. 


m. 1. 1. 
, ii 7. 


herum. Deest in pluribus mss., sicut et 
0st, accepistis. Deinde mss. ferre omues et 
win estis. filii.... in corda nostra, elc., sed 
ms. unus ut in nostro textit, 

Me, Regius num. 1659, neque enim per hoc 
laborat iu Paulo. Sed ceteri nmiss., et editi 
xtu., 


*5 | Cor. vii, 21.25. 


medio vestrum, non sicut discumbens, sed sicut. mi- 
nistrans ; eV ejus qui semetipsum exiuanivit formam 
servi accipiens οἱ, ut sicul iis qui in lege sunt. fit 
et ipse sub lege, εἰ iis qui sine lege sunt efficitur 
etiam ipse sine lege **, jta et ipse pro his qui aJhuc 
servi sunt, e& nondum per spiritum adoptionis in 
libertatem perducti filiorum, servus vfficiatur, con- 
trarium non. videbitur. Ad hoc potest eiiam il!'ud 
addi, quod ad Corinthios scribens idem Apostolus, 
et de nuptiis vel castitate pricipieus, tanquam 
alieno nomine quxdam de libertate ac. servitute 


 interserit, dicens ** : Serrus vocatus es ? Nihil cu- 


res : sed el si poles liber fieri, magis utere. (Qui enim 
in Domino vocatus. est. servus, libertus est Domini : 


C similiter et qui liber vocatus est, servus. est Christi. 


Preiio empti estis, nolite fieri serei hominum. Quz 
utique nounullia contra rationem videntur inserta. 
Quid euim ad nuptiarum vel castitatis praecepta 


** Matth. xi. 99. *! I Cor. 11, 19.** Luc. xxii, 27. 


(90) Libri antea editi, et ms. Regius uum. 1659, 
ab omnibus, hominibus (al. omnium) me eereem feci. 

(91) δίο mss. plerique, Salodianus εἰ Merlinus. 
Geuebrardus vero, sive quia imitatur ejus pronun- 
tiatum qui dixerat. Ms. Regius uum. 1606, sive quis 
eum imitatorem cjus pronuuliet, qui dixerat, elc. 


519 


ORIGENIS 


€t, 


commemoratio servitutis ac — libertatis assumi- A speculum, εἰ in enigmate?*; et ideo saneti serves, 


uir (92) ? Sed nos sensum Pauli ita intelligimus, 
quod servum dicat eum qui jugali conditione con- 
strictus est : quia mulier non habet potestatem cor- 
poris sui, sed vir ejus; el vir non habel potestatem 
corporis sui, sed uxor cjus**. Propter quod et in 
aliis dicit de eis, quia mon est servituti subjectus 
frater, vel soror ín talibus ', scilicet, quod in aliis 
cos servituti sciret esse subjectos. Est ergo servus 
vocatus, qui in conjugio positus venit ad Christum, 
cuj dicitur ; Sertus. vocatus es? Nihil ad te atti- 
neal : sed et si potes liber fieri, magis utere ** ; quia 
in conjugibus alterius (95) continenti:ze libertas al- 
teri generat periculum castitatis, Non enim debent 
nisi ex consensu ad tempus vaezre orationi *9, οἱ 
iterum in. idipsum est revertendum, ne eos tentet 
Satanas propter incontinentiam suam. Is ergo qui 
pro nexu coujugii servus vocatus est, libertus est 
Domini. Libertus eniin ueque ex integro liber, nce- 
que ex integro servus cst (94). Si. in cxteris vir- 
μας liber fuerit, si fidei, patientiz, miscricor- 
diz, justiti: tenuerit. libertatem, libertus Domini 
appellatur, utpote. qui pro animi virtutibus liber 
sil, et pro conjugali necessitate (95) sit servus. Li- 
ber vero est qui $:ne uxore per puritatem conti- 
neutite venit ad Christum, qui tamen servus Chri- 
sti efficitur, dum ex integro virtutibus servit. Pau- 
lus ergo, sicut quidam tradunt, cum uxore vocatus 
est ; de qua dicit ad Philippenses scribens τὸ : Rogo 
eliam te, germane compar, adjuva 469, illas : qui 
quoniam ab ipsa ex consensu liber elTectus est, 
servum se (96) nomiuat Christi. Si vero, ut aliis 
videtur, sine uxore, nihilominus qui liber vocatus 
est, servus est. Christi. Quid est autem servuin 
esse Christi, nisi quod est servum esse verbi Dei (97), 
sapientie, justitiz:, veritatis, οἱ omnium omnino 
viruitum, quz omnia Christus est? Sed et illud, si 
videtur, in hoc loco addamus, quod sicut scientia, 
qu:& nunc datur sanctis, per speculum datur et in 
vnigmate (98), et prophetia, et c:etera dona. Spiri- 
tus. sancti"! : ita et libertas, quz: nunc sanctis 
praestatur, nondum plena libertas est, sed velut rer 


** [ Cor. vir, 4. *" ibid. 15. 
xiu, 12. ?* Rom. 1,1... 7* Matth. xxii, 14. 


φ 

(92) Ms. f'egius num. 1659, commemorata servitus 
ac liberlas assumitur ? Coteri mss. οἱ editi ut. in 
Lextu. 

(95) Editi, alteri. Et infra mss. quidam cum edi- 
tis , esse reverteundum. 

(94) Sic m.s. nostri, Salodianus οἱ Merlinus. 
Genebrardus vero, sereus est appellatus. 

(95) Ita omues inss. nostri. Editi vero, pro ac:io- 
ne virtutis. Deinde mss. plures, et pro jugali neces- 
sitate, eic. 

(96) Ms. codex Ehroicensis, adjuva illas que cum 
ipsa suni; quia cum ipse servus esset, ex consensu 
liber effectus, serrum se, ete. Codex autem Vallis- 
clarzs, et unus Regius num. 1659, adjuva illas, (Jui 
cum ipsa ex consensu liber e[fectus. est, eic. lditi οἱ 
alter ms. Regius num. 1640, adjuva illus que& cum 
ipsa sunt. Ex conscusu. igitur (1, decet igitur) liber 
e[jeclus servum, etc.; sed rectius nis. Πορ uin. 
10141. ut in textu. 


* jbid. 21. ** ibid. 5». 
75 fli Reg. xui 24, 25. 


8e esse dicunt, ad comparationem illius libertaij αν 
quie facie ad faciem tribuitur. Qui etenim potest Bg 
carne quis positus adipisci integram libertatenre, 
ut in nullo jam serviat carni ? Sicut nec adoptionesge 
filiorum quis in corpore positus habere ex iutegee 
potest. Atque utinam hoe saltem obtineri possit ig 
vita mortalium, ut servus quis Christi ex integre 
flat : el non carni, non sanguini, non vanz gloriz, 
non cupiditati, non avaritiz, non iracundig, aes 
invidim; sed qui soli Christo, id est omnibus simul 
virintibus serviat. Ίο de eo quod scriplum es: 
Paulus servus Jesu Chriso. 

2. Vocatus Apostolus **. Nomen hoc, {4 est 19/4: 
(us, quia ad omues pertinet qui in Christo credunt, 
generale potest videri ; sed unusquisque secundum 
id quod in eo przvidit et elegit (99) Deus, aut apo- 
stolus vocatur, aut propliela, aut magister, ae 
liher ab uxore, aut servus in conjuge; et pro di- 
versilate grati: completur illud quod scriptum 
esi?* : Multi sunt. vocati, pauci autem. electi (1). 
Sciendum tamen est quod possibile est aliquem 
esse vocatum apostolum, aut vocatum prophetam, 
aut vocatum magistrum, et si neglexerit! vocatiunis 
sux gratiam, decidere ex ea:sicut et Judas, qui 
apostolus vocatus est, et negligens vocationis ssa 
gratiam, ex aposlolo effectus est proditor (3). Fi 
fuit quidem vocatus apostolus, sed nou fuit electas 
apostolus. Sed et ille propheta qui iu tertio Regno- 
rum libro refertur proplietasse de Jeroboam, ve- 
catus propheta. fuit; si autem et electus, ipse dit- 
cutito, quoniam quidem prohibitus panem mat- 
ducare in Israel, manducavit, et interempius eil & 
leone (5). Sunt et multi vocati magistri per omnes 
Ecclesias Dei, et vocati ministri ; sed nescio qui 
iu his electi magistri sint, el electi ministri. Sit el 
puto esse quosdam vocatos quidem ut patiantor (4) 
pro Christo, non tameu electos; id est, vocatos 
martyres, sed non electos (5) martyres : ut sunt illi 
qui post tormentorum agoues et carcerum, no8 
usque ad finem in. confessionis tolerantia perdurt- 
runt, Est et vocata virgo, sed non electa virgo; 


" Philip. iv, δ. ''! 1 Cor. xn, 8 seq. Πίος. 


(97) Sic mss. plerique. Ceteri vero el edili, 
Quid est. autem. servum. esse Christi ? Quod es (al. 
deest, qnod est) servum esse verbi Dei, etc. 

(08) Editi plerique, est. per speculum in exyme 
le..., et ut cetera dona, ctc. . 

(99) S:c. nis. HRegius num. 1639. Caiteri Yer9 
wiss., Rabanus et editi, previdet et eligit, al ere 
Deinde ms. unus BHegius num. 1641, aut sere v 
conjugio. 

(1) Editi el mss. quidam : Maíti vocati, ptt 
electi. 

(2) Sic mss, et Kabauus, Editi vero, effecit 
preedo et proditor, 

(9) lta inss. et Rabanus, Editi vero, et reeerictdó 
capius est a leone. 

(4) Sic mss. nostri et. Rabanus. Editi, putans! 
ρα. κ. 
(D) Sed non electos. llxc desiderantur in. libi? 
antea editis. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. 0. 1. 


8432 


Ieel non fuerit sancta (6) corpore et spi- A non electus abstineus (8), scilicet. qui jejunat tri- 


& est vocatus pastor, sed non electus pa- 
qui preest quidem gregi, et lacle cjus uti- 
nis ejus operitur ; sed infirmum non requi- 
»adum non colligit, et fortem circuinscri- 
abore ". lta est et vocatus abstinens, sed 


slis, οἱ exterminans faciem suam ut hominibus pla- 
ceat 15. Sed οἱ per singulos gratiarum gradus simi- 
liter invenies multos quidem vocatos, paucos au- 
tem electos, 

9. Segregatus in Evangelium Dei 1 (9). 1n Paulo 


Or. vir, δὲ. ' Ezech. xxxiv, 5, 4. 7* Matth. vi, 16... 7* Rom. i, 4. 


M 


' mss. et Rabanus. Editi, sed non electa, 
cet virgo sancta (uerit, etc. 
stor. Deest in editis. Deinde ms. nnus, non 


gtinens. Deest. in. editis. Deinde mss. qui- 
'BÓterminat. Ceteri vero, Rabanus et editi, 
Imans. Paulo post ims. unus, sic et per sin- 
* 
gregatus in. Evangelium. Dei, etc. Quam 
| Rufini. interpretatio, liquet ex. Grieeis, 
calice capite 25 sic represeutantur : Τρίτου 
ν τό Agupicu£roc eic EcayyéAior θεοῦ * 
Ἡ πρὸς lalàzx; ὁ ᾿Απόστολης περὶ αὐτοῦ 
ow: Ὅτε δὲ ηὐδόχησεν ὁ θΞὺς ὁ áz- 
u ax χοιλίας (ιητρός µου, ἁποχα.ύναι 
αὐτοῦ ἐν ἐμιεί. Ἐτ,λαμθάνονται δὲ τῶν 
λέξεων οἱ μὴ συνιέντες τὸν ἐκ προννώσεως 
opis iv αἴτιον τυγχάνοντα τοῦ Ὑγίνεσθαι 
μὐσχόμενα καὶ οἴοντα. διὰ τούτων εἰσάγειν 
(ατασχε.ῆς καὶ φύσεως σωςοµένους. Τινὲς 
ἐφ ἡμῖν Ex τῶν τοιούτων ἀναιροῦσι ῥη- 
ypopsvo καὶ τῷ, AxnAJAocpiorhjcar οἱ 
A30 guirpec, Ev Ἡ᾽αλμοῖς εἰρημένῳ. 
) οὖν τουτό ἐστιν ἁταντῆσσ,ν ἐρωτωντας 
ἕξης λέξεως γἐγραπται yáp^ Απη.ὶ.Ίο- 
m οἱ ἁμαρτω.]οἱ ἀπὸ (ιήτρας: ἐπ.]άλη- 
πὸ γαστρὺς, éládqcoar ψευξῆ” θιµιὸς 
ατὰ cir ὁμοίωσω" τοῦ ὄκεως. Καὶ τευσό- 
τῶν ὡς ἁταφεῖ τῇ λέξει ἐπιβαινόντων, εἰ οἱ 
ιωθέντες ἁμαρτωλὰὶ ἀπὸ µῄῆτρας, üua 
v ἀπὸ γαστρὺς τῆς μητρὺς αὐτῶν, ἐπλανή”- 
αἱ της σύνουστης ὁδου ἐσφάλτσαν, αὐτοὶ £l; 
prüssvess. Πὼς δὲ οἱ ἁπαλλοτριωθέντες 
M, ἀπὸ μήτρας, ἀπὸ γαστρὺς ἐπλανεθησάν 
ἆλησαν tzu57,; οὗ γὰρ Ot; δεἱξουσιν ὅτι ἅμα 
Ίναι, ἄναρβρου φωνῆν προΐχαντο φενδᾷ 
ευόµενο.. Αλλ' εἰ προσέχωµεν τοῖς προτξ- 
| του προορισμοῦ Ey τῇ ἐξεταζομένῃ ἔπι- 
(ομένοις, δυνησόµεθα, τὰ σεριΣπώὠντα τοὺς 
ους πρὸς παραδογΏν τοῦ ἀδιχίαν χατηγο- 
&tà του θείου δύγµατος χαθελόντες, ἁπολο- 
περὶ τοῦ Ex κοιλίας μητρὺς ἀφορίκοντος, 
Εὐαγγέλιον Θεοῦ ἀφορίκοντος τὸν δ2ῦλον 
ριστοῦ, χλττὸν ἀπόστολου Παῦλον. θὕτω 
à ῥητά Οἵδαμει ὅτι τοῖς ἁγαπῶσι τὸν 
ντα συνεΓγεῖ εἰς dyaücr, τοῖς κατὰ 
'φ.λητοῖς οὗσιν" ὅτι οὖς πεοέγνω κι 
t συµµόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ }1οῦ 
c τὺ εἶναι aorér πρωτύζοκον £r. xc.l.loic 
. Οὓς δὲ προὠρισε, τεύτους καὶ ἑκά- 
ὶ οὓς ἐχά.]εσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσε ᾿ 
δικαίωσε. τούτους καὶ ἑδοξασε. Πρύσχω- 
d τάξει τῶν λεγομένων δ.χαιοῖ δὲ ὁ Oz; 
πρ epo. οὐχ ἂν δικα:ιώσας οὓς μὴ ixi. 
εἶ δὲ ποὺ τῆς κλήσέως τροορίσας, οὐκ ἂν 
ὃς μὴ προὠρισξ’ καὶ ἔστιν αὐτῶν d; &oy th τῆς 
xai τῆς δικα:ώτεως οὐχ ὁ προοιρισαής | 
2 εἰ ἣν ἡ ἀρχὴ τῶν ἑξης, κἂν πιθσνώτατα 
ol παρεισάνγοντες τὺν περὶ φἼσεως ἄτοπον 
ωτέρω δέ ἐστι τοῦ πρρορισµου d, πρόγνω- 
γὰρ προέγ}ω, φησὶ, καὶ προὠρισε συ(ι- 
τῆς εἰχόνος τοῦ Υἱοἳ. αὐτοῦ. Ιροατενίσας 
ς τῷ εἰρμῷ τῶν ἐσομένων, καὶ κατα,οΏσας 
| ἐφ᾽ ἡμῖν τῶνδέ τινων ἐπὶ εὐσέθειαν, καὶ 
| ταύτην μετὰ την ῥοπῶνν κ) ὡς ὅλο, ἔαν- 
κώσουσι τῷ κατ ἀρεττν ST, πρρέγνω αὺ- 
ὥσχων μὲν τὰ Σνιστάµενα, προὺ Νώσκων δὲ 


Parnor. Gn. XIV. 


D 


D 


τὰ μέλλοντα, xai οὓς οὕτω προέγνω, xal προὠρισε 
συµµόρφους ἐσομένους τῆς εἰχόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ. 
Ἔτστιν οὖν τις ὁ Yibz τοῦ Θεοῦ, εἰκὼν τυγχάνων του 
8:09 τοῦ ἀοράτου, xal τούτου εἰχὼν, xal λεγοµένη 
εἰκὼν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ: fv τινα νοµίζομεν εἶναι 
f» ἀνέλαθςε φυχὴν ὁ Υἱὸς τοῦ θεοῦ ἀνθρωπίνην ’ γε- 
νομένην tX «tv ἀρετὴῆν τῆς elxóvog τοῦ θεοῦ εἰχόνα. 
Ταύτης δὲ, fjv οἱόμεθα εἰχόνος εἰχόνα εἶναι τοῦ Υἱοῦ 
τοῦ Θεοῦ, συµµόργους προώρισε γενέσθαι ὁ Gehe, 
οὓς διὰ την περὶ αὐτῶν πρόγνωσιν προώρισεν. O5 
νομιστέον τοίνυν αἰτίαν τῶν ἑσομένων τὴν πρόγνω- 
σιν τοῦ θεοῦ εἶναι: ἀλλ ἐτεὶ ἔμελλς γενέσθαι χατ 
ἰρίας ὁρμὰς τοῦ ποιοῦντος, διὰ τοῦτο προέγνω" εἰδὼς 
τὰ πάντα ποὶν γευέσεως αὐτῶν, τούχδε μέν τινας 
ττροέγνω καὶ προώρισε συμµόρφους ἑσομένους τῆς 
εἰκόνως τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, ἄλλους δὲ εἶδεν ἀπτλλοτριω- 
μένους. Ἐὰν δὲ τις ἀνθυποφρέρῃ πρὸς ταῦτα, εἰ ὃυ- 
νατόν ἐστι μὴ γενέσθαι & τοιάλε ἔσεσθαι τπροεγί- 
γωσχεν ἑσόμενα ὁ θεὸς, φίσομεν ὅτι ἀδύνατον μὲν μὴ 
γενέσθαι, οὐγὶ δὲ εἰ ἀλύνατον μὴ γενέσθαι, ἀνάγχη μη 
γενέσθαι, ἡ γενέσθαι’ καὶ γίνεται οὗ πάντως ἐξ ἀνάγ- 
x76, ἀλλὰ Ουνατοῦ ὄντος xa τοῦ αὐτὰ ph γενέσθα.. 
Της δὲ λογικῆς ἔχεται ἐντρεχείας «& χαὶ θεωρίας, ^ 
περὶ τῶν δυνατῶν τόποςςᾳ ἵνα ὁ σµίξας ἑαυτοῦ τὸ 
ὄμμα τῆς ψυγῖς δυντθῇ τῇ λεπτότητι τῶν ἀπηδείξεων 
παθαχολουθήσας, κἀτανοῆσαι πῶς µέχρι τῶν τυχόν- 
των οὐκ ἐμποδίκεται τὸ εἶναί τις πολλὰ δυνατὸν, 
ἑνὸς Ex τῶν πολλῶν ὄντος τοῦ ἐσομένου , τροε - 


C μένω τε οὑτωσὶν , ὅτι ἔσται μὲν, οὐχ ἐξ ἀνάγκης 
ο 


t ἔσται ' ἀλλ ἐνδεχομένου τυγχάνοντος τοῦ μὴ γενέ- 
σθαι, ἔσται τὸ οὐ στυχαστικῶς εἰρημένον, ἀλλ’ ἆλπ- 
Ong προξγνωσμµένον. ΜΗ νοµικέτω δὲ τις ἡμᾶς τὸ) 
κατὰ πρέθεσι σεσ'ωττκένα., ὡς θλίδθον ἡμῶν zh» 
λόγον: ixl φπσ.ν ὁ Παῦλος. Οἵδαμεν δὲ ὅτι το"ς 
ἁγατῶσι τὸν Θθεὺ πάντα συγεργεῖ εἰς ἁγαθὺν, 
τοις κατὰ πρόθεσι κ.λητοῖς cic. ᾽Αλλὰ zp0z- 
έχετξ, ὅτι τοῦ κατὰ πρόθεσιν εἶναι χλη-οὺς τὸν 
αἰτίαν καὶ ὁ ᾽Απόστολος ἀπηοδέδωχκεν εὐθέως, εἰ- 
v, ὅτι, Obc apoétro, xal προώρισε συμμά- 
covc tuc &ixóroc τοῦ Yico αὐτοῦ: καὶ τινα "vs 
Ἅλων ἐχρην ἐγχαταχωρισθῆναι εἰς την δικαιοῦσαν 
κλῖσιν τῇ προθέσει τοῦ O:o2, ἡ τοὺς ἀγαπῶντας 
αὐτόν; Πάνυ δὲ τὴν ix τοῦ bo' ἡμῖν αἰτίαν παρ- 
(3:131 τῆς προθέσεως καὶ προγνώσεως, τό. Οἴδαμεν 
ὅτι τοῖς ἁγατῶσι cór θεὺ}' πάντα σι Ῥεργεῖ εἰς có 
ἁγαθόν' σχεδὺν γὰρ εἶτεεν ὅτι πάντα τὰ συνερνοῦντα 
ci; τὸ ἀγαθὸν διὰ τοῦτο συνεργεῖ, ἐτεὶ Ago eiat 
συνεργήσεως οἱ ἀγαπῶντες τὸν Osóv. Ἅμα 0i xa* 
ἔριυτἡσωμεν τοὺς τὰ ἑναντία λόγοντας, χαὶ ἆποχρι- 
νάσθωσαν ἡμῖν πρὸς ταῦτα" ἕστω χα ὑπόθεσιν ci- 
ναί τινα ἐφ᾽ ἡμῖν. xai τοῦτο ἐροῦμεν αὐτ.ῖς ἀναι- 
ρο0σι τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἕως ἂν Ex τῆς ὑποθέσεως ἑλεγχίῇ 
αὐτῶν 6 λόγος οὐκ ὐγιὰς ὧν. "Όντος δη τοῦ Eg' ἡμῖ». 
ἄρα ὁ θεὸς ἐπ.ιθαλὼν τῷ εἰρμῷ τῶν ἑσομένων τρο- 
γνώσετα, τὰ πραχθησόμενα ix τοῦ ἐφρ᾽ bulv, ἑχάστι, 
τῶν ἑχόντων τὸ ἐφ᾽ duty, T] οὗ προγνώσετα»; Τὸ μὲν 
οὖν λέγειν, οὗ τρογνώτεται, ἀγνοοῦντός ἐστι τὸν ἐπ) 
mist νοῦν, καὶ μεγαλωσύνην τηῦ θεοῦ’ εἰ δὲ δώσο» - 
gv) ὅτι προγνώσεται, πάλιν ἐρωτήσωμεν αὐτούς : 
"Apa. τὸ ἐγνωχέναι αὐτὸν αἴτιόν ἐστι τοῦ ἔσεσθαι ^: 
ἑσόμενα, διδοµένου τι εἶναι τοῦ Eg ἡμῖν, 1 tns 
ἕσται προέγνω, xal οὐδαμῶς ἐστιν αἰτία αὑτοῦ Ἡ 
πρόγνωσις τῶν ἑσομένων ἐκ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν ἑχάστωι 
Δυνατὸν οὖν ἦν, τῶνδέ τινων ἁπαντησάντων, μὴ obs, 
ἀλλὰ τόδε ἀνεργῖσαι τὸν δημιουργπθέντα αὐτεξού- 
σιον εἶναι. Τούτων οὗν τοιοῦτων ἂν ἈΣχθησομένων. 
σώζετα! καὶ τό: Eb, δοῦ.ε ἀγαθὲ, καὶ πιστὲ, ἐπὶ 


21 


81 


S.gnafur, sed el electio protinus seeundum Dei 
prescientiam subsecuta per hoc quod] 463 
segregalus dicitur in Evangelium Dei; sicut 
alibi ipse de se dicit : Cum autem complacuit. Deo, 
qui me segregavit de utero matris mem, ut revelaret 
Filium suum in me *?. Quod tamen hzeretici ad ca- 
lumniam vocant, dicentes eum. segregatum esse ab 


8? Galat. 1, 12,16. *! Psal. εν], 4. 


ὀ λίγα "c πιστὲς, ἐπὶ πο..1ῶ» σε καταστήσω" 
εἶσε.]θε εἰς ci agir τοῦ Κυρίου σου. καὶ «Xs; 
ἔπαινος ' σώξξται δὲ xal τὸ εὔλονον τοῦ" Πονη(ὲ 
δοῦ.Ίε xal Cernpé, ἔδει σε Bader τὸ ἂγύριό 

v εἰς τράπεζα. Οὕτω δὲ σωθήῄσεται µόνως τὰ 
εχαίως λεγόμενα πρὸς μὲν τοὺς ἐκ δεξιὼῶν. Δεῦτε 
πρὸς μὲ οἱ εὐνογημένοι τεῦ Πατρές µου, xAngc- 


νοµήσατε ci ἠτοιμιασμένιῃ ὑμῖν βασι.1εἰα)' ἀπὸ D [acto abducti sint, Quomodo vero abalienati ab uten 


xara€clnc χέσμµου, ὅτι é£a6elraca, xal ἑδώκατέ 
pot φαγεῖ», καὶ τὰ ἑξτς' πρὸς Oi τοὺς ἐξ εὐωνύ- 
puv* Περεύεσθε áx' ἐμοῦ cl xaentapérci εἰς có 
xU τὸ αἰώγιο, τὸ ἠτοιμασμένο» τῷ διαέόΊω 
xf τοῖς ἀγγέ.οις αὐτοῦ" ὅτι ἐπείγω», καὶ οὐκ 
ἑδώκατέ pct ϱαγεῖν' καὶ τὰ ἑξτς. ᾽Αλλὰ xal εἴπερ 
τὸ, Ἀφωρισιιένος εἰς Εὐαγγέ.ιω" θεοῦ, καὶ τὸ, 
Ὁ ἁφορίσας µε ἐκ κοιἸίας μητέρος µου, ἀνάχ- 
Χην τινὰ περιεῖχε, πῶς ἂν εὑλόνως ἔφασχε τό":  πω- 
πιάζω µου xal δου.]αγωγῶ τὸ σῶμα, μήπως ᾱ.- 
ΐοις χηρύξας, αὑτὺὸς ἀδόχιμος άρωμα ' χαὶ τό" 
Οὐαὶ γάρ µοι écclr, &t μὴ εὐαγγε.ίζωμαι. Σα- 
φῶς γὰρ ix τούτων παρίστησιν, ὅτι εἰ μὴ ὑτ- 
ωπίαζξεν αὐτοῦ τὸ apa καὶ ἐδουλαγώγει, οἷόν τε a3- 
τὸν ἄλλοις χηρύζαντα ἁδόχιμον γενέσθαι, χαὶ ὅτι 
δυνατὸν ἓν αὐτῷ ojaY γενέσθαι, εἰ μὴ εὐηγγελίζετο. 
Μίποτε οὖν σὺν τούτοις ἀφώρισεν αὐτὸν 6 θεὸς ἓκ 
χοιλίας μητρὺς, χαὶ ἀφώρισεν αὐτὸν εἰς Εὐαγγέλιον 


Θεοῦ σὺν τῷ ἑωρακέναι τὴν αἰτίαν τοῦ δικαίου ἀφ. (c 


ορισμοῦ, ὅτι ὑπωπιάσει τὸ αῶμα xat δουλαγωγίέσει, 
εὐλαβούμενος μή πως ἄλλοις χτρύξας αὑτὸς ἀδόκιμος 
γένηται' xai ὅτι εἰδὼς αὐτῷ οὐαὶξσεσθαι,ἑὰν μη εὖαν- 
Ὑελίσηται, φόθῳ τῷ zpb; τὸν Θεὺν πρὸς τὸ μὴ γε- 
νέσθαι αὑτῷ οὐαὶ, οὐχ ἐσιώπα, ἁλλ᾽ εὐτγγελίκετο ; 
Καὶ ταῦτα δὲ ἑώρα ὁ ἀφορίζων αὐτὸν εἰς τὸ ἑαυτοῦ 
Εὐαγγέλιον ὅτι ἓν χόποις ἕσται περισστέρως, EV 
φυλαχαῖς περιστενόντως., iv πληγαῖς ὑπερθαλλόν- 
τως, Ev θανάτοις πολλάχις, ὑπὸ Ἰουδαίων πεν- 
τάχις τεσσαράχοντα παρὰ μίαν λήψεται, τρὶς ῥαθ- 
δισθήσεται, ἅπαξ λιθασθῆσοται, χαὶ τᾶδε τινὰ 
πείσετα., χαυχώμενος ἐν ταῖς θλίψεσι, χαὶ εἰδὺκς 
ὅτι d θλίψις ὑπομονὴν χατεργάζεται, xal ὑπομέ- 
νων προγινωσχόµενα ἔσεσθαι, καὶ ἀφοριζόμενος ἐχ 
κοιλίας μητρὸς, xai ἀφωρίζετο eig Εὐαγγέλιον 
Θεοῦ. Διὰ ταῦτα 6i Tv ἄδιον αὐτὸν ἀφορισθῖναι 
εἰς Εὐαγγέλιον θΞοῦ, οὗ διὰ thv φύσιν ἔχουσάν τι 
ἑξαίρετον, καὶ ὅσον ἐπὶ τῇ χατασχευῃ, ὑπὲρ τὰς 


τῶν μὴ τφιούτων Φύσεις, ἀλλὰ διὰ τὰς προεγνωσ- p 


µένας μὲν πρότερον πρἆςεις, ὕστερον δὲ γενομένας 
ἑχάσττν ἐπὶ τῆς παρασχενῆς καὶ τῖς προαιρέσεως 
τῆς ἁἀποστολιχῆης. Nuv δὲ ἁποδιδόναι εἰς τὸ αὑτοῦ 
τοῦ Ψαλρμοῦ ῥᾳτὸν, οὔκ f» εὔχαιρον, παρεχκθατιχὸν 

&p fv: δ.ὸ εἰς τὴν οἰχείαν τάξιν, Θεοῦ διδόντος, ἀπο- 
ῥοθήσεται, ὅταν τὸν Ψαλμὸν διηγησώµεθα. ᾿Λρέσχει 
δὲ χαὶ ταῦτα πεπλεονασμένα εἰς τὸ ἀφωρισμέρος. 
Teo loco examinaudum est illud : Segregatus in 
Evangelium Dei (flom. 1, 1) : et in Epistola ad Ca- 
latas, hec de se praedicat Apostolus (Galat. 1, 19) : 
Cum vero placuit ei, qui me segregavit ab utero ma- 
trís mex, ut revelaret Filium suum in ine. Hac au- 
tcm verba, qui prenotionem non. intelligunt, sic in- 
terpretantur, quasi pro[initio causa sit cur eveniant 
que pranoia sunt ; ob eamque rem quosdam ex na- 
tura et conditione sua. salvos introducunt.. Nonnulli 
ex illis verbis liberlatem nobis arbitrii adimunt , 
ulunturque his etiam psalmi verbis : Alienaii sunt 
peccatores a. vulva ( Psal. 1vn, 4, 5), quibus ctn 


DRIGENIS 


wan Sola generalis vocatio ad apostolatum de- A iuero matris sux ob. hoc quód in co nalurz boni- 


5! Dan, xi 13. 





8 


làs inerat ; sicut econtrario de his qui malz natu- 
re sunt, dicitur in Psalmis *' , quia segregati suni 
peccatores ez utero. Nos autem dicimus quod neque 
Paulus fortuito aut natur.li diflerentia electus esl, 
sed electionis sux causas in semetipso dedit ei qu 
scit cuncta antequam. fiant * ; neque peccatores qui 
scparartur a ventre judicis iniquitate separanter. 


"o FR 7s; ”β "Ό 7 x Ά wow 


interrogatione occurrere licet; scriptum est enim: 
Aliena! sunt peccatores ab utero, erraverunt a 
ventre matris, locuti sunt falsa :. furor illis secup- 
dum similitudinem serpentis. Etqueremus abiisqu 
verba illa tanquam aperta accipiunt , an qui aliesuti 
sunt ab utero peccatores , simul ac materno utero 
cgressi sunt, erraverint, el a. via salutis. suo aliquo 


n 


peccatores, a venire matris aberrarunt, et falsa locui 
sunt ? Non enim ostendent. eos, simul ας mati sun, 
reram ac plenam vocem, falsum quid proferentas, 
emisisse. Si vero ea respiciamus, que de pra [initio 
in hac quam explicamus Epistola dicuntur , poteri- 
mus, destructis iis que simpliciores in ejus senten- 
liam pertrahunt qui divinam doctrinam injustitic ao 
cusat, de eo respondere qui ab utero matris desiiuet, 
quique serrum Jesu Christi vocatum Apostolum Όακ- 
um in. Evangelium. Dei segregat. Verba hec. eunt 
liom. vin, 28, seq.) : Scimus quoniam diligentibus 
eum omnia cooperantur in bonum, iis qui secun- 
dum propositum ipsius vocati sunt, quia quos prz- 
novit, eos el preedestinavit conformes imagini Filii 
sui, ut st ipse primogenitus in multis fratribus, 
Quos autem przdestinavit, hos et vocavit : et quos 
vocavit, hos et justificavit : quos vero justificavit,, 
hos et glorificavit. Diciorum igitur seriem ettenda—— 
mus. Justificat. Deus quos prius vocavit :. nom auiemmms 
justificavit quos non vocavit : vocal. autem pradesti —— 
natos ante vocationem, quos non vocassel nisi pre ———— 
destinassel ; neque ipsis justificationis et vocationimmmmm 
princiyium est pra destinatio. Si enim hac principiusmmmm 
essel eorum que sequuntur, haud dubievincerent qummm- i 
absurdum de naturu sermonem introducunt : sed antammmt 
predestinutionem pranotio est : Quos enim, inquit , 
| guovit, hos et praedestinavit conformes imaginimmm $ 
"ilii sui. Deus igilur qui (uturorum seriem prospesee— 
tit, el libertatis nostre propeusionem. cognotit , e. —— 
aliquorum ad piciatem. impetum. affeclumque. post 
lianc propensionem, quodque ii. 8e totos virtuti da- mm 
turi sint, ipsos pra'novit : cognoscens quidem preesen- mms 
tia, prazsciens vero futura; et quos iia pra mocit, fa- — zm- 
turos con[ormes imagini Filiisui, predestinavu. Es cmm 
igilur. Dei Filius imago Dei invisibilis , εἰ kuju- mat 
imago, ea qua Filii Dei imago dicitur, quam esse ar- —er- 
bitramur eam quam. Dei Filius assumpsit humanammrum m 
animam, per virtutem imaginis Dei imaginem faciamumum. 
Hujus vero, quam imaginis lili Dei imaginem ess. ummse 
putamus, conformes fieri pra destinavit Deus , quo emmet 
per suam de ipsis pre notionem predestinavit, Nos. «m 
est igitur exisiimanda. (uturorum cauia esse preuoamm- 9 
l0 Dei : sed quia (uturum erat. secundum proprie -exzm- οὐ 
impetus el affectus. facientis, propterea prenovit, quam 9 9i 
novit ownia ante ortum corum (Dun. xin, 42); ali m *i- 
quos prawovit εἰ predestinavil imagini Fil.i aui fore 95€ 
con[ormes, alios vidit abalienatos. Ad hac uutem ε -- 
quis objicial, fieri ne possit ut non sint qua (alia fores ου 
pr&novit Deus: respondebimus fieri non posse nt nons 
cveuiant; sed. non ideo quia. fieri non potest ut nom 9" 
eveniant, necesse est non. evenire, vel evenire, Fiuxi» e 
enim haudquaquam ex. necessita.e , sed fieri quoquam 
potest ut non fiant. Sed rationis ac intelligendi acu— 299 
men et perspicientiam desiderat locus hic de iis q 
[ieri possunt, ul qui mentis suc oculum abaterseril uu — * 
demons!rationum subtilitatem. assecutus, intellige 
possit quomodo in minimis eliam rebus non impedia——77 





COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. I. 


816 


| $latim in consequentibus vide quid de his A hzretici putant, vel sortis incerto, vel natur: me. 


rmo divinus. Scrirtum est. enim ?? : Segre- 
f peccatores ab utero , erraverunt a centre, 
ii falsa. Si intelliggmus quomodo statim 
nie matris procedunt peccatores, errave- 
| locuti sunt falsa, pariter intelligimus quod 
yreantura venire, Ergo οἱ Paulus quod se- 
) in Evangelium dicitur, et segregatus a ven- 
ris sue, causas in eo et merita quibus in 
regari debuerit, vidil ille quem non latet 
Naevidit enim quod abundantius quam cze- 
nes laboraturus esset in Evangelio **, quod 
et siti, in frigore ct nuditate, periculis la- 
, periculis fluminum, periculis maris 95, prze- 
i$ esset Evangelium Christi, scieus quod v:e 


δι si non evangelizaret **, et quod macera- D 


uet corpus suuin, et. servituti subjecturus , 
eum A64 aliis pr»dicasset. (10), ipse re- 
elliceretur *". απο ergo et multa alia his 
(14) in eo de ventre matris przevidens Jesus, 
segregavit eum in Evangelium. Si enim, ut 


d. Εν], 4. δ 1 Cor. xv, 10. 


Minus sit aliquid, quod ad mulla esae possi!, 
wm ait e multis id quod futurum est; οἳ ita 
m sil fore quidem, sed non necessario fore. 
n fieri possit ut non sit, erit non. conjectura 
861 vere pranolum. Neque vero quis. putet 
1, secundum propositum , reticuisse, quasi 
* nosire noceat. Áit enim Paulus : Scimus 
uoniam diligentibus Deum omnia cooperau- 
»onum, iis qui secundum propositum vocati 
€ consideret illius secundum propositum vo- 
eausam Apostolum statim. reddidisse , cum 
'u0$ pr:enovit, eos et przedestinavit confor- 
agini Filii sui. Et quem alium oportebat in 
nlém vocalionem proposito Dei secerni εἰ se- 
prater eos qui. ipsum diliqunt ? Hujus vero 
Η el prenotionis causam in. nostra. libertate 
3 declarat illud : Scimus quonia: diligen- 
"Um ornia cooperantur in bonum : perinde 
zisset, omnia qua ad bonum conducunt, ideo 
re, quia auxilio digni sunt qui diligunt Deum. 
vrogandi sunt, qui contrarium tuentur , ad 
is respondeant , Ponamus in conditione, ali- 
tostra esee potesia'e; idque adversus eos qui 
arbitrium tollunt, donec ex couditione eorum 
8 falsa convincatur. Si ergo in nobis libera 
», amigiur Deus futurorum seriem intuitus, 
€t ea quo ez libertate unusquisque nostrum 
s compos aclurus siL? an. non pranoscei ? 
»onderit non prenolurum, ignoret ille necesse 
lem infinitam, et magnitudinem Dei. Si pra- 
8 agnoscant, rursus qugremus ex ipsis, an ejus 
eausa sil cur eventura sinl. [utura, cum con- 
aliquid in nostra esse potestate ; an quia [u- 
n4 prienovit : neque ullo modo pramotio causa 
'" que unicuique nosirum εἰ libertate arbi- 
ira aunt. Fieri ergo poterat, ut aliquibus oc- 
ibus impedimentis non hoc, sed illud faceret, 
ΙΡ creatus est. Hac igitur et similia si dican- 
quoque servalur : Euge, serve boue οἱ lide- 
er pauca fuisti fidelis, super inulta te cousti- 
intra in gaudium Domiui tui ( Matth. xxv, 
im εἰ laus omnis, qua bonis tribuitur ; ac de- 
Menditur jure dici : Serve nequam et ignave, 
iat té committere pecuniam meam trapezita 
6, 971). Sic etiam stabunt que juste dicuntur 
ad dexteram assistent ; Venite ad. me, be- 
Pais mei; possidete preparatum vohis 
| à constitutione mundi ; quia esurivi, οἱ de- 


55 [I Cor.xi, 96, 97. 


lioris przerogativa fuisset electus, nunquam utique 
timuisseL ne si minus corporis sui frena tenuisset , 
evenire posset ut reprobus fleret, vel va sibi futu. 
rum essel si evangelizare cessasset (12). Denique et 
ipse in consequentibus latius disserens ait, quia 


. quos prascivit et pra destinavit con[ormes fieri ima- 


ginis Filii sui **, evidenter ostendens, quod eos quos 
przscivit Deus tales futuros, ut Christo se in. pas- 
sionibus conformarent , ipsos etiam conformes ac 
similes imaginis ejus przedestinavit οἱ glorize. Prz- 
cedit ergo praescientia Dei, per quam noscuntur qui 
in se labores et virtutes habituri sint , et ita prae 
destinatio sequitur ; nec tamen rursus prxdestina- 
tionis eausa putabitur przscientia. Quod enim apud 
homines uniuscujusque meritum pensauur ex prz- 
leritis gestis, hoc apud Deum judicatur ex futuris; 
et valdeimpius est qui in ^oc non credit Deo , ut 
quod nos in prxteritis videmus, lioc ille videat In 
futuris. Segregatus, inquit, in Evangelium Dei. ln 
aliis locis Scripturz Evangelium Christi esse di- 


**] Cor. ix, 16. 9" ibid. 97. ** Rom. νι, 99, 


distis mihi manducare (ibid. 24, 55), οἱ que sequun- 
tur : iis autem qui a sinisiris : Discedite a me, ma- 
ledicti, in ignem zternum  przparatum diabolo et 
angelis ejus ; quia esurivi , οἱ non dedistis mihi 
quod ederem, et cetera. Quin etiam, si illud , De- 
stinatus in Evangelium Dei (Rom. 1, 1) ; et istud , 
Qui destinavit me ab utero matris mex ( Galat. 1, 
45), necessitatem aliquam continerent, quomodo recte 


C diceret Paulus : Suggillo corpus meum, et in ser- 


vitutemn redigo, ne eum aliis przedicaverim , ipse 
reprobus efficiar; et illud : Vas etenim mihi ,. nisi 
Evangelium enuntiavero (1 Cor. ix, 27) ? His enim 
aperte declarat, nisi castigarel corpus suum, et in ser- 
vitulem redigeret, posse se, posiquam aliis pradicas- 
set, reprobum fieri, et sibi esse vm, nisi Evangelium 
annuntiasset. Fortassis igitur, cum istis segregavit 
illum Deus ex utero matris, et segregavit in Evange- 
lium Dei, causam videns juste segregationis, quod ca- 
stigaturus esset corpus suum, et in. servitutem reda- 
clurus, veritus no. postquam aliis predicasset, ipse 
reprobus fiere , quodque sciens sibi [ore ve , nisi 
Evangelium pra dicassel, metuens ne sibi apud Deum 
vc essel, non siluit, sed Evangelium pradicavit. At- 
que hec videbat qui eum segregavit in. Evangelium 
suum, fore eum in arumnis abundantius , in carce- 
ribus supra modum, in plagis plus justo , in morii- 
bus (requenter : a Judeis quinquies quadragies nna 
minus acceplurum, ler virgis c&sum iri, semel lapi - 
datum iri, εἰ alia ejusmodi perpessurum (11 Cor. xi, 
23, seq.) : gloriantem in angustiis, et scientem. tri- 
bulationem patientiam efficere, et sustiken'em que 
futura Deus pra noverat, segregatum ex uteromalris, 
et segregatum in Evangelium Dei. Propterea autem 
dignus eral qui segregarelur in Evangelium. Dei, non 
propter excellentem aliquam naturam, εἰ que tta ei- 
sel comparata, ut eos qui lales non sunt, longe supe- 
rarel : sed. ob prescitlas prius actiones, qu£ postea 
[act& sunt ex apostolica quadam institutione. Neque 
jum. Psalmi dicium interpreiari tempestivum fut ; 
erat. enim extra propositum : quare proprio loco, Deo 
dante, ezplicabitur , cum Psalmum | edidisseremus. 
Sed hac copiosius in illud, Segregatus, etc. , dispu- 
tata sufficiant. 

(10) AL , predicaret ; al. , predicaverit. 

(14) Sic mss. EJiti vero : Hac ergo, et his simi- 
lia, et alia multa, etc. 

(12) Editi, cessaret. 


Cad 


ORIGENIS 648 


cunt, sieut. et. Marcus. evangelista. seribit * : Ini- A paruit positis in carne (18), sicut Apostolus dicit *, 


tium. Evangelii Jesu Christi, sicut. scriptum est. in 
Isaia propheta, Verum quoniam Cliristus Verbum 
cst, et in principio erat. Verbum , et Verbum erat 
apud Deum (10), et Deus erat. Verbum ?*, unum at- 
que idein est dici. Evangelium Dei οἱ Evangelium 
Christi, vel quia ipse Domiuus dicit quod ego et Pa- 
ter unum sumus. ?! : οἱ iterum dicit ad Patrem: 
Umnia mea (ua sunt, et tua mea, et glorificatus sum 
in his ?*, Ergo et Evangelium Patris Evangelium 
lilii est, Sed et Paxlus dicit: Evangelium meum 
quod predico inter. gentes *?! ; quod fortassis ut hie- 
res Christi dicit, οἱ tanquam in Evangelio coh:eres, 
quia et alibi etiam plurimorum dicit esse Evange- 
lium, sicut ad Galatas : Sed et si velatum. est (14) 
Evangelium nostrum ** ;. nostrum, id est omnium 
qui cohzredes sumus Christi. Verum οἱ secundum 
hoc quod ipse pr:edicator ejus est, recte. suum di- 
cit esse Paulus Evangelium. 

[65 ^. Quod ante promiserat per prophetas suos 
in. Scripturis sanctis 35. Utrum simpliciter accipi 
debeat Evangelium per Scripturas proplheticas a 
Dco repromissum ; an ad distinctionem (15) alterius 
Evangelii quod zternum dicit Joannes in Apoca- 
lypsi *&, quod tunc revelandum est cum umbra 
transierit et veritas venerit, οἱ cum mors fuerit 
absorpta οἱ saternitas restituta, considerato etiam 
tu qui legis. Cui aeterno Evangelio convenire vide- 
buntur etiam illi :»terni anni. de quibus Propheta 


quia manifestatus est. in carne, justificatus in spirit 
apparuit augelis, hoc quod apparuit angelis (18*), 
non eis absque Evangelio apparuit : sicut ne nobls 
quidem hominibus, ad quos missum se dicit esr, 
gelizare pauperibus, dimittere captivos in. remissie. 
nem, ct annuntiare annum Domiui. acceptum *. S 
ergo cum apparuit nobis lhomizibus, non sw 
Evaugelio apparuit, consequentia videtur ostendere 
quod etiam angelico ordini non sine Evangelio sp- 
paruerit, illu fortassis quod :eternum Evangcliama 
Joanne * memoratum supra cdocuimus. Si vem 
etiam in reliquis coelestibus ordinibus tale aliqaid 
ab eo gestum esse suspicaudum sit, in ea qua £if- 
guli quique sunt forina apparens eis, el ansum 
lians (19) pacem, quoniam quidem per sangutmem 
crucis suc pacificavit non solum qua in terra, κά 
et gua in colis sunt *, etiam ta apud temelipsam 
discutito. Quod promisit per proplictas &uos in &ri- 
pturis sanctis *. Qua dc Christo predicta sunt per 
prophetas, h»c etiam de Evangelio predicta esse 
sentiendum est, quamvis Marcus evangelista dis- 
tinctionem facere videatur Christi οἱ Evangelii, 
cum dicit? : Qui dimiserit patrem el matrem, ek., 
propler me, vel propter Evangelium. Quod οἱ si pte 
prie Evangelii promissiones requirendae sunt, ia 
prophetis abundanter invenies, ut est. illud : Deni- 
nus dabit verbum evangelizantibus virtue mulla"; 
el : Quam speciosi pedes evangelizaniium bana "'! 


dieit : EL annos. eteruos. iu meute. habui *. Eique c Ad hoc respicit οἱ: In omnem terram erivil sess 


adjungi potest et ille liber vite, in quo sanctorum 
nomina scripta dicuntur ?5 : sed et illi libri qui 
apud Danielem **, cum judicium consedisset, aperti 
sunt ; vel qui apud Ezechielem prophetam * dein- 
lus et deforis dicuntur inscripti : qui ounia (10) 
nou atramento, sed spiritu Dei vivi scripta memo- 
rantur *. De quibus quamvis periculosum videatur 
chartulis committere sermonem (17), tamen non 
oliose pratereunda sunt dicta sapientium οἱ zni- 
gmata?, sed subtili admodum mentis acie, in quan- 
In res patitur, velut per quoddam speculum con- 
templanda : ne forte is qui Yerbum caro factus ap- 


eorum, el in fines orbis terre verba eorum "e: 
Velociter currit sermo ejus " ; sed et: Ecet e 
millo pastores multos, et. venatores. »uultos, el ct- 
pieut eos super omnem montem, el super omnem 08” 
lem **. Per Jeremiam promittitur de Evangelio (0) 
quod nunc Paulus dicit, quia promisit Deus Ν; 
prophetas suos in. Scripturis sanctis de Filio sue. 
5. (31) Qui Filius secundum carnem quidem t$ 
semine factus est. David !*. Factus est autem sine 
dubio id quod prius non erat secundum carnes. 
Secundum spiritum vero eral prius, ei non era 
quando (92) non erat. Observandum est enim qu 


5 Marc. 1,1, 9. ?* Joan. 1, 1. 9! Joan. x. 50. ?* Joan. xvii. 10. EL ΤΙΝ. 2, 8; Galat. 1,9. ΙΤ Cot. 


ιν, 9. Που. 9,5. ?* Apoc. xiv, 6. 
1, 9. * il Cor. i. 5, βίον. t. 6. 
5*1 om.1,2, * Mare. x, 99. !'* Psal. Exe, 12. 


ἓν Jerein, xvi, 16. ! Bom. 1, 2. 


(15) Ita ms. Regius num. 1641. Crteri vero D 


mss. et editi , et in principio erat! apud Deum, etc. 
Deinde editi , unum atque idem dicil, etc. 

(14) Mss. quidam, revelatum est. Deinde mss. ple- 
rique οἱ cditi omitturnt secundo loco nostrum, sed 
restituitur ex ms. Regio nui. 1641. 

(45) Sic Rabanus, ms. unus Regius num. 1610 et 
alter Vallis-clara. Cieteri vero mss. et editi, a Deo 
repromissum, ad distinctionem, elc., omisso an. 

(16) lta Rabanus. Omnes vero mss. nostri, om- 
niaque. Editi, omnia queque. 

(17) Sermonem. lu editis omittitur et iu pluribus 
miSs., sed exstat in aliis et apud Rabanum. 

(18) Ms. Regius num. 1639 et Rabanus, positus in 
carie, Coteri mss. et editi ut in textu, 


V Psal, pxxvi, 0. 
* | Tim. τις 16. 
Bom. x, 13. 


9 Anoc. xv 8. e Dan: ub 1 2 
*'" V, j. ᾽ 08. | m P 
"in n Psal. carmi, 4». 


4. 


δ isa. Lx, 1,2. 
" Psal. x vit, 9. 


(18* ) Vide Origenian. lib. v, quxst. $, num. 

19) Editi, appartit eis, annuntians, etc. 

30) Editi, per Jeremiam promittitur, quod t 
Paulus dicit de Evangelio, etc. Ms. unus addit qao" 
que ante promittitur. Ceteri mss. ut in textu. s 

(21) Si hunc locum commemorat Pamph 
martyr in Apologia pro Origene: Quod promises" 
per prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio « 

ui [αεί est secundum carnem ες semine 

Factus est quod ante non erat. Manifestum enim ” 
quia secundum. carnem non erat prius ; secunduz 
spiritum vero erat ante, et non erat. quando κ 
crat, 

(22) Editi, et non erat prius (ms. unus, tempu 
quando, ctc. 


COMNENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 7. 


830 


*il : Qui predesiinatus est. Filius Dei in vir- A spiritu sanctificationis vcl divina: virtutis substantia 


rundum spiritum sanctificationis !*: sed, Qui 
(us est Filius Dei (25). Et nemo putet nos de 
mone curiosius quam res patitur, perscru- 
luamvis enim in Latinis exemplaribus (24) 
natus soleat inveniri, tamen secundum quod 
etationis veritas habet, destinatus scriptum 
n predestinatus.. Destinatur, enim ille qui 
edestinatur vero ille qui nondum est, sicul 
mibus (25) dicit Apostolus '" : Quos autem 
it, illos et pradestinavit. Preesciri ergo. et 
lipari possunt illi qui nondum sunt ; ille au- 
| est, et semper est, non przdestinatur, sed 
lur. Hac dicta sint a nobis propter eos qui 
enitum Filium Dei impietatem loquuntur, et 


nominatur ; de qua alibi ipse S.lvator dicit, quia 
tristis est anima mea usque ad morlem *' ; οἱ: Nunc 
anima mea (urbala est?! : quam et a semetipso po- 
suit, imo qux» (29) usque ad infernum descendit, 
de qua el dicitur : Non derelinques animam meam 
in inferno **. Certum est enim quia hxc non de se- 
mine David generata sit. Dicit enim quia quod 
factum est ex semine David, secundum carnem 
est 3», Quia. ergo neque in eo quod secundum car- 
nem est, videtur annumerari, neque in eo ubi desti- 
natur (50) Filius Dei in virtute secundum spiritum 
sanctificationis ", puto quod consuetudine sua 
Apostolus utatur etiam in hoc loco, sciens mediam 
semper esse animam inter spiritum et carnem, et 


tes differentiam destinati οἱ przedestinati, D aut jungere se carni, et cflici unum cum carne; aut 


um inter eos qui, cum ante non fuerint, 
inati sunt ut essent, numerandum, ; qui 
m przdestinatus est ul esset Filius, sed sem- 
. et est (26) sicut et Pater. Qui ergo sem- 
destinatur, ut diximus, non przdestinatur ; 
wm predestinatur, nondum erat tunc cum 
inaretur, sed coepit ex tempore. Necessaria 
listinctione Apostolus utitur, eum qui ex 
David secundum carnem est, factum dicens; 
ro quem Filium Dei in virtute secundum 
|! sanctificationis !'* nominat, destinatum. 
cum dixisset Filium Dei, non superfluo ad- 
| virtute, iudicans perlioc quod substantia Fi- 
jecundum spiritum sanctificationis. Christus 
)»im Dei virtus et Dei sapientia dicitur 19. 
apor virtutis Dei, et manatio glorie Omni- 
purissima, et splendor lucis xterna, et 
»onitatis Dei appellatur *?, (27) Sed requiri- 
d quod. de semine David nascitur (28), se- 
| carnem est, quod vero in virtute destina- 
indum spiritum sanctificationis, Filius Dei 
bstantia Dei est, quomodo accipiendum est 
ia Jesu, qux hic nequaquam cum carne et 


η. 1, dA... U Rom. vin, 29. ^ Rom, i, 4. 
Joan. xi, 97. ** Psal. xv, 10. ** Rom. 1, 5. 
lí 31x,6. — **ECor. », 50. 


Editi, qui destinatus est. Filius Dei Iu. vir- D 


Wliti, in Latinis codicibus ei exemplaribus. 
omittunt secundum. 

Bie ms. lMegius num. (641. Ceteri. vero 
abanus, et editi, alii, sicut de his de quibus 
n. omisso de) dicil, elc. ; alius, sicut de 
gm dicit, elc. 

lta ms. Regius num. 1611 ; cxteri vero 
abanus et editi omittunt et est. 

lluc. referendum videtnr quod. Pamphilus 
in Apologia sua ex libro primo Epistol:e ad 
i$ desumptum commemorat. Quaerat fortas- 
da si Filius charitas est, piacipue propter 
d Joannes ad. Deum atre. retulit. hanc 
ticens : Quia Deus charitas est (1 Joan. iv, 8, 
l| rurium ez ipsa ejus kpistola pro[eremus 
guod ait : Charissiui, diligamus invicem, 
} charitas ex. Deo ext (id 5). Qui ergo 
wia Deus charitas cst, ipse iterum charita- 
e£ esse ex Deo : quam charitatem uou credo 
im, nisi Unigenitum Filium ejus, sicut Deum 
ita charitatem ex charitate progeuitum, 


1 1 Cor. 1,94. 


sociare se spiritui, ct esse unum cum spiritu * ex 
quo, si quidem cum carne sit, carnales homines 
(fiant; si vero cum spirilu, spiritales. Et idcirco 
extrinsecus eam non nominat, sed carnem tantum, 
vel spiritum ; scit enim alteri horum necessario 
animam cohzrere, sicut et. in his ad quos dicit; 
Vos autem in carne non estis, sed in spiritu *5 ; et; 
Qui se jungit meretrici, unum corpus est. (meretri- 
cem hic carnem vel corpus vocans), qui autem se 
jungit Domino, unus spirilus est ΣΤ. lta ergo etiam 
nunc sciens de anima Jesu, quia sociata Domino, 
et colhxrens ei, unus cum ipso factus sit spiritus 
sanctificationis, non eam nominavit extrinsecus, 
ne solveret Jesum : (Juod enim (51) Deus conjunxit, 
homo non separet *5. Sanctificationis vero spiritus 
dicitur secundum lioc quod przbet omnibus san- 
ctitatem, sicut et alibi ** de eo scriptum est : Qui 
factus est sapientia nobis a Deo, et justitia, et san- 
clificatio, et redemptio. Verum occurrunt nobis qui- 
dam quasliones acerbissimas commoventes (52), 
quomodo videatur Christus descendere ex semine 
David, quem constat non esse ex Joseph natum, in 
quem Joseph series ex David descendentis genera- 
10 Sap. vii, 95, 90. ? ! Matth, xx vi, 


35 ibid. 4. ** Rom. vut, 9. 10ος, vi, 16, 11. 


(38) Nascitur. Deest. in antea. editis. Paulo post 
miss, plures ; Filius Dei εἰ substantia Dei est. 

(29) Editi et nis. unus, imo qua, ctc. Sed caeteri 
mss. et Rabanus, imo qua, eic. 

(30) Sie iss. et Rabanus ; editi vero, neque in eo 
ubi descendit, de qua dicitur : Non derelinques ani- 
mam meam in inferno (Psal, xv, ^U). Destinatur, 
etc. 

(21) Enim. Deest in editis, Deinde ms. Regius 
num. 16359, οἱ lkabanus, non separat, Caeteri miss. 
el editi, non separet. 

(53) Editi, et 19. unus, quedam questiones acer- 
bissime (al. acerrime) commoventes. *cd czeteri mss. 
et Rabanus, rectius, ut in. textu, Socrates His!. 
eccl. lib. vi, cap. 33, ait: Καὶ Ἠριγένης δὲ ἐν τῷ 
πρώτῳ τόμῳ τῶν εἰς την πρὸς , Poyualove του 
Ἀποστό.ου Ἑπιστο)ὴ», ἑρμηνεύων πῶς θεοτόχος 
λέγεται, πλατέως ἑξέτασε. Sed εἰ Origenes in primo 
tomo Commentariorum in Epistolam Pauli ad Ro- 
ni3n0$, exponens qua ralione dicatur Deipara, eam 
quaestionem latissime pertractavit.Quod ab. Origene 
hoc in loco pertractatum fuisse verisimile est. 


851 


OAIGENIS &3 


tionis adducitur. Quibus occurrere quamvis. mole- A lius Dei sit ος resurrectione mortuorum, dilliile 


stum sit sccundum litter:ze rationem, tamen respon- 
d*tüir à nosteis, quod María qui desponsata Joseph 
autequam convenirent. inventa est. in utero habens 
de Spisitu. sancto. 35, secundum legem sine dubio 
contribuli suo et coguato conjuncta est. Et quamvis 
dicatur ad eam ab angelo, quia e( Elisabeth co- 
gnata tua etiam ipsa par:et filium in senectute sua ?! 
(Elisabetl! autem ex fili«bus Aaron esse dicitur), 
tamen aflirmatur a nostris (23) quod cognationis 
uomen non solum ad contribules, sed et ad omnes 
qui sunt ex genere Israel, inter se invicem com- 
petenter possit aptari, sicut el idem apostolus de 
omnibus simul dieit ** : Qui sunt cognati mei se- 
cundum carnem, llc quidem et alia his simi- 
lia (34) respondentur ; verum quam sint valida ad- 
versum assertiones eorum qui nos de Scripturarum 
testimoniis perurgent, probato µία qui legis. Nobis 
tamen lic intelligenda secundum spiritalem vel 
allegoricam rationem magis videntur, secundum 
«uod nihil obest etiam quod Joseph pater Christi 
dicitur, cum omnino non sit ejus pater ; quia et 
in generationibus a Matthaeo refertur ??, quod Josa- 
phat genuerit Joram, et Joram genuerit Oziam ; in 
quarto autem. Regnorum libro scriptum est 2), 
quod Joram genuerit Ochoziam, et Ochozias ge- 
nuerit Juas, et Joas genuerit Amasiam, Amasias 
vero genuerit Azariam, ipsum qui interdum Ozias 
nominatur ; et Azarias Joatliam. Πίο ergo Ozias, 
qui οἱ Azarias, cum in quarto Regnorum libro (55) 
dicatur Amasiz esse fllius, a Mattlizo Jor: filius 
scribitur, tribus in medio generationibus pr:zeter- 
missis. Cujus rei dissertio, certum est quod non 
secundum lListoriam, sed secundum spiritalem inu- 
telligentiam constet ; qui non est nobis nunc. ín 
transitu pulsauda : in suo euim loco tangetur (36). 
Interim suf(icit nobis ad cos qui adversantur respou- 
dere, quod sicul Jesus Joseph fllius esse dici- 
tur, ex quo non est generatus ; et Ozias genitus ex 
Joram, ex quo non est genitus : ità οἱ ex semine 
David secuudum carnem Cliristus potest accipi, ut 
quidquid 467 rationis vel assertionis in Joram 
protulerunt, et in Joseph, hoc et in David susci- 
piendum dicamus. 


0. Ex resurrectione mortuorum Jesu Christi Do- 
mini nostri **. Quomodo quidem is qui secundum 
carnem factus esse dicitur ex semine David, Fi- 


non est advertere ei qui legerit illud quod scriptum 
est 26: Decebat enim eum per quem omnia, el in qw 
omnia, multos filios in gloriam adducentem, euto- 
rem salutis eorum per passiones. consummari (91). 
Finis autem passionum Christi, resurrectio esi; ei 
quia post resurrectionem ultra jam mon moritur, 
neque mors ei ultra dominabitur ?!*?* ; et iterumdici 
tur, quia etsi agnovimus Christum secundum carae, 
sed nunc jam non novimus **, ideo omne qued esl 
in Christo, jam nunc Filius Dei est. Quomodo se- 
tem lioc et ad eum qui Filius Dei in virtute desi 
natus est ^ referatur, coarctat intelligentiam ν0- 
stram, nisi quod per indissolubilem uuitatem Ver- 
bi et carnis, omnia quz carnis sunt ascribuntur e 


B verbo, quomodo et quz? Verbi sunt przedicanter ia 


carne. Jesum vero, et Christum, εἰ Dominum is 
venimus spe ad utramque naturam referri, ut eit 
illud : Unus Dominus noster Jesus Christus , pt 
quem omnia * ; εἰ iterum : Si enim cognovicstal, 
nunquam Dominum majestatis (38) crucifizissem 9. 
Primitivus ergo vel primogenitus ex mortuis dià- 
tur ** Christus. Sed requirendum nobis est, si 09-7 
lus est primogenitus vel primitivus ex mortuis, & 
non habet aliquos secum etiam in primitivatu (3$9P 
participes, de quibus dicit Apostolus quia smacitas 
nos cum Christo, simulque fecit sedere in celesti 
bus "*. Ne forte ergo et isti quos dicit excitate- 
esse cum Chliristo, et cuin eo sedere :2 calestibussi 
et ipsi primogeniti sint, vel primitivi ex mortuisa 
sicut οἱ illi fuerunt qui cum illo suscitati esse 658 
cuntur, cum monumenta aperta sunt, et. multoruan 
sanctorum corpora apparuerunt et ingressa sunt (KC. 
in sanctorum civitatem '"*. Et de his talibus form 
tassis Apostolus dicit ** esse illam Ecclesiam pr— 
mitivorum, quam ascriptam memorat in coelis. 

7. Per quem. accepimus gratiam. et aposiolata 1 
ad obediendum fidei in omnibus gentibus pro momim- 
ejus ". Per Christum accepisse se dicil gratiam 
apostolatum, utpote mediatorem Dei et hominum 9" 
Gratiam et apostolatum, Gratia ad laborum patiez 
tiam referenda est; apostolatus ad przdicatiomm 
auctoritatem, quia et ipse Christus apostolus dies» 
tur 9, id est missus a Patre, quippe qui ad evamm 


D gelizandum pauperibus missum se dicit 5. Ommm 


ergo qui» sua sunt, dat etiam discipulis suis. G— 
tia dicitur diffusa in labiis ejus ?*. Dat et apost 


ο Matt, 1, 18... *! Luc. 1,96. ?* Rom. νι, δ. 9 Matti. 1, 7... 9* IV Reg. v1, 95 ; 319; xiv, 13; 3v 


7, 50, 05, 54. 35 Rom. i, 4. ?* IIebr. i1, 10. 
vin, 6. '*ECor.i, 8. 9 Colos. 1, 48. 


" Rom. 1, δ. " ETim. n, ο. " Hebr. imi, 1. 


(59) Editi, affirmabitur α nostris. Ms. Regius 
num. 1639, affirmabitur a nobis ; catteri vero mss. 
ut iu textu. 

(54) Editi, et alia similiter. 

(59) Editi et mss. nostri fere omnes habent, τι 
telio Regnorum libro; sed male, cum constet. uon 
ju tertio hzc, sed in quarto exstare. 

(36) Sic recte ms. Regius num. 1659; cieteri vero 
mss, el editi, juugetur, Verisimile est Origeuem de 


17.35 [toin vi, 9. 
* Ephes. 1, 6. 
5? Luc. 1v,18. 


33 || Cor. v, 16... *? 
53 Νο. xxvii, 52. 
δι psal, x1iv, 9. 


Rom.1,4. "It 
* [lebr. xn, 9 


his disseruisse tomo 1 Commentariorum in Mam 
thoum ; sed hac modo non exstant. 

(57) Editi et uis. unus, consummare. 

(58) Editi et ms. unus, glorie. 

(99) Sie iss. plerique; cditi vero et 105. unus 
primatu. . j 
(10) Sic mss. At vero editi, et multa sanctoru 
corpora qui dormieraut, surrexerunt ,. et. (ugres 

sunt, εἰς. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. ΓΕ 


850 


"Miam, cum qua laborantes dicant : Abua- A rinthios quidem in prima et secunda, et ad Galatas, 


s -ero quam omnes illi laboravi : non. autem 
'd gratia Dci mecum **. Et quia de ipso di- 
wt : Babentes igitur Pontificem εἰ Apostolum 
denis nostre Christum "', dat discipulis suis 
latus dignationem, ut εἰ ipsi efficiantur apo- 
el. Neque enim gentes, quae erant aliene a 
εκίο Dei, et conversatione Israel **, credere 
nt Evangelio, nisi per gratiam qu: apostolis 
data, per quam pradicantibus apostolis in 
obedire dicitur 55 (41), et in omnem terram de 
5 Christi sonus grati: eorum commemoratur 
| *$, ita ut ad eos qui Roma sunt perveniret, 
6 ait Apostolus : /n quibus estis et vos vocati 
.hristi ". Paulus vocatus apostolus dicitur, 


iani vocati quidem, non tamen apostoli, sed B 


ssncti in obedientiam fidei. De diversitate 
vocatorum jam superius diximus (4*). 

Dutnibus qui sunt Roma dilectis. Dei , gratia 
H para Deo Paire nosiro, et Domino Jesu 
» *5, Benedictio hzc pacis (49) et gratiz, 
dat dilectis Dei ad quos scribit apostolus 
» puto quod non sit minor quam fuit. bene- 
Noe in Sem et in Japheth **, qux per Spi- 
impleta est erga eos qui fuerant benedicti : 
er etea in qua benedictus est Abraham a 
sedeeh **. et Jacob a patre suo [saac **, et 
'im patriarchze qua benedicuntur a patre suo 
5. vel benedictio Moysi (45) qua benedixit 
Bim tribus Israel *. Non ergo lis omuibus 
vem duco (41) hanc Apostoli benedictionem, 
medixit Ecclesias Christi. Ait enim et ipse de 
Puto enim quia et ego Spiritum Dei habeo. 
ritu ergo Dei scribit Apostolus et in Spiritu 
cit. Per ipsum ergo Spiritum benedictiones 
t hi qui benedicun:ur ab Apostolo, si tamen 
(A5) iuveniantur super quos veniat benedictio 
Mioquin fiet illud quod scriptum est ** : Si 
ibi filius pacis, pax vestra veniet super eum ; 
lem, pax vestra ad vos reverletur, Quod. scri- 
»st ergo de pace, hoc et de gratia flet, quia 
n simul cum pace conjungit. Sciendum tamen 
tod Ίο Apostoli consuetudo scribendi, non 


εἰ ad Ephesios, et ad Philippenses similiter scri- 
bit **. Ad Colossenses vero *', Gratia vobis εἰ pax 
a Deo Patre nostro dicit; et non addit, εἰ Domino 
nostro Jesu Christo. Ad Thessalonicenses vero pri- 
ma ita habet ** : Gratia vobis et pax, 498 οἱ nihil 
ultra. [n secunda vero : Gratia vobis, εἰ pax a Deo 
Paire nostro, et Domino Jesu Christo *. Ad Tiwo- 
theum prima et secunda : Gratia, misericordia εί 
pax a Deo Patre, εἰ Christo Jesu Domino nostro '*. 
Ad Titum vero '* : Gratia, misericordia et pax a Deo 
Patre, et Christo Jesu Salvatore nostro. Et quamvis 
curiosior videatur hujuscemodi observatio, tameu 
qui nihil otiosum credit esse in Scripturis divinis, 
etiam horum differentias et diversitates non iuanes 
putabit. 

9. Primum quidem gratiae ago. Deo meo per Je- 
sum Christum pro omnibus vobis , quoniam fides 
vestra annuntialur in universo mundo "*. Quoniam 
ad quosdam scribens Apostolus, dicit pro omnibus 
se gratias agere (46), sicul et nunc ad Romanos ; 
ad alios vero scribens gratias quidem agit, sed non 
addit (47), pro omnibus ; observans invenies quod 
ubi dicil pro omnibus se gratias agere, culpas ali- 
quas graves aut probra in eos nou exaggerat (48) ; 
ubi autem notat aliquos vel arguit, non addit ad 
grauarum actionem (49), quod pro omnibus gratias 
agat, sicut et ad Corinthios "* vcl ad Colossenses 15, 
Ad Galatas vero '* omnino nec ponit gratiarum ac- 
tionein, quod eos miratur (am cito transferri ab eo 
qui vocavit eos, in aliud Evangelium. Prima ergo 
vox incipit a gratiarutn actione (50). Agere autein 
Deo gratias, hoc est sacrificium laudis offerre ; et 
ideo addit, Per Jesum Christum, velut per Pontili- 
cem magnum. Oportet enitn scire eum qui vult of- 
ferre sacrilicium Deo, quod per manus pontificis 
debet offerre 75. Sed et hoc quod dixit, Deo meo, 
non est otiose accipiendum. Non enim vox ista po- 
test esse nisi sanctorum, quorum Deus dicitur, sic- 
ut Deus Abraham, vel Isaac, vel Jacob '". Non po- 
test Dominum Deum suum dicere is cui venter Deus 
est "*, aut cui avaritia Deus cst, aut cui gloria sae- 
culi, et pompa mundi, aut potentia rerum caduca- 


mnes ab eo servatur Ecclesias, Nam ad Co- D rum Deus est. Quidquid enim unusquisque supra 


Cor. xv, 10. 52 ουν. iu, 4, 4, 14. 
, "V BRom.i, 6. "ibid. 7. 
. XLIX, 5, seq. * Deut, xxxii, 6, seq. 
), 9; Ephes.i, 2; Philip. 1, 2. 
| ,29. ?* Titi, 4... 7* Bom. 1, 8. 
».U Exod. in, 6, 75 Philip. 11, 19. 


Ms. unus Regius num. 1641, fidei obedirent. 
egius num. 1659, in fidem obedire dicuntur. 
mss., labanus et editi, in fidem obedire di- 


) Vide supra, num. 9. 

Rabanus, et wis, Regius num. 1659, Benedi- 

uem pacis, εἰο. Deinde idem ms., puto quod 

minor ea qua fuit benedictio in Semet in Ja- 

guoniam per Spiritum, etc. Sed czteri inss. 
ut iu. textu, nisi quod editi habeant, que 

pro quam dui, 

Ms. itegius num. 16059, benedictione Moysi. 


δὲ Ephes, n, 12. 
9* Gen, ix, 96, 27. 
ὄν | Cor. vi, 40. 
Ί Coloss, 1, 2. 
7? | Cor. 1, 4. 


55 Rom. 1, 5. 5* Psal. xvin, 5; Hom. 
* Gen. xiv, 19, 20. *! Gen. xxvii, 28, 29. 
* Luc. x, 6. **1Cor. 1,5; ll Cor. 1,2; 
9| Thess.1, 3. ο L Tim. 1,2; 
15 Gjlat. 1, 6. "* Hebr. 


** | Thess. 1, 2. 
15 Coloss. 1, 5. 


Deinde editi, qui benedixit tribus, etc. Sed caeteri 
inss. et Rabanus ut in textu. 

(44) Editi et ms. unus, dico, male. 
45) Ms. Regius num. 1659, si non indigni. . 
46) Ms. Regius num, 1659, quando. Deinde editi, 
semper gralias agere, etc. 

( diti, agere, sed non addidit. 

(48) Editi, aut probra non exaggeret. 

(19) Editi, non addidit gratiarum actionem. 

(9U) Sic mss. et Rabanus. At editi, «d gratiarum 
actionem. 


855 
extera eolit, hoc illi Deus. est. Sed videamus quid 
est. pro quo Apostolus gratias agit. Deo suu. Quo- 
uiam, inquil, fides vestra aununtiatur in universo 
»munundo, lu universo mundo si simpliciter accipia- 
mus, hoc videtur designare (53), quod in multis 
locis mundi, hoc est terrz:e hujus, eorum qui Ro- 
nxe sunt files et religio pridicetur. Si vero, ut. in 
nonnullis, ctiam in ου loco mundus desiguatur 
qui ex collo constat οἱ terra, atque omnibus que 
in eis sunt, potest etiam illud intelligi quad virtu- 
tes, de quibus dicitur quia gaudium habeant. sup.r 
uno peccatore panilentiam agente ??, multo magis 
de corversione quoque et fide Romanorum lrten- 
tur, nuntiantibus sihi angelis illis qui ascendunt 
et descendunt ad Filium hominis 15), Et ipsi euim 
imirantur de conversione gentium, et quod in om- 
nem terram exivit sonus apostolorum Christi Jesu. 
Denique et agones ipsorum spectantes in hoc mun- 
do lztautur, sicut, Apostolus dicit 5? : Quia specta- 
culum facii sumus huic mundo, et angelis, et homi- 
xibus. Potest tamen et ita intelligi, quod fides ista 
quam Romani habent , ipsa eademque sit, et non 
alia, quam qux in universo mundo annuntiatur οἱ 
creditur, qua non solum in terra, sed etiam in ec- 
lis praedicatur : quia Jesus pacificavit per sangui- 
nem suum non solum quz in terris sunt, sed οἱ qua 
in coelis 5; ct iu nomine ejus genu flectunt non 
solum terrestria, sed ct coelestia et inferua ^*, Et 
boc est in. universo mundo (idem przwicari , per 
quam omnis mundus sit (33) subditus Deo 5. Ob- 
ectrvandum sane est quia ad lioc quod dixit, primum 
quidem, non reddidit, verbi gratia, ut diceret : Sc- 
cundo autem ; sed ut. przdiximus 4ο elocutionibus 
minus finitis ; nisi forte videatur in eo reddi cuin 
dicit : Nolo autem vos ignorare, fratres *^. 

40. Testis enim mihi est Deus, cui servio in spi- 
ritu meo, in Evangelio F'ilii ejus **. Deus testis est 
sanctis suis, quia ct ipsi testes sunt Dei, secundum 
quo: dicit propheta (35) : Eritis mihi testes, et e3o 
testis, dicit Dominus 53. Sed et Salvator ad diseipu- 
los dieit 97 : Eritis mihi testes in. Jerusalem, et in 
Samaria, et in omnibus finibus terre, secundum illud 
quod scriptum est** : Qui confessus fuerit in. me, et 
ego confitebor in eo coram Patre meo. Videamus 
autem quid esi quod dicit, cui servio in spiritu meo. 
Servire in spiritu simile mihi videtur esse, imo et 
amplius aliquid quam adorare in spiritu, sicut et 


7? Luc, xv, 10. ᾖ Joan. 1. 532. 
αν [tom 1, ο. 95 ibid. 9. 
v, 2953. ?! Dan. i1, 8C. 
*^ kom, vir, 1. 


*9 | Cor, iv, 9. 
55 [sai, xr in , 13. 
?3 |l Cor. n1, 6. 


?! [tomi, viri, lo, 99 Joao, vin 5 


(51) Ms. Regius num. 1639, hoc vult desi- 
gnare. 

(52) Alias, sit. Et infra, 
$0 nut. 

(55) Ms. unus, secundum quod dicit ρε; prophe- 
tam. Et paulo post alter ms. et editi, Qué confessus 
(uecit me, ct ego confitebor cum, ele. Sed. cteii 
jis$. οἱ Rabanus ut in textu, 

(34) Mss. aliquot, Vernier hore, ew. Alter inse 


sed prediximus, owis- 


ORIGENIS 


"! Acl, 1, 8. 
?3 [tomi, vini, 9. 


s 

A ipse Dominus dicehat ad Samaritanam mulieres : 
Venit hora (543), et nunc est, qvando veri. adore 
tores adorabunt Patrem. iu. spiritu οἱ veritate ", 
Sed Paulus non solum adorat in spiritu, verum 
οἱ deservit in spiritu, Nam adorare. quis pe- 
test et sine alfectu ; deservire vero ejus est quem 
constring:t affectus. Deservit ergo Apostolus Des, 
non in corpore, ncque in anima, sed in meliore su 
parte, id est in spiritu. Πας enim tria esse in homine 
designat ad Thessalonicenses scr; bens, cum dieit**; 

Ut integrum. corpus vesirunm, et anima , el spiriti 
in die Domini nostri Jesu Chrisii servcetur. Et Us- 
niel dicit : Laudate , spiritus εἰ anime justorum, 
Dominum 1. Apostolus ergo ubique spiritum prz 
fert, et repudiat carnem. vel qu:& carnis sunt, De- 

B nique οἱ legis ipsius spiritum laudat ; l:tteram vere 
lauquam carnem spernit, cum dicit ** : Littera occ 
dit, spirilus vero. vivificat. Sed et cum dicii": 
{69 Etenim in quo infirmabatur lex per carnem, 
Deus. Filium suum mittens. in. similitudine coru 
peccati, carnem legis, sine dubio litteram legis d 

cit. Per litierain namque jnfirmabatur lez, ut no& 

posset impleri. Quis eniin. impleret vel de. Sabbato 

quod scriptum est ?* ; Von te morebis de loco tuo i39 
die Sabbatorum (quomodo cnim fleri poterat, ut ae9 
aliquis peuitas non moveret de loco suo in die Sab 
batorum ?), vel de legibus leprz in. stamine, vel ius 

pariete, vel in pellicula exortz **, et mille alia (592 

i» quibus secundum litteram tanquam secundum 

carnem inlirimata est lex ? Propterea ergo Aposto— 

lus dicit *5, quia lex spiritualis est, Qui igitur legegrz 
intelligit esse spiritualem, hie spiritu servit, Deo.« 

Unde et alias dicit  : Si enim secundum carpem vi- 

zeritis, moriemini, hoc est, secundum litteram quae 

oecidit ; si autem spiritu actus carnis mortificaveritiam 
tivetis. equirendum sane est si et patres aniiqui£ 
patriarchze, vel prophete, qui etiam. ipsi fueruma 
perfecti, in spiritu Deo servisse (56) credendi sunW 
quia et Abraham desideravit ut viderel diem Dominam 
et vidit, et latatus est ^ οἱ Moyses et. Elias. appa 

ruerunt in gloria colloquentes cum Jesu in monte "Y 

In quo ostenditur Legein et Proplictas cum Evang 3 

liis consonare, et in cadem gloria spiritalis aspe«m 

ctus atque intelligeniiz refulgere. 
4t, Quomodo sine intermissione memoriam ves am 
facio semper in orationibus. meis, obsecrans si qa 

modo landem aliquando prosperum iter habeam — 3 


C 


D 


8! Colos, 1, 90. 93 Philip. 4,40, * Rom. m, E.P 
δν Matth. x, 32... 9* Joan. iv, 25... "E The —— 
δν Exod. xvi, 29... ?* Levit, xiu, 48 σι 
6. ο Μαι, xvii, 9. 

Mulier, veuit hora, etc. Sed ciiteri mss. οἱ edili 

in texta. 

(33) Sic. mss. plerique. Ceteri vero e: editi, — 
mulia alia, etc, Et paulo. pust: Ünude. et ad. alim 
dicit, 

(56) Editi, in spirit. Deo servi. esse (ms. unui, 
Spiritu. saazto zevvi esse) et gorisus. est, etc, Cae 
mss. ul in textu. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. f. 


Sh8 


Me Dei veniendi ad. του". Quod sine inter- A neque cireumferantur omni vento doctrinz *. Qvod 


ne pro his quibus scribit, orarc se dicit, man- 
ii memor complet opere quod sermone przeci- 
)uia autem dicit obsecrare se si quomodo 
| aliquando prosperum iter habeat, ut. in νο” 
Dei veniat ad Romanos, considerandum est 
spostolus Dei ad opus sanctum, id est opus 
ΜΗ, proficiscens, exspectat donec obsecratio- 
mpetret non solum (57) prosperum sibi iter 
wl et in voluntate Dei prosperum fleri. Unde 
to magis nobis, quibus non est vel operis 
rel meriti conscientia, cum aliquid agere 
mos, a Deo itineris prosperitas postulanda 
le tamen quod etiam hoc voluit intelligi Apo- 
quia non semper itineris prosperitas Dei 
te per(lcitur. Denique et Balaam iter habuit 
um eundi ad Balach, ut. malediceret populo 
$ sed non fuit illa ex voluntate divina pro- 
ιο Et multi in rebus s:eculi prosperis utuntur 
jbus, et exsuliant in prosperitatibus suis ; 
rest talis prosperitas ex volurntate Dei, nisi 
e est opus ilineris nostri, quale hic desi- 
iostolus. 


esidero enim, inquit, videre vos, ut aliquod 
tobis donum spiritale (58) ad confirmandum 
"st, consolari in vobis per eam, qua invicem 
BE teslram atque meam *. Primo omnium di- 
"bemus opus esse apostolicum desiderare 
sed non aliam ob eausam, nisi ut vel con- 


cuin fit a Paulo, et ipse consolationem capit, opu; 
suum firmum et stabile videns; et illi consolantue 
qui apostolicze grati: participes (iunt. 

15. Nolo autem vos ignorare, [ratres*, quia sepe 
proposui venire ad vos (et. proliibitus sum usque ad- 
huc) ut aliquem fructum habeam et. in vobis, sicul et 
in ca'teris gentibus. Grecis ac barbaris , sapientibus 
οι insipientibus debitor sum : ita quod in me eg, 
promptus aum (00) ei vobis, qui Rome estis, evan- 
gelizare. Est quidem et hyperbaton in. hoc loco ; est 
el elocutionis defectio. Sed hyperbaton hoc modo 
possumus reddere : Nolo autem vos iguorarc, fra- 
res, quia s$zpe proposui veuire ad vos, ut aliquein 
fructum habeam et in vobis, sicut etin czteris gen- 
libus, Gracis 4ο barbaris , sapientibus et insipien- 
libus, et prohibitus sum usque adliuc. Defectio vero 
clocutionis hoc modo adimplebitur. In co ubi dicil : 
Et in ceteris gentibus, Gravis ac barbaris, sayienti- 
bus εἰ insipientibus, videtur deesse quibus, ul ca 
que subsequuntur sic legantur, quibus debitor sum ; 
οἱ sit talis consequentia ? Sicut. fructum habeo in 
cieteris gentibus, Grzecis ac barbaris, sapientibus et 
insipientibus, quibus debitor sum, ita quod in me 
est, promptus sum etiam vobis, qui Rom: estis, 
evangelizare. Nunquam enim apud ullam gentem 
erubui 4770 predicare Evangelium, quia virtus Dei 
est in eo ad salutem omni credenti, Jud:eo primuin, 
el (γε; quia in Evangelio justitia Dei revelatur t, 


| eis aliquid doni spiritalis si possumus, (; qux? obtecta prius velabatur in Lege. Revelatur au- 


on possumus, ipsi ut accipiamus ab his(59). 
€ enim non est probabile desiderium cir- 
di fratres, Quod autem. dicit, αἱ aliquod 
pobis donum spiritale, videtur indicare csse 
quod donum quidem sit, non tamen spiritale. 
num fidci sine dubio spiritale est, et donum 
55, οἱ scienti, et virgiuitatis similiter. Ubi 
lieit de nuptiis οἱ virginitate loquens : Sed 
sque proprium habet donum a Deo, aliussic, 
lem sic" ; donum quidem dicit esse nuptias, 
?, Sicul scriptum est, a Deo aptatur mulier 
ed non istud -donum est. spiritale. Possunt 
nulta dona Dei dici, ut divitiz& et fortitudo 
» Ut form: decor, ut regnum terrestre. Α 
m etiam πο donantur, sicut et Daniel di- 
ia ipse [acil reges, εἰ commulat Ἰ ; sed non 
e dona spiritalia. Beati sunt. ergo illi qui- 
ritalem gratiam tradere vult Apostolus ad 
tionem fidei, ut ultra jam non sint parvuli, 


m. 1, 9, 10. *IThes. v, 17. 
Όση. n, 21. * Ephes. iv, 14. 
Evi, 7. 


Mia, Quod autem.... considerandum quod 
t$ Dei ad. cpus sancium. Evangelii (αἱ. ad 
setum, opus Evangelii) ... imploret (αἱ. im- 
al, impetraret) non solum, etc. 

uiti, aliquid impartiar (al. impartiatur) vobis 
piritnalis. 

lias, ut ipsi capiamus ab cis. 

roinptus sum. Sic mss.; cditi, promptum cst. 


! Num. xu, 22, seq. 
? [tom i, 15-15. 


tem in his qui ex fide Veteris Testamenti ad fidem 
novam Evangelii veniunt, sicut et in propheta di- 
ctum est !!, quia. justus, ctiamsi in lege adhuc sit, 
Deo credens et famulo ejus Moysi, ez fide vivit; et 
cum ad. Evangelium (61) venit, ex fide Legis in (i- 
dem Christi dirigitur, et ita ex fide in fidem proli- 
cit. Hl:ec, quantum ad consequentia verborum ipsius 
Apostoli pertinet, dicta sint. Nune autem quod spe- 
ctat ad intelligentiam requiramus. Quod ait, quia 
sepe proposui venire ad vos, charitatem suam quam 
erga Romanos habebat, ostendit (62). Quod vero 
addidit, et prohibitus sum usque adhuc, si quidem 
putetur a Deo prohibitus, ostenditur per hoc etiam 
id curxz esse Deo, quo unusquisque apostolorum 
vel debeat ire vel non debeat, et quod dispensalione 
quadam aliis quidem sinat przedicari (05) verbum 
Dei, aliis prohibeat, sicut et alibi dicit !* : Et cum 
tentaremus ire. in. Bithyniam , prohibuit nos Syiri- 
tus Jesu; et in Evangeliis a Salvatore. dicitur : 


5| Cor. vi, Ἱ. * Prov. 


Ly 
Rom. t, 11, 12. 11 llabac. MH, 4. 


16 [tom. 1, 16-18. 


(61) Ad Evangelium, etc. Sic mss. plerique. Editi 
vero, el ms. unus, de Evangelio venit, ex fide legis 
in fide Christi, elc. 

(62) Editi, innotuit. 

(63) Mss. plures, predicari. Alii vero οἱ editi, 
priedicare. Paulo post editi, ceteris autein. parabo- 
lis. Et infra. niss. aliquot, ad. illud. re[cratur de 
quo , elc. . 


500 
Vobis datum est ** nosse mysterium regni Dei, aliis au- 
tem 1n parabolis, ut videntes non videant, et audientes 
non audiant. Si vero, prohibitus sum usque adhuc, 
ad illum referatur de quo ipse alibi dicit !*, quia 
impedivit nos Satanas, compelenter ostendit se in 
orationibus sine intermissione certare, ut, devicfis 
Satan:x impedimentis, prosperum iter ejus fiat in 
voluntate Dei videre eos qui Roma sunt. Desiderat 
cnim, et in orationibus obsecrare non cessat fru- 
clum aliquem capere ex ipsis, sicut ex c:eteris gen- 
tibus. Unde velut multarum divitiarum cupidus Pau- 
lus, ex multis rationabilibus possessionibus redilus 
desiderat congregare. Congregat [ructus ex Graecis, 
congregal ex barbaris , congregat ex sapientibus, 
aliquid eam ex insipientibus colligit !*, dum aliis 
tanquam perfectis sapientiam loquitur, aliistanquam 
insipientibus nihil aliud scire se dicit, nisi Chri- 
stum Jesum, et huuc. crucifixum !*; dum alios ex 
Lege et Prophetis docet, alioa signis et virtutibus 
suadet. Verum hos omnes [fructus affert Paulus, 
quia tanquam palmes bonus permanet iu vite vera, 
qus est Cliristus, quem frequentius Pater purgat 
agricola, et ideo fructum pluriwum affert ". Pur- 
gat autem ευ in laboribus, in tribulationibus, in 
persecutionibus. Sunt enim (64) alii palmites, qui 
in vite quidem permanent, fructuum vero non feruut, 
sed sunt aridi. Ex quibus sunt illi qui nomine qui- 
dem pern:anent in Christo, operibus autem et ac:i- 
bus infructuosi inveniuntur et aridi ; quidicuntur ex- 
cidi a Patre (65), et in ignem mitti, Sicut enim 
primus bowuo Adam vitis quzdam fuit, et radix liu- 
mani generis, qux attulit quosdam quidem palimi- 
tes fructuosos, ut Seth, Enos, Euoch (60), ct reli- 
quos usque ad Noe; alios autem  infructuosos οἱ 
inutiles, ut Cain, et omnem quz ex ipso procreata 
esi stirpem : ita et in Christo, qui est novissimus 
Adam, sunt quidam palmites fruetuosi, velut iu vite 
vera fruciilicantes ; quidam vero aridi et Paue 
agricola excidendi. Sed et illud observandum est, 
quod singulari numero Apostolus bonorum noni- 
nat fructum, sicul eL alibi '*; Fructus autem. Spiri- 
(us est charitas, gaudium, paz ; opera autein carnis 
que exprobrat, pluraliter profert !*. Quod si quis 
oljiciat illud quod in Psalmo scriptum est **, Labo- 


res (ructuum tuorum manducabis, pro bono οἱ plura- p 


liter dictum ; scieudum est quod sicut is qui marga- 
ritas negotiabatur (67) plures, inveniens uuam pre- 


7 Luc, vir, 10. !* E Thes. i, 18. 
v, 22.  !*jtil, 49. 1 Psal. cxxvir, 9. 
δν ibid. 16. ** Rom. 1, 16. ** La, 11, 7. 
Lviu, 12, 


(64) Ms. unus, Sunt autem. Citeri mss. οἱ editi, 
Sunt enim, 

(69) A Patre. Hiec duo verba desunt in editis. 

(66) Enoch. 1n edit s desideratur. 

(67) Editi, negotiatur. Deinde ms. uus, venditis 
omnibus emit, etc, 

(68) Eloqui. Editi, eloquia, male. 

(60) Quis. Decst iu editis. 

(70) Rabanus, qui. Mss. plurcs, 


μίας Ms. Negius 
num. 1659 ct edizi, quod. ous Sn. 


εἰ ms. Regius num. 


ORIGENIS 


151 Cor, n, 2,6. 
*! Matth, xit, 45, 46. 
?' ! Cor. i1, lo. 


ἄῃ 


A tiosam, vendidit omnes, et emit illam unam "'; iia 
quis a pluribus fructibus incipiens , ad unum per- 
fectionis tendere debet fructum. Requirendum nune 
est quomodo Apostolus Graecis et barbaris, sapiea- 
libus et insipientibus debitor est. Quid enim ab 
ipsis acceperat, unde eis debitor fieret ? Arbitror 
diversis quidem gentibus inde eum effeclum esse 
debitorem, quod omnium gentium linguis eloqui(6g) 
accepit per gratiam Spiritus sancti, sicut et ipse di 
cit : Omnium vestrum magis linguis loquor **. uia 
ergo linguarum notitiam non pro se quis (69), sed pro 
his quibus praedicandum est accipit, debitor οπι- 
bus illis efficitur quorum accepit a Deo lingue agi- 
tiam. Sapientibus autem efficitur debitor per boe 
quod accepit sapientiam in mysterio abscondilam, 

B quam perfectis et sapientibus loqueretur. Quomodo 

aulem εἰ insipientibus ? lu quo ρα Περι graUaB. 

et longanitnitatis accepit. Summe etenim patens 

est ferre insipienüium motus. Gratissime autem ad 

didit in consequeutibus : ]4a quod in me est. preme 

ptus sum et vobis evangelizare. P'romptum se esse (0 

statur qui (70) et alibi dicit : Si volens hoc aq9 — 

mercedem habeo ?*. Prowptus enim quis est pruse 
dentibus loqui. De insipientibus vero sentiendum esas 
illud quod dicit: Si autem invitus dispensatio wilmm 

credita est ; cA : Va mihi est si non evangelizavero** 9? 
14. Non enim. erubesco Evangelium. Virtus eniumm 

Dei est. iu salutem. omui credenti **, Multa &7— 

quidem probra adversus Evangelium in initiu pramm 

dicalionis exorla sunl : sed Paulus patientiam dil 

dicerat a. prophetis dicentibus : Nolite vinci oppr—4 

briis eorum, neque cedutis spretionibus (11) eorum *2m 
et scieliat quod Evangelium przedicaret nom ín emma, 

soriis humane sapientie verbis, sed in virtute Spi. m 

tus **. De(iniens ergo quid sit Evangelium, pront mma 

tiat: Virtus enim, iuquit, Dei est in salutem omm 

credenti, Judeo primum. et Greco **, Quod di —x 

virtus Dei est. in salutem , videlur ostendere qu 3 

sit aliqua virtus Dei qua non sit ad salutein, seAmm. a 

perditionem. Scit quippe et in proplieta scrip 3s,Bui 

esse : L4 eruca, virius (12) mea magna *5; el itemmrmi 
in Psalmis dicit : In viriute tua disperde illos ** zt 
ideo hic dicit: Virlus Dei in salutem. VideucAlei 

e.t ergo ne forte propter istas virtutum Dei diffemmmmrer 

tias dextra et sinistra in Deo appelletur, ut viriammsss! 

saluteiu dextra ejus, et virtus in qua disperdit, ssssemit 
stra dicatur. Sed et illud advertendum est, ne [σοι 


16 lom. xv, 9, 10. !? Joan. xv, d Sel. " aae C 
93 | Cor, xtv, 18. Or. IX, - 
"qum. αν 49..— 9 Joel, n, 25.  p-9— 


1659, Promptus enim quidem est, ctc. Et paulo επ 
editi, sciendum est illud.... si autem invito dispems t 
lio ista credita est mihi. Unus e mss. nostris lia em 
etiam, sciendum est illud ; sed cxteris wss. et 
banus ut in textu. 

H 1) Sic mss, et Rabanus. Editi vero, persecurstiii 
unius. 

(72) Editi et ms. unus, et erit virtus, ctc. Deic 9 
cditi, iN. Psalinis dicitur. Sed exteri mss. et Rab 
recte ut in testu. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIiD. 1. 


ristus virtus Dei dicitur *!, et Evangelium A nent quidem, sed in injustitia eam detinent (79). 


yel **, Christus sicut et alia multa, ita etiam 
lium intelligi debeat, et forte eternum quod 
Evangelium ** de ipso dici sentiendum sit. 
nquit, credenti, Judoo primum, et Greco **. 
»rimo (75) duabus appellationibus omne ho- 
censueranL genus, id est, vcl Gracum di- 
5456 unumquemque, vel Barbarum : et di- 
eorum talis fuerat, ut omnis qui Graecus 
et, Barbarus haberetur. Sed multo veriore 
lone utitur Paulus, Jud:eos primo dicens, et 
jum Gracos, postremo Barbaros. Cum enim 
quia ipsi legibus utebantur, omnes reliquos 
Ὦ sine legibus viventes Barbaros appellave- 
erito Judxi etiam ipsis Grxcis ab Apostolo 
ntur, quia et ante ipsos legibus vivere cape- 
| leges eorum a. Deo, et non ab bominibus, 
gatse sunt. 
'ustitia (14) euim Dei revelatur ex fide in 
*, Justitia enira Dei in Evangelio revelatur 
juod a salute nullus excipitur, sive Judous, 
iecüs, sive Darbarus veniat. Omnibus enim 
Mvator dicit : Venite ad me omnes qui labo- 
onerati estis **. De fide autem in (fidem jam 
6 diximus (75) quia et prior populus in fide 
ila crediderat Deo et Movsi famulo ejus , ex 
! nünc ad fidem Evangelii transiit. Quod au- 
jt ex testimonio Habacue prophetz, quia 
£ fide meavivit "'; sive isqui inlege est intel- 
16), ut etiam Evangeliis credat, sive is qui 
igeliis est, ut ctiam Legi credat et Prophetis. 
8 enim sine altero integritatem non habet 


levelatur enim ira Dei de celo (771) iu omnem 
lem et iniquitatem hominum, qui veritatem in 
te detinent : propterea quia quod notwn est 
mifestum est. in illis. Deus enim illis munife- 
» De ira Dei plenius a nobis in aliis locis di- 
it (78) : paucis tamen etiam in przsenti di- 
gitur ira Dei nunc revelari dicitur non in 
iqua, sed in omnem impietatem et iniquita- 
ec lamen in omues homines, sed in illos 
ji veritatem Dei in iniquitate detinent : deti- 
Cor. 1, 34. ?* Vom. 1, 16. 
Zr gt lHabac. 1, 41. ?* Roin. 1, 18. 


“55 Apoc. xiv. 16. 
9? ibid. 91-25. 


Quibis etiam dicit manifestum esse id quod notum 
est Dei, ostendens esse aliquid Dei quod notum sit, 
et aliquid ejus quod ignotum sit. Dicit ergo revelari 
iram Dei his qui veritatem in iniquitate detinent. 
Quz revelantur, de obscuris et reconditis ad noti- 
tiam proferuntur. Quia ergo et hic non ignoranti- 
bus veritatem, sed tenentibus eam, licet maletenen- ' 
tibus, ira Dei de coelo dicitur revelari, videtur quod 
rationem et scientiam ut iram Dei (80) mauifesta- 
tam dicot esse his quibus veritas nota est, licet 
eam in iniquitate detineant. Quod quidem, ut ex 
consequentibus declaratur, de sapientibus hujus 
mundi, et eruditis, vel philosophis dici intelligitur, 
qui cum veritatem et justitiam Dei cognovissent, 
non sicut Deum magnificaverunt, aul gratias egerunt, 
sed evanuerunt in cogitationibus suis, conversi ad 
idola; et dicentes se esse sapientes, siulti facti sunt, 
quia commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in 
similitudinem imaginis hominis, et volucrum, et qua- 
drupedum , el serpentium ??. ]n quibus etiam ος 
ostendit Apostolus, quod ea quidem quie ad sapien- 
tes seculi de veritatis scientia pervenerunt, Deo 
revelante perveucruut: sed dum aut vanz gloria 
student, aut adulantur erroribus vetustis, aut metu 
principum refrenantur, damnationis suze ipsi judi- 
ces flunt ; a quibus veritas quam Deo revelante 
cognoverant, aut exclusa libertate contegitur, aut 
gestorum iniquitate denegatur. lta. ergo Dei ira vi- 
detur interdum A479 virtus ipsa, quz praeest poena- 
rum ministris, et qux supplicia infert peccatoribus, 
dici; sicut significari existimo iu eo quod refertur, 
quia ira Dei coimmoverat (81) David ut juberet Joab 
numerare populum 0, Sed et ministri ejus signifi- 
cautur ac socii, in co quod dicilur. Jmmiísit in eos 
iram furoris sui, tribulationem, εἰ iram per angelcs 
malos. luterdum etiam ipsius conscienti:e, cum de- 
linquimus, ultores et vindices stimuli ira appcllan- 
tur (82), sicut idem Apostolus dicit * : Ilecondis 
tibi ips. iram in die ive ; et alibi : Inter se invicem 
cogitationibus uccusantibus, aut etiam defendentibus, 
in die cum judicabit Deus occulta llominum **, Sed εἰ 
tribulationis vel tentationis afflictio ira Dei nomina- 


^ Rom, 116. ** ibid. 17. ?* Math. xt, 98. 
6] fteg. xxiv, 1, 2. " Bom. n, 15. 


Mss., primo ; labanus, primum; editi, enim. D in iniquitate detinent : quia, etc. 


mis, unus, postremos barbaros; edit, postre- 
ΤΟ barbaros ; ceteri vero iss. et ltabanusut 


4. 

Sic mss. At edili, Justitia enim Dei in Evan- 
Qc. 

Sic mss. nostri; editi vero, Justitia enim 
ro revelatur ex [ide in fidem, sicul scriptum 
stus autemez fide vivit (Hom. 1, 17).»Jan su- 
diximus, etc. Paulo post ms. ltegius num. 
abet, quando crediderat Deo, etc. 
Inteliigitur. Deest in. editis οἱ in pluribus 
yd restituitur ex ins. Regio num. 1659. 
legius num. 16141, liabet dicitur pro. intelli- 


Sic mss. ; edili vero, super omuem inpietu- 
injustitium hominum corum, qui veritatem Cei 


(78) De ira Dei loquitur Origenes lib. 1v Contra 
Celsum num. 72, etin psalmum secundum, pag. 940, 
541, necnon et homilia 29 in Lucam ; sed ad alia 
loca hic respicere videtur, qux modo non exstant. 

(19) Detinent quidem, sed in injustitia eam deti- 
nent, [ο omissa iu. editis, restituuntur ex diss, et 
ftabano. 

(80) Sie ms. unus Regius num. 1640. Alter Re- 

ius num. 1641, secundum rationem et scientiam 
iram. Dei, ec. Ceteri mss. et fhabanus, rationem et 
scientiam. irum Dei, etc. Editi, ratione εἰ scientia 
iram Dei, etc. 

(81) Mss. quidam, quod ira Dei commorerit, eic. 

(52) Editi, ultores. vindices stimuli ire appel- 
lantur, 


863 


ORIGENIS 


tur, sicut et Job dicit : Ira autem Domini est in A randum videtur ex his qux a Salvatore dicuntar, 


corpore meo 93. Cur autein de coelo nunc ira dicitur 
revelari? Foriassis ad distinctionem alterius irz, 
qua non est de calo, ut est illud (85) : Furor dra- 
conum vinum eorum, ei (uror serpentium insanabi- 
lis *. Aut forte quod ipsi adversum quos sermo diri- 
gitur, non in ignorantia, sed in scientia veritatis 
peccare dicuntur, ideo in eos de coelo pena dirigi. 
tur : inde enim poenarum minister (84) accipil po- 
testatem, Vcl certe quia spiritalia nequitize adver- 
sum quz nobis certainen est *5, in coelestibus esse 
dicuntur, consequenter in eos qui ab his superantur, 
ira Dei de caelo dicitur jaculari : velut si dicamus 
quia ignita in eos tela inde vibrantur, et vulnera, 
quibus in peccata eurrunt (83), inde suscipiunt : hi 
vero qui totius veritatis expertes sunt, velut qui 
niliil iabeant commune cum ccelo et luce, iram vel 
vitiorum suorum, passionumque, vel daunonum, 
quibus se sponte subdiderunt, perferunt. Jn omnem 
impietatein et iniquitatem hominum, qui veritatem in 
iniquitate detinent **.. |npietas, in. Deum peccare 
est ; iniquitas, in homines. In Deum ergo et im lio- 
mines peccant qui veritatem in iniquitate detinent. 
Quam veritatem agnovisse credendi sunt homines 
naturalibus et a Deo animz insitis rationibus ; qui- 
bus tantum prudentize (86) concessum est, ut quod 
notum est Dei, id est, quod agnosci de Deo potest 
per conjecturam ereaturz, ex lis quze videri possunt 
invisibilia ejus agnoscerent. Hoc ex pacto justum 


erit judicium Dei etiam erga eos qui ante adven- C 


wm Christi, cum potuerint Deum agnoscere, abejus 
eultu declinantes, ad imagines hominum adorandas 
et animalium diverterunt. Ut euin breviter, et 
omni in unum collecta definitione dicamus, adorare 
alium quempiam przeter (87) Patrem, et Filium, et 
Spiritum sanctum, impietatis est crimen. Quia quod 
notum est. Dei, manifestum est in. illis * Deus enim 
ἐς manifestavit ". Jam et superius diximus, quia 
notum est Dei hoc quod ex liujus mundi consequen- 
tia vel rationibus assequi possunt, sicut et ipse ΑΡυ- 
stolus ex consequentibus iudicat *5, dicens invisibi- 
lia ejus per ea qua facta sunt contemplari. lgnotum 
autem Dei intelligendum est ratio substantize ejus 
vel natur ; eujus qux sit proprietas, puto quod non 
solum nos homines, sed et omnem lateat creatu- 
ram : aut si aliquando tantus erit natur; rationa- 
hili profectus, ut in lhanz quoque possit pervenire 
notitiam, Dei est nosse. Tale euim aliquid mihi spe- 


9 Job vi, 4. * Deut. xxxi, 55. 


9 Matth. xi, 27. 9? Hoi, 3, 90. ! Colos. t, 16. 


(55) Ita mss. Editi vero, et venenum aspidum in- 
εαπαθῖ(ο. 
, (84) Editi, magister. Paulo post , spiritales nequi- 
icm. 
(85) Editi, et vulnera qui in peccato currunt, etc. 
(86) Sic omnes inss. Editi vero, quibus tomen id 
prudentia. 
(87) Ita editi, Ms. vero Regius num. 1659, alium 
quem preter, ete. Cieteri mss.,aliquem preter, etc. 
(83) Mias, Non. suim adderet (al. addidit) : Sed 


D 


5 Ephes.vi, 


quia Filium nemo novit, nisi Pater : ncque Patre 
quis novit, nisi Filins, et cui voluerit Filius recele- 
re *. Non enim addidisset (88), Et cui tolueri 
lilius revelure, nisi sciret aliquos esse quibus rev 
lare velit. 

17. Invisibilia enim ejus a creatura mundi, peres 
que facia sunt, intellecla. conspiciuntur, εἰ semp 
terna ejus virlus ac divinitas , ul sint inexcusalila: 
quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum mags 
ficaverunt, aut gratias egerunt ; sed. esanuerun ia 
cogitationibus suis, et contenebratum est. insipiem 
cor corum. Dicentes enim se esse sapientes, stwlii (aet 
sunt, et immutaverunt gloriam incorruptibilis Dei 
similitudinem imaginis corruptibilis hominis, etvelw 
crum, ei quadrupedum, et serpentium 59. Pene jas 
de his singulis in superioribus dissertum est (89 
Diximus enim hiec quamvis ad omnes homines qu 
bus inest ratio naturalis, maxime tamen speciare 8 
sapientes liujus mundi, et cos qui philosophi nom 
nantur, quibus przcipue creaturas mundi, et oma 
qua iu οὐ facta sunt, discutere disciplina est, : 
per liec que videntur, ea qux non videntur ratiet 
colligere. Sciendum tamen est quod hic invisibil 
qui nominat, de creaturis diciv ; de quibus et in al 
loco idem Apostolus scribit: quia omuia per ipsus 
i| est per Jesum Christum, facta sunt, sive que 
calo sunt, sive qua iz terra, visibilia et intisibilia* 
Et ideo prater ea. quz invisibilia dixit, addit: 
sempiterna ejus virtus, ac dicinitas. Virlus em 
Dei quz? sempiterna est, et divinitas qua nihilorz 
pus sempiterna est, ex conjecturis agnoscitur cr— 
άγιο. Virlus est quaregit omnia ; divinitas qua req 
universa. Ex hoc ergo inexcusabiles fluunt : €3 
cum manifestante Deo cognoverint (90) Deum, 
ut dignum est coluerunt, aut gratias egerunt; 
A73 per cogitationum. suarum vanitatem , ef 
forinas et imagines requirunt in Deo, in semet &. 
Dei imaginem perdideruut, et qui jactare se in 
sapienti: videbantur, in profundas stultitize «t 
bras devoluti sunt. Quid enim tam tetrum, 
obscurum, tamque tenebrosum, quam glorian ss 
ad corporalem et corruptibilem humanas fg»! 
cfligiem vertere, ut moris est his qui simulacra 
nerantur, et divin: majestatis eminentiam vol e; 
bus, οἱ quadrupedibus, el serpentibus exzque ὤ 

18. Pro quibus causis justissime utique (re - 
eos Deus in desideriis cordis eorum (91) in ἕνα 


12.  **Rou. 1, 48. " Rom.i1,19,.— 39 dl 


cui, elc. 

(89) Sic mss. Editi vero: Pene jam in. super 
bus de his omnibus dictum est. 

(90) Alias, cognoverunt. . 

(94) Sic ornnes mss., quorum tameu pler - 
omittunt. utique, et unus ltegius liabet, ἐν des 
rium coidis eorum. Editi vero, Propter quod tratti 
dit illos Deus iu desideria cordis corum, ete.,el 
dunt Amen in linc contextus, 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. f. 


866 


» €i contumeliis officiant corpora sua ín semet. À ctionis apostolici, per quam dubiz mentes offendi 


qui conimulaverunt veritatem Dei in menda- 
οἱ coluerunt, et. sercierunt. creature potius 
Creatori, qui est benedictus in secula 53352 Quze 
8, quamvis juxta Ecclesi: fidem consequenter 
iari videantur, quod precedentibus causis 
um jure et merito deserantur a Deo hi qui 
iem, quam Deo revelante cognoscunt, in ini- 
e detenlant, οἱ per hoc quod deseruntur, ta- 
* desideriis cordis sui; quorum desideria cor- 
ee erant, ut immunditia et contumeliis affi- 
corpora sua in semetipsis : et quali judicio 
livinitatis usi sunt. venerationem (99), dum 
corruptibilis gloriam ad faedas et indignas de- 
t hominum vel animalium formas, tali etiam 
»metipsos utantur vice, ut rationabiles homi- 
vant more irrationabilium belluarum : tamen 
amus ab his qui Deum bonum negant etiam 
| esse judicem, quid respondeant de his qu:e 
ipostolus, quod rradidit ees Deus in desideriis 
in immunditiam, ut contumeliis afficiant cor- 
κα. Videbitur enim in hoc non solum ipsorum 
qua penitus excluditur, sed et nostra respon- 
iretari. Quomodo enim justum erit eum qui 
If, quamvis pro peccatis tradatur, tamen ad 
)siscentias tradi, οἱ ad lioc tradi, ut immundi- 
concupiscentiis affieiat corpus. suum ? Sicut 
iuic qui, verbi causa, tenebris traditur ad 
^, imputari non potest quod in obscuro sil ; 
igui waditur, culpari pro lioe ipso non potest 
aur, iia his qui desideriis et. immunditiis 
lur ut contumeliis afficiant corpora sua, non 
ridebitur imputari, si in desideriis et immun- 
positi, corpora sua contumeliis maculent. 
"η ergo, et omnes qui de scliola ejus velut 
lium germina (95) pullularunt, horum abso- 
i$ ne extremo quidem digito attingere aude- 
quippe qui propter hujuscemodi quaestiones 
fustrumentum, sicubi forte in eo tale aliquid 
Ww, abjecerunt. Sed quid eis profuit, cum 
(fs nihilominus Novi lustrumenti quaestionibus 
entur (94)? Nos tamen qui unum Deum bo- 
4 jus'um Legis et Prophetarum, et Evange- 
Patrem Christi fatemur, eisdem explanatio- 
etin Novo et in Veteri utimur Testamento, 
ntes eum qui posu:t in Sion lapidein. offen- 
et petram scandali **, ut ipse nobis per Spi- 
sanctum suum olfensionem et scandalum le- 


Rom. 1, 24, 95. " Rom. ix, 55. 
. Ephes. vj, 13. ** Matti, xvin, 10. 
xv, 17, 18. 
Μες, venerajjonem : editi, rationem, male. 
Alias, genimina. 

Ms. unus, protocentur : editi, proferantur. 

mss. rectius , pre focentur. 

Sunt praterea (sicut in multis Scripture locis 
nus) etiam utriusque pariis vel utriusque vic 
| quidam et. adjulores angeli. Alludit wmani- 
ime Origenes ad caput 18 epistolz sancti 
bee de duabus viis el de angelià utrique vie 
jitis. 
lta recte mss. plerique. Editi vero et Raba- 


55 Galat, v,17. 
e!]Hebr. 1, 14. 


videntur, areriat. Frequenter in Scripturis inveni. 
mus, et à nobis srpe dissertum est, quod homo 
spiritus, el. corpus οἱ anita. esse dicatur, Verum 
cum dicitur quia caro concupíscit adversus spiritum, 
spiritus autem adversus. curnem 55, media procul 
dubio ponitur anima, qux vel desideriis spiritus 
acquiescat, vel ad carnis concupiscentias incline- 
tur : et si quidem se junxerit carni, unum cum ea 
corpus in libidine et concupiscentiis ejus efflei- 
tir** ; si vero se sociaveril spiritui, unus cum ea 
spirilus. erit, ldeireo denique de his quorum se 
anim: ex integro cum carne junverant, dicit Domi- 
nus in Scripturis : Jam non permanebit. spiritus 
meus in hominibus istis, quia. caro sunt ' : de his 
eutem quorum anima fuerat spiritni sociata, Apo- 
siolus dicit : Vos autem non estis in carne, sed in 
spiritu **. Sunt praterea (sicul in multis Scripturze 
locis invenimus) etiam utriusque partis, vel utrius- 
que vize fautores quidam et adjutores. angeli (95). 
Nam vearni concupiscenti (06) adversus spiritum 
favet diabolus, et angeli ejus, et omnes spiritsles 
nequiti:e in ceelestibus **, cunctique adversum quos 
liominibus luctamen est, principatus, et potestates, 
et mundi hujus rectores tenebrarum. Econtrario vero 
spiritui adversus earnem decertanti, animamque hu- 
iiam, qu: media. est, ad «e revocare conanul, fa- 
vent et adjuvant angeli boni onines illi (07) de qui- 
bus Dominus ait, quia angeli eorum semper vident 
faciem Patris mei qui in collis esi ; et de quibus Apo- 
stolus ad Hebrzos ait *? : | Nonne omnes sunt ministri 
spiritus, ad ministerium missi propter eos qui harre- 
di*atem capiunt. salutis *!? Favet ct ipse Dominus, 
quippe qui etiam auimam suam ponit pro ovibus 
suis **. Sed cx utraque parte favoris disciplina ser- 
valur. Non enim vi res agitur. (98), neque necessi- 
tate in alleram partem. anima declinatur ; alioquin 
nec culpa ei, nec virtus posset ascribi ; nec boni 
electio praemium, nec declinatio mali supplicium 
mereretur : sed servatur ei iu omnibus libertas sui 
arbitrii, ut in quod volucrit 447/45 ipsa declinet, 
sicul scriptum est ** ; Ecce posui ante (aciem tuam 
vitam εί morlem, ignem el aquam. Vita ergo Chri- 
stus est, el mors novissimus inimicus, qui est dia- 


D bolus. llabet ergo in arbitrio suo anima, si velit, 


eligere vitam Christum, aut in mortem diabolum (99) 
declinare. Quod si agnoscens anima Deum, Chri- 
stum vitam suam amplexata non fuerit, nec sicut 


86 1 Cor. vi, 16, 17. " Gen. vi, 5. "^ Rom. 
93 Joan. x, Τὸ. 9* Deut. xxx, 15; 


nus : Nam carnis concupiscenti , etc. Ms. unus Re- 
gius num. 1640, Num carnali concupiscentiee, etc. 

(97) Ita omnes inss., quorum unus solus addit, ef 
adjuvant, Editi vero et Rabanus, favent angeli ho- 
minum omnes illi, etc. Deinde omnes mss. et Ra- 
banus, faciem Patris vestri, etc. Sed tamen legen- 
dum videtur cuim editis, faciem Patris mei, etc. 
Paulo post Rabanus et editi omi*tunt quippe. 

(98) Ms. ltegius num. 1629, Non euim vires pa- 
titur. 

(99) Editi, in mortem ad diabolum, male. 


867 


ORIGENIS 


Deum magnificaverit, aut gratias egerit, sed eva- A in omni sanclitate et puritate servemus, quo nog 


nucrit in cogitationibus suis, el mutaverit gloriam 
incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis cor- 
ruptibilis hominis et volucrum, et quadrupedum, 
et serpentium **, et in his omnibus declinaverit ad 
carnem, alque eos qui carnis desideriis favent : 
derelinquetur sine dubio οἱ deseretur ab eis qui 
cam favore suo uL spiritui jungeretur. animabant : 
et coucedent eam, vel. tradent (1) desideriis cordis 
sui, quibus carni sociatur et adlieret. Neque enim 
obsistentem eam ac rcluctantem, ad ea quz refugit 
ac respuil revocabunt. Cujus rei imaginem, si 5dhuc 
videtur obscura, tali quadam specie manifestiorem 
planioremque reddemus. Ponamus esse aliquod do- 
micilium, in quo eum corpore οἱ spiritu velut cum 
duobus consiliariis babitet anima ; pro foribus vero 
hujus domicilii astare pietatem, omnesque cum 
ea virtutes : ex alia vero parte impietatem, omnes- 
que luxuriarum ac libidinum formas, et exspectare 
anims nutum, quem ex duobus pro foribus obser- 
vantibus chorum introduci ad se desideret, quem re- 
pelli. Nonne si spiritui obtemperans, et meliori usa 
consiliario, pietatis et pudicitiz ad se evocaverit cho- 
rum, ille alius spretus repudiatusque (2) discedet ? 
Si vero carnis usa consiliis, impietatis ad se et libi- 
dinis introduxerit turmam, omnis illa sanctitatis 
οἱ pietatis corona, cui malorum anima concilium 
przetulit,justa cum indignatione recedet, relinquens 
eam desideriis cordis £ui, ut (5) ignominia et contume- 
liis afliciat corpus suuni in semetipsa, qux commutavit 
veritatem Dei in. mendacium, et introducens ad se 
impietatis et infidelitatis (4) principem, colit οἱ 
servit potius creature quam Creatori, qui est bene- 
dictus in srcula. Quibus sane ex causis anima hu- 
maua tanti hujus discriminis tam ancipitem subeat 
Slatum, non est prazsentis loci discutere. Eorum 
crgo est contumeliis afficere corpora sua, qui de- 
serviunt simulacris : et eorum est colerc creaturam, 
qui reliqueriut Creatorem. Nos autem qui nullam 
creaturam, sed Patrem, et Filium, et Spiritum san- 
etum colimus et adoramus, sicut non erramus in 
cultu, ita. nec in actibus quidem etl conversatione 
peccemus; neque imitemur eos qui contumeliis affi- 
ciunt corpora sua in semetipsis : sed aspicientes 
quod dicit. Apostolus *5: Απ nescitis quia corpora 
vestra membra Christi sunt? et iterum : Quia cor- 
pus vestrum templum est Spirilus sancti : ut membra 
Christi, et templum Spiritus sancti, corpora nostra 


* V tom.:, 21-94. *5 E Cor. vi, 15-19. 
1,91 58eq.  ** ibid. 25 seq. 


(4) M:ss. quidam οἱ Rabanus, et concedunt. eam, 
vel. tradunt, αἱ. trahunt, eic. Cateri. mss. editi 
recte ut in textu. 

(2) Ita mss. et Rabanus. Editi vero, alius spiritus 
repudiatus. 

(5) Sic mss. nostri et Rabanus. Editi vero, pre- 
posuit, ista cum indignatione recedet, el. membrum 
Christi, et templum. Spiritus sancti relinquens, eam 
in desideriis cordis sui permittet, ut, ctc.,nisi quod 
plerique omittant et. 


(4) lta. editi et mss. aliquot, Ms. vero Regius 


*6 Joan. 


D 


solum digna angelorum ingressibus fiant, verum et 
habitatione Spiritus sancti, et mansione Patris ae 
Filii qui di«it de eo qui in maudatis suis permsnel: 
Ego εἰ Pater veniemus, et. mansionem apud eun 
faciemus **. 

19. Propterea tradidit illos Deus in passiones ine 
minic. Nam et femine eorum immulaterunt nature- 
lem usum, in eum usum qui (5) extra naturaim est. Si 
militer autem et masculi, relicto naturali usu (emiae, 


accensi sunt. in. desiderium sui in invicem, mascali 
in masculos turpitudinem. operantes, et. mercedeu, 


quam oportuit, erroris. sui in semetipsis recipient, 
Et sicut non probaverunt. Deum habere in notis, 
tradidit illos Deus in reprobum. sensum, wt. [ανα 
ea qua non conveniunt, repletos omni iniquitate, 88” 
litia, fornicatione, nequitia, avaritia ; plenos ineidis, 
homicidiis, contentione, dolo, malignitate ; swsurre- 
lores, obtrectatores, Deo odibiles, contumeliosos, εδ. 
perbos, elatos, inventores malorum, parentibus am 
obedientes, insipientes, incompositos ; sine affection, 
absque (edere, sine misericordia. Qui cum justitiam 
Dei cognovissent, non intellexerunt quoniam qu u- 
lia agunt, digni sunt morte; non solum qui facii 
illa, sed el qui consentiunt facientibus *'. Propterea 
inexcusabilis es, o homo omnis qui judicas ς in qu 
enim alium judicas, teipsum condemnas. Eadem esa 
agis, que judicas **. Tertio invenimus (6) ab Ape 
stolo positum : Tradidit illos Deus. Et prim qui- 
dem traditionis causas dedit **, Quia cum cognorit- 
sent. Deum, non sicul Deum magnificaverunt, aul 4ra- 
tias egerunt ; sed evanuerunt in cogitationibus suis, e 
conlenebralum est insipiens cor eorum. Dicenles enim 
se esse sapientes, stulti (acti sunt, etimmulaverun gt- 
riam. incorruptibilis Dei in similitudinem. imaginü 
corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupeftn, 
el serpentium. Propterea, inquit, tradidit eos Deu 
in desideriis cordis eorum in immunditiam , u 698" 
tumeliis afficiant corpora sua in semetipsis. Secgada 
traditionis causam videtur prznuttere cum dicit", 
quia commutaverunt veritatem Dei in mendhcium. 8 
coluerunt, et servierunt creature polius quam Cet 
tori. Propterea, ait, tradidit illos Deus. in passiot 
ignominic, Qux tamen secunda traditio grat 


D ribus flagitiis videtur obnoxia. Etemim few $9 


A75 inquit, eorum immulaverunt. naturalem u 
in eum usum qui extra naturam. est. Sim gu 
el masculi, relicto naturali usu femine, accensi 


xiv, 35... * Rom. 1, 20 seq... **Rom.n,1. * | nti 


num. 1659 et Rabanus, veritatgm. Dei mendaciez? 
introducens ad. se impietatem el infidelitatem ας 
nus, infelicitatem) colit, ete. Alter ms, Regius nw 
1641, veritatem. Dei in mendacio, ei introducenss 
se impietatis chorum et infelicitatis, colit, ete. 

(6) Editi et ms. unus hic et in sequentibus bus 
coniextus Vulgata utuntur; sed οθιετὶ ms. ul 
lexti. 

(6) lla omnes mss. Rabanus, et editio Venes4? 
C:eteri vero editi, Ter invenimus, etc. : 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. I. 


870 


iderium sui in invicem, masculi in masculos A tem sufficere ea qux de traditionis specie stipra di» 


idinem. operantes, et. mercedem, quam oportuit, 
1 gui in semetipsis recipientes. Tertixte quoque 
onis causas videtur dare cum dicit "! : Et 
on probaverunt Deum habere in notitiam, tra- 
llos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea 
ΡΝ conveniunt, repletos omni iniquitate, mali- 
'lerisque sceleribus, qu: consequenter enu- 
. Verum distincliones istam causarum non 
'identur satis congruere ad ca, qux singulis 
que subjecta (7) sunt, crimina. Quomodo 
urpioribus flagitiis traditur is qui creaturae 
magis quam ille qui gloriam incorruptibilis Dei 


ctà sunt, quomodo Deus tradere dicitur eos, quorum 
actus eL animum a se declinantem et indulgentem 
vitiis abhorrescit οἱ deserit, et eadem repetere su- 
perfluum puto. Duo sunt sano qu: in hoc loco in- 
dicari reor, quorum alterum designari videtur ex 
aitero.. Certum. namque est, quod $i quemquam 
tradiderit (10) Deus vel in desideria cordis sui, vel 
in passiones ignominiz, vel in reprobum seasum, 
continto (tanquam in tierra pessima οἱ reproba, 
omnis illa in eo qui traditur, seges criminum sur- 
gat. Et rursum si quis, cum cognoverit Deum, non 
sicut Deum magnificel, aut gratias agat, sed sit talis 


ilitudinem imaginis corruptibilis hominis, et p qualem per singula apostolicus sermo descripsit , 


um, et quadrupedum, et serpentium muta- 
ut quomodo supra ntrumque horum velut (8) 
M cuidam traduntur malorum hi qui non 
erunt Deum habere in notitiam ? Unde ma- 
hi videntur omnes ha: cause, qux traditio- 
ingulis przferuntur, in unum coacervand:e, 
sus Mraditionum species in unum, ut (verbi 
ita dicamus : Quoniam quidem hoinines mu- 
nl gloriam incorruptibilis Dei in similitudi- 
naginis corruptibilis hominis, οἱ volucrum , 
iirupedum, et. serpentium ; et quia coinmu. 
nt veritatem Dei in mendacium, et colue- 
b servierunt creatur: potius quam Creatori, 
Dbaverunt Deum habere in notitiam : pro- 
ec oiania tradidit eos Deus in desideriis cor- 
um in immunditiam, ut contumeliis afficiant 
à 302; et tradidit eos iu. passiones ignomi- 
.feminx eorum immutarent naturalem usum, 
qui extra naturam est, Similiter quoque et 

i (9), relicto naturali usu feminz, accenden- 
desiderium sui invicem, masculi in mascu- 
pitudinem operantes. Sed et tradidit eos 
) Teprobum sensum, ut. faciant ea. qux» non 
iunt, quia erant repleti omni iniquitate, ma- 
equitiaque et avaritia, plenique erant invi- 
micidiis, contentione, dolo, et cxteris, qua 
nt, malis : quique cum cognovissent 

m Dei, non intellexerunt hanc. esse, ut qui 
mani digni sint morte, non solum qui faciunt 
d el qui consentiunt facientibus. Et ideo pro 
sibus malis inexcusabiles erunt , dum alios 
, quz ipsi agunt , sceleribus et judicant, οἱ 
inant. De se enim pronuntiat. quis, cum de 
! Ipse committit, alium punit. Arbitror au- 


m. 1, 98, seq. 


ubjecta. Editi, objecta. 

elut, Viditi, vel. 

Tii et inss. plerique, similiter autem et ma- 
ed et tradidit illos Deus , eic., omissis in- 
1s, quie restituuntur ex ms. Regio, nuin. 


ila ms. Regius num. 1659. Ceteri vero mss. 
et editio Veueta Theophili Salodiani, quod 
"mm tradiderit, etc. Alii editi, quod si quem 
Με, etc. Paulo post ms. Regius num. 1641, 
Mala in eo.... seges criminum, elc. Sed ο- 
» et editi ut in textu. 


dubium non est liujuscemodi animam  derelictam 
essc a Deo, et traditam. Neque enim possibile est 
cum liis malis habitaculum essc Deo, aut hzc ma- 
la inde procedere ubi habitat Deus. Verum quia in 
his tribus universas impietatis species enumerasse 
videtur Apostolus, vel eorum qui idola colunt, vel 
eorum qui creature. deserviunt. potius quam Crea- 
lori, sed et eorum qui non probaverunt Deum ba- 
bere in notitiam : in quorum primo titulo promi- 
scue pagani, in alio sapientes eorum et philosophi 
designantur : puto quod in hoc tertio indicentur 
h:xretiei vel. creatorem Deum negantes, vel diver- 
sas blasphemias in Excelsum loquentes. Jgitur οἱ 
singuli (11) quique horum, quos supra diximus in 
culta divinitatis errare, talibus malorum titulis de- 
signantur, nos qui videmur in Ecclesia esse (42), 
οἱ lidem rectam tenere, consideremus nosmet- 
ipsos, et omni circumspectione peusemus ne forte 
solo ab his veri cultus nomine separati , rebus eis 
atque actibus sociemur. Certum est enim quia qui 
(verbi causa) repletus est iniquitate, malitia, nequi- 
tis, avaritia, non probavit (13) Deum habere in 
notitiam, el est de numero eorum quos tradidit 
Deus in reprobum sensum. Et iterum quorum [e- 
mime, vcl masculi, relicto naturali usu, accendun- 
tur in euni usum qui contra naturam est, certum est 
quia ex illorum numero sunt qui serviunt creaturae 
potius quam Creatori, et quos tradidit Deus in pas- 
siones ignominix. Sed el si qui in immunditia con- 
tumeliis afficiant corpora sua, ex illis sunt qui 
commulaverunt gloriam incorruptibilis Dei in simi- 
litudinem imaginis hominis ; nisi quod (14) grae 
viore sacrilegio is qui jam fidelis est, templum Dei, 
quam profanus adhuc templum contaminat idolo- 


(11) Editi et ms. unus, Jgitur singuli. 

(19) Editi, in Ecclesia fidem rectam tenere, etc, 

(43) Sic mss. et Rabanus. Editi vero, quia'(verbi 
causa) repletus.... nou probatur, etc. 

(14) lta ms. Regius num. 1659. Similiter εἰ Ha- 
banus, nisi quod omittat, in similitudinem imaginis 
hominis. Ceteri vero msà. et editi, sed et si qu 
immunditia ει contumeliis afficiant (ms. unus Re- 
gius, sed el qui.... afficiunt) corpora sua , ez illis 
sunt (editi omittunt sunt) qui commutaverunt gloriom 
incorruptibilis Dei ; nisi quia, etc. 


871 


ORIGEMS 


3n 


rii, Non 4276 est sane prreterenndus ne iste qui- A imagine Dei errant, audiant quem dicat esse Ape- 


dem apostolicus sermo, in quo dicens (15), quoniam 
commulaverunt gloricm | incorruptibilis Dei in si- 
militudinem. imaginis hominis, non soluin eos qui 
idola colurt arguere, sed οἱ Antliropomorphitas 
intelligendus est. confutare (16) , qui in Ecclesia 
positi imaginem corporcatn hoininis, Dei esse ima- 
ginem dicunt, ignorantes illud quod in Gencsi scri- 
ptum est, ad imaginem Dei facium esse hominem : 
de quo homine quid sentiendum sit, ab Apostolo 
interpretatar. eum . dicit. (17) : Deponentes. veterem 
hominem cum actibus suis "*, el. induentes novum , 
qui secundum Deum creatus est ?*. Audis quia. no- 
vum hominem dicit. secundum Deum creatum ? 
Hunc autem eumdem novum hominem, alibi ** in- 
leriorei hominem vocal: corruptibilem vero hunc, 
cujus hic imaginem respuit, exteriorem nominal, 
cum dicit: Nam et si is qui foris est homo noster 
corrumpatur, sed qui intus est renovatur "*. Et ut 
planius adhuc ejus sententiam sciant isti qui de 


stolus hominem qui ad imaginem Dei creatus est, 
cum ad Colossenses lioc modo seribit : Nolitemes. 
liri, inquit , spoliantes vos velerem hominem cm 
aciibus suis, el induentes novum , qui renovatur ug 
agnitione (18) secundum imaginem ejus qui cra. 
vit eum 19. Ex quibus evidenter ostendit, quod ist- 
rior homo, qui per agnitionem renovatur, ipse «d 
imaginem Dei creatus est, Qui autem exteriorem 
hominem , id est corporeum ct corruptibilem, M 
imaginem Dei esse dicunt, cum his ab Apostole se- 
ciantur, qui commutaverunt gloriam irncorruptibiis 
Dei in similitudinem imaginis corruptibilis boai. 
nis. Verum oporiuil ue hxc quidem in explanativae 
apostolici sermonis omitti, ut et in hoc capile 
B Apostoli sicut et in caeteris plurimis, Anthrope- 
morphit, id est qui corpoream (19) hominis imz 
ginem, Dei esse imaginem dicunt, conviclos ae 
εἰ coufutatos esse cognoscerent. Sed nos jam à 
his continentiam primi volumiuis concludamas 





LIBER SECUNDUS. 


4. « Scimus autem quoniam judicium Dei est se- C corda horoinum nosse solias Dei est, et mentis 00: 


cundum *eritatem in eos qui talia agunt ?*, » Judi- 
cium quidem Dei secundum veritatem, non solum 
in eosqui hxc agunt quie superius enumerata sunt, 
verum et in omnes qui quoquo modo boni quid ma- 
live (20) gesserunt, exspectandum cst et creden- 
dam. Sed illnd est quod in loco hoc videtur osten- 
di : quia solius Dei sit (21) secundum veritatem ju- 
dicium. Sunt enim quadam qu» committuntur 
opere quidem malo, animo autem non malo : ut si 
quis, verbi causa, homicidium non voluntate com- 
iniserit. Et alia fiunt opere quidem bono, sed ani- 
mo non bono:uL si quis misericordiam, non pro 
mandato Dei (22), sed ut. laudetur ab hoininibus, 
faciat. Alia vero sunt iu quibus sive in bono, sive 
iu malo, animus cum opere (25) concordat. Et quia 


1 Colos. 1n, 9. — ?? Eplies. iv, 21. 
"7 Rom. 1,2. 75 Psal. xxxi, 1, 2. 


(15) Sic recte ms. Regius num. 1640, quibus 
satis cousentiunt cateri mss. οἱ Rabanus , nisi 
quod alii habeant dicit, alii dicitur pro dicens. Viti 
vero, pratereundurt, ne isium quidem apostolicum 
sermonem (editio Veneta, ne iste quidem apostolicus 
sermo) in quo dicitur, cic. 

(46) Sic mss. plerique οἱ Rabanus. Editi vero, 
sed inter Antliropomorphitas intelligendi sunt compu- 
lari. Ms. Regius num. 1040, sed. inter Autliropo- 
morphitas intelligendus est computare. 

(17) lta. ms. fegins num. 1659. Ceteri vero 
más , Rabanus et editi, de quo liomine sentiendum 
sil ab (editi, εἰ ab) Apostolo interpretari, cum di- 
ci, εἰς. 

(18) Ms. Regius num. 1641, in agnitione Dei; οἱ 


τν Rom. vit, 


creta dignoscere, idcirco ipse solus cst qui seces- 
dum veritatem potest habere judicium. Sed remi 
ritur, si erga eos (24) quorum remiss: sunt iniqui 
tates per baptismi gratiam, vel. quorum tecta seal 
per poenitentiam peccata "5, vel quibus imputsadia 
non est peccatum per martyrii gloriam, seenadus 
veritatem. videatur Deus servare judicium. Verts 
quippe judicii hoc postulat, ut malus mala, ei be 
nus recipiat bona : et quamvis dona et largitio Bei 
nequaquam curiositatem discutieutis admittant (BS), 
lamen etiam in hoc quanta. sit. judicii ejiis veribs 
ostendamus. Comunis professio esi bonum Bos 
debere puniri , πες malum consequi boss. 8 
D quis ergo sit, verbi gratia, qui egerit aliquat 


93, 5 || Cor. iv, 16. "* Coloss. 'in, $, s. 


infra, qui per agnitionem Dei renovatur. Sed & (35 
teri mss. οἱ editi utrobique omittunt Dei. 

(19) Editi, corporei. .. 

(20) Editi, « quicunque modo boni quiddam 82 
live, » etc, Ms. ltegius num. 1659, « qui quidquam 
honi quidem, imalive, » cic. Ceteri vero mss, ut i& 
nosiro textu, - 

(231) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vere, 
e sed illud quid est, quod in hoc luco videtur esie 
di. Quia solius Dei sit, » etc. |. 

(92) Editi, « non pro mandato Dei in bono. » 

(25) Editi, « corpore, » male. 

(24) Editi. « ergo eis. » 

(25) Rabanus οἱ Salodianus , perperam, « amli 
tant. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. Il. 


R74 


mala, certum est quia malus erat tunc, cum A judicaturos bi qui praesse volunt populis cogita- 


mala. Is vero ài przeteritorum paenitens men- 
am corrigat 3d bona, οἱ bene agat, bene lo- 
» beue cogitet, bene velit; qui bec agit, non 
letur bonus, et merito recipere bona? Simi- 
; 8 ex hono quis convertatur ad malum, non 
nus, quod fuit, et non est, sed malus judi- 
” quod est. Actus enim sive boni sive mali 
Puht, sed secundum sui qualitatem agentis 
η imaginantur, et formant, eamque vel bo- 
Minquunt vel malam, seu poenz, seu przemiis 
ndam. Erit ergo iniquum vel bonam mentent 
lis gestis puniri, vel malam pro bonis actibus 
wi. Verum ut adhuc planius flat quod dici- 
ddamus etiam hzc : ponamus esse animam in 
bitet impietas, inJustitia, stultitia, luxuria, 
titudo omnis malorum, quibus scilicet mi- 
1 se famulamque subdiderit. Quod si in se- 
im regressa (26) hxc anima, pietati rursus, 
itibus mentis sux januam pandat, nonne in- 
pletas impietatem continuo depellet? Simi- 
Justitia injustitiam trudet, et sapieutia stul- 
et sobrietas luxuriam fugabit ; atque ita de- 
κκ semetipsa habitatoribus barbaris, civile 
hnum virtutibus prebebit hospitium. Quo- 
ΠΟ jam plenam virtutibus animam justum 
his arguere qu: gesserit cum nondum esset 
virtutum, et de impietate piam, de injustitia 
de luxuria sobriam condemnare 7 Hoc ergo 
tiam in his quorum remissz sunt iniquitates, 
"m tecla sunt peccata "*, credendus esi 
Xundum veritatem servare judicium. 
Kxistimas autem hoc, o homo omnis qui 
605 qui talia agunt, et facis illa, quia tu ef- 
dicium Dei ** * Si omnia quz Lex loquitur, 
In lege sunt loquitur; et qua Evangelium, 
ioins nunc loquitur, non principibus sz- 
κο regibus mundi, sed Ecclesiarum rectorihus 
Pipibus loquitur, his videlicet qui judicant 
inius sunt, id est episcopis, vel presbyteris 
suibus. His ergo dicit ne existiment se ef- 
judicium Dei, si ea committant ipsi, de qui- 
os judicant et condemnant. Et ideo oportet 
semque de sua prius conscientia judicare, et 
us quem judicat, gesta discutere. Quod vi 
»nuis penitus adeundi honoris ecclesiastici 
eretur ambitio, si se judicandos potius quam 
al. xxxi, 4. ** Rom. i1, 3. 


H,06.  *" Rom. 1, 4. 
jap. xi, 91. 


Ms. Regius num. 1659, « reversa; » alter 
Jare, et Genebrardus, « ingressa. » Cateri 
. editi, « regressa. » 
Rabanus, «qui praesunt, et sunt jud.ces 
"m. » Paulo post ms. Regius num. 1629, 
dienum ignem. » Et iufra, in fine articuli, 
editi habent, « non pervenire. » 
Mss. duo, « ignorans.» C:eteri mss., Rabanus 
« ignoras, » etc. Mox ms. Regius uum. 10659, 
as quippe bonitatis Dei, » etc. 
t Tamen. » In antea. editis desideratur, et in 


PaTROL. n. XIV. 


5€ Psal, Lu, 4. 
*! Gen. xv, 16. 


5! Psal, cxxxvit, 7. 
*' Matth. vii, 49, 14. ** Matth, v, 45. 


rent. Nemo ergo existimet quod effugere possit ju 
dicium Dei, sicut et Propheta dicit: « Quo ibo a 
spiritu tuo, et a facie tua quo fugiam*! ?*» Et quia 
hzc ad eos maxime dicuntur qui pravsunt judiciis 
populorum (27), idcirco et alibi dicit, quod « de 
domo Dei incipiet judicium 33. Et item alibi Do- 
minus dicit: «n his qui approximaut mihi san- 
clificabor **; » sicut in Nadabet Abiud gestum est, 
cum alienum ignem, id est non sacrum, divinis al- 
taribus obtulerunt. Incipit ergo judicium a filiis 
prius. « Flagellat» enim «Deus omnem quem in nu- 
merum recipit filiorum **. » Verum, ut ego existimo, 
nec, si posset quis, deberet velle effugere judicium 
Dei. Non venire enim ad judicium Dei, hoc est 3d 


B emendationem, vel ad sanitatem, et remedium non 


venire. 

3. « Aut diviliss bonitatis ejus, et sustentationis, 
et patientize contemnis? Ignoras (28) quoniam bc- 
nignitas Dei ad paenitentiam te adducit **? » Divitias 
bonitatis Dei ille agnoscere potest, qui considerat 
quanta in terris mala quotidie homines gerunt, ct 
quomodo pene omnes declinantes, et simul inutiles 
facii **, latam eti spatiosam perditionis ambulant 
viam, angusto vite itinere neglecto *', et tamen (29) 
his omnibus Deum producentem solem suum quo- 
tidie, et pluvias ministrantem **; et qui conside- 
rat (30) quanti quotidie in Deum blasphewant, et iu 
coelum extendunt linguas suas **. Jam quid de frau- 
dibus, de vi (51), de scelere, de sacrilegiis et pia- 
culis dicam? Quibus tamen omnibus in hoc loco 
illi videntur in scelere preferri, qui alios judicantes, 
ipsi committunt que in cxteris puniunt. Si quis 
ergo lianc bonitatem Dei, et sustentationem cjus, 
et patientiam contemnit, ignoral quod per hzc ad 
poenitentiam provocatur. Sustentatio vero a patien- 
tia hoc videtur differre, quod qui infirmitate magis, 
quam proposito delinquunt, sustentari. dicuntur : 
qui vero pertinaci mente velut exsuliant (52) in 
delictis suis, ferri patienter dicendi sunt. Sed sicut 
omnia in mensura fecit Deus, et pondere, et nu- 
mero **, ita etiam patienti: ejus certa mensura 
est : quam mensuram credendum est esse consum- 
matam (25) vel ab his qui diluvio perierunt, vel ab 
his qui in Sodomis coelesti igne vastati sunt. Unde 
et de Amorrhzis dicitur: « Nondum enim repleta 
sunt (58) peccata Amorrhaorum usque nunc *!, » 


*3 | Petr. :,17.. "Levit. x, δ. ** Prov. in, 12; 
9? Psal. Lxxi, 


uno ms. Regio, sed restituitur ex ceteris mss. 

(90) Sic ms. Vallis-Clora.. C:eteri vero mss., lta- 
banus οἱ editi « si quis consideret, » etc. : 

(51) Sic recte miss. plerique. Editi vero et ms. unus 
Regius num. 1640, « de vitiis. » Rabanus « de divitiis. » 

(39) lta mss. plerique et editi. Rabanus vero et 
ms, unus Regius num. 16410, « insultant. » 

(83) Sic Rabanus et rectius quidem quam « con- 
sumptain, » ut liabent editi et iss. nostri, 

(64) Mss. quidam « completa sunt. » Ceteri vero 
miss., editi et Rabanus, « repleta. sint.» 


35 


815 


ORIGENIS 16 


Fert ergo Deus patienter, et exspectat uniuseujus- A omnia qux agit digna sunt regno caelorum : et iste 


que paenitentiam. Sed non nos dissolvat hoc, et 
tardos ad conversionem faciat, quia rursus palicn- 
ti: ejus et sustentationis certa mensura est. 

Á. « Secundum duritiam autem tuam, et cor im- 
poenitens, thesaurizas tibi ipsi iram in die irz, 
A78 ct revelationis ju-ti judicii Dei, qui reddet 
unicuique secundum opera ejus?*. » Cor duruin in 
Scripturis dici videtur, cum mens humana velut 
cera frigore iniquitatis obstricta siguaculum ima- 
ginis diving non recipit. IToc idem alibi cor cras- 
sum appellatur, sicut cum dicitur (35) : « [Incrassa- 
tam est cor populi hujus ***. » Contrarium vero est 
duro molle, quod in Scripturis cor carneum nomi- 
natur *! ; et crasso (56) subtile, vel tenue, quod 
Apostolus spiritalem hominem vocat ** eum qui 
examinat omnia. {βίας cum quis seit qua bona 
sunt, et non agit bona, per duritiam cordis con- 
tempium omnium bonorum habere credendus est. 
Crassitudo vero cordis est, ubi subtilis et spiritalis 
intelligenti: non recipitur sensus : et ita cor im- 
paenitens effectum thesaurizat sibi ipsi iram in die 
ire, et revelationis justi judicii Dei, dum bonum 
opus non agitur per duritiam ; intellectus vero bo- 
nus per crassitudinein cordis excluditur. (57) De ira 
autem Dei et superius, quantum res pati voluit, οἱ 
in aliis locis szpe dissertum est. Quod vero dicit, 
« Thesaurizas tibi ipsi iram In die irs, » conside- 
randuim est. Thesaurus appellatur, quo diversi ge- 
neris opes, et divitiaa congregantur. Hujus in Scri- 
pturis significantiam triplicem legimus. Dicitur 
enim in Evangelio ** thesaurus esse quidam in ter- 
ris, in quo prohibet Dominus thesaurizari : et alius 
thesaurus in coelo, in quo jubet fideles quosque opes 
suas recondere : et liic nunc Apostolus dicit ire 
thesauros. Omnes ergo liomines per hzec qux agunt 
in Ώου mundo, in uno aliquo ex istis tribus con- 
gregant thesauros, Aut enim infidelis est quis et 
iniquus, et per duritiam cordis, et cor impoenitens 
in thesauro ir:e actus suos recondit. Aut terrenus 
est, οἱ de terra sapit, ac de terra loquitur 08. et 
cuin ei attulerit ager fructus uberes, destruit hor- 
rea sua, et majora zedificat*!, et thesaurizat in terra. 
Et ille quidem durus, hic autem stultus appellatur. 
Dicitur enim ad eum : « Stulte, hac nocte repetent 
abs te animam tuam, et qua parasti, cujuserunt *5?; 
Aut sapiens est, et in Deum dives, et in terris am- 
bulans (48) conversationem habet in ccelis, atque 


ο: Rom. n, 5, 6. ?** Matth, xii, 15; Isa. νι, 10. 
vi, 49, 90. 05 Joan. in, 31. Luc. xii, 16-18. 
n, 1-5. * ibid. 11. 


(35) Sie ms. lhegius num. 1659. Cirteri vero inss , 
Rabanus, et editi « dicit. » u 

(56) « Crasso. » Deest in editis. Mox ms. unus, 
« quia Apostolus, » eic. . 

(57) Vide supra lib. t, num. 18, et lib. iv, contra 
Celsi m, num. 79, οἱ in psalm. in, necnon et. mil, 
23 in Lucam. Sed ad alia loca hic respicere videtur 
Origenes quie niic non exstant. ] 

(28) Sic ms. Regius num. 1659. [ta etiam. ceteri 
iss. et editi; nisi quod omittant «et» ante « in Deum.» 


* Sopliou, 1, 7. P ibid. 14-13. 


lalis. divitiarnm suarum thesauros condit in colis, 
Ita igitur uniuscujusque thesauri possessor et con- 
ditor potest alius quidem carnalis, alius vero ani- 
ialis homo, alius autem spiritualis appellari. Nuue 
jam videamus quz est dies ire, quam hic Aposto- 
lus nominat, qui tamen facilius dignoscelur, si 
de ea quid etiam reliqux Seripturz indicent requi- 
ramus. Qu ergo ad pr:esens exempla occurrem 
poterunt, aptabimus, et ex lis qua sit dies ire 
monstrabitur, Seriptum est in. Amos propheta: 
« Vie liis qui desiderant diem Domini. Ut quid vo- 
his diem Domini ? et hzc est tenebrx, et non lur. 
Quemadmodum | $i effugiot homo a facie leouis, et 
oecurrat ei ursus, et intret in domum suam, et ex- 
tendat manus suas ad parietem, et inordeat eumser- 
pens. Nonne tenebra sunt dies Domini, et non lut 
et caligo qux non resplendel ? » Sed et Joel dieit 
ad sacerdotes, ei eos qui altari deserviunt! : « (is. 
mate ad Dominum sine cessatione: Heu me, hes e 
in diem, quia propeest dies Domini, et sicut miseria 
ex miseria veniet ! » E post pauca * : « Tuba eanite ia 
Sion, przdicate in monte sancto meo, et confundasiw 
omnes qui babitant super terram, quia adest die 
Domini, quia prope est dies tenebrarum et calig- 
nis, dies nubis et nebule. Sicut matutinum effaa- 
detur super montes populus multus οἱ fortis Si 
milis ei non fuit 4 ssculo, et post ipsuu nou ert 
usque in annos saeculi saeculorum. Ante ipsum ignis 
consumens, et post ipsum flauuma accensa. Sicut 
paradisus deliciarum erit terra ante faciem ejus, el 
post terguin ejus campus exterminii (39), et nullasesi 
qui evadat eum. Sicut aspectus equorum facies εο' 
rum ; ei sicut equites, ita sequentur. Sicut vor esr. 
ruui super vertices montium insilient. » Sed εἰ ee- 
nia in consequentibus de eadem scribit usque & 
eum locum ubi dicit * : « Et Dominus dabit voces 
suam ante faciem virtutis sux, quia ingens esi va- 
de multitudo castrorum ejus, et valida opera verbe- 
rum ejus. Propter quod magna est dies Domin 
magna et nobilis valde : et quis erit idoneus ei? 
Sophonias vero ita dieit * : « Revereamiul (40)aface | 
Domini Dei, quoniam prope est dies Domini, et f?" — 
paravit Dominus victimam suam, sanctificaril 0” 


D catos suos. » Et post pauca * : « Prope est diei Dt 


mini magna, prope est, et velox (41) valde. Ver 
diei Domini aw ara, et dura posita est, εἰ αν 
Dies irz, dies illa, dies angustix οἱ necessilzlf 


93 Ezech. xi. 19: xxxvi, 96... ** | Cor. iu, 15. 5 Mack 
*8 ibid. 20. 3) Amos v, 19-20. * Joel. 1,14, 15. 13Jud. 


in terris ambulans, » etc. 

(39) Sic omnes wiss. E-liti vero, « caput extecmt- 
nii : » male. 

(40) Ita legenduin videtur juxta Seripturz exem 
plaria Greca, qux omnia ferunt εὐλαθεισθε;, sed Ux 
men omues mss, nostri, et editi babeut, « Rexer- 
μη) η]. » 

(M) Sic omnes mss. Editi vero, « εἰ velox 8 
mis. » 


| 
Rabanus vero, « aut si sapiens est in Deum, di' 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 1l. 


873 


erbitatis et perditionis, dies tenebrarum et A ipsius defaneti sunt, ad hunc ultimum diem judi- 


6, dies nubis et nebulz, dies tub: et clan- 
ρου civitales munitas, et super muros exe 
Et afficiam homines, et ambulabunt sicut 
|uweniam Domino peccaverunt : et effundam 
iew eorum sicut pulverem, et carnes eorum 
ora. Aurum eorum, el argentum eorum non 
liberare eos in die ire Domini. In igne 
ienis ejus consumetur omnis terra, quo- 
"9 consummationem et festinationem faciet 
MAes qui habitant terram. »lsaias quoque si- 
memorat : « Ecce enim dies Domini veniet 
ilis furoris et ira , ponere orbem terrz de- 
e Θἱ peccatores perdere ex co *. » Et post 
«€ Colum enim furore accendetur, et terra 
ir a fundamentis suis, propter furorem irc 
Sabaoth, in die qua snpervenerit furor 
» His tot et talibus de die ir: testimoniis 
atis, puto quod ultra locus hic expositione 
iat. Evidenter enim in higsomnibus dies irz, 
P dies et judicii designatur (42). Inde deni- 
dier ire addit Apostolus, « et revelatio- 
Jic enim dicit : « In die irz et revelationis 
lleii Dei. » Revelanda namque esse omnia , 
|! Evangelio designatur, cum dicitur : « Ni- 
dtam quod non manifestetur ; nec opertum, 
m reveletur *. » Sed et Apostolus in conse- 
E$ hujus Epistola dicit: « Cogitationibus 
bus, aut etiam defendentibus, in die, cuin 


candi reserventur. Cujus rei interiores causas cer- 
tum est secretioribus mysteriis contegi. « Myste- 
rium » vero « regis abscondere bonum est **, » Ta- 
men explanationis gratia dicemus, in quantum pos- 
sibile est paginis verba committere. Multi sunt qui 
ex hac vita abeuntes , vel bonorum vel malorum 
post se quasdam semina reliquerunt, ex quibus qui 
supersunt homines , occasiones vel salutis vel per- 
ditionis accipiunt : verbi gratia dixerim , ut sunt 
omnes qui pravas sectas et alienas a Deo inter phi- 
losopbos condiderunt; vel qui inagica sacrilegia , 
aul qui errores astrorum , et decrela finxerunt ; 
vel (44) certe qui apud nos auctores hzereticorum 
ei pravorum dogmatum libris editis exstitere ; vel 
etiam qui schismata in Ecclesiis, et scandala ac 
dissensiones operati sunt, E contrario vero aposto- 
licsrum litterarum opus , profectusque per bas uni- 
vers: Ecclesiz, et conversioad Deum, atque emen- 
datio totius. mundi est (45). Quorum omnium cau- 
se non nisi cum ipsius mundi fine claudentur : et 
ideo non esset justuin judicium Dei, donec de his 
singulis vel profectus, vel impedimenta penderent. 
Quod et Apostolus significare videtur, cuim dicit !*: 
ε Quorumdam lhominun peccata manifesta. sunt , 
precedentia ad judicium ; quorumdam autem et 
subsequuntur. » Jam vero si etiam extra. corpus 
positi vel sancti, qui cum Christo sunt, agunt ali- 
quid, οἱ laborant pro nobis ad similitudinem ange- 


. oeeulta bominum revelanda non nisi in die 
leaturus est Deus , sicut et ad Corinthios 
us dicit: « Nolite ante tempus, » inquit (43), 
F6, usquequo veniat Dominus , qui οἱ illu- 
oceulta tenebrarum, et manifestabit con- 
diom "ο. » Qu: utique omnia de hac ea- 
dici intelliguntur, in qua tenebrz, et me- 
wistitia futura. dicuntur, propter eos qui 
'eecatorum vulueribus coufossi ignis reme- 
igebun!. Quo in tempore dicetur ad sau- 
Perge, populus meus, intra in promptuaria 
ude ostium tuum, occultare paulisper, do- 
seat furor ira mez *'. » In quibrs sermo- 
inte diviti bonitatis Dei occultentur, pro- 
qui patientiam ejus bonitatemque contern- 
sanifestare non opus est. Requiritur sane 
dam cur dies hic, de quo superius  biblio- 
ropheticas movimus, in fine mundi statutus 
mees qui ab Initio seculi usque ad fluem 


Σι, 9. "ibid.15. *Matbh. x, 36. 
tmm, 7. ? I Tin. v, 24. 


lie mss. plerique et labanus, Editi vero, et 
s Regius num. 1641, « dies irz et vindicta, 
ieii designatnr.» 

Igquit, » Deest in editis, et restituitur ex mss. 
«liti; Rabanus et 1$. Regius num. 1639, 
« vel ». 

Est » post « totius mundi , » omittitur. in 
t ip plerisque mss. nostris. Rabanus haue 
onit post « apostolicarum litterarum opus.» 


* Rom. η, 45, 10. 
1115 Matt, xxv, 44. 


vel rursum peccatores etiam ipsi extra cerpus po- 
sil agunt aliquid secundum propositum mentia suz, 
ad angelorum nihilominus similitudinem sinistro- 
rum, cum quibus et in aternum ignem mitteudi di- 
cuntur a Christo !**!*, habeatur et hoc quoque (46) 
inter occulta Dei, nec chartula committenda my- 
steria. Sufficiant ista de die ire et revelationis. 
Nunc requiramus de justo judicio Dei, in quo red- 
del unicuique secundum opera sua. Et primo qui- 
dem excludantur ligretici , qui dicunt bonas vel 
malas animarum naturas ; et audiant quia non pro 
natura unicuique Deus, sed pro operibus suis red- 
det. Secundo iu loco zdificentur fideles, ne putent 
sibi hoc solum sufficere posse quod credunt; sed 
sciant justum judicium Dei reddere unicuique sc- 
cundum opera sua. Sane quoniam dicit in hoc esse 
justum judicium Dei, ut unicuique reddat secundum 
opera sua (47), videbuntur nequaquam pro hoc ser- 
mone excludi posse gentiles , si forte et ipsi boni 


'* | Cor. 1v,5. !! [sa, xx vi, 20. 


Ms. Regius num. 16329, « totius mundi manifesta- 
bitur : quorum, » elc, 

(46) Ms. unus, « habeantur et bzc quoque , » 
etc. Sed czeteri mss., Rabanus et editi ut in textu. 

(47) « Sane quoniam dicit in hoc esse justum ju- 
dicium Dei, ut unicuique reddat secundum ope:a 
sua. » liec desiderantur in libris antea editis, et in 
ms. legio num. 1659, necnon apud Rabanuimn; sed 
restituuntur ex czeteris mss. 


819 


ORIGENIS 


880 


aliquid operentur, et emendatius agant. Sed et il- A tentione, et qui diffilunt quidem veri:ati (56), οἱ- 


lud quod in Ezechiele scriptum est , huic sententiz 
videtur adversari. Dicit eniin : « Cum averterit se 
justus a justitia sua, et fecerit. iniquitatem secun- 
dum omnes iniquitates quas fecit iniquus, osines 
justiti: ejus quas fecit. non commemnorabuntur | in 
lapsu ejus quo lapsus est ; sed in peccatis (48) suis 
qua peccavit, in ipsis morietur '*.»Etenim οἱ nibil 
ex justitia justi, cum lapsus fuerit, memorabitur , 
quomodo unicuique reddet Deus secundum opera 
sua ? Sed videamus ne forte absolutionem sui in se 
Ipse sermo divinus inveniat , si observemus quo- 
modo scriptum est quod 4&0 dicit : « Cum aver- 
sus fuerit justus a justitía sua, » et non .suffecerit 
eum dicere : « Cum aversus fuerita justitia sua (49);» 
sed addiderit : « Et fecerit iniquitatem sceundum 
omnes iniquitates quas fecit iniquus. » In quo vi- 
detur latenter hujusmodi inseruisse intellectum , ut 
: 8i forte non secundum omnes iniquitates quas feeit 
iniquus, fecerit justus, non oinnes justitis ejus de 
mernoria auferantur ; si vero omnes iniquitates fe- 
cerit quas iniquus agit (50) , tunc demum omnes 
justitie in lapsu ejus de memoria subtrahuntur. 
H:ec quamvis occultaverit in Scripturis Spiritus 
sanctus propter hos qui divitias bonitatis et patien- 
εἰ ejus contemnunt, non. tamen penitus abstulit : 
«uia et. thesaurus in agro absconditus non qui- 
dem ab omnibus invenitur, ne facile diripiatur et 
pereat : invenitur lamen a prudentibus, qui possint 
ire, et vendere omnia que habent, et emere agrum 
illum?*, Et h:»cergo quamvis abscondita sintin Scri- 
pluris, sicut scriptum est *! : « Quam magna mul- 
titudo dulcedinis tue , Domine, quam abscondisti 
timentibus te ! » tamen inveniuntur ab his, qui non 
solum justum, sed etiam bonum esse Deum legis 
et prophetarum, ex his (51) qu:e in. Scripturarum 
mysterio sunt occultata , defendunt. Ex quibus ne- 
cessitas exegit pauca patefacere gratia (52) exponendi 
npostolicum 66ΓΠΙΟΗΘΙΗ, quo ait : « Justi judicii Dei, 
qui reddet unicuique secundum opera sua. » 

5. « llis quidem qui secundum patientiam boni 
operis, gloriam , et honorem, et incorruptionem 
quizrunt, vitam eternam : his autem qui ex. con- 


temperant autem iniquitati, ira et indignatio : el 
tribulatio et angustia in omnem animam homisis 
operantis malum, Judzi primum, et Greci : glori 
autem, el honor, et pax omui operanti bonum, Jv- 
πο primum, et Grzco. Non enim personarum ac- 
ceptio est apud D-um 1. Quxrentibus, inquit, glo 
riam, et honorem, et incorruptionem, pro boni opt- 
ris patientia vita eterua dabitur, non solum 2udzis, 
quibus credita videntur eloquia Dei 35, sed etism 
Grzcis, quia justum est Dei judicium,et non ἱαρίες 
Judieorum Deus est, sed et gentium **. fTis vero qd 
per contentionem mentis (54), et animi pravitatem 
veritati non credunt, sed iniquitatem: sequuntur, 
redditur ira et indignatio, tribulatio et angustia, 
p non solum gentili, sed et Judzo, quia non est per. 
sonarum acceptio apud Deum. Ha:c quidem quis- 
tum ad sermonum ordinem spectat. Sed meat 
que ad interiorem sensum pertinent requirames. 
« lis, inquit, qui per patientiam boni operis. ) 
Quod dicit: « Patientiam boni operis, » ost. 
dit laborem quemdam et agones imminere his qd 
honum opus facere volunt. « Luctamen cst » enia, 
sicut et idem Apostolus dicit **, « non adveres 
carnem et. sanguinem, sed adversus principates, e 
potestates, οἱ mundi hujus rectores ; » qs owsh 
bono operi adversantur : et ideo patientia necess- 
ria est, quia scriptum est ** : « In vestra patiesth 
acquiretis animas vestras. » Videamus autem qued 
dicit opus bonum. Dominus in Evangelio de ea me 
€ liere, quae alabastrum unguenti pretiosi effudit s»- 
per caput ejus, pronuutiat quia « Opus bonum ορ” 
rata est in me ο, » designans quod qui verbo D& 
unguentum auperfuderit, id est, qui opera cow 
verbo sociaverit, ille opus bonum operetur. Odori- 
tus namque efficitur omni unguentorum saaviiste 
repletus sermo, cum fuerit opere et aetibos (8) 
exornatus. Nune quid est gloriam et incorrspit- 
nem quzrere, requiramus (56). Multis in loeis trt 
pturz sancte de gloria scribunt. Nam in Exodo & 
Moyse dicitur **, quod cum descenderet de most 
gloriticatus sit vultus ejus. Hoc retexens Apostolt 
ad Corinthios dicit : « Quod si ministeriam roit 
in litteris formatum in lapidibus, factum est in fff 


5 Fzech. xvin, 24. ο Mattb, xiij, 454. ?* Psal, xxx,20. 33 Rom. 11,7 seq. ?! Rom. in, 2. Ὁ ibid, 99. 


** Ephes. x7, 12. ** Luc. xx1,19.. *" Maub. xxvi, 


(48) Ms. Regius num. 1610, « non commemora- 
buntur ; sed in lapsuejus quo lapsus est, et in pec- 
catis, » etc. lta. etiam editi , nisi quod omittant 
« sed. » Caxteri vero mss. et Rabanus rectius ut in 
textu, quod sequentia monstrant. Deinde mss. ple- 
rique; Rabanus et editi, « Diceut enim : Si nihil,» 
ele. Sed reciior videtur lectio ms. Regii num. 1639, 
ε Eteuim si nihil, » etc. 

(49) « Et non suffecerit eum dicere : Cum aver- 
sus fuerit a justitia sua. » Omissa liec sunt in. ple- 
risque editis. Ceteri editi, mss. plerique et Raba- 
nus, « et non sufliceret » (Erasinus, « suffecit) cum 
diceret.... sed addidit (αἱ. addit), Et fecerit omnem 
impietatem , » al. « omnem iniquitatem, » etc. Sed 
rectius habere videtur ins. Regius num. 1659 ut in 
nostro textu. 


29. 


(90) « Agit. » Hanc vocem omittunt. ms. Regis 
num. 1639 et Rabanus. Ms. f'egius num, 1011 b 
bet, « facit. » Ceteri eum editis, « agit. » 

(54) Sic omnes mss. Editi vero, perperam : « t! 
prophetarum testitnoniis ex lis, » etc. 

(52) Ita editi, et reetius quidem qum 156. θΟδίΠν 
qui omnes habent, « pauca patefacere exponeuli, ) 
Unus, « exponentibus, » elc. uu 

(53) Editi, « et qui nou acquieseunt. τει. ! 
Sed oines mss. ut in nostro textu. 

(54) Ms. ltegius num. 1641, « per contemptionts 
inentis. » Ceteri vero mss. et editi ut in texu. 

(55) Sic mss. et Rabanus. ΕΙ vero, « ut opf* 
tet actibus, » etc. uu 

(56) lta Rabanus et ms. Vallis-Clarz. Sicelii 
uis. logius num. 41641, nisi quod omittat « querere! 


10. 35 Exod. xxxiv, 


D 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. Il. f«9 


ita ut non possent intendere filii Israel in fa- A quia «homo, cum in honore esset, non intellexit , 
loysi, propter gloriam vultus ejus, quz abo- — comparatus est jumentis insipientibus, εἰ similis 
quanto magis ministerium Spiritus erit in factus est illis **. » Querit ergo illum honorem 
!* Si enim in ministerio damnationis glo- — quem habebat (60) antequam compararetur jumen- 
) est, quanto magis abundabit ministerium — tis insipientibus, d est. i'lum quem habebat iu pa- 
e in gloria? » Et post pauca addit: « Nos au- ^ radiso, antequam peccaret, honorem quo Dei vocein 
tunes revelata facie gloriam Domini specu- — merebatur awdire, honorem quo paradisi fructibus 
in eamdem imaginem (58) trausformamur a — et ligno vitze fruebatur. Sed et illud quod dicit Apo- 
in gloriam tanquam a Domini Spiritu **. » — stolus : « Reddite omnibus debita; cui honorem, 
[9 qu:edam gloria secundum Apostolum, quie lionorem ?', » ad hoc mihi respicere videtur. Ego 
vrificatur, ut illa quz? in vultn Moysi fuit, quie — enim sic iutelligo honorem debitum reddi Deo (61), 
esse destructa, qu:& Legis littera intelligi οἱ quod debetur justitize reddatur, et nihil ex ejus 
. habens qnidam gloriam praceptorum, sed — porte injustiti:e concedatur : similiter et veritati si 
lrificari non possit. Est et alia gloria, que — quz sua sunt ita reddantur, ut nihil ex ejus parti- 
Bet et glorificatur iu Christo. Cum enim — bus mendacio relinquatur : sapientiz? quoque, οἱ in- 
isset in montem cum Petro, et Jacobo, et B nocentiz, bonitatique si ita reddamus quze sua sunt, 
^, fransformatus esse in gloriam scribitur. — ut nibil ex eorum bonis, vel stultitiz, velcalliditati, 
MC apparuerunt, » inquit, « Moyses et Elias — vel malitizte permittamus. Cum enim, verbi gratia, 
rentes cuin eo ?*, » Per quod ostenditur, quia — in Judicando vel personam potentis acceperis, vel 
X prophetorum gloria tunc apparuit, cum — pro amici gratia qux sunt vera suppresseris, non 
8$ fuissel transformatus in gloria, utillius — reddidisti honorem debitum justitie, nec veritati, 
Hluminata prophetia et lex, amoto velamine — sed dehonorasti justitiam, et fecisti contumeliam 
» $ntelfigatur in spiritu. Verum quia et in — veritati : et cum Christus sit justitia, et sanctilica- 
dieitur ?* gloria Dei replesse tabernacu- tio, et veritas **, eris similis illis qui Christum 
»Abmonii; et iterum in dedicatione templi —colaphis ceciderunt, et qui in faciem ejus conspue- 
aibilominus descendisse gloria Dei,et replesse — runt, et qui in calamo eaput ejus percutientes, ver- 
s fümo, caligine, et nube, in quo utique ipsa tici. ejus imposuerunt spineam coronam ?*. Quis au- 
Dei przsentia designatur ** : illa in his pu-— tem honer (63) est qui his omnibus virtutibus ab 
αἱ dici (58*) gloria, de qua Apostolus scribens — homine debetur, in Evangeliis edocemur, dicente 
»rsos dicit de Filio, quia sit « splender glo- | Domino V : « Ut emnes honorificent Filium, sicut 
, imago expressa subsiantiz ejus **. »Per quie C honorifleant Patrem. » Honoriflcat ergo Patrem et 
laratur (59), ipsum fontem glorie Patre — Filium, qui honorem dignum et studium defert sa- 
E quo splendor glori Filius generatur, cujus — pientize, et justitize, el veritati, omnibusque liis quae 
pstione omnes creature gloriam habere di- — esse dicuntur Christus. Hoc ergo modo quiarunt 
's8icut de his qui ex resurrectione sunt, gloriam, et honorem, et incorruptionem, qu? festi- 
ur: «Alia gloria solis, alia gloria lunz, alia — anl ad eternam vitam. Sed el incorruptio quid 
stellarum. Stella a stella. differt in gloria ?*.» indicet, cito sciemus, si quod ei contrarium est di- 
efgo gloriam, quz ex resurrectione est, qui SCuliamus. lncorruptio contrariam habet corru- 
snt, et honorem, el incorruptionem, illud — ptionem, Corruptio duobus modis accidere diciuur : 
εὐίο invenient quod scriptum est: « Seniina- — corporaliter, et spiritaliter. Corporaliter accidit, 


pus in ignominia, surget iu gloria ; semina- Cum evenerit illud quod scriptum est: « Si quis 


rorruptione, surget in. incorruptioue δὲ.» Ec — templuni Dei corruperit, corrumpet illum Deus **. » 
iquisitor bujus glorie, et honoris, et incor- — Spiritaliter vero, cum illud acciderit quod nihilo- 
iis per patientiam boni operis vitam conse- "inus Apostolus dicit ** : « Vereor autein ne sicut 
glernam. Verum quia de gloria, ut. potui- p) 5€rpens Evam seduxit astutia sua, sic corrumpantur 
liscussimus, videainus quid et honor indicel, seusus vestiri a simplicitate fidei, quic est in Chri- 
ui ad eternam vitam festinant, non solum — $10 Jesu. » Si quis ergo ab his que supra. diximus 
u, sed et honorem quarunt, Scriptum est — manserit corpore οἱ spiritu incorruptus, iste incor- 


Gor. 11, 1-9, 18. 39 Matti. xvii, 1-5. ?! Exod. xvi. 32... ?* ll Paral. vit, J.. 9? Που. 1, δι * LH Cor, 
9 ibid. 42. ?5 Psal. χιτ, 12. 7? Rom. xin, 7... 9 E Cor. 1, 90... ? Marc, xv, 17, 18, 19. 
v, 25. *'1 Cor. 11, 17. ** IL Cor. x1, 2. 


vero mss. et editi, « Nune. quidem gloriam σοι et) declaratur, » Raliouus, « Per quai declirat.» 


iPrüaptionem requiraimus, » (00) « Quem habebat. » Hac desunt. in editis, ct 
Ms. Regius nuin. 1641, « Si enira. ministe- — restituuntur ex omnibus mss. 

lamuationis in gloria est. » (61) « Deo, » Omittitur in editis, et in plerisque 
Ms. Regius num. 1629, «eadem imagine, »etc.— mss., sed restituitur ex iss. Regio num. 1659. 

J Sic omnes mss. Editi vero, «Dei. » Rabanus (62) Sic mss. uostri. Editi vero, al., « Quem au- 
io Veneta Theopliili Salodiani, «diei. » iei honorem; » 3l., «Quis autem honore, » al., 


lia editi. Mss. vero uostri, «Perque baee (al. Per — « Quia autem bonoreni. ) 


. Jua ον 


883 ORIGENIS 881 


ruptionem quxrere dicitur, quo scilicet per hanc A cusativo protulisset, si id ad reddentis Dei perso- 
observantiae incorruptionem, illam qua ex resur- nam referre voluisset. Quod et in aliis Scripturz 
rectione est incorruptionein consequi (65) mereatur. — locis similiter intelligitur designari, sicut in primo 
Quid autem detur hzc requirentibus videamus. — libro Regnorum, ubi dicit Dominus: « Glorificautes 
.« Vita,» inquit, «azterna :» illa de qua Salvator me glorificabo, spernentes me spernentur *. » In 
docet, cum dicit : « Hec est autem vita :&terna, υἱ quo evidenter ostenditur dicere Dominus eos qui 
cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti — glorificandi sunt, per se glorificandos; de his vero 
Jesum Christum **. » Per quod ostendit in agui- — qui spernendi sunt, non retulisse ad se, sed abso- 
tione Dei, et Christi Jesu, vita terna: manere sub- — lute dixisse, quia spernentur, Si enim ut bona per 
stantiam. Agnitio vero Dei quomodo haberi possit, — semetipsum praestat, ita et mala per semetipsum re- 
docemur in Psalmis, cum dicitur ** : « Vacate, et — tribueret Deus, consequens erat, ut quo modo dixit, 
agnoscite quoniam ego sum Deus. » « Glorificantes ine glorificabo,» ita diceret : E 
6. « His aute: qui ex coutentione, et qui diffidunt  speruentes me spernam. Sed et in alio loco per 
quidem veritati, obtemperant autem iniquitati, ira — prophetam simile quid videtur ostendi in eo, quod 
εἰ indignatio, tribulatio el angustia . » Qui sim- — hi qui eunt in ignein (68), non a Deo, sed a semet- 
pliciter hice accipit, sufficere credit ad intellectum, p ipsis eum inveniant accensum, sicut dicit Isaias: 
secundum (64) ea qua supra dicta sunt, reddere κε lte in lumine ignis vestri, οἱ flamma (69) quam 
Deum unicuique secundum opera sua : id est, sicut — accendistis ". » Et ut adhuc planier horum lit 
illis, qui per patientiam boni operis quarunt glo-  dissertio, addentur etiam hzc : Si quis contra pre 
riam (65), et incorruptionem, vitam reddit eternam; — ceptum medici sumptis malorum ciborum succis, 
ita et istis qui ex contentione diffidunt quidem νο- οἱ corporis turbata temperie, vel febres vel quodl- 
ritati, obtemperant autem iniquitati, iram etiudi- — bet hujuscemodi incurrerit morbos, certum eil 
gnationem, tribulationem et angustiam reddat. Sed — quod non per medicum, sed per intemperantiam 
qui in apostolicis litteris, per quas (66) Christuslo- — suam pestein languoris acceperit; si vero medid 
quitur, iota unum, aut unum apicem nou credit praecepta custodiens in sospitate perduret, utique 
otiosum **, asseverabit non per errorem Apostolo per medicum dicetur habere gratiam sanitatis. lloc 
contigisse ut tali locutione uteretur, dicens " : «Qui — ergo inodo consequenter videbitur Deus ipse per & 
reddet his quidem, qui per patientiam boni operis — reddere unicuique secundum opera sua, quise Lon 
gloriam ethouorenm quazrunt, vitam 48 xternam.» — sunt : mala autem venire intelligentur non a Deo, 
Mis vero qui ex contentione obtemperant iniquitati, — sed ex pessimis intemperantizx succis, et cruda pra- 
non dixit, éram et indignationem, ut el hoc refera- C; vitste gestorum. Verum et hoc ipsum quod dixit : 
tur ad « reddet, » quod superius dixerat; sed ait: — « Qui ex contentione diffidunt quidem veritati, 
« lra et indignatio, tribulatio et angustia. » Unde  obtemperant autem iniquitati, » indiscussum non 
qui spiritalis est, et intelligit quid Spiritus loqua- — omittamus. Iu his enim singulis languores quidam 
tur (67) in Paulo, dicit non hz:ec Apostolum per im- — animae ab Apostolo designantur, quorum tiedelan 
peritiam, sed per divinam peritiam conscripsisse : — nullus inveniet, nisi prius morborum cognoreril 
scilicet ut per hacc ostenderet ea. quidem] qui» se- causas. Et ideo in divinis Scripturis zgritudines 
eundum patentiam boni operis quarentibus glo- — anim: numerantur et remedia describuntur, ut i 
riam et incorruptionem reddenda sunt, per Deum — qui se apostolicis subdiderint disciplinis (70), ex 
reddi, id est vitam aternam : ea vero quze conse- — his qua scripta sunt agnitis languoribus suis, Cu 
quuntur eos qui per contentionem diflidunt quidem — rati possint dicere: « Lauda, anima mea, Doniiuum, 
veritati, obtemperant vero iniquitati, non a Deo — qui sanat omnes languores tuos 39, » Unus ergo 6 
dari, cujus dona utique perniauentia, et ipso digna — c:eteris anii: languor, et quidem pessimus, cou 
sunt: sed ex consequentia gestorum suorum his  tentio esse intelligenda est, per quam omine opis 
qui operantur malum, ira et indignatio, tribulatio — pravum geritur. Per banc haereses nascuntur, pet 
et angustia erit, secundum ea qua thesaurizaverunt D hanc schismata, et omnia scandala iu Ecclesiis δὲ” 
sibi ipsi Nam utique sicut ibi « vilam zternam» — nerantur, dum hi qui apud semetipsos prudenies 
casu accusativo protulerat, ita et bic iram et indi- — sunt, et in conspectu suo sapientes 51, quidquid li 
gnationem, tribulationemque et angustiam casu ac- — buerit pro lege defendunt : et inde lit ut diffiJaluf 


33 Joan, xvii, 9. ** Psal, xtv, 11. * Rom. 1, 8, 9. ** Matth. v, 18. " Rom. 1, 6, 7... E Reg! 
90. * Ίνα, t, 11. "^ Psal. ci), 2, 5... 5* 105a. v, 2 


(0^) lta mss. plerique, editi et Rabanus. Mss. tur,» etc. Alter Regius num. 1640, « qui Spirilus 
vero quidam, « per hanc observantiam, illam, quze — loquatur,» etc. Sed ceteri inse, Rabanus el edili tt 


ex resurrectione est, consequi, » etc. in textu. 

(64) « Secundum. » Deest in. mss. Regio num. (68) Ms. Regius num. 1659, « quod iuiqui eunti 
1659. in iguem. » Cateri vero mss., Rabanus et editi U! 
(65) Editi, « credunt, vel querunt gloriam. » Mss. — in nostro textu. 
omnes omittunt, « credunt, vel. » (69) lta mss. οἱ editi. Rabauus. vero, cte, ilt 
(60) lta Genebrardus. Sed citeri editi et mss. — minate igues vestros, et flannmmain, » etc. 
nostri ones, « per quos. » (70) Genebrardus, « discipulis, » inale. 


(67) Ms. lkegius num. 1659, « quod Spiritus loqui- 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. 5. 1. 886 


m veritati, obtemperetur autem iniquitati. A bulat. Deus. 1n peccatorum vero cordibus ubi an- 
"e porro, pro non credere, vel non obtempe- — gustie suut, quia locum dederunt diabolo ingre- 
solet in Scripturis sanctis inveniri, sicut et in. diendi, ingreditur quidem diabo'us (76), sed non 
νο : quod forte aptius Latinus interpres ρο- ut habitet, neque ut inambulet; angustia enim 
t (11), si dixisset : Qui non obediunt veritati, — sunt : sed ut lateat tanquam iu caverna ; est enim 
ediunt iniquitati. Omnis ergo qui alienum a serpens. Sic ergo in se iufelix anima quain pessi- 
te iter ingreditur, nec sequitur eum qui dixit, — mus liic anguis obsederit, serpentino frigore rigcis 
sum veritas **, » diflidit veritati, et inobe- — aurahitur, et coarctatur, atque in omues angusiia» 
est ei. Sic qui non solum (72) in actibus, sed — cogitur : illa vero quae obtemperat. veritati, instar 
sensibus et in (ide errant; quod maxime ex coli dilatatur, atque diffunditur, et solis justitia: il- 
ione contingit. Sed et qui sapientie obsi- — lustratur radiis, et aula sapientie ac veritatis elfi- 
et justit:e. ac. sanctifleationi, Christo difli- — citur. 
qul sicut veritas est, ita et sapientia, ita el 7. Cur tamen ira οἱ indignatio Judo primum 
lleatio est **. Non obtemperare autem Christo οἱ Graco *! ? Quia et gloria et honor ipsis primum. 
stitja est, hoc est obtemperare iniquitati, δἱ Prius enim illis credita sunt eloquia Dei **, et ipsi 
ibus quos (73) sine dubio consequuntur illa B dicunt : « Beati sumus lsrael, quia qus placeut 
»ripta sunt, «ira et indignatio, 1ribulatio el — Deo, nobis nota sunt **. » Et ideo secundum Evan- 
lis **, » De ira sape jam diximus quod inter-  gelii sententiam, « servus, qui coguovit voluntatent 
9 qui ex peccati conscientia animze incutitur — domini sui , et non fecit, digne plagis vapulabit 
tus, ira appelletur : indignatio 3utem, ipsius — multis, » hoc est 4udaus : « qui autem non cogtio- 
mor quidam significatur (74), et per singula — vil, » Graecus, id est. gentilis, « vapulabit paucis **. » 
( €ommotio : ut si, verbi gratia, vulnus ali- — luterest enim cognovisse Deum, et cognovisse vo- 
iessimuin iram ponamus, liujus autem tumor — luntatem Dei, quia cognosci Deus « a creatura mundi 
entio, iudignatio vulneris appelletur. Tribu- — per ea qux facta sunt » etiam a geutilibus potuit, 
ero quam subsequitur angustia, non est simi- — et «sempiterna ejus virtus ac divinitas ος » voluntas 
anda illi tribulationi de qua dieit Apostolus, — vero ejus non nisi ex Lege cognoscitur, et prophe- 
tribulatio patientiam operatur **. » llla eniin. — tis. Verum quoniam el ad posnam et premium Ju- 
ribulatio angustiam non babet subsequen- dos praefert, et Graecos postponit Apostelus, re- 
icut et ipse Apostolus dicit : « Tribulationem — quirendum est quos hic Gracos, quos Judaeos velit 
*, sed non angustiamur **. » Imo vero ,, intelligi. Si illos dicit Judaeos, qui adliuc sub Lege 
pon solum nullain angustiam tribulatio illa — sunt, et ad Christum non veniunt, et Christianos 
rum , sed latitudinem habet, Denique sic di- — Griecos, id est qui ex gentibus credunt, videtur 
Mus : « In tribulatione dilatasti me ". » contra totius mysterii venire sententiam. Quouo.lo 
latitudinis et Apostolus conecius sibi ad Co- — enim illi primi dicentur de quibus dictum cst : 
e scribit ** : « Non angustiamini in me, sed κε Ecce erunt primi novissimi **;: et ad quos iterum 
iamini in visceribus vestris. » Et addidit : — dicit : « Ecce relinquetur vobis domus vestra de- 
amini οἱ vos. » Idcirco ergo Deus de sanctis — serta *" ? » Et iterum, cum accessisset ad ficul- 
i08 dilatari novit, et habere intra cordis sui neam Salvator, in qua non invenit fructum, dixit, 
lium spatia longe lateque diffusa, dicit : quia « nunquam ex te fructus nascatur **. » Et 
abo in eis, et inambulabo **, » Hoc munus — duo populi iu utero Rebeccez desiguabantur, ex 
inter cxtera sapientia wunera accepit εἰ — quibus dicitur, quia « major serviet. minori, » et 
JB, Sicut scriptum est : « Et dedit, » inquit, — minor accepit benedictionem primatus ** (77). Sed 
παρ Salomoni (75) prudentiam multam valde, οἱ alia secundum hoc innumera in Scripturis inve- 
udinem cordis 59, » In hac. ergo sanctorum — nies. Si vero Judzos nos, id est Christianos ap- 
latitudine non solum habitat. sed et inam- p pellat, et eos, qui ex omui genere credi.lerunt, 
an, xiv, 0. 55 1 Cor. 1, 50... Βου. 05,8, 9. 5 Rom. v, S. "* IE Cor. iv, 8. Psi. iv, 2. 
or. v1, 12, 15. " Levit. xxvi, 42 ; ll Cor. vi, 10. 5 ΗΙ lteg. iv, 29. ** Hom. n, 9, 10, "! 
in, 2. ** Baruch. iw, 4.. δν Luc. xn, 47,48. 55110. 1, 90. *5 Matth. xx, 416. 7 Matti xui, 23. 
h. zxi, 19. δ Gen.xxv, 95 ; xxvui, 29. 


Sic recle ms. ftegius num. 1041. Czteri vero. — quos ; » Salodianus et Rabanus, «οἱ his quos.» 


Vabanus et editi, « quod forte aptiuss(ms. Re- (74) Sie omnes mss. nostri ei Rabanus. Editi 
im. 1659. quod fortius) « Latinus interpretari — vero, «tumor qui dictis stgnifleatur. » 

οἱ, si,» ctc. Paulo post ims. Regius num. (12) Mss. plures, «et dedit ei, inquit, » ete., 
«Omnis ergo qui alieno 3 veritate itinere — omisso « Salomoni, » 

ir, 2 Sed exteri inss., Rab. et editi ut in textu. (76) « Diabolus.» Deest in mss. et apud Rabanum, 
Γι recte. mss. plerique. Catteri vero mss, — sed exstat in editis, 

I$ el editi, «si qui non solum » (al. « qui non (77) Sie editi plerique, et ita legeudum videtur. 


) omisso € Si» vel e sic; » al esic non so-— Attamen omnes iis. nostii, alii, « οἱ juuior acci- 
omisso « qui; » al. «sed qui non solum) in. piet benedictionis primatus ; » al. « et minor acci- 
rat, » al. « errent, » cte. piet benedictionis primatum ; » 3l., « et minor ac- 
Sic ms. Εορίης num, 1640, Merlinus, Era-— cepit benedictionis primatus, ». Editio Veneta, « et 
tGenebrardus. Ceteri vero mss., « et hi sust— minor accepta benedictione praelatus. » 


887 : ORIGENIS | 888 


quos 1p3e dicit in oceulto Judzeos 75, restat ut Grze- A in. loco. penuntur bi, « qui ex contentione, 484 


cos gentiles illos dicat , qui nondum crediderunt, 
Sed quomodo Apostolus tantam spem gentibus non- 
dum credentibus ponit, cum ecclesiastica regula 
videatur obsistere, qux statuit ut « uisi quis rena- 
iu5 fuerit ex aqua. et Spiritu sancto , non » possit 
« introire in regnum celorum '* ; » et iterum Petrus 
i» Actibus apostolorum de Christo pronuntiat di- 
cens : « Neque enim est aliad ullum nomen sub 
ccelo, in quo oporteat nos salvos fleri ?* ? » Quo- 
n.odo ergo hic gentes glorie, et honoris, et pacis 
secundo post Judxos loco participes facit 137 Sed 
videamus ne forte illa qua solet bonitas et dulcedo 
Dei abscondi in Scripturis sanctis , aliquid etiam 
hic moliatur occultum. Tres mihi hoc in loco ordi- 


et qui diffilunt quidem veritati, obtemperant autem 
iniquitati ; » quibus « ira et indignatio, tribulatio 
el angustia ** » imminet ; id est, omni animz ope- 
ranti (81) malum, Judzo primum, et Graco. His 
autem eisdem etiam bonorum retributio tertio in 
loco pari cum distinctione promittitur, cum dicit: 
« Gloria autem, et honor, ct pax omni operanti 
bonum, Judzo primum et Graco **. » Quod, ut ego 
capere possum, de Judzis, et gentibus dicit, utris- 
que nondum credentibus. Potest enim fleri , ut vel 
ex bis qui in Lege sunt, si quis persuasione qui- 
dei communi (82) Christo non credit , operetar 
tamen quod bonum est, justitiam teneat, misericor- 
diam diligat, castitatem et continentiam servet, mo- 


nes fecisse videtur Apostolus. Primo enim dicit B destiam lenitatemque custodiat , atque omne opus 


de his, « qui secundum patientiam boni operis 
gloriam, et honorem, et incorruptionem quarunt, » 
quod ipsis reddit Deus « vitam :ternam "*. » Pa- 
tientiam autem boni operis in illis esse certum 
est. qui agones, et certamina perferunt. pietatis : 
quod supra exposuimus evideuter de Christianis 
dici (78), apud quos martyres fiunt. Probatur id 
etiam per hoc quod Dominus dicit ad apostolos, 
quia « tribulationem habebitis in hoc mundo, et 
mundus gratulabitur , vos autem lugebitis '* : » et 
addidit post pauca : « In patientia vestra acquire- 
His animas vestras **. » Christianorum ergo est 
pressuram pati in lioc saeculo, et lugere, quorum 
est vita zterna. Et vis scire quod nullius est vita 


(85) bonum operetur, hic etiamsi vitam non babet 
wlernam, quia credens soli vero Deo, non credidit 

et Filio ejus Jesu Christo quem misit, tamen glo- 

ria operum ejus, et pax, et honor poterit non perire. 

Sed et Graecus , id est gentilis, si cum (84) legem 

non habeat, ipse sibi est lex, ostendens opus legis 
in corde suo**, et naturali ratione immotus, sicut... 
videmus nonnullos in gentibus, vel justitiam te- 
neat, vel castitatem servet, vel prudentiam, tempe—— 
rantiam , modestiamque custodiat : iste licet alie—— 
nus a vita videatur zterna, quia non credit Christo —.. 
et intrare non possit in regnum collorum, quia re—— 
natus non est ex aquaet Spiritu **, videtor t3 —— 
men (85) quod per bxc quxe dicuntur ab Apostolommmm 


zlerna, nisi ejus qui credat in Christum ? Audi C bonorum operum gloriam , et honorem , et paceur -- 


Salvatoris ipsius vocem evidenter in Evangeliis de- 
signantem : « H:»c est autem vita zeterna, ut co- 
gnoscant te solum verum Deum, et quem misisti 
Jesum Christum 7. » Omnis ergo qui non agnovit 
Pa:rem solum verum Deum, et Filium ejus, Jesum 
Christum, alienus est ab zternitate vitze, Hac enim 
ipsa agnitio et fides vita esse desigratur zeterna. Est 
igitur primus (79) hic Christianorum locus, quibus 
per patientiam boni operis gloriam, e& honorem, 
οἱ iucorruptionem quzrentibus vita zeterna redde- 
wr 75, illa sine dubio qui dicit : « Ego sum via, ve- 
ritas, et vita Τὸ. » In Christo autem, qui vita zeterna 
est, bonorum omuium est plenitudo (80). Secundo 


7 lVom. 11,729. *!* Joan. m, 5. 7* Act. iv, 19 


perdere penitus non possit. Si enim secundum e—— 
que in superioribus disseruimus, videtur Apostame— 
lus condemnare gentiles, ex eo quod naturali irzamm 
telligentia cum cognovissent Deum, nonsicut Deu: s 
magnificaverunt **, quomodo non putamus quod etia cmm 
collaudare cos possit, et debeat, si qui in his c— 29 
guoscentes Deum, sicut Deum magnificent? Ευ. —5i- 
tari igitur non puto quod is qui pro malo opere 
condemnari meruisset, idem si operatus essel o[-mes 
bonum (86), remuneratione boni operis dignus 38. 
beretur. Vides enim dicentem Apostolum (87), q. mia 

« omnes nos stare oportet ante. tribunal Chrk «οἱ, 

ut reportet unusquisque propria corporis, pr— «mut 


' Rom. 1,10. ?* ibid. 7. ?*Joan. xv1, 90. '*L.— sue. 


xxt 19. 7Joan. xvii, δ. "^ Rom. i, 7.. 7*Joan. xiv, ὐ. ** Rom. 11, 8, 9. ** ibid. 10. ** ibid. — 14 


15. 9 Joan. 1i, δ. ^ Rom. 1, 94. 


(18) Editi, « quod supra diximus et exposuimus... D Cateri vero editi et ms. unus; al., « commonitusss i? 


apu: quos martyres fuerint : » sed omnes mss. 
οἱ banus ut in textu, Deinde mss. plerique, Ita- 
banus et editi, « Probatur » (al. « Probantur) autem 
etiam, » etc, Sed rectior videtur lectio ms. Regii 
num. 1659, « probatur id etiam, » etc. 

(79) Ita. editi, et sic legendum videtur. Omues 
tamen mss. nostri οἱ Rabanus, «est igitur plurimus 
hic, » elc. 

(80) Alias, « bonorum omnis est plenitudo, » 
editi omittunt « est, » 

(81) Ms. ltegius num. 1659, « omni homini ope- 
rauti, » ete. Sed. ceteri mss. et editi ut in textu. 
KR abanus, perperam, « omni in me operanti, » etc. 

(82) Sic mss. plerique, Rabanus οἱ Salodianus. 


al., « communitus. » 
(85) « Opus. » In editis omittitur. . 
(84) Ita ms. Regius num. 1639. Aller. Regzzzius 
num. 1641 habet, « sed et si Graecus .... qui curam ^? 
elc. Cateri mss., Rabanus et editi, « sed et ὁ ss 
CUs .... qui cum, » elc. - 
(85) «Tamen.» Deest in editis et in plerisque m -—55» 
necnon et apud Rabanum ; sed restituitur ex d. “ο” 
bus mss. - 
(86) Editi, « idem si operatur bonum. » lia εἰ 8 3"! 
Rabanus, qui omittit « idem. » Ms. Regius ng 9? 
16359, «idem si operaretur bonum. » Sed ca: 4€!! 
iss. ut iu nostro textu, 
(87) lta iss. plerique οἱ Rabanus. Salodia s/' 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 1l. 


500 


» sive bonum, sive malum **. , Inde deni- A per lizc evidentior fiat explanat.o quomodo διἱ 


s quod et in hoc loco subjungit : « Non eniin 
Barum acceplio est apud Deum **, » (Quod si 
' tibi dubium videtur, audi et Petrus quid (88) 
tibus apostolorum pronuntiet, cum ad gentilem 
lium fuisset ingressus: « Compertum, inquit, 
! quod Deus personarum acceptor non est, sed 
ini loco, et in omni gente, qui facit volunta- 
jus, acceptus est οἱ 57. » Sed objici nobis po- 
"lad quod Doininus in Evangelio dicit: « Om- 
H eredit in me, non judicabitur. Qui autem 
redit, jam judieatus est, quia non credit in 
»& unigeniti Filii Dei *. » Sed videamus quo- 
non jndicamur qui credimus Christo, ut scia- 
jomodo et ille jam judicatus sit qui non 


». Numquidnam putamus qui crediderit in B 


l6, et post hoc homicidium, vel adulterium 
iserit, sut falsum testimonium dixerit, aut 
d hujusmodi gesserit, qu: nonnunquam vide- 
idémittere etiam fideles, quia pro his jam non 
bitur qui credidit in Christo ? Certum est 
mnia venire ad judicium ; et ideo sic intelli- 
i$ est Domini sermo quem dicit, « Qui credit 
, Λου judicabitur, » quia secundum hoc quod 
lit non judicabitur quasi incredulus et infide- 
8 aetibus vero suis sine dubio judicabitur. 
wo et ille jam judicatus est qui non credit, 
dum hoc quod non credidit; et sicut cre- 
, 8 extrinsecus peccati aliquid commiserit, 


fide, judicium manet : ita et nou credenti, C 


id boni operis gesserit, excepta infidelitate, 
veratio non peribit. Nisi forte quis aliquid 
et intolerabile velit objicere, ut dicat eum 
*'€cat, computandum non esse inter credentes ; 
} eredat quis, nou peccat : si vero peccat, ex 
»50 arguatur quod non credat. Sed h»c quam 
sit sententia nulli ambiguum puto. Quotus 
quisque invenietur in terris, qui ita vitam 
libret (89), ut ín nullo penitus delinquat ? Sed 
annes: Ápostolus in Epistola sua evidenter 
opinionem hujusmodi notat, cum dicit: « Si 
licit quia peccatum non babet, hic mendax 
verit»s in eo nou est **. —Si autem coufitea- 
peccata. nostra, habemus advocatum apud 
n, Jesum justum, qui exorat pro peccatis no- 
5. » Mlec. ergo à nobis in hoc loco, prout po- 
8, discussa sunt, considerantibus ctiam illud 
dicit Apostolus : « An Jud:iworum Deus. tan- 
Nonue et gentium ? Imo et gentium ?! ; » ut 


| Cer. y, 10 
Ww. mn, 29. 


55 Dom. i, 41. 


« videns dicente Apostolo : » cteri editi, 
: dicente Apostolo, » mss. duo, « Vides enim 
e Apostolo. » 
| Sic mss. plerique, Rabanus et editio Veneta 
ani. Calteri vero editi et ms. unus, « audi et 
m quid,» etc. : male. 
| fta ims. unus Regius num. 1640 οι plerique 
Ceteri vero mss., Rabanus et editio Veneta, 


D 


57 Act. X, 54, 25. 
?* ων. 5, 12, 15. 9? IL Cor. ix, 21. 


primo, deinde Grxci ponuntur ab Apostolo. Sed 
tamen in arbitrio legentis sit probarequze dicta sunt. 
Nos autem plura adduximus in tractatum, ne quid ce 
Apostoli sensu indiscussum relinquere videremur. 
A85 8. « Quicunque enim sine lege peccave- 
runt, sine lege et peribunt, el quotquot in lege pec- 
caverunt, per legém judicabuntur, Non enim audi- 
tores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis 
justificabuntur **. » Cum dicat Apostolus eos qui 
sine lege peccaverunt, sine lege perituros, requiri- 
ritur utrum de :ola Moysi lege intelligendum sil, 
an et de lego Christi, vel etiam de quacunque hu- 
mana lege sub qua utrumquemque mortolium vivere 
contingi!, quod secundum ipsam judicari possit qui 
in ea peccat : an qui extra solam Moysi legem est, 
etiamsi sub aliqua lege vivat, velut. extra legem 
positus, cum peccaverit, pereat. Nam el ipse apo- 
stolus Paulns, cum dicit se his qui sine lege sunt, 
quasi sine lege esse, et addit : « Cum utique sine lege 
non essem, scd inlege essem Christi **, » ostendit 
se quidem in lege Moysi non esse, esae tamen sub 
lege. Sed et humanz, ul diximus, leges, si ad hoc 
ipsum reputari debeant, videto (90). Naturalis vero 
lex, que communiter omnibus hominibus iaest, con- 
siderandum est si omnes pene faciat in lege pec- 
care, sicut in. consequentibus dicit : « Cum enim 
gentes, que legem non babent, naturaliter quze le- 
gis sunt faciunt, hi legem non habentes ipsi sibi sunt 
lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus 
suis **.» Nisi eos forte dicamus extra legem positos, 
qui neque scriptis legibus, neque conscientia, et co- 
gitationibus propriis reprehendentibus se et arguen- 
tibus parent. Quomodo autem dicit ($1): « Quotquot 
in lege peccaverunt, per legem judicabuntur ? » 
Utique qui in lege Christi cst, per legem Christi ; 
el qui in lege Moysi, per legem Moysi judicabitur ; 
neque qui sub lege Christi est, quamvis etiam legi 
Moysi subditus videatur, judicari tamen. secundum 
ean putandus est cur non ait. circumcisus, vel cur 
Sabbatum non servet. Quod et si juxta legem Moysi 
putandus est judicari, sccundum hoc quod lex spi- 
ritualis est, judicabitur. lloc est enim non oudito- 
rem legis, sed factorem justificari. Quod vero gra- 
viore sententia percuti videtur is qui sire lege pec- 
caverit, quoniam periturus pronuntiatur, cum utique 
et miseratione aliqua dignus videatur, qui adjutorio 
non usus est. legis, videamus ne quid iterum, αἱ in 
cxteris docuimus, divinz bonitatis hie lateat, quain 


*5 Joan. 11, 18. **1Joan. 1, δ. 9^ 1Joan. 11, 1. 


** hom. i1, 14, 15. 


« liheret : » male. 

(90) Mss. fere omnes οἱ editi, «non video. » So- 
ius ms. Regius num 1639, « videto, » quod rectius 
vidctur. 

(91) ita ms. Regius num. 1659. Alii autem duo 
mss. Regii, « Qui autem dicit. » Ms. Vallis-Clara, 
« Quod autcm dicit. » Editio Veneta, « Qui autcin 
diceris ; » cielerj vero editi, « Qui autem. dicis. » 


δι 


GIUGENIS 


semper absconiit timentibus se **. Fortassis enim A terata in eo videatur et abolita, de isto potest videri 


oh hoc sibi ($2) propeusiorem curam pro lis qui 
pereunt inesse ipse Dominus in Evangelio ostendit, 
cum dieit quia « venit Filius hominis quzrere el 
salvare quod perierat **. » Et iterum dicit ὅτε Non 
sum missus misi ad oves qui perierunt domus 
Israel. » Et David dicit ** : « Erravi sicut ovis per- 
dita, require servum tuum. » Sed et in Evangelio 
draclina (95) quie perierat, mundata domo inveni- 
tur a muliere **; et gaudet pater super filio juniore 
peenitente, qui « mortuus fuerat, et revixit; perie- 
rat, et inventus est!, » magis quam siper eo qui non 
perierat nec inventus est (094). Qui junior filius, ut 
εσο arbitror, etiam ipsam naturalem jam fugerat 
legem (95) : hoc enim videtur indicari in eo quod 


dictum quod sine lege pereat; julicandus vero per 
legem dicatur is qui sub lege vivit, quia et Aposto- 
lus 19 coutestatur omnem circumcidentem se, quod 
debitor sit universze legis facienda. 

9. « Cum enim gentes que legem non habent, 
naturaliter quae legis sunt faciunt, hi (98) legem 
non Lhabentes, ipsi sibi suut lex : qui ostenduut 
opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium 
reddente eis conscientia, eL inter 486 se invicem 
cogitationibus accusantibus, aut etiam defendenti- 
bus (99), in. die cum judicabit Deus occulta honi- 
uum, secundum Evangelium meum, per Jesum Chr - 
stum **, » Certum est quod gentes quae legen) won 
habent, naturaliter qux legis sunt facere non pro 


consumpsit partem pateruz substantie qux: eum D Sabbatis vel Neomeniis dicantur, vel sacrificiis qvx 


contingebat, vivendo luxuriose. Sed et in Ezechiele 
propheta * pastoribus imputatur, quod infirmum 
nou colligaveriut, et quod perierat uon quasierint ; 
εἰ post pauca ipse Dominus dicit : « Et quod periit,» 
inquit, « ego requiram *. » Verumtaiwen. observan- 
dum est quod in. his omuibus nusquam Deus ali- 
quein dicitur perdidisse, sed unusquisque ex se pati 
hoc quod perit, ut in hoc ipso ait : « Siue lege et 
peribunt ; » et: «Venit Filius hominis quzrere quod 
perierat *, » non. quod perdiderat : el « ad oves 
perditas domus Israel *,» non quas perdiderat. Et 
cum ipse Dominus dicit : « Omnes, » inquit, « quos 
dedisti mihi, servavi, et nullus ex eis periit * ; » 
non dizit : Nullum ex iis perdidi. Sane aicubi Deus 
perdere dicitur, pro reprobare (96) magis invenies 
dietum, sicut cum dicit : « Perdam sapientiam sa- 
pientium, et intellectum prudentium reprobabo"., » 
Quod autem dicit, quia « quotquot in lege pecca- 
verunt, per legem judicabuntur, » intuere ne forte 
secundum viudictas las, quz in Lege scripts suni *, 
quibus agebantur judicia, ubi lapidari, vel in ignem 
tradi, vel civitatem refugii adire, vel alia hujusmodi 
pati jubeantur : ita sit et judicium futurum : quoniam 
quidem typo,et umbra celestium deservire* dicuntur 
hi qui sub lege sunt; ne forte simili quadam ratione aga- 
tur etiam futurum judicium in eos qui przevaricati fue- 
rint legem. Cum ergo diversas in Scripturis dici ela- 
ruerit leges, si quis in tantum omnes bas refugerit, 


in lege scripta sunt. Non enim hxc lex in cordibus 
gentium scripta est (1) : sed hoc est quod. sentire 
naturaliter possunt : verbi gratia, ne homicidium, 

ne adulterium faciant, ne furentur, ne falsum test- 
monium dicant ; ut honorent patrem et. matrem, el 
horum similia. Foriassis et quod Deus anus creator 

sil omnium, scriptum est in cordibus gentium. Ma- 

gis tamen mihi videntur hxc, qux in corde scripta 
dicuntur, cum evangelicis legibus convenire, ubi 
cuncia ad naturalem referuntur zquitatem. Quà« 
enim ita naturelibus sensibus proximum, quam et» 
quz nolunt sibi (leri homines, hzc ne faciant aliis * 7» 
Legi vero Moysi concordare lex naturalis secundtmm.e 
spiritum, non secundum litteram potest. Nam q«mu£ 
erit in hoc iutelligentia naturalis, verbi gratia, ot 
octava die quis circumceidat Infantem, aut cuim Tameo 
simul ne lana texatur, vel ne quis in. die Novor——-uma 
fermentatum aliquid edat !* ? Qua cum aliquo ues 
objecissemus Judzis, et exigeremus (2) ui οἱ amuid 
in bis utilitatis esset, ostenderent, scimus eos hot 
solum respondere solitos, quia ita visum sit lez——£is- 
latori. Nos vero qui ha:c omnia spiritualiter int οἱ 
genda sentimus, idcirco et non auditores, se dila fas- 
ctores legis justificandos !* credimus , uon. Nillllegs 
secundum litteram, qux utique pro sui impose—Slbi- 
litate non potest habere factorem, sed secun dum 
spiritum, per quem solummodo impleri lex pot — erá. 
Hoc est ergo opus legis, quod etiam gentes. Αρι. --δὂ 


ut etíam naturalis ipsa lex, qu:enulli fere deest(97), p) lus dicit implere naturaliter posse, Cum enim 3," 


vel per duritiam, vel per crassitudinem cordis obli- 


55 Psa]. xxx, 90, ?* Luc. xix, 10. 
* Ezech. xxxiv, 4. * ibid. 16. * Luc.xix, 10. 
XXxt, xxi. Πορ. νι 5. !? Galat. v, 3. 
11; Exod. xi, 15, 19. ^ Rom. i, 43. 


92) « Sibi. » In editis omittitur. 

95) Sic ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Cz- 
ter! vero mss. et editi, « mna » pro « drachma. » 

(91) « Magis quam super eo qui non perierat, nec 
inventus est. » Hac in auteaeditis desiderantur,et in 
plerisque mss. necnon apud liabanum, sed resti- 
luuntur ex duobus mss. 

. (95) Sic codex Vallis-Clarze et duo Regii. Salo- 
dianus pro « fugerat » legit « suggerat; » ceteri 
editi, « fregerat. » Codex vero Ehroicensis et unus 
Regius, « etiam ipsam naturalem jam adeptus fuc- 
rat legem. » Wabanus, « etiam ipse secundum na- 


?' Matth. xv, 24. 
5 Μα. xv, 25. 
!! ftom. 11, 14-10. 


quas legis sunt, « scripta » videtur lex in cord: ——1ib» 


9* Psal, cxvit, 176... Lue. xv, 8. * ibid. 3l. 
*Juan.xvii, 12... 7 1 Cor. 1,19... * p—3Àw* 
1 Tob, τν, 16. ? Levit. 311, 2; Deut. asm)! 


turalem jam fuerat legem. » 
(96) Ita Rabanus, quod rectus videlur qum "m 
« pro bono, » ut ferunt oinnes 1195. nostri et ces. ὑν 
(97) Alias, « defert, » male. 
. (98) Editi, « ejusmodi ; οἱ postea, « conscie: 
ipsorum. » 
99) Editi, « cogitationum accusantium, aute — 
delendentium. » 4: 
(1) Sic recte mss. duo Regii. Czeteri vero et οσα δν 
« dicitur scripta. » . 
(9) lta iss. Editi vero, al. surgeremus, » al. «et! 
geremus,»al « ingereremus. » 


-ρίλ 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. il. 
a Deo, « non atramento, sed Spiritu Dei Α 


» Quod autem dicit, « in cordibus, » uon 
andum quia in membro corporia, quod cor 
tur, lex scripta dicatur. Unde enim caro 
ios prudenti: sensus possit emittere, aut 
memori» receptacula continere (3) ? Sed 
im est rationalem animas virtutem cor so- 
minari. Atque (4) testimonio sanz conscien- 
i Apostolus dicit eos, qui descriptam conti- 
| cordibus legem. Unde necessarium videtur 
re, quid istud sit quod conscientiam Aposto- 
at : utrumne alia sit aliqua substantia, quam 
J anima. Hxc enim conscientia (5) et alibi 
quia reprehendat, non reprehendatur, et ju- 
iominem, non ipsa judicetur, sicul ait Joan- 

Si conscientia, » inquit, « nostra (6) non 
endat nos, fiduciam habemus ad Deum 15. » 
um ipse Paulus alibi dicit ", quia « gloria- 
ura hac est, testimonium conscienti:e no- 

Quia ergo tantam ejus video libertatem, 
bonis quidem gestis gaudeat semper, et ex- 
ig malis vero non arguatur, sed ipsam ani- 
:Uul coleret, reprehendat, et arguat, arbitror 
ο sit spiritus, qui ab Apostolo esse cum 
dicitur, secundum quod in superioribus edo- 
» velut pzdagogus ei quidam sociatus, οἱ 
ut eam de melioribus n.oneat, vel de culpis 
1, el arguat ; de quo εἰ dicit Apostolus, quia 
) scit hominum qua sunt hominis, nisi spi- 


ominis, qui in ipso esL !* ; » et ipse sit con- C 


e spiritus, de que dicit: « Ipse Spiritus te- 
ium reddit spiritui nostro '*. » Etforte hic ipse 
s est, qui cobzret animabus justorum, qu» 
omnibus obedientes fuerint ; et ideo scri- 

: « Laudate, spiritus et anima justorum, 
1m **, ; Si vero inohbediens ei anima et con- 
fuerit, dividelur ab eo post excessum, et se- 
ur. Et propter hoc puto dictum esse in Evan- 
e malo villico (7), quia « dividet eum Domi- 
partem ejus cum infidelibus ponet 17. » Ipse 
is est spiritus, de quo scriptum est, quia « in- 
ibilis est spiritus in hominibus **. » Et se- 
a eaqua superius diximus, quia dividitur ac 
&ür (S) ab anima peccatrice, ut illa cum infi- 
. accipiat partem, potest similiter his aptari 
quod dictum est : « Erunt duo in agro, unus 
ur, et unus relinquetur : et dux ad. mo- 
na assumetur, et una relinquetur **, » Hxc 
juod scriptuin est : « Testimonium reddente 
ntia. » 


Gor. 11, 3. '* I Joan. ni, 91. 
Luc. xi,46.. ** Job. xxxii, 8. 
*! ibid. 17 seq. 


Jic editi plerique et mss. duo. Cateri. vero 
, editio Veneta, « aut tanta. meniorite rece- 
; convenire? » Rabanus, « aut tanto meimo- 
'eptaculo convenire ? » 

'Atque » lRestituitur ex ms. Regio num.1659, 
ste3 habet sicut. et lRabanus, € lestimonia 
onscieutise, » ete. Ceteri inss. et editi, « Tc 


33 Mattli. 


" lH Cor. 1, 15. 19 I Cor. ni, 11. 


xxIv, ÁU, 41. 


824 


10. Nunc videamus quod sequitur : « Et inter se 
invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam de- 
fendentibus in die, cum Judicabit Deus osculta liomi- 
num secundum Evangelium meum, per Jesum Chri- 
stum **, » [tectum judicum Dei esse quis dubitet, 
ubi accusatores , et defensores adhibentur οἱ tc- 
stes ? Et quidem de lioc justo Dei judicio nos homi- 
nes capiamus exemplum, nee putemus unquam sine 
accusante, οἱ defendente, et testibus justum haberi 
posse judicium. Deinde videndum est quomodo in 
illa die,cum judicabit Deus occulta hominum, cogita- 
tiones 4877 vel accusabunt animam, vel. defen- 
dent, non utique ille cogitationes qu:& tunc erunt, 
sed ἰδί quide uunc sunt in. nobis. Cum enim sive 
bona, sive mala cogitamus, velut in ceris (9), ita 
in corde nostro tam bonarum quam malarum cogi- 
la'ionum not:e quidam οἱ signacula relinquuntur, 
qux in occulto nunc pectoris posita, in illa die re- 
velari dicuntur α nullo alio, nisi ab eo qui solus 
potest occulta hominum scire : quorum signorum, 
vel quarum notarum causas non latere Deum etium 
nostra conscientia contestabitur. Quod tamen ju- 
dicium, secundum Evangelium Pauli (hoc est, quod 
Paulus aupuntiat) per Jesum Christum flet, « Pater 
enim neminem judicat, sed omue judicium dedit 
Filio **. » Marcion tamen, et omnes qui diversis 
figmentis varias introducunt animarum — naturas, 
hoc ex loco apertissime confutantur, cum a Paulo 
dicitur ** Deus occulta hominum judicare per Je- 
sui Christu:n : et ostenditur unumquemque ion 
naturz2 privilegio, sed propriis cogitationibus ac- 
cusatum, vel excusatum, conscientize sux testimo- 
nio judicandum. 


41. « Si autem. tu Judarus cognominaris, et re- 
quiescis in lege, et gloriaris in Deo, et cognoscis 
voluntatem ejus, et probas utiliora, iustructus per 
legem, et confidist& ducem esse cxcorum, luinen 
eorum qui in tenebris sunt, eruditorem insipieu- 
tium, magistrum | infantium, habentem — formam 
scientize οἱ veritatis in lege. Qui vero doces alium, 
teipsum non doces : qui przdicas non furandum, 
furaris : qui dicis non. maechandum, | meecharis : 
qui abominaris idola, sacrilegium committis : qui 
in lege gloriaris, per prievaricationem legis Deum 


D dehonoras. Nomen enim Dei per vos blasphematur 


inter gentes, sicul scriptum est ?". » Quemadmo- 
dum iu. Scripturis propheticis observavimus , non 
solum dicentis personam latenter οἱ subito com- 
mutari, verum et corum ad quos seftmo, vel «e 
quibus sermo fit ; verbi gratia, ut uunc. ex Patris 


! lom. 3? Dan. iu, 
** fto 11,15, 10. 35 Hon, 


vint, 16. 
35 Joan, v, 22, 


simnl sane conscientia, » elc., oinisso « atque, » 
«Conscientia. »Deest in antea editis. 
6) «Nostra.» ln editis omittitur. 
Editi, « judice: » male. 
(8) Editi, « dividetur ae sepacalntur. » 


(9) Alias, « « cseteris ; » male 


λε, 








895 


OnIGENIS 


896 


persona, nunc ex Filii, vel. Spiritus sancti, nunc A scriptum cst : « Juda, te. laudabunt fratres. tui : 


etiam ex persona prophete, aut aliorum quorum- 
libet aliqua dicantur; et nunc quidem sermo ad 
Israeliticam gentem, nunc ad exteras nationes, aut 
ad reges, et ad mille alios dirigatur : ita mihi vide- 
tur etiam hiec ad. Romanos (10) scripta esse Epi- 
stola, ut interdum οἱ diceutis persona. mutetur, et 
aliquando quidem Paulus spiritualis loquatur, sicut 
io multis Epistol locis; aliquando vero Paulus 
carnalis, sicut, verbi gratia, cum dieit : « Ego au- 
tem carnalis sum venundatus. sub peccato 5, » ut 
esten detur (11), cum ad ipsum locum , Domino di- 
rigente, venerimus. luterduim vero fit et eorum 
persons, ad quos sermo est, commutatio, ita ut 
nunc ad omnem Romanorum dicatur. Ecclesiam : 
« Gratias ago Deo. meo per Jesum Christum pro 
ompilus vobis, quia fides vestra annuntiatur in 
universo inundo ?* : » in aliis vero non ad omnem 
Ecclesiam, sed ad omnem qui judicat alium, ct 
ipse facit ea qux in aliis condemnat, et est inexcu- 
sabilis, Nunc autem ueque ad Ecclesiam, neque ad 
eum qui judicat fit sermo hic, in quo dicit : « Si 
autem tu. Judzus cognominaris, et requiescis iu 
lege, et gloriaris in Deo, et cognoscis voluntatem 
ejus, » et cztera, usque ad eum locum : « Et judi- 
cabit quod ex natura est preputium, legem perfi- 
ciens, te, qui per litteram, et circumcisionem 
przevaricator es legis. » Sicut in Scripturis prophe- 
ticis vigilanter oporlet intendere eum qui vilt in- 


manus {1 super dorsum inimicorum tuorum. Ca- 
tulus leonis Juda **, » et. cxetera, ηιι in. Salvato- 
rem Dominum prophetata sunt. Igitur si claruit de 
differentiis personarum, et quis vere sit Judaeus, 
quis autem solo nomine .cognominetur, videamus 
quis ad hunc qui se jactat esse Judieuin, et non est, 
sermo apostolicus dicat, Tu, inquit, qui Judzus 
cognominaris, et omnem tibi requiem in legis lit- 
tera collocas, et glorioris in Deo tanquam qui por- 
tio ejus sis, et cui concessum sit scire voluntatem 
Dei, et velut probandi gnarus jactas te scire posse 
et discernere qu: sint utiliora, et differentia, ita 
ut non solum qua sint boua scias, verum etiam 
qu: sint meliora 488 et utiliora discernas, con- 
fidis quoque quod dux possis esse czecorum : nimi- 
rum ex illises ducibus de quibus dicebat Dominus: 
« Caci sunt duces czecorum, Cxecus autem si 63500 
ducatum praestet, ambo in foveam cadunt ?*, » 
Confidit ergo ducem se esse czecorum, lumen eorum 
quoque qui in tenebris sunt. Sed et ad istos nihilo- 
minus Dominus dicit : « Si autem lux, qua in te 
est, tenebrze sunt, ipssie tenebre quantze sunt **! » 
Confidunt tamen quod eruditores sint insipientium, 
et magistri infantium, tanquam qui ex legis littera 
formam scientie et veritatis acceperint. Et quia 
hzc profitentur quidem, non tamen vere tenenhl, 
dicit ad eos Apostolus : « Qui ergo doces alium, 
teipsum non doces : et qui prz:dicas non furandum,» 


telligentiam eorum qua scripla sunt capere, vel ϱ tu adventum et. przesentiam Christi, qua universo 


dicentium, vel ad quos, vcl de quibus sermo fit, 
personis (13) : ita punc in Epistola ad Romanos 
agendum mili videtur. Sed videamus jam qua sunt 
quz dicit Apostolus ad eum qui cognominatur Ju- 
dius, Primo namque hoc observandum est, quod 
non dixit de eo : « Si autem tu » Judaeus es; sed, 
« Julzus cognominaris : » quia non idem est esse 
Judieum, et cognominari Judeum. lpse etenim 
P»ulus docet in conscquentibus, quod vere Judieus 
sit ille qui « in occulto » circumcisus est circumci- 
sione cordis, qui « spiritu, non littera » legem cu- 
siodit, « cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo 
est. » Qui autem « in manifesto, in carne» circum- 
«isus est, legem ad hoc observans ut videatur ab 
hominibus, iste non est. vere, sed cognominatur 
Jjudzus. De his enim et ipse Apostolus dicit *? ; 
« Videte. circumcisionem : nos enim sumus cir- 
cumcisio, qui spiritu Deo servimus. » Sel et Joan- 
nes in Apocalypsi de quibusdam ita dicit ?! : « Qui 
dicunt se esse Judzos, et non sunt : » quos etiam 
« de synagoga Satanfe, » esse pronuntiat. Scien- 
dum tamen est, quod iste qui « in occulto » et vere 
Ju iius. est, ab illo Juda vocabulum trahat, de quo 


*8 Rom. vri, 14. 35 Rom. 1, 8. 
441. ὃν Matth, 6j, 25. 
*9 Joan. v, 40. 


(10) Sic omues mss. Editi vero, « lioc modo ad 
Romo»nos. » 

(40) ltà mss, Editi vero, « ostendemus. » 

(12) Ms. Regius num. 1059, « personas, » Cateri 


255 Psal. xLiv, 14. 


? Philip. n1, 2, $8. 
56 Jerem. 


mundo effulsit, « furaris : qui dicis non moechan- 
dum, » in synagogam populi Dei adulterium com— 
mittis, sermonem docirinz pravum et adulterinuiwa 
ei superducens : et collocas eam cum legis lilterzm. 
quiz foris est, cum scriptum de ea leg»ss, qu& zum 
« omnis gloria filie regis intrinsecus δι » et am «a. 
quam legis per prophetam nihilominus dictunm 

« Nisi occulte audieritis, plorabit anima vestra **.— 

Qui ergo negas meechandum, tam grave adul; «e 
rium committis, ut adullerinum sensum introducz um 
ad eam de qua dictum legis a Deo : « Ego tem ua B 
desponsabo in fide et misericordia *'. » Qui abomr-mra 
naris idola, sacrilegium committis, verum templ em κα 
Dei, quod est Cliristus Jesus, violans. Solvis ( KZ 


D enim templum Dei quod in tribus diebus resuscme sii 


(um est ** iis qui credunt. Sed et qui ex lege et p» πα 
phetis sermonem Cliristum pronuntiantem fura €ÀR- 
et occultat, ne populus audiat et credat, sacr 38 B- 
gium committit, et vere Dei templum violat. Ilf «£** 
quoque hic qui cognominatur Judzus, et gloriam - ἃ 
in littera Legis Moysi, prevaricator Legis arguame S € 
cum non credit Christo. Si enim crederet Mo ”' 
crederet utique huic, de quo Moyses scripsit 


? Apoc. 11,9. 9* Gen. xiix,8, 9. Matth. "Pi 
Xy 17. 3” Osee, 11, 19, 20... ?* Joac, n, 


mss. et editi, « personis. » 
(15) lta ms, Regius num. 1629. Ceteri vero (27 $5 
ct editi, « Solvisti. » 


897 


COMMENT. IN EPiST. AD ROM. LID. ll. 


8.8 


Propter istos ergo tales qui dicuntur Judzi, οἱ non A res (17) se esse ccorum, οἱ magistros infantium 


sunt, nomen Dei Llasphematur inter geates, non 
solum pro operibus eorum pessimis, sed et propter 
humilem et dejectam intelligentiam, quain habent 
in lege οἱ prophetis. lidicula namque etiau ipsis 
gentibus fiunt, cum Legis littera. sequentes di- 
cunt (14) : « Ne. tetigeris, ne gustaveris, ne conta- 
minaveris : quae sunt. omnia in corruptionem se- 
cundum mandata et doctrinas hominum δν Verum 
hec Apostolus quidem ad eum qui nomine, non 
opere Jud:eus est, dicit; pertinere tamen etiam ad 
omnem hominem possunt, in quo nomen tantum 
religionis et pielatis est, opera autem, el scientia, 
et fides deest. Et ideo majore cura hzc in nobis 
ipsis quam in his qui ad fidem Christi non veniunt, 
discutere debemus, ne quis nostrum qui per fidem 
Christi οἱ circuincisionem in baptismo datam verus 
Jud;eus effectus est, etin lege Christi requiescit, 
gloriatur quoque se idolorum errore depulso agno- 
visse Deum, el ejus sibi innotuisse voluntatem (scit 
enim probare quod bonum, et beneplacitum est, et 
perfectum *!, et eo usque pervenit, ut etiam dux et 
doctor Ecclesiz sit ad illuminandos (15) eos qui in 
scientia c»ci suut, οἱ instruendos parvulos in 
Christo) : ne is, inquam, talis alios quidem velit 
docere districtius, et de his quos instruit summain 
disciplinam castitatis exigere (16), ipse vero intem- 
perantige vitio et cupiditatis urgeatur, nonnunquam 
eiiam flammis. occultae libidinis aestuet. Ad hujus- 


modi ergo hominem apostolicus hic, serino compe- C 


teuter aptatur, dicens ei τε Tu qui doces alium, 
tipsum non doces : qui przedicas non. furaudum, 
furaris; qui dicis nou meeclisndum, moecharis. » 
Quod si etiam, ut nonnunquam fleri solet, munera 
eblata Deo, et stipem in usus pauperum datam, ad 
propria lucra couverterit, recte ei dicitur : « Qui 
abominaris idola, sacrilegium facis. » Si vero etiain 
aperta iucurrat opprobria, et de avaritia ejus, atque 
iuiquis judiciis, et temulentia publicam jam teneat 
notam, dehonoratur Deus in actibus ejus : et cuin 
doelor Ecclesizx talis esse populis innotuerit, nomen 
Dei blasphematur in gentibus. Certi sunt enim ma- 
gistro similes esse discipulos. Possunt tamen hzc 
eadem tertio loeo etiam hsreticis aptari. Et ipsi 
enim cognom:nantur Christiani, et nonnulli eorum 
etiam Legem tenuere, per quam instructi, ducto- 


*9 (Coloss. n, 91. *! Rom. xi, 2. 


(14) Sic mnss. Editi vero, « etiam genfibus ipsis 
legis litteram sequentes dicunt. » Deinde tms. Re- 
pius num. 1659, « Ne tetigeritis, ne guslaveritis, 
ne contaminaverilis; » el poslea omnes mss., € in 
corruptione. » i 

(15) Mss. plerique, Rabanus οἱ editi, « ut esset 
dux et doctor Ecclesiz ad illuminandos, » etc. Sed 
melior videlur lectio ms. Regii num. 1659, ut in 
nostro textu. EM 

(10) Mss. duo, « summam discipline el. castita- 
tis exigere. » Ceteri vero uss., ftabanus et editi ut 
in textu. 

(17) Sie ms. Regius num. 1629. Mss. vero duo, 
« ctiam leger tenere videntur, » al. « dicuntur. » 


** sa. Lt, 5. 


profitentur, probantes utiliora qux latere ab ecclc- 
siasticis dicunt. Sed isti quoniz:m furantur. verba 
Dei, et intellectum eorum perversa. expositione 
subripiunt, et adulterinum fidci sensum ad sponsam 
Christi Ecclesiam iu regios thalamos inducunt, re- 
cle ad eos (18) dicitur : « Qui pradicas non fu- 
randum, furaris; qui dicis uon mechaudum, μια) - 
charis; et qui » abominantur « idola, sacrile- 
gium » committunt, prctiosa vasa de templo 
Dci, idest, vere fidei margaritas 4ο Sceriptu- 
ris sanctis furantes: per quos et « nomen Dei 
blasphematur inter geutes, » dum casta et ho- 
πεδία Ecclesie dogmata corruptis 4ο turpi - 
bus maculaut. (12) hieretic:s pravitatis. erro- 
ribus. 489 Ex illis enim οἱ infanticidii, et ince- 
Sti, cxterorumque similium scelerum probra ad 
invidiam sancte religionis exorta sunt. Sciendum 
tamen est, li»c Apostolum per ironiam dicere ad 
Judeos. Neque enim qui vere requiescit in Lege, 
et gloriatur in Deo, οἱ probat utiliora, hiec quie 
enumerata sunt facere credendus est. Testimonium 
sane quod posuit, id est, « Nomen enim Dei per 
vos blasphematur inter gentes, » de Isaia sumptum 
est **, 

12. « Circeumcisio qui!em prodest, si. legem cu- 
stodias : si autem przevaricator legis sis, circum - 
cisio tua praputium facta est. Si igitur praputium 
justitias legis custodiat, nonne pr:wpotium illies 
in cireumcisionem reputabitur, et judicabit id quod 
ex natura est preputium, legem perficiens, te, qui 
per litteram et circumcisionem przvaricator es 
legis ? Non enim qui in manifesto Jud;eus est, ne- 
que quz in manifesto est in carne circumcisio ; 
sed qui in occulto Judaeus est ; et circumcisio cor- 
dis iu spiritu, non littera ; cujus laus non ex ho- 
minibus est, sed ex Deo **. » Qux sit circumcisie 
quam prodesse dicit Apostolus, vel qua lex prosit, 
οἱ custodiatur (20), diligentius requirendum vide- 
tur ; ut cum hzc intellexerimus, possimus et. uos 
cireuiucidi. Quippe si prodest circuincisio, secun- 
dum verbum Apostoli dicentis, quia « circumcisio 
prodest, si legem custodias, » ipse Apostolus in 
cousequeutibus docet, quia « non illa qui in ma- 
nifesto est in carne circumcisio, » se] « circumci- 
sio cordis » per spiritum, non per litteram facta, 


93 Rom. n, 25-29. 


Cieteri mss. εἰ Rabanus, « ctiam legem tenere, » 
omisso « videntur, » vel « dicuntur; » et pro « du- 
clores ezcorum » habent, « doctores caeterorum. » 
Editi vero, « etiam lege tenus, per quam iunstrueti 
dociores, » etc. - 

(18) Mss. uostri et Rabanus, « ad. cos. » Exiti, 
« de his. ) 

(19) Editi, « maculantur. » 

(20) lta editi : Rabanus vero, « Vere, inqnit, 
prodest lex, si custodiatur. » Ms. codex Ebraicen- 
sis ; « vel quid prodest, vel qua lex prosit, $1 cu- 
stodiatur ; » mss. Reg., al. « vel iu quo prodest, 
vel qux lex, si custodiatur ; » al. « vel quid pro- 
dest, vel quz lex, $i custodiatur. ) 


..09 


OR fGENTS 


90η 


laudem habet non. ex hominibus, sed ex Deo : et A possit. Dignius ergo et evidentius intelligitur, quod 


alibi dicit ** : « Videte circumcisionet : nos euim 
sumus circumcisio, qui spiritu Deo servimus, et 
non in carne confidimus. » Πἤσο, ut opinor, est 
circumcisio quam prodesse dicit Apostolus, si legem 
custodias : non legem littere, cujus utique circam- 
cisionem in carne non recipis, sed legem spiritus, 
secundum quam cireumcideris corde, « Littera eniin 
occidit, spiritus autem vivificat, » quia et lex Dei 
« nono»refertur«atramento scripta, » sed digito Dei, 
qui est spiritus ejus, « et non in tabulis lapideis, 
sed in tabulis cordis 95. Verum potest nobis objici, 
quia si Apostolus circumcisionem prodesse dicit, 
qu: utique alia non intelligitur esse quam anime 
purgatio, et abjectio vitiorum : quomodo addit 
tulliuc, ita demum prodesse hujusmodi circumci- 
sionem δὶ legem custodias, cum hzc ipsa circumci- 
sio nonnisi ex legis observantia fleri videatur. Sed 
intuere ne forte abscindere vitia, et cessare a ma- 
lis, cireumcisionem significet : agere autem quie 
hona sunt, et efficere quz? perfecta. sunt, custodire 
sit legem. Neque enim in eo perfectio est si cesse- 
tur a malis, sed in eo si agantur bona, sicut in 
Psalmo cvidentius perdocemur, cum dicit: « De- 


" elina a malo, » et non hic stetit, sed addidit: «et 


fae bonum **, » Similiter ergo et Apostolus, utpote 
in his imbutus, ita demum dicit, prodesse circum- 
cisionem et aljectionem malorum, si custodias le- 


gem bonorum. Neque enim perfectus quis esse po- 
test si nihil egerit mali, sed sí aliquid egerit boni. 
Unde et ipsa circumcisio qux fiebat in carne, non 
absque hujus intelligentiz, quam nunc exponimus, 
siguilicabitur imagine. Denique octava die parvulis 
dabatur "', qui nibil utique adhuc operis egerant. 
Quod si quis nobis proferat illud quod in principio 
libri Job. de laude ejus positum est, ubi dicitur: 
« Et erat Job liomo verax, sine querela, justus, 
Dei cultor, abstinens se ab omni re mala ** : » cur 
precedente boni operis laude, in ultimo mali con- 
tinentia numeretur : illud quidem arbitror indicari 
quod szpe fieri solet, quia plurimi hominum agunt 
quidem qu: bona sunt, miscent tamen aliquid οἱ 
operis mali : pauci vero sint sicut Job, qui ita et 
veraces el irreprehensibiles, ita justi sint et cul- 
tores Dei, ut hxc omnia agentes abstineaut se ab 
omni re mala. « Si ergo, inquit, pravaricator sis 
legis, » sicut supra exposuimus, non agendo «que 
bona sunt, « circumcisio tua prazputium facta est, » 
«lum et hoc tibi, quod abstinere a malo visus es, 
vpcra fidei et justitiz? non agenti ad infldelitateu 
reputatur. Neque enim possibile est alicui carna- 
lein circumcisionem rursum in praputium verti, 
«um utique abscissa preputii caro ultra redire non 

** Philip. 11, 2, 9. ** II Cor. i, 6, 3. 


9 Jac.it, 260. * Luc. xn, 46. 
xxi, 20. 


(21) « Sed et in Ecclesia qui per, » etc. Ita mss, 
οἱ Rabanus. Editi vero : « Sed οἱ si in. Ecclesia 
per, » εἰς. 

(32) « De carnali. nunc vero de spiritali. » Il:ec 


D 


** Psal]. xxxvi, 27. 
δι Rom. ῃ, 20, 27. 


continentia mali operis, qu: per circumcisionem 
significatur, si opera fidei non habeat, ad immun- 
ditíam reputetur. Sed et; in. Ecclesia qui per (21) 
baptiswi gratiam cireumciditur, si post lizec prieva- 
ricator sit legis Christi, circumcisio baptismi 24 
infidelitatis ei prz putium reputabitur : quia et. « fi- 
des sine operibus mortua » dicitur *, ct mali vil- 
lici pars cum infidelibus ponitur **. 

45. « Si autem preputium justitias legis custo- 
diat, nonne judicabit id quod ex natura est prapu- 
tium, legem perliciens, te, qui per litteram et cir- 
cumcisionem przvaricator es legis *! ? » Superius 
diximus quod duos Judzos6 et duss circumcisiones 
discutiat Apostolus, et nunc de carnali, nunc vero 
de spiritali (22) comiemoret. Videtur ergo in prz 
senti loco preputium dicere gentes, qux in prz- 
putio 490 carnis ad fidem Christi venerunt : quas 
legem spiritalem servantes componit εἰ comparat 
Judzis, qui per litteram et circumcisionem carnis 
prevaricatores sunt legis, quos et judicandos οὐ 
his dicit in quibus non carnis circumcisio, sed le- 
gis observatio est, Possumus autem ex hac com- 
paratione etiam nostros in Ecclesia commonere ; 
verbi causa, si dicamus in preputio adhuc esse ca- 
techumenos, aut etiam gentiles ; οἱ circumcisos 
esse fldeles per gratiam baptismi. Si ergo cate- 
chumenus qui nondum per gratiam lavaeri cireum- 
cisus est, legem Christi servet, justitias et mandata 
custodiat, nonne ex hac comparatione judicat 


C eum, qui fidelis dicitur et przcepta non servat, ac 


legem Christi, et mandata contemnit ? Denique et 
ipse Dominus dicebat ** : « Regina Austri surget 
in judicio cuin viris generationis hujus, et coa- 
demnabit eos, quia venit a inibus terrz audire sa- 
pientiam Salomonis. » Hxc quidem ad instrues- 
dam Ecclesiam nobis dicta sint. Verum considera 
si possit in hoc loco et ille intellectus adinitti, ut 
dicatur etiam post adventum Christi carnalis cir. 
ceumcisio, qu» ex lege observatur (23), prodesse 
aliquid custodientibus legem, secundum loc quod 
in initio fldei nostre adbuc a credentibus observa- 
batur : ut iu Actibus apostolorum docetur 55 vel 
Petrus in discretione ciborum, vel Paulus iu sa- 
crificiis purificationis ** fecisse : si forte etiam hie 
hujusmodi circumcisionem  proposuisse videatur 
Apostolus, quam prodesse dicit ita si etiam lex ser- 
vetur : si minus, circumcisionem hanc in prazpu- 
tium vertendam, hoc est, nihil profuturam : imo 
etiam majus (24) habere judicium eum qui per cir- 
cumcisionem carnis videatur legis olscrvantiam 
profiteri, et pravaricando legem judieari ab eo qui 
non susceperit quidem circumcisionem carnis, ju- 


Gen. xvii, 12 ; Levit. xi, 9... *5 Job. |, 


$9 Matth, xi, 42. ** Act. x, 11 seq... ** Act. 


desiderantur in antea editis. 


(23) Sic wss. Editi vero, « observabatur. » 
(35) « Majus. » Editi, « in aliis, » male. 


905 


ORIGENIS 


901 


nem accipere bominem in Sabbato, et uon solvi A es! advenis, loquatur, necessario utique obscr- 


legem Moysi ; et dicit eam ex patribus esse, et ante 
Moysen datam **. Cujus sentenii: auctoritate, 
simul et legalis praecepti gravitate permoti , etiatn 
post adventum Jesu suasi sunt quidam circumcidi, 
cum essent ex genlibus, Álii vero, lorrescentes 
poudus prazcepti, refugerunt penitus etiam ab ipsis 
legibus in quibus hic scripta videbantur, ita ut pu- 
turent haec non esse. boni Dei mandata, nec. ejus 
quie Dominus et Salvator noster pradicare verisset. 
Et ideo mihi videtur diligeutior in talibus locis 
adhibenda discussio, si sit aliquid in hujusmodi 
mandato utilitatis etiam secundum litteram : et si 
sint quibus utile sit, vel quem ad finem tendat ejus 
utilitas , aut si aliquid utilius figuraliter iudicetur. 
Igitur repetentes ea qu» ex lege protulimus testi- 
monia, discutiamus attentius, utrumue soli Juidao- 
rum genti. videatur hujusmodi imminere manda- 
tuin, an et omues qui ex gentibus crediderunt, 
$qua sorte coustriugat. Intucainur ergo illud quod 
ad Alraham defertur oraculum, quo jussus est 
circumcisionis testamenta servare. « Tu, inquit, 
testamentum meum servabis, et omne semen tuum 
post te per generationes suas. Et hoc est testameu- 
tim quod disposui iuter me, οἱ te, et ipsos, ut 
circumcidatur omne masculinum eoruin, et circum- 
cidant carnem przeputii sui, ut sit in signum testa- 
menti inter me, et ipsos; et omnis masculus octava 
die circeumcidatur **. » Quos sane (21) etiam ex 
alienigenis, id est, qui minime ex Abraliam stirpe 
dicuntur, circumcidi velit (52), manifeste pronun- 
tiat. Ait namque : «Vernaculus tuus, et pecunia 
emptus ab omnibus filiis alienigenarum, qui non est 
ex semine luo, circumcisione circumcidatur 65, 
Nusquam fecit proselyti, id est adven:e, mentionem; 
sed vernaculum servum, profecto gentis illius, domi 
fitum, vel eiiam pretio mercatum circumcidi jubet; 
non iiberum, nou hospitem constringit, non adve- 
ham. Perscrutemur nunc etiam Levitici legem, 
quomodoetiam Moysi przcipiat Deus ** : «Loquere, 
inquit, liliis Israel, et dices ad eos : Mulier αἱ 
susceperit semen , et pepererit masculum.» Et post 
aliquanta : «Octava, inquit, die cireumcidet carnein 
prieputii ejus *. 2 Intuere et hic quemadmodum de 


vanda distinctio est : quia sicut in his locis ubi 
dicitur : «Loquere ad Aaron **;» et alibi 19: «Lo- 
quere ad filios Aaron; » etalibi 7: « Loquere a 
Levitas, e! dices ad eos,» certu:n est non subjacerc 
reliquos filios Israel his legibus, quz vel (iliis 
Aaron, vel Levitis, vel ipsi Aaron promulgate sunt: 
ita etiam qu: filiis Israel jubentur, nec alienigene 
memoria ulla fit, non est putandum comiminune in 
his esse maudatum , vel communem fieri legem, 
ubi appellationis habetur excep'io. Pauca tamen 
ad horum probationem testimonia adhibeamus ex 
pluribus, per quae necessariam esse vel adjectio- 
nem , vel exceptionem hujusmodi nominunt com- 
probemus. In primis Levitici partibus 494 ad solos 


D filios Israel fertur lujusmodi lex : « Loquere, » 


C 


inquit Dominus, «filiis Israel, et dices ad eos: 
Homo ex vobis si offerat dona Deo ex pecoribus ?*, » 
el cztera ; et iterum : « Et locutus est Dowinus ad 
Moysen dicens: Loquere filiis Israel : Anima si 
peccaverit uon voluntate ?*, » et catera. Hzc et 
hujusmodi quis dubitet quod ad solos filios Israel 
mandentur? Alia vero non ipsis, sed Aaron , vel 
filiis ejus, ut dicit in consequentibus : « Et locuti 
est Dominus ad Moysen dicens : Pracipe Aaroa el 
filiis ejus dicens : Hxc est lex lholocaustorum '* , » 
etc. ; el rursum : «Locutus est l'ominus ad Moyses 
dicens : Loquere Aaron et filiis ejus dicens : Hae 
est lex peccati : In. loco quu jugulaverint holo- 
caustum, ibi jugulabunt pro peccato in conspeeti 
Domini '* ; » et iterum ad Aaron : «Vinum, iuquit, 
el siceram non bibetis tu et filii tui tecum, cum 
introieritis in tabernaculum testimonii '*.» Alia 
autem neque Aaron, neque filiis Israel mandantut, 
ged senioribus Israel lioc modo : «Loquere , iuquit, 
ad seniores Israel dicens : Accipite hircum ex capris 
pro peccato "*, » etc. Nunquid dubitatur quod hzc 
lex solis senioribus filiorum Israel przecipitur ? Sed 
et de wundis et. immundis animalibus specialis 
nibilominus lex filiis Israel dari videtur. Ita namque 
scriptum est Το: «Et locutus est Dominusad Moysen 
el Aaron dicens : Loquimini filiis Israel, dicentes 
ad eos : Hsec sunt animalia qu: manducabitis, » ct 
reliqua. Sic ergo etiam de circumcisione, vel in his 


lege circumcisionis tantum ad filios lsrael Moyses D qua ad Abraham responsa sunt (23), vel iu his 


loqui jubetur, et alienigenarum nulla fit mentio. 
Si enim credimus per divinum Spiritum scripta esse 
qua inferuntur in lege ; utique non frustra aut addi 
aliquid putandum est, aut sileri : et. ideo cum in 
quibusdam mandatis dicitur : « Loquere ad filios 
Israel, et dices ad eos *5, » in quibusdam vero addi- 
tur, ut non solum filiis Israel, sed et proselytis, id 


*3 Joan, vi1, 22, 90. δν Gen, ivi, 9, 19. ** ibid. 
60 Fxod, vini, 56... 79 Num. vij, 93, 
vi, 8. 8. "^ ibid. 24, 25. 
10-13. 

(51) « Quos sane.» Mss. Regius n. 1659, « quod 
5ane ;» c;eteri vero inss. et editi, «quos saue, » quod 
rectius videtur, 

(32) « Circumcidi velit » Ita. editi et mss. plures. 


'5 Lev. x, 9. 


- *€ Lev. χι, 2. 
^" Num. xvin, 96. 
7 Lev. ix, 9. 


que in Levitico continentur, uon alius quisquam 
circumcisionis lege constringitur, nisi sit vel ex 
Abrz2bam originem trabens, vel vernaculus eorum, 
aut pretio emplus. Vis autem videre, quia sicubi 
vult etiam alienigenas una eademque lege conuerti, 
significanter ostendat ? Audi quid scriptum sit "* : 
cEt locutus est, inquit, Dominus ad Moysen dicens: 


*' ibid. 3. ** Num. vi, 2 et alib. 
7 Levit. i, 4, 9. " Ιον. 


13 Levit. 1, 9. 
7" Levit. xvi, 4, 93, 


"5 Levit. xi, 4, 2. 


Quidam tamen, perperam, « circumcidi velle. » 
(53) «Vel in his qui ad Abraham e ponsa sunt, » 
liec desunt in editione Genebrardi. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. L.ID. IT. 


906 


re aJ Aaron, οἱ ad filios ejus, et ad omnes A faciat jubet, sed. si forte fecerit, quomodo facere 


srael, et dices ad eos : llowo ex filiis Israel, 
t advenis qui fuerint in vobis, quicunque 


icaverit omnem sanguinem, statuam animam" 


super animam illam qua imanducaverit san- 
η, et disperdam eam de populo suo, quia 
omnis carnis sanguis iliius est : ct ego dedi 
ilum, ut ex ipso supra altare propitietur pro 
bus vestris, quia sanguis pro anima expiabit. 
Tea dixi filiis Israel : Omuis anima ex vobis 
anducabit sanguinem , et advena quicunque 
In vobis non manducabit sanguinem. » Vides 
sanc de observatione sanguinis legem, quee 
azniter et filiis Israel, et advenis data est, 
arí etiam a nobis qui ex gentibus per Jesum 


debeat docet. Certum est enin, ncc dubitari potest, 
quod dum Jerosolymis teinplum constaret, οἱ re'i- 
gio patribus tradita — vigeret ,— plurimi — etiam 
gentium veniebant adorare, et offerre sacrilicia. 
Sed hoc quonia; in. loco uno. tantummodo 
fieri praccepium est, de quo etiam hic. maudat ut 
ad ostium iabernacu'i jugulanda vietima  dedu- 
catur (57), tamdiu potuit legitime fieri, quaudiu 
sialus. loci permansit incolumis. Denique et Sal. 
vator A93 ad illos decem leprosos quos munda- 
verat: «]te, inquit, et osteundite vos sacerdoti : 
εἰ offerte pro vobis hostias, sicut procepit Moy- 
$e$**; » ex quibus cum unus regressus fuisset πιἱ 
Salvatorem gratias agens, ait Dominus : « Nonuo 


um credimus Deo. Nos enim proselytos et B decem purgati sunt? Ubi sunt illi novem ? Non cst 


8 Scriptura nomiuare consuevit, cum dicit **: 
Ba qui est (24) in le, ascendet super te sur- 
iw autem descendes deorsum. lpse erit tibi 
; Iu autem eris ejus cauda. » Ideo ergo legem 
servatione sanguinis communem cum filiis 
etíam gentium suscepit Ecclesia. Hzc nam- 
. (85) intelligens in lege scripta, tunc beatum 
postolorum concilium decernebat , doginata 
reta gentibus scribens, ut abstinerent sc non 
ab his qux idolis immolantur, et a for- 
ne, sed a sanguine ct a suffocato *!. Verum 
e requires , si ut. de sanguinis observantia 
, Ma etiam de suffocato doceatur, utrum 
ibis filiis Israel cum advenis data sit lex, 
Uam de hoc observare gentes apostolorum 
decernunt. Audi quam observanter etiam 
κο in Dei legibus cautum sit ** : «Ilomo, 
inquit, ex filiis Israel , et ex advenis qui 
vobis, quicunque venatus. [uerit feram, aut 
quz manducantur, effuudat sanguinem ejus, 
Veriat terra, quia anima omnis carnis san- 
Mius est.» Vide ergo quam observanter 
or in quo nandatlum commune vult esse, 
Jit adveuas filiis Israel : in quo vero specialia 
Βεερία, a quibus ea velit observari distin- 
lerum quoniam inter illa quz de Levitico 
s protulimus, ctiam hoc scriptum refertur ** : 
», bomo ex filiis Israel, vel ex advenis qui 


inventus qui rediret, οἱ gratias agerct Deo, nisi 
hic alienigena **. » Ita crgo constante templi statu, 
etiam alienigenis offerendi sacriflcia moris fuit : 
nunc vero quid exposcitur ab advenis, quod exli- 
bere ne propriis quidem cultoribus licet ? Πο au- 
tem omnia dicta suut a nobis, ut ostenderemus 
quanta sit in lege distiuclio mandatorum, et pra- 
cipue ut de circumcisionis precepto doceremus, 
quod non aliis quam his qui ex Abraham genus 
ducunt, veruaculisque corum, vel pretio empiis 
esset injunctum : liberos vero esse ab hujuscemodi 
legibus eos, qui per Clristum Deo ος gentibus cre- 
dunt. Quas tamen idcirco interim absque ullius 
allegoriz adjectione discussimus, ne qua, ut solet, 


C his qui suut ex circumcisione, obstrependi adver- 


sui veritatem resideret occasio. Sed adhuc val;- 
dum adversum nos levare poterunt telum, conutir- 
mantes etiam proselytos per legem circumcision: 
obnoxios fleri, ex his qux in Éxoo scripta sun 
hoc inodo : «Si vero quis accesserit ad vos prose- 
lytus, et fecerit Pascha Domino, circumcides οἱ 
o:nne masculiuum, et tunc accedet facere illud, et 
erit sicut indigena. Omnis incircumcisus non edet 
ex co. Lex una erit indigena el advena qui adve- 
nerit ad vos δὲ. Que quamvis arguia videatur 
objectio, tamen admiranda legislatoris ubique ceu- 
tela succurrit. Considera enim quod et hic now 
dixit, quia advena qui venerit ad vos, facial Pa- 


| ei$, quicunque fecerit holocaustum aut p scha Domino, et circumcidatur ; sed observantissi- 


iwm , et ad ostium tabernaculi tesümonii 
duzerit facere illud Domino, exterminabitur 
lle de populo 8uo : » et per hoc videtur etiam 
' ei de sacrificiis injungi, et Ecclesia ex 
s offerendis holoeaustis (26) obnoxia Lieri : 
bzc diligentius verba, et syllabze, ut ita 
observandz sunt legis. Ait enim, si « fecerit 
sinm vel sacrificium,» ut adhibeat illud 
tium tabernaculi testimonii.» Lex non ut 


Ut, xxvii, 43, 4b. *! Act. xv, 20. 
w, 17,48. ** Exod. xu, 48, 49. 
Oni est. Editi, « quidein. » 

lta. in editione Geuebrardi omittitur. 
Holocaustis. Deest in editione Genebrardi. 
Deducaiur. In editione Gcucbrardi, «decla- 


PaTRO:. Cs, XIV. 


8? Levit. xvii, 15, 14. 


ma moderatione decernit dicens : « Si accesserit 
ad vos, et fecerit Pascha. » Nec dubitari enim «lo 
hoc potest, quod si quis cum Jud:zis Judaicum La - 
$cha fecerit, οἱ circumcidi debeat : unum boc i:.- 
Llerim, quo retundantur contradicentes, legislatoris 
cautela prospexit. Est οἱ illud preterea ad qo 
mulire nou poterunt. Pascha quod lex (leri pr.c- 
cipit, in loco illo fieri jubet quem elegit Dominu 
Deus, id est. Jerosolymis (38). In ilo otenim ten:- 
ο» ibij. 8, 9.  ** Maul. vin, 4. Ἡ' 


ratur, » male. 

(598) Editi, « Pascha quod lex fieri praecipit {η illo 
loco quem elegit Dominus Deus, id est, Jeroaoly- 
mis, celebraudum est, » 


23 


το; 


ORIGENIS 


9n 


ylo tantum offerri sacrificia decernuntur. Recupe- A « qui seipsos castraverunt propter regnum Dei**; , 


reut ergo prius statum templi, et tunc de cireum- 
cisione conteudant : si vero ibi secundum senten- 
ti:in Salvatoris non remansit lapis super lapidem, 
qui non sit. destructus, superflua (59) est de cir- 
cumcisione causatio, In tantum autem circumcisio 
vernaculum ipsius, et nullius alterius gentis, insi- 
gne est, ut nusquam alius quis in liistoriis veterum 
pro hac referatur correptus, nisi filius Moysi, 
cujus mater Sephora vim angeli comminantis exi- 
tuin filii circumcisione compescuiL**. Εκ his ergo 
omnibus ostenditur Israel iile, qui secundum car- 
nem est (40), solus circumcisioni carnis obnoxius : 
liber autem οἱ alienus ab ea populus proselytus 
qui advenit ad eam, qui ascendit, et factus est sur- 
sum; ille autem descendit, et factus est deor- 
sum 1) : et per misericordiam Christi factus est iste 
populus in capite, et ille in cauda. Facti sunt enim 
« novissimi primi, et primi novissimi ** :» et ob 
hoc judicat id quod ex natura est praputium legem 
perliciens, illos qui per litteram et circumcisionem 
pravaricatores sunt legis. Non enim purificat ani- 
mam lie qua in iwanifesto fiLin carne circumci- 
sio ; sed illa quz in occulto est circumcisio cordis, 
ipsa purificat mentem, et vitiorum maculas ab- 
scindit *!. Hactenus nobis de circumcisione carnali 
pro viribus dictum sit. Àge jam secundum eum 
qui. dixit, « quia lex spiritalis est** : » et. qui de 
liis que referuntur in lege, dicit quod per allego- 


el quorum in terris ambulantium « (n calis est 
conversatio **, » quique prospiciunt non ea «que 
videntur, sed. qux non videntur, » et. sciunt. qui 
«quse. videntur, temporalia sunt; quz autem noa 
videntur, zterna sunt **. » Verum, ut superius me- 
moravimus, dictum est et ab aliis quod circumcise 
spiritalis sit omnem immundam (12) cogitationrm, 
atque impuros scnsus  abscindere a corde et sb 
cere. Sed occurritur hujuscemodi | editionibus e 
his que apud 4944 Ezechielem scripta. referuntm, 
ubi dicit Dominus : « Onis filius alienigena ἱπάκ. 
cumcisus core, el incircumcisus carne, non i 
woibit in sancta inea in omnibus filiis alienigen 
rum qui sunt in medio domus Israel **. » Evidenter 


D etenim duas circumcisiones hoc in loco osteodit 


serino propheticus dicens : « Incircumcisus corde, 
et incircuincisus carne. » Unde cogimur secundum 
allegoricas leges utriusque circu'cisionis forpas 
ac species assignare, quamvis hoc possit noi 
eliam in illis quas supra exposuünus rationibes 
objici. Sed interim uunc persequamur quz (Hj 
possil duarum circumcisionum secundum alle 
riam figura servari: θἱ videaimus ne forte referri 
queat ad duo generalia peceata, in quibus incir- 
cumcisos esse non expedit, id est, in fide, εἰ ia 
operibus : ut sit incircumcisus corde qui noa hibet 
fidem (41), et incircumcisus carne qui epera 08 


babet. Alierum namque sine altero reprobat, 


riam dicta sint * : quid etiam. allegoricis legibus c quia et fides sine operibus mortua dicitur ', οἱ ος 


«je ea sentiendum sit videamus, Scio multorum de 
hoc ferri dicta vel scripta; sed et nos qux Doini- 
nus dederit, ad ca qui: ab aliis commode composita 
videntur addemus. Circumcidere, est ex genitali 
membro, per quod successio humani generis et 
carmalis propago ministratur, amputare aliquam 
partem. Per hoc ergo indicari figuraliter reor, 
amputandam esse ab anima, si qua illi ex consor- 
jo carnis adhzsit impuritas, si quis eam libidinis 
malesuad:e sensus obtexit, Idcirco igitur non aliis 
ista desectio (41), sed genitalibus membris infigi- 
tur, ut clareat quod hujusmodi vitia anim: non 
ex propria subsiantia, sed ex genuino motu et in- 
centivo carnis adveniunt. Quod autem octava die 


circumcisio datur **, illud designari arbitror, quod D 


praesenti quidem saculo septimana deputata est: 
octavus autem dies futuri δα ου] mysterium tenet. 
lillorum ergo est circumcisio spiritalis, qui futuro 
seculo militant, in quo « neque nubent, neque nu- 
bentur, sed erunt sicut angeli Dei** ; » et eorum 


9" Mattli; xxiv, 2. ** Exod, iv, 21,95. 
? Hon. viri, 14. ** Galat. iv, 24. 
οι Philip. 111, 20, *6 1l Cor. iv, 18. 
* Joan. xiv, 25... * Mauh. vn, 94. * Luc. vi, 40. 


$n Genebrardus, « superflue, » male, 
(40) Ita mss. nostri. Editi vero, « secundum car- 
nem, solus, » etc. 

(44) Genebrardus, « defectio, » male. 

(42) Genebrardus, «immunditiam. » 

(43) Sed interim nunc persiequamur qua, ctc. Sic 


operibus sine fide nemo apud Deum justiflcatur*, S. 
ergo, ut ego arbitror, dictum propheticum eonve- 
nienter aptabitur fidelium populo, quibus dicitur : 
« Omnis alienigena qui est in vobis in medio de- 
iuus larael incireumcisus corde, et iucircumcitos 
carne, non introibit in sancia mea *, » [loc est 
nimirum quod et Dominus in Evangelio dicit τε θε 
credit in me, imandalta mea custodit *; » et itera: 
« Qui audit. verba mea lc, et facit ea 5.0 εἰ 
rum : « Quid autem dicitis mihi : Domine, Domist, 
et non facitis qua: dico ** » Vides ergo ubiqne fideu 
cum operibus jungi, οἱ opera sociari com 6d. 
Cordis itaque est circumcisio (45), nibil sordidum, 
nihil indignum sentire de fide. Carnis cireomesit 
est, nihil immundum, nihil contaminattm in opert 
gestisque committere. Qui enim in altero bertn 
incircumcisus fuerit et immundus, Dei vocibus i 
gredi prohibelur in sancta. Pngreditur tamen & 
alienigena in sancta, quo uon licebat ingredi t* 
cundum legem liters nisi solis sacerdotibus " 


* Deut. xxviii, 45, 11. ** Matth. xx, 16. *?! Rom. i 2729 
δὲ Gen. xvii, 12; Levit. xit, 5. 
*?? Ezech. xLiv, 9. 


** Mauh, xix, |. 


*5 Matth. xxi, 50. ; b. xur, ? 
Ezech, xu", ?. 


! Jac. n, 17... * Galat. n, 16. 


' Num. xvin, 7. 


mss. Ediu vero, «Sed interim videamus nuc 
quie, » etc. 

(44) Editi , «ut sit circumcisus corde qui b! 
fidem, » male. 

(45) Cordis itaque est. circumcisio. lia mss. € 
stri. EJiti vero, « Cordis ista circumcisio. » 


COMMENT. IN EPIST. AD RÓM. LID. Π. 


910 


' Véro nunc et alieuigenis ut ingrediantur (46), Α circumcisione, cum ab cis veteris hominis consuc- 


i'& fidei et actuum circumcisione purgati. Si 
item nos ad superiores quzstiones revocare 


adat, et iterum nobis replicet Ίου quod scri- 


es! de alienigena, quod ab eo volente ingredi 
ΠΟΙΑ, non solum cordis circumcísio, sed et 
) exigitur : huic ita moleste persistenti obver- 
et nos illud quod Jeremias propheta dicit : 
s incircumciss sunt aures » vestrz *. Ostendat 
iste. carnalis circumcisionis exactor aurium 
ncisionem sensibilem et corporalem, si po- 
sed certum est quod nullo pacto fd facere 
. Revertetur ergo ad allegorias necessitate 
01sus, οἱ dicet circumcidi aures, cum, secun- 
Salomonis monita?, non recipiunt auditionem 
n, et cum oppilantur ne audiant judicium san- 
& et cum sepiuntaür spinis ne recipiant obtre- 
nem, sed ut soli verbo Dei pateant, et his 
ad sdificationem dicuntur. Sit ergo talis et 
ordis, qualis et hec aurium circumcisio, quie 
ianiter videtur exposita. Hoc autem modo et 
amcísus labiis dicitur, qui non circumciderit 
bemiam, scurrilitatem, turpiloquium de ore 
[ni non posuerit custodiam ori suo, et ostium 
ustantiz labiis suis '*, qui non etiama verbo 
| elrcumciderit os suum. Denique ubi dicit 
6 ad Dominum : «Provide, Domine, alium 
mitias, ego autem tarduslingua, et gracili voce 
ες » ipsi in Hebrxis exemplaribus babere se 
UL: t Ego autem incircumcisus sum labiis :*,» 
sí hoc modo, quo süperius diximus, potest 
neircumcisus videri auribus, et incireumcisus 
, cur non et simili forma incireumcisus prz- 
carnis sux? dicatur is qui erga naturalem co- 
netum immoderatius et intemperantius effluit : 
nelsus vero habeatur, si quis in hujuscemodi 
lo legitimis et quantum posteritati sufficit, 
r officiis? Verum quoniam de circumcisionis 
i6 tractamus, etiam illud his adjungere non 
dum videtur, quod Jesus filius Nave ex pree- 
Domini filios Israel secundo circumcidisse 
6 saxeis memoratur !! : quod utique, quantum 
ueram spectat, impossibile factum videtur. 
| enim circumcisis in earne przputii, quid 
ire posset secunda circumcisio qnod auferret ? 
vero noster, qui vere pos! Moysen filios 
in terram sanctam fluentem lac et. mel, in 
n repromissionis inducit, evidens est quomodo 
emel, sed secundo cicumcidat credentium po- 
|, Prima namque est ejus circumcisio, qua 
; vel idolorum cultum, vel commenta philoso- 
; persuasionis exsecuit. Secunda vero utitur 


rem. vi, 10. * Eccli. xxvn, 98. 
** ibig, 9. 15 Rom. i, 25. 


) Sic editi; sed mss. omnes, « ingredi tantum, 
ο. 

) Velut (ederata. Editi : « vel foedo. » . 
) Innocentis infantie fiqurarum species. F.diti 
ram : c innocentis partis, in facie figurarum 


!* Psal. cxL, 3. 


tudinem, et passiones ac vitia carnis abscidit : et tunc 
completur quod in Jesu Nave scriptum est : « Hodic 
a vobis abstuli opprobria Egypti !*. » Opprobria 
namque /Egypti secum circumfert, si quis in Eccles:a 
positus, et sub Jesu duce militans, /gyptios mores 
et motus animi barbaros servet. Marcion sane, 
cui per allegoriam nihil placet intelligi, quomodo ex- 
ponat 495 quod dicit Apostolus 15, circumcisionem 
prodesse, omnino non inveniet, Sed ne de singulis 
quidem que inferuntur ullatenus reddere poterit 
rationem. Adversari sane, et eum irrisione quadam 
innetare Deum legis qui circumcisionem dederit, 
solet non solum ipse, sed et omnes haretici qui 
velus Testamentum repudiant, una. cum gentilibus, 


B qui omnes adversum Deum legis talia quaedam vc- 


lut feederata (47) obtrectatione congeminant. Stoici 
aiunt : Indicet aliquid mysticum circumcisio , et Π- 
guram teneat allegoricam ; itane oportuit at cum 
pena et periculo parvalorum, cum cruciatibus te- 
ner? et adhuc innocentis infanti, figurarum ερο- 
cies (48), et legis znigmata conderentur? Sic non 
fliabebat legislator ubi formas mysticas poneret, 
nisi in dedecoratione (49) verecundorum locorum ; 
et Dei omnipotentis lex, wternique teatamenti si - 
gnaculum non potuit nisi in obscenis membroruin 
partibss collocari? Itane bonus est Deus iste qui 
natum hominem statim in primis nova lucis ausp- 
eiis preceperit vulnerari ? Et si, ut vobis videt, 
ipse est et anima creator et corporis, aut superfluo 
se plasmasse partem illam corporis notat quani 
postmodum mandat abscindi, ut per miserorum 
supplicia proprium emendet (50) errorem; aut 
quod necessario et utiliter fecit, non recte mandat 
auferri. Tum przterea si curz est Deo plurimos ad 
eultum su: religionis adduci, maximum ex circum- 
cisione obstaculum nascitur. Cum eo enim quod 
supplicium unusquisque declinat, tum etiam irrisio- 
nem turpitudinis refugit * uude magis impedimen- 
tim hoc religionis, quam insigne ducendum et'. 
Hzc et multa his similia vel gentiles adversum le- 
gislatorem, vel h:zeretici perstrepunt : quibus re» 
spondere necesssrium puto, sed primo gentibus. 
Nemo sapiens ea in aliis notat, qux apud se hone . 


D sta ducit et magna : etenim circumcisio apud vos, 


o gentiles, lta magni habetur, ut non passim vulgo 
ignobili, sed solis sacerdotibus, et his qui inter ipsos 
electioribus studiis mancipati fuerint, credatur. 
Nam apud /Egyptios qui ín superstitionibus vestris 
et vetustissimi habentur et eruditissimi, a quibus 
prope omnes reliqui ritum sacrorum. et csereo'unias 
muluati sunt; apud hos, inquam , nullus ant geo- 


:! Exod, iv, 10, 15. |: Exod. νι, 50. !? Josue 


species, ) 

(49) ta mss. Editi vero, « decurtatione. » 
μή Mss. nostri , « et per miserorüm.. . emotte 
dat, » etc. 


511 


ORIGENIS 


(n3 


metri studebat, aut astronomise, qux apud illos A factum culpatis, qui et octava die cireumceisus 


pricipuz ducuntur; nullus certe astrologiz et ge- 
neseos, qua nihil divinius putant, secreta rimaba- 
tur, nisi. circumcisione suscepta. Sacerdos apud 
eos, aruspex, aut quorumlibet sacrorum minister, 
vel, ut illi appellant , propheta omnis , cireumcisus 
est. Litteras quoque sacerdolàles veterum /Egy- 
ptiorum, quas bhiezoglyphicas appellant , nemo di- 
scebat nisi cireumcisus. Omnis hierophantes, omnis 
vales, omnis coeli, ut putant, infernique mystes οἱ 
eonscius apud eos esse nom creditur, nisi fuerit 
eircuincisus, Hoc igitur apud nos turpe et obsce- 
num judicatis, quod apud vos ita honestum habe- 
wur et magnum , ut. coelestium infernorumque se- 
creta. nonnisi per hujuscemodi insignia enuntiari 


vobis posse credatis ? Quod si apud vos pro tot εἰ D 


iantis secrelorum vestrorupi) causis qua ininistra 
circumcisione peraguntur, necessariuin eril ratio- 
nen quari, el talem qux contemni non debeat, ne 
cum ea cunctas pariter vobis czremonix subruan- 
tur /51), cur non id etiam apud nos fieri posse spe- 
rectis ? Veruin οἱ replicetis historias vestras, inve- 
. rietis non solum ZEgyptiorum sacerdotes et hiero- 
planiez usos esse circumcisiene, sed el Arabas et 
Aiiopas, et Phoenices, aliosque quorum studia 
erga hujuscemodi superstitiones nobilius viguere 
(52). lloc sufficienter dicta sint adversum gentiles, 
quibus de legis noswra mysteriis loquendui aper- 
iius µου erat, Nunc jani nobis ad cos sermo diriga- 
tur, qui Christo quidem credunt , sed Legen non 
recipiunt et Prophetas. Fatemini sine dubio verum 
esse quod scriptum est in Epistola D'etri : « Quia 
redempti » sumus « non corruptibili pretio argenti 
el auri, &cd pretioso sanguine » Unigenili 1. Si 
ergo « pretio empti » Sumus , ut etiam Paulus asti- 
pulatur ??, ab aliquo eine dubio empti sumus, cu- 
jus eramus servi, qui et pretium poposcit quod vo- 
luit, ut de potestate dimitteret quos tenebat. Te- 
aebat autem nos diabolus, cui distracti fueramus 
peccatis nostris. Poposcit ergo pretium nostrum 
sanguinem Christi. Verum donec Jesu sanguis da- 
retur, qui tam pretiosus fuit, ut solus pro omniuin 
redemptione sufficeret, necessarium fuit eos qui in- 
stituebantur in lege, unumquemque pro se, velut ad 


imitaonem quamdam future redemptionis , sangui- p 


nem suum dare; ei propterea nos, pro quibus com- 
pletum est. pretium sanguinis Christi, non necesse 
habemus pro nobis ipsis pretium, id est, sanguinem 
circumcisionis offerre. Si vero culpabile vobis vi- 
detur quod Deus legis inferri jubet infantibus vul- 
nera, et sanguinem fundi : lioc etiam in Christo 


!* | Petr. 1, 18, 19. !* I Cor. vr», 90. 
*?! febr. ix, 14; { Petr. 1, 19. 


(51) Ne cwn. ea cuncte. pariter. vobis cremoniee 
&nbruantur. Sic mss, Editi vero, « ne cun eo cun- 
cla pariter subruautur, ) 

(92) Editi, « gratia. huiuscemodi. superstitien;s 
pobilius vigent. » 

(99) Editi perperam, « ascensus. 9 


est !*, et vulnera passionis excepit, el cun crucis 
pana sanguinem suum fudit, Quod £996 vero eir- 
cunicisionis horrore difücilis vobis ad religionem 
videtur accessus (55), difficior multo videtur in- 
gressus ad Evangelium, ubi non partem eaiguam 
corpor:s, sed ipsam quis animam ponere jubetur '', 
Sed cxempla martyrum, secundum νο, prohibe 
bunt bomines accedere ad fidem. An eo magis ($4) 
creditur firma religio, quod nihil remissum , nibil 
dclicatum pollicetur aut mole? Quod et si pibl 
aliud sacramenti figuraliter circumcisio teneret, 
quid essct absurdi, si ad discretionem caeterarum 
gentium populus, qui sub lege Dei instiebatur, 
proprium aliquod gestaret insigne? et si necessaria 
visa est partis alicujus ainputatio, quid tam con- 
veniens fuit, quau eam invenire quae videbatar ob- 
scena, el illa auferre quorum diminutio aihil sd 
officium corporis impediret? Qued vero dicunt, 
quia si necessaria non erat illa pars membri , titi 
4 Creatore non debuit : si necessario facta est, uos 
debet auferri : interrogemus eos Οἱ nos, si neces 
sariam dicant filiorum procreationem. Necesearism 
sine dubio respondebunt, Erunt ergo culpabiles 
qui, continenti et virginitatis obtentu, necessaris 
nature officiis uon ministrant : et. erunt. cogeodi 
ad nuptias omnes qui secundum Evangelii leges 
« semetipsos castraverunt. propter regnum Dei*, 
habentes exempli hujus auctorem cum muljos alios 
Sunctorum, tui etiam ipsum Dominum Jesum. ln 
summa vero dicendum est quod sicut multa neces- 
saria erant baptismata ante baptismum Cheisti, et 
inultze purificatioues antequam purificatio per Sp 
ritum sanctum fieret, et multe bostix antequam 
una hostia Agnus immaculatus semetipsum Patri 
offerret hostiam Christus ** : ita etiam mullis cir- 
cumcisienibus opus fuit, usquequo una in Christo 
cireumcisio omnibus traderctur : et multorum tat 
guinis effusio praccessil, usquequo per unias s3h- 
guinem omuium redemptio fleret. Ile quidem 8o 
bis ad praesens occurrere de circumcisionis ratione 
poiuerunt : que tamen ea lege dicia sint a mbi 
αἱ si quis melius et rationabilius dixerit, illa mau 
quam hac nostra teneantur. Verum post excessum 
justo forsitan largiorem, ad apostolici conclosi" 
nem capituli revertamur. litur quoniam freques 
est Apostolo iste tractatus, quo per singulosquee 
que (25) binos homines esse designat : quorum 
alierum exteriorem nominare, alterum interiorem 
solet : eorumque alterum seeundum. carueum at 
alterum sccundum spiritum dicit, (opinor, 65 illis 


Luc. n, 91. '? Matti, x, 39; xvi, 95. **. Matth, xit, 1 


(34) An eo magis. lta habent editi et mss. nostr! 
sed tamen legendum videtur : « A4 eo magis, 1t» 
vcl, « Annon co inagis. » 

(55) Singulos quosg:e. Editi , «singula quaque? 
maie. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. Il. 


91£ 


latus (56) quz in Genesi scripta sunt, ubi alius 4 4497 Deus verax , omnis autem homo mendax : 


aaginem Dei facius, alius de limo terrx pla- 
as refertur **) , et hos ipsos nunc alium in ma- 
i9, alium in occulto Judz:um vocat ** : scien- 
est. quod lorum uterque in qnibusdam disso- 
i& nonnullis vero communibus utitar insti- 
(au sunt quadam qua ab interiore hominc 
m sumunt, el usque ad exteriorem perve- 
: alia vero ab. exteriore liomine inchoata per- 
wt usqne ad interiorem. Quod autem είιο 
8t.. Si castitas ab interiore homine suiat οκ- 
m, pervenit sine dubio (57) usque ad exterio- 
Neque euim feri polest , uL si ante quis non 
etur in corde, moechari possit in corpore. 
sn continuo si quis ab exterioris hominis iu- 
castitate, pervenit etiam ad interiorem con- 
iam; ut si nen moechatur in corpore , nec in 
mechbetur (58). Secundum boc ergo. cir- 
gle interioris et exterioris bominis allegoricie 
8. intelligatur, cum jom meque interior ille 
Piscit in core, neque cxterior iste eoncupi- 
m y.nistrat in corpore : ut circumeisus di- 
is carne ille, quem Apostolus dicit ** jam 
se in earne, sed in.spiritu, οἱ qui actus car- 
"spiritiun mortifical 5, Verum nuoniam qui 
eieus est, aliquam carnem perdium dedit, 
n servovit incolumem , in eo quod perditum 
$9), illam carnem siguiücari pulo de qua 
e est ** : « Oinnis caro fenum, ct omnis glo- 
5 quasi flos feni.» Caro autem qus servatur, 
lumis permanet, puto quod formam teneat 
earpis de qua dicitur *', quia « omnis caro 
saletare Dei (60). » Sed opus est auribus quz 
possint quz sil caro qua pereat, et qux sit 
ue videbit salutare Dei : qua post depositio- 
Wwnis prapulii salva permaneat, cum illa ut 
| deciderit. Quod qui intellexerit, inveniet 
um mysleriorum formas in circumcisionis 
przemissas, οἱ inveniet eum qui in occulto 
est, οἱ qui in interiore homine circumcisus 
ium przstare, et eniinentiorem esse illo qui 
HA carnein Judaeus est, quantum prasiat οἱ 
Judas ille, quem collaudant fratres sui , οἱ 
Toivit ut leo, et ut catulus leonia suscitatug 


Sicul scriptum est : Ut justificeris in sermonibus 
tuis, el vincas cum judicaris **. » In liae Epistola- 
Paulus velut arbiter quidam inter δάσος residens, 
el Grecos, id est eos qui ex gentibus creduut , 
ulrosque ad fidem Christi ita evocat et invitat, ut 
neque Sudaos offendat penitus destruendo $udaicos 
ritus , neque gentibus injiciat desperationem οοιι- 
firmando observantiam legis et littere; et sive de 
repromissionibus memoret, sive de ponis, ad 
utrumque populum dividit verbum. Ut, verbi gra- 
tia, cum dicit: « His autem , qui ex ceutentioue 
sunt, et qui. diffidunt quidem veritati, credunt au- 
lem iniquitati, ira, et indignatio : tribulatio, et au- 
&gustia ín omnem animam hominis operantis ma- 
lum , Judai primum, et Graci ?*. » Ista de poenis. 
De repromissionibus vero subjungit : « Giuria au- 
tem, et honor, et pax emni operanti bonum, Judae 
primum et Grzco δἱ. » Rursum de gentibus dicere 
videtur : « Quicunque enim sine lege peccaverunt, 
sine lege peribunt 11. Et iterum de circumcisis z 
« Et quotquot in lege peccaverunt, per legem judi- 
cabuntur 5. » ['ursum vero gentes sublevans dicit : 
« Cum enim gentes, qua legem non habent, natu- 


raliter quz legis sunt faciunt, hi legem non haben- 


tes, ipsi sibi suut lex, qui ostendunt opus legis 
scriptum in cordibus suis **, » etc. Et iterum ser- 
monem convertit ad Judzxos dicens : « Si autem tu 
judeus cognominaris, οἱ requiescis in lege *5, » 
et reliqua usque ad eum locum ubi dicit: « Nomeu 
enim Dei per vos blasphematur inter gentes δὲ. » 
Et ne videretur nimius esse in increpationibus Ju- 
divorum, dicit : « Circumcisio quidem prodest, si 
legem custodias ". » Sed iterum ne erigeret eos 
qui nimiam in circumcisione gloriam ponunt, addi- 
dit : « Si autem pravaricator sis legis, circnnici- 
sio tua praputium facta est **. » Ut autem paulu- 
lum et eorum quí ex gentibus credunt animos allc- 
varet, subjungit : « Si autem praputium justitias 
legis custodiat, nonne preputium illius in circum- 
cisionem reputabitur ** ? » Atque ut validius erige- 
ret animos gentium, et scirent posse se, si legem 
perfectius observarent, etiam meliores effici Judzis, 
dicit * : « Et judicabit id quod ex natura est pra:- 


lli Juda qui ex femoribus Jacob secundum p putium, legem perflciens , te, qui per litteram. οἱ 


natus est. 

Quid ergo amplius est Jud:eo? aut quzeutilitas 
isionis? Multum per omnem modum. Primum 
quia credita sunt illis eloquia Dei. Quid euim 
9 illorum non crediderunt ? Nunquid incre- 
orum fidem Deievacuabit? Absit! Fiat autein 


I 1, 6; 51, 7. ** Rom. n, 98, 99. ** ltom 
«IX, 8, 9. 15 Rom. ui, 4-4. 


7. ο ibid. 24$. "ibid. 25. 


uiti, « institutis. » 

πε dubio. Decst in editis. 

Jt οἱ non mechatur in corpore , nec in corde 
r. llc desiderantur in. libris antea editis. 
diti, « perditom dedit » Mss., al. « periit, » 
Fditum dedil. » 


*?^ ibid, 


. vin, 9. 
9 Rom. i, 8. 9. 
? ibid. 26. 


circumcisionem pr:evaricator es legis. » Verum 
quoniam sciebat multas ip Lege et Prophetis esse 
repromissiones qux» ad Judaeos fleri videntur, ne 
possent (61) desperare gentes tanquam qus nihil. 
societatis jn conscriptis repromissionibus habeant, 
docet eos quod (62) secundum mysticatu rationem 
55 jbid. 10. ** [saj. xr, 6. "' Luc. ni, 6, 


^ jbid, 10. ?** ibid. 12. ** ibid. ** ibid. 44, 15. 
^ ibid. 21. 


(60) Editi, hic et paulo infra legunt, « Salvato- 


rem Dci. » 


(08) Editi, « repromissiones ad Judaeos, ne pos- 
Sent, » etc. 
(62) Al., « qui, » inale. 


?15 


ORIGENIS 91€ 


etiam ipsi Juda sint, et habeant. circumcisionem. A ctum, et prudentem auditorem (65). » HJis ergo ta- 


Propterea dicit : « Non enim qui ia. manifesto Ju- 
d:eus est, neque qui in manifesto in carne est cir- 
. eumcisio; sed quiin occulto Judaus est, et cir- 
eumcisio cordis in spiritu, non littera ; eujus laus 
non ex hominibus, sed ex Deo est **. » Verum quo- 
uiam in his omnibus superiorem quodammodo cau- 
sam gentium fecerat, rursum velut querelis eorum 
qui ex circumcisione sunt occurrens, proponit sibi 
ipsi qux in presenti capitulo contlnentur, dicens : 
« Quid ergo amplius est Judzo? aut qux utilitas 
circumcisionis ? Multum per omnem modum 9. ; 
Si ergo, inquit, is « qui in manifesto Judzus est, 
et qua in manifesto in carne est circumcisio » non 
reputatur, « sed qui in occulto Jud:zeus est, et cir- 


eumcisio cordis » quz fit « in spiritu **, » ipsa est B 


vera circumcisie, dices mihi : Quid amplius est in 
his Judzis qui hac appellatione censentur? vel 
qui in corporali circumcisione habetur utilitas ? 
Ad h»c ne videatur inter utrumque populum μη» 
nus justus arbiter resedisse, pronuntiat (65) quid 
amplius habeat Judzus, et ea qux in carne est 
circumcisio , et dicit eos habere amplius multum 
per omnem modum. Quid autem multo sit amplius 
subjungit. « Primo, inquit, quia credita sunt illis 
eloquia Dei *. » Quamvis enim et gentibus nunc 
credantur eloquia Dei, sed illis, ait, primo sunt 
eredita. Requiro tamen quid est quod dicitur pri- 
mis eis credita esse eloquia Dei : utrumne de litte- 


libus existimandum 4998 est primis eloquia (66) 
credita esse divina, eL in his fatendum est fuisse 
amplius multum per omnem ipodum ; sed οἱ si qui 
alii bis similes fuerunt, sicut in Regnorum libris 
scriptum Apostolus memorat : « Reliqui mibi se- 
ptem millia virorum , qui non curvaverunt gene 
sua apte Baal **. » Sed οἱ ipsi apostoli Christi, e 
ipse vas electionis * Paulus ex Judzis et ex cir 
cumcisione veniens, amplius habebat his quos doce- 
bat ex gentibus per omnem modum. Credita nam 
que sunt. eis eloquia Dei. Sed et hoc ipsum qued 
dicit, « Quia credita sunt illis eloquia Dei 56, » con- 
siderandum est quia non dixerit litteras esse ere- 
ditas, sed, « eloquia Dei. » Unde via nobis datar 
intelligendi quod his qui legunt et non intelligunt, 
et qui legunt et non credunt, littera sola sit cre- 
dita, illa de qua dicit Apostolus, quia « littera oc. 
cidit  : » eloquia autem Dei iilis sint credita, qui 
intelligentes, et credentes his qux Moyses scripsit, 
credunt et Christo, sicut et Dominus dicit 5: 
« Quod si credidissetis et ipsi Moysi , crederetis 
utique et mihi : de me euim ille scripsit. » Sed 
esto (67), habeat amplius Judzeus in litteris, habeat 
aliquid et in eloquiis Dei : nunquid penitus relicti 
sunt hi qui ex gentibus veniunt ad Christum ? aa 
et ipsis est ubi babeant aliquid amplius ? Audi Do» 
minum dicentem ad centurionem ex gentibus cre- 
dentem : « Amen dico vobis, nec in [Israel tantam 


ris hoc dicat et libris, an de sensu et intelligentia ϱ fldem inveni *. » Vide ergo ubi venitur ad fidem, 


legis. Videmus enim plurimos Judzorum ab infan- 
tia usque ad senectutem semper discentes, et nun- 
quam ad scientiam veritatis pervenientes : et quo- 
"odo videbitur verum esse quod dicitur, quia am- 
plius aliquid habeant in eo quod primis eis eloquia 
Dei credita sunt, in quibus non intelligunt « neque 
quae loquuntur, neque de quibus affirmant 10 Si 
vero sapiens ille dicitur secundum Salomonem, qui 
« intelligit qua ex proprio ore sunt, et» qui « in 
labiis portat intellectum ** : » de Moyse et pro- 
pletis, czeterisque horum similibus hzc intelligenda 
sunt dici, quibus credita sunt eloquia Dei, quia et 
ipsos Judxos fuisse, et habuisse circumcisionem, 
non potest dubitari : sed et si quis apud eos sa- 
piens, et intelligens auditor, et mirabilis consilia - 
rius fuit, quos auferre dicitar Dominus a Jerusa- 
lem offensus impietatibus populi. Sic enim dicit 
Isaias : « Ecce. dominator Dominus Sabaoth aufe- 
ret ab Jerusalem οἱ a Juda validum et fortem (64); » 
οἱ post aliquanta : « Et prophetam, inquit, et 
&stimatorem, et eeniorem "', et quinquagenarium, 
ei mirabilem consilierium , et sapientem archite- 


D im. Dicit enim de els propheta 


quantum amplius habeant gentes; de quibus in 
alio loco Dominus dicit ** : « Quia venient ab 
oriente et occidente, et à quatuor ventis terra, et 
recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob in re- 
gno Dei : filii autem regni ejicientur in temebras 
exteriores. » Ubi ergo ad leges venitur et litteras, 
habeut Judei amplius « multum per omnem mo- 
dum "5; » ubi vero venitur ad fidem, ut ex compa- 
ratione dixerim, habent amplius gentes « multum 
per omnem modum. » Requirendum sane est si 
etiam Samaritis dicendum est primis credita esse 
eloquia Dei, quoniam quideu etiam apud ipsos lex 
Moysi servari videtur. Sed illis ego ne ipsam qui- 
dem litteram quz occidere dicitur, creditam dixe- 
: « Vae his qui 
spernunt montem Sion, et confidunt in monte Sa- 
marie**; »ipsl quippe se alienos a litteris Dei 
faciunt, repudiantes prophetas. Sed et hereticis: 
qui iniquitatem loquuntur in Excelsum *', et qui 
impietate sua. dividunt unitatem Deitatis , et qui 
legem ab Evangeliis separant , non dixerim cre- 
dita esae eldquia Dei, pro eo quod divina apud eos 


^ Rom. i, 98, 99. ** Rom. 11, 1, 2. Rom. 1,98, 99. * Rom. 0, 2. | Tim. 1, 7. M Prov. ' 
xvi, 29. — " [sai. 11, 1-5... **. Ill Reg. xix, 18; Rom. x,4. " Acl ix, do. ^" Rom.m, 2. δη Cor. 
m, 6. 3. Joan. v, 46. " Math. vin, 40. ** ibid. 41. " Rom. n, 2. '* Amos. vi, d." Psal, 


Lxxt, 8. 


(65) Editi, « Ad hzc videtur in utroque populo 
minus justus arbiter resedisse pronuntiaus, » etc., 
Ma. 

(61) Validum εἰ foriem. Mac verba desunt in 


edi'is. 
(65) Al., « senatorem. » 
(06) Eloquia. Deest iu autea editis. 
(02) Alias, « isto niodo. » Editi, « istud. » 


919 


sicut in caelo, et in terra *5 ; 
nius : « Fiat pax in virtute tua Τό, » non imperantes, 
scd optantes, imo potius pronuntiantes, etc., quia 
non potest pax. fieri nisi in virtute Dei : ita et hic 
velut pronuntiantis sermo accipiendus est : « Fiat 
autem (77) Deus verax, omnis autem homo men- 
dax, » Sed et hoc sciendum est, quod sermo iste, 
id est, « Omnis bomo mendax, » de psalmo cente- 
simo decimo quinto?" assumptus est, ubi dicit: « Ego 
dixi in excessu meo : Omnis liomo mendax. » Hic 
vero ad evidentius illuminandum Apostoli sensum 
non videatur (78) legentibus onerosum Si ps.:lmi 
ipsius continentiam, unde assumil testimonium, 
Dreviter exponamus, Videtur ergo milii talem quem- 
dam Proplieta. nuntiare sensum. Cum uulta. sint, 
inquit, apud homines dogmata, ct multi de verita- 
tis inquisitione philosophentur, cumque oporteat in 
his omnibus quzstionibus precedere Filium Dei : 
alii quidem qui non prius credentes quaesierunt, non 
juveuerunt : ego autem quia credidi antequam 
quzererem, idcirco quod quarebam inveni, et non 
solum inveni, sed et locutus sum, et annuntiavi po- 
pulis quam inveneram veritatem. Nec tamen inventa 
veritate elatus sum in sapieutia , neque inflatus in 
scientia mea; scd eo magis humiliatus sum, cum 
agnovi eL intellexi Dominum essc qui docet omnem 
scientiam 75, Deinde considerans qua bomiues et 
quanta vel inter philosophos, vel inter caeteros bar- 
baros de veritate locuti sunt, et quia cum mullo 
labore mulia dicentes, nihil invenerunt, quia non 
crediderunt antequam quizrercnt : considerans om- 
nia eorum vel dicia, vel scripta, el in excessu men- 
Us effectus, id est, stupore cordis attonitus, quod 
omnia illa philosophorum volumiua, qu: splendida 
εἰ prafulgida videbantur oratione composita, pro- 
cul a veritate consisterent, in excessu οἱ in stupore 
mentis effectus dixi : « Omnis homomendax'*.» Ego 
vero cui li:ec ostenderat Deus, ingratus non fui, sed 
cogitavi eL quzsivi apud memetipsum, quid pro hoc 
quod mihi Dominus prastitit. scientiam veritatis, 
Domino rependereim muneris : intellexi tamen quod 
natura illa :eterna, et omnium douina, nullius indi- 
get. Unum ergo inveni solum quod me offerre opor- 
teret Deo, id est ut crederem. de co quod nunquain 


ORIGENIS 
» vel, ut iterum dici- Α sed « nomen Domini invocabo 53, » Pretiosa est enini 


910 


apud te mors, quz pro pietate (81) et veritate susci- 
pitur. Secundum hoc igitur etiam in apostolicis di 
ciis accipiendum est « Oinnis. homo mendaz, » sive 
is qui in legis littera siuc fide confidit, sive is quiis 
quibuslibet dogmatibus οἱ li&teris gloriatur. Sed olji- 
citur nobis : Si omnis homo mendax est, ipse Pas- 
Jus ,5*, quia homoest, erit ergo iendax. Sed & 
David qui haec dixit, quia homo fuit, siomnis home 
mendax est, erit et ipse mendax, οἱ hoc ipsum (αν 
sum quod dicit: « Omnis homo mendax, » quá 
miendacem se necessario cum caeteris hominibus 
ipse pronuntiat ; el si mendax est, utique non erit 
verum quod » mendace dicitur, quia « omnis home 
sit mendax. » Videtur ergo sermo ejus incurrisse i 


B syllogismum qui dicitur aporus, id est, insubsua- 


tivus (82), qui et falsus appellatur. Sed si redeamus 
al interiorem Scriptura intellectum, inveniemus 
quod omnes prophetz vel apostoli ex illis siul ad 
quos sermo Dei (85) fit, sicut scriptum est : «E 
faetuin. est verbum Domini » ad illum, vel illom 
proplietam. Hos ergo ad quos sermo Dei fit, Doui- 
nus in Evangelio non homines pronuntial esse, std 
deos, Sic enim dicit : « Quod si illos dicit deos ad 
quos sermo Dei (it, eL non potest solvi Scriptura". 1 
Quia ergo et ad David tanquam prophetam, et ad Pte 
lum tanquam apostolum sermo Dei factus est, sine de- 
bio non erant liomines, sed dii, ad quos sermo Dei fa- 
cius est.Igitur quia nen erant homines, sed dii, verum 
est quod de bominibus czteris pronuntiant ad quoi 
sermo Dei non factus est, quia « ounis homo nendat» 
sit. Sed et quodsequitur nihilominus de psalmo quin 
quagesimo assumptum est, id est : « Ut justificeris i& 
sermouibus tuis, ct vincas cumjudicaris. » Est autem 
in psalmo integer sensus lioc modo positus ; « Tibi soli 
peccavi, et malum coram te feci, ut justiflceris in 
sermonibus tuis, el vincas cum judicaris. » Et quo- 
niam graudis excessus est ut ab initio psalmi repe- 
tamus, brevitatis causa liunc. tzntuminodo , quem 
iu medio posuimus, discutiamus sermonem ; in quo 
statim in primo hzc difficilis videtur explanatio. Si 
enim historiam sequamur qus in pratitulatione 
psalini scripta est, ibi refertur perempto Uria Etheo 
uxorem ejus accepisse David **. Quomodo ergo di- 


possit ab homine aliquid accipere, sed semper D cit: « Tibisoli pecc2vi; » cum utique et in ipsum 


dare ; et ideo dixi : « Calicem salutaris accipiam 8^; » 
velut si responderem (79) dicenti : Potes « calicem 
bibere, quem ego bibiturus sum *'? οἱ dice- 
rem (80) : Possum, Domine. Sic ergo aio : Calicem 
passionis tuze libenter, et tota voluntate suscipiam ; 
εἰ ut. calicis tui, id est passionis, gratiam ad finein 
usque conservem, non 900 meis viribus agam, 


ο Matti. vt, 10. 7* Psal. οχχι, 7. ᾖ vers. 11. 
*! Matth. xx, 92. *! Psal. cxv, 12. *! Rom. iii, 4. 


(77) Al., « Erat autem, » sed mss. nostri ubique, 
ε αι. à 

(18) Editi, « Verum 'ad. evidentius illuminandum 
Apostoli sensum, ne videatur. » 

(79) Editi, « responderet, » male, 


Uriam peccaverit, οἱ in propinquos ejus, scd et 
in ipsam Dersabee aique omnem domum ejus, cui 
intulisse maculam videtur adulterii. Sed sciendum 
quod non semper pratitulationis historiam psalui 
continentia. sequitur, uL in plurimis psalmis qui 
observabit inveniet. Et ut exempli causa dixerim, 
psalmi decimi septimi prztitulatio est τε in finem, 


7$ Psal. xcitr, 10. ?* Psal. cxv, 11. ** ibid. 15. 


Αν Joan. x, 35. ** 1] Reg. χι, 26, 27. 


(80) ΑΙ., « diceret ; » deinde «ait» pro « aio, » male. 

81) Al., « deitate. » 

82) Insubstantieus. Sic. mss. Editi vero, « du- 
bius. » 

(86) Dci. lu editis omnibus omittitur. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROX. LIB. lif 


, puero Domini David, qui Jocutus est verba A qui. Hlud tamen quod ad rem pertinet, breviter 


1 hujus in die qua liberavit eum Dominus de 
omuium inimicorum suorum, et de manut 
et dixit. » Continentia vero psalmi longe aliud 
prsetitulatio continet. Quse enim fundamenta 
um commota sunt? aut quomodo (84) treme: 
S£ terra, cum pugnaret David adversum ini- 
suos? Àut ubi refertur caligo sub pedibus 
i fuisse? vel ubi indicatur ascendisse super 
vim, et volasse, vel super pennas ventorum, et 
| penc omnia quas a prztitulationis historia 
ιοθ discrepant?lIloe ergo inodo et in. quin- 
simo psalnio que (85) secunduin historian non 
siut. Videndum est ne forte mulieris in prze- 
ione per figuram idcirco facta sit mentio, ut 
ie appellatione intelligatur aliqua talis mulier, 
3] describitur illa fortis quae duplices chla- 
| fecit viro suo 5”, vel certe huic contraria (86) 
reat ille qui» dicuntur declinasse cor Salomo- 
wt smdi(icaret aras gentium, et idola. Qus 
| ia allegoriam sumpts, non sunt ex divina 
lis, sed ex illis qux suntei contrariz, id est, 
! & Deo secte. Talis ergo οἱ ha:c Uriz uxor 
viri alieni ab Israel intelligi potest, quam po- 
n superioribus David inspexerit lavantetn im- 
Uas suas in aquis 53, et sordes suas diluere 
em, eamque desideraverit et acceperit. Sed 
9n fait voluntas l'omini alienas a veritate Del 
introduci (87) in domum David , prima ejus 
36, et primus fructus exstinguitur, ut secunda 
We rex de alienigena sapiens nasceretur ο, 
aguin est horum liguras, et zenigniata perse- 





prosequemur. Cum, inquit, multa subtilitas sit in 
varietate sectaruim, et qui sensus secundum Deum 
sil, qui vero alienus a Deo in tractationibus el dis- 
putationibus sapientium, nullius sit scire, vel judi- 
care, nisi solius Dei, qui solus potest comprehendere 
s1pientes in astutia sua ** : ideo « tibi soli peccavi, 
et malum coram 1c feci *!, » quia exteri. omnes, 
utpote animales homines, me, qui spiritalis suia, 
eiliamsi erravi, dijudicare non possunt ; quia « spi- 
ritalis judicat omnia, ipse vero a nemine judica- 
tur *?, » Sed quia addit Paulus « spiritalis, » et dicit z 
« Qui autem judicat me, Dominus est. ὃς » loc 
scieus et David quod solus Doininus cst qui ερὶ- 
ritalem dijudieat, vel propheiam (88), idcirco 


B 501 dicit: « Tibi soli peccavi, » a quo solo pos- 


sum dijudicari. Nam humana dies dijudicare nou 
potest spiritalem 5». Sed et quod sequitur ad hunc 
respicit. sensum ; ει justificeris in. sermonibus 
tuis, et vincas cum judicaris **. » Judicatur namque 
Deus in disputationibus aapientium , dum alii hoc 
modo, alii alio, ct diverse singuli de Deo sentiunt. 
Ipse vero vincit eos qui de se judicant, cum erran- 
tibus cunctis suam de se quomodo vel qualiter cre- 
dendus ac venerandus sit revelat ipse sententiam. 
Sed sulficiat hucusque spatia secundi voluminis esse 
producta. Nescio quo etenim pacto , dum piget 
omittere si qua explanationi necessaria suggerau- 
tur, evolvimur a brevitate : quam, si res paleretur, 
lectoris fastidio cousulentes , magnopere servarc 
cupereins, 


———— — — a 


LIBER TERTIUS. 


Si autem iniquitas nostra Dei justitiam com- Q etiam pro Judzis ponitur : ct cx ipsis alios quidem 


t, quid dicemus? Nunquid iniquus Deus qui 
iram? Secundum hominem dico. Absit. Alio- 
uomodo judicabit Deus hunc mundum ? Si 
reritas Dei in. meo mendacio abundavit in 
η ejus, quid adliuc et ego tanquam peccator 
^, et non (sicut blasphemamur, οἱ sicut di- 
ιο quidam dicere) faciamus mala ut veniant 
quorum damnatio justa est δ, » Multum for- 
inconsequens videbitur ordo dicendi per 
| pene textum hijus Enistol:» ab apostolo 
digestus , dum sermo ejus nunc adversum 
dirigitur, nunc pro gentibus temperatur, et 
| adversum Judxos, et iterum de Judzis, aut 


ΟΥ. xxxi, 22. *" jii Περ. X1, ὦ Seq. 
O9 Psal. tL, 6, ** | Cor. inn, 14, 15. 
. 9! Bom. i, 4, *5 1H Cor. ini, 6. 


Alias, « quando. » 

Editi, « quod. » 

Alias, « his contraria, » male. 

Al., « introducere. » 

Vel prophetam. Uecst in antea editis. 


55 | Reg. x1,214. 
? J| Cor. jv, &. **I1 Cor. iv, 9. "* Psal. 1,6. ** Hom. 


1iude dicít dignos, alios vituperat, Qu:e. rursum 
sensuum varlelas extra lineas eum proposiLe actio- 
nis (89) putabitur abduxisse , veluti cum exclama- 
tione utitur illa qua ait: « Fiat autem (90) Deus 
verax, omnis autem liomo mendax ον vel etiain ea 
quau consequenter adjungit cum dicit: « Si autem 
iniquitas nostra Dei justitiam commendat, » et re- 
liqua, ut per hoc de excessu in excessum videatur 
elapsus, Sed qui credimus ei dicenti, quia « ido- 
neos nos fecit ministros Novi Testamenti, non lit- 
tera, sed spiritu *5, » sensum ejus multo celsiorem 
quam humanz artis ratio habere creditur , inveni- 
mus, Per omnem namque hujus Epistole textum do- 
** j| Πορ. xii, 19, 94. ** Job v, 13: 1 Cor, 


(89) Sic recte mss. nostri. Editi vero et mss. qui- 


D ain perperam habent : « Qui rursum senguum vae 


rietlates. extra lineas propositze actionis, » etc. 
(90) Al. , « cum ait : Sit autem. » 


$35 


ORIGENIS 


924 


cere vult qua fuerit vel ante adventum Christi sa- A qu» diximus convenire, Secundum hoc vero quol 


lus. sccundum legem viventibus , vel quomodo per 
Salvatoris adventum, rursum ex incredulitate Israel 
salus gentibus conferatur ; et rursum quod neque 
ex integro gentes, nisi qux crediderint, veniant ad 
salutem ; nequeex integro abjiciatur [sracl , sed 
« reliquiae » credentium  « salva » flant **. Et ideo 
confusus, ut dixi, videlur ordo dicendi, duin diver- 
sitates credentium et non credentium partis utrius- 
que prosequitur. In quibus necessario sermonem 
convertit et ad Deum ut in Uis omnibus assumptio- 
num repulsionumque differentiis, vera quidem et 
,]usta Dei doceat esse judicia, multum autem in ho- 
minibus abundare mendacii ^ et ideo dicit: « Fiat 
autem Deus veraz, omnis autem homo mendax ; 
Φου scriptum est : Ut justificeris in sermonibus 
wis, el vincas cum judicaris !, » de quibus prout 
potuimus in superioribus diximus. Ad hzc ergo 
nunc videns posse sibi e contrario verisimile objici 
quia si ut Deus verox sit, mendacem esse omnem 
liominem necesse est, et si. justitia Dei per homi- 
num injustitiam commendatur, injustus videbitur 
Deus, qui iram hominibus inferat, cum per homi- 
uum injustitiam suam justitiam videat approbari : 
^i enim nostra, hoc est, bominum injustitia Dei ju- 
elitiam commendat, non utique pena digni homi- 
ues videbuntur per quos justitia Dei probabilior ha- 
bctur et clarior : Sed alisit, inquit, ut hoc ita reci- 
piamus, iniquum videri Deum qui inducat iram ad- 
versum homines. Quomodo enim injustus putabitur 
qui judicat mundum, cum ipso nomine judicis (91) 
ostendatur nihil sine judicio (acere? Ubi autem ju- 
dicium est, constat esse justitiam. A justitia nam- 
que el judex et judicium nominatur. Si ergo, ut in- 
justi (92), inquit, $04 nos affirmare confingunt , 
« veritas Dei in meo mendacio abundavit, » super- 
fluo « ego tanquam peccator judicor. » Sed illud 
magis videbitur in quo blasphemant nos, inquit, 
qv3si hoc videamur dicere , ut si veritas Dei in ho- 
minum mendacio mogis ostenditur, et justitia cjus 
per hominum injustitiam comprobatur, « Faciamus» 
ergo nos « mala, ut » ex malis « eveniant bona ; 3 
οἱ mentiamur nos, ut ex nostro mendacio Dei veri- 
tas clarescat. Sed. hzec quidem de nobis confingunt 
blaspheiantes nos, quod quasi ex ipsius assertionis 
nostra: (95) consequentia hzec dici vel consequi vi- 
ileantur. Quod ratio dogmatis nostri omnino non 
recipit, qui justum et verum intelligimus judicem 
Deum. Sciendum sane est, quod in quibusdam 
eliam Gracis exemplaribus sic invenitur : « Nun- 
quid iniquus Deus, qui infert iram adversum homi- 
nes ?» Et magis secundum ,hunc sensum videbuntur 


ja Latinis exemplaribus, οἱ nonnullis Grecorum 
invenimus : « Nunquid iniquus Deus, qui infert 
iram? Secundum hominem dic. Absit; » ita intel 
ligendum videtur. Hoc quod dicitur « iniquus Dew 
qui infert. iram, » pro eo quod « injustitia nost 
justitiam Dei commendat, » non secundum Dems, 
neque secundum sapientiam Dei dicitur, sed « se 
cundum hominem, » el secundum hec quod diciler 
«omnis homo mendax *. » Hsc autem dixzimm 
ipsum adhuc ordinem sermonum et dictorum ese- 
sequentiam pertractantes , ut divisio ipsa verberm 
apertiorem nobis faceret intelligendi viam. Nuac 
vero jam qualis in his sermonibus habeatur senses 
secundum dignationem apostolicam requiramas 
B Omnis disciplina ex prosperis, et ex adversis, vel 
contrariis constat. Verbi gratia: medicina scientiam 
non solum sanitatis, sed et languoris profitetur: 
et quamvis sanitatis studium gerat, non potestt- 
men nescire 1 languoris sunt, Similiter et pra 
dentia per boni et mali scientiam constat : et tem- 
perantia qux eligenda et quz cavenda sint, norit; 
et fortitudo non ignorat qux» ad formidinem spe- 
ciant. Ita οἱ justitia. Si scire volumus quid est jusi- 
tia, necesse est (94) nos scirequid est injustilia: cu 
autein plenam scientiam injustitia2e ceperimus, er 
ipsa qua sit etiam justitia cegnoscemus : cum euin 
claruerit quid sit injustum , consequenter quid 
etíam justum sit apparebit. Et quoniam justitia in 
Deo est, cujus natura humano sensui inacecasa es: 
injustitia vero in nobis hominibus , vel etiam la 
unaquaque rationabili creatura habetur ; ex bae w- 
stra injustitia qua nobis nota est, illa que sobit 
velut inaccessa est, et incomprehensibilis , Dei je- 
stitia (95) cognoscitur, et commendatur, et velut et 
contrario contrarium proditur. Notat igitur ap 
stolus Paulus imperitiam (96) corum, qui incoat- 
quentem objieiunt. quaestionem , putantes iniquus 
esse Deum qui iram in hominibus inducat , pro €? 
quod justitia ejus ex nostra justitia commeadetir: 
ignorantes autem non peccatorum nostrorum bese 
ficio, sed ipsius rationis fleri consequentia, ut con- 
traria ex contrariis approbentur. Ideo ergo sic di 
cit Apostolus : « Si autem injustitia nostra Dei j*- 
stitiam commendat , quid dicemus ? Nunquid ini 
quus Deus, qui infert iram? Secundum hominea 
dico. Absit. Alioquin quonodo judicabit Deus nus 
dum ? ? » Non ergojin hoc iniquus approbatur Det , 
si disciplinae ratio (97) contraria ex contrariis 20” 
probat, et ex injustitia justitiam counmeudal : sed 
cum omni consequentia digne meritoque inimica 
est et adversatur (98) injustitize justitia, sicat in 


D 


^ Rom. 1x, 27. ! Rom. ni, 4; Psal. L, 6. * Psal. cxv, 11. 3 Rom. in, 5, 0. 
(92) Al. , « cum in ipso nomine judicii. » prehensibilis Dei justitia, » etc. 
(92) Mss. quidam et editi perperam habent, «isti. » 96) Al. , « injuriam. » 


(95) Nostre. Deest in antea editis. 
(94) Al. , « lta et si. justitiam scire volumus, ne- 
€esse est, » ctc. 


(99) Miu : « nobis vel inaccessa est, vel incom- 


97) Alias, « ratione. » 
98) Editi , « digne merito, quía inimica esl 14 
adversatur, » etc. 


κ. — € 
-- . 
— — 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. ΙΙ. 


926 


b adversa est vita morti, et lux tenebris. Et Α post hiec farere eum. deum tune eum | erit « Deus 


eltur Deus in. quo est justitia, inferre iram 
bes iu quibus habitat injustitia. Istat enim 
Iuraliter adversantur. Et quomodo etiam ος 
0 injustus videbitur Deus, qui adversatur in- 
|? Et idcirco fortassis non dixit Apostolus , 
homines injusti commendamus justitiam 
xd ait: « Si injustitia nostra Dei justitiam 
adat : » uL ostenderet non Deum hoininibus, 
titiam injustitize esse contrariam: induci au- 
minibus irau pro eo quod in semetipsis lo- 
iustitie dederint. Non ergo injustus videbitur 
sl est justitia, cum irascitur adversus inju- 
ο Cui eum non decel esse propitium : sed 
Ίσα hsc etiam in homines, qui se miui- 
ajustitise, cui Deus irascitur, probuerunt. 
enim in ullo potest subsistere injustitia vel 
Mitia : sed sicut justitia effectus est justi 
| operis, qui primo in Deo, tum etiam in his 
(antur eum, invenitur : ita et injustitia ef- 
st justi pravique operis, qui priino in dia- 
m eliam in hisqui eum volunt imitari, de- 
litur. Et ideo digne eis ira memoratur in- 
|mamvis ex injustitia eorum velut ex contra- 
atar Dei claruisse justitia. Poterant namque 
ceperunt in se affectum (1) injusti pravi- 
eris , multo magis justi rectique recipere. 
gitur a Deo ira super omues homines 
licitur. lili enim in quibus ira nou La- 


omnia in omnibus *. » Ad huuc outem sensum 
etiam illud applicari putest, quod in Genesi dicitur: 
« Tempusoninis hominis venit in conspectu meo !* : » 
ut non solum de illo tunc diluvii tempore dictum 
putetur, $ed et de mysterio baptismi ; quemadmo- 
dum dicit apostolus Petres !!, quia sicut tunc ex 
diluvio salvus factus est Noe, ita θἱ nunc. shwili 
forma per baptismum salvi flant credentes. Et. ita 
potest boc quod dicit, « tempus omnis hominis » 
advenisse, intelligi ad salutem, ut per gratiam ba- 
ptisini credentes intelligantur ex hominibus in su- 
periorem ordinem commutandi, cum dies resur- 
rectionis advenerit, ubi sancti quique « erunt sic- 
ut angeli Dei !'*. » l[:&c de eo quod dictum est !*: 
« Nunquid iniquus Deus qui infert iram, » vel « ad- 
versum homines, » ut )u quibusdam exemplaribus 
legi diximus, vel, ut nos habemus, « secundum 
hominem dico. Absit, » prout occurrere nobis po- 
tuit, dicta sint, Quod autem ait ; « Alioquin quo- 
modo judicabit Deus mundum **, » in hoc loco 
« inundum » homines qui in hoc mundo sunt dicit, 
sicut et alibi legimus, « quia omnis mundus in ma- 
ligno positus est !'* ; » quod utique homines qui in 
hoe mundo habitant, in malitia esse positos ostea- 
dit. Post hoc jam videamus quomodo dictum sit : 
« Si enim veritas Dei in meo mendacio abundavit 
in gloriam ipsius. » Mult:e sunt in hoc mundo reli- 
glouum species, imultie philosopliorum sectae, multa 


wm, jam non homines, sed supra ho-( dogmata falsis assertionibus tradita, et argumentis 


$093 appellandi sunt. Et propterea fortassis 
6tolus Paulus de omnibus hominibus pro- 
dicens, quia « eramus natura filii irz, sic- 
eteri *. » Non. enim dixit, « Eramus filii 
ied addidit : « Eramus natura filii ir», sicut 
ri. » Omnes enim homines natura filii irze 
ni, ex eo quod erant dii οἱ filii Excelai, 
10€ bomines appellati sunt. Attende enim 
ius quomodo dicit * ; « Ego dixi : Dii estis, et 
celui ; » οἱ addidit, « omnes vos. » Que 
' omne simul sub hoc titulo humanum  si- 
genus connexum (2). Dewiqve in couse- 
uS dicil : « Vos autein ut. bomines morie- 
» Uude et illud quod scriptum est ? : « Et re- 
t Deus quia fecit hominem super terram ; 
tuit in corde suo, οἱ dixit Deus : Delebo 
m queiu feci a facic Llerrz : » non solum 
liio diluvii dictum puto, sed aliquid ex hoc 
ub mysterio de futuris pridictum : ut eo 
entiatur quod dictum est, « Delebo homi- 
quo et per prophetam dicit Deus : « Ecce 
1190 sicut nubem iniquitates tuas * ; » ut vi- 
lelens euim secundum boc quod lionio est, 
es. n, 5. "Psal. xxxi, 6. 


." f Petr. in, 20, 21. 
e 


Jie mss., Rabanus et Salodianus. C:rteri 
et. » 

a mss., Rabsnus, Silodianus et Merillins, 
i, « vflectum. » 


" Mattb. xxii, 30. 


* ibid. 7. 7 Genes. νι, 6, 7. 
13 [tom i11, 6. 


conscripta mendacibus, quorum auctores falso licet 
sapientie nomine, non tamen exiyus aut contem- 
pte auctoritatis viri habentur : ex quorum praroga- 
tiva falsa pro veris recepta sunt, ut universum pene 
inundum mendacibus erga (5) religionem opinioni- 
bus occuparint, ita ut in errorem inducerentur, si 
dici potest, etiam electi !*. Quia ergo veritas Dei, 
et sapientia ejus, et Verbum ejus advenieus arguit 
ει coufutavit omne mendacium, atque omnes falso- 
rum dogmatum assertiones flde veritatis exsecuil, 
per unumquodque mendacium, quod prius ab ho- 
minibus fuerat assertum, abundavit veritas Dei 
subreptitias verisimilitudines arguendo, et in sin- 
gulis quibusque dogmatibus tradendo simplicem 
fidei veritateir : et hoc modo Apostolus dicit verita- 
tem lei in hominum mendacio abundasse. Verum, 
ut adhuc manifestius flat quod. dicimus, aliqua 
exempli causa proferamus. Erat in bominibus do- 
gua, quod summum bonum pronantiaret esse. vo- 
]up:atem ; in quo οἱ illud consequenter. asseritur, 
non esse Providentiamn, quippe si non ex legibus, 
sed ex volupiate vivenduin : et h»c lanto (4) satis 
ornatoque serinonc, et aigumentis validissimis per 


Α [sai. xLiv, 92. * 1 Cor. xv,928, '* Gen. 
|! jbid. ^5] Juan. v, 19. '* Matth, 


(9) Mss, qnidam liabent : « humanum vcontexu:t 
(al connexuit) genus. » 

(9) AL, « contra, » 

(4) A., « Jato. à 


927 


ORIGENIS 


939 


innumera volumina digeruntar. Sed intuere nunc A intellexerit, non utique dieit illud quod in conse- 


quomodo is qui veritatem Dei defendit, et qui se- 
cundum Christum, qui est Dei veritas et Dei sa- 
pientia !*, philosophus est, docct homines sum- 
ium bonum esse vitam aternam : bane autem esse 
atlernam vilam, ut cognoscant homines unum So- 
lum verum Deum, et Filium ejus Jesum Christum !*: 
el quomodo cum omni fiducia providentiam Dei as- 


serat, quae dicit: « Nonne duo passeres asse το: 


neunt, οἱ unus ex ipsis nom cadit in terram sine 
Patris voluntate !*? » et quia ipse « solem suum 
oriri jubet super bonos et malos, et pluit super ju- 
stos οἱ injus'os ?*, » Per hac autem siugula duin 
illa falsz scienti: dogmata. confutantur, in hiomi- 
num mendacio abundat veritas Dei. Sunt item | alii 
qui dicant tres esse species boni : unam erga aui- 
inam, aliam. erga corpora, lertiam extrinsecus, 
Qua singula cum conducibiliter (3) habeantur, ex 
ipsis summum bonum constare confirmant. [stt 
eiiam Dei providentiam resecantes, usque ad luna: 


eam globum supervenire contendunt : infra vero, 
minime descendere. - 


Sunt item alii qui invis bile et incorporeum nihil 


hoc est ad homines, cam 


dicant esse, sed omnia qux? sunt corporibus assi- 
guant, unde οἱ Patrein omuium Deuni corpus esse 
dixerunt, Verum quia urgebat eos rationis sus 
consequentia, qua constat omne corpus esse corri- 


piibile, ut οἱ etiam Deum corpus esse asserant, sine- 


dubio et corruptibilem fateantur, θά, verterunt 
&iropham verbi, et dixerunt. nature quidem eum 
esse corruptibilis, nec tamen corrumpi, pro eo quod 
non sit aliquid ipso superius, a quo corrumpi pos- 
*it aut solvi. Suot et alia innumera. liominum 
ligmenta dialeciicis argutiis et sophismatum | fraude 
composita. Qu:& cum singula per ecclesiasticos vi- 
vos et divina sapientia eruditos veritas Dei convin- 
cit, et argumeniorum decipulas redarguit, in homi- 
eum mendacio Dei veritas dicitur abundare, et 
non solum abundare, sed abundare ad gloriam 
ejus **. Quod hioc modo intelligendum puto: si do- 
cior Ecclesi: simplices quosque auditores doceat, 
εἰ nondum falsis dogmatibus occupates, atque his 
de singulis quibusque rationem divine veritatis ape- 
riat, in hujuscemodi doctrina Dei veritas videbitur 


abuadarc. Si vero ad eos sermo sit qui ebsistaut D 


veritati, qui δα doctrine. sermonibus contradi- 
cant (0), et contradicentes confutentur et convin- 
cantur, ila ut errorum tenebris derelictis ad lucem 
veritatis accedant ; tunc non solum abundabit veri- 
tas Dei, sed εἰ ad gloriam ejus abundibit, Glorifi- 
catur enim Deus per eum qui de errore mendacii 
ereptus lumen veritatis aspexit. [πο ergo qui ita 


"ICor.1,94.. 18 108η. xvi,5.. '* Matth. x,99. 
** ibil. 9 δη. ** tom. n, 26, 97. 


. (8) AL, « cum docibiliter ; » editi, « si conduei- 
biliter. , 

, (0) Editi, « Si vero ad omnes sermo sit qui ob- 
$istunt...... contradicunt, » etc. 

(4) Alias, « nec blasplicmat ultra eos qui non 


3? Matth, v, 45. 
36 [1 oin, 01, 1, 2. 


quentibus stulta objectione profertur : « Quid adhoc 
et ego tanquam peccator judicor *? ? » sed adtertit 
merito se judicandum, si permaneat in mendacie 
hominum : et qui secundum ea qux supra exposri- 
mus ex Dei veritate convictus errasse se sentit, 2b 
errore conversus Deum verum agnita veritate glo- 
rificat, nec blaspliemat ultra eos qui praedicant (7) 
veritatem, tanquam dicentes : « Faciamus mala εἰ 
veniant bona **, » sciens in hoc verbo justam esse 
blasphemantis damnationem. Observandum quoqae 
est, quod eos qui veritatem pradicant, non tam 
maledici, quod ad homines, sed blasphemari, quoé 
ad Deum pertinet, posuit. 

9. « Quid ergo tenemus amplius (8) * Causati enia 


B sumus Jud:eos et Grecos omnes. sub peccato esse, 


sicut scriptum est : Quia non est justus quisquam, 
non est intelligeus, non est requirens Deum. On* 
nes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, nea 
est qui faciat bonitatem, non est usque ad unum, 
Sepulcrum. patens est guttur eorum, linguis suis 
dolose agebant, venenum aspidum sub labiis corum, 
Quorum os maledictione et amaritudine plenum 
est : veloces pedes eorum ad cffündcndum sangui- 
nem. Contritio el Infelicitas in viis eorum, et viam 
pacis non cognoverunt : non est timor Dei ani 
oculos eorum **, » Przediximus jam quod in bae 
Epistola Paulus, velut atbiter quidam inter eos qui- 
ex cireumcisione crediderunt, et eos qui ex genti 
bus, temperet sermonem semper et libret, nt nune 
hos, nunc illos in quibusdam videatur arguere, el 
rursum singulas partes certa spe promissionis ani- 
mare (9). Quia ergo visus fuerat in superioribus 
dicere, quoniam si przputium justitias legis custo- 
diat, judicabit eum qui in cireumcisione prevari- 
cater est legis ** : rursum ut ecs quos humiliaverat 
allevaret, addidit. « Quid ergo amplius est Judzo! 
aut quz utilitas circumcisionis ? Multum per 0m- 
nem modum. Primo quidem, quia credita sunt illis 
eloquia Dei **. » Post Ίνα, cum his conscquenter 
quasi quzdam. fuisset. prosecutus, addit nanc, & 
dicit : « Quid ergo tenemus amplius ? Causati enis 
sumus Judaeos et Grzecos oinnes sub peccato esset. 
Quod si omnes sub peccato suut, ergo non erit ei 
lionis causa uni adversum alium, cum uterque non 
ex sua justitia, sed ex Dei misericordia veniat ad 
salutem. Probavit ergo Grzcos quidem, id est get 
tiles, esse sul) peccato, cum ait ** : « Dicentes esit 
se esse sapientes, stulti facti sunt : et mutaveruni 
gloriam incorruptibilis Dei in. similitudinem ima- 
ginis corruptibilis hominis, et volucrum, et qus- 


drupedum, et serpentium : propter quod tradidit 
* Rom. p, 7. **jbid. 3 ibid. δ. 


3! ibid, 9. 3 ftom. 1, 22-24. 


predieant. » . 
(8) Quid ergo tenemus amplius? Sic mss. uostri. 
Editi vero, « Quid ergo? Priecellimus cos? Nequa- 


quam. » 


(9) i«liti, « animret, » male. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 1l. 


9050 


ts in reprabum sen-um, » et ieliqua : Ju- A labiis eorum **, » quod οἱ ipsum ex quodam psalmo 


ero, Cum dicit: « Si autem tu Judzus co- 
aris, et requiescis in lege **, » οἱ reliqua. 
addidit 3: « Qui ergo doees alium, teipstum 
ees : qui przdicas ncn furondum, furnris, » 
ef liac ergo dicit, quia « causati sumus Ju- 
| Gtiecos omnes sub peccato esse *!, » Post 
vO, ul ei noris est, de Scripturis sanctis 
BMrware quod dixerat ; simul et doctoribus 
e praebet exemplum, ut ea qux loquuntur 
dium, non propriis prxsumpta sententiis, 
Hnis munila testimoniis proferant. Si enim 
nlus ac talis Apostolus auctoritatem dicto- 
orum sulficere posse non credit, nisi doceat 
y et Prophetis scripta esse qu: dicit, 
usgis uos minimi hoc observare debemus, 
BOslras cum docemus, sed sancti Spiritus 
ias proferauis ?* illud etiam necessario du- 
idmenendum, quod in nonnullis Latinorum 
subsequuntur testimonia in tertio decimo 
| Consequenter ex. integro posila inveniun- 
| Grseeis atem. pene omnibus nonu amplius 
mo tertio psshino, quam usque ad illum versi- 
οἱ (£0) scriptum est : « Non est qui faciat 
; Won est usque ad unum. » Sed et quod dixit 
lus : « Sicut scriptum est : Quia non est 
geisquam : non est iutellgens, non est requi- 
05 Deum, » non eisdem sermonibus inve- 
R peakno, sed alii permutantur, alii assu. 


r, Mii relinquantur. Quod ab studiosis qui- C 


ial ebservetur diligentius, puto dari in hoc 
[itam auctoritatem, ut cum Scriptura testi« 
 Wtendunm fuerit, sensum magis ex ea, quam 
fapiomus, Hoc euim οἱ in Evangeliis factum 
ster invenies. Ín tertio decimo igitur psalmo 
iptum est: « Dominus de cado respexit su- 
o8 hominun, ut viderel οἱ est. intelligens , 
mirens Deum. » Sed in quinquagesimo se- 
psalmo ita dicit : « Deus de c«lo respexit 
Mios bominum, ut videret si est intelligens, 
juirens Deum. » E videtur idem servari sen- 
MB in eo quod Apostolus posuiL: « Non est 
8685, non est requirens Deum ??.» Et quod di- 
Nen est justus quisquam 23,0 puto «quod. ex 
spserit qood scriptum est **: « Non est qui 
bonitatem, non est usque ad unum (11): » in 
lam si sermo converti videtur, sensus tamen 
femque servatur. Quod vero in. consequen- 
Gicitur: « Sepulcrum patens est gu'tur eo- 
iaguis suis dolose agebant **,»in quinto (12) 
| reperies. Post lioc : « Venenum aspidum sub 


μη. 2,17. ?* ibid. 21. 2 Rom. in, 9. 
; Psal. v, 11. ?* ibid. et psal, cxxxis, 4. 
v. vi, 18. 2 Rom. iti, 16; Isai. μις. 1, 8. 


*3 [tom. vii, 9. 


Ubi. lu editis omititur. 

Editi,« non est usque ad uBum qui faciat. » 
Al., « secundo. » 

ΜΗ, « relinquamus quidem loc ipsum.» 
Al., « liz mat (el. affirnat) quo. » 


** Philip. 1t, 9. 


33 Rom. ii, 11. 
9 Hom. 5t, 14; νο. ix, 7. 
9 P.3l, xx vv, 2; Item. ii, 17. 
5 lom. vin, 9. 


assumptuni, immutatis, ut supra diximus, sermuni- 
bus, puto. Quod autem «cquitur: « Quorum 60s ma- 
ledietione, el amaritudine plenum est **, » ex nono 
psalmo videtur acceptam. Tum deinde : « Veloces 
pedes eorum ad effundendum sanguinem, ». vel in 
Isaia invenies, vel in Proverbiis *. Sed et, « Con- 
tritio et infelicitas in viis eorum, et vi:m pacis i100 
cognoverunt **, » nun quidem ad integrum recor- 
dor ubi scriptum sit : suspicor tamen in uno pro- 
plietarum inveniri posse. In Psalmis autem scriptum 
est * : « Non est timor Dei ante oculos. eorum. » 
lec autem omnia. testimonia. videtur congregere 
voluisse ob hoe, ut ostenderet, quia quod causatur 
« Jud:cos et Graecos omnes. sub. peccato esse *t, » 
non lam suam, quam sancte Scripturo sententiam 
pronuntiat, δε) requiramus quid est hoc Ipsum (13) 
sub pecento esse : sineexceptione enim sermo cjus 
omnes, Sive Judei sint, sive gentiles, videtur lu- 
volvere. Sed occurrit nobis alia ipsius sententia, 
qua dicit: « Ubi autem non est lex, nec pravari- 
catio **, » Apud Judzeos quidem legem Moysi esse 
manifestum est : apud gentiles vero legem nature 
esse confirmat (14), qui testimonio conscientia 
orguat deliuquentein. Ubi ergo quxrimus hominem 
in quo non sit lex, et qui per hoc non videatur esso 
in prevarica' ione peccati, quia et ipse Paulus do 
semetipse dicit: « Ego sutem vivebam sine lege 
aliquando *9?» Quando Paulus sine lege vixit, qui 
rursum de semetipso dicit : « Cireumelsus octava 
die (15) Hebrzus ex flebreis **? » Quomodo ergo 
verum erit eum aliquando sIne lege vixisse, qui oc- 
tava die (16) nativitatis sux signum  circuinelslonis 
ex lege suscepit? Unde constat tunc fleri lhomineri 
sub lege, quando ad id. zetotis venerit, ut. el'geie 
possit, et disceruere quid sit lex : nec prius legs 
illius extrinsecus jugum suscipere, quam Interna, 
et naturalis legis habere incipiat (17) firmitatem. 
Denique {η eo loco ubi dixit: « Ego autem vivebam 
sine lege aliquando, » addidit: « Sed ubi venit 
mandatum, peccatum revixit **. » In quo hoc qui- 
dem ostendit, quia in pucritia prius quam discre- 
tionem quis habeat boni et mali, sine lege esse di- 
citur; cum etiam sí peccat, quia lex in eo non est, 


D peccatum ci non. imputstur **, Com. vero discre- 


tionem boni malique acceperit, venisse ei dicitnr 
lex, et dedisse maadata. Ubi autem inest vis man- 
dati, hoc est, conscientia fedargeens, peecatum, 
quod prius in eo mortuum erat, dicitur revixisse, 
Ex hoc ergo jam tempore *í quis subdat 6 leg: 
Movsi, ut eam secundam litieram observet, efficitur 


33 ibid. 10, ** Psal. xw, 2. ** Πο, 
35 [ο η, 15; deat, 1, 
0. 9. ** Που. 
*5 [toin, v, 132. 


(15, Sic mss, fere omues. Quidam vero eum edíi- 
lis, « circumcisionem accepi octavi diei, » εἰς. 

(16) Die. Deest in antea ediítis. 

(17) AL, « inciperet. » 


051 


ORIGENIS 


sa 


in manifesto Judieus *', Si vero secundum spiritum A niam tu scelera mulia committis, et talia sunt que 


eam sequatur, efficitur in occulto Jud:eus. Πας pro 
eo quod dictum est: « Causati enim sunius Judzos οἱ 
Grzcos omnes sub peccato esse *5. » Scilicet « om- 
nes » intelligatur de illis dictum, quos vel naturali 
vel scripta lege ne peccent constat edoceri. Nam et 
de gentibus sub peccato factis eodem modo intelli- 
gimus quo supra diximus: cum caperint naturali- 
ter qua» legis sunt facere **, et ipsi sibi esse lex, tum 
redarguuntur a conscientia in his qux conira le- 
gem facere videntur. Propter quod et consequemer 
mihi videntur vere sensisse hi, qui legem naturz 
legem Dei dicunt, legem autem Moysi legem scri- 
ptam appellant (18). Si ergo Paulus de lege scripta, 
hoc est de lege Moysi, diceret : « Peccatum autem 
non imputatur, cum lex non est **, » videbitur nec 
Cain reputatum. esse peccatum (19), nec illis qui 
diluvio perierunt, nec illis quos in Sodomis ignis 
absumpsit. Sed quoniam videmus illia non solum 
repulata esse peccata, sed et ultionem in eos datam, 
ostenditur ex his de naturali lege Paulum dicere, 
qu:e, excepta prima zate pueritiz?, in omnibns ho- 
minibus inest: et per hoc rectissime dicit : « Cau- 
satj enim sumus Judi:os et Graecos omnes sub pec- 
cato esse. » 596 Uude non mihi videtur quidam 
(20) ex sapientibus contra rationem definisse, quod 
in omni mortalium genere, cum ad id ztatis ven- 
tum fuerit ubi discretionem recti pravique ingressu 
naturalis legis quis excipiat, primo omnium mali- 
tíam suscitari, post hzc jam eruditionibus, institu- 
tis, monitis paulatim eam depelli, et ad virtutem 
transiri, Consona namque his etiam Paulus mihi 
sensisse videtur in eo quod dicit: « Sed ubi venit 
niandatim, peccatum revixit. » Sed et Salvatorcum 
dicit in Evangeliis: « Nisi venissem, et locutus eis 
fuissem, peccatum non haberent : nunc autem ex- 
eusalionem non habent dc peccato suo *!, » videbi- 
tur secundum hanc dixisse rationem, quod virtute 
ea qua replere (21) dicitur mundum, ad unumquein- 
que hominem veniat, et loquatur in corde ejus, ac 
boni malique judicium doceat. Idco ergo Paulus 
scriptum csse dicit : « Quia non est justus quisquam ; 
non est intelligens, non est requirens Deum : om- 
nes declinaverunt, simul inutiles (acti sunt **; » sic- 
ut et alibi Propheta dicit : « Quia non justificabi- 
tur ín conspectu tio omnis vivens **,» Quod fortas- 
sis contrarium videatur aliis Scripturis, que non- 
nullis testimonium perbibent quasi justis ; in tantum 
ul etiam ad Jerusalem de Sodomis dicatur, quia 
« justificata est Sodoma ex te "*. » Sed intuere di- 
ligentius cautelam Scriptura divine, quomodo non 
dixit : « Justiflcata est Sodoma ; » sed ait (23) : Quo- 


" Rom. n, 25. ** tom. 11, 9. Rom. i, 44. 
Psal. xii, 4-5. 9? Psal, cxi, 2. 
3* foin, i, 10. 9? Psal. cxpn, 9. 


(18) Sic recie ms. unus, Editi vero et c:zeteri mss. 
nostri babent, « legem autem. scriptam positione 
(11. positionis, al. positam) legem esse appellant. » 

(19) Editi, « non imputabatur, cum lex non cssc 
videbatur, nec Cain reputatum essel peccatum.» 


B 


** Ezech. xvi, 51, 523. 


agis, ut omnes supergrediaris in magnitudine pec- 
catorum, ad comparationeni scelerum tuorum jim 
Sodoma justificata est. Et hic ergo quod dirit: 
« Non justificabitur in conspectu tuo omnis viven, 
non hoc sentiri voluit quod non justificabitur omn 
vivens, sed « in conspectu tuo,» hoc est Dei, v 
justiticabitur. Quantumvis enim quis justus, quas 
Lumvis sanctus sit, non. solum inter homines, se 
et in supernis atque eminentioribus creaturis, a 
comparationem Dei certum est eum justiflcari oe 
posse. Denique οἱ in Apocalypsi Joannis 55, ubi li- 
ber signatus offertur in conspectu vetusti dierum, 
et quaritur ex omni tribu, lingua, et populis, qui 
eum possit aperire, nullus inventus est nisi solus 
Agnus de tribu Juda, qui justificatus est in cos- 
spectu Dei : et ipse solus librum meruit aperire, 
qui solus ipse est « qui aperit, et nemo clauiit; 
claudit et nemo aperit **, » Solus ergo Salraier 
noster Dominus Jesus Christus justificatur in con- 
spectu Patris, quia « quzcunque facit Pater, bat 
et Filius facit similiter *.» Omnis autem crestvia 
ex comparatione inferiorum justif&ieatur. Ut si, verbi 
causa, dicamus : ad comparationem reliqui pegeli 
justa fuit Maria soror Moysi : el rursum ad compe 
rationem Mariz justus erat Aaron: et iterum οἱ 
comparationem Aaron, justus erat Moyses. Beam 
tamen est qui ex comparatione meliorum justes a» 
pellatur, et non ex comparatione pessimorum, sicel 
Sodoma, qui ex comparatione Jerusalem justi 


C cata memoratur. Unde et ego vereor ne er nobi 


qui videmur essc in Ecclesia Dei et legi ejus ope 
ram dare, ac przceptis evangelicis deservire, in 
veniantur aliqui infidelium justificandi. Ut verbi 
causa dicam, si nos libidini eb impudicitie servis 
mus, et gentilis quí alienus est a fide Christi, custe- 
diat castitatem, ille gentilis justificatur ex mobi 
Similiter e& si nos avaritia, rapacitate, superbi, 
εἰ czteris hujusmodi maiis involvamur, abstinest 
autem ab his omnibus gentilis, et hi qui legem Dei 
nesciunt, illi justificabuntur ex nobis, et nos er? 
lorum comparatione damnabimur. Quin potios epe 
ram demus, ut sicut fide pracedimus gentes, iii 
aclibus et operibus przcellamus, ne mala aedi 
fiant aliena bona, et illorum temperantia nosiri" 
redarguat intemperantiam. Potest adhuc ei 3l 
modo explanari quod dixit: « Non est justus qt» 
quam **; » vel quod ait: « Non justiücabitur i? 
conspectu tuo omnis vivens "^; » quia donec quis 
vivit in corpore, justificari non potest nec pronu" 
tiari justus, sed cum exierit de corpore, et de vil 
hujus agone discesserit, sicut et Scriptura dici: 


9 Rom. v, 15. ?! Joan. xv. 92. ** Rom. ui, 10-12; 
53 Apoc. v. "* Apoc. i, 7. "' Joan. v, 13. 


(90) Alias, « videtur quemdam ; » al., « videntut 
quidam. » 

(31) Al., « quod virtus ca qua replerc, : etc. 

(32) Editi, « ut, » male. 


953 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. ΠΙ. 


934 


« Ne beatificaveris hominem ante mor em, quia A ὧδι servus, scd servus bonus et fidelis vocabitur. 


nescis qux erunt ejus novissima *5; » et iterum di- 
€it Ecclesiastes *! : « Et laudavi homines defauctos 
qui jam mortui suut, magis quam vivos qui adhuc 
vivunt: sed melior super utrosque qui nondum na- 
tus est. » Habes adhuc et aliain Scripture senten- 
iiam quz dicit, quia quicunque minimus est in re- 
goo Dei, major sit eo qui in corpore est, etiamsi 
Joannes ille sit, quo major inter natos mulierum 
hon fuit **. « Non est » ergo « justus quisquam, » 
Σι addidit: « Non est. intelligens **. » Et revera 
«um Apostolus ipse ex porte se dicat agnoscere, et 
ex parte intelligere **, quis erit qui dicatur intel- 
ligeus ? Quantumcuinque enim quis. intellexerit, in 
apeculo et in anigmate videbitur intelligere **:quia 


Et fterum pr;eceptum est, ut hi qui Evangelium au- 
nuntiant, de Evangelio vivant 12, Paulus tamen di- 
cit, quia « nullo horum usus suu ; » οἱ ideo nou 
inutilis erat servus, sed fidelis et prudens. « Omnes» 
ergo «declinaverunt, simul inutiles facti sunt. » 
Quibus addidit : « Non est qui faciat bonitatem, nen 
est usque ad unum"*, » Gravis sententia, εἰ quie 
difficile astrui possit. Quomodo enim videtur fleri 
posse, nullum omnino, nullum usque ad unum, vil 
in Judais, vel in Grzcis inveniri potuisse qui face- 
ret bonitatem ? Siccine credimus (26) quod nullus 
fuerit qui vel hospitem aliquando receperit, vel esn- 
rienti panem dederit, vel nudum texerit, vel iuno- 
centem de manibus potentis eripuerit, vel tale 


post depositionem terreni corporis refertur (25) fa- B aliquid boni operis egerit? Non mihi videtur tam 


«ie ad faciem intelligere : nunc vero, ut ait Scri- 
ptura ** : « Corruptibile corpus aggravat animam, et 
demergit terrena habitatio sensum multa cogitau- 
4em.» Uude fit ut non sit « intelligens » quis, 
.nee « requirens Deum *', » Dum enim corporis sol- 
Jieitudinibus occiupamur, et qua hominum suut 
quaerimus **, Deum quaerere, vel quz Dei suut co- 
gitare non possuinus, 
5. «Omnes decliuaverunt,simul inutiles facti sunt**. » 
B0 Mihi videtur quod non dicitur declinasse, nisi 
49 qui aliquando iu via recta stetit. Unde apparet 
primum illud naturz rationabilis opus, quod a Deo 
factum est, fuisse rectum, οἱ in via recta Creatoris 
ipsius munere collocatum. Sed quia ab hac ad lie- 
vam (24) peccati iter detorsit, merito nunc dicitur 
decliuasse, sicut exemplo est (25) primus liomo 
Adam, qui de paradisi vía recta malesuadi fraude 
serpentis ad pravas οἱ tortuosas mortalis vite se- 
mitas declinavit. Consequenter ergo omnes qui ex 
.Apsius successione in hunc mundum veniunt, decli- 
Baverunl, et simul cum ipso inutiles facti sunt. 
Propter hoc puto et Dominum in Evangeliis dare 
maudatuin, ut cum oninia precepta fecerimus, me- 
minerinius tamen quid simus, et. dicamus : « Servi 
inutiles sumus : quod debuimus facere, fecimus 19.) 
Donec enim quis hoc facit tantum quod debet, íd 
est, ea qua preceplia sunt, inutilis servus est. Si 
autem addas aliquid- preceptis, tunc non jam iu- 


incredibilem sermonem voluisse asserere Paulus 
apostolus : sed hoc modo intelligeudum puto ; quod 
neget quemquam fecisse bonitatem. Verbi gratia, 
velut si quis fundamenta jaciat domus, et unum aut 
duos parieles exstruat, aliquid eliam materia cou- 
vehat, nunquid dicetur fecisse domum, quamvis 
operatus videalur in domo? Sed ille dicetur do- 
mum fecisse, qui totius adificii ad perfectum sin- 
gula queque membra perduxerit. [ta arbitror et 
hic Apostolum dicere neminem fecisse bonitaten, 
hoc est, a nullo eam ad perfectum et ad integrum 
consummataim. Si autem. requirainus quis. sit vere 
bonus, et qui perfectam fecerit bonitatem, illum 
inveniemus solum qui dicit : « Ego sum pastor bo- 
nus;» et iterum: « Pastor bonus animam suam 
ponit pro ovibus suis '*, » Post hzc de quinto, ut 
supra diximus, psalmo sumens (97), dicit : « Sc- 
pulcrum patens est guttur eorum. » Diversa in 
his, ut inihi. videtur, humani generis peccata de- 
scribit. Omue sepulcrum immunditiam defuncti ca- 
daveris contegit ; unde et Dominus dicebat in Évan- 
gelio de Scribis et Plhariszis, quod essent sepul- 
era dealbata, « quz foris quidem speciosa videntur 
hoininibus, intus autem pleua sunt omni immundi- 
tia ?*, » Videtur autem Paulus loc in loco majus 
aliquid in istis, de quibus sermo est, ostendere cri- 
minis, cum eos sepulcrum non tectum, neque co- 
opertum, sed « patens » appellat, Clausa enim se- 


utilis servus eris, sed dicetur ad te : « Euge, serve p pulcra dicuntur, quos aliquantulum pudor cubibet 


bone, εἰ fidelis **. » Quid au:em sit quod adda:ur 
praeceptis, et supra dcbitum fiat, Paulus apostolus 
dicit : « De virginibus autem praceptum Doinini non 
habeo : consilium autem do, tanquam misericordiain 
consecutus a Dumino ?*, » lloc. opus super przce- 
ptum est. Qui ergo completis praeceptis addiderit 
etiam hoc, ut virginitatem custodiat, non jam inu- 


** Eccli. xi, 30. *! Eccle. 1v, 2, 3. 
* Sap. ix, 15. *' Rom. i, 11. 
xxv, 91. "*I Cor. vi, 20. "? IL Cor. ix, 14, 15. 

(25) Al., « revelab'tur, » al., « merebitur, »al., 
4 revertetur. » 

(24) AL, « Eevum. » 

(25) Al., « exemplum est. » 


* Matth, xi1,11. 
** I Cor. vii, a2, iS. 
om. in, 13. 


palam delinquere, et proferre ad publicum crimina 
8ua. Patens vero sepulcruin dieuntur bi qui immuie 
diias suas et impuritates in propatulo habent : 
quibus assiduitas et usus scelerum, quod est in ma- 
lis ultimum, etiani conunissorum verecundiam aus- 
tulit : ut jam non aperiant os suum , et proferaul 
verbum Dei, verbum vivum ; sed (28) aperiant αι” 


*$ ftom, in, 10, 141. ** E Cor. xi, 9. 5 ibid. 12, 
"9 Rom. 110,12. "* Luc. xvii, 10. "? Matth, 
15 Joan, x, 11. "* Maul. xxu, 27. 


1) ΑΙ., « Si in eis credimus. » 
27) Sumens. Deest in. antea editis, 
(28) Al., « verbum Dei vivum; sed, » eic. 


955 


ΟΙΙσΕΝΙ5Ρ *:6 


tur suum, et proferant verltim mortuum, verbum A cite, et nolite maledicete ; » et alibi ** : « Ne qu 


diaboli, non de corde, sed de sepulcro. Si quando 
ergo videris heminem lascivo ore impudica verba 
jactantem, aut. tumido et furibundo contumelias εἰ 
maledicta proferentem, nou dubites de lioc dicere, 
qu'à « sepulerum patens est guttur ». cjus. « Be 
abundantia enim cordis os loquitur ". » Ad hzc ad- 
ditur : « Linguis suis dolose agebant. » Dolus est, 
cum aliud quis lingua loquitur, et aliud volutat in 
corde. Quod crimen nescio δὶ vel justos quosque 
et electos relinquat iminunes; sed puto. quod alius 
plus, alius autem minus, nemo tanen sit ab hoc ad 
perfectum | purus, nisi ille solus de quo scriptum 
est : « Qui peccatum non fecit, nec dolus inventus 
est in oro ejus "*. » Nam et si inveniatur quis dill- 
gens el cautus, potest fortassis in gravioribus se 
observare : quem autem invenias, qui in hac vel 
pra verecundia, vel prz? negligentia non incurrat? 
Interdum et per oblivionem omittuntur quas cu- 
randa fuerant, et πο appareal culpa, excusantur 
aliter quam (29) gesta sunt. Unde et Petrus, sciens 
istas esse diversitates doli, 08 in Epistola sua 
sciibit dicens : « Deponentes ergo omnem dolum, 
el simulationem, et invidiam, οἱ obtrectationem, 
quasi modo geniti infantes, rationabiles, et sine 
delo, lac concupiscite, utin eo crescatis in salu- 
te:n ??, 

À. « Veneuum  aspidum sub labiis eorum $5. » 
Morsus serpentis veneno corpus (00) interimit : 
morsus verbi venenati fraude animam necat. Potest 
accidi hoc ct de his qui calámniarum commentis 
cireemveniunt honiues : potest et. de his, qui per 
Lsreticam doctrinam veneno diaboli iufectam, ani- 
mas decipiunt simplicium. « Quorum os malctii- 
ctione, eL amaritudine plenum est**, » De veneno 
quidem aspidum non dixit plena esse labia. In illo 
enim vitio plures fortassis inveniantur, non tamen 
plures qui plene, et ad integruin veneni illius virus 
exerant (51). Maledictione autem οἱ amaritudine 
repleri os, valde multorum est. Quis enim ita emen- 
dati oris est (32), quem non malediceudi consue- 
tudo sollicitet, non dicam adversum eos qui male- 
dictione digni sunt, sed adversum eos quos Domi- 
nus non. maledixit, id est, justos et innocentes τὶς 
ros ? Promptum hoc et proclive vitium est fragilita- 
tis liumau:x erga subjectos przcipue et inferiores : 
jta ut jam appellationem hanc non maledictionem 
putent, Et ideo plenum esse os corum, et tanquam 
de pleno oris vasculo indesinenter dicitur fluere 
maledictio. Huic tamen et amaritudo conjungitur, 
quia ex iracundis felle depromitur. Per iracundiam 
enim 3c furorem ad maledicendum lingua compel- 
liinr. Et ideo dicit idem Apos!olus ** : « Benedi- 


" Matth, xii, 54. "^L Peir. 9, 9. 79. ibid. 
55 Hebr. xi, 15... ** Rom. iu, 15. *? ibid. 9. 
Jerem. u, 20: v, 5. *? Psal. xrvin, 45, 91. 
** Rom. i1, 18. 35 Psal, xin, 5. 

(29) Al., « qux.» 

(30) Al., « Mursu serpentis venenum corpus, » etc. 

(91) Al, e exezceant. o 


1. 9. 
56 ps3]. Lxxiit, 2. 
*?! Roin. m, 11. 


radix amaritudinis sursum germinans impetliat, » 
Additur in consequentibus ** : « Veloces pedes eorum 
ad effundenduin sanguinem. » Quod tamen crimen 
non fortassis pluribus aptari posse videbitur eorum 
de quibus dixit : « Causati enim sumus Judzos et 
Grxcos omnes sub peccato esse $5; » misi forte ita 
invelligamus, quia non corporaliter tantum sanguis 
effunditur eorum quorum corpora trucidantur, sel 
el lii qui quolibet scandalo animam a Deo separant, 
viri sanguinum nomiuantur. Sicut euim homicid 
dicitur ille qui corpus ab anima separat, per quam 
vivificatur : ita multo etiam verius ille homicida 
dicendus est, qui animam a vera vita separat, qua 
(53) est Deus. Pedes autem hoc in loco illos intel. 


B lige de quibus dicit Propheta : « Mei autem pene 


moti sunt pedes **; » hoc est, consilium quo agimus 
iter vit:e. 

5. «Contritio, et infelicitas in viis eorum : et visam 
pacis non cognoverunt . » Conuitionem hic dicit, 
non illam qua spiritus peccatis contribulatur pro 
poenitentia, unde dicitur ín Psalmis ** : « Cor con- 
tritum et humiliatum Deus uon spernit : » sed il- 
lam dicit contritionem qua peccatores dicuntar 
conterere jugum Domini et projicere a cervicibus 
suis 55. Similiter et « infelicitas, » vel, sicut alibi 
legitur, « miseria » accipienda est, qua wiser cffe- 
ctus est lhionio et. infelix, qui « cum in honore esset, 
non intellexit, » sed « comparatus est jumentis insi- 


C pientibus, et similis factus est cis **. Et viam pael; 


non cognoverunt ?!, » Pax nostra Christus est. Via 
ergo pacis, via Christi est. Sed et si accipiamus 
quod peccatores dum vitiorum bellis semper urgen- 
lur, viam pacis ignorant, recte intelligimus. Dicit 
enim propheta ad Dominum : « Pax. multa diligen- 
tibus nomen tuum, et non est illis scandalum **.» 
Sed et ille populus qui de Egypto eductus est, per 
viam pacis incessit, u( ad terram repromissiouis 
veniret, et habitaret ín Jerusalem, qua interpreta 
tur visio pacis, sicut et Propheta dicil : « Factei 
est im pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion **.» 
Plenius aufem viam pacis agnoscit qui ad ccelestis 
Jerusalem habitaculum tendit, ut ad sanetam εή- 
tatem Dei viventis ascendat. Post bix»ec additur: « Noi 


D est tiinor Dei anie. oculos eorum **. » Si quis sit 


qui semper de timore Dei cogitet, quid ei placet 
requirat, quidve displiceat,huic timor Dei esse ant 
oculos dicitur. Sed peritus debet esse, et ex let 
Domiui diligenter eruditus **, ne forte illic umet 
timore, ubi necessarius non crit timor. Ponendus 
esl ergo semper timor Dei ante oculos : non islt5 
oculos carnis (neque euim visibile aliquid, aut οἱ: 
poreum quaeritur), sed ante oculos meutis (31); Qu 


50 Rom. m, 16. δὲ ibid. 14. ** Rom. xi, f* 
*' Rom. 01, 16, 17. 9 Psal. c, 109. 
?* Psal. cxvini, 1605. *? Psal. i159 


(52) Al., « emendatioris est vite. » 
n Editi, « qui. » 
(34) Alias, « sed dicitur de oculis mentis. ? 


921 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IIl. 


^38 


bus timoris Dei et intellectus et doctrina perspici- A Moysi intelligere, que illis sine dubio solis loquitur, | 


ur, per quam, sicut superius diximus, intelligatur 
quid timendum sit, sut quid noun sit timendum. Qui 
Deum timet, potestates szculi non timet. Et quid 
dico de potestatibus szeculi? Nec illos principatus, 
et potestates, et mundi hujus rectores, neque spiri- 
talia nequitie in coelestibus timet **. Et ut ipsius 
hoc (35) Pauli auctoritate firmemus, audi quomodo 
dicit de humanis potestatibus: « Vis, inquit, non 
limere potestatem ? Fac quod honum est, et habebis 
laudem ex ea *'. » Et Propheta dicit : « Dominus 
mibi adjutor est, non timebo quid faciat mihi ho- 
mo **. ; De adversis vero potestatibus spirituum 
idem Propheta sensisse mihi videtur, ubi dicit : 
« Multi qui debellant me de excelso, per diem time- 
bunt **; » et iterum : « Si consistant adversum me 
castra, non timebit cor meum '.» Opus ergo grande 
est eL magnificum semper habere ante oculos cordis 
509 timorem Dei: illum timorem, qui replevit vir- 
gam qua surrerit de radice Jesse, et florem qui 
de radice ejus surrexit : de quo dixerat : « Et 
replebit eum spiritus timoris Domini *. » [n tantum 
autem perfectum reddit bominem Dei timor, ut 
nibil ei desit, ut Propheta dicit (36), quia « nihil 
deest timentibus eum *, ». Hxc, prout potuimus, 
singulis quibusque quz a Paulo assumpta fuerant 
aptavinus, quomodo convenire viderentur his de 
quibus dicit : « Causati. enim sumus Judzos et 
Graecos omnes sab peccato esse *. » Qu:e tamen ita 


puto debere intelligi, non ut in singulis hominibus C 


omnia hzc fuisse arguantur, sed aliud in alio (31), 
et aliud in alio, ila tamen ut in omnibus impleretur 
universitas ista vitiorum. | 
6. « Scimus autem, quoniam quecunque lex 
loquitur, his qui in lege sunt loquitur, ut omne os 
obstruaiur el subditus fiat omnis mundus Deo. 
Propterea (58) ex operibus legis non justiflcabitur" 
omnis caro in conspectu Dei (59). Per legem enim 
agnitio peccati *.» Przfati sumus in principiis (40) 
Apostolum in hac Epistola de pluribus legibus 
vactaturum, quarum discretio οἱ distinctio nisi 
per loca singula habeatur, confundere poterit sen- 
sum legentis. lgitur etiam in przsenti loco quod 
dicit : « Scimus autem, quoniam quicunque lex 
loquitur, liis qui in lege sunt loquitur, » diligentius 
requirere debemus quz sit lex qux loquatur ad eos 
qui in lege sunt, et per hoc quod ad eos loquitur 
Omni eos excusatione denudet , ne peccatoruni stto- 
Fum possint invenire perfugia : hoc enim est quod 
dicit : « Ut omne os obstruatur, et subditus flat 
Omnis mundus Deo.» Quod si velimus de lege 


57 Rom. ri, 5. 
* Rom. m, 9. * ibid. 19, 0. 
! Psal. L, 6. 


ο Ephes. vt, 19. 
* Psal. xxxii, 10. 
* Row. in, 19. ο Rom. vii, 9. 


(5*) Hoc. In editis omittitur. 

(56) Al., «ut cui nihil desit; ut Propheta dicat. » 
(37) Et aliud in alio. [ου omittuntur in editis. 
(38) Propterea. Sic mss. Editi , « quia. » 

(59) AL, « coram Deo. » 


Parnot. Gn. XIV. 


** Psal. cxvit, 6. 


quos ex matris utero circumciderit et docuerit, 
quomodo consequens videbitur quod per hanc 
legem, qu: unam tantummodo institutis suis con- 


tingit gentem, omne os obstruatur, et omnis per: 


eam mundus Deo teneatur obnoxius? Quid enim 
commune ad hanc legem gentes omnes, quid totus 


hahere mundus credendus est ? Quomodo autem et: 


agnitio peccati per legem Moysi fieri dicitur, cum 
inveniantur plurimi et ante eam agnovisse pecca- 
tum suum? Cain denique cum peccasset ἵνα ail : 
« Majus est peccatum meum, quam ut reimnittatue 9.» 
(41) Sed et patriarchaze cum ad:Joseph descendissent 
in Egyptum, et simulata ab 60 confutatione urge- 
rentur, ita ad alterutrum dicunt : « In peccatis sumus 
pro fratre nostro, quia despeximus tribulationem 
ejus anims cum rogarel nos, et non exaudivimus 
eum : propter hoc venit super nos tribulatio hzc Του 
Sed et Job, quem ante legem fuisse constat, ita 
dicit : « Quod et si peccavi invitus, si occultavi pec- 
catum meum, aut confusus sum multitudine populi, 
quominus annuntiarem delictum meum *.» Qui 
omnes evidenter docentur agnovisse peccatuin 
suum, Ex his ergo colligitur Paulum apostolum 
non de lege Moysi hzc dicere, « Quia lex his qai in 
lege sunt loquitur *,» sed de naturali lege qu» 
scripta cst in cordibus hominom. lic ergo lex 
quaecunque dicit, his qui in lege sunt dicit. In lege 
autein sunt hi qui id zetatis agunt, quo discretionem 
boni malique jam capiant. Sine lege vero illi sunt 
quibus nondum hujusmodi discretionis sensus adve- 
nil, secundum quod et Paulus dicit : « Ego autem 
vivebam sine lege aliquando !:*. » Secundum hauc 
ergo legem naturalem consequenter Apostolus 
dixisse videbitur (42) omne os obstruendum, ct 
omnem mundum obuoxium Dei judicio futurum. 
llujus enim legis qux» naturaliter hominibus incst, 
nullus est expers, neque Jud:xorum , neque genti- 
lium : et ideo consequenter dictum videtur etiam 
illud, quod justificetur Deus in verbis suis, et vin- 
cat cum judicatur !*. Ut verbi causa dicamus : si 
requiratur quid Deus homini contulerit, et quid 
homo ex his qu:? a Deo accepit operatus sit, judi- 
cari cum hominibus Deus videbitur : et invenietur 


D quidem Deus dedisse homini omnes affectus, om- 


uesque motus quibus ad virtutem nili possit οἱ pra- 
gredi : insuper etiam vim rationis inseruisse , qua 
agnosceret quid deberet agere, quid cavere. llc 
ergo invenitur Deus communiter omnibus honiui- 
bus przestitisse. Sed si liis acceptis liomo neglexerit 
iter virtutis incedere, cui ex Deo nihil defuit, 


* [55i, xt, 1, 3, 
* Job xxxi, 53, 


* Psal, xxvi, 0. 
! Gen. xL, 21, 


0 Psal. Lv, 9. 
* Gen. iv, 13. 


(40) Vide Profationem Origenis. 

(41) Sic mss. fere omnes. Quidam eum eitis, 
« remitti possit. » 

(42) AL, « videbatur. » 


EX) 


Ue 


929 


ORIGENIS 


94 


«venitur ipse defuisse iis quie a Deo data sunt sibi. A mundum ita terrenus hic debere intelligi locus, ut 


Merito ergo dicitur in tali judicio Deus vincere et 
justificari in verbissuis. Hac ergo lex maturalis 
loquitur omnibus qui in lege sun! : ex cujus pre- 
ceptis soli mihi immunes fleri videntur infantes, 
quibus nondum inest pravi rectique judicium. Sed 
his οἱ etiam illi sociandi àiut qui quacunque ex 
causa impotes sunt (45) mentis, videto. Excepus 
vero his nullus hominum mihi effugere videtur 
hanc legem. Considerandum -est autein. ne forte 
non solum homines, sed et angelos, et omhem, 
quzcunuque illa est, rationabilem creaturam lex 
ista constringat. Si enim recte a sapientibus defini- 
Lum est, legein esse qu:ze (44) dictel quod agi debeat, 
et quod agi non debeat vetet, quomodo non hujusmodi 


lex etiam supernis et. ecelestibus ordinibus inserta B 


videbitur; quibus utique et observandi quiddam, 
510 et quiddam cavendi disciplina est ? Et. nisi 
hac lege tenerentur, uunquaim de eis diceret Scri- 
ptura divina : « Angelos quoque, qui non servave- 
runt principatum suum, sed dereliquerunt proprium 
domicilium , Deus ad judicium magni diei :eternis 
vinculis in tartaro (45) consirictos sub caligine 
reservavit !*. » Unde constat inesse eis legem; 
qua non observata passi sunt hac quae superius 
Scriptura testata est. Sed et Paulus cum dicit : 
« An (46) nescitis quia angelos Judicabimus '*?» 
quid aliud nisi sub lege sciLesse positos eus quos 
pronuntiat ad judicium deducendos? Sed si quis 
nobis occurrat ex eo quod supra diximus Deum 
esse cum liominibus judicandum, quasi etiam ipsum 
dicere videainur esse sub lege, audi quanta de hoc 
cautela in Apostoli Litteris invenitur, qui Christum 
non in lege esse, sed plenitudinem esse legis com- 
memorat : el sicut ij se est justitia ex qua omnes 
justi fiunt, et ipse est veritas ex qua omnes in veri- 
tate consistunt, et ipse est vita ex qua omnes vivunt, 
ita ei ipse est lex, ex qua omnes in lege sunt. Ve- 
uit ergo ad judicium, non tanquam qui in lege sit, 
sed tanquau qui lex sit. Ego autem puto quod hi 
qui jam perfecti sunt, et. Domino conjuncti unus 
spiritus cum ipso effecti sunt !*, nec ipsi in lege 
sunt, sed magis ipsi sunt lex, sicut et alibi idem 
Apostolus dicit : «Quia justo lex non est posita !*. » 
lta : « Quzecuuque lex loquitur jis qui in lege sunt 
loquitur, ut omue os obstruatur, » secundum ea 
quie supra diximus, « uL subditus (iat, 0 vel, ut 
alibi legimus, «obnoxius fiat omnis mundus Deo '*,» 
quod et magis cum Grzcis exemplaribus convenit. 
Sed requiramus omnem mubodum (47) hic quid 
: appellaverit. Nunquidnam putabitur per omnem 


5 Jud. 6. **1Cor. vi, S. !* ibid. — 17. ' 
ni, 19. ??ibid. 90, — ** Rom. vii, δ. ** ibid. 7. 


(43) Al., « dementes fiunt. » 

(44) ΛΙ., « dicat. » 

(45) Al., « intartarum. » 

46) Al., cÁAut. » . 

n" Geuebrardus, « omnis mundus »; Salodianus 
vero et Merlinus: « omnem mundum, » el omittuut 


« p€r., » 


D 


!5 | Tim. 1, 9. 
1. ναί. XL, 6. 


el arbores, et lapides, et herb», ac semina, et 
pale: quiz in ipso sunt, pariter nominatz sip! 
Partes euim mundi hzc esse singula videntur. Nea 
arbitror ita quempiam ineptum inveniri , ut hzc 
possit asserere. Restat igitur ut omnem mundem 
omne rationale animal dicat : et sicut. omne quod 
irrationale est, excipitur ab hoc sensu, ita nui 
mihi videtur ab hac conditione rationalis crestora 
secerni. Omnis ergo mundus obnoxius fit Deo per 
hoc quod legem naturalem inseruit omnibus : de 
quibus et in alio loco dicit, quia «in nomine Jes 
omne genu flectetur (48) collestium , terrestrium et 
infernorum 7. » Quod utique si faciat , complesse 
videbitur legem ; si non faciat, esse obnoxius legi : 
per legem autem consequenter et Deo. Si cuj vero 
de solis hominibus hoc videbitur dictum , qued et 
legem naturalem ipsis inesse dixerit, et de selis 


ipsis scriptum accipiat (49) : «Ut omne os obsires- 


tur, et obnoxius fiat oinnis mundus Deo 15. «te- 
tur (50) occasione subsequentis sermonis, quo dicit : 
«Quia ex operibus legis non justificabitur omnis 
caro !*, » Quod utique dictum videbitur de his 
tantum qui in carne sunt positi. Sed qui prioreu 
sensum magis tenere volunt, observabunt diligen- 
tius quomodo Apostolus dixerit ex operibus legis 
non justificari omnem (51) carnem : quia ad οὐ 
qui in carne sunt opera legis spectant ; ad 606 vero 
qui in spiritu sunt, id est superiores ordines (8. 
lestium ministeriorum, sensus pertinet legis. « Er 
operibus » igitur « legis » quod « non justificabilur 
omnis caro in conspectu ejus, » hoc modo intelli- 
gendum puto : quia omnis qui caro est, et secun. 
dum carnem vivit, non potest justificari ex lege 
Dei, sicut et alibi dicit idem Apostolus, quia « qui 
in carne sunt , Deo placere non possunt ** ;» iie 
alibi : « Quia sapientia carnis inimica est Deo, lefi 
enim Dei non est subjecta : nec enim potest *'; ! 
et propheta dicit : « Omnis caro fenum ** ; » et in 
Evangelio scriptum est: « Spiritus est qui vivificat: 
caro autem (52) non prodest quidquam **. » D» 
his ergo dicit, quia ex lege Dei « non justificabiur 
omnis caro coram ipso. » Sed et hoc quod addilil 
«coram ipso,» non otiose pratereat, sicut ji 
frequentius admonuimus, quia aliud est coram De 
justificari, aliud coram bominibus : hoc esl, 
comparationem aliorum hominum potest alius hon? 
qui emendatius vixerit, justus videri ; ad compar 
tionem autein Dei , nou solum homo noo jusiific 
bitur, sed et sicut Job dicit : « Stella autem (5) 
nou Sunt πού coram ipso **:» qui utique cor? 


' Rom. m, 19. !" Philip. n, 410. ** Nov. 
33 Joan, vi, 64... ** Job xxv, 9 


(43) ΑΙ., « flectatur. » 

(49) Al., « accipiatur. » 

(90) Al., « utitur. » 

(91) Omnem. Deest in antea editis. 
(52) Autem. ln editis omittitur. 
(95) Autem. Desideratur in editis. 


941 


COMMENT. IN EPIST. ΑΡ ROM. LIB. ΠΙ. 


913 


nobis munda sunt, hoc est, ad comparationem Α venire posse quo astruamus h:xec non de Moysi, sed 


vominum munde habentur et sanct (54) ; ad 
eomparationem vero Dei mund:e csse non possunt. 
« Per legem enim agnitio peccati **.» Videamus quo- 
modo per legem fit agnitio peccati, Dui. per legem 
discimus quid agendum sit, quid cavendum, simul et 
quid peccatum sit, et quid non sit agno:cimus. Non 
érgo, ut hzretici Deum legis accusant, mala radix 
est lex, et mala arbor per quam peccati venit agnitio : 
guia non dixit: Ex lege «agnitio peccati,» sed, «per 
legem,» ut scias non ex ipsa ortum, sed per ipsam 
agnitum esse peccatum. Ut, verbi gratia, si dicere- 
mus : $11 Per artem medicine datur ἱαηρυοτίε 
agnitio , nunquidnam videretur tibi causa languo- 
vis esse medicina, quia per ipsam qualitas languoris 
agnoscitur ? Sed, sicut constat bonam esse medici- 
nam quz sgritudinia intelligentiam przstat, qua 
possit viteri (53) infirmitas, ita et lex bona est per 
quam deprehenditur et agnoscitur peccatum. Ser- 
vat autem, ut puto , hujusmodi expositio etiam il- 
lius explanationuis consequentiam, quam supra edi- 
dimus de eo quod scriptum est : « Causati cnim 


sumus Judzos et. Graecos omnes sub peccato 6586, 3 


sicut scriptum est : Quia non est justus quisquam, 
non est intelligens, non est requirens Deum **, » 
7. « Nunc autem sine lege Justitia Dei manifestata 
est, testificata a lege et prophetis. Justitia autein 
Dei per fidem Jesu Christi in omnes et super omnes 
qui credunt in eum. Non enim est distipctio. Omnes 


de naturze lege conscripta : ita. nec illi quidem in- 
venire aliquid poterunt quomodo. quie superius di- 
ctà sunt, ad Moysi potius, quam ad nature legem 
respicere videantur : et idco sicut illis non idcirco 
priora stabunt, quia videntur posteriora constare, 
ita nec nobis quidem poterunt prima turbari, si s6- 
cunda non eodem currere tramite videantur. Quid 
igitur ? Contraria sibi scribere dicemus Apostolum? 
Et hzc erit egregii explanatoris assertio ! Quod ac- 
cidere illis solet qui in diversos sectarum sensus 
enam fidei dogms disruapunt , et illa tanti. de 
Scripturis divinis testimonia explorant, quibus pro- 
prium dogma constituant, earum vero quz e diver- 
so veniunt Scripturae divinse sententiarum absolu- 
tiones ne extremo **, ut ait Dominus, digito contin- 
gunt. Sed qui fideliter et integre sacrorum Volumi- 
num colligit sensum, debet ostendere quomodo ea 
quz videntur esse contraria, non sunt vere contra- 
ria. Tentabimus ergo etiam in presenti loco osten- 
dere quomodo priori expositioni nostre hxc subse- 
quena non repugnet. Szepe diximus, et evidentius in 
praefatione diximus (58), quod ita Apostolus ín hac 
Epistola multarum legum faciat mentionein, ut cum 
de una ad alteram transit, deprehendi nisi al; in- 
tento satis lectore vix possit. Dixerat in superiori- 
bus, quia « per legem agnitio peccati est ; » et quia 
sensit posse scilicet responderi : Ergo si ex lege na- 
turali agnitio peccati est, potest ex ipsa et agni&io 


enim peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati 6 €8se justitize, secundum illam scilicet quam supra 


gratis per gratiam lpsius, per redemptionem quze 
est in Christo Jesu *". » Quod astruximus in. supe- 
rioribus, dicentes non de lege Moysi dictum, « Quia 
quzcunque lex loquitur, his qui in lege sunt loqui- 
tur *5, » putabit aliquis non tam vere, quam violen- 
ler assertum, cum videat nunc nomen legis nou ad 
natura, sed ad Moysi legem referri: et dicet quod 
in przsenti loco justitia Dei pronuntietnr ab Apo- 
stolo manifestari per legem, et ποπ solum per le- 
gem, sed et per prophetas, ut sine ulla ambiguitate 
de lege Moysi intelligantur dicta esse qua scripta 
sunt : ex qua lege justitia Dei per fidem Christi Je- 
su manifestetur in omnes qui credunt, sive ex Ju- 
daeis, sive ex gentibus venientes, qui tamen non ex 
operibus Justificentur, sed ex gratia Dei, redempto- 
ve (56) eis effecto ipso Jesu Christo **. Hzc quidem 
dicet is qui sensum Apostoli in his quz supra ex«- 
posuimus, violenter a nobis accusabit inflexum. Sed 
lllud est quod constanter possumus affirmare : quia 
sicut nos qui hzc asserunt (57) putant in hoc ser- 
mone Apostoli, quem nune proposuimus, nihil in- 


*5 Rom. 11, 20. ** Rom. i1, 9-11. *" ibid. 21 seq. 


* Psal, xaxv, 7. ?* Rom. 11, 53. 


(54) Munde suni, hoc est ad comparationem 
hominum, munde habentur et sancte. Sic. mss. et 
Habanus, Editi vero, « mundz habentur sane, ad 
comparationem vero Dei, » etc. 

(55) ]ta ms. unus. Editi vero et esteri mss. , 
t vitare quz velit. » 


medicinz artis imaginem dedimus : ut quemadmo- 
dum per illam languor agnoscitur ut sanitas inve- 
natur, ita etiam per legem naturz si potest agnitio 
fleri peccati, similiter possit et justitix fleri. [ος 
ergo cum vidisset posse sibi objici, postquam dixit: 
« Per legem enim aguitio peccati, » subjungit : 
« Nunc autem, sine lege (59) Justitia Dei manifestata 
est. » Tale est ergo quod dicit : Non (60) sicut per 
legem agnitio peccati, i!à et manifestatio justitize Dei 
per legem fit; sed sine lege manifestatur justitia Dei. 
Poterat enim natur: lex arguere peccati naturam, 
et notitiam ejus ostendere : justitia autem Dei super- 
greditur et supereminet hoc quodeunque mens hu. 
mana solis naturalibus sensibus potest rimari. Ne. 
que enim sufficit ad intelligendam et considerandam 
nen quamcunque liumanam, sed ipsam Dei justitiau, 
et judicia qua ex ipsa descendunt, de quibus dici- 
tnr quia sunt « abyssus multa *!, » οἱ quia tam pro. 
funda sit justitia Dei et judicia, ut Apostolus dicat : 
« Quam inscrutabilia sunt Judicia Dei ?* ! » Sed et 
Sapientia ita ad homines loquitur, quasi non possit 


38 ibid. 19. ** Tit. in, 5-7, ?** Mattb. xxun, 4. 


(56) ΑΙ., « in redemptionem. » 

(57) Editi, « asserimus, » male. 

(58) Vide prefationem Origenis. 

(59) In antea editis deest « subjungit, » et legitur, 
ε Num autem ait : Sine lege. » 

(60) Editi, « nam, » male. 


915 


ORIGENIS 


941 


jostiia Dei naturz solios motibus sciri, sed per do- A nium legis; si autem ex lege accipit testimonium» 


ctrine studium quari ; et ideo dicit : « Discite ju- 
stitiam qui judicatis terram **, » Quamobrem ad 
Dei justitiam agnoscendam nih:l prorsus opitulabi- 
tur lex naturz, etiamsi videetur sentire aliquid de 
humana justitia. llla enim lex potes! sentire quod 
inter homines justum sit ut quod in se quis pati non 
vult, hoc 519 ne proximo faciat 5. Nunquid natu- 
raliter potest sentire (61) de illa justitia qua dicit : 
. « Videte ne faciatis justitiam vestram coram homi- 
vibus *5 ; » et, « ut nesciat sinistra tua quid faciat 
dextra tua **? » [lec et hujusmodi justa (62) di- 
ctare non potest lex nature ; et ideo dicit Aposto- 
lus : « Nunc autem sine lege, » nature scilicet, « ju- 
stitia Bei manifestata est *!, » testimonium habens 


legis Moysiet prophetarum, in quibus sanctus Spiri- B 


tus mulia. per figuras οἱ zenigmata de justitia Dei 
scripserat. Et nolo mireris quod unum vocabulum 
legis secundo in eodem loco positum diversa signifi- 
cet. lnvenimus hanc esse Scripture consuetudinem 
et in aliis locis : ut ibi ** : « Nonne vos dicitis, quia 
adhuc quatuor menses snnt ut veniat messis ? Ele- 
va'e oculos vestros, et videle regiones, quia albz 
sunt ad messem. » Nonne et hoc loco messis secundo 
uominata, primo ad corporaleni messem refertur, 
secuido ad spiritalem ? Et iterum in Evangelio cum 
dicit 24. Samaritanam mulierem Salvator, « Da 
mihi bibere **, » et post responsum ejus. iterum 
dicit ad eam : « Si scires quis est qui dicit tibi : 


Pa ^ mihi bibere; tu utique petisses eum, et dedis- C 


set tibi aquam vivam. » Et iterum addidit ad eam : 
« Omnis qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum; qni 
autem biberit ex aqua quam ego do ei, non sitiel in 
eternum 9, » Vides quomodo οἱ bibere, et aqua, 
nunc quidem (65) corporaliter, nunc. autem spiri- 
taliter ín uno eodemque accipitur loco ? Est et il- 
lic similiter positam, ubi czcus a nativitate cura- 
tur *', Post hoc dicit Salvator : « In judicium ego 
veni in huuc mundum, ut qui non vident videant, et 
qui vident exei fiant?*.» Nonne etiam hic et videre, 
et non videre nunc. corporaliter, nunc spiritaliter 
intelligitur ?]ta ergo etiam in hoc loco Apostolus cum 
sine lege dicit justitiam Dei manifestari, naturz lex 
intelligitur; cum vero dicit : « Testificata a lege 


tibi ininus planum putatur esse quod diximus, adde- 
mus etiam lize : Si enini videtar quod (64) eadem 
lex sit de qua dicitur : « Nunc autem sine lege justi- 
tia Dei manifestata cst, v qux» est et illa de qua 
ait ? « Testificata a lege et propbe'is ; » si quidem 
sine lege (65) manifestata est, uon accipit testimo- 


ο Sap. 1, 1; Psal. n, 10. ?* Του. iv, 6. 
$3. 9"jbid. 7,10. — *? ibid. 10. 
*5 Joan. v, 39. ** Ephes. v, 15. 


(61) AL, « sentiri. » 

(62) Heec et hujusmodi justa. Sic mss. et laba- 
nus. At cditi, « hanc et hujusmodi justitiam. » 

(65) Sic mss, Editi vero, « Et bibere exaqua, nunc 
quidein, » etc. 


V Luc. vui, 17. 


9 Matth, vi, 1. 
* Joan. 15,1. seq. 


non ergo siue lege manifestata est. Quod cum iuso- 
lubile sit, nec aliqua possit ratione convelli, dicen- 
dum est justitiam quidem Dei manifestari a Christo 
Jesu, prebente ei testimonium non lege nmaturz, 
qua adluc est utique exigua et parvo; sed lege 
Moysi ; non ea quz secundum litteram, sed qua 
secundum spiritum est, de qua idem dicit Aposto- 
lus : « Quia lex spiritalis est **. » Similiter autem 
et prophetze per eum qui in ipsis locutus est spiri- 
tim Dei. Est preterea et illa apud Apostolum de hoe 
sermone, si quis diligentius observet, niira disiin- 
ctio. Moris est apud Grzcos nominibus ἄρθρα prz- 
poni, qux apud nos possunt articuli nominari. Si 
quando igitur Moysi legem nominat, solitum nomini 
premittit articulum ; si quando vero naturalem vult 
intelligi, sine articulo nominat legein. Et hoc ergo 
in loco ubi dicit, « Nunc sine lege justitia Dei ma- 
nifestata est, » articulum non habet; in sequeni 
vero ubi dicit, « Testificata a lege et proplietis, » 
secundo in loco legem cum articulo posuit. Si ergo 
sufficienter patuit de legis appellatione diversitas, 
videamus nunc quz justitia sine naturali lege ma- 
nifestetur. ldem apostolus Paulus dicit de Christo, 
quia « factus est nobis sapientia 4 Deo, et justitia, 
et sanctificatio, οἱ redemptio**, » Hzc ergo justitia 
Dei, qu:xe est Christus , mauifestatur sine lege qui- 
dein naturali, non tamen sine lege Moysi vel pro- 
phetis (66). Dat enim ei testimonium lex sicut et 
ipse dicit : « Scrutamini Seripturas; ipsae sunt quz 
testimonium reddunt de me 95. » Nam lex quidem 
naturalis potest oecastones przebere, et intellectum 
dare, ut diximus, vel ad ea qu: inter homines agi 
vquitas poscit, vel ad hoc ipsum, ut esse sentiat 
Deum. De Christo autem quod sit Filius Dei, sen- 
tire naturaliter quis potest ? Ideo ergo sine hac (67) 
lege, justitia Dei, quze est Christus, manifestata est, 
testificata ex lege Moysi et prophetis. Verum prius- 


quam ad consequentia properemus, omittenda non —4 
videtur nehzc quidem observatio, quod in peccalosmm 
quidem agnitionem posuit, in justitia vero manife——— 
stationem. « Omne enim quod manifestatur, lurzzm 
est '*; » εί si quod manifestatur lux est, peccalunsmmm 
quod lux non est non manifestatur, sed agnoscitur — 
et prophetis, » Moysi legem designat. Quod ài adhuc D Ego sic accipio et illud: «Nih.] occullum quod ποπ 
manifestetur, nec opertum quod non reveletur *". amm 
Sed ad propositum revertamur. Lex ergo et pro——- 
phete testes sunt ης Dei; qua justitia per —— 
dem Jesu Christi manifestatur in omnes credentes —e 


in quibus nulla est distinctio, utrum ex Judzis 


3n ex gentibus credant. Vide autem quia manile — 


3*6 ibid. 5. 
*3 ftom.,. vit, 44. 


' Rom. i1, 21. 
*3 ibid. 39. 


(64) Editi, « si tibi videtur, quod, » etc. 


(60) Al.,« Hzc quidem qua sire lege, » εἰς. » 


male. 
(66) Al., « vel prophetarum. » 
(07) Πας. Deest iu antea editis. 


9 Joan. i7 - 
** I Cor. 1, ο — 


915 


COMMENT ΙΝ EPIST. AD ROM. 115. μι. 


046 


standz justitie Dei (68) non unam posuit eau- A — 8. « Quem proposuit Deus propitiationem per fi- 


sam tantummodo fidei, sed εἰ legem sociat (09) 
et prophetas , quia neque fides sola 513 sine 
lege et prophetis manifestat justitiam Dei, na- 
que rursus lex et prophete sine lide : alterum 
ergo haeret ex aliero, ut sit ex utroque peife- 
ctio. Nulla, inquit, distinctio est inter Judiros et 
Gr:écos, cum constet ex xquo omues sub peccato 
factos esse, sicut supra claruit, et nunc justitiam 
Dei,legis et prophetarum testimoniis fultam, per 
fidem Jesu Christi ex :$quo omnibus datam. Ex eo 
quod omnes sub peccato facti fuerant, alieni sine 
dubio effecti sunt etiam a gloria Dei, quod eam nec 
capere ullo genere poterant, nec. mereri. Quomodo 
enim peccator auderet dare gloriam Deo, ad quem 


dicit Propheta : « Peccatori. autem. dixit Deus : P 


Quare tu enarras justitias meas**? » Et iterum alia 
Scriptura dicit : « Non est speciosa laus Dei in ore 
peccatoris **. » Idcirco justitia Del per fidem Jesu 
Christi ad omnes perveniens qui credunt, sive Ju.lai 
sint, sive Graci, purgatos eos a prioribus sceleri- 
bus justificat, et eapaces facit glorix Dei : et hoc 
non ex meritis eorum, nec pro operibus facit, sed 
gratis gloriam credentibus (70) przstat. « Per re- 


, demptionem, inquit, qu:x est in Christo Jesu. » Vi- 


y 


deamus attentius quid sibi velit redemptio quz est 
in Christo Jesu. Redemptio dicitur id quod datur 
hostibus p:o his quos in. captivitate detinent, ut 
eos restituant. pristinze libertati, Detinebatur ergo 
apud (71) hostes humani generis captivitas peccato 
tanquam bello superata: vent Filius Dei « qui factus 
est nobis » noa solum « sapientia a Deo, et justitia, 
et sanctificatio, » sed « et redemptio ** : » et semet- 
ipsum dedil redemptionem, id est semetipsum 
hostibus tradidit, ac sitientibus eis suum sangui- 
nem fudit : et hzc est credentibus facta redemptio, 
sicut el Petrus in Epistola sua scribit, dicens : 
« Quia non corruptibili argento vel auro redempti 
estís, sed pretioso sanguine unigeniti Filii Dei οἱ,» 
Toc fortassis et Salomon sub mysterio designabat,, 
dicens : « Redemptio auimz viri proprie divitizx 
ejus **, » Si enim requiras quz sint anima proprüe 
divitize, invenies sapientiam divitias ejus esse, et 
justitiam, et sanctificationem. IH.ec autem omnia (72) 
Christum esse dicit Apostolus **. Christus ergo est 
snimz diviti, et ideo ipse est redemptio.ejus. Nam 
e»rporales diviti: pernicies magis animas quain 
redemptio ejus esse credend:e sunt, nisi ad bonum 
opus converse [νι et. misericordiz (liant, οἱ 
ex corporalibus divitiis ad anim: divitias transfe- 
rantur. 


6 Ρο]. xyix, 16. ** Eccli. xv, 9. 9 1Cor. 1,50. 5 I Petr. 1, 18. 
5 Rom. 11,24; 1 Tin. i1, 6. 


* Rom. ri, 25, 26. 


(68) Editi, « quia manifestat de justitia Dei. » 

(09) Al., « sed legem posuit. » 

(10) Credentibus. Deest in antea editis. 

(71) Detinebalur. ergo apud. Al., « Detinebatur 
apud. » 

(72) Q mnia. 1n editis omittitur. 

(75) Alias, « quein proposuit Deus propitiatorem 


dem in sanguine ejus, ad ostensionem justitiz suz, 
per (73) remissionem praecedentium delictorum, in 
sustentationem Dei, ad ostensionem justitize ejus 
in hoc tempore : ut sit ipse justus, et justificans cum, 
qui ex lide est Jesu Christi **. » Cum multa nos et 
admiranda docuisset sanctus. Apostolus de Domino 
nostro Jesu Christo, quie per inysterium de eo di- 
cuntur, hoc inloco emincnius aliquid protulit, quod 
non facile in aliis Scripture locis a"bitror inveniri. 
Nam eum superius dixisset, quod pro omni genere 
humano redemptionem semetipsum dedisset, ut eos 
qui in peccatorum captivitate tenebantur redime- 
ret 5, dum «sine Deo proomnibus mortem gustat δὲ: 
nunc addit aliquid sublimius, et dicit, quia € propo- 
suit eum Deus propiliationem per fidem in sanguine 
ipsius : » quo scilicet per hostiam sui corporis 
propitium hominibus faceret Deum, et per hoc. 
ostenderet justitiam suam, dum eis remitteret pr:e- 
ceedentia delicta, quie pessimis tyrannis servicudo. 
contraxerant eo tempore quo sustinebat et patieba- 
tur Deus hiec fier. Sed ad lioc patiebatur, ut. post 
lizcc, id est in hoc tempore (74), ostenderet justitiam 
suam. lu consummatione eteniui 5zculi, in. novis- 
simo tempore manifestavit Deus justitiam suam, et 
redemptionem dedit eum quem proyitiatorem fecit: 
ne forte si prius propitiatorem misisset, non iam, 
multos humani generis repropitiassel Deo, quam in 
his temporibus quibus jan mundus repletus vide- 
tur hominibus. Deus enim justus est, et justus ju- 
stificare non poterat injustos (79) : ideo interveu- 
tum voluit esse propitiatloris, ut per ejus fidei 
justiicarentur qui per opera propria justificari nou. 
poterant. H:ec, quantum ad sermonis ipsius expla. 
nalionem spectant, pramissa sinl, ut apostolica 
lectio evidentior fiat, Nunc autem, ut nobis moris 
est, quid interior sensus apostolici sermonis conti- 
neat requiramus ; et primo omnium quomodo dictum 
sit : « Quem proposuit Deus propitiatorium (sive 
propitiatorem) per fidem in sanguine cjus. » Cer- 
tum estin omnibus pene locis Apostoli sensum ex 
legis et. prophetarum manare thesautis.. Inquira- 
inus ergo ubi appellationem propitiatorii invenerit, 
et unde hoc nomen assumpserit. Memini in Exodo 


D loquentem Dominum ad Moysen, et precipientem quae 


oporteret eum facere, primo quidem mandare ar- 
cam, el véctes ejus atque annulos per arce latera 
fieri 57: post bzc : « Et facies, inquit, propitiato- 
rium ex auro puro, duos cubitos et semís longitu- 
dinem ejus, et unum cubitum et semis latitudinem 
ejus. Et facies duo cherubin 14$ aurea tornata, 


"Prov, xit, δ. "E Cor. 1, 50. 


,* Hebr. 1, 9..." Exod. xxv, 10 seq. | 


per fidein in sanguinem ipsius, ad ostensionem ju. 
slilize guae, propler, » elc. —— | 
(14) Editi, « Sed adhuc. patiebatur, ut post haec 
idem in hoc tempore, » θἱο. . 
(15) Injustos. Ms. codex Vallis-clarz habet « uisi 
injustos. » 


947 


ORIGENIS 


94$ 


et superpones ea per singula latera propitiaterii (76): A supra duos cubitos habere aliquid designatur, licet 


enum cherubin ex latere hoc; et aliud cherubin ex 
latere altero propitiatorii : et facies ut cherubin 
duo sint ex duobus lateribus ejus extendentia alas 
suas, et obumbrantia super propitiatorium: et facies 
ευ contra se super propitiatorium erunt. Et facies 
cherubin, et impones propitiatorium super arcam, 
et in arcam mittes testimonia qu: dabo tibi : et 
innotescam (77) tibi inde, et loquar ad te desursum 
super propitiatorium inter medium duorum cheru- 
bin qua sunt super arcam testamenti, secundum 
omnia (78) que pracipiam tibi ad filios Israel *^. » 
Evidenter apparet quod nomen propitiatorii Apo- 
stulus in his locis inventum, iu suis nunc Litteris 
posuit de quo nobis sermo est. Et videtur propitia- 
torium hoc, de quo scriptum est in Exodo, ad nul- 
hum nisi ad Salvatorem Dominum retulisse cum 
dicit, quia hunc posuit « Deus propitiatorium per 
fidem **. » Quomodo sane hujus veri propitiatorii 
forma et figura fuerit illud quod in Exodo describi- 
tur ** ex auro purissimo factum, operz pretium est 
investigare. Et primo quidem considerandum est, 
quibus in locis aurum quod in opere assumitur, 
aurum purum dicatur : quibus vero in locis aurum 
tantummodo sine ulla adjectione ponatur. Quod ego 
in pluribus observans, deprehendisse mihi videor, 
quod sicubi cum adjectione aurum purum dicitur, 
indicet sanctam illam et puram Jesu animam, quz 
« peccatum non fecit, nec inventus est dolus in orc 
ejus *! : 
tudinis ae latitudinis propitiatorii : quamvis haec 
explanare sit arduum, et aptare animz illi sanctze 
singula quaeque qus de propitiatorio referuntur. 
Primo ergo videamus quod dicit, longitudiuem pro- 
pitiatorii neque duos solum cubitos habuisse, qui 
nuinerus sociandis generandisque aptari corporibus 
solet : neque tres integros, qui numerus excedere 
appellationem creatura consuevit, οἱ naturz iu- 
corporea consecrari. Duos ergo cubitos et dimidium 
longitudinem dicit propitiatorii, et unum ac dimi- 
dium latitudinem. Quod si audere in talibus fas est, 
quoniam dicil idem Apostolus de Christo, quod 
« Dei et hominum mediator est **, » videtur mihi 
inter Deum et hominem media hac esse aniina, 
qua inferior quidem sit a Trinitatis natura , minus 
aliquid habens, nec tamen cum inde infra sit, duali 
numero qui in corpore positis deputatur (79), absque 
eximia et precellenti virtutum suarum eminentia 
misceatur. Hoc enim ostenditur quod mensura ejus 


minus tribus, Sed et quod latitudo ejus unum οἱ 
dimidium memoratur cubitum babere, propterea 
quidem de nionade ac singulari àua statione descri 
bitur, non tamen ex toto in dualem numerum, qui 
interdum etiam pro immundis ponitur, crevisse (80). 
Quamvis enim carnem naturae nostrae susceperit, 
ex incontaminata tamen Virgine assumpta, et casta 
sancti Spiritus operatione formata est. Propterea 
ergo et Apostolus de Mediatore disserens, eviden- 
tem distinctionem signavit, dicens: « Mediator Dei εἰ 
homiuum homo CliristusJesus ;» quo scilicet mediato- 
rem uon ad deitatem Christi, sed ad humanitatem, quie 
est ejus anima, referendum doceret. Longitudo ergo 
penitur ejuset latitudo. Longitudoillud significat quod 
tendit ad Deum Trinitatique sociatur ; latitudo, qued 
inter homines qui latam spatiosamque viam incedere 
solent, conversatur : et ideo Mediatoris recte nomine 
nuncupatur, quia, ut diximus, anima baec sancta 
media quidein fuit iuter divinitatem Triuitatis, et 
fragilitatem humanitatis. Hiec ergo intelligi potest 
propitiatrorium, secundum ea qux supra dixinus, 
cui superponi dicuntur duo cherubin, unum ex latere 


.hoc (81), et unum ex latere altero **. Cujus erge 


formam duo ista cherubin habere existimanda sunt? 
Cherubin enim in nostram linguam interpretatum 
plenitudinem scientiarum significat, Ubi ergo dici- 
inus plenitudinem scientiarum, nisi in eo de quo 
dicit Apostolus : « [n quo sunt omnes thesauri sa- 


» et ipsi conveniant mensure istz longi- c; pientize et scientize absconditi *? » De Verbo utique 


Dei hxc dicit Apostolus. Sed et de Spiritu sancio 
similia scribit cum dicit: « Nobis autem revelavit 
Deus per Spiritum suum : Spiritus enim orania scru- 
tatur, etiam alta Dei **, » Signilüicatur igitur, ut 
ego arbitror, in Isto propitiatorio, hoc est iu anima 
Jesu, Verbum Dei, qui est unigenitus Filius, et Spi- 
ritum ejus sanctum semper habitare : e& hoc est 
quod indicant duo cherubin propitiatorio superpo- 
sita. Sed et illud observa, quod non dixit : Che- 
rubin unum ex latere dextro, et cherubin aliud ex 
latere sinistro ; sed αἲί : « Cherubin unum ex 1a- 
tere hoc, et cherubin aliud ex latere altero:»ut 
ostenderet in illo propitiatorio, hoc esi in anima 
Christi, siuistrum nihil fuisse. Sunt autem et pen- 


D nata duo bxc cherubin; et non solum pennaü, 


sed et alas suas pandentia. Si quis sanctorum sum- 


mum 515 habere a Deo testimonium meruit, di—— 
cuum est quod Deus esset cum eo, sicut de Jesuz-— 


Nave dicitur ** : « Et Deus erat cum ipso, sicat fuil 


'* Exod. xxv, 17 seq. '* Rom. i1, 30. ** Exod. xxv, 1. *tEDPetr. αι, 92. I1 Tim. u, δ. ^ Exo 


xxv, 18, 19. ** Coloss. 1, 5. ** I Cor. 1,10. 


(76) Al., « Unum cherub ex latere hoc, et aliud 
eherub ex latere altero prupiliatorii. » Sed hzc de- 
sunt in libris antea editis. 

71) Alias, « innotescant, » male. 

78) Alias, « opera » pro « omnia. » 

(79) Sic Erasmus et Genebrardus, et recte qui- 
dem. Ceteri vero editi et mss. nostri omnes, « qui 
ju corpore positus deputatur. » Deinde ms. unus, 


** Josue 1, 5. 


« pro eximia, » elc. 

(80) Al., « cubitum habere a.propheta, propterea 
quidem [al., « cubitum habere, prophetia quidem »| 
e monade, ac singulari sua statione [al , « singe- 
laris vastatione, » al., « singulari quid vastius »] 
describitur, » etc. Deinde mss. nostri omnes per- 
peram, « corruisse » pro « crevisse. » 

(81) Alias, « unus ex latere hoc, et unus. » 


919 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. lil. 


950 


com Moyse famulo ejus. » Sicubi vero pollicitatio A est : sed de anima ejus, quie licet inseparabilis sit 


waajoris à Deo muneris datur, dicit Deus: « FA 
ero in eis, et ambalabo inter eos 7. ». Nullam vero 
Inter homines ita beatam et ita excelaam reperies 
animam, nisi hanc solam, in qua tantum latitudinis,. 
tantum .eapacitatis invenit Verbum Dei, et Spiritus 
sanctus, ut non solum habitare, sed et alas pandere, 
ei Bovo sacramenti ritu aliquando etíam volitore 
dicatur. Faciem quoque contra se invicem super 
hauc beatam animam cherubin utraque habere di- 
euntur , per quod concors ei et consonus aFilio Dei, 
et 3 Spiritu sancto divinitatis sensus (82) infundi- 
tur.. Ubi autem superponitur hzec anima Deo plena, 
in qua complacuit babitare omnem plenitudinem 
Beitatis ** ? « Super arcam, inquit, testamenti **. » 


a Verbo Dei, creata tamen est, et Unigeniti deitate 
posterior ^: nec inconvenienter videbitur de ea 
diclum, quod antequam essel proposita est el pr:v- 
ordinata ut esset propitiatorimn. Quia ergo, secuu- 
dum ea quis supra exposuimus, Jesum Christum 
ε proposuit Deus propitiatorium per fidem in san- 
guine ejus '*; » necessarium videtur requirere de 
divinis legibus qua sit propitiatio quae per sau 
guinem (lat, ut ex his colligere possimus quomode 
eiiam per sanguinem Jesu propitiatio facta sit. 
Scriptum est in Levitico post pontificis hostiam : 
« Quod si omnis Synogoga Israel ignoraveril, et la- 
tuerit sermo ab oculis ejus, et fecerit unum de wan- 
datis Domini quod non flet, et deliquerit, et inno- 


Potest arca testamenti sancta ejus caro, in qua B terit eis peccatum quod peccaverunt, adducet Sy- 


beata hzc auima collocatur , intelligi, habens in 
se testimonia Dei, qux intelliguntur Christi quas in 
carne pertulit passiones divinis olim prsedictze (83) 
testimoniis. Possunt etiam virtutes celestes intel- 
lig arca Dei, quie et ipsa capaces quidem sunt 
Verbi Dei, et Spiritus sancti, sed praponitur eis 
anima Jesu, et ipsa quodanimodo mediatrice gra- 
tiam divine largitionis aceipiunt. Post hzc : « Et 
innotescam tibi, inqnit, inde, et loquar ad te 
desuper propitiatorio '*. » Non solum Moysi, sed 
et unicuique sanetorum qui famulus Dei est, non 
aliunde innotescit Deus, nec aliunde cognoscitur, 
nisi de propitiatorio istp quod supra exposuimus, 
et de medio cherubin. lloc et llabacuc propheta 


significat ubi dicit : « In medio duorum animalium € 


eognosceris : dum appropinquaxerínt auni cognosce- 
ris, et cum adfuerit tempus ostenderis **. Nemo 
enim scit Patrein nisi Filius, et cui voluerit Fi- 
lius revelare ?*. » Sed et Paulus dicit, quia « nobis 
revelavit Deus per Spiritum suum ?*. » Propterea 
ergo dicit quod « innotescam tibi inde, ei loquar 
tbi desuper propiliatorio inter duo cherubin qua 
sunL super arcam testamenti 75. » Puto autem quod 
pon importune ea quz: de Exodo 2ssumpsimus ex- 
planata sint, υἱ evidens fleret seusus quomodo Apo- 
stolus in przssenti loco propitiatorii nomen assumpse- 
rit cum dicit : « Quem proposuit Deus propitiatorium 
per fidem. » Sed et hioc ipsum quod dixit , « propo- 
suit, » magis de anima Jesu, quam de deitate 
ejus dictum sentitur (84). « Proposuit » enim iu- 
telligitur quasi prius posuit, loc est priusquain 
esset. Quod eniin est ponitur, quod nondum est 
proponitur. Non ergo convenit de eo qui semper 
erat, id est de Verbo Dei, dici quia propositus 


ο Levit. xxvi, 19. *5 Coloss. r, 19. 
97. ᾖΤΣ ] (ου. 1, 10. '* Exod. xxv, 22. 
5, 49; 1, 9... '* Psal. cix, 4. 


ον Alias, « pensus, » male. 

(85) AL, « pradicata, » Deinde, « Possunt etiam 
virtutes coelestes, » etc. Sanctus Basilius, lib. « De 
Spiritu sancto, » cap. 29, locum liunc sic comime- 
morat : Αἱ ἱεραὶ δυνάµεις χωρητιχαὶ τοῦ Μονογενοῦς, 
xaX τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος θεότητος. « Sacre vir- 
tutes capaces sunt Unigeniti, et sancti Spiritus dei- 


* Exod. xxv, 91. 
" Ron. 1, 25. 
7? |lebr. 1 et seq. ** Josn. 1, 29. 


nagoga vitulum ex. bobus (85) pro peccato ; » et 
post pauca : «. Et inferet sacerdos qui unctus est, 
ex sauguine vituli in tabergmaculum testimonii ; » 
ei ροδ. pauca iterum : «Et faciet, inquit, vi- 
tulum , quemadmodum fecit vitulum pro peccato,. 
et repropitiabit pro his sacerdos, et remittetur eis '*, ».. 
Per sauguinem ergo (86) repropitiat: sacerdos pro- 
omni Synagoga ut remittatur eis. Requiramus nunc. 
singula quaque nomina quz de Salvatore scripto. 
sunt , et in singulis appellationibus que sint. qu:e 
designentur diligentius contemplemur. Invenies igi- 
tur, quoniam quidem in ipso coinplacuit habitare 
omnem. plenitudinem divinitatis corporaliter, esse 
ipsum et propitiatorium, et pontificem, et hostiam 
que offertur pro populo 17. Et quidem de-propitia- 
torio jam satis est dictum, Sed et de pontifice cvi- 
denter David in Psaliuo ?*, οἱ apostolus Paulus ad 
llebraeos ?* scribit. Quod autem sit et hostia, testa-- 
tur Joannes, dicens : « Hic est Agnus Dei qui tollit 
peccata mundi **. » Secundum hoc.ergo quod ho- 
stia est, profusione sanguinis sui propitiatio efficitur 
in eo quod dat remissionem praecedentium delicto- 
rum : qua (amen propitiatio ad. unumqueuique 
credentium per viam fidci venit. Nisi enim daret 
remissionem pracedentium delictorum ,. propitiatio 
non probaretur effecta. Cum vero peccatorum re- 
missio tribuatur, certum est propitiationem  effu-- 
sione sacri sanguinis adimpletam *! : « Absque san- . 
guinis » enim ceffusiope, » sicul: Apostolus dicit, 
« non fit remissio » peccatorum. Verum ne Paulus 
tibi solus praesumpsisse (87) 516 propitiationis. 
nomen videatur in Christo, audi quomodo el Joan- 
nes consone (88) de hoc sensu loquatur cuu dicit: 
« Filioli mei, hac scribo vobis, ut non peccetis. 
Treibid. 99. "! Habaoc. in, 4. "* Matth. χι, 


15 Levit, 1v, 15, 14, 16, 20. 7 Coloss. 
*! [lebr. ix, 22, 


tatis. ». 
64) Alias, « sentietur. » 
85) Alias, « duobus, » male. 
80) Ergo. Editi, « vero. » 
87) Alias, « proposuisae. » 
(88) Alias, « consona, » al, « consono. κ 


951 


ORIGENIS 


95 


Sed et si quls peccaverit, advocatum habemus apud A judicium statuerat, preseus susientationi οἱ ps. 


Patrem, Jesum Christum justum : et ipse est pro- 
pitiatio pro peccatis nostris ; »on solum autem pro 
nostris , sed et pro universi mundi 33. » Uno igitur 


eodemque sensu apostoli epropitiatorium,» vel « pro- - 


pitiationem, » vel, ut in Latinis codicibus frequen- 
tius invenitur, « Propitiatorem » nominant Christum. 
Sed nihil interest sive « propitiator, » sive « pro- 
pitiatorium, » sive « propitiatio, » sive etiam « ex- 
oratio » scriptum sit, cum apud Grxcos uno semper 


eodemque sermone proferatur. Nisi forte videatur- 


quibusdam « propitiatio » ipsa ejus divina substan- 
tia; « propitiator » vero, cum dispensationes in 
hominibus explet (89), intelligi. Sed et quod dixit 
Joannes, quia « ipse est exoratio (sive « propitiatio ») 
pro peccatis nostris ; non solum autem pro nostris, 
sed et pro universi mundi, » quadam nobis intu- 
lisse videtur augmenta mysterii, ut ostendat Jesum 
propitiatorem esse pon solum credentium, verum 
et totius mundi; non tameu prius mundi, et tunc 
'mostrum ; sed prius nostrum, et ita demum totius 
mundi. Quamvis enim universa creatura gratiam Re- 
demptoris exspectet, unusquisque tamen in suo or- 
dine veniet ad salutem. Iloc iudicari arbitror et in 
Levitico **, ubi repropitiationis hosti: per pontificem 
mandantur offerri. Nec tamen in his sacrificiorum 
confusus ordo proponitur; sed primo quidein dicit 
quae sit propitiatio, et qualis hostia, si sacerdos 
peccaverit, offeratur **. Secundo, si omnis Syna- 
goga deliqueril per ignorantiam, cujusmodi victi- 
mis placetur Deus **. Tertio, si princeps peccave- 
rit, quo ordiue purificandus sit acribitur 8, Quarto, 
si anima una peceaverit, ctiam de hoc quis sit ex- 
piandi ritus exponitur *". Quis singula mystico in- 
tellectu futuram. Cbristi (90) propitiationem non 
»oluim pro peccatis nostris, sed et pro universo 
mundo certis quibusque ordinibus, et modis cau- 
sisque designant : si quis tamen hzc secundum il- 
lam revelationem quz Moysi in monte demonstrata 
esse dicitur, saucto Spiritu illuminatus aspiciat. 
Fit ergo per repropitiationem sanguinis Christi re- 
missio « praecedeutium delictorum, in sustentatione 
Dei , ad ostensionem justiti:e suze 18, » Sustentatio 
Dei est, ubi peccator non statim punitur ut peccat, 


tientize deputaret. Nam si puniret in boc tempore 
peccatorem , justum non videretur (92) iterum ad 
judicium quet punierat evocare. Si vero sustentet 
εἰ patiatur in prasenti szeculo, recte erit justus ju- 
dex in futuro. Justificat ergo eum qui ex fide esi, 
sicut et de Abraham scriptum est, quia « credidi 
Abraham Deo, et reputatum est ei ad justitiam **. ) 
Quod si Abraham credidit, et ex fide justificatus 
est, consequens sine dubio erit ut et nunc qui cre- 
dit (95) Deo, per fidem Jesu Christ justificetur cum 
fideli Abrabam **, 

9. « Ubi est ergo gloriatio tua? Exclusa est. Per 
quam legem ? Operum ? Non : sed per legetn fidei, 
Arbitramur enim justificari hominem per fidem 
sine operibus legis **. » Iterum ac saepius commo- 
neinus eos qui scripta Pauli diligentius advertere 
capiunt, distinctionem illam, quam supra diximus, 
observare tenacius , quomodo (94) nunc circumci- 
sionis causan: , nunc przputii, id est Judzorum vel 
gentilium,discreto semper tramite prosequatur, Si 
enim paululum quid fugerit legentem, continuo 38- 
gusta bxc εἰ exilis intelligenti: semita (95) per- 
turbabitur. Igitur cum superius ** ostendisset Apo- 
stolus quid esset amplius Judso, aut quie utilitas 
circumcisionis * et docuisset quia priwis illis cre- 
dita sunt eloquia Dei, et per hzec visus fuisset ez- 
tollere eorum jactantiam qua adversum gentiles 
erigi 80lent : et rursum contra hzc in sequentibus * 


C objecisset justitiam Dei per fidem Jesu Christi esse 


in omnes qui credunt, neque habere aliquam dis- 
tinctionem , sed omnes deliquisse Judaeos et Graz- 
cos , et egere gloria Dei , et justificari per gratiam 
ac redemptionem quz est in Christo Jesu : ipsum- 
que esse propitiatorium per fidem, et justificari ab 
eo omnem (96) qui ex fide est : nunc jam velat 
conclusionem assertionum suarum ponens in hoc 
loco dicit : « Ubi est ergo gleriatio tua ? » Exclusa 
est. Per quam legein? Operum? Non : sed per le- 
gem fidei. Arbitramur enim justificari hominem per 
fidem sine operibus legis ** : et dicil sufficere solius 
fidei justiflcationem, ita ut credens quis tantummodo, 
justificetur , etiamsi nihil ab eo operis fuerit exple 
tum. Iniminet igitur nobis qui integram esse Sceri- 


»ed secundum quod ibidem Apostolus dixit **, per p pturam 517 Apostoli conamur asserere, et ordine 


patientiam Dei adducitur ad poenitentiam : et in 
hoc ostendere dicitur justitiam suam Deus. Dene 
autem addidit, « in hoc tempore ; » presentis enim 
seculi tempore in sustentatione est justitia Dei ; 
(uteri. vero in retributione (91). Justum namque 
apud Deum visum est, ut quia futurum szculum ad 


5![Joan. 5, 4, 2. ** Levit. iv, 90. 
Seq. 9* Rom. 11, 95, 960. ** Rom. 11, 4. 
1.29 "ibid. 22-26, **ibiJ. 97, 928. 


(39) Dispensationes . . . explet. Sic omnes editi 
et plerique mss, Ms. tainen unus habet, « cum dis- 
peusationein. humanitatis in hominibus explet; » 
qua: lectio rectior videtur. 

(90) Editi, « per figuram Christi. » 

(91) Alias, « in retributionem. » 


'5 ihid. 5 seq. 
90 Galat, i, 6. 
?* Lue. xxu, 42, 45. 


$uo cuncta constare, ut requiramus quis sine ope- 
ribus sola fide justificatus sit. Quantum igitur ad 
exemplum pertinet, sufficere arbitror illum latronem 
qui cum Christo crucifixus clamavit ei de cruce : 
ε Domine Jesu, memento mei cum veneris in re- 
gnum tuum ?*, Nec aliud quidquam describitur 


9 ibid, 13 seq. 3 ibid. 22, 56ᾳ. *' ibid. 31, 
?! ibid. 9, ** Rom. ni, 27, 328. ** ibid. 


' (92) Alias, « videtur, » male. 
95) Alias, « credidit. » 
94) Alias, « quo nuc, » 
95) Alias, « bac intelligentiz semita. a 
96) Omnem. Ὀσεςί in editis. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. III. 


954 


operis ejus in Evangeliis, sed pro haoc sola fide A Dei qua mihi data est, inanis nen fuit *, » Exclu- 


Jesus : « Amen dico tihi : Hodie mecum eris 
radiso. » Aptemus nunc, si videtur, caus 
latronis verba apostoli (97) Pauli, et dicamus 
dzum : « Ubi est ergo gloriatio tua *'? » Cer- 
[οἷα exelusa est; exclusa autem non per le- 
perum, sed per legem fldei. Per fidem enim 
catus est hic latro sine operibus legis : quia 
hoc Dominus non requisivit quid prius opera- 
sel; nec exspectavit quid operis cum credidis- 
tpleret, sed sola confessione justificatum co- 
) sibi eum, paradisum (98) ingressurus, as- 
sit. Sed et mulier illa de qua in Evangelio se- 
m Lucam refertur, quia « cum cognovisset 
Jesus recubuit in domo Pliarisvi, detulit vas 
ntl, et stans retro ad pedes ejus, ac flens, 
nis lavit pedes ejus, et capillis capitis sui 
sit, et osculabatur atque ungebat unguento. 
i$ autem Phariseus qui eum vocaverat, dixit 
semetipsum : Hic si esset propheta, sciret 
b que et qualis est mulier quie tangit pedes 
quía peccatrix est **, » Jesus autem dixit ad 
parabolam quingentorum vel quinquaginta 
lorum; et ex nullo legis opere, sed pro sola 
II ad eam: « ltemittuntur tibi peccata tua **; » 
"um : « Fides tua te salvam fecit, vade in 
!, » Sed et in multis Evangelii locis hoc ser- 
usum legimus Salvatorem, ut credentis fidem 
m dicat esse salutis ejus. Ex quibus omnibus 
quod recte arbitratur Apostolus justificari 
iem per fidem sine operibus legis *. Sed for- 
bsec aliquis audieus resolvatur, et bene agendi 
entiam capiat, siquidem ad justificandum 
sola sufliciat. Ad quem dicemus quia post 
cationem si injuste quis agat, sine dubio 
cationis gratiam sprevit. Neque enim ob hoc 
accipit veniam peccatorum, ut rursum sibi 
peccandi licentiam datam. Indulgentia nam- 
won. futurorum, sed praeteritorum criminum 
, Igitur ut ad propositum redeamus, justifica- 
»mo per fidein, cui ad justificandum niliil con- 
. opera legis. Ubi vero fides non est quze cre- 
m justificet, etiamsi opera quis habeal ex 
iamen quia non sunt zdiflcata supra funda- 


C 


ditur ergo omnis gloriatio quz ex legis operibus. 
venit. Et ut adhuc manifestius flat quod dicimus, 
exemplum dabimus ex his qua» in Evaugelio scripta 
sunt, ubi ascendit Phariszus et Publicanus ad tein- 
plum Dei; « et stans, inquit, Pharixeus in me- 
dio, dicebat : Deus, gratias ago tibi, quoniam non 
sum sicut czeteri homines, raptores, injusti, adul- 
teri, vel ut etiam publicanus iste: jejuno bis in 
Sabbato ; decimas do omnium quz possideo *, » el 
reliqua. Et hzc fortassis vere dixerit, sed secuu- 
dum Domini sententiam jactantie morbo corruptus 
non descendit justificatus de templo. Talis ergo 
gleriatio quz veniebat ex operibus legis, excludi- 
tur (1), quia non habet humilitatem crucis Christi ; 
in qua qui gloriatur audi quid dicit : « Mili autem 
absit gloriari, nisi in cruce Domini « mei » Jesu 
Christi, per quem mihi mundus crucifixus cst, et 
ego mundo *. » Vides Apostolum non gloriautenm 
super justitia sua, neque super castitate, neque 
super sapientia , neque super c:eterís virtutibus vel 
actibus suis, sed apertissime pronuntiantem et di- 
centem : « Qui gloriatur, in Domino glorietur *. » 
Et sic exclusa est Judaica gloriatio, non per legew 
operum, aed per legem fidei * quz est in Christo 
Jesu, in cujus cruce gloriatur Apostolus. Quis enim 
recte vel super castitate sua gloriabitur, cum scri- 
ptum legat, quia « si quis aspexerit mulierem a! 
concupiscendum eam, jam moechatus est eam in 
corde suo *? » Unde et propheta dicit : « Quomodo 
gloriabitur quis castum se habere cor !*? » Aut quis 
gloriabitur super sapientia, cum scriptum videat, 
quia « mundus per sapientiam non cognovit Deum : 
et ideo placuit Deo per stultitiam praedicationis sal- 
vos facere credentes *! ? » Et iterum : « Quie stulta 
sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapientes !*? » 
Quis autem vel super justitia sua gloriabitur, cum 
audiat Deum per prophetam dicentem, quia « omnis 
justitia vestra sicut pannus mulieris menstruatae !*? 
Sola igitur justa gloriatio est in fide crucis Christi, 
qu: excludit $18 omnem illam gloriationem, que 
descendit ex operibus legis. Hac autem a nobis 
dicta sunt pru eo quod tanquam interrogantis ser- 
mone dixit (2) Apostolus : « Ubi est ergo gloriatio 


m fidei, quamvis videantur esse bona, tamen Ὦ tua '**? » Et ad hzc sibi ipse respondit : « Exclusa 


orem suum (99) justificare non possunt, quod 
est (ides, qu:e est signaculum eorum qui justi- 
1r 3 Deo, sicut superius diximus, quia « cre- 
Abraham Deo, et reputatum est ei ad justi- 
« » Tantuin est, ut is qui justificatur per gra- 
dei, dicat secundum Paulum, quia « gratia 


*8 [.uc. vii, 9i seq. 


om. ini, 27. 
* (αι. vi, 14. 


'. — *Luc. xvii, 10.14. 
v. Xx, 9. 


Editi, « Aptemus nunc, si. videtur, hujus la- 
verba causz Apostoli, » etc. 

| Editi , « comitemque sibi paradisum, » etc. 
Editi, « bona opera, operatorem suum , » et 
int € tamen, » deinde, « si cis » pro « quod 


** ibid. 48. 


*] Cor. 1, 91. '* ibid. 27. !* Isa. 1xiv, 6. ** Rom. ini, 27, 28. 


est, » Et rursum quasi ipse se (5) interroget ait : 
« Per quam legem? Operum? » Et respoudit sibi 
ipsi : « Non : sed per legem fidei. Arbitramur enim 
justificari hominem per fldem sine operibus legis '*.» 
De his jam superius diximus (4). Quod vero etiam 
in presenti loco duarum legum facit iterum men- 


t ibid. 50. * Hom. 11, 98. ?* Rom. 1v, 3. *L Cor. 
'*| Cor. 1, 51. |. * Rom. 1n, 27. * Matth. v, 25. 
15 ibid. 39, οὐ. 


(4) Exeluditur. Desideratur in libris antea edi- 
tis i 


4) Alias, « interrogans dixit. ».— 
3) !pse se. Wc verba in editis omittuntur. 
(4) AL, « De his superius dixit. » 


955 


ORIGENIS 


936 


tionem, et dicit legem operum οἱ legem fidei (5), A sapienti, alii sermo scienti». secundum eumdem 


considera etiam ipse, qui legis, utrum ad legem 
Moysi et legen naturalem sermo hic debeat incli- 
nari ; an ad legem littere et. legem spiritus : quia 
lex litterze oeeidit, et mortem operatur; lex autem 
spiritus vitz? liberat a lege peccati et mortis. 

10. Unle et convenienter in consequentibus po- 
nit : « Αη Judzorum Deus tantum? Nonne et gen- 
tium? Imo et gentium. Quoniam quidem unus Deus 
qui ju :tiicat circumcisionem ex fide , et preputium 
per fidem '*. » His quidem qui alium volunt esse 
Judzorum Deui, et alium gentium, id est alium 
Legis, et alium Evangeliorum, satis de hoc erit 
angusta el arcta responsio, apostolo Paulo abun- 
daniius satis dante sententiam suam (6) cum non 


Spiritum, alii fides in eodem Spiritu !'*. » Et non 
solus Paulus apostolus harum distinctionum obser- 
vantias tenet, sed et Joannes, qui cum de Verbo 
Dei dicat quia « omnia per ipsum facta sunt ὃν) 
vitam non per ipsum, sed in ipso factam es: e testa- 
tur, dicens : « Quod factum est, in ipso vita erat *'.». 
Et quoniam multum est ut ea quze nunc. exempli 
causa protukmus exponantur, sensum eoruin pro 
eaptu nostro breviter colligamus. Cum dicitur, «ex 
ipso, » principale aliquid bujus przepositiénis indi- 
eio videiur ostendi. Cum vero « per ipsum » dici- 
tur, sequentis causz, id est ejus quie post princi- 
palem est, intelligentia designatur (11). Ut verbi 
causa dicamus quod ait, « Ex ipso, et per ipsum, et 


solum unum dicat esse Deum Judzorum et gen- B in ipso sunt omuia ** : »——« ex ipso, » primze creatio- 


tium, sed el addat quod idem atque ipse sit qui 
justificat circumcisionem ex flde, el prputium per 
lilem. Quod et si circumcisionem per allegoriam 
suscipere voluerint, ita ut sanctos et spiritales 
quosque ab eo circumcisionem dicant esse appella 
tos, statim in consequentibus inveuient obicem (7). 
Si enim circumcisionem sanctos, vel, ut illi nomi- 
vant, spiritales appellavit, consequens est ut prz- 
putium peccatores dixerit, quos illi animales vo- 
cant (8). Et quomodo conveniet, ut bonus Deus pa- 
riter spiritales animalesque justificet ? Hli& ergo 
in his Apostoli sermonibus nodus inextricabilig 
erit. Secunduin nos vero, qui circumeisionem eos 
qui ex Judais crediderunt, et praputium nihilomi- 
nus eos qui ad fidem ex gentibus vocati sunt dici- 
mus, plaua eriL et facilis expositio. ldem enim ipse 
Deus ex utroque populo credentes non circuicisio- 
nis aut przputii privilegio, sed solius fidei contem- 
platione justificat, Superest et uuius syllabz diffe- 
rentia, in qua variasse videtur Apostolus. Non nos 
otiose pr:elereat quod dicit (9), quia cireumcisionem 
ex fide justificet Deus, et non per fidem !*; prapu- 
lium vero per fidem, et non ex fide. Non enim mihi 
videlur superflua apud eum haberi ista prapositio- 
num commutatio (10), quia invenimus ab eo et in 
aliis locis, non ut libet, sed observanter hzc posita, 
el necessario differentiam «distinctionis hujus esse 
servalam, sicut cum de Deo loquens dicit : « Quo- 
niam ex ipso, el per seipsum, el in ipso sunt 
ounia "U. » Et iterum alibi dicit: « Sicut. enim 
mulier ex, viro, sic οἱ vir per mulierem : omnia 
autem ex Deo !*, » Tale est et. quod ad Corinthios 
- Scribit : « Alii quidem per Spiritum datur serino 


15 [ Cor. χι, 19, 
** Galat. 1v, 4. 


'5 Ποπ). 11, 60. 7 Rom, κι, 36. 
χι, 96. *"'I Cor. xi, 12. 


(5) Editi, « Dei. » 

(6) Sie omnes 1198. nostri, Editi vero, « satis de 
hoc angusta et arcta responsio ab apostolo Paulo 
prestatur : satis ostendit sententiam Suam. » 

(7) Al., « oljicere, » male. 

(8) Alias, « quos ille animales vocat. » 

(9) AL, « Superest ut unius... non nos [al., 
ε nec nos »] otiose przetereat quid dicit. » 

(10) Al., « prapositionis » nunc « comnulatio. » 


nis omnium, et hoc ipsum quod quz sunt, ex Deo. 
esse ceperunt, signilicantiam dedit; « per ipsum, » 
quod ea qua prius facta fuerant, reguntur et dis- 
pensantur per eum a quo subsistendi initium tra- 
hunt; « in. ipso, » quod hi qui jam correcti et 
emendati sunt, ia ipsius perfectione consistunt, Sic 
ergo hac plenissimz rationis tenere differentias 
edocentur (12), ut quod subsistimus, « ex Deo» 
habere dicamur : quod dispensamur et regimur, 
« per ipsum » fleri designetur : quod vero in summa 
perfectionis consistimus, « in ipso » esse declaretur. 
Potest et in. pr:esenti loco talis quzdam observari 
differentia, ut circumcisio quz velut primo loco et or- 
dine justificatur, ex fide, et non per fidem justifieauds 
memoretur : preputium vero quod secundo loco 
ad justificationem trahitur, non ex flde, sei 
519 per fidem justificandum dicatur. Puto autem 
quod et in ea differentia, quam supra diximus: 
« Sicut enim inulier ex viro, ita et vir per mulie 
reu **, » plenius ista designentur. Primo etenim 
loco vir est, ex quo descendere mulier dicitur, el 
non per virum. Secundo vero in loco per mulierem 
vir; quia mulier iinistrare quodammodo videtur 
auctori viro, et ideo per mulierem vir dicitur n 
sci, ek non ex muliere. Sed fortassis occurrat aliquis 
huic de muliere et viro expositieni nostrse, et ob- 
jiciat illud, quod dixit Apostolus de Christo: « Fa- 
ctum ex muliere, factum sub lege ** ; » et non dixit, 
faciuin per mulierein, Cui hoc modo respondendum 
puto. De omni quideni bomine conveniet dici quod 
per mulierem factus sit, quonism quidem priusquam 
per mulierem nasceretur, ex viro accepit exordium ;. 
Christus vero, qui non ex semine viri carnis sua 


151 Cor. xu«,8, 3 Joan. 1, 8. ** ibid. 4. ** Rom. 


Rabanus, « praepositionis » per « commutatio. » 

(11) Codex Ebroicensis et Merlinus, « quae post 
principale est, intelligentia designatur; » Gene. 
brardus vero, « quae» post principale intelligentia, 
designat, » rectius. alii mss. nostri ut in nostro 
textu. . 

(12) Sic potiores mss. nostri et Rabanus. Al., 
« edocemur. » 


COMMENT, IN EPIST. AD. ROM. LIB. Ill. 


sit originem, merito « ex muliere» faetus di- 
Ipsi namque, id est mulieri, et ipsa princi- 
origo carnis ejus ascribitur, et recte non per 
ret», sed «ex muliere» factus ab Apostolo 
ratur. Justificat ergo unus atque idem Deus 
neisionem ex fide, et prputium per fidem **, 
si (15) requirat aliquis curiosios, ij qui ex 
istificantur, per quem justificentur ; et rursum 
per fidem justificantur, ex quojustificentur : 
ortassis multa in hoc curiositas videatur, ta- 
convenienter dicere possumus, quod qui ex 
istificantur, initio ex (Ide sumpto per adimple- 
Α bonorum operum consummantur, et qui per 
justificantur, a bonis operibus exorsi (14) per 
summam perfectionis accipiunt. Ita utrum- 
ibi adhzrens slterum ex altero consum- 
Et propterea puto Apostolum statim in con- 
Μίδα posuisse : « Legem ergo evacuamus per 
? Absit; sed legem statuimus 18.) Quoniam 
erioribus ad idem cuncia visus est revocare, 
ibl quod ab alio proponi posset obtendit (15), 
ik : Si per fidem justificatur homo, et non ex 
us legis, et si Deus circumcisionem ex fide 
:at, et preputium per fidem, legem ergo Moysi, 
le, destruis per fidem? Sed ad hoc ipse re- 
506 dicit : «Absit; imo legem statuimus, » 
t confirmamus. Sed operz pretium est videre 
do legem se confirmare pronuntiet, qui in 


A legem. Sed et illa nequaquam nobis pr:etereuunda 


videtur ob;ectio, quam proferrequis potest, et dicere 
quod contraria sibi seribere videatur Apostolus, 
cum in prasenti quidem loco dicit nou destrui le- 
gem, sed coulirmari (17); in secunda vero ad Co- 
rinthios ita. scribit : «Quod si ministerium mortis 
in litteris formatum in lapidibus, factum est. in 
gloria, ita ut non possent intendere filii Israel in 
faciem Moysi propter gloriam vultus ejus qus de- 
struitur, quomodo uon magis ministerium Spiritus 
erit in gloria **? » Et paulo. post : « Si enim quod 
destruitur, per gloriam est ; multo magis quod ma- 
net, in gloria est**. » Dici ergo potest quia gloria 
vultus Moysi quie destruitur, et hioc quod dicit : « Si 
enin quod destruitur, per gloriam est, » contrarium 
videri buic sententie qua pronuntiat : Non desirui- 
mus legem per (dein, sed statuimus et confirina- 
mus *', Sed vide si possimus (18) hoc modo quod 
intentatur absolvere. Non est idem quod dixit (19): 
« Legem destruimus, ». et, lex destruitur. Paulus 
ergo in praesenti loco hoc pronuntiat, quod legem 
ipse non destruat. Nam et si destruitur lex per eaim 
quie supereminet gloriam, non per Paulum, neque 
per alium aliquem sanctorum destruitur. Unde et 
ipse Domiuus dicebat : « Non veni solvere legem, 
sed adimplere 33. » Nullus ergo sanctorum, nec 520 
ipse Dominus destruit legem, sed gloria ejus tem- 
poralis et pertraosiens a gloria eterna et perma- 
nente destruitur et superatur. Unde vide quam 


aribus dixerit, quia non justificetur liomo ex (C, Caute et perspicaciter apostolicze legend: sint Lit- 


us legis". Salvator in Evangcliis dicit, quia 
w& de me scripsit **. » Qui ergo non credit 
5, de quo Moyses scripsit in lege, destruit 
; qui autem credit. Christo, de quo Moyses 
t, legem confirmat per fldem, quia credit in 
im. Fidem autem dicimus in Patrem, et Fi- 
X Spiritum sanctum integram, plenam, per- 
» quz (16) nihil diversum, vihil discrepans 
raneum in Trinitate profitetur. Nam Marcion, 
um dicit Deum legis, alium Patrem Christi, 
em suam non statuit, neque confirmat, sed 
it legem. Hoc et Ebion facit; hoc et omnes 
fide catholica aliquid corruptionis interse- 
go etiam illud convenienter adjiciam, quod 


terze. Non dixit : «Neque enim glorificatum est 
quod gloriosua est?*,» et. siluit; alioquin falgum 
videretur (quomodo enim quod gloriosum est non 
esaet glorificatum?), sed addidit: « Propter eam 
qua supereminet gloriam ;» ut. ostenderet nou 
a quocunque destrui gloriam Moysi, id est legis, 
sed, ut diximus, ex comparatione majoris glorise 
qua in Christo est, obtegi et ob:curari eam gloriam 
qua iu lege est; et ideo. dicit: « Si enim quod de- 
struitur, per gloriam est ; multo niagis quod manet, 
in gloria est **. » Manere qus Christi sunt dicit, 
destrui quse Moysi sunt : sed destrui non per ho- 
minem, sed ex comparatione, uL dixiinus, superve- 
nientis (20) glorie ; quoniam quidem « lex pzedago- 


qui credens Christo bene agit, et continet se D gus noster fuit in. Christo » donec veniret « pleni- 


ii macula peccati, hic legem Dei reete viven- 
Ürmest; qui vero przceps peccatorum vitiis 
et sine ullo penitendi retinaculo assiduitate 
uU maculaiur, bic etiam si credere Christo 
w, per fidem suam non statuit, sed destruit 


om. n, 30. **ibid. 21. — *'" Rom. ui, 90. 
ví ul, 3l. ** Maub. v, 11. 


Quod si, elc. Vide Origenianorum 
, num. 11. 

Genebrardus, « extorsi, » male. 
idem Genebrardus, « ostendit, » male. 

Sic mss. et Rabanus. Editi vero, « Fidere 
dicimus in Patrem et Filium et Spiritum 
D, qui integram substantiam, plenam, períe- 
ji, ctc. 


lib. t1, 


533 [1 Cor. in, 10. 


tudo temporum ** ; » et, sicut dicimus, necessariuin 
esse opus psdagogi, donec parvulus est is qui sub 
pxdagogo est, destrui autem et non esse necessa- 
rium officium pzdagogi, cuta ad perfectionem ve- 
nerit is qui sub pzdagogo fuit ; ita dicimus destrui 


** Joan. v, 45. ** M Cor. i11, 7, 8. "^ ibid. 44. 
9^ ibid. 41.  ** Galat. nr, 24. 


(17) Sic mss. At Rabanus, « eum in przesenti qui- 
dem noo destruere legem, sed. confirmare; » editi 
vero, «cum in praesenti quidem loeo dicit, non de- 
struit legem, sed coufirimat. » 

18) Editi, «Sed inde possumus, » male. 
19) Alias, « dicit. » 

20) Sic mss. nostri omnes. Alias, «superemi- 

nentis, » male. 


959 


ORIGENIS 960 


jam opus legis « ubi advenit plenitudo temporis **, » A quod alibi dicitur : «lllum oportet crescere, me 


et filius qui aMiquando nihil differebat a servo, hz-* 


res factus est paternx substantie. Quod autem liec 
ita (21) debeant intelligi que destruenda appellat 


Apostolus, consuetuoinem ejus super hoc vocabulo 


etiam in aliis disce, ubi dicit :.« Ex parte scimus, 


et ex parte prophetamus. Cum autem venerit quod: 


perfectum est, destruentur ea quas ex partesunt "".» 
Et in hoc loco scientia Pauli vel prophetia destrui 
dicitur absque injuria apostolicze gratize : quo sci- 
licet. intelligamus ad comparationem perfectorum 
vacare et otiosa esse ea qux imperfecta sunt. [ta 
ergo et in presenti sermone Paulus quidem legem 
non destruit, sed confirmat. Gloria autem Christi 
cuin revelata fuerit, eam gloriam quz apparuit in 
Moyse, et ex qua glorificatus fuerat, ipsa compara- 
Lone sui qua supereminet, et. confutat, et arguit, 
el ostendit nec gloriam computandam. Tale est οἱ 





autem minui **; » et quod ipse Paulus dicit : « Cum 
autem factus sum. vir, destruxi qux eraut parvo. 
li**. » Hoc ostendit et. similiuido pxdagogi, cjus 
opus destruitur et cessat cum ad perfectam artatem 
venerit parvulus. Propterea ergo cautissime dixil 
Apostolus : « legem ergo destruimus per fideuT 
Absit ** ! » et, non dixit: lex ergo destruitur per 
fidem, sed : «legem ergo destruimus? » Et rursus 
in sequentibus : « Non; sed legem statuimus.» Nau 
et si destruitur lex, non per fklem destruitur, sed 
per supereminenteim gloriam. Per fidem autem noa 
solum non destruitur lex, sed statuitur per aposto- 
los et confirmatur : quia Christum quem lez et 
prophet: venturum  pradixerunt, isti pradicaot 


B jam venisse : et confirmatio utique prophetiz vel 


legis est, cum qua pravdicta fuerant, monstrantur 
imple:a. 





LIBER OUARTUS. 


4. « Quid ergo dicemus invenisse Abraham pa- 
trem nostrum secundum carnem? Si enim Abra- 
ham ex operibus justificatus est, habet gloria, 
sed non apud Deum. Quid enim Scriptura dicit ? 
Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad 


Quia « credidit Abraham Deo, et reputatum est illi 


ad justitiam **. » Quod si Deus reputavit illi ad je 
stitiam, sine dubio et gloria ejus apud Deum est. 
Propterea ergo Apostolus testimonio huic quod as 
sumpsit ex libro Genesis adjungit et sermonem pre- 


justitiam, Ei autem qui operatur, merces non im- C prium, et dicit quia « ei qui operatur, merces που in- 


putatur secundum gratiam, sed secundum debitum. 
Ki vero qui non operatur, credit autem in eum qui 
justificat impium, repatatur fidesejus ad justitiam. 
Sicul et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus 
accepto fert justitiam. sine operibus, Beati quoruin 
remissz suut. iniquitates, et quorum tecta sunt pec- 
cala, Deatus vir cui non imputavit Dominus pecca- 
tum ο, Cum superius ** duas proposuerit leges, qua- 
rum unam operum, aliam fidei nominavit, per quam 
legein fldei excludi gloriationem dicit eorum qui in 
legis operibus gloriantur; et pronuntiaverit fide 
521 justificari hominem sine operibus legis : con- 
sequenter. nunc ut σο de Scripturis asserautur, 
Abralie producit exemplum , et dicit quia « Abra- 
law, si ex operibus justificatus est , habet plo- 
riam (22), sed non apud Deum **; » Quod quidem 
non sine arte dialectica disseril. Nam si is qui ex 
operibus justificatur, non habet gloriam (23) apud 
Deum , Abraham autem constat habere gloriam 
apud Deum, ergo non,ex operibus, sed ex fide ju- 
slificatus est Abraham , ut necessario habeat glo- 
riam apud Deum. Sic enim Scriptura pronuntiat : 


* Galat. 1v, 4... 9 I Cor. xin, 9, 10. 
1,1, 8. 3 Ron. 11,97, 28. " Ron. iv, 3. 


(21) «lta » deest in libris antea editis. 
(22) Editi perperam habent « mercedem. » 
(25) Editi, « Nam si justiticatus uon. habet glo- 


35 Joan. in, 30. 
** Gen. xv, 6. 


putatur secundum gratiam, sed secundum debitum; 
ei vero qui non operatur, credit autein. in eum qui 
justificat. impium, reputatur fides ejus ad justi- 
tiam *5, » Per omnem itaque hunc locum Apostol 
hoc videtur ostendere, quod dux quaedam sint ju. 
stificationes, quarum unam ex operibus nominal, 
aliam vero ex fide. Et illam quideut qux ex. operi- 
bus est, dicit liabere quidein gloriam, sed in sen:el- 
ipsa, el non apud. Deum ; illam vero. quae ex fide 
est, habere gloriam apud Deum, utpote apud inspl- 
cientem corda hominum, et scientem quis est qui 
credil in occulto , et quis est qui non credit. Ei 
ideo merito apud solum Deum habet gloviam, 
qui affectum fidei ejus pervidet (24) iu occuluis: 
qui vero justificationem ex operibus sperat, potesl 
fieri ut opera ejus etiam ab liominibus comprobeu- 
tur. Falam namque est, ei videri oculis polest 
quidquid opere mauifestuim est ; οἱ si (ides in οὐ” 
culto est, opera auteu palam sunt, conveinet ig 
lioc assuiwi illud quod scriptum est : « Quie occulia 
sunt Domino Deo tuo, que autem manifesta. suut 
vobis et filiis vestris *5. » Sed et illud his aptare 


* Hom. nt, $J.. *! Rous 
** Deut, xxix, 99. 


*? ] Cor. xin, 11. 
55 Ποιῃ. 1v, 4, 5. 


riam, 2 οἱς, 
(24) Alias, « pravidet, » 


COMMENT. IN EP;ST. AD ROM. LIB. ΙΤ. 


902 


"niet quod scriptum est , quia « justus ex fide A etiam secundum carnem patrem nominare (29) 


vivet V. » Competenter igitur dicimus quia hi 
jecuadum interiorem hominem circumcidun- 
»L in occulto Judzi sunt, spiritu, non littera, 
n laus et gloria non apud homines, sed apud 
| est. Qui vero ex operibus justificantur, quo- 
palam sunt et manifesta opera eorum, potest 
gloria eorum vel apud sanctos quosque et ju- 
qui accipiunt 4 Deo potestatem de humanis 
bus visibilibus judicandi, vel étiam apud an- 
» Celerasque virtutum celestium potestates, 
tique glorificare eum cujus opera probeverunt 
int. Occulta vero cordis quoniam solius Dei est 
re, ipse pervidet si in unoquoque fidei habitat 
is affectus (25) : et ideo qui ex fide justifica- 


potuit Abraham ; czterz vero gentes in spiritu 
eum patrem, non in carne nominabunt : nisi utpote 
in locis ita angustis ad allegoricz intelligenti:e la- 
titudiuem convertamur, ubi pater secundum car- 
nem accipi polest is qui doctriuze carnalis, id est 
legis secundum litteram prima elementa tradiderit, 
εἰ magister in divina lege prima institutionis ex- 
stiterit. Quod autem magistri etiam patres 599 
appellentur et apostolus Paulus dicit, quia « in 
Christo Jesu per Evangelium ego vos genui 51. » 
Sed et tu qui legis, ex divinis Voluminibus ipse tibi 
testimonia in hoc aspicientia congregato, Additur 
in consequentibus : « Credidit Abrabam Deo , et 
reputatum est illi ad justitiam **. » Hic sermo ex 


pud solum Deum habet gloriam qui oeculto- B libro Genesis sumitur, eo ex loco ubi non Abra- 


notitiam habet (26), et fidei solus inspector 
gitur et « Abraham si ex operibus, iuquit, 
Icatus est, habet » quidem c« gloriam » ex ope- 
venientem, « sed non » illam qua « apud » 
| (27) « Deum » est ; at certum est Abrahaut 
solum Deum liabere gloriam : consequens ergo 
0 non ex operibus, sed ex (ide justificatus sit. 
autem putes. quod si quis habeat talem fidem 
ia justificatus habeat gloriam apud Deuin, pos- 
mul cum ea habere et injustitiam. Nulla enim 
est fidei simul cum infidelitate, nulla justitize 
iniquitate communio, sicut nec luci cum tene- 
potest esse societas *5. Si enim « qui credit 
Jesus est Cliristus , ex Deo natus est , » et, 
ex Deo natus est, non peccat, » manifestum 
aia qui credit Jesu Curisto, non peccat : quod 
Cat, cerium est quia non credit ei. Indicium 
' vere fidei est ubi non delinquitur, sicut 
ra ubi delinquitur infidelitatis indicium est (28). 
erea ergo et in alio Scripture loco ** dicitur 
brabam , quod ex operibus fidei justificatus 


guia certum est eum qui vere credit , opus: 


et justitiz, et totius bonitatis operari, et ca- 
u fieri utriusque glori:e, tam ejus quae apud 
| iu occulto est, quam etiam ejus qua palam 
»& non solum apud Deum est. His ita pro viri- 
:xplanatis, etiam illud pretereundum minime 
ur quod palrem nostrum secundum carnem 


ham, sed Abram dicit ad Dominum (00) : « Quoniam 
non dedisti mihi semen, hic vernaculus meus Lx- 
reditabit me. Et dixit Dominus ad eum : Non erit 
h:eres tuus iste, sed qui exierit de te, liic erit hiv- 
res tuus, Et eduxit, inquit , eum (51) foras , et οἱ - 
xit ad eum : ltespice ad caelum, et numera stellas, 
si potueris dinumerare eas. Et ait ad eum : Sic 
erit semen tuum, Et credidit Deo, et reputatum est 
ei ad justitiam **. » Latius loca ipsa exempli gra- 
tia (52) de libro Genesis repetiviinus, ut quz ju- 
stificationis hujus causa fuerit nosceremus. Uude 
el acrius intendendum est, si ob hoc solum quod 
dandum sibi credidit filium, et ex eo progeniem ad 
multitudinem siderum propagandam , dicitur quia 
reputata est files ejus ad justitiam : an pro hoc et 
pro omnibus quz jam ante crediderat. Neque eníin 
putandum quod absque fide fuerit illud, ut exiret 
de ierra sua, et de cognatione patris sui, el veuirel 
in terram quam ei demonstraverat Deus **; vel illud, 
cum separato a se Lot, dicit ad eum Dowinus : 


κε Aspice oculis tuis, et vide ex hoc loco in quo stas, 


et intuere ad septentrionem, et meridianum, et. ad 
occidentem, oLque ad orientem, quia omnem ter- 
ram hanc quam vides tibi dabu eam, et semini tuo 
in zternum 55.2 Sed et illud quis dicat absque fide 
facium ,. quod veniens Abraham habitavit apud 
quercum Mambre in Hebron, et :edificavit ibi altare 
Domino ** ? Quomodo autem et illud non erat fidei 


navit Abrabam **. Gentium etenim pater Abra- D opus , cum Melchisedech benedixit Abraham, et 


secundum (idem, non secundum carnem vi- 
. Nam ipsius quidem Apostoli potest et se- 
3m carnem dici : ex genere enim léraelitico 


llahac. i, 4; llebr. x, 58. I Cor. vi, 13, 18, ** Jac. ας 21, 39. 
? Gen. rin, 1. 


ο. nou. 1v, 9. 


19, 20. 


) Sie mss. et Rabanus. Editi vero, « ipse 
prievidet quis in unoquoque fidei habitat af- 
8. » 

)) Notitiam habet. ec desunt in antea editis. 

!) Solum. 1n editis desideratur. . 

|) Sicut e contra ubi delinquitur infidelitatis in- 
$ est. Sic edili et 99. nostri. Mss. tamen 
pro his verbis habet ; « infidelitatis indicium 
bi peccatur. » 


53 Gen. xv, 9 seq. 


ait : « Benedictus Abraham Deo excelso qui creavit 


colum et terram : et benedictus Deus excelsus , 


qui tradidit inimicos ejus in manibus ejus * ?» Ex 


5! ] Cor. 1v, 
9' (en. 


4 


(29) Editi : alii « nominat, » alii « nominare,» 
omisso « potuit. » Mss. unus: habet « solet »:pro 
« potuit, » Alter, « nowinavit. ) ' 

(20) Editi, « ex libris Genesis sumitur, ex eo 
loco ubi non Abram, sed Abraham dicil ad Deum, » 
etc. Male. ] 

(51) Eum. Deest in editis." . - 

(92) Gratia. In autea. editis omittitur. ΑΙ. 
« causa. » 


55 Rom. 1v, 1. 


55 Gen. 311, 15, 15. ** ibid, 18. 


, 


905. 


ORIGENIS 961 


quibus omnibus colligitur quod in his singulis fides A et largitione faciamus. Quod ergo erit debitum il- 


quidem fuerit Abraliv, sed ex parte; in eo autem 
ubi dicitur, quia fides ejus reputata est ad justi- 
tiam 19 fides perfecta declaretur. Sicut enim scien- 
liam εἰ prophetiam ex parte dicit esse Apostolus, 
et rursum dicit esse perfectam in eo cum scribit? ; 
« Ex parte sciuius, et ex parte prophetawus ; cuim 


autem venerit quod perfectum est, desiruentur ea' 


qui ex parte. sunt. (33) : » ita. οἱ fidem posstinius 
intelligere esse aliquando ex parte, et aliquando 
perfectam. Ut autem. quod dicimus adiis adhuc 
Scripturze sancte testimoniis muniatur, audi in 
Evangelio ad Dominum dicentes apostolos : « Do- 
miue, auge nobis fidem**. » Nonne per hiec eviden- 
ter ostendunt habere se quidem fldem, sed talem 
qu:e egeret augmento ? Sed et. ipse apostolus Pau- 
lus cum dicit, « Si habeam omnem fidem, ita. ut 
montes transferam *!, » omnem cum dicit, ex par- 
tibus totam docet. esse compositam. Neque eniin 
omne potest nominari, ubi out qualitatis aut quan- 
titatis diversitas non (4) est, Videtur ergo etiam 
in praesenti loco cum multe fides Abralie przces- 
serint per singula qu:eque quie ex parte superius 
inemoravimus, in hoc npnc universa fides ejus esse 
collecta, et ita ei ad justitiam reputata, Jam sane 
considerabis, sicut de fide dictum est quia reputata 
est ei ad. justitiam , ita el de aliis virtatibus dici 
possit quia , verbi gratia , misericordia unicuique 
repulari potest ad justitiam, aut sapientfa, aut scien- 
tia, aut mansuetudo, et humilitas, vel certe si om- 
ni credenti fldes ad justitiam reputetur. Sed cum 
ad Scripturas redeo, non omnibus credentibus in- 
venio quo4 fides ad justitiam reputetur. Denique 
scriptum est de filiis Israel, quia « crediderunt Do- 
mino, et famulo ejus Moysi, ** » nec tamen additur 
quod de Abraham scriptum est, quia reputata est 
illis ad justitiam. Ob hoc arbitror, quod non illis 
erat, sicut iu Abraham docuimus, ex multis parti- 
bus fidei in unum coacervata perfectio, quze mere- 
retur ad justitiam reputari. Quod autem dicit : « Ei 
vero qui operatur, merces non inipulatur secun- 
dum gratiam, sed secundum debitum ; credenti 
autem in eum qui justificat impium, reputatur fides 
ad justitiam ** : » videtur ostendere quasi in fide 
quidem gratia sit. justificantis, in opere vero ju- 
etitia retribuentis (33). Sed ego cum considero ser- 
monis eminentiam , qua dicit operanti secundum 
debitum reddi, vix mihi suadeo quod possit ullum 
opus esse, quod ex debito remunerationem Dei 
deposcat, cum etiam boc ipsum quod agere aliquid 
possumus, vel cogitare, vel proloqui , ipsius dono 


5" Rom. 1v, 5. ** T Cor. xin, 9, 10. 
w,4,5. ^ Matth. vi, 12. ο Luc. vii, 4l. 
* Luc. vi, 58; Mattb. vii, 3. 7* Joan, i, 354. 


($5) Ms. unus, « evacuabitur quod ex parte 
est. ) 

3 Non. ln editis pratermittitur. 

(s Alias, « tribuen:is. » 


6 Luc, xvi, 
** Luc, xui, 27; Math. vii, 23. 
"! Luc. xxm, 43. 


lius, cujus erga nos fenus praecessit (36) * Et ideo 
videnduum magis est ue forte quod dixit, « Ei au- 
tem qui operatur, merces secundum debitum repe- 
tabitur, » sinistri magis operis intelligeudum sit 
debitum. Debita etenim peccata dici in divinis Vo- 
luminibus frequenter invenies , ut ipse Dominus 
in oratione nos docuit ** dicere : « Dimitte nobis 
599 debita nostra, sicut el nos dimittimus debi- 
toribus nostris : » et iterum cum dicit ipse Domi- 
nus ** : « Cuidam patrifamilias erant duo debito- 
res : unus debebat denarios quingentos, et alies 
quinquaginta : » et hoc de peccatis dici ipse inter- 
pretatus est, Ne forte ergoet in hoc loco mercedem 
operis quze secundum debitum redditur, ad hunc 
sensuu, quem supra diximus, Apostolus traxerit de 
his qui ita operantur sicut e& Cain operatus est 
terram : et. sicut alibi dicit : « Discedite a me, 
operarii iniquitatis ** : » quibus utique quasi debita 
poena pro mercede iniquitatis exsolvitur. Undeidem 
Apostolus in alio loco *' : « Stipendia, inquit, pee- 
cati mors ; » el non addidit ut similiter diceret: 
Stipendia autem justitize vita zeterna, Sed ait : «Gra- 
tía aute: Dei vita zterna ** : » ut stipendium quod 
vtique debito et mercedi simile est, retributionem 
pou esse doceret et mortis, vitam vero zternam 
soli gratie consignaret. Secundum hunc sensum & 
illud quod iu Evangelio scribitur, « Qua mensura 
mensi fueritis, eadem remetietur vobis **, » de si- 
nistris operibus sccipiemlum puto. Neque cnim 
grati: suz* mensuram statuit Deus, cum scriptum 
sit : « Non eniin ad inensurain dat Deus spiritum **, ) 
Si ergo hzc putantur recte discussa, consequenter 
utique ea qux cohzrent videbuntur intelligeada, εἰ 
eperanti quidem opera iniquitatis merces secundum 
peccati debitum rependatur ; credenti vero in eun 
qui justifleat implum, fides ad justitiam reputetur: 
si quidem bene meininimus superiora, in quibus 
ostendimus non ei qui ex parte, sed qui ex integro, 
et qui perfecte credit, fidem poase ad justitiam re- 
putari : αι fides tanta est, ut justificet etiam eom 
qui impius fuerit, ut ultra jam non sit impius, sicut 
ille latro qui pendebat In cruce et. blaspbemabel, 
sed sit sieut ille qui contfltebatur et dicebat : « Do- 


p mine Jesu, memento mei eum veneris in regoen 


tuum "'. Post hsec velut ad confirmationem (5) 
sermonis sui quem dixerat : « Ei autem qui aea 
operatur, credit autem iu eum qui justificat impius, 
reputatur fides ad justitiam 13, » assumit testimo- 
nium de Psalmis, et dicit : « Sicut et David dicit 
beatitudinem bominis, cui Deus accepto fert jusi- 


*? [tom. 
οὐ ibid. 


5. '![ICor. xiu, 9. ** Exod. xiv, 31. 
οἱ Ποπ. vi, 35. 


13 Roin, 11, δ. 


(56) Sic omnes mss. nostri ; editi vero, « cujus 
gratia nos praecessit. » 
(97) Alias, « Grmationem. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 1V. 


9^0 


tiam sine operibus 7 : Beati quorum remiss:e sunt A nequitize, ibi jam summa perfecte beatitudiuis pro- 


iniquitates, et quorum tecta sunt peccata : beatus 
vir cui non imputavit Domipus pcccatum **. » Vides 
per hos sermones consequenter approbari posse quod 
reputetur homini justitia sine operibus. Unde mihi 
videtur lioc intellexisse Apostolus, quia impossihile 
sit in homine, cui jam per zlatem discernendi de 
bono et malo adest intellectus, neque injustitian 
inesse, neque justitiam. Quod si ita est, sine altero 
e duobus inveniri anima non potest; e! certum est 
si desierit (58) a. malis, quod jam inveniatur in bo- 
nis. lu malis autem non est illa anima, cujus « re- 
miss:e sunt iniquitates, οἱ eujus « tecta sunt pec- 
cata,» et « cui non imputavit (59) Dominus pecea- 
tum ?* : » conveniens ergo est ut sit iu bonis. Com- 


mittatur, cum nullum possit Dominus imputare 
peccatum. lniquitas sane a peccato lhionc habet d;(- 
ferentiam, quod iniquitas in his dicitur, quie contr? 
legem committuntur . unde et Grzecus sermoávou!zv 
appellat. iniquitatem, hoc est, quod sine lege (45) 
comiittitur; 85944 peccatum vero etiam illud dici 
potest, si contra quan natura docet, et conscientia 
arguit, delinquatur. 

2. « Beatitudo ergo liec ín circumcisione (41), 
an etiam in prxputio ? Dicimus enim quia reputata 
est Abralie fides ad justitiam. Quomodo ergo repu- 
tata. est? Cuin. in circumcisione esset, an cum in 
przeputio (45)? Non in circumcisioue, sed in prepu- 
tio. Et signum accepit circumcisionem, siguaculum 


petcw'er igitur ad remissicnem | iniquitatum οἱ B justitize fidei, qux est in prxputio : ut sit pater om- 


obieciionem peccatorum, et ad id quod non (40) 
imputat. Domiuus peccatum, dicit. Apostolus quod 
howini justitiz. reputetur Τὰ, licet nondum opera ju- 
slit? egerit, sed pro eo tantum quod credidit in 


eum qui justificat impium, Initium namque justifi- — 


cari a Deo, fides est qux credit in justificautem. Et 
haec lides cum justificata fuerit, tinquam radix im- 
bre suscepto hieret in anime solo, ut cum per legem 
Dei excoli ceperit, surgant in ea rami qui fructus 
operum ferant. Non ergo ex operibus radix justi- 
Ux, sed ex radice justiti:e fructus operum crescit, 
illa scilicet radice justi , qua Deus accepto fert 
justitiam sine oper.bus 17. Unde propterea puto et 
David tricesimo primo (41) psalmo, quem super- 
scripsit, « Intellectus David, » dedissc istud initium, 
admonens per ipsam superscriptionem altiorem de- 
bere requiri intellectum in his qua dicturus erat, 
quia « beati quorum remittuntur iniquitates : » de 
quibus, prout potuimus, diximus, cum de Psalmis 
per ordinein dictaremus. Sed promovet nos. ordinis 
ipsius differentia, quod primo dixit, « Beati quorum 
remisse sunt iniquitates; » secundo, 1 Quorum te- 
cta suni peccata : » tertio, « Cui non imputavit (42) 
Dominus peccatum 19. » Et vide si forte potest iste 
ordo in anima una eademque intelligi : ut quia ini- 
tium est conversionis anima ala derelinquere, 
pro hoc iniquitatum remissionem mereatur acci- 
pere : cuin autem coeperit bona facere, velut singula 
quaque qua przecesserant mala bonis recentibus 
Obtegens, eL abundantiorem numerum bonorumin- 
troducens quam prius fuerat malorum, legere pec- 
cala dicatur : ubi vero jam ad perfectum venerit, 
jta ut omnis de ea malitiz radix penitus amputetur, 
eo usque ut nullum in ea vestigium possit inveniri 


1 [tom. 1v, θ. ?* Psal. xxxi, 4,2. 
T? Psal. xxx1, 14, 2... 7* Ron. iv, 9 seq. 
ο» ibid. 6, 7. 

98) Alias, « et cum esse desierit. » 
9) Alias, « imputabit. » 

40) Alias, « et aliquid quod non. » 

(44) Primo. Deest in antea editis. 

(42) Alias, « imputabit. » - 

(43) Sic ms. unus, Ceteri vero mss. el editi, 
« quod committitur, » omissis vocibus « sine lege. » 

(14) Sic inss. Editi vero, « iu circumcisione tau- 


5 Rom. iv, 7, 8; Psal. xxxi, 1,2. 
** ibld. 5. 


nium credentium per praputium, ut reputetur et 
ilis ad justiti:uin, οἱ sit pater circumcisionis , non 
his tanium qui sunt in circumcisione, sed et illis 
qui seclantur vestigia ejus quie est in pr:eputio αἱ 
patris nosuri Abrahze ?. » Cam. dixisset superius , 
quia « credidit Abraham Deo, et reputatum est ei 
ad justitiam 192 et hujuscemodi fides quid haberet 
beatitudinis ostendisset ex his qua iu tricesimo 
primo (46) scripta sunt. psalmo, quia ita credenti 


. non repultaret Dowinus peccatum *!, proponit nunc 


interrogationem, ex. cujus responsione doceat (47), 
et ex ipsa temporum ratione, quod. beatitudo justi- 
ficationis Abrahae nou in circumcisione, sed adliuc 
jn przxputio posito data e.t. Quod si Abraham cuim 
esset adhuc in przputio ex (ide justificatus est, po- 
test et omnis qui credit Deo justificari per fidem, 
etiamsi sit in praeputio, et pertinere etiam ad ipsum 
hzc beatitudo de qua dicitur (48) : « Beatus cui non 
impntavit Dominus peccatum **. » Osteniit ergo 
quia non cuilibet Dominus non imy;utet peccatum, 
sed ei qui crediderit propter filem suam peccata 
non reputet. Sicut enim Abralie reputata est fides 
ad justitiam, ita et ουιπὶ credenti cui fldes ad justi- 
tiau reputatur, peccata utique non imputantur. 
Neque eniin de justis dicit quia reputatur eis fides ad 
justitian. Qued si ita putetur (49), qua videbitur 
gratia justo reputari? Justitia ad justitiam ? Sed 
utique illi dicit fidem reputatam esse ad justitiam, 
qui antequam haberet hanc fidem, justitiam nou 
habebat; et iste est utique beatus, cui Deus ac- 
cepto fert justitiam sine operibus, et eui non im- 
putatur peccatum, cui etiam remissz sunt iniqui- 
tates, οἱ obtecta si qua antea fuerant peccata 85. 
Simul autem et edocet nos diligentius intendere 
7€ &om. iv, 5. ? ibid. 6. 


οι ibid. 4.  ** Psal. xxxi, 2; Rom. iv, 8. 


tum monet. » 
(45) Editi, « in cirenimcisione, an in preputio ? » 
(46) Editi, « septitno. » 
(47) Alias, « doceatur, » al,«deceantur. »— 
(48) Sic mss. unus; exteri vero mss. et editi, 
« qua: dicit. » 
(49) Alias, « Quod si reputaretur. » Deinde om- 
nes ins$., mendose, « Justitiam ad Justitiaun. » 


987 .. ORIGENIS 


lectioni, cum tam vigilanter enarrat ea qua sceri- A videatur, id est, « signum, » el « signaculum (54). ; 


pta sunt de Abraham, quia « reputata est ei fides 
ad justitiam. » Vult a nobis considerari etiam 
quando (50) reputata sit, quo et temporis ratio in bis 
qui scripta sunt colligatur, utrumne in przputio 
adhuc esset. cum ista dicta sunt, an transisset 
juu (51) ad. circumcisionem ; et ait : « Quomodo 
ergo reputata est fides ejus ad justitiam ? Cum esset 
in aireumcisione, an cum essel in preputio "*? » Si 
enim fuisset id temporis in circumcisione, videretur 
utique a. fidei hujus gratia exclusum esse prapu- 
tium, Nuuc vero osteudit, quod in przputio adhuc 
posito reputata est fides ad justitiam, οἱ ideo. pro- 
nuntiat, quia cum Abraham in preputio positus per 
fidem justificatus sit, sine dubio priuceps et pater 


Sed milii uterque sermo multam inter se videtur 
5925 habere differentiam. Signum namque dicitor, 
cum per hoc quod videtur aliud aliquid indiea- 
tur : sicut cum, verbi gratia, dicit Dominus ia 
Eva'gelio : « Gencratio hzc signum quzrit : et si- 
gnum non dabitur ei , nisi signum Jonz prophets, 
Sicut. enim fuit Jonas in ventre ceti. tribus diebe 
εἰ tribus noctibus , ita et Filium homiuis oportet 
esse in corile terrze (55) tribus diebus οἱ tribus ne 
ctibus **, » Hoc est ergo signum ubi Jonas videbs. 
tur, et Christus intelligebatur. Similiter et de ipse 
Domino in Evangelio dicitur : « Ecce hic posium 
est in ruinam et in resurrectionem multorum, et ia 
signum cui contradicetur **. » Contradicebatur enim 


merito dicitur omnium credentium per pr:epntiuin. D signo in quo Christus venera!, quia aliud in eo ἡ- 


Quod vero post fidem qua fuit in praputio accepit 
circumcisionem, consequenter causam qua circum- 
cisio ei data fuerit exponit. Ut esset, inquit, signa- 
culum ejus fidei quam habuit in przputio positus, 
ut per lioc « sit pater omnium credentium per praz- 
putium, ut reputetur illis ad justitiam, et sit pater 
circumcisionis, non his tantum qui sunt ex circum- 
cisione, sed et illis qui sequuutur vestigia ejus qua 
est in preputio fidei patris nostri Abrahze **, » Quod 
8i Abraliam cum esset adliuc in. preputio, ex fide 
Justificatus est, potest fieri ctiam pater (52) eorum 
qui in circumcisione nascuntur, si tamen ad illam 
fidem pertineant quie in preputio positum justifi- 
cavit. Et quoniam iu praputio positum justilicavit 
Abraham, ellicitur ergo utriusque generis pater, his 
qui sunt in praputio per fidem, et his qui sunt in 
circumcisione per carnem : et post circumcisionem 
generat priuo Isaac, atque ab ipso auspicatur og- 
doadis initium, id est, octavi diei in ipso conse- 
crapntur prima mysteria, et exinde incipit posteritas 
Αυτα duplici currere sacramento. Sicut enim files 
natura sui aliud esse intelligitur, et aliud justitia 
qui ei per fidem reputata est; ita et alia ejus esse 
jn praputio, alia in circumcisione posteritas. Nam 
eos qui incircumcisi sunt, ipsos esse lapides puto, 
de quibus posse dicitur Deus suscitare (ilios 
Abcahz **, in quibus et illud completur quod scri- 
ptuui est : Quia « benedicentur in {6 omnes tribus 
terra ", » Sed repetamus adhuc quod dicit *f : « Et 
signum accepit circumcisionem, » signaculum justi- 
tie fidei, quie est in praputio (53) ac profundam 
in his Pauli sapientiam contemplemur. Fortassis 
enim aliquibus eumdem sermonem secundo dicere 


* Rom. iv, 10. ** ibid. 12. ** Μαι. i1, 9. 


debatur, et aliud. intelligebatur. Caro cernebatur, 
et Deus credebatur. Sic ergo accepit et Abrahsm 
signum : el quod esset signum in consequentilet 
dicit : « Circumcisionem, » inquit : quz circum- 
cisio esset « signaculum justitize fldei *' » quam b» 
buit antequam circumcideretur. Bene ergo circus. 
cisionem signum appellavit in Abraham, quia & 
ipsa aliud videbatur, et alind intelligebatur :6 
ostendit quia jam tunc carnalis illa circumcisio s* 
gnum erat spiritalis. circumcisionis, «uie non ia 
carne suscipitur, sed in corde. Quod vero ἀῑπίί 
« signaculum, » ita intelligendum puto. Signaea- 
lum dicitur cum alicui rei servandz pro tempore 
custodia imponitur, quod nemo alius uisi ipse qi 
impressit debeat resignare. Per istud ergo signace 
lum, ut exponit Apostolus , justitia fidei (56) quam 
iu prieputio posftus Abrahan accipere meruit Indi 
catur, et pater esse multarum gentium : quod tunc 
credimus resignandum cum plenitudo gentium il 
troierit, et omnis [srael salvabitur **. Tuuc eaim 
fiet quod dicil Apostolus **, non solum gentium, 
sed etiam circumcisionis per fidem pater Abrahas. 
EL adhuc apertius de siguo et. signaculo disseta- 

mus. Cum signum sit, ut diximus, ubi indicatur ali- 
quid per hoc quod videtur, signaculum vero ubi 

concluditur pro tempore aliquid et non patet, p 

test etiam ita. intelligi, quod mysteria quas in lege 

et patriarchis adumbrabantur , hujusmodi erant 

qua et signis indicanda essent, οἱ siguaculis obset- 

vanda. Quod ergo signis indicanda erant iu (99) 

lis qui. credebant ex gentibus, signum cepisse di- 

citur Abraham : quod vero his qui in circumcisione. 
non erant credituri, obseranda eraut et obtegenda, ' 


*' Gen, xii, 5. ** Rom. 1v, 11. 9" Mattb. 3U 


99, 40. ** Luc. n, 354. *' Kom. 1v, 11. ** ftem. xi, 25, 26. 9! Rom, 1v, 19. 


(50) Alias, « cum tam vigilanter ea qu:e scripta 
sunt de Abraliam... commendans vultaà nobis con- 
siderari etiam quomodo, » etc. Al. deest οἱ « enuar- 
rat, et cominendans. » 

(51) Sic mss. nostri; edit. vero, « utrumne in 
prieputio Abraliz ista dicta sunt, an cum trausiret 
jam, » etc. 

(93) Sic ms. unus Regius nuin. 1659. C:eteri vero 
mss. el editi, « ut per hoc pater (ievet etiam eortum 
qui in circumcisione nascuntur : si tanien ad. illam 


(idem pertineant qua in praputio justificavit Abrt- 
ham. Fflicitur ergo utriusque geueris pater, » elc 
(53) Alias, « circumcisionis. » 
νο Editi, « id est signaculum, » omissis bis vet 
bis, « signum, » etc. 

(53) Alias, « ita erit Filius hominis in cori 
lerra, » eic. 

(50) Alias, « justitie fidei,» etc. 

(96) In. Deest in editis. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IV. 


ς10 


lom dicitur accepisse. Quod siguaculuim illo A existimatio potius incerta est quam firma approba- 


im tempore resignabitur, cum in novissimis 
josiquam plenitudo, ut diximus, gentium 
it, omnis Israel salvus fiet. Idcirco denique 
rabam justificatur (57) in (ide dum adbuc 
icireumcisus, et postea circumciditur , ut 
retur primo pater futurus multarum gen- 
| postea corum qui ex circumcisione credi- 
t. Neque enim lii qui secundum carnem na- 
ex Abraham, filii Abralilam dicendi sunt , 
m et opera habeant Abrahz. [nde denique 
nus in Evangelio dicil ad Judieos, qui se 
it filios esse Abralie : « Si filii Αυτα es- 
)era utique Abralie  faceretis **. » Vis au- 
ez veteri Scriptura perdoceri quod filius 
ituP non tantum ejus de cujus carnali se- 
seendit, sed et ejus cujus actus imitatur οἱ 
Audi Daniel quid dicat ad unum ex illis se- 
; quos arguit adulterii : « Semen, inquit, 
$, et non Juda, species seduxit te, et con- 
wia everti cor. ttum *5. ». Vides eum qui 
er de genere Juda descenderat, negari fi- 
e Juda, sed Chanaan, ejus scilicet cujus 
opera sequebatur. lta ergo et hi qui de 
semine secundum carnem genus ducunt , 
mitur filii Αυτα], si ejus non habent fi- 
6 denique οἱ propheta dicit ad eos : « Pater 
orrleus, et mater. tiià Οσο δὲ quibus 
ιο eos necessitudo generis, sed morum si- 

jungebat. « Ut esset ergo, inquit, pater 
credentium per prarputium , ut reputetur 
ustitiam, et sit pater circumcisionis , non 
af qui sunt ος circumcisione, sed et illis 
iuntur vestigia ejus quz est in praputio fi- 
is nostri Abrahae 97. » In quo evidenter ex 
populo, sicut superius diximus, pronuntiat 
nis originem , sed notabilitatem fidei requi- 
De circumcisionis autem sacramento latius 
uperioribus diximus, sed et in aliis pluri- 
& qua pro re et pro tempore occurrere visa 
posuimus. Sed diligentem lectorem, quem 
m aut unus apex de lege non przterit 28, ne 
dem latere debet, quia hoc quod Apostolus 
Reputata est Abrahe fides cjus ad justi- 


» illo tempore cum de eo scriptum est quod p 


it Deo, et reputatum sit ei ad justitiam !, 
Abraham vocabatur, sed Abram erat no- 
i, Adliuc enim incirceumcisus mancbat, ut 
latur Apostolus *. De quo aliquibus forte 
r error in exemplaribus haberi, quod facile 
? pro Abram scribi potuerit. Sed quia hzc 


n. vii, 59. *5 Dan. xii, 56. 
Gen. xv, 6. * Rom. iv, 10 seq. 
6. " Jac. 11, 23. 


lias, « justificatus. » 

li38, « probare. » 

[s. unus, « videns, inquit, Dominus Abra- 
til ad eum, » elc. 

diti : « Et eat ista. justitia fidei, de qua, » 


PATROL. Gn. XlV. 


** Ezech. xvi, 3. 
5 Gen. xvii5. 


tio, nos compendiosius respondeamus quod obser- 
vans Apostolus sententiam Dei qui dixit, « Jam non 
Abram, sed Abraliam erit nomen tuum ?, » appel- 
laviL nunc eum non 596 ut in loco Genesis scri. 
ptum est, sed ut de eo pronuntiaverit Deus. Qua 
enim divinitus sanciuntur, observari in posterutn 
convenit, Hzc, prout potuimus, in locis tam arduis 
et tam difficilibus prolata (58), si quis forte anim: 
nostri studium consideret, amplecti poterit, Si vero 
infirmitatem sensus nostri notare velit, veniam pe- 
tiinus, et ei qui melius de his disserere vel expla- 
nare potuerit , libenter cedimus. Nos vero ad ea 
qua sequuntur segni licet gressu convertimus pe- 
dem. 


B 3. « Non enim per legem promissio Abrahz , aut 


semini ejus, ut lieres esset. mundi : sed per justi- 
tiam fldei *. » Hoc in loco mihi videtur de lege 
Moysi Apostolus disputare, et asserere quod pro- 
missio quz facta est ad Abraliam ut. hzreditatem 
mundi, id est terrz totius acciperet ipse vel semen 
ejus, non ex Moysi lege constaret. Ante euim quam 
Moyses legislator exsisteret, visus est, inquit, Do- 
minus Abrahm, et dixit ad eum (59) : « Exi de terra 
tua, el de cognatione tua, et de domo patris tui, et 
veni in Lerram quam ostendero tibi : et faciam te 
in gentem magnam, εἰ beuedicam te , ct magnifi- 
cabo nomeu tuum, οἱ eris benedictus : et beneli- 
cam benedicentes te, et maledicam maledicentes 
te, et benedicentur in te omnes tribus terra *. » 
Quod ergo dicit, « Benedicentur in te omnes trilus 
terre, » hoc est heredem factum esse totius mundi. 
Quae utique promissio ad Abraham antea facta est, 
quam per Moysen de legis obscrvantia mandaretur. 
Sic ergo non est ex lege promissio Abrah:e, neque 
semini ejus, ut h:res sit mundi, sed. per justitiam 
fidei. Qua est ista justitia fidei ? De qua (60) in su- 
perioribus scribitur (61), ut siepe jam diximus, quia 
« credidit Abraliam Deo, et reputatum est illi ad 
justitiam ^, » Nec immerito : legis enim observan- 
tía poenam tantummodo effugit ; fidei vero meritum 
(62) spem repromissionis exspectat : et praeceptum 
servis ponitur, fides quzritur ab amicis. Sed et si 
secundum ea qua in superioribus disseruimus, de 
lege naturali Paulus hiec dicere intelligatur, non 
erit contrarium rationibus superius redditis, Quam- 
vis cnim lex nature de bono et malo testimonium 
reddat secundum judicium conscientiz, tamen legi 
fidei non potest exzquari, qua Deo (63) credidit 
Abraliam, et justificari meruit atque amicus Dei 
appellari ". 


?! Rom. iv, 14,12. ** Matth. v, 48... ** Rom. 
* Rom. iv, 10. * Gen. xii, 1,seq. ? Rom. iv, 5; 


etc. 
(61) Alias, « dixit. » 
62) Alias, « meritam. » 
65) Alias, « adzequari, quia Deo, 2 etc. 


31 


971 


4. « Sir enim qui ex lege, hi (64) hxeredes sunt , 
exinauíta est fldes, οἱ evacuata (65) est. promissio. 
Lex cuim iram operatur. Ubi autem non cst lex , 
nec prievaricatio *. » Si, inquit , non ex lege pro- 
mis*io data est Abrahze οἱ haxeres esset mundi, sed 
yer fidem quie ei ad justitiam reputata est, conse- 
quens sine dubio erit, ut et omnes qui sperant sibi 
a Deo justitiam repetandam , non. per. legem, sed 
per fidem sperent. £t ut hoc evidentius ostenderet, 
addidit : Si, inquit, bi qui ex lege sunt, ipsi hzre- 
des erunt repromissionis illius quam per fidem me- 
ruit Abraham, evacuabitur illud quod ex fide justi- 
ficatus est Abraham : cum utique si ex lege futura 
esset liereditas, oportuerit et Abraham legem prius 
implere, et ita liereditatem justitiae promereri. Et 
ut ostendat nullo modo loc ita fieri potuisse, dicit 
quod lex iram operatur. Ubi. autem ira est, lizre- 
ditas non est ; et addidit : « Ubi autem non est lex, 
nec prievaricatio. » Sed repetamus paululum (66), 
et videamus de qua lege ista dicantur. [n superio- 
ribus quidem ubi dicit, « Si enim. qui ex lege, hl 
laeredes sunt, exinanita est. fides, et evacuata est 
promissio, » potest et ad Moysi legem, et ad natu- 
'alem referri.  Certuin. est. enim. quod οἱ ex lege 
Moysi praestatur bxreditas, evacuatur (67) illud quod 
seribitur, Abraham fidei eredulitate meruisse (08) 
e! rursum si ad naturalem legem convertatur. in- 
telligeniia, haec dici possuut. (69) : Si sufficere po- 
Liisset lex. naturalis ad. fidem , superfluuin videre- 
tur quod dictum est ad Abraham : « Exi de terra 
tua, et de cogoatione ιο, οἱ de domo patris tui, et 
veni in lerram quam ostendero. tibi *. » Utquid 
enin exiret de terra sua, et de domo sua, si. ei lex 
sulliceret natnralis, quam utique et in terra sua po- 
situs habere et custodire potuisset ? Sed nunc velut 
illa minus sufficiente jubetur legem (iei sequi, sine 
qua (70) nec liieres esse mundi ipse vcl semen suum, 
nec aim:cus Dei poterat appellari : sic ergo potest ab 
utraque lege subiractum. ad. solam fidei legem re- 
spicere quod. dicit : « Si enim qui ex lege, hi ha- 
redes suut, exinanita est fides, et evacuata est pro- 
missio. » Jam vero in hoc loco ubi dicit, « Lex enim 
iram operatur, » diligentius intuendum est ad quam 
legem respicere videatur hic serino ; sed et ille qui 
sequitur, « Übi enim non est lex, nec pravarica- 
lio.» Sed priusquam a nobis plenior explanatio requi- 
ratur, ad illa breviter respondeamus, quae dehoc loco 
h:eretici nobis solent obtendere. Aiunt enim: « Ecce 
quomodo Apostolus dicit quia lex Moysi iram ope- 
ratur , ubi vero lex illa non fuerit, ibi nec przvarica- 


* Rom. iv, 14, 15. ? Gen. xn, 4. 
(64) IIi. Deest iu antea editis. 
(05) Et evacuatu, Al. « et abolita, » 
(660) Alias, « Sed repetamus Paulum. » 
(67) Editi : « ut evacuectui, » 
(68) Ms. unus : « per fidei credulitatem meruis- 
Se; » al. deest « per. » 
(59) ΕΠΙ : cintelligentia Ίος, dici potest. » 
(*0, Sine qua. Editi, « quasi, » male. 


ORIGENIS 


1 Tin. n, 14. 


95 


A tio $9" crit. » Tequiramus ergo ab eis : Si ubi 
lex e-t, et pravaricatio erit transgressm legis; 
ergo et ubi fides est, transgresse fldei prsevaries- 
tio erit. Si enim prexvaricator efficitar qui declinat 
3 lege, sine dubio et ille prrevarieator (71) est qui 
declinat a fide : et si przvaricatioui illi quie in lege 
est lex ipsa iu causa est, etiam prxvaricationi bur 
que in fide est fides in causa esse creditur. Si 
vero (72) absurdum est dicere quia fides in caua 
est ut quis przvaricetur a fide, etsi uon accesir 
set ad fidem , pravaricator fidei non fuisset; i4 
absurdum erit prievaricationein legis ex. eo accipere 
quod susceperit quis observantiam legis. Sed & 
illud addamus (73). Quid dicent nobis de his qi 
aute legem. Moysi in przevaricatione facti sunt? $i 

P enim nullus ante Moysen przvaricator exstiit, 
nemo condemnatus est, nemo punitus, Quid dicent 
de Sodomitis? quid de his qui in. diluvio condem- 
uati. suot? quid de Cain? quid de ipso Adam! 
quid de Eva respondebunt, de qua Apostolus dicii: 
« Mulier autem. seductia. in. przvaricatione faeta 
est !*? » Si sine lege Moysi non est pravaricalis 
unde Àdam, unde Eva przvaricatores ab Aposok 
nominantur? Verum, ut etiam in superioribus 1256 
jam diximus, diversas in hac Epistola leges Apo- 
stolus introducit, et nunc de lege Moysi loquitur, 
nunc legem fidei nominat, sicut cum dicit 2 « Uhi 
est ergo gloriatio tua ? Exclusa est. Per quam ke- 
gei? Operum? Non ; sed per lezem fidei **. » lg- 
ducit przeterea et alias leges, de quibus dicit : «Cot 
delector enim legi Dei secundum interiorem boni- 
nem : video autem aliam legein in meinbris meis, 
repugnantem legi mentis mez, et captivum me di- 
cen:em in lege peccati !*; » et ita de uns ad alie- 
ram legem transit, ut nisi sensus vigilans el in- 
lentus sit, deprehendere eum οἱ sequi vix posil. 
Videndum est ergo ne forte illa lex quz est in mes 
bris nostris (74), el captivos nos ducit in lege pet- 
cali, ipsa sit lex quam Apostolus iram dicil ope- 
rari. Operatur euim sine dubio iram ei, queu cà 
ptivum duxerit in lege peccati. Ubi autem lex ist 
nou fuerit, certum est quod ibi nec pravvaricatio 
erit. Qui vero sub ista lege fuerint, consequent 
nec bzredes erunt. Quod et si de lege Moysi eot 

D meniorari quis velit, et dicere quia iram opera, 
pro co fortassis solo hoc poterit afflimare quel 
peccantem in se (75) aut lapidari continuo, aut dt- 
mari iguibus jubet, vcl si quod aliud peccanübts 
decernitur in lege supplicium : nt poena ipta qe3 
peccanti infertur ex lege, ira nunc ab Apostolo u6- 


Á Rom. 1), 27. !* Rom. vu, 92, 93. 


(71) Editi, « qvi declinat a fide, et si pravaries- 
tioni, » etc. Multa itaque omissa erant qua: ex nis. 
codicibus restituuntur. 

(12) Alias, « Sicut vero. » 

(76) Alias, « Et^ illud addimus; » al., « ad&- 
mus. » 

(74) Alias, « meis. » 

(19) Alias, « peccantem 96. » 


' COMMENT. IN EPIST. AD HOM. LIB. IV. 


074 


a videatur. Similiter et de przvaricatione, ut A pulus Dco, et Moysi famulo ejus 15; » et iterum 


)ymnem przavaricationem generaliter in hoc 
dstruat appellatam, sed ejus qui in lege posi- 
eliquerit : ut gravius delictum videatur ejus 
er legem prohibitus peccat (76), quam ejus 
iulla fuerit lege commonitus. Sed et illud vi- 
im est, quia non dixit Apostolus quod ubi lex 
; ibi οἱ prxvaricatio, sed ait : « Ubi aurem non 
£, nec prevaricatio !*, » In quo ostendit quod 
wicatio quidem esse omnino non possit , nisi 
erit; non taraen si lex sit, omni genere ctiam 
icatio erit. Potest enim fleri ut sit lex , et 
rieatio non sit : non potest tamen fleri ut 
ricatio sit, ubi lex non est. Nam et si Moysi 
ponamus, non continuo (77) omnes qui sub 
lege vixerunt, in przvarieatione facti sunt : 
lin simul et proplietas, et omnes justos vide- 
nvolvere : nisi forte dicat aliquis justos omnes 
phelus non tam sub lege, quam sub fide vi- 
, peccatores vero et injustos legis vinculis 
constrictos, sicut et Apostolus dicit !* ; « Quia 
lex non est posita, sed injustis et non subdi- 
mpiis et peccatoribus, scelestis et profanis, 
idis οἱ matricidis, homicidis, fornicatoribus, 
ilorum concubitoribus, plagiatoribus , menda- 
jperjuris, et si quid aliud sanz doctrin:ze ad- 
lur. » Quod si talibus lex posita est, non tibi 
meliores illi videbuntur de quibus dicitur : 
! enim gentes, qua legem non habent, natu- 
r quas legis suut faciunt, hujusmodi legem non 
ites, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus le- 
riptum in cordibus suis, testimonium reddente 
mscientia !*. » Et statiamus . ante oculos , si 
i», duos aliquos, verbi gratia, qui cum ma- 
non concubuerunt concubitu muliebri (78) ; 
ex his praecepto legis prohibitum, cujus si 
n non habuisset, fortasse fecisset : et alium 
ropri: mentis judicio hujuscemodi contagio- 
i6 cogitationes quidem suas adire permiserit : 
. multo illum praferas qui nulla legis inter- 
ione deterritus, immunem se a flagitii conta- 
ione servavit? Similiter etiam de ceteris 
tís si habeatur examen. Et ideo sive Moysi lex 
gatur, sive etiam ea quze in nostris membris 
| jram operatur, non possunt qui ex ipsa sunt, 
es esse, sed illi qui sunt ex legc fidei : 598 
iutem illius ex qua justificatus est Abraham. 
asse requirat aliquis. quomodo non et qi 
ge Moysi est, sub lege fidei esse videatur, 
icriptum sit in Exodo : « Credidit autem po- 


iom. 1v, 45... !* EL Tim. r. 9, 10. 
4. ?Joan. xiv, 9... ?* οι. 1v, 16, 17. 


| Editi, « prohibetur et peccat. » 

| Sie omnes mss. , BRabanus οἱ Salodianus. 

i vero editi, « Non eisi Moysi legem ponamus, 

1ο, » etc. 

| lta Rabanus ; editi vero. et mss. auidam, 
petierint. concubitum muliebrem. » Cxter: 

nostri, « non concupiverunt » [al., « non con- 

int] concubitum muliebrem. » 


VM Rom. u, 14, 15. 
*! | Cor. xii, 8. 


Dominns in Evangelio dicat : « Si crederetis Moysi, 
erederetis utique et mihi * de me enim ille scri- 
psit τν Videbitur enim sicut de se díxit, quia « qui 
credit in me, credit et in eum qui misit me '*, » 
ita et de Moyse dicere, quod « si crederetis Moysi, 
crederetis utique et mihi. » Ad quod respondebi- 
mus, quia illud quod dictum est in deserto , « Cre- 
didit populus Dco, et Moysi famulo ejus, » narratio 
est, qua ostenditur quod per ministerium Moysi 
quo signa et mirabilia ininistravit, populus credi- 
dit Deo : in hoc verbo ubi dicit, « Si crederetis 
Moysi, crederetis utique et mihi, » arguit infideli- 
tatem eorum qui dum sibi non credunt, ostendunt 
se nec Moysi litteris credere in quihus de adventu 


D Christi prophetali sermone comprehensum est : ubi 


vero dicit, « Qui credit in me, credit in eum qui 
misit me, » spem credentium elevat usque ad Deum 
Patrem, ut sicut quis cum videt (79) Filium, vidisse 
$6 8Cial et Patrem !*, ita cum credit Filio, credi- 
disse se (80) sciat et Patri. 

5. « ldeo ex fide, ut secundum gratiam firma sit 
promissio omni semini, non ei (81) quod ex leye 
est tantum, sed et ei (82) quod ex fide est Abrabz, 
qui est pater omnium nostrum (sicut scriptum est : 
Quia patrem multarum gentium posui te) ante eum 
cui credidit (85) Deum, qui viviflcat mortuos, et 
vocat ea qua non sunt, tanquam ea quz sunt 9^, » 
In superioribus distinctionem dedit mercedis et 
gratize, dicens mercedem rem debiti esse; gratiam 
autem nullius esse debiti, sed benevolentix benefi- 
cium. Et in przsenti ergo loco ostendere volens 
Deum hzreditatem promissionum non cx debito, 
sed per gratiam dare, dicit quia lireditas a Deo 
liis qui credunt, non ex mercedis debito, sed fidei 
munere concedatur. Sicut enim (ut exempli causa 
dixerim) hoc quod subsistimus non potest intelligi 
quasi (84) ex operis nostri mercede subsistamus, 
sed evidenter Dei munus est quod sumus, et gra- 
tia Conditoris, qui esse nos voluit : ita et si havre- 
ditatem promissionum Dei capiamus , divinz grati:e 
est, non alicujus debiti aut operis merces. Quod si 
forte videatur hoc ipsum quod dicitur ex file, non 
esse gratis, quippe si offerenda sit (ides prius ab 


p homine, et ita a Deo gratia promerenda : audi quo- 


modo in aliis etiam de hoc idem Apostolus docet. 
Etenim ubi enumerat dona Spiritus *'* , qua dicil 
secundum mensuram fidei eredentibus dari, ibi in. 
ter cetera etiam donum fidei asserit per Spiritum 
sanctum tribui. Post multa namque ila etiam «e 


16 Exod. xiv, 91. '" Joan. v, 46. | Joan. 


(79) Alias, « qui videt. ».— 

(80) Se. Deest in antea editis. 

81) Alias, « qui. » 

(82) Alias, « qui. » 

(83) Alias, «ante Deum cui credidisti ;» al., «cre- 
didit. » 

(84) Editi et mss. plures, « quia ». Rectius mes. 
unus, « quasi. » 


ολ. 
19 


9 


hoc dieit : « Alii fi!/es in eodem Spiritu ?* ; 
ostendat quia eiiam lides per gratiam datur. Sed et 
alibi idem Apostolus docet dicens : « Quia a Deo 
vobis datum est non solum ut credatis 1n Christum, 
scd ctiam ut patiamini pro illo 15. » lnvenis hoc et 
in Evangeliis designari, ubi apostoli intelligeutes 
quod ea quie ex homine cst fides, non potest esse 
perfecta, nisi addita fuerit etiam ea qux ex Deo est, 
dicunt ad Salvatorem : « Auge nobis lidem **. » Ex 
quibus omnibus apertissime comprobatur quod hic 
dicit Apostolus : « Ideo ex fide, ut secundum gra. 
tiam firima sit promissio *5 : » quia eliam fides ipsa 
qua credere videmur Deo, dono in nobis gratie 
confirmatur. Hac autem est gratia quam invenire 
sicut. thesaurum magoum meretur. si quis l;catus 
est 18, lDlanc. invenit Noe; et idco. scriptum est de 
eo : « Noe autem invenit. gratiam in conspectu Do- 
mini Dei *". » Hanc. iuvenerat. gratiam et Moyses; 
et ideo dicebat ad Deum : « Si inveni gratiam in 
conspectu tuo 18. Invenimus. tamen aliquos san- 
etorum , non solum in conspectu Domini Dei inve- 
nisse gratiam, sed eiiam in conspectu liominum. 
Denique de beato Joseph seriptum est : « Et inve- 
nit Joseph gratiam in conspectu domini sui 99, » 
Sed ista gratia quie. in conspectu hominum inveni- 
tur, Deo largiente conceditur. Sic euim scriptum 
est de eodem Joseph : « Et erat Dominus cum Jo- 
seph, et iifudit super eum misericordiam, et dedit 
ili gratiam in conspectu princips carceris ?*. » 
"Amplius adhuc aliquid de hujusmodi gratia in divi- 
nis literis memoratur. de. beata Estlier. Sie. enim 
8i : Quia « erat. Esilier inveniens gratiam apud 
omnes qui videbant eam ?*, » Paulo post dicit Scri- 
pura : « Invenit. gratiam Ester super omnes. cv- 
ter;$ virgines, et imposuit ei rex diadema mulie- 
bre 53, » lec autem non importuue, arbitror, de 
Seripturis$ sanctis requisivimus ad coufiviiationem 
apostolici dicti, in quo de fide οἱ gratia. disputat. 
Ait ergo : «ldeo ex fide, ut secundum gratiam 
firma sit promissio ?*, ». Sed et hoe notandum 
est quod ait, cldeo e» fide, ut secundum  gra- 
tiam firma sil. promissio, » quasi ostendere vo- 
|:»s quod 5ἶ ex lege esset, et uon ex gratia pro- 
missio , ΓΙΑ non essel ; nunc autem idcirco firina 
sit, quia non ex lege, sed per gratiam. In quo 
ego puto quod tale aliquid. intelligi velit, quia 
quae ex lege sunt, ex:ira mos sunt : quia antem 
per gratiam, intra nos habentur. "Verbi causa, 
529 qux in lege scripta sunt, calamo et atra- 
mento in membranis vel chartulis scripta sunt ; quae 
autem ex gratia descendunt, per Spiritum Dei in 


** | Cor. xii, 9. 
δι, δ. ?** Exod. xxxii, 03. 
iw, 16, ?* Il Cor. 1, δ. ?* loin, 1v, 10. 


13 Philip, 1, 29. 
39 Gen. xxxix, 4. 


* Luc. xvin, 


(85) Al., « ceris obtulerit prxparatis.» 

(56 Mss. plures, « uon ei tautum qui cx lege est, 
sed ei qui ex lide cst. » 

(87) IHereditatis. Deest in editis. 

(33) .Von enim hi qui ex lege, heredes sunt. Sic 


ORIGENIS 


D 


». 


99 ibid, 21. 
36 jibiJ, 114. 


978 


) Ut À corde nostro descripta sunt, sicut. idem ipse Ape 


stolus minister hujus grau in aliis designat, et 
dicit : « Epistola nostra vos estis, inscripia non 
atramento, sed Spiritu Dei vivi ; non in tabulis lpi- 
deis, sed in tabulis cordis carnalibus ?*. » [Jeo, ut 
mihi videtur, firimiora dicit ca quie per gratiam 
quam ea quz ex lege sunt, quia illa extra nos susl, 
οἱ hxc. intra nos : et illa in fragili materia cons- 
stunt, ita uL facile possint exolescere : lixe vero 
Dei Spiritu inscripta, et iu. anima penetralibus im. 
pressa, firmitateu perpetuitatis obtineant. Talibw 
ergo litteris promissionisinscribitur auiuia quae fidem 
suam Deo velut ceras obtulerit przeparatas (85), utin 
bis Dei gratia dignanter possit inscribi: et ideo bu- 
jusmodi fides reputatur ad justiriam, qu;e capit 
gratie coelestis exstiterit. ου autem contingit at- 
mini Abrahz, non. οἱ tantum quod ex lege est (86), 
sed el ei quod ex fide est. Multo enim Abrahz ne 
bilior ex fide est, quam ex carne successio, quia 
non ex carne, sed ex fide justificatus esse memors- 
tur. Si euim non ex fi.le, sed ex semine daada sae 
cessio est, conveniens erit et Ismaelis posteritatem, 
et eos qui ex Cethura deseenduat, ad. promissionum 
sacramenta perduci. Quod utique non recipitur, sed 
sola legis ac fidei posteritas in:roducitur. Verum 
non nos pratercat Apostoli in hoc loco nutabunda 
quadam etambigue prolata locutio. Quod enin dizit, 
c Ut firma sit promissio omni semini, non ei qudd 
ex lege est tantuin, sed et ei quod ex fide est 5, »si 
i'a intelligatur quasi aliud ex lege semen, et aliud 
ex fide dixerit, ut tauquam ab utroque semine pro- 
missio liereditatis (57) debeat exspectari, invenitur 
contraria dicere his quae superius scripsit, cum 
ait 35; « Non enim hi qui ex lege, h:eredes suut (885: 
item. alibi ? : « Arbitramur enim justificari boui- 
nem per fidem sine operibus legis ; » et rursun?*: 
c Si enim. hi qui ex lege, liicredes sunt, evacmnia 
est files. » Etenim si ex fide justificatur lioino sie 
operibus legis, et l:ere.les non. fiunt (89) hi qui et 
lege suut, quomodo nou contrarium videbitur quod 
in loc loco dicit, firmam esse promissionem pef 
g'atiom, non ei tantum semini quod ex lege esl, 
sed et ei quod ex fide est? Et cum in superioribus 
cos qui ex lege sunt repulisse videatur, hic eos qvo» 
modo exaquat his quos ex. fide sperare gratiau di» 
ci? Sed mihi videtur quod dicit, « Omui semini, 
non ei quod ex lege est tautuin, sed et ei quod et 
fide est ?*, » legem hic, sicut sepe jam diximus, 
indicare naturalem, et hoc asserere, quod uon bis 
qui ex lege naturali solum veniunt, firma sit pre 
inissio, sed et his qui ex lide legi addiderint naturali 


ιν, 16. ?*Prov. nt 435-05. ?' Gen. 
" Esther ας, 15. ?* ibid, 17. Ron. 
Μου. 14, 28. ?* Roin. iv, 14. 9? Hom. iv, 16. 


15 | tom. 


omnes mss. nostri et editi; attamen legendum vi- 
detur, « Non. eniin per legem promissio Abrabe, 
aul semini ejus, ut. li:2res esset. mundi ; sed. per 
justitiam fidei, » 

(89) Editi, « non fucrint, » male, 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. 1V. 


918 


dem quam habuit Abraham pater noster : A bum Dei, neque suavem odorem oapiat Chrisu, 


| duos populos, unum ex lide, ct alium ex 
idicare videatur, sed unum. atque eunidem, 
η solum ex lege naturali qua omnes homines 
r, Sed ex fide cujus Abraham auctor exstitit, 
t Deo : quo scilicet ostendat, quod si quis 
, integra omnia quie lex edocet naturalis, et 
ο eum peccati conscientia repreliendat, uon 
liabeat etiam fldei gratiam, non posse eum 
ari. Fides enim est, quz ad justitiam reputa- 
L boc modo habita distinctio reddit intelli- 
in planiorem : atque ea quie contraria putan- 
inona esse οἱ sibi invicem concordantia depre- 
atur. De diversitate autem legum, quod iu hac 
ue Epistola sepe Apostolus etiam latenter. εἰ 
ab alia ad aliam legem serinonis ordinem mutet, 
pter ostendimus, et eadem iteraresuperfluum 
(e autem de Abraham non dixit : Pater om- 
se] ait : « Pater omuium nostrum *5; » id 
» qui ex lege descendimus, sed qui ex fide 
&uceedimus (90). Et quia. omuium qui hu- 
li suut pater est, merito promissionis divinz 
tiam in consequentibus posuit dicens : « Sicut 
imi est : Quia patrem inultarum gentium posui 
e eum cui credidit Deum **. » Si ergo pater 
& esse promittitur. imultarum gentium, non 
ito pater et eorum qui ex gentibus, et eorum 
circumcisione veniuit, nominatur. Et recte 
Lex sua interpretatione Apostolus : « Ante 
ui credidit. Deui : » hoc est, pater. positus 
iltarum gentium ante. ipsum Deum cui credi- 
jus promissiones, οἱ a quo signaculum (idei 
amcisione suscepit. Quomodo ergo circumcisio 
t sibi proprie defendit. Abraham (91), cum 
ie Deus, qui ei circumcisionem dedit, multa- 
um gentium posuerit.patrem ?. Quod si aliquis 
| lyuiaelis. posteritatem voluerit. vel Cetbur:e 
tere, occurrit ei quod. scriptum est ** ; Quia 
licentur iu te omnes tribus terras.» Που etiam 
ngelio Joannes. dicebat (92) : « Quia. potens 
us de lapidibus istis suscitare filios Abralie "δν 
t autem in subsequentibus ** : « Qui vivilicat 
mortuos, el vocat ea quie uou suut, tauquam 
e sunt. » Mortuos hic secundum anima pec- 

intelligimus, quoniaia « anima, inquit, qux 
, morietur *, » Sicut enim in morte corpo- 
reunt sensus, ut ne quis ultra per corpus, ne- 
ditum, neque odorem, aut gustum recipiat (93), 
lum : ita et. qui spiritales sensus in. anima 
erit, ut uon videat Deum, neque audiat ver- 


eom. 1v, 19. * ibid. 47. "Gen. xu, 3... 35 
v. v, ο. V" [D Joan. à, {. "* Ephes. 11, 5. 
w. vi, 17. 


lta editi. Mss. vero, « sed qui ex fide»c lege 
limus. » Ms. uus, « sed qui ex. fidei a lege 
imus ; » quie verba sic einendantur in eodem 
νε Sed qui fidci ex lege succedimus. » For- 
legendum, esed qui. ex fide legi succeditus.» 
Abrofium., Deest ir. antea editis, qui postea 
l, € Cum ipsc Deus qui eam. circincisieticm 
» elc. 


B 


C 


neque gustet bonum Dei verbum **, neque nianuo 
ejus pertractent. de verbo vite ", bujusmodi honi- 
nes merito mortui appellantur, Tales. invenit uos 
adveutus Christi, sed vivilücavit per gratiam suam, 
sicut et alibi dicit idem Apostolus : « Et nos. eum 
mortui essemus deliciis et peccatis nostris, simul 
cum illo resuscitavit nos *5. » Vis autein tibi. et d: 
Scripturis propleticis approbari quod omues qui 
idola colunt, e confidunt in eis, mortui sunt ? audi 
David quomodo dicit : « Simulacra gentium argen- 
Un et aurum, opera manuum bominum. Os habeut, 
et non loquentur : oculos habent, et non videbunt: 
aures habent, et non audient *?, » Et post aliquau- 
la: « Similes, inquit, Jiant eis qui faciunt ea, et 
omnes qui confidunt in eis. » Vides mortuos esse, et 
similes simulacris effectos eos qui coluit ea et qui 
confidunt in eis. Unde diligentius intueamur si 
forte sicut hi qui colunt idola et confidunt in. vis, 
similes eis lieri dicuntur : ita et hi qui verum Deum 
colunt, et. conlidunt in eo, similes ei fiant. Et. hoc 
est fortassis quod in. initiis homo, cum propositum 
fuisset ut ad imaginem et similitudinem Dei tleret, 
ad imaginem quidém factus est, similitudo autem 
dilata est oh lioc ut prius confideret iu Deum, et ita 
fieret similis ei, et ipse audiret quia. simitis οἱ flet 
omnis qui conlidit in. eum. He per excessum 
quemdam sociavimus lis qua de mortis genere di: 
seruimus, ul. manifestius fieret quibus iodis Deus 
vivificat mortuos. Sed οἱ quod in cousequentibus 
dicit, « Et vocat ea qua uon sunt, tanquam ea qua 
sunt ", » quomodo intelligi debeat, videauus. l're- 
quenter et ia aliis exposuimus quod Deus solus, est 
qui dicit : « Ego sin qui sum 5 ; » et una est. illa 
Dei substantia qui seinper est ; cui si quis se ad- 
jiuxerit, unus fit cum eo spiritus **, et per. illum 
qui semper est, etiam ipse esse dicitur. Qui vero 
longe est ab eo, uec participium ejus sumit, ne essc 
quidem dicitur, sicut erau.us nos gentes priusquam 
ad agnitionem veritatis. divinae veniremus; et. ideo 
dicitur Deus vocare « ea qua non sunt, Canquam cea 
qus sunt, » Inter eos enim qui sunt, id est qui par- 
ticipationem habent ejus qui est, Abraham, οἱ Isaac, 
et Jacob, et cateri. sancti numerantur. Quod. νι 
gentes credendo in lidem. veniunt Abralie, conse- 
quenter prouuntiat Apostolus quod Deus vocaverit 


. « ea qua non sunt, tauquam ea quie sunt, » Potest 


Matth. iw, 9. 
99ps3l. cxiit, 4 seq. 


tamen etiam illud adverti, ut in. lioc loco erga Jau- 
des Dei Apostolus latius videatur ellusus, et initium 
prima ejus creature euni adiniratione meimorasse, 


^5 ftom. iv, 17. Ezech. xvitt, 4, 20, 
5 Rom. iv, 17.. "' Exod. i1, 14. 


(02) Sic ms. unus. C;eteri vero mss. et Salodiani 
editio babent ,« Dominus dicebat. » Merlinus, kras- 
inis el Genebrardus, « Baptista dicebat. » 

(95) Sic Παιν. Mas. vero nostri, € nec quis 
[31., e£ nec. quis ; al., et nec quid] utra per corpus 
iet ipit, » ete. Editi similiter, € et nee quis ; » demde 
oiwiliünt e per » ante. € corpus, » ct hobeut « odo 
raum » pro « odorcin, » 


919 


ORIGENIS 


cum ex nihilo esse fecit universa, el ea qux non A arena maris (1), Et non in(irmatus est fide, net con. 


erant, virtute potentize su: tanquam qua essent οἱ 
subsisterent evocavit: et ita ci in creando nihil 
fuisse difficile, ut cum nihil exsisteret, omnia sub- 
ito vocata ita adfuissent tanquam quz semper exsti- 
terint (34). Quod si quis nobls objiciat illum Apo- 
stoli serinonem, quem ad Corinthios scribit ubi di- 
cit, quia « contempitibilia mundi elegit Deus, et qux 
nou sunt, ut ea qua sunt destrueret, ut non glo- 
rietur omnis caro coram Deo? : » οἱ dicat secun- 
dum hauc. expositionem non convenire ut destrui 
dicantur αι sunt cum ea que non sunt electa 
sint (95), dicemus ad hzc quia in illo loco alios 
dixit eos qui sunt, et alios in hoc capite in F.pistola 
ad Romanos. Declaravit enim ad Corintliios quia de 
his diceret quos supra enumeraverat. Dixit. enim 
superius δν; « Videte enim vocationem vestram, 
[ratres, quia non multi sapientes iuter vos secundum 
carnem, non multi potentes. (96), non multi nobiles: 
sed quae stulta sunt mundi elegit Deus, ut confun- 
dat sapientes : et infirma mundi elegit Deus, ut con- 
fundat fortia. » Sicut. ergo stulta mundi elegisse 
dicit Deum, hoc est gentes, ut confunderet sapien- 
tes, sine dubio Judieos ; et infirina mundi, ut cou- 
fundat fortia, eodem ordine in hoc loco dicit et de 
his quz non sunt, ut ea quz sunt destruat ; et nou 
esse gentes, esse àutem Jud:eos ostendit, id est, qui 
in lege erant, sed legem non implebant, ut destrue- 
rentur, el inducereutur (97) illi qui non erant in 


lege, et Abiahze ! fidei credulitatis merito jungeren- C 


tur. Quod autem dixit : « Ut confundat sapientes : » 
non quo vere sapientes essent (98); alioqui nun- 
quam eonfunderet Deus eos qui secundum Dei sa- 
pientiam sapientes sunt 55: sed illos dicit qui se 
putant esse sapientes, οἱ non sunt, sicut et alibi di- 
cit: « Ubi sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor liujus 
seculi? Nonne stultam fecit Deus sapientiam hujus 
mundi **? » Ilujus mundi ergo sapientes confundit 
eligens stultos, non quia similiter stulti essent et 
isti per (99) penuriam sensus , sed secundum illud 
quod dictum est ' : « Qui vult. sapiens esse, 531 
stultus fiat in hoc mundo, ut sit. sapiens apud 
Deum : quia. sapientia bujus mundi stultitia est apud 
Deum.» 

6. « Qui contra spem in spem credidit , ut fieret 
pater multarum gentium, secundum quod. diclum 
est οἱ : Sic erit semen tuum sicut stelle coeli, et 


53] Cor. 1, 98, 99. ** ibid. 96, 27. 
18-93. '* Gen. 2, 5. ** ibid. 4-6. 
n, 8. ** Matth. ix, 22-29. ** Hom. iv, 18. 


(94) lta. ms. unus Regius num. 1659. Iabanus 
vero, editi, et iss. quidam, « ut cum nihil exsiste- 
ret fal , ezsisterent] omnia subito vocata itaadfuisse 
[al., ita. fuisse ; al., ita ut [uisse| tanquam qua sem- 
per exstiterint. ) s. 

(93) Ita omnes 1158. nostri et Rabanus. Editi vero, 
€ vocata sunt, » 

(90) Nou multi potentes. lac desunt. in antca 
editis. 

(97) Alias, « judicarentur, » tale. 

(93) Sic mss. nostri omnes, ΕΙ vere, ε non 


55 [sai, v, 91. 
*! Rom. iv, 22. 


sideravit corpus suum jam emuortuum, cum fere 
centum esset annorum, et emortuam vulvam Sarz, 
In repromissione etiam Dei non hassitavit diffidep- 
tia : sed confortalus est fide , daus gloriam Deo, et 
plenissimo scieus quia. quecunque promisit, poles 
est et facere. ldeo et reputatum est illi ad justi- 
tiam 15.» Videtur mihi quod dixit Apostolus, 
« contra spem, » aspexisse illud quod in (ια 
refertur Abraham dixisse ad Dominum : « Doni- 
nator Domine, quid snihii dabis? Ego autem dime 
tor sine filiis : hic autem filius Masech (2) verm- 
cule me: Damascus Eliezer. Et dixit Abraham (3j: 
Quoniain mihi non dedisti semen , hic veruaculus 
meus το meus cerit , » Ex quibus utique verbi 
D Abraham de filiis suscipiendis intelligitur despte 
γοβδὸ. Quod vero dixit, «in spem credidit, » datam 
rursus ei spem, opinor, inde colligit ubi scriptum 
est : «Et vox Domini facta est ad eum diceus : Noa 
est hic hxres tuus ; sed qui exierit de te , ipse eril 
h:ereg tuus. Eduxit aulem eum foras, et dixit illi: 
Respice ad coelum, et numera stellas, si poluerü 
dinumerare eas. Et ait ad eum : Sie eril semea 
tuum. Et credidit Deo, οἱ reputatum est ei ad. ji- 
siiiam*?.» Ex his ergo verbis et desperaiio prius, 
et posunodum data ei spes Dei promissionibus 
declaratur. Cui quia credidit, scribitur de eo bot 
quod nunc proponit (4) Apostolus, quia « repila- 
tum e-t ei ad justitiam *'*. » Merito autem, et more 
(5) sibi solito ubi de fide tractat, Apostolus ε0- 
jungit et spem, sciens fidei spem  iuseparabiliier 
cohaerere , sieut οἱ in. Epistola ad flebrzos idem 
docet diceus : «Est autem fides sperandarum rerum 
substantia, indicium non apparentiun **,» El 
iterum in hac eadem ad Roinanos Epistola in poste 
rioribus dicit : « Spe autem salvi facti sumus. Spes 
autem qua videtur, non est spes. Quod enim vide 
quis, quid sperat? Si vero quod non videmus speri- 
mus, per patientiam exspectamus **. » Quod 2, 
«spe salvi faeti sumus, » lioc. idein est. quod alibi 
dicit, quia « per fidem salvati sumus δν ον et, «Fi- 
des tua te salvam fecit ον et, « Secundum fem 
tuant contingat tibi *5. » Quie utique. illis dicuntur 
qui credentes in Jesum spem gesseruut ab eo 8$ 
D posse curari. Sieut autein. Abraham  « coutra spes 
in spem credidit **, » ita omnes qui per lidem lii 
sunt Abraliam, contra spem in spem creduut de 


9 1 Cor. 11,18, 19. 5 Rom. ἴ, 


5* [ Cor. 1, 20. 
*5 [tom. vin, 24, 25. ** Ephes 


9? Hebr. αι, 4. 


quod vere sapientes essent. » 

(09) Sapientes con[undit eligens stultos, mon que 
similiter stulti esseut εἰ isti per. ας desidefaptut 
in antea editis. 

(1) Sicut stelle cali, et arena maris. Vlec desit 
rantur in omuibus nss. noslris; sed exstaut 8B 
editis. 

(2) Masech. Editi, « mauet, » male, 

(5) Editi, « Et addidit Abram. y 

(4) Mss. unus, « pronuntiat, » 

(5) Mss. unus, « ex niore, » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IV. 


087 


$ quibusque qux credunt, sive de resur- A irritatur : omnia tolerat, omnia credit, omnia spe- 


i6 mortuorum, sive de hareditate regni ος- 
liec euim, quantum ad naturam humanam 
l eontra spem videntur; quantum autem ad 
ià&m Dei, in spem creduntur (6); exemplo 
Am credentis quia « quiecunque. promisit 
potens est et facere *'; » si tamen his qui 
it maneat fides, spes, et charitas. Et puto 
rima salutis initia, et ipsa fundamenta fides 
rofectis vero et augmenta zdiflcii spes eat : 
io autem et culmen totius operis cliaritas : 
| € major omnium » dieitur « charitas 68.) 
Abrabsm «contra spem in spem credidit, ut 
fleret multarum gentium » quas futur: essent 
Welle coli, non solum multitudine, sed et 
le : quique proumittenti (7) fideliter credens, 
inquit, inlirmatus est fide.» Quod dicit, «non 
«$us est. fide,» ostendere. mihi videtur esse 
am infirmitatem iu fide. Quod si est inlir- 
est sine dubio et sanitas, sicut et in aliis 
It, cum dicit : « Increpa illos acriter, ut saui 
fide **. » Beatus ergo est qui non infirmatur 
» Si vero quis infirmetur, curam ejus descri- 
ostolus cum icit: « Infirmaniem. autem in 
&umite, non in disceptationibus cogitationum. 
Mius credit manducare omnia; qui autem 
15 esl, olera manducet ?*. » Per quod utique 
at, verbi olera prebenda esse ei qui infirma- 
fide, ne plena lidei doctrina cunctantibus in 
quodammodo mgrotautibus ingeratur. Sana 
üdes dicitur que perfecta est, et cui nihil 
: ek ipsa est quie credit manducare omnia, id 
WEB capere polest omnia : quam qui liabet, 
lis appellatur, et dijudicat oinnia Τίς οἱ in 
ermone scandalizari potest. Uude evidenter 
| esse augmenta qusdam et profectus in fide, 
quos habere partem (οί exiguam , alios 
m, alios vero habere omnem fidem. Unde οἱ 
lus dicebat : «Si habeam omnem (idem, ita 
ntes transferam "*. » Sed οἱ in Evangeliis 
ili dicunt ad Dominum, quasi quibus nondum 
gesset fides : « Aage nobis fidem ?*. » Consi- 
iane, $i secundum ea quz de (ide dicimus, 
de cbaritatis auginentis similiter possimus 


ere, ita ut dicamus et de charitate, sicut ille D 


tSi habeam omuem (idem, » Si habeam om- 
iaritatem : et illum habere omnem charita- 
ui omnia illa habuerit qua propria charitatis 
Supt, sicul dicit Apostolus Τὸ: « Charitas 
| est, benigna est, non inflatur, non x:mula- 
on ambitiosa est, non perperam agit, non 


9 tom. xiv, 1, 2. 


rat, omnia sustinet, » et cetera his similia. Qux si 
quis habeat , reete mibi videtur dici quod habeat 
omnem charitatem : quz charitas sine dubio ex his 
singulis ab Apostolo supra memoratis partibus 
coustat, Similiter autem. et de misericordia, et 
pietate caterisque virtutibus arbitror diei posse. 
Et forte per h:ec singula sicut de fide dictum est, 
quia « fides reputata est ad justitiam *5, » ita et de 
charitate dici potest, quia reputata est charitas vi 
ad justitiam (8), aut pietas, aut misericordia. Sed 
videamus jam ea qua consequuntur, «Et non, 
inquit, infirmatus est in fide nec consideravit 
suum corpus jain emortuum, cum fere centum anno- 
rum esset, et emortuam vulvam Sarz: in repro- 
missione etiam Dei non hasitavit diffidentia, sed 
confortatus est fide "*. » Quantum quidem ad sim- 
plicein pertinet intellectum , evidentem protulit 
rationem, quod Abraham cui audiret sibi a. Deo 
sobolem repromitti , non respexit ad emortuas 
ceiitenarii corporis vires, de quo utique nequaquam 
sperari poterat ulla successio : sed potenti: pro- 
mittentis intuitus, nihil difficile esse credidit in his 
que promittebat Omnipotens : sed. dedit, inquit, 
« gloriam Deo ?", » . intelligens solius Dei esse mu- 
nus, ubi humans fecunditatis jura cessaverant. 
Merito igitur dedit gloriam Deo, qui natur:ze fuerat 
desertus auxiliis. ως, ut dixi, quantum ad siupli- 
cem intelligentiam pertinet, sufficienter dicta vide- 


C buntur. Si vero quis objiciat nobis : Quomodo 


poterit Abraham in centenario. annorum numero 
positus emortui corporis dici, qui posteaquam &us- 
cepisset lsaac, et defuncta esset Sara, qua eum 
nonagenaria conceperat, οἱ vixerat annis centiun 
viginti septem, postea etiam quam aunorun qua- 
draginta factus 1s32c accepit lRebeccam , post ista 
omuia scribitur : « EL apponens Abraham accepit 
uxorem cui nomen Cethura : et peperit ei Zain- 
ram (9), et Jecsan, et Madan, et Madian, et Jesboch, 
οἱ Sue *? » Quomodo ergo videbitur emortui corpo- 
ris, qui multo senior effectus quam tune erat, et 
uxorem accipere, et sex liberos (10) petuit pro- 
creare? Quas objectiones ut. decenter. possimus 
excludere, expositionem  emortui corporis illo 
waunsferimus, ut dicamus Abraham non. infirmitate 
etatis emortuum , sed secundum illam virtutem 
quam sancli in semetipsis primo implentes , etiam 
czieros habere mouent, el dicunt : « Mortificate 
menmbra vestra qux sunt super terram "*?, » Nani et 
absurdum puto si hoc bonum quod iu se Paulus 
habuit (neque enim aliis imperaret quod ipse non 


"! 1Cor.i, 10. ᾖΤ E Cor. xii, 9. 


αν, 5. δι Cor. xin, 4, 5, 7. 7 Bom. ιν, 9... 7* ibid. 19, 20. "" ibid. 20, "* Gen. xxv, 1,2. 


Μη. 1v, 91. ** 1 Cor. xui,15.. 5* Tit. i, I5. 
1996. IH, 5. 

Mias, «in spe creduntur ; » al. «in spem 
t.» 


δε], « cuique promittenti, » male. 

« et de charitate dici potest, quia reputata 
ritas ci ad iustitiam. Mec desiderantur apud 
rdum. 


(9) Mss. nostri et Rabanus habent, « Jembram 
[31., Membram ] et Zexan, εἰ Madan, [ al., Me- 
dam] et Madian, ei Jesoe [al., Jerech, al., 
Jesboc | et Soe,» al. « Sue.» 

(10) Mss. nostri, alii, «sex liberos,» alii, «septeiw 
liberos. » ο 


ος οι tab 


935 


OIU GENIS 


fecerat), si, inquam, hoc bonum quod Paulus habuit, A ita demum partutiat filios castitatis, sicut οἱ mulier 


Abralam tantum patriarcham, quem etiam suum 
patrem dicit Apostolus **, non credamus habuisse, 
Fuit ergo etiam in illo mortificatio ista membro- 
rum : non iucitabatur luxuria, non urebatur libi- 


- dine, sicut illi de quibus Apostolus dicit : « Melius 


est nubere, quam uri **.» Hoc idem erat et in Sara, 
quia defecerant Sarz fieri muliebria **. Non enim 
erat in illa lascivia muliebris, aut incontinentiz 
dissolutio, neque in usum libidinis pracipitabantur 
inviti : sed ubi audiunt tantam posteritatis spem, et 
sobolis sux gloriam coelo et sideribus exaequandaim, 
ubi hec audiunt, non aspiciunt ad propria bona, 
ad continenti:e gratiam, ad membrorum mortifica- 
tionem, sed hxc omnia qua sibi lucra. ducebant, 
arbitrantur detrimenta, ut Christum lucrifaciant 53, 
Sed fortassis errasse me credis, quod cum de 
po-teritate Abraham et semine cjus dicere debue- 
1i, de Christo dixerim (11). Non erramus, sed 
cum Apostolo loquimur. lpse eniin hxc de Christo 
victa esse interpretatur cuim dicit : « Scriptum est: 
Jibi dabo terram hanc, et semini tuo. Non dixit : 
Et seminibus, tanquam in multis : sed, Semini tuo, 
lanquam in uuo, qui est Christus ^.» Vides ergo 
quoinodo nos Apostolus docet sic Dominum locu- 
1η esse ad Abraham , ut iui semine suo Christum 
intelligeret (12) debere sentiri: et ob hoc puto quod 
:djecerit. Apostolus , οἱ dixerit: « Dans gloriam 
Deo 5.» Non enim tantum gloríze Abraham potuis- 


sel. offerre de nativitate Isaac, quantam (12) dare (C 


pottit gloriam Deo, si intellexit Christum de suo 
euortuo jum οἱ vitiis defzecato corpore nascitu- 
rum. Sed et tu si mortifices membra tua quz sunt 
Super terram 55, si, abjecto omni fervore libidiuis 
eniortuam serves et nullis obnoxium vitiis corpus, 
potes etiam tu fructus ex eo optimos generare, 


potes generare Isaac, quod est gaudium; et hic est 


primus spirilus fructus : potest semen tuum, 
il est, opera tua (14) ascendere ad calum, et 
cffici opera lucis, et stellarum fulgori splendori- 
que conferri, ut cum dies resurrectionis adfue- 
vit,  fanquam stella a stella. (15) differas in cla- 
ritate ". Amplius adhuc dico : potes si tam pu- 
rus 539 mente, tam sanctus corpore, tam imma- 
culatus actibus fueris, etiam ipsum generare Chri- 
stum, secundum illum qui dicebat : « Filioli mei, 
quos iterum parturio, donec formetur Christus in 
vobis **, » Et sic ipse de se Dominus dicit : « Qui 
lecerit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse 
imeus fraler, et soror, οἱ inater est 5. » Quz ergo 
erit mater Jesu, nisi cujus vulva emortua est ? ut 


de qua dicit Apostolus : « Salva autem erit per &- 
liorum generationem, si permanserit in fide εἰ es- 
stitate **. » Uude etiam pro his convenienter addi- 
tum puto : « Et reputatum est ei ad justitiam. ν 
Quomodo enim non ad justitiam reputaretur ei, qui 
non solum in fide, sed et ip omnibus virtutibus 
perfectionem tenebat ? : 
7. « Non est sutem scriptum propter ipsum tantam, ἱ 
quia reputatum est ei ad justitiam, sed οἱ propier 
nos, quibus reputabitur credentibus in eum quise 
scitavit Jesum Christum Dominum nostrum a mor- 
tuis, qui traditus est propter delicia nostra, et rt- 
surrexit propter justificationem nostram 21. » [loc in 
loco quod dicit, « Non propter ipsum tantum, » in- 
telligendum est de ipso; et iterum quod dicit, « Sed 
et propter nos, » hoc est et de uobis. Manifestum 
nàmque est quia hoc quod dicitur, « Credidit 
Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam 
non propterea Moyses scripsit ut Abraham legere, 
qui utique olim fuerat defunctus, sed ut nos prefe 
ctum fidei ες hujusmo:li lectione caperemus [18], 
intelligentes quia et si nos ita credamus Deo ut ille 
credidit, etiam nobis reputabitur fides ad justitiam 
« credentibus in eum qui suscitavit Jesum Chri- 
stum Dominum nostrum a mortuis. » Velini sane 
requirere quid est quod in hoc loco Apostolus Deum 
nominans, cui credimus (17), et. cui Abraham cre- 
didit, non dixit, « credentibus » iu Deum excelsum, 
vel, « credentibus in eum » qui fccit caelum e: ter- 
ram, vel « in eum » qui fecit angelos caterasque 
coelestis glorie virtutes ; sed ait: « qui suscitavit 
Dominum Jesum a mortuis. » Qua ergo de causa 1d 
comparationem f(idei Abrahaz titulus iste resure- 
ctionis Domini assumitur requiramus. Nunquid 
Abraham in eum crediderat qui suscitavit Doui- 
num Jesum a mortuis, cum Jesus tunc nondum 
fuisset resuscilatus a mortuis ? Velim ergo cousi- 
derare quid visum sit Paulo promittenti nobis qui 
sicut Abrahz reputata est credenti fides ad jusli- 
liam, ita οἱ nobis reputabitur credentibus in cuti 
qui suscitavit Jesum Dominum nostrum a moriuis. 
lu quo ego pro parvitate sensus mei illud aderte, 
quod multo sit magnificentius in laudibus Dei rest 
scitasse Jesum Dominum nostrum a mortuis, quam 
fecisse coelum et terram, creasse angelos, et cale 
stes condidisse virtutes. Illud enim fuit facere 405 
non erant, lioc autem reparare quie perierant. [ο 
fuit nondum deleta iustituere, hoc jam deletaseti 
tuere. (18). lllud. denique jussione, hoc passim 
perfectum est. Sed hujus tanti tamque magnilic 


* Rom. iv, 1. *! I Cor. vi, 9. 5 Gen, xvi, 40.5? Philip. ti, 7, 8. δν Galat. in, 16. Rom, m 9. 
** Coloss. 11, 5. 37 1 Cor. xv, 81. ** Galat, iv, 19. ** Mau. xn, 50. ** E Tim. n, 15. *! Rom. 1^ 


25-25. 


(1) AL, «et seminis ejus [al., et semine ejus | 
dicerem, non debuerim de Ghristo dicere. » 

(12) Alias, c intelligeres. ν΄ Al., « intelligi debere 
sentiTet. » 

(10) AL, «ου enim tantam. gloriam, quan- 
(anm, » ctc. 


** Gen. xv, 6. 


14) Alias, «et opera tna, » etc. 

(15) A stella. Hzc verba desunt in editis, et ἵ8 
pluribus niss. 

(16) Editi, « paremus, » male. 

(17) Alias, « qui credidit, » 

(18) Ed:ti, « quod perierat. lllud fuit nunduw de 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. IV. 986 


erii in fide Abrah:ze forma et imago priecesse- A sicut nee Jux cum tenebris, nec. vita eum morte**, 
llle enim crediderat cum offerre unicum jube- — lta ergo et credentibus quidem Cliristo, nec tamen 
'; quia el a mortuis eum suscitare potens esset — deponentibus veterem hominem cum actibus stis 
; crediderat etiam. quod non illi tantum Ίδια injustis !, lides reputari non potest ad justitiam. 
unt gereretur, sed et semini ejus qui cst Chri- — Simili autem modo possumus dicere, quia aicut. in- 
plena sacramenti veritas servaretur. Inde de- — justo non potest justitia. reputari, ita nee impu- 
» gaudens unicum offerebat, quia in eo non in- dico pudicitia, nec iniquo xquitas, nec avaro libe- 
1m posteritatis, sed reparationem mundi, et — ralitas, nec impio pietas reputari potest, donec ve« 
rationem totius creaturz, quie per resurrectio — tusta vitiorum indumenta non abjicit, et « novuni 
Domini restituta est, cogitabat, et. ideo dicit — se iuduit (22) « hFominem, qui secundum Deum erea- 
nus de eo, quia « Alraham pater vester exsul- — tus est, et renovatur in agnitione Dei ad imaginem 
ut videret. diem meum ; et vidit et gavisus — ejus qui creavit éum *. » Propterea enim et in se- 
. » lloc ergo modo competenter videbitur lha-— queudübus adjungit et dieit de Domino Jesu : « Qui 
emparatio tidei Abraham, et eorum qui cre- — traditus est, inquit, propter peccata nostra, et 
in eum ' qui suscitavit Dominum Jesum ; quia |. resurrexit propter. justificationem nostram * ; » ut 
ille futurum credidit, a nobis creditur factum. B ostendat quia ea pro quibus Christus traditus est, 
l autem et illud ostenditur quod b:re:iicis nou. — eliam nos abhorrere debexmus, et abjicere. Si enim 
l, quia Deus cui eredidit Abraham, et fidem. — propter peccata nostra. traditum euin credimus, quo- 
ad justitiam (19) reputavit ?*, ipse est qui et moco non alienum nobis et inimicum ducitur omne 
num Jesum resuscitavit a mortuis ; nec relin- peccatum, pro quo Redemptor noster traditus me- 
r locus ut alius Deuslegis, slius Do:nini nostri — imoratur. in. mortem ?. Nau | si vobis aliqua rur- 
Christi Pater. intelligatur. Sed. adliuc requi- — sum societas cum peccato, aut amicitia fiat, osten - 
& cum siut quamplurima qux Christus esse — dimus quod nihil ducamus mortem Christi Jesu, 
r(naim οἱ sapientia, οἱ virtus, et justitia, eL.— amplectentes et sequentes ea quie ille expugnavit 
m, οἱ veritas, et. vila ipse appellatur **) cur et vicit. Idque totum simul connectens Apostolus, 
imum de resurrectione ejus im fide nostra — tanquam corpus ipsum peccati , indumentum veleris 
olus (20) faciat mentionem. Dicit in aliis idem — hominis appellavit, quod deponendum suadet * hiis 
olus, quia « cum Christo coexcitavit nos Deus, — qui credunt ei qui suscitavit Dominum Jesum a mor- 
ul cum ipso sedere fecit in eclestibus ?*. »— (uis, uv abjecto indumento injustitize induant se Do- 
st.ergo quod admonet : Si creditis Christum C minum Jesum, qui est verum justiti:e indumen- 
tisse a mortuis, credite etiam vosmelipsos cum — tum (23), ut merito credentibus fides ad justitiam 
ariter surrexisse; οἱ si creditis quia sedet ad — reputetur. « Traditus est. ergo propter peccata 
'am Patris iu coelis, etiam vosmetipsos credilé — nostra , οἱ resurrexit propter justilicationem — ma- 
on in terrenis, sed in celestibus collocatos ; — sirain *. ». Etenim si cousurreximus cum Christo, 
ereditis vos Christo commortuos, credite quia — qui est justitia, οἱ in novitate vitae ambulamus, οἱ 
iwivetis ei; etsi creditis quia Christus mor- — secundum justitiam vivimus, surrexit nobis Chri- 
est peccato, et vivit Deo, eliam vos mortui — stus ad justificationem nostram. Si. vero nondum 

peccato, 534 εἰ vivite Deo*". Et hoc est — depo:uimus veterem hominem cum actibus suis, 
suctoritate apostolica protestatur, el dicit: « Si — sed in injustitia vivimus , audeo dicere quod non- 
rrexistis cum Christo, quie sursum sunt qu-.— dum nobis resurrexit Christus ad justilicationem, 
bi Christus est in dextera Dei sedens ; qu — nectraditns est propter peccata nostra. Si enim hoc 
n sunt sapile, non quie super terram**; » quia — credo, quomodo illud amo, pro quo ille pertulit 
gc »gil, hic se ostendit credere in eum qui— mortem ? Si hoc credo quod ille ad justilicationem 
avit Jesum Dominum nostrum a mortuis, et meam surrexit, quomodo mihi (24) injustitia pla- 
ere fides reputatur ad justitiam. Neque enim D cet ? Justificat ergo eos Christus tantummodo qui 
ile est ut habenti in se aliquid injustitia pos- — novam vitain. exe:nplo resurrectionis ipsius susce- 
yitia (21) reputari, etiam si credat in eum qui — perunt, el velusta iujustiti atque iniquitatis indu- 
vit Dominum Jesum a mortuis. Injustitia — menta velut causam mortis abjiciunt. Sed illud ve- 
ie cum justitia nihil potest habere commune, — lim requirere, si pro hoc solo dicit Apostolus quia 


an. vir, 56, ** Rom. 1v, 3... ** I Cor. 1, 24,50; Joan.i, 4; xiv, 6. ?* Eplies. 11, 6. ' Rom. vi,8, 10, 
* Coloss. i, 1, 95. ** Il Cor. vi, 14, 15. ! Coloss. i, 9. * ibid. 10. * Rom. 1v, 25. * Coloss. 
410. 5 Mon. iv, 25. 


instituere, hoc autem dejecta restitnere. » (232) Sie mss. nostri, Sslodianus et Merlinus. Ge- 
Ddices nostri mss. legunt, alii « dilecta,» sicut — nebrardus vero, « indumenta abjiciat, el. novum se 
yanus ; alii, « deleta ; » alii vero « dirupta. ».— inducat, » ete., pro « induat, » ut legunt Salodianus 


| Ad justitiam, Editi, « Dei justitiam. » et Merlinus. 20.4. L 

]u fide nostra Apostolus, etc. Sic recte duo (25) Alias, « quod est verum justiti:e indumen- 
es mss. legii. Alii et editi, « inlide uune Αρυος tum. » 
, * etc. (24) Mili, Besideratur in antea editis. 


Alias, « justitia. » 


987 


ORIGENIS 055 


« uon propier » Abraham «solum (25) scriptum est, A est ei Dominus !! :» Quomodo etiam hoc non solum 


sed et propter nos *, » quod dixit : « Credidit Abra- 
ham Deo, εἰ reputatum οί illi ad justitiam ὃν » 
Putasne solus hic sermo ex omnibus quae dicuntur 
de Abraham, nou solum propter illum, sed et pro- 
pter nos scriptus est ? An et alia aliqua videbuntur 


propter Abraham, sed et propter nos. seriptum vi. 
deatur, ut ambulemus secundum omnia quae loen- 
tus est Dominus. Sed οἱ de Psaac, vel de ceteris 
quie Similiter scribuntur, quomodo etiam ad nos 
pertinere videantur. Nou est autem  priesentis teur 


poris omnia nos adducere in medium, et singula 

quique discutere, quo ordine etiam in nobis qu 

credimus in eum cui credidit. Abraham, quz d 

Abraham vel de czeteris sanctis in. Scripturis disi- 

nis dicia vel facta sunt compleantur : sed in quan- 

tum  prisentis operis necessilas patitur, aperui- 

mus viam qua latius qui in Scripturis exerceri de- 

siderat, possit incedere. llactenus de ratione fidei 

ejus qux ad justitiam reputata est, et diversarum 
B legum observantia, ac. przeputii. circumcisionisque 
diversitate, disputationis sermo cucnurrerit. Nune 
jam qualiter hi qui ex fide, et non ex operibus ju- 
stificati suut, iuformentur (50) ab Apostolo, vi- 
deamus. 

8. « Justificati igitur ex fide, pacem habeamus ad 
Deum (51) per Dominum nostrum Jesum Christus, 
per quem et accessum habemus per fidem in gra 
tiam istam in qua stamus, et gloriamur in spe gh- 
ria Dei !'*. » Apertissime per hoc eum qui intel- 
lexit (52) quid sit ex fide et nou ex operibus ju«ti- 
ficari, ad pacem Dei qui» superat omnem men- 
tem !*, in qua el summa perfectionis consistit, in- 
vitat. Sed ut diligentius sensum perspiciamus Apo- 
stoli, quid sibi velit pacis nomen, et ejus pacis qu 
per Dominum nostrum Christum est, perquiramus, 
Pax dicitur ubi nemo dissidet, nemo discorndal, ubi 
nihil hostile, nihil barbarum geritur. Nos ergo qui 
aliquando fuimus inimici Dei, sequentes hostem et 
tyrannum diabolum, nunc si illius aria projicimus, 
οἱ signum Christi οἱ crucis ejus vexilla suscipimus 
(33), pacem utique habemus ad Deum, sed per 
Dominum nostrum Jesum Christum qui nos per 
hostiam sanguinis sui reeouciliavit Deo, sicut. seri- 
ptumest'* : « Cum essemus inimici Dei, reconcilia 
sumus per sanguinem crucis Filii ejus (54). » El 
alibi idem Paulus addidit his dicens : « Rogamus 


non solum propter illum, sed et propter nos scripla ? 
Δι certe omnia qu:ze de ipso dicuntur, non de ipso 
solo, *ed et pro nobis dicuntur (26) ? Et non solum 
de Abraham, sed vide ne forte hxc eadem etiam 
de Isaac similiter accipienda sint, ut qu:e. de ipso 
&cripta sunt, non ipsum solum, sed el nos aspiciant. 
Similiter et de Jacob et. exteris patriarchis. Nam 
qui ratio videbitnr ut de Abraham quidem quie 
scripta sunt, etiam ad nos pertinere dicantur, non 
autem simili fortia etiam de Isaac, et de Jacob, el 
de Juda, vel de Joseph, et. czeteris ? Quod si nihil 
rationis vilebitur cur de uno patriarcha hoc ita ac- 
cipi debeat , et non. ctiam de cxteris , consequens 
erit ut de omnibus quie scripta sunt, uo: sclum pro- 
pter illos qui tuuc erant, sed et propter nos scripta 
videantur. In quo (27) me praecipue suadeL ita sen- 
Ure ille Evangelii sermo, in quo Dominus et Saiva- 
tor noster ad cos qui sibi dixerant, quia « pater 
noster Abraliaui est » respondit : « Si senien Abralize 
esselis, opera utique Abrah:ze faceretis. Nunc autem 
quxritis me occidere, hominem qui veritatem locu- 
tus sum vobis, quam audivi a Patre meo : hoc Abra- 
ham non fecit ^. » Per quod utique ostendit, quia 
qui faciunt opera Abrahze, isti sunt filii Abrahz (28) ; C 
et propter illos scripta sunt, qux» de Abraham scri- 

pta sunt. lic jam sapientis viri ct a Deo illuminati 

est intueri eL perspicere quomodo unumquodque opus 

quod de Abraham scribitur, in semetipso videatur ex- 

pleri ; verbi gratia, quod dictum est ad illum*:« Exi de 

terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui, 

et veni 535 in (29) terram quam tibi ostendam τν 

quomodo et is qui de semine Abrahze esse ex ope- 

ribus vult videri, his debeat obsequi, qu:e utique sunt 

non propier illum tantum scripta, sed et propter 

eos qui credunt in cum qui suscitavit Jesum Domi- 

num nostrum a mortuis; et cum hc. impleverit, 

quomodo sperare etiam illud quod subjungitur de- — pro Christo, reconciliamini Deo !*. » Si quis ergo 
beat, id est : « EL faciam te.in. gentem magnam et habet pacem ad Deum, et reconciliatus est (55) pet 
benedicam te, οἱ magnificabo nomen tuum, et eris D sanguinem Christi, ultra non contingat (56) eique 
benedictus : et benedicam benedicentes te, et male- — inimica sunt. Dco, Vis autem audire qua sunt in 
dicam maledicentes te, et benedicentur in te omnes — quz inimica sunt. Deo? Paulus ipse te docet, q 
tribus terra !^; » et iterum cum dicit Scriptura : — ait: « Sapientia carnis inimica est Deo : kgi en 
ε Abiit autem Abraham: secundum ea qux locutus — Dei non est subjecta '*. » Si ergo carnaliter sapis 


* Hom. iv, 25. "ibid. δ. * Joan. vin, 59. 40. ? Genes. xit, 1. !* ibid., 2, S. !' jbid. 4. !* lom 
v,1,3. "Philip. iv, 7. ?*ftom. v, 10. 15Η Cor. v, 90... *'* Rom. vut, 7. 


(25) Solum. In editis omittitur. sime enim per lic qui intellexit, » etc. - 
(26) Al., « quie dieuntur de ipso solo, sed et pro (33) Mss. nostri : alii, « projicimus... susci* 
nobis dicuntur. » mus ; » alii, « projecimus.. suscepimus.. »alii, «pr 
(27) Alias, « In quod ; » al., € idque, » jiciamus.. suscipiamna. » 2. 
(28) Ms. unus habet, « juste fiunt filii Abrali:e, » 51) Editi, » reconciliati sumus Deo. Si quis cri? 
(23) In. Merlinus et Genebrardus, « ad, » uale, habet » ete. Mss. quidam pro c erneis Filii ej! 
(20) Ms. codex Vallis-Clarz, et unus Megius, — habent € erueis ejus, » omissa voce « Εις 
€ coufirimentur. » (93) Ms. unus : «Si quis ergo liabelatur inimicu 
(513) Alias, « habemus ad. Deum. 9 Dei, οἱ reconeiliatus est, » etc. ; 
(22) Editi, « in spe glorie filiorum Dei. Apertis- (50) Editi, « nou cogilat, » inale : 


, 


COMMENT. IN ÉPIST. AD ROM. LID. ΙΤ. 


960 


am iuam cupiditatibus carnis exponas , et A liabeamus ad Deum : » scions quia. bellum contra 


itia deliciarum  resolvaris (57), aut si de 
ntellectu carnaliter et non spiritaliter sentias, 
* assertionibus humana arte quzsitis, magis 
spiritali gratia οἱ intellectu subtiliore de- 
j, per sapientiam carnis inimicus efficeris Deo. 
Mus hxc Paulus in suis Litteris scribit : audi 
obum fraweim Domini similia protestantem, 
lieit : « Qui voluerit ainicus esse s:eculi hu- 
uimicus Dei constituetur !7, » Sed et Joan- 
ria testatur ? « Filioli, inquit, nolite amare 
im, neque ea qux (58) iu mundo sunt : quo- 
omne quod in mundo est, concupiscentia car- 
i, et concupiscentia oculorum, et. superbia 
59), quxe non est ex Deo 5, » Igitur in quo 
int, non potest habere pacem ad Deum, sed 
n inimicitias suscitat, illas pro quibus sol- 
| Christus adveuil, sicut et idem Apostolus 
le Christo : «Ipse est enim pax nostra, qui 
utraque uuum, et medium parietein. sepis 
IS, inimicitias in carne sua : legem mandato- 
n decretis evacuans, ut. duos conderet in se- 
νο, in uno novo homine faciens pacem !?, » 
si Christus advenit ut inimicitias solveret, 
| faceret, ac dissidentes nos propter sepem 
£ quam peccando texuimus, rcconciliaret 
*€caü sepe resoluta : qui iterum ad peccata 
rtitur, sine dubio rursus inimicitias reparat , 
em dissension's intexit, et per hic opus 
i solvit, et crucem passionis ejus evacuat. 
9s « justificati ex fide, pacem habeamus 536 
1 per Dominum nostrum Jesum Christum.» 
m3s pacem ut ulira non adversetur caro spi- 
nec legi Dei obsistatur a lege membrorum. 
It in nobis «est et non *^,» sed unum dica- 
mnes, eadem sapiamus, nec intra nosmet- 
nec extrinsecus ad invicera habeatur ulla dis- 
, €& tunc pacem habebimus (40) ad Deum per 
um nostrum Jesum Christum. lllud autem 
dme sciendum est, quia omnis in quo est ma- 
ütium, nunquam potest habere pacem. Dum 
semper cogitat quomodo ledat proximum 
dum semper nocendi artes requirit, nunquam 
ejus in pace consistit, Quod si requiras a me 
de jnstus potest habere pacem, qui impugua- 
díabolo, qui tentationum bella sustentat, ego 
magis $upra omnes c:tcros habere dixerim 
. Vide. enim οἱ Apostolus quam observanter 
t. Non dixit : « Justificati igitur ex fide, pa- 
iabeamus, » el siluit ; sed adjungit : « Pacem 


!59 1 Joan. n, 15, 10. 
** Matth, x1, z9. 


icob. iv, 4. 
I x,9.. ?? Joan. xiv, 6. 


Alias, « resolvas. » 

Editi, « pari spirittattestatur : Filioli, nolite 
ea quie, » etc. Ms.unus habet, « Filioli wel » 
Filioli, inquit. ». Rabanus, et mss. quidaui 
imt et e inquit» et emei.» 

Ét superbia vite. Wec veiba non compareut 
$. Bostris, nec apud BRabanum. 

Alias, « habewus. » 


diabolum pacem pr:zstat (44) ad Deum, et. tunc 
magis in pacem Dei venimus, quando adversum 
diabolum persistimus impacati (12), et quando ad- 
versum carnis vitia diuicamus. Denique et Jacobus 
apostolus ita dicit : « Resistite diabolo, et fugiet a 
vobis : appropinquate Deo, et appropinquabit vo- 
bis *!. » Vides et ipsum ita seusisse, quod tunc ap- 
propietur Deo, quando resistitur diabolo. « Pacem » 
ergo « liabeamus ad Deum per Dominum nostrum 
Jesum Christum. » Et addidit : « Per «πει et ac- 
cessum habemus in gratiam istam in qua slamus.» 
Quomodo accessum liabemus ad gratiam per Domi- 
num nostrum Jesum Christum, ipse Salvator dicit : 
« Ego sum ostium 11: » et : « Nemo venit ad. Pa- 


D trem, nisi per me ?*. » Per ipsum ergo qui ostium 


D 


7 Ephes. u, 14, 15. 
*5 Matth, xxv, 8, 10. 


est (45), accessum habemus ad gratiata. Sed videa- 
mus quale est ostium, ut sciamus quales esse de« 
beant qui intrent per ipsum, et accessum habeant 
ad gratiam, lstud ostium veritas est, et per ostium 
veritatis non possunt introire mendaces. Et rur- 
sum istud ostium justitia est, et per ostium justi- 
ti& non ingrediuntur injusti. Istud ostium dicit : 
« Discite a me quia mitis sum et humilis corde **.» 
Per ostium ergo humilitatis et mansnetudinis nec 
iracundus ingreditir, nec superbus. Si quis itaque 
est qui secundurin Apostoli verbum, per Dominum 
nostrum Jesum Christum accessum vult habere in 
gratiain. Doinini, in qua Paulus, et si qui sunt si- 
miles cjus, stare se dicit, oportet eum ab his omui- 
bus qua supra memoravimus esse purgatum. Al.o« 
quin non patietur hoc ostium introire eos per se 
qui ea qux» a se aliena sunt. gerunt, sed continuo 
clauditur el transire per se non siuit dissimiles si- 
bi. Hoc nimirum est quod et illis quiuque insipiens 
tibus virginibus accidit, qux» quoniam oleum bono- 
rum operum in vasculis suis non collegeraut, νο” 
nientes post moras, clausum ostium invenerunt 15, 
Nec enim poterant insipientes animz per ostium 
introire sapientixt, el accessum habere in gratiain 
(4). Bene autem apostolus Paulus in gratia &tare 
se dicit, qui et alibi dixit: « Abundantius autein 
quam omnes illi laboravi : non autem ego, sed gra- 
tia Dei mecum **, » Uude si quis est alius qui labo- 
ret abundantius, et qui glorietur ia infirmitatibus. 
suis, qui in periculis saepe versetur, « periculis nia- 
ris, periculis fluminum (45), periculis latronum, pe- 
riculis in falsis fratribus *', » et in liis omnibus stet 
semper iu fide, iste similiter stare dicitur in gratia. 
Sed et quod sequitur, « Et gloriamur in spe glori 
τὸ | Cor. 1, 17-19. *' Jacob. iv, 7, 8. 
35 [ Cor. xv, 10. " I| Cor. xi, 20. 


(44) Sic omnes mss. nostri. Editi vero, « pa- 
trat. » 

(12) Alias, «contra peccata ; » al., « in peccatis,» 
male. 

(13) Alias, « quia ostium est. » 

(41; Mias, « m gratiam istan. » 

($5) Periculis. fluminun. lec adduntur verba ab 
ung uis, οσο et a Babano, 


401 OMGENIS 932 


Dei **, » quale sit videamus. Movet me cur non di- A riam dicat ; sed lioc wibi videtur ostendere, quad 
xerit gloriari se in gloria Dei, sed « in spe glori: — iste glorize quie vel per Moysen rioribus, vel nobis 
Uei : » in quo deesse quideu aliquid elocut:onis γἱ- per adventum carnis Christi delatze suut, uon fue 
detur, ità ut. subaudiri debeat, « in spe » videnda — runt. angelorum, sed hominum ; lominibus enim 
* glorie Dei. » Edocet autem nos per hac, sicut et — ministrate sunt, et fuerunt ejus imensurz. quas ca- 
lii ipse dicit, quia « qua sperantur, swterna sunt; — pere homines possent : illa vero, in qua Filius ὡς. 
que autem videntur, temporalia **. » Nam vidisse — minis ad judicium mundi venturus est, gloria Patris 
dicitur et Moyses gloriam Dei ??; vidisse dicitur et — tanta erit, quie a solis angelis capi possit. Si vero 
populus in consecratione. domus Domini gloriam — etiam sauctorum aliqui capaces illius gloria exsii- 
Dei lsrael?!*. Sed et de hujusimodi gloria. qua vi- — terint, illi nimirum erunt de quibus dicitur, Quia 
deri potuit, ausus est Paulus, qui erat mysteriorum — € erunt. sicut angeli Dei *!'. » Et h c modo rette 
Dei gnarus, pronuntiare ?*, quod. illa gloria de- — de futura gloria, qu:xe speranda est, dictum videtur 
struetur, quie etíam in vultu Moysi videbatur. [ο — quod Filius hominis veniat « in gloria Patris, et 
autem ploria qui speratur, de qua dicit, «lu spa — Sanctorum angelorum, » id est, quam non jam he 
glori; Dei ?,» nunquam destruetur. Est enim — mines terreni, sed sancti angeli capere mereartur. 
talis de qua. idem Apostolus dicit loquens de Chri- B Pro. capacitate. etenim. mentium. dispensat. Deus 
slo : « Qui est, inquit, splendor glorix, et figura — etiam magnitudines gloriarum. Sed sicut istam gle- 
expressa eubstantiz ejus ?*. » llujus ergo glorie vi-— riam quam vidisse se apostoli in Evangeliis dicunt, 
deinde spem gerunt hi de quibus dictum est: e Beati. « gloriam tanquam Unigeniti a Patre, plenum gra 
*uudo corde, quoniam ipsi Deum videbunt *5, ». tie et veritatis **, » nec credere quis, nec capere 
Lune cum jam aafugeril dolor, et tristitia, et geini- — potuit, nisi et. illa gloria quie pec Moyseu (5) in 
tus, et cum ea quie iu. speculo nune. videntur et in. lege ministrata est, v.aui tenuisset iutelligentiz, sit» 
amigmate, destruentur, et inauebunt. (46) illa quae — ut. contestatur. ille. qui diecbat ad. Natbanad : 
sunt faeie a | faciem 3ὐ. Quod si cui forte videbitur — « Quem seripsit Moyses, et prophetzr, invenimus 
Jesum a Nazaretli 9 : » (iu quo utique ostenlil, 
quia ex Lege οἱ Prophetis illuminati, liujus gluriz, 
qui erat tanquam Unigeniti a Patre, lumen aspe- 
xerint) ita οἱ quod Apustolus dixit **, « Nos auicui 
revelata facie gloriae Domini speculantes, eadein 
imagine transforuamur a gloria in gloriam, tu- 
quam a Domini Spiritu, » intelligi debet quod et 
qui istam gloriam Uuigeuiti revelata facie, bocest, 
plena fidei intelligentia contemplatur (51), eadem 
imagine qua de Lege veuit ad Evangelia, e ad 
carnalem. Salvatoris adventum, illuminato per fl- 
dem cordis intuitu, in secundum nihilominus gle- 
riz adventum aciem mentis intendat, et 3 gloria 
presenti ad futuram qua speratur gloriam iraus- 
formetur. Unde arbitror nec posse queinpiam, net 
mereri futurze illius glorix fieri capacem, nisi jam 
hine usum et meditationem quamdam ejus acti- 
piat, secundum quod Apostolus dicit 55, in speculo 
eam (52) et in senigmate contuendo, ut ex bac 
imagine meditationis assidux, quam in carne po- 
D situs de divina gloria gerit, paratior ad capscita- 

tem vera illius glori: per virtutem sancti Spiritus 

transferatur. 

9. « Non solum autem, sed el gloriamur in tri- 
bulationibus, scientes quia tribulatio patienliau 
operatur, patientia vero probationem,  probolie 
vero spem : spes autem nou confundit, quia charilas 


huie expositioni nostrae illud econtrario objici posse 

quod ipse Apustolus dicit: « Nos. autem. revelata 

facie gloriam Domini speculantes, eadem. imagine 

Uu ausformamura gloria ii gloriam, tanquam a Doiniui 

Spiritu?" ; οἱ dicit : Quomo:lo adhue spem gloria 

Berit,qui revelata jam facie speeulari sc dieit gloriam ς 
Domini, οἱ a gloria iu. gloriam transformari? vide 
537 si possimus lioc modo solvere quod objectum 
est. Differeutias mihi Apostolus videtur ostendere 
gloriarum, et aliam fuisse gloriam quie Moysi mi- 
nisterio (47) revelata est, de qua jam in superiori - 
bus diximus : aliam fuisse qux in adventu carnali 
Salvatoris ministrata est, de qua dicit οἱ Joannes 
in Evangelio : « Et vidimus glori ejus, gloriam 
tanquam. Unigeniti a Patre, pleuum grati: et veri- 
tatis *^. » De qua gloria non possumus dicere quod 
ipsa sil qu:e speranda est : hanc enim vidisse di- 
cunt apostoli ; et vera est. illa sententia qux dicit : 
« Quod enim videt quis, quid sperat ??? » llla vero 
gloria (48) quie speranda e.t, de qua etiam in prae- 
senti loco dicit &postolus gloriari se (49) « in spe 
glorie Dei, . potest ipsa intelligi de qua Salvator 
dicil in Evangelio : « Cum venerit Filius hominis 
in gloria Patris, et sanctorum angelorum **. » Quod 
aulem dixit, « Patris, et sanctorum angelorum, » 
non quod Dei Patris et angelorum unam esse glo- 


* Rom. v, 2. ** II Cor. iv, 18. 1 Num. xvi, 43. ?! Levit. x, 25; ΙΙΙ Reg. vii, 11. ?* fL Cor. ut, 7. 
? Kom. v, 3. ?* Sap. vi, 26; Hebr. 1, 9. 35 Matth, v, 8. ?*1 Cor. ami, 42. 9? ll Cor, nt, 18. 2* Joan. 
^ H 19 Rom. vim, 25. ** Luc. ix, 26. " Matth. xxi), 20. **Joan. 1, 14. ^ ibid. 35. ** II Cor. uui, 18 
or. xui, 12. 


(16) Alias, «ut maneant ;» al., « ct maneut. » (50) Alias, « nisi et in illa gloria qua per Mof- 

$7) Ms. unus, e Moysi iu mysterio. ν Sen, » eie. 

($8) Editi, « qua speratar. lia vero gloria, » etc., (71) Alias, « plenam [al., plena] fidei. iutellizes- 
Quiissis intermediis, ειν contempletur, » 


(49) Sc. Deest in editis. (02) ων. In editis omittitur. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IV. 994 


ffusa est in cordilus nostris per. Spiritum A divitiis, culpabiliter gloriatur : si quis vero iu 
u qui datus est uob s **. » Primus statim — agnoscendo Dominum gloriatur, et in intellectu ju- 
eapituli hujus ainbiguitatis aliquid continet :— diciornm ejus, et misericordie, et justitiz, lauda- 
iim habet in consequentibus ad. quid referri — biliter gloriatur. Cum ergo sermo iste ad utrum- 
»beat quod dixit : «non solum autem. » Unde — que respiciat, requirendum nobis est in quibus 
possimus hoc modo ambiguitatein elocutio- — recta gloriatio sit, et in quibus minus recta gloria- 
iolvere. Quoniam in superioribus multa no- — tio. Quod ita demum poterimus agnoscere, si na- 
t Dominum nostrum Jesum Christum prz- — turas rerum competenti distinctione teneamus. 
ise perdocuit, ut cum dicit justificatos nos — Quod autem dicimus tale est. Omnia qua sunt. vel 
Rde per Dominum nostrum Jesum Cliristum, — aguntur, aut. bona sunt, aut mala, aut indifferen- 
ipsum accessum habere in gratiam istam, — tia. De quibus quamvis latior haberi debeat dispu- 
um etiam gloriari iu spe glori: Dei ** ; ad — tatio, tamen quantum ad przesenteim locum sullicit 
phia qu:z&. dicia sunt, referri puto debere, — profereinus. Bona illa certum est proprie dici, quie 
iolum autem : » hoc est, non solum autem — ad virtutes animi pertinent ; et. mala ca sola defi- 
pra (54) dixi ; sed et lioc quod gloriamur in. niri, quie ad malitiam spectant, et contra legein 
tionibus nostris, per Dominum nos'rum Je- D Dei aguntur ; cetera vero indifferentia esse, id est, 
hristum habemus. Ceteris enim in. tribula- — neque bona, neque mala nominanda (60), ut. sunt 
ristantibus, uos gratiae ipsius virtute robo- — diviti: , species eorporis, et fortitudo vel proceri- 
! tribulationibus gloriamur. Didicimus nam- — !às, atque ea qua corporis usibus serviunt. Si quis 
ram ex eruditione ipsius disciplinam, ut per — igitur distinctionem diversitatis hujus ignorat, et 
llones bonum patientis capiamus : habentes — gloriatur in his quie non sunt. vere bona, nec ad 
alienti:: bonum probabiles judicemur ;: et— Virtutem. animi pertinent, culpabiliter | gloriatur. 
lientiam. multarum. tribulationum. probati, — Paulus vero, qui in his erat. peritissimus, eum di- 
sturz (55) 8 Deo remunerationis habeamus: — Xisset, quia « gloriamur in tribulationibus nostris, » 
66, quia certa et vera est, non confundit ne forte putaretur in rebus. indifferentibus et me- 
(es. Fidem namque 528 et spem conseqi- diia gloriari, reddit continno rationein, et ostendit 
ritas Dei, qux omnium major (56) est **, c(— quod gloriatio sus, quam in tribulationibus habet, 
um replet entem nostram, sed et abundat 2d virtutes animi pertineat. Dicit enim, quia « tri- 
inditur io cordibus nostris, pro eo quod non — bulatio, » pro qua glorior, « patientiam operatur, 
& a nobis arte acquiritur (57), sed per gra- C patientia vero probationem, probatio vero spe, 
imcti Spiritus infunditur, lec secundum — 8pes vero non confundit, quia charitas Dei. diffu-a 
is ipsius vel litter» consequentiam pro ada» — 5t in cordibus nostris per Spiritum sanctum ; » et 
e (58) apostolici eloquii explanata sint. Nunc — in his edocet. quod. per succedentes sibi virtutes 
id interior sensus contineat requiramus. Et gloriatio tribulationu.n usque. ad. saucti. Spiritus 
Je gloriatinue videamus quod dixit : « Glo-— culmen (60) asceudat, sicut οἱ alibi dicit : « Qui 
in Libulationibus nostris. » Sermo eui gloriatur, in Domino glorietur "^. » Neque ergo iu 
onis (59), interdum laudabiliter in Scriptu- sapientia propria, neque in fortitudine, neque in 
erdum culpabiliter ponitur. Eteniin. cum di- — divitiis, sed in solo Deo convenit gloriari. Sed for- 
miss : « [ες dicit Dominus : Non glorietur — tasse dicas : Nunquid non sapientia ad virtutes 
in sapientia sua, nec fortis in fortitudine — animi spectat ? Et cur culpabile ducitur in sapien- 
que glorietur dives in divitiis suis : sed in — tia gloriari ? Vide ergo quam cantus (62). est. Scri- 
rietur qui gloriatur, intelligere et agnoscere — ptur:e. sermo, qui impolitus videtur οἱ agrestis. 
ia ego sum Dominus qui statuo iisericor- — Non dixit : Νου glorietur sapiens in sapientia, » 
t judicium, et justitiam super terram **;» — etsiluit ; sed ait : « Non glorietur sapiens in sa- 
»odemque capitulo gloriationem et laudabi- D pientia sua '. » Qui enim in sua, et non in Dei sa- 
:ulpabilter posuit. Nam si quis, iuquit, glo- — pientia gloriatur, culpabiliter gloriatur, quia et alihi 
el in sapientia sua, vel in fortitudine, vel in. dicit propheta : « Vae his qui sapientes sunt. apud 


m.v,3-5. "'ibid., 1, 9. "*ICor. xiu, 19. 9 Jerem. 1x, 22, 24. "1 Cor. 1,51, *! Jerem. ix, 25, 


Mias, « aliquid ad quod referri, » etc. legendum videtur ut in nostro textu. Editi et Ra- 
Editi, «non solum autem liec : non solum — banus habent « queritur » et « inuudatur. » 

quae supra, » etc. Sed omnes miss. nostri et (58) Editi, « ad apertionem. » s. 

8 ut in nostro textu. (59) Editi plerique, « Gloriam in tribulationibus 


Ms. unus, «et per patientiam inultarum tri- — nostris, Sermo etiain gloriatiuuis, η ett. - 
ium probationem ; per probationem spem (00) Sic omnes mss. nostri et Rabanus, Editi 


» eic. vero, «neque bona, nec qua ad virtutem animi 
Sditi, « quae est omnium inaxima. » pertinent, neque mala nominanda, » etc. 

Mes. nostri hic sibi non colerent. Unus so- (61) Sic omnes mss, nostri ; edili vero, « cul- 
'£ ε acquiritur ,» alii, « quieritur: » deinde — tum. » 

dem solus habet « infunditur, » celeri vero (62) Editi, « astutus. » 


atur, » et alius « mundatur. » Sed tamen aman 


905 


ORIGENIS 994 


semetipsos, el in. conspectu. suo eruditi **. » Dei A pertinet, quia ipsi sunt quiarctam οἱ angustam viam 


ergo sapientia. est. Deum cognoscere, et intelligere 
misericordiam ejus, et judicium, et justitiam quam 
fccit super terram *5, in. quo qui gloriatur, in Do- 
mino gloriatur. Humaua vero sapientia non potest 
scire et intelligere Dominum, neque agnoscere ju- 
dicia, et imisericordiam, et justitiam ejus quam fe- 
cit super terram ; et ideo indifferens est, et media. 
l'otest enim fleri ut ex hac humana sapientia eru- 
ditus quis, ad iutelligentiam divin: sapieutz para- 
tior veniat, et in hac exercitatus ad illam capacior 
fiat, Simili modo qui utitur czeteris qu:e media esse 
diximus, fortitudine duntaxat, vel divitiis : que 
dum media sunt, hoc est, dum non in opere Dei 
quis fortis est, neque in misericordiis pauperum 
dives, gloriari neque in fortitudine, neque in divi- 
tiis debet. Si vero ista qui media sunt, ad animi 
virtutem, et ad fructum boni operis convertantur, 
gloriatione digna efficiuntur : sicut. rursum si ad 
malum opus conferantur, ut per divitias quis op- 
primat pauperem, et per fortitudinem prosternat 
infirinum, jam non liec media, sed mala esse 
putantur. [dcirco igitur natura sui indiffere:- 
tia et media dicuntur, quia et ad maluin 
opus sociata, mala dici possunt, et bonis operibus 
juncta, bona appellari. Sine hac cro inclina- 
tione 539 ad alterum e duobus, qui ea bona di. 
cunt, imperiti et ignari rationabilium definitionum 
appellationumque credendi sunt. Abusive t:inen et 


incedunt, οἱ propterea. Lribulari. dicuntur. Quod 
etiam in ipso Domino, qui vera est via quam saneti 
incedunt, intellexisse apostolos arbitror, cum w 
eum dicerent : « Turbx» te. comprimunt et cosr- 
εἰ, Magister ". » Tribulationes ergo justorem 
nou solum eas debemus accipere qu:e extrinscesg 
veniunt ex istis rebus quas indifferentes vel medias 
supra diximus, id est. vel damnis, vel lauguoribu, 
vel ex quolibet corporis cruciatu : sed et in es 
quod etiam in requie positi semetipsos afflgunt, e 
sterunt resistendo. voluntatibus. suis, refrenaato 
libidinem, coercendo licentiam (65), et ouunia que 
ad Donum continenti? pertiuent profligando, secu 
dum hunc ipsum qui dixit : « Macero corpus menm, 
et servituti subjicio, ue forte cum aliis praedie 
vero, ipse reprobus efliciar **. ; Et hoe modo [ε- 
storum tribulatio non potest indifferens dici, sed 
aperte bona, per quam bona virtutis implenur. 
Εμ] δε] vero, etiamsi tribulentur, quod majis 1 
Scriptara flagella diximus appellari, quoniam nibü 
in his ipsis flagellis et correptiouibus seeundum 
Virtutem animi gerunt, nihil ad patientiam ducet, 
uec probationem per patientiam speraut : idcircoia 
illis non tribulatio quz ad hzc bona pervenit, κά 
flagella, ut Scriptura voluit, nominanda suut, etiam 
si abusive aliquando et super injustos dici tribuls- 
tionis nomen invenias. Ut autem scias quia justorum 
tribulatio non angustat aniui virtutem , sed potius 


fabrum dicimus sapientem, εἰ gubernatorem , οἱ ρ dilatat, audi et ipse Paulus Corinthiis scribens 


architectum, et mulierem texendi sapieutem noni- 
nauis. Quod ergo in prazsenti capitulo Apostolus 
dicit, « Quia tribulatio patientiam operatur, » si 
patientiam unam esse ex animi virtutibus constat, 
tribulatio siue dubio qux virtutes auimi parit, ne- 
que mala, neque iudifferens, sed bona appellanda 
est. lu tantuni (65) autem, sicut supra diximus, pa- 
Lientia virtus animi dicenda est, ut per patientiam 
dicat probationem nostri fieri, et per probationem 
spem dari : quie utique quoniam in Deo sita est, 
qui virtutum omnium pater est, non confundit spe- 
rantem. Simul enim cum spe et charitatis abun- 
dautiam tenet, qu: primo loco, quia « major oninium 
est charitas **, » Spiritui copulatur. Quod si quis 


quomodo ista distinguat; dieit eniin. ita : « ln om- 
nibus tribulationem patimur, sed non angustamur; 
dejicimur, sed non perimus **. » Vides quoniam 16 
tribulationem pati non in uno , sed in omnibus d- 
cit, lioc est. etin his qux forinsecus accidunt, οἱ 58 
aliis inferuntur; et in his qux ipse intra ευ» 
ipsum pro corporis continentia, et optimarum i&- 
sticutionum laboribus perfert : et. propterea dicil, 
quia « in omnibus tribulationem patimur, sed noa 
angustamur. » Neque enim anguslari polest qui vif 
tutibus dilatatur. Et ut adhuc quod dicimus I 
modo clarius fiat, ipse Paulus scribit in cesse 
quentibus : « Seio et liumiliari, scio et abundare, 
(in omnibus, et ad omnia imbutus sum) et saurari, 


nobis ocenrral, et dicat medium esse et indifferens D et esurire, et abundare, et penuriam pati ο.) ki- 


tribulationem, quoniam quidem invenimus etiam 
malos et impios tribulari (64), et non continuo quia 
tribulantur. pro malis actibus suis, virtus animi 
tribulatio eorum reputanda est : vide si possimus 
hoc modo respondere, quod tribulatio quidem pro- 
prie sanctorum est ; impiorum autem et iujustorum 
wibulatio flagella appellentur. Denique in Psalmo 
sie dicit : « Multze tribulationes justorum **, » De 
istis autem ait : « Multa flagella peccatoris **. » Ei 
fortassis propterea tribulatio et angustia ad sanctos 


tur si verum est illud quod superius dixil, « Ia 
omnibus tribulationem patimur, » certum es b 
ab eo indicari, quia et cum penuriam patitor, tri- 
bulatur ; et emn abundat (66), nihilominus tribali* 
tir, Tribulatur autem in. penuria, quia des; ij 
abundantia vero, quia semetipsum refrenat, nt t 
abundantiam resolvatur, vel ne minus competenlt 
ea qu» videntur abundare dispenset. Sic el cti 
esurit, et cum saturatur, et cum persecntiones P 
titur, οἱ cum in requie degit. Atque lioc raodo Ql 


" ]sai. v, 921. 5 Jerem. ix, 248. ** E Cor. xit 15. 9 Psal; xxxi, 90. ** Psal, xxxi, 10, ὅ Le 


vi, 45. 5] Cor. 1x, 27. *? Il Cor. 1v, 8. 


(63) Editi, « interim, » male. 
(61) Ms. unus, « et in aliis inipios tribulari. » 


* philip. iv, 12. 


(05) Ms. unus, « coercendo lasciviam. » 
(o6) Mias, « abundet. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ΙΟΝ. Lili. (v. 


Vu8 


omnibus tribulatur, recte in tribulationibus A impiis mortuus est. Impii namque eramus antequam 


luriatur : ex quibus sine dubio nascitur pa- 
t, que probabilis effecta pariat spem, quz eum 
at conjuncta Spiritui sancto. consociet (67). 
autem dixit, « Charitas Dei diffusa est iu cor- 
nostris, » diligentius considerandum est in 
m eordibus Dei charitas diffundatur. Ego puto 
iu illorum qui jam non habent « spiritum ser- 
p iterum in timore *!, » sed et illorum in qui- 
perfecta charitas foras mittit timorem *5, » 
ibus spiritus « adoptionis » datur qui clamet 
dibus eorum, « Abbo pater *. » Non est ergo 
'anque hominis nisi perfecti, et talis qualis 
'aulus, in eujus corde diffundatur charitas Dei 
Spiritum sanctum. » 54 Sed et illud mihi 
jJerandum videtur, utrumne hic charitatem 
dicat qua nos diligimus Deum, an illam qua 
uur a Deo, diffusam esse per Spiritum sanctum 
dibus nostris. Et si quidem ila charitas qua 
| diligimus intelligatur, sermo iste assertione 
ndiget : si vero quia dixit eifusam esse Dei 
latem in cordibus nostris **, ista potius intel- 
la sit qua diligimur a Deo, certum est quod 
summum et maximum donum sancti Spiritus 
atem ponat, quo velut inunere (68) prius su- 
» 4 Deo, per hoc ipsum diligere possimus 
» quod diligimur a Deo. Nam et ipse Paulus 
iat spiritum charitatis **, et Deus charitas di- 
€, οἱ Christus filius charitatis appellatur 7. 
si οἱ spiritus charitatis, el filius charitatis, οἱ 
charitas (69) invenitur, certum est quod ex 
'aternz Deitatis fonte et Filius intelligendus 
ι Spiritus sanctus, ex cujus abundantia etiam 
»yrum cordibus ad participationem capiendam 
e nature, sicut Petrus apostolus edocuit **, 
lantia charitatis infunditur : ut per istud sancti 
us donum compleatur ille sermo quem Domi- 
icit : « Sicut tu Pater in me, etego in te, el 
nobis unum sint * ; » diviusx scilicel natura 
ipes effecti, in abundantia charitatis per Spi- 
sanctum ministrat, 

« Adhuc enim Christus, cum essemus in- 
(70), secundum tempus pro impiis mortuus 
Iz enim pro justo quis moritur. Nam pro bouo 
in quis audeat. mori **. » Plenius volens vir- 
ebaritatis ostendere quam diffusam in cordi- 
ostris dixerat per Spiritum sanctum, quibus 
ausis intelligere deberemus exposuit, edo- 
108 (71) quod Christus non pro piis, sed pro 
tom. vni, 15... '*1Joaun. 1v, 18. 

*' Coloss. 1, 159. "* IE ει. 1, 4. 

f$. V, 7. 

| Sic mss. ; editi vero, « qux cum charitati con- 
| Sit, Spiritui sancto consocietur. » 

| Alias, « quod velut munere, » etc. 

| Deus charitas. Hzc desunt in editione Gene- 
i. Czeteri vero editi, « et Deus charitatis. » 

| Sic mss. nostri. Editi vero, « Utquid enim 
ias, cum adhuc essemus iufirmi, » etc. 


| Editi, « debemus exposuit. Edocemur nos, » 
is, upus itidem, « edocemur nos, » Rabanus, 


D 


ϱ5 fhom., vin, 15. 
69 Joan. xvu, 21. 


converleremur ad Deum, et Christus utique mor- 
tem pro nobis antequam crederemus excepit : quod 
procul dubio non fecisset, nisi nimiam erga nos ha- 
buisset et. abundantissimam charitatem vel ipse 
Dominus noster Jesus Christus nioriendo pro im- 
piis, vel Deus Pater Unigenitum suum pro impiorum 
redemptione tradendo. Cum enim vix aliquis pro 
justo moriatur, et dubitet unusquisque mortem sub- 
ire, etiam si mortis justa sit causa, quantus est hie, 
el charitas ejus erga nos quanta pensanda est, qui 
secundum illud tempus quo passus est, pro impiis 
et injustis inortem perpeti non refugit ?In quo uti- 
que summae illius divine bonitatis indicium est. 
Nisi enim esset hic ex illa veniens substantia, et 
illius Patris Filius, de quo dictum est, quia « nemo 
bonus, nisi unus Deus Pater '!, » iantam utique 
erga nos bonitatem non potuisset ostendere. Unde 
quia ex hoc tautze. bonitatis indicio ipse esse hic 
agnosciunr bonus, pro hoc bono forsitan quís et 
audeat mori. Cum enim cognoverit. unusquisque 
tantam erga. se bonitatem Christi, charitatemque 
ejus habuerit in corde diffusam, non solum mori 
pro loc bono, sed et audacter mori desiderahbit. 
Quiod rebus ipsis et operibus srpe videmus iipleri, 
cum hi in quorum cordibus abundanter diffusa est 
charitas Christi, sponte etiam et cum omni audacia 
semetipsos persecutoribus offerunt, et nomen Chr:- 
sli, audiente mundo, coram angelis et hominibus 
covfitentur, ut noa. solum (72) injuriam pati pro 
nomine ejus, sed et mortem pro hoc bono subire 
audeant, quam vix (75) pro justo quis perfert. Est 
enim amor vitze hujus tantus, ut etiam cum justa 
causa mortis advenerit, vix unusquiaque mortem pa- 
tienter accipiat. Justa autem causa mortis videtur, 
cum naturz lege defertur : et quamvis justum sit 
conditione mortalitatis, vix tamen amplectitur ani- 
mus (74) naturz legibus cedere. « Vix ergo pro Ju- 
sto quis moritur ?*. » Nam probonoaudet quis mori 
el audactér occumbit, precipue si intellexit, quia 
cum adhuc secundum tempus impii essemus et iu- 
firmi, ipse prior pro nobis mortuus est. Et quomodo 
non qui hzc sibi ab illo praestita prius esse cogno- 
scit, mortem quam ille malis impendit, hic bono 
reddat? Arguitur autem illorum error, qui huuc lo- 
cum ita (75) interpretandum putarunt, ut. quod 
dixit, « Vix enim pro justo quis moritur, » de D.o 
legis, quem justum, non etiam bonum dicunt, intel- 
ligi debere confirment; bonum autem Chrlstuu, 


* Rom. v,5. * Rom. «v, 20. **1Joan. 
7 Mom. v, 6, 7. "' Marc. x, 15e 


« et docet nos, » sed czteri mss. ut in nostro 
textu. ' 
(12) Alias, « et non solum. » 
13) Alias, « audent, quamvis, » male. 
74) Sic omnes mss. nostri. liabanus vero, 
« conditio mortalitatis vix tamen awplectitur ani- 
mum, »etc.. Editi, «conditioni, ; pro « conditione, » 
(75) 1ta. Desideratur in libris antea editis. 


9!) 
tanquam boni Patris Filiun, asseverent, Sed quid 
agent, quia invenimus et in lege martyres multos ? 
Legant Machabaeorum libros, ubi cum omni iustan- 
tia beata mater cum septem filiis martyrium su- 
scipit 7*, quique non solum martyrium patienter 
excipiunt, verum et contumelias ingerunt in tyran- 
. num: eb. videant. si verum est quod. dicunt, quia 
« vix pro justo quis moritur. » Videant tres pue- 
ros in camino ignis ardentis cum omni filucia pro 
filei libertate conjectos **, et dicant quia « vix pro 
justo quis moritur. » Sola ergo mors est pro Deo, 
B1 que cum omui audacia (70) suscipitur : omuis 
2utem reliqua mors vix toleranter subitur etiam si 
justasit, etliumanze conditionis lege descendat (77). 

11. « Commendat autem suam charitatem Deus 
in nobis : quoniam si cum adhuc. peccatores esse- 
mus, Christus pro nohis mortuus est. (78), multo 
magis nunc ergo justificati in sanguine ipsius, salvi 
erimus ab ira per ipsum "5. » Cum dixisset. in su- 
perioribus, quia « Cbristus secundum tempus ad- 
liuc pro impiis mortuus est. » nuimnc ostendere ex 
hoc vult Dei charitatis erga homines magnitudinem, 
quia si erga impios et peccatores tanta exstitit, ut 
pro salute eorum unicum Filium daret, quanto 
magis erga conversos, et emendatos, el, ut ipse ail, 
suo sanguine redemptos largior οἱ diffusior erit ? 
Non puto sane quod otiosa sit apud Paulum varie- 
tas ista verborum, quod aliquando. infirmoe, ali- 
quando impios , aliquando peccatores nominat, pro 
quibus Christum mortuum dicit : οἱ quamvis iin- 
peritum $e fateatur in sermone 16, non tamen arbi- 
tror quod ia his ille per imperitiam, sed potius per 
profundam scientiam variaverit, Per hiec. namque 
Iria (79) omne. peccati colligitur genus. Aut enim 
iynorans Deum quis, peccat in tenebris, et vocatur 
impius : aut volens servare mandatum, vincitur 
fi agilitate carnis, et illecebris przxsentis vite deci- 
pitur, et infirmus appellatur : aut sciens volensque 
contemnit mandatum, et. odit disciplinam Dei , ac 
proficit sermones ejus post se "*, et peceator no- 
minatur, Atque ita Paulus qui se imperitum , ut 
diximus, in sermone profitetur, in tribus his diver- 
sitatibus universa, pro quibus Christus przdicatur 
mortuus esse, complexus est. (80). Quod. si. inter- 
diui etiain hi qui sub lege sunt, et Deum colere 
vicentur, impii in Scripturis divinis nominar.tur ; 


15 ]] Mach. vri, 1 96. 7* Dan. 1, 90 seq. 
" Rom. v,8. τὸ Galat. n, 1δ. 9? Il Cor. v, 2t. 
Μαιν, vin, 17. 5 Philip. 1, 6. 35 | Cor. i1, 8. 


(76) Alias, pro « audacia » legitur. « fiducia ; » 
3l..« cum omni fiducia et audacia. » 

(77) Alias, « vix. toleratur, vix subitur etiam si 
justa sit, et humana conditionis legi condescendat. » 

(78) Editi, « Christus pro nobis secundum tenm- 
pus mortuus est. » Sed oinnes mss. uostri omittunt, 
« secundum tempus. » .— 

(79) Editi, « nomina, » deinde, « Αι enim igno- 
rans Deum quis, et volens servare, » elc,.. oinissis 
verbis, « peccat. in tenebris, et vocatur impius; 
aut, » 

(80) Sic omnes mss. et ltabanus. Editi vero, 


ORIGENIS 


75 Rom. v, 8, 9. 
8! Baruch. i1, 55, 58. 
95 Joan, xvi, 1]. 


1000 


Λ idcirco fit. (81), quod. relinquentes Deum. patrum 
suorum, deos gentium colunt. Quod vero Paulus se 
cum peccatoribus numerat??, qui in aliis dicit, 
« Nos natura Judiei, et non ex gentibus peccato 
res ?**, » humilitatis ejus est virtus. Imitatur enim 
illum, « qui cum peccatum non fecisset , peccaium 
pro nobis factus est ** ; οἱ cum Deus esset, inier 
homines conversatus est *', « Cowmmenidat. ergc 
suam charitatem Deus (82) in nobis, » Ilic « come 
meniat, » vel confirinat intelligitur, vel amabileg 
[acit pro beneficiis. (uod enim « Christus, cum a&- 
hue peccatores essemus, pro nobis mortuus est, » 
spem nobis dat quod multo magis nos a pecrato 
purgatos et justilicatos, al; ira αι imminet peeca- 
toribus salvabit per ipsum : et qui alienos et inimi- 
cos ita dilexit, ul pro nubis ad mortem Unicum 
suum daret, multo magis suos effeclos el reconci- 
liatos sibi, :eterna salute donabit. Quomoo autem 
Christus pro nobis mortuus sit, et quomodo cum 
sit Agnus Dei **, tulerit peccatum mundi , et infir 
mitates nostras portaverit, et pro nobis doluerit 8, 
sape a nobis in aliis dicta sunt locis, ubi adhibui- 
mus ct ea quie in saecularibus historiis feruntur (83), 
quod etiam apud ipsos nonnulli pestilentias, vel 
turbines, aliaque his similia perhibentur morti se 
QUjiciendo repulisse, et patriam , vel gentem suam 
imminentis cladis excidio liberasse. (118 quidem 
quam vere scripta siut, vel quid rationis habeant, 
si vera sunt, Dci est nosse solius. Nullus tamen 
ipsorum, de quibus ista narrantur, ne ficto quidem 
sermone totius mundi peccata absolvisse perhibe- 
tur, nisi Jesus solus, « qui cum cesset. in forma Dei, 
non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed 
semetipsum exinanivit **, » et secundum voluntatem 
Patris, forma servi. suscepia , obtulit. victimam pro 
universo mundo, tradeus sanguinem suum principi 
bujus mundi, secundum sapientiam Βεὶ (84), 
« quati nemo principum hujus mundi coguoril : 
8i enini eoguovissent, nunquam Dominum naje- 
statis crucilixissent **, » ncc sanguis ille (85) quem 
sitierant, nou tam sitim, quam vires eorum erslin 
&fuerel, regnumque destrueret : nec. accideret eit 
illud quod Dominus in Evangelio dicit : « Ecce 
nunc princeps hujus mundi judicatus est **; i» el 
D illud : « Kcee videbam Satanaum sicut fulgur caden- 
tem de colo 9', — Multo ergo, inquit, nágis 


75 M Cor, xi, 6... Peal. xu, 107. 
δὲ Joan. 1, 99. *? Jai. jun, 4; 
9 Luc. x, 18. 


« praedicatur, οἱ mortuus esse commemoratur. 
complexus est, » etc. 

(81) Fit, Deestin editis, οἱ apud Rabanum, Alla 
t est. » 

(82) Deus. Desideratur in antea editis. — 

(N9) Ubi adhibuimus et ea qua: in secularibus ki 
sloriis feruntur. Vide librum 1 contra. Cel, 
uum. jl, el tom. vi Comment, im.— Josse 
num. 36, et tom. axvin etiam ín. Joam., vum. 13. 

(848) Dei. Deest iu libris autea editis et in. pltris- 
que tss, 

(85) Alias, « ne ssuiguis ille, » etc. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID, IV. 


1004 


aU nune in sanguine ejus, salvi erimus ab A nostrum Jesum Christum , per quem nune recon- 


* ipsum *5. » In superioribus quidem dixe- 
Justificati igitur ex. fide, pacem habeamus 
im **; » et nunc dicit : « Mullo magis nune 
ati iu sanguine ipsius, salvi erimus ab ira 
um **. » Ex quo ostendit, quod neque fides 
sine Christi sanguine, neque sanguis Christi 
19 flde nostra. justificat ; ex. utroque tamen 
imagis sanguis Christi nos ($6), quam fides 
justificat. Et ideo mibi videtur, eum in su- 
bus simpliciter dixerit, 5/59. « justificati 
'9*, » hic addidisse, « multo magis ergo nunc 
ali in sanguine ejus?*, » ut. doceret, quod 
ventura etiam si fides noslra nos salvet, 
| opera justiti: , super hxc tamen omnia 
wagis sanguis Clristi salvos nos faciat ab 
iüra. [ra vero Dei quomodo intelligi debeat, 
indi à nobis psalmi expositione plenius di- 
81, et quomodo possit impleri quod scriptum 
salvi efficiamur fugientes ab ira ventura, οἱ 
uidem fugientes iia ut non. nos comprehen- 
ctanies vero justitiam, pietatem, fidem, clia- 
1, patientiam, mansuetidinem 33, et c:etera 
(ilia. Ira itaque est (87), eui traditur. unus- 
e pro mensura el merito peccatorum, Deo 
» Secundum quod scriptum est in septuage- 
ptio psalmo , non accendente omnem iram 
Quis enim sufferre posset si omnem iram 
"n peccatores accenderet Dominus, cum 


8) terribile sit illud quod iu cantico Moysi C 


tiatur, ubi dicit : Quia « ignis accensus est 
re meo , et ardebit usque ad infernum infe- 
: comedet terram eli nascentia ejus, con- 
it fundamenta. montium ?*? ». Intuere ergo 
nis iste qui de ira vel de furore Domini ac- 
IF, lerram et. infernum inferiorem comedit, 
"^ terrena consumit : conflagrat. etiam non 
| montium, sed fundamenta. id est non 
88 animas, neque calestes sensus, sed humi 
in terram dejectos , vcl etiam in profunduta 
ut sunt montium. fundamenta, demersos. 
im ergo etiam. de ira (89) oportuit. disseri, 
—tius noscerelur a quibus nos malis Christi 
| eripuit. 

ι Si enim cum inimici essemus, reconciliati 
Deo per mortem Filii ejus, multo magis re- 
Mi, salvi erimus in vita ipsius. Non solum 


sed et gloriamur in Deo per Dominum 
wa. v, 9. ** ibid. 4.  ** ibid. 9. 
» V, 10, 11. 


Nos. 1n editis desideratur. 
Editi, « Ista itaque. » Ms. unus , « [ra uiti- 


Tam. Deest in editis. 

l ra. Editi, « terra, » nale. 
Sie editi et mss. Rabanus vero, « qui inimici 
:0, reconciliationem utique non haberent. » 
Editi « quantum, » inale. 

Sic omnes mss. nostri. Salodianus vero οἱ 
is, € inimicos, » Genebrardus, « amicos. » 
Editi, « de quibus. ) 


ParnOr. ος XIV, 


v! ibid. 4. 
** | Cor. xv, 360. *? Exod. xxxii, 11. 9^ Joan. xv, 45.. ?* Ephes. 11, 11, seq. 


ciliationem accepimus **. » Quod dicit, « cum ini- 
mici essemus, reconcilisti sumus Deo , » evidenter 
ostendit non esse aliquam substantiam , qux sc- 
cundem deflnitionem Marcionis vel Valentjni natu- 
raliter inimica sit Deo : alioquin si quod inimicuin 
est, naturz esset οἱ non. voluntatis, reconciliatio - 
nem utique non haberet (90). Ubi autem ex iuiinico 
quis amicus efficitur, cerium. est. quod dum ea 
opera agit qux non amat Deus , inimicus est Dei, 
et unusquisque tam gravis et tam odibilis inimi- 
cus effic:tur, quam (91) multiplicaverit opera inimici- 
uis digna. Sunt ergo meusurie. et gradus quidam 
in his peccatorum quolitate vel quantitate distincti, 
qui inimici sunt Deo. Unde et ille qui supra omnes 


D peccavit, a Paulo ultimus inimicus destruendus 


esse memoratur **, Versa autem vice et ordine etiam 
cos qui reconciliati sunt per. mortem Filii ejus , in 
amicis (92) haberi certum est : et esse aliquem ita 
amicum, sicut Moyses amicus Dei appellatus est *! : 
esse quoque alios quibus (95) dicit Salvator : « Jam 
non dicam vos servos, sed amicos 99, » Credo ας 
tem esse adhuc magis familiares aliquos in calesti- 
bus amicos apud Deum, vel illos qui semper vident 
faciem Dei, vel eos qui seimper adstant in con- 
spectu Altissimi : ut sicut supra diximus essa 
quemdam novissimum inimicum, ita et ibi pro 
viriutum meritis habeantur aliqui summi amiei. 
Cun. ergo hzc ita sint, nescio si is qui adhuc per- 
manet in his operibus (04) qu: odit Deus et pr» 
quibus inimicitizte sunt inter Deum et homtnes, re- 
conciliatus esse Deo per sanguinem Christi merito 
dicatur. Quomodo enim reconciliatus est, qui quae 
inimici sunt gerit (95) Τ Paulus ergo merito de 5” 
et sibi similibus dicit, quia « cum inimici essemus, 
reconciliati sumus per mortem Filii ejus. » Gran- 
dis pudor est , ubi talis reconciliatio facta est, ubi 
inimicitias inter Deum el homines non sermo pec- 
caloris, sed sanguis intercessoris absolvit, iterum 
nos converti ad inimicitias, et agere ea quie odit 
ille, quem nobis nisi (96) effusio sanguinis sacri 
reconciliaverat nemo. Plenius autem eijam al 
Ephesios ipse Panlus $cribens de ratione réconci- 
liationis et inimiciti: (97), ac profusione sángainis 


p Christi commemorat : qua si bis jungamus, aperire 


locum przsentis capituli facilius possunt. Ait érgo 
ita ** : « Propter quod memores estis (98) vos, qui 
aliquando geutes in carne dieebamlni praeputium 


**jbid. 9. **]1 Tim. vi, 1. ** Deut. xxxi, 99. 


(94) Editi, « adhuc in his operibus est, » etc. Sed 
« est » deest in editione Merlini., 

(95) Que inimici sunt. gerit. Merlinus et Gene- 
brardus perperam habent « causam inimici secuin 

erit. » 

(96) l'abanus habet « non nisi, » omisso « nemo» 
in line. 

(07) Editi, « inimicitia; » ms. unus, « inimlci- 
tiarum, » 

(98) Alias, « memores sitis vos; » al., « memores 
esse deletis vos. » 

33 » 


1008 


ORIGENIS 


ab ea quz dicitur circumcisio in carne, manu A sanguinem suum homines Deo, eos duntaxat qui 


facta, quoniam eratis. illo tempore sine Christo, 
alienati a. couversatione Israel, et percgrini pro- 
missionis testamentorum ejus, spem non habentes, 
et sine Deo in hoc mundo. Nunc autem in Christo 
Jes:t vos, qui aliquando eratis longe, facti estis prope 
in sanguine Christi. lpse est enim pax nostra, qui 
fecit utraque unum, et medium parietem maceri 
solvens , inimicitiam in carne sua, legem 1nanda- 
torum in decretis evacuaus, ut duos conderet in 
semetipso , in uno novo homine faciens pacem, ut 
563 rcconciliaret utrosque in uno corpore (99) 
Deo, per crucem interficiens inimicitias in semet- 
ipso, et veuiens evangelizavit pacem vobis (1) qui 
longe, et pacem his qui prope, quoniam per ipsum 
habemus accessum utrique in uno Spiritu ad Ρα- 
trem.» Sed przcipue in his illud observa (2), quod 
Christus medium parietem maceriz solvit in carne 
sua, id est inimicitiam, et quod reconciliavit utros- 
que in uno corpore Deo per crucem, et quod inter- 
fecit inimicitiam in cruce. In quo non sine causa 
mihi Paulus secundo videtur inimicitiam nominasse, 
et in uno quidem dixisse quod solverit inimicitiam 
Christus (9) in carne, in secundo vero interfecisse 
eam in cruce. Solvere namque mihi videtur in bis 
qui adhuc cerlamen gerunt adversum peccatum, et 
repugnant ei pro viribus : interlicere vero iu his qui 
peccatum jam nequaquam omnino recipiunt, sed 
omni ex parte meinbra sua mortificaverunt pecca- 
"0:ex quibus erat et ille qui dicebat : « Christo 
-Concrucifixus sum. Vivo autem, jam non ego; vivit 
vero in me Christus*. » lloc ergo modo etiam Chri- 
&tus occidit iniiicitiam in carne sua, cum morte 
suscepta exemplum dedit hominibus usque ad mor- 
tem resistere adversum peccatum : et ità demum 
resoluta inimicitia in carne sua, reconciliavit per 


inviolatum reconciliationis fadus ultra non peccan- 
do custodiunt, Igitur mors ejus mortem inimiciti2 
dedit ei qu: erat inter nos et Deum, el reconctilia- 
tionis initium. Resurrectio autem ipsius et vita sa. 
lutem credentibus contulit, sicut et alibi Aposiolw 
dicit de Cliristo* : « Quod » enim « mortuus est pee 
cato, mortuus est semel; quod autem vivit, vivit 
Deo.» Peceato mortuus dicitur, non suo: nequ 
enim peceatum fecit? : sed ipse peccato mortues 

est, id est. velut qui morte sua peccato ipsi inu 

lerit (4) mortem. Vivere autem dicitur Deo, ut & 

nos non nobis, neque nostr: voluntati, sed Deo vi- 
vamus nt ita demum in vita ipsius salvi esse par- 

simus, secundum eum qui dixit : « Vivo autein, jam 

non ego; vivit vero in te Christus *. » Quod vero 
similiter ut in superioribus posuit : « Non solum 
autem, sed et nunc gloriamur in Deo, » et nihil aJ- 
didit ad « non solum autem, » similiter ut superias 
intelligendum est de his dictum quia supra eos. 
prehensa sunt: id est, quod non solum (5) « cam 
inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mor- 
tem Filii ejus, » et non solum « in vita ipsius salvi 
erimus, sed et nunc gloriamur in Deo per Dominum 
nostrum Jesum Christum, per quem reconciliatio 
nem accepimus. » Non autem sine causa addidit, 
« nunc, » cum potuisset dicere : « Sed et gloriamsr 
in Deo per Dominum nostrum Jesum Christum (6). 
per quei reconciliationem accepimus; » sed wt 
ostenderet gloriationem nobis non solum in futuro, 

sed et in presenti datam de aguitione Dei, et 

emendatione vil, et errorum correctione (7), sicat 

et in aliis idem (8) Apos'olus dicit : «Spem habe»- 

tes et przsentis vitze, el futurae *: » presentis, quod 

losestior et emendatior est; futurze, quod serui 

cst. 





LIBER QUINTUS. 


1. « Propterca sicut per anum hominem pecca- D legis, et eorum. Εζμῆ qui per fidem justificantct, 


tum in hunc mundum intravit, et per peccatum 
mors, et sic in omnes homines mors pertransiit, 
in quo omnes peccaverunt. Usque ad legem enim 
peccatum erat (9) in boc mundo. Peccatum autem 
non imputatur, cum lex non est. Sed regnavit mors 
ab Adam usque ad Moysen, in eos qui peccaverunt 
in similitudinem pravaricationis Adz, qui est forma 
futuri *. » Posteaquam edocuit differentiam fidei et 

! (2alat. 11, 19, 90. * lom. vi, 10. 
* ibid., 10. 


(99) In uno. corpore. Alias, «in. corpore;» al., 
t in suo corpore. » 
(1) Editi, « nobis. » 
(2) Editi, « sed pr:ecipue in his illud, ad Patrem, 
observa. » 
$) Genebrardus, « Christi, » male. 
B Editi, « peccato intulit. » 


9) Editi, «id est, pro non solum; » al., « id est, 


? | Petr. 1,22. 


atque eorum qui promissiones qui ad patres faci 
fuerunt, non possunt sperare per legem: cumque 
aperuissel arcani secreta mysterii, quod «eum 
inimici essemus Deo, per mortem Filii ejus recor 
ciliati sumus", » nunc et causas vel cur inimici fut 
rimus, vel cur morte Filii Dei indiguerit ista (6 
conciliatio consequenter exponit : ut intuesle 
quanta nobis przstiterit Jesus , imo pro nobis 

* Galat. 1, 90. * I Tim. iv, δ. * Rom, v, 13,4. 


non solum. » 

(6) Sed et gloriamur in Deo per Dominum nostrum 
Jesum Christum. Hxc desunt in libris antea editis. 

(7) Et errorum correctione. Alias, «et. morum 
correctione, » al., «et errorum correptione. ) 

(8) Editi, «item; » alias deest «idem.» 

(9) Erat. Deest in libris antea editis. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. ΠΠ. Y. 


4006 


a pertulerit, radicatiore erga emn fide, et in- A sed his qui multo labore et sudore potterint que 


ablli (10) charitate teneamur. Ideo ergo licet 
isquequaque  patefactam (11), indicat tamen 
et allerius secreti rationem dicens : « Pro- 
| sicut per unum hominem peccatum introivit 
Re mundum (12), et per peccatum mors*, » 
era, Sed priusquam ad explanationem totius 
Ii veniamus, pauca de eo qui videtur in con- 
ntibus ipsius eloquii defectu dicenda sunt. 
nim dicitur, « Propterea sicut, » nece sarium 
ir quod addi debeat adimpletio quaedam, ut 
iw. lta οἱ illud vel illud, ut et ipse in nonnul- 
iis locis scribit, verbi gratia, cum dicit* : 
it enim in Adam omnes moriuntur, ita et in 
lo omnes vivificabuntur. » Hic autem cum 


ocenita sunt qusrere, pulsare qax clausa sunt, 
desiderare quie abscondita sunt. Denique et in co 


capitulo, quod pro similitadine horum dictorum in , 


medium (16) adduximus, id est, «Sicut enim in 
Adam omnes moriunturí*, » non dixit, «ita et in 
Christo omnes» vivificati sunt, aut viviflicantur, sed 
€ viviflcabuntur,» ut ostenderet quidem przxsens 
tempus esse laboris et operis, in quo per bonam 
conversationem merila conquirantur ; futurum vero 
esse in quo vivificabuntur hi qui in przesenti vita 
Christo commoriuntur, sicut et alibi 15 dicit idem 
Apostolus : « Si enim commorimur, et convivee 
mus, » Et ideo etiam in presenti loco dissimul..t 
exsequi, ei adimplere sermone ea qua sensu et 


it : « Sicut per unum hominem peccatum in- B consequentia videntur intelligi. Alius fortasse divit, 


| in hunc mundum, et per peccatum. mors, 
in omnes homines mors pertransiit, in quo 
y peccaverunt, » non retulit (12) ut diceret, 
eausa : [ta et per unum hominem justitia in- 
tin bunc. mundum, et per justitiam vita, et 
omnes homines vita pertransiit, in qua om- 
ivificati sunt : hoc enim videbatur propositi 
ii sensus expetere, secundum ea quz in aliis 
proloquitur. Neque enim multum differt illud 
alibi dicit!* : « Sicut enim in Adam omues 
intur, » et quod hic dicit : « Propterea sicut 
num homiuem peccatum in hunc mundum in- 
l, et per peccatum mors, et ita in omnes ho- 
| pertransiit, in quo omnes peccaverunt ; » et 
à quod dixit !! : « Ita et in Christo omnes vi- 
yuntoar, » nihil differt ab eo sensu, quem supra 
» elocutioni diximus (14), et intellectui legen- 
lietum. Sed mihi videtur Paulus qui dicit? 
t sufficientia nostra ex Deo est, qui et idoncos 
icit. ministros Nov] Testamenti ; » et qui. ite- 
licit : « An documentum quazritis ejus qui in 
quitur Christus !??» non hzec per defectuin (15) 
» eloquii, sed prospexisse per hzc aliquid 
1is, quo etiamsi intelligi deberent ea quie 
: elocutioni et subintelligenda diximus, tamen 
)»r negligentiores quosque qui forte resolvi 
at, si eudirent quod sicut. mors in omues ho- 
per peccatum, ita et in omues homines per- 


quia lioc quod videtur deesse in liis qux? supra dixi- 
mus secundum elocutionis ordinem, tarde quidem, 
sed in posterioribus redditur, ubi dicit'*: « Sed non 
sicut delictum, ita et donatio. Si enim unius deli- 
cto mortni sunt multi, multo magis gratia Dei, οἱ 
donum, in (17) gratia unius hominis Jesu Christi 
in plures abundavit; » et asserit ex his completa 
esse quae defuisse in superioribus videbantur ; nec 
multum interesse quod ibi in omnes bomines dixc- 
rit pertransisse peccatum, hie vero donum et gra- 
tiam Jesu Christi in plures abundasse, cum et om- 
nes homines plures esse intelligantur, et plures 
omnes intelligi non videatur absurdum, maxime 
cum in subsequentibus *! dicat apertius : v Sicut per 
unius delictum in omnes homines in condemnatio- 
nem ; ita et per unius justitiam in omnes homines 
ad justificationem vitz. » E: ut evidentius ostende- 
ret omnes homines et inultos homines idem esse, 
addidit his !*: « Sicul cnim per inobedientiam uuius 
hominis peccatores constituti sunt multi, ita et per 
unius obedientiam justi coustituentur inulti. » Et 
quod superius omnes dixerat homines, hic eodeni 
sensu multos nominavit. Nisi si quis dicat, quo 
magis permiscere οἱ confundere voleus Apostolus 
id quod superius aperuerat, nc, ut diximus, dissol- 
5/45 veret ac relaxaret audientes, eos quos ante 
« omnes » dixerat, hic « plures » nominavit, ul et 
illud quod « omnes ν dixii, ad eos tantummodo tra- 


it vita per Christum, consideravit palam hzc p heretur (18) , qui donum Christi gratie consecuti 


4 publice non debere : simul et iilud osten- 
quod etiamsi per unum hominem justitia in- 
; in hunc mundum, et per justitiam vita, et sic 
nes homines pertransivit, tamer non lioc in 
nti statim contingere, nec otiosis accidere, 


* 1 Cor. xv, 99. '* ibid. 


ym. v, 12. 
' !* Roin, v, 15. 


Lo 99 Hh Tim. n, 11. 


| Alias, cinsuperabili. » 
| Alias, « patefactum, » - 
. Sie recie ms. unus. Calteri vero et editi, 
terea sicut per unum hominem mors. intro- 
| hune mundum, et caetera.» 

lta ms. unus Megius. Czteri vero mss. et 
cet ita in omnes homines pertransiit : non 
, » etc. 


'5 ibid. 
Στ ibid. 18. 


sunt, qui lamen non pauci, sed plures sunt, Etenim 
moris est apostolo Paulo, cum de benignitate Dei, 
el ineffabili ejus bonitate aliqua patefecerit (19) , 
vursum propter negligentiores quosque auditores 
paululum velut exasperare quz dixit, et ietum 


5* 0ος, 11, 5,0. "Ill Cor. xiu, 8... ** E Cor. 
!5 ibid. 19. 


(14) Editi, «dixi, et;» al.,«dixi, sed;» alias 
« dixisset. » 

(15): Genebrardus, « per hec defectum. » 

(16) Εάν «in medio.» . 

17) In. Desideratur in libris antea e.litis. 

ral Ms. unus, « retraheret. » 

(19) Alias, « patefacere ; » al., « patefacit. » 


1607 


OIlGENIS 


1008 


aliquem. remissiur.bus intentare , ut cum de (iue A manibus, ità. quodammodo hxc laqui (23), velut οἱ 


omnium Corinibiis disputans ait. !* : « Sicut eniin 
in Adam omnes (20) moriuntur, ita et in Christo 
omnes vivifieabuutur ; » et paulo post : « ,Deinde 
finis, cum tradiderit regnum Deo εἰ Patri, » et «- 
tera. Pro quibus verens ne quis divitias bonitatis 
Dei , et patientize , οἱ longanimitatis contemnens, 
secundum duritiam suam et cor impanitens tlie- 
saurizaret sibi iram in die irz et revelationis (21) 
justi judicii Dei **, addidit post illa qu: de fine (22) 
dixerat : « Nolite seduci,. Corrumpunt mores bonus 
colloquia mala. Expergiscimini justi, et nolite pec- 
care. lgnorantiam enim quidam habent, ad confu- 
sionem vobis dico *'. » Agit ergo tanquam prudens 
dispensalor verbi : et eum venerit ad ea loca in 
quibus de Dei bonitate dicendum est, propter se- 
guiores quosque el occultius Ίο et obscurius pro- 
fert, ne forte, ut diximus, divitias boniltalis ejus, οἱ 
patienti , et longanimitatis contemnant , et. iram 
sjbi tiesaurizent in die irz , in quam necesse est 
incurrere omnes qui sibi hujusmodi gesta thesauri- 
iaveriut, Etiam tu post hzc. videris quid fiat (25). 
Sed et quod ait, « Usque ad legem enim peccatum 
erat in hoc inuudo (24) : peccatum autem non impu- 
latur eum. lex non est,» lioc. videtur ostendere. 
quod usque ad legem , hoc est, usquequo Christus 
veniret qui tollit peccatum mundi **, peccatum erat 
in inando. Manifestum est autein. peccatum. non 
posse imputari, ubi lex non est qua arguat pecca- 
torem. « Reguavit autem mors, » qua per pecca- 
tuin fuerat ingressa, « usque ad Moysen, » hoc est 
usquequo lex permansit,«ineos qui peccaverunt se- 
eundum similitudinem peccati Adam, » per quem 
mors ipsa accepit ingressum ; « qui » Adam t for- 
wa futuri est, » non secundum quod pravaricalus 
esl, sed secunduin boc. quod sicut per ipsum mors, 
ita per novissimum Adam vita ingressa est in hunc 
mundum ?? ; et sicut per. illum in omnes homines 
condemnatio , ita et per Christum in omnes homi- 
nes justificatio. II:wc de ipsius eloquii apostolici cou- 
Unentia. dieta sint. Videamus nunc quid etiam in- 
terior habeat intellectus. Sed et illud primo iu loco 
—«dmonendum puto, quod videtur mibi apostolus 
Paulus in his praecipue locis quae nunc habentur in 


' | Cor. xv, 92, οἱ. ** Rom. it, 4, 5. 
| Cor. xti, 9, 12. 


(20) Omnes. Deest in libris antea editis. 

(21) ]re eit revelationis. liec desunt iu editis et 
in plerisque mss. 

(22) Editi, « fide. » 

(25) Alias, « omnem qui.... thesaurizavit, etiamsi 
post hrec Judzeus quis flat; » al., « omnei qui.... 
tliesaurizavit, etiamsi post haec videris quis fiat. » 
Sed recie nis. unus ut in nostro textu. 

(24) Alias, « usque ad legem autem peccatum in 
hec mundo, » etc. 

(25) Editi, « ita et quodammodo hoc loqui. » 

(26) Sint. Pra eruittitur in editis et in plerisque 
1/99, 

(27) Editi, « ministietur. » 

(28) Alias, « quadam ; » al., « quzque; » al., 
c quoque; » al., « inter quaque. ) 


υ 


quis fidelis famulus et prudens a rege maguo el 
domino suo iutroducatur iu thesauros regios, et 
nstendantur ei diversa et magua domicilia, quorum 
aditus varii sint (26) et incerti , ita ut ei per alium 
ingressus , οἱ per alium monustretur (27) egressns; 
interdum autem ex diversis ingressibus ad unum 
conclave veniatur, ut προ in terris quzdam (38) 
videmus exstructa palatia : ostendatur etjam buie 
qui circumducitur fideli famulo thesaurus argesi 
regii, et alius auri , lapidum quoque et margarits- 
rum, variorumque monuilium, purpurz eliam rega 
locus, et alius diadematum : demonstrentur adhue 
regiu:t tlialami (29) in multis. diversisque mansio. 
nibus positi, et tamen (30) singula hzc non penitus 
ad integrum patentibus januis reserentur, sed ez 
parte subapertis ita. ut agnoscat (51) quidem the- 
sauros dominicos, et regias opes, nec Laien adli- 
quidum et ad perfectum singula quaeque cognoseat, 
Post lic vero iste servus qui tam fidelis babiiss 
est, ut ei rex et dominus opum suaruu magnilo- 
dinem fecerit innotescere (22), mittatur ut exerci- 
tum congreget regi (53), delectum habeat, milites 
probet ; pro eo quidein quia fidelis est , ut plures 
invitet ad militandum, et majorem exercitum con- 
greget regi, necessitatem patielur proferre (54) et 
parte quie viderit : et rursum quia prudens est, et 
scit necessarium esse abscondere inysterium regis, 
indiciis quibusdam magis quam relationibus ute- 
tur ; ita ut. potentia quidein regis non lateat; er- 


' dinis aulem , atque ornatus palatii, et habitus oc- 


!! T Cor. xv, 55, 54. 


D 


cula tamen maneat dispensatio (35). lta ergo, vt 
dixi, videtur mihi etiam opostolus Paulus in bis 
sermonibus facere , et non solum pro co quod et 
ipse dicit , quia ex parte sciat , ct ex parte cogn» 
scat **, sed et propter nos qui nec ea quideu quz 
ex parte scil capere possumus, temperare sermo- 
nem, et 5446 uniuscujusque conclave uysterii (20) 
singulis aut. vix binis perstringere et subaperiic 
sermonibus : el nunc per unum aditum ingres-u$ 
per alium digredi, nuuc ex alio ingressus ad aliui 
conclave concurrere, ita ut si requiras eum illo 
aditu quo ingressus est , nonu invenias egressum. 
liac ergo prius de hisqua Paulus scribit, in mente 


3* Joan. 3, 90. ** 1L Cor. xv, ἂν 


(29) Ms. unus, « regii thalami. » ] 

(30) Tamen. Sic recte ms, unus ; caeteri vero 
mss. el editi, « tunc. » 

(91) Editi, « aut agnoscat, » male. 

(93) Alias, « faceret innotescere. » 

(53) Regi. Deest in editis et in quibusdain mss. 

(54) Et majorem , etc. Editi , « majore exerci- 
tum congreget regni, necessitatem patietur reler- 
re, » eic. Merlinus , « majorem exercitum cougre- 
get ob regni necessitatem, palielur referre, » eic 
Sed omnes mss. ut in nostro textu. 

(53) Alias, « ordinatio atque ornatus » (al., « or- 
dinis tàmen atque ornatus) palatii et habitus oc 
culta. maneat dispensatio. » 

($6) Editi, « couclavis mysterium ; » sed omae: 
155, ut in nostro textu. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM.LID. V. 


1010 


atque animis ordinantes, nunc jam ad inspi- A Ade, cum adhuc esset. in paradiso; et ounes ho- 


et contuenda ea. qux in manibus habentur, 
ibus eonvertamur. Et primo videamus quo- 
ε per unum hominem peccatum introivit in 
iundum, et per peccatum mors **. » Fortas- 
R requirat aliquis, si ante Adam mulier pec- 
le qua dicitur, quia « seducta in przvarica- 
seta est ὃς » et rursum ante Ipsam peccavit 
s, Peccavit enim cum dixit mulieri : « Utquid 
tt Deus, ut non moanducetis de omni ligno 
d **? » Et iterum peccavit, cum Deus dixc- 
), quia « quacunque die mauducaveritis ex 
rie moriemini 15. » ei ille dixerit ad mulic- 
t Non morte moriemini ; sed sciebat Deus 
uacunque dic manducaveritis ex eo, ape- 
oculi vestri, et eritis sicut dii scientes bo- 
malum **, 9ἱ ergo ante Adam mulier pec- 
e& ante mulierem serpens, et in alio loco di- 
tolus , quia « Adam non est seductus, niu- 
Mem seducta est 5, » quomodo per unum 
m, et non magis per unam mulierem videbi- 
folsse peccatum ? A inuliere enim initium 
» €t ante mulierein a. serpente, sive a dia- 
e quo dicitur in Evangelio, quia « ille ho- 
erat ab initio *'. » Sed vide in his Aposto- 
Wurz ordinem tenuisse, et ideo quoniam de 
) loquebatur, ex quo mors in omnes homines 
igierat **, successionem posteritatis humanz 
lic morti succubuit ex peccato venienti, non 
i ascribit, sed viro. Non enim ex muliere po- 
sed ex viro nominatur, sicut et ipse Ápo- 
(58) in aliis dicit: « Non enim est vir ex 
8, sed mulier ex viro; » et iterum : « Sicut 
aulier ex viro, ita et vir » non ex muliere, 
er mulierem ?* ; » et ob hoc imortalis poste- 
et corporalis successio , viro potius tan- 
39) auctori, et non mulieri deputatur. Sed 
uc evidentius fiat quod dicimus , addemus 
boe qued idem Apostolus ad [lebrzos seri- 
« Sel et Levi qui decimas accepit, decima- 
. Adhuc enim in lumbis patris erat » (Abra- 
eum obviavit ei Melchisedech regresso a 
egum. » Si ergo Levi, qui generatione quarta 
brahaimn nascitur, in lumbis Abrah:x fuisse 


mines cum ipso vel in ipso expulsi sunt de paradiso, 
cum ipse inde depulsus est; el per ipsum mors, 
quie el ex pravaricatione venerat, consequenter et 
iu eos pertransiit qui ih. Inmbis ejus habebantur ; 
οἱ ideo recte Apostolus dicit: « Sicut enim in Adam 
omnes foriuntur, ita et in Christo omnes vivifica- 
buntur **, » Nequeergo ex serpente qui aute mu- 
lierem peecaverat, neque ex muliere qui ante vi- 
rui in prievaricatione facta. est **, sed per Adain 
ex quo omnes mortales originem ducunt, dicitue 
Introisse peccatum, et per peccatum mors. Sed hic 
uimirum est unus homo per quem péccaltum iutroi- 
vit, et per peccatum mors ?, quem et alihi ipse 
Apostolus (40) dicit primum liominem de terra ter- 


D renum , secündum vero de colo colestem , cum 


exbortatur nos abjecta imagine terreni , imaginem 
portare coelestis 35; id est uL secundum verbum 
Dei viventes renovemur, et reformemur secunduin 
interiorem liomiuem ad imaginem Dei qui creavit 
eum *. Hic ergo bomo qui jam reformatur ot re- 
paratur. ad imaginem Dei , neque terrenus , ncque 
in hoc mundo est, sed in calis esse dicitur cou- 
versatio ejus * : et ideo secundum eum qui dixit, 
« Vos autem non estis de boc nuundo *!, » mors 
in eum non potest pertransire, Qui autem adhuc 
in lioc mundo est , et terrenus est, ac terreni (41) 
imaginem portat , de ipso dicitur, quod por eum 
peccatum in hunc inundum introivit, et per pecca- 
tuin mors **, Quod si peccatum et mors in hune 
mundum (42) introivit, οἱ in hoc mundo habitat, 
certum est alienos a morte ct a peccato esse eos 
qui per Christum vel cum Christo mortui sunt huic 
mundo, et cum ipso resuscitati, cum ipso etiam se- 
dere in celestibus meruerunt ** , conversationem 
non jam (43) in hoc mundo , sed in celis haben- 
tes **. Unde et pari consequentia ostenditur, quod 
omnis homo primo « de terra terrenus » est, sicut 
idem Apostolus alibi ** dicit; cum imaginem ter- 
reui portat , et secundum. imaginem terreni am- 
bulat (44), carnem cogitat, et quie carnis sunt 
sapit, οἱ vix aliquando est ut convertatur ad 
Dominum , et spiritu Dei agatur, atque εἴε- 
ctus spiritalis flat « novissimus Adam in 547 


"lur, multo magis omnes homines qui in lioc p Spiritum vivificantem ** (45). » Require sane, 


nascuntur, et uali sunt , in. lumbis erant 


quoniam per unum hominem in hunc mundum di- 


m.v, 19. **i Tim. n, 14. ?' Gen. "t, 4. ** Gen. ni, 47. ** ibid, 4, 5. ** I Tim. n, 14. *! Joan. 


lh * Rom. v, 12. 


33 | Cor. x1, 8, 12. ** Hebr. vii, 4, 9, 10. 


3 | Cor. xv, 23. ?** I Tim. n, 14. 


ο v, 19. 35 1 Cor. xv, 47, 49. *? Coloss. 1, 10. *^ Philip. 1, 20. *' Joan. xv, 19. '* Rom. v, 12. 
es. n, 5, €. ** Philip. i, 20. ** | Cor. xv,47, 19. ** Ibid. 45. 


ita mss. nostri et Rabanus, nisi quod primo 
it alius « dixit, » alius « dixerat ; » secundo, 
terum « dixit, » alius « diceret : » sed re- 
inus codex Regius num. 1659 habet utrobi- 

dixerit. » Editi vero, « el iterum peccavit 
iXit : Scit euim. Deus quia. quacunque matu- 
Tiii$ ex eo, aperientur, » οἱο., ouissis ο- 


Apostolus, Deest in editis. 
anquam. Desideratur in libris antea editis. 


(40) Alias, « idem Apostolus. » 

(41) Alias, « in mundo est , terrenus est, ac ter- 
reni, » etc. 

(42) Ms. nuus, « Quod si peccatum mors, et per 
peccatum mors in buuc mundum, » etc. 

(45) Jam. Deest in editis. 

(44) Alias, « cuin in imagine terreni ambulat, et 
secundum imaginen terreni ambulat. ) 

(45) Editi, « in Spiritu vivificante. » 


9011 


ORIGENIS 


* c — -- o 


cit introisse peccatum, οἱ certuin. est. quia hic A invocat, sed dissimulat et moratur? Etiam si Enoch 


« mundum » terrenum hunc appellat locum ii quo 
homines habitant, si iu nullo alio loco introivit 
peccatum, neque in illis locis invenitur, ubi « spiri- 
talia nequit: in coelestibus  » nominantur. Sed 
el illud apud temetipsum pertracta, unde in hunc 
mundum introivil peccatum, aut. ubi erat prius- 
quam hiuc introiret, aut si omnino erat, vel si fuit 
ante illum ad quem dicitur : « Usquequo inveute 
sunt. iniquitates in te, et propter hoc projeci te in 
terram 5. » Nobis autem de his non est. tutum 
plura disserere, cum videamus Apostolum vix sin- 
aulis hec perstrinxisse sermonibus (46). « Per 
unum » ergo ε bominem peccatum introivit in bunc 
mundum **, » Mundus autem, ut. diximus, intelli- 
gendus est (47) vel locus in quo habitant homines, 
vel terrena et eorporalis vita, in qua mors babel 
locum; cui mundo, hoc est terrens vitz, cruci- 
ήχος se dicunt saucti ^, et mortuos. « Et per pec- 
catum, » inquit, « inors, » illa sine dubio mors de 
qua et propheta dicit, quia « anima qua peccat 
ipsa morietur *' : » cujus mortis hanc corporalem 
mortem umbram merito quis dixerit, Quocunque 
enim illa incesserit, hanc necesse est subsequi, 
velut umbram corpus. Quod si objiciat quis quia 
Salvator peccatum nou fccit, nec mors in eo fuit 
anim: per pecca:uin **, et tamen mortem sustinuit 
corporalem, respondebimus ei quia Salvator sicut 
eum ipse peccatum non fecerit, pro nostra tamen 
salute per assumptionem carnis ipse dicitur factus 
esse peccatum *? : ita et cum mortem istam nulli 
deberet, nec ei esset obnoxius, pro salute tamen 
nostra hanc velut umbram illius suscepta dispensa- 


tionis, quam supra. diximus, sponte, non necessi- 


tate suscepit, sicut ipse dixit: « Potestatem habeo 
ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum 
sumendi eam **, » Sed videamus quomodo « iu 
onines bomines pertransiit mors, in quo oinnes, » 
inquit, « peccaverunt. » Absoluta sententia pronuu- 


tiavit. Apostolus in omnes homines mortem per- 


transisse peccati, in eo in quo omnes peccaverunt, 
sicut οἱ alibi. « Omnes enim, » inquit, « peccave- 
ruut, et egent gloria (48) Dei **, Ει ideo etiam si 
Abel illum justum dixeris, non potest excusari. 


dicas : non scribitur placuisse, usquequo generare 
Mathusalom 55, Mathusalam autem interpretati 
emissio morlis, Ex quo ostenditur quia won 
ἰδία quie in omnes bomines pertransiit, etiam iq 
ipsum trausierit : sed vix aliquando sensit eise im 
tra se iortein (50), et conversus ad Domiuum em 
sit eam a 6ο, εἰ abjecit per peeuitentiam : et ides 
Mathiusalam dicitur genuisse, quod a se mortem 
qua euni obsederat abjecisset. Recte ergo quod jam 
morti non esset obnoxius, sed abjecisset eam a te 
et effugasset, dicitur quod transtulerit illum Dess, 
uti ne videret mortem **, Sed οἱ de Noe si requiras 
allentius, invenies quod quingentesimo deum 
auno (91) scribitur de eo, quia « Noe invenit gn 


B tiam in couspectu. Doinini Dei, » et quia « justes 


erat in generatione sua, » et quia « placuit Deo*;) 
quod utique si prius meruisset, nunquam id, ei 
nor, Scriptura divina siluisset. Sed et si quis velit 
quod bibit vinum, et inebriatus est ae nudatu 
reputare, inveniet ex his omnibus non itnmerilo 25 
Apostolo dici, « In quo omnes peccaverunt, » etiam» 
si evigilavit Noe a vino suo. Quid autem dicam el 
de Abraham cui dicitur : « Exi de terra tua, el de 
cognatione tua, θἱ de domo patris tui **? » (uod 
utique non diceretur, si in domo patris Deo placere 
potuisset. Sed non opus est cum ingenti periculo 
in his singulos quosque enumerare sauctoruui, cta 
sufficiat et Apostoli sententia quae mortem dicit ia 
omnes homines periransisse, et illius qui dixit: 
« Nemo mundus a sorde, etiamsi unius diei fuerit 
vita ejus **. » Sed ista mors peccati quz in omnes 
pertrausiit, cum venisset ad Jesum, et tentassel 
eum perforare aculeo suo( «aculeus enim morti 
peccatum est ** » ) repulsa est et. coufracta (53). 
« Vita » enim «€ erat *5, » et inors necessario εἰ» 
terininabatur a vita ; et tunc ad eam dicitur: « Ubi 
est, mors, aculeus tuus? ubi est, mors, viciuria 
Lua **? ) Idcirco enim quia omnes vicerat, bic di- 
citur ad eam ; € Ubi est, mors, victoria tua? » Sel 
ei quod peccaluin quideni non dixit in omnes be- 
mines, sed « in mundum » introisse : mortem vero 
non in mundum, sed « iin omnes homincs, εἰ non 
introisse, sed pertransisse : non puto quod frustrs 


« Omnes enim peccaverunt. » Cur enim « post D liac diversitate usus sit Paulus, Arbitror qued 


dies » obtulit, et post Cain (49) obtulit hostiam ex 
yrimogenitis **, et non ante ipsum, et non stotim? 
Etiam si Enos dicas, qui « speravit invocare no- 
men Domini ". » Cur speravit, et cur non statim 


" Ephes. vi, 12. ** Ezech. xxvin, 17. 
Li,9. " i Cor. v, 94. "*Joau. x, 19. 
9 jbid. 94; Hebr. χι, 5. ** Gen. νι, 8, 9. 
xv, 56. ϱ5 loan. 1, 4. **I Cor. xv, 55. 


(46) Sic potiores mss. ftabanus vero, « vix de 
singulis hzc perstrinxisse sermonibus. » Editi et 
ms. unus, « x singulis baec pertransisse sermoni- 
bus. Per unum bominern, » elc., omisso « ergo, » 
qui nec in plerisque nis. nec apud Kabanum repe- 
ritur. 

(937) Est. ἵη editis omittitur. 

(48) Editi et mss. plerique, € gratia, » inale. 


9 Rom. v, 19. 
9 [tow Ht, 93, 
*! Gen, ix, 91. 


« mundum » hic terrenos quosque, et in lerrem 
conversatione permanentes designet; « homines ! 
vero eus dical qui jam se incipiant aguoscere, & 
scire quod ad imaginer Dei facti sunt. In illos ere 


ο Galat, vi, 14. 9! Ezech. xvin, 4, "tla 
"Gen. iv, 5, 4. " ibid. 26. — ** Gen. v, 2» 
*! Gen. xi, 1. 9 Job xiv, 4, ο. τω: 


(49) Editi, « et prius Cain. » 

(50) Ms. unus, « sed vix aliquo modo sensit is- 
Lrare mortem. » Csteri vero 1uss, et editi ul ib 
nostro texlu. 

(51) Ms. unus, « quingentesimo decimo anno, » ἐκ" 

(52) lta 11586. Editi vero, perperam, « acu 
tuni mortis repulsus est et conlractus, ? 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. V. tors 
andus appellantur, id 5458 est, terrenes (53), A terit sensus. Sed et illud sepe jam diximus, in liac 


pe dicil peccatum, et nusquam ejus exitum 
In eos vero quos jam liomines vult. intelligi, 
ieriransisse peccatum, id est fuisse quidem, 
w poenitentiam conversionis (54) depulsum 
» pertransisse, nec ultra in eis stetisse. Un:le 
*, in Litteris l'auli ne unam quidem sylla- 
*cuam sentiri debere mysteriis. Videamus 
Ιαοπιούο dictum est : « U-que ad legem enim 
om in hoc muudo; peccatum autem non im- 
5, cum lex non est. » lloc in loco secundum 
Iimilitudinem quam supra exposuimus, vide- 
hi Paulus per alium aditum ingressus, et 
um egressus, Quis enim eum potest sequi 
lam aditum quo pluribus videtur ingressus, 
lege Moysi dicere intelligatur quia « usque D 
"m peccatum in hoc mundo : peccatum autem 
putatur, cum lex non est? » quasi ante le- 
»eeatum non fuerit, et nemo peccaverit, nec 
lem fuerit ulli peccatum (55) antequam lex 
daretur, cum legamus οἱ Cain, et Lamech 
Ium esse peccaluim, el (ue per singulos im- 
wr) in tantum pro peccatis hominum -ex- 
Ium esse Deum, ut diluvium mundo introdu- 
el diceret: « Delebo omnem carnem que 
lerram est *' ; » et rursum Sodomitas igneus 
Pt sulphurea flamma vastaverit **. Quomodo 
) his, vel in. hujuscemodi (56) peccatis dici 
non fuisse peccatum, vel in vindictis talibus 
Ar reputatum esse peccatum? Et ideo oc- C 
» aditu digressus nobis requirendus est Pauli 
[od dicit, « Usque ad legem enim peccatum 
mundo : peccatum autem non imputatur, 
ς nion est. » Invenimus eum et in (57) poste- 
6 bujus Epistolx dicentem lioe modo: « Sine 
Ín: peccatum mortuum erat : ego autem vi- 
sine lege aliquando **. » In quo unus mihi 
dem sensus videtur utriusque capituli, Quod 
ic deerat in sermone, ibi adimplevit. « Usque 
m enim peccatum in hoc mundo, » deest 
uum, » quod ibi evidentius expressit. Si 
Jam hic jungamus istum sermonem, et dica- 
Usque ad legem enim peccatum erat iu hoc 
» mortuum : « peccatum autem non imputa- 
m lex non est, » vide quia integre stare po- J 


n. Τι, T. *' Gen. xix, 24. '* Rom. vir, 8, 9. 


p. n, 5. 


Alias, « terreni. » 
Alias, « conversationis, » male. 
Editi, « nec reputatuin  [al., « nec. pecca- 
fuerit illi peccatum. » 
Alias, « Quomodo ergo vel in hujuscemodi, » 
ue « vel in his. » 
iti, « Inveniemus eum in, » etc. 
Sic recle ms. unus Regius num. 1659. C:c- 
ΝΟ mss. et editi, perperam, « usque ad legcin 
Bturalem, qux? certo. aatis tempore, » etc. 
Sic omnes iss. nostri. Editi vero, « pro co 
W cum intrinsecus lex quz vetat, ratio osten- 
| esse facienda. 
Si (ut fieri solet) indignatus virga percu- 
ic recte ms. unus; celeri vero, « sicut 


Epistola Paulum de multis quidem legibus, sed de 
paturali lege frequentius disputare, quod et in lioc 
loco precipue deprehenditur. Usque ad legem enim 
naturalem peccatum mortuum est (58). Ergo certo 
wialis tempore ubi rationis capax esse quis c«pe- 
rit, et justi injustique, aequi et iniqui babere discri- 
men, tunc. peccatum, quod prius intra hominem 
velut mortuum habebatur, reviviscere dicitur, pro 
co quod est jam intrinsecus lex qua vetet, et ratio 
quie ostendat non esse facfendum (59). Sed ut aper- 
tius intelligatur quod dicimus, evidenti utamur 
exemplo. Scriptum est : « Quí percusserit patrem, 
vel niatrem, morte moriatur Τὸ. » et : « Qui male- 
dixerit patri, aut matri, morte moriatur '!. » Puer 
ergo parvulus quatuor fere aut. quinque annorum 
si, ut fleri solet, indignatus virga percutiat (60) 
patrem aut matrem, quantum ad preceptum man. 
dati spectat mortem debet (61). Sed quia lex in illo 
nondum est naturalis, quae eum doceal non debere 
injuriam facere patri aut matri, nec scit in hoc 
crimen impietatis admitti (62) : est quidem species 
peccat! quod facit; quia percutit patrem vel ma- 
wem, aut maledicit (65); sed mortuum est in eo 
peccatum, quia per absentiam naturalis legis, quae 
in eo nondum est, peccatum ci non potest reputa- 
ri. Nondum est enim intra eum ratio tanta, quae 
eum doceat hoc quod facit, fleri non debere : et 
ideo etiam a parentibus non solum non reputatur 
ad culpam, sed ai gratiam jucunditatemque susci- 
pitur. Et hoc modo consequenter, ut ego arbitror, 
intelligi potest quod Apostolus dicit : « Usque ad 
legem enim peccatum in hoc mundo, » ut subau- 
diatur, mortuum. « Peccatum autem non. imputae 
lur, cum lex non est. » Convenit enim secundum 
hanc expositionem etiam illud intelligi (64) quod 
dicit Apostolus;: « Ego autem vivebam sine lege 
aliquando ?**. » Nam quoimodo Paulus sine lege 
Moysi invenitur aliquando vixisse, cum ipse de se 
dicat 15 quia Hebreus ex Hebrwis sit, et octava 
die cireumcisus statiu a nativitate in Moysi legis 
observantia fuerit? Sed constat eum aliquando, 
hoec est in puerili atate, antequam rationis capax 
lieret, sine naturali lege vixisse. Nondum enim ei in 
illa etate inerat justi injustique distinctio, nec recti 


το Exod. xxi, 15. ?* ibid. 17. "* Rom. vu, 9. 


fleri solet indignatus virga percutiat. » Editi. omit- 
tunt « virga. » 

(61) Ita omnes mss. nostri, Editi vero, « mori 
debet. » 

(62) lta recte ms. unus Regius num. 1629. Alter 
vero Hegius num. 1641 habet, « non est in hoc cri- 
men impietalis : eminet quia et est quidei species 
peccati, » etc. Ceteri vero mss. et editi habent, 
« vel sciat in hoc crimen impietatis admitti : et est 
quidem species peccati, » etc. 

(65) Sie ms. uuus lhegius uum. 1641. C:eteri vero 
mss. el editi, « matrem enim percutit, vel male- 
dicil. » 

(63) Intelligi. Deest in editis, 


μα Ἡ 


19i5 


ORIGENIS 


$06 


pravique patebat examen. Quod. de naturali lege Α putatur. Et quomodo aute legem Moysi vel serpens 


diei in sequentibus evidenter ostendit, cum di- 
cit ?* : « Sed ubi venit mandatum, peccatum revisit : 
5/59 ero autem mortuus sum. » Per quod decla- 
rat illius etatis peccata fuisse quidem, sed mortua 
habita, quia non reputabantur ad culpam. Ubi vero 
cepi, inquit, scire quid agendum sit, quid caven- 
duin et vitandum (63), et mandatum legis intra me 
vigentis accipere; tuuc in. me revixit peccatum, 
quod prius per absentiaui legis mortuum videbatur, 
εἰ «ego,» inquit, « mortuus sum ?**: » copit enim 
jam mihi reputari peccatum. Sed hxc Basilldes non 
advertens de lege naturali debere intelligi, ad ine- 
pias et impias fabulas sermonem apostolicum traxit, 
et in μετενσωματώσεως dogma (66), id est, quod 
animas in alia atque alia corpora tranusfundan- 
tir, ex lioc Apostoli dieto conatur astruere. « Dixit 
enim, inquit, Apostolus, quia « Ego vivebam sine 
« lege aliquando 15: » hioc est, antequam in istud 
vorpus venirem, in ea specie (67) corporis vixi, 
qu:e sub lege non esset ; pecudis scilicet, vel avis.» 
Sed οι respexit ad id quod sequitur, id est : « Sed 
ubi venit mandatum, peccatum revixit. » Non enim 
dizit se venisse (68) ad mandatum, sed ad 56 ve- 
"isse mandatum ; et peccatum non dixit non fuisse 
iu se, sed niortuum fuisse, et revixisse. In quo uti- 
que ostendit quod de una eademque vita sua utrum. 
que loqueretur. Verum Basilides, et si qui cuu 
ipso (69) huc sentiunt, in sua impietate relinquarmn- 


tir. Nos autem. Apostoli sensum. secundum piela- C 


tem ecclesiastici dogmatis advertamus. Sed et hoc 
ipsum quod dicit, « Peccatum erat in hoc mundo 
76, » οἱ µου dixit, iu bominibus, eum utique sint iu 
inundo et pecudes, et cxiera animalia, et arbores, 
vel ex quibuscunque hie mundus. constat, nec ta- 
inen in his creditur essc peccatum, quale sit re- 
quiramus. Videtur mibi quod hic Apostulus (70) ho- 
wines illos sentiat qui jai rationis capaces sunt, 
et naturalibus legibus parent : illam vero aetatem 
qua nondum ad capacitatem rationis accessil, non 
iam homines quam mundum appellaverit, pro eo 
quod partes quidem mundi sint, nondum tamen in 
boc venerint ut imaginem in se Dei, ad quam ho- 
mo factus esse dicitur "", capacitaie rationis ex- 
presserint. Sed et illud velim (nisi plus justo curio- 
sun videtur) inquirere, ne forte, secundum eos 
qui Moysi legem in his intelligi volunt, per hoc 
quod dicit, « Peccatum autem non imputatur, cum 
lex non est, » videatur etiam diabolus et angeli 
ejus absolvi, si ubi lex non est, peccatum non re- 


'" Rom. vu, 9. "** ibid. fO. "*ibid. 9. 
xxv, 41. ** Rom. v. 11. ?* ibid. 19. 


(05) Et vitandum. ln editis omittitur, 

(66) Et in μετενσωματώσεως dogma. Sic mss. no- 
etri. Editi vero, c in Pythagoricum doguia, » omisso 
ets Codices quidam perperam babent, « et in αἰητέυς 
q:aczocétoc dogma. » 

(67) Editi, « in eam speciem. » 

(58) Editi « sed sdveuissc. » 

(69) Alias,« ct qui cuim ipso, » ctc. 


"5 ibid. 14. 


πό οι. v, 15. 


condemnalus est, vel invidia diaboli mors introivit 
in orbein terrarum ? Quomodo etiam quod Jud 
apostolus in Epistola catholica dicit, poterit expla- 
nari * Ait enim ita : « Angelos quoque qui non ser- 
vaverunt principatum suum, sed dereliquerunt do- 
micilium suum, in judicium magni diei aeternis vie- 
eulis constrictos sub caligine reservavit **. » Fx 
quibus omnibus magis ac magis constat de ea leg 
hxc Apostolum dicere, quam unusquisque sixe (7l) 
hominum, sive etiam angelorum, divina quadam 
dispensatione vel munere intra se naturaliter gerit; 
cujus tauta vis est, et tanta. potentia, ut etiam an- 
gels arguat, nec personam ullius dignitatis exci- 
piat, et ipsa fecerit hoc quod superius apostolut 


B Judas dicit, ut angeli qni non servaverunt principa. 


tum suuin, sed dereliquerunt domicilium suua, ad 
judicium inagni diei zeternis astricti vinculis seres- 
rentur, lpsa est lez, quz etiom diabolum et angeles 
ejus in ignem aternum, qui eis pra paratus est", 
pertrahit, Et sicut certum est quia neque illi aageli 
:lernis astricti. vinculis ad judicium servarenur, 
ueque isti in ignem zternum qui eis przeparatus est 
mitterentur, nisi quia positam sibi a Deo legem noa 
servaverunt, neque ad judicium venirent, nisi contra 
legein. aliquid commisissent, ita certum videtar 
quia si custodissent positam sibi legem, neque ili 
ju ignem zternum, neque illi sub aeterna caliginis 
vincula decidissent. Superest ut etiam illud pro vi 
ribus discutiaius quomodo dietum sit; -« Sed re- 
gnavit mors ab Adam usque ad Moysen iu eos qi 
peccaverunt in similitudinem praevaricationis Αύξ, 
qui est forma futuri **. » Tertio nunc Apostolus de 
n:orte commemorat. Primo ait quod  « per pecc- 
tim mors introivit in. hunc mundum ; » secundo, 
« in omnes homines,» inquit, « mors pertransiit ".» 
Nuuc vero, « fteguavit, » inquil, « mors ab Adi 
usque ad Moysen **. » Et sciens esse per hzc sin 
gla aliquas differentias, quando (72) quidem in- 
troierit, et quando reguaverit, indicavit. Tune, it- 
quit, introivit, cum primus homo deliquit, Et que 
modo introierit dixit. « Per peccatum (75), » inquit. 
Et nunc regnt ejus tempus« ab Adam usque ad Mo 
sen»designat: quomodo autem (74) in omnes be 
mines pertransieril non ostendit. Videtur ergo αἱ» 
li in his describere Apostolus velut tyranni alict- 
jus ingressum, qui voluerit regnum legitimi refi 
invadere, et. primo quidem fauces ipsas et adis 
regni 550 occupaverit przvaricatione custodis: 
tuuc deinde cunctorum animos ad se inclinare te2- 


" Gen. :, 3]. ** Jud. 1. 6. '* Mat. 


71) Sive. Deest in eitis. 
Ul lta recte editi. Mss. vero nostri : alii, hice 
infra, « quoniam ; » alii, « quomodo. » , 
(15) Per peccatum. Al., « Peccatum, » omisso 
t per. » 
(73) Alias, « quando autem. » Deiude, « in on 
nes liomines » opüttuntur iu editis. 


en Apostolus, Desideratur in libris autea edilit. 


COMMENT. IN EFIST. AD KON. LID. V. 


103 


» εἰ maxima ex parte potuerit, οἱ ita. inde- A batur per carnein, Deus Filium suum mittens in si- 


sibi viudicaverit regnum. lloc ergo per !y- 
em regnante, mittitur dux electua a rege le- 
Moyses, qui occupatos ab eo populos ad ci- 
bperii jura revocaret, et veri regis uti legibus 
et, llle tunc tyrannus, id est mors. peccati, 
r prevaricationem primi custodis irrepserat, 
aL super omnes illos qui ad eum simili, ut 
Imus, pravaricatione declinaverant. Seid iste 
d principis dux agit omnia quatenus aliquos 
cati eL inortis regno diripiat ; et obtinuit tau- 
t unam gentem, et si quis se. huic voluit so- 
converteret : et ex priecepto regis primus (75) 
cría instituit, quibus certa soleinnitate oblatis 
leceret, remitteretur eis peccatum (76). Et ita 


1 ex parte aliqua homines coeperunt de regao B 


i mortisque liberari. Nam tyraunus ille qui 
' mors, ab Adam qui priinus prevaricatione 
jressum ei dederat ut in omnes homines per- 
et, regnabat usque ad Moysen istum (77) quem 
i$ ducem, qui missus a Deo omnium rege 
a ejus coepit infringere, et sub lege (78) justi 
6 revocare. « Hegnavit » ergo « mors ab 
usque ad Moysen ?*, » secundum eam speciem 
wmpra posuimus, non super omnes, sed « in 
i peccaverunt iu. similitudinem pra'varica- 
Ada. » Nam introivit quidem mors in. mun- 
't in omnes pertransiit, non tamen in ones 
it. Aliud est enim pertransire, et aliud re- 
(19). Peccatum eniin pertransiit etiam in 
(80), et levi quadam eos contagione perstrin- 
prevaricatoribus vero, id est his qui se ei 
ente ac devotione subjiciunt, regnum tenct, 
αἱ potestate doininatur. « Reguavit ». ergo 
ab Adam, » qui primus transitum peccato 
» mundum przvaricando patefecit, « usque ad 
1,» id est. usque ad legein. Per legem euim 
ajo peccatorum coepit aperiri, et ex parte 
tyrannidi ejus obsisti per hostias, per ex- 
ei varias, per sacrificia, per precepta. Sed 
m tanta ejus erat dominatio, qu: víres legis 
ret, mittuntur in auxilium legis prophetze (81). 
ipsi pervidentes supra vires suas esse ty- 
potentiam, adventum pr:esentiamque ipsius 
zorant, clamantes ad Deum δὲ: « Emitte lu- 
am, el veritatem tuam ; » et iterum ** ; εἰ. 
celos tuos, οἱ desceude ; » οἱ rursum ** : « Ex- 
Domine, fer opem nobis. » Adfuit ergo Je- 
ristus Filius Dei, et « in quo » lex « iufirima- 


m. v,14. 


Ms. unus. « primis, » editi, « printi. » 

Sic ms, unus Regius uum. 1641. Czteri vero 
t editi habent, « «quibus certa solemnitate 
, diceret : Et remittetur οἱ peccatum, » 
Editi, « justum. » 

Editi, « et sub legem. » 

Ms. unus, «aliud est enim transire, aliud 
wire: aliud pertransire, aliud reguare. 3 

In justos. Editi, « justos, » oinisso « in. » 
Editi, « regis prophete. Sed ct ipsi prai- 


δν Psal. xu, 3. 5 Psal. οτε, 5. 
$88. 1, 19. ** Luc. xvi, 16, *! Gen. 14, 6, 7, 95. ** HE Rey. xv, 26 seq. 


militudinem carnis peccati, de peccato damnavit 
peccatum in carne !, οἱ mundum quidem recon- 
ciliavit Deo ** ; exuit autem principatus et potesta- 
tes. tyranni triumphans eas iu semetipso **. Verum 
in hec per excessum quemdam prolapsi videmur, 
sed ad propositum redeamus. Igitur mors peccati 
regnavit ab Adam usque ad Moysen, id est usque 
ad adventum Christi. Moyses enim lex appellatur, 
ei lex, sicut scriptum est, usque ad Joannis liapti- 
simum habuit locum **, ex quo carpit. Jesus regnum 
Dei predicare. Quod autem excepit certos quosque 
in quibus mors regnaverit, cum dicit : « lkegnavit 
mors in eos qui peccaverunt (82) in similitudinem 
praevaricationis Adz, » non mihi videtur dici absque 
mysterii alicujus indicio (85). Ne forte ergo fueriut 
aliqui usque ad illud tempus, quo sub lege velut 
sub pedagogo homines habebantur, qui tale ali- 
quid egerint quale Adam (8i) in paradiso eyisee 
describitur, et contigisse ex ligno sciendi bonum 
et malum, et erubuisse nuditatem suam, atque ab 
liabitatione paradisi decidisse **. Aut magis sitn- 
pliciter aceipiendum videtur, et similitudo pr:eva- 
ricationis Ad:e absque aliqua discussioue recipien- 
da, ut. hoc serinone omnes qui ex Adam pravari- 
catore nali sunt. indicari videantur, et habere in 
semetipsis similitudinem praevaricationis ejus non 
solum ex scmine, sed ex institutione susceptam (85). 
Omnes enim qui in hoc mundo nascuntur, nou 80- 
lum nutriuntur a parentibus, sed et imbuuntur, εἰ 
non solum sunt filii peccatorum, sed et discipuli. 
Ubi vero zetas adoleverit, et ageudi quie sentit liber- 
las accesserit, ibi jam aut pergit quis in. viam pa- 
trum suorum, sicut de nonnullis regibus scribitur **, 
aut certe incedit in viam Domini Dei sui. Denique 
de Ahel tale aliquid mihi indicari videlur in eo 
quod scriptum est : « Obtulit autem post dies Abel 


hostiam Deo ex primogenitis ovium, et ex adipibus 


earum **, » Quod crgo dixit, « post dies, » hoc os- 
tendit, quia primis quidem vita suas diebus pa- 
terne pravaricationis institutionibus tenebatur ; 
post illos vero dies ubi resipuit, ubi respexit ad 
Deum natura lege coinmonitus, dicitur tunc. ob- 
tulisse hostiam Deo. Potest ergo vel hoc inodo 


p!ocus iste simpliciter exponi, vel occultatuimn , 


551 ineo quod dicit, « in similitudinem pr: 
varicationis Adz, » sacramentum, et prope ineffa- 
biliter reconditum subtili quadam intelligentiz li- 
nea colligi ; ut si quis ponat mortem hic (86), qua 


*' Rom. vin, 3. 5 ll Cor. v, 19, 


ε6 Psal. αμ! 96. *5 Gen, αν, 4 
e » we 


dentes, » etc. 

(52) Alias, « in eos etiam qui non peccaverunt, » 

: ; 9 . 
(83) Mss. nostri, « indicio. » Editi, « iudicatione,a 
al., « indictione , » al., « indicione. » 

(84) Editi, « quod Adam. » 

(85) Alias, « non solum ex genere, sed... sus- 
cepta.» - 

(86) Sic mss. editi vere, « mortem hanc. 3 


101» 


ΟΒΙΟΕΝΙ5 


100 


regnasse dicilur ab Adam usque ad Moysen, id est A uit Christus ad. Eeclesiam sibi sociandam. Nescio 


usque ad legis ünem et principium Christi , illam 
dici (87) de qua in propheta scribitur tanquam ex 
persuna Domini dicentis : « De manu inferni. eri- 
piam ecs, et de morte liberabo eos ** : » aut certe 
quod sint excepti aliqui, et occultiore mysterio de- 
signati, qui ad similitulinem pr:evaricationis Adz 
peccasse memorantur, in quos solos regnaverit mors. 
Si vero, ul in nonnullis exemplaribus habetur , 
« etiam in eos qui non peceaverunt in similitudinem 
prevaricationis Adm, » mors ista, id est, qui iu 
inferno animas detinebat, regnasse dicatur, intel- 
ligimus et sanctos quosque sub ista morte, etiam si 
non peccandi, at certe moriendi lege decidisse 5 
Chrisium vero idci*co in infernum descendisse, non 


solum ut ipse non teneretur a morte, sed ut et eos D 


qui inibi non tam prevaricationis, ut diximus, cri- 
mine, quam moriendi conditione habebantur, abs- 
tralieret. (88) : sicut. scriptum est : quia « multa 
corpora sanctorum dormientium surrexerunt. cum 
illo, et ingressi sunt in sanctam civitatem **. » In 
quo et Prophetz dicta complentur quibus ait (89) de 
Christo : « Ascendens iu altum , captivam duxit 
captivitatem-**. » Et lioc modo per resurrectionem 
suam mortís quidem jam regna destruxit, unde et 
captivitatem scribitur liberasse. Ipsum vero inimi- 
cum et tyrannum, cujus regna dissolvit (90), audi 
quomodo dicat Apostolus destruendum : « Novissi- 
mius, » inquit, « iuimicus destructur mors *', » le- 
guum vero jain mortis destructum est, et captivitas 
qu: sub ea tenebatur. abducta est... Sed quia. ipse 
inimicus et tyraunus adhuc in uovissinio et in (ine 
siculi destruendus est (91), ideirco etiam nunc vi- 
demus eum non (am regnare, quam latrocinari ; et 
depulsum regno, per deserta et avia circumeuntem 
quzrere sibi infidelium manum ; et ideo clamabat 
Apostolus : « Non ergo regnet peccatum in vestro 
mortali corpore ad obediendum desideriis ejus 55. » 
Verum nos contenti perstrinxisse paucis ea quie 
Apostolus obtecta (92) esse voluit, sequentia requi- 
ramus. Addidit post ο: « Qui est forma futuri.» 
Quod quidem ambiguum mibi videtur, utrum ex eo 
tempore quo hzc scribebat Apostolus, Adam futuri 
forma dicitur, quod est. seculi venturi ; an a se- 
metipso, id est, ab Adam futuri, ul in Christo ac- 
cipiatur : quod tempus Apostolo hzc scribenti fu- 
turum non erat, sed preteritum : quamvis et in alio 
loco cum de Adam et Eva loqueretur idem Aposto- 
lus, dixerit : « Mysterium hoc magnum est : ego au- 
tem dico in. Christo et in Ecclesia **; » in. quo vi» 
detur hoc. magis nobis ad intelligendum dedisse , 
quod forma futuri dicatur Adam in eo quod adve- 


** Osee xin, 14. ** Matth. xxvir, 52, 53. 
** Ephes. v, 33. ' I Cor. xv, 21. * Rom. v, 19. 
vit, 9. 7" Act. x, 15... * I Cor. v, 7. * ibid. 8. 


(87) Dici. In antea editis omittitur, 

(88) Abstraheret. Sic rectius Rabanus. Editi vero 
et mss. nostri, « absolveret. » 

(89) Editi, « qui ait. » 

(90) Editi, « dissolvuntur. » Deinde ms. unus , 


** Psal. xvii, 19. 
3 ibid. 14. 


sane quomodo quis possit et przrvaricationem ejus, 
et peccatum, et hoc quod niors per ipsum im omues 
homines pertransiit, in formam Christi coaptare, 
nisi forte ex contrariis, ut idem Apostolus in supe- 
rioribus exponit, cum dicit: « Sicut enim per usum 
hominem mors, ita et per unum resurrectio more 
torum! ; » et iterum : « Sicut enim per inobe 
dientiam unius hominia peccatores constituti sua 
multi, ita et per unius obedieutiam justi constituen- 
tur multi *. » Si vero intelligamus Apostolum a suis 
temporibus quibus hsc scribebat, dixisse Adam 
futuri esse formam, ita magis intelligitur, quod sie» 
ul in hoc seculo mors regnavit per unum Adam, 
οἱ mortale effectum est omne homiuum genus, ila 
ct in futuro saeculo vita regnabit per Cliristum, el 
immortalitate donabitur omne hominum geuns, 
Similiter autem ut in hoc ambiguum diximus exe 
sermonem quo ait, « Qui est. forma futuri ?, » in- 
venimus et ad (olossenses ambigue scriptum, ubi 
dicit : « Nonergo vos judicet. quisquam in cibo, 
aut in potu, aut in parte diei festi, aut neomeniis , 
aut Sabbatis, qua» sunt. umbra. futurorum *, » Et 
item alibi idem Apostolus dicit : « Umbram enim 
habet lex bonorum futurorum *. » In quibus utique 
similis dubitatio (95) est, utrum cibus, et potus, el 
dies festi, et neomeniz, et Sabbata, ita habeant um- 
brom futurorum, ut in adveutu Christi veritas um- 
bre ipsius adimpleta sit; an in futuro s:xculo sit 
implenda. Sed et quod dicit Apostolus, totam legem 
umbram habere futurorum bonorum, utrum in ad- 
ventu Christi, ai in futuro szculo umbrz istius εκ” 
plenda sit veritas, incertum est ; quia el in alio 
loco scribitur etiam de his quz sub lege sunt, qued 
forma et umbrae deserviant coelestium *. Qui ergo 
vult astruere. quod in. adventu Christi ista com- 
pleta sint, cibi et potus rationes coufirinabit exple- 
tas in eo ubi Petrus per visionem vidit in linteo 
omne genus animalium deponi, et audivit vocem : 
« Quod Deus muudavit, tu commune ne dixeris ! :» 
quod ad diversos utique liominum 5854 mores re- 
fertur : et poculum dicet esse calicem Novi Testa- 
menti : diem quoque festum probabit, ubi « pascba 
nostrum immolatus est Christus *, » et diem festum 


D celebramus « non in ferraento veteri, sed in azyuwis 


sinceritatis et veritatis *. » Similiter οἱ neomenias, 
hoc est novos meuses fieri ostendet per Christum 
Solem justitiz 19, et apostolos ;ejus. Sed et Sabbata 
observari docebit, non portando onera peccati, sed 
stando unumquemque stabiliter in loco suo, uou ac- 
cendentem ignem *', de quo per prophetam dicitur: 
« lte in lumine ignis vestri, et flanimz quam ac- 


* | Cor. xv, 36. ** Roin. νι, 12. 
* Coloss. 1, 16. * Hebr. x, 1. * lcbr. 
1ο Malach. iv, 2. '! Exod. xvi , 29 ; xxxv, 3. 


« audi quando dicat Apostolus, » etc. 
91) Est. Deest in editis. 
99) Editi, « objecta, » male. 
(95) Editi, « disputatio. » 


COMMENT. IN EPIST. AD RON. L!D. V. 


1033 


uis vobis !*. » Alius vero qui formas istas et À omnes : ut sicul. mors per unum regnaverat in de- 


am legis ad futurum seculum transfert, et mi- 
iorum coelestium has esse ducit (94) imagines 
a colesü Jerusalem complendas, de cibo et 
tonabitur assiguare secundum ea qux Domi- 
icit !* : « Donec bibam illud novum vobiscum 
no Patris mei. » Sed et diem festum dicet se- 
im propheta dictum :. « Quid facietis in die 
nitatis, el in die festo Domini !'*? » Neoime- 
vero, id est novos menses, in illis zeternis an- 
squiret de quibus dicit Propheta : « Memora- 
un anuos ;eternos, el meditatus sum !* ; » et 
5 iu cantico Deuteronomii : « Recordamini 
setérnos !* ; » et de Sabbato dicitur : « lRelin- 
ΓΡ ergo sabbatiswus populo Dei 17. » Et astruet, 
sicut liec singula formam futuri seculi tenent, 
Mast etiam Adam de quo dicitur, « Qui est 
t futuri !*, » conferri ad. futuri seculi ratio- 
;€à propterea cum przemissum esset de his « qui 
verunt in similitudinem przvaricationis Adze,» 
am est : « Qui est forma futuri. » 

1 Sed non sicut delictum, ita et donum. Si enim 
delicto multi mortui sunt, mullo magis gra- 
5 et donum in gratia unius hominis Jesu Chri- 
plures abundavit. Et non sicut per unum pec- 
? (95), ita et donum, Nam judicium quidem ex 
n condemnationem : gratia autein ος multis 
is in justificationem 1.» Cum in superioribus 
iet Apostolus de Adam : « Qui est forma fu- 


» videns requiri posse (96), quia si Adam C 


| Christi est, ergo et in eo quo peccavit ue- 
est ul formam Christi habuerit, et. in eo quo 
vit mors ab Adam usque ad Moysen : lioc au- 
le Christo sentire videbatur absurdum, conti- 
ubjungit : « Sed non sicut delictum, ita et do- 
: εἰ incipit ex lioc sermone. veluti. semet- 
n explanare quomodo formam Christi dixerit 
Adam. ε Si enim, » inquit, « unius delicto inulti 
ji sunt, ». in Adam videlicet, « multo magis 
t Dei et donum in gratia. untus. liominis Jesu 
ti in plures abundavit : » id est, si in uno pec- 

locum mors inveniens in plures potuit dif- 
(97), multo magis gratia Dei, qua in Christo 
sius et latius abundavit quam inors in Adam, 
res diffunditur ; et in tantum Που est eadem 
tio delicti, quzx et doni, ut cum judicium ha- 
1sit de Adam, ex uro ipso (98) delinquente 
mnatio in oínnes homines venerit ; econtrario 
per Christum ex muliis delictis, quibus omne 
| hominum tenebatur, justificatio data sit in 


13 Matth. Χλνι, 290. !* Osee 1x, 5. 
n.v, 143. !* ibid. 15,16. ** ibid. 19. 
Πρ. n, 6. ** ibid. d. 


) Alias, « dicit. » 

) Mss. plures, « Et non sicut per unum pec- 
m, » elc. 

) Editi, « quia requiri posset. » 

) Editi, « »bundabit, id est, si uno peceante. » 
le, « quie in Cliristo est, copiosius et. latius 
dabit, quam inors Adam in plures diffundatur.a 


sai. L, 11. 


15 Psal, Lxxvi, 6. 
3! | Cor. xv, 49. 


lictis, ita et per urius obedientiam vita regnaret 
per justitiatn. Igitur non sine profunda arte dicendi 
Apostolus formam Christi esse Adam posuit, quse 
sit per genus similis, per speciem coutraria. P'er 
genus namque similis est forina in eo quod sicut ab 
uno Ádam in plures homines diffunditur, ita et ab 
uno Christo in plures homines diffundatur. Per spe- 
ciem vero contraria, quod ex Adam prevaricatione 
cepta, 1 peccatores constituti sunt. multi ; » Chri- 
sti vero « obedientia justi constituentur mulli **, » 
Quia ergo quatenus forma Christi fuerit Adam, sive 
in similibus, sive in contrariis, secundum rationem 
eloquii ipsius explanatum est, nunc etiam quid in- 
terioris sensus Apostolus indicet in his (99), vel po- 
tius contegat, videamus. Et quamvis periculosum 
videatur ea ου occultius in. Apostoli scriptis po- 
sita sunt patefacere, tamen, qua ex parte possibile 
est, indicia quxdam ex his divin: bonitatis colli- 
gere non puto absurdum videri. Proposuit Áposto- 
lus ostendere quid humano generi intulerit « primus 
Adam, » qui « factus est in animam vivam ; » quid 
eliam « secundus Ádam, » qui est « in spiritum vi- 
vilicantem ?!, » Ex illius, inquit, przvaricatione pec- 
catum apparuit, et per peccatum mors ingressa est 
in omnes homines ** : imo, ut servemus Pauli Littc- 
ris moderationem suam quam ín presenti loco.te- 
nuit, in multos homines mors pertransiit 35, Per 
obedientiam vero Christi justilicatio, et per justifi. 
cationem vita multo magis in plures abundavit **. 
Et ostendere vult quod multo sit fortior vita quam 
niors, et justitia quam peccatum : οἱ per hoe. edo- 
cere quia si ita peccatum et mors (1) regnare in 
omnibus potuit, accipiens ex unius hominis inobe- 
dientia initium, quauto potentius et dignius per ju- 
stitiam vita regnabit, initium accipieus per unius 
553 obedientiam (2) Christi; Christi, inquam, qui 
ad lioc opus non conditionis necessitate, sed sola 
miseratione permotus accessit, « [n forma » enin 
c Dei » erat, et videus unius liominis delicto mor- 
lem regnare per populos, creatura su: non obli- 
viscitur, « nec rapinam ducit esse se squaleimn 
Deo *5 : » hoc est, non sibi magui aliquid deputat 
quod ipse quidem squalis Deo et unum cum Patre 
est, opus vero suum depascitur mors unius liomi- 


D nis ingressa delicto. « Exinanivit » igitur « se- 


ipsum » de zqualitste et forma Dei, et « servi » 
suscepit « formam **, » et fit homo, ad quem ten- 
tandum auderet quidem venire ille qui reguabat in 
omnibus, sed intrare non posset. Mortem tamen 
istam communem suscepit, cum illam peccati, qux 


1. Deut, xxxi, 7. 7 Hebr. iv, 9. 
3: Ron, v, 12... ** ibid. &5, ** ibid. 19. 


98) Alias, « et ex uno ipso. » . 

99 Editi et mss. quidam, « quz [al., «qui, » al., 
« quid ] interior sensus Apostoli indicet in his,» etc, 

1) Alias, «si ita per peccatum mors, » eic. 

(2) Editi , « Christi; Christus, inquam , ad lioc 
opus, »etc. Mss. quidam semel babent « Christi. » 


41025 


ORIGENIS 


ιο 


regnabat in omnibus , non receperit : ut sicut « per A exteris causa exstitit mortis, Christus revocavit ad 


àominem mors, ita et per hominem » fieret « re- 
surrectio moriuorum τς et sicut « unius delicto 
multi mortui sunt, multo magis gratia Dei et donum 
in gratia unius hominis Jesu Christi in plures » 
abundaret 3. Non autem absque profunda sapien- 
tia, quam Paulus inter perfectos loqui se dicit **, 
in hoc loco sermones suos moderatus est, ei quos 
alibi « omnes » dixerat , hic « multos » vel « plu- 
res » appellavit, ubi comparationem diffusi in 
omnes liomines peccati et mortis ab Adam facit, et 
justificationis ac vitae a Christo; ne forte si abso- 
lute pronuntiaret quia pari ratione atque eodeni or- 
dine quo ab Adam in omnes homines mors diffusa 
peccati est, etiam justificatio et vita, qua a Chri- 


vitam : ut verum sit illud quod in consequentibus 
scribit Apostolus ** , quia « sicut per unius homi- 
nis delictum in condemnationem mortis in ownes 
homines , ita et per unius gratiam in onines homi- 
nes in justificationem vitz (6). Ποπο autem es 
etiam Adam : ergo et in ipsum justificatio viz per- 
veuiet, Sed dices fortasse : Si uno peccante mor 
iu omnes homines pertransiit, et rursus unius justi- 
tia in omnes bomines justificatio vitis pervenit, ne- 
que ut morereimur aliquid nobis gestum est, neqae 
ut vivamus, sed est inortis quidem causa Adam, 
νι autem Cliristus, Diximus quidem jam et in 
superioribus, quod parentes non solum generant β- 
lios, sed el iinbuunt ; et qui nascuntur, non solam 


sto est, in omnes homines diffunditur, resolveret p filii parentibus, scd el discipuli flunt, et non taa 


auditores (3), et segniores fierent erga observan- 
tíam, certi de securitate vitze quze in omnes homi- 
nes per Christi gratiam traderetur. Et ideo repri- 
mit (4) sermonem, et non omnes homines (sicut so. 
let in czteris) ponit, sed multos, qui unius delicto 
peccatores constituti sunt : et rursum in gratia Dei 
donum per unum hominem Jesum Christum , non 
in omnes, sed in plures asserit abundare : quo et 
negligentiores metu suspendat ac sollicitos faciat, 
el perfectioribus divinz bonitatis secreta non clau- 
dat. Bene autem quia plures posuit ad quos donum 
gratize pertinet, quam eos qui unius delicto consti- 
tuti Sunt peccatores. In quo arbitror quidew ali- 
quid et latentis esse mysterii : quia et alibi ** mor- 


natura urgentur in mortem peccati, quam disci- 
plina. Verbi causa (7) enim, si quis a Deo recedem 
idola colat, nonne continuo etiam filios si genuerit 
docebit idola (8) venerari, et sacrificia offerre dz- 
moniis? lloc secundum Adam facit, et in hoc re- 
gnat mors ab Adam, lioe est a nativitale, usque 
ad legis tempus, quo ad discretionem recti pravi- 
que operis veniens , capax Christi gratise effici pe- 
test : et ibi relinquit Adam qui eum vel genuit, vel 
docuit in mortem, et sequitur Christum, qui eum 
el docet, et gigniL ad vitam. Vis autem scire quia 
nou solum nativitatis, sed et doctrinz est, in que 
mors regnavit ab Adam? Disce hoc ex contrariis. 
Etenim Dóminus Jesus Christus cum venisset qua 


tem dieit regnasse ab Adam usque ad Moysen, non C perperam gesta fuerant emendare, pro eo quod ia 


in omnes, sed in eos tantum, qui secundum sinili- 
tudinem prevaricationis Ad:e peccaverunt, Tamen 
et simpliciore intellectu potest videri ideo plures 
dictos, quia quamvis qui ex Adam peccalores facti 
sunt multi sint, tamen qui per gratiam Christi vi- 
vificantur ideo plures dicti sunt (5) , quia etiam ille 
ipse ex quo in c:xteros mors peccati diffusa est, 
ndditur numero eorum, eo quod cum omnibus, 
quos ipse fecerat sub delicto, etiam ipse salvetur, 
sicul de Sapientia dicitur : «ασ, » inquit, « il- 
lum, qui primus factus est, patrem mundi, cum so- 
lus esset creatus, custodivit, et liberavit eum de 
peccato suo ?!, » Qua est autem hzc Sapientia quie 
primum hominem liberavit de peccato suo, nisi 


Cliristus, qui est Dei virtus et Dei sapientia 3: ? Sic D 


ergo plures Christus reducit ad vitam, quain Adam 
duxit ad mortem : quia etiom ipsum Adam, qui 


3? [ Cor. xv, 21. ** lom. v, 15. 
v, 18. ?** Matuh. xxvin, 19. 


(3) Editi, « resolverentur auditores. » 

(4) Editi, « imprimit. » 

(9) Alias, « dicti sint. » 

(6) Sic recte ms. uuus. Editi vero οἱ ceteri 
ms8s., « quia primus [al c per unius »] gratiam in 
omues homines justilicatione vitze; [ al. « in justi- 
licationem vites; al, « justificatio est vitze], » omissis 
caleris. | 

. (1) Alias, « quam discipulatu. Nam verbi causa, 
$!,» elc. 

(8) (dela. Deest in antea cditis. 


? | Cor. n,6.. *? 


mortem generaret illa quse ex Adam veniebat prima 
nativitas, introduxit secundam nativitatem , quam 
non tam generationem, 5544 quam regenerationem 
appellavit (9), per quam sine dubio vitium prime 
nativitatis aboleret : et sicut generationi substiluit 
regeuerationem, ita et doctrinze (10) substituit aliam 
doctrinam. Mittens eieuim ad hoc opus discipulos 
snos, non dixit tantum : lite, baptizate oinnes gen- 
tes ; sed ait : « [te, docete omnes gentes, baptizan- 
tes eos in nomine Patris , οἱ Filii , et Spiritus san. 
cti **. » Sciens igitur utrumque esse in culpa, utri- 
que remedium dedit (11), ut generatio mortalis 
regeneratione baptismi mutaretur, et impietatis . 
doctrinam doctrina pietatis excluderet (12). Non 
ergo nibil peccantibus nobis mors regnavit in no- 
bis : sicut rursum non otiosis nobis, et nihil agen- 
tibus vita reguabit in nobis. Sed initium quidem 


Rom. v, 44. ?! Sap. x, 1. *!ECor. 1, 234. *! liom. 


(9) Editi, « quam regenerationem appellavit 1 
Mss. quidam, « quod non tam regenerari, quam re- 
generari appellavit. » 

(10) Editi, « εἰ sicut generationem » [al., t ge 
nerationi »] substituit, ita et ducirinz, » eic. 

(14) Alias, « utrumque remedium dedit. » 

(19) Alias, « et impietatem doctrina pietatis εκ» 
cluderet ; » male, Deinde Genebrardus, « Tuoc 
ergo; » Salodianus et Merlinus , « Nunc ergo; ? 
sed mss. nostri omnes, « Nou ergo. » Postea vero 
alii liabent, « regnavit, » alii, « regnabit. » 


COMMENT. 1N EPIST. AD ROM. LIR, V. 


1u-€ 


tar à Christo, non invitis, «ed credentibus, A putahit?. Igitur ο uno quidem Adam capit iu hoe 


'emilur ad períeciionem vitz perfectione vir 
, Sicut et in mortem dudum pravaricationis 
adine et vitiorum expletione perventum e:t. 
imvis tanquam prudens dispensator verbi Dei 
s Paulus occulta lizec. in Litteris suis esse 
it et obtecta, inseruit tamen, nec siluit in eo 
4& : «e Sed regnavit mors ab Adam usque ad 
riueos qui peccaverunt in similitudinem prze- 
ionis Adze **, » Videsne ut a peceato nullum 
exeuset? Sed el peccati genus desigiat, si- 
linem przvaricationis Ad:e in unoquoque con- 
s, licet uhi, quando, aut quomodo ab uno- 
' similitudo ista przvaricationis admissa sit, 
mon crediderit apertius proloqui. Sed qui 
i$ est ex lege Domini, scit intelligere obscu- 
rmonem diclaque sapientium et zeniguata ?*, 
nique etiam de salute quz in Christo est (13), 
us loquitur; et cum dixisset : « Sicut euim 
m omnes moriuntur ?", » uon dixit, « ita οἱ 
8t0 omnes » vivificantur, sed, « vivificabun- 
et rursum cum dixissel : « Sicut enim unius 
) mors regnavit per unum, ita et per unius 
sionem **, » non dixit, regnat vita, sed, 
abit vita per unum Jesum Christum. » Scit 
αἱ dixi, scriptum esse quia ε fidelis spiritu 
aegotia ?*; » et item alibi : « Quam magna 
ido dulcedinis tux», Domine, quam abscondi- 
entibus te **. » Si enim interroges quando 


gnabit per Jesum Christum, et quando justi- c 


6 in omnes homines m justilicationem vil: 
ie (14) , quando in omnes ista beatitudo per- 
: ipsius Domini Jesu Christi sermonibus di- 
juibus dicit ad discipulos : « Audistis licec 
? Dicunt ei : Etiam , Dotniuc. Ait cis : Deati 
si feceritis ea **. » Tuuc ergo beati erimus 
erbum Dei non. solum audire et intelligere, 
facere poterimus (15). Quamvis enim pro- 
ir exeundii esse quandoque de carcere, !a- 
esignatur nou inde exiri posse, nisi reddat 
ilaque etiam novissimum quadrantem 3. 
| etiam quadraus , quod est minimi peccati 
pon rewittitur (46), nisi in. carcere el per 
ia luatur, quomodo quis spe impunitalis re- 


mondo regnare peccatum, et regnavit ii ces qut 
secuti sQut prxvaricationis Aw. similitudinem ς et 
ideo « judicium ex uno in condemnationem **; » et 
rursum per unum Domiuum nostrum. Jesum Chri- 
slum gralia regnare cepi per. justitiam; quae «t 
regnabit in omuibus qui obediunt ei, el custodiunt 
verba ejus, et per liec ev iiultis delictis veuiunt ad 
justilicationem viti, 

9. « Si enim unius. delicto. ors. regnavit per 
unum, mulio magis qui abundantiam gratie et do- 
num αδείας accipiuut, in vita regnabunt per uuum 
Jesum Christum ** (17). » Si esset sicut delicti ita 
οἱ donum , dixisset utique. Apestolus ,. quia. sicut 
unius delicto mors regnavit per unum ,. ita. et per 


D unius justitiam vita regnalit per unum Jesum Chri- 


stum,  Nuuc autem dieit quia. € murs ». quidem 
« unius delicto regnavit. per unum, ». Qui. autein 
abundantiam gratie (18), et donum justitiae aevi- 
piunt, nou solum ultra nou regnat. iu. eis. mors 
(quod et ipsum utique nou parvie est gratis) sed et 
alia duo eis conferuntur bona. : unum, quod. pro 
morte vita in eis regnat Christus Jesus : aliud, 
quod etiam ipsi reguabunt. per unum Jesum Chri- 
sium. Cum ergo necessaria. hoec in. eos. veulunt 
bona, id est, ut regnum motis. offugiant, οἱ 
pro υιογἰθ reguet in eis vita, imo ul οἱ ipsi re- 
guent in vita per unum Jesum Christum, maui- 
fesiuà! | est quomodo ε non » sit « ita deli- 
ctum aicut. εἰ donum ος » et quomodo dicatur : 
555 «Multo mayis gratia Del οἱ donum in gratia 
unius bominis Jesu Chrisii in plures abundabit: » 
et illud : « Gratia autem ex multis delictis in justl- 
licationom ; » sed. e&t hoe quod. dicit In praseuti : 
« Multo magis qui sbundantiam gratiz, οἱ donum 
justiti& accipiunt, in vita regnabunt (10) per unum 
Jesum Christum » Dominum nostrum **. Quod. erge 
ait, « Unius delicto mors regnavit per unum οἱ) 
ostendit quia per delictum torti regnum datur, uec 
potest regnare in aliquo, nisi jus regni (20) accipi^t 
ex delicto, Per quod indicari. videtur, quod. cuin 
libera a Deo creata sit anima , ipsa se in servitu- 
tem redigat per delictum, et velut chirographa im- 
mortalitatis suz , que a creatore suo acceperat, 


r, aut donum gratie peccandi libertatem D torti tradat, « Anima enim quie porcat, Ipsa to- 


m. v, 14. ** Prov. 1, 6 
b. xin, 51; Joan. xin, 17. 
V jbij. 16. 


Est. Deest in editis. ] 

Alias, « justificatiouem vitze efficiet. » 
Alias, « possimus ; » al., « possumus. » 
Sic optime ms. unus Regius num. 10659. 
ero, « quadrantis, quae est minima peccati 
paena non remittilur. » Ceteri mss. , « qua- 
» quod est, » etc., ut in textu. . 

Alias, « multo magis qui abundantiam gra- 
donationis justitizz accipientes erunt , in vita 
ant per Jesum Christum. » 

Alias, « Omnes autem abundantiam gratia 
» justitiz accipiunt, «1 non solum ultra non 
in eis mors (quoJ et ipsum ulique non parve 
raus), » eic. Al., «Qui autem abundant &ra- 


*3 Matti. v, 20. 


S [Cor. xv, 22. ** Ποπ, v, 17, 18. 


ο [^43], 33x. 20. 


5? Prov, τι, 15. ^i 
ibid. 


3 Rom, v, 16, ** ibid. 17. ** ibid, 15. 


tia et dono justitize , accipiunt. ut. non solum wlira 
non regnet in eis mors (quod et ipsum utique non 
parve esset gratig), » etc. Al,, « Qui autem abun- 
dantiam gratie et. doni. justificationem accipiunt, 
non solum ultra non. regnat in. ei mors (quod et 
ip.um non parvae esset gratis), » eic. 

19) Sic fecte wm». unus. (eieri vero mss, et 
οὐ, « Mulio inagis abundabit gratia, et denm 
justitiz; accipitur, ín vita regnal.t, ». ete. Al., 
« Multo magis qui a3bundal gratia, el donum judti- 
tie accipit, » eic. Al, , « Multo magis qui abundan- 
2η gratiz, et douum justiliz accipit, » etc. 

(20) Alias, « «jus regnutn,» male. 


1027 ο ORICENIS 1031 


rietur 5. » lpsa denique anima clamat per Prophe- A vero Christum dicit Apostolus non solum ad mor- 
tam, dicens : « In. pulverem. mortis. deduxisti — tem destruendam, sed et ad illum ipsum, qui liabe- 
me **. » Quoi utique οἱ nisi ex delicto non potuisset — bat mortis imperium, id est diabolum, iu. medie 
accidere. Unde evidenter apparet eam per delictum — hoc, id (24) est, antequam illud fiat quod scriptum 
chirographa sui conscripsisse eum morte, ut et — est : « Deinde finis, cum tradiderit regnum Deo οἱ 
libertate immortalitatis amissa, jugum peccati, et — Patri ος » ) quis regnat. Si enim dicamus id quod 
regnum mortis exciperet. Volens igitur Apostolus — consequens videlur, quia vita regnat mone 
ostendere quanto majora per Christum anima reci- —desirucia ; polest nobis occurri : Quomodo επο 
pit, quam amiserat per Adam, frequentat istos — peccatur? Et manifestum est mortem regnare per 
sermones, uL dicat , « Multo magis, » el, «abun- — peccatum. Si vero dicamus in quibusdam reguare 
dantiam gratize, et donum justitiz, » et, « regna- Christum, hoc. est vitam, et in quibusdam mortem: 
bunt (24) per unum Jesum Christum **, » Que om- — quos, aut ubi inveniemus, in quibus ita regnum sl 
nia utique declarant multo abundantiora esse dona — Vile, nt regnum mortis in eis. non habeat potesus- 
Gnam damna, Sed requires, isti quos dicit regna- — tem, hoc est, qui penitus absque peccato sini! 
turos in vifa pec Jesum Christum, super quos re- Que mihi videntur magis ad futurum pertinere 
gnabunt. Videtur mihi quod sicut mortis regnum in 3 regnum, et ibi hzc esse complenda, ubi (95) di- 
eos ostendit fuisse quos sibi peccando fecit obnoxios, — citur quod « sit Deus omnia in omnibus *'. » Ideirro 
ita et eorum qui abundantiam gratie, ct donum — enim et in oratione Dominica dicere docemur, 
justiti: accipiunt, et per unum Jesum Christum — « Adveniat regium tuum **, » quasi quod nondam 
regnaturi dicuntur, regnum ostendat futurum super * advenerit : et ipse Dominus in initio praedicationis 
illos qui eis in eruditione regni Dei subditi flunt, — suze non dicit : Venit regnum colorum ; sed, c Áp- 
οἱ, ut ita dicam, qui sapientize, et justitia, ac vite — propinquavit regutim ceelorum **. » Praesens vero 
qua in eis est, et per quam regnant, capaces fue- — tempus uon tam regni dixerim videri quam belii : 
rint inveuti. Unde et nou otiose videtur mibi Aposto- — per quod bellum futurum regnum quaraumr, 
lus, qui in celeris locis dixerat, quia «in omnes — quamvis hoc ipso belli tempore, quia jau ex aliqu 
homines mors pertransiit ; » et. iterum : « Gratia parie regnum μιογιῖςφ infringitur , οἱ paulatiss 
Dei (99) in plures abundavit ; » et iterum : « Gra- destruitar, quod prius in. omnes homines feeni 
tia ex multis delictis in justificationem *!, » lioc in. dilatatum, Cliristus regnare dicatur, secundum illW 
loco neque onines, neque multos, neque plures — quod scriptum ést : « Oportet enim eum regnare, 
posuisse ; sciens ad paucos pertinere istius beali- — donec ponat omnes inimicos ejus sub pedibes 
tudinis summam , « qui abundantiam gratie, el *^ ejus **; » et item alibi dicil : « Nunc autem necdss 
donum justitize accipientes, iu vita regnabunt per — videmus subjecta esse ei (26) omnia **. » Unde ae 
wnuim Jesum Christum **. » Ipsius autem mortis — paret. quia. hoc quod dicit, «Oportet enim es 
hic describitur regnum, quz alias ** dicitur (25) — regnare, » 5G pro regnum parare, posuerit. Cer 
inimicus esse Christi ultimus vel novissimus de- — tui est enim quia prius (27) puguandum est, el 
s*ruendus. Destruetur autem in co, utultra non  alligandus est fortis, et sic vasa ejus diripiesds 
regnet. Quod si non reguat, ccrtum est Jam nec. sunt **. Et ideo etiam ipse Salvator dicit : « Nw 
delictum futurum esse, in quo solo mortis est — veni pacem mittere, sed gladium **. » Taudiu vero 
regnum, tunc. sine dubio cum ad eam dicelur : — pugnandum est ab his qui regnare volupti ia vila 
« Ubiest, mors,aculeus tuus **?» quoniam quidem, — per Jesum Christum, donec « novissimus inimica? 
' ut ipse Apostolus dicit, « aculeus inortis peccatum — destruatur « mors **. » Sed et de abundantia f*- 
est, virus autem peceati lex 55. Restat ergo lunc. tie, et dono justitie sciendum est quia ad illM 
weque legem futuram, si quidem peccati virtus — regnum, quod diximus przparari per bellum, no 
ipsa dicatur, ut peccati virtute sublata, mierito — veuit aliquis qui unam gratiam solum consecsus 
possit et regnum mortis aboleri, Sed hzec in exces- — est, hoe est, qui iu uno aliquo opere placuerit; sel 
su nunc dicta sint : suis enim in locis opportunius P abundantia gratie ab eo requiritur, secundum em 
requirentur. Velim (iamen percontari (quouiam — qui dicit : « Abundantius autem quam oune ii 
quidem mortem regnum usque ad praesentiam — laboravi, non autem ego, sed gratia Dei mecug*! 
Christi, qui est vita, diximus tenuisse; venisse — Similia quaque (28) etiam. bis. quos imbuit prete" 
^ Ezech. xvi, 4,— ** Psal, xxi, 18, ?* Rom, v, 47. *! ibid. 12, 45, 10. ** ibid, ΕΤ. ** 1 Cor. xv. 2. 


9 jbid. 65. "* ibid. 56. δὲ ibid. 24. "' ibid. 98. ** Mauh.vi, 10. Μαι, i1, 2. * 05, 1v 1. 
ἡ [lebr. ii, δ. ** Maul. xu, 99. ** Mati. x, 94... 9* { Cor. xv, 20. * ECor. xv, 1U. 


(21) Sic ms. unus Regius. Editi vero, « Multo (25) Alias,« hoc describitur regnum, quas ΙΒ afiis 
magis et abundantia gratie, et donum justiti:— dicitur, » etc. - 
regnabit, » etc. Alter ims. « multo magis et abun- (24) Jn medio hoc, id. lic desunt in editis. lit. 
dantiam gratie, et doni, et justiti:e, et regnabunt,» — unus pro cin medio» habet « moriendo. » 
ete. Alias Regius num, 1659 habet tantummodo, (35) Ubi. Wn editis omittitur. 

« regnabunt per unum Jesum Christum, » omissis (26) Ei. Desideralur in editis. 
c;eteris. 27) Prius. Nusquam in editis comparet. 
(22) Gratia Dei, et iterum paulo post, gra- δέ Alias, « similia quoque. » 


liu, desunt in edi.is, εἰ in plerisque mss. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIB. V. 


cam dicit : « Gratia. vobis et pax. multiplice- A peccatores constituti sunt. multi, ita et per unius 


'. » Multiplicatur ergo gratia et abundat , si et 
0 noster semper in gratia sale sit conditus, et 
nostrum cum gratia humilitatis et simplicitatis 
| omnia qux agimus ad gloriam Dei agamus. 
iter etiam de dono justitia accipiendum est. 
enim sine justitia agere debet qui justiflicatur 
Ποιο, secundum eum qui dicit : « Beati qui 
diunt judicium , et faciunt. justitiam in omni 
yre τς» et secundum quod Sapientia pronun- 
σεις, quia ε et si perfectus sit quis in filiis 
naut, sinon adsit ei justitia a Deo, iu nihilum 
ahitnr 55; » et hoe modo qui habuerint abun- 
am graliz et douum justitiz, in vita regnebunt 
num Jesum Christum **. 
«ltaque sicut per uuius delictum in omnes 
je* in condemnationem, ita et per unius jusii- 
in omnes homines in justificationem vitz 19. » 
M superius diximus quod per delictum Ade 
adíítus quidam datus est, quo in omnes homi« 
el peccatum, vel mors peccati , vel coudemna- 
erveniret. Econtrario ergo Clirisuus. aditum 
eationis aperuit, per quem vita ingrederetur 
"ines, et ideo dicebat de semetipso : « Ego 
lium. Per me si quis iugre:sus fueril, salva- 
"!. » Sed de his jam in superioribus satis est 
9. lllud tamen observandum est, quod non 
: e Sicut in omnes homines in condemnatio- 
' mortis, sed tantummodo, «in condemmna- 
n,» quo scilicet in. omnibus probet multo 
lantius donum esse quam delictum. Quomodo 
vel qu:& condeinnatio in omnes houines vene- 
lendum est. Et sufficere forsitau potest secun- 
lmplicem expositionem, ut dicamus condem- 
^em esse delicti comniunem banc. morten, 
»mnibus venil, et veuict, ettam si justi videan- 
juod si forte aliquis objiciat de Enoch ct Elia 
rauslati sunt ne. viderent. mortem ?* : hoc 
hzc causa salvatur (29), quod non coutinuo 
videantur ea qux de omnibus dicuntur, si 
! dispensatio Dei in uno vel duobus hominibus 
est, Sed et illud quis competenter, ut arbi- 
proferet in loco, quia cum del'quisset Adam, 
nm est 5 quod ejecit eum. Dominua. Deus de 
igo, et constituit enm in terra hac contra 
isum deliciarum ; et hzec fuit delicti ejus con- 
Alio, quz& in omnes homines sine dubio per- 
Omnes enim in loco hoc humiliationis et in 
lle fletus effecti sunt ; sive quod in lumbis 
uerunt omnes qui ex eo nascuntur, e& cum 
ariter ejecti sunt : sive alio quolibet inenarra- 
odo et soli Deo cognito unusquisque de para- 
rmsns videtur, et excepisse condemnationem. 
! Sieut enim per inobedientiam unius liominis 


Petr. 1, 3. * Psal. cv, 3. 
; IV Reg. τι, 11... 7 Gen. 1, 25, 21. 


) Alias, « id quod modo [al., « 1 hoc mun- 
al., «νου modo » ] excusabitur.» Sed rectius 


** Sap. ix, 6. 


D 


** ftom. v, 17. 
^ ftoin, v, 19. 


obedientiam justi constituentur mulli ?*.» Potest 
quidem fleri ut secundum ea qux in superioribus 
observavimus, Paulus, volens mysteria secretjora 
contegere, quos alibi « omnes » dixerat, alibi mul- 
to5 ponat, ne forte si dixisset « per unius inobe- 
dient.am peccatores » factos esse oinnes, et neces. 
sario subjunxisset, « ita et per unius obedientiain 
justi constituentur » omnes, videretur ex hujusmodi 
promissionis securitate resolvere animos eorum 
quibus expedit esse sub metu. Et ideo nos fidelis et 
prudentis in verbo Dei dispensatoris consiliuin 
servantes, pro eo magis satisfacere debemus quo- 
modo per unius inobedientiam non omnes, sed 
multi sunt peccatores facti. Nam per unius ohe- 
dientiam quomodo non omnes, sed multi consti- 
tuantur, difficultatem non. habebit. intelligeutiz, 
secundum illud quod Dominus dicit in Evangelio 15; 
« Multi eniin venient ab Oriente et Occidente, ct 
recumbent cum Abraliam, et Isaac, et Jacob in 
regno Dei, » et non dixit, Ounes venient. Peccato- 
res autem quomodo multi el non omnes videantur, 
eum idem Apostolus dicat quod « omnes peccave- 
runt, » debemus ostendere. Aliud est. peccare ?*, 
aliud peccatorem esse. Peccator dicitur is. qui 
multa delinquendo , in consuetudinem , et, ut ita 
dicam , in studium peccandi jam venit; sicut 
econtrario justus non dicitur is qui semel aut bis 
aliquid justiti: fecerit , sed ille qui sempec 
juste agendo, in usu et consuetudine justitlam 
557 habet. Nam si quis in ezteris fere omnibus 
injustus sit, semel autem vél bis aliquld justi operis 
egerit, iste quidem in eo opere iu quo justitiam 
tenuit, juste egisse dicetur, uon tamen ex lioc justus 
appellahitur. ta et justus peccasse quidem dice- 
tur (30) si aliquid commiserit. aliquando quod non 
licet, non tamen ex hoc peccator appellabitur, qui 
peccandi usum et consuetudinem non tenet : sicut 
et medicus ille non dicitur qui aut leviter rupt:e 
capitis cuti sciL imponere araneam, aut qui tunio- 
rem vulneris aqua calida foverit, quamvis etiam 
loc medicinz esse videatur : sed ille dicitur medi- 
cus qui usum, ac studium, et disciplinam habet 
medendi. Ex quibus omnibus puto sufficienter osten- 
di quod aliud sit peccare, aliud peccatorem esse. 
Ones enim potest fieri ut. peceaverint, etiamsi 
saneti fuerint, quia « nemo mundis a sorde, nec si 
unius diei fuerit vita ejus ". » Quis enim est. qui 
uon aut in facto, aut in. verbo, aut qui cautissimus 
certe est, vel in cogitatione peccaverit ? Et ideo, ut 
dixi, peccasse quidem omnes merito dicentur, pec- 
catores autem. facti non omnes; sed multi. Simili 
quoque forma el justi multi habebuntur, nou omnes, 
etiamai omnes justi aliquid operis agant. Dene au- 


"2 Gen, 
" job 


Y! Joan. rz, 9. 
7$ tomi. v, 19. 


"* ibid. 18. 
85 Matth, viij, 11. 


ms. unus ut im nostro textu. 
(30) Alias, « dicitur. » 


σι 


ΟΙ GENIS 


1052 


tem ab Apostolo etíam teinporum ratio custoditur. A stituti snnt. multi, » Ubi vero « obedientiam » po. 


Nam cuin multos constitutos esse peccatores ad 
pr:teritum. retulerit "*, juàtos. constituendos. esse 
multos 3d futurum transtulit tempus, sciens sine 
dubio quod processu przedicationis evangelicz justo- 
ruin multitudo major accresceret. Quod aute: justi 
inulti fuerint ctiam ante Salvatoris adventum idem 
Dominus testatur in Evangeliis, cum dicit ?9 : « Multi 
prophetae et justi cupierunt videre. quie videtis. » 
Sed aliter hic multos dicit Salvator justos, et aliter 
Apostolus posuit (31). Nam Salvator. apostolorum 
numcrum respiciens, ad ipsorum comparationem 
uultos dixit justos et prophetas : in praesenti vero 
loco Apostolus multos ad omuium qi in hoc mundo 
nali sunt el nascentur comparationem intelligendus 
est revocasse. Igitur « per unius inobedientiam pec- 
catores coustituli sunt multi 5, » secundum eaui oh - 
servantiain multi peccatores intelligendi, quam su- 
pra de peccaute et peccatore protulimus. Quod si 
quis nobis objiciat illud quod de se ipso dicit Apo- 
stolus : « Quia Christus Jesus venit in hunc. mune- 
dum (32) peccatores salvos facerc, quorum primus 
ego sum δὲ, quasi etiam sc peccatorem dicere videa. 
tur, dicemus quod aliud est ex persona Scriptur:v, 
vel prophe:ze, vel Doinini aliquem peccatorem desi- 
guari, aliud est justum ipsum sui fieri accusatorem, 
et humiliare semetipsuim ut exaltetur a Deo ; quau- 
vis οἱ Paulus iu eo quod dicit persecutum se esse 
Eeclesiai Dei, el expugnasse eam, et traxisse viros 
ac mulieres, et in vincula conjecisse, licet igaoran- 
tia hpc fecerit, et misericordiam consecutus sit δὲ, 
Lunen cum hzc faceret non immerito fortassis pec- 
catorem se dici debuisse fateatur. Ut autem distin- 
ctionis hujus quam dedimus inter peccantem οἱ 
peccatorem esse, evidentior a:lhuc (55) ratio clare- 
scat, vide Cain, qui cuim inanifeste peccator sit, 
fccit tamen aliquid rectum : propter quod Dominus 
ad eum dixit : « Si recte offeras **, » Et. Pliarao 
cum dicit : « Dominus justus; ego autem et popu- 
lus meus iinpii ** : » justum aliquid fecit, sed non 
ex lioc justus dicitur, Et. multa biujusinodi in Scri- 
pturis divinis invenies, ex quibus et justum pec- 
casse aliquid, εἰ peccatorem justi aliquid egisse 
deprehendas : nec tamen aut. justum. (34), quod in 
aliquo peccaverit, peccatorem dictum ; aut. pecca- 
torem, quod aliquid justi egerit, justum invenies 
appellatuin, Verum ne illud quidein intentum pr:e- 
tereat auditorem, quod ubi « inobedientiam unius» 
dicit, addit et « hominis, per quem peccatores con- 


7? Rom. v. 19. 7* Mattb. xin, 17 ; Luc. x, 24. 
55 Gen. 1v, 7. δὲ Exod. ix, 27,. 5 | Cor. 1, 50. 
1v, 14, 12... ** ibid, 25, 21. *! Gen. vi, 5, 9. 


(31) Alias, « dicit. » 

(93) Editi, « in lioc mundo, » male. 

(25) Editi, « evidenter adhuc. » 

(24) Sic mss. Editi vero, « deprehendes; nec 
tamen justum, » etc. 

(55) Ubi vero obedientiam ponit unius, non addit, 
hominis, per quem justi constituentur |al., constituti 
suni] multi, [ος desiderantur iu libris autea editis. 


$* Rom. v, 19. *! I Tim. 1,15. 
55 Rom. vi, 17. 
** ibid, 11, 19. 


nit « unius, » nou addit, hominis, « per quem justi 
constitueutur multi (55). » Hic enim per quem justi 
fiunt, sine dubio ipsa justitia est, sicut et idem 
Apostolus dicit de Cliristo : « Qui factus est nolis 
justitia a Deo *^. » Dedit ergo Adam peccatoribus 
lormam per inobedientiaim ; Christus vero econtra 
rio justis formam per obedientiam posuit, aicut et 
alibi scriptum est ** : « Obedistis autem ex corde 
in eam formam doctrinz, in quam traditi estis. » 
Propterea euim et ipse « obediens factus est usque 
ad mortem "', ». ut qui obedientiz ejus sequuntur 
exemplum, justi constituatur ab ipsa justitia, Sicul 
illi inobedientie formam sequentes constituti smut 
peccatores, 

6. « Lex autem (36) subintravit, ut. abundaret 
delicttm. Ubi autem ahundavil peccatum, supera- 
bundavit gratia, ul sicut regnavit peccatum in 
mortem, ita et gratia regnet per justitiam in vitam 
eternam, per Jesum ChristumDominumnostrum*,» 
Si quidem autequam lex per Moysen daretur nemo 
pecca:set, voleutes accusare legem ex his Apostoli 
verbis Marcion et ceteri. liaeretici. occasioneu cae 
pere viderentur, tanquam 55$ lic fuerit causa 
datz legis, ut peccatum, quod aute legem non fuerat, 
abundaret. Sed. nescio quod teupus inveniant va» 
cuum peccatis ante legem. Quando interficiebat Cain 
Abel, et terrain fraterno sanguine polluebat, ita ut 
diceretur ad eum, « Maledicta terra in opere tuo (37), 
qua aperuit os suum ut susciperet sanguinem fra. 
Iris tui **, » non abundabat. peccatum ? Abundabat 
plane. Quid enim cum (38) et hoinines abundarent 
vel tunc. cum dicebat Lamech : « Virum occidi in 
vulnere meo, et juvenem in livore meo ? Et de Cain 
quidem vindicatum est septies, de Lamech vero 
septuagies septies **. » Noe vero temporibus iu tan- 
tum abundavit delictum, ut « videns, iuquit, Ὀοιπί- 
nus quia multiplicat sunt mali:izi hominum super 
lerram, et omnis homo cor suum diligenter appo- 
suit in malitia omnibus diebus vitze sue, recogitarit 
Dominus quia fecerat bominem super terrau, e 
poeuituit in corde suo, et. dixit : Delebo hominea 
quem feci a facie terra, ab howinc usque ad pecus, 
et a reptilibus usque ad aves caeli, quoniam pent 
me quo fecerim eos *'. » Et. iterum, cum dicitur : 
« Corrupta est terra in. conspectu Domini, εἰ το: 
pleta est terra iniquitatibus. Et vidit Deus teriau, 
et erat corrupta valde, quia corruperat omnis caro 
viam suam super terram **. » Quis ergo est ita sto- 


1? (3alat. 1, 15 ; Act. 11, 2. 


" Philip. i, δ. ** Ron. v, 90. "Gen. 


($6) Sic omnes nss. nostri, Editi vero, perperam, 
« ut qui inobedienti:e forinam. sequentes. consueti 
sunt peccatores, obedientiam Cliristi imitantes salvi 
liaut. Lex autem, » etc. 

(97) Iu opere tuo. Mec desunt in editis, et in ple- 
risque mss. 

(38) Sic rectius ms, unus. Alii vero, « et quide 
cum, » ete, 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. VY. 3074 


Wi in his omnibus neget abundasse pecca- A Adam accidisse videntur adversa, ct multo majora 
4 eerte cum 4ο Sodomitis dicitur a Deo : — ostendit esse qu» per gratiam Christi ad medium 
Mi ut viderem si secundum clamorem So- collata sunt : et in przesenti loco cum dixisset abun- 
1m consummantur iniquitates eorum **; » — dasse peccatum, sermone dignissimo usus est quo 
cireumsteterunt. domum Lot, impudicitie — abundautiam vinceret, et superabundantiam pone- 
us etiam in angelos molientes **? Aut tunc. ret. Superabundavit autem gratia. Cliristi in co, 
non abundabat peccatum, cum Pharao — ut non solum a preteritis peccatis absolveret homi- 
t filios Israe! in luto et latere, et natos. nem, verum etiam communiret a futuris. Siquidem 
eeari jubebat. (359) in flumine** ? Et utique — duo quzdam regna ostendit in homine : unum quo 
| Moysi lex subintraverat, cum hzc tanta. peccatuin in mortem regnavit; aliud quo gratia per 
unm labes diffundebatur in terra. Ex quibus — justitiam regnet in vitam. Gratia ergo est qux» de 
5, hzreticos quos supra diximus, vel si qui regno suo, id est, de tembris nostris peccatum 
ji eum illis (40) lixec de Moysi lege dicta sus- — ejecit et expulit, cum quo necessario etiam mors 
ne levier quidem apostolicum sensum — exiit pariter οἱ expulsa est (16), ut ita demum re- 
eontingere. Magis. ergo illud in hoc loco — gnum sibi in nobis gratia per justitiam vindicaret, 
Welligi, esse, ut sepe jam. diximus, legem p et ubi mors fuerat, zterna vita consisteret, lloc au. 
qua « scripta » est « non in tabulislapideis, — tem est quod et alibi idem Apostolus dicit : «Non ergo 
tabulis cordis carnalibus; non atramento, jam regnet peccatum in vestro mortali corpore**; » 
itu Dei vivi ** : » qui lex ab illo qui ab ini- οί idemalibi :«Sicutenim exhibuistis membra vestra 
wit hominem ita in principali cordis ejus — arma iniquitatis peccato, ita nunc exliibete meibra 

esti, ut opportuno tempore, cum jam p3-— 859 vestra arma justitiz Deo '. » Est ergo grandis 
em menti. (44) adoleverint, vel potius, ut — superabundautia ex eo quod ubi peceatum fuit et 
Ἅ nominavit, ubi tabulze cordis carnales cce- — mors, ibi nunc est gratia, et justitia, et vita zeterna. 
ugmento ztatis aperiri (42), diffundi inci- — Et hec omnia sunt quidem supra catera (47) per 
'Ínterna conscientiz, et replere rationibus — Dominum nostrum. Jesum Christum. Potest autein 
Tunc ergo adversum przcepta qua ex bu- fieri, ut sicut hec omnia bona dixit exsistere per 
| lege naturaliter suggeruntur, voluntas — Dominum nostrum Jesum Christum (48), ita et illa 
»xsurgit, et alia. suggerit desideria : et hoc — mala intelligi voluerit exstitisse per diabolum, sed 
d ip.e Apostolus « legem in membris posi- — siluisse de auctoris eorum nomine, ut superabun- 
ominavit, « resisientem legi mentis (45). — dantiam gratie in omnibus designaret (49). Nam 
go nunc legem membrorum posuisse in hoc C sicut Christus unum quidem est per substantiam, 
lelur Apostolus, quam subintrasse dicit ut — multa autem virtutibus et operationibus designatur 
el peccatum. Nam et ipse sermo quo usus — (nam et gratia ipse esse iutelligitur, sicut justitia, 
nissime mihi videlur hzc quz dicimus in- — sicut pax, sicut. vita, sicut. veritas, sicut. Verbum), 
Aliud namque est intrare, aliud subintrare; — ita fortassis et diabolus in diversis significationi- 
iud est ducere, εἰ aliud subducere; aliul — bus spe potest intelligi (50). Nam et peccatum 
, et aliud subtrahere. Subintroare namque — quod regnare diciiur, ipse putandus est; et 
leat, cum alio ingresso, sub obtentu illius — mors ipae credendus est, de quo dicitur, quia 
yreditur (44). In quo ratio, quam supra ex-— « novissimus inimicus destruetur mors *. » Sed 
i$, evidenter ostendit quod sub obtentu legis οἱ perditio ipse intelligitur, secundum illud quod 
6, quam legem mentis nominavit Apustolus, — diclum est a propheta : « Perditio factus es, et 
| Dei consentit, ortasit lex membrorum qux — non subsistes in eternum. tempus 3.) Sed οἱ quod 
a carnis suggereus, et captivum bominem — dicit Apostolus, « Non ergo regnet peccatum in ve- 
libidini ac voluptatibus inclinatum (45), faci— stro mortali corpore *, » puto quod magis de ipso 
andare peccatum. Sie ergo « lex subintravil, — dictum sit. Ipse est enim auctor peccati, et mortis, 
daret delictum. Sed ubi abundavit, inquit, " et perditionis; et consequenter ah inventis rebus 
m, superabundavit gratia **. » Sicut in su- — auctor inventi nominatur. Non ergo potest. fieri ut 
us docuimus, ubi per singula queque com- — sine rege aliquando sit anima; sed hoc providen- 
em facit eorum qua ex przevaricatione — dum est ut Christum regem habeat, cujus jugum 


n. xvin, 91... ** Gen. xix, 4. " Exod. 1, 14, 52... ** ]H Cor. 15, 5... ' Βου, vit, 953.. ** Rom. 
*9 Rom. vi, 19... ! ibid. 15, 19. * 1 Cor. xv, 26. ? Jerem. 11, 20. * Rom. vi, 12. 


Mias, « volebat, » male, luptatibus inquinatum, € al.,« deditum.» 

diti, « vel si qui cum illis, » etc. (46) Editi, « mors pariter exclusa est. » 

Alias, « mentis, » male. (47) Alias, « sunt quod est super c:xtera. » 

Editi, « auginento tanto aperiri. » (48) Nosirum Jesum Christum. Desunt in. antea 
Editi, « quod ait Apostolus, legem in mem- — editis. 

Itam, resistentem legi mentis. » (49) Alias, « in hominibus assignaret ; » al., « as- 


Éss. plerique, « quod. cum alio, ingressu — signasset; » al., « commendaret. » Deinde editi et 
, alius ingreditur. » Deinde editi et 1166. ms. unus : « multis autem virtutibus, » eic. 

« In qua ratione, quam supra exposiurinus, (50) Alias, « esse potest intelligi ; » al. deest « s:e- 
e ostenditur, eic.» pe, » ct, « esse. » 

jic mss. nostri. Editi vero, « libidiue ac vo- 


PaATBOL. Gu. XIV. WS 


(055 ORIGENIS 1056 


suave est, et. onus. leve *; et non diabolum , cujus A qui « pro impiis πιογ est !^, » poeniteat in. bis 
reguum grave est. Iniquitas enim est que sedet su-— omnibus, et velut pessimum regem regnantem in sua 
per talentum phiimbi ^. Christus autem ubi regnat, — carne depellat, alienumque se ab ejus desideiiis fa. 
ibi superabundant groliae! justitia in vita cterna, iat ac prazceptis, iste vere (54) per mortem Christi 
7. « Quid. ergo dicemus? Permanebimus in pec- — peccato mortuus esse dicitur. llic autem peccatum 
calo, ut gratia. abundet ? Absit. Qui enim mortui — ipsum peccati auctorem arbitror notinari. Si ergo 
sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in co? τ moritur quis peccato, certum esl quia per peniten- 
Quoniam superius * dixerat, quia « ubi abundavit — tiam moritur. Quoinodo ergo. quis permanebit ia 
peccatum, superabaundavit gratia, » nascentem ex — peccato ut gratia abundet, cum gratia ex eo abus- 
hoc quiestionem nunc. sibi ipse proponit, quia si — det, quod peccato quis noritar? Si enim permaues- 
abundantia peccati gratie superabundantiam parit, — mus, ut proponitur, in peccato, certum est quia 
ergo peccandum est, ut gratia plus abundet. Sed — non moritur, sed. vivismus peccato : viventibus au- 
absolutionem citam (51) quastionis ostendit cum — tem peccato gratia non potest abundare. Bequiri- 
dicit, « Absit : » et continuo subjecit rationem, — tur sane, si in solis hominibus superabundel gra- 
mortuos dicens esse peccato eos in quibus abun- — tia, in quibus abundavit aliquando peccatum ; εἰ an 
daverit gratia. Certum. est autem. mortuum pec- ' in nullo superabundet gratia, nisi it quo abundavit 
calo peecatorem esse non posse (52). Non ergo peccatum; 560 anet iu aliquibus potest super- 
permanere poterit in peccato qui mortuus est pec- — abundare gratia, in quibus nunquam vel abuudare- 
eato. Verum hiec ut apertius clarescant, requira- — rit, vel fuerit peccatum. Et si quis illud. aspicial 
mus quid est. vivere peccato, el quid est mori pec-— quod dicit Apostolus, quia «pacilicavil Christus per 
cato. Sicut Deo. vivere dicitur is qui secundum — sanguinem suum non solum qna in terris sunt, sed 
voluntatem Dei vivil, ita et peccato vivere dicitur οἱ quie in caelis !! ; » et illud, « Ut siue Deo prova- 
is qui secundum voluntatem peccati vivit, ut idem — nibus gustaret mortem !* (55), » putabit οἱ ibi simi 
desiguat Apostolus, cum dicit : « Non ergo regnet — liter aliquam abundantiam fuisse peccati, ut nihi- 
peccatum in. vestro mortali corpore, ad obediendum — lominus eiiam grati: superabundantia flerel. S 
desideriis ejus *.» ln quo ostendit quod obedire de- — vero ad hioc quod superior lectio couimemorarit at- 
sideriis peccati, hoe est vivere peccato. Quod si (a-— tendas, ubi peccatum in hunc mundum per unum 
cere desideria peccati peccato vivere est; non fa- — bou.inem dieitur (56) introisse , εἰ per peccatuu 
cere desideria peccati, nec obedire voluntati ejus, — mors (57), et iia inomnes pertrausisse !? ; dices cx ille 
lioe est mori peccato : quod tamen peccatum velut (, initio prodire etiam ista qua habentur in nauibus, 
sedem quamdam et solium regni sui ín nostro cor- — ut de his solis qua iu initio proposuit Apostolus, tra- 
pore collocatum habere dicit Apostolus. Est enim — Clare videatur, id est, qux ad homines tantummodo 
familiarior οἱ pars ista substantize et amica quedam — Spectant. Observandum sane est quam librato ser- 
cum carnis voluptatibus societas (53), ex qua occa- — t(one usus sit Apostolus ut diceret : « Permanebi- 
siones incitamenti naturalis assumens, parvo diver- mus iu peccato '*? » Permanere namque, esi 3 
ticulo in przecipitium mortis naturze ordinem vergit, — CO»pto non desinere. Quod utique si quis faciat, cer 
Sed ut quod dicimus adhuc apertius explauetur, — tum est quod nee initium conversionis acceperit llid 
exempli causam pona:nus. Naturales appeteuntiasha-— autem. interdum accidit, αἱ non quidem permaneat 
het caro cibi et potus, qu: inira certas mensuras — quis in peccato, sed cum desierit, rursum rede 
suflicientize continentur ; quas si quis excedat per- — ad vomitum, el fiat infelicissimus, ut post depulsam 
suasione peceati, jam mon cibum et potum qui na- a se (58) reguum peccati et mortis, et regnum vil 
turz sufficit, caro, sed luxuriam temulentiamque — justitizeque susceptum, iterum se dominationi ptt- 
deposcit, Simili etiam modo inest carni incitamen- — cati substernat et mortis. EL ista suut quae naufrt- 
tum naturale, quo misceri feminz causa reparandzm — gia fidei appellat Apostolus !*. Verountameu (3 
tuccessionis exposcat ; sed si ex hac occasione per- D quamvis permaucat quis in peccato, quamvis sub 
suadente peccato declinetur a lege, et naturalis libi- — inortis regno οἱ potestate perdurel, non tamen il 
dinis motus ad illicita concitentur, peccato vivit qui — zeternum istud mortis esse- arbitror regnum (59) 
in his singulis non Dci legi, sed peccati.persaasioni- ^ uL est viue atque justitie ; maxime cum novissiutit 
bus paret. Si ergo commouvitus quis morte Christi — inimicum mortem ab Apostolo (60) audiam destrues- 


* Matt, 31, 50. * Zach. v, 7, 8. " Rom. vi, 4,2... * Ron. v, 20. * Rom. vr, 12. !* Rom. v, U. 
!! Coloss. 1,90. '!* llebr. εἰ, 9. 5 Rom. v, 19. '* Rom. vi, 1. "ac Tim. i, 19. 


(51) Editi, « etiain, » imnale. ret mortem. » Cateri editi, οἱ « illud velit qi 
452) Mss. plures, « mortuuin peccare non posse;» siue dubio pro omnibus gustarit morteu. » 
al., « mortuum peccatorem esse non posse. » Sed 56) Alias, « dicit, » «ale. 
rectius ut in nostro textu. 651) Editi, « mortem. » 
(53) Societas. Deest in libris antea editis, Ms. . (98) A se. Alias, « in se. » 
unus pro « societas » lhabet « obligatio , » et alter (59) Vide Origenianorum lib. n, quss. ll, 
pro « voluptatibus » habet. « voluntate, » num. 18. 
(55) Vere. In editis omititur. 99') Caute lege. 
(53) Sie mss. nostri omnes. Salodianus vero, «ct l0 Alias, « novissimam inimicam.... desire 


illud velut sine Deo sine dubio pro omnibus gusta-— dam. » 


1051 


COMMENT. IN EPIS1. AD ROM. Lili. v. 


19 .8 


dum "6, Et revera si eadem :sternitas mortis pona- A « Àn ignoratis quia quicunque baptizati sumus. in 
tur esse, qux vitze es!, jam non erit mors vite con- ^ Cliristo Jesu, in morte ipsius baptizii sumus? Con- 


traria, sed aequalis. "ternum namque zterno con- 
trarium non erit, sed idem. Nunc autem certum 
est morteim vit:e esse contrariam ; certum est ergo 
quod si vita z:elerna est (61), mors esse non possit 
sfeterna : unde et necessarium locum tenet resurrectio 
mortuorum, Cum euim mors animx, qua est no- 
vissimus inimicus, fuerit destructa, etiam hzc com- 
munis mors, quam illius velut umbram esse dixi- 
mius, necessario abolebilur ; et tunc consequenter 
resurrectioni mortuorum dabitur locus, ubi regnum 
mortis pariter cum morte destructum erit. Sed nos 
hon exspectemus quando iste novissimus inimicus 
destruatur, « qui semel illuminati » sumus, et gu- 
siavimus « donum coeleste, ac participes facti » su- 
mus « Spiritus sancti, et bonum » gustavimus « Dei 
verbum , viriutes quoqne sxculi venturi !' ; » sed 
permaneamus in gratia, nee exspectemus ut iterum 
post lapsum renovenmr « ad poenitentiam, rorsum 
eruciligentes » nobis ipsis « Filium Dei, et ostentui 
habentes, » sed regnum justitie in nobis fiat re- 
gnum zeternum ; nec iterum confugiamus in regaum 
mortis (03), ex quo liberati ad regnum vitze zeternze 
pervenimus, ut « gratia per justitiam regnet » in 
nobis « iu vita cterna per Jesum Christum  Domi- 
num nostrum '*,» Quod ergo dixit : « Morlui sumus 
peccato, » lioc est quod alibi ait, conformes nos 
Christi morti eífectos, qui « semel peccato mortuus 


sepulti enim sumusei per baptismum in mortein*! ; » 
docens per liec quia si quis prius mortuus est pec- 
c»to, is necessario in baptismo consepultus est 
Christo; si vero non ante quis moritur peccato, non 
potest sepeliri cum Christo. Nemo enim vivus ali- 
quando sepelitur. Quod si non cuusepelitur Cliristo, 
nec legitime baptizatur. Verum de ratione bapti- 
S$ialisS, cuim exponeremus Evangelium secundum 
Joanuem , ubi ventum est ad. eum locum in quo 
dicit Joannes de Jesu (00) : « Ipse vos baptiza- 
bit in Spiritu sancto **; οἱ item ubi ipse Salvator 
dicit : « Nisi quis renatus fuerit denuo ex aqua et 
561 Spiritu, non potest introire in reguum Dei ***, » 
pro viribus uostris qux: occurrere potuerunt , imo 
qua donavit Dominus diximus , ubi et serimonis ip- 
sius vim quo dicitur (64) : « Nisi quis renatus fue- 
riv denuo, » altius aperire tentavimus, Quod enim 
nos Latini habemus « denuo, » Gr:eci ἄνωθεν di- 
cunt, qui sermo utrumque signilcat, et « denuo, » 
et « de superioribus. 21η hoc ergo loco, quia qui b.- 
ptizatur a Jesu, in Spiritu saucto baptizatur, non 
ita « denuo (65)» dieitur, ut de superioribus iutel- 
ligi conveniat : nam « denuo » dicimus, cum eadem 
qua gesta sunt repetuntur : hic autem non cadein 
nativitas repetitur vel iteratur, sed, terrena hac 
omissa (66), de superiuribus suscipitur nova nati- 
vitas ; et ideo rectius legeremus in Evangelio : « Si 


est **. » Quod autein dicit «semel, » ex integro signi- c quis non fuerit renatus de superioribus, non potest 


ficat. Ex integro namque Christus peccato mortuus 
est, « qui peccatum non fecit, nec inventus est do- 
lus in ore ejus 30. » 

8$. « Λη ignoratis quia quicunque baptizati su- 
mus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati su- 
mus Τ Consepulti enim sumus illi per baptismum 
in mortem; ut quemadmodum surrexit Christus a 
mortuis per gloriam Patris, ita eL nos In novitate 
vitse ambulemus **.» Observa diligentius ordinem di- 
celorum et consequentiam. Comparat enim mortem 
qu: per Adam est, vit:e que per Christum est; et di- 
cit: « Non sicut delictum, ita et donum?*;» et item post 
hzc ait** legem subintroisse ut abundaret peccatum ; 
abundante vero peccato superabundasse gratiam ; et 
in his solvit quod videbatur essecontrariuim, et dicit : 
« Qui enim mortui sumus peccato, quomodo vive- 
mus adhuc in eo **? » Nunc ergo volens rebus ipsis 
ostendere quid est mortuum esse peccato, dicit : 


161 Cor. xv, 96. *' IHlebr. vi, 4-6. 
vi, 5, 4. **Rom. v, 15. 3 ibid. 30. 
3! Psal. cxpvin, 4. 


(61) Sic recte ms. unus Regius num. 1659. Edi- 
ti vero, « quia sic vitze aeternae mors esse non pos- 
slt aterna. » Cieteri. mss. : alius, « quia οἱ vile 
seternz? est mors contraria, esse non possit aeterna ;» 
alius, « quia si visa clernz2e mors esse nou post 
contraria, mors esse non poftsit aeterna ; » ma 

(69) Editl, « boc interim fugiamus regnum mor- 


tis. 
(69) Vide tom. vi in Joannem, num. 36, ubi hic 
Scriptura locus exponitur. 


15 [tom. v, 91. 
** Rom. vi, 9. 


introire in regnum Dei : » hoc enim est in Spiritu 
sancto baptizari. Cui rationi, ut de superioribusesse 
boptismum confirmetur, non immerito ad sanctum 
Spiritum jungentur etiam « aqua qua super culos 
sunt, οἱ laudant (67) nomen Domiui *'. » Et quam- 
vis secundum typum Ecclesiis traditum (08) omnes 
baptizati simus in aquis isis visibilibus, et in chri- 
smate visibili, tamen qui mortuus est peccalo, et 
vere baptizatur ín morte Christi, et consepelitur ei 
per baptismum in mortem, iste vere in Spiritu san- 
cio οἱ aqua de superioribus baptizatur. Et intuere 
adhuc diligentius mystici ordinis consequentiam. 
Mori prius oportet te peccato, ut possis sepeliri 
cum Christo. Mortuo enim sepultura debetur. Si 


D euim vivis adhuc peccato, consepeliri non potes 


Christo, nec in novo ejus sepulcro collocari, quia 
velus homo tuus vivit, et non potest in novitate vi- 
t: ambulare, Propterea namque cura fuit. Spiritui 


15 Rom, vi, 2,5, 10. ** 1 Petr. 1.22. *! Rom. 
35 ibid. 5. ** Μαιν. 1n, 41... *** Joan. i1, 9. 


61) Alias, « ubi et sermonis id quod dicitur. » 

(65) Ms. unus omittit « denuo, » Deinde mss. plu- 
res habent « convenit. » Ho n. 

(66) Terrena hac omissa. Hec desunt in editis et 
in plerisque iss. 

(61) Alias, « junguntur... qu: sub ccelo sunt, ut 
laudent, » etc. : 

(68) Edit, « Ecclesia traditum. » ΑΙ., « ecclesia- 
stice traditionis. » 


1059 


ORIGENIS 


i01U 


saucto tradere per. Scripturas quod et. sepulerum A vel Patrem. nominaret, vel Spiritum sanctum. 


ovum fuerit in quo sepultus est Jesus, et quod in 
siudone munda obvolutus sit ** : ut sciat omnis qui 
consepeliri vult Christo per baptismum, nihil vetu- 
statis ad. sepulcrum novum, nihil. immunditiz ad 
inundam sindoneim deferendum. Ista est ergo beata 
mors, de qua dicit Apostolus, quia « semper mor- 
tem Jesu. Christi in corpore uostro » circumfert- 
mus *? ; οἱ iterum : « Qvotidie morior ?*, » Sed et 
iMiud cum dicit : « Omnia vestra sunt, sive Paulus, 
sive Apollo, sive Cephas, sive hic mundus, sive vita, 
sive mors **, » wortem hanc qua peccato morimur, 
et Christo consepelimur enumerat. Verum potest 
quis in his locis requirere cur Apostolus de 
baptismo nostro (69) loquens et de Jesu, dixerit : 
« Cousepulti ei sumus per baptismum in mortem ?*; » 
et item alibi ** : « Si commorimur ei, et convive- 
mus; » et item : « Si compatimur, et conregna- 
bimus; » ei nusquam dixit : Cliristo conbaptizati 
sumtus; cum utique sicut mors morti, et vita vitze, 
ita et baptismus baptismo conferri debuisse videatur. 
Sed vide in Apostoli litteris quanta cautela sit ; ait 
enim : « Quieunque baptizati sumus in Christo 
Jesu. » Nostrum ergo baptisma in Christo Jesu esse 
dicit. Ipse autem Christus a Joanne baptizatus (70) 
refertur, non eo baptismate quod in Christo est, sed 
eo quod in lege est. lta enim et ipse ait ad Joan- 
nem : « Sine modo : sic enim decet nos adimplere 
emnem justitiam **. » In quo ostendit, quod bapti- 


smus Joannis expletio erat veterum, non iuclioatio C 


wovorum. Denique refertur in Actibus apostolo- 
rum 55. quod quidam ex discipulis qui baptismo 
Joannis fuerant baptizati, apostolorum sententia re- 
baptizati suut η nomine Domini Jesu. « Quicunque» 
ergo x baptizati sumus (71) in Christo Jesu, in morte 
ipsius baptizati sumus **, » Requiras fortassis etian 
lioc, quod cum ipse Dominus dixerit ad discipulos 17 
ut baptizarent omnes gentes in nomine l'atris, οἱ 
Filii, οἱ Spiritus saneti, cur hie Apostolus solius 
Christi in baptismo nomen assumpserit (72) dicens : 
« Quicunque baptizati sumus in Christo, » cum uti- 
que nou habeatur legitiurum baptisma, nisi sub no- 
mine Trinitatis. Sed intuere prudentiam Pauli, quo- 
níam quidein in prasenti loco non tam baptisinatis 
rationem, quam 1nortis Christi discutere cupiebat, 
ad cujus similitudinem etiam nos suaderet mori de- 
bere peccato, et consepeliri Christo. Et non erat 
utique conveniens (75), ut ubi de morte dicebat, 


** Mattb, xxvn, 60, 59. ** I[ Cor. iv. 10. 
Sim. 0, 44, 42... ?* Matth. ει, 45. 
t, 14. 3 Hoi. v1, 9, 4... * Joan. vini, 44. 

(69) Alias, « de baptismo novo [t de bapti- 
smi nomine] loqueus et de Jesu, [al. deest « οἱ »], 
dixerit : consepulti euim sumus per baptismum; 
et iterum alibi. » 

(70) Baptizatus. Deest in editione Genebrardi. 

(71) Sumus. In antea editis desideratur. 

(13) Editi, « quod ipse Dominus dixil.... 
assumpsil.» —— 

(159) E-iti, « et non utique conveniens. » 


noinen 


9, [Cor. xv, 51. 
55 Act, xix, 3, 5. 
*! Ezech, xii, 6. 


« Verbuni » enim « caro factum est **, » et merito 
ubi caro est, ibi de morte tractatur. Nec convenie-- 
bat ut. diceret : « Quicunque baptizati sumus » in 
nomine Patris, vel in nomine Spiritus sancti, « in 
morte ipsius baptizati sumus. » Unde observanda 
est ex hoc loco etiam in cseteris (74) consuetude 
Apostoli, quod non semper cum aliquid ex Scriptu- 
fis assumit, integrum textum verborum , ut in suo 
loco positus est, assumit; sed ea tantum, quae prz- 
sentis causze requirit assertio, sicut et in praesenti 
sermone , quia (75) de morte Christi docere cupie- 
hat, suffecit (76) ei dicere : « Quicunque baptizati 
569 sumus in Christo, in morte ipsius baptizati 
sumus, » Mihi vero ne illud quidem otiose praemi- 
sisse in hoc capitulo videtur Apostolus quod dicit : 
« Λη nescitis (77) * » Per quod ostendit, quia tune, 
hoc est apostolorum temporibus, non, ut nunc fleri 
videmus, typus tantummodo mysteriorum bis qui ba- 
ptizabantur, sed virtus eorum ac ratio tradebatur, et 
tanquam scientibus et edoctis quia qui baptizantur, 
in morte Christi baptizantur, et consepeliuntur ei 
per baptismum in mortem ; et quia sicut Christos 
surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita in nori- 
tate (78) vite ambulare debeant hi qui baptizati 
sunt 10. [lec Apostolus scribit. Adhuc fortassis etiam 
hoc in przesenti capitulo requiratur : Si mortui 5η. 
tnus peccato, et cousepulti sumus Christo, et con- 
surreximus eum eo, necessarium videbitur seeun- 
dum hanc formam ostendi quomodo etiam cum ipso 
tres dies, et tres noctes in corde terrz? sepulti fece- 
rimus (79). Et vide si possimus tres dies consepolti 
Christo facere, cum plenam Trinitatis scientiam cs- 
pimus : lux est (80) enim Pater, et in lumine ejus 
qui est Filius lumen videmus Spiritum sanctum. 
Facimus autem et tres noctes, cum destruimus (6- 
nebrarum et ignorantix* patrem una cum mendacio 
quod ex eo natum est, et « mendax esi sicut et p3- 
ter ejus,»etecum loquitur mendacium , de snis pro- 
priis loquitur **. » Sed et tertio loco spiritum erro- 
ris destruiumus, qui inspirat pseudoproplietas ut di- 
cant : « Hzc dicit Dowinus, quos Dominus non mi- 
sit **. » Destruimus ο et conculcamus, si conse- 
pulti sumus Christo, etiam secundum illud quo 


p ipse dicit : « Ecce dedi vobis potestatem calcandi 


super serpentes εἰ scorpiones, et super omnem 
virtutem inimici **. » Qua singula ita sunt contra- 
ria Trinitati, ut nox diei, et tenebr:e luci , et men- 


Σι [ Cor. i, 99. ?* Rom. τι, 4..c- δὴ 
3$ Rom, vi, 9... " Matth, xxvii, 19. 9* Joa. 
*! Luc, x, 19. 


(74) Editi, « in hoc loco, et in czeteris. » 

(15) Alias, « sicut in prassenli sermone diximus, 
quia, » etc. 

(76) Alias, « sufficit. » 

(11) An nescitis? AL, « aut nescitis, » 

(78) Mss. plerique, « sient Christus surgens 3 
mortuis per gloriam Patris, in novitate. » 

me Alias, « sepulti fuerimus. 

(80) Est, Deest in antea editis, 


10:1 


COMMENT. JN EPIST. AD ROM. LIB. V. 


012 


daciun veritati. [κος interim nebis (81) iu presenti A mus, et. induimus « novum, qui secundom. Deum 


loco occurrere. potuerunt. Si quis autem. aliquid 
melius senserit, non pigeat his omissis illa reeipere. 
Verumtamen hocest quod colligitur cx lis Apostoli 
dictis per altiorem iutelligeutiam, quod sicut nemo 
vivus potest sepeliri eum mortuo, ita nemo qui ad- 
huc vivit peccato, potest in baptismo consepeliri 
Christo qui mortuus est peccato : el ideo qui festi- 
mant ad baptismum, hoe prius curare debent ut 
moriantur ante peccato, et sie possint consepeliri 
Christo per baptismum, ut et ipsi dicant : « Semper 
nortem Jesu Christi (82) in corpore nostro circum- 
ferentes, ut οἱ vita Jesu Christi manifestetur in 
carne nostra mortali **, » Quoinodo autem imanife- 
Sicur vita Jesu Christi in. corpore, ipse Paulus 
ostendit eum dicit : « Vivo autem, jam non ego, 
vivit vero in me Cliristus **. » Hoc idem est. quod 
apostolus Joannes in Episiola sua seribit, cum di- 
eit : « Omnis spiritus qui confitetur Jesum Christum 
in carne veuisse, ex Deo est "5. » In quo utique non 
is qui syllabas istas pronuntiaverit οἱ communi 
confessione protulerit (83), Dei spiritu agi videbitur, 
s6d qui vitam suam ita formaverit, οἱ ita fructus 
operis attulerit, ul Christum in carne venisse , et 
mortuuin esse peccato, ac vivere Deo, ipsa operum 
suorui et sensuum religione monstraverit. Videa- 
Bus nunc, posteaquau quid sit consepeliri Christo 
pro viribus aperuimus, etiam loc quod ait ; « Ut 
sicul currexil Christus a mortuis per gloriam Patris, 
ila et nos iu novitate vilze ambulemus **, » Si con- 
sepulti (81) sumus Christo, secundum ea quie supra 
diximus, id est, secundum quod mortui sumus 
peccato, consequenter utique resurgente Christo a 
mortuis, el nos cum ipso simul resurgemus, et illo 
ascendeute ad ceelos, cum ipso simul asceudemus, 
et sedente ipso ad dexteraui Patris, cum ipso simul 
in caelestibus sedere dicemtur, secundum quod idem 
Apostolus in aliis dicit, quia « coexcitavit nos 
Christo, simulque fecit sedere in colestibus "'. » 
Surrexit Christus per gloriam Patris ; et nos si mor- 
tui sumus peccato, et Christo consepulti, et om- 
nes (85) qui vident opera nostra bona, glorificaut 
Patrem nostrum qui in celis est *5, merito Christo 
consurrexisse per gloriam Patris dicemur (86), ut iv 
novitate vite ambulemus. Novitas autem vitz est, 
ubi « veterem hominem cum actibus suis » deposni- 


93 l6 Cor. iv, 10. ^ Gaulstun, 90. 
*9 Coloss. 11, 9,10 ; Ephes. 1v, 25. "9 Hl Cor. iv, £6. 
9 Deut. v, 9l. "In Tim. 1v, 7. ** 1 Cor. x, 12. 


(81) Editi, « contraria veritati et Triuitati.... ut 
tenebrz luci, ut mendacium veritati. Hec interim 
uz uobis, » etc. 
82) Editi, « mortem Doinini nostri Jesu Christi. » 
83) Ms. unus, « el omnia liec confessione protu- 
lerit. » 
(84) Editi, « Sicut consepulti. » 
(85) Alias, « quis omues. » Deinde cditi, « glo- 
rilicent, » 
(36) Editi, « dicimur. » 
(87) Editi, « in aguitione Dei secundum | iuagi- 


5 | Joan, 1v, 9 


creatus est **, 1 et « qui renovaturin agnitione » Dci, 
« secundum imaginein ejus qui creavit euin (87). » 
Neque enim putes quod innovatio vitai, quie dicitur 
semel facia, suíliciat ; sed semper, et quotidie (85), 
si dici potest, ipsa novitas inuovanda est. Sic enim 
dicit Apos!olus : « Nam et si is qui fori est lomo 
noster corrumpitur, sed qui intus est renovatur de 
die in diem **, » Sicut enim vetus seinper vetera- 
scit, et de die iu. diem vetustior efficitur, ita (89) et 
novus lic semper innovatur, et nunquam εδ 
quando non innovatio ejus augescat, lutuere. deui- 
que 563 eos qui in fide proficiunt, et quotidie iu 
virtutibus enitescuut, quomodo semper bouis ope- 
ribus adjiciunt ineliora, et honestis actibus hone- 
sliora conquirunt, quomodo in intelleetu, in scicu- 
tia sapientiaque ditescunt, et ea qua aute imninus 
plana ad intelligendum videbautur, aperta postmo- 
dum dilucidaque perspiciunt (90). Et vide si non 
rebus ipsis hujusmodi hominem quotidie dixeris in- 
uovari, sicut econtrario, ut diximus, si quis vetus 
ellici ceperit, proficiet in pejus, et. quotidie veluz 
Sstior et semetipso delerior invenietur, 1n novitate 
ergo vitae ambuleuius, ostendentes nosmetipsos ci, 
qui nos cuim Christo suscitavit, quotidie noves, et, 
ut ita dixerim, pulchriores, decorem vultus nosici 
jn Christo tanquam in speculo colligentes, €t iu 
ipso gloriam Doinini speculantes. iu eamdem imagi- 
nem (91) transformemur 5*, quia.Christus surgeus 
à mortuis ab humilitate terrent, ad gloriam pa- 
terni? majestatis ascendit. Sed adhuc. quod dixit, 
c li novitate vit:e ambulemus 9*, » vide ne forto 
mysterium illud ostendat, quod donec (92) proficiat 
quis, ambulare dicatur. Nec tameu putandum est 
quod sine fiue ambulare dicatur (95), sed veniie 
aliquando ad euin locum eos qui iu his profectibus 
ambulant, ubi standum sit. Sic denique primo 
martyri Stepliano qui jain. ad. perfectionis venerat 
gradum, stans a dextris virtutis apparuit desus 
Christus  ; et ad Moysen, qui et ipse post multos 
profectus ad. perfectioneui pervenerat, dicit. Domi- 
nus: «€ Tu autem hic sta mecum **. » Sed οἱ Paulus 
ubi in semelipso consummationem perfectionis 
agnovit, dicit : « Cursum consummavi **, » His au: 


p ^" qui se putarent perfectos esse, nec tamen es- 


Sent, dicit: « Qui Sc putal stare, videat ne cadat **, x». 


id Μαι. υγ, 10, 


5 Rom. vi, 4. " os 
Act; vil, 


5! It Cor. i, 18. 


V Ephes. 11, 6. 
5! [tumn. vr, 4. 


nem Dei, secundum imagineu ejus qui, » εἰδ. 

(88) Editi, « sed semper quotidie. » 

(59) Editi, « vetustior fit, ita, » cte. 

(90) Alias, « conquirant,... diteacant.... perspi- 
ciant, » 

(91) Editi, « gloriamque in. ipso Domino specu- 
lantes eadem imagine. » 

(93) Editi, « videte ne forte mystice illud ostcn- 
dat, ut doce, ο 

(95) Mss., * ambuletur ; » al., « ambulent.. » 


1045 


ORIGENIS 


t014 


Imperfcctis vero ct adbuc initia habenübus dicitur A si unius diei fuerit vita ejus **. » Idcirco ergo ipsa 


ut ambulent post Dominum Deum suum; et de aliis 
dicitur : « Dimittere eos jejunos nolo, ne forte defi- 
ciant in via V. » 

9. « Si enim complantati facti sumus similitudini 
mortis ejus, etíam resurrectionis erimus (94), hoc 
scientes, quia vetus homo noster simul crucifixus 
est ei, ut destruatur corpus peccati, ut ultra non 
serviamus peccato. Qui (95) enim mortuus est, 
justifieatus est a peccato 15. » Omnia hzc ad illam 
respiciunt quastionem, ne videatur locum dedisse 
peceandi in eo quod dixit (90) : « Ubi autem abun- 
davit peccatum, superabundavit gratia **. » Idcirco 
ramque et mortuos mos dicit esse peccato, et 
quicunque baptizati sumus in Christo, in morte 
ipsius baptizatos nos dicit ** :et nune complantatos 
nos ad mortis ejus similitudinem scribit **, addens 
quod si similitudinem mortis ejus, qua peccato 
mortuus est, geramus, etíain reaurrectionis simili- 
tidinem sperare debeamus. Sed hoc quatenus pos- 
sit fleri ostendit dicens, quia vetus homo noster 
coucrucifigi (97) debeat Christo **. Vetus autem 
lomo noster intelligendus est vita prior quam du- 
Ximus in peccatis, cujus finem et iuterituin quem- 
dam facimus ubi recipimus in nobis fldem (98) cru- 
cis Christi, per quam ita destruitur corpus peccati, 
wt membra nostra, quz? serviebant peccato, ultra ei 
uon serviant, sed Deo, Sei nunc repetentes sernio- 
nem, videamus quid est cormplantari similitudini 
mortis Christi, iu quo velut plantam alicujus arbo- 
ris ostendit mortem Cliristi, cui nos complantatos 
vili esse, ut ex succo radicis ejus radix quoque 
nostra suscipiens producat ramos justitiz, οἱ fru- 
clus afferat vita. Quod αἱ vis de Scripturis agno- 
scere qua ista sit planta cui complantati esse de- 
beamus, et cujus generis arbor, audi quid de Sa- 
pientía scribitur : « Arbor, inquit, vit:e est omnibus 
sperantibus in se; et qui confidunt in ea tanquam 
in Domino **, ; Christus ergo Dei virtus, et Dei 
saplentia **, ipse est arbor vite, cui complantari 
debemus, et novo quodam atque amabili Dei dono 
mors illius nobis arhor vitz efficitur. Beue autem 
Apostolus, sciens $e in przssenti loco. non de con- 
muni hac, sed de peccati morte tractare, non di- 
xit : « Sienim complantati sumus » morti ejus, sed, 
« similitudini mortis ejus. » Christus enim ita 96- 
mel mortuus est peccato, ul peccatum omnino non 
lecerit, nec. dolus inventus sit in ore ejus 65, 
Quod in alio homine ex integro inveniri omnino 
non poterit, « Nemo»enim « mundus a peccato, nec 


"' Math. xv, 39. ** Πο, vi, 5-7. 
"8 Prov. ui, d8.. *1Cor. 1,24. " LPetr. i1, 22. 


(94) Alias, « simul et resurrectionis erimus. » 

(95) Qui enim mortuus est, justificatus est a pec- 
cato. Ic verba desunt in oinnibus mss. codicibus 
nostris, sed exstant in editis. 

(96) Editi, « diximus. » 

(97) Mss. plures, « crucifigi ; » cditi, « simul con- 
cruciligi. » 
(98) Editi, « finem, » inale. 


^ lom. v, 90. 
66 Job xiv, 4, 5. 


quide: morte qua Jesus mortuus est peccato, ut 
peccatum omnino non fecerit (99), nos vou possa 
sus inori ut omnino nesciargus peccatum : simili- 
tudinem tamen liabere possumus (1), ut imitantes 
eum, et vestigia ejus sequentes absiineamus nos a 
peccato. lloc est ergo quod recipere potest humana 
natura, ut. in. eiumilitudiuem mortis ejus flat (3), 
dum ipsum imitando non peccat. Nam omuino ex 
integro nescire peccatum, solius Christi est. Sed 
lioc non intelligentes quidam haereticorum, conati 
sunt ex hoc Apostoli loco asserere quod Christus 
564A non vere mortuus sit, eed similitudinem 
mortis liabuerit, et visus sit magis mori, quam vere 
mortuus sit. Quibus respondere quoniam perfacile 
est, non puto necessarium ex caeteris vel Apostoli, 
vel Evangeliorum dictis, ubi simpliciter mors ejus, 
et non similitudo mortis scribitur, testiinoniorum 
pondus adhibere, cum possimus ad eos dicere : 8i 
similitudo mortis fuit, et non vera resurrectio, e 
nos ergo videbimur resurgere, et non vere resur- 
gemus : οἱ videbimur inori peccato, et non vere 
moriemur. Et omue ergo quod gestum est, et geri- 
tur, visum est geri, sed non est gestum. Superest 
igitur ut et quod salvati sumus, visi simus salvari, 
sed non vere salvati simus. Unde quoniam hae tam 
absurda eunt, ut non indigeant probationibus, nos 
ad explanationcm eorum qua habentur in sequen- 
tibus eonvertamur. lgitur complantari nos vwvult 
mortis ejus similitudini, qua pecesto inortuus est 
semel, ut possimus οἱ resurrectioui ejus esse com- 
plantati *' Ad utrumque enim subaudiri debet « com- 
plantati, » Et vide quam necessario formam plan- 
tationis assumpserit. Omnis etenim plauta post 
hiemis mortem resurrectionem veris exspectat. Si 
ergo et nos in Christi morte complantati sumus ia 
hieme szculi liujus et presentis vitze, etiam ad fu- 
turum ver lnvenieiur fructus justitiz ex ipsius ra- 
dice proferentes ; et οἱ complantati sumus ei, ne- 
cesse est ut Pater agricola purget nos tanquam 
palmites vitis vers, ut (ructum plurimum affera- 
mus, sicut et ipse in Evangeliis dicit : « Ego sum 
vitis vera, vos palmites, et Pater meus agricola est. 
Omnem paliitem. qui ín me non manet, excidet 
illum Pater meus. Qui autem manet in me, purga- 
bit euim, ut. fructum plurimum afferat **. 9 Hoc 
ergo modo complantati sumus sünilitudini mortis 
ejus, ut οἱ resurrectionis ejus similitudini com- 
plantati. simus. Quid sitautem similitudini resur- 
rectionis ejus esse complantatum Joannes aposto- 


5 f0m.vi,2,5. *' Rom. vi,5. ** ibid. 6. 
*' Rom. vi, 5, 10. ** Joan, xv, 


(99) Ut peccatum omnino non fecerit. Mac desunt 
in editis, et in plerisque mss. 

(1) Ut omnino nesciamus peccatum, similitudinem 
tamen habere possumus. Hac desiderantur in libris 
antca editis. 

(2) Editi plerique, «ut ad similitudinem mortis 
ejus hoc fiat. » 


4045 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. V. 


10.4 


lus docet : « Filiolj (3), nondum scimus quid futuri A mitti potest, de utroque quid nobis vidcatur expo- 


sumus. Si autem revelatns nobis fuerit, similes illi 
erimus εδ. » Et iterum ipse Salvator dicit τὸ : « Pa- 
ter, volo ut ubi ego sum, et isti sint inecum (4) ; » 
οἱ iterum : « Sicut ego in te, et tu in me, ut et isti 
in nobis anum sint "*. » Quod utique de illis dicit, 
qui in przsenti vita. complantati fuerint similitu- 
dini mortis ejus. Puto autem quod grate hoc et de 
illo latrone dici possit, qui simul in cruce pependit 
cum Jesu ; el per confessionem suaw qua dixit, 
« Memento mei, Domine, cum veneris in. regnum 
tuum ?*, » et alium blasphemantem corripuit, coin- 
plantari per hzc visus sit similitudini mortis ejus: 
sed et resurrectioni ejus complantatus sit per lioc 
quod ei dicitur : « Hodie mecum eris in para- 


diso **, » Digua namque erat plauta paradisi, qux B 


'arbori vitx sociata est. Propterea ergo quod dixe- 
rat Apostolus complantari similitudini mortis Chri- 
sti, alia ruraus figura repetit (5), et dicit : « Quia ve- 
tus homo noster simul crucifixus est ei, ut destrua- 
(ur corpus peccati "*. » lu multis, et szpe jam di- 
ximus, quid est concrucifigi Christo ; et de veteri 
homine ssxpe tractavimus ; unde breviter in prz- 
senti loco veterem lominem dicimus, qui secuu- 
"dum Adam vixit pravaricationi obnoxius et pec- 
cato, οἱ cui dominata est mors peccati, de quo 
cbirographa peccati tenuit ille qui habebat mortis 
imperium : qua quia Christus sanguine suo deleus 
erucl su: aflixit "7, etiam nos secundum veterem 
hominem qui peccato obnoxius fuit, crucifixi esse 
debemus, « ut destruatur. corpus peccati, οἱ ul- 
tra (6) non serviamus peccato 7, » Observandum 
2utem puto quod Apostolus ubi dicit destruendum 
0556 « corpus, » ponit « peccati : » ubi autem tmnon 
dicit destruenduim, non « corpus peecati, » sed nos 
Ipsos dicit esse qui non serviamus peccato, ut 08” 
tendat quia si destructum fuerit corpus peccati, 
jam nos non serviamus peccato, cui scilicet servi- 
vimus donec in nobis non erat destructum, nec 
erant inortificata meinbra nostra quie sunt auper 
terram. 7. Sed diligentius adbuc repetendum est 
quomodo dixerit « corpus peccati. » In quo duplex 
dari videtur intellectus, vel quia nostrum corpus 
peccati esse dixerit corpus (7) ; vel quia peccati 


ipsius dicat esse proprium aliquod corpus, quod D 


desiruendum sit hia qui non debent ultra. servire 
peccato. Quia ergo uterque sensus in hoc loco ad- 


9 | Joan. 11, 9. 7? Joan. xvii, 21. 
*5 Coloss. n, 14. "* Rom. vi, 6. 77 Coloss. ini, 5. 

"Coloss. ii, 5. *! Ephes. iv, 25. ** Psal. 1, 7. 

$* Luc. 1, 35. " Psal. xxi, 46, 9 Psal. xpin, 25. 


(9) Alias, « Quid est autem similitudini resurre- 


ctiouis ejus esse complantatos ?. Joannes apostolus 
dicit : Filioli, » cic. u 

(4) Sic mss. et editi. Ms, tamen quidam, « illic 
sil et minister meus, » tale, 

(5) lta recte uiss. unus. Cateri vero mss, et editi, 
ε aliam rursus figuram repetit. » 

(6) Alias, « etiam nos qui peccato secundum ve- 
terem lominem obnoxii fuimus, crucifixi esse debe- 
mus..,. ul ultra. » 


nos 
b 181 Cor. xit, 97. 
53 fLom. vir, 24, 


nemus, Etenim δι proprium corpus ponamus esse 
Yeccati, videbitur quod sicut de his qui in novum 
hominem reparati suut dictam est, quia « vos estis 
corpus Christi, et membra ex parte '* (8), » ita et 
de his qui veterem hominem nondum crucifixerunt, 
dici posse quod siut corpus peccati et miembra, cu- 
jus corporis (9) caput sit diabolus, sicut Christug 
caput est corporis Ecclesi:e non. habentis macu- 
lam aut rugam ?*. Possunt autein membra ex quibus 
corpus istud peccali constat, illa videri qux su- 
perius 5965 euumeravit (10) Apostolus membra 
esse super terram , id est fornicationem, immun- 
ditiam, impudicitiam , avaritiam, contentiones , 
iram, dolos, rixas, dissensiones, hreses, imi- 
diam, comessatioues **, et his similia : ex quibus 
omnibus membris digue dicatur corpus constare 
peccati, et hoc corpus vetus homo (11) appellari. 
Quod si quis per crucem Christi destruat (12), et 
in novum hominem qui secunduin Deum creatus est 
coimmutetur *', ultra non dicetur servire peccato, 
cui sine dubio servit donec alicui borum subjacet 
que supra exposuimus membra esse peccati. Si 
vero magis hoc corpus nostrum dixisse intelliga- 
tur Apostolus corpus peccati, secundum illam pro- 
fecto accipietur intelligentiam , qua. et David de 
semetipso dicit, quia « iu iniquitatibus conceptus 
suni, et in peceatis concepit me mater mea **, » Se 
et ipse Apostolus iu aiiis dicit : « Quis imc liberabit 
de corpore mortis hujus **? » οἱ iterum « corpus 
humilitatis» nominat corpus nostrum **. Sed et «doe 
Salvatore quodam loco dicit, quia venerit e in simi- 
litudinem carnis peccati, » ut « de peccato» dam- 
narel « peccatum in carne *5, » ln quo ostendit quod 
nostra quidem caro peccati sit caro, Christi autem 
caro similis sit corni peccati. Nou enim ex semine 
viri concepta est, sed Spiritus sanctus venit super 
Mariam, et virtus Altissimi obumbravit ei, ut quod 
nascebatur ex ea, Filius vocaretur Excelsi **, Sic 
ergo Paulus per ineffabilem Dei sapientiam, qua 
data est ei, arcanum nescio quid intuens et recouu- 
ditum, corpus nostrum «corpus peccati,» et « corpus 
mortis, » et «corpus huniilitatis » appellat. Sed et 
David de eodem Spiritu secretorum coelestium gna- 
rus dicebat de corpore: « Et in. pulverem. mortis 
deduxisti ine" ; » et iterum : « lluimiliata est in pul- 
vere. anima nostra **, » Jeremias quoque similis 


7! Luc, 15 ibid. 43. 
1» Eplics. v, 27. 
* Philip. 11, 2. 


7* [oin vi, 6. 
5ο [tonij, 1, 29 ; 
*5 toin. vil, 9. 


xxii, 49. 


(7) Alias, « vel quia nostrum corpus peccati ip- 
sius dicat esse, vel proprium aliquod corpus. » 

(8) Editi, « vos estis membra Christi, et corpus 
ex parie. » 

(9) Corporis. Deest in libris antea editis. 

(10) Alias, « memoravit. » 

(11) Editi, «el lioc corpus peccati vetus liomo, e 
etc. ; al., eet hoc corpus veteris hominis, » etc, 

(12) Editi, « destruatur. » 


1017 


ORIGENIS 


1918 


mysterii per Dei Spiritum conscius, in. Lamenta- A pleta. Generalis autem illa carnis resurrectio qua 


tionibus suis dicit, quia vincti (15) terr: sint om- 
nes homines, corporis scilicet eausa, et ait : « Ut 
humiliet sub pedibus ejus omnes vinctos terra, quia 
declinaverunt judicium viri in conspectu Altissimi, 
et condemnaverunt hominem in judicando*?. » Cor- 
pus ergo peecati est corpus nostrum ; quia nec 
Adam scribitur cognovisse Evam uxorem suam et 
genuisse Cain **, nisi post peccatum. Denique et 
iu lege *! pro parvulo qui natus fuerit (14) jubetur 
offerri hostia, par turturum, aut duo pulli colum- 
hini : ex quibus unus pro peccato, et alius in holu- 
caustomate. Pro quo peccato offertur hic pullus 
unus * Nunquid nuper editus parvulus peccare jam 
potuit? Et tàmen habet peccatum pro. quo hostia 
jubetur offerri a quo mundus regatur quis esse, nec 
si unius diei fuerit vita ejus ?*. De hoc ergo etiam 
David dixisse credendus est illud quod supra me- 
moravimus, quia « in peccatis concepit me mater 
mea?**, » Secundum historiam enim nullum matris 
ejus declaratur peccatum. Pro hoc et Ecclesia ab 
apostolis traditionem suscepit, etiam parvulis ba- 
ptismuin dare. Sciebant enim illi quibus mysterio- 
rum seereta comimissa sunt divinorum, quod esseut 
in omnibus genuinz sordes peccati, quaàe per aquain 
et Spiritum ablui deberent ; propter quas etiam 
corpus ipsum corpus peccati nominatur, non (ut 
putant aliqui eorum qui animarum transmigratio- 
nem in varia corpora introdueunt [15] ) pro lis quae 
in alio corpore posita anima deliquerit, sed pro hoc 
ipso quod in corpore peccati et corpore mortis 
alque humilitatis effecta sit ; et sicut ille dixit, quia 
ὁ humiliasti in pulvere animam nostram **. » Ίος 
interim ad przseus de corpore peccati nobis oc- 
eurrere potuerunt. Qux autem e duabus exposi- 
Vio (16) sensui conveniat apostolico, aut si neutra, 
probet qui legit. Quod autem in aliis dicit Aposto- 
lus ** consurrexisse jam nos Christo, et simul co- 
excitatos, simulque sedere in ccelestibus, et hic 
dicit: « Si enim complantati sumus — similitudiui 
mortis ejus, eijam resurrectionis erimus?*, » hoc 
est, quod alibi jam factum dixit, hie nunc futarum 
ei speraudum dicit, illa est causa, quod duplex lu- 
telligitur resurrectio : una qua mente et proposito 


ae fide cum Christo a terrenis resurgimus ut cce. D 


lestia. cogitemus et futura. requiramus; alia. quae 
generalis omnium erit in carne resurrectio. Ergo 
qua secunduin inentem est. οκ fide resurrectio, 
jam (17) in his qui « ea qux sursum sunt » sapiunt, 
« ubi Christus est in dextera Dei *', » videtur im- 


5* Thren. nit, 54, 36. ? Gen. iv, 1. 
xLuü 25. — ** Ephes. n, 0. ** Rom. vi, 5. 
! ibid. 8. ^* Coloss. 11,5, 4. ? Il Cor. iv, 19, 
' Coloss. i, 5. * Il Cor. iv, 10. 


(15: Editi, « juncti, » male. 

(14) Alias, perperam, « pro illo qui natus fucrit.» 

(15) Mss. nostri, « qui 1nelensomaltosim introdu- 
Cunt, » 

(10) Alias, « Quie autem e duabus expositionibus.» 

(V!) 7am. Deest in. antea editis. 

(8) Mss. aliquot, « completur. » 


?! Levit, xn, 8. 
?! Coloss. iti, 1,2. 
* Mattb. xxvii, 50. 


ad omnes perlinet, adhuc futura est: quia haee in 
primo, illa in secundo Domini eomplebitur (18) ad- 
ventu. 

40. «$i autem inortui. sumus cum Christo, ere- 
dimus quia et convivemus ei (19), scientes quia 
Christus surgens a mortuis jam non moritur, mors 
ci jam ultra non dominabitur. Quod enim mortuus 
est peccato, mortuus est semel : quod autem vivit, 
vivit Deo 55.» 1n omnibus quz supra dixit Aposto 
lus, hoc ostendere voluit, quia si Christus mortuus 
est prior peccato, el nos mortui sumus peccato cum 
ipso. Et cum dicit : 56 «In morte ipsius hapii- 
zati sumus; » et, « Complantati sumus similitudini 
inortis ejus **, » per hiec omnia ostendit quia mor- 
tui sumus cum Christo peccato, ex eo quod Chri- 
sius quidem pro peccatis nostris mortuus esi se- 
cundum Scripturas ; et unicuique credentium mor- 
tem peccati ipsius tanquam munus quoddam fidei 
cx sua morte donavit, his scilicet qui cum ipso se 
mortuos et crucifixos et consepultos ei credunt, εἰ 
per h:ec, peccatum in eis tanquam in mortuis uou 
polest operari, atque ita dicuntur (20) mortui esse 
peccato. Ldeirco ergo presenti sermone Apostolus 
conclusionem facit. omnium qua in superioribus 
astruxcrat, οἱ dicit: « Si autem mortui sumus 
cum Christo, » per hzc scilicet quie superius osten- 
dimus, «credimus quia et convivemus ei'. » Noa 
dixit: et conviximus, sicut dixit, « mortui sumus; » 


ϱ 564, « convivemus, » ut ostendat quia mors in prz- 


senti operatur, vita autem in futuro, tunc scilicet 
«cum Christus manifestatus fuerit, qui est vita no- 
stra abscondita in Deo?*.» Nunc « ergo, » ut ipae 
Paulus docet, « mors in nobis operatur *. » Sed el 
ip-a mors quie operatur in nobis, videtur mihi ali- 
quas habere differentias. Sicut enim in Christo 
aliud fuit tempus mortis, de qua dicitur : « Et ex- 
clamans voee magna exspiravit *, » et aliud est cum 
in sepulcro positus clauso ostio jacuit *, aliud vere 
cum requisitus iB monumeuto non est inventus, 
quia jam resurrexerat, cujus resurrecliouis iuitium 
visibile nulli hominum fuit; ita etiam in nobis qui 
credimus ei (2€, triplex ista ratio mortis habesda 
est. Et primo quidem confessione voeis ostendenda 
iu nobis est mors Christi, cum «corde quidem cre- 
ditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salu- 
tem *. » Secundo vero, in. mortificatione membro- 
rum qua sunt super terram ", cum semper mortili- 
cationem Christi iu. corpore nostro nunc (23) cir- 
cumferinuis * ; οἱ hoc est quo: dicit, quia «inors ia 


ο. Job xiv, 4, δ. " Psal. 1, Ἱ. ** Psal, 
*5 tom. vi, 8-10... ** Rom. vi, 5-5. 
5 Luc. xxi, 46. * Row. x, 10. 


(19) Convivemus εἰ. Sic mss. Editi vero, « simul 
vivemus cuti. €0 ; » al., «simul etiam vivemus cum 
Christo, ? 

(30) Editi, « dicentur. » 

(31) Ei. Dcest iu editis. 

(22) Mss. plures omittunt € nunc. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. V. 


operatur *, dlienio vero, cuim Jam resurgi- Α quem qui eum possit in amore Christi superare : 


| mortuis, et in novitate vitze ambulamus '*. 
brevius ac lucidius explicemus, prima dies 
P est. renuntiasse szeculo; secunda, renun- 
etiam vitiis carnis ; plenitudo vero perfectio- 
t lumine sapientie, tertia resurrectionis est 
Quas tamen in unoquoque credentium diffc- 
8, et profectuum gradus solus ille potest scire 
cernere, cui soli patent. cordis occulta. Ve- 
u vide Pauli in scribendo sapientiam, qui ad 
heum scriheus dixit, quia «si commorimur, 
vivemus !! ; » quique commorientibus Christo 
consequens et necessarium. cum junxit (93) 
'Onvivant ei, hic addidit, «credimus,» ut osten. 
quia quamvis consequens el necessarium sit 
prienti. convivere, fide tamen hoc media οἱ 
litate perficitur, certi, inquit,'et «scientes 
Ahristus surgens a mortuis jam non mori- 
.» Si enim iterum moreretur, sicut. conse- 
et necessarium ostendimus quod hi qui com- 
ntür etiam convivent ei, ita sine dubio con- 
1 videbatur (24), ut si post resurrectionent 
im [terum moreretur, etiam hi qui convivent 
rum morienti commorerentur. Idcirco igitur 
ta sententia definit Apostolus quod Cliristus 
nm moritur (25), ut et hi qui conviveut ei, de 
iate vitze securi sint. Post lizec autem (ut et 
pius Apostoli verbis utar, quibus ait : « Isaias 
audet et dicit 13), » etego dico: Paulus autem 
et dicit : « Mors ei ultra non dominabitur !*, » 
ν ausus es (26), o Paule, dicere de Christo, 
, ei ultra non dominabitur, » quasi aliquando 
ata sit ? Cujus vox Evangelii fertur per omne 
i Ecclesie luce clarior (27), qua dicit : « Ne- 
llit à me animam meam (98), sed ego pono 
t potestatem habeo ponendi eam, eL potesta- 
isbeo iterum sumendl eam'*.» [μία ergo 
m dicis esse dominatam, qui animam non 
voluntate posuit, sedet potestate suscepit (29)? 
us fuite inter mortuos liber :**, » et quem s0- 
ors tenere non potuit? Hxc, ut opinor, et his 
| movebunt adversus Paulum hi qui (50) te- 
erga Jesum tenentur affectu, et nihil de eo 
», nihil indignum patiuntur audire. Sed et nos 


unde nec putaudus est aliquid de eo contra quam 
ipso dignum est prolucutus esse (31). Et ideo iudagc- 
mus subtilius per gratiam sancii. Spiritus verbum 
sapientis quo sensum Pauli possimus advertere, 
imo sensum, Christi qui in eo est, secundum quod ipse 
pro&tetur !* : « Nos autem sensum Christi habemus.» 
567 Potest ergo (52) quis coinpendiosius in his di- 
cere quia hic mortem, communem hanc dicit et mc- 
diam qua « mortius est, » sicut idem Apostolus di- 
cit, « secundum Scripturas δν et nibil absurdum 
videri, si is qui formam servi susceperat, domina- 
tum  pertulerit. mortis, quz: sine dubio dominatur 
omuibus qui iu carae positi sub servili forina cen- 
sentur. Sed et illud assertioni huic adjacet, quod 
propterea forma νο servi, id est. ipsa (53) etiam 
nostra caro, seminatur in corruptione, ut surgat in 
incorruptione, et seminatur in infirmitate, ut sur- 
gat in virtute, οἱ seminatur in contumelia, ut sur- 
gat iu gloria, et seminatur corpus animale, ut re- 
surgat corpus spiritale !5, siue dubio ut. mors ipsi 
ultra non dominetur, qux: dominala est ei dum es- 
set in infirmitate, et contumelia, et corruptione. De 
tali enim carne quz adhuc in bis est passionum vi- 
tiis, ipse Paulus dicit : « Quia caro et sanguis re- 
gnum Dei possidere non possunt, neque corruptio 
incorruptionem possidebit !*. » Sed et quo alibi 5 
jdem Apostolus corpus « mortis » nominavit, is qui 
hxc asserit, hujus mediz mortis intelligendum di- 
cit, quz hujuscemodi éorpori dominatur donec ani- 
male est et corruptibile, et necdum per resurre- 
ctionis gloriam commutatum, atque ex corruptiblli 
incorruptibile effectum, et ex iguobili gloriosum. 
lud autem quod huic assertioni (54) valde contra- 
rium est (id est, quod mortui sumus cum Christo, 
et cousepulti sumus οἱ; quod utique nullo modo de 
cemmuni hac morte potest intelligi), hoe modo ες» 
planare conabitur (55), ut sicut in superioribus, 
cum de diversitate legum exponeremus, ostendimus 
Apostolum in uno eodemque loco. legem nunc na- 
turalem, nunc Moysi, nunc etiain peccati nominae 
re, et hoc in usu esze Scripture divinse etiam ex 
aliis locis adhibitis docuimus testimoniis, ita el in 
praesenti nunc. mortem communetr, nuuc peccati, 


expicimus ad Paulum, non putamus esse ali- D nunc etiam ipsum auctorem mortis, qui et novissi- 


Cor.iv, 19. 
M X, 18. 
1. vin, 94. 


Editi, « et necessarium sit, conjunxit, » etc. 
Editi, « videbitur. » 

Alias, « morietur; » al., « moreretur, » 

Sic Habanus. Editi vero, «llic in eo 2usvs 
"t. Mss. nostri alii, «lloc in eo ausus es ; » 
loc adeo ausus es ; » al., « lloc ausus es. » 
Sic recte ms. unus Regius num. 1659. Cie- 
£o mss., Rabanus, Salodianus εἰ Merlinus, 
j vox μα Evangelium fertur. omni corpore 
i; » o2l., «collucidior; » al., « perlucidior. » 
vero Genebrardi, « omni sole lucidior. » Ms. 
; num. 1641, «omni corusco lucidior. » 

lt editis omittuntur. e eain, Sed ego pono 


16 ftom. vi, 4. 
150 Daal, rxxxviu, 5. 


Sic rectc ms. unus Regius num. 1639. Ce- 


55 IT Tim. n, 11. 
5] Cor, n, 16. 


1 Rom. vi, 9. 
5? ibid. 50. 


'5 Rom. x, 30. 
15 |] Cor. xv, 42-44. 


13 Rom. vi, 9. 
!! | Cor. xv, 9. 


teri vero mss., Rabanus ct editi, « qui eam non se 
lum voluntate, sed et potestate suscepit? » 
(30) Editi, « eos qui, » male. ] 
(51) Ms. unus Regius, ms. Vallis-Clarz et editio 
Veneta Salodiani, « unde nec putandum est aliquid 
de eo contra quia ut ipso dignum est. prolocutus 
ost. » lta etiam Merlinus ac Genebrardus, nisi quod 
in (ine habeant, « contra quam et ipso dignum est, 
prolocutum esse : Et ideo indagabimus. » Sed. re- 
cius czeteri mss, ut in nostro textu. 
(32) Ergo. Desideratur in antea editis. 
(55 για. Nusquam reperitur in editis. 
(54) Editi, « quod addidit assertioni, » εἰς. 
(35) Alias, « conabimur. » 


1051 


ORIGENIS 


1073 


mus destruendus dicitur inimicus *',. nune etiam A bebat mortis imperium, id est dégbolum, ut libera- 


locuuit inferni, in quo mortis habere imperium dia- 
bolus dicitur, confirmet ab Apostolo nominari. Et 
hic ergo (5€) quod ait : « Mors ei ultra non. domi- 
uabitur **, » de ista. worte dictum confirmabil, qua 
communiter mortuus creditur Christus. Quie tamen 
a&scriio quam sit valida, probet qui legit. Alius vero 
qui. profundiorem in his Pauli sensum in virtute 
Spiritus con'uetur, dicet quia mors hie (57), de qua 
dicitur quod ulra non dominabitur Christo, ille 
ipse intelligendus est novissimus inimicus , qui (i- 
guram habuit (53) ceti illins qui absorbuerat Jo- 
inam, de quo in Job scriptum est: « Sed maledicat 
illam qui maledixit ilfa; diem, ille qui magnum (39) 
ceium  peremp:urus est ??, » In quam mortein t:n- 
quam Jonas (40) in ventrem ceti. Christus iugres- 
85 est, in. eum scilicct locum quem Salvator. ipse 
cor terrz nominavit **, in quo tres dies et tres uo- 

cies exemplo Jou:e facturum (41) esse Filium homi- 
nis dicit, ut. eos qui inibi a morte detinebantur 
eximeret. Propterea. euim formam servi suscepe- 
rat, ut ad ipsum locum, ubi mors regnum tenebat, 
posset intrare, eecuudum quod et Propheta ex per- 
sona ipsius dicit: « Et deputatus sum cum his qui 
descendunt in. lacum **; » et iterum : « Quz utili- 
las in sauguiue meo, dum descendo in corruptio- 
nem **7? » Quod ut adbuc planius possit adverti, tali 
erum similitudine utemur. Regem ponamus ju- 
siuin et nobilem, adversum injustum aliquem ty- 
raunum jta bellum. gerere (42) volentem, ne. vio- 
lento videatur cruentoque vicisse coullictu, quia 
militantes sub tyranno sui erant, quos uon perde- 
re, sed liberare cupiebat. Consilio igitur meliore 
habitum sumit eorum (43) qui apud tyrannum erant, 
οἱ specie per ouinia lit similis eis,doucc suh domina - 
Lione positus tyranni eos quidem (44) qui ei parebant 
suaderet abscedere, et ad regnum legitimum repe- 
dare, ipsum vero fortem tempore opportuno alli- 
garet (45), et potestates ejus ac principatus exue- 
ret, et avulsam captivitatem qu: ab eo tenebatur, 
abstralieret. lloc ergo modo etiam Christus volun- 
tate. quidem « exiuanivit » tunc « seimelipsuu, » 
ei « forinam servi » accepit, passusque est dowi- 
Datum tyranni, « fectus. obediens usque ad mor- 


ret (90) cos qui tenebantur a morte. Hic euim alli- 
gato. forte, οἱ in. cruce. sua. triumphato, perreiit 
eiiam in domum ejus, in domum mortis, in infer- 
num, et. inde vasa ejus diripuit, id est animas quas 
tenebat abstraxit. Et lioc erat quod ipse per ani- 
gata loquebatur in Evangelio dicens 35 : « Quis po- 
west introire in domum fortis, et vasa ejus diripere, 
nisi 56$ prius alligaverit fortem ? » Priusergo eum 
alligavit in cruce, et sic ingressus est domum — ejus 
(47), id est infernum, et inde « ascendens. (48) in aF- 
tum, captivam duxit captivitatem **, » eos scilicel qui 
cu n ipso surrexerunt, ct ingressi suut sanctam Ci- 
vitatem Jerusalem caclestem 1. Unde recte Aposto- 
lus in. przsenti loco dicit **, quia « mors ei ultra 


D µου dominabitur. » Non enim dabit ultra semelip- 


sum in dominationem tyrauni, neque iterum exina- 
niet se ut formam servi accipiat, οἱ (iat obediens 
usque ad mortem ; ne (49) rursum in forma servi, 
quamvis voluntate et non necessitate positus, do- 
minationeni tamen. tyranni mortisque patiator, 
Unde iniror quosdam «outra hanc evidentissimam 
l'auli sententiam velle asserere, quod in futuris ite- 
rum s»culis vel eadem vel similia pati necesse sit 
Christum, ut liberari possint etiam hi quos i2 prz- 
senti vita dispensationis ejus inedicina sanare nou 
potuit, Aiunt. enim : « Nunquid potest szculum 
esse aliquod in futuro ubi neque boni aliquid, neque 
mali agatur, sed stupeant res, et mancant profunda 
silentia? » Absurdum hoc videri asserunt. Dabi- 
mus ergo agi aliquid. « Et ubi agatur aliquid, ne- 
cesse est, aiunt, ut aliquid recte, aliquid eliam mi- 
nus recte agatur, et in ipso actu alii proficiant, ci 
meliores (iant, alii deteriores. Libertas enim arbi- 
trii semper natura rationabili permanebit, et sicul 
possibile fuit etiain illum qui pro splendore glori 
Lucifer erat (50), οἱ propter lumen scientie mane 
oriebatur **, commutari de gloria sua, et effici tt- 
nebras propter malitiam quam recepit ; et illum qui 
fuit immaculatus a nativitate sua, et habitavit com 
cherubim, et iu medio lapidum igneoruim οτε” 
tus est, et indutus est omne ornamentuni virtutum, 
nec fuit ulla in paradiso Dei arbor virtutum quz & 
comparari posset, post hiec invente sunt iniquitates 


tein *?? ; » per quam mortem destruxit eum qui ha- p in eo, et de colo in terram projecius est 1): ila 


[Cor xv, 96. ** Hom, vi, 9. 
40. *' Philip, n, 7. 1 Matth, xii, 99. 
xiv, I3... ?? [ozech. xxvii, 14-17. 

(55) Editi, «et hie ergo. » Deinde, « confirma- 
bir. » 

(27) Alias, « continet, dicit quia mors hac, de 
qua, » etc. ; al., «contuetur, intelligit. quod mors 
hic, » eic. 

(C8) Editi, « habuerat, » 

(59) Editi, « sed inaledicant illam qui maledieunt 
diet illi qui imaginum, » cte, 

" ($0) Jonas. Deest in eduionibus Merliui et Gene- 

ΓΡ]. 

(41) Sie omnes mss, nostri, Editi vero, « futu- 
rum; » ltabanus, « munsurum. » 

(42) Editi, « bellum pereuteu, » 

(45) Editi, « habito sumit eos, » Deinde ims. unus 
Regius num. 1040, habet, «qui à parte. trauni 


133 Jo in, 8. 
?? lphes. 1v, 8. 


*5 P«al, axvit, 1. 3 Psal. xxi, 


αἱ . AU. 
Matth. xu, 40 ὃς Qon vi, 9. 9 li 


19 Matth. xxvit, 23, οὐ. 


erint, » 

(44) Alias, « donee sub dominatione tyra..ai je- 
situs, eis quidem,» ete. ; al., « dunec sub. domin 
tione positos tvranni, eos quidem,» etc. Rabanus, 
c donec sub. dominatione positi ejus tyranni, el ces 
quidem, » etc. 

(45) ΕΕ, c alligare. » 

(A60) Mss. quidam et editi, « et liberavit, » ete. 

(47) Mss. plerique et editi omittunt « ejus. » Ns. 
unus, € οἱ sic ingressus domuit infernuin, el inde, ! 
elc. 

(48) Editi, « ascendit. » 

(59) Sic. wiss. plerique et Rabanus, Editi. veio, 
C nicque. » 

(20) Krat, In editis omittitur. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. V. 


Qeri ut in quocunque statu fuerit anima, et 
eunque perfectione virtutum, quoniam virtus 
His est, lapsum possit incurrere, ut sicut a 
ad virtutem, ita et a virtutibus íinelinetur ad 
Quod si est, consequens videbitur requirere 
um ubi languor est, quia, secundum S»lvato- 
iius vocem, «opus est medico fiis qui male ha- 
».; Hzc ergo et his similia proponentes, 
metiam in futuris ssculis dispensationes a 
O0 repetendas esse arbitrantur. Sed ad liec 
reviter prout. possumus respondebiimus. Ma- 
juidem natur: rationabili semper liberum ar- 
m non negamus; sed tantam esse vim crucis 
ᾗ, et mortis bujus, quam in sxculorum fine 
jit, asserimus, qux ad sanitatem et remedium 
Jum przsentis et futuri, sed etiam przteri- 
, &eculorum, et non solum humano huic no- 
rdini, sed etiam celestibus virtutibus ordini- 
e sufficiat. Secundum sentenliam namque 
Pauli apostoli Christus pacificavit « per san- 
m erucis sud » non solum « qua interra sunt,» 
ie qua in coelis **. » Quid antem sit quod in 
8 axculis teneat arbitrii libertatem, ne (51) 
& rorruat in peccatum, brevi nos sermone 
ulus do^et, dicens ; « Charitas nunquam ca- 
p» bilcirceo enim ei fide et spe major charitas 
r *',quia sola erit per quam delinqui ultra nop 
&. Ri enim in id anima perfectionis asceude - 
| ex toto corde suo, et ex tota anima sua, ct 
Ua viribus swis diligat Deum, et proximum 
4auquam seipsam 39, ubi erit peccatj locus? 
denique et in lege hoc dicitur primum esse 
δίψα, οἱ in. Evangeliis supra casera. omnia 
aritate mandatur ; et Petro cum summa rerum 
geendis ovibus traderetur, et super ipsum vel- 
iper terram fundaretur Eccleeia, nullius alte- 
Bh eo virtutis confessio, nisi charitatis (52) 
ne 9 ; ei Joannes cuim mulia de claritate, tum 
| hoe dicil, quia « qui manet in cbaritate, jn 
manet **. » Ei ideo merito charitas quz sola 
am major est, omnen creaturam continebit 4 
, Tunc erit Deus. (55) omnia in. omuibus *. 
10€ namque perfectionis gradum ascenderat 
ulus Paulus, et in hoc stans confidenter (54) 
αἱ: « Quis enim nos separabit a charitate Dei 
:st in Christo Jesu? Tribulatio? an angustia? 
'rsecutio? an fames? an. nuditas? an pericu- 
an gladius **? » et iterum : « Certus sum enim 


Matth, ix, 13. ?* Coloss. 1, 20. 34 I Cor. xiii, 
02η. xxi, 15-17. *^1Joan. 1v, 16. 
d. 22, *" |sai. xiv, 12. 
ltóm. vi, 41. 


l) Legendum videtur «nec;» attamen omnes 


nostri et eiiti habent, « ne. » 
Ediil, « charitas. » 
Editi, « maxima est... tune cum erit Deus, » 


| 
j 

$8. Unus, € mater est... cum erit Deus, » etc. 
b) Editi, « asceudebat Apostolus, et in hoc stans 
deus, (ms. unus, « et in hoc stans et contidens ] 


)at. » 
E) Ista. Desideratur in libris antca. editis. 


E Cor, xin, 15; 1 Cor, xv, 28. 
" Ezech. xxvi, 14. " Rom. v, 5. "I Cor. xim, 8. 


1051 


Α quia neque vita, neque mors, neque praesentia, ne- 
que futura, neque angeli, neque virtutes, neque alti- 
tudo, heque profundum, neque creatura alia poterit 
nos separare a claritate Dei, qu:e est. in Cliristo 
lesu Domino nostro *. » Ex quibus omnibus evi- 
denter ostenditur, quia si hae ounnia qua enu- 
meravit Apostolus, separare nos nou possunt a 
charitate Dei, cum in. illud quis culmen perfe- 
clionis ascenderit , multo magis libertas arbi- 
trii nos ab ejus charitate separare non. 569 
poterit. Quamvis enim sit etiam ista (5E) vir- 
tus, et maneat in natura, tameu tanta charitatis 
vis est, ut ad se omnia traliat, omnesque sibi so- 
ciet vindicetque virtutes, maxime cum charitatis 
causas prior nobis dederit Dews, « qui unico Filio 
8uo non pepercit, sed pro nobis oinnibus tradidit il- 
Jui »,et « cumillo nobis omnia donavit **. » Unde vel 
ille qui Lucifer fuit, et in ccelo oriebatur (35) **, vel 
ille qui immaculatus erat a nativitate sua **, el cum 
cherubim positus labi potuit antequam erga bene- 
licia Filii Dei charitatis vinculis stringeretur, po- * 
stea vero quam charitas Dei diffundi in cordibus 
omnium coeperit per Spiritum sanctum ", certnm 
erit illud quod pronuntiavit Apostolus, quia « cha- 
pita nunquam cadet **.  ωο prout potuimus 
ad ea qux hoc loco commota ($6) sunt diximus, ut 
manifestius claresceret quomodo semel Christus 
mortuus est peccato, et ultra jam non moritur; et 
quia quod vivit, vivit Deo, Vivere autem Deo ita 

C inlelligendum est, quasi. expleto eo (57) qued in 
forma Dei positus exinanivit semetipsum, et formam 
servj accepit, et factus est obediens usque ad mor- 
tem **, rursum permaneat in forma Dei, atque 
equalis Patri. Unde εἰ merito in consequentibus 
ponit (58) : «lta et vos exístimale vos niortuos 
quidem esse peccato, viventes autem Deo In Christo 
Jesu Domiuo nostro **:**; » que scilicet imitatione 
Christi peccato moriamur alieni ab co effecti, et 
Deo vivamus jungentes nos ei, el unus cum ipso 
spiritus facti (59). Non sine causa autem hoc dixit : 
« Existimate vos mor(uos esse peccato; » quod 
melius quidem in Graco habetur : « Cogitate vos 
mortuos esse peccato. » Res enim de qua sermo 
est, in cogitatione magis, et ratione subsistit, quia 
hujusmodi mors non in effectu, sed in. cogitatione 
habenda est. Qui enim cogitat vel existimat apud 
semetipsum mortuum se esse, mon peccat. Verbi 
graUa : si me concupiscentia mulieris trahat; si 

8. "'ibid. 13. 3* Matth. xvi, 


9 ibid. 58, 59. 
9 Philip. 11, 7. 


*5 Mattb, xxt, 37-59. 
*3 ftom. vili, 99. 


(55) Editi, ε operabatur. » Deinde « immacula- 
tus fuit. » 

(56) Editi, 

(57) Quasi expleto eo. 
Genebrardi. 

(58) Euiti, « in consequenti hzc ponit. » 

(39) Merlinus οἱ Genebrardus , « uL unius cum 
ipso spiritus facti. » 


ε Commenorata suut. » . . 
Hiec desunt in. editione 


1055 ORIGENIS 1e 
argenti , si auri, si pridii cupiditas pulset, et po- A didit, « Viveutes Deo in Christo Jcsu, » aea 
nam in corde meo quod mortuus sim cum Cliristo, — mihi otiosum videtur. Simile enim puto esae, quasi 
et de morte cogilem, exstinguitur continuo con- — dixisset : Viventes Deo in sapientia, in pace, iaje- 
cupiscentia et effugatur peccatum, Aut si odio vel  stitio, in sanctificatione, αυσ omnia Christus es. 
ira iuflaumatus ad necem conciter inimici mei ; si — [u his ergo vivere Deo, hoc est in Christo Jess vi- 
me existimem mortuum esse cum Christo, et co- vere Deo. Quod si sine justitia , sine pace, sias 
gitationes mortis ponam in animo meo, exstingui- sanctificatione caeterisque virtutibus nemo σι 
tur sine dubio furor, cessat odium, couquiescit ira, — Deo, certum est quod nemo vivat Deo, nisi ln 
peccato non datur locus, et hoc modo peccato quis — Christo Jesu. Amen (60). 

mori invenitur, et vivere Deo. Sed et hoc quod ad- 





LIBER SEXTUS. 


4. « Non ergo reguet pcccatum in vestro mor- p bet, concenpiscat (65) « caro adversus spiritam, e 
tali corpore, ad obediendum desideriis ejus (61), — spiritus adversus carnem, et liec sibi invicem » ad» 
neque exhibeatis membra vestra arma iniquitatis — versentur **, lllud tamen adverte, quod ostendens 
peccato : sed exhibete vos Deo, tanquam ex mor- — in nostra potestate positum ut non regnet in aostre 
tuis viventes : el membra vestra arma jrstitis Deo. — mortali corpore peccatum (66), preceptum de 
Peccatum enim vobis uon dominabitur : non enim — Apostolus, dicens : « Non ergo reguel peccatum ia 
sub lege estis, sed sub gratia 53. » 1n superioribus — vestro mortali corpore, ad obediendum desideri 
ait : « Sicut regnavit peccatum in morle δν — ejus **. » Nisi enim esset in nostra potestate οἱ 
Nunc autem non dixit : Non ergo regnet peccatum — non regnaret in nobis peccatum, prseceptum elique 
jn morte; sed ait : « Non ergo regnet peccatum In — non dedisset. Quomodo ergo possibile est ut peo 
vestro mortali corpore, ad obediendum desideriis — catum in carne nostra non regnet? Si feciames il 
ejus ; » docens per hoc sedem quamdam et regnum — lud quod idem Apostolus dicit: « Mortificate membra 
peccatum habere (62) 570 in corpore. Hoc est quod — Vestra quz sunt supra terram *, ». et si. « sempe 
et alibi dixit 5: « Prudentia caruia inimica est Deo; » C mortem Christi in corpere nostro » eireumfers- 
et iterum : « Prudentia carnis mors est 5*. » Sed — mus **. Certum namque est, quia ubi mors Christi 
et omnia peccata Apostolus opera carnis esse pro- —Circumferlur, non potest regnare peccaumm. Eu 
nuntiat *', quz dicit esse fornicationem, immundi- — enlm tanta vis crucis Christi, ut si ante ocele 
tiam, passionem , concupiscentiam malam, impudi- — ponatur, et iu mente fideliter retineatur, ita. ut ia 
ciiam , idololatriam , maleficia, inimicitias, certa- — ipsam mortem Christi intentus oculus mentis aegi- 
mina, zelum , furorem, contentiones, dissensiones, — Cia!, nulla concupiscentia, nulla libido, nullus fe 
lixereses, invidiam, ebrietates, comessationes, et his — ror, nulla superare possit invidia; sed continue sd 
similia. Sed si requiras quomodo eliam hzreses — ejus przseutiam totus ille quem supra enemerati- 
iuter carnis opera numerentur, invenies eas de — mus peccati et carnis fugatur exercitus : ipssu 
sensu carnis procedere. Sic enim dicit Apostolus — Vero peccatum nec subsistit, quippe cum nec sub 
de quodam : « Frustra, iuquit, inflatus a seusu (63) — stantia ejus usquam sit nisi in opere et gestis. Est 
carnis suz, el non tenens caput 55. » Ilaec autem — ergo in nobis et concupiscentia peccati, qua re 
diximus ut manifestior fieret intellectus, quomodo — gnum habet in carne ; est et concupiscentia agit* 
peccatum regnet in corpore. Omnia namque illa — tus, quz regnum liabet in mente, secundum id qued 
qua superius opera carnis esse enuimeraviinus, vel- ^ stipra diximus, quia « caro concupiscit adverse 
ut exercitus quidam armatus est (64) sub hoc rege — Spiritum, spiritus autem adversus carnem **, » 008 
peccati militans, et legi ejus parens, qu.e in meme — ergo concupiscimus quod non licet , vel quod n9 
bris carnis inscripta est. Certum est eniin, quia ex — decet, vel quod non expedit, concupiscentia carsis 
co quod desideriis peccati caro obedientiam prze- — est. Cum vero concupiscit et. deficit anima mostra 


" fom. vi, 19-14. 5* Rom. v, 21. "^ Rom. virt, 7.. "5 ibid. 6.5" Galat. v, 19, seq. — ** Colos. 
n,18, 19. *?* Galat. v, 17. ** Hom. vi, 12. ** Coloss. 1, δ. 35 IE Cor. 1v, 10. Galat. v, 17. 


(00) Jesu. Amen. IIvc desunt in libris antea egi- (64) Alias, « damnatus est; » al. « εαν 


lis. Vss. tamen plerique omittunt « Amen. » esi; » male. 

(61) Sie mss, Editi vero, « ut obediatis concu- (65) Editi, « concupiscit, » et paulo post, « »d- 
piscentiis ejus. » versantur. » 

(02) Editi, « per haec sedem quamdam regncm (66) In editione Genebrardi. pro « peccatun , ! 
peccati habere, » ctc. legitur « ad obediendum. » 


(65) Editi, « fruswa quod afflatus de sensu. » 


COMMENT. IN EPIST. AD HOM. LIB. VI. 


1005 


) videat (87) salutare. Dei **, ista. concnpi- A tis peccato; sed exliibete vos Deo tàrquam ex mor- 


spiritus est. Uude apparet mediam quodam- 


esse animam inter carnem el spiritum ; et 


lem junxerit se (68) carni ad obediendum 
dis pecca, efficitur cum ea unum corpus; 
 jenxerit se Deo, efficitur cum eo unus spi- 
secundum illud quod dictum est : « Qui 
magit se meretrici, unum corpus est; qui 
Jungit se Domino, unus spiritus est 65, » 
veris si carnem ineretricein vocet, qui illis 
'$ qni supra enumeravimus vitiis atque pec- 
tanquam turpissimis amatoribus subjacet. 
» autem cur addiderit, « in corpore vestro 
i; ?» Cum utique suffecisset dicere : « Non 
Pgnel peccatum jn vestro corpore. » Ut- 
ditur et « mortali (69), » quasi dubitaret ali- 
rpus esse mortalc? Sed. inihi videtur quod 
Ε eausa etiam lioc addiderit. Admonuit enim 
«quomodo (70) possit in corpore non re- 
eteatum, secundum quod et alibi ipse dixe- 
Corpus quidem mortuum: est. propter pec- 
"Spiritus vero vita est (71) propter justi- 
»Si ergo sciamus quia corpus nostrum 
mri potest, ei mortuum esse peccato, po- 
| ut non regnet in eo peccatum. Secundum 
aque quod mortuum est, justificatum dici- 
a peccato 5). Neque enim mortnus con- 
ant irascitur, aut. furit (72), aut diripit 
Si ergo ab his omnibus concupisceniiis 


reprimamus, uiortuum peccato dicilur esse C 


Et hoc est quod in przseuti loco ista Apo- 
$amonere videtur adjectio dicentis (74), 
gore vestro mortali. » Alius fortasse dicet, 
distinctionem alterius corporis quod im- 
est, hoc corpus in quo nuuc sumus, mor- 
winavit, Quid sit aute» corpus immor- 
&m Apostolus docet in aliis **, ubi ait : 
8e est enim υἱ corruptibile hoc induat 
eerruptionem, et mortale hoe. induat. im- 
ίσης » et dubium non est quin dempta 
ate (75) hoc ipsum quod nunc mortale est, 
le efficistur corpus. Post. hiec sequitur ** : 
ι exhibeatis membra vestra arma iuiquita- 


*5 | Cor. vi, 16,17. 


|. Lxxxun, 2. « 
'! on. vi, 14. "* ibid, 9. 


76 | Tim. 1, 8. 


lias, « quomodo videat ; » al.,« quando vi- D 


Aliti, « junxit se. » 

diti , « Cur igitur additur mortali, » etc. 
» ut in nostro textu. ) 
Miti, « quod. » 

"ite est. Editi, « vivit. » 

did, « quod mortuus est, justificatus dici- 
&. quidam et Rabanus, « qui n;ortuus est, » 
rectius ms. unus ut in nostro Lex, 

Mas, « aut furatur. » 

ls. unus, « in presenti capitulo Apostolus 
ere videtur adjicieus , » etc. Editi, ε iu 
loco ità Apostolus videtur commonere di- 
In corpore vestro morto. Alins fortasse 
juod. » Ueinde, « mortuum nominavil, » 
res mss. ut in uostro textu. 


** Rom. vini, 10. 


luis viventes, et inembra vestra. magis arma jusii- 
ε Deo. » Intuere per singula sapientiam Pauli , 
quia (76) nevessariis discrepationibus utitur. Ubi 
dicit arma non esse przebeuda peccato vel iniqui- 
tati, non nos, sed membra nostra ponit : ubi vero 
suadel ut Deo nos exhibeamus, non ante mem- 
bra (77), quam nos ipsos exhiberi vult Deo , hoc 
est. animam, vel propositum nostrum , ut cum pios 
nos ipsos exhibuerimus Deo, et adh:eserimus ei, ita 
demum etiam membra nostra. cfliciaumus 2rma ju- 
siti: Deo. Sicut enim manus sancte dicuntur, qua 
sauctís operibus ministraverint, ut Apostolus dicit: 
ε Levantes puras manus sine ira el disceptatio- 
ne ? ; » et rursum manus dicuntur plenz sangnine, 


B qua ad effundendum sanguinem ministraverint (78): 


ita et ín przesenti loco membra quz peccato deser- 
viunt et iniquitati, arma ioiquitatis appellantur : et 
rursum si peccati concupiscentiam mortificemus ia 
corpore nostro mortali, et in opere justitiz labore- 
mus, atque. omnibus membris nostris (79) justitize 
ministremus, cfficimur tanquam ex mortuis viven- 
les, peccato scilicet. mortui et justitize viventes ; et 
consequenter etiam membra nostra fiunt arma ju- 
stili Deo. Bene autem. metaphoram superius pro- 
positam custodivit, ut quia regnare dixerat pecca- 
tum, arma peccati membra nominarel, et rursum 
Deo regi arma justitiz flerent inembra nostra (80). 
Sequitur post hzc : « Peccatum enim vobis non do- 
minabitur. Non enim sub lege estis, sed sub gra- 
tía "!. » Etiam hic intuere miram in Apostoli ger- 
mone cautelam. Cum de nobis loquitur, dicit (81) : 
« Peccatum vobis nou dominabitur : » cum de Sal- 
vatore loqueretur, non dixit : Peccatum nou domi- 
nabitur ( neque enim ita de eo dici decebat ) , sed 
ait: « Mors ei ultra non dominabitur ?*, » Mortis 
enim in eo fuit locus, peccati nullus. At. contra de 
nobis nec conveniebat dici : Mors vobis non do- 
minabitur; hoc enim cavere non possumus; sed, 
« Peccatum vobis non dominabitur ; » quod sine du- 
hio sciret vitare nos posse (82), secundum ea qua 
superius diximus, si morlificemus coucupiscentias 
carnis, in quibus peccatum poterat dominari. Pro- 


* Rom. vi,7.. ** 1 Cor. xv, 55. ** Pom. 


(15) Editi, « adepta immortalitate. » Mss. quidam, 
« indepta immortalitate, μας. Sed recte i$. unus 
ul in nostro textu. 

(76) Alias, « qua ; » al.,« quam. » Et paulo post 
editi perperam, « armia nostra prabenda peccato,» 
etc. 

(17) Alias, « non tam membra. » ] 
i8) Edid, «ad effundendum eum ministrave- 
riut. » 

(79) Alias perperam, « atque in omuibus mem- 
bris uostris. » 

(80) Editi, « vestra, » male. 

(81) Editi , « dicens. » — 

(83) Ms. unus , « Quod sine dubio scire et vitare 
n0u posse constat... si mortificemus, » etc... Alias , 
« Quod sine dubio scireet vitare nou possunus.... 
si non mortificeinus, » ctc. 


1059 


ORIGENIS 


0) 


pterea enim subjungit: « Non enim sub lege estis, Α dicat servum. ]a quo, ut dixi, ^bsque ulla cunei- 


se sub grotia ; » et evidenter ostendit ex his nos 
non esse sub lege illa quam in membris positam 
repugnare dicit legi mentis *, quia qui mortificat 
xetubra sna, certam est quod non sit sub lege mem- 
brorum, sed sub gratia Dei. De hac lege et alibi di- 
cit, quia ε virtus peccati lex "*. » 8i quis vero (85) 
velit hzc accipere de lege Moysi, illud sine dubio 
dicet, quod non sumus sub lege litterze qui? occi^ 
dit, sed sub lege spiritus quz vivificat "*, quam hic 
gratiam nominavit, 

4. « Quid ergo? Peccabimus, quiá nón sumus sub 
lege, sed sub gratia ? Absit *. » Simile videtur hoc 
illi dicto, quod superius exposuimns : « Quid ergo 
dicemus ? Permanebimus in peccato ut gratia abun- 
det? Absit 5 » et ideo &na atque eadem utrique 
loco sufficiat explanatio. Hoc sofum est quod vide- 
ttr habere differentiam ,. quod in superioribus ubi 
dicit : « Quid ergo? Permanebimus in peccato ? » 
quasi his qui nondum discesserint a peccato dici 
videtur, ne permaneant in eo in quo esse adliue vi- 
debantur : hic vero tanquam ab his qui jam (84) 
discesserint a peccato, fleri videtur iuterrogalio : 
et ibi, ut quasi gratia, que nondum erat, abunda- 
ret ; liic autem tanquam praesente jam gratia dicit, 
« quia non surnus sob lege, sed sub gratia "*.» 

5. « Nescitis quia cui exhibetis vos servos ad obe- 
diendum, servi estis ejus cui obeditis, sive pec- 
cati ad mortem, sive obedientize ad justitiam (85) ? 


tione in nobis esse ostendit arbitrii libertatem, le 
nobis namque est exhibere obedientiam nostram 
vel justitiae, vel peecato, « Nemo » autem ϱ peles 
duobus simul dominis servife, » peecato et jaui- 
tig. « Aut enim unum Odio babebif , » peccatum 
scilicel, « et alium amabit, » id est justitiam : «ae 
patietur unum, » scilicel peecatum duntaxat,«e 
aliam eontemnet *!, » id est justitiam. Simileerge 
est et quod dixit Apostolus : « Servi ejus estis esl 
obedistis, sive peccati , sive justitiae **. » Sede 
quod dicitur : « Omnis qui (90) facit peccatum, ser- 
vus est peccati **, » ad hoc respicit, quamvis etias 
non adjceerit : Et omnis qui fecerit justitiam, ser- 
vus est justilize. Quod fertassis putet. alius idciree 
subrelictam, ut quasi ex consequentibus debeat is- 
telligi. Mibi tàmen videtur (91) consulto non sé- 
ditum. Neque enim conveniebat dici, quia omis 
qui facit jastitiam, servus est justitia, Nam οἱ Dess 
ipse facit justitiam, et non ideireo servus justiie 
dici potest, sed justiti:s Dominus (92). Non ergo 
ita omnis qui facit justitiam, servus est justitiz. ut 
omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Nam 
et ipse diabolus sine dubio peccali serves e, 
quippe qul discessit a servitute justitiz, et ia cop 
spectu Domini omnipotentis rebellavit, propier quod 
et apostata appellatus est. Constat ergo ex bis ver- 
bis quibus Paulus dicit. (93) : « Quia eui exbibeui 
vos servos ad obediendum, servi estis cui ebedisiis, 


Grai:ias autem Deo quoniam fuistis servi peccati , C sive peccati, sive justitiz **, » quia sponte nostra 


obedistis autem ex corde in eam formam dociriime, 
in quam traditi estis. Liberati autem a peccato, 
servi facti estis justitize "* (86). » Videtur fortassis 
minus integra elocutio quod ait : « Servi estis (87) 
ejus cui obedistis, sive peceali ad nrortem, sive obe- 
dienti:e ad justitiam ; » cum rotio poposcerit 
dici ; Servi estis ejus cui obedistis, sive peccati , 
$ive justill:e per obedientiam. Sed in eo qui se im- 
periti sermonis sponte profitetur** (88), artein com- 
positionis verborum requirere superfluum puto , 
cum sensus evidens habeatur. Hoe est ergo quod 
in hoc loco Apostolas docet ; quia unusquis« 
que in manu saa liabet et in arbitrii potestste, 79 
wt aut peccati servus sit, aut justiti:e. Ad quaincun- 


ipsi nos (94) exhibemus, nuilo cogente, vel peccato 
servire vel justitia per obedientiam mostram: & 
idee semper horum meniinisse debemus, ne inanes 
queielas in. peceali. excusatione proferamus, quod 
diabelus fecerit ut peccaremus, aut nature Dpeces- 
sitas, aut fatalis conditio, aut cursus astrorum (95) 
Sed audi apertam Pauli sententiam , qua dicil: 
« Cui vos exhibelis servos ad obedieadum , ρε 
estis cui obedistis, sive peccati, sive jus. ) 
Post. hxec : « Gratias, inquit, Deo, quia fois 
servi peccati, obedistis autem ex corde in eam [ο 
mam docirin, in. quam traditi estis *5-**. » Videtat 
haec ad eos dicere, de quorum vita profecioqe 
praesumit, et de quibus jam superius dixerat : «6rt- 


que enim partem inclinaverit obedientiam (89) , et D tias ago Deo per Jesum Christum pro omnibss ve- 


cuicunque parli parere voluerit, h»c sibi eum vin- 


15 [tom. vit, 95... 7* 1 Cor. xv, 56. 
*? ibid. 16, seq. ** II Cor. χι, 6. 
95.06 ibid, 17. 


(85) Vero. Desideratur in antea editis. 

(84) Jam. |n editis omittitur. 

(85) Ms. unus, «c sive justiti:e in sanctificatio- 
nen, » 

(86) Editi , « servi autem facti estis justitia. » 
. (87) Alias , « quia ait: servi estis cui. obedistis, 
sive peccati, sive obedientia — ( al. obeditlonis ) 
ad justitiam, cum ratio posceret : Servi estis (al. 
Ergo servi estis ), »etc. 
.. (88) Alias, «qui imperitiam sermonis sponte con- 
fitetur. » 

(89) Editi, « Ad quameunque enim potestatem in- 
clinaverit obedientie. » Ms. uuus, « Ad quamcunque 


*5 Ill Cor. in, 6. 
*! Matth. vi, 24. 


bis, quia fides vestra annuntiatur in universo &8* 


'5 Rom. vi, 15. στ ibid, 4. — "* ibid. 1, 
8 Rom. vi, 16. * Joan. vi, 21. ** Rom. vi, 06. 


enim partem inclinaverit se homo obedientiz. ? 
(90) Editi, « Nam omnis qni, » etc. Mss. pler- 
que, « Sed et omnis qui, » elc. , absque « quel d- 
citur. ? 
(91) Alias, « Milti autem videtur. » 
(92) Alias, « sed justus Dominus. 5 
ος Editi, « ex his 9496 servos (al. ex Ιή κ) 


ο vis) quibus Paulus dicit, » al., « ex his verbis» (αν 


ex his sermonibus) Pauli, quibus dicit. » 

(os Editi, « quia sponte. Nam ipsi nos. » 

85) Alias, « quia » ( al. « quod, » αἱ. « quii) 
diabolus fecit ut peccatorem, aut natuca.... ail 
cursus astrorum eflicial, » al. « faciat. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM LIB. VI. 


1063 


do 37.» Tum deinde et illud ostendit, quod oinnes 4 mam atque umbram virtutum tenere. possiuus ; 


homines primo serviant peccato. Sic euim scriptum 
est : Quia « non est justus super terram qui faciat 
bonum, et. non peccet *?, » Primo enim necesse est 
in omni homine illud compleri quod scriptum est : 
€ Sed ubi venit mandatum, peccatum. revixit 9, ) 
Hoc vero quod sequitur ad paucos dicitur, et eos 
qui jam emendaitur, scilicet quod dieil : « Gratias 
autem Deo, quia fuistis servi peccati, obe-listis au- 
tem ex corde in. eam formam doctrine, in quam 
traditiestis*0-*1, ν Serviergo fuimus omnes peccati ; 
sed ubi tradita est nobis forma doctrin:e, et huic 
non utcunque, neque solis verbis, sed ex corde, ex 
animo, ex tota devotione elegimus obedire , libera- 
niur a. servitute peccati, eL.eflicimur servi justitiz. 
Unde vereor ne forte plures simus qui videamur sus- 
cepisse formam doctrinzx justitiz, et verbis qui- 
dew vel professione justitix videamur obedire, corde 
vero obediamus peccato, carnis adhuc iu nobis vi- 
liis dominantibus. Et ideo ante omnia indigemus illa 
de qua superius docuit mortificatione membrorum. 
Quo/ autem dixit: « Formam (96) doctrine ,. in 
quam traditi estis, » requirendum puto quomodo 
wuusquisque tradatur. Invenimus namque quod eos 
qui « non » probant « Deum habere in notitiam, » 
wadat « Deus secundum desideria cordis corum in 
iminnditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua 
in. semetipsis : » eL alios qui « comuutaverunt glo- 
παπι incorruptibilis Dei, » tradat « in passiones 
igneminiz **, » de quibus in locis suis prout po- 
fuimus diximus. Et lios ergo qui semetipsos exhi- 
bent servos justiti: per obedientiam (97), Deus tra- 
didit ut instituantur et. imbuantur. secundum for- 
mam doctrina justitiz. Movel autein me etiam hoc, 
quod nou dixit, « Obedistis (08) ex corde » doctri- 
use, « in quam traditi estis, » sed « formam doctri- 
D2e » posuit. Nec puto quod unum esse senserit Apo- 
stolus doctrinam, οἱ formam doctrin: ; sed mihi 
videtur quod formam doctriuz minus. esse scieril , 
quam ipsam doctrinam; et nunc quidem in ργᾶ- 
senti vita dum in hoc corpore sumus, el « ag- 
gravat terrenum hoc habitaculum sensum mulia 
cogitantem ** , » formam doctrina: habeamus , 
mon ipsam doctrinam , sicut idem Apostolus in 
73 aliis dicit : « Nunc autem. videmus per spe- 
eulum in z2nigmate; » ipsa autem doctrina sit. de 
qua dicit: « Tunc autem. videbiunus facie ad f[fa- 
ciem **. » Unde el in presenti vita puto quod for- 


55 Eccli, vit, 9L. 
** | Cor. xm, 12. 
! ton. vi, 18. 


ο (tom, 7,8. 
*3 Sap. ix, 15. 
40, ο Thren. iv, 20. 


(96) Editi, « Quam autem dixit formam, » etc. 

(97) Alias, « Et hic ergo qui [al. eo qui] se- 
metipsos ex bibegt servos per obedientiam Justiti:e ο) 
ei paulo post editi , « secundum formain  Justittze 
docirinze. » ] 

(98) Editi, «obedientise. » Ms. unus, «obedientes. » 

(99) Nunc. Deest in editionibus Merlini et Gene- 
brardi. 

(1) Editi, « vixit, » male. 


δν Torn, virt, 9. 
5 Thren. iv, 20. 
1 Joan. vii, ο]. 


ipsas vero virtules, tuuc cum venerint illa qua 
perfecta sunt, Et ideo. justis nunc (99) magis, ut 
nihi videtur , in. umbra. virtutum , quam in ipsig 
νε ης vivit (1). Et ob hoc fortassis Jeremias 
in Lamentationibus dicit : « Spiritus vultus nostri 
Christus Dominus, eui dixiuus ; In unmibra ejus vi- 
vemus in. gentibus *5. » (Quod si Christus est justi- 
tía, et sapientia, et veritas, et dicimus, « iu umbra 
ejus vivemus in gentibus : » ergo in unbra justitiz, 
et in umibra sapientie, et in. umbra veritatis vivi- 
mus, etiam αἱ justi, ct sapientes (2), et veritatis 
amalores esse videamur. Propterea. ergo dicitur : 
« Si quis se putat. cognovisse, nondum cognovil 
quemadmodum . oporteat scire **, » Fortassis eun 


D ctiam ipsum Verbum Dei, secundum hoc quod 


« Verbum caro factum est, et habitavit in. no- 
his *', » aliter. in przsenti vite. statu, aliter. cuim 
venerit quod perfectum cst *^, cognoscetur ; et ali- 
ter nunc. in forma servi, tunc vero aliter in. forma 
Dei, et iu. Patris zequali'ate sentietur.. Pro quibus 
omnibus, vel « in forma doctrinz, » ut Apostolus 
dicit, et nondum in ipsa doctrina, vel « iu umbra 
Christi, » ut Jeremias nominavit δν, el nondum in 
ipso Christo, vivere videmur inter gentes. « Liberati 
autem 4 peccato, servi facti estis justitia *. » Ex- 
positio est in his eoru: qua superius dixit. Si 
enim ultra non serviatis peccato, certum est quia 
liberati ab co servi facti estis justitize, Sed requi- 
ritur qnis est qui liberat a peccato. Sine duhio 
veritatis ognitio. Sic enim dicebat Jesus ad Judivos 
qui erediderant ei : « Si credideritis verbo meo , 
agnoscelis veritatem , et. veritas liberabit vos *. » 
Veritas est ergo qux: liberat a peccato, et veritatis 
aguitio, Certum est autem quod omnis qai liberatus 
fuerit a peccato, justitize serviat. Quod. autenr dici- 
mus , justitize serviat , quoniam justitia una est ex 
virtutum choro, simile est ac si. diceremus, quia 
si quis liberatus est 8 peccato, serviel veritati, et 
serviet sapienti , et serviet. pudicili:e , el serviet 
pietati (3). Sic enim ego audio et illud quod diclum 
est : « Aperite mihi portas justiti:e, et ingressus in 
eas confitebor Domino *. » Non enim solius justitize 
portas ingreditur qui confiteri vult Doinino, sed et 


D veritatis , et. sapientie , et pietatis, εἰ pudieitize. 


Omnium mamque una est aula virtutum, cujus 
sibi justitie nomine pandi januas postulat (4) ju- 
sius. 


9:91 Rom. vi ,47. ** Rom. 1, 28, 24, 25, 26. 
** $ Cor. vini, 2. 9 Joan. 1, 14. ** 1 Cor. xii, 
? psal. exviri , 19. . 


(2) Ms. unus, « etiam si justitize, et sapientizx, » 
eic. Deiude idem ms., « &t quis se putat coguovisse 
Deum.... oporteat sciri. » Al., « eum scire, » 

(5) Editi, « et serviet. pudicitize , prudentis , et 
pietati, » Sed omnes mss, omittunt t prudentis. » 
Quidam etiam non habenl « serviet » ante « pie- 
tat. » uu 

(4) Editi, « nomine Paulus ». (al., Pauli) januas 
postulat aperiri. » 


1065 


&. « llumanum dico propter infirmitatem carnis A dat : 


vestra. Sicut enim exhibuistis membra vestra ser- 
vire immuuditiz, et iniquitati ad iniquitatem (5), 
ita nunc exhibete membra vestra servire justitia 
in sanctificationem *. » Pudorem quemdam per liec 
incutit Apostolus auditoribus , ut hoc saltem obse- 
quii dependant justitize et sanctiflcationi, quod prius 
immuaditie iniquitatique detulerant. Quid ergo 
tam humanum , hoc est , quid tam leve, quid tam 
sine onere , el quod nulla prorsus possit carnis in- 
firmitas excusare (6) * « Sicut , inquit , exhibuistis 
membra vestra servire immunditi:, et iniquitati ad 
iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra ser- 
vire justitie in sanctificationem. » Ingloriosum 
quidem est ut ita quis virtutibus sicut vitiis serviat. 
Multo enim amplius et multo intentius honoranda 
justitia est. Sed ego, inquit, humane et communi- 
ter ago : eadem postulo, similia requiro. Dudum 
currebant pedes vestri ad dzemonum templa, nunc 
currant (7) ad Ecclesiam Dei. Currebant prius ad 
effundendum , nunc autem ad liberandum sangui- 
nem currant, Protendebantur prius manus ut aliena 
diriperent, nunc protendantur ut propria largian- 
tur. Circeumspiciebant prius oculi mulierem , aut 
alienum aliquid ad concupiscendum , nunc cireum- 
spiciant pauperes, debiles, egenos ad miserandum. 
Aures delectabantur auditu vano, vel bonorum de- 
rogationibus, nunc convertantur ad audiendum ver- 
bum Dei, ad explanationem legis, et ad capiendam 


sapientiz disciplinam (8). Lingua qux conviciis , C 


maledictis , οἱ turpiloquiis assueta est (9), conver- 
tatur nune ad benedicendum Dominum in omni 
tempore * : sermonem sanum proferat, et honestum, 
ut det gratiam audientibus, et veritatem loquatur 
cum proximo suo *. Sed quid opus est bxc sin- 
gula persequi, cum pateat etiam tibi, uniuscujusque 
membri ministerium , quod exhibuit vitiis , aptare 
virtutibus, et actum quem exhibuit immunditiz, ad 
castitatem nunc sanciiíicationemque convertere ? 
Videtur sane hic justitiam pro omnibus simul vir- 
tutibus nominasse, sicut econtrario iniquitatem pro 
omnibus simul vitiis posuisse. Addidit (10) sane, 
« justitize in sanctificationem, » quo videlicet casti- 
tatis partem el generaliter cum ezteris, ei per se- 


melipsam specialiter commendaret. Sed οἱ illud D 


aspice, quod ubique per hzc arbitrii libertatem 
designat , 976, et ostendit unumquemque habere 
in sua potestate, ut qux ante iniquitati ad iniqui- 
tatem servitia dependebat (11) , hzc , converso in 
melius proposito, justitiz sanctificationique depen- 


* Kom. vi, 19. * Psal.xxxin, 2. 
* Μαν, vi, 24. * Kom. vi, 21. 

9) Alias, « injustitiam. » 

lo) Editi , « nulla ratione prorsus possit infir- 
mitatis excusari. » Sed omnes muss. ut iu. nostro 
textu. 

7 Alias, « nunc autem concurrant. » 

8) Editi, « sapientiam et disciplinam. » 

(9) Genebrardus, « erat assueta. » 

(10) Editi, « Addit quoque, » ms. unus, « addidit 
quoque. ) 


UhIGE NIS 


ο Zachar. 1, 16 ; Ephes. iv, 25. 
" Νου, xin, 335. 


105i 


quod utique fieri non posset , si ant natu- 
ra (12), ut quibusdam videtur, repugnaret, aut astro- 
rum cursus obsisteret. 

5. « Cum enim servi essetis peccati, liberi eratis 
justitizs. Quem. ergo fructum habuistis tunc in illis, 
in quibas nunc erubescitis? Nam finis illorum rors 
est. Nunc vero liberati a peccato, servi aitem facti 
Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, 
finem vero vitam a;ternam 7. » Quomodo (15) quis 
peccati servus sit, sufficienter jam in superioribus 
dictum est , cum exponeremus illum locum : « Ne- 
scitis quia eui vos exhibetis «ervos ad obediendum, 
servi estis cjus cui obedistis, sive peccati, sive |α- 
stitia 5? » Cum ergo quis peccato servit , justitize 
liber est, hoc est, alienus a justitia. Ilic enim libe- 
rum alienum dicit, et recte quidem. Nemo enim 
potest simul et peccato servire, et justitize, sicut et 
Salvator dixit, quia « nemo potest duobus dominis 
servire *, » Sed de liis plenius supra diximus; Illud 
$ane notandum est, esse el libertatem culpabilem, 
et laudabilem servitutem. Nam liberum esse justi- 
li, crimen est ; servum vero esse, laudabile. Quod 
autem dicit justitize servum fleri, simul intellige et 
sapicntiz, et pietati , et pudicitie, et omnibus uns 
virtutibus : sicutecontrario qui peccata, servus est si- 
mul et concupiscenti:e male, et irz, et furoris, et 
impudicitiz, el rapinz: ; et omnibus simul vitiis ac 
sceleribus servit. Unde nosmetipsos semper discu- 
tere debemus per singula quaeque quae gerimus , et 
in unoquoque actu considerare cuinam serviamus, 
peccatone ad iniquitatein, an. justiti: in sanclilica- 
tionem. « Quem ergo, inquit, (ructum habuistis 
tunc In illis, in quibus nunc erubescitis ? Nam finis 
illorum mors est !*. » Fructum et bonorum et na- 
lorum esse docet Scriptura divina, ut ipse Salvator 
in Evangeliis dicit : « Aut facite arborem bonam, 
et fructum ejus bonum ; aut facite arborem malam, 
el fructum ejus malum **, Non potest arbor bom 
fructus malos facere, neque arbor mala fructus be- 
nos facere **. » In quibus propositum et voluntas 
hominis, arbor dici videtur vel bona , vel mala, 
fructus vero ejus opera. Si quis convertat animos 
et propositum ad justitiam , erubescit sine dubie, 
el ipse se netat (14) de prioribus gestis quz eil 
positus sub peccato, quia« finis illorum mors est. » 
Sed requiro que mors ? Certum est quia (15) non 
ista communis. Non enim quis post mortem con- 
verlitur ad justitiam, vel pro male gestis przeter- 
itis erubescit. Quid ergo est? Nunquidnam peccati 
mortem dicere videtur, quoniam « anima quz pec- 
' Ποπ. vi, 90, 99, * ibid. 16. 

!* Matth. vin , 18. 
(11) Editi , « dependebant , » et. infra, « depes- 
Lo» 
νο Sic mss. et Rabanus. Editi vero, « si neces- 
sitas naturae. » 

15) Alias, « Quoniam ; » al., « Quod. » 

t] Alias, « et ipse se renovat , » al., « et ipsa 
notat. » 

(15) Quia. Deest in libris antea editis... 


1005 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


C066 


cat, ipsa morietur !3 ? » An illud magis potest im- A tionem diximus fructuum malorum, et fructuum 


telligi quod istam mortem dicat (16) qua cum Chr:- 
sto peccato morimur, et vitiis ac sceleribus (inem 
damus, ut propter hoe dixisse videatur, quia « finis 
illorum mors est ? Nuuc vero liberati a peccato , 
servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in 
sanctificationem, finem vero vitam ternam. » 
Fructus fructibus comparat : et peccati quidem 
fructus pro quibus nunc, hoc est, postea quam li- 
berati a peccato, et. servi facti Deo, sancti erubce- 
scunt, pronuntiat morte finiri : fructus vero justitize 
qui sunt in sauctiticationem , finem dicit accipere 
vitam eternam. In quo illud primo non cst omit- 
tendum, quod fructus quidem eos pro quibus η ιο 
erubescimus (17), in quo sint noluit nominare : co- 
rum vero fructum qui liberati sunt a peccato, οἱ 
servi facti sunt Deo, dicit esse in sanctificationem. 
Bonorum enim frequentius quam malorum habenda 
meinoria est, Quod autem prius de malis fructibus 
et fine eorum, postea vero de fructibus qui in san- 
etificationem sunt (18), et de fine eorum , qua est 
vita zlerna, memuravilt, vide quia simile est hoc 
dicto prophetico illi quo ipse ait : « Ego occidam , 
et ego vivere faciam !*; » et iterum : « Percu- 
liam, et ego sanabo ; » et rursum in Job : « Ipse 
dolere facit, εἰ remedium dat : percutit, et manus 
ejus sanat '*. » Qus omnia illuc aspiciunt, quod aute 
moriendum est cum Christo, et ita convivendum : 
ei ante compatiendum, et ita conregnandum. Nisi 
enim prius per ponileutiam peccato moriamur, 
non possumus per justitiam vivere Deo. Sed οἱ hoc 
quod (19) superius dixit!*: « Liberati autem a pec- 
€alo, servi facli estis justitize : » nune autem cum 
similiter dixerit : « Liberati autem a peccato !7, » 
non siniliter dixit, « .ervi facti estis justitiae , » 
sed, « servi facti estis Deo : » non est otiosa dis- 
tinetio, l'er hoc enim ostenditur, quod postea- 
quam quis liberatus a peccoto fuerit, servire debet 
primo justitie et omnibus virtutibus simul, ut inde 
per profeciuin ascendat ad hoc, ut servus fiat Deo, 
quamvis οἱ servire justitia, servire sit Deo. Chri- 
stus est enim justilia , et servire Christo , servire 
Deo est. Est tamen ordo profectuum , δἱ sunt 
5735 in virtutibus gradus (20) : et ideirco dicitur 
Cbristus regnare, profecto secundum hoc quod ju- 
stitia est,donec in unoquoque compleatur plenitudo 
virtutum, ubi vero mensura fuerit perfectionis 
expleta, tuuc dicitur tradere « regnum Deo εἰ Pa- 
tri, » ut jam sit « Deus omnia in omnibus !*. » Sed 
et illud adbuc observandum puto (quoniam colla- 


13 Ezech. xviii, 4. '* Deut. xxxui, 59. 
1 Jerem. ni, 21. ?? Matth. xin, 27. 


(16) Editi, « dicit. » Et paulo post, « ut post hzec» 
(mis. unns, « ut post hoc. » Rabanus, « ut Aposio- 
lus hzc ) dixisse videatur, » etc. 

(17) Editi, perperam, « non erubescimus. » 

18) Alias, « in sanctificatione sunt. » 

19) E/iti, « quia superius dixerit. » 

20) Alias, « et sunt profectibus gradus ; » al., « et 
suni profectibus et virtutibus gradus. » 

(1) Editi, « Nam illi alieni sunt in nobis non se- 


PaTmoL. Gn. XIV. 


D 


!5 Joly v, 18. 
?! Luc. xvi, 123. 


bonorum fecisse Apostolum) quod ibi quidem ubi 
de malis fructibus dicebat, ron dixit : Fructum 
vestrum habuistis « in quibus nunc erubesci is : » 
sed dixit: « Quem ergo fructum habuistis? » ubi 
vero de bonis fructibus dicit, addit « vestrum, » 
Sic enim scribit: « IlIabetis fructum vestrum in 
sanctificationem : » per quod indicare mihi vide- 
tur quod. fructus malus, fructus. erubescendus et 
pornitendus, non est noster fructus. Non enim ma- 
lam in nobis arborem Deus plantavit qu:xe fructus 
malos proferret, sicut et ipse dicit per prophetam : 
« Ego te plantavi vitem fructiferam totam veracem, 
quomodo conversa es in amaritudine vitis alienae !9? » 
Fructus ergo malos etiam si afferamus, non sunt 
nostri , sed alieni, id est peccati ; fructus vero bo- 
nos si afferamus in sanctificationem, nóstri sunt 
fructus. Istos euim fructus ut afferret bumana na- 
tura a couditore suo suscepit. Nam illi alieni non 
sunt in nobis seminati a Deo (20). Vis autem scire 
quia Dominus non seminat malos fructus? audi eum 
iu Evangelio dicentem : « Noune bonum semen se- 
minavimus in agro? Unde ergo habet zizania? Et 
respondens dixit (32) : Inimicus liomo hoc fecit 6 
Et adbuc vis amplius discere quia isti carnis fru- 
cius non sunt,nostri, sed alieni ? Ipse iterum (23) 
Dominus in Evangelio dicit: « Si in alieno fideles 
non fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis ?! 5 
Sic ergo profund:& rationis inysterio in malo qui- 
dem fructu Apostolus non. addidit « vestrum ; » de 
bono autem dicil: « llabetis fructum vestrum in 
sanctificationem. » Quod autem perfectiores dicat 
lios (24) quos servire Deo nominat, quam illos quos 
primo servire justiliz? dixerat, etiam ex hoc pro 
batur, quod horum fructum in sanctificationem po- 
suit ; qui intelligi possunt hi esse qui se cast;tati 
et continentizt devoverunt ; illi autem quos servos 
dixit esse justiti:e, possunt etiam hi videri qui in 
conjugiis positi, justiti:e tamen et omnibus virtuti- 
bus operam prabent. De vita autem cterna quam- 
vis et in aliis locis sepe a nobis dictum sit, tamen 
et in przsenli breviter perstringendum est, quod 
vternitas in Scripturis aliquando pro eo ponatur ut 
finem nesciat, aliquando vero ul in presenti qui- 


p dem sxculo linem non habeat, habeat tamen in fu- 


turo. Aliquandu temporis alicujus, vel etiam vita 
unius hominis spatium :etlernitas appellatur, ut est 
illud in lege scriptum de servo [ευρο ?! : « Si di- 
lexerit, » inquit, « uxorem suam, et filios suos, ct 
permanere voluerit in servitute propter ipsos (35). 

16 tom, vr, 18. " ibid. 29. !* [ Cor. xv, 91,98. 
** Fxgd, xài, 5, 6. 


minati a Deo. » Ms. unus, « Nam illi sunt alieni [al., 
ε al,enati sunt »] non sunt in nobis seminati a Deo. » 

(33) Editi, « et respondentes dixerunt: » mss. 
quidam, « Et respondit.» 

25) Editi, « ipse etiam. » 

(oi) Mss. plerique, « dicat hic. » - 

(25) Sic ms. unus. C:eteri vero mss. et editi, « pro- 
pier ipsam. » 


34 


1067 


ORIGENIS 


1068 


sabula, inquit, pertundes aurem ejus in poste, et A de qua scripitm est, quia « anima, qux peccat, 


erit tibi servus in sternum. » JEternum bic sine 
dubio tempus vit» hominis posuit. EL iterum in Ec- 
clesiaste dicitur ** : « Generatio vadit, et generatio 
venit, terra autem in zternum stat : »bhic« Φίοι- 
num » prazsentis ssculi tempus ostendit. Ubi vero 
dicit « vitam eternam, » ad illud aspiciendum est 
quod ipse Salvator dixil: « lac est autem vila 
sierna, ul. cognoscant te solum verum Deum, οἱ 
qnem mísisti Jesum Cliristum ** : » et iterum : « Ego 
sum via, et veritas et vita **. » Et ipse Apostolus 
in aliis dicit, quia « rapiemur in nubibus obviam 
Christo in aera, et ita semper cum Dominoerimus 1.) 
Sicut ergo semper cum Domino esse, finem non ha- 
bet, ita et vita :eterna nullum finem habere creden- 
da est. 

6. « Stipendia enim peccati mors : gratia autem 
Dei, vita aeterna, in Christo Jesu Domino nostro *'.» 
Simile est, hoc quod dixit, « Stipendia peccati 
mors, » illi quod superius dixerat, « Finis autem 
illorum mors **. » Quorum autem? Illorum sine du- 
bio « pro quibus nune erubescitis, » quorum fru- 
ctus nec nominare quidem zestimat dignum (26). Et 
iterum: « Gratia autem Dei, vita zeterna, in Christo 
Jesu Domino nostro, » simile est illi quod dixit: 
ε llabetis fructum vestrum in sanctificationem, fi- 
nem vero vitam aeternam *?, » Dene autem meta- 
phoram, id est figuram militi:e ex initio proposi- 
tam servat, ut militantibus sub peccato rege (27), 


imo potius tyrannidi ejus parentibus, stipendia de- c 


bita mortem dicat exsolvi. Deum vero non erat di- 
gnum militibus suis stipendia quasi debitum ali- 
quod dare, sed donum et gratiam, qua est « vita 
wierna in Christo Jesu Domino nostro, » Ego non 
puto etiam hoc vacuum esse, quod ad vitam :eter- 
nam addidit « in Christo Domino nostro; » sed quia 
fortassis sciri voluit aliud esse vitam zternam so- 
lum, et aliud vitai zeternam in. Christo Jesu. Et 
illi enim qui surgent in confusionem et opprobrium 
sempiternum **, habebunt quidem vitam :eternam, 
non tamen in Christo Jesu, sed in confusione 5/76 
et opprobrio :Pterno ; justi vero qui surgent (28) in 
vilam :rternam iu. Christo Jesu. habebunt vitam 
aternam. Peccatum ergo (29) militibus suis in qui- 
bus regnat, stipendia digna largitur mortem. Mor- 
iem autein dicimus non hanc corporalem, sed illaia 

15 Eccle. 1, 4. 
το ibid. 92. ** Jerew. xxui, 40. 
35.36 Psal, rxxvii, 54... Gen. xxxvni, 7. 


(26) Editi, « quorum fructus ne nominare dignum. 
Ει iterum : Gratia autem Dei in Christo, » etc., 
omissis vocibus, « vita ;eleria. ) 

(37) Ms. unus cum editis, « sub peccali rege. » 


** Joan, xvii, 9. 


Alter ms.,« sub peccati lege. » Sed rectius ms, Re- 


gius num. 1629 οἱ ltabanus ut iu nostro textu. 

(38) Alias, « surgunt ; » et paulo post, « habent,» 
male. 

(29) Editi, « Peccatum vero. » 

(50) Neque mala. llc desunt in editione Genc- 
Lrardi, Deinde ws. unus, « atque dicitur indiffe- 
ren$, » quibus verbis addunt editi, « id est com- 
inunis, » quod. omittitur in omnibus iss. nostris. 


15 Joon., xiv, 6, 
9 Ezech, xvii, 4. 33 Rom. vi, 95... 9 I Cor. xv, 96. 
95] Cor. v, 5. 


ipsa morietur *'. » Et quamvis de diversitate mortis 
a nobis srpe jam dictum sit, tamen quia prasem 
adinonsit locus, apertius easdem repetere, et ia 
unum quz sparsim sunt dicta colligere neque mi- 
hi pigrum sit, neque legentibus onerosum. Mors ia 
Scripturis unum quidem nomen est, sed multa si- 
gnificat. Etenim separatio eorporis ab anima mors 
nominatur. Sed hzc neque mala (30), neque bens 
dici potest : est enim media, qua dicitur indiffereas. 
Et rursus separatio anims a Deo mors appellaisr, 
qui per peecatum venit. Hzc aperte mala est, qua 
el peccati stipendium nominatur ?**. Hanc mortem 
Deus non fecit, neque ltatur iu. perditione vivo- 
rum: sed invidia diaboli mors haec introivit (51) inor- 
beu terrarum. Et iterum ipse auetor mortis hujas 
diabolus mors appellatur, et ipse est qui dicitur igi- 
micus Christi novissimus destruendus **. Sed et ia- 
ferni locus in quo animx detinebantur a morte, 
etiam ipse mors appellatur. Dicitur vero et illa mors 
(52) laudabilis qua peccato quis moritur, et Christo 
consepelitur, per quam emendatio flt anim: et vila 
a'lerna conquiritur. Cum ergo tanta differentia in 
hoc uno uomine mortis habeatur, $i audias Deum 
dicentem, « Ego occidam, et ego vivere faciam ^» 
intelligere debes qux sit mors quam decet inferre 
Deum (35): illa sine dubio qu: conferat vitam, M 
esl ut moriatur quis peccato, et vivat Deo. « Cum 
occideret eos, » inquit, « quzrebant eum, et rerer- 
tebantur ?*:3*, ; Apertissime docens per hoc, quia (54) 
quem Deus occidit, propterea occidit, ut peccato 
moriatur, et quxrat Deum. Sic ego audio et illad 
quod scriptum est 51, quia occidit Deus Her filiem 
Jude, quoniam malignus erat ; et si quid aliud be 
jusmodi de Deo legimus scriptum. Sic et Apostoles 
peccatorem tradebat in interitum carnis, ut. spiri- 
tum faceret salvum ?*, hoc est, ut moreretur pec- 
cato, et viveret Deo. Et in presenti igitur loco si- 
pendia quz dat peccatum, mors esse dicuntur : 204 
ista mors quz? separat corpus ab anima, sed fils 
qua per peccatum separatur auima a Deo. Et ror- 
sum nos in morte Christi dicimur baptizati, In ills 
sine dubio morte (35) qua peccato mortuus est se- 
mel, ut et nos separemur a peccato, et vivamus 


D Deo?*. Tali namque morte qui moritur (36) justifiestes 


esse dicitur a peccato**. Sie ergo habenda distinetie 


:6 | Thess. iv, 16. " Rom. "s 15 ibi. η 
eut. XxXN, 
? [toin. vi, 9, 9, 10. ** Rom. vit. 


(51) Editi, « invidia diaboli mors introivit, » etc., 
absque « sed. » ÀAl.,« invidia autem diaboli mers 
introivit, » ete. 

(93) Editi, « etiam ipsa mors appellatur, Dicit 
etiaui ilia mors; » οἱ postea mis. unus, « per quam 
emundatio fit anima. » ) 

(35) Editi et mss. quidam perperam habent, « quam 
dicH. inferre Deum. » 

(54) Alias, « Cum occideret eos, inquirebant eum. 
Apertissime dicens, quia, » etc, 

(53) Morte. In editis omittitur. 

(56) Ms, unus, « justificatus est a peecato, » ΡΙ’ 
le. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. VI. 


1070 


est, quod Deus etiamsi oceidere dicatur et morti A juncte, ita et bomini quisub iege est, quandiu vivit 


tradere, talis quzsdam sit mors qux a Deo datur, 
ut conferat vitam. Nihil enim mali datur a bono (37), 
lieet triste sit, licet doloris plenum, prospectu ta- 
men medendi, et contemplatione sanitatis infertur, 
vt animam quam separaverat 4 Deo illecebra et 
dulcedo peccati, severitatis austeritas *«paret 4 
peccato. Econtrario vero peccatum quidquid de- 
derit, quidquid contulerit, animi mors est, etiam 
οἱ stipendia largiatur. 

7. «Λη ignoratis, fratres (scientibus enim legeiu 
loguor) ** quia lex dominatur in homlue, quanto 
tempore vivit? Nam quz sub viro est mulier, vi- 
venie viro alligata est legi. Si autem mortuus fue- 
ει vir, &oluta est a lege viri. Igitur, vivente viro, 
cognominabitur adultera, si fuerit cum alio viro. 
Si autem mortuus fuerit vir, liberata est a lege virl, 
ut jam non sit adultera si fuerit cum alio viro. Ita- 
que, fratres mel, et vos mortificati estis legi per 
corpus Christi, ut sitis alterius qui ex mortuis re- 
surrexit, ul fructificemus (58) Deo. Cum enim es- 
semus in carue, vitia peccatorum (39), quz? per 
legem erant, operabantur in membris nostris, ut 
fructificarent morti. Nunc autein solutl sumus a lege 
mortui, in qua detinebamur, ita ut serviamus in 
novitate spiritus, et non in vetustate litterz. »  La- 
tius in superioribus (40) de fide et lege disserens, 
per omnia esse preferendam ostendit fidem eoru 
duntaxat qui credunt « in eum qui suscitavit Jesum 
Doininum nostrum a mortuis **, » Post ιο qualis 
etiam eorum conversio (41) deberet esse subjungit , 
in quibus et de peccato Adaia, ac Justitia Christi 
disseruit : sed ei de servitute (42) ac libertate qua 
vel justitize quis servit et liber est a peccato, vel 
peccato servitet justitize liber est, disputavit. Nuncer- 
go post excessum quemdam latius habitum (45) redit 
8/77 denuo ad iractatum. legis εἰ Christi, talia 
quadam in praesenti disserens loco: qua paululum 
repetentes, secundum littere. consequentiam prius 
aperire tentabimus : tum etiam pro viribus quid 
unusquisque sermo virtutis habeat, requireimnus. 
Loquor, inquit, vobis qui scientiam legis habetis, 
οἳ scilis sensam ejus iun esee in vetustate litterze, 
sed in spiritus novitate : hoc est, « scientibus legem 


et valet, dominatur lex (45). Sed sicut viro, cui legi- 
bus snbjuncta fuerat mulier, 8i accidat mori, libera 
efficitur mulier, et a viri potestate resolvitur, ita et 
is qui sub lege est, si accidat legem mori, ab ope- 
ribus legis liber efficitur : et sicut mulier quae prio» 
ris viri legibus absoluta est, habet libertatem ut alil 
viro jungatur, ita et is qui sub potestate legis vixit, 
ubi mortuam videt. litteram, habel potestateui vi- 
venti Verbo tanquam viro sociari. Si vero viveutem 
adliuc priorem virum voluerit mulier rellnquere, et 
alii sociari, adultera sine dubio appellabitur. Quod 
simili forma etiam in eum cadit qui legem ut virum 
viventem (46) deserit, et alii jungitur. liec nutem 
tanquam «€ scientibus, » ul dixi, « legem loquor, 
fratres, » ut inteiligatis quia et vos legeu tanquam 
virum mortuum reliquistls (47). Mors auteni illius 
per adventum Christi et assumptionem corporis 
ejus est, per quod vos effecti estis alterlus (48), id 
est juncti alii viro, llli scilicet qui a mortuis regur- 
rexit, et ulira mortem non. recipit, quam recepit 
prior ille vir, id est lez. Vos ergo nunc facti estis 
ejus viri qui a mortuis resurrexit sponsa : et iden 
secundum voluntatem ipsius vivere debetis, quia 
jam non sumus ín carne, sed. in spiritu *, etam 
si aliquando in carue positi peccati et carnis pas- 
sionibus urgebamur ; qua passiones pev occasionem 
legis in membris nostris fructificabant, non Deo, sed 
morti , illi morti quati Deus non fecit, Nunc. erc 
sicut cum moritur vir, libera est οἱ ubsoluta mulier 
a lege viri, ita et nos liberi facti sumus a lege qux 
videbatur nobis dominari tauquani vir. Cui lcgi sine 
dubio etiam nos mortui suinus, el slieul 4 condi- 
tione ejus « inquadetinebamur,» ut jam post. hanc 
« serviamus non in vetustale litter:e » slcut. prius, 
sed « in novitate spiritus *5 : » quem spirllum a 
&ponso nostro tanquam nuptiale pignus accepimus, 
sicut οἱ alibi diclt : « Qul dedit nobis pignus Spiri- 
tus **, » Ilic est ordo eloquii, et hsec apostolici «otn 
pago sermonis, Sed nunc repetentes quz dieta sunt, 
discutíamus per singula. « An ignoratis (49), in- 
quit, frawres (sclentibus enlm legem loquor) quia 
lex dominatur in homine, quanto teinpore vivit ? » 
Hyperbaton. statim. in. priticipio habet, quod ita 


loquor **, » et appello vos, propter hujus legis scien- D redditur : « Án ignoratis, fratres, quia lex domi- 


tiam, ο fraires; » et dico: Nunquid ignoratis quia 
lex unicuique mancipato el servienti sibi domina- 
tur, sicut vir πείς sibi (4) mulieri : et sicut 
ἵπ ownni vits sua. dominatur mulieri legibus sibi 


* Rom. vis, 1-6. ** Rom. iv, 24. 


(31) Sic potiores mss. nostri. Editi vero, « a bono 
T»eo. » Ms. unus, « ab illo, » et paulo post Genebrar- 
dus. « lenitatls » pro « sanitatis. » 

(58) Alias, « ut fructiflceiis, » al., «ut fructifica- 
remus. » - 

(39) Alias, « passiones peccati , » al., « vitia pee- 
eati, » el postea, -« absoluti $tinus 4 lege mortis, » 
etc. Sed potiores mss. ut in textu. 

iti, « in superiore. » 


( 
vti Mss. quidam, « conversatio. » 
(49) Editi, « virtute, » male. 


*5 Som. vi, 4. 


natur in homine quanto tempore vivit? » οἱ post 
hxc redditur illud quod ín medio insertum ον: 
« Scientibus enim legem loquor. » Quod autem 
dixit : « Sclentibus legem ioquor, » siuile est illi 


** Roin. vir, θ. 5 Bom. vi, 6, ** Il Cor, v, 5. 
(43) Habitum. Deest in editis, sed restituitur ex 


mss. 
44) Sibi. Deest in editis. ] ] 
45) Alias, » Sed sicul vir (al., « virum »)eui legibus 
subjecta, » eic. 
(46) Viventem. Desideratur in libris antea edits. 
(47) Editi, « tanquam mortaam reliquistis. » 
(48) Αἰιεγίνε. Omittitur in editis et in quibus- 
dam mss. 
(49) Alías, « Aut ignoratis, » quod postea repe- 
titur. 


dul 


ORIGENIS 


1013 


quod paulo post dicit : « ον autem. quoniam A soluta est a lege viri. » Ου t:men οἱ de aposto- 


lex spiritalis cst. » Legem νους spiritalem esse non 
solus Paulus sciebat (50), sed et hi qui ab ipso im- 
buebantur : qui tomen spiritales erant, de quibus 
dicit : « Spiritalis antem examinat omnia ", » Nam 
de Galatis non possum pronuntiare quod. «ciant le- 
gem spiritalem esse, de quibus dieit : « O insensati 
Galat:e. (51) *5! » Nisi forte tunc scierint cum spi- 
ritu ceeperant : sed non permanserunt in hac scien- 
Ua. quia carne consummati sunt. Apostolorum vero 
doctrina (52), et corum qui ab ipsis instituebantur 
«d docendum, talis erat, quxe doceret homines ser- 
vire legi « non in veuitate litterze, » sed « in novi- 
tate. spiritus *. » Quod non solum apostolos, sed 
et prophetas, οἱ si qui erant tunc sapientes in. po- 
pilo Dei, sensisse arbitror, quia lex spiritalis est, 
lieet multitudinis causa eiiam carnalem videreutur 
ohservantiam custodire, Nec mirum, cum οἱ ipse 
Paulus dicat : Quia « factus. sum Judzeis tanquam 
J idieus, ut Jud;eos lucrifacerem *?. » lta ergo multi 
iu populo priore proficiebant in scientia spiritali, οἱ 
videbant gloriam Verbi Dei, sicut lsaias vidisse 
scribitur gloriam Filii Dei, ut testatur Joannes cum 
dicit τε IHxcautem dixit Isaias, quando vidit gloriam 
cjus δὲ, » Scientibus ergo legem loquitur Paulus, id 
est scientibus quai? sit. (55) in lege vetustas litter:e, 
el novitas spiritus; quod qui bene scit, novit sine 
dubio quia ita lex dominatur homini quandiu vivit, 
sicut vir mulieri; et sicut morte viri liberatur mue 
lier à lege 578 conjugii, et sociandi se viro alii 
accipit libertatem, ita et anima cujus vir lex e t, 
euim. vetustatem littere in lege deprehenderit, quia 
quod veterascit prope exterminium cst, velati mor- 
iua sibi lege secundum litteram accipit nubendi alii 
viro, qui est spiritus legis : « Spiritus autem Domi- 
nus est δὲ, s Quod. autem dixit, « Lex dominatur 
homini quanto teinpore vivit, » non ad hominem, 
sel ad legem refertur, Hoc euim et in consequenti- 
bus indicat, ubi dicit : « Vivente viro alligata est 
legi ; » et ipsius exempli quod assumptum est ple- 
nius idem ordo declarat : legem. enim loco viri po- 
suit, et de ipsa dicit : « Si autem mortuus fuerit vir, 


V E Cor. n, 15. ** Galat 1, 2. 
P Galat, iv, 4. δν Isai. Liv, 15; Galat. iv, 27. 


5 Rom. vii, 6. 


55 [Tebr. x, 14. 


lis (54), vcl de his qui ex circumcisione crediderunt 
dieta intelligantur, uil commovebitur quzestionis : 
clarum namque est quod hi legem velut virum ba- 
buerunt, sub cujus potestate vivebant. Sed ubi venit 
plenitudo temporuin 53, lex infirmari caepit in car- 
n^, et infjrmitatem mors consecuta est, et si qui (55) 
sub potestate hujus viri vixerant. tanquam mulier, 
mortua littera spiritui nubunt Christo credentes. 
Mi vero qui ex gentibus Domino crediderunt, noa 
videbuntur (56) sub hujus viri, id est sub legis 
potestate vixisse, uec habuisse virum legis sermo- 
nem. Testimonium autem bujus rei, id est. quo hi 
qui ex circumcisione sunt sub viro fuerint, hi au- 
tem qui ex gentibus sine viro, Isaias declarat di- 
cens (57) : « Lxtare sterilis quie nou paris, erumpe 
et clama qux non parturis; quoniam multi filii de- 
serie, magis quam cjus qux habet virum δὲ, » Mul- 
tos filios dicit desertze magis quam ejus quz habet 
virum, quod multo plures ex gentibus quam ex cir- 
cumcisione crediderint ; et ostendit eam quz babet 
virum, Synagogam esse (58) qu:e habet legem ; de- 
sertam vero, et vagam, ac sine ulla potestate legis 
viventem, gentium multitudinem, qua et sterilis 
erat, nullius legitimi verbi proferens germen. Po- 
nitur ergo in his ab Apostolo homo qui sub lege 
vivit, tanquam mulier qu:e sub viro est. Virum at 
tem ponit sermonem legis, quem tamen virum mor- 
tuum dicit (59), qui est secundum litteram sermo 


C legis. Sed is quomodo sit mortuus, pervidendum 


est. Potest quidem etiam in lioc videri (60) mor- 
tuus, cum spiritalis intelligentia. excludit et velut 
interimit corpor;lem, et ostendit refugiendam esse 
occidentem litteram, et sequendum — vivificantem 
spiritum. Sed et hoc modo mortuus esse hic vir 
evidentius approbabitur. Etenim donec lex umbram 
gercbat futurorum bonorum 55, et in Jerusalem ter- 
rena (61) coelestis culturze typus οἱ imago gerebz 
tur, et altare mancbat, etsacerdotium, sermo lejis, 
litera videlicet, vivere (62) videbatur. Nondum 
enim introierat in sancta non manufacta Christus", 
nec accesserat ad velamen interius, quod ad He- 


9? Cor. ix, 20. ** Joan. xri, 44... "ll Cor. m, 47. 


δὲ Hebr. ix, 24. 


(50) Alias, « Legem vero spiritalem non solum D maritaliter spiritui nubeut, » Sed rectius mss. no- 


l'aulus sciebat. » 

(51) Ms. unus Regius num. 1641 sic habet, « qui 
tauen spiritales erant. Nam id quidam carnales ue- 
sciebant, de quibus dicit : O inseusati Galat: ! » 
Cateri vero mss. et editi ut in nostro textu. 

(52) Ms. unus, « Apostolorum enim doctrina. » 
Deinde editi plerique, « instruebantur ad docendum, 
talis erat, qua: docet, » etc. 

(53) Sic mss. plerique. Editi vero et ms. unus : 
* Moc autem dicit Isaias quod (al., « quoniam ») vidit,» 
eic, Deinde mss. quidam cum editis, « Scientibus 
enim (al., « ergo 2) legem loquor, inquit Paulus, id est 
scientibus quia sit, » eic. 

(94) Ms. unus, « si de populis. » Al., « si de apo- 
stolorum, » etc., male. 

(95) Μα. unus, « et. sic qui, » etc. Deinde editi, 
c inulier Spiritui nubunt. » Mss. quidam, « mulier, 


stri οἱ Rabanus, « wulier, mortua litera spiriti 
nubunt. » 

(90) Editi, « Hi vero qui ex gentibus credide- 
runt, Domino crediderunt, et ΠΟΠ videntur, » elt. 

(57) Ms. unus, « Isaias dabil dicens. » Rabauus, 
€ Isaias clamabat diceus. » 

(958) Esse. ln editis omittitur. 

(99) Sic ms. unus. Citeri vero mss. ; Rabanus οἱ 
' editi, « mortalem dicit, » male. . 

(60) Ediii, « providendum est. Potest quidein in 
lioc videri, » omisso « etiam. » 

(61) Editi, « et inhiabant in terrena ; » Rabanus, 
«et in Hierusalem terrena. » Mss. quidam alius, «et 
inhiabat terrenis; » alius, et « inhiabant terrena. : 
Sed potiores mss. ut in nostro textu. 

2) Videlicet vivere. H:ec verba desiderantur in 
cts. 


1075 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


1074 


hrzeos scribens Apostolus *' carnem Christiesse intere A corpus Christi, in quo corpore (69) «iniquitates 


pretatur, Ubi vero « Verbum caro factum est, et habi- 
Livit in nobis *5,»a presentia ejus Jerusalem terrena 
eum templo (65) οἱ altari, atque omnibus quie ibi 
gerebantur, eversa est. Tunc mortuus est vir ejus, id 
est secundum litteram lex. An non juredicitur in hac 
parte mortuus sermo legis, cui nulla sacrificia, nul- 
lum sacerdotium, nulla Levitici ordinis ministeria 
deferuntur ? Homic:dam punire non potest, nec adul- 
teram (64) lapidare : hzec euim sibi vindicat Roma- 
norum potestas : el dubitas adhuc si inortua sit «6- 
cundum litteram lex ? Ter in anno apparere Domino 
omnis masculus non ascendit (65) : ovis in festivitate 
Paschz in civitate quam elegisse putatur. Dominus 
Deus nulla jugulatur; manipuli primitiarum non of- 
ferunwr, nulla celebratur oblatio ; nulla lepra, nulla 
purgatur immunditia (66). Et dubitari potest in. his 
omnibus mortuam esse litteram legis? Cum ergo cla- 
ruerit per h:ec omnia mortuum esse virum priorem, 
nulla prevaricatio est Christo tanquam viro alteri 
sociari, sicut mulieri crimen non estsi viro priore 
defuncto suscipiat secunda connubia. Et propterea 
dicit : « Jgitur vivente viro cognominabitur adultera, 
si fuerit cum alio viro,» ut ostendat quia et anima ho- 
minis, si jam venit ad Christum, et Christo velut 
secundo viro sociata est, nullo genere vivere ei debet 
vetustas litterae, qu:& est quasi prior vir, ne fortesi 
5 9 illum habeat in se viventem, efficiatur adul- 
tera, qua ita secundo sociata est, ut ei adhuc vive- 


ret prior (67). lloc est quod per aliam figuram et C 


in superioribus dixit, quia mori priua oportet, οἱ 
ita consepeliri Christo. Denique eiiam hoc addit in 
posterioribus : «ltaque, fratres mei, et vos mortui 
estis legi per corpus Christi, ut sitis alterius qui ex 
mortuis resurrexit , ut fructilicemus Deo "? (68). » 
Vides quomodo, licet figurarum diversitas videa- 
tur, ad unum tamen sensum cuncta revocantur. 
Nam et quod legem nobis mortuam dicit, hioc idem 
vult intelligi, quod et nos mortui sumus legi per 


9' Hebr. x, 20. ** Joan. 1, 14. ** Rom. vii, 4. 

65) Sic ms. unus et Rabanus. Editi vero et mss, 

uidam,«a presentia ejus lex cum templo, » etc. 
Iter ms. codex, « ac pr:sentia ejus Jerusalem ter- 
rena cum templo, » εἰς. 

(64) Editi, « nec adulterum. » 

(65) Editi, « literie lex. » Deinde ms. unus, « Ter 
in anno apparere Domino jubetur ouinis imnasculus ; 
non ascendit. » 

(66) Sic ms. unus Regius num. 1659. Rabanos 
vero, « manipuli primitiarum efferuntur nulli.. .. 
nulla expiatur imraundiiia, » elc. Ceteri mss. et 
editi, « manipuli primitiarum (al., « de manipulis 
primitiarum ») nulla celebratur oblatio : nulla lepra, 
nulla pecoris (al., « peccatoris ») immundia, dubitari 
potest, » etc. 

(67) Alias, « quia ita adhuc secundo sociata est, 
ut ei (al. «ut si ») adhuc viveret prior. » 

(68) Editi : « Vides quomodo figurarum, » etc., 
o1isso « licet. » 

(69) Sic mss. unus Regius num. 416114. Alter 
ms. num. 1659: « Nam equidem legem uobis mor- 
uficatam dícit per corpus Christi, in quo corpore, » 
etc., omissis interinediis, Ceteri vero inss,,ltaba- 


nostras tulit, et peccata nostra portavit *,» et in 
quo exuit «principatus et poteslales, triumphans 
cas in semetipso *!. » Festinandum est ergo ad istas 
secundas nuptias, quae beatiores suut. multo quam 
primae. Et vide si forte jam tunc lex tale nescio 
quid adunibrabatin eo, cuim jubebat (70) ut. mulier, 
mortuo priore viro, de quo semen non susceperat 
(talis enim fuerat qui fructum non posset. afferre) 
juberetur fratri ejus nubere **. Frater enim videtur 
legis litterz& secundum spiritum lex, ut de ipso 
magis mulier afferat fructum. Sed hxc plenius in 
locis suis requirentur. Nunc autem, ut diximus, 
prius moriendum est legi litter: , ut sic conjuugi 
possimus Christo, qui ex mortuis resurrexit. Potest 


B autem. fleri ut hoc non solum. de lege Moysi qux 


est secundum litteram sentiatur, sed de omni 
homine (71) : quoniam certum est quod quibuscune 
que.institutis, quibuscunque moribus agatur, quasi 
sub lege hac qua utitur vivere credendus est : cui 
utique vel ipse mori debet, vel ipsa illi (72), ne 
forte sub alio viro posita anima ad Christum vc- 
niens, non tam nuptias ejus adire, quam adultera 
effici videatur, quippe si prioris (76) adhue viri 
legibus vivit. Quod tamen Apostolus alia rursum 
figura ad eumdem sensum (74) explanationis addu- 
cit. Subjungit enim : «Cum enim essemus in carue, 
vitia peccatorum qu: per legem erant, operaban- 
tur in membris nostris ut fructificarent morti. 
Nune autem soluti sumus a lege mortui, in qua 
detinebamur, ita ut serviamus in novitate spiritus, 
οἱ non in vetustate litterz. » Apparet et in his, ut 
in superioribus per exemplum cujusdam similitu- 
dinis divimus (75), Paulum ex alio in aliud con- 
clave incertis et occultis. gressibus digredi. Cum 
enim in superioribus de lege litter: disputasset, 
quod utique ad eos videretur tantum qui ex circum- 
cisione crediderant, perlinere : nunc latenti qua- 
dam conversione carnis et vitiorum discutit legein, 


Isai. Lit, 4, 11. *' Coloss. n, 15. ** Deut. xxv, 5. 
nus, ct editi ? « Nam et quod legem nobis mortuani 
dicit, hoc idem libet (al,,« videtur ») intelligi, quod 
et si (al.,«et sic») mortui sumus ( al., « inortilicati 
sumus») legi per corpus Christi, » etc. Deinde, 
«principatum et potestatem, triumphans eos iu 
semelipso. » . 

(10) Sie potiores mss. nostri, et Rabanus, uisi 
quod alius pro « jubebat, » liabet «jubeat; » alius pro 
cjuberetur,» habet « jubeatur, » οἱ alius pro « qui 
fructum, »habet«quae fructum. » Editi vero, «in eo 
cum juberet (al. « jubeat ») ut mulier, mortuo 
priore viro de quo semen non susceperat , fratri 
ejus nuberet. » Mss. quidam, «in eo cum conjux, 
mortuo priore viro, de quo semen non susceperat, 
jubebatur fratri ejus nubere. » 

(71) Sic recte ms. unus, οἱ editi; Rabanus vero 
et 155. plerique, « sed omnis liomo. » 

(72) Editi plerique, «vel ipsa mori debet, vel 
ipse illi, » 

(16) Merlinus et Genebrardus : « quippe qua sub 
prioris, » etc. 

(14) Editi plerique, « eum sensum. » 

(75) Vide supra lib. v, nuin. 1. 


1075 


ORIGENIS 


1076 


ab id sine dubio ut etiam ad coteros homines, A in novitate spiritus, non in vetuatate litterze. Non 


non eos solos qui ex circumcisione sunt, tractatus 
iste pertinere videatur. Ait ergo : «Cum enim esse- 
mus in carne. 3. Et quidem, quantum ad rem 
spectat, in carne utique positus ista dicebat ; sed 
«cum in carne essemus, » hoc est cum secundum 
carnem viveremus, « vitia peccatorum qua per 
legem erant, operabantur in membris nostris. » 
Quonam lex ista est ner quam vitia peceati operan- 
tur (76)? Nunquid lex Moysi etiam si secundum 
literam observetur, vitia generat peccatorum? 
Sed in aperto est quod illam legem dicat in mem- 
bris, quie resistit (77) legi mentis, de qua et ante 
tractavimus, quomodo «lex subintroivit ut abun- 
daret peccatum **. » ipsa ergo lex est quz facit in 


enim idcirco nos Christus abstraxit a lege peccati, 
ut vetustati Πίου serviamus, id est ut circumcei- 
sionem recipiamus, et Sabbata vel csetera que 
vetustas legis litterz: continet : sed ut legem Dei ia 
spiritus novitate servemus, id est ex omnibos 
qu:e {η ea scripta sunt spiritalem sensum Spiritu 
donante capiamus, sicut et idem Apostolus in allis 
dicit, quia « velamen est positum in facie Moysi : 
cum autem conversus fuerit quis ad Dominom 
auferetur velamen. Dominus enim spiritus est. Übi 
autem spiritus Domini, ibi libertas **. » Novitatem 
sane spiritus scio quosdam male (82) intelligentes 
illuc traxisse, ut dicerent novum esse Spiritum, 
tanquam qui ante non fuerit, nec veteribus inno- 


bis qui secundum carnem vivunt, vitia peccatorum D tuerit : et nesciunt se in. hoc gravissime blasphe- 


abundare ut fructificent morti (78)., Ad hoc nam- 
que est illa lex in membris nostris, ut resistens 
adversum legem mentis captivos nos ducat peccato, 
et hos fructus offerat morti. « Nunc autem soluti 
sumus a lege mortui, in qua detinebamur.» Ab bac 
ergo lege, in qua detinebamur, nunc soluti suinus. 
« Nunc. » Quando ? Sine dubio quando cum Christo 
mortui sumus, et cousepulti ei (79) per baptismum, 
et crucifixi cuin ipso: et ideo dicit : « Soluti sumus 
4 lege mortui (80). » Nisi enim quis mortuus fuerit 
eum Christo, ab ista lege non solvitur. Scio et in 
aliis exemplaribus scriptum : « A lege mortis, iu 
qua detinebamur ; » sed hoc, id est « mortui, » οἱ 
verius est et rectius, Quod vero addit in conclusio- 
ne : «Ita ut serviamus in novitate spiritus, et. non 
in vetustate littere, » quod sine dubio $8 de lege 
litterze dictum videtur, hoc modo consequente (81) 
intelligi poterit. In carne quidem positi, et secun- 
dum carnem viventes, propter peccatorum vitia, 
qua lex illa, quz erat in menibris nostris, alebat 
ut fruetificarent morti, non poleramus servire 
novitati spiritus dum illa lex membrorum vivebat 
in nobis, imo, dum nos secundum illam viveba- 
mus. Ubi vero Christus pro nobis mortuus est, et 
nos eum ipso mortui sumus peccato, liberati suinus 
(83) per ipsum a lege peccati in qua detinebamur, 
et possumus jau servire legi Doi; servire autem 

*5 ftom. v, 20. ** Il Cor. ni, 45-17. 


(m Alias : « uperabantur? » 
(T1) Ms. unus, et editi : « legem dicat membro- 
rum, quz, » etc. Rabanus : « legem dicat in mem- 
bris operari, qu:e resistat, » etc. 

(78) Edit : «vixerint;» οἱ postea : « afferat 
morti. » 

(79) Sic rectius ms. unus Regius. num. 1639. 
Calerl vero mss., Rabanus, et editi, «a lege, in 
qua morfui (al., « a lege mortis,») in qua detineba- 
w;uf, Ab hac ergo lege nunc soluti sumus, quando 
»ine dubio cum Christo mortui sumus et consepulti 
cum eo, » ete. 

m Ediii : « a lege mortis, » male. 

81) Editi, « consequenter, » deinde ms. unus, 
«quod iu. carie quidem positi, » etc., et postea 
editi, « ut fructificaret morti, non poteramus ser- 
vire novitati Spiritus Domini : illa lex nie:nbrorum 
vivebat in nobis, in modum quo uos, » etc. 

(82) E4iti, « liberi sumus. » Deinde ms. unus et 


mare. Ipse enim Spiritus est in lege, Ipse 1a Evan- 
gclio, ipse semper cum Patre et Filio est, et sem- 
per est, et erat, el erit, sicut Pater et. Filius. Noa 
ergo ipse novus est, sed credentes innovat, €um 
eos a veteribus malia ad novam vitam et movam 
religionis (84) Christi observantiam adducit, εἰ 
spiritales ex carnalibus facit, 

8. «Quid ergo dicemus ? Lex peccatum est? Absit. 
Sed peccatum non cognuvi, nisi per legem. Nam 
concupiscentiam nesciebam nisi lex diceret : Non 
concupisces. Occasione autem accepta, peccatum 
per mandatum operatum est in me omnem conet 
piscentiam. Sine lege enim peccatum morteem 
erat. Ego autem vivebam sine lege aliquando. Sed 
ubi venit mandatum, peccatum revixit. Ego autem 
mortuus sum : et inventum est mihi mandatum, 
quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem. Peceatum 
euim occasione accepta per mandatum seduxiL me, 
et per illud occidit. Itaque lex quidem sancta, el 
mandatum sanctum, et justum, et bonum. Quod 
ergo bonum est, mihi mors est (85)? Absit. Sed 
peccatum, ut appareat peccatum, per bonum mibi 
operatum est mortem, ut fiat supra modum pecca- 
tor ipsum peccatum per maudatum **, » [n bis 
locis positos crebro nos necesse est de legum di- 
versitatibus commonere (86). Hoc enim vult 881 
Paulus qui sub uno legis nomine sensum de una ad 


*5 Rom. vir, 7 seqq. 
D Rabanus, « possumus. » Alter ms. «ut possimus. » 


(85) Male. Deest in libris antea editis. Postea 
vero pro «ut dicerent, » editi habent ,. « abi dice- 
rent. » 

(84) Ms. unus, « Christianze religionis. » 

(85) Editi, « mihi faetum est mors? » Ms. anus, 
« mihi malum est? » Sed caeteri. mss. ut in nestre 
texiu. 

(86) !n his locis positos crebro mos mecesse eat de 
legum diversitatibus commonere, etc. Huc referen- 
dum videtur fragmentum Grazcunai quod e parte nona 
in hauc Epistolam ad Romauos desumptum exhibet 
eaput nonum Philocalie , unde iterum discere licet 
quam infida sit Rufini interpretatio : « Tt οὖν; 'O νό- 
pos ἁμαρτία;: » Οὐχ ὥσπερ ὄνομα Év ἐστι νάµες. 
οὕτω xa εἷς ὁ περὶ νόµου πανταχοῦ τῆς ΡΓραφῆς M- 
γος. Διὸ καθ ἔχαστον χρὴ τόπον αὑτῆς ἐπιμελᾶ 
ἐπιστήσαντα θεωρῆσαι, vuv μὲν τί αηµαίνεται Ex της 
νόµου pore, vov δὲ τί yph τὸ τοιοῦτον ἐννοςῖν. ᾽Αλλὰ 


1611 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


1078 


zlteram tacitis indiciis transfert, illo ut arbitror (87) A ea qux inspirati divinitus (88) proloquuntur, impo- 


proposito, quo et Scriptura propheticie constant, ne 


xai περὶ ἄλλων πλειόνων, ὁμώνυμοι γὰρ xaX ἐπὶ ἅλ- 
λων εἰσὶ χατὰ τὴν Υραφἣν φωναἰ. A? τινες συγχέουσι 
σοὺς νομίζοντας, ὅτι ὡς ὄνομα Ev ἐστιν, οὕτω χαὶ τὸ 
Suet p&vov ἓν, ὅπου ἂν τοῦτο ὀνομασθῇ. "Οτι δὲ f, 

poc , φωνὴ οὐχ ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ, ἀλλ' ἐπὶ πλειόνων 
τέταχται, τὰ πολλὰ παραλιπόντες xal Mi Wii χατα- 


σκευῆς, ἔχοντα ἀνθυ ποφορὰν λύσεως δεοµένην, ἐχθη- 
σόµεθα τὰ πἀνθ᾽ ὀντινοῦν δυσωπῆσαι δυνάµενα, ὡς 


ῆς. νόμος, φωνῆς χειµένης ἐπὶ πλειόνων, οἷον ἐπὰν 
ἓν τῇ EAM Γαλάτας λ Ynzat- € "Ocot γὰρ ἐξ ἔργων 
νόµου slow, ὑπὸ χατάραν slot* γέγραπται γάρ: ἐπι- 
χατάρατος πᾶς ὃς οὐκ ἐμμένει àv πᾶσι τοῖς γεγραμ- 
νοις ἐν τῷ Ριθλίῳ τοῦ νόµου τοῦ ποιῆσαι αὐτά. » 
φὲς ὅτι νόμος ὁ χατὰ τὸ γράμμα δηλοῦται Μωῦσέως 
τὸ προσταχτιχὸν μὲν ὧν ποιητέον, ἁπαγορευτιχὸν δὲ 
ὧν οὐ πηιητέον τοῖς αὐτῷ ὑποχειμένοις. Τὸ δ αὐτὸ 
Uva ἓν τῇ αὐτῇ Ἐπιστολῇ καὶ ἐν τῷ" « Ὁ νόμος 
14p τῶν παραθάσεων χάριν ἑτέθη, ἄχρις οὗ ἕἔλθῃ τὸ 
σπέρµα d ἐπήγγελται, διαταγεὶς δι ἀγγέλων Ev χειρὶ 
Μεαίτου᾽ » χαὶ ἐν τῷ  «Ὥστε ὁ νόµος παιδαγωγὸς 
ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστὸν , ἵνα ἐκ πἰστεως διχαιω- 
θῶμεν ' ἑλθούσης δὲ τῆς πίστεως οὐχέτι ὑπὸ παιδα- 
Υωγόν ἔσμεν, πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ &ave διὰ τῆς πί- 
στεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. » Σηµαίνεται xai fj παρὰ 
Μωῦσεῖ ἀνα Γεγραμμένη ἱστορία ἀπὺ τῆς, νόμος, φω- 
Vis, ὡς ἀπὸ τῆς αὐτῆς Ἐπιστολῆς ἔστι λαθεῖν ἐκ τοῦ 
e. Aéyexé µοι, οἱ ὑπὸ νόµον θέλοντες εἶναι, τὸν νόµογ 
οὐχ ἀχούετε ; έγραπται γὰρ ὅτι ᾿Αθραὰμ δύο υἱοὺς 
ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσχης, xaX ἕνα Ex τῆς ἐλευθέ- 
ρας᾽ ἀλλ’ ὁ μὲν ἐχ τῆς παιδίσχης, χατὰ σάρχα vey£v- 
oig * 6 δὲ Ex τῆς ἐλευθέρας, διὰ τῆς ἐπαγγελίας. » 
Οἶδα xaX τοὺς Ἡαλμοὺς ὀνομαδο ένους νόµον, ὡς δη- 
λον kx τοῦ: « Ἵνα πληρωθῇ ὁ λόγος ὁ ἐν τῷ νόµ 
αὐτῶν γραμμένος, ὅτι ἐἑμίσησάν µε δωρεάν. » Ἁλλ 
xai 1 του Ἡσαῖου προφητεία νόμος παρὰ τῷ 'Amo- 
eco λέγεται φάσχοντι’ « "Ev τῷ vóut γέγραπται; 
"Ev ἑτερογλώσσοις χαὶ ἐν χείλεσιν ἑτέροις λαλήσω τῷ 
λαῷ τούτῳ, καὶ οὐδ' οὕτως εἰσαχούσονταί µου, λέγει 
Κύριος. » Εὖρον γὰρ τὰ ἰσοδυναμοῦντα τῇ λέξει 
ταύτῃ ἐν τῇ τοῦ ᾽Αχύλου ἑρμηνείχ κείµενα. Λέγεται 
γόµος xal 1 μυστ.κωτέρα xal θειοτέρα τοῦ νόµου ἐκ- 
δοχή * ὡς ἐν τῷ: «Οἴδαμεν γὰρ ὅτι ὁ νόμος πνευµα- 
τιχός ἐστι. » Παρὰ δὲ ταῦτα πάντα λέγεται νόμος, ὁ 
κατὰ τὰς χοινὰς ἐννοίας ἐνεσπαρμένος τῇ tuy, xal 
ὡς ὀνομάζει f; Ἱραφὴ, ἐΥΥεγραμμένος τῇ χαρδίᾷ λό- 
ls , προσταχτιχὸς μὲν ὧν ποιητέον , ἁπαγορευτιχὸς 
» ὧν οὐ ποιητέον ' xai τοῦτο δὲ δηλοῦται ἐν τῷ' 
«Όταν γὰρ ἔθνη τὰ uh νόµον ἔχοντα φύσει τὰ τοῦ 
νόµου ποιῶσιν, οὗτοι νόµον μὴ ἔχοντες ἑαυτοῖς clot 
λος, οἵτινες ἑνδείχνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόµου γρα- 
V kv ταῖς χαρδίαις αὑτῶν, συμμαρτυρούσης αὐτῶν 
ῆς συνειδήσεως. » Ὁ γὰρ Υραπτὸς ἐν ταῖς χαρδίαις 
poe, xal ἐν ἐθνιχοῖς φύσει τὰ τοῦ νόµου ποιοῦσιν, 
οὑχ ἄλλος icti τοῦ κατὰ τὰς χηινὰς ἐννοίας φύσει 
ἐγγεγραμμένου τῷ ἡγεμονικῷ ἡμῶν, καὶ τρανωτέρου 
μετὰ τῆς συμπληρώσεως του λόχου ὀσημέραι γενο- 
μένου. Τοῦτο τὸ σηµαινόμενον Ἶν τοῦ νόµρυ xai ἓν 
τῷ; « ᾽Αμαρτία οὐχ ἑλλογεῖται μὴ ὄντος Yee ) 
καὶ ky τῷ: « Τὴν ἁμαρτίαν οὑκ ἔγνων el. μὴ διὰ vó- 
po». » Πρὸ Υὰρ τοῦ κατὰ Μωῦσέα νόµου ἑλλελόγητα: 
µαρτία xal τῷ Κάῑν, καὶ τοῖς τὸν κατακλυσμὸν πα- 
θοῦσιν, ἔτι δὲ xol Σοδοµίτα.ς, καὶ ἄλλοις μυρίοις " 
πολλοί τε ἔγνωσαν τὴν ἁμαρτίαν χα) πρὸ τοῦ Μωῦ- 
σέως νόµου. Καὶ μὴ θαυμάσης εἰ δύο σηµαινόμενα 
τοῦ Ev, ὀνόματος τοῦ νόµου ἓν τῷ αὐτῷ παρείληπται 
. Ἑὐρήσομεν γὰρ ταύτην τὴν συν/θειαν xai ἐν 
ις Γραφαῖς : οἷον: « Οὐχ bust; λέγετε ὅτι τετρά- 
ηνός ἐστι, xal ὁ θερισμὸς ἔρχεται; ἑπάρατε τοὺς 
βαλμοὺς ὑμῶν, xaX θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευ- 
xal el3t πρὸς θερισμὸὺν ἔδη. » AX; γὰρ ὁ θερισμὸς 
ὀνομασθεὶς χατὰ μὲν τὸ πρότερον ἐπὶ τὸν σωματιχὸν 
ἀναρέρεται' χατὰ δὲ τὸν δεύτερον, ἐπὶ τὸν πνευµα- 
τικόν. Τὸ 6b ὅμριον εὑρήπεις καὶ ἐπὶ τοῦ ἀπὸ "ενετῆς 


C 


litis hominibus et ininus adhuc vcl fidel vel studii 


τυφλοῦ θεραπευθέντος, ᾧ ἐπιφέρε. συματιχῶς vevo- 
μένῳ τυφλῷ τό εΕὶς χρῖμα ἐγὼ εἰς τὸν χόσµον τοῦ- 
τον Ύλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσι, xai οἱ βλέ- 
πήντες τυφλοὶ γένωνται. » Οὕτω xal« Νῦν χωρὶς μὲν 
νόµου τοῦ τῆς φύσεως, διχαιοσύνη θεοῦ πεφανέρωται, 
μαρτυρουµένη δὲ ὑπὸ νόµου τοῦ Μωῦσέως χαὶ τῶν 
προφητῶν. 2 Εἴποιμι δ' ἂν πρὸς τοὺς ἔτι ὀχνοῦντας 
παραδέξασθαι τὸ διττὸν σηµαινόµενον τοῦ νόµου, ὅτι 
εἴπερ ὁ αὐτὸς νόµος παρείληπται Ev τε τῷ « Νυν) 
δὲ χωρὶς νόµου διχαιοσύνη Θεοῦ πεφανέρωται * » xal 
ἐν τῷ «Μαρτυρουμένη ὑπὸ τοῦ νόµου χαὶ τῶν προ- 
ητῶν,» εἰ μὲν χωρὶς νόµου πεκανέρωται, οὐχ 
ὑπὸ νόµου μαρτυρεῖται» εἰ δὲ ὑπὸ τοῦ νόµου 
μαρτυρεῖται, οὗ χωρὶς νόµου πεφανέρωται. Tf τοί- 
νυν διχαιοσύνῃ τοῦ Θεοῦ φανερουμένῃ ὑπὸ Ἰησοῦ 
Χριστοῦ μαρτυρεί μὲν οὐδαμῶς ὁ τῆς φύσεως νόμος". 
µιχρότερος Ὑάρ ἔστιν αὐτῆς * ὁ δὲ Μωῦσέως νόμος, 
οὗ τὸ γράµµα, ἀλλὰ τὸ πνεύμα, χαὶ οἱ ἀνάλογον τῷ 
πνεύμµατι τοῦ νόµου προφῆται. Καὶ οἱ ἐν αὐτοῖς πνευ- 
ματιχοὶ λόγοι διὸ χρὴ ἐπιμελῶς τὸν ἀναγινώσχοντα 
την θείαν Υραφὴν. τηρεῖν ὅτι οὐ πάντως ταῖς αὐταῖς 
λέξεσιν ἐπὶ τῶν αὐτῶν πραγμάτων χρῶνται αἱ γρα- 
al * τοῦτο δὲ ποιοῦσιν, ὁτὲ μὲν παρὰ τὴν ὁμωνυμίαν, 
tk δὲ παρὰ τὴν τροπολογίαν, καὶ ἔσθ᾽ ὅτε παρὰ τὴν 
σύμφρασιν ἁπαιτοῦύσαν ἄλλως τ] λέξέι χρῄήσασθαι ἓν 
τοῖς δέ τισιν, T] ὡς χεῖται £v. ἑτέροις. Καὶ τοῦτο ἐὰν 
ἐπιμελῶς φυλαττώμεθα, πολλῶν σφαλμάτων ἀπαλ- 
λαττώμεθα χαὶ παρεχδοχῶν. Χρὴ οὖν εἰδέναι ὅτι τὸ, 
« ἑώραχεν, » οὐχ ἐπὶ τοῦ αὐτοῖι χεῖκαι del, "AA" oth 
ty ἐπὶ τοῦ σωματικοῦ ὁρᾷν, ὁ τὲ δὲ ἀντὶ τοῦ νοεῖν. 
αθόλου γὰρ τούτο ἰστέον, ὅτι προχειµένου κρογα:, 
καὶ μὴ φανερῶς ἐχθέσθαι τὰ νοήματα τῆς ἀληθείας 
τῷ ἓν τοῖς προφίταις πνεύµατι, xal ἓν τοῖς ἀποστό» 
Àotg Χριστοῦ λόνῳ, πολλαχοῦ xai ὑπὸ τῆς φράσεως 
συγχεῖται, χαὶ οὐχ ὡς ὑπὸ µίαν λέγεται ἀχολουθίαν, 
ἵνα μὴ χαὶ ἀνάξιοι εἰς xp/pa τῆς ἑαυτῶν φυχῆς εὖ- 
ῥωσι τὰ συµφερόντως αὑτοῖς ἀποχεχρυμμένα" xal 
τοῦτο πολλαχου αἴτιόν ἐστι τοῦ δοχεῖν ph ἔχειν αὖν- 
ταξιν, μηδὲ ἀχολουθίαν την ὅλην tag xaX μάλι- 
τα, ὡς προείποµεν, ttv προφττικὴν xat τΏν ἀποστο- 
λιχεν. Καὶ µάλιστα τῆς ἀποστολικῆς τὴν πρὸς Ῥω- 
galouc Ἐπιστολὴν, kv ᾗ τὰ περὶ νόµου διαφόρως óvo- 
µάζεται, xal ἐπὶ διαφόρων πραγμάτων χείμενα᾽' 
ὥστε δοχεῖν ὅτι οὐχ ἔχεται ὁ Παῦλος &v τῇ Υραφῇ 
τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ προχειµένου αὐτῷ σχοποῦ. «(uid 
igitur ? Lez peccatum est? (Rom. vij, 7.) Non. quo- 
modo lex unum nomen est, sic unus est ubique de 
lege Scripturz sermo. Quare in singulis locis opus 
est eam accurate persequi ac contemplari, et nune 
quid siynificetur legis noiníne, nunc vero quid illud 
sit perpendere. Sed et in aliis compluribus vocibus. 
id tenendum est. Sunt enim in Scriptura aliis signi - 
ficandis rebus eamdem sortitze appellationem voces, 
qux confundunt eos qui existimant, quemadmodum 
una vox est, ita unum esse significatum, ubicunque 
nomen id locum habuerit. Quod autem legis vox 
uon eidem significando, sed pluribus ponatur, multis 
prietermissis, quze ad impeditos sensus quos conti- 
nent solvendos, operam tuin et studium efflagitent, 
exponemus ea quie sedare queinlibet possunt, ut le- 
gis voce pluribus (significandis) posita : veluti cum 
in Epistola ad Galatas dicitur : Quicunque entm 
ex operibus legis sunt, sub maledictione sunt ;. scri- 
pium est enim : Exsecrabilis qui non adhaeret omm- 
bus qum scripta suut in libro legis, ut faciat ea. (1: 
lat. 1n, 10). Planum est. his verbis significat 
Moysis 
(87) Sic omnes mss. nostri. Editi vero, « deuno 
ad alterum !acitis indiciis transfert, illo ut arbitra. 
mur, » etc. 


(88) lta mss. omnes. At editi, « qna inspirata di- 
vinitus prolocutus, » etc. 


1079 


ORIGENIS 


1080 


deferentibus in propatulo ponerentur, et pedibus, ut A Cain peccatum suum et dixit : « Majus est peccatum 


ita dixerim, couculcanda traderentur: sed ut , se- 
cundum ea quie supra per quamdam similitudinem 
diximus, mysterium sui regis ad paucos et occultius 
perveniret. Ait itaque : « Quid ergo dicemus? Lex 
peccatum est **? ». Putasti, inquit, me de lege 
Moysi dicere quia peccatum est? « Absit , absit. » 
Ad utrumque sufficiat quia neque de lege.Moysi lo- 
quor , neque de ipsa dico quia peccatuin est : sed, 
« Peccatum non cognovi nisi per legem. Nam con- 
cupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret : Non con- 
cupisces *. » Intellige, inquit, de qua lege loquar, 
qua (89) nisi esset, peccatum nemo cognosceret. 
Nunquid Moysi lex est per quam Adam cognovit 
peccatum suum , et abscondit se a conspectu Do- 
mini ** ? Nunquid Moysi lex est per quam cognovit 


** Rom. vir, Ἱ. S ibid. 7. ᾖϐ Gen. 11. 8 


1: [1 Cor. 111, 5. 


Moysis legem, qux? imperat facienda iis qui ipsi 
subjacent. Hoc antem declaratur in eadem Epistola 
et his verbis : Lex enim propter (ransgressiones 
posita est, donec venerit semen cui promissum est, 
ordinala per angelos in manu Medíatoris (Galat. 11, 
49); et his : Adeo ut! lex noster pedagogus [με 
rit in Christum, ul ex fide justificemur : at ubi venit 
fides, non jam sub pe dagogo sumus. Omnes enim filii 
Dei estis per fidem in Christo Jesu ibid. 24 seq.) 
Legisetiam nomine significatur historia apud Moysen 
descripta, quemadniodum ex ea ipsa Epistola disci- 
mus his verbis : Dicite mihi, qui sub lege vultis 
esse, legi non auscultatis ; scr'ptum est enim : Abra- 
ham dwos filios habuil, unum ex ancilla, εί uuum 
ex libera; sed qui ex ancilla, secundum carnem natus 
est; qui uutem ex libera, per promissionem (alat. 
1v, 21 seq.) Scio et Psalmos legem appellari, ut 

Janum est ex iis : Ut impleatur sermo. qui. in 
l e ipsorum scriptus est : Quia oderunt me gratis. 
(Joan. xv, 25). Sed et Lsai:e vaticiniuin lex voca- 
tur ab Apostolo dicente : In lege scriptum est : Et 
in. aliis linguis et labiis aliis loquar populo huic, et 
ueque sic audient me, dicit Dominus (1 Cor. xi, 
$1). Inveni enim in Aquilz interpretatione, quie 
buic dicto ex aquo responderent. Dicitur et lex, 
abstrusior et divinior legis intelligentia, sicuti in hoc 
loco : Scimus enim legem esse. spiritalem. (Rom. 
vit, 44). Ad ας, lex dicitur, qui secundum con- 
snunem sensum, animi insita est, et, ul loquitur 
Scriptura, inscripta cordi, imperans qua facienda, 
et vetans quie nou facienda, quod et his verbis de- 
claratur 3 Cum enim gentes qua: legem ron habent, 
natura, qua legis sunt, faciunt : hi qui legem non 
habent, sibi ipsi sunt lex, qui ostendunt opus legis 
scriplum in cordibus suis, testimonium. perhibente 
ipsorum consc:entia (low. n, 14, 15). Quis enim 
in cordibus scripta est lex, et in gentibus natura 
qua lex jubet facientibus , uon alia est ab ea, qu;e 
secundum comi unem sensum natura inscripta est 
principi parti nostre, et qua quotidie cum rationis 
perfectione ac consummatione adultior fiL et soli- 
dior. Hic erat legis significatus et in hoc loco : Pec- 
catum non imputalur cum non esl lex (Rom. v, 15); 
et in hoc : Peccatum uon cognovi nisi per legem 
(fom. vii, 7); ante legem enim Moysis jmpatatum 
est peccatum el Cain, el qui diluvio absorpti sunt, 
et Sodonitis, eL aliis innumeris. Et multi antelegen 
Moysis pcccatum cognoverunt. Nec mireris quod duie 
legis significationes vocis hujus in codem locoacci- 
piuntur. Hunc eniin morem et in aliis Scripturis nm- 
veniemus ; quemadmodum : Nonne dicitis quatuor 


C 


inem, quam ut relinquar ο ? ;» Aut per quain Pha- 
rao cognovit peccatum suum, et dixit : « Dominus 
justus est, ego autem et populus meus impii το τη 
Quod si hi omnes, aliique innumeri ante Moysi le- 
gem cognoverunt peccatum suum, non 983 επι 
sine dubio Moysi lex de qua dicit Apostolus, quia 
« peccatum non cognovi nisi per legem "* ; » et de 
qua dicit (90) : « Concupiscentiam nesciebam uisi 
lex diceret : Non concupisces ; » sed est illa lex de 
qua frequenter diximus, quz in. liominum cordibus 
c Scripta est, non atramento, scd Spiritu Dei vivi?*,s 
et docet unumquemque quid agendum sit, quid ca- 
vendum. Ipsa est ergo per quai cognoscit homo 
peccatum suum. Aperte hic naturalem legem dicil 
tandiu ignorari a nobis, quandiu ztatis processu 


Gen. iv, 42. "? Exod. ix, 27.  ''! Rom. vi, 7. 


menses superesse et messis venit ? Attollite oculos, el 
videte regiones, quia jam albe sunt αά messen 
(Joan. 1v, $5). Bis enim messis nominatur : 
prius quidem ad corpoream messem refertur ; poste- 
rius vero ad messem spiritus. Simile autem iuve- 
nies in «60 ab ipso natu curato, cui hxc loquitur 
corpore czcutienti : Ego ad judicium ἵπ hunc 
mundum veni, ut qui non vident, videant , et qui ti- 
deut, εαοὶ fiant. (Joan. 1x, 39). Sic et : Nux 
sine lege nature justitia Dei apparhit, test?monio le- 
gis Moysis et prophetarum prenuntiata (Rom. 11, 21); 
dixerim vero iis qui dubitant duplicem legis signi- 
ficatum recipere, si lex eadem accipitur et in fioc 
loco : Nunc autem sine lege justitia Dei illuzii, et 
in illo : A lege et prophetis prenuntiata. Si abs- 
que lege apparuit, ron a legis testimonio przuun- 
liatur : si vero legis testimonio comprobatur, non 
sine lege declarata est. Justitiam itaque Dei, quea 
Jesu Cliristo declarata est, nequaquam suo testinio- 
nio comprobat nature lex : minor enim est. ipsa. 
Lex autem Moysis, non littera, sed spiritus, et spiri- 
tui legis respondeutes propliet:e : et qui iu ipsis sunt 
sermones spiritales. Quare diligenter observare 
oportet euim qui divinas Seripturas pervolutat, non 
eas seinper iisdem vocibus, non iisdein rebus uti ; 
quod interdum faciunt per coguomiuationem, quau- 
doque per figuratai rationem, aliquando propter 
elocutiouis contextum, qui exigit ut aliter iu aliqui- 
bus dictio usurpetur, quam ut in aliis posita est. 
Quod si attente obser vemus, inultos lapsus evitabi- 
mus et siuistras interpretationes. Sciendum est 
itaque non eodem seinper Significatu poni, vidit, 
sed aliquando in visu curporis, ideur interdum esse 
quod intelligere. ld enim universe sciendum est, 
quod cum decretum sit Spiritui qui in prophetis lo- 
quitur, abscondere, neque palam exponere seusa 
veritatis; quemadinodum Christi verbo, in aposto- 
lis; s:epe et sub locutione permiscetur, neque quasi 
sub unam seriem orationis contexitur, ne videlicet 
indigni ad anime sux judicium inveniant quae ut- 
liter illis abscondita sunt. Quz: ut. plurimum causa 
est, cur videantur Scriptura non satis apta coni- 
positione et consecutione colierere, inaxime vero, 
uli superius diximus, prophetica et apostolica, Epi- 
stola presertiii ad Romanos, iu qua qua de lege 
dicuutur, diversis modis dicuntur, et diversis rebus 


D imponuntur, ut videatur Paulus iu illa Epistola rem 


propositam non exsequi. » 
(89) Editi, « quod, » male. 
(90) Editi, « dicebat. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


: 1083 


noverimus inter bonum et malum disceruere, et a A aliquando. Sed ubi venit mandatum , peccatum re- 


conscientia nostra (91) audierimus. Loquitur enim 
nobis intra conscientiam (92), eL dicit: « Non con- 
cupisces. » Sed quoniam non semper, nec ex initio 
ut nascitur homo, lex ista invenitur in homine, sed 
aliquandiu, duin Φία5 nondum patitur, sine hac lege 
vivitur, sicut et ipse Paulus fatetur qui dicit : « Ego 
autem vivebam sine lege aliquando, » in illo tem - 
pore quo sine lege viximus, concupiscentiam nescie- 
bamus. Non dixit, non labebam, sed ait, « nescie- 
bam, » tanquam quze esset quidem, ignoraretur ta- 
men quod esset concupiscentia. Ubi autem venil 
ratio, et lex naturalis locum in nobis processu a'ta- 
tis invenit, docere nos coepit qux» essent bona, el 
' prohibere a malis. ILxc ergo dum dicit (95), « non 
- concupisces, » quod ante nesciebamus, ab ipsa di- 
dicimas malam esse concupiscentiam. « Occasione 
aulem accepta, peccatum per maudatum operatum 
est in me omnem concupiscentiam. » Lex illa de 
qua dicit, quia « concupiscentiam nesciebam , nisi 
lex diceret : Non concupisces, » ipsa etiam manda- 
tam appellatur. Ait ergo quia occasione (94) man- 
dati hujus quo concupiscere prohibentur, peceatum 
vehementius (95) exarsit in nobis, et omnem opera- 
tum est in nobis concupiscentiam. Iu eo ramque (90) 
jn quo concupiscit caro adversus spiritum, id est, 
adversus legem qua: dicit, « non concupisces, » 
etiam adversatur ei, el certamen quodauimodo ge- 
rit, ut uon solum concupiscenti:e satisfaciat (97), 
sed etiam adversarium vincat. Hzc est ergo occasio 
quam dicit venire ex mandato. Nescio quo etenim 
paeto ea quie prohibentur ardentius desiderantur ; 
οἱ ideo cum mandatum sanctum, et justum et bonum 
sit (quod enim prohibet malum, necessario bonum 
est), dum prohibendo coucupiscentiam magis eam 
provocat et. inflammat , per bonum mihi operatum 
est mortem. Indicat tamen Apostolus in his, quo. 
origo peccati ex concupiscentia orta sit, dum pro- 
hibente (98) lege sive Moysi, quie dicit : « Non con- 
cupisces 13, » sive etiam, ut supra exposuimis, na- 
turali, eo contentiosius quod prohibetur cxpetitur. 
Sciendum saue est quod concupiscentia hic culpa- 
bilis ponitur. Est autem in multis et laudabilis, sic- 
ut supra ostendimus (99). « Sine lege enim pec- 
catum inortuuin est, Ego autem vivebaimn sine lege 


** Exod. xx, 10. 7*7* [tom. vii, 8:10. 
xvin, 4. 


(95) Alias, « non novimus; » al., « non noveri- 
mus. » Deinde. « et non a couscicntia nostra, » 
eic. Sed potiores mss. nostri et Rabanus omittunt 
« non. » 

(92) Sic mss. et Rabanus. Editi vero, « Loquitur 
enim intra nos conscientia, » 

95) Editi, « lloc ergo est dum dicit, » etc. 

94) Alias, « ipsa autem etiam , » etc. Mss. qui- 
dam el editi, « ipsam autem etiam mandatum ap- 
pellat, cum ait, quia occasione, » etc. Mauifeste 
redundat VOX « autein, » 

e Editi, « vehementer. » 
(96) Editi, perperau, « 1!eo namque. » 

(97) Editi, « Certamen. quoddam gerit, ut nou 
solum concupiscentia nou satisfaciat, » ctc, Salo- 


vixit. Ego autem niortuus sum ; et inventum est 
mihi mandatum , quod erat ad vitam, hoc esse ad 
mortem 7?**?*, ; De his peue omnibus jam in superio- 
ribus plene tractatum est; unde ne eadein sepius 
revolvauius, breviter qua dicta sunt in. meioriam 
revocabimus. Sine lege autein peccatum οτί! 
esse in nobis, hoc est. antequam per zetalem ratio- 
nabilis intra nos sensus vigere, ostendimus, cum 
etiam exemplum (1) pueri percutientis patrem aut 
matrein, vel maledicentis adduximus. [n quo secun- 
dum legem quidem prohibentein percuti vel male- 
diei patrem aul matrem ?*, peccatum fleri videtur: 
sed istud peccatum mortuuin esse dicitur, quia lex 
nondum adest iu puero , qux eum doceat hoc quod 


D facit, fieri non licere. Sine hac autem lege et Pau - 


C 


lum et omnes homines certum est aliquando vixisse, 
hoc est in zlate puerili. Omnes euim similiter per 
illud tempus nondum capaces. hujus naturalis legis 
exsistunt. Nain utique non. videretur. de lioc Pauli 
vera esse professio. Quoniodo enim sine lege Moysi 
probabitur Paulus aliquaudo. vixisse, cum ipse se 
Hebrxuim ex Hebrzis, et octava die circumcisum 
secundum legis precepta, fateatur "? Sed. hoe 
mmodo quo diximus, sine lege naturali vixit. eliam 
ipse aliquaudo in pueritia. Quo in tempore non 
dixit non fuisse in homine peccatum, sed mortuum 
fuisse , εἰ revixisse postmodum ubi lex naturalis 
adveniens prohibere concupiscentiam co»pit : quie 
lex veluti mortuum suscitavit peccatum (2). Peccati 
namque natura hiec est, si fiat quod lex fieri vetat. 
Revivisceute ergo peccato, « ego , inquit, mortuus 
sum ?*. Ego. » Quis? Anima sine dubio qu: fecerat 
583 qvod fieri lex vetabat : « Anima» eniti «quie 
peccat, » ut propheta dicit (5), « ipsa morietur **.» 
l,ventum. est ergo mandatum quod. datum. fuerat 
adl vitam, anim scilicet, ut eam doceret opera 
vite, cessisse ei ad mortem, dum prohibita non tam 
refugit, quain. ardentius expetil. Movet me tamen 
in his quomodo dixerit peccatum inortuum esse et 
revixisse (4). Videtur enim quia non possit diei 
mortuum nisi quod aliquando vixerit, et postmoe 
dum vita caruerit, Sed et loc ipsum quod dicit, 
€ revixit,» non nuper datam vitam, sed priorem 


D redditain docet : ipse enim sermo, « revixit, » rur- 


16 Exod. xxi, 15. 


7 Philip. it, 9. "^ Rom.vir, 10. 7? Ezech. 


dianus omitlit « non » ante « satisfaciat, » sicul 
et Rabanus et omues mss. uostri. 

e Editi male, « prohibetur. » 

(99) Editi, « e-t autem et in inultis laudabilis, 
sicut supra diximus.*, 

Q) Cum etiam exemplum, etc. Vide supra, lib, v, 
n. 1. 

(2) Sic mss. et Rabanus, nisi quod habeat « quia 
lex, » pro:« quz lex. » Editi vero, « prohibuit con- 
cupiscentiam, co!pitque lex. veluti inortuum suscitare 
pecceotuu. » 

S) Ui propheta dicit. Ilaec verba desiderantur ii 
euis. 

(4) Editi, « Movet ne tamen quowodgo dixerit iu 
liis peccatum mortuum revixisse, » 


1065 


ORIGENIS 


sum vixisse significat. Si ergo in anima dicitur re- A reretur. Sed ne quis (9) hoc mandato legis ascri- 


vixisse peccatum , quomodo hi de hoc sermone 
Apostoli quo ait, « Ego autem vivebam sine lege 
aliquando, » dogma μετενσωματώσεως introducunt, 
quod animas hominum prius in pecudibus , vel avi- 
bus, aut piscibus docel fuisse , εἰ sic ad homines 
venisse : el propterea (5) dixisse Apostolum, « Ego 
autem vivebam sine lege aliquaudo, » quasi qui 
antequam in hoc corpus venirel humanum, vixerit 
in eo ordine (verbi gratia) aut avium, aul anima- 
lium, ubi lex nulla haberetur. Quomodo, in- 
quam (6), ad hoc poterunt respondere, cum ii 
apima non nuper exortum, sed quod erat mortuum 
dicat revixisse peccatum ? Et certum est quod is qui 
reviviscit, vixit aliquando. Nunquam ergo anima 
in ου ordine fuisse videbitur, uli peccatum siue 
lege nec fuisse potuit, nec vixisse. Hzc adversum 
illos dicta sint, qui Apostoli sermouem ad dogma 
impium trahunt. Nos autem mortem hanc peccati 
beneficio Dei datam dicimus tempore eo, quo sine 
lege vivebamus. Quod et si veniente mandato, quod 
« ei sanctum, et justum, et bonum est, » reviviscit 
in nobis peccatum, et occidit nos (« peccatum enim 
accepta occasione per mandatum seduxit me, et per 
illud occidit ») non est accusatio mandati per hoc 
quod occasionem qua occidit me peccatum veuisse 
dicit ex mandato, sed hxc est dicti hujus conse- 
quentia. Lex dicitur qux docet quid fleri debeat, 
quid caveri; et necesse est ut illud quod caveri di- 
cit, edoceat (7) quale sit, quo per lioc caveri faci- 


B 


lius possit. Nemo enit potest vitare quod nescit, € 


Si quis ergo edoctus per legem quale sit illud quo 
cavere debet, non tam caveat, quam faciat illud ; 
occasione quidem legis non faciendas rei scientiam 
videbitur accepisse : seil lex non idcirco eum do- 
cueral ut faceret quod non debebat, el moreretur ; 
sed ut non facerct, et viveret. Sic ergo « peccatum 
occasione accepta per mandatum seduxit me, et per 
illud occidit. » Aut certe quia dixit (8), « Peccatum 
per mandatum seduxit me, et per illud occidit, » 
potest hic « peccatum » vel ipsutn auctore: dixisse 
peccati, de quo scriptum est : « Serpens seduxit 
me ** ; » vel etiam personam (ünxisse peccati, qux 
visa sit hominem seduxisse occasione maudati , ut 
&uavem faceret concupiscentiam, et anima dum sua- 
vitate concupiscentie delectatur, pravaricaudo 
mandatum quod dicebat, « non concupisces, » mo- 

** Gen. i1, 15. 

(9) Sic mss. codices. Editi vero, « quomodo de 
hoc sermone Apostolus ait : Ego autem vivebam 
sine lege aliquando. Respondent Pythagorizantes 
hzretici qui docent. animas bominum prius in. pe- 
cudibus , vel avibus, aut piscibus fuisse, et sic ad 
homines fluxisse, propterea, » eic. 

(6) Editi, « inquit, » male. 

(1) Sic recte ms. unus Regius num. 1639. Alter 
vero fiegius num. 1641, « et necesse illud quod ca- 
veri dicit, ul doceat, » etc. Editi et labanus, « et 
necesse est. illud ul caveri dicat (Rabanus, « ut 
quod. caveri dieit ») et doceat, » etc. 
|: (8) Alias, «Aut certe quia (al., « quod ») frequen- 
ter dixit. » 


beret, quod occasione praecepti a peccato (10) se- 
ducia est anima et occisa , subjungit Apostolus, et 
dicit : « [taque lex quidem sancta , et mandatum 
sanctum, ei justum, et bonum. » Bonum namque 
est mandatum, et lex sancia est. Bona euim prze- 
cipit, et bonorum observantiam mandat. « Quod 
ergo,» inquit, « bonum est, mihi mors est? Absit.» 
Objectionem refellit necessario consurgentem , et 
dicit: Non quod bonum legis et mandati mortem 
mihi intulerit; « sed peccatum, » inquit, « ot» 
quam iniquuin sit « appareat , per bonum mibi in- 
tulit mortem (11). » Bonum namque est mandatum 
cum servatur : si. vero non servetur, necessarie 
malum erit illi qui perdiderit bonum. Fit ergo 
« ipsum peccatum supra modum peccator » ex oe- 
casione mandati. Diximus et superius quod quasi 
personam fíinxerit peccati, el de ipsa dieat supra 
modum peccatorem effeciuin. ipsum peccatum , de 
cujus persona loquitur, ex occasione mandati. Mi- 
nus enim peccati est (12) , si id quod non probibe- 
tur admittas. Si vero vetita et interdicta commise- 
ris, supra modum , ut ita dicam, peccator es : quis 
non solum conumisisti quod non debuisti, sed e 
preceptum pravaricatus es. Quod autem diximus 
« peccatum peccator, » maluimus vitium sermouis 
recipere, quam sensum Apostoli non integre expri- 
mere : quia in Latino sermone angustavit noa no- 
men peccati, quod neutro genere declinatur : 585 
in Graco vero femininum est;etideo peccatorem eui 
nos appellavimus : nam ibi peccatrix appellari po- 
test. 

9. « Scimus enim quia lex spiritalis est: ego ou- 
tem carnalis sum, venundatus sub peccato. Quod 
enim operor, ignoro: nonenim — quod volo (13), boc 
ago; sed quod odi, illud facio. Si autem quod nolo, 
i-lud facio, consentio legi, quoniam bona est. Nogc 
autem jam non ego operor illud, sed quod habitat 
in me peccatum. Scio enim quía non habitat in 
"e, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim ad- 
jacet mihi : perficere autem bonum non invenio. 
Non enim quod volo facio bonum; sed quod nolo 
malum, hoc ago. Si autem (14) quod nolo, ego {5- 
cio, non jam ego operor illud, sed quod habitat in 
me peccatum. l1nvenio igitur legem , volenti mihi 
facere bonum , quoniam mihi malum adjacet. Coa- 
delector enim legi Dei secundum interiorem homi- 


(9) Quis. Deest in editis. Alias, « Sed ne hoc 
mandato legis ascriberetur, » eic. 

(10) A peccato. Desideratur in antea editis. 

(11) Alias, «Non quod bonum legis et mandatum 
(al. «Non quod bonum legis mandatum. » ΑΙ., «Quod 
non bonum legis et mandati») intulerit; sed pecca- 
tum, inquit, ut eo quod iniquum sit, per bonum, » 


al., «ut quia iniquum sit, per bonum.» Al. sut quam 


iniquum sit cogaoscerem, per bouunm, » mihi opera- 

tunm est mortem, » 

(12) Ms. unus, « Minus euim peccator es, » eic. 

(13) Sic mss. plerique et Rabanus. Editi vero, 

« quod volo bonum ; » deiude, « quod odi malum. , 
(14) Editi, « Si enim, » male. 


1085 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


1656 


mem : video autem aliam legem in membris meis A Quod vero dicit, « Ego autem carnalis sum, ve- 


repugnantem legi mentis mex , et captivum me du- 
centem in lege peccati , quz» est in membris meis. 
Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mor- 
Us bujus? Gratia Dci (15) per Jesum Christum Do- 
minum nostrum ** , » Si cui forte illa expositio, 
quam de legum divorsitate tenebamus , violenter 
presumpia videbatur, advertat nunc in hoc capi- 
tulo, quomodo (16) non solum legum, sed et perso- 
narum diversitas introducitur. Nam Paulus qui in 
aliis dixit ** , « Nos enim in carne ambulantes nom 
secundum — carnem militamus (17). » in przesenii 
leceo dicit se esse carnalem : et hic sub peccato 
dicit 98 esae venundstum, qui. in aliis dixit (18) : 
« Preilo empti estis 5? ; » et iterum : « Christus 


nundatus sub peccato, » hic jam tanquam doctor 
Ecclesiz personam in semetipsum suscipit infirmo- 
rum; propter quod et alibi dixit : « Factus suni 
infirmis infirmus, ut infirmos luerarer **. » Et hic 
ergo infüirmioribus quibusque , id est carnalibus , et 
qui sub peccato venundati sunt, efficitur Paulus 
carnalis et sub peccato venundatus, et loquitur ea 
quz illis loqui moris est vel excusationis vel incu- 
salionis obtentu, Ait ergo de se (26) tanquam ez 
persona illorum loquens : « Ego autem carnalis 
sum, venunda!us sub peccato : hoc est secundum 
carnem vivens, et in peccati potestatem libidinis et 
concupiscentiz prelio redactus. « Quod enim ope- 
ror ignoro. Non enim quod volo facio; sed quod 


mos redeinit **; » et rursum in aliis dicit : « Vivo DB odi, lioc ago. » Quod ergo ait, quia « ignoro quod 


&eutem, non jam cgo, vivit vero in me Christus **.) 
Et iterum qui ait, « Propter inhabitantem Spiritum 
ejus in » nobis **, nunc dicit : « Quia non habitat 
jn me, hoc est in carne mea , bonum. » Quod si 
non habitat in carne ejus bonum, quomodo dicit *!, 
quia corpus nostrum (19) templum est Dei, et tem- 
plum Spiritus sancti? Sed et cx:tera in. quibus (20) 
confitetur a lege qua in membris suis est, et re- 
pugnat legi mentis suz , captivum duci se in lege 
peccati 55, quomodo apostolica, convenient (21) di- 
guitati , e Paulo precipue , in quo Christus et vivit 
ei loquitur? Sed colligamus ex his quomodo moris 
est Seripturz divine el personas latenter , et res, 
61 causas de quibus dicere videtur, et nomina coim- 
mutare, imo potius eisdem uominibus in aliis atque 
aliis rebus uti, wt in prasenti loco ait Apostolus : 
« Scimus enim quia lex spiritalis est. » Hoc adhuc 
(33) quod dixit : « Scimus quia lex spiritalis est**, » 
apostolica auctoritate pronuntiat. Non enim scit 
legem spiritalem esse qui carnalis cst, et sub pec- 
cato venundatus est; sed qui habet in se Spiritum 
Dei , ille scit quia lex (23) spiritalis est : quod de 
Moysi lege convenit dictum. Ipsa namque est quz 
ei qui spiritaliter illam intelligit (24), lex spiritalis 
est, et Spiritus vivificans ; qui vero carnaliter, lex 
literee et littera occidens esse memoratur (25). 


* Rom. vii, 44.. ** li Cor. x, ὅ. 
vim, 11. " 1 (ος. vi, 19. ** Ron, vri, 23. 


(5) Editi, «et captivantem me in le 

etc. Deinde, «Infelix ego homo quis me liberabit de 
eorpore mortis hujus? Gratia Dei, » etc. Ms. unus, 
« nisi gratia Dei, » etc. 

(16) Editi, «Si cui (Genebrardus, «sicut») forte.... 
presumpta videatur , advertat nunc in Apostolo, 
quomodo, » etc. 

17) Sic recte ms. unus Regius num. 1659. Cz- 
teri vero inss. Rabanus, et editi, perperam, e Non 
enim seeundum carnem viximua, nec (al., « sed ») 
secundum carnem militamus.» 

(18) Editi, « qui in alio dixit. » Ms. unus et Ra- 
banus, « qui aliis dixerat. » 

(49) Alias, « inbabitat in carne bonum.... quia 
corpora nostra, » etc. 

(20) Editi et mss. quidam perperam habent, «Sed 
et certe in quibus, » etc. 

(21) Alias, « conveniunt. » 

(32) Editi, « Hic adhuc. » 


* | Cor. vii, 90. ** Galat. in, 10. 
* Rom. vit, 12. 


e peccati,» D 


operor,» non tamen rem ipsam quam operatur quis 
ignorat, licet carnalis sit, sed causam rei quam agit 
dicitur ignorare (27). Quod vero dicit (28), « Non 
enim quod volo ago; sed quod odi, illud facio, » 
ostendit quod licet carnalis sit, et sub peccato ve- 
nundatus qui hc loquitur, tamen etiam resistere 
aliquantulum vitiis conetur , legis scilicet naturalis 
instinctu, sed vincatur a vitiis el opprimatur invi- 
tuis (29) : at sz pe accidit (verhi gratia) cum pro- 
ponit quis patienter ferre insiigantem se, et ad ul- 
timum viucitur iracundia, et patitur hoc invitus : 
irascitur ergo etiam cuu nolit irasci. lloc idem 
etiam timoris vitio accidere solet, ut contra voluu- 
tatem quis metu. et formidiue terreatur; hoc et 
in elatione subiti vel inopinati honoris sape 
585 contingit, ut arrogantior dat (339*) et tumidior 
quam vult, Vincitur ergo in his singulis qui non- 
dum spiritalis est, etiam contra voluntatem : quia 
voluntas ista nondum | ita fortis, et ita robusta est, 
ut definiat apud se usque ad mortem pro veritate 
ceriandum ; nec talis est quaxe dicat, « Est, est ; non, 
non ?* ; » et ideo non potest operari qua vult, sed 
qux non vult, Tamen ex ea parte qua non vult ma- 
lum, consentit legi Dei quia bona est, qu:x prohibet 
malum ; et iu consonautia: quamdam ad legeui Dei 
lex naturalis adducitur (30), ut eadem velint, atque 


$5 Galat, 11, 20. 3 Roin, 
** 1 Cor. 1x, 24. *! Matth. v, 37. 


(95) Lex. Desideratur in editis et in plerisque mss. 
(24) Sic ms. unus. Alias vero, « quahis (al., 
« qua in liis ») qui spiritaliter intelligunt. à Raba- 
pus, «quie hic a quibus spiritaliter intelligitur. » 

(25) Alias, « lex littere: occidens esse memora- 
tur. » Al. , « lex litterze et lex occidens esse memo- 
ratur. ) 

(30) De se. Mc verba desunt in libris antca 
editi 


itis. 
(97) Mss. fere omnes , Rabanus et editi habent, 
« làm ; » sed ms. unus recte legit, « tamen. » Alter 
ms. habet, «non dicii tanquam semetipsum qui jam 
operatur quis ignoret, » elc. 

(28) Editi, « Quod euiw dicit, » 

(29) Mss. plerique, Rabauus et editi, « in vitiis,» 
male. 

(2U^) Alias, « sit; » al., « quis fiat. » Sed. oues 
mss. et Rabauus omittunt « quis. » 
(90) Editi, « Adducit. » 


4089 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI. 


1090 


corporis et (40) desideria carnis legem membro- Α sicut onus grave gravatze sunt super me. Computrue- 


rum dicit, qua captivam ducit animam, et. peccati 
legibus subdit. Certum est. namque quod desideria 
carnis animam trahant (41) ad peccatum, et. eam 
legibus ejus subdant : et sicut lex mentis, quz con- 
sentit cum lege Dei, sianimam potuerit obtinere, a«d- 
ducit eam ad legem Dei, ila οἱ iex quie in membris 
est, el concupiscentia carnis, si seduxerit animam, 
peccati eam legibus subdet. Sed cum bac Paulus, 
assumpta fragiliore persona, intra hominein haberi 
certamina (42) docuisset, et ostendisset quod etiam 
contra voluntatem per desideria carnis anima usu 
ipso peccaudi in. peccati jura raperetur, exclama- 
tione utitur adliuc ex persona illins quem desceri- 
psit. (15), οἱ dicit : « Miser ego Lomo ! Quis me li- 
berabit de corpore mortis hujus ? » Videt 56 mise- 
ram, intra quem {Οἱ leges sibi invicem repugnant, 
tot. prelia commoventur : « Pugnat. caro adversus 
spiritum, spiritus autem adversus carnem?? : » lex 
qui in membris est repugnat legi mentis, el captiva 
ducitur anima in lege peccati, et. sub jugo ejus cf- 
fieitur, etiam. cum interior homo Dei lege delecte- 
tur : quomodo in his tot et talibus malis non mise- 
rum se dicat homo, et in corpore mortis habitare? 
Merito. namque corpus mortis appellatur, in. quo 
habitat peccatum quod. mortis est causa. Fit er- 
go (44! exclamatio hzc ex. persona illius quem ini- 
tia quidem conversionis accepisse describit Aposto- 
lus, in eo quod voluntas ei (45) adjacet boni, sed 
nondum in effectam venerit boni, Non enim inve- 
nit perficere bonum quia nondum in eo usus inole- 
verat exercitiumque virtutum, fRespondetuz vero ei 
ad hoc quod dixerat : « Quis me liberabit de corpore 
mortis hujus ? » jam non ex illius persona (46), sed 
ex apostolica auctoritate : « Gratia Dci per Jesum 
Christum Dominum nostrum. » Uude apparet quod 
propterea iiec omnia descripsit Apostolus, et mala 
qua intra nos agebantur (47) exposuit, ut. ad uliti- 
mun ostenderet et doceret de quantis nos malis, el 
de quantis mortibus Christus eripuit. Quod autein 
moris sitin Scripturis divinis sanctos personas as- 
sumere peccatorum, οἱ magistros suscipere in se- 
metipsos infirmitates discipulorum, ex libro quidem 
Psalmorum plenissime perdocemur cum dicit**: « Non 
est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum, 
quia iniquitates superposite suut capiti meo, οἱ 


* G3lat.. v, 17. 


(40) Et. Desideratur in antea editis, 

(41) Alias, « trahunt, » et postea, « subdunt. » 

(49) Alias, « cerlamen habere. »—— 

(45) Quem descripsit. 11ec verba in editis omit- 
tuntur. 

(44) Editi, « Sit ergo. » 

(45) Ki.Deest in editis. . 

46) Persona. Nullibi in antea editis comparet. 

V7) Alias, « gerebantur. »—. 

(48).Alias, « quoniam iniquitates mea super- 
gressz sunt caput imeum.... Putruerunt et corrupte 
sunt. (3l.« exarserunt ») cicatrices mex a facie insi- 
pientiz mex. Miser factus sum (al, « Miser afflictus ») 
et curvatus sum usque in finem, » 


** Psal. xxxvit, 4-7. 


*! Dan. 1x, 9 seq. 


. runt el exces? sunt cicatrices mes a facie insipien- 


La mei. Miseriis afflictus sum, οἱ curvatus sum 
usque i» finem (48), » el extera. quibus peue in- 
teger hic scrib.tur Psalmus. Quod si forte alicui 
videbitur l:ec David magis de semetipso, pro his 
qua acciderant ei, dicere potuisse, quam de aliis, 
quid etiam de Daniele dicemus, cujus peccatum qui- 
dem nullum refertur (49) exhomologesis tamen in 
jejuniis et cilicio et cinere describitur, et oratio hu- 
jusiiodi, in qua inter c:tera etiam hxc dicit : « Pec- 
cavimus, iniquitatem fecimus, injuste egimus, impie- 
Latem commisimus, et discessimus, et declinavimus 
a mandatis tuis et a. judiciis tuis, el non audivimus 
servos tuos prophetas, qui loquebantur nobis in no- 
mine tuo, οἱ regibus, et principibus nostris (50), et 
patribus nostris, et omni populo terra ? Et tibi, Do- 
mine, justitia, nobis auteni confusio faciei **. » Quis 
est qui in his verbis negare possit personam pecca- 
torum a. Daniele esse susceptam, pro quibus tan- 
quam pro seipso h:e dicere videatur ? Unde cen- 
venieus est nos legentes dicta sanclorum , cum 
ab eis tale aliquid dici videmus, intelligere οἱ 
sentire quia nostras in semetipsis passiones no- 
straque peccata describunt ; el propterea. 587 
hec illi deflent, ut illorum fletibus nos invite- 
mur aj lacrymas. Considerabant enim neminem ita 
durum et ingratum (51) posse inveniri, qui cum ab 
aliis videat vulnera sua Jlugeri, ipse nullum 
de suis vulneribus sensum doloris accipiat. [ita 
ergo et in prasenti capitulo Apostolus ne quis no- 
strim erubesceret dehis quzeintra. se geri sentiret, 
aul etiaur conversus ad Dominum, et mutata jan 
voluntate (52), ne hec adhuc intra semetipsum 
moveri seutiens desperaret, ipse ea quasi in semet- 
ipso geri descripsit, ut exemplo Apostoli nec cor- 
poris natur: pudeat quemquam, nec pro emenda- 
lione desperet, nec malorum suorum multitudines 
ignoret, ex quibus per Christi gratiam liberatur. 
10. « Itaque ego ipse mente servio legi Dei, 
carne autem legi peccati **, » Forte aliquis dicet 
quod Apostolus, qui nunc usque non quasi ipse, 
sed assumpta alterius persona locutus est, modo 
velut person: immutationem designaus dicat, « Ego 
ipse,» ut ostendat hzc quz dicenda sunt, ad sc- 
ipsum idem Apostolus pertinere (53). Dicit autem 


** Ποιμ. vii, 95. 


(49) Editi, crefertur, sed vir desideriorum dicitur, . 
tainen in jejuniis. à - - 

(50) Alias, « Peccavimus, inique fecimus, injuste 
egimus, et. impielatem.... ct. deelinavimus a man- 
datis et judiciis (al.« a mandatis et a judiciis tuis») 
et non ohbedivimus servis tuis prophetis... et. regi- 
bus uostris, et principibus nostris, » etc. 


(51) Editi plerique, « ignarum, » male. 
(59) Alias, « et mutata quis jam voluntate. » 


(56) Alias, « uL ostendat hiec dixisse (al., deest 
«dixisse»)ad seipsum idem Apostolus pertinere!. » 
Alias, « ut osteudat νο qua dicenda sunt, ad 8e 
ipsum, id est ad Apostolum pertinere. » 


1093 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIB. VI. 


1094 


« Sciendi bonum et malum ὃν Utrumque enim in A berationis eligere. Puto tamen quod legew Moy 


uno sicut οἱ in lege continetur (69). Sed οἱ illud 
uon omittamus, quod hic quidem qui liberat a lege 
peccati et mortis, « spiritus vitz? » dicitur ; in 
Evangelio autem secundum Joannem scriptum est, 
Domino dicente : « Si manseritis in verbo meo, 
agnoscelis veritatem, el veritas liberabit vos 5.) 
In quo mihi quidem videtur, quod quamvis opere 
h:ec a se diversa videantur vel nomine, tamen re 
ipsa unum sint. Christus enim vita est, el ipse est 
qui liberabit ; et hic spiritus vitae liberat. Et quo- 
modo non jn utroque una libertas est ? Quz enim 
agit Spiritus, h:ec et Christus agit, οἱ quae Christi 
sunt, Spiritus agit (70). Sicut enim quos sanctifi- 
cat Spiritus sanclus, sanctificat Christus : ita et 
quos liberat spiritus vitz, liberat et vita. Tantum 
est ut liberati a lege spiritus vitze, in Christo ma- 
neawmus, nec ultra iuveniamur servire legi peccati : 
quia sicut is qui liberatur a lege spiritus vitz, per- 
manet in Christo qui est vita ; ita qui servit legi 
peccati permanet in morte. qux venit ex condem- 
natione peccati. 

12. « Nam quod impossibile erat legi, in quo iu- 
firmabatur per carnem, Deus Filium suum miltens 
in similitudinem carnis peccati, et de peccato da- 
mnavit peccatum in carne, ut justificatio legis im- 
pleretur iu nobis, qui non secundum carnem ambu- 
lamus, sed secundum spiritum. Qui enim secundum 
carnem sunt, qua carnis sunt sapiunt : qui vero 
secundum spiritum, quz sunt spiritus. Prudentia 
enim carnis, mors est : prudentia autem spiriLus, 
vita et pax : quoniam prudentia carnis inimica est 
Deo : legi enim Dei non est subjecta : nec enim po- 
test. Qui antem in carne sunt (7)), Deo placere non 
possunt. Vos autem in carne non estis, sed in spi- 
ritu : si tamen Spiritus Dei habitat in vobis *. » 
Cum io superioribus tot leges nominaverit (dixit 
eaim et legem Dei, et legem mentis, et legem spi- 
ritus vitz), econtrario quoque cum legem quz |n 
membris est, et legem mortis, et legem peccati 
commeioraverit (72), hic nunc de qua harum lege 
dicat, « Nam quod impossibile erat legi, in quo in- 
üirmabatur (73) per carnem, » non est parva deli- 


$ Gen.n,9. *Joan. vin, οἱ, 23. 


runtiaverat, quia littera occidit. Hoc et in aliis 


* ος. vii, 58eq. 


etjam hic, sicüt et in aliis sape diximus, in duas 
partes Apostolus dividat, et aliud in ea carnem, 
aliud spiritum nominet : et illam quidem observan- 
tiam qux secundum litteram geritur, sensum carnis 
appellet, sicuti dicit de hujusmodi Judazo *, « Fru- 
stra inflatus a sensu carnis suz (74) :» illam vero 
qua accipitur spiritaliter, spiritum nominet (75), 
sicut et alibi dicit *: « Littera occidit, spiritus au- 
tem vivificat. » Et in hoc ergo loco quod dicit 
« impossibile legi,» et « in quo infirmabatur per car- 
nem, » intellectus qui secundum litteram est accipi 
potest. ipse enim eL impossibilis erat, et infirmus, 
si secundum carnem, id est secundum litteram 
sentiretur. Quid enim tam impossibile quam Sabbati 
observatio secundum litteram legis, ut in multis 
szpe jam diximus ? Jubetur enim non exire (76) de 
domo sua, non se movere de loco suo, nibil oneris 
levare. Que quia impossibilia vident Judzi (77) 
qui secundum carnem legem observant, inepta 
quasdam et ridicula commentantur, quibus im- 
possibilitatem legis sarcire videantur. Quid 589 
autem dicam de sacrificiorum ratione, qure simul 
omnis ex integro impossibilis (78) facta est ? Quippe 
u5i nec templum est, nec altare, nec ullus prorsus 
sacrificando locus. In quibus singulis lex non dicam 
impossibilis et infirma, sed et plane jam mortua est. 
Nam ante hanc mortem inflrmabatur (70) tunccum 
sanguine vitulorum et hircorum conabatur, ncc ta- 
men poterat, auferre peccata (80) : et inürmabatue 
in legibus lepr:e *, quas nec explanare unquam po- 
tuii, nec implere. ln. his ergo omnibus aliisque in- 
numeris et impossibilis erat lex , et iufirmabatur, 
quautum ad carnis intelligentiam spectat: et ideo 
« Deus Filium suum mittens in similitudinem care 
nis peccati, et de peccato, » vel, ut verius habetur 
apud Graecos, « et pro peccato damnavit peccatum 
jn carne, » Quod dixit, « in similitadinem carnis 
peccati, » ostendit nos quidem habere caruem pec- 
cati, Filium vero Dei similitudinem habuisae carnis 
peccati, non carnem peccati. Omnes enim nos no- 
miues qui ex semine viri cum inuliere convenientia 
concepti sumus, illa necessario utimur voce qua (81) 


* Coloss. u, 19. *Il Cor. 11, 0. * Levit. xin. 14. 


3) Alias, « legis qux; infirmabatur, » etc. 


rite. Dicere hoc non poterat, de qua in aliis pro- D "RS an e » al., « commemoraverit. ) 
1 


ministerium mortis dixerat. » Alter ms. Regius 
oum. 1639: « Legein sane spiritus vite hic nomi- 
nal. De lege litterz sd quam diximus ipsam de- 
bere intelligi legem Dei , secundum eam videlicet 
partem quie lex. esse dicitur spiritalis. ldeo enim 
addit : Lez spiritus vite, Dicere hoc nou po- 
terat de qua in aliis pronuntiaverat, quia littera 
occidit; quam οἱ in aliis ministerium mortis dixe- 


rat. » 
(69) Editi, « Utrumque ergo in uuo sicut in lege 
continetur, » . 
(70) Editi, « et quem sihi Christi Spiritus agit. » 
(71) Alias, « Qui euim in carne sunt, ».. 
(73) Alias, « dixit enim et legem mentis, et le- 
gem spirilus vite : econtrario qnoque legem in 
membris esse, et legem mentis, et legem peccati 


74) Sic pleríque mss. οἱ Rabanus. Ms. vero 
unus, « Judios frustra inflatos a sensu carnis 
suz. » Editi, « Judxis frustra iuflatos sensu carnis 
Sue, ) 

75) Editi, « nominat. » 

(26. Ms. unus, «Jubet enim lex non exire, » eic. 
Sed ceteri mss., Rabanus et editi liabent ut in no- 
δίγο textu. 

(77) Alias, « videntur, Jud:i. » 

(78) Editi, « Quid autem de sacrificiorum ratione, 
que simul oinnis facta est. impossibilis ? » Ms. unus, 
« Quid autem dicent, » etc.,ut in nostro textu. 

(19) Editi, « Nam ante mortem infirmabaitur. » 

(80) Peccata. Deest in libris antea editis. 

(81) Editi, « necessaria utimur voce qua; » al., 
« quam. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VI, 


1048 


quia illi (95) qui secundum carnem sunt Ju- A hic non est ejus. Si autem Christus in vobis est, 


persequuntur nos qui sumus non in manifesto, 
r occulto Judzi, ct legem secundum spiritum, 
ecundum carnem custodimus. Illi ergo qui se- 
m earmem sapiunt, consequenter etiam repro- 
»es legis carnaliter sperant. Nos vero eas 
Miter exspectamas secundum sermonem Pauli 
lis : « Ut repromissiones Spiritus accipia- 
Ἡ9 » et iterum : « Benedictus Deus ct Pater 
mi nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in 
betediettone spiritali in. celestibus in Chri- 
.2 Ex quibus omnibus et quz sit lex secun- 
"arnent, et qux secundum spiritum, vel. qu:e 
epromissionis carnalis, vel qua spiritalis (84) 
litur. Potest et secundum aliam expositionem, 
etamus ab initio, « Quod impossibileerat legi, 
' Infirinabatur per carnem, » et de lege mentis 
gi, quam supra dixit (95) velle faccre bonum, 
f Ínfiriritatem et fragilitatem carnis implere 
Wase, et propterea misisse Deum Filium suum 
ilitudinem carnis peccati, et de peccato, hoc 
Ww hostiam pro peccato oblatam, damnasse 
iim. Data enim nobis remissione (96) pecca- 
fugatum est et extermiuatui de carne nostra 
um, οἱ coepit in nobis justificatio legis impleri, 
Iuntaxat legis qux: condelectatur legi (97) Dei, 
ppletur cito cum jam non resistit ei lex pec- 
ize erat in menibris nostris, si tainen non 96- 
m carnem ambulemus, sed secundum spiri- 
Nam donec in carne est quis, et secundum 
B vivit, qus carnis sunt sapit ; cum vero con- 
it se ad spiritum , et mortuus fuerit legi pec- 
, earnis, qua sunt spiritus sapit. Nam secun- 
arnem sapere, mors est anima ; secundum 
m vero, vita et pax est : quia « sapientia 
inimica est Deo, » loc est, dum caro resi- 
iritui, et mon est subjecta legi mentis quz lex 
» inimica est Deo : et ideo qui carnaliter vi- 
Jeo placere non possunt. Sed « vos, » inquit, 
stis in carne, » hoc est non secundum carnem 
(98), sed secundum spiritum, « si tamen 
$ Dei habitat in vobis.»Hzc possunt et secun- 
iam, ut diximus, expositionem in hoc (99) 
aptari. Eligat tamen qui legit, et quod aptius 


corpus quidem mortuum est propter peccatum , 
spiritus vero vita (2) propter justificationem. Quod 
si Spiritus ejus qui suscitavit Jesum a mortuis ha- 
bitat in vobis; qui suscitavit Jesum Christum a 
mortuis vivificabit et mortalia vestra corpora propter 
iubabitantem Spiritum ejus in vobis '*. » Quod 
constantibus et dialectica arte collectis utztur syl- 
logismis apostolus Paulus vel in hoc loco, vel in 
aliis Epistolis suis, non mihi nunc (3) exponendum 
videtur, ne forte non tam scientiz (4) ejus, quam 
sermonis in quo non vult se peritum dici **, asser- 
lores videamur esse : et ideo propositi magis capi- 
tuli sensum discutere properabimus. In superioribus 
ubi dixit : « Vosautem in carne non estis, sed in spiri- 


B tu; si tamenSpiritus Dei liabitat in vobis *! ; » duplici 


modo quid est in Spiritu (5) esse explanavimus, id 
est, vel legem non secundum litteram, sed secundum 
spiritalem sensum intelligere; vel etiam mortificato 
curpore, spiritus, eL non carnis legibus vivere, Et 
nunc ergo quod dicit, « Siquis autem Spiritum Christi 
591 uon habet, hic non est ejus; » et subjungit. 
« Si autem. Christus in vobis est, » requirendum 
est utrum diversum sit Spiritum Dci esse in aliquo, 
an Spiritum (6) Christi : vel etiam ipsum Christum, 
aut Spiritum ejus qui suscitavit Jesum 3 mortuis. 
Sed quantum vel consequentiam (7) loei praesentis 
inueor, vel illud quod Salvator iu. Evangelio de 
Spiritu sancto dicit, quia « a Patre procedit, » et, 
« De meo accipiet **, » et hujus verbi explapatio- 
nem in consequentibus jungit, dicens : « Pater, 
ΘΙΝΗ.8 mea Lua sunt, et (ua mea : propterea dixi 
quia de meo accipiet ** (8) : » cum, inquam, tan- 
tam hanc unitis inter Patrem et Filium aspicio 
rationem (9), Spiritus Dei et Spiritus Christi unus 
aique idem inihi Spiritus dici videtur. Possumus 
men et hoc modo intelligere quod dixit, « Si quis 
autem Spirituin Christi non habet, hic non est ejus » 
(quia et revera abrupte pronuntiatum videtur), ut, 
si quis non tantus et talis esse meruerit qui Spiri- 
tum. Christi babere diguus sit, continuo Christi esse 
denegetur, cum in Dialmis dicat : « Mez sunt 
omnes ferz silvarum, jumenta ia. montibus, et bo- 
ves **, » Ki si ferze et. jumenta ejus sunt, quomodo 


etit, si tamen probaverit (1), hoc sequatur. D homines non «unt ejus? Sed potest, ut dixi, hoc sic 


ε Si quis autem Spiritum Christi non habet, 


aMat. ni, 14. | Ephes. 1. 9. 


; xvi, 14. 


Qua illi. H»c verba desunt in libris editis. 
el que spiritalis. Mic desiderantur in antea 
μὲ in pluribus mss. . 
Ms. uuus, « impossibilitas legis, in quo infir- 
ip per carpem , de lege membrorum intelligi, 
upra diximus, » etc. 

s. unus, « Tauta enim nobis remissione ; » 
Tanta enim reprowissione. » 
Editi, « delectatur legi ; »al.,«leg.? 
Hoc est, non secundum carnem vivitis. Ίο 
s omittuntur. 
Deest « hoc » in editis. 


PATROL. GR. XIV. 


19 Rom. vit, 9 $^q. 
335 Joan, X vil, 10; XVI, 45. **' Psal. ALIX, 10. 


intelligi, ut illud in Evangelio : « Qui non tollit 


* il Cor. 1. 6. ** om. vim, 9, ** Joan. 


(1) Si tamen probaverit. Hc desiderantur in editis. 

(2) Vita. Alias.« vivit. » 

(3) Deest « nunc » (n eitis. 

(4) Editi. « sententize, » deinde, « οἱ ideo propo- 
siti imagis Apostoli sensum discutere properabimus 
In posterioribus ubi dixit, » etc. 

(5) Alias, « quidem in Spiritu. » 

(6) Editi, « ac Spiritum. » 

(1) Editi, « consequentia. » 

(8) Edit, « Pater omnia tua mea sunt, et mea 
tua omnia, propterea dixit quod de meo accipiet. ». 

(9) Editi, « hanc audio unitatis inter Patrem et 
Filium aspirationem. » " 


1003 


ORIGENIS 


1e 


crucen suam, et sequitur me, non est me dignus 5,» A vel Spiritus Christi, vel Spiritus Dei, vel etiam 


Et hic ergo qui non habet Spiritum  Chrisii (10), 
hoc est, qui nen eodem Spiritu agitur, ut pro justi- 
tia, pro veritate, pro verbo Dei annuntiando, pro 
regno ceelurum praedicando, pro littera. legis abji- 
cienda et spiritum ejus aperiendo, pro resistendo 
adversum peccatum, pro bis omnibus qui non usque 
ad mortem venire paratus est, non est cjus discipu- 
jus (41). Qui ergo non est talis, nec talem in se 
Spiritum gerit, hic creatura quidem ejus est sicut 
fer:e silvarum, et jumenta in. montibus, et boves, 
sed discipulus ejus non est. Sic ergo, « Si quis 
Spiritum Christi non babet, hic non es! cjus ; si 
autem Christus in vobis est, corpus quidem mor- 
tuam est propter peecatum, Spiritus vero vita (12) 
propter justitiam, » Spiritum Christi, et Christum, 
ju hoc loco unum mibi atque idem dicere videtur. 
lu quo ergo Christus est, ipse dicit, quia « semper 
mortem Chríistl in corpore nostro circumferimus *,» 
Mors autem corpori peccati causa, id est, nc pec- 
cet, imponitur. Quod αἱ corpus peccato mortuum 
est, necessario spiritus ad faciendam justitiam vi- 
vit. Qui enim fi corpore mortuus est, nec servit 
peccato, necesse est ut in spiritu. vívat et justitise 
serviat, Sic et idem Apostolus in quodam loco * 
dicit tradidisse se quemdam in interitum carnis, 
ut spiritus salvus fiat. « Quod οἱ Spiritus ejus qui 
suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis; qui 
suscitavit Jesum Christum a mortuis, vivificabit et 
mortalia corpora vestra propter inhabitantem Spi- 


ipse Christus in nobis habitare,quale sit intueci (13) : 
utrumnam ex initio omnibos iste Spiritus datur, ei 
postinodum pessiinis et 4 Deo. alienis actibus effu- 
gatur, secundum illud quud scriptum est: « Non 
permanebit Spiritus meus (16) iu hominibus istis, 
quia caro suut **, » an vite merito, οἱ fidei gratia 
posunodum dalur, secuadum ea quz in Actibus 
apostoloruui docentur 3, quia Spiritus sanctus tan- 
quam lingus igne: venit super unumquemque eo- 
rum; vel certe. sicut in Evaugelio docemur, cum 
ipse Salvator posteaquam resurrexit a mortuis ad 
discipulos dixit: « Accipite Spiritum sanctum, et 
iusufflavit in unoquoque eorum ?*, » Unde mibi vi- 
detur quod ei meritis conquiratur hoc donum, et 


D vita innocentia conservetur, εἰ unicuique secun- 


dum profectum fidei augeatur el. grati; οἱ quaute 
purior anima redditur, tanto largior ei Spiritus in- 
fundatur. Quod autem dixit, « Non permanebit 
Spiritus meus in hoiinibus istis, quia caro sunt, » 
illuc respicit ut, quoniam anima eorum, repudiata 
Spiritus servitute, ad carnis servitia se tota con- 
vertit, 592 eliam ipsa cjus cui se conjunxit carai, 
el cuim qua unum effecta est, nomen accipiat (17) 
Dwversis ergo modis haberi potest Spiritus. Vel 
Spiritus Christi babetur, secundum | id (18) quod 
supra diximus, ex inspiratione divina, ubi ait: 
« Accipite Spiritum sanctum, et insufflavit in eis?';; 
et rursum eo modo quo in Actibus apostolorun di- 
citur gestum (19), ut diversis linguis loquerentur 


ritum ejus in. vobis. » Quoniam supra dixerat de C apostuli **, Est et. ille modus, qui ia -Regnerum li- 


his qui ad similitudinem mortis Christi corpora sua 
mortificant ne peccent, necessario nunc inentio- 
nem facit ejus qui suscitavit Christum a mortuis, 
uL sitili modo el pari ratione qua (15) commortui 
eunt et consepulti, scíant se per Spiritum ejus qui 
suscitavit Jesum a mortuis vivificandos esse, et ad 
Christi similitudinem resuscitandos 4 mortuis. Et 
quatenus id fiat ostendit, dicens : « Propter inliabi- 
tantém Spiritum ejus in vubis. » Si enim Spiri- 
tus Christi. habitat in vobis, necessarium videtue 
Spiritui redii habitaculum suum, templumque 
restitui, Velim tamen lioc ipsuin (14) quod dicitur 


5 Matth. x, 58. ** ll. Cor. ιν, 10. 
ο, jbid. ?* Act, 1, 4... 9 1 Reg. x, 10. 


(10) Ms. unus, « Et hic ergo quod dixit; Qui non D 


habet Spiritum Christi, » Deiude editi, « hoc est, 
eodem Spiritu, » omisso, « qui non. » 

(11) Sie ms. unus et Rabanus. Editi vero et cx- 
teri 1158. € et. Spiritu. ejus 2implecteudo ο (al., 
« aperiendo ; » al., « appetendo), adversum pecca- 
tum, pro his omnibus qui non usque ad iuorten 
ejus venire paratus, non est ejus discipulus, » 

(12) Alias, « Spiritus autem vivit. » 

(15) Editi, « uL. similitudiae et pari ratione, 
qua, » elc.;imss. aliquot, « ut. simili et pari catione 
qua; » al, « ut simili modo quo, » omisea « et 
pari ratione. » Sed ltabanus ut in nostro textu. 

(14) Editi,perperam, « restitui, vel Jesum. Tamen 
lioc ipsum, » etc. 

( I9) Editi, « intnere. » 

16) Spiritus meus. Desunt in. libris autea editis. 


*' | Cor. v, 5. 
δν Luc. xxv, 32. 


bris refertur, cum dicit Seriptura τε Ει insiluit 
Spiritus super Saul, et cepit prophetare 55. » £a 
et ille adhuc alius mudus, ut, cum Salvator post 
resurrectionem cum Cleopha et alio. discipulo iler 
agens el aperiens eis Scripturas, igwivit (20) ces 
Spiritu oris sui, ita ut illi dicereut : « Nonne οὓς 
nostrum eral ardens intra uos, cum aperiret nobis 
Scripturas **? » Vis autem scire quia nea solum 
Jesus loquens tradidit audientibus Spiritus suum, 
sed et qui in nomine ejus loquitur verbum Dci, us- 
dit audientibus Spiritum Dei? Vide ib Actibus &pe- 
stolorum (21) quomodo loquente Petre ad Corae- 


1** Gen. vi, δ. ** Act. 1,5. 39 Joan. xx, 99 


(17) Alias, « ad caruis servitia tota convertitur, 
(al., « convertit 9) etiam ipsa. ei (al., « ipsa eis; » 
al., t ipse ejus) cui se coujuurit carni » (al., e carne). 
et cum qua unum effecta esi (al., « elfectus est ») 
uon accedat » al., « non. accedit, » al., « nomen 
accepit, » al., « nomen accipit. » 

(18) Ms. unus, « Diversis ergo modis accipi po- 
test Spiritus Dei, vcl Spiritus Christi : secundum 
1d, » etc. 

(19) Alias, « dixit. gestum. » Deinde, « Et illo 
modo quo in Reguoruim, » etc., et postea, « et itein 
adhuc alio modo, ut cum Salvator, » etc. Sed mss. 
duo ul in nostro textu. 

(20) Editi, « afflavit. » 

i) Editio Veneta Salodiani, « Unde iu Actibes 
apostolorum conscripsisse. » Merlinus, « Unde in 
Actibus apostolorum habetur. » Genebrardus. « lo 


4101 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. VI. 


1102 


lium i1epletur Spiritu sancto ipse Cornelius, et qui A carnis desideriis indulgere. In hoc ergo negat nos 


cum eo erant **. Uude et tu si loquaris (23) verbum 
Dei, et loquaris fideliter ex conscientia pura, nec 
ipse redarguris ex verbis tuis quasi qui aliter do- 
teas el aliter agas, potest fieri ut loquente te audi- 
QÓderum corda sancti Spiritus ignis iuflammel, et con- 
ti»uo concalescant (25) οἱ ardeant. ad. complenda 
«νους quse doces, ut rebus impleant quie sermo- 
nibus didicerint, et « qu:e surgsuin sunl » quzerant, 
:a ubi Chri;tus est in dextera Dei sedens : qua sur- 
sum sunf » sapiant, « non qux super terrau ?*. ) 
"Sed et sic unusquisque habere iu se probatur Spi- 
ritum Christi. Christus sapientia est : sj. sit quis 
'$apiens sccuadum Christum, et qua Christi sunt 
sapiat, babet io seper sapientiam Spiritum Christi. 
Christus justilia est : si quis habeat in se justitiam 
Christi, per justitiam habet (24) iu se Spiritum 
Christi. Christus pax est : si quis habeat iu se pa- 
cem Christi, per Spiritum pacis habet in se Spiri- 
twn Christi. Sic et charitatem, sic et sanctificatio- 
nem, sic et singula quique, quz Christus esse di- 
citur qui babet, bic Spiritum Christi (25) in se ha- 
bere credenilus est, et sperare quod wortale corpus 
suum viviücabitur propier inbabitantem ja 6e Spi- 
ritum Chrüti. 

44. « Ergo, fratres, debitores sumus, uon. car- 
nis, ut secundum earnem vivamus. Si enia secua- 
dum carnem vixerilis, uorieuiyi ; ei autein spiritu 
arius earuis (26) mortüificetis, vivelis 17. » Spiritum 


Chrisu habitare in uobis, et dona Spiritus nobis C 


xollata, superius decuit. Censequeuter ergo guuc 
Bddii quia « debitores sumus, » eoruu sine dubio 
qua a Spiritu Christi consecuti suwus. « Carnis » 
autem, inquit, « debitores non sumus. » Non eui 
propres nos fecit Deus ad. iimagineu) suam, ut 
carnis servitio essemus obnoxii, sed polius ut crea- 
tori suo anima deserviens, ipsaservilio ac isinistee 
vio carnis uteretur. Sed forlasse dical aliquis : 
Quomodo ciruis non. sumus debitores, cum οἱ vi- 
€um ei οἱ indumen'um providere nalura necessi- 
&ate cogamur? Sed ut ostendat non. carai aliquid 
eonferre, sed ipsuin vitam carni mancipare culpa- 
bile haberi, ideo addit : « Si euim secuudum caruem 
viseritis, morienini. » Quid autem sit (27) secun- 


esse carnis debitores, sieut et alibi dicit : « Et car- 
nis curam ne feceritis in concupiscentiis ?* (28) : » 
non utique negans curam. carnis habendam in ne- 
cessariis, sed in concupiscentiis. lta ergo οἱ hic, 
« Si enim, inquil, secundum caruem vixerit S, 
moriemini, » Et adit: « Si autem spiritu actus 
carnis mortilicaveritis, vivetig (29). » Et de hoc 
jam supra diclum eat **, quomodo corpus quidem 
mortuum esse debeat propier peccata, spiritus vero 
vila propter justilicationem. Qui ergo secuudum 
spiritum agens mortificat actus carnis, vivet propter 
inhabitantem iu se spiritum vita. Mortilicat autem 
quis actus caruis lioc modo. Fructus. est Spiritus 
charitas **, odium carnis est aclus : odium ergo 
per charitatem | mortificatur οἱ exstinguitur. Gau- 
dium similiter fructus. c&& spiritus, tristitia vero 
hujus szculi, qua wortei operatur δὲ, carnis est 
acius : hac ergo exstinguitur, si sil in nobis gau- 
dium) spiritus, Pax fructus est epiritus; dissensio 
ei discordia carnis est actus ; sed certum est. dis- 
cordiam morüflcari posse per picein. Sic et patieu- 
lia spiritus, impatientiam carnis (50) exstiuguit, 
et bonitas malitiam perimit, ei mansuetudo fe- 
rociam , el coulinentia iutemperantiam (31), 
593 οἱ castitas impudicitiam necat, talique ordine 
qui per spiritum actus caruis mortiflcaverit (29), 
vivet. lntuendum sane est, quod sicul mortem non 
istam cominunem, sed illam peccati dicit, « 8i enin 
secundum caruem  vixeritis, moriemini, » ila et 
vitam non banc cummunen, eed illam dicit :eter- 
pam , ad quam perveniet omnis qui secundum ea 
qua supra exposuimus, perfectus spiritu inortifica- 
verit (23) uctus carnis. Sed et iud scire «debemus, 
quod ista mortlificatio actuum carnis per patieu- 
tiam fiat, et Bon ad subitum, sed paulatim. Primo 
languescere 605 necesse est in his qui incipiunt (341; 
lum deinde cum ardentius proficere ceperint, et 
abuudantiore spiritu repleri , actus carnis uoa so- 
lum languescere, sed el tabescere incipient : ubi 
vero ad perfectum jaw venerint, ita ut uulla in eis 
prorsus vel in facto, vel in dicto, vcl in coguatu 
peccati oriantur iudicia, tunc plane aetus. carus 
(25) mortificassc, et ad integrui morti tradidisse 


dum carnem vivere gepe jam dictum est. lloc est D credendi suut. 


33 Act. x, 44. 3 Coloss. με, 1, 2. " Roin. viu, 19, 13. ο Rom. xii, 14. * Hom. vin, 10. Galat. 


v,92. **1I Cor. vii. 10. 
Actibus apostolorum habetur. » Sed rectius mss. 
nostri ut in noatro textu. 

92) Editi, « loqueris. ο 

(as Editi, « convalescant; » tum paulo post, 
ϱ ei rebus impleant. » mM 

(24) Editi, « Si quis habet io se justitiam, per 
justitiam Christi habet, » etc. 

(25) Editi, « et singula quacunque Christus esse 
diciwr, qui habet liec, Spiritum Christi, » ete. 

(26) Actus carnis. Sic miss. Editi vero, « facta 
Carnis. » 


31) Alias, « Quid enim sit, » etc. 

(a8) Editi, « ne feceritis iu desideriis el in cou- 
cupiscentiis, » 

22) Editi, « mortificetis, vivelis. Sed de hoc, » etc. 

30) Editi, « violentiam carnis. » 

(31) Alias, « incontinentiam. » 

(92) Editi, « mortificat. » 

(33) Editi, « mortiücet. » 

(94) Alias, « in his quie incipiunt. » ο 

(35) Editi, « tandem actus carnís;» al, «ttc 
actus caruis ; » al., « tum plane actus carnis, » 


LEE ORIGENIS 1101 





LIBER SEPTIMUS. 


1. Sicut. diversas commemorari leges in liac A spiritus, declarat idem Apostolus ad Ilebrzeos serzi- 
Epistola a Paulo sub uno vocabulo legis ostendi- — bens el dicens : « Nonne omnes sunt minisleriales 
mus, et diversas mortessub una mortis appellatione — spiritus ad ministerium missi propter eos qui lire- 
nominari, ita e«t diversos spiritus nunc videmussub — ditatem capiunt. salutis **? » Sed et David. dicit : 
uno nomine Spiritus indicari. Ait ergo in presenti — « Qui facit angelos suos spiritus **,» Et Dawid 
capitulo : «Quicunque. enim Spiritu Dei aguntur, — nihilominus testatur, οἱ dicit : $94 « Dencdicite, 
hi filii sunt Dei *;» in quo utiqueipsum Dei Spiritum — spiritus et animae justorum, Dominum δὲ. Et in 
dicit. Et iterum in sequenti : « Non enim accepistis, — przsenti loco Paulus, « lpse Spiritus, inquit, testi- 
inquit, spiritum servitutis iterum in timore *. » — monium reddit spiritui nostro; » et in aliis **:« Ut 
In hoc ostendit spiritum servitutis alium esse quam — integer spiritus vester, et anima, et corpus in die 
illum quem supra dixit Spiritum Dei. Et propterea Domini nostri Jesu Christi servetur. » Quz omaia 
subjungit : «Sed accepistis spiritum adoptionis — dubium non est quin. de rationabilibus spiritibus 
filiorum, in quo clamamus : Abha | Pater]. » In hoc. dicta sint, Appellantur. praterea spiritus mali « 
spiritum adoptionis ostendit ipsum esse quem dizit — angeli mali, sicnt. et David dicit  : « Emisit. es 
supra Spiritum Dei, de quo et repetit : «Ipseeniin.— iram indignationis sum, emissionem pcr angeles 
Spiritus testimonium reddit spiritui nostro **, » hoc B malos ;» et nt (41) in Regnorum libris scriptum ex 
vst, ipse Spiritus Dei, in quo Patrem Deum clama- — de Saul **: « Et Spiritus Domini discessit a Saul, οἱ 
mus, testimonium reddit spiritui nostro. Qui spiri- — suffocabat eum spiritus malignus α Domino; 
tus noster alius sine dubio est quam vel illespiritus — utque in libro Judicum (42) refertur : « Et tmmisit 
servitutis, qui datur in timore, vel lic qui ei dé — Deus spiritum malignum inter medium Abimelech, 
invocatione Patris testimonium reddit (36). Omnes — et inter medium virorum Sichimorum **.» He 
ergo howines, ut videlur, aguntur aliquo spiritu, — ergo spiritus malignus, qui dicitar vel exisse ut 
sicut ip e Paulus scripsit: « Scitis autem et vos, — suffocaret Saul, vel Abimelech Sichimosque πι 
cum essetis gentes, quomodo ad idola muta ageba- — dirimeret, eta Domino exisse 96 missus esse me- 
mini *5. » In hoc. ostendit quia etiam. gentes αἱ moratur, tanquam carnifex quidam. intelligendus 
iJola aguntur aliquo spiritu. Est ergo. Spiritus — est missus ad exigendas de peccatoribus poen. 
Dei idem qui est et Spiritus Christi (57), idemque — Et quamvis mali propter propositum suum voluc- 
ipse et Spiritus sanctus est. Sedet spiritus adoptio- — tatemque dicantur, in his tamen qui ρα dip 
nis idem dici videlur, sicut prxsens apostolieus — sunt divinze voluntati exhibent. ministerium, sicut 
veclarat (58) sermo. David quoque qui dieit, «Spi- — et ille, de quo refert Miclisas propheta, spiritus 
ritum sancitum tuum ne auferas Α me **;» et, C mendax, qui, cum a. Deo dictum fuisset, « Quis 
« Spiritu principali conflema me "', » de eodem — &educet mihi Achab ? » respondit : « Ego sedueam. 
dicere videtur : quemque principalem Spiritum — Et dixit Dominus :In quo? At ille: Ero, inquit (43), 
propterea arbitror noniinatum, ut ostenderetur esse — Spiritus mendax in ore omnium prophetarum, » οἱ 
quidem multos spiritus, sed in his principatum et — dicam ut ascendat in Galaad, et ibi cadet. «Et 
dominationem bunc Spiritum sanctum, qui et prin-. dixit Dominus : Vade; seduces, et quidem pote 
cipalis appellatur, tenere, (29, Sient enim multi ris *5. » Sic ergo etiam hi qui dicuntur mali spiti- 
sunt. filii Dei, ut Scriptura dicit : « Ego dixi : Dii tus, officium Deo erga poenarum exbibent eiiuiste- 
estis, et filii Excelsi omnes **,» unus tamen est. ria. Sunt przeterca et alii spiritus, de quibus dicit 
natura Filius et Unigenitus de Patre, per quem — David : « ln. spiritu violento (44) counteres nates 
omnes filii appellantur, ila et spiritus multi qui- — Tharsis ?'; » et « spiritus procell:e » dicuntur *5, e 
dem sunt (40), sed unus est qui vere ex ipso Deo  « spiritus arduris **. » Quos tamen ego materiales 
proced:t, et ceteris omnibus vocabuli ac sancti(l- D magis quam rationabiles spiritus dixerim. 
cationis sua: gratiam donat. Quod autein plures sint 2. Tali igitur de appelladone spiritus distinctione 

"* Rom. viu, 11. 3 ibid. 45. ** ibid. 46. "I1 Cor. xu, 9. *5 Psal. t, 15. "ibid. 44. ** Psal. rxxxt, 


6. 5 Hebr. 1, 14. ** Ps.l, cin, δ. *' Dan. is, 86, "* I. Thess. v, 90. .5* Psal, Lxxvu, 49. 
5] Reg. xvi, 141. * Judic. ix, 20. ** ΗΙ Reg. xxu, 20. "" Psal. xtv, 8. 59 Psal.cv,95..— ** Isai, ἐν, 4. 


(56) Reddit. Alias, «praebet; »al., « perhibet. » multi; ita et spiritus quidem multi sunt; » al, «ila 
ο] Sic ms. unus fvegius num. 1659. Cateri vero.— et spiritus si quidem sunt. "multi. » 
wiss., lRabanus et editi, «qui idem est et Spiritus (41) Ut. Deest in editis. 
Christi, » etc. 42 Alias, « atque in libro Judicum. » 
(38) Ms. unus, «sicut przsens Apostoli 1ocus 43) Alias, «Ait ille, Ero, inquit, » etc. Et postea 
declarat. » editi, « equidem poteris. » 
(69) Vide tom. v, in Joannem, pag. 99. (44) In libris antea editis deest « David, » et 


(40)Ms. unus HKegius num. 1629, «et Unigenitus — « violento. » 
4 Patre, per quem oinnia, ct a quo filii appellantur 


COMMENT. IN EPIST. AD ItOM. LIB. VIF. 


ΠΠ 


issa, nunc quod dixit, « Non enim accepistis A mur ** (49). » Ipse ergo spiritus adoptionis per 


um servitutis iterum in timore, sed accepistis 
nm adóptionis filiorum, in quo clamamus: 
[Pater ** (45)], » quale sit videamus. Scriptum 
in Malachia proptieta *' : « Filius lionoriticat 
m, et servus dominum suum : et si Pater sum 
ubi est honor meus? et si Dominus ego sum, 
it timor meus? dicit Dominus omnipotens. » 
m est autem quod filius quis Dei per adoptio- 
iritum flat, servus autem. Dei per spiritum 
utis. Initium ergo serviendi Deo, quia « ini- 
sapienti: timor Domiui » est **, per spiritum 
is impletur, cum parvulus adhuc quis dicitur, 
rvulis quidem pzdagogus est timor. Unde et 
olus de (ali parvulo dicit : « Quandiu hzxres 
lus est, nihil differt a servo, cum sit dominus 
im ; sed sub tutoribus et procuratoribus est 
ad przünitum tempus. a patre ; ita. et nos, 
issemus parvuli, sub. elementis hujus mundi 
i8 servientes **. » Vides secundum concessam 
Deo sapientiam Paulus quowodo, spiritus qui 
F Ín timore (46), hic tutores parvulorum ac 
ratores appellaverit, qui. unuguiquemque. no- 

donec parvulus est, secundum interiorem 
em in timore custodiant (47), usquequo ad id 
veniat quo spiritum adoptionis filjiorum me- 
' accipere, εἰ sit. jam filius ac. domiius om- 
« Oiinia enim, inquit, vestra sunt **,» et cum 
0 nobis Deus.omnia donavit ** (48). Hoc ergo 


0d docet Paulus, quia posteaquam commor.ui C 


Chrjsto, ei Spiritus ejus factus est in nobis, 
rum spiritum servitutis accepimus in timore, 
1, nan rursus parvuli et initia habentes effecti 
ο. 86d quasi perfecii semel jam accepimus 
im adoptionis, « in quo » spiritu «clamamus: 
Pater. » Neque enim patrem alius quis nisi 
rocat. Quod vero addit, « Abba, » patriae lin- 
»cabulo id ipsum iteravit, velut οἱ dixisset : 
pater. 

lpse enim Spiritus testimonium reddit spiri- 
stro, quod sumus filii Dei. Si autem filii, et 
85; lhzredes quidem Dei, coheredes autem 
i:28i tamen compatimur, ut et. conglorifice- 


*! Milachb. 1, 6. 
* ibid. 16, 47. *' Gen xxv, 5. 
! Joan. v, 39. "* Matth, xix , 98. 


Sed accepistis. spiritum adoptionis filiorum, 
clamamus ; Abba, Pater. Hxc desunt in mss. 
6 nostris, sed exstant in editis. 

Editi, « Vides (al., « Vide) secundum con- 
| a Deo sapientiam Pauli, quomodo spiritum 
spiritus » ) servitutis qui datur in timore, » 


om. vint, Τὸ. 


^» Ron 


Editi, « custodiat. » 

Editi plerique, « Omnia cuiu nostra sunt, et 
bristo omnia nobis donavit.» 

]pse enim Spiritus testimonium reddit spiri- 
Wro, eic. usque ad, et conglorificemur. Bic 
in mss. codicibus nostris. 

Editi, «qui adoptatur, » male. 

Cum jam κ inest. timoris, id. cst, nihil 
r metum pane gerimus. 1n. omnibus ms. 


** Eccli. i, 16. 
6 Rom. vir, 17. 
οτε, 17 


quem in filium quis adoptatur (50), reddit testimo- 
pium, et confirmat spiritum nostrum quia sumus 
filii Dei, posteaquam a spiritu servitutis in adoptio- 
nis spiritum venerimus , cum jam nibil inest timo- 
ris, id est nihil propter metum poena gerimus (51), 
sed propter amorem patris cuncta perflciuns. 
Βειιο autem non anims, sed spiritui, qui melior 
(52) in homine pars est, dicitur reddere testimo- 
nium 5955 Spiritus Dei. Potest autem ad discre- 
lionem eorum qui spiritu servitutis aguntur in ti- 
niore, et eorum qui spiritu filiorum, etiam illud as- 
sumi, quod Abrabam hzreditatem quidem suani 
dedit Isaac, liliis vero aneillarum vel concubinarum 
non lizreditatem, sed dona dicitur dedisse vel mu- 
nera 7. In quo sine dubio hoc- adumbratur (53), 
quod nec illi quidem penitus spernuntur qui adliuc 
in tiinore serviunt Deo, sed sunt illis dona, sunt et 
muuera, hxreditas tamen per quam Christo con- 
glorificantur, eorum est qui adoptionis spiritum me- 
rentur aecipere. Post hac jam ex consequentibus 
Syllugismum nectit Apostolus, et dicit : Si spiritum 
adoptionis aecepimus, ergo fllii sumus. Quodsi (- 
lii sumus, sine dubio. et bzredes (54). Mercedem 
namque servus exepectat, h:ereditatem filius sperat. 
Et rursus aliud addit (55) conclusionis »ugmentuin : 
c [lredes quidem Dei, cobzredes autein Christi 98 
lizres quis efficitur Dei, cum qux Dei suut meretur 
accipere, id est incorruptionis et immortalitatis 
gloriam, thesauros sapienti: et scienti: recondi- 


tos ** : cohieres (56) vero Christi, cum « transfor- 


mabit corpus humilitatis nostra conforme corpori 
claritatis. ευ Τὸ, ».sed οἱ (57) cum illud adipisci 
meruerit quod dicit ipse Salvator : « Pater, volo ut 
ubi ego. sum, et isti sipt mecum ΤΕ. » Est praterea 


(98) et illa dignitas coharedum Ghristi, quod Pater 


quidem «. omne judicium dedit Filio 15.» Sed οἱ Fi- 
lius dicit ad colzredes suos : « Sedebitis et vos 
super duodecim thronos, judicantes duodecim tri- 
bus Israel **. » Et hoc modo coberedes suos €hri- 
stus non solum in- partem hwreditatis, sed etjam 


D in consortium potestatis adducit. « Si tamen, » in- 


quit, « compatimur, ut et-conglorificemur **.» Com - 


66 Πρι. vul, 


5 Galat. iv, 4-3... ** E Cor. ini, 22. n] 
pan. Xv1, 


** Coloss. n, $.. "* Philip. wi, 21. 


nostris, apud Rabanum et Saledianum vox « inest » 
omittitur. Deinde editi, «propter panum gerimus.» 

(52) Alias, «qua melior.» Deinde ms. unus, 
« Ῥορίθα autem ad discretionem eorum. qui.... 
etiam illud assumit, quod Abraliam, » ete; 

o Alias , « obunmbrabatur » ( al.,« adumbraba- 
tur » ), et mox , «spernerentur; » al. , « sperneu- 
tur. » 

(54) Quod si filii sumus, sine dubio et harredes. 
ἤσο nullibi in editis comparent. 

(55) Addit. Deest in. libris antea. editis. Deinde 
ni$. unius liabet c argumentum » pro « augmentum. » 
(50) Alias, « colieredes. » 

(57) Et. In editis omittitur. 
(98) Editi, « et ipsi sint mecum ; » qui postea ha- 
bent cum ms. quibusdam, « Est ergo praterea, » etc. 


3407 


ORICENIS: 


Pe 


patitur Christo qui dicit: «Clristo concruciixus snm;» A ctis, et liis qux « oculüs nom vidit, nec auris audi- 


et :« Vivo autem, jam non ego (59), vivit vero Chri- 
sius in me 15. » οἱ iterum qui dicit : «Sj comm.or- 
tui sumus, et convivemus ; si eontoleramus (60), et 
conregnabimus τὰς » vel etiam qui dicere potest, 
qnia « quod deerat passionum Christi, repleo in 
corpore meo Το, » Sicut autem Cliristum, quia. hu- 
miliaverat « se factus obediens usque ad mortem , 
mortem autem crueis, auperexaltavit Deus , et do- 


navit Illi nomen, quod cs super omne nomen ?*;». 


ità et eos qui Christo compatiuntur , et passionum 
ejus iniítantur exemplum, Deus cum illo exaltat in 
gloria. Hzc namque via est, quam cohazredibus 
sais Christus aperuit, ut neque ex fortitudine, ne« 
que ex sapientia, sed ex bunmilitate exaltentur, et 
ex Uribulationum patientia sternz baereditatis con- 
»equantur gloriam. 

&. « Existimo enim quoniam non sunt condigna 
passiones hujus temporis ad superventuram glo- 
riam (61) quie revelabitur in nobis. Nam exspecta- 
io creature revelationem filiorum Dei exspectat. 
Vanitati enim creatura subjecta est non volens, 
sed proptet eum qui subjecit eam in spe : quoniam 
et ipsa ctéaturá liberabitur a setvitute corruptionis 
in libertatem gloriz filiorum Dei. Scimus enim quo- 
niam omnis creatura. cengemiscit (02) et condolet 
usqte adhuc ον Si quis intueatur. quod [ro-eo 
quod quis effieiatur fllius excelsi Dei, et haeres bo- 
nitatis ejus et gloriz (65), Christique unigeniti Filii 
Dei coberes, etiamsi in omuium inandatorum ob- 
servantia οἱ jasuflcatibnibus Domini sine querela 
permaneat, et pervigili ia his mente perduret ; οἱ 
€miia etinm paenarum genera qua inferri humane 
iMrimeecus natura vel extrinsecus possunt ; out 
etiam si quis illa sustineat quze de Job scripta esse 
meiórautur ** (66), ubi non solum ea qua. extra 
ipsum in faenltutibus ac liberis esse videbautur Sa- 
tan exstinxit, verum etiam ossa θἱ carnem ipsius con- 
tigit, et percussit eum vulnere pessime a pedibus 
usque ad caput, ita ut testam sumens raderet 5a- 
niem de ulceribus suis fluentem :. si, inquam, his 
adhuc possunt esse graviora que perferat is qui in 
hac vita breviesima in omnibus tribulationem pati- 
tur, qui: animo et corpore cruciatur, et conferat 


vit, nec in cor hominis ascendit **, » intelligere po- 
test quomodo Paulus altius (65) ista considerans di- 
cit : « Existimo eniin. quoniam non sünt condigna 
passiones hujus ten:poris ad feturam gleriam qua 
revelabitur in nobis **. » Nihil erím dignum (66). 
inveniri vel comparari ad futuram gíoriam potest, 
ln qno enim. mortale. immortalibus conferas ? aut. 
invisibilibus visibilia * ant zternis temporalia ? aut: 
caduca perpetuis? Si qu:ze tamen in. przsenti vila. 
velut quz:edam possunt semina gloriz colligi futura, 
ista, inquam (67), semina ex tribulationibus et pas- 
sionibus colliguntur ,. 896 sicut et in allis dicit 
idem Apostolus : « Quod enim in przesenti (68) mo- 
mcutaneum est, et leve tribulationis nostrz, supra 


B modum in immensum zetern:e glori: pondus opera-- 


tur nobis, non respicieutibus quz videntur, sed quz: 
non videntnr 83. » Ostendit enim per hzee quod qui 
illa respicit qux non videntur (69), et zeterna sunt, 
omnem tribulationem quaecunque: acciderit ei ,. 
quamvis seva (70), quamvis longa videatur , mo- 
mentaneam dueit et levem : etiam si tormentis subji- 
ciatur, et aculeis, et ungulis, co tempore quo sup-- 
pliciis corpus affligitur, sl aspiciat ad futuram glo- 
riam qu:e revelanda est, et consideret quomodo post 
tanta tormenta (T1) corpus: hoc humilitatis sue 
transformabitur ,. ut fiat conforme corpori gloriz 
Filii Dei "*, tribulationem praesentem motuientanezm: 
dueit, et levem ; pondus autem futura gloriz grave, 
hoc est, magnum deputat , οἱ zeernum (72) : et. 
quanto magis multiplieari sibi tribulationum viderit. 
peeuas, tanto amplius intelligit (75) sibi poudus et. 
magnoitudinem gloria cumulari. Quod autem ex tri- 
bulationum quantitate mensura quzdam et magni- 
tudo glori: colligatur, puto etiam David prophetam- 
indieare cum dicit (74) : « Secundum multitudinem: 
dolorum meorum in corde meo, consolationes tux: 
Iztificaverünt animam meam **. » Unde puto quod. 
jn presenti.vita consolatio quze datnr justis, secun- 
dum mensuram cruciatuum et vuluerum detur : fu- 
tura vero gloria (73) , de qua Apostolus dicit quia. 
« révelabitur in nobis, » non secundum meusuran 
passionum : « nen enim condigna: sunt. passiones: 
hujus temporis ad futuram gloriam quis revelabi- 


hzc «ad futnram gloríam qua revelabitor » in san- p Ur ín $ sanctis ^ ; sed sicut (76) ad Corinthios di- 


^ , 2. *! | Cor. i1, 9. 


** Rom. vir, 18. 
19. *?* Rom. vin, 18. 


(59) Mias, « compatitur ergo qui dicit : Chrisio- 


confixus eum. Vivo, ait, jam nou ego, » etc. 

(60). Alias, « si toleramus. » Rabanus, « si coai- 
patimur. » 

(61) Alias, « ad futuram gloriam. » 

(62) Editi et mss. quidam, « Scimus enim. quod 
omnis creatura ingemiscit et dolet ; » al.,«parturit.» 

(65) Alias, « quod pro ee ui qnis, » etc. ;et pestea 
editi, c bonitatis ejus glerize. » | 

(64) [nirinsecus. Deest in editis. Deinde ms. urus, 
t quz de Job gesta meworantur. à 

(69) Altius. Desiderauir in antea. editis. 

(66) Alias, « Nihil quidem dignum, » eic. 

(67) Editi, οἱ Rabanus ,. « inquit, » Sed omues 
Más, μέσ € inquam. » 


ὃν Galat. η, 49, 20. ** T1 Tim. n, 113, 13. "' Coloss. 1,24. "* Philip. 1, 8, 9, "* Rom. vin, 18, seq. 
* Job 1 $5 j| Corav, 11. ** Philip. 11, 24. 


95 Psal. cin. 


(68) Ms. unus, « in prasenti vita. » 

(69) Alias, « vidit ; » al., « vidit, » Deinde, «ac- 
cid ei. 2 

(70) Quamvis seva. Haec desiderautur ia libris au- 
tea editis. 

(74) Editi, « tot tormenta. » Ms. unus et Raba- 
nus, «ista tormenta. » 

(72) Editi, « deputat in ternum. » 

(75) Alias, « intelliget. » 

ua Editi, « puto afliriet etism David propheta 
cum dicit, » etc. 

(15 Alias, « faturz vero glori. » 

C6) Alias, « sunt Jie. passiencs ad futuram glo- 
τίδυι, sed sicut, »-etc. 


Που 


ctum pretulimus, ex momentaneo οἱ levi tribulatio- 
num nostrarea labore ?' semina quedam oollecta 
&upta modem in. immensum nobis πίστης pondtts 
glorie (11) preparabunt. Quod vero etiam in prse- 
senti vita justis secundum mensuram passionum 
suarum etiam consolatio divina tribuatur, confirmat 
idem Apostolue in secunda ad Corinthios seri- 
bens ** ς « Quia sicut abundant passiones Cliristi in 
uebie, ità abuudat et consolatio nostra, » Et non 
dixi) : Supra modum abundat, aut in immensum (78); 
sed quantum passiones suut, tantum et consolatio- 
Bes. Quod autem dicit, « Ad futuram gloriam, quae 
revelabitur in. nobis **, » supra jam puto quod suf- 
licienter ostendimus de di(Terentia. gloriarum, qua 
οὐ gluija quz. jam revelaia est, ep qua sit qua re- 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB; VII. 


1110 


ahis habetur exemplaribus, « congemiscit et-pasts- 
rit usque. adhuc. » Congemiscere autem el conde- 
lere est cum alio dolente vel gemente gemere vel do- 
lere, hoc esi, cum ipse quidem causam gemeudi 
now habeat vel doleudi, gewmit tamen pro eo qui 
causam habet gemendi vel dolendi. Hec autem di - 
cii facere creaturam pro eo quod vanitati subjecta 
esi, el in. servitule. corruptionis posita est. Hac, 
quanti ad ipsius aposiolici sermonisardiuem perü- 
net, explanata sink. INunc repetentes discutiamus in- 
lentius qua est ita vanitas cui creatura dicilur esse 
subjecta, et quie est ista corruptio de cujus servitute 
liberaudam se 897 sperat. Mihi videtur quod de liac 
materiali et corruptibili corporis substantia ista di- 
cantur. Neque enim corruptio alii cuiquam (82) uisi 


velauda sit ; et quomodo quz nunc videmus , « per ῃ corpori dominatur, Naw ille interior howo qui seciin- 


speculum videmus et iu a nigmate, lune autem,» cum 
vonerü Filius bominis in gloria Patris cf sauctorum 
angelorum, videbimus« facie ad faciem *5, » sicut ct 
Joannes dixit : « Quia videbimus eum sicuti est?!.» 
Sed ϱἱ illa petest videri (79) gloria qux revelanda est,. 
cum de singulis quibusque rationibus mundi, vel eo- 
rum qiia supra mundum sunt, coeperit doctrina cogno- 
sci, el Ihesaurj sapienti:e ejus ac scienti:e revelari **. 
lP'osi hae dicit: « Nam exspectatio creatura revela- 
tionem filiorum Dci exspectat,» Volens ostendere À po- 
&iplus quanta qualisque sit gloria quz revelanda est 
ia ipso, vel iu bis qui agones Christi integre desuda- 
yerint, ait etiam crealuram, utpote rationabilem , 
habere exspectationem. quamdam , et spem gerere 


teiporis illius quo revelauda est gloria filiorum Dei, C 


hoc est, cum  revclabuntur ea quz przparata sunt 
lis qui filjj Dei esse merebuntur (80), aut certe cuim 
ablato a5 hijs velamine quo obtegantar, manifestati 
fuesint ipsi quia lilii Dej sunt. Qux autem est crea- 
nura quie s revelaionem filiorum Dei exspectat ? » 
Mec, inquit, qua nunc « vanitoti subjecta est : » 
subjecta autem « non volens, » nec sponte propria, 
sed voluntate ejus qui dispeusat universa. Propter 
ipsum ergo (81) subjecta est; snljecta autem non 
ca conditjone ut maneat semper subjecta vanitati , 
sed cum quadam spe. Qua autem) sit spes isla , 
comipnomorat, diceus : 4 Quoniam et ipsa, » inquit, 
« creajura liberabitur a servitute corruptionis , in 
| bertatein gloriz filiorum Dei. » Ait autem Paulus 


dum Deum creatus est, et ad imaginem Dei factus, 
incorruptibilis est et invisibilis , et secundum pro- 
priam sui rationem (89) etiam incorporeus dici po- 
tel. Exterior vero homo et corporeus et corrupti- 
bilis (84) dicitur; propter quod οἱ Paulus dice- 
bat ** : « Nam eti si is qui deforis cst homo noster 
corruupitur , sed quj intus est renovatur. » lnte- 
rioris autem hominis renovatio (85) , utpote qui 
est rationabilis et (86) jmeng , in agnitione Dei et 
capacitate sancti Spiritus coustat. Verum nt aliqua 
de tam profundis rebus breviter ac strictim (87) 
etiam chartulis coumiptainug , ex ipsa interioris 
homiuis, boe est, anima mentisque substantia col- 
ligamus imaginem , quomodo « vanilati creatura 
subjecta est non voleus, sed propier eum qui subje- 
cil eam iu spe **; » οἱ ipsum, si videtur, Paulum 
pouamus in medio, cujus utique anima vel mens, 
qui est interior ejus ho:no, supergreditur et ascen- 
dit oinne quod corporeum est , quod visibjle, quod 
seusui subjacet οἱ aspectui, οἱ ipsius divinze naturae 
efficitur capax. Sed hzc tanta et talis (88) animae 
ejus substautia quie rationes et iutelligentian: co- 
lestium divinorumque sensuum tenet (quibus ex 
causis, Deus viderit), subjecta est servituti corporis 
corruptibilis, et vanitati ejus devincta est. Cousi- 
dera eniin. necessitates corporis,. appetentiam cibi, 
digestionum pudorem (89) , posteritatis reparanil:e 
verecundiam, ul seritur soboles, ut editur, ut nu- 
ἐπί ; οἱ vide in his quanta vanitas liabeatur, 


scire se οἱ similes sibi, « quoniam omnis creatura D quanta. corruptio, cui creatura anima nobilis οἱ 


congemisci4 e£ condolet usque adbuc, » vel, ut in 


5 fl Cor. iv, 17. 
9|] Cor. 1, 16. "^ Rom. vii, 20. 


(11) Alias, « in immensum nobis zternum gloria 
pondus, » etc. 

(78) Sic recte ms. unus fhegius num. 1639. Cz- 
teri xero mes. et editi, « aut in mensura. » 

(19) Alias, « Sed euam illa potest, » eic. , al, 
« sic et illa potest, » ete. 

(80) Editi, « vocari merebuntur. » 

ied Erge. Editi, « autem. » 

(82) Editi, « alicui quidquam, » male. 
(85) Editi, « sibi rationem. ? 
(86) EdKi, perperam, « el eorpore corrupiibi- 

» 


(85) Sic Rabanus ct ms. unus liegius. Editi vero, 


65 || Cor. 1,5. 5 Rom. vii, 18. 


rationabilis licet non volens subjecta est , subjecta 
* | Cor. xti, 12... ?11J0o2n. 1,2. ** Coloss, n, 5. 


ε luterioris autem hominis in his renovatio. » Mss. 
quidam, « Iuierioris autem bominis cujus renova- 
tjo, » male. 
(86) Et. Decst in ellitis. 
en Eaiti, « statim, » ipale. Deinde mss. quida 
οἱ ltabanus, « et ipsam interioris hominis, hoc ést, 
animi mentisque substanJiz, » ete. Sed melior vi- 
detur lectio codicis Regii num. 1659 et editorum , 
uam in textum retinuimus. 
88) Editi, « Sed et tanta et talis, » etc. 
η Sic ms. unus Regius num. 1659. οἱ ltaba- 
nus. Editi vero el mss. plerique, « digestionum pu- 
torem. » 


retur, eum filiorum Dei (90) tempus libertatis ad- 
venerit. Hoc est ergo quod et in aliis apertius jam 
de se ipse dicebat Apostolus, quia (91), » dum sumus 
in habitaculo hoe, ingemiscimus **. » [ος et Sa- 
pientia per Salomonem dicebat, quia « corruptibile 
corpus aggravat animam, et deprimit terrena ha- 
bitatio sensum multa cogitantem **; à et idem 
Paulus : « Dum enim sumus in corpore, peregri- 
namur a Domino 03, » et cupit magis peregrinari a 
corpore et. adesse ad Domimum. Hoc indieat , et 
multo apertius exponit etiam in eo loco ubi dicit : 
« Coarctor autem ex duobus ; desiderium habens 
reverti, et cuim Christo esse; muKo enim melius : 
permanere autem in carne magis necessarium pro- 
pter vos ** (92). » In quo aperte ostendit quod non 
volens, quantu:n ad ea spectat quz animz 03 con- 
scius erat , corruptioni buic vanitatique serviret , 
sed propter eun qui hice ita voluit, et propter nos, 
ut salvi esse possimus. Permanet ergo in carne (93) 
propter nos : ut autem revelati fuerint filii Dei, et 
congregati im unum per Ecclesiam quam statuit 
« uni viro, virginem castam exhibere Christo **, » 
tunc et ipse liberabitur a servitute corruptionis , 
sicut et ipse dicit: « Ego autem jam immolor, et 
tempus. resolutionis, mes instat. Cursum consum- 
mavi, fidem servavi : de czetero reposita est mihi 
corona justitiz *. » Hoc est liberatum esse a ser- 
vitute corruptionis in libertatem glorise filiorum 


ORIGENIS . 
tamen in spe; tempus videlicet sperans quo libe- A Ego etiam de arcehaagelis tale aliquid intelligere 


M13 


propheticis invitor eloquiis. Quid enim tantz va- 
nitatis et tantze corruptionis invenias , quam bella 
gerere in lioc. mundo, pugnas adversum se regum 
et gentium commovere? Vide ergo quod et in his 
praecipuum archangelici operis habetur officium (96), 
sicut Daniel propheta testatur * eum dicit, quia ar- 
changelus loqueretur ad eum, qui diceret ei quod 
pugnaverit 998 adversum principem Persarum, 
« et nemo, » iuquit, « fuit mihi adjutorio, nisi (97) 
Michael prinecps vester *. » Per hzc ergo singula 
deprehenditur rationabilis « czeatura vanitati » esse 
« subjecta non. volens, sed propter eum qui subje- 
cit in spe **. » Spes namque est ab his rebus cor- 
poreis et corruptibilibus aliquando cessandum. " 
Hanc enim habet exspeciationem creatura ista. pa- 
tiopabilis, ut revelatio fiat iorum Dei proptee 
quos angeli mittuntur in ministerium , ub et ipsi 
cum his quibus ministraveruut harreditatem capiant 
salutis 7, ut terrestrium et coelestium (iat unus grex 
e! unus pastor 5, et « sit Deus omnia in oraui- 
bus *. » Et ut evidentius de bis quz dixerat coa- 
firmaret , addidit : « Scinus enim quoniam omnis 
creatura congemiscit, et condolet usque adhuc '*.; 
Superius dixerat : « Existimo enim quoniam noa 
sunt cendigna passiunes hujus temporis ad futorom 
gloriam * ; » et eum ibi se existimare dixerit, in 
his scire se dicit quod omnis creatura congemiscst 
εἰ condoleat (98) , quo sc.licet nihit in boe sensa 


Dei. Sed ab his, si videtur, exemplis etiam ad su- C dubitationis habeatur. €reatusa cmim, licet uon 


periora censcende, et vide ipsius soJis, et lunz, ac 
stellarum coeli, et totius mundi ministeria quomode 
subjecta sunt vanitati , corruptionique deserviunt, 
Ad usus pamque hominum alunt segeles , arborum 
fructus (94) producunt , berbamque camporum : 
atque eosdem in se reverteutes apnj circulos vol- 
vunt. Reparant enum qua przetereunt, et przterire 
Fursum, qua reparata sunt, sinunt. 1ρ50δ quoque 
angelos, si ad sententiam Paulj respicias quze di- 
cit, quia « omues ministeriales sunt spiritus ad mi- 
nisteriun) missi propter eos qui b:zereditatem ca- 
piunt salutis *, » intelliges tale aliquid gerere , et 
buic corruptioni esse subjectos (95) : credo etiam 
ipsos nog volentes, sed propter eum qui subjecit 
eos iu spe?*. « Voluutati enim illius quis resistit *?» 


55 IFCor. v, 4. ** Sap. ix, 15. '" IE Cor. v, 6, 8. 
* Hebr. à fé. ^Rom vni 90, * om. ix, 19. 


T, 4. * Joan. x, 16. ^I Cor. xv, 98. | Rom. vin, 39. 


pus libertatis, » et. 

1) Quia. Desideratur in editis. 
92) Editi, « permanere ín carne magis propter 
vos. » " 

(95) Editi , « Permapet autem in carne , » etc. 
Dcinde mss. quidain , « ut autem revelati sunt 5 » 
ev postea, « liberatur. » : 

(9s Editi, « arbores, fructus. » L 
(95) Alias, « tale quid gerere, οἱ hujc rátiont esse 
subjectos; » male. 

(96) Officium. Deest ip libris antea editis. 


(90) Editi, « quo liberetur in filiis Bei, cum ten 
) 
) 


ο Philip. », 25. 
5 Dan. x, 13. 


volens subjecta sit, tamen quoniam voluntati ecdit 
ejus qui subjecit, etiam affectum (99) quemdam e 
charitatem circa eos exhibet , pro quibus videtss 
esse subjeeia, et pro doloribus corum dolet, et pro 
gemitibus gemit . Si vero , υἱ in aliis exemplaribus 
invesitur, ita legamus, « congemiscit οἱ parturit, α 
secundum iHum seusum aceipiemus « parturit , » 
quo dicit Apostolus gcnuisse se per Evangelium 
eos quos per fidein. Christi produxit ad lucem '* ; 
vel sicut de aliis alibi (4) dixit : « Filioli mei quos 
iterum parturio , donec formetur Christus in vo- 
bis 15. » Parturit ergo et creatura cos quos (2) re- 
generat ad salutem. Quod si etiam Loc legentibus 
visum fuerit requirendum, cur in superioribus ier- 


D tio nominaverit creaturam, et nusquam dixerit om- 


** J| Cor. n, 9. * Ii Tim. iv, 6-8. 
** Von, vis, 20. 7 Hebr. 


* Dan. x,91. 
!3 Galat, iv, 19 


1! jbid. 18. 35 1 Cor. iv, 15. 


(97) Editi, « et nemo, inquit, fuit in adjutorium» 
(a, « fuit mihi adjutor) nisi, » etc. 

(98) Editi, « et in his scire se dixit quod omnis 
ereatura congemiscit οἱ condolet usque adhuc. » 

(99) Editi plerique, « qui subjecit cam , a-- 
ctum, α etc. 

1) Alibi. Desideratur iu editis, qui possea usbeat, 
« F'iliolj inei quos adhuc parturio , » sicut et tis. 
unus Regius. 

(9) Sic ms. unus Regius num. 16529, Wabanus c: 
edili. Mss. vero duo habent, « Parturit ergo et crea 
608, quos, » etc. 


ut 


COMMENT, IN EPIST, AD ROM. ως. Vil. 


HIA 


mis creatura ; ad ultimum vero dicat : « Seimus A « Sed et. nos ipsi primitias Spiritus habentes. a 


enim quoniam omnis crealura congeniiscit, et con- 
dolet ** (5) : » potest. sic intelligi , quia non omnis 
quidem (4) creatura est qux ingemiseit et dolet, 
boe est quie necessilati corporis corruptibilis sub- 
Jacet : omnis autem creatura est qux». dolentibus 
eondolet , et qui gementibas congemiscit. Omnis 
autem creatura superior agones εἰ certamina no- 
&fra spectat, et dolet cum vincimur, cum vero vin- 
cimus gaudet (5) ; et multo plus quam nobis, illis (6) 
juest gaudere cum gaudentibus et dolere cum «υ- 
leutibus 15. 

δ. « Non solum »utem, sed el nos ipsi primitias 
Bpiritus habentes, etiam ips) intra nos gemimus 
adoptionem filiorum (7) exspectantes , redemptio- 
nem corporis nostri. Spe enim salvi facti sumus. 
Spes autem que videtur, non est. spes. Quod enim 
videt quis , quid sperat ? Sed si quod non videmus 
speramus , per patientiam exspeetamus '*, » Con- 
suetudinem apostolicae elocutionis esse srpe docui- 
BUS, cum dicit, « Non solum autem, » et niliil sub- 
jengit cui aptari debeat , superioribus dictis esse 
referendum , sicut et in przsenti capitulo intelligi 
datur. Tale namque est quud dicere videtur : Nou 
selum omnis creatura congeniiscit et condolet ; sed 
et nos ipsi primitias Spiritus habentes , intra nos 
gemimus. Et nos enim exspectamus adoptionem fi- 
liorum Dei, et redemptionem corporis nostri. Qu..m- 
vis hoc ipso jam quod Christo credimus , salutem 
eobis prasitam moverimus, tamen in spe adhuc 
est salus ista, non in aspectu visibilium (8). Si enim 
jam videretur, non utique speraretur. Sperat enim 
quià ut videat. Si vero videat qux sperabat, super- 
Buum est ultra sperare quie. videt (9). Nos autem 
spem non babemus in his qua videntur, ne inanis 
sit spes nostra, sed in his qui non videntur. Et 
ideo quia quae non videntur speramus, et tam ma- 
gna sunt tamque gloriosa , ut multis laboribus , 
multisque tribulationibus et periculis capiantur , 
sdeirco ea per patientiam exspectamus, tanquam 
τικ aliquando ventura. Hzc diximus directum 
quemdam, et lucidiorem sermonibus ipsis apostoli- 
cis ordinem dantes. Nunc, οἱ videtur, quid est quod 


Scimus enim scriptum eese in lege '" (10) : 
« Primnitias arez, et primitias torcularís non frau- 
disbis : » et !5: « Primitias omuium frugum tua- 
rum inferes in domum Domini Dei tui. » Quid er- 
go ? Sicut primitiz arem et primitiz torcularis 
ejusdem frugis sunt, cujus est et reliqua area, vel 
ejusdem (41) liquoris cujus et torcular, itane vi- 
debitur $99 et quod dieit primitie Spiritus ex 
muliis reliquis spiritibus sanctis et beatis unus ali- 
quis esse przcipuus ? An illud potius intelligeumus, 
quod , secundum ea (12) qux superius disseruimus, 
multi sint spiritus ministeriales ministrantes in 
ministerio propter cos qui haereditatem capiunt 
salutis 5, sub quibus agens unusquisque creden- 


B üum velut sub tutoribus et procuratoribus insti- 


tuitur usque ad prafinitum tenipus a Patre **, hoe 
est, usquequo ad legitimam ziatem anima per- 
fectionis advenerit, ubi quis jam supergressus (13) 
spiritum servitutis quem acceperat in timore, a 
quo velut pz:dagogo servaretur, dignus efficiatur 
accipere adoptionis spiritum primitias Spiritus (14), 
per quem adoptatus in filium possit etiam primiti-^ 
vorum Ecclesi: qux in coelis est sociari ? Et sicut 
multo differt filium esse quam servum , ita multo 
differt a ministerialibus spiritibus Spiritus sanctus, 
cujus primitias Paulus cum suis similibus habere 
se dicit. Unus hic modus sit quo sermonis. hujus 
intelligentiam potuimus indagare. Videamus nunc 
et alium. Legimus apud ipsum apostolum Paulum 
dona vel gratias sancti Spiritua multus spiritus no- 
minari, ut cum dicit : « Nunc autem quoniam zunu- 
latores estis spirituum , ad zdificationem Ecclesi: 
quserite ut abundetis *' ; » et item alibi ; « Spiritus 
prophetarum prophetis subjecti sunt **; 4 subjectos 
dicens spiritus (13) prophetarum, non quasi me- 
liori inferiores, sed pro eo quod habens quis pro- 
pheti:e spiritum non invitus loqui cogitur, ut illi 
qui habent spiritus immundos, sed cum vult et 
ralio postulat dicit : cum vero dicere opportunum 
non videbitur, silet, bene sciens quia tempus sit 
tacendi et tempus loquendi **. Et ideo non ad iu- 
juriam dicitur, quia prophetis subjecti ους spiri 


μονο hoc sermone indicet videamus , quo dixit : D tus, sed ad dispensationem, sicut et illud dictum 


5ο Rom. vn, 92.  !* Rom. xn, 15. 


($) Editi, « congemiscit et parturit, et condolet, » 


male. 
(4) Quidem. In editis omittitur. 
5) Editi, « Cum ergo viucimus gaudet. » 
6) In editis deest c illis. » 

Editi, « et ipsi intra nos gemimus , adoptio- 
nem filiorum Dei, » etc., et postea, « Si autem quod 
non videmus, » etc. 

(8) Non in aspeciu visibilium. Sic mss. omnes, 
Rabanus et editi, nisi quod plerique omittant « iu. » 
Bed tamen legendum videtur, « non in aspectu vi- 
sibili. » 

(9) Editi , « non est ultra sperare quod videt. » 

(10) Sic omnes mss. nostri et Rabanus. Editi 
xera, « Scriptum est enim, ut scimus, iu lege. » 


16 Rom. viii, 92-25. 
1* Hebr. 1, 14. ** Galat. iv, 2... ?! | Cor. 17, 19. ** ibid. 33. 


" Νυῃ. xvii , 27. | Exod , xxxiv, 96. 


33 Eccle. in, T. 


(11) Editi et ms. unus Regius num. 1629, « cjus- 
dem liquoris est cujus torcular ; itane videbitur, » | 
eic., et deest , « frugis sunt , cujus est οἱ reliqua 
area, vel ejusdem, » etc. 

(12) Editi et mss. quidam, « intelligimus quod 
eum, secundum ea. » Deinde 118. unus, «ministc- 
ri.les in ministerium wissi- » etc. , et paulo post 
editi, « instruitur, » pro c instituitur. » 

(12) Sic editi ei mss. fere omnes, Ms. tamen 
unus Regius num. 1659, « usquequo ad legitimau: 
harreditatemn anima perfectioris advenerit, ut gra- 
datiin supergressus , » eic. 

(14) Primitias Spiritus. lac verba desunt iu ms. 
legio num. 1639. 

(15) Spiritus. Desideratur in editis. 


1115 ORIGENIS Lt 


accipimus de Salvatore (16), quia « tune. et. ipse A ritus, videris si probandes occurrit. Adhne autem 
Filius subjectns erit ei qui sibi subdidit omnia **.» — addemas (33) et tertium. Idem ipse Apostolus ue- 
Et hic enim « suljectus » non quasi inferior dicilgr, — ram dieit (35) de Domino Jesu Chrieto , quia sit 
Quomodo enim inferior dici petest qui Filius est — « primogenitus omnis creaturz ?.» Ne forie erge 
ct omnia est quie Pater (17) ? « Omnia enim, » in-— ut ille « primogenitus (24) » dicitur e owuis crea- 
quit, « Pater, ài3 mea sunt *".» Sed in. lis quos — (urze, » tali quadam ratione etis3s multorum spirt- 
Patri subdit eredentes in &e, quoniam in unoquoque — tuum prümitie dicatur Spiritns ssnctus, Sit et iste 
eorum se esse dicit , et se in eis dicit ** esurire, εἰ — expositionis tertius (25). moque. Probet autcm qui 
sitire, et nudum esse , seque pasci im els et indui — legit, quid horum magis sensui conveniat G00 
profitetur, idcirco et in illis ipse dicitur esse suh- — apostolico. Si vero quod dixit, « Et nos ipsi primi- 
jectus (18). Sed licec per excessum quemdam. dicta — tias Spiritus habentes, » de omnibus dictum qui 
sint. Nunc autem ad propositum quidem redeamus. — gratiom baptismi consecuti videntur accipías , spe- 
lona ergo diversa Spiritus 3 Paulo multi epiritus— randum est illad quod idem Apostolus. dixit **: 
appellantur. lorum autem multorum. donorum ο Quod si primitize sanctse , et masen : et si radir 
quidquid eit «ommum et magnum sine duhio apo- —sanciía, et rau. » Quod. et. 6i ita sit, tamen ipsius 
stoli conseeuti sunt , ut idonei cessent, Sicut οἱ ipse B inassse iu qua videtur indieari multitudo fidelium, 
Paulus dicit 11, ministri Novi Testamenti, et ut Γδ- primitize nceessario videbuntur (26) in apostolis 
plere possent Evangelina. (10) ab. Jerusalem in — collocat. Bic enim scriptum est *!, quia cin Ee 
citcuitw usque ad fllyricum **. loe ergo quod in. clesia posuit Deus prima apostolos, secuado pro- 
cos pre ceteris sublimius et preelarius collatum — phetas, tertio doctores. » sti ergo qui priuao loco 
est. sancti Spiritus donum , merito primitias sancti — constituti sunt, competenter primitias sancti Bpi- 
Spiritus appellavit. Et idco dicit, «sed et nos ipsi.» — ritus gratize spiritalis haliere credentur. Nuuc jam 
In quo speciuliter designare videtar spostolicam — videamus quomodo adoptionem filiorum exspectare 
dignitatem. « Nos» ergo, inquit, «ipsi, » hoe est se dicat qui in superioribus dixit ?*, quía « ipse 
apostoli, « primitias Spiritus habentes, » qui electi — Spiritus Lestiimouium reddit spiritui nostro , quia 
s"mus ad hoc ut primitias Spiritus aceiperemus, — sumus fllii Dei ; » et iteram quomodo redeemptio- 
etiam « ipsi intra nos gemimus. » In tantum, in-— hem eorporís sperat qui in aliis dicit : « Christus 
quit, nulla creatura est qu: doloribus et gemitibus — nos redemit **. » Sed (21), «t mibi videtur, ipse hoc 
vacet, ut etiam nos ipsi qni summa a Spiritu οὐ sermone qui ín sequentibus habetur , absolvit. 
saneto et electa dona percepimus, tamen exspe- 4 Ait euim : « Spe salvi facti eumus. » Quod ergo 
2tavtes (20) adoptionem filiorum, id cst, perfeetio- " filii. sumas , et redempti sumus, et quod saivau 
nem corum quos docere et fnstituere missi sumus, — sumus, in spe eonsistit, « Nuac enim videmus per 
donec videamus eos in tantum profieere, ut adoptari — speculum, et in znigmste; tunc autem [οεῖν ad 
mereantur in flljos, necessario dolemus et gemí- — faciem ?* : » per speculum ergo el in aenigenale ac- 
mus. Donec ergo nos, inquam, qui instituimur ab — cipimus (38) et adoptionem et redemptionem. « Ad- 
eis (21), negligimus, οἱ moramur, et emendationis — venit » euim «plenitude temporum , » et. « misit 
nostrz? tempus longius protelamus , donec non in- — Deus Filium «uum factum ez muliere, factum sub 
visíbilia quaerimus, sed visibilibus delectamur, do- lege, ut cos qui sub Jege ernst redimeret, ut ad- 
Jores apostolis commovemus, ac luctum, ut ita — optionem filioram reciperemus **, » Recipimus ergo 
dicam, univers? creaturs et gemitus suscitamus, — (29) adoptionem, sed istam quie est per speculun 
Universa namque creatura. ingemiscit et condolet — et in zenigmate. Cum. autem venerint quae. perfecta 
duritiz: et dissimulationis nostrze damna suspiraus. — sunt, tunc. adoptiouem « facie ad faciem » eonie- 
Alius hic nobis explanationis ordo de primitiis Spi- p quemur. Quod autem ἀῑσίέ, « redemplieness eorpo- 

* | Cor, xv, 98. ** Joan. xvii, 10. ** Matth, xxv, 26 seq..." IH Cor. 11,0. ** fom. xv, 19. * Co- 


Joss. 1, 15. ** Roin. xj, 16. ?* 1 Cor. xu, 29. ?* Roi, vini, 16. 9* Galot. iit, αν ?* D Cor. xii, 13. 
55 Galat. 1v, &, 5. 


(16) Editi, «accepimus a Salvatore. » (24) Editf, « Ne forte ergo uhi ille primogenitus.» 
(17) Editi , « poterat qui Filius et omnia est quae (25) Editi, « Spiritus sanctus. Sil ergo iste ex. 

Pater. ο positionis  (Genebrardng , « proposiliowig »)  Ler- 
(18) Subjecius.. Deest in editis et ἵω plerisque — tius,» etc. . 

m$5., sed restituitur ex codice legio num. 4659. (26) Sic editi δἱ ms. unus, Ceteri vero mss. el 
(19) Sic ms. unus ltegius nwm. 16320 οἱ Habauus. — Rabanus, c videbamiur. o 

Cxterí vero mss. et editi, « et ut repleri (al., « re- (27) Sed. Editi, « Bie. » 

plere») possint Evangelio (44., «ab Evangelio, ») etc. (18) Editi, « Nune autean videmus per. speculnm, 
(20) Editi, « tantum exspectantes. » videmus ip Znigmate : per speculum ct in znigmale 
(21) Editi, « ab aliis. » accipimus,» ete. Ms. unus Regius num. 1039, s Nnnc 


(32) Editi, « dwritiei dissimulationis nostee damna — enim videmus per speculum iu zeniguiate, lunc anjem 
suspirans. Álius hie nobis explanatienis erdo 4e — facie ad faciem. Ergo el e&nigmola aegipuuus, » eic. 
prinitiis spiritus videtur, si probandus oucwrrit. — Alii vero ws. , « Nnac autem videmns per ρα!” 
Adhuc addemus ; » ms. unus, « Adhuc tamen 2dde-.— lum οἱ in. znigmate : per speculum ergo, » etc., 
1115, » ete. ut in textu, 

(25) Mss. plerique, «ltem ipse Apostolus dicit, » (29) Editi plerique, « Recepin:us ergo. » 
elc. , ct omittunt « iterum, » sicut el editi. 


("T 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VII. 


It 18 


ris: nostri, » ego arbitror quod totius Ecclesize in- A cum tempore finiuntur, « quz autem non videntur, 


dicet corpas, sicut et alibi dicit : « Vos autem estis 
eorpus Christi, et membra ex parte ?*. » Omne ergo 
corpus Ecclesi: redimendum sperat Apostolus, nec 
putat posse qux perfecta sunt dari singulis quibus- 
qne menibris, nisi universum corpus in unum fuerit 
congregatum. Potest autem et sic intelligi, ut re- 
demptionem corporis nostri dicat illam qua in re- 
surrectione futura est, cum non solum aniunz, sed 
ei corpora venient « ante tribunal Christi , ut re- 
portet unusquisque propria corporis prout gessit,» 
et secundum illud quod dietum est : « Timete ma- 
gis eum qui potest et corpus et aniniam perdere in 
geheunam 9, » Et ideo dolendum unicuique est in 
hoc ssecule et gemendum , ne forte per malos actus 
et praesentis vite negligentiam non mereatur re- 
demptionem corporis sui consequi ; sed inveniat 
eun ista sententia qu: corpus et animam gehennae 
fgnibus damnat (50). Post hac dicit : « Spe enim 
salvi faeti sumus. Spes autein quz videtur, non est 
spes. » Sicul superius de creatura dixerat, quia « va- 
mitati subjecta est propter eum qui subjecit in 
spe 9: » ita el lic de semetipso vel quoscunque 
secum annumerari novit, dicit : « Spe enim salvi 
facti sumus : » sicut et gemitibus crealnrze suos 
quoque gemitus. 80€iavit. Quomodo autem in spe 
eit salus (51) : spes vero non sit in his posita quz 
videntur, sed qn: non videntur, jain superius edo- 
euimus. lllud solum breviter addemus , quod et ex 
bis sermonibus , et ex illis in quibus dicit, « Non 
reapicientes- illa ιν videntur, sed quz non viden- 
tur *6, » edocet nos in futuris bonis nihil corum 
que nunc videntur, vel videri possunt, sperare de- 
Mere, etiamsi cesluni videas istud visibile, etiamsi 
terram. Audi de bis, quia «colum et terra pretcr- 
Hunt δν visibilia enim &uut ; et quod vides, 
quid speras ** ? Nihil ergo prorsus sperandum esl 
iu futuro de liis quee videntur. « Oculus» enim « nom 
vidit qux prrparavit Deus his qui diligunt eum *.» 
Yidet autein. ecules calum et terram ; non. ergo 
eportet boc quod videtur, credi pra paratum csse a 
Deo his qui diligunt eum ; sed coelum quidem, imo 
potius cuelos imulto eminentiores ei excelsiores, 
quam est illud firmamentum quod videri oculis po- 


zelerna sunt, » quae speranda Apostolus docet. ld. 
circo namque et ipsa corporis mostri reparatio cr. 
corruptibili incorruptibilis, et ex mortali immorta- 
lis, et ex infirmitate in virtute restituitur, el ex ani- 
mali corpore corpus efficitur spiritale, ut, cum spiri- 
tale factum fuerit, possit etiam invisibilibus per(rui 
bonis : quz bona in przxsenti seculo non videntes, 
per spem speramus, οἱ per patientiam exspectamus**, 

6. «Similiter οἱ Spiritus adjuvat. ivfrii- 
taàtem. nostram. Nam. quid oremus. secundum 
quod oportet nescimus ; sel ipse Spiritus pro 
9601 nobis iuterpellat gewitibus inenarrabilihus. 
Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spi- 
ritus; quia secundum Deum interpellat pro. san- 


B ciis **. » Cuin in superioribus dizisset **, quia omnia 


creatura his qui in »gone liujus vit: sunt. positi 
congemisceret οἱ coudoleret, hioc est collaboraret, 
viresque conferret, tum etiam seipsum Paulus a« 
sui Similes proferre gemitus pro laborantibus ine- 
morasset "', ut per h:ec solaretur in certamine po- 
sitos, cum viderent omnes sanctos universamque 
creaturam affectu secum laborare, gemitusque (52) 
conjungere; addit nunc excelsius aliquid οἱ subli- — 
mius. Ne, inquit, parvum (535) putetis quod. ounis 
nobiscum congemiscit et condolet creatura : nc 
parvum videatur quod nos ipsi geminus pro labo- 
ribus vestris. Etiam divinz ipsi naturze erga agones 
nostros (vobiscum enim me quoque conjusgo) iuest 
quidam miserationis affectus, et ipse « Spiritus ad- 
juvat (54) infirmitatem nostram. » Denique quid nos 
erare, quid a Deo petere oporteat, ignoramus. lu- 
terdum euim qui contraria saluti. sunt. cupimus, . 
infirmitate cogente. Sicut enim quis in mgrituJine 
corporis positus non ea quie sanitati congruunt vel 
conducunt, sed ea quie priesentis. infirmitatis desi- 
deriui suggesserit, poscil a medico : itia et nos in 
lojus vitx (35). infirmitate languentes interdum a 
Deo petiius quod non expedit nobis. Denique ego: 
ipse Paulus qui hxc Iequor ad vos, cum mihi pro- 
pier sublimitatem revelationum ne extollerer datus 
fuisset α Domino « angelus Satan: qui ue » cola- 
phizaret, « ter. Dominum rogavi ut discederet a 
me 5, » nesciens. quid orarem : et idco quia ne- 


test. Sed et terra speranda est, nou tamen hac quie. D sciebam secundum quod oportet orare, eon me au-.. 


arida dicitur et oculis suljacet, sed illa erit man- 
suetorum terr2 quam oculus non vidit, Evidens est 
euim Apostoli sententia, quz doeel non visibilia et 
corporalia speranda in futuris, sed spiritalia οἱ 
seierna : quia « quie videntur. temporalia sunt, 2 et 


** | Cor. xii, 37. ?? H Cor. v, 10. 
99. "Ron. νι, 21. 
9 ]H Cor. xi, 7, 8. '* ibid. 9. 


(50) Editi, « sed inveniatur c&m ista. sententia 


. . damnet. » 
(6) Alias, « mius sociant. Quomodo autem in 
(20. , « ) salvus,» etc. 
(SS) Ai Editi, « sccum lahores gemitusque, » eic. 


c miserationis affectus. inse enim, iuquit, Spiritus 


Μια. x, 38. 
*5 1 Cor. 1, 9. **Tun. viu, 395. "Ibid. xxvi, 97.. ** om. vii, 22, 


divit Demiuus, sed dixit mibi (36) : « Sufficit tibi« 
gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur ὃς» 
Sic ergo « quid oremus secundum quod oportet nc- 
scinrus ; sed ipse Spiritus interpellat pro nobia ge- 
mitibus inenarrabilibus.» Magnum nescio quid Pau- 


39 [t omn. vir, 20. ^ Η Cor. 1v, 18. *! Matth. xxiv, 
"! ibid 22.. 


adjnvat, » ete. 

Alias, « sanitati eonduciud. (4l., « ad sani- 
tatem couducunt ; » al., « sanitatem adducunt ») sed 
ea qus praseus desiderium suggesserit poscit a 
medico; ita et nos in hujus saculi, » ete, 

(36) Eli, « me audivit Dominus, οἱ dixit mihi,» 
0mis$0, « uocum. » 


1119 


ORIGENIS 


lus in gemitibus sentit? ecce enim jam tertio gemi- A ster spiritus, si tamen discipulus esse sancti Spiri- 


tus ponit. Nam et « creatura, » inquit, « cougemi- 
Scit, » et « nos Jpsi gemimus, » et « ipse Spiritus 
gemitibus interpellat Deum pro sanctis. » Addidit 
sane in his gemitibus quos per Spiritum Deo dicit 
offerri, quod sint inenarrabiles. lloc autem neque 
de totius ereaturz, neque 46 suis gemitibus dixit. 
Et vide si possumus in istis geuitibus multum fldu- 
ci: et libertatis in conspectu Dei intelligere, quod 
oratio quae cum dolore et gemitu offertur Deo, ac- 
eipiat fiduciam a Spiritu saucto ascendendi ad 
Deum. Denique Adam cum peccasset, perdidit fidu- 
ciam, et abscondit sea facie Dei 59, Sanctus autem 
David dicit, quia « gemitus meus a te non est abs- 
conditus *!, » Sed videamus quid est. quod dicit : 
« lpse Spiritus interpellat pro uobis "*, » Hoc eniin 
el Joannes Jesum facere designat, cum dicit : « Fi- 
liuli, liec. scribo vobis, ut non peccetis * si autem 
et peccaverit aliquis nostrum, advocatum babemus 
npud Patrem justum Jesum, qui et interpellat pro 
uobis **, » Et hic, Spiritus interpellat pro nobis **, 
lloc autem facit Spiritus juvans infirmitatem no- 
stram. Quie autem sit infirmitas nostra, ipse Domi- 
nus docet cuim dicit : « Spiritus promptus, caro au- 
tem. infirma 9*, » Igitur infirmitas nostra ex carnis 
infirmitate descendit. Ipsa est enim qua concupi- 
Scil adversus spirituin **; et dum concupiscentiag 
$uas ingerit, puritatem spiritus impedit, et since- 
ritatem orationis offuscat, Sed ubi viderit Spiritus 
Dei laborare spiritum nostruin (357) in. adversando 
carni, et adhzerendo sibi, porrigit marum, et adju- 
vat infirmitatem ejus : et velut si magister susci- 
pieus rudem discipulum (38), et ignorantem peni- 
tus litteras, ut eum docere possit el instiluere, ne- 
cesse liabet inclinare se ad discipuli rudimenta, et 
ipse prius dicere nomen litterz, ut respondendo 
discipulus discat (39), et fit quo laminodo magister 
ipse incipienti discipulo similis, ea loquens et ea 
meditaus αυ incipiens loqui debeat ac meditari : 
Ma et Spiritus sanctus (40) ubi oppugnationibus 
carnis perturbari nostrum spiritum viderit, et ne- 
scientein quid orare debeat secundum quod oportet, 


tu« desiderat, prosequatur : ipse offert gemitus, 
quibus noster spiritus doceatur(41) ingemiscere, ut 
repropitiet sibl Deum. Si vero Spiritus quidem do- 
ceat, et noster spiritus, id cst mens nostra non se- 
quatur, suo vitio infructuosa ei fii magistri doctri- 
na. Et istud Paulus mysterium (49) intra hominem 
geri sciens, dicebat 57: « Nam si linguis loquar, 
spiritus meus orat, sed mens twiea sine fructu 802 
est : » spiritum suum dicens gratiam sancti Spiritus 
quie 4 Deo hominibus datur. Unde et cobortans nos 
ut non habeamus  infructuosum hoc saneti Spiri- 
tus beneficium, addit et dicit : « Quid ergo est? 
Oraho spiritu, orabo et mente : p alinum dicam 
spiritu psalmi dicam et mente *5, » igitur quam- 
vis hie inenarrabilia esse Paulus ipse signarit, et 
inenarrabilibus geriitibas geri (45), tamen prout 
possibile nobis fuit, imaginem quamdam rerum quz 
diviuitus geruntur, quasque ipse obtectius (44) pro 
fert, edidimus. Qui autem spiritalis est examinel 
omuia **, eL si quid his altius investigare potuerit, 
babeat apud se : « Fidelis» enim ε spiritu celat ne- 
gotia **. ; Adimonendi tamen sunt qui prosperitatem 
sibi przsentis vitze, οἱ sanitatem, vel divitias, vd 
honores postulant a Dco, quia quid orent secus- 
dum quod expedit nesciunt **. Sape enim fit ut ad 
damnum animz vel opprobrium ejus. sempiterum 
cedant (45) przeseutia haec lucra et dignitas s:zeeularis. 
Et ideo illud magis tenendum est, quod nos in ora- 
tione dicere (46) docuit Dominus : « Fiat. voluutas 
tua **, » 

« Qui autem scrutatur córda, scit quid desideret 
Spiritus, quia secundum (17) Deum interpellat pro 
sanctis **. » Ostendit quidem a Deo non tam verbr 
nostra in oratioue, quam cor mentemque perpendi: 
ipse euim est qui scrutatur corda et renes **, Quod 
autem secundo dicit, quia « Spiritus. interpellat , » 
hoc est quod edocet : non minimam  dispensatio- 
nein etiani (48) per Spiritum sanctum in hominibus 
geri. Quamvis enim anigenitus Filius Dei pro sa- 
lute huinauíi generis incaruatus et passus sit, e! 
morte sua destruxerit mortem, et resurrectione 


ipse velut magister ozationem przemittit, quam no- D reddiderit vitam, nihilo segnius (49) tamen absque 


* Gen. ur, 8... *! Psal. xxxvii, 10. 
4l, **Galat, v, 17. *"'I Cor. xiv, 14. 
vi, 20. ** Maith. vi, 10, * Rom. vii, 27. 


(87) Nostrum. Deest in editis, et in pluribus mss. 
(58) Editi, « suscipiens ad rudimenta discipulum.» 
Mss. quidam, csuscipientem rudimenta discipulum.» 
leclius vero ims. unus Regius num, 1629 ei Raba- 
uns, « suscipiens rudem discipulum. » 

(59) Ms. unus, « dicat, » Deinde editi plerique, 
« el sit, » mile. 

(40) Mss. plerique et Rabanus legunt, « ita ergo 
et sanctus Spirilus, » ete. Sed. redundare videtur 
νος «er?o, » que propierea omittitur in ms. Regio 
uum. 1639 et in cditis, 

(11) Editi, «discat; » sed omnes 158. nostri et 
Rabanus, « doceatur. » 

(42) Alias, « et istud. Paulus in mysterium, » etc. 
Deinde vero editi habent : « Naim si linguis loquar, 
spiritus autem meus non oret, meus mea sine fructu 
εδἰ.... quiz à Dco omnibus datur. » Sed omnes mss. 


ὃν fom. vini, 20. 
δε | Cor. xiv, 15, 


531Joan. 1,1. ** Rom. viri, 26. 55 Matth. xxvi 
$* | Cor. 1n, 15. ** Prov. xi, 18. ** Rom. 


ον Psal. vir, 10. 


et Rabanus ut in nostro textu, nisi quod unus ba- 
bet, « Nam si linguis hominum loquar. » 

(43) Sic recte ms. unus Πιερίας num. 1639. Citeri 
vero 168. et editi, « et inenarrabilibus geinitibus 
gemere. » 

44) Editi, « objectus, » male, 

45) Editi. perperam, « coucedantur. » 

46) Dicere. Desideratur in editis. 

(47) Editi omittunt « secundum. » Deinde, «06. 
tendit quidem Deum non tam... perpendere. » Mss. 
quidam, « Ostendit quidem ex eo non tam... perpen- 
di. » Sed s. unus Regius et ltabauus wielius ut iti 
tex. 

(48) Etiam, lu. editis omittitur. 

(49) Sie Rabanus ct ms. unus ltegius num. 1639. 
Catteri vero inss. et editi, « insignius taueu. a 


1121 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. Vil. 


1193 


mcarnatione magnifica geruntur etiam per Spiritum A hono, quod nunquam potest permutationem recipe- 


sanctum. Tantum est quod ille pro impiis (50) mor- 
tuus est (sic enim et ipse Paulus ostendit cum di» 
cit : « Adhuc eniin Christus, cum infirmi essemus, 
secundum tempus pro impiis mortuus est **), » san- 
ctus autem Spiritus non pro impiis jam interpellat, 
sed « pro sanctis: » et interpellat non secundum 
carnem, sed « secundum Deum:» Christus autem 
non secundum Deum mortuus dicitur, sed secun- 
dum caruem. Ideo non verbis offerre dicitur Spiritus 
interpellationem pro sanctis, sed « gemitibus : » οἱ 
non communibus istis gemitibus, sed « inenarrabi- 
libus. » Quomodo enim enarrari potest quod Spiri- 
tus Dei loquitur Deo, cum interdum nec ipse qui- 
dem noster spiritus quod sentit et intelligit sermone 
possit exponere ? 


7. « Scimus autem quoniam diligentibus Deum 


omnia cooperontur in bonum, his qui secundum 
propositum vocati sunt sancti. Nam quos przscivit, 
et przedestinavit conformes fleri (51) imaginis Fili 
sui, ut sit ipse priinogenitus in multis fratribus *6.» 
Si Spiritus, iuquit, interpellat pro nobis gemitibus 
Inenarrabilibus, et universa creatura congemiscit; 
et condolet usque nunc, qua liberabitur tuuc de- 
mum a servitute corruptionis, cum libertas glo- 
rie flliorum Dei advenerit, quomodo non com- 
petenter pronuntiabitur quia (52) « scimus quod 
diligentibus Deum omnia cooperantur in bo- 
num? » In tantum enim omnia cooperantur in bo- 
num (55), et collaborant his qui diligunt Deum, ut 


εἰ ipse Spiritus adjuvet, nec dedignetur divina na- C 


tura dux esse itineris ad bonum. Verumtamen (54) 
si sunt aliqui habentes spiritum servitutis in timo- 
re, alii vero sunt superiores his, qui spiritum ad- 
eptionis accipiunt, ex eo quod non jam timore Deum, 
sed amore venerantur, et quod « perfecta » iu. cis 
« charitas foras mittit. timorem *! : » videndum est 
ne forte non omnia cooperentur in bonum his qui 
adhuc in spiritu permanent servitutis; sed aliqua 
quidem cooperentur etiam ipsis, non tamen omnia ; 
et nescio si ad ipsum bonum, seu potius, ut ita di- 
xerim, ad januas boni perducant. llis vero qui dili- 
gunt Deum, et toto ei inherent. charitatis affectu, 
omnia (55), ut diximus, collaborant et juvant, atque 


re, constituant, Quod si alii sunt qui diligunt Deum, 
et alii qui spiritum servitutis accipiunt, videndum 
est ne forte et hoc quod dicit, « His qui secundum 
propositum vocati sunt, » et, « Quos. przescivit, et 
predestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, » 
non conveniat illis qui in spiritu servitütis sunt, 
Possunt enim et illi vocati quidem dici, non tamen 
« secundum propositum » vocoti : et pro. eo quod 
adhuc in spiritu servitulis sunt, nou possunt statul 
inter multos fratres quorum priwogenitus est filius 
charitatis, et « imago invisibilis Dei, » ac «primo- 
genitus omnis creaturz **. » Sed et Ίου quod dixi! : 
«Conformes 903 imaginis Filii sui, » volo requirere 
cujus form: conformes fleri dicantur (56). Legimus 


B enim Filium Dei aliquando in forma Dei, aliquando in 


forma servi esse positum **. Cui ergo formz harum 
duarum conformes dicat futuros Apostolus eos qui 
diligunt Deum, et quil.us omnia cooperantur in bo- 
num, non otiosi mihi videtur esse discriminis. Ar- 
bitror ergo secundum ea quas in aliis idem Paulus 
designat, ubi dicit: « Filioli mei quos iterum par- 
turio, donec formetur Christus in volis"*, » formari 
in his qui ad perfectionem tendunt Christum di- 
cat (57), secundum hoc quod Verbum est, nt in eis 
Verbi Dei sinceritas ad purum informetur; οἱ se- 
eundum hoc quod veritas est, ut veritas in eis absque 
ullius fuci admistione consistat; el. secundum hoc 
quod sapientia est, ut sapientia Dei in eis illa quam 
inter perfectos loquitur Paulus "*, pura et absque 
ullo erroris diverticulo conservetur. Sic et secundum 
omnia quie Christus est, vel justitia, vel sanctifica- 
tio, vel celere. quaeque virtutes (58), si in eis for- 
mentur ad liquidum, isti videbuntur ad illam for- 
mam, qua in forma Dei est, conformes imaginis esse 
effecti. Si vero adliu2 in initiis quis conversetur 
( « initium » autem « sapienti: timor Dei (59) » est), 
et in timore "** adhuc positus prima cultus Dei ele- 
menta suscipiat, secundum formam servi, quam 
suscepit ad hoc ut rudes et ignaros (60) timore 
Dei doceret, conformes ficri intelligendi sunt hi qui 
prima initia iu Dei timore suscipiunt. Quia, inquit, 
equos. praescivit, εἰ przedestinavit conformes fleri 
imaginis Filii sui. » Non omittamus nec de eo quod 


aliquid sui studii conferunt, quatenus eos in ipso D dixit: « Prascivit et priedestinavit (61). » Puto enim 


* Rom. v. 6. 5* Rom. vini, 98, 99. 
lat, 1v,19.. "E Cor. n, 6. Τὰ Prov. ix, 10. 


(50) Ita recte ms. unus Regius num. 1659. Ceteri 
vero ws8.,€ Tamen quia ille pro impiis, » etc. lta- 
lanus, « quia et ille pro impiis, » cic., omisso « ta- 
men.» Editi, « Tamen quia (21., « quod») et ille pro 
impiis, » etc. 

91) Hic et infra in ms. Regio num. 1659 omitti- 
tur. « fleri. » 

(52) Quia. Deest in editis. Alias, « quoniam. » 

52) In bonum, iiec verba desunt in editis et in 
quibusdam mss., necuon apud Rabanum. 

(54) Ms. unus Regius habet « verum » pro « ve- 
rumtamen. » 

(55) Omnia. Deest in editis. 

(56) Editi, « dicuntur, » et postea, cin forma servi 
esse proposituiu.» 


*' | Joan. 1v, 18. 


* Coloss. 1, 15, 15. * Philip. u, 6, 7. ** Ga- 


(57) Editi, « quod formari in his qui ad perfectio- 
nem tendunt Cliristus dicatur. » Sed omnes mss. 
et l'abanus ut in textu. . 

(98) Editi, « vel certe quaque virtutes. » Deinde 
ms. unus, «quas in forma, » etc. 

(39) Sic omnes mss. uo.tri et. Rabanus. Editi 
vero, «timor dicitur. » Al., « timor Dowini, et in 
timore, » etc. 

(60) Editi, « ut rudibus et ignarls. » Sed omnes 
mss, et Rabanus ut in textu. Deinde nis, unus, « in- 
telligi possunt, » etc. 

(61) Sic ms. unus Regius num. £659. C:eteríi ve- 
ro 11568. et editi omittunt ; « Non ouittanius de eq 
quod dixit, Prascivit οἱ prodestinavil,» οἱ vozem 
« enim » post. « Puto. » 


4195 


OKRIGENIS 


irs 


quod. sicut non de omuibus dixit qui prredestinati A qui se ad eam formam quam sopra posei mns ex- 


$unt, ita nec de omnibus quos. prxsciit. Non enim 
sccundum comirunem vulzi opinionem putaudum est 
boua malaque priescire Deum, sed &ccunium Scriptu- 
risancte consuetudinem sentiendum est. (62). Olser- 
vet enim qui studiosus est iu Scripturis, sicubi invenit 
Scriptur:m dicere, quia malos przescierit Deus, sicut 
in presenti loco de bonis manifeste dicit, quia « quos 
y. rsescivit, οἱ przedestinavit conformes fleri (65) ima- 
ginis Filii sui.» Si enim quos priescivit, hos et 
pradestinavit. conformes. esse imaginis Filii sui, 
aullus auteim malus. conformis potest imaginis esse 
Filii Del, manifestum est quia de bouis tautum di- 
cit : e Prassciit quos οἱ przdestinavit. conformes 
lieri imaginis Filii sui ; » cazteros vero non modo 
priscire, sed. nescire quidem dicitur Deus. « No- 
vit» enim « Deus eos qui sunt ejus "5 ; » ad eos au- 
tem qui non sunt digni ut. sciantur a Deo, Salvator 
dicit : « Discedite a. me, quia nunquam cognovi 
vos (64), operarii iniquitatis?*,. » Sicergo etiam in 
hoc praesenti Joco « quos przescivit » Deus, ipsos « et 
pridestinavit. conformes fieri imaginis Filii sui. » 
Cateri autem. prassciri. non dicuntur : non. quod 
aliquid latere possit illam naturam qu:e ubique est, 
et unisquam deest; sed quia omne quod malui est, 
scientia ejus vel prascientia habetur indignum. 
« Quos » ergo « pr.esciit, et. przdestinavit. » Sed et 
lioc. intuere, si przscire et predestinare dici potest 
Deus de his qui nondum sunt ; an de his (65) qui 


sunt quidem, uondum tamen conformes sunt ima- C 


ginis Filii sui : et si preescientiam in hoe esse ina- 
gis convenit, quam in eo quod futurum sit id quod 
nuoudum est, In. hoc enim voluntas magis est quam 
prascientia. conditoris. Nam  przscientia in quo 
videbitur, cuin. id. quod. futurum est, peudeat in 
factoris arbitrio? Videbitur fortassis ab attentis 
lectóribus etiam hoc requiri, cur non dixerit, con- 
foties. Filii sui; sed, « conformes imaginis Filii 
sui. » Dicet enim qui h;ec. excitat, quia sicut ipse 
Filius qui « imago Dei invisibilis » dicitur"*, quan- 
tum ad personam. spectat (66), alius est ab illo 
cujus imago est : ita ct bie quas dicitur imago Filii 
ejus, alia. debet esse ab illo (67) cujus. imago est. 
Et quamvis ardua hxc videantur et dillicilia, tamen 
vide si possumus illud dicere, quia, quamvis omnis 

1511 Tim. n, 19. 7* Math. vir, 20. 


(62) Editi, « scienduw cst. » 

(65) Fieri. Deest in miss. codicibus nustris, οἱ 
apud Rabanum, sed. exstat in editis. 

(64) Sic mss. et Rabanus, Editi vero, « Discedite 
a me vos, operarii iniquitatis, quia non cognovi vos. 
5ic ergo et in hoc, » etc. 

(65) Editi, alii : « Unde his,» alius, «vcl lis.» 
Et postea, e imaginis Filii ejus, et priscientiam in 
lioc esse, » etc. 

(06) Sic recte ms. auus Hegius num. 1639. Caze- 
ter) vero q5s., e quantum ad. personani. specialius 
(editi, € specialis) est ab illo, » etc. 

(67) Ab illo. Hae duo verba desunt in libris an- 
i1ea editis. 

. (68) Mss. nostri et Salodianus, « ai illius se ima- 
giucin ac. sinilitudiueu tendat. ». Sed tawen vox 


15 Coloss, 1, 15. 


coluerit, imago sít Dei, hoc est :nago Filii Dei, ta- 
men specialis ac propria imago ejes qux: eum totem 
atque ex iutegro-suseepit, et in semetipsa formavit, 
ipsa Jesu anima dicenda est, quz se per omaia 
Verbo ac Sapientize Dei fta. coaptavit, ut in nulle 
prorsus ab ejus similitudine decolor haberetur, ita 
ut quicunque summar perfectionis ac beatitudinis 
conscetatur, ad illius se imaginem ac $04 simi- 
litudinem (68) tendat, quie primoloco et super omnes 
exteros Filii Dei iinago est z ita « ut sit ipse primo- 
penitus in multis fratribus,» in liis videlicet quoram 
in corformatione iinaginis Filii Dei primatam tenet, 

8. «Quos autem. przdestinavit, illos et vocavit : 
ei quos vocavit, illos et justificavit ; quos autem justi- 


B licavit, illos et glorificavit"* (69). » Supra dixit " : 


«Quos preescivit, hos et pradestinavit, »et nunc addit: 
« Quos autem preedestinavit, illos et vocavit : et quos 
vocavit, illos et justificavit. a Et οἱ « przscivit» et 
« predestinavit» communi opinione sentiamus, vi- 
debitur utique qui justificatus est, propterca justi- 
ficatus esse quia vocatus est; et qui vocatus est, 
propterea justificatus esse (70) quia priedestiustue 
est ; οἱ qui przdestinatus est, propterea przedesti- 
natus esse quia pr:ecognitus est. Et rursu:n ceon- 
uario intelliges (71) : si quis autem justificatus nog 
est, ideo non est justificatus quia non est vocotus; 
εἰ qui vocatus non est, ideo vocatus non est quia 
non est priedestiuatus ; et qui pradestinatus noa est, 
ideo non est pradestiuatus quia non est pracogni- 
tus, Et vide (72) in quam absurdam  scnten:iam 
decidant hi qui prescientiam Dci in hoc tautum 
accipiunt, quasi qui ea qux postmodum futura sunt, 
ante praunoscat. Invenitur enit secundum loc quod 
supra exposuimus (75), non prsscisse Deus quos 
non prawdestinavit,. Et. rursum si ad. communem 
referatur intelligentiam hoc quod dicit, quia « ques 
vocavit, illos et justificavit 5, » ingentem fenestram 
patefaciemus his qui negaut esse in hominis pote- 
$late ul salvus fiat. Aiunt enim :; Si. Deus ques 
prazscivit, illos et przdestinavit; et quos przdest. 
navit, illos eL vocavit; et quog vocavit, illos et ju- 
stificavit ; nibil culpe habent lii qui non justificau- 
tur, quia nec vocati sunt, nec praedestinali, nec 


D przcoguiti. Tum etiam illud aperte nobis adversa- 


16 [οιυ. vij, 20. v" ibid. 39. ᾖΤ ibid. 30. 


c s? »redund.re videtur, et eam owittunt ceteri editi. 

(69) diti, « magnificavit, » 

(70) Quia vocatus est; εἰ qui vocatus est, propterea 
justificatus esse. lec desiterantur in. antea. editis. 

(11) Alias, «intelligis. » Et postea editi, « et quia nen 
est vocatus, ideo non est praedestinatus ; et quia pra- 
destinatus non est, ideo non est preecognitus. » Sic 
eliam uss, nostri nisi quod babeant equis pro «quía.» 
Sed lRabanus οἱ iu nostro textu, et recte quidem. 

(72) Et vide. Editi. « Vide, » et inox, « quasi qui 
el uu,» etc. 

(15) Editi, « secundum liec. postea. qm supra 
exposuimus, } Ms. unus, « secundum Ίος per ea 
qua supra exposuimus. » Sic. etiam Rabanus, niei 
quod omittat € secunduin. » Sed exteri mss. ut in 
hoslro textu. 


1135 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LiB. VII. 


1120 


tur, quod non omnes qui vocantur, etiam justifí- A cundum propositum » vocati snnt ". Nam hi qui 


: tantur. Nam et Judas. apostolus vocatas est, sed 
non est justifieatus. Quod et si justifieatum eum 
contendat aliquis eo ipso quo vocatus est ; non es! 
cer:e glorificatus. Sed et illi de quibus dicit Apo- 
sions, quia « naufragaverunt a fide "*, » vocati 
quidem fuerunt, sed nou sunt justificati. Et secun- 
dum Evaugelii parabolas **, illi ad quos missi fue- 
rant servi, et excusaverunt se, vocati fuerunt; sed 
non sunt justiflcati : et ille qui ingressus convivium 
rcgis non habuit vestem nuptialem δὲ, vocatus cs! ; 
sed non est justificatus. Cum ergo Όσο siugula ita 
se habeant, quomodo videbitur verus esse serio 
Apostoli, quem vel de prznoscendo, vel de pr;c- 
destinando, vel de vocando, vel ctiam de justifi- 
cando memoravit? Sed ego secundum οἳ qui su- 
pra exposuimus, quomodo Ποδιδὶ vel pronoscat 
Deus, ad consuetudinem Scripturze redeundum pu- 
to, quze vernacula quadam appellatione in hoc ser- 
more, id est in cognoscendo uti solet : velut cum 
dicit: « Et coguovit Adam Evam uxorem suam (74), » 
pro eo ut dicat **, adinistus est uxori sux. Et 
iterum de itebecca dicit : « Virgo erat, vir nou co- 
gnoverat eam 9^, » Sed et de filiis Levi dicitur, cum 
pravaricatores punirent, quia non cognoverit unus- 
quisque patrem suum aut matrem suam**. 1n quo 
sine dubio lioc ostenditur, quia non junxit affectuin 
suum et amorem cum patre vel matre. Sed et multa 
secundum hunc sensim in Scripturis de cogno- 
«cendo inveuies dicta : et ideo etiam in presenti 
loco constat Apostolum secundum Scripturz sacrz 
consuetudinem cognoscendi posuisse sermonem, ut 
ífllos osteuderet przcognitos 4 Deo, in quibus, 
sciens quales essent, amorem suum Deus affectun.- 
que posuisset, secundum quod etiam illud scriptum 
est : « Cognovit Dominus eos qui sunt ejus**; » cum 
utique, quantum ad istam communeni. scientiam 
pertinet, Deus. non solum eos qui sui sunt, sc.l et 
eos qui errant a se non ignoret. Sed cognovisse 
suus dieitur (75), hoc est in dileetioue labui.se, 
sibique sociasse. Ita ergo « quos prescivit» Deus, 
« illos et predestinavit: οἱ quos proedestinavit, illos 
εἰ vocavit; et quos vocavit, illos et justilicavit. » 
Superest nobis adhuc illius quaxstionis absolutio, 
quomodo «quos vocavit, illos et justificavil, » euim 
secundum ea qui supra diximus, constel. multo; 
esse v0€2310S, paucos autem electos ?*. Sed videtur 
mihi esse quedam vocationis differentia, secundum 
illud quod iu superiori capitulo exposuimus, quia 
omnes quidem vocati suut, non Lamen ouues t Se- 


7» | Tim. 1, 19. 9^ Luc. xiv, 0U7. 
9, **)] Tin. n. 19. 5* Mab. xx, 10. 
viu, 28... ?* 1 Cor. ix, 27. 


(14) Sic ms. unus Regius num. 1659. Carteri 
vero mss. et editi omittunt. « Evam. » Rabanus, 
« Coguovit autem Adam uxorem suau, pro eo quod 
ut dicat, » etc, - 

(75) Editi et ms. unus, « Sed οοβπογἰ»5ο cos dici- 
tur. » 


δι Matth, xxi, 1t. 
87 Roin, viui, 28. 


secundum propositum bonum, et. bonam volunta- 
tem. quam eirca Dei cultum. gerunt, vocantur, ipsi 
sunt qui « secundum propositum » vocati dicuntur, 
οἱ isti sunt qui vocati justificantur. Bono enim 
eorum proposito deerat sola vocatio. lli vero qui 
605 nou habent bonum fixumque propositum vel 
erga divinum cultum, vel erga opus bonum, vocan- 
tur quidem et ipsi, ne eis excusatio relinquatur, et 
haec ipsa possint causari cum judicantur : Quia. et 
nos si vocati fuissemus, potuissemus ulique justifi- 
cari; et non solum justificari, sed οἱ glorificari, dco 
ergo vocantur quidem ct ipsi; sed quasi si in terra 
petrosa seminetur semen, cito quidem exoritur; 
increscente. autem. tribulationum  sule, quia non 


B habent altam radicem boui propositi, continuo are- 


scunt el pereunt **,. Et ipsi sunt. de. quibus uicit 
Apostolus, quia « naufragaverunt a. flde **, » Quos 
ergo vocavit, id est, quos secundum propositum νο- 
cavit boui, illos et justificavit. Quod etsi « secun- 
dum proposituin **; ad Deum referatur, hoc est, ut 
secundum Dei propositum, qui sciens iu eis reli- 
giosam mentem, et salutis inesse desiderium, vocati 
dicantur, non videbitur his qua exposuimus etiam 
hoc esse contrarium. IIoc ergo pacto neque in prz- 
scientia Dei vel salutia vel perditionis nostr;c causa 
consistit ; neque justificotio ex sola vocationo pen- 
debit ; neque glorificari de nostra penitus potestate 
subiatum est, Nam et si communi intellectu. de 
prascientia »entiauus, non propterea erit aliquid, 


C quia id seit Deus futurum : sed quia futurum e, 


scitur a Dco antequam fiat. Nau eb si, verbi gra- 
tia, finger mus (76) Deum nou prinoccere aliqu.d, 
futarum sinc dubio erat quod est, ita ut est : ut pu- 
ta, Judas proditor factus est, et lioc. ita. futurum 
prophetz: praedixerunt, Non ergo quia prophete 
pra dixerunt, idcirco prodidit Judas; sed quia fu- 
turus esset. proditor, ea qu;e ille ex. propositi sui 
nequitia gesturus erat praedixerunt propletze : ezimn 
utique Judas in potestate Labuisset ut esset similis 
Petro et Joanni, si voluisset : sed elegit pecuniae cu- 
piditatem magis quam apostolici-cousortii gloriam : 
εἰ hanc ejus voluntatem futuram. pracvídentes pro« 
phetas, librorum tradidere monumentis. Ut autein 
scias quia non in prascientia Dei unicuique salutis 


D causa ponitur (77), sed in proposito et actibus suis, 


vice Paulum vereuntem ne forte cum aliis pradica- 
veril, ipse reprobus efliciatur, macerare corpus 
suuim, et. subjicere servituti δὲ, Adhuc adversum 
eos qui nobis bujusimodi quasstiones objiciunt (78), 


8$ (jen. xxiv. 16. 9* Deut. xxvin, 
5? [ Tin, 1, 19. 9? Roin. 


9* Gen. iv, f. 
*5 Mathis xii, 9, 6. 


(76) Alias, « fingimus. » Deinde editi, « aliquid, 
futurum sine dubio erat, quod ita, ut pulo (al., ut 
puta) Judas, » etc. 

(11) Editi, « Ut autem scias non in prasscientia 
Dei unicuique salutis causaw poni. » Sed. omues 
mss. et labauus ut ip nostro LAtu. 

(18) Alias, « et suljicere seivituti, lloc advergus 


4127 


Of GENIS 


119 


eiiam liec possumus dicere : Si quos przscivit, il- A Dei habitat in nobis**, et quod Spiritus Christi, 


los et predestinavit; non aulem omnes pradesti- 
navit ; ergo non onines proscivit : et secundum eos 
erunt aliqua qua iguorel Deus. Si vero pr:zenoscere 
secundum fioc accipiatur quod supra diximus, hoc 
est, in allectum recipere sibique sociare, veruin 
eril quia sicut που omnes przdestinavit, ita neque 
omnes preecognovit. Sic euim el Jesus (79) dicitur 
non cognovisse peccatum **, Nunquidnam dicemus 
quia nescierit Jesus quid esset peccatum, hoc est, 
quia nescterit homicidium peccatum esse, vel adul- 
terium, vel fertum, et his similia? Au lioc est quod 
dicitur nescire peccatum, quia percalo se non 
miscuit, neque adhzesit ei peccatum? Sic et alibi (80) 
scriptum est ?** : « Qui servat mandatum, ton. co- 


vel Christus in nobis est * , vel quod Spiritus ejus 
qui suscitavit Christum a mortuis GG habitat ia 
nobis ! (83), vel quod Spiritu Dei agimur, vel quo 
spiritum adoptionis accepimus *; vel quod sumus 
lilii Dei et heredes et cohzeredes Christi *; vel quod 
priwitias Spiritus aecipimus*; vel quod ipse Spi 
ritus. interpellat pro nobis gemitibus inenarrabi- 
libus *; vel quod universa creatura nobis conge 
miscit et condolet *; vel quod omnia nobis co- 
operantur in bonum diligentibus Deum * ; vel qaod 
secundum propositum vocati sumus, et przecogaiti, 
et pra«estinati, et justificati, et glorificati *. Horus 
etenim omnium veluti epilogum faci ns ($4), et si- 
mul omnia repetens ait : « Quid ergo dicemus ad 


guoscet malum verbum, » hoc est mon recipiet B hzec*? » hoc est, ad hzc omnia qua supra diximus t 


verbum malum, non credet, non libenter audiet, 
neque admittet ingredi mentem suam. « Quos »er- 
go àecundum hunc modum « prarscivit » Deus, «il- 
los et priedestinavit οἱ quos prodestínavit, illos et 
vocavit, » ea vocationis distinctione qua diximns ; 
« et quos. vocavit, illos οἱ justificavit : et quos ju- 
stilicavit, illos et glorificavit.» De glorificatione pos- 
&umus et in prasenti saeculo. secundum (81) illud 
intelligere quod dicit Apostolus ** : « Nos autem 
omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, 
eadem imagine transformamur a gloria in gloriam, 
ianquam a Domini Spiritu. » Est ergo οἱ hxc gloria 
qvam justificati quique in pr:esenti vita percipiunt: 
est et illa qu: speratur iu futuro, cum corpus hoc 
humilitatis nostre quod « seminatur in contumelia, 
surget in gloria *5 : » et cum « sicut alia est gloria 
solis, et alia gloria lunz, et alia gloria stellarum, 
et sicut. stella a stella differt in gloria, ita crit et 
resurrectio mortuorum ** (89). » 

9. « Quid ergo dicemus ad. hxc ? Si. Deus. pre 
nobis, quis contra nos? Qui etiam proprio Filio suo 
uon pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, 
quomodo non. etiam cum illo omuia nubis dona- 
bit ? » Deus quomodo pro nobis sit, mauifcstum 
est ex his qua eupra exposuit, id est quod Spiritus 

** [| Cor. v, 291. ** Eccle. vint, 5. 
$2. ** ibid. 9. ** ihid. 10. * ibid. 11. 
' ibid. 28. * ibid. 9), 50. * ibid. 51. 
** ibid. 15, 16. 


** 1l Cor. i11, 18. 
* ihid. 14, 15. 
'* [| Petr. v, 8. 


quia si sic Deus pro nobis est, ut hzec nobis cuneta 
concesserit, quis esse adversum nos poterit ? Noa 
quo οι ης neminem nobis esse :licat adversarium: 
alioquin quomodo stabit illud (85) quod dictum est 
a Petro: « Adversarius vester diabolus sicut leo 
ragiens circuit querens quem transvoret '* ? » Sed 
[ου est quod ostendit, quia Deo agente pro nobis, 
conteniptiblis et mullus efficitur (86) adversarius 
poster. Simil:ter autem et David dicit !! : « Dominus 
illuminatio mea, et Salvator mcus, quem timebo? 
Dominus protector vitae mese, 4 quo trepidabo?» Non 
ergo nullum dicit esse quem metuat, et qui adver- 
selur ei, sed quamvis, inquit, « appropient super 
me ut edant carnes meas qui. tribulant me ipimid 
mei !*, » tamen Domino defendente vitam meam, 
« infirmati (87) sunt, et ceciderunt.» Dat preetetea 
indicium maximum ingentis erga nos amoris Dei, 
qui in tantum, inquit **, nos dilexit, ut nec « pro» 
prio Filio suo » pepercerit, « sed pro nobis omnibas) 
ad passionem tradiderit. « eum (RS). » Et ut αλ. 
jore nos admiratione constringeret, addidit ser. 
monem ingentis arcani conscium dicens, quia « pre- 
prio Filio $u0 non pepercit. » Dixerat enim supe- 
rius **, quis eliam nos qui spiritum adoptionis 
£ccipimus, filii Del sumus. Ne ergo communi ista 
"5 [ Cor. xv, 45.** ibid. 44. *" Rom. vin, 31, 


*ijibid.47. "ibid. 25. ^* i id. 96. * ibld. 92, 
'! Psal. xxvi, 1. !* ibid. 9. 5 Rom. vin, 93. 


cos, qui nobis hujusmodi qusstioncs suscitant, » f) (89) Epilogum faciens. Omnes mss. nostri et Rz- 


al., « niovent, » eic. 

(79) Sie recte ms. unus Regius num. 1659. Ceteri 
vero mss., ltabanus et editi hic et infra habent « is,» 
al., « bis, » pro « Jesus. » 
en Editi, « Sicut et alibi. » 

(81) Secundum. Deest in libris antea editis. 

(82) Sic vecte ms. unus Itegius num. 1659 et Πα. 
banus. Editi vero et mss. alii, « cum corpus hoc 
humilitatis nostr: seminatur in contumelia, et » (al., 
deesteeto «surget in. gloria; et est alia glor:a  (αἲ., 
eet euni alia gloria ; » al., « et sicut alia gloria)... 
εἰ stella a stella differt ia claritate » (al., « a clari- 
tatc) sic erit in resurrectione mortuorum. » 

(85) Et quod Spiritus Christi, vel Christus in nobis 
esi, vel quod. Spiritus ejus qui suscitavit Chris'um a 
moriuis, habitat in nobis, Mec nusquam comparent 
iu libris antea. editis, 


banus, « anacephalcosin — faciens. » Quod Grzxe 
idet est ac Latine « epilogum, » seu « rerum cu. 
leciionem, » 

(85) Editi, « Qnomodo enim. &tabit illud, »etc., 
onissa voce, « alioquin, » quam prseferunt. uuipet 
mss. et Rabanus, 

(86) Editi plerique, « Sed hoc ostendit, quia... 
et niliil » (al., « et nihili) efficitur, » eic. 

(81) Sic μμ msé., ltabanus et editi. Ms. (2. 
men unus ltegius num. 41639, « sed cum, inquit, 
appropiant super me nocentes ut edant 03165 meas, 
qui.... ipsi, meam Domino delendente vitam, iuffir- 
iuati, » etc. 

(88) Editi, « tradidit eum. » Deinde ms. unus 
Regius num. 1659, « Et ut ad majorem nos admi- 
rationem coustringeret, addit, » etc. Sed eseteríi sas. 
Rabanus et editi ut in nostro textu. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. Vil. 


1150 


atioue filiorum unnm aliquem ex his tradi- A nia nobis donabit :» hoc est, ipsi quidem ut liz- 


putaretur qui in filios videbantur adsciti, ad- 
e proprio Filio, » ut eum qui solus ex ipso 


ieffabili nativitate generatur, ostenderet. « Pro- 


ergo omnibus tradidit eum, » non illa. tra- 
5 qca scriptum est 15: « Tradet autem frater 
m in mortem, et parentes filios, » sed tradi- 
pum dicitur hoc ipso, quod cum in forma Dei 
passus cst eum exinanire seipsum, et formam 
suscipere, οἱ usque ad mortem crucis β0Γνθ- 
5 ut in ipso omnibus exemplum obedientiae 
Pt, el viam resurrectionis mortuis aperiret (89). 
omnibus ergo tradidit enin. » Non solum 
inctis, non solum pro magnis, sed et pro imi- 
et pro omnibus (90) omnino qui sunt in 


da tradidit Filium proprium Pater : et ileo B 


εἰ minimorum aliquem et infirmorum lxdat 
percutiens ejus infirmam conscientiam, in 
Wm peccare dicitur, quoniam quidem scan- 
| animam pro qua Christus mortuus est. Quia 
ro omnibus nobis tradidit Filium Pater, nul- 
inino, ne minimus quidem qui cst in. Eccle- 
optemnendus est: et ideo Dominus ipse di- 
:. « Si quis scandalizaverit unum ex pusillis 
nimis, expedit molam (91) asinariam ligari 
*ollum ejus, et pr:ecipitari eum in mare, quam 
ndalizet unum ex his 17. » Dcus ergo, qui nos 
!08 proprii Filii pro nobis pretiosum fun- 
sanguinem fecit, « quomodo non cum ipso 
nobis donabit ? » Nihil est enim sive visibi- 
re invisibilis (92) creaturz, quod Filio possil 
ari 5 nullo enim pacto creatori suo creatura 
conferri ; et si creator ipse donatus est nobis, 
4o non cum ipso nobis omnis (95) creatura 
tur? Quamvis sermo hic dupliciter possit in- 
id est, quod « cum illo nobis omnia donabit.» 
i! hoc potest videri quod si habeamus in no- 
istum secundum hoc quod Verbum et sa- 
5, ei veritas, et justitia, et pax est, et. caetera 
quae de eo scripta sunt, cum hac plenitudine 
im nobis omnia donabuntur, ut jam non 
ex omuibus creaturis, et parvum terrz hunc 
quem nunc videmur habitare, teneamus (94), 
inia quz cunque creavit Deus visibilia οἱ invi- 


redi, nobis vero ut colisredibus ejus pariter. cum 
ipso perfrni universa dabitur creatura. 

10. « Quis accusabit adversus electos Dei ? Deus 
qui justificat; quis est qui condemuet ? ϱ07 
Christus Jesus qui moriuus est, imo autem 
qui resurrexit, qui est ad dexteram Dei, qui eiiam 
interpellat pro nobis !5. » Videtur mihi quod ait : 
« Quis accusabit adversus electos Dei ? » de diabolo 
dicere. Nullus enim ita electus et ita magnus (95), 
quem ille non audeat accusare, nisi illum solum 
« qui peccatum non fecit 15, » qui οἱ dicebat (96) : 
« Nunc venit priuceps hujus mundi, et in me nibil 
invenit **. » Sed quamvis ille exerat (97) nequi- 
tiam propositi sui, Deo justiflcante et delente sicut 
nubem iniquitatem electorum suorum *!, et. sicut 
caligiuem peccata eorum, et a prioribus delictis 
eos dealbante ut nivem, οἱ sicut lanam candidam 
faciente **, quid proficiet accusator? Sed et cum 
Christus pro eis mortuus sit, imo potius a mortuis 
resurrexerit , et sict a dextris Patris, et interpellct 
pro his, quis eos poterit condemnare? In superio- 
ribus sanctus « Spiritus interpellat, inquit **, pro 
nobis gemitibus ínenarrabilibus ** : » hic « Chrí- 
stus Jesus qui mortuus est et. resurrexit, » ipse 
« interpellat pro nobis **. » Deus qui proprium Fi- 
lium tradidit pro nobis, ipse justificat electos * 
quis erit ultra qui audeat. condemnare ? Sed. dili- 
gentius intuere quomodo Apostolus nusquam in 
sermonibus suis ab insita sibi cautela discedat. 
Non dixit: « Quis accusabit » adversum vocatos, 
sed « adversum electos ? » Nisi enim fueris electus,' 
nisi in omnibus te exhibueris probabilem Deo, ha- 
bebis accusatorem. Si enim causa tua mala est, 
si te crimen tuum astringit, quid tibi proderit ad-' 
vocatus, eliamsi Jesus sit qui interpellat? Jesus 
enim veritas est ** : non polest ergo pro te veritas 
fallere. In hoc tibi opitulabitur (98) advocatus, ne 
accusatoris calumniis involvaris , ne tibi praeterita 
peccata, qu:e per baptismum deleta sunt, imputen- 
tur. Si vero post hiec iterum delinqdUas, nec ullis 
haec poenitentiz: lacrymis diluas, accusatori tuo 
criminandi te materiam dabis : et quamvis Jesus 
interpellet pro nobis, non potest tamen (99) dicere 


, occulta et manifesta, temporalia et zeterna pj Jesus tenebras lucem esse, neque amarum dulce 37. 


hristo pariter habeamus. Potest autem et 
odo sie intelligi qnod dixit: « Cum ipso om- 
ath. x, 21. **Philip. it, 6, 7. 

ο Joan. xiv, 90. ?! [sai. xLiv, 22. 
ο xiv, 6. *' [ραί. v, 20. 35 Psal. 1, 6. 


Editi, « εἰ viam resurrectionis a mortuis, » 
il. Unus, « spem etiam resurrectionis mortuis,» 


Et pro omnibus. Hxc verba desunt in pleris- 
55. et in editis, et apud Rabanum; sed resti- 
ΙΓ ab uno ins. legio. 

Editi, « melius est molam, » etc. 

Editi, « dedit. Nihil est visibilis, sive invi- 
,9 elc. 

Omnis. Omittitar in antea editis. 

Editi, « ut jam non in unum ex omnibus 
ris, el parvum terr: hunc locum quem non 


PiíTROL. αλ. XIV. 


1 Matth. xvin, 6; Luc. xvii, 2. 
** |sai. i, 18. 


Si ergo vis vincere cum judicaris ** (1), fae quod de 
justo scriptum est : « Dispone sermones tuos in ju- 


' Ποπι. viu, 35, 94... !* B Petr. 
*? hom. vit, 20. ** ibid. o4. — **ibiJ. $2. 
videmus, habitare timeamus. » 

(95) Sic mss. plerique, Rabanus et editi. Ms. 
tamen unus, « Nullus euim est electus ita ma- 
gnus, » etc. u D 

(96) Editi, « nisi ille solus . . . qui dicebat haec, » 
eic. Deinde ms. unus, « el in ime nou invenit quid- 
quam. » 4 

(97) Exerat. Genebrardus, « excrceat, » male. 

(98) Sic omnes nsns. et Rabanus, Editi vero, « In 
quo tibi opitulabitur, » eic. : 

99) Tamen. Desideratur in editis. 

UA Editi, « quod judicaris. » 

96 


1131 


ORIGENIS 


1132 


dicio : Przpara. opera. tua. ad. exitii : Memento A si patiar, et confitear Christum meum coram bo- 


novissimorum tuorum, et in aeternum non pecca- 
bis (2) ** : » ne tibi contingat illud quod de quo- 
dam scriptum est ** : « Cum judicatur, exeat 
condemnatus. » Vide autem quomodo audias quia 
Jesus « interpellat pro nobis. » lpse est enim de 
quo el alibi scriptum est, quia « Pater neminem 
judicat, sed omne judicium dedit Filio *', » et sicut 
ipse est hostia et sacerdos, et ipse est in forma 
servi et in. forma Dei, sic ipse est et advocatus et 
judex **. 

41. «Quis ergo separabit nos a charitate Dei ? 
Tribulatio? an angustia? an persecutio? an fa- 
mes ? an nuditas ? an periculum? an gladius? (sicut 
scriptum est : Quia propter te mortifica:mur tota 
die : zestimati sumus sicut oves occisionis.) Sed in 
lis omnibus superamus per eum qui dilexit nos 13.) 
Pro his, inquit, omnibus qua supra enumeraviius, 
id est, quod jam non sumus in carne, sed in spi- 
ritu ; et quod Spiritus Dei habitat in nobis ; et quod 
Christus in. nobis est **, per quem corpus quidem 
nmiortuum est propter peccatum, spiritus autem 
vita (S) est propter justificationem ; et quod Jam 
non sumus debitores carnis ut secundum carnem 
vivamus, quia spiritu actus carnis morüflcavimus; 
et quod per spiritum adoptionis filii effecti sumus 
Dei , οἱ si filii, etiam lieredes Dei, coh:eredes au- 
tem Christi ; et quod universa creatura congemiscit 
nobis et condolet, revelationem (iliorum Dei ex- 


minibus, certus sum quia οἱ ille me coufitebitur 
coram Patre suo (7) qui in celis est 36, Fames si 
adfuerit, turbaré πιο non potest : habeo enim p: 
nem vitze qui de cclo descendit 9 οἱ reflcit αεἰ- - 
mas esurientes ; nec aliquando potest panis iste 
deficere : est. enim perfectus et aeternus. — Nuditas 
me non confundit : indutus sum. enim Domimm 
Jesum $068 Christum 38, et babitaculum nostram 
quod de ccelo est, superindui spero ** : « Oporta 
enim mortale lioc induere immortalitatem , et cor- 
ruptibile hoc Induere incorruptionem **. »  Peries- 
lum non. timebo : « Dominus euim illuminatio 
mea, et salus mea, quem timebo (8)? » et « Domin 
defensor vit:& mex , a quo trepidabo ο" ? » Gladius 


B terrenus terrere me non potest : habeo enim fer- 


tiorem mecum « gladium Spiritus, quod est verbem 
Dei ** ; » et mecum est « vivens et efficax serme 
Dei, » qui est « penetrabilior omni gladie utrinque 
acuto (9) 35. » Si ergo gladius mundi venerit saper 
cervices meas, majorem mihi ad Deum coneiisl 
charitatem. Dicam namque ad eum, quia , « sicat 
scriptum est : Propter te mortificamur tota die: 
zestimati sumus (10) utoves occisionis **.» Non enin 
mihi sufficit una hora mori pro Cbristo, vel ere 
ciari, sed « tota die, » hoc est omni τι mere tem- 
pore. Si enim totam vitam meam in persecutiosi- 
bus et periculis agam, dicam quia « non supt 688: 
dignz passiones hujus temporis ad futuram gloriam 


spectans; εἰ quod diligentibus nobis Deum omnia c 408 revelabitur in nobis 9. » Breve est euim bejes 


cooperautur in bonum ; et quod przscivit et prze- 
destinavit nos couforimes imagiuis Filii sui qui se- 
cundum propositum vocati suinus ** : cum pro his, 
inquit, omuibus beneficiis que consecuti sumus, 
lixi et radicati sumus in charitate Dei, quis nos ab 
ea poterit separare ? Tribulatio si venerit, dice- 
mus ad Deum, « [n tribulatione dilatasti me (4) **. » 
Aungustia si fuerit mundi, et ex necessitate (5) cor- 
poris veniens, sapientie Dei, et scientiz latitudi- 


nem requiremus , in qua nos angustare non potest 


mundus, Redibo eniin ad Scripturarum divinarum 
amplissimos campos : intellectum verbi Dei spirita- 


lem requiram, et nulla me in eo coarctabit an- 


gustia. Per largissima (6) enim spatia intelligen- 


vite tempus, et exiguum quod in perseentionibes 
ducimus; eternum vero et perpetuum quod εν» 
spectamus in gloria. Et idco « in his, inquit, omai- 
bus superamus » non nostra virtute, sed « per em 
qui dilexit nos *, » Dum enim in illius amore per 
demus, sensum doloris non recipimus. lilius esim 
charitas qua nos dilexit, et nostrum ad se rape 
affectum, cruciatum corporis, et dolorem non set- 
tire nos facit. Ideo ergo « in his omnibus superi- 
mus. » Tale aliquid et in Canticis sponsa dicit sd 
Verbum, quia « vulnerata , inquit , charitete epe 
sui ". » Ad hunc ergo moduni et anima nostra s Chri- 
sto vulnere charitatis (11) accepto, etiamsi (44 
gladio corpus, non sentiet vulnera carnis prse vel- 


4ie mysticz et. spiritalis equitabo. Persecutionem D nere charitatis. 


3» Psal. cxi, 5; Έτον. xxiv, 7; Eccli. vii, 40. 
? Bom. vit, 55-57. 
9 Joan. vit, 5l... ?* Rom. xin, 14. * Ἡ Cor. v, 2. 
9 Hebr. iv, 19. ** Roin. vir, 26; Psal, xui, 22. 


(9). Alias, « et non peccabis , » absque « in ΦίοΓ- 
num. )» 

(5) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vero, 
ε *piritus autem viviL. » 

(4) Editi, « dilatati sumus. » Ms. unus, « dila- 
tasti milii. » . 

(5) Editi, « necessitatibus. » Deinde mss. pleri- 
que, Rabanus et editi, « Kedeo euim , » etc. Sed 
recte ms, unus, « Redibo euim. » 

(6) Sic ms. unus lkegius num. 1059 et Rabanus. 
Cx:eri vero inss. et editi, « latissima. » 

(1) Editi, « corain Patre meo. » 


39 Ps3l. cvi, 7. 
* Rom. vin, 9, 10, 12, 15, 15, 17,92, 95, 28, 99. 
** f Cor. xv, 55. ! Psal, xxvi, 1. "* Ephes. vi, 17. 
5 Rom. νι, 48. ** ibid. 57, Cant. 5, 5. 


?5 Philipp. εἰ, ϐ, 7. 


*! joan. v, 92. Pp o $a 
atti. X, 


* Psal. iv, 2. 


(8) Editi, « Periculum enim non timebo. Doni- 
nu$ illuminatio inea, quem timebo ? » omis:is ver- 
hie, « et salus mea, » qua oimittuut etiam met. 
plures. 

(9) Mss. duo, « gladio ancipiti. » Sed postes 
editi, male, « cervices nostras. » 

(10) Editi, « existimatus sum (al., zestimatas sum) 
ul Ovis, » etc. 

(14) Omnes niss. et editio Salodiani., « pro vol- 
nere charitatis; » sed legendum videtur « prse το]. 
nere charitatis, » Deinde editi, « Certus sam enim, ! 
etc. Sed omnes mss., « Confido eniin, » ete. 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. Lin. VII. 


1154 


* Coufido enim quia neque mors, neque vita, A lyperbolice hrec Apostolum dicere, hoc est, non so- 


angeli, ncque principatus , neque praesentia, 
futura, neque virtutes, neque altitudo, neque 
idum , neque creatura alia poterit nos sepa- 
charitate Dei, qux est in Christo Jesu Do- 
nostro **. » Duos videtur ordines Apostolus 
isse eorum qua hominibus tentationes susci- 
mnsueverunt. Et in his quidem qug prius dis- 
ius, humanarum tentationum intelligitur ordo 
ptus : de quibus etiam Corinthiis dicebat, ut- 
uj majora ferre non poterant : « Tentatio vos 
prehendat, nisi humana: fidelis autem Deus, qui 
rmittet vos tentari supra id quod potestis **. » 
rero in his sermonibus quos habemus in ma- 
non humanas tentationes indicat, sed majo- 
manis. Et ideo puto quod in prioribus cum 
rasset singula quxque, ad ultimum dicil : 
In his ómnibus superamus. » In his vero se- 
dinis tentationibus non ita confidenter di- 
Superamus, » sed valde tenuiter ait, quia 
orum « polerit nos separare a charitate Dei, 
t in Christo Jesu. » De humanis cnim tenta- 
6 tanquam parvis οἱ levibos confidenter nos 
perare pronuntiat : illas vero superiores , et 
am humanas, etíamsi superare et proster- 
in valemus (hoc enim solius Christi opus est, 
xuit principatus et potestates, triumphans 
jemetipso **), » tamen et hoc in victorix loco 
, 8i cum omnes in nos impugnationum sua- 
iehinas torserint , a charitate tamen Dei nos 
€ non valeant. Sed jam tentemus singula 
re, et quid de unoquoque sermene Apostoli 
dum sit pro viribus aperire. Quamvis altiora 
:ontegisse videatur Apostolus, quam expo- 
nostra ferre sufficiat virtus, vel ratio brevi- 
lmitat (15) ; requiraius tamen si omnia 
? enumeravit Apostolus, an quaedam ex ipsis, 
dii vel intentionis gerunt , ut humanas (t4) 
a charitate Dei separare contendant, et 
μ moliantur in nos cuncta quz patimur (15). 
enim posee quidem boc agere, ut a chari- 

| separemur , inors fortassis, et angeli, et 
fus , et virtutes adversantes nobis sine du- 
iriesentia quxe sunt utique lubrica el caduca. 
rofundum potest similiter intelligi. Vita 
et futura, el altitudo, et creatura alía, quo- 
Dei charitate separare nos certent non 
videtur exponere. Nisi si quis forte dicat 


* [| Cor. x, 15. 


m. vii, 98, 99. c 
15 Rom. vii, 98. 


δν Psalm. Lx, 4. 
κι, οἱ. ** Ephes. vi, 12. 


liti, et mss. plures, perperam, « tamen 
etori» locus est ; » deiude editi , « etiamsi 
! no8.... torserint , quando a charitate 
nlinime separamur. » Et postea, « quaui- 
ra contigisse » (ms. unus « congessisse »), 
potiores et Rabanus ut in nostro textu, 

6 118. unus Regius uum. 1659. Ceteri vero 
labanus, « quam expositionis nostr:e. suf- 
Ibo... admittit.) Editi plerique, « expo- 


5? Coloss, 11. 15. " Rom. viii, 93. 
5 Matth, xxv, 4l. 
*! ftom. vii, 39. 


lum per ea qua accidere possunt, sed ne per ea 
quidem quis evenire omnino non possunt, ullo pacto 
2 Dei charitate deflectimur : verbi causa, ut si alia 
nobis daretur vita, quan hiec qux a Deo data est, aut 
si futurorum spes alia nobis promitteretur, vel alti- 
tudo , vel etiam creatura alia quai est illa quze pro 
609 nobis congewiscit et condolet**, quod. fieri uti- 
que non potest, ne liec quidem a charitate Dei sepa- 
rare nos possent. Est ergo hic unus expositionis mo- 
dus. Videamus tamen ne forte possit etiam iste iutelle- 
clus admitti. « Mors » quam hic dicit (16), ille acci- 
piendus est quem supra exposuimus inimicum 
Christi destruendum novissimum dici 53. Qui utique 
propterea mors dicitur, quia sicut bxc communis 


B mors animam separat a corpore, ita et ille conten- 


dit animam separare a charitate Dei : et li»c utique 
est anima mors. Potest ergo fieri ut sit et aliqua 
vila de porte illius, quz» cum ipso agit ut nos a 
charitate separet Dei: qux vita est peccati. Nisi 
enim mala esset hzc vita, nunquam nos suaderet 
Apostoius ut moreremur peccato, et in inorte Christi 
haptizaremur, et consepeliremur ei 53. Potest ergo 
fieri ut hasc vita peccati sit, qua nos cupit separare 
a charitate Dei. Ego auteia puto quod et singula 
queque peccata habeant aliquam vitam suam intra 
nos$ : nam unumquodque vitium vita peccati est. 
Quanto ergo plura intra nos vitia deprehenduntur, 
tanto plures esse peccatorum vite videbuntur in 
nobis. Et propterea forte dictum sit:quia « melior 
est misericordia tua super vitas **.» 

. « Neque angeli, neque principatus, neque vir- 
tutes **. » [n promptu cst illos angelos intelligere, 
quibus ignis zeternus a Salvatore cum diabolo di- 
citur preparatus *5 : principatus autem οἱ virtutes, 
illas sine dubio adversum quas nobis certamen 
est 57 : vel illos principatus el potestates, de quibus 
dicit : « Gum autem destruxerit omnem principa- 
tum, et potestatem (17), et virtutem **.» Ex quibus 
el princeps hujus mundi appellatur ?. Post lixc, 
« Neque pr:sentia, » inquit, sive cinslantia. » Po- 
test hoc de his dictum videri, quos in aliis ** iJem 
Apostolus «rectores mundi hujus et. tenebrarum » 
nominavit : vel etiam quod przsentium rerum vo- 


D luptas et delectatio, et. vana hujus mundi gloria 


studeat nos «a Dei charitate» delucere, «qua est 
in Christo Jesu Domino nostro **. » Post hiec vi- 
deamus quie sint «futura, » qux volunt. quidem, 


51] Cor. xv, 90. 5) Ruin. 


9' Ephes. vi, 12... 1 Cor. xv, 41. 


sitioni vel nostra sufficit virtus . TE admittit. » 
(14) Editi, « an quaedam ex ipsis (hoc enim stu- 


diosi quzerunt) humauas. » 
15) Ms, Regius num. 1659, « qua. potuerint. » 


Deinde editi, « hzc agere. » . 
(16) Sic editi; at vero mss. omnes, « Mors quod 
dicit, » 


editis, 


(47) Et potestatem. Vac desunt. in libris eni C 


1155 


ORIGENIS 


sed non possunt. Paulum et similes ejus (18) sepa- A fundis clamavi ad te, Domine*! : » cum ab his qui 


rare a charitate Dei. Dupliciter mihi etiam hoc in- 
teligendum videtur. Possunt euim «futura (19) » 
intelligi ab eo. tempore quo. hzc scribebat, ut lioc 
dicere videatur : Si qua tentamenta, si qux tribu- 
lationes snpervenerint, a charitate Dei me separare 
non poterunt, Vel etiam «futura» intellige ea. qua 
de mundo hoc recedentibus (20) occursura sunt, 
cum princeps hujus mundi **, alizque virtutes quz 
sub ipso sunt, retinere certabunt animam de cor- 
pore proficiscentem (21), sed non poterunt retinere 
eas quibus «perfecta charitas, » qu:x est in Christo 
Jesu,t foras mittiL timorem **. » Videbitur (22) autem 
tinc sensum confirmare et illa Scriptura que di- 
cit : « Dum enim sumus in corpore, peregrinamur 
3 Domino : cupimus enim (95) magis peregrinari 
a corpore, et adesse ad Dominum :» et, «conmni- 
limur autem sive absentes, sive prasentes placere 
ei * (24): » absentes nos dicens in corpore positos, 
przsentes autein de corpore recedentes : et ostendit 
quod studeant. sancti etiam de eorpore recedentes 
placere Deo. Si ergo in eis perfecta sit charitas, nec 
ulla quz futura sunt, in quibus placendum est Deo, 
"poterunt eos ab ipsa separare, cum utique non 
placebunt Deo hi qui tam mobiles erunt in chari- 
tate Dei, ut possint ab ea separari. Il:ec nobis du- 
plici modo dicta sint de futuris. Potest autem fleri, 
ut sit et aliquis tertius modus his superior (25), 
quem qui investigare potuerit, dignum judicet his 
ρα [οσο Subjungit. deinde : « Neque virtutes. » 
Species videtur esse una ex pluribus rationabilibus 
ereaturis, non in corpore mortali vitam ducens, 
Sed ut angeli, ex alio tamen ordine quam sunt an- 
geli. Et ipse ergo virtutes habent certamen sepa- 
rarc nos a eharitate Dei ; sed nec ipsze, inquit, po- 
terunt, si radicata sit οἱ fundata. Similiter et « altí- 
wdo,» οἱ «profundum» impugnat nos, sicut et 
David dicit ** : « Multi qui debellant me de alto, » 
sine dubio cum a spiritibus nequitiz ** de celesti- 
bus urgeretur (26) : et sicut iterum dicit : « De pro- 


'** Joan, xir, οἱ). ** 1 Joan. iv, 48. 
cxxix, 1. *5 Ephes. 1, 21. ο Rom. viu, 39. 


(18) Editi, «et similem ejus. » 

(19) Futura. Desideratur in antea editis. 

(30) Sic rectius ims. unus Regius num. 1009. 
Ceteri vero mss. et editi, « Vel etiam futura intel- 
ligi ea qua mundum hunc excedentibus,» etc. 

(21) Genehrardus, « proficientem, » male. 

(22) Editi, « Videbatur autein. » Ms. uaus, « Vide- 
tur autein.» 

(35) Enim. Alias, « autem. » 

(94) Alias, « contendimus autem.... placere Deo.» 

(25) Editi, «ut sit et aliquis alius tertius liorum 
superior. » Sic etiam mss. quidam u si quod omit- 
tant « alius. » Sed ms. unus Regius nuin. 1659 recte 
addit « inodus. » 

(26) Alias, «a spiritalibus nequitic. » al., «ab 
spiritibus nequitia,» al., «a spiritualibus nequitiis. » 
Deinde editi, « ct iterum : De profundis, » etc. Mss. 
quidam, « et iterum dieit : De profundis, » etc. Sed 
pis. Regius num. 1639, optime ut in nostro textu. 

(21) Editi, « multas et innumeias. creaturas Dei, 
quarum etíaim non omnem, sed cx parte scientiaun 


** ΙΙ Cor. v, 6,8. 
7* | Joan. iv, 18. 


D ceperat, quarumque species et nomina in presertt 


iu inferno deputati sunt, et gehennze spiritibus im- 
puguaretur, Sed ne hzc, inquit. Paulus, separare 
nos polerunt a charitate Dei. « Neque, iuquit, 
creatura alia. » Potest intelligi aliam creaturam 
di^isse prater hane. quam videmus : est enim alia 
nobis invisibilis nunc. Potest autem et sic accipi: 
Przter illa quie superius enume2ravi ; boc est, an- 
gelos, el viriutes, et si qua est alia creatura, ae 
singula per sp^cies enumerando longum sermonem 
trahere videretur Θ10 et superfluum. Aot et alie 
modo. Quoniam quidem sciebat Paulus multas esse 
el innumeras Dei creaturas, quarum etiam ipie 
non omnem, sed ex parie scientiam ceperat, qu» 
rumque non solum species, sed et nomina in prz 
senti sx:culo ignorentur : de quibus et in aliis idem 
Apostolus (27) dicit Salvatorem sedisse (28) « super 
omnem priucipatum, et polestatem, et virtutem, el 
dominationem, et omne nomen quod nominatat 
non solum in hoc szculo, sed etiam in futuro; ) 
propter ο ergo qua scil non solum posse ia 
prxsenti sz:culo, sed etiam in futuro (29) nominari, 
disisse videbitur : « Neque ulla creatura alia pe- 
erit nos separare a charitate Dei **.» Verumtamea 
ex his omnibus ostendit Paulus salutis sus conf. 
dentiam, cum jam neque angelis adversautibes, 
neque virtutibus impugnantibus, neque prasenli- 
bus, ueque futuris sibi obluctantibus (20), meque 
ulla prorsus crcatura adversante, a charitate Dé 


C dicit se posse divelli, nec ullum tot adversariorum 


capere metum, uL vere ostenderet (51) quod per 
fecta charitas et ex ipso (03) foras jam misit time- 
rem Τὸ. Habuit enim aliquando etiain ipse melan, 
et timuit ne forte caderet : et iste qui modo cele 
stium virtutuin adversum 8e 8i commoveantur bella 
non timuit, aliquando carnem suam timuit, el ez 
ea consurgentes insidias formidavit, quando dicebat 
scribens aJ Corinthios : « Macero corpus meum, εἰ 
servituti subjicio, ne forte cum aliis prsedieave- 
rim (35), ipse reprobus efficiar"*.» Et idco pre ez- 


$5 Psalm, Lv, 3. **Ephes. vi, 19. ο Pala. 
*! | Cor. 1x, 27. 


loco ignorentur : de quibus et in aliis item Aposto 
lus, » etc. 

(28) Sic ms. Regius num. 1659. Ceteri vero mts. 
el editi, «ascendisse; » al., «audisse. » Deiade 
«c omnem » deest iu libris ante editis. 

(39) Editi, « Propterea. ergo quoniam scit bec 
non posse in pr:senti $zxculo, sed in futuro, » etc. 
Mss. quidani, « Propterea ergo haec quae scit aon 
posse in presenti szculo, sed in futuro, » eic. Sel 
recte ms. unus Regius ut in textu. 

(90) Editi, «obleetationibus. » το. quidam, 
* Ooblectantibus, » male. 

(31) Editi, « nec ex ullo tot adversariorum espere 
metum, ut verum ostenderet, » εἰς. 

(32) Et es ipso. Mac desiderantur in. editis, sed 
restituuntur ex mss. 

(93) Sic ms. unus. Editi vero, « et in servitutem 
redigo, ue forte cum aliis przedicaverim, » etc. Mss. 
alii, «et servituti. red:go, ne ferte aliig prat 
tans, 5» etc. 


| 


1151 


COMMENT, IN EPIST. AD ROM. LIB. VII 


11353 


teris omnibus carnis iusidiz formidand: sunt, et A unus moriatur homo pro populo, et non univer- i 


ille qui de nobis procedit hostis ipse cavendus est, 
donec in tantum profectum veniat anita, ut dulce- 
diue charitatis Deo astricta, corporis blandimenta 
et carnis illecebras abhorrescat unus cum Deo spi- 
ritus facta. 

13. « Veritatem dico in Christo, non mentior, 
testimonium mihi perhibente conscientia mea in 
Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna, 
et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ana- 
thema esse ipse ego a Christo pro fratribus meis, 
«qui sunt cognali mei secundum carnem, qui sunt 
Israelitae, quorum adoptio est filiorum, et gloria, 
et testamenia, et legislatio, et obsequium, et pro- 
missiones, quorum patres, et ex quibus (54) Chri- 
stus secundum carnem, qui est super omnia Deus 
benedictus in szcula 3. Videns Paulus quod si se- 
cundum ea in quibus supra exposuit (55), nulla vi, 
coelestibus vel terrestribus, przsentibus vel futuris 
adversantibus sibi, possit a Christi charitate sepa- 
rari, contrarium el incredibile videretur quod nunc 
dicere proponeba!, optare se a Christo quem tam 
jnsceparabiliter diligebat, anathema fieri, hoc est, 
alienum effici ; ne mendacii notam (356) subire vidc- 
retur, satisfactionem pramitüt, ut nequaquam de 
ejus sermone dubitetur, et dicit : « Veritatem dico 
in Christo, non mentior, testimonium mihi perhi- 
beate conscientia mea in Spiritu sancto. » Sed vi- 
deamus quare dixerit, « veritatem dico in Christo, » 
quasi ostendeus esse aliquam veritatem qna non 
sit in Christo. Et vide si possimus tali quodam 
modo veritatem qux in Cliristo est, ab ea quie uon 
est in Christo, distinguere : quia et alibi idem Apo- 
stolus dicit : « Est veritas Christi in me, quia nou 
mentior '*.» Veritas ergo Christi esse credenda est 
fbi, ubi suut (57) et reliquz virtutes qnze Christus esse 
describuntur : id est, ubi justitia, ubi pax, ubi est 
verbum Dei, ibi est et veritas Christi, Est autem 
veritas οἱ in injustitia"* : ut si, verbi causa, diea- 
mus, diemonium illud Pythonis, quod in Actibus 
Spostolorum* refertur in ancilla quadam habi- 
(asse, et clamasse post apostolos, quia «hi servi 
Dei suuin sunt, qui annuntiant hominibus viam 
Dei '*», erat veritas iu his verbis : verum enim erat 


ια 


gens pereat (39) 18: » sed tamen ista veritas non fuit 
in Christo. Et ideo Apostolus, ad distinctionem verita- 
tis ejus quze extra Christum est, se dicit in Christo lo- 
qui veritatem, Sed οἱ hoe quod dicit : « Testimonium 
mihi perhibente conscientia mea in Spiritu saneto, »si- 
milem mihi habere videtur intelligentiam. Kedditenim 
611 testimonium conscientia etiam gentibus ; se- 
cundum quod in superioribus idem Aposiolus ait *? : 
« Testimonium reddente eis conscicutia, οἱ inter 
se invicem cogitationum accusantium, aut. etiam 
defendentium. » Inillis ergo in quibus cogitationes 
sud habent. aliquid quod accusent, οἱ conscientia 
ad testimonium venit, non potest dici quod pro 
malis actibus (40) in Spiritu sancto couscientia 


B testimonium reddat. ln Apostolo vero ubi cogita- 


tio jam non habet quo aecuset, recte couscieutia 
in Spiritu sancto testimonium reddit. Vide tamen 
magnitudinem pectoris apostolici. A Dei charitate 
non potest separari : quod loquitur, in Christo lo- 
quitur (41) : quod in conscientia habet, Spiritu 
sancto continetur. Qui, quxso, coli, qui throni, 
qua amplissime virtutum coelestium mentes tam 
amplis sedibus totam poteruut capere Trinitatem? 
« Quoniam, inquit, tristitia est. mibi magua, οἱ 
continuus dolor cordi meo, ». Εδιο, habeas tristi- 
liam : esto, dolorem capias de perditione fratrui 
tuorum « qui sunt cognali secundum carnem : » 
nunquid eo usque ut optes anathema fieri a. Chri- 
$to ? Et quid tibi prodest illorum salus, si tu a sa- 
lute senareris ? et quid salvabis alios (12), si ipse 
pereas ? Non, inquit, ita est (43): sed ego didici a 
Magistro et Domino meo, quia « qui vult animam 
suam, salvam facere, perdet eam ; οἱ qui perdide- 
rit eam, inveniel eam **, » Quid ergo miruni si 
Apostolus pro fratribus suis anathema fleri velit, 
qui sciat eum qui erat in forma Dei, exinanisse se 
de ea, ac suscepisse formam servi *!, et factui 
esse pro uobis maledictum ** ? Quid ergo.mirum 
si cum Doniinus pro servis maledictum- factus 
sit (44), servus pro fratribus anathema fiat ? llce 
autem arbitror esse quod et Moyses, cum peccas- 
set populus, dicebat ad Dominum ** : « Et nunc si 
quidein remiltis eis peccatum, rerilte : sin agtem, 


quod dicebatur : sed non erat ista veritas in Chri- D dele me de libro vitz» quem scripsisti. » Quiu ergo ? 


810; el propterea conversus ad eam Paulus dixit : 
« Obmutesce, et exi ab ea 7, » Sed et illud veritas 
fuit quod dixit Caiphas (58) : « Expedit vobis ut 


11 Rom.ix, 1seq. 13 {1 Cor. xi, 10. 7* Rom. 1, 18. 


75 Act, xvi, 106.7. 18 ibid. 17. 


Inferiorem vis Moyse Paulum videri ? llle se deleri 
petit de libro vitas pro fratribus suis ; Puulus non 
debet optare anathema esae pro fratribus suis ? 


7' ibid. 18. ** Joan. xi, 


50. "*Rom. n,15.. ** Marc. vin, δὲ. ** Philip. 0, 6, 7... 9* Galat, 11, 15. ** Exod. xxxii, 21, 23. 


(34) Editi, «et testamentum, et legislatio, et 
obsequium, el promissa, quurum patres ex quibus. » 
Et post «in szcula » addunt. « seculorum. Amen, » 
qua postrema verba omittuntur. in mss. nostris. 

(55) Ms. unus, « secundum ea quz supra posuit.» 
Deinde editi perperam, « nulla in caelestibus... 
8dversa:itibus sibi, creatura possit... separari,» etc. 

36) Editi, « ct mendacii notam. » 

91) Sunt. Deest in editis et in plerisque niss. 

$38) E.liti, « erat quod dixit Caiplias. » 

(39) Sic ms. unus, editi οἱ Rabanus, Mss. vcro 


quidam, « tota gens pereat. » 

(40) Editi, « pro quot malis actibus. » 

(41) Sic ius. unus et Rabanus, Editi vero et mss. 
plerique perperam habent, « Quod loquor, in Chri- 
sto loquor, » et postea, « in Spiritu sancto conti» 
netur. » 

(2) Editi, «et cur salvabis alios, » Mss. quidain. 
et Rabanus, « et quod salvabis alios. » 


(44) Editi, « sit factum. » Et postea, ε "- 


(43) Editi, « Nunquid ita egt * » male, 
teu arbitror quod, » ctc. 





4139 


ORIGENIS 


114 


Sed fortasse dicat aliquis, quia Moyses lioc ofle- A propitiatus Deus (59) revocavit eos, et in Ἱνργουί- 


reus, salutem populo meruit impotrare : Paulus 
vero optat quidem, sed non esL auditus, Quid si 
ostendam tibi magis Paulum auditum esse, quam 
Moysen ? Omnes enim illi qui per Moysen exieraut 
de Egypto (45), ceciderunt in deserto. Posteri 
vero eorum qui terram repromissionis acceperunt, 
etíiam nunc vagantur (46) ab ea exsules et exter- 
res, Paulus vero audi quid dicat de Israel : « Nolo 
vos, inquit, ignorare, fratres, mysterium lioc, quia 
czcitas ex parte Israeli contigit (47), donec pleni- 
tudo gentium subintraret, et sic omnis 1srael sal- 
vus fieret **. » Vides ergo quia exauditus est Pau- 
lus et quia se obtulit anathema, salutem meruit 
fratribus. Et ideo mihi videtur illa omuia ργαπιὶ- 
sisse, quod nulla vi possit a Dei charitate divelli (48), 
ut cuin se offert anathema pro fratribus suis, non 
lapsum ejus possibilem judices : sed sicut ille qut 
iuseparabilis a Patre est per naturam, et immor- 
talis in mortem venit, et in inferna descendit; ita 
ei iste imitando magistrum, cum separari a Christi 
charitate non possit, a Christo anatliema fiat pro 
fratribus suis, devotione utique, non przvarica- 
tione. Quod autem « cognati secundum carnem * » 
sint Paulo Israeli, expositione non indiget. « Quo- 
rum, inquit, adoptio est (19) filiorum δὲ, » Ad- 
optati etenim sunt filii Israel a Deo tunc « cum divi- 
deret Excelsus gentes, et dispergeret filios Adam 
secundum numerum augelorum Dei (50), el facta 
est portio Domini Jacob, et funiculus hareditatis 
ejus Israel 57. » Ista est ergo adoptio filiorum. « Et 
gloría, et testamenta (51), et legislatio. » De gloria 
lae legis ssepe jam dictum est, sicut et ipse Apo- 
stolus dicit : « Sj enim quod evacuatur, per glo- 
riam est, » hoc est Vetus Tegtamentum, « multo 
inagis quod manet, in gloria est **, » Evangelii 
«ο ϊοθι pradicatio. Sed quod dicit, « Testamenuta 
*t legislatio, » unum fortasse dicere videatur. Lex 
eniin quie lata est, ipsa etiain Testamentum appel- 
latur. Sed ego lianc esse distinctionem puto, quod 
jegislatio quidem fuerit una, et semel habita per 
Moysen ; testamenja. vero (52) frequenter. statuta 
sunt. Quoties enim peccaverunt, et abjecti sunt, 
toties exhzeredati videntur. Et rursum, quoties re- 


δὲ tom, xi, 95, 320. Pom. ix, ὦ. δὲ ibid. 4. 
πι ο 05ο. 1x, 12. ** Luc. i1, 55. 
9. 39 ἱ Cor. viu, 6. "' Psal. xcix, 5. 


*! Deut. xxxii, 8, 9. 
? Psal, xvii, 4i. 


tatem sua possessionis adduxit, toties reparasse 
testamenta, et hzredes eos scripsisse eredendus 
est. « Et obsequium, el promissiones. » Obsequium 
sacerdotalia dicit oflicia : $1949 « promissiones, » 
qua, patribus facte sunt, et sperantur dandz bis 
qui per fidem filii dicuntur Abrahze **. Certum est 
lamen quod etiam. secundum carnein ex. ipso ge- 
nerc, hoc est ex [sraelitico, fuerint non solum ps- 
tres, sed et Christus, sicut εἰ per prophetam di- 
cit (54) : « Vie illis, quia caro inea ex ipsis est**,» 
Cur autem « vs» illis? » Quis natus est Jesus «ia 
ruinam eL in resurrectionem multorum *!, » e 
quia ab illis quorum caro erat, repudiaius est, et 
a gentibus a quibus ignorabatur, susceptus est, 


B sicut et per David dicit: « Populus, quem non c9- 


gnovi, servivit mihi **, » Ex ipsis ergo est et Chri- 
sius secundum carnem. « Qui est super omnia 
Deus beuedictus in ssecula **. » Chriswum aliud se- 
cundum carnem esse, et aliud secundum spiritum, 
jun et in prioribus hujus Epistolz partibus desi- 
guavit, ubi dicit: « Qui factus est ex semine David 
sccundum carnem, qui destinatus est Filius Dei 
in virtute, secundum spiritum sapctificationis "*.» 
Et quomodo secundum spiritum Filius Dei sit, 4 
sccundum carnem filius David, ibi (55) plenius pre 
viribus exposuimus. Quem ergo ibi secundum spe 
ritum Filium Dei dixit, hic procedente doeciriug 
ordine, prolicientibus utpote auditoribus, Desa 
« qui est super omnia benedictus ** (56) » ρα 
esse pronuntiat. Et miror quomodo quidam legea- 
tes quod idem Apostolus in aliis dicit : « Uns 
Deus Pater, ex quo omnia : et unus Dominus Jess 
Christus, per quem omnia **, » negent Filium Dd 
Deum debere profiteri, ne duos deos dicere videas- 
tur. Et quid de hoc loco Apostoli facient, in qu 
aperte Christus « super omnia Deus » esse perki 
betur (57). Sed non advertuut qui hzc ita sem 
tiunt, quod sicut Dominum Jesum Christum nen 
ita unum esse Dominum dixit, ut ex hoc Deus P 
ter Doimniuus non dicatur : ita et Deum Paurtm ae 
ita dixit esse unum Deum, ut Deus Filius non ere 
datur. Vera est enim Scriptura qu:e dicit ; « ScitoM 
quoniam Dominus ipse est Deus *". » Unus auotea 


8$ [I Cor. 11, 11. ** Galat. ut 


* Rom. 1x, 5. ** Rom. 1, 59, 4... ** Rom, i 


(45) De Egypto. Hxc verba desunt in editis et in D stamenta » cum ms. uno Regio. 


plerisque mss., necuon et apud. Rabanum, sed rc- 
stituuniur ex uno ms. Regio num. 1650. 

(46) Editi, perperam, « Jjactanur. » 

(47) Ms. Regius num. 1659 et Rabanus, « in ls- 
rael contigit, » etc. 

(48) Sic mss. et Rabanus. Editi vero, « quod 
nulla vis possit eum a charitate Dei divellere. » 
Dcinde omnes mss., Rabanus, et editi, « passibi- 
lem ; »Ssed tamen legendum videlur « possibi- 
em. » 

μή, Est. Deest in antea editis. 

(50) Dei. Omittitur in editis et in plerisque 
ms8., sed restituitur ex uno ms. Regio. 

(51) Editi, « Et glori: testamentum. » Mss. pleri- 
que ctiam « testamentum ; » sed legendum t te- 


(53) Vero. Deest iu editis et in plerisque mss. 

(55) Editi, « repropitiatus est Deus, » etc. Etpo- ΄ 
$tea, « loties reparasse testamentum. » Mss. qui 
dam, « toties reparasse testamento. » 

(54) Sic miss. Editi vero, « sicut per μική»- 
dicitur. » Rabanus, « sicut et propheta dieit, » qui 
deinde omittit, « Vae illis, quia caro mea ex ipiis 
est. Cur autem. » 

(59) Ibi. Omittitur in editis. Vide lib. 1 in hane 
Epistolam, num. 5. 

(56) Ha editi, Mss. vero duo, « Deum qui est se- 
per oinnía reguantem, » etc. Alter s0s.. omitut el 
« benedictus » et « regnantem. » 

(57) Alias, « perscribitur. » 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VIT. 


ae est Deus, quia non est aliud Filio divinita- A in solo Isaac qui erat repromissionis filius, seminis 


iium quam Pater; sed ipsius unius Paterni 
» Sicut sapientia dicit, « purissima » est « ma- 
*9 , Filius. Est ergo Christus « Deus super 
ο Qua « omnia ? » llla sine dubio quz et 
sante diximus, « super principatus, et pote- 
, eb virtutes, et omne nomen quod noniinatur 
yum in boc szxculo, sed etiam in futuro **. » 
Btem super omnia est, super se neminem bha- 
Won enim post Patrem est (58) ipse, sed de 
, Hoc idem autem Sapientia Dei etiam de 
8 sancto intelligi dedit, ubi dicit: « Spiritus 
πἱ replevit orbem terrarum : et qui continet 
i, scientiam habet vocis *. » Si ergo Filius 
α super omnia » dicitur, et Spiritus sanctus 
iere omnia memoratur, Deus autem Pater 
'£ quo omnia, » evidenter ostenditur naturam 
alie et. substantiam unam esse, qua est su- 
mnis. 

« Non autem excidit verbum (59) Dei. Non 
»mnes qui sunt ex [srael, hi sunt Israelitae : 
H sunt semen Abraham, omnes ülii: sed in 
vocabitur tibi semen : id est, non qui filii 
» hi filii sunt Dei : sed qui filii promissionis 
deputantur in semen *. » Quoniam supra di« 
5 quod pro fratribus suis, « qui sunt cognati 
jum carnem, qui sunt Israelit, » optaret 
Snslhema fleri, eo quod ipsorum esset οἱ 
P filiorem (60), et legislatio, et promissio- 


le bis nunc dicit quia. verbum Dei non exci- C 


6 est, promissio quz eis (61) faeta est, von 
M. Qui enim verus fuerit Israel, non cx car- 
aere tanium de Abraham genus ducens 
renim qui filii carnis » sunt, « hi et &lii 
SURL), sed qui secundum repromissionem 
e Abraham descendit, ipse etiam Bei pro- 
eonsequilur. Nam de genere Israel multi 
$9d non omnes lerael appellantur. israel 
8 Deum videndo nomiuatus est. Sic enim et 
οὐ dicit : « Vidi Dominum facie ad faciem, 
8 facta. est anima mea *. » Ergo quia vidit 

lsrael appellatas est. Qui vero non videt 
si dixit, « Qui me videt, videt et Patrem *, » 
won potest dici. « Nec quia semen sunt Abra- 
mnes etiam filii » sunt. Ίου videlicet jam 
13) desiguabatur in Abraham, cum ei multos 
abenti, quos Apostolus filios carnis appellat, 


p. vii, 25. 3 Ephes. 1, 91. 


* Rom. ix, 9 seq. 


Omittitur « est » in editis, Deinde iidem 
Hoc autem (id est sapientia Dei) etiam de,» 


! Sap. 1,7. 


Ediil, « evidenter ostenditor natura Trini- 
5 substantia una, qu:e est snper omnia. Non 
god exciderit verbum, » ete. 

iti, « sed qui filii promissionis astimantur 
ine. Quoniam supra dixerat pro fratribus... 
Belit, optare se auathema lieri, quorum 
doptio filiorum, » etc. 

iti, « qua ex eis. » 
Editi, « lI:ec discretio jam tunc, » etc. 


* [tom. 1x, 6-8. 
' Genes, xvii, 10. * Rom. ιν, 19. Ὁ Hon, ix, 9. 


sui posteritas poneretur. Et uunc ergo qui secun- 
dum (saac filii repromissionis sunt, id est fidei illius 
perquam promissionem Abraham meruit futura 
hxreditatis accipere, ipsi tantum deputantur ín 
semen : in ipsis enlin haereditatis successio decla- 
ratur (65). 

45. « Promissionis enim verbum lioc est : 
Ad hoc tempus veniam , et erit Sarz filius. 
G19 Non solum autem, sed et Rebecca ex uno 
concubitu habens, lsaac patris nostri (64). Nam 
cum nondum nati fuissent, aut aliquid egissent boni 
vel mali, ut. secundum electionem propositum Dei 
nianeat, non ex operibus, sed ex vocante dictum est 
ei, quia major serviet minori, sicut scriptum esl : 
Jacob dilexi, Esau autem odio habui *. » Proposuit 
Apostolus persequi, quod licet repudiatus sit. popu- 
lus Israel per infidelitatem, non tamen ex promis- 
siones Dei qum erga eos habitz fuerant, deciderint 
et frustrate sint (05) : docetque quod cum multi. 
filii fuerint Abrahz, in solo Igaac sit facta promissio. 
« Non » enim, inquit, « qui filii carnis sunt , hi sunt 
filii Dei. » Et contendit ostendere, quomodo Isaac 
non sit filius carnis, sed sit fllius Dei; ct redit ad ca 
qux de ipso in Genesi scripta sunt. « Promissionis,» 
inquit, « verbum hoc est : Ad lioc tempus veniam, 
et erit Sore filius". » Non ergo, inquit, per ordi- 
nem nativitatis carnalis Isaac nascitur ; quippe cum 
el Abraham emortui jam corporis haberetur , οἱ 
vulva Sare csset jam eiaortua *, sicut supra dictum 
est ; sed per virtutem ejus qui dixit, « Ad hoc tem- 
pus veniam, et erit Sarz filius *. » Merito igiturnon 
carnis, sed Dei filius dicitur, qui ex adventu οἱ ser- 
mone nascitur Dei. Ilic ergo, inquit, ratio non s0- 
lum de Isaac, sed et de Jacob recipienda est. Nam 
et Rebecea, inquit, non secundum carnalis (66) 4a- 
(ivitalis ordinem protulit partum. Cum enim ex uuo 
concubitu Isaac geminos concepisset, nondam partu 
ed.to, neque ullis actibus puerorum benis - nialisve 
inter homines habitis (67), erga Jacob divina habe- 
tur electio (68), ei dicitur, « quia major serviet mie 
nori, » et, « Jacob dilexi, Esau auteu odio-habui. ». 
Cur sutem hiec. ita dicta sint, docet (69) : « Ut se- 
cunduin electionem, inquit, propositum Dei maneat, 


D non ex operibus, sed ex vocante díctum est; » hoc 


est, ut non qui filii carnis, sed qui filii Dei sunt, ipsi 
depulentur in semen. Sicut enim ibi ex multis (iliis 
* ihid. 5, 4. 


* Gen. xxxi, 20. * Joan. 


(65) Editi, « et ipsis hareditatis successio decla- 
ratur. » Ms. unus, « collocatur » pro « declara- 
tur. » 

(64) Ms. Regiua num. 1069, « sed et Rebeccei ex 
uno concubitu labens Isaac patri nostro. » 

(65) Editi, « deciderunt εἰ frustratze. suut. » Et 
postea, « facta cst reproinissio. » 

(66) Editi, « non solum: secundum carnalis, » ete. 

(07) Editi, « partu editi, neque ullis actibus pue- 
rorum boni malive inter. homines habiti 

68) Editi, « dilectio. » 

(69) Editi, « Cur autein ita sint, doce 


115 . ORIGENIS ''u 
carnis Isaac eligitur a Deo qui adoptetur in filium A et erit Sar: filius; » vel de hoc : « Jacob (i 


Dei (70), ita et hic ex duobus minor eligi'ur Jacob, 
qui adoptetur in filium Dei ; et sic verum flt quod 
promissiones Dei non in filiis carnis, sed in Dei filiis 
constent. Sed lic omnia eo spectant, ut. illud pro- 
bet Apostolus, quod si vel Isaac vel Jacob pro his 
meritis electi fuissent a Deo qux in carne positi 
acquislerant (11), et per opera carnis justiflcari me- 
ruissent, possel utique meriti eorum gratia ad po- 
steritatem carnis quoque et sanguinis pertinere. 
Nunc vero cum electio eorum non ex operibus fa- 
cta sit, sed ex proposito Dei, et ex vocantis arbitrio, 
promissionum gratia non in filiis carnis impletur, 
sed in flliis Dei, hoc est, qui similiter ut ipsi ex pro- 
posito Dei eliguntur, et adoptantur in filios. Comple- 


tur namque etiam in his illud quod jam supra expo- B 


suimus quia «quos pr:escivit, illos et przedestinavit : 
et quos. priedestinavit, illos et vocavit: et quos voca- 
vit, illos et justiflcavit : et quos justificavit, illos et 
glorificavit !'*.» Quzcunque autem de his sermonibus 
supra exposuimus , eadem etiam ad praesentis loci 
explanationerm satis abundeque sufficiunt, ne ite- 
rando eadem fastidium (72) legentibus generemus. 

16. « Quid ergo dicemus ? Nunquid iniquitas est 
apud Deum ? Absit. Moysi enim dicit : Miserebor 
cujus misereor, eL. misericordiam pr:zstabo cui mi- 
serebor. Igitur non volentis neque currentis , sed 
miserentis est Dei. Dicit enim Seriptura Pharaoni : 
Quia ad hoc ipsum te suscitavi , ut ostendam in te 


virtutem meam, et ut annuntietur (73) nomen meum 6 


in universa terra. Ergo cui vult miseretur, et quem 
vult indurat. Dicis itaque mihi : Quid ergo adhuc 
queritur? Voluntati enim ejus quis resistit ** (74)? » 
Legentem he meminisse attentius eonvenit simili- 
tudinis illius , quam in superioribus libris de apo- 
$tolici sermonis dispensatione posuimus, quod tau- 
quam in regia quadam domo, qux multiplicibus sit 
ingressibus egressibusque distiucta, ex uno in aliud 
conclave ita transeatur, ut vix ingredientis indicia, 
aut egredieniis appareant : ita etiam Paulus divino- 
rum secreta paululum quidem subaperiens videa- 
tur, non tamen plane aperteque pandens (73). De- 
nique cum pro his qua superius dixerat de Isaac et 
Jacob, quod per electionem et ex proposito Dei, an- 


lexi, Esau autem odio habui !*-*?, » cum in preseseuii 
capitulo introduxisset aliquam personam velut con- 
tradicentem sibi et quxstionem moventem, et dice- 
ret τε Nunquid iniquitas est apud Deum Τι respon. 
dissetque, « Absit (77), » sed « non volentis, ueque 
G1 currentis, sed miserentis (78) Dei est : » et si 
Pharaonem propterea elegit, utin ipso potentiam so 
virtutis ostenderet : οἱ si ipse cui vult miseretur,et 
quem vult indurat : ut quid de hominibus, inquit, 
queritur (79)? et cur qui peccat culpatur, cum talis de 
unoquoque ipsius voluntas habeatur ? Hzcergo et bs 
similia commoventi, atque in hujus se mysterii e- 
biculum protervius et importunius ingerenti, cum 
increpatione dignissimz exclamationis occurrit, e 
dicit : « O homo? tu quis es qui contra respondes 
Deo ? » Quasi diceret : Tu quis es qui te in aulam 
regis immergis, et interioris cubiculi ausus es se 
creta penetrare? lJcirco igitur et nos in talibus su 
penso pede tanquam in aula regia positi, pao 
sermone, plura silentio transeamus, ipso nohis apo 
stolo Paulo magistro et duce hujus itineris fa:te. 
Igitur ex persona contradicentis sibi dicit. Aposto 
lus τε Nunquid iniquitas est apud Deum ?» et statim 
in initis respondet : « Absit ; » ut ad omnia czter 
qu:?ex persona coniradicentis objicienda sunt, ab 
Apostolo semper responderi videatur, « Absit.» 
iste ergo qui contradicit, utitur et Moysi verbis, 
quibus dicit ad eum Dominus : « Miserebor στ]οι 
misereor, eL misericordiam prestabo coi misere- 
bor (9, » Quod si est, inquit, non ergo volentis ae- 
que currentis est salus, sed ejus cui miseretur Deus. 
Nam et Pharaoni (80), inquit, dicitur, « quia «d 
hoc ipsum te suscitavi, ut ostendam in te virtatem 
meam, et ut annuntietur nomen meum in uuiversa 
terra !5 ; » ut ex lioc. videatur ostendi, quia si ad 
lioc electus est Pharao, ut per eum virtus Dei honi- 
nibus declaretur, uon fuit in sua potestate quod per- 
iit. Et addit (81) post ommia : « Ergo cui vel mi 
seretur, ei quem vult indurat. » Hoc est, inqrit, 
quod asseveras tu qui contradicis, quia »ine caos 
conqueritur et arguit bomines Deus. Si enim ipt 
quem vulteligit, οἱ quem vult. abjicit, voluntali i 
lius quis resistit (82) per quem oinnia ? lllud siat 


tequam aliquid operis boni malive gessissent, Deus D dubio contradictio ἰδία molitur, quod in homist 


dixerit (76) vel de illo: « Ad hoc tempus veniam, 


non sit libertas arbitrii, nec habeat unusquisque 


** Rum. vin,99, 50. *! Rom. ix, 14 seq... !1**** Genes. xviii, 10; Malach. 1, 2... ** Exod. xxxii, 19; 


lom. ix, 15, 46... !* Exod. ix, 19; Bon. ix, 17. 


(70) lta Rabanus hic et iufra. Mss. vero plerique 


et editi, « in filios Dei. » Ms. Regius num. 1659, 


« in (ilio Dei. » 

(74) Editi, « ad ea quie iu carne positi quzsie- 
rant. » 

(72) Editi, « dispensationem.....ne iteralo fasti- 
dium, » etc. 

(13) Editi, « ut ostendam in te virtutem, et an- 
nuntietur. » Mss. quidam, « annuntienm, » etc. 

(74) Editi, « Dicitis itaque mihi : Quid adhuc 
quieritur ? Voluntati enim ejus quis resistet? » 

(15) Editi, « ut tanquam regia cujusdam domus 
q'x multiplicibus ingressibus.... et ex uuo in aliud 


conclave, ita transeat. » Deinde iidem editi el mss. 
quidam, cita etiam Paulum subaperientem videri... 
aperteque pandentem. » 
76) Editi, « dixerat. » 
77) Respondissetque, Absit. Maec desiderantur ia 
antea editis, et in ms. Regio num. 1699, qui posu 
habet, « οἱ non volentis, » elc. 
(78) Editi, « misericordia, » et « misericordis. ! 
(79) Editi, « queritur, » male. . 
(80) Editi, « neque currentia salus, sed ejus cul 
miseretur. Nam Pharaoui, » etc. 
"3 Editi, « in ejus potestatc.... Et addidit. ! 
82, Editi, « resistet. » 


1445 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIB. ΤΙ. 


1116 


in sua potestate ut aut salvetur (85), aut pereat. A sayacitate, contemplabitur quorum ex his animus 


De quibus plenius quidem a nobis in eo libello ubi 
de arbitrii libertate disseruimus, pro viribus singula 
queque discussa sunt (84), qux ad instructionem 
satis superque sufficiant. Paucis tamen etiam nunc 
de his qua ibi dicta sunt, admonebimus. Quod di- 
xit, « Non volentis, neque currentis, sed miseren- 
tis est Dei, » ita accipitur, sicut et David dicit in 
Psalmo ο: « Nisi Dominus zdificaverit domum, in 
vanum laboraverunt qui zdiflcant eam. Nisi Domi- 
nus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custo- 
dt eain, » [n quo ostendit non quia is qui domum 
sedificat, nihil agat, ec otiosus sit, et ita eum zdifi- 
eet Dominus ; sed ipse quidem quantum est in ho- 
mine sollicitudinis et laboris expendat ; Dei autem 
sit, ut obstaculis omnibus amotis, opus perveniat 
ad effectui (85). Cum ergo per hoc doceatur quod 
homo quidem laborem impendat et sollicitudiuem, 
Deus autem successum operi tribuat et effectum, 
pium utlque et religiosum est ideo el homini quod 
in se est operis, summam Deo magis quam homini 
deputare (86). Sic et cum Paulus plantabat, et 
Apollo rigabat, Deus dare dicitur incrementum *" : et 
additur : « Itaque neque qui plantat, neque qui ri- 
gat est aliquid, sed qui incrementum dat Deus 15, » 
lta ergo etiam in prasenti loco possumus dicere ; 
itaque neque qui currit est aliquid, neque qui vult ; 
sed qui effectum dat. Deus. Qui enim vult, et qui 
eurrit, hoc videntur esse quod est ille qui plantat, 


et ille qui rigat; sed eum qui plautat. (87) et eum C 


qui rigat nihil dicit esse Apostolus : non quod nihil 
$gani ; sed quod ad comparationem Dei qui incre- 
mentum dai operi, vel effectum, illi nihil esse di- 
cantur. Sed et hoc quod. dicitur ad Pharaonem, 
ε Quia ad hoc ipsum te suscitavi, ut. ostendam in 
te virtutem meam **, » quale sit videamus. Certum 
est Deum uon solnm scire uniuscujusque proposi- 
tum ac voluntatem, sed el przsscire. Sciens autem 
et prenoscens, tanquam bonus dispensator οἱ 
justus, uniuscujusque motibus et proposito utitur 
ad ea opera efficienda (88) qax uniuscujusque ani- 
mus ac voluntas eligit. Velut si, verbi causa, dica- 
mus : Paterfainilias si quis sit sapiens, et justus, οἱ 
habens multa servitia, nonne, quanta lieri potest 


ο Psal. cxxvi, 1... !! E Cor. in, 06. !* ibid. 7. 


(85) Alias, «nec habeat unusquisque sui potesta- D 


tem ut salvetur, » etc. 

(84Y Vide lib. 11 Περὶ ἀρχῶν, cap. 1. 

85) Editi, « quantum est in homine, vim sollici- 
tudinis et. laboris expen:at ; sicut obstaculis oinni- 
bus amotis.,... ad perfectum. » 

(86) Editi, « pium et. religiosum est, idco et. bo- 
num quod in se est operis summa.... putare. » Ms. 
unus Regius, « pium utique et religiosum est de eo 
et homine quod in. se agitur opere, summam f)eo 
magis, » etc. Ms. codex Vallis-Clarz, « Deo et ho- 
mini quod iii se est operis summaut.... imputare. » 
Sed cateri iss. οἱ lkabanus αἱ in nostro textu. 

(87) Ei ille qui rigat ; sed cum. qui plautat. Mac 
desunt in editis. 

(58) Editi, « perficienda. » 


15 ftom. ix, 17; Exod. 1x, 16. 


aptus sit ad rus colendum, et ipsos ruri deputabit ? 
cujus vero ad negotiandum, cujus etiam ad nutrieu- 
duin pecus (89), cujus vero ad ministerium, et ob- 
servandi 615 cubiculi sui aptum probabit (90) inge- 
nium, et ita unumquemque competentibus officiis, 
ulpote sapiens, mancipabit? Verum quoniam non 
latet eum, sive paterfamilias, sive rex iste sit, quod 
necesse est interdum rebellare subjectos, et disci- 
pliuze jura corrumpere, et ob hoc correptione ac 
verberibus indigere, necesse est ergo ut eligat ex 
omnibus apta et ad hoc. ingenia, si qua illa sunt 
atrocius incitato, qua suis quidem motibus ferau- 
wf, emendationem tamen delinquentibus necessariam 
conferant, Ponanus evgo vel patremfamilias istum, 


B vel regem vidisse tempus, quo emendari debeut hi 


qui contra mores et discipliuam inulta. commisc- 
rint, et elegisse dirissimum (91) oliquem, et his ipsis 
qui corripiendi sunt multo diriorem (92), qui pro 
sceleribus suis jam non sit dignus emendatione, sed 
morte. Volens vero interitum ejus ad einendationem 
proficere c:eterorum, mittit eum ad illos quos morte 
ejus corrigi cupit, οἱ dic:t ei : « Quia ad hoc ipsum 
te suscitavi, ut ostendam in 1e virtutem mean, 
el ut aununlietur nomen ineum in universa 
terra *?. » Vide enim quia non dixit: « Quia » ad 
hoc ipsuin te feci : alioquin ad conditorem referri 
culpa videretur : sed ail : « Ad hoc ipsum te susci- 
ονί : » hoc est, ut per animi tui malitiam quam 
libi infrenis (95) et sine Dei timore vivendo quzsi- 
sti, et in alios irrogeiur utilis et fructuosa corre- 
ctio, eL in te ipsum ad posteritatis exemplum famo- 
sissimus conferatur interitus, Quod autein. dicit, 
c Ergo (94) cui vult miseretur, et quem vult indurat, » 
ex liis qua in Exodo scripta sunt videtur assumere. 
lbi enim dicit: « Indurabo cor Pharaonis, uti ne 
dünittat populum **, ». indurabatur auteu (95) cor 
Pharaonis hoc modo. Noluit Deus in eum subitam 
el pleuam dare vinlictam. Quamvis enim essel con- 
summal:e malitie, lamen per palientiain suam 
Deus (00) nec ipsi facultatem conversionis exclusc- 
rat : et ideo primo lenioribus, tum etiam paulatim 
iugravescentibus in eum verberibus utitur (87). Sed 
quod Deus gerebat per patientiam, ex hocille indu- 


1* jbid. *!* Exod. 1v, 21. 


(89) Editi et imiss.. plures, « nutriendi pecoris. » 
Rabanus, « ad nutriendum pecora. » 

(90) Editi, « eubilis sui aptum probat, » al., 
ε probarit, » etc. 

, (91) Alias, « debuissent... commiserunt... du- 
rissimum. ) 

(92) Alias, « duriorem. » Et postea, « Volens ergo 
interitum ejus, » etc. 

(95) Editi, « infruuite; » sed omnes mss. et Ra- 
banus, « iufrenis. » 

(94) Ergo. Non reperitur in antea editis. 

(95) Deest « aulem » in editis. 

(56) « Deus » ος in editis, Deinde mss, 
quidam, et ltabanus, « levioribus, » pro « levio- 


ribus. » - anl 


(97) Alias, « utebatur. » 


1147 


ONRIGENIS 


418 


rabatur ad contemptum, majorem sibi iram recon- A omnibus Dei dispensationibus $16 et judiciis edo- 


dens, ita ut ad ipsum dici conveniat illud quod scri- 
bit Apostolus 13 : « An divitias bonitatis ejus, et pa- 
tientizx (98), et longauimitatis contemnis, ignorans 
quoniain patientia Dei ad penitentiam te adducit? 
Secundum duritiam autem tuam et cor impaenitens 
thesauriaz3s tibi ipsi iram in die irz. » Non ergo 
quetn vult Deus indurat, sed qui patientiz: (99) ob- 
teinperare noluerit, induratur. Superfluum ergo est 
quod dicis Apostolo, ο tu qui adversaris (1) : « Quid 
ergo adhuc queritur? Yoluntati enim ejus quis resi- 
stit? » Voluntati quidem Dei certum est quod nullus 
obsistat; sed voluntatein. ejus justam rectamque 
esse scire nos convenit (2). Ut boni enim aut mali 
simus nostrie voluntatis est : malus autem ad cujus- 


ceret **. Et nos ergo si aliquid de secretis Dei et re- 
conditis (10) desideramus agnoscere, οἱ desiderio- 
rum et non contentionum (11) viri sumus, occultius 
in diviuis litteris inserta Dei judicia fideliter et hu 
militer requiramus. Propterea namque et Dominus 
dicebat: « Scrutamini Scripturas *', » sciens baec noa 
ab his qui in aliis negutiis occupati transitorie vel 
audiunt vel legunt, sed his qui recto et simplici 
corde, jugi labore, coutinuisque vigiliis altius Seri- 
pturas divinas scrutantur, aperiri : ex quibus me 
"on esse ego bene novi. Si quis tamen sit qui ita 
quierat, inveniet, Verum et nos pro viribus ad € 
quie habentur ia manibus convertamur. « Nunquid 
dicit. fignentum, inquit, ei qui (12) se fuxit : 


modi verbera, et bonus ad cujusmodi gloriam desti- B Quid me sic fecisti ? Annon habet potestatem fign- 


netur, voluntatis est Dei. 

17. «0 lomo, tu quis es qui contra (5) respon- 
deas Deo? Nunquid dicit figmentum ei qui se finxit : 
Quid me fecisti sic? Annon habet potestatem figu- 
lus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in 
lionorem, aliud vero iu contumeliam 15 ? » Legimus 
et in Evangeliis **, eos (4) qui proterve et inlideli- 
ter inquirebant a Doniino iu qua potestate liec fa- 
ceret quie faciebat, el quis οἱ dedisset potestatem 
hanc, nc responsione quidem dignos habitos. Simi- 
liter quoque et in przesenti loco motura quidem (5) 
videmus Apostolum et adversum insolentes quzstio- 
nes, ac per ea qus respondit (6), propouentis con - 


timaciam confudisse. Ait enim : «0 liomo, tuquis C 


es qui contra respondeas Deo? » lloc est euita liomo 
apud Deum, quod apud figulum lutum. Et sicut scr- 
vus nequam, si forte videbitur domino fleri debere 
aliquod opus quod et rationis et utilitatis plenum 
sit, ille autem operari nolens, ea quie dominusju- 
het. discutere incipiat, el requirere a. domino: 
Uiquid hoc opus fieri jubes? Cui prodest? Cui ne. 
cessarium. est? contumaci servo que crit (7) tam 
digna responsio , nisi ut dicatur ei : « Tu quis cs, 
qui contra respondeas » domino? ita placet; ita do- 
mino videtur. Non puto autem quod si fidelis servus 
et prudens interroget, volens intelligere et mirari 
sapientiam domini (8), quod dicatur ei : « Tu quis 
es? » Denique cum Daniel propheta voluntatem 


lus luti ex eadeni massa facere aliud quidem vas ad 
lionorem , aliud veco ad contumeliam ? » Et apud 
Jereiiam prophetam tale aliquid legimus, ubi jube- 
tur a Deo introire in domum figuli, et videre eum 
fiugenteimn : utique vas collapsum de manibus svis 
recolligeus rursum finxit illud secuudum voluuta- 
tem suam. « EL factus est, inquit, sermo Domini 
ad eum dicens : Nunquid ego non possum facere 
domum [Israel sicut figulus iste **? » Et Sapientia 
dicit ** : « Vasa figuli probat fornax, et homincs 
justos tentatio. » IHlabet ergo nostri Deus potesta- 
tem sicut et figulus luti, ut faeiat ex massa eadem 
vasa ad honorem, et vasa ad eontumeliam. Tibi 
ergo qui insolenter respondes Deo, hzee audisse suffi- 
ciat. Qui vero opera sapientiz Dei in dispensatiosi- 
bus (15) ejus desiderat contueri, audiat in alio loco 
de his ipsis Paulum divinorum secretorum conscium 
disputantem. « In domo autem magna non sud, 
iuquit, tantummodo vasa aurea et. argentea , eed 
et lignea et fictilia, et alia quidem ad honorem, 
alia autem ad contumeliam. Si ergo quis emunda- 
verit semetipsum ab his, erit vas ad honorem s3aa- 
etificatum, et utile Domino, ad omne opus bonum 
paratum *, » Audis Paulus in his in quibus aon 
habuit protervum contradictorem , quomodo vaso- 
rum diversitates aperuit ? Nam ibi ubi auditor won 
erat dignus, sed contradictor erat, sola fictilia 
vasa commemorat; hic autem et aurea dicit esse, 


Dowini desiderasset agnoscere, unde οἱ « vir deside- D et argentea, et lignea, et fictilia : et alia quideni 


riorum *' » appellatus est, non est (9) ei dictum : 
« Tu quis es? » scd inissus est angelus, qui eum de 


33 Rom. it, 4, 5. 33 Rom. ix, 20, 21. 
** Joan, v, 59. 3 Jerem. xvin, 5, 6. 


(98) Editi pratermittunt € ejus et patientize. » 

(99) Editi, « patienter. » Ms. unus et Rabanus, 
« patientiae, » Cateri mss., « paenitentiz. » 

(4) Editi, « quod dicis, tu qui Apostolo adversa- 
Pis. » Kabanus, | quod dicit Apostolus, tu qui, » 
etc, Sed calleri mss. ul in nostro textu. 

(2) Editi post « convenit » addunt, « Attende quid 

το. » Sed bac verba nusquam comparent in tnss. 
ec apud Rabanuin. 

(9) Contra. Deest iv editis, 

(4) Eos. Omittitur in editis. 
(5) Quidem. Desideratur iu antca citis. 


** Marc, xi, 98; Luc. xx, 2. 
1» Fceli, xxvi, 6. 


dicit (14) esse ad honorem, alia vero ad contome- 
liam fieri. Similiter et ubi memoravit (15) rationem 


15 Dan. 1x, 95. ** ibid. 21 seq. 
9?» |] Tim. u, 20, 21. 


(6) Editi, « per ea qux respondet. » Mss. quidam, 
« per eas quae responsiones, » etc. —— 

(7) Editi, « contuinacis ergo quz erit, » ete. 

(8) Editi, « et admirans sapientiam domini. ) 

(9) Omittitur « est » in editis. . 

(40) Editi, « Si aliquid secreti Dei et recondiu. » 

(11) Editi, « contemptiouun, » male. 

(12) Editi, « figulus ei inquit qui, » etc, . 

(15) Ediü, « opera Dei sapienter in dispeusatio- 
mbus, » etc. 

(14) Dicit. Deest in eitis. 

(15) Editi, « Similiter et hic memoravit, » etc. 


1149 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VII. 


1150 


quare alia ad honorem, alia vero ad contumcliom A G17 hic oihil tale reddit, sed quasi. vagam con- 


fiant : ibi siluit, hic aperuit. « Si enim quis enmun- 
daverit semetipsum, inquit, ab his, » sine dubio 
peccati sordibus, « erit ad honorem vas sanctitlca- 
Uim, et utile Domino, ad omne opus bonum para- 
tum **. » Restat lgitur ut qui se non emuudaverit, 
nee ΡΟ poeniteutíam peccati maculas abluerit (16), 
sit vas ad contumeliam. Quod et si auxerit mali- 
tiam, et converti per duritiam mentis et cor impo- 
nitens omnino contempserit, erit jam non solum vas 
coutumelie, sed et vas ire. Πα ergo rationem 
qvam ibi indigne poscentibus claudit, hic digne de- 
silerantibus pandit : per quam etiam illud quod 
paulo ante deJacob et Esau proposuit (17), apertius 
explanatur. Ut enim Jacob esset vas ad honorem 
snctificatum, et utile Domino , ad omne opus bo- 
num paratum, anima ejus eiundaverat semetipsam : 
οι videus Deus puritatem ejus, et potestatem habens 
c£ eadem massa facere aliud vasad honorem, aliud 
a4 contumeliam, Jacob quidem qui, nt diximus, 
emundaverat (18) seinetipsum, fecit vas ad honorem; 
E*au vero cujus animam non ita puram nec ita sim- 
plicem vidit, ex eadem massa fecit vas ad contu- 
meliam. Ut autem scías quod pro puritate et simpli- 
citate animz Jacob factus fuerit vas ad honorem, 
audi quale ei divina Scriptura simplicitatis testi- 
monium perlhihet. « Et erat, inquit, Jacob homo 
simplex, habitans domum **. » Ideo ergo Apostolus 
dicit de els, quia priusquam nascerentur dicitur de 
eis : « Jacob dilexi, Esau autem odio habui *3*,» 


48. « Quo si volens Deus ostendere iram, et no- € 


tam facere potentiain suam, sustinuit in multa. pa- 
tientia vasa Ίνα apta in perditionem, ut notas facc- 
ret divitias glori» sux in vasis misericordie, quz 
proparavit in. gloriam suam : quos et vocavit ios 
pon solum (19) ex Jud:zis, sed etiam ex gentibus, 
sicut in Osee licit : Vocabo non plebein incam, plebem 
meam; et non dilectam, dilectau ; et non misericor- 
diam consecutam, nisericordiam conseculam.Et erit : 
Ja loco, ubi dictum est eis : Non plebs mea vos : ibi 
vocabuntor filii Dei vivi **. » S:pe de incompositis 
eloeutionibus Apostoli defectibusque earum commo- 
nuimos, quod et in przsenti loco nihilominus inve- 
bitur. Non enim redditur ad aliquid hoc (20) 
quod ait in principio capituli : « Quod si volens 
Deus. » Verbi causa, ut et in aliis ipse di- 
xit δὲ: « Quod si priniti? sancta, et massa (21) : » 


9! |I Tim. n, 921. 
5 Joy xiv, 4, 5. ?* Psal. xxx, 20. 


46) Editi, « maculam ablperit. » 
17) Alias, « propouit. » 

(48) Alias, « emundavit. » 

(19) Editi, « sustinet in multa patientia vasa ire 
apta ad interitum, ut ostenderet divitias gloria sue 
lt vasa ... qux prieparavit in gloriam, quos et voca- 
vit non solum, » ctc. 

(30) Sic mss. plerique, Rabanus, et ediii. Ms. 
vero Kegius uum. 1659, « Non eniu reddidit aliquid 
ad hoc, » cte. 

(31) Alias, « et inassa. » 


junctionem istam reliquit ; que etiam si nom assu- 
matur, lucidior absque ea dabitur intellectus : 
verbi causa, ut ita legamus : « Volens Deus osten- 
dere iram, et notam facere potentiam suam, susti- 
nuit in multa patientia vasa irz apta in perditio- 
nem, ut nolas faceret divitias glorie suze in vasis 
misericordiz. » [n quo hoc videtur intelligi, quia 
dum. sustinet Deus et patienter fert incredulos et 
infideles, notam facit hominibus et patientiam et 
potentiam suam : patientiam, dum diu sustinet, si 
forte resipiscant, et convertantur ; potentiam, dum 
aliquando punit, et flagitia non usquequaque inulta 
derelinquit. Et rursum « in. vasis misericordie, » 
loc est, qui semetipsos emundaverunt ab omni 
sorde peceati, ex qua « mundus non est quisquam, 
ctiamsi unius diei fuerit vita ejus ** (22), » notas 
facit divitias glorie su: : qux€ vasa non irrationa- 
bili aliqua, aut fortuita gratia, sed quoniam ipsa a 
supradictis (23) sordibus se expurgaverant, pre- 
paravit in gloriam. Quod autem subjungit : « Quos 
εἰ vocavit nos (24) ; » pro eo ut si dixisset : Sicut 
nos quos vocavit « nen solum ex Judzis, sed etiam 
ex gentibus. » Superiora enlm quasi de Pharaone 
qui fuit vas irz, et de filiis Israel qui eraut vasa. mi- 
scricordiz, prosecutus videtur. Hic ergo quod 
subjungit, « Quos et vocavit nos, non solum ex Ju- 
dzis, sed etiam οχ gentibus, » simil:tudinem vide- 
tur assumere : hoc est, ut ita dietum videatur : 
Sicut et nos sumus vasa misericordi:*, quos voca- 
vit non solum ex Judmis, sed εἰ] μη ες gentibus. 
νο, quantum ad ipsius apostolici sermonis ordi- 
nem explanationemque verborum pertinet, dicta 
sint. Nunc breviter repetentes, aliqua etiam de in- 
telleciu interiore requiramus. Quomodo ergo Deus 
Rolam facit (25) iram suam ? Per vasa, inquil, ira 
aptata in perditionem. Obstupesco ego »pud me- 
metipsum (36) sancti Spiritus cousilium in divinis 
voluminibus eontueng. Nam iram quidem Dei quas 
est 8 natura ejus extranea3, notam fieri howinibus 
dicit, sicut presens hic Apostoli indicat locus : 
bonitatem vero ejus, et dulcedinem, quod nature 
ejus est proprium, abscondi memorat, et occultari, 
sicut David dicil : « Quam magna multitudo dul- 
cedinis tux», Domine, quam abseondist] timenti- 


D bus te ?*! » Quid ergo cause dicemus quod Deus 


iram manifestat bomiuibus, et. dulcediuem | celat? 


?* Gen, xxv, 1. ?** Malach. 1, 9; Rom. ix, 13. "^ ibid. 22 66η. ** Roin. xi, 18. 


(22) Editi post « vita ejus » addunt « super ter» 
ram, » quie verba desunt in omnihus 1058. nostris 
et apud [λυση 

(35) Editi , « sed cum ca supradictis, » etc. Ms. 
unus, « sed quoniam se supradictis, » ete. Raba- 
nus, « sed quoniam ecce qua a supradictis, » cic. 
Sed uiss. duo recte ut in. nostro textu. 

(24) Deest « nos » in editis, 

(25) Editi, « notam faciel. » 

(20) Editi, « iutra memetipsuim. » 


4151 


ORIGENIS 


1153 


Scit sine dubio fragile esse hominum genus, et ad A misericordiam consecutam. Et erit : [n loco ubj 


làpsum proclive per negligentiam, quibus expediat 
magis esse sub metu ir, quam spe benignitatis 
Dei et dulcedinis relaxari, sicut et Sapientia Dei 
dicit 7: « Qui parcit baculo, odit filium suum. 
Si enim percusseris eum virga, non morietur : 
animam autem ejus salvam facies a morte. » No- 
lam facit (27) ergo potentiam suam Deus, dum im- 
pios castigat et corripit, ut secundum Scripturae 
sententiam « dum flagellatur pestilens, innocens 
astutior fiat 35. » Notas autem facit etiam « divitias 
glorie sux in vasis misericordie, quae praeparavit 
in gloriain. » Innotescuut divitiz (28) Dei cum erga 
eos qui inter homines spernuntur, et humiles sunt, 
misericordia ejus ostenditur, qui non in divitiis 
suis, nec in potentia sua, sed in Domino speraut. 
Sicut et tunc Hebrzorum gens desperata inter lio- 
mines et abjecta, a Deo inisericordiam consecuta 
esi; ila ergo (29) et nunc populus gentium qui 
speruebatur, et desperabatur ab his qui in cir- 
cuincisione gloriantur, misericordiam consecutus 
esl. Sed illud est quod acrius debemus intendere, 
quia et illi consecuti sunt misericordiam, ct plebs 
Dei appellati sunt, et dilecti Dei fuerunt; sed quo- 
niam servare (30) acceptam gratiam nescierunt, 
dicilur ad eos : « In quibus moechabatur commo- 
ratio Israel (51), dimisi eam, et dedi ei libelluin 
repudii in manus suas **; οἱ item alibi : « Facti 
estis mili in satietatem. (03), jam non dimittam 
peecata vestra. » EL per Jeremiam Dotminus . dicit : 
« Sicut spelunca γα facta est mihi hereditas 
mca *". » Ne forie etiaim nos qui non fuimus 
plebs (35) Dei, sed per divitias gloriz sua voca- 
vit nos plebem suam, el. qui nou fuimus dilecti, 
sed facti sumus dilecti, et filii Dei vivi, si non 
ut filii lucis et filii Deci ambulemus, si nou ut 
plebs Dei ita agamus, « ut videntes — homi- 
nes opera nostra bona, magnilücent Patreu no- 
strum qui in colis est *, » vereudum est ne 
illem sermonem incurramus Apostoli, quo ail : 
« Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, 
nec tibi parcet **, Sicut in Osee dicit (54) : Vocabo 
non plebem mieam, plebem meam; et non dile- 
clam, dilectam; et non misericordiam consecutam, 


3! Prov. xit, 294; xim, 12, 14. 
16. '* Rom. χι, 21. 
**5 Rom. 1x, 20. 


* Rom. ix, 95. * O0 
** Philip. iv, 7. 


55 Prov, xix, 95... ** Jerem. i1, 8. ** Jerem. xit, 9. 
) se. t, 9. 


dictum est eis : Non plebs mea vos, ibi vocabuntur 
filii Dei vivi *. » Testimonium sane hoc quod de 
Osee assumit Apostolus, quantum ad locum ipsum 
prophetz: (35) pertinet, non videtur de gentibus, 
618 sed de ipso populo Israel dici. Sed, ut in su- 
perioribus diximus, ex simili Paulus sumit exem- 
plum, ut ostendal quia sicut illis quondam cum 
abjecti essent el :esperati, diclum est primo : 
« Vos non populus meus, et ego non sum vesler 
Deus **; » et additur post hac (36) : « Et erit : ln 
loco in quo dictum est eis : Non inea plcbs vos : 
vocabuntur et ipsi filii Dei vivi **; » i'a, inquit, et 
« nos quos vocavit non solum ος Judais, sed 
eliam ex gentibus, » qui ante nou eramus plebs 


B ejus, nune plebem suam nos (37) vocavit, « οἱ nou 


dilectam , dilectam; et in loco ubi dictum est » 
nobis, « Non plebs mea voa; ibi » vocabimur ctii 
Dei vivi. » Sed fortassis requirant a nobis hi 
qui ex circumcisione sunt, et dicant : Ubi euin 
ad vos dictum est, quia non sitis plebs Dei vos, ut 
ibi vocemini filii Dei vivi? Asserent enim quod 
Deus liec in Judza locutus est (in ipsa. enim (1η- 
tumuiodo notus est Deus **), et nihil hxc ad. nos 
spectaat, quia « lex ad eos qui iu lege sunt loqui- 
tur ". » lino ego ostendam locum multo diguioreu, 
ubi Deum loq»i et decuit et possibile fuit. Neque 
enim consequenter Deus loqui in montibus, ct re- 
pibus, et quibuscunque terrenis locis dicetur (58) : 
sed in mente bowiuis loquitur Deus, in sensu Γὰ- 
tionabili, et in. principali cordis, et ibi cum in- 
digui el alieni a Deo actus conscientia regdarguente 
culpautur, ibi, inquam, pronuntiatur, ibi dicitur 
ad singulos quosque, quia « non plebs mea vos *. » 
Si vero emundel se quis ab his et purificet, et 
« pax Dei, quie exsuperat omnem. mentem *5, » cor 
ejus incipiat custodire, ibi, hoc esi, in, cordis se- 
creto, pacificus effectus, filius Dei conscientia 
astipulante vocabitur. 

19. « Isaias autem clamat pro Israel : Si fuerit 
numerus [iliorum Israel tanquam arena maris, re- 
liquis salve flent. Verbum enim consummans οἱ 
breviaus in sequitate : quia verbum breviatum fa- 
ciet Dominus super terrain : et sicul przdixii 


Μ Matth. v, 


ibid. 10. ** Psal. Lxxv, 2. '' [οσ. ini, 19. 


(27) Sic ms. unus et Rabanus. Editi vcro et ee- D usque ad, « ibi vocabuntur filii Dei vivi, » nec in 


teri mss. « percusserit.... Notain faciet, » 

38) Ms. ltegius num. 1659, « ut innotescant di- 
vite, » elc. 

(29) Ergo. Desideratur in libris antea ediiis. 
Deinde ms. Regius num. 1659, « despiciebair » 
pro « desperab.tur. » 

(50) Editi, « observare, » 

(51) Editi, « commemoratio Israel, dimisi eam, 

di ei, » etc. 

. ($2) Facti estis. mihi in satietatem , eic. Hunc 
eripturz locum nec in Vulgata reperi, nec apud 
Je m Ea" 

99) Editi, « qui non sumus plebs Dei. » 

(54) llic Apostoli contextus, « Sicut in Oscc dicil, » 


editis, nec in mss. nostris comparet; sed restitui- 
tur ex Rabano. Et restituendum eum esse sequen- 
tia verba indieant, « Testimonium sane hoc quod 
de Osee assumit Apostolus, » etc., quie verba nul- 
i:tenus referri possunt ad precedente. contextum 
« Si euim Deus naturalibus ramis nou et- 
cit,» etc., utpote qui ex Osee minime assurmitur, 

(55) Editi, « ipsius prophet? ; » et postea, « sed 
de ipso Israel dici. » 

(50) Sic ms. Regius num. 1659. Editi vero οἱ 
mss. quidam, « Et addit post. hxc, » ete. Raba- 
nus, « Et addidit propheta, ct dicit : Et erit, » etc. 

(57) Nos. Decst in editis. 

($8) Editi, « dicitur. » 


1153 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIB. VII. 


11594 


Isaias : Nisi Dominus Sahaothi reliquisset nobis se- A ges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex 


men, sicul Sodoma facti essemus, et sicut Go- 
morrha similes fuissemus. Quid ergo dicemus? 
Quod gentes, qu: non sectabautur justitiam, coin- 
prehenderunt justitiam ; justitiam. autem quae ex 
fide est. Israel autem sectans legen: justitize, in lo- 
gem non pervenit. Quare? Quia non ex fide, sel 
quasi ex operibus offenderunt in lapidem offeusio- 
nis, sicut scriptum est : Ecce pono in Sion lapi- 
dem offensionis, el petram scandali : et qui credit 
in eum, non erubescet *^, » Posteaquam per Dei 
sapientiam quam loquitur (39) Paulus inter per- 
fectos 53, secreta εἰ abscondita divine dispensa- 
tionis exposuit, et ostendit qua ratione quove or- 
dine vei iram Deus ostendat in vasis irz, vel divi- 
tias glori» sux in vasis misericordie : et docuit 
quod vas irze fiat unusquisque οχ eo quod per du- 
ritiam suam et cor impaenitens thesaurizet (40) 
sibi ipsi iram in die irx **; vasa autem misericor- 
dice sint hi qui se emundaverint ab his, et ad one 
opus bonum praoparaverint ? : nunc ut hac ipsa 
majore auctoritate confirmet, etiam in prophetis 
docet ha:c esse przsceripta (11) : « Isaías, inquit, 
clamat pro lsrael : Si fuerit numerus. filiorum 
Israel tanquam arena maris, reliqui: salvze fient. » 
Providens etenim de futuris propheta, videbat quod 
plurimi ex Israel, et hi uiaxime qui arenz maris 
comparantur, per duritiam suam et cor impoeni- 
tens ** futuri erant «vasa ir:zx aptata ad perditio- 
nem, » non credentes vitz su:e, sed Dominum ma- 
Jestatis erucifigentes 55, « Si ergo, inquit, fuerint 
tanquam arena maris, reliquix salva fient. » llli qui 
Don salvantur, tanquam arena maris sunt; reli- 
quiz vero qux salve fieut, tanquam stelle coeli 
sunt. Utrumque etenim promissionis, qua ad 
Abraham facta est, continet. sermo (42) : « Erit, 
inquil, semen tuum sicut arena maris, et sicut 
stellae coeli **, » Et hocest quod dicit: « Verbum 
euin consummans et brevians in zquitaie : quia 
verbum breviatum faciet Dominus super terram, » 
Verbum breviatum, ubi multi vocati sunt, pauci 
autem elecii 51, Possumus autem et totius doctrine 
verbum dicere breviatum, nt quod. prius Lex. et 
Prophet» continebant in latitudine praeceptorum, 


B Non 


lota anima tua, el ex totis viribus tuis : et proxi- 
mum tuum sicut teipsum. In his duobus mandatis 
omnis Lex pendet et Prophete "5; » in quo eviden- 
ter Prophetas εἰ Legem duobus his sermonibus 
breviavit, Potest et « verbum breviatum » dici fides 
symboli que credentibus traditur, in qua totius 
mysterii sumia paucis connexa sermonibus (432) 
continetur. ε Et sicut. proedixit, inquit, 1saíias : 
Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, 
sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha sí- 
miles fuissemus, » Quod semen Isaías a Domino dicit 
derclictam? Illud. sine dubio quod. idem Apostolus 
exponit in aliis, cum dicit ad Abraham dictuin 
esse : « Tibi dabo terram hanc, et semini tuo, 
dixit : Et seminibus, quasi ín multis; 
sed, semini tuo, tanquam in uno, qui est Chri- 
stus **, » lloc est ergo quod (44) dicit Isaias : 6819 
« Nisi Dominus reliquisset nobis semen,» id est, 
nisi dedisset nobis Christum ul ex nobis nasceretur, 
« sicut Sodoma fuissemus **, » quantum ad impie- 
lalis magnitudinem spectat, nisi qnia et gravius 
aliquid apud Israelitas gestum. est. Nam Sodoinitze 
in hospites incesti referuntur. (15) et. impudici *' ; 
populus vero Israel in cuim sacrilegus exstitit. qui 
cum Dominus majestatis sit, frater eorum (46) et 
dici voluit et esse. Nisi ergo semen istud Dominus 
reliquisset, per quod reliquize salv:e fierent, ct vasa 
misericordix: salvarentur, interisset populus | ille 
ut Sodoma. Et tamen non otiose Isaias « semen » 
nominavit quod relictum est. Semeu namque dici- 
lur quod seminatur in terra, et. fructum muliipli- 
cem reddit : docens per hoc, etiam Christum se- 
minandum esse, id est sepeliendum esse in terra, 
et inde resurgentem fructum plurimum totius Eccle- 
οἱ multitudinis prolaturum, sicut et ipse Domiuus 
dicit : « Nisi granum frumenti in terram ceciderit, 
et mortuum fuerit, fructum non affert (47); si autem 
mortuum fuerit, fructum plurimum affert **, » 

« Quid ergo dicemus? Quod gentes qu;e non secta- 
bantur justitiam, comprehenderunt justitiam (48); 
justitiam autem qua ex fide est *?, » Videatur for- 
tassis hoc contrarium esse vel illis de quibus supra, 
diximus, quod unusquisque emundet se οἱ expur- 


γεια» Dominus pronuntiaret, et diceret : « Dili- f) gct, ut fiat vas utile, el vas misericordiz : vel illis 


953t6rn, ix, 97 seq. "! L Cor. n, 0. 
n, 8. '*Gen. xxu, 17... 9 Matth, xvii, 14. 


οὐ [οἱ 1, 9. * Gen. xix, 9... ** Joan. xii, 24. 


(39) Salodianus, « Postea qu:e per Dei sapien- 
tiam quam loquitur, » etc. Merlinus, « Postea quie 
per Dei sapientiam loquitur, » etc. Genebrordus, 
« Posteaquam per Dei sapientiam locutus, » etc. 

(40) Editi, « thesaurizat, » et omittunt. cum 

mss. plerisque, « ipsi, » et, « in die irz. » Deinde 
iidem editi habent, « sunt hi qui se emundaverunt 
ab his, ct.... preparaverunt » 
. (41) Ms. unus, « etiam in propheta docet hoc 
esse scriptum. » Editi vero, Rabanus et alii mss. 
ut in uostro Lextu, nisi quod editi habeant « scripia » 
pro e praescripta. » 

(42) Sic iss. et Rabanus. Editi vero, « Utrasque 
enim. promissiones quae ad Abraham. facte sunt, 


5! Jtom,. n, 5. 
9 peut. vi, 5; Matib. xxi, 57, 59, 4U. 
5 Εοιυ. ix, οὐ. 


5 Ttom. 5, 5. ὅδ | Cor. 
** Galat. uit, 16. 


"οἱ Tim.in, 9I. 


continel sermo. » 
(45) Editi, « paucis nexa sermonibus, » elc. 
(44) Editi, « quod. est Christus. Non ergo est 
aliud, quod, » etc. 

(45) Alias « fuerunt, » 

"i Editi, « pater eorum. » 

4) Ms. unus Regius, « ipsum solum manet. » 
Alter Regius num. 1639, « fructum non afferet .... 
fructum plurimum afleret. » Sed ceteri inss., Ra« 
banus et editi ut in nostro texiu. 

(48) Mss. duo, « consecutz suni justitiam.» Editi 
et ns. unus, « apprelenderunt justitiam. ». 
ltabanus ut in nostro textu. « 







41155 


ORICENIS 


qux in superioribus disserüimus, quod. naturali & in enm, non erubescet **, » Aposiolns aatem, «la- 


lege, in qua sine dubio est et justitia, utantur etiam 
gentes. Quomodo ergo hic dicit quia « gentes quae 
non sectabantur justitiam, comprehenderuut. (49) 
justitiam?» Vide ergo si hoc modo possumus re- 
spondere. Aliud est sectari, aliud insitum habe- 
re (50). Sectari dicitur ille qui per doctrinam et 
lectionem multam assequi aliquid cupit : unde et a 
sectando sectze appellate sunt hujusmodi doctrinze 
que hominum traditione discuntur. Gentes ergo 
(51) quia legem tabulis vel libris sic scriptam non 
habuerunt, non dicuntur sectatz esse justitiam : 
habuerunt tamen. insitam, quara lex eos naturalis 
edovuit, Idcirco ergo proximi fuerunt justitix οἱ 
qu: ex fide est, id est, Christo. «lsracl vero se- 
ctaus legem justiti:e, in legem non pervenit **, » 
Et hic locus, sicut supra observandum diximus, 
in uno eodemque versiculo diverse nominat legem 
(52). Certum est enim quia Israel sectabatur legem 
justitizse secundum litteram, sed ín. legem non per- 
venit. Quam legem? Sine dubio spiritus. Neque 
enim hoc diceret Apostolus, quia legem quam se- 
ciabatur, et quam Lenebat, et quam habebat, in 
fianc non pervenerit. Reddit ergo rationem, cur in 
legem Israel non potuerit pervenire. « Quia non 
ex fide, inquit, δε (53) quasi ex operibus ο » 
De fide Christi et operibus legis, abunde in initiis 
hujus Epistolz disseruimus (51) : et ideo ne eadem 
5πρίας iteremus, prxsentem locum paucis ipsius 
Apostoli sermonibus explicemus, quibus dicit : 
elgnorantes enim Dei justitiam, et suam quaren- 
tes statuere, justitia Dei nou sunt subjecti. Finis 
euim legis Christus, ad justitiam omni credenti **. » 
Quia ergo legem sectabautur non. secundum opera 
justitis Dei, sed secundum opera sue justitim, id- 
circo « offenderunt. in lapidem offensionis, de 
quo scriptum est (55) : Ecce pono in Sion lapidem 
offeusiouis, et petram scandali : et qui credidit 
iu eum, non erubescet ". » Sciendum autem 
e-t, quod in Isaia propheta hoc testimonium ita 
Scriptum est : « Ecce ego immitto in. fundamen- 
ta Sion lapidem pretiosum, electum, angularem, 
priecelarum iu fundamenta ejus ; οἱ qui crediderit 


. 9 Vom. 1x, 91. 9 Rom. 1x, 29. ** Rom. x. 5, 4. 
44. Τὸ Psalm. 1x, 94; alias x, 9. "* Mattb. xxini, 10. 
15. ** Ose. ui, 6. 


(49) Editi, « Quomolo ergo hic dicit gentes .... D 


compreliendisse, » etc. Mss. duo habeut « coupre- 
hensas, » pro « comprelhendisse. » Sed rectius uis. 
unus et Rabanus ut in uÁ0stro textu. 

(20). Libri antea editi , « Aliud sectari , aliud in- 
sectari habere. » Mss. duo οί € itusitum, » 
quod restituunt. codex Regius num. 1659, et Ra- 
banus. 

(51) Editi, « vero. » Et postea, « habuerunt ta- 
men. insita qua lex, » etc. 

(93) Sic recte ms. Regius num. 4659. Ita etiam 
alii duo mss. Regii, sisi quod pro « nominat, » 
habeant « nominari, » Editi vero. perperam, « Et 
hic locus sicut supra observaudus. Diximus euim 
ju une eodemque versiculo diverse nominari le 


ge». » . 
(55) Editi, « Quare ? Quia non ex fide, sed, » etc. 


pidem offension's, et petram scandali, » de alio lo 
co ipsius Isais prophete huie testimonio insersit, 
in quo ita. seriptüm est * « Et non tanqnam lapidi 
oflen- ionis occurretis ei, neque αἱ lapidi ruina, **;; 
et ex utroque loco excerpens qus asséritonibes 
suis commoda videbantur aptavit (56). Verem- 
tamen Dominus Jesus, quem plurimis, sed boni; e 
salutaribus nominibus compellari ipvenimus, mi- 
rum fortasse videatur cur ib hoe loco quem de 
Isaia propheta sumpsit Apostolus, lapis offensionig . 
et petra scandali nominetur; cum utique bono Do- 
mino, et boni Patris Filio quzxcunque bona et sa- 
lutaria (57) videntar aptanda sint, ut pax, et ᾖη- 
stitia, et. veritas, et ostium quo intratur ad Pa- 
trem, et pastor, et leo de tribu Juda, vel catulus 
leonis qui excitatur a somno, vel sanctificatio, vel 
redemptio, et c:etera. hujusinodi qua dignationi ejus 
convenire videantur. Sed vide si possumus etiam 
c lapidem offensionis et petram scandali » osteudere 
quatenns ei 890 competenter possit aptari. Offen- 
sio et scandalum uium prope atque idem signifieat, 
Scandalurm etenim dicitur cum in via obex aliquis 
invenitur, qui. gressum incedentis vel scandentis 
impediat. Inde ergo. scandalum tractum est. Quis 
igitur hi qui erant in Sion, vías non bonas inceden- 
te&, iler perditionis concito pede currebant, malis 
suis faventes invicem, sieut Propheta dieit '*, quia 
( laudatur peccator in desideriis aniiae suse, ei qui 
iniquus est ($8) benedicitur : » veniens Dominns 
et Salvator nosler, arguere cG»pit vias eorum, «t 
dicere : « Vae vobis Scrib:x et Pharisaei ?* ; » et ite- 
rum : « V2 vobis divitibus **; » et iteram : «Va 
tibi, Jerusalem, qua occidis prophetas, et lapidus 
eos qui ad te míssi (59) suht '*. » Sed et mulia his 
similia dicens, el arguens eos, impedire capit vias 
perditionis eorum, et effectus est eis lapis offensio- 
nis et petra scandali, non sinens eos ingredi viam 
latam qui ducit ad. mortem ?*, Sic denique et iu 
Osee propheta scriptum est de lis qui peccati iter 
incedunt : « Propter hoc, inquit, ecce ego se 
piam viam ejus sudibus (60), et obstruam vías 
ejus, et semitam suam non inveniet **, » Ponamus 


9? Roin. 1x, 32, 5^. 55 |sai. xxvin, 16. *9 Isai, vint, 
" Luc. vi, 24. 7 Mattb. xxin, 37... 7* Mattb. vil, 


(54) Vide supra, lib. 111, num. 9. 

(55) Editi , « Offenderuii enim in. lapidem offen- 
sionis, sicut scriptum esl, » etc. 

(56) Sic mss. duo. Editi vero et ms. unus, 
« Apostolum .... iuseruisse .... excerpentem quae 
assertionibus suis .... aptasae, » Habanus, « Ape 
slolus .... inseruisse videlur ο... excerpendo .... 
aptasse. » 

(51) Editi, « et Patris bono Filio 
lutaria, » etc. 

58) In desideriis anime suw, εἰ qui. iniquus est. 
Hiec desunt in editis ubi legitur, € laudatur eer 
lor, usque beuedicetur : veuiens ergo . 
nus, » eic. 

(59) Ms. Regius nam. 1639, « et lapidas missos 
ad te. » 


(60) Editi, « spinis. » 


quecunque sa 


1157 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LiB. VIIJ. 


1158 


ergo iterum, si videtur, in medio ipsum Paulum, A positum spectat quo illuc pergebat (61), lapls of- 


qui acceptis quondam epistolis a sacerdotibus, Da- 
maseum pergebat ut omnes viros ac mulieres Chri- 
&i0 credentes vinctos perduceret iu Jerusalem '*, 
Cum ergo ageret istud iter peccati, occurrit ei Do- 
minus Jesus in via, et ad tempus eum czcitate per- 
cussit : el factus est illi, quantum ad ipsum pro- 


fensionis ct petra scandali, ut. illud iter peccati 
quod tenebat, explere non posset, sed conversus 
crederet ei qui viam suam excluserat, et quibusdam 
sudibus (62) comminationis obstruxerat ; et credens 
in eum non erubesceret. 





LIBER OCTAVUS. 


1. « Fratres, voluntas quidem cordis mei, et obse- B erare Deum pro ipsis(08), ut vel in fine ali- 


eratio apud Deum fit pro illis in salutem. Testimo- 
nium enim perhibeo illis, quod x:mulationem Dei 
habeant, sed non secundum scientiam. Tgnorantes 
euim Dei justitiam , et suam justitiam quzrentes 
constituere , justitie Dei non sunt subjecti *". » Et 
ex initio, et procedente (65) textu Epistole, dixi- 
mus Paulum nunc pro gentibus , nunc. etiam pro 
Isr.el facere sermonem. Quia ergo in his qua» nuper 
exposita suut , inulüs testimoniis adversum [Israel 
usus est prophetarum, iia ut. proferret de Isaia : 
« Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, 
Sicut Sodoma facti essemus, et sicut. Gomorrha 
Similes fuissemus '* ; » et iteram ?* : « Si fuerit na- 
merus filiorum Israel tanquam arena maris, reli- 


quando perveniant ad salutem. Habent enim zelum 
621 Dci, sed nou secundum scientiam. Et probat 
quomodo mon secundum scientiam zelum Dei 
habeant ? quia « ignorontes, inquit **, Pei ju-ii- 
tiam (69), » justitize sux obtemperant. Non multum 
ergo prodest habere zelum Del, et non habere 
scientiam zeli (70). Denique Judzi putantes se zelo 
Dei agere, sacrilegi exstiterunt in Filium Dei : quia 
non secundum scientiam zelati sunt sicut Phineses 
filius Eleazari, qui secundum scientiam. zelatus 
interemit Madianitem pariter et Israelitain.| forni- 
cantem cum ea δὲ: et sicut Elias qui dixit : «Zelans 
zelatus sum Domino omnipotenti Deo Isracl, quia 
dereliquerunt te fllii Israel (74), prophetas tuos 


' quise salve (lent : » et his adJit (64-65), quia « Isracl C occiderunt, et altaria tua subverterunt ** ; » et sicut 


| Sectans legem justitixe, in legem non pervenit *6 ; » 
propterea nunc consolari: rursus populum suum 


Mathathias, de quo in primo libro Machab:eorum, 
scriplum est **, quia « zelatus est in lege Dei, et 


intremuerunt renes ejus, et ascendit furor ejus 
secundum judicium.» Horum omnium zelus et &mu- 
latio secundum scientiam fuit. Judeorum vere 
zelus non erat secundum scientiam , idcirco quia 
ignorantes Dei justitiam, propriam conabantur, id 
est, quie hominibusjustitia videbatur, Implere; cum 


/ volens, el per hoc invitare ad fidei, dicit : « Fra- 
"es, voluntas quidem cordis mei, et. obsecratio 
apud Deum fit pro illis in salutem *!. » Et causam 
* enr voluntas sua et obsecratio pro illis apud Deum 
* (66-67) liabeatur ostendit. « Testimonium enim, in- 
- quit, perhibeo illis, quod :&mulationem quidem Dei 


habeant , sed non secundum scientiam **. » Quam- 
vis, Inquit, tot et tantis iuvoluti sint peccatorum 
suorum malis, tamen est eis ineffabilis zelus et 
gemulatio Dei. Et hiec me commovit causa obse- 


utique ipsos magis Dei justitiie, que est Christus 
(712), convenerit obedire. Sed vide nunc ne forte 
non illis solis dici sermo iste videatur, quia (79) 
« zelum Dei habeant, sed non secundum scien- 


ΣΑ ΕΙ. τς, 9, 5... Rom. x, 1-5... ** Rom. 1x, 29; [fsai. 1, 9. 7 Rom. 1x, 27; Isai. x, 22. ** Rom, 
- $5, 5 *! Rom. x, 1. 35 ibid. 3. 82 Hom. x, 5. ** Num. xxv, 7.8. ** llf Reg.xix, 10. ** { Mach. 
Ao 998. 

. (00). Sic eiiti et mss. plerique, uisi quod poste- D tio Dei, lisc me commovit causa , ut. obsecratio 
. riares habeant, « quo illud pergebat. » Ms. legius — fleret pro ipsis ad Deum. » Rabanus, « tamen quia 
"yum. 1629, « quantum ad illud propositum spectat — ineffabilem zelum, et zemulationem Dei habent, 
22 pergebat. » Deindeediti, « explere uon posset. ο me commovit causa obsecrasse Deum pro 
e conversus credidit ei qui, » etc. ipsis. » Ms. unus ltegius num. 1659, « tamen iuest 


(62) Edid , « sentibus; » et postea, « non eru- 
bescet. » 
(03) Sic omues mss. uostri. Editi vero, perpe- 


illis zelus et smulatio Dei. Hiec me commovej 
causa obsecrare Deum pro ipsis. » Cuteri vero 
mss, uti in nostro textu. 


(69) Sic omnes mss. nostri et Rabanus. Editi 
vero, «habent, diceus : lgnorantes euim Dei justi- 
liam, οἱ suam quzrentes statuere, jusiitizs Dei non 
sunt subjecti. » 

(70) Editi, «scientiam Dei, » qui postea cum 
duobus ums. habent, « putantes zelum se Dei ha- 
bere. » Sed ms. Hegius num. 1659 et Rabanus 
rectius ut in nostro textu. 

(71) Editi, « quia dereliquerunt pactum Domini 
filit larael. » 

(72) Editi, « qui est Christus. » 

(15) Eliti, « qui. » 


"μα, « przcedente. » Loca liic citata ab Origene 
reperiuntur supra, lou. 111, nuin. 4, 2, 9, tom. vi, 
num. 8. 

* (84-65) Editi, « et hic addit.» Deiude mss. quidam, 
editi et Rabanus, c in icgem justiti:e non pervenit. » 
Male. Nam supra vox « justitie » iu. omnibus inss. 

τοι apud ipsum lRabanum: omittitur, et hic etiam 
deest iu ms, Regio num. 1629. 

(06-67)Apud Deum. Haec verba desunt in editig, qui 
βίο babent, € ostendit dicens : Testimonium per- 
ibeo illis, quod, » etc. 

(08) EdiU, « tamen ineffabilis zelus et »mula- 


1159 


ORIGENIS 


1160 


tiam *. » Similiter enim potest dicere Apostolus et A tiam, habeamus οἱ eam qux est. secundum scien- 


de aliis, quia « testimonitm perhibeo eis » quod 
timorem Dei habeant, sed non secundum scientiam : 
et de aliis, quia (74) charitatem Dei habeant , sed 
non secundum scientiam. Si enim haleat quis 
affectum erga Deum , ignoret autem quia charitas 
patiens (75) dehet esse, benigna, non invidens, non 
perperoim ageus, non inflata, non ambitiosa, non 
quirens qus sua sunt 9 : et hiec et liis similia si 
in charitate non habeat, sed in solo affectu diligat 
Deum, competenter et ad ipsum dicelnr quia cha- 
ritatem Dei liabet, sed non secundum scientiam. 
Similiter autem dici potest et de alio, quia fidem 
Dei habet, sed non secundum scientiam, si ignoret 
quia «fides siue.cperibus mortua est. **: » et quia 


fides Dei non in solis verbis est, qux interdum ab B 


alio composita vel scripta discuntur, sed in affectu 
mentis tali quodammodo (76), qualem habuit illa 
qua dixit intra. se : « Si tetigero fimbriam vesii- 
menti ejus, salva ero ?*.» Si quis ergo non ita 
habeat fidem ut ex actibus suis bonis cui credit 
ostendat, potest et ad ipsum dici quia fldem Dei 
labet, sed non. secundum scientiam. Potest οἱ de 
alio diei quia castitatem Dei habet (77), sed non 
secundum scientiam. Εἰ alius curam pauperum 
habet, sed non secundum scieutiam (78) : quippe si 
ab hominibus laudari vult. Et alius abstinens 
potest dici, sed non secundum scientiam, si propter- 
ea jejunat ut hominibus pareat *!. Et sic per singula 
quaque quie geriinus, nisi secundum scientiam et 
intellectum gerainus (79), potest ad nos dici, quia 
habemus zelum operis boni, sed non secundum 
scientiam. Et ideo danda pracipue est opera scien- 


tize, ne res nobis infeliciter accidat, ut in fide positi 
frustremur a fide, et zelum habentes bouorum 
decidamus a bonis. Vis autem scire quia potest 
quis, si scientiam non habeat (80), evanescere in 
fide? Audi ipsum Paulum quibusdam dicentem : 
« Nisi sine causa credidistis **. » Accidit ergo sine 
causa credidisse, lis qui scientize operam mon dant, 
ut in eo quo crediderunt etiam intellectum veritatis 
accipiant, Denique et apostoli hanc esse differen- 
tiam fidei simpliciter tradite, et fidci qua est 
secundum scientiain pervidentes, dicebant ad Sal- 


tiam. [taque (81) Judzis testimonium perhibet 
Paulus, quod :emulationem Dei haleant, licet non 
secundum scientiam. Tamen quia utcunque ha- 
bent zxmulationem Dei, causam dederunt Apostolo 
qua obsecratiouem pro illis offerret Deo. Melios 
enim est habere zelum Dei, licet non secundum 
scientiam, quam penitus non habere. «ui enim 
habet, » sicut scriptum est, «dabitur ei ** νεὶ in 
novissimis cum ormnis Israel salvus fiet 35: «qui 
autem non habet, etiam quod habet auferetur ab 
eo **, ) 

9. « Finis enim legis Christus, ad justitiam omni 
credenti. Moyses enim scribit, quia justitiam qug 
ex lege est qui fecerit lomo, vive! in ea. (os 
autem ex (ide est justitia, sic dicit : Ne dixeris in 
corde tuo : Quis ascendit in collum? hoc est, 
Cliristum deducere : Aut. quis descendit in abys- 
sum? loc est, Christum $29 a mortuis reducere, 
Sed quid dicit Scriptura? Prope est verbum in ore 
tuo, et in corde tuo : hoc est. verbum (dei, quod 
predicamus. Quia οἱ confitearis in ore tuo Domi- 
num Jesum , et credideris in corde tuo quod Dess 
illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Corde enim 
creditur ad justitiam, ore autem confessio fit in 
salutem. Dicit enim Scriptura, qnia omnis qui cre- 
dit in eum, non erubescet (82) *". » Finis eniin legis 
Christus : hoc. est, perfectio legis, εἰ justitia 
Christus est, sed credentibus. Non credentes vere, 
quia non habent Christum (85), perfectionem noa 
habent legis ; et idcirco nec ad justitiam poterunt 
pervenire. «Moyses enim scribit, quia justitiam qua 
ex lege est qui fecerit homo, vivet in ea. 055 
autem ex fide est jusütia, sie dicit. » Jam et in 
superioribus Apostolus duarum justitiaruo fecerat 
mentionem, ubi dicit, quia ignotans Dei justitiam, 
suam justitiam statuere quzrebat lsrael:et hic 
nunc duas iterum justitias dicit, unam quze ex lege 
esi, et aliam qua ex fide εδι. Sed mihi videtor 
quod illa, quam superius dixit ignorari ab lsrad 
Dci justitiam, ipsa sit justitia hzc αι ex fide esl; 
illa vero de qua dicit: « Suam justitiam quzrentes 
staLuere(84), » ipsa sit de quaet hic Moysi verbisinsi- 
nuat, quia « justitiam qu: ex lege est qui fecerit, 


vatorem : « Auge nobis fidem **,» hoc cst, ut ha- p homo, vivet in ea.» Sed vide justitiarum differea- 


bentes eam fidem quz non est secundum scien- 


*' Rom.x, 2. **ICor. xin, 4, 5. 
55 Luc, xvi, 5... ** Matth. xui, 12. 


(74) Editi, « qui. » 

(15) Editi, « ignorat autem quia charitas patieus 
est, dehet esse benigna. » 

(76) Sic ms. Regius uum. 1009. lta etiam caeteri 
mss. nostri, nisi quod habeant «quodam, » pro 
« quodammodo.» Editi vero, esed in affectu mentis. 
Talem quoudam babuit illa quie dixit : Si tetigero.» 
ele. Rabanus, «sed in affectu menti, sunt aliquando, 
qualem habuit, » etc. 

(17) Editi, « charitatem Dei habet, » male. Μ». 
Regius num. 1659, «castitatem quidem habet. » 

(78) Et alius curam pauperum habel, sed non 
secundum scientiam, Hxc desiderantur in editioii- 


** Jacob. i, 90. 
** Ron. xi, 26. 


C bus Merlini et Genebrardi. 


iam, pariter οἱ vitarum. llla enim justitia Del, id 


ο Matth. 1x, 91.?! Matth. vi, 16. ** I Cor. xv, 7. 
6 Matth, xii, 12. 9" Rom. x, 4 seqq. 


(79) Editi, « uisi scientiam et intellectum geta- 
mts. ) 

(80) Editi, « qui scientiam non habet. » 

(81) Ms. unus Regius num. 41659, « interim.» 
Rabanus vero, «itaque. » Mss. duo et editi, «in 
tantum. » 

(82) Prope est verbum, etc. usque ad, non erube- 
scet, desunt in libris antea editis. 

(85) Editi, « qui non haben! Christur:. » Deinde 
ms. Regius num. 16259, « potuerant pervenire. » 

(81) E.liü, « volentes siatugre. » 


1161 COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LIB. ΤΙ. 1163 


ext, Christus « qui factus est nobis justitia a A exaltatum a te, neque longe a 1e 5 (88), » et extera 
Deo **, ». et pax , vide quomodo. dicit ; «llc. est — quae sequuntur. Quid ergo est quod per hoc Aposto- 
autem vita zelerna , ut cognoscant te solum verum — lus docet ? Ne scilicet dicamus in corde nostro , et 
Deum, et quem misisti Jesum Clristum **.». flc putemus quod Cliistus in loco aliquo continetur. 
ergo justitia non lantum vilam prarbet, sed :eter- — et non ubique est, ac per oinnia ipse diffuuditur : 
am vitam. Illam vero legisjustitiam (83) «qui fecerit — quippe qui cum esset in terris, dicebat quia esset et 
homo, » non dixit in aeternum vivet, sed tantum-— in celo. Sic cnim loquebatur ad apostolos suos : 
modo. c vivet in. ea : » quoniam si finis legis, ut — « Nemo ascendit in ccelum, nisi qui de coelo descen- 
Apostolus dicit ', Christus esti, nec ipsam quae ex dit, Filiusliominis qui est in calo" (89). » Non dixit, 
Jege est justitiam sine Christo adiwplere poterit qui — qui fuit, sed, «qui est in carlo, » Et rursus ne putemus 
finem legis non suscipit Christum. Hec ergo quie — cum in coelo esse tantummodo, vacare autem cjus 
ex file est justitia, quz:e est. Clirisuus, tanquam — praesentia abyssum, ideojustitia qu:e ex lide est dicit : 
vivens et subsistens, hzc, ivquit, dicit: «Νο « Nedixeris in corde tu0:Quisascenditin σαι * ?» 
dixeris in. corde tuo : Quis ascendit in colum? — Et quasi simile sit hoc dicenti, Christum de caelo de- 
hoc est, Christum deducere : Aut. quis descendit in. ducere, ita addidit Apostolus : « IIoc est, Christum 
abyssum? hoc est, Christum a mortuis reducere *.» D deducere. ». Et rursum si quis mente οἱ cogitatione 
Nec mireris quod cum Cliristus ipse sit justitia, — descendat in abyssum, putans ibi tantum cont neri 
quasi de alio ita de se hxc dicere videatur. In. Cliristum, quasi simile sit Christum revocare a mor- 
multis enim jecis invenies Salvatorem quasi de alio tuis, ita subjungit : «Που est, Cliristum reducere a 
ita de se loqui ; ut in Evangelio dieit? : «Et statuet— mortuis. » Sed ita, inquit, debes scutire de Christo, 
oves a dextris ; hos.!os autem a sinistris (80): et dicet — tanquam de Verbo, et veritate, et sapientia, et justi- 
his qui a dexiris sunt, οἱ iteruin. qui a sinistris — tia Dei, II:ec autem omnia non iu loco quxruntur, 
sunt, »:ea quie scripta sunt. Quod eigo ait : « Ne sed ubique adsunt : neque ab. infernis locis (90) evo- 
dixeris in «οσο tuo : Quis asceudit in ccelum, aut cantur, 699 sed mentesola intellectuque capiuntur. 
quis descendit in abyssum? » exceptis his qua — Tanquam Verbum ergo et sapientia prope est in ore 
media interserit, « lioc est, Christum deducere, vel (πο et in corde tuo. Et « lioc est, inquit, verbum 
2 mortuis reducere : » sed et, « Prope est verhum in fidei (91) quod prxedicamus. Quia si confitearis in ore 
ore tuo, et in corde tuo, » de Deuteronomio videtur — tuo Pominum Jesum, et credideris in corde tuo quod 
assumptum, ubi hoc modo scriptum est: « Manda- Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris. Corde 
tum hoc, qnod ego mando tibi hodie, non est super- « cnim creditur ad justitiam, ore autem confessio fit 
exaltatum a ie, neque longe a te. Non est in colo — in salutem *. » Debemus etiam hoc scire , quod 
ut dieas : Quis ascendet nobis in cadum, οἱ acci- — aliud est possibilitatem esse in aliquo, alind cfliva- 
piet illud nobis, ut audientes faciamus illud ? Neque ciam vel efficientiam (92), quod Graci δύναμιν et 
trans mare est, ul dicas : Quis transibit nobis — &vépystav (95) vocant. Verbi causa: Parvulus nupec 
trans mare, et accipiet illad, ut audientes faciamus — natus possibilitate rationabilis hono est : potest enim 
illud? Juxta te est verbum valde in ore tuo, et in esse rationabilis si adoleverit. Et possibilitate etiam 
corde tuo, et in manibus tuis, ul facias illud *. » faber, et gubernator, et. granimaticus dicitur ; pos- 
Cum ergo liec ex Deuteronomio assumpta sint, et — sibile enim est ut horum aliquid sit. Efficacia vero 
Apostolus scribat quia jus'itia, qu:xe ex fide eat *, — vel efficientia, hoc est, re ipsa atque effectu, nihil 
ipsa Whrc dicit, quie est Christus; sine dubio (87) lorum est dum est parvulus : sed si coeperit vel ra- 
quie in Deuteronomio dicuntur Apostolus a Christo — tionis jam capax esse, vel aliquid fabrilis artis, aut 
dicia esse pronuntiat. Ipse est ergo qui dicit: « Man- — cujuslibet alterius efficere, tinc jam efficacia ratio- 
datum hoc, quod ego do tibi hodie, non cst super- — nabilis dieitur, vel faber, velsicut illud est (94) quod 

ο. | Cor. 1, 50... ?* Joan. xvii, 5... ! ibid. 4. * ibid. 6, 7... * Matth. xxv, 55, 54, 25, 41. * Deut. xxx, 
31-14. *'Rom.x, 6. * Peut, xxx, 41. 7 Joan. 1, 45... * Rom. x, 6. * Rom. x, 8-10. 


(85) Editi, «llla. vero legis justitia, quam qui D desiderantur in editione Genehrardi. 

fecerit homo, uou. dixit in. :eternum , sed tantuimn- (90) Sic ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Cz. 
modo, vivet in ea : quod finis legis (nt Apostolus — teri vero mss. et editi, « neque ab inferni locis, » 
dicit) Christus est, nec ipsa quie ex lege est justitia, — ctc. 

sine Christo adi;mpleci potuit, quia linem, » etc, (91) Editi, « Tanquam Verbum ergo et Sapientia. 
Mss. duo Regii : « Illa vero legis justitia qui fecerit — l'rope est verbum in ore tuo et in corde tuo, et hoc 
hono.... quod finis (al., « quod si finis) legis, » ete. est verbum fi.lei, » etc. 

Sed ms. Regius num. 16359 et Rabanus recte ut in (92) Sic editi et ins, Regius num. 1639. Ceteri 
nostro textu, nisi quod alius habeat, «quoniam finis — vero mss. et Rabanus, « quod aliud est possibilitate 
legis ; » alius vero, « quod si finis legis, » etc. esse in aliquo, aliud efficacia vel eflicientia. » 


ww 


(8.) Alias, «qui a dextris sunt, et a sinistris, (95) Sic ms. Hhegius num. 1659 et Rabauus. Editi 
ea, » etc. vero, « endelechiam et energia vocant. » Mss. 

(87) Editi, « ordine pio, » male. quidam, « didami, et energia vocant. » 

(88) Ms. Regius num, 1639, reete, c tibi ; » czeteri (94) Rabanus et editi, « vel si quid aliud est, » 


vero ms., Rabanus et editi perperam, « vobis,» — elc. Mss. plerique, « vel si quid illud est, » etc. Sed 
Deinde editi, enon estsuperexaltatum, ueque longe, — rectius ims. unus Regius num. 1641 ut in nostro 


et cetera qus, » etc. textu. 
(89, Non dixit qui fuit, sed , qui est in celo, Maec 


PATROL. GR. XIV. |. 43 


1165 


ORIGENIS 


416! 


cífectu operis agit. Doc ergo. modo etiam Cliristus, A stim Dominum confessus, nulli horum se. servire 


qui est Verbum Dei, possibilitate quidem juxta nos, 
hoc cst, juxta omnem hominem, esse credendus est 
tanquam ratio parvulis : efficacia vero tune. (95) 
in me esse dicitur, cum in ore meo confessus fuero 
Dominum Jesum, et in. corde meo. credidero quod 
Deus ilum suscitavit à mortuis. Vis autem scire 
quia adest ubique, et medius est etiam eorum qui 
ignorant cum, et non confitentur? Audi quomodo 
Joannes Daptista de co hiec. ipsa. testatur : « Me- 
dius, inquit (96), vestrum stat quem 10s nescitis, 
qui post me venit !*. » Est ergo inedius eiiam inter 
eos qui. cum nesciunt, sed possibilitate eis medius 
est, non efficacia. l'ossunt enim. eum capere, ^d 
nondum capiunt, Efficacia vero vel eflicientia. inter 
illos medius est quibus dicebat : « Ubieunque [ιο 
rint congregati duo vel tres in nomine meo, ibi sum 
in medio eorum !*, » Isti enim confitebantur in ore 
suo Dominum Jesum, et credebant in. corde suo 
q:od Deus illum suscitavit a mortuis. Alioquin ab- 
surdum videtur (97) si et inter eos qui in nomine 
ejus congregantur, medius esse dicitur, et inter eos 
qui eum nesciunt : nisi hujusmodi differentia tenea- 
tur, quod inter ignorantes et nondum. credentes 
possibilitate medius dicitur; inter credentes vero 
eflicacia, id est rei ipsius et operis effectu. Verum 
et. illud observa quod ait : « Quia si conlitearis in 
ore tuo Domiuum Jesum, οἱ credideris in corde tuo 
quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris. » 
Videbitur cnim quibusdam per hoc, quia etiamsi 
desint alicui buni operis privilegia , etiamsi virtuti- 
bus operam non dederit, hoc ipso tameu quod cre- 
didit, non pereat, sed salvetur, et habeat. salutem, 
etiamsi beatitudinis gloriatn habere non poterit (98). 
Sed vide ne magis illud intelligi debeat, quod. qui 
vero et non. falso confitetur ore Do:ninum Jesum, 
et corde credit, pariter confiteatur. se dominatui 
subjectum esse sapienti, οἱ justitiz, et veritatis, 
et omnibus qu: Christus est : nec sibi ultra esse 
dominum mammonam, id cst, neque avaritiam sibi 
ultra, neque iujustitiam, neque impudiciliam, ne. 
que mendacium dominari, Semel enim Jesum Chri- 


19 Jo4n. 1,96. '! Matih.. xviii, 20. 
15 Coloss.i, 9. !* Prov. 1, 28. 


(95) Tunc. Deest in editis. 

(96) Inquit. Desideratur in eitis. 

(97) Videtur. Omittitur in editis. 

(98) Editi, « non potnerit. » 

(99) Editi, « certum e«& quia suscitavit eum. ad 
justificationem sui » omisso « credit. » Ita etiam 
Rabauus, qui habet « credit » in. fine. Sic etiam 
ms. unus, qui hahet « cordis » pro « credit. » Sed 
c;eteri mss. ut in. nostro te£tu, nisi quod unus ha- 
beat e suscitantem » pro « suscitatum. » 

(1) Ka editi, Sed omnes mss. nostri et Rabanus, 
«Ego si non in novitate,» etc. Deinde iss. duo etedi- 
ti, «et vetustatis peccandi consuetudinem; » sed Raha- 
nus et ms. nnus Regius num. 16539utin nostro textu. 

(2) Ms. unus Regius num. 1659, « qui ad. hunc 
ruborem, » etc. lRabanus, « qui adbuc cum rubo- 
rem peccati iucurrerit, » etc. 

(5) Sie mss. plerique οἱ editi. Ms. vero Regius 
num, 1609, « Nam idem Dominus omnium, » etc. 


"Dom, x, 41; Isa. xxvi, 16. 


profitetur, Sed οἱ credens in corde suo. quod Deus 
illuni suscitavit a mortuis, certum est quia suscita- 
twm eum ad justiflicationem sui credit (99). Alio- 
quin, quid proderit scire me et credere quod Jesum 
Deus suscitavit a mortuis, si in me ipso eum nou 
habeam suscitatum? Ergo si non in novitate (I) 
vit» anibulo, et vetustam peccandi consuetudinem 
non fugio, nondum mihi Christus resurrexit a mor- 
tuis. Ad hunc autem sensum etiam ea conveniunt 
quz sequuntur, quando ait: « Dicit enim Scriptara, 
quia omnis qui credit in eum, non erubescet '*, » 
Hoc autem apud Isaiam scriptum est. Quod si om- 
iis qui ercdit in. eum, non crubescet : erubescil 
autem omnis qui peccat, sicut Adam peccavit, el 
erubuit, et abscondit se ? : qui adhuc ruborcta (2) 
peccati incurrit, credere non videtur. 

9. «Non enim est distinctio Jud:ei et Graeci. Mem 
enim ipse Dominus omnium (5), dives in omnes qui 
invocant illum. Oinnis enim quicnnque invocaverit 
nomen Domini, salvus erit '*. » Quomodo non si 
distinctio in (ide δι οἱ et Greci , supra jam fre- 
quenter ostendimus. Quod autem idem sit Dominus 
omnium, secuudum hsc accipies quze nuper edidi- 
mus; lioc est, si justitia nobis, et veritas, 89A εἰ 
sanctificatio, et sapientia, quod totum est. Christus 
Dominus, dominctur. H:ec enim sunt ejus divitiz (4), 
utpote « in quo tliesauri sapientize et scientie suni 
absconlit] !5. » Quas tamen divitias non dixit lar- 
giri eum omnibus hominibus, sed omnibus quicun- 
que invocaverint nomen ejus. Sed et iu lioc. similis 
videtur quaxstiout in prioribus oboriri. Neque euim 
onmes qui quoquo modo invocaverint nomen Domi- 
ni (5; salvi esse possunt, etiamsi non egerint opera 
invocati nominis digna, maxime cum et Sapientia 
Dei in Proverbiis dicat : « Erit enim cum invocr- 
veritis (6) me : ego autem non exaudiam vos '*. » 
ln quo videtur mihi Sapientia cohortari (7) et pet- 
urgere cos qui salvari volunt, ut. citius invocent 
Sapientiam, nec morentur, neque differant : ae 
forte cutn statutum tempus excesserit, hoc est, ia 
quo (8) ponitendi facultas es!, tarde post hzc in 


353 Gen.d1, 8. | Rom. x, 12 


Deinde, « Quomodo non est distinetio, » etc. 

(4) Ms. Regius num. 1629, « Ha: euim sunt ejus 
diviti». » Mss. quidam omittunt « enim. » Rabanus 
jmittit « ejus. » 

(5) Editi, « Neque enim omnes quicunque invo- 
caverint nomen ejus. » 

(0) Editi, « Erit enim tempus cum invocabitis, » 
etc. Sed omues mss. nostri. omittunt « tempus; 6 
alius liabet « invocetis ; »alii vero omittunt « autem. 

(T) Editi, « coarctari, » alias, « coarctare. » 
omnea mss. utin nostro textu. 

(8) Editi, « Ne forte cum statutum tempus acte- 
ptabileque — przeterierit, in quo. » Codex Valli 
Clare, « ne forte cum statutuu tempus excesserint 
lioc, in quo. » Sed czteri mss. ut in nostro texto, 
pisi quod duo omittant € est » post « hoc ». Deinde 
editi, « tarde li post hzec ; » et postea inss. quidam 
et editi, « et tuuc dicit quia invocabitis, » etc. Sel 
ms. ltegius num. 1659, rectius, « et hinc dicit. » 


1165 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VIII. 


1166 


vocent ubi peenitentize locus non. est. Et hinc dicit A eos **, » sine dubio Clhiristum Jesum Dominum in- 


quia « invocabitis ine, οἱ ego non exatdtliam vos. » 
Sermo tamen hic quem ponit Apostolus, id est : 
* Quicunque invocaverit nomen Domini , salvus 
erit, » apud Joel proplietam hoc modo scriptus est : 
« Et dabo prodigia in celo sursum, et in terra 
deorsnm, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. 
Sol converietur in tenebras, etluna in sanguinem, 
prius quam veniat dies Domini magnus et nobilis (9). 
EA erit : Quicunque invocaverit nomen Domini, sal- 
vus erit "". » Videtur tamen mihi grande aliquid in 
Scripturis divinis sub lioc invocationis nouiine de- 
signari. Non enim (10) de qualibuscunque viris, sed 
de ingentibus et przcipuis scribitur quia « Enos pri- 
mus speravit (11) invocare nomen Domini '^; » οἱ 


in Psalmis : « Moyses et Aaron in sacerdotibus ejus, B 


et Samuel in his qui invocant nomen ejus. fnvoca- 
bant Dominum, et ipse exaudiebat eos: in columna 
nubis loquebatur ad eos !*. » 

5. «Quomodo ergo invocabunt, in quem non cre- 
diderunt? Aut. quomodo credent ei, quem non au- 
dierunt? Quomodo autem audient sine prazedicaute? 
Quomodo vero pradicabunt nisi mittantur? Sicut 
scriptum est : Quam speciosi pedes evangelizantium 
bona ** (12)! » Manifeste in his per hoc quod dicit : 
« Quomodo ergo invocabunt, in quem non credidc- 
runt? » illud quod superius posuit de propheta di- 
cium , quia « omnis quicunque invocaverit nomen 
Domini, salvus erit, » ad Christum Dominum do- 
cuit relerendum, Postquam enim dixit : « Omnis 
quicunque invocaverit. nomen Domini , salvus 
erit (13), » subjungit : « Quomodo ergo invocabunt, 
in queni non crediderunt? » Christo enim Judi non 
crediderunt, et ideo nec invocant eum cui non cre- 
dideruni, Sed et in-principio Epistolie quam ad Co- 
rinibios scribit, ubi dicit : « Cum omnibus qui in- 
vocaut uomen Domini nostri (14) Jesu Christi in omni 
loco ipsorum ct nostro *!, » eum cujus nomen in- 
vocatur, Dowiuum Jesum Christu:m (15) esse pro- 
nuntiat, Si ergo et Enos, et Moyses, et Aaron, et 
Samuel « invocabant Dominum, et ipse exaudiebat 


11 Joel, n, 30- 32. 
Χονι 1, 0. **joan. v, 253. "1 νο. 2. 15 ibid. 


1$ Gen, iv, 90. !* Psal. xcvi, 6. 


vocabant: et si invocare nomen Domini, et orare 
Dominum, unum atque idem est ; sicut. invocatur 
Deus, invocanilus est Christus; et sicut oratur Deus, 
ita et orandus est Christus ; et sicut offerimus (16) 
Deo Patri. primo omnium orationes, ita et Domino 
Jesu Christo; et sicut. offerimus postulationes Pa. 
tri» ita offerimus postulationes et Filio; et sicut 
offerimus gratiarum actiones Deo, ita et gratias 
offerimus Salvatori. Unum namque utrique hono- 
rem deferendum, id est Patri, et Filio, divinus 
edocet sermo cum dicit : « Ut omnes (17) honorifi- 
cent Filium, sicut honorificant Patrem **. » Quod 
modo (18) autem de Epistola ad Corinthios propo- 
suimus, ubi Apostolus primo quidem dicit: « Ecc'i- 
si; Dei, quz» est Corinthi, sanctificatis in Christo 
Jesu, vocatis sanctis**, » et post lizc, quasi alterius 
gradus εἰ alterius ordinis sint (19), ita subjungit 
quoslam, de quibus dicit: « Cum universis qui 
invocant nomen Domini nostri (20) Jesu. Christi 
in omni loco ipsorum et nostro ** : » videbitur 
fortassis habere aliquid differentie , quod illos 
quidem Ecclesiam Dei nominat, ct sanctificatos 
el vocatos sanctos : istos. autem tantum , « qui 
625 invocant nomen Domini nostri Jesu Christi.» 
Et vide ne forte ista diversitas tale aliquid osten- 
dat, quale et przsens videtur habere capitulum, in 
quo docet non posse invocari (21) nomen Dornini, 
nisi prius credatur in Christum ***. Cum autem cre- 
diderit quis Christo , etiamsi nondum sanctificatus 
sit, et Ecclesiz corpori sociatus, tamen necesse est 
ut jam invocet eum ci credidit, Christus enim ve- 
nit mundum reconciliare Dco, et credentes sibi of- 
ferre P'atri. Quos autem offert Patri , Spiritus san- 
ctus suscipit, ut sanctificel eos, ct tanquam coele- 
tis (22) Ecclesi: primitivorum ** membra vivificet, 
atque in soliditatem totius corporis perfectionein- 
que restituat , eL ita demum Ecclesia Dei non hba- 
bens maculam neque rugam *' (22) appellaii me- 
reantur. Prius ergo quam ad gradum istius perfe- 
clionis accedant (24) , tauquam mediatoris Dei et 


** [tom. x, 14, 15. ?*!* 1 Cor. 1, 9. ** Psal. 


35* Rfom. 3, 141. 9? Hebr. a11, 25. 3 Ephes. xv, 27. 


(9) Sie mss. plerique et editi. Ms. tamen qui- D num. 1659 et Rabanus, « et orare Dominum .... 


dam et Rabanus, « horribilis. » Deinde ms. Regius 
num. 1639 et editi, « et omnis quicunque, » etc. 

(19) Editi et mss. quidam omittunt cenim.»Ms., 
unus Regius num. 1659, « Non enim de qualibus- 
cunuque verbis, sed ingentibus οἱ prizcipuis Scri- 
ptaris, £nos primus, » etc. Male. 

(1) Editi, « prius speravit, » etc. 

(12) Sie omnes mss. nostri. Editi vero habent, 
« evangelizantium pacem , evangelizantinm bona ! 
Manifeste. apparet in. his per hoc quod dicit, » etc. 

(13) Ad Christum Dominum docuit. referendum. 
Postquam enim dixit : Omnis quicunque invocaverit 
momen Domini salvus. erit. ες in editis nusquain 
reperiantur. 

41) Deest « nostri » in antea edits. 

tis) Editi, « Deum Jesum Christum. » 

(16) Editi, « et adorare Deum unum. atque [dem 
est, sicut invocatur Christus, et adorandus est 
(:hristus, et sicut offerimu:, » etc. Ms. unus Regius 


sicut invocatur Christus, ita et orandus Christus. » 
Rabanus tamen omittit « ita. » Sed. caeteri mss. ut 
in nostro textu, nisi quod init.o omnes perperam 
habeaut « Dominum, » cum uecessario legendum 
git cuin editis « Deum. » 

M O mnes. Deest in libris antea editis. 

18) Modo. Restituitur ex ms. Regio num. 1659. 

(19) Deest « sint » in editis. 

(20) Nostri. Omiititur in editis. 

21) Editi et Rabanus, « invocare, » male, 

(22) Editi, « Spiritus suscipit, ut sanetilicet eos, 
tanquam colestis, » etc. 

(235) Editi , « ut ita demum Ecclesia Dei non ha- 
bens maculam aut rugam, » ete. 

(24) Ita Rabanus. Ms, Regius num. 1659, « Prius 
enim quain.... ascendant, » etc.,ut in textu. Caeteil 
mss. et editi, « Prius ergo ad gradum istius perfe- 
ctionis accedant... . iuvocent nomen Domiui, » 
etc. 


5 


- 


11€7 


Ulu6 E NIS 


4168 


hominum invocant nomen Domini nostri Jesu Cliri- A piamus. quasi. dicat. Apostolus : Nos precones e 


5.1 : postea vero quam Spiritus Dei fucrit in corde 
eorum clamans, « Abba pater 18, » ipsc Spiritus eos 
eiiam nomen Patris edocet invocare. ]ldeo crgo 
« quomodo , » inquit, « invocabunt (25) , in quem 
non crediderunt? » et in. hoc arctissima eos con- 
clusione constringit, Salus , inquit, non est nisi in- 
vocanti, Nemo vero invocat qui non credit. Ergo 
quia non creditis, non invocatis; et quia non invo- 
catis, non salvamini. Sed « quomodo,» inquit (26), 
« credent ei, quem uon audierunt? » Quod non au- 
dieruni possumus sic intelligere, quia vel ipsum in 
carne positum, vel apostolos ejus (27) praedicantes 
de eo audire noluerint. Sic enim et ipse Dominus 
dicit ** : «Qui vos audit, me audit : et qui vos sper- 
sit, me spernit. » l'otest autem et hoc intelligi, 
quod etiam et nunc et. semper Cliristus tanquam 
Verbum ei Ratio unicuique loquatur in corde, et de 
pietate doceat, de justitia suadeat, de castitate, de 
pudicitia et de omnibus simul virtutibus proteste- 
tur, &icut et ipse dicit 3? : «Oves πιοὈ vocem meam 
sudiunt,. » Sic denique et in corde Pauli. loqueba- 
(15, ita ut ille diceret : « Án experimentum ejus 
quieritis qui in me loquitur Christus *!*? » Sequi- 
tir : « Quomodo autem audient sine przdicante? » 
lu hoc magis per pradicantium sermonem Christum 
ostendit audiri (28), in quibus, secundum ea qu:e 
supra diximus, Christus loqui et docere monstra- 
tur. «€ Quomodo autem. predicabunt, nisi mittan- 
tui * » Diflicultas mihi quzdam in hoc sermone vi- 
detur. exaurgere. Si enim ita intelligamus quod 
propterea non przedicent, quia non mittuntur (29) ; 
nullu autem praedicante non. audient; non 2udien- 
tes vero non credent (50); non credentes autem 
non invocabunt; non invocantes non salvabuntur : 
eelligitur ex his, ut causa qua non sunt aalvati, ad 
vitium (31) redeat auctoris, qui non miserit przedi- 
cantes. Sed magis ad illum nos, qui rectior est, 
intelligenti: tramitem. deflectamus : el quod dixit, 
«Quomodo pradicabunt, nisi mittantur, » sic acci- 


3 Luc. x, 10. ?? Joan. x, 27. 


1 [tom. vini, 15. - , 
088. xii, 5. 


» [.Cor, 1s, 94, 20. 


(35) Mss. quidam, « ldeo , inquit : 
ergo invocabunt,» etc. Sed ins. Regius num. 1659, 
Bab»nus et editi ut in nostro textu. 

(26) Inquit. Deest in eitis. 

(27) Ejus.]u editis omittitur. ————— 

(38) Editi, « ln hoc magis przdicautium sermo- 
uem Christum ostendit audire. » Sed omnes niss$. 
et Rabanus ut in textu. 

(39) Editi, « intelligimus. ... quia non mittan- 
Aur, ) 

(50) Non audientes vero nion credent. 
stituuntur ex uis, ltegio num. 1659. 

(31) Sic recte cditi. Mss. vero nostri omnes et 
Rabanus, perperam, « ad initium, » Deinde editi, 
« Sed magis.ad illum nos qui rectiorem intelligenü;e 
tramitem continet, defleetamus.» 

(52) Ms. Regius num. 1639, « non possemus prze- 
Jicare, nec annuntiare vobis, nisi ipse nos ini- 
sisset. » 

(95) Editi, « videri possint, putem, » etc. 

(91) Enim. Deest in editis. 


llzc re- 


130 Jgan.xut, 8. 


Quomoo D 


priedicatores Christi non possemus praedicare, nec 
annuntiandi nobis virtus ulla subsisteret, nisi ades- 
set nobis ipse qui misit (52). Quod si pradicanu- 
bus nobis audire non vultis, vestra jam culpa est, 
et si audientes non creditis, αἱ non credentes noa 
invocatis , οἱ non invocantes salvi esse nequilis, 
Quia ergo missi sunt ad pr:edicationem, idcirco de 
his qui ab ipso missi sunt scriptum est : « Quam 
speciosi pedes evangelizantium bona 33 ! » Quod 
pedes hic speciosos non corporales , sed spiritales 
dicat, puto quod. quamvis amicus sit quis litterae, 
negare nor possit. Neque enim in id ridiculi dedu- 
cet apostolicum sensum, ut evangelistarum pedes 
qui corporeis oculis videri possuut, putet (33) ab eo 


D decoros dici et speciosos; sed illi sunt decori et 


speciosi pedes, qui ambulant per viam vitz», Secun- 
dum illum enim (34) qui dixit, « Ego'sum via 53,» 
intellige decoros et speciosus evangelizantium pe- 
des, qui per talem viam (55) merentur incedere. 
Isti sunt pedes quibus et Paulus cucurrisse cursum 
se dixit, οἱ sic currere ut comprehendat **, id est 
vigor anims quo tenditur ct properatur ad colum. 
Gratifice autem pedes istos esse firmabis (36), quos 
Jesus discipulis lavat, et linteo quo przecinctus est 
tergit 9. Et quamvis cerporali tunc. specie fuerit 
impletum , tamen $96 Petro hoc solum quod fieri 
videbat intellizenti (57), et quasi honoris causa ae 
sibi servo pedes lavaret Dominus excusanti , audi 


6 dam profundi mysterii proditur sermo. « Site, » 


iuquit, «non lavero, non habebis partem mecum.» 
Et iterum aliam similem huic vocem tanquam de 
secretis scientie profert thesauris *', et dicit : 
« Quod ego feci vos nescitis modo : scietis autem post- 
modum ; » et addit, quia « sicut ego Dominus (358) 
et magister lavi pedes vestros : et vos invicem (39) 
iavate pedes alterutrum. Exemplum enim dedi νο- 
bis **. » Videamus ergo quod sit istud exemplum, 
quo magistri discipulorum lavare debeant pedes, 
aut de qua aqua lavare. Si quis inveniat aquam vi- 


" lH Cor. xii, 3. 9* Isa. rn, 7. 
" ibid. 7. 39 ibid. 14, 15. 


(55) Sic mss. nostri omnes et editi. Rabanus 
ve.o, « qui per spiritalem viam, » etc. Deinde mss. 
duo Regit, et editi, « Isti sunt ergo pedes quibus.... 
sed et sic currere » (editi, « cucurrisse) ut compre- 
lendat, id est, animz vigor » (editi, « animo) que 
tenditur, » etc. Sed ms. Regius num. 1659 et μα 
banus ut in nostro textu. 

(56) Editi, « Gratifice autem pedes istos esse fr- 
mavit, » Rabanus vero, « Speciosos autem pedes 
istos esse lirmabitur. » Deinde editi, « et quamvis 
corporaliter specie , » etc. , omisso « tunc , » quod 
etiam deest in pluribus mss., sed exstat in ms. Ite 
gio uum. 1659 et apud labanum. 

(57) Mss. duo, perperaui « non intelligeuti. » 
(38) Editi, « tauquam de se credents scientie 
profert thesaurus, » (Ms. Regius num. 1639,« de 
tam secretis scientize profert. thesauris) et dicit : 
Quod ego feci vobis, nescitis modo; scietis autem 
postea : et addit, quia si ego Dominus. » Ms. unus 
ltegius onittit « quia » ante « sicut. » 

(99) Iuvicem. Deest in editis. 


9? Joan, xiv, 6. 


416) 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. VIII. 


1170 


vam , et si quis accipiat bibere a Jesu, et aqua illa A tiant , sed bene et integre annuntiant bona. Exem- 


fiat in eo fons aqua salientis in vitam zeternam **, 
iste de hac aqua doctrin;e spiritalis potest. lavare 
pedes discipulorum , et omnes ex anima ipsorum 
immunditias sordesque diluere : et hoc faciens da- 
wm a magistro linplebit. exemplum. « Speciosi » 
ergo « sunt pedes evangelizantium bona. » De ipsis 
puto. pedibus. ctiam (40) in Canticis canticorum 
Sponsa dicit ad Verbum Dei : « Lavi pedes meos, 
quomodo inquinabo eos *? » Et de ipsis nihilumi- 
nus dicitur : « Tibiie (ti sicut columuaz marmorea 
cum basibus argenteis **. » Et fortassis quia hiec 
pulchritudo est in pedibus evangelistarum, propter- 
«ea non vnlt eos Dominus Jesus oalceaimcentis ope- 
rire, et occultare speciem pulehram ; sed precipit 
els neque calceamentum habere in. via *. Quz au- 
tem bona sint qu: evangelizant, lioe est , qua an- 
nuntiant, videamus. Quamvis lioc ipsum quod dicit 
evangelizare , interpretetur « boua annuntiare , » 
qu:e sint tamen bona qu:e bonis addidit, requiramus. 
Unum et verum bonum est Deus 95, cujus imago 
bonitatis est Filius ** , et Spiritus ejus, qui. dicitur 
bonus ο. [stud ergo (41) unum bonun, quia in Deo 
Patre, et Filio, et Spiritu saucto est, « lona » no- 
minavii. Hoc est enim quod. annuntiant. evangeli- 
ste, secundum praeceptum. Domini et Salvatoris 
nostri dicentis : « Ite, docete omnes. gentes, bapti. 
zantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus 
sancti *5, » [lee sunt ergo evangelizantium boua 97, 


Sed quoniam et ipse bonus nuntius dicitur, et nun- c 


tiare de bonis, illa sit ratio quod non solum bona 
nuntiant, sed et bene hona nuntiant. Sunt enim 
nonnulli qui annuntiant. quidem (42) et przdicant 
de Patre, et Filio, et Spiritu sancto; sed non sin- 
cere, non integre : ul sunt onines hiereti: i, qui Pa- 
trem quidem, et Filium, εν Spiritum sauctum an- 
nuntiant; sed non bene, neque fideliter annuntiant. 
Aut eniim male separaut Filium a Patre , ut alterius 
nature Patrem , alterius Filium dicant : aut male 
confundunt, ut vel ex tribus compositum Deum, vel 
trie tantummodo appellationis in eo esse vocabu- 
lum putent. Qui autem bene annuntiat. bora, pro- 
prietates quidem Patri, et Filio, et Spiritui sancto 
suas cuique dabit; nihil autem. diversitatis esse 
confitebitur iu substantia. vel. natura. Qui ergo ita 
annuntiant Evangelium , nou solum bona annun- 
' 39 Joan. iv, 11. "Cant. v, δ. *' ibid. 15. 


5 Psal, οχι, 10, ** Matth, xxviii, 19. 
UL; Rom. x, 10... *!* Osee xiv, 10. 


(10) Editi, « De istis , ut puto, etiam pedibus, » 


εἰς. 

(21) Ms. Regius num. 1659, « et qui Spiritus ejus 
dicitur. Istud ergo, » etc. 

(42) Ms. unus lhegius num. 1659, « sed et beno 
nuntiant. Dona sunt enim quie nonnulli annuntiant 
quidem. » etc. Sed cicieri iss. , Rabanus et οὐ] 
ut in nostro textu. 

(45) Editi, « Exemplum vero de Isaia, » etc. 

(4M) Editi, « tanquam ora in montibus , ut pedes 
evaugelizantium,» etc. Ms. Hegius num. 1659, ctan- 
quam hora.... ut pedes evangelizantis.... et evange- 
lizautis, » etc. 


Μαι. x, 10. 
V^ sa. Lit, 7. 
9? Psal. xxii, 3. 


plum vero hoe de baia (45) videtur assumptum z 
sed ibi propheta ad ipsum Dominum evangelizandi 
officivm retulit. lta. enim ait : « Quoniam ego ipse 
qui loquebar, adsum, tanquam aura in montibus, ut 
pedes evaugelizantis (44) auditum pacis, ut evan- 
gelizaus hona "^, » Verum videtur mili Paulus, 
quia propheta dixerat, «ut pedes evangelizantis 
auditum pacis, ut evangelizans bona,» et loc quasi 
ex al'erius. comparatione memorasse ; velut si di- 
ceret : lta adero ut. liomo qui evaugelizat. paeem, 
et evangelizat bona. lloc autem facivnt apostoli : 
idvireo de semetipsis hoc dietum, id est, de aposto- 
lis, accepisse videtur (45), ad quorum comparatio 
nem adfuturum et evangelizaturum bona per pro- 
phetas se dixerat Christus. 

6. « Sed non omnes obediunt Evangelio, Iaias 
enim dicit : Domine, quis credidit. auditi nostro ? 
Krgo lides ex auditu; auditus autem per verbum 
Christi. Sed dico : Nunquid uon audierunt ? In 
omnem terram exiit sonus eorum; et in fines orbis 
terrze verba eorum. Sed dico : Nurquid Israel rion 
cognovit ? Primus Moyses dicit : Ego ad aemulationem 
vos adducam in non gentem, in gentem insensatam, 
in iram vos inducau, [saias autem audet. et dicit ; 
Inventus sum a non quaerentibus me : palam ap- 
parui inter eos qui me non iuterrogabant. Ad 
Israel autein. quid dicit? Tota die expandi manus 
meas ad populum non credenteur, οἱ contradicen- 
tem ** (46). » Neque omnes (47) ex gentibus 
Evangelio crediderunt , neque omnes ex. Ίδια): 
6297 plures tamen, et multo plures ox geutibus, 
quam ex Israel. Quod ergo ponit Apostolus quia 
Isaías dixerit : « Do:ine, quis credidit auditui no- 
stro *^? , Quis, pro raro dictum est : et observare 
debemus quod sermo hic iu Scripturis interdum 
pro raro, interdum pro nullo omnino ponitur ; 
verbi gratia, ut cum dicit : « Quis sapiens, οἱ intel- 
liget hiec *'? » et, « Quis ascendet in montem. Do- 
inini **? » et, « Quis est homo qui vult vitam 9*? » 
in his omnibus rarum quis (18) siguillest. Ubi 
vero dicit : « Quis ascendit in coelum? Ίος est, 
Christum deducere : vel quis descendit in abyssum 
boc est, Christum a mortuis reducerb : » hic quis. 


D nullus intelligitur. Nullus est. enim qui ascendit iu 


celum Christum inde deducere. Nunc. ergo, « Do- 


93 Matth. xix, 17. ** Sap. vii, 20. 
*5 [5a 11, 6, 7. 9 οι, x, l6 να. ** Isa. riu, 
92 Psal. xvxin, 15. 


(45) Videtur deest in omnibus inss. et editis , sed 
supplendum videtur, Deinde editi, « futurum. » 
Et paulo post ims. Regius num. 1639 , « per pro- 
plietzm. » 

(460) Domine quis credidit, ctc. usque ad, non cre- 
dentem, ei contradicentem, desunt in editis, sed re- 
stituuntur ex omnibus mss. nostris. 

(47) Editi et Rabanus, « Neque enim omnes, » 
cte. Sed omnes mss. nostri omittunt « enim. » 

(48) Quis. Ita recte ms. unus Regius num. 1659. 
C;eteri vero mss., Rabanus et editi, « quemque. » 
Sic et paulo infra. 


HU 


ORIGENIS 


1171 


mine, quis credidit auditui nostro **? » quod dicit A quel:e neque sermones, quorum non audiantur (55 


Isaias, rarum quis signiflcat. Scire tamen nos con- 
venit, quod « Domine, quis credidit auditui nostro? » 
in Hebrzis exemplaribus Domine non habeat, sed 
in interpretatione Septuaginta Seniorum sit :; et 
Apostolus (49) hoc probaus quod apud illos est, 
posuit Domine. Videtur tamen Isaias hec ex persona 
apostolorum prophetare, quibus creditum fuerat 
przedicationis officium : et ipsi cum raritatem cre- 
dentium precipue de populo [srael viderent (£0), 
dicunt ad Dominum : « Domine, quis credidit au- 
ditui nostro *5? » sicut et illud ex persona ipsorum 
dicitur, quia « annuntiavimus (51) sicut puer ante 
ipsum, sicul radix in terra sitienti *t, » Et ipsi sunl 
nihilominus qui dicunt velut cum ipso positi et vi- 
dentes eum in habitu humano, quia « vidimus eum, 
et non habebat speciem neque decorem "', » οἱ reli- 
qua. Sed et si ad personam ipsorum prophetarum 
referantur hzc verba, quasi qui apud Dominum 
conquerantur quod his quae de Christo proplietave- 
riut, nemo aut adifodum pauci ex populo illo (52) 
erediderint, non videbitur alienum. Aut non est 
putandum quia Moyses dicat ad Dominum : Domine, 
nemo credidit auditui meo? Si enim credidissent 
litteris meis, credidissent utique et Christo : de ipso 
enim ego scripsi : « Ergo fides ex auditu; euditus 
antem per verbum Christi. » Hic « verbum Christi » 
preJicationem de Christo significat. Neque enim 
illi soli credideruni qui verbum ab ipso Christo 
Jesu (55) Domino ioquente audierunt; sed mulio 
plures sunt, qui aliis eum pradicantibus audicrunt, 
sicut et ipse Dominus pradixerat loquens ad Tho- 
mam δε Quia. vidisti me, » inquit, « credidisti ; 
beati non videntes et. credentes (54). » Omne ergo 
verbum quod apostoli, et si qui alii ab ipso ac- 
cepta gratia de Christo przdicaverunt, verbum 
Christi esse pronuntiat. Sed et in Ecclesia οἱ quis 
sapientiam qu:e ex. Deo est, et veritatem Dei lo- 
quatur, si quis viam Dei, qux» Christus est, doceat, 
ct justitiam cjus exponat, sine dubio quod loquitur, 
verbum Christi est. « Sed dico : Nunquid non au- 
dierunt? In omuem terram exivit sonus eorum, el 
in (ines orbis terrx verha eorum. » Ilzc. de psalino 
octavo decinio assumitur, ubi ait : « Non. sunt lo- 


5 Joan. xn, 38. 
*! 1]. Tim. 1, 11. 


9 σα, Lu,1; Rom. x, 10. 
n, 4. ** Psal. xvin, 5. 


C 


56 Ίσα, ΙΙ, 2. 
** [ Cor. n, 29. 


voces eorum, In omnem terram exivit sonus eorum, 
et in fines orbis terrze verba eorum. » In quo pro 
linguarum et sermonum varietate gentes sine dn- 
bio intelliguntur : et dicitur quia apostolorum 
Christi in omnem quidem terram sonus exierit : ia 
fines vero orbis terr: non sonus, sed verba perve- 
nerint. Quod ita. intelligi potest, quia « terram » 
imperitos quosque et indocibiles homines dicat (56), 
ad quos non verba, in. quibus ratio fidei continetor 
et explanatio sapientize, sed sonus fidei communi el 
simplici przedicatione pervenerit : fiuem vero orbis 
terrarum eruditiores quosque et prudentiores ap- 
pellaverit. Fiuis enim perfectionem indicat rerum. 
Ad hos ergo tales non sonum vocis, sed (57) verha 
et rationem pervenisse pronuntiat, qui utique au- 
dientes sermonem fidei, etiam perscrutari possunt 
el perquirere Scripturas divinas, ul cogPoscant 
eorum verborum, qu:? eis per apostolos aununtíata 
sunt, veritatem. Et hanc esse in his differentiam 
sciens Apostolus, id est in sono et verbis, quodam 
loco ita dicit ; « Et sermo meus, et pradicatio meg 
non fuit in suasoriis (58) sapientize verbis, sed im 
ostensione Spirilus et virtutis **; » ut ostenderet 
verbum quidem esse quo per virtutem Spiritus sa- 
pientia Dei lucidius explanatur : prwedicationem 
vero hane esse de qua dicit Prophela, quia εἰ 
omnem terram exivii sonus eorum ** : » in qua sci- 
licet simplex annuntiatio est (59) fidei, et simpli- 
cioribus quibusque sufficiens. Sed et alibi ** de 
semetipso dicit, quia sit « praedicator et G9, spo- 
stolus, et magister gentium. » ln quo apostolus 
quidem generale indicat nomen officii, qui non so- 
lum praedicet, sed et doceat : priedicet quidem sim- 
plicem fidem, ut. illis quibus ait : « Nihil enim ju- 
dicavi me scire inter vos, nisi Jesum Christum, et 
hunc crucifixum **; » doceat vero eos quibus dice- 
bat : « Sapientiam autem loquimur. inter perfe- 
ctos 63.2 In quibus ostenditur quod illis quidem 
sonum praedicationis protulit, his vero sapientiam 
Dei per verba disseruit. « Sed dico : Nunquid 
Israel non cognovit? Primus Moyses dicit : Ego ad 
z:mulationem vos adducam in tion gentem, in gen- 
tem insensatam ; in iram vos inducam (60). » Vide- 


" óbid. 
*! ibid. 6. 


56 Joan. xx, 99. ** I Cor. 


(49) Editi, « Domine, non habetur, sed juxta in- D habent « apostolus » pro « apostoli. » 


terpretationein. LXX Seniorum : sic et Apostolus, » 
eic. Sed omnes mss. et Rabanus ut in nostro textu, 
nisi quod alius habeat « ex interpretatione, » et 
alii omittant pacticulam « in » vel « ex. » 

(50) Editi, « vident. » 

(54) Editi plerique, « ex persona illorum dicitur; 
qui » (al., « quia) annuntiamus, » etc. 
(52) Deest « illo » in libris antea editis. 
99) Christo Jesu. Hxc verba desiderantur in edi- 


tis 

(54) Sic mss. et Rabanus. Editi vero, « beati qui 
non viderunt οἱ crediderunt. » Deinde ms. Regius 
uum. 1659 et Rabanus, « Omne ergo verbum quod 
apostoli, et si qui, » ctc. Sed cateri mss. et editi 


(55) Ms. Regius num. 1659, « quibus non at- 
diantur, » etc. 

(50) Ms. unus Regius num. 1639 habet « indicat» 
pro « dicat. » 

(97) Ms. Regius num. 1629, « non solum voces, 
sed, » etc. Deinde idem ms. et Rabanus, « qui uti- 

ue. » Cateri. vero mss. el editi, « quia utique. » 

(58) Editi, « non sunt in suasoriis, » etc. Deinde 
ms. unus Regius num. 1639 addit « human: » aute 
« sapienliz : » sed vox « humanz » deest in reliquis 
mss. necnon in editis, et apud Rabanum. 

(59) Est. Omittitur in editis. Rabanus, « sit. ) 

(60) Editi, « insipientem, in iram vos mittam, ) 
sed omnes mss. ut in textu. 


1173 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIF. Vlll. 


144TE- 


uir ea que superius dixit, de geutibus pzolocutus ; A bus, nunc de Israel facere sermonem, nec tamen 


»unc vero, uL sibi moris est, etiam de Israel sub- 
jungere : et vult quod inexcusabjlis sit Israel testi- 
bus idoneis comprobare. ]pse, inquit, Moyses dicit 
ex persona Dei : « Ego al :emulationem vos addu- 
cám io nou gentem : » de Christianis sine dubio 
dicens, qui a Deo ad aiulationem prioris populi 
increduli et. contemptoris assumpti sunt. Sed vi- 
deatur fortassis gentem a Deo (fidei merito et devo- 
tionis electam Moyses injuriosius compellasse, cum 
dicit, « Ia. non geutem, » et (61) ita nihili ducere, 
UL nec gentem eam appellare diguetur; aul si. ap- 
pellet, inusipientewm (62) nominare. Sed non est. in- 
juriosus Moyses, utpote amicus Dei, erga electos 
ejus : nec contumelia videbitur in sermone, si ra- 
to sermonis appareat. Unaquaeque gens, verbi 
eausa, AEgyptiorum, aut Syrorum, aut Moabitarum, 
pro eo quod propriis terminis, et lingua, et habiti, 
et moribus atque institutis discernitur, gens illa 
vel illa appellatur : et neque Syri, /Egyptii ali- 
quando Jicuntur : neque. Moabitze, Μάμα! appel- 
lantur; aut Arabes Scythz (00). Christiani vero 
non est uua geus, sed ex omnibus gentibus unus 
populus : et ideo Moyses pro summo honore « non 
gentem » eam uoiminavit, quia non erat una geus, 
sed, si 114 dici potest, omnium gentium gens (64). 
Verum excludi videbimur in his qua subsequuutur, 
ubi dieit : « In gentem inzeusatam, in iram vos in- 
ducam : » quod et gentem eain, et insipientem no- 
minaverit. Verum ne iu hoc quidem famulus Dci 
Moyses contumel.am facit populo Dei; sed pravide- 
bat in spiritu quoniam si quis vult sap:eus esse in 
boc mundo, insipiens fieri debet, ut sit sapieus 
apud Deuin ** ; et « quia uon cognovit mundus per 
sapientia Deum , placuit Deo per stultitiam pra- 
dicationis salvos facere credentes 35 : » et quia per 
pr:edicationem crucis Christi, que est stultitia gen- 
tibus *, congregabitur populus qui fiat in hoe mundo 
siultus, ut sit sapiens apud Deum. lrascuntur er- 
κο (05) Judei quod ipsis excusantibus et refutanti- 
bus, ad conviviuin regis invitat» sunt. gentes, non 
aspicientes ad ea qui dudum de hoc mysterio 
« lsaias audet et dicit : Inveutus sum (66) a non 
quaerentibus me : palam apparui inter eos qui me (67) 
non interrogabant. Ad Israel autem quid dicit? Tota 
die expandi manus meas ad populum non creden- 
item οἱ contradicentem. » Sicut in superioribus 
s:epe ostendimus apostolum Paulum nunc de genti- 


** | Cor. in, 18. 1 Cor. 1, 21. ** ibid. 25. 
70 [ρ4. Lxv, 1. ?* Juan. x, 14. 7* Luc. xv, 4. 


(61) Deest « et » in editis. 

(62) Editi, « insipientes, » male. 

(65) Ms. unus flegius num. 1659 habet « Getz. » 
Sed οπίθε mss. et Rabanus, « Scytha. » 

(64) Editi, « omnium gentiam gentes. » 

(65) Sic Ms. ftegius num. 1659 et Rabanus. Editi 
vero et mss. plerique, « irascautur ergo, » etc. 

(66) Editi, « de hoc mysterio. Isaias auteu audet 
et dicit : luventus sum, » etc. Sed omnes niss. ct 
WKabanus ut iu nostro textu. 


S Act, vit, 52. 
75 ibit. 8. 


evidenter et palam imuutationem declarare perso- 
nz (68) ; ita et Isaias in his sermonibus facit, quos 
ad exemplum Apostolus protulit; et primas quidem 
partes, id est, « inveutus sum a non quaxrentibus 
me; palam apparui inter illos qui non interroga- 
hant me, » sine dubio de gentibus dicit ; et ubi ille 
personam latenter inunutat, Apostolus evidentem 
distinctionem sermonibus suis dedit in eo quod ad- 
didit : « Ad Israel autem quid. dicit? » et superiora 
quidem ai gentes; sequentia vero exponit ad Israel 
esse referenda, in quibus ail: « Tota die expandi 
manus meas ad populum non credentem, et contra- 
dicentem. » Sed primo omniu quod ait, « Isaias 
audel οἱ dicit, » videamus quid audeat, vel quie 


B pic propüetze doceatur audacia. Si intendamus (69) 


verbis beati Stephani dicentis  : « Quem euim pro- 
phetarum non persecuti sunt patres vestri, qui an- 
nuntiabant de adventu Jus? » tunc. Isaix intelli- 
gimus audaciam, qui persecutionibus et morte pro- 
posita ausus est tamen de adventu Justi prasicare, 
et pro bouo ποιοί etiam mori **, In quo. tamen si- 
mul et illud ostenditur, quia nou, ut aliqui putaut, 
prophete nesciebant quid dicerent, et quasi aliena- 
to sensu! $uo prophetabant. Quod enim dicit Apo- 
stolus de 1saia, quia « audet et dicit, » hoc iudicat, 
quia mortem contemnens el persecutiones quie in- 
ferebantur, quainvis sciret. sibi imminere pericu- 
Ium, audet tamen et. praedicat. verbum Dei, sicut 
et ipse Paulus dicebat : « Seio quia vincula ei car- 
ceres manent me in Jerosolymis; sed ego non facio 
clariorem animam meam mihi **. » Sic ergo (70) et 
Isaias sciebat quidein secandum se esseet iuterlicien- 
dum $99 ab ünpiis , audet tamen , ei ex. persona 
Christi dicit : « luventus sum a uon quarentibus 
me "?. » Certum est au!ein quod gentes erant. qua: 
Christum nec quaerere noveratut , nec. de eo inter- 
rogare didicerant. luvenerunt tamen quem noa 
quiesierunt, quia ipse eos prior quxsivit. Pastor est 
enim bonus "*, et ovem qua perierat requisivit ?* ; 
et sapientia est qux draclimam perditam quaesivit, 
et quarens invenit "*, Judiei autem. usque adhue 
quirunt de Christo, et interrogant Scripturas de 
co, el uon inveniunt; quia crux ejus Jud:is est 


p scandalum ?* (71) : et ideo dicit ad eos : « Tota die 


expandi manus meas ad populum non credenteu, 
et contradicentem ?* : » lioc est, cum penderet. in 
cruce, illi nou solum non invenerunt eum, sed in- 


€ [toin, v, 7. * Act. xx, 95, 21. 
"^ 1 Cor, 1, 22. "* |]sa. Lxv, 2. 


(07) Editi, « apparui his qui me, » etc. 

(68) Editi, « iu mutationew declinare persona. » 
Se omues mss. ut in nostro textu. 

(69) Sic ms. Regius num. 1659 et Rabauus. Editi 
vero οἱ Mas. plerique, « videamus. Quid audet? vet 
qui hic Prophetze audacia? 5i intendanius, » etc. 

(70) Ms. unus ltegius num. 1659, « auimam mearn, 
quam me. » Deinde editi, « Si ergo, » etc. 

(71) Editi , « quia crux ejus eis est scandalum. 1 


4175 


ORIGENIS 


1176 


super dixerunt : « Si Filius Dei es, descende nunc A minus Christo crederem , et ex fide ejus justifica- 


de cruce, et credimus tibi "*, » Sed audi quid etiam 
in Sapientia Salomonis dicatur "", quia « non inve- 
nietur ab his qui tentant. eum : apparebit vero his 
qui non sunt increduli 3d eum, » Sed ne hoc qui- 
dem a nobis convenit ignorari, quod in exeimnplari- 
bus Hebrzorum non habetur « et contradicentem. » 
Apostolus autem. secntus est Septuaginta. [nterpre- 
tum veritatem im suis scriptis, et sicut illi inter- 
pretati sunt ponit (72). 

7. « Dico igitur : Nunquid repulit Deus plebein 
siam ? Absit. Nam et ego Israelita sum (73) ex sc- 
inine Abrahiz, et tribu Benjamin. Non repulit Deus 
plebem suam quam przscivit. Àn nescitis in Elia 
quid dicit. Scriptura : quomodo interpellat Deum 
adversum Israel ? Domine , prophetas tuos occide- 
ruut, altaria tua. suffoderunt, et ego relictus sum 
sulus, οἱ quaerunt animam meam. Sed quid dicit 
illi responsum diviuum ? Reliqui mili septem mil- 
lia virorum qui non curvaverunt genua Baal. Sic 
igitur et in lioc tempore reliquiz secundum electio . 
nem grati:e salvie facte suut, Si autem gratia, jam 
mon ex operibus : αἱ οι gratia. Jam non (it. gra- 
tia 15, » Quon'am ex his qui: supra dicta sunt, vi- 
deretur forsitan populus Jud:eorum repulsus esse a 
Deo, nec aliquid spei gerere, si quidem in atmnula- 
tionem induxerit eum Deus in non gentem , et in 
iram , in gentem. insensatam 75, et. imanifestus. f; 
ctus (74) sit his qui eum non quixrebant, et inven- 
tus sit ab his qui de eo non interrogabant (75) : 
propterea Apostolus, volens ista curare, et osten- 
dere quia supersit salutis via populo (76) Israel si 
eredant, et quia nou idcirco repulsi sunt quia. ge- 
nus sint Israel (77),sed quia increduli fuerint, ait : 
« Non repulit. Deus plebe: suam quam prascivit. » 
Et ut loe priesenti. probaret exemplo , subjungit : 
« Nam et ego Israelità sum ex. semine Abrahaw, 
et tribu Benjamin, » et tamen fidem Jesu doceo, et 
annuntio quia ipse est Christus. Quod si mihi non 
obíuit quia sum lsraelita ex semine Abraliam, quo- 


** Matth. xxvii, 40, 43. 7 Sap. 1,2. 


(12) Editi, « scriptis : sicut illi interpretati sunt, 
exponit. » 

(75) « Nam et ego fsraelita sum, » ete. , usque 
3d, « alioquin gratia jam non fit gratia, » omit- 
tuntur. in editis ; sed restituuutur ex omnibus imss. 

(14) Facius. Ucest in editis, et in pluribus mss., 
sed exstat iu. ms. Regio num. 1659 et apud. [taba- 
num. 

(75) Editi, « ab eo qui non interrogabat. » 

(76) Editi , « quantum supersit salutis populo, » 
ctc. Codex vero Vallis Clar:e, « quam supersit salu- 
tis su:e populo, «etc, Rabanus 2 «αυ supersit sa- 
luti su: a populo, » etc. Sed recte ms. unus ftegius 
num. 1659 , « quia supersit salutis via populo , » 
eic. Cateri mss. liabent itidem « quia, » sed « sux » 
pro « via. » Deinde mss. plerique et editi babent, 
« et non idcirco, » etc. , omisso « quia, » quie 
vox restituitur ex ms. Regio num. 1659 et HKa- 
bano. 

(77) Editi, « quia gens sit Isracl. » 

(78) Editi , « Deum , non tantum , » etc. Omnes 
mss. nostri, « Deus, non tam, » ctc. 


78 Vom. x1,4, seq. 


D 


rer ; certum est quia « non repulit Deus plebetn 
suau quam prascivit, » Quomodo autem « quas 
prascivit, illos et vocavit; et quos vocavit, illos el 
justificavit **, » supra jam dictum est: et quod 
przscire Deus, non tautum (78) pranoscere futura 
(quod nec dubitari potest), scd probare, et scientia 
sua digna ducere, in Scripturis ponatur. Verum ue 
parvum videretur quod exemplo sui (79) non esse 
repulsam plebem Dei docebat Apostolus, validiora 
requirit exempia, et dicit : «Án. nescilis in Elia 
quid dicit Scriptura ? Quomodo interpellat Deum 
adversum Israel ? Domiue, prophetas tuos. occide- 
runt, altaria tua. suffoderunt , et ego relictus sum 
solus , et quxerunt. animam meam. Sed quid dicit 
illi responsum divinum (80) ? » In. quibus docetor 
propheta aliquando zelo Dei repletus, cum apud 
Deum (81) querelam populi prevaricatoris expone- 
ret , qui non solum prophetas occidisset, et altaria 
subvertisset , verum et Eliam qui videbatur solus 
superesse et prophetis Domini, conaretur exstin. 
guere. Et hoc Elia apud Deum deplorante, audi 
quid ad eum oracula divina respondeant : « Reliqui 
mihi (82) septem millia virorum qui non curvave- 
runt genua Baal. » Baal idoli nomen est, ad cujus 
culum populus ille, relicta Dei lege, deciderat. Hzc 
sunt qua Apos:iolus ad exemplum temporis przsen- 
tis adducit. Et addit: « Sic igitur et in. hoc tem- 
pore reliquix secundum electionem grati:e (83) sal- 
vz fact sunt, Si autem. gratia, jam non ex operi- 
bus : alioquin gratia jam που (it gratia. » Osten- 
dendum ergo pro viribus nobis est, quomox«o sicut 
factum est sub. Elia , ubi omnem populun. 630 
propheta simul putaverat refutatum (84), inveniun- 
tur septem  niillia viri, qni. permauserint in. testa- 
mento Dci ; sic factum est etiam in adventu Christi, 
et his temporibus quibus przdicabat Paulus. Et 
vide si forte possumus Joannem Baptistam, qui Sil- 
vatoris pricessit adventum , ponere loco Elis: 
quandoquidem et Evangelium (82) tale οἱ testinio- 


7 ftom, x, 19, 90. ** Που. vii, 50. 

(79) Editi, « ne parum videretur quod exemplo 
$uO, 2 etc. 

(8U) Sed quid dicit responsum divinum ? Hxc. in 
mss. nostris non comparent. Deinde mss. pleriqne, 
et editi : « In quibus docet quod propheta, » etc. 
Sed rectius ms. Regius num. 1659 ui in nosuo 
textu. 

(81) Editi, « cum atiquando apud Deum, » etc. 
Sed vox « aliquando » deest in mss. nostris. 

(82) Mss. plerique, « Kteliqui mihi, inquit, » etc. 
Deinde iidem mss, et editi, « genua sua ante Daal.» 
Sed ms. ltegius num. 1059 ut in textu. 

(85) Editi, « secundum electionem grati:z Dei, » 
elc. Sed omues mss. nostri et Rabanus. omittant 
« Dei. » Deinde iidem editi, et 11159. plures , « jam 
non est gratia, » sed ms. Regius, num. 1659 ubique 
habet « sit » pro t est. » 

(84) Rabanus, « repudiari; » sed omnes mss. 
nostri et editi, « refutatuim. » 

(85) Ita ms. ftegius num. 1639 et Rabanus. Ce- 
leri vero mss. nostri et editi, « et Evaugelista , 9 
ctc. 


41171 


COMMENT. 1N EPIST. AD ROM. LiD. VIII. 


1118 


nium perhibet, quia « in spiritu et virtute » venerit A per gratiam, sed per « electionem grati; » salvati 


4 Eli» δὲ: » et ipse Dominus dixerit de eo : « Et 
si vultis scire , ipse est Elias. Qui habet aures au- 
diendi, audiat 53, » Ilic ergo qui in spiritu οἱ vir- 
tute venerat Elize, in tautum desperaverat de populo 
jllo , ut non eos dicerct esse generationem Abra- 
hz (86), sed generationem viperarum; et his ad- 
deret : « Nolite dicere quia patrem habemus Abra- 
ham. Dico enim vobis, quia potens est Deus de 
lapidibus istis suscitare filios Abrah:z 83, » lluic 
ergo ista de populo coaquerenti respondeatur. a 
Domino et Salvatore nostro : « Ego scio quos υἱ6- 
gerim 9?*: » et iterum : « Oves mex vocem meam 
audiunt, et ego precedo eas, οἱ sequuntur me 
mez 5; » ct iterum : « llabeo alias oves qua» non 


sunt de hoc ovili : oportet meet illas adducere 99.» b 


Quid autem et ipse uumerus septem millia virorum 
indicet videamus, Septenarius numerus (87) ad 
requiem pertinet. « In septima » enim « die requie- 
vit Deus 57. » Audi ergo et Christus credentes sibi 
quomodo ad requiem invitat , et dicit : « Venite ad 
me omnes qui laboratis, et onerati estis : et inve- 
nietis requien) animabus vestris **. » Ad istum ergo 
sepienarium numerum pertinet oinnis qui veniens 
ad Christum deposuit onera peccati, et requiein 
salutis invenit (88). Recte ergo Apostolus dicit , 
quia « sic et in hoc tempore reliquia» secundum 
electionem gratie salvze facte sunt ; » reliquias di- 
cens eos qui ex circumcisione crediderunt, tain 
apostolos cuim quibus se quoque annunmerat, quam 
et cxleros qui cum ipsis secuti sunt. fidem Jesu 
Christi. Sed quod dicit, « secundum electionem 
gratie » salvas factas esse reliquias, liec mihi non 
videtur superflua esse electionis adjectio (89). l"o- 
tuit enim dicere : « Ποια] » per gratiau ε sal- 
γε facte sunt; » sed ostendit. per hie esse gra- 
tiam et sine electione, οἱ cum electione, Nam on- 
nes quidem qui per fidem salvantur, per gratiam 
sine dubio salvantur : qui autem per « electionem 
gretie » salvantur, perfectioris (90) animse mihi 
videntur ostendi. Sicut enim Israel dicitur omnis 
qui descendit de genere Israel : ille autem verus 
Israel est, qui mente pura οἱ corde sincero videt 
Deum : ita et de hoc accipere possumus (91), quod 
omnes quidem qui ad fidem veniunt Christi , per 
gratiam veniunt : qui vero. donuip grati;e operibus 
virtutis et puritate cordis exornat , iste non solum 

ο Lue. 1, 17. ** Matth. xi, 14, 15. ?? Matth. 
16. *' Gen. n, 2. ** Matth. xi, 98,99. ** ll Cor. 


(86) Editi, « quia in spiritu.... ut non cos dice- 
ret filios Abraliz.... de lapidibus suscitare filios 
Abraham. » 

(87) Editi, « Septimus numerus. » Deinde, « Se- 
ptima enim die, » etc. 


(88) Sic omnes mss. nostri. Editi vero et Raba-- 


nus, « inveniet. » 

(89) Sic recte iss. plerique. Rabanus vero, ms. 
untis Regius num. 1641 et editi, « hiec mili vide- 
tur superílua esse electionis adjectio, » et :. Deinde 
ims. Regius num. 1659, « ct sine electione csse cle- 
ctionem. » 

(90) Recte nis. Regius num. 1029, « peifectioris. » 


mm,7, 9. 
x1, 11, 18. 


dicetur (93) a Cliristo. Denique et ipse apostolus 
Paulus , si quis eum in verbis suis diligenter ob- 
servet. videt quomodo hujusmodi  distinctiouibus 
utitur ; alibi secundum carnem unominans [Israel , 
alibi super eo carnis omnino non faciens mentio- 
neum, sicut in prxsenti loco, uhi cum diceret, quia 
( uon repulit Deus pleBem suam, » et nobilitatem 
lsraelitieze animi vellet exponere, ait : « Nam et 
ego Israelita sum. » In secunda vero ad Corinthios, 
uli quibusdam de Israelitico gencre secundum car- 
nem gloriantibus cogitur respondere, vide qui pre- 
misit : « Qua loquor, inquit, non secundum Deum 
loquor, sed quasi in iusipientia in. hac substantia 
gloriandi. Quoniam quidem multi gloriantir secun- 
duin carnem ; et ego gloriabor *?, » Et post ali- 
quanta dicit : « llebrzi sunt, ct ego; Israelitze sunt, 
el ego; semen Abrahs sunt , et ego **. » Sic ergo 
ubi de lsrael loquebatur, illo interiore homine (ta- 
lis enim est plebs illa quam przescivit Deus, et nou 
repulit) , non dicit « secun'um carnem » lsrael ; 
ad eos vero qui in carnis genere gloriabantur prie- 
misit, quod de hujusinodi gloriatione neque « secun- 
dum Deum » loqueretur, neque in sapientia ; sed, 
ut ipse dicit, « in insipientia. » Tales sunt ergo 
« reliquie » qux « secundum electionem gratie 
salvie facta:e sunt. ». Et addidit : « Si autem gratia, 
jim non ex operibus. » Sciendum est opera qua 
Paulus repudiat, et frequenter vituperat, non csse 
opera justitiz:: quxe mandantur in lege, sed ea qui- 
dem in quibus hi qui secundum carnem legem cu- 
stodiunt, gloriantur, id est, vel circumcisio carnis, 
vel sacrificiorum ritus, vel observatio sabbatorumn 
et neomeniarum. [lec et lhiujusmodi ergo (95) sunt 
opera ex quibus dicit neminem potuisse salvari, et de 
quibus in przesenti loco dicit, quia « non ex operibus: 
alioquin gratia , jam non fit gratia. » Si ου m per 
l:ec quis justificatur, non gratis justificatur. Qui au- 
tem per gratiam justificatur, ista quidem opera ab 
eo minime qu:eruntur; sed observare debet ne ac- 
cepta gratia inanis fiat in co, sicut et Paulus dicit , 
621 quia « gratia. ejus in me inanis non. fuit, sed 
amplius quam omncs illi laboravi **. » Et iterumaddit 
tanquam memor gratie : « Non ego,» inquit, «sed 


p gratia Dei mecum.» Non facit ergo inanem gratiam 


ille qui digna ei opera subjuugit, et gratiae Dei non 
exsistit ingratus. Qni enim post consecutam gra- 


8* Joan. xin, 18. 55 Joan. x, 217. ** ibid. 
ο ibid. 99. *' [ Cor. xv, lU. 


Ceteri vero mss. Rabanus et editi, perperam , 
c perfectiores. » 

(91) Editi, « et hoc accipere possumus , » elc., 
omisso « ita. ) 

(92) Editi , « exornant, isti non solum.... salvari 
dicuntur. » Deinde 198. plerique et labanus, 
ε vide » (ms. ltegius rum, 1659 et editi , « videt) 
quomodo liujusmodi distinctionibus, » etc. 

(95) « Ergo » omittitur in. editis, Deinde jidem 
editi et 1159. quidaut, « ct de quibus in ipso loco 
dicit, » etc., sed ms. Begins uum. 1659. ct Raba- 
nus, rectius, ut in nostro textu. 


4179 


ORIGENIS 


1480 


tiam  peecat, ingratus fit ei qui prestitit gratiam. A pturis divinis, si invenerit mauifestet. Puto tamen 


Si autein. non iuanem feceris gratiam , multiplica- 
bitur tibi gratia, et tanquam mercedem boni operis 
gratiarum multitudinem consequeris, sicut. et ipse 
scribit, et Petrus in. Epistola sua dicit : « Gratia 
vobis et pax inultiplicetur (94) in recognitione 
Dci **; » οἱ iterum alibi Σε Ut boni dispensatores 
multiplicis gratix Dei **. » 

8. «Quid ergo est? Quod quarebat Israel, hoc 
non est consecutus : electio autem consecuta est! : 
cxleri vero exeaecati sunt; sicut scriplum est : De- 
dit illis Deus spiritum compunctionis (95); oculos 
ut non videant, et aures ut non. andiant, usque in 
hodiernum diem. Et David dicit : Fiat mensa eoriun 
in laqueum, et in captionem, et in. scandalum, et 
in retributionem illis. Obscureutur oculi eorum ne 
videant, et dorsum illorum semper incurva **. ) 
lu his Apostolus Israel iu. duas dividit partes : qua- 
rum unam electionem vocat, qu:e. cousecuta sit 
quod qu:reliat ; aliani eieteros appellat qui non 80- 
lum consecuti non sunt quod quirebant, sed excae- 
eati sunt. spiritu. compunctionis. Quibus etiam 
Deum dedisse dicit « oculos, ut non videant, et au- 
res ul non audiant , usque iu. hodiernum diem, » 
hoc est, usque ad consummationem saeculi. Sed 
qua»tio nobis movetur quomodo de bono Deo digue 
dictum videatur (96) quod ipse dederit. oculos residuo 
Israel quibus non videat, et aures quibus non audiat. 
EA vide ue forte hzc magis retributio sit et merces 
incredulitatis, secundum ea quxein superioribus expo- 
suimus, uhi dicitur (97), quia « non probaverunt Deum 
liabere in. notitiam, 1radidit eos Deus in reprobuin 
seusum *?*, » Et hic enim oculos et aures cordis, ron 
corporis dicit, quibus exescati sunt. (98) οἱ non 
audiunt hi utique qui Christum videutes in corpore, 
el audientes doctrina. ejus (99), neque credere 
operibus qua videbaut, neque verbo quod audiebaut 
obedire voluerunt. Verum de hac ipsa quastione 
sufficienter a nobis in primis hujus Epistolze parti- 
bus dictum est, Ubi tamen (1) scriptum sit hoc 
ipsum quod dicit Apostolus : « Sicut scriptum est : 
Dedit illis Deus spiritum. compunctionis, ocnlos. ut 
non videont, et aures ut non audiant, usque in lio- 
diernum diem ; » ego hactenus invenire non potui. 


hoc modo dixisse Apostolum : « Cieteri. vero exce- 
cati sunt ; et sicut scriplum est de eis : Dedit illis 
Deus spiritum computnctronis ; » ut suis verbis di- 
cere videatur dedisse eis Deum (2) spiritum coimn- 
punctiou's, secundum ea qui de ecitate oculorum, 
et auditu aurium per Isaiau dicta sunt. Isaias enum 
ita dicit : « Vade, et dic populo huic : Auditu au- 
dietis, et non intelligetis : et videntes. videbitis, et 
non videbitis. Incrassatum cest enim cor populi hu- 
jus, et auribus suis graviter. audierunt : et oculoi 
suos clauserunt, ne furic videant oculis, et auribus 
audiant, et corde intelligant, et convertantur, et 
sanem eos **, » Nunc ergo (5) seusuim ἑναία. videtur 
Apostolus suis quidem sermonibus protulisse; sed 


B quia propletz sei. um dicebat, addidisse : « Sicut 


scriptum est. » Similiter autem et de his facit que 
per David dicia esse pronuntiat, Ait enim (4) : « Et 
David dicit : Fiat mensa eorum in laqueuim, et in 
captionem, el. in scaudalum, et iu. retributionem 
illis. Obscurentur oculi eorum ne videant, et dor- 
sum illorum semper incurva. » Quod enim dicit : 
« Fiat mensa eorum in laqueum, et in captionem, 
el in scaudalum ; » in. captionem in Psalmo *' non 
habetur scriptum, neque in nostris Septuaginta In- 
terpretum exeinplaribus, neque in flebrzorum. Ei 
rursum in Psalmo habetur : « Fiat mensa eorum 
coram ipsis in laqueum ;» Apostolus autem ica po- 
suit coram ipsis. lE:wc de serinouui. ordine. et as- 
8umpltorum testimoniorum qualitate memoravimus, 
ul ostendanius per singula, quod auctoritas aposto- 
lica. nequaquanr Hebraeorum exemplaribus (fidem 
f«cit, nec verbis semper interpretum servit (5), sed 
Scripturarum sensum verbis quibus competit ος- 
piicat. Nunc ergo videamus quomodo propositi ca- 
pituli sensus debeat explanari. Cacitatem coris, 
qua reliquus lsrael, hoc est, qui non credidit, ex- 
caecatus est, duobus proplieticis testimoniis probat, 
vel quod ex Isaia, vel quod ex David videtur 639 
assumptum ; et in utroque unus quodanunodo sen- 
δι exponitur (6). Nam ethic oculi** eis dantur qui- 
bus uon videant, et aures quibus non audiant; et 
illic ** optatur ut coram ipsis mensa eorum fiat in 
laqueum, et iu captionem, et iu retributionem, et in 


Si quis vero diligentius quain nos. intendit in Scri- D scandalum εἰ ut obscurentur oculi eorum nue vi- 


** || Petr. 1, 2. 35 { Petr. iv, 10. 
95, 24. **hRom. xi, 8; lsai. vi, 10. 


(91) Editi, « multiplicabitur. » 

(95) Dedit illis Deus spiritum  compunctionis, 
elc., usquead, et dorsum illorum semper incurva, 
desiderantur in libris antea editis, sed restituuntur 
ex oninibus niss. 

(96) lta ms. legius num. 1629, Rabanus et editi, 
Coteri vero mss., « Sed quastio nobis videtur ex- 
eriri quomodo de bono Deo digne dictum videatur,» 
etc, Ms. Regius num. 1639 et eiii omittunt « digne.» 
Deinde ediii el mss. quidam habeut, « quibus non 
videant... quibus noti audiant. » 

(97) Dicitur. Omitüitur io plerisque mss. necnon 
apud Rabanum, et in edilis; sed restituitur ὁχ uis, 
legio naw. 1639. 

(98) Editi, « quia excaecati sunt. » 


** Rom. χι, 7 sq. 
*? Bhom. x1, 9, 10; Psal. Lxvin, 25, 24. 


?! Rom. 1, 28, ** Isa. νι, 9, 10. *' Psal. rxvii, 


(99) Ejus. Deest in editis. 

ο) Editi, « Ubi vero. » 

2) Deum. |n editis prxtermittitur, Deinde ms. 
Regius num. 1659, « Secunda ea quidem de czeciuate 
oculorum, » etc. Sed exteri mss. Rabanus et eui 
ul in nostro textu. 

(8) Sic mss. plerique et Rabanus. Editi vero et 
ms. unus Regius, « lunc ergo, » etc. 

(4) Editi omittunt, c Ait enim. » Mss. quidam 
onmitiunt, « Et David dicit. » 

(9) Editi, « nec verbis semper interpretatum ser- 
V€l, » el, « servat. » 

(6) Editi, « et in utroque quodammodo iden seu- 
Sus exponitur. » 


$131 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. VIII. 


1189 


deant. Et quomodo hoc digne credantur. dici, et A lum, οἱ iu retributionem eis» fleri dicitur *, videa- 


maxite ex persona Christi in psalmo, non otiosum 
videtur ostendere (7). Vide ergo si hoc modo pos- 
sumus explicare quod quaritur. Sicut oculis corpe- 
reis utitur unusquisque ad videudum sive bona, 
sive mala, et in potestate liabet vel elevare oculos 
ad colum, et per id quod. videt, conditorem ejus 
agnoscere, et collaudare creatorem, vel conferre ad 
spectacula circi, vel theatri, vel quarumlibet sor- 
didlarum oblectamenta visionum, quibus aut ad 
libidinem, aut ad rapacitatem, vel alia. quaque 
vitia animus inflammetar : ita mihi intellige (8) 
etiam anim: oculos, quibus alii utuntur quidem ut 
verbum Dei οἱ doctrinam veritatis agnoscant, ae 
sapienti:e ejus quotidie capiant profectum ; alii vero 


utuntur his oculis in contrarium, exercentes scilicet B 


semetipsos quotidie, et inquirentes (9) quomodo 
dogwata veritatis infringant, et fidem Christi quan- 
(am ipsis videtur impugnent. Ponamus ergo ali- 
quem orare pro his qui perspieaces οἱ argumentosi 
sunt in falsa scientia, et dicere : Det illis Deus « ocu- 
los ut non videant » perversi sensus acumina, « et 
aures ut non audiant » mendacii scilicet magistros, 
et « ohscurentur oculi eorum ne videaut; » non 
tibi videtur amplectendus is qui hic optat eis per 
quz eorum peccata minuantur? Multo enim melius 
est non. sapere, quam male sapere. Non, inquam, 
tibi videtur quod Marcion, qui adversum creatorem 
Deum blasphema scripta composuit, vel Dasilides, 
vel Valentinus, vel ceteri auctores (10) praveruin 


dogmatum, beati fuissent, si non illos, quibus male ' 


sapuerunt, cordis oculos habuissent ? De his enim 
(11) Isaias dicit : « Vie scribentibus! Scribentes enim 
pequiliam scribunt !. » Similiter autem et pro liis 
qui male docent, et male loquuntur, orat. David in 
Psalmis, et dicit * : « Muta efficiantur labia iniqua, 
qu:e loquuntur adversus justum, scelus in superbia 
et contemptu. » Sic ergo et de Israel dicitur : « Obs- 
curentur oculi eorum ne videant *, » et, Det. eis 
Deus « oculos ut non videant *. » σος quantum 
ad oculorum czcitatem pertinet qux? male videnti 
inrredulo [srael tanquam pro remedio quodam dari 
4 Deo videtur (12), dicta sint. Nunc etiam de mensa 


müs. Sed primo a: cos pauca dicenda sunt qui al- 
legorias in Seripturis divinis refutant, et ridere so- 
lent (15) eos qui nou in omnibus sequuntur histori- 
cum sensum. Dicant ergo nobis sj mensam hic Ju- 
daorum illam dicit Propheta in. qua prandere vel 
ca'nare solent, ut ipsa eis fiat in laqueum ut capiat 
eos : vel si ipsa mensa efficiatur cis in retributio- 
nem, ut ab ipsa pro his qux deliquerunt recipiant 
ultionem : vel quomodo eis in scandalum sit expo- 
nant. Quod si de his singulis explicare se non va- 
lent (14), et risum suum in coufusionem videriut 
versum, tunc nobiscum pariter veniant, et r qui- 
rant de Scripturis divinis qualiter mensa liec Israel 
possit intelligi. Nobis igitur pro captu sensus nostri 
ita videtur, quod omnes Scripturz quie ante adveu- 
tum Domini erant. apud Israel (« primis » enim 
c illis eredita sunt elequia Dei *»), et omne quod 
appellatur Vetus Testamentum, mensa est Israel : 
iu qua mensa si quis volehat edere verbum Dei, 
appositis sibi legis et proplictarum sermonibus pas- 
cebatur. Et. hanc. puto esse mensam de qua dicit 
Salomon : « Si sederis cenare ad mensam potentis, 
intelligibilitet intellige (15) quae apponuntur tihi, 
et mitte manum tuam, sciens quia talia te parare 
oportet *. » Sed et Salvator ubi dicit: « Cum mau- 
ducaveritis et biberitis ad mensam meam * ; » quid 
aliud sensam ejus intelligimus, nisi ubi (16) di- 
608, el eos qui capere possuit verbum sapientize, 
et rerum scientiam, docet (17) ? Hoc et in Prover- 
biis Salomon de Sapientia protestatur dicens : 
« Sapientia zedificavit sibi domum, et supposuit sep- 
tem columnas : immol.vit victimas suas, miscuit in 
cratere vinum sunm, ct paravit mensam suam *. » 
Omnis ergo. Scriptura meusa est Sapientim, Sed 
videamus quomodo hanc mensam orat David fleri 
[sraelitis ( 18 ) incredulis in conspectu. eorum 
633 in laqueum, et in captionem, ct in scanda- 
lum, οἱ in retributionem **. » Fit eis in laqueum 
Scriptura divina, cum legunt ea qus de Christo 
prophetata sunt: « Hic cdifiesbit civitatem meam, 
et captivitatem populi mei convertet !'* : οἱ dicunt 
non esse hzc sub Jesu completa (19). Neque enim 


quae « in laqueum, et in captionem, et in scanda- D aificavit, aiunt, civitatem Dei, neque captivitatem 


! ]sa. x, 14. 
6 tom. 11, 3. 


* Psal. xxx, 19. 


' Prov, xxi, 4,2... ὃ Luc. xxi, 50, 


(1) Ms. Regius num. 16:9, Rabanus et editi, 
t ostendere. » Coteri mss., « exponere. » 

(8) Editi, « quibus aut libidinem, aut rapacitatem, 
vel alia quseque vitia amans » (al., « amens) inflaim- 
metur : ita mihi intelligo » (al , « intelligi : » Ra- 
banus, «intelligere ») ; ms. unus, «ita hic intellige, » 
etc. 

(9) Editi, « semetipsos, quotidie inquirentes, » 
omisso «et. » 

(10) Editi, « doctores.» Deinde iidem, et mss. 
quidam, « si nullos quibus male sapientes erant, » 
eic: Sed ms. Regius num. 1639 rectius ut in nostro 
εχιυ. 

(14) Enim, Deest in. editis. 

(12) Editi, « pertinent... viventi... videntur, » 


3 Psal, txviit, 94. 


5 Psal. Lxvi, 95: Rom. τι, 9. 
19 [sa, xLv, 12. 


* Rom. xi, 8. 
*Prov. 1x, 4, 2. 9* Psal. εστι, 95. 


male. 

(13) Ms. Regius num. 1659, « Sed primo pauca 
dicenda sunt contra eos qui... refutautes ridere so- 
lent, » etc. 

14) Editi, « explicare non valeant. » 
i5 Sie omnes mss. nostri εἰ Rabanus. Editi 
vcro, «diligenter intellige, » etc. 

(16) « Ubi » deest in editis. Deinde mss. plures. 
οἱ labanus, « Verbum, sapientiam, et rerum scien- 
tiam, docel. » Sed ms. llegius num. 1659 rectius ut 
in nostro textu. 

(17) Editi, « docere, » male, 

(18) Alias, « Isracliticis. » 
(19) Ms. Regius mum. 1659, « à Jesu. com- 
μια, à 


115$ 


ORIGENIS 


1180 


populi: revocavit. Sed hzc dicunt, quia sedentes A ininundis eU sordidis vestimentis, i4| est, corpore 


ad meusam potentis non faciunt illud quod admo- 
nuit (20) Salomon '*, ut. iutelligibiliter iutelligant 
quis apposita sunt. eis. Non enin visibiliter hze, 
sed iutelligibiliter, hoc est, spiritaliter facturus 
prophetatus est Christus (21). Nam :edificavit vere 
civitatem Dei, sed ex lapidibus vivis, ex quibus (29) 
suscitavit filios Abrah:z, et ex ipsis :xdificavit Ec- 
clesiam Dei ; et convertit. captivitatem. populi, 
corum quos in peccatis captus diabolus detinebat. 
Illis ergo non ita intelligentibus, mensa hiec Scri. 
ptura divivae facta. est. « in laqueum, et in captio- 
nem. » Potest autem et. illa captio mense hujus 
videri, qua Dom nus eos cepit eum dixit ad eos : 
« Quid vobis videtur de Christo ? Cujus Filius esi? 


Δι illi responderunt : David. Et Dominns : Quo- B 


modo ergo (25), inquit, David Dominum eum vo- 
cat, dicens : Dixit Dominus Domino meo: Sede a 
dextris mcis (34) ? Et uon poterznt ei respoudere 
verbum !*. » Fit autem et « in retributionem » eis 
h:xe mensa, ut breviter dicam, secundum. verbum 
Domini quo ait: « Putatis quia egu accusem vos 
apud Patrem ? Est qui vos accuset Moyses !* ; » οἱ 
secundum illud quod Apostolus dicit : « (Quotquot 
per legem (25) peccaverunt, per legem. judicabun- 
tur. » Fit autem et « in scandalum » eis mensa lixec 
hoc modo. Ex Scripturis didicerant δι οἱ, quia 
« Christus in zternum manet !*; » Jesum vero vi- 
dentes in carne, et non solum in carne, sed et in 
morle, et morte crucis, scandalizabantur iu. eum 
 Rnescientes quia « elsi passus cst ex infirmitate » 
caruis, « sed ivit ex virtute Dei 15, » [ος ergo 
singula quia non intelligibiliter acceperunt , qu;e 
apposita sunt eis ad imeusam potentis, scaudali- 
zi sunt, et ipsa mensa Scripturarum divinarum 
facta est eis in scandalum, et obscurati sunt oculi 
eorum secundum ea quz supra diximus, et dorsum 
eoru curvatuim est semper 15. Neque enim debe- 
rent ultra coelum aspicere, qui in creatorem coli 
peccaverunt, et in. Dominum majestatis. Sed οἱ 
unicuique nostrum verendum est ne forte h:»c. di- 
vinorum verborum ineusa, ad quam videmnr con- 
sedisse ut cibum verbi Dei pro possibilitate suma- 
nus, fiat in laqueum, vel in retributionem, vel in 
scandalum, si non intelligibiliter, et ut dignum est, 
inundos ex. ea, et puros ac spiritales cibos sapien- 
tiz capiamus : etiam illud pariter observantes ne 


" Prov. xxii, 4. !* Ναί, xxii, 42 8qq. 


(20) Alias, « commonuit, » (a4l., « monuit); Salo- 
inou quod intelligibiliter, » etc. 

(21) Editi, « hoc est, spiritaliter facturus est 
Christus, οἱ prophetatus est. Christus. » Deinde ms. 
unus Regius uum. 1659, perperam, « Qui uon aedi- 
licavit vere, » etc. 

(22) Ms. Regius num. 1659, omittit « ex quibus. » 
Editi vero habent, « ipn quibus; » et postea, « ut 
convertat captivitatem, » etc. 

(25) Ergo. Deest in editis. 

(24) Sede α dextris mes, Wc. desiderautur. in 
antea editis, | 

(25) Ms. Regius num. 1659, « Quotquot in leac. » 


3 Joan. v, 45. 
Lxvin, 25, 34. ' Matth. xxii, 12. 7 Rom. xi, 45, 12. 


aut corde (26) polluto ad meusam sapieuti;e consi- 
deamus ; sed speciem futuri in «coelis convivii jaw 
nunc ineditantes, per conversionem et poenitentiam 
iudumenta quo'idie mundiora οἱ nuptialia prapse 
remus, quibus utentes, aulam sapieutiz, et thala- 
mos filii regis intrare mereamur **, 

9. « Dico ergo : Nunquid sic offenderunt ut ca- 
derent ? Abit. Sed illorum delicto salus zentibus, 
ut illos :inulentur. Quod si delictum illorum divi- 
tig mundi, et. diminutio eorum divitiz» geutium: 
quanto magis plenitulo eorum !* ? » Cum exoo- 
suisset Apostolus ea in quibus repudiatus est [srael, 
et introductze sunt gentes ; et enumerasset! etiam 
proplhetias qu: de czecitate ipsorum, et laqueo, οἱ 
retributione, scandaloque pradixerant (27) : ne 
rursum gentibus insultandi causas et elatiouis ma- 
teriam praberet, ipsum Israelis lapsum dicit talem 
fuisse, nou ut illi caderent, sed ut delicto suo sa- 
lutem gentibus darent : et ait : « Dico ergo : Nun- 
quid sie offenderuit ut caderent ? Absit. Sed illo- 
rum delicto, salus gentibus. » Et quomodo ex illo- 
rum delicto salus gentibus detur, ostendit : « Ut 
illos, » inquit, « :emulentur (23) : » hoc esi, ut con- 
versionem gentium videntes, eL testamentum Dei, 
quod ipsi prius acceperant, illis traJitum, et le- 
gem ac prophetas apud eos majore et diguiore ha- 
beri observautia, zelum capiant etiam ipsi iu no- 
vissimis saltem temporibus : et aicut uuuc illorum 
lapsus salutem gentibus dedit, ita gentium lides 


C οι conversatio Israeli 2»mulationem | conversionis 


conferat et salutis. Observandum tamen est, quod 
aliud ponit Paulus (29) offendere ac delinquere, et 
aliud cadere : et olfensioni quidem vel delicto re- 
medium ponit. cecidisse autem eos, quasi despe- 
ratio in lioc sit aliqua, non recipit. Dicit 834 
enim : « Nunquid sic offenderunt, ut caderent? 
Absit. Sed illorum delicto salus gentibus. » Et esl 
mirum quomo:lo in tot et lalibug quie de eis omnii 
Epistolze textus. exponit, cecidisse tamen eos neget 
Apostolus. Sed videtur mibi quod Paulus cadendi 
differentias bene noverit, et aliud sciat esse ca- 
dere, secunduin illud quod scriptum est : « Septies 
cadet justus, et resurget 1:916; » et iverum { « Noli 
mihi insultare, inimica mea, quia cecidi : et resur. 
gam ?! ; οἱ secundum quod Jeremias dicit ; « Nuu- 
quid qui cadit, non adjiclet ut. resurgat ? aut qui 


'^ Joan. xt, 94... !* IH Cor. sin, 4. 1* Ρ.1, 
1919 Prov, xxiv, 160. ?'* Mich. vir, 8. 


eic. Alias, « Quicunque per legem, » ες. 

(26) Sic ms. Regius num. 4559. Editi vero, « ac 
corde, » ele. Mss. quidam et Rabanus, € et corde,» 
etc. Deinde iidem habent, alius, « aut speciem,» ali, 
ε et specieim,»etc. Male. 

(27) Sic omnes mss. nostri. Editi vero, « Prophe- 
tas qui de caecitate ipsorum... et . retributione 
scandali przedixerant. » 

(28) Ut illos, inquit, amulentur. Wec desunt in 
editis, et in plerisque mss, et apud. ftabanum : sed 
restituuntur ex ms, Degio uin. 16259. 

(29) Paulus, Deest in antea editis. 


4185 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. 1.5. Vill. 


1186 


aversus est, non convertetur. ** (50)? » Sed et Job A scientiam ?*. Et. propterea dicit Apostolus, quia 


de semetipso dicit : « Tempore constituto paratum 
est ei cadere sub aliis, et domum cjus (51) diripi 
ab alienis *5; » et in quarto Regnorum libro scri- 
ptum est : « Cecidit Ezechias ab elatione cordis 
sui 15. » Et omnes hi casus de quibus in supradictis 
sermonibus Scripturam pronuntiasse imermoravi- 
mus (352), habent utique resurrectionem; et aversio 
eorum habet conversionem. In preseuti vero capi- 
tulo, quasi «ciens Apostolus quia si .cecidissent, re- 
surgere omnino non possent, ita negat eos cecidisse, 
et valde excusat in eo quo: dicit : « Nunquid sic 
offenderunt ut caderent ? Absit, » Ne forte ergo ad 
alium casum respiciens Apostolus, Israel excuset οἱ 
abneget cecidisse ; illum fortasse (33) de quo dice- 
bat Dominus et Salvator noster 1, quia « videbam 
Satanam sicut fulgur cecidisse de coelo : » sed et 
illum de quo lsaias dicit : « Quomodo cecidit de 
ccelo Lucifer, qui mane oriebatur *5? » [lic ergo 
tali casu (54) negat cecidisse Israel. lllorum enim 
velin fine szculi conversio erit tuuc cum plenitudo 
geutium subintraverit, et omnis [srael salvus fiet *'; 
istius autem qui de caelo cecidisse dicitur nec in 
fine svculi erit ullà. conversio. llunc ergo casum 
quem superius diximus, id est, in quo qui cadet 
adJiciet (55) ut resurgat '5, similem esse buic quem 
in ipso loco offensionem nominat Apostolus adver- 
tamus, et quem delictum appellat : quod mihi tale 
videtur esse, 8i quado justus in uno aliquo victus, 
"etbi causa, vel in fragilitate carnis, vel alio quolibet 
delicio ceciderit, non tamen ideo ab omni legis ob- 
servautia discesserit (26), sed justitiam teneat, mi- 
sericordiam colat, fidem, pietatem, mansuetudinem 
servet, et legein Dei meditari nou negligat : de hoc 
possumus dicere, quia « Nunquid sic offendit ut ca- 
deret ? Absit. » lta et Israelite (27), quamvis re- 
demptoreu suum negaveriut, et eos qui ab ipso 
missi sunt, lapidaverint et persecuti sint **: tamen 
habent adbuc aliquid residui. Est apud illos medita- 
Uo legis, licet non. credant. (38), nec. intelligant. 
Est apud illos et aàumulatio Dei, licet non secundum 


33 Joh xii, 5. 


1 Jerein. vii, 4. 1 1 
5 Jerem. vii, 4. 


*! Row. xi, 25, 20. 
9? Deut. xxxii, 8, 9. 


(30) Editi, « non revertetur. » 

(51) Sic omues mss. et Rabanus. Editi vero, 
« paratus est ei cadere sub aliis, et donum ejus, » 
eic, 

(52) Ms. Regius nuin. 1659» « Et omnes hi casus 
quos supradictis sermonibus Scripturarum pronun- 
tiari memoravimus, » eic. Sed cieteri niss,, lXaba- 
nus et editi ut in nostro textu. Deinde « utique » 
deesl in editis, 

(55) Fortasse. Deest in editis. 

(534) Sic Rabanus. Ms. vero. Regius num. 1629, 
ε 1ος ergo tali casu. » Cateri vero mss. et editi, 
« liuuc ergo talem casum, » etc. 

(95) Editi,« non adjiciet, » niale. 
(56) Editi perpera:n, « ceciderit. » 


(52) Sic recie ms. Hegius num. 1639. Ceteri 


vero miss. Rabanus et editi, « Quia et [sraelitz, » 
εἰς. 
(98) Editi, « non credentes. » 


** [V Πας. xx, 17; Il Paral. xxxv, 20. 
*? Mattb. xxiit, 97; Luc. xin, 54. 
? Jerem, xit, 10. 9 Rom. ix, 4... 9* Joan. xin, 47. 


non « sic offen derunt. ut. caderent; » hoc est, ut 
ab omni legis Dci observantia, vel meditatione pe- 
uitus (59) declinarent, Et hujusmodi casum delictum 


μοι ην έν « Illorum » enim, inquit, « delicto salus 


gentibus. » Propterea ergo et David, sciens hujus- 
modi esse delicta, in quibus qui ceciderit surgat ; et 
esse alia, in quibus qui ceciderit (40) non resurgat 
nec in consummatione sxculi, dicebat : « Del.cta, » 
sive lapsus, « quis intelligit 317 » Sequitur post hzec : 
« Quod si delictum illorum diviti:e mundi, et dimi- 
nulio eorum divitizt gentium ; quanto magis pleni- 
tudo eorum? » Considera in his Dei sapientiam, 
quomodo apud eum ne ipsa quidem delicta et lapsus 
inutilitati cedunt : sed cum unusquisque cx propo- 
siti sui libertate delinquat, dispensatio divin: sa- 
p:eutize hioc ipso in quo illi damno su: negligentize 
pauperes fiunt, alios divites facit, Etenim « cum 
divideret Deus gentes, et dispergeret filios Adam, 
constituit terminos gentium juxta numerum ange- 
lorum Dei. Facta est tune pars Domiui Jacob. et 
funiculus haereditatis (41) ejus Israel ?*.4]llis autem 
angelis, quibus pars gentium fuerat (42) distributa, 
seducentibus quodammodo singulos quosque «de 
parte Domini ac depravantibus, fecerunt eos offen- 
dere, ita ut diceret Dominus per proplietaimn : « Facta 
esl uiihi portio nica desiderabilis in exsecratione?? ; » 
necessarium fuit ut illa refutata ac (45) repudiate, 
esset alia pars Domini super terram, quz gloriam, 
οἱ testamenta. (43), οἱ legislationem, οἱ obse- 
quia ** cultus Dei (qu: omnia diviti: erant. par- 
tis Domini) susciperet, et pars Domini pro illa 
parte qua offeuderat vocaretur. lleirco « delictum 
illorum » fit « divitie mundi (45). » Nunc. enim 
jam non una Hebrieorum geus, sed totus mun- 
dus pars Domini effecta est. Si enim ipse 
635 Salvator dicit :«Quia ego veni non ut. judicem 
muudun, sed ut salvetur mundus per me. » Et 
ne anibigaum. videretur mundi nomen, quoniam 
quidem s:epe ad caelum et terram, sape ad solam 
terram, interdum. vero ettam (10) ad omnes liomi- 


*5Luc. x, 18. 
. [tom. x, 2. 


** [sa, xiv, 19. 
3! Psal. xvin, 13. 


(39) Penitus et paulo post enim desuut in 
editis. 

(40) Sic ms. Regius num. 1069. Cateri vero 
mss,, Rabanus οἱ editi οι « surgat,cl esse 
alia, in. quibus qui ceciderit. » 

(41) Juxta. numerum angelorum Dei. Facta est 
tunc pars Domini Jacob, ei funiculus hereditatis, 
Hac desunt in. editis, et in plerisque mss. nec non 
apud Rabanum, ubi pro his verbis legitur : « et re- 
liqua usque ad, Haereditas ejus Israel. » 

(42) Fuerat. In editis pretermiititur; sed resti- 
tuitur ex ms, Regio num. 1659. ltabanus habet 
« fuerit. » Ceteri mss., « fuit. » 

(49) Hiec verba, « refutata ac, » desunt in 
editis. 

(44) Editi, « et testamentum, » 

(45) Sic ms. Regius num. 4659, Ceteri vero 
mss., Rabanus et editi, « &uni divitis uundi. » 

H6) Etiam omittitur in editis. i 


181 


ORIGENIS 


1183 


ues mundi appellatio refertur : idcirco repetit Apo- A bus crediderant, dicit: « Vobis eniin dico gentibus. » 


stolus, et manifestius in quo dixerit mundum desi- 
gnat. Ait euim : «€ Et diminutio (47) corum , diviti:e 
gentium, » Quod. enim illis qui offenderunt. diwi- 
nutum est οἱ ablatum, aid divitias gentium collatum 
ect, qui per fidem pars Domiuiet liereditas cjus (18) 
effecti sunt. Bene autem ad diminutione reddidit 
plenitudinem, ct non sine profundo quodam seusu 
populum Israel Paulus. plenitudinem vocat. Iu. quo 
ego pro viribus incis tale aliquid intelligo : Nuuc 
quidem donec omnes gente; veniunt. ad salutem, 
congregantur diviti Dei ex credentium multitudi- 
ne : sed donec Israel in incredulitate persistit, nou- 
dum plenitudo portionis Domini dicetur (49) esse 
completa, Deest enim. ad integrum populus Israol. 
Cuni vero pleuitudo gentium subintraverit **, et [srael 
in novissimo tempore per fidem venerit ad salutem, 
ipse erit populus qui prior quidem fuerat; sed no- 
vissimus veniens ipsam quodammodo hereditatis el 
portionis Domini plenitudinem complebit (50). Et 
ideo « plenitudo » appellatur, quia quod deerat iu 
portione Dei, in novissimis ipse complebit : et ita 
oinnipotentis et boni Dei dispensatio delicta aliorum 
fructuosa aliis efficit, sicut in przssenti delicta Israc! 
divitias muni facit, et diminttioueim coruimn divi- 
tias gentium. Jaw sane si et ex gentium delictis 
qui necessario delinquunt, tale aliquid faeiat οἱκ- 
nium dispensator, et aliquibus ex cis divitias conferat, 
ne hoc quasi speciale solius Israel fuisse videatur, 
sed ;rquitas apud justum et bonum Deum . super 
omnibus habeatur, etiain. tu. apud ;temetipsum qui 
legis, requirito (51). 

10. « Vobis enim dico gentibus : Quandiu quidem 
ezo sum apostolus gentium, ministerium meurn il- 
lustrabo, siquo. modo in:emulationemimmittam(52) 
carnem meain, et salvos faciam aliquos ex illis. Si 
cuim amissio eorum recoucilialio est mundi, quie 
est assumptio, nisi vita ex mortuis?'? » Sicut sape 
observavimus iu hac Epistola Paulum aliquando 
pro Judieis, aliquando pro gentibus, interdum vero 
ad alterum horum, vel ad utrumque facere serimo- 
new, sicut cum dicebat, « Si autem. tu Judaeus co- 
gnominaris ?*5, » quasi ad Judzum loquens: et ite- 
rum, € Judseo primum, et Grzeco 35, » loquens (57) 
quasi ad utrumque; it nnuc vero aperte ad gentes, 
lioc est ad eos maxüne qui in urbe Roma cx geuti- 


9*6 Bom. xi, 25. P ibid. 15 seqq. 
.. Μαιν, xxvii, 20. E Tin, 1,15. "ibid. 8. 


(47) Sic ms. Regius num. 1659. Ceteri vero mss., 
ltabanus et editi, « Hzec diminutio, » etc. 
48) Editi, « quz, » et, « qui per fidem pars 

Dowini effecta sunt h:ereditás ejus. » 

(49) Alias, « dieitur. » 
(50) Editi et Rabanus, « compleat, » male. 

ο (91) Ita mss. Editi vero, « Jaw sane fiet ex gen- 
tium delictis quz necessario delinquunit, tale aliquid : 
owniuim enim dispensator, οἱ aliquibus ex eis di- 
vitias confert : ne lioc quasi spiritale solius Israel.... 
i3ta require.» Ms. Regius niim. 1659 perperam habet, 
« non quta. specialis alius. [Israel fuisse vidcatur ; 


D 


38 [Voin, ii, 17. 


Quid ergo dicat gentibus videamus.«Quandiu qui- 
dem ego sum, inquit, apostolus gentium, ministe- 
rium meum illustrabo, si quo modo in zemulationem 
immitlam caruem meam, et salvos faciam aliquos 
ex illis. » Dicet aliquis : Quod ait, « Quandiu ego 
sum apostolus gentium, » lioc videtur ostendere, 
quod non semper erit apostolus gentium ; sed comn- 
pleto ininisterio, aliorum quorumlibet apostolus sit 
futurus. Sed quantum et ex ipsius sermonibus, et 
es rerum gestarum ratione colligitur, quandiu in 
hoc mundo fuit, permansisse in fide et veritate 
apostolus gentium comprobatur. Quid ergo dice 
mus ? Nuuquidnam, tanquam servus bonus et fidelis, 
qui in paucis fuerat fidelis **, sciebat se super 
multa constitucudum , et apostolum futurum etiain 
post exitum suum non solum gentium, sed ei [sraeli- 
tarum, et aliorum fortassis invisibilium, ibi ubi be- 
nedicunt spiritus οἱ anima justorum. Dominum *, 
hymnum dicunt, et superexaliant eum inu sacula? 
Λη potius sinpliciter dictum (54) debemus accipere, 
ε Quandiu ego sum apostolus geutium, » sicut el 
Dominus ad apostolos dicit : « Et ecce ego vobiscum 
sum omnibus diebus, usque ad consummatioueni s: - 
culi *? » non quod. dicat se post consummationem 
siPeuli non futurum cum eis, sed ut ostenderet se 
nunquam ab eis discessurum, « usque ad consum- 
maltiouem seculi » dixit; ita et Apostolus, « Quan. 
diu ego sum apostolus, » dixisse (55) pro semper et 
sine fiue, (nx autem ex utraque recipi debeat ex- 
positio, relinquimus legentis arhitrio. Igitur quan 
diu apostolus est gentium Paulus ministerium auum 
illustrare se dicit : et quid tam dignum, quam et 
unusquisque ministerium suum (56), quod per Dei 
providentiam suscipit, exornet? Exornat. autem et 
illustrat ministerium suum, qui bene ministrat, 
sicul econtrario delionestat. miuisterian suum, el 
notabile facit, 6836 qui negligenter et indigae wi- 
nistraverit, Verbi causa, in. miuisterio Ecclesie 
« diaconus, inquit, qui bene ministraverit, bonum 
gradum sibi acquirit, et multam. fiduciam in fide 
J:su Cliristi *. » Si vero non Lene. ministraverit ; 
lioc est, si nonse talem exhibuerit qualem describit 
Apostolus 5, gravem, nou bilinguem, non mult? 
vino deditum, uon turpis lucri appetitorem, sel 
habentem mysterium fidei in couscientia pura: non 


3 [fom. ), 16. ** Mattli.xxv, 30. ** Dan. ui, 80. 


$Cd; » cetera vero ut in textu. 

(52) Editi, « honorificabo, si quo modo ad amu. 
Γαλ) provocem, » etc. 

(55) Loquens, nec. von et paulo post ita, de 
sunt in editis, et in plerisque mss. 

(548) Dictum. Desiderawr in antea editis. 

(53) Sic inss., et editio Veneta. Ms. tamen Regius 
num, 1099 habet ε dixit» pro « dixisse. » Carteri 
vero editi, « sxculi : dicatur ità et Apostolus. . . . 
dixisse, » etc. 

(56) Sunm. Deest in libris autea editis hie εἰ 
infra. 


1179 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. ΠΡ. VII. 


43199 


jam bonum gradum, sed malam sibi penam con- A « opera » cjus « bona, magnificent Patrem. qui in 


quirit (57), tanquam qui contumeliam fecerit divino 
ministerio. Similiter autem et. qui presbyterii gra- 
dum suscipit in Ecclesia, satis agat illustrare mini- 
sterium presbyterii,. Ad ipsum enim pertinent et 
iHa qux: de presbyteris ad Titum scribit Aposto- 
lus *5 : et ea quie Isaias. scribit, eum dicit: « Ipse 
Dominus in judicio (58) veniet cum presbyteris po- 
puli, et cum princ'pibus ejus Judicabitur; » etaddit : 
« Vos autem. utquid succenditis vineam meam, et 
direptio pauperum in domibus vestris est? Ut quid 
injuriam facitis populo meo, et personas pauperum 
confunditis,*? » Secundum hiec autem et episcopus 
Wlustrat ministerium sunm io episcopatu, si sit se- 
eundum. quod. describit Apostolus V, irreprehensi- 
bilis, vigilans, prudens, ornatus, hospitalis, doctor, 
non vinolentus, non percussor, sed modestus; non 
litigiosus, non avarus, domum suam beue regens, 
filios habens in obsequio cum ornni gravitate, non 
elatus superbia, ne iu judicium incidat diaboli. Qui 
talis 651, illustrat ministeriutn episcopatus sui, ut 
et ipse audiat : « Euge, serve bone et fidelis ; super 
pauca fuisti fidelis, super multa te constituam €. » 
Similiter autem et vidua ** si permaneat in oratio- 
nibus et obsecrationibus nocte ac die, illustrat mi- 
nisterium viduitatis sux. Si vero sit talis qualem 
Apostolus notat 59, otiosa, et verbosa, et non solum 
verbosa, sed et curiosa, loquens qux non oportet; 
aut sit in deliciis degens (59), et vivens mortua ; 
h:ec. dehonoravit, et non illustravit min' sterium vi- 
duitatis suc, Eodem modo etiam virgo consecrata 
Deo illustrat ministerium virginitatis sux, si sit 
Sancta corpore εἰ spiritu, et nou cogitel qux bomi- 
num sunt, sed qux Dei, quomodo placeat Deo **. Si 
vero aliter agat, uon solum (60) non illustrat mini- 
sterium virgiuitatis sux, nec illustrat lampadem 
suam, sed econtrario lumen ejus exstinguitur, et 
efficitur una de insipientibus virginibus. Il:ec eadein 
et unusquisque in Ecclesia positus apud semetipsum 
reputlet, ut iun. quocunque loco stat, sive in clero, 
sive in plebe, illustret ministerium fidei (61) sue, 
et tales faciat actus suos, « ut videutes » homines 
6 [sa1,. in, 14, 15. 


vit, 33. 34. 
Π Cor. v, 19, 20. 


95 Tit, i1, 6 seq. 
5 ibid. 6, 13. ο T Cor. 
ww, 19. "* Hon. ix, 5... 5 


$7) Ms. unus. Regius nui. 1641, « sed malum D 


sibi acquirit.» Cieteri vero imuss., Rabanus et editi ut 
in textu. 

(58) Ms, Regius num. 1639, « in judicium; » 
czieri vero mss., Rabanus et editi, « in judicio. » 
Deinde editi, « judicabit, » etita legendum vide- 
tur. Mss, tamen nostri omnes et Rabanus habent, 
« judicabitur. » 

(59) Eliti, « sed in deliciis agens. » 

(00) lilustrat ministerium. virginitatis suce, si ait 
sancia corpore el spiritu, et non cogitet que hominum 
sunt, sed qui Dei. quomodo placeat. Deo. Si vero 
aliter agat, non solum, llc in editis non compa- 
rent, sed restituuntur ex mss. et ltabano. 

(61) Editi, «ministerium suum (dei. » 

ii Editi, « infirmos alere. » 


6s Editi, οἱ Rabanus,« in abortum quemdam 
redactos. » 


*' ] Tim. in, 3 seqq. 
5 Matth. v, 10. * 


colis est **. » lloc euim faciebat et Paulus docendo 
gentes, quortun erat apostolus, et. iustruendo, | in- 
firmos **olere(62), parvuloslactealendo **, robustig 
fortiorem verbi cibum pra»bendo, errantes, et in fide 
titubantes, ac velut in. abortivum. quoddam reda- 
etos (65) materno affectu rursum parturiendo, donec 
Christus formaretur (61) in eis ** : et per h:ec om- 
nia illustrando ministerium apostolatus sui, in 
aemulationem fldei οἱ zelnm. bona couversationis 
adducehat carnem suam (65), id est, secundum car- 
nei cognatos ; ut si non omnes, aliquos tamen δε» 
vos faceret ex illis. Sic ergo dui pervigileni curauit 
et jugem sollicitudinem erga doetrinam gentium 
gerit, et conversationem eorum ac vitam valde pro. 


B pabilem facit, videntes hac Israelitas (66) qui erant 


cognati ejus secundum carnem 55, ad imitandos eos 
qui profleiunt in fide Dei invitat, et provocat : εἰ 
est gloria ministerii ejus cum ex eruditione eorum 
etiam illis profectus (67) accesserit. « Si enim amis- 
sio corum reconciliatio est mundi, quz est assuine 
ptio, nisi vita ex mortuis? » lloc niihi ostendere in 
his sermouibus videtur Apostolus, quod abjecto 
Israel, et ad gentes necessario pr:edicatione trans- 
lata, mundus (hoc. est, universe gentes [68] ). re- 
concil'atus est Deo, secundum quod scriptum est : 
« Quia Deus. erat iu Christo mundnm reconcilians 
sibi, non reputans illis delicta ipsorum *' ; » et ite- 
ruui sicut Paulus dicit : « Qui posuit. iu nobis ver- 


, bum reconciliationis; » per quod verbum dicebat : 


« lR'ogamus pro Christo, recouciliamini Deo. » Si 
ergo, inquit, Isracliticze gentis hujus abjeet o recon- 
ciliationem prazestitit mundo, et si tanta fuit erga geu- 
tein istam gratia, qux sublata ab ea (09) universum 
mundum Deo reconciliare sufficeret, quantum putas 
tinc imuceebitur mundus, cum etiam gens ista reconci- 
liari meruerit Deo (70)? Et quid illud sit quod ος: 
637 reconciliatione Israel muudus acquirat, bre- 
viter ostendit dicens: « Vita ex mortuis. ». Tune 
enim erit assumptio Israel, quaudo jam et mortui 
vitam recipient, el mundus ex. corrupiibili incor- 
ruptibilis fiel, el mortales immortalitate donabua- 


55 Matth. xxv, 902. "I Tin. v, 5. 


Rom. xiv, 2. ** { Cor. 11, 2. * Galat. 


(64) Editi, « formetur. » 
(δή) Suam. Deest in libris antea editis. 

(66) Sic ms, Regius num. 1659. C:eteri vero mss. 
et editi, « videntes hzc Israeliiz. » Rabanus, « vi- 
dens autem Israelitas. » 

67) Editi, « cum ex eruditione etiam illis, » etc. 
Rabanus, « cum ex eruditione horum ους illis 

rofectus, » etc. Mss, plerique, «cum ex eruditionis 
honore eiiam illis profectus, » etc. Sed rectius tms. 
Regius num. 1639 ut in nostro textu. 

(68) Hoc est, universe gentes. Maec. desunt in 
editis, οἱ in plerisque mss. neenon apud Rabanum ; 
sed resiituunturex ms. IU gio num. 1659. 

S09) Editi, « erga gentes ista gratia, quas sublata 
ab eo. » 
(70) Editi, « reconciliari merebitur Deo. » 
Regius num. 1659, « reconciliata fuerit Deo, x 
ceteri inss. et Rabarus ut in textu, p 






1191 


JRIGENIS 


1122 


wr. Absurdum namque videretur si cum offensio Α tem elegerit bona ; aut. mala. dicatur, si. elegerit 


(1) ipsorum reconciliationem mundo donaverit, 
assumpto ipsorum non majus aliquid mundo ct 
priestautius largiretur. 

44. « Quod si delibatio sancta est, et massa : οἱ 
si radix saucla. et rami. Quod si aliqui ex ramis 
fracti sunt, tu autem. cum esses oleaster, insertus 
es in illis, et socius factus 65 radicis οἱ pinguedinis 
oliv;e, noli gloriari adversus ramos. Quod si gioria- 
ris, non Ui ra.licem portas, sed radix te. Dicis ergo: 
Fracti sunt. ratini, ut ego. iuserar. Dene: propter 
incredulitatem fracti sunt. Tu autein. fide s1as : no- 
li superbe sapere (72), sed time. Si enim Deus na- 
turalibus ramis non pepercit, nec tibi parcet. Vide 
ergo bonitatem et severitatem. Dei : in eos quidem 
qui ceciderunt, severitatem ; in te autein bonitatem, 
si permanseris in bonitate. Alioquin et tu excide- 
ris, et illi, si non permanserint in incredulitate, in- 
serentur. Potens est enim Deus iterum inserere il- 
los. Nam si tu ex naturali oleastro excisus es, ct 
contra namuram insertus es in bonam olivam, quan- 
to magis hi secundum naturam, inserentur su: oli- 
va ?«Nescio quomodo?* hi qui de scliola Valentini et 
Dasilidis veniunt, ας ita 3 Paulo. dicta non au- 
dientes, putant esse naturam animarum qux sem- 
per salva sit, et nunquam peret, et aliam quie sem- 
per pereat, et nunquam salvetur: cum aperte Pau- 
lus dicat. fractos esse. ramos. boie. olivze propter 
incredulitatem suam, et divine severitatis (75). in- 
viguissc vindicta : et rursus oleastri ramos, qui 
apud illos natura perdita ponitur, insertos esse ra- 
dici et. pinguedini olive. Seil illis qui.lem per hc 
ficile responsum sit (74). Nihilominus autem etiam 
nobis qui unam esse naturam. omnium. liominum, 
imo (75) omnium ratiouabilium dicimus, et ad sa- 
lutei. zualiter. habilem, et ad perditionom si ne- 
gligat, occurri potest et dici : Quomodo ergo Paulus 
olivam bonam et oleastrum ponit, cum utique si 
"nam $ciret esse naturam omnium, diver.i generis 
arborum non introduxisset exemplum ? Dicendum 
ergo ad hxc : Sicut omnis materia corporalis, cum 
sine dubio unius natur: sit, per accidentes s.bi 
qualitates diversas species profert. vel corporum, 
vel arborum, vel lierbarum : ita et cum omnium ra- 
tionabilium una. natura sit, arbitrii proprii :equa- 
liter libertate donata, uniuscujusque proprii motus 
ex arbitrii potestate prolati, vel ad virtutem, vel ad 
libidinem subjectam sibi animam perducentes, vel 
in bone eam, vel in malae arboris speciem forman! : 
nt aut bona arbor. dieatur, si per arbitrii potesta- 

5 Rom. xi, 10 δι. 9 Matth. x1,99. 


(71) Editi, « sicut offensio, » etc. 

(72) Editi, « noli al.&m sapere. » Sed ms. Regius 
num. 1659 ut iu textu. 

(13) Sic recte 116. Regius num. 1659. Editi vero, 
ε et ilii severitatis, » ete. Mss. plerique, « et ibi ue 
severilalis, » etc, 

(74) Editi, « pinguis oliv: Sed illis per hxc fa- 
ος respousio sit. » Mss. quidam, « pinguedinis 
oliva ; » et paulo post omittunt « quidem, » sed ms. 
Hegius uum. 1659. ut in nostro textu. 

(13) Sic ins. Regius num. 1659. Editi vero onit- 


n 


mala: et sic unusquisque secundum propositi sui 
motus (76) aut bona oliva, si iter virtutis incedat, 
aut si contraria sectetur, oleaster nonminabitur. Inde 
denique et Dominus in Evangelio dicebat: « Aut 
facite arborem bonam, et fructus ejus Douos; au. 
facite arbore: malam, et fructus ejus malos **; , 
ut ostenderet arborem bonam vel malam non nasci, 
sed fieri. Jam vero si accedat (77) aliquid ad ar- 
bitrii libertatem, quod extrinsecus vel ad mala pro- 
vocel, vel liortetur ad bona per ineffabiles quasdam 
divinas Providentiz dispeusationes, in nullo conse- 
quentian: proposit:e. absolutionis offendit, — IJabet 
enim in semetipsa (73) natura rationabilis vigentem 
et ad ο arbitrii libertatem, qua vel obedire, si 
velit, provocanti, vel, si nolit, spernere possit hor- 
tantem, Quod autem diximus, quia materia corpo- 
rali accedentes extrinsecus qualitates reddunt spe- 
cies diversas, aliquas quidem ad multum tempcs 
permanentes, aliquas ad breve, nonnullas vero non 
Solum annis exiguis, sed interdum etiam mensibus 
aut diebus paucis vix durantes, ita intelligitur. Ver- 
bi causa : species cali, et solis, aut lunz, vel as- 
trorum talibus quibusdau formatz sunt qualitatibus 
qu:e usque ad sseculi fiuem perdurare. sufficiant, el 
u:quequo liberentur « a servitute corruptionis in 
libertatem. gloriz filiorum Dei 99.» Aliae vero sunt 
terrenorum corporum qualitates, et in ipsis est 
multa. differentia, Nonnullorum enim animalium 
corpora, vel arborum, vel avium, muliis admodum 
possunt durare temporibus ; aliorum vero paucis, 
aut ville exiguis. Quod si hxc bene intellexisti, 
Irauseamus nunc ab exeinplis corporex qualitatis ad 
naturae rationabilis qualitatem : et. vide quomodo 
alis quidem in qualitatibus beatitudinis saecula 
multa perdurant : et ali:e in qualitate maliiix (79) 
nililoiminus 638 secula multà. consumunt : alie 
ex ipsis parvo tempore vel in virtutibus, vel in ma- 
litiis manent ; alix perexiguo, οἱ admodum breri. 
Quorum per singula notitiam nos quidem homines, 
utpote corruptibilis corporis (80) pondere pragra- 
vali, perexiguam, aut etiam nullam capere possit- 
mus Qui vero scrutatur omnia, eliam alta Dei *', 
Spiritus sanctus universa novit, et nota facil cui 


D ipse voluerit revelare. In his etenim — przecipue, id 


* Rom.vin, 21. 


est, in. dispensatione rationabilis natur:e apostoli- 
cum illud diceudum est : « O altitudo divitiarum sa- 
pientiz, et scientie Dei, quam inscrutabilia sunt 
judicia ejus, et investigabiles viz ejus ** ! » Sic er- 
go unusquisque ex arbitrii potestate aut bona oliva, 
$11 Cor, un, 10. ** Rom. χι, 33. 


tunt, «omnium hominum, imo. » Ceteri mss, liabent 
€ imo, » sed omittit e omnium bominum. » 

(76) Editi, « et unusquisque secundum proposita 
Sui motus, » elc. 

(71) Alias, « si accidit; » al., « si accedit.» 

(78) Alias, « in semetipso. » Deinde editi, «vi- 
gentem (et liec arbitrii) libertatem, qua vel, » cit. 
Et postea, « accidentes extrinsecus, » etc. 

(19) Sic 1155. Editi vero, « et ali2 qualitate per- 
fidize vel inalitiz, » etc. 

(80) Euiti, « utpote corruptibiles corporis, » eic 


1195 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LiB. VIII. 


4174 


aut oleaster efficitur, aut Israelitici generis, aut al- A docet nos Apostolus non extolli adversus radicem, 


terius culpabilis gentis, ut dicatur de eo : Quia 
« alienati sunt peccatores ab utero (81), erraverunt 
4 ventre : locuti sunt. falsa **: ». ita ut sint. pere- 
grini testamentorum, et hospites promissionum 
Dei **. Et alii in Deum jactantur ex utero, et dicunt : 
« In te jaciatus sum ex utero, de ventre matris mex 
Deus meus cs tu **. » Se! quoniam, ut. diximus, 
permanet semper nature huic libertas arbitrii, 
possibile est ut cum sit quis Israelitic:e gentis, et 
bons oliv: ramus, decidat in incredulitatem, et 
frangatur : οἱ rursus alius qui elegerat gentis esse 
culpabilis (82) et peccatricis, et ner hoc ramus 
oleastri dicebatur, si convertatur ad fidem (habet 
enim in se arbitrii sui (85) libertatem, qua converti 
possit ad bonum [84] ), inseritur bon:e oliv: per fl- 
dem, et efficitur socius radicis, et pingvedinis oli- 
γ 59, Radicem vero banc alii Abraham nominant, 
alii Seth, alii aliquem unum ex patribus bene me- 
ritis ponunt (85). Ego autem radicem aliam qu: 
fancta sit, et sanctas primitias nescio nisi Dominum 
nostrum (86) Jesum Christum. Jpse est enim pri- 
mitis omnium, vel « delibatio, » ut in przsenti lo- 
co habemus Apostoli, secundum id quod alibi de eo 
dicitur : « Qui est primogenitus omnis creature οὗ.) 
liuic namque radici omnis qui salvatur fuseritur, 
el ex hac delibatione sancta omnis massa humani 
generis sanctiflcatur : et vere sicut radix sancta 
manentibus in se ramis sauctitatis pinguedinem 


vel fractos ramos israelitas, neque insultare eis : 
quia non nos radicem portamus, sed radix nog. 
Non enim labemus (89) quod non accepimus. Si 
autem accepimus, quid gloriamur quasi uon acce- 
perimus ** * Tum deinde quasi quibusdam impu- 
dentius insultantibus et dicentibus : Si « fracti sunt 
rami (90): bene: propter incredulitatem fracti 
sunt, ut ego insererer » qui credebam : hos ergo 
reprimens Apostolus dicit : Hli quidem per Inere- 
dulitatem fracti sunt, et tu insertus es per fidem, 
et in fide stas : sed memento quia « omnis qui se 
exaltat humiliabitur ** ; οἱ ideo « noli superbe 
sapere (91), » noli alta et elata proloqui. Quamvis 
enim in radice stes, et bene stes, timeto famen τι- 
dens quia et alii quibus insultas ibi steterunt uhi et 
tu stas : et tu eum ibi non esses, ad oliv» (92) bu- 
jus radicem aliunde translatus es, et. possibile est 
etiam te peccare. Nam et hoc ipso quod superbis 
el exaltaris, jam peccas : et scito quoniam « si Deus 
naturalibus ramis non peperclt, nec tibi parcet.» 
Post hiec vero iste (95) qui superbit et insultat 
lapsis, altioribus ab Apostolo sensibus humilitatis 
imbuitur ; et dicitur ad eum : Tu qui hxc dicis, 
« vide bonitatem ct severitatem Dei : » et cum vi- 
des severitatem ejus erga defractos ramos, imetu- 
endum tibi est ne furte et tu dum superbis et in- 
sultas lapsis, severitatem Dei qux peccatores per- 
urget, incurras ipse peccando. Bonitas euim cjus 


prabet, dum per Spiritum suum sanctam adhzeren- c, permanet in his qui in bonitate permanserint. « Alio- 


tes sibi vivificat, verbo excolit, sapientia floridos 
reddit, ct in omnium virtutum plenitudine afferre 
fructus uberes facit : ita ut et ipsa dicat de eis : 
« Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei **.5 
Etenim si rami qui fracti sunt, propter incredulitatem 
fracti sunt,et qui stant, fidestant: quisaliuseritin quo 
stant nisi Jesus Christus ? et quis est alius a quo per 
incredulitatem fracti sunt, nisi ipse cui non credide- 
runt ? Semper ergo quicunque adven; ad fidem, 
vel ad conversationem [srael (87) veniebant, Chri- 
510 qui erat verus Israel inserebantur. Pro»cipue 
tamen ex tempore adventus ejus multus oleaster 
inseritur (88) buic radici, vel ramis ejus, apostolis 
Scilicet et prophetis Dei: ut qui inseruntur eis, 


quin » eodem ordine « et tu,»si n; honitatenon permau- 
seris, « excideris: eL illi si in iucredulitate non per- 
mauserint, inserentur. » Deo enim non est impossibi- 
le « iterum inserere illos » si recedant ab increduiitate 
639 per quam fracti sunt : quandoquidem facilius 
videtur propriz arboris ramos radici suz reddere, 
quam inserere alienos. Quod autem dixit, « ex aaturali 
oleastro, » et iterum:«secundum naturam insereatur 
sus olivis, » naturam olivze vel oleastri secudum hoc 
debemus accipere quod supra exposuimus, quod (94) 
arbitrii libertas naturam fecerit unicuique vel olea- 
stri, vel bonz olive. Observandum sane est quod 
hi quidem qui ex propria oliva deciderunt, fracti di- 
cuntur ; hi vero qui ex oleastro inseruntur, si ite- 


socii flant radicis et pinguedinis Christi. Post hzc D rum peccaveriut, non frangendi, quod utique csset 


ο Psal. εν], &.. ** Ephes. i1, 12. 
551 Cor. iv, 7. "* Luc. xviui, 14. 


81) Editi, « à vulva, erraverunt ab utero, » etc, 
82) Editi, « genus esse culpabilis, » etc. 

Sui. Deest in editis. 
84) Editi, « ad fldem boni. » 

(85) Editi, « bonz; mentis ponunt. » Ms. unus Re- 
gius num. 1639, « boni meriti ponunt. » Ceteri vero 
gis$. et Habanus ut in textu. 

(86) Sic editi et Rabanus. Ms. Regius num. 1659, 
« meum. » Celeri mss. omitiunt vel « nostrum » 
vel e meum. » 

(87) Mss. duo habent, « ad conversionem Israel.» 

88) Editi, « insertus. » 

89) Ms. Megius num. 1659, « Post edocet nos 
Apostolus nou extolli adversum ramos [ractos,. iid 
esL. [sraelitas... Nihil enim habemus, » etc. Sed cz- 


PATROL. G&. XIV. 


* Psal, xxr, 11. ** Korn. αι, 17. *' Coloss. 1, 45. ** Psal. Lt, 10. 


teri mss., Rabanus et editi ut in nostro textu, nis 
quod editi oinittant « vel, » et Kabanus habeat « et » 
proc vel.» . 

(90) Editi, « impudentibus... Sed fracti sunt. ra. 
mi, » elc. 

(91) Editi, « superba sapere. » 

(92) Ms. Regius num. 1639, « et tu cum ibi stes, 
ad olivae, » etc. Sed czteri mss., Rabanus et e.liti 
ut in textu. ] 

(95) 1ste. Owittitur in editis; qui postea habent, 
« et dicit ad eum. » 

(94) « Quod » omittitur in editis, sed restitditur 
ex m$. Hegio num. 1629 et Rabano. Ceteri vero 
inss. habent « ut » pro « quod. » 


38 


1195 


ORIGENIS 


1196 


l»vius, sed excidendi appellantur. In quo veliemen- A suo, possibile non erat nos, qui eraius geutes, in- 


tior.profecto Dei severitas indicatur, si posteaquam 
quis (95), cum esset oleaster, et ex peccatorum silva 
coHectus, ad radicem fidei ac sanctitatis adductus 
est, rursus amaros malitiz: proferat succos. Sed ne 
hoc quidem lateat nos in hoc loco, quod non eo 
ordine Apostolus olive, et oleasitri similitudinem 
posuit, quod apud agricolas habetur. llli enim ma- 
gis olivam oleastro inserere, et non olivze oleastrum 
solent :. Paulus vero apostolica auctoritate ordine 
commulato res magis causis, quam causas rebus 
aptavit (06). 

13. « Nolo enim (97) vos ignorare, fratres, my- 
sterium hoc, ut non sitià apud vosmetipsos sspien- 
tes : quif cxcitas ex parte contigit in Israel, donec 


troire in. hereditatem Dei, et in. sceptri cjus jura 
succedere. ldcirco igitur patitur Deus ex parte, 
id est non omnibus, sed aliquibus ex [srael fieri 
c:ecitatem, ab illis sine dubio angelis obtentu invi- 
dae »mulationis illatam (5), qui ceterarum gentium 
sortiti fuerant principatum. Passus est ergo Deus, 
et cum posset prohibere, noluit, ut pro his qui cz- 
citate decepti, id est cordis obtusione prolapsi sunt, 
ipsorum qui istos deceperant portiones suam Deus 
faceret portionem, ut quodammodo in eo (4j ipso 
quo ceperant, caperentur. Avertentes enim ad se per 
peccati (5) illecebras Dei plebem, locum fecetuat 
gentibus ingrediendi in. hereditatem Dei, Deo cum 
ipsis communi quodam et zquissimo jure hb:5bente 


plenitudo gentium subintraret : et sic omais Israel B judicium, ut donec illi plebem Dei in czecitatis (6) 


salvus fleret, sicut scriptum est : Veniet ex Sion 
qui liberet et avertat impietates ab Jacob : et hoc 
illis à me teàtamentum, cum abstulero peccata eo- 
rum "*,. » Adhuc ad eos qui ex gentibus crediderant, 
quasi elatos et superbientes adversum ramos qui 
fracti sunt, el putantes quod hoc non Dei boni- 
tate (98) οἱ ineffabili dispensatione sapientie ejus, 
sed suis meritis consecuti sunt, ut illis defractis , ipsi 
cum essent oleastri, insererentur in bonam olivam, 
dicit : « Nolo vos ignorare, fratres, mysterium hoc, 
οἱ non sitis apud vosmetipsos sapientes; » quia in- 
sultare lapsis, et gloriari adversus ramos qui fra- 


cti sunt, non fit per Dei sapientiam, sed per hu- ] 


manam notabilem (99), et ignorantem mysterium 
Dei. Qui enim secundum Deum sapit, in beneficus 
Dei non insultat abjectis, sed cum timore gratias 
agit misericordiz€ largientis. Est. ergo mysterium 
quod ignorabatur ab iis qui insultabant, hujusmodi ; 
«quomodo in dispersione filiorum Adam cazteris qui- 
busque gentibus secundum angelorum numerum dis- 
tributis, propria quidam pars Dei (1) facta sit 
Israel 13, sieut et in aliis ubi oportuit, et in bis ipsis 
paulo superius memoravimus, ad quos et repromis- 
siones bonorum, οἱ testamenta, εἰ legislatio facta 
est *. Manente ergo parte. illa (2) Domini in statu 


^! Rom. xi, 25 seq. * Deut. xxxii,8. 


(95) Ita legendum videtur. Ms. Regius num. 1659, p 


« 8i postea quis quain, cum, » eic. Ceteri. mss. el 
Rabanus omittunt « quis. » 

(96) Sic mss. fere omnes, Rabanus et editi. Ms. 
vero Regius num. 1656, « Paulus vero apostolica 
auctoritate spirituali huic et novie agriculturze no- 
vum ac spiritualem colendi ordinem posuit. » 

(97) Enim. Doesideratur in antea editis. Deinde 
iidem editi habeut « intraret » pro « subintraret, ) 
et « eripiat » pro « liberet. » 

(98) Editi, « qui fracti sunt, putantes quod non 
Dei bonitate, » etc. 

(99) Editi, « culpabileis. » Rabanus et ms. Regius 
nuin. 1639, « notabilem ; » et recte quidein , nain 
« notabilis » apud Quintilianum idem est ac « re- 
prehensibilis. » Ms. Regius alter, «mutabilem ; » al- 
ter « nutabilemn. » 

(1) « Dei » omittitur in plerisque mss. et apud Raba- 
num ; sed exstat in editis, et in ms. Regio num. 1630. 
Deinde cditi, « sicut in aliis, οἱ sicut oportet in his 


13 Rom. ix, 4. 


captivitate detinerent, quasi ad vicem eorum, quos 
ab initio ex portione Dei et segregata ejus lizredi- 
tate subtraxerant , gentium| numerus. redderetur : 
cum vero plenitudo gentium fuisset expleta, et 
aemulatione salutià eoruin ecpisset Israel discutere 
a semetipso caecitatem cordis, et elevatis oculis suis 
Christum verum lumen aspicere, ita secundum (7) 
precedentes prophetias salutem quam  obcascatus 
amiserat |srael, quaereret instigatus, dicens apud 
semetipsum illud propheticum?* ; « Revertar ad vi- 
rum meum priorem, quoniam melius mihi erat ante, 
quam modo. » Quod autem hzc illis promissa sint 
per prophetas, in multis quidem propheticis volu- 
minibus invenitur : ponemus tamen quod sufficiat 
ad presens, unum de Jeremia testimouium 640 
ita continens : « Si exaltelur celum iu excelsum, et 
terra humilietur deorsum, ego non reprobabo genus 
Israel pro omnibus quz fecerunt **. » Si ergo pre 
eo ut introiret gentium plenitudo, czecitas facla est 
in Israel pro omnibus qux fecerunt, sine dubio cum 
ingressa fueril gentium plenitudo , caecitas cessa- 
bit (8). Quod si vis, inquit Apostolus, scire quo- 
modo etiam post czecitatem salvandus sit Israel, au- 
di quomodo scriptum est : « Veniet ex Sion qui li- 
beret, et avertat impietatem ab Jacob : et boc illis 


" Osee n,7. "Jerem. xxxi, 57 ; al. xxxvui, 37. 
ipsis.... el repromissio bonorum, » etc., sed mss. el 
Kabanus ut. in. textu, uisi quod quidam orittaut 
ε el » aute « in his ipsis. » 

(2) Illa. Omittitur in editis. 

(3) Sic ms. Regius num. 16359. Alter vero Regius 
num. 1640 et edili, « obtentu invidi;:e et aemulationis 
illatam.» Cxteri mss. et Rabanus, « obtentu invidi 
emulationis illatam. » 

(4) Editi, « portionem suam Deus faceret, quo- 
daminodo in eo, » etc. 

(5) Editi, « Advertentes enim ad se (mss. quidam, 
€ Averteutes enim a Se ») per peccati, » etc. 

(6) Editi, « ut donet illis (al., « £!i ») plebem Dei 
quim (Salodianus omittit € quam »)ín caecitatis,»elc. 

(7) Mss. plerique et Rabanus , « aspiceret, ita 
secundum, » etc. Sed is. Hegiu: num. 1639 et 
editi, ut in nostro textu. Deinde mss. quidam, « quz- 
rerc instigatus diceret, » etc., m.le. 

(8) Sic ms. Regius num.1659. Caeteri vero mss., 
Rabanus et editi, « cessat. » 


1191 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. Vtlf. 


1193 


a me testamentum, cum. abstulero peccata eorum.» Α qua vero tristia, si quidem de l-rael dicuntur, ad 


Sciendum sane est, quod iu propheta Isaia, unde testi- 
monium istud Paulus assumit, pro eo quo.l dixit Apo- 
siolus,« venieL ex Sion,» scriptum est, « veniet propter 
Sion ;» et quod ait hic, « cum abstulero pecca'a eorum, » 
ibi omnino scriptum non est, sed nec apud Hebrzeos 
quidem : Apostoli tamen auctoritale przsumptuin 
est. luterim veniens Dominus ex Sion liberat, et aver- 
tit impietates ab Jacob. Avertit autem (9) impie- 
tates ab co secundum illud quod scriptum est '* : 
Quia « diluet Doininus sordes (iliorum et filiarum 
Sion, et sanguinem mundabit (10) de medio ejus in 
spiritu judicii, et spiritu ustionis (14) ; » et hoc ita 
fleri testamentum cis erat a Deo, ut sic ab eis aver- 
terentur impiet:tes , et. auferrentur peccata. Quis 


illos sine dubio reliquos qui exc:ecati suut referun- 
tur : si vero de gentibus, illos profecto qui sunt ex- 
tra pleuitudinem stringunt. Omnia tamen finis per- 
urget, et eos quidem qui beati sunt, sive illj ex 
Israel, sive etiam ex gentibus veniant, prasentis 
temporis (10) cvaugelicze doctrine sermo purificat, 
ut sint tales sicut erant. illi ad quos Dominus dice- 
bat ** : « Ecce jam vos mundi estis propter sermoe 
nem quem locutus sum vobis. » Qui vcro verbi Dei 
et doctriu:z evangelicze purificatioue:m spreverit , 
tristibus et poenalibus purisicationibus semetipsum 
reservat, ut ignisgehennzincruciatibus purget, quem 
nec apostolica doctrina nec evangelicus sermo pure 
gavit, secundum illud quod scriptum est *' :« Et pu- 


autem sit iste omnis Israel qui salvus fleret, vel B rificabo te igni ad purum. » Verum in hac ipsa pur- 


quae erit ista plenitudo etiam gentium, Dcus solus 
novit, el Unigenitus suus, et si qui forte amici ejus 
sunt ; ad quos dicat " : « Jam non dicam vos ser- 
vos, sed amicos; quia nola vobis feci omnia qux 
audivi a Patre. » [lloc tamen potest etiam nostro 
sensui ocenrrere, quod sicut Israel , quandiu per- 
rmenet secuudum carnem Israel, et non etiam secun. 
dum spiritum factus fuerit Israelita verus mente vi- 
deus Deum, pertinere (12) non potest ad salutem, ita 
mec gentes quídem omnes omnino salvari possunt, 
nisi que intra plenitudinem fuerint repertz, quze- 
eunque illa est que ab Apostolo plenitudo (15) no- 
minatur. lta ergo mysterium Dei ineffabili quadam 
sapientie ejus dispensatione tractatur, ut etiam 
cum sibi anima sortem malorum ipsa consciverit, 
ille qui novit universa disponere, abjectionem cjus 
et ponan, aliorum faciat salutem. Sed et illud vi- 
detur mihi in hoc (14) loco diligentius contuendum , 
quod czcitatem istam non dicit omni Israel conti- 
gisse, sed « ex parte. Rcliquize » enim « secundum 
electionem gratiz salvx factze sunt ?*. » De quibus 
reliquiis et Isaias proplietaverat. dicens : « Nisi Do- 
minus Sabaoth reliquisset nobis semen 15. [εί 
ergo reliquix in beatitudine conferuntur cum ple- 
nitudine gentium : caeteri vero qui exczecati sunt ex 
]sraei, conferuntur his gentibus η non potuerunt 
ad plenitudinem pervenire. Sic ergo (15) quas inve- 
niuntur in sermonibus prophetarum de repromis- 


gatione quie per poenam iguis adhibetur, quantis 
temporibus, quantisve seculis de peccatoribus ex- 
igatur (17) cruciatus, solus scire potest ille eui « Pa- 
ter omne judicium tradidit **, » qui ita diligit crea 
turam suam, uL pro ipsa evacuaverit semetipsum «le 
Dei forma, et servi formam susceperit, humilians 
semelipsum usque ad mortem **, volens « omnes 
bomines salvos lieri, et in agnitionem veritatis ve- 
nire **, » Verumtamen meminisse semper debemus, 
quod presentem locum Apostolus quasi mysterium 
haberi voluit (18), quo scilicet hujusmodi sensus fi- 
deles quique et perfecti intra semetipsos velut mv- 
sterium Dei silentio tegant, nec passim imperfectis 
et minus capacibus proferant. « "Mysterium enim 
regis, » ait Scriptura **, « celare bonum est, » 

45. « Secundum Evangelium quidem inimici 
ipropter vos : secundum electionem autem charissimi 
propter patres. Sine penitentia enim sunt dona 
et vocatio Dei, Sicut enim vos aliquando non cre- 
didistis Deo, nunc autem GA misericordiam con- 
seculi estis propter ipsorum incredulitatem : ita 
el isti nunc crediderunt in vestri misericordia, ut 
et ipsi misericordiam consequantur : conclusit 
enim Deus omnes in incredulitate, ut omnibus mi- 
sereatur. O altitudo divitiarum sapientie οἱ scien-. 
tie Dei : quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et 
investigabiles viz ejus! Quis enim eognovit sen- 
sum Doinini? Aut quis illi consiliarius fuit? Aut 


sionibus scripta beatitudinem continentia, si de p) quis prior dedit ei, ei retribuetur ei? Quoniam ex 


Israel, ad reliquias istas qua elect sunt, perti- 


nent : si de gentibus, ad plenitudinem spectant. Si 
7 Ίσα. iv, 4. 77 Joan. xv, 15... 7* Rom. x1, 5. 
v, 92. *'* Philip. 1, 7. ** 1 Tim. n, 4. 


(9) Editi, « liberet, ct avertat impietates ab Ja- 
coh. Avertit autem, » elc. 

(10) Sic ius. Regius num. 1659. Ceteri vero mss., 
T'absnus et editi, « delevit.... imnundavit. » 

(11) Editi, « et spiritu ultionis. » 

(12) Editi, « pertingere, » et ita legendum vide- 
tur; Rabanus vero et mss. nostri omnes, « perti- 
pere. » 

(15) Plenitudo. Deest in antea editis. 

(14) « Hoc » deest in editis, οἱ restituitur ex 
duobus mss. 

(15) Editi, « Si ergo * 


** [ρα. 1, 9. 
5. Tob. xu, 7. 


ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia : ipsi glo- 
ria in s&zccula szculoruin. Amen ** (19). » Eadem per- 
** joan. xv, 9. *' δα. 1, 25. ** Joan. 
** Ron. xi, 28 seq. 


(16) Editi, « sive et ex gentibus veniant, przssen- 
tis teinporis, » etc. Ms. Regius num. 1639, « pre- 
genti tempore. » 

(17) lta ms. Regius num. 1659 et Rabanus, Cz- 
teri vero mss. et editi, « Et purificabo te igni ad 
purificationem. Verum hzc ipsa purgatio. ... de 
peccatoribus exigat, » etc. H:xec caute legenda. Vide 
Origenianor. lib. n, quxst. 11, num. 16. 

(18) Editi, « habere voluit. »— 

(19) Hzc verba, «conclusit enim. Deus,» ete., 
usque ad, «in s:cula saeculormi, Amen, » desunt 
in editis, et restituuntur ex omnibus mss. 


1199 


Oft GENIS 


i2c0 


sequens adbuc de Israel et gentibus Apostolus, et A dispensatio, etiam ipsi miserieordiam consequen- 


ramis oleastri qui insultabant ramis olivae defra. 
ctis (20) imputans etiam hac addit : Quia Israel 
secundum Evangelium quidem inimicus factus est 
Deo, quia non credidit Christo : quantum auteni 
spectat ad honorificentiam patrum, electus est, ct 
charissimus habetur apud. Deum. Seinel autem do- 
nata electione semini patrum, et dilectione con- 
cessa, servat sine dubio Deus dona et vocationem 
suam erga semen eorum quorum meritis id ali. 
quando largitus est : nec peenitudo incurrit in Deum, 
eiiamsi minus digni videantur exsistere hi erga quos 
promissa patribus beneficia cenferuntur. Verum, 
ut 6496 commonuimus, etiam in prasenti loco illa 
est observanda distinctio, quod Israel quidem qui 
inimicus est Deo, ille dicatur qui clamat de Chri- 
sto : « Tolle, tolle, crucifige eum *". » Quemodo enim 
non dicantur inimici Dei (31), qui vel tune, vel 
eliam nuuc dixerint ista, vel dicant? Sed quod di- 
cit, «propter vos, » hoc est (22), quorum saluii sci- 
Jicet invident, probhibentes apostolos gentibus loqui, 
et persequentes eos qui annuntiant Christum. Se- 
eundum reliquias vero quae salvande dicuntur, im 
quibus electio credentium secuta est ex Israel, « clia- 
rissimi» sunt «propter patre» :» quorum seilicet 
fidem sequentes, credunt «in eum qui suscitavit 
Christum (25) Jesum a mortuis **. » Et secundum 
hoc erga hujusmodi seien csine poenitentia sunt 
dona et vocatio Dei. » Post liaec vero etiam (24) la- 


tur. [n quo volens Apostolus bonitatem Dei ostende- 
re, qua incredulitate aliorum, aliorum salutem faeit : 
« Conclusit, inquit, Deus omnes (20) in increduli- 
tate, ut omnibus misereatur ; » non quo ipse eis in- 
jecerit incredulitatis propositsm, sed ex ipsorum 
incredulitatis proposito credendi aditum aliis qui 


, et ipsi (27) prius increduli fuerant, patefecit. In bis 
autem positus locis Paulus, et altius intuens hujus- 


modi causas, quomodo Deus malum propositum nona 
continuo resecet οἱ excidat, sed patiatur el reser- 
vet (28) : prospicieus quia aliquid boni in aliis fu- 
turum sit per alterius propositum malum : ab his, 
opinor, de quibus loquebatur, retulit oeulos cerdis 
sui ad ipsam malitizoriginem, quod eam Deus ea 


B initio (29) in his quibus oborta est, quicunque ill 


sunt, pullulantem, et arbitrii libertate crescentem 
utile non judicaverit resecare ; sed permiserit ees 
uti proposito $uo, sciens et prospiciens quod multo- 
rum (30) profeetus et utilitas ex malitiz illeram 
occasione consurget, οἱ intantum apud bonum (31) 
Deum virtuti locus est, ut et malitie opus quanm- 
vis illi perniciosa sit de quo procedit, beneticium 
tamen prazstare diepensetur cui agones ceommevet, 
cum fuerit superata. Considerans igitur samctus 
Apostolus tantas esse bonitatis Dei (53) divitias, et 
tantum diving sspientiz2 epus erga ratiomabiles 
agi naturas, ei quia tantum « Deus dives esi ia mi- 
sericordia ^, » et «dives in omues qui invocast 


ientes et. profundiores ineredulitatis eorum aperit c eum **,» et tanta est bonilatis ejus, et patientis, εἰ 


causas, et dicit: Quia sicut vos gentes quondam 
non credebatia Deo, nec tamen idcirco penitus re- 
liquit vos Deus, sed aliquando ad ultimum miseri- 
cordiam consecuti estis : occasio tamen conferendas 
in vos misericordix, populi (srael incredulitas ex- 
stitit : ita etiam hi qui nunc de populo lsrael non 
crediderunt, οἱ pro incredulitate sua derelicti sunt, 
ut ad vos Dei misericordia flecteretur (25), uon 
usquequaque relinquentur in incredulitate sua ; sed 
posteaquam plenitudinis gentium fuerit impleta 


66 [tom. iv, 94. 


. (20) Editi, « et rainis ejus oleastri qui insultabat 
(al., «insultabunt») ramis olivae fractis. » 

(34) Editi, « Deo. » 

(33) Hoc est. ltestituitur ex ms. Regio num. {05 
Deinde editi, « invidentes prohibent apostolos, » etc. 

(25) Christum. Owittitur in editis, sed restitui - 
tur ex omnibus niss. 

: (24) Etiam. Deest in. editis. Deinde ms. Regius 
num. 1629, «latentis et profundioris, » etc. 

(25) Sic ms. Regius num. 1699, Rabanus et editi. 
Cieri vero imss., «ut vos Dei misericordia am- 
plecteretur. » Paulo post Rabanus, « sed posteaquain 
plenitudo gentium intraverit. » Sed. oannes mss. et 
editi ut in textu. 

(26) Sic recte m». Regius num. 1659. Editi vero, 
« quia incredulitatem illorum salutem facit, inquil : 
Conclusit enim Deus omnia, » etc. Mss. duo Regii, 
« quia incredulitatem Israel aliorum salutem facit,» 
etc... Rabanus, «quia per incredulitatem aliorum 
3aletem facit, » etc., ut in textu. 

(21) kt ipei. OQwittuntur in editis, sed restituun- 
tur ex ms. Regio num. 1009. Carteri vero mss. et 


87 Joan. xix, 15. 


ϱ. Ὁ 


longanimitatis 6/49 maguitudo, repente interiori 
bus eas cordis oculis (23) intuens, immensitatemque 
earum perspiciens, stupore simul εἰ pavore per- 
culsus exclamat et dicit : « O altitude divitiarum 
sapientiz el scienti: Dei, quam inserutabilia sust 
judicia ejus, et investigabiles viz ejus! » Unde et- 
eniin humanz mentis sensus ista possel opinari, el 
servata unicuique arbitrii libertate, alterius mali- 
tiz opus verteretur alteri ad salutem (24), et vin- 
centi se malitia palmam conferret, que utenti $e 


5 Ephes. it, 4. ?* Rom. x, 12. 


Rabanus habent « etsi. » 

(28) Editi, «compatitur et reservat. » Deinde mss. 
plerique, Rabanus et editi, «prospiciens quia ali- 
quid boni in, aliis facturus sit per alterius i 
ium mali. » Sed rectius ms. Regius nui. 1639 ut 
in nostro textu. 

(29) Ms. Regius num. 1639, « quam Deus ex ini- 
tio,» etc, Caeteri iiss,, Rabanus et editi, « quod eam 
cx initio, » etc. 

(30) Sic mis. Regius num. 1639 et editi. Czeteri 
mss. habent, «quam multorum. » Rabanus, «quia 
multorum. » Deinde alter ms. Regius habet « con- 
surgal » pro « consurget. » 

($1) Bonum. Desideratur in antea editis. 

(52) Editi, «laut:s. esse bonitatis Dei, » εἰς. 

(35) Sic mss. plerique et Rabanus, niai quod ille 
Qmitlal « magnitudo, » Edi: vero, « tant est bo- 
nitatis, el patienti, et longanimitatis, repenis 
interioribus eam cordis oculis, » etc. Ms. Regius 
nun. 1639, «et tantz; sunt divitiz: bonitatis, » etc., 
omisso « maguitudo. » 

(54) Sic recte ins. BRegius num. 1639. Caieri ve- 


4201 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. IX. 


1261- 


perniciem praebet? His igitur generali, quantum vi- A tiat. Consilium vero sapienti necessario in sapien- 


detur, Apostolus ratione perspectis, exclamat et 
dicit, quia tanta est aliitudo divitiarum Dei, et sa- 
pientie ejas tanta est altitudo, et scientix nihilomi- 
nus tanta est altitudo (nd omnia enim hzc altitu- 
dinis sermo deservit[ 55] ), ut scrutari judicia ejus, 
quibus unamquamque animam atque omnem natu- 
ram rationabilem dispensat, nemo sufficiat, nec 
vias Dei quibus providentia ejus incedit (36) inve- 
stigare aliquis possit. Aliquis autem dicimus non 
solum bominum, sed et totius cresturse. Neque 
enim inscrutabilia judicia ejus (57), et investiga- 
biles vis ejes dicerentur, nisi quia nulla est crea- 
tura quse vel investigare valeat illa, vel scrotati. 
Solus est enim Filius qui noverit Patrem **, et so- 
lus est «Spiritus » sanctus qui «sorutatur omnia, 
etiam altitudinem Dei ** (28). » Et ideo hanc altitu- 
dinem Dei, quam et inscrutabilem dicit et investi- 
gabilem, creaturz omni inscrutabilem et investiga- 
bilem dicit. De Filio vero et Spiritu sancto dicere 
ista non poterat, quia Filius in Evangelio dicit ad 
Patrem : « Pater, omnia mea tua sunt, el tua mea?*;, 
et de Spirita sanctio ipse Paulus pronuntiat di- 
cens ** ; «Neimno enim scit hominum qux sunt ho- 
minis, nisi spiritus bominis qui in ipso est : ita et 
qua in Deo sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus 
Dei (59). » Vides ergo quod Paulus in przsenti ca- 
pitulo in his quz dicit : « Quis enim cognovit sen- 
sum Domini, aut quis illi consiliarius fuit (40)? » 
de creaturis dicat; naturam vero Trinitatis excl- 
piat : quippe cui nihil sit cum creatura commune, 
nisi bene(icentis opus. Sed et quod alt : « Quis illi 
consiliarius (uit? » Non quasi minus ipse sufficiens 
consilio indigeret alterius, sed consilii participem 
nullum quidem inter creaturas (41) esse pronun- 





tia sua est, qui est Christus, et 1n sanctitate, qui 
est Spiritus sanctus. Simili autem modo et « Quis 
prior dedit ei, et retribuetur ei?» intelligendum 
est. Nemo enim aliquid factori suo prior contulit : 
quippe cum ctiam hoc ipsum quod est, unusquis- 
que 4 conditore susceperit. « Quoniam ex ipso, et. 
per ipsum, et in ipso sunt omnía. » Vides quomode 
in ultimis ostendit, quod in omnibus qua supra di- 
xit, signaverit (42) mysterium "Trinitatis. Sicut 
enim in przsenti loco quod ali: « Quoniam ex ip- 
80, et per ipsam, et in ipso sunt omuia, » convenit 
iis dictis quz: idem Apostolus in aliis memorat 
locis cum dicit ** : « Unus Deus Pater ex quo οι” 
nia, et unus Dominus noster Jesus Christus per 
quem omnia ; » et item in Spiritu Dei dicit revelari 
omnia**, et per hzee designat in omnibus esse pro- 
videntiam Trinitatis; ita et cum dicit : « Altitudo 
divitiarum, » Patrem, ex quo omnia dicit esse, si- 
gniüicat : οἱ sapientie altitudinem, Christum, qui 
est sapientia ejus, ostendit : el scieutize altitudi- 
nem, Spiritum sanctum, qui etiam alta Dei novit ὃν, 
declarat (45). Verumtamen quod dicit : « Ex ipso,» 
hoc ipsum quod sumus indicat : « Per ipsum » au- 
tem, quod per ejus providentiam dispeusamur iu 
vita : «In ipso» vero, quod perfectio omnium ct 
finis in ipso erit tunc cum erit Deus omnia in. ou- 
nibus ** : et tunc. «ipsi gloria in sxcula s:eculo- 
rum (44) : Amen. In szcula, » propter hoc quod 


C perfectio omnium (45) non intra unum szeulum 


concluditur, sed in multa protenditur, et vix ali- 
quando adimplenda speratur. Jungit autem et 
« Amen, » ut intelligamus per illum ad istam bea- 
titudinem veniendum, de quo scriptum est in Apo- 
calypsi . « II:ec dicit qui est Amen**, » 


LIBER NONUS. 


6463 !. Cum per omnem textum Fpistolz in supe- 
rioribus docuisset Apostolus quomodo a Jud:eis ad 


*! Matth. σι, 37. ** 1 Cor. i1, 10. 
w, 10. *" ibid. **íibid, xv, 98. ?** Apoc. i, 14 


vo mss., Rabanus et editi, « incomprenensibilia... 


5 Joan. xvii, 10, 


gentes, a circumcisione ad fidem, a littera ad spiri- 
tum, ab umbra ad veritatem, ab observantia carnali 


** [ GCor. i1, 141. ** 1 Cor. vin, 6. ** DL Cor. 


prior dedit illi, et retribuetur ei*» Sed hsec po- 


Unde enim... ista possit (editi, «ita possit») opi- D strema verba : « aut quis prior dedit illi, et retri- 


nari... verteretur (editi, «vertatur, » Rabanus, 
ε οι) ad salutem, » ete. » 

($5) Editi plerique et ms. unus omittunt « ad, » 
sicut οἱ Rabanus, qui in flne babet « disseruit » pro 
« deservit. » 

(56) Sic ms. Regius num. 1659. Ceteri vero 
mss., Rabanus et editi, «nec vias Domini quibus 
providentia incedit, » etc. 

(57) Ejus, et paulo post ílla, desunt in ple- 
risque mss. οἱ apud Rabanum, necnon et in editis, 
sed restituuntur ex ms. Regio num. 1639. 

(38) Me. Regius num. 1629, « alta Dei. » Czeteri 
vero mss., Rabanus et editi, « altitadinem Dei.» 

($9) Mss. quidam, Rabanus et editi, «nisi Spi- 
ritus Domini. » Sed rectius mss. Regii num. 1009 
et 1640 ut in nostro textu. 

(40) Editi, «aut quis consiliarius fuit, aut quis 


buetur ei?» nec in mss. nostris nec apud Rabanum 
reperiuntur. - 

(41) Sic ms. Regius num. 1629 et Rabanus. Editi 
vero, «nullam in creaturis. » Mss. quidam habent 
etiam « nullam. » Deinde iidem editi, «in sapientia 
sua est quidem Christus, et in sanctitate quidem 
Spiritus sanctus. » Sed c:xteri mss. et Rabarus ut 
in nostro textu. . 

(43) Editi, quibus consentiunt omnes nostri mss. 
codices, « segregaverit. » Sed rectius Rabanus, «si- 
guaverit. » MEE 

(43) Declarat. Prztermittitur in libris antea edi- 


μ6. 

(44) Seculorum, Deest in editis et in ms. Regio 
num. 1629. 

(45) Editi, « perfectio omnis. » 


1205 


ORIGENIS 


1294 


ad observantiam spiritalem religionis summa (46) A in librum Levitici aliqua diceremus (90), pro viribus 


wanslata sit, et hzec ita futura propheticis ostendis- 
sel vocibus designata : Jam nunc spiritalis hujus 
observantiz, ad quam cultus Dei ritum docuit esse 
translatum, aggreditur mores et instituta (47) san- 

cire, et ail : Obsecro itaque vos, [ratres, per miseri- 
cordiam Dei, ut exhibeatis (48) corpora vestra ho- 
stiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile 
obsequium vestrum. Et nolite conformari huic se- 
culo : sed. reformamini renovatione sensus vesiri ὁ 
ut probetis que sit voluntas Dei, quod bonum, et 
beneplacitum , et perfectum *. Quoniam, inquit, 
ostendimus a sacriliciis carnalibus recedendum, 
secundum quod et Propheta dicit : Hostias et obla- 
tionem noluisti , nec placita sunt. tibi * : nunc, ait, 
doceo vos quibus hostiis delectetur Deus : et hzc 
doceo nou quasi imperans, nihil enim proficit legis 
imperium, sed quasi qui officium susceperim recon- 
riliandi vos Deo, obsecro vos, fratres; et obsecro 
non per potentiam, sed per misericordiam Dei. Quia 
enim, sicut supra ostendi (49), omnes conclusi sunt 
sub peccato *, nunc jam non in meritis, sed in 
misericordia Dei salus humana consistit. Quid autem 
est quod vos obsecro? Ut exhibeatis corpora vestra 
hostium viventem, sanctam, Deo placentem , ut sit 
(50) rationabile obsequium vestrum. Obsequium hic 
cultum Dei dicit. Qui cultus quoniam dudum in 
pecudum mutorum corporibus consistebat , nunc, 
inquit , in corpore rationabilis hominis offeratur, et 
corpora magis vestra quam pecudum fiant sacrifl- 
cium Deo, atque in sacris altaribus collocentur. Hi 
enim qui membra sua mortificant ab incentivo libi- 
dinis et furoris, et actus corporis sui Deo placitos 
habent, hostiam viventem, sanctam, placentem, 
Deo rationabiliter offerunt, et legem sacriliciorum 
αυ in Levitico lata est (51) secundum spiritalem 
intelligentiam complent. Verbi causa, ut ibi offe- 
rebant vitulum primo loco, vel secundo arietem, 
aut tertio hircum, aut quarto turtures , vel etiam 
pullos columbarum, ut in his uniuscujusque anima 
purificaretur pro qualitate gestorum ; hzc nunc in 
8U0 corpore unusquisque purificaus, et spiritali 
sensu discernens, rationabili obsequio viventem 
hostiam offert (52) Deo. De quibus singulis, cum 


! Hom. xn, 1, 9. 
46. "| Cor. 1, 3. * Colos. n, ὂ. 


(40) Editi, religio summa. 

(V1) Ms. Regius num. 1639, et statuta. 

(48) Hxc verba, ut exlibeaiis, etc,, usque ad, et 
beneplacitum, et perfectum , desiderantur in libris 
antea editis , sed restituuntur ex omnibus mss, 

49) Ms. unus, sicut supra ostendit. 

50) Ut sit. lloc verba desunt in libris antea 
editis; deinde paulo infra post cultum, vox Dei 
omittitur itidem in editis, et in plerisque mss, nec- 
non et apud Rabanum, sed restituitur ex ms. Regio 
num. 1629. 

($1) Alias , data est, al. collata est. Deinde mss. 
quidam, ut ubi offerebant vitulum primo in loco. 
eic. Ms. Regius num. 1659, ibi offerebant, etc., 
omisso ut. 

(52) Mss. plerique, Rabanus et editi, obtulit. 
Bed reciius ms. Regius nuin. 1659, offert. 


* Psal. xxxix, 7; Hebr. x, 8. 


explanare tentavimus quomodo unusquisque ratio- 
vabili obsequio cultus Dei , si superbiam (54) cor- 
poris sui vincat, immolet vitulum; si iracundiam 
superet, arietem jugulet; si libidinem vincat, in 
holocaustum offerat hircum; si vagos et lubricos 
cogitationum resecet volatus, columbas et Lurtures 
immolet (55). Sed hzc, ut dixi, οἱ quis scire dignum 
putat, ibi latius disserta reperiet. Nuuc autem 
Paulus obsecrat credentes in Christo, ut corpora 
sua exbibeant hostiam viventem , sanclam , placen- 
tem Deo. Viventem dicit hostiam, quae vitein , hoe 
est, Christum in se gerit, ct dicit : Mortem Jess 
in corpore nostro (56) circum[erimus, ut et vita Jesu 
Christi in corpore nostro manifestetur *. Sanctam 


B dicit, in qua sanctus Spiritus liabitat, secundum 


quod in alio loco dixit *** : An nescitis quia GARA 
templum Dei estis, εἰ Spiritus (57) Dei habitat in 
vobis? Placentem Dco, utpote a peccatis et vitiis 
separatam. Hzc autem omnia rationabilis eultus 
est Dei. Potest enim pro tali cultu reddi ratio, et 
ostendi quia dignum est Deo tales hostias immo- 
lari (58) : arietes autem, et hircos, οἱ vitulos im- 
mortali et incorporeo Deo offerri nulla ratio recta 
et honesta suscipiet. [lec ergo ita facere, et ita 
colere Deum eos qui Christo crediderunt, non 
solum docet Apostolus, sed et obsecrat per miseri- 
cordiam Dei : ut ostendat per hoc humano generi 
(quoniam proclive est ad delictum) hujuscemodi 
hostias Dei miseratione provisas : quibus si unquam 
lapsus acciderit, per rationabile obsequium οἱ 
hostias eo modo quo supra diximus immolatas, 
reparari possit anima ac restitui ad salutem. Qued 
autem inulte siut. misericordi:x Dei, designat Pau- 
lus in secunda ad Corinthios, dicens : Benedictus 
Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi Pater mise- 
ricordiarum *. Audis Deum, sicut (59) Christi Pa- 
ter est, ei sapientiz pater est, et justitize pater 
est, quie omuia Christus est, ita esse et miae- 
ricordiarum patrem. Ergo Christus sicut caetera 
omnia est, etl misericordim ipse est,  miseri- 
cordi:& mulie, non una (60) : hoc est, sicut 
thesauri sapientie et scientia in ipso sunt, sed 
$unt absconditi *; ita et misericordize thesaurus 
* Gal. mi, 94, * IE Cor. iv, 10. *** E Cor. ui, 


(53) Vide homil. 1 in Levitic., num. 2. 
(54) Ms. unus, cultus Dei faciat ; ai superbiam 


c. 
(95) Sic ms. Regius num. 1629. Ceteri vero 
mss., Rabanus et editi, immolaverit. 

(56) Nostro. Deest in editione Genebrardi. 

(57) Editi, Spiritus sanctus. 

(98) Sic ms. Regius num. 1639. Ceteri vero 
m$s. et editi, immolare; et paulo post, Hoc ergo 
ila fieri, etc. 

(59) Editi, Audi Deum sicut, etc. 

(60) Sic omues 1555. nostri. Editi vero, Ergo 
Christus sicut el ca era omnia, et misericordia est : 
ipse est misericordie multe, non una. Deinde niss. 
Regius num. 1069, ita el misericordiarum thesau- 
fus in ipso est, εἰς. 


et 


(905 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. IX. ο 


1206 


in ipso est, sed est absconditus : ne forte si ad A aliam esse sseculi futuri : et si qui sunt qui amant: 


subitum et ante tempus proferatur, faciat me, et si 
quis mihi in desidia similis esse voluerit , negligen- 
tem. Videbitur ergo precipue hostia vivens, et 
sancta, et Deo placens, corpus esse incontamiua- 
tum. Verum quoniam videmus nonnullos sancto- 
rum, aliquos etiam apostolorum habuisse conjugia, 
non usquequaque possumus hoc (61) de sola virgi- 
nitate sentire, quamvis in hujuscemodi hostiis habere 
primum ordinem possit (62) : sicut et in lege alia 
erat hostia sacerdotis, alia principis, alia Synago- 
656, et alia unius animz *. Et quamvis in Ecclesia 
prima post apostolos hostia martyrum, secunda 
virginum videatur, tertia continentium ; puto 
tamen quod neque illi qui in conjugiis positi sunt, 


presens seculum, ei ea qua sunt in hoc mundo, 
secundum formam δα ου] praesentis aptautur : qui 
vero non respiciunt ea quie videntur, sed qux non 
videntur et :eterna sunt !*, transformantur et reno- 
vantur ad futuri szeculi formam : et inde fit ut eos 
non agnoscat hic mundus, sed odio habeat, et per- 
sequatur !*. Sed agnoscunt (67) istam formam angeli 
Dei, qui sunt de ilio szculo venturo. Et simile 
mihi videtur esse hoc illi dicto quo ait : Sicut 
portavimus imaginem lerreni , porlemus et imaginem 
celestis 15. Vide ergo ne forte cum venit ira in eor 
tuum, conformem tc faciat huic seculo (68) : simi- 
liter autem et concupiscentia mala , et avaritia, ος - 
teraque vitia quibus presens seculum delectatur, 


et ex consensu ad tempus vacant orationi **, velut B formam tibi szculi praesentis imponant. Si vero econ- 


Nazareorum vota solventes, si in csteris sancte 
agant οἱ juste, negandi sunt corpora sua exhibere 
posse hosii«m. viventem, sanctam, Deo placeutem ; 
nec rursum corpora virginum vel contiuentium, si 
aut superbize macula, aut avaritiz sordibus, aut 
linguz maledicz, vel mendacii immunditia polluan- 
uir, hostiam sanctam et Deo placentem putandi 
sunt ex sola virginitate (65) corporis obtulisse : 
quia et in lege hostia cum offerretur, inspiciebatur 
a sacerdote diligentius non solum si ex mundis 
essel animalibus, sed ne aut in oculo laberet 
vitium, auLin auribus, aut in pedibus, ne claudum, 
ve luscum, ne surdum animal (04) divino admove- 
retur altari 11. Sic ergo per omnia membra discu- 
titur et pertractalur. hostia vivens, sancta, Deo 
placens, qu:e rationabiliter oflerenda est. Kt nolite 
«onformari huic seculo ; sed re[ormamini renova- 
tione sensus vestri, ut probetis qua sit voluntas Dei, 
quod bonum, εἰ beneplacitum, et perfectum ** (65). 
Sciendum est quod in Graeco habetur : Ut probetis 
que sit voluntas Dei bona, el beneplacita, et perfecta. 
Sed nos, quia unus in utroque potesl sensus videri, 
€onsuetndinem sequimur | Latinorum. Nolite er- 
go (66), inquit, conformari huic seculo. In. quo 
ostendit esse quamdam formam hujus sseculi, οἱ 


* Levit, iw, 5.15, 923, 27 seq. 
1v, 18. '* Joan. xv, 19, 90. '* 


(61) Deest hoc in editis. 
e) Editi, prius ordinem possit. 


Ι Cor. xv, 46. 


(65) Editi, vutanda sunt ex sola virginitate, etc. 

(64) Ms. Regius num. 1639, recte, ne surdum; 
et lianc lectionem. confirmat quod. supra. dicitur , 
aut in auribus. Ceteri vero wss., Habanus et 
editi alii, ne veulsum animal, al. ne avulsum animal, 
al. ne evulsum animal. Editi omittunt animal. 

(65) Sed reformamini in. novitate sensus vestri, 
αἱ probelis que sit voluntas Dei, quod bonum, et 
beneplacitum, εἰ perfectum. Hxc. verba desideran- 
tur in libris antea editis. Paulo post vero. nis. Re- 
gius num. 1659 habet, Sed nos signamus quidem 
quid sit in Greco; consuetudinem tamen sequi- 
wur Latinorum. 

(66) Ergo. Omittitur in editis et in. plerisque 
Ἠ156., necnon el apud Rabanum, sed restituitur 
ex ms, legio num. 1639. 

(67) Mss. plerique , Rabanus et editi, agnoscant. 


!** || Cor. vii, 5. 
!5 Osee in, 19. 


(rario mansuetudo, patientia, lenitas, continentia, 
fides, veritas, ceterzque virtutes habitent in sensu 
6/45 wo, conformem te futuri sxculi facient, et ita 
pulchram animz tu;e speciei reddent, ut Verbum Dei 
quod despondit eum sibi in misericordia !* et fide, 
dicat ad eam : Τοία es formosa, proxima mea (09), 
et macula non est in te". Intende autem diligentius 
quod ait : Sed reformamini renovatione sensus ve- 
stri (70), ut ostendat. formam quilem culpabilem :, 
prius enim formam πια] habuit omnis anima. 
Sed adhortatur ex lioc sermo apostolicus, ut, illa 
abjecta, ad singularum virtutum speciem reforme- 
mur, el ita demum possimus revelato vultu cordis 


C gloriam Domini speculari ab hujusmodi imagine 


transformati. Quomodo autem in hzc transforme- 
mur ipse edocct dicens : Renovatione sensus we- 
stri (74). Renovatur autem. sensus noster per exere 
citia sapientiz, ct meditationem verbi Dei, et legis 
ejus intelligentiam spiritalem : et quanto quis quo- 
tidie ex Scripturarum proficit lectione, quanto 
altius intellectus ejus accedit, tanto semper novus 
et quotidie novus cflicitur (72). Nescio autem si 
potest renovari sensus qui piger est erga Scriptu- 
ras divinas et intelligentize spiritalis exercitia, 
quibus possit non solum intelligere qu: scripta 


" Levit. xxi1,21 seqq... '* Rom. xi, 2. !* lH. Cor. 


!' Cant. iv, 7. 


D Rectius ms. unus, agnoscunt. 


(68) Sic omnes mss, et Rabanus. Editi vero: 
Vide πε [forle cum venerit ira... conformem (6 
facias (editio Veneta facien! ; Rabanus faciunt)... 
similiter el concupiscentia mala.... el cetera quibus 
presens seculum, etc. 

(69) Editi, amica mea, male. 

(70) Sic ws. Regius nuin. 1659, Ε.Π! vero et Ra- 
banus, ín novitate sensus vestri. Ceteri mss., reno- 
valione in novilate sensus vestri. Deinde mss. nostri 
omnes οἱ Rabanus, Ut ostendat quia formam quidem. 
culpabilem prius formam malitie, etc. Rectius vero 
eiiti utin nostro textu. Genebrardus, pro culpabilem, 
perperam habet probabilem. 

(14) Editi, In renovatione sensus nostri. 

(712) Editi, εἰ quantum quis. quotidie.... quanto 
aliius intellectus incedit, tanto semper novus magis 
el quotidie novior efficitur. Deinde mss. quidam, ;Ve- 
$cio autem si reuovari potest scnsu qui piger est, ete. 


1207 


ORIGENIS 


1208 


sunt, verum et explicare apertius (73), et manife- A Dei hzc bona est, et beneplacita, atque perfecta; 


stare diligentius. Potest tamen fieri ut non omnis 
sensus in hoc possit renovari, ut agnitione scientiz 
dilatetur. Potest enim renovari sensus ad justitiam, 
ad continentiam, ad misericordiam, fidem, patien- 
tiam. Sed vide quid in sequentibus huic renova- 
tioni sensus adjungat Apostolus. Ut proberis, in- 
quit (74), que sit voluntas Dei, quod bonum, et benepla- 
citum, et perfectum. Et utique nisi ad omuein scien- 
tiam renovatus sit sensus, et totus Dei sapientia 
illuminatus, probare non potest quz sit voluntas 
Dei. in multia enim putatur esse voluntas Dei, et 
non est. In quo hi utique qui sensum non habent 
renovatum, errant et falluntur. Est autem revera 
non cujuscunque sensus (75), sed valde renovati, 


et non talis qua magis desideriis nostris indulgeat, 
quam utilitatibus consulat. Sed jam ad sequentia 
convertamur. 

9. Dico enim per gratiam, quae data est mihi, 
omnibus qui sunt inter vos : non plus sapere (79) 
quam oportet sapere , sed sapere ad sobrietatem : 
unicuique sicut divisit Deus meusuram fidei. Sicut 
enim im uno corpore mulia membra habemus, 
membra aulem omnia non eumdem actum Raben : 
ita mulli unum corpus sumus in Christo; singali 
aulem clter alterius membra**, Sciendum primo est, 
quod ubi nos habemus, omnibus qui sunt inter vos, in 
Grzco habetur, omni qui est in. vobis. Qui sermo 
utique ad eos indicat verbum fleri, qui cum ante 


et (ut ita dicam) ad Dei jam imaginem reformati, B non fuerint, nunc esse coeperunt. Deus enim, ut 


probare in singulis quibusque quae agimus, qua 
loquimur, qux cogitamus, si sit voluntas Dei; et 
nihil omnino vel agere, vel dicere, vel cogitare 
quod voluntati Dei non senserit. concenire. Que 
si!, inquit, voluntas Dei, quod bonum, εἰ beneplaci- 
tum, οἱ perfectum. Si secundum hoc legamus quod 
in Latinis codicibus invenimus, hic erit seusus : 
Quia voluntas Dei est quidquid bonum, et bene- 
placitum, et perfectum est (76) : nec potest (77) aliud 
velle Deus, nisi quod bonum est : et utique quod 
bonum est οἱ perfectum, sine dubio hoc Deo pla- 
cet. Si vero secundum hoc quod diximus apud 
Graecos haberi, id est ut probetis qua sit. voluntas 
Dei bona, et beneplacita, et perfecta, potest quidein 
idem quod supra diximus, videri, quod (78) omnis 
voluntas Dei bona sit, et beneplacita, et perfecta. 
Potest autem et tale aliquid in his sermonibus sen- 
tiri, quia Dei quidem voluntas semper bona est, 
sed non semper bona ejus voluntate dispensari me- 
remur, neque beneplacita et perfecta. Verbi causa, 
«t ungeretur Sau] in. regem fuit quidem voluntas 
Dei, sed non beneplacita, neque perfecta. Irascens 
enim populo, qui refutaverat Deum habere super se 
regein, regem eis hominem jussit institui 19. Sed et 
Propheta ex persona Dei dicit : Dimisi eos secun- 
dum desideria cordis eorum, ul. irent in cupiditati- 
bus suis!*, Sic ergo aliquando (it voluntas Dei in 
his in quibus concupiscimus et desideramus : sed 
qui renovatus est sensu, probare debet si voluntas 


15 | Πορ. vii, 7 seq. !* Psalm. Lxxx, 12. 
| Cor, i1, 4. 


UR Editi, ea applicare apertius. 
(14) Inquit. Deest in editis οἱ in pluribus mss. 
necnon apud Rabanum, sed restituitur ex duobus 
mss. Regiis. Deinde mss. plerique et editi, E uti- 
que nisi ad omnes (Rabanus, ad omnia) renovatus 
δὲ sensus, et totus (Rabanus, et tota) Dei sapientia 
illuminatus, etc. Sed uias. Regius num. 1659, ut iu 
nostro textu, nisi quod pro εἰ totus Dei sapientia, 
liabeat et. ita. Dei sapientia. Paulo post vero idein 
uis. Regius et editi habent. numero singulari, in quo 
18 utique qui sensum non habet. renovatum, errat, et 
fallitur ; scd caeteri mss. et Rabauus pluraliter ut in 
MOSlrO lextu. 

(15) Editi, non cujusque sensus. 

(76) Si secundum hoc legamus quod in Latinis 
cadicibus invenimus, hic erit sensus : (μία voluntas 


19 ftom. xij, 5 86εᾳ. 


idem Apostolus (80) ait?*, vocat que non sunt, ἴον- 
quam que sunt. $/4G Non sunt autem hi qui parti- 
cipes non sunt ejus qui vere est, qui dixit ad 
Moysen *? : Dic filiis Israel (81) : Qui est, misit me 
ad vos. Quod ergo ait Paulus : Dico enim omnibus 
qui sunt inter vos; vel, ut in. Grecis haberi dixi- 
mus, omni qui est in vobis, " imile est ac si diceret: 
Dico enim omni qui in Deo est, non píus sapere 
quam oporlet sapere. Verumtamen videndum est, 
quia Paulus, sicut et in aliis dicit, uon in suasoriis 
sapientie carnalis verbis *, sed per gratiam qus 
sibi data est loquitur. Est enim multa differentia 
per gratiam loquentis, et per humanam sapientiam. 
Denique οἱ rebus ipsis 8:epe compertum est, uon- 
nullos eloquentes et eruditos viros non solum iu 
sermone, sed et in sensibus prepotentes cum mulla 
in Ecclesiis dixerint, et ingentem plausum laudis 
acceperint, neminem tamen auditorum ex his que 
dicta sunt compunctionem cordis accipere, nec pro- 
ficere ad fidem, nec ad timorem l!ei ex recordatione 
eorum qua dicta suut incitari : sed suavitate qua- 
dam, et delectatione sola auribus capta discedi- 
tur (82) : spe autem viros non magna eloquentia, - 
nec compositioni sermonis studentes, verbis sim- 
plicibus et incompositis multos infidelium ad fidem 
convertere, superbos inclinare ad humilitstem, 
peccantibus stimulum conversionis iufigere. Et hoc 
ulique signum est, sicut in przseuti Apostolus di- 
cit, per gratiam loqui qu:e data est eis(835). Ego 
*'IRom. iv, 17. — ** Exod. in, 14. ν 


D Dei est quidquid bonum, et beneplacitum, et perfeciwa 


est. lxc desunt in libris antea editis. 

(11) Editi, non potest, àic. 

18) Rabanus, potest quidem, ut supra diximus, 
videri, quod, eic. 

(719) Hxc verba, non plus sapere, eie., usque ad, 
alter alterius membra, desunt in. editis; Festi- 
tuuntur ex omnibus 155. 

(80) Editi, ceperint. Deus enim, ut dicit Aposto- 
lus, eic. Ms. ltegius num. 1639. itidem ceperint ; 
sed reliqua ipse el cateri 1166. necnon Rabanus 
habent ut in textu. 

(81) Editi, Hec dices filiis Israel, male. 

(82) Sic ms, Regius uum. 1629 et edi. Mss. vero 
plerique, discitur. 

(85) Mss. plerique et editi, signi est.... quee data 


1239 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. ΙΧ. 


1:10 


autem puto, non solum in verbo Dei Ecclesiam do- A hac definitione, ut naturam vel causam peccati in 


centibus adesse gratiam, si talis sit sermo qualem 
supra diximus, qui auditorem non tam delectet, 
quam stimulet, et ad profectum aliquem virtutis 
adducat; sed et in omnibus fere qux aguntur iu 
vita, ita esse deprehendes (84). Est enim aliquis 
qui et iu eo quod agit et in eo quod loquitur, liabet 
gratiam ; et alius qui interdum et prudentius loqui- 
tur, et diligentius ac laboriosius agit, neque in ver- 
bis suis, neque in gestis invenit gratiam. Denique, 
sicut et in aliis jam diximus (85), scriptum est quia 
et Joseph invenit gratiam in conspectu principis 
carceris **, et Esther invenit gratiam apud regem **. 
Reperimus autem nos in quodam secretiore libello 
scriptum quasi angelum quemdam esse grati, qui 
etiam vocabulum ex gratia traheret, Ananehel enim 
dicitur (86) , quod est interpretatum gratia Dei. 
lloc ergo scriptura illa continebat, quod missus 
esset a Domino iste angelus ad Esther, ut ei gra- 
tiam daret apu! regem. Sic ergo alia virtus est ser- 
monis qui per gratiam dicitur, et alia vis doctrine 
potestas. Alius autem sermo (87) est ex eruditione 
communi, qui quamvis lautus sit et arte compositus, 
tamen si non per gratiam vel dicitur vel scribitur, 
delectare fortassis potest legentem , adducere autem 
ad profectum non potest auditorem. Paulus igitur 
non solum ipse quie dicit (88) per gratiam dicit, 
sed et auditoribus suis precatur gratiam dari; et 
non solum gratiain, sed et multitudinem gratiz. 
Sic enim scribit : Gratia vobis multiplicetur 1* : et 
in omnibus Epistolis suis dicit : Gratia vobis, el 
pax. Se videamus quid (89) est quod per gratiam 
qua data est sibi, Apostolus dicit omnibus qui sunt 
inter Romanos. Non plus, inquit (90), sapere quam 
oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Videtur 
adhuc ad superbientes ramos oleastri, et insullanteg 
ramis qui de bona oliva defracti sunt **, etiam 
hunc (91) aptare sermonem, et dicere eis, non de- 
bere plus sapere quam oportet sapere : quoil simile 
est illi sermoni quem dixit : Noli superbe sapere**; 
boc est enim plus sapere (92) quam oportet, Scien- 
duin lamen est, quod et cateri eruditi viri utuntur 


35 Esther. 11, 17. 
9? | Tin. iv, 1-3. 


* Gen, xxxix, 91. 
99 Gen. 115, 1. *! Luc. xvi, 8. 


esi ei. Sed rectius ms. Regius num. 1629 ut in D 


nostro textu. 

(84) Editi, deprehendet. Deinde iidem et mss. ple- 
rique : Est enim qui et quod agit et quod loquitur. 
Sel ms, Regius num, 16359 ut in textu. 

(85) Editi, jam scriptum esse diximus. 

(86) Editi, Reperimus autem in quodam.... quasi 
axgelum. quemdam gratie, qui.... Anahel enim di- 
citur, ctc. Mss. etiam plerique liabent Analiel : scd 
rectius ms. unus, Ananelhel. Ita ctiam inte: pretatum 
reperies Anameel filium Salom, in Jerem, cap. xxxii. 
vers. 8, tom. itt. 

(87)|tà. omnes mss nostri : ims. tamen Regius 
num. 1639, oiittit vis. Eili vero, et alia vis do- 
ctrine, que potestas vocatur. Alius sermo est, clc., 
Omíisso autem. 

(88) Sic omnes mss. nostri. Editi vero, uon solum 
ista que dicit, ete. 

(89) Editi, quidem. 


3€ | Petr. 1, 2, 


eo ponant, si aut. addatur aliquid virtutibus, aut 
minuatur. Verbi gratia, justitia virtus cst : et οἱ 
quis ininus aliquid facit (95) quam justitia patitur, 
sine dubio injustus est. Si quis vero sub specie justi- 
li:e erga vindictas nimius fiat, et szevius agitet ul- 
tiones, in crudelitatem (94) ex justitia devolutus 
est, Unde et Salomon dicit** : Noli fieri justus (95) 
mulium, Similiter et libertas, si intra tempe- 
rantiam suam sit, virius est; si minus habeat, 
timiditas : si smplius, temeritas nominatur. Pari 
modo et prudentia si in sua mensura sit, virtus 
est; si winus habeat, imprudentia; si plusquan: 
oportet, malitia appellatur. Inde puto quod et ser- 
pens 647 in paradiso prudentior dictus sit caeteris 


B bestiis **, boc est excedens mensuram prudentia, 


ει in partes malitiz prolapsus. Inde et filii hujus 
seculi prudentieores dicuntur quam filii lucis ο: 
plus enim sapiunt quam oportet sapere. Et sic in 
singulis quibusque virtutibus potest aliquis plus 
sapere quam oportet sapere. Putest etiam in casti- 
late aliquis plus sapere quam oportet sapere, ut 
sunt illi qui attendunt. spiritibus. seductoribus, οἱ 
doctrinis daemoniorum, in hypocrisi falsa loquentes, 
eauteriatam habentes conscientiam suam, prohibeu- 
les nubere, et abstinentes se a cibis quos (96) Deus 
creavit **, Isti plus sapiunt de castitate quam oportet, 
Minus autem sapit quam oportet luxuriosus et in- 
cestus. Ego sutem dico quod et lizeretici plus sa- 
piunt de Christo quam oportet sapere, qui negant 
eum Dei creatoris esseFilium, sed alterins nescio 
cujus melioris Dei (97). Sed et illi plus de Christo 
sapiunt quam oportet sapere, qui negant eum in 
carne venisse, et natum esse ex Virgine, sed coeleste 
ci corpus assignant. 1n his ergo omnibus Paulus 
nos vult non plus sapere quam oportet sapere, sed 
sapere ad sobrietatem , quod in Gr:zeco dicitur σω- 
epocovr, in nostris autem codicibus, boc est in 
Scripturis divinis, sobrietas a majoribus interpreta- 
lum est, ab aliis tamen eruditis viris temperantia 
ponitur, quae temperantia una ex quatuor generzli- 
bus virtutibus habetur, Et in hoc ergo loco melius 


1 Που, x1, 17... ?* ftom. χι, 20. ** Eccle. vni, 17. 


(90) Inquit. Prelermittitur iu editis. 

(91) Editi, et insuliautes quidem bona olive, etium 
huitic, eic. 

(92) lloc est enim plus. sapere. Wc in editis non 
comparent, 
(95) Eliti, et 5i quid minus aliquis facit. 
(94) Editi et mss. quidam, et scvius agat, tn ut- 
Lionis crudelitate, etc. Sed rectius ins. Regius uum. 
1639 οἱ Rabanus ut in nostro textu. 

(95) Editi, in suulio justus. Et paulo. po-t ms. 
Regius num. 1629 habet, si minus habeat, formido. 

(96) Sie ms. Regius num. 1659. Cieteri vero inss., 
Rabanus et editi , loquentium, cauteriutam habentes 
(Rabanus, habentium) . . . prehibentium nubere, ct 
abstinere α cibis, quos, etc. 

(97) Ms. Regius num. 16359, minoris Dei; sed 
omues alii mss., Rabanus οἱ editi rectius ut. I 
textu. 


1311 


ORIGENIS 


1913 


Apostoli dicta lucerent , si haberemus et nos scri- A latur. Et ita invenias unumquemque propetisius 


ptum secundum Graci sermonis virtutem , sed sa- 
pere ad. temperantiam : hoc est , ut in omnibus vel 
quie agimus, vel qna loquimur, vel qu:e sentimus, 
temperantiam teneamus. In his enim qux supra 
enumeravimus neque ainplius neque miuus fleri de- 
here, modum servare novit sola temperantia. Post 
ας ait : Unicuique sicut divisit Deus mensuram fidei : 
hoc est, u& sciat unusquisque et inteiligat qux in 
eo sit mensura. gratie Dei, quam consequi meruit 
per fidem. luterdum enim accipit quis a Deo ut 
sapiat in opere (98) cbaritatis , aut ut sapiat in of- 
ficio visitandi, aut erga misericordias pauperum, 
aut circa debilium curam, aut erga viduarum et 
pupillorum defensionem, aut erga hospitalitatis solli- 


erga unum aliquod officium, et specialius operan. 
dare; cztera vero sequentia habere. Neque enim 
loc dicimus quod unum suflicere debeat, sed se- 
cuudum formam propositi exempli. Sicut, verbi 
gratia, oculus speciale officium habet ut videat, 
uuum (amen (4) est ex omnibus et. in. omnibos 
membris, et cum singulis agil omnia, et cum ipse 
singula quaeque agunt omnia ; ita et qui per gratiam 
fidei unum aliquod donum speciale meruerit (5), 
illud quidem principaliter administrat ; in omnibus 
vero actibus socius cum czeteris habetur et parti- 
ceps. Quomodo autem corpus istud iu Christo sit, 
id est in veritate, el sapientia, et justitia, et saneti- 
flcatione , que omnia Christus est, spe jam dixi- 


citidinem. Hzc ergo singula divisit uuicuique Deus B mus. Jam 9/58 vero si in hoc corpore, verbi gra- 


secundum meusurain. fidei. Sed si is qui accepit 
gratiam ut de uno afiquo horum saperet, non intel- 
ligat mensuram (99) gratiz sibi date, sed velit sa- 
pere de sapientia Dei, de verbo doctrinz , de pro- 
fuudioris scienti: ratione, in quo gratiam non ac- 
cepit, et non tam discere velit, quam docere quae 
nescit; iste cum minus sapint, plus vul sapere 
quani oportet. Nou enim sapit ad temperantiam ut 
custodiat unicuique sicut divisit Deus mensuram fidei. 
Verum ut evidentius adhuc de his (1) Apostolus de- 
signaret, introducit exeinplum, et dicit : Sicul enim 
iu uuo corpore mulla menbra labemus, membra 
auiem omnia non eumdem actum habent : ita multi 
unum corpus sumus in Christo , singuli autem alter 
alterius membra : ordinatissime per ως compo- 
hens omue corpus Ecclesie ; ut sicut membra cor- 
poris singula quaque proprios habent actus, et 
olliciis suis unumquodque deservit, nec tamen pos- 
sibile est ut non consensu mutuo sibi invicem ce- 
dant : ita, inquit, et in Ecclesia qux cst corpus 
Christi, diversos singuli habemus actus. Verbi gra- 
tia : alius studium omne crga sapientiam Dei et 
doctrinam. verbi adhibet, et in meditatione legis 
divinz die ac nocte persistit; et est magni hujus 
corporis oculus. Alius, ul supra diximus, erga mi- 
nisterium fratrum, et indigentium curat (2); et est 
Sancti hujus corporis manus. Alius studiosus audi- 
tor est verbi Dei ; et auris est corporis. Alius ad 


viseudos decumbentes, et requirendos tribulantes, D 


et positos iti necessitatibus eruendos est impiger ; 
qui pes sine dubio (3) ecclesiastici corporis appcl- 
9 Rom. 1x, 941... 9* Joan. vii, 18. 


98) Editi, accidit, ut quis a Deo sapiat in opere, etc. 
99) Editi, non intelligit mensuram, etc. 

1) De his. Deest in editis. Deinde iss. plerique 
οἱ Rabanus pro designaret habent. assignaret.. Sed 
is. Regius num, 1639 et editi ut in textu. 

(2) Sic nis. Regius num. 1659. C:eteri. vero mss. 
et editi, el indigentium curam. Rabanus, et indigen- 
tium curam habet. 

(3) Editi, εἰ pes sine dubio, etc. Deiude, et ita 
invenies unumquentque pro posse erga unum aliquod 
e(Ricium spiritale operam dare. 

(4) Ediü, spiritale officium habel ut videat, verum- 
tamen, eic. 

(9) Editi, unum aliquod bouum spirituale meruit. 


95 Rom. xi106-8 


tia, ut sit (6) aliquis oculus, quod est in corpore 
toto nobilius ; vel manus, quod sequenti loco lia- 
beri potest ; aut auris, aut lingua, aut czetera quz. 
que qux videntur honestiora essc : οἱ rursus ut sit 
aliquod aliud membrum ex his quae videntur in- 
lonestiora esse ; ipse aliquid causze praestiterit (7), 
an Dei voluntate absque ullis omnino caesis ille 
illud , vel ille (8) illud constitutus sit membrum, 
supra nostram esse intelligentiam puto. Verum ne 
hi qui naturas diversas asserunt animarum, et a 
diversis conditoribus institutas , locum confirmagi 
dogmatis sui invenire videantur, ea quz nobis ia 
superioribus de vasis honoris el vasis contume- 
liz ** disserta sunt, etiam in (9) przsenti sufficiant 
loco, Nunquam enim concedendum est, ut sive ia 
prosenti, sive in praeteritis, sive etiam iu futuris 
sculis, non ita unumquemque dispenset (10) diviva 
Providentia, ut uniuscujusque meritum arbitrii libet- 
tate collectum materiam przebuerit dispensanti. Ju- 
$us est enim Deus, et injustitia non est apud eum *. 

9. Habentes enim (14) dona secundum gratiam 
qua dala est nobis, differentia, sive prophetiam se- 
cundum rationem fidei , sive ministerium in mini- 
sirundo, sive qui docet in dociriua, qui exhoriatar 
in. exhortando, qui tribuit in simplicitate, qui prees 
in sollicitudine, qui sniseretur in hilaritate 3. Cum 
dixissel singulos quosque credentium mefnbra esse 
unius corporis Christi; nunc quasi diversorum 
membrorum diversitatem operis enumerat ; et verbi 
causa , velut oculo visum, ita meuti , quz est inte- 
rior oculus, prophetia assignat officium ; et alii 


(6) Ms. Regius num. 1659 et editi, recte, st sit, 
et paulo post, et rursus ul sit aliquod aliud. Czteri 
miss. utrohique omittunt ut. 

(7) Sic 1us. lRhegius num. 1639. Ms. codex Vallis- 
Clarz addit an post ipse. Ceteri vero 155. et editi: 
ipse aliquid cause prestitit. 

(8) Deest. ille in editis. 

(9) Editi et ins. Itegius num. 1009 omittunt ix. 

(10) Ms. Regius num. 1659, in presentibus .... 
aut non uniuscujusque . . . . maleriam prabueril dis» 
pensandi. Cz:eteri vero mss. ut in textu. [ta etiam 
editi, praeter praebeat pro prabgerit. 

(11) Enim. Deest in libris antea editis. Alia», 
autem pro euim. 


1215 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. IX. 


1214 


tanquam manui ministerium adscribit ; et alii tan- A ne videatur de homine arbitrii potestas auferri. 


quam lingum doctrinam tribuit : similiter etiam 
estera, lllud quoque quod nobis in superioribus 
aubiguum videbatur, absolvit, ubi quirebamus 
utrum ununquodque membrum ad hone-ta, vel mi- 
nus honesta corporis officia aliquid ex se causa 
prabendo venvrit : an nullis ex causis, sed sola 
Dei voluntate honestiia, vel minus honestum esse 
membrum unicuique delegatum sit (12). Quod ergo 
ibi nobis minus clarum fuit, hic Apos:olus eviden- 
ter. aperuit dicens, sive prophetiam (15), sive mini- 
sterium, sive reliqua doua gratiarum secundum ra- 
Honem fdei dari : quamvis sermo iste, hoc est, 
secundum (14) rationem fidei , apud Latinos minus 
proprie translatus videatur. ᾿Αναλογία cnim in 
Grxco, non tam ratio quam meusura competeus 
dici potest, ut quia nuo nou potest, duobus sermo- 
nibus explicetur. Secundum (15) mensuram ergo 
fidei uniuscuju-que diversitates dari pronuntiat gra- 
tiarum, ut, verbi causa, accepta quis gratia, illud 
vel illud membrum in Christi corpore fiat. Et hic 
quidem mensuram fidei causam capiendarum posuit 
gratiarum ; ad Corinthios vero scribens ait : Uni- 
cuique autem dutur manifestatio Spiritus ad id quod 
expedit ** ; οἱ post pauca addit : Omnia autem ope- 
raiur unus alque idem Spiritus, dividens unicuique 
(16) prout vult *. Unde mihi videtur, tam ad Ho- 
manos quam ad Corinthios scribens, tres capiendse 
grati: modos docere, ut ex nobis in eo agi ali- 
quid estendat, plurimum tamen in Dei largitione 
consistere. Ponit ergo et mensuram fidei esse , per 
quam quis gratiam capit ; ponit et ad id quod ex- 
pedit dari ; et Spiritum dividere prout vult. Ut ergo 
tanta iu. nobis fides inveniatur, quanta possit sub- 
liwiorem gratiam promereri, nostri operis videtur 
ει studii : ut aulem ad id detur quod expedit, et 
utile sit accipieuti, Dei judicium est ; vel omuino si 
dari velit, in ipso est. Ideo el in aliis idem Aposto- 
lus dicit : Nunc autem. Deus posuit. in. corpore 
unumquodque membrum prout voluit 19. Voluit autem 
Deus secundum rationem. vel mensuram fidei quse 
est in. uobis (17) ; vel voluit ad id quod expedit. 
Nisi forte ita aliquis et hoc velit intelligere, Deus 
posuit iu corpore unumquodque membrum prout vo- 


Verumtamen ex hoc quod ail dari gratiam ad. id 
quod expedit , potest fieri ut etsi sit (I8) in aliquo 
mensura fidei tanta, qu:e excelsioreimm. gratiam me- 
reatur accipere, si sanclus Spiritus futura prospi- 
ciens expedire accipienti non judicet, necessario 
dividat unicuique prout vult οἱ expedit. Denique 
nonnullos videmus aecepisse gratiam  doctriuz 
vel exhortiationis ad plebem, et ex hoc ipso e!a- 
los atque in superbiam versos in judicium inci- 
disse diaboli : alius accepisse quidem gratiam, sed 
649 negligentia animi et vit: desidia corrupisse : 
unde erat οἱ ille qui acceptum denarium in suda- 
rio colligavit, nec operari ex eo aliquid voluit **, 
l'ropterea. denique et Apostolus scribit ad charis- 


B simuin. sibi filium dicens : Noli negligere gratiam 


que in te est 5; tanquam sciens posse graliam per 
negligentiam deperire. Quod autem dixit: Secundum 
rationem vel mensurum fidei *, puto jam plene in 
superioribus expositum quz sit fides quz a nobis 
requiratur, δὲ qux sit qux a. Deo per gratiam da- 
tur secundum hoc quod idem Apostolus dicit : Alii 
fides in eodem Spiritu * ; et item ubi (19) apostoli 
ad Dominum dicunt : Auge nobis fidem "* : quod 
fides quidem qua speret et credat, et absque ulla 
dubitatione confidat, in nobis est: ratio vero fidei 
ipsius, et scientia, el perfeetus eorum quz credi- 
mus intellectus, donatur a Deo. Sed et illud in loco 
noa omittamus quod videtur secretioris esse myste- 
rii. Si enim in przsenti seculo dat Deus unicuique 
gratiam secundum mensuram fidei, sine dubio e* iu 
futuro dabit unicuique gratiam pro mensura meri- 
torum ; et si iu. presenti s:zeculo talis est Dei dis- 
pensatio, et talis erit etiam in futuro; quomodo 
non et in prateritis szeculis (20), quie fuerunt ante 
nos, similis Dei dispensatio erga oinnem rationabi- 
lem creaturam fuisse credetur? Sed jam videamus 
qua sint (21) dona qux& enumerat secundum gra- 
tiam data, Prophetia, inquit, et ministerium, et 
doctrina, et exhortatio, et tributio, loc est praesta- 
tio, et praesse, et misereri. His jungit et charita- 
tem, εἰ czelera. De quibus dicat fortasse aliquis : 
Si hiec omnia per gratiam dantur (22), uon erit in 
culpa si quis non prophetet, aut non ministret, aut 


lnit , ut voluit ad membrum magis referatur, hoc p) non doceat, aut non. exhortetur, aut. non tribus, 


est, prout coluit, prout elegit, prout operam dedit ; 


** | Cor, xit, 7... 9? ibid. 11. ?* ibid. 18. 
Cor. x1,9. ** Luc. xvn, 5. 


(12) Ms, Regius num. 1629, unusquisque derelictus 
sit. Sed ceteri mss. et editi ut in textu. 

tà Editi perperam, sive prophetia. 

14) Secundum. Omittunt in editis. 

15) Editi. secundum ergo fidei mensuram uni- 
cuique diversilales dari, eic. 

(16) Alias, singulis, sed ms. Itegius num. 1629 οἱ 
editi, unicuique. 

17) Editi, secundum fidei mensuram que est. in 
nobis. 

(18) Ms. plures , ut si sit , etc. Deinde editi, tan- 
loque excellentivreim qratiam , eic. Paulo post vero 
ms. lhegius num. 1659. omittit. necessario. dividat, 
€t habet, unicuique prout vull. expediat, 


5 Luc. xix, 20, 21. 


aut nou przsit, aut non. misereatur, aut non dili- 


ο] Tim. jv, 14. " Rom.xi, 3 ! 


(19) Ms. Regius num. 1629, alibi. Deinde Apo- 
stoli desideratur in antea editis. 

(20) Editi, talis erit etiam... quomodo non prater- 
itis. seculis, etc. Mss. plerique omiuunt. utrobique 
ει; sed ms, Regius num. 1659 ut in textu. 

(21) Editi, crederetur. Sed jam videamus quee 
sunt, eic. Deinde, Prophetia, inquil, est ministerium, 
etc. Et paulo post iis. Regius num. 16359, sed. (ri- 
buere, loc est, prazstare, εἰ praeesse, eic... Sed celeri 
InSS. ut iti nostro teatu. 

(22) Editi, dut pro dantur. Deinde ms. Regius 
num. 1659, nou. erit. in culpa si quidem non prophe- 
tet... qui horum omnium graliuin. won accipit. Sed 
Cxteri uss., labanus et editi ut in nostro textu. 


42315 


ORIGENIS 


1716 


gal; quia lierum omnium gratiam non accepit. Sed A genda est haec quam docet Apostolus, non illam esse 


ad hzc dicemus : Sicul est fides quam docuimus 
esse in nobis, et rursus est fides qux per gratia 
datur, sicul supra diximus scriptum esse : Alii fides 
in eodem Spiritu "* ; ita etiam in unoquoque horum 
qux supra enumeravimus a Deo per gratiam dari, 
est (25) et in nobis aliquid, ad cujus unusquisque 
mensuram vel rationem gratiam promeretur. Ne- 
que enim de sola sapientia accipiendum illud quod 
scriptum est, quia etsi sit (24) aliquis perfectus in 
filiis hominum, si desit εἰ sapientia que ex te est, 
ad nihilum reputabitur *. Eodem nanque modo 
possumus dicere : Etiamsi sit aliquis perfectus in 
lide (25) in filiis bominum, si desit ei fides qux ex 
tua gratia est, in. nihilum reputabitur. [ta eisi 


perfectus sit quis in. ministerio, si desit ei a Deo B 


wijnisterii gratia, iu. nihilum reputabitur (26). lia 
elsi perfectus sit in doctrina quis, et desit ci do- 
eirin: gratia (27) qux ex Deo est, in nihilum re- 
putabitur. Et ita in oinnibus his qux: enumerata 
sunt, est quidam. perfectio inter filios hominum 
quam labore et studiis propriis assequuntur, sive 
in sap'entia, sive in doctrina, sive in aliis officiis : 
qu: tamen si non habcant a. Deo gratiam datam, 
nihil erunt: quia si desit eis gratia Spiritus, nec 
membra ease Christi corporis possunt. Sed in lis 
quaritur si potest esse aliqua in nobis vel ex nobis 
prophetiz species, qux non totum habeat ex. Deo, 
sed aliquautulum etiam (28) ex humanis studiis 
capiat, Hoc quidem opud celeros valde impossi- 
bile videbitur; apud Paulum tomen evidenter pro- 
batur dicentem : Zimulamini autem dona majora, 
magis autem wu prophetetis *. In quo sicut ainula- 
tur quis ministerium (29), et doctrinam, et exlior- 
tationem, et cetera, per hoc quod adhibet erga hxc 
studium ac laborem, ita et erga prophetiam fleri 
debere ostendit Apostolus, Unde prophetia intelli- 


"[ Cor. xit, 9. *5 Sap. ix, θ. ** I Cor. xit, 51; 
rv, 94,95. 59 1 ορ. n, 10. *' llebr. iv, 12. 


(23) Sic ms. Regius num. 1629. Rabanus et edí- 
ti, qui editi solummodo perperam habent erit pro 
est. Mss, vero dno Regii habeut, est et in nobis ali- 
quid ad cujus meritum unusquisque mensuram vel 
ralionem gratie (al., gratiam) promerelur. 

(24) Editi, quia εἰ sit, etc, Deinde iidem editi, et 
uiss. duo bis, que ex Deo est. Sed ws. ltegius num. 
1659 et lt'abanus, que ex te est, sicut el infra, que 
ex iua qralia est, 

(25) 1n fide. Wc duo verba desiderantur in edi- 
tis. Ms. legius num. 1639, in (ide et. in filiis homi- 
num ; sed ceieteri mss, et Rabanus ut in textu. 

(26) lta et si perfectus sit quis in ministerio, si 
desit ei a Deo nunisterii gratia, in nihilum reputabi- 
tur. [λαό nec in editis, nec apud ltabauum compa- 
rent. 

(27) Editi, doctrina gratie, male. 

en Etiam. Pracerimnittitur in editis. 

.(29) Editi, ín quo quis &mulatur in. ministe- 
rium, elc. 

(30) Stelit, secundum quod in Evangelio scriptum 
est : Lex ei Prophet usque ad Joannem, lc in edi- 
tis frustra requiras, sed restituuntur ex omnibus 
inss, οἱ ltabauo, 

(31) Editi, sed illam, etc. Omnes vero mss. ct 
labauus, sed illa, ctc. 


xiv, 1. 


per quam dicitur : Hec dicit Dominus; illa enim 
usque ad Joannem stetit, secundum quod in Evan- 
gelio scriptum est " : Lex et Propheta usque ad 
Joannem (50) : sed illam (51) de qua idem Aposto. 
lus ait ** : Qui prophetat, hominibus loquitur (52) ed 
edificationem, εἰ exhortationem, εἰ consolationem. 
Prophetia ergo dicitur apud Paulum cum quis lo- 
quitur hominibus ad sedificationem, et cum loqui- 
tur ad exhortationem et consolationem; εἰ ideo 
adhibere studium ad hujoscemodi $50 prophe 
tiam possibile nobis est, et est in nostra potestate 
ut nobis ia hzc operam dantibus, si secundum m. 
tionem vel mensuram fidei liec facimus, addatur et 
illa quze ex Deo est prophetia (35). Est autem se- 
cundum Apostolum etiam alia species prophetiz, 
de qua dicit 0 : Si vero prophetetis, intret auem 
quis infidelis, vel idiota, arguitur ab. omnibus, judi- 


'catur ab omnibus, occulta quoque cordis ejus mani- 


festa fiunt (54), et (unc cadens iz faciem pronunia- 
bit quia vere Deus in vobis est (53). Sicut enim 
Spiritus Dei omnia scrutatur "^, ita. et verbum Dei 
oninia etiam quze in. occuito sunt perscrutatur : 
maxime cum verbum vivens sit, et efficax, et pew- 
trabilius omni gludio utrinque acuto, penetrans usque 
ad divisionem anime εἰ spiritus, compagum quoquc 
ac medullarum "*. Etenim cum moralis in Ecclesia 
sermo tractatur (36), tunc uniuscujusque intra se- 
metipsum consclentía stinulatur, recognoscentis 
ex his quz: dicuntur propria peccata, et recordap- 
tis si qua forte ín occulto commiserit. Interdum 
autem et cstimatio ipsa prudentium, vel ex vultu, 
vel ex moribus, vel ex motu uniuscujusque con- 
scieutiam (37) colligentium , prophetia speciem te- 
net. [lc nobis de prophetix gratia dicta sint. Post 
hec sequitur : Sive ministerium ἵπ ministrano. 
Possumus hzc omnia ad illam regulam revocare 


" Luc, xvi, 16. *I Cor. xi, 3. ὃ Πως. 


(32) Editi, omnibus loquitur, etc. Deiude : Pro. 
phetia autem, etc. Ms. lhegius num. 1639, homini- 
bus loquitur cdificationem, et consolationem. lro- 
phetia ergo, etc. Sed cateri mss. et Rabanus ut ia 
textu. 

(33) Sic ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Edi- 
ti vero, οἱ in nostra potestate, ut nobis in Dei opere 
sudantibus secundum rationem et mensuram fidei, si 
hec facimus, addat et illam que ex Deo est propht- 
liam. Duo niss. Regii itidem, «£t nobis in Dei opere 
sudantibus; sed cetera ut in textu. 

(34) Sic iss. plerique et editi. Mss. vero qui- 
dam, occulta. queque cordis ejus maui[esla finul ; 
editi, sunt. 

(55) Eiti, in mobis est. 
(96) Sie recte ms. Regius num. 1659. Ceteri 
vero inss, et editi : Etenim cum oramus in ecclesia, 
et sermo traclatur. Deinde editi, perperam, (unc 
unusquisque... siimulatur, recognoscente ex his δα 
dicuntur propria peccala, recordante si qua, εἰς. 

oinnes mss. ut in. nostro lextu, nisi quod alii ba- 
beant, si que ;. alius, si quid, et plerique omittant 
ei anie recordantis. . 

(57) Conscientiam, Deest in editis οἱ in plerisquo 
1198., scd restituitur ex nis. ltegio num. 1659. 


1217 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IX. 


1218. 


quie superius dicla. est; luc est : Non plus sapere Α fortasse opus esse, non tamen et op2ris ipsius unus 


quam oporlet sapere : ut, verbi causa, dicamus non 
debere eum qui ministrat, in ministrando plus sa- 
pere quam oportet sapere : et qui docet, in doctrina 
non plus sapere quam oportct sapere: et qui ex- 
hortatur, in exlortatione non plus sapere (38) quam 
oportet sapere. Multi enim accepto ministerio, vel 
secepta doctrina plus sapuerunt quam oportuit $25 
pere (39) : et elati in arrogantiam, vel in delicias 
resoluti, precipites corruerunt. Qui exhortatur in 
exhortando. Exhortatio (40) species est doctrinze et 
verbi, quo afflicte animx Scripturarum divinarum 
prudenter aptatis et in unum collectis sermonibus 
relevantur. Accidit eniin. sepe anima tribulatio- 
num nimietate desperatio; nec facile reparari, aut 
refici quibuscunque verbis potest, quamvis polita 
illa sint et plausibilia. Si vero sermo liabeus virtu- 
tem gratiz Dei fuerit adhibitus, tunc cor ejus pene- 
trat, et consolationem prabet, ac spem revocat 
desperatione subimnota, secundum illud quod per 
prophetam dictum est a Domino (41) : Sacerdotes, 
loquimini in corde Jerusalem **, 

9. Qui tribuit in simplicitate, qui praes in sollici- 
tudine, qui miseretur in. hilaritate **. Qui tribuit et 
prastat indigentibus, oportet, inquit, nt in simpli- 
citale cordis hoc faciat (42); boc est, ne videatur 
quidem benefacere indigentibus, corde vero laudem 
quserat ab hominibus. Non est ergo simplicitas (15) 
si aliud agi videatur in manibus, et aliud quxratur 
in corde. Qui vero prxest fratribus, vel qui praeest 
Ecclesie, in sollicitudine esse debet non. humana- 
rum causarum, nec sscularium rerum (Ίο enim 
sollicitudo aliena debet esse ab his qui Ecclesiz 
prasunt) : sed talem recipiat (44) sollicitudinem qua- 
lem Apostolus dicit : Concursus in me quotidianus, 
sollicitudo omnium Ecclesiarum. Quis infirmatur, εἰ 
ego non infirmor? Quis scandalizatur, et. ego non 
urer ** 1 Qui ergo praest Ecclesiis talem sollicitu- 
dinem babere debet, οἱ illain aliam szcularem ha- 
bere omnino non debet, Qui miseretur in hilaritate. 
Videatur (45) fortassis unum atque idem esse quod 
supra dixit : Qui tribuit in simplicitate, et hoc : Qui 
miseretur. (46) in hilaritate. Sed mihi videtur unum 


ο Ίμα, χι 3. ** Rom. xir, 8. 


Alias, in exhortando non plus sapere, etc. 

(59) Editi, perperam, quam oportet sapere. Ms. 
ünus, quam oporteret sapere. 

40) Exhortatio. Deest in editis. 

(i Ms Regius num. 1059, dicit Dominus. S9d 
czeteri mss., Rabanus et editi ut it textu. 

(42) Editi, oportet, inquit, in simplicitate cordis 
hec facere. 

(45) Mss. duo, Non est ergo bona simplicitas, etc. 
Sed bona amittitur in antea. editis, et in plerisque 
iss. et apud Rabanum, Deinde ms. Regius num. 
4639 omittit preest fratribus, vel. - 

(44) Recte ms. Regius nuin. 1639, recipiat. Cze- 
teri mss., labauus ct editi, recipiant. 

(45) Sic ms. Regius num. 1629. Caeteri vero mss. 
et editi, Videtur. Deinde editi, dixerat. 

(46) Με. Regius num. 1659, ei hic, Qui misere- 
(tr, eic. Editi, et hoc, id est, qui miseretur, etc. Sed 
cieteri mss. ut in textu. 


** Η Cor. xi, 98, 29. 


affectus, Aliud est enim dare indiger.ti, et aliud est 
3ffeciu. imnisericordiz cum indigente partiri : et ideo 
non vult in tali opere esse tristitiam. Qui enim 
prierogat (47) pecuniam suam, si infidelis sit, οἱ 
recepuurum se desperct, necessario la1quam qni 
eam perdiderit contristatur. Qui vero cum fide et 
spe hoc agit, in hilaritate et ltitia agit (48), certus 
quod parva hac qux pro mandato Dei expendit, 
ingentes sibi opes celestium divitiarum, insuper 
autem el deternam conferant vitam. 

4. Charitas sine simulatione 35. Ego puto quod 
owunis charitas quz non est secundum Deum, simula- 
ta sil, et vera non sit. Eteniin creator animz Deus 
idcirco ei cum ceteris virtutibus etiain affectum cha- 
651 ritatis inseruit, ui diligat Deum, et ea que 
vult Deus. Cum ergo opus lioc in animam dederit 
charitatis, quicunque aliud aliquid (49) diiexerit . 
quam Deum, et quie Deo placent , charitas in eo (i- 
cia et simulata dicenda est. Sed et si quis proximum 
suum diligat, et cumerrantein eum viderit non com- 
moneat, non corrigat, simulata charitas ista dicenda 
est. Et ideo nihil habere adulatorium, nihil fuca- 
lum charitas debet, sicut et alibi idem Apostolus 
dicit : Charitas de corde puro, et conscientia bona, ei 
fide non ficta ***, 

5. Odientes malum , adherentes bono **. Mirum 
forlasse sit, quod inter cietera bona virtutum assu- 
mitur etiam odium, el tanquam necessarium ab 
Apostolo (50) ponitur. Unde certum est inesse ani- 
mie odii affectum : est enim laudabile odisse vitia, 
odisse peccata. Nisi enim quis odio habeat vitia, 
non polest amare, nec conservare virtutes. Verbi 
gratia, si quis pudicitiam custodire proponat, non 
potest eam (uto servare, nisi odium quoddam et 
exsecrationem adversum impudicitíam sumat. Dif- 
Bcilis enim, et valde difficilis est illa coutinentia, 
ubi desideratur illud a quo abstinetur , et cupiditas 
animi solo melu futuri judicii refrenatur. Periculosa 
hiec, et valde periculosa sunt, nisi secundum con- 
silium Apostoli odientes mala, et impacata quodam- 
modo (51) adversum ea odiorum bella peragentes, 
sic adhzreamus bono. Observandum etiam hoc, 


7" Rom.xn, 9. *'* P Tim. s, v. ** Rom. xu, 9. 


(41) Sic omnes mss. nostri. Rabanus vero οἱ 
editi, eroyat. 

(48) Mss. duo, hoc agit ; et postea editi, certus et 
quod, eic. Deinde iidem editi et mss. plerique, ea- 
pendit indigentibus, sibi opes, eic. Sed uis. BKtegius 
num. 1659 et Rabanus ut in nostro textu. 

(49) Sic ms. Regius num. 1029. C:eieri vero mss. 
et editi, hoc opus anima dederit (editi, dedit) chari- 
lati, gticunque aliud aliquid, etc. Rabanus, hoc opus 
in anima dederit , charitate quirunque aliud, etc., 
omisso aliquid, quod etiam omittit ms. Regius num. 


(50) Editi, Mirum fortasse siquidem inter cetera... 
necessario ab Apostolo, elc." 

(51) Editi, odientes malum, et peccala, et quodam- 
modo , ctc. Rabauus , ín peccata , pro impacata. 
Deinde ms, Vegius num, 16329 addit sic ante ada 
rcamus. 


ped 


1719 


ORIGENIS 


1220 


quod sicut in aliis dicit : Qui adhaeret Domino, unus A tur. Scio autem in nonnullis Latinorum cxemplari- 


sviritus est "' , ita et hic dicit : Adh:ereamus bono, 
sine dubio ut contingat nobis unum esse cum 
hono. 

6. Claritatem fraternitatis invicem diligentes **. 
Moc mandatum, ut diligamus invicem, sicut et Deus 
dilexit nos V, cum sit primum post primum (primuin 
namque est diligere Deum ; et inter homines iterum 


: hoc primum est, ut invicem diligamus), nescio quo- 


modo quasi ultimum et minus uecessarium inter 
homines spernitur , et odium quod nobis insitum 
esse diximus ad lioc ut mala odio habeamus, praz- 
postero ordine exercemus in hounis (52), et vitia 
earnis ac. peccata diligeutes fratres odio habemus, 
Nec aliter accidit odisse nos qu:e non. oportet (55), 


bus haberi, tempori servientes, quod non mihi vide- 
tir convenienter insertum, nisi si (57) quis forte 
ia diclum putet, ut in aliis idem Apostolus ait: 
Tempus breve est, superest ut. qui habent uxores, tan- 
quam non habentes sint "* ; vel ut illud dictum est: 
Tiedimentes tempus, quoniam dies mali sunt "*. 

11. Spe gaudentes , in. tribulatione patientes "*, 
Spe gaudet qui uon respicit ca quz videmur, sed ea 
qui non videntur exspectat ?? ; et qui scit quia mon 
sunt condigne passiones liujus temporis ad futuram 
gloriam que revelabitur in nobis "*. 1dem ipse et in 
tribulatione patiens erit ; quia tribulatio patientiam 
operatur, patientia probationem, probatio vero spem", 
5i tamen sermonem qui subsequitur impleamus, id 


nisi quia diligimus qu:e non oportet. Fratres ergo B est orationi instantes "*. In. quo enim uon sufficit 


jubeinur diligere, non. judicare (54). Si enim putas 
aliquem impium esse, et ideo eum non judicas dili- 
gendum, audi quod Clristus pro impiis mortuus 
est **. Aut si quia peccator est frater tuus, ideo 
eum non putas diligendum , audi quia Christus Je- 
gus in hunc mundum venit peccatores salvos [acere *'. 
Si vero justus est , multo magis dilectione dignus 
est, Dominus cnim diligit justos **. 

1. Honore invicem prevenientes **. Hoc est quod 
et Doninus docuit, cum notaret. Seribas οἱ Phari- 
$z0s prima sibi loca in conviviis vindicantes **, 
et doceret, uL cum vocatus fueris tu ad cenam, in 
novissimo loco recumbas (55). 


8. Sollicitudine non pigri **. Superius eum qui C 


praeest, in sollicitudine debere esse commonuil : 
nunc vero omnibus dat boc in commune inandatum, 
re quis nostrum audiat a Domino: Serre male et 
piger **. 

9. Spiritu ferventes *'. Et hoc ad impigrum et sol- 
licitum spectat. Vult enim (56) ut nos, qui sub lege 
spiritus vivimus, nihil remissum, nihil tepidum ha- 
beamus in nobis, sed cum fervore spiritus, et calore 
fidei cnncta peragamus. 

10. Domino servientes 38. llle Domino servit, qui 
potest dicere : Nobis unus Dominus Jesus Christus, 
per quem omnia , et nos per ipsum **, nec ultra ei 
aut libido , aut avaritia , aut inanis gloria domina- 


$! [ Cor. vi, 17. ** Itom. xii, 10. 


* Joan, xv, 12. ** Rom. v, 6. 


humana fragilitas, auxiliuu Dci orationibus implo- 
randum est. 

129. Usibus (58) sanctorum communicantes *.. Me- 
nini in Latinis exemplaribus magis haberi : 954 
Memoriis sanctorum communicantes : verum nos nec 
consuetudinem. turbamus, nec veritati przjudiea- 
mus, maxime cum utrumque conveniat :edificatioui. 
Nam usibus sanctorum honeste et decenter, non 
quasi (59) stipem indigentibus praebere, sed censum 
nostrum cum ipsis quodammodo liabere communem, 
ei nieminisse sanctorum sive in collectis solemni- 
bus, sive pro eo ut ex recordatione eorum profieia- 
mus, aptum el conveniens videtur. 

15. Hosyitalitatem sectantes **. Quam digne hospi- 
talitem sectantis niunificentiam (60) uno sermone 
comprehendit * Dicens enim sectandam esse hospi- 
talitatem, non illud solum ostendit, ut ven'eutem ad 
nos liospitem suscipiamus ; sed el requiramus, et 
solliciti simus, el seclemur, ac perquiramus ubique 
hospites , necubi forte in. plateis sedeant (61) , ne 
extra tectum jaceant, Recordare Lot ?*, et invenies 
quod non illum hospites, sed ipse quzsierit hospi- 
tes ; et hoc erat hospitalitatem sectari. 

14. Benedicite persequentibus vos, benedicite , e 
nolite maledicere (62). Moralem locum latius Apo- 
siolus exsequens , actus , mentem , propositum , os 
quoque ipsum discipulorum, linguamque compoait. 


*! [| Tin. 1, 15. ** Psal, extv, 8, 


9 Rom. an, 0. δν Luc. xiv, 7, 10. * Rom. xiu, 11. ** Matl.xxv, 90. ὁ Rom. xin, 441. «5 ibid. 
5 | Cor. vit, 6. 7*1 Cor. vit, 29. ! Ephes. v, 46... ?* Rom.xn, 12... 7 H Cor. iv, 18. ** Rom. 
vin, 48. "* Rom. v, 5,4. '* Rom. xn, 12. "" ibid. 15. οι. ση, 12. "* Gen. aix, 4. 


(52) Sic recte Rabanus et editi. Mss. vero nostri, D et infra habet necessitatibus pro usibus. 


in nobis. 

(55) Editi, quem non oportet. eL 

(54) Fratres ergo jubemur diligere, non judicare. 
][:wc desiderantur in libris editis. 

(55) Editi, el docet, ut cum vocatus [ueris ad ce- 
nam, in novissimo recumbas. Mss. quidam et Raba- 
uus itidem et docet. Ms. ltegius num. 16359, edocens. 
Sc ceteri mss., rectius, οἱ doceret. 

($6) Sic ms. Regius num. 1659. Cieteri vero mss. 
et editi, Et hoc ad. integrum spectat. Vull. enim, 
ete. 

(57) Deest si in editis. Mss. quidam, siqui. — — 

(58) Sic omnes mss. et editi. Rabanus vero hie 


(59) Rabauus, nec consuetudine turbamur... Nem 
necessilatibus sanclorum honeste. dicit, nom quasi, 
elc. l'aulo infra ins. Hegius num. 16359 , quoquo 
modo habere communem. Deiude Rabanus, id aptum 
el conveniens videtur. 

(60) Ms. ltegius num. 1639, hospitalitatis muni- 
ficentiam, Caeteri inss, et editi, hospitalitatem secian- 
lis magnificentiam. 

61) Editi, ne forte in plateis sedeant. 

02) Sic editi et Rabanus. Mss. vero nostri omnes 
habent tantuinmodo , Benedicite , et nolite maledi- 
cere. 


1221 


COMMENT. iN EPIST. AD ROM. LIB. IX. 


1293 


Non vult crelentes Cliristo de ore suo proferre ma- A qui flent, quoniam ipsi consolabuntur *, Si quis «t 


ledictum, sed bene loqui, bene dicere, bene precari, 
ut ex hoc et boni domini servi , et. boni magistri 
credantur esse discipuli. Sciendum (amen est quod 
sermo hic benedictionis in Scripturis diverse positus 
invenitur. Nam et Deus benedicere vel homines, vel 
cetera qua creaverat, invenitur ** ; et homines (65), 
vel ezeterze creaturzg Deum benedicere jubentur 8, 
Sed Dei quidem benedictio aliquid muneris (64) sem- 
per his qui ab eo benedicuntur impertit : homines 
vero Deum benedicere , pro eo quod est laudare, et 
gratias referre, dicuntur. Hic tamen Apostolus di- 
cens (65), Benedicite, et nolite maledicere, quasi cum 
provocamur ab inimicis, vel cum instigamur injuriis, 
monet ne pro maledictis maledicta reddamus ; sed 


pro peccatis suis, si quis post delictum convertitur 
ad ponitenti:m, el errorem suum lacrymis lavat, si 
quis ingemiscit etiam in liabitaculo isto positus, et 
ad Christum redire desiderat, et sanctum deside- 
rium lacrymarum ptofusione solatur (70), jungamus 
cum talibus lacrymas nostras, et gemitus sociemnus ; 
pain (71) tristitia qug secundum. Deum est, salutem 
stabilem per ponitentiam operatur **. 


46. Idipsum invicem sentientes **. Sermo iste non 
natura sui, sed interpretatione obscurior factus est. 
Hoc est enit quod dicit, ut ita de fratre sentiamus, 
ut de nobis ipsis; et ita velimus proximo, sicut et 
nobis volumus : ut et Dominus in Evangelio dicit: 
Que vultis ut. faciant vobis homines, eadem et vos 


faciamus quod ipse desemetipso scribit, ubi dicit**: B [είτε illis **. 


Maledicimur, et benedicimus (66). 

. 15. Gaudere cum. gaudentibus , flere cum flenti- 
bus **. H3benda est etiani in hoc competens (67) et 
apta distinctio. Νου enim quibuscunque gaudiis 
Christianorum gaudia socianda sunt, nec quibus- 
cunque fletibus lacrymz uostre jungende sunt. 
Neque enim οἱ videam gaudere aliquem super qu.e- 
stu pecuniz, aut possessionum latitudine, aut s:ecu- 
laris honoris eminentia, congratulari debeo talibus, 
qui sciain. quod hujusmodi gaudia luctus sequan- 
tur et lacrymz. In tantum etenim (63) non est gau- 
dendum de talibus, ut Dominus discipulis suis ne 
inde quidem gaudere concesserit quod d:euonia sili 
videbant esse subjecta, sed ait eis: Nolite gaudere 


quia demonia vobis subjecta. sunt ; sed gaudete, in- ϱ 


quit, quia nominu vestra scripta suni in libro vite δν, 
Et nos ergo si videamus ab aliquo tale opus geri, 
quod in celo scribi dignum sil, sive justiti:e opus, 
sive charitatis, sive pacis, sive. misericordiz ; et ita 
gestum, uL in lihro vit:e referri mereatur, debeinus 
gaudere cum talibus (69). Sed et si quem videamus 
ab errore conversum, et relictis ignorantice tenebris 
aJ lucem veritatis venisse, el remissionem pecca- 
torum, et gratíain sancti Spiritus meruisse , debe- 
mus gaudere cum talibus. Similiter autem flere cum 
flentibus, non cum illis qui flent mortuos suos **, ju- 
bemur, aut qui flent damna sxenlaria, scientes quia 
hujus seculi tristitia mortem operatur δὲ. Non surt 
ergo lxerym: nostre jungend:e cum talibus ; sed 


17. Non alia sentientes, sed humilibus consentien- 
les *!. Superbiam per omnia (72) refugiendam do- 
cet ; hoc enim dicit alta sentire. $653 Et merito 
superbia fugienda est, cum Scriptura dicat, quia 
initium discedendi α Deo, superbia est **. Dene au- 
tem uno serinone institutionem liumilitatis exposuit ; 
consentire enim humilibus, et amare humiles, at- 
que inclinare se ad eos, hoec est consuescere imi- 
tari eum qui cum in forma Dei esset, formam 
servi suscepi', et huiniliavit se usque ad mor- 
tem 5. 


18. Nolite esse prudentes apud vosmelipsos **. Qui 
sibi ipsi prudens esse videtur, hic cum arrogantia 
stultus est ; nec polest veram sapientiam Dei scire, 
qui suam stultilium quasi sapientiam colit, Denique 
in superioribus hanc fuisse incredulitatis. causam 
Jud:is, ipse Paulus edocuit, dicens de eis, quia igno- 
rantes Dei justitiam, et suam justitiam quarentes 
statuere, justitie Dei non sunt subjecti **. Sic ergo et 
qui apud seinetipsum sapiens est, non potest esse 
sapiens apud Deum. 


19. Nulli malum pro malo reduentes **. Si malum 
inferre peccare est, et reddere malum non, ut qui- 
busdam videtur, justum est, sed simile p:ecatuui est, 
aut, ut cgo a"bitror,etiam gravius. Nam ille qui malum 
prior intulit, forte (75) non sensit malum 6556 quod 
fecit. Qni autem reddidit malui, eo ipso quo ad ulcis- 
cendum est motus, confessus cst sensisse inaluin esse 


cuu illis flendum est de quibus dicit Dominus : Beati D quod reddidit. Et ideo respiciendum semper est al 


** Gen. 1, 22. *! Dan. m. 57 seq. 


* Eccli, x, 12. ?* Philip. ii, 6. 


(05) Editi, que creavit, invenitur, item homi- 
Nes, εἰς. 

64) Ms. uuus et Rabanus, aliud muneris. 

65) Dicens. Deest in antea editis, et in plerisque 
mss. Rabanus habet ait pro dicens. 

(66) Editi, sed benedicimus. 

!61) EJHI, etiam hic competens, etc. 

68) Etenim. Deest in libris antea editis. 

69) Ms. Regius num. 1659, hic et infra, de ta- 
libus. 

(10) Sic recte ms. Regius nuin. 1659. Cateri vero 
inss. et editi , et secundum desiderium lacrymarum 
pro[usione lagatur. Rabanus, et sanciu m desiderium... 


xn, 16. 


5 [ Cor. iv, 19. 
33. **1l Cor. vii, 40... ' Matth. v, 5. *5 4H Cor. vii , 10. 
ον [toin. χιι 10. 


885 Matth, vii, 
9! [toin, 


83 fVom. xi 15. ** Luc, x, 90. 
89 [towi.xi, 16. 09 Matth, vir, 12. 
9 Rom. x, 5.  ** Ron. xut, 47. 


lavat. 

(71) Nam. Deest in editis e in plerisque mss., 
sed restituitur ex Rabano. Ms. Regius num. 16039, 
liabet, Tristia enim pro Nam iristitia..— 

(73) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vero, Su- 
perbiam super omnia... hoc enim beneplacitum εί 
Deo. Ei merito superbia [ugienda est, cum scriptum 
sit, Quia initium discedendi a Deo superbia est. Unde 
Apostolus in uno. (Rabanus, in primo) sermone. in- 
stitutionem humilitatis commendat. 

(75) Forte. Deest in editis et in plerisque mss. 
necnon et apud Rabanum Sed restituitur ex uno 
ms. Regio num. 1610. 


$935 


ORIGENIS 


1221 


eum qui. divit : Mihi vindiciam, ego retribuam, dicit A retribuam, dicit Dominus *. Hi qui seipsos non vin- 


Dominus 3]. 

90. Providentes bena coram omnibus hominibus **, 
Coram omnibus hominibus providet quis bona, si 
non placeat singulorum vel vitiis, vel moribus. 
Alioquin contraria erit (74) illa Apostoli ipsius 
. sententia quie dicit: Ego si hominibus placere vel- 
lem, Christi servus. non essem **, Sed qui vitse ους, 
ct morum, atque actuum tenet libram, ut non pos- 
sit ab ullo hominum reprehendi, iste bona coram 
omnibus hominibus providet. Sed et hoc adverta- 
mus, quomodo non dixit Apostolus, ut omnibus 
placeamus (75), sed, ut provideamus bona coram 
omnibus hominibus, hoc est ut agamus nos bona 
coram omnibus hominibus sive illis placeant quz 
bouáa sunt, sive non placeant. 

91. Si possibile est, quod ex vobis est, cum omnibus 
hominibus pacem habentes *. Sciens Apostolus pacem 
inter quos pax habetur, non ex una parte, sed ex 
utraque constare, ne nos alterius animus, si forte 
impacatus evenerit, a bono pacis impedire videretur, 
moderatissimum dedit przeceptum : ut interim (76) 
noster animus semper sit paratus ad pacem, et 
discordi:: culpa non penes nos, sed penes alterum 
constet, Sed fortasse dicat aliquis : Quomodo po- 
tes fieri ut pacem cum omnibus hominibus habea- 
mus? Et quid faciemus de Scriptura qua dicit : 
l'urem videbas, el concurrebas cum illo, et cum 
adulteris portionem tuam ponebas *? Ideo ergo bene 
Apostolus addidit : Quod ez vobis est; hoc est, 
quod proposito vestro et fldei vestir» convenit. 
Cum malis enim habere pacem et societatem, (idei 
nostrae (77! propositoque non convenit, quamvis 
et alia in loco possit haberi distinctio. Aliud est 
enim homines amare, aliud crimina diligere. Qui 
homines amat, amat. creaturam Dei : qui crimina 
diligit, diaboli sectatur inventa (78). Qui ergo perfecti 
sunt, ipsos in quibus oderunt crimina homines 
amant : et. odio habentes in. eis illud quod peccaut, 
illad quod Deus creavit amare non desinunt. 

23. Non vos vindicantes, charissimi, aed date lo- 
cum ire, Scriplum est enim : Mihi vindictam, ego 


*5 Rom. xi, 17. 
5 Rom. xi, 20. 


*?' Deut, xxxii, 95. 
xit, 19... * Rom. 1, 5, 6. 


** Galat. 1, 10. 
* Matth. v,42; Luc. vi, 27 seq. 


dicant, quomodo irz locum dent, dupliciter mibi 
videtur intelligi. Nam et hoc ipso quod verbi causa 
manum manui non referunt (79), aut convicio 
convicium non reddunt, ire illius qui fecit inju- 
riam pertranseundi et evanescendi locum dederunt. 
Nemo enim ita rabidus invenietur, qui, illata injo- 
ria, si vicem non recipiat, iterum szviat; sed 
quasi effuso ac digesto furore, necessario mitescit. 
Est ergo et grande lucrum ubi et peccantis mulii- 
tudo compescitur peccatorum, et injuriam passi 
patientia (80) probabilis fit apud Deum. Est autem 
et hoc modo irz locum dare, quando pro his que 
inferuntur injuriis qui peccant, secundum ipsius 
Pauli sententiam , iram sibi thesaurizant [n die 


B ire, tunc cum reddet Deus unicnique secundum 


opera sua *. Si ergo nosmetipsos vindicemus, noa 
est magnum quod pro injuria suscepta reddimus, 
verbi causa, aut palmam pro pala, $5545 aut 
saxum pro Saxo, aut pro contumelia sermonis (81) 
sermonis nihilominus contumeliam. Si vero reserce- 
mus ea vindictz Dei, in eo (82) qui lzsit nos locum 
damus irz, illi sine dubio quam sibi ipse suis malis 
actibus thesaurizat, quz de eo in judicio Dei multo 
graviores quam nos inferre possumus, exigat 
poenas. 

93. Sed si esurierit inimicus tuus, ciba illum; ei 
silieril, polum da illi : hoc enim (aciens carbones 
ignis congeres super caput ejus * (83). llc quidem 
et Dominus in Evangeliis precipit *. E quamvis in 
propatulo sit intellectus iste, quo secundum ea qus 
supra diximus, in quantum inimicis et lzdeotibus 
non s^lum vicem non reddimus, sed et bona prz- 
stamus, in tantum ponas eorum in Dei judicio 
cumulamus (est enim vere justa damnatio si ar- 
guautur ante Deum his intulisse mala a quibus per- 
ceperint bona), tawen videamus ne forte dignius 
aliquid mandati hujus continea! intellectus. Dicit 
enim et Jeremias prophetia (84) ad peccatricem 
filiam Babylonis : Habes carbones ignis, sede super 
eos, hi erunt tibi in adjutorium *. Fortassis ergo et 
hie isti carbones ignis qui congregantur super ca- 


'Rom. xit, 18. 3 Psal. xrix, 18... ? Rom. 


' ]sa. xL vii, 14. 


(14) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vero, D ipsum quod oderint crimina, etc. Sed rectius mss. 


Providentes bona, non tantum coram Deo, sed etiam 
coram omnibus hominibus. Coram hominibus, cou- 
traria. erit, eic., omissis intermediis, omnibus lo- 
minibus providet quis bona, si non placeat. singulo- 
rum vel vitiis, vel moribus. Alioquin, etc., mss. ple- 
rique , non t placeat (al., ut non placeat) etc, Sed 
rectius ms. Regius num. 1659, ut in textu. 

(13) Editi, quomodo mom dixit Apostolus, homi 
nibus placeamus, sed, eic. 

(76) Sic ms. Regius num. 1009 οἱ Rabanus. Cz- 
teri vero mss. οἱ editi, ut inler inimicos, etc. 

(77) Editi, vestre, male. Deiude iidem et mss. 
plerique, gkuameis et alio iu loco, εἰς. Sed rccte ms. 
Hegius num. 4659 et Rabanus ut in textu, 

(78) lta ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Ceteri 
vero mss. eti editi, Diaboli sectator | invenitur. 
Deinde mss. plerique, Rabanus et ejliti, hoc. ipso 
quo (2l., quod) oderunl crimina, eic. Ms. unus, koc 


duo ut in nostro textu. 

(19) Sic omnes mss. Editi vero, manum man 
non referunt, Genebrardus, referiunt. 

(80) Alias, et injuria (al. injuriarum) passio pa- 
tientia, eic. ; alias, et injuriam passus patientia, eic. 
Deinde ms. Regius num. 1659 et Rabanus omittoat 
quando, sed restituunt czeteri mss. et editi, 

(81) Sermonis. Owittitur in oditis, et in ms. Regio 
num 1639, et apud Rabanum; sed resiituitur ες 
cxteris mss. 

(82) Alias, Si vero servemus ea vindicia.... qui de 
εο, eic. 

(83) Sic ms. Regius num. 16359, Rahanus, et 
editi. Czeteri vero inss. congregas super caput ejas. 

(84) Dicit enim et Jeremias propheta. Vel Orige- 
nes, vel Rulinus, vel fortassis uterque memoria 
lapsus est Jeremiae ascribeondo quod ex lsaia de- 
promitur. 


1235 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IX. 


1220 


put inimici, in adjutorium ipsius congregantur. A ipso sibi datam gratiam confitentur; sed aut pro- 


Potest enim fleri ut animus ferus ac barbarus ini- 
mici (85), si sentiat beneficium nostrum, si huma- 
nit3tem, si affectum, si pietatem videat, com- 
punctionem cordis capiat, commissi poenitudinem 
gerat, et ex hoc iguis in eo quidam succendatur, 
qui eum pro commissi conscientia (86) torqueat, et 
adurat; et isti erunt carbones ignis qui super ca- 
put ejus ex nostro misericordie et pietatis opere 
congregantur. Caput vero, principale cordis appel- 
latur : et merito caput dicitur, cujus intellectu et 
prudentia membra reguntur universa. 

94. Noli vinci a malo, sed vince in bono malum *. 
Vincitur a malo, qui malis provocatus reddit ma- 
jum. jn bono autem vincit malum qui acceptis 
malis restituit bona. Certum est enim hanc esse 
mali naturam, ut ex similibus suis augeatur et 
crescat; sicut igni si ignem jungas ; sicul si noctis 
tenebris aeris (87) nubilum societur. Bonum vero 
si adhibeas, exterminatur malum. Contraria nam- 
que contrariis perimuntur, sicut per aquam ignis 
exstinguitur, et per lucem tenebre fugautur. Sed 
fortasse dicat aliquis Paulum per imperitiam ser- 
monis a proposito decidisse; proposuit enim loqui 
de donís gratiarum qux» per Spiritum sanctum 
dantur. Et quidem quod ait : Sive prophetia, sive 
ministerium, sive doctrina, sive exhortatio *, possunt 
hzc ad dona spiritalia pertinere. Fortassis et hoc 
quod sequitur : Qui tribuit in simplicitate, qui preest 
in sollicitudine, qui miseretur in hilaritate "9, su- 
perioribus possit adjungi: ea vero quz post hxc 
enumerat, ut ail charitas aine simulatione , odientes 
malum , adherentes bono , charitate fraternitatis in- 
icem diligentes , honore invicem prevenientes !! , et 
cztera hujusmodi, precepta potius dicat esse quam 
dona. Sed consideremus diligentius ne forte quo- 
niam quidem in his omnibus moralem locum tra- 
cetare instituit, et non solum in fide veritatis stabi- 
lem et immobilem, verum et in moribus orna- 
tum (88) facere Christianum, ideo ad munera gra- 
tiaruni etíam moralia precepta conjungat (89), ut 
ostendat Christianis etiam hzc per Dei gratiam 
dari. Sunt enim et nonnulli gentilium compositis 
moribus et honeste institutis (90), qui tamen hoc 


: qui spiritalis intelligi 


priw€ industriz€ ascribunt, aut super magistris et 
institutoribus gloriantur. Nobis autem ostendit 
Apostolus omne quod bonum est, a Deo esse, et 
per Spiritum sanctum dari, sicut et Jacobus apo- 
Btolus dicit : Omne datum bonum et omne donum 
perfectüm desursum est descendens α Patre. lumi- 
num !* ; ut qui gloriatur, in Domino glorietur **, 
25. Videamus ergo nunc quid :etiam in conse- 
quentibus adjungat Apostolus : Omnis anima po- 
Lestatibus. sublimioribus subjaceat ** (91). Videtur 
mihi in hoc valde laudabiliter animam nominasse, 
quam subjacere potestatibus jubet. Nunquam enim 
dixisset, omnis spiritus subjaceat potestati, sed, 
omnis anima. De qua differentia sepe jam diximus, 
quod interdum per animam, interdum per car- 
nem, interdum per spiritím, homo nominatur. 
Sed cum a parte meliore nominandus est, quasi 
debeat, spiritus  dici- 
tur : quando ab inferiore, anima : cum vero a 
655 deteriore nominatur, caro dicitur : et horum 
testimonia de Seripturis sepe protulimus. Nunc ergo 
quoniam przcepta credentibus ponit Apostolus, vult 
nos quietem, quantum in nobis est, przsentis vitze 
pacemque servare. Et si quidem tales sumus qui 
conjuncti Domino unus cum eo spiritus simus **, 
Domino dicimur esse subjecti. Si vero nondum tales 
sumus, sed communis adhuc anima est in nobis quz 
habeat aliquid hujus muudi , quz sit ei aliquo alli- 


C gata negotio (92), huic przecepta Apostolus ponit, ct 


dicit ut subjecta sit potestatibus mundi: quia et 
Dominus dixit, ut hi qui habent in se superscri- 
ptionem Caesaris, reddant Caesari quze sunt Caesaris 14, 
Petrus et Joannes nihil habebaut quod Casari red- 
derent; dicit enim Petrus: Aurum et argentum non 
habeo !*. Qui hoc non habet, nec Czsari habet quod 
reddat, nec unde sublimioribus subjaccat potesta- 
tibus. Qui vero habet aut pecuniam, aut possessio- 
nes, aut aliquid in sxculo negotii (95), audiat: 
Omnis anima potestatibus sublimioribus subjaceat |. 

26. Non est enim, inquit (94), potestas nisi a Deo !*. 
Dicit fortasse aliquis : Quid ergo? Et illa potestas 
αυ servos Dei. persequitur, fidem impugnat, reli- 
gionem subvertit, 3 Deo est? Ad hoc breviter re- 


ipsum quod habent, non ad Deum referunt, nec ab D spondebimus. Nemo est qui nesciat quod et visus 


* Rom. xi, 21. *ibid. 6, 8. | ibid. 8. 


** Rom. xin, 1. 15 I Cor. vi, 17. 


85) Editi, ut! amens,. ferus, et barbarus inimicus. 

86) Sic rectius ms. Regius num. 1639. Czteri 
vero mss. et editi, pro commisso (al., pro commis- 
8is) conscientic, etc. 

(87) Alias, sicut ignis (al., igni) si ignem jungas : 
sicul noctis Llenebra si aeris, eic. 

(88) Mss. plerique et editi, stabilem, verum et 
immobilem, in moribus ornatum, etc. Ms. Regius 
num. 1659, stabilem, verum et in omnibus orna- 
(um, eic., omisso immobilem. Rabanus , stabilem et 
immobilem , moribus ornatum, elc., omisso verum. 
Sed legendum videtur ut in nostro textu. 

(89) Editi, conjungit. 

(90) Éditi, honestis institutis ; sed omnes mss. et 
Rabauus ut in textu. Fortasse. legendum, εἰ ho- 


PaTROL. Gn. NIV. 


!! ibid. 9 et 10. 
1. Matth. xxii, 91. 


13 Jacob. 1, 17. 


!5 [ Cor. 1, $1. 
! Bltom. xii, 1. d 


" Act. in, 6. 15 ibid. 
neste instituli. 

(91) Editi, videamus ergo nunc quid ín comse- 
quentibus dicat. Apostolus. Omnis anima.... subdita 
sit. Videtur mihi 1n hoc valde laudabiliter, etc. Sed 
omnes ms$. nostri et Rabanus ut in textu, nisi 
quod habeant, Videtur mihi in hoc non valde lau- 
dabiliter, etc. : sed vox non redundare videtur. 

(92) Editi, in aliquibus alligata negotiis. Rectius 
ms, Regius num. 1639, ei aliquo alligata neqotio. 
Czteri mss. et Rabanus, in aliquo alligata negotiis, 

(95) Negotii. Omittitur in. editis et in plerisque 
mss.,sed restituitur ex ims. Regio num. 1659 et 
Rabauo. * 

(94) Enim, inquit. Hxc verba desunt in editis. 


39 i; 


1227 


di d 


ORIGENIS 


1238 


nobis a Deo donatus est, et auditus, οἱ sensus. Cum A vos ab. his que idolis immolaniur, εἰ sanguine, οί 


ergo a Deo habeamus hxc, in potestate tamen no- 
stra est ut visu vel ad bona vel ad mala utamur; 
similiter (95) et auditu, et nrotu manuum, et cogi- 
tatione sensus : et. in hoc est justum judicium Dei 
quod his quz ille ad usus bonos dedit, nos abuti- 
mur (96) ad impia et iniqua ministeria. lta ergo et 
potestas ounis a Deo data est ad vindictam quidem 
malorum, laudem vero bonorum **, sicut idem Apo- 
«tolus in subsequentibus dicit **. Erit autem justum 
judicium Dei erga eos qui acceptam potestatem se- 
cundum suas impietates, et non secundum divinas 
temperant leges. 

93. Et ideo dicit : Itaque qui resistit potestati, Dei 
ordinationi resistit ; qi aulem resistunt, ipsi aibi 
damnationem acquirunt 3 (97). Non hic de illis po- 
testatibus dicit qux persecutiones inferunt fidei ; ibi 
enim dicendum est : Deo oportet obtemperare majis 
quam hominibus ** , sed de istis communibus dicit 
«uix non sunt timori boni operis, sed mali ** : quibus 
utique qui resistit, ipse sibi damnationem pro ge- 
torum suorum qualitate conquirit. 

28. Vis autem, inquit, non timere potestatem? fac 
quod bonum est, el habebis laudem ez illa ; Dei enim 
minister esl tibi in bonum, Si autem quod malum est 
feceris, time : non enim sine causa gladium portat : 
Dei enim minister est : vindex in ira ei qui quod ma- 
lum est agit **. Movel me in his sermonibus Paulus, 
uod potestatem sseculi et judicem mundi Dei mi- 
nistrum dicit; et hoc non semel, sed secundo et 
tertio repetit. Velim ergo requirere quomodo judex 
mundi Dei minister sit. Invenimus scriptum in Ac- 
tibus apostolorum, quia convenientes in unum apo- 
&loli statuerunt. decreta αι observare deberemus 
nos qui ex gentibus credidimus Christo (98), in 
quibus hzec continentur : Apostoli et presbyteri [τα- 
tribus qui sunt apud Antiochiam, et. Syriam, et (Οἱ. 
ciam, omnibus qui ex gentibus crediderunt, salutem. 
Quoniam quidem audivimus quosdam ezisse a nobis 
el perturbare vos, quibus non mandavimus **, Et 
post aliquanta additur : Placuit ergo (99) sancto 
Spiritui et nobis, nihi! amplius superponi vobis pon- 
deris, prater ea qua necessaria sunt, ut. abstineatis 


1? [Petr, i, 14. ?! Rom. xii, 3, 4. 


16 Act. xv,25, 24. *" ibid. 28, 99.  ** Rom. ii, 19. 


et Rabanus, cum ergo hec a. Deo sint , in potestate 
tamen nostra est uli visu. vel ad bonu, vel ad mala ; 
similiter, etc. Editi, Cum hec ergo a Deo in. pote- 
state nostra sinl ; tamen uti visu vel ad bona vel a4 
itála possumus. 

(96) Editi, his quos ad usus ille bonos dedit, nos 
abutimur, etc. Mss. quidam habent aburamur. 

(97) Qui autem. resisiunt, ipsi sibi dumnationem 
acquirunt, lec neque in ms:. neque apud Rabanum 
reperiuntur ; sed exstant in editis. Deinde ms. lke- 
gius num, 1659, Non hoc de iliis, etc. 

(98) Editi, credimus Christo. Dcinde iidem editi 
οἱ mss. quidam , qui sunt Antiochie, et. Syrie, et 
Cilicie. Sed ms. Regius num. 1639 et Rabanus ut 
i nostro textu, nist quod ltabanus habeat per pro 
gpud. 

'99) Editi, autem. Sed omnes mss. et Rabanus, 
ergo. 


^ 


1 ibid. 3, 


su/focatis, οἱ fornicalione, a quibus custodienies vos- 
metipsos bene agelis. Valete ". iu lis ergo praece- 
ptis ín quibus dicit nihil amplius imponendum esse 
oneris his qui ex gentibus credunt, nisi ut absti- 
neant se ab his qui idolis immolantur, et sanguine, 
et suffocatis, et fornicatione, neque homicidium pro- 
hibetur, neque adulterium, neque furtum, neque 
masculorum concubitus, neque cetera crimina quz 
divinis et humanis legibus puniuntur. Quod si illa 
sola qu: supra memoravit (1), observarda dicit esse 
Christianis, videbitur eis de czteris dedisse licen- 
tiam. Sed vide ordinationem Spiritus sancti : quo- 
niam quidem cetera crimina sxculi legi:us vindi- 
cautur, et. superfluum videbatur esse ea nunc divina 


B lege prohiberi, qua sufficienter humana lege ple- 


ctuntur ; 656 illa sola de quibus nihil bumana lex 
dixerat et qux religioni videbantur convenire, de- 
cérnit (2). Ex quo apparet judicem mundi partem 
maximam Dei legis implere. Omnia enim crimina 
qu: vindicari vult Deus, non per antistites et prin. 
cipes Ecclesiarum, sed per mundi judicem (5) volnit 
vindicari; et hoc sciens Paulus, recte eum miui- 
strum Dei nominat et vindicem in enm (4) qui quod 
malum est agit. Quod autem dicit de potestate : Fac 
quod bonum est, et habebis laudem ez ea, altius re- 
quirendum mihi videtur. Non enim consuetudo est 
potestatibus seculi laudare hos qui non fuerini 
criiminosi. Nam peccantes quidem puniunt, non pec- 
cantes vero laudare eis mos nullus est. Sed videa- 
mus ne forte Panlus etiam cum moralia videtur do- 
cere, inserere semper etiam de mysteriis aliquid 
non omittat, "Etenim sciens (5) quod omnes qui in 
lege peccaverunt, per legem judicabuntur ** - unum- 
quemque autem in judicio illa lex sine dubio argue 
secundum quod vixit (ostendimus autem sanctum 
Spiritum in multis iumanz legi locum dedisse) eer- 
tum est ergo (6) quia in die judicii habebit etiam 
ex istis legibus laudem apud Deum is qui nihil con- 
tra statulas commiserit leges, car dicetur ei a Do- 
mino : Euge, serve bone et fidelis, super pauca [εῖ- 
sli fidelis, super multa te constituam **.. Sciendum 
tamen est quod justo lex non est posita, sed injusti 


15 Act. v, 399. 3 Rom. xi, 5. 35 ibid. S et. seq. 


3? Matth. xxv, 91. 
(08) Sic ms. Regius num. 1659. Cateri vero mss. D 


(1) ΕΙ, memoravi. 

(2) Editi, quoniam quidem cetera crimina sei 
legibus judicantur, et superfluum videbatur ea nunc 
divina lege prohtoeére, quo eufficienter humana legt 
pleciuntur ; illa sola de quibus. nihil humana lex di- 
teral, religioni (ms. Regius nuin. 1029 Lic addil 
tamen) videbatur. convenire decernere (Rabanus, de- 
cerni). | 

(3) Alias, judices. 

(4) Editi, et Judicem in eum, etc. Deinde iidem 
editi et mss. quidam, Et hoc quod dicit de potestate, 
eic. Sed ms. Regius num. 1639 et Rabanus ut in 
postro textu. | 

(8) Sic omnes mss. nostri et editi. Rabanus vero, 
eliam sciens, elc. 

(6) Ergo. Deest in editionibus Erasmi et Gene- 
brardi. Ceteri editi babent eum. Sed omnes mss. el 
Rabanus, ergo. 


1222 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LID. ΙΧ. 


42350 


el non. subditis, scelestis, homicidis, contaminatis, A mundo **, ait etiam hoc : Nos aulem non spiritum 


perjuris, et caeteris qui hujusmodi sunt ?*. |psi enim 
sunt qui timent legem. Qui autem facit bonum, hoc 
est. qui non metu legis, sed amore boni facit quod 
bonum est, iste jam non sub lege litterz, sed sub 
lege spiritus vivit. - 

29. Ideo necesse est subditos esse, non solum pro- 
pter iram, sed et propter conscientiam (7). Ideo enim 
el iributa penditis. Ministri enim Dei sunt, in hoc 
ipsum instantes **. Ordinat quidem per hzc Paulus 
Ecclesiam Dei, ut nihil adversi principibus οἱ po- 
testatibus seculi gerens, per quietem et tranquilli- 
latem. vite, opus justiti: et pietatis exerceat. Si 
enim ponamus, verbi gratia, credentes Cliristo po- 
Lestatibus sx»culi non esse subjectos, tributa non 
reddere, nec vectigalia pensitare, nulli timorem, 
nulli honorem deferre, nonne per hxc rectorum 
et principum merito in semelipsos arma converte- 
rent, et persecutores quidem suos excusabiles, se- 
metipsos vero culpabiles facerent (8)? Non enit jam 
fidei, sed contumaciz causa impugnari viderentur : 
el esset eis causa quidem mortis digna, meritum 
vero (9) mortis indignum. 

90. Hxc ergo Paulus per inmensam sapientiam 


providens dicit : Reddite omnibus debitum : cui tri-.. 


bulum , (tributum ; cui vectigal , vectigal ; cui timo- 
rem, timorem; cui honorem, honorem. Nemini quid- 
quam debeatis, nisi ui. invicem diligatis **. Puto ta- 
men quod etiam lizec Paulus non absque solitis ser- 


monum suorum proferat sacramentis, Etenim om- C 


nem creaturam, omnesque spiritus sive bonos et 
rectos, sive etiam pravi malique propositi (10), Deo 
ministrare etexhibereunumquemque ad quod aptuin 
se prxbuerit ministerium in superioribus jam do- 
cuimus. De omnibus enim simul pronuntiavit Apo. 
stolus ubi dixit: Nonne omnes sunt ministeriales 
spiritus, in ministerium missi propter eos qui haredi- 
latem. capiunt. salutis ?*? Ministrant ergo ounes 
Spiritus bominum vite; unusquisque tamen, ut di- 
ximus, pro dignitate et merita sui : nam (11) οἱ illi 
ministri dicuntur quorum ministerio qua ad mun- 
dum pertinent peraguntur. Unde et Apostolus, qui 
dixerat de se, quia mihi mundus crucifixus est, et ego 


5 [Tim. 1,9. *! Rom. xin, 5, 6. 
* Rom. xi ὃ. 9 Matth. xxi, 41. 
*!-4 Malach. 1, 6. 


(7) Sic omnes mss. nostri. Editi vero et Rabanus, D 


Ideoque necessitate subditi estote... sed etiam propter 
conscienliam, etc. 

(8) Editi, redderent, male. 

(9) E.Jiti, et esse eis causa quidem-mortis, meritum 
tero, eic., omissa voce digna, quam omittunt etiam 
plerique mss. 

(40) Sic mss. Editi vero, omnesque spiritus sive 
recti sive eliam pravi malique propositi. 

(14) Nam deest in editis et in plerisque mss. , sed 
restituitur ex ms, Regio num. 1659. Deinde editi, 
quorum ministeriaquemadmodum pertinet peraguntur. 

(12) ΕΙ, et hoc mihi videtur, eic., omisso οὐ. 
Deinde iidem editi, ideo necessitate subjec.i es:ote, 
eic. Sed omnes mss. ut in nostro textu. 

(15) Sic recte ms. Regius num. 1659. Cxteri vero 
mss. et editi, couscientig quoque subditur, cum ha- 
bel, eic. 


?* Thom. xii, 7, 8. 
? Matth. xvi, 23, 20. 


hujus mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo est 35, 
Qui autem adliuc de mundo est, et quae mundi sunt 
sapit, et quz carnis sunt quarit, necessario subje- 
ctus est ministris mundi; subjectus autem propter 
iram, quam sibi thesaurizavit ex peccatis. Et ob hoc 
mihi videtur (12) dicere : Ideo necesse est subjectos 
esse , non solum propter iram, sed et propter con- 
scientiam ?* ; quoniam qui subditur, habet (42) in se 
quod accusetur 4 conscientia. Iis ergo etiam tri- 
buta quaedam pendimus, dum adhuc secundum car- 
nem vivimus, et qux» carnis sunt cogitamus. Nam 
si vineam Domini colamus, et vitem veram, qua est 
Christus (14), exerceamus in nobis, de ista viuea ron 
ministris szeculi pendemus tributa, sed ipsi Domino 


B fructus in tempore reddemus : secundum quod ipso 


Salvator in Evangeliis *' dicit, quia colonis malis tollet 
657 vineam, et dabit eam atiis colonis qui reddant 
ei [ructus in tempore. Sed et hoc ipsum quod. ἀίς 
cit: Reddite omnibus debita ; cui tributum , iribu- 
tum ; cui vectigal , vectigal : ab eo quod. in sequen- 


- tibus additur : Cui timorem, timorem ; cui honorem, 


honorem, divisum (15) mihi videtur : et ad eos qui- 
dem quos supra diximus ministros, pertinere trí- 
buta et vectigalia. Exigunt enim de nobis tributa 
terr: nostrz, et vectigalia negotiationis nostrze. Et 
quid dica, de nobis? Exactus est tributum etiam 
Dominus noster Jesus Christus im carne positus (10): 
quod idcirco se dicit exsolvere, non quod debitor 
sit, sed ne scandalizet eos **. Quod si ille qui nihil . 
habebat in se Caesaris (17), et in quo princeps lu- 
jus mundi veniens non invenit quidquam de suis 29, 
cum liber esset, solvit tamen tributum (venit enim 
et in morlem ut esset et infer. morimos liber *9. 
quanto magis nos necesse esl ista tributa carnis 
expendere, et negotiationis nostre, si tamen ne- 
gotiamur margaritas regni coelorum, per diversas 
tentationes exigentibus nos (18) spiritibus vectigalia 
pensitare ? Timorem vero et honorem ad illum po- 
tius referre debemus qui dicit per prophetam : 
Nonne et Dominum, et Patrem vocatis me? Et si 
Dominus sum ego, ubi est timor meus ? et si Paler sum 
ego, ubi est. honor meus (19) *'-*5? Poslteriora sane 


3! Hebr. 1, 14... ?* Galat. vi, 14. 35 E Cor. i1, 13. 
? Joan. xiv, 60. ** Psal. rxxxvir, 6. 


4) Editi, gi est Christus. 

(5) Editi, diversum. Sed ouwnes mss. et Rabanus 
ut in nostro textu. Deinde ms. duo , Éxiguat enim 
nos tributa, etc. Ediii plerique et ms. Regius num. 
1629, Exigunt. enim a nobis (Rabanus, de nobis; 
editio Veueta, nobis) tributa, elc. 

(16) Sic omnes mss. nostri, quibus consentire 
videtur Rabanus, licet in hoc loco vitiosus. Editi 
vero : Et quid dico, de nobis ? Exsolvit tributum 
etiam Dominus noster Jesus Christus in carne posi- 
(us, etc. 

iu Ms. Regius num. 1659, Quod si ille in quo 
nihil habebat Gasar, etc. 

48) Ms. Regius num, 1639, a nobis. 

(19) Sic mss. οἱ ltabanus ; editi vero, ubi est amor 


meus , ei honor? Deinde mss. plerique, Rabanus et 


eliti, ut nemini quidquam debeamus ; sed ins. Re- 
gius nuip. 1659 rectius ut ju nostro textu. 


A251 


ORIGENIS 


1953 


quz addidit, id est : Nemini quidquam debeatis; cer- A ac. Veteris Testamenti ad nostre eure concessit 


tum est ad ministros referri, quibus debitor quis 
efficitur cum. peccaverit. Debitum enim peccatum 
esse in multis et (20) frequenter ostendimus. Vult 
ergo Paulus peccati quidem omne debitum solvi, 
nec remanere omnino apud nos debitum peccati, 
. permanere. tamen et nunquam cessare a nobis de- 
bitum charitatis : hoc enim et quotidie solvere, εἰ 
. semper debere expedit nobis (21). 

91. Denique quante virtutis sit charitas, in 
consequentibus ponit. Qui enim , inquit (22), dili- 
. git proximum, legem implevit. Nam non adulterabis, 
uon. occides , non furtum facies, non [alsum tlestimo- 
nium dices ; non concupisces, et si quod est aliud 
mandatum, in hoc verbo restauratur : Diliges prozi- 
.mum (uum tanquam teipsum **. Et ad ultimum ratio- 
-nem tanti hujus boni (25) breviter colligens ait: 
Dilectio proximi malum non operatur : plenitudo 
.ergo legis est dilectio. Supra dixerat quia qui diligit 
prozinum , legem implevit; et quia difficile videba- 
tur quomodo possit quis omnem legem in (24) uno 
sermone coimplere, plenissimam reddit rationem 
dicens : Dilectio proximi malum non operatur, et 
ideo plenitudo legis est dilectio. Pone euim per sin- 
,gula mandata legis dilectionem, et vide quam fa- 
cile cuncta complentur. Nunquid qui diligit proxi- 
mum, occidere eum potest ? Certum est quod nemo 
Quem diligit interficiat. Est ergo dilectio per quam 
impleatur mandatum quo  przcipitur (25) : Non 


expensas. Ilunc ergo proximum si diliganius, omnem 
legem εἰ universa mandata in ipsius amore cou- 
plemus (28). Finis enim legis Christus ad justitiam 
omni credenti * : nec fleri ullo pacto .potest , ut qui 
ex loto corde, et ex totis visceribus suis diligit 
Christum, faciat aliquid quod non placeat Christo. 
Illum enin qui diligit, non solum non oecidit, quod 
prohibet lex ; sed nec irascitur fratri suo (29). Qui 
ita delectatur illo quem diligit,.non solum non facit 
adulterium, sed nec mulierem respicit ad conca- 
piscendum ; sed dicit ad ipsum magis : Concupiscit 
et deficit anima mea in Deum vivum". 6568 Qui dili- 
git Christum , quomodo de furto cogitet, qui etiam 
sua omnia quzcunque halret relinquit (30) ut se- 
quatur Christum? Qui Christum diligit, quando 
falsum testimonium dicit, cum sciat ipsum quem 
diligit falso testimonio proditum (31)? Necessario 
autem qui diligit Christum , diligit εἰ proximum 
suum '*. Hoc enim solo indicio Christi esse disci- 
pulus designatur, si charitatem cum proximis ha- 
beat *!. Certum est enim quod qui non diligit pro- 
ximum, nesciat Christum '*, 

29. ΕΙ hoc scientes tempus, quoniam hora es! jam 
de somno surgere. Nunc enim propior est nosira sa- 
lus, quam cum credidimus. Noz praecessit , dies ox- 
tem appropinquavit. Abjiciamus ergo opera tenebra- 
rum, induamus aulem arma lucis, sicut in die Λο: 
πεείε ambulemus "*, Cum post illas dissertiones 


occides, Et iterum, nunquid (26) qui proximum suum C quas vel de gentibus , vel de Judzis Apostolus pro- 


diligit, in uxorem ejus adullerium committit? Nun- 
quam profecto. Si ergo diligas proximum, nec 
adulterium coramittes. Similiter et qui diligit pro- 
ximum, qua ejus sunt non furatur; et qui diligit 
proximum, falsum adversus eum testimonium non 
dicit. Similiter et caetera mandata legis, 8i sil erga 
proximum dilectio, absque aliquo labore servantur. 
Puto tamen quod etin hoc voluit nos Apostolus 
aliquid compendiosius discere (27). Nam si diligen- 
tius requiras quis sit proximus noster, disces in 
Evangelio "' illum esse proximum nostrum qui ve- 
nit, et jacentes nos vulneratos a latronibus, et nu- 
datos a daemonibus jumento corporis sui superpo- 
suit, eLad stabulum Ecclesie detulit, et stabula- 


secutus est, introduxisset etiam moralem locum, 
quo magis ac magis auditores incitet ad conversio- 
nem, introducit nunc etiam perurgentem (22) tem- 
poris rationem, quod est in rebus omnibus summum. 
Nemo enim ita somnolentus et piger est, quem 
advenientis diei non excitet claritas, et cui sol 
oculis infusus non aperiat aspectum. Est ergo etiam 
anima soimnnus quidam. Si enim sunt ei, ut szpe 
jam diximus, proprii oculi, et aures propriz, οἱ 
manus οἱ pedes ; quax singula non tam membra cor- 
poralia inesse ei , quam virtutes quibus ad unum- 
quodque movetur et incitatur reputandz sunt, ac 
cidit sine dubio ei secundum oculos suos etiam 
somnus. Si enim non agat tempore opportuno qu2 


rio pro cura nostra ei diligentia (vel ipsi Paulo, D Dei sunt, sed desidia torpescat, merito dormire di- 


vcl omni qui Ecclesi: praeest) duos denarios Novi 


** Bom. xui, 8, 9. "Luc. x, 29 seq. 
ΧΙΙ, 95. ** | Joan. iv, 8. 


(20) Deest et in editis. 

(31) Mss. quidam, et quotidie debere expedit 
nobis. 

(892) Inquit. Deest in editis. 

(25) Sic ms. Regius num. 1629 et Rabanus. C:e- 
teri vero mss. et editi, tanti hujus precepti. Eiti 
omittunt ujus. 

(34) In. Owittitur in editis. 

(90 Kditi, quod precipitur, malc. 

(26) Nunquid. Desiderawir in lihris antea editis. 

(21) Editi, puto. etiam quod el in hoc voluit nos 
nliquid compendiosius docere. Mss. aliquot, Putas 
nun et aliud in hoc voluit nos Apostolus , etc., ut in 
textu, Sed rectius HRabanus et ms. [tegius, num. 


9 [tom. xiii, 11-15. 


u Rom. X, 4. 


cetur (53). Idcirco igitur Paulus praeco Christi cir- 


9 Psal. Lxxxi, 9... δὲ Joan. 1v, 20, 21. ** Joan. 


1639, Puto tamen quod et in hoc, etc. 

(28) Sic ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Edili 
vero, et plerique mss., et universa mandata ipsius 
complemus. 

(39) Sic recte ms. Regius num. 16359; csten 
vero mss. Rabanus et editi, quia (Rabanus, qui) «6 
delectatur ille (al., illo) quei diligit, εἰ non so- 
(unm, etc. 

(30) Alias, cogitat .... reliquit. 

(31) Editi, perditum. Male. 

(52) Editi, quo magis auditores .... introduci 
modo perurgentem, etc, 

(55) Editi, sed desideriis (Wabanus, desiderio) tor- 
pescat, merito dormire dicitur. Mss. plerique habenl 


4953 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. iX, 


^ 


1354 


cuiens mundum in somno desidiz positum, annuntiat A bilia appellata- sunt, qux: non tam rationabilibus 


adesse jam lucem, et tempus esse ut surgatur e 
Soinno; noctemque, hoc est tempus illud quo 
ignorantia hominibus dominata est, przecessisse (34), 
et proximante justitiae solis adventu, rarescentibus 
tenebris, imminere jam agnitionis diem : atque 
ideo clamat expergiscendum esse, ne per scgnitiem 
quis noctem patiatur iu luce ; et abjicienda esse 
opera tenebrarum, atque arma lucis induenda. 
Opera tenebrarum sunt actus illi qni a Deo alieni 
($5) iunt ; arma vero lucis, assumptio virtutum. Et 
Sicut diximus dedecorosum esse die jam perurgente 
dormire, multo est dedecorosius sub (36) tempore 
diei et lucis opera gerere tenebrarum. Verum acien- 
dum est , adventum lucis hujus et-diei duplici modo 


(40) videantur hominibus, quam feris et belluis come 
venire. Non in contentione et &mulatione. lila qua 
supra dixit (41) carnis sunt vitia : baec jam et anii : 
quamvis omnia simul (42) carnis opera dicantur, 
et opera tenebrarum, quia revera contentio et e&mue 
latio in animis eorum est qui (45) secundum carnem 
vivunt, et qui in tenebris ambulant. Qui autem in 
luce est, et sicut in die honeste ambulat , nihil per 
contentionem, nihil per inanem gloriam gerit (441). 
Hoc ergo modo abjicit quis (quod. ait supra) opera 
tenebrarum. . 

659 54. Quod. vero dixit : Induamus arma lucis, 
quomodo: debeat fleri nunc exponit. Sed induite , 
inquit, Dominum Jesum Christum, et carnis curam — 


accipiendum : et generalem omnibus, et unicuique B ne feceritis in concupiscentiis (45). Frequenter dixi- 


specialem (57). Generalis omnibus aderit lux εἰ 
dies , cum futuri seculi tempus advenerit : ad cu- 
jus comparationem presentis bujus mundi: spatium 
tenebre appellantur. Quod tempus labascentibus 
quotidie diebus appropiat, et spatia qux przteritis 
augentur, futuris sine dubio minuuntur : et ideo 
propior est (58), inquit, nunc nostra salus, quam cum 
credidimus, et quotidie fit propior : sicut et Domi- 
nus cum consummationis αφου] signa distingueret, 
dixit ** : Cum autem videritis hec. onmia, allevate 
capita vesira , quoniam appropiat redemptio vestra, 
Fit autem et per singulos diei hujus adventus. Et 
nobis enim si Christus in corde sit (39), diem nobis 


facit : si ignorantias nostras scientiz ratio fuget, 


et indignos actus declinantes pia qu:eque et honesta 
sectemur, in luce sumus positi , et quasi in die ho- 
neste ambulamus. 

95. Qus sint autem opera tenebrarum quz abji- 
cienda sunt, consequenter enumerat, et dicit : Non 
in comessationibus εἰ ebrietatibus ; non in cubilibus 
et impudicitiis ; non in contentione et emulatione 55, 
]sta sunt opera tenebrarum, qux et carnis opera 
appellantur, in his qui carnem suam luxurix et im- 
pudiciti:t , non sanctitati. neque Domino mancipa- 
runt. Comessationes enim, hoc est inhonesta ae 
luxuriosa eonvivie, qnibus necessario comes est 
turpissima temulentia, quid aliud subsequetur, nisi 
cubilia et impudicitiz?: A foedis cubitationibus cu- 


"Luc. xxi, 29. ** Rom. xui, 15. 


5 Rom. xiv, 1, 9. 


mus Christum sapientiam esse, et Justitiam, et san- 
ctificationem, et veritatem, et. omnes simul virtu- 
tes : quas utique qui assumpserit, Christun dicitur 
induisse. Si enim bzec omnia Christus est, necessa- 
rio qui hzc habet, habet et Christum. Qui enim 
hec habet, carnis curam (46) in concupiscentiis 
non facit. Moderatione solita Apostolus utitur, cum 
non per omnia carnis curain negat habendam. Cer- 
tum est enim quod in necessariis habenda est ; ia 
deliciis vero, et luxuria , atque omni concupiscen- 
tia, penitus excludenda. 

99. Infirmum autem in fide assumite, non in. di- 
sceptationibus cogitationum. Alius quidem credit 
manducare se omnia » qui autem infirmus est, olera- 
manducet **, Et in superioribus de fidci infirmitate, 
mentionem fecit (47) Apostolus, ubi ait de Abra-. 
ham : Cum fere centum annorum esset, non infirma- 
tus est fide". De qua infirmitate (dei in illis locis 
qua occurrere potuerunt exposuimus. Sed el nunc de 
infirmo in fide commemorat (48), quein in eo dicit 
infirmum , quia non credit manducare omnia , sed 
tam exigua est fides ejus, ut sola olera competeiu-- 
tem sibi esse existimet cibum. Quod potest qui- 
dem (49) videri dictum ad eos qui ex gentibus cre- 
diderunt, extollentes se in libertatem fidei , quia 
nihil commune aut immundum esse crederent (50) 
adversum eos qui ex circumcisione crediderunt , 
observantes adhuc secundum traditionem legis οἱ» 


" Rom. iv, 19. 


eiiam dicitur , sed ms. Regius num. 1659 , et Raba- D gloriam gerit. Ms. Regius num. 1629, neque per -ins. 


nus, dicetur. 

($4) Editi, processisse, male. 

(35) Mss. quidam, alienati. 

(56) Deest sub in libris antea editis. 

(57) Ms. Regius num. 1659, Est et generale omni- 
bus, ei unicuique speciale. 

(58) lta Ms. Regius num. 1650. Caeteri veromss., 
Rabanus, et editi, et ideo propior est (editi omit- 
tunt est) nostra salus, etc., amisso inquit. 

(59) Edi , fit autem εἰ per singulos dies hujua- 
modi adventus nobis : elsi Christus in corde sit, etc. 

(40) Ms. Regius num. 1639, A fedis cogitationi- 
bus. Deinde editi, cum non tam rutionabilibus, eic. 

(41) Editi, supra dixi. 

(42) Deest simul in libris antea editis. 

(45) Alias, in malis eorum est qui , etc. 

(44) Sic mss. plerique. Edit vero, et inanem 


anem gloriam gerit, al. querit. 

(45) Editi, exponitur. Sed. induimini.... in. desi- 
deriis. . 

(46) Editi, si enim hec omnia Christus, necessa- 
rio qui hac habet, habet Christum. Qui habet, carnis 
curam, eic. Deinde mss. plerique, Rabanus et editi, 
Moderatione sollicita Apostolus utitur, non per om- 
nia, etc. Sed rectius ms. Regius num. 1659 ut in. 
nostro textu. 

(47) Editi , de fidei firmitate mentionem fecit , 


eic. 
M (48) Editi, de infirmitate in fide commemoai.. 
ale. 
(49) Sic recte ms. Regius num. 16239. Cieteri vero. 


mss. et editi, Quia potest quidem, cic. 
(50) Editi, esse credunt. 


1255 


monere ne insultent eis quibus longa consuetudo 
in observandis cibis discretionem adhuc aliquam 
el cunctationem movebat. Jubet ergo eum qui ita 
in hac fide infirmus est, assumi magis, et non abji- 
ci, nec quasi Infidelem judicari. Aliud est enim 
infidelem esse, aliud infirmari in (de. Nam infidelis 
. dicitur qui non habet fldem ; infirmus autem in fide, 
qui dubitat in parte aliqua fidei. 


56. Componens igitur Apostolus in pace corpus 
Ecclesiz , dicit (54) : Qui manducat, ποπ mondu- 
canlem non spernat : et qui non manducat , mandu- 
canem non judicet ; Deus enim illum assumpsit. Tu 
quis es (52) , qui judicas alienum sereum ? Suo do- 
mino stat , aut. cadit : stabit autem : potesl enim 
Deus atatuere illum **; quo scilicet per hxc nulla 
esset inter credentes ciborum causa dissensio. Sed 
videtur hac Paulus profundiore magis sensu elo- 
cutus, Neque enim ex cireumcisione venientibus de 
edendis oleribus lex aliquid mandaverat , ut ipsis 
convenire videatur quod ait : Qui autem infirmus 
egt, olera manducet. Unde constat eum de cibo verbi 
ista tractare, et infirmum dicere esse (55) in flde 
eum qui non ita perfectus est sensibus ul possit 
omnem cibum verbi Dei sumere, sicut el ipse Apo- 
stolus iu aliis dicit : Perfeciorum autem est. cibus 
solidus, eorum qui pro possibilitate sumendi exerci- 
tatos habent sensus ad discretionem boni et mali **. 
Et iterum ad alios dicit : Lac vobis potum dedi, non 
escam : nondum enim poteralis '*. EL nunquid ita 
inepti erimus , ut putemus Apostolum qui missus 
est praedicare verbum Dei, lac portasse secum quod 
Corinthiis potum daret (54) ? Sed manifestum esl 
hzc eum de qualitate verbi proloqui, et propterea 
dicere : Si quis ip(irmior est sensibus, et non est 
ita perfecte fidel , ut de secretioribus mysteriis ca- 
piat verbum, non debere ei per ea quz intelligere 
non potest, disceptationes cogitationum moveri (55). 
Alius enim , inquit, credil manducare omhia. Non 
per bec Paulus ad omnia comedenda discipulos 
hortatur; nec gule et gurgitis est magister : sed 
de illis sine dubio dicit, quorum fides perfecta est, 
et nullis in verbo Dei discretionibus impeditur (56) ; 


OlIGENIS | 
borum differentiam : ut eos reprimere videatur et A care omnia, Denique et apostolis, antequam Spiri- 


4256 


(um Sanctum acciperent, dicebatur a Domino : 
Multa adhuc habeo qug loquar vobis; sed mon pote- 
stis illa modo audire. Veniet autem Paracletus Spi- 
ritus veritatis, εἰ ipse vos docebit omnia **. 1stà sunt 
ergo omnia quz crediti manducare is qui pro idei 
perfectione per gratiam sancli Spiritus capax verbi 
secretioris exstiterit. Habet tamen et infirmus quod 
gumat ex verbo Dei , et est species quzdam verbi 
quam hic Apostolus olera appellavit, quae audientis 
sensum non tam robustum reddat οἱ fortem, quam 
GGO  sustentet et interire noa faciat (31). 1n mul- 
tis etenim de interioribus animae sensibus Scriptura 
divina quasi de exterioribus corporis loquitur men- 
bris; et sicut saepe docuimus interiorem bominem 


D vel videre , vel audire , vel ambulare nominari, ita 


el nunc ipse interior homo aut omnem cibum di- 
citur posse percipere si perfectus est, aul si. infir- 
mus est olera manducare. Sed ut perfectorum in 
Ecclesia concordiam et imperfectorum (58), tan- 
quam inhonestorum in corpore membrorum hone- 
storumque componat, nec habeatur in eis ulla dis- 
sensio, dicit ** : Qui manducat , non manducantem 
non apernat : et qui non manducat , manducantem 
non, judicet. lloc est quod et alibi dicit : Quia non 
potest dicere oculus manui : Non eg mihi necessaria ; 
εἰ caput pedibus : Non desidero operam vestram. Sed 
mulio magis qua videniur membra corporis inhona- 
siiora esse, necessaria sunt **. EL bis ergo quorum 
fides tanta est ut omnia possint manducare, ef oui- 
nem verbi speciem capere ne superbhiant et éper- 


mant eos qui inferiores sunt praecipit ; et rursum 


his qui incapaces sunt perfectioris doctrin:e manu- 
dat ne judicent eos quoruni sensus capacior est, et 
intelleetus eminentior. Solent enim perverso ordine 
imperiti peritos judicare, et desides studiosos. Iu- 
terdum tanien et hi qui scientie aliqua initia cepe- 
rint, iuflantur ei extolluntur adversum eos qui ví- 
dentur minus capaces esse. Idcirco igitur increpa- 
one apostolica auctoritatis Paulus utriusque partis 
insolentiam reprimens dicit : Tu quis es,qui judicas 
alienum servum ? Suo domino siat, aul cadit. Quod 
dicit, s'at, aut cadit, secundum sensum ejus quem. 
increpat (59) dicit. Nam et imperitior si videat 


quos idem Apostolus in aliis spiritales appellat cum p quempiam profundius aliquid, et ut ipse capere non 


dicit *! : Spiritalis autem examinat omnia. Ipse est 
ergo de quo hic dicit : Alius autem credit mandu- 


9| Rom. xiv, 9,4. '? Που. v, 14. 
xiv,9. ὃν I Cor. xu, 21, 22. 


(61) Sic recte mss. Regius num. 1659, Citeri 
vero mss., in pace corda ex his dici. lia etiam edi- 
ti, nisi quod omittant ez his , et habeant, is qui 
manducat, eic. 

(52) Hxc verba, Tu quis es, etc., usque ad , sta- 
tuere illum, omittuntur in editis; sed restituuntur 
ex omnibus mss. 

(55) Esse. In editis preetermittitur. 

. (54) Sic mss. Regius num. 4659, Rabanus, Salo- 
dianus et Merlinus. Mss. vero quidam, lac portasae, 
secundum quod ait ad Corinthios , ut potum daret. 
Gcnebrardus, (ac portasse secundum quod Corinthiis 


6 [ Cor. in, 2. 


potest (60), sentientem, cecidisse eum judicat a fidei 
statu; et rursum qui inflantur ex scientia , et noa 


$1 | Cor. 11, 45. ** Joan. xvi, 12, 15. *! Rom. 


potum daret. 
(55) Editi, non debere eum per ea qua intelli- 


"gere non polesl , disceptatiomibus cogiationum mo- 


veri. 

(56) Editi, impedita. 

(57) Editi, non sinat. 

(58) Editi, sed wt perfectorum el imper[ectorum in 
Ecclesia concordiam, ei imperfectorum, etc. 

(59) Editi, increpabat, male. 

(60) Et ut ipse capere non potest, etc. Sic omnes 
mss. nostri et Rabanus. Editi vero, quod ipse ca- 
pere non potest, etc, 


4251 


COMMENT. IN EPIST, AD ROM. LIB. 1X. 


1358 


cum charitate, sicnt Paulus coinmonet, agunt (61), A que capitulum in quo dogma pietatis el fidei conti- 


similiter de imperitioribus quibusque opinantur : el 
ideo potestatem fratri judicandi fratris exemit. Bene 
autem alienum servum ait, quia Dominus dicit : Vos 
autem omnes [ratres estis *. Omnes , hoc est uni- 
versa creatura , et unus est solus Dominus. Jesus 
Christus, qui est Domiuus omnium , dives in omui- 
bus **, Simul et bonitatem Dei ineffabilem maui-- 
fesiat, cum dicit de eo qui cecidisse videtur, etiamsi 
vere ceciderit, quia potens est Deus (62) siatuera 
illum *'. Dominus enim erigil elisos **. 

$7. Alter judicat allernos dies ; alter autem (63) 
judical omnem diem. Unusquisque in auo sensu abun- 
det δν. Diximus superius secundum litterz? aposto- 
lice consequentiam videri hac de ciborum (64) 
continentia, vel libertatetractari : quoniam vocatio 
quidem qua in Christo est, nihil commune aut im- 
inundum pouit in cibis, aed continenti: ratio sua- 
det etiam a licitis abstinere. Non enim , ut οἱ ipse 
in aliis dicit , quia omnia licent, idcirco etiam 
emoia expediunt , vel omnia zedificant ***. Ipsa ta- 
men abstinentiz ratio diversa est pro voto et pro- 
posito voventis (65). Alius namque hoc judicat, et 
ita apud animos suos decernit , ut omnem diem , 
hoc es: continuum vitz:à sus tempus exigat in ab- 
slinentia. Alius vero tempus aliquod velut votiva 
professione decernit. In quo sive ut jugem, sive ut 
temporalem suscipiat continentiam , uniuscujusque 
sensibus dat liberam facultatem. Utrumque tamen 
acceptum fieri (66) apud Dominum pollicetur, et 
propterea subjungit : 

38. Qui sapit diem, Domino sapit; εἰ qui mandu- 
cat, Domino manducat : graiias enim agit Deo : εἰ 
qui non manducat, Domino non manducal , el gra- 
tias agit. Deo 19. Grati ergo (67) Deo ab utroque 
referuntur : ab illo quidem pro fructu continenti; ; 
ab hoc vero pro libertate vesceadi, Sed quoniam, 
ut in anterioribus ostendimus, profundior invenitur 
Apostoli sensus, quam ciborum carnalium ratio 
continet , in spirituali expositione, secundum ea 
qua supra disseruimus de bis quorum alius omnein 
diem , alius vero alternos judicat dies, possumus 
illud sentire, quod in Scripturis divinis unumquod- 

65 Matth. xxi, 8... ** Rom. x. 12. 


vi, 12; 1 Cor. x, 23. 
vi, 8. 


(65) Editi, quia potens est enim Deus, etc. 

(65) Sic mss. Editi vero et Rabanus, Nam alius 
juaicat diem inter diem ; alius autem, etc. 

(64) Editi, videri hic de ciborum, eic. 

(65) Ms. Kegius num. 1639, volentis, male, Dein- 
de editi, et apud animum suwun decernit. Sed omnes 
mss. et Rabanus ut iu textu. 

(66) Utrumque tamen acceptum fieri, etc. Sic mss. 
Regii num. 1029 et num. 1640, et editi. Rabanus 
vero ei. cxetleri inss., Utrumque tamen in acceptum 
ferri, 21. fieri. 

(67) Ergo. Deest in editis. Deinde ms. Regius 
nuin. 1659, restituit quidem ; et postea habet, sed 
quoniam in anlerioribus ostendimus quod profun- 
dior, elc. At esteri niss., Rabanus etediti ul. in 
χι. 


*! Ποπ. xfv, 4. 
7? [tom. xiv, 6... 7! Malachli. iv, 2... 7? Matth. v, 18... 7? Rom. xiv, 7-9. ?* Rour, 


(61) Agunt. Deest in libris antea editis. D 


netur, dies dicatur. Vere enim dies est (68) qui illu- 
minat mentem , qui ignoranti: tenebras fugat, qui 
Christum, qui sol est justitize "*, habet in sese, Si 
quis ergo sit «qui ita divinis litteris operam im» 
pendat ac studium, ut omnen) diem et omnem 
sensum Scriptura: diving discutiat et dijudicet, ita 
ut non eum transeat de lege iota unum vel unug 
apex "*, bic omnem diem videbitur judicare. Qui 
autem non est tantus ingenio, alternos, id est paucos 
66] ex multis capiet sensus, qui si nop ad pleni» 
tudinem scientie sufficiant, at certe qui ad summam 
fidei satis sint (69). Uterque ergo secundum apo- 
sStolieum consilium gratias agat Deo (70); ille qui - 
sapit omnem diem, et qui manducat omnia, id est» 


B qui agnoscit et intelligit omnia; et ille qui licet 


non omnia manducet, et non universorum intelli- 

gentiam capiat, brevi tamen fidei confessioue sal. 
vatur. Et ideo- etiam non manducans omnía, nec - 
omnium scientiam sumens, agere L;iunen etiam. ipse - 
gratias dicitur Deo. 

40. Nemo enim nostrum sibi virit, εἰ nemo sibi 
morilur; sive eliam vivimus, Domino vivimus ; sive 
morimur, Domino morimur. Sive igitur vivimus, sive 
morimur, Domini sumus. In hoc enim Christus et 
moriuus est, et vixit, ul el moriyorum el vivorum do- 
minetur 15. Quid sit vivere in Christo, et quid sit: 
mori in Christo, diclum sxpe a nobis est in hujus 
Epistola expositione, et przxcipue in eo loco ubi. 
explanare tentavimus sermonem Apostoli quo ait : 
Si autem mortui sumus cum Christo, credimus quiq- 
el convivemus ei"*. Si crgo meminimus quz in hoc 
loco dicta sunt, ex ipsis etiam propositus in pra- 
senti sermo Apostoli apertiar et lucidior flet, quo- 
modo nemo (71) nostrum sibi vival, et nemo sibi 
moriatur. Non enim unusquisque ipse sibi dat, se. 
a Christo sumit mortis exemplum, qui solus pec- 
calo mortuus est (72), ut et ipse imitatione ejus. 
possit alienus et mortuus effici a peccaio. Sed et 
vitz exemplum nou ipsi ex nobis habemus, sed es 
Christi resurrectione 8uscipimus, ut idein Αροσία- 
lus dicit : Ut sicut Christua resurrexit a mortuis pe» 
gloriam Patris, ita εἰ nos in novitate vite ambule-. 


66 Psal, cxLiv, 14. ** Rom. xiv, 5... * I Cor. 


(68) Ms. Regius nnm. 1639, quia illuminat.... 
quia ignorantice.... quia Christum , etc. Θεά ceteri 
mss.. Rabanus et editi uL in nostro textu. 

(69) Sic ms. Regius num. 1640. Caeteri vero inss., 
Rabanus et editi, capiat (al., capiet) sensus, et si nou 


qui ad plenitudinem scienti sufficiant, at certe. qui 


ad summam fidei satis sint, editi, fiunt. | 

(70) Editi, secundum apostolicum sensum et con- 
silium gratias agit Dco. Ms. Regius num. 1659, se- 
cundum Apostoli consilium, gratias agat. Deo. Caeteri 
vero inss. et Rabanus ut in nostro textu. 

(71) Editi, in presenti sermone Apostolus apertior 
el lucidior fiet : quomodo nemo, elc. Mss. quidain , 
in praesenti sermo. Apostoli videtur apertior, ct luci- 
dior fiet, eic. Sed ms. Regius num. 1639 et Raba-- 
nus ut ir nostro textu. 

(72) Editi, qui soli (al., solo) peccato mortuus est. 


1909 


'ORIGENIS 


121 


mus?*, Novitas ergo vite qua in Christo per fidem A perando, invitando potius quam extorquendo per. 


resurrectionis ejus vivimus, Domino deputatur, 
quia non 4 nobis, sed ab ipso sumit exórdium ; et 
ideo : Síve vivimus (715), Domino vivimus ; sive mo- 
rimur, Domino morimur. Sive igitur vivimus, sive 
morimur, Domini eumus'*. Mortem etenim appellat 
illam, qua Christo, ut diximus, consepulti, et in 
morte ipsius baptizati *", peccato mortui sumus, et 
vitam qua alieni effecti ab hoc mundo, et, ut ipse 
ait, ex mortuis viventes 15 (74), non nobis, id est 
non carni vivimus, sed Deo, secundum ea qux iu 
subsequentibus jungit. In hoc enim, inquit, Christus 
mor(uus est εἰ vixit (15), ut. et mortuorum et vivo- 
rum dominetur. Morltuum dicit esse Christum dis- 
pensatione sine dubio passionis; vixisse autem per 
sacramentum resurrectionis. Unde et nobis primo 
passionis οἱ mortificationis, postea etiam resurre- 
ctionis et vite novitatis reliquit exemplum. Sed 
moveal aliquem fortassis quod dicit Apostolus, id- 
circo mortuum esse el vixisse, ut mortuorum οἱ 
vivorum dominetur; quasi qui hoc dederit intelli- 
gendum, quod nisi mortuus fuisset, mortuorum 
dominatum nou habuisset; et nisi post mortem 
rursum vixisset, non tenuisset dominationem vivo- 
ruin, Sed ad lizc ita. respondendum puto. Duobus 
ex modis constat in omnem creaturam Christi 
dominatio. Uno, per quem ui Creator omnium et 
potestatem gerens universorum, vi majestatis et 
necessitate potentiz (76) habet cuncta subjecta, 


suadeat (78). Inde denique est, quod usque ad mor- 
tem dignatur accedere, ut exemplum obedientiz, 
et moriendi formam volentibus peccato el vitiis 
emori derelinquat. Et propter hoc in prsesenti Joco 
Apostolus scribit idcirco eum mortuum esse et vi- 
xisse, ut et vivorum et mortuorum dominetur ; vivo- 
rum, profecto iliorum qui resurrectionis ejus exem- 
plo novam et coelestem in terris exigunt vitam; 
mortuorum, illorum (79) sine dubio qui mortiflca- 
tionem Christi in corpore suo circeumferunt*!, οἱ 


s mortificant membra sua qua sunt super terram*!, 


6692 410. Quod si hzc ita se habent : Τα, iuquit, 
quare judicas (80) fratrem tuum? Απ tu. quare 
spernis fratrem tuum**, cum sive mortificatio sil 
in te carnis et vitiorum, non ex te orta sit, sed 
Christi morte donata : sive tibi novitas vitae est **, 
et in terris ambulans conversationem babes in 
coelis **, Christi hoc resurrectione merueris? Bene 
autem utriusque vitii notam vernacula appellatione 
signavit, illi quidem dicens (81): Quare spernis? 
Et huic : Quare judicas fratrem tuum? Solent enim 
hi qui aliquantulum videntur in scientia (82) pro- 
fecisse, spernere et nihili ducere eos qui altioris 
Intelligenti$ minus capaces sunt ; econtrario autem 
imperiti et indociles judicare, hoc est incusare et 
condemnare eos qui altiora et profundiora perqui- 
runt, quam ipsi capere aut assequi possunt (85). Et 
ideo Apostolus, resecare culpam volens ex utraque 


per quem modum non solum bonis et sanctis men- (* parte nascentem, illis quidem przecipit, ne inferio- 


tibus ac spiritibus dominatur, verum et nequam, et 
refugis, εἰ his quos Scriptura divina? malignos 
angelos appellavit. Idcirco enim et omnitenens, vel 
omnipotens (77) dicitur, secundum quod Joannes 
designat in Apocalypsi, dicens : Hec dicit qui est, 
et qui erat, et qui venturus est, omnipotens **. Hic 
ergo unus est modus quo Christus omnibus domi- 
natur. Álius vero est, quo tanquam bonus et boni 
Patris Filius non vult rationabiles spiritus ad obe- 
dientiam legis su: violenter inflectere, sed exspe- 
ctat ut sponte veniant, ut voluntate et non neces- 
sitate bonum quarant, οἱ docendo magis quam im- 


*! [tom. vi, 4. 


** tom. xiv, 8. "" Rom. vi, 3. 
Iv, 10. 


** Coloss. ni, 5. ** Rom. xiv,10. 


u. Editi, sive enim vivimus, etc. 
(74) Ms. Regius num. 1639, velut mortui viven- 
les. Sed cater) mss., Rabanus et editi ut in textu. 

(75) Sic omnes mss. nostri, editi vero et Raba- 
nus. /n hoc enim Christus mortuus est, et resurre- 
zil, elc. 

(16) Ms. Regius num. 1629, Unua est, per quem... 
ΕΝΦ majestati ex necessitate potentie, eic, Sed cz- 
teri mss., Rabanus et editi ut in nostro textu, nisi 
quod posteriores habeant cetera subjecta. 

(71) Editi, idcirco igitur el omnitenens, et omni- 
potens, eic, lta. etiam ins. Regius num. 1629, nisi 
quod omittat igitur. Sed czteil mss. et Rabanus ut 
in textu. 

(78) Ms. Regius nnm. 1659, Alius vero. est. tan- 
quam bonum el boni Patris Filium.non ultra... sed 
exspeciare... quam extorquendo persuadere. Sed cz- 
teri mss., Rabanus ct editi ut in nosteo textu. 


ο jbid. 13. 
δν Ηοιη. vi, 4. 


res spernant atque despiciant; his vero, ne supe- 
riores se judicent, cum peritiam non habeant judi- 
candi. Quamvis ergo (84) utrumque reprehendat, 
et eum qui spernit fratrem inferiorem, et eum qui 
judicat superiorem, tamen ut ostenderet illum gra- 
vius in judicando, quam hunc in spernendo íra- 
trem peccare, omissa spretionis culpa, presum- 
ptionem judicantis (85) fratris exaggerat, et ideo 
in consequentibus jungit : 

41. Omnes enim stabimus ante tribunal Dei. Scri- 
plum est enim : Vivo ego, dicit Dominus, auoniam 
mihi flectetur omne genu, et confitebitur omnis lia- 


19 [ uc, τη, 9. *! [I Cor. 


*5 Philip. mr, 20. 


(19) IHlorum. Deest in antea editis. 

(80) Editi, tu autem quid judicas, etc. Deinde 
lidem editi el mss. quidam, et in terris ambulas con- 
versationem habens, etc. Sed ms. Regius num. 1€59 
et Rabanus ut in nostro textu. 

(81) Editi, vernacula appellatio signavit, illi di- 
cens, eic., omisso quidem, quod eliam omittitur in 
ms. Regio num. 1069 et apud Rabanum ; sed resti- 
tuitur ex caeteris mss. 

fis In scientia. Desideratur in editis. 

83) Editi, condemnare et incusare eos qui... que 
ipsi capere aut assequi non possunt. Sic etiam Raba- 
nus, nisi quod habeat, incusare et contemnere. Sed 
omues mss. ut in nostro textu, .nisi qued quidam 
habeant aecusare, pro incusare. 

84) Ergo. Prxtermittitur in editis. 

85) Sic ms. Regius num. 1639. Editi vero, judi- 
candi. Ceteri mss. et Rabanus, iudicati, male. 


*? Apoc. 1, 8. 


1241 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IX, 


1243 


gua Deo. ltaquà (86) unusquisque nosirum pro se A altior eteminentior esteris qui judicandi suut, (iat, 


rationem reddet Deo. Non ergo ampliws invicem 
judicemus : sed hoc judicate magis, ne ponatis offen- 
sionem fratri, vel scandalum δὲ, Assumens Aposto- 
lus (87) causas ex his in quibus non recte judicant 
hi qui judicant fratres, recti et justi introducit di- 
vini judicii formam, et ait : Omnes enim nos stare 
oportet ante tribunal Dei ; quo scilicet noverit is qui 
judicat fratrem, tantum se crimen elationis iucur- 
fere, uL tribunal Dei sibi videatur assumere, et Uni- 
geniti judicium przveuire, Verum quid sibi velit hoc 
ipsum quod Apostolus (ribunal Dei memorat, et 
quomodo intelligendum sit videamus. Non solum 
enim (88) in hoc loco, sed et ad Corinthios scri- 
bens, tribunalis facit nibilominus mentionem, ubi 
ait : Propter quod studemus sive presentes, sive 
absentes placere illi. Omnes enim nos (89) manife- 
slári oporlel ante tribunal Christi, ul recipiat unus- 
quisque per corpus prout gessit, sive bona, sive ma- 
la". Sed et apud Danielem prophetam invenimus 
talia quadam de Judicandi specie descripta. Vide- 
bam, inquit, el ecce sedes posite erant, el Veiustua 
dierum sedebat, et indumentum ejus sicul nix candi- 
dum, el cupilli capitis ejus sicut lana munda. Thro- 
nus ejus flamma ignis, rote ejus. ignis inflammans, 
fluvius ignis. currebat ante ipsum. Millies millia mi- 
nistrabant ei, εἰ decies millies dena millia assiste- 
bant ante eum. Judicium constituit (90), εἰ libri 
aperti ειπε. |n. duodecim quoque prophetarum 
libro, sub mysterio dicitur*? quia in valle Josa- 
plat Dominus judicet populum suum : ipsam sutem 
vallem Josaphat paulo post vallem judicii nominat. 
Sed de his nunc singulis, quze similitudinis causa 
protulimus, disserere longum videtur. Ea tameu 
qux ad Corinthios scripsisse Apostolum dixi«us, 
conferentes cum presenti loco, vel ezteris qui 
apud prophetas (91) scripta memoravimus, decla- 
rari videmus ex omuibus certissime futurum esse 
judicium Dei; cujus species ut notior hominibus 
fieret, judicandi forma ex his qux inter homines 
geruntur assumpta est, quo scilicet nosceremus, 
quia sicut judex iste terrenus celsiorem quemdiin 
locum quod tribuual appellatur, ascendit, ut ex eo 


*! JI Cor. v, 9, 10. 


** hom. xiv, 10-13. ER is 
phes. v, 19. 


*! | Cor, iv, δ. ** L Cor. 11,13. 


85 Dan. vit, 9, 10. 
**5 Dan, vit, 10. 


ne conspectum ejus lateant vel reorum (92) supplicia, 
vel allegationes innocentium ; ita intelligamus et 
judicem omnium Christum natura et majestate cun- 
ciis eminentem introspicere corda et conscientias 
sibgulorum, manifestare occulta, et obtecta revela- 
re, ut et bonis actibus laudem tribuat, et mali pae- 
nam quam merentur excipiant (95). Quod si ma- 
net 663 futurum judicium Dei, et tale judicium in 
que non solum unusquisque recipiel pro actibus 
suis, sed et pro omni otioso verbo reddet rationem, 
secundum sententiam Domini ** : cogitationes 
quoque male (94) coufutabuntur redarguente 
conscientia, et in omnibus unusquisque nostrum pro 
se rationem reddet Deo. Non ergo, iuquit , amplius 


B invicem judicemus, sicut ei in aliis dicit : Jtaque 


nolile ante tempus. quid judicare, usquequo veniat 
Dominus qui illuminabit occulta tenebrarum, et ma- 
nifestabit consilia cordium : et tunc laus erit unicui- 
que a Deo *! (95). Nudabitur enim universa, ut 
ego arbitror, creaturz rationabili cor nostrum , et 
revelabuntur occulta, vel etiam manifestabuntur. 
Est enim differentia. Videntur enim ea quidem 
quie revelantur, ad malos pertinere, de quibus 
dicitur : [n igne enim revelabitur ** ; ea vero que 
manifestantur, ad bonos; et ideo dicitur : Omne 
enim quod manifestatur, luz est **; et tanquam libri 
quidam descripti, vel tabule incise continentes 
litteras actuum cogitationumque nostrarum, ab 
omni, ut dixinus , creatura rationabili relegentur. 
Et hoc est quod arbitror indicari per Danielem ubi 
dicit : Et libri aperti sunt. **, qui scilicet in corde 
nunc involuti suut et obtecti, continentes quidem 
scripta quae gerimus (96), et notis quibusdam 


" conscientiz sulcati, nec tamen ulli nisi soli Deo 


cogniti. Isti ergo libri animze nostrz, vel he cordis 
nostri pagine aperientur in conspectu throni 
flammei, et rotarum ignis ardentis, et fluminis 
iguei ac percurrentis ante Vetustum dierum ?*, Vi- 
debunt hiec, et legent etiam angeli, et illa iillics 
millia angelorum, et decies inillies deua millia wi- — 
nistrorum ο, et ita criminum nostrorum in quibus 
nunc unum saltem testem pati. confundimur, οα-- 


0 Joel. 11, 2, 12. ** Mauh. xu, 36, 
* jbid. 9. — ** ibid. 109 


(80) ltaque unusquisque. nostrum pro se rationem D cia, etc. Deinde editi omittunt ita ante intelligamus; 


reddet Deo. Non eryo amplius invicem judicemus, 
sed hoc judicate magis, ue ponatis offeusiouem [rutri, 
sel scandalum. του, quie restituunt miss, et Kaba- 
nus, in libris antea editis non comparent. 

(87) Apostolus. Deest in omnibus inss. nostris, et 
apud Rabanum, sed exstat in editis. 
88) Deest enim in libris antea editis. 
89| Enim nos. W:ec veiba desiderantur in editis. 

90) Editi, rote ejus ignis accensus, fluvius igneus. 
Millies millia ministrant ei... assistebant ei, et ante 
cum judicium constitutum, etc. Deinde iideu editi 
el inss, quidam, Γη duodecimo quoque, etc. 

(91) là ms. Περί nui. 16359 et Rabanus. Cee- 
teri vero mss, et editi, prophetam. 

(92) Editi, ne conspectui ejus lateant vel malorum, 
ete. Ms. Regius num. 1659, ne conspectus. ejus. la- 
teat vel reorum (Wabanus, lateant vel. rerum) suppli- 


εἰ paulo post liabent, ceteris eminentem. 

(95) Sic Rabanus, ims. Regius num. 1039 et eiii, 
Mss. vero plerique, et mulos pgnu quam mereutur 
excipiat. 

(94) lta ms. Regius num. 1639. Editi vero , reci- 
piel pro actibus, sed pro omni verbo otioso reudeiur 
ralio.... cogilationesque malae, eic. Cieleri iss. et 
Rabanus, redditur ratio.... cogilutiones | qua'que 
( Habanus, quoque) male, etc. 

(95) Sicut et in aliis dicit : 1taque nolite ante tem- 
pus quid judicare, eic., usque ad, ei (unc laus eri 
unicuique a. Deo. lac desiderantur in. editis; sed 
restituuntur ex mas. nostris. Ms. Lumen. unus pro 
his verbis habet, sed hoc judicate magis, ne pouctis 
offendiculum fratri, vel acandalum , quod minune 
colieret cum sequentibus. 

(96) Editi, quedam. scripta que gerimus. 


1215 


ORIGENIS 


121 


lestium tunc virtutmm testes catorwas innumera- Α Apostolus. Quod tamen non est cargaliter accipien- 


piles patiemur, Cum autem Paulus dicat, quia 


omnes stabimus ante tribunal Dei, οἱ dum (97) se: 


cum his societ qui stabunt ante tribunal Dei, 
quisnam est qui semetipsum ita decipiat et fallat, 
ut ad judicium se Cliristi, et ad tribunal cognitio- 
nis ejus uon putet esse venturum, aut. manifestan- 
dum se nen puteL in his quz sive recte, sive etiom 


minus recte commiserit? Quod vero in presenti: 


quidem loco tribunal Dei, ad Corinthios vero *' 
tribunal Christi posuit, ego quidem nullam puto 
esse (98) differentiam quominus unum atque idem 
tribunal Christi et tribunal Dei nominetur, secun- 


dum quod ipse Salvator in Evangelio dieit : Omnia: 


qu& habet Pater, mea sunt ** ; οἱ iterum : Pater, 
omnia mea iua sunt, el tua mea **, Si quis tamen 
putat in sermonibus Pauli, quia nulla in ejus litte- 
rís otiosa vel syllaba est , causas varietatis hujus 
esse requirendas, poterit furtassis tale aliquid 
dicere : Christi vocabulum, quantum ad proprie- 
tatem appellationis ipsius pertinet, Verbi in carne 
positi et mundum. Deo. reconciliantis indicium est, 
sicut et idem Paulus dicit, quia Deus erat in Christo 
mundum reconciliaus sibi *; sed reconciliationis 
hujus spatia conversionis nostre dilatio et emen- 
dationis negligentia distendit, et longiora consti- 
tuit; el donec evacuet omnes principatus et pote- 
Blales, el ponat omnes inimicos sub pedibus suis, 
ac novissimum inimicum destruat mortem, ita eum 
regnare oportct *, ut. mysterium (99) susceptz in 
carne dispensationis exerceat, et bonos quidem 
manifestet, culpabiles autem recipiant unusquisque 
secundum opera sua : ubi vero * tradiderit regnum 
Deo et Patri, id est conversos et emendatos oin- 
nes obtulerit Deo, et ad integrum mysterium mundi 
reconciliationis expleverit, tunc ait ante tribuual 
Dei astare omnes (1), ut impleatur hoc quod sequi- 
tar : Vivo ego, dicit Dominus, quia mihi flectetur 
omne genu, et confitebitur omnis lingua Deo. Flectet 
autem genu omnis creatura Deo in nomine Jesu, 
per quem reconciliata est ei, secundum quod idem 
Apostolus dicit, quia in nomine Jesu omne genu 
flectetur. celestium, terrestrium, et infernorum *. 
Flectere sane genu, et omnem linguam confiteri 


dum, ut putemus quod etiam coelestia, quae dicit 
genu flectere, carnalibus membris facere hzc cre- 
dantur (2) : verbi causa, ut putetur vel sel, vel 
luna, vel stelle, vel etiam angeli, et quacunque 
sunt qux coelestia pominantur, corporalibus inflexa 
genibus adorare, aut etiam lingua carnali, et tali 
membro quali nos homines loquimur, putentur con- 
fiteri Deum, de quibus dicitur quia sint spiritus et 
ignis, secundum quod Propheta dicit * ; Qui facit 
angelos suos spiritus, θθ4, el ministros suos ignem 
ureniem. Et qua genua ia spiritibus esse credentur? 
aul quz lingua in ignis specie requiretur ? Sed genu 
flectere, subjecta esse cuncta, et cultui Dei obedire 
declarat (2), Movet me (4) adhuc ex his quz de 


B Epistola ad Corinthios assumpsimus, ubi dicit : Ut 


recipiat unusquisque propria corporis prout! geisil, 
sive bona, sive mala * , uirum quia in omnibus ho- 
minibus necesse est aliquid boni esse, et aliquid 
mali ; nec ullum in bonis inveniri, qui non aliquid 
habuerit et mali ; vel iterum aliquem in malis, qui 
non habuerit aliquid et boni, propter Scripturam 
qua dicit : Spiritus enim incorruptibilis in homini- 
bus est * (D), propterea dixerit ut unusquisque et 
pro bonis suis bona, et pro imnalis suis recipiat 
mala ; an bonos illos dicat quibus nihil mali ascri- 
bendum sit, et illos malos quibus boni nihil omnino 
debeatur. Sed si hoc npvissimum putemus, videbi- 
mur contra evidentem venire rationem. Nuilos enim, 
ui dixi, ita bonus invenietur, cui non aliquid insi- 
Ium sit mali (6), ut ex multorum sanctorum pería- 
tile colligi videtur exemplis ; et rursus nemo est 
pessimorum, etiamsi ipse Judas ponatur qui supra 
omnem impielatem (7) impius fuit, ut nou aliquid 
etiam ipse boni habuisse videatur. Nam ut illa 
omittam, qus» cum apostolis positus quasi unus ex 
ipsis gerebat, quamvis et ibi jam bonis cjus wisee- 
renturet inala (8) (erat enim pecuniz cupidus) tamen 
hoc ipsum quod penitentia ductus reportavit tri- 
ginta argenteos ad sacerdotes, el dixit : Peccuvi tre- 


dens sanguinem justum *, fuit aliquid boni. Ex 


quibus omnibus videtur mihi, quoniam non potest 
unus atque idem bona simul recipere et mali 
(neque enim simul el in paradisum quis, aut in 


Deo, de Isai: prophet sermonibus * assumpsit D regna ccelorum, et in gehennam milii potest) ju 


*' | Cor. v, 10. ** Joan. xvi, 15. *? Joan. xvii, 410. 
24. * Philip. n, 10. 5 Isai. xtv, 94. * Psal. cuni, 4. 


9, 


(7) Sic ms. Regius num. 1629. Cateri vero mss., 
Rabanus, et editi omittunt dum. 

(98) Ms. Regius num. 4659, nullam causam pulo 
esse. Sed cxteri mss., Rabanus et editi uL in texiu. 

(99) Editi et Rabanus, ut ministerium, etc. Omnes 
vero mss. nostri, ut mysterium, etc. Deinde editi, 
accipiant unusquisque secundum opera sua, Ubi 
ergo, eic. 

(1) Ms. Regius num. 1639, tunc jam ante tribunal 
Dei astare. dicantur. Wabanus, tunc, ait, ante tri- 
bunal Dei astare dicitur. Sed cateri mss. οἱ editi 
recuus ut in nostro textu. 

(2) Credantur. Deest in libris antea editis. 

(9) Editi, creduntur? aut qua lingue in ignis spe- 


1Η Cor. v, 19. 
ΣΠ Cor. v, 10. 


* | Cor. xv, 24-90. ?* ibid. 
* Job xxxii,8.. Ὁ Μαι. xxvi, 


cie requirentur? Sed  genuflectere... et cultu Dei 
obedire declarat. 

(4) Ms. Regius num. 16359, Movent me, etc. Deinde 
mss. plerique et editi, necesse est esse aliquid boni, 
esse εἰ (al., et esse) aliquid mali. Sed rectius nss. 
Regius num. 1659 et Rabanus ut in. textn, nisi 
quod Rabanus in fine habeat, aliquid et mali. 

(5) lta editi; mss. vero nostri omnes ei Raba- 
nus, Spiritus enim incorruptibilis in. omnibus est. 

(6) Ms. Regius num. 1629, inustum sit mali. 

. (7) Editi, etiamsi ipse Judas ponitur, qui auper 
impietatem, elc. 

(5) Editi, quamvis et ibi jam bonis miscerel et 
mala. 


1245 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. IX. 


1246 


illis tantummodo rationem boni non lmberi, in qui- A labantur, ad horum autem distinctionem (16) reli - 


bus valde przponderant mala (9); et iu illis ratio- 
nem mali non accipi, in quibus prseponderaut bona, 
et in quibus malorum vestigia penitentia conver- 
sionis abolevit. Ut autem ad propositi capituli ipem 
conclusionemque redeamus, cum, inquit, tanta sit 
apud Deum et apud Christum ejus judieii veritas, 
tanta future examinationis indago, mom ergo, ait, 
amplius invicem judicemus. Sed hoc judicate magia, 
ne ponalis offensionem fratri , vel scandalum. Moc 
judicate, id est hoc statuite ne per observantiam 
ciborum offensiones fratribus vel scandala genere- 
tis, De offensione vel scandalo jam supro diximus 
quod scandalum sit cum in via qua iuceditur aliquid 
invenitur objectum, in qno offendant (10) scanden- 
tium vel incedentium pedes. lloc est ergo quod 
patiuntur hi qui viam fidei nuper ingressi, priorum 


vel contentionibus, vel negligentiig, vel contemptu . 


et elationibus offenduntur, atque exemplis eorum 
recussi (11) avertuntur a fide. 

42, Scio et confido in Domino Jesu, quia nihil est 
commune per ipsum, nisi εἰ qui existimat quid com- 
mune esse, illi commune est. Si enim propter cibum 
[rater tuus contristatur, jam non secuudum churita- 
tem ambulas. Noli cibo (Μο illum perdere, pro quo 
Christus. mortuus est !* (13). Diximus et in aliis, 
quod in Scripturis sanetis vernacula quadam appel- 
latione quod sanctum. vel mundum non est, com- 
mune nominetur; quà tamen appellatio in. Novo 
Testamento frequentius invenitur (13), in Veteri 
vero non recordor sicubi nominata est, ut in Evan- 
gelio Salvator dicit, quia de corde procedunt cogi- 
tationes mala, homicidia, [ornicationes , adulteria, 
[κγία, (alsa testimonia : et isia sunt que communi- 
cant (14) hominem. Non lotis autem manibus man- 
ducare, non communicat hominem *!. Quamvis in 
nonnullis exemplaribus Latini pro communicant , 
coinquinant posuerint, et licet eadem virtus sit, 
proprietas tamen sermonis communicai habet (15). 
Sed et in Actibus apostolorum Dominus dicit ad 
Petrum : Quod Deus mundavit, tu commune ne dixe- 
ris !?. Puto ergo inde usum hujus sernionis as- 
sumpium, ut quia, verbi gratia, vasa templi mi- 


qua vasa communia dicebantur ; ita et ad ciborum 
distinctionem, eorum quos quasi mundos el secun- 
dum legem edendos Scriptura segregavit, reliqui 
omnes communes appellati sunt. Sed Judzi vim νου» 
bi ignorantes(17), unde communis diceretur liomo, 
quem 665 communem appellabant, sermonis usum 
sine siguificationis intelligentia tenuerunt. Neque 
euiu (18) cibi quos Deus creavit, aut ignoranter 
aut simpliciter sumpti communem facere hominem 
poterant et immundum ; sed mens illa hominis quae 
Deo soli segregata est, merito munda appellatur : 
que vero aliena a Deo est, quoniam non ab uno 
spiritu immundo, sed a plurimis possidetur, idcirco 
talis humo communis appellatur, quasi qui multo- 
rum sit (19) vel vitiorum, vel daemonum servus, 
secundum illum qui interrogatus, Quod tibi nomen 
esi ? respondit , Legio : Mulii enim sumus !* : οἱ sc- 
cundum illud quod a Salvatore dicitur, quia cum 
egierit. immundus. spiritus ab. homine, circuil loca 
arida, quaerens requiem , et non inveniens redit : εί 
inveniens domum vacantem et scopis mundatam , as- 
sumit secum septem alios spiritus. nequiores ae; et 
intrantes habitant in eo (30) 1. Et sine dubio iste 
talis homo communis dicitur, eorum videlicel ser- 
vus ellectus omnium spirituum malignorum qui ha- 
bitant in eo. Merito ergo sciens sermonis hujus 
hanc esse rationem Paulus, dicit : Scio et confido 
in Domino Jesu, quia nihil estcommune per ipsum. 
Nihil enim in creaturis Dei natura sui (21) ΠΛΗ” 
dum est (omnia namque a bono Deo creata, bona 
esse constat ot munda) sed ei, inquit, qui existimat - 
aliquid esse commune, ipsi commune est; hoc est, 
qui intentione cordis immundum aliquid cogitat, el 
observantiam diversitatis admittit, sicut el in σοι” 
sequentibus dicii : Qui autem discernit, si mandu- 
caverit, damnatus est; quia non ex fide. Omne enim 
quod non est ez fide, peccalum est !*. Nec tomen in 
his distinctionem legis exclusit, ut absolute diceret 
nihil esse commune aut immundum eorum qua lex 
deünivit immunda. Pramisit enim causam cur per 
semetipsum nihil coinmune dicatur, Scio, inquit, 
ei confido in Domino Jesu. In Domino ergo Jesu 


a . 9 9 9 9 ν . 9 9 1 
nisterío segregata , vasa sine dubio Domini appel- D nihil commuue per semetipsum, hoc est, natura sul 


** Rom. xiv, 14, 15. :! Matth. xv, 19, 20. 
*5 f hom. xiv, 22. 

(9) Editi, ex quibus omnibus videtur mihi, quia 
non polest unus alque idem bona simul recipere eb 
mala. Neque enim simul aut in paradisum quis, aut 
$n regna colorum, aut in. gehennam mitti. potest. 
Respoudemus in illis tantummodo rationem vite bonc 
non haberi, in quibus valde praeponderant mala , etc, 
Sed mss. nostri et Rabanus ut. in textu. 

(10) Editi, in quo offendentur. Rabanus , in quod 
offendunt, eic. 

(11) Editi et ms. unus, repercussi. Sed rectius 
c:Ptreri miss. nostri, οἱ Rabanus , recussi. 

(12) Si enim propter cibum [rater tuus contrista- 
lur, jam non secundum charitatem ambulas. Noli 
cibo luo illum perdere, pro quo Christus mortuus 
est. [του desiderantur iu. editis. Mss plerique cou- 
leti Apostoli prosequuntur, alter usque ad ver- 


1 Aet. x, 15. 


33 Luc. vin, 90... !* Matth. xu, 45-45. 


sum 19 inclusive, alter usque ad medium vers. 20. 
Sed cum tomus decimus incipiat a versu 16, recie 
usque ad hunc versum tantummodo prosequitur mns. 
Regius num. 1639. "n 
(13) Invenitur. Deest in antea edilis. 
(14) Alias, coinquinant, wale. E 
(15) Editi, et licel eadem istic sit. proprictas, 
tamen sermo communicant habet. 
(16) Editi, definitionem, wale. 
t1] Editi, vim verbi Dei iguorantes. 
18) Enim, Desideratur iu editis. 
19) Deest sit in editis, 
(30) Editi, et iutranut in eum. Rabanus, et inz 
trantes habitant. in ea. Sed omnes uss. ut in textu. 
(21) Editi, de nalura sui. 


1211 


ORIGENIS 


1245 


dicitur ; sed illi, inquit, qui existimat, et qui putat A sunt omnia in corruptionem ipso usu, secundum pre- 


a'iquid esse commune, ipsi commune est. Et ne mi- 
reris quod cogitatio mentis eibum qui natura sui 
communis vel pollutus non est, faciat pollutuin, 
cum econtrario cibum vere pollutum (vere enim 
pollutus est qui idolis immolatur) simplicitas men- 
tis, eL nulla cogitationis scrupulositas injecta (22), 
omoi suspicione contaminationis absolvat. Et rur- 
sur etiamai mundos sit cibus, suspicionem tamen 
aliquis patiatur quasi quod idolis immolatus sit, 
pollui dicitur pro consciepntie scrupulo. Si enim 
propter cibum [rater tuus contristatur (25), non jam 
secundum charitatem ambulas. Noli cibo tuo illum 
perdere, pro quo Christus mortuus est. Cum deflnis- 
set apostolico dogmate per Dominum Jesum nihil 


cepta et doctrinas hominum : qu& sunt raiionem 
quidem habentia sapientie in observatione religionis, 
et humilitate per vexationem corporis, nom in honore 
aliquo ad saturitatem carnis ''. De quibus per sin- 
gula disserere non est praesentis operis; de bis 
eniin nunc quz ad fRtomanos scribit Apostolus co- 
namur exponere (27) Hec est tamen quod etiam 
presenti asseritur exemplo : nein cibo, vel in po- 
tu, vel in hujusmodi observantiis, quae apud Je- 
dz:os velut 886 angelorum religio putatur, judice- 
mur ab aliquo. Extollupt enim se in his quz viden- 
tur, et inflati sunt de visibilibus rebus. Quz tamen 
elatio non est secundum sapientiam spiritus, sed 
secundum sensum carnis, Non autem de carnalibus 


commune aut immundum natura suí putandum, et B rebua preceptum est : Ne teiigeris, we. ataminate-- 


dedisset erga usus ciborum fidelibus quibusque 
absolutissimam libertatem, rursus ad sedificationem 
fraterni amoris licentiam resecat libertatis, et di- 
cit : Etiamsi commune nibil est, et usus omnium 
ciborum licenter admittitur, tamen (u si propter 
cibum quem licito putas sümen-dum, fratrem quum, 
qui noudum scienti» hujus capax est, scandalizas, 
jam non secundum charitatem ambulas, nec affe- 
ctum in te fraterni amoris ostendis. Quid enim l:e- 
deris, si ut fratresn. ttum non. eoutristes, etiam a 
licitis abstineas? Tibi enim abstinere a licitis cri- 
men nullum est; illi vero in quibus discernit et 
putat non licere, condemnabilis usus est (24). Qui 
enim discernit, si manducaverit, damnatus est. Quod 
8i facias, tu utique fratrem tuum perdis pro quo 
Christus moriuus est, et tu ei causas perditionis 
acquiris. Maguificentius autem de his idem Paulus 
2d Colossenses scribens, dicit : Nemo itaque vos ju- 
dicet in esca, aut in potu, aut in. parte diei festi, aut 
neomeniis, aut Sabbato, qua sunt umbra [uturorum, 
corpus autem Christi. Nemo vos seducat. volens in 
humilitate cordis et religione angelorum quam non 
vidit extollens se, frustra inflatus α mente carnis 
suc (25), et non tenens caput **; et post pauca : 
Si ergo mortui estis cum Christo ab elementia mun- 
di, quid velut viventes in hoc mundo decernitis? Ne 
teligeris, ne guslaveris, ne attaminaveris (20) : qua 


'* Coloss. n, 16-18. 7 ibid. 20 seq. 


15 Coloss. n, 21. 


ris, ne gusiaveris (38) '*. Hzc enim omnia, hoc est 
carnalia, ad usum hunc corruptibilem data sunt ;. 
et qui& potest esse in corruptione observantia puri- 
tatis? Sed cum lex hzc de rationabilibus przctpit, 
qua, εἰ immunda sunt, vere tangenda non stn!, 
neque gustanda, ne participes nos faciant peccati 
et immunditiz suz, pracepta hominum et doctrinas 
relinquentes, hunc spiritalem (29) sensum ad ear- 
nalia hzec et corporalia transtulerunt, qu;e rationem 
sapientie habent in observatione religionis eL bu- 
militate corporis, non tamen ut occasione hujus- 
modi obaervantiz honor (30) aliquis apud bomines 
et carnis delicie requirantur, dum pro paucorum 
abstinentia multi cibi requiruntur et electi. Verz 
autem observantia est ubi ita. sumitur cibus, el ita 
aguntur omnia, ut non de talibus dicatur : Quorum 
Deus venter est !*. Abstinere enim (61) convenit ab 
omni cibo quem concupiscentia et libido praesumit, 
quem delicie parant, quem luxus excogitit. Vi- 
dendum namque est (22) non solum quali, sed el 
quanto cibo, et quo in tempore, et quam parco 
utamur. Sic enim omnia munda mundis meutibus 
fiunt; contaminatis autem, ut dicit Apostolus, el 
infidelibus nihil mundum **. [n quo ostendit, quia 
eliam ea qux: apud ὁμάφοφ munda nominaniur in 
cibis, si quis contaminatus sit et. infidelis, munda 
ei esse non possunt. Consequens igilur erit, ul si 


!* Philip. 11, 19. 3 Tit. 1, 15. 


(22) Sic ms. Regius num. 1629 et Rabanus. Mss. ]) omisso enim. Editi omittunt nunc, et habent etiam 


vero plerique, et nulla cogitatione scrupulositas in- 
jecta.. Editi, et in cogitatione nulla scrupulositas in- 
}εεία. 

(25) Editi, frater tuus scandalisatur vel contrista- 
tur, etc. Deinde, cum enim definisset... per Chri- 
stwmn Jesum, eic. Sed omnes mss. et Rabanus ut in 
textu. 

(24) Mss. plerique, Rabanus et editi, contamina- 
bilis usus est ? sed reclior videtur lectio codicis Re- 
gii num. 1659, condemnabilis usus est, 

(25) Sic ms. Regius num. 1629. Ita etiam czteri 
mss., omisso a. Editi, inflatus sensu carnis suem. 

(26) lta mss. plerique. Editi vero et ms. Begius 
num. 1639, Ne tetigeritis, ne gustaceritis, ue atta- 
ninaveritis, elc. 

(27) Ms. Regius nuin. 1629, non est presentis 
lemporis. De his nunc... eonemur exponere, εἰς., 


cum plerisque mss. conemur exponere. Sed rectior 
videtur lectio. ms. Regii num. 1640, conamur ezpo- 
nere. Deinde editi, Hoc est tantum, etc. 

(28) lta omnes mss. nostri. Editi vero, me Leli- 
geritie, ne attaminaveritis, ne gustaveritis. 

(29) Editi, et doctrine (ass. plerique, el doctrinas) 
relinquentes, hunc spiritalem, etc. Ms. tamen unus 
Regius num. 1640 habet observantes, pro relia- 
quentes. 

(50) Editi, non tantum vero occasione hujus obser- 
tantid honorabilis, ec. Sed omnes 1158. ut io nostro 
textu. 

91) Enim. Deest in libris antea editis. 

32) Editi, Videndum sane est. Deinde, Sic enim 
omnia mundis munda fiuut. Mss. plerique, Sic enim 
omnia munda. mundis fiunt, Sed. m5, Regius µη. 
1059 ut iu nostro textu. 


1319 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1950 


ea quae munda sunt, contaminatis immunda effi- A ruptionis explebit. Et ribil mirum si sanetus. cibum 


eiantur, etiam ea qua dicuntur immunda, sanctis 
et lidelibus munda fiant. Sanctificantur enim per 
verbum Dei (55) et orationem, quia omnis creatura 
Dei bona, et nihil abjiciendum quod cum gratiarum 
actione percipitur ?'. Per orationem autem non cu- 
juscunque sanctificantur, sed eorum qui levant pu- 
ras manus sine ira el disceptatione **, Vis autem 
magni(icentius adhuc de mundis et immundis, quod 
non de corporibus, sed de animis dicantur et men- 
tibus, edoceri (54) ? Audi ipsius Domini et Salvato- 
ris in Evangelio sententiam dicentis : Non qua. in- 
trant in ος, communicant (55) hominem, aed qua ex 
ore procedunt; quoniam ab intus de corde exeunt 
cogilationea male, homicidia, adulteria **, elc. Co- 


quem sumit, verbo Dei, et oratione sanctiflcat, 
cum eliam ipsa quibus induitur sancía sinl veatl- 
menta. Sudaria denique Pauli ** et semicinetia 
tantum ex ipsius puritate sanctiflcationis accepe- 
rant, υἱ sgris adhibita corporibus (56) fugarent 
morbos, et redderent sanitatem. Nam de Petro 
quid dicam, cujus etiam umbra corporis tantum 
sanctificationis gerebat **, ut quoscunque prster- 
iens non ipse, sed sola ejus umbra tetigisset, con- 
tinuo ab omni zgritudine levarentur? Sed paulo 
latius excessimus de mundis cibis et communibus 
disserentes, ut Apostoli sensum, quantum possibilo 
est, consideraremus excelsius. Sed memores pro- 
positze brevitatis, in his noni voluminis conclu- 


gilatio ergo est οἱ mens non recte sentiens qua B sione facta, decimi ejusdemque ultimi aggrediamur 


polluit bominem, non ciborum qualitas , qua cujus- 
cunque modi fuerit, pari eodemque exitu usum cor- 





exordium (37). 


MMC ————— /[oÓ———Ó D ÓOMM—»—LIL— 


LIBER DECIMUS. 


667 !. Non blasphemetur ergo. bonum πο- 
atrum (26). Non enim regnum Dei eatesca εἰ potus, sed 
justitia, el pax, et gaudium in Spiritu sancto. Nam qui 
in hoc servi Christo, placet Deo, et probatusest homi- 
nibus ** (59). Requiro quomodo blasphemari possit 


qui suillis vescatur carnibus, vel aliis hujusmodi 
communibus et indifferentibus cibis. Addit autem 
his : Non enim regnum Dei esca et potus est, sed ju- 
stitia, el paz, et gaudium in Spiritu sancto. In quo. 
iterum vehementer admiror sapientiam Pauli , qui 


bonum nostrum (40). Bonum est legem spiritualiter C presentis temporis culpas futuri sacramenti aucto- 


intelligere, et impia atque inepta hereticorum, vel 
fais: philosophize studentium dogmata tanquam im- 
mundos cibos pollutosque vitare. Hoc enim est quod 
spirituali lege sancitur. Tamen si quis ex Judaeis, 
verbi causa, autex his qui Encratitze appellantur (4), 
velit Christo credere, putet tamen non parum inesse 
momenti in observantia continentize, vel eorum cibo- 
rum qui lege prohibentur, vel quos quasi castitati ad- 
versantes $stimant nonnulli etiam Scripturarum au- 
ctoritate declinandos : hujusmodi hominem si perur- 
geas ad communes omnium cibos, nec dicas eum aliter 
posse salvari , vel ad fldem Christi et gratiam pere 
venire, nisi sumptis his quos refugit cibis, tunc 
vere Lonum spiritalis sententiz:e. (42) blasphema- 
tur, putaute eo quem perurges hanc apud nos ha- 


ritate compescit, et ut. Ecclesi: formam statuat, 
regni colorum mysterium prodit. Ait ergo : Quid 
opus est tantopere pro cibis et escarum qualitatibus 
[raternam pacem charitatemque turbare,cum regnum 
Dei propter quod laboramus et currimus, neque per 
escas constet, neque per potum : sed aliena hzc sint 
a regno Dei (45), et ab illa conversatione futura? 
lbi enim sicut neque nubunt, neque nubuniur, sed 
sunt sicut angeli Dei *'; sic neque escam neque po- 
tun. sumunt, sed suni sicut angeli Dei. Igitur abso- 
lutissimo dogmate et evidenti ab Apostolo senten- 
tia (44) terminatum est in regno Dei neque escas 
corporales neque potum habere locum, sed justitiam 
et pacem in Spiritu sancto; et ideo hortatur ut in 
illis nos exerceamus, et illa boua jam hic habere 


beri fidem, ut salvum fleri nullum credamus, nisi D meditemur, atque illam substantiam possidere, quae 


33 | Tim. 1w, 5, 4. **l Tim. n, 8. 
46-18.  ?" Matth. xxit, 20. 


(93) Dei. Desideratur in antea editis. 

(54) Edoceri. Omittitur in. editis, et in plerisque 
Wmss., Sed restituitur ex ms. Regio num. 1639. 

(98) Editi, coinquinant, male. 
(30) Corporibus. In antea editis prattermittitur. 
(57) Editi, decimi ejusdem aggrediamur exordium. 
Sed omnes mss. ut in nostro textu. 

$8) Editi, bonum nomen. 

$9) Nam qui in hoc servit Christo, placet Deo, et 
probatus esi hominibus. Hxc. in editis non compa 
rent; et restituuntur ex inss. nostris. 
(40) Editi, bonum nostrum nomen. 
A) Editi plerique, tamen si quis Judaus, verbi 
causa, aut ex his qui Severiani Tatianique appellan- 
tur, etc. Sed omnes inss. et Rabanus ut in nostro 


15 Matth. xv,11, 19. 3 Act. xix, 12. 


3 Act, v, 15. ** Vom. xiv, 


textu. 

(42) lta. mss. plerique et editi. Ms. vero Regius 
num. 1629, scientie. Rabanus, gratie; qui paulo 
post habet, suilla vescatur carne. 

(43) Editi, sed aliena hac sunt a regno Dei, etc. 
Deindeiidem editi, Rabanus et mss, plerique, neque 
mubent, neque nubeniur.... neque poiwn sument, 
etc. Sed rectius uis. Regius uum. 1659 ut in nostro 
textu. 

(44) Sic recte ms. Regius num. 1659 et Raba- 
nus. lta etiam ceteri 199. nisi quod habeant, ab 
Apostoli sententia, Editi vero, igitur absolutissimo 
εἰ evidenti dogmate ab. Ávosioli sententia.... meque 
escas carnales. 


1251 


ORIGENIS 


1333 


nobiscum transire possit (45) ad regna celorum. A et hic qualiter pax sectanda sit intelligamus , quia 


Pax ergo, et justitia, et si qua hujusmodi sunt, que 
per Spiritum santtum conquiruntur, ípsa nobis 
erunt cibus et substantia in regno Dei : et ideo 
per hz:ec docet non escarum corporalium rationes, 
qus null? erunt in futuro, sed virtutum curam ge- 
rendam, qux nobiscum et iu presenti vita, et in 
futuro permaneant in regno Dei. Et ideo dicit, quia 
qui ín hoe servit Christo, placet Deo, et probatus 
est (46) hominibus **. Που est quod et de seipso in 
aliis dicil : Sicut e? ego, inquit , omnibus per omnia 
placeo, non querens quod mihi utile sit, sed quod 
multis **. ideo enim et cum esset apostolus Christi, 
flebat Jud:eis Judzeus, sine dubio ut placens Judzeis 
salvaret eos : et his qui sine lege erant fiebat et ipte 


et David similiter dicit ** : /nquire pacem, et seclen 
eam. Licet in Latinis codicibus habeatur, seguere 
eam, sectare tamen etiam ibi scriptum est. In quo 
hoc mihi videtur ostendi : quoniam quidem 8 mol. 
tis, inquit, inquiete et insolenter agentibus tut- 
hata est. (52) pax, et effugata velut subterfugit 
ab hominibus; econtrario ab his qui Christum 
didicerunt et ipsi serviunt, etiam fugitans cosa- 
sectanda est, et modis omnibus revocanda. Sectatr 
autem pacem, qui ea quibus pax constare potest, 
ctiam cum labore suo, cum damno, cum opprobrio 
quoque , eL si ita necesse sit, etiam cum periculo 
vit:e famzque custodit. Πο enim non solum pacem, 
verum εἰ aedificationem 4d invicem servant (53). 


sine lege, ut placens 86$ eis salvos faceret eos 39. B AEdificatur enim is qui viderit te non quz tibi soli, 


Placere autem $e hominibus ita dicit, nou obse- 
cundando vitiis, sed (47) infirmitates eoruin per pa- 
lientiam sustentando. Sed ne illud quidem otiose 
pretereamus quod ait : Nam qui in hoc, hoc est, 
in Spiritu sancto, servit Christo, placet Deo, et pro« 
batus. est hominibus (48). In Spiritu sancto Christo 
servire secundum hoc dicit quod et alibi ait *! ; 
Nemo dicit Dominum Jesum (49), nisi in Spiritu 
snncto, Servit ergo Christo in Spiritu ipse Paulus, 
qui accepta gratia sancti Spiritus servit vetbo Del, 
gervit sapienti, servit justitie , el omnibus simul 
virtutibus, qua Christus esse memoratur, Et ideo 
placere in his dicitur Deo qui implet voluntatem 
Dei, secundum verbum quod ipse pronuntiavit, di- 
cens ; Hic est Filius meus dilectus in quo bene com 
placui (50), ipsum audite **. Qui ergo audit Deum, 
et servit Christo in quo complacuit Deus, placet 
Deo, et probatus est hominibus. 

.. 2. ltaqne quee pacis sunt sectemur, ei quee edifica- 
lionis sunt in invicem. Nolite propter cibum (51) 
solvere opus Dei **. Supra *** dixit : Mospilalitatem 
seciuntes ; et hic similiter, qu& pacis. sunt, inquit. 
seclemur, et qua cdificationis in invicem : et sicul 
ibi ostendimus qualiter sectanda sit hospitalitas, ita 


3$ tom. xiv, 18. ** I Cor. x, 25. 


sed et quee aliis expediunt requirentem; et sic cre- 
scit edificium fidei (55), ac templam Dei ex lapi- 
dibus vivis per constructionem charitatis assurgit; 
et ideo addit : Nolite propter cibum solvere opus Dei. 
Solvit enim opus Dei, et :edificium destruit charita- 
tis, qui propter ciborum intemperautiam scandalum 
fratribus ponit. 

9. Umnia quidem munda sunt, sed malum est ho- 
mini quí per offensionem manducat. Bonum est non 
manducare carnem, ei non bibere vinum, neque m 
quo [rater tuus offenditur ** (55). Quod dixit, Om- 
mía quidem munda, sed malum est homini qui pr 
offensionem manducat, simile est illi quod superis 
dixit **, quia nihil commune per seipsum, nisi ei qui 
ezistimat quid commune esse, illi commune est, lgitur 
secundum naturam sui et rationem Creature, qua 
cuneta quas sunt, a Deo facta sunt, omnia munda 
sunt (56); et immundum, vel quod cominune dici- 
tur, nihil est. Duas tamen causas posuit, quibas 
vel qux» munda sunt, immunda fiant, vel quz bona 
sunt, imala. Áit enim in presenti quidem loco: 
Srd malum est homini qui per offensionem manducat. 
Quod etgo sui natura bonum est, ex offensione effi 
citur malum, id est in eo auod offenditur (rater te 


:** | Cor. x, 20, 21. 3 [ Cor. xi, 5. ?* Mauh. ini, 17 ; Luc. i, 


$5. *'Rom. xiv, 19, 20. 3 Roin, xit, 10. ?* Poal. xxxi, 05... 5 Hom. xiv, 20, 91. * ibid. 14. 


(45) Editi, nobiscum transferri possit, etc, Deinde p 


iidem editi, Rabanus et mss. plerique, pacem ergo, 
et justitiam, etc. Sed rectius ms. Regius num. 1639 
vut in textu. 

(46) Sic editi et ms. Regius num. 1639, in sin- 
gulari numero. Mss. vero plerique, quia qui in. hoc 
serviunt... placent.... probati sunt, eic. 

(47) Sic ms. ltegius num. 1639. Cateri vero 
mss., Rabanus et editi, placere autem hominibus 
ila dicit, non obseciando vitia (al., non obseciunda 
vitia ; al., non oblectiaudo vitiis) sed, etc. 

(43) E.diti, Nam qui in hoc est, in Spiritu sancto 
servit, placet Deo, probatus hominibus. 

(49) Ms. Regius num. 1639, quod et alibi dixit : 
Nemo dicit, Dominus Jesus, etc. Deinde editi, ser- 
vit autem Christo in Spiritu ipse Paulus, quia, etc. 

(50) ha ms. Regius num. 1659. Rabanus. addit 
mihi, sicut et editi. Calleri vero mss, habent, ín 
quo mihi bene complacuit, nec male. Deinde ergo 
deest in editis. Mss. quidam habenl autem pro 
ergo, 


(51) Editi et Rabanus, et que cdificalionis. sunt 
invicem custodiamtus. Noli propter cibum, eic. Sed 
omnes mss. υἱ in nostro textu, nisi quod plerique 
retineant. custodiamus, quam vocem recte omittit 
ms. Regius num. 1659, utpote quie paulo infra 
omittatur in omnibus mss. et editis, necnon et 
apud Rabanum. 

(52) Inquii et est post turbata, desunt in plerisque 
mss. et in editis, necnon et apud. BRabauum, sed 
restituuntur ex ms. Regio num. 1659. 

(53) Editi, Hic enim non solum pacem, verum 
c dificationem.... servut. 

(24) Editi, edificium Dei. Deinde iidem editi ae 
mss. quidam, et per constriciionem, ele, Sed recte 
ii$. Regius num, 1639 et Itabanus omittunt et. 

(55) Editi, offendiculum.... frater tuus. scandali- 
antur. Sed omnes mss. et ltabanus lie. et infra ut 
in nostro textu. 

(56) Editi, et rationem creature cuncta qu a Deo 
[αεία sunt, omnia munda sunt, Rabanus, omuia. 6 
Deo munda sunt. 


1955 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LID. X. 


1254 


utente his cibis (5T) in quibus ille scandalum pati- A quentibus posuit, in quo frater offenditur, non man- 


tur. Alia vero causa est qua commune vel immun- 
dum efficitur quod natura sui immundum non e$t, 
si existimel quis, et apud se ita habeat quod com- 


mune sit. llli ergo ipsi tantummodo qui hoc ila 


existimat, commune efficitur vel immundum. Ex 
quibus evidenter (38) Apostolus edocet non in rebus 
vel in substantiis, sed in actibus et cogitationibus 
minus rectis immunditiam pollutionemque consiste- 
re ; quamvis Moysilex " quaedam munda, et quiedam 
immunda signaverit : in quibus distinctiones quas- 
dam ponere voluit, ut populus qui sub lege cense- 
batur, discerniper hujusmodi observantias a cateris 
gentibus videretur. Et quandiu quidem populus ille 
$anctuset segregatus a cxteris nationibus habebatur, 
etiam discretio de mundis et immundis necessaria vi- 
debatur, 669 quas segregaret et secerneret specia- 
lem populum Dei a nationibus quas ignorantia 
Dei et idolorum cultus faciebat immundas : ubi vero 
janua fidei gentibus aperitur, et invitantur omnes 
aJ Deum, ostenduntur Petro onmia quadrupedia, 
et repentia, et volatilia exposita in linteo quod cte- 
litus fuerat deductum, et dicitur ei : Surge, Petre, 
occide et manduca 3. Cumque legalis observantize 
memor respondisset ad Dominum et dixisset : Ab- 
sil, Domine, quia nunquam commune aut immundum 
introivit in. os meum, coelesti sententia pronuntia- 
tur : Quod Deus munduvit, tu commune ne dixeris. 
Ubi ergo omnes gentes per agnitionem fidei 4 con- 


taminatione mundantur, ibi et omnis cibus verbo C 


Domini et oratione purgatur : et ob hoc Apostolus 
dicit quia omnia munda sunt, tantum ut illud vite- 
tur quod in sequentibus ponit, ne per offeusionem 
fratris manducanti rursum fiant immunda qux mun- 
. da sunt. Jam vero quod subjungit, Donum est non 
manducare carnem, el non bibere vinum, nisi addi- 
disset, neque in quo frater tuus offenditur, contra- 
rium fortassis prioribus videretur. Manducare enim 
carnem et non manducare, vel bibere vinum aut 
non bibere, neque malum, neque bonum, sed me- 
dium haberi docuit et indifferens. Potest enim non 
manducare carnem et non bibere vinum etiam rma- 
lus homo et a fide alienus, ut szpe etiam nonnullos 
idolorum causa facere hoc certum est. Interdum 
etiam malarum artium fertur talis haberi observa- 
tio. Hzxretícorum certe non paucis observare hxc 
moris est (59); et tamen non continuo dicimus; 
Bonum est eis quia non manducant carnem, neque 
bibunt vinum. Sed illo plane modo quo in conse- 


9 Levit. xi, 2seq.. 9 Act. x, 15-15. 


(57) Editi, super te utente his cibis, etc. Deinde, 
qua commune el immundum, 


(58) Editi, qui hoc existimat ita commune efficitur. 


et immundum, Quibus evidenter, eic. Sed omnes 


mss. et Rabanus ut in textu... 
(59) Editi, hoc certum est : interdum etiam mala- 


rum aiiium. Fertur talis quoque haberi observatio ' 


haereticorum, et non paucis observare hac moris est, 
eic, Sed omnes mss. et Rabanus ut in-textu : qui 
omues paulo post. habent, et non continuo dicimus 
(al., dicemusY omisso tamen, quod pr:eferunt editi. 


? | Cor. x, 22. 


ducare carnem ei non bibere vinum, non jam me- 
dium aut indifferens, sed vere bonum est. Bonum 
est (60) enim non ponere offensionem (fratri vel 
scandalum. Propter hoc enim et in aliis dicit: Sine 
offensione estote et Judais et Gracis, εἰ Ecclesia 
Dei **. Et ideo videant si recte faciunt hi qui qua- 
libet ex causa continentes a carnibus et vino, co- 
gunt omnimodis degustare, quo scilicet per lioc (61) 
ab eis videatur auferri suspicio, qua superstitiose 
putantur ciborum discretionibus inhaxrere. Consi- 
derent namque Apostolum non dixisse : Bonum est 
manducare et bibere vinum ; sed, non manducare 
carnem, et non bibere vinum, 8i in eo frater offen- 
ditur. Noluit ergo ut pro his qui manducandum ju- 


B dicant, cogatur ille ad manducandum qui in hoc 


offenditur ; sed pro illo qui non putat manducan- 
dum, abstinere przcipit etiam his qui judicant man- 
ducandum. Verendum namque est ne forte abrupto 
seme] muro continenti:e, et accepta licentia, in gu- 
le procellam ac profundum luxuriae decidatur, et 
pariter subsequantur naufragia castitatis. Omnia 
igitur fieri oportet ob hoc ne destruatur opus Dei : 
ei ideo et manducandum (03) est, si in hoc frater 
edificatur; et non est manducandum, si per hoc 
Bon crescit opus Dei ; et bibendum est, si per hoc 
proficit frater ad fidem; et non est bibendum, 
si per hoc frater damnum fidei, aut tu detrimentum 
charitatis incurras. 

4. Post bec dicit: Tw fidem quam habes apud te- 
metipsum, habe coram Deo '*. Fidem hic illam dicit 
qua credit quis manducare omnia, sicul supra di- 
xil : Alius credit manducare omnia **, ille sine dubio 
qui credit quod nihil in creaturis Dei commune, 
nibil immundum sit, Sed (63) sufficit tibi, inquit, 
habere coram D»o hujusmodi fidem , non tamen 
idcirco cogendus est et (64) alius ut omnia mandu- 
cet, qui nondum habet talem fidem ut credat oinnia 
esse manducanda. Quod autem dixit, habes apud 
temetipsum, jactantiam resecat, ne inagis in osten- 
latione sit quod credimus, quam in virtute. Addidit 
autem (65) , habe coram Deo, ut doceret satisagen- 
dum nobis, non ut apud homines fides nostra dif- 
fametur, sed ut apud Deum probetur. Multum est 


D autem coram Deo habere probabilem fidem. Apud 


Deum enim etiam apostolorum fides parva (66) ju- 
dicatur, unde dicitur ad Petrum : Modice fidei, 
quare dubitasti ** ? ldcirco ergo vere magnus est qui 
coram Deo habet probabilem fidem. 


* Rom. xiv,29. *! ibid. 9. ** Mauh. xiv, 31. 


(60) Est. Omittitur in editis. 

(61) Editi, omnimode degustare , quo scilicet per 
ha:c, etc. 

(02) Edid, etiam manducandum est, etc. Deinée 
ms. Regius num. 1659, aut detrimentum charitatis 
incurrat. Sed caeteri mss., Rabanus, et editi ut in 
ΠΟΣίΓΟ textu. 

(65) Sed omittitur in editis.Rhabanus habet et pro sed. 

(64) Deest et in editis. 

(65) Autem. Pratermittitur in antea editis. 

(66) Parva. Omittitur in editis. 


1255 


ORIGENIS 


129356 


5. Beatus qui non judicat semetipsum in eo quod A sive locutus fueris, sive etiam cogitaveris, peccas. 


probat. (ui autem discernit, si manducaverit, de- 
mnatus est, quia non er fide. Omne autem quod non 
es! ex fide, peccatum est ** (67). Beatus quis dicitur 
non solum si faciat ea qu» competit, sed etsi non 
faciat ea qua non competit : ut ille beatss dicitur 
qui non abiit in consilio impiorum **, et ille nihilo- 
minus beatus qui ambulat in lege Domini *. 870 
]lle ergo, quia non ambulat jn via peccatorum ; 
hic, quia ambulat in lege Domini, beatus est. (68). 
Για et in presenti loco Apostolus : Beatus, inquit, quí 
non judicat semetipsum in Σο quod probat. Sed cujus 
operis sit ista beatitudo videamus (69). Multi enim 
sunt qui probant aliquid boni facere , verbi gratia, 
qui audientes de prremiis castitatis probant et sta- 
tunt caste vivere ; sed processu temporis, vel sub- 
ripiente negligentia, vel superaute libidine, id quod 
observandum probaverant maculatur et corrumpi- 
tir : et est infelix iste, qui in eo quod observare 
decreverat victus, semetipsum judicat et condemnat. 
Beatus vero ille est, qui in eo quod prubat el sta- 
tuit, ita permanet fixus et stabilis, ut iu nullo se- 
metipsum judicet, in nullo reprehendat. lloc autem 
et (70) in observantia ciborum, secundum eam re- 
gulam quam superius texuit, habendum dicit, ut οἱ 
quis est qui per scientiam spiritalis legis probat 
omnia manducanda, el omnia esse munda, non 
rursum judicet semetipsum, et dubitationem capiat 
utrum sumere debeat, necne : quia qui hoc modo 
discernit, hoc est (71), qui dubitat utrum vere mun- 
dum sit an. immundum quod sumit, iste ex ipsa 
animi sui dubitatione conscientia arguente damna- 
tir, Causam quoque hujus damnationis exponit, di- 
cens : Quia non ex fide sumitur (72), sed utique ex 
dubitatione. Et post hzec generalem super omnibus 
sententiam proponit (75), diceus : Omne autem quod 
non est ex fide, peccatum est. In hoc sermone cre- 
dentium quorumque negligentes et desides aniinas 
vinculo arctiore constringit (74), ut nihil sine fide 
agant, nihil absque fide dicant, nec ahsque fide 
aliquid cogitent : quia sive quid gesseris sine fide, 


** Rom, xiv, 22, 25. ** Psal. 1, 1. 5 Psal. xvii, 4. 


99 | Tin. 1, 19. 5 10ος. 1, 6. 5 Job vi, 4. 


Hoc idem cst quod et in aliis dicit : Sive mands- 
calis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia ad 
gloriam Dei facite **. Sed requirat aliquis si et he- 
retici qus faciunt, quia secundum hoc quod cre- 
dunt faciunt, ex fide facere credantur : an quia Λ- 
des apud illos mala est (75), omne quod faciunt 
peccatum pronuntiandum sit, quia non fit ex fide, 
Ego puto illorum credulitatem appellari magis quam 
esse fidem. Sicut enim pseudoprophetze falso no- 
mine interduni propheta appellantur ; et falsa scien- 
tia, scientia dicitur ; et falsa sapientia, sapientia 
abusive nowinatur : iia et hereticorum credulitas 
falso nomiue fides appellatur. Unde videndum est 
ne forte etiam si quid boni operis apud illos geri 
videtur, quia non fit ex fide, convertatur in pec- 
catum, sicut et de quodam dictum est : Fiat oratie 
ejus in peccatum ο]. Est interdum et castitas qus 
non est ex fide, eorum duntaxat qui attendunt spi- 
ritibus seductoribus el doctrinis demoniorum in hy- 
pocrisi (ulsa loquentium , cauteriatam habentium 
conscientiam, prohibentium nubere, et abstinemium 
se a cibis quos Deus creavit *. Est ergo et falsa fides 
(76) eorum qui circa fidem nav[ragaveruni **; est 
et falsa sapientia, hujus scilicet mundi, et principum 
hujus mundi "5, que destruetur. Sicut euim piraus 
solent in mari in locis vadosis occultisque scopulis, 
per obscurum noctis lumen accendere, quo navi- 
gantes sub spe confugiendi ad portum salutis, ad 
naufragia perditionis iuvitent ; ita. et istud lumen 


C false sapienti: vel false fidei à principibus mundi 


et spiritibus aeris hujus accenditur, nog per quod 
evadant, sed per quod pereant homines difmdi hu- 
jus fluctus et vite pelagus navigantes. De his, opi- 
nor, piratis dicebat et Job: Sagitte piratarum ejus 
super me venerunt **, Et ob hoc. nimirum etiam 
ipse Paulus apostolus dicit, quia et ipse Saianas 
transfigurat se in angelum [ucis "* (77). Propterea 
ergo vavigantes vitz? hujus undas, non omni lumini, 
id est non omni sapientize credere debemus ; sed - 
sicut nonet Apostolus, probare spiritws, qui es 


** | Cor. x,51. "' Psal. cvs, 7. EL Tim. ιν, 29, S. 


9! |l Cor. αι, 14. 


(67) Omne autem quod non est. ex fide, peccatum D ms. Regius num. 1659 et Rabanus rectius wt ia 


est. liec desiderantur in editis, et restituuntiur ex 
In8S. 

(68) Hle ergo, quia non ambulat in vía peccatorum : 
hic, quia ambulat in. lege Domini, beatus. est. Mec 
prx terimittuntur in editis. Rabinus perperam liabet, 
inutile beatus. est qui non είαι in via peccatorum, sic- 
ut ille qui meditalur quotidie in lege Domiui beatus 
* est. Ms. Regius nuin. 16039, hic quia ambulat in via 
Dei. Sed cwteri inss. recte ut. in nostro textu. 

(09) Ms. Regius num. 1629, Iabanus et editi lia- 
bent, Multi sunt. qui probant, omisso enim, quod 
ferunt mss. plures. 

(70) Deest et in editis. 

(1) Hoc est. Omittitur. in. libris antea. editis, 
Deinde iidem editi, iste ex animi sui dubitatione 
conscientia. urgente. damnatur. Causam vero, etc. 
Mss. quidam habent etiam, conscientia urgente, sed 


dicitur, Ms. vero 


nosiro textu. 

(72) Editi et mss. plerique, quoniam non ος fide 
Regius num. 1659 rectius ut ia 
textu. Deinde Rabauus restituit utique, quod omit- 
titur in editia et in omnibus Ας. 

(13) Editi alij. super omnia sententiam exponit; 
alil, super omnium scientiam exponit. Mss. vero alii, 
super omnes (alii, super omnium) sententiam ponit. 
Sed rectius ms. Regius num. 1639 ut in nostro 
textu. 

(74) Editi, quorumdam... animos vinculo acriocre 
coustringit. 

(75) Ms. Regius num. 1659 , nulla est. Paulo post 
editi, EL puto... quam fidem. 

(76) Merlinus οἱ Genebrardus, et illa fides, male. 

(77) Editi, sicut angelum lucis. Paulo post omit- 
luut ergo, 


1251 


COMMENT. IN EP151 AD ROM. LIB. X. 


1253 


Deo sunt ? (78). Et idco deliemus indesinenter pre- Α ventu fratrum et Ecclesi societate depellant. Qui 


cari auxilium Domini, et sperare quod ipse eripiet 
nos de laqueo venantium, ut οἱ nos dicamus : Quia 
anima nostra sicut passer erepta cst de laqueo ve- 
nantium : laqueus contritus est, et nos liberati sumus. 
Adjutorium nostri; m. in. nomine Domini, qui fecit 
caelum et terram ** (19). 

6. Debemus aulem nos [irmiores | imbecillita 
tes G'7T infirmorum sustinere, et non. nobis pla- 
cere. Unusquisque vestrum proximo placeat in. bo- 
no (80) ad eedificationem. Nam et Christus non sibi 
placuit ; sed sicut scriptum est ; Improperia impro- 
perantium tibi ceciderunt super me. Quecunque enim 
scripta sunt, ad nostram doctrinam scripla. sunt, ut 
per patientiam εἰ consolationem. Scripturarum spem 
habeamus ^, Videtur in his Paulus firmum semet- 
)psum pronuntiare, sicut et in prima ad Corinthios 
dicit, quia factus sum infirmis infirmus, ut infirmos 
luerarer **. Et ibi enim non se dicit infirmum esse, 
sed fieri infirmum : et non utique, si infirmus fuis- 
set, fieri potuisset infirmus. Sed nonex loc acci- 
pias (81) eum quasi immemorem mandati illius loci 
quo dicitur : Laudet te proximus tuus, et! non tuum 
05; extraneus , et non tua labia ". Nou ergo pro 
laude propria, sed pro rerum consequentia firmum 
semetipsum pronunliat. Si enim ipse humilitatis 
specie inter firmos vitassct enmnerari, quis ex his 
qui aliorum in(irmitates portare deberent, auderet 
subire istud officii, ut quasi firmus ipse fragilitates 
Infirmorum ferre. niteretur ?* Sed ideo commune fa. 
zit istud officium, ut unusquisque nostrum in quo 
potest, etiamsi non in omnibus, tamen in quo vide- 
tur firmior proximo suo esse, portet infirmitatein 
cjus; sicut et in aliis dicit : Invicem onera vestra 
portate *. Sed videtur onera hic pro corporeis neces- 
sitatibus nominasse, ut si quis in facultatibus opu- 
lentior est, onus pauperioris portet, et penuriam 
soletur abundantia, In eo vero ubi dicit , ut firmio- 
res infirmornm sustineant infirinitates, non aliud 
intelligi potest, quam ut ea in quibus alii per infir- 
mitatem delinquunt, robustiores quique patienter 
ferant, et non continuo spernaut eos, abjiciant, ab- 
liorrescant, si forte in aliquo infirmitatis vitio vin- 
cuntur, neque sub (82) specie purioris vitae, a. con- 


93 | Joan, iv, 1. 
vi, 2. '? σα, 1.01, 4. 


** Psal. cxxim, 7, 8. "Rom. xv, 48eq. 
* * Ephes. 1v, 92. ** Hl Tim. i, 13. 


cnim hoc facit, non est imitator illius de quo Isaias 
dicit : /pse infirmitates nostras porlat, et pro nobis 
dolet (85) ; et nos putabamus eum in dolore esse, et in 
plaga, ei in afflictione**. Quod si Christus portat in- 
lirinítates nostras, et Deus patienter fert delicia 
nostra, quomodo et nos eorum qui paulo inferio- 
res (84) videntur nequaquam delicta et. negligentias 
tolerainus? Hoc est nimirum ipsum Christum aver- 
tere ab boc affeciu, ne portare velit infirmitates 
Bostras. Neimno enim ita perfectus est, qui apud 
Deum in aliquo non inveniatur infirmus, et portetur 
a Christo; οἱ ideo sympathiam magis in hoc docet, 
id est. compati invicem (85) et condolere, sicut οἱ 
in aliis scribit : Donantes vobis invicem delicta ve- 
stra, sicut el Deus in. Christo donavit vobis **. Ίου 
autein non idcirco praecipit, ut delinquentes nutríat, 
οἱ infirmantes indulgentia laxiore (86) dissolvat : 
Scd sciens quoniam si portetur infirmus, aut eru- 
bescit diutius portari, et corrigit vitium delinquen- 
di ; aut si emendare se non valet, erit certe fructus 
iste portantis eum, q"o:l non proficit in pejus, nec 
semetipso deterior efficitur, sicut illi de quibus di^ 
cit Apostolus *! ; Nequam autem homines et seducto- 
res proficient (81) ín pejus, seducentes εἰ errantes. 
Debemus autem ad id quod infirmitates portamus 
infirmorum, addere etiam lioc, ut non nobis ipsis 
placcamus, sed proximo, in bono, tantum, et ad edi- 
ficationem **. Philautia: vitium, id est sibi ipsi pla- 
cendi οἱ in aliia culpat propheta cum dicit : Ve 
his qui apud semetipsos sapientes sunt, et in conspe- 
ctu suo eruditi 9. Similiter ergo et in hoc possumus 
dicere : Vx his qui sibi ipsis placent, et in conspe» 
ctu suo boni videutur. Oportet enim in conspectu 
Dei primo placere, secundo etiam proximis. Sicut 
enim primum est diligere Dominum Deum, et se- 
cundo proximum, ita et primum (88) placere Deo, 
secundo etiam proximis. Sed fortasse dicat aliqu:s 
coutraria sibi Paulum dicere in co quoJ jubet nos 
placere proximis, qui in aliis dixerit : Ego si homi- 
nibus placerem, Christi servus non essem δν. Et uti- 
que huic sententia videtur csse contrarium, ut unus- 
quisque nostrum proximo placeat, et quod in aliis 
dicit : Sicut et ego omnibus per omnia placeo (89), 


V! Prov. xxvi,9.. ** Galat. 
*3 |a, v, 21. ** Galat. «, 10. 


5ο] Cor, 1x, 22. 
** fon. xv, 2. 


(78) Editi, probate spiritus quod ex Deosunt. Sed D mss. et Rabanus ut in. nostro textu. 


omnes mss. ut in uosiro textu, nisi quoJ unus lia- 
bcat, si ex Deo snnt. 

(79) Et nos liberati sumus. Adjutorium. nostrum 
iu nomine Domini, qui fecit. ccelum et terram. llc 
desiderantur in editis el restituuntur ex niss. 

(80) Unusquisque vestrum (al. nostrum) proximo 
placeat in. bono, 6ἱ6., usque ad spem habeamus, de- 
sunt in antea editis, sed restituuntur ex mss. 

(81) ΕΙ, uspicias. Deinde ms. Regius num. 1669, 
mandali illius et eloquii quo dicitur, etc. Sed ος- 
teri mss., Rabanus et editi, ut in textu. 

(82) Sub. Deest in editis. 

(85) Editi, dolens. 

(84) Editi, infirmiores. Deinde, lloc enim nimirum 
ipsum Christum avertere est ab hoc, etc. Sed omnes 


PaTROL. (sn. XIV. 


(85) Síc mss. et Rabanus. Editi vero, et ideo 
magis in hoc decet itidem compati invicem, etc. 

(86) Laxiore. Sic. mss. et labanus. Editi, largiore. 
Deinde iidem editi, οἱ »on (mss. quidam. quod si 
non) proficit in pejus. Sed rectius ms. Regius num. 
1639 et Rabanus ut in textu, , 

(87) Editi, Nequaquam autem homines seduciores 
proficient, ec. Ms. Regius num. 1639 et Rabanus, 
proficiunt. 

(88) Editi, Sicul primo esi diligere.... ita et pri- 
mo, etc. 

(89! Editi, Unusquisque proximo suo placeat, q*od 
in. aliis dicit ; Sicut et ego per omnia hominibus pla- 
ceo, eic. 


10 


1259 ORIGENIS 1260 
non querens quod mihi uli'e est, sed quo. multis, wu A ceciderunt. super me ?. Quod cvidentius fiet si ea 
salvi fiant **, Dicendum ergo ad h:ec, quia aliud est — quie in Evangelio scripta sunt recolamus, quomodo 
studium habere placendi hominibus ut laudem ab. ut prodesset. liominibus, et salvos faceret eos, cum 
eis qu:erat, et aliud est studium habere placeudi ho- — pecratoribus et publicanis manducabat ct bibebat, 
minibus in eo ut vita sua irreprehensibilis sit apud οἱ ad hzc improperantes Judzi dicebant : Quare 
liomiucs, et proficiant ex eo omnes qui vel vident — magister vester cum. publicanis et peccatoribus man- 
talem vel audiunt. lbi. ergo placendum non est ho- — dscat τὰ ? vel. iterum. cum. peccatricem. inulierem 
. minibus, ubi contra fidem (90), contra honestatem, Που prohibebat coatingere pedes suos, et lacry- 
contra religionem est it quo placeatur; et ideo di- — mis suis (96) rigare, vel capillis detergere, ac 
cit, Quia si l'ominibrs placerem, hocest increduliset— myrrha. peruugere ; et pro hoc improperantes et 
infidelibus G9  Jud:»is, Christi servus non essem 5. exprobrantes Judxi dicebant, quia si. Πίο propheta 
Si enim voluisset Paulus placere Judais, Damascum —— esset, sciret utique que et qualis est mulier que tan- 
cum cpistolis missus traxisse! utique viros el mu- — git eum, quia peccatrix est 7». Quod si requiras cur 
lieres vinctos Jerosolymam, et visioni delatz sibi — exemplum quod de Psalino protulit (97), ita habeat 
in via 37, celestique voci (91) minime credidisset. — quasi improperia qux improperentur Deo, cecide- 
Sed et si quis nos al'quid agere exigit contra justi- B rint. super Christum ; ita possumus explarare ; 
liam, contra sanctitatem, contra regulam Christia- — quia sicut. dixit : Qui me recipit, recipit eum. qui 
nam, et uisi hoc ag»mus odia et inimicitias minita- — me misit **, ita οἱ hoc accipi potest : Quia qui mibi 
tir, tunc oportet nos ineminisse hujus sermonis qui — improperat, improperat ei qui niisit. me (98). Exem- 
dicit : Si hominibus placere vellem, Christi serrus non plum ergo quod assumpsit, in sexagesimo octavo 
essem **, Cum autem dicitur : Unusquisque vestrum — psalmo hoc nodo scriptum est : Alienus factus sum 
proximo placeat **, necessar;a distinctio sociatur, — fratribus meis, et hospes filiis matris mec. Quia κ» 
qui in quo (92) placendum sit proximo evidenter — [us domus tue comedit me, et improperia imprope- 
ostendit cum dicit : 11 bono ad adificationem. Cam — rantium tibi ceciderunt super me. 

ergo bene agimus, et bene docemus, placemus pro- Quecunque enim scripta sunt, ad nostram doctri- 
ximo, et zlificamus euni, Non enim gloriam ab lio. παπι scripta sunt "*, Siwile est hoc illi quod ipse in 
minibus quzrendam monet, sed. cdificationem de — aliis dicit : Scripta sunt autem propter nos, in quos 
actu et sermone nostro proximis dandam ; sicut ey. — fines seculorum devenerunt". Quod si requiritur quo- 
iu co quod dicit Salvator??, ut [uceat [ux vestra coram. modo propier nos scripta siut. (99) qui scripta 
hominibus, et videntes (95) opera vestra bona, glorifi- — sunt, vide quia propter nos scriptum est : Non ob- 
cent Patrem vestrum qui. in colis est. Per quod nou ^ turabis os bovi trituranti ; non enim de bobus cura esl 
utique ad qusrendam ab hominibus gloriam discipu- — Deo, sed de nobis dicit '* ; et propter nos scriptum 
los adhortatur, sed ut recte honesteque viventes — est, quia Abraham duos filios habuit, unwm de ον” 
redificationem videntibus prabeant (94), et glorifice- — cilla, et unum de libera, ut nos sciamus quia bic 
tur Deus qui hominibus viam emendationis et salu- — sunt allegorica, et Acc sunt duo testamenta **, Pro- 
tis aperuit. Nam et Christus non sibi placuit, se4 sic- — pter nos et illud scriptum est **, quia populus wan 
ul scriplum est : Improperia improperantium tibi ες- — ducavit manua in deserto, et bibit aquam de petra 
ciderunt. super me. In lioc videtur ostendere, quia — ut nos intelligeremus quia spiritalem escam mandu- 
et Christus non sibi placens, nec rapinam arbitraus — caverunt, et spiritalem potum biberunt, bibentes de 
esse se qualem Deo, semetipsum exinanivit τς — sequenti petra, que petra erat Christus **.(1) Et hzc, 
sed volens hominibus placere, hoc est homines sal-— atque alia hujusmodi erant mysteria, qui occults- 
vare, improperia improperantium pertulit, sicut — ta sunt temporibus zteruis ** , manifestata autem 
scriptum est : Improperiu improperantium tibi (95) — nuuc per Scripturas proplieticas, εἰ adventum De- 


€ | Cor. x,33.. ** Galat. 1, 10. 7 Act, ix, 2 seq. 8 Galat. 1, 10. 9 Rom.xv, 2. '* Matth. v, 16. 
" Philip. 1, 6. 7* Psal. εντ, 10, 7? Marc. n, 16. 7* Luc. vit, 29... 75 Luc. 1x, 48. ** Rom. xv, 
4. "I Cor. x, 11. "* Deut. xxv, 4; E Cor. ix, 9. * Galat. iv, 33. 39 Exod. xvi, 99; xvin, 6. ** L Cor. 
x, 4. ** Rom. xin, 25, 96. 


(90) Editi, Deum pro fidem. Deinde ms. Regius D placeant. 


nuin, 1629 et Rabanus, iu quo placeiur. Sed Cateri (95) Tibi. In antea editis pretermittuntur. : 
11169. et editi utin textu. (96) Suis. In editis omittitur. 

(91) Editi, celesiique vite. Deinde, Sed etsi quis 97) Proiulit. Desideratur in libris antea editis. 
10s al'iud agere. Et paulo post ms. ltegius num. 1099, 98) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vero, es- 


tunc oportet nos meminisse sermonis hujus quo dici- — emplum euim, etc., deinde omittunt octavo, quod re- 
tur : Si, eic. Sed caeteri mss. et editi ut in textg, — stituuut omnes mss. 
nisi quod editi habeaut, Quia si, etc. (99) Sic recte ms. Regius num. 1629. Czteri ve- 
(92) Ms. Regius num. 1629, atque in quo, etc. ro mss., Rabanus et editi emitiuut, qua. scripta 
Paulo post Rabanus, ecidenter ostendat, Deinde editi, — sunt. 
in bonum, eic. (1) Editi, Jvc atque alia. hujusmodi. erant my- 
(95) Ita omues mss., Rabanus, et editio Veneta. — steria, qua occulta sunt. temporibus  aternis ; sed 
Cacteri editi, ut videntes, etc. mss. et Rabanus ut In nostro textu, nisi quod alius 
(94) Sic ms. Regius num. 1959 et Rabanus. (0 - habet occulta. sunt ; alius, occulta fuerunt; et alii, 
Qeri vero mss, et editi, ad. «dificationem. videntibus — temporibus preteritis, 


4261 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1203 


mini et Salvatoris nostri Jesu Christi 85. Sed ut ad- A est, unum atque idem sentientes in nomine Jesu 


huc manifestius fiat quomodo quee scripta sunt, proe 
pter nos scripta sunt, de priori populo dicit prophe: 
t3, quia aure audietis, eL non audietis ; et vidcutes vi- 
debitis, et non intelligetis **. De nobis autem dicitur, 
quia quibus non est nuntiatum de eo, vidcbunt; el 
qui non audierunt, intelligent 35. Considera ergo ex 
hoc propter quod qui scripta sunt scripta videan- 
tur (2). Qux. enim scribuntur, s/ne dubio propter 
eos scribuntur qui visuri et intellecturi sunt, non 
propter eos qui neque visuri neque intellecturi di- 
cuntur. Qui autem intelligunt qux scripta sunt, illud 
sine dubio invenient quod consequenter adjungitur : 
** Dt per patientiam, et consolationem Scripturarum, 
spem. habeamus ad Deum (5). 873 Consolationem 
namque ex Scripturis non ille qui neque credit, ne- 
que intelligit , sed ille qui et credit et intelligit, capit. 

7. Deus autem patientim et consolationis del vobis 
id ipsum sapere in alterutrum secundum Jesum Chri- 
stum ;- ut unanimes (3) uno ore lionorificetis Deum, 
el Patrem Domini nostri Jesu Christi. Propter quod 
suscipite invicem, sicut οί Christus suscepit vos in 
honorem Dei **. Si patientia virtus est, omuis antem 
virtus a Deo est ; et patientia a Deo est. Cuin ergo 
dicitur Deus patientie , hoc est quod videtur osten- 
di, quia Deus cum his est qui babent in se virtutem 
patienti: : sicut. cum dicitur Deus justitiz, osten- 
ditur in his csse Deus qui servant justitiam. Simi- 
liter et Deus veritatis, et Deus sapientie (5) intelli- 
gitur. Sed οἱ Deus consolationis cum dicitur, cum 
illis esse ostenditur Deus qui ex divinis Scriptur's 
per intelligentiam spiritalem consolationem Spiritus 
capiunt. Deus ergo patientiee (0) et cousolationis det 
vobis, inquit, idipsvm sapere in alterutrum secundum 
Jesum Christum, 1n hoc Paulus patriarcharum more 
et proplietarum, quorum benedictiones scriptae re- 
ferintur, benedictiones tribuit Romanis , exoraus 
eis dari a Deo ut id ipsum sapiant in alterutrum. 
Grandis est ista benedictio (7), ut unum sapiant 
omnes atque sentiant , et sicul sibi , ita (8) unus- 
quisque velit et proximo suo. Vis autem scire quan- 
tura valeat. unaninitatis gratia ? Salvator in Evan- 
peliis ** pronuntiat, quia sí duo tel tres in unum con- 
senserint, de omui re quamcunque. petierint a Deo (9), 


βει illis ; οἱ iterum. de semetipso dicit 5, quia ubi D 


fuerint duo. vel tres congregati in nomine meo, lvoc 


5] Tim.1,10. 9* Isa. vi, 9. 


(2) Sic mss. et lIhabanus. Editi vero, Considera 
ergo ex hoc propter quod scripta sunt , videlicet ut 
scripla videantur. 

g Ad Deum. Desiderantur hac in antea editis. 

4) Ut unanimes, cic., usque ad, in honorem Dei, 
desiderantur in editis ; sed restituuntur ex omni- 
bus mss. 

(5) Editi, et Deus patientie, male. 

6) Editi, Deus autem patientic, etc. 

7) Sic imss. et Rabanus. Editi vero, Gratia Dei 
est benedictio ista. 

8) Για. Deest in editis. 

9) A Deo, Omittitur in libris antea editis. 

(10) Ioi , inquit. Hiec duo verba desiderantur in 


Christi, ibi, inquit (10), ero in medio eorum. Vis et 
aliud accipere exemplum , quomodo unum sentiens 
tibus Christus medius fiat? Vide in Actibus aposto- 
lorum quomodo post ascensionem Domini, cum ele- 
vassent, inquit, undecim (11) apostoli cum czeteris$ 
vocem, et unanimiter orassent , motus est locus in 
quo stabant, et przsentiam sancti Spiritus merue- 
runt **, Ut autem adhuc quanta sit. unanimitatis 
virtus , et quauta gratia clarius fiat, non puto ab- 
surdum videri, si ea qux nobis de his etiam in Ve- 
teri Testamento a patribus rationabiliter tradita 
sunt, his scilicet qui ex llebr»is ad Christi fidem 
venerunt, in medium proleramus. Aiebant ergo 
tres (19) illos filios Core quorum nomina invenimus 


D in Exodo *!, id est, Aser qui interpretatur eruditio, 


C 


** Rom. xv, 21; Isa. Lit, 15. 
xvii, 19. 50 ibid. 20, ?** Act. 1, u.. *'! Exod. vi, 24, ?* Num. xvi, 1 sq. ** ICor. 1, 4. 


οἱ Elchana qui ín nostra lingua dicitur possessio 
Dei, et Abiasaph qui in Latino sermone indicat com- 
gregationem patris , cum pater corum Core peccas. 
8ct una cum Dathan et Abiron **, et omnibus qui 
consenserunt eis, et ἀῑνίπιο ultionis in eos pararetug 
excidium , istos scgregasse se a coetu nefario (15), 
ct ab impia conspiratione sequestratos unanimiter 
ad Deum precem poenitentiz:  profu/lisse : atque 
cxauditos a Deo non solum veniam poena, sed et 
propheti.e eratiam. meruisse; et hoc quoque eis a 
Deo poscentibus esse przstitum, ne quid triste aut 
exitiabile prophetare juberentur : et ob hoc omnes 
l'salinos quicunque nominibus eorum attitulati rc- 
feruntur, niliil triste adversum peccatores aut aspe- 
rum continere, lloc autem protulimus αἱ quanta 
sit unanimitalis virtus, et unum sentire, atque unum 
invicem sapere, moguificentius nosceretur. Ego 
eiiam illud, quod l'aulus in quibusdam Epistolis 
aliorum vocabula secum jungit , et dicit, Paulus, et 
Sosthenes [rater ** ; et alibi, Paulus, et Sylvanus, et 
Timotheus ** ; puto non inaniter factum ; sed per 
hoc ostendi , quia duobus vel tribus in uno positis 
Spiritus sanctus unum de eis sensui atque unum 
elicuerit serinonem : ut qui Ecclesias (14) docere 
cupiebant unum dicere omnes atque unum sapere, 
ipsi prius unum se dicere atque unum sapere de- 
monstrarent, et uno ore honorificarent Deum , et 
Patrem Domini nostri Jesu Christi. Unum namque 
os dicitur, ubi unus atque idem per diversorum ora 
scnsus et sermo procedit. Bene autem Apostolus 


5* fom. xv, 4. "" Rom, xv, 5 sq. ** Matth. 
** | Thes, 1, 4. 


editis, et in pluribus mss. , sed restituuntur ex 
ms, Regio num. 1659 et Rabano, qui tamen omit- 
tit ibi. 

(11) Libri antea editi habent duodecim ; Rabanus 
vero et omnes mss. nostri, undecim. 

(12) Editi, hi. Mss. vero, tres, qui paulo post ha- 
bent, Asyr... llelchana (unus, Melchan)... et Abiasa, 
al., Abysa, al., Abyssa. 

(13) Editi, ab actu nefario. 

(14) Editi, Ecclesiam , male. Deinde omittunt, 
omnes : et paulo post habent , et uno ore honorifi -- 
celis. Deum , etc. Sed omnes mss. ut in nostro 
lett, 


12055 


QRIGENIS 


4964 


ubi ait , idipstm sapere in alterutrum , addidit, se- A quo nunc eos qui ες circumcisione creJiderant, 


cundum Jesum Christum. l'osset enim fleri ut et ia 
malitia aliqui unanimiter consentirent, et. unum 
saperent in pejus. Ob lioc ergo addidit, secundum 
Jesum Christum. Qui autem secundum Jesum Chiri- 
stum sapit, sinc dubio omne quod bonum est sapit. 
Post h;ec ait : Propter. quod suscipite invicem, sicut 
et Christus suscepit vos in honorem Dei. Quod «dicil, 
suscipite invicem, ad illud referendum est quod pri- 
mo proposuerat (15) , ubi occasione muudorum vel 
immuodorum ciborum $74 diversa sentientes ab 
invicem discrepabant ; οἱ ait : Suscipite invicem, 
sicut et Christus suscepit vos, qui nullius horruit im- 
munditias, nee reputavit alicui. delicta sua. Nilil 
ergo de immunditia (16) animalium jadicctis, sicut 
nec ille immunditias credentium reputavit Et qui in 
&uperioribus dixerat : Qui autem manducat , non 
manducantem non. judicet ; Deus enim illum assum. 
psit ** , hie dixit: Sicut. Christus (17) suscepit vos: 
ut ostenderet unum atque idem esse a Deo suscipi, 
et a Christo. Addit autem et hoc , quod lionor Dei 
sit suscipi a Christo. Quos enim suscipit Christus, 
docet eos ita agere debere, ut videntes homines ope- 
ra eorum bona, glorificent Patrem eorum qui in caiis 
est 0». 

8. Dico enim Christum ministrum fuisse circumci- 
sionis pro,ter veritatem Dei, ad stubiliendaus promis- 
siones Patrum. Gentes autem pro misericordia hono- 
rare (18) Deum, sicut scriptum est : Propterea confi- 
tebor tibi in gentibus , et in nomine (uo cantabo. Et 
iterum dicit : Letamini, gentes, cum populo ejus. Et 
iterum : Laudate Dominum, omnes gentes, el magni- 
ficate eum , omnes populi. Et Isaias rursum dicit : 
Erit radix Jesse, el qui exsurgel regere gentes, in eo 
gentes sperabunt * , Quomodo Christus minister fue- 
rit circumcisionis ad stabiliendas promissiones Pa- 
trum, duplici modo intelligi potest. Sive pro eo quod 
circumcisionem in carne sua ipse suscepit, ut mani- 
festi -sime nosceretur quod ex semine Abraham ve- 
niens, cui promiserat Deus quod in seminc suo be- 
nedicerentur (19) oinnes gentes 38, compleret in se- 
metipso qua Patribus fuerant repromissa : etut per 
hoc, secundum propositum totius Epistol:e ordinem, 


99 Rom. xiv, 3... ** Μα], v, 16. 
H,11. *Psl. xvin, £0... ? Deut. xxii, 40. 


9?! Rom. xv, 8 sq. 
* Ίνα, χι, 10. 


nunc eliam cos qui ex gentibus adversum se invi- 
cem superbientes erant relrenat ac reprimi!, doce- 
ret non esse penitus judicandos eos qui in legis ob- 
servationibus demorantur ; quandoquidem etiam 
Christus in carne sua circumcisionis minister exsti- 
terit : sive alio modo, ut illius circumcisionis Chri- 
stus minister (20) fuisse dicatur, de qua idem Apo- 
stolus dicit ** : Non enim qui in manifesto Judeus 
est, neque qua manifesta in carne est circumcisio, sed 
qui in occulto Judaeus est, (21) et circumcisio cordis in 
spiritu, non litera, cujus laus non ex hominibus, 
sed ex Deoest ; et secundum quod idem Apostolus in 
aliis dicit * :(22) /n quo etiam circi mcisi estis circeum- 
cisione non manufacta in exspoliatione corporis car- 
sis, sed in circumcisione Christi , consepulti ei in 
baptismo. Per hujusmodi ergo circumcisionem 
cerium est l'atrum proniissiones esse comple!a:. 
Οι autem fuerint promissiones, subditis declarat 
exemplis quibus dicit: (25) Prop:erea confitebor tibi ix 
gentibus, et nomini (uo cantabo. Quod ex septi- 
mo (21) decimo psalmo videtur assumptum, parva 
immutatione habita, non sensus, sed sermonum. Ibi 
euim dicit Propheta : Propterea confitebor tibi in gen- 
tibus, Domine, et psullam nomini tuo *. Quod autem 
ait: Leatamini, gentes, cum populo ejus, eisdem ver- 
bis in Deuteronomii cantico scriptum est * : Laudate 
vero Dominum , omnes gentes, εἰ magnificate eum, 
omnes populi, in ceutesimo sexto decimo psalmo le- 
gitur ; t:ntum est quo:l ibi pro magnificate, collau- 
date positum est, Ultimum vero exemplum ipse 
Paulus de Isaia dicit esse assumptum, in cujus cor- 
pore ita scriptum est (25) : Et erit in die illa radiz 
Jesse ; el qui exsurgel regere gentes, in eo gentes spe- 
rabunt. Et erit requies ejus honor *. (missis autem 
ju primo quidem duobus sermonibus, id est, in d.e 
illa ; et in ultimis, el erit requies ejus honor, extera 
cisdem verbis posuit quibus Septuaginta. [nterpretes 
ediderunt. Uude sciendum est quod in omnibus 
pene Apostolus editionem Septuaginta Interprewum 
tenet, nisi si qua forte ei quam exsequitur assertioni 
minus necessaria videntur (26), aut si quando non 
lam verbis Interpretum, quam sensibus Scripture 


*5 Gen. xxu, 18. ** Roi. it, 328. * Coloss. 


(13) Ms. unus, posuerat. Sed cxeteri mss., Waba- f teri vero mss. et editi, et circumcisione cordis qua 


nus et editi proposuerat. 

16) Editi, Nihil enim de immunditia, etc. 

17) Mss. plerique, Rabanus et editi, Aic dixit (al., 
dicit) quia Christus , etc. Sed rectius ms. Regius 
num. 1639 ut in nostro textn. Dcinde mss. quidam, 
Addii εἰ hoc, ut honor sit Dei, eic. Sed melius ms. 
Hegius num. 1639 et. Rabanus ut in textu. ΕΙ 
ouittunt autem, sed liabeut quod pro ut. 

(18) Gentes autem pro misericordia honorare, etc., 
usque ad, in eo gentes sperabuni , desiderantur iu 
antea editis, el restituuntur ex mss., quorum unus 
hahet, in eum pro in eo. 
νι Editi, quia in semine tuo benedicentur, etc. 
20) Exstiterit : sive alio modo, ut illius circunci- 
sionis Christus minister. lc »raterinittuntur in li- 
bris antea editis. 

(21) Sic ms, Regius num. 1659 et Rabanus. C»- 


(αλ. qui) spiritu, etc. 

(32) Editi, sed in circumcisione corperis Christi, 
cousepulti ei in baptismum. 

(25) Sic mss. codices nostri ; editi vero, quibus 
dicit : gentes. autem. super. misericordia honorare 
Deum, sicul scriptum est. Propterea, etc. 

, (?4) Editi , octavo ; wnss., septimo, et recte qui- 
em. 

(25) Ultimum vero exemplum ipse Paulus de Isaia 
dicil esse assumplum , in cujus corpore ita scriplum 
est. 1n editis hzc praetermissa sunt , quorum loco 
legitur, Et rursus 1saias ait : Et erit in. die illa, 
eic. 

(26) Sic nis. Regius num. 16359. Ceteri vero 
mss. et editi, nisi quia forte... videtur , editi , vi- 

entur., 


1905 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM, LiD. X, 


4 268 


uti vult sua enuntiatione prolatis. llunc autem ser- A sociantur cum se emendaverint ab omni inquina- 


monem de radice Jesse melius quidem in explana- 
tione ipsius prophetze Isaix visum est disseri. Et in 
prasenti tamen loco dicetur (27), quoniam Jesse in- 
terpretatur in. nostra lingua , est mihi. In adventu 
ergo Christi omnis qui credidit ei, convenienter dixit : 
Est mihi. llle enin, de quo Moyses dixit *, qui est 
misit G7 5 me ad vos, ipse est mihi, hoc est, in ipsum 
credo qui est, non qui ex nihilo factus est, ut im- 
piis placet (28), sed qui est, et semper est, et boc 
ei nomen est: et ipse est. qui surrexit ex radice 
Jesse, et in ipso gentes sperabunt. Pro qua miseri- 
cordia, quam ab eo consecuti sunt, ut is qui semper 
erat nasceretur ex radice Jesse ad salutem genti- 
bus dandam, pro hac, inquam, sibi collata miseri- 
cordia gentes honorant et maguificant Deum. 

9. Deus autem spei repleat vos omni gaudio et pace 
in credendo, ut abundetis in spe et virtute Spiritus 
sancii*. Qui superius dixerat quod in Isaia scriptum 
est: Et in eo gentes. sperabunt?. gratanter adjecit, 
Deus autem spei; ul si scriptum fuisset, in ipso 
gentes credent, adjecisset sine dubio, Deus autem 
fidei, ut nunc a sperando gentes Deum spei invocat 
super eos qui sperant in eum, 4 quo eis benedi- 
ctionis n'unus precatur augeri, Est autem benedictio 
hujusmodi : Ut repleantur omni gaudio, et omni 
pace. Similiter autem et Propheta in quodam loco 
dicit : Et erit in diebus ejus justitia et multitudo 
pacis, usquequo auferatur luna ^, Sed quia hzc de 
Christo dicuntur, in illo recte possumus tmultitudi- 
nem pacis advertere, pro eo quo paciflcavit per 
Sanguinem crucis suz non solum qu: in terra sunt, 
sed eiiam qux in coelis sunt?*. In. omnibus aulem 
quomodo possit impleri (29) hoc quod preca- 
tur Apostolus, ut repleantur omni gaudio et. omni 
pace, diflicile milii videtur exponi, maxime cum 
etiam ipse Apostolus in his qux:* per gratiam Spi- 
ritus consecutus est, ex parte se dicat scire, et ex 
parte prophetare!*. Sed ego puto in eo posso ha- 
bere credentes plenitudinem pacis (30), cum recon- 
ciliantur Deo Patri per fidem, secundum verbum 
Pauli dicentis : ftogamus pro Christo, reconciliamini 
Deo !*; et cum in pacem redeunt (51) cum Filio Dei 
per sanguinem crucis ejus, et cum sancto Spiritui 


5 Exod. 11, 14. * Rom.xv, 13. " ibid. 19; Isa. xi, 10. 
!3 ibid, 13. 


9. '! Ill Cor. v, 90. 


hom, xv, 14. 
V ibid. 15. 


(27) lta ms. Regius num. 1659 et Rabanus. Cz- D 


teri vero mss. el editi, visum est disseruisse. In pra- 
santi tamen (editi tantum) loco dicitur, etc. Origenes 
liomil. ὅ in [saiam, tom. 1M, p. 110, de radice Jesse 
fuàius quidem disserit ; sed non in hunc 1saiz con- 
textum, quem videtur Commentariis suia in hunc 
prophetam explanasse. Sed hxc modo nou ex- 
stant. 

(28) Sic ms. Regius num. 1629 et Rabanus. Editi 
vero, qui non ex nihilo, ut impiis placet, etc. Mss. 
quidam, gui est, non ex. nihilo faclus est, ut impiis 
placet, eic. 

(29) lta recte ms. Regivs nuin. 1689 et Rabanus, 
Ceteri vero mss. et editi, sed etiam que in calis 
sunt in omnibus, (Quomodo possit (al., Quomodo tero 
possit) impleri, etc. 


mento, et effecti fuerint vasa sancta, ut ita demum 
quis repletus videatur omni pace, si in plenitudine 
crediderit Trinitatis. Propter hoc. denique subjun- 
git Apostolus et dicit : Repleat vos omni gaudio εἰ 
pace in credendo, ut abundetis in ape et. virtute Spi- 
ritus sancii. Si enim qui credit, virtute saneti Spi- 
riius munitur (52), certum cst quod plenitudinem 
gaudii semper habeat, et plenitudinem pacis. 

10. Certus sum aulem, [ratres, et ego de vobis, 
quoniam εί ipsi pleni estis bonitate, repleti omui 
scientia, ila ut. possitis et alios monere !* (55). Eadem 
ratione qua supra diximus repleri omni gaudio et 
omni pace credentes !?, etiam hic plenos esse boni- 
tate et omni scieutia eos ad quos fit sermo confir- 


B mat. Similiter autem οἱ Corinthiis scribens dicit : 


In omuibus divites facti estis in. illo, in omni verbo 
εἰ in omni scientia '*; qui, αἱ superius diximus, 
eliam de semetipso pronuntiat quod non omnem 
scientiam, neque omnem prophetiam habeat, sed ex 
parte !^; de quo et ín aliis quidem sape nos dixisse 
memini. Et nunc nihilominus dicemus quod Paulus, 
εἰ si qui sunt tales, ad coinparationem cixterorum 
perfecti dicuntur; ad illam autem summam scien- 
Uam, vel ad illam perfectionem qux in. coelestibus 
est ordinibus, nullus potest inter homines vel dici 
vel esse perfectus. Ut si dicanius : lu. puerilibus 
studiis, ad comparationem illius qui nuper íinbui- 
tur, et prima litterarum suscipit elementa, magister 
ipse librarius perfectus appellatur ; sed non est ila 
perfectus, ut est ille qui grammaticam docct. lpso 
vero granimaticus quamvis sit perfectus, superiore 
est lamen perfectio rhetoris (54); et liis omnibus 
longe eminentior philosophicze doctrinz perfectio. 
Cumque in his omnibus litteraturze doctrina ($5) 
sit, diversus tamen gradus perfectionis et magiste- 
rii in unoquoque habetur. lta ergo potest fleri ut 
et Paulus cuin dicit : Non quod jam assecu(us. sint, 
uut per[ectus sim !*, ad illum apicem coelestis per- 
fectionis aspiciens videatur hzec scribere. Cum vero 
dicit : Quicunque ergo perfecti sumus, hoc sentia- 
mus! (56), ad liumana tantum perfectionis respicit 
gradum. Sic ergo et in przsenti loco intelligendi 
sunt vel pace, vel gaudio, vel etiam bonitate, vel 


6 Psal. xxt, 7.. 2409008. 1, 90. :* 1 Cor. xiii, 


'*qCor.i, 5... !** E Cor. xii, 9... !* Philip. in, 12. 


(30) Ms. Regius num. 1639, Rabanus et editi, 
plenitudinem pacis. Mss. duo, multitudinem pacis. 

$1) Editi, in pace redeunt, etc. 

(52] Sic mss. plerique et editi. Ms, vero Regius 
num, 1629, Si enim credit quis, et virtue Spiritus 
sancii. muniatur. lkabanus, Si. enim qui credit, ez 
virtute,.., muniatur. 

(35) Editi et Rabanus, dilectione.... alterutrum 
nionere, Mss. vero ut in textu. 

(94) Sic 1189. et editio Veneta Salodiani : Merli- 
nus vero et Genebrardus, superior est, εἰ iamen 
per[eciior rhetor. 

(95) Editi, litteratura doctrina. 

(36) lta toss. Editi vero, Quicunque ergo perfecti 
scuttamus. 


1261 


ORIGENIS 


12608 


etiam scientia (57) repleti sivc Romani, sive Corin- A scire fateatur, plura tamen et multo plura scic- 


thii, in quantum possibile est repleri eos qui do- 
centur in Ecclesia, et sub perfectis doctoribus 
agunt (38). Designat autem et scientiz ipsius men- 
suram, cum dicit : Jta ut. possitis et alios monere. 
In quo ostendit, quia in eo quod didicit (59) unus- 
quisque, debet etiam alium monere, et hujusmodi 
y eum condiscipulis habere colloquia, quibus se et 
moneant. invicem, 676 ct adificent, Potest. enim 
conferre plurimum eruditionis alterna collatio si 
eum charitate habeatur (40), et de profundioribus 
quibusque vel obscurioribus exspectet eruditorum 
perfectorum: que. sententiam, secundum quod , et 
Moyses dicit : [nterroga patres tuos, et annuntiabunt 
(ibi ; presbyteros (uos, et dicent tibi 9. 

11. Audacius autem scripsi vobis ex parte, tauquam 
commemorans vos per graliam datam mihi α Deo, 
ut sim ministrang Cliristo Jesu. in gentibus, sancti[i- 
cans. Evangelium Dei, ut sit oblatio gentium accepta, 
sanctificata in Spiritu sancto!?, Tanquam qui con- 
scius sit sibi in omni textu Epistolze, dum ad eos 
iuterdum qui ex circumcisione sunt, interdum vero 
ad cos qui ex gentibus crediderunt faceret verbum, 
quod nonnulla etiam de secretioribus mysteriis et 
profuudioribus contigerit (41), et studio reddeud: 
rations plura qu:e habebantur in occultis patefece- 
1it, licet in singulis dispensationem verbi cauta mo- 
deratione servaverit, et ex aliqua parte indicans, 
ex multa rursum parle contexerit, idcirco dicit : 
Audacius autem. scripsi vobis ex parle, iamquam 
commemorans vos per gratiam que dala est mihi. 
Audis (42) Apostolum dicentem : Ez parte scripsi? 
Unde neque nobis aliquis succeuseat, si mysterio- 
rum divinorum rationem explanare ad liquidum 
non valemus, cum audiat eum qui nobis hzc ipsa 
tradidit, ex parte tradidisse : neque quisquam sub 
scientiz titulo ita. inflatus incedat, tanquam uni- 
versa cognoverit, cum ipse Paulus a quo scientie 
nobis serino trausfusus est, ex parte se dicat scri- 
bere, et ex partie cognoscere?*?. Ego tamen arbi- 
tror quod quamvis etiain ipse Paulus ex parte se 


45 Deut. xxxi, 7. 


15 Rom. xv. 15, 10. *^ibid.15; I Cor. xii, 12. 


rit, quam scripserit. Tanquam enim (45) qui 
ipse multa sciret, nec tamen auderet multa pro- 
ferre, audaciam sibi fuisse dicit ut. aliqua saltem 
scriptura conunitteret, Quod vero ait, commemorans 
του per graliam datam mihi, indicat fuisse quidein 
sibi jam sermonem de talibus, et disseruisse se 
sspe de mysteriis; sed quoniam quz solo sermone 
dicta sunt facile (44) intercipere posset oblivio, per 
ο, inquit, pauca que scripsi per gratiam datam 
mihi, illorum vobis memoriam revoco, qu: a me 
laus sz:pe disserta sunt. De gratia autem quam 
sibi datam Paulus commemorat, supra jam dixi- 
nus. Quam gratiam ob hoc sibi datam vicit, ut 
sim, inquit, ministrans Christo Jesu in gentibus, 


D sanctificaus. Evangelium Dei. Quod nos habemus, 


sanciificans. Evangelium Dei, Graci magnificentius 
dicunt, ἱερουργοῦντα τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Θεοῦ, quod 
licet non plene a nobis (45), posset tamen dici sa- 
crificans Evangelium Dei ; per quod ostenditur sa- 
crificale opus esse annuntiare Evangelium. Idcirco 
derique subjungit : Ut fiat oblatio gentium accepta, 
sanctificata iu. Spiritu sancto. Sicut ergo pontifices 
cum offerebant, necessario eis erat. providendum 
ne macula inesset hostim, ne vituperatio, ne vi- 
tium (46), ut posset accepta esse Dco οἱ grata *'; 
ita et qui Evangelium sacrificat, et verbum Dei ar- 
nuntiat, curare omnimodis debet, ne qua in predi- 
cando macula, ne quod in docendo vitium, ne qua 
in magisterio culpa nascatur; sed, αἱ ita dixerim, 
8i fleri potest, semetipsum primo immolet, se pri- 
mum vitiis jugulet, sua prius peccato membra ΙΠΟΓ- 
lificet, ut non solum doetrina, sed et vit:e exemplo 
discipulorum salutem oblationem suam (47) acce- 
ptam faciat Deo. Sauctificata, inquit, in Spiri 
sancto, Sauctificationis fons Spiritus sanctus est, 
et ideo oblatio geutium quas Paulo sacrifican:e (43) 
offertur, non per observantiam legis, sed per Spi- 
ritum sanctum accepta fieri dicitur Deo. 

12. [labeo igüur gloriam iu Christo Jesu ad Deum. 
Non enim audeo aliquid loqui eorum quad per me 


!! Levit, xxii, 21; Deut. αν. 


(57) Sic mss. Editi vero, tel bonitate, vel scientia, p Paulo infra editi loco proferre habent referre. Ms. 


Onisso bis etíam. 

(38) ΕΙ, aguntur. . 

(59) Ouines iuss,., dicit; Wbanus, didicit; οὐ], 
discit. 

(40) Mss. quidam, si cum hilaritate habeatur, 
Deinde ms. Regius num. 1639, exspectatur. erudito- 
vii. per[ectorumque. sententia. Et paulo. post mss. 
aliquot, Jnterroga patrem tuum, etc. Sed. potiores 
1199. labanus et editi. ut in nostro textu. 

(41) Ms. Πιερία num. 1659, contexerit. Paulo 
post editi, patefecerit, licet in s:nqulis dispensatione 
verbi modcrativuem servaverit, ex aliqua parte. in- 
dicans, ex multa rursum parte contegeus, eic. Sed 
omnes mss. et Rabanus ut in textu; nisi quod 
quidam perperam liabeaut cum Rabano, patefecerit 
[uce , al. lucere. 

(42) Sic ms. unus et Rabanus, Cieteri vero miss. 
nostri el cditi, Audi. 

(49) Enim. Westituitur ex ms, Regio num. 1659. 


unus, ferre. Et post pauca. ims. Regius num. 1639, 
indicat fecisse quidem se jum sermoncm, eic. 

44) Editi, de facili. Mss. et Rabanus, facile. 

io) Sic Rabanus et ediu. Omnes vero mss. uostri 
habeit tautummodo ἱερουργῶν, quod licet non plane 
a nobis. Deinde mss. duo, posset ; ltabanus et editi, 
possit; ms. Regius num. 1659, potest. Et paulo post 
inss. et Rabanus, alii, sacrificale opus ; alii, pouti- 
ficale opus. Editi, sanctificale opus. 

(16) Editi et mss. quidam, ne vituperationis vitium. 
Male. Deinde editi, ut possit, etc. Sed ms. Regius 
num. 1639 et Rabanus recte ut in nostro textu. Et 
paulo post editi, saucttficat : at omnes mss. et Ba- 

anus, sacrificat. 

(47) Sic mss. plerique et editi, Ms. vero Regius 
num. 1639, discipulorum salule oblationem suam, cic. 
BRabanis, discipulurum sulutem oblatione sua, etc. 

(48) Editi. sanctificante, Mss, omncs et Rabanus. 
gacri[icante. 


1269 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1210 


won efficit Christus in obedientiam gentium, verbo et À ricum replevit Evangelium Christi. Moysi et Aaron 


[actis, per potestatem signorum et prodigiorum (49) 
ín virtute Spiritus Dei ; ita ut ab Jerusalem in cir- 
cuitu «sque αά Illyricum repleverim | Evangelium 
Christi. Sic autem hoc pra dicati. Evangelium non 
ubi nominatus est Christus, ne super alienum [unda- 
menium adificarem : sed sicut scriptum est : Quibus 
non est annuntialum de eo, videbunt, et qui non au- 
dierunt, intelligent?*, Vera quidem gloríatio ad Deum 
non est, nisi illa quz est in Cliristo Jesu. Siue Chri- 
sio autem gloriari in Deo tale est, quale si quis 
$77 dicat posse se habere gloriam apud Deur sine 
justitia, sine sapientia, sine veritate, [9ο enim 
omuia Christus est ; ei ideo in solo Christo vera 
gloriatio est ad Deum. Simile est hoc illi quod in 
aliis ipse dicit : Qui autem gloriatur, iu Domino glo- 
rietur 15, Quomodo autem culpabilis sit gloriatio 
omnis qux extra Cliristum cst, verbi causa, in di- 
vitiis, vel honoribus seculi (50), vel sapientia 
mundi, vel cxteris artibus qux» extra. Christum 
sunt, supra jam latius disseruimus (51). Sciendum 
sane est quod hic Latini gloriam (52) pro gloria- 
tione posuerunt. Non enim, inquit, audeo aliquid 
loqui eorum que per me non efficit Christus in obe- 
dientiam gentium, verbo et factis, per potestatem si- 
gnorum εἰ prodigiorum in virtute Spiritus Dei. Quo 
loquor, inquit, non sunt alieni operis verba, nec 
alienorum gestorum laudator efficior; sed qu:P scio 
Christum per me effecisse, h:ec vobis scribo, qua 


per obedientiam gentium verbo in me et opere ex- ϱ 


plevit, verbo praedicationis, opere signorum et pro- 
digiorum. Qua autem sit differentia inter sigua et 
prodigia, et in aliis jam latius diximus (52), et in 
presenti loco compendiosius explicabimus. Signa 
appellantur, in quibus cum sit aliquid mirabile, in- 
dicatur quoque aliquid futurum; prodigia vero, in 
quibus tantummodo irabile aliquid ostenditur. 
Signa vero (54) et prodigia quasi qux: utrumque 
contineant dixit, Scriptura tamen divina interdum 
tenet istas proprietates, interdum autem abusive 
et prodigia pro signis, el signa pro prodigiis ponit. 
Paulus ergo per potestatem signorum et pro«digio- 
rum, qui? tamen signa et prodigia in virtute Spi- 
ritus sancli faciebat, ab Jerusalem usque ad Illy- 


dederat Deus potestatem signorum et prodigiorum, 
sicut scriptum est ** : Posuit in. eis verba signorum 
el prodigiorum in terra Cham, ut filios Israel casti- 
gata JEgypto liberarent : sed illi vix rarumque ρ0- 
tuerunt (55) ex ZEgyptiorum gente convertere. Pau- 
lus, accepta potestate signorum el prodigiorum 
non unam gentem, neque duos aut tres populos (56), 
sed omnes ab Jerusalem usque ad lilyricum natio- 
nes ac populos predicatione verbi et operum vir- 
tutumque potentia ad Cliristi sacramenta conver- 
tit (57). Sic autem przdicavit hoc Evangelium, ut 
non alienis laboribus, neque alien: prexdicationi 
additamentum suis sermonibus insererct, ne ab alio 
positis fidei fundamentis ipse silicium propriz 
predicationis imponerct, ct alieni operis subripere 
gloriam videretur. Observanda hxe sunt Ecclesia- 
rum rectoribus (58), et diligenti intentione servanda, 
ut neque loqui aliquid videantur eorum qui per 
ipsos non effecerit Christus, neque alienos labores 
et studia decolorent. Loquitur autem quis ea quie 
per se non efficit Christus hoc modo; si loquatur 
de continentia el doceat , cum ipse coutinens non 
sit; vel si loquatur de sobrietate, vel de justitia , 
vel de largiendis opibus, οἱ contemnendis faculta- 
tibus pro regno Dei, et in ipso qui liec docet, nihil 
horum cffecerit (59) Christus. Et ideo formam sui - 
Apostolus ponit, et dicit ea se loqui , οἱ ea caeteris 
praedicare, quxe per ipsum Christus prius impleve- 
rit. Sed sicul. scriptm est, iuquit, Quibus non est 
annuntiatum de eo, videbunt, et. qui non audierunt, 
intelligent. Observavit ergo diligenter Apostolus, ut 
secundum propleticum eloquium illis nuntiaret 
Christum , quibus a nullo fuerat. nuntiatus , et ut 
illi de eo intelligerent, qui a nullo ante didicissent. 
Et ista, ut opinor, causa fuit, quae eum frequenter 
proponentem ltomam pergere prohibebat, sicut di- 
cit : Propter quod impediebar plurimum venire ad 
vos (60) ; non , uL in aliis dicit **, impeditus a Sa- 
tana, sed fundandi Ecclesias occupatione detentus, 
et in his locis fundandi, ubi nullum fidei przcessc- 
rat fundamentum. Exemplum autem de Isaia sum- 
ptum est **, et. iisdem cx integro verbis quibus 
apud prophetam legitur, positum. 


" Rom. xv, 11 seq. ** 1 Cor. 1,51. ὃν Psal. civ, 27. ** 1 Thess. u,18..— ** δα Lus, 15. 


(49) In obedientiam gentium verbo et factis per D wbi nominatus est Christus, ne super. alienum [κη- 


potestatem signorum et prodigiorum, etc., usque ad, 
el qui nou audierunt, intelligent, wnsquam reperiun- 
tur in editis, sed restituuntur ex mss. 

(50) Editi, εἰ honoribus hujus κα ει]. 

(51) Vide supra, lib. 1v, num. 9. 

(52) Editi, gloria. 

53) Vide tou. xui, in Joan., num. 60. 

94) Rabanus, signa ergo, etc. Paulo post. ss. 
quidam, J'aulus autem per potestatem, eic. 

(55) Editi, sed illi viz rarumque aliquem potue- 
runt, eic. Ms. liegius num. 1659 , sed illi vix ra- 
rum quemque potuerunt, etc. Coeteri mss. et Raba- 
nus ut in textu. 

(e Editi, aut duos aut tres populos. 

Q1) Editi pest hiec verba , sacrumenta ccnvertit , 
addunt : Sie auem. presdicavi Evangelium hoc. non 


damenium edificarem , sicut. scriptum est; sed hic 
Apostoli contextus iu nis. nostris codicibus non 
reperitur. 

(58) Sic omnes mss. et Rabanus. Editi vero, 
Ecclesiarum principibus et rectoribus, etc. 

(59) Editi, e ipse qui docet hac, nihil horum effe- 
cerit. Deinde ms. unus, ei ideo formam sui aposto- 
latus ponit , etc. Sed cxteri niss., Rabauus et editi 
ut in text. 

(60) Editi post hzec verba, Propter quod impedie- 
bar plurimum venire ad vos, addunt, et prohibitus sum 
usque adliuc, Sed iiec posteriora Apostoli verba 
neque in mss. nostris, neque apud Rabanum com- 
parent, et desunt etiun in. plerisque Scripturae 
exeirplaiibus Graecis, 


1271 


ORIGENIS 


1:27 


19. Nunc vero ulterius locum non habens in his A tantum autem erga se Romanorum nutrit affectum, 


regionibus, desiderium. autem habens veuire ad. vos 
jum ex multis pra'cedentibus annis, cum in Hispaniam 
proficiscar, spero quod pra'tergrediens videam vos, 
et a vobis deducar illuc, cum primoex parte [ruitus 
[nero vobis 11. Videtur hzc in Achaia positus dicere 
apud Corinthum, sicut et io primis Epistol:e. parti- 
bus jam pro viribus demonstravimus (61) : qux 
utique Acliaia vicina et colierens est Macedonis. 
In quibus locià degens, cum singula quaque per- 
agrasset Evangelium przdicans in his duntaxat fini- 
hus in quibus Christus ante non fuerat przdica- 
wis (62), et agnitione Dei replesset universa, dicit 
ulterius $c locum non habere iu his regionibus, 
hoc est, locum nullum 678 sibi superesse Christi 
priidicationis vacuum, et tempus jam adesse desi- 
gnat quo desiderii suum videndi eos qui Roma 
sunt debeat adimplere : quod conceptum ex multis 
annis gerebat, dilatum autem fuerat et dissimula- 
tuni, donec omnem locui in qiio Christus non fue- 
ral przdicatus , agnitione Evangelii ejus repleret. 
Qnod autem dixit, Cum in Hispaniam proficiscar, 
spero quod pra'tergrediens videam vos, non ita acci- 
piendum est quasi tam parvo amore Paulus erga 
Momanos teneretur, ut eos in transitu tantummodo 
et aliorsum pergens judicaret visendos, Vide enim 
in subsequentibus quid adjungit. Cum primo, in- 
quit, ez parle fruitus fuero vobis. In quo utique in 
ipsorum videtur ponere potestate, quaudo ab eis 


iter propositum debeat relaxari : οἱ per hoc quo- C 


dam medo amorem ipsorum erga se invitat et nu- 
trit , uL si ipsi insatiabiliter erga affectum tenean- 
tur Apostoli, sciant (65) etiam ipsum id habere 
propositi non prius ab eis discedere, neque alio 
proficisci (64), quam charitatis ipsorum gratia per- 
fruatur. Quam tamen charitatem tantam przsentit 
futuram , cui nec possit ex integro satisfieri , sed 
ex parte, inquil. Praemonet (65) enim quod in om- 
nibus evangelizandi necessitas przferenda sit. Dene 
aulem his quos nondum secundum carnem vide- 
raf, οἱ ad quos nondum in corpore advenerat (66), 
presentiam sui et remorationeim moderatius polli- 
ceiur. Desiderabilins ením suscipimus bona quie 
cito meluimus auferenda : securius vero negligi- 


et remorationem suam in ipsorum arbitrio collocat, 
ut dicat se ab ipsis deduceudum ad Hispaniam , et 
tunc deducendum , cum ipsis prius in amore satis 
fecerit : in quo utique si propensiores  exstite- 
rint, demorandi diutius causas ipsi Apostolo da- 
bunt. 

14. Nunc vero proficiscar in Jerusalem ministrare 
sauctis. Placuit enim Macedonic et Achaia (68) cot- 
lationem. aliquam facere in. pauperes sanctorum qui 
sunt in. Jerusalem. Complacuit enim, et debitores 
sunt eorum (69) : quoniam si spiritualium. eorum 
participes facte sunt gentes, debent et 1n. carnalibus 
ministrare eis. Hoc ergo cum consummdávero , εἰ as- 
signavero eis (ructum hunc , proficiscar per vos iu 


D Hispaniam. Scio enim quoniam veniens ad vos, in 


abundantia benedictionis Christi veniam **. Quoniam 
placuerit Macedoniae et Achaiz collationem aliquam 
facere in pauperes sanctorum qui sunt in Jerusa- 
lem, possumus et de secunda Epistola ad Corin- 
tbios plenius discere, in qua lioc modo scribit (70): 
Notam autem [αεῖο vobis, (ratres, gratiam Dei que 
data est mihi in. Ecclesiis Macedonie , quia in mulia 
probatione tribulationis abundantia gaudii eorum, εἰ 
profunda paupertas eorum abundavit ad. divitias sim- 
plicitatis eorum : quoniam secundum virtutem (tesii- 
monium perhibeo eis) el supra virtutem sua eponte , 
multis precibus (11) obsecrantes nos gratiam et com- 
munionem que fil in sanctos **, et reliqua. Et sicut 
in his testimonium reddit Macedonibus, ita rursum 
coliortatur et Corinthios, dicens : Sed sicut in om- 
nibus abundatis fide, et verbo, et scieniia, et nostra 
in vos charitate , ila et in Aac gratia abundetis M, 
et reliqua. Sed et in aliis collaudans Corinthios 
quia erga communionem pauperum qui sunt in Je- 
rusalem prompti fuerint, dicit : Et consilium inhoc 
do : loc enim vobis expedit, qui non solum fecere, 
sed et velle copistis ab anno priore : nunc autem el 
[acto per[icite **. Sed et in reliquis de hac eadem 
sanctorum (72) communione prosequitur, εἰ posl 
aliquanta addit : De ministerio autem quod sit in 
sanctos, superíluum est vobis scribere. Scio emim 
prom;tam voluntatem vestram , pro qua gratulor de 
vobis Macedonibus, quia Achaia parata est ab anno 


mus quod retenturos (67) nos diutius credimus. In- D priore, et vestra emulatio. provocavit. multos ?*. 


*' Rom, xv, 95,31. ** [tom xv, 95, sq. 

(i2) Vide Praefat. in hanc Epist, 

62) Ms. Begius num. 1652, in. quibus Christi 
ante non [uerat. praedicatio. Sed. cseteri mss. Raba- 
Dus et editi ut in textu. 

(03) Ms. Regius num. 1639, ut sint ipsi insatiabi- 
les erga affectum. Apostoli, sciant , ec. Sed. caeteri 
m$ss., ltabanus, et ed ti ut in textu, 

(65) Ita. editi et plerique inss, Ms. vero Regius 
nu:n. 1659, neque alias (Wabauus, neque ad. ulios) 
proficisci. 

, (05) Sic ediii, et Rabanus. Mss. vero nostri alii , 
remunit; alii, Proponit. 

(00) Editi, && carne advenerat. 

(67) Editi, sccurius vero et negligentius quod rc- 
teinturos, etc. Mss. duo, reientaturos, pro reteutmuos. 
E paulo post editi, ut morotionem suam... collocet. 


1Η Cor. 11, sq. 


39 ibid. 7. ?' ibid. 10. ?** Hl Cor. 1x,1, 2. 
Male. 

(08) Editi, Probaverunt enim Mucedouia et Achaia, 

elc. 
(69) Hxc verba , Complacuit enim , et debitores 
&unt eorum, eic., usque ad, possumus el de secunda 
Epistola ad Corinthios, elc., desiderantur in edits, 
sed restituuntur ex mss. 

(70) Sie omnes iss. et. Rabanus, Editio autent 
Veneta, in qua hec ibi scribit. Ceteri editi, im qua 
hec scribit, 

(71) Ita mss. plerique, Rabanus et editi. Ms. vero 
Regius nuin, 1659, et supra virtutem suam sponta- 
nei [.erunt , multis precibus, cic., quod rectius vi- 
detur; sed uihil immnuto. 

(73) Sanctorum. Deest in libris antea editis. 


1975 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1316 


Quod autem post hujusmodi Macedoni: et Λοναΐιο Α appellavit; reliquos vero qui in omni terra sunt, 


ministerium (75) , quod fll in. sanctos qui sunt in 
Jerusalem , proposuisset Apostolus etiam Romain 
videre, indicatur in Actibus apostolorum hoc modo; 
Cum autem expleta essent hac, posuit Paulus. (14) 
in Spiritu sancto, ut cum perambulasset Macedoniam 
el Achaiam, proficisceretur Jerosolymam, dicens : 
Quia postquam fuero ibi , necesse est me et Bomam 
videre 15. Ex his autem omnibus verbis colligitur, 
quia non solum prima ad Corinthios, sed et secun- 
da ante scripta est, quam hxc ad Romanos quam 
labemus in manibus; simulque illud advertitur, 
quod quanto posterior Paulus ip unaquaque in- 
venitur Epi-tola, tanto ei perfectior : ut verus sit 
ille ejus sermo quem dixit, quia preterita oblici- 
scens, ad. (utura. me extendo , ad perfectum. sequens 
palmam superne vocationis ?**. Quod autem dicil, 
Placuit. Macelonie εἰ Achaie (15) collationem ali- 
679 quan facere in yauperes sanctorum, subtilier 
et verecunde dum Corinthios laudat, hortatur Ro- 
manos. Facilius eni devote mentes ad benefacien- 
duin exemplis, quam sermonibus invitantur. Sed et 
in eo quod addit : Placuit enim, εί debilores sunt 
eorum, quid aliud sentire vult lomanos, uisi ut si 
Achivi (76) et Macedones debitores sunt pauperibus 
sanctorum qui sunt in Jerusalem, eadem ratione 
qua unam eamdemque, quam illi, fidem (77) Christi 
etiam Romani tenent, advertant et semetipsos his 
eisdem factos essc debitores ? Neque enim soli Ma- 


cedones et Achivi in spiritalibus participes sunt ( 


facti sanctis qui sunt in Jerusalem, ut et in carna- 
libus eis debeant ministrare; sed et Romani; et 
ideo pari conditione debitores suni: sed de illis 
tantuin. prontintiat, ut et isti se noverint simili sen- 
tenti: suljacere (78). Πας quidem secundum com- 
inunem litterze. dicta sint intellectum. Verum ma- 
gnificentiam solitam requiramus in litteris Pauli, 
Non enim puto quodita senserit, ut. intra solam Je- 
rusalem, unam duntaxat Palzestinze urbem, paupe- 


res sanctorum concluserit (79), quos οἱ spirituales - 


15 Act xix, 2ἱ. ?* Philip. 11, 15, 14. 


5 (alat, vi, 1. 


gentes dixerit, qui habitantibus Jerusalem tanquam 
solis spiritualibus ministrare in carnalibus debeant 2 
cum utique liceat et extra Jerusalem spirituales in- 
veniri, quos non locus, sed conversatio saucia, et 
fidci ac scientie perfectio fecerit spirituales, sicut 
et ipse Paulus scribens dicit (80) : Fratres, et si 
preoccupalus [uerit quis in aliquo delicio, vos qui 
spiritales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansue- 
tudinis 3. Quid ergo est quod in liis sentire nos 
convenit? Quod omuis qui spiritalis est, id est qui 
spiritu Deo servit, et qui non secundum carnem 
vivit, sed secundum spiritum, iste in Jerusalem, 
hoc est, in loco pacis habitat, et in pacis visione 
consistit : el iste est pauper sanctorum, ex illis sci- 
licet beatis pauperibus ad quos dicitur : Beati pau- 
peres spiritu, quoniam ipsorum esi regnum caelorum **, 
lta est ergo beata paupertas quas dicit: Aurum et 
argentum non habeo ; sed quod habeo, hoc tibi do (81). 
In nomine Jesu Christi Nazareni surge et ambula 11. 
Iste talis pauper in Jerusalem semper babitat, divi- 
tias possidens spirituales. Aurum ejus sapientia est 
(82), argentum sermo scienti:e : indumenta ejus 
Christus est, dapes ejus et delici:e mensa est sapieu- 
tie, el cibus allluens in verbo Dei : viuum latitioe 
bibit, quod in cratere suo miscuit Sapieutia 95, et do 
intelligentiz ejus victimis edit (85) cibos solidos, et 
Verbum carnem factum. Istze suni spiritales divi- 
tie (84), quibus gentes in carne adhuc positx coin- 
municare festinant. Videtur ergo mihi his quos no- 
iminat gentes, imperfectiores quasque animas indi- 
care, quze perfectorum magisterio indigeant : et si 
forte dignae habitze fuerint ut. participes eis flant 
(85) in intellectu et scientia spiritali, ipsa debeant 
in carnalibus ministrare eis : hoc est, cum spiritus 
eorum imbui coeperit ad scientiam celsiorem (86), 
debet etiam caro continenti? el castitatis frena 
suscipiens spiritalibus ministrare praceptis ; ne forte 
si adliuc in carnalibus lasciviat, sessorem suum Dei 
Verbum incauta et effrenata dejiciat. Sed et ipsa 


39$ Matth,, v, 9. " Act. m, 6. ?* Prov. 1x,2, 5. 


(7$) Editi , post hujus εἰ Achaig ministerium , Ὦ mss. duobus. 


elc. 
(14) Editi, Cim autem expleta esset licec , propo- 
sui. Paulus, εἰς. 

(75) Et Achaic. Hzc duo verba desiderantur in 
editis, et in pleri-que mss.; sed restituutnitur ex ims. 
Regio num. 1609 et R'abano. 

(76) Sic omnes mss. nostri. Editi vero, misi 
Achait. Rabanus, nisi ut si Achaici, ctc. 

(11) Mà legeudum videtur. Sed ms. codex Vallis- 
Clarz, et unus Regius num. 1640, eadem ratione qua 
unamquamque illi ilem, elc., ut in textu. Editi, ea- 
dem ratione qua unam fidem, eic. Ms. legins tium. 
1641, eadem ratione qua unam quam fidem, etc. Ra- 
banus habet, eadem ratione etiam Bomani, qui fidem 
Ghristi tenent, advertant et semetipsos, eic. Ms, Re- 
gius, num. 1639, eadem ratione qua unam eamdem- 
que fidem Christi quam Romani teneant, advertant οἱ 
semetipsos, elc. | 

(18) Editi, ubi (al., uti) et isti se norunt sententia 
subjacere; omisso simili, quae vox deest. etiam in 
1 erisque niss. οἱ apud Rabanum ; scd restituitur ex 


(79) Sic recte ms. codex Regius num. 16529. Cie- 
teri vero mss. collegerit : editi, collocet. 

(80) Ms. Regius uum. 1659, scribens Corinthiis 
dicit. Et paulo post, I4 ergo est quod in his seutíre 
nos conteuit. 

81) Editi, hoc dabo tibi. 

82) Editi, Aurum enim (ms. unus , aurum «) ia- 
pientig esi, ec. Deinde omnes mss. et edili, dapes 
ejus et divitie : sed (amen legendum videtur delicia: 
pro diviti. 

(85) ΕΙ, et de intelligentiis ejus victimis edit, 
elc. 

(84) Ita editi et ms. Regius num. 1629. Ceteri 
vero mss., delicie. Deinde editi, Videtur ergo mihi 
hic... indicare imper[ectiones quasque animas in car- 
ne, qua, eic, Editio Veneta. omittit. indicare. Sic 
etiam mss. plerique, nisi quod habeant esse pro in- 
dicare, el indigent, pro. indigeant, Sed. rectius ms. 
Itegius num. 1659 ut in nostro textu. 

(85) Editi, ut. participes ejus fiaut, etc. 

(86) Ms, Πρίν num. 1659, « scientia celsiore. 


1275 


Ol GENIS 


1216 


differentia sermonum qua erga utramque partem A Deus**. Et e:tera kis similia qui observat in opere 


usus est (87) Paulus, non mihi videtur otiosa. [n 
spiritalibus enim communionem vel participationem 
posuit ; in carnalibus vero ministerium ; et hoc de- 
bitum esse, illud vero cominunicari dicit : ut osten- 
dat quia perfectiora quzeque tanquam coelestia ter- 
renis non tam debentur, quam commodantur ; ter- 
rena vero et carnalia (88) tanquam pro debito exi- 
guntur. Debitores enita effecti sumus secundum il- 
jum qui primitus acceptum immortalitatis οἱ incor- 
ruptibilitatis censum in paradiso perdidit persua- 
sione serpentis ; et ideo debitores eflicimur omnes 
quotquot in similitudinem Ad:x sorte przvaricatio- 
nis astringimur. Idcirco ergo et pr»cepta donantur, 
πι debita persolvamus. Denique ct in Evangelio 
Salvator ita dicit : Cum autem feceritis omnia quie 
praecepi vobis (80), dicite quia servi inutiles sumus ; 
quod debuimus facere, fecimus **. Ea vero qua su- 
pra debitum facimus, non facimus ex. przeceptis. 
Verbi causa, virginitas non ex debito solvitur : ne- 
que enim per przceptum expetitur, sed supra debi- 
tum offertur. Audi denique Paulum Θ80 dicentem: 
De virginibus autem preceptum Domini non habeo **, 
Sic ergo de spiritalibus et perfectioribus commu- 
nionem (90), dixit: de inferioribus vero οἱ carna- 
libus debitum ministerium nominavit. Ego autem 
per hujusmodi ministerium etiam illud advertendum 
puto quod est. in Psalmis : Qui facit angelos suos 
spiritus, et ministros suos flammam ignis **, ut sci- 
licet angelos bonos, spiritus appellaverit tanquam 
spiritales, 605 vero qui prissuat. ministeriis paena- 
rum, et flammas peccatoribus parant, ministros 
flamnz ardentis nominaverit (91). Ilec «quamvis 
per excessum quemdam dicta esse videantur, tamen 
quía locus adinonuit, non omisimus. Post lic dicit: 
]loc ergo cum consummavero el assiqnavero eis. [ru- 
ctum. liunc, proficiscar per vos. in [lispaniam. Scio 
enim quoniam veniens ad vos, in abundantia benedi- 
ctionis Christi veniam. Vide eum (92) quanta cautela 
cousignaturum se fructum offereutium repromittit, 
Quo putas signaculo fructum saucti operis consi- 
gnat Apostolus? Illo puto quo imago Dei exprimitur, 
hoc est, ut in complendo opere nulla sit alien: co- 
gitationis admistio, non laus ab hominibus quara- 


C 


Dei, opus suum signaculo divine imaginis signat. 
Cum ergo, inquit, ος consummarero, ἕως per tos 
ad llispauiam proficiscar. Promittit sane grande 
munus ltomauis, et dicit : Scio enim quoniam τε- 
niens ad vos, in abundantia benedictionis Christi 
teniam : quod. non nisi per Spiritum sanctum et 
prophetix gratiam pollicetur. Supra hominem nam- 
que est lec scire de futuris, quod non solum ín 
benedictione Christi, verum etiam et iu abundan- 
tia benedictionis venturus sit ad cos. In quo et 
venientis gratia, οἱ susciplentium pariter merita 
designautur. 

19. Deprecor igitur tos, fratres, per. Dominum 
nosirum Jesum. Christum, et per char:tatem Spiritus 
(95), ut adjuveiis me in orationibus ad Deum, ut 
liberer ab incredulis qui sunt in Juda, ei ministe- 
rium hoc meum acceptum fiat sanctis in Jerosolyma, 
ut veniens ad vos in gaudio cum voluntate Dei , re- 
quiescam vobiscum **. Licet in superioribus dixerit, 
Scio enim quoniam cteniens ad vos, in abundantia 
benedictionis Christi veniam ", nihilomiuus tamea 
sciebat eiiam in his quz manifeste futura coguovc- 
rat, orationem csse necessariam : quie ulique si, 
verbi causa, non fuisset adhibita, sequeretur sine 
dubio non impleri quod fuerat prophetatur. Quis 
ergo est qui hxc legens, quod Paulus deprecetur 
eos qui Romx sunt fratres orare pro se, contemnat 
vel despicial orationes Ecclesi: postulare, ctiamsi 
iuferiores meritis esse videantur hi a quibus oratio 
postulatur? Ecce enim Paulus apostolicis praeditus 
meritis non solum Romanos orare pro se, sed et 
Corinthios adlhortatur. Vide autein. et quam. validis 
eos astringit religiosisque sacramentis. fer Domi- 
num, inquit, nostrum Jesum Cliristum, et per chari- 
tatem. Spirilus deprecor vos ut adjuvetis me in ora- 
tionibus ad Deum (95). Quod nostri posueruut, 
adjutelis me in orationibus, maguificentius legitur 
apud. Griecos, συναγωνίσασθαι (95) : in quo lioc est 
quod indicatur, ut adjuretis me in agone orationum 
ad Deum, ostendens quasi agonem habcat ipse et 
certamen orationis, adversantibus sibi sine dubio 
illis dc quibus dicebat : Non enim nobis certamm 
esl adversus carnem et sanguinem, sed adversus prin- 


tur, sed ut in simplicitate cordis qui tribuit tribuat, D cipatus eL potestates, adversus mundi hujus. rectores 


οἱ non ez tristitia : hilarem enim datorem dilijit 


5 Luc. xvii, 10. 1 Cor. vit, 25. 
*^* Rom. xv, 29. 


(87) Ms. Regius num. 1659, erga utrumque usus 
esl, etc. 

(88) Editi, terrena vero et temporalia, sive carna- 
liu. Sed omnes mss, ut in nostro textu. 

89) Mss. plures, que precipio vobis. 

90) Editi. commune. Paulo post ms. Regius num. 
1059, Ergo per hujusmodi ministerium, etc. 
(91) Editi, nominavit, male. 
(93) Sic Rabanus. Mss. vero ct editi omittunt eum. 
Το ιο post ltabanus, nulla sit aliene" conversationis 
admisiio. 

(95) Sie mss. nostri textum Apostoli exhibent. 
Editi vero liuic. tantummodo. prosequantur. usque 
ad, ct er charitatem Spirits, et ipsis Vulgatie νο» 


!! Psal. em, 4; Hebr. 1, 7. 


tenebrarum , adversus spiritalia nequitie in colesii- 
*! ]l Car. ix, 7. V Bom. xv,30 sq. 


bis utuntur, quemadmodum et Rabanus, 

(94) Editi, Per Dominum nostrum, et per charita- 
tem Spiritus, ut adjuvetis me iu orationibus ad Do- 
minum, Sed mss, et Rabanus ut in textu; nisi quod 
quidam oimnittant, iaquit, et plerique omittant etiam 
deprecor vos, qua verba restituuutur ex mis. Regio 
num. 1629. 

(95) Mss. nostri, Rabanus et Genebrardus habent 
tautummodo. συναγωνίσασθαι, licet. corrupte. Sed 
editio Veneta Salodiani οἱ Meilinus, ejus sequax, 
omisso liocce verbo, habent, £v ταῖς προσευχαῖς ὑπὲρ 
ἐμοῦ. Deinde editi el miss. quidam — quando Roc cs 
quod. indicutur, 


41971 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1218 


bus 5. Et cerium est quod isti omnes sicut adver- A ut Deus pacis sit cum eis, id est, ut pax Dei, que 


santur fidei et resistunt pietati, sicut contrarii sunt 
justitiz, et veritati, et omnibus bonis, ita sine dubio 
resistunt et. adversantur orationi. Et ideo ostendit 
Paulus esse non minimum etiam (96) in oratione 
certamen, si quidem in loc certamine etiam auxi- 
lium eorum qui Rom: sunt crediderit implorandum. 
Obsistunt enim vere ἆφπιοπες et contrarie potes- 
tates in oratione primo per illud, ne talis inveniatur 
is qui in orationis agone desudat , ut levet puras 
manus sine ira **. Quod etsi hoc quis obtinere po- 
tuerit (97) ut sine ira. sit, vix est ut effugiat esse 
Bine disceptatione, hoc est. sine superfluis οἱ va- 
nis cogitationibus. Vix enim invenies ut oranti 
cuiquam non aliquid inanis et alieuz cogitationis 
occurrat, et. intentionem qua in. Deum mens diri- 
gitur, declinet ac. frangat, atque eam per ea 
qua non competit rapiat (98). Et ideo agon ma- 
gnus 6&1 est orationis, ut obsistentibus inimicis, et 
orationis sensum in diversa rapientibus, fixa ad 
Deum semper mens stabili intentione contendat, 
ut merito possit etiam ipse dicere (99) : Certamen 
bonum certavi, cursum consummavi V. Nunc ergo 
orat Apostolus aljuvari se in ageae orationum, ut 
liberetur ab incredulis qui sunt. iu Judzea, a. quibus 
non lam pati timet, neque perferre ea. quie ad. apo- 
stulatus ejus gloriam pertinent, quam impediri verc- 
tur ne diutius obstaculis eorum retentus, vel. minus 
gratum exliibeat sanctis ministerium, quod et ip- 
suu orationibus indiget ut. fiat. acceptum (1) : vel 
ne desidcrium ejus quod erya. Romanos habet vi- 
sendos, diutius differatur. Si, inquit, hoc. ita cesse- 
rit ut et ministerium meum acceptum (at. sanctis 
in Jerosolyma (2), et liberatus ab iacredulis qui 
sunt in Judiea, venire ad vos non impediar, pro 
bene gestis rebus g»udens profecto ad vos. veniam 
cum voluntate Dei, et. requiescam vobiscum. Non 
corporalem utique requiem quarit Paulus, sed il- 
lan qux? consolationem liabet ex Deo, sicut et ipse 
in primis Epistolie hujus partibus dixit *5 ; Coa- 
solari in (5) vobis per ea que invicem est. fidem ze- 
siram atque mcam. 

16. Deus autem pacis sit cum omnibus. vobis. 


exsuperat omnem mentem, custodiat corda eorum in 
Christo Jesu (4) qui pax est nostra **, 

17. Commendo autem. vobis Phoben sororem no- 
stram, que est in ministerio Ecclesiam que est in Cen- 
chris, *! ut eam suscipiatis in. Domino digne satis, el 
assistatis ei in quibuscunque indigueril vestri. Nam 
ipsa quoque astitit multis εἰ mihi ipsi (5). Et hic 
locus apostolica auctoritate docet etiam feminas in 
ministerio Ecclesix: constitui. In quo officio posi - 
tam Phoeben apud Ecclesiam qux est in Cenchiris, Pau- 
lus cum laude magna et coinmendatione prosequitur, 
enumeraus etiam gesla ipsius przclara, οἱ dicens : 
Quia in tantum ownibus astitit, lioc est, in neces- 
sitatibus przato fuit, ut etiam mihi ipsi in necess- 


D tatibus meis apostolicisque liboribus tota devotione 


mentis astiterit. Simile autem opus ejus dixerim (6) 
hospitalitati Lot, qui dum semper hospites susce- 
pit, meruit aliquando et angelos hospitio suscipere **, 
Similiter et Abraham, dum semper occurrit hospi- 
tibus, meruit ut et Dominus cum angelis diverte- 
ret ad tabernaculum ejus 53, Ita οἱ h:ec religiosa Plhie- 
be dum astat omnibus et omnibus obsequitur, assi- 
stere et obsequi etiam Apostolo meruit, Et ideo 
locus hic duo pariter docet, et haberi, ut diximus, 
feminas. ministras in. Ecclesia, et tales debere as- 
sumi in ministerium, quie astiterint multis, el per 
bona officia usque ad apostolicam laudem meruerint 
pervenire. Hortatur etiam illud, ut qui bonis ope- 
ribus in Ecclesiis dant. operam, vicem recipiant a 
fratribus et honorem, ut in quibuscunque neces- 
sarium fuerit sive carnalibus olliciis, honorifice 
habeantur, 

18. Sulutate Priscam et Aquilam, adju'ores neos 
in Christo Jesu (qui pro anima mea suas cervices po» 
suerunt : quibus non solum ego grat:as ago, sed. et 
μπέσα Ecclesie gentium) , et domesticam eorum 
Ecclesiam (1). Videntur mihi ipsi esse, de quibus 
in Actibus apostelorum ita scriptum est : Post hec 
autem discedens Paulus ab Athenis, veuit Goriuthum ; 
εἰ invento ibi quodam Juda'o nomine Aquila, Pontico 
genere, qui nuper venerat de ltalia (8), εἰ Priscilla, 
uxore ejus, propter. quod praeceperat Claudius disce- 


Amen V. Ingenti benedictione muneratur Romanos, D dere Judaos omnes a [ἴοπια, accessit ad. eos ; et quia 


9 Ephes. vi, 12. 
8 [torn. xvi, 1, 2. 


νε] Tim. i1, 8. 
V, Gen. xis. ? Gen. xvi. 


(96) Etiam. Deest. in antea editis. 
(97) Editi, Quod el si quis obtinere potuerit ut , 
elc. 

(98) Editi, neque eam per qua (αἱ. per quam) non 
competit rapiat. Deinde ms. ltegius num. 1629, Kt 
ideo quia agon magnus est orationis, obsistentibus, 
eic., omisso ul. Sed cateri inss., Rabanus et editi 
ut in textu. 

99) Ms. Regius num. 1659, etiam ipsa dicere, etc. 

1) lta iuss. nostri, Editi vero, quod et ipsis ora- 
tionibus indigentium [ial acceptum. 

(2) ki. Omittitur in editis, qui postea habent ín 
Jerosolymis. 

(3) In. Desideratur in editis , et paulo post Auen 
omittitur in omnibus mss. nostris, sed exstat ip 
editis et apud BRabanun, 


ΤΗ Tim. iv, 7. 
9, Rom. xvi, 5, 4, 5. 


Μ Rom. 1, 12. * Rom. xv, 99. '* Philip. iv, 7. 


(1) In Chirieto Jesu. Ilec przeterinittuntur in. edi- 
tis, qui postea legunt paz vestra. 

(5) Ut eam suscipiatis in. Domino digue satis, et 
assistalis ei iu quibuscunque indiguerit vestri. Num 
ipsa quoque adstitit multis, et. milit ipsi. lec deside- 
rautur ur antea editis, et. restituuutur. ex. niss. et 
Rabano. 

(6) Mss. plerique, Rabanus et editi, dizit; se 
recuus ms. fegius num. 1652, dixerim. 

(1) Ms. Regius num. 1659 et ltabanus, et domes- 
lica eorum Ecclesia. Sed cwteri mss. οἱ editi ut. in 
textu; et ita legendum esse demonstrat. couclusio 
liujus artieuli. 

(N) Ms. Regius num. 1659, et incenit ibi quemdum 
Judvum nomine Aquilam, — l'oniicum. genere, qui 
nuper venerat ab Itatia ; et Priscilla, wcor. cjus, ctc. 


1219 


ORIGENIS 


1280 


eran! consimilis artificii, mansit apud eos, et. opera- A laborare pro Ecclesiis Dei. Nam et laborant cum 


bantur simul, Erant enim artifices tabernaculorum 55, 
loc est, sutores. Nec mirum si Priscam Paulus in 
Epistola scribit, qux in. Actibus Priscilla scripta 
est, ezteris concordantibus. Potest autem fieri ul 
quia (9) illo tempore, pulsis ex urbe Judais per 
preceptum Casaris, Corinthum venerant, rursus 
edicti cessante saevitia, Romam regressi (10) salu- 
tentur a Paulo. Quos tamen apparet Judzeorum in- 
sidiis Paulo periclitante semetipsos objecisse, ut ille 
liber abscederet : lioc autem et Jason quidam fecis- 
se in Actibus apostolorum refertur ** : et hanc eo- 
rum laudem Apostolus non silet, sed omnibus eam 
Ecclesiis admirandam tradit, οἱ ideo dicit : Quibus 
non solus ego gratias ago, sed el universe Ecclesie 
gentium. Unde apparet eos officiosos et hospitales 
exstitisse erga omnes fratres fideles, non solum qui 
ex Judais, sed etiain qui ex gentibus credidissent, 
Magna enim gratia in hospitalitatis officio nou so- 
lum apud Deum, sed et apud homines inveuitur. 
Quas tamen res quoniam nou solum in voluntate et 
proposito 689 dominorum, scd et grato ac .fi.leli 
coustitit (11) ministerio famulorum, idcirco oinnes 
qui ministerium istud cum ipsis fideliter adimple- 
baut, domesticam eorum nominavit Ecclesiam. 

19. Salutate Ephenetum. dilectum meum, qui est 
initium Asig in Christo "'. llic Ephenetus videtur 
mihi oinnium primus ex Asia credidisse ; unde et 
initium eum Ecclesie appellavit, vel, ut in Graeco 
habeatur, primitias Asim : nisi aliquid profun- 
dius (12) sermo iste significet, ut intelligamus au- 
gelos Dei, qui Ecclesiis prosunt, offerre singulos 
quosque primitias Deo ex his qui eredunt ; primitiae 
nutem apud illos judicentur non in his qui tempore 
primi sunt, sei qui. virtutibus et meritis przcellunt. 
Quorum sciens per Spiritum Paulus electionem er- 
ga Ephenetum, et quod (15) ipsum ex omni fide- 
lium numero, qui erant in Asia, electio invenerit 
angeloram, appellavit eum primitias Asie. Sed et in 
alia Epistola *5 dicit de quibusdam, Quia sint primi- 
tie Achaie ; eamdem sine dubio sacramenti ratio- 
nem etiain in illis aspiciens. 

20. Salutate Mariam, que multum. laborovit inu 


docent adolescentulas sobrias esse, diligere viros, 
filios enutrire, pudicas esse, castas, domum bene 
regentes, benignas, subditas viris suis 9 hospitic 
recipere, sanctorum pedes lavare **, οἱ czetera om- 
nia qua de officiis mulierum scripta referuntur, in 
omni gerere castitate (15). 

21. Salutate. Ándronicum ei Juniam, cognatos 
meos el concaplivos meos, qui sunl nobiles in aposto- 
lis, qui et ante me fuerunt in Christo **. Potest qui- 
dew fieri ut εἰ secundum carnem isti cognati fue- 
rint Pauli, et ante ipsum crediderint, et nobiles ba- 
biti sint in apostolis Cliristi; de «uibus possibile 
est et illud intelligi, quod fortassis ex illis septua- 
ginta duobus qui et ipsi apostoli nominati sunt, 


B fuerint, et ideo nobiles eos in apostolis dicat, et in 


bis apostolis qui ante eum fuerunt. Sed et illud 
me movet quod ail; concaptitos meos. Qua euim 
erat Pauli captivitas, in qua sibi etiam Audronicum 
et Juniam concaptivos esse testatur (17) ? nisi forte 
profundiore mysterio ad illam respiciamus captivi- 
tatem, quam Christus venit absolvere, de qua scri- 
ptum est 5, venire et dare eum captivis remissioneni, 
e:ecis visum. In qua captivitate videntur una atquo 
cadem ratione isti esse, qua et Paulus erat. Yerhi 
eniin gratia si dicamus : Cunt captivus esset popu- 
lus Israel apud Assyrios vel Babylonios, o:nnes qui- 
dem videbantur esse captivi; sed alia ratio iu cae- 
teris captivitatis (18), alia in. Daniele, et Auania, 
atque Azaria vel Misael. Illi enim captivi erant pro 
peccatis suis; isti vero pro consolatione captico- 
rum erant etiam ipsi captivi: et ídeo si diceret 
Daniel de aliquo uno ex plebe : Concaptivus meus, 
non ita convenienter dici videbatur, ut si dicerel 
de Anania, et Azaria, οἱ Misael, concaptivi mei. In 
istis enim una captivitatis est ratio, qua longe a 
reliqui populi ratione diversa est (19). Ita ergo εἰ 
Paulus tale aliquid de se et Andronico, ac Junia, 
secunduin occultioris sacrameuti iutuens rationem, 
concaptivos eos sibi in hoc mundo nominat, et so- 
biles in apostolis, 

92 Sulutute Ampliatum. dilectum meum in Doni- 
no **. Huic quamvis nihil egregium prie cateris in 


vobis ** (14). Docet et in hoc debere etiam feminas D lau.!e videatur ascribere, tamen hoc ipso quod di- 


9 Act, xvtit, 1-3. "5 Act. xvi, 5 sq... Rom. 


Hu, 4. *'IE Tim. v, 10. ** Roin, xvi, 7. 


(9) Rabanus, ut qui, male. 

(10) Editi, l'omum ingressi, malc. 

11) Ms. Regius num. 1659, consistit, Paulo. post 
citi, adimpleverit, et, adimpleverunt. Deinde eorum 
restituitur ex ms. Regio num. 1659. 

(12) Ms. Regius num. 1659, nisi si aliquid pro- 
[undius. Deinde omnes mss. et editi, sermo iste si- 
gnificat ; sed rectius Rabanus, significet. Paulo post 
editi, judicentur (ms. Regius num. 1659, judicun- 
lur) non hi qui tempore primi sunt. 

(15) Sic omnes mss. εἰ editi. Rabanus vero, eo 
quod, etc. 

(14) Editi et ms. Regius num. 1659, iu nobis. 

(15) lta ms. Regius num. 1659. Sed. cieteri qiss., 
Rabanus ct editi, in omni genere castitatis, 


X vl. 9. 
55 Luc, iv, I9. 


5. 58 Cor. xvi, 19... Rem. xvi, 0. ** Tit. 


ὃν ου. xvi, 8. 


(16) Sic mss. Regius num. 1639. lta etiam. editi 
plerique, qui liabent in fine, iu Christo Jesn. Se! 
c:eleri niSs., et qui ante (uerunt in Christo , omissis 
me el Jesu, qua voces omittuntur etiam. a Rabano 
οἱ in editiune Veneta. 

(V7) E-iti, cognatos et concapiivos esse testatur? 

(18) Editi, Verbi enim graiia sic dicamus quod cam 
captivus essel populus Israel apud Assyrios vel. Ba- 
bylunios, omnes quidem eraut captivi, sed. alia raiie 
in ceteris captivis, etc. Sed mss., Rabanus, et edi- 
tio Veneta hune locum restittuut ut in. nostro textu. 
Ms. tamen Regius niim, 1639 et Rabanus babent ut 
in editis, sed alia ratio in c«teris captieis, elc. 

(19) Editi, quu longe a. rcliquis ratione diverse 
cat. 


1381 


lectus est Pauli, laudabilis et salutatione dignus ef- A 
ficitur. 

95. Salutate Urbanum adjulorem meum (20) in 
Christo, et St'achyn dilectum meum **. Stachyn iu 
salutatione conjungit, sed Urbanum in laulibus 
protulit, Hlum enim adjutorem in Christo ; Stachyn 
vero dileclum tantummodo sibi, sicut Ampliatum 
nominavit. Adjutor autem Apostoli in Cliristo, nou 
aliud intelligitur quam apostolici operis particeps. 

95. Salutate Apellem — probum in Christo ** (21). 
Puto liunc Apellem per multas tribulationes traus- 
isse patienter et fortiter sustentalas, et ideo pro- 
nuntiari ab Apostolo probum, secundum ea qua 
ipse in aliis dixit, quia £ribulatio patientiam opera. 
(ur, patientia vero probationem, probatio vero 
spem *'. Videndum sane est ne forte ipse sit hic qui 
ju Aciibus apostolorum ** Apollo nominatur, Alexan- 


drinus, in Scripturis eruditus. 
95. Salutate eos qui sunt ex. Áristobuli domo **. 


Quouiam nihil otiose in litteris Apostoli vel addi- 
tur vel minuitur, istos qui 6&3 sunt vel de dono, 
vel de familia Aristobuli, non frustra neque dilectos, 
neque probos , neque adjutores in Christo nominat : 
sed forte quia nihil tale habebant in meritis, idcir- 
co cos solo titulo salutationis honoravit. 

90. Salutate Herodionem cognatum meum Τὸ, Et 
hic, similiter ut Andronicus et Junias, cognatus 
Pauli dicitur : sed neque concaptivus ut illi, ne- 
que nobilis in apostolis, in his qui ante Paulum 
fuerunt in Christo, nominatur. Unde intelligendum 
est etiam in his quod cognatos suos Paulus appel- 
lat, esse multam differentiam, secundum illam, ut 
ego arbitror, rationem, quam superius aperire Len- 
lavimus, 

27. Salutate eos qui sunt ex Narcissi domo, qui 
sunt in. Domino "*, Videntur quidem plures fuisse 
ex domo vel familia Narcissi, sed non omnes in 
Domino fuisse : et ideo addidit eos salutandos esse 
qui sunt in Domino. 

98. Sulutate Triphenam, et Tryphosam, quam la- 
boraut. in. Domino 1. Bonum de lis dat testimo- 
nium, quarum laborem non liujus mundi (22), ne- 
que communis vite, sed in Domino esse testatur. 
Mulii enim laborant, sed non omuium laborem 
constat esse in Domino. 

*5 Rom.xvi, 9. ** ibid. 10. *' Rom. v, 3, 4. 


'* ibid. 19. 7? jbid. 
xvi, 14. 7* Eccli.vin, θ. * Rom. xvi, 15. *! ibid. 


(20) Editi, adjutorem nostrum. Deinide mss, pleri. 
que, Rabanus et editi, E! istos in. sali atione. conu- 
jungit; sed rectius ms, Regius num. 10599 υἱ in 
nostro textu. 

(21) Ms. unus, in Domino. Paulo post editi, sus- 
tentatum : wiss. plerique, sustentaius ;. Rabanus, 
sustinuisse. Deinde iidem habent, pronuntiatum ; 
sed rectius ms. Regius num. 1659 ut in textu. 

(22) Mundi. Omittitur in libris antea editis. 

(23) In Domino. Pretermiuitur in editis. Deinde 
iidem. editi, Rabanus et niss. plerique, Et hic Ru- 
fus, eic., omisso sicul, quod restituit nis. Regius 
num. 1659. 

(24) Editi, pariter haberet matris affectum. Sed 
omnes mss. et Rabanus ut in textu, nisi quod qui- 


COMMENT, IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


66 Act, xviit, 94. 9 Rom. svi, 11. 
7* jbid. 13. "* Il Cor, xin, 3. 


1279 
99. Salutate Persidam charissimam, que multum 
laboravit in Domino 15. Videtur hzc magis laudari 
quam Tryph:zena οἱ Trypliosa, quoniam quidem il- 
las laborasse dicit in Domino, hanc autem laborasse 
multam iu Do:nino, cui addidit et charissimam. 

50, Salutate llufum electum in Domino, et matrem 
ejus εἰ meam ?*,. Non puto in. istis salutationibus 
inaniter fieri per singulos quosque laudis et saluta- 
tionis differentiam. Qui euim scit quia Christus lo- 
quitur in Paulo '*, certus est quod pro merito alius 
quidem probus dicitur ab eo, alius charissimus, 
alius laborans in Domino, alius multum laborans in 
Domino (23), alius electus, sicut et hic Rufus, de 
quo nunc nobis sermo est, electus in Domino salu- 
tatur. Credo quod sciret Paulus esse eum de nu- 
mero non multorum qui vocati suut, sed paucorum 
qui electi sunt Τὸ : cujus et mater tantum. ieriti 
liabuit, ut eam Paulus suam nominaverit matrem, 
cu:! quo eliam ipse, sicut Jesus cum Joanne 71, 
unum partitur matris affectum (24). 

91. Salutate Asyncretum, Phlegontam, Hermen, 
Patrobam, Hermam, et si qui sunt cum eis fratres 9. 
De isis simplex est salutatio, nec aliquid eis insi- 
gne laudis adjungitur. Puto tamen quod Hermas 
iste sil scriptor libelli illius qui Pastor appellatur, 
qua scriptura valde mihi utilis videtur, el ut puto 
divinitus inspirata. Quod vero nihil ei laudis (25) 
ascripsit, illa, opinor, est causa, quia videtur, sicut 
scriptura illa declarat, post multa peccata ad ρᾳ- 
niteutiaimn fuisse conversus : et ideo neque oppro- 
brium ei aliquod scripsit : didicerat enim a Scri- 
ptura non improperare homini convertenti se a 
peccato "* : neque laudis aliquid tribuit, quia adhue 
positus erat sub angelo penitentie (26), a quo 
tempore opportuno Cliristo rursum deberet offerri, 
Intelligitur autem quod simul habitaverint hi quo- 
rum salutatio sociata est. 

33. Salutate Plilologum. εἰ Juliam, Nereum et 
sororem ejus, ei O'ympiadem, et omnes sanctos qui 
cum eis sunt *?, Potest (leri ut Philologus et Julia 
conjuges fuerint; cxteri domestici eorum, ad quos 
simplex salutatio dirigitur. 

99. Salutate invicem in osculo sancto *'. Ex hoc 
sermone, aliisque nonnullis similibus, mos Eccle- 
giis traditus est ut post orationes osculo se invicem 


"* jbid. xvi, 11. "! ibid. 


'éMatib. xxii, 14 7 Joan. xix, 26... 7*. Rom. 


16. 


dam vitiose habeant patitur pro partitur; deinde in 
ιο verba, Salutate Asyncretum, Phlegontam, Her- 
mem, Pairobam, Hermam, non concordant iuter se 
mss. nostri, R»bauus et editi. Alii habent Assyn- 
cretum ; alii Phlegoniam, Phlegonam, et Phlegonia ; 
3l.i Hl ermen, Patrobum, llerman, Sed secuti sumus 
ms. Regium num. 1659 et Rabanum. ] 

(25) Editi, Quod vero nihil eis laudis, ctc. Deinde 
mss. plerique, il/a opinor ez causa. Ms. vnus, illa ut 
opinor causa, Sed Habanus et editi ut in nostro 
textu. 

(26) Sic ms. Regius num. 1659 et editi. Rabanus, 
vitiose, posita erat sub angelo penitentia. Ceteri ve- 
TO nmsS., positus erat sub angelo in paniteniia. 


1285 


ORIGENIS 


128; 


suscipiant fratrcs. lloc autem osculum sanctum ap- A nebras lucem ; dulce amarum, el. amarum duce "5; 


pellat Apostolus. Quo nomine illud docel (27) pri- 
mo, ut casta sint oscula qu:& in ccelesiis dantur; 
tura deinde ut simulata non sint, sicut fuerunt Ju- 
dz, qui osculum labiis dabat, οἱ proditionem corde 
tractabat. Osculum vero fidelis (28) primo, ut dixi- 
mus, castum sit; tum deinde pacem in se simplici- 
tatemque habeat ia charitate non ficta. 

3&. Salutant vos omnes Ecclesie Christi 8. Nun- 
quid non in una Ecclesia positus Paulus liec scri- 
bit (29)? Et quomodo verum est quod omnium simul 
Ecclesiarum salutes Romanz mittat. Ecclesie? Sed 
pro eo intelligere debemus vel quod unus spiritus 
erat in Paulo atque omnibus Ecclesiis Christi, vel 
salutare dicat per fldem, et per spiritum jungi. 

6984 55. flogo autem vos, [ratres, ut observetis 
eos qui dissensiones et o[fendicula prater doctrinam 
quam tos didicistis faciunt, el declinate ab allis. Ilu- 
jusmodi enim Christo Domino nostro (50) non ser- 
tiunt, sed suo ventri : el per dulces sermones εἰ be- 
nedictiones seducunt cor.la innocentium, Vestra euim 
ocedientia ubique pereulgata est. [n vobis ergo gau- 
deo *(51). llc et ad eos qui Ecclesiis priesunt, et 
ad omncs credentes per Spiritum sanctum  scri- 
bere credendus est Paulus, ut diligentius conside- 
rent, et perspieiant qui sint qui disscusiones οἱ of- 
fendicula in. Ecclesiis genercnt, et alieni sint ab 
illa beatitudine quam Dominus repromisit dicens : 
Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur **(52). 
Moc enim, inquit, ut pacifici sitis, a Domino per 
Evangelium didicistis; dissensiones vero comnio- 
vere vel scandala, prater doctrinam est quam vos 
didicisUs; et idco alicuus a vobis sit, nec omnino 
recipiatur inter vos qui certamina commovet, qui 
serit jurgia, qui lites excitat, et studia contentionis 
exercet. Qui enim tales sunt,  Cliristo Domino no- 
siro, qui est pax nostra, non serviunt, sed. suo ven- 
tri. Sed et quid caus sit qua jurgia in Ecclesiis 
suscitantur, et lites, divini Spiritus instinctu aperit, 
Ventris, inquit, gratia ; hoc est, quastus οἱ cupidi. 
-atis. lude est unde nonnulli circumeunt domos lo- 
quentes ad gratiam eum omni adulatione et dece- 
ptione, non. ut in verbo Dei zdiflcent animas ad 
virtutem, scd ut adulatoriis dulcibusque sermoni- 
bus permanere, vel etiam proticere eas horteniur 
in vitiis, laudantes et bona dicentes ea qux cor- 
reptione digna sunt; ponentes lucem tenebras, el te- 


ει nom. 3v), 16. ** Rom. xvi, 17-19. δ Matth. 
ε. Rom. xvi, 19. 


(31) Rabanus, dicit. Ms Regius num. 1659, duce- 
(ur. Cxteri mss. et editi, docet. 

(28) Sic mss, Editi vero et Rabanus, Osculum 
ver o fidele, eic. 

(29) lta 103. Regius num. 1659 οἱ Rabanus. Ce- 
teri vero mss. οἱ editi, Nunquid non in una ade po- 
situs eral. (editi, stat positus) Paulus hwc scribens? 
Deiude wiss, quidam et editi, mittit. Ecclesie. 

(30) Rabanus omittit, nostro, Deindc editi, in omni 
loco divulgata est. 

(21, In vobis ergo gaudeo. lac desunt. in editis, 
οἱ vestituuntur ex mss. 


v, 9. 


et in his. seducunt corda innocentium. Et ideo dili. 
genter oportet intendere quo prospectu doceat ille 
qui docet; utrum gratiam et honorem ab auditori- 
bus quxzrens, an mercedem a Domino pro instru- 
ctione et profectu discentium sperans. Subiiliter 
sane Paulus indiscretam et facilem Romanorum 
obedientiam notat, camque asserit ubique non lau- 
datam, sed pervulgatam. Sed ne eos rursum, si 
pro hoc apertius castigaret, inobedientes efficeret, 
addit : In vobis ergo gaudeo. Sed dices : Quomodo 
vulgarem in eis notat obedientiam, cum dicat se 
gaudere in cis? Primo quidem aliud est notare vi- 
tium ; aliud liomines, Potest enim fleri ut gaudeat 
in his in quibus multa alia. bona deprelenderat; 
vitium autem quod ci displicuerat notet, ne putetur 
ci etiam ipsum cum czeteris placuisse. Putest autem 
et pro 60 dixisse Apostolus gaudere se in eis, quod 
qui inobediens cst, neque ad inalum, neque ad bo- 
num trahi potest : qui vero obediens est, si qui- 
dcm ad inutilia trahatur, imperitizs culpa sit. Iguo- 
rat enim inutilia esse ea quibus obedientiam sui 
probet : cuim vero didicerit que sunt utilia, habens 
paratum obedientix bonum, continuo iter per eam 
virtutis ascendit. Gaudet ergo Paulus super obe- 
dientes, certus quo] cum docuerit eos non vulgari 
obedientia, quam incaute omnibus praebent, uti 
debere, sed illa sola qua obedire oportet Deo magis 
quam hominibus **, relictis cxteris illa sola uten- 
tur (55). Nam et revera non est parvze discretionis, 
sed probabilis et exercitatissimi judicii, scire cui 
verbo, cuive operi obediendum sit, et cui reniten- 
dum. Denique ipse Dominus in Evangelio dicit *' : 
Attendite. vobis ab his qui veniunt ad vos in vesti- 
mentis ovium, intus autem. sunt. lupi rapaces. Et 
ideo vigilaus sensus et intenta mens requiritur, qux 
probare noverit vel ovis in propatulo simplicitatem, 
vel lupi latentem rapacitatem. Unde vide qnam 
proximi periculo (54) fiant hi qui exerceri in divi- 
nis litteris negligunt, ex quibus solis hujusmodi 
examinationls agnoscenda discretio est. Continuo 
ergo in brevi speciem propositze distinctionis osten- 
dit, et dicit : Quoniam quidem facilis et indiscreta 
est vestra obedientia, accipite quid servare, quid 


D cavere debeatis. 


$6. Volo, inquit, vos sapientes esse in bomo, e 
simplices iu malo **. Simile est hoc illi dicto quod 


80 Ίσα. v, 20. δὲ Act, v, 29. 5 Matth. vin, 15. 


(32) Sie ms. Regius num. 1699. Czeteri vero mss., 
Rabanus et editi, quam Deus repromisit (ltabanus, 
promiserat) : Beati pacifici, quoniam filii Dei toca- 
buntur, omissis vocibus dicens, et ipsi; quam tamen 
postremam vocem addit ctiam Rabanus, 

(53) Sic ms. Regius num. 1659. Ita etiam Raka- 
nus nisi quod in fine habeat, ipsa sola taniur. 
Editi vero et mss. plerique, tti eos debere pre dla 
sola... ut relictis ca.er.s ipsa laudetur. 

(91) Alias, periculis; alias, periculi; sed ms Re: 
gius num. 1659, rericulc. 


1285 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. LIB. X. 


1986 


ad Corinthios scribit dicens : Malitia parvuli estote, Α nent, esse insipieutem. Sciendum sane est quo] 


ut sensibus perfecti siiis "^. Sed οἱ illud quod Donil- 
nus ait : Quia filii seculi hujus. prudentiores. sunt 
quam [ilii lucis in generaticne sua ὃν, huic convenit 
dicto. Filii enim saeculi hujus prudentiores sunt in 
malitia, pro eo quod semper aliquid profundius el 


subtilius inveniant in ea unde plus noceant, et νθ-. 


hemeutius Ixzdant, In bono autem stulti sunt : vix 
enim inveniunt quid faciant boni (55). Econtrario 
vero Paulus vult nos sapientes esse in bono, hoc est 
semper aliquid plus invenire, plus exquirere, et pro- 
fundius cogitare quid faciamus boni : ita ut etiamsi 
inpediamur per alicujus malitiam ab opere bono, 
685 nos, si sapientes zumus, excogitemus (55^) 
quomodo si opus bonum non possumus, vel ser- 
monem bonum proferamus : quod si nec hoc licet, 
votum. saltem. bonum et animuin. denionstremns. 
Sic ergo sap!entes esse debemus in bono, simplices 
vero in malo, ut si pulsamur malitia, pulsamur 
injwria, non simus callidi e! versuti (26), artes. et 
argumenta quirentes, quibus reddere malum pro 
malo, et nequitiam pro nequitia debeamus. Sed in 
tali loco meminisse debemus illius sententie. quie 
dicil : Si quis vult sapiens esse apud Deum, stultus 
fiat in. hoc mundo*!, Simus ergo stulti accipientes 
injuriam et non reddentes, ut sapientes simus apud 
Deum qui dixit : Mihi vindictam, ego retribuant, 
dicit. Dominus ** (51). Nam de impiis et Jeremias 
dicit : Sapientes sunt. ad male[aciendum ; bene au- 


lem. facere. nesciunt 9, Ad hoc. respicit οἱ illud ο 


quod Dominus dixit, simplices debere nos esse 
sicut columbas, οἱ prudentes sicut. serpeintes **. 
Quod si aliquis nobis ex infidelibus argute occur- 
rat, et dicat : Quomodo potest idem ipse οἱ sapiens 
esse οἱ stultus (38)? dicemus ad eum : respice ad 
aries istas quie in usu homiuum habentur, quo- 
modo ille qui, verbi causa, sapientissimus est 
grammaticus, in arte fabrili insipientissimus inve- 
nitur; vel rursum sapientissimus gubernator, quo- 
modo in arte medicinz jnvenilur insipiens. Sic 
ergo possibile est in his qux: ad Deum pertinent, 
esse sapientem; et iu. his qux» ad sieculum perti- 


5? | Cor, xiv, 90. 
x, 16. ** Matth. vi, 91. 


(95) Sie omnes mss. et editi, Rabanus vero, viz D 


enim inveniunt unde profic'ant in bono. Deinde editi 
omittunt vero post econirario. 

(553) Editi, sic (al., sed) nos sapien:es simus, et 
erxcogitemus, elc. ] 2... 

(96) Sicomnes mss. nostri. Ita etiam editi , nisi quod 
habeant, non eimus callidi, non simus versult, elc. 
Rabanus vero, non simus cailidi, εἰ perversute ortis 
argumenta quarentes, ec, . u . 

(97) Dicit. Dominus. Mec desunt in editis et in 
ms, Regio num. 1659, sed exstant in. C:eteris mss. 
et apud Rabanuim. 

48) Editi, idem esse sapiens et stullus. 

(99) Ediii, esse sapientem : in his qu& ad secu- 
lum. pertinent, insipientem, Sciendum sane est quod 
ubi ait : Ilujusmodi enim non serviunt Cliristo Do- 
sino nostro. Sed omnes mss. nostri, et Rabauus ut 
ju textu, nisi quod quidam babeaut itidem, ubi ait, 
et omittant ποείγο post Domino. 


νο Luc. xvi, 8. ?! I Cor. 1n, 18. 
δὲ Roin, xvi, 20, 9 Luc. x, 16. 


ibi ait: Hujusmodi enim Cliristo Domino nostro (59) 
non serviunt ; non quod ipsi se profiteantur Christo 
Domino non servire, sed quod discrepantes a ser- 
vitutis ejus regula, rebus ipsis ostendant se Christo 
Domino non servire. Non enim viletur simul quis 
et Christo servire posse et ventri; ac voluptatis 
pariter amator esse, et Dci ; sicut. (40) nec Deo 
quis simul servire potest et mammonz **, 

97. Deus autem pacis conteret Satanam sub. pedes 
σίτου velociter **, Quaeritur in hoc loco quem 
dixerit Satanam sub pedes corum quibus scribit, 4 
Deo conterendum velociter. Si enim ad unam per- 
sonam referatur, illam scilicet de qua in. Evangelio 
dicitur : Ecce video Satanam sicut. fulgur (4M) de 
celo cadentem ?! , quique Satanas humani geueris 
indicatur adversarius (42), videbitur ntique, si vere 
dicit Paulus quz? dicit, quod sub pedcs cerum 
quibus tunc scribebat velociter. conteratur, ultra 
jam non esse Satanas qui agones οἱ certamina et 
persecutiones credentibus exeitet : quod utique noa 
admittit fides rerum. Sed videtur mihi in hoc loco 
Satanaim dixisse omnem spiritum qui creJentibus 
alversatur. Satanas enim in lingua nostra adver- 
sarius interpretatur. Quidquid ergo anima teudenti 
ad Deum resistit et adversatur, οἱ quidquid paci 
ejus contrarium est, hoc ei satanas esse nomina- 
tur (45). leo denique przemisit, dicens: Deus pa- 
cis , lioc est, Deus cui pax placet, conteret eum qui 
contrarius est. paci el dissensiones operatur, Sic 
denique οἱ in Regnorum libris (41) legimus, quia 
suscitavit. Deus || Salomoni Satanam | Ader 1du- 
mcum ὃς hoc est Salomoni qui erat pacificus, 
$uscitavilL Satanam qui est. contrarius. paci. Sed 
sicul his quos Apostolus docet, si sic agaut (45), 
et tales se exhibeant, quales ejus sermo descripsit, 
pro emendatione vite promittit sub pedibus eorum 
a Deo pacis Satanam velociter conterendum : ita 
nihilominus Deus pacis ci qui pacein ejus non in 
corde puro et conscientia munda servaverit, 9055 
citat Satanam, lioe est adversarium; ut qui bo- 


num pacis neglexerit, impugnationum amaritudines 
?* Deut, xxxii, 35... ?* Jerein.iv, 292... ?* Mattb, 
5 |I] Reg. αι, 14. 


(40) Sicut. Omiuitur in omnibus editis. Mss. Re- 
gius num. 1059, si. E 

(41) Sicut fulgur. Mc duo verba desunt in editis 
et restituuntur ex 1194. et Rabano. 

(42) Sic isa. pleriqne Ms, vero Regius num. 
1659, lumano generi indicatur adversari. labanus 
el editi, humano generi indicatur adversus. 

(49) Editi, commemoratur. 

(MJ) Editi, in. Regnorum libro. Deinde mss. ple- 
rique et editi, Satanam adversus eum. Rabanus, 
Satanam ad. deridendum eum. Sed recte 115. Re- 
gius num. 1639 ut in. textu. 

(15) Editi, Sed sicut his quoque Apostolus docet, 
si agant, etc. Ms. Regius num. 1659, Sed sicut his 
Apostolus, si ita agant, eic. Cateri. vero mss, et 
Rabanus υἱ in textu, nisi quod unus omittat ta 
vel sic; et Rabanus habeat, si satagant pro 8i si6 
agant, 


1287 


OIUGENIS 


1288 


perferat, et ità. demum pacis quam temeravit, dul- A motheum adjutorem suum dicit, et omnes simul 


cedinem in oppugnatione positus recordetur. Ex 
utroque igitur 2dificemur Scripiurz divinse loco, 
quo vel suscitare (46) Deus Satanam dicitur ne- 
gligentibus, vel conterere ac subdere studiosis, ut 
illos ad agones concitet, Ιδίΐ5 de prostrato adver- 
sario palmam victoriz tribuat, εἰ virtutis praemia 
largiatur. Possumus autem (47) et per singulos 
quosque agones, si legitinie certemus, dicere quia 
Deus conteret Satanam sub pedes nostros veloci- 
ter. Verbi causa, si quis agonein susceperit casti- 
tatis, si usque ad finem immaculata 686 οοι- 
scientia perdurarit, dici de eo potest quia Deus (48) 
contrivit Satanam sub pedes ejus, id est spiritum 
qui erat contrarius castiiati. Similiter et qui ago- 
nem fidei suscipit, si stans aute reges et. priesides 
cum fiducia confiteatur Dominum Jesum Christum, 
et usque ad finem in coufessione permaneat, Deus 
contriviL Satanam sub pedes ejus, cum per fidem 
constantem (40) infidelitatis spiritum vicit. Sic οἱ 
qui concordiam perseveranter colit, dissensionis 
dxmonem sub pedibus conteriL : qui mansuetudi- 
nein. servat, iracundis Satanam  patienti;e vestigiis 
calcat. iloc est nimirum quod Dominus in Evan- 
gelio dicit **: Ecce dedi vobis potestatem calcandi 
&uper serpentes el scorpiones, el super onimem virtu- 
tem. ivinici. 

98. Gratia Domini nostri Jesu Clyristi vobiscum !. 
Gratia. Dei, et gratia Domini nostri Jes: Christi 
una atque cadem gratia accipienda est. Sicut enim 
Pater quos vult vivificat, et Filius quos vult vivifi- 
cat ; ει sicut. Pater habet 1n se vcitlam, et. Filio (50) 
dedil habere in seinetipso vitam *, ita et gratiam 
quam dat Pater, hanc et Filius dat. Sciendum sane 
est, quod omne quod habent homines a Deo, gratia 
es! ?, Nili enim ex debito habent. Quis enim prior 
dedit illi, εἰ retribuetur ei? Gratia ergo est quid- 
quid habet is qui noa fuit, el est, accipiens ab co 
qui semper fuit. et est, et erit in zeternum. 

$9. Salutat vos Timotheus adjutor meus, οἱ Lu- 
cius, et Jason, el Sosipater cognati mei *. Videtur 
mibi de istis quos sequestravit ab omni catalogo 
salutantium, plus aliquid sensisse. Denique et Ti- 


*? Luc. x, 19. 
* | Tim. 1, 35, 4, 


46) Editi, quod suscitare. 

i1) Autem. Omittitur in editis, qui postea ha- 
bet cum mss, quibusdam videre pro dicere. Sed ms. 
Regius num. 4639 et. Rabanus rectius ut iu textu. 
. (48) Deus. Owittitur in. plerisque mss. et apud 
Rabani, sed exstat in editis et in ms. Regio num. 
1639. 

(49) lia editi. Rabanus vero et mss. nostri omnes 
omittunt per fidem constantem. Deinde mss. duo et 
editi, Sed et qui, elc. Czetleri mss. et editi, Sic et 
qui, etc. 

(50) Mss. duo Regii, sic et Filius... et sicut Pa- 
ter..... ita et Filio, etc. Sed ms. Reg.us num. 1639 
et editi rectius ut in nostro textu. 

(51) Sie ms. Regius num. 1629 et Rabanus. Cx- 
teri vero mss. et editi, rogaverat. 

(92) Jpsum. Desideratur in editis. Deinde ms. 
Πορίας num. 1659, pro eo quod soleat nominari, eic. 


! Rom. xvi, 90. 
!. Act, xvll, 5 sq. 


B 


* Joan. v, 91, 90. 
5 Act. xx, 4. 


coguatos suos. Et quidem de Timotheo plenissime 
refertur in. Actibus apostolorum * quod fuerit 
Derbxus civis, filius mulieris vidu:x fidelis, ex 
patre geutili : de quo et ipse Paulus dicit, quia 
propterea rogaverit (51) eum permanere Ephesi, 
ut denuntiet quibusdam ne aliter doceant, neque 
«ttendant fabulis et. genealogiis infinitis *. Sed et 
Lucium quidam ipsum (59) perhibent csse Lau- 
cam qui Evangelium scripsit, pro eo quod &0- 
leant nomina interdum secundum patriam decli- 
nationem, interdum eliam secundum Graecam, 
Romanamque proferri. Jason vero ille est de quo 
etiam in Actibus apostolorum * scribitur quod 
Thessalonicam pro Paulo et Sila seditionem com- 
moventibus turbis, semetipsum dederit, ut apostolis 
discedendi (53) faceret libertatem. Sosipater quo- 
que qui his jungitur, suspicor quod ipse sit qui in 
Actibus apostolorum * scribitur Sosipater Pyrrhi 
Deroensis. Sed qui Pauli Litteras curiosius tanquam 
Christo in eo loquente considerat, movebitur sine 
dubio quomodo Paulus qui se  Tarso Οἱ na- 
tum professus est * Hebrzum ex llebrais, nunc vel 
Timothei Derhensis civis ex patre gentili cognatus 
vel consanguineus esse dicatur, vel Jasonis Thes- 
salonicensis, vel Sosipatris Pyrrhi Beroensis. Quod 
si pro eo aliquis dicat quia etiam ipsi qualibet ex 
parie ex circumcisione veniebant : non ergo opor- 
tuit de his specialiter dicere, sed et de omnibus qui 
ex Judzis erant, quod essent cognati Paulo. Nunc 
vero cuui czeleris nequaquam hoc nomen indulgeat, 
lis vero et aliis nonnullis ascribat, certum est eum 
aliam. quamdam. cognationem nominare, quz sibi 
cum Timotheo, et Luca (54), aliisque paucis horum 
similibus communis habeatur : quam cognationem 
vel consanguinitatem ex illa sine dubio sciat sibi 
cum liis paternitate descendere, de qua iu alio loco 
dicit : Hac enim causa curvo genua mea ad Pa- 
trem (55) Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis 
paternitas in coo εἰ in terra nominatur **. Sciens 
igitur esse aliquam paternitatem in ccelo sicut est 
et in terra, certum est quod istos qui sibi nequa- 
quam secundum cognationem paternitatis terreuz 


Σ Rom. xi,55.. * Rom. xvi, 91. 


5 Act. xvi, 4. 
* Act. xxit, 9. Ephes. ii, 14, 15, 


D Sed czteri mss., Rabanus et editi ut in textu. 


(95) Sic mss, οἱ Rabanus. Editi autem, ut Apo- 
$tolo diceudi, eic. 

(54) lia wis. Regius num. 1629. Czeteri vero mes. 
et editi, quas isti Sosipatro, Timotheo (editi, eum Ti- 
motheo) et Luca, etc. 

(95) Sic recte 119. Regius num. 10639 restituit 
liunc locum ab his verbis, ex. illa sine dubio sciat , 
sibi, etc., usque ad Gratias ago Deo, eic. Cateri 
vero iss. nostri habent tantummodo, quam cogna- 
lienem ejus vel. consanguinitatem ejus ex illa sine 
dubio social sibi. Gratias ago Deo, etc., omissis 
omnibus intermediis. Editi, quam cognationem cd 
consanquinitatem arbitror esse ex baptismo contra- 
ctam. Saluto vos ego Tertius qui scripsi Epistolum 
in Domino. Salutat vos Caius hospes meus wniverse 
Ecclesie. llic est Caius de quo aiibi dicit : Gratias 
ago Deo mea, etc.,: citeris priterinissis. 


1282 


COMMENT. IN EPIST. AD ROM. 14D. &. 


129£ 


junguntur, jungi sibi noverat secandum coguatio- A οἱ ideo nec nomen posuerit cujus civitatis, seq 


nem paternitatis caelestis. Et ideo eos cognalos, 
el coucaptivos vocat, et adjulores; qutpote cum 
quibus unam. ad evangelizandum cognationem  na- 
scendi sorte susceperit, οἱ captivitatem mundi 
hujus Dabyloni:s perferendi. Aut si quis li:c non 
tali quadam tropologia patitur explanari, exponat 
nobis quomodo Timotheus, et Lucius, et Jason, οἱ 
Sosipater longe diversarum non solum urbium, sed 
ei provinciarum cives, Paulo secundum carnem 
cognati el consanguinei esse poluerunt : el non 
solum isti, sed οἱ Andronicus, et Junias, οἱ Ilero- 
dion, quos omnes et 637 cognatos suos, οἱ con- 
captivos appellat, 

40. Saluto vos ego Tertius, qui scripsi Epistolam 
in Domino!!, Tanquam qui dignus habitus sit Epi- 
stolam Romanis Paulo dictante perscribere, inse- 
ril ei etiam suum nomen, non leimeritale usus qut 
jactantia, sed quia sciebat se non solum przstitisse 
scriptoris officium, sed scripsisse in Domino : quo- 
niam quidem justus omnia qua facit, ad gloria 
Dci facit 13. Et si scribit ergo, ad gloriam Dei scribit, 
et ideo iu Domino scribit : propter quod est dignum 
ut Epistolae sui quoque nominis indcret mentionem. 
Vel certe quoniam vim sensuum Pauli dictantis 
rxceperat, et intellexcrat non hominis, sed Domini 
qui scribebat, idcirco eum in Domino scripsisse 
tO0:umemorat. 

41. Salutat vos Gaius (56) hospes meus, et lotius 
Ecclesie 135. lutelligitur Gaius hic esse de quo ad 
Corinthios scribeus commemorat, dicens : Gratias 
ago Dco, quoniam neminem vestrum baptizavi, nisi 
Crispum et. Gaium !*. Videtur ergo indicare de co 
quod. vir fuerit hospitalis, qui non solum Paulum 
ae singulos quosque adventantes Corinthum (57) 
hospitio receperit, sed Ecciesi:e universx in domo 
sua conventiculum ipse prabuerit. Fertur sane 
traditione majorum, quod hic Gaius primus episco- 
pus fuerit Tliessalonicensis Ecclesi:e. 

42. Sulutat. vos. Érastus, arcarius civitalis, et 
Quartus. (58) [rater !*. ]psum puto esse Erastum 
quem dicit !* quia remansit Corinthi, quique videtur 
dispensator civitatis ostendi (59). Sed non puto quod 
ex hoc oflicio maguopere Paulus mentionem in 


tantummodo eum. arcarium. nomiraverit civita- 
tis (60). Utrum ergo tali modo aliquo, an vero 
simpliciter magis accipiendum sit, et nihil profun- 
dius in Pauli Litteris requirendum, considerato qui 
legis. 

49. Ei autem qui potens est vos confirmare secuns 
dum Evangelium meum, et praedicationem Jesu Chri- 
8li, secundum revelationem. sacrumenti lemporibug 
seculorum in sileniio habiti, manifestati autem modo 
per Scripturas proplhelicas secundum — preceptum 
eterni Dei ad obedientiam fidei in omnes gentes ma- 
nifestati, soli sapienti Deo per Jesum Christum cla- 
ritas in secula seculorum, Amen (61). Caput hoc 
Marcion, a quo Scripturae evangelicz atque aposto- 


B lic:ze interpolatze sunt, de liac Epistola penitus abs- 


tulit; εἰ noa. solum hoc, sed et ab ceo loco (62) 
ubi scriptum est, omne autem quod non est. ex fide, 
peccatum est 15, usque ad flnem cuncta dissecuit. In 
aliis vero exemplaribus, id est in lis qua non 
sunt a Marcione temerata, hoc ipsuin caput diverse 
positum invenimus. ln nonnullis etenim codicibus 
post eum locum quem supra diximus, lioc est, ome 
ne aulem quod non est ez. fide, peccatum est, statim 
cohazrens habetur, ei autem. qui potens est vos con^ 
firmare. Alii vero codices in (ine id, ut nunc est 
positum, continent (65). Sed jam veniamus ad ca- 
pituli hujus explanationem. Duas mihi causas Paus 
lus videtur ostendere, quibus roborantur hi qui iy 
fide Evangelii confirmantur : unam qua eis przdi- 
catio Pauli, qux est et Christi przdicatio, iunote- 
scit (64); et aliam qua revelatur eis sacramentum 
quod omnium temporibus seculorum in silentio 
habitum est, uunc vero, hoc est in advenui Chri» 
sti prisentia corporali mauifestatam es£ et. apers 
tum, et quantum spectat, non sine idoneis testibus, 
sed Scripturis propheticis astipulantibus declara- 
tum. Πα enim. pr:eceptum exstitit zeterni Dei, ut. 
per pr:edicationem quidem (65) Evangelii gentes ad 
obedieutiau fidei vocarentur : cx revelatione vero 
sacramenti agnita Dei sapientia, gloria et claritas 
soli sapienti Deo redderetur in sxcula szeculorum. 
Sed iterun recurramus, et copsideremus quomodo 
dicluin. est : Ei autem qui potens est vos confirmare 


Epistola sua fecerit, nisi forte aliquid in eo amplius p secundum Evangelium meum, et predicationem Jesu 


senserit, et arcarium eum, id est dispensatorem 
illius civitatis dixerit cujus artifex et conditor Deus ; 

! Rom. xvi, 93, (11 Cor. x, 51; Coloss. imi, 17. 
"Tin. iv, 20. Roin. xvi, 25-37. 


(38) Caius. Sic ubique mss. nostri, Rabanus et 
editio Veneta. Ceteri editi, Caius. 

(97) Editio Veneta, adversantes Corinthum, Caeteri 
editi, diversantes Corinthi. Deinde iidem editi et 
inss, plerique, hospitio reciperet, el paulo post omit- 
lunt primus. Sed ms. ltegius nuin. 1639 ut in nostro 
textu, 

(958) Mss. et cditi plerique habent Marcus; sed 
ms. legius nui. 1659, Rabanus et Genebrardus, 
(9uartus. 

(29) Sic ms. Regius num. 1629 et Rabanus. C:e- 
Icri vero ni$3. et editi , Corintho (al., Corinthi) qui- 
que evidenter designato civitatis officio ostenditur. 


lATROL. GB. XIV. 


533 [ου]. xvi, 95. 
5 Rom. iiy, 95. 


Christi, secundum revelationem sacramenti tempori- 
bus sa'culorum in silentio habiti. Non mihi videtur 
!** f Cor, 1, 14. | ftom. xvi, 95. 


(60) Civitatis. Restituitur ex ms. Regio num. 
1659. Deinde mss. quidam et editi habent viden- 
dum pro accipiendum, quod praeferunt 1ηδ. Regius. 
num. 1659 et Rabauus. 

(64) In secula seculorum. Amen. [ο verba de- 
sunt in editis, οἱ restituuntur ex mss. codicibus. 

62) Ms. Regius num. 10509, sed et in eo loco, etc, 
Editi omittunt [oco. 

(65) Editi, in fine, id est, ut nunc est positum, con» 
tinent. Deiude ms. Regius nuu. 1659, αά capitul] 
ipsius explanalionem. 

(64) Editi, innotescat. 

(69) Editi, ut praedicatione quidem. etc. 


W 


4391 


ORIGENIS FRAGMENTA 


129? 


uod ad omnes pertineat ista utriusque generis con- A test et in. hoc loco dictum videri sacramentum . 


^firmatio; sed ad omnes quidem pertinet. credentes 
: luntaxat. Evangelium Pauli, et prxdicatio Christi : 
vevelatio vero sacramenti temporibus s:eculorum in 
silentio habiti, non ad plures, sed ad paucos et elc- 
ctos qui capaces esse possint sapienti: el scienti:e 
Dei, de quibus dicitur !* : Multi 6&8 vocati, paci 
vero electi. Sed et de co quod ait, sacramenti in si- 
lentio habiti, requirendum est utrum ita (66) id di- 
cat in silentio habitum , ut omnino nullus agnove- 
rit, ne ipsi quidem qui anuuntiabant prophetze : an 
altior aliqua silentii intelligenda est ratio. Mihi 
quidem valde absurdum videlur ut dicamus pro- 
phetas ita scripsisse de sacramentis divinis (67), ut 
non intellexerint ca ipsa qua dicebant, cum Scri- 
ptura dicat : Sapiens intelligit que de ore ejus proce- 
dunt, εἰ in. labiis portat intellectum **.. Si ergo 
prophet:ze non intellexerunt quz de ore proprio pre- 
ferebant, non erant sapientes. Verum si stultum 
est prophetas coufiteri, οἱ negare cos sapientes 
fuisse, restat ut sapientes fuerint, et intellexerint (08) 
que οκ ore proprio proferebant, et habuerint in- 
tellectum in fabiis suis, Qua ergo silentii ratio? 
Videamus ne illa sit quam et ipse Paulus sibi tra- 
dita pro sacramentorum dispensatione (69) per- 
docuit, ubi dicit abductum se esse in tertium coc- 
lum, et inde in paradisum, et audisse non edicen- 
da verba, qu:?. non licet homini loqui*'. In quo 
utique ostendit non quod ipse ignoret quod audi- 


temporibus seculorum in silentio babitum, quod 
scierint quidem prophete (ex Scripturis enim pro- 
pheticis manifestatur[71]), sed hominibus, id est 
vulgo non manifestaverint nec patefecerint, sed 
silentio texerint secundum przceptum :eterni Dei, 
usquequo tempus adesset et Verbum caro fieret, et 
babitaret in nobis**, et mauifestaretur omnibus 
gentibus ad obedientiam fei. Quod vero ait, soh 
sapienti Deo, sapientem Deum mon ita accipias, 
quasi quem sapientia fecerit sapientem, ut inter 
ho:nines habetur. Sapiens enim inter howines dici- 
tur unusquisque ex participatione sapientiz; Deus 
vero non quasi qui ex sapientia sapiens factus sit, 
sed quasi qui ipse auctor sit et genitor sapientiz, 


B Sipiens appellatur. Non enim, ut. diximus, ex sa- 


pieutia sapiens Deus, sed ex sapiente Deo sapientia 
procedit. Merito ergo dieitur : Soli (73) sapienti 
Deo. Solus est enim ita sapiens Deus, ut sapien - 
tiam ipse magis genuerit **, quam ex sapientia sa- 
piens factus sit. Et reete ei claritas per Jesum 
Christum refertur, quia ita sapientem esse solum 
Deum, ut ipse sapientiara genuerit ** (75), Christus 
Jesus, qui est Dei virtus et Dei sapientia **, decli 
ravit. 1n secula vero. seculorum quod ait, moris 
est Scripture divinz immensitatem per hoc tem- 
porum designare. Amen autem quasi ad confirma- 
tionen! omnium quz superius scripta sunt, in fiue 
posuit, per quod vernaculo Hebrzorum sermone 


erit, sed quod proferre, οἱ aliis hominibus pandere C vera et fidelia essc quz sunt scripta signaret. 


qui sibi sunt indicata aon liceat (70). lta ergo po- 


--ᾱ---------ᾱ- ---ᾱ----ο------------ ρου ος ———— ——— Ó——ÉCÉOrfÉePÜ—LRÓRÉRRÓÉÓÁ: 
RUFINI PRESBYTERI 
AP HERACLIUM 
Peroratio in Explanatienem Origenis super Epistolam Pauli ad Romanos. 


Hactenus nobis in. Epistolam (74) ad Romanos, prout potuimus, dictantibus, plurimo et labore et tem- 
pore desudatum sit. Fateor namque, Heracli frater amantissime, quod dum tuis desideriis satisfacere cupio. 
oblitus sum pene mandati quo pracipitur : « Onus supra vires tuás ne levaveris ** ; » quamvis nobis nec in 
ccteris que le insistente, imo potius pensum diurni operis exigente, in. Latinum vertimus, de[uerit plurimue 
labor, dum supplere cupimus ea qu& ab Origene in auditorio Ecclesie ex tempore, non tam ezxplanationis, 


19 Matth. xxi, 14. 3 Prov. xvi, 25, 
40. 31 Cor.1,24. ** Eccli. x11,2. 


(06) 11a. Proterwittitur in editis. 

(67) € liti, de testamentis divinis. 

(608) Ms. Regius num. 1629, restat. ut quia sa- 
ientes: (uerunt intellezerint. Deinde idem ms. et Ra- 
anus, Que ergo sit silentii ratio videamus, ne illa 

sit, etc. 
(69) Ita mss. nostri omnes et Rabanus. Editi vero, 
per sacramentorum dispensationem. . 

(10) Editi, non quod ignoret ipse quod (mss. qui- 
dam, quid) audierit, sed quod pro[erre non licebat, 
el «liis, eic. 

(71) Sic Rabanus et Ms. Regius num. 1659, qui- 

bus satis consentire videtur codex ms. Vallis Clarae. 
Ceteri vero mss., quod wl scirent .quidem propheta 


3! |] Cor. xi, 2-4. 


3? Joan, 1, 14. ** Eccli. 1, 4. ** Eccli. xv, 


D ex Scripturis quidem propheticis manifestatur, etc., 


ut iu textu. Editi vero, quod ut scirent quidem per- 
fecti, ex. Scripturis propheticis manifestatur : sed 
hominibus, id est vulgo non manis(estaverunt. nec 
palefeceruut, sed silentio texerunt, etc. . 

(72) Ms. Regius num. 1659, Merito autem seli, etc. 
Cleri vero mss. et editi, Merito ergo soli, etc. Ra- 
banus, Merito soli, etc. 

(735) Editi, qui ita sapientem esse solum Deum 
ostendit, ut ipse sapientiam genuerit Jesus Chrisius, 
qui est Dei virtus et. Dei sapientia. Sed omnes mss. 
et Rabauus ut in nostro textu. 

(74) Omnes mss. nostri, in Epistola. 


1905 , IN EPISTOLAM AD GALATAS. 1228 


quam «cdificationis intentione perorata sunt : sicut. in homiliis sive in oratiunculis (15) in Genesim et 1n 
Exodum [ecimus, et pracipue in his qua in librum Levitici ab illo quidem (70) perorandi stylo dicta, a nobis 
vero explanandi specie translata sunt. Quem laborem adimplendi que deerant idcirco suscepimus, ne pulsatae 
qua'siiones et relicte, quod in homiliatico dicendi genere ab illo 689 sepe fieri solet, Latino lectori [asti- 
dium generarent, Nam illa que in Jesum Nave, et in Judicum librum (T7), et in tricesimum sextum, et iu 
tricesimum septimum, el tricesimum octavum. psalmum scripsimus, simpligiter yt. invenimus (78), et non 
multo cum labore transiulimus, Quamvis ergo el iu ceteris que supra diximus laboratum nobis sit in sup- 
plendis his que omiserat, in. hoc tamen opere. Epistola ad Romanos pro his causis quas in. Prefatione 
comprehendimus, immensus nobis et inextricabilis (19) incubuit labor. Sed delectavit indulsisse laboribus; 
si νιοάο non, ut in aliis experti sumus, malevole mentes vigiliis nostris contumelias reddant, si non studig 
obtrectationibus, et labores remunerentur. insidiis. Novum quippe apud eos culpe genus subimus. Aiunt 
enim mihi : In. his que scribis, quoniam plurima in eis (ui operis habentur, da titulum nominis (xi, eg 
scribe : Rufini (80), verbi gratia, in Epistolum ad Romanos Ezplanationum libri, sicut εἰ apud auctores, 
inquiunt, seculares non illius qui ex Graco translatus est, sed illius qui transtulit nomen titulus tenet. loc 
autem totum mihi donant non amore mei, sed odio auctoris (81). Verum ego qui plus conscientie mec, 
quam nomini defero eiiam εἰ addere aliqua videor εἰ explere que desunt, aut breviare que longa suut, 
[urari tamen titulum ejus qui (undamsenta operis jecit, εἰ construendi aedificii materiam prebuit, rectum 
non puto. Sit sane in arbitrio legentis cum opus probaverit, operis meritum cui velit ascribere. Nobis enim (83) 
propositum est non plausum legentium, sed frucium próficientium querere. Post hoc sane vocat nos opug 
quod olim quidem injunctum est, sed nunc a beato Gaudentio episcopo vehementius perurgetur, Clementis 
scilicet Romani episcopi apostolorum | comitis αρ successoris de Recognitione libri ut in Latinum vertam- 
tur (85). In quo opere bene novi quod laborem labor multiplicat, si sortem. suscipiut (84). Satis(aciam sane 
in eo amicis meis : dabo titulo nomen meum, auctoris nihilominus vocabulo permanente, Nam Rufini Cle- 
mens scribelur (85). Quod si me Dominus implere permiserit, redibo rursus et ad (κα desideria, ut vel iu 
Numerorum, vel in Deuteronomii libros, Deo permittente, aliqua dicamus (hoc. enim solum nobis de Eptar 
teucho deest) vel de reliquis apostoli Pauli Epistolis que possumus, Domino dirigente, diciemus (80). 


— UM ——MM 


(87) EX LIBRIS ORIGENIS IN EPISTOLAM AD GALATAS. 


E« initio libri primi. À neque per hominem. Si enim homo fuii Jesus, el 
690 Ex eo quod dixit Apostolus : Paulus apo- — per ipsum assumptus est in apostolatum Paulus, 
slolus non ab hominibus, neque per hominem , sed — utique per hominem factus erat apostolus. Si autem 
per Jesum Christum *', manifeste datur intelligi per hominem erat apostolus, nunquam dixissei, 
quia non erat liomo Christus Jesus, sed erat divina — quia neque per hominem : sed manifeste separat ab 
natura. Non enim si homo esset, dixisset Paulus — humana natura Jesum Paulus per bec verba. Noj 
lioe quod ait : Paulus apostolus non ab hominibus, — euim suflicit ei dixisse : neque per bominem ; sed 
Στ Galat 1, 1. 


Us Mss. duo, vel oratiunculis, etc. Recognitione. Recognitionum libri etiamnum exstant 
(10) Mss. duo omittunt quide ; et habent cum ex inlerpreJatione Hulini ; sed Clementi Roinang αὐ- 
editis, dictata. judicantur. 
(71) Librum. Omittitur ip omnibus mss. nostris, (84) Ms. Regius num. 1629, quod laborem labor 
$ed exstat in editis. multiplicuta sorte suscipiet. Sed caeteri inss. et editi 
(73) Editi , simpliciter expressimus ut invenimus. B uL in textu. 
Sed omnes mss. omiltunt expressimus. (85) Sic ins. codex Vallis-clarze et ms, Regius num. 
(79) Ediü , inestimabilis. Deinde ms. Regius num. — 1659, Editi vero, Nam Hieronymi ne putetur , Cle- 
1659, et laborem remunerent insidiis. mens scribelur. Coewri vero iss., Nam putamus (le- 


(80) Sie omnes mss. Editi vero, et scribe lliero- — mens scribetur. Deinde cditi, el mss. plerique : 
nymi. Deinde omnes mss, habent, iu Epistola ad — Quod si hec mihi (editi, Quod si me) Dominus im- 


Romauos, elc. plere permiserit, redibiius ad. illos, οἱ ad tua de- 
(81) Ms. unus habet , auctoritatis; alter, actoris. — sideria, ut in. Numerorum, et. in, eic. Sed. rectius 
(82) Ms. Regius num. 1639, Nobis autem, etc. ms. Regius num. 1659 ut in nostro textu. 

(85) Sic. recte ms. codex Regius num. 1009. (86) Sic ms. liegius pum. 16359. Editi auten), 


Editi vero, apestolorum comitis, quorum (al., quod) — hoc enim solum vobis de Pentateucho tel de reliquis 
ul successoribus darem cognitionem libri a nobis iu apostoli Pauli Epistolis que possumus Domino pro- 
Latinum. vertuntur. Codex ms. Ebroicensis, et — tegente debemus. Coteri mnss., lioc euim solum vobis 
unus Regius num. 1640, apostolorum comitis et — de Heptateucho deest , vel de reliquis apostoli Puu(i 
(al. ul) successorum , dare cognitionem libri , ut iu Epistolis que possumus (al. , que si possumus) Do- 
atinum vertuntur. Ms. Wegius num. 1641, aposto- — mino dirigente dictabimus. 
lorum comitis el succeasoris dare cognitionem Jibri ($7) Desumpta sunt liec fraginenta ex Apologjg 
u in Latinum. vertatur. Ms. codex Vallis-clare ut — Pawphilii martyris pro Origene. s 
1 textu, nisi quod babeat dare intentionem, pro de 


1905 


ORIGENIS FRAGMENTA 


1256 


adjecit dicens : sed per Jesum Christum. Quem utique A propensius appetens. Si autem quis violentius velit 


quia scieliat excellentioris csse natur: , propterca 

se dixit uon assumptum esse per liominem., 

Ex sequentibus libri ipsius in illum versiculum : 
« Notum autem. vobis facio, fratres, Evangelium 
quod predicavi vobis, quoniam mon est secundum 
hominem : neque enim ab homine accepi illud , 
sed per revelationem Jesu Christi **. » 

Adverte ergo quid scribit, quia convenienter 
quis et hzc adjungens prioribus intelligere poterit, 
et ostendere bis qui negant deitatem Jesu Cliristi, 
sed hominem eum solum pronurtiant, quod non est 
homo, sed Deus, Dei Filius Jesus Christus. Sic enim 
dicit Apostolus : Quia Evangelium quod evangeli- 
zavi vobis, non est secundum hominem, sed secun- 


dum Jesum Christum. Evidenter ergo ostendit quia B 


Christus Jesus non est homo : si autem non est 
homo, sine dubio Deus est; imo non aliud erit nisi 
Deus et bomo. Et iterum si verum est quod dicit 
Paulus, quia non ab homine accepit Evangelium, 
sed per revelationem Jesu Christi, cerium. est quia 
Jesus Christus qui revelavit, plus quam liomo est. 


Alienum est enim ab homnine revelare qua in oc- : 


culto sunt, et velata sunt : quod etiam si aliquardo 
per hominem (iat, non tamen ab homine sit, sed ab 
eo qui in homine loquitur Christus. 
E! in alio loco. 
Adjungendum est etiam illud his quze supra dixi- 
mus, quoniam corpus Christi non erat alienum a 


affirmare ideo hzc dicta esse, quia per plisntasiain 
manducabat, et illi quomodo id fieret nesciebant, 
respondendum est ad ea ex liis qux ipse Dominus 
dixit ** : Venit Joannes Daptiista neque manducans, 
neque bibens, e! dicunt : Demonium habet. Venit 
Filius hominis manducans et bibens, et dicunt: 
Ecce homo devoratlor et vinum 6ibens. Τρ5ο enim 
Salvatore dicente quia venit Filius hominis mancu- 
cans οἱ bibens, quomodo ausus est aliquis dicere 
neque mauducasse eum, neque bibisse? Qux utique 
manifesta incredulitas est doctrinz cjus. Si autem 
manducabat et bibebat, et substantia vini atque 050 
in carnem ejus efficiebatur, sine dubio per otunes cor- 
6891 poris ejus compages ac membrorum perplexio- 
nes diffundebatur. Spiritalem enim naturam (sicut 
quidam de ejus corpore sentiunt, quod imperite 
satis et absurde faciunt) impossibile est vini atque 
esce recipere substantiam. Si vero quis indignas 
obscenasque ad hzc proferat inquisitiones, requi- 
rens si etiam digestiones in corpore fiebant ; nihil 
absurdum videtur fateri secundum consequentiam 
nature corpore». Si vero eliam exemplis a nobia 
hoc exigant affirmari, ostendendum est illos satis 
hzc insipienter inquirere. Ubi enim ista vel de 
apostolis, vel de czteris sanctis facta esse refe- 
ruaiur, vel etiam de impiis et peccatoribus, ex 
abundanti de eo requiritur, Sed et circumcisionis 
ejus ratio nobis quidem non generabit angustiam, 


terrena substantia secundum hoc quod filius est (. dicentibus eum consequenter liumano corpore εἰ 


David, et filius Abraham, sicut scribit Mattlizeus : 
Liber generationis Jesu Christi filii David, filii Abra- 
ham ** : et sicut Paulus dicit, Christum esse ex se- 
miue Abraham et ex semine David secundum car- 
nem ?*, Quod ergo dictum est, quia cousummcetis 
quadraginta diebus jejunii, et quadraginta noctibus, 
postea esuriit **, sine dubio hoc indicat, quod eva- 
cuari et repleri siwiliter ut corpora nostra solent, 
etiam illius poterat corpus. Si vero quis oljiciat 
nobis hujus miraculi rationem de quadraginta die- 
rum jejunio, facile solvi potest cum adhibetur etiam 
illud exemplum de Moyse et Elia **, qui similiter 
periulisse jejunium referuntur. Sed et illud, quod 
itineris et stus labore fatigatus sedens super pu- 
icum requiescit εἰ sitit 15, quid aliud indicat nisi 
nervorum fatigatione, el solis ardore niimnio ele- 
imentum corporei umoris absun.ptum ? Quod vero 
in melioribus occupatus hoc quod bibere voluerat 
distulit nec bibit, non propterea dicendum est quia 
neque passus cst sitim, Sed et illud quod frequen- 
ter per canas vocatur, el in conspectu omuium 
manducat et bibit, non decipiens vel falens oculos 
videntium facit, neque putative, ut quidam arbi- 
trantur, hiec gerit, maxime cum ita sumeret cibum 
ac potum, ut a quibusdam etiam quasi pro prz- 
gumptione nimia culparetur, velut cibum ac potum 


5 Galat. 1, 141, 19. ** Mattb, 1, 4. 
98 ; ΙΙ Heg. xix, 8. 35 Joan. iv, 6, 7. 


3? G51at, 111, 16; Rom. 1, 8. 
** Matth. xi, 18, 19. 


circuincisum esse, et przputium ejus terrx: manda- 
tum fortassis usque ad tempus; aul si aliter est, 
in alia disputatione requiretur. l1lzc tamen ejus 
circumcisio «atis coangustabit eos qui ex diverso 
sunt. Spiritale enim corpus quomodo poterat cir- 
camcidi ferro terreno? Propter quod nou erubue- 
runt quidam ex ipsis de przeputio círcumcisionis 
ejus etiam libros elere, quibus ostendere conaren- 
tur quod in substantiam cesserit spiritalem. Non 
minus autem angustabuntur etiam illi qui animaie 
corpus dicunt esse corpus Christi. Sed et de san- 
guine ejus el aqua quz processit de latere ejus 
hasta compuncto a milite 35, eadem sentienda sunt. 
Sed his qui sciunt quid audiatur per hoc quod 


D dicitwr, quia fixure clavorum erant in ejus cor- 


pore **, manifeste declaratur quia caro erat ter- 
rena, id est humanz naturaz : qux ulique non erat 
talis, ut. recipiendorum vulnerum  subterfugeret 
qualitatem. Quid, si non etiam multa hutmanz infir- 
milatis in ipsa morte sensisset, anima perturbatur, 
et tristis cst pro ea usque ad mortem ?'? Quz 
omuia evidenter ostendunt quod non falso, sed quasi 
homo dixerit : Spiritus quidem promptius cs, caro 
autem infirma**. Eadem nihilominns ostendit ctiam 
somni ratio, cum dicitur, quia erat in puppi super 
cervical dormiens **, sicut Marcus refert, eti ab 


33 Matth. iw, 9... ?7* Exod. xzxiv, 


55 Joan, xix, 54... '* Joan. xs, 25 seq. 


51 Joan. xii, 27; Matti, xxvi, 58. 9* Marc. xiv, 58, ?? Marc. iv, 28. 


1407 


IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES. 


1298 


homine suscitatur a somno. Hxc enim licet habeant Α tamen certum est etiam tune gesta esse quae per 


spiritalem intellectum, tamen manente prius histo- 
rie veritate, etiam spiritalis recipiendus esL sensus. 
Licet enim c:ecos semper curet seeundum spirita- 
lem intelligentiam, eum ignorantia excxcatas illu- 
minat mentes ; tamen et eorporaliter tunc excum 
sanavit. Et mortuos semper suscitat; fecit tamen 
et tunc hujuscemodi mirabilia, sieut filiam principis 
Synagogs, et filium vidus , οἱ Lazarum susci- 
tando 9. Et quamvis semper cum excitatur a disci- 
pulis compescat Ecclesi: turbines, vel procellas, 


ες ο---------- —OOn (———— P 


historiam referuntur. Sic ergo sanum est sensum 
Scripturz recipere, nec oporlet inclinare aurem 
his qui dicunt per Mariam, et non ex Maria eum 
natum ; quod Apostolus presciens ila praedixit : 
Cum aulem venit plenitudo lemporum, misit Deus 
Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, 
ut eos qui sub lege erant redimeret "*. Vides quia. 
non dixit, factum per mulierem, scd, facium ex 
muliere. 





EX LIBRO TERTIO ORIGENIS IN EPISTOLAM AD EPHESIOS (88). 


lu illud: Qui uxorem suam diligit, seipsum diligit. Nemo enim unquam suam carnem odit, sed nutrit el fovet 
eam, sicut et Christus Ecclesiam 9 . 


Dicamus quod illam carnem qus visura sit Salu- B corrupiivem hoc induat incorruptionem **, οἱ ala- 


tare Dei, anima diligat et nutriat, et foveat eam 
disciplinis erudiens, et ccelesti saginans pane, οἱ 
Christi sanguine irrigans, ut refecta et nitida possit 
libero cursu virum sequi, et nullo debilitatis pon- 
dere prxgravari. Pulehre etiam in similitudinem 
Cbristi nutrientis et foventis Ecclesiam, et dicentis 
ad Jerusalem : Quoties volui congregare filios tuos , 
ut gallina congregat pullos suos sub alus suas , εἰ 
noluisti **  auimw quoque fovent corpora sua, ut 


rum levitate suspensum, in aerem facilius subleve- 
tur. Foveamus igitur et viri uxores nostras, et 
anima nostra corpora, ut et uxores in viros , et 
eorpora redigantur in animas, el nequaquam sit 
sexuum ulla diversitas : sed quomodo apud angelos 
non est vir et mulier, ita et nos, qui similes angc- 
lis futuri sumus , jam nunc incipiamus esse quod 
nobis in coelestibus repromissum est. 





EX LIBRO TERTIO ORIGENIS IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES (89). 


692 Data est autein Jex Moysi per angelos in C Christus, sed ante hunc manifestum in carne 


manu et virtute mediatoris Christi **, qui cum esset 
iu principio Verbum Dei , et apud Deum esset, et 
Deus esset Verbum ", Patri in onmibus ministra- 
vit. Omnia enim per ipsum [acta sunt 5, id est 
non s$olum creature, sed et lex, et propheiz; et 
ipse est mediator Dei et hominum '*. Quod Verbum 
in fine quidem seculorum homo factus est Jesus 


adventum mediator quidem erat liominum, sed 
nondum erat homo. Erat tamen ct tunc mediator 
Dei et hominum ; unde et data lex per angclos , siue 
ipsius Mediatoris manibus data esse non dicitur, 
ut esset lex sancta, et mandatum sanctum, et justum, 
el bonum "* ; ei omnia liec sanctificarentur. 4 
Christo. 


———— ———sáÓá— —— —— —— ''€à€ÓQ€e[ÁÁ!áoÜv' gà! / ÜtMR€ &'BRÜRMRÜRP RR 


:X LIBRO TERTIO ORIGENIS ExHFHMATIKON IN EPISTOLAM AD THESSALONICENSES 
PRIMAM (803). 


De eo quod « omnes quidem non dormiemus *' ,» ctc. 


— 


Quid est ergo quod scribunt Thessalonicensibus p Nos qui virimus, qui residui sumus, in adventu Do- 


verbo Dei Paulus, et Sylvanus, et Timotheus : 


** Luc. vir, 55; Joan. xi, 44, 


*! Galat. 1v, À. 
XV, 99. 


* Ephes. v, 98, 99. 
* Matuh, xxu, 50; Marc.xi, 25; Luc. xx, 55. 


mini non preveniemus eos qui dormierunt * ? Qui 


95 Matth, xxii, 37... 55 I Cor. 
* Galat. ij, 19. " Joan. 1, 1. * ibid. 9. 


? E Tin, 1, 5... Rom. vn, 13. 5 1Cor. xv, οἱ. ** I Thess. iv, 14. 


(88) Ex Hieronymi libro primo Apologiz adver- 
sus Hutinum. 


(89) Ex Apologia Pamphili martyris pro Ori- 


gcnc. 
(89) Ex epistola Hieronymi ad Minervium et 
Alezandruin. | 


4393 


ORIGENIS FRAGMENT X 


4500 


fünt isti viventes qui loquuntur talia ? Utique Pau- Α qui non curcaverunt gettu Baal 9. Ir. Joannis quoque 


ns ion ab hominibus, nec per homines apostolus ** ; 
et charissiimus ejus filius in fide Timothens ; et Syl- 
*anus qui illis erat et affectione et virtutibus copu- 
Intus. Et hoc non solum illi, sed. quicunque Pauli 
et scientia et contersatione similis est, dicere po- 
test : Nos qui vivimus **5 quorum corpus mortuum 
est proplet péccatum , spiritus autem. vivit propler 
justitiam 9^; et quorum mortificata sunt. membra 
super terram ?5, iia ut nequaquam concupiscat caro 
conira spiritum 17. Si enim adhuc desiderat caro, 
vivit; et quia vivit, desiderat ; et non sunt mortifi- 
cata ineinbra illius super terram. Quod si mortifi- 
catà sunt, nequaquam cortra spiritim concupiscunt 
qus mortificatione sui hujuscemodi desiderium 
fetrdiderunt, Sicut lgitur qui vita caruere prosehtti, 
el ad meliora translati sunt, magis vivunt, depo- 
silo mortis corpore et vitiorum omnium incentivis ; 
sic qui mortificationem Jesu in corpore suo cir- 
eumferunt *5, nequaquam vivunt juxta carnem, sed 
juxta spiritum ; vivunt in eo qui vita est, et. vivit 
in eis Christus de quo scriptum est : Virens est 
sermo Dei, et eficaz **, qui est Dei virtus, Deique 
sapientia *, Vivuunt enim in quibus vivit virtus 
Dei, omni humana fragilitate deposita, οἱ in quibus 
vivit sapientia qux est abscondita in Deo *!, et in 
quibus vivit εἰ opcratur justitia. Christus enim 
factus est nobis non solum justitia ex Deo, sed et 
sapientia **, et omne quod virtus est. Et si quidem 


in presenti .loco se a. dormientibus et in Christo C 


morluis, qui hanc scribunt Epistolam separarent, 
videbatur superflua adnotatio, et ex uno luco as- 
sumptum testimonium non valeret : nunc. vero 
eodem sensu, quia οἱ eodem spiritu, in prima ad 


Corinthios loquitur : Omnes non dormiemus, omnes . 


altem immulabimur, in momento, in moíu oculi, in 
morissinia (ba. Canet enim tuba, et mortui resur- 
geht incorrupti, et nos immutabimur **. lloc quod in 
 phesenti loco scriptum est : Zn. tuba. Dei descendet 
de celo **, comjara illi quod ad Corinthios dicitur : 
In notissima tuba : canet enim tuba, etc. ; illi autem 
quod| ad Thessalohicetise$ legitur : Et mortui: in 
Christo resurgent primi **, hoc quod ad Corinthios 
scriptum est : Et mortui resurgent incorrupti, Porro 
quod sequitur : Deinde nos qui vivimus, qui residui 
semus **, illi respondet : Et nos. iimmutabimur. 
Quorum utrumque sic intelligi potest: Nos qui vivi- 
mus, qui residui sumus in adventu Domini, eL nos 
qui immutabimur, et non suinüs ex his qui appel- 
lantur mortui, sed vivimus, idcirco presentiam 
Domini non in morte, sed in vita przstolamur, 
quia de Israelitico genere sumus, 699 et clectze 
$unt de nobis reliquie *', de quibus olim Doiinus 
loquebatur : Dereliqui mihi septem. millia virorum 


"? Galat, 1, 3. δν E Thess. iv, 1. 95 Rom, vin, 10. ** Coloss. 1, δ. " Galat, v. 17. 
*! | Cor. i7, 7. 

Το. xi, 4, 5. 
$5. " Matth, xx, 1 seq... 7? Psal i. ixxxvin, 49. 


*9 | Cor, 1. 94. 
** Ihig. 


10.55 Hehr. iv, 42. 
iv, 15. 5^ | Thess, iv, 45. 


5 Prov. vi, 4. 


Evangelio vivorum et non vivorum duplex ordo 
describitur : Omnis qui credit in me, etiamsi mor- 
tuus fuerit, vivet ; et omnis qui vivit et credit in me, 
nom morietur in ciernum **. Si vivos ta intelligi- 
mus ut jam a nobis dictum est, dormientes et in 
Christo mortuos illos esse credamus, qui eum velint 
in Christo vivere, tamen peccato mortui sunt. Sin 
autem reliquix et electio secundum gratiau Το, ap- 
pellantur viventes; qui non ita credunt, nee de Israe- 
litica nobilitate generati sunt, dormientes el mortui 
appellantur in Christo. 

Sunt qui hunc locum ita edisserant : Vivi appel- 
lantur qui nunquam peccato mortui sunt ; qui au- 
tem peccaverunt, et in eo quod peccaverunt, mor- 


B tui sunt, et postea conversi ad peenitentiam pur- 


gant antiqua delicta, mortui appellantur, quia pec- 
caverunt ; in Christo autem mortui, quia plena ad 
Deum mente conversi sunt. Porro qui vivunt et 
babent testimonium fidei, et necdum receperunt 
promissionem Dei, qui el de aliis melius quiddam 
cogitant, ut non absque his qui justi sunt coronen- 
tur, in eo habent beatitedinem quod fruuntur bono 
conscientim, el vivunt, et relicti sunt in adventu 
Domini Salvatoris. Sed quia clemena est Deus, el 
vult salvare etiam eos qui dormierunt, et in Chri- 
sto mortui sunt, non prevenient illos, neque soli 
rapientur in nubibus; sed, juxta exemplum evan- 
gelice parabolze ?*, unum denarium unamque mer- 
cedem οἱ undecimz hore operarii, et prime, qui 
in vineam missi sunt, salutis pretium accipient. 
Nec hoc alicui videatur injustum, ut dispar labor 
unum przmium consequatur. Magna quippe diver- 
sitas est eorum qui post vulnera sunt sanati, et eo- 
rum qui nunquam viderunt mortis errorem. De his 
puto dictum : Quis est homo qui vivat εἰ non. vidéat 
mortem ? redimet de morte animam suam 133 Neque 
enim, dt quidam putánt, quis, pro eo quod est nal- 
lus accipitur : sed quasi dixerit : Quis putas? juxta 
illud quod scriptum est : Quis sapiens, et intelliget 
hec ?? ? et in alio loco : Domine, quis habitabit in 
tabernaculo tuo ** $ et iterum : Quis coghovil sen- 
sum Domini ** ? Residui ergo erunt de credentibus 
pauci qui adventum Domini videant secundum id 


D quod Deus Verbum factum est, nequaquam in vili- 


(ate carnis, sed in gloria triumphantis. Et consi- 
derandum quomodo primum dormientes appellavc- 
rit : deinde in Christo mortuos, quos viventes pre- 
venire hon poterunt. Qui enim non custodierit boc 
quod scriptum est: Ne dederis somnum oculis tuis, 
ncque palpebris tuis dormitationem, ut salvus fias 
sicut caprea de vinculis, et sicut. avis de laqueis 15, 
dormiet et culpabili sopore torpescet ; cumque 
dorniierit, transibit in mortem, Sicut cnim move- 


*5 [E Cor. iv, 
*! [Cor. 1, 60. ** ου xv, 51, 52... ** { Thess. 
55 [ll Reg. xix, 1δ. ** Joan. x1, 25, 90. ?* fion. 
"7 Osee. xiv, 10. 7* Psal. xiv, 4..é&. 5 Rom. xi, 95. 

f 


1591 


IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES. 


13092 


tur qui vigilat, sic qui dormit jacet immotus, et A venienti, sed ei qui est apud Patrem Verbum Deus. 


mortis torpet similitudine. Qnod autem dormilatio- 
nem sequatur mors, et prima ad Corinthios Epi- 
sola docere nos poterit, in qua ita scriptum est : 
Nunc autem. Christus. surrexit ez. mortuis, primitiee 
dormientium : quia per hominem mors, et per homi- 
nem resurrectio mortuorum ; et post. paululum : 
Non omnes dormiemus, sed omnes immutabimur, 
in momento, in ictu oculi, in novissima tuba. Canet 
enim tuba, et mortui resurgent. incorrupti, et nos 
immtlabimur ", Cum ergo lizc de dormitione di- 
cantur et morte, et illud legamusin Apostolo, Surge 
qui dormis, et exsurge de mortuis, et illuminabit te 
Christus **, juremus Domino, et votum faciamus 
Deo Jacob, unusquisque dicens in corde suo: Si as- 
cendam super stratum. meum, si dedero. somnum 
oculis meis et palpebris meis dormitationem, donec 
inveniam locum Domino ** : ioud. dubium quin in 
anima sua tabernaculum Deo Jacob, ut Deus in illo 
zlerna sede requiescat. 

Sequitur: Quia ipse Dominus in jussu **, et reli- 
qua. Descendet enim missus a Patre, non diversi- 
tate virtutis, sed dispensatione judicis; et descen- 
del ad eos qui deorsum sunt Verbum Dei, et $a- 
pientia, el veritas, atque justitia, Et. quanquam 
mortui sint ad quos dignatur descendere, non ta- 
men sunt ab eo alieni : mortui enim vocantur in 
Christo **. Qui autem vivunt, hoc habent privile- 
gium, quod eliguntur e pluribus. Attamea utrum- 
que agmen, et mortuorum in Christo, οἱ viven- 
tium, rapientur pariter in nubibus obviam Chri- 
810 **, ut non eum exspectent donec ad terrena de- 
scendat, sed praesentia illius et contubernio in sub- 
limibus perfruantur. Quantaque clementia Chri- 
sti, ut pro salute nostra non solum caro factus sit, 
sed ad mortuos usque descenderit, et in ipsa morte 
habeat signa viventium ! aqua enim et sanguis de 
latere ejus egressa sunt **. Descendit igitur sermo 
divinus voce archangeli przecedente, et przeparante 
sibi viam in his qui ejus possunt ferre praseu- 
iiam. 

Quod ut queamus intelligere, primi adventus my- 
sieria cognoscamus, Scriptum est de Joanne qui 
precursor ejus fuit, quod in eremo dixcrit : Ego 
vox clamantis in deserto ** ; et reliqua. Quid cla- 
màvit vox in deserio : Parate viam Doniini, rectas 
[acite semitas ejus 33 Ob quod pra:ium quamve 
inercedem : Omuis vallis implebitur, et omnis mons 
et collis humiliabitur : et erunt prava in directa, et 
aspera G9/$ in vias planas ; et videbit omnis caro 
Salutare Dei **? IIoc autem ideo, quia Verbum caro 
(actum est, et habitavit iu nobis *'. Nunc autem ne- 
quaquam vox prophete in deserto erit, sed vox 
archangeli parantis vias non in carnis humilitate 


" | Cor. xv, 20, 21, 51, 5*. 
*! ibid. 16. δὲ 405. xix, 34. 
Luc. 11, 5, 6... *' Joan. 1, 44. 
** | Thess. iv, 160. ** ll Cor. x19 seq. 
39. *' Matth. x1, 19. ** Ephes, iv, 11. 


55 Luc, vin, 94. 


78 Ephes. v,14. 
" Maui. in, 3; Mare. 1, 9... *5 Luc. 11,4; Joan. 1, 25. 
^ Matth. 31,17; Luc. vii, 22. 
*! Gcn. xxvi, 15. 


Et tunc. quidem egrediebantur in desertum, ut au- 
dirent assumpti hominis przecursorem, οἱ viderent 
arundinem vento agitatam **, de qua factze sunt 
biz, et vocalis calamus qui in ore puerorum dulci 
sonat modulamine, canentium in plateis atque di- 
centium : Cantavimus vobis, el non saltastis **., 
Nunc autem in voce archangeli przcedentis Do- 
minum descendentem de colis, et in clarissima 
tuba, unusquisque credentium vel ad przlium, vel 
ad sacerdotalia ministeria provocatur, Legimus in 
Numerorum libro ** sacratos Deo tubas, qua ante 
hostias personent. Sin autem magna est vox an- 
geli, et tubz, et archangeli, quanto magis erit 
tub: Dei qux parat vias primum dormientium οἱ 


B inortuorum in Christo, deinde eorum qui vivunt, 


et residui sunt, et sermonis Dei przstolantur ad- 
ventum ? Forsitan simplicis tubz clangor dormien- 
tibus et mortuis in Cbristo necessarius est; vox 
autem archangeli et tuba: Dei his qui vivunt et in 
presentia Dei reservantur. 

Videamus qnid possit intelligi et id quod sequi- 
tur : Simul cum illis rapiemur **. Quo verbo ostendi 
puto subitum ad meliora transcensum, et idcirco 
raptum se voluisse dicere, ut velocitas trauseuntis 
scnsuni cogitantis excederet. Quod et in alio loco 
ejusdem verbi proprietate signavit : Scie homincm 
in Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore, 
nescio, sive extra corpus, nescio, Deus scit, raptum 
istiusmodi usque ad tertium celum. EL scio hujus- 
modi liominem, sive in. corpore, sive extra corpus, 
nescio, Deus scil, quia raptus est in paradisum, εί 
audivit verba ineffabilia qua non licet hominiloqui **. 
Alii: enim proficieites, et, ut ita dicam, gradientes 
ad majora crescebant, donec ferent, juxta id quod 
scriptum est, magni valde nimis *! ; οἱ quosdam 
in ccelum assumptos legimus. Paulus autem vas 
electionis in tertium colum raptus ascendit, et id- 
circo audivit verba ineffabilia. Quomodo autem hi 
qui rapiuntur in nubibus, rapiantur obviam Chri- 
sto **, diligentius contemplandum est, Scimus nu- 
bes prophetas, quibus przcepit Deus** ne pluerent 
super lsraelem imbrem, quando impleverunt men- 
suram patrum suorum δὲ, et facta est lex et pro- 


D phetz usque ad Joannem Baptistam "", Et quia 


Deus posuit in Ecclesia primuin apostolos, secundo 
prophetas 3, non solum propheta, sed et apostoli 
nubes intelligendi suut. Si quis igitur rapitur ad 
Christuin, ascendit super nubes legis et Evangelii, 
super prophetas et apostolos ; οἱ assumptis alis co- 
lumbe, eorumque doctrina ad excelsa sublatus, 
occurrit, nou deoraum, sed in aere, et spirituali 
intelligentia Scripturarum. Occurrens autem in 
spiritualibus, et terrena dimittens, sive ille sit 


9^] Thess. νι, 19. *! ibid. 
"5 δη. xL, 9, 4; 
*? Num. x, 10; xxxi, 6. 
6 Matth. xxt, 


7* Psal. caxx1, 2, 4, 5. 


ΩΒΙΟΕΝΙ5 ΕΒΛΟΜΕΝΤΑ 


1504 


flormiens, sivi. in. Christo mortutts, sivo vivens οἱ A erit, et perfruetur Verbo Dei, et sapientia, veri- 


1i illius presentiam: reservatus, seniper. cum illo 


|————————————————————— 


tate, atque justitia. 





EX LIBRO ORIGENIS IN EPISTOLAM AD TITUM. 


De eo capitulo in duo dicit Apostolus : « Hareticum liominem post unam correptionem devita, sciens quid 
perversus est, el peccat, quiest asemetipso damnatus (90) , 


Nomen lieresis, quantími: ego deprehendere po- B eum fecerat, ut mitteret Filium &unm ad mundi 


tui, etiam in Epistola ad Corinthios designatur hoc 
modo : Oportet euim haereses esse, ut probati manifesti 
fiant. inter vos . Et iterum ad Galatas, intet. opera 
carnis haresis quoque nomen ascribitur, sicut ait: 
Manifesta autem sunt opera carnis, que suht [orni- 
eatio, immunditia, impudicitia, idololatria, veneficia, 
inimicitie, conlentiones, amulationes, ire, rixa, 
discordie, hareses, ebrietates, comessaliones, et his si- 
snilia, que praedico vobis, quoniam qui lalia agunt, re- 
gnum Dei non possidebunt *. Per qux» cognoscimus 
quoniam, sicut hi qui fornicationibus, vel immtun- 
ditiis, atque impuuicitiis, οἱ idolorum cultibus macu- 
lati sunt, regnum Dei non possidebunt, ita et hi qui 


|» heresim declinaverint. Neque enim putandum | 


est tanti Apostoli tam absolutam sententiam posse 
ullo genere vacillare. Apostolus enim est omnium 
Ecclesiarum Christi, non ab homine, neque per ho- 
fhinem, sed per Jesum Christum, et Deum Patrem 
electus *. 695 Propterea ergo, sccundum aucto- 
titatem sententie ipsius, oportet nos, sicut reliqua 
mala qua nuimeravilt, ita etiam nomen hzresis dcvi- 
tare, neque cum talibus orationis societate misceri. 
Et post hec paucis quibusdam per medium insertis 
adjecit i 

Quid vero sit hxreticus homo, pro viribus no- 
siris secundum quod sentire possumus, describa- 
mus. Omnis qui se Cliristo credere confiictur, et 
tamen olium. Dcum legis et prophetarum, alium 
Evangeliorum. Deum dicit, et Patrém Domini no- 
&tri Jesu Christi non eum dicit esse qui a lege et 
prophetis pradicatur, sed alium nescio quem iguo- 
tam omnibus atque omnibus inauditum, hujusmodi 
liomines hxreticos designamus, quamlibet variis ac 
diversis et fabulosis concinnent ista figmentis, sicut 
sectatores Marcionis, οἱ Valentini, οἱ Dasilidis, οἱ 
li qui se Tethianos appellant. Sed et Apelles, licet 
hon omnibus modis Dei esse deneget legem vel 
prophetas, tamen et ipse h:wreticus designatur, 
quoniam Dominum hunc qui mundum edidit, ad 
gloriam alterius ingeniti et boni Dei eum σοιι- 
&lruxisse pronuntiat : illumautem ingenitum Deum 
ju consummatione sculi misisse Jesum Christum 
ad emendationem mundi, rogatum ab co Deo qui 


9 Tit. ni, 10, 13... ! ECor. xi, 19. 


(30) Ex Apologia Pamphili martyris pro Ori- 
geue. 
(91) Sed εἰ eos qui hominem. Errorem. Der ylli 


* Galat. v, 19-91. 


sui correctionem. Et si quidem hic solummodo 
qui de Deo Paire aliter sentit quam regula pietatis 
exposcit, hzreticus habendus esset; sufficeret. uti- 
que quod superius dictum est, Sed nunc unum 
atque idem credendum est etiam de eo qui de Do- 
mino nostro Jesu Christo falsi aliquid senserit. sive 
secundum eos qui dicunt eum ex Joseph et Maria 
natum, sicut sunt Ebionit:e et Valentiniani; sive 
secundum eos qui primogenitum eum negant, et 
totius creaturz? Deum, et Verbum, et Sapientiam 
que est initium viarum Dei antequam aliquid fie- 
ret, ante szecula fundatam, atque ante omnes culles 
generatam *; sed hominem solum eum dicentes : 


. vel secundum cos qui. Deum quidem eum fatentur, 


non lamen assumpsisse animam corpusque terre- 
num : qui sub specie quasi amplioris glori: Do- 
mino Jesu deferendz, omnia qux ab eo gesta sunt, 
visa geri magis quam vere gesta esse testantur : 
quique nec de virgine natum fatentur, sed triginta 
annorum virum eum apparuisse in Judea. Alii 
vero ex virgine quidem eum credunt esse progeni» 
tum ; sed putasse se magis virginem peperisse, non 
lamen vere peperisse confirmant. Latuisse quippe 
etiam virginem putativ: generationis asserunt sa- 
cramentum. Qui quomodo non ab Ecclesia longs 
ponendi sunt, cum philarchi: morbo languenies 
dogmata statuerint, quibus ad stum nomen disci» 
pulos declinarent? Sed et eos qui hominem (91) 
dicunt Domiutm Jesum priecognitum et przedesti^ 
natum, qui ante. adventum carnalem substautiali- 
ter et proprie non exstiterit, sed quod liomo natus 
Patris solam in se habuerit deitatem, ne illos qui- 
dcm sinc periculo esse Ecclesia: numero sociari : 
sicul et illos qui superstiliose magis quami reli- 
giose, uti ne videantur duos deos dicere, neque 
rursum negare Salvatoris deitatem, unam eaimndein- 
que subsistentiam Patris ac Filii asseverant, id est 
duo quidem nomina secundum diversitatem causa - 
rum recipientem, unam tamen ὑπόστασιν subsistere, 
id est, unam personam duobus nominibus subja- 
centem, qui Latine Patripassiani appellantur. Sed 
etsi qui sunt qui Spiritum sanctum alium quidem 
dicant esse qui fuit in prophetis, alium autem qui 


? Galat. 1, 4... * Prov. vini, 22, 95, 96. 


Bostrenorum episcopi hic designat Origenes. De 
hacce hzresi vide quod diximus Origenianor. lih. 1, 
cap. 9, art. δ. 


1305 IN EPISTOLAM 


fuit in apostolis Domini nostri Jesu Chrisi, unum 
alque idem delictum ümpietatis admittunt, quod 
illi, qui, quantum in se est, naturam Deitatis sc- 
cant, el scindunt unum legis et. Evangeliorum 
Deum. Sed et illi qui non omnes humanas animas 
unius ejusdemque natura» dicunt esse vel substan- 
tize, sed diversas naturas animartrm, inter eas hie- 
reses numerandi sunt qu:e iniquitatem in Excelsum 
loquuntur, et injustitiam iniquitatemque ejus accu- 
sant. Necnon et illi qui liberi arbitrii potestatem. 
ex animabus auferre nituntur velut perniciosa do- 
gmala, communi humanz vitz, et virtuti. conti- 
nentize labem quamdam inferre juditandi sunt, ne 
humani propositi res putetur bonum quid vel fa- 
cere, vel dicere, vel sentire, ex quo ad contemptum 
ac negligentiam divini judicii mens humana forma- 
bitur. Sit autem in ecclesiastico ordine etiam de 
peccatorum suppliciis fides, et de his qui. ργαιηία 
hona conversationis et vitz in regno Domini justo 
vjus judicio recepturi sunt. Si quis ergo horum 
aliquid qua supra exposuimus, commutare vel 
subvertere conatur, velut perversus, et a semetipso 
damnatus * secundum sententiam Apostoli, etiam 
a nobis przcepto obsequentibus ejus similiter ba- 
bendus est. Designet autem ecclesiasticum virum 
enm liis omnibus qu: supra exposuimus, etiam de 
mortuorum resurrectione fldes, de qua sanctus 
apostolus Paulus ita pronuntiat, quia, si quis negat 
resurréctionem morinorum, consequens est uL 
Christi resurrectionem neget. Iabeatur 696 uihilo- 
minus in ecclesiastico ordine etiam de diabolo 
ratio, οἱ de omni ejus exercitu, quod agones quos- 
dam et certamina adversum. omnes homines, prz- 
Cipue tamen adversus eos qui credunt in Christum 
Dominum Jesum, movent; et quod necessitatem 
quidem imponere peccandi per agones et cerlamina 
non valent, persuadere tamen et decipere al sub- 
versionem possunt eos qui non omni custodia sua 
corda przemuniunt, Habendum est autem [n eccle- 
siasticis observationibus, quod neque hominum 
quis a Deo in perditionem traditus est, sed unus- 
quisque  pereuntium negligentia pereat et 
tulpa, qui habens arbitrii libertatem, eligere quod 























AD PHILEMONEM. 1306 


A bonum est et potuit et debuit. Quod etiarn de ipso 
diabolo sentiendum est, qui in. conspectu Domini 
omnipotentis describitur restitisse ", et deseruisse 
statum suum in quo fuerat immaculatus : qui utique 
potuisset in hoc statu in qno ab initio fuit, usque. 
ad finem perseverare si voluisset. Designatus, ut. 
arbitror, nobis est, prout. potuimus, et descriptus. 

quis et qualis esset b:ereticus, et qu, vel in qui- 

bus cjus dogmata, falszque opiniones habeautur, 
et quz sit ecclesiasticzs observautiz puritas. 
Et post pauca : 

Requisierunt sane quidam utrum hzresim, an 
schisma oporteat vocari eos qui Cataphrygze nomi- 
nantur, observantes falsos prophetas, οἱ dicenles : 
«Νο accedas ad me, quoniam mundus sum: non 

B enim accepi uxorem, nec est sepulcrum patens gut - 
tur meum, sed sum Nazarzus Dei, non bibens vi- 
num sient illi, » 

Postea autem :. 








Sunt vero et alia quzedam. dogmata qua in apo- 
stolicia traditionibus non habentur, de quibus re- 
quires si oportet eos qui quodlibet de his sentiunt 
vel pertractant, hxereticos putandos ; ut puta, verbi 
causa dixerim, si quis rationem. humanz anima 
inquirat, cum de ea neque quod ex seminis traduce 
ducatur, neque quod honorabi εἰ antiquior cor- 
porum compage sit, tradiderit ecclesiastica regul; 
Propter quod multi nec comprehendere potuerunt 
qualiter sentiri oporteret de anim:e ratione : sed et 
qui aliquid sentire vel disserere visi sunt, a. non- 
llis in. suspicione habentur velut novi aliquid 
introducentes. 

Deinde post pauca. ait : 

Sed et tu ipse apud temetipsum discntiens con: 
dera si oportet eum qui quolibet modo de his oj 
natur, vel harceticum, vel ecclesiasticum temere 
definiri; aut si non. est periculosum de eo pronun- 
tiare quoniam et ipse perversus s:t et peccet, οἱ sit. 
a semetipso damnatus *, quod de hzreticis dicitur, 
si quis forte ex his quz» supra. diximus, quamlibet 
opinionem, licet novam et quamplurimis peregri- 
nam, videatur inducere. 




















EX COMMENTARIO ORIGENIS IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM (99). 


Sed et de singulis sanctorum qui in Scriptura 
sancta conscripti sunt, quosque justos et electos 
Dei esse Scriptura testatur, debet esse fides ab bis 
qui salvari cupiunt. Non enim potest esse perfecta. 
in Deum fides, nisi quis habeat et hanc fldem qua 
de sanctis quod. sancti sunt creditur. Quod auteur 
Vieimus tale est. Qui crediderit in Deum, et dogma- 








* Ti. un H4. * Cor. xv, 83. Dan, x, 45; 


(32) Ex Apologia Pamphili martyris pro Origene, 


D ta ejus vera esse. susceperit, ereiít et hoe, quod. 
Adam quidem primus homo formatus est; eredit et. 
de Eva, quod unam e cosis Adam sumens Deus. 
sedificaveril eam ut essel ejus mulier : credit et 
quo Enos vere aperaverit inzocare nomen. Domini. 
Dei *, et quod Enoch, quia in annis ducentis: 
€ucrit Dco, postca quam Mailiusalem genuit, | 


Apoc. xi, 7; Jud. 6, * Tit, m, 11, * Gen 
* 








4391 


ORIGENIS FRAGMENTA (Ν EPISTULAM AD HEBR.EOS. 


13508 


latus est : et de Noe, quia responsa accepit ut fa- A perit : et de David quem assumpsit Dominus ab 


bricaret arcam, et solus salvatus est ex diluvio cum 
liis tantummodo qui secum arcam fuerant ingressi. 
Similiter et de Abraliam, quod meruerit testimo- 
nium D^i, et quod susceperit hospitio, cum esset sub 
ilice Mambre, tres viros ex quibus unus Dominus 
erat. Credit et de Isaac vel quoniodo natus est, vel 
quomodo oblatus est a patre, vel quomodo responsa 
Dei audire meruerit : sed et de Jacob quod, mu- 
tao nomine, Israel a Deo cognominatus est : et de 
697 Moyse, quod per signa et virtutes ministra- 
verit Deo. Credit et quod Jesus Nave cxauditus a 
leo, stare fecerit solem super Gabaon, et lunain 
«uper vallem flelon. (juid autem dicendum est do 
fidelibus judicibus, οἱ de his qux per eos gesta re- 


ovibus ut regeret Jacob puerum suum, et Israel 
hzreditatem suam : et de Nathan, quod propheta- 
verit, necnon οἱ Gad : sed οἱ de Salomone , quod 
apparuerit ei in visu Dominus : et de Elia, quod 
assumptus est per ascensionem in ceelum, effoctis 
illis omnibus, qux scripta sunt, signis el prodigiis : 
sed et de Eliseo, quoniam non solum resuscitavit 
filium Sunamitis, sed et mortuum super ossa sua 
projectum ? Oportet. ergo unumquemque fidelium 
cre.lere et omnibus quz scripta sunt de Ezecbia, 
quod in diebus ejus retrorsum repedaverit umbra 
solis. Est ergo fides nostra primo quidem oniniuur 
in Dominum nostrum Jesuin Christum, consequenter 
vero etiam in omnes sanctos patriarcbas , vel pro- 


feruntur : vel in Regnorum libris de Samuel, quod D phetas, vel apostolos Christi, eo ordine quo supe- 


riessium tempore pluvias a Deo poposcerit et acce- 


rius diximus. 





EX LIBRIS ORIGENIS IN EPISTOLAM AD HEBRZEOS (23). 


Lex autem zterna qnid ollud est sentiendum, 
quam Deus Pater, qui nunquam fuit quando lux 
quidem esset, splendor vero ei non adesset? Neque 
euim lux sine spiendore suo unquam intelligi potest. 
Quod si verum est, nunquam est quando Filius non 
l'ilius fuit. Erit autem nonsicut de aeterna luce di- 
xünus innatus, ne duo principia lucis videamur in- 


tur senul disserendum et illud quod dictum est, 
non solum quod splendor esL lucis zeternze, sed et 
quod liuic simile in Sapientia Solomonis refertur, 
in qua seipsam Sapientia describit diccus : Vapor 
enim est virtutis Dei, el aporrlhiea glorie Omnipoten- 
lis purissima !*. 

Et post aliquanta : 


ducere, sed sicut ingeniwe lucis splendor, ipsam C — Oportet autem scire nos quia per. ineffabilia quie- 


illam lucem initium habens ac fontem, natus qui- 
dem ex ips», sed non erat quaudo non erat. 
Deinde probans Filium unius cum Patre. esse sub- 

stanti, alienum vero a substantiis. creatura, 

att 

luterrogamus igitur eos quos piget confiteri Deum 
csse Filium Dei, quomodo poterat sola humana na- 
tura nihil in se habens eximium, neque aiiquid di- 
vinze substantie, l:ereditatem capere omnem priu- 
cipatum, οἱ omnem potestatem, et virtutem , οἱ hís 
omnibus przferri ac przponi a Patre, Unde rectum 
videtur quod prastantior esse debeat is qui Ιιῶτο- 
ditatem capit, el genere utique, el specie, οἱ sub- 
stantia, et subsistentia vel natura , atque oninibus 
quibusque modis debet esse prasstantior. 

Et post pauca: 

Cum autem discutitur lioc quod. dictum est de 

Filio Dei, quod sit splendor gloriz:e, necessario vide- 


damn, et secreta, ac recondita quemdam modum sibi 
faciens Scriptura sancta conatur hominibus iudi- 
care, et intellectum suggerere subtilem. Vaporis 
enim nomen inducens, lioc ideo de rebus corporz- 
libus assumpsit, ut vel ex partc aliqua intelligere 
possimus quomodo Christus qui est sapientia , se- 
cundum similitudinem ejus vaporis qui de substan- 
tia aliqua corporea procedit, sic etiam ipse ut qui- 
dam vapor exoritur de virtute ipsius Dei : sic et 
sapientia ex eo procedens, ex ipsa Dei substautia: 
generatur, Sic nihilominus et secundum similitudi- 
nem corporalis aporrhzz , esse dicitur aporrhaa 
glorie Omnipotentis pura quzdam οἱ sincera. Qux 
uireque similitudiucs manifestissime ostendunt 


D coumunionem substantie esse Filio cum Patre. 


Aporrlhma enim ὁμοούσιος videlur. id esl unius | 
substantiz? cum illo corpore ex quo est vel aporrliua, 
vel vapor. 





EX ORIGENIS HOMILIIS IN EPISTOLAM AD HEBRJEOS (95). 


698 S!ylus Epistole, qux inscribitur ad He- 
breos, caret illa sermonis rusticitate, qua propria 
ο Sap. vir, 95. 


, (3) Ex Apo'ogia Pamphili martyris pro Ori- 
cune 


'O χαρακτὴρτῆς λέξεως τῆς πρὸς ᾿Εόραίους ἐπι- 
γεγραμµένης Ἐπιστολῆς οὐκ ἔχει τὸ ἓν λόγῳ ἴδιωτι- 


(94) Desumpta sunt h:ecec fragmenta ex Euscbio 
lih. v1 Histor. eccles., cap. 25. 


1309 


INDEX ANALYTÍCUS. 


1316 


xh τοῦ Αποστόλου, ópoLoyfjodvtog ἑαυτὸν ἰδιώτην A est Apostoli, quippe qui rudem atque imperitum 


εἶναι τῷ λόγῳ, τουτέστι, «f φράσει. ᾽Αλλὰ ἐστὶν ἡ 
Ἐπιστολὴ συνθέσει τῆς λέξεως ἑλληνικωτέρα, πᾶς ὁ 
ἐπιστάμενος χρίνειν φράσεων δ.αφορὰς, ὁμολογέσαι 
ἄν' πἀλιν τε a2 ὅτι τὰ νοήματα τῆς ἐπιστολῆς θαυ- 
μάσιά ἐστι, xal οὐ ῥεύτερα τῶν ἁποστολιχῶν ὁμολο- 
Ὑουμένων γραμμάτων, xal τοῦτο ἂν συµφἠσαι εἶναι 
ἀληθὲς πᾶς ὁ προσέχων τῇ ἀναγνώσει τῇ ἄποστο- 
Auf. 


Τούτοις ue0" ἕτερα ἐπιρέρει έχων" 

Ἐγὼ δὲ ἀποφαινόμενος εἴποιμ) ἄν, ὅτι τὰ μὲν νοή- 
µατα τοῦ ᾽Αποστόλου ἐστὶν, ἡ δὲ φράσις, xal ἡ σύν- 
Όεσις, ἀπομνημονεύὐσαντός τινος τὰ ἆ ποσζολικὰ, xal 
ὡσπερξὶ σχολιογραφῄσαντος τὰ εἰρημένα ὑπὸ τοῦ δι- 


sese confitetur in sermone f'*, id est in forma ac 
ratione dicendi; Verum Epistola illa et in verborum 
compositione majorem pr:fert Grzeci sermonis ele- 
gintiam, Οἱ fatebitur. quisquis de styli differentia 
perite judicare potest; el praterea sententias con- 
tinet admirabiles, nec scriptis apostolicis ullatenus 
inferiores. Atque id verissimum esse assentientur 
quicunque apostolorum scripta attente perlege- 
rint. 
P'aucis deinde interjectis hac subjungit : 

Ego vero ita censeo: sententias quidem | ipsas 
Apostoli esse; dictionem autem et compositionem 
verborum esse alterius cujusdam qui dictà Apostoli 

 commeniorare el. quasi in commentarios redigere 


013xá)ou. EU tt; οὖν Ἐκχκλησία ἔχει ταύτην thv Ἐπι- D voluerit ea qua à magistro audiverat. Proinde si 


σζολην ὡς Παύλο», αὕτη εὐδοχιμείτω χαὶ ἐπὶ τούτῳ, 
οὐ γὰρ εἰχῆ οἱ ἀρχαῖοι ἄνδρες ὡς Παύλου αὐτὴν πα- 
ραδεδώχασι. Τίς δὲ ὁ γράψας τὴν Ἐπιστολὴν, τὸ μὲν 
ἀληθὲς θεὸς οἶδεν. 'H δὲ εἰς ἡμᾶς φθάσασα ἱστορία, 
ὑπό τινων μὲν λεγέντων, ὅτι Κλήμης ὁ γενόμενος 
ἐπίσχοπος (95) Ῥωμαίων ἔγραφε Ἐπιστολήν. ὑπό 
τενων δὲ, ὅτι Λουχᾶς ὁ γράφας τὸ Εὐαγγόλιον, χαὶ τὰς 
Πράξεις. 

*! [I Cor, 1, 6. 

(95) "Οτι Κ.Ίήμης ὁ γενγόµεγος ἑπίσκοπος, etc. 
À Clemente. Romano pontilice scriptam non esse, 


vel ος eo liquet quod in Epistola sua ad Corinthios 
plurima ex ea αὐτηλεξεὶ depromat, teste. ipso Euse- 


qux Éeclesia hane Epistolam pro Paulina liabet, eo 
nomine laudetur. Neque enim temere majotes eam 
Pauli esse tradiderunt. Quis autem. revera. illam 
scripserit, soli Deo notum esse opinor. Sed scripto- 
res quorum monumenta ad nos usque pervenerunt, 
partim Clementi Homanz urbis episcopo eam 
ascribunt; partim Lucz, qui Evangclium et Actus 
apostolorum litteris prodidit. 


bio lib m  Hist., cap. $8. Satius fucrit diccre a 
Paulo llebraice primum fuisse scriptam ; a Luca, 
vel a Clemente fuisse interpretatam, vut. inultog 
existimasse tradit ibidem Eusebius. IlluETIUS. 


ORIGENIS PHILOC ALIA 


SUMMATIM EDITA. 


Lemmata capitum damus, cum indicatione loci, juxta editionem nostram , unde hausere collectores. 


Περὶ τοῦ ÓOcomvsi;t09 τῆς θείας Γραφῆς, xal πῶς Q πρὸ Προσώπου τοῦ θεοῦ. "Οτι ὁ θεὺς ἓν τῷ οὐρανῦ 


ταύτην ἀναγνωστέον xal νοητέον, τίς τε ὁ τῆς Ev 
acf ἀσαφείας λόγος, xai τοῦ χατὰ τὸ ῥητὸν Év 
τισιν ἀδυνάτου f) ἁλόγου. 

Κεφάλαιον πρῶτον. 


Ἐκ τοῦ τετάρτου τοῦ Περὶ ἀρχῶν, καὶ διαφόρων 
lur συνταγµάτων» Ὡριγένους. 

Ἐπειδὴ περὶ τηλιχούτων, etc. Ez lib. ιν Περὶ 
ἀρχῶν, Opp. t. 1, numm. 1-25, ἣ ἀναρίθμητος. Tum 
pergit. Philocalia : 

Ὥσπερ δὲ πάντα τὰ τοῦ Θεοῦ δωρήµατα εἰς ὑπερ- 
θολῆν µείκονά ἐστι τῆς θνητης ὑποστάσεως' οὕτω 
καὶ ὁ ἀχρ:θῆς λόγος της περὶ πάντων τούτων σοφίας, 
παρὰ τῷ θεῷ, τῷ καὶ οἰχονομήσαντι ταῦτα γραφῆναι, 
τυγχάνων, θέλοντος τοῦ Πατρὸς τοῦ Λόγου, vívorto 
ἂν ἐν τῇ ἄκρως µετὰ πάσης Φφιλοτιµίας xai συναι- 
σθήσεως της ἀνθρωπίνης ἀσθενείας τῇ περὶ τὴν xavá- 
ληγιν τῆς σοφίας χεκαθαρμένηῃ voy El δέ τις προ- 
πετέστερον ἑαυτὸν ἐπιδῷ, μὴ συνιδων τὸ ἀπόῤῥητον 
τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ, χαὶ vou ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν 
Λόγου, χαὶ αὐτοῦ θεοῦ ὄντος * xal ότι χατὰ τὸν Λό- 
19V. xa θεὸν, xal κατὰ «hv παρ᾽ αὐτῷ σοφίαν, ταῦτα 
γαὶ δητητέον, xai εὑρετέον ΄ xal ἀνάγχη τὸν τοιοῦ- 
τον, εἰς μυθολογίας xai Φφλναρίας ἐχπίπτοντα xal 
ἀναπλασμοὺς, τῷ περὶ ἀσεθείας ἑαυτὸν ὑποθαλεῖν 
χινδύνῳ. Atónzp μνημονευτέον xal τῆς παρὰ τῷ Σο- 
λομῶντι ἐν τῷ Ἐκχλησιαστῇ περὶ τῶν τοιούτων Év- 
«cns, λέγοντι ' « Mi] σπεύσῃς τοῦ ἐᾷςνεγκεῖν λόγον 


D «Καὶό ἄιστεύων οὐ καταισχυνθήσεται. » 


ἄνω, χαὶ σὺ ἐπὶ τῆς γῆς χάτω * διὰ τοῦτο ἔστωσαν οἱ 

λόγοι σου ὀλίγοι. » Πρέπε: δὲ τὰ ἅγια γράµµατα πι- 

στεύειν μηλεμίαν χερὰίαν ἔχειν χενὴν σοφίας θεοῦ ' 

ὁ γὰρ ἐντειλάμονος ἐμοὶ τῷ ἀνθρώπῳ, xal λέγων : 

« Οὐχ ὀφθήῆσῃ ἑνώπιόν µου xevóz* » πλλῷ πλέον 

αὐτὸς οὐδὲν κενὸν ἐρεῖ. Ἐκ γὰρ τοῦ πληρώματος 

αὐτοῦ λαθόντες οἱ προφῆται λέγουσι’ « Διὸ πάντα 
πνεῖ τῶν ἀπὸ πληριύματος. » Καὶ οὐδέν ἐστιν ἐν 
προφητείᾳ, f) νόμῳ, ἢ Εὐαγγελίῳ, 3) ᾿Αποστόλῳ, ὃ οὐχ 
ἔστιν ἀπὸ πληρώματος. Διὰ τοῦτὸ ἔπεί ἐστιν ἀπὸ 
πλτρύµατος , πνεῖ τοῦ πληρώματος τοῖς ἔχουσιν 
ὀφθαλμοὺς βλέποντας τὰ τοῦ πληρώματος, xal (TG 
ἀχούοντα τῶν ἀπὸ πληρώματος, xat αἰσθητήρ:ον τῆς 
εὐωδίας τῶν ἀπὸ πληρώματος πνέον. Ἐὰν δὲ ποτε 
ἀναγινύσχων τὴν Γραφἣν προσχόψης νοήµατι, ὄντι 
χαλὼ λίθῳ προσχόμµατος xai πέτρᾳ σχανδάλον, 
αἰτιῶ σεαὐτόν. ΜΗ ἀπελπίσης Υὰρ τὸν λίθον τοῦτον 
τοῦ προσχΆμματος, xal τὴν πέτραν τοῦ σχανδάλου 
ἔχειν νοήµατα, (sv! ἂν γενέσθαι τὸ αρημένον . 
ίστευσον 
πρῶτον, x2i εὑρήσεις ὑπὸ τὸν νομιζόμενον σχάνδσ - 
λόν πολλὴν ὠφέλειαν ἁγίαν. 

Ἐκ τῶν εἰς τὸν περτηκοστὸν να ἁμὺν ἑξηγητι- 
κῶν. Ἐν µέρει τῆς κατὰ τὸν Οὐρίαν ἱστορία; 
τὴν ἀρχήν dA Anropiicac, ἐπιφέρει” 

Ei δὲ τῷ βίαιον εἶναι &oxst, etc. Opp. t. I, col. 

1455-1196. Pes. ἄσειστος f). 


1311 


ORIGENIS PIilLOCALIA. 


4512 


'Azó τῆς εἰς τὸ Λευϊτικὸν ὁμι.ίας δευτέρας, Α Ἐκ τῆς τρ'αχοςτῆς ἐνάτης ὁμι]ίας τῶν elec τὸν 


εὐθὺς μετὰ τὴν dpynv. 
Mt νοβσαντες, ete. l'om. M, col, 42i. 
"Ux χἐχλεισται xaX ἐσφράγισται ἡ Οξεία T'oacf. 
Κεφἀλάιον δεύτερον. 
Ἀπὸ τοῦ εἰς τὸν πρῶτον να ἰμὸν τόμου. 
Κεχλεῖσθαι, ete, Opp. t. Ml, col. 3076, 1077. Des. 
εἰσελθεῖν. 
Καὶ μεθ) ἕτερα. 
Μέλλοντες.θίο Opp. t. M, col. 1080, συγχρίνοντες. 
Καὶ μετὰ xoAAà συγκρίνωγ τοὺς ἑ)ικῶς χειµένγους 
μακαρισιιοὺς πρὺς τοὺς π.Ἱηθυντικὼς εἰρημέ- 
νους, φησί" 
Ei δὲ τὰ λόγια Κυρίου, eic. Ibid., col. 1080, 1081, 
8:0». 
Διὰ τί εἴχοσι δύο τὰ θεόπνευστα βιθλία. 
Κεφάλαιον τρίτον. 
Ἐκ τοῦ αὐτοῦ εἰς τὸν πρῶτον να. μὸν τόμου. 
Ἐτεὶ δέ, ete. P bid., col. 1084, βιθλία. 


Περὶ σολοικισμοῦ χαὶ εὐτελοῦς φράσεως τῆς Γραφῆς. B 


Κεφάλαιον τέταρτον. 
Ἐκ τοῦ τετάρτου τόμου τῶν εἰς τὸ κατὰ Ἰωάν- 
vn*, μετὰ τρία co.44a τῆς ἀρχῆής. 

Ὅ διαιρῶν παρ) ἑαυτῷ φω ήν, etc. Opp. Orig. t. 
IV. col. 184, Des. δυνάµεως. 
Εἶτα, εἰπὼν τὺν τοῦ Εὐαγγεβίου σο.οικισμύτ, 

ἑπάγει. 

"Ατε 6i οὐχ, cic. lbid., col. 185, προσξιληφέ- 
yat. 

T; ἡ πολυλογία. xaX τίνα τὰ πολλὰ βιβλία’ xai ὅτι 
πᾶσα tj θεότνενστος Γραςἢ Ev βιθλἰον ἐστίν, 
Κεφάλαιον πέμπτον. 

Ἐκ τοῦ πέμπτου τόμου τῶν εἰς τὸ κατὰ Ιωάν" 
vn*, εἰς τὸ προοίμιο». 

Ἐπεὶ μὴ ἀρχούμενος, etc. lbid., col. 185-188, 
χαταλελοιπέναι. 
Εἶτα, ἁπαριθμησάμενος προφήτις xal ἁποστό- 
Aovc, ὀ λίγα ἑχάστου, 3] οὐδὲ ὀ λίγα Ἰράφαγτος, 
ἐπάνει μετὰ ταῦτα" | 


Ἰλιγγιᾶν pot, ete. Jbid , col. 189-196 , ἐπιδίδω- C 


t. 
Οτι ἓν ὄργανον θεοῦ τέλειον χαὶ ἁρμοσμένον fj Ozía 
Γραφή. 

Κεφάλαιον ἔχτον. 

'Ex τοῦ δευτέρου τέµου τῶν εἰς τὸ κατὰ Ματθατον, 
εἰς τό) « Μαχάριοι οἱ εἰριγοποιοί. » 

Τούτῳ δὲ τῷ ἑχατέρως, etc. O,p. t. ML, col. 852, 
832, φιλοχρινοῦσιν. 
Περὶ τοῦ ἰδιώματος τῶν “προσώπων ví θείας Γρα- 


qs. 
Κεφάλαιον ἔθδομον. . 
'Ex τοῦ εἰς τὸ Aca μ;κροῦ τόμου, ὃν ἐν τῇ Υεό- 
τητι ἔγρανεν Ὡριγέγης. 
τῷ μὴ ἐξειληφότι, ete. Tom. Wil, col. 55» 
Καὶ zd.uv. ἐκ τῆς εἰς τὰς Πράξεις ὁμι]ίας τετάρ- 


της. 
Ἔδει πλγρωθΏναι τὴν Γραφίν, etc. Opp. t. VV, 
rol. 829-853. v Teo " 

Περὶ τοῦ ph δεῖν τὰ Golotxosióf, καὶ uf σώτοντα «ty 
χατὰ τὸ ῥητὸν ἀκρλουθίαν ῥητὰ τῆς Γραφῆς. ἐπι- 
χειρεῖν διορθοῦσθαι. πολὺ «ol; συνιέναι δυναµένοις 
τὸ τῆς διανοίας ἀχόλουθον σώζοντα. 

Κεφάλαιον ὄγδοον. 
Ἐκ τῶν εἰς τὸν Ὡσηὲ ἐξηγηεικῶ». 
Ἐπειδὴ τὰ σολοικοξιδῶς, etc. Opp. t. Ml, col. 825- 

838, f l'oacf;. 

Τίς ὁ λόγος τοῦ τὴν θείαν Γραφην κατὰ διάφορα ση- 
µαινγόµενα τῷ αὐτῷ ὀνόματι χεχρῆσθαι πολλάκις, 
χαὶ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ. 

Κεφάλαιον ἔννατον. 
Ex τοῦ εἰς τῇ» πρὺς Ῥωμαίους τόμου ἐνγάτευ, 
εἰς τό: εΤί οὖν; ὁ νόμος ἁμαρτία; » 
Οὑχ ὥσπερ ὄνομα ἓν ἐστι νόμος, εἰυ. Opp. (.1V, 
col. 41076-1078 in notis. 
Περὶ τῶν ἓν τῇ θείᾳ Γραφῇ ὀοχούντων ἔχειν «t λίθου 
προσχόμµατος, 7] πέτραν σκανδάλου. 
Κεφάλαιον δέχατον. 


Ἱερεμίαν ἐξηγητικῶν, εἷς τό. τΟὐκ ἠδύνατο 

Κύριος φέρευ' ἀπὸ προσώπου πογηρίας ὑμῶν. 

Ἐάν ποτε ἀναγωώσκων, etc. Tom. Ml, col. 541-544. 
"Οτι χρὴ πάσης τῆς θεοπνεύστου l'pagti; τὸ cpóc:- 

μον διώχειν, xal τὰ ὑπὸ τῶν alpszixov ταρασσ/- 

μενα ῥητὰ δυσφήµοις ἑπαπορίσεσι μὴ ἀποτρέτε- 

σθαι, μηδὲ ὑπερηφανεῖν, ἀλλὰ xal αὐτῶν µετα- 

λαμθάνειν τῆς ἐν ἀπιστίᾳ ταραχῆς ἑχτός. 
Κεφάλαιον ἑνδέχατον. 

'Ex τοῦ εἱκοστοῦ τόμου τῶν εἰς τὸν Ἰεζεκιή.1. 

Τάδε λέγει Κύριος Κύριος, ete. Opp. t. I, cof. 
664, 065. 

Iph; τὸ μὴ ἐχχαχεῖν ἓν τῇ ἀναγνιωσει τῆς θείας 
Γραφῆς τὸν μὴ συνιέντα τὸ σχοτεινὸν τῶν ἐν αὐτῇ 
αἰνιγμάτων xal παραθολῶν. 

Κέεφάλαιον δωδέχατον. 
Aaó τῆς εἰκοστῆς ὁμι.ίας τῶν eic τὺν Ἱησοῦν 
ο τὸν Navy. 

Ἡ μὲν ἄχρα ὠφέλεια, eic. Opp. t. M, col. 917-933. 
Πότε xal tici τὰ ἀπὸ φιλοσοφίας µαθήµατα χρή- 

σιµα εἰς τὴν τῶν ἱερῶν Γραφών διήγησιν μετὰ 

χραφικῆς μαρτυρίας. 
Κεφάλαιον τρισχαιδέχατον. 

Χαῖρε ἐν θεῷ, etc. Est epistola Origenis ad Gre- 
gorium, qua exstat. Opp. Orig. t.l, init?o. 

"Ot τοῖς θέλουσι pf σφάλλεσθαι περὶ τὶν ἀλίθειαν 

ἐν τῷ νοςῖν τὰς θείας Γραφὰς, ἀναγχα.ὐτατήν ἐστι 
τὰ ἁρμόζοντα εἰς τὴν χρῆσιν εἰδέναι λογιχὰ µα- 
θήµατα, feo προπαιδεύµατα, ὧν ἄνευ ἀχρίθειαν 
σηµαινοµένων 00 δύναται ὃν δεῖ τρόπον παρίστασθαι. 

Κεφάλαιον τεσσαραχαιδέχατοὶ. 
'Ex τοῦ τρίτου τόμου τῶν εἰς τὴν Γέγεση.. 

Καὶ ἐποίησεν ὁ θεός, elc. Opp. t. M, col. 87-89, 
τῆς νυκτός. 

Iph; τοὺς Ἑλλήνων φιλοσόφους τὸ εὐτελὲς τῆς τῶν 
θείων Γραφῶν φράσεως διασύροντας , καὶ τὰ iv 
Χριστιανιαμῷ xaXà βέλτιον παρ Ἕλλτοσιν εἱρῖσθαι 
φάσχοντας ᾿ χαὶ προσέτι δυσειδὲς τὸ τοῦ Κυρίου 
σῶμα λέγοντας * χαὶ τίς ὁ λόγος τῶν διαφόρων τοῦ 
λόγου μορφών. 

Κεφάλαιον πεντεχα’δέχατον. 
Ἐκ τῶν κατὰ Κέ.σου, τοῦ κατὰ Χριστιαῶν γρᾶ- 
Ψαντος, τόμου &£xcov xal ἑθδόμου. 

"Exzov τοῦτον, elc. Opp. t. 1, col. 3398-89, ἀλλ) 
ἐν δυνάµει Θεοῦ, lin. 6 a. fine. Tum interserit Philo- 
calia : 

"Es: γάρτις οἰχεία ἀπέδειξις τοῦ λόγου, Oztozépa 
παρὰ την ἀπὸ διαλεχτικῆς Ἑλληνιχήν * £v ὁ Απ 
στολος ὀνομάζει ἁπόδειξιν πνεύματος xal δυνάµεως * 
πνεύματος μὲν, διὰ τὰς προφητείας, ἰχανὰς πιστο- 
ποιῃσαι τὸν ἐντυγχάνοντα, μάλιστα εἰς τὰ περὶ 
Χριστοῦ * δυνάµεως δὲ, διὰ τὰς τεραστίους δυνάµεις, 
ἃς χατασχευαστέον γεγονέναι xal ἐκ πολλῶν μὲν 
ἄλλων, xal ἐκ ἴχνη αὐτῶν ἔτι σώκςεσθαι παρὰ τὰς 
χατὰ βούλημα τοῦ λόγου βιοῦσιν. "Ext δὲ xai τοὺτό 
φτσιν ὁ θεῖος λόγος ' οὑχ αὕταρχες, etc... col. 13589, 
lin. G a fiue, usque ad col. 139 1, πέντε παρθένοις. 

Μετὰ ταῦτα δὲ ἴδωμεν, eic. Tom. 1, col. 1591- 
1508, τὰ εἰρημένα, lin. 7 α fine. 

Καὶ ἐν τῷ ἔκτῳ τόµῳ zd, πρὸς τὸν δισειξὲς 
τὸ copa τοῦ Κυρίου «1έγογτα KéAcor οὕτως 
Ἑξῆς τούτοις λέγει, etc. Opp. t. |, col. 14109: 

1416, παραδύζων, lin. 5. 

Πρὸς δὲ τοῦτο λεχτέον, ὅτι σχεδὸν τὸ πᾶσαν isto 
ρἰαν. ctc. Opp. {. V. col. i31. Des. γέγραπται. 

Ἔοιχε μὲν ὁ Κέλσος, ete. Opp. t. |, col. 711, 
θειοτέρων. 

Ei γὰρ ph σαν φιλαλήθεις, etc. Tomo codem, 
col 8925, lin. 18. Des. lin. 50. ἀρνῄσεως. 

Ἔχει δέ τι xal μυστιχὸν ὁ λόγος, etc. Opp. 1. Ἱ. 
col. 1416, lin. 7, usque ad verba βρονττις εἶναι, lim. 
95, Tum pergit Philocalia : . 

Καὶ τὰ ἱμάτια δὲ αὑτοῦ χάτω ἄλλα Eq:lv, οὐχ 
ἔστ, λευχὰ, οὐχ ἔστιν ὡς τὸ φῶς * ἐὰν ἀναθῇ si; τὸ 
ὄρος τὸ ὑψηλὸν, ὄψει αὐτοῦ τὸ φῶς, καὶ τὰ ἱμᾶτια. 
μάτια τὰ τοῦ λόγου a* λέσεις εἰσὶ της Γραφής, 


1515 


Ὡς οὖν αὐτὸς χάτω ἀλλοῖος φαίνεταζ, καὶ ἀναέὰς 
µεταµορφουται, χαὶ γίνεται τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς 
6 toc, οὕτω xal τὰ ἐνδύματα, οὕτω xal τὰ ἱμάτια 
αὐτοῦ ’ ὅταν δὲ T. χάτω, οὐκ ἔστι λαμπρὰ, οὐχ ἔτι 
λευχά ' ἐὰν δὲ ἀναθῇς, ὄψει τὸ χάλλος xai τὸ φῶς 
τῶν ἱματίων. xal τὺ πρόσωπον θαυµμάσεις του 'Im- 
coU µεταμορφωθέν. "Opa δὲ, εἰ μὴ ὅμοιόν ἐστι xal 
ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις περὶ τοῦ Σωτήρος μαθεῖν. Τὰ 
μὲν γὰρ περὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ γενεαλογουµένου 
ἐξ ᾿Αθραὰμ, xal γεννωµένου ἐκ σπέρματος Δαθὶδ 
χατὰ σάρχα, βίθλος ἐστὶ «γενέσεως "Insou Χριστοῦ» 
τὰ δὲ θξιότερα καὶ μείζονα τῶν περὶ αὐτοῦ λεχθησο- 
µένων, ἂν xal ὑπ αὑτοῦ ἀπαγγελλο ένων, φησὶν ὁ 
Ἰωάννης, ὡς ἄρα μτδὲ τὸν χόσμον οἶμαι χωρεῖν τὰ 
γραφόμενα βιθλία. Τὸ γὰρ μὴ γωρεῖν τὸν χόσμον τὰ 
γραφόμενα βιθλία, οὐ διὰ τὸ πλῆθος τῶν γραμμάτων, 
ὣς τινες, ἐχδεχτέον, ἀλλὰ διὰ ν μέγεθος τὠν πρα- 
γµάτων ' τοῦ μεγέθους τῶν πραγμάτων οὐ µόνον οὐ 


δυναµένου γράφεσθαι, xat οὐδὸ διὰ γλὠασης σαρχἰ- p 


νης ἀπαγγέλλεσθαι, οὐδὲ ἐν διαλέχτοις xal φωναῖς 
ἀνθρωπίναις σηµαίνξαθαι. "O0cv xal Παῦλος, ἑπὰν 
µανθάνειν µέλλῃ τὰ θειότερα, ἔξω τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς 
περιγείου χόσμον γίνεται, xal εἰς τρίτον οὐρανὸν 
ἁρπάξεται ἵνα «X ἑνθάδε ἄῤῥητα ῥήματα ἀχοῦσαι 
δυνηθῇ. Τὰ γὰρ ἐνθάδε λαλούμενα, xal λόγος εἶναι 

Θεοῦ νοµιζόμενα τοῦ Λόγου σαρχωθέντος, καὶ χαθὼὺς 

Θεός ἐστι πρὸς τὸν θεὸν ἑαυτὸν χενοῦντος, ἀπαγγέλ- 

λεται. Διόπερ τὸν τοῦ θεοῦ Λόγον ἐπὶ γῆς , ἐπεὶ ἄν- 

θρωπος γέγονε, ἀνθρώπινον Ῥλέπομεν ' ἀεὶ γὰρ ἐν 
ταῖς Γραφαῖς ὁ Λόγος σὰρξ γίνεται, ἵνα χατασχηνώσῃ 
tv ἡμῖν ἀλλ, ἐὰν εἰς τὸ στΏθος τοῦ σαρχωθέντος 

Λόγου ἀναχλιθῶμεν, xal ἀνιόντι αὐτῷ εἰς τὸ ὑφψηλὸν 

ὄρος ἀχολουθῆσαι δυνηθῶμεν, ἐροῦμεν τό” « Ε ὗυμεν 

την δόξαν αὐτοῦ’ » τάχα μέν τινων χαὶ ἑτέρων περὶ 
τοὺς ἀναχλιθέντας ἐπὶ τὸ στῆθος αὐτοῦ, xal ἀάχολου- 

Of caves αὐτῷ εἰς τὸ ὄρος τὸ ὑψηλὸν , λεξόντων τό * 

« Εἴδομεν τὴν δόξαν αὐτοῦ * » οὐχέτι δὲ πρυσθησόν- 

των τό’ « Δόξαν ὡς Μονογενοὺς παρὰ ΠἩατρὸς, πλή- 

ρης χάριτος xal ἀληθείας.» Ἰωάννῃ γὰρ χαὶ τοῖς 
ὁμοίοις πρέπουσα αὕτη fj φωνή. Καθ' ἑτέραν δὲ ὀψη- 
λοτέραν διἠγησιν οἱ δυνηθέντες τοῖς ἴχνεσιν Ἰησοῦ 
καταχολουθεῖν ἀναθαίνοντος., χαὶ μεταμορφουμένου 
ἀπὸ τῆς ἐπὶ [^s ὄγεως, ὄφψονται αὐτοῦ τὴν µετα- 
µόργρωσιν xa" ἑχάστην Γραφὴν, οἱονεὶ τοῦ μὲν τοῖς 
πολλοῖς Φαινομένου Ἰησοῦ της προχείρου λέξεως 
ὄντος' του δὲ εἰς ὄρος ὑψηλὸν ἀνιόντος xai µεταμορ- 
φουμένου, σφόδρα ὀλίγοις τῶν μαθητῶν xai τοῖς 
ἀχολουθῆσαι εἰς τὰ ὑψηλὰ δεδυνηµένοις, τοῦ ἀνωτά- 
του καὶ ὑψηλοτάτου vo) περιέχοντος λόχια τῆς ἓν 

μυστηρίῳ ἀποχεχρυμμένης σοφίας, ἣν « προώρισεν ὁ 

n πρὸ τῶν αἰώνων t; | 79 , UN δικαίων SN 
᾽Αλλὰ πόθεν Κἐλσῳ, εἰο, Rursus ed. tom. el col. 

cit.. lin. 55. 

Περὶ τῶν διαθαλλόντων τὸν Χριστιανισμὺν διὰ τὰς Ev 

τῇ Ἐχχλησίᾳ αἱρέτεις. 
Κεφάλαιον ἐχχαιδέχατον. 
'Ex τοῦ κατὰ KéAcov τόμου τρίτου. . 
Εἶτ) ἐπεὶ, ὡς χκατηγορῶν τοῦ λόχου, εἰς. Opp. 

t. l, col. 955-936, Χριστιανῶν λόγον. 

Ἔστωσαν οὖν ἐν ἡμῖν, ete. Opp. t. 1, col. 1231, 

lin. 11, usque ad Χριστιανοί, lin. 50. 

Καὶ βλασφημοῦαι 66, etc. Opp. t. Y, col. 19814, 

lin. 15, usque ad Χριστιανιαμοῦ, lin. 38. 

Πρὸς τοὺς λέγοντας tV φιλοσόφων μηδὲν διαφἑρειν 
τῷ παρ᾽ Ἕλλησι φερομένῳ ὀνόματι τὸν ἐπὶ πᾶσι 
Θεὸν καλεῖν Ἡ Δία, : τῷ δεῖνι, φἐρ᾽ εἰπεῖν, παρ' 
Ἰνδοῖς, ἢ τῷ δεῖνι παρ᾽ Αἰγυπτίοις. 

Κεφάλαιον ἑπταχαιδέχατον. 
Ἐκ τοῦ τρίτου xal πέµπτου τόµου τῶν κατὰ 
Κέ.Ίσου. 
Μετὸ ταῦτά φησιν, ete. Opp. t. Ἰ, col. 701-708, 
τοῦ παντὸς Δημιουργῷ. 
hal év τῷ πέμπτῳ τόὀμῳ τάδε περὶ τοῦ αὐτοῦ 
φησιν: 
Ἰλλλ', ἐπεὶ Κέλσος οἴεται, οἰο. Opp. t. ll, col. 

1949 1906, ἁμαρτήσεται. 


ORIGENIS ,PIHLOCALIA. 
ἔνδυμα τῶν θείων νοηµάτων τὰ ῥήῆματά ἐστι ταῦτα. À 


4516 


ωὖδΣ Απόλλωνα δὲ τὸν ἥλιον, etc. Tom. 1, col. 
1108, lin. 7-18. 

Πρὸς τοὺς "Ελλήνων «φιλοσόφους πάντα ἔπαγΥελλο» 
µένους εἰλέναι, xal αἰτιωμένους τὸ ἀνεξέταστον 
τῆς τῶν πολλῶν ἐν Χριστιανισμῷ πίστεως, καὶ 
ὡς προτιµώντων τῆς £v. βίῳ σοφἰας τὴν µωρίαν 
καὶ ὅτι οὐδεὶς σοφὸς ἡ πεπαιδευµένος µεμαθήτεν- 
ται τῷ Ἰησοῦ * ἀλλ fj ναῦται xat τελῶναι πονηρό- 
τατοι Ἰλιθίους χ:ὶ ἀναισθήτους, ἀνδράποδά τε καὶ 
γύναια xa παιδάρια ὑπάγοντες τῷ χηρύγµατι. 

Κεφάλαιον ὀχτωχαιδέχατον, 

Ex tov xarà Κέ.σου τόμου πρὠτου xal τρίτου. 
Μετὰ ταῦτα προτρέπει, ete. Opp. t. 1, col. 612- 

611, lin. 2, σωτηρίας. 

Λεγέτω 65 ἡμῖν, ctc. Opp. t. 1, col. 695 C, 696 
6 1. δοχεῖ. 

E:v' ἔπεί ὧπσιν ὁ Κέλσος, etc. Opp. t. I, col. 
611-680, xaX θεοῦ σοφίἰαν. 

Kai zpóc τῷ τέ.ει τοῦ αὐτοῦ τόμου πρώτου, περὶ 
τοῦ µηδέγα cogóv J| πεπαιδευµέγον µεμαθη" 
τεῦσθαι τῷ Ἰησοῦ, ταῦτα’ 

"Ott τοῖς δυναµέγοις, etc. Opp. t. T, col. 375, 
lin. ult., 711 C, lin. 4, εἰμὶ ἐγώ. 

T6 οὖν ἄτοπον. [bid., col. 180, lin. 4, omissis in- 
termediis, οὐχ οἶδα ... τοῦ Θεοῦ. Des. col. 8l B, 
lin. 11. 

Τί δὲ xal σε νήπιον, etc. Dbid. col. 784, lin. 4. 
Des. lin. 10, οὐχ ἐδύνατο. 

Ἡμεῖς δ᾽ αὐτῷ πιστεύοντες, ctc. Col. cit. D. Des. 
D, 11, οἰχονομουμένων. 

Τί οὖν ἄτοπον, etc. Jbid. col. cit. C 9, 185, τὸν 
τόπον. 

"Ὅμοιον δέ, etc. Tom. cit., col. 781 D 11, 69, 
ἀπσεθήσωσιν. 
kal ἐν τῷ τρίτῳ τόμῳ τῆς χατὰ KéAcov πρα] μα» 

t£(ac τάἆδε φησί 

Ε:θ᾽ ἕξης τούτοις ὁ Κέλσος, etc. Opp. t. l, col. 
976 D, 987 fin., ἑπταιχέναι. 

"Opa δὲ μετὰ ταῦτα, etc. Tom. cit., col. 989 B, 
9929 €, πάντα cO. 

"Opotoy δὲ ποιεῖ Ev τῷ φάσχειν µηδένα φρόνιμον 
πείθεσθαι τῷ λόγῳ, περισπώµενος ὑπὸ τοῦ πλήθους 
τῶν προσερχοµένων αὐτῷ , τῷ φάσχοντι διὰ τὸ πλη- 
θος τῶν χατὰ τοὺς νόμους ἀγομένων ἰδιωτῶν, etc. 
Op. t. 1, col. 1016, (in. 12, 1017, lin. 5, Υραφάντων. 
Ὅτι ἡ εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν πίστις μηδὲν κοινὸν 

ἔχουσα πρὸς τὴν ἄλογον τῶν ἐθνῶν δεισιδαίµονα 

πίστιν, ἐπαινετῃ τέ ἐστι xal ταῖς ἀρχτηθεν χοιναῖς 
ἑννοίαις συναγορξύει. Καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, πῶς 

Ex θνητοῦ σώματος ὄντα τὸν Ἰησοῦν θΘεὸν νοµἰζον 

£V. 

e Κεφάλαιον ἐννεακαιδέχατον 
Καὶ xd. ἐν τοῖς πρὺ τούτων τοῦ αὑτοῦ τόμου. 

Περὶ μὲν οὖν τοῦ ᾿Αντινόου, etc. Opp. t. d, col. 
969 Á. 975 C, «tv χαχίαν. 

Πρὸς τοὺς λέγοντας, μὴ διὰ τὸν ἄνθρωπον. ἀλλὰ διὰ 
τὰ ἅλογα ζῶα Ὑεγονέναι τὸν ἅπαντα χόσμον. xal 
τοὺς ἀνθρώπους" ἐπεὶ ἀπονώτερον ἡμῶν τὰ ἄλογα 
Cf, καὶ ὅτι σοφώτερα ἡμῶν ὄντα, θεοφιλή té ἐστι, 
xaX ἔννοιαν ἔχει θεοῦ, xal προγινώσχει τὰ μέλ- 
λοντα. "Ev oig xai χατὰ μετεμφυχώσεως, xat περὶ 
οἰωνιστικῆς, xal της χατ αὐτὴν ἀἁπάτης. 

Κεφάλαιον εἰκοστόν. 
Ἐκ τοῦ τόμου τετάρτου κατὰ Kélcocv. 

Msz ταῦτά φησιν, ete... Opp. 1.1, col. 13444 C, 
1118 C 14, ὡστράκωται. : 

"Ege δὲ τούτοις ἑαυτῷ ἀνθυποφέρει, εἰο. Tow. 
cit.. col. 1149 D, contra Celsum lib. wv, numm.'78 09. 
Περὶ αὐτεξουσίου, xai τῶν δοχούντων ἀναιρεῖν τουτο 

γραφικῶν ῥητῶν λύσις καὶ ἑρμηνεία. . 
Κεφάλαιον εἰχοστὸν πρῶτον. 
Ἐκ τοῦ Περὶ ἀρχῶν τρίτου tópov. 

Ἐπεὶ δὲ by τῷ χηρύγματι, ete. Opp. t. Ἱ, 
ἀρχῶν lib. 1v, numm. 1-22, αὐτεξουσίου. 
Τίς ἡ τῶν ἐπὶ γῆς λογικῶν ᾖτοι ἀνθρωπίνων 

διασπορὰ ἐπικεχρυμμένως δηλουµένη ἐκ 

δομής τοῦ πύργου, καὶ τῆς κατ αὐτὶν €. 





A15 


τῶν γλωσσῶν * ἐν ᾧ καὶ περὶ ων Em: 
τεταγµένων τοῖς διασπαρεῖσι κατὰ ἀναλογίαν τῆς 
καταστάσεως. - 
Κεφάλαιον εἰχοστὸν δεύτερον. 
'Ex τοῦ πέµπτου τόμου τοῦ κατὰ Κέ.σου. 
Ἴδωμεν δὲ xal τὴν ἑδῆς τοῦ Κέλσου λέδιν, etc. 
Opp. t. V, col. 1315 D, 1224 A, ἀτοπώτερον. 
Διὰ τούτων δὲ ὁδεύειν δοκεῖ τῷ Κέλσῳ ὁ λόγος, elc. 
Opp. t. 1, col. 1255 D, 1256 D, ἐμφαγεῖν. 
. Απλούστερον μὲν οὖν, elc. Tom. cit., col, 1224 
A, 1929 C, Πατέρα αὑτοῦ. . 
Περὶ εἰμαρμένης, xai πῶς προγνώστου ὄντος τοῦ 
£00 τῶν ὑφ' ἑχάστου πραττοµέγων, τὸ ἐφ' ἡμῖν 
σώζεται’. xal τίνα τρόπον οἱ ἀστέρες oux εἰσὶ 
ποιητιχοὶ τῶν ἓν ἀνθρώποις, σημαντικοὶ δὲ μόνου" 
καὶ ὅτι ἄνθρωποι τὴν περὶ τούτων γνῶσιν ἀχριθῶς 
ἔχειν οὐ δύνανται, ἀλλὰ δυνάµεσι θείαις τὰ ση- 
ιεῖα Éxxevzat*. xal τίς ἡ τούτων αἰτία. "Ev ᾧ καὶ 
λήμεντος ἐπισχόπου Ῥώμης, £v τῷ πρὸς πατέρα 


INDEX ANALYTICUS. 
πολλῶν χυρίων ἐἔπι- A "Ex τῆς Εὐσεέίου Εὐαγγεικῆς Προπαρασχευῆς 


1316 


Aóvov ἑδδόμου. 

Ὅτι μὲν ὑπάρχειν ἀδύνατον ἁγέννητα δύο ἅμα, elc. 

Opp. 1.1, col. 4849 C, 1. 15 seq. Addit Philocafia : 
Ταῦτα ὑπὺ τοῦ Pad n λόγου τῆς Εὐσεθίου τοῦ 

Παμφίλου εὐαγγελικῆς ΠροπαρασχευΏς παρεχθέθλη- 

ται. Μαξίμου 66 εἶσιν, ὥς φησιν ὁ αὐτὸς Εὐσέδιος, 

οὐχ ἀσήμου ἐν τοῖς Χριστιανοῖς συγγραφέως. Αὐτο- 
λεξεὶ δ᾽ εὕρηται ταῦτα χείµενα xai &v τῷ Ὡριγένους 
πρὸς Μαρχιωνιστός καὶ ἄλλους αἱρετιχοὺς διαλόγῳ, 

Εὐτροπίου διχάζοντος, Μεγεθίου δὲ ἀντιλέγοντΏς. 

"Ότι ὁ ἐχ προγνώσεως ἀφορισμὸς οὐχ ἀναιρεῖ τὸ 

αὐτεξούσιων. 
Κεφῳάλαιον εἰχοστὸν πέµππτον. 

Ἐκ τοῦ πρώτου τόµου τῶν εἰς τὴν πρὸς Ῥω- 
µαίους ἑξηγητικῶν, εἰςτό΄ « Ἀφωρισμέγνος εἰς 
Εὐαγγένιον 870v. 9 
Τρίτον ἔστιν ἰδεῖν, elc. Opp. t. ΤΝ, col. 841 B, 

845 D. 


ἓν Λαοδιχείχ λόγῳ, ἀναγχαιότατόν τι θεώρημα ἐν p Περὶ τοῦ * Τίνα τὰ ἀγαθὰ, καὶ τίνα τὰ xax, xal ὅτι 


οἷς δοχεῖ ἀληθεύειν ἀστρολογία. 
Κεφάλαιον εἰχοστὸν τρίτον. 

Ἐκ τοῦ τόμου τρίτου τῶν εἰς τὴν Γένεσι». 

« Καὶ ἔστωσαν εἰς σημεῖα, χαὶ εἰς χαιροὺς, xaX εἰς 
ἡμέρας. καὶ εἰς ἐνιαυτούς.» Περὶ τοὺς εἰς σημεῖα 
γεγονέναι τοὺς φωστῆρας, etc. Opp. t. M, col. 49 D, 
69 B, πάντως. 

"Er, περὶ τοῦ αὐτοῦ ἐν τῷ δευτέρῳ cójup τῶν 
κατὰ KéAcov. | 

'O μὲν Κέλσος ofexat. etc. Opp. t. l, col. 856 D, 
840 C, παραδώσει. . 

Φέρε δὲ, ἀγωνισώμεθᾳ χαὶ περὶ τοῦ τοὺς ἁστέρας 
μηδαμῶς εἶναι ποιητικοὺς τῶν Ev ἀνθρώποις, σηµαν- 
τιχοὺς δὲ µόνον. Σαφὲς δὲ, etc. Opp. t. ll, col. 69 
6, 88 A, εἶπεν. 

Περὶ τῆς ὕλης, ὅτι οὐχ ἀγέννητος, οὐδὲ xaxov αἰτία. 
Κεφάλαιον εἰκοστὸν τέταρτον. 


C 


£v προαιρετιχοῖς ταῦτα, xai ἐν ἁπροαιρέτοις κατὰ 

τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίαν' ἀλλ οὐχ ὡς Ἂρ:- 

στοτέλης οἴἵεται. 
Κεφάλαιον εἰχοστὸν ἔχτον. 

Ἐκ τοῦ τόµου τῶν εἰς τὸν εἐταρτον γα.μὸν, 
εἰς tó* « IloA4ol Aérovci* Tic δείξει ἡμιν τὰ 
ἁγαθά ; » 

Πολλῆς παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ζης/σεως, etc. Opp. 
t. M, col. 1449 D, Med 8, B αρδίαν e 
El; τὸ) « Ἐσχλήρυνε Κόριης τὴν xagólav Φαραώ. » 

Kee Datos εἰκοστὸν ἔὔδομον. 

( eoi guvs δὲ Κύριος τὴν χαρδίαν Φαραὼ, xa 
οὐκ ἠθουλήθη ἐξαποστεῖλαι αὐτούς. » Πολλάχις £v τῇ 
Ἐξόδῳ, εἰς. Opp. t. ll, col. 265 A, 281 B, φύσιν. 
Καὶ πάαιν ἐκ τοῦ δευτέρου τόµου τῶν εἰς τὸ 

"Ασμα τῶν ἀσμάτω»ν. 

Πρόσχες δὲ xat τούτοις, etc. Opp. t. lll, col. 142,115. 


m 


INDEX ANALYTICUS. 


À 


Α et o, Christus, et quatenus, 21, 25, οἱ, 53, 26 et 
alibi psssita. 

Aaronis ordo, $. Juxta Aaronis ordinem quinam sint 
sacerdotes, 3. 

Abel quare « post dies » obtulerit hostiam Deo, et quid 
intelligatur per hzec verba, « post dies, » 550. 

Abiasaph interpretatur congregatio patris, 673. 

Abraham ex semine justorum, 511. Ante omne opus 
€reatus, 81. Eum prius fuisse angelum contendit Orige- 
nes, 84, 85. Quomodo coptra spem in spem credidit, 551 
et seq. Adhuc in przputio justilicatus est ex fide, et non 
operibus, 521 et seq., 521 et seq. Ejus fides primum erat 
ex parte, sed actibus ssepius repetita, perfecla evasit, et 
universa collecta ei ad justitiam repulata est, 522, 533. 
Quorum pater sit secundum carnem, et secundum fidem, 
921, 521 et seq., 525, 529 et seq. Quomodo pater omnium 
credentium, 105, 521, 521 et seq., 525, 529 et seq. Ejus 
Dlii, filii sunt actionum et scienti: ejus, 104. Abrahe qui 
non est filius, vel nullius justi semen, is culpa vacare 
peccans posset, juxta Origenem, 3509 et not. Abrahz se- 
men (Christus, 532 et seq., 533. ]n semine Αρτας qui- 
nam deputentur, 612. Abrahe ex semine qui non est, an 
Abrah:z similis fieri possit, 311. Abrahs qui fuerit se- 
men, diiigenptia potest fieri filius ejus, vel negligentia 
lioc etiam perdere quod semen Abrahe erat, 515. 914, 
$17. Abraham quomodo hzres mundi, 526. Abrahz suc- 
cessio ex lege et ex fide, 529. Quie nobilior ejus succes - 
Sio, eL unde, $29. Abraham quatenus corpus emortuum 
habuerit, 533 et seq. lost mortem Sar» Cethuram uxo- 
rem accepit, ex qua sex habuit filios, 552 et seq. Do 
Abraham et celeris pateiarehis quomodo quz scripta sunt, 
propter uos scripta sint, 554 et seq., 939 et seq. Ad Abra 


hama Noe quot sint generationes, 509 et not, 510 et 
not. 

Abstinentia superstitiosa ciborum damnatur, 665, 666, 
eoo. abstinentia ciborum qualis esse debeat Christianis, 
66 . 

Achaia , provincía vicina el cobzrens Macedonis, 


Acta οἱ alía scripta apostolorum an dici possint Fvan- 

elium, 4, 5, 7. In. Acta apostolorum homilias scripsit 

rigenes, cujus fragmentum Graecum exstal ex homilia 
quarta, 457. 

Acta Petri, liber apocryphus, 522 nof. Acta l'auli, liber 
apocryphus, 322 et not. 

Actione et contemplatione vja Domini dirigitur, 119. 
Actio quivis bona a nobis iu proximum collata ad Evan- 

elium refertur, 14. Actionem omnem bonam erga Jesum 
actam continet Evangelium, 15. EL accusationem eorum 
qui deliquerunt, 14. 

Adam a Deo genitus, vel creatus, 310 not. Perfectus 
creatus, 247. Ab Adamo ad Abrahamum quomodo inter- 
sint generationes viginti, 310 not. Adam et Eva si non 
peccassent, Christus mortuus non fuisset, 22. In Adam 
quomodo omnes peccaverint, 546 et seq. Ab Adam usque 
ad Moysen quomodo regnaverit mors, 545, 550 et seq, 
$91. Ab Adamo quomodo in omnes homines mors per- 
transiit, 549, 590 et seq., 591 οἱ 547. et seq. Adam quo- 
modo forma futuri, 945, 991 et seq. Quomodo forma Chri- 
sii, 945, 552 et seq. Adam ultimus ; eo nomine Christus 
vocatus, 20, 56, eL alibi passim. Adam quo sensu dicatur 
agnovisse Evam conjugem suam, 285. 

Adoptionis spiritus, qualis, 595, 594 et seq., 599 et 
seq., 602. Adoptionis spiritum qui acceperint, (ilii Dei 
vocantur, 606. Adoptionis filii cuinam formae Christ siol 
conformes, 607. 


1517 


Adorare quempiam przeter. Patrem, Filium, et Spiri- 
&um sanctum, impietatis est crimen, 413. 

Adventus Christi in terram, duplex, 695 et 5οᾳ., 691. 
Adventus Christi duplex in urbem Canam, geminum ip- 
sius in terram adventum notat, 271, 277. Adventum 
Christi Valentiniani negabant fuisse prz:nuptiatum: a pro- 

hetis, quorum testimonia subvertere conabantur, 86, 

| et seq., 88. Adventus Christi, antequam corpore in 
terram descenderet, intelligibilis multo ante factus fuit 
perfectioribus, 9, 16. Adventum Christi in corpore ex- 
spectantes sancti Veteris Testamenti, a signis et prodi- 
£lis eum maniiestandum exspectabant, 275. Adventus 
'spiritualis Christi nunquam defuit sanctis, 523. Adventu- 
rum Christum circa tempus, quo et ípse jn terram adve- 
nit, ex Scripturis sacris collegerant Scrib:» et legispe- 
riti, 141. Adventum Christi primum quare pr:cesserit 
Joannes Daptisia, 91, 92. Adventum Christi secundum 
precedent Joannes Baptista aut Elias ,et quare, 92. Ad- 
ventus diei et lucis tropice duplex, 658. 

Advocatus noster quatenus dicatur Christus, 21, 59, 41, 
43 et alibi passim. 

/Egritudines anim: numerantur in Scripturis divinis, 
et earum remedia describuntur, 483. 

A&gyptii in superstitionibus vetustissimi et eruditissi- 
mi, 495. Ab iis reliqui omnes fere legis'atores ritum 
sacrorum et c:xremonias mutuati sunt, 495. Apud ipsos 
omnis sacerdos, aruspex, aul quorumlibet sacrorum mi- 
nister, omnis hierophantes, vates, cai infernique my- 
stes ; quisquis litteras sacerdotales, seu hieroglyphícas 
discebat; quisquis astrologix:* aut geneseos secreta rima- 
atur; quicunque geometries et astronomis studebat, 
vircumcidebatur , 495. /Egyptii commemorant quatuor 

praestites deos nascentibus hominibus adesse, Δαίμονα, 
Τύχων, ἔρωτα, Ἀνάγκην, 227. not. /Egvptii et Chald:zei vetustis- 
simi astrologi surles omnium rerum astris depuLabant, 
220 not., 227] not. /Egvpti regem et regnum symbolice 
exprimit crocodilus, 148 not. /Egyptii cur corpora condire 
'solili sint, 576 not. In /Egypto, tempore Origenis, non 
leve jam incrementum eoperat res Christiana, 268 not. In 
4Egvpto prophet:e et ipse Christus honorati tempore Ori- 
penis, 265 not. /Egvptii monachi corpus Deo aflingebant, 

JU not. 

/Eman pro /Etham habent Hebrzi codices, Numerorum 
xxxii, 6. Greca. vero exemplaria mendose hoc loco ha- 
bent Buthan, 141 et not. 

/Eones e Platonicis idzeis eL Grecorum theologia Valen- 
tiniani confinxerunt, 77 et not. Suggillantur, 77 et not. et 
221, 229 et alibi szpius. 

JEternum in Seripturis non semper significat quod fi- 
nem nescial, sed varie accipitur, 5/5. Ejus diverse signi- 
fication&s, $75. /Eterng vita est, non vero mors, 560 

AKtham. Vide /Eman, vel Buthan. 

/Ethiopum sacerdotes, aruspices, hierophantz, vates, 
mysUe, geometri, astronomi, astrologi, et quorumlibet 
sacrorum minietri cireumcidebantur, 495. 

/Etius Anomuorum antesignanus primariam causam 
e.se Patrem, instrumentum Filivm credidit, 61 not. 

ἁίννηνος et ἁγίνητος quid differant, 61 not. Vocis ἆμίννητος 
multiplex significatio, 61 not. Ar&€-€e« solus Pater, 61 
not. kivroc Spiritus sanctus, 60. Et quatenus ἀγέννητος di- 
| possit, 60 not. Quo sensu Pater etiam dicatur ἀγίνητος, 

not. 

Agere juste, et justus esse, quid differant, 550, $57. 

ἐπαὶ, vox hzc unde oriatur, et quid signilicet, 519 et 
not. 
Agnitio peccati quomodo per Legem fiat, et per qu 
Legem, 510, 511 et seq. per eg P. per quam 

Aguoscere, hujus verbi diverse sunt significationes, 
281 et seq., 552. Agnoscere et noscere quid differant, 
916 not. Aynoscere Deum, et illi credere, differunt, 984 
et seq., 295. Agnoscere Deum quomodo possit quis, 481. 
Agnoscere potest aliquis Deum, et Patrem non agnosce- 
re, 235. An agnoverint Patrem Moyses et prophet», 285, 
286 el seq. Agnoscens Patrem, a cognitione Filli ad agni- 
tionem Patris ascendit, 287. Non agnoscebaut Pha- 
risa l'atrem quatenus Deum et quatenus Patrem Jesu, 
287. Agnovit AJam Evam conjugem suam, de Dei agni- 
Που interpretatur, 285. 

Agnus symbolice quid significet, 152. Agnus quatenus 
ο Christus, 25, 24, 58 οἱ seq., el alibi sze- 
us. 

Agon et difficultas orationis, 680, 681. 

Albani deos colebaut Solem, et Jovem, et Lunam, maxi- 
me vero Lunam, 227 not. [n Albanis templum erat proxi- 
mum Iberis, Lunz, et Meni, seu Soli consecratum, 227 
not. 

Albertinns (Edmundus) refellitur, 444 not. 

Alexandrie Scripturam Commeularüs illustrare exor- 


INDEX ANALYTICUSs. 


1718 


sus est Origenes, 4 et not. Ac primum ibl tn Évange'ia 
scripsit, et ab Evangelio Joannis exordium fecit, 4 et niot., 
5, 6et not. Hujus Evangelii Commentaria usque ad to- 
mum sextum Alexandri: prosecutus est, cujus tomi iini- 
tium, persecutiones Demetrii episcopi fugiens, ibi reli- 
quit, 101 et not., 103. 

Allegorias legis, Moyses, Josue, et Prophet: intelli- 
gebant, 104, 105. Per allegoriam nihil in Scripturis san- 
celis Marcionit:e volebant intelligi , 494. Allegorias iu 
Scripturis sanctis refutantee, et historicum sensum solum- 
modo sequentes perstringunlur, 652 et seq. Allegorias 
qua destruunt litteram iniprobat. Origenes, $52. Allego- 
ricis tamen Scripture interpretationibus nimium tribuit 
Origenes, 162 et not. 

ἁμανός Sol. Unde facta videatur hzec vox, ?27 not. ἆμενοῦ 
templa posuerunt Pers iu Hircania et. Cappadocia, 22? 
not. 

Ambrosius Origenis amicus, 5, 48, 101, 160, 212, 507, 
$69, 404 οἱ alibi. Ejus laudes, 5, 48, 101, 160, 212, 507, 
$69. Ab haresi Valentiniaua, Origenis opera, ad cathofl- 
cam fidem conversus, 99 et not. Origenis ἐροδιώκτης, 94 et 
not., 101. Ambrosii jussu Origenes Scripturam commen- 
tariis illustrare aggreditur, 4 et not. Ac primum in Evan- 
gelia, primoque in. Evangelium Joannis, ejus hortatu, 
scripsit Origenes, 4, 5, 6 et not. Áb eo sejunclus erat 
Origeues ut Alexandriam migraret, cum in Evangelium 
Joannis scribere exorsus est, 5, 4, et not., 6. Ipsi nuneu- 

antur singuli Commentariorum in Joannern tomi, 5, 45, 
tot, 160, 161, 212, 307, 569, 404. 

Amici Dei plures, et in diverso gradu, 542 et seq. Ami- 
cus Dei qualenus dicatur Israel, 611 et seq. Amicus pec- 
caii nihil ducit mortem Christi, 554 et seq. 

Amor erga mundumet amorerga Deum simul exsistere 
nequeunt, 504. 

Ἀ»«θλυσταίνιν.(υἱά, 48 not. 

Anagoge. Per anagogen solvitur dissonantia apparens 
Evange'iorum, 162, 165, 164, 167 οἱ seq, 168, 179 et 
seq. 180, 181, 182, 185, 184, 185 el seq., 195 et seq. 

ἀναίτιδος, seu Luuz, templa posuerunt Pers:e in Hircania 
et Cappadocia, 227 not. 

ἀνελογία quid stgnificeL, 618. 

Anameel quid interpretetur, 646 not. 

Ananehel, Anahel, quid interpretetur, 646 et not. Ana- 
nehel angelus a Deo rnissus ad Esther, υἱ ei grati :m da- 
ret apud regem Ássuerum, juxta quemdam librum apo- 
cryphum, 616. 

Angz. Vide πει. 

Angeli, sic vocat propter officium, 75. Quando creati 
sint non satis liquido cognoscere'se profitetur Origenes, 
18 et sed; el not. Angelis corpus admodum tenue 3€ 
subtile afüingit Origenes, $15 οἱ not. Angelos inter et 
daemones corporis solum discrimen aliquod constituit, 
$51 not. Aliquando angelis corpus et materiam detrahere 
videtur, 18 not. Angeli vitam immaterialem θἱ incorpo- 
ream in beatitudine degunt, 18. Angeli facti a Deo spiri- 
tus, exsistentes ignis flamma, et ministri Patris universo- 
rum, 14, 15. Prater eos angelorum ordines qui in Scríi- 
piura nominantur, alios esse numero in(lnitos, οἱ homini- 

us ignotos, opinati sunt Origenes, Chrysostomus, Theo- 
doretus, OEcumenius, et Theophylactus, $4 οἱ not., 55. 
Angelorum prior et excellentior ordo, eorum est qui 
vocantur Dii, 51, 55. Angelicus quidam ordo vocatus Sa- 
ba, unde nomen Sabaoth, juxta Hebrz:um quemdam, 34. 
Angelus Uriel (de quo in Precatione Joseph, libro He- 
brzeorum apecrypbo), qualis, 81. Angeli et homines ejus- 
dem naturz, 75 et seq. et not. Angeli et hominis vocabula 
in Scripturis confunduntur, 75 οἱ not. Angeli omnes 
homines sancti vocati, 79 et seq. et not. Angeli an homi- 
nes fieri possint, 81 et not., 83 et not., 84, 85, 91. Angeli 

rius erant omnes homines sancti, 81 et not., 85 οἱ not, 

t, 85, 91. Angeli in beatorum ministerium missi, 191. 
Angeli apostoli, 450. Angeli evange'ist:e, 14, 15, 16, 17. 
Angeli verba effecti sunt in prophetis, Christum imitan- 
tes, 85 et not. Augelus qui in veteri Lege mandata Dei 
obiisse legitur, et quasi ex persona Dei 5αρο esse locutus, 
Deus ne esset, an angelus, 226 not. Sub angeli forma 
patriarchis et prophetis apparuit, ac locutus est Christus, 

9 et not. Sicut hominibus hominem, ita angelis ange- 
lum factum, et in forma angeli apparuisse Christum, nec 
non eis Evangelium przdicasse, et pro iis mortem subiis- 
se dicere videntur Origenes, et alii ante eum, 35 et seq. 
et not., 465, 468, 516. Angeli et οδίογΦ rationabiles 
creaturae an naturali lege constringantur, 509, 510 et seq. 
Angeli boni et mali, 595, 594 et seq. Angeli boni, vel 
mali, quibus officiis presint, 680. Angeli boni nostram 
salutem adjuvant, 4/9. Angeli utriusque vi:e fautores 
juxta sancti Barn.ibz epistoiam, id. est, boni et mali, 47 
et.not. Angelus grali:s, Ánanehel nomine, missus ad 


1519 


Esther. juxta libellum quemdam. apoeryphum, 616. An- 
gelus parnitepti:ze, e libro Pastoris, 685. Angelos nullos 
admittebant. Sadducari, eos agnoscebant Phariszi, 226 
not. Ange!i indigent cibis intelligibilibus, 214. Angeli 
a'iquando cibos intelligibiles prabent discipulis Jesu, 
21. Angeli ψυχαχωγοὶ Εἰ ψυχοκομποὶ, quorum  niinisterio aui- 
mas corporibus illigari, curari dum corpori illigata» sunt, 
nec non e corporibus solvi, el post mortem iua statutum 
lócum deduci docent Origenes, Clemens Alexandrinus, οἱ 
Philastrius, 261 οἱ not., 262, 205, 297 et not, 298, 576. 
Angelis serviebant Judzi, 226 et not. Unde cultus ille 
ortus sit, 226 et not. Augelis damnosum οἱ vetitum cul- 
tum exhibentium h:zresis florebat apud Phrygas Pauli 
temporibus, et a synodo Laodicena damnata est, 226 et 
not. Angeli et archangeli quomodo vanitati subjecti, 597, 
998 et seq. Ángeli in singulss quasque nationes potesta- 
tem tencbant, 962 οἱ not. 1n adventu. Chrieti. potestatem 
hanc amiserunt, 262 et not. Boni, przdicantibus aposto- 
lis. sibi subditos ad fidem Christi adduxerunt, 262 el not., 
2653. Mali ad iracundiam concitati sunt, ideoque eliam 
nunc adversantur et bonis angelis, οἱ illorum custodi: 
traditis homitiibus, 262 et ποι., 265 not. Ab angelis, qui 
cielerarum gentium sortiti fuerant principatum, c:cit3s 
invida zemulatione facta est in Israel, 059 et seq. Angeli 
nali an post peccatum primi omnium creaturarum ia ma- 
teria et Corpore aligati, 18. Angeli mali saluti nostre 
obsistunt, 4/9, 180, Angeli mali proposito et voluntate 
mali, 594. Angeli mali ministri Dei sunt ad exigendas de 
peccatoribus poenas, 594. 

Angustiam et tribulationem, iram et indignationem sj- 
himetipsis contrahunt peccatores, non vero eis retribuit 
Deus, 482 et seq. Àngusli:x peccantium, quse, 483. Angu- 
sias peccantium quinam elTectus sequatur, 485. Angustia 
sequitur tribulationem, 485. 


Anima. De anima ex professo scribere meditatur Ori- 


genes, nec tamen quidquam de ea nisi transitorie scri- 
psisse novimus, 116. De anima ratione nihil tradidit ec- 
ciesiastica regula, 696. Animarum diversas esse Daturas 
statuebant Valentiniani οἱ Ebionita. Vide Nature vel 
Valentiniani. Auimarum una eademque natura, dogma fi- 
dci, 695. Anima capax vitii et. virtutis, 452. Anima me- 
dium quid iuter spiritum et carnem, 112, 115, 452, 466, 
415, 510. Anima et spiritus quid ditferant, 112, 115, 452, 
466, 415, 570. Ab auima el spiritu quid differat virtus, 
112, 115. Anima secunda pars hominis inferior spiritu, 
654. Anim:e pars przestantíssima, principatus dicta, 137, 
189, 255, 256, 265, 556. Ea pars animx in medio totius 
corporis, id est in corde consistit, 137. Animas hominum 
de c«lo peti credidit Origenes, 81 et not., 85 et not., 84. 
l.apsas esse de colo senserunt Pythageras, Platonici, et 
Origenes, 255 not. Eas esse ex propria Dei substantia 
opinati sunt Stoici, Ma:ichizeus et Priscillianus, 235 not. 
Animarum κροὐκαρξις, seu praessistenlia, 81, 82, 85, 84, 
259, 316 not., 3531 et not. Anim: Joannis pr:eexsistentia, 
81, 82, 85, 81, 85. Anim Christi przexsi.tentia, 551. et 
not. Ánímz ex traduce non propagantur, 835. Animz im- 
mortalitatem in dubium revocat Heraclcon, 276. Contra 
statuit Origenes, 276 et seq. De a3nim» immortalitate 
qu:enam sit Valentini sentenlia, 275 οἱ not., 276, 217. 
Animam corporatam esse decrevit Origeues, 2355 not. 
Anim:e permanentiam et futurum seculum non admitte- 
bant Sadduczi et Samaritani, 353 et not. Animas bomi- 
num sanctorum ipsos esse angeloscredidit Origenes, 81 et 
not.,85 et not., δὲ. Animamastris tribuit, 18et not., 42 Eam 
esse corpoream decernit. 18et not. Ánimas ad resagendas 
excitat et movet sol, 226 not. Animas propter recte vel 
male ante vitam gesta, variis variisque corporibus immitti 
docet Origenes 85 not. Docetet Hieronymus;516 not.Ani- 
InArUm ἑνσωμάτωσις 6ἱ µιτινσωμάτωσις quid differant, 116. Anima 
an semel tantum corpore induatur, 116 et not. Anims, an 
cum corpus subierint, reminiscantur earum rerum quz in 
celestibus in precedenti vita didicerant, 516 et not, Ani- 
inas a Deo corporibus immitti docuit aliquando Origenes, 
201 not. Szpius vero eas ministerio angelorum corporibus 
inseri, atque, dum corpori Ηραία sunt, ab angelis cu- 
rari ; ab illis dissolvi corporibus hominum, et in statutum 
locum deduci docet, nee non Clemens Alexandrinus, et 
Philastrius, 261 οἱ ποι., 262, 205, 297 et not. 298, 376. 
Idem munus animarum, dum corpori conjuncta» essent, 
eurandarum, in statuta loca deducendarum, et inde evo- 
candarum, d:monibus ac Mercurio assignabant Plato, 
Plotinus, Plutarchus, alii ethnici, et vetusti fabulatores, 
291 not. Animam corpori post mortem adsidere plerique 
phtiosophi et poeL:e ethnici crediderunt, 576 not. Anim:e 

azari, a7chisynagogi filize, et νο ως lilii, corpori mortuo 
non assidebant, 575 et not., 376. Animos puros ad supe- 
riora evadere, impuros circa monumenta versari credidit 
Plàto, 519 not. 


INDEX ANALYTICUS. 


4530 


Animis rationes quiedara feminales insit: sunt, justa 
Origenem, et quaenam sint rationes i:1z , 508 et nut., 515. 
Anima geuerosiores diviuioresque, montes trupice dicta, 
215. Anima rationalis naturaliter et templum Dei, 183, 
Anima intelligibilis ascensus el descensus, qualis, 501, 
$05. Anima ΠΟΠ potest esse sine rege Deo, vel diabolo, 
5259. Animi morbus omnis, daemonium vocatur, 555, 356 οἱ 
seq. Anima morbi numerantur in Scripturis sacris, et 
remedia describuntur, 482. Anime somnus, 3 alis, 658 
et seq, Animas languor pessimus, contentio, 482. Animam 
in judicio futuro quomodo cogitationes accusabunt vel de- 
fendent, 486, 487. Anima Christi medium quid iuter Deum 
et hominem, οἱ t, 515. Beatissima et exce!sissima omnium 
animarum, 515. Creata, et Unigeniti deitate posterior, 
915. Ei Divinitatis sensus a Verbo Dei, et Spiritu sancto 
infunditur, 519. Ante corpus illius condita, ut et reliqua 
anime, 331 et not. Missa a Patre corpus assumpsit ex 
Maria, 531 et not. Inseparabiiis a Verbo Dei, 515. Verbo 
arctissimo amorís vinculo conjuncta antequam corpori 
ejus adjungeretur, 38 οἱ not., 31 et not. Anima Christi 
descendit ad inferos, 466. Auima Christi ultra omnes ς- 
los transiliit, eL usque ad ipsum Deum pervenit, 305. 
Propitiatio, propitiatorium nuncupatur, 514 οἱ seq. Ad 
animam Chris:i referuntur propitiatorii mensur:e, 514 et 
seq. In anima, vel propter animam quare non turbatus 
Chrislus, 455 et seq. Non animam Eliz, sed ejus spiritum 
et virtutem habebat Joannes Daptista, 112, 115 et seq. 
Animam, corpusque terrenum nou ex Maria assutinpsisse 
Christum, sed phantasiicum corpus per Mariam, ac tri- 
giula annorum virum eum in Judza apparuisse , ei qux 
gesta ab eo dicuntur, visa geri magis? quam vere gesta 
esse contendebant Simon Magus, Saturnilus, Basilides. 
Valentinus, Cerdon, Marcion, Apelles, et alii Φαντασιάσται 
€l Δοκηταί VOCali, 429 οἱ not., 690, 691 et seq., 695 et aiibi 
passim. Animas ad res gerendas excitat eL movet sol, 226 
not. 

Animalia quinque offerebantur a Judzis super altare, 
150, 151. Animalia quziedam bono odore corporali ρογὶπ 
dicuntur, 367. Animalium omnium prudentior quare 
dicatur serpens, 617. 

Animata. Ab auimatis abstinendum censebant LEncrati- 
te, 067. 

Annuuere oculis, in malam partem sumitur, 440. 

ἆνωθιν quid signiliceL, 561. 

ἀνομία, quid, $23. . 

Anomoat et Ariani vocis ἀγέννητος Significalione *aria 
abusi diu simplices homines luditicati sunt, 61 net. 

Anthropomorphitarum pater Aud:us, 250 not. Antüro- 

omorphite, qui, 230 not, Celsus Epicureus opinabatur 
/,hristianos omnes esse Anthropomorphitas, 250 not. 
Confutatur ab Origene, 250 not. Anthrcpomorphitarum 
haeresis quie, 250 not. et 476. Confutatur, 476. 

Antidicomarianite, qui, 6 not. Eorum h:eresim coniri- 
vit Hieronymus, 6 not. 

ἀπαρχα), quid, 4 not. ἁπαρχὴ eL s;exopivvega. quid differant, 
4 eL nol. Ázao;3 post omnes fructus deuicatur, 4 et not 
ἀπαρχὴ totius Seripturze est Evargelium, 4, 9. 

Apelles haereticus Christum non in carne venisse doce- 
bat, 429 et not. Apelles non omnibus modis negabat Dei 
esse Legem et Prophetas; sed Dominum hunc qui inun- 
dum edidit, ad gloriam alterius ingeniti et boni Dei eum 
construxisse fingebat : illum autem ingenitum Deum in 
consummatione seculi misisse Jesum Christum ad emen- 
dationem mundi, rogatum ab eo Deo, qui eum fecerat, ut 
mitteret Filium suuin ad mundi correctionem, 695. 

Appellationes Christi diversas nun proprie, sed iropice 
intelligebant Valeptiniani, Marcosii, et Colarbasii, in sola 
Verbi appellatione insistentes, veluti solum Verbum 
astruerent. esse Christum, 22, 25, 26, 29, 50, 45 et not. 
Appellatio Verbi Christo tributa allegorice explicanJa 
est, 29, 50 et seq. Explicatur, 22, 25, 26 et scq., 45, d 
et seq. Appellationem Verbi non magis Christo convenire 

uam alias plerasque appellationes perperam censuit 

rigenes, 22, 25, 26 et seq., usque ad pag. 45. Appellatio 
Christi quatenus Jesu conveniat, 31, 32. Appellationes 
humanz quomodo Deo conveniant, 45. 

Aplirodiszeus (Alexander) quint» essenti:s Peripatell- 
corum a Xenarcho impugnat:? patrocipatus est, 251 not. 

ἆρφω eX IV Reg. n, 14, quid, 146 not. . 

Apocalypsim Joanni apostolo abjudicabant Marcionitz, 
16 not. Apocalypseos auctor Joannes Evangelista, 16, 95. 
Apocalypseos locus unus ex cap. xix, 11,12, 15, 14, expo- 
nitur, 95, 90, οἱ, 58. 

Apocryphi libri Hebreorum, 8i, 291. Apocryphorum 
librorum duplex erat ordo apud Hebrxos, ἀντιλεγομένων Seu 
puxz&v, €l νόθων, 226 et Πο”. 

Apo!liuarius beatam Mariam post partum Josepho jupn- 
ctam [1556 censebat, 6 not. 


* 


1521 


Apophthegmata innumera veterum prophetarum memo- 
fi;e, non litteris, mandata, scriptores sacri prophetis illis 
recentiores usurparunt, 259 not. . 

Aporrhoa glori omnipotentis Dei purissima, quomodo 
Filius, 697. 

Aporus syllogismus, qualis, 500. . 

Apostolus est omnis qui mittitur, illios qui mittit, et 
aliquando illius ad quem mittitur, 450, 451 et seq. Apo- 
sloli vocantur Christus, angeli, 1saias, et. Joannes Bapti- 
sta, 450, 451 οἱ seq., 467. Apostoli et prophet» quare dii 
appellentur, 500. Apostoli sapientiores non fuerunt qu: m 
prophete, 106. Apostolis quie manifestata sunt, prophelie 
intellexerunt, 105. Apostoli messores, prophet satores, 
$51. Apostoli et eorum imitatores non poterant evanje- 
lizare bona, hoc est christum, nisi ea Christus pris ipsis 
evangelizasset. 13. Quare, 12. Apostoli nonnisi per µτὰ- 
tiam ipsis datam gentes ad fidem Christi adduxerunt, 467. 
Apostoli lux mundi vocati, 27. Apostoli idiota locutione, 
non intellectu, 95. Inter apostolos primum locum tenet 
Petrus, 45. Ceeteris apostolis honorabilior Petrus, 413. 
Apostolorum cur ultimus Judas traditor, 415, 414. A 
siolus esse quaudo desierit Judas, 424, 425. Apostola Sa- 
maritarum Samaritis mulier, 258. Apostolorum scripta an 
dici possint Evangelium, 4, 5$, 7, 15. Apostolica scripta 
reliquze Scripture sacrze paria non sunt, &. Aposlolicorum 
scriptorum et Evangeliorum interpolator Marcion dicitur, 
98 et not., 165 et not., 697 

Aqua qua Christus lavit pedes discipulorum, tropice 
ques, 410. . 

Aquilse, Theodotionis et Symmachi editiones nondum 
depravate erant tempore Origenis, 141. 

Arabes Menelh seu Meni Deum colebant. 227 nut. 
Arabum sacerdotes, aruspices, hierophante, vates, mysus, 
goometri, astronomi, astrologi, elc., circeumcidebantur, 


Arbitri et principes Judsics religionis, Pharisei, 226 


not. 

Arbitrii libertatem tollunt Valentiniani naturis suis di- 
versis, 458, 465 not. Refelluntur, 465, 464 el not. Arbitril 
libertas statuitur, 473, 474 οἱ seq., 571, 5:2, 819, 314 
et seq., 616 et seq., 615, 657, 638, 618, 649, 650, 695, 
696 οἱ alibi passim. Arbitrii libertatem non tollit pr:e- 
scientia Dei, 464 not. Arbitrii libertas etiam in futuro se- 
culo manebit, 568. Arbitrii libertas quid in causa eril ne 
corruat, $68 et seq. 

Arbor vite, Christus, $63. 

Atca Testamenti tropice quid, 915. 

Archangelus potentis Domini diclus Jacob, 84. 

Ariani οἱ Anomai vocis ἀγένητος varia. significatione 
abusi diu simplices homines luditicati sunt, 61 not. 

Aristotelescurpor.alia esse omnia, rumque Deum cor- 
pus esse dicebat, 250 et not., 251, . Deos animantes 
ene putabat, 250 not. Qu:intam essentiam admittebat, 

tiot. 

Arma iniquitatis aut justitia quatenus sint membra no- 
sira, 5.1 et seq. 

Armenia a Meni nomen traxit, 327 not. Ármeni cum 
Syris lingua et. moribus mullum cognationis habebant, 
221 not. ÀÁrmenis et Romanis solitum erat jurare per for- 
tunam et genium principis, 227 not. In Armenia templum 
Foriuns et Mepi seu genio Pharnacis consecratum, 2:7 
not. 

Arrogantior et tumidior aliquando etiam invitus fit, qui 
subitum et inopinatom bonorem 2adipiscitur, 584, 
Quare, 58I, 585. 

Artemoniani Jesum merum nominem ex Joseph et Ma- 
ria natum dicebant, 547 not., 429 et not. 

Aruspices circumcidebautur apud /Egyptios, Arabes, 
/Ethiopes, Pliunices, et ajíos superstitiosos populus. 49:7. 

ρχομαι. Hujus verbi usus notatur, 414 nut 

Ascsi templum apud Antiochiam, quie est ad Pisidia n, 
Lunz, et Meni seu Soli consecratum, 227 not. 

Aser interpretatur eruditio, 673. 

Asia plereque gentes a Persis Luns et Solis cultum 
videntur accepisse , 227 not. 

Asinis Judi ad gravia onera portanda utebantur, 190. 
Asitta quam couscendit Christus, ejusque pullus, tropice 
quid significent, 189, 190, 191 eL seq. Asinam solveutes 

uo discipuli, wropice quid significent, 189. 

Áexdov, quid, . . 

Asitris animam tribuunt Origenes, Valentiniani, et muiti 
alii, 18 et not., 28 οἱ ποῖ., 42 et not. Ea esse peccato ob- 
noxia, et pro ipsis Christum mortuum fuisse censet Ori- 

enes, 42. Astra corpus zetbereum habere censebant Va- 
entiniani, qua si terrenum suscepissent, a periculis om- 
nino et a peccando non immunia fore opinabantur, 28 et 
not. Astra gentibus colenda dedisse Deum, ut per eorum 
eultum ad Deum assurgerent opinatur. Clemens Alexan- 


PArRUL. οὐ. Xll. 


INDEX ANALYTICUS. 


1543 


drinus, 52 et not. Astris sortes oiunnium rerum depu a- 
bant veteres astrologi Chaldsei et /Egyptii, 226 not., 247 
not. Astra lux sunt sub sensum cadens, se: non sunt lux 
vera, 4T. 

Astrologi et astronomi circumcidebantur apud /Egy- 
ptios, Arabes, /Ethiopes, Phoenices, et alios superstitiosos 
populos, 495. Astrologi veteres Chaldaei et /yvptii sor- 
les omnium rerum astrís deputabant, 226 noL , 22/ not. 

Atticus Platonicus philosophus, apud Eusebium, negat 
T istonl cognitam fuisse quiutan essentiam, seu naturam, 
231 not. 

Auctor spiritus, caloris, et luminis, sol , 227 not. 

Audire duplici modo dicitur, 1U5. 

Audius Audianorum et Anthropomorphitarum pater, 
250 aot. Corpus Deo afüngebat, 250 not. 

 Augmenta sunt οἱ profectus virtutuin omnium , 1522, 
0925, , . 

Augur et propheta quid differant, 985, 585. Augur erat 
Balaam, non propheta, 381, 585. 

Augusti nummis appiclus est crocodilus, 148 not. 

Aunan , sic a Grecis appellatur Onan, 141. Quid haec 
vox significet, {41 οἱ not. 

Auris Ecclesise, quinam sit, 641. 

Aurum purum quid signilicet in Scripturis sacris, 514. 

Αὐτοπχιασμὸς, Christus, 12. 

Αὐτοαλήδεια, Christus, 107. 

Αὐτοωκὀύτρωσις, ( hristus, 12. 

Αὐτοδυειοσύνν, Christus, 12, 101, 108. 

Av:o3:vaa«,, Christus, 59. 

Αὐτόκτης COTum quie. sunt in. Patre, l'ilius, 215. 

Λύτοσιφα, 1 hristu:, 449. 

Αὐτόρος, Deus Pater, 50. 

αὐτοὺς, Christus, 419. 

Azarias eliam Ozias dictus, 460, 466. Azarias, qui οἱ 
Ozias, an Amasi:, an Jorz filius, 466 

uma Judai aliquando faciebant ex novo frument., 


n 


Balaam propheta non erat, sed augur, vel aríolus, seu 
somniorum interpretator, 585 et not, Balaam filius Peor, 
$855 not. Patria ejus Peilior, 385 not. 

Balnea Gadareua tempore Origenis celeherrima, 141. 

Baptismus Joannis inferior erat. baplismo Jesu, 133. 
Baptisini Joannis, qu:e utilitas, 155. laptismus Joanuis 
expletio erat veterum, non ínchoatio novorum, 561. Ad 
baptismum Joannis veniunt Pharisei, 125, 124 et seq. 
Baptismus sanguinis, qualis, 145. Baptismus aque iofe- 
rior erat. baptismo spiritus, 168 Bapusmus aquae symbo- 
lum ablutionis animse, 155 et not. Principium ac fous mu- 
nerum divinorum, 155 et not. Baptismus in Christo Jesu, 
$61 et seq. Baptisma legitimum non babeL.r, nisi in no- 
mine Trinitatis, 561. et seq. Baptismata veteris legis eu 
necessaria erant usque ad baptismum Christi, 496 Tiapti- 
zandis non solum mysteriorum typus, sed οἱ virtus ac ra- 
tiu tradebatur temporibus aposto:orum, 563. 

Baptizari in Spiritu sancto, quid, et quis baptizetur, 

Barbaros quosnam appellaverint Greci, 471. Darbaros 
cur Grecis postponat Apostolus, 471. Barbari οἱ Graci 
quid differaut, 4/1. Barbaris et Graecis quomodo debitcr 
Palaroibe (S ) epistolam inter libros : 

rna .) epistolam inter li sacros reponere 
videtur Origenes, 475 et uot. Pen 

Basilides Christum non in carne venisse docebat, 439 
et not. Nec vere mortuum esse, sed similitudinem mortis 
habuisse fingebat, 563, 564. Corporum resurrectionem 
negabat, 275 not. Μιτενσωμάτωσιν admittebat, 549. Arguitur, 
519. Triplicem hominum naturam fingebat, Πνωματιᾶν, vv. 
iur, θἱ Tasty SeU Xots6y quOrUm priores peccare et per.re 
non possint, postremi ad exitium conditi sint, li pro 
recie vel male gestis cousequi salutem, vel exitium pro- 
mereri possint, 657 οἱ d, 618. Confutatur, 648. Basili- 
des alium Deum Legis et Prophetarum, alium kvangelio- 
rum Deum Gngebat, uec Patrem Christi eum esse dicebat 
quia Lege et Prophetis priedicatur, sed alium nescio 
quem omnibus ignotum et iuauditunm, 15 et not. , 695. Con- 
futatur, 15 et not., 16. Joannem Baptistam ueg. bat cogno- 
visse Christi deitatem, 15 et not., [e. 

Basilidiani, Basilidis sectatores, Vide Dasilides. 

Beatus, quis, 669, 670. 

Beeri, vox haec unde facta, 48 not. Beeri, vel Beori, i&- 
terpretatur Puteus, 48 et not. 

Beuedictionis voczbulum diverse in Scripturis um 
653. Benedictio Jacob ad Joseph, et benedictio Moysis ad 
Judam, an ad Christum referri possint. 256, 257. Bene- 
diciiones, quas dat Paulus Ecclesiis Christi, non 
eszdem sunt, 467, 46 Benedictio qua. Paulus 
Ecclesias Christi, inferior ea non est, qua "d 







4515 


nedixerunt filios suos, 467. Benedicendi mos tribus pri- 
faeribus digitis erectis, quo etiamnum «utuntur episcopi, 
unde profluxerit,.96 not. 

Berillus Bostrenorum episcopus, et post eum Sabelliua, 
doeebat Christum, antequam humano sese illigaret cur- 
pori, nihi! babuisse proprium, sed Deum diviuitate ρα» 
terna tantam, non vero propria ac sua fuisse , 690. 

Berozz habitantes Judzi facultatem Hieronyrao conces- 
serunt Evangelium secundum Hebrsmos exscribendi, 489 
^ot. 

Bethabara. In Dethabara , non vero in Bethania, Joan- 
nes baptizabat, 140, 142 et not. Pro Dethabara, mendose 
in quibusdam Origenis codicibus legitur Betbara, vel Be- 
tharaba, 140 et not., 142 et not., 145. S&ethabara vox unde 
orta, 140 not. Bethabara ubi sita, 140. Interpretatur do- 
mus instructionis, 140 et not., 148. 

Bethania mendose in omnibus fere Evangeliorum exem- 
laribus posita est pro Bethabara ubi Joannes baptizahat, 
40. Bethania patria Lazari, Maris et Ματίς, 140. Ubi 

sita, juxta mendosa Evangeliorum exemplaria, 140. In- 
terpretatur doinus obedientis, 140. 

ethara et Betharaba mendose legitur in quibusdam 
Origenis codicibus pro Bethabara, 140 et not., 142 et not., 
145. Betharaba interpretatur domus humilis, domus ve- 
sperre, 140 et not. 

Bethel interpretatur domus Del, 519. 

Bethphage locus est sacerdotalis, 192. Interpretatur 

us maxillarum, 192, 

Biasphemia in Spiritum sanctum cur non remittatur 

neque in hoc szculo, neque 1η futuro, 61, 62. 
nitas Filii imago est bonitatis Patris, 246. Bonitatem 
cur celet Deus hominibus, et iram eis manifestet , 617. 

Bonus Deus, an a justo Deo differat, 41. Bonus nullus 
est, qui non habeat aliquid et mali, 651 et seq. Ut boni 
aut mali simus nostri voluntatis est, 615. Bonos esse na- 
tura alius, alios malos, alios neque bonos neque malos 
dicebant Valentiniani, Basilides et Ebionite. Vide Valen- 
tiniani, vel Naturz, vel Ebionits, vel Basilides. . 

Bona, qu:e, $58. Boni tres esse species, unam erga ani- 
main, alíam erga corpus, tertiam extrinsecus; οἱ ex ipsis 
summum bonum constare dicebant peripatetici, 505. Sum- 
mum honum in voluptate ponebat Epicurus, 505. Boni 
voluntas lex uentis vocata, $86. Bonum exspeciatum a 

lo, a Lega et Prophetis nuntiatum, Christus Jesus, 

, 8 et seq. Bona omnia ut esset Jesus a Patreaccepit, 15. 
Bona mult3 in Christo varie considerata, 20. Bona per 
semetipsum retribuit Deus, non item roala, 482 et seq. 
Booi aiiquid elicit Deus ex malo, 641, 642. In bono vin- 
cere malum, quid, 654. Boni aliquid habet et malus, 664 
et seq. Bona quomodo provideat quis coram omnibus ho- 
minibus, 655. Bonorum frequeatius quam malorum ha- 
benda memoria est, 574. Bons evangelizsre quid, 626. 
Bons bene aut male evangelizare ,' quid, 6aá. Evangeli- 
241198, quare bona dicantur evangelizare, οἱ qua» bona, 
636. Bona omnja, qux» evaagelizantur ab iis quorum pedes 
suDt pulchri, ea sunt Jesus, 10, 12 et. seq., 15, 16. Bona 
evangelizare non poterant apostoli et eorum imitatores, 
nisi 9a Jesus prius ipsis evangelizasset, 15. Quare, 13. 
Bona evangelizaturis, bona quoque Jesus evangelízat, 
foc est, seipsum, 13. Bona Christus evangelizat pau- 
peribus spiritu, t5. In bouum num omnia, num aliqua 
seilem cooperentur permanentibus adbuc in spiritu servi- 
cos, 602 et seq. Itineris ad bonum dux Spiritus sanctus 


Bonosus B. Mariam, postquam Christum enixa est, Jo- 
sepho junctam fuisse doecbat, 6 not. 

Beilage, quid, 535 el not. 

δούλησῳ, Quid, 535 οἱ not. 

Breviatum Verbum, quod, 618. 

Buthau meudose babent Greca Scripture exemplaria 
Num. xxxui, 6, pro /Eman quod ferunt Hebrai icea, 
141 et not. 

Byssina indumenta quibu« induuntur sequentes Ser- 
monem Dei, de quibus in Apocalypsi, qui, 55, 58. 

C 


Cabiris urbs caput Armenis, 227 not. Ibi templum erat, 
quod Menis Pharnacis appellabatur, et consecratum erat 
Meni seu d:?moni et geuto Pharoacis, 237. 

Cadere dupliciter intelligitur, 654 et seq. 

Cacitas duplex, corporis et mentís, 581 not. Cecitas 
won omni Lrae! contingit, sed parti, 610. Csecilas quare 
et a quibus facia est Israel, 659. Crecitas Israel aliquando 
cessanda, 63), 640 οἱ seq., 611. 05908 semper curat Chri- 
stus, et quomodo, 69]. 

, Cvremouias et ritum sacrorum ab gyptiis legislatores 
fere omnes mutuati sunt, 495. 

Cainan "veter unde confictus, 309 not. Cainen e 

serie antediluviana patriarcharum extritus, 309et 510 not. 


JNDEX ANALYTICUS. 


1524 


Caipbas quemodo hetaverit, 588, 589 et se 

Mort 80 quod prophetaverit, non propterea propbeu, 
, e . 

Caius, seu Gaius, de quo Paulus in Epistola ad Romane 
Xvi, 25, ferlur primus fuisse Thessalonicensis Ecclesia 
ὃς ρας, eT Jesn, 1 rrigia 

eamepta Jesn, ipsorumque co . tropice quid, 
154, 155 et seq., 159 et seq. Calceamentorum Jesu eom. 
giam solvere, ἱτορίορ quid, 154, 155 et seq. 

Caluris et lumipjs auctor sol, 227 not. 

Cana interpretatur possessio, 277 eL not. Fn Cana Gali- 
]z:e primum signum edidit Jesus, 172. fn urbem (anam 
duplex Christi adventus, geminum ipsius super terram 
adventum notat, 271, 977. 

Canon Librorum sicrorum, apud Hebrzos, quis olim erai, 
226 et not. 

Capharnaum, unde facta bzc vox, 468 not. Capharnsum 
interpretatur ager consolationis, 168 et not., 172, 375. la 

harnao quid fecerit Jesus et docuerit, 170, 171, 173. 
appadocía. In Cappadocia et Hircania templa τὴς Asetal« 
καὶ ἁμανδ, SEU ὁμανῦ, Yel üpewo, id est Luns et Solis, 
un Mic: s appella 654. Capat corporis 

zz put, principale is appellatur, . Capat ἳ 

Ecclesis, Christus, 564. Caput corporis peccati, diabolus, 


Caro, tertia οἱ deterior pars hominis, 65$, 655. Carnis 
ePora: quee, 9/0, 658, 691. Caro, quare meretrix dicta, 
910. Carnis concupiscentia, quse, 570 et seq. Carnis acta 
qualiter mortificanda et exstinguenda, 592, 595. Carnis 
prudentia, quie, 570. Caro l.egis, littera, 469. Carnis les, 
quie, 585, 586, 5N7, 588 et alibi m. Caro Christi tro- 
pice per arcam Testamenii signif atur, 515. Signiticaba- 
tur etíam per velum interius temp'i, 578. Caro Christi an 
turbata fuerit proditione Judss, 435. Csrais οἱ Verbi ia- 
dissolubilis unitas, 467. [η carne sua quomodo Christus 
damnavit peccatum, 589. Carnem veram non ex Maria as- 
sumpsisse Cbristum, sed pbaniasticam per Mariam, ae 
wriginta annorum virum eum apparuisse in Judza, et 
que gesta ab eo dicuntur, vísa geri magis, quam vere 

esse conlendebant Simon Magus, Saturnilos, Basi- 
ides, Valentinus, Cerdon, Marcion, Apelles, et alii Φονικ- 
σιασταί €t Δοκηταί VOCalI, 429 οἱ not., 690, 601 et seq., 05 
et alibi passim. | 

Carpocrates Jesum merum hominem ex Joseph et Maria 
natum, sed Christum e superis ia Jesum desceodisse 6in- 
gebat, 547 not., 429 et not. 

Casus aliquando causa est propbetanfi, 394. 

Cataphryg:e an bseretici, an schismatici, 696. 

Catechumenis, apostolorum temporibus, noa solum 
tus mysteriorum, sed virtus eorum ac ratio tradebaur, 


Catholieus vir, quis, 695, 696. Catholicorum Sgure scat 
udei, 195. 1 


, 
Catinus. In eatino manus. seniorum non cemprimends, 

413. In ντο intingens manum Judas cum Jesu, quid i»- 

nost, 4i3. 

Causas, res, personas, nomina, latenter et sebito sepe 
commetat Scriptura sacra, 584 ei seq , et alibi pessim. 

t Cen ceris, locus Corintho vicinus, et ipsims Corinthi por- 
os, 450. 

Cerde et Cerdonisni principia duo fingebant, seu duos 
duorum Testamentorum deos, ορ νο, .et Chris. P»- 
Arem, 15 et not., 16, 80 et not., et not., 285 et pot, 
286 et not., 287, 547 et not., 491, 495, 496, et seq., 510. 
Christi Patrem, bonum Deum ignotum, Novi Testamenti 
auctorem ; Opificem vero mundi, malum, ferum, cognitum, 
damnorum et Legis auctorem statuebant, ae conviciis pru- 
scindebant, 41 not., 80 et not., 275 οἱ net., 385 et 

«eL oL, $85 et nol. 396 el noL, 547 et mot, 491, 

9, seq. ; , , deoque Legem et 
Prophetas repudiabegt, ac circumeisionem eL ipsum Legis 
auctorem irridebant, 491, 495, 496 οἱ seq., 516. Opificis 
imperium a Christo abrogatem esse censebaot, 2746 οἱ 
not. Christum nec assumpsisse animam co: pusque terre- 
num, nec de Maria natum, sed triginta annerum virum 
apparuisse in Judsa, et qu: ab eo gesta dicuntur, visa 
geri magís, quam vere wr esse opimabantur, 165 et 
not., 429 et not., 565, , 695. resuprectia- 
nem negabant, 275 et not. Joannem Baptistam ignorasse 
Christi divinitatem eonteadebant, 15 et not., 16. Árguua- 
tur locis quibus supra, nec non 165 net, 315 et nuL, 
611 et alibi possim. 

Cerinthus οἱ Cerinthiani Jesum merum. esse bominem 
ex Joseph et Maria natum; ced Christum e superis in Je- 
sum descendisse » 9&1] οἱ net., 429, et not, 696. 
Cerinthi heresis, de Christi ortu, ab hseresi Ebiosis quid 


, discrepoabat, 347 et not. Cerinthi de Christi ortu heresim 


Ophite postea amplexi sunt, 347 et not. Arguubtur, 3541 
ei not., quo supra ' 


135 
Cete magnum draco vocatum im Scripturis, quad- 


nam, 18. 
Cethura, secunda uxor Abralue, ex qua sex filios ge- 
552. 


Cherv 





Chi 

íi Aire 

Christus solus et Spiritus sanctus voutemplarl et caguo- 
&core possunt Deum, 80. Christ 

Patrem, 12 et not. 





Chr 

uitas statuitur contra phantasíastas, 690 et seq. , 69]. Chris 
divinam naluram ingeríte Patris natura unitum pei 
fam dicit Origenes, 282. ^on enim uuità, sed eadem est, 
383 not Chri«i praecipua bypostasis pervadi 
mundum, 89 et not. Christus οἱ Spiritus Christi, u 












dst, 79 οἱ seq, Chfstus quare uctus ex, inullere, non per 
ποὺ] 


mulierem, 519. Christus unus; sed per illum chri 


turis est, non vero Verbi 
αἱ divinital nes evangelistarum omuium puristire 
οἱ manifesti-sirie disseruit, 6. Christus quo sensu missui 
ad prophetas, 49. C erat {ή prophetis, 138. Cliristi 
adventum a prophetis fuisse preorntituià Wegabánt Va- 
lentihiani, 86, 87 eL &eq., 88. Multo àhte quám corpore 
ad térras desceuderel, ad perfectus advenerát, θέ gloriati 
jus coutempla!i sunt patriarche, Moyse ác relíqni pro- 
eue, 9, [3 Sub angel forma patriaréhis ét plophétis 
apparvít, et locutus est, 55 et not. ui Christo spem habe- 
baut ufiversi ἀλλὰ, 7, 8. Christom adventurum clrta 
tempus quo eüam advenit fà teztam, ei Sc. ipturis «οἱ!» 
etant Scribae et legisperiti, 111. Christos Jad2f$ loquens. 
videbatur homine majof, οἱ Bátora quadam diviuior, 507. 
Christus imulta est secundum varias notiones, 91, 163. 
Christus omnia est in omattius. $6. Christus est omnég 
647 οἱ alibt passiat. 
us divérsis tnodis ln- 














quatédus, 20, 56 et alibi passini, Christus qusténus ddvo- 
Cdto& àd Pale, 21, 59, 45 el alibi passim. Cliristus 
Agnus, et quatenus, 25, 21, 38, 285 et alibi passim. Chri- 
stus apostolus Dei Patris, et quatenus, 451, 467. Christo«. 
charitatis Filíus dictus, 510. Chriswis verus cibus, 298. 
Christué quatenus ictor Creatot, 30 et nnt., 2t eL ἠοι., 
τει. Christos quateiis David. appellatus, 25, i. Chriud 
plusima conveniunt qu$ de David &iettator, 35. 
ex semine David natus sit secundutn cár&em, 466 ét ἐόᾳ. 
Christus quatenus Dominus, :3, 55 et alibi passirà. Dupfict 
modo Dominus dieitur omniom tas vivorüri, qoaró mor 
tuorum, 661 e£ seq. Christus ul 1 niuita, sic et E: 
foe est, &71. Christus eic, pde. Filius, 25, 25, 35, 
49 et atibi pussuh. Christos, qiitésias Filius uaigénitod 
Deus, solos a Patre genefalus, natata et nori adopttonél 
Pil, natus ex ips: Pátríé mémté, ficit vóirits$ ex 
Tüenté, she diviione vel itmfüMititne sótwtznrfe, 92, 
us 


destidatus, hom prat A65, 465 et seq. Chtisu 
eto fale Τομ ος ἀἶναν dd. et qualetus σσ 














TSDEX. ASALYTICUS. 








226 
ladius acutus. 37. Chrlstos est omnei 
istus Jicob et lérael appellatus, et 
luaterius, 24, 43. o cunveliunt quie de Jacob et Ιά- 
τας] dicuntur, 20. Christus imago Dei invisibilis, et qua- 
lenus, 19, 461 bot. Christus ot imágo Patris, ita ho- 
mines imagines imaginis, id est Christi. δὲ δι ahi 
passim. Christus justitia quatenus diatur, 12, 22, 24, 53, 
41 ét sed., 622. Christus solus justiticatur ju Π 
Patris, 506. Christus quatenus Judas vocatus, 34, id. 
Christo plu,ima conveniunt qua de Juda dicuntur, 21, 
8. Christo quo seusa lapis dicatur, 25, 1, quatenus lapis 
dngalaris, 5b. Christus Lex. ipsa, hon iu rege est, 310. 
Christus quatenus lignum vitz dicatur, 555. Christus Ac. 
Yiie Batio, Sermo, Vertiam, Christus Lux simpliciter, ei 
quatenu , 15, 76, 558 et alibi passim. Quatenus lux vera, 
1, 39, $1, 29, 50, 75, 16 et aübl. passim. Quo sensu lux 
muidi, t1, 22, 26, 27, 39, 50, 42, 15, 76, 158 ει alibi pas- 
sim. Quomodo lux hominum. 11, zL, 26, 11, 28, 39, 30, 
72. 75, ΤΝ οἱ seq., 75, 16 et alibi passim. Quo sensu. lux 

gentium, 25, 29, 11, T6, 77 et alibi passim. 
Christos, lux quas iu tenebris lucet, 76, 79 et seq. Au 
qua nullie sunt tezebrz, 79. An luceàt 





etiam lux si 
his duntaxat qui rationis capaces sunt, 27 et not., 50. Chri- 
stus magister, et quatenus, 25, 53. Christus ζώο S1 
ri- 

"hri- 





t alibi passim. Christus Messizs, 35 et alibi passim. 
μιαν ostium, et qualenns, 13, 23, 36, 1, 36, 










sim. Christus preceptor, Εδ. Christus primogenitus omnis 
creature, 7, 19, 20, 21 et alibi s:zpius. Christus ron erat 
€ οσο in quantum est. primogeultus .oronis creature, 302, 
Primogenitus ex mortuis, 31 et slibi sepius. Ài solu» 
primogenitus ex mortuis, 167. Christus prünus et aovis- 
Simus, principium et fnis, et vivens z faclus mortuus, οἱ 

juo sensu, 6, et , 36. Quatenus peincipiuat 
derum dicatur, 9D, 21, ο Principium eorum est Pro 
sunt ad ümsginem Dei, 19. Christos quomodo propitiitio, 
proritiaor, ropttistorium, aut, exoratio appelletur, 21, 

ü 5H εἰ 





59, 41, 45, t seq., SIS, 516. Christus consideratü« 
quatenus Ratio, Sermo, Verbum, {7 et seq., usque ad 9? 
t alibi passim. Vide inlra. Christo quatenus Ralioue vel. 





Verbo, participes sunt omné& homines, 4 οἱ seq. t hri- 
stus ceconci iato, et quatenus, 5,21 We ser Qua- 
tenus redemptio nuucupetur, 13, 2, 39, 40 et seq., et 
fibi passiàn. Quatenus resurrectio, 6, 10, 12, 92, 13 ét 
dlibi pas-im. Quatéhus rex, 25, 51, 53, el seq., 45, 988 οἱ 
alibt paséi&z. Christus consideratos qualeaus Sacerdos 
Tages sécundut ordinem Melchisedech, 3, 34, 41, 42 et 
iibi pestim. Quatenus D w- eleeta, 25, 57, 43. Quáté- 
Buy sanctiffiatío, 12, 21, 59, 10 eL seq. Quorenus Sapientia 
Dei, Sa anitrats, 12, 30, 21, 13, 34, 39, 40 et seq., 
51, 11, $20, 558, 419. Christus, quatenus Sapientia, péfti- 
dipiurn est éutium, non quatenus Verbum, 21, 36. Chri- 
$ius, qualenus Sapientiá, lignum est vitae, 355. Cliristi 
ornaibus nominibus antiqolus est Sapientia nomen, 3, 
A1 et seq., 65. Christos sermo. Vide inira, Christus Ver- 
Sermo, Jozonés vox, 119. Christus revelat 
Patrém in quantum Sérmo ést, 4S. Clristus quatenus 
servus Dei, 25, 57, 38, 4B. Cbristus templum Dei, 48s. 
Christus considerstu$ quaténus Verbum Palris, Sermo, 
|» 17 et seq., 25, 26 et seq., usque axi 92, eL alibi si- 
Vissime. 


Cbtistus, quatemus Verbum, seu. Sermo, requiescit iu 
sinu Patris, apauutist ét revelat Patrem hi$ qnos ad eum 
Patev attráserit, 93. Cheistus quo sensa fev Patrém, 
45. Non quatenus Verbum, sed quatenus Sapientiz ext. 
Christus principium est rerum, 28, S6. (1 via, veri- 
las et vita. Quatenus veritas, 6, 1, 30, 23, 50, 51, 107 et. 

50, Τὰ, 388 e€ 


alibi sepius. Quatenus vis, 6, 
alibi . Quatenus vita, 30, 21, 22, Sl, 71, 73 et seq., 
Τὰ et séq., RIS. Chriftus, quatenus vita, principium ext. 
vitas, 21, 56. Christus vita una, sed per eum multip.ices 
, 168. Christus quatenus virga dicatur, 25, 4$, 45. 
Christus vir veriiens post Joannem, ét ante ipsum fáctos 
quomodo dicatur, 24, 58, S9. Christus quatenus vitis, e£ 
vitis veta dictus sit, 25, 36, 55, 54. Uhristi varia nomina, 
oflicia, et autibuts, $2, 559, 619, 633, 625, 644, 647, 6547 
58, 611, εἰ alibi szpissime. Chrisli. 
medium quid inter Deum ét homine, 514, 515. 
animará, vt et reliquas anims, ante corpus illius 




















tam censuit Origenes, 531 et not. anima 
Unigeniti deft&le posterior, 515. Ej diyinitatis sensus. 
Yerbo Dei et Splrita sancto faf '; $15, Christi. 
miissa a Patre corpus assumpsit ex Maria, 5S1. 


1521 


et excelsissima omni::m animarum, $15. Christi anima in- 
separabilis a Verbo Dei, 515. Chris!i animam Verbo fuisse 
arciissimo amoris vinculo conjunctam, antequam corpori 
ejus adjungeretur, censuit Origenes, $51 et not. Christus 
«um anima sua descendit ad inferos, 4535. Christi anima 
ultra omnes colos ascendit, et usque ad ipsum Deum per- 
venit, 305. Christus cur non turbatus fuerit in anima, 
neque propter animam, 455 et seq Christi anima nuncu- 
patur propitiatio, propitiatorium, vel exoratio, 21, 59, 41, 
45, S1 l el seq., 515, 516. Ad animam Christi referuntur 
propitiatorii mensurs, 514 et seq. Christus caput corpo- 
ris Ecclesia», 561. Christi corpus figura Ecclesi, 1906, 
197 et seq , 202, 205, 209. Christi caro tropice per arcam 
Testamenti significatur, 515. Christi esro at turbata fuerit 
proditione Judz, 453. In Christo dux» forms, Dei, et 
servi, 605. Christus et Joannes Baptista forma similes, 
118. Christi adventus, seu descensus ad bomines, duplex, 
695 εἰ seq., 694. Christi adventum in corpore saucti Ve- 
teris Testamenti exspectantes, a signis οἱ prodigiis eum 
manifestandum exspectabant, 275. Christi adventus spi- 
ritalis uunquam defuit sanctis, 523. Christus cur baptize- 
tur a Joanne, 85. Christus tenebras nostr.s in se suscepit, 
ut beneticio homines afficeret, 79. Christus mortuus non 
fuisset, si primi parentes non peccassent, 22. Christus 
sanguinem suum príncipi bujus mundi tradidit, 541. Chri- 
sli sanguis sine (ide nostra, el fides nostra sine Christi 
sanguine nos non justificat, 551. Mu.to tamen magis Chri- 
sti sanguis sine fide justilicat, quam fides sine Christi 
sanguine, 511 et 512, Christus moriens pro impiis, l'atris 
volun'atem magis faciebat, quam suam, 156. Christus de- 
»cendit in inferiores partes terrz, 504. Christum ad iuferos 
descendisse antiqui non. negabant, 135 not. Christi de- 
*eus.s iu infernum tropice quid intelligatur, 154, 135. 
Christus per mortem suam multipliciter glorificavit Pa- 
trem, et ipse glori(icatus est, £16, 419 et seq , 450 et seq. 
Christus propriissime et perfectissime so.us Patrem ho- 
neravit, 357. Christi resurrectio multo magniflcentius 
pus Dei est, quam condidisse caelum et lerram, ac co:le- 
stes. virtutes, $535. Per Christum Deus glorificandus, 15. 

Christus quomodo orandus, 17, 624. Christus vivit in 
perfectis. 6. Sine Christo nemo fit apud Deum mündus, 
419. Christus minister circumcisionis duplici modo, 674. 
A Christo ministratur materia gratiarum, 62. Per Christum 

ualiter gratia Dei in p'ures abundaverit, quam mors per 

dam, 552, 953, 554, 555 et seq. Christus'Legis et Pro- 
phelarum velamen abstulit, et mysteria reseravít, 8. Chri- 
*lus perfecit υἱ Evangelium corpore esset praeditum, 8, 
Christi Evangelium, et Dei Evangelium, idein, 464. Chri- 
'*li imprimis est Evangelium, 15. Cbristi et Evangelii di- 
slinctlonem faceie videtur Marcus evangelista, 455. De 
"Christo que predicta sunt per prophetas, haic etíam de 
"Evangelio przedicta sunt, 465. Christi verbum nullum in 
Evangelio vulgariter est intelligendum , 555. Christus per 
stipsum, non. per alios, disci. poterat ab evangelizaturis 
bona, 15. Christus evangelizaturis bona, bona quoque 
evangelizat, id est, seipsum, 15. Christus, nisi apostolis 
hona evangelizasset, ipsi, et eorum imitatores, non pote- 
rant bona evanye:izare, 1X. Christus est bona omnia, que 
evangelizantur ab iis quorum pedes suut pulchri, 10, 12 


et seq, 15, 16. Christus pauperibus spiritu evangelizat - 


bona, 10, 12 et seq., 15, 16. Christus propensiorem curam 
liabet pro iis qui pereunt, 485. Christus accepta sibi refert 
que in discipulos suos collocata sunt, 14. Christus disci- 
pulurum pedes loturus an a Petro, an a Juda inceperit, 
414 οἱ nol Christi potentia non minor apparuit in ejicien- 
dis vendentibus et ementibus e temp'o, quam in sanandis 
infirmis, 270. Christus quomodo, damnavit peccatum in 
carne sua, 559. Christi solius est. nescire peccatum , 563. 
Christus quomodo in. medio nostri, 625 el seq. Christus 
quomodo solverit. medium parietem maceri:e, εἰ interfe- 
cerit inimicitias per crucem, $15. Christis Samariam quo 
tempore adiverit, 249 et seq. Chrisius Jerosolymam 1η- 
grediens tropice quid significet, 189. Christi adventus du- 
plex in urbem Canam, geminum ipsius interram adventum 
denotat, 271, 277. Christus cibis inteiligibilibus indiget, 
214. A solo Patre cibos sumit absque ullo mediatore, 214. 
Semper iustruitur a Patre, 241. Christus oculos in ccelum 
attollens quid signiflcet, 572 et seq. Christum quaerentes 
recte, soli inveniunt pacem, 294. Christi servus quis, et 
quaenam sit ejus conditio, 461. et seq., 462. Christus spi- 
ritaliter jam non erat cum Juda, cum intinctam iili offu- 
lam porrigeret, 455. Christus eum loquitur, insidiis non 
. appetitur, cum silet, tenetur, 292. . 
ristus juvit homines a d:emoribus oppressos, 262 οἱ 
uot. Christo servire, et. servire in spiritu. quid, $87, 668. 
Christo concrucifigi, quid, 564 et seq. Christo consepeliri, 
quid, 560 et seq. Christi. crucis quanta vis et eflicacia, 
33, 910. In Christo credere, et credere in nomine ipsius, 


INDEX ANALYTICUS. 


1548 


quíd differat, 210 et seq. Christum natum ex stupro Judsá 
videntur credidisse , 527. Christum cur Samaritanum esse 
et d;iemonium habere dixerint Jud»i, 505, 558 et seq. 
Christus cur Samaritapnum se es e non negarit, 554, 555, 
In Christo ut duas naturas «gà «à; éiósus; Slatueret unde ad- 
ductus sit Eutyches, 351 not. Christum merum bominem 
ex Jose n et Maria natum, non Dei Fiiium, sed virtute di- 
vinitus tllapsa pollentem fingebant Carpocrates ,  Cerin- 
thus, Theodotiani, Artemoniani, Photiniani, Ophitze, qui 
et Sethiani, Valentiniani nonnulli, Paulus Samosatenus, 
et Sabeilius, 165 et not., 547 et not., 429 et not., 695 et 
alibi passim. Christum nec assumpsisse amimam corpus- 
que Lerrenum, nec de Maria ustum, sed triginta annorum 
virum eum apparuisse in. Judza, et qua ab eo gesta di- 
cuntur, visa geri magis, quam vere gesta esse censebant 
Simcn Magus, Saturnilus, Basilides, Valentinus, Cerdon, 
λαγείυπ, Apelles, Manichzus, aliique dicti Φαντασιάστει et 
Δοετταὶ, 165 et not., £66, 517 ποι., 429 οἱ noL, 565, 561, 
691, 695 el a'ibi passim. Christum, antequam humano sese 
il'igaret corpori, nihi! habuisse proprium, sed Deum di- 
vinitate [ater lantum, non propria ac sua, fuisse doce- 
bat Beryllus Bostrenorum episcopus, et postea Sabellius, 
690. Cliristo varia. nomina imposita tropíce, non proprie, 
intelligebant Valentiniani, Marcosii, et Colarb sii, in sola 
Verbi appellatione iusistentes, veluti solum Verbum 
asiruerent esse Cliristum, 22, 25, 26, 39, 50, 45 et not. 
Iidem Christum, quatenus Verbum et Filium Dei, pater- 
nam esse prolationein in syllabis positam, ideoque hypo- 
stasim propriam non habcre censebant : quam. ba-resim 
postea renovavit Paulus Samosatenus, 25 et noL, 26, 4S 
net. Christi divinitatein Joannem Baptistam ignorasse 
contendebant Basilidiani, Valentiniani , Cerdoni«ni, Mar- 
cionit:, et alii ejusmodi h:eretici, 15 et not., 16. Christi 
l'avrem bonum Deum, et alium esse ac. Legis Deum fin- 
gebant Saturniliani, Simoniaui, Cerdoniani, Marcionits, 
et alii hzeretici, 491, 495 et seq., 496 et seq , 510, 555, 
$40. Christum db Opifice mundi distinguebant Sa'urnilus, 
Cerdo, Marcio, Valentinus, Heracleon, et alii quidam 
heretici, 274 et not., 547 et uot. Chrissum mundi Opiti- 
cem intelligebant quidam hzretici, ac minorem eum Pa- 
tre fingebant, 41. Christum , sicut hominibus hominem, 
ita angelis Angelum factum fuisse, c:cterarumque creatu- 
rarum rationabilium formam assumpsisse, Evangelium eig 
pradicasse, ac pro iis murtuum fuisse dicere videtur Ori- 
genes, 55 et not,, 41, 42 et not., 65 el not., 165, 468, 516. 
Àn eliam demonum, et cs:terarum creaturarum rationa- 
bilium, quz in inferls degunt, fo.niam assumpserit. ut 
eos redimeret, 55 et not. An etiam mortuus foerit pro 
astris, 42 et not. Chrisium in futuris szeulis iterum esse 
urum contendebant quidam haretici, 568 et seq. Re- 
elluntur, $68 el seq. Christus et prophete in to 
honore afüiciebantur tempore Origeriis. 268 et not. Chri- 
stum cur se esse dicebat Judas Galilseus, 111. 

Christiaui non sunt una gens, sed ex omnibus gentibus 
unus populus, 628. Christiani quomodo potestatibus sub- 
jiciantur, 655, 656. Christiani soli patientiam boni operis 
abent, 485. Apud Christianos solos proprie martyres 
hunt, 195. Christiani esse debemus spiritu et corpore. 10. 
Christianorum est lv gcreet pati in hoc ssculo, 485. Chri- 
sStianorum usus cibos benedicendi, 666. Christianis qualis 
esse debeat ciborum abstinentia, 666, 669. Christianus 
quem bonorem quzrat, 481. ) 

Chrysostomus (Joannes) opinatus est, prseter eos ange- 
lorum ordines, qui in. Scriptura nominantur, alios esse 
numero infinitos, et hominibus ignotos, 54 et not., $5, 
Credidit Christum a Juda lavandi discipulorum pedes iai- 
tium fecisse, 4] 4 not. . 

Cibus omnis panis abusive dicitur, 177. Cibi communes, 
ui, 664. Ciborum omnium usus Jicitus, 665. Cibus verus 
bristus, 288. Cibus decens f'ilio Dei, quando eftiecit vo- 

luptatem paternam, 215, 216, 218. Cibis inielligibilibus 
non solum indigent homines et angeli, sed et Filius, et 
Spiritus sanclus, 244. A sole Patre cibos sumil Christus 
absque ullo mediatore, 214. Cibus perfectorum et iniir- 
morum, qualis, 245 et seq., 244, 245, 659 εἰ seq., 660 
ei seq. Cibos sumit vulgus discentium e discipulis Jesu: 
discipuli vero ab ipso Jesu, vel etiam interdum a sanctis 
angelis, 2314. Ciborum superstitiosa abstinentia damna- 
tur, 665, 666, 669. Ciborum abstinentia qualis esse de- 
beat apud Christianos, 666, 669. Cibos benedicendi usus 
apud Christianos, 6.6. 

Circumcisio imsiyne vernaculum Judais gentis, 490 
493, 496. Circumcisione utebantur noa solum Juda, sed 
et /Egyptiorum, Arabum, /Ethiopum, Phurnicum, atio- 
rumque superstitiosorum populorum sacerdotes, hiero- 
phanUe, aruspices, vates, mysUe, geometri, as!ronomi, 
sstrologi, εἰς., 495. Circumceisio duplex, 489 et seq., 495. 
Circumcisio quenam prosit si custodiatur, 489 οἱ seq. 


1529 


440 οἱ seq., 495. Circumcisio carnalis, quae, 495, 491 et 
seq. Circumcisionis carnalis quenam fuerit utilitas, 490 
el seq , 495, 196, 197, 498. Cireumcisio carnalis an ne- 
cessaría esset ante adventum Christi, 495, 496. An Judsis 
credenjibus prodesset post adventum Christi, 490 et seq. 
Cireumcisionis carnalis lege quinam consiriugantur, 491 
et seq., 492, 495. Cireumcisio carnis figura circumcisionis 
spiritalis, 495, 434, 196, 525. Circumcisio carnis quid sa- 
crameuti figuraliter teneret, 495, 496. Circumcisio spiri- 
talis, que, 495, 494 et seq. Circumcisio spiritalis signa- 
culum justitix fidei, 535. Circumcisio cordis, quz, 494 
Circumcisio secunda, qua Josue ex precepto Dei. filios 
Israe] cireumcidisse euitrís saxeis meinoratur, an fieri 
potuerit ad litterain, 491. Circumncisio hzc topice quid 
signilicet, 494. Cireumcisio an petra acutissima, an gladio 
oliin fiebat apud Jud:eos, 145 et. not. Cireumcisionis mi- 


nister duplici modo dicitur Christus, 614. Circumcisiu. 


vocantur Jud;ei credentes, 918 et seq. Circumcidebant 
filios suos Jud:ei credentes in initiis Ecclesie, 490. Quare, 
490. Circumcidi suasi sunt quid;m ex gentibus etiam post 
adventum Christi, 491. Ad circumcisionem carnalem quare 
Petrus et l'aulus suo tempore nec cogebant gentes, nec 
ab ea arcebant Judaeos, 499 et seq. Cireumcisionem quare 
justiicet Deus ex fide, et non per fidem, 518 et seq., 519. 
Circumcisionem quare et quomodo judicabit pr:zzputium, 
49). Cireumcisionem et ipsum circumcisionis auctorem 
Deum itridebant Simoniaui, Saturniiiani, Cerdoniani, 
Marvionit», οἱ alii. h:eretici, nec non. gentiles, ac pr:e- 
seriim Stoici, 4QL, 495 et seq., 496 et seq., 510, 695 et 
alibi passi. 

Clamor non semper pro elata voce accipitur, 119. Cla- 
mor Joannis Baplistie in deserlo, [saiz, Christique, quid 
significet, 119. 

Clementi Romano nonnulli ascribunt Epistolam ad He- 
br.eos; cujus tamen auctor non est, sed fortassis inter- 
pres, 693 et not. Clementis Homaui episcopi, apostolorum 
comitis et successoris libros De recognitione in, [.atinum 
vertit lufinus, 689. Clementi Romano ab;udicantur iidem 
libri, 639 not. 

Clemens Alexandrinus astra gentibus colenda Deum 
dedisse opinatur, ut per eorum cultum ad Deum assurge- 
rent, 52 not. 

Cwlum et terram quomodo impleat Deus, 159, 110. 
Cult apertio, de qua in Apocalypsi, 11, 19. Quid signiti- 
cet, 5:5, 56. In ccelum oculos toliens Jesus, quid signifi- 
cet, 5712 et seq. In celum oculos tollere quem deceat, 
$12, 515 et seq. 

"s et prandium allegorice quid significent, 401, 


BP 

Cogitationes quomodo accusabunt vel defendent ani- 
mam iu judicio luturo, 486, 487. 

Cognitio, cognoscere. Cognitio et sapientia differunt, 
71. Cognitio Patris an major sit cognitione Filii, 50 et 
noL., 51. Cognoscit perfecte Patrem Filius, 419. An co- 
guoscat Patrem Filius ut seipsum, 4i9et not. Cognoscere 
et contemplari Patrem potest solus Filius et Spiritus san- 
ctus, 80. Cognitio Fiiii et Spiritus sancti sequalis cogni- 
tioni Patris, 612 et seq. Cognoscere Deum, et cognoscere 
voluntatem Dei, quid differat, 485. Cognilionis universe 


elementum quoddam minlmum brevissimaque íntrodu- . 


tio est universa scriptura etiam accurate intellecta, 116, 


Cognominari Jud:eus, οἱ Judzus esse, quid differat, 
485, 487 et seq. 

Colarbasii in sola Verbi appellatione iusistebant, veluti 
solum Verbum astruerent esse Christum : csetera nomina 
Christo imposita non proprie: sed tropice interpretaban- 
tur, 22, 25 et not, 26, 29, 50, 45 et not. lidem Filium 
Dei paternam esse prolationem in syllabis positam, ideo- 
que o postasim propriam non habere censebant, 25et 
not., 26, 45 not. 

Collyba, vilia et contemptibilla numismata, 191. 

Comessationes, quid, 658. 

Commentariis Scripturam illus:rare aggreditur Alexan- 
dri:e /Egypti Origenes Ambrosii jussu, $ οἱ not. Ac pri- 
mum ibi in Evangelia, primumque in Evangelium Joaunis 
scribere coepit, fa $, 6 οἱ not. Cominentariorum iu Joan- 
nem tomos xxxi, alias xxxix, scripsit, Praefat. οἱ 456, 
Ningulí eorum temi Ambrosio nuncupantur, ὅ, 6, 48, 101, 
160,161, 212, 507, 569, 101. Tomi quinque priores Alexan- 
dri:e sub imperatore Alexaudro ab. Ürigene sunt. elàbo- 
rati, 101 et not. Sextus ibidem inchoatus, sed denuo eum 
exordiri Cesarez Palestine necesse habuit Origenes, eo 
quod priorem scriptionem Alexandria discedens secum 
non a:portasset, 101 et not., 102. Caeteri in Joannem to- 
ini ubi et quo tempore lvcubrati, 101 not., 102 not Com- 
mentaria in Joannem post homilias in Lucam edita sunt, 
401. Eadem Commentaria in Joannem Latine vertit. Am- 


INDEX ANALYTICUS. 


Ev 


brosius Ferrarius, cujus interpretatfonem exhíbemus, t 
et seq. Vide et Prafat. Eadem et vertit Joachimus Pe- 
rionius, Benediclinus Cormeriacensis, cujus iuterpreta. 
tionis lacinias exhibemus ubicunque deficit Ferrarii in- 
terpretstio Praefat. οἱ pag. 55 οἱ not, et alibí passim. 
Commentariorum in Epistolam ad Homanos quindecim 
tomos (viginti, juxta Cassiodorum) scripsit Orizenes, 458 
et not. Sublimes sunt hujus operis sensus, 458. Bulini 
tempore aliquanta jam deperdíta eraut volumina, 498. 
Graecus eorum contextus coutinebat quadraginta fere, aut 
eo aniplius, millia versuum, 45s. Hodie tuo Lantum Graca 
fragmeuta supersunt, 462 not., 465 not, 580 ποι., 581 
not. Totum opus Latiue vertit. Rufinus hortatu Heraciii, 
cui nuncupatur ejus interpretatio, et ad media fere spatia 
coarciaviL; qa deerant, de suo adimplevit, 4538, 458, 
689. Hujus operis quam infida sit Interpretatio inteiligi- 
tur cx fragmentis Grxcis, et ex ipso Hufino, 462 not., 
463 not., 580 not.. 581 not., 688, 6089. Commentaria in 
Job Origeni falso tribuuntur, 95 not. Commentaria in 
Evangelium Joaunis reliquit Heracleon haereticus, 117 et 
alibi sepissime. 
Commercium Judaei cum Samaritonis non habebant, 
$55, sed tamen habuisse videntur tempore Christi, 219. 
Commodare, quiJ, 679, 680. 
Commune quid appellet Scriptura, 664 οἱ seq., 666, 
. Commune seu immundum ratione sui nihil est iu 
creaturis, 665 et seq., 668 οἱ seq., 669 et seq. Commune 
sev immundum qua ratione fiat quod natura sui mundum 
est, 565 οἱ seq., 668, 669 et seq. Communis homo, quis, 
et d: modo dicatur, 664, 665. Communes cibi, qui, 664. 
mmunicare, quid, 679, 680. Communicare usibus vel 
memoriis sanctorum, quid, 651, 652. 
Communio hereticorum vitanda, 675. 
Complantari similitud:ni murüis Christi, quid, 964 et 
seq. 
('oncupiscentia quzedam laudabilis, qu:edam culpabilis, 
$82. Concupiscentis bons vel mali usus, $70. Concupi- 
scentia carnis, qus, 9/0 οἱ seq. Concupisce;.tia. peccati 
regnum habet in carne, 570 et seq. Concupiscentia spiri- 
tus regnum liabet ín mente, 910 et i 
Conlorines i:naginis Filii Dei, qui, 19, 51, 602, 605 et 
501^ 604. Conformes quinam sint forms Dei aut servi, | 


Conscientia, quid, 486 et seq. Conscientia testis et ac- 
cusatrix, 486 οἱ seq., 487. 

Consentire humilibus, quid, 652, 653. 

Consepeliri Christo, quid, 562 et seq. . 
g; Consolationem spiritus. quinam capiant ex Scripturis, 


Consuetudinis quanta vis, 585 et seq., 586, 587. Con- 

suetudo vitiorum lex carnis, lex membrorum, lex peccati 
Mgr 985, 987. Consuetudo peccandi, peccatum dici- 
tur, 583. 

Contemplatio l'atris an major sit contemp'atione illa 
que est in Filio, 449 et not. Contemplari et cognoscere 

atrem potest solus Filius et Spiritus sanctus, 88. Con- 
templatione et actione vía Domini dirigitur, 119. 

Contentio quie mala gignat, 482. Contenlio pessimus 
anima languor, 482. 

Contritio duplex, 508. 

Conversionis initium, mala derelinquere, 525. 

Convivia. In conviviis juvenes senioribus deferant, 442. 
Convivia Fortune ponebant Judati, 227 not. Convivía diis 
ponere solebant Persse, 227 not. 

Cor, quid, 486. Cordis principale, caput dicitor, 654. 
Cor in medio totius corporis, et sedes est principatus ani- 
mae, 89 et not., 121. Cor durum seu crassum, vel carneum 
seu molle, quodnam vocetur in Scripturis, 478. Cordis 
latitudo, donum Dei, 485. Cordis latitudinem dedit Deus 
Salomoni, 485. [n cordis sanctorum latitudine habitat et 
inambulat Deus, 483. Cordis latitudo sequitur tribulatio- 
nem, et quamnam tribula!ionem, 482, 485. Cor Dei, 
quodnam sit, 45, 46. 

Core tres filii quid interpretentur, 675. De Core filiis 
usenam sit traditio Hebrzorum Christianorum, 675. Core 
lil prophete, 675. Nominibus eorum psalmi attitulati 

quare nihil triste aut asperum contineant adversus pecca- 
tores, 673 

Corinthus urbs in. Achaia, 677. Corinthi pertus, Cen- 
chris, 459. E Corintho scripta videtur a Paulo Epistola ad 
Romanos, 4939, 460, 671. Ad. Corinthios Epistola. Vidc 

písto'a. 

Corpus omne Deo-abjudicat Orígenes, 250 et not., 251, 
505, 504 οἱ alibLpassim Corpus admodum tenue ac sub- 
tile angelis ac dzemonibus affingit, 545 et not. Aliquando 
angelis ac sancíis omnibus in beatitudine degentibus -. 
corpus et materiam detrahere videiur, 18 et not. Corpo- 
ralia omaia, ipsumque Deum corpus esse dicebant Plato, 


1551 


Aristoteles, Porphyrius, Stoici, ed ir sl οἱ vul- 
'us ethnicorum ; neenon Seleucus et Hermías Gálaum, ac, 
[ωχ] nonnullos, Valentinus quoque, οἱ Audius Audlano- 

tom et Ápthropomorphitarnm pater, Tertnilianus, et alit, 

350 οἱ not., 231, 803. Corporeorum omnium primus a Deo 

factus est diabolus, 18. Corpus nostrum quatenus vocet 
'au]us corpus. peat mortis, et humilitatis, 561 et seq., 

*$ et seq., 567, 586. Corpus peccati. quodnam sit, 564 et 

n et 561, 586. Corporis peccati queenam sint 

merpbra, 565, 565. Corpus mortis quodnam sit, 565, 867, 

356. Corpus immortale, quod, et quomodo fiar, 570, 571. 

Corporum re*prrectionem negabant. Sadducei et Samari- 
tani, $55 et not., negabant et. Saturnilus, Basilides, Cer- 

do. Marcio. et alii haretiei. 275 et not. De corporum re- 

furrectione queam sit Valentinianorum sententia, 2:5 

et noL., 110, 277. Corpus verum non ex Maria awumpsisse 

bristom, sed phantasticum per Mariam, ac iriginta an- 
moram virum eum in Juda apparuisse, et que gesta ab 

«ο dicuntur, visa geri quam vere geslà esse con- 
tendebant Simon Magus, Saiurnilus, Basilides, Valenti- 

nus, Cerdo, Marcio, ολ) ον et ali ατνέστα οἱ teat 
vocati, 439 οἱ not., 690, 691 οἱ seq., 695 οἱ alibl passim. 

'orporis species, fortitudo, 
ndilferentes, 558. Coi 

Corpus Christi figura Ecclesise, 196, 197 et seq., 908, 2n 
209. Corporis ac rerum sensibi-ium amantes Judiel, 196. 

Corporum priesul, Luna, 227 nót. Corporeas res lus eu- 
rw esse pnlabant veteres astrologi! Chaldiei οἱ /Egyptii, 

246 uot , 22; nut. Corpus et. spiritum in. potestate habet. 

nna, Dy Xettium Valentem, 226 not. Corpora cur con- 

dire soliti sint Egypti, 276 not. 

Corrigia calcesmentorum Jesn, vropice quid, 134, 155, 
136, 157, 139 et seq. Corrigíam calceamentorum Jesu 
solvere, iropice quid, 131, 155, 456. 151, 159 et seq." 

Cotruptio dnplex, corporalis, et spiritalis, 481. 

Creatto es ni 
tur, 505. 

Creator quatenus dicatur Christus, 30 et nol., 21 et nol., 
335. Creatoris imperium. Christum  abrogasse censebanl 
aturnilus, Cerdo, Marcio, Heracleon, Valentinus, et alil 
Weretici, 274 et not. V ide Opifex. 

Creature omnes rationales ad imaginem et similitndi- 
mem Dei facie, 75. Creaturarum rationabilium triplex ge- 
Dus; celestium, terrestrium, eL infernarum, 54, 35 eL 
0,52. Creaturs rationabiles non eamdem cum Deo 
substantiam, sed divina affinem habere censuit Origenes, 
335 et not. Crealurm omnes. rationis compotes an lege 
naturali constringantur, 509, 510 eL seq. Creatura ultima 
rationalis an homo, an dzemones, 85 et oL. Creaturarum 
an principium si. Draco, 18. In creaturis Dei nibil est 
immundum seu commune natura sul, 665 et seq., 668 et 
seq 669 etseq. Creature omnes ministrant. Deo, 655. 
Gloriam Del parücipant, 481. Creatura nuHa investigare 
et scrutari valet vias Dei, 642. Neque percipere Del per- 
fectiones, 80. Ad. creaturas rationis potes Filii. vim. 
pertinere credidit Origenes, 27 et mot. Penes creaturas. 
«mnes rationis compotes commoratnr Jesus, 14. Creatu- 
ras rationales tantum superari a. Filio οἱ Spiritu sancto, 
quantüm ipsi a Patre superantur, quatenus dicat. rige- 
mes, $1, 52, 55 et not., 235 el noL. Creatura, rationalis 
quomodo vanitati sub'ecla, 597 et seq. Creaturarum om- 
nium rationabllium formam assumpsisse Christum, ot 
omnes locrifaceret, eL pro omnibus pessum ac mortuum 

xancit Origenes, 35 οἱ not,, 41, 43 et ποὶ., 65 et 








vel. proceritas, τος medize οἱ 
eclesie eaput, Christus, 561. 


















bilo, 19. Creatio mundi cur »eu€à4 voce- 





Credere Deo, et illum agnoscere, differunt, 384 et 

395. Credere in Jesum, et credere in nomiae ipsius 
runt, 210 et seq. 
quis.dicendus. sit 





sed. Credidit - 
eere Judas proditor, 425, 426, 451, 436. Non ornibuà 
redentibus fides ad justitiam reputatur, 522. 
Credulitas hereticorum abusive. fides appellatur, 670. 
fede e fides quid diferant 0. 
i 





spem in spem, quid, 531 et. iquando sin- 


Crimina et nequitia Juda tradkoris produntur in, psa 
mis xt, uv et cvm, 457 et not. Ó 

Crocodilns Arabice quomodo dicatur, 148 not. Crorodi- 
Vis in aquis, quietem rapere sojet, Τ48 nol. Zgypli reget. 
οι ium symbolice exprimit, 148 μοι. Augusti nummis, 








λεία Lib nol. o. σα S61 

rueitlgi eum Christo, qnid, 564 et seq. 

Grade ναι vis et'efücacia, 568. STO. Per crucem quo- 
modo Christus ipimicitias &lverit, 545. 


Cubilia, quid, et unde dicta, 608. 
ultus Dei ή quo consistat, 613 ej seq., 6i4 el seq. 





INDEX ANALYTICUS. 


[*-] 
Cultus divinus obsequium dicilur, 653. Cultus divinus 
tiquorum Patium ἵνα Yleligentis tum tide, tus [4 
sti exspectatione, sacer erat, &t Deo. charus, 88. Cultam 
angelis vetitum et daninosum exhibuisse videntur Parr 
*xi, 356 noi Idem cullus vigebat olim apud Phryga 
temporibus apestoll. Pauli, not. Cultoi angelorum, 
πλ Seu Solis, et Lunz seu. Fortonz dediti erant Judxi, 
334 not., 227 not. Cultus ille unde ortus, et qua'is fuerii, 
326 not., 337 not. Cultui Luna minus dediti erant Judxi 
quam cultui Solis, 227 not. Cultum Solis eL Lunge a Pe, 
Sis accepisse videntur plerzque Aui gentes, 227 noL. 

Cupiditatis detinitio, 535 et not , 556, 537. 

Currus Ephraim tropice qui, 193. 

Custodi m, οἱ perücére Legem, quid differy, 
490. Non custodire Legem, ét Legem pravaricari, quid 
differat, 490 et seq. 

ustos et. genitor vite humane, Sol, 227 not. Custodes. 
angeli, 191, 475 et not., 479, 616, 680. 


D 





Ρως, juld, 205. "EMEN » 

onibus corpus afimgit Origenes, licel sdmpdum 
tenue ac subtile, $&$ οἱ noL. Dxmiones inter οἱ angelos 
corporis solum discrimen aliquod constituit, 557 not. Aa 
demones, an horaines sipt ultima creatura ratiogabilis, 
55 et not. Demones "eriplscere posse εἰ penitentia dud 
existimavit Origenes, 274 et not. Dx'mones Ψνχονομνοῖς, id 
est animarum, dum corpori conjuncta essent, curan βο- 
rere, eL eas in infernum aut Ín slatula loca post morim 
deducere putabant P'lato et alii. ethniel, 961 et noL. 368, 
365, 997, εἰ not., 298, 576. Dzemonis sorlem. soli tríbue- 
bant vetéres astrologi Chaldzei οἱ /yyptli, 326 not., 327 
not. Dremonum formam an Christus assumpseril, ac pro 
lis mortem obierit, ul eos redimeret, 35 et not. À demo- 
nibus oppressos homines juvit Christus, 363 οἱ not. De- 
Tones quomodo orationi obsistunt, 650, 651 . 

Deemonium habere Christum, ac Samaritanum esse cur. 
dixeriot Judsi, 555, 351 et seq. Demonium signa facere 
non potesl, quie faciebat Christus, $54. jum, ome 
nis morbus animi, 355, 556 et ο) 

Damnatorum pxenís tinem statoft. Origenes, 16 et not , 
396 et ποι., 579 not., 560, 640. Ab bae sententia a.iquan- 
tisper recedere videlur, 579 οἱ not. 

vid: eo nomine Christus appellatos, el quatenus, 
35, 43. De David plurima quie dicuntur, Christo conre- 
niunt, 35. Ex semine David quomodo natus sit Christus 
secundum earnem, 406 et seq. David an el ipse mendax, 
€um dixerit omnem hominem esse meudacei, S00. 

Deceptionis auctor, di bolus, 542. 

Declmis et primitiis in omnibus fruebantur sacerdotes 
et Levi, 5. Decimas et. primitias per pontiticem οὔετε- 
bant Deo sacerdotes et Levit ; czteras tribus. per sacer- 
dotes et Levitas, 5. mE 
ης homínes inter creaturas infernas numerantur, 

et not. 

Demetrius Alexandrinus episcopus Origeoi ipfensus, 
101 et noL Adversus Origenem synodum eplscoporu 
Egypti collegit, eumque litteris passim dissextinats tra- 
ducere conatus esl, 10] not. 

Denarius numerus laudalur, 161. Denarius numerus 
sanctus, 90. 

Descensus Christi ad bomines, duplex, 695 et seq., 
691. Descensus filiorum Dei ad lias hominum, tropice 
quid siguiticet, 152. 

Desiinatus οἱ praxdestinatus quid differant, 465. 

pero quorumdam gentilium pro patria liberando, 
sd. 


Dens unum quid et simplex, 3]. Principium omnium 
rerum, 19. olds vit, TI. Siu merae Ar Solus 
jnstos, 70. Deus spirilus, οἱ quitenus, 230, 955, 356. 

us ignis consumens, et quatenus, 230, 252, 253. Dens 




















lux, 78. Lux in qua nullz sunt. teneli et quatenus, 
350, 251, 252. Deus cum articulo ie, et Deus sine arti- 
culo và, quid differat, 50 et noL., 51 et seq. Deus Pater 






sxi^vs , seu Deus a se, et fons divinitas, 50 et noL, 5t 

q. Fons omuium virtutum, 675. Dios 2, l'atre, Filius, 
675. Deus Pater, charitas, 540. Deus Pater lux eterna, 
"weis principium δὲ fous, 697. Deum. Verbum: alios, deos 
supeyare, ipsum a. Deo l'aire supezari slaluere, videlur 
Origenes, 51, 52, 55. Deum nemo co.itemplari. e.cogno- 
scere, potest, prater Christurà et Spiritum sanctum, 80. 
Dei Patris contemplatio àn major sit contemplatione illa 
que est in Filio, 419. Dej perfertiones, nulla, creatura 
percipere valet, 80. Nec tias ejus, scrutari et investigate, 
612. Deus quomodo agnosci possit, 48L. Deum. nemo «i- 
dere potest Verbuin ducem non habens, 387. Deum qao. 
sensu viderint et audierint prophete, TCi, Deus, omnia. 
cmlum et lerram im» 





fecit ex nihilo, 19. Deus quomo 


1555 


pleat, 159, 110. Ex Deo esse, et genitus esse ex Deo, 
quid dilerat, 526. Ex Deo genitus esse melius est, quam 
esse ex Deo, 525. Deus esse in aliquo, et Deus esse cum 
aliquo, quid differat, 915. Deo vivere aut mori, quid, 
$59 et seq., 569 et. seq. Deo credere, et Deum agnosce- 
re, quid differat, 281 οἱ seq., 295. Deum est. aliquis 
agnoscere, et Patrem non agnoscere, 285. Deum cogtno- 
scere, et voluntatem Dei cognoscere, quid differat, 483. 
Deus per Christum glorificandus et orandus, 13, A, 602 
et seq. Deum quomodo cognoverint ethnici pliilosophi 
et sapientes, 471, 472, 48V et alibi passim. 

Deus in quo notam faciat patientiam suam, 617 et seq. 
Deus quomodo et 4 quibus judicetur, 401. Deus pe» se- 
melioswm retribuit bena, non item vero mala, 482 et 
seq. Deus quomodo et cur sil pro nobis, 605, 606 et 
seq. Deus neminem in perditionem tradit, 696. Deus 
l'ater operstur materiam gratiarum. 62 Deum ex tribus 
compositum fingebant quidam hzeretici, 626. In Deo triuae 
tantummodo appellationis esse vocabulum putabant alii 
hwretici, 626. Deum et rationabiles creaturas ejusdem 
esse subsiantise dixisse Origenem falso aecusat Hierony- 
mus, 255 not. Deo corpus affingebant Plato, Aristeteles; 
Porphyrius, Stoici, Epicurus, poeue οἱ ethnieorum vul- 
gs; nec non Seleucus et Hermios Galat, Melito Asia- 
Dus, ac, juxta nonnullos, Valentinus quoque ; kudius Αυ- 
dianorum et Anthropomórphitarum pater, Tertullianus, 
et alii plures, 250 et not., 331, 505. À Deo tamen omnem 
coagmentationem, unde oritur interitus, abjudicabat Epicu- 
rus, 250 not., 505, 504. Deo corpus omne abjudicat Origenes, 
250. οἱ not., 251, 505, 50LeLalibi passim. Deo humana forma 
et humana membraallegorice vribuuntur, 251. Deoquatenus 
h'manse appellationes conveniant, 45. Deom, tenus 
Patrem Christi, Bou agnoscebant Pherissi, 397. Deum 
bonum a justo Deo distinguebant quidam heretici, ac 
[istum esse Opificem mundi, bonum vero Deum Christi 

^alrem esse staluebapnt, 41. Deum Legis alium esse ac 
Evangeliorum Deum fingebant Simoniaei, Saturniliani, 
Cerdoniani, Marcionitz, οἱ alii haretici, nec non et gen- 
files, ac priesertim Stoici; atqne priorem irridebaut, ma- 
jumque ac ferum ; alterum vero bonum, Christique Ps- 
wem statuebant, 15$ et not., 16, 285 et not., 286, Sé7not., 
415, 491, 495 et seq,, 496 οἱ seq., 530, 518, 595, 540, θ06: 


et bu at alibi seim. 
i multi facti sunt per. adoptionem, et tícipatione 

Bei, 51, 52, 99, 595. Dii imagines quadam primi τον 

ατίς, 81, 52. Quantum differant ab uno et vero Deo, 99. 

eos ita a Deo Verbo superari, ac Deus Verbum a Deo 
P'atre superatur, sancit Origenes, 58, 52, 55. Deorum du- 
plex genus, 53, 55. Dii voeautur prior et. excellentior 
angelorum ordo; biacque Deum idcirco deoram Deum 
dici contendit Origenes, 34, 556. Dii quo: sensu dieantar 
apostoli et prophete, 500. Dii sunt omnes ad quos sermo 
Dei fit, 500. Deos prestites qnatuor nascentibus homini- 
bus adesse commemorant /Egyptli, δείμονα, σύχε», 
ἀνάχονν, 221 not. 
Aristoteles, Porphyrius, Epicurei, et alii plures, 
not. 

Dextra et sinistra in Deo quid significent, 471. 

Diabolus. De diabolo quzenam sit Ecclesire fides, 696. 
Diabolus et omnes mali, non quatenus mali, sed quatenus 
creaturz, a Deo facti sunt, 65, 66. Diabolus corporeorum 
omnium primus a Deo faetus est, 18 Diabolum Dei non 
esse opificium contendebant Marcionits, et gregales eo- 
rum, 65 et not., 66. Diabolus δανµο«ράτοµα COnSliluunt et 
appellant Valentiniani, 225 eL seq. et not. Diabolus, 
mors, peecatum, perditio. vocatus, 559, 576, 585, 609. 
Diabolus capat corporis peccati, 964. Diabolus auctor de- 
ceptionis, 3 2 

iaconisss, 423 et not., 681. Quales assumen 

el not., 681, 682. , Q e» im 


Diademata in capite Sermonis Dei, de quibusin Apoca- . 


lypsi, quae, 55, 58. 

Dies in Seripturis, quid, 660. Post dies cur Abel obtu- 
lerit hostiam Deo, eL quid intelligatur per. hec verba, 
P'ost dies, 550. Dies {τιν et vindictzs in Scripturis, quid, 
418 et seq., 479. Dies irae cur in fine mundi statutus.sit, 
4T3 et seq. Diei et lucis adventus tropice duplex, 658. 
Diem natalem epuliscelebrabant Ρούλα», et.quare, 227 not. 

Difüdere, quo sensu vox hic accipiator im: Scripturis 
sacris, 482. Difdere veritati, quid; et quinam sint. qui 
diflidaut, 482. 

Dignus et idoneus, quid differant, 156. 

Dilectionis proximi vís et efficacia, 657 et seq., 658. 

Discipuli Christi lux roundi vocati, et quatenus, 27 et 
seq., 158. Discipuli Christi cibos intelligibiles sumunt ab 
ipso-Jesu, vel etiam interdum a sanctis angelis, 2&4. Di- 
scipulis Christi quzsunque collata.sunt, Christus sibi 2ο- 
cepta refert, 14, Discipulorum pedes lavandi. initium a 


INDEX ANALYTICUS. 
' Juda fecisse Christum credidit Origenes, cui consentiunt 


Deos animautes esse fingebant Plato. 
330 


1534 


Chrysostomus et Theophylactus, 414 et not. 
Dispensatur unusquisque a divina Providentia, et. quo- 
modo, 618. 

Dissonantia apparens Evangeliorum solvitur per anago- 
en, 162, 163, 164, 167 οἱ seq., 168, 179 οἱ seq., 150, 
81, 182, 185, 184, 185 οἱ seq., 195 et seq. Dissonautia 

apparens evangelistarum, unde oriatur, 164, 165 οἱ seq., 
46 


Divinitatis totius fons Pater, 50 et not., 851 οἱ seq. Di- 
vinitas natura principium Christi, 19. Quoad nos, humsni- 
tas, 20. Divinilas Fi.ii imago est divinitatis Patris, 246. 
Divinitas Filii οἱ Spiritus sancti statitur contra hzreti- 
cos, 612, 690 εἰ seq. De divinitate Christi Joanues om- 
nium evangelistarum apertissime disseruit, 6. Divinilae 
tem Christi Joannem Baptisiam ignorasse contendebant 
Dasilidiani, Valentiniani, Cerdoniani, Marcionits, et alii 
hujusmodi hsretici, 16. 

Divitize, res media, seu indifferens, 538. Divi:ise gloriss 
Dei quomudo innotescant, 617,618. 

Δοκητῶν haeresis quse, 429 et not. 

Doctrina, et forma doctrinz, quid, $72, 575 et seq. Do- 
eirina Veteris et Novi Testamenti concordat, 99 Doctrina 
catholica quaenam sit, 695 et *eq., 696 et seq. Doctrina 
Hebraorum círca paradisum et infernum, qualis. 155 not. 
Doctrina perfecta listerature humanse, quziam sit, 675, 

Dogmata fidei quzeuam sint, 695 et seq., 696 et seq. 

Dolus, quid, 507. . 

Dominus et magister qualehus dicatur Christus, 25, 
$3. Dominus omnium, tam vivorum, quam mortuorum di- 
citur Christus, 661 et seq. omini nomen et Paris no- 
men invocantes, quid differant, 625 et 

Dom"s omnis quo tempore zedificanda, 100, 101. 

Dona omnia sunt Dei, sed non omnia spiritalia, 469., 
Douum divinum nemo pote:t accipere, uisi qui petit. illud, 
215. Dona Spiritus sancti a Paulo multiplices spiritus di- 
cta, 299. Dona Spiritus sancti. seeundum mensuram tidei 
dantur, 528. Dona graliarom, qus, 618, 619 eL seq., 
651 et seq. Dona gratiarum pro fidei ratione vel mensura 
distribuuntur, 648 et seq. Donum ex plenitudine Christi 
ceperunt propheue, fü5, 107. Dona gratie quomodo 4 
Deo promereautur, 648, 649 et seq. Dona humaaua, qua, . 
618, 649 et seq. . 

Donatistse martyrem dicebant quicunque morlem sibi. 
consciscebat, 88 not. 

Dormientes in Cbristo, qui, 695 et seq. 

Dositheus Samaritauus Messiam se esse fingebat, 257. 
Dosithei sectatores etiamnum erant tempore Origenuis, . 
Desithei Jibros cireumferentes, et fabulas quaedam enar- 
rantes de eo, quasi ille non perierit, sed alicubi in. hac 
vita degat, 257. Dosithei sectatores ab Origene vocati ali- 
quando Dositheani, aliquando Dositheeni et. Dositheini, . 

: not. 

Draco magnum cele vocatus, quis, 18. Draco, an prim- 
cipium creaturarum, 18. 

Dualis numerus sociandis generandisque corporibus. 
aptari solet, 514. Dualis numerus aliquando pro immundis 
ponitur, 914. Aliquando ín corpore positis deputatur, 


Ducere, et subducere, differunt, 558, 
Dux itineris ad bonum, Spiritus sanctus, 602. 


Ebion et Ebtonite Christum merum esse hominerh ex 


. Joseph οἱ Maria natum dicebant, 547 et not., 549 et !,οἳ.,. 


$19, 695. libionis hreresis de Christi ortu. ab Beresi: Ce- 
rinthi in quo diserepabat, 347 not. Ebionite alios esse 
natura malos, alios bonos, alios neque botos peque malos 
dicebant, 38 et not., 194 not.,264 οἱ not., 374 not , 215 et 
not., 276 et seq., 277, 316, 52& et not., 527 et noL, 328 
οἱ not., 552, 358 et sed: 939 et seq., 515, 359, 551, 395 
et not., 486 et ποι., , 463 et seq., οἱ not., 401 et not. 
«19, 487, 518, 512, 513 ex seq., 631, 648, 605- et alibi 
passim. 

Ecclesia est vera. Jerosolyma, 395, 2325. Ecclesia per 
mundum ἱτορίοῬ signi&eatur, 158, 159. tropice etfam per 
lunam significatur, 155. Eeclesia-figurative corpus Chri- 
sti, 196, 197 οἱ seq., 202, 205, 309. Ecclesise caput, Chri- 
stus, 564. Ecclesia an lux mundi, 158. Ecclesise mundus, 
5. Ecclesi fides qusenam sit, 695 et seq., 696 οἱ seq., 697. 
Ecclesiz lingua quis dicatur, 618. Ecclesie manus, quis, 
617, 648. Icclesim oculus, quis, 647, 618. Ecclesim pes 
quis, 641. In Ecclesiis, tempore Origen's, vestigia etjame 
num flebant signorum Christi, 354. Ecclesiis Christi aon 
semper eodem modo benedicit Paulus in. Epis«o.is suis, - 
461, 468. Εορδαία Mediolanensis priscis: temperibus lae 
vandi: pauperum pedes feria quinta in. Ca«ya Domini mo- 
rem arripuit ac retinuit, 422 not, Unde morem hnnc ac- 
ceperit, 422 not. Plereque Ecclesis morem hunc ab es 


41535 
assumpserunt, 423 not. Ecclesi: presulum qualís esse 
debeat sollicitudo, 650. 

Eccle-iasticus vir, quis, 695, 696 et 


seq. 

Ecclesiasticum inter dubios librus olim referebant He- 
bri, 226 not. . 

Eclogs, quid, 274 et not. Eclogszm i vow κροφετκῶν edi- 
tioni Clementis Alexandrini sub'ectie citantur, 226 not. 

Editiones Aquilze, Theodotionis et Symmachi tempori- 
bus Origenis nondum iuquinatm erant, 141, quam editio- 
ner maxime sequatur Paulus in citandis Scripturis, 627, 
629, 651, 671. . . 

Elchana interpretatur possessio Dei, 615. 

Electio Dei ob previsa merita, 463 et seq., 46i et 
not. EKlec'io non ex operibus, sed ex proposito Dei, et 
vocantis arbitrio, 615. Electio gratie, quid, 650. Per 
slec'ionem gratis quinam salventur, 650. 

Electi et vocati quid ditferaut, 462 et seq. ME 

Elementum quoddam minimum univers cognitionis, 
brevissimaque intrwiuciio est universa Scriptura sacra 
etiam accurate intellecta, 116, 117. 

Elias ante ortum prophetatus fuit, 125. Elias et Moyses 
rolloquentes in monte cum Jesu, quid signilicent, 469. 
Klias- przecedet seciindum Christ adventum, et quare, 92. 
Eliam Phinees esse arbitrabantur Hebrei ex apoeryphis 
libris, 115, 116, KEii:e non animam, sed spiritum et virtu- 
tem habebat Joannes Baptista, 112, 115 et seq. Elia at- 
que prophetis maj: rem esse Joannem Baptistam hzretici 
oinnes suspicati sunt, 122, 

Elisabeth interpretatur Dei mei jusjurandum, vel, Dei 
mei septimum, 86. I:lisabeth prophetissa eflicitur, 149. 

Eloquentia humana ab divina quid differat, 616 et seq. 

Eloquia Dei Judsis primo credita, quz, et quibus Ju- 
deis credita sint, 497, 498 et seq. An Sumaritanis etiam 
credits siut, 498. 

. Ementes et vendentes templo dejecti a Christo, qui, 
191, 192, 195. Ementes et vendentes templo dejicere ion 
minoris eral poten!i:, quam segros curare, vel aquam in 
vinum commutare, 186, 270. Ementes et veudentes num 
reapse e tempio ejecerit Chrístus dubitare videtur Ori- 
gones, 186, 188, 159. 

Encratitse matrimonium damnabent, οἱ abstinendum 
censebant a vino et animatis, 667. 

Enochi liber, apocryphus, 142 et no!. Hunc librum 
Gr:ce scriptum, aliaque ejusdem auctoris falsa οἱ sup- 
posita ρε: manibus habuit Scaliger, 142 not. 

ÉvovnéTwss CU µεε νσωµάτωσις quid differant, 116. 

Ephraim interpretatur fertilitas, 399 et not., 400. Cur- 
rus Ephraim tropíce quinam siut, 193. 

Epicurus et Epicurei Deum corporeum esse fingebant, 
al à Deo tamen omnem coagmentationem abjudicabaut, 
250 not., 251, 505, 504. Summum bonom in voluptate po- 
nebant, $55, Providentiam tollebant, 503. 

Episcopi quo gestu olim populum alloquebantur, 96 
not. Episcoporum mos populum benedicendi tribus pri- 
moribus digitis erectis, unde oriatur, 96. Episcoporum 
qualis esse debeat sollicitudo, 650. 

Epistoi*? Pauli et aliorum apostolorum an dici possint 
Evangelium, 4, 5, 7, 15. Epistoke Pauli caute et perspi- 
caciter legendis, et quare, 519, 520. Epistola ad Romanos 
e Corintho scripta videtur a Paulo, 459, 460, 677. Post 
Epistolam primam et secundam ad Corinihios scripta est, 
5/8. Perfectior videtur cxteris Pauli Epistolis, 458, 459 
et seq., 678. Quare, 458, 459 οἱ seq., bz. E 
A omanos quibus de rebus agat, 4*8, , 901, 504 et seq., 
$(9 et alibi passim. C:eteris Pauli Epistolis diffücilior ad 
tos Higendum, et quare, 458, 460, 487 et seq. , 501, 591, 
509, 511, 516, 527, 529, 548 et *eq., 549, 579 et seq., 581 
et noL, 581 et seq , 615, 614 et seq., et alibi passim. In 
Epistolam ad Romanos quindecim (alias viginti) Commeu- 
tariorum tomos, seu libros, scripsit Origenes, 458 et not. 
Sublimes sunt horum librorum sensus, el not. Rulini 
tempore aliquanta jam deperdita erant volumina, 458 et 
not. Graecus sermo continebat quadraginta, et eo amplius, 
millia versuum, 458 et not. Hodie dao tantum supersunt 
fragmenta Greca, 462 not, 465 nor, 581 not. Totum 
opus Latine vertit Rufinus hortatu Heraclii, cui nuneupa- 
tur ejus interpretatio, et ad media fere spatia coarctavit, 
quae deerant de suo adimplevit, 458, 688, 689. Quam in- 
fida sit ejus interpretatio intelligitur ex fragmentis Gre- 
cis, eL ex ipso Rutino, 462 not., 465 not., 580 not., 5sl 
DoL, 688, 689. Ex Epístolz:e ad Romanos paucis contexti- 
bus, totius Scriplure sensum, qui arbitrii libertatem con- 
cessam a Deo hominibus docet, Valentiniani conabantur 
evertere, 458. 

Epistle prima et secunda ad Corinthios ante Epistolam 
xd Komanos script» sunt a Paulo, 678. Inter primam et 
secun-lam multum temporis intercessit, 459. Cum primam 
s-riber.t Paulus, erat quidein in magnis profectibus, sed 


tela ad 


INDEX ANAL YTICUS. 


1536 


rfectior erat quando scripsit secundam, 458, £59 et seq, 
h Epistolas ad Galatas, ad Ephesios, ad Colossenses, ad 
Tum, ad Philemonem, ad Hebrzos commentaria scripsit 
Origenes, quorum etiamnum fragmenta exstant, 690 usque 
ad 698. In Epistolam ad Hebrzos homílias etiam scripsit 
Ürigenes, quarum duo fragmenta τας supersunt, 698, 
Epistolam ad Phillppenses quando rins 'aulus, non. 
dum perfectus erat, 459. Epistole ad Hebraeos composi- 
tior stylus, quam cseterarum Pauli Epistolarum, 695. ks 
continet sententias admirabi!es, 69Η. Seutentis ipsius 
l'auli esse videntur, dictio alterius, 698. Auctor ejus in- 
certus, 698. Scriptores quidam partim Clementi Romano, 
partim Lucse& eam ascribunt, 695. Clementis Homani eam 
non esse quasdam argumenta demonstrant, 698 not. Multi 
existimarunt a Paulo Hebraice primum fuisse scríptam, a 
Luca vel a Clemeute Romano Grzee fuisse interpretaum, 
698 not. Epistolam ad Hebreos rejiciebant veteres qui- 
dam, quod Novatianis ea favere videretur, 522 not. Epi- 
stolam ad Hebrsos an adulteraverint Nestoriani, 41 not. 
Epíistolze, secunda Petri, secunda et tertia Joanris, nec 
non Epístule Jacohí et Jude, a muitis olim in dubium 
rev ntur, 95 et not. Alibi tamen Origenes Episto!as, 
secundam Petri, secundam et tertiam Joannis, ul genui- 
nas admittit, 95 not. Dus postrema Epistol:» Joannis vix 
versus continent centum, 95 not. l:pistolamsancti Barnabae 
inter libros sacros reponere videlur Origenes, 475 et not. 

ἀπινμί., quid, 535 et not., 856, 357. 

kpulis die natali indulgebant Perse, et quare, 2?7 

not. 

Equus, ἱπορίος quis, 45. Equus fallax ad salutem, tro- 
ice quts 195. Equus albus quo vehitur Sermo, seu, Ver- 
um Dei, de quo in Apocalypsi, quid significet, 55, 56, 57, 

98. Equi albi quibus vehuntur sequentes Sermonem, seu, 
jrriom Dei, de quibus in Apocalypsi, quid significent, 


Esse ex Deo, οἱ genitus esse ex Deo, quid differat, 
536. Esse ex Deo minus est, quam genitus esse ex Deo, 
525. Esse Judzus, et Judzus cognominari, quid differat, 
485, 487 et seq. Esse justus, et juste agere, quid di&e- 
rat, $50, 557. 

Essentiam quintam Plato et Platonici, Aristoteles e: 
Peripatetici agnoscunt, 251 et not. Essentiam quintam 
Platoni cognitam fuisse negat Atticus Platonicus philoso- 
phus apud Eusebium, 251 not. Essentiam quintam Ono- 
Ihacriius égwrov στοιχέῖνν Y0CaL; eamque Proctius appellari 
docet αίµπτον στοιχεῖον, Cl αίμετον aéepov, 6ἶ σ(έµα τείµατον, 25t 
not Essenti& quinte a Xenarcho impuguaue Alexander 
Aphrodiszus palrocinatus est, 251 not. Ejusdem ας Deum 
essentie homines qui Deum iu spiritu et veritate adora- 
rent, fingebat Heracleon, 2514, et not. 

Ee quomodo invenit gratiam apud Assuerum τι- 

em, 616. 
, λεμε et sitire duplicem habent significationem, 215, 
et seq. 

Eunnici, Vide Gentes, Gentiles, Graci, Infideles, l'a- 
gani, Philosophi, Sapientes. 

Eucharistis» sacramentum, 444 et not., 445. In Eucha- 
risti:e sacramento panis et vinum dupliciter consideratur, 
444 et not, 445 εἰ uot. 

6 Eunomius perpetuam B. Maris virginitatem negabat, 
not. 

Eustathius immerito culpat Origenem, 577 not. 

Eutyches unde adductus sit ut duas ín Christo naturas 
u$) tis ἱνώσιως Slatueret, 931 not. 

Eva et Adam si nou peccassent, Christus mortuus non 
fuisset, 22. Evam conjugem suam quo sensu dicatur Adam 
cognovisse, 285. 

Evangelium, quid, 7 et fq. Evangelium virtus Dei in 
salutem omni credenti, 471. Evangeiium, et Vetus Testa- 
mentum, quid ditferant, 5, 8, 9. Evangelii initium Joannes 
Baptista, 15, 16. Evangelii initium est Vetus Testamen- 
tuin, 15, 16. Evangelium initium, media, et fines bibet, 
15. Evangelium dici potest tota Scriptura, 16. Evangelium 
esl ἁπαρχή, Seu, primitiz totius Scriptura, 4, 5. Kvange- 
lium quando dici potuerit vetus Seriptura, 8, 9, 16. Evan- 

elium est omne Novum Testamentum, 7, 5. Quatuor 

,vangelía velut elementa fidei Ecclesise sunt, 5 Evange- 
lia quatuor unum sunt Evangelium, 98. Cum Evaugeiiis 
consonant Lex et Prophet, 469. Evangelii leges magis 
concordant legi naturali quam Lex Moysis, 486. Evange- 
lium umbram docet mysteriorum Christi, 9. Evangelium 
nos a vetustate littere abduxit, et spiritus novitatem luce 
cognitionis illustravit, 9. Evangeiium continet omnem bo- 
nim actionem erga Jesum factam, 15. Et accusationem 
eorum, qui deliquerunt in eum. 14. Ad Evangelium re- 
fertur quavis actio bona a nobis in proximum collata, 11. 
Evangelium est eorum omnium, qui cohzredes suni Chri- 
sli, 464. Evangelii promissiones a prophetis facis, qua, 


TT LAM 


- 


1551 
463. Evangeliura non compositione verborum, sed dlvina 
virtute persuadetur, 11. Evangelium aliis Deus sinit prse- 
dicari, aliis vero prohibet, 470. Evangelio credere nou po- 
terant gentes, nisi per gratiam apostolis dalam, 467. In 
Evangelio null:m verbum vulgariter est inteliigendum, 
555. Evangelium est in primis Jesu Christi, 15. Christus, 
ut alía multa, sic et Evangelium est, 471. Evangelium Dei, 
et Evangelium Christi, idem, 464. Evangelii, et Christi 


. distincuonem facere videiur Marcus evaugelista, 465. De 


Evangelio qus preedicta sunt per prophetas, haec etiam de 
Christo praedicta sunt, 465. Evangelium :xternum, quod- 
nam sit, 9, 465, 471. Evangelium inteliigibile et spiritale, 
queduam ,10. Evangelium sensibile, quodnam, 10. Evao- 
gelium corporale, quodnam, 10. Evangelium ut esset 
corpore praeditum | perfecit. Christus, 8. Evangelium nou 
solum ab hominibus, sed οἱ ab angelis, cxeterisque cuele- 
stibus virtutibus, et ab ipso Christo administratum, 17. 
Evangelium divulgandum dicitur non solum ín terra, sed 
et in coelo, 16. Evangelium angelis αν ων Christum 
dicere videtur Origenes, 35 not., 465, 468. An Evange- 
lium itidem reliquis celestibus εἰ inferpis ordinibus an- 
nuntiaverit, 355 ποι., 465, 468. Evangelium illud quodnam 
sit, 95 not., 465, 468. Evangelium qui annuntiat, qualis 
esse debeat, 676, 677. kvangeiium aununtiare, sacriticare 
est, 016. Evangelium primis traditur Mattheus scripsisse 
Mebrzeis, qui Christi fidem fuerant ainplexi, 6, 132. Evan- 
ium Joannis est primitiae primillarum, seu priuitia 
;vangeliorum, 4, 5, 6. Evangelii a Joanne traditi sensum 
quis percipere possit, 6. Evangeiium scripsit Joannes alí- 
ter ac alii tres evangelista, 195. [n Evangelio suo Joan- 
nes, ceu sermone rudis, obscure qu:edam scripsit quiz 
mente conceperat, 267, 268. Evangelium nullum adeo 
pure et aperte Christi divinitatem manifestat, ac Evange- 
ium Joannis, 6. Evangelium an dici possint scripta apo- 
stolorum, 4, 5, 7, 15. Evangelinm quare Paulus suum 
dicat, 15, 461, 687. Evangelium Hebraeorum, seu, secun- 
dum Hebraeos, liber apocryphus, 65, 289 not. Kvangeiio 
secundum Hebraeos Nazar:zei multa, qus ex traditione di- 
dicerapnt, inseruerunt, 239 not. Evaugelii secundum He- 
braeos exscribendi facultatem a. Nazarzis Beroeam hali- 
$untibus impetravit Hieronymus, 289 not. Hujus Evangelii 
fragmenta sparsim in libris suis nobis repriesentavit idem 
Hieronymus, 289 not. Ex boc Evangelio Origenem, et 
antiquos l'atres muita deprompsisse et memorizx prodi- 
disse qus in Novi Testamenti libris non comparent, veri- 
simile est, 289 not. Evangelii solascismus, 95. Evangelio- 
rum exemplaria mendosa, et quare, 140, 141 et seq. !n 
Evangeliis canonicis aliqua olim exstitisse, quze demum 
Interciderint, verisimile ést; non tamen ejusmodi, quibus 
fidei dogmata continerentur, 289 not. Evangelia habent 
nonnulla, qus juxta litteram stare non possunt, 162, 165, 
1654 et seq. Evangeliorum apparens dissonantia solvitur 

er an agoken, 162, 165, 161, 167 et seq.. 168, 179 el seq., 
80, 181, 182, 155, 181, 185 et seq: 195 οἱ seq. Evange- 
liorum Deum alium esse ac Legis Deum fingebant Simo- 
niani, Saturniliani, Cerdoniani, Marcioniue, et alii hxere- 
tici, nec non et gentiles, ac prasertim Stoici, 15 et not., 
16, 491, 495 οἱ seq., 496 et seq., 510, $18, 555, 540, 695 
et alibi passim. Evaagelia Matthz»i, Marci, et Joannis re- 
pudiabant Marcionitse, 98 et not. Evangeliorum, et apo- 
stolicorum scriptorum interpolator Marcion, 98 οἱ not., 
165 et not., 687. Evangelium Lucz admittebant Marcio- 
nit», sed ita ut a Marcione fuerat interpolatum, 95 not. 
In Évangelium Joannis temos xxxi vel xxxix Commenta- 
riorum scripsit Origenes Ambrosii jussu, Praefat. et 456. 
Tomi quinque priores Alexaudris /£gypti Alexandro im- 
perante sunt elaborati, 101 et not. Sextus ibidem iuchoa- 
tus, sed eum denuo Czsarez Palzstinz exordiri necesse 
habuit Origenes, eo quod priorem scriptionem Alexan- 
dria d'scedens secum non asportasset, 101 et not., et 103. 
(aeteri in Joannis Evangelium tomi ubi οἱ quo tempore 
Jucubrati, Przfat. et 101 not., 102 not. Commentaria Ori- 
geuis in Evangelium Joanms post homilias in Lucam edita 
sunt, 404. Evangelium Joannis Commentariis explanavit 
fMeracleon hereticus, quorum fragmenta refert et inse- 
clatar Origenes, 117 et alibi sepe. 

Evangelísue munus, quodnam sit, $. Evangeiist» neque 
falsi, neque mendaces, neque de iisdem rebus varie locuti 
sunt, 1351. Evangelist non errarunt in nominibus aposto- 
lorum, 460. Evangelisue prophetica qus citant loca decur- 
tarunt, 127. Evangelistarum speciosa dissonantia unde 
oriatur, 161, 165 et seq., 166. Kvangelistse conciliantur in 
hz Verba: Vox clamantis in deserto, eic., et in increpa- 
tionem Pharissorum a Joanne Baptista, 125, 126, 127, 123 
et seq. Evangriisrum apparens dissonantia solvitur per 
anagogen, 102. 165, 161, 167 et seq., 168, 179 οἱ seq., 
180, 181, 132, 185, 18$ 185 el seq., 195 et seq. Evange 
listarum nullus tam pure et aperte manifestavit divinita. 


INDEX ANALYTICUS. 


15-8 


tem Christi, quam Jognnes evangelista, 6. Evonyelista 
angeli, 14, 15, 16, 17. 

»vangelizare, quid, 626. Evangelizare bona, quid, 626. 
Evange izantes, quare bona dicantur evangelizare, et quae 
bona, 626. Evangelizare bona bene aut «ale, quid, 626. 
Evangelizantes quales esse debeaul, 676, 677. Christus 
evangelizat bona pauperibus spiritu, 15. Jesus evangeli- 


' zat pauperibus quie sanctis reposita sunt, 10. Evangeiiza- 


turis bona Christus quoque bona, id est, seipsum, evange- 
lizat, 10. Ab evangelizaturis bona Christus per seipsum, 
non per alios, disci poterat, 10. Evangelizare bous non 
poterant apostoli el eorum imitatores, nisi ea Christus 
prius ipsis evangelízasset, 10. Evaugelizantium pedes, 
quales, et quomodo speciosi, 625, 626 et seq. 

Exemp.aria Scripturarum errant circa nomina, 140 et 
seq., 141 οἱ seq., 112. Exempl.ribus lebrseeorum, aut Se- 
ptuaginia Iuterpretum verbis non servit Pauius in. citau-- 
dis Scripturis, 651. Exemp.aria Hebrieorum minus sequi- 
Lur Pauius in citandis S ripturis, quam Septuaginta Inter- 
pretes, 627, 629, 671. Exemplaria Greca Scripturarum 
quiu a Latinis ditferant, 499, 504, 910 et alibi passi. 

Exhortatio, quid, 650. 

Kxopf quid, 314 et not. Κελογαὶ lxvOv wgogusuo, editioni Clc. 
mentis Alexandrini subjecta citautur, 226 not. 

Exodus. Mf Exodum QOrigenis homiiiz. Vide Homilizs. 

Exoratid, propitiatio, propitiator, propitiatorium, idein 
signiticant, 514 et seq., 915, 516. bxoratio, propitiatio, 
propitíator, propitiatorium, Christus, 514 et seq., 515, 516. 

xsultatio Joannis Baptiste in. utero testimonjum fuit 
de divinitate conceptionis et ortus Christi, 91. 


F 


Fabulas quasdam de Dositheo narrabant ejus discipuli, 
quasi ille non perierit, sed alicubi in hac vita degat, 337. 
l'aciei Moysis gloria, qualis, et unde destruatur, $19, 
E et seq. l'acie similes Christus et Joannes Baptista, 
Falsum non est quod sensu percipitur, sí vernin non 
81, 28 οἱ not. 
Femina in Ecclesia ministrz, 422 et not., 681. Quales 
assumend:e, 422 et not., 681 et 682. . 
Fetus in utero inzit Deus angelorum ministerio, 261 
et not., 262, 265, 297 not. . 
Ferrarius (Ambrosius) Commentariorum Origenis in 
Evangelium Joannis interpres, 456 not. n eo caudor vel 
intelligentia rerum valde videntur requirenda, £56 not. 
Ferrum. An ferro, an petra acutissi:na olim circumeide- 
bantur Judsi, 145 οἱ not. MEAM 
Fides, donum Dei, $28. Fides initium justificauonis, 
919, 525. Fides initium et fundamentum saluus, $51. 
Ante tidem justitia nulla, 521. Exira fidem ( hri: nemo 
vivit, 69. Sine lide quidquid fit, peccatum est, 670. Fidei 
inidiciuta est ubi nop delinquitur, 521. Per fidem summa 
perfectionis accipitur, 919. Fides et l.ex quid differant, 
920. Per fidem Lex non destruitur, sed statuitur, 519,520. 
Sub fide magis vixeruni justi omnes et. propheUe, quatn 
sub Lege. 527. Fidei sub lege num fuerint qui Legi Moysi 
credilerint, 528. Fidei lex, et lex operum, quid, 5iu. 
Fides sola justificat apud Deum sine operibus Legis, 516, 
$17 et seq., 920, 521 et seq., 525 et seq., 924 οἱ seq. Ex 
fide, non vero per fidem, quare circumcisionem justilicat 
Deus, 518 et seq , 519. Fides non omnibus credentibus ad 
justitiam reputatur, 522. Fides quaiis esse debeat ut ad 
justitiam reputetur, 523. 525. Fides Abrahs qualis 
mum, et quando reputala est ei ad jusütiam, 924, 525. 
Fides quibus ad justitiain reputetur, 534. Fides sine Chri - 
sli sanguine, et sanguis Christi sine tide non justilicat, 
$4. Multo tamen magis sanguis Christi sine lide, quam 
fides sine sanguine Christi justiticat , 541 et $42. 
Fidei augmenta sunt et profectus, 522, 528, 551. Fides 
et spes inseparabiiiter cohzerent, 551. Pro fidei mensura 
dona Spiritus sancii tribuuntur, 528. Pro fidei mensura 
dona gratiarum distribuuntur, 618 et seq. Fides diverse, 
523. Fidei duplex detinitio, 499. Fides gemina : alia a 
nobis, seu humana, infirma, et ex parte; alia 3 Deo, seu. 
perlecta, $22, 525, 531 et seq., 615, 619 et seq. Fides, 
uz? ex homine est, non potest esse perfecta, nisi addita 
erit ea quie ex Deo est, 52K. l'ides non solum in terra, 
sed et in celis praedicatur, 465, 468. Fidei Ecclesie velut 
elementa sünl quatuor kvanyelia, 5. Fides Ecclesi, 
qua, 695 et seq , 696 et seq., 697. Fides el credulitas 
quid differant, 670, Fides abusive appellatur hrelticorum 
credulitas, 670. ]n fide quis dicatur infirmus, 639 et 


seq. 

"Fidelis an in nullo penitus deliuquat, 484. l'idelis quo- 
modo non judicabitur, 484. Fideles quoniodo flere debeaut 
cum flentibus, et gaudere cum gaudenübus, 652 εἰ seq 
Vide Christiani. ' 


1539 


Figura Veteris Testamenii Joannes Daptista, 15, 46. 
Figura Christi, Jordanes, 146 οἱ seq. ura Christi, 
Josue, 144. Figura Christi, Salomon, 205. ra Eccle- 
sim, corpus Christi, 196, 197 εἰ seq., 202, 209. Fi- 

lyereticerum, Samaritana mulier, 215, et Samaritapi, 

5. 965, 261. Figura Catholicorum, Judzi, 225. 

Filius Dei animatum Verbum, 255. Filius Dei solus a 
incipio natura Filius, 6l οἱ not. Filius Dei αὐτουάς, 449. 
ilii pripcipium Pater, 19. Filius Deus a Patre, 50 et not., 

51 et seq. Filius unigenitus Deus, 92, 99. Solus a l'atre 
eneratus, 92, 99. Nalura et uon adoptione Filius, 92, 99. 
alue ex ipsa Patris mente, sicut voluntas ex mente, 

sine divisione vel imminutione subslantiz, 94. Semper et 
inseparabiliter Filius, 99. inseparabilis a Patre per naua- 
ram, 611. Immortalis etiam per naturam, 611. Filius Del 

substantia Filius, et in subsistentia Dei, 465, 466. Filil ο» 

Spiritus sancti divinitas οἱ qualitas cum Deo Patre sti 

" tuitur contra hzreticos, 599, 612. Filium Dei ejusdem esse 

substantie ac Patrem negabant quidam heretici, 626. Εἰ- 
lus an a Patre substantia differat, 16 et not. Fi.ius ditfert 

a l"'atre secundum hypostasim, nou secundum substantiam, 

199. Filii proprietas an alia sit a proprietate Y'airis, 50. 

Filii Dei seternitutem negohant quidam hzretici, 465. Fi- 

lius ab seterno genitus, 55. Eiternus sicut οἱ Pater, 465, 

6:7. Filius fons rauonis, Pater fous divinitatis, 50 οἱ not., 

$1 οἱ seq. Filij et Paris unam esse persouam duobus no- 
minibus subjacentem dieebaut Patripassiani, 695. Filium 

Dei paternam esse prolatiopem in syllabis positam, ideo- 

que lypostisum propriam non habere censebant Va- 
lentiniani, Marcosii, Colarbasii, et Paulus Samosatenus,. 

22, 25 et not., 26, 33, $0, 45 et not, Fi'ius Dei sicut Deus 

ex Deo, ita charitas ex charitate, 466 not. Filius Dei, 
charitatis Füius, 510. Filius lux Patris, 562. Filius, sicut 
et Pater, lux simpliciter dicitur, 76. Filius et Pater, dus 
lucas, 76. Filius imago Patris, seu Dei invisibilis, et quate- 
nus, 246, 605. Kilii divinitas, voluntas, bogiUs, imago 
est. diviüitatis, voluntatis, bonilatis Patris, 246. Filius 
imago, nonu Dei, sed ejus bo itatis, 255, 306. Filius splen- 
dor sternus lucis sternz, 697. Filius quomodo splendor 
glorise Dei, vapor virtutis ejus, et aporrh«a sit purissima 
omnipotentis ejus glorie, 697. Filius splendor totius glo- 
τι Patris, 450, 481. Solus percipere potest omnem splen- 
dorem totius gloriae Dei, 450. Filius splendor dicitur, non 
Dei, sed ejus gloris, etejus.lueis seLeruse, 236. Badius, non 
Pauris, sed, ejus potestatis, 226. Sincera przpotentis ejus 
glorie Quxio, 256. Speculum immutabilis ejus operauo- 
nis, 356. Filiusabs«iumg eorum quae sunt in Patre, 215. Filii 
cognitio an minor sit cognitione Patris, 30 et not., 51. Fi- 
lius perfecte cognoscit Patrem, 449. An noverit Patrem 
vt seipsum, 449 eL uot. Filii eL Spiritus sancti cognitio 
aqualis cognitioni Patris, 643 et seq. Filii contemplatio 
an minor sil contemplatione Patris, 419 et not. Filius. 
solus οἱ Spiritus sanatus contemplari et cognoscere Pa- 
trem possunt, 80. Filius solus etfari potest quae sunt. in 

Patre, 419. Filium an. minorem Patre siatuat. Origenes, 
1, 52, 53, 76 et uot., 255 et not., 256, 449 οἱ not., 451. 

solus et Spirilus sauctus totam. capiunt Patris vo- 
luntatem, 416. Filii voluntas immutabilis a voluntate. Pa- 
trig !1a ut non. sint dux voluntates, sed una voluntas, 

1315. Filius υβίνοεςοσμπ Deus post Patrem, 12 et not. 

Fiiii proprietas an alia sit, a proprietate Patris, 50. Filium. 

Patri nulla re comparari quatenus dixerit Origenes, 255. 

et not,, 256. Filium Dei et Spiritum sanctum iia a Deo. 

T'atne superari, 4ο ipsi superant deos et alias creaturas 

ralione pesditas, quomodo dixent Origenes, 51, 52, 55, 

255 et not. Filius Dei deslinatus, non przedestinatus, 465, 

466 ei seq. Filium Patris ministrum quatenus. vocet Ori- 
enes, 515 et. not. Filius ministrat graüarum materiam, 
2. An Filius solusredimere poterit humanum genus, 65 

el not, Filii vimad resraloniscompotes pertinere credidit 

Origenes, 27 et not, Filius quomodo glorificaverit Patrem, 


et ipse glorificatus.sit, 446, 449 οἱ seq., 450 et seq. À Filii 


aguitione ad agnitionem Patris ascendil qui Patrem agno- 
scjt, 287. A Filio Spiritus sanctus edoctus, 71 et not. Fi- 
lius, οἱ Spiritus sauctus indigent cibis intelligibilibus, 
214, Filius a solo Patre cibos sumit absque ullo mediatore, 
214 Filie. Dei decens cibus, quando eflici paternam, vo- 
luntatem, 215, 216, 218. Vilius Dei jam nunc est quidquid 
eral 1η Christo ante passionem, 467. Filii Dei imagines, 
seu imaginis ejus conformes, qui, 19, 51, 602, 605 οἱ seq., 
601. De cxteris vide Christus, Jesus, Verbum, Sermo, 
Αότος. Ratio. . . 

Kilii Dei quomodo multi, et, unus, 99, 595, 606. Filii 
Dei quantum ditferaut ab unigenito Filio Dei, 99. Filii 
Dei, qui, 606. Filii Dei multi per adoptionem, 593. Filii 
Dei dicuntur qui ex adventu et sermone Dei nascuntur, 
615, Filii Dei Iuxac et Jacob; et quare, 613. Filii Dei ima- 
ginis conformes, qui, 602, 603 et seq., 601. Filius Christi 


INDEX ANALYTICUS. 


1340 


test effici ejus frater, deinde filius Dei, 452. Fifius esse 
Christi minus est, quam esse ejus filiolus, 452. Filius et 
semen quid differant, 508, $15 et seq. Filii Abrahae se- 
cundum carnem et seeundum (idem, qui sint, $21, 3523, 
841 et seq., 529 et seq. Filii Abrahami, tilii samt scienti» 
et actionum ejus, 104. Filius Abrahae diigentía Gen po- 
test qui fuerit semen ejus, vel negiigentia etiam per- 
dere quod semen erat Abrahs, 3515, 584, 317. Filius 
Abrabze qui non esset, vel nullius Justi semen, ewlpa va- 
Care peccans t, juxta Origenem, 309 et not. Filiorum 
Dei ad filias hominum descensus tropice quid'signilicet, 
112. Filii hujus szeculi quomodo prudentiores dicantur 
filiis lucis, 617, 681. Filii ire quare et quomede eramus 
natura, 595 et seq. l'ilios suos in. initiie keclesis Judxi 
credentes circumeidebant, et quare, 490. . 

F'nis perfectionem indiest rerum, 6327. Finis Legis, 
quis, 550, 551. Finis et principium quatenus dicatur Chri- 
stus, 6. Finis Legis Christus, et quomodo, 623. Fines orbis 
terr quinam dicantur, 627. Finis Veteris "Yestamenu, 
Joannes Baptista, 15. In fine mundi cur dies irz» statutus 
sit, 479 et seq. E . 
459 δε impiorum improprie tribulatienes vocantur, 


Flere cum flentibus quomodo debesnt fideles, 653. 

Flos quatenus dieatur Christus, 25, 42, 45. 
gr ori qualuor paradisum terrestrem irrigantes, qui, 

not. 

Fluxio sincera preepotentis glorise l'atris Filius, 256, 

Fons divinitatis Pater, fons rationis' Filius, 50 et not., 
5t et seq. Fons omnium virtutum Deus, 675. Fons Jacob 
allegorice Scripturam siguifleot, 116, 117. 

Forma similes Christus et Joannes Baptista, 148. Form:e 
due in Christo, Dei, et servi, 665. Form:e Dei, sut. servi, 
qnisam conformes, 605. Ut formam hominis, ita formam an- 
gelorum, demonum, etaliarum creaturarum ratiomabilium 
assumpsisse Christum, et Evangelium ots prediessee di- 
cere videtur Origenes, 55 et not., 465, 468. Fosma hu- 
mana allegorice Deo tribuitur, 251. Furma futuri Adam et 
Lex, et quomodo, 545, 591 et seq., 552 οἱ seq. Forma de- 
ctrins, quid, 572, 5735 et seq. Formam nts aut fo- 
turi sseculi quinam. habeant, 645, 615. Hommna. Greecanica 
expressa suut nomina Hebraies in. Novo Testamento, 86. 

orttudo unde constat, 502. Porlitudo corporis, res 
media, sew indifferens, 558. . 

Fortuns sortem veteres astrologi Chal!si et /Egyptii 
Luns tribuebant, 226 not., 227 not. Fortuna daz mon esse 
censebstur, 227 not, Fortune et Meni seu genio varia 
templa consecrata, 227 not. Fortana et genius simul culti, 
et lisdem religionibus placatt, 237 not. Fortunam et ge- 
nium principis adjurare solebant &rment et ltomani, 221 
not. Fortun: convivia ponebont Judsi, 227 not. Fortuna. 
seu Luna, Hebraice Gad dicitur, 326 not. 

Fructus singularí numero, et fructus plurali numero, 
ice quid differant, 470. Fructus Spimtus sancti, qui, 

92, 595. Fructus justitie, qui, 574, 515 et seq. Fructus 
peccati, qui, 574, 575 et seq. Ante omnes (ructus dedica- 
tur: prima genitura, 4 et not. 

Frumentum. Ex frumento nosvo-aliquando agyma facie- 
baut Judxi, 218. 

Fundamentum salutis, fides, 531. 

Futura quomodo μία Deus, 605, 608, 605 et seq. 
Futurorum umbra, 5.ex,8, 9. Fuuurorum umbra: quo- 
modo habeat Lex, 5:51, 563 et seq. l'uturi forma Atdem et 
Lex, et quomodo, 545, 55t et seq., 552 et seq. 


G 


Gail interpretatur Luna, seu Fortuna, 226 not. Gad ado- 
Tabant Judas, 226 not., 227 noL. Quo cultu, 226. not., 227 
not. 

Gadara civilas Judies, neque mare, neque stagnum in: 

ximo habet, 141. Circa eam celeberrima balnea sunt, 
ΕΙ. Non in Gadarenorum regione porci e rupe pr:ecipi- 
tati sunt, et a d:&moniis in mare sutfocaii, sed in regione 
Gergesszorum, 140, 141. 

Gaius, seu Caius, de quo Paulus in Epistola ad Roma- 
nos, xvi, 25, ferlur primus fuisse- episcopus Ecclesie 
"T hessaloniceusis, 687. 

Galgal. in Galgalis petra acutissima circumeiduntur Is- 
raelit», 145 et not. 

Galilea nota est deterioris cujusdam rei, Jude vero 
melioris, 268. 

Gallum album comedi vetabst Pythagoras, quod is 
esset Meni seu Soli sacer, 227 not. 

Galli quidam, A'sgustini temporibus, homines:aliquos a 
Doo pr:edestinatos ad peccstum et supplicium censebant, 
921 not. | 

Garisim raons pro sancto: babitus a: Sameritanis, 232. 
Garisim interpretatur discissio, vel divisio, vel advens, 





ius episcopns Rufini familiaris, 689. Ipso perus- 
Clementis Romani pape De Recogaitione in 
Latinum vertit Rufinus, 689. 

Gaudere spe, quid, 651. Gaudere quomodo debeant 
fideles eum gaudentibus, 652 et seq. Gaudi plenitudisem. 
quinam habeant, 615. 

Gazophylacium, quid, 289. 290 et scq. . 

Genealogia. Ín genealogia Christi tres gemeratiooes. 
prstermisit Matthzus, 

Gemitibus inenarrabi 
*obis Spiritus sanctus, 601 eed 

Tene 6ἱ rmi, quid differant, δὲ not. r.a, unde oria- 
tur haec vox, 61 uot. rewsé, Spiritus sanctus quatenus di- 
catur, 61 ποῖ., 63. 

Generationes quot sint ab Adamo usque ad Noachum, 
eta Noacho ad Abraham, 509 εἰ not., 530 et not. Gene- 
rationes quomodo numerentur, 510 not. Generationes tres 
iu genealogia Christi praetermisit Matthaeus, 466. 

Genitor el custos humani vius, sol, 227 not. 
ra prima, et primitis,quid dile 4 et not. 

prima ante omnes fructus dedicatur, & οἱ pot. 
ra prima Scripture, lex Mosis, 4. . 

s esse ex Deo, εἰ ex Deo esse, quid differant, 

m Genitus esse ex Deo melius est, quam esse ex Deo, 





ibus quomodo interpellel pro 












Genius, demon, 337 noL. Genio seu Meni, varia lem- 
la consecrata, 331 not. Genius et Fortuna simul culti, οἱ 
isdem religionibus placati, 237 not. Genium οἱ 
principis adjurare solitum 'eral apud Armenos et Boma- 
nos, 221 nol. 


entes qi 
Jet Paulus, 485 et seq., 496, 497 οἱ seq., 50i et seq. Gen- 
deis, 491 οἱ seq., 








Gentibus ad credendum incredulitas Israel. aditum pale- 








196, 6Η. Gentium plenitudo quomodo ingressa est 
in hereditatem, et facia portio Del, 659. 640. Gea- 
tes cur Judieis postponat Apostolus, 496, 197 et seq.Gen-- 


Mum plenitodo confertur jn beatitudine cum reliquiis. 
Jsrael : qua vero ad plenitudinem non potuerunt. wee 
nire, coferuntur cum esteri qui exczcati sunt ex Israel, 
610, 6H. Gentium plenitudo qux salva flat, quanam sit, 
640. Gentium lux. Vide lox gentium. Gentes, t»opice 
quz, 679. Gentes, seeundum mysticam rationem, etiam 
ipsi Judeei sunt, 497. Gentiles excludi non videntur a pree- 
miis recte fsclorum, 479, 480, ed vitam aeternam non ac- 
cipient, 48i et seq. Gentes clreumcisionis caraalis lege a 
Moyse non constrioguntur, 491 et seq., 493, 405. Gentium 
tamen plurium sacerdotes, bierophante, arüsplces, vates, 
myste, geometri, astronomi, astrologi, eic., circumci- 
sione utebantur, 495. Ex gentibus quidam etiam post ad- 
ventum Christi suasi sunt cireumcidi, 490, 491. Gentes ad 
fidem Christi venientes quare Peirus et Paulus circum- 
fidi non jubebant, 490. Gentes credere non Toterant 
Kvangelio nisi per gratiam apostolis datam, 467. De cate- 
ris, vide Graci. Infideles, Pagani, Philosophi, Saplentes. 
Genuflexio, quid, 665, 664. 
à mera et species entía non esse statuebant Ῥεπίρείο- 
tici. 65 not. 

Geomeiri cireumcidebantur spud. gvplios, Arsbes, 
Kthiopes, Pharnices , et alios supersiitiosos populos, 495. 

(erasa, urbs Arabis, neque slagnum, neque mare in 
frorimo habens, 440. Non in Gerasenorum regione porci 
in mare prexipitati sunt, et suffocati a deemoalle, sed in 
regione Gergeszorum, 140, 141, 119. 

ergesa urbs antiqua ad mare Tiberiadis, juxta quam 

rupes est stagno adjacens, e qua ostenditur porcos 3 das- 
onibus in praxceps delatos fuisse, 141. Gergesa inter, 
tatur habitatio "jietentium, 441 et not, et 172. Pro der- 
gexa legendum forte Gergeresa, {44 nol. 

Gergeresa. Vide supra Gergesa. 

Gersam. Vide infra Gerson. 

Gerson, alias Gersam, filius primogenitus Levi, in plu- 
ribus exemplaribus Grecis mendose vocatus Gesoo, 141 
*t not. Gerson interpretatur advena ibi, aut advena pu- 





- INDEX ANALYTICUS. 





1543 
ctio eorom, {44 et not. t 


pilla, aut eje 
estas que clambum episcop popelum bexedle 
tus quo ellamnum epi populum. ui 
primoribus digitis ereeiia, unde oriatur, 9o noi 

Gladius acutus quatenus dieatuy Christus, 37. An 

Pra sn pera aculissima olim cireumeidebantur Judel,- 
el noL . 

Globus. Ad globum usque inus providentiam Dei supor- 
venire, ad hdrmines vero minime descendere coutende- 
bant Peripatetici, 503. 

Gloria definitio, 447 et not., 418 et seq. Gloria, res 
media seu indifferens apud gentiles, &i7 οἱ noL Gloria- 
Tum quinam sit differentia, 596. Gloria a Deo dup'ex, 
terrena, et ccelestis, 605. Gloria quzdam glorilicata, glo- 
ria quam mon glorificata, 480. Gloria Dei, οἱ gloria 
Moysi, quid differant, 536, 557 et seq. Glorim Christi et 

lori Moysi quodnam sit di 
(8, quam, et uade destruatur, 5I 

rise fons Deus Pater, 481. Gloriz Patris since: 
Hua, 336. Totius gloriz Patris splendor Filius, 450, 48(. 
697. Totius glorie Del splemdorem omnem- 
si solus Filius, 450. (loris Patris, non 
ipsius, splendor quemodo dicatur Filius, 236. 
juomodo divitie Innotescant, 617, 618. Glo- 






juando in. 
boaam, aliquando in malam parlem ponitor, 58, ia. quo: 
5588 et seq. Gloriatio sola bona et justa, quie, 

7. Gloriatio vers apud. Deum noa esi, aisi in Christo, 
616, 671. Gloriatie Judeorum yer quam legem exclusa, 
516. 517 el seq., 539. 

Glorificatio duplex, terrena, ei ccelestis, 605. Glorifieeri. 
in celis ín nostra potestate est, 605. Gloriflcando Patrem, 
giorificatus est et ipse Filius, 446, 4i9 el seq., 400 et. 
seq. Quomodo gloriücaverit Patrem Spiritus sanctus, 450. 
Gloridcstio Jesu glorífieantis Pairem per suam ipsius 
mortem, multiplex fuit, 450. Glorificatio qua Filius gloi 
ficalus est a Patre, major est ea qua ipse gloriüicavit 
trem rJ Quosnam gloriücet Deus, et quare gloriüeat, 


hi, Sapientes. 

eis: d. 598, Gratis Dei mensura, nulla, 535. Gra- 

Varum materia a Deo Patre. ur, a Filo ministratur,. 

3 Spiritu sancto exsistit, 62. Gratia et veritas. Jesum. 

Ly 107. Gratiarum dona, que. c et seq., ed aeq.» 
G ut promereasun 

divinam: romereri in arbitrii 


. piendas. 
Gratia qualiter abundet in. nobis, | 
T Christum in plures abundaverii, quam Τη ΟΠΗ, 

δν, sto, Sb, SUS e sax, Gratia i quibus 









4345 
$39, 460 Gratiam inanem qui non faciunt, quid conse- 
uanDtur, 651. Gratiarum muititudo, merces boni operis, 
51. Grati sermo, qualis, 616 et seq. Gratía apostolis 
data, qualis, et cur data, 467. Sine grstía apostoiis data 
credere non poterant gentes Evauge!io, 467, Gratia sine 
electione, et gratia per electionem, 650. Per gratiam qui- 
Dam salventur, et quinam per electionem gratis, 650. Per 
μα quomodo firma sít promissio, 528, 539 οἱ seq. 
bi gratías agit Paulus ín Epistolis «his, et non addit pro 
omnibus ee gratias agere, culpas aliquas graves notat et 
It, . 
gei stare mortem, et videre mortem, differunt, 365, 566, 


H 


Hsreditas. In. h:zreditatem quomodo ingresa est ple- 
nitudo gentium, et facta est portio Dei, 659, 640. 

Hieresis nomen vitandum, 695. Hareses quomodo inter 
opera carnis numerentur, 570, 694. 

. Hereticus homo, quis, 695 et «eq , 696 et seq. Hzreti- 
corum figura, Samaritani, 225, 265, 264, et Samaritis mu- 
lier, 215. Hzereticorum communio vitanda, 695. Heretici 
omnes Joannem Dlaptistam Elia atque prophetis omnibus 
majorem esse suspicati sunt, 122 Ἡφγει]ο quidam finge- 
bant Christum non vere mortuum fuisse, sed solummodo 
visum mori, $63, 561. Hzreticorum credulitas abusive 
füdes appellatur, 670. 

Hebr:ei binis vel etiam ternis nominibus utebantur, 460 
et seq. Apud Hebrzos quis olim erat canon Librorum sa- 
crorum, 226 et not. Hebrzí libros Machabzeorum, Sapien- 
tism Salomonis, et Ecclesiasticum inter dubios libros olim 
referebant, 226 not. Hebrzxorum doctrina circa infernum 
et paradisum, qualis, 155 not. Hebrsi ex apocryplis suis 
libris persuasum habebant Phinees immortalitatem esse 
promissam in libro Numeroram, 116. Iidem ex apocryphis 
existimabant ipsum esse Eliam, 115, 116. Nec Hebrzo- 
rum exemplaribus, nec Septuaginta. Ipterpretum vocibus 
servit Paulus in citandis Teripturis, 631. Hebrzorum 
exemplaria minus sequitur Paulus in citandis Scripturis, 
quam Septuaginta Interpretes, 627, 629, 674. Hebrzorum 

vangelium, liber apocrvplias, 65, 289 not. Vide Evange- 
lium Hebrxorum. Hebrzis qui fidem Christi amplexi fue- 
rant primus traditur Matthzeus. Evangelium scripsisse, 6, 
152. Ad Hebrz»os pistola. Vide Episto!a. 

Hebraica nomina Veteris Testamenti peculiari libro íp- 
terpretatus est Philo, 86 not. Hebraica nomina Novi Te- 
stumenti peculiari libro interpretatus est Origenes, et 
libro Philonis adjunxit, 86 et not. Hebraicorum nominum 
intelligen:ia et interpretatio conducit ad Scripturas probe 
inteiligendas, 140. Res utiles ex eis significantur, 142. He- 
braica nomina Grzcanica forma expressa sunt in Novo 
Testamento, 86. Hebraicz lingue parum consultus Ori- 

nes, 86 not. 

Helias. Vide Elias. 

Helvidius perpetuam B. Maris virginitatem negabat : 
qnem luculento opere confutat Hieronymus, 6 not. 

Heracleon hereticus Commentaria reliquit in. Evange- 
lium Joannis, 117 et alibi sepissime. Aliquid addidit Scri- 

luürresacre ad suumsensum, 66. Falso censebat Joannem 

ptistam solum inter natosmulierumante ortum ejus pro- 
phetatum fuisse, 125. Eos, qui in spiritu et veritate Deum 
adorarent, ejusdem ac Deum essentiz esse docebat, 254, 
255 et not. Sszculum, et quz ín sseculo sunt, ante Ver- 
bum exstitisse, adeoque nec facta fuisse per Verbum con- 
tendebat, 66. Opiflcem mundi esse Verhi ministrum, adeo- 
que Christo inferiorem esse censebat 67, 86, 159, 560 et 
alibi sspius. Christum Opificis imperium abrogasse opi- 
nabatur, 274 et uoL., et alibi sepissime. Animze immorta- 
htatem in dubium revocabat, 276. Doctrinam suam hausit 
e scholis Marcionis, Valeutini, et aliorum hujusmodi hz- 
relicorum, ac generatim refellitur, 66 eL seq., et not., 67, 
75. 14, 102, 117, 120, 121 et seq., 122 οἱ seq., 125, 125, 
130, 138, 159 et seq., 159, 170, 171, 119, 180, 194, 195, 
196, 199, 200, 201, 202, 220, 221, 224 et seq., 225 οἱ seq., 
226 et seq., 229 et seq., 250, 251, 235 οἱ not. 257, 258, 
239, 211, 212, 218, 251, 252, 955 et seq., 256, 261, 965, 
261, 265, 267, 214 et not., 215, 276, 277, 996, 502, 516, 
$32. 3353, 557, 508, 539, 510, 545, 560 et alibi passim. He- 
racleon multa sumpsit ex libro apocrypho cui titulus est, 
Pradicatio Peti, 226. 

Heraclius Rufini amicus, 458, 688. Ejus hortatu Rufi- 
nus in. Latinum vertit Commentaria Origenis in Episto- 
Jam ad Romanos, ejusdem Origenis hemnilias in Genesim, 
iu Exodum, iu Levitieum, in Jesum Nave, in Judicum li- 
brum, in tricesimum sextum, tricesimum septimum, et 


tricesimum octavum psalmum; 458, 688, 689. Εως hortatu: 


Cominentaria Orirenis in Epistolam ad Romanos ad media 
fere spatia. cearctavit Rufipus, 458. Jrsi Rufinus eorumn- 


INDEX ANALYTICUS. - 


18M 
dem Commentariorum interpretationem suam muncupot, 


, 688, 689. 

Hermas auctor libri Pastoris, 685. Hermas post multa 
peccata ad penitentiam videtur fuisse conversus, 683. 

Hermias et Seleucus Galat» corpus Deo afüngebant, 
250 et pot., 251 et seq. 

Hic, e: ille, cum agitur de Sermone seu Verbo Dei, 
quid differant, 59 et seq., 60. 

Hieronymus credidisse videtur animas corpora subire 
pro male ante vitam gestis, 316 not., remitniscentiam eo- 
rum rerum quz in pr:eceden'i viia celesti didicerant ani- 
mz, antequam corpus humanum subirent, admittere vi- 
detur, 516 not. l.ueulenito adversus Helvidium opere per- 
petuam B. Maris virginitatem asseruit, 6 not., falso ac- 
cusat Origenem quasi dixerit Deum et rationabiles crea- 
turas eiusdem esse substanti:e, 255 not. Evangelii secun- 
dum Hebr:zeos exscribendi facullatem a Judsis Berocam 
habitantibus impetravit, 289 not., hujus EvaugelH fra- 
gmenia sparsim in libris suis nobis reprssentavit, 289 
Dot. 
Hierophantes cireumcidebantur apud /Egyptios, Ara- 
bo A£ihiopes, Phoenices, et alios superstitiosos populos, 

Hierosolyma, Hierusilem. Vide Jerosolyma, Jerusa- 


em. 

Hircania (in) et Cappadocia templa τῆς Àveftdiec καὶ ἁμανοῦ 
e" ὁμανοῦ Vel ἁμανοῦ, id est, Luna et Soli posuerunt Persze 

not. 

Historis quze in Scripturis sacris referuntur, licet sen- 
sum spiritalem recipiant, ad litteram en gesUe sunt, 
691. Historicum solummodo sensum sequehtes, et allego- 
rias refutantes perstringuntur, 652 et seq. 

Hodie, in Scriptura, prxssens tempus extendit in totum 
sseculum, . 

Homilias ín Genesim, in Exodum, in Jesum Nave, in 
Judicum librum, in psalmos tricesimum sextum, tricesi- 
mum septimum, et tricesimum octavum scripsit Origenes, 
688. ead. Fas in Latinum vertit Rutinus Heraclii hortstu, 
688, 689. In homiliis in Genesim, in Exodum, et in Levi- 
ticum multa de suo addidit Rufinus, et quz deerant adim- 

levisse fatetur, 688, 689. In homiliis vero in Jesum 

ave, in Judicum librum, et in psalmos tricesimum sex- 
tum, tricesimum septimum, et tricesimum octavum, 
nihil addidisse, sed simpliciter ut eas invenerat, et non 
multo cum labore, transtulisse testatur, 688, 689. Homi- 
lias suas in Lucam citat Origenes, 404. Homilias in Lu- 
cam prius edidit Origenes, quam Commentaria ia Joan- 
nem, 404. Homilias in Ácta apostolorum scripsit Orige- 
nes, quarum fragmentum Grsecum exhibetur ex homilia 
quarta, 457 . 

Homo constat spiritu, anima, el carne seu corpore, 
406, 468, 475, 651, 653. Homo ad imaginem Dei factus, 
15 et seq., 496. De limo terre plasmatus, 496. An homo 
solus ad imaginem Dei factus sit, 75 et seq. Homo inte- 
rior et exterior, qualis, 496, 597. Homo secundum car- 
nem, et homo secundum spiritum, quis, 496. Homo cele- 
stis, et homo terrenus, quis, 546 οἱ seq. Homo vetus e! 
novus, et quomodo uterque proficiat, 562, 565. Homo 
communis, quis, et quomodo dicatur, 664, 665. Homo, et 

iritalis, quid differant, 74. Homines spiritales an idem 
sint ac Verbum, 75. Homo Dei, qualis, 85. Homines ima- 
gines sunt Christi, 19,51, 602, 605 et seq.. 604. Heminum 
animas e celo peti credidit (irigenes, 81 et not., 85 οἱ 
not., 84. Hominum et angelorum eamdem esse naturam 
docet Origenes, 7$ et sed et not. Homines sanctos esse 
ipsos angelos existimat rigenes, 19 et not., 81 οἱ not., 
85 et not. Hominum lux. Vide Lux hominum. Homo an 
ultima ογοφίυτα rationalis, 55 et not. Homines defuncti 
inter creaturas infernas numerantur, 55 et not. Hominum 
triplex genus, seu tres diversas naturas, fingebant Valen- 
tiniani, 28 et not. V ide Valentiniani Hominibus nascen- 
tibus quatuor przestites deos adesse commemorant /Egy- 
piii, δαίμονα, τύχη», ἔρωτα, ἀνάγκην, 227 nol. Omnem hominem 
esse mendacem cum dixerint David et Paulus, num 
el ipsi fuere mendaces, 500. Omnes homines aliquo spi- 
ritu aguntur, 595. Homines omnes qui in spiritu et veri- 
tate Deum adorabant, ejusdem ac Deum essentise finge- 
bat Heracleon, 234, 255 et not. Homines aliquot a Deo 
predestinatos ad peccatum et supplicium censebant Galli 
quidam Augustini temporibus, 527 not. Homines indigent. 
cibis iutelligibilibus, 244. Hominum vulgus cibos sumit a 
discipulis Jesu, 2414. Homines a dzxmonibus oppressos 
juvit Christus, 265 et not. Ad homines providentiam Dei 
non descendere contendebant Peripatetici, 508. 

Honorem quzsrere, quid, 481. Honorem qu:rentes 
quid consequantur, 480, 481. Honor, quem qusrit Chri- 
stianus, quinam sit, 481. Honor debitus Deo, qualis, et 
quomodo reddatur, ἐδ[ et seq. Honor subitus et inopina- 


41315 


tus homines arrogantiore« ac tumidiores etiam invitos 
sliquando reddit, 584, 585. Quare, 584, 585. 

Hospita:iitàs commendatur, 681. Hóspitalitas quomodo 
secta:da, 652. 

Hostim veteris Legis an necessarie erant usquequo 
Christus semetipsum hostiam ollerret Patri, 496. Hostiam 
cur Deo obtulerit Abel post dies, et quid inteliigatur per 
h:ec verba, Post dies, 550. Hostia vivens, sancta, Deo 
placens, quanam sit, 615. 614. et seq. Hostiam viven- 
FL sanctam, Deo placentem quinam otferant Deo, 645, 


Humana forma, humanaque membra allegorice Deo tri- 
buuntur, 251. Human: appel!ationes quatenus Deo con- 
veniant, 45. llumanitas vera Christi statuitur contra Phan- 
lasiistas, 69) et seq.. 691. 

Humilibus consentire. quid, 652, 653. 

Humilitas corpus quatenus l'aulus vocet corpus no- 
strum, 565. 

Hydria Rebecczm laudabilis, 2410. Hydria Samaritidis 
tropice quid significet, 259, 211. 

.Hvpostases tres in Trinitate, 6l et not , 62. IIypostasis 
Filli diversa ab hvpostas: atris, 199. Hypostasis preci- 
pua Christi pervadit omnem muudum, 89 et not. Hypo- 
stasim propriam non. habere Fílium, sed paternam eum 
esse prolationem in syllabis positam censebant Valenti- 
niani, Marcosii, Colarbasii, et postea Paulus Samosate- 
nus, qui ui sola Verbi appellatione insistebaut, veluti so- 
lum Verbum astruerent esse Christum, 22, 35 et not., 
26, 29, 50, 45 οἱ ποι., et alibi passiu. 


l 


Ide: universales entia non sunt, 65 et net. 

Idoneus et dignus, quid ditferant, 156. 

Ignis bifariam dicilur, corporalis, et spiritualis, 952, 
255. Tgnis consumens quatenus dicatur Deus, 250, 374, 
255. Iynis ira: Dei, qualis, 542. Ignis seternus non a Deo, 
sed a peccatoribus accensus, 492. 

lile, et Hic, cum agitur de Sermone, seu Verbo Del, 
qui4 differant, $9 et seq., 60. 

Imago Dei Patris invisibilis quatenus sit Filius, 19, 51, 
216, 464 not., 605. Imago Patris quatenus etiam dicatur 
»piritus sanctus, 246. Imago divinitatis, voluntatis, boni- 
latis Patris, divinitas, voluntas, bonitas Filii est, 946. 
Imago archetypa. multarum imaginum λόγος, 51. Imago 
non Dei, sed ejus bonitatis quatenus dicatar Filius, 255 et 
not., 256. Imagines F'ilii Dei, vel conformes imaginis ejus, 
seu imagines imaginis, homines, 19, 51, , 0053 et 
seq., 604. Ad imaginem Dei factus homo, 496. Ad ima- 
pine Dei an solus homo factus, 75 el seq. Imaginem 
ortiodoxorum gerunt Judei, 235, 336. [mago hw- 
Soa corum Samaritis mulier et Samaritani, 215, 395, 


Immortalis nemo, prater Deum, 71. 

Immortalitatem anims in dubium revocat Heracleon, 
quam statuit Origenes, 276 et seq. Deimmortalitate anima 
quzenam sit Valentinianorum sententia, 275 et not. 276, 

T1. Immortalitatem induere, et transire in immortalita- 
tem, differunt, 275 et not., 276, 277. 

Immuuditia iu quo consistat, 665 et seq., 668. 

Immundum seu commune nihi! est natura sui in crea» 
turis, 665 et seq.. 668 et seq., 669 et seq. Immunda et 
munda quare designavit Moyses, 668, 669. 

Imperitum sermone quamvis se dicat Paulus, peritissi- 
mus timen ostenditur, 541, 553 οἱ seq., 555, 811. 

Impietas et iniquitas quid differant, 472. Impietas est 
adorare quempiam prater Patrem, Filium, et Spiritum 
sanctum, 472. 

Impius, peccator, et infirmus, quid differant, 511. Im- 
pii, qui, 541. Pro impiis moriens Christus, Pstris volun- 
tatem magis faciebat, quam suam, 156. Impiorum flagella 
improprie tribulationes vocantur, 559. Pro impiis non 
interpellat Spiritus sanctus, sed pro sanctis, 602. 

Impossibilitatem legis Moysi ad litteram adimplendse 
agnoscebant Jud:ei, et inepta quadam ac ridicula com- 
Tueniabantur, quibus ejus impossibilitatem sarcire vide- 
rentur, 5858. 

Incipio. Verbi hujus usus notatur, 414 not. 

Incorporatio et transcorporatio quid differant, 116. 

Incorruptio duplex ; corporalis, et spirita!is, 481. Incor- 
ruptiunem quierere, quid, 480, 481. Incorruptionem quis 
Jusrat, 481. Incorruptio quomodo qusrenda, 480, ist. 

ncorrup'ionem quisrentes quid consequantur, 481. Incor- 
ruptienem induere, et in iucorruptionem transire, quid 
ditferant, 276. 

Incredulitas Israel gentibus ad credendum aditum pa- 
tefecit, 641. Incredulitas tempore Christi non erat pecca- 
ium ad mortem, 295. 

ludifferentia, seu res medise, quas, 538 et seq. 


INDEX ANALYTICUS. 


1546 


Indignatiío et ira quid differant, 482. Indignatio quid 
appelletur, 482. Indignationem et iram, tribulationem et 
angustiam sibl contrahunt peccatores, non ipsis retribuit 
Deus, 182 el seq. 

Induere immortalitatem aut facorruptionem, et trans- 
ire in immortalitatem aut in íncorruptionem, quid ditfe- 
rant, 276. 

Indumenta byssina quibus Induuntur sequentes Sermo- 
nem Dei, et de quibus in Apoealypsi, qui, 95, 58. 

Infernus, quo loco situs, juxta Origenem, veteresque 
Patres, 155 et not. Infernus superior οἱ inferior, 155 uot. 
Circa infernum οἱ paradisum qualis sit Hebrsorum do- 
etrina, 155 not. Inferorum superiori contignationi paradi- 
sum assignat Tertullianus, 135 not. Inferorum loca diver- 
5η, 901. tio inferiores partes terrse Christus descendit, 
504. Ad inferos Christum descendisse non negabant anti- 
qui, 235 not. Ad iuferos animas deducebant daemones, 
juxta ethnicos, 261 not., 297 not. Infernarum creaturarum 
ratione pollentium duplex genus, demonum, et hominutn 
defunctorum, 35 et not. An iufernarum creaturarum ra- 
tíone pollentium formam assumpserit Christus, ut eas 
redimeret, 55 et not. Ex infernis esse, el esse e terra, 
differunt, 505 et seq. Iufernus mors appellatur, $76. 

Infidelis quis dicatur, 6529. Inter infiüeles an computan- 
dus sit omnis qui peccat, 484. Infileles recte factorum 
inercedem a Deo accipient, sed non ad vilam zterram, 
479, 480, 485 et seq. infidelis quomodo jain jucicatus est, 
48k. Vide Gentes, Gentiles, Grieci, Pagani, Philosophi, 
Sapientes. 

nüdelitatis indicium est, ubl delinquitur, 521. 

Infirmitatem nostram in orationibus quomudo adjuvat 
Spirilus sanctus, 691 et seq. 

Inürmus, peccator, et impius, qud differant, $11. Inür- 
mi, qui, 541. Infirmus in fide quis dicatur, 659 et "n 
Infirmorum et perfectorum cibus, quis, 213 οἱ seq., 244, 
699 et seq., 66U et seq. 

Inimicitia, quantum malum, 245. Inimicitias quomodo 
solverit. Christus per crucem, 545. Inimicitias interlicere, 
quid, 543. 

Inimici Dei plures, et in diverso gradu, 512 et seq. Ini- 
micus ultimus, quis, et quomodo destruendus, 543 οἱ 
seq. Inimicus Deo quatenus dicatur Israel, 641 et seq. 

Íniquitas οἱ impietas qd differant, 472. Iniquitas et 
peccatum quid ditferant, $25, 521. Iniquitas pru omnibus 
vitiis ab Apostolo posita, 575. Iniquitatis aut justitia ar- 
ina quatenus sint membra nostra, 571 et seq. In iniqui- 
late detinere veritatem, quid, et quinam delineant, 471 
el seq. 

Initium justificationis, (ides, $19, $35. Initium salutis, 
fides, 531. Inijum Evangelii, Joannes liapt:sts, 15, 16. 
Initium conversionis, mala derelinquere, 525. Initium 
ogdoadis, quale, 521. 

Injustitia quomodo justitiam Dei commendet, 502 et 
seq. [njustitia justitia cognoscitur, $02 et seq. 

Iuobediens neque ad bunum ueque ad malum trahi 
potest, 654. . 

lisertio. De insertione oliva in ojeastrum, 658 et 
seq. Insertionis olivie in. oleastrum similitudine inverso 
ordine ususest Pau us, 659. [nseritur oliva in uleastrum, 
non vero oleaster ín olivam, 639. . 
μοι ue vernaculum Judoics gentis, circumcisio, 490, 

25, 496. 
Instrumentum Vetus et Novum. Vide Testamentum. 
.Insipientibus el sapientibus quomodo debitor Paulus, 


[nteliigentia nominum Hebrasicorum copducit ad Scríi- 
pturas probe iutelligendas, 140. 

Iuterficere inimicitias, quid, 8 £5. 

Interpeliat pro nobis geinitibus ineuarrabtiibus Spiritus 


sauctus, et quomodo, 601 et seq. 


interpretes Veteris Testamenti. Aquila, Theodotio , 
Symmachus, et Septuaginta Senes. Vide Aquila, Theo- 
dotio , Symmachus, et septuaginta. Interpres plurium 
Origenis operum, et Clementis Romani pap:e Recogui- 
tionum Rufinus. Vide Rutinus. Interpretes Commmentario- 
rum Origenis in Joannem Ferrarius et Periouius. Vide 





41941 
Ipse. Ex ipso, per fpsum, in ipso, ex Rom. xt, 36 quid 
P icent, dis, b. H 


. ira quid appelletur, 483. Ira et indignatio quid diífe- 
rant, 432. Irze locum dare, quid, 653 et seq., 651. Ir:e 
dies in Scripturis, quid, 478 et seq., 479 ét seq. Irz dies 
cur in (iue mundi statutus sit, 479 et seq. Ira Dei, qualis, 
543 et seq. Ira Dei vocantur omnes irs ejus miuisiri tiim 
jn ὁἱϱἱο, quam in terra, 472 et seq. Iram quomodo dicatur 
Deus inferre hominibus, 5023 οἱ ., U0S οἱ seq. Itam 
cur manifestet Deus hominibus, et bonitatem celet, 617. 
lram et iudignationem, tribulationem οἱ angustiam sibi 
contrahunt peccatores, non pris retribuit Deus, 482 οἱ 
seq. Ire Dei ignis, qualis, ^42. [γα tilii quare et quormio- 
do natura eramus, 505 et seq. Iram quenam lex opere- 
tur, 636, 527 et seq. Ire vasa quinam sint, 616, 6Í7 et 


seq. 

Cisaac ante omne opus creatus, δὲ. Isaac angelum prius 
fuisse contendit Origenes, δὲ, 85. [saac extra ordiuem 
nativitatis carualis , natus, 615. Isaac filius Dei dictus, et 
quare, 613. 

[saias apostolus dictus, 451. [sais prophetis lex ap- 
pellantur, 581 not. [sai prophetis pers est aliqua prin- 
cipii Evangelii, 16. Isaiee clamor quid significet, 119. 

: [srael. Sic Jacob a Deu vocalus; ab hominibus autem 
vocatus Jacob : vir videns Deum ; primogenitus omnis 
animantis a Deo animati : angelus Dei ; archangelus po- 
tente. Domini; princeps tribunus militum {μιου flos 
Dei ; minister primus in persona Dei; spiritus primarius, 
84. Israel unde nomen acceperit, 612 . Israel exira 
ordinem natuvitatis carnalis natus, 6ί5. |srae! Christus 
vocatus, 24, 42. De Israel et Jacob plurima qua dicuntur, 
Christo conveniunt, 25. Israel &líus Dei dictes, et quare, 
615 et seq. 

Israel, seu Israelitae. Israel quatenus amicus οἱ inimi- 
cus Dei, 611 et seq. [srael olim pars Domin, punc repu- 
diatus, 651, 659. Israeli quare et a quibus cecitas faeta 
est 659. Non onmi [sraeli excitas contigit, sed perLi, 
640. Israelis aliquando caecitas cesssnda, et ipse salvau- 
dus, 6359, 610 et seq., 6Η Israel omnís qui salvus fiet, 

isnam sit, 640. Israelis incredulitas geutibus ad cre- 

dum adítum patefecit, 641. Israelis reliquis in beati- 
tudinue conferuntur curn piemitudine gentiam : quí "δρυ 
excsedtisunt ex Israel con'eroniur cum bis gentibus 
quie non potuerint ad plenitudinem pervenire, 610, 641. 
Israel quisnam verus sit, 612, 650 et seq., 610. Israelis 
tneisa est omae Vetus Testamentum, 652. Israelitue quil 
babeant residui, 654. Israelitas pauci. qui credant, 3. |ν- 
vaelite petra acutissima circumciduntur in Gafgalis, 145 
et not. 

Iuneris ad benom dux Spiri senctus, 003. 


Jacob extra ordinem nativitatis cartalis &2tas, 645. Ja- 
€ob angetum prius fuisse coutenoit. Origenes, 81, 85. Ja- 
€ob. ita vocatus ab hominibus, a Deo autem vocatas Israel, 
vir videus Deum, angelus Dei, atchaugeius potentis Du- 
«ini, princeps tribunus militum inter lilios Dei, minister 
primus, spiritus primarius, primogenitus omnis animantis 
a Deo animati, δὲ. Jacob tilius Dei dictus, et quate, 613 
€t seq. Jacob quatenus Christos dicatur, 21, 42. De Jacob 
plurima quie dicuntur, Christo conveniunt, 21, 25, 42. 
Javob morientis verba ad Judam dicta referti nt ad 
Christum, 21, 25, 42. l'ons Jacob allegorice Scripturam 
signilicat, 116, 117. 

Jacobi apostoli Epistola ron ab onmibus olim fo ge- 
uina habebatur, 95 et not. 

420 intérpretatur elatio, 49 et not. 

" ar mensis erat apud Jud$os, quó méssis fiebat , 


Jared interpretatur descendens, 43. 

jecsan Abrahse filius ex Cethura, 583. 

' Je4dedi. Eo nomine Salomon etism voeatas, 460. 
jeroboam interpretatur Judicium popuil, vet, Dijudi- 
«aus populum, et not. 

'lerusolyma, Jerusaler. Jerosolyme Palmstin urbs, 

9. Jerusalem quidinterpretetur, 679. 'T'ropice quid siynt- 
fcei, 189, 190, 191. Jerosolyma tropice dicitur Ecclesia, 
495, 2:5. Jerosutymitanum templum tropice quid signitt- 
«et, 196, 197, 575. Jerosolymam Christus iügrediets quid 
Vwopice significet, 189. Jerosolymam, d'&th temptum sta- 
vet, plurimi gentium veniebant adorare, οἱ offerre sacri- 
ficia, 492, 493. 

Jesboch fitus Abrahte ex Cetltura, 562. 

Jesse interpretatur est mihi, 674. 

Jesus Marire Filios unicns Ó. Jesu αυαἰεπός Ghtveniat 
Christi appetlatio, 31, 52. Jesus exspeetatwm a pete 
bonuta, qaod a Lege οἱ Prophetis annuntidbatur, 7, 8 et 
seq. Per Jesunr gratis et verias facta, 107. Jesas este et 
€, principium οἱ fipis, prunus e& novissimus, 6 et alibi 


INDEX ANALYTICUS. 


1543 


sppius. Jesus lux mundi, lux vera, lux hominum, 6, 1t 
el alibi sepissime. Jesus ostium, 6 et alibi. Jesus pastor 
us, 6 et alibi. Jesus resurrectio, 6, 10, 12et alibi. Jesus 
via, veritas, el vita, 6, 11 eL alibi ssepius. Jesás a Patre acce 
pit uL esset omnia bona, 15. Jesus evangelizat pauperibus 
quie sanctis reposita sunt, 10. Jesus in omnibus, οἱ penes 
omnes rationis compoles ac sancLos commoratur, 14. Vide 
Christus, Filius Dei, Aér«, Ratio, Sermo, Verbuin. 

Jesus Nave. Vide Josue. — 

Joachim etiam dictus Sedechias, 460. 

Joannes interpretatur gratia a Deo, 56. Joannes Bapri- 
sta unde οἱ 4 quo missus, 81 et not., 82, 85 et not., 5i, 
85. Joanpem Baptistam angelum príus fuisse contendit 
Origenes, 81 et not., 82, 83 eL not., δὲ, δὺ et not. Joau- 
nes Baptista cur Christo antiquior, 85. Joannis Baptisus 
exsultatio in utero testimonium fuíl de divinitate con- 
ceptionis et ortus Christi, 91. Joauues Baptista vox, Chr,- 
stus Sermo, seu Verbum, 85. 118 et seq., ,119 eL seq, 
149. Joannes Baptista non solum in. terris, sed et ubique 
testis et precursor Christi est, 91. Joannes Baptista cur 
venerit ad testiticaudum de luce, et non etiam venerit ut 
testificaretur de viia, de Sermone, de principio, ét de cx- 
teris Christi considerationibus, 91, 92. Joannes Baptisia 
sicut primum veniL ad testiticandum de luce, ita ipse aut 
Elías priecedet secuudum Christi. adventum ad testificau - 
dum de Vita, de Serm.one, de Sapientia, 92. Au etiam de 
czteris Christi considerationibus Lestificaturus sit, 92. 
Joannes Baptista et Christus, forma similes, 148. Joannes 
Baptistam quare Judei interrogabant an ipse esset Chri- 
stus, 111. Quo eum proposito interrogant Phariszi, 125. 
Ad Joannis baptismum γευῖυπι Phbarisei, 125, 121. 
À Joanne [Pharissi increpanlur et quare, 124 οἱ 
Joannem Daptistam solum inter natos mulierum ante or- 
Lum suum prophetatum fuisse falso censebat Heracleon, 
125. Josnnes Baptista an propheta, 117 et seq. Joannem 
Baptistam Elia atque omnibus ος Οροι majorem esse 
suspicati sunt omnes hseretici, 122. Josnni Baptisue zqua- 
les prophetz multi, 122. Joauuem Baptistam majorem 
esse inter natos ruuljerum bifariam verum est, 123. Joan- 
nes Daptiista non apimam Elise, sed eus spiritum οἱ vir- 
titein babebat, 113 et seq. Joanpes Baptista (iyura Vete- 
ris Testamenti, 15, 16. Fines exhibuit Veteris Testamen 
ti, 15. Íniuum est Evangelil, 15, 16. Joannes Βαρίίοιά 
apostolus, 451. Joanues Baptista cur clamet in deserto, et 
nen simpliciter dicat, 19 et seq. Joannis Baptisue cla- 
mor in deserto, quid significet, 119 et seq. Joanuem Ba- 
ptistam iyn^rasse Christi deitatem contendebant Basili- 
diani, Valentiniani, Cerduniani, Marcionius, et a!ii eju&- 
modi hiretici, 16. À Joanne cur baptizetur Christus, 8$. 
Joannis baptismus inferier erat baptismo Jesu, 155. 

Joannes evangelista quo sensu dicalur esse alter Jesus 
ab ipso Jesu, 6. Joannes evangelista is esse videtur qui 
in Cuna recubuit iu smu Christi, 457, 458, 440. Cur hoc 
honore dignatus sit, 458. Symbolice recumbebat in sinu 
Domini, Prius recubuit in sinu Jesu, deinde in pecto- 
re ejus, 410. Joannes Evangelium alitef scripsit ac ου 
alii evangelistae, 195. Joanuis Evangelium est primiim 
primiti rum, seu primitiae Evangeliorum, 4, 5, 6 Joan- 
nes omniom evangelistarum purissime et apertissime 
Chrisli divinitatem manifestavit in Etangelio suo , 6. 
Joanuis Evangelii sensum quis percipere possit, 6. Joan- 
nes ceu sermone rudis, obscure quaedam in Evaugelio suo 
scripsit qum mente conceperat, 267, 268. is Evan- 
gelium Commentariis illustrarunt Heracleon hareticus, 
el Origenes. Vide Commentaria, vef Evaugelium. Joannis 
Epistola tres admodum breves, 95. Prima semper genui- 
ua habita est : de secunda vero et teria non omnes cuu- 
sentiebant ; quas tameu yenuiuas esse alibi fatetur Orige- 
nes, 9$ et not. Joannes evangelista auctor Apocalypseos, 
contra Marcionitarum opinionem, 16 et not., 95. 

. Job. lu Job Cemmentariü Origeuifalso tribuuntur, 93 not. 

Jordanes fluvius, unde sic dictus, (4$ not. Jordanes 
iaterprelitur descensus ipsorum, vel, vide » judicium, 1412 
et not. Jordanes tropice quid exprimat, £45, 144. Jorda- 
nes figura Christi, 146 et seq. . 

Joseph. De Joseph patriarcha gloriantur Samaritani, 
256. Joseph benedictus ab Jacob tropice quid inpuat, 257. 
Joseph precatio, liber apecrypbus Hebraeorum , 84. 

Ex Joseph et Maria natum. ingebant. Christum Carpo- 
crates, Ebion, Cerinthus, Paulus Samosatenus, *abellius, 
Theodotiani, Artemouiani, Photiniani, Ophitse, qui et 
Seuiani, et Valentiniani nonnulli, 347 οἱ not., 429 et 
Aot., 519, 605. Joseph quomodo dicatur pater Christi, 
etiamsi noti sit, 466 et seq. s 

Josios 41e ofUum suur& prophetetus fuit, 125. 

Josue figura Christé, 144. Josue, Moyses, et Elias in- 
teliigebant adlegorias Legis, 104, 105. In joeue libri κο 
homiliz Origenis. Vide Homiie. 


6 Jovinianus perpetuam D. Maris virginitatem negabat, 
pot. 

. Judzea patría prophetarum, 268. Judaa nota est melio- 
ris cujusdam rei, Ga.ilzea vero deterioris, 

Jud:ei ante Grzcos legibus vivere caperont, 471. Ju- 
desi binis vel etiam ternis nominibus utebantur, 460 οἱ 
seq. Jud:xorum insigne vernaculum cireumicisio', 490, 
495, 496. Jud:el non soli circumcisione utebantur, sed et 
ali populi, 495. Judzi peira acutissima circumciduntur 
: in Galg:lis, 145 et not. An petra acutissima, an gladio 
olim apud Jud:eos fiebat circumcisio, 145 et not. Judaeis 
primo credita sunt eloquia Dei, et quibusnam Judaeis 
credita, 497, 498 οἱ seq. Jud:i impossibilitatem legis 
Moysi ad litteram; adimplend:e agnoscebant, et inepta 
quedam ac ridicula commentabaniur, quibus ejus impos- 
sibilitatem sarcire viderentur, 588. Judai secundum 'radi- 
liones quaslam occultas mulia loquebantur, 296, 297. 
Jud:eos inter varie disputatum est, an angelus qui in ve- 
teri Lege Dei mandata obiisse spe legitur, et quasi ex 
persona Dei siepe locutus, Deus essel, an angelus, 226 
not. Judei οκ apocryphis libris suis existimabant Phi- 
nees immorla.itatem esse promissam in libro Numero- 
rum, ac eum esse [siam, 115, 116. Judzorum libri 3po- 
cryphi, 84, 226 et not., 297. Apud Jud:eos canon librorum 
sacrorum quis olim erat, 226 ei not. Judsi libros Macha- 
bzorum, Sapientiam Salomonis, et Ecclesiasticum inter 
dubios libros olim ref. rebaut, 226 οἱ not. Judei cum Sa- 
maritanís commercium non habebant, 555, sed tamen ha- 
buisse videntur tempore Christi, 219. Judei montem Sion 
divinum esse rentur, 222. Judsi ex frumento novo ali- 
quando azyms faciebaut, 218. Asiuis utuntur ad onera 
gravia portanda, 190. Judiei corporis amantes ac rerum 
sensibi,ium, 196. Judzi serviebant angelis Μην 66ου Soli, 
ac Lun: seu Fortunse, 226 et not., 237 not. Quonam cul- 
tu, 226 εἰ not., 227 et not. Cultui. Lunss. minus dediti 
erant, quam cu:tui Solis, 227 not. Fortuna convivia 
neban!, 227 not. Judei universi in Christo spem habe- 
bant. 7, 8. Judsorum Scribsm et legisperiti ex. Scripturis 
collegerant Christum adventurum circa tempus quo et 
ipse advenit, 111. Judzsis Christus videbatur esse aliquis 
homine major, et. nalura quadam divinior, 507. Judei 
credentes circumcisio vocati, 518 et. seq. Judsisorum glo- 
riatio per quam legem exclusa sit, 516, 517 et seq., 520. 
Jud:os cur Grsecis seu gentibus prieferat Apostolus et ad 
penam et ad premium, 471, 485 et seq., 454, 196, 497 et 
seq. Judsei quid amplius aut. minus habeant Grsecis seu 
gentibus, 496, 497 et seq., 498. Judzus esse, et Judzus 
cognorninari, quid differAt, 488, 4S7] et seq. Judsus in 
manifesto, et Judaeus in occülto, quis, 496, 505. Judei 
quinam sint secundum mysticam ratiosem, 497. Judei 
imagigem gerunt orthodoxorum, 231, 226. Judzei aliquot 
metensomatosin admittebaut, 112, 115, 114, 115 οἱ seq., 
116, 117 et seq. Jud:ei quare Joannem Baptistam iuterro- 
gabant an ipse esset Christus, (11. Judei videntur credi- 
disse Christum ex stupro patum, 527. Judei cur Christum 
esse Samaritanum, et deemonium habere dicebant, 355, 
954 et seq. Judas circumcises quare et quomodo genes 
incircumciss judicabunt, 490. Judieorum quanam sit do- 
cirina cirea varadisum et infernum, 1355 not. Judsi cre- 
denies in iniliis Ecclesi filios suos cireumcidebant, et 

are, 490. Cur morem hunc non vetuerint Petrus et 

aulus, 490. Juisis credentibus an proderat circumcisio 
carnalis post, adventum Cheisti, 490 et seq. Judi Be- 
rozam habitantes facnilatem Hieronymo dederunt Evan- 
gelium secundum Hebreos  exscribendi, 289 not. Judieo- 
rum religionis principes et arbitrii, Pharissi, 226 not. 
Judsorum viclim:e typus mysteriorum quorumdam ele- 
stum, 151, 103 et seq. 

Judas. Eo notnine Christus vocatus, et quatenus, 21, 
42. De Juda plurima qux dicuntur, Christo conveniunt, 
24, 42. Ad Judam que dixit Jacob moriens, referri pos- 
sunt ad Christum, 21, 42. 

Judas Jacobi vocatus etiam Lebbeeus et Thaddsus, 4600. 
Jud: Epistola non ab omnibus olim tanquam genuina ha- 
bebatur, 95 not. Vide Epistola. 

Judas cur ultimus apostolorum, 415, 414. Judse tradito- 
ris nequitia et crimina produutur ín psalmis aL, ων et 
cvirt, 457 et not. Judas intingens manum iB paropside eum 
Jesu, quidínnnat , 442. Judas, postquam in cor ejus immisit 


- .diabelus ut Christum proderet, apostolus esse desiiL, 


424, 425, 454. Judos, post. datam otfulam, perdidit. quod 
habere videbatur preestantius, 44 , et exivit a Jesu cor- 
poraliter et. spiritaliter, 445. Judae Christum prodituro 
ΏΟΣ syimbolice erat, 445. Cum Juda jom non erat Christus, 
quando intinctam ipsi offulam porrigebat, 455. Judas an 
acceptam a Jesu offulaen comederit, nee ne, 444, 445. An 
Juds», an Setans Judam jam ingresse dixerit Jesus: Qued 
facis, fac citius, 412, 445. Judas aliquando sincere credi- 


INDEX ANALYTICUS. 


495t 


dit, 425, 126, 454, 456. Judas, etsi supra omnem Impietà. 
tem impius, habuit tamen aliquid et boni, 661. Judas uon- 
dum perdiue malitie erat quando prodidit Chrístarn, ne- 
que ad aliquid beni impos erat, neque siucere a peccato 
resipuit, 455, 456. A Juda pedes discipulorum lavandi tm- 
tium fecisse Christum credidit Origenes, cui consentiunt 
Chrysostomus, et Theophylactus, 414 et iot. An. a Juda, 
ana Petro discípulorum es lavandi ioitiut fecerit 
Christus, 41& et not. Jud: pedes non lavit Christus, 
106. Àn de Jud: proditione caro Christi turbata fuerit, 


Judas Galilieus quare Christum se esse dicebat, 111, 

Judex unde nominetur, 501. Judex omhis inferior est 
ipsa justitia, 96, 97. Judex hujus mundi quomodo Dci 
minister est, 655 et seq; 636 οἱ seq. 

Judices. lu Judicum librum homiiias scripsit Origenes, 
e Latine vertít Rufinus, 688, 689. Vide Hoinilia. 

Judicat in justitia et pugnat Sermo Dei fidelis et verax, 
$9, 91. Quomodo judicatur Deus, et a quibus, 401. Qao- 
modo non judicabitur Christo credens; quomodo autem 
jam judicatus est non credens, 481. 

Judicium unde nominetur, 501. Judicium haber$ non 
potest sine accusante et defendente, 486. Judicium extre- 
mum dam certissimum sit, et quale futurum, 476, 477 
485, 662, 665 et seq., 661. Judicii dies cur in fine mundi 
statutus sit, 479 οἱ 5ο. Judicii dies vocatus dies ire et 
vindícue, 478 et seq., 479 eL seq. In judicio futuro quo- 
modo cogitationes accusabunt animam, vel defendent, 496, 
481. Ad judicium Dei venite, quid, 477. 

Jurare per genium et fortunam principis solitum erat 
apud Armenos et Romanos, 227 not. 

Jus quisquis persequitur, justus ideo non est, 585. 

Justíticatlonis initium, fides, 519, 525. Justificationes 
dus, alia ex operibus, alia ex fide, 521 et seq. Justiticatio 
εκ operibus, qus, 521 et seq. Justiticatio ex flde, sine 
operibus Legis, 516, 517 et seq., 520, 521 et seq., 525 et 
seq., 924 et seq. Justificatio ex fide, et justificatio per 
fidem, quid differant, 518 et seq., 519. Justificatio non ex 
sola vocatione pendet, 603. Justificatio ex comparatione 
inferiotum, 506. Justificatur nemo in conspectu Dei ρτα-- 
ter Christum, $06. Justiticandus nemo aute mortem, 566, 
Jastifieati pauci, vocati plures, 604 et seq, 605 et seq. 
Quosnam justifcet Deus, et quare justíficat , 601 et seq., 
609. Justiticare non potest lex naturalis, etiam recte set- 
vata, sine gratia fidei, 529. 

Justitia una, sedab illa diffluunt multa justittze, οἱ, 107 
108. Justitia quatenus dicatur t hristus, 12, 22, 21, 52, M 
et seq., 107, 108, 622 et alibi passim. In justitia judicat et 
pugnat Setmo Dei tidelis et verax, 55, 57. Justitia nul.4 
ante fidem, $24. Justitia radix opérum, non vero operá 
radix justitize, 5225. Justitia injustiiia cognoscitur, 502. Ju- 
siia ipsa iuferior est judex, SU, 57. Justitia pro ommi 
virtute ab Apostolo ponitur, 575. Justitiam Dei quomodo 
cominendeL injustitia nostra, 502 et seq. Justitia Dei per 
quam legem manifestata sit, 91l οἱ seq , 512 et seq. jo- 
stis» fruclus, qui, 974, 575 et seq. Ad justitiam quando 
repulala sit Abrahs fides, 522, 530. Ad justitizm fides ΟΠ 
omnibus credentibus reputatur, 522. Ad jusiitiam. quibus- 
nam [ides reputetur, 534. Ad justitiam ut tides reputetur, 
qualis esse debeat, 522, 525. Justilise aut peccati servus 
aut liber, quis, et quomodo, $71, 512 et seq , 514 et seq. 
Justitie aut Deo servire quid differat, 573. Justitim av! 
iniquitatis arma quatenus sint membra nostra, 571 et seq. 

Justus solus Deus, 70 et alibi passim. Justus quatencs 
Christus dicatur, " et alibi passim. Justus [^r ana 

ono Deo ditferat, 41. Justus non est quisqu perse- 
quitur, $85. Justus esse, et juste agere, quid diff.rant, 

6, 551. Justus quis dicendus, 556, 557. Justo lex που 
est posita, 510. Justi quomodo segregantur ab utero, 462 
et seq., et not. Justi omnes non tam sub Lege, quam sub 
fide vixerunt, 527. Justorum seminis nullus expers, 311, 
314. Justorum juniorum quanto quis ex semine est, tauto 
plures fert justitize rationes, 512. Justi ullius qui non esset 
semen, aut filius Abralue, culpa vacare peccans posset, 
juxta Origenem, 309 et not. Justorum tribulationes muitae 
οἱ vari, 559. 

Juvenes in conviviis senioribus deferant, nec mránurmé 
eorum comprimanL ín catino, 442, 


K 
Καιαθολή, cU? mundi creatio vocetur, 305i. 
Kelgeni, quid, $19. 

L 


Languer pessimus anim, conteutio, 489. Languores 
anim: numerantur in Sctípmuris ditrinis, et remeula de- 
scribuntur, 482. 

Lapis simplicitér, et lapis angularis quatenus Christus 


1551 


dicatur, 25, $6, 15. Lapides, ex quibus suscitandi dicuntur 
filii Abrahz, qui, 531, 529. 

[ atina exemp/aria Scripturarum quid a Grsecis differant, 
499, 504, 510. . 

Latitudo cordis, donum Dei, 485. Latitudinem cordis 
Saiomon accepit a Deo, 485. [n latitudine cordis sancto- 
rum habitat et ínambulat Deus, 485. Latitudo cordis se- 
quitur tribulationem, et quam tribulationem, 482, 485. 

Lavandi pedes discipulorum initium a Juda fecisse 
Christum credidit Origenes, cui consentiunt Chrysostomus 
et Theophylactus, 414 et not. Lavandi initium an a Petro, 
an a Juda fecerit Christus, 41 οἱ not. Non lavit Christus 
pedes Jud:x, 406. Lavandi fidelium pedes mos olim vige- 
»at apud Cbristianos cujuscunque vite conditionis essent, 
433 et not. Mos ille jam inusitatus erat tempore Origenis, 
ct ab optimatibus ad simpliciores rusticioresque traductus, 
422 et not. Ab illis rursus ad Ecclesi: primum rectores, 
deinde ad principes transiit, quibus hodieque solemne 
est feria quinta iu Cena Domini pauperum pedes abluere, 
122 not. Hanc cousuetudinem priscis temporibus arripuisse 
Mediolanensem Ecclesíam, et retinuisse ; indeque ad alias 
p'erasque Ecclesias propagalam docent veteres memori», 
422 not. laxare pedes, tropice quid, 422 et seq., et not., 
425 et seq. 

Lazarus mortuus, et a mortuís suscitatus, quid signifi- 
cet, 576, 571 et seq. Lazarus an peccatis laboraverit, 576, 
$71 et not. Lazari anima corpori ejus mortuo non asside - 
bat, 5735 eL not., 576. 

Lebbseus etiam Thadd:zeus dictus, et Judas Jacobi, 460. 

Legentibus Scripturam observare necesse est quz di- 
cuntur, a quibus, et quando dicuntur, 110. 

Legisperiti et Scribe Christum adventurum circa tem- 
pos, quo et advenit in terram, ex Scripturis collegerant, 


Legislatores fere omnes ritum sacrorum et ceremonias 
ab /Egyptiis mutuati sunt, 495. 

l.evi; eo nomiue Matthzeus etiam dictus, 460. 

Levit» et sacerdotes decimis οἱ primitiis in omnibus 
fruebantur; nullis vero reliqua tribus , 5. Levit eL sa- 
cerdotes decimas et primitias offerebant Deo per pontifi- 
cem; caters vero tribus per sacerdotes et Levitas, 3. 
l.evite et sacerdotes vocari possunt qui divino dicati sunt 
οσο, $. Leviticus ordo cateras tribus honore praesta- 

aL, 1. 

Legis defluitío, $09, 510, 585. Lex est aliquo modo et 
mandalutm Αόγος quatenus ratio, 67. Lex mandatum dici- 
tur, 582. Lex οἱ Testameutum quíd differaut, 611. Legi- 
bus vivere ceperunt Judi ante Graecos, 471. Leges di- 
versa, $85 et seq., 527 et seq., 529, 518 et seq., 549, 558 
el seq , 979, 580, 581 et not., 582 et seq., ! et seq., 
et alibi passim. Leges diversas in uno eodemque versiculo 
sub uno Legis vocabulo subito οἱ latenter iniroducit Pau- 
lus in Epistola ad Romanos, 529, 518 et seq., 519, 558 et 

eq., 9/9 el seq., 98! et noL, $8l et seq.. 595, 619 et 
alibi passim. Lex naturas, lex est Dei; l.ex Moysi, lex est 
£cripta, 505. Lex naturalis omnibus insita, et omnibus lo- 
quitur, 485, 909 et seq., 510 et "eT Legis naturalis vis et 
efficacia, 505 et seq., $06, 510, $49, 581 et not., *82 et 
seq. Lex naturalis quid doceat gentes, 496. In lege et síne 
lege quinam sint, 485 et seq., 505 et seq.. 509 et seq., 
510 οἱ seq., 518 οἱ seq., 549. Sine lege quomodo vixeiit 
aliquando Paulus, 905 et scq., 548 et seq., 519. Lex natu- 
ralis quando vigeat in nobis, 582, 585. Lex naturalis, 
an prater homines, angelos etiam constringal, et czeteras 
creaturas ratione prazedítas, 509, 510 et seq. Legis natura- 
lis nondum capaces peccant quidem, sed peccatum mor- 
tuum est, nec eis imputatur, 518 οἱ seq., 519. Quas legis 
sunt quomodo gentes naturaliter faciant, 486 et seq. Lex 
naturalis magís convenit cum evangelicis legibus, quam 
cum lege Moysi, 486 et seq. Lex naturalis lect oysi 
concordare secundum spiritum, non secundum litteram, 
potest, 486 et seq. Lex natura legi fidei non potesl exz- 
quari, $26. Lex naturalis etiam recte servala, non potest 
justificare sine gratia fidei, 529. Qusenam lex loquatur ad 
eos qui in lege sunt, $09 el seq., 510, 511. Lex unde et 
a quibus vel destruatur vel statuatur, 519 et seq., $20. 
Lex non destruitur per fidem, sed statuitur, 519. 520. Per 
legem quomodo peccatum dicatur revixisse, 50$. Sine 
lege qui peccaverunt, quomodo sine lege peribunt; et 
quomodo qui in lege peccaverunt, per legem judicabun- 
tur, 485 et seq. Sine lege qui peccaverunt, quare gra- 
vius punientur, 485 et seq. Legi Dei servire, quid, 587. 
Legem non custodire, et legem przvaricari, quid diffe- 
rat, 490 et scq. Legem custodire, et legem perficere, 
quid dilTerat, 490 et seq. Lex quanam prosit si custodia- 
tur, 489 et seq. Lex et fides quid differant, 5326. Non tam 
sub lege, quam sub fide vixerunt prophete et justi om- 
ues, 591. Lex operum et lex fidei auid intelligantur, 818. 


INDEX ANALYTICUS. 


1552 


Sub lege fidei num fuerint qui legi Moysi crediderint, 
523. Sine legis operibus fides sola Justific;re potest apud 
Deum, 516, 517 et seq., 520, 521 et seq., 523 οἱ seq. Sine 
lege nul!a preevaricatio est, 527. 
ex causa non est prievaricationis, 527. Per quam le- 
em justitia Dei manifestata sit, 511 et seq., 512 et seq. 
er legem quomodo flat agnitio peccati, et per quam le- 
gem, 510, 511 οἱ seq. Lex cum articulo, et lex sine artí- 
culo quíd differant apud Graecos, 512. Lex et Adam forma 
futuri, et quomodo, 515, 551 et seq., 552 et . Lex, 
Moyses sic dictus, 550,551. Lex per Moysen, non a Moyse, 
dala, 107. l.ex umbra futurorum, 8, 9. Lex quomodo um- 


' bran habeat. futurorum honorum, 351, 552 et seq. Legis 


finis, quis, 550, 551. Legis justitia et finis quomodo sit 
Christus, 622. Lex ipsa, non in lege est, Christus, 510. 
Lex justo quare non est posita, 510. Lex quibus posita, 
$21. Lex vocantur libri Moysis etjam historici, Psalmi, οἱ 
prophetiz, 281, 581 not. Legis et prophetarum velamen 
abstulit Christus, et mysteria reseravit, 8. Legis allego- 
rius intelligebant Moyses, Josue, et prophete, 104, 1s. 
Lex Moysis est αρωνογένν:µα, Seu prima genitura, Scriptura, 
4. Lex et prophetze cum Evangeliis consonaut, 409. Legt 
Moysi qui crediderint an sub lege fidci fuerint, 528. Legis 
caro, littera, 469. Lex Moysi secundum litteram pro sui 
impossibi'itate uon potest habere factorem, sed secun- 
dum spiritum, 469, 486, 588, 589 et seq., $90 οἱ seq., 
εἰ alibi passim. Legis Moysi adiinplendas ad litteram im- 
possibilitatem agnoscebant ipsi Judsei, et inepta qusedam 
ac ridicula commeutabantur, quibus ejus impossibilitatem 
sarcire viderentur, 588. legis litteram tespuere videtur 

Origenes, 489 et seq., 490 et seq , 495, 191, 498 et seq., 
et aibi passim. Leyem esse spiritalem quis sciat, 584, 
Legis veteris qusenam prsecepia nos etiamnum perstrín- 
gant, 492 et seq. Legis veteris puriicationes an necessa- 
ri» erant usque ad purificationem legis novas per Spiri- 
tum sanctum, 496. Lex spiritus vitse, eadem qus et lex 
Dei, et quatenus, 587, et seq. Lex mentis, lex Dei 
est, 586, 587, 988. Lex mentis vocatur boni voluntas, 586. 
Lex iram operans, qus, 526, 527 et seq. Lex carnis, lex 
membrorum. lex peccati, lex mortis, qus, 585, 586, 587, 
988 et alibi passim. Lex allegorice significatur per viruta 
Samaritidis, 215. Legem sacrificiorum, quie in Levitico 
lata est, quinam secundum spiri*alem intelligentiam com- 
pleant, 615 et seq., 614 et seq. Leyis Deum alium esse 
ac Evangeliorum Deum statuebant Simonlani, Saturuiliapi, 
Cerdoniani, Marcionitze, Valentiuiani, et alii hzereUci, nec 
non et gentiles, ac precipue Stoici, 518. Legis auctorem 

Deum alium esse ac Christi Patrem iidem dicebant, 555. 

$10. Legis auctorem esse π.υπάἰ opificem, huncque ma- 
lum fingebant iidem et irridebant, adeoque legem et pro- 
phetas repudiabant, 285 et not., 286 et not., 547 not., (75, 

491, 495 et seq., 496 et seq., 510, 695 et alibi passim. 

l.ibros multos sancti non composuerunt, 94, 95, 96, 97. Li- 
bros multos conscribi quo sensu vetuerit Salomon, 94, 96, 
91, 98, 99. Librorum sacrorum apud Hebrzeos quis olim 
erat canon, 226 et not. Libros Macbab:»orum, Sapientiam 
Salomonis, et Ecclesiasticum, inter dubios libros olim 
referebant Judzi, 226 not. Libri apoeryphi Judzotum, 
320 not.,297. Libriomnes Scripture sacrae liber unus sunt, 
97, 98. Libri Moysis etiam historiel, et libri prophetarum 
lex vocantur, 281, 581 not. Libri quos Daniel dicit aper- 
tos, qui, 665. ].iber scriptus intus et foris, et obsignatus, 
quem vidit Joannes evangelista, quisnam sit, 97, 98. 

Liber aut servus justíti:e, quis, et quomodo, 574. Liber 
Christianus, quis, 461, 462. Liber solus et omnuis sapiens, 
paradoxon est Greecerum, 69. 

Libertas. Hujus vocis deGnitio apud gentiles Grzcos, ' 
69. Libertas arbitrii . Víde Arbitrium. Libertas quedam 
culpabilis, 574. libertas quaenam detur sanctis, 461, 464. 

Libertus Domini, quis, et ejus conditio, 461, 462. 

Lignum vitUe quatenus dicatur Christus, in quantum Sa- 
plentia est, 553. 

Lingua Ecc.esis, quis dicatur, 618. Lingus Hebraicae 
parum consultus Origenes, 86 not. 

Littera Dei, quz», 35. Littera, caro legis, 469. Littera 
legis Moysi infirma et impossibiiis ad implendum, 469, 
ὅσδ, 589 et seq., 590 et seq., et alibi passim. Litter;e 
legis Moysi adimplend:  impossibi.itatem agnoscebant 
ipsi Judei, et inepta qusedam ac ridicula commentabantur, 
quibus ejus ímpossibilitatem sarcire viderentur, SB. 
Juxta lilteram stare non possunt nonnulla qux Evangeiia 
habent, 162 et seg., 165 et seq., 164, 165. An litteram 
gesue sunt bistorise quae ín Scripturis referuntur, l:cet 
spiritalem recipiant sensum, 691. Lítteram legis respuere 
videtur Origenes, 489 et seq., 490 et seq., 495, 497, 498 
et seq., et alibi passim. In nuda littera prophetiam esse 

itam σος οἱ Pharisszi existimabant, 269. 
Litterarii Scribe vocati. eo quod nudis litterse adhsre- 


105 


rent, 269. 
. Literature humanz doctrina perfecia quznam sit, 


psus, 15. 

Luminis et caloris aoctor sol, 227 not. 

Luna lux est mundi sub sensum cadens, 27. Luna iro- 
pice Ecclesiam signilleat, 155. Luna diversimode nomi- 
nata apud Graxos, 227 not. Luna est Fortuna, 226 noL.. 
321 noL Luna, seu Fortoma Hebralce Gad dicitur, 
not. Lune sortem, Fortune; soli vero sortem daemonis 
tribuebat veteres astrologi Chaldaei et /gyptil, 336 not. , 
331 not. Lunz res corporeas curs esse putabant veteres. 
astrologi Chaldsi et Xgypti, 36 noL. 33] not. Loma 
corporum prssul, 327 noi. Luna in potestate habel cor- 

et spiritum, juxta Vettlum Valentem, 235 not. Longs 
et Soli templa posuerunt Pers» inHyrcania et Cappadocia, 
331 noL. Luna Solisque cultum plereque gentes videntur 
à Persis accepisse, 227 not. [n Lcnm et Solis adoratio- 
nem prociives fuerunt Judei, 23] not; Luna serviebant 
Jndrel, 336 et not. Lune cultui minos dediti erant Judeel, 
fuam cultui Solís, 231 nol. Usque ad Lune globum prori- 
lentiam Dei supervenire, ad homines vero minime de- 
scendere contendebant Peripatetici, 505. 

Lux bifariam dicitur, corporalis, et spiritalis, 353. Lu- 
cem tenebre persequuntur, Τὸ, 75, 79, 80 οἱ seq. Lux a 
iguebris non deprehensa, qug, 91. Lus simpicier tam 
Paler, quam Fillus, 75, 76, 78. 950, 251, 333 et seq., 
358, 562 οἱ alibi passim. Luces dus sunt. Pater et Filius, 
76. Lux in qua nulli sunt tenebre, Deus Pater, 76, 78, 
19, 250, 351 οἱ seq., 933 et seq. Lux in qua nullie sunt 
tenebra an etiamsit Fillus, 79. Lux qua {η tenebris lucet, 
Uhristus, 76, 79. Lucem in qua null sunt tenebre, ma- 
jorem Luce qua in tenebris lucet, statuere videtur Ori- 
μοηες, 76 et not. Lux sterpa lucis principium ac fons, 
Deus Pater, 697. Lox Patris, Filius, 562. Lucis sternm 
splendor sternus, Filius, 697. Lucis aterna Dei, non 
vero Del. ipsius, splendor dicitur Filius, 376. Lux vera 
Christos, el quatenus, 11, 36, 27, 39, 50, 75, 76 et alibl 
passim. Lucem veram inferiorem Patre Lucis statuere vi- 
delur Ürigenes, 16. Lux vera non sunt astra, 4T. Lux 
mundi, Christus, et quatenus, 8, 11, 22, 26, 27, 39, 50, 

2, 45, 76, 78, 158 οἱ alibi passim. Lux mundi et lux bo- 
|uid differant, 98. Lux mundi, discipuli Christi, et 
, 27 et seq., 29, 158. Lux mundi, Ecclesia, et 
quatenus, 27, 158. Lux mundi, sanctus omnis, 78. Lox 
1nundi sub sensum cadens sunt sol, luna, et stelle, 37, 
38, 50. Lux hominum, Christus, et quatenus, 11, 31, 26, 

30, 2, 71 et seq., 15, 76, 77, 18, 91. et alibi passim. 
Lux hominum in tenebris lucet, 91. Lux hominum genus 
est duarum speclalium rerum, 77. 78. Lux hominum, et 
vita, eadem est, 72, 74 et seq , 76, 9]. An lux bominum 
et vita tantummodo sit Christus, 74. et seq., 75. Lux ho- 
minum, vita, et reliqua Christi íntellectiones an per Ver- 
bum facte sínt, 64. Lux gentium, Christos, et quatenus, 
35, 36 et seq., 31, 57, 58, 76, 71 el alibi passim. Lux facta 
in Verbo, etiam vita exsistens est, 79. An luceat Christus 
his duntaxat qui rationis capaces sunt, 27 et not., 30. 
Lucis filius solus vivens, 25. Lux fleri potest ín Domino, 
firisquts in tenebris est, 75. Ad lucem quanam tenebra 
'estinent ac eam apprehendont, 8l. Lux sunt Dei man- 
dala, 58 Lux scientiis, 78. De luce Joannes Baptista cur 
venerit ad testificandum, οἱ non etlam venerit ad testifi- 
cantum de vita, de sermone, de principio, vel de ceteris 

Christi considerationibus, 91; 92. De Luce sicut Joannes 


Pl'arROL, Gg. XIV. 
































INDEX ANALYTICUS. 





4554 


Rioptista primum venit ad testificandum, ila ipse, ant Elias, 

pricedent secundum Christi adventum ad testificandum 

de vila, de serm^ne, de sapientia, et de cxteris Christi 

considerationibus, 92. Lucis et diei adventus tropice du- 
lex, 658. Lucis filiis quomodo prudentiores dicantur fllii 

fijos saxculi, 617, 684. 

M 


Macedonia, provincia vicina οἱ coharers Aelaim , 





NI medium parietem quomodo solverit Chris:as, 
5. 





Machabieorum martyres, 510. Machabzrorum libros Ju- 
diei olim inter dubios libros referebant, 226 not. 

Madan, filius Abralie ex Cethura, 532. 

Madian, alter filius Abrahee ex Cethura, 538. 

Magister οἱ Dominus quatenus dicatur Christus, 25, 55, 
Magistrorum infantes docentium. exemplum Sp.rítui san- 
clo accommodatur, eum ad orundum ab eo adjuvamur, 

ul 


Malitise perdite nondum erat Judas quando prodidit 
tum, 135, 436. 








ristum, 435, 436. 
Mala, quse, 538. Mali natura, quz, 654. Mata a Deo not. 
oriuntur, 516, 577. Mala, seu peccala, entia 

eet not. Ex malo Deus elicit bona, 611, 642. 

pax non est spiritus hominis, 433. Mala per semet 

non retribuit Deus, sed tantummodo bona, 482 eL 
Mala sibi ipsi contrahnl peccatores, 42 οἱ seq. Malz 
derelinquere, initium conversionis, 523. Malum pro m:lo 
reddere gravius peccatum est quam. malum iuferre, 655. 
Malum in.bono vincere, et vinci a malo, quid, 654. Malo- 
rum minus frequenter habenda memoria est, quam bono- 


ilios bonos, alios neque bonos 
neque malos dicebant Valentiniani, Marcionit», et Ebio- 
flit». Vide Valentiniani, vel Marcionit&e, vel Ebionite, vel 
Nature, Malus nemo a Deo creatus, 575 et. scq. Mali om- 
ος, et ipse diabolus, non quatenus mali, sed quatenus 
creaturz, a Deo facii sunt, 69, 66. Ut mali. aut boni. si 
mus nostez voluntatis est, 615. Malus nullus est qui no» 
habeat aliquid et boni, 664 EN Mali etiam prophelare 
possunt et prophetaruut, 385, 387, 588 et seq. Mali homl« 
nis spiritum indurari a Deo sémel invenitur ín icta. Scri- 
ptura, 435. . 
Manasse interprelatur oblitus, slve necessitas, 400 et 
not. 
Maneipia. lelarum sunt spiritus ipscrum, 115, 
Mandata Lon sunt, 78. Mandatum Lex appellatur, 
582. Mandatum οἱ Lex est aliquo modo λέχι quatenus 
Ratio, 67. Mandato nondum advento, peccatum nullam νι 
bet operationem, 67. 
Mane nan babet Deus, neque vesperam, 
Manes, unde dicti, 227 noL. 
nis, bonus, 227 not. 
Manich:eus animas ex. ria Dei esse substantia do- 
cebat, 255 noL. Manichseus Christum non vere moriuum. 
eR» sed moris habuisse similltudiuem. fingebot, 5, 


Manifestare, et revelare, quid differant, 663. 

Manna minus vitalis eral, quam panis demessus ab ls- 
raelitis in terra sancta, 145. 

Manus seniorum a juvenibus in catio non comprimen- 
dee, 412. Manu silentium quomodo faciebant aniiqui, 96 
not. Manum cum Jesu dudas Inringens in paropside, qaid 
innuat, 443. Manus sanct οἱ purz, et contra, qua, 571. 
Manus Ecclesl: quisnam sit, 617, 648. 

Marcion Evangeliorum et apostolicorum scriptorum in- 
terpolatoret temerator, 98 el noL, 165 οἱ noL, 687. 
Marcioniue unum tantom esse conteudehant Evangelium, 
nec ullum admitiebant preter Evangellum Luce, sed fà 
ut a Marcione fuerat interpolatum, et not. Contende- 
bant Apucalypsim non esse Joannis, 16 not. [o Scripturis 
sacris nibil per allegoriam volebant intelligi, 494. Mar- 
"lon etai eretic témpus quoddam peccati vacuum atte 

dauam üngebant, 557, 558 et seq, Marcos 
lebant Joannem Baptistam igoorasse Christi dé- 


legem a Mo; 
nitze conti 

vinitatem, 15 οἱ noL, 16. Tria rerum principia statue- 
bant, Christi Patrem, Creatorem seu Opificem, et diabo- 


lum, 65 not. Marcionite quidam duo tantum prin 
ponebant, Opificem, et Chrisii. Patrem, 33 et not.. 287. 
Aliam legis et propbeiarum, linm ese. Evangeliorum 
Deum üngebant, 15 οἱ not., 16, 518, 519, 553, BIO, 

οἱ alibi passim. Christi Patrem, bonom Deum, ignob 

et omnibus inauditum; Opificem vero, Deum mal 
ferum, damnorum et legis auctorem dicebanl, ade 
eum irridebant et conviciis proscindebanl, ac ci 
sionem, legem et ργο] Pepodiabant, 1, f 

et not., 275 et not., ! seq. οἱ not, 





1555 


et not., 317 noL, 475, Οἱ. 495 οἱ s^q., i96 et seq, 510, 
6235 οἱ alibi passim. Marcionit:». Opiticem mundi Christo 
inferiorem esse censebant, 66, 67, 139, 560. Opilicis &m- 
perium Christum abrogssse existimabant, 274 et nnt. 
Marcionit:? contendehant Christum juxta divinam naturam 
ex María natum non esse, nec. animam corpusque terre. 
nuin assunipsisse, scd. per Mariam carrem phantasticam 
assumpsisse, atque triginta annorum virum eum in Jud:ea 
apparuisse, et quze gesta ab eo dieuntur, visa geri magis, 
(quam vere gesta esse, 165 et not., 166, 429 et not., 69), 
631 οἱ seq., 695 et alibi passim. Adeoque Christum non 
vere morluum esse, sed similitudinem mortis babuisse 
docebant, 565, 561. Marcionit:? et eorum sequaces diaho- 
lum opificium non esse Dei contendebant, 65 et not., 66. 
Diversas hominum naturas introducebant, 487, 512. Vide 
Natur:ze, vel Valentiniani, vel Ebionit:e. Marcionit:e ma- 
teria ingenitam esse (üngebaut, 19. Resurrectionem 
corporum negabant, 275 not. Generatim suggillantur, 675 
et not., 66, 80 et not., 165 et not., 515 et not., 937, 641 
et aiibi s:epissime. 

Marcosii l'ilium Dei paternam esse prolationem ín syl- 
labis positam, adeoque hypostasim propriam nou habere 
censebant, sed diversa nomina Christo imposita ἱτορίέα, 
non proprie, imnutabant, iu sola Verbi appellatione iu - 
sistentes, veluti solum Verbum astruerent esse Christum, 
32, 25 ét not., 26, 29, 30, 45 et not. 

Marcus evangelista distinctionem faecre videtur Christi 
et Evangelii, 465. 

Maria Virz»an ex tribu Juda erat, et de domo et fami- 
]ía David, 466. Marix Filius unicus Jesus, 6. Ex Maria οἱ 
Joseph Christum merum hominem esse natum .diccbaut 
Carpocrates , Valentiniani nonnlli, Ebion, Cerinthus, 
J'aulus Samosatenus, Sabellius, Theodotiani , Artemo- 
niani, Pho'iniani, Ophit:e qui οἱ Sethiani, 547 et not, 42) 
et uot, 519, 695. Ex Maria natum non esse Christum, 
juxta divinain naturam, nec verum corpus assumpsisse, sed 
per Mariam tanquam per fistulam. rausiisse, carnemque 
phantasticam sumpsisse docebant Cerdoniani οἱ Marcio- 
nit, 165 et uot., 166, 429 οἱ not., C92, 631 οἱ «cq., 695. 
Mariam peperisse se pulasse, nec. Lamen vere peperisse, 
ac latuisse cam putativze genera:ionis sacramentum con- 
tendebant quidam hzretici, 695. Mariam perpetuo virgi- 
nitatem servasse negabant Tertullianus, ÁApollinarius, 
kunomius, Helvidius, Jovinianus, et Bonosus, eamque, 
postquam Christum enixa est, Josepho junctum fuisse 
censebant, 6 not. Marie perpetuam virginitatem luculento 
adversus Helvidium opere asseruit Hieronymus, G not. 
Asseruit οἱ Origenes pluribus in locis, 6 not. 

Martyr. Hujus vocis deünitio, 88 et not. Martyrem Do- 
nalista vocabant quícunque mortem sibi consciscebat, 
88 et not. Martyres quid efficiat, apud quos fiaut, et unde 
illorum constantia, 485. Martyres proprie tiunt apud so- 
los Christianos, 4835. Martyrum mors destructio est male- 
ficarum potentiarum, 153. Martyres mundi purgamenta, 
154. Martvres etiam in lege, 540. 

Mater Christi quomodo dicatur et esse possit Spiritus 
sanctus, 61. 

Materiam ingenitam esse fingebant M.rcionitze et Va- 
leniiniani, 19 et not. Materiz omnis expertem víLun san- 
eli in beatitudine degunt, 18 et not. Materiam gratiarum 
operatur Deus Pater, ministrat Filius, suppeditat et exsi- 
stere facit Spiritiis sanctus, 62. 

Mathusalem interpretatur emissio mortis, 517. 

Matrimonium damnabant Eneratit», 667. 

Mauh:zeus etiam Levi dictus, 460. Matthzeus primus tra- 
ditut Evangelium scripsisse Hebrais qui ex circumcisione 
credideraat, 6, 152. Matibseus in. genealogía Christi tres 
generationes przetermisit, 466. 

Medicin:e scientía quid profiteatur, $02. 

Medicus quis dicendus, $91. Medieus quatenus dicatur 
Christus, 22. . 

Mediolanensis Ecclesia priscis temporibus lavandi pau- 
perum pedes feria quinta in Cena Domini morem arripuit 
ac retinuit, 422 not. Unde merem hunc acceperit, 422 
not. 

Medi: res, seu indiffcrentes, qua, 538 el seq. 

Melchisedecis ordo, qualis, 5. 

Melito Asianus Deum corpore cousL;re pu!alat, 250 
no:. 

Membra humana Deo allegorice tribuuntur, 251. Mem- 
hrorum corporis ad Ecclesiz corpus perapta cenparatio, 
617 οἱ seq., 618 οἱ seq. Membra nostra quatenus. arma 
sint iniquitatis aut justiti:e, 971 et seq. Membrorum lex 
vocatur consuetudo vitiorum, $85, 586, 587, ὅδδ οἱ alibi 
passim. Membra quinam sint corporis peccati, 648, 
9D). 

Memoriis, vel usibus, sanctorum communicare, quid, 
651, 652. Memori:e nimium confisus Origeues, parum {ἰ- 


INDEX ANALYTICUS. 


1506 


deliter loca Seripturze referebat, 126 et not., 567 οἱ ποι.. 
589 et not., 431 et not., 445. 

Mj; ex Meui llebraico oritur, 226 not., 227 not. ws, 
Meus est, Daemon, seu Genius, 226 noL., 227 nol. w4, Sol 
est, 226 not.,, 227 not. Mj vox ex Μὲν faeta, et Lunam 
siguilicat, 227 not. Μήνις, menses, el unde sic dicti, 227 
nul. Μηνὶ el Fortunae varia templa consecrata, 227 not. 
Mw mons, quis, 227 noL. Μην, pagus in Phr. gia, ubi tem- 
plum Mq4 seu. Soli sacrum fuisse videtur, 227 not. ws 
gallum album Pythaguras sacrum esse censebat, ideoque 
cum comedi vetabat, 227 not. Με serviebant Judzi, 396 
οἱ uot., 227 not. Μην seu Solis cultui magis dediti erant 
Judsi, quam cultui Lune, 227 not. Μηλ perperam. inter- 
pres vertit mensi, 226 et not., 227 not. 

Menas patriarcha Constantinopolitanus unde nomen ac- 
ceperit, 227 not. . 

Iendaces num fuerint David et Paulus, cum dixerint 
omiuem hominem esse mendacem, 500. 

. Mendacium. Contra mendacium pugnat sermo Dei, 57, 
98. In mendacio hominum quomodo veritas Dei abundet 
in g'oriam ejus, 503 οἱ seq., 504 et seq. 

Meneth, deus Arabibus cultus, idem ac Meni esse vide- 
tur, 227 not. 

Mentis lex, αυ, 586, 587, 588. Mentis Jex boni volun- 
tas appellata, 586. Mens wi» diclus, 236 ποι., 227 noi. 
Mevs Moysis visione Dei deificata, 418. 

Mensa sapienti:? « st omnís Scriptura, 652. Mensa Israel 
est omne Vetus Testamentum, 632. 

. Menses ab Μήνις, et unde sic dicti, 227 not. In. mense 
Nisan, ae Jar, messis in Judaea fiebat, et l'ascha ageba- 
tur, . 

Mensura nulla gratie Dei, 525. Mensurz Propitiatorii 
ad animam Chrisii referuntur, 514 et seq. 

Merces, quid, 528. Merces secundum «debitum, qualis, 
et quomodo reddatur, 522, 525 et. seq. Merces boni ope- 
ris, gratiarum multitudo, 631. 

Mercurius m«wxal»; Νικροπομαός, Cl Ψυχατσγός appellatus, 
eo quod animarum vel in oreum deducendarum, vel inde 
e:ocandarum munus ei assignarent velusti fabulatores, 
261 not., 297 not. 

Macéxq; Valentinianorum, 275 et not. 

Messias quid siguilicet, 8, 227. Messias Christus, 25 e; 
alibi passim. Messiam se esse fingebat Dositheus Sama- 
ritanus, 257. 

Messis variz significationes, 353, 953, 255, 955, 956, 
981 nol. Messisin Jud:za fieri incipiebal circa mensem 
Nisan, vel in mense Jar, 218. 

Μιεινσυµάτωσις et ἐνσωμάτωσις quid differant, 116. Νιτινθω- 
µάτωσιν admittebant Basilides, ejus consectanei, et aliquot 
ex Judeis, 112, 115, 114, 115, 116, 117 οἱ seq., 549. 
Μετινσωμότωσιν Qui admittit, an servet mundum incorrupti- 
bilem, 116 et not. Μετινσωματόσεως dogma  exploditur, 113 
et not., 115, 114, 115, 535 et alibi. passim. Coulra Άτιν- 
σωιάτωσιν eX professo scribere meditatur Origenes, nec 
που quidquam uisi transitorie de ea scripsisse novimus, 


Minister primus in persona Dei, Jacob dictus, 84. Mi- 
nistrum Dei Patris Fiiium qualenus vocet Orige- 
nes, 60 et not, 61, 67, 157, 515 et not. Ministrum 
Verbi esse Opificem mundi, adeoque Verbo inferio 
rem esse ceusebat Heracleon, 66, 67, 159, 3560 et ali- 
bi sepius. Minister circumcisionis duplici modo dicitur 
Christus, 671. Ministri Dei boni et mali, qui, 591, 655. 
seq., 656, 657. Minister Dei quomodo sit Judex huivs 
mundi, 6555 et seq., 656 οἱ seq. Ministri omnes ire Dei 
lam in ewlo, quani in terra, ira Dei vocantur, 472 et seo. 

Miracula Christi prophetiis confirmantur, 87. Miracula 
a Cliristo operata jam pene pro fabulís habebantur tem- 
pore Origenis, 87. 

Misericordie Dei mute, 614. [n misericordia Dei con- 
sistit humana sa:us, 645. Misericorcie vasa quinam sint, 
617 et seq., 618. 

Missi a Deo, qui, 83 et seq. 

Monachi /Egvptii corpus Deo affingebant, mortemque 
intentarunt. 'Fheophilo Alexandrino episcopo, ni ipse 
etiam Leo corpus aflingeret, 230 not. 

Mons Sion pro divino habitus a Judzis, 222. Mons Ga- 
rizim pro sancto habitus a Samaritanis , 222. Mons Gari- 
zim interpretatur discissio, vel divisio; vel advena, 225 et 
not. Mous Meni, moas Solis.est, 227 not. Montes in qui- 
bus se loquentem adfuturum dicit Jesus. qui, 15. Montes, 
animas generosiores divinioresque significant, 215. Mon- 
» spiritum malum siguificari falso Heracleon putabat, 

J. 

Morbus omnis animi demonium dicitur, 253, 356 et scq. 
Morbi suima numerantur ín Scripturis, et remedia de - 
scrihuntur, 482. 

Mori vel vivere Deo, quid, 599 et seq., 5x9 et se. 


4251 
Mori aut vivere. peccato, quid, 529 ct seq., 560, 561 οἱ 
seq., 968 et seq. Mortuus est. qui peccato vivit, 69. Mor- 
tuum quomodo dicatur. peccatum, et. poslea. revixisse, 
548 el seq., 019, 553 οἱ seq. Mortuum quibus sit. peeca- 
tum, 518 et seq., 919. 

Mors, res media, seu communis et indilTerens, 567 c. 
seq. Mors viue contraria, 75. Mors quia vite contraria, 
ideo non est :zeLerna, 560. Mors muluplex, 253, 291, 560, 


566, 974, 576 et seq. Mortis varie siguilicationes, 5t, . 


"16 et seq. Mortles diversas sub uno mortis vocabulo. la- 
teuter et subito introducit Paulus in Epistola ad Romanos, 
:935. Mors quando et quomodo introierit iu hunc mundum : 
quando et quan:jiu reguaverit, 519, 550 et seq., 551 οἱ 
seq. Mors quomodo ab Adam usque ad Moysen reynave- 
rit, 919, 990 eL seq , 931. Mors in. omnes pertrausiit, sed 
non in omnes regnaviL, 590. Mors in quibus regnaverit, in 
quibus solum pertransierit, 550. Mors ab Adan quomodo 
uonin emnes pertransiit, 516etseq , 917 et seq., 949, 550 
et se 4. Mors per Adam quomodo in pauciores abundave- 
ijt, quam gratia Dei per Christum, 552, 593, 954, 025 el 
seq. Mortis corpus, quodnam, et qualeuus vocetur, 967, 
286. Mortis corpus ab Apostolo corpus nostrum vocatum, 
205. Mors diabolus vocatur, $539, 576, 609. Mors infernus 
dicta, 576. Mortis lex, quz, 983, 586, 587, 988. 1n morte 
est quisquis est in. tenebris, 73. Per mortem suam Chri- 
*lus multip iciter gloriticavit Patrem, et ipse glorificatus 
est, 440, 449 οἱ seq., 490 et seq. Mortis siunlitudinem 
habuisse Christum, non autem vere mortuum fuisse dice- 
bant Valentiniani, Marcionite, etahi quidam haeretici, 
263, 965. Mortis Christi similitudini complantari, quid, 
26k et seq. Mors pro Deo solo audacter subilur, $1U,. 
3H. Mortem Christi nihil ducit amicus peccati, $24 et 
seq. Mors martyrum destructio est imnaleficarum potentia- 
rum, 153. Mortem gustare et mortem . videre, quid diffe- 
raut, 565, 566, 567. Mors voluntaria nonnullorum genii- 
lium in calamitatibus publicis pro patria liberanda, 5H. 
Ánte mortem neino justificandus, 50G. Post mortem san- 
.elis cura est de populo, 215. 

Mortuorum resurrectio, dogma fidei, 695. Mortui tro- 
pice, qui, 530. Mortui in Christo, qui, 695 et scq. Mortuos 
quemodo semper suscitet Christus, 691. 

Moyses, multo ante quam Christus corpore in tegam 
descenderet, gloriam ejus contemplatus est, 9, 16. Moysis 
mens visione Dei deificata fuit, 4iR. Moyses et prophelze 
an agnoverint Patrem, 285, 286 οἱ seq. Moyses lex di- 
ctus, 990, 351. Moysis lex, lex est scripta, 905. Moyses 
quinque solum libros reliquit, 95, 97. Moysis quiuque 
solum libros ex tota Scriptura admittuut Samaritani, 256. 
Moysis libri, etiam historici, Lex vocantur, 581 not. Per 
Moysen, non a Moyse, lex data, 107. Moysis lex Πρωτογίν- 
vgua Seu prima genitura Scripture, 4. Moyses munda et 
immunda quare signaverit, 665, 669. Moyses, Josue, οἱ 
prophete intelligebant allegorias leyis, 104, 105. Moysis 
ieg! qui crediderint, an. sub lege fidei fuerint, 528. 
Moysis lex impleri non polerat juxta lilleram, sed 
Gintummodgo juxta spiritum, 469, 456, 588, 589. et seq., 

590 et seq. Moysis legis adimpieuda juxta litteram 
impossibilitatem agnoscebant ipsi ιά οἱ, οἱ inepta qui- 
dam ac ridicula commeutabantur, quibus ejus iinpossibi - 
litatem sarcire viderentur, 588. Ad Moysen ab Adam quo- 
modo mors regnaverit, 515, 550 et seq., S51. Moyses el 
Eiias colloquentes in monte cum Jesu, qu significent, 
469. Moysis et Dei gloría quid ditferai, 480, 550, 551 et 
seq. Moysis vultus gloria, quid, οἱ unde destruatur, $19, 
92U et seq. . 

Mulier quare ex viro, et vir per mulierem, 518, $12. 
Per mulierem, et non ex muliere, cur vir dicatur nasci, 
919, 546. Ex muliere, non per muiierem quare Christus 
natus dicatur, 919. Non per mulierem, nec per serpet- 
tem, sed per virum cur peccatum in bunc muudum in- 
woisse dicatur, $16 et seq. Mulieres in Ecclesia ministr:e, 
seu diaconissz, quales assumenda, 422 et not., 681, 682. 
Mulier Samaritis Samaritarum apostola , 258. Mulier Sa- 
maritis hzereticorum figura, 215. Ex mulierum natis ma- 
jerem esse Joannem Baptistam bifariam verum est, «22. 
Ex mulierum natis Joannem Baptistam solum ante ortuiu 
prophetatum fuisse falso censebat Heracleon, 125. 

Multitudo gratiarum, merces boni operis, 631. 

Mundus quid dicatur, et ejus multiplex definitio, 16,28, 
505, 468, 505, 510, 547, 549, 635 οἱ alibi passira. Mundi 
creatio cu" vocetur κατηδολή, 9005 et not. Mundus Deo per 
Christum reconciiiatus, 5. Mundi lux. Vide Lux muuui. 
Mundvus, tropice qui, 27, 28. Mundus tropice Ecclesiain 
siznificat, 158, 159. Mundus Ecc!iesi, $. Mundi opilex. 
Vide Opifex mundi. In muudi tine cur judicii dies statutus 
sit, 479 et seq. Mundi hujus judex quomodo Dei minister 
est, 655 eL seq., 000 et seq. Muni huius teuipus tropice 
μον dicit: r, 117, 178. Mundum  incorruptibilem num ser- 


INDEX ANALYTICUS. 


1555 
vet qui metensomatosin admittit, 116 et not. 

Mundus nemo fit apud Deum sine Christo, 415. Munda 
οἱ immunda quare significaverit Moyses, 668, 669. Mund ; 
omnia natura sui in. creatueis Dei, 665 οἱ seq., 68 et 
seq., 659 et seq. Mundum quod est per se, et natura sui, 
qua ratione immundum fiat, 665 et seq., 668, 669 et seq. 

Μις circumcidebanturapud Egyptios, Arabes, /Ethio- 
pes, Pha'nices, aliosque superstitiosos popu!os, 495. 

Mysteria legis οἱ prophetarum reseravit Christus, 8. 
Mysteriorum thrís'i umbram. docet Evangelium, 9. My- 
steriorum quorumdam cujlestium typus sunt victims Ju- 
diorum, 151, 152 et not. Mysteriorum non solum typus, 
sed οἱ virtus catecliumenis tradebatur apostolurum tem- 
poribus, . 04, 

N 


Nascentibus hominibus deos prestites quatuc* adesso 
commemorant AEgyptii, δαίμονα, 10,vv, ἴρωτα, ἀνά (xav, 221 not. 

Natura vel substantia una "Trinitatis, person: distinclae, 
et proprietates divers:e, 612, 026. Naturz diving Verbi 
an multiplices Origenes aflingat proprietates, 21 et not. 
Naturam Christi divinam natura Patris ingenit:ze unitam 
perperam dicit Origenes. No: enim unita, sed eadem est, 
282 et not. Naturas duas ut in Christo statueret lEutyches 
unde adductus sit, 531 not. Naturam angelorum et homi- 
num eamdem esse docet Origenes, 75 οἱ seq. et uot. Na- 
tura spirita;es an aliquando possint esse tenebre, 75 
Naturam quintam Plato et Platonici, Aristoteles et l'eri- 
patelici agnoscunt, 251 et not. Naturain qu.ntum. P'iatont 
cognilam fuisse negat Atticus Platonicus phi:osophus 
apud Eusebium, 251 iot. Naturam quintam Ororacritus 
VOCal ἀριστον στοιχμῖον, ecmque Proclus appe;lari. docet 
πέµπτον Gtotjclov, πέµπτον κόσμον, €l ejZaa τέµπτον, 291 tut. Natu- 
re quint: a Xenarcho impugnatae. Alexander Aphrudi- 
sceus patrocinatus est, 251 not. Naturam hominum ἱεἱρίι- 
cem esse fingebant Valentiniani, Ebionitze et Marcioniue, 
Ἡνευματικῶνι Ψ.χικῶν, Εἱ ἕλικῶν, quorum priores pecc.re et pe- 
rire uon possint, postreini ad exitium conditi sint, medii 
pro recie vel male gestis consequi salutem vel exitiutn 
promereri possint, 28 et not., 267, 295, 500, 304, δυ7, 
524 et not., 527 et not., 325 οἱ not, $32, 555, $15, 351, 
991, 565, 599 et ποι., 403, 425, 426, 456 οἱ noL, 458, 465 
et seq. οἱ not., 464, 479, 487, 515, 512, 575 et seq., 637, 
648, 695 et alibi passim. Naturze lex, lex est scripta, 50ti. 
Vide Lex naturalis. Natura mali, quae, 654. 

Natus. Inter natos. mulierum majorem esse Joannem 
Baptistam bifariam verum est, 122. |uter natos mulierum 
Joannem Baptistam solum prophetatum fuisse anite ortum 
falso censebat Heracleon, 123. 

Nequitia et crimina Jude proditoris panduntur ín. psal- 
mis xL, ttv el cvii, 457 οἱ nol. 

i estoriaui an Episto'am ad Hebreos adulteraverint, 
not. 

Nihil ídem est ac non ens, 65, 66. 

Nilus, fluvius ita dictus ab aquarum nigrere, 1147 not. 

Nimbus nubesque sunt circa Deum, et quomodo, 8U. 

Nisan, mensis erat apud Judaos quo messis lieri i .ci- 
piebat, equo Pascha agebatur , 218. 

Noe. A Noe ad Abrabam, et ab Adamo ad Noe, quot 
sint generationes, 5309 et not., 510 οἱ nut. 

Noetus personas Trinitatis coufundebat, 50 et not., 61 
et not. 

Nomina varia Christo attributa, et Christi varize signifi- 
cauones, lícel separentur, non. tameu separatur. Christi 
substantiá, 21 et uot., 22 et seq. u-.que ad 4$. Omnibus 
nominibus Christi antiquior est sapientia, 21, 47 el seq., 
61. Nomiua propria quorumdam veterum conimutata ex 
precepto Dei in Scripturis sacris, 460. Nomina, personas, 
res, et Causas subito et latenter sepe immutat Scriptura 
sacra; imo potius eisdem norninibus in aliis et ali s re- 
bus utitur, 58k et seq. et alibi passim. Nomina diversa 
Christo imposita Valentiniani, Marcosii , et Colarbasii im- 
mulabant uon proprie, sed tropice, in sola Verbi appella- 
tione insistentes, veluti solum Verbum astruereut esse 
Cliristum, 22, 25, 26, 29, 50, 45 eL not. et alibi passim. 
Nominibus binis vel etiam ternis Hebrzi utebantur, 460 
etseq. Nomiuurm propriorum errata in Scrip.urarum exem- 
plaribus, 140 et seq , 141 et seq, 42. Nominum Hebrai- 
corum interpretatio et intelligentia conducit ad Seriptu- 
ras probe intelligendas; resque utiles ex eis significan- 
tur, 140, 1412. In. nominibus apostolorum non errarunt 
evaugelistze, 460. Nomina Hebraica Veteris Testamenu 
pecuiiari libro interpretatus. est Philo, 86 Dot. Nomiea 
Hebraica Novi Testamenti peculiari libro iute 
est Origenes, libroque Philonis adiunxit, 86 et 
mina Hebraica in Novo Testamento forma 6 
pressa sunt, 86. Nomen P.tris, et nomen 
cantis, quid dilTeraut, 625 et seq. In nomeg 






$539 


οἱ eredere in Jesum, quid. differat, 210 οἱ seq. Nomen 
hieresis vitandum, 695. 

Notaríis utebalur Origenes ad dietata excipienda, 101. 

Notio ct agnitío quid differant, $16 not. 

Novatianis Epistolam ad Hebraeos favere veteres qui- 
dam opitiabantur, ea:nque idcirco rejiciebant, 522 nut. 

Novissimus et primus quatenus dicatur Christus, 6, 25, 
9l οἱ seq.. 56 

Novurn Testamentum. Vide Testamentum. 

Nox duplex, corporis et anim:*e, 41S. Nox tropice 
mundi hujus tempus, 177, 178. Nox svmbolíce erat quan- 
do exiit Judas Cliristum proditurus, 445. Nox uon erat 
σα teris apostolis, 44$ et seq. Nox fuit Petro Christum 
ne,anli, 445 et seq. 

Nubes nimbusque sunt circa Deum, et quomodo, 80. 

Numerus dualis socjandis generandisque corporibus 
aptari solet, οἱ &. In corpore positis deputatur, 511. l'ro 
uumundis aliquando ponitur, 51 &. Numerus ternarius na- 
tur:o incorporee consecratur, 91$. Numerus ternarius, 
numerorum primus, 36J et not. Numerus senarius quid 
significet juxta Heracleonem et Origenem, 203 Numerus 
senarius est primus numerus perfectus, 205, 562 οἱ not. 
Numerus sep:enarius nota est quietis, 215, 277, 000. Nu- 
merus d»cennarius laudatus et sanctus, 90, 161. Numeris 
viginti octo est numerus secundus perfectus, 569. Nume- 
rus quadragenarius quid significet, 202. 

in Numerorum caput xxiu, vers. 6, Origenis obcli, 


Nummis Augusti appingitur crocodi'us, et quare, 118 
nct 

Nuptías secundas omnino non probat Origenes, 218 οἱ 
s?q , 219 et seq. 


ὁ el οὗτος, enm agitur de Avr» seu. Verbo Eci, quid dif- 
ferant, 5! et seq., 60. 

Queii Origeuis in Numeror. cap xxm, v. 6, 590. 

Obsequiumia quid vocet. Paulus, 611, 612. Obsequium 
pro eultu, 6:3. Obsequium rationabile iu quo consistat, 
b 15, 614 οἱ seq. 

Oculos in culum attollens Jesus quid. significet, 572 οἱ 
ή) Ocules in colum tollere quem deceat, 573 θἱ5:ᾳ., 
5) {οι seq. Oculis annuere, in malam partem sumitur, 
i$). Oculus Ecclesim, quis, 647, 618. 

Odium quale animz insertum, 651. Odium laudabile 
piorum, 651. Olio vitiorum servantur virtutes, 651 et 


Bí 

Odor bonus corporalis ani:zalia quzdam perimere dici- 
tar, 567. 

OEÉcumenius opinatus est, preter eos. angeiorum or 'i- 
nes, qui in Scriptura nominantur, alios esse numero inli- 
nitos, et bominibus ignotos, 34 et not., 55. 

Offensio, quid , 620. 

Offula Jud: a Cliristo porrecta, an cjusdem erat generis 
ac es quas reliquis apostolis dedit Christus, cuim. dixit, 
Accipite, et manducate, £i4. Offula qua Jud:e porrecta 
fuit, et offula quz apostolis, in quo erant ὁμοτινώς, in qo 
bier, $44 not. An offulam acceplam comederit Judas, 
414, 443. Otfulam intinctam cum Judae porrigeret Jesus, 
jàm non erat spiritaliter cum eo, 453. Post otfulam datam 
perdidit Judas quod hahere videbatar przstantius, 441, et 
exiit a Jesu corporaliter et spiritaliter, 445. 

Ogdoadis iniuum, quale, 921. Ogdoas, quid, 531. 

Oleaster. Vide infra Oliva. 

Olera quinam debeant manducare, 215. O;era cum pace 
edere melius est, quam vitulum saginatum cum iuimi- 
cilia, 658. 

O:iva. De olive ín oleastrum insertione, 638 οἱ seq., 
659. De olivzein oleastrum insertionis similitudine inverso 
ordine usus est Paulus, 639. O:iva inseritur oleastro, non 

Pon oleaster olivse, 659. Oliva quoinodo quis eliciatur, 


ὁμανὸς. ὠμαιές, Vel ἁμανός, Sol. Unde vox hzc facta. videa- 
tur, 227 μοι. ὁμανο Seu. So'i teinpla posuerunt Persie in 
Ui rcania et Cappadocia, 277 nut. 

Omnis de multitudine dici.ur, 301. 

Ouan, secundus filius Jude, in exemplaribus Grecis 
mendose vocatus Aunan, t4l. Onan interpretatur labor 
ipsorum, vel maeror eorum, 111 . 

Onomacritus essentiam seu naturam quiutam Platonico- 
rum et Peripateticorum vocal égwso» exegdov, 251 not. 

Onus in qua significatione positum, 6/1. Ad onera gra- 
via portanda Jud:ei asinis utebantur, 190. 

Operationem nullam habet peccatum, antequam veniat 
lex et mandatum, 67. Opcratuonis immutabilis Patris spe- 
tulum est lilius, 256. 

Ophiue de Christi ortu Cerinthi h:xresim amp'exi sunt, 
541 not. Ophiue Christum merum hominem ex Joseph et 
Maria natum fingebant, 547 not., 429 οἱ not., $19. 695 el 


INDEX ANALYTICUS. 


' habeant, 485. 


41559 


alit passim. 

Opiticem mundi alium ac Christi Patrem, justuaiqua 
eum esse, cogiiitum,. malum, ferum, stolidum , indoctum, 
damnorum ac legis auctorem fingebant, conviciisque proe- 
scindebant Simoniani, Saturniliani, Cerdouiani, Marcioui- 
Ue, Valentiniani, Heracleon, aliique hzretici, 4t, 65 not, 
80 et not., 275 et not., 285 et seq. et not., 285 et not., 
286 et not., 287, 547 not., 475, 191, 495, 496 et seq , 510, 
939, 810, 695 οἱ alibi passim. Opiticem mundi ministrum 
esse Verbi, adeoque Verbo inferiorem esse censebat He- 
racleon, 60, 67, 159, 560. Opificis imperium Christum 
abrogasse censebant Saturnilus, Cerdo, Marcion, et lic- 
racleon, 274 et not. Opificem mundi Christum intellige 
bant quidam hzretici, ac per hoc minorem eum Paue 
statuebant, 41. 

Opiíficium Dei non esse diabolum Marcionit» οἱ eorum 
sequaces contendebant, 65 et not., 66. 

Opus Dei so'vere, quid, 668. Ópera trip'icis generis 
sunt, bona, mala, et media seu indilfersntia, 538. Opera 
earnis, qux», 658. Inter opera carnis hzreses numeran- 
tur, et quomodo, $570, 694. Opera tenebrarum, quam, 658. 
Opera prava et falsa scientía sunt tenebrze, 78. Opera non 
sunt radix justitize, sed justitia radix est operum, $25. 
Operum et fidei lex, qux, 518. Opcra sine fide, nulla sunt 
apud Deum, 516, 517 οἱ seq., 520 et seq , 521 et seq. Ex 
operibus, et ex fide justificatio, quze, 521 et seq. Sine ope- 
ribus legis fides sola justificare potest apud Deum, 516, 
911 et seq., 520, 521 et seq., $25 οἱ seq. Operis boni pa- 
lientía, quid, 450, 485. Operis boni patientia consequitur 
vitam selernam, 480, 485. Operis boni patientiam quinam 
Operis boni merces, multitudo grauarum, 
651. Operibus quomodo et qualis merces secu&dum debi- 
tum reddatur, 522, 825 οἱ seq. 

Orandus quomodo sit Deus, 15, 17, 602 οἱ seq. Orapdus 
quomodo sit Christis, 634. 

Orationis agon et diflicultas, 680, 681. Orationi quomodo 
obsistant daemones, 681. In. Orationibus quomodo Spiri- 
Lus sanctus adjuvat infirmitatern nostram, et interpellat 
pro nobis gemitibus inenarrabilibus, 621 et seq. 

Orhis terrarum quinam dicantur fines, 637. 

Ordo Aaronis, qualis, 5. Ordo Melchisedecis, qualis, 5. 
Ordines angelorum numero intinilos esse, et hominibus 
ignotos, pr:eter eos qui in Scriptura nominantur, op.nati 
sunt Origenes, Chrysostomus, 1lieodoretus, O:cumenius, 
et Theophylactus, 51 et not., $5. Ordinibus omnibus co- 
lesübus an Christus in. ea qua singuli sunt furma appa- 
rucrit, et Evange.ium anuuntiaverit, 55 οἱ not , 465, 463. 
O*do leviticus exteras tribus honore pras! abat, 1. 

Ürizenes perlustrat vestigia Jesu, discipulorum ejus, 
et prophetarum ín Palestina, 110. Quonam tempore id 
contigisse videatur, 140 not. Origenes notariis utebatur ad 
dictata excipienda, 101. Demetrium Alexandrinum epi- 
scopum sibi infensum expertus est, 101 et not. Alexan- 
dris procella jactatus Caesaream Palzstinz migrat, 101 et 
not. Origenes Ambrosium ab hiseresi Valentiniana ad ca- 
tholicam fidem convertit, 99 et not. Ab Ambrosio excita- 
tur ad Scripturam commentariis illustrandam, 4 et not., 
94 et not., 101. Jn Evangelia, primumque in. Evangelium 
Joannis Commentaria scribere exorsus est hortatu Am- 
brusii, cui nuncupantur eadem commertaria, quemque 
diversis laudibus afficit, 3, 4 et not., 5, 6 et not., 48, 101, 
160, 161, 212, 507, 569, 404. Ab Ambrosio sejunctus erat 
ul Alexandriam migraret, cum in Evangelium Joannis 
scribere ccepit, 5, 4 οἱ not, 6 Alexandri: quinqne prio- 
res tomos in Evangelium Joannis seripsit sub Alexandro 
imperatore, 101 et not. Sextum ibidem incboavit, sed de- 
nuo eum Cesare: Palezstins exordiri necesse habuit ; eo 
quod priorem scriptionem Alexandria discedens secum 
non asportasset, 101, 102. Cateros in Joannem tomos ubi 
et quo tempore lucubraverit, 101 not., 102 not. Commen- 
taria ín Joannem post homilias in Lucam edidit, 404. Ori- 
genis Commentaria in. Joannem Latine vertit Ambrosius 
Ferrarius, cujus interpretationem exhibemus. Prs»fat. et 
pag. ! et seq. Qua fide, 456 not. Vertit et Joachimus Pe- 
rionius monachus Benedictinus Cormeriacensis, cujus in- 
terpretationis lacinias exhibemus ubicunque deficit vel 
prava videtur Ferrarii interpretatio. Praefat. et pag. 53 
οἱ no!. εἰ alibi passim. Origenis homilias in Genesim, in 
Exodum , in Levitieum, in Jesum Nave, in librum Judi- 
cum, in psalmos xxxvt, xxxvit et. xxxvin, Latine. vertit 
Rufinus horlatu Heraclii, 688, 689. Qua fide, 688, 659. 
Origenes suam iu psalmum « enarrationem citat, 542, 
Memorat et exp.anationem suam in psalmum xxxi et. in 
alios per ordinein psalmos, 525. Citat homilias suas in 
Lucam, 401. Scrip-it homilias in Acta apostolorum , cujus 
fragmentum Gr:ecum exhibemus ex homilia quarta, 457. 
Seripsit quindecim tomos ( juxta. Cassiodorum. viginti) 
Commentariorum in Epistolam ad Romanos, 458 et not. ct 


£501 


seq. Sublimes sunt hujus operis sensus, 438. Ruflni tem- 
pore aliquanta jam deperdita erant volumina, 458. Gra- 
cus sermo continebat quadraginta fere, aut eo amplius, 
inillía versuum, 458. Hodie duo tantum fragmenta.Grzea 
supersunt, 462 not., 465 not., $80 not., 581 not. Totum. 
opus Latine vertit Rufinus Heraclii jussu, cui nuncupatur 
ejus interpretatio, et ad media fere spatia coarctavil, 
quze deetant, de suo adimplevit, 458. Hujus interpretatio 
quam infida sit intelligitur ex fragmentis Graecis, 462 not., 

ὃ not., 580 not., 581 not. Origenes Commentaria scri- 
psit in Epistolas ad Galatas, ad Ephesios, ad Colossenses, 
ad Thessalonicenses, ad Titum, ad Philemouem, et ad 
Hebrsos, quorum Latina fragmenta exhibentur, 690 et 
seq. usque ad 697. Scripsit etiam homilias in Epistolam 
ad Hebrx»os, quarum fragmentum Graecum exhibetur, 

. 698. Citat Stromatum suorum librum tertíuin, 256. 
rigenes peconiari libro interpretatus est nomina Ile: 
braica Novi Testamenti, ad instar Philonis, qui nomina 
Veteris interpretatus fuer;t, 86 not. Origenes Hebraic:e 
linguz parum consultus, 86 not. Origenes meditatur ex 
professo scribere contra µετινσωµάτωσν, 116. Origenis obe!i 
in Numeror. caput xxii, vers. 6, 905. Origenes memori: 
nimium confisus parum fideliter Scriptur:ze loca referebat, 
126 et not., $67 et not., 589 et not , 451 εἰ not., 445. 

Originale peccatum toliere videtur Origenes, 3509 οἱ 
not. 
Orthodoxorum imaginem gerunt Judzi, 225, 226. 

Os unum omnium quomodo dicatur, 673. 

Osculandi mos olim in Ecclesia post orationes, 683. 

Osculum sanctum, quod , 685. 

Oseas interpretatur servatus, 48. 

Ostium quatenus dicatur Christus, 6, 12, 22, 26, 51, 288 
556 et alibi passim. 

Οὐσίαν 3b ejsu dislinxisse videtur Origenes, 537 not. 
Οὐσίας ejusdem esse opinatus est Origenes quicunque ra- 
tione praedita essent, 557 et not., 558 et seq. 

Oves, tropice qus, 44. - 

Ozias vocatus etíam Azarias, 160, 466. Ozias an. Ama-. 
εἰ, an Jorz filius, 466. 

P 


Pagani. Vide Ethnici, Gentes, gentiles, Greci, Inüide- 
les, Philosophi, Sapientes. 

Palszstinam perlustravit Origenes, et quonam tempore, 
140 et not. 

Panis abusive dicilur omnis cibus, 177. P:«nis ín terra 
sancta demessus víta'ior erat quam manna, 115. Panis vi- 
te, Panis vivus, quatenus dicatur Christus, 25. Panis et 
vinum in sacramento Eucharisti:e dupliciter consideran- 
tur, 4414 et not. Panis qui Συ porrectus est, et panis 
file qui apostolis, in quo erant ὁμογινεῖς, in. qUO Excpoperils, 
414 not. 

Paradisus terrestris, ubi situs, et quibus fluviis irriga- 
batur, 147 not. De paradiso et inferno qualis sit Hebreeo- 
rum doctrina, qs Patrum Ecclesi, 155 not. 

Paradoxon. Hujus vocis -definitio apud Grecos, 69. 
Paradoxon nullum est in Scriptura, quod non sit signum 
alterius rei, 279. Paradoxa magis videntur qusedam loca 
Scriptura sacrae, quam ea qua apud gentiles Graecos fe- 
runtur Paradoxa, 69. Inter Paradoxa gentilium Grecorum 
duo hzc recensentur : Solus eLomníis sapiens est sacerdos; 
ct, Solus et omnis sapiens est liber, 69 

 Parietem medium maceris quomodo solverit Christus, 


Paropsis. In paropside Judas manum intingens cum 
Jesu, quid ínnuat, 412. 

Pascha simpliciter, Pascha divinum, Pascha Domini. 
quid differant a Paschate Judzorutn, 172, 175, 175, 175 
et seq., 179, 210, 401. Pascha Judzxorum apud Jud:wos 
agebatur in mense Nisan, 218. 

Pastor, liber apocryplius, cujus Hermas auctor esse vi- 
detur, 19, 685. Utilis valde videtur Origeni, οἱ divinitus 
iuspiratus, 683. 

Pastor, et w^ bonus quatenus dicatur Christus, 22, 
31, 32, 15, 771, 288 et alibi passim. Pastorum Ecclesie 
qualis debeat esse sollicitudo , 650. 

Pater (Deus) solus ingenitus, 6l et not., 93. Deus a 
se, 90 οἱ not., 51 et seq. Principium ac fons totius divi- 
nilatis, 50 et not., 51 et seq. Unus et verus Deus, 99. 
Solus immortalis, 79, 99. Indivisibilis natur:, 92 Fons 
glorie, 481. Lucem habitat inaccessibilem, 99. Lux sim- 
pliciter, lux in qua nulle sunt. tenebre, lux eterna lucis. 
principium ac fons, 76, 78, 19,562, 697 Charitas 540. Bonus, 
et quatenus, 41. Primario et per se unmversorum Deus, 12 
οἱ not. Nullius egens, sed sibiipsi sufficiens, 244. Pater 
lilii principium, 19, 50 et not., 51 et seq. Sine divisione 
vel imminutione substantie Filium genuit, 92. An mens, 
aut cor, aut sensus dicendus sit, 02. Indiscussus perma- 
&ens, ;nrmen proferens voluntatis factus est Verbi l'atcr, 


INDEX ANALYTICUS. 


LA 


» ον 


v? 


93. Patrislex, Filius, 562. Tam Pater, quam Filius lux οἶπι- 
pliciter nominantur, 76. Pater et Filius duae luces, 76. Pa- 
(rem tucis luce vera majorem statuere videtur Origenes, et 
quatenus, 10. Patris invisibilis imago Filius, 19, $1, 216, 

δ{ not., 605. Non Patris, sed ejus divinitatis, voluntatis, 
bonitatis, imago dicitur Filius, 255, 2355, 216. Patris to- 
tius glorie splendor. Filius, 450, 481. Patris propotentis 

loris sincera fluxio, et radius potestatis illins, Filius, 
; Patris operationis immutabilis speculum, Filius, 256. 
A Patre Jesus accepit ut esset omnia bona, 13. Patrem et 
Filium eju:dem esse substantie negabant. quidam heere- 
tici, 626. Pater au a Fiiio substantia dilTerat, 76 et not. 
Patris ingenit:e natuf:e naturam Christi divinam unitam 
perperam dicit Origenes : non enim unila, sed eadem 
est, 282 οἱ not. Pater et Filius dilTerint secundum hypo- 
Stasim, non secundum substantiam , 199. Patris proprie- 
tas an alia sit a proprietate Filii, 50. Patris ac Filii unam 
esse personam duobus nominibus subjacentem Cicebaut 
Patripassiani, 695. Patris totam voluntatem solí capiunt 
Filius et Spiritus sanctus, 216. Patris οἱ Filii una volun - 
tas, non duse voluntates, 265. Patrem perfecte cognoscit Fi- 
lius, 419. An Patrem noverit ut seipsum, &19 et not. 
Patris cognitioni qualis cognitio Fi:ii et Spiritus saneti, 
612etseq.P'atris cognitionem majorem cognitione Filii qu&- 
tenus dixerit Origenes, 30 et not.,51. Patris contemplatio 
an major sit contemplatione ila qus est in Filio, 449 et not. 
Patrem veritatis et sapienti: majorem veritate et sapien - 
tía statuere videtur Origenes, 76. Pater, juxta Origenem, 
ita Filium ac Spiritum sanctum superat, ac Filius et Spi- 
ritus sanctus superant aiios deos, ac reliquas creaturas, 
91, 52, 55, 235. Patris vim ad res omnes creatas perii- 
nere credidit Origenes, 27 et not. Pater, Filius, et Spiri- 
tus sanctus soli adorandi, 472. A Patre, non etiam a Ver- 
bo, sed per Verbum conilíta esse omnia docet Origenes, 
60 et not., 61. Pater operatur materiam gratiarum , 63. 
Pater et Spiritas sanctus mittunt. Christum, 09. Patrem 
quo sensu revelet Christus,'45. Patrem solus Christos pro- 
priissime et perfectissime honoravit, 357. Patris volunta- 
tem Christus magis faciebat, quam snam, cum pro impiis 
mortuus est, 156. Patrem gloriflcando, glorificatus est et 
ipse Christus, 446, 249 et seq., 450 et seq. Patrem quo» 
modo glori(icaverit Filius, et ipse glorificatus sit, 416, 440 
οἱ seq., 450 et seq. Patrem quomodo glorificaverit Spiri- 
tus sanctus, 450. Vatris nomen, οἱ Domiui nomen invo- 
cantes, quid ditferant, 625 et seq. Patrem qui agnoscit, ab 
agnitione Filii ascendit ad agnitionem Patris, 287. Patrem 
num agnoverint Moyses et prophetz, 285, 286 et seq. Pa- 
trem, quatenus Deum et quatenus Patrem Jesu, non agno : 
scebanht Pharissi, 287. Patrem Christi bonum Deum, 
ignotum, alium a mundi effectore ac legis auctore fioge- 
baut Simoniani, Saturniliani, Cerdoniani, Marcionit:ze, Va 
lentiniani, et alii hxretici, 4L, 65 not., 285 et not., 2Nj ct 
not., 286 et nol., 281, $47 not., 175, 191, 495, 496 et seq, 
910, 533, 540, 095 et alibi passim. 

Patientia unde oriatur, 557, 5359. Patientia el sustentz- 
tio quid differant, 477. Patientiam suam ín quo notam {ο 
ciat Deus, 617 et seq. Patientia boni operis, quid, 45, 
48S. Patientia: boni operis consequitur vitam slernam, 
480, 485. Patientiam boni operis quinam habeant, 483. 

Patres, Patrum antiquorum cultus divinus, tum fide, tum 
intelligentia, tum Christi exspectatione, sacer erat et Deo 
charus, 88. Pater secundum carnem, et Pater secundum fi - 
dem,quis dici possit, 521, 522, 534 οἱ seq., 525. Pater Christi 
quomodo dicatur Joseph, etiamsi non sit, 466 et seq. Pa- 
ter est aliquorum Christus, 451, 452 et seq. Patrum Ec- 
clesit qualis sit doctrina de paradiso et inferno, 153 not. 

Patría. Pro Patria liberenda nonnulli apud gentes in cc- 
lamitatibus publicis se devoverunt, $11. Patria prophe- 
tarum, Jud:ea, 268. In patria sua spreti et male liabiti sunt 
prophet, et viri aliqua sapientia clari, 268, 269 

Patriarche et Prophet» rfecti, 469: [n spiritu Deo 
servierunt, 469. triarcha Joseph gloriabantur Sama- 
ritani, 256. Patriarehi:»» gloriam Christi, multo antequam 
corpore ad terram descenderet, coniemplati suni , 9, 16. 
Ad patriarchas advenerat Christus mu!to ante manifestum 
suum adventum, 9, 16. Patriarehis et prophetis sub angeli 
forma Christus apparuit ac locntus est, 53 et not. De pa- 
triarchis quomodo quie scripta sunt, propter nos scripta 
sint, 554 οἱ seq., 539 eL seq. Patriarcharum vestigia pe!- 
lustravit Origenes in Palzstina, 1 10 et πο. 

Patripsssiani unam eamdemque subsistentiam Patris ac 
Filii dicebant, id est, duo quidem nomina secundum di- 
versitalem causarum recipientem, unam lamen VUséessew 
subsistere, id est. unam personam duobus nominibus sub- 
acentem, 695. 

Paulus, unde sic appellatus, cum prius Saulus vocar^- 
tur, 460. Paulus Paulum proconsu'em a4 fidem Christi 
convertit, 460. An a Paulo proconsule l'auli nomen po- 
siea assumpserit, 460. Paulus binomius, 1900. Paulus quu 


4365 


νου scgregatus a ventre. ma'ris sig, et segregatus. in 
l.vangelium. 462, 465 οἱ seq. οἱ not. l'aulus nou solum voca- 
luis, sed et electus apostolus, 462. Paulus electus ob pre- 
Visa. merito, 463 et seq., 461 et not. Paulus an uxorem 
habuerit, οἱ cum ipsa vocatus sit, 461, 462. Paulus quo- 
imodo dixerit se sine lege vixisse aliquando, 505et seq., 
548, 519. Quomodo dixeril. peccatum prius in se mortuuta 
lea revixisse, et seipsum mortuum fuisse, 518, 519. 
aulus licet imperituui se dicat in sermone, peritissimus 
. tameii osternilitur, 511, 552 et seq., 555, 971. Paulus lux 
mundi, 27. Pauli loistolze caute οἱ perspicaciter legend:e, 
520. Quare, 519, 520. l'aulus Epistolam ad Romanos e 
Corintho scripsisse videtur, 459, 460, 677. Scripsit Epi- 
stolam ad Komanos post Epistolas primam et secundar zd 
Corinthios, 678. Perfectior videtur in Epistola ad lRoma- 
nos, quam iu exteris, et quare, 498, 459 et seq., 618. 
Diflieilior est ad intelligendum in Epistola ad ltum iios 
quam in cseteris, et quare, 455, 469, 487 οἱ seq., »ul, 
$01, 509, 5LI, 516, 527,529, 548 et seq , 519, 579 οἱ sceq., 
81 et not., ὁδέ οἱ seq., 615, 61& et seq. et alibi pas- 
sim. 

Pauli Epistola ad Romanos quibus de rebus agat, 458, 
460, $01, $U4 et seq., 509 et alibi passim. In Pauli Πρὶφίο- 
lam ad ltomanos quindecim (alias viginti! Commentaria- 
rum Lomos scripsit Origenes, quos Rufinus abbrevians in 
Latinum vertit. Vide Epistola, vel Commentaria, vel Ori- 
wenes, vel Rufinus. Paulus Epistolam ad Corinthios secun- 
dam diu poet primam scripsit, 459. Cum primam scribe- 
ret, erat quidem ín maguis profectibus, sed perfectior 
eral cum scriberet secundam, 458, 409 et seq. Nondum 
perfectus erat, quando scripsit ad Philippenses, 459. Pau- 
es quare Evangelium dicat esse suum, 15, 461, 687. Pauli 
Epistolae, et aliorum apostolorum, an dici possint Evan- 
geliuin, 4, 5, 7, 15. Pauli Acta, liber apocryphus, $522 et 
not. Paulus in citandis Scripturis quid observet, 501, 505, 
461. Nec Hebraeorum exemplaribus servit, nec Septua- 
finta Interpretum vocibus ; sed Scripturarum sensum ver- 

is quibus competit explicat, 651. Sepe tamen magis 
Septuaginta [Interpretes sequitur, quam Hebraeorum exein- 
laría, 627, 629, 674. Paulus quosnam Grecos appellet, 
οἱ seq., 496, 197 οἱ seq., 304 et seq. Graecos cur bar- 
baris praeferat et ad peeuam, et ad premium, 471. Jud:eos 
cur Grsecis praeferat et ad ponam, et ad pr:ernium, 471 et 
485 οἱ seq., 481, 406. 497 οἱ seq. l'aulus quare debitor 
Grecis et barbaris, sapientibus et insipientibus, 470. Pau- 
jus in. Epistolis suis non semper eodem modo benedicit 
zcelesiis Cliristi, 467, 468. Pauli benedictio data Ecclesiis 
Christi, minor non est benedictionibus patriarcharum da- 
tis filiis suis, 467. Paulus in Epistolis suis cum dicit se 
yratius agere, et non adit Pro omnibus, culpas aliquas 
graves.notat et arguit, 468 Paulus et David an mendaces, 
rum dixerint omnem hominem esse mendacern, 500. Pau- 
lus ac l'etrus quare suo tempore nec gentes ad fidem 
Christi. venientes cireumcidi jubebant, nec Judzos crc- 
dentes. velabant, 490 et seq. 
Paulus proconsul a sancto Paulo apostolo conversus, 


, Paulus Samosatenus lisresim Valentinianorum, Marco- 
siorum, et Colarbasiorum renovavit circa varias Christi 
»ppellationes, quas non proprie, sed tropice intelligebat, 
in sola Verbi appellatione insistens, quasi solum Yerbum 
asirueret esse Ghristum, 25 not. Christum merum hominem 
ex Joseph et Maria natum, non Dei Filium, sed virtute 
divinitus tilapsa pollentem fingebat, 547 not., 439 et not. 
.4 synodo Ántiochena ob labefactatam Christi divinitatem 
anathemate perculsus est, 547 not. 

Pauperibus spirit Jesus evangelizat bona, qu:e sanctis 
Feposita sunt, 10, 15. Pauperum pedes lavare. Vide La- 
vare, vel Pedes. 

Pax. Fjus definitio, 535. Pax quatenus Christus dica- 
tur, 558 et alibi passim. Pacem quemodo habeamus ad 
Deum, 555 et seq , 556 οἱ seq. Pax in terra per Jesum 
futura, 15. Pax cum omnibus quomodo habenda, 655 et 
seq. Pax quomodo sectanda, et quis eam sectetur, 668. 
Pacem quinam inveniant, 294. Pacis plenitudinem qui- 
nam: habeant, 675. In pace olera edere melius est, quain 
vitulum saginatum cum inimicitia , 215. 

P'eccare, et peccator esse, quid differant, 5356. 557. Qui 
peccaverunt sine lege, quomodo sine lege peribunt; et 
quomodo qui in lege peccaverunt, per legem judicabun- 
wur, 485 et seq. Qui peccaverunt sine lege, quare gravius 

uientur, 485 et seq. Qui peccat, non credit in Christum, 

4). Peccans omnis απ inter infideles compulaudus si:, 
«85. Peccautes (ilii sunt diaboli, 520, 535, 524 οἱ seq. 

Peccator esse, et peccare, quid differant, 556, 557. Ῥος- 
eator, infirmus et impius, quid differant, 511. Peccatores 
«quinam dicendi, 5&1, 5:6, 597. Peccatores quatenus di- 
«ulur non exsistentes, 69. l'eceatorum personas 56/9 


INDEX ANALYTICUS. 


1551 


siseipiunt saneti in Seripturis divinis, 586 et seq., 557. 
Peccateres etiam prophelaut, 585, 387, 588 οἱ seq. Peec- 
catores quomodo segregautur ex ulero, 465 el seq. et 
not. Peccatorum supplicia, dogma fidei, 695. Peccatores 
iram et indignationem, tribulaliotiein et angustiam sibi 
contrahunt, non ipsis retribuit Deus, 482 οἱ sed: Α peec- 
caloribus, 11ου a Deo, ignis slernus accensus, 4323 et seq. 
Peccatores defuncti an agant contra nos, et saluti nostra 
obsistant, 479. 

Peceatum et iniquitas quid differant, 525, 524. Pecca- 
lorum triplex genus, 295. Peccata ex perversis judiciis, 
vel malo recie judiealorum usu oriuntur, 562 οἱ not. Pec- 
citum consuetudo peccandi dicitur, S85. Peccatum diabo- 
Jus vocatur, 559, 5855. Peccatum personam esse aliquam 
fingere videtur Apostolus, 583. Peccati vita, quz, 609, 
Peecata singula aliquam vilam suam habent intra nos, 609, 
Peccatí substantia non est, nisi in opere et gestis, 570. 
Peceati corpus quodnam sit, 564 οἱ , 969 et seq. Pec- 
cati corporis qua&nam siut membra, 961, 065. Peccatí cor- 
poris caput diabolus, 561. Peccatum, qualis rex, 515. Pec- 
cata an per. Verbum facta. sint, 64, 65, 66, 67. Peccata, 
entia non sunt, adeoque nihil sunt, 65 et not., 66, 406. 
Peccata omnia carnis sunt opera, 570. Peccatum originis 
tclIlere videtur Origenes, 509 et not. Peccatum cur. per 
virum, non per mulierem, nec per serpentem introisse 
dicatur in hunc mundum, 546 et seq. Peccatum quomodo 
dicatur prius mortuum, et postea revixisse, ac nos fuisse 
mortuos, 505, 518, 519, 585 οἱ seq. Quibusnam prius mor- 
tuum postea revixit, 548 et seq., 549. Quibus mortuum. 
sit, nec imputetur, 518 et seq., 519. Peccatum nullam 
habet operationem, antequam lex veniat et mandatum, 
67. Quomodo per legem agnoscatur, et per quam legem, 
505, 510, 511 οἱ seq., 518 οἱ seq, 519, 585 et seq. Pec- 
cati lex, qua, 583, 586, 587, 588. Peccati servus aut. li- 
ber, quis, et quomodo, 911, 572 et seq., 514 et seq. Pec- 
catum quomodo pro nobis factus sit Christus, licet omnino 
impeccabilis, 79. Peccatum quomodo damuaverit Christus 
in carne sua, 589 et seq. Peccatum nescire solius esl 
Christi, 565. Peccatum infidelitatis indicium est, 52I. 
Peccatum est quidquid sine fide sit, 670. Peccati amicus 
nihil ducit mortem Christi, 534. elt seq. Peccato vivere, 
aut mori, quid, 559 el seq., 560, 9561 οἱ seq., 568 eL seq. 
Peccato qui vivit, mortuus est, 69. [In peccato permanere, 
quid, $60. A peccato liberat veritas, 575. Peccati fructus. 
qui, 574, 975 el seq. Α peccato suo detinentur quidam in 
presenti seculo, et in futuro, 296. Peccata in Spiritum. 
sanctum cur non remittantur, 61, 62. Peccatum gravius 
est malum pro malo reddere, quam malum inferre, G5. 
A peccato non sincere resipuit Judas proditof, 455, 456. 
Peccatis vacuum quoddam tempus ante legem per Moyseu 
datam lingebant Marcion , et alii h:eretici, 557, 558. Ad 
peccatum et supplicium homines a!iquos a Deo przdes'i- 
Datos fuisse cen»ebant Galli quidam temporibus Augustini, 
921 nut. 

Pectus. In pectus Domini recubuit Joannes lvanzeli- 
sla, postquam prius recubuísset in sinum ejus, 410. In pe- 
ctus Jesu recumbere perfectius οἱ excellentius est, quam 
recumbere ín sinum ejus, 410. 

Pentateuchum solum admittebant Samaritani- ex omni- 
bus Libris sacris, 256. 

Perdit neminem Deus, sed unusquisque perditionis sue 
causa est, 485, 696. Perdere sicubi dicatur Deus, quomodo 
id intelligendum, 485, 696. 

Perditio dicitur diaholus, 539. In perditionem Deus ne- 
minem tradit, 485, 696. 

Perfectio duplex, 459. l'erfectio non in eo est si cesse- 
tur a malis, sed in eo si agantur bona, 439. Perfectio ho- 
minis sine Deo nihil est, 049. Perfectionis summa per 
[ilem accipitur, 519. Perfeciio quandonam ventura et 
adimpleuda, 612. Perfectiones Dei creatura nulla potest 

ercipere, 80. Perfectioet gradus sunt virtutum, $574, 573. 
'erfectio virtutum non est nisi in calis, 573. 

P'erfectis adventus intelligibilis Christi multo ante fa- 
c'us est, quam corpore ad terras: descenderet, 9,16. In 
perfectis vivit Christus, 6 Perfectorum cibus, qualis,659. 
et seq , 660 οἱ seq. In arithmeticis numeris quinam uv- 
merus sit per'eclus primus, quinam perfectus secundus, 
903, 369 οἱ not. 

Perlicere legem, et legem custodire, differunt, 490. 

Perionius (Joachimus), Benedictinus Cormeriacensis, 
Latine vertit Commentaria Origenis in Joannem, quorum 
lacinias exhibemus ubicunque deficit Ferrarii interpreta- 
tio. Pr»fat. et pag. 95 οἱ not., et alibi passim. 

Peripatetici boni tres esse species, utiam quz erga ani- 
mam, aliam erga corpus, tertiam extrinsecus, et ex ipsis 
suinmum bonum constare dicebant, 503. Providentiam 
Dei usque ad lun: globum supervenire, ad homines vero 
wiuime descendere contendebant, 903. Corporalia omnia, 


£305 


ipsumque Deum corpus esse docebant, 503. Genera et 
spccies entia non esse statuebant, 65 not. 

Peritissimus in sermone Paulus, licet imperitum se di- 
cat, Οἱ, 552, 555, 911. 

Permanentiam animz tollebant Samaritani et Saddu- 
exi, 555 et not. 

Permznere in peccato, quid, 560. 

Perse convivia diis ponere solebant, 227 not. Diem na- 
talem epulis celebrabant, sie forle sulem ortus omnium 
praesulem venerautes, 297 not. In Hyrcania et Cappadocia 
templa posuerunt, τῆς ἀναίτιδος, καὶ Ápayoo, SCU ὁμανοῦ, Vel 
ὠμανοῦ, id est. lunse et so i, 227 not. A Persis Ásis plerz- 
que gentes solis ac luna cultum videntur accepisse, 237 
not. 

Personas Trinitatis confundebant Noetus, Sabellius, et 
alii hzeretici, 50 et not., 60 not., 61 et not, 626. Perso- 
nam unam esse Patris et Filii duobus nominibus subja- 
centem dicebant Patripassiani, 695. Persons Trinitalis 
distincue, et proprietates diverse, 910, 612, 626. Perso- 
nas fingit in prophetis Spiritus sanctus, £37. Personas pec- 
captiumsspe suscipiuoat sancti ín Scripturis divinis, et 
seq., 587. Prater personas Trinitatis adorare quempiam 
impietas est, 472. Personam aliquam esse peccatum 
finxisse videlur apostolus Paulus, 953. Personas diversas 
subito et latenter introducit et. immutat Scriptura sacra, 
ac precipue Paulus in Epistola ad Romanos, 487 et seq., 
S01, el el seq., 9857, 615, 614 οἱ seq., 620, 628 et alibi 
passim. 

Pertransire et regnare, quid differant, 550. 

Pes Ecclesi quisnam sit, 647. Pedes evangelizantium, 
qui, et quomodo speciosi, 635, 636 et seq. li, quorum 
pedes sunt pulchri, quznam bota evangelizent, 10, 12 οἱ 
seq., 15, 16. Pedes discipulorum cur laverit Christus, 414, 
415 et seq., 419. Cur post canam, 416. Pedes discípulo- 
rum loturus Christus, an a Petro, an a Juda lavare cape- 
rit, 414 οἱ not. Pedes Juda non lavit Christus, 406. Pedes 
lidelium lavandi mos olim vigebat ip Ecclesia inter opti- 
males tum ecclesiasticos, tum ssculares, 422. Mos 1] 
jam exoleverat tempore Origenis, et ab optimatibus ad 
simpliciores rusticioresque transierat, 423 et not. Ab illis 
rursus ad Ecclesie primum rectores, deinde ad principes 
Iransiit, quibus hodieque solemne est feria quinla in 
Cuna Domini pauperum pedes abluere, 422 et not. Hunc 
Wiorem priscis temporibus arripuisse Mediolanensem KEc- 
clesiam ac retinuisse, indeque ad alias plerasque Eccle- 
slas propagatum docent veteres memoriz, 422 et not. 
l'edes lavare, tropice quid, 422 et seq., οἱ not., 423 et 

q. 

l'etavius reprehendit Origenem, quod Christum creato- 
rem dixerit, 20 not.,21 not. Reprehendit etiam, quasi di- 
vina Christi nature multiplices affnxerit proprietates, 21 
uot. Confutatur, 21 not. 

Petra acutissima circumciduntur Israelit:e in Galgalis, 
1455 et not. An petra acutíssima, an gladio, olim fiebat cit- 
cumcisio apud Judaeos, 145 οἱ not. 

Petrus, unde sic diclus, 91. Peirus et Paulus lux 
mu&di voeati, 27. Petrus inter apostolos primum locum 
«btinet, 415. Petrus czteris apostolis honorabilior, 413. 
Fervenlior ad promittendum, 412. Imprudens. in promit- 
tendo, 412, 415 et seq., 415, 416, 417, 418. Ad patiendum 
paratissimus et fortissimus, 412. Petro neganti nox con- 
festim fuit, 445. A Petro lavandi pedes discipulorum 
fincm fecisse Christum credidit Origenes, cui consentiunt 
Chrysostomus et 'Theophylaetus, 4(& et not. Αη a Petro, 
an a Juda pedes discipulorum lavandi initium fecerit 
Christus, 414 et not. Petrus minus sordidus. quam citeri 
apostoli, 414 et not. Petrus et Paulus quare suo tempore 
nec gentes ad fidem Chris:i venientes circumcidi jube- 
bant, nec Judzeos credeutes vetabant, 490 et seq. P'etrus 
unam duntaxat Episto'am reliquit omnium consensu velut 
canonicam receptam : de secuuda vero ambigitur; quam 
tamen genuinam alibi fatetur Origenes, 95 et not. Petri 
Acta, Jiber apocry plius, 522 not. Petri Przdicatio, liber 
apocryphus, 226 et noL, 237 not. Ex eo libro multa sum- 
psit Heracleon hzreticus, 226. 

Pbantasiaste Christum nec assumpsisse animam cor- 
pusque terrenum, nec de Maria natum; sed triginta an- 
norum virum eum apparuisse in Judzea, οἱ qu: ab. eo 
gesta dicuntur, visa geri niagis, quam vere gesta esse cen- 
sebant, 165 οἱ not,, 166, 429 et not.,563, 501, 691, 695 
et alibi passim. 

Pharao quid signiücet, 118 not. Pharao quomodo dica- 
Lur suscitatus a Deo ul ostendat virtutem ejus, 614, 615 
3ἱ seq. Quomodo dicatur induratus, 615 et seq. 

Phariszi interpretantur divisi, precisi, segregati, 125 
«t not., 269. Pervicaces erant et sediliosi, 125 οἱ not., 
269. Eadem non sentiebant ac sacerdotes, Levite, ac cx- 

ri judici, I25 et not, 262. Judaicee religionis principes 


INDEX ANALYTICUS. 


1506 


erant οἱ arbitri, 226 not. Ad baptisinum Joannis ventum, 
123, 124 et seq. Quo proposito iuterrugaut Joanne: Da- 
puistam, 125. Increpantur a. Joanne Baptista, ct quare, 

2& et seq. Deum Patrem, quatenus Deum, et quatenus 
Patrem Christi, non agnoscebant, 287. Superstitionibus 
valde erant dediti, 226 not. Angelos agnoscehant, Saddu- 
οδοί nullos, 226 not. Angelis damnosum et vetitum cultum 
exhibuisse videntur, 226 nut. Phariszi in nuda littera pro- 
phetiam positam esse putabant, 269. 

Pharnacis l'ortunz;, et Meni seu Genio, templum Cabi- 
ris in Armenia consecratum, 227 not. 

Philauti: vitium, quid, 671. 

Philo Hebraica nomina Veteris Testamenti peculiari 
libro interpretatus est, 86 οἱ not. 

Philosophi ethnici naturalibus et a Deo insitis anima 
rationibus per conjecturam creaturarum Deum coguove- 
runi, 471, 472, sed non adoraverunt, et ideo juste punieu- 
tur, 471, 472 οἱ seq., et 481. 

Phinees longxvam vitam egit, 115. Eum esse Eliam 
Hebrzi persuasum habebant ex. libris apocryphis, 115 et 
116. Fi immortalitatem esse promissam in libro Nutnero- 
rum Hebrai ex apocryphis existimabant, 116. 

Phunicum sacerdotes, aruspices, hierophantes, vates, 
myst», geometri, astronomi, astrotogi, οἱ quorumlibet 
sacrorum ministri cireumcidebantur, 495. 

Photiuiani Jesum merum liominem ex Josepli et Maria 
natum dicebant, 517 et uot., 42) et uot. 519, 695. 

Phrygia. Iu Phrygiatempla duo eraut Lunz, et Meni seu 
Soli sacra, unum inter Laodiceam οἱ Carura, alterum in 
pago Meris vocato, 227 not. 1n Phrygia, Pauli apostoli 
temporibus, vigebat hzresis exhibeutium angelis dam- 
nosum cultum, 226 not. . 

Φύσιν ab οὐσία distinxisse videtur Origenes, 557 not. 

l'ictor. exprimere nequit omnes rei depict: proprie- 
tates, 56. 

Placendum quomodo sit Deo el hominibus, 667, 6068, 
611, 012 et seq. 

Planta Christianorum, Christus, 505. 

Piato et Platonici corporalia omnia, ipsumque Deum 
corpus esse dicebant, 250 et not., 251, 505. Deos animau- 
tes esse putabant, 230 not. Animas lapsas csse de coelo 
opinabantur, 255 not. Animos puros ad superiora evadere, 
)mpuros circa monumenta versari censebant, 573 uot, 
Demones animarum post inortem ad inferos vel iu. sta- 
tuta loca deducend»rum negotium suscipere putabant, 
29] not. 

Plenitudo gentium quomodo ingressa est in h:ere.lita- 
tem, οἱ facta est portio Dei, 659, 610. Plenitudo gentium 
confertur in beatitudine cum reliquis Israel : quz vero 
non potuerunt ad plenitudinem pervenire, conferuntur 
cum ceteris qui exciecati sunt ex. Israel, 610, 681. Pleni- 
tudo gentium qus salva fiet, qu:euaimn sit, 610. κ pleui- 
tudine Christi donum ος ρουμ! proplieta», 105. l'ienitudi 
nem pacis οἱ gaudii quinam habeaut, 673. 

Pleroma Valentinianorum, 19ἐ et not., ?21, 229 et a'ibi 
passim. 

Pons peccatorum, dogma (idei, 603. Ad ponam et ad 
rzemium cur Graecos barbaris, et Jud:eos Grxcis prieferat 
"aulus, 471, 485 εἰ seq, 481, 196, 497. εἰ s»q. lunis 

damnatorum finem statuit Origenes, 16 et not., 296 el 
not., 560, 640. Ab hac sententia tantisper recedere vide- 
tur, 9079 et not. 

Puniteunti» angelus, e libro Pastoris, 683. Penitentia 
duci εἰ resipiscere posse da-mones credidit Origenes, 214 
el not. 

P.nere et proponere quid di(Terant, 515. 

l'ontifex, Chrisius, 41, 42 οἱ alib? passim. Per pontiü- 
cein decimas et primitias offerebant Dco sacerdotes et Le- 
vite, 3. 

Populus Dei olim in duodecim tribus ordinemque Le- 
viticum divisus erat, 1. Populus Christi tribuum ips wu 
proprietates habet, idque sacratius, 1. De populo Saticiis 
cura est post mortem, 275. 

l'orci ubi a deemonibus in mare fuerint pracipitati , an 
iu Gerasenoruin, an in Gadarenorum, an in Gerges.vor jn 
regioue, 140, 111, 179. ' 

Porphyrius philosophus corporalia omnia, ipsumque 
Deum corpus. esse ceusebat, 90: Deos animantes esse 
tingebat, 250 not. 

Portio Domini quomodo facta sit plenitudo gentium. 
659, 610 

Potentia Dei quatenus dicatur Christus, 12, 24, 59, 10 
et seqq., 47, 520, 558 eL alibi passim. l'oteutiz, quss, 47. 
Potenutiam suam in qu^ notam faciat Dcus, 617 et seqq. 
P'otentia Christi non minor appar.iit in. ejiciendis e teni- 
plo vendentibus et ementibus, quani iu sauandis infirmis 
et debilibus, 270 

Potestaus Dei l'atris radius Filius, et quatenus, 236. 


1561 


J'otestos quomodo nuila, nísi a Deo, 655. Potestas sscuil 
) ujus quomodo Dei sit ministra, 655 eL seq., 656 et seq. 
lotestatibus quomodo Christiani sub;iciantur, 655, 656. In 
testate luna habet corpus et spiritum, juxta Vettium 
alentem, 226 not. [n potestate hominis est ut salvetur 
aut pereat, 6i 4. Vide Arbitrium, 

Preceptà quaenam veteris legis nos etiamnum con- 
s'ringant, 492 et E^ Precepta moralia etiam dona gr3- 
tiarum dicuntur, 6351. 

Pr:ieceptor quatenus dicatur Christus, 45. 

Przcognitio. Vide Prascientia. 

Pracursor et testis Christi Joannes Baptista non solum 
ín terris, sed et ubique, 91. 

Predestinatío sequitur priscientiam, 205 not., 464 et 
not. Pr.edestinationis causa non est pr:escieutia, 461 οἱ 
not. Przdestinatio circa quos versetur, 60& et seq.. 605. 
Quosnam prsdestinet Deus, et quare przedestinat, 602, 
603, 601 et seq., 600. 

Pradestinatus et destinatus quid differant, 465. Pra-de- 
stinstos a Deo aliquos homines ad peccatum et supplicium 
Galli quidam censebant temporibus Augustini, 521 not. 

Pradicatio de Christo Verbum Christi nuncupatur, 627. 
Preedicationis verbi Dei uude vis et efficacia, 625. Przdi- 
cari verbum Dei aliis sinit Deus, aliis vero prohibet, 470. 
Przdicatio Petri, liber apoeryphus, 226 et not., 227 not. 
Ex eo libro multa sumpsit Heracleon, 226. 

Preexsistentiam animarum statuit Origenes, 81,82, 83, 
84, 255, 316 οἱ not , 551 et not. Praexistentia anima 
Joannis Baptista, 81, 82, 85, 81, 85. Preeexistentia ani- 
um» Christi, 551 et not. 

Pr:iünitio. Vide Praxscientia. 

Premium. Ad premium οἱ ad peenam cur Graecos bar- 
baris, et Judzos Grsecis praeferat apostolus Paulus, 471, 
385 οἱ seq., 454, 406, 497 et seq. A praemiis recte facto- 
rum excludi non videntur geutíles, 4/9, 48U. 

*Preenotio Dei. Yide Prsescientia. 

Prepositionum accurata distinctio apud apostolum 

αν υσα, accuratos doctrinz sensus ostendit, 518 eL seq., 


Prepntium, gentes vocat Apostolus, 489, 518 et seq. 
Preputium cur justificet Deus per fidem, et non ex flde, 
(13 et seq., 519. Praputium quomodo et quare judicabit 
circumcisionem, 490. Preputium Christi terra mandatum, 
forte usque ad tempus, 691. Preputium Christi in subsiaa- 
tiam cessisse spiritalem libris dedita opera scriptis con» 
tendebant quidam, 691. 

Prascientia. Dei precedit preedestinstionem, 463 not., 
464 et uot. Przscientia Dei causa non est cur eveniant 
qus prenota sunt, 465 not., 46$ et not. Causa non est 
przedestinationis, {64 et not. Causa non est nostre salutis 
aut perditionis, 605. Non tollit arbitrii libertatem, 461 
uot. Circa quz et circa quos versetur, 605, 601, 605. Quo- 
modo fulura presciat Deus, 003,601, 603 , 614 090. t'rie- 
scit Deus bonos, non malos, 605. 

Prasulum Ecclesi: qualis debeat esse sollicitudo, 650. 

Prievaricatio nulla est sine lege, 527. Pra varicationis 
causa non est lex, 527. Praevaricari .egem et legem uou 
eustodjre, quid differant, 490 et seq. 

Prandium et cona allegorice quid significent, 40i, 


Precatio Joseph, liber apoeryphus Hebrzorum, 81. 

Primitie. Quid hec vox signiticet, 682. Pritnitie, et 
prima genitura, differunt, 4 et not. Primitis post omues 

uctus dedicantur, 4 et not. Primitiis et decimis in omni- 
bus. frucbantur sacerdotes et Leviue, 5. Primitias et deci- 
mas per pontificem olTerunt sacerdotes et Levit; czeter:e 
vero tribus per sacerdotes οἱ Levitas, 5. rrimitim Spiri- 
tus, qui, et quinam eas habeant, $98, $99, 600. Primitiae 
vorius Scripturze, Evangelium, 4, 5. Primitize primitiarum, 
seu primitie Evangeliorum, Evangelium Joannis, 4, 5, 0. 

Prinogenitus omnis animautis a Deo animati quatenus 
Jacob dicatur, δὲ. l'rimogenitus omnis creatura, Christus, 
7, 19, 20, 21 et alibi passim. 1n quantum primogenitus 
omnis creatura, Christus non erat e coelo, 502. Primoge- 
njlus ex mortuis est Christus, 21 ; an solus, 467. 

Primus et novissimus, Christus, 6, 25. Quatenus, 54 et 


seq., 99, 506. 

"b rinclpis genium et fortunam adjurate solitum erat 
apud Armenos et Romanos, 227 not. Principi hujus mundi 
sanguinem suum tradidit Christus, 941. Principes οἱ arbi- 
tri Judaicze religionis, Pharis:ei, 226 not. 

Principale cordis caput dicitur, 651. 
Principatus et principium ditferunt, 247. Principatus 
snim:e, pars illius praestantissima, in medio Lotius corpo- 


ris exsistit, id est, in corde, et cor dicitur, 89 et ποι., 157, 


159, 255, 356, 261, 265, 556, 357. 
Principium et principatns ditferunt, 247. Principium, vox 


αἱ signiQcans, et e,us varize definitiones, 17, 18, 19. 


INDEX ANALYTICUS. 


1563 


90, 21, 22, 91. Principium rerum omnium Deus, 19. l'rin- 
cipium Christi, Pater, 19. Principium Cbristi, natura di- 
vinitas, 19. Quosd nos, humanitas, 30. Principium et 
finis, Christus, et quatenus, 6, 25, 54, 35, 56. Principiuni 
est rerum, et non principium, Christus diversimode eonsi- 
deratus, 20,21, 36. An principium sit rerum Christus 
quatenus Yerbum. 36. l'rincipium entium Christus, qua- 
tenus Sapientia, 21, 56. Principium vit» Christus, quate- 
Dus vita, 21, 56. Principium eorum qui facti sunt ad ima- 
nem Dei, Christus, 19. An principium sit creaturarum 
raco, 18. De principio et caeteris Christi consideratio- 
nibus cur Joannes Baptista non venerit ad testificandum. 
cum venerit ad testificandum de luce, 91, 92. Principis 
tria rerum statuebant Marcionite, et sequaces eorum, 
Patrem Christi, Creatorem seu Opitlcem, et diabolum, 
65 et not. Principia duo tantam ponebant Marcionitz 
quidam, et Valentiniani, Opificem, et Christi Patrem, 285 
et seq., et not., 287. Vide Valentiniani. 
Priscilllanus animas e propria Dei esse substantia opi- 
nabatur, 455 not. 
Procerilas corporis, res media seu indifferens, 538. 
Proclus essentiam quintam Aristotelis et Peripatetico- 
rum appellari doCel, siuxscy exo dov, xartov πόφµον, OL erige 
, not. - 
Prodigia et signa quid differant, 279, 280 οἱ seq., 67.. 
Prodigia tamen interdum abusive pro sígeis in Scripturis 
ponuntur, 677. Prodigia in Novo Testamento sola non no- 
minantur, sed cum signis; signa vero sine prodigiis nomi - 
nantur, 319. À prodigiis et signis adventum Christi {η cor- 
pore manifestandum exspectabant sancti Veteris Testa- 
menti, 275. . 
Proditionem Judz prophetati sunt psalmi, xt, t! et 
οτι, 457 et not. Cum prodidit Judas Jesum, nondum per- 
diue malitis erat, 435, 456. De proditioue Judee an tur- 
bat: fuerit caro Christi, 455. 
Profectus et augmenta sunt virtutum omnium 322, 576, 
551, 552. . 
Prolationem paternam in syllabis tantammodo positam 
esse Filium Dei, ideoque propriam hypostasim non habere 
censebant Valentiniani, Marcosii, Colarbasii, et Paulus 
Samosatenus, 22, 255, 26, 29, 30, 45 et not. et alibi passim. 
Promíssiones Evangelii a prophetis facue, quse, 46”. 
Promissiones Dei in quibus constent, 6012. Promissio quo« 
modo per gratiam (irma sit, 528, 529 et seq. Promissa te- 
meraria non servanda, 417 
Promovet Deus voluntates nostras, et quomodo, 611, 
615 et seq. . . 
Propheta cum articulo et propheta sine articulo diffe- 
runt, Í17. Propheta non est quisquis vaticinatur, 58f, 
585. Prophetarum patria, Judza, 268. Prophet et viri Ín 
aliqua sapientia clari a civibus suis spreti et male habiti, 
268, 269. An propheta erat Joannes Baptista, 117 et seq. 
Prophet muiti Joanni Baptiste sequales, 122. l'ropheta. 
non erat Balaam, sed augur, 381, 585. Prophet et pa- 
triarchae perfecti, 469. Prophetae et patriarchae in spiritu 
Deo servierunt, 469. Prophetarum spiritus mancipium 
est ipsorum, 113. Propheta? et apostoli quare dii appel- 
lantur, 500. Prophetis quo sensu Deum viderunt et au- 
dierunt, 104. Prophet an agnoverint Patrem, 285, 186 
οἱ seq. Ad prophetas Christus quo sensu missus, 19. Pro- 
phetas adventum Christi przenuntiasse negabant Valent- 
niani, 86, 87 et seq., 88. Prophete gloriam Christi mullo 
ante contemplati sunt, quam corpore ad terras descep- 
deret, 9, 16. In prophetis erat Christus, 158. Prophet ex 
plenitudine Christi donum ceperunt , 105, 101. In pro- 
phetis verba effecti sunt angeli, Christum imitantes, 55 εἰ 
not. Prophet& non minus sapientes fuerunt, quam apo» 
stoli, 105, 106. Prophet» intellexerunt quie prophetas 
runt, οἱ qua apostolis manifestata fuere, 101, 105, 625, 
629, 688 et seq. Prophetse non vident omnia, 221. Non 
omnes propheue desiderarunt videre que viderunt apo- 
stoii, et quare, 103 et seq., 104, 105, 106. Propheue qu: 
predixerunt de Christo, hzc etiam preedixerunt de Evan- 
yelio, 465. Quasnam promissiones de Evangelio fecerint, 
4605. PropheUe satores, apostoli messores, 257. Prophet 
lex vocantur, 284, 581 not. Prophetze et Lex cum LEvan- 
ge'lis consonant, 469. Propheuse et justi omnes non lam 
sub lege, quam subfide vixerunt, 527. Prophete: Moyses, 
et Josue intelligebant allegorias Legis, 104, 105. Prophe- 
tarum et Legis velamen abstulit Christus, et mysteria re- 
seravit, 8. Prophetis et patriarchis Christus sub ange: 
forma apparuit ac locutus est, 55 et not. In Ότο hetarum 
libris persons subito et latenter immutantur, 48. Ότο 
phetarum loca quie citantur in Evangelio evangeliste de- 
curlarunt, 127. Prophelarum veterum innumera apo- 
phthegmatamemoríisnon litteris mandata, Scriptores sacri 
proptietis illis recentiores usurparunt, 289 pot. Prophetas 
ac Legem repudiabant Saturniliani, Simoniani, erdu- 


1569 
niani et Marcionitue, οἱ quare, 491, 495, 496 et seq., 510. 
l'rophetis omnibus, ipseque Elia majorem esse Joannem 
Daptistam suspicati sunt omnes haeretici, 122. Prophet, 
et ipse Christus honorati in /Egypto tempore Origenis, 
908 et not. Prophetarum, Christi, et discipulorum ejus 
vestigia perlustravit Origenes in Palestina, 140. Quo 
tempore id contigisse videatur, 140 et not. 

Prophetare, et proplieia esse, differunt, 584, 585. Om- 
nís qui prophetat, an a Spiritu sancto prophetet, 588, 589 
οἱ seq. Prophetandi causa est aliquando casus, 594. Pro- 
phetare possunt et prophetaveruut aliquando peccatores 
et pravi. 285, 587, 588 et seq. Prophetati sunt Samson, 
Josias, et Joannes Baptista ante ortum, 125. Prophetatum 
Joannem Baptistam solium fuisse inter natos mulierum 
faiso censebat Heracleon, 125. 

Prophetia plures species, 619 οἱ seq., 650. Prophetia, 
quid apud Paulum, 649, 650. Prophetia perfecta, et ex 
parte, quze, 619, 650. Prophetix Lex vocantur, 234, 581 
not. Prophetis: non tantum Christum venturum preedicant, 
sed multam theologiam docent omnes tum Christo anti- 
quíores tum posteriores, ac quomodo se habeat Pater ad 
Filium, et Filius ad Patrem, 87, 88. Prophetis de Christo 
miracula ejus confirmant, 87. Prophetiam in nuda littera 
positam ésse putabant Scribs et Pliariszei, 269. 

Propitiatio, Propitiator, Propitiatorium, idem signifl- 
cant, 514 οἱ seq., 515, 516. Propitiatoril nomen unde 
sumpserit Apostolus, 513, 514. Propitiatio, Propitiator, 
Propitiatorium.,Christus, et quatenus, 21, 59, 41, 45. 914 
et ri $19, 916. Propitiatio per sanguinem qu:znam 
sit, 519. Eropiriatio quomodo facta sit per sanguinem 
Christi, 515, 516 et seq. Propitialorii mensutze ad animam 
Christi referuntur, 514 et seq. 

P'roponere et ponere quid differant, 515. 

Proprietates omnes rei depict pictor nequit expri- 
raere, 56. Proprietas Filii an alia sit a proprietate l'atris, 
90. Proprietates divers personarum Trinitatis, 630 An 
proprietates multiplices divine Verbi natura aflingat Ori- 
genes, 21 et not. Proprietates tribuum ipsarum sacratius 
babet populus Christi, 1. 

Πρωτογίννημα €t ἁπαρχή dilTerunt, ἆ οἱ not. Πρωτογένντμ« ante 
omnes íructus dedicotur, & et nol. Προτοίννημα totius 
Scripturs est lex Moysis, 4 et not. 

Providentia divina quomodo unumquemque dispenset, 
618. Providentiam Dei usque ad luna: globum superve- 
nire, ad homines vero minime descendere contendebant 
Peripatetici, $05. Providentiam tollebat Epicurus, 605. 

Providere bona coram omnibus hominibus , quid, 6355. 

Proximus. In. proximum quomodo affecti esse debea- 
mus, 650 et seq., 651, 652 et seq. Proximi dilectio quan- 
(5 sit virtutis et efficaci, 657 οἱ seq., 65 

Prudentia unde constet, 502. Prudentia quatenus virtus 
aut vitium, 616, 647. Prudentia carnis, quz. 570. 

ο Prudentiores qu.modo dicantur filii. szeculi filiis lucis, 
617, 681. Prudentior cxterís auimantibüs quare et. quo- 
inodo dicatur serpens, 647. 

Psalmi lex appellantur, 581 not. Psalmi quidam non 
respondent sus pretitulationi, 500. Psalmi qui attitulan- 
tur Fihis Core, nihil triste aut asperum adversus pecca- 
tores continent, et quare, 675. Psalmus xxv! prophetatus 
fuit ex persona Servatoris propter Passionis tempus, 4£5. 
l'salmi xz, r1 et cvur, propter proditionem Judz» prophe- 
tati sunt, 151 et not. Psalmi xxx: duo priores versus ex- 
ponuntur, 525. Psalmi L versus sextus exponitur, $00 et 
seq. Psalmus cxv exponitur, 499 οἱ seq., 500 et seq. In 
osalmum 1suam ipse enarralionem citat Origenes, 512. 

dem in psalmum xxxtet in alios per ordinet psalmos 

explanationem suam memorat, 525. In psalmos xxxvi, 
xxxvi et xxxvii, Homilias scripsit Origenes, quas Latine 
vertit Rufinus hortatu. Heraclii, 688, 689. Qua flde eas 
interpretatus sit Rufinus, 688, 689. 

rr angeli, qui, 261 et not., 262, 265, 297 et not., 


oos eod" angeli, qui, 261 et not., 202, 265, 297 et not., 

Pudicitia qua ratione servanda, 651. 

Pueri nondum rationis seu legis naturalis capaces pec- 
cant quidem, sed mortuum esL peccatum, nec eis impu- 
tatur, 548 et seq. Pueri percutientis patrem aut matrem 
similitudo ad legem accommodata , 548 et seq. 

. Pullus asinse qua vehebatur Christus tropice quid signi- 
licet, 189, 190, 191 et seq. 

Puriflcationes veteris legis an necessarie erant usque 
ad purificationem legis novie per Spiritum sanctum, 426. 
Purificatnibus penalibus quinam reserventur, 640. 

Pythagoras censebat animas hominum lapsas esse de 
1ο, 255 not. Vetabat. gallum album comedi, quod esset 
Meui seu Soli sacer, pot. 


--. 


INDEX ANALYTICUS. 


1570 


μας 

Quadragenarius numerus quid significet, 203. 

Qusrere honorem, quid, 481. Quarentes honorem quid 
consequantur, 480, iat. Quem qusrat honorerh Christia- 
nus, 481. Quzrere incorruptionem, quid, 480 et "d Que- 
renda quomodo sit incorruptio, et seq., 481. Quis 
quarat incorruptionem, 481. Quserentes incorruptionem 
quid consequantur, 481. . 

Quatuor fluvii paradisum terrestrem irrigantes, qui, 
117 not, Quatuor deos prastites nascent'ibus hominibus 
adesse commemoront A-gyptii δαίμανα, sop, ἔρωτα, ἀνάπν, 
227 not. Quatuor evangelia unum sunt Evangelium, 98. 
Quatuor Evangelia velut elementa sunt fldei Ecclesise, 6. 
Quatuor Evangeliorum primitize sunt Evangelium Joannis, 


9) 7» v. 

Quietis nota est septenarius numerus, 210. 

Quinque priores viri Samaritidis wopice signillcant 
quinque corporis sensus, 219. 

Quin!a essentia seu natura Aris!otelis et P'eripatetico- 
rum, 251 not. Quintam essentiam Plato et Platonici agno- 
scunt, 251 not. Platoni cognitam foisse negat Atticus la- 
tonicus philosophus apud Eusebium, 251 not. Quintam 
essentiam Onomacrilus άριοτον σιοιχῖον Vocat, eamque Pro- 
clus appellari docet κίμπιον στοιχῖων, πέμπιον κόσμον, Ol σχήμα 
πίακτον, 231 not. Quinte οβ5οηίι a. Xenarcho impugnat 
Alexander Aphrodisseus patrocinatus est, 251 uot. 

Quis interrogative, in Scripturis sacris interdum pro 
Taro, interdum pro nullo omnino ponitur, 627 . 


R 


o; adios, non Pa'ris ipsius, sed potestatis Patris, Filius, 


Radix operum, justitia, non vero opera radix justitiae, 
535. Radicem sanctam quamnam vocet Apostolus, 678. 

Rationis fons, Filius, 50 et not., 5l et e Ratío quate- 
nus dicatur Christus, 17 eL seq., usque ad 92, et alibi pas- 
sim. Vide Christus, Λόχε, Sermo, Verbum, Ratione, seu 
Christo Verbo, participant omnes homines, 44 eL seq. 
Αόγς, quatenus Ratio, ingenitus est in unoquoque ab eo 
Aéve qui. erat in principio, 67. Az; qualenus Ratio, inge- 
nitus in singulis, an idem sit cum eo Aéro qui eral in prin- 
cipio Deus apud Deum, 68, 69. 46,«, seu rationes plures, 
51, 52, 55, δὲ. Ratio, seu Aer c, quz iu bominibus est, bi- 
fariam dicitur, 44. A4, quatenus ratio, lex est aliquo 
modo et mandatum. 67. An rationis duntaxat capacibus 
creaturis luceat Christus, 27 et ιιοί., 30. [n omnibus, et 
penes omnes rationis compotes creaturas, et sanctos COIn-. 
moratur Jesus, 14. An omnium creaturarum ratione pol- 
lentium formam assumpserit Cliristus, ut omnes lucriface- 
ret, 55 et not. Ratione pollentium creaturarum triplex 
genus, 31, 35 et not. An homo sit ultima creatura ratione 

lens, 35 et not. Rationis solus sanctus est. capax, 69 

atione nondum perfecta, omuia qu:e insunt hominibus 
vituperabilia sunt, 4£. Rationes seminales animis insi», 
quie, 255, 508 et not., 509 et not., 513 et seq. Ratio se- 
minalís corporibus ingenita et a majoribus accepta, sicut 
in causa est cur qui in lacem eduntur sipt vel avo, vel 
patri, vel matri, vel patruo, vel avunculo, vel alii ex "m 
rentibus similes, ita ratio seminalis animabus insita, 515, 
$11. Ratio mysteriorum ac virtus catechumeuis tradebatur 
apostolorum temporibus. 562. 

Rebeccs hydria laudabilis, 210. 

Reconciliatio et reconciliator quatenus dicatur Chri-. 
stus, 5, 34, 59 et alibi passim. 

Recumbere in pectus Jesu perfectius et excellentius, 
est, quam recumbere in sinum ejus, 440. Πεουδυῖί Joan- 
nes evangelista in peclus Domini, postquam prius recu- 
buisset in sinum ejus, 410. Cur hoc bonore dignatus sit, 


Reddere malum Aro malo gravius peccatum est, quam 
malum luferre. 655. Non reddit Deus per semetipsum 
wala, sed tantummodo bona, 482 et seq. 

Redemptío quatenus dicatur Christus, 12, 24, 59, 40 et 
seq., et alibi passim. Redemptio, quid, et quomodo per 
Christum faeta sit, 512. Redemptio generis humani Filium 
bei magis decebat, quam Spiritum sanctum : eam tamen 
uterque poterat administrare, ut docet S. Thomas Aqui- 
nas, 205 not. ἱ 

Regnare et pertransire quid differant, 550. 

Regula fidei catholicze, quz, 695 et seq., 636 et seq. 

Reguli nomen parum usitatum apud Judzxos, 271. Re- 

ulus Capharnalta incertam an Jud:eus fuerit, an genti- 
is, an homo Csesaris vel Herodis, 271 et 272. Regulus al- 
legorice quid significet, 272, 275. Tteguli servi, tropice 
qui, 215. 

Religionis Judaicse principes et arbitri, Phariszi, 225 
not. 

Reliquias ve! semen quesiam *ocet Paulus, οἱ Gulg* 


. 
» 


1511 
sint, 619, 650, 640, 6Η. Re:iquize Israel in. beatitudine 
vonferuntur cum plenitudine gentium : qui vero excacati 
suut ex Israel, conferuntur cum his gentibus qua uon po- 
fuerunt ad plenitudinem pervenire, 610, 641. 

Reminiscentiam earum rerum qu:e sciebant animae an- 
tequam corpus humanum subirent, admittit Origenes, et 
admittere videtur Hieronymus, 516 et not. 

HKes, causas, personas, et nomina latenter et subito 


ssepe immutat Scriptura sacra, 984 οἱ seq., et alibi pas- 


sim. 

Hesipiscere demones posse, et punitentia duci, exi- 
sümavit Origenes, 214 et not. Non resipuit sincere Judas 
4 peccato, 439, 456. 

Resurrectio quatenus dicatur Christus, 6, 10, 12, 22, 45 
et alibi passim. Resurrectio mortuorum, dogma fidei, 095. 
Hesurrectio duplex, 565. Resurrectio, vox usurpata pro 
nativitate, 112, 115. Resurrectio Christi multo magnifi- 
ceutius el excellentius Dei opus est, quam condidisse c«- 
lum et terram, ac caelestes virtutes, 555. ltesurrectionem 
uegabant Samaritani et Sadduczi, 333 et not., negabant 
et Saturnilus, Basilides, Cerdo, Marcion, et alii hieretici, 
215 et not. De resurrectione corporis qu:enam sit Vaien- 
tinianorum sententia, 275 eL not. 

Hetribuit bona per semetipsum Deus, non item mala, 
482 et seq. 

Revelare et manifestare, quid differant, 655. Revelare 
duobus modis dicitur, 105. 

Kex quatenus dicatur Christus, 25, 51, 22 οἱ seq., 45, 
238 et alibi passim. Rex qualis sit peccatum, 575. 

Ritus et ecxremonias sacrorum ab /Egyptiis muluati 
sunt omnes fere legislatores, 495. 

Romanis et Armenis solitum erat jurare per genium et 
fortunam principis, 227 not. Ad Romanos I:pisto:a. Vide 
Epistola. In Epistolam ad Romanos Commentaria scripsit 
Origenes, qux» Latine vertit Rufinus. Vide Commentaria, 
Epistola, Origenes, Rufinus. 

Rufinus presbyter hortatu Heraclii Latine vertit Com- 
mentaria Origenis in Epistolam ad Romanos, Homilias 
ejusdem in Genesim, in. Exodum, in Levitieum, in Jesum 
Nave, in Judicum librum, iu. psalmos xxxvi, xxxvu. οἱ 
xxxvii, 688, 68). Commentaria in. Epistolatn ad Romanos 
ad media fere spatia coarctavit, et quindecim vel viginti 
Origenis tomos ad decem reduxit, 685, 689. Aliquanta 
volumina, qu:& suo jam tempore deperdita erant, de suo 
adimplevit, 658, 0809, [nterpretationem hujus operis He- 
raclio nuncupavit; quie quam infida sit, inteligi:ur ex 
duobus qus supersunt fragmentis Graecis, 050, 059 οἱ 462 
noL., 465 not, 580 not., 581 not. In his Commentariis 
vertlendis quantopere desudaverit, 688, 689. In Homiliis 
iu Genesim, in Exodum, et in Leviticum fatetur se bre- 
víasse qux longa erant, adimplesse quie. deeraut, οἱ ali- 
qua de suo addidisse, 658, 689. Jn Homiliis in Jesum Nave, 
in librum Judicum, in. psalmos xxxvi, xxxvu el. xxxvi 
testatur se nihil addidisse, sed eas simpiiciter ut invene- 
tal, et non multo cum labore transtulisse, 689. Horlatu 
Heraclii sibi proponit Origenis Homilias iu Numeros οἱ 
Deuteronomium inlerpretari, 689. Gaudentio episcopo 
perur ente in Latinum vertit Clementis lkomani p pz lí- 

ros De recognitione, 689. Sua setate, οἱ se fatente, ac- 
c€usabatur quod iuterpretationes suz? nemen auctoris po- 
tíus quam suum przlerrent, cum plus de suo'quam de 
auctore continereut, 689. Idcirco promittit se Clementis 
tübrorum interpretationem nomine suo attitulaturum, 
6039. 
S 


Saba, nomen cujusdam generis angeiorum hominibus 
ignolorum; unde Sabaoth Deus vocalur, quasi princeps 
hujus generis angelorum, juxta Hebr.eum quemdam, 31. 

Sabaotii. Unde sic vocetur Deus. Vide supra Saba. 

Sabbaiismi extremitas, Vetus Testamentum, 86. 

Sabellius Christum, antequam humano sese corpori il- 
ligaret, nihil habuisse proprium, sed Deuni divinitate pa- 
terna tantum, non propria et sua fuisse, eumque merum 
hominem ex Joseph et Maria natum docebat, 547 et not , 
429 et not., 519, 695. Personas Trinitatis confundebat, 50 
οἱ not., 60 not., 61 et not. 

Sacerdotes οἱ Levit:e decimis αἱ. primitiis in omnibus 
fruebantur, 5. Decimas ec primitias ollerunt per pontili- 
cem, caterg vero tribus per sacerdotes et Levilas, 5. Sa- 
£erdos magnus, et sacerdos secundum ordinem Melchise- 
dech quatenus dicatur Christus, 5 et 21, 41, 42 et alihi 
4assim. Sacerdotes juxta. ordinem Aaronis, homines, 3. 
Aacerdoles sunt juxta ordiuem Aaconis, qui cxteris sus 
slalis hominibus przstant, 5$. Sacerdotes et Levita ii 
vocari possunt qui divino dicati sunt verbo, 5. Sacerdotes. 
eb quorumlibet sacrorum ministri apud /Egyptios, Ara- 
e», .Ethiopes, et Phoenices, aliasque superstitiosas gen- 


INDEX ANALYTICUS. ΕΝ) 


A^ 
tes, circeumcidebantur, 495. Sacerdos est solus et on:nis sa- 
piens, paradoxon Gra:corum gentilium, 69. 

Sacramentum Eucbaristie, 4&4 et not., £45. In sacra 
mento Eucharistie panis οἱ vinum dupliciter consideran- 
tur, 444 et not. 

Sacrificare, est Evangelium annuntiare, 676 Qui sacri- 
ficat Evangelium, qualis esse debeat, 676, 677. 


Sacriticiorum legem, quz in Levitico lata est, quinam 
*ompleant secundum intelligentiam spiritalem, 615 et 


seq. 

Sacrorum ritus et eeremonias ab /Egyptiis mutuati sunt 
omnes fere legislatores, 495. 

Sadducsi nullos admittebant angelos. 226 not. Anime 
immortalitatem ac perseverantiam, resurrectionemque 
Corporum negabant. 3555 not. 

Sxculum, et qus in szeculosunt, ante Verbum exstitisse, 
adeoque per Verbum facla non fuisse, contendebat Hera- 
cleon, 66. Secnlum futurum, et.anims permanentiam non 
admillebant Samarilani οἱ Sadducai, 553 eL not. In 5ᾱ- 
culo presenti et futuro quidam a peccato suo detinentur, 
296. S:xeculi przssentis aut futuri formam quinam habeant, 
641, 615. Per ssecula seculorum immenusitas temporuin 
designatur. 688. 

Sagitta electa quatenus Christus vocetur, 25, 37, 45 el 
alibi passitn. 

Salomon figura Christi, 205. Interpretatur Pacificus, 
101, 205, 685. Vocatus etiam Jeddedl, 460. Cordis latitu- 
dinem a Deo accepit, 485. Salomonis Ecclesiasticus et Sa- 
pientia inter dubios libros olim ab Hebr:is referebantur, 

26 not. Salomon quo tempore templum szdificaverit, 204 
el not. Num illud quadraginta et sex annis zediticaverit, 
200, 201 et seq. Salomonis templum figura et imago Sa!- 
vatoríis, 202. 

Salvator. Vide Christus, Filius Dei, Jesus, Ratio, Sermo, 
Yerbum. 

Salus humana in misericordia Dei consistit, 615. A sa- 
lute nullus excipitur, 471. Salutis iuitium et fundanien- 
tum, fides, 531. Salutis causa in quo posita sit, 658. Saluti 
nosire an obsistant peccatores efuncti, et agant corra 
nos, 479. Salutis profectus et augmentum est spes, 531, 
Ad salutem hominum operandam quando missus sit Spizi- 
tus sanctus, 65. 

Salvus ut quis fieret negabant quidam ín hominis esse 
potestate, 604. Contrarium s!atuit Origenes, 61£. Salvi 
quomodo spe fiamus, 600 et seq. 

Samaria unde nomen acceperit, 325 et not. Samariatu 
quo tempore adiverit Christus, 219 et seq. 

Samaritani unde nomen duxerint, 355 et not. Samarita- 
nus interpretatur custos, 394. Samaritani gloriantur de 
patriarcha Joseph, 256, 257. Samaritani cum Juds»is com- 
mercium non habebant, 555."Cum Judsis tamen commer- 
cium habuisse videntur tempore Christi, 219. Samaritani 
res Judaicas adulterantes, 555. Garizim montem sanctum 
existimabant, 222. Samarilanis an credita sint eloquia Dei 
seque ac Judsis, 498. Samaritani ex omni Scriptura Pen- 
tateuchuni solum Moysis admittebant, 206 et seq. Samari- 
tanum esseChristum cur dicebant Judai, 555, 254 el seq. 
Samaritanum se esse cur non negaverit Christus, 
$55. Samaritani futurum sz:culum, et anima permanen- 
tíam non admittebant, $53 et not. Samaritani tigura sunt 
hareticorum, 225, 226. Samaritana mulier Samaritano- 
rum apostola, 258, 259, 240. Samaritidis vir allegorice le- 
gem significat, 318. Samaritidis quinque priores viri tro- 
pice siguificant quinque sensus corporeos, 219. Samarius 
mulier imago hzreticorum, 215. Samaritidis mulieris hy- 
dria Lropice quid significet, 259,241. 

Samson ante ortum proplhetatus fuit, 125. 

Sanctificatio quatenus Christus appelletur, 12, 21, 59, 
40 et seq., et alibi passim. 

Sancli vitam omnis materi: corporisque expertem in 
beatitudine degunt, 18 et not. Sanctorum hominum ani- 
mas ipsos esse angelos credidit Origenes, 735 et not., 81 
εἰ not., 85 et not., δὲ. Sancti Veteris Testamenti exspe- 
clautes adventum Christi in corpore, a signis et prodigiis 
eum manifestandum exspectabant, 273. Sanctis nunquam 
defuit adventus Christi spiritalis, 323. Penes sanctos 
coinmoratur Jesus, 14. Sanctis materiam gratiarum sup 
peditat Spiritus sanctus, 62. Sancti soli proprie mittun- 
tur a Deo, 85. Sanetus solus rationis capax, 69. Sanctus 
solus vivens, 70. Sanctus quisque lux est mundi, 75. San- 
cti defuncti an agant pro nobis, et salutem nostram ad'u- 
vent, 479. Sanctis post mortem cura est de populo. 275. 
Sancli «προ in Scripturis divinis personás peccantium 
suscipiunt, 586 et seqq., 587. Sanctorum usibus vel me- 
moriis communicare, quid, 651!, 653. De sanctis qui in 
Scriptura sacra memorantur quenam sit Eeclesi:e lides, 
636, 697. Sauctorum proprie tribulatio est, 5359. 

Sanguinem suum pritucipt hujus miundi tradidit Christus 


1515 


31. Per sanguinem quanam sit propitiatio, et quomodo 
Jacta sit pcr sanguinem Christi, 5159 el seq., 516 et seq. 
Nanguis Christi sine fide nostra, et fides nostra sine san- 
guiue Christi nos nou justificat, 511. Mulio tamen magis 
sanguis Christi sine fide, quain fines sine sanguine Chri- 
Sti, justificat, 941 et 512. 

Sapere ad sobrietatem, quid, 616, 617 et seq. Non sa- 
pere melius est, quam male sapere, 632. 

Sapientes hujus szculi naturalibus et a Deo insitis ani- 
m3 rationibus per conjecturam creaturarum Deum cogno- 
verunt, 471, 472, sed non adoraverunt, et ideo juste pu- 
nientur, 471, 472 et seq., et 484. Sapientes quosnam 
confundat Deus, 530. Sapientes gentiles, οἱ prophete in 
patria sua spreti et male habiti fuerunt, 268, 269. Sapieu- 
tes non miuus fuerunt prophetz, quam apostoli, 105, 106, 
sapientibus et insipientibus quomodo dehitor Paulus, 470. 
Solus et omnis sapiens est sacerdos; solus et omnis sa- 

iens est liber, paradoxa Grecorum, 69. Vide Gentes, 

entiles, Graeci, Philosophi. . 

Sapientia Dei et sapientia humana quid differant, 5538. 

" Sapientia humana, res media seu indifferens, 518. δαρίοιι- 
tia et cognitio dilerunt, 77. Sapientia quatenus dicatur 
lignum vite, $59. Sapientia quatenus Christus vocetur, 
12, 25, 21, 22, 21, 59, 40 eL seq., 57, 71, 520, 558, £19. 
Sapientia antiquior omnihus noininibus Christi, 21, 47 et 
seq., 61. In quantum sapientia est Christus, principium 
est entium, 21, 56. Sapientia una, non plures sapientize, 
94, 55. Sapientiam inferiorem Patre sapienti:e dicere vi- 
detur Origenes, 76. Sapientia: mensa est omuis Scriptura, 
052. De sapientia et ceteris Christi considerationibus ad 
testificandum Joannes Baptista aut ipse Elias precedent 
secundum Christi adventum, sicut pracesserunt primum, 
ad testificandum de luce, 94 Sapientia Salomonis inter 
dubios libros olim referebatur ab Hebrzis, 226 not. — 
"E quoto anuo :zelalis pepererit, el quaudiu vixerit, 
994. 

Satanas quid interpretetur, 635. An Satsu in Judam 
jam ingresso, an Jud:e ipsi dixerit. Jesus, Quod facis, fac 
citius, 442, 445. Satanam quem et. quomodo ve! suscitet 
vel conterat Deus sub pedibus suorum, 685 οἱ seq., 656. 
Satanas ἱτορίέο tenebre, 415. 

Saturnilus et Saturnilisni principia duo ponebant, Opi- 
ficem, et Christi Patrem ; alium esse legis οἱ prophieia- 
rum, alium esse Evangeliorum Deum fingzebant :. Christi 
Patrem, bonum Deum, ignotum et omnibus inau:litum ; 
opificem vero Deum malum, ferum, damnorum et legis 
auctorem dicebant, adeoque eum irridebant, conviciis 
»roscindebant, aique circumcisionem, legem ipsam et 
prophetas repudiabant : Opificem mundi Christo iuferio- 
rem censebant, cujus Christus imperium abrogasse opi- 
nabantur. Christum juxta divinam naturam ex Maria na- 
tum non esse, nec animam corpusque terrenum assum- 
psisse, sed per Mariam carnem phantasticam ass':mpsisse, 
alque triginta annorum virum eum in Jud:a apparuisse, 
el qua gesta ab eo dicuntur, visa geri magis, quam vere 
gesta esse, nec eum vere mortuum esse, sed siwilitudi- 
nem mortis habuisse contendebant; resurrectionemque 
mortuorum negabant. Vide Marcion et Marcionist:e cum 
quibus idem fere sentiebant Saturniliani. 

Saulus non solum vocatus, sed et electus aposto'us, 
402. Saulus cur Paulus chosen appellatus, 460. Paulum 
proconsulem ad fidem Chrisu convertit, 460. An a. l'aulo 
proconsule Pauli nomen postea assumpserit, 460. Saulus 
binomius, 460. Vide Paulus. 

Scandalum, quid, et unde dictum, 620, 664. Scandala 
unde nascantur, 482. 

Schismata unde nascantur, 482. Αη schisma, an. h:zre- 
sis dici debeat Cataphrvgarum opinio, 696, 

Scieutize lux, quie, TS. Falsa scientia et opera prava 
sunt tenebra, 78. 

Scribze litterarii tícti, eo quod nudze litterz:e adtizere- 
rent, 269. Scribz et Pbarisz! in nuda littera propaetíam 
positam esse putabant. 20). Scribze eL legisperiti. quo tem- 
pore advenit Christus in terram, tempus illius instare ex 
divinis Scripturis co:legerant, 111. 

Scripta apostolorum au divi possint Evangelium, 4, 5, 
7.19. Scripta apostolica reliqua Scripture auctoritate 
paria nonsunt,& apostolicorumsceripturum et I angeli. rum 
interpolator Marcion dicitur,98 et not , 165 et not , 637.Qu 
scripta sunt quomodo propter nos scripta sint , 672 et seq. 

Scripturz sacr:e libri omues unus est liber. 97. 98. Ve- 
tis Scriptura et Evangelium, in quo differant, 8, 8, 9, 
Vetus Scriptura quare non est kvangelium, 5, 8, 9. 
Scriptura tola dici potest Evangelium, et quatenus, 16, 
Vetus Scriptura quando potuerit dici Evauge.ium, 98, 
Q9, 16. Scriptura κιωτογίν.ηµα, Seu prima genitura est 
Pex Moysis, 4. Totius Seripturz Ακαρχὴ seu primilize 
«sil Evangelium, 4, 5. Scripture reliqua paria nou sunt 


. [NDEX ANALYTICUS. 


1514 


scripta apostolorum, et quare, 4. Scriptures dictio quaro 
humilis, 94. Omnis scriptura mensa est sapientizw , 635. 
Scriplura Veteris Testameuti mensa est ἹΊδτασι, 652. 
Scriptura allegorice significatur per fontem Jacob, 116. 
117. Universa Scriptura etiamaccurate intellecta elemen- 
tum est quoddam minimum universe cogüitionis, brevis- 
simaque introductio, 116, 117. Scripturam legentibus 
Jbservare necesse est quz dicuntur, a quibus, et quando 
dicuntur, 110. Ad Scripturas probe iutelligendas conducit 
intelligentia οἱ interpretatio nominum Hebraicorum, res- 
que utiles ex eis signiticantur, 140, 112. Scriptura loca 
quaedam magis paradoxa videntur, quam ea quie apud 
Grzecos gentiles feruntur paradoxa, 69. In. Scriptura pa- 
radoxon nullum est, quod non sit sig»um alterius rei, 
219. In. Scripturis sacris nihil per allegoriam Marcion 
volebat intelligi, 494. Scriptura sensum historicum solum- 
modo adinitteuntes, et allegorias refutantes perstringuntur, 
632 et seq. Iu Scripturis sacris historie quze referuntur, 
licet spiritaiem recipiant sensum, ad litteram tamen 
geste sunt, 691. ' 

In Scripturis sacris nomina propria quorumdam  vete- 
rum ex precepto Dei commutata , 460. Scripturz sa- 
ο moris est personas, res, et causas, et nomina ]α- 
tenter et subito immutare ; imo et eisdem nominibus in 
aliis et aliis rebus uti, 487 et seq , 501, δὲ et seq , 987, 
613, 614 et seq., 620, 038 et alibi passim. In. Scripturis 
divinis personas peccantium s:epe suscipiunt sancti, 586 
et seq., 587. Ex Scripturis quinam consolationum capiart 
spiritus, 673. Ex Scripturis collegerant Seribze et legis- 
periti Christum in terram adventurum circa témpus quo 
et reipsa advenit, 111. [n Scripturis citandis quid obser- 
vet Paulus, et quid nobis observandum , 504, 505, 561. lu 
Scripturis citandis Paulus nec Hebrzorum exemplaribus 
servit, nec Septuaginia Interpretum verbis ; sed Scriptu- 
rarum seusum verbis quibus compeiit explicat , 651 
Sepe lamen magis sequitur Sepluaginta [uterpretes, 


. quam Hebrzorum exemplaria, 627, 629, 674. Scriptura: 


rum exemplaria errant circa nomina, 140 οἱ seq., 141. et 
seq. 142. Scripturarum exemplaria Greca. quid a. Latinis 
ditferant, 499, 504, 510 et alibi passim. Seripturae sacr:e 
aliquid addebat Heracleon ad suum sensum, 66. Totius 
Scripturz? sensum, qui libertatem arbitrii a Deo conces. 
sam hominibus docet, Valentiniani conantur evertere ex 
aucis Epistolz ad Romanos. contextibus, 458. Seriptur:e 
0ca parum fideliter referebat Origenes memorize nimium 
coufisus, 126 ct 101, 567. et uot., 3959. οἱ μοἱ., 451 οἱ 
not., 455. 

Sect? unde dicte, 619 

Sectari, quid, 619. 

Sedecias vocatus etiam Joaebim, 460... 

Seleucus et Hermias, Galat:e, corpus Deo affingebant, 
250 et not., 251 et seq., 503. 

Semen, et filius, quiJ differant, 268, 513 et seq. 
Semen vel reliquias lsrael quosnam vocet Paulus, et 
quales sint, 619, 650, 640, 681. Semen Abrahie, Chri- 
stus, $352 el seq., 533. Ex semine David quomodo Chri- 
stus nalus sit. secundum carnem, 466 οἱ seq. In semine 
Abrahse quinam deputentur, 612. Seminis justorum nul- 
lus expers, 3511, 514. Ex semine qui non est Abraliz, 
an Abrah: similis fieri possit, 511. Ex semine juniorum 
justorum quanto quis est, tanto plures justiti:x fert ra- 
tiones 512. Semen qui fuerit Abrahz potest vel dili- 
gentia fieri filius ejus , vel negligentia hoc etiam 
perJere quod semen erat Abrahs, 513, 311, 517. Se- 
men qui non esset ullius justi, vel filius Abrahze, culpa 
vacare peccans posset, juxta Origenem. 509 et not. Semitia 
quadam mala aliquando delet Deus, 312 et seq. Semi- 
uales rationes animis insit», juxta Origenem, 255, 508 
et not, 309 et ποι., 511 et seq. Seminalis 1a:io corpo- 
ribus ingenita et a majoribus accepta, sicut in causa 
est cur qui in lucem eduntur sint vel avo, vel patri, vel 
matri, vel patruo, vel avunculo, vel alii ex parentibus 
similes; ita seminalis ΓΙΟ aniniabus insita, 5315, 514. 

Senarius numerus qui.l signilicet, juxta Ileracleonem 
et Origenem, 202. Senarius numerus priinus est perfectus, 
205, 569 et uot. 

Senioribus juvenes In. conviviis deferant, nec manum 
eorum comprinant in catiuo, 442. 

Sensus faliuut; sed quod sensu. percipitur, si non est 
verum, idcirco nen est falsum, 25 οἱ not. Sensus nostri 
quomo-lo renoventur, 615 et seq. Sensum Scripturae sa- 
ere historicum taintumrmo.lo sequentes οἱ allegorias re- 
fulantes persiringuntur, 652 οἱ seq. Sensus litteral:s 
Scriptura? saerze astruftur, 691. 

Septeuarius numerus requiem continet, 275, 277, 650. 

Sepluagiula luterpretum nec verbis servit Paulus in 
eilandis Scripluris, nee Hebraorum exemplaribus, st 
Seripturarum seusutu. verbis quibus competit explicat, 


1575 


631. Sepluaginta tamen Interpretes ssepe magis sequitur 
Paulus in citandis Scripturis, quam Hebrsorum exempla- 
ria, 627, 629, 671. Septuaginta Interpretes fefellit vox 
Hebraica 'C2, qua habetur, 111 Reg. v , 18, paf 201, not. 
Toptuaginta [nterpretum lectiones citantur, 65, 146 not., 
141 not., 148 ποι., 204 not. 

Sepulcrum novum in quo sepultus est Cbristus, quid 
siguilicet, 561. 

Sermo quatenus dicatur Christus, 17 et seq., usque ad 
92 οἱ alibi passim. ,V ide, Christus Λόχος, Christus Ratio, 
Christus Sermo, Christos Verbum; seu Αόχος, Ratio, Ver- 
bum. Sermo seu Verbum, anus, non plures, 54, 55. Sermo 
simpliciter, et Sermo Dei, quid differaut, $1, 55 οἱ seq. 
Sermo qui in principio erat apud Deum, unus ex multis 
sentenliis compositus, 96. Quisnam sit ille Sermo, 96 
not. eL 97. Sermo qui factus esse dicitur ad prophetas, 
est Sermo Filius Dei, 365. Sermo Dei fidelis et verax, 
99, 56, 58. In justitia judicat et pugnat, 55, 57. Sermo 
Dei pugnat contra mendacium, 57, 58. Sermo et vox quid 
differant, 8$. Sermo Christus, vox Joannes Baptista, 85, 
118 et seq., 119 et seq., 149. De Sermone et cseteris Chri- 
sti eonsiderationibus testificaturi Joannes Baptista aut ip- 
se Eliasprecedent secundum Christi adventum, sicut pra- 
cesserunt primum ad testíficandum de luce, 92. Sermo 
gratis, qualis, 616, οἱ seq. Sermones tenebrosi, qui 81. 
Sermonis imperitum se dicit Paulus, qui tamen ín sermo- 
ne peritissimus ostenditur, 544, 552 et seq. 555, 571. 

Serpens quomodo prudentior cxteris animantibus di- 
catur, 647. Neque per serpentem, neque per mulierem, 
sed per virum cur peccatum in hunc mundum iniroisse 
dicatur, $46 et seq. | 

Servire Deo, et servire justitie, quid differat, 575. Ser- 
vire Christo, quid, 587. Servire Christo in. spiritu, quid. 
po. Servire legi bei, quid, 387. Quis serviat virtutibus, 


Servitus qusedam laudabilis, 574. Servitutis spiritus, 
qualis, $35, 594 et seq., 595 et. seq. Servitutis in spiritu 
adhuc permanentibus an. omnia, an aliqua saltem  coope- 
rentur in bonum, 602 et seq. Servitutis in spiritu periaa- 
nentes cuinam forme Christi sint conformes, 605. 

Servus Dei quatenus dicatur Cliristus, 25, 37, 38, 43. 
Servi, et Dei formam habet Christus, 605. Servi aut. Lei 
form:x quimem sint conformes, 603. Servus Christi, quis, 
el quanam sit ejus conditio, 461, 462. Servus peccati 
aut justiti:s, quis et quomodo, 571, 5972 οἱ seq., i4 et 
se] Servi reguli tropice qui, 273. 

ethiani, qui alio nomine Ophit:ze vocantur, Christum 
merum hominem ex Joseph et Maria natum fingebaut, 
sicut et Cerintbus, cujus haeresim amplexi sunt, 947 et 
not., 429 et not., 519, 695. 

Sideribus animam tribuit Origenes, 18 οἱ not., 42 et 
not. Ea esse peccato obnoxia, ac pro ipsis Christum mor- 
tuum fuisse censet, 42. Sidera gentibus colenda dedit Deus, 
ut per eorum cultum ad Deum assurgerent, $2 et not. 
Bideribus sortes omnium rerum deputabant veteres astfo- 
logi Chaldzei ét /Egyptii, 226 not. Sidera lux sunt sub 
eeusum cadens, sed non sunt lux vera, 47. 

Signaculum et signum quid differant, 524, 525, et seq. 

Signali ceutum quadraginta qualuor millia ex omni 
tribu filiorum [srae!, de quibus in Apocalypsi, anagogice 
iuterpretantur de iis qui crediderunt in Christum, 1,2, 5. 

Signum et signaculum quid differant, $24, 525 οἱ seq. 
Bigna et prodigia quid ditlerant, 279, 280 et seq. Signa 
sine prodigiis frequenter nominantur ia Novo Testamen- 


to, sed nubquam prodigia sine signis, 279. Signa tamen . 


interdum abusive pro prodigiis pouuntur in Scripturis, 
611. A signis et. prodigiis adventum Christi manitestan- 
ilum exspectabant sancli Veteris Testamenti. 273. Signa 
facere non potest dzmonium, quse faciebat Christus, 554. 
Bignorum Christi vestigia fiebant in Ecclesiis tempore 
Origenis, 5351. 

Sileo. Cum silet Christus, tenetur ; cum loquitur, insi- 
diis non appetitur, 292. Silentium manu quomodo facie. 
bant antiqui, 96 not. 

Similitudo pueri pereutientis patrem aut. matrem ad 
Jegem accommodatur, 548 et seq. Similitudinem carnis, et 
similitudinem mortis liabuisse Christum, non vero vere in- 
carnatum, nec vere mortuum (insebant Marcion, Cerdon, 
Simon Magus, Basi:ides, Valentinus, €t alii hzere ici, 565, 
994. Similitudiui mortis Christi complantari, quid, 564 et 
scq. 
Simon Magus et Simoniani idem sentiebant ac Salut 
nilus ct Saturniliani. V ide Saturnilus et Saturniliani. 

Sindon mun:la qua iu sepulcro obvolutus erat Chrislus, 
q'iid significet, 561. 

Sinistra et dextera in Deo quid significent, 471. —— — 

Sinus duplex signiticatio, 159. Iu sinum Domini iu 


4NDEX ANALYTICUS. 


: Filius soli contemplari et coguoscere possunt 


1316 


Cena recubuit Joannes Evange:ista, el quomodo, 457, 
438, 440. Quare hoc liorore dignatus est, 458. In siuum 
Jesu prius recubuit Joannes, deinde in pectus ejus, 440. 
In sinum Jesu recumbere minus est, quam recumbere in 
pectus ejus, 440. 

Sion interpretatur specula, vel speculator, 225 et not. 
Sion montem divinum esse rentur Judsi , 223. 

Sitire et esurire duplicem habent significationem, 2313, 
214 et seq. 

Sobrietas. Ad sobrietatem sapere, quid, 616, 647 οἱ seq. 

Sol lux est mundi sub sensum cadens, 27, 29. Soli «t 
aliis sideribus vitam tribuit Origenes, 18 et not., 42. Solis 
animam esse corpoream censet idem Origenes, 18 et not. 
Sol temporibus nomerandis dividendisque praeest, 227 
not. Sol auctor spiritus, caloris, ac luminis, humans vit& 
genitor et custos, 227 not. Sol animas ad resgerendas excitat 
et movet, 226 not. Sol mens est, demon, seu genius, 236 
not., 227 not. Sol Μήν vocatus, 226 et not. 227 not. Soli res 
ad animum pertinentes curs esse putabant veteres aslro- 
logi Chaldzi et /Egyptii, 336 not., 227 not. Soli sortem 
d::monis deputabant iidem astrologi, 226 not., 227 uut. 
Soli templa erunt Perss in Hyrcania et Cappadocia, 
24] not. Solis et Lun: cultum plereque Ásis gentes a 
Persis videntur accepisse, 227 not. Soli et Luns servie- 
bant Judai, 226 οἱ not., 927 not. Quonam cultu, 2926 et 
not., 227 not. Solis cultui magis dediti erant Judsi quam 
cultui Lune, 227 not. Soli gallum album sacrum esse 
censebat Pythagoras, ideoque comedi vetabat, 237 not. 

Sollicitudo praesulum Ecclesis qualis esse debeat, 650. 

Soliecismus Evangelii, 95. 

Solomon. V ide Saiomon. 

Solvere opus Dei, qvid, 668. Solvere medium parietem 
Iaceris, quid, et quomodo eum solverit Christus, 545. 

Somer interpretatur custos, 555 et not. 

Somnus anime, qualis, 658 et seq. 

Sortes omnium rerum astris deputabant vetusti astro- 
logi Chaldai et AEgyptii, 226 not. Sortem dzmonis, soli ; 
μή vero fortune, lun: deputabant iidem, 226 noL, 

not. 

Species et genera entia non esse stalzebant Peripaic- 
tici, 65 not. 

Species corporis, res media seu indifferens, 558. 

Speculum itinutabilís operationis Patris Fiiius, 256. 

Spes in quo sita sit, 598, 600 et seq. Spes et fides in- 
separabiliter col;»rent, 551. Spes profectus et augnnen- 
tum salutis 951. Spem in Christo habebautJud:eí universi, 
7, 8. Contra spem in spem credere, quid, 931 et seq. Spe 
du pmodo salvi fiamus, 600 et seq. Spe gaudere, quu, 


Spiritalis et homo quid differant, 74. Spiritales bomines 
el Verbum an idem sint, 73. Spiritales quosnam vocet 
Paulus, 639. Spiritalem quisnam sciat esse legem. 531. 

Spiritus quatenus Deus dicatur, 250, 235, 254. Spiritus 
$aDCLUS γενητός et ἀγίννητος, 60 et not., 6i not., 63. Spiritus 
sanctus charitatis Spiritus dictus, $40. Sanctificationis 
fons, 676. Spiritus príncipalis dictus, 595. Spiritus sanctus 
cur non dicatur Filius, 61 et not. Spiritu saneto an anti- 

uior sit Sermo seu Verbum, 60. Spiritus sanctus an 
hristo sit bonoratior, 62, 65. Spiritum sanctum an Verbo 
inferiorem dixerit Origenes, 65 et not. Spiritus sanctos an 
a Verbo, an a P'atre per Verbum factus sit, 60, 61 et not., 
62, 65, 61. A Deo Patre per Filium procedit juxta Orige- 
nem, et alios antiquos Patres, 61 et uot., $93. Spiritus 
Sanctus praestantior omnibus quz? per Verbum facta sunt, 
ordine iis omnibus que a Patre per Verbum condita 
sunt, 61 et not. Spiritum sanctum et Filium tantum a 
Patre superari sancit Origenes, quantum ipsi superant ra- 
tionabiles creaturas, 255 et not. Spiritum sanctum novam 
esse creaturam aniea non exsistentem, nec veteribus no- 
tam blasphemabant quidam bzretici, 580. Spiritus sancti 
cum Patre et Filio divinitas, s&qualitas, costernitas sta- 
tuitur contra hxreticos 580 οἱ 612. Spiritus sanctus οἱ 
5 rfectiones 
Dei Patris, 80. Spiritus sanctus au omnia de Patre capiat 
qua Filius cognoscit, 72. Spiritus sancti ac Filii cognitio 
axalis cognitioni Patris, 612 et seq. . | 
piritus sanctus zque ac Filius totam capit Patris vo- 
juntatem ; quamobrem imago ipsius est 2 eque ac Filius, 
216. Spiritus sanctus Christi nolionum particeps, 61, 63. 
Spiritus Dei, Spiritus Christi, Spiritus sanctus, unus 
atque idem Spiritus, 591, 592 et seq., 993. Spiritus san- 
clus adorandus que ac Pater et Filius, nec fas adorare 
aiium quempiam preter Trinitatis personas, 472. Spiri- 
lus sanctus quomeco mater Christi dicatur, et esse possit, 
61. Spiritus sanctus misit Christum sicut et Pater, 62. 
Spiritum sanctum humanum geuus redimere non potuisse 
sancit Origenes, quamvis. ad ipsum quodammodo perti 


1311 


neret, 65. Eum quidem minus quam Fiitum rcdemptio- 
nem humani generis decuisse; utrumque autem id mu- 
neris pariter exsequi potuisse docet S. Thomas Aquinas, 
65 not. Spiritus sanctus a Filio edoctus, T1 et not. Spi- 
ritus sanctus personas fingit in prophetis, 457. Spiritum 
sanctum alium qui fuit in prophetis, alium qui in apo- 
stolis, dicebant quidam h:eretici, 695. Spiritus sauctus 
quando ad operandam hominum salutem missus sit, 63. 
«piritus sanctus quomodo glorilicaverit Patrem, 450. Dux 
itineris ad bonum, 602. Spiritus saneti vim ad sanctos 
pertinere credidit Origenes, 27 et not. Spiritus sanctus 
materiamgratiarum exsistere facit et suppeditat sanctis, 62. 
Spiritus sancti dona secundum mensuram (idei dantur, 
553. Spirilus sancti dona multiplices Spiritus a Paulo 
dicta, 599. Spiritus sancti fructus, qui, 591, 595. Spiritus 
sanctus meritis acquiritur, vitze innocentia conservatur, 
οἱ juxta profectum fidei et grati: largius infunditur, 591. 
Spiritus sanctus diversis modis haberi potest, 592 et sed 
In Spiritum sanctum peccata cur non remittantur, G1, 62. 
[n Spiritu sancto per Christum Deus orandus, 17. Spiritus 
sanctus quomodo adjuvet iufirmitalrem nostram in oratio- 
nibus, et interpellat pro nobis gemitibus inenarrabilibus, 
601 et seq. Non interpellat pro impiis, sed pro sanctis, 
601. Spiritus sanctus intengibilibus cibis indigere et nu- 
triri dicitur ab Origene, 214. In Spiritu Dei esse, quid, 
590. Spiritus et virtus differunt, 112, 115 et seq. Spirilus 
uomodo mulli οἱ unus, $95. Spiritus diversos sub uno 
Spiritus vocabulo subito et latenter introducit Paulus iu 
Epistola ad Romanos, 593 , $94 οἱ seq. Spiritu aliquo 
aguntur omnes homines, 595. Spiritus primarius Jacob 
diclus, 81. In. Spiritu Deo servierunt patriarchz et 
prophete, 469. Spiritus prophetarum mancipia sunt 
ipsorum, 115. Spiritus Christi et. Cbristus unum atque 
idem est, 591. Spiritum Christi quinam et quomodo ha- 
beant, 592. [In Spiritu Christo servire, quid, Spiritus 
primitize, que, et quinam eas habeant, 598, 599, 600. Spi- 
ritus adoptionis, qualis, 593, 991, 595 et seq. Spiritum 
adopüionis qui acceperint, filii Dei vocantur, 606. pirisus 
vite, qualis, 588. Spirilus vite quzenam sit lex, 587, 588. 
Spiritus consolationem quinam capiant ex  Scripta- 
ris, $19. Spiritus servitutis , qualis, 593, 594, 905 
et seq. In spiritu servitutis adhuc permanentibus an 
omnia, an aliqua saltem cooperentur in bonum, 602 et 
seq. In spiritu servitutis permanentes cuinam forma 
Christi sint conformes, 605. Spiritus noster, qualis, 595. 
Spiritus omnes ministri Dei et hominum, 656, 657. Spiri- 
tus boni et mali, 593, 591 et seq. Spiritus rationabiies εἰ 
materiales, 591 et seq. Spiritus mali proposito et voluntate 
mali, 594. Spiritus mali ministri Dei sunt ad exigendas de 
peccatoribus poenas, $91. Spiritus malus tropice per mon- 
tem significatur, 225. Spiritus et anima quid differant, 
112, 115 οἱ seq., 432, 433 et seq., 486. Spiritus prima et 
melior pars hominis, 468, 486, 651. Spiritus hominis ma- 
lorum capax non est, 452. Spiritum hominis mali indura- 
ri a Domino Deo semel invenitur in tota Scriptura, 453. 
In spiritu cur turbatus fuerit Christus, non vero a spiritu, 
neque in anima, neque propter animam, 455 et seq. Spi- 
ritum οἱ virtutem ΓΕ habebat Joannes Baptista, non 
vero ejus animam, 112, 115 οἱ seq. Spiritus, caloris, et 
luminis auctor so!, 227 not. Spiritum et corpus luna in 
potestate habet, juxta Vettium Valentem, 226 not. 


Splendor :ternus sterna lucis, Filius, 256, 007. 
Splendor totius glorie Patris, Filius, 256, 450, 481, 
697. Splendorem omnem totius glorie Dei percipere 
potest solus Filius, 450. A splendore totius glori: Dei, 
nempe a Filio, splendores particulares ad creaturas Τ8- 
tíonis compotes perveniunt, 450. 


Stare in veritate, quid, 5345, 544 et seq Stare juxla 
litteram non possunt nonnulla quz: Evangelia habent, 
162, 165, 164 οἱ scq. 


Stelle lux sunt mundi sub sensum cadens, 27. 29, 
$0. De stella qus magis apparuit quid sentiaut γαΐοιι- 
tiniani, 29. 

Stipendium, retributio pens, 525. 

Stoici corporalia esse omnia, ipsumque Deum corpcs 
esse dicebant, 250 et not., 251, 503. 


2 Slromatum suorum iibrum tertium citat ipse Origenes, 
jh. 

Stuprum, Ex stupro natum Christum credidisse videntur 
Judzi, 527. 

Subducere οἱ ducere, quid differaut, 558. 


INDEX ANALYTICUS. (8 


Subintrare. et intrare, quid differant, 573. 

Substantiw ejusdem esse Patrem οἱ Filium negabant 
quidam heretici, forte Ariani, 626. Substantia an eadem 
Patris et Filii et Spiritus sancti, 70 et not., 199. 540 
et alibi passim. Substantie ejusdem esse Deum et ra- 
tionabiles creaturas falso criminatur Hieronymus dixisse 
Origenem, 255 not. Substantia Christi non separatur, 
licet separentur varis attributorum ejus significationes, 
$2. E substantia Dei propria esse animas opinabaniur 
Stoici, Manichzeus, et Priscillianus, 255 not. Substantia 
peccati non est nisi in opere eL gestis, 570. 

Subirahere et trahere differunt, 558. 

Sue fllius Abrahe ex Cethura, 532. 

Summa perfectionis per fidem accipitur, 519. 

! Superbia quomodo fugienda, 652, . 
ν΄ Supernorum loca diversa, 504, 305. 

, Superstitio. In superstitionibus vetustissimi et eruditis- 
simi /Egyptii, 495. Ab iis superstilionum czremornias et 
ritum mutuati sunt reliqui fere omnes legislatores, 495. 
Superstitionibus valde dediti Judi, 226 not. 

Supplicia peccatorum, dogma fidei, 695. Ad suppli- 
cium et ad premium cur Paulus praferat Grecos bar- 
baris, et Judseos Grecis, 471, 485, 4S4, 196. 497 et 
seq. Ad supplicium aliquos homines prredestinatos 
esse a Deo censebant Galli quidam tempore Augustini, 
$27 not. Suppliciis damnatorum finem statuit Origenes, 
16 et not., et not., 560, 610. Ab bac sententia tamen 
paulisper recedere videtur, 379 et not. 

Sustentatio Dei, quid, $16. Sustentatio et patientia, 
quid differant, 477. 

Syllogismus dictus Aporus, qualis, 500. 

Symmachi, Aquile,. et Theodotionis editiones nondum 
depravate erant tempore Origenis, 141. 

Sympathia, quid, 671. 

Synodus Laodicena damnavit hxresim. exlhibentium 
damnosum angelis cultum, 226, not. Synodum. episco- 
porum ZAgypti adversus Origenem collegi! Demetrius, 
Alexandriam epíscopus, 101 not. 

Syri et Armeni lingua et moribus multum inter so co- 
gnationis habuerunt, 227 nor, 


Pgv 


Tariuus (Joannes) Philocaliz Origenis interpres, 95, 
94, 95, 96, 97, 98, 99, 457, 465 not., 46k not, 989 
Dot., 581 not. 

Lopes ad dictata excipienda ulebatur Origenes. 


Temperantia unde constet, 502. 

TemplumJerosolymitanum quo tempore a Salomone edi. 
ficatum, 20& et not. Quomodo quadraginta et sex annis 
fuit zedificatum, 200, 201. Dum stabat, gentium plurimi 
Jerosolymam veniebant adorare et offerre sacrificia, 492, 
495. Templum Jerosolymitanum flgura et imago cor- 

ris Christi et Ecclesi, 196, 197 et seq., 202, 205, 

et seq. Templum Dei, Christus, 488. Templi velum in- 
terius significabat carnem Christi, 578. Templum Dei natu- 
raliter est omnis anima, 185. E templo veudentesetemen- 
tes num revera ejecerit Christus dubitare videtur Origenes, 
186, 188, 189. Templo vendenteset ementes dejicere non 
minoris erat potentie, quam aquam in vinumcommultare, 
aut zgros curare, 186, 2/0. E templo vendentes et emen- 
tes 3 Christo dejecti, qui, 191, 192, 195. Templa varia 
Meni et Fortunz, seu Soli et Lunss consecrata, 227 not. 
Ubisita, et a quibus posita, 227. 

Temporibus numerandis ac dividendís prsest so) , 227 
not. Tempus quoddam vacuum peccatis ante legem a 
Moyse datam fingebant Marcion, et alij haretici, 557, 
558. Cirra tempus quo Christus advenit ín terram, eum 
esse adventurum ex Scripturis collegerant Scrib:z οἱ 
legisperiti, 111. Tempus hujus mundi nox tropice appcl- 
latur, 177, 178. 

Tenebrae, genusduarvra specíalium rerum, 78. Tenebr:e 
bifariam dicuntur, 252. Τοπεῦγε luci contrariz, 75. Te- 
nebre lucem non apprehendunt, 76, 79, 80 et seq., 91. 
Tenebrae lucem persequuntur, 76, 79, 80 et seq. Tenebrz 
sunt circa Deum, et quomodo, 80. Tenebrs in Deo non 
sunt ull», 78. Lux in qua nullis sunt tenebrse, Deus, 
et quatenus, 6, 250, 251, 252. Lux in tenebris lucens, 
Christus, 76, 79. An Christus etiam lux sit in qua null» 
sunt tenebre, 79. Tenebras nostras Christus in se susce- 
pit, ut benefleio homines afficeret, 79. Lucem in qua 
null: sunt tenebrz, majorem luce qus {η tenebris lucet 
statuere videtur Origenes, ^6 et not. Lux hominum iu 
tenebris lucet, 91. ]n tenebris ambulare, quid, 78. Qui 
in tenebris est, is etiam est in morte, 75. Tenebrae non 
semper in malam partem, sed aliquando ín bonam ac- 
cipiuntur, 80. Qui in tenebris est, iux fieri potest im 
Domino, 73. Teuebrz an aliquando esse possint naturae 


$19 


spiritales, 75. Quaxnam tenebrze festivent zd. lucem, οἱ 
eam apprehendant, 81. Tenebrse sunt prava opera, et 
falsa scientia, 78. Tenebrarum opera, qu:e, 658. T enebr:e 
tropice quie, 449, 658. Tenebrosi sermones, qui, 8l. 
Tenebrosi thesauri Christo a Deo dati, 81. 

Tentatio duplex, 608 et seq. 

"'ernarius. numerus naturz: incorpore consecratvr, 
14. Ternarius numerus numerorum primus, 569 et not. 

Terra, locus bellis infestus, 15. In eam delapsus est 
Lucifer, 15. Pax per Jesum in ea futura. 15. Terram 
ae ealum quomodo impleat Deus, 159, 1410 E "ferra 
esse, el esse ex infernis, diflerunt, 3503 et seq. Terra 
*ropice, quid significet, 158. 'T'erra quinam vocentur, 627. 
O:bis terr: (ines quinam dicantur, 627. 

Terrenus aut co:lestis homo, quis, 546 et seq. Terreni 
quinam sint intelligendi, 5V7, 518. 

Tertullianus corpus Dco aflingebat, 250 not. Perpeteam 
Maris virginitatem negabat, 6 not. Paradisum assignat 
superiori inferorum contiguatio: i, 159. not. Citatur, 35 
uot., 61 rot, C6 not., 55 noL, 194 not. οἱ alibi pas- 
sim. 

Testameutum ct lex quid differant, 611. Duorum Το- 
elamen:orum dos asserebani deos s imonian, Saturniiiani, 
llasilidiani, Vaientiniani, t erdoniani, Marcionit:», Tethiani, 
et alii ejusdem farine. h:eretici, Τὸ et not., 16 οἱ not., 
695. Vetus Testamentum iidem vrepudiabant, 491, 495, 
496 el seq., 6:5. Velus Testamentum οἱ Evangelium 
quid differant, 5, 8, 9. Vetus Testamentum non est Evan- 
gelium, et quare, 5, 8, 9. Vetus omne Testamentum 
metusa est Israel, 652, Vetus. "Testamentum quando po- 
tuerit dici Evangelium, 8, 9, 16. Vetus Testamenium 
Sabbatismi extremitas, 86. Veteris Testamenti figura est 
Joannes Baptista. 15,16 Veteris Testamenti tines exhibuit 
Joannes Bapiista, 15. Τον πιο area ἱτορίσθ carnem 
(hrisii significat, 515. Testamenti. utriusque doctrina 
concordat, 99. Vetus Testamentim Evaugelii initium est, 
15, 16. Omne Testanientum novum est Evangelium, 7, 8. 
Novum Testamentum a vetus:ate litter» nos abduxit, et 
spiritus novitaleimn luce cognitionis i;lustravit, 9. Veteris 
lestamenti nomina Hebraica pecuiiari libro interpre- 
tatus. est Philo, Αθ et not. Noi Testamenti itiuem 
ncmina llebraica peculiari libro interpretatus. est Ori- 
gecues, 86 οἱ uot. In. Yeteris Testzmeuti Griecis exem- 
plaribus erraia. plurima sunt circa nomina propria, 141 
οἱ scq. ln. Novo Testamerito Hebraica nomiua fornia 
Gr:ecanica espressa sunt, 86. 

Testilicaturi de vita, de Sermone, de Sapientia, de 
Principio, et de cxteris Christi considerationibus Elias 
οἱ Joannes secundum Christi adventum pracedent, sicut 
primum pr:cesserunt ad testificandum de luce, 91, 92. 

Teihiani heretici alium. Deum legis et prophetarum, 
alium Evangeliorum Deum fingebant, nece Patrem Christi 
eum esse dicebant qui a lege οἱ prophetis przedicatur, 
d alium nescio quem omnibus ignotum οἱ inauditum, 
4). 
ce adiieus vocatus etiam T.ebbzus et Judas Jacobi, 


Theodoretus opinatus est, preter eos angelorum or- 
dines qui in Seriptura. nominantur, alios esse numero 
iulinitos, et hoimmibus ignotos, δὲ οἱ nol. Cilatur, 27 
not, 6U not., 88 not., (359 not. et alibi passim. 

Theodotionis, * ymmachi, et Aquilz editiones nondum 
inquiuate. erant tempore Origenis, 141. 

Theodoliani Christum merum hominem ex Joseph et 
Marla natum dicebant, 347 et not, 429 et not, 519, 

Tlicophylactus censebat Christum lavandi discipulorum 
pedes initium a Juda fecisse, 414 not. Idem sentiebat 
ac Theodoretus de inünitis angelorum ordinibus. V ide, 
Theodoretus. 

Θεές cum articulo & quatenus Deus Pater dictus sit 
ab Origene, et Filius ey;; sine articulo , 50 οἱ not, 
9l et seq. 

Thesaurus, quid, et quotuplex, 478. Thesauri tene- 
brosi a Christo dati, qui, 81. 

Thomas (5.) Aquinas docet redemptionem generis hu- 
mani Filium Dei magis decere, quani Spiritum sanctum ; 
eam tamen utrumque posse administrare, 65 not 

Throuus Judicis Lei, qualis, 662, 665. Thronus Dei, 
οἱ thronus Christi, idem, 663. 

Tibia, vocalis calamus ex arundine facts, 691. 

Titulum suum non sequuntur. psilmi quidam, 500. 

Tollens oculus in ccelum Jesus, quid siguiticet, 372 οἱ 
seq. 'l'ollere oeulus in coelum, quem deceat, 573 et seq., 
ὦτ4 et seq. 

Traditio Tr»dere Dci, quid, 424, 475 etseq. Tradere V'ci 
trip'ex, 47i, 475 et seq. Quare tradit Deus. A15, 475 
eL seq. Quos tradit. L'eus, quinam sirt, 473, 472 el scq. 


INDEX ANALYTICUS., 


1084 


Traditionem hanc quis effectus sequafur.— Fi». 

Secundum iraditiones quasdam occultas mu.ta Jud.nf 
loquebantur, 296, 297. 

rahere et subtrahere, quid differant, 555. 

Transcorporatio et incorporalio, Seu Μετινσῶμάτνει Pl 
ἱνσωμάτωσις, quid differant, 116. Transcorporationem — ac- 
mittebaut Basilides , et οι sectatores, 549. Admi:- 
tebant οἱ aliquot Judzi, 132, 115, 114, 115, 116, 111 
el seq. Trauscorporationem | qui admittii, an servet 
mundum incorruptibilem, 116 et not. Transcorporationis 
dogma confutatuz, 112 et not., 115, 414, 115, 116, $85 οι 
alibi passim. Contra transcorporationem ex professo scrie 
bere meditatur Origenes, nec tamen quidquam de ea nisi 
transitorie scripsisse novimus, 116. . 

Transire in immortalitatem, et inducre immortalita 
tem, dil'erunt, 276. 

Tribu!latio duolex : aliam sequitur angustia, alinm 
latitudo cordis, 482, 485. 'Tribul;tlio neque mala, neqve 
indifferens est, sed bona, $39 et seq. "Tribulatio preprie 
sauctorum est, 559 et seq. Tribulationes justorum mite 
el varie, 539 el seq. Tribulationes impiorum Παμείία 
appellantur, 559 et seq. Tribulationem et angusti: 
iram et indignationem sibi contrahunt peccatores ; ης 
ipsis retribuit Deus, 482 et seq. 

'lribunal Judicis Dei, quale, 669, 695. Tribunal Dcí 
et Christi, idem 665. 

Tribunus princeps militum inter filios Dei, Jacob ar- 
pellatus, 81. 

Tribus, In tribus duodecim, et ordinem Leviticum 
clim divisus erat populus Israel, 1. Tribus Levi caeteras 
tribus honore praestabat, 1. Decimis εἰ primitiis in or.- 
nibus fruebatur, nullis vero ceteras tribus, $. Decítnas 
et primítias offerebat Deo per pontificem, czter:e tribus 

er Sacerdotes et Levitas, 3. Ex omni tribu filiorum 
srael centum quadraginta quatuor millia siguati qui nu- 
merapntur, anagogice interpretantur de iis qui credide- 
runt in Christum, 1, 2,5. Tribus Dau ornittitur in enume- 
ratione siguatorum a Joanne facta in Apocalypsi, | 
Tribuum ipsarum proprietates habet populus Christi, 
idque sacratius, 1. . 

Trinitatis personas confundebant, οἱ Triuitatem tripz 
tantum appellationis esse vocabulum censebant Noetus, 
Sabellius, et alii quidam hiretici, 90 et not, 60 noL, 
61 et not., 626. In Trinitate tres hypostases seu personz 
distincte, οἱ proprielales divers:e, 61 εἰ not., 62, 5i, 
626. 'l'rinitatis substantia, vel natura, una statuitur, 510, 
€12, 626. Trinitatis unitas et zqua.itas, 991, 612 et seq. 
Prater Trinitatis personas impium est quempiam ado- 
rare, 472. . 

Tuba simplex, et Tuba Dci, tropice quid, 691. Τα 
simpiicis, et Tubs» Dei vox, quibus necessaria, 637i. 

Turb:e, quie Christum ingredientem Jeroso:ymam pra- 
τον αεί et sequebantur, tropice quid significent, 19, 
Typus non solum mysieriorum, scd οἱ virtus ac ratio 
tradebatur catechumenis apostolorum temporibus. 562. 
Typus mysteriorum quorunidam cuelestiuim eraut vicinae 
Judaeorum, 151, 152 et seq. 

Tyrii interpretantur continentes, 266. 


U 


T4 Va:entiuianorum, 275 et not. 

Ultimus et primus quatenus dicatur Christus, 6, 25, 5i. 

Umbra futurorum, lex, 8, 9. Umbrarm futurorüm quc- 
modo habeat lex, 951, 552 et seq. Lnibrain. mysteriorum 
Christi docet Evangelium, 9. Unbia tautinimodo virtutum 
est in terris; perfec'io vero earum i: calis, 573. 

Unanimitatis in bono quanta sit virtus οἱ gratia, 675 οἱ 
seq. 

t nguentum superfundere Verbo Dci, quid, 480. 

Unmgenitus solus a principio natura Fiiius, 61 et not. 
Vide Filius Dei, Christus, Verbum. 

Unitas 'lrini:atis, 591. Unita fuit anima Chrisü cua 
Verbo antequam corpori ejus adjungeretur, 58 et not, 
$9. Unitas indissolubiiis Verbi Dei, et carnis, 467. 

Universalia, seu ide: universales, an. per Verbum 
facia sint, 65 et not. Lniversalia entia non sunt, G5 οἱ 
nut. 

Universorum Deus est Filius post Patzem, 12 et not. 

Uriel angelus Dei. Nomen e.us ante omnem angelum. 
Descendit ad terram, et habitavit inter bomines. Vocatus 
Jacob : oetavus ab illo : pugnavit cum eo (si fides Preca- 
tioni Joseph, libro Hebr:eerum apocrypho). 34. 

Usibus vel memoriis sanctorum communicare, quil, 
651, 652. 

Γιου». Ex ulero quomodo segregentir. peccatores, 
i63 et seq. 


1581 
V 
Valens (Vettius) putabat sortem fortun:? et sortem 
Denonis ad lunam οἱ solem pertinere, 226 not. Idem 


wensebat. lupam in potestate habere corpus et spiritum, . 


326 not. 

Valentinus e! Valentiniani corpus Deo aflüngebant, 230 
οἱ not, 308 et scq. Principia duo ponebant, Opilicem, 
et Christi l'atreri, 285 et not., 287 et alibi ssepius. Alium 
legis et prop etarum, alium esse Evangeliorum Deum 
statuebant, 15 et not , 16, 285 et ποι., 287, 429 et not, 
ol8,. 519, 555, 510, 695 οἱ alibi passim. Christi Patrem, 
bonum Deum, ignotum, et omnibus inauditum, nec eum 
qui a lege et prophetis przedicatur; Opificem vero Deum 
malum, ferum, stolidum, indoctum, damnorum et l.egis 
uuctorem dicebant, adeoque eum irridebant, conviciis 
prosciundebant, atque cireumcisionem, legem, et prophe- 
las repudiabant, 41, 65 ποι., 80 οἱ ποι., 86, 275 et not., 
290 etseq., et not., 985 eL not., 286 et ποι., 547 
not., 4/5, 491, 495 et seq., 496 et seq, 510, 695 et 
alibi passim. Filium Dei paternam esse prolationem in 
syl'abis positam, adeoque hypostasin propriam non habere 
censebant , sed diversa nomina Christo attributa tropice, 
non proprie, interpretabantur, in sola Verbi appe'latione 
iusistenles, veluti solum Verbum astruerent esse Chri- 
stum, 22, 25 et not, 26, 29, 30, 45 et not. Christam 
non ín carne vera venisse, sed spiritale corpus de coo 
deiapsum, et per Virginem tanquam per fistulam digres- 
sum assumpsisse docebant, 54/7 ποι., 429 et not. Valen- 
Hiniant quidam idem septiebant ac Ebionite de Christi 
ortu, 517 not, 429 et not., 695. Valentiniani negabaut 
Christi. a'lventum. fuisse prenuntiatum a prophetis , 
quorum. testimoma subvertere conabantur, 86, 87, 
88. Joannem Baptistm ignorasse Christi. divinitatem as- 
serehant, 16. Materiam ingenitam üngebant, 19. Diabo- 
lum $Siuep4?s Constituebant et appellabant, 225 οἱ 
seq., et nol. Astra animata censebant, eaque corpus 
ielhereum habere ; quze si terrenum suscepissent, a pe- 
ficulis omnino et a peccando non immunia forent, 28 
el not. Quid sentiebant de stella qux» in Oriente Μαρία 
apparuit, 29. Triplex hominum genus, vel tres diversas 
bonzinum naturas tingebant, ανιωµατωῶν, φυχικῶν, eL uo, Sive 
i4», quorum priores peccare el perire non possint; 
pus.remi ad exitium conditi sint; medii pro recte 
vel male gestis consequi salutem, vel exitium pro- 
mereri possint, 28 et ποι., 19ἱ noL, 264 οἱ not., 274 
noL, 275 ei not, 2,6, 917, 316, 524 οἱ not., 327 et 
not., 524 οἱ not, 3352, 358, 339, 545, 350, 551, 395 
οἱ not., 456 et not, 458, 465, et not., 464 et not, 
419, 91, 518, 512, 575 οἱ seq., 621, 648, 695 οἱ 
alibi passim. Ex paucis Epistolze ad Romanos contextibus 
tolius Scripture sensum, qui arbitrii libertatem conces- 
sam a Deo hominibus decet, conabantur evertere, 458. 
Valentiniani uaturis suis arbirrii tollunt libertatem, 458 
εἰ 46i οἱ not., et alibi passim. Valentíni sententia quae- 
nam sit de immortalitate anim:e et corporis resurrectione, 
215 οἱ not., 216, 217. Valentinianorum pleroma, 194 et 
not., 221, 299 οἱ alibi passim. Valentinianorum /Eones, 
221, 359 et alibi passim. Valentiniani unde /Eones con- 
linxerint , T7 οἱ not. Valentinianorum Μισότς et 223, 275 
et not. Valentiniani generatün arguuntur locis supra ci- 
lalis, et 66 et not, 77 et not., 80 et ποι., 106 et alibi 
passim, 

, Valesius (flenricus) interpres Wistoriz; Ecclesiastico 
E.usehii C:esariensis, ac proinde fragmentorum quorum- 
dam Origenis quz in ea affert ipse kusebius, 95, 698 et 
alibi passim in notis. 

Vsnitati quomodo creatura rationalis snb;ecta, 597 οἱ 


seq. 

Vapor virtutis Dci quomodo Filius, 697. 

Vasa ad honorem aut ad contumeliam quinam effician- 
tur, 616. Vasa misericordie quinam sint, 617 et ser., 618. 
Vasa irz quinam sint, 616, 617 et seq., 618 

Vates ,Egyptiorum, Arabum, /Ethiopum, Pharnicum, 
aliorimque superstitiosorum populorum circumcideban- 
tur, 495. 

Velamen legis et prophetarum abstulit Christus, et my- 
stería reseravit, 8. 

Velleius Epicureus apud. Ciceronem lib. 1 De natura 
deorum, deos animantes esse statuit, 250. 

Velum interius templi significabat carnem Christi, 573. 

Vendentes et ementes e templo ejecti a Christo, qui, 
191,192. 195. Vendentes et ementes nnm reapse e tem- 
Ww ejecerit Christus, dubitare videtur Origenes, 186, 188, 

H9. Vendentes el ementes templo ejicere non minoris 
erat potentize, quam aquam in vinum commutare, aut 
rgros curare, 186, 270. 

Verbi plures significationes, 96 et not., 97. Verbum 

simpliciter, et Verbum Dei, quid differant, 51. 55 et seq. 


INDEX ANALYTICUS. 


13584 


Verbum uuum, non p'urima Verba, 51, 55. Verbum, 4ér«., 
Sermo, latio, quatenus dicatur Christus, 17 et seq. 
usque ad 02, 118 , 119 et seq., 157, 1:19, 255 eL alibi 
psssim. Verbum quonam pacto erat apud Deum, 48 
et seq. Exsistit cum Sapientia, 157. An antiquius sit 
omnibus creaturis, 54. An antiquius Spiritu sancto, 60. 
An majus aut inferius Spiritu sancto, 62, 63 et not. Ver- 
bum et Spiritum sanctum tantum a l'atre superari, quan- 
tum ipsi superant alios deos rationabilesque creaturas 
pronuntiat Origenes, ec quatenus, οἱ, 52, 55, 2355 et not. 
Verbum paternam esse prolationem in syllabis positam, 
nec liypostasin propriam habere censebant Valentiniani, 
Marcosti et Colarbasii, qui in sola Verbi appellatione insi- 
stebant quasi Filium Dei solum esse Verbum astruerent, 
22, 25 et not., 26, 29, 50, 45 et not. Verbi divinse natura 
an multiplices aflingat proprietates Origenes, 21 et not. 
Verbum substantialiter subsistit. secundum subjectum, 
137. Verbum an principium, 21, 56. Verbum requiescit in 
sinu Patrís, annuntiat et revelat Patrem his quos ad eum 
Pater attraxerit, 92. Verbum per universam orbis machi- 
nam permoeat, 157, 158, 159. Verbum est universorum 
Deus post Patrem, 12 et not. Verbi ministrum esse Opifi- 
cem mundi, adeoque Verbo inferiorem esse censebat He- 
racleon, 66, 67, 159, $60 et alibi sepius. Idem Heracleon 
contendebat ante Verbum exstitisse szculum οἱ quiz in 
Szeculo sunt, adeoque nec ea per Verbum facta fuisse, 66. 
Non a Verbo, sed a Patre per Verbum condita omnia stu- 
tnit Origenes, 60 et not., 61, 67, 137. An a Verbo, an a 
Patre per Verbum factus sit Spiritus sanctus, 60, 61 et 
not., 62, 65, 08. In Verbo, non per Verbum vita facla est, 
20, 21, 69, 518. Per Verbum au factze sint reliquae Christi 
considerationes, θέ. In Verbo lux facta, exsistens etíam 
vita est, T9. Per Verbum cum facta sint omnia, an etiam 
vitia et peccata per Verbum facta siat, 64, 65, 66 57. An 
etiam per Vetbum factze sint ide:e universales, 65 et not. 
Verbo unita fuit anima Christi antequam corpori ejus ad- 
jungeretur, 38 et not , 39. Verbi et carnis indissolubilis 
unitas, 467, Non Verbum, sed solus homo in Christo mor- 
tuus est, £46. Quod humanum erat in Christo ante passio- 
nem, unum cum Verbo factum fuit post mortem et resur- 
rectionem, 467. Verbo seu Ratione participes sunt omnes 
homines, 4s. Veroum Dei ;nira nos est, 44. Verbum et 
spiritales homines an idem sint, 73. Verbum ducem non 
habens nemo Deum videre potest, 287. Verba effecti sunt 
in prophetis angeli, Christum. imitantes, 85 et not. Ver- 
bum Christi nullum vulgariter est intelligendum, 555. 
Verbum Christi dicitur priedicatio de Christo, 627. Ver- 
bum Dei aliis Deus sinit. przdicari, aliis vero prohibet, 
410. Verbum breviatum, quodnam sit, 618. Verbo Dei un- 
guentum superfundere, quid, 480. De Verbo, de Vita, et 
de ceteris Christi considerationibus testificaturi venient 
Elias et Joannes Baptista ante secundum Christi adven- 
Drm, sicul primum pr:ecesserunt ad testifüicandum de luce, 

Veritas quatenus dicatur Christus, 6, 11, 20, 22, 50, 51, 
107 et alibi szpissime. Veritatem Patre Veritatis iafc- 
riorem fingere videtur Origenes, et quatenus, 76. Veri- 
tas una, non plures veritates, 51. Veritas una, sed ab illa 
diffluunt multe veritates, 107. Veritas quomodo per Je- 
sum facta, 107. Veritas liberat a peceato, $75 In veritate 
stare, quid, 315, 514 et seq. Veritas Dei quomodo 
in mendacio hominum abundet in g:oriam ejus, 503, 
90i et seq. Veritas in Christo, et Veritas in injus i- 
tia, (υπ παπι Sit, 610. Veritatem in iniquitate detinere, 
quid, et quinam detineant, 471 et seq. Veritati diflidere, 
quid, et quinam sint. qui diftidant, 482. Si verum non est 
quod sensu percipitur, idcirco non est falsum, 28 et not. 

Vesperam non habet Deus, neque mane, 55. 

Vestimenta Jesu, quz, 410 et not. Vestimentum san- 

ine tinctum quo Sermonem seu Verbum indutum vidit 

oannes in Apocalypsi, quid significet, $8. Vestimenta bys- 
sina, quibus induuntur sequeutes Sermonem Dei in Apo- 
calypsl, quse, 55, 58. Vestimenta sordida, quibus indutus 
erat Christus, juxta Zachariam, qua, 19. 

Vestigia signorum Christi adbuc fiebant in Ecclesiis 
tempore Origenis, 354. Vestigia Jesu discipulorumque 
ejus, et prophetarum perlustravit Origenes in Palaestina, 
140. Quo tempore id contigisse videatur, 140 not. 

Vettius Valens. Vide Valens. . 

Via quatenus dicatur Christus, 6, 20, 22, 26, 50, 51, 71, 
120, 288 et alibi szepissime. Vite multie. credendi, 157. 
Via Domini bifariam dirigitur, contemplatione, e: actio! e, 
119. Via bona longissima est, 17. Vias Dei nulla creatura 
investigare el scrutari valet, sed solus lilius οἱ Spiritus 
sanctus, 612. ] 

Victimze Judzeorum typus mysteriorum quorumdam 65 
lestium, 151, 152 et seq. mu 

Vicus ubi alligabantur asina et pullus, tropice qui: si- 


1385 


guificct, 191. 

Videre, duplici modo dicitur, 103. Videre mortem, et 
gustare mortem, quid differant, 565, 566, : 

Vidus ad ecclesiasticum: honorem asrite, seu díiaco- 
nissz, 422 οἱ not., 681. Quales assumendgs, 423 οἱ not., 
681 et 682. 

Viginti octo, secundus numerus perfectus, 569. 

Vinci a malo, et vincere ín boro maluni, quid, 651. 

Viueula quibus alligabantur asina et pullus, tropice 
quid signifücent, 192. . 

Vindicta Deo relinquenda, 635, 651 et seq. Vindictae 
et irse dies vocalur judicii extremi dies, 475, 479 
et seq. 

Viuum. À vino et animatis abstinendum censebant En- 
eratiue, 667. Viuum et panis dupliciter considerentur in 
sacramento Eucharistie, 444 et not. 

Vir videns Deura, Jacob, 84. Vir quatenus dicatur Chri- 
stus, 21. Vir veuiens post Joannem ante ipsum factus, 
Christus, et quatenus, 38, 59. Vir quare per mulierem, 
et mulier ex viro, $18, 919. Vircur per mulierem et non 
ex muliere dicatur nasci, 519, 516 et seq. Per virum, non 
vero per mulierem, nec per serpentem, cur peccatum in 
bunc mundum intrasse dicatur, $46 et seq. Vir Samariii- 
dis allegorice legem significat, 218. Viri quinque priores 
Samaritidis tropice sigDilicant uy sensus corporeos, 
219. Vir ecclesiasticus, quis, 695, 696 et seq. Viri in ali- 
qua sapientia clari a civibus suis spreti et male habiti, 
sicut et prophetae, 268, 269. 

Vírga et flos quatenus dicatur Christus, 25, 43, 45. 

Virginitas prieter preceptum ac debitum est, 679. Vir- 
ginitalem perpetuam Marize negabant Tertullianus, Apol- 
linarius, Eunomius, Helvidius, Jovinianus, et Bonosus, 6 
not. Hanc luculento adversus Heividium opere asseruit 
Hieronymus, 6 not. Asseruit εἰ Origenes pluribes in 
locis, 6 not. ul . 

Virtutum omnium fons Deus, 675 Virtutis Dei vapor 
Filius, 697. Virtus Dei aliqua ad salutem, aliqua ad per- 
ditionem, 471, 4;3 et seq. Virtus et spiritus differunt, 
112, 105 et seq. Pro oinni. virtute justitia ponitur ab Apo- 
stolo, 573. Virtutum omnium augmen!a suut et profectus, 
533. Virtutum sunt gradus et perfectio, 571, 5/5. Virtu- 
tuom umbra est tantummodo in terris; perfectio vero 
earum in colís, S73. Virtutes odio vitiorum ser- 
vantur, 651 οἱ seq. Virtutes qualiter mortiticent et ex- 
stinguant vitia, 592, 595 Virtutes singul:e quam diflicul- 
ter comparentur, 585, 588, 295. Virtutes quibus rationi- 
bus comparentur, 585, $88. Virtutibus quis serviat, 515. 
Virtutem οἱ spiritum Eliz, non ejus auimam, habebat 
Joannes Baptista, 112, 115 οἱ seq. Virtus ac ratío myste- 
riorum catechumenis Lradebatur apostolorum temporibus, 

2 


Vim Patris ad res omnes creatas; Filii vim ad res ra- 
tionis compotes; vim Spiritus sancti ad sanctos pertinere 
credidit Origenes, 27 et not. 

Visus duplex, corporis, et mentis, $81 not. 

Vita quatenus Christus dicatur, 11, 20, 21, 23, 50, 51, 
71, Τὰ et seq., Τ{ οἱ seq., 215. Vite principium, Christus 
in quantum vita est, 21, 36. Vita ipsa inferior est omnis 
vivens, 57. An Vita, Lux hominum, et reliqui: Christi in- 
tellectiones, facte sint per Verbum, 61. Vita facta est in 
Verbo, non per Verpum, 20, 21, 69, 72, 91, 518. Vita facta 
in Verbo, quae, et quomodo facta sit, 77, 91. Vila una 
Christus, sed per illum multiplicantur vitse, 108. Vita et 
ωχ hominum an idem sint, 72, 74, Τὸ, 76, 91. Vita 
exsistens est lux facla in Verbo, 79. Vite ':ignum 
quatenus Cliristus dicatur, 355. De Vita, de Sermone, de 
Sapientia testificaturi venient Elias οἱ Joannes Baptista 
ante secundum Christi adventum, sicut priecesserunt pri- 
muin ad testijcandum de luce, 91, 92. Vita eterna, quz; 
et quoinodo enpmparetur, 481. Vita zterna nullum ünem 
habitura est, 575 et seq. Vita seterna in Christo Jesu, et 
vita 2terna. simpliciter, quid dillerant, 575, $76. Vitam 
omnis materi expertem sancti in beatitudine degunt, 18 


INDEX ANALYTICUS. 


4581 


et not. Vit: spiritus, qualis, 5S8. Vite mors contraria, 
75. Viize quia mors est contraria, ideo non est zterna, 
sed aliquando finienda, 560. Vita duplex, 560. Vita pee- 
cali, qu:enam, 609. Vitam suam aliquam habent in nobis 
singula peccata, 609. Vitam astris tribuit Origenes, 18 et 
Dot, Vite humanz genitor et custos sol, 227 not. 

Vitis vera quatenus dicatur Christus, 25, 26, 35, 34 et 
alibi passim. 

Vitia omnia vocantur iniquitas ab Apostolo, 575. Vitio- 
rum consuetudo vocatur lex carnis, lex membrorum, lex 
peccati, 989, 087. Vitia an per Verbum facia sint, 64, 65, 

, 67. Vitium unumquodque vita peceati. est, 609. Vitio- 
rum odio servantur virlutes, 651 et seq. Vitia qualiter 
morlificentur et exstinguantur a virtutibus, 592, 593. 

Vitulo saginato cum inimicitia comedendo praferuntur 
olera cum pace manducanda, 245 

Vivit nemo nisi solus Deus, 71. Vivit solus tilius lucis, 
75. Vivens omnis inferior est ipsa víta, 97. Vivit nemo nisi 
vivat Deo. 69. Vivens et factus mortuus quatenus dicatur 
Christus, 25, 36. Vivit solus sanctus, 70. Vivit Christus in 
perfectis, 6. Vivit nemo extra fidem Christi, 69. Vivere 
aut mori Deo: vivere Deo aut peccato ; vivere aut mori 
peccoto, quid, 939 et seq., 569 et seq. Qui vivit pecca- 
ιο, mortuus est, 69. Vivorum et non vivorum duplex or- 
do, 692, 695 et seq. 

Vocabula propria quorumdam velerum ex precepto 
Dei commutata in Scripturis sacris, 460 

Vocatio non est sola causa justilicalionis, 605. 

Vocati simpliciter, et secundum propositum vocati, qui. 
et quid ditferant, 602, 604, 605 et seq. Quosnam vocet οἱ 
cur vocet, 604, 605. Vocati et electi quid differant, 462 οι 
seq. Vocati plures , et nun justiticati, 604, 605 et seq. 
Vocati quinam justificentur, 604, 605 et seq. Vocare «a 
qua non sunt tanquam ea qu& sunt, quid, 530 et seq. 

Voluntas Filii imago est voluntatis Patris, 246. Totam 
voluntatem Patris solus capit Filius, et Spiritus sanctus, 
246. Voluntas Filii immutabilis a voluntate Patris, ita ut 
non sint dux voluniates, sed una voluntas, 215. Volunta- 
tem Dei cognoscere, et Deum cognoscere, quid differat, 
4835. Voluntas Dei buona, beneplacita, et perfecta, qua- 
nàm sit, 645. Yoluntas Dei quomodo probetur, 645. Vo- 
luntates nostras quomodo promoveat Deus, 614, 615 οἱ 
seq |n voiuntate nostra situm est ut boni aut mali simus, 
613. Voluntas boni vocata lex mentis, 986. Voluntateiti 
Patris magis quam suam faciebat Christus cum pro impiis 
mortuus est, 156. 

Me tas. Iu vo:uptate summum bonum ponebat Epicu- 
rus, 505. 

Vox et Sermo quid differaut, 85. Vox Joannes Baptista. 
Sermo vero Christus, 85, 118, 119 et seq., 149. Vocem 
cur amisit Zacharias, 85. Vox Hebraica 153 , quz habe- 
tur ΠΙ Reg. v, 18, Septuaginta Interpretes fcfel.i:, 
204 not. 

Vultus Moysis gloria, qu: et unde destruatur, 519, 
ον et seq. Yultu similes Christus et Joannes Baptista, 


X 
Xeaarchus philecsophus impugnavit quintam esseziiam 
Peripateticorum, 251 not. 


Z 


Zacharias cur vocem amisit, 85. Zacharias interpretatut 
Memoria Dei, 86 et not. 

Zamram fiiius Ahrahe ex Cethura, 552. 

Zelus Dei secundum scientiam, et secus, qua'is, 621 et 
seq. Zelum Dei melius est habere, licet nou secundum 
scientiam, quam penitus non babere, 621 et seq. 

Zeno corporalia esse omnia, ipsumque Deum corpus 
esse dicebat, 250 οἱ not., 251, 505. 


Ordinem rerum posuimus inilio voluminis. 


FINIS TOMI DECIMI QUARTI. 


—áüá 





l'arisiis. — Ex Tvpis J..P. MIGNE. 





- THIS VCLUME 
DOES NOT CICULATE 
ου15, DET I5 (s Lit "uult